%@@1 % File name : mbhK12.itx %-------------------------------------------- % Text title : 12 shAtiparva % Author : Veda Vyasa % Language : sanskrit % Subject : /hindu/philosohphy/religion % Description/comments : Mahabharata - Southern Recension - Kumbhaghonam Edition % Based on the `Southern Recension' of the MahAbhArata, edited by Krishnacharya % 1906-1914 % Transliterated by : Prof. Shrinivasa Varakhedi >worked on this with the % support of his research team members, Prof. K. V. Ramakrishnamacharyulu, Prof. % Amba Kulakarni, Prof. Prahladachar, members of MSP Bangalore and many others % Proofread by : % Latest update : October 13, 2013 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % Special Instructions : i1h.hdr,ijag.inc,itrans.sty,multicol.sty,iarticle.sty % Transliteration scheme: ITRANS 5.3 % Site access : http://sanskritdocuments.org/ %----------------------------------------------------- % The text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. %@@1 %-------------------------------------------------------- \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=50pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 12. shAntiparva Kumbhaghonam Edition ..}## \itxtitle{.. 12\. shAntiparva ..}##\endtitles ## \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 001 .. shrIH .. 12\.1\. adhyAyaH 1 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## ga~NgAtIre bandhUnAM kR^itodakaM yudhiShThiraMprati vyAsanAradAdimaharShINAM samAgamanam .. 1\.. yudhiShThireNa tatra nAradaMprati karNavR^ittAntakathanaprArthanA .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## .. shrIvedavyAsAya namaH . nArAyaNaM namaskR^itya naraM chaiva narottamam . devIM sarasvatIM vyAsaM tato jayamudIrayet .. 12\-1\-1 (80862) vaishampAyana uvAcha . kR^itvodakaM te suhR^idAM sarveShAM pANDunandanAH . viduro dhR^itarAShTrashcha sarvAshcha bharatastriyaH .. 12\-1\-1x (6703) tatra te sumahAtmAno nyavasankurunandanAH . shauchaM nirvartayiShyanto mAsachchAtraM bahiH purAt .. 12\-1\-2 (80863) kR^itodakaM tu rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiShThiram . abhijagmurmahAtmAnaH siddhA brahmarShisattamAH .. 12\-1\-3 (80864) dvaipAyano nAradashcha devalashcha mahAnR^iShiH . devasthAnashcha kaNvashcha teShAM shiShyAshcha sattamAH .. 12\-1\-4 (80865) anye cha vedavidvAMsaH kR^itapraj~nA dvijAtayaH . gR^ihasthAH snAtakAH santo dadR^ishuH kurusattamam .. 12\-1\-5 (80866) te.abhigamya mahAtmAnaM pUjitAshcha yathAvidhi . AsaneShu mahArheShu vivishuH paramarShayaH .. 12\-1\-6 (80867) pratigR^ihya tataH pUjAM tatkAlasadR^ishIM tadA . paryupAMsanyathAnyAyaM parivArya yudhiShThiram .. 12\-1\-7 (80868) puNye bhAgIrathItIre shokavyAkulachetasam . AshvAsayanto rAjendraM viprAH shatasahasrashaH .. 12\-1\-8 (80869) nAradastvavravItkAle dharmaputraM yudhiShThiram . saMbhAShya munibhiH sArdhaM kR^iShNadvaipAyanAdibhiH .. 12\-1\-9 (80870) nArada uvAcha. 12\-1\-10x (6704) pArthasya bAhuvIryeNa prasAdAnmAdhavasya cha . jitA seyaM mahI kR^itsnA dharmeNa cha yudhiShThira .. 12\-1\-10 (80871) diShTyA muktAH stha saMgrAmAdasmAllokabhayaMkarAt . kShatradharmaratashchAsi kachchinmodasi pANDava .. 12\-1\-11 (80872) kachchichcha nihatAmitraH prINAsi suhR^ido nR^ipa . kachchichChriyamimAM prApya na tvAM shokaH prabAdhate .. 12\-1\-12 (80873) yudhiShThira uvAcha. 12\-1\-13x (6705) vijiteyaM mahI kR^itsnA kR^iShNabAhubalAshrayAt . brAhmaNAnAM prasAdena bhImArjunabalena cha .. 12\-1\-13 (80874) idaM tu me mahadduHkhaM vartate hR^idi nityadA . kR^itvA j~nAtikShayamimaM mahAntaM ghoradarshanam .. 12\-1\-14 (80875) saubhadraM draupadeyAMshcha ghAtayitvA sutAnpriyAn . jayo.ayamajayAkAro bhagavanpratibhAti me .. 12\-1\-15 (80876) kiMnu vakShyati vArShNeyI vadhUrme madhusUdanam . dvArakAvAsinI kR^iShNamitaH pratigataM harim .. 12\-1\-16 (80877) draupadI hataputreyaM kR^ipaNA hatabAndhavA . asmatpriyahite yuktA bhUyaH pIDayatIva mAm .. 12\-1\-17 (80878) idamanyachcha bhagavanyattvAM vakShyAmi nArada . mantrasaMvaraNenAsmi kuntyA duHkhena yojitaH .. 12\-1\-18 (80879) yaH sa nAgAyutaprANo loke.apratiratho raNe . siMhavikrAntagAmI cha jitakAshI yatavrataH .. 12\-1\-19 (80880) Ashrayo dhArtarAShTrANAM mAnI tIkShNaparAkramaH . amarShI nityasaMrambhI kSheptA.asmAkaM raNeraNe .. 12\-1\-20 (80881) shIghrAstrashchitrayodhI cha kR^itI chAdbhutavikramaH . gUDhotpannaH sutaH kuntyA bhrAtA.asmAkamasau kila 12\-1\-21 (80882) toyakarmaNi taM kuntI kathayAmAsa me tadA . putraM sarvaguNoyetaM karNaM tyaktaM jale purA .. 12\-1\-22 (80883) ma~njUShAyAM samAdhAya ga~NgAsrotasyamajjayat . yaM sUtaputraM loko.ayaM rAdheyaM chAbhyamanyata .. 12\-1\-23 (80884) sa sUryaputraH kuntyA yai bhrAtA.asmAkaM cha mAtR^itaH . ajAnatA mayA saDkhye rAjyalubdhena ghAtitaH . tanme dahati gAtrANi tUlarAshimivAnalaH .. 12\-1\-24 (80885) na hi taM veda pArtho.api bhrAtaraM shvetavAhanaH . nAhaM na bhImo na yamau sa tvasmAnveda tatvataH .. 12\-1\-25 (80886) gatA kila pR^ithA tasya sakAshamiti naH shchutam . asmAkaM shamakAmA vai tvaM cha putro mametyatha .. 12\-1\-26 (80887) pR^ithAyA na kR^itaH kAmastena chApi mahAtmanA . atIvAnuchitaM mAtaravocha iti so.abravIt .. 12\-1\-27 (80888) na hi shakShyAmi saMtyaktumahaM duryodhanaM raNe . anAryatvaM nR^ishaMsatvaM kR^itaghnatvaM cha me bhavet .. 12\-1\-28 (80889) yudhiShThireNa sandhiM hi yadi kuryAM mate tava . bhIto raNe shvetavAhAditi mAM maMsyate janaH .. 12\-1\-29 (80890) so.ahaM nirjitya samare vijayaM sahakeshavam . saMdhAsye dharmaputreNa pashchAditi cha so.abravIt .. 12\-1\-30 (80891) tamavochatkila pR^ithA punaH pR^ithulavakShasam . chaturNAmabhayaM dehi kAmaM yudhyasva phalgunam .. 12\-1\-31 (80892) so.abravInmAtaraM dhImAnvepamAnAM kR^itA~njaliH . prAptAnviShahyAMshchaturo na haniShyAmi te sutAn .. 12\-1\-32 (80893) pa~nchaiva hi sutA devi bhaviShyanti tava dhruvAH . sArjunA vA hate karNe sakarNA vA hate.arjune .. 12\-1\-33 (80894) taM putragR^iddhinI bhUyo mAtA putramathAbravIt . bhrAtR^INAM svasti kurvIthA yeShAM svasti chikIrShasi .. 12\-1\-34 (80895) evamuktvA kila pR^ithA visR^ijyopayayau gR^ihAn . so.arjunena hato vIro bhrAtrA bhrAtA sahodaraH .. 12\-1\-35 (80896) na chaiva niHsR^ito mantraH pR^ithAyAstasya vA mune . atha shUro maheShvAsaH pArthenAjau nipAtitaH .. 12\-1\-36 (80897) ahaM tvaj~nAsiShaM pashchAtsvasodaryaM dvijottama . pUrvajaM bhrAtaraM karNaM pR^ithAyA vachanAtprabho .. 12\-1\-37 (80898) tena me dUyate tIvraM hR^idayaM bhrAtR^ighAtinaH . karNArjunasahAyo.ahaM jayeyamapi vAsavam .. 12\-1\-38 (80899) sabhAyAM klishyamAnasya dhArtarAShTrairdurAtmabhiH . sahasotpatitaH krodhaH karNaM dR^iShTvA prashAmyati .. 12\-1\-39 (80900) yadA hyasya giro rUkShAH shrR^iNomi kaTukodayAH . sabhAyAM gadato dyUte duryodhanahitaiShiNaH .. 12\-1\-40 (80901) tadA nashyati me roShaH pAdau tasya nirIkShya ha . kuntyA hi sadR^ishau pAdau karNasyeti matirmama .. 12\-1\-41 (80902) sAdR^ishyahetumanvichChanpR^ithAyAstasya chaiva ha . kAraNaM nAdhigachChAmi kathaMchidapi chintayan .. 12\-1\-42 (80903) kathaM nu tasya saMgrAme pR^ithivI chakramagrasat . kathaM nu shapto bhrAtA me tattvaM vaktumihArhasi .. 12\-1\-43 (80904) shrotumichChAmi bhagavaMstvattaH sarvaM yathAtatham . bhavAnhi sarvavidvidvA.Nlloke veda kR^itAkR^itam .. .. 12\-1\-44 (80905) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi prathamo.adhyAyaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-1\-1 kR^itodakAste iti jha . pAThaH .. 12\-1\-2 tatra ga~NgAtIre .. 12\-1\-8 AshvAsayantaH hetau shatR^ipratyayaH . AshvAsanArthaM paryupAsannityarthaH .. 12\-1\-16 vadhUH kaniShThabhrAtR^ibhAryAtvAtsnuShAbhUtA . vArShNeyI subhadrA .. 12\-1\-18 mantrasaMvaraNena gUDhotpannasyAsmadbhAtuH karNasyAprakAshena .. 12\-1\-20 amarShI parotkarShAsahiShNuH . nityasaMrambhI sadA krodhavAn .. 12\-1\-24 mAtR^itaH mAtR^isaMbandhena .. 12\-1\-26 pANDavavat tvaM cha putro mabhetyavravIditi sheShaH .. 12\-1\-27 kAmo.abhilaShitam .. 12\-1\-32 vadhyAnviShabahyAniti tha . pAThaHo. viShahyAnvashagAn .. 12\-1\-35 visR^ijya karNamiti sheShaH .. 12\-1\-43 chakraM rathachakram .. 12\-1\-44 kR^itaM kAryam . akR^itaM kAraNam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 002 .. shrIH .. 12\.2\. adhyAyaH 2 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## brahmAstralAbhAya droNamupagatena karNena tena traivarNikAnyatvakathanena pratyAkhyAne parashurAmametya svasya brAhmaNyakathanapUrvakamastrArthaM tadantevAsitvaparigrahaH .. 1\.. tatra pramAdena vipragovatsaghAtinaH karNasya viprAchChApaprAptiH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-2\-0 (80935) vaishampAyana uvAcha. 12\-2\-0x (6707) sa evamuktastu tadA nArado vadatAMvaraH . kathayAmAsa tatsarvaM yathA shaptaH sa sUtajaH .. 12\-2\-1 (80936) nArada uvAcha. 12\-2\-2x (6708) evametanmahAbAho yathA vadasi bhArata . na karNArjunayoH kiMchidaviShahyaM bhavedraNe .. 12\-2\-2 (80937) guhyametattu devAnAM kathayiShyAmi te nR^ipa . tannibodha mahAbAho yathAvR^ittamidaM purA .. 12\-2\-3 (80938) kShatraM svargaM kathaM gachChechChastrapUtamiti prabho . saMgharShajananastasmAtkanyAgarbho visarjitaH .. 12\-2\-4 (80939) sa bAlastejasA yuktaH sUtaputratvamAgataH . chakArA~NgirasAM shreShThe dhanurvedaM gurau tava .. 12\-2\-5 (80940) sa balaM bhImasenasya phalgunasyAstralAghavam . buddhiM cha tava rAjendra yamayorvinayaM tathA .. 12\-2\-6 (80941) sakhyaM cha vAsudevena bAlye gANDIvadhanvanaH . rAjAnAmanurAgaM cha chintayAno vyadahyata .. 12\-2\-7 (80942) sa sakhyamagamadbAlye rAj~nA duryodhanena cha . yuShmAbhirnityasaMghR^iShTo daivAchchApi svabhAvataH .. 12\-2\-8 (80943) vidyAdhikamathAlakShya dhanurvede dhana~njayam . droNaM rahasyupAgamya karNo vachanamabravIt .. 12\-2\-9 (80944) brahmAstraM vettumichChAmi sarahasyanivartanam . arjunena samo yuddhe bhaveyamiti me matiH .. 12\-2\-10 (80945) samaH putreShu cha snehaH shiShyeShu cha tava dhruvam . tvatprasAdAnna mA brUyurakR^itAstraM vichakShaNAH .. 12\-2\-11 (80946) droNastathoktaH karNena sApekShaH phalgunaM prati . daurAtmyaM chaiva karNasya viditvA tamuvAcha ha .. 12\-2\-12 (80947) brahmAstraM brAhmaNo vidyAdyathAvachcharitavrataH . kShatriyo vA tapasvI yo nAnyo vidyAtkathaMchana .. 12\-2\-13 (80948) ityukto.a~NgirasAM shreShThamAmantrya pratipUjya cha . jagAma sahasA rAjanmahendraM parvataM prati .. 12\-2\-14 (80949) sa tu rAmamupAgamya shirasA.abhipraNamya cha . brAhmaNo bhArgavo.asmIti gauraveNAbhyavandata .. 12\-2\-15 (80950) rAmastaM pratijagrAha pR^iShTvA gotrAdi sarvashaH . uShyatAM svAgataM cheti prItimAMshchAbhavadbhR^isham .. 12\-2\-16 (80951) tatra karNasya vasato mahendre svargasaMmite . gandharvai rAkShasairyakShairdevaishchAsItsamAgamaH .. 12\-2\-17 (80952) sa tatreShvastramakarodbhR^igushreShThAdyathAvidhi . priyashchAbhavadatyarthaM devadAnavarakShasAm .. 12\-2\-18 (80953) sa kadAchitsamudrAnte vicharannAshramAntike . ekaH kha~NgadhanuShpANiH parichakrAma sUtajaH .. 12\-2\-19 (80954) so.agnihotraprasaktasya kasyachidbrahmavAdinaH . jaghAnAj~nAnataH pArtha homadhenuM yadR^ichChayA .. 12\-2\-20 (80955) tadaj~nAnakR^itaM matvA brAhmaNAya nyavedayat . karNaH prasAdayaMshchainamidamityabravIdvachaH .. 12\-2\-21 (80956) abuddhipUrvaM bhagavandhenureShA hatA tava . mayA tatra prasAdaM me kuruShveti punaH punaH .. 12\-2\-22 (80957) taM sa vipro.abravItkruddho vAchA nirbhartsayanniva . durAchAra vadhArhastvaM phalaM prApsyasi durmate .. 12\-2\-23 (80958) yena vispardhase nityaM yadarthaM ghaTase.anisham . yudhyatastena te pApa bhUmishchakraM grasiShyati .. 12\-2\-24 (80959) tatashchakre mahIgraste mUrdhAnaM te vicheShTataH . pAtayiShyati vikramya shatrurgachCha narAdhama .. 12\-2\-25 (80960) yatheyaM gaurhatA mUDha pramattasya tvayA mama . pramattasyaiva me vAchA shiraste pAtayiShyati .. 12\-2\-26 (80961) shaptaH prasAdayAmAsa karNastaM dvijasattamam . gobhirdhanaishcha ratnaishcha sa chainaM punarabravIt .. 12\-2\-27 (80962) nedamavyAhR^itaM kuryAdbrahmaloke.api kevalam . gachCha vA tiShTha vA yadvA kAryaM yattatsamAchara .. 12\-2\-28 (80963) ityukto brAhmaNenAtha karNo dainyAdadhomukhaH . rAmamabhyAgamadbhItastadeva manasA smaran .. .. 12\-2\-29 (80964) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvitIyo.adhyAyaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-2\-4 saMgharShajanano vairAgnyuddIpakaH . saMchintya janitastasmAditi Ta.Da. pAThaH. kanyAgarbho vinirmita iti jha. pAThaH. tatra kanyAgarbho devaiH kShatrasya svargamanAya nirmita ityarthaH .. 12\-2\-5 chakArA.adhItavAn . a~NgirasAM shreShThe droNe .. 12\-2\-8 daivAddevAnAM saMkalpAt .. 12\-2\-10 rahasyaM tatprasAdanavidhirnivartanamupasaMhArastAbhyAM sahitaM sarahasyanivartanam .. 12\-2\-15 gurureva pitetyabhisaMdhiH 12\-2\-19 samudrAnte dakShiNasamudrasamIpe .. 12\-2\-20 homadhenuM karNaparvoktadishA vatsavadha evAtra dhenuvadho j~neyaH .. 12\-2\-26 pramattena tvayA mama . pramattasya tathA.arAtiriti jha. pATha .. 12\-2\-28 nedaM madvachanaM kuryAdbrahmaloke.api chAnyathA iti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 003 .. shrIH .. 12\.3\. adhyAyaH 3 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kadAchana rAme karNotsa~Nge shiro nidhAya nidrANe kenachitkrimiNA karNasyorubhedanam .. 1\.. tadUroH prasrutarudhirakledAtprabuddhena rAmeNa karNasya shApadAnam .. 2\.. rAmAj~nayA karNasya svadeshagamanam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-3\-0 (80965) nArada uvAcha. 12\-3\-0x (6709) karNasya bAhuvIryeNa prashrayeNa damena cha . tutoSha bhR^igushArdUlo gurushushrUShayA tathA .. 12\-3\-1 (80966) tatastasmai mahAtejA brahmAstraM sanivartanam . provAcha sumahApraj~naH sa tapasvI tapasvine .. 12\-3\-2 (80967) viditAstrastataH karNo ramamANo.a.ashrame bhR^igoH . chakAra vai dhanurvede yatnamadbhutavikramaH .. 12\-3\-3 (80968) tataH kadAchidrAmastu charannAshramamantikAt . karNena sahito dhImAnupavAsena karshitaH .. 12\-3\-4 (80969) suShvApa jAmadagnyastu visrambhotpannasauhR^idaH . tasyotsa~Nge samAdhAya shiraH klAntamanA guruH .. 12\-3\-5 (80970) atha krimiH shleShmamayo mAMsashoNitabhojanaH . dAruNo dAruNAkAraH karNasyAbhyAshamAgataH .. 12\-3\-6 (80971) sa tasyorumathAsAdya bibheda rudhirAshanaH . na chainamashakatkSheptuM vaktuM vA.api gurorbhayAt .. 12\-3\-7 (80972) sa dashyamAno.api tathA kR^imiNA tena bhArata . guroH prabodhanAkA~NkShI tamupaikShata sUryajaH .. 12\-3\-8 (80973) karNastu vedanAM dhairyAdasahyAM vinigR^ihya tAm . akampayannavyathayandhArayAmAsa bhArgavam .. 12\-3\-9 (80974) yadA sa rudhireNA~Nge parispR^iShTo.abhavadguruH . tadA.abudhyata tejasvI saMrabdhashchainamabravIt .. 12\-3\-10 (80975) aho.asmyashuchitAM prAptaH kimidaM cha kR^itaM tvayA . kathayasva bhayaM tyaktvA yAthAtathyamidaM mama .. 12\-3\-11 (80976) tasya karNastadAchaShTa kR^imiNA paribhakShaNam . dadarsha rAmastaM chApi kR^imiM sUkarasaMsthitam .. 12\-3\-12 (80977) aShTapAdaM tIkShNadaMShTraM sUchIbhiH parisaMvR^itam . romabhiH sanniruddhA~NgamalarkaM nAma nAmataH .. 12\-3\-13 (80978) sa dR^iShTamAtro rAmeNa kimiH prANAnavAsR^ijat . tasminnevAsR^iji klinnastadadbhutamivAbhavat .. 12\-3\-14 (80979) tato.antarikShe dadR^ishe vishvarUpaH karAlavAn . rAkShaso lohitagrIvaH kR^iShNA~Ngo meghavAhanaH .. 12\-3\-15 (80980) sa rAmaM prA~njalirbhUtvA babhAShe pUrNamAnasaH . svasti te bhR^igushArdUla gamiShye.ahaM yathAgatam .. 12\-3\-16 (80981) mokShito narakAdasmAdbhavatA munisattama . bhadraM cha te.astu siddhishcha priyaM me bhavatA kR^itam 12\-3\-17 (80982) tamuvAcha mahAbAhurjAmadagnyaH pratApavAn . kastvaM kasmAchcha narakaM pratipanno bravIhi tat .. 12\-3\-18 (80983) so.abravIdahamAsaM prAgdaMsho nAma mahAsuraH . purA devayuge tAta bhR^igostu savayA iva .. 12\-3\-19 (80984) so.ahaM bhR^igoH sudayitAM bhAryAmapaharaM balAt . maharSherabhishApena krimibhUto.apataM bhuvi .. 12\-3\-20 (80985) abravIddhi sa mAM kruddhastava pUrvapitAmahaH . mUtra shleShmAshanaH pAya nirayaM pratipatsyase .. 12\-3\-21 (80986) shApasyAnto bhavedbrahmannityevaM tamathAbravam . bhavitA bhArgavAdrAmAdiMti mAmabravIdbhR^iguH .. 12\-3\-22 (80987) so.ahamenAM gatiM prApto yathA nakushalastathA . tvayA sAdho samAgamya vimuktaH pApayonitaH .. 12\-3\-23 (80988) evamuktvA namaskR^itya yayau rAmaM mahAsuraH . rAmaH karNaM tu sakrodhamidaM vachanamabravIt .. 12\-3\-24 (80989) atiduHkhamidaM mUDha na jAtu brAhmaNaH sahet . kShatriyasyeva te dhairyaM kAmayA satyamuchyatAm .. 12\-3\-25 (80990) tamuvAcha tataH karNaH shApAdbhItaH prasAdayan . brahmakShatrAntare jAtaM sUtaM mAM viddhi bhArgava .. 12\-3\-26 (80991) rAdheyaH karNa iti mAM pravadanti janA bhuvi . prasAdaM kuru me brahmannastralubdhasya bhArgava .. 12\-3\-27 (80992) pitA gururna saMdeho vedavidyApradaH prabhuH . ato bhArgava ityuktaM mayA gotraM tavAntike .. 12\-3\-28 (80993) tamuvAcha bhR^igushreShThaH saropaH pradahanniva . bhUmau nipatitaM dInaM vepamAnaM kR^itA~njalim .. 12\-3\-29 (80994) yasmAnmithyAvichIrNo.ahamastralobhAdiha tvayA . tasmAdetanna te mUDha brahmAstraM pratibhAsyati .. 12\-3\-30 (80995) anyatra vadhakAlAtte sadR^ishe na samIyupaH . abrAhmaNe na hi brahma chiraM tiShThetkadAchana .. 12\-3\-31 (80996) gachChedAnIM na te sthAnamanR^itasyeha vidyate . na tvayA sadR^isho yuddhe bhavitA kShatriyo bhuvi .. 12\-3\-32 (80997) evamuktaH sa rAmeNa nyAyenopajagAmaha . duryodhanamupAgamya kR^itAstro.asmIti chAbravIt .. .. 12\-3\-33 (80998) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi tR^itIyo.adhyAyaH .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-3\-1 dabhenendriyajayena .. 12\-3\-5 visrambho vishvAsaH .. 12\-3\-6 shleShmamedomAMseti jha . pAThaH .. 12\-3\-7 kSheptuM dUrIkartum . bhayAnnidrAbha~NgabhayAt .. 12\-3\-8 prabodhanAsha~NkIti jha . pAThaH. 12\-3\-12 sUkarasyeva saMsthitaM saMsthAnaM pasya tam. sUkarasannibhamiti jha. pAThaH. . 12\-3\-13 sUchIbhiriva tIkShNai romabhiH saMvR^itam . sanniruddhA~NgaM trAsena saMkuchitA~NgaM nAma prasiddham. nAmato nAmrA .. 12\-3\-14 asR^iji shoNite .. 12\-3\-19 yAsko nAmeti Da . pAThaH. prasto nAmeti tha. pAThaH. devayuge satyayuge .. 12\-3\-23 nakushalaH abhadraH .. 12\-3\-25 kAmayA svarasena . kAmaye satyamuchyatAmiti Ta.Da. pAThaH .. 12\-3\-26 brahmakShatrayorantare anyatra jAtam .. 12\-3\-29 prahasanniveti tha . pAThaH .. 12\-3\-30 tasmAditi . hemUDha te tava vadhakAlAdanyatra brahmAstraM na pratibhAsyatIti na kiMtu vadhakAlaeva na pratibhAsyati. kAlAntare tu pratibhAsyatyevetyartha ityuttareNa saMbandhaH .. 12\-3\-31 sadR^ishe.arjunAdau shUre te purataH sthite samIyuShaH yudhyamAnasya . samityAjisamidyudha iti saMpUrvasya iNo yuddhArthatvadarshanAt. chiraM maraNAvadhi na tiShThedbrahma brahmAstram .. 12\-3\-33 nyAyenAbhivandanAdipUrvakaM upajagAma . iShTaM deshamiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 004 .. shrIH .. 12\.4\. adhyAyaH 4 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## duryodhanena svayaMvaramaNTape kali~NgarAjakanyAharaNam .. 1\.. karNena tamanudrutavato rAj~nAM parAjayaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-4\-0 (80999) nArada uvAcha. 12\-4\-0x (6710) karNastu samavApyaivamastraM bhArgavanandanAt . duryodhanena sahito mumude bharatarShabha .. 12\-4\-1 (81000) tataH kadAchidAjAtaH samAjagmuH svayaMvare . kali~NgaviShaye rAjanrAj~nashchitrA~Ngadasya cha .. 12\-4\-2 (81001) shrImadrAjapuraM nAma nagaraM tatra bhArata . rAjAnaH shatashastatra kanyArthe samupAgaman .. 12\-4\-3 (81002) shrutvA duryodhanastatra sametAnsarvapArthivAn . rathena kA~nchanA~Ngena karNena sahito yayau .. 12\-4\-4 (81003) tataH svayaMvare tasminnAnAdeshyA mahArathAH . samAjagmurnR^ipatayaH kanyArthe nR^ipasattama .. 12\-4\-5 (81004) shishupAlo jarAsandho bhIShmako vakra eva cha . kapotaromA nIlashcha rukmI cha dR^iDhavikramaH .. 12\-4\-6 (81005) sR^igAlashcha mahArAjaH strIrAjyAdhipatishcha yaH . vishokaH shatadhanvA cha bhojo vIrashcha nAmataH .. 12\-4\-7 (81006) ete chAnye cha bahavo dakShiNAM dishamAshritAH . mlechChAshchAryAshcha rAjAnaH prAchyodIchyAstathaiva cha .. 12\-4\-8 (81007) kA~nchanA~NgadinaH sarve shuddhajAmbUnadaprabhAH . sarve bhAsvaradehAshcha vyAghrA iva balotkaTAH .. 12\-4\-9 (81008) tataH samupaviShTeShu teShu rAjasu bhArata . vivesha ra~NgaM sA kanyA dhAtrIvarShavarAnvitA .. 12\-4\-10 (81009) tataH saMshrAvyamANeShu rAj~nAM nAmasu bhArata . atyakrAmaddhArtarAShTraM sA kanyA varavarNinI .. 12\-4\-11 (81010) duryodhanastu kauravyo nAmarShayata la~Nghanam . pratyapedhachcha tAM kanyAmasatkR^itya narAdhipAn .. 12\-4\-12 (81011) sa vIryamadamattatvAdbhIShmadroNAvupAshritaH . rathamAropya tAM kanyAmAjuhAva narAdhipAn .. 12\-4\-13 (81012) tamanvagAdrathI kha~NgI baddhagodhA~NgulitravAn . karNaH shastrabhR^itAM shreShThaH pR^iShThataH puruSharShabha .. 12\-4\-14 (81013) tato vimardaH sumahAnrAj~nAmAsIdyuyutsatAm . sannahyatAM tanutrANi rathAnyojayatAmapi. 12\-4\-15 (81014) te.abhyadhAvanta saMkruddhAH karNaduryodhanAvubhau . sharavarShANi mu~nchanto meghAH parvatayoriva .. 12\-4\-16 (81015) karNasteShAmApatatAmekaikena shareNa ha . dhanUMShi cha sharavrAtAnpAtayAmAsa bhUtale .. 12\-4\-17 (81016) tato vidhanuShaH kAMshchitkAMshchidudyatakArmukAn . kAMshchidutsR^ijato bANAnrathashaktigadAstathA .. 12\-4\-18 (81017) lAghavAvdyAkulIkR^itya karNaH praharatAM varaH . hatasUtAMshcha bhUyiShThAnsa vijigye narAdhipAn .. 12\-4\-19 (81018) te svayaM vAhayanto.ashvAnyAhi yAhIti vAdinaH . vyapeyuste raNaM hitvA rAjAno bhagnamAnasAH .. 12\-4\-20 (81019) duryodhanastu karNena pAlyamAno.abhyayAttadA . hR^iShTaH kanyAmupAdAya nagaraM nAgasAhvayam .. .. 12\-4\-21 (81020) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chaturtho.adhyAyaH .. 4\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-4\-2 viShaye deshe .. 12\-4\-6 bhIShmako baka eva cheti tha . pAThaH .. 12\-4\-7 trailokyAdhipatishcha ya iti Ta . Da. pAThaH. trairAjyeti tha. pATha .. 12\-4\-10 varShavaraH ShaNDhaH .. 12\-4\-17 shirAMsi sasharAMshchApAniti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-4\-20 vyapeyuH vyapagatAH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 005 .. shrIH .. 12\.5\. adhyAyaH 5 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## karNaparAkramavarNanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-5\-0 (81021) nArada uvAcha. 12\-5\-0x (6711) AditkR^itabalaM karNaM dR^iShTvA rAjA sa mAgadhaH . AhvayaddvairathenAjau jarAsandho mahIpatiH .. 12\-5\-1 (81022) tayoH samabhavadyuddhaM divyAstraviduShordvayoH . yudhi nAnApraharaNairanyonyamabhivarShatoH .. 12\-5\-2 (81023) kShINabANau vidhanuShau bhagnakha~Ngau mahIM gatau . bAhubhiH samasajjetAmubhAvatibalAnvitau .. 12\-5\-3 (81024) [bAhukaNTakayuddhena tasya karNo.atha yudhyataH.] vibhedaM saMdhiM dehasya jarayA shleShitasya hi .. 12\-5\-4 (81025) sa vikAraM sharIrasya dR^iShTvA nR^ipatirAtmanaH . prIto.asmItyabravItkarNaM vairamutsR^ijya dUrataH .. 12\-5\-5 (81026) prItyA dadau sa karNAya mAlinIM nagarImanu . a~NgeShu narashArdUla sa rAjA.a.asItsapatnajit .. 12\-5\-6 (81027) pAlayAmAsa varNAMstu karNaH parabalArdanaH . duryodhanasyAnumate tavApi viditaM tathA .. 12\-5\-7 (81028) evaM shastrapratApena prathitaH so.abhavatkShitau . tvaddhitArthaM surendreNa bhikShito varmakuNDale .. 12\-5\-8 (81029) sa divye sahaje prAdAtkuNDale paramArchite . sahajaM kavachaM chApi mohito devamAyayA .. 12\-5\-9 (81030) vimuktaH kuNDalAbhyAM cha sahajena cha varmaNA . nihato vijayenAjau vAsudevasya pashyataH .. 12\-5\-10 (81031) brAhmaNasyApi shApena rAmasya cha mahAtmanaH . kuntyAshcha varadAnena mAyayA cha shatakratoH .. 12\-5\-11 (81032) bhIShmAvamAnAtsa~NkhyAyAM rathAnAmardhakIrtanAt . shalyatejovadhAchchApi vAsudevanayena cha. 12\-5\-12 (81033) rudrasya devarAjasya yamasya varuNasya cha . kuberadroNayoshchaiva kR^ipasya cha mahAtmanaH .. 12\-5\-13 (81034) astrANi divyAnyAdAya yudhi gANDIvadhanvanA . hato vaikartanaH karNo divAkarasamadyutiH .. 12\-5\-14 (81035) evaM shaptastava bhrAtA bahubhishchApi va~nchitaH . na shochyaH puruShavyAghra yuddhe hi nidhanaM gataH .. .. 12\-5\-15 (81036) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchamo.adhyAyaH .. 5\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-5\-4 bAhukaNTakayuddhena bAhukaNTakaM ketakapatraM tadvadyatra balinA durbalasya sharIraM pATyate tadvAhukaNTakaM nAma yuddham .. 12\-5\-5 vikAraM pATanarUpam .. 12\-5\-7 pAlayAmAsa champAM cheti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 006 .. shrIH .. 12\.6\. adhyAyaH 6 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kuntyA karNavadhAnushochino yudhiShThirasyAshvAsanam .. 1\.. yudhiShThireNa kuntIMprati strINAM mantragopanaM mAbhUditi shApadAnam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-6\-0 (81037) vaishampAyana uvAcha. 12\-6\-0x (6712) etAvaduktvA devarShirvirarAma sa nAradaH . yudhiShThirastu rAjarShirdadhyau shokapariplutaH .. 12\-6\-1 (81038) taM dInamanasaM vIramadhovadanamAturam . niHshvasantaM yathA nAgaM paryashrunayanaM tathA .. 12\-6\-2 (81039) kuntI shokaparItA~NgI duHkhopahatachetanA . abravInmadhurAbhAShA kAle vachanamarthavat .. 12\-6\-3 (81040) yudhiShThira mahAbAho nainaM shochitumarhasi . jahi shokaM mahAprAj~na shrR^iNu chedaM vacho mama .. 12\-6\-4 (81041) yAchitaH sa mayA pUrvaM bhrAtA j~nApayituM tava . bhAskareNa cha devena pitrA dharmabhR^itAM varaH .. 12\-6\-5 (81042) yadvAchyaM hitakAmena suhR^idAM bhUtimichChatA . tathA divAkareNoktaH svapnAnte mama chAgrataH .. 12\-6\-6 (81043) na chainamashakadbhAnurahaM vA snehakAraNaiH . purA pratyanunetuM vA netuM vA.apyekatAM tvayA .. 12\-6\-7 (81044) tataH kAlaparItaH sa vairasyoddharaNe rataH . pratIpakArI yuShmAkamiti chopekShito mayA .. 12\-6\-8 (81045) ityukto dharmarAjastu mAtrA bAShpAkulekShaNaH . uvAcha vAkyaM dharmAtmA shokavyAkulalochanaH .. 12\-6\-9 (81046) bhavatyA gUDhamantratvAdva~nchitAH sma tadA bhR^isham .. 12\-6\-10 (81047) shashApa cha mahAtejAH sarvalokeShu yoShitaH . na guhyaM dhArayiShyantItyevaM duHkhasamanvitaH .. 12\-6\-11 (81048) sa rAjA putrapautrANAM saMbandhisuhR^idAM tadA . smarannudvignahR^idayo babhUvodvignachetanaH .. 12\-6\-12 (81049) tataH shokaparItAtmA sadhUma iva pAvakaH . nirvedamagamaddhImAnrAjye saMtApapIDitaH .. .. 12\-6\-13 (81050) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaShTho.adhyAyaH .. 6\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-6\-1 dadhyau bhrAtR^ivadhajaM doShaM chintitavAn .. 12\-6\-5 yAtitaH sa mayA pUrvaM bhrAtryamiti jha . pAThaH. tatra yAtitaH pravartitastavatubhyaM bhrAtryaM bhrAtuH karma kaniShThAnAM paripAlanaM j~naHpayituM tvayA saubhrAtraM yudhiShThirAdibhyaH pradarshanIyamityabhyarthita ityarthaH .. 12\-6\-7 pratyanunetuM shayayitum .. 12\-6\-8 kAlaparIto mR^ityugrastaH . uddharaNe shatrUNAM niHsheShanAshenonmUlane .. 12\-6\-12 karmaNiShaShThyau .. 12\-6\-13 nirvedaM rAjyAdau vairAgyam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 007 .. shrIH .. 12\.7\. adhyAyaH 7 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThirasya parishochanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-7\-0 (81051) vaishampAyana uvAcha. 12\-7\-0x (6713) yudhiShThirastu dharmAtmA shokavyAkulachetanaH . shushocha duHkhasaMtaptaH smR^itvA karNaM mahAratham .. 12\-7\-1 (81052) AviShTo duHkhashokAbhyAM niHshvasaMshcha punaH punaH . dR^iShTvArjunamuvAchedaM vachanaM shokakarshitaH .. 12\-7\-2 (81053) yudhiShThira uvAcha. 12\-7\-3x (6714) yadbhaikShyamAchariShyAma vR^iShNyandhakapure vayam . j~nAtInniShpuruShAnkR^itvA nemAM prApsyAma durgatim .. 12\-7\-3 (81054) amitrA naH samR^iddhArthA vR^ittArthAH kuravaH kila . AtmAnamAtmanA hatvA kiM dharmaphalamApnumaH .. 12\-7\-4 (81055) dhigastu kShAtramAchAraM dhigastu balamaurasam . dhigastu chArthaM yenemAmApadaM gamitA vayam .. 12\-7\-5 (81056) sAdhu kShamA damaH shauchamavirodho vimatsaraH . ahiMsA satyavachanaM nityAni vanachAriNAm .. 12\-7\-6 (81057) vayaM tu lobhAnmohAchcha dambhaM mAnaM cha saMshritAH . imAmavasthAM saMprAptA rAjyakleshabubhukShayA .. 12\-7\-7 (81058) trailokyasyApi rAjyena nAsmAnkashchitpraharShayet . bAndhavAnnihatAndR^iShTvA pR^ithivyAmAmiShaiShiNaH .. 12\-7\-8 (81059) te vayaM pR^ithivIhetoravadhyAnpR^ithivItale . saMparityajya jIvAmo hInArthA hatabAndhavAH .. 12\-7\-9 (81060) AmiShe gR^idhyamAnAnAmashubhaM vai shunAmiva . AmiShaM chaiva no naShTamAmiShasya cha bhojinAm .. 12\-7\-10 (81061) na pR^ithivyA sakalayA na suvarNasya rAshibhiH . na gajAshvena sarveNa te tyAjyA ya ime hatAH .. 12\-7\-11 (81062) kAmamanyuparItAste krodhAmarShasamanvitAH . mR^ityuyAnaM samAruhya gatA vaivasvatakShayam .. 12\-7\-12 (81063) bahukalyANamichChanta Ihante pitaraH sutAn . tapasA brahmacharyeNa vandanena titikShayA .. 12\-7\-13 (81064) upavAsaistathejyAbhirvratakautukama~NgalaiH . labhante mAtaro garbhAMstAnmAsAndasha bibhrati .. 12\-7\-14 (81065) yadi svasti prajAyante jAtA jIvanti vA yadi . saMbhAghitA jAtabalA vidadhyuryadi naH sukham . iha chAmutra chaiveti kR^ipaNAH phalahetavaH .. 12\-7\-15 (81066) tAsAmayaM samudyogo nirvR^ittaH kevalo.aphalaH . yadAsAM nihatAH putrA yuvAno mR^iShTakuNDalAH .. 12\-7\-16 (81067) abhuktvA pArthivAnbhogAnR^iNAnyanapahAya cha . pitR^ibhyo devatAbhyashcha gatA vaiyasvatakShayam .. 12\-7\-17 (81068) yadaiShAmamba pitarau jAtakarmakarAviha . saMjAtabAlarUpeShu tadaiva nihatA nR^iShAH .. 12\-7\-18 (81069) saMyuktAH kAmamanyubhyAM krodhAmarShasamanvitAH . na te jayaphalaM kiMchidbhoktAro jAtu karhichit .. 12\-7\-19 (81070) pA~nchAlAnAM kurUNAM cha hatA eva hi ye hatAH . na sakAmA vayaM te cha na chAsmAbhirna tairjitam .. 12\-7\-20 (81071) na tairbhukteyamavanirna nAryo gItavAditam . nAmAtyasuhR^idAM vAkyaM na cha shrutavatAM shrutam . na ratnAni parArdhyAni na bhUrna draviNAgamaH .. 12\-7\-21 (81072) na cha dharmyAnimA.NllokAnprapadyAma svakarmabhiH . vayamevAsya lokasya vinAshe kAraNaM smR^itAH . dhR^itarAShTrasya putreNa nikR^itiprItisaMyutAH .. 12\-7\-22 (81073) sadaiva nikR^itipraj~no dveShTA vidveShajIvanaH . mithyAvR^ittashcha satatamasmAsvanaparAdhiShu .. 12\-7\-23 (81074) R^iddhimasmAsu tAM dR^iShTvA vivarNo hariNaH kR^ishaH . dhR^itarAShTrashcha nR^ipatiH saubalena niveditaH .. 12\-7\-24 (81075) taM pitA putragR^idhnutvAdanumene.anaye sthitam . anapekShyaiva pitaraM gA~NgeyaM viduraM tathA .. 12\-7\-25 (81076) asaMshayaM tvayaM rAjA yathaivAhaM tathA gataH . aniyamyAshuchiM lubdhaM putraM kAmavashAnugam .. 12\-7\-26 (81077) yashasaH patito dIptAddhAtayitvA sahodarAn . imau hi vR^iddhau shokAgnau prakShipya sa suyodhanaH . asmatpradveShasaMtaptaH pApabuddhiH sadaiva ha .. 12\-7\-27 (81078) ko hi bandhuH kulInaH saMstathA brUyAtsuhR^ijjane . yathA.asAvavadadvAkyaM yuyutsuH kR^iShNasannidhau .. 12\-7\-28 (81079) Atmano hi vayaM doShAdvinaShTAH shAshvatIH samAH . pradahanto dishaH sarvA bhAsvarA iva tejasA .. 12\-7\-29 (81080) so.asmAkaM vairapuruSho durmatiH pragrahaM gataH . duryodhanakR^ite hyetatkulaM no vinipAtitam .. 12\-7\-30 (81081) avadhyAnAM vadhaM kR^itvA loke prAptAH sma vAchyatAM .. 12\-7\-31 (81082) kulasyAsyAntakaraNaM durmatiM pApapUruSham . rAjA rAShTreshvaraM kR^itvA dhR^itarAShTro.adya shochati .. 12\-7\-32 (81083) hatAH shUrAH kR^itaM pApaM viShayo.asau vinAshitaH . hatvA no vigato manyuH shoko mAM dArayatyayam .. 12\-7\-33 (81084) dhana~njaya kR^itaM pApaM kalyANenopahanyate . [khyApanenAnutApena dAnena tapasA.api vA . nivR^ittyA tIrthagamanAchChutismR^itijapena vA ..] 12\-7\-34 (81085) tyAgavAMshcha punaH pApaM nAlaM kartumiti shrutiH . tyAgavA~njanmamaraNe nApnotIti shrutiryataH . prAptavartmA kR^itamatirbrahma saMpadyate tadA .. 12\-7\-35 (81086) sa dhana~njaya nirdvandvo munirj~nAnasamanvitaH . vanamAmantrya vaH sarvAngamiShyAmi paraMtapa .. 12\-7\-36 (81087) na hi kR^itsnatamo dharmaH shakyaH prAptumiti shrutiH . parigrahavatA tanme pratyakShamarisUdana .. 12\-7\-37 (81088) mayA nisR^iShTaM pApaM hi parigrahamabhIpsatA . janmakShayanimittaM cha prAptuM shakyamiti shrutiH .. 12\-7\-38 (81089) sa parigrahamutsR^ijya kR^itsnaM rAjyaM sukhAni cha . gamiShyAmi vinirmukto vishoko nirmamaH kvachit . prashAsadhvamimAmurvI kShemAM nihatakaNTakAm . na mamArtho.asti rAjyena bhogairvA kurunandana .. 12\-7\-39 (81090) etAvaduktvA vachanaM kururAjo yudhiShThiraH . upAramattataH pArthaH kanIyAnpratyabhAShata .. .. 12\-7\-40 (81091) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptamo.adhyAyaH .. 7\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-7\-2 duHkhaM dehendriyAdInAM tApaH . shokastatkR^itaM vaikalyam .. 12\-7\-3 yadyadi bhaikShyamAchIrNaM syAttarhi j~nAtivadhAjjAtA durgatirna prAptA syAdityarthaH . li~Nnimitte lR^i~NkriyAtipattau .. 12\-7\-8 pR^ithivyAM vijayaiShiNa iti jha . pAThaH .. 12\-7\-10 amiShe gR^idhyamAnAnAmashubhaM vai shunAmiva . AmiShaM chaiva nohIShTamAmiShasya vivarjanamiti jha. pAThaH. tatra AmiShe rAjyanimitte. ashubhaM j~nAtidrohAkhyam. shunAmivetareShAM bhavati no hyasmAkaM tvAmiShaM chA.a.amiShasya vivarjanaM cheti dvayamapIShTamityarthaH .. 12\-7\-11 bandhUnAmarthe sarvaM tyAjyamityarthaH .. 12\-7\-14 vratAni gaurIvratAdIni . kautukAni durgotsavAdIni. ma~NgalAni lakShmInArAyaNashilAdIni taiH .. 12\-7\-16 yadA saMnihitAH putrA iti tha . da. pAThaH .. 12\-7\-17 anapahAya aparihR^itya . anavadAyeti pAThe aparishodhya. pitR^ibhya iti ShaShThyarthe chaturthI .. 12\-7\-18 arjunena saha vadannapi sannihitAM mAtaraM sambodhayati he ambeti . pitarau mAtApitarau gAndhArIdhR^itarAShTrau yadaiva jAtakarmakarau tadaiva te nR^ipA duryodhanaprabhR^itayo hatAH .. 12\-7\-19 na te janmaphalaM kiMchiditi da . pAThaH .. 12\-7\-21 shrutavatAM paNDitAnAm . ratnAnItyAdau bhuktAnItyAdiryathAli~NgaM sheShaH. nAmAtyasamitau kathyaM iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-7\-24 hariNaH pANDuraH . dhR^itarAShTrasya nR^ipateriti Da.tha. da. pAThaH .. 12\-7\-27 pApabuddhiH suhR^ijjanairiti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-7\-29 bhAskarasyeva tejaseti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-7\-30 pragrahaM dR^iDhabandhanam . gataH prAptaH. no.atmAbhiH .. 12\-7\-33 viShayaH ApiSham . no.asmAkam. tAnhatvA vigataH .. 12\-7\-34 kalyANenopakAreNa . nivR^ittyA tyAgena .. 12\-7\-35 shrutistyAgenaike amR^itatvamAnashuriti . prAptavartmA labdhayogamArgaH. tyAge yadA kR^itamatiriti Ta. Da. da. pAThaH .. 12\-7\-37 nahi kashchidgR^ihe dharma iti Da . da. pAThaH. parigrahavatA gR^ihasthena nahi prAptuM shakyaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 008 .. shrIH .. 12\.8\. adhyAyaH 8 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMpratyarjunavachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-8\-0 (81092) vaishampAyana uvAcha. 12\-8\-0x (6715) athArjuna uvAchedamadhikShipta ivAkShamI . abhinItataraM vAkyaM dR^iDhavAdaparAkramaH .. 12\-8\-1 (81093) darshayannaindrirAtmAnamugramugraparAkramaH . smayamAno mahAtejAH sR^ikkiNI parisaMlihan .. 12\-8\-2 (81094) arjuna uvAcha. 12\-8\-3x (6716) aho duHkhamaho kR^ichChramaho vaiklavyamuttamam . yatkR^itvA.amAnuShaM karma tyajethAH shriyamuttamAm .. 12\-8\-3 (81095) shatrUnhatvA mahIM labdhvA svadharmeNopapAditAm . hatAmitraH kathaM sa tvaM tyajethA buddhilAghavAt .. 12\-8\-4 (81096) klIbasya hi kuto rAjyaM dIrghasUtrasya vA punaH . kimarthaM cha mahIpAlAnavadhIH krodhamUrchChitaH .. 12\-8\-5 (81097) yo hyAjijIviShedbhaikShaM karmaNA naiva kasya chit . samArambhAnbubhUSheta hatasvastiraki~nchanaH . sarvalokeShu vikhyAto na putrapashusaMhitaH .. 12\-8\-6 (81098) kApAlIM nR^ipa pApiShThAM vR^ittimAsAdya jIvataH . saMtyajya rAjyamR^iddhaM te loko.ayaM kiM vadiShyati .. 12\-8\-7 (81099) sarvArambhAnsamutsR^ijya hatasvastiraki~nchanaH . kasmAdAshaMsase bhaikShaM chartuM prAkR^itavatprabho .. 12\-8\-8 (81100) kasmAdrAjakule jAto jitvA kR^itsnAM vasuMdharAm . dharmArthAvakhilau hitvA vanaM mauDhyAtpratiShThase .. 12\-8\-9 (81101) yadImAni havIMShIha vimathiShyantyasAdhavaH . bhavatA viprahINatvAtprAptaM tvAmeva kilviSham .. 12\-8\-10 (81102) Aki~nchanyaM munInAM cha iti vai nahuSho.abravIt . kR^itvA nR^ishaMsaM hyadhane dhigastvadhanatAmiha .. 12\-8\-11 (81103) AshvastanyamR^iShINAM hi vidyate veda tadbhavAn . yaM tvimaM dharmamityAhurdhanAdeSha pravartate .. 12\-8\-12 (81104) dharmaM sa harate tasya dhanaM harati yasya yaH . hriyamANe dhane rAjanvayaM kasya kShamemahi .. 12\-8\-13 (81105) abhishastaM prapashyanti daridraM pArshvataH sthitam . dAridryaM pAtakaM loke kastachChaMsitumarhati .. 12\-8\-14 (81106) patitaH shochyate rAjannirdhanashchApi shochyate . visheShaM nAdhigachChAmi patitasyAdhanasya cha .. 12\-8\-15 (81107) arthebhyo hi vivR^iddhebhyaH saMbhR^itebhyastatastataH . kriyAH sarvAH pravartante parvatebhya ivApagAH .. 12\-8\-16 (81108) arthAddharmashcha kAmashcha svargashchaiva narAdhipa . prANayAtrA.api lokasya vinA hyarthaM na sidhdyati .. 12\-8\-17 (81109) arthena hi vihInasya puruShasyAlpamedhasaH . vichChidyante kriyAH sarvA grIShme kusarito yathA .. 12\-8\-18 (81110) yasyArthAstasya mitrANi yasyArthAstasya bAndhavAH . yasyArthAH sa pumA.Nlloke yasyArthAH sa cha paNDitaH .. 12\-8\-19 (81111) adhanenArthakAmena nArthaH shakyo vidhitsitum . arthairarthA nibadhyante gajairiva mahAgajAH .. 12\-8\-20 (81112) dharmaH kAmashcha svargashcha harShaH krodhaH shrutaM damaH . arthAdetAni sarvANi pravartante narAdhipa .. 12\-8\-21 (81113) dhanAtkulaM prabhavati dhanAddharmaH pravardhate . nAdhanasyAstyayaM loko na paraH puruShottama .. 12\-8\-22 (81114) nAdhano dharmakR^ityAni yathAvadanutiShThati . dhanAddhi dharmaH sravati shailAdabhinadI yathA .. 12\-8\-23 (81115) yaH kR^ishArthaH kR^ishagavaH kR^ishabhR^ityaH kR^ishAMtithiH . sa vai rAjankR^isho nAma na sharIrakR^ishaH kR^ishaH .. 12\-8\-24 (81116) avekShasva yathAnyAyaM pashya devAsuraM yathA . rAjankimanyajj~nAtInAM vadhAdgR^idhyanti devatAH .. 12\-8\-25 (81117) na cheddhartavyamanyasya kathaM taddharmamArabhet . etAvAneva vedeShu nishchayaH kavibhiH kR^itaH .. 12\-8\-26 (81118) adhyetavyA trayI nityaM bhavitavyaM vipashchitA . sarvathA dhanamAhAryaM yaShTavyaM chApi yatnataH .. 12\-8\-27 (81119) drohAddevairavAptAni divi sthAnAni sarvashaH . drohAtkimanyajj~nAtInAM gR^idhyante yena devatAH .. 12\-8\-28 (81120) iti devA vyavasitA vedavAdAshcha shAshvatAH . adhIyante.adhyApayante yajante yAjayanti cha .. 12\-8\-29 (81121) kR^itsnaM tadeva tachChreyo yadapyAdadate.anyataH . na pashyAmo.anapakR^itaM dhanaM kiMchitkvachidvayam .. 12\-8\-30 (81122) evameva hi rAjAno yajanti pR^ithivImimAm . jitvA mameyaM bruvate putrA iva pitR^irdhanam .. 12\-8\-31 (81123) rAjarShayo.api te svargyA dharmo hyeShAM niruchyate .. 12\-8\-32 (81124) yathaiva pUrNAdudadheH syandantyApo disho dasha . evaM rAjakulAdvittaM pR^ithivIM pratitiShThati .. 12\-8\-33 (81125) AsIdiyaM dilIpasya nR^igasya nahuShasya cha . aMbarIpasya mAndhAtuH pR^ithivI sA tvayi sthitA .. 12\-8\-34 (81126) sa tvAM dravyamayo yaj~naH saMprAptaH sarvadakShiNaH . taM chenna yajase rAjanprAptastvaM rAjyakilbiSham .. 12\-8\-35 (81127) yeShAM rAjA.ashvamedhena yajate dakShiNAvatA . upetya tasyAvabhR^ithe pUtAH sarve bhavanti te .. 12\-8\-36 (81128) vishvarUpo mahAdevaH sarvamedhe mahAmakhe . juhAva sarvabhUtAni tathaivAtmAnamAtmanA .. 12\-8\-37 (81129) shAshvato.ayaM bhUtipatho nAstyantamanushushruma . mahAjanapathaM gantA mA rAjankupathaM gamaH .. .. 12\-8\-38 (81130) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTamo.adhyAyaH .. 8\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-8\-1 dR^iDhau yuktishaktyupetau vAdaparAkramAvuktivikramau yasya sa tathA .. 12\-8\-2 darshayannaindramAtmanimiti Da.tha.da . pAThaH .. 12\-8\-5 klIbasya svIyavadhe kAtarasya . dIrghasUtrasya paravadhe alasasya .. 12\-8\-6 yaH pumAnhatasvastirnaShTakalyANaH . aki~nchano daridraH. ataeva kamAtsarvalokeShu na vikhyAtaH. putrapashusaMhitaH putrAdibhirAshliShTashcha na bhavati. sa bhaikShaM AjijIviShedupajIvitumichChet. sa karmaNA pauruSheNa kasyachidapi parasya. samArabhyanta iti samArambhA arthAstAnnaiva bubhUSheta naiva prAptumichChet. tvaM tu prAptakalyANaH saMpannaH khyAtaH putrAdyAshliShTashcha pauruSheNArthAMllabdhvA nAjijIviShedbhaikShaM karmaNA yena kenachit. samArambhAdvubhUSheta hatasvastiraki~nchanaH. iti Ta. Da. pAThaH. yo hyAjijIviShedbhaikShaM karmaNA naiva kenachit. iti tha. pAThaH. sarvalokena vikhyAto na putrapashusaMhitaH. kApAlIM nR^ipa pApiShThAM vR^ittimAsthAya jIvatIti Ta. Da. tha. da. pAThaH .. 12\-8\-7 kApAlIM bhikShApAtravatIm . saMtyajyarAjyamR^iddhiM tvAM loko.ayaM pravadiShyatIti Ta. Da. pAThaH .. 12\-8\-8 sarvArambhAnsarvArthAndharmAdIn prAkR^itavanmUDhavat .. 12\-8\-11 Aki~nchanyaM munInAM cha rAjyAdapyadhikaM matamiti yadvAkyaM taduddishya nahuSho rAjA adhanatAmiha dhigastvityabravIt . adhane dhanAbhAve nimitte sati puruSho nR^ishaMsaM karma kR^itvA jIvatIti dAridryaM pApahetutvAnninditavAnityarthaH. Aki~nchanyamahInasya mR^ityave iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-8\-25 yattUktaM j~nAtInAM parasparaM yuddhe hatAnAM hantR^INAM cha shreyo nAstIti tachChiShTAchAradarshanena dUShayati . avekShasvetyAdinA .. 12\-8\-26 anyasya parasya dhanaM chenna hartavyaM tattarhi rAjA kathaM dharmamAcharet . tasya vR^ittyantarAbhAvAnna kathaMchidityarthaH .. 12\-8\-32 niruchyate utkR^iShTatvena kIrtyate .. 12\-8\-33 syandanti prasravanti .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 009 .. shrIH .. 12\.9\. adhyAyaH 9 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThirasya nirvedavachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-9\-0 (81131) yudhiShThira uvAcha. 12\-9\-0x (6717) muhUrtaM tAvadekAgro manaH shrotre.antarAtmani . dhArayannapi te shrutvA rochate vachanaM mama .. 12\-9\-1 (81132) sArthagamyamahaM mArgaM na jAtu tvatkR^ite punaH . gachCheyaM taM gamiShyAmi hitvA grAmyasukhAnyuta .. 12\-9\-2 (81133) kShemyashchaikAkinA gamyaH panthA kostIti pR^ichCha mAm . athavA nechChasi praShTumapR^ichChannapi me shR^iNu .. 12\-9\-3 (81134) hitvA grAmyasukhAchAraM tapyamAno mahattapaH . araNye phalamUlAshI chariShyAmi mR^igaiH saha .. 12\-9\-4 (81135) juhvAno.agniM yathAkAlamubhau kAlAvupaspR^ishan . kR^ishaH parimitAhArashcharmachIrajaTAdharaH .. 12\-9\-5 (81136) shItavAtAtapasahaH kShutpipAsAshramakShamaH . tapasA vidhidR^iShTena sharIramupashoShayan .. 12\-9\-6 (81137) manaHkarNasukhA nityaM shrR^iNvannuchchAvachA giraH . muditAnAmaraNyeShu nadatAM mR^igapakShiNAm. 12\-9\-7 (81138) AjighranpeshalAngandhAnphullAnAM vR^ikShavIrudhAm .. nAnArUpAnvane pashyanramaNIyAnvanaukasaH .. 12\-9\-8 (81139) vAnaprasthajanasyApi darshanaM kUlavAsinaH . nApriyANyAchariShyAmi kiMpunargrAmavAsinAm .. 12\-9\-9 (81140) ekAntashIlI vimR^ishanpakvApakvena vartayan . pitR^IndevAMshcha vanyena vAgbhiradbhishcha tarpayan .. 12\-9\-10 (81141) evamAraNyashAstrANAmugramugrataraM vidhim . sevamAnaH pratIkShiShye dehasyAsya samApanam .. 12\-9\-11 (81142) athavaiko.ahamekAhamekaikasminvanaspatau . charanbhaikShaM munirmuNDaH kShapayiShye kalevaram .. 12\-9\-12 (81143) pAMsubhiH samabhichChannaH shUnyAgArapratishrayaH . vR^ikShamUlaniketo vA tyaktasarvapriyApriyaH .. 12\-9\-13 (81144) na shochanna prahR^iShyaMshcha tulyanindAtmasaMstutiH . nirAshIrnirmamo bhUtvA nirdvandvo niShparigrahaH .. 12\-9\-14 (81145) AtmArAmaH prasannAtmA jaDAndhabadhirAkR^itiH . akurvANaH paraiH kAMchitsaMvidaM jAtu kairapi .. 12\-9\-15 (81146) ja~NgamAja~NgamAnsarvAnavihiMsaMshchaturvidhAn . prajAH sarvAH svadharmasthAH samaH prANabhR^itaH prati .. 12\-9\-16 (81147) na chApyavahasankaMchinna kurvanbhrukuTIH kvachit . prasannavadano nityaM sarvendriyasusaMyataH .. 12\-9\-17 (81148) apR^ichChankasyachinmArgaM pravrajanneva kenachit . na deshaM na dishaM kAMchidgantumichChanvisheShataH .. 12\-9\-18 (81149) gamane nirapekShashcha pashchAdanavalokayan . R^ijuH praNihito gachChanstrIsaMsthAparivarjakaH .. 12\-9\-19 (81150) svabhAvastu prayAtyagre prabhavantyashanAnyapi . dvandvAni cha viruddhAni tAni sarvANyachintayan .. 12\-9\-20 (81151) alpaM vA svAdu vA bhojyaM pUrvAlAbhena jAtuchit . anyeShvapi chara.NllAbhamalAbhe sapta pUrayan .. 12\-9\-21 (81152) vidhUme nyastamusale vya~NgAre bhuktavajjane . atItapAtrasaMchAre kAle vigatabhikShuke .. 12\-9\-22 (81153) ekakAlaM charanbhaikShaM trInatha dve cha pa~ncha vA . snehapAshaM vimuchyAhaM chariShyAmi mahImimAm .. 12\-9\-23 (81154) alAbhe sati vA lAbhe samadarshI mahAtapAH . na jijIviShuvatkiMchinna mumUrShuvadAcharan .. 12\-9\-24 (81155) jIvitaM maraNaM chaiva nAbhinandanna cha dvipan . vAsyaikaM takShato bAhuM chandanenaikapukShataH . nAkalyANaM na kalyANaM chintayannubhayostayoH .. 12\-9\-25 (81156) yAH kAshchijjIvatA shakyAH kartumabhyudayakriyAH . sarvAstAH samabhityajya nimeShAdivyavasthitaH .. 12\-9\-26 (81157) teShu nityamasaktashcha tyaktasarvendriyakriyaH . aparityaktasaMkalpaH sunirNiktAtmakalmapaH .. 12\-9\-27 (81158) vimuktaH sarvasa~Ngebhyo vyatItaH sarvavAgurAH . na vashe kasyachittiShThansadharmA mAtarishvanaH .. 12\-9\-28 (81159) vItarAgashcharannevaM tuShTiM prApsyAmi mAnasIm . tR^iShNayA hi mahatpApamaj~nAnAdasmi kAritaH .. 12\-9\-29 (81160) kushalAkushalAnyeke kR^itvA karmANi mAnavAH . kAryakAraNasaMshliShTaM svajanaM nAma bribhrati .. 12\-9\-30 (81161) Ayupo.ante prahAyedaM kShINaprANaM kalevaram . pratigR^ihNAti tatpApaM kartuH karmaphalaM hi tat .. 12\-9\-31 (81162) evaM saMsArachakre.asminvyAviddhe rathachakravat . sameti bhUtagrAmo.ayaM bhUtagrAmeNa kAryavAn .. 12\-9\-32 (81163) janmamR^ityujarAvyAdhivedanAbhirabhidrutam . apAramiva chAsvasthaM saMsAraM tyajataH sukham .. 12\-9\-33 (81164) divaH patatsu deveShu sthAnebhyashcha maharShiShu . ko hi nAma bhavenArthI bhavetkAraNatattvavit .. 12\-9\-34 (81165) kR^itvA hi vividhaM karma tattadvividhalakShaNam . pArthivairnR^ipatiH svalpaiH kAraNaireva badhyate .. 12\-9\-35 (81166) tasmAtpraj~nAmutamidaM chirAnmAM pratyupasthitam . tatprApya prArthaye sthAnamavyayaM shAshvataM dhruvam .. 12\-9\-36 (81167) etayA saMtataM dhR^ityA charannevaMprakArayA . janmamR^ityujarAvyAdhivedanAbhirabhidrutam . dehaM saMsthApayiShyAmi nirbhayaM mArgamAsthitaH .. .. 12\-9\-37 (81168) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi navamo.adhyAyaH .. 9\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-9\-1 muhUrtaM tAvadekAgro manaH shrotre.antarAtmani . dhArayannapi tachChutvA rocheta vachanaM mameti jha. pAThaH. 12\-9\-8 peshalAnrabhyAn. . 12\-9\-15 AtmArAmaH yogenAtmanyeva ramamANaH . prasannAtmA shuddhasatvaH. kenachinnimittena saMvidaM saMvAdamakurvANaH kR^ityAbhAvAt .. 12\-9\-16 chaturvidhAn jaMgamasya jarAyujANDajasvedajabhedena traividhyAt . svadharmasthAH prANabhR^ita indriyapoShakAshcha prajAH prati sama ityanvayaH .. 12\-9\-18 kenachinmArgeNa .. 12\-9\-19 praNihito.antarmukhaH .. 12\-9\-21 pUrvAlAbhena pUrvasmin gR^ihe.alAbheH hetunA jAtu kadAchit . anyeShvapi gR^iheShu lAbhaM labdhamannaM charanbhakShayan .. 12\-9\-22 bhaikShakAlamAha vidhUme iti . gR^ihe iti sheShaH .. 12\-9\-23 trIngR^ihAn .. 12\-9\-24 jijIviShuvaddhanAdisaMgraham . mumUrShuvadannAdityAgam .. 12\-9\-25 vAsI takShAyudhaM tayA .. 12\-9\-26 nimeShonmeShAshanapAnAdishArIranirvAhamAtrakarmasvavasthita itarthaH .. 12\-9\-27 teShvapi karmasu asaktaH . aparityakto nityaM vashIkR^itaH saMkalpo manaH kriyAyena. dR^iDhamanA ityarthaH. sunirNiktAtmakalmaShaH samyagdUrIkR^itadhImalaH .. 12\-9\-28 vAgurAH snehapAshAn .. 12\-9\-30 eke mUDhAH kAryakAraNasaMshliShTaM svasukhena nimittabhUtena saMlagnaM stryAdikaM bibhratyAtmopakArakatvena puShNanti . kushalAkushalAnyevaM kR^itvA kargANi mAnavaH. kAryakAraNasaMshliyaH svajanaM nAbhinandati iti Da. pAThaH .. 12\-9\-32 vyAviddhe bhrAmyamANe . sameti saMyogameti .. 12\-9\-35 vividhaM sAmAdyupAyavat vividhalakShaNaM nAnAvidhakapaTAdirUpaM karma kR^itvA svalpaiH pArthivaiH kShudrarAjabhirtR^ipatirmahArAjo badhyate . kAraNaiH svApamAnAdibhirhetubhiH bahavo militvA ekaM mahAntaM ghnantItyarthaH .. 12\-9\-36 yasmAdduHkhamayaM kShayiShNu cha aishvaryaM tasmAt . sthAnaM mokSham. avyayamapakShayashUnyam. shAshvatamanAdi. dhruvaM sadaikarUpam .. 12\-9\-37 saMsthApayiShyAmi samApayiShyAmi .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 010 .. shrIH .. 12\.10\. adhyAyaH 10 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati bhImasenavachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-10\-0 (80906) bhIma uvAcha. 12\-10\-0x (6706) shrotriyasyeva te rAjanmandakasyAvipashchitaH . anuvAkahatA buddhirnaiShA tattvArthadarshinI .. 12\-10\-1 (80907) Alasye kR^itachittasya rAjadharmAnasUyataH . vinAshe dhArtarAShTrANAM kiM phalaM bharatarShabha .. 12\-10\-2 (80908) kShamA.anukampA kAruNyamAnR^ishaMsyaM na vidyate . kShAtramAcharato mArgamapi bandhostvadantare .. 12\-10\-3 (80909) yadImAM bhavato buddhiM vidyAma vayamIdR^ishIm . shastraM naiva grahIShyAmo na vadhiShyAma kaMchana .. 12\-10\-4 (80910) bhaikShamevAchariShyAma sharIrasyAvimokShaNAt . na chedaM dAruNaM yuddhamabhaviShyanmahIkShitAm .. 12\-10\-5 (80911) prANasyAnnamidaM sarvamiti vai kavayo viduH . sthAvaraM ja~NgamaM chaiva sarvaM prANasya bhojanam .. 12\-10\-6 (80912) AdadAnasya chedrAjyaM ye kechitparipanthinaH . hantavyAsta iti prAj~nAH kShatradharmavido viduH .. 12\-10\-7 (80913) te sadoShA hatA.asmAbhirannasya paripanthinaH . tAnhatvA bhu~NkShva dharmeNa yudhiShThira mahImimAm .. 12\-10\-8 (80914) yathA hi puruShaH khAtvA kUpamaprApya chodakam . pa~Nkadigdho nivartet karmedaM nastathopamam .. 12\-10\-9 (80915) yathA.a.aruhya mahAvR^ikShamapahR^itya tato madhu . aprAshya nidhanaM gachChetkarmedaM nastathopamam .. 12\-10\-10 (80916) yathA mahAntamadhvAnamAshayA puruShaH patan . sa nirAsho nivarteta karmaitannastathopamam .. 12\-10\-11 (80917) yathA shatrUnghAtayitvA puruShaH kurunandana . AtmAnaM ghAtayetpashchAtkarmedaM nastathopamam .. 12\-10\-12 (80918) yathAnnaM kShudhito labdhvA na bhu~njIyAdyadR^ichChayA . kAmI cha kAminIM labdhvA karmedaM nastathopamam .. 12\-10\-13 (80919) vayamevAtra garhyA hi yadvayaM mandachetasam . tvAM rAjannanugachChAmo jyeShTho.ayamiti bhArata .. 12\-10\-14 (80920) vayaM hi bAhubalinaH kR^itavidyA manasvinaH . klIbasya vAkye tiShThAmo yathaivAshaktayastathA .. 12\-10\-15 (80921) agatIkagatInasmAnnaShTArthanarthasiddhaye . kathaM vai nAnupashyeyurjanAH pashyata yAdR^isham .. 12\-10\-16 (80922) ApatkAle hi saMnyAsaH kartavya iti shiShyate . jarayA.abhiparItena shatrubhirvyaMsitena vA .. 12\-10\-17 (80923) tasmAdiha kR^itapraj~nAstyAgaM na parichakShate . dharmavyatikramaM chaiva manyante sUkShmadarshinaH .. 12\-10\-18 (80924) kathaM tasmAtsamutpannAstanniShThAstadupAshrayAH . tadeva nindAM bhASheyurdhAtA tatra na garhyate .. 12\-10\-19 (80925) shriyA vihInairadhanairnAstikaiH saMpravartitam . vedavAdasya vij~nAnaM satyAbhAsamivAnR^it .. 12\-10\-20 (80926) shakyaM tu maunamAsthAya bibhratA.a.atmAnamAtmanA . dharmachChajha samAsthAya chyavituM na tu jIvitum. 12\-10\-21 (80927) shakyaM punararaNyeShu sukhamekena jIvitum . abibhratA putrapautrAndevarShInatithInpitR^In .. 12\-10\-22 (80928) neme mR^igAH svargajito na varAhA na pakShiNaH . athAnyena prakAreNa puNyamAhurna te janAH .. 12\-10\-23 (80929) yadi saMnyAsataH siddhiM rAjA kashchidavApnuyAt . parvatAshcha dumAshchaiva kShiptaM siddhimavApnuyuH .. 12\-10\-24 (80930) ete hi nityasaMnyAsA dR^ishyante nirupadravAH . aparigrahavantashcha satataM brahmachAriNaH .. 12\-10\-25 (80931) atha chedAtmabhAgyeShu nAnyeShAM siddhimashrnute . tasmAtkarmaiva kartavyaM nAsti siddhirakarmaNaH .. 12\-10\-26 (80932) audakAH sR^iShTayashchaiva jantavaH siddhimApnuyuH . teShAmAtmaiva bhartavyo nAnyaH kashchana vidyate .. 12\-10\-27 (80933) avekShasva yathA svaiH karmabhirvyApR^itaM jagat . tasmAtkarmaiva kartavyaM nprasti siddhirakarmaNaH .. .. 12\-10\-28 (80934) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dashamo.adhyAyaH .. 10\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-10\-1 shrotriyasya vedapAThakasya mandatvAdevAvipashchito.arthaj~nAshUnyasya . anuvAkena nityapAThena hatA naShTA .. 12\-10\-3 tvadantare tvatto.anyatra .. 12\-10\-6 prANasya prANavato baliShThasyedaM sarvamannamivAnnaM bhogyam . bhojanaM bhujyate pAlyate iti vyutpattyA pAlanIyam .. 12\-10\-8 hatAsmAbhiriti saMdhirArShaH . hatvA nighnan tvaM. hanteranyebhyo.api dR^ishyata iti kvanip anunAsikalopo hrasvasyeti tuk. rAjyasya paripanthina iti jha. pAThaH .. 12\-10\-9 tathA tena prakAreNopamIyata iti tathopamam .. 12\-10\-11 patan gachChan 12\-10\-15 ashaktayaH shaktihInAH .. 12\-10\-16 agatIkagatInanAtharakShakAn . dairdhyamArSham. etat yAdR^ishaM mama vachanaM tAdR^ishaM pashyata.yuktamayuktaM veti parIkShayatetyarthaH .. 12\-10\-17 vyaMsitena durgatiMprApitena .. 12\-10\-18 tyAgaM saMnyAsam . kShatriyasya mauNDyAdikaM niShiddhaM tasyAcharaNe dharmavyatikramo.astyeveti bhAvaH .. 12\-10\-19 hiMsArthamutpannA hiMsnayonau jAtAH . hiMsaikajIvanAstadeva tasyaiva hiMsnadharmasya nindAM kathaM bhASheyuH. kathaM vA tatra dhAtA tasya dharmasya snaShTA na garhyate na nindyate. dhAtR^ivihitatvAtsahajatvAchcha nAsau dharmo nindya ityarthaH. taeva bhUShayeyurye te shraddhAhyatra garhyate iti da. pAThaH .. 12\-10\-20 shriyA vihInairanayairnAstikaiH saMprakIrtitam . vedAbhAsamivAj~nAnamiti tha. pAThaH. shriyA trayyA vidyayA vihInaiH. adhanairlakShmyA cha hInaiH. idamanR^itaM saMpravartitam. vedayatIti vedo vidhistasya vAdo.arthavAdastatsaMbandhi vij~nAnaM saMnyAsavidhistutyarthaM bharatAdikIrtanaM prajApativapotkhananavadarthavAdo natu tAvatA mauNDye kShatriyasyAdhikAraH sidhyatIti bhAvaH .. 12\-10\-21 AtmAnaM dehamAtmanA svenaiva bibhratA nishchalaM sthApayatA dharmachChajha kapaTayogaM AsthAya chyavituM martumeva shakyaM na jIvitum . kevalaM praNidhAnena sharIranAsho bhavedityarthaH .. 12\-10\-26 AtmabhAgyeShu svasaMpatsu anyeShAM siddhiM parakarmArjitaM phalam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 011 .. shrIH .. 12\.11\. adhyAyaH 11 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## arjunena yudhiShThiraMprati gArhasthyasya shraiShThyopapAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-11\-0 (69053) arjuna uvAcha. 12\-11\-0x (5628) atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . tApasaiH saha saMvAdaM shakrasya bharatarShabha .. 12\-11\-1 (69054) `shakyaM punararaNyeShu sukhametena jIvitum.' kechidgR^ihAnparityajya vanamabhyAgamandvijAH . ajAtashmashravo mandAH kule jAtAH pravavrajuH .. 12\-11\-2 (69055) dharmo.ayamiti manvAnAH samR^iddhA dharmachAriNaH . tyaktvA bhrAtR^InpitR^IMshchaiva tAnindro.anvakR^ipAyata .. 12\-11\-3 (69056) sa tAnbabhAShe maghavAnpakShIbhUtvA hiraNmayaH . suduShkaraM manuShyaistu yatkR^itaM vighasAshibhiH .. 12\-11\-4 (69057) puNyaM bhavati karmaiShAM prashastaM chaiva jIvitam . siddhArthAste gatiM mukhyAM prAptAH karmaparAyaNAH .. 12\-11\-5 (69058) R^iShaya UchuH. 12\-11\-6x (5629) aho batAyaM shakunirvighasAshAnprashaMsati . asmAnnUnamayaM shAsti vayaM cha vighasAshinaH .. 12\-11\-6 (69059) shakuniruvAcha. 12\-11\-7x (5630) nAhaM yuShmAnprashaMsAmi pa~NkadigdhAnrajasvalAn . uchChiShTabhojino mandAnanye vai vighasAshinaH .. 12\-11\-7 (69060) R^iShaya UchuH. 12\-11\-8x (5631) idaM shreyaH paramiti vayamevamamaMsmahi . shakune brUhi yachChreyo vayaM te shraddadhAmahe .. 12\-11\-8 (69061) shakuniruvAcha. 12\-11\-9x (5632) yadi mAM nAbhisha~NkadhvaM vibhajyAtmAnamAtmanA . tato.ahaM vaH pravakShyAmi yAthAtathyaM hitaM vachaH .. 12\-11\-9 (69062) R^iShaya UchuH. 12\-11\-10x (5633) shR^iNumaste vachastAta panthAno viditAstava . niyoge chaiva dharmAtmansthAtumichChAma shAdhi naH .. 12\-11\-10 (69063) shakuniruvAcha. 12\-11\-11x (5634) chatuShpadAM gauH pravarA lohAnAM kA~nchanaM varam . shabdAnAM pravaro mantro brAhmaNo dvipadAM varaH .. 12\-11\-11 (69064) mantro.ayaM jAtakarmAdirbrAhmaNasya vidhIyate . jIvato.api yathAkAlaM shmashAnanidhanAntakaH .. 12\-11\-12 (69065) karmANi vaidikAnyasya svargyaH panthAstvanuttamaH . atha sarvANi karmANi mantrasiddhAni chakShate . AmnAyadR^iDhavAdIni tathA siddhiriheShyate .. 12\-11\-13 (69066) mAsArdhamAsA R^itava AdityashashitArakam . grasante karma bhUtAni tadidaM karmashaMsinAm .. 12\-11\-14 (69067) siddhikShetramidaM puNyamayamevAshramo mahAn .. 12\-11\-15 (69068) atha ye karma nindanto manuShyAH kApathaM gatAH . mUDhAnAmarthahInAnAM teShAmenastu vidyate .. 12\-11\-16 (69069) devavaMshAnpitR^ivaMshAnbrahmavaMshAMshcha shAshchatAn . saMtyajya mUDhA vartante tato yAntyashuchInpathaH .. 12\-11\-17 (69070) etadvo.astu tapoyuktaM dadAmItyR^iShichoditam . tasmAttadadhyAvasatastapasvitvamihochyate .. 12\-11\-18 (69071) devavaMshAnbrahmavaMshAnpitR^ivaMshAMshcha shAshvatAn . saMvibhajya guroshcharyAM tadvai duShkaramuchyate .. 12\-11\-19 (69072) devA vai duShkaraM kR^itvA vibhUtiM paramAM gatAH . tasmAdgArhasthyamudvoDhuM duShkaraM prabravImi vaH .. 12\-11\-20 (69073) tapaH shreShThaM prajAnAM hi mUlametanna saMshayaH . kuTumvavidhinA.anena yasminsarvaM pratiShThitam .. 12\-11\-21 (69074) etadvidustapo viprA dvandvAtItA vimatsarAH . etasmAdvanamadhye tu lokeShu tapa uchyate .. 12\-11\-22 (69075) durAdharShaM padaM chaiva gachChanti vighasAshinaH . sAyaMprAtarvibhajyAnnaM svakuTumbe yathAvidhi .. 12\-11\-23 (69076) dattvA.atithibhyo devebhyaH pitR^ibhyaH svajanAya cha . avashiShTAni ye.ashnanti tAnAhurvighasAshinaH .. 12\-11\-24 (69077) tasmAtsvadharmamAsthAya suvratAH satyavAdinaH . lokasya guravo bhUtvA te bhavantyanupaskR^itAH .. 12\-11\-25 (69078) tridivaM prApya shakrasya svargaloke vimatsarAH . vasanti shAshvatAnvarShA~njanA duShkarakAriNaH .. 12\-11\-26 (69079) arjuna uvAcha. 12\-11\-27x (5635) tataste tadvachaH shrutvA dharmArthasahitaM hitam . utsR^ijya nAstikamatiM gArhasthyaM dharmamAshritAH .. 12\-11\-27 (69080) tasmAttvamapi sarvaj~na dhairyamAlambya shAshvatam . prashAdhi pR^ithivIM kR^itsnAM hatAmitrAM narottama .. .. 12\-11\-28 (69081) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekAdasho.adhyAyaH .. 11\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-11\-4 vighasAshibhiH mahAyaj~nAvashiShTabhojibhiH .. 12\-11\-6 shAsti j~nApayati . vighasaM shIrNatR^iNaparNaphalAdikaM tadadanashIlAstu vayamevAto vighasAshiniH shreyAMsaH sma iti menire ityarthaH .. 12\-11\-7 pa~NkadigdhAnrajasvalAnityAgantukasvAbhAvikadoShayuktatvamuktaM krameNa . uchChiShThabhojina iti. prAyeNa shIrNatR^iNamarNaphalAni mR^igakITapakShyuchChiShTAni bhavanti tadbhojinaH .. 12\-11\-8 te tava vacha iti sheShaH .. 12\-11\-10 panthAnaH shreyomArgAH .. 12\-11\-12 mantro mantroktasaMskAraH .. 12\-11\-15 Ihante sarvabhUtAni tadidaM karmasaMj~nitamiti jha . pAThaH .. 12\-11\-22 etasmAt gArhasthyAt anantaraM vanamadhye tapa uchyata ityanvayaH .. 12\-11\-25 anupaskR^itAH niHsaMshayAH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 012 .. shrIH .. 12\.12\. adhyAyaH 12 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati nakulavAkyam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-12\-0 (69419) vaishampAyana uvAcha. 12\-12\-0x (5662) arjunasya vachaH shrutvA nakulo vAkyamabravIt . rAjAnamabhisaMprekShya sarvadharmabhR^itAM varam .. 12\-12\-1 (69420) anurudhya mahAprAj~no bhrAtushchittamariMdama . vyUDhorasko mahAbAhustAmrAsyo mitabhAShitA .. 12\-12\-2 (69421) nakula uvAcha. 12\-12\-3x (5663) vishAkhayUpe devAnAM sarveShAmagnayashchitAH . tasmAdvidvi mahArAja devAH karmaphale sthitAH .. 12\-12\-3 (69422) anAstikAnAM bhUtAnAM prANadAH pitarashcha ye . te.api karmaiva kurvanti vidhiM pashyasva pArthiva .. 12\-12\-4 (69423) vedavAdApaviddhAstu tAnviddhi bhR^ishanAstikAn . na hi vedoktamutsR^ijya vipraH sarveShu karmasu .. 12\-12\-5 (69424) devayAnena nAkasya pR^iShThamApnoti bhArata . atyAshramAnayaM sarvAnityAhurvedamishchayAH .. 12\-12\-6 (69425) brAhmaNAH shrutisaMpannAstAnnibodha narAdhipa . vittAni dharmalabdhAni kratumukhyeShvavAsR^ijan .. 12\-12\-7 (69426) kR^itAtmA sa mahArAja sa vai tyAgI smR^ito naraH .. 12\-12\-8 (69427) anavekShya sukhAdAnaM tathaivordhvaM pratiShThitaH . AtmatyAgI mahArAja sa tyAgI tApaso mataH .. 12\-12\-9 (69428) aniketaH paripatanvR^ikShamUlAshrayo muniH . ayAchakaH sadAyogI sa tyAgI pArtha bhikShukaH .. 12\-12\-10 (69429) krodhaharShAvanAdR^itya paishunyaM cha visheShataH . vipro vedAnadhIte yaH sa tyAgI gurupUjakaH .. 12\-12\-11 (69430) AshramAMstulayA sarvAndhR^itAnAhurmanIShiNaH . ekatashcha trayo rAjangR^ihasthAshrama ekataH .. 12\-12\-13asamIkShya tulayA pArtha kAmaM svargaM cha bhArata . ayaM panthA maharShINApriyaM lokavidAM gatiH .. 12\-12\-12 (69431) iti yaH kurute bhAvaM sa tyAgI bharatarShabha . naraH parityajya gR^ihAnvanameti vimUDhavat .. 12\-12\-14 (69432) yadA kAmAnsamIkSheta dharmavaitaMsiko naraH . athainaM mR^ityupAshena kaNThe badhnAti sR^ityurAT .. 12\-12\-15 (69433) abhimAnakR^itaM karma naitatphalavaduchyate . tyAgayuktaM mahArAja sarvameva mahAphalam .. 12\-12\-16 (69434) shamo damastathA dhairyaM satyaM shauchamathArjavam . yaj~no dhR^itishcha dharmashcha nityamArSho vidhiH smR^itaH .. 12\-12\-17 (69435) pitR^idevAtithikR^ite samArambho.atra shasyate . atraiva hi mahArAja trivargaH kevalaM phalam .. 12\-12\-18 (69436) etasminvartamAnasya vidhau vipraniShevite . tyAginaH prasR^itasyeha nochChittirvidyate kvachit .. 12\-12\-19 (69437) asR^ijaddhi prajA rAjanprajApatirakalmaShaH . mAM yakShyantIti dharmAtmA yaj~nairvividhadakShiNaiH .. 12\-12\-20 (69438) vIrudhashchaiva vR^ikShAMshcha yaj~nArthaM vai tathauShadhIH . pashUMshchaiva tathA medhyAnyaj~nArthAni havIMShi cha .. 12\-12\-21 (69439) gR^ihasthAshramiNastachcha yaj~nakarmAvirodhitam . tasmAdgArhasthyameveha duShkaraM durlabhaM tathA .. 12\-12\-22 (69440) tatsaMprApya gR^ihasthA ye pashudhAnyadhanAnvitAH . na yajante mahArAja shAshvataM teShu kilviSham .. 12\-12\-23 (69441) svAdhyAyayaj~nA R^iShayo j~nAnayaj~nAstathA pare . athApare mahAyaj~nAnmanasyeva vitanvate .. 12\-12\-24 (69442) `idamanyanmahArAja vidvadbhiH kathitaM mama . bhUmiragnishcha vAyushcha na chApo na divAkaraH .. 12\-12\-25 (69443) nakShatrANi na chandrashcha na dishaH kAla eva cha . shabdaH sparshashcha rUpaM cha na gandho na rasaH kvachit .. 12\-12\-26 (69444) na cha santi pramANAni yaiH prameyaM prasAdhyate . pratyakShamanumAnaM na nopamAnamathAgamaH .. 12\-12\-27 (69445) nArthApattirna chaitihyaM na dR^iShTAnto na saMshayaH . na kvachinnirNayo rAjanna dharmAdharma eva cha .. 12\-12\-28 (69446) tiryakva sthAvaraM chaiva na devA na cha mAnuShAH . varNAshramavibhAgAshcha na cha kartA na kAmakR^it . na chArthashcha vibhUtishcha na chArthasya vicheShTitam .. 12\-12\-29 (69447) tamobhUtamidaM sarvamanAlokaM jagannR^ipa . na chAtmA vidyamAnopi manasA yogamichChati .. 12\-12\-30 (69448) achetanaM manastvAsIdAtmA eva sachetanaH . IshvarashchetanastvekastenedaM gahanIkR^itam . mantrAshcha chetanA rAjanna cha dehena yojitAH .. 12\-12\-31 (69449) tena vishvasR^ijo nAma R^iShayo mantradevatAH . chaitanyamIshvarAtprApya brahmANDaM tairvinirmitam .. 12\-12\-32 (69450) iShTvA vishvasR^ijaM yaj~naM nirmitaH prapitAmahaH . sR^iShTistena samArabdhA prasAdAdIshvarasya cha .. 12\-12\-33 (69451) chaitanyamIshvarasyedaM sachetanamidaM jagat . yogena cha samAviShTaM jagatkR^itsnaM cha shaMbhunA .. 12\-12\-34 (69452) dharmashchArthashcha kAmashcha ukto mokShashcha saMkShaye . brahmaNaH parameshasya IshvareNa yadR^ichChayA .. 12\-12\-35 (69453) aj~no janturanIshashcha bhAjanaM sukhaduHkhayoH . Ishvaraprerito gachChetsvargaM vA shvabhrameva vA .. 12\-12\-36 (69454) pradhAnaM puruShaH chaiva AtmAnaM sarvadehinAm . manasA viShayaishchaiva chetanena prachoditAH . sukhaduHkhena yujyante karmabhishcha prachoditAH .. 12\-12\-37 (69455) varNAshramavibhAgAshcha IshvareNa pravartitAH . sadevAsuragandharvaM yenedaM nirmitaM jagat .. 12\-12\-38 (69456) tvaM chAnye cha mahArAja Ishvarasya vashe sthitAH . jIvante cha mriyante cha na svatantrAH kathaMchana .. 12\-12\-39 (69457) hitvAhitvA cha bhUtAni hatvA sarvamidaM jagat . yajante karmaNA devA na sa pApena lipyate .. 12\-12\-40 (69458) hiMsAtmakAni karmANi sarveShAM gR^ihamedhinAm . devatAnAmR^iShINAM cha te cha yAnti parAM gatim .. 12\-12\-41 (69459) pAtitAH shatravaH pUrva sarvatra vasudhAdhipaiH . prajAnAM hitakAmaishcha Atmanashcha hitaiShibhiH. 12\-12\-42 (69460) yadi tatra bhavetpApaM kathaM te svargamAsthitAH . na prAptA narakaM rAjanveShTitAH pApakarmabhiH ..' 12\-12\-43 (69461) evaM manaHsamAdhAnaM mArgamAtiShThato nR^ipa . dvijAterbrahmabhUtasya spR^ihayanti divaukasaH .. 12\-12\-44 (69462) sa ratnAni vichitrANi saMhR^itAni tatastataH . makheShvanabhisantyajya nAstikyamabhijalpasi .. 12\-12\-45 (69463) kuTumbamAsthite tyAgaM na pashyAmi narAdhipa . rAjasUyAshvamedheShu sarvamedheShu vA punaH .. 12\-12\-46 (69464) ye chAnye kratavastAta brAhmaNairabhipUjitAH . tairyajasva mahIpAla shakro devapatiryathA. 12\-12\-47 (69465) rAj~naH pramAdadoSheNa dasyubhiH parimuShyatAm . asharaNyaH prajAnAM yaH sa rAjA kaliruchyate .. 12\-12\-48 (69466) ashvAngAshchaiva dAsIshcha kareNUshcha svalaMkR^itAH . grAmA~njanapadAMshchaiva kShetrANi cha gR^ihANi cha .. 12\-12\-49 (69467) apradAya dvijAtibhyo mAtsaryAviShTachetasaH . vayaM te rAjakalayo bhaviShyAma vishAMpate .. 12\-12\-50 (69468) adAtAro.asharaNyAshcha rAjakilviShabhAginaH . duHkhAnAmeva bhoktAro na sukhAnAM kadAchana .. 12\-12\-51 (69469) aniShTvA cha mahAyaj~nairakR^itvA cha pitR^isvadhAm . tIrtheShvanabhisaMplutya pravrajiShyasi chetprabho .. 12\-12\-52 (69470) ChinnAbhramiva gantAsi vilayaM mAruteritam . lokayorubhayorbhraShTo hyantarAle vyavasthitaH .. 12\-12\-53 (69471) antarbahishcha yatkiMchinmanovyAsa~NgakArakam . parityajya bhavettyAgI na hitvA pratitiShThati .. 12\-12\-54 (69472) etasminvartamAnasya vidhau vipraniShevite . brAhmaNasya mahArAja nochChittirvidyate kvachit .. 12\-12\-55 (69473) nihatya shatrUMstarasA samR^iddhA~nshakro yathA daityabalAni sa~Nkhye . kaH pArtha shochennirataH svadharme pUrvaiH smR^ite pArthivashiShTajuShTe .. 12\-12\-56 (69474) kShAtreNa dharmeNa parAkrameNa jitvA mahIM mantravidbhyaH pradAya . nAkasya pR^iShThe.asi narendra gantA na shochitavyaM bhavatA.adya pArtha .. .. 12\-12\-57 (69475) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvAdasho.adhyAyaH .. 12\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-12\-2 tamrAsyo duHkhena vivarNamusraH .. 12\-12\-3 vishAkhayUpe kShetravisheShe . devAnAM devaiH. agnayo.agnisthApanArthAni sthaNDilAni. chitA iShTakAbhI rachitA adyApi dR^ishyante. tena devatvamapi karmaphalamevetyarthaH. vishAlayUpa iti tha. pAThaH .. 12\-12\-4 anAstikAnAmAstikyashUnyAnAmapi prANadA vR^iShTidvArA annapradAH . vidhiM agniM vA akAmayatetyAdi agnyAdibhAvasya karmasAdhyatvaj~nApakam. anAstikanAstikAnAM prANadA iti tha. Da. pAThaH .. 12\-12\-5 vedavAdaH apaviddhastyakto yaistAn .. 12\-12\-6 devayAnena mArgaNa . pR^iShThamuparibhAgaM brahmalokamityarthaH. ayaM gR^ihAshramaH sarvAnAshramAn ati atikrAntaH. tebhyaH shreShTha ityarthaH .. 12\-12\-7 tAnbrAhmaNAn gatvA nibodha budhyasva . avAsR^ijan samArpayan .. 12\-12\-8 kR^itAtmA jitachittaH .. 12\-12\-9 sukhAdAnaM gArhathyasukhabhogam . UrdhvaM vanAdau pratiShThito niShThAvAn sanyaH AtmatyAgI dehatyAgI .. 12\-12\-10 paripatan bhikShArthaM paryaTan .. 12\-12\-13 AshramAntare svargaevAsti na kAmaH . gArhasthye tUbhayamastIti ayameva mArgo gatishchetyarthaH .. 12\-12\-15 dharmavaitaMsiko dharmadhvajI .. 12\-12\-16 tyAgayuktaM abhimAnatyAgopetam .. 12\-12\-17 ArShaH R^iShINAM hitaH .. 12\-12\-18 atra gArhasthye .. 12\-12\-19 iha vidhau . prasR^itasya niShThAvataH .. 12\-12\-48 pramAdo rAjyAkaraNam . parimuShyatAM lupyamAnAnAm .. 12\-12\-53 antarAle pishAchayonau .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 013 .. shrIH .. 12\.13\. adhyAyaH 13 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati sahadevavachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-13\-0 (69886) sahadeva uvAcha. 12\-13\-0x (5708) na bAhyaM dravyamutsR^ijya siddhirbhavati bhArata . shArIraM dravyamutsR^ijya siddhirbhavati vA na vA .. 12\-13\-1 (69887) bAhyadravyavimuktasya shArIreShvanugR^idhyataH . yo dharmo yatsukhaM vA syAddviShatAM tattathA.astu naH .. 12\-13\-2 (69888) shArIraMdravyamutsR^ijya pR^ithivImanushAsataH . yo dharmo yatsukhaM vA syAtsuhR^idAM tattathA.astu naH .. 12\-13\-3 (69889) dvyakSharastu bhavenmR^ityuruyakSharaM brahma shAshvatam . mameti dvyakSharo mR^ityurna mameti cha shAshvatam .. 12\-13\-4 (69890) brahmamR^ityU tato rAjannAtmanyeva samAshritau . adR^ishyamAnau bhUtAni yojayetAmasaMshayam .. 12\-13\-5 (69891) avinAsho.asya satvasya niyato yadi bhArata . hitvA sharIraM bhUtAnAM na hiMsA pratipatsyate .. 12\-13\-6 (69892) athApi cha sahotpattiH satvasya pralayastathA . naShTe sharIre naShTaH syAdvR^ithA cha syAtkriyApathaH .. 12\-13\-7 (69893) tasmAdekAntamutsR^ijya pUrvaiH pUrvataraishcha yaH . panthA niShevitaH sadbhiH sa niShevyo vijAnatA .. 12\-13\-8 (69894) `svAyaMbhuvena manunA tathA.anyaishtakravartibhiH . yadyayaM hyadhamaH panthAH kasmAttaistairniShevitaH .. 12\-13\-9 (69895) kR^itatretAdiyuktAni guNavanti cha bhArata . yugAni bahushastaishcha bhukteyamavanI nR^ipa ..' 12\-13\-10 (69896) labdhvA.api pR^ithivIM kR^itsnAM sahasthAvaraja~NgamAm . na bhu~Nkte yo nR^ipaH samyakkiMphalaM tasya jIvite .. 12\-13\-11 (69897) athavA vasato rAjanvane vanyena jIvataH . dravyeShu yasya mamatA mR^ityorAsye sa vartate .. 12\-13\-12 (69898) bAhyAntarANAM bhUtAnAM svabhAvaM pashya bhArata . ye tu pashyanti tadbhUtaM muchyante te mahAbhayAt .. 12\-13\-13 (69899) bhavAnpitA bhavAnmAtA bhavAnbhrAtA bhavAnguruH . duHkhapralApAnArtasya tanme tvaM kShantumarhasi .. 12\-13\-14 (69900) tathyaM vA yadi vA.atathyaM yanmayaitatprabhAShitam . tadvidvi pR^ithivIpAla bhaktyA bharatasattama .. .. 12\-13\-15 (69901) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trayodasho.adhyAyaH .. 13\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-13\-2 suhR^idAM tattathAstu na iti Da.tha . pAThaH .. 12\-13\-4 mameti svIkAraH namameti parityAgashcha etau mR^ityushAshvatau saMsAramokShayormUle ityarthaH .. 12\-13\-7 satvasya kartR^itvadharmavatyA buddheH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 014 .. shrIH .. 12\.14\. adhyAyaH 14 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati draupadIvachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-14\-0 (70431) vaishampAyana uvAcha. 12\-14\-0x (5742) avyAharati kaunteye dharmarAje yudhiShThire . bhrAtR^iNAM bruvatAM tAMstAnvividhAnvedanishchayAn .. 12\-14\-1 (70432) mahAbhijanasaMpannA shrImatyAyatalochanA . abhyabhAShata rAjAnaM draupadI yoShitAM varA .. 12\-14\-2 (70433) AsInamR^iShabhaM rAj~nAM bhrAtR^ibhiH parivAritam . siMhashArdUlasadR^ishairvAraNairiva yUthapam .. 12\-14\-3 (70434) abhimAnavatI nityaM visheSheNa yudhiShThire . lAlitA satataM rAj~nA dharmAdharmanidarshinI .. 12\-14\-4 (70435) AmantrayitvA sushroNI sAmnA paramavalgunA . bhartAramabhisaMprekShya tato vachanamabravIt .. 12\-14\-5 (70436) draupadyuvAcha. 12\-14\-6x (5743) ime te bhrAtaraH pArtha shuShyante stokakA iva . vAvAshyamAnAstiShThanti na chainAnabhinandase .. 12\-14\-6 (70437) nandayaitAnmahArAja mattAniva mahAdvipAn . upapannena vAkyena satataM duHkhabhAginaH .. 12\-14\-7 (70438) kathaM dvaitavane rAjanpUrvamuktvA tathA vachaH . bhrAtR^InetAnsma sahitA~nshItavAtAtapArditAn .. 12\-14\-8 (70439) vayaM duryodhanaM hatvA mR^idhe bhokShyAma medinIm . saMpUrNAM sarvakAmAnAmAhave vijayaiShiNaH .. 12\-14\-9 (70440) nR^ivIrAMshcha rathAnhatvA nihatya cha mahAgajAn . saMstIrya cha rathairbhUmiM sasAdibhirariMdamAH .. 12\-14\-10 (70441) yajebha vividhairyaj~naiH samR^iddhairAptadakShiNaiH . vanavAsakR^itaM duHkhaM bhaviShyati sukhAya naH .. 12\-14\-11 (70442) ityetAnevamuktvA tvaM svayaM dharmabhR^itAM vara . kathamadya punarvIra vinihaMsi manAMsi naH .. 12\-14\-12 (70443) na klIbo vasudhAM bhu~Nkte na klIbo dhanamashnute . na klIbasya gR^ihe putrA matsyAH pa~Nka ivAsate .. 12\-14\-13 (70444) nAdaNDaH kShatriyo bhAti nAdaNDo bhUmimashnute . nAdaNDasya prajA rAj~naH sukhaM vindanti bhArata .. 12\-14\-14 (70445) `sadevAsuragangharvairapsarobhirvibhUShitam . rakShobhirguhyakairnAgairmanuShyaishcha vibhUShitam .. 12\-14\-15 (70446) trivargeNa cha saMpUrNaM trivargasyAgamena cha . daNDenAbhyAhR^itaM sarvaM jagadbhogAya kalpate .. 12\-14\-16 (70447) svAyaMbhuvaM mahIpAla AgamaM shR^iNu shAshvatam . viprANAM viditashchAyaM tava chaiva vishAMpate .. 12\-14\-17 (70448) arAjake hi loke.asminsarvato vidrute bhayAt . rakShArthamasya lokasya rAjAnamasR^ijatprabhuH . mahAkAyaM mahAvIryaM pAlane jagataH kShamam .. 12\-14\-18 (70449) anilAgniyamArkANAmindrasya varuNasya cha . chandravitteshayoshchaiva mAtrA nirhR^itya shAshvatIH .. 12\-14\-19 (70450) yasmAdeShAM surendrANAM saMbhavatyaMshato nR^ipaH . tasmAdabhibhavatyeSha sarvabhUtAni tejasA .. 12\-14\-20 (70451) tapatyAdityavachchaiva chakShUMShi cha manAMsi cha . cha chainaM bhuvi shaknoti kashchidapyabhivIkShitum .. 12\-14\-21 (70452) so.agnirbhavati vAyushcha so.arkaH somashcha dharmarAT . sa kuberaH sa varuNaH sa mahendraH pratApavAn .. 12\-14\-22 (70453) pitAmahasya devasya viShNoH sharvasya chaiva hi . R^iShINAM chaiva sarveShAM tasmiMstejaH pratiShThitam .. 12\-14\-23 (70454) bAlo.api nAvamantavyo manuShya iti bhUmipaH . mahatI devatA hyeShA nararUpeNa tiShThati .. 12\-14\-24 (70455) ekameva dahatyagnirnaraM durupasarpiNam . kulaM dahati rAjAgniH sapashudravyasaMchayam .. 12\-14\-25 (70456) dhR^itarAShTrakulaM dagdhaM krodhodbhUtena vahninA . pratyakShametallokasya saMshayo hi na vidyate .. 12\-14\-26 (70457) kulajo vR^ittasaMpanno dhArmikashcha mahIpatiH . prajAnAM pAlane yuktaH pUjyate daivatairapi .. 12\-14\-27 (70458) kAryaM yo.avekShya shaktiM cha deshakAlau cha tatvataH . kurute dharmasiddhyarthaM vaishvarUpyaM punaH punaH .. 12\-14\-28 (70459) tasya prasAde pajhA shrIrvijayashcha parAkrame . mR^ityushcha vasati krodhe sarvatejomayo hi saH .. 12\-14\-29 (70460) taM yastu dveShTi saMmohAtsa vinashyati mAnavaH . tasya hyAshuvinAshAya rAjA.api kurute manaH .. 12\-14\-30 (70461) tasmAddharmaM yadiShTeShu sa vyavasyati pArthivaH . aniShTaM chApyaniShTeShu taddharmaM na vichAlayet .. 12\-14\-31 (70462) tasyArthe sarvabhUtAnAM goptAraM dharmamAtmajam .. brahmatejomayaM daNDamasR^ijatpUrvamIshvaraH .. 12\-14\-32 (70463) tasya sarvANi bhUtAni sthAvarANi charANi cha . bhayAdbhogAya kalpante dharmAnna vichalanti cha .. 12\-14\-33 (70464) deshakAlau cha shaktiM cha kAryaM chAvekShya tatvataH . yathArhataH saMpraNayennareShvanyAyavartiShu .. 12\-14\-34 (70465) sa rAjA puruSho daNDaH sa netA shAsitA cha saH . varNAnAmAshramANAM cha dharmaprabhurathAvyayaH .. 12\-14\-35 (70466) daNDaH shAsti prajAH sarvA daNDa evAbhirakShati . daNDaH supteShu jAgarti daNDaM dharmaM vidurbudhAH .. 12\-14\-36 (70467) susamIkShya dhR^ito daNDaH sarvA ra~njayati prajAH . asamIkShya praNItastu vinAshayati sarvashaH .. 12\-14\-37 (70468) yadi na praNayedrAjA daNDaM daNDyeShvatandritaH . jale matsyAnivAbhakShyandurbalAnbalavattarAH .. 12\-14\-38 (70469) kAko.adyAchcha puroDAshaM shvA chaivAvaliheddhaviH . svAmitvaM na kvachichcha syAtprapadyetAdharottaram .. 12\-14\-39 (70470) sarvo daNDajito loko durlabhastu shuchirnaraH . daNDasya hi bhayAtsarvaM jagadbhogAya kalpate .. 12\-14\-40 (70471) devadAnavagandharvA rakShAMsi patagoragAH . te.api bhogAya kalpante daNDenaivAbhipIDitAH .. 12\-14\-41 (70472) dUShyeyuH sarvavarNAshcha bhidyeransarvasetavaH . sarvalokaprakopashcha bhaveddaNDasya vibhramAt .. 12\-14\-42 (70473) yatra shyAmo lohitAkSho daNDashcharati pApahA . prajAstatra na muhyanti netA chetsAdhu pashyati .. 12\-14\-43 (70474) Ahustasya praNetAraM rAjAnaM satyavAdinam . samIkShyakAriNaM prAj~naM dharmakAmArthakovidam .. 12\-14\-44 (70475) taM rAjA praNayansamyaksvargAyAbhipravartate . kAmAtmaviShayI kShudro daNDenaiva nihanyate .. 12\-14\-45 (70476) daNDo hi sumahAtejA durdharashchAkR^itAtmabhiH . dharmAdvichalitaM hanti nR^ipameva sabAndhavam .. 12\-14\-46 (70477) tato durgaM cha rAShTraM cha lokaM cha sacharAcharam . antarikShagatAMshchaiva munIndevAMshcha hiMsati .. 12\-14\-47 (70478) so.asahAyena mUDhena lubdhenAkR^itabuddhinA . ashakyo nyAyato netuM viShayAMshchaiva sevatA .. 12\-14\-48 (70479) shuchinA satyasandhena nItishAstrAnusAriNA . daNDaH praNetuM shakyo hi susahAyena dhImatA .. 12\-14\-49 (70480) svarAShTre nyAyavartI syAdbhR^ishadaNDashcha shatruShu . suhR^itsvajihmaH snigdheShu brAhmaNeShu kShamAnvitaH .. 12\-14\-50 (70481) evaMvR^ittasya rAj~nastu shilo~nChenApi jIvataH . vistIryeta yasho loke tailabindurivAmbhasi .. 12\-14\-51 (70482) atastu viparItasya nR^ipaterakR^itAtmanaH . saMkShipyena yasho loke ghR^itabindurivAmbhasi .. 12\-14\-52 (70483) devadevena rudreNa brahmaNA cha mahIpate . viShNunA chaiva devena shakreNa cha mahAtmanA .. 12\-14\-53 (70484) lokapAlaishcha bhUtaishcha pANDavaishcha mahAtmabhiH . dharmAdvichalitA rAjandhArtarAShTrA nipAtitAH . adhArmikA durAchArAH sasainyA vinipAtitAH .. 12\-14\-54 (70485) tAnnihatya na doShaste svalpo.api jagatIpate . Chalena mAyayA vA.atha kShatradharmeNa vA nR^ipa ..' 12\-14\-55 (70486) mitratA sarvabhUteShu dAnamadhyayanaM tapaH . brAhmaNasyaiva dharmaH syAnna rAj~no rAjasattama .. 12\-14\-56 (70487) asatAM pratiShedhashcha satAM cha paripAlanam . eSha rAj~nAM paro dharmaH samare chApalAyanam .. 12\-14\-57 (70488) yasminkShamA cha krodhashcha dAnAdAne bhayAbhaye . nigrahAnugrahau chobhau sa vai dharmaviduchyate .. 12\-14\-58 (70489) na shrutena na dAnena na sAMtvena na chejyayA . tvayeyaM pR^ithivI labdhA na saMkochena chApyuta .. 12\-14\-59 (70490) yattadbalamamitrANAM tathA vIrasamudyatam . hastyashvarathasaMpannaM tribhira~Ngairanuttamam .. 12\-14\-60 (70491) rakShitaM droNakarNAbhyAmashvatthAmnA kR^ipeNa cha . tattvayA nihataM vIra tasmAdbhu~NkShva vasuMdharAm .. 12\-14\-61 (70492) jambUdvIpo mahArAja nAnAjanapadairyutaH . tvayA puruShashArdUla daNDena mR^iditaH prabho .. 12\-14\-62 (70493) jambUdvIpena sadR^ishaH krau~nchadvIpo narAdhipa . apareNa mahAmerordaNDena mR^iditastvayA .. 12\-14\-63 (70494) krau~nchadvIpena sadR^ishaH shAkadvIpo narAdhipa . pUrveNa tu mahAmerordaNDena mR^iditastvayA .. 12\-14\-64 (70495) uttareNa mahAmeroH shAkadvIpena saMmitaH . bhadrAshvaH puruShavyAghra daNDena mR^iditastvayA .. 12\-14\-65 (70496) dvIpAshcha sAntaradvIpA nAnAjanapadAshrayAH . vigAhya sAgaraM vIra daNDena mR^iditAstvayA .. 12\-14\-66 (70497) etAnyapratimeyAni kR^itvA karmANi bhArata . na prIyase mahArAja pUjyamAno dvijAtibhiH .. 12\-14\-67 (70498) sa tvaM bhrAtR^InimAndR^iShTvA pratinandasva bhArata . R^iShabhAniva saMmattAngajendrAngarjitAniva .. 12\-14\-68 (70499) amarapratimAH sarve shatrusAhAH paraMtapAH . ekaiko.api sukhAyaiShAM mama syAditi me matiH .. 12\-14\-69 (70500) kiM punaH puruShavyAghrAH patayo me nararShabhAH . samastAnIndriyANIva sharIrasya vicheShTane .. 12\-14\-70 (70501) anR^itaM nAbravIchChvashrUH sarvaj~nA sarvadarshinI . yudhiShThirastvAM pA~nchAli sukhe dhAsyatyanuttame .. 12\-14\-71 (70502) itvA rAjasahasrANi bahUnyAshuparAkramaH . tadvyarthaM saMprapashyAmi mohAttava janAdhipa .. 12\-14\-72 (70503) yeShAmunmattako jyeShThaH sarve te.apyanusAriNaH . tavonmAdAnmahArAjasonmAdAH sarvapANDavAH .. 12\-14\-73 (70504) yadi hi syuranunmattA bhrAtaraste narAdhipa . baddhvA tvAM nAstikaiH sArdhaM prashAseyurvasuMdharAm .. 12\-14\-74 (70505) kurute mUDha evaM hi yaH shreyo nAdhigachChati . dhUpaira~njanayogaishcha nasyakarmabhireva cha .. 12\-14\-75 (70506) `unmattirapanetavyA tava rAjanyadR^ichChayA.' bheShajaiH sa chikitsyaH syAdya unmArgeNa gachChati .. 12\-14\-76 (70507) sAhaM sarvAdhamA loke strINAM bharatasattama . tathA vinikR^itA putrairyA.ahamichChAmi jIvitum .. 12\-14\-77 (70508) dhR^itarAShTrasutA rAjannityamutpathagAminaH . tAdR^ishAnAM vadhe doShaM nAhaM pashyAmi karhichit .. 12\-14\-78 (70509) imAMshchoshanasA gItA~nshlokA~nshrR^iNu narAdhipa .. 12\-14\-79 (70510) AtmahantA.arthahantA cha bandhuhantA viShapradaH . akAraNena hantA cha yashcha bhAryAM parAmR^ishet .. 12\-14\-80 (70511) nirdoShaM vadhameteShAM ShaNNAmapyAtatAyinAm . brahmA provAcha bhagavAnbhArgavAya mahAtmane .. 12\-14\-81 (70512) brahmakShatravishAM rAjansatpathe vartinAmapi . prasahyAgAramAgamya hantAraM garadaM tathA .. 12\-14\-82 (70513) abhakShyApeyadAtAramagnidaM cha nishAtayet . mArga eSha mahIpAnAM gobrAhmaNavadheShu cha .. 12\-14\-83 (70514) keshagrahe cha nArINAmapi yudhyetpitAmaham . brahmANaM devadeveshaM kiM punaH pApakAriNam .. 12\-14\-84 (70515) gobrAhmaNArthe vyasane cha rAj~nAM rAShTropamarde svasharIrahetoH . strINAM cha vikruShTarutAni shrutvA vipro.api yudhyeta mahAprabhAvaH .. 12\-14\-85 (70516) dharmAdvichalitaM vipraM nihanyAdAtatAyinam . tasyAnyatra vadhaM vidvAnmanasA.api na chintayet .. 12\-14\-86 (70517) gobrAhmaNavadhe vR^ittaM mantratrANArthameva cha . nihanyAtkShatriyo vipraM svakuTumbasya chAptaye .. 12\-14\-87 (70518) taskareNa nR^ishaMsena dharmAtprachalitena cha . kShatrabandhuH paraM shaktyA yudhyedvipreNa saMyuge .. 12\-14\-88 (70519) AtatAyinamAyAntamapi vedAntapAragam . jighAMsantaM jighAMsIyAnna tena bhrUNahA bhavet .. 12\-14\-89 (70520) brAhmaNaH kShatriyo vaishyaH shUdro vA.apyantyajopi vA . na hanyAdbrAhmaNaM shAntaM tR^iNenApi kadAchana .. 12\-14\-90 (70521) brAhmaNAyAvaguryAdyaH spR^iShTvA gurutaraM mahat . varShANAM trishataM pApaH pratiShThAM nAdhigachChati .. 12\-14\-91 (70522) sahasrANi cha varShANi nihatya narake patet . tasmAnnaivAvaguryAddhi naiva shastraM nipAtayet .. 12\-14\-92 (70523) shoNitaM yAvataH pAMsUngR^ihNAtIti hi dhAraNA . tAvatIH sa samAH pApo narake parivartate .. 12\-14\-93 (70524) tvagasthibhedaM viprasya yaH kuryAtkArayeta vA . brahmahA sa tu vij~neyaH prAyashchittI narAdhamaH .. 12\-14\-94 (70525) shrotriyaM brAhmaNaM hatvA tathA.a.atreyIM cha brAhmaNIm . chaturvishativarShANi charedbrahmahaNo vratam .. 12\-14\-95 (70526) dviguNAM brahmahatyeyaM sarvaiH proktA maharShibhiH . prAyashchittamakurvANaM kR^itA~NkaM vipravAsayet .. 12\-14\-96 (70527) brAhmaNaM kShatriyaM vaishyaM shUdraM vA ghAtayennR^ipaH . brahmaghnaM taskaraM chaiva mAbhUdevaM chariShyati .. 12\-14\-97 (70528) ChittvA hastau cha pAdau cha nAsikoShThau cha bhUpatiH . brahmaghnaM chottamaM pApaM netroddhAreNa yojayet .. 12\-14\-98 (70529) shUdrasyaiva smR^ito daNDastadvadrAjanyavaishyayoH . prAyashchittamakurvANaM brAhmaNaM tu pravAsayet .. 12\-14\-99 (70530) kShatriyaM vaishyashUdrau cha shastreNaiva cha ghAtayet . brahmaghnAnbrAhmaNAtrAjA kR^itA~NkAnvipravAsayet .. 12\-14\-100 (70531) vikalendriyAMstrivarNAMshcha chaNDAlaiH saha vAsayet . taishcha yaH saMpibetkashchitsa pibanbrahmahA bhavet .. 12\-14\-101 (70532) pretAnAM na cha deyAni piNDadAnAni kenachit .. 12\-14\-102 (70533) kR^iShNavarNA virUpA cha nirNItA lambamUrdhajA . dunotyadR^iShTvA kartAraM brahmahatyeti tAM viduH .. 12\-14\-103 (70534) brahmaghnena pibantashcha viprA deshAH purANi cha . achirAdeva pIDyante durbhikShavyAdhitaskaraiH .. 12\-14\-104 (70535) brAhmaNaM pApakarmANaM viprANAmAtatAyinam . kShatriyaM vaishyashUdrau cha netroddhAreNa yojayet .. 12\-14\-105 (70536) durbalAnAM balaM rAjA balino ye cha sAdhavaH . balinAM durbalAnAM cha pApAnAM mR^ittyuriShyate .. 12\-14\-106 (70537) sadoShamapi yo hanyAdashrAvya jagatIpate . durbalaM balavantaM vA sa parAjayamarhati .. 12\-14\-107 (70538) rAjAj~nAM prADvivAkaM cha nechChedyachchApi niShpatet . sAkShiNaM sAdhuvAkyaM cha jitaM tamapi nirdishet .. 12\-14\-108 (70539) bandhanAnniShpatedyachcha pratibhUrna dadAti cha . kulajashcha dhanADhyashcha sa parAjayamarhati .. 12\-14\-109 (70540) rAjAj~nayA samAhUto yo na gachChetsabhAM naraH . balavantamupAshritya sAyudhaH sa parAjitaH .. 12\-14\-110 (70541) taM daNDena vinirjitya mahAsAhasikaM naram . viyuktadehasarvasvaM paralokaM visarjayet .. 12\-14\-111 (70542) mR^itasyApi na deyAni piNDadAnAni kenachit . dattvA daNDaM prayachCheta madhyamaM pUrvasAhayam .. 12\-14\-112 (70543) kulastrIvyabhichAraM cha rAShTrasya cha vimardanam . brahmahatyAM cha chauryaM cha rAjadrohaM cha pa~nchamam .. 12\-14\-113 (70544) yuddhAdanyatra hiMsAyAM surApasya cha kIrtane . mahAntaM gurutalpe cha mitradrohe cha pAtakam .. 12\-14\-114 (70545) na kathaMchidupekSheta mahAsAhasikaM naram . sarvasvamapahR^ityAshu tataH prANairviyojayet .. 12\-14\-115 (70546) triShu varNeShu yo daNDaH praNIto brahmaNA purA . mahAsAhasikaM vipraM kR^itA~NkaM vipravAsayet .. 12\-14\-116 (70547) sAhasro vA bhaveddaNDaH kA~nchano dehaniShkriyA . chaturNAmapi varNAnAmevamAhoshanA kaviH .. 12\-14\-117 (70548) nArINAM bAlavR^iddhAnAM gopateshcha mahAmatiH . pApAnAM durvinItAnAM prANAntaM cha bR^ihaspatiH . daNDamAha mahAbhAga sarveShAmAtatAyinAm .. 12\-14\-118 (70549) sarveShAM pApabuddhInAM pApakarmaiva kvurvatAm . dhR^itarAShTrasya putrANAM daNDo nirdoSha iShyate . saubalasya cha durbuddheH karNasya cha durAtmanaH .. 12\-14\-119 (70550) pashyatAM chaiva shUrANAM yA.ahaM dyUte sabhAM tadA . rajasvalA samAnItA bhavatAM pashyatAM nR^ipa . vAsasaikena saMvItA tava doSheNa bhUpate .. 12\-14\-120 (70551) mAbhUddharmavilopaste dhR^itarAShTrakulakShayAt . krodhAgninA tu dagdhaM cha sapashudravyasaMchayam .. 12\-14\-121 (70552) sA.ahamevaMvidhaM duHkhaM saMprAptA tava hetunA . Adityasya prasAdena na cha prANairviyojitA .. 12\-14\-122 (70553) rakShitA devadevena jagataH kAlahetunA . divAkareNa devena vivastrA na kR^itA tadA'.. 12\-14\-123 (70554) eteShAM yatamAnAnAM na me.adya vachanaM mR^iShA . tvaM tu sarvAM mahIM tyaktvA kuruShe svayamApadam .. 12\-14\-124 (70555) yathA.a.astAM saMmatau rAj~nAM pR^ithivyAM rAjasattam . mAMdhAtA chAmbarIShashcha tathA rAjanvirAjase .. 12\-14\-125 (70556) prashAdhi pR^ithivIM devIM prajA dharmeNa pAlayan . saparvatavanadvIpAM mA rAjanvimanA bhava .. 12\-14\-126 (70557) yajasva vividhairyaj~nairyudhyasvArInprayachCha cha . dhanAni bhogAnvAsAMsi dvijAtibhyo nR^ipottama .. .. 12\-14\-127 (70558) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chaturdasho.adhyAyaH .. 14\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-14\-6 stokakAshchAtakA vAvAshyamAnAH punaH punaH krandantaH .. 12\-14\-7 upapannena yuktiyuktena .. 12\-14\-9 sarvakAmAnAM sarvairarthaiH .. 12\-14\-13 klIbo.adhIraH . avipAlA ivAsata iti. Ta. Da. pAThaH. vatsapAlA ivAsata iti tha. pAThaH .. 12\-14\-57 pratiShedho daNDo rAjyAnnirvAsanaM vA .. 12\-14\-58 dAnaM AdAnaM cha te .. 12\-14\-59 saMkochena yA~nchayA .. 12\-14\-63 apareNa pashchimataH 12\-14\-64 krau~nchadvIpAdivashIkaraNaM siddhadvArA rAjasUye .. 12\-14\-73 sarve tepyavamAnitA iti Ta . Da. da. paThaH .. 12\-14\-75 nasyakarma nAsAdvArA bheShajagrahaNam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 015 .. shrIH .. 12\.15\. adhyAyaH 15 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMpratyarjunavAkyam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-15\-0 (70933) vaishampAyana uvAcha. 12\-15\-0x (5791) yAj~nasenyA vachaH shrutvA punarevArjuno.abravIt . anumAnya mahAbAhuM jyeShThaM bhrAtaramIshvaram .. 12\-15\-1 (70934) arjuna uvAcha. 12\-15\-2x (5792) daNDaH shAsti prajAH sarvA daNDa evAbhirakShati . daNDaH supteShu jAgarti daNDaM dharmaM vidurbudhAH .. 12\-15\-2 (70935) daNDaH saMrakShate dharmaM tathaivAryaM janAdhipa . kAmaM saMrakShate daNDastrivargo daNDa uchyate .. 12\-15\-3 (70936) daNDena rakShyate dhAnyaM dhanaM daNDena rakShyate . etadvidvAnupAdAya svabhAvaM pashya laukikam .. 12\-15\-4 (70937) rAjadaNDabhayAdeke narAH pApaM na kurvate . yamadaNDabhayAdeke paralokabhayAdapi .. 12\-15\-5 (70938) parasparabhayAdeke pApAH pApaM na kurvate . evaM sAMsiddhike loke sarvaM daNDe pratiShThitam .. 12\-15\-6 (70939) daNDasyaiva bhayAdeke na khAdanti parasparam . andhetamasi majjeyuryadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-7 (70940) yasmAdadAntAndamayatyashiShTAndaNDayatyapi . damanAddaNDanAchchaiva tasmAddaNDaM vidurbudhAH .. 12\-15\-8 (70941) vAchi daNDo brAhmaNAnAM kShatriyANAM bhujArpaNam . dhanadaNDAH smR^itA vaishyA nirdaNDaH shUdra uchyate .. 12\-15\-9 (70942) asaMmohAya martyAnAmarthasaMrakShaNAya cha . maryAdA sthApitA loke daNDasaMj~nA vishAMpate .. 12\-15\-10 (70943) yatra shyAmo lohitAkSho daNDashcharati sUdyataH . prajAstatra na muhyanti netA chetsAdhu pashyati .. 12\-15\-11 (70944) brahmachArI gR^ihasthashcha vAnaprasthascha bhikShukaH . daNDasyaiva bhayAdete manuShyA vartmani sthitAH .. 12\-15\-12 (70945) nAbhIto yajate rAjannAbhIto dAtumichChati . nAbhItaH puruShaH kashchitsamaye sthAtumichChati .. 12\-15\-13 (70946) nAchChittvA paramarmANi nAkR^itvA karma duShkaram . nAhatvA matsyaghAtIva prApnoti mahatIM shriyam .. 12\-15\-14 (70947) nAghnataH kIrtirastIha na vittaM na punaH prajAH . indro vR^itravadhenaiva mahendraH samapadyata . `mAhendraM cha gR^ihaM lebhe lokAnAM cheshvaro.abhavat ..' 12\-15\-15 (70948) ya eva devA hantArastA.Nlloko.archayate bhR^isham . hantArudrastathAskandaH shakro.agnirvaruNo yamaH .. 12\-15\-16 (70949) hantA kAlastathA vAyurmR^ityurvaishravaNo raviH . vasavo marutaH sAdhyA vishvedevAshcha bhArata .. 12\-15\-17 (70950) etAndevAnnamasyanti pratApapraNatA janAH . na brahmANaM na dhAtAraM na pUShANaM kathaMchana .. 12\-15\-18 (70951) madhyasthAnsarvabhUteShu dAntA~nshamaparAyaNAn . yajante mAnavAH kechitprashAntAnsarvakarmasu .. 12\-15\-19 (70952) na hi pashyAmi jIvantaM loke kaMchidarhisayA . satvaiH satvA hi jIvanti durbalairbalavattarAH .. 12\-15\-20 (70953) nakulo mUShikAnatti biDAlo nakulaM tathA . biDAlamatti shvA rAja~nshvAnaM vyAlamR^igastathA .. 12\-15\-21 (70954) tAnatti puruShaH sarvAnpashya dharmo yathA gataH . prANasyAnnamidaM sarvaM ja~NgamaM sthAvaraM cha yat .. 12\-15\-22 (70955) vidhAnaM daivavihitaM tatra vidvAnna muhyati . yathA sR^iShTo.asi rAjendra tathA bhavitumarhasi .. 12\-15\-23 (70956) vinItakrodhaharShA hi mandA vanamupAshritAH . vinA vadhaM na kurvanti tApasAH prANayApanam .. 12\-15\-24 (70957) udake bahavaH prANAH pR^ithivyAM cha phaleShu cha . na cha kashchinna tAnhanti kimanyatprANayApanam .. 12\-15\-25 (70958) sUkShmayonIni bhUtAni tarkagamyAni kAnichit . pakShmaNo.api nipAtena yeShAM syAtskandhaparyayaH .. 12\-15\-26 (70959) grAmAnniShkramya munayo vigatakrodhamatsarAH . vane kuTumbadharmANo dR^ishyante parimohitAH .. 12\-15\-27 (70960) bhUmiM bhittvauShadhIshChittvA vR^ikShAdInaNDajAnpashUn . manuShyAstanvaye yaj~nAMste svargaM prApnuvanti cha .. 12\-15\-28 (70961) daNDanItyAM praNItAyAM sarve sidhyantyupakramAH . kaunteya sarvabhUtAnAM tatra me nAsti saMshayaH .. 12\-15\-29 (70962) daNDashchenna bhavelloke vinashyeyurimAH prajAH . jale matsyAnivAbhakShyandurbalAnbalavattarAH .. 12\-15\-30 (70963) satyaM batedaM brahmaNA pUrvamuktaM daNDaH prajA rakShati sAdhunItaH . pashyAgnayaH pUtimAMsasya bhItAH santarjitA daNDabhayAjjvalanti .. 12\-15\-31 (70964) andhaMtama ivedaM syAnna praj~nAyeta kiMchana . daNDashchenna bhavelloke vibhajansAdhvasAdhunI .. 12\-15\-32 (70965) ye.api saMbhinnamaryAdA nAstikA vedanindakAH . te.api bhogAya kalpante daNDenAshu nipIDitAH .. 12\-15\-33 (70966) sarvo daNDajito loko durlabho hi shuchirjanaH . daNDasya hi bhayAdbhIto bhogAyaiva prakalpate .. 12\-15\-34 (70967) chAturvarNyapramodAya sunItikaraNAya cha . daNDo vidhAtrA vihito dharmArthauM bhuvi rakShitum .. 12\-15\-35 (70968) yadi daNDAnna vibhyeyurvayAMsi shvApadAni cha . adyuH pashUnmanuShyAMshcha yaj~nArthAni havIMShi cha .. 12\-15\-36 (70969) na brahmachAryadhIyIta na kAlyaM duhate cha gauH . na kanyodvahanaM gachChedyadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-37 (70970) viShvaglopaH pravarteta bhidyeransarvasetavaH . mamatvaM na prajAnIyuryadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-38 (70971) na saMvatsarasatrANi tiShTheyurakutobhayAH . vidhivaddakShiNAvanti yadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-39 (70972) chareyurnAshrame dharmaM yathoktaM vidhimAshritAH . na vidyAM prApnuyAtkashchidyadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-40 (70973) na choShTrA na balIvardA nAshvAshvataragardabhAH . na vidyAM prApnuryAnAni yadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-41 (70974) na preShyA vachanaM kuryurna bAlo jAtu karhichit . tiShThetpiturmate dharme yadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-42 (70975) daNDe sthitAH prajAH sarvA bhayaM daNDe vidurbudhAH . daNDe svargo manuShyANAM loko.ayaM cha pratiShThitaH .. 12\-15\-43 (70976) na tatra kUTaM pApaM vA va~nchanA vA.api dR^ishyate . yatra daNDaH suvihitashcharatyarivinAshanaH .. 12\-15\-44 (70977) haviH shvA praliheddR^iShTvA daNDashchennodyato bhavet . haretkAkaH puroDAshaM yadi daNDo na pAlayet .. 12\-15\-45 (70978) yadIdaM dharmato rAjyaM vihitaM yadyadharmataH . kAryastatra na shoko vai bhu~NkShva bhogAnyajasva cha .. 12\-15\-46 (70979) sukhena dharmaM shrImantashcharanti shuchivAsasaH . saMvasantaH priyairdArairbhu~njAnAshchAnnamuttamam .. 12\-15\-47 (70980) arthe sarve samArambhAH samAyattA na saMshayaH . sa cha daNDe samAyattaH pashya daNDasya gausvam .. 12\-15\-48 (70981) lokayAtrArthameveha dharmapravachanaM kR^itam . ahiMsA.asAdhuhiMseti shreyAndharmaparigrahaH .. 12\-15\-49 (70982) nAtyantaM guNavatkiMchinna chApyatyantanirguNam . ubhayaM sarvakAryeShu dR^ishyate sAdhvasAdhu cha .. 12\-15\-50 (70983) pashUnAM vR^iShaNaM ChittvA tato bhindanti nassu tAn . vahanti bahavo bhArAnbadhnanti damayanti cha .. 12\-15\-51 (70984) evaM paryAkule loke vitathairjarjharIkR^ite . taistairnyAyairmahArAja purANaM dharmamAchara .. 12\-15\-52 (70985) yaja dehi prajA rakSha dharmaM samanupAlaya . amitrA~njahi kaunteya mitrANi paripAlaya .. 12\-15\-53 (70986) mA cha te nighnataH shatrUnmanyurbhavatu pArthiva . na tatra kilviShaM kiMchiddhanturbhavati bhArata .. 12\-15\-54 (70987) AtatAyI hi yo hanyAdAtatAyinamAgatam . na tena bhrUNahA sa syAnmanyustaM manyumArchChati .. 12\-15\-55 (70988) avadhyaH sarvabhUtAnAmantarAtmA na saMshayaH . avadhye chAtmani kathaM vadhyo bhavati kasyachit .. 12\-15\-56 (70989) yathA hi puruShaH shAlAM punaH saMpravishennavAm . eva jIvaH sharIrANi tAnitAni prapadyate .. 12\-15\-57 (70990) dehAnpurANAnutsR^ijya navAnsaMpratipadyate . evaM mR^ityumukhaM prAhurjanA ye tattvadarshinaH .. .. 12\-15\-58 (70991) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchadasho.adhyAyaH .. 15\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-15\-6 saMsiddhike pashuvat daNDArhasvabhAve .. 12\-15\-8 damayati tADanAdinA . daNDayati vittamapaharati .. 12\-15\-9 bhujyata iti bhujaM bhaktaM tanmAtrArpaNaM vetanapradAnamityarthaH .. 12\-15\-11 shyAmaH dR^iDhAbhighAtena daNDyasyAndhyajanakatvAt . lohitAkSho daNDayituH krodhAtishayAt. sUdyataH sutarAmudyataH. sAdhu yathAparAdham .. 12\-15\-20 satvaiH satvAnIti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-15\-21 vyAlamR^igashchitravyAghraH .. 12\-15\-22 pashya kAlo yathA gata iti jha . pAThaH. pashya dharmaM yathAgatamiti Da. ta. pAThaH .. 12\-15\-23 yathAsR^iShTaH shauryaM tejo dhR^itirdAkShyamityAdyuktasvabhAvaH kShatriyaH sR^iShTo.asi dhAtrA .. 12\-15\-24 vinItAvapanItau krodhaharShau yaiste . mandAH kShatriyAH. vadhaM kandamUlAdivadham .. 12\-15\-26 skandhaparyayo dehasya nAshaH .. 12\-15\-29 daNDayuktA nItirdaNDanItistasyAM praNItAyAM pravartitAyAm .. 12\-15\-30 abhakShyan bhakShayeyuH .. 12\-15\-31 pashyAgnayashcha pratishAmyeti jha.pAThaH . saMtarjitAH phUtkAreNa .. 12\-15\-33 bhogAya pAlanAya . maryAdAyA iti sheShaH .. 12\-15\-36 hanyuH pashUniti Ta . Da. pAThaH .. 12\-15\-37 na kalyANIM duheta gAmiti jha . pAThaH. tatra kalyANImapatyavatIM na duheta loka ityarthaH. udvahanaM na gachChet kiMtu vyabhicharedeva .. 12\-15\-38 vishvalopa iti Ta . tha. pAThaH. setavo maryAdAH. mamatvaM parichChinnaM na jAnIyuH. sarvaH sarvatra mamatvaM kuryAdityartharaH .. 12\-15\-39 tiShTheyuranutiShTheyuH .. 12\-15\-42 na tiShThedyuvatIdharma iti jha . pAThaH .. 12\-15\-46 yadi daNDavato rAjyaM vihitaM yadyadharmataH . kAryaM tatra na kAryaM cha iti Da. tha. pAThaH .. 12\-15\-47 saMvarShantaH phalaidInairiti jha . pAThaH .. 12\-15\-51 nasmu nAsikAsu . bhindanti mastakamiti pAThe mastakaM bhindanti shR^i~NgavR^iddhirmAbhUditItyarthaH .. 12\-15\-52 jarjharIkR^ite daNDena . tadabhAve bhAravahanAdikAryaM na syAdataH purANameva dharmamAchara. natvatra pravAhAyAtaM hiMsAdidoShamavekShasveti bhAvaH .. 12\-15\-54 manyurdainyam .. 12\-15\-55 AtatAyI shastrapANiH . manyuH krodhaH. manyuM krodhamArchChati. A sarvata R^ichChati prApnoti. manyuH kartA nAhaM karteti shrutestatra na bhrUNahA bhavatItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 016 .. shrIH .. 12\.16\. adhyAyaH 16 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati bhImavachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-16\-0 (71360) vaishampAyana uvAcha. 12\-16\-0x (5835) arjunasya vachaH shrutvA bhImaseno.atyamarShaNaH . dhairyamAsthAya taM jyeShThaM bhrAtA bhrAtaramabravIt .. 12\-16\-1 (71361) rAjanviditadharmo.asi na te.astyaviditaM bhuvi . upashikShAma te vR^ittaM sadaiva na cha shaknumaH .. 12\-16\-2 (71362) na vakShyAmi na vakShyAmItyevaM me manasi sthitam . atiduHkhAttu vakShyAmi tannibodha janAdhipa .. 12\-16\-3 (71363) bhavataH saMpramohena sarvaM saMshayitaM kR^itam . viklabatvaM cha naH prAptamabalatvaM tathaiva cha .. 12\-16\-4 (71364) kathaM hi rAjA lokasya sarvashAstravishAradaH . mohamApadyase dainyAdyathA kApuruShastathA .. 12\-16\-5 (71365) Agatishcha gatishchaiva lokasya viditA tava . AyatyAM cha tadAtve cha na te.astyaviditaM prabho .. 12\-16\-6 (71366) evaM gate mahArAja rAjyaM prati janAdhipa . hetumAtraM tu vakShyAmi tamihaikamanAH shrR^iNu .. 12\-16\-7 (71367) dvividho jAyate vyAdhiH shArIro mAnasastathA . parasparaM tayorjanma nirdvandvaM nopalabhyate .. 12\-16\-8 (71368) shArIrAjjAyate vyAdhirmAnaso nAtra saMshayaH . mAnasAjjAyate vyAdhiH shArIra iti nishchayaH .. 12\-16\-9 (71369) shArIramAnase duHkhe yo.atIte tvanushochati . duHkhena labhate duHkhaM dvAvanarthau cha vindati .. 12\-16\-10 (71370) shItoShNe chaiva vAyushcha trayaH shArIrajA guNAH . teShAM guNAnAM sAmyaM yattadAhuH svasthalakShaNam .. 12\-16\-11 (71371) teShAmanyatamodreke vidhAnamupadishyate . uShNena bAdhyate shItaM shItenoShNaM prabAdhyate . `ubhAbhyAM bAdhyate vAyurvidhAnamidamuchyate ..' 12\-16\-12 (71372) satvaM rajastaya iti mAnasAH syustrayo guNAH . teShAM guNAnAM sAmyaM yattadAhuH svasthalakShaNam .. 12\-16\-13 (71373) teShAmanyatamodreke vidhAnamupadishyate . harSheNa bAdhyate shoko harShaH shokena bAdhyate . `ubhAbhyAM bAdhyate moho vidhAnamidamuchyate ..' 12\-16\-14 (71374) kashchitsukhe vartamAno duHkhasya smartumichChati . kashchidduHkhe vartamAnaH sukhasya smartumichChati .. 12\-16\-15 (71375) sa tvaM na duHkhI duHkhasya na sukhI cha sukhasya cha . nAduHkhI duHkhabhAgasya nAsukhI cha sukhasya cha . smartumarhasi kauravya diShTaM hi balavattaram .. 12\-16\-16 (71376) athavA te svabhAvo.ayaM yena pArthiva tuShyase . dR^iShTvA sabhAgatAM kR^iShNAmekavastrAM rajasvalAm . miShatAM pANDuputrANAM na tasya smartumarhasi .. 12\-16\-17 (71377) pravrAjanaM cha nagarAdajinaishcha vivAsanam . mahAraNyanivAsashcha na tasya smartumarhasi .. 12\-16\-18 (71378) jaTAsurAtparikleshaM chitrasenena chAhavam . saindhavAchcha parikleshaM kathaM vismR^itavAnasi .. 12\-16\-19 (71379) punaraj~nAtacharyAyAM kIchakena padA vadham . draupadyA rAjaputryAMshcha kathaM vismR^itavAnasi .. 12\-16\-20 (71380) yachcha te droNabhIShmAbhyAM yuddhamAsIdariMdam . manasaikena yoddhavyaM tatte yuddhamupasthitam .. 12\-16\-21 (71381) yatra nAsti sharaiH kAryaM na mitrairna cha bandhubhiH . Atmanaikena yoddhavyaM tatte yuddhamupasthitam .. 12\-16\-22 (71382) tasminnanirjite yuddhe prANAnyadi vimokShyase . anyaM dehaM samAsthAya tatastairiha yotsyase .. 12\-16\-23 (71383) `yo hyanADhyaH sa patitastaduchChiShTaM tadalpakam . bahvapathyaM balavato na kiMchitrAyate balam ..' 12\-16\-24 (71384) tasmAdadyaiva gantavyaM yudhyasva bharatarShabha . paramavyaktarUpasya vyaktaM tyaktvA svakarmabhiH .. 12\-16\-25 (71385) tasminnanirjite yuddhe kAmavasthAM gamiShyasi . etajjitvA mahArAja kR^itakR^ityo bhaviShyasi .. 12\-16\-26 (71386) etAM buddhiM vinishchitya bhUtAnAmAgatiM gatim . pitR^ipaitAmahe vR^itte shAdhi rAjyaM yathochitam .. 12\-16\-27 (71387) diShTyA duryodhanaH pApo nihataH sAnugo yudhi . draupadyAH keshapakShasya diShTyA te padavIM gatAH .. 12\-16\-28 (71388) yajasva vAjimedhena vidhivaddakShiNAvatA . vayaM te kiMkarAH pArtha vAsudevashcha vIryavAn .. .. 12\-16\-29 (71389) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShoDasho.adhyAyaH .. 16\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-16\-2 nacha shaknumaH . kartumiti sheShaH .. 12\-16\-6 agatishcha gatishchaiveti jha . pAThaH. tatra AyatyAmuttarakAle. tadAtve vartamAnakAle agatirdurmAgaH. gatiH sanmArga ityarthaH .. 12\-16\-8 nirdvandvaM sharIraM vinA vyAdhirnAsti manovinA AdhirnAstItyarthaH .. 12\-16\-11 shItoShNe kaphapitte . vAyurvAtaH .. 12\-16\-12 vidhAnaM chikitsA . uShNena dravyeNa .. 12\-16\-16 na duHkhI sukhajAtasya na sukhI duHkhajasya vA iti jha . pAThaH .. 12\-16\-17 yena pArthiva klishyase iti jha . pAThaH .. 12\-16\-18 na tasya smartumarhasItyatra kathamiti vakShyamANaM padamapakR^iShya yojanA .. 12\-16\-22 yatra nAbhisarairiti da . pAThaH. tatra na abhisarairiti ChedaH .. 12\-16\-23 tasminmanasi .. 12\-16\-25 yudhyasva . manojayArthaM sannaddho bhavetyarthaH .. 12\-16\-26 tasminmanasi kAmavasthAm . avAchyAmityarthaH. etanmanaH .. 12\-16\-28 diShTyA tvaM padavIM gata iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 017 .. shrIH .. 12\.17\. adhyAyaH 17 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhImaprati yudhiShThiravachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-17\-0 (71779) yudhiShThira uvAcha. 12\-17\-0x (5862) asaMtoShaH pramAdashcha mado rAgo.aprashAntatA . balaM moho.abhimAnashchApyudvegashchaiva sarvashaH .. 12\-17\-1 (71780) ebhiH pApmabhirAviShTo rAjyaM tvamabhikA~NkShase . nirAmiSho vinirmuktaH prashAntaH susukhI bhava .. 12\-17\-2 (71781) ya imAmakhilAM bhUmiM shiShyAdeko mahIpatiH . tasyApyudaramekaM vai kimidaM tvaM prashaMsasi .. 12\-17\-3 (71782) nAhnA pUrayituM shakyAM na mAsairbharatarShabha . apUryAM pUrayannichChAmAyuShA.api na shaknuyAt .. 12\-17\-4 (71783) yatheddhaH prajvalatyagnirasamiddhaH prashAmyati . alpAhAratayAgniM tvaM shamayaudaryamutthitam .. 12\-17\-5 (71784) AtmodarakR^ite.aprAj~naH karoti vishasaM bahu . jayodaraM pR^ithivyA te shreyo nirjitayA jitam .. 12\-17\-6 (71785) mAnuShAnkAmabhogAMstvamaishvaryaM cha prashaMsasi . abhogino.abalAshchaiva yAnti sthAnamanuttamam .. 12\-17\-7 (71786) yogaH kShemashcha rAShTrasya dharmAdharmau tvayi sthitau . muchyasva mahato bhArAttyAgamevAbhisaMshraya .. 12\-17\-8 (71787) ekodarakR^ite vyAghraH karoti vishasaM bahu . tamanye.apyupajIvanti mandavegatarA mR^igAH .. 12\-17\-9 (71788) viShayAnpratisaMgR^ihya saMnyAse kurute matim . na cha tuShyanti rAjAnaH pashya buddhyantaraM yathA .. 12\-17\-10 (71789) patrAhArairashmakuTTairdantolUkhalikaistathA . abbhakShairvAyubhakShaishcha terayaM narako jitaH .. 12\-17\-11 (71790) yastvimAM vasudhAM kR^itsnAM prashAsedakhilAM nR^ipaH . tulyAshmakA~nchano yashcha sa kR^itArtho na pArthivaH .. 12\-17\-12 (71791) saMkalpeShu nirArambho nirAshIrnirmamo bhava . ashokaM sthAnamAtiShTha iha chAmutra chAvyayam .. 12\-17\-13 (71792) nirAmiShA na shochanti shochanti tvAmiShaiShiNaH . parityajyAmiShaM sarvaM mR^iShAvAdAtpramokShyase .. 12\-17\-14 (71793) panthAnau pitR^iyAnashcha devayAnashcha vishrutau . IjAnAH pitR^iyAnena devayAnena mokShiNaH .. 12\-17\-15 (71794) tapasA brahmaryeNa svAdhyAyena maharShayaH . vimuchya dehAMste yAnti mR^ityoraviShayaM gatAH .. 12\-17\-16 (71795) AmiShaM bandhanaM loke karmehoktaM tathA.a.amiSham . tAbhyAM vimuktaH pApAbhyAM padamApnoti tatparam .. 12\-17\-17 (71796) api gAthAM purA gItAM janakena vadantyuta . nirdvandvena vimuktena mokShaM samanupashyatA .. 12\-17\-18 (71797) anantaM bata me vittaM yasya me nAsti kiMchana . mithilAyAM pradIptAyAM na me kiMchitpradahyate .. 12\-17\-19 (71798) praj~nAprAsAdamAruhya na shochechChochato janAn . jagatIstho.athavA.adristho mandabuddhirnachekShate .. 12\-17\-20 (71799) dR^ishyaM pashyati yaH pashyansa chakShuShmAnsa buddhimAn . aj~nAtAnAM cha vij~nAnAtsaMbodhAdruddhiruchyate .. 12\-17\-21 (71800) yastu mAnaM vijAnAti bahumAnamiyAtsa vai . brahmabhAvaprabhUtAnAM vaidyAnAM bhAvitAtmanAm .. 12\-17\-22 (71801) yadA bhUtapR^ithagbhAvamekasthamanupashyati . tata eva cha vistAraM brahma saMpadyate tadA .. 12\-17\-23 (71802) te janAstAM gatiM yAnti nAvidvAMso.alpachetasaH . nAbuddhayo nAtapasaH sarvaM buddhau pratiShThitam .. .. 12\-17\-24 (71803) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptadasho.adhyAyaH .. 17\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-17\-5 iddhaH pradIptaH .. 12\-17\-6 vishasaM vishasanam .. 12\-17\-7 abalAstapaHkR^ishAH .. 12\-17\-8 alabdhalAbho yogaH . labdhasaMrakShaNaM kShemaH .. 12\-17\-21 dR^ishyaM draShTuM yogyaM kartavyamakartavyaM cha .. 12\-17\-22 yastu vAchaM vijAnAtIti jha . pAThaH .. 12\-17\-24 te buddhimantaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 018 .. shrIH .. 12\.18\. adhyAyaH 18 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## arjunena yudhiShThiraMprati janakatadbhAryAsaMvAdakathanapUrvakaM kartavyopadeshaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-18\-0 (72208) vaishampAyana uvAcha. 12\-18\-0x (5909) tUShNIMbhUtaM tu rAjAnaM punarevArjuno.abravIt . saMtaptaH shokaduHkhAbhyAM rAjavAkshalyapIDitaH .. 12\-18\-1 (72209) arjuna uvAcha. 12\-18\-2x (5910) kathayanti purAvR^ittamitihAsamimaM janAH . videharAj~naH saMvAdaM bhAryayA saha bhArata .. 12\-18\-2 (72210) utsR^ijya rAjyaM bhikShArthaM kR^itabuddhiM nareshvaram . videharAjamahIShI duHkhitA pratyabhAShata .. 12\-18\-3 (72211) dhanAnyapatyaM mitrANi ratnAni vividhAni cha . panthAnaM pAvanaM hitvA janako mauDhyamAsthitaH .. 12\-18\-4 (72212) taM dadarsha priyA bhAryA bhaikShavR^ittimakiMchanam . dhAnAmuShTimupAsInaM nirIhaM gatamatsaram .. 12\-18\-5 (72213) tamuvAcha samAmatya bhartAramakutobhayam . kruddhA manasvinI bhAryA vivikte hetumadvachaH .. 12\-18\-6 (72214) kathamutsR^ijya rAjyaM svaM dhanadhAnyasamanvitam . kApAlIM vR^ittimAsthAya dhAnyamuShTimupAsase .. 12\-18\-7 (72215) pratij~nA te.anyathA rAjanvicheShTA chAnyathA tava . yadrAjyaM mahadutsR^ijya svalpe lubhyasi pArthiva .. 12\-18\-8 (72216) naitenAtithayo rAjandevarShipitarastathA . adya shakyAstvayA bhartuM moghaste.ayaM parishramaH .. 12\-18\-9 (72217) devatAtithibhishchaiva pitR^ibhishchaiva pArthiva . sarvairetaiH parityaktaH parivrajasi niShkriyaH .. 12\-18\-10 (72218) yastvaM traividyavR^iddhAnAM brAhmaNAnAM sahasrashaH . bhartA bhUtvA cha lokasya so.adyAnyairbhUtimichChasi .. 12\-18\-11 (72219) shriyaM hitvA pradIptAM tvaM shvavatsaMprati vIkShyase . aputrA jananI te.adya kausalyA chApatistvayA .. 12\-18\-12 (72220) AshritA dharmakAmAstvAM kShatriyAH paryupAsate . tvadAshAmabhikA~NkShantaH kR^ipaNAH phalahetukAH .. 12\-18\-13 (72221) tAMshcha tvaM viphalAnkR^itvA kaM nu lokaM gamiShyasi . rAjansaMshayite mokShe paratantreShu dehiShu .. 12\-18\-14 (72222) naiva te.asti paro loko nAparaH pApakarmaNaH . dharmyAndArAnparityajya yastvamichChasi jIvitum .. 12\-18\-15 (72223) srajo gandhAnalaMkArAnvAsAMsi vividhAni cha . kimarthamabhisaMtyajya parivrajasi niShkriyaH .. 12\-18\-16 (72224) nipAnaM sarvabhUtAnAM bhUtvA tvaM pAvanaM mahata . ADhyo vanaspatirbhUtvA sonyAMstvaM paryupAsase .. 12\-18\-17 (72225) khAdanti hastinaM nyAse kravyAdA bahavo.apyuta . bahavaH kR^imayashchaiva kiM punastvAmanarthakam .. 12\-18\-18 (72226) ya imAM kuNDikAM bhindyAntriviShTabdhaM cha yo haret . vAsashchApi harettasminkathaM te mAnasaM bhavet .. 12\-18\-19 (72227) yastvaM sarvaM samutsR^ijya dhAnAmuShTimanugrahaH . yadanena kR^itaM sarvaM kimidaM mama dIyate .. 12\-18\-20 (72228) dhAnAmuShTerihArthashchetpratij~nA te vinashyati . kA vA.ahaM tava ko me tvaM kashcha te mayyanugrahaH .. 12\-18\-21 (72229) prashAdhi pR^ithivIM rAjanyatra te.anugraho bhavet . prAsAde shayanaM yAnaM vAsAMsyAbharaNAni cha .. 12\-18\-22 (72230) shriyAM nirAshairadhanestyaktamitrairakiMchanaiH . saukhikaiH saMbhR^ito yo.arthaH sa saMtyajati kiMnu taM .. 12\-18\-23 (72231) yo.atyantaM pratigR^ihNIyAdyashcha dadyAtsadaiva hi . tayostvamantaraM viddhi shreyAMstAbhyAM ka uchyate .. 12\-18\-24 (72232) sadaiva yAchamAneShu tathA dambhAnviteShu cha . eteShu dakShiNA dattA dAvAgrAviva durhutam .. 12\-18\-25 (72233) jAtavedA yathA rAjannAdagdhvaivopashAmyati . sadaiva yAchamAno vai tathA shAmyati na dvijaH .. 12\-18\-26 (72234) satAM vai dadato.annaM cha loke.asminprakR^itirdhruvA . na chedrAjA bhaveddAtA kutaH syurmokShakA~NkShiNaH .. 12\-18\-27 (72235) annAdgR^ihasthA loke.asminbhikShavastata eva cha . annAtprANaH prabhavati annadaH prANado bhavet .. 12\-18\-28 (72236) gR^ihasthebhyo.api nirmuktA gR^ihasthAneva saMshritAH . prabhavaM cha pratiShThAM cha dAntA vindanta Asate .. 12\-18\-29 (72237) tyAgAnna bhikShukaM vindyAnna mauDhyAnna cha yAchanAt . R^ijustu yo.arthaM tyajati taM muktaM viddhi bhikShukam .. 12\-18\-30 (72238) asaktaH shaktavadgachChanniH sa~Ngo muktabandhanaH . samaH shatrau cha mitre cha sa vai mukto mahIpate .. 12\-18\-31 (72239) parivrajanti dAnArthaM muNDAH kAShAyavAsasaH . sitA bahuvidhaiH pAshaiH saMchinvanto vR^ithAmiSham .. 12\-18\-32 (72240) trayIM cha nAmavArtAM cha tyaktvA putrAnvrajanti ye . triviShTabdhaM cha vAsashcha pratigR^ihNantyabuddhayaH .. 12\-18\-33 (72241) aniShkaShAye kAShAyamIhArthamiti viddhi tam . dharmadhvajAnAM muNDAnAM vR^ittyarthamiti me matiH .. 12\-18\-34 (72242) kAShAyairajinaishchIrairnagnAnmuNDA~njaTAdharAn . bibhratsAdhUnmahArAja jaya lokA~njitendriyaH .. 12\-18\-35 (72243) agnyAdheyAni gurvarthaM kratUnapi sudakShiNAn . dadAtyaharahaH pUrvaM ko nu dharmaratastataH .. 12\-18\-36 (72244) arjuna uvAcha. 12\-18\-37x (5911) tattvaj~no janako rAjA loke.asminniti gIyate . so.apyAsInmohasaMpanno mA mohavashamanvagAH .. 12\-18\-37 (72245) evaM dharmamanukrAntA sadA dAnatapaH parAH . AnR^ishaMsyaguNopetAH kAmakrodhavivarjitAH .. 12\-18\-38 (72246) prajAnAM pAlane yuktA damamuttamamAsthitAH . iShTvA lokAnavApsyAmo guruvR^iddhopachAyinaH .. 12\-18\-39 (72247) devatAtithibhUtAnAM nirvapanto yathAvidhi . sthAnamiShTamavApsyAmo brahmaNyAH satyavAdinaH .. .. 12\-18\-40 (72248) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTAdasho.adhyAyaH .. 18\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-18\-5 dhAnA bhR^iShTayavAH . nirIhaM vitR^iShNam .. 12\-18\-8 svalpe muhyasIti da.tha . pAThaH. pratij~nAte te vR^itheti Da. pAThaH .. 12\-18\-9 etena dhAnAmuShTinA .. 12\-18\-12 kausalyA pAtitA tvayeti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-18\-13 phalahetukAH phalArthinaH .. 12\-18\-17 nipIyate.asminsvechChayA gobhirjalamiti nipAnaM AhAvaH . kUpopAntasthakShudrajalAshaya itiyAvat. tathA ADhyaH phalavAn .. 12\-18\-18 hastinamapi nyAse kR^ite sati kravyAdA mAMsAdAH khAdanti . anarthakaM sarvapuruShArthahInam .. 12\-18\-19 triviShTabdhaM tridaNDam .. 12\-18\-20 anugrahaH anvagrahIH . yadAnena samaM sarvaM kimidaM hyavasIyate iti jha. pAThaH. tatra avasIyase adhyavasyati. anena dhAnAmuShTinA sarvaM rAjyAdikaM samam. sa~NgitvAvisheShAt ityarthaH .. 12\-18\-23 saukhikaiH saMbhR^itAnarthAnyaH saMtyajati kiMnu tat iti jha . pAThaH. tatra saukhikaiH paramamukhArthibhiH saMnyAsibhiH. saMbhR^itAnarthAn kuNDikAdIn vIkShya yaH svayamapi tathA karoti sa kiMnu tadrAjyAdikaM tyajati. apitu naiva tyajati. kiMtUchitaM parigrahaM tyaktvA daivopahatatvAdanuchitaM parigrahAntarameva karotItyasa~Ngatvamasya durlabhamityarthaH .. 12\-18\-25 sadaiva vAchamAnaH parivrAT . sadaiva yAchamAneShu satsu (daNDa)DambhavivarjiShu iti Ta.Da. tha. da. pAThaH .. 12\-18\-26 sadaiva yAchamAno hi tathA shAmyati vai dvijaH . iti jha. pAThaH .. 12\-18\-27 satAM saMnyAsinAM prakR^itirjIvanam . satAM cha vedA annaM cha loke.asminprakR^itirdhruvA. annadAtA bhaveddAtA kushAstraM mokShakA~NkShiNaH. iti Ta.Da.tha.da. pAThaH .. 12\-18\-32 parivrajanti ye.anarthA iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-18\-34 aniShkaShAye rAgAdidoShavarjanAbhAve . aniShkaShAyAH kAShAyamiti Da. tha. da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 019 .. shrIH .. 12\.19\. adhyAyaH 19 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## arjunaMprati yudhiShThiravachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-19\-0 (72492) yudhiShThira uvAcha. 12\-19\-0x (5954) vedAhaM tAta shAstrANi aparANi parANi cha . ubhayaM vedavachanaM kuru karma tyajeti cha .. 12\-19\-1 (72493) AkulAni cha shAstrANi hetubhishchintitAni cha . nishchayashchaiva yo mantre vedAhaM taM yathAvidhi .. 12\-19\-2 (72494) tvaM tu kevalashAstraj~no vIravratasamanvitaH . shAstrArthaM tattvato gantuM na samarthaH kathaMchana .. 12\-19\-3 (72495) shAstrArthatattvadarshI yo dharmanishchayakovidaH . tenApyevaM na vAchyo.ayaM yadi dharmaM prapashyasi .. 12\-19\-4 (72496) bhrAtR^isauhR^idamAsthAya yaduktaM vachanaM tvayA . nyAyyaM yuktaM cha kaunteya prIto.ahaM tena te.arjuna .. 12\-19\-5 (72497) `maheshvarasamaM satvaM brahmaNA chaiva yatsamam . vAsudevasamaM chaiva na bhUtaM na bhaviShyati .. 12\-19\-6 (72498) tathA tvaM yodhamukhyeShu satvaM paramamiShyate .. 12\-19\-7 (72499) balamindre cha vAyau cha balaM yachcha janArdane . tadvalaM bhImasene cha tvayi chArjunA vidyate .. 12\-19\-8 (72500) tvatsamashchitrayodhI cha dUrapAtI cha pANDava . divyAstrabalasaMpannaH ko vA.anyastvatsamo naraH .. 12\-19\-9 (72501) yuddhadharmeShu sarveShu kriyANAM naipuNeShu cha . na tvayA sadR^ishaH kashchintriShu lokeShu vidyate .. 12\-19\-10 (72502) dhArmikaM dharmayuktaM cha niHsheShaM j~nAyate mayA . dharmasUkShmaM tu yadvAchyaM tatra duShprataraM tvayA . dhana~njaya na me buddhimatisha~Nkitumarhasi .. 12\-19\-11 (72503) yuddhashAstravideva tvaM na vR^iddhAH sevitAstvayA . samAsavistaravidAM na teShAM vetsi nishchayam .. 12\-19\-12 (72504) tapastyAgo vidhiriti nishchayastAta dhImatAm . parasparaM jyAya eShAmiti naH shreyasI matiH .. 12\-19\-13 (72505) yattvetanmanyase pArtha na jyAyo.asti dhanAditi . tatra te vartayiShyAmi yathA naitatpradhAnataH .. 12\-19\-14 (72506) tapaH svAdhyAyashIlA hi dR^ishyante dhArmikA janAH . R^iShayastapasA yuktA yeShAM lokAH sanAtanAH .. 12\-19\-15 (72507) ajAtashmashravo dhIrAstathA.anye vanavAsinaH . aruNAH ketavashchaiva svAdhyAyena divaM gatAH .. 12\-19\-16 (72508) uttareNa tu panthAnamAryA viShayanigrahAt . abuddhijaM tamastyaktvA lokAMstyAgavatAM gatAH .. 12\-19\-17 (72509) dakShiNena tu panthAnaM yaM bhAsvantaM prachakShate . ete kriyAvatAM lokA ye shmashAnAni bhejire .. 12\-19\-18 (72510) anirdeshyA gatiH sA tu yAM prapashyanti mokShiNaH . tasmAttyAgaH pradhAneShTaH sa tu duHkhaM praveditum .. 12\-19\-19 (72511) anusmR^itya tu shAstrANi kavayaH samavasthitAH . apIha syAdapIha syAtsArAsAradidR^ikShayA .. 12\-19\-20 (72512) vedavAdAnatikramya shAstrANyAraNyakAni cha . vipATya kadalIstambhaM sAraM dadR^ishire na te .. 12\-19\-21 (72513) athaikAntavyudAsena sharIre pA~nchabhautike . ichChAdveShasamAyuktamAtmAnaM prAhuri~NgitaiH .. 12\-19\-22 (72514) agrAhyaM chakShuShA satvamanirdeshyaM cha tadgirA . karmahetupuraskAraM bhUteShu pasvirtate .. 12\-19\-23 (72515) kalyANagocharaM kR^itvA mAnaM tR^iShNAM nigR^ihya cha . karmasaMtatimutsR^ijya syAnnirAlambanaH sukhI .. 12\-19\-24 (72516) asminnevaM sUkShmagamye mArge sadbhirniShevite . kathamarthamanarthADhyamarjuna tvaM prashaMsasi .. 12\-19\-25 (72517) pUrvashAstravido.apyevaM janAH pashyanti bhArata . kriyAsu niratA nityaM dAne yaj~ne cha karmaNi .. 12\-19\-26 (72518) bhavanti sudurAvartA hetumanto.api paNDitAH . dR^iDhapUrve smR^itA mUDhA naitadastIti vAdinaH .. 12\-19\-27 (72519) anR^itasyAvamantAro vaktAro janasaMsadi . charanti vasudhAM kR^itsnAM vAvadUkA bahushrutAH .. 12\-19\-28 (72520) pArtha yanna vijAnImaH kastA~nj~nAtumihArhati . evaM prAj~nAH shrutAshchApi mahAntaH shAstravittamAH .. 12\-19\-29 (72521) tapasA mahadApnoti buddhyA vai vindate mahat . tyAgena sukhamApnoti sadA kaunteya dharmavit .. .. 12\-19\-30 (72522) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonaviMsho.adhyAyaH .. 19\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-19\-1 aparANi dharmashAstrANi . parANi brahmashAstrANi .. 12\-19\-2 amUlAni cha shAstrANi hetubhishchitritAni cha . nishchayashchaiSha yanmantra iti Ta. Da. pAThaH .. 12\-19\-3 tvaM tu kevalamastraj~na iti jha.pAThaH .. 12\-19\-11 tatra viShaye duShprataraM duravagAham .. 12\-19\-16 aruNAH ketavaH R^iShiprabhedAH . araNye bahavashchaiveti jha.pAThaH .. 12\-19\-21 AraNyakAni vedAntAn .. 12\-19\-24 manastR^iNAM nigR^ihya cheti jha . pAThaH .. 12\-19\-26 pUrvashAstravidaH karmakANDavido.api evamarthamanarthatvena pashyanti kimuta j~nAninaH .. 12\-19\-27 durAvartAH duHkhenApi siddhAntaM grAhayitumashakyAH . dR^iDhaH pUrvaH prAgbhavIyaH saMskAro yeShAM te dR^iDhapUrve. bahuvrIhAvapyArShI sarvanAmatA .. 12\-19\-29 he pArtha yat yAn laukikAnapyarthAnna vayaM vijAnImastAn itaraH ko j~nAtumarhati . na kopi yathA. evaM prAj~nA api asmAkamanyeShAM cha durj~neyA ityarthaH .. 12\-19\-30 mahadvairAgyam . mahatparaMbrahma .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 020 .. shrIH .. 12\.20\. adhyAyaH 20 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati devasthAnasya vachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-20\-0 (72944) vaishampAyana uvAcha. 12\-20\-0x (6044) asminvAkyAntare vaktA devasthAno mahAtapAH . abhinItataraM vAkyamityuvAcha yudhiShThiram .. 12\-20\-1 (72945) devasthAna uvAcha. 12\-20\-2x (6045) yadvachaH phalgunenoktaM na jyAyo.asti dhanAditi . atra te vartayiShyAmi tadekAntamanAH shR^iNu .. 12\-20\-2 (72946) ajAtashatro dharmeNa kR^itsnA te vasudhA jitA . tAM jitvA cha vR^ithA rAjanna parityaktumarhasi .. 12\-20\-3 (72947) chatuShpadI hi niHshreNI brahmaNyeShA pratiShThitA . tAM krameNa mahAbAho yathAvajjaya pArthiva . tasmAtpArtha mahAyaj~nairyajasva bahudakShiNaiH .. 12\-20\-4 (72948) svAdhyAyayaj~nA R^iShayo j~nAnayaj~nAstathA.apare . karmaniShThAshcha buddhyarthAstaponiShThAshcha pArthiva .. 12\-20\-5 (72949) vaikhAnasAnAM kaunteya vachanaM shrUyate yathA .. 12\-20\-6 (72950) Iheta dhanahetoryastasyAnIhA garIyasI . bhUyAndoSho hi vardheta yastatkarma samAshrayet .. 12\-20\-7 (72951) kR^itsnaM cha dhanasaMhAraM kurvanti vidhikAraNAt . AtmanA tR^ipito buddhyA bhrUNahatyAM na budhyate .. 12\-20\-8 (72952) anarhate yaddadAti na dadAti yadarhate . arhAnarhAparij~nAnAddAnadharmo.api duShkaraH .. 12\-20\-9 (72953) yaj~nAya sR^iShTAni dhanAni dhAtrA yaj~nAdiShTaH puruSho rakShitA cha . tasmAtsarvaM yaj~na evopayojyaM dhanaM tato.anantara eva kAmaH .. 12\-20\-10 (72954) yaj~nairindro vividhai ratnavadbhi rdevAnsarvAnabhyayAdbhUritejAH . tenendratvaM prApya vibhrAjate.asau tasmAdyaj~ne sarvamevopayojyam .. 12\-20\-11 (72955) mahAdevaH sarvayaj~ne mahAtmA hutvA.a.atmAnaM devadevo babhUva . vishvA.NllokAnvyApya viShTabhya kIrtyA virAjate dyutimAnkR^ittivAsAH .. 12\-20\-12 (72956) AvikShitaH pArthivo.asau marutto vR^iddhyA shakraM yo.ajayaddevarAjam . yaj~ne yasya shrIH svayaM sanniviShTA yasminbhANDaM kA~nchanaM sarvamAsIt .. 12\-20\-13 (72957) harishchandraH pArthivendraH shrutaste yaj~nairiShTvA puNyabhAgvItashokaH . R^iddhyA shakraM yo.ajayanmAnuShaH saM stasmAdyaj~ne sarvamevopayojyam .. .. 12\-20\-14 (72958) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi viMsho.adhyAyaH .. 20\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-20\-1 vAkyAntare vAkyAvasare . abhinItataraM yuktimattaram .. 12\-20\-4 chatuShpadI chaturAshramI .. 12\-20\-5 kramAdbrahmachAriyatigR^ihasthavAnaprasthA ityarthaH .. 12\-20\-7 dhanaM hetuH kAraNaM yasya tasya yaj~nAderyaj~nAdyartham Iheta dhanaM tasyAnIhaiva garIyasI . prakShAlanAddhi pa~Nkasya dUrAdasparshanaM varamiti nyAyAttamimaM paradharmaM yaH kShatriya upAshrayeta sa dUShyetetyAha bhUyAniti .. 12\-20\-10 yaj~nArthameva Aj~napto vedena .. 12\-20\-13 bhANDamupakaraNaM pAtrAdi .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 021 .. shrIH .. 12\.21\. adhyAyaH 21 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati devasthAnasya vachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-21\-0 (73414) devasthAna uvAcha. 12\-21\-0x (6074) atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . indreNa samaye pR^iShTo yaduvAcha bR^ihaspatiH .. 12\-21\-1 (73415) saMtoSho vai svargasamaH saMtoShaH paramaM sukham . tuShTerna kiMchitparataH sA samyakpratitiShThati .. 12\-21\-2 (73416) yadA saMharate kAmAnkUrmo.a~NgAnIva sarvashaH . tadA.a.atmajyotirachirAtsvAtmanyeva prasIdati .. 12\-21\-3 (73417) na vibheti yadA chAyaM yadA chAsmAnna bibhyati . kAmadveShau cha jayati tadA.a.atmAnaM cha pashyati .. 12\-21\-4 (73418) yadA.asau sarvabhUtAnAM na druhyati na kA~NkShati . karmaNA manasA vAchA brahma saMpadyate tadA .. 12\-21\-5 (73419) evaM kaunteya bhUtAni taMtaM dharmaM tathAtathA . tadA.a.atmanA prapashyanti tasmAdvudhyasva bhArata .. 12\-21\-6 (73420) anye sAma prashaMsanti vyAyAmamapare janAH . naikaM na chAparaM kechidubhayaM cha tathA.apare .. 12\-21\-7 (73421) yaj~nameke prashaMsanti saMnyAsamapare janAH . `naikaM na chAparaM kechidubhayaM cha tathA.apare ..' 12\-21\-8 (73422) dAnameke prashaMsanti kechichchaiva pratigraham . kechitsarvaM parityajya tUShNIM dhyAyanta Asate .. 12\-21\-9 (73423) rAjyameke prashaMsanti prajAnAM paripAlanam . hatvA ChittvA cha bhittvA cha kechidekAntashIlinaH .. 12\-21\-10 (73424) etatsarvaM samAlokya budhAnAmeva nishchayaH . adroheNaiva bhUtAnAM yo dharmaH sa satAM mataH .. 12\-21\-11 (73425) adrohaH satyavachanaM saMvibhAgo dayA damaH . prajanaM sveShu dAreShu mArdavaM hIrachApalam .. 12\-21\-12 (73426) evaM dharmaM pradhAneShTaM manuH svAyaMbhuvo.abravIt . tasmAdetatprayatnena kaunteya pratipAlaya .. 12\-21\-13 (73427) yo hi rAjye sthitaH shashvadvashI tulyapriyApriyaH . kShatriyo yaj~nashiShTAshI rAjA shAstrArthatattvavit .. 12\-21\-14 (73428) asAdhunigraharataH sAdhUnAM pragrahe rataH . dharmavartmani saMsthApya prajA varteta dharmataH .. 12\-21\-15 (73429) putrasaMkrAmitashrIshcha vane vanyena vartayet . vidhAnamAshramANAM vai kuryAtkarmANyatandritaH .. 12\-21\-16 (73430) ya evaM vartate rAjansa rAjA dharmanishchitaH . tasyAyaM cha parashchaiva lokaH syAtsaMphalodayaH .. 12\-21\-17 (73431) nirvANaM hi suduShprApyaM bahuvighnaM cha me matam .. 12\-21\-18 (73432) evaM dharmamanukrAntAH satyadAnatapaH parAH . AnR^ishaMsyaguNairyuktAH kAmakrodhavivarjitAH .. 12\-21\-19 (73433) prajAnAM pAlane yuktA dharmamuttamamAsthitAH . gobrAhmaNArthe yudhyantaH prAptA gatimanuttamAm .. 12\-21\-20 (73434) evaM rudrAH savasavastathA.a.adityAH paraMtapa . sAdhyA rAjarShisa~NghAshcha dharmametaM samAshritAH . apramattAstataH svargaM prAptAH puNyaiH svakarmabhiH .. .. 12\-21\-21 (73435) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekaviMsho.adhyAyaH .. 21\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-21\-3 yadA prasIdati tadA tuShTiH pratitiShThatIti pUrveNa saMbandhaH .. 12\-21\-7 sAma prItim . vyAyAmaM yatnam .. 12\-21\-12 prajane putrotpAdanam .. 12\-21\-15 pragrahe saMgrahe .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 022 .. shrIH .. 12\.22\. adhyAyaH 22 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMpratyarjunavachanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-22\-0 (73905) vaishampAyana uvAcha. 12\-22\-0x (6097) asminnevAntare vAkyaM punarevArjuno.abravIt . nirviNNamanasaM jyeShThamidaM bhrAtaramachyutam .. 12\-22\-1 (73906) kShatradharmeNa dharmaj~na prApya rAjyaM sudurlabham . jitvA chArInnarashreShTha tapyate kiM bhR^ishaM bhavAn .. 12\-22\-2 (73907) kShatriyANAM mahArAja saMgrAme nidhanaM matam . vishiShTaM bahubhiryaj~naiH kShatradharmamanusmara .. 12\-22\-3 (73908) brAhmaNAnAM tapastyAgaH pretya dharmavidhiH smR^itaH . kShatriyANAM cha nidhanaM saMgrAme vihitaM prabho .. 12\-22\-4 (73909) kShAtradharmo mahAraudraH shastranitya iti smR^itaH . vadhashcha bharatashreShTha kAle shastreNa saMyuge .. 12\-22\-5 (73910) brAhmaNasyApi chedrAjankShatradharmeNa vartataH . prashastaM jIvitaM loke kShatraM hi brahmasaMbhavam .. 12\-22\-6 (73911) na tyAgo na punaryaj~no na tapo manujeshvara . kShatriyasya vidhIyante na parasvopajIvanam .. 12\-22\-7 (73912) sa bhavAnsarvadharmaj~no dharmAtmA bharatarShabha . rAjA manIShI nipuNo loke dR^iShTaparAvaraH .. 12\-22\-8 (73913) tyaktvA saMtApajaM shokaM daMshito bhava karmaNi . kShatriyasya visheSheNa hR^idayaM vajrasannibham .. 12\-22\-9 (73914) jitvA.arInkShatradharmeNa prApya rAjyamakaNTakam . vijitAtmA manuShyendra yaj~nadAnaparo bhava .. 12\-22\-10 (73915) indro vai brahmaNaH putraH kShatriyaH karmaNA.abhavat . j~nAtInAM pApavR^ittInAM jaghAna navatIrnava .. 12\-22\-11 (73916) tachchAsya karma pUjyaM cha prashasyaM cha vishAMpate . tenendratvaM samApede devAnAmiti naH shrutam .. 12\-22\-12 (73917) sa tvaM yaj~nairmahArAja yajasva bahudakShiNaiH . yathaivendro manuShyendra chirAya vigatajvaraH .. 12\-22\-13 (73918) mA tvamevaM gate kiMchichChochethAH kShatriyarShabha . gatAste kShatradharmeNa shastrapUtAH parAM gatim .. 12\-22\-14 (73919) bhavitavyaM tathA tachcha yadvR^ittaM bharatarShabha . diShTaM hi rAjashArdUla na shakyamativartitum .. .. 12\-22\-15 (73920) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvAviMsho.adhyAyaH .. 22\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-22\-1 achyutaM dharmAt .. 12\-22\-4 tyAgaH saMnyAsaH .. 12\-22\-7 yaj~na Atyayaj~naH . samAdhiriti yAvnat .. 12\-22\-9 daMshitaH sannaddhaH .. 12\-22\-11 brahmaNaH kashyapasya . navatIrnava dashAdhika shatAShTakam .. 12\-22\-12 indratvamaishvaryam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 023 .. shrIH .. 12\.23\. adhyAyaH 23 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena yudhiShThiraMprati sha~NkhalikhitopAkhyAnakathanapUrvakaM kShAtradharmasvIkaraNachodanA .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-23\-0 (74413) vaishampAyana uvAcha. 12\-23\-0x (6156) evamuktastu kaunteyo guDAkeshena bhArata . novAcha kiMchitkauravyastato dvaipAyano.abravIt .. 12\-23\-1 (74414) vyAsa uvAcha. 12\-23\-2x (6157) bIbhatsorvachanaM saumya satyametadyudhiShThira . shAstradR^iShTaH paro dharmaH smR^ito gArhasthya AshramaH .. 12\-23\-2 (74415) svadharmaM chara dharmaj~na yathAshAstraM yathAvidhi . na hi gArhasthyamutsR^ijya tavAraNyaM vidhIyate .. 12\-23\-3 (74416) gR^ihasthaM hi sadA devAH pitaro.atithayastathA . bhR^ityAshchaivopajIvanti tAnbharasva mahIpate .. 12\-23\-4 (74417) vayAMsi pashavashchaiva bhUtAni cha janAdhipa . gR^ihasthaireva dhAryante tasmAchChreShTho gR^ihAshramI .. 12\-23\-5 (74418) so.ayaM chaturNAmeteShAmAshramANAM durAcharaH . taM charAdya vidhiM pArtha dushcharaM durbalendriyaiH .. 12\-23\-6 (74419) vedaj~nAnaM cha te kR^itsnaM tapashchAcharitaM mahat . pitR^ipaitAmahaM rAjyaM dhuryavadvoddumarhasi .. 12\-23\-7 (74420) tapo yaj~nastathA vidyA bhaikShyamindriyasaMyamaH . dhyAnaM vidyA samutthAnaM saMtoShashcha shriyaM prati . tathA hyekAntashIlatvaM tuShTirdAnaM cha shaktitaH .. 12\-23\-8 (74421) brAhmaNAnAM mahArAja cheShTA saMsiddhikArikA . kShatriyANAM tu vakShyAmi tavApi viditaM punaH .. 12\-23\-9 (74422) yaj~no vidyA samutthAnamasaMtoShaH shriyaM prati . daNDadhAraNamugratvaM prajAnAM paripAlanam .. 12\-23\-10 (74423) vedaj~nAnaM tathA kR^itsnaM tapaH sucharitaM tathA . draviNopArjanaM bhUri pAtre cha pratipAdanam .. 12\-23\-11 (74424) etAni rAj~nAM karmANi sukR^itAni vishAMpate . imaM lokamamuM chaiva sAdhayantIti naH shrutam .. 12\-23\-12 (74425) eShAM jyAyastu kaunteya daNDadhAraNamuchyate . balaM hi kShatriye nityaM bale daNDaH samAhitaH .. 12\-23\-13 (74426) etAshcheShTAH kShatriyANAM rAjansaMsiddhikArikAH . api gAthAmimAM chApi bR^ihaspatiragAyata .. 12\-23\-14 (74427) bhUmiretau nigirati sarpo bilashayAniva . rAjAnaM chAviroddhAraM brAhmaNaM chApravAsinam .. 12\-23\-15 (74428) sudyumnashchApi rAjarShiH shrUyate daNDadhAraNAt . prAptavAnparamAM siddhiM dakShaH prAchetaso yathA .. 12\-23\-16 (74429) yudhiShThira uvAcha. 12\-23\-17x (6158) bhagavankarmaNA kena sudyumno vasudhAdhipaH . saMsiddhiM paramAM prAptaH shrotumichChAmi taM nR^ipam .. 12\-23\-17 (74430) vyAsa uvAcha. 12\-23\-18x (6159) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . sha~Nkhashcha likhitashchAstAM bhrAtarau saMshitavratau .. 12\-23\-18 (74431) tayorAvasathAvAstAM ramaNIyau pR^ithakpR^ithak . nityapuShpaphalairvR^ikShairupetau bAhudAmanu .. 12\-23\-19 (74432) tataH kadAchillikhitaH sha~NkhasyAshramamAgataH . yadR^ichChayA.atha sha~Nkhopi niShkrAnto.abhavadAshramAt .. 12\-23\-20 (74433) so.abhigamyAshramaM bhrAtushchaMkrama.NllikhitastadA . phalAni shAtayAmAsa samyakpariNatAnyuta .. 12\-23\-21 (74434) tAnyupAdAya visrabdho bhakShayAmAsa sa dvijaH . tasmiMshcha bhakShayatyeva sha~Nkho.apyAshramamAgataH .. 12\-23\-22 (74435) bhakShayantaM tu taM dR^iShTvA sha~Nkho bhrAtaramabravIt . kutaH phalAnyavAptAni hetunA kena khAdasi .. 12\-23\-23 (74436) so.abravIddhAtaraM jyeShThamupasR^ityAbhivAdya cha . ita eva gR^ihItAni mayeti prahasanniva .. 12\-23\-24 (74437) tamabratIttathA sha~NkhastIvraroShasamanvitaH . steyaM tvayA kR^itamidaM phalAnyAdadatA svayam .. 12\-23\-25 (74438) gachCha rAjAnamAsAdya svakarma kathayasva vai . adattAdAnamevaM hi kR^itaM pArthivasattama .. 12\-23\-26 (74439) stenaM mAM tvaM viditvA cha svadharmamanupAlaya . shIghraM dhAraya chorasya mama daNDaM narAdhipa .. 12\-23\-27 (74440) ityuktastasya vachanAtsudyumna sa narAdhipam . abhyagachChanmahAbAho likhitaH saMshitavrataH .. 12\-23\-28 (74441) sudyumnastvantapAlebhyaH shrutvA likhitamAgatam . abhyagachChatsahAmAtyaH padbhyAmeva janeshvaraH .. 12\-23\-29 (74442) tamabravItsamAgamya sa rAjA dharmavittamam . kimAgamanamAchakShva bhagavankR^itameva tat .. 12\-23\-30 (74443) evamuktaH sa viprarShiH sudyumnamidamabravIt . pratishrutya kariShyeti shrutvA tatkartumarhasi .. 12\-23\-31 (74444) anisR^iShTAni guruNA phalAni manujarShabha . bhakShitAni mahArAja tatra mAM shAdhi mAchiram .. 12\-23\-32 (74445) sudyumna uvAcha. 12\-23\-33x (6160) pramANaM chenmato rAjA bhavato daNDadhAraNe . anuj~nAyAmapi tathA hetuH syAdbrAhmaNarShabha .. 12\-23\-33 (74446) sa bhavAnabhyanuj~nAtaH shuchikarmA mahAvrataH . brUhi kAmAnato.anyAMstvaM kariShyAmi hi te vachaH .. 12\-23\-34 (74447) vyAsa uvAcha. 12\-23\-35x (6161) saMChandyamAno brahmarShiH pArthivena mahAtmanA . nAnyaM sa varayAmAsa tasmAddaNDAdR^ite varam .. 12\-23\-35 (74448) tataH sa pR^ithivIpAlo likhitasya mahAtmanaH . karau prachChedayAmAsa dhR^itadaNDo jagAma saH .. 12\-23\-36 (74449) sa gatvA bhrAtaraM sha~NkhamArtarUpo.abravIdidam . dhR^itadaNDasya durbuddherbhavAMstatkShantumarhati .. 12\-23\-37 (74450) sha~Nkha uvAcha. 12\-23\-38x (6162) na kupye tava dharmaj~na na tvaM dUShayase mama . `sunirmalaM kulaM brahmannasmi~njagati vishrutam.' dharmastu te vyatikrAntastataste niShkR^itiH kR^itA .. 12\-23\-38 (74451) tvaM gatvA bAhudAM shIghraM tarpayasva yathAvidhi . devAnR^iShInpitR^iMshchaiva mA chAdharme manaH kR^ithAH .. 12\-23\-39 (74452) `brahmahatyAM surApAnaM steyaM gurva~NganAgamam.' mahAnti pAtakAnyAhuH saMyogaM chaiva taiH saha .. 12\-23\-40 (74453) na steyasadR^ishaM brahmanmahApAtakamasti hi . jagatyasminmahAbhAga brahmahatyAsamaM hi tat .. 12\-23\-41 (74454) sarvapAtakinAM brahmandaNDaH shArIra uchyate . taskarasya visheSheNa nAnyo daNDo vidhIyate .. 12\-23\-42 (74455) brAhmaNaH kShatriyo vA.api vaishyaH shUdro.athavA dvija . sarve kAmakR^ite pApe hantavyA na vichAraNA .. 12\-23\-43 (74456) rAjabhirdhR^itadaNDA vai kR^itvA pApAni mAnavAH . nirmalAH svargamAyAnti santaH sukR^itino yathA .. 12\-23\-44 (74457) uddhR^itaM naH kulaM brahmannAj~nAdaNDe dhR^ite tvayi ..' 12\-23\-45 (74458) tasya tadvachanaM shrutvA sha~Nkhasya likhitastadA . avagAhyApagAM puNyAmudakArthaM prachakrame .. 12\-23\-46 (74459) prAdurAstAM tatastasya karau jalajasannibhau . tataH sa vismito bhrAturdarshayAmAsa tau karau .. 12\-23\-47 (74460) tatastamabravIchCha~NkhastapasedaM kR^itaM mayA . mA cha te.ava visha~NkA bhUddaivamatra vidhIyate .. 12\-23\-48 (74461) likhita uvAcha. 12\-23\-49x (6163) kiMtu nAhaM tvayA pUtaH pUrvameva mahAdyute . yasya te tapaso vIryamIdR^ishaM dvijasattama .. 12\-23\-49 (74462) sha~Nkha uvAcha. 12\-23\-50x (6164) evametanmayA kAryaM nAhaM daNDadharastava . sa cha pUto narapatistvaM chApi pitR^ibhiH saha .. 12\-23\-50 (74463) vyAsa uvAcha. 12\-23\-51x (6165) sa rAjA pANDavashreShTha shreyAnvai tena karmaNA . prAptavAnparamAM siddhiM dakShaH prAchetaso yathA .. 12\-23\-51 (74464) eSha dharmaH kShatriyANAM prajAnAM paripAlanam . utpathebhyo mahArAja mA sma shoke manaH kR^ithAH .. 12\-23\-52 (74465) bhrAturasya hitaM vAkyaM shR^iNu dharmaj~nasattama . daNDa eva hi rAjendra kShatradharmo na muNDanam .. .. 12\-23\-53 (74466) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trayoviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-23\-2 gArhasthyaH gR^ihasthasyAyaM gArhasthyaH .. 12\-23\-15 bilashayAnmUShikAn . apravAsinaM gR^ihAdisa~Nginam. sarpo bilashayAviveti Da.tha.pAThaH .. 12\-23\-19 bAhudAM nadImanu tatsamIpe .. 12\-23\-21 sha~Nkhasya likhitastadeti jha . pAThaH .. 12\-23\-24 upaspR^ishyAbhivAdya cheti Da.tha . pAThaH .. 12\-23\-26 he pArthivasattama mayA adattAdAnaM kR^itamityasmai rAj~ne kathayasveti saMbandhaH .. 12\-23\-29 antapAlebhyo dvArapAlebhyaH .. 12\-23\-31 kariShyetIti saMdhirArShaH .. 12\-23\-32 anisR^iShTAnyadattAni . guruNA jyeShThabhrAtrA .. 12\-23\-33 yathA daNDadhAraNe rAjA pramANaM tathA.anuj~nAyAM hetuH pramANam .. 12\-23\-34 shuchikarmA madanuj~nayaiva shodhitadoShaH .. 12\-23\-38 mama mAm niShkR^itiH prAyashchittam .. 12\-23\-46 udakasyArthaM prayojanaM AchamanAdi kartumiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 024 .. shrIH .. 12\.24\. adhyAyaH 24 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena yudhiShThiraMprati rAjadharmakathanaparvakaM rAjyapAlanachodanA .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-24\-0 (75117) vaishampAyana uvAcha. 12\-24\-0x (6230) punareva maharShistaM kR^iShNadvaipAyano.arthavat . ajAtashatruM kaunteyamidaM vachanamabravIt .. 12\-24\-1 (75118) araNye vasatAM tAta bhrAtR^INAM te manisvinAm . manorathA mahArAja ye tatrAsanyudhiShThira .. 12\-24\-2 (75119) tAni me bharatashreShTha prApnuvantu mahArathAH . prashAdhi pR^ithivIM pArtha yayAtiriva nAhuShaH .. 12\-24\-3 (75120) araNye duHkhavasatiranubhUtA tapasvibhiH . duHkhasyAnte naravyAghra sukhAnyanubhavantu vai .. 12\-24\-4 (75121) dharmamarthaM cha kAmaM cha bhrAtR^ibhiH saha bhArata . anubhUya tataH pashchAtprasthAtA.asi vishAMpate .. 12\-24\-5 (75122) arthinAM cha pitR^iNAM cha devatAnAM cha bhArata . AnR^iNyaM gachCha kaunteya tataH svargaM gamiShyasi .. 12\-24\-6 (75123) sarvamedhAshchamedhAbhyAM yajasva kurunandana . tataH pashchAnmahArAja gamiShyasi parAM gatim .. 12\-24\-7 (75124) bhrAtR^iMshcha sarvAnkratubhiH saMyojya bahudakShiNaiH . saMprAptaH kIrtimatulAM pANDaveya gamiShyasi .. 12\-24\-8 (75125) vijhaste puruShavyAghra vachanaM kurusattama . shR^iNuShvaivaM yathA kurvanna dharmAchchyavase nR^ipa .. 12\-24\-9 (75126) AdadAnasya vijayaM vigrahaM cha yudhiShThira . samAnadharmakushalAH sthApayanti nareshvara .. 12\-24\-10 (75127) `pratyakShamanumAnaM cha upamAnaM tathA.a.agamaH . arthApattistathaitihyaM saMshayo nirNayastathA .. 12\-24\-11 (75128) AkAra i~NgitaM chaiva gatishcheShTA cha bhArata . pratij~nA chaiva hetushcha dR^iShTAntopanayastathA .. 12\-24\-12 (75129) uktirnigamanaM teShAM prameyaM cha prayojanam . etAni sAdhanAnyAhurbahuvargaprasiddhaye .. 12\-24\-13 (75130) pratyakShamanumAnaM cha sarveShAM yoniruchyate . pramANaj~no hi shaknoti daNDayonau vichakShaNaH . apramANavatA nIto daNDo hanyAnmahIpatim .. 12\-24\-14 (75131) deshakAlapratIkShI yo dasyUnmarShayate nR^ipaH . shAstrajAM buddhimAsthAya yujyate nainasA hi saH .. 12\-24\-15 (75132) AdAya baliSha~NbhAgaM yo rAShTraM nAbhirakShati . pratigR^ihNAti tatpApaM chaturthAMshena bhUmipaH .. 12\-24\-16 (75133) nibodha cha yathA.a.atiShThandharmAnna chyavate nR^ipaH . nigrahAddharmashAstrANAmanuruddhyannapetabhIH . kAmakrodhAvanAdR^itya piteva samadarshanaH .. 12\-24\-17 (75134) daivenAbhyAhato rAjA karmakAle mahAdyute . na sAdhayati yatkarma na tatrAhuratikramam .. 12\-24\-18 (75135) tarasA buddhipUrvaM vA nigrAhyA eva shatravaH . pApaiH saha na saMdadhyAdrAjyaM puNyaM cha kArayet .. 12\-24\-19 (75136) shUrAshchAryAshcha satkAryA vidvAMsashcha yudhiShThira . gomino dhaninashchaiva paripAlyA visheShataH .. 12\-24\-20 (75137) vyavAhareShu dharmeShu yoktavyAshcha bahushrutAH . `pramANaj~nA mahIpAla nyAyashAstrAvalambinaH .. 12\-24\-21 (75138) vedArthatattvavidrAjaMstarkashAstrabahushrutAH . mantre cha vyavahAre cha niyoktavyA vijAnatA .. 12\-24\-22 (75139) tarkashAstrakR^itA buddhirdharmashAstrakR^itA cha yA . daNDanItikR^itA chaiva trailokyamapi sAdhayet .. 12\-24\-23 (75140) niyojyA vedatattvaj~nA yaj~nakarmasu pArtiva . vedaj~nA ye cha shAstraj~nAste cha rAjansubuddhayaH .. 12\-24\-24 (75141) AnvIkShakItrayIvArtAdaNDanItiShu pAragAH . te tu sarvatra yoktavyAste cha buddheH paraM gatAH .. ' 12\-24\-25 (75142) guNayukte.api naikasminvishvaseta vichakShaNaH .. 12\-24\-26 (75143) arakShitA durvinIto mAnI stabdho.abhyasUyakaH . enasA yujyate rAjA durdAnta iti chochyate .. 12\-24\-27 (75144) ye rakShyamANA hIyante daivenR^ibhyAhatA nR^ipa . taskaraishchApi hIyante sarvaM tadrAjakilviSham .. 12\-24\-28 (75145) sumantrite sunIte cha sarvatashchopapAdite . pauruShe karmaNi kR^ite nAstyadharmo yudhiShThira .. 12\-24\-29 (75146) vichChidyante samArabdhAH siddhyante chApi daivataH . kR^ite puruShakAre tu nainaH spR^ishati pArthivam .. 12\-24\-30 (75147) atra te rAjashArdUla vartayiShye kathAmimAm . yadvR^ittaM pUrvarAjarSherhayagrIvasya pANDava .. 12\-24\-31 (75148) shatrUnhatvA hatasyAjau shUrasyAkliShTakarmaNaH . asahAyasya saMgrAme nirjitasya yudhiShThira .. 12\-24\-32 (75149) yatkarma vai nigrahe shAtravANAM yogashchAgryaH pAlane mAnavAnAm . kR^itvA karma prApya kIrti sa yuddhA dvAjigrIvo modate svargaloke .. 12\-24\-33 (75150) saMtyaktAtmA samareShvAtatAyI shastraishChinno dasyubhirvadhyamAnaH . ashvagrIvaH karmashIlo mahAtmA saMsiddhArtho modate svargaloke .. 12\-24\-34 (75151) dhanuryUpo rashanA jyA sharaH sru ksruvaH kha~Ngo rudhiraM yatra chAjyam . ratho vedI kAmajo yuddhamagni shchAturhotraM chaturo vAjimukhyAH .. 12\-24\-35 (75152) hutvA tasminyaj~navahnAvathArI npApAnmukto rAjasiMhastarasvI . prANAnhutvA chAvabhR^ithe raNe sa vAjigrIvo modate devaloke .. 12\-24\-36 (75153) rAShTraM rakShanbuddhipUrvaM nayena saMtyaktAtmA yaj~nashIlo mahAtmA . sarvAMllokAnvyApya kIrtyA manasvI vAjigrIvo modate devaloke .. 12\-24\-37 (75154) daivIM siddhiM mAnuShIM daNDanItiM yoganyAsaiH pAlayitvA mahIM cha . tasmAdrAjA dharmashIlo mahAtmA vAjigrIvo modate devaloke .. 12\-24\-38 (75155) vidvAMstyAgI shraddadhAnaH kR^itaj~na styaktvA lokaM mAnuShaM karma kR^itvA . medhAvinAM viduShAM saMmatAnAM tanutyajAM lokamAkramya rAjA .. 12\-24\-39 (75156) samyagvedAnprApya shAstrANyadhItya samyagrAjyaM pAlayitvA mahAtmA . chAturvarNyaM sthApayitvA svadharme vAjigrIvo modate devaloke .. 12\-24\-40 (75157) jitvA saMgrAmAnpAlayitvA prajAshcha somaM pItvA tarpayitvA dvijAgryAn . yuktyA daNDaM dhArayitvA prajAnAM yuddhe kShINe modate devaloke .. 12\-24\-41 (75158) vR^ittaM yasya shlAghanIyaM manuShyAH santo vidvAMso.arhayantyarhaNIyam . svargaM jitvA vIralokAnavApya siddhiM prAptaH puNyakIrtirmahAtmA .. .. 12\-24\-42 (75159) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chatuviMsho.adhyAyaH .. 24\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-24\-1 vachanaM hiMsApradhAnaH kShatradharmo me mAstvityevaMrUpam .. 12\-24\-10 AdadAnasya parasvApahartuH . samAnadharmaH aviShamo dharmastatra kushalAH sthApayanti avashyakartavyatayA vyavasthApayanti .. 12\-24\-15 marShayate dasyUnapi na hanti . enasA tajjena pApena .. 12\-24\-17 dharmashAstrANAM nigrahAdatila~NghanAjjAtAdadharmAddhetoshryavate . tAni anurudhyannapetabhIshcha bhavati .. 12\-24\-19 rAShTrapaNyaM na kArayeti Da . tha. pAThaH .. 12\-24\-20 gomino gomantaH .. 12\-24\-27 stabdho mAnyAnamAnayan . abhyasUyako guNeShu doShadR^iShTiH .. 12\-24\-28 daivena avarShaNAdinA .. 12\-24\-33 yatkarma kartavyaM tatkarma kR^itveti saMbandhaH .. 12\-24\-35 kAmajaH krodho yuddhamUlabhUto.agniH . chAturhotraM brahmAdyAH R^itvijaH chaturashchatvAraH .. 12\-24\-37 saMtyaktAtmA tyaktAhakAraH .. 12\-24\-38 yogaH kriyAyAmutsAho nyAsA abhimAnatyAgAstairyuktAM daivI siddhiM yaj~nAdikriyAmanyadIyAM mAnuShIM cha siddhiM daNDanItiM mahIM cha pAlayitveti yojanA . svayaM cha yaj~nashIlaH .. 12\-24\-39 mAnuShaM lokamiti saMbandhaH . tanutyajAM prayAgAdau .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 025 .. shrIH .. 12\.25\. adhyAyaH 25 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena yudhiShThiraM prati senajidvachanAnuvAdapUrvakaM rAjadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-25\-0 (65647) vaishampAyana uvAcha. 12\-25\-0x (5376) dvaipAyanavachaH shrutvA kupite cha dhana~njaye . vyAsamAmantrya kaunteyaH pratyuvAcha yudhiShThiraH .. 12\-25\-1 (65648) yudhiShThira uvAcha. 12\-25\-2x (5377) na pArthivamidaM rAjyaM na bhogAshcha pR^ithagvidhAH . prINayanti mano me.adya shoko mAM dArayatyayam .. 12\-25\-2 (65649) shrutvA vIravihInAnAmaputrANAM cha yoShitAm . paridevayamAnAnAM na shAntiM manasA labhe .. 12\-25\-3 (65650) ityuktaH pratyuvAchedaM vyAso yogavidAMvaraH . yudhiShThiraM mahAprAj~no dharmaj~no vedapAragaH .. 12\-25\-4 (65651) vyAsa uvAcha. 12\-25\-5x (5378) na karmaNA labhyate chejyayA vA nApyasti dAtA puruShasya kashchit . paryAyayogAdvihitaM vidhAtrA kAlena sarvaM labhate manuShyaH .. 12\-25\-5 (65652) na buddhishaktyA.a.adhyayanena shakyaM prAptuM visheShaM manujairakAle . mUrkho.api chApnoti kadAchidarthA nkAlo hi sarvaM puruShasya dAtA .. 12\-25\-6 (65653) na bhUrakAleShu phalaM dadAti shilpAni mantrAshcha tathauShadhAni . tAnyeva kAlena samAhitAni siddhyanti vardhanti cha bhUtikAle .. 12\-25\-7 (65654) kAlena shIghrAH pravahanti vAtAH kAlena vR^iShTirjaladAnupaiti . kAlena pajhotpalava~njalaM cha kAlena puShyanti vaneShu vR^ikShAH .. 12\-25\-8 (65655) kAlena kR^iShNAshcha sitAshcha rAtryaH kAlena chandraH paripUrNabimbaH . nAkAlataH puShpaphalaM drumANAM nAkAlavegAH sarito vahanti .. 12\-25\-9 (65656) nAkAlamattAH khagapannagAshcha mR^igadvipAH shailamR^igAshcha loke . nAkAlataH strIShu bhavanti garbhA nAyantyakAle shishiroShNavarShAH .. 12\-25\-10 (65657) nAkAlato mriyate jAyate vA nAkAlato vyAharate cha bAlaH . nAkAlato yauvanamabhyupaiti nAkAlato rohati bIjamuptam .. 12\-25\-11 (65658) nAkAlato bhAnurupaiti yogaM nAkAlato.astaM girimabhyupaiti . nAkAlato vardhate hIyate cha chandraH samudro.api mahormimAlI .. 12\-25\-12 (65659) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gItaM rAj~nA senajitA duHkhArtena yudhiShThira .. 12\-25\-13 (65660) sarvAnevaiSha paryAyo martyAnspR^ishati duHsahaH . kAlena paripakvA hi mriyante sarvapArthivAH .. 12\-25\-14 (65661) ghnanti chAnyAnnarAnrAjaMstAnapyanye tathA narAH . saMj~naiShA laukikI rAjanna hinasti na hanyate .. 12\-25\-15 (65662) hantIti manyate kashchinna hantItyapi chAparaH . svabhAvatastu niyatau bhUtAnAM prabhavApyayau .. 12\-25\-16 (65663) naShTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mR^ite . aho duHkhamiti dhyAyanduHkhasyApachitiM charet .. 12\-25\-17 (65664) sa kiM shochasi mUDhaH sa~nshochyAnkimanushochasi . pashya duHkheShu duHkhAni bhayeShu cha bhayAnyapi .. 12\-25\-18 (65665) AtmA.api chAyaM na mama sarvA.api pathivI mama . yathA mama tathA.anyeShAmiti pashyanna muhyati .. 12\-25\-19 (65666) shokasthAnasahasrANi harShasthAnashatAni cha . divasedivase mUDhamAvishanti na paNDitam .. 12\-25\-20 (65667) evametAni kAlena priyadveShyANi bhAgashaH . jIveShu parivartante duHkhAni cha sukhAni cha .. 12\-25\-21 (65668) duHkhamevAsti na sukhaM tasmAttadupalabhyate . tR^iShNArtiprabhavaM duHkhaM duHkhArtiprabhavaM sukham .. 12\-25\-22 (65669) sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham . na nityaM labhate duHkhaM na nityaM labhate sukham .. 12\-25\-23 (65670) sukhameva hi duHkhAntaM kadAchidduHkhataH sukham . tasmAdetaddvayaM jahyAdya ichChechChAshvataM sukham .. 12\-25\-24 (65671) sukhAntaprabhavaM duHkhaM duHkhAntaprabhavaM sukham . yannimitto bhavechChokastApo vA duHkhamUrchChitaH . AyAso vA.api yanmUlastadekA~Ngamapi tyajet .. 12\-25\-25 (65672) sukhaM vA yadi vA duHkhaM priyaM vA yadi vA.apriyam . prAptaM prAptamupAsIta hR^idayenAparAjitaH .. 12\-25\-26 (65673) IShadapya~Nga dArANAM putrANAmAcharanpriyam . tato j~nAsyasi kaH kasya kena vA kathameva cha .. 12\-25\-27 (65674) ye cha mUDhatamA loke ye cha buddheH paraM gatAH . ta eva sukhamedhante madhyamaH klishyate janaH .. 12\-25\-28 (65675) ityannavInmahAprAj~no yudhiShThira sa senajit . parAvaraj~no lokasya dharmavitsukhaduHkhavit .. 12\-25\-29 (65676) paraduHkhena duHkhI yo na sa jAtu sukhI bhavet . duHkhAnAM hi kShayo nAsti jAyate hyaparAtparam .. 12\-25\-30 (65677) sukhaM cha duHkhaM cha bhavAbhavau cha lAbhAlAbhau maraNaM jIvitaM cha . paryAyataH sarvamavAptuvanti tasmAnna muhyenna cha saMprahR^iShyet .. 12\-25\-31 (65678) dIkShAM rAj~nAM saMyuge dharmamAhu ryogaM rAjye daNDanItiM cha samyak . vittatyAgaM dakShiNAM chaiva yaj~ne samyagdAnaM pAvanAnIti vidyAt .. 12\-25\-32 (65679) rakShanrAjyaM buddhipUrvaM nayena saMtyaktAtmA yaj~nashIlo mahAtmA . sarvAllokAndharmadR^iShTyAvaloka nnUdhvaM dehAnmodate devaloke .. 12\-25\-33 (65680) jitvA saMgrAmAnpAlayitvA cha rAShTraM somaM pItvA vardhayitvA prajAshcha . yuktyA daNDaM dhArayitvA prajAnAM pashchAtkShINAyurmodate devaloke .. 12\-25\-34 (65681) `yajanti yaj~nAnvijayanti rAjyaM rakShanti rAShTrANi priyANi chaiShAm.' samyagvedAnprApya shAstrANyadhItya samyagrAjyaM pAlayitvA cha rAjA . chAturvarNyaM sthApayitvA svadharme pUtAtmA vai modate devaloke .. 12\-25\-35 (65682) yasya vR^ittaM namasyanti svargasthasyApi mAnavAH . paurajAnapadAmAtyAH sa rAjA rAjasattamaH .. .. 12\-25\-36 (65683) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchaviMsho.adhyAyaH (*).. 25\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-25\-1 kupite rAjyakAraNAt .. 12\-25\-3 vIravihInAnAM patihInAnAm .. 12\-25\-5 nalabhyate vIro hatavIrAbhirvIrapatnIbhirityarthaH . nApi tAbhyaH kashchitpatiM dAtuM samartho.astItyarthaH .. 12\-25\-7 nAbhUtikAleShviti jha.pAThaH .. 12\-25\-8 puShpyantIti Da . pAThaH .. 12\-25\-14 paryAyaH kAlagatiH .. 12\-25\-17 apachitiM pratIkAram .. 12\-25\-18 duHkheShu shokajeShu manastApeShu . duHkhAni shirastADanAdIni. duHkhAderdviguNIkaraNaM mUDhakAryamityarthaH .. 12\-25\-21 yAni priyANi tAnyeva kAle duHkhAni bhavanti . yAni dveShyANi tAnyeva sukhAni .. 12\-25\-22 tR^iShNayA yA.a.artiranavasthitachittatA tajjaM duHkham . duHkhasyArtirvinAshastajjaM sukham .. 12\-25\-25 duHkhamUrChitaH duHkhena vardhitaH . ekA~Ngamapi sarpadaShTA~NguShThavat tyajet .. 12\-25\-27 kena hetunA kathaM kena prakAreNa kasya saMbandhIti j~nAsyati .. 12\-25\-31 bhavAbhavau aishvaryAnaishvarye .. 12\-25\-33 saMtyaktAtmA nirahaMkAraH .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## * etadanantaraM eko.adhyAyaH dha . pAThe.adhiko dR^ishyate. 12\-25a\-1x [vaishampAyana uvAcha. 12\-25a\-1a asminneva prakaraNe dhana~njayamudAradhIH. 12\-25a\-1b abhinItataraM vAkyamityuvAcha yudhiShThiraH .. 12\-25a\-2a yadetanmanyase pArtha na jyAyo.asti dhanAditi. 12\-25a\-2b na svargo na sukhaM nArtho nirdhanasyeti tanmR^iShA.. 12\-25a\-3a svAdhyAyayaj~nasaMsiddhA dR^ishyante vahavo janAH. 12\-25a\-3b taporatAshcha munayo yeShAM lokAH sanAtanAH.. 12\-25a\-4a R^iShINAM samayaM shashvadye rakShanti dhana~njaya. 12\-25a\-4b AshritAH sarvadharmaj~nA devAstAnbrAhmaNAnviduH.. 12\-25a\-5a svAdhyAyaniShThAnhi R^iShI~nj~nAnaniShThAMstathA.aparAn. 12\-25a\-5b buddhyethAH saMtataM chApi dharmaniShThAndhana~njaya.. 12\-25a\-6a j~nAnaniShTheShu kAryANi pratiShThApyAni pANDava. 12\-25a\-6b vaikhAnasAnAM vachanaM yathA no viditaM prabho.. 12\-25a\-7a ajAshcha pR^ishnayashchaiva sikatAshchaiva bhArata. 12\-25a\-7b aruNAH ketavashchaiva svAdhyAyena divaM gatAH.. 12\-25a\-8a avApyaitAni karmANi vedoktAni dhana~njaya. 12\-25a\-8b dAnamadhyayanaM yaj~no nigrahashchaiva durgrahaH.. 12\-25a\-9a dakShiNena cha panthAnamaryamNo ye divaM gatAH. 12\-25a\-9b etAnkriyAvatAM lokAnuktavAnpUrvamapyaham.. 12\-25a\-10a uttareNa tu panthAnaM niyamAdyaM prapashyasi. 12\-25a\-10b ete yAgavatAM lokA bhAnti pArtha sanAtanAH.. 12\-25a\-11a tatrottarAM gatiM pArtha prashaMsanti purAvidaH. 12\-25a\-11b saMtoSho vai svargatamaH saMtoShaH paramaM sukham.. 12\-25a\-12a tuShTerna kiMchitparamaM sA samyak pratitiShThati. 12\-25a\-12b vinItakrodhaharShasya, satataM siddhiruttamA.. 12\-25a\-13a atrApyudAharantImAM gAthAM gItAM yayAtinA. 12\-25a\-13b yo.abhipretyAharetkAmAnkUrmo.a~NgAnIva sarvashaH.. 12\-25a\-14a yadA chAyaM na bibheti yadA chAsmAnna bibhyati. 12\-25a\-14b yadA nechChati na dveShTi brahma saMpadyate tadA.. 12\-25a\-15a yadA na bhAvaM kurute sarvabhUteShu pApakam. 12\-25a\-15b karmaNA manasA vAchA brahma saMpadyate tadA.. 12\-25a\-16a vinItamAnamohashcha bahusa~NgavivarjitaH. 12\-25a\-16b tadAtmajyotiShaH sAdho nirvANamupapadyate.. 12\-25a\-17a idaM tu shR^iNu me pArtha bruvataH saMyatendriyaH. 12\-25a\-17b dharmamanye vR^ittamanye dhanamIhanti chApare.. 12\-25a\-18a dhanahetorya Iheta tasyAnIhA garIyasI. 12\-25a\-18b bhUyAndoSho hi vittasya yashcha dharmastadAshrayaH.. 12\-25a\-19a pratyakShamanupashyAmi tvamapi draShTumarhasi. 12\-25a\-19b varjanaM varjanIyAnAmIhAmanena duShkaram.. 12\-25a\-20a ye vittamabhipadyante samyaktvaM teShu durlabham. 12\-25a\-20b druhyataH praiti tatprAhuH pratikUlaM yathAtatham.. 12\-25a\-21a yastu saMbhinnavR^ittaH syAdvItashokabhayo naraH. 12\-25a\-21b alpena tR^iShito druhyan bhrUNahatyAM na budhyate.. 12\-25a\-22a duShyantyAdadato bhR^ityA nityaM dasyubhayAdiva. 12\-25a\-22b durlabhaM cha dhanaM prApya bhR^ishaM datvA.anutapyate.. 12\-25a\-23a adhanaH kasya kiM vAchyo vimuktaH sarvashaH sukhI. 12\-25a\-23b devasvamupagR^ihyaiva dhanena na sukhI bhavet.. 12\-25a\-24a tatra gAthAM yaj~nagItAM kIrtayanti purAvidaH. 12\-25a\-24b trayImupAshritAM loke yaj~nasaMstarakArikAm.. 12\-25a\-25a yaj~nAya sR^iShTAni dhanAni dhAtrA 12\-25a\-25b yaj~nAya sR^iShTaH puruSho rakShitA cha. 12\-25a\-25c tasmAtsarvaM yaj~na evopayojyaM 12\-25a\-25d dhanaM na kAmAya hitaM prashastam.. 12\-25a\-26a etatsvArthe cha kaunteya dhanaM dhanavatAM vara. 12\-25a\-26b dhAtA dadAti martyebhyo yaj~nArthamiti viddhi tat.. 12\-25a\-27a tasmAdvuddhyanti puruShA na hi tatkasyachidbhuvam. 12\-25a\-27b shraddadhAnastato loko dadyAchchaiva yajeta cha.. 12\-25a\-28a labdhasya tyAgamityAhurna bhogaM na cha saMkShayam. 12\-25a\-28b tasya kiM saMchayenArthaH kArye jyAyasi tiShThati.. 12\-25a\-29a ye svadharmAdapetebhyaH prayachChantyalpabuddhayaH. 12\-25a\-29b shataM varShANi te pretya purIShaM bhu~njate janAH.. 12\-25a\-30a anarhate yaddadAti na dadAti yadarhate. 12\-25a\-30b arhAnarhAparij~nAnAddAnadharmo.api duShkaraH.. 12\-25a\-31a labdhAnAmapi vittAnAM boddhavyau dvAvatikramau. 12\-25a\-31b apAtre pratipattishcha pAtre chApratipAdanam..] ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-25a\-4 samayaM adhyayanasaMpradAyasyAvichChedaM AshritA AshramiNaH . brahmachAriNa ityarthaH .. 12\-25a\-6 kAryANi rAjakAryANi . pratiShThApyAni tadvachasAnuShTheyAnItyarthaH. vaikhAnasAnAM vAnaprasthAnAm .. 12\-25a\-7 ajAdayo vAlakhilyavadR^iShINAM gaNavisheShAH .. 12\-25a\-9 etAn dyurUpAn . kriyAvatAM karmiNAm .. 12\-25a\-10 uttareNa uttarataH sthitam .. 12\-25a\-12 sA tuShTiH paramavairAgyAbhidhA uttamA siddhiH . vinItakrodhaharShasya krodhAdijayinaH samyak pratitiShThati itarasya tu netyarthaH .. 12\-25a\-16 AtmajyotiShaH Atmaj~nasya . nirvANaM mokShaH .. 12\-25a\-17 vR^ittaM shIlam . Ihanti Ihante .. 12\-25a\-18 dhanahetoH dharmAya vittasyArjane iti sheShaH . tadAshrayo dharmo yaj~nAdistasminnapi bhUyAndoSho.asti .. 12\-25a\-19 IhamAnena dhanArthinA .. 12\-25a\-20 samyaktvaM sAdhukarma druhyataH . drohayuktAneva taddhanaM preti na tvadrohAniti prAhuH. hiMsAM vinA dhanaprAptirnAstItyarthaH. prAptamapi yathAyathaM sarvathA pratikUlaM nAnAbhayahetutvAt .. 12\-25a\-21 alpArthe.api brahmahatyAmarjayatItyarthaH .. 12\-25a\-22 durlabhaM dhanaM prApyAnukUlebhyo.api bhR^ityebhyo dattvA dasyubhayAdiva bhR^ishamanutapyata iti saMbandhaH . vittavyaye mahadduHkhaM bhavatItyarthaH .. 12\-25a\-23 devasvaM tathA traivArShikAdhikAnno yaH sahi somaM pibeddvijaH . prAksaumikIH kriyAH kuryAdyasyAnnaM vArShikaM bhavediti smR^iteralpamapi saMchitaM dhanaM devasvameva. tadapyupasaMgR^ihya devebhyo.adattvaiva na tena tAvatApi sukhI bhavetkiM tu lAbhAllobhaH pravartata itinyAyena tR^iShNAdhikyAdduHkhamevAnubhavatItyarthaH .. 12\-25a\-24 gAthAM vaidikajane yaj~napratiShThAkarIm .. 12\-25a\-26 chAdyaj~nArthe.api .. 12\-25a\-28 ityAhuH prashastamAhurityarthaH . kArye tyAgarUpe .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 026 .. shrIH .. 12\.26\. adhyAyaH 26 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa vyAsaMprati nirvedavachanam .. 1\.. vyAsena yudhiShThiraMprati rAjyapAlanavidhAnam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-26\-0 (75715) yudhiShThira uvAcha. 12\-26\-0x (6266) abhimanyau hate bAle draupadyAstanayeShu cha . dhR^iShTadyumne virATe cha drupade cha mahIpatau .. 12\-26\-1 (75716) vR^iShasene cha dharmaj~ne dhR^iShTaketau tu pArthive . tathA.anyeShu narendreShu nAnAdeshyeShu saMyuge .. 12\-26\-2 (75717) na cha mu~nchati mAM shoko j~nAtighAtinamAturam . rAjyakAmukamatyugraM svavaMshochChedakAriNam .. 12\-26\-3 (75718) yasyA~Nke krIDamAnena mayA viparivartitam . sa mayA rAjyalubdhena gA~Ngeyo yudhi pAtitaH .. 12\-26\-4 (75719) yadA hyenaM vighUrNantaM madarthaM pArthasAyakaiH . takShyamANaM yathA vajraiH prekShamANaM shikhaNDinam .. 12\-26\-5 (75720) jIrNasiMhamiva prAj~naM narasiMhaM pitAmaham . kIryamANaM sharairdIptairdR^iShTvA me vyathitaM manaH .. 12\-26\-6 (75721) prADbhukhaM sIdamAnaM cha rathAtpararathArujam . ghUrNamAnaM yathA shailaM tadA me kashmalo.abhavat .. 12\-26\-7 (75722) yaH savANadhanuShpANiryodhayAmAsa bhArgavam . bahUnyahAni kauravyaH kurukShetre mahAmR^idhe .. 12\-26\-8 (75723) sametaM pArthivaM kShatraM vArANasyAM nadIsutaH . kanyArthamAhvayadvIro rathenaikena saMyuge .. 12\-26\-9 (75724) yena chogrAyudho rAjA chakravartI durAsadaH . dagdhashchAstrapratApena sa mayA yudhi pAtitaH .. 12\-26\-10 (75725) svayaM mR^ityuM rakShamANaH pA~nchAlyaM yaH shikhaNDinam . na bANaiH pAtayAmAsa so.arjunena nipAtitaH .. 12\-26\-11 (75726) yadainaM patitaM bhUmAvapashyaM rudhirokShitam . tadaivAvishadanyugro jvaro mAM munisattama .. 12\-26\-12 (75727) yena saMvardhitA bAlA yena sma parirakShitAH . sa mayA rAjyalubdhena pApena gurudhAtinA . alpakAlasya rAjyasya kR^ite mUDhena pAtitaH .. 12\-26\-13 (75728) AchAryashcha maheShvAsaH sarvapArthivapUjitaH . abhigamya raNe mithyA pApenoktaH sutaM prati .. 12\-26\-14 (75729) tanme dahati gAtrANi yanmAM gururabhAShata . satyamAkhyAhi rAjaMstvaM yadi jIvati me sutaH .. 12\-26\-15 (75730) satyamAmarshayanvipro mayi tatparipR^iShTavAn . ku~njaraM chAntaraM kR^itvA mithyopacharito mayA .. 12\-26\-16 (75731) subhR^ishaM rAjyalubdhena pApena gurughAtinA . satyaka~nchukamunmuchya mayA sa gururAhave .. 12\-26\-17 (75732) ashvatthAmA hata iti niruktaH ku~njare hate . kA.NllokAMstu gamiShyAmi kR^itvA karma suduShkaram .. 12\-26\-18 (75733) aghAtayaM cha yatkarNaM samareShvapalAyinam . jyeShThabhrAtaramatyugraH ko mattaH pApakR^ittamaH .. 12\-26\-19 (75734) abhimanyuM cha yadvAlaM jAtaM siMhamivAdriShu . prAveshayamahaM lubdho vAhinIM droNapAlitAm .. 12\-26\-20 (75735) tadAprabhR^iti vIbhatsuM na shaknomi nirIkShitum . kR^iShNaM cha puNDarIkAkShaM kilviShI bhrUNahA yathA .. 12\-26\-21 (75736) draupadIM chApyaduHkhArhAM pa~nchaputrairvinAkR^itAm . shochAmi pR^ithivIM hInAM pa~nchabhiH parvatairiva .. 12\-26\-22 (75737) so.ahamAgaskaraH pApaH pR^ithivInAshakArakaH . AsIna evamevedaM shoShayiShye kalevaram .. 12\-26\-23 (75738) prAyopaviShTaM jAnIdhvamatha mAM gurughAtinam . jAtiShvanyAsvapi yathA na bhaveyaM kulAntakR^it .. 12\-26\-24 (75739) na bhokShye na cha pAnIyamupayokShye kathaMchana . shoShayiShye priyAnprANAnihastho.ahaM tapodhanAH .. 12\-26\-25 (75740) yatheShTaM gamyatAM kAmamanujAne prasAdya vaH . sarve mAmanujAnIta tyakShyAmIdaM kalevaram .. 12\-26\-26 (75741) vaishampAyana uvachA. 12\-26\-27x (6267) tamevaMvAdinaM pArthaM bandhushokena vihvalam . maivamityabravIdvyAso nigR^ihya munisattamaH .. 12\-26\-27 (75742) vyAsa uvAcha. 12\-26\-28x (6268) ativelaM mahArAja na shokaM kartumarhasi . punaruktaM tu vakShyAmi diShTametaditi prabho .. 12\-26\-28 (75743) saMyogA viprayogAshcha jAtAnAM prANinAM dhruvam . buddhudA iva toyeShu bhavanti na bhavanti cha .. 12\-26\-29 (75744) sarve kShayAntA nichayAH patanAntAH samuchChrayAH . saMyogA viprayogAntA maraNAntaM hi jIvitam .. 12\-26\-30 (75745) sukhaM duHkhAntamAlasyaM dAkShyaM duHkhaM sukhodayam . bhUtiH shrIrhrIrdhR^itiH kIrtirdakShe vasati nAlase .. 12\-26\-31 (75746) nAlaM sukhAya suhR^ido nAle duHkhAya shatravaH . na cha praj~nAlamarthebhyo na sukhebhyo.apyalaM dhanam .. 12\-26\-32 (75747) yathA sR^iShTo.asi kaunteya dhAtrA karmasu tatkraru . ata eva hi siddhiste neshastvaM hyAtmano nR^ipa .. .. 12\-26\-33 (75748) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi Sha~Nvisho.adhyAyaH .. 26\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-26\-2 vR^iShasene karNe .. 12\-26\-7 pararathArujaM pararathAnAM pIDakam .. 12\-26\-16 Amarshayannishchinvan .. 12\-26\-28 ativelamatyartham .. 12\-26\-39 AlasyaM tatkAle sukhamapi duHkhAntam . dAkShyaM tatkAle duHkhamapi sukhodayam. bhUtiH aNimAdiH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 027 .. shrIH .. 12\.27\. adhyAyaH 27 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena yudhiShThiraMpratyashmajanakasaMvAdAnuvAdapUrvakaM kShAtradharmavidhAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-27\-0 (65684) vaishampAyana uvAcha. 12\-27\-0x (5379) j~nAtishokAbhitaptasya prANAniShTAMstyajiShyataH . jyeShThasya pANDuputrasya vyAsaH shokamapAnudat .. 12\-27\-1 (65685) vyAsa uvAcha. 12\-27\-2x (5380) atrApyudAharantImabhitihAsaM purAtanam . ashmagItaM naravyAghra tannibodha yudhiShThira .. 12\-27\-2 (65686) ashmAnaM brAhmaNaM prAj~naM vaideho janako nR^ipaH . saMshayaM paripaprachCha duHkhashokasamanvitaH .. 12\-27\-3 (65687) janaka uvAcha. 12\-27\-4x (5381) Agame yadi vA.apAye j~nAtInAM draviNasya cha . nareNa pratipattavyaM kalyANaM kathamichChatA .. 12\-27\-4 (65688) ashmovAcha. 12\-27\-5x (5382) utpannamimamAtmAnaM narasyAnantaraM tataH . tAnitAnyanuvartante duHkhAni cha sukhAni cha .. 12\-27\-5 (65689) teShAmanyatarApattau yadyadevopasevate . tadasya chetanAmAshu haratyabhramivAnilaH .. 12\-27\-6 (65690) abhijAto.asmi siddho.asmi nAsmi kevalamAnuShaH . ityebhirhetubhistasya tribhishchittaM prasichyate .. 12\-27\-7 (65691) saMprasaktamanA bhogAnvisR^ijya pitR^isaMchitAn . parikShINaH parasvAnAmAdAnaM sAdhu manyate .. 12\-27\-8 (65692) tamatikrAntamaryAdamAdadAnamasAMpratam . pratiShedhanti rAjAno lubdhA mR^igamiveShubhiH .. 12\-27\-9 (65693) ye cha viMshativarShA vA triMshadvarShAshcha mAnavAH . pareNa te varShashatAnna bhaviShyanti pArthiva .. 12\-27\-10 (65694) teShAM paramaduHkhAnAM buddhyA bhaiShajyamAcharet . sarvaprANabhR^itAM vR^ittaM prekShamANastatastataH .. 12\-27\-11 (65695) mAnasAnAM punaryonirduHkhAnAM chittavibhramaH . aniShTopanipAto vA tR^itIyaM nopapadyate .. 12\-27\-12 (65696) evametAni duHkhAni tAni tAnIha mAnavam . vividhAnyupavartante tathA saMsparshajAnyapi .. 12\-27\-13 (65697) jarAmR^ityU hi bhUtAnAM khAditArau vR^ikAviva . balinAM durbalAnAM cha hrasvAnAM mahatAmapi .. 12\-27\-14 (65698) na kashchijjAtvatikrAmejjarAmR^ityU hi mAnavaH . api sAgaraparyantAM vijityemAM vasuMdharAm .. 12\-27\-15 (65699) sukhaM vA yadi vA duHkhaM bhUtAnAM paryupasthitam . prAptavyamavashaiH sarvaM parihAro na vidyate .. 12\-27\-16 (65700) pUrve vayasi madhye vA.apyuttare vA narAdhipa . avarjanIyAste.arthA vai kA~NkShitA ye tato.anyathA .. 12\-27\-17 (65701) apriyaiH saha saMyogo viprayogashcha supriyaiH . arthAnarthau sukhaM duHkhaM vidhAnamanuvartate .. 12\-27\-18 (65702) prAdurbhAvashcha bhUtAnAM dehatyAgastathaiva cha . prAptivyAyAmayogashcha sarvametatpratiShThitam .. 12\-27\-19 (65703) gandhavarNarasasparshA nivartante svabhAvataH . tathaiva sukhaduHkhAni vidhAnamanuvartate .. 12\-27\-20 (65704) AsanaM shayanaM yAnamutthAnaM pAnabhojanam . niyataM sarvabhUtAnAM kAlenaiva bhavatyuta .. 12\-27\-21 (65705) vaidyAshchApyAturAH santi balavantashcha durbalAH . strImantashchApare ShaNDhA vichitraH kAlaparyayaH .. 12\-27\-22 (65706) kule janma tathA vIryamArogyaM rUpameva cha . saubhAgyamupabhogashcha bhavitavyena labhyate .. 12\-27\-23 (65707) santi putrAH subahavo daridrANAmanichChatAm . nAsti putraH samR^iddhAnAM vichitraM vidhicheShTitam .. 12\-27\-24 (65708) vyAdhiragnirjalaM shastraM bubhukShAshchApado viShama . jvarashcha maraNaM jantoruchchAchcha patanaM tathA .. 12\-27\-25 (65709) niryANe yasya yaddiShTaM tena gachChati setunA . dR^ishyate nApyatikrAmanna niShkrAnto.athavA punaH . dR^ishyate chApyatikrAmanna nigrAhyo.athavA punaH .. 12\-27\-26 (65710) dR^ishyate hi yuvaiveha vinashyanvasumAnnaraH . daridrashcha parikliShTaH shatavarSho jarAnvitaH .. 12\-27\-27 (65711) aki~nchanAshcha dR^ishyante puruShAshchirajIvinaH . samR^iddhe cha kule jAtA vinashyanti pata~Ngavat .. 12\-27\-28 (65712) prAyeNa shrImatAM loke bhoktuM shaktirna vidyate . daridrANAM tu bhUyiShThaM kAShThamashmA hi jIryate .. 12\-27\-29 (65713) ahametatkaromIti manyate kAlanoditaH . yadyadiShTamasaMtoShAhurAtmA pApamAcharet .. 12\-27\-30 (65714) mR^igayAkShAH striyaH pAnaM prasa~NgA ninditA budhaiH . dR^ishyante puruShAshchAtra saMprayuktA bahushrutAH .. 12\-27\-31 (65715) iti kAlena sarvArthAnIpsitAnIpsitAniha . spR^ishanti sarvabhUtAni nimittaM nopalabhyate .. 12\-27\-32 (65716) vAyumAkAshamagniM cha chandrAdityAvahaH kShape . jyotIMShi saritaH shailAnkaH karoti bibhatiM cha .. 12\-27\-33 (65717) shItamuShNaM tathA varShaM kAlena parivartate . evameva manuShyANAM sukhaduHkhe nararShabha .. 12\-27\-34 (65718) nauShadhAni na shastrANi na homA na punarjapAH . trAyante mR^ityunopetaM jarayA chApi mAnavam .. 12\-27\-35 (65719) yathA kAShThaM cha kAShThaM cha sameyAtAM mahodadhau . sametya cha vyapeyAtAM tadvadbhUtasamAgamaH .. 12\-27\-36 (65720) ye cha niShparuShairuktagItavAdyairupasthitAH . ye chAnAthAH parAnnAdAH kAlasteShu samakriyaH .. 12\-27\-37 (65721) mAtApitR^isahasrANi putradArashatAni cha . saMsAreShvanubhUtAni kasya te kasya vA vayam .. 12\-27\-38 (65722) naivAsya kashchidbhavitA nAyaM bhavati kasyachit . pathi saMgatamevedaM dArabandhusuhR^ijjanaiH .. 12\-27\-39 (65723) kvAse kva cha gamiShyAmi ko.anvahaM kimihAsthitaH . kasmAtkimanushocheyamityevaM sthApayenmanaH .. 12\-27\-40 (65724) anitye priyasaMvAse saMsAre chakravadgatau . pathi saMgatamevaitaddhAtA mAtA pitA sakhA .. 12\-27\-41 (65725) na dR^iShTapUrvaM pratyakShaM paralokaM vidurbudhAH . AgamAMstvanatikramya shraddhAtavyaM bubhUShatA .. 12\-27\-42 (65726) kurvIta pitR^idaivatyaM dharmyANi cha samAcharet . yajechcha vidvAnvidhivatrivargaM chApyupAcharet .. 12\-27\-43 (65727) sannimajjejjagadidaM gambhIre kAlasAgare . jarAmR^ityumahAgrAhe na kashchidavabudhyate .. 12\-27\-44 (65728) AyurvedamadhIyAnAH kevalaM saparigrahAH . dR^ishyante bahavo vaidyA vyAdhibhiH samabiplutAH .. 12\-27\-45 (65729) te pibantaH kaShAyAMshcha sarpIShi vividhAni cha . na mR^ityumativartante velAmiva mahodadhiH .. 12\-27\-46 (65730) rasAyanavidashchaiva suprayuktarasAyanAH . dR^ishyante jarayA bhagnA nAgA nAgairivottamaiH .. 12\-27\-47 (65731) tathaiva tapasopetAH svAdhyAyAdhyayane ratAH . dAtAro yaj~nashIlAshcha na taranti jarAntakau .. 12\-27\-48 (65732) na hyahAni nivartante na mAsA na punaH samAH . jAtAnAM sarvabhUtAnAM na punarvai samAgamaH .. 12\-27\-49 (65733) so.ayaM vipulamadhvAnaM kAlena dhruvamadhruvaH . srotasaiva samabhyeti sarvabhUtaniShevitam .. 12\-27\-50 (65734) deho vA jIvitAdvyeti dehI vA.apyeti dehataH . pathi saMgatamevedaM dArairanyaishcha bandhubhiH .. 12\-27\-51 (65735) nAyamatyantasaMvAso labhyate jAtu kenachit . api svena sharIreNa kimutAnyena kenachit .. 12\-27\-52 (65736) kvanu te.adya pitA rAjankvanu te.adya pitAmahAH . na tvaM pashyasi tAnadya na tvAM pashyanti te.anagha .. 12\-27\-53 (65737) na chaiva puruSho draShTA svargasya narakasya cha . Agamastu satAM chakShurnR^ipate tamihAchara .. 12\-27\-54 (65738) charitabrahmacharyo hi prajAyeta yajeta cha . pitR^idevamanuShyANAmAnR^iNyAdanasUyakaH .. 12\-27\-55 (65739) sa yaj~nashIlaH prajane niviShTaH prAgbrahmachArI pravibhaktabhaikShaH . ArAdhayetsvargamimaM cha lokaM paraM cha muktvA hR^idayavyalIkam .. 12\-27\-56 (65740) samyaksvadharmaM charato nR^ipasya dravyANi chAbhyAharato yathAvat . pravR^iddhachakrasya yasho.abhivardhate sarveShu lokeShu charAchareShu .. 12\-27\-57 (65741) ityevamAkarNya videharAjo vAkyaM samagraM paripUrNahetu . ashmAnamAmantrya vishuddhabuddhi ryayau gR^ihaM svaM prati shAntashokaH .. 12\-27\-58 (65742) tathA tvamapyadya vimuchya shoka muttiShTha shakropama harShamehi . kShAtreNa dharmeNa mahI jitA te tAM bhu~NkShva kuntIsuta mAvamaMsthAH .. .. 12\-27\-59 (65743) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptaviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-27\-1 prANAnabhyutsisR^ikShata iti jha . pAThaH. tatra abhyutsisR^ikShataH tyaktumichChata ityarthaH .. 12\-27\-5 AtmAnaM deham . utpannamanu anantaraM avyavadhAnenaiva .. 12\-27\-7 prasichyate klinnaM shlathaM bhavatItyarthaH .. 12\-27\-8 bhogAn bhogyArthAn dhanAdIn visR^ijya AdAchauryaM sAdhu hitam .. 12\-27\-9 asAMpratamayuktam . lubdhA vyAdhA .. 12\-27\-10 varShashatAt pareNa Urdhvam .. 12\-27\-11 teShAM dAridryotthAnabhaiShajyaM pratIkAram .. 12\-27\-13 saMsparshajAni viShayasa~NgajAni .. 12\-27\-17 te.arthA jarAdayaH padArthAH . tato.anyathA.ajaratvAdirUpeNa ye manuShyasya kA~NkShitA iShTAH .. 12\-27\-18 vidhAnamadR^iShTam .. 12\-27\-19 prAptirlAbho vyAyAmaH shramaH . alAbha itiyAvat. tayoryogaH pratiShThitaM vidhAnamityanuShajyate .. 12\-27\-20 phalasthA gandhAdayo nivartante pUrvepUrve uttareuttare upayAnti tathaiva sukhAdIni apratyAkhyeyAni anusR^itya vartate vidvAn .. 12\-27\-25 bubhukShAH kShutprabhR^itayaH .. 12\-27\-31 prasa~NgA yuddhavivAdAdayaH . kShatra mR^igayAdau .. 12\-27\-37 upasthitAH sevitAH . kAlo mR^ityuH. ye chaiva puruShAH strIbhirgItavAdyairupasthitA iti jha. pAThaH .. 12\-27\-38 saMsAreShu vyatIteShu tAni teShu tadA tadeti Da . tha. pAThaH .. 12\-27\-40 sthApayedvichAre iti sheShaH .. 12\-27\-47 nAgA gajAH . uttamairvaliShThaiH .. 12\-27\-52 saMvAsaH sahAvasthAnam .. 12\-27\-55 prajAyeta putrAdInutpAdayet . AnR^iNyAddhetoH .. 12\-27\-56 prajane prajotpAdane . hR^idayavyalIkaM hR^itsthamapriyam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 028 .. shrIH .. 12\.28\. adhyAyaH 28 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati sR^i~njayAya nAradoktaShoDasharAjopAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-28\-0 (65744) vaishampAyana uvAcha. 12\-28\-0x (5383) avyAharati rAjendre dharmaputre yudhiShThire . guDAkesho hR^iShIkeshamabhyabhAShata pANDavaH .. 12\-28\-1 (65745) arjuna uvAcha. 12\-28\-2x (5384) j~nAtishokAbhisaMtapto dharmaputraH paraMtapaH . eSha shokArNave magnastamAshvAsaya mAdhava .. 12\-28\-2 (65746) sarve sma te saMshayitAH punareva janArdana . asya shokaM mahAprAj~na praNAshayitumarhasi .. 12\-28\-3 (65747) vaishampAyana uvAcha. 12\-28\-4x (5385) evamuktastu govindo vijayena mahAtmanA . paryavartata rAjAnaM puNDarIkekShaNo.achyutaH .. 12\-28\-4 (65748) anatikramaNIyo hi dharmarAjasya keshavaH . bAlyAtprabhR^iti goviMdaH prItyA chAbhyadhikorjunAt .. 12\-28\-5 (65749) saMpragR^ihya mahAbAhurbhujaM chandanabhUShitam . shailastambhopamaM shauriruvAchAbhivinodayan .. 12\-28\-6 (65750) shushubhe vadanaM tasya sudaMShTraM chArulochanam . vyAkochamiva vispaShTaM pajhaM sUryavibodhitam .. 12\-28\-7 (65751) vAsudeva uvAcha. 12\-28\-8x (5386) mA kR^ithAH puruShavyAghra shokaM tvaM gAtrashoShaNam . na hi te sulabhA bhUyo ye hatA.asminraNAjire .. 12\-28\-8 (65752) svapnalabdhA yathA lAbhA vitathAH pratibodhane . tathA te kShatriyA rAjanye vyatItA mahAraNe .. 12\-28\-9 (65753) sarve hyabhimukhAH shUrA nihatA raNashobhinaH . naiShAM kashchitpR^iShThato vA palAyanvA nipAtitaH .. 12\-28\-10 (65754) sarve tyaktvA.a.atmanaH prANAnyuddhvA vIrA mahAmR^idhe . shastrapUtA divaM prAptA na tA~nChochitumarhasi .. 12\-28\-11 (65755) kShatradharmaratAH shUrA vedavedA~NgapAragAH . prAptA vIragatiM puNyAM tAnna shochitumarhasi . mR^itAnmahAnubhAvAMstvaM shrutvaiva pR^ithivIpatIn .. 12\-28\-12 (65756) atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . sR^i~njayaM putrashokArtaM yathA.ayaM nArado.abravIt .. 12\-28\-13 (65757) nArada uvAcha. 12\-28\-14x (5387) sukhaduHkhairahaM tvaM cha prajAH sarvAshcha sR^i~njaya . avimuktA mariShyAmastatra kA paridevanA .. 12\-28\-14 (65758) mahAbhAgyaM purA rAj~nAM kIrtyamAnaM mayA shR^iNu . gachChAvadhAnaM nR^ipate tato duHkhaM prahAsyasi .. 12\-28\-15 (65759) mR^itAnmahAnubhAvAMstvaM shrutvaiva pR^ithivIpatIn . shamamAnaya saMtApaM shR^iNu vistarashashcha me . krUragrahAbhishamanamAyurvardhanamuttamam .. 12\-28\-16 (65760) agrimANAM kShitibhujAmudAraM cha manoharam . AvikShitaM maruttaM cha mR^itaM sR^i~njaya shushruma .. 12\-28\-17 (65761) yasya sendrAH savaruNA bR^ihaspatipurogamAH . devA vishvasR^ijo rAj~no yaj~namIyurmahAtmanaH .. 12\-28\-18 (65762) yaH spardhAmAnayachChakraM devarAjaM puraMdaram . shakrapriyaiShI yaM vidvAnpratyAchaShTa bR^ihaspatiH .. 12\-28\-19 (65763) saMvarto yAjayAmAsa yaM pIDArthaM bR^ihaspateH .. 12\-28\-20 (65764) yasminprashAsati mahIM nR^ipatau rAjasattama . akR^iShTapachyA pR^ithivI vibabhau sasyamAlinI .. 12\-28\-21 (65765) AvikShitasya vai satre vishvedevAH sabhAsadaH . marutaH pariveShTAraH sAdhyAshchAsanmahAtmanaH .. 12\-28\-22 (65766) marudgaNa maruttasya yatsomamapibaMstataH . devAnmanuShyAngandharvAnatyarichyanta dakShiNAH .. 12\-28\-23 (65767) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-24 (65768) suhotraM cha dvatithinaM mR^itaM sR^i~njaya shushruma . yasme hiraNyaM vavR^iShe maghavA parivatsaram .. 12\-28\-25 (65769) satyanAmA vasumatI yaM prApyAsI~njanAdhipam . hiraNyamavahannadyastasmi~njanapadeshvare .. 12\-28\-26 (65770) matsyAnkarkaTakAnnakrAnmakarA~nChiMshukAnapi . nadIShvavAsR^ijadrAjanmaghavA lokapUjitaH .. 12\-28\-27 (65771) hairaNyAnpAtitAndR^iShTvA matsyAnmakarakachChapAn . sahasrasho.atha shatashastato.asmayata vaitithiH .. 12\-28\-28 (65772) taddhiraNyamaparyantamAvR^itaM kurujA~Ngale . IjAno vitate yaj~ne brAhmaNebhyaH samArpayat .. 12\-28\-29 (65773) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH . adakShiNamayajvAnaM shvaitya saMshAmya mAshuchaH .. 12\-28\-30 (65774) a~NgaM bR^ihadrathaM chaiva mR^itaM sR^i~njaya shushruma . yaH sahasraM sahasrANAM shvetAnashvAnavAsR^ijAt .. 12\-28\-31 (65775) sahasraM cha sahasrANAM kanyA hamapariShkR^itAH . IjAno vitate yaj~ne dakShiNAmatyakAlayat .. 12\-28\-32 (65776) yaH sahasraM sahasrANAM gajAnAM pajhamAlinAm . IjAno vitate yaj~ne dakShiNAmatyakAlayat .. 12\-28\-33 (65777) shataM shatasahasrANi vR^iShANAM hemamAlinAm . gavAM sahasrAnucharaM dakShiNAmatyakAlayat .. 12\-28\-34 (65778) a~Ngasya yajamAnasya tadA viShNupade girau . amAdyadindraH somena dakShiNAbhirdvijAtayaH .. 12\-28\-35 (65779) yasya yaj~neShu rAjendra shatasa~NkhyeShu vai purA . devAnmanuShyAngandharvAnatyarichyanta dakShiNAH .. 12\-28\-36 (65780) na jAto janitA nAnyaH pumAnyaH saMpradAsyati . yada~NgaH pradadau vittaM somasaMsthAsu saptasu .. 12\-28\-37 (65781) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-38 (65782) shibimaushInaraM chaiva mR^itaM sR^i~njaya shushruma . ya imAM pR^ithivIM sarvAM charmavatsamaveShTayat .. 12\-28\-39 (65783) mahatA rathaghoSheNa pR^ithivImanunAdayan . ekachChatrAM mahIM chakre jaitreNaikarathena yaH .. 12\-28\-40 (65784) yAvadasya gavAshvaM syAdAraNyaiH pashubhiH saha . tAvatIH pradadau gAH sa shibiraushInaro.adhvare .. 12\-28\-41 (65785) na voDhAraM dhuraM tasya kaMchinmene prajApatiH . na bhUtaM na bhaviShyaM cha sarvarAjasu sR^i~njaya . anyatraushInarAchChaibyAdrAjarSherindravikramAt .. 12\-28\-42 (65786) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-43 (65787) adakShiNamayajvAnaM putraM saMsmR^itya mA shuchaH .. 12\-28\-44 (65788) bharataM chaiva dauShyantiM mR^itaM sR^i~njaya shushruma . shAkuntalaM mahAtmAnaM bhUridraviNatejasam .. 12\-28\-45 (65789) yo.abadhnAtrishataM chAshvAndevebhyo yamunAmanu . sarasvatIM viMshatiM cha ga~NgAmanu chaturdasha .. 12\-28\-46 (65790) ashvamedhasahasreNa rAjasUyashatena cha . iShTavAnsa mahAtejA dauShyantirbharataH purA .. 12\-28\-47 (65791) bharatasya mahatkarma savarAjasu pArthivAH . svaM martyA iva bAhubhyAM nAnugantumashaknuvan .. 12\-28\-48 (65792) paraM sahasrAdyo.abadhnAddhayAnvedIrvitatya cha . sahasraM yatra pajhAnAM kaNvAya bharato dadau .. 12\-28\-49 (65793) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-50 (65794) rAmaM dAsharathiM chaiva mR^itaM sR^i~njaya shushruma . yo.anvakampata vai nityaM prajAH putrAnivaurasAn .. 12\-28\-51 (65795) nAdhano yasya viShaye nAnarthaH kasyachidbhavet . sarvasyAsItpitR^isamo rAmo rAjyaM yadanvashAt .. 12\-28\-52 (65796) kAlavarShI cha parjanyaH sasyAni samapAdayat . nityaM subhikShamevAsIdrAme rAjyaM prashAsati .. 12\-28\-53 (65797) prANino nApsu ma~njanti nAnarthe pAvako.adahat . na vyAlato bhayaM chAsIdrAme rAjyaM prashAsati .. 12\-28\-54 (65798) AsanvarShasahasriNyastathA varShasahasrakAH . arogAH sarvasiddhArthA rAme rAjyaM prashAsati .. 12\-28\-55 (65799) nAnyonyena vivAdo.abhUtstrINAmapi kuto nR^iNAm . dharmanityAH prajAshchAsanrAme rAjyaM prashAsati .. 12\-28\-56 (65800) saMtuShTAH sarvasiddhArthA nirbhayAH svairachAriNaH . narAH satyavratAshchAsanrAme rAjyaM prashAsati .. 12\-28\-57 (65801) nityapuShpaphalAshchaiva pAdapA nirupadravAH . sarvA droNadughA gAvo rAme rAjyaM prashAsati .. 12\-28\-58 (65802) sa chaturdasha varShANi vane proShya mahAtapAH . dashAshvamedhA~njArUthyAnAjahAra nirargalAn .. 12\-28\-59 (65803) yuvA shyAmo lohitAkSho mAta~Nga iva yUthapaH . AjAnubAhuH sumukhaH siMhaskandho mahAbhujaH .. 12\-28\-60 (65804) dashavarShasahasrANi dashavarShashatAni cha . ayodhyAdhipatirbhUtvA rAmo rAjyamakArayat .. 12\-28\-61 (65805) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH . ayajvAnamadakShiNyaM mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-62 (65806) bhagIrathaM cha rAjAnaM mR^itaM sR^i~njaya shushrum . yasyendro vitate yaj~ne somaM pItvA madotkaTaH .. 12\-28\-63 (65807) asurANAM sahasrANi bahUni surasattamaH . ajayadvAhuvIryeNa bhagavAnpAkashAsanaH .. 12\-28\-64 (65808) yaH sahasraM sahasrANAM kanyA hemavibhUShitAH . IjAno vitate yaj~ne dakShiNAmatyakAlayat .. 12\-28\-65 (65809) sarvA rathagatAH kanyA rathAH sarve chaturyujaH . shataMshataM rathe nAgAH pajhino hemamAlinaH .. 12\-28\-66 (65810) sahasramashvA ekaikaM hastinaM pR^iShThato.anvayuH . gavAM sahasramashve.ashve sahasraM gavyajAvikam .. 12\-28\-67 (65811) upahvare nivasato yasyA~Nke niShasAda ha . ga~NgA bhAgIrathI tasmAdurvashI chAbhavatpurA .. 12\-28\-68 (65812) bhUridakShiNamikShvAkuM yajamAnaM bhagIratham . trilokapathagA ga~NgA duhitR^itvamupeyuShI .. 12\-28\-69 (65813) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-70 (65814) dilIpaM cha mahAtmAnaM mR^itaM sR^i~njaya shushruma . prasya karmANi bhUrINi kathayanti dvijAtayaH .. 12\-28\-71 (65815) ya imAM vasusaMpUrNAM vasudhAM vasudhAdhipaH . dadau tasminmahAyaj~ne brAhmaNebhyaH samAhitaH .. 12\-28\-72 (65816) yasyeha yajamAnasya yaj~neyaj~ne purohitaH . sahasraM vAraNAnhaimAndakShiNAmatyakAlayat .. 12\-28\-73 (65817) yasya yaj~ne mahAnAsIdyUpaH shrImAnhiraNmayaH . te devAM karma kurvANAH shakrajyeShThA upAsata .. 12\-28\-74 (65818) chaShAle yasya sauvarNe tasminyUpe hiraNmaye . nanR^iturdevagandharvAH ShaTsahasrANi saptadhA .. 12\-28\-75 (65819) avAdayattatra vINAM madhye vishvAvasuH svayam . sarvabhUtAnyamanyanta mama vAdayatItyayam .. 12\-28\-76 (65820) etadrAj~no dilIpasya rAjAno nAnuchakrire . yasyebhA hemasaMChannAH pathi mattAH sma sherate .. 12\-28\-77 (65821) rAjAnaM shatadhanvAnaM dilIpaM satyavAdinam . ye.apashyansumahAtmAnaM te.api svargajito narAH .. 12\-28\-78 (65822) trayaH shabdA na jIryante dilIpasya niveshane . svAdhyAyashabdaH jyAshabdaH shabdo vai dIyatAmiti .. 12\-28\-79 (65823) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-80 (65824) mAndhAtAraM yauvanAshvaM mR^itaM sR^i~njaya shushruma . yaM devA maruto garbhaM pituH pArshvAdapAharan .. 12\-28\-81 (65825) samR^iddho yuvanAshvasya jaThare yo mahAtmanaH . pR^iShadAjyodbhavaH shrImAMstrilokavijayI nR^ipaH .. 12\-28\-82 (65826) yaM dR^iShTvA piturutsa~Nge shayAnaM devarUpiNam . anyonyamabruvandevAH kamayaM dhAsyatIti vai .. 12\-28\-83 (65827) mAmeva dhAsyatItyevamindro.athAbhyupapadyata . mAMdhAteti tatastasya nAma chakre shatakratuH .. 12\-28\-84 (65828) tatastu payaso dhArAM puShTihetormahAtmanaH . tasyAsye yauvanAshvasya pANirindrasya chAsravat .. 12\-28\-85 (65829) taM pivanpANimindrasya shatamahnA vyavardhata . sa AsIddvAdashasamo dvAdashAhena pArthivaH .. 12\-28\-86 (65830) tamimaM pR^ithivI sarvA ekAhnA samapadyata . dharmAtmAnaM mahAtmAnaM shUramindrasamaM yudhi .. 12\-28\-87 (65831) yashchA~NgAraM tu nR^ipatiM maruttamasitaM gayam . a~NgaM bR^ihadrathaM chaiva mAndhAtA samare.ajayat .. 12\-28\-88 (65832) yauvanAshvo yadA~NgAraM samare pratyayudhyata . visphArairdhanuSho devA dyaurabhedIti menire .. 12\-28\-89 (65833) yatra sUrya udeti sma yatra cha pratitiShThati . sarvaM tadyauvanAshvasya mAndhAtuH kShetramuchyate .. 12\-28\-90 (65834) ashvamedhashateneShTvA rAjasUyashatena cha . adadadrohitAnmatsyAnbrAhmaNebhyo vishAMpate .. 12\-28\-91 (65835) hairaNyAnyo janotsedhAnAyatAndashayojanam . atiriktAndvijAtibhyo vyabhajaMstvitare janAH .. 12\-28\-92 (65836) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-93 (65837) yayAtiM nAhuShaM chaiva mR^itaM sR^i~njaya shushruma . ya imAM pR^ithivIM kR^itsnAM vijitya sahasAgarAm .. 12\-28\-94 (65838) shamyApAtenAbhyatIyAdvedIbhishchitrayanmahIm . IjAnaH kratubhirmukhyaiH paryagachChadvasundharAm .. 12\-28\-95 (65839) iShTvA kratusahasreNa vAjapeyashatena cha . tarpayAmAsa viprendrAMstribhiH kA~nchanaparvataiH .. 12\-28\-96 (65840) vyUDhenAsurayuddhena hatvA daiteyadAnavAn . vyabhajatpR^ithivIM kR^itsnAM yayAtirnahuShAtmajaH .. 12\-28\-97 (65841) antyeShu putrAnnikShipya yadudruhyupurogamAn . puruM rAjye.abhiShichyAtha sadAraH prAvishadvanam .. 12\-28\-98 (65842) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-99 (65843) ambarIShaM cha nAbhAgaM mR^itaM sR^i~njaya shushruma . yaM prajA vavrire puNyaM goptAraM nR^ipasattamam .. 12\-28\-100 (65844) yaH sahasraM sahasrANAM rAj~nAmayutayAjinAm . IjAno vitate yaj~ne brAhmaNebhyastvamanyata .. 12\-28\-101 (65845) naitatpUrve janAshchakrurna kariShyanti chApare . ityambarIShaM nAbhAgimanvamodanta dakShiNAH .. 12\-28\-102 (65846) shataM rAjasahasrANi shataM rAjashatAni cha . sarve.ashvamedhairIjAnAste.anvayurdakShiNAyanam .. 12\-28\-103 (65847) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-104 (65848) shashabinduM chaitrarathaM mR^itaM shushruma sR^i~njaya . yasya bhAryAsahasrANAM shatamAsInmahAtmanaH .. 12\-28\-105 (65849) sahasraM tu sahasrANAM yasyAsa~nshAshabindavAH . hiraNyakavachAH sarve sarve chottamadhanvinaH .. 12\-28\-106 (65850) shataM kanyA rAjaputramekaikaM pR^ithaganvayuH . kanyAMkanyAM shataM nAgA nAgaMnAgaM shataM rathAH .. 12\-28\-107 (65851) ratherathe shataM chAshvA deshajA hemamAlinaH . ashveashve shataM gAvo gAMgAM tadvadajAvikam .. 12\-28\-108 (65852) etaddhanamaparyantamashvamedhe mahAmakhe . shashabindurmahArAja brAhmaNebhyo hyamanyata .. 12\-28\-109 (65853) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-110 (65854) gayaM chAdhUrtarajasaM mR^itaM shushruma sR^i~njaya . yaH sa varShashataM rAjA hutashiShTAshano.abhavat .. 12\-28\-111 (65855) yasmai vahnirvarAnprAdAttato vavre varAngayaH . dadato me kShayo mA bhUddharme shraddhA cha vardhatAm .. 12\-28\-112 (65856) mano me rabhatAM satye tvatprasAdAddhutAshana . lebhe cha kAmAMstAnsarvAnpAvakAditi naH shrutam .. 12\-28\-113 (65857) darshena pUrNamAsena chAturmAsyaiH punaH punaH . ayajaddhayamedhena sahasraM parivatsarAn .. 12\-28\-114 (65858) shataM gavAM sahasrANi shatamashvashatAni cha . utthAyotthAya vai prAdAtsahasraM parivatsarAn .. 12\-28\-115 (65859) tarpayAmAsa somena devAnvittairdvijAnapi . pitR^InsvadhAbhiH kAmaishcha striyaH svAH puruSharShabha .. 12\-28\-116 (65860) sauvarNAM pR^ithivIM kR^itvA dashavyAmAM dvirAyatAm . dakShiNAmadadadrAjA vAjimedhe mahAkratau .. 12\-28\-117 (65861) yAvatyaH sikatA rAjanga~NgAyAM puruSharShabha . tAvatIreva gAH prAdAdAdhUrtarajaso gayaH .. 12\-28\-118 (65862) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-119 (65863) rantidevaM cha sAMkR^ityaM mR^itaM sR^i~njaya shushruma . samyagArAdhya yaH shakrAdvaraM lebhe mahAtapAH .. 12\-28\-120 (65864) annaM cha no bahu bhavedatithIMshcha labhemahi . shraddhA cha no mA vyagamanmA cha yAchiShma kaMchana .. 12\-28\-121 (65865) upAtiShThanta pashavaH svayaM taM saMshitavratam . grAmyAraNyA mahAtmAnaM rantidevaM yashasvinam .. 12\-28\-122 (65866) mahAnadI charmarAsherutkledAtsasR^ije yataH . tatashcharmaNvatItyevaM vikhyAtA sA mahAnadI .. 12\-28\-123 (65867) brAhmaNebhyo dadau niShkAnsadasi pratate nR^ipaH . tubhyaMtubhyaM niShkamiti yadA kroshanti vai dvijAH .. 12\-28\-124 (65868) sahasraM tubhyamityuktvA brAhmaNAnsaMprapadya te .. 12\-28\-125 (65869) anvAhAryopakaraNaM dravyopakaraNaM cha yat . ghaTAH pAtryaH kaTAhAni sthAlyashcha piTharANi cha . nAsItkiMchidasauvarNaM rantidevasya dhImataH .. 12\-28\-126 (65870) sAMkR^ite rantidevasya yAM rAtrimavasangR^ihe . Alabhyanta shataM gAvaH sahasrANi cha viMshatiH .. 12\-28\-127 (65871) tatra sma sUdAH kroshanti sumR^iShTamaNikuNDalAH . sUpaM bhUyiShThamashnIdhvaM nAdya mAMsaM yathA purA .. 12\-28\-128 (65872) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-129 (65873) sagaraM cha mahAtmAnaM mR^itaM shushruma sR^i~njaya . aikShvAkaM puruShavyAghramatimAnuShavikramam .. 12\-28\-130 (65874) ShaShTiH putrasahasrANi yaM yAntamanujagmire . nakShatrarAjaM varShAnte vyabhre jyotirgaNA iva .. 12\-28\-131 (65875) ekachChatrA mahI yasya pratApAdabhavatpurA . yo.ashvamedhasahasreNa tarpayAmAsa devatAH .. 12\-28\-132 (65876) yaH prAdAtkanakastambhaM prAsAdaM sarvakA~nchanam . pUrNaM pajhadalAkShINAM strINAM shayanasaMkulam .. 12\-28\-133 (65877) dvijAtibhyo.anurUpebhyaH kAmAMshcha vividhAnbahUn . yasyAdeshena tadvittaM vyabhajanta dvijAtayaH .. 12\-28\-134 (65878) khAnayAmAsa yaH kopAtpR^ithivIM sAgarA~NkitAm . yasya nAmnA samudrashcha sAgaratvamupAgataH .. 12\-28\-135 (65879) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-136 (65880) rAjAnaM cha pR^ithuM vainyaM mR^itaM shushruma sR^i~njaya . yamabhyaShi~nchansaMbhUyaH mahAraNye maharShayaH .. 12\-28\-137 (65881) prathayiShyati vai lokAnpR^ithurityeva shabditaH . kShatAdyo vai trAyatIti sa tasmAtkShatriyaH smR^itaH .. 12\-28\-138 (65882) pR^ithuM vainyaM prajA dR^iShTvA raktAsmeti yadabruvan . tato rAjeti nAmAsya anurAgAdajAyata .. 12\-28\-139 (65883) akR^iShTapachyA pR^ithivI puTakepuTake madhu . sarvA droNadughA gAvo vainyasyAsanprashAsataH .. 12\-28\-140 (65884) arogAH sarvasiddhArthA manuShyA akutobhayAH . yathA.abhikAmamavasankShetreShu cha gR^iheShu cha .. 12\-28\-141 (65885) Apastastambhire chAsya samudramabhiyAsyataH . shailAshchApAdvyadIryanta dhvajabha~Ngashcha nAbhavat .. 12\-28\-142 (65886) hairaNyAMstrinarotsedhAnparvatAnekaviMshatim . brAhmaNebhyo dadau rAjA yoshvamedhe mahAmakhe .. 12\-28\-143 (65887) sa chenmamAra sR^i~njaya chaturbhadratarastvayA . putrAtpuNyatarashchaiva mA putramanutapyathAH .. 12\-28\-144 (65888) kiM vA tUShNIM dhyAyase sR^i~njaya tvaM na me rAjanvAchimamAM shR^iNopi . na chenmoghaM vipralaptaM mamedaM pathyaM mumUrShoriva suprayuktam .. 12\-28\-145 (65889) sR^i~njaya uvAcha. 12\-28\-146x (5388) shR^iNomi te nArada vAchamenAM vichitrArthAM srajamiva puNyagandhAm . rAjarShINAM puNyakR^itAM mahAtmanAM kIrtyA yuktAnAM shokanirnAshanArthAm .. 12\-28\-146 (65890) na te moghaM vipralaptaM maharShe dR^iShTvaivAhaM nArada tvAM vishokaH . shushrUShe te vachanaM brahmavAdi nna te tR^ipyAmyamR^itasyeva pAnAt .. 12\-28\-147 (65891) amoghadarshinmama chetprasAdaM saMtApadagdhasya vibho prakuryAH . sutasya saMjIvanamadya me syA ttava prasAdAtsutasa~NgamApnuyAm .. 12\-28\-148 (65892) nArada uvAcha. 12\-28\-149x (5389) yaste putraH shayitoyaM vijAtaH svarNaShThIvI yamadAtparvataste. 12\-28\-149 (65893) punastaM te putramahaM dadAmi hiraNyanAbhaM varShasabasriNaM cha .. .. 12\-28\-149 (65894) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTAviMsho.adhyAyaH .. 28\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-28\-3 te vayam .. 12\-28\-4 paryavartata abhimukho.abhUt .. 12\-28\-6 bhujaM rAj~naH . abhivinAdayan iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-28\-7 vyAkochaM vikasitam .. 12\-28\-8 hatAH asminsaMdhirArShaH .. 12\-28\-9 lAbhAH arthAH .. 12\-28\-15 mahAbhAgyaM mAhAtmyam .. 12\-28\-16 shvaityamAnaya saMtApamiti Ta . Da. pAThaH .. 12\-28\-19 yAgaM mAkurviti pratyAchaShTa pratyAkhyAtavAn .. 12\-28\-24 chaturbhadrataraH chatvAri dharmaj~nAnavairAgyaishvaryIkhyAni bhadrANi yasminsa chaturbhadraH . tvayA avadhibhUtena tvatto.atishayena chaturbhadra ityarthaH .. 12\-28\-31 avAsR^ijat yaj~nArthamutsR^iShTavAn .. 12\-28\-32 atyakAlayat dattavAn .. 12\-28\-55 varShasadR^istriNyaH striyaH . varShasahasrakAH puruShAH .. 12\-28\-58 droNadudhAH droNaparimitaM kShIraM duhanti tAH .. 12\-28\-59 jArUthyAn stutyAn . triguNadakShiNAnityanye. nirargalAnavAritadvArAn .. 12\-28\-66 chaturyujashchaturashvAH .. 12\-28\-68 upahvare samIpe . a~Nke Urau niShasAda AsAMchakre. tasmAdyogAtsA urvashI Urau vAso yasyAH sA iti yogAt. UrvasItyapekShite hrasvatvaM varNaviparyayashcha pR^iShodarAditvAt j~neyaH .. 12\-28\-75 saptadhA saptasvarAnusAreNAvAdayaditi saMbandhaH .. 12\-28\-76 mama purata iti sheShaH . mAM lakShIkR^ityetyarthaH .. 12\-28\-78 shatadhanvAnaM shataM anantAn sahate dhanuryasya taM shatadhanvAnam . madhyamapadalopI samAsaH .. 12\-28\-82 pR^iShadAjyaM dadhimishramAjyaM kasyachidarthe putrotpAdanAya nirmitaM tadyuvanAshvena pItaM tat retorudhirayogaM venApi tadudare garbho.abhavat . sa pituH pArshvaM bhittvA niHsArito devairityAkhyAyikAryo.atra sUchitaH .. 12\-28\-86 ahnA ekena shataM palAni vyavardhata . dvAdashavarShatulyaH .. 12\-28\-89 abhedi bhinnA .. 12\-28\-91 matsyAn hairaNyAniti saMbandhaH .. 12\-28\-95 shamyA sthUlabudhnaH kAShThadaNDaH sa balavatA kShipto yAvaddUraM patettAvAndeshaH shamyApAtaH . tAvatAntareNa puraH puro yaj~navedIM kurvANo vasuMdharAM paryagachChat. parityajya samudratIraM prApta ityarthaH .. 12\-28\-97 vyabhajatputrebhyo dattavAn .. 12\-28\-101 nR^ipAndAtye yojitavAnityarthaH .. 12\-28\-102 dakShiNAH dAkShyayuktAH .. 12\-28\-103 sarve rAjAno.ambarIShayaj~neShu vipradvAsyaM kurvANA ashvamedhaphalabhAgitvAttadyAjinaH santaH ambarIShamAhAtmyAddakShiNAyanaM anupashchAt ayurgatAH . uttarAyaNamArgeNa hiraNyagarbhaloka prAptA ityarthaH .. 12\-28\-106 shAshabindavAH shashabindoH putrAH .. 12\-28\-111 gayaM chAmUrtarayasamiti jha . pAThaH .. 12\-28\-115 shatamashvatarANi cheti jha . pAThaH .. 12\-28\-117 dashavyAmAM pa~nchAshaddhastavistArAM dvirAyatAM shatahastadIrghAm .. 12\-28\-122 upAtiShThanta pitR^ikArye mAM niyojayeti .. 12\-28\-123 teShAM mAritAnAM pashUnAM charmarAsheH . utkledAt sAradravAt .. 12\-28\-126 piTharANi vitatamukhAni pAtrANi .. 12\-28\-128 nAdya mAMsaM pashumAtropayogasya prAguktatvAt .. 12\-28\-130 aikShvAkaM ikShvAkuvaMshajam .. 12\-28\-134 Adeshena Aj~nayA tadvittaM svarNaprAsAdarUpam .. 12\-28\-137 vainyaM venaputram . mahAraNye daNDakAraNye .. 12\-28\-140 puTakepuTake patrepatre iti prA~nchaH .. 12\-28\-145 vipralaptaM vipralapitam .. 12\-28\-147 vishoko jAta iti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 029 .. shrIH .. 12\.29\. adhyAyaH 29 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati nAradaparvatopAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-29\-0 (65895) yudhiShThira uvAcha. 12\-29\-0x (5390) sa kathaM kA~nchanaShThIvI sR^i~njayasya suto.abhavat . parvatena kimathe vA dattastena mamAra cha .. 12\-29\-1 (65896) yadA varShasahasrAyustadA bhavati mAnavaH . kathamaprAptakaumAraH sR^i~njayasya suto mR^itaH .. 12\-29\-2 (65897) utAho nAmamAtraM vai suvarNaShThIvino.abhavat . kathaM vA kA~nchanaShThIvItyetadichChAmi veditum .. 12\-29\-3 (65898) shrIkR^iShNa uvAcha. 12\-29\-4x (5391) atra te varNayiShyAmi yathAvR^ittaM janeshvara . nAradaH parvatashchaiva dvAvR^ivI lokasattamau .. 12\-29\-4 (65899) mAtulo bhAgineyashcha devalokAdihAgatau . vihartukAmau saMprItyA mAnuSheShu purA vibho .. 12\-29\-5 (65900) haviHpavitrabhojyena devabhojyena chaiva hi . nArado mAtulastatra bhAgineyashcha parvataH .. 12\-29\-6 (65901) tAvubhau tapasopetAvavanItalachAriNau . bhu~njAnau mAnuShAnbhogAnyathAvatparyadhAvatAm .. 12\-29\-7 (65902) prItimantau mudA yuktau samayaM chaiva chakratuH . yo bhaveddhR^idi saMkalpaH shubho vA yadi vA.ashubhaH .. 12\-29\-8 (65903) anyonyasya cha Akhyeyo mR^iShA shApo.anyathA bhavet . tau tatheti pratij~nAya maharShI lokapUjitau .. 12\-29\-9 (65904) sR^i~njayaM shvaityamabhyetya rAjAnamidamUchatuH . AvAM bhavati vatsyAvaH kaMchitkAlaM hitAya te .. 12\-29\-10 (65905) yathAvatpR^ithivIpAla AvayoH praguNIbhava . tatheti kR^itvA rAjA tau satkR^ityopachachAra ha .. 12\-29\-11 (65906) tataH kadAchittau rAjA mahAtmAnau tapodhanau . abravItparamaprItaH suteyaM devarUpiNI .. 12\-29\-12 (65907) ekaiva mama kanyaiShA yuvAM parichariShyati . darshanIyAnavadyA~NgI shIlavR^ittasamAhitA . sukumArI kumArI cha pajhaki~njalkasuprabhA .. 12\-29\-13 (65908) paramaM saumyamityuktaM tAbhyAM rAjA shashAsa tAm . kanye viprAvupachara devavatpitR^ivachcha ha .. 12\-29\-14 (65909) sA tu kanyA tathetyuktvA pitaraM dharmachAriNI . yathAnideshaM rAj~nastau satkR^ityopachachAra ha .. 12\-29\-15 (65910) tasyAstenopachAreNa rUpeNApratimena cha . nAradaM hR^ichChayastUrNaM sahasaivAbhyapadyata .. 12\-29\-16 (65911) vavR^idhe hi tatastasya hR^idi kAmo mahAtmanaH . yathA shuklasya pakShasya pravR^ittau chandramAH shanaiH .. 12\-29\-17 (65912) na cha taM bhAgineyAya parvatAya mahAtmane . shashaMsa manmathaM tIvraM vrIDamAnaH sa dharmavit .. 12\-29\-18 (65913) tapasA che~Ngitaishchaiva parvato.atha bubodha tam . kAmArtaM nAradaM kruddhaH shashApainaM tato bhR^isham .. 12\-29\-19 (65914) kR^itvA samayamavyagro bhavAnvai sahito mayA . yo bhaveddhR^idi saMkalpaH shubho vA yadi vA.ashubhaH .. 12\-29\-20 (65915) anyonyasya sa Akhyeya iti tadvai mR^iShA kR^itam . bhavatA vachanaM brahmaMstasmAdeSha shapAmyaham .. 12\-29\-21 (65916) na hi kAmaM pravartantaM bhavAnAchaShTa me purA . sukumAryAM kumAryAM te tasmAnnaiSha kShamAmyaham .. 12\-29\-22 (65917) brahmachArI gururyasmAttapasvI brAhmaNashcha san . akArShIH samayabhraMshamAvAbhyAM yaH kR^ito mithaH .. 12\-29\-23 (65918) shapsye tasmAtsusaMkruddho bhavantaM taM nibodha me .. 12\-29\-24 (65919) sukumArI cha te bhAryA bhaviShyati na saMshayaH . vAnaratvaM cha te kanyA vivAhAtprabhR^iti prabho . saMdrakShyanti narAshchAnye svarUpeNa vinAkR^itam .. 12\-29\-25 (65920) sa tadvAkyaM tu vij~nAya nAradaH parvataM tathA . ashapattamapi krodhAdbhAgineyaM sa mAtulaH .. 12\-29\-26 (65921) tapasA brahmacharyeNa satyena cha damena cha . yukto.api nityadharmashcha na vai svargamavApsyasi .. 12\-29\-27 (65922) tau tu shAvA bhR^ishaM kruddhau parasparamamarShaNau . pratijagmatuhR^inyonyaM kruddhAviva gajottamau .. 12\-29\-28 (65923) parvataH pR^ithivIM kR^itsnAM vichachAra mahAmatiH . pUjyamAno yathAnyAMyaM tejasA svena bhArata .. 12\-29\-29 (65924) atha tAmalabhatkanyAM nAradaH sR^i~njayAtmajAm . dharmeNa viprapravaraH sukumArImaninditAm .. 12\-29\-30 (65925) sA tu kanyA yathAshApaM nAradaM taM dadarsha ha . pANigrahaNamantrANAM niyogAdeva nAradam .. 12\-29\-31 (65926) sukumArI cha devarShi vAnarapratimAnanam . naivAvamanyata tadA prItimatyeva chAbhavat .. 12\-29\-32 (65927) upatasthe cha bhartAraM na chAnyaM manasA.apyagAt . devaM munIM vA yakShaM vA patitve pativatsalA .. 12\-29\-33 (65928) tataH kadAchidbhagavAnparvato.anuchachAra ha . vanaM virahitaM kiMchittatrApashyatsa nAradam .. 12\-29\-34 (65929) tato.abhivAdya provAcha nAradaM parvatastadA . bhavAnprasAdaM kurutAtsvargAdeshAya ye prabho .. 12\-29\-35 (65930) tamuvAcha tato dR^iShTvA parvataM nAradastathA . kR^itA~njalimupAsInaM dInaM dInataraH svayam .. 12\-29\-36 (65931) tvayA.ahaM prathamaM shapto vAnarastvaM bhaviShyasi . ityuktena mayA pashchAchChaptastavamapi matsarAt .. 12\-29\-37 (65932) adyaprabhR^iti vai vAsaM svarge nAvApsyasIti ha . tava naitadvisadR^ishaM putrasthAne hi me bhavAn .. 12\-29\-38 (65933) nivartayetAM tau shApAvanyonyena tadA munI .. 12\-29\-39 (65934) shrIsamR^iddhaM tadA dR^iShTvA nAradaM devarUpiNam . sukumArI pradudrAva parapuMsavisha~NkayA .. 12\-29\-40 (65935) tAM parvatastato dR^iShTvA pradravantImaninditAm . abravIttava bhartaiSha nAtra kAryA vichAraNA .. 12\-29\-41 (65936) R^iShiH paramadharmAtmA nArado bhagavAnprabhuH . tavaivAbhedyahR^idayo mA te bhUdatra saMshayaH .. 12\-29\-42 (65937) sAnunItA bahuvidhaM parvatena mahAtmanA . shApadoShaM cha taM bhartuH shrutvA prakR^itimAgatA . parvato.atha yayau svargaM nArado.abhyagamadgR^ihAn .. 12\-29\-43 (65938) vAsudeva uvAcha. 12\-29\-44x (5392) pratyakShakartA sarvasya nArado bhagavAnR^iShiH . eSha vakShyati te pR^iShTo yathAvR^ittaM narottama .. .. 12\-29\-44 (65939) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonatriMsho.adhyAyaH .. 29\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-29\-6 haviH pavitrabhojyena shAlyannena devabhojyena ghR^itena tAbhyAM vihartukAmAviti pUrveNa saMbandhaH .. 12\-29\-11 praguNIbhavAnukUlo bhava .. 12\-29\-13 sukumArI nAmrA .. 12\-29\-14 saumyamuttamam .. 12\-29\-20 samayaM kR^itvA bhavAnavasaditi sheShaH .. 12\-29\-22 pravartantaM pravartamAnam . te tvAm .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 030 .. shrIH .. 12\.30\. adhyAyaH 30 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradena yudhiShThiraMprati suvarNaShThIvicharitavarNanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-30\-0 (65940) vaishampAyana uvAcha. 12\-30\-0x (5393) tato rAjA pANDusuto nAradaM pratyabhAShata . bhagava~nChrotumichChAmi suvarNaShThIvisaMbhavam .. 12\-30\-1 (65941) evamuktastu sa munirdharmarAjena nAradaH . AchachakShe yathAvR^ittaM suvarNaShThIvinaM prati .. 12\-30\-2 (65942) nArada uvAcha. 12\-30\-3x (5394) evametanmahAbAho yathA.ayaM keshavo.abravIt . kAryasyAsya tu yachCheShaM tatte vakShyAmi pR^ichChataH .. 12\-30\-3 (65943) ahaM cha parvatashchaiva svasrIyo me mahApnuniH . vastukAmAvabhigatau sR^i~njayaM jayatAM varam .. 12\-30\-4 (65944) tatrAvAM pUjitau tena vidhidR^iShTena karmaNA . sarvakAmaiH suvihitau nivasAvo.asya veshmani .. 12\-30\-5 (65945) vyatikrAntAsu varShAsu samaye gamanasya cha . parvato mAmuvAchedaM kAle vachanamarthavat .. 12\-30\-6 (65946) AvAmasya narendrasya gR^ihe paramapUjitau . uShitau samaye brahmaMstadvichintaya sAMpratam .. 12\-30\-7 (65947) tato.ahamabruvaM rAjanparvataM subhadarshanam . sarvametattvayi vibho bhAgineyopapadyate .. 12\-30\-8 (65948) vareNa chChandyatAM rAjA labhatAM yadyadichChati . AvayostapasA siddhiM prApnotu yadi manyase .. 12\-30\-9 (65949) tata AhUya rAjAnaM sR^i~njayaM jayatAM varam . parvato.anumato vAkyamuvAcha kurupu~Ngava .. 12\-30\-10 (65950) prItau svo nR^ipa satkArairbhavadArjavasaMbhR^itaiH . AvAbhyAmabhyanuj~nAto varaM nR^ivara chintaya .. 12\-30\-11 (65951) devAnAmavihiMsAyAM na bhavenmAnuShe kShamam . tadgR^ihANa mahArAja pUjArho nau mato bhavAn .. 12\-30\-12 (65952) sR^i~njaya uvAcha. 12\-30\-13x (5395) prItau bhavantau yadi me kR^itametAvatA mama . eSha eva paro lAbho nirvR^itto me mahAphalaH .. 12\-30\-13 (65953) tamevaMvAdinaM bhUyaH parvataH pratyabhAShata . shR^iNu rAjansusaMkalpaM yatte hR^idi chiraM sthitam .. 12\-30\-14 (65954) abhIpsasi sutaM vIraM vIryavantaM dR^iDhavratam . AyuShmataM mahAbhAgaM devarAjasamadyutim .. 12\-30\-15 (65955) bhaviShyatyeSha te kAmo na tvAyuShmAnbhaviShyati . devarAjAbhibhUtyarthaM saMkalpo hye te hR^idi .. 12\-30\-16 (65956) suvarNaShThIvanAchchaiva svarNaShThIvI bhaviShyati . rakShyashcha devarAjAtsa devarAjasamadyutiH .. 12\-30\-17 (65957) tachChrutvA sR^i~njayo vAkyaM parvatasya mahAtmanaH . prasAdayAmAsa tadA naitadevaM bhavediti .. 12\-30\-18 (65958) AyuShmAnme bhavetputro bhavatostapasa muna . na cha taM parvataH kiMchiduvAchendravyapekShayA .. 12\-30\-19 (65959) tamahaM nR^ipatiM dInamabravaM punareva cha . smartavyo.asmi mahArAja darshayiShyAmi te sutam .. 12\-30\-20 (65960) ahaM te dayitaM putraM pretarAjavashaM gatam . punardAsyAmi tadrUpaM mA shuchaH pR^ithivIpate .. 12\-30\-21 (65961) evamuktvA tu nR^ipatiM prayAtau svo yathepsitam . sR^i~njayashcha yathAkAmaM pravivesha svamandiram .. 12\-30\-22 (65962) sR^i~njayasyAtha rAjarSheH kasmiMshchitkAlaparyaye . jaj~ne putro mahAvIryastejasA prajvalanniva .. 12\-30\-23 (65963) vavR^idhe sa yathAkAlaM sarasIva mahotpalam . babhUva kA~nchanaShThIvI yathArthaM nAma tasya tat .. 12\-30\-24 (65964) tadadbhutatamaM loke paprathe kurusattama . bubudhe tachcha devendro varadAnaM manIShiNoH .. 12\-30\-25 (65965) tataH svAbhibhavAdbhIto bR^ihaspatimate sthitaH . kumArasyAntaraprekShI nityamevAbhyavartata .. 12\-30\-26 (65966) chodayAmAsa tadvajraM divyAsraM mUrtimatsthritam . vyAghro bhUtvA jahImaM tvaM rAjaputramiti prabho .. 12\-30\-27 (65967) pravR^iddhaH kila vIryeNa mAmeSho.abhibhaviShyati . sR^i~njayasya suto vajra yathainaM parvato.abravIt .. 12\-30\-28 (65968) evamuktastu shakreNa vajraH parapuraMjayaH . kumAramantaraprekShI nityamevAnvapadyata .. 12\-30\-29 (65969) sR^i~njayo.api sutaM prApya devarAjasamadyutim . hR^iShTaH sAntaH puro rAjA vananityo babhUva ha .. 12\-30\-30 (65970) tato bhAgIrathItIre kadAchinnirjane vane . dhAtrIdvitIyo bAlaH sa krIDArthaM paryadhAvata .. 12\-30\-31 (65971) pa~nchavarShakadeshIyo bAlo nAgendravikramaH . sahasotpatitaM vyAghramAsasAda mahAbalam .. 12\-30\-32 (65972) sa bAlastena niShpiShTo vepamAno nR^ipAtmajaH . vyasuH papAta medinyAM tato dhAtrI vichukrushe .. 12\-30\-33 (65973) hatvA tu rAjaputraM sa tatraivAntaradhIyata . shArdUlo devarAjasya mAyayAntarhitastadA .. 12\-30\-34 (65974) dhAtryAstu ninadaM shrutvA rudatyAH paramArtavat . abhyadhAvata taM deshaM svayameva mahIpatiH .. 12\-30\-35 (65975) sa dadarsha shayAnaM taM gatAsuM pItashoNitam . kumAraM vigatAnandaM nishAkaramiva chyutam .. 12\-30\-36 (65976) sa tamutsa~NgamAropya paripIDitavakShasam . putraM rudhirasaMsiktaM paryadevayadAturaH .. 12\-30\-37 (65977) tatastA mAtarastasya rudatyaH shokakarshitAH . abhyadhAvanta taM deshaM yatra rAjA sa sR^i~njayaH .. 12\-30\-38 (65978) tataH sa rAjA sasmAra mAmeva gatamAnasaH . tadA.ahaM chintanaM j~nAtvA gatavAMstasya darshanam .. 12\-30\-39 (65979) mayaitAni cha vAkyAni shrAvitaH shokalAlasaH . yAni te yaduvIreNa kathitAni mahIpate .. 12\-30\-40 (65980) saMjIvitashchApi punarvAsavAnumate tadA . bhavitavyaM tathA tachcha na tachChakyamato.anyathA .. 12\-30\-41 (65981) tata UrdhvaM kumArastu svarNaShThIvI mahAyashAH . chittaM prasAdayAmAsa pitR^irmAtushcha vIryavAn .. 12\-30\-42 (65982) kArayAmAsa rAjyaM cha pitari svargate nR^ipa . varShANAM shatamekaM cha sahasraM bhImavikramaH .. 12\-30\-43 (65983) tata Ije mahAyaj~nairbahubhirbhUridakShiNaiH . tarpayAmAsa devAMshcha pitR^IMshchaiva mahAdyutiH .. 12\-30\-44 (65984) utpAdya cha bahUnputrAnkulasatAnakAriNaH . kAlena mahatA rAjankAladharmamupeyivAn .. 12\-30\-45 (65985) sa tvaM rAjendra saMjAtaM shokamekaM nivartaya . yathA tvaM keshavaH prAha vyAmashcha sumahAtapAH .. 12\-30\-46 (65986) pitR^ipaitAmahaM rAjyamAsthAya dhuramudvaha . iShTvA puNyairmahAyaj~nairiShTaM lokamavApsyasi .. .. 12\-30\-47 (65987) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi triMsho.adhyAyaH .. 30\..* ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * droNaparvaNi svarNaShThIvicharitamanyAdR^ishamatra parvaNitvanyAdR^isham. 12\-30\-7 sAMprataM kalyANam. . 12\-30\-12 na bhavenmAnuShakShayamiti jha . pAThaH. tatra yena devapIDA manuShyakShayashcha na bhavati tattAdR^ishaM varaM gR^ihANeti bhAvaH .. 12\-30\-16 devarAjavibhUtyarthamiti Da . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 031 .. shrIH .. 12\.31\. adhyAyaH 31 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsayudhiShThirasaMvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-31\-0 (65988) vaishampAyana uvAcha. 12\-31\-0x (5396) tUShNIMbhUtaM tu rAjAnaM shochamAnaM yudhiShThiram . tapasvI dharmatattvaj~naH kR^iShNadvaipAyano.abravIt .. 12\-31\-1 (65989) vyAsa uvAcha. 12\-31\-2x (5397) prajAnAM pAlanaM dharmo rAj~nAM rAjIvalochana . dharmaH pramANaM lokasya nityaM dharmo.anuvartyatAm .. 12\-31\-2 (65990) anutiShThasva tadrAjanpitR^ipaitAmahaM padam . brAhmaNeShu tu yo dharmaH sa nityo vedanishchitaH .. 12\-31\-3 (65991) tatpramANaM pramANAnAM shAshvataM bharatarShabha . tasya dharmasya kR^itsnasya kShatriyaH parirakShitA .. 12\-31\-4 (65992) tathA yaH pratihantyasya shAsanaM viShaye naraH . sa bAhubhyAM vinigrAhyo lokayAtrAvighAtakaH .. 12\-31\-5 (65993) pramANamapramANaM yaH kuryAnmohavashaM gataH . bhR^ityo vA yadi vA putrastapasvI vA.atha kashchana .. 12\-31\-6 (65994) pApAnsarvairupAyaistAnniyachChechChAtayIta vA . ato.anyathA vartamAno rAjA prApnoti kilviSham .. 12\-31\-7 (65995) dharmaM vinashyamAnaM hi yo na rakShetsa dharmahA . te tvayA dharmahantAro nihatAH sapadAnugAH .. 12\-31\-8 (65996) svadharme vartamAnastvaM kiMnu shochasi pANDava . rAjA hi hanyAddadyAchcha prajA rakShechcha dharmataH .. 12\-31\-9 (65997) yudhiShThira uvAcha. 12\-31\-10x (5398) na te.atisha~Nke vachanaM yadbravIShi tapodhana . aparokSho hi te dharmaH sarvadharmavidAM vara .. 12\-31\-10 (65998) mayA tvavadhyA bahavo ghAtitA rAjyakAraNAt . tAni karmANi me brahmandahanti cha pachanti cha .. 12\-31\-11 (65999) vyAsa uvAcha. 12\-31\-12x (5399) Ishvaro vA bhavetkartA puruSho vA.api bhArata . haTho vA vartate loke karmajaM vA phalaM smR^itam .. 12\-31\-12 (66000) IshvareNa niyukto hi sAdhvasAdhu cha bhArata . kurute puruShaH karma phalamIshvaragAmi tat .. 12\-31\-13 (66001) yathAhi puruShashChindyAdvR^ikShaM parashunA vane . Chettureva bhavetpApaM parashorna kathaMchana .. 12\-31\-14 (66002) athavA tadupAdAnAtprApnuyAtkarmaNaH phalam . daNDashastrakR^itaM pApaM puruShe tanna vidyate .. 12\-31\-15 (66003) na chaitadiShTaM kaunteya yadanyena kR^itaM phalam . prApnuyAditi tasmAchcha Ishvare tanniveshaya .. 12\-31\-16 (66004) athApi puruShaH kartA karmaNoH shubhapApayoH . na paro vidyate tasmAdevamapyashubhaM kutaH .. 12\-31\-17 (66005) na hi kashchitkvachidrAjandiShTaM pratinivartate . daNDashastrakR^itaM pApaM puruShe tanna vidyate .. 12\-31\-18 (66006) yadi vA manyase rAjanhatamekaM pratiShThitam . evamapyashubhaM karma na bhUtaM na bhaviShyati .. 12\-31\-19 (66007) athAbhipattirlokasya kartavyA puNyapApayoH . abhipannamidaM loke rAj~nAmudyatadaNDanam .. 12\-31\-20 (66008) tathApi loke karmANi samAvartanti bhArata . shubhAshubhaphalaM chaite prApnuvantIti me matiH .. 12\-31\-21 (66009) evaM pashya shubhAdeshaM karmaNastatphalaM dhruvam . tyaja tvaM rAjashArdUla maivaM shoke manaH kR^ithA .. 12\-31\-22 (66010) svadharme vartamAnasya sApavAde.api bhArata . evamAtmaparityAgastava rAjanna shobhanaH .. 12\-31\-23 (66011) vihitAni hi kaunteya prAyashchittAni karmaNAm . sharIravAMstAni kuryAdasharIraH parAbhavet .. 12\-31\-24 (66012) tadrAja~njIvamAnastvaM prAyashchittaM kariShyasi . prAyashchittamakR^itvA tu pretya taptA.asi bhArata .. 12\-31\-25 (66013) yudhiShThira uvAcha. 12\-31\-26x (5400) hatAH putrAshcha pautrAshcha bhrAtaraH pitarastathA . shvashurA guravashchaiva mAtulAshcha pitAmahAH .. 12\-31\-26 (66014) kShatriyAshcha mahAtmAnaH saMbandhisuhR^idastathA . vayasyA bhAgineyAshcha j~nAtayashcha pitAmaha .. 12\-31\-27 (66015) bahavashcha manuShyendrA nAnAdeshasamAgatAH . ghAtitA rAjyalubdhena mayaikena pitAmaha .. 12\-31\-28 (66016) tAMstAdR^ishAnahaM hatvA dharmanityAnmahIkShitaH . asakR^itsomapAnvIrAnkriM prApsyAmi tapodhana .. 12\-31\-29 (66017) dahyAmyanishamadyApi chintayAnaH puna punaH . hInAM pArthivasiMhaistaiH shrImadbhiH pR^ithivImimAm .. 12\-31\-30 (66018) dR^iShTvA j~nAtivadhaM ghoraM hatAMshcha shatashaH parAn . koTishashcha narAnanyAnparitapye pitAmaha .. 12\-31\-31 (66019) kA nu tAsAM varastrINAmavasthA.adya bhaviShyati . vihInAnAM tu tanayaiH patibhirbhrAtR^ibhistathA .. 12\-31\-32 (66020) asmAnantakarAnghorAnpANDavAnvR^iShNisaMhatAn . AkroshantyaH kR^ishA dInAH prapatiShyanti bhUtale .. 12\-31\-33 (66021) apashyantyaH pitR^InbhrAtR^InpatInputrAMshcha yoShitaH . tyaktvA prANAnstriyaH sarvAgamiShyanti yamakShayam .. 12\-31\-34 (66022) vatsalatvAddvijashreShTha tatra ye nAsti saMsayaH . vyaktaM saukShmyAchcha dharmasya prApsyAmaH strIvadhaM vayam .. 12\-31\-35 (66023) te vayaM suhR^ido hatvA kR^itvA pApamanantakam . nakare nipatiShyAmo hyadhaH shirasa eva ha .. 12\-31\-36 (66024) sharIrANi vimokShyAmastapasogreNa sattama . AshramANAM visheShaM tvamathAchakShva pitAmaha .. .. 12\-31\-37 (66025) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekatriMsho.adhyAyaH .. 31\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-31\-7 shAtayIta mAreyat .. 12\-31\-11 me mAm .. 12\-31\-12 nAparo vartate loke karmajaM vA phalaM nR^iShu . iti Da.tha. pAThaH .. 12\-31\-15 prApnuyAt parashorupAdAtA . evaM tarhi vina parashordaNDaH shastraM parashushcha kR^itastameva pApaM kartR^i prApnuyAttasya prathamaprayojyatvAt. puruShe upAdAtari tanna vidyate tasya jaghanyatvAt .. 12\-31\-16 yadi chaitanneShTaM etatkiM yadanyena prahartrA kR^itaM pApaM tasya phalaM shastrakartA ApnuyAditi . tarhi jaghanyaprayojye tvayyapi pApAbhAvAdIshvare eva tanniveshaya .. 12\-31\-18 yataH kashchidapi diShTaM pratyaddvaShTasya pratikUlo bhUtvAvashyaMbhAvinaH karmaNaH sakAshAnna nivartate . daivasya durla~NaghyatvAditi bhAvaH .. 12\-31\-20 puNyapApayoH sukha duHkhayoH abhipattirupapattiH kartavyA sAcha dharmAdharmAvantareNa na ghaTate taucha shAstraikagamyAviti chedrAj~nAmudyatadaNDanamuddhatadamanaM loke shAstre chopapannataramityarthaH .. 12\-31\-23 sApavAde nindye.api .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 032 .. shrIH .. 12\.32\. adhyAyaH 32 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yuddhe rAj~nAM hananena pApasha~NkayA viShIdantaM yudhiShThiraMprati vyAsena tattvakathanapUrvakaM kShAtradharmavidhAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-32\-0 (66026) vaishampAyana uvAcha. 12\-32\-0x (5401) yudhiShThirasya tadvAkyaM shrutvA dvaipAyanastadA . parIkShya nipuNaM buddhyA R^iShiH provAcha pANDavam .. 12\-32\-1 (66027) vyAsa uvAcha. 12\-32\-2x (5402) mA viShAdaM kR^ithA rAjankShatradharmamanusmaran . svadharmeNa hatA hyete kShatriyAH kShatriyarShabha .. 12\-32\-2 (66028) kA~NkShamANAH shriyaM kR^itsnAM pR^ithivyAM cha mabadyashaH . kR^itAntavidhisaMyuktAH kAlena nidhanaM gatAH .. 12\-32\-3 (66029) nR^i tvaM hantA na bhImo.ayaM nArjuno na yamAvapi . kAlaH paryAyadharmeNa prANAnAdatta dehinAm .. 12\-32\-4 (66030) na tasya mAtApitarau nAnugrAhyo hi kashchana . karmasAkShI prajAnAM yastena kAlena saMhR^itAH .. 12\-32\-5 (66031) hetumAtramidaM tasya vihitaM bharatarShabha . yaddhanti bhUtairbhUtAni tadasmai rUpamaishvaram .. 12\-32\-6 (66032) karma mUrtyAtmakaM viddhi sAkShiNaM shubhapApayoH . sukhaduHkhaguNodarkaM kAlaM kAlaphalapradam .. 12\-32\-7 (66033) teShAmapi mahAbAho karmANi parichintaya . vinAshahetukAni tvaM yaistai kAlavashaM gatAH .. 12\-32\-8 (66034) Atmanashcha vijAnIhi niyatavratashIlatAm . yadA tvamIdR^ishaM karma vidhinA.a.akramya kAritaH .. 12\-32\-9 (66035) tvaShTreva vihitaM yantraM yathA cheShTayiturvashe . karmaNA kAlayuktena tathedaM bhrAmyate jagat .. 12\-32\-10 (66036) puruShasya hi dR^iShTvemAmutpattimanimittataH . yadR^ichChayA vinAshaM cha shokaharShAvanarthakau .. 12\-32\-11 (66037) vyalIkamapi yattvatra chittavaitaMsikaM tava . tadarthamiShyate rAjanprAyashchittaM tadAchara .. 12\-32\-12 (66038) idaM tu shrUyate pArtha yuddhe devAsure purA . asurA bhrAtaro jyeShThA devAshchApi yavIyasaH .. 12\-32\-13 (66039) teShAmapi shrInimittaM mahAnAsItsamuchChrayaH . yuddhaM varShasahasrANi dvAtriMshadabhavatkila .. 12\-32\-14 (66040) ekArNavAM mahIM kR^itvA rudhireNa pariplutAm . jaghnurdaityAMstathA devAstridivaM chAbhilebhire .. 12\-32\-15 (66041) tathaiva pR^ithivIM labdhvA brAhmaNA vedapAragAH . saMshritA dAnavAnAM vai sAhyArthaM darpamohitAH .. 12\-32\-16 (66042) shAlAvR^ikA iti khyAtAstriShu lokeShu bhArata . aShTAshItisahasrANi te chApi viburdhairhatAH .. 12\-32\-17 (66043) dharmavyuchChittimichChato ye.adharmasya pravartakAH . hantavyAste durAtmAno devairdaityA ivolvaNAH .. 12\-32\-18 (66044) ekaM hatvA yadi kule shiShTAnAM syAdanAmayam . kulaM hatvA cha rAShTre cha na tadvR^ittopaghAtakam .. 12\-32\-19 (66045) adharmarUpo dharmo hi kashchidasti narAdhipa . dharmarUpo hyadharmashcha tachcha j~neyaM vipashchitA .. 12\-32\-20 (66046) tasmAtsaMstambhayAtmAnaM shrutavAnasi pANDava . devaiH pUrvagataM mArgamanuyAto.asi bhArata .. 12\-32\-21 (66047) na hIdR^ishA gamiShyanti narakaM pANDavarShabha . bhrAtR^InAshvAsayaitAMstvaM suhR^idashcha paraMtapa .. 12\-32\-22 (66048) yo hi pApasamArambhe kArye tadbhAvabhAvitaH . kurvannapi tathaiva syAtkR^itvA cha nirapatrapaH .. 12\-32\-23 (66049) tasmiMstatkaluShaM sarvaM samastamiti shabditam . prAyashchittaM na tasyAsti hrAso vA pApakarmaNaH .. 12\-32\-24 (66050) tvaM tu shuklAbhijAtIyaH paradoSheNa kAritaH . anichChamAnaH karmedaM kR^itvA cha paritapyase .. 12\-32\-25 (66051) ashvamedho mahAyaj~naH prAyashchittamudAhR^itam . tamAhara mahArAja vipApmaivaM bhaviShyasi .. 12\-32\-26 (66052) marudbhiH saha jitvA.arInbhagavAnpAkashAsanaH . ekaikaM kratumAhR^itya shatakR^itvaH shatakratuH .. 12\-32\-27 (66053) dhUtapApmA jitasvargo lokAnprApya sukhodayAn . marudgaNairvR^itaH shakraH shushubhe bhAsayandishaH .. 12\-32\-28 (66054) svarge loke mahIyantamapsarobhiH shachIpatim . R^iShayaH paryupAsante devAshcha vibudheshvaram .. 12\-32\-29 (66055) seyaM tvAmanusaMprAptA vikrameNa vasuMdharA . nirjitAshcha mahIpAlA vikrameNa tvayA.anadha .. 12\-32\-30 (66056) teShAM purANi rAShTrANi gatvA rAjansuhR^idvR^ItaH . bhrAtR^InputrAMshcha pautrAMshcha svesve rAjye.abhiShechaya .. 12\-32\-31 (66057) bAlAnapi cha garbhasthAnsAMtvena samudAcharan . ra~njayanprakR^itIH sarvAH paripAhi vasuMdharAm .. 12\-32\-32 (66058) kumAro nAsti yeShAM cha kanyAstatrAbhiShechaya . kAmAshayo hi strIvargaH shokamevaM prahAsyasi .. 12\-32\-33 (66059) evamAshvAsanaM kR^itvA sarvarAShTreShu bhArata . yajasva vAjimedhena yathendro vijayI purA .. 12\-32\-34 (66060) ashochyAste mahAtmAnaH kShatriyAH kShatriyarShabha . svakarmabhirgatA nAshaM kR^itAntabalamohitAH .. 12\-32\-35 (66061) avAptaH kShatradharmaste rAjyaM prAptamakaNTakam . rakSha svadharmaM kaunteya shreyAnyaH pretyabhAvikaH .. .. 12\-32\-36 (66062) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvAtriMsho.adhyAyaH .. 32\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-32\-3 kR^itAntavidhiH paraprAjaharaNaM tena saMyuktAH . svAparAdhenaiva hatA ityarthaH .. 12\-32\-6 idaM yukSham . asmai asya aishvaraM niyantR^itvam .. 12\-32\-11 utpattivadvinAsho.api yAdR^ichChika eveti bhAvaH .. 12\-32\-12 chittavaitaMsikaM chittabandhanaM tadarthaM tannivR^ittyartham .. 12\-32\-13 yavIyasaH yavIyAMsaH .. 12\-32\-14 samuchChrayo virodhaH .. 12\-32\-16 saMshritAH sannaddhAH . sAhyArthaM sAhAyyArtham .. 12\-32\-19 tat ekasya kulasya vA hananaM vR^ittopaghAtakam dharmanAshakaM na bhavati .. 12\-32\-23 tadbhAvabhAvitaH pApabhAvanAM gataH . kurvanpApamiti vartate .. 12\-32\-24 tasya apashchAttApino nirlajjasya prAyashchittaM vA tena pApahrAso vA nAstItyarthaH .. 12\-32\-25 paradoSheNa duryodhanadoSheNa .. 12\-32\-29 mahIyantaM mahIyamAnam .. 12\-32\-33 kAmAH Asherate.asminkAmAshayaH . pUrNakAma ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 033 .. shrIH .. 12\.33\. adhyAyaH 33 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena yudhiShThiraMprati prAyashchittaprayojakapApakarmaNAM prAyashchittAnAM cha kathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-33\-0 (66063) yudhiShThira uvAcha. 12\-33\-0x (5403) kAni kR^itveha karmANi prAyashchittIyate naraH . kiM kR^itvA muchyate tatra tanme brUhi pitAmaha .. 12\-33\-1 (66064) vyAsa uvAcha. 12\-33\-2x (5404) akurvanvihitaM karma pratiShiddhAni chAcharan . prAyashchittIyate hyevaM naro mithyA.anuvartayan .. 12\-33\-2 (66065) sUryeNAbhyudito yashcha brahmachArI bhavatyuta . tathA sUryAbhinirmuktaH kunakhI shyAvadannapi .. 12\-33\-3 (66066) parivittiH parivettA brahmejyAyAshcha dUShakaH . didhiShUpatistathA yaH syAdagredidhiShureva cha .. 12\-33\-4 (66067) avakIrNI bhavedyashcha dvijAtivadhakastathA . atIrthe brAhmaNastyAgI tIrthe chApratipAdakaH .. 12\-33\-5 (66068) grAmayAjI cha kaunteya mAMsasya parivikrayI . yashchAgnInapavidhyeta tathaiva brahmavikrayI .. 12\-33\-6 (66069) shUdrastrIvadhako yashcha pUrvaH pUrvastu garhitaH . vR^ithA pashusamAlambhI vanadAhasya kArakaH .. 12\-33\-7 (66070) anR^itenopavartI cha pratiSheddhA gurostathA . `svadattasyApahartA cha paradattanirodhakaH .. 12\-33\-8 (66071) vAgdattaM cha manodattaM dhArAdattaM cha yo haret . pAkabhedena bhoktA cha bhu~njAnasyApyanAdaraH .. 12\-33\-9 (66072) svajanaiH kalahaM chaiva AshritAnAmarakShaNam. ' etAnyenAMsi sarvANi vyutkrAntasamayashcha yaH .. 12\-33\-10 (66073) akAryANi tu vakShyAmi yAni tAni nibodha me . lokavedaviruddhAni tAnyekAgramanAH shR^iNu .. 12\-33\-11 (66074) svadharmasya parityAgaH paradharmasya cha kriyA . ayAjyayAjanaM chaiva tathA.abhakShyasya bhakShaNam .. 12\-33\-12 (66075) sharaNAgatasaMtyAgo bhR^ityasyAbharaNaM tathA . rasAnAM vikrayashchApi tiryagyonivadhastathA .. 12\-33\-13 (66076) AdhAnAdIni karmANi shaktimAnna karoti yaH . aprayachChaMshcha sarvANi nityadeyAni bhArata .. 12\-33\-14 (66077) dakShiNAnAmadAnaM cha brAhmaNasvAbhimarshanam . sarvANyetAnyakAryANi prAhurdharmavido janAH .. 12\-33\-15 (66078) pitrA vivadate putro yashcha syAdgurutalpagaH . aprajAyannaravyAghra bhavatyadhArmiko naraH .. 12\-33\-16 (66079) uktAnyetAni karmANi vistareNetareNa cha .. 12\-33\-17 (66080) yAni kurvannikurvaMshcha prAyashchittIyate naraH . etAnyeva tu karmANi kriyamANAni mAnavaiH . yeShuyeShu nimitteShu na lipyante.atha tA~nshR^iNu .. 12\-33\-18 (66081) pragR^ihya shastramAyAntamapi vedAntagaM raNe . jighAMsantaM jighAMsIyAnna tena brahmahA bhavet .. 12\-33\-19 (66082) iti chApyatra kaunteya mantro vedeShu paThyate . vedapramANavihitaM dharmaM cha prabravImi te .. 12\-33\-20 (66083) apetaM brAhmaNaM vR^ittAdyo hanyAdAtatAyinam . na tena brahmahA sa syAnmanyustanmanyumR^ichChati .. 12\-33\-21 (66084) prANAtyaye tathA j~nAnAdAcharanmadirAmapi . Adeshito dharmaparaiH punaH saMskAramarhati .. 12\-33\-22 (66085) etatte sarvamAkhyAtaM kaunteyAbhakShyabhakShaNam . prAyashchittavidhAnena sarvametena shuddhyati .. 12\-33\-23 (66086) gurutalpaM hi gurvarthaM na dUShayati mAnavam . uddAlakaH shvetaketuM janayAmAsa shiShyataH .. 12\-33\-24 (66087) steyaM kurvaMshcha gurvarthamApatsu na niShidhyate . bahushaH kAmakAreNa na chedyaH saMpravartate .. 12\-33\-25 (66088) anyatra brAhmaNasvebhya AdadAno na duShyati . svayamaprAshitA yashcha na sa pApena lipyate .. 12\-33\-26 (66089) prANatrANe.anR^itaM vAchyamAtmano vA parasya cha . gurvarthe strIShu chaiva syAdvivAhakaraNeShu cha .. 12\-33\-27 (66090) nAvartate vrataM svapne shukramokShe kathaMchana . AjyahomaH samiddhe.agnau prAyashchittaM vidhIyate .. 12\-33\-28 (66091) pArivittyaM tu patite nAsti pravrajite tathA . bhikShite pAradAryaM cha taddharmasya na dUShakam .. 12\-33\-29 (66092) vR^ithA pashusamAlambhaM naiva kuryAnna kArayet . bhranugrahaH pashUnAM hi saMskAro vidhinoditaH .. 12\-33\-30 (66093) anarhe brAhmaNe dattamaj~nAnAttanna dUShakam . satkArANAM tathA tIrthe nityaM vA pratipAdanam .. 12\-33\-31 (66094) striyAstathApachAriNyA niShkR^itiH syAdadUShikA . api sA pUyate tena na tu bhartA praduShyati .. 12\-33\-32 (66095) tattvaM j~nAtvA tu somasya vikrayaH syAdadoShavAn . asamarthasya bhR^ityasya visargaH syAdadoShavAn .. 12\-33\-33 (66096) vanadAho gavAmarthe kriyamANo na dUShakaH . uktAnyetAni karmANi yAni kurvanna duShyati .. 12\-33\-34 (66097) prAyashchittAni vakShyAmi vistareNaiva bhArata . `yAni kR^itvA naraH pUto bhaviShyati narAdhipa ..' .. 12\-33\-35 (66098) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trayastriMsho.adhyAyaH .. 33\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-33\-1 prAyashchittIyate prAyashchitte.adhikriyate .. 12\-33\-2 mithyAnuvartayankApaTyaM charan .. 12\-33\-4 anUDhe jyeShThe UDhavAn kaniShThaH parivettA . parivittiH pUrvajaH. jyeShThAyAmanUDhAyAM kaniShThAmUDhavAnagredidhiShuH. didhiShUpatistu kaniShThAvivAhottaraM jyeShThAmUDhavAn .. 12\-33\-5 abakIrNAM naShTavrataH . atIrthe apAtre tyAgI dAtA .. 12\-33\-6 apavidhyeta tyajet . brahmavikrayI bhR^itakAdhyApakaH .. 12\-33\-14 nityadeyAni gogrAsAdIni .. 12\-33\-16 aprajAyan dharmapatnyAM kAle maithunamakurvan .. 12\-33\-17 itareNa saMkShepeNa .. 12\-33\-19 jighAMsI hantumichChAvAn . iyAt gachChet .. 12\-33\-20 mantro manyurakArShInnamonam ityAdirmanyave svAhetyantaH .. 12\-33\-21 manyuH krodhaH tanmanyuM shatroH krodhaM prati R^ichChati gachChati . krodha eva taM pratIpIbhUya parasharIradvArA hantItyarthaH .. 12\-33\-22 Adeshita upadiShTaH .. 12\-33\-24 gurvarthaM gurvAj~nayA .. 12\-33\-26 svaya prakAshito yashcha iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-33\-28 vrataM nAvartate punarupanayanaM na kartavyamityarthaH . AjyahomaH punarmAmaitvindriyamiti mantreNa .. 12\-33\-29 vatipte jyeShThabhrAtari . bhikShite dharmArthamapi retaH si~ncheti striyA prArthite sati .. 12\-33\-30 pashUnAmanugrahaH ahiMsanaM saMskAraH pAvitryamityanvayaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 034 .. shrIH .. 12\.34\. adhyAyaH 34 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena yudhiShThiraMprati pApAnAM prAyashchittAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-34\-0 (66099) vyAsa uvAcha. 12\-34\-0x (5405) tapasA karmaNA chaiva pradAnena cha bhArata . punAti pApaM puruShaH pUtashchenna pravartate .. 12\-34\-1 (66100) ekakAlaM tu bhu~njAnashcharanbhaikShaM svakarmakR^it . kapAlapANiH khaTvA~NgI brahmachArI sadotthitaH .. 12\-34\-2 (66101) anasUyuradhaH shAyI karma loke prakAshayan . pUrNairdvAdashabhirvarShairbrahmahA vipramuchyate .. 12\-34\-3 (66102) lakShyaH shastrabhR^itAM vA syAdviduShAmichChayA.a.atmanaH . prAsyedAtmAnamagnau vA samiddhe triravAkshirAH .. 12\-34\-4 (66103) japanvA.anyatamaM vedaM yojanAnAM shataM vrajet . sarvasvaM vA vedavide brAhmaNAyopapAdayet .. 12\-34\-5 (66104) dhanaM vA jIvanAyAlaM gR^ihaM vA saparichChadam . muchyate brahmahatyAyA goptA gobrAhmaNasya cha .. 12\-34\-6 (66105) Sha~NgirvarShaiH kR^ichChrabhojI brahmahA pUyate naraH . mAsemAse samashnaMstu tribhirvarShaiH pramuchyate .. 12\-34\-7 (66106) saMvatsareNa mAsAshI pUyate nAtra saMshayaH . tathaivopavasanrAjansvalpenApi prapUyate .. 12\-34\-8 (66107) kratunA chAshvamedhena pUyate nAtra saMshayaH . ye chApyavabhR^ithasnAtAH kechidevaMvidhA narAH . te sarve dhUtapApmAno bhavantIti parA shrutiH .. 12\-34\-9 (66108) brAhmaNArthe hato yuddhe muchyate brahmahatyayA .. 12\-34\-10 (66109) gavAM shatasahasraM tu pAtrebhyaH pratipAdayet . brahmahA vipramuchyeta sarvapApebhya eva cha .. 12\-34\-11 (66110) kapilAnAM sahasrANi yo dadyAtpa~nchaviMshatim . dogdhrINAM sa cha pApebhyaH sarvebhyo vipramuchyate .. 12\-34\-12 (66111) gosahasraM savatsAnAM dogdhrINAM prANasaMshaye . sAdhubhyo vai daridrebhyo dattvA muchyeta kilviShAt .. 12\-34\-13 (66112) shataM vai yastu kAmbhojAnbrAhmaNebhyaH prayachChati . niyatebhyo mahIpAla sa cha pApAtpramuchyate .. 12\-34\-14 (66113) manorathaM tu yo dadyAdekasmA api bhArata . na kIrtayeta dattvA yaH sa cha pApAtpramuchyate .. 12\-34\-15 (66114) surApAnaM sakR^itkR^itvA yo.agnivarNAM surAM pibet . sa pAvayatyathAtmAnamiha loke paratra cha .. 12\-34\-16 (66115) maruprapAtaM prapata~njvalanaM vA samAvishan . mahAprasthAnamAtiShThanmuchyate sarvakilbiShaiH .. 12\-34\-17 (66116) bR^ihaspatisaveneShTvA surApo brAhmaNaH punaH . samitiM brAhmaNo gachChediti vai brahmaNaH shrutiH .. 12\-34\-18 (66117) bhUmipradAnaM kuryAdyaH surAM pItvA vimatsaraH . punarna cha pibedrAjansaMskR^itaH sa cha shudhyati .. 12\-34\-19 (66118) gurutalpI shilAM taptAmAyasImabhisaMvishet . avakR^ityAtmanaH shephaM pravrajedUrdhvadarshanaH .. 12\-34\-20 (66119) sharIrasya vimokSheNa muchyate karmaNo.ashubhAt . karmabhyo vipramuchyante yatAH saMvatsaraM striyaH .. 12\-34\-21 (66120) mahAvrataM charedyastu dadyAtsarvasvameva tu . gurvarthe vA hato yuddhe sa muchyetkarmaNo.ashubhAt .. 12\-34\-22 (66121) anR^itenopavartI chetpratiroddhA gurostathA . upAhR^itya priyaM tasmai tasmAtpApAtpramuchyate .. 12\-34\-23 (66122) avakIrNanimittaM tu brahmahatyAvrataM charet . gocharmavAsAH ShaNmAsAMstathA muchyeta kilbiShAt .. 12\-34\-24 (66123) paradAropasevI tu parasyApaharanvasu . saMvatsaraM vratI bhUtvA tathA muchyeta kilbiShAt .. 12\-34\-25 (66124) dhanaM tu yasyApaharettasmai dadyAtsamaM vasu . vividhenAbhyupAyena tadA muchyeta kilbiShAt .. 12\-34\-26 (66125) kR^ichChrAddvAdasharAtreNa saMyatAtmA vrate sthitaH . parivettA bhavetpUtaH parivittistathaiva cha .. 12\-34\-27 (66126) niveshyaM tu punastena bhavettArayatA pitR^In . na tu striyA bhaveddoSho na tu sA tena lipyate .. 12\-34\-28 (66127) bhojanaM hyantarAshuddhaM chAturmAsye vidhIyate . striyastena prashudhyanti iti dharmavido viduH .. 12\-34\-29 (66128) striyastvAsha~NkitAH pApe nopagamyA vijAnatA . rajasA tA vishudhyante bhasmanA bhAjanaM yathA .. 12\-34\-30 (66129) pAdajochChiShTakAMsyaM yadgavA ghrAtamathApi vA . gaNDUShochChiShTamapi vA vishudhyeddashabhistu tat .. 12\-34\-31 (66130) chatuShpAtsakalo dharmo brAhmaNasya vidhIyate . pAdona iShTo rAjanye tathA dharmo vidhIyate .. 12\-34\-32 (66131) tathA vaishye cha shUdre cha pAdaH pAdo vidhIyate . vidyAdevaMvidhanaiShAM gurulAghavanishchayam .. 12\-34\-33 (66132) tiryagyonivadhaM kR^itvA drumAMshChitvottarAnbahUn . trirAtraM vAyubhakShaH syAtkarma cha prathayannaraH .. 12\-34\-34 (66133) agamyAgamane rAjanprAyashchittaM vidhIyate . ArdravastreNa ShaNmAsAnvibhAvyaM bhasmashAyinA .. 12\-34\-35 (66134) evameva tu sarveShAmakAryANAM vidhirbhavet . brahmaNoktena vidhinA dR^iShTAntAgamahetubhiH .. 12\-34\-36 (66135) sAvitrImapyadhIyAnaH shuchau deshe mitAshanaH . ahiMso mandakaM jalpAnmuchyate sarvakilbiShAt .. 12\-34\-37 (66136) ahaH su satataM tiShThedabhyAkAshaM nishAH svapan . trirahni trirnishAyAM cha savAsA jalamAvishet .. 12\-34\-38 (66137) strIshUdrapatitAMshchApi nAbhibhAShedbratAnvitaH . pApAnyaj~nAnataH kR^itvA muchyedevaMvrato dvijaH .. 12\-34\-39 (66138) shubhAshubhaphalaM pretya labhate bhUtasAkShikam . atirichyettayoryastu tatkartA labhate phalam .. 12\-34\-40 (66139) tasmAddAnena tapasA karmaNA cha phalaM shubham . vardhayedashubhaM kR^itvA yathA syAdatirekavAn .. 12\-34\-41 (66140) kuryAchChubhAni karmANi nimitte pApakarmaNAm . dadyAnnityaM cha vittAni tathA muchyeta kilbiShAt .. 12\-34\-42 (66141) anurUpaM hi pApasya prAyashchittamudAhR^itam . mahApAtakavarjaM tu prAyashchittaM vidhIyate .. 12\-34\-43 (66142) bhakShyAbhakShyeShu chAnyeShu vAchyAvAchye tathaiva cha . aj~nAnaj~nAnayo rAjanvihitAnyanujAnataH .. 12\-34\-44 (66143) jAnatA tu kR^itaM pApaM guru sarvaM bhavatyuta . aj~nAnAtskhalite doShe prAyashchittaM vidhIyate .. 12\-34\-45 (66144) shakyate vidhinA pApaM yathoktena vyapohitum . Astike shraddadhAne cha vidhireSha vidhIyate .. 12\-34\-46 (66145) nAstikAshraddadhAneShu puruSheShu kadAchana . dambhadveShapradhAneShu vidhireSha na shiShyate .. 12\-34\-47 (66146) shiShTAchArashcha diShTashcha dharmo dharmabhUtAM vara . sevitavyo naravyAghra pretyeha cha hitepsunA .. 12\-34\-48 (66147) sa rAjanmokShyate pApAttena pUrNena hetunA . trANArthaM vA vadhe teShAmathavA nR^ipakarmaNA .. 12\-34\-49 (66148) athavA te ghR^iNA kAchitprAyashchittaM chariShyasi . mA chaivAnAryajuShTena mR^ityunA nidhanaM gamaH .. 12\-34\-50 (66149) vaishampAyana uvAcha. 12\-34\-51x (5406) evamukto bhagavatA dharmarAjo yudhiShThiraH . chintayitvA muhUrtena pratyuvAcha tapodhanam .. .. 12\-34\-51 (66150) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chatustriMsho.adhyAyaH .. 34\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-34\-1 tapasA kachChrachAndrAyaNAdinA . karmaNA yaj~nAdinA punArishodhayati .. 12\-34\-3 karma brahmahatyAm .. 12\-34\-5 avAkUshirAH yaM kaMchidvedaM japan yojanAnAM shataM trirvrajet shatatrayayojanaM padachAreNa tIrthayAtrAyAM vedaM japanmuchyata ityarthaH .. 12\-34\-7 kachChrabhojI kR^ichChrarItyA bhu~njAnaH .. 12\-34\-17 maruprapAtaM nirjaladeshe parvatAgrAtpatanam . mahAprasthAnaM kedAre himavadAhoraNam .. 12\-34\-18 niShpApaH san brAhmaNasabhAmAroDhuM yogyo bhavatItyarthaH .. 12\-34\-19 udapAnaM shivaM kuryAtsurAmiti Da . tha. pAThaH .. 12\-34\-21 yatAH tyaktAhAravihArAH .. 12\-34\-22 mahAvrataM mAsamAtraM jalasyApi tyAgaH .. 12\-34\-24 kharacharmavAsAH ShaNmAsAniti Da.tha.pAThaH .. 12\-34\-28 tena kaniShThena niveshyaM vivAhAntaraM kartavyam .. 12\-34\-29 antarAbhojanaM dhAraNApAraNavratena mAsachatuShTyakR^itena shudhyanti mahApApayoge . bhAjanaM tvR^itunAshuddhaM chAturmAsyaM vidhIyate iti tha. pAThaH. bhAjanaM pUtinA shuddhamiti Da. pAThaH .. 12\-34\-31 shUdrasya uchChiShTaM kAMsyaM pAtram . dashabhiH shodhanaiH shuddhyati. tAni cha pa~nchagavyena mR^ittoyairbhasmanAmlena vahnineti .. 12\-34\-33 vidhIyate pAdaH pAdo.apakR^iShTa ityarthaH . vaishyasya dvipAdaH. shUdrasya pAdamAtraH. dharmaH shauchAdiH .. 12\-34\-36 dR^iShTAntabhUto ya AgamastatroktairhetubhiryAvadena ityAdyaiH .. 12\-34\-38 tiShThedityupaveshanAdervyAvR^ittiH . abhyAkAshaM nirAvaraNe sthaNDilAdau. anurUpaM hi pApasya abhyAkAshamiti Ta. pAThaH .. 12\-34\-40 yatra puNye pApe vAtirichyet yo.adhiko bhavati sa itareNetaradabhibhUyAtiriktasya phalaM bhu~Nkta ityarthaH . atirichyeta yo yatra iti jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 035 .. shrIH .. 12\.35\. adhyAyaH 35 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena yudhiShThiraMprati bhakShyAbhakShyapAtrApAtravivechanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-35\-0 (66151) yudhiShThira uvAcha. 12\-35\-0x (5407) kiM bhakShyaM chApyabhakShyaM cha kiMcha deyaM prashasyate . kiMcha pAtramapAtraM vA tanme brUhi pitAmaha .. 12\-35\-1 (66152) vyAsa uvAcha. 12\-35\-2x (5408) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . siddhAnAM chaiva saMvAdaM manoshchaiva prajApateH .. 12\-35\-2 (66153) R^iShayastu vrataparAH samAgamya purA vibhum . dharmaM paprachChurAsInamAdikAle prajApatim .. 12\-35\-3 (66154) kathamantraM kathaM dAnaM gamyAgamyAH kathaM striyaH . kAryAkAryaM cha yatsarvaM shaMsa vai tvaM prajApate .. 12\-35\-4 (66155) tairevamukto bhagavAnmanuH svAyaMbhuvo.abravIt . shushrUShadhvaM yathAvR^ittaM dharmaM vyAsasamAsataH .. 12\-35\-5 (66156) anAdeshe japo homa upavAsastathaiva cha . Atmaj~nAnaM puNyanadyo yatra prAyashcha tatparAH .. 12\-35\-6 (66157) anAdiShTaM tathaitAni puNyAni dharaNIbhR^itaH . suvarNaprAshanamapi ratnAdisnAnameva cha .. 12\-35\-7 (66158) devasthAnAbhigamanamAjyaprAshanameva cha . etAni medhyaM puruShaM kurvantyAshu na saMshayaH .. 12\-35\-8 (66159) na garveNa bhavetprAj~naH kadAchidapi mAnavaH . dIrghamAyurathechChanhi trirAtraM choShNapo bhavet .. 12\-35\-9 (66160) adattasyAnupAdAnaM dAnamadhyayanaM tapaH . ahiMsA satyamakrodhaM kShamA dharmasya lakShaNam .. 12\-35\-10 (66161) sa eva dharmaH so.adharmo deshakAle pratiShThitaH . AdAnamanR^itaM hiMsA dharmo hyAtyantikaH smR^itaH .. 12\-35\-11 (66162) dvividhau chApyubhAvetau dharmAdharmau vijAnatAm . apravR^ittiH pravR^ittishcha dvaividhyaM lokavedayoH .. 12\-35\-12 (66163) apravR^itteramartyatvaM martyatvaM karmaNaH phalam . ashubhasyAshubhaM vidyAchChubhasya shubhameva cha . etayoshchobhayoH syAtAM shubhAshubhatayA tathA .. 12\-35\-13 (66164) daivaM cha daivasaMyuktaM prANashcha pralayastathA . aprekShApUrvakaraNAdashubhAnAM shubhaM phalam .. 12\-35\-14 (66165) UrdhvaM bhavati saMdehAdihAdiShTArthameva cha . aprekShApUrvakaraNAtprAyashchittaM vidhIyate .. 12\-35\-15 (66166) krodhamohakR^ite chaiva dR^iShTAntAgamahetubhiH . sharIrANAmupaklesho manasashcha priyApriye . tadauShadhaishcha mantraishcha prAyashchittaishcha shAmyati .. 12\-35\-16 (66167) upavAsenaikarAtraM daNDotsarge narAdhipaH . vishuddhyedAtmashuddhyarthaM trirAtraM tu purohitaH .. 12\-35\-17 (66168) kShayaM shokaM prakurvANo na mriyeta yadA naraH . shastrAdibhirupAviShTastrirAtraM tatra nirdishet .. 12\-35\-18 (66169) jAtishreNyadhivAsAnAM kuladharmAMshcha shAshvatAn . varjayanti cha ye dharmaM teShAM dharmo na vidyate .. 12\-35\-19 (66170) dasha vA vedashAstraj~nAstrayo vA dharmapAThakAH . yadbrUyuH kArya utpanne sa dharmo dharmasaMshaye .. 12\-35\-20 (66171) anuShNA mR^ittikA chaiva tathA kShudrapipIlikAH . shleShmAtakastathA viprairabhakShyaM viShameva cha .. 12\-35\-21 (66172) abhakShyA brAhmaNairmatsyAH shakalairye vivarjitAH . chatuShpAtkachChapAdanyo maNDUkA jalajAshcha ye .. 12\-35\-22 (66173) bhAsA haMsAH suparNAshcha chakravAkAH plavA bakAH . kAko madrushcha gR^idhrashcha shyenolUkastathaiva cha .. 12\-35\-23 (66174) kravyAdA daMShTriNaH sarve chatuShpAtpakShiNashcha ye . yeShAM chobhayato dantAshchaturdaMShTrAshcha sarvashaH .. 12\-35\-24 (66175) eDakAshcha mR^igoShTrANAM sUkarANAM gavAmapi . mAnuShINAM kharINAM cha na pibedbrAhmaNaH payaH .. 12\-35\-25 (66176) pretAnnaM sUtakAnnaM cha yachcha kiMchidanirdasham . abhojyaM chApyapeyaM cha dhenordugdhamanirdasham .. 12\-35\-26 (66177) rAjAnnaM teja Adatte shUdrAnnaM brahmavarchasam . AyuH suvarNakArAnnamavIrAyAshcha yoShitaH .. 12\-35\-27 (66178) viShThA vArdhuShikasyAnnaM gaNikAnnamathendriyam . mR^iShyanti ye chopapatiM strIjitAnnaM cha sarvashaH .. 12\-35\-28 (66179) dIkShitasya kadaryasya kratuvikrayikasya cha . takShNashcharmAvakartushcha puMshchalyA rajakasya cha .. 12\-35\-29 (66180) chikitsakasya yachchAnnamabhojyaM rakShiNastathA . gaNagrAmAbhishastAnAM ra~NgastrIjIvinAM tathA .. 12\-35\-30 (66181) parivittInAmapuMsAM cha bandidyUtavidAM tathA . vAmahastAhR^itaM chAnnaM shuShkaM paryuShitaM cha yat .. 12\-35\-31 (66182) surAnugatamuchChiShTamabhojyaM sheShitaM cha yat . piShTamAMsekShushAkAnAmAvikAjApayastathA . saktu dhAnA karambhAshcha nopabhogyAshchirasthitAH .. 12\-35\-32 (66183) pAyasaM kR^isaraM mAMsamapUpAshcha vR^ithA kR^itAH . apeyAshchApyabhakShyAshcha brAhmaNairgR^ihamedhibhiH .. 12\-35\-33 (66184) devAnR^iShInmanuShyAMshcha pitR^IngR^ihyAshcha devatAH . pUjayitvA tataH pashchAdgR^ihastho bhoktumarhati .. 12\-35\-34 (66185) yathA pravrajito bhikShustathaiva sve gR^ihe vaset . evaMvR^ittaH priyairdAraiH saMbasandharmamApnuyAt .. 12\-35\-35 (66186) na dadyAdyashase dAnaM na bhayAnnopakAriNe . na nR^ityagItashIleShu hAsakeShu cha dhArmikaH .. 12\-35\-36 (66187) na matte chaiva nonmatte na stene na cha kutsake . na vAgghIne vivarNe vA nA~NgahIne na vAmane .. 12\-35\-37 (66188) na durjane dauShkule vA vratairyo vA na saMskR^itaH . na shrotriyamR^ite dAnaM brAhmaNe brahmavarjite .. 12\-35\-38 (66189) asamyachkaiva yaddattamasamyak cha pratigrahaH . ubhayaM syAdanarthAya dAturAdAtureva cha .. 12\-35\-39 (66190) yathA khadiramAlambya shilAM vApyarNavaM taran . ma~njeta ma~njatastadvaddAtA yashcha pratigrahI .. 12\-35\-40 (66191) kAShThairArdrairyathA vahnirupastIrNo na dIpyate . tapaHsvAdhyAyachAritrairevaM hInaH pratigrahI .. 12\-35\-41 (66192) kapAle yadvadApaH syuH shvadR^itau cha yathA payaH . AshrayasthAnadoSheNa vR^ittahIne tathA shrutam .. 12\-35\-42 (66193) nirmantro nirvR^ito yaH syAdashAstraj~no.anasUyakaH . anukroshAtpradAtavyaM hIneShvavratikeShu cha .. 12\-35\-43 (66194) na vai deyamanukroshAddInAyApaguNAya tu . AptAcharita ityeva dharma ityeva vA punaH .. 12\-35\-44 (66195) niShkAraNaM smR^itaM dattaM brAhmaNe brahmavarjite . na phaletpAtradoSheNa na chAtrAsti vichAraNA .. 12\-35\-45 (66196) yathA dArumayo hastI yathA charmamayo mR^igaH . brAhmaNashchAnadhIyAnastrayaste nAmadhArakAH .. 12\-35\-46 (66197) yathA ShaNDho.aphalaH strIShu yathA gaurgavi chAphalA . shakunirvApyapakShaH syAnnirmantro brAhmaNastathA .. 12\-35\-47 (66198) grAmasthAnaM yathA shUnyaM yathA kUpashcha nirjalaH . yathA hutamanagnau cha tathaiva syAnnirAkR^itau .. 12\-35\-48 (66199) devatAnAM pitR^INAM cha havyakavyavinAshakaH . sarvathA.arthaharo mUrkho na lokAnprAptumarhati .. 12\-35\-49 (66200) etatte kathitaM sarvaM yathAvR^ittaM yudhiShThira . samAsena mahaddhyetachChrotavyaM naratarShabha .. .. 12\-35\-50 (66201) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchatriMsho.adhyAyaH .. 35\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-35\-3 prajApatiM manum .. 12\-35\-4 kathaM pAtraM dAnamadhyayanaM tapa iti jha . pAThaH. tatra kathaM kena prakAreNa. annamadanIyaM kiMdravyaka kartavyamityarthaH .. 12\-35\-5 vyAro vistaraH .. 12\-35\-6 anAdeshe visheShato.anukte doShe . yatra deshe tatparAH japAdiparAH prAyaH bahushaH santi so.api ga~NgAdivatpAvana ityarthaH .. 12\-35\-7 tathA japAdivat . puNyAnyetAni vakShyamANAni. dharaNIbhR^itaH parvatA brahmagiriprabhR^itayaH. AdipadAtsuvarNasnAnAdi. anAdiShTaM prAyashchittaM sAmAnyamityarthaH .. 12\-35\-9 garveNa yukto na bhavet pUjAM nAvagaNayet . avagaNane tu trirAtramuShNapo bhavediti taptakR^ichChraM dharmashAstroktaM kuryAdityarthaH .. 12\-35\-10 tapa upavAsAdi .. 12\-35\-11 AdAnaM steyam . prANAtyayAdAvadharmasyApi steyAderdharmatvamityarthaH .. 12\-35\-12 vaidikyau pravR^ittyapravR^ittI martyAtvAmR^itatvaprade . laukikyau tu te shubhe chechChubhaphale ashubhe chedashubhaphale ityAha dvAbhyAM dvividhAviti .. 12\-35\-13 etayorlaukikyoH . phale api kAraNAnurUpe ityarthaH .. 12\-35\-14 daivayuktaM shAstrIyaM karma . prANo jIvanam. eteShAM chaturNAmaprekShApUrvaM yatkiMchikriyate tarhyashubhAno nIchAnAmapi puMsAM tasya phalaM shubhaM bhavati .. 12\-35\-15 satyapi saMdehe yallokavigAnaparihArArthaM kR^itaM nityAdi yachcha kevalaM dR^iShTArthaM kR^itaM shyenAdi tatrobhayatrApi .. 12\-35\-16 krodhAdinA yanmanasaH priyamapriyaM kR^itaM tatra dR^iShTAntAgamahetubhiH pUrvoktairyAvadena ityAdyaiH pramANairdehasya shoShaNamupavAsAdikaM prAyashchittaM kartavyam . auShadhairhaviShyAshanaiH. mantraishcha pavitrajapaiH. chAdanyadapi. tIrthATanashramAdibhistatpApaM shAmyatIti sArdham .. 12\-35\-18 kShayaM putrAdimaraNanimittamAtmavadhArthaM pravR^itto na mriyeta chet trirAtramupavAsaM charet .. 12\-35\-19 jAtirbrAhmaNatvAdiH . shreNI gR^ihasthAdInAM pa~NktiH. adhivAso janbhabhUmiH. jAtyAdidharmAMshcha ye varjayanti teShAM dharmaH prAyashchittAdi svarUpo na vidyate .. 12\-35\-20 pAThakAH shodhakAH . kArye prAyashchittanimitte doShe .. 12\-35\-25 eDakA meShI .. 12\-35\-26 abhojyaM pAyasAdyantargatam .. 12\-35\-27 avIrAyAH patiputrahInAyAH .. 12\-35\-28 indriyaM shukram . gaNikAditrayANAmannam .. 12\-35\-29 dIkShitasya agnIShomIyavapAhomAtprA~N na bhoktavyam . kadaryo dhanavyayabhayAdbhogatyAgahInaH .. 12\-35\-30 rakShiNo grAmapAlakasya sImAdirakShiNo vA .. 12\-35\-31 vAdyamAnAhR^itaM chAnnamiti Ta.Da.tha . pAThaH .. 12\-35\-32 sheShitaM kuTumbAyA.adattvAtmArthaM rakShitam . dhAnA bhR^iShTayavAH. karambhA dadhisaktavaH .. 12\-35\-33 kR^isaraM tilamishra odanaH . vR^ithAkR^itAH devatAdyuddeshaM vinA kR^itAH .. 12\-35\-36 hAsakeShu parihAsapareShu bhANDeShu .. 12\-35\-37 vAgdhIne mUke mUrkhe vA .. 12\-35\-42 shvadR^itau shunakacharmamaye koshe .. 12\-35\-43 anukroshAddayayA .. 12\-35\-44 Aptacharita iShTakArIti buddhyA dharmabuddhyA vA nirmantre na deyamityAha navA iti .. 12\-35\-45 niShkAraNaM niShphalam .. 12\-35\-48 nirAkR^itau mUrkhe .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 036 .. shrIH .. 12\.36\. adhyAyaH 36 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAsena bhIShmamukhArAjadharmAdishravaNe AdiShTasya yudhiShThirasya kR^iShNAdyAj~nayA dhR^itarAShTrAdibhiH saha kurunagarapraveshaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-36\-0 (66202) yudhiShThira uvAcha. 12\-36\-0x (5409) shrotumichChAmi bhagavanvistareNa mahAmune . rAjadharmAndvijashreShTha chAturvarNyasya chAkhilAn .. 12\-36\-1 (66203) Apatsu cha yathA nItiH praNetavyA dvijottama . dharmyamAlambya panthAnaM vijayeyaM kathaM mahIm .. 12\-36\-2 (66204) prAyashchittakathA hyeShA bhakShyAbhakShyasamanvitA . kautUhalAnupravaNA harShaM janayatIva me .. 12\-36\-3 (66205) dharmacharyA cha rAjyaM cha nityameva virudhyate . evaM muhyati me chetashchintayAnasya nityashaH .. 12\-36\-4 (66206) vaishampAyana uvAcha. 12\-36\-5x (5410) tamuvAcha mahArAja vyAso vedavidAM varaH . nAradaM samabhiprekShya sarvaM jAnanpurAtanam .. 12\-36\-5 (66207) shrotumichChasi cheddharmaM nikhilena narAdhipa . prehi bhIShmaM mahAbAho vR^iddhaM kurupitAmaham .. 12\-36\-6 (66208) sa te dharmarahasyeShu saMshayAnmanasi sthitAn . ChettA bhAgIrathIputraH sarvaj~naH sarvadharmavit .. 12\-36\-7 (66209) janayAmAsa yaM devI divyA tripathagA nadI . sAkShAddadarsha yo devAnsarvAnindrapurogamAn .. 12\-36\-8 (66210) bR^ihaspatipurogAMstu devarShInasakR^itprabhuH . toShayitvopachAreNa rAjanItimadhItavAn .. 12\-36\-9 (66211) ushanA veda yachChAstraM devAsuragururdvijaH . sa cha dharmaM savaiyAkhyaM prAptavAnkurusattamaH .. 12\-36\-10 (66212) bhArgavAchchyavanAchchApi vedAna~NgopabR^iMhitAn . pratipede mahAbuddhirvasiShThAchcharitavrataH .. 12\-36\-11 (66213) pitAmahasutaM jyeShThaM kumAraM dIptatejasam . adhyAtmagatitattvaj~namupAshikShata yaH purA .. 12\-36\-12 (66214) mArkaNDeyamukhAtkR^itsnaM yatidharmamavAptavAn . rAmAdastrANi shakrAchcha prAptavAnpuruparShabhaH .. 12\-36\-13 (66215) mR^ityurAtmechChayA yasya jAtasya manujeShvapi . tathA.anapatyasya sataH puNyalokAdivishrutAH .. 12\-36\-14 (66216) yasya brahmarShayaH puNyA nityamAsansa bhasAdaH . yasya nAviditaM kiMchijj~nAnaM j~neyeShu dR^ishyate .. 12\-36\-15 (66217) sa te vakShyati dharmaj~naH sUkShmadharmArthatattvavit . tamabhyehi purA prANAnsa vimu~nchati dharmavit .. 12\-36\-16 (66218) evamuktastu kaunteyo dIrghapraj~no mahAmatiH . uvAcha vadatAM shreShThaM vyAsaM satyavatIsutam .. 12\-36\-17 (66219) yudhiShThira uvAcha. 12\-36\-18x (5411) vaishasaM sumahatkR^itvA j~nAtInAM romaharShaNam . AgaskR^itsarvalokasya pR^ithivInAshakArakaH .. 12\-36\-18 (66220) ghAtayitvA tamevAjau ChalenAjihnayodhinam . upasaMpraShTumarhAmi tamahaM kena hetunA .. 12\-36\-19 (66221) vaishampAyana uvAcha. 12\-36\-20x (5412) tatastaM nR^ipatishreShThaM chAturvarNyahitepsayA . punareva mahAbAhuryadushreShTho.abravIdvachaH .. 12\-36\-20 (66222) vAsudeva uvAcha. 12\-36\-21x (5413) nedAnImatinirbandhaM shoke tvaM kartumarhasi . yadAha bhagavAnvyAsastatkuruShva nR^ipottama .. 12\-36\-21 (66223) brAhmaNAstvAM mahAbAho bhrAtarashcha mahaujasaH . parjanyamiva gharmAnte nAthamAnA upAsate .. 12\-36\-22 (66224) hatashiShTAshcha rAjAnaH kR^itsnaM chaiva samAgatam . chAturvarNyaM mahArAja rAShTraM te kurujA~Ngalam .. 12\-36\-23 (66225) priyArthamapi chaiteShAM brAhmaNAnAM mahAtmanAm . niyogAdasya cha gurorvyAsasyAmitatejasaH .. 12\-36\-24 (66226) suhR^idAmasmadAdInAM draupadyAMshcha paraMtapa . kuru priyamamitraghna lokasya cha hitaM kuru .. 12\-36\-25 (66227) vaishampAyana uvAcha. 12\-36\-26x (5414) evamuktaH sa kR^iShNena rAjA rAjIvalochanaH . hitArthaM sarvalokasya samuttasthau mahAmanAH .. 12\-36\-26 (66228) so.anunIto naravyAghra viShTarashravasA svayam . dvaipAyanena cha tathA devasthAnena jiShNunA .. 12\-36\-27 (66229) etaishchAnyaishcha bahubhiranunIto yudhiShThiraH . vyajahAnmAnasaM duHkhaM saMtApaM cha mahAyashAH .. 12\-36\-28 (66230) shrutavAkyaH shrutanidhiH shrutashrAvyavishAradaH . vyavasya manasA shAntimagachChatpANDunandanaH .. 12\-36\-29 (66231) sa taiH parivR^ito rAjA nakShatrairiva chandramAH . dhR^itarAShTraM puraskR^itya svapuraM pravivesha ha .. 12\-36\-30 (66232) pravivikShuH sa dharmaj~naH kuntIputro yudhiShThiraH . archayAmAsa devAMshcha brAhmaNAMshcha sahasrashaH .. 12\-36\-31 (66233) tato navaM rathaM shubhraM kambalAjinasaMvR^itam . yuktaM ShoDashabhistvashchaiH pANDuraiH shubhalakShaNaiH .. 12\-36\-32 (66234) mantrairabhyarchitaM paNyaiH stUyamAnashcha bandibhiH . Aruroha yathA devaH somo.amratamayaM yatham .. 12\-36\-33 (66235) jagrAha rashmInkaunteyo bhImo bhImaparAkramaH . arjunaH pANDuraM ChatraM dhArayAmAsa bhAnumat .. 12\-36\-34 (66236) dhriyamANaM cha tachChatraM pANDuraM rAjamUrdhani . shushubhe tArakArAjaH sitAbhra iva chAmbare .. 12\-36\-35 (66237) chAmaravyajane tvasya vIrau jagR^ihatustadA . chandrarashmipraye shubhre mAdrIputrAvalaMkR^ite .. 12\-36\-36 (66238) te pa~ncha rathamAsthAya bhrAtaraH samalaMkR^itAH . bhUtAnIva samastAni rAjandadR^ishire tadA .. 12\-36\-37 (66239) AsthAya tu rathaM shubhraM yuktamashvairmanojavaiH . anvayAtpR^iShThato rAjanyuyutsuH pANDavAgrajam .. 12\-36\-38 (66240) rathaM hemamayaM shubhraM shaivyasugrIvayAjitam . saha sAtyakinA kR^iShNaH samAsthAyAnvayAtkurUn .. 12\-36\-39 (66241) narayAnena tu jyeShThaH pitA pArthasya bhArata . agrato dharmarAjasya gAndhArIsahito yayau .. 12\-36\-40 (66242) kurustriyashcha tAH sarvAH kuntI kR^iShNA cha mAdhavI . yAnairuchchAvachairjagmurvidureNa puraskR^itAH .. 12\-36\-41 (66243) tato rathAshcha bahulA nAgAshvasamalaMkR^itAH . pAdAtAshcha hayAshchaiva pR^iShThataH samanuvrajan .. 12\-36\-42 (66244) tato vaitAlikaiH sUtairmAgadhaishcha subhAShitaiH . stUyamAno yayau rAjA nagaraM nAgasAhvayam .. 12\-36\-43 (66245) tatprayANaM mAhabAhorbabhUvApratimaM bhuvi . AkulAkulamutkruShTaM hR^iShTapuShTajanAkulam .. 12\-36\-44 (66246) abhiyAne tu pArthasya narairnagaravAsibhiH . nagaraM rAjamArgAshcha yathAvatsamalaMkR^itAH .. 12\-36\-45 (66247) pANDureNa cha mAlyena patAkAbhishcha medinI . saMskR^ito rAjamArgo.abhUddhUpanaishcha pradhUpitaH .. 12\-36\-46 (66248) atha chUrNaishcha gandhAnAM nAnApuShpapriya~NgubhiH . mAlyadAmabhirAsaktai rAjaveshmAbhisaMvR^itam .. 12\-36\-47 (66249) kumbhAshcha nagaradvAri vAripUrNA navA dR^iDhAH . sitAH sumanaso gaurAH sthApitAstatra tatra ha .. 12\-36\-48 (66250) tathA svalaMkR^itaM dvAraM nagaraM pANDunandanaH . stUyamAnaH shubhairvAkyaiH pravivesha suhR^idvR^itaH .. .. 12\-36\-49 (66251) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaTtriMsho.adhyAyaH .. 36\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-36\-3 kautUhalena prasa~NgenA.anupravaNA abhimukhA .. 12\-36\-6 prehi prayAhi .. 12\-36\-10 yachcha devagururdrija iti jha . pAThaH. savaiyAkhyaM vyAkhyAsahitam .. 12\-36\-16 vimu~nchati vimokShyati tataH purA .. 12\-36\-18 vaishasaM vinAsham .. 12\-36\-22 nAthamAnAH yAchamAnAH . upAsata ityuttaratrApi yojyam .. 12\-36\-27 viShTarashravasA viShNunA .. 12\-36\-28 saMtApaM shArIraM tApam .. 12\-36\-29 vAkyAni vedAvayavAH . nidhistadarthavichAragrantho mImAMsA. shrutaM shrAvyaM nItishAstrAdi. vyavasya kartavyamarthaM nishchitya .. 12\-36\-33 amR^itamayaM devatAmayam .. 12\-36\-38 yuyutsurdhR^itarAShTraputraH .. 12\-36\-46 medinI samalaMkR^itetyanuShajyate . dhUpanaiH agaruprabhR^itibhirdhUpadravyaiH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 037 .. shrIH .. 12\.37\. adhyAyaH 37 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## rAjamArge nAgaraiH stUyamAnasya yudhiShThirasya rAjagR^ihametya sabhApraveshaH .. 1\.. tatra yudhiShThiraM nindatashchArvAkarAkShasasya brAhmaNairhuMkAreNa bhasmIkaraNam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-37\-0 (66252) vaishampAyana uvAcha. 12\-37\-0x (5415) praveshane tu pArthAnAM janAnAM puravAsinAm . didR^ikShUNAM sahasrANi samAjagmuH sahasrashaH .. 12\-37\-1 (66253) sa rAjamArgaH shushubhe samalaMkR^itachatvaraH . yathA chandrodaye rAjanvardhamAno mahodadhiH .. 12\-37\-2 (66254) gR^ihANi rAjamArgeShu ratnavanti mahAnti cha . prAkampantIva bhAreNa strINAM pUrNAni bhArata .. 12\-37\-3 (66255) tAH shanairiva savrIDaM prashashaMsuryudhiShThiram . bhImasenArjunau chaiva mAdrIputrau cha pANDavau .. 12\-37\-4 (66256) dhanyA tvamasi pA~nchAli yA tvaM puruShasattamAn . upatiShThasi kalyANi maharShimiva gautamI .. 12\-37\-5 (66257) tava karmANyamoghAni vratacharyA cha bhAmini . iti kR^iShNAM mahArAja prashashaMsustadA striyaH .. 12\-37\-6 (66258) prashaMsAvachanaistAsAM mithaH shabdaishcha bhArata . prItijaishcha tadA shabdaiH puramAsItsamAkulam .. 12\-37\-7 (66259) tamatItya yathAyuktaM rAjamArgaM yudhiShThiraH . alaMkR^itaM shobhamAnamupApAdrAjaveshma ha .. 12\-37\-8 (66260) tataH prakR^itayaH sarvAH paurA jAnapadAstadA . UchuH karNasukhA vAchaH samupetya tatastataH .. 12\-37\-9 (66261) diShTyA jayasi rAjendra shatrU~nChatruniShUdana . diShTyA rAjyaM punaH prAptaM dharmeNa cha balena cha .. 12\-37\-10 (66262) bhava nastvaM mahArAja rAjeha sharadAM shatam . prajAH pAlaya dharmeNa yathendrastridivaM tathA .. 12\-37\-11 (66263) evaM rAjakuladvAri ma~NgalairabhipUjitaH . AshIrvAdAndvijairuktAnpratigR^ihya samantataH .. 12\-37\-12 (66264) pravishya bhavanaM rAjA devarAjagR^ihopamam . shrutvA vijayasaMyuktaM rathAtpashchAdavAtarat .. 12\-37\-13 (66265) pravishyAbhyantaraM shrImAndaivatAnyabhigamya cha . pUjayAmAsa ratnaishcha gandhamAlyaishcha sarvashaH .. 12\-37\-14 (66266) nishchakrAma tataH shrImAnpunareva mahAyashAH . dadarsha brAhmaNAMshchaiva so.abhirUpAnavasthitAn .. 12\-37\-15 (66267) sa saMvR^itastadA viprairAshIrvAdavivakShubhiH . shushubhe vimalashchandrastArAgaNavR^ito yathA .. 12\-37\-16 (66268) tAMstu vai pUjayAmAsa kaunteyo vidhivaddvijAn . sumanomodakai ratnairhiraNyena cha bhUriNA . gobhirvastraishcha rAjendra vividhaishcha kimichChakaiH .. 12\-37\-17 (66269) dhaumyaM guruM puraskR^itya jyeShThaM pitarameva cha . `pravivesha sabhAM rAjA sudharmAM vAsavo yathA ..' 12\-37\-18 (66270) tataH puNyAhaghoSho.abhUddivaM stabdhveva bhArata . suhR^idAM prItijananaH puNyaH shrutisukhAvahaH .. 12\-37\-19 (66271) haMsavanneduShAM rAjandvijAnAM tatra bhAratI . shushruve vedaviduShAM puShkalArthapadAkSharA .. 12\-37\-20 (66272) tato dundubhinirghoShaH sha~NkhAnAM cha manoramaH . jayaM pravadatAM tatra svanaH prAdurabhUnnR^ipa .. 12\-37\-21 (66273) niHshabde cha sthite tatra tato viprajane punaH . rAjAnaM brAhmaNachChajhA chArvAko rAkShaso.abravIt .. 12\-37\-22 (66274) tatra duryodhanasakhA bhikShurUpeNa saMvR^itaH . sA~NkhyaH shikhI tridaNDI cha dhR^iShTo vigatasAdhvasaH .. 12\-37\-23 (66275) vR^itaH sarvaistathA viprairAshIrvAdavivakShubhiH . parassahasrai rAjendra taponiyamasaMsthitaiH .. 12\-37\-24 (66276) suduShTaH pApamAshaMsuH pANDavAnAM mahAtmanAm . anAmantryaiva tAnviprAMstamuvAcha mahIpatim .. 12\-37\-25 (66277) chArvAka uvAcha. 12\-37\-26x (5416) ime prAhurdvijAH sarve samAropya vacho mayi . dhigbhavantaM kunR^ipatiM j~nAtighAtinamastu vai .. 12\-37\-26 (66278) kiM te rAjyena kaunteya kR^itvemaM j~nAtisaMkShayam . ghAtayitvA gurUMshchaiva mR^itaM shreyo na jIvitam .. 12\-37\-27 (66279) iti te vai dvijAH shrutvA tasya duShTasya rakShasaH . vivyathushchukrushushchaiva tasya vAkyapradharShitAH .. 12\-37\-28 (66280) tataste brAhmaNAH sarve sa cha rAjA yudhiShThiraH . vrIDitAH paramodvigrAstUShNImAsanvishAMpate .. 12\-37\-29 (66281) yudhiShThira uvAcha. 12\-37\-30x (5417) prasIdantu bhavanto me praNatasyAbhiyAchataH . pratyAsannavyasaninaM na mAM dhikkartumarhatha .. 12\-37\-30 (66282) vaishampAyana uvAcha. 12\-37\-31x (5418) tato rAjanbrAhmANAste sarva eva vishAMpate . UchurnaiSha dvijo.asmAkamanyastu tava pArthiva .. 12\-37\-31 (66283) jaj~nushchainaM mahAtmAnastatastaM j~nAnachakShuShA . brAhmaNA vedavidvAMsastapobhirvimalIkR^itAH .. 12\-37\-32 (66284) brAhmaNA UchuH. 12\-37\-33x (5419) eSha duryodhanasakhA vishruto brahmarAkShasaH . parivrAjakarUpeNa hitaM tasya chikIrShati .. 12\-37\-33 (66285) na vayaM brUma dharmAtmanvyetu te bhayamIdR^isham . upatiShThatu kalyANaM bhavantaM bhrAtR^ibhiH saha .. 12\-37\-34 (66286) vaishampAyana uvAcha. 12\-37\-35x (5420) tataste brAhmaNAH sarve huMkAraiH krodhamUrchChitAH . nirbhartsayantaH shuchayo nijaghnuH pAparAkShasam .. 12\-37\-35 (66287) sa papAta vinirdagdhastejasA brahmavAdinAm . mahendrAshaninirdagdhaH pAdapo.a~NkuravAniva .. 12\-37\-36 (66288) pUjitAshcha yayurviprA rAjAnamabhinandya tam . rAjA cha harShamApede pANDavaH sasuhR^ijjanaH .. .. 12\-37\-37 (66289) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptatriMsho.adhyAyaH .. 37\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-37\-3 strINAM strIbhiH .. 12\-37\-15 abhirUpAnma~NgaladravyapANIn .. 12\-37\-17 kimichChasi kimichChasIti pR^ichChadbhirbhR^ityairvividhairgovastrAdidravyairnimantrayadbhirityarthaH .. 12\-37\-19 stabdhdhA vyApya .. 12\-37\-23 sAkShaH shikhIti jha.pAThaH .. 12\-37\-30 pratyAsannAH samIpasthAH vyasaninashchiraduHkhino bhrAtrAdayo yasya tam . bhrAtrAdiduHkhaparihArArthaM mamedaM rAjyakaraNaM natu svasukhArthamityarthaH .. 12\-37\-32 jaj~nurj~nAtavantaH .. 12\-37\-33 chArvAko nAma rAkShasaH iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 038 .. shrIH .. 12\.38\. adhyAyaH 38 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati chArvAkarAkShasasya pUrvavR^ittakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-38\-0 (66290) vaishampAyana uvAcha. 12\-38\-0x (5421) tatastatra tu rAjAnaM tiShThante bhrAtR^ibhiH saha . uvAcha devakIputraH sarvadarshI janArdanaH .. 12\-38\-1 (66291) vAsudeva uvAcha. 12\-38\-2x (5422) brAhmaNAstAta loke.asminnarchanIyAH sadA mama . ete bhUmicharA devA vAgviShAH suprasAdakAH .. 12\-38\-2 (66292) purA kR^itayuge rAjaMshchArvAko nAma rAkShasaH . tapastepe mahAbAho badaryAM bahuvArShikam .. 12\-38\-3 (66293) vareNa chChandyamAnashcha brahmaNA cha punaH punaH . abhayaM sarvabhUtebhyo varayAmAsa bhArata .. 12\-38\-4 (66294) dvijAvamAnAdanyatra prAdAdvaramanuttamam . abhayaM sarvabhUtebhyo dadau tasmai jagatpatiH .. 12\-38\-5 (66295) sa tu labdhavaraH pApo devAnamitavikramaH . rAkShasastApayAmAsa tIvrakarmA mahAbalaH .. 12\-38\-6 (66296) tato devAH sametAshcha brahmANamidamabruvan . vadhAya rakShasastasya balaviprakR^itAstadA .. 12\-38\-7 (66297) tAnuvAcha tato devo vihitaM tatra vai mayA . yathA.asya bhavitA mR^ityurachiraNeti bhArata .. 12\-38\-8 (66298) rAjA duryodhano nAma sakhA.asya bhavitA nR^iShu . tasya snehAvabaddho.asau brAhmaNAnavamaMsyate .. 12\-38\-9 (66299) tatrainaM ruShitA viprA viprakArapradharShitAH . dhakShyanti vAgbalAH pApaM tato nAshaM gamiShyati .. 12\-38\-10 (66300) sa eSha nihataH shete brahmadaNDena rAkShasaH . chArvAko nR^ipatishreShTha mA shucho bharatarShabha .. 12\-38\-11 (66301) hatAste kShatradharmeNa j~nAtayastava pArthiva . svargatAshcha mahAtmAno vIrAH kShatriyapu~NgavAH .. 12\-38\-12 (66302) sa tvamAtiShTha kAryANi mA te bhUdvuddhiranyathA . shatrU~njahi prajA rakSha dvijAMshcha paripUjaya .. .. 12\-38\-13 (66303) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTatriMsho.adhyAyaH .. 38\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 039 .. shrIH .. 12\.39\. adhyAyaH 39 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNAdibhiryudhiShThirasya rAjye.abhiShechanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-39\-0 (66304) vaishampAyana uvAcha. 12\-39\-0x (5423) tataH kuntIsuto rAjA gatamanyurgatajvaraH . kA~nchane prADbhukho hR^iShTo nyaShIdatparamAsane .. 12\-39\-1 (66305) tamevAbhimukhau pIThe pradIpte kA~nchane shubhe . sAtyakirvAsudevashcha niShIdaturariMdamau .. 12\-39\-2 (66306) madhye kR^itvA tu rAjAnaM bhImasenArjunAvubhau . niShIdaturmahAtmAnau shlakShNayormaNipIThayoH .. 12\-39\-3 (66307) dAnte shayyAsane shubhre jAmbUnadavibhUShite . pR^ithA.api sahadevena sahAste nakulena cha .. 12\-39\-4 (66308) sudharmA viduro dhaumyo dhR^itarAShTrashcha kauravaH . niShedurjvalanAkAreShvAsaneShu pR^ithakpR^ithak .. 12\-39\-5 (66309) yuyutsuH sa~njayashchaiva gAndhArI cha yashasvinI . dhR^itarAShTro yato rAjA tataH sarve samAvishan .. 12\-39\-6 (66310) tatropaviShTo dharmAtmA shvetAH sumanaso.aspR^ishat . svastikAnakShatAnbhUmiM suvarNaM rajataM maNIn .. 12\-39\-7 (66311) tataH prakR^itayaH sarvAH puraskR^itya purohitam . dadR^ishurdharmarAjAnamAdAya bahuma~Ngalam .. 12\-39\-8 (66312) pR^ithivIM cha suvarNaM cha ratnAni vividhAni cha . AbhiShechanikaM bhANDaM sarvasaMbhArasaMbhR^itam .. 12\-39\-9 (66313) kA~nchanaudumbarAstatra rAjatAH pR^ithivImayAH . pUrNakumbhAH sumanaso lAjA barhIShi gorasAH .. 12\-39\-10 (66314) shamIpippalapAlAshasamidho madhusarpiShI . sruva audumbaraH sha~NkhastathA hemavibhUShitaH .. 12\-39\-11 (66315) dAshArheNAbhyanuj~nAtastatra dhaumyaH purohitaH . prAgudakpravaNe vedIM lakShaNenopalikhya cha .. 12\-39\-12 (66316) vyAghracharmottare shukle sarvatobhadra Asane . dR^iDhapAdapratiShThAne hutAshanasamatvipi .. 12\-39\-13 (66317) upaveshya mahAtmAnaM kR^iShNAM cha drupadAtmajAm . juhAva pAvakaM dhImAnvidhimantrapuraskR^itam .. 12\-39\-14 (66318) tata utthAya dAshArhaH sha~NkhamAdAya pUritam . abhyaShi~nchatpatiM pR^ithvyAH kuntIputraM yudhiShThiram . dhR^itarAShTrashcha rAjarShiH sarvAH prakR^itayastathA .. 12\-39\-15 (66319) anuj~nAto.atha kR^iShNena bhrAtR^ibhiH saha pANDavaH . pA~nchajanyAbhiShiktashcha rAjA.amR^itamukho.abhavat .. 12\-39\-16 (66320) tato.anuvAdayAmAsuH paNavAnakadundubhIn .. 12\-39\-17 (66321) dharmarAjo.api tatsarvaM pratijagrAha dharmataH . pUjayAmAsa tAMshchApi vidhivadbhUridakShiNaH .. 12\-39\-18 (66322) tato niShkasahasreNa brAhmaNAnsvastyavAchayan . vedAdhyayanasaMpannAndhR^itishIlasamanvitAn .. 12\-39\-19 (66323) te prItA brAhmaNA rAjansvastyUchurjayameva cha . haMsA iva cha nardantaH prashashaMsuryudhiShThiram .. 12\-39\-20 (66324) yudhiShThira mahAbAho diShTyA jayasi pANDava . diShTyA svadharmaM prApto.asi vikrameNa mahAdyute .. 12\-39\-21 (66325) diShTyA gANDIvadhanvA cha bhImasenashcha pANDavaH . tvaM chApi kushalI rAjanmAdrIputrau cha pANDavau .. 12\-39\-22 (66326) muktA vIrakShayAttasmAtsaMgrAmAdvijitadviShaH . kShipramuttarakAryANi kuru sarvANi bhArata .. 12\-39\-23 (66327) tataH prItyA.architaH sadbhirdharmarAjo yudhiShThiraH . pratipede mahadrAjyaM suhR^idbhiH saha bhArata .. .. 12\-39\-24 (66328) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonachatvAriMsho.adhyAyaH .. 39\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-39\-1 gatamanyurvItadainyaH . gatajvaro vItashokaH .. 12\-39\-2 niShIdaturiti niShedaturityarthe ArSham .. 12\-39\-4 dAnte gajadantamaye .. 12\-39\-5 sudharmA duryodhanapurohitaH .. 12\-39\-7 svastikAnsarvatobhadrAdya~NkitAni devatApIThAni .. 12\-39\-9 bhANDaM upakaraNam .. 12\-39\-10 audumbarAstAmramayAH .. 12\-39\-11 udumbarakAShTamayaH sruvaH .. 12\-39\-16 amR^itamukhaH atyantaM darshanIyaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 040 .. shrIH .. 12\.40\. adhyAyaH 40 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhImArjunAdrInAM tattadyogyayauvarAjyAdyadhikAreShu niyojanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-40\-0 (66329) vaishampAyana uvAcha. 12\-40\-0x (5424) prakR^itInAM cha tadvAkyaM deshakAlopabR^iMhitam . shrutvA yudhiShThiro rAjA.athottaraM pratyabhAShata .. 12\-40\-1 (66330) dhanyAH pANDusutA nUnaM yeShAM brAhmaNapu~NgavAH . tathyAnvApyathavA.atathyAnguNAnAhuH samAgatAH .. 12\-40\-2 (66331) anugrAhyA vayaM nUnaM bhavatAmiti me matiH . yadevaM guNasaMpannAnasmAnbrUtha vimatsarAH .. 12\-40\-3 (66332) dhR^itarAShTro mahArAjaH pitA no daivataM param . shAsane.asya priye chaiva stheyaM matpriyakA~NkShibhiH .. 12\-40\-4 (66333) etadarthaM hi jIvAmi kR^itvA j~nAtivadhaM mahat . asya shushrUShaNaM kAryaM mayA nityamatandriNA .. 12\-40\-5 (66334) yadi chAhamanugrAhyo bhavatAM suhR^idAM tathA . dhR^itarA yathApUrvaM vR^ittiM vartitumarhatha .. 12\-40\-6 (66335) eSha nAtho hi jagato bhavatAM cha mayA saha . asya prasAde pR^ithivI pANDavAH sarva eva cha .. 12\-40\-7 (66336) etanmanasi kartavyaM bhavadbhirvachanaM mama . anuj~nApyAtha tAnrAjA yatheShTaM gamyatAmiti .. 12\-40\-8 (66337) paurajAnapadAnsarvAnvisR^ijya kurunandanaH . yauvarAjyena kaunteyaM bhImasenamayojayat .. 12\-40\-9 (66338) mantre cha nishchaye chaiva ShA~NguNyasya cha chintane . viduraM buddhisaMpannaM prItimAnsa samAdishat .. 12\-40\-10 (66339) kR^itAkR^itaparij~nAne tathA.a.ayavyayachintane . saMjayaM yojayAmAsa vR^iddhaM sarvaguNairyutam .. 12\-40\-11 (66340) balasya parimANe cha bhaktavetanayostathA . nakulaM vyAdishadrAjA karmaNAM chAnvavekShaNe .. 12\-40\-12 (66341) parachakroparodhe cha dR^iptAnAM chAvamardane . yudhiShThiro mahArAja phalgunaM vyAdidesha ha .. 12\-40\-13 (66342) dvijAnAM devakAryeShu kAryeShvanyeShu chaiva ha . dhaumyaM purodhasAM shreShThaM nityameva samAdishat .. 12\-40\-14 (66343) sahadevaM samIpasthaM nityameva samAdishat . tane gopyo hi nR^ipatiH sarvAvastho vishAMpate .. 12\-40\-15 (66344) yAnyAnamanyadyogyAMshcha yeShu yeShviha karmasu . tAMstAMsteShveva yuyuje prIyamANo mahIpatiH .. 12\-40\-16 (66345) viduraM saMjayaM chaiva yuyutsuM cha mahAmatim . abravItparavIraghno dharmAtmA dharmavatsalaH .. 12\-40\-17 (66346) utthAyotthAya tatkAryamasya rAj~naH piturmama . sarvaM bhavadbhiH kartavyamapramattairyathA mama .. 12\-40\-18 (66347) paurajAnapadAnAM cha yAni kAryANi nityashaH . rAjAnaM samanuj~nApya tAni kAryANi dharmataH .. .. 12\-40\-19 (66348) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chatvAriMsho.adhyAyaH .. 40\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-40\-18 yat asya kAryaM tachcha bhavadbhiH kartavyamityarthaH . apramattaistathAmayeti Ta. da. pAThaH .. 12\-40\-19 tAni kAryANi kartavyAnItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 041 .. shrIH .. 12\.41\. adhyAyaH 41 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa j~nAtiprabhR^itInAmaurdhvadaihikakaraNapUrvakaM tadIyAdInAM paripAlanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-41\-0 (66349) vaishampAyana uvAcha. 12\-41\-0x (5425) tato yudhiShThiro rAjA j~nAtInAM ye hatA yudhi . shrAddhAni kArayAmAsa teShAM pR^ithagudAradhIH .. 12\-41\-1 (66350) dhR^itarAShTro dadau rAjA putrANAmaurdhvadehikam . sarvakAmaguNopetamannaM gAshcha dhanAni cha . ratnAni cha vichitrANi mahArhANi mahAyashAH .. 12\-41\-2 (66351) yudhiShThirastu droNasya karNasya cha mahAtmanaH . dhR^iShTadyumnAbhimanyubhyAM heDimbasya cha rakShasaH .. 12\-41\-3 (66352) virATaprabhR^itInAM cha suhR^idAmupakAriNAm . drupadadraupadeyAnAM draupadyA sahito dadau .. 12\-41\-4 (66353) brAhmaNAnAM sahasrANi pR^ithagekaikamuddishan . dhanai ratnaishcha gobhishcha vastraishcha samatarpayat .. 12\-41\-5 (66354) ye chAnye pR^ithivIpAlA yeShAM nAsti suhR^ijjanaH . uddishyoddishya teShAM cha chakre rAjaurdhvadehikam .. 12\-41\-6 (66355) sabhAH prapAshcha vividhAstaTAkAni cha pANDavaH . suhR^idAM kArayAmAsa sarveShAmaurdhvadehikam .. 12\-41\-7 (66356) sa teShAmanR^iNo bhUtvA gatvA lokeShvavAchyatAm . kR^itakR^ityo.abhavadrAjA prajA dharmeNa pAlayan .. 12\-41\-8 (66357) dhR^itarAShTraM yathApUrvaM gAndhArIM viduraM tathA . sarvAMshcha kauravAnmAnyAnbhR^ityAMshcha samapUjayat .. 12\-41\-9 (66358) yAshcha tatra striyaH kAshchiddhatavIrA hatAtmajAH .. sarvAstAH kauravo rAjA saMpUjyApAlAyaddhR^iNI .. 12\-41\-10 (66359) dInAndhakR^ipaNAnAM cha gR^ihAchChAdanabhojanaiH . AnR^ishaMsyaparo rAjA chakArAnugrahaM prabhuH .. 12\-41\-11 (66360) sa vijitya mahIM kR^itsnAmAnR^iNyaM prApya vairiShu . niHsapatnaH sukhI rAjA vijahAra yudhiShThiraH .. .. 12\-41\-12 (66361) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekachatvAriMsho.adhyAyaH .. 41\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-41\-10 saMpUjyApAlayatprajA iti Da.tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 042 .. shrIH .. 12\.42\. adhyAyaH 42 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa nAmashatakena shrIkR^iShNastavanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-42\-0 (66362) vaishampAyana uvAcha. 12\-42\-0x (5426) abhiShikto mahAprAj~no rAjyaM prApya yudhiShThiraH . dAshArhaM puNDarIkAkShamuvAcha prA~njaliH shuchiH .. 12\-42\-1 (66363) tava kR^iShNa prasAdena nayena na balena cha . buddhyA cha yadushArdUla tathA vikramaNena cha .. 12\-42\-2 (66364) punaH prAptamidaM rAjyaM pitR^ipaitAmahaM mayA . namaste puNDarIkAkSha punaH punarariMdama .. 12\-42\-3 (66365) tvAmekamAhuH puruShaM tvAmAhuH sAtvatAM patim . nAmabhistvAM bahuvidhaiH stuvanti prayatA dvijAH .. 12\-42\-4 (66366) vishvakarmannamaste.astu vishvAtmanvishvasaMbhava . viShNo jiShNo hare kR^iShNa vaikuNTha puruShottama .. 12\-42\-5 (66367) adityAH saptadhA tvaM tu purANo garbhatAM gataH . pR^ishnigarbhastvamevaikastriyugaM tvAM vadantyapi .. 12\-42\-6 (66368) shuchishravA hR^iShIkesho ghR^itArchirhaMsa uchyate . trichakShuH shaMbhurekastvaM vibhurdAmodaro.api cha .. 12\-42\-7 (66369) varAho.agnirbR^ihadbhAnurvR^iShabhastArkShyalakShaNaH . anIkasAhaH puruShaH shipiviShTa urukramaH .. 12\-42\-8 (66370) variShTha ugrasenAnIH satyo vAjasanirguhaH . achyutashchyAvano.arINAM saMskR^ito vikR^itirvR^iShaH .. 12\-42\-9 (66371) kR^iShNadharmastvamevAdirvR^iShadarbho vR^iShAkapiH . sindhurvidhUrmistrikakup tridhAmA trivR^idachyutaH .. 12\-42\-10 (66372) samrAD virAT svarAT chaiva svarADbhUtamayo bhavaH . vibhUrbhUratibhUH kR^iShNaH kR^iShNavartmA tvameva cha .. 12\-42\-11 (66373) sviShTakR^idbhiShajAvartaH kapilastvaM cha vAmanaH . yaj~no dhruvaH pata~Ngashcha jayatsenastvamuchyase .. 12\-42\-12 (66374) shikhaNDI nahuSho babhrurdivispR^ik tvaM punarvasuH . subabhrU rukmayaj~nashcha suSheNo dundubhistathA .. 12\-42\-13 (66375) gabhastinemiH shrIpajhaH puShkaraH shuShmadhAraNaH . R^ibhurvibhuH sarvasUkShmastva dharitrI cha paThyase .. 12\-42\-14 (66376) ambhonidhistvaM brahmA tvaM pavitraM dhAma dhAmavit . hiraNyagarbhaH puruShaH svadhA svAhA cha keshavaH .. 12\-42\-15 (66377) yonistvamasya pralayashcha kR^iShNa tvamevedaM sR^ijasi vishvamagre . vishvaM chedaM tvadvashe vishvayone namostu te shAr~NgachakrAsipANe .. 12\-42\-16 (66378) vaishampAyana uvAcha. 12\-42\-17x (5427) evaM stuto dharmarAjena kR^iShNaH sabhAmadhye prItimAnpuShkarAkShaH . tamabhyanandadbhArataM puShkalAbhi rvAgbhirjyeShThaM pANDavaM yAdavAgryaH .. 12\-42\-17 (66379) `etannAmashataM viShNordharmarAjena kIrtitam . yaH paThechChR^iNuyAdvApi sarvapApaiH pramuchyate ..' .. 12\-42\-18 (66380) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvichatvAriMsho.adhyAyaH .. 42\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-42\-6 saptadhA viShNvAkhya Adityo vAmanashcheti dvedhA adityAmeva janma . tato.adite rUpAntareShu pR^ishniprabhR^itiShu kramAtpR^ishnigarbhaH parashurAmaH dAsharadhIrAmaH yAdavau rAmakR^iShNau cheti. sarveShu garbheShu ekaeva tvam. triShu kR^itAdiShu yugeShu bhavaM triyugam. AdityAH saptarAtraM tvA purANe dharmato gataH. iti tha. pAThaH .. 12\-42\-7 nR^ichakShuH shaMbhuriti tha . da. pAThaH .. 12\-42\-8 varuNo.agnirvR^ihidbhAnurvR^iShaNa iti tha.da . pAThaH .. 12\-42\-9 vAchiShTha ugrasenAnIriti Da . tha. da. pAThaH. saMkR^itiH prakR^itirvibhuriti Da. tha. pAThaH .. 12\-42\-10 trikakup UrdhvavartmA tvameveti tha . da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 043 .. shrIH .. 12\.43\. adhyAyaH 43 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThirAj~nayA bhImAdibhishchaturbhirduryodhanAdigR^ihaparigrahaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-43\-0 (66381) vaishampAyana uvAcha. 12\-43\-0x (5428) tato visarjayAmAsa sarvAstAH prakR^itIrnR^ipaH . vivishushchAbhyanuj~nAtA yathAsvAni gR^ihANi te .. 12\-43\-1 (66382) tato yudhiShThiro rAjA bhImaM bhImaparAkramam . sAntvayannabravIchChrImAnarjunaM yamajau tathA .. 12\-43\-2 (66383) shatrubhirvividhaiH shastraiH kShatadehA mahAraNe . shrAntA bhavantaH subhR^ishaM tApitAH shokamanyubhiH .. 12\-43\-3 (66384) araNye duHkhavasatirmatkR^ite bharatarShabhAH . bhavadbhiranubhUtA hi yathA kApuruShaistathA .. 12\-43\-4 (66385) yathAsukhaM yathAjoShaM jayo.ayamanubhUyatAm . vishrAntA.NllabdhavishvAsA~nshvaH sametA.asmi vaH punaH .. 12\-43\-5 (66386) tato duryodhanagR^ihaM prAsAdairupashobhitam . bahuratnasamAkIrNaM dAsIdAsasamAkulam .. 12\-43\-6 (66387) dhR^itarAShTrAbhyanuj~nAtaM bhrAtrA dattaM vR^ikodaraH . pratipede mahAbAhurmandiraM maghavAniva .. 12\-43\-7 (66388) yathA duryodhanagR^ihaM tathA duHshAsanasya tu . prAsAdabhAlAsaMyuktaM hematoraNabhUShitam .. 12\-43\-8 (66389) dAsIdAsasusaMpUrNaM prabhUtadhanadhAnyavat . pratipede mahAbAhurarjuno rAjashAsanAt .. 12\-43\-9 (66390) durmarShaNasya bhavanaM duHshAsanagR^ihAdvaram . kuberabhavanaprakhyaM maNihemavibhUShitam .. 12\-43\-10 (66391) nakulAya varArhAya karshitAya mahAvane . dadau prIto mahArAja dharmaputro yudhiShThiraH .. 12\-43\-11 (66392) durmukhasya cha veshmAgryaM shrImatkanakabhUShaNam . pUrNapajhadalAkShINAM strINAM shayanasaMkulam .. 12\-43\-12 (66393) pradadau sahadevAya saMtataM priyakAriNe . mumude tachcha labdhvA.asau kailAsaM dhanado yathA .. 12\-43\-13 (66394) yuyutsurvidurashchaiva sa~njayashcha vishAMpate . sudharmA chaiva dhaumyashcha yathA svA~njagmurAlayAn .. 12\-43\-14 (66395) saha sAtyakinA shaurirarjunasya niveshanam . vivesha puruShavyAghro vyAghro giriguhAmiva .. 12\-43\-15 (66396) tatra bhakShyAnnapAnaiste muditAH susukhoShitAH . sukhaprabaddhA rAjAnamupatasthuryudhiShThiram .. .. 12\-43\-16 (66397) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trichatvAriMsho.adhyAyaH .. 43\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 044 .. shrIH .. 12\.44\. adhyAyaH 44 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa kR^iShNametya sukhashayanAdiprashnapUrvakaM tatstutiH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-44\-0 (66398) janamejaya uvAcha. 12\-44\-0x (5429) prApya rAjyaM mahAbAhurdharmaputro yudhiShThiraH . yadanyadakarodvipra tanme vaktumihArhasi .. 12\-44\-1 (66399) bhagavAnvA hR^iShIkeshastrailokyasya paro guruH . R^iShe yadakarodvIrastachcha vyAkhyAtumarhasi .. 12\-44\-2 (66400) vaishampAyana uvAcha. 12\-44\-3x (5430) shR^iNu tattvena rAjendra kIrtyamAnaM mayA.anagha . vAsudevaM puraskR^itya yadakurvata pANDavAH .. 12\-44\-3 (66401) prApya rAjyaM mahArAja kuntIputro yudhiShThiraH . varNAnsaMsthApayAmAsa nayena vinayena cha .. 12\-44\-4 (66402) brAhmaNAnAM sahasraM cha snAtakAnAM mahAtmanAm . sahasraniShkairekaikaM tarpayAmAsa pANDavaH .. 12\-44\-5 (66403) tathA.anujIvino bhR^ityAnsaMshritAnatithInapi . kAmaiH saMtarpayAmAsa kR^ipaNAMstArkikAnapi .. 12\-44\-6 (66404) purohitAya dhaumyAya prAdAdayutashaH sa gAH . dhanaM suvarNaM rajataM vAsAMsi vividhAnyapi .. 12\-44\-7 (66405) kR^ipAya cha mahArAja pitR^ivattamatarpayat . vidurAya cha rAjA.asau pUjAM chakre yatavrataH .. 12\-44\-8 (66406) bhakShyAnnapAnairvividhairvAsobhiH shayanAsanaiH . sarvAnsaMtopayAmAsa saMshritAndadatAM varaH .. 12\-44\-9 (66407) labdhaprashamanaM kR^itvA sa rAjA rAjasattama . yuyutsordhArtarAShTrasya pUjAM chakre mahAyeshAH .. 12\-44\-10 (66408) dhR^itarAShTrAya tadrAjyaM gAndhAryai vidurAya cha . nivedya susthavadrAjA sukhamAste yudhiShThiraH .. 12\-44\-11 (66409) tathA sarvaM sa nagaraM prasAdya bharatarShabha . vAsudevaM mahAtmAnamabhyagachChatkR^itA~njaliH .. 12\-44\-12 (66410) tato mahati parya~Nke maNikA~nchanabhUShite . dadarsha kR^iShNamAsInaM nIlaM merAvivAmbudam .. 12\-44\-13 (66411) jAjvalyamAnaM vapuShA divyAbharaNabhUShitam . pItakausheyavasanaM hemnevopagata maNim .. 12\-44\-14 (66412) kaustubhenorasisthena maNinA.abhivirAjitam . udyatevodayaM shailaM sUryeNAbhivirAjitam .. 12\-44\-15 (66413) naupamyaM vidyate tasya triShu lokeShu kiMchana .. 12\-44\-16 (66414) so.abhigamya mahAtmAnaM viShNuM puruShasattamam . uvAcha madhuraM rAjA smitapUrvamidaM tadA .. 12\-44\-17 (66415) sukhena te nishA kachchidvyuShTA buddhimatAM vara . kachchijj~nAnAni sarvANi prasannAni tavAchyuta .. 12\-44\-18 (66416) tathaivopashritA devI buddhirbuddhimatAM vara . vayaM rAjyamanuprAptAH pR^ithivI cha vashe sthitA .. 12\-44\-19 (66417) tava prasAdAdbhagavaMstrilokagativikrama . jayaM prAptA yashashchAgryaM na cha dharmachyutA vayam .. 12\-44\-20 (66418) taM tathA bhAShamANaM tu dharmarAjamariMdamam . novAcha bhagavAnkiMchiddhyAnamevAnvapadyata .. .. 12\-44\-21 (66419) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chatushchatvAriMsho.adhyAyaH .. 44\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-44\-10 labdhaprashamanaM labdhasya dhanAdeH yathochitamaMshataH pAtre samarpaNena shAntikam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 045 .. shrIH .. 12\.45\. adhyAyaH 45 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati dharmashravaNAya bhIShmasamIpagamanachodanA .. 1\.. tathA yudhiShThiraprArthanayA svasyApi tatra gamanAyadArukeNa rathasaMyojanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-45\-0 (66420) yudhiShThira uvAcha. 12\-45\-0x (5431) kimidaM paramAshcharyaM dhyAyasyamitavikrama . kachchillokatrayasyAsya svasti lokaparAyaNa .. 12\-45\-1 (66421) `indriyANi manashchaiva buddhau saMveshitAni te'. chaturthaM dhyAnamArgaM tvamAlambya puruSharShabha . apakrAnto yato jIvastena me vismitaM manaH .. 12\-45\-2 (66422) nigR^ihIto hi vAyuste pa~nchakarmA sharIragaH . indriyANi cha sarvANi manasi sthApitAni te .. 12\-45\-3 (66423) vAkcha satvaM cha govinda buddhau saMveshitAni te . sarve chaiva guNA devAH kShetraj~ne te niveshitAH .. 12\-45\-4 (66424) ne~Nganti tava romANi sthirA buddhistathA manaH . kAShThakuDyashilAbhUto nirIhashchAsi mAdhava .. 12\-45\-5 (66425) yathA dIpo nivAtastho niri~Ngo jvalate.achyuta . tathA.asi bhagavandena nishchalo yoganishchayAt .. 12\-45\-6 (66426) yadi shrotumihArhAmi na rahasyaM cha te yadi . Chindhi me saMshayaM deva prapannAyAbhiyAchate .. 12\-45\-7 (66427) tvaM hi kartA vikartA cha tvaM kSharashchAkSharashcha ha . anAdinidhano hyAdyastvamekaH puruShottama .. 12\-45\-8 (66428) tvaM prapannAya bhaktAya shirasA praNatAya cha . dhyAnasyAsya yathAtattvaM brUhi dharmabhR^itAM vara .. 12\-45\-9 (66429) tataH svagochare nyasya manobuddhIndriyANi cha . smitapUrvamuvAchedaM bhagavAnvAsavAnujaH .. 12\-45\-10 (66430) vAsudeva uvAcha. 12\-45\-11x (5432) sharatalpagato bhIShmaH shAmyanniva hutAshanaH . mAM dhyAti puruShavyAghrastato me tadgataM manaH .. 12\-45\-11 (66431) yasya jyAtalanirghoShaM visphUrjitamivAshaneH . na saheddevarAjo.api tamasmi manasA gataH .. 12\-45\-12 (66432) yenAbhijitya tarasA samastaM rAjamaNDalam . UDhAstisraH purA kanyAstamasmi manasA gataH .. 12\-45\-13 (66433) trayoviMshatirAtraM yo yodhayAmAsa bhArgavam . na cha rAmeNa nistIrNastamasmi manasA gataH .. 12\-45\-14 (66434) yaM ga~NgA garbhavidhinA dhArayAmAsa bhAratam . vasiShThashiShyaM taM tAta gato.asmi manasA nR^ipa .. 12\-45\-15 (66435) divyAsrANi mahAtejA yo dhArayati buddhimAn . sA~NgAMshcha chaturo vedAMstamasmi manasA gataH .. 12\-45\-16 (66436) rAmasya dayitaM shiShyaM jAmadagnyasya pANDava . AdhAraM sarvravidyAnAM tamasmi manasA gataH .. 12\-45\-17 (66437) `ekIkR^ityendriyagrAmaM manaH saMyamya medhayA . sharaNaM mAmupAgachChattato me tadgataM manaH .. ' 12\-45\-18 (66438) sa hi bhUtaM bhaviShyachcha bhavachcha bharatarShabha . vetti dharmavidAM shreShThastamasmi manasA gataH .. 12\-45\-19 (66439) tasminhi puruShavyAghre shAnte bhIShme mahAtmani . bhaviShyati mahI pArtha naShTachandreva sharvarI .. 12\-45\-20 (66440) tadyudhiShThira gA~NgeyaM bhIShmaM bhImaparAkramam . abhigamyopasaMgR^ihya pR^ichCha yatte manogatam .. 12\-45\-21 (66441) chAturvidyaM chAturhotraM chAturAshramyameva cha . rAjadharmAMshchi nikhilAnpR^ichChainaM pR^ithivIpate .. 12\-45\-22 (66442) tasminnastamite bhIShme kauravANAM dhuMradhare . j~nAnAnyalpIbhaviShyanti tasmAttvAM chodayAmyaham .. 12\-45\-23 (66443) tachChrutvA vAsudevasya tathyaM vachanamuttamam . sAshrukaNThaH sa dharmaj~no janArdanamuvAcha ha .. 12\-45\-24 (66444) yadbhavAnAha bhIShmasya prabhAvaM prati mAdhava . tathA tannAtra saMdeho vidyate mama mAdhava .. 12\-45\-25 (66445) mahAbhAgyaM cha bhIShmasya prabhAvashcha mahAdyute . shrutaM mayA kathayatAM brAhmaNAnAM mahAtmanAm .. 12\-45\-26 (66446) bhavAMshcha kartA lokAnAM yadbravItyarisUdana . tathA tadranabhidhyeyaM vAkyaM yAdavanandana .. 12\-45\-27 (66447) yadi tvanugrahavatI buddhiste mayi mAdhava . tvAmagrataH puraskR^itya bhIShmaM yAsyAmahe vayam .. 12\-45\-28 (66448) AvR^itte bhagavatyarke sa hi lokAngamiShyati . tvaddarshanaM mahAbAho tasmAdarhati kauravaH .. 12\-45\-29 (66449) tava hyAdyasya devasya kSharasyaivAkSharasya cha . darshanaM tvasya lAbhaH syAttvaM hi brahmamayo nidhiH .. 12\-45\-30 (66450) vaishampAyana uvAcha. 12\-45\-31x (5433) shrutvaivaM dharmarAjasya vachanaM madhusUdanaH . pArshvasthaM sAtyakiM prAha ratho me yujyatAmiti .. 12\-45\-31 (66451) sAtyakistvAshu niShkramya keshavasya samIpataH . dArukaM prAha kR^iShNasya yujyatAM ratha ityuta .. 12\-45\-32 (66452) sa sAtyakerAshu vacho nishamya rathottamaM kA~nchanabhUShitA~Ngam . masAragalvarkamayairvibha~Ngai rvibhUShitaM hemanibaddhachakram .. 12\-45\-33 (66453) divAkarAMshuprabhamAshugAminaM vichitranAnAmaNibhUShitAntaram . navoditaM sUryamiva pratApinaM vichitratArkShyadhvajinaM patAkinam .. 12\-45\-34 (66454) sugrIvashaibyaprapnukhairvarAshvai rmanojavaiH kA~nchanabhUShitA~NgaiH . saMyuktamAvedayadachyutAya kR^itA~njalirdAruko rAjasiMha .. .. 12\-45\-35 (66455) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pra~nchachatvAriMsho.adhyAyaH .. 45\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-45\-2 chaturthaM jAgratsvapnasuShuptibhyaH param . apakrAnto yato deva iti jha. pAThaH .. 12\-45\-3 pa~nchakarmA prANanAdikArI .. 12\-45\-4 satvaM manaH . vAgupalakShitAnIndriyANi cha buddhau mahattattve. guNAH shabdAdiguNabhAjo devAH shrotrAdIni indriyANi .. 12\-45\-5 ne~Nganti na kampante . nirIho nishcheShTaH .. 12\-45\-6 niri~NgaH achalaH .. 12\-45\-10 gochare svasvasthAne .. 12\-45\-11 dhyAti dhyAyati .. 12\-45\-22 chatasro vidyAH dharmArthakAmamokShavidyAH sarvavarNasAdhAraNAH chAturhotraM traivarNikAnAM visheShadharmo yaj~nAdiH .. 12\-45\-27 anabhidhyeyaM avichAraNIyam .. 12\-45\-33 masAragalvarkamayairvibha~NgaiH masAro marakatamaNiH galushchandrakAntaH arkaH sUryakAntaH tanmayaiH vibha~NgaiH vistaraiH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 046 .. shrIH .. 12\.46\. adhyAyaH 46 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vaishampAyanena janamejayaMprati bhIShmakR^itakR^iShNastevarAjAnuvAdapUrvakaM bhIShmasya sharIratyAgaprakArakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-46\-0 (66456) janamejaya uvAcha. 12\-46\-0x (5434) sharatalpe shayAnastu bharatAnAM pitAmahaH . kathamutsR^iShTavAndehaM kaM cha yogamadhArayat .. 12\-46\-1 (66457) vaishampAyana uvAcha. 12\-46\-2x (5435) shR^iNuShvAvahito rAja~nshuchirbhUtvA samAhitaH . bhIShmasya kurushArdUla dehotsargaM mahAtmanaH .. 12\-46\-2 (66458) pravR^ittamAtre tvayanamuttareNa divAkare . `shuklapakShasya chAShTabhyAM mAghamAsasya pArthiva .. 12\-46\-3 (66459) prAjApatye cha nakShatre madhyaM prApte divAkare.' samAveshayadAtmAnamAtmatyeva samAhitaH .. 12\-46\-4 (66460) vikIrNAMshurivAdityo bhIShmaH sharashataishchitaH . shushubhe parayA lakShmyA vR^ito brAhmaNasattamaiH .. 12\-46\-5 (66461) vyAsena devashravasA nAradena surarShiNA . devasthAnena vAtsyena tathA.ashmakasumantunA .. 12\-46\-6 (66462) tathA jaimininA chaiva pailena cha mahAtmanA . shANDilyadevalAbhyAM cha maitreyeNa cha dhImatA .. 12\-46\-7 (66463) asitena vasiShThena kaushikena mahAtmanA . hAritalomashAbhyAM cha tathA.a.atreyeNa dhImatA .. 12\-46\-8 (66464) [bR^ihaspatishcha shukrashcha chyavanashcha mahAmuniH . sanatkumAraH kapilo chAlmIkistumburuH kuruH .. 12\-46\-9 (66465) maudgalyo bhArgavo rAmastR^iNabindurmahAmuniH . pippalAdo.atha vAyushcha savartaH pulahaH kachaH .. 12\-46\-10 (66466) kAshyapashcha pulastyashcha kraturdakShaH parAsharaH . marIchira~NgirAH kAshyo gautamo gAlavo muniH .. 12\-46\-11 (66467) dhaumyo vibhANDo mANDavyodhaumraH kR^iShNAnubhautikaH . ulUkaH paramo vipro mArkaNDeyo mahAmuniH . bhAskariH pUraNaH kR^iShNaH sUtaH paramadhArmikaH .. 12\-46\-12 (66468) etaishchAnyairmunigaNairmahAbhAgairmahAtmabhiH . shraddhAdamashamopetairvR^itashchandra iva grahaiH .. 12\-46\-13 (66469) bhIShmastu puruShavyAghraH karmaNA manasA girA . sharatalpagataH kR^iShNaM pradadhyau prA~njaliH shuchiH .. 12\-46\-14 (66470) svareNa hR^iShTapuShTena tuShTAva madhusUdanam . yogeshvaraM pajhanAbhaM viShNuM jiShNuM jagatpatim . `anAdinidhanaM viShNumAtmayoniM sanAtanam ..' 12\-46\-15 (66471) kR^itA~njalipuTo bhUtvA vAgvidAM pravaraH prabhuH .. bhIShmaH paramadharmAtmA vAsudevamathAstuvat .. 12\-46\-16 (66472) bhIShma uvAcha. 12\-46\-17x (5436) ArirAdhayiShuH kR^iShNaM vAchaM jigadiShAmi yAm . tayA vyAsasamAsinyA prIyatAM puruShottamaH .. 12\-46\-17 (66473) shuchiM shuchipadaM haMsaM tatparaM parameShThinam . yuktvA sarvAtmanA.a.atmAnaM taM prapadye prajApatim .. 12\-46\-18 (66474) anAdyantaM paraM brahma na devA narShayo viduH . eko.ayaM veda bhagavAndhAtA nArAyaNo hariH .. 12\-46\-19 (66475) nArAyaNAdR^iShigaNAstathA siddhamahoragAH . devA devarShayashchaiva yaM vidurduHkhabheShajam .. 12\-46\-20 (66476) devadAnavagandharvA yakSharAkShasapannagAH . yaM na jAnanti ko hyeSha kuto vA bhagavAniti .. 12\-46\-21 (66477) `yamAhurjagataH koshaM yasmiMshcha nihitAH prajAH . yasmi.NllokAH sphurantyete jAle shakunayo yathA ..' 12\-46\-22 (66478) yasminvishvAni bhUtAni tiShThanti cha vishanti cha . guNabhUtAni bhUteshe sUtre maNigaNA iva .. 12\-46\-23 (66479) `yaM cha vishvasya kartAraM jagatastasthuShAM patim vadanti jagato.adhyakShamadhyAtmaparichintakAH .. ' 12\-46\-24 (66480) yasminnitye tate tantau dR^iDhe sragiva tiShThati . sadasadgrathitaM vishvaM vishvA~Nge vishvakarmaNi .. 12\-46\-25 (66481) hariM sahasrashirasaM sahasracharaNekShaNam . sahasrabAhumakuTaM sahasravadanojjvalam .. 12\-46\-26 (66482) prAhurnArAyaNaM devaM yaM vishvasya parAyaNam . aNIyasAmaNIyAMsaM sthaviShThaM cha sthavIyasAm . garIyasAM gariShThaM cha shreShThaM cha shreyasAmapi .. 12\-46\-27 (66483) chaM vAkeShvanuvAkeShu niShatsUpaniShatsu cha . gR^iNanti satyakarmANaM satyaM satyeShu sAmasu .. 12\-46\-28 (66484) chaturbhishchaturAtmAnaM satvasthaM sAtvatAM patim . yaM divyairdevamarchanti guhyaiH paramanAmabhiH .. 12\-46\-29 (66485) [yasminnityaM tapastaptaM yada~NgeShvanutiShThati . sarvAtmA sarvavitsarvaH sarvaj~naH sarvabhAvanaH .. ] 12\-46\-30 (66486) yaM devaM devakI devI vasudevAdajIjanat . bhaumasya brahmaNo guptyai dIptamagnimivAraNiH .. 12\-46\-31 (66487) yamananyo vyapetAshIrAtmAnaM vItakalmaSham . iShTvAnantyAya govindaM pashyatyAtmAnamAtmani .. 12\-46\-32 (66488) `apratarkyamavij~neyaM hariM nArAyaNaM vibhum.' ativAyvindrakarmANamatisUryAgnitejasam . atibuddhIndriyAtmAnaM taM prapadye prajApatim .. 12\-46\-33 (66489) purANe puruShaM proktaM brahmaproktaM yugAdiShu . kShaye saMkarShaNaM proktaM tamupAsyamupAsmahe .. 12\-46\-34 (66490) yamekaM bahudhAtmAnaM prAdurbhUtamadhokShajam . nAnyabhaktAH kriyAvanto yajante sarvakAmadam .. 12\-46\-35 (66491) R^itamekAkSharaM brahma yattatsadasataH param . anAdimadhyaparyantaM na devA narShayo viduH .. 12\-46\-36 (66492) yaM surAsuragandharvAH siddhA R^iShimahoragAH . prayatA nityamarchanti paramaM sukhabheShajam .. 12\-46\-37 (66493) anAdinidhanaM devamAtmayoniM sanAtanam . aprekShyamanabhij~neyaM hariM nArAyaNaM prabhum .. 12\-46\-38 (66494) atha bhIShmastavarAjaH .. 12\-46\-39x (5437) hiraNyavarNaM yaM garbhamaditirdaityanAshanam . ekaM dvAdashadhA jaj~ne tasmai sUryAtmane namaH .. 12\-46\-39 (66495) shukle devAnpitR^InkR^iShNe tarpayatyamR^itena yaH . yashcha rAjA dvijAtInAM tasmai somAtmane namaH .. 12\-46\-40 (66496) `hutAshanamukhairdevairdhAryate sakalaM jagat . haviH prathamabhoktA yastasmai hotrAtmane namaH .. ' 12\-46\-41 (66497) mahatastamasaH pAre puruShaM hyatitejasam . yaM j~nAtvA mR^ityumatyeti tasmai j~neyAtmane namaH .. 12\-46\-42 (66498) yaM bR^ihantaM bR^ihatyukthe yamagnau yaM mahAdhvare . yaM viprasa~NghA gAyanti tasmai vedAtmane namaH .. 12\-46\-43 (66499) pAdA~NgaM saMdhiparvANaM svaravya~njanabhUShitam . yamAhurakSharaM viprAstasmai vAgAtmane namaH .. 12\-46\-44 (66500) [yaj~nA~Ngo yo varAho vai bhUtvA gAmujjahAraha . lokatrayahitArthAya tasmai vIryAtmane namaH ..] 12\-46\-45 (66501) R^igyajuHsAmadhAmAnaM dashArdhahavirAkR^itim . yaM saptatantuM tanvanti tasmai yaj~nAtmane namaH .. 12\-46\-46 (66502) [chaturbhishcha chaturbhishcha dvAbhyAM pa~nchabhireva cha . hUyate cha punardvAbhyAM tasmai homAtmane namaH ..] 12\-46\-47 (66503) yaH suparNo yajurnAma chChandogAtrastrivR^ichChirAH . rathantarabR^ihatpakShastasmai stotrAtmane namaH .. 12\-46\-48 (66504) yaH sahasrasave satre jaj~ne vishvasR^ijAmR^iShiH . hiraNyapakShaH shakunistasmai tArkShyAtmane namaH .. 12\-46\-49 (66505) yashchinoti satAM setumR^itenAmR^itayoninA . dharmArthavyavahArA~Ngaistasmai satyAtmane namaH .. 12\-46\-50 (66506) yaM pR^ithagdharmacharaNAH pR^ithagdharmaphalaiShiNaH . pR^ithagdharmaiH samarchanti tasmai dharmAtmane namaH .. 12\-46\-51 (66507) [yataH sarve prasUyante hyana~NgAtmA~NgadehinaH . unmAdaH sarvabhUtAnAM tasmai kAmAtmane namaH ..] 12\-46\-52 (66508) yaM taM vyaktasthamavyaktaM vichinvanti maharShayaH . kShetre kShetraj~namAsInaM tasmai kShetrAtmane namaH .. 12\-46\-53 (66509) yaM dR^igAtmAnamAtmasthaM vR^itaM ShoDashabhirguNaiH . prAhuH saptadashaMsA~NkhyAstasmai sA~NkhyAtmane namaH .. 12\-46\-54 (66510) yaM vinidrA jitashvAsAH saMtuShTAH saMyatendriyAH . jyotiH pashyanti yu~njAnAstasmai yogAtmena namaH .. 12\-46\-55 (66511) apuNyapuNyoparame yaM punarbhavanirbhayAH . shAntAH saMnyAsino yAnti tasmai mokShAtmane namaH .. 12\-46\-56 (66512) yasyAgrirAsyaM dyaurmUrdhA khaM nAbhishcharaNau kShitiH . sUryashchakShurdishaH shrotraM tasmai lokAtmane namaH .. 12\-46\-57 (66513) yugeShvAvartate yoM.ashairmAsartvayanahAyanaiH . sargapralayayoH kartA tasmai kAlAtmane namaH .. 12\-46\-58 (66514) yo.asau yugasahasrAnte pradIptArchirvibhAvasuH . saMbhakShayati bhUtAni tasmai ghorAtmane namaH .. 12\-46\-59 (66515) saMbhakShya sarvabhUtAni kR^itvA chaikArNavaM jagat . bAlaH svapiti yashchaikastasmai mAyAtmane namaH .. 12\-46\-60 (66516) sahasrashirase tasmai puruShAyAmitAtmane . chatuHsamudrapayasi yoganidrAtmane namaH .. 12\-46\-61 (66517) ajasya nAbhAvadhyekaM yasminvishvaM pratiShThitam . puShkaraM puShkarAkShasya tasmai pajhAtmane namaH .. 12\-46\-62 (66518) yasya kesheShu jImUtA nadyaH sarvA~NgasaMdhiShu . kukShau samudrAshchatvArastasmai toyAtmane namaH .. 12\-46\-63 (66519) yasmAtsargAH pravartante sargapralayavikriyAH . yasmiMshchaiva pralIyante tasmai hetvAtmane namaH .. 12\-46\-64 (66520) [yo niShaNNo bhavedrAtrau divA bhavati viShThitaH . iShTAniShTasya cha draShTA tasmai draShTrAtmane namaH ..] 12\-46\-65 (66521) akAryaH sarvakAryeShu dharmakAryArthamudyataH . vaikuNThasya hi tadrUpaM tasmai kAryAtmane namaH .. 12\-46\-66 (66522) brahma vaktaM bhujau kShatraM kR^itsnamUrUdaraM vishaH . pAdau yasyAshritAH shUdrAstasmaivarNAtmane namaH .. 12\-46\-67 (66523) annapAnendhanamayo rasaprANavivardhanaH . yo dhArayati bhUtAni tasmai prANAtmane namaH .. 12\-46\-68 (66524) [prANAnAM dhAraNArthAya yo.annaM bhu~Nkte chaturvidham . antarbhUtaH pachatyagnistasmai pAkAtmane namaH .. ] 12\-46\-69 (66525) viShaye vartamAnAnAM yaM taM vaiShayikairguNaiH . prAhurviShayagoptAraM tasmai goptrAtmane namaH .. 12\-46\-70 (66526) aprameyasharIrAya sarvato buddhichakShuShe . apAraparimANAya tasmai divyAtmane namaH .. 12\-46\-71 (66527) paraH kAlAtparo yaj~nAtparaH sadasatashcha yaH . anAdirAdirvishvasya tasmai vishvAtmane namaH .. 12\-46\-72 (66528) vaidyuto jATharashchaiva pAvakaH shuchireva cha . dahanaH sarvabhakShANAM tasmai vahnyAtmane namaH .. 12\-46\-73 (66529) rasAtalagataH shrImArnananto bhagavAnprabhuH . jagaddhArayate yo.asau tasmai sheShAtmane namaH .. 12\-46\-74 (66530) jvalanArkendutArANAM jyotiShAM divyamUrtinAm . yastejayati tejAMsi tasmai tejAtmane namaH .. 12\-46\-75 (66531) Atmaj~nAnamidaM j~nAnaM j~nAtvA pa~nchasvavasthitam . yaM j~nAnenAdhigachChanti tasmai j~nAnAtmane namaH .. 12\-46\-76 (66532) sA~Nkhyairyogairvinishchitya sAdhyaishcha paramarShibhiH . yasya tu j~nAyate tatvaM tasmai guhyAtmane namaH .. 12\-46\-77 (66533) jaTine daNDine nityaM lambodarasharIriNe . kamaNDaluniSha~NgAya tasmai brahmAtmane namaH .. 12\-46\-78 (66534) [shUline tridasheshAya tryambakAya mahAtmane . bhasmadigdhordhvali~NgAya tasmA rudrAtmane namaH .. 12\-46\-79 (66535) chandrArdhakR^itashIrShAya vyAlayaj~nopavItine . pinAkashUlahastAya tasmai ugrAtmane namaH ..] 12\-46\-80 (66536) yo jAto vasudevena devakyAM yadunandanaH . sha~NkhachakragadApANirvAsudevAtmane namaH .. 12\-46\-81 (66537) shiraHkapAlamAlAya vyAghracharmanivAsine . bhasmadigdhasharIrAya tasmai rudrAtmane namaH .. 12\-46\-82 (66538) yo mohayati bhUtAni sarvapAshAnubandhanaiH . sarvasya rakShaNArthAya tasmai mohAtmane namaH .. 12\-46\-83 (66539) chaitanyaM sarvato nityaM sarvaprANihR^idi sthitam . sarvAtItataraM sUkShmaM tasmai sUkShmAtmane namaH .. 12\-46\-84 (66540) pa~nchabhUtAtmabhUtAya bhUtAdinidhanAya cha . akrodhadrohamohAya tasmai shAntAtmane namaH .. 12\-46\-85 (66541) yasminsarvaM yataH sarvaM yaH sarvaM sarvatashcha yaH . yashcha sarvamayo devastasmai sarvAtmane namaH .. 12\-46\-86 (66542) yaH shete kShIraparya~Nke divyanAgavibhUShite . phaNAsahasrarachite tasmai nidrAtmane namaH .. 12\-46\-87 (66543) vishve cha marutashchaiva rudrAdityAshvinAvapi . vasavaH siddhasAdhyAshcha tasmai devAtmane namaH .. 12\-46\-88 (66544) avyaktaM buddhyahaMkAro manobuddhIndriyANi cha . tanmAtrANi visheShAshcha tasmai tatvAtmane namaH .. 12\-46\-89 (66545) bhUtaM bhavyaM bhaviShyachcha bhUtAdiprabhavAvyayaH . yo.agrajaH sarvabhUtAnAM tasmai bhUtAtmane namaH .. 12\-46\-90 (66546) yaM hi sUkShmaM vichinvanti paraM sUkShmavido janAH . sUkShmAtsUkShmaM cha yadbrahma tasmai sUkShmAtmane namaH .. 12\-46\-91 (66547) matsyo bhUtvA viri~nchAya yena vedAH samAhR^itAH . rasAtalagataH shIghraM tasmai matsyAtmane namaH .. 12\-46\-92 (66548) mandarAdrirdhR^ito yena prApte hyamR^itamanthane . atikarkashadehAya tasmai kUrmAtmane namaH .. 12\-46\-93 (66549) vArAhaM rUpamAsthAya mahIM savanaparvatAm . uddharatyekadaMShTreNa tasmai kroDAtmane namaH .. 12\-46\-94 (66550) nArasiMhavapuH kR^itvA sarvalokabhayaMkaram . hiraNyakashipuM jaghne tasmai siMhAtmane namaH .. 12\-46\-95 (66551) pi~NgekShaNasaTaM yasya rUpaM daMShTrAnakhairyutam . dAnavendrAntakaraNaM tasmai dR^iptAtmane namaH .. 12\-46\-96 (66552) yaM na devA na gandharvA na daityA na cha dAnavAH . tatvato hi vijAnanti tasmai sUkShmAtmane namaH ..] vAmanaM rUpamAsthAya baliM saMyamya mAyayA . trailokyaM krAntavAnyastu tasmai krAntAtmane namaH .. 12\-46\-97 (66553) jamadagnisuto bhUtvA rAmaH shastrabhR^itAM varaH . mahIM niHkShatriyAM chakre tasmai rAmAtmane namaH .. 12\-46\-98 (66554) triHsaptakR^itvo yashchaiko dharme vyutkrAntigauravAt . jaghAna kShatriyAnsa~Nkhye tasmai krodhAtmane namaH .. 12\-46\-99 (66555) [vibhajya pa~nchadhA.a.atmAnaM vAyurbhUtvA sharIragaH . yashcheShTayati bhUtAni tasmai vAyvAtmane namaH ..] 12\-46\-100 (66556) rAmo dashirathirbhUtvA pulastyakulanandanam . jaghAna rAvaNaM sa~Nkhye tasmai kShatrAtmane namaH .. 12\-46\-101 (66557) yo halI musalI shrImAnnIlAmbaradharaH sthitaH . rAmAya rauhiNeyAya tasmai bhogAtmane namaH .. 12\-46\-102 (66558) sha~Nkhine chakriNe nityaM shAr~NgiNe pItavAsase . vanamAlAdharAyaiva tasmai kR^iShNAtmane namaH .. 12\-46\-103 (66559) vasudevasutaH shrImAnkrIDito nandagokule . kaMsasya nidhanArthAya tasmai krIDAtmane namaH .. 12\-46\-104 (66560) vAsudevatvamAgamya yadorvaMshasamudbhavaH . bhUbhAraharaNaM chakre tasmai kR^iShNAtmane namaH .. 12\-46\-105 (66561) sArathyamarjunasyAjau kurvangItAmR^itaM dadau . lokatrayopakArAya tasmai brahmAtmane namaH .. 12\-46\-106 (66562) dAnavAMstu vashe kR^itvA punarbuddhatvamAgataH . sargasya rakShaNArthAya tasmai buddhAtmane namaH .. 12\-46\-107 (66563) haniShyati kalau prApte mlechChAMsturagavAhanaH . dharmasaMsthApako yastu tasmai kalkyAtmane namaH .. 12\-46\-108 (66564) tArAnvaye kAlanemiM hatvA dAnavapu~Ngavam . dadau rAjyaM mahendrAya tasmai sA~NkhyAtmane namaH .. 12\-46\-109 (66565) yaH sarvaprANinAM dehe sAkShibhUto hyavasthitaH . akSharaH kSharamANAnAM tasmai sAkShyAtmane namaH .. 12\-46\-110 (66566) namostu te mahAdeva namaste bhaktavatsala . subrahmaNya namaste.astu prasIda parameshvara .. 12\-46\-111 (66567) avyaktavyaktarUpeNa vyAptaM sarvaM tvayA vibho . nArAyaNaM sahasrAkShaM sarvalokamaheshvaram .. 12\-46\-112 (66568) hiraNyanAbha yaj~nA~NgamamR^itaM vishvatomukham . sarvadA sarvakAryeShu nAsti teShAmama~Ngalam .. 12\-46\-113 (66569) yeShAM hR^idistho devesho ma~NgalAyatanaM hariH . ma~Ngala bhagavAnviShNurma~NgalaM madhusUdanaH .. 12\-46\-114 (66570) ma~NgalaM puNDarIkAkSho ma~NgalaM garuDadhvajaH . vishvakarmannamaste.astu vishvAtmanvishvasaMbhava .. 12\-46\-115 (66571) apavargasthabhUtAnAM pa~nchAnAM paramAsthita . namaste triShu lokeShu vamaste paratastriShu .. 12\-46\-116 (66572) namaste dikShu sarvAsu tvaM hi sarvaparAyaNam . namaste bhagavanviShNo tyekAnAM prabhavAvyaya .. 12\-46\-117 (66573) tvaM hi kartA hR^iShIkeshaH saMhartA chAparAjitaH . tena pashyAmi te divyAnbhAvAnhi triShuvartmasu .. 12\-46\-118 (66574) tachcha pashyAmi tatvena yatte rUpaM sanAtanam . divaM te shirasA vyAptaM padbhyAM devI vasuMdharA . vikrameNa trayo lokAH puruSho.asi sanAtanaH .. 12\-46\-119 (66575) [disho bhujA ravishchakShurvIrye shukraH pratiShThitaH . saptamArgA niruddhAste vAyoramitatejasaH ..] 12\-46\-120 (66576) vyaktAvyaktasvarUpeNa vyAptaM sarvaM tvayA vibho . avyaktaM brAhmaNaM rUpaM vyaktametachcharAcharam .. 12\-46\-121 (66577) atasIpuShpasaMkAshaM pItavAsasamachyutam . ye namasyanti govindaM na teShAM vidyate bhayam .. 12\-46\-122 (66578) [eko.api kR^iShNasya kR^itaH praNAmo dashAshvamedhAvabhR^ithena tulyaH . dashAshvamedhI punareti janma kR^iShNapraNAmI na punarbhavAya .. 12\-46\-123 (66579) kR^iShNavratAH kR^iShNamanusmaranto rAtrau cha kR^iShNaM punarutthitA ye . te kR^iShNadehAH pravishanti kR^iShNa mAjyaM yathA mantrahutaM hutAshe .. 12\-46\-124 (66580) namo narakasaMtrAsarakShAmaNDalakAriNe . saMsAranimnagAvartatarikAShThAya viShNave .. 12\-46\-125 (66581) namo brahmaNyadevAya gobrAhmaNahitAya cha . jagaddhitAya kR^iShNAya govindAya namonamaH .. 12\-46\-126 (66582) prANakAntArapAtheyaM saMsArochChedabheShajam . duHkhashokaparitrANaM harirityakSharadvayam ..] 12\-46\-127 (66583) nArAyaNaparaM brahma nArAyaNaparaM tapaH . nArAyaNaparaM satyaM nArAyaNaparaM param .. 12\-46\-128 (66584) yathA viShNumayaM satyaM yathA viShNumayaM haviH . tathA viShNumayaM sarvaM pApmA ne nashyatAM tathA .. 12\-46\-129 (66585) tasya yaj~navarAhasya viShNoramitatejasaH . praNAmaM ye.api kurvanti teShAmapi namonamaH .. 12\-46\-130 (66586) tvAM prapannAya bhaktAya gatimiShTAM jigIShave . yachChreyaH puNDarIkAkSha taddhyAyasva surottama .. 12\-46\-131 (66587) iti vidyAtapoyonirayonirviShNurIDitaH . vAgyaj~nenArchito devaH prIyatAM me janArdanaH .. 12\-46\-132 (66588) vaishampAyana uvAcha. 12\-46\-133x (5438) etAvaduktvA vachanaM bhIShmastadratamAnasaH . nama ityeva kR^iShNAya praNAmamakarottadA .. 12\-46\-133 (66589) tasminnuparate vAkye tataste brahmavAdinaH . bhIShmaM vAgbhirvAShpagalAstamAnarchurmahAdyutim .. 12\-46\-134 (66590) te.astuvantashcha viprendrAH keshavaM puruShottamam . bhIShmaM cha shanakaiH sarve prashashaMsuH punaH punaH .. 12\-46\-135 (66591) adhigamya tu yogena bhaktiM bhIShmasya mAdhavaH . trailokyadarshanaM j~nAnaM divyaM dattvA yayau hariH .. 12\-46\-136 (66592) viditvA bhaktiyogaM taM bhIShmasya puruShottamaH . sahasotthAya taM hR^iShTo yAnamevAnvapadyata .. 12\-46\-137 (66593) keshavaH sAtyakishchaiva rathenakena jagmatuH . apareNa mahAtmAnau yudhiShThiradhana~njayau .. 12\-46\-138 (66594) bhImaseno yamau chobhau rathamekaM samAsthitAH . kR^ipo yuyutsuH sUtashcha sa~njayashchAparaM ratham .. 12\-46\-139 (66595) te rathairnagarAkAraiH prayAtAH puruSharShabhAH . nemighoSheNa mahatA kampayante vasuMdharAm .. 12\-46\-140 (66596) tato giraH puruShavarastaveritAM dvijeritAH pathiShu manAk sa shushruve . kR^itA~njaliM praNatamathAparaM janaM sa keshihA muditamanAsthanandata .. 12\-46\-141 (66597) iti smaranpaThati cha shAr~NgadhanvanaH shR^iNotu vA yadukulanandanastavam . sa chakrabhR^itpratihatasarvAkilviSho janArdanaM pravishati dehasaMkShaye .. 12\-46\-142 (66598) yaM yoginaH prANaviyogakAle yatnena chitte viniveshayanti . sa taM purastAddharimIkShamANaH prANA~njahau prAptaphalo hi bhIShmaH .. 12\-46\-143 (66599) svavarAjaH samApto.ayaM viShNoradbhutakarmaNaH . gA~Ngeyena purA gIto mahApAtakanAshanaH .. 12\-46\-144 (66600) imaM naraH stavarAjaM mumukShuH paTha~nshuchiH kaluShitakalmaShApaham . atItya lokAnmalinaH samAmatA npadaM sa gachChatyamR^itaM mahAtmanaH .. .. 12\-46\-145 (66601) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaTchatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-46\-17 jigadiShAmi vaktumichChAmi . vyAsasamAsinyA vistarasaMkShepavatyA .. 12\-46\-25 sadasatkAryaM kAraNaM cha vishvaM karma yasmAt .. 12\-46\-28 vAkeShu mantreShu sAmAnyataH karmaprakAshakeShu . anuvAkeShu mantrArthavivaraNabhUteShu brAhmaNavAkyeShu. niShatsu karmA~NgAdyavabaddhadevatAdij~nAnavAkyeShu. upaniShatsu kevalAtmaj~nApakavAkyeShu gR^iNanti dhyAyanti. satyamabAdhitam. satyeShvabAdhitArtheShu. sAmasu jyeShThasAmAdiShu .. 12\-46\-29 chaturbhirnAmabhirvAsudevasakarShaNapradyumrAniruddharUpaiH .. 12\-46\-30 nityaM tapaH svadharmastadyasmin . yatprItyarthaM taptaM sadyadyasmAda~NgeShu chitteShvanutiShThati upatiShThati yashcha sarvAtmA taM prapadye iti sarveShAM yachChabdasaMbaddhAnAM prathamenAnvayaH. IshvalarArthamanuShThito dharmaH svachittashuddhidvArAsvArthaeva bhavatIti bhAvaH .. 12\-46\-31 bhaumaM brahma vedA brAhmaNA yaj~nAshcha .. 12\-46\-32 AtmAnaM sarveshvaramAtmani hArdAkAshe iShTvA yogena pashyati . AnantyAya mokShAya .. 12\-46\-34 purANe atItakalpAdiviShaye . puruShaM pUrNaM sarvamasminnatItamastyeveti yogAtpuruSha iti nAma. yugAdiShu yugArambheShu. bR^iMhakatvAtsR^iShTerenaM brahmetyAhuH. kShaye sarvasya samyakvarShaNAdayaM saMkarShaNa ityuktaH .. 12\-46\-35 nAnyabhaktA ananyabhaktAH .. 12\-46\-39 hiraNyagarbhamiti Da . tha. pAThaH. jaj~ne janayAmAsa .. 12\-46\-43 ukthe bahvR^ichAH . agnau chayane.adhvaryavaH .. 12\-46\-47 chaturbhiriti . AshrAvayeti chaturakSharaM astu shrauShiDiti chaturakSharaM yajeti dvyakSharaM ye yajAmahe iti pa~nchAkSharaM dvyakSharo vaShaTkAra iti saptadashabhirakSharairyo hUyate tasmai homAtmane namaH .. 12\-46\-49 yaH sahasrasame satra iti jha . pAThaH. tatra sahasrasame sahasrasaM vatsare satre ityarthaH .. 12\-46\-54 yaM tridhAtmAnamiti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 047 .. shrIH .. 12\.47\. adhyAyaH 47 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNaMyudhiShThirAdInAM kurukShetraMprati gamanam .. 1\.. yudhiShThireNa kR^iShNaMprati parashurAmacharitrakathanaprArthanA .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-47\-0 (66602) vaishampAyana uvAcha. 12\-47\-0x (5439) tataH sa cha hR^iShIkeshaH sa cha rAjA yudhiShThiraH . kR^ipAdayashcha te sarve chatvAraH pANDavAshcha te .. 12\-47\-1 (66603) rathaistairnagaraprakhyaiH patAkAdhvajashobhitaiH . yayurAshu kurukShetraM vAjibhiH shIghragAmibhiH .. 12\-47\-2 (66604) te.avatIrya kurukShetre keshamaDhajjAsthisaMkule . dehanyAsaH kR^iMto yatra kShatriyaistairmahArathaiH .. 12\-47\-3 (66605) gajAshvadehAsthichayaiH parvatairiva saMchitam . narashIrShakapAlaishcha haMsairiva cha sarvashaH .. 12\-47\-4 (66606) chitAsahasrairnichitaM varmashastrasamAkulam . ApAnabhUmiM kAlasya tadA bhuktojjhitAmiva .. 12\-47\-5 (66607) bhUtasa~NghAnucharitaM rakShogaNaniShevitam . pashyantaste kurukShetraM yayurAshu mahArathAH .. 12\-47\-6 (66608) gachChanneva mahAbAhuH sarvaM yAdavanandanaH . yudhiShThirAya provAcha jAmadagnyasya vikramam .. 12\-47\-7 (66609) amI rAmahradAH pa~ncha dR^ishyante pArtha dUrataH . yeShu saMtarpayAmAsa pitR^InkShatriyashoNitaiH .. 12\-47\-8 (66610) triHsaptakR^itvo vasudhAM kR^itvA niHkShatriyAM prabhuH . ihedAnIM tato rAmaH karmaNo virarAma ha .. 12\-47\-9 (66611) yudhiShThira uvAcha. 12\-47\-10x (5440) triHsaptakR^itvaH pR^ithivI kR^itA niHkShatriyA purA . rAmeNeti yadAttha tvamatra me saMshayo mahAn .. 12\-47\-10 (66612) kShatrabIjaM yathA dagdhaM rAmeNa yadupu~Ngava . kathaM bhUyaH samutyattiH kShatrasyAmitavikrama .. 12\-47\-11 (66613) mahAtmanA bhagavatA rAmeNa yadupu~Ngava . kathamutsAdittaM kShatraM kathamR^iddhigataM punaH .. 12\-47\-12 (66614) mahatA rathayuddhena koTishaH kShatriyA hatAH . tathA.abhUchcha mahI kIrNA kShatriyairvadatAM vara .. 12\-47\-13 (66615) kimarthaM bhArgaveNedaM kShatramutsAditaM purA . rAmeNa yadushArdUla kurukShetre mahAtmanA .. 12\-47\-14 (66616) etanme Chindhi vArShNeya saMshayaM tArkShyaketana . Agamo hi paraH kR^iShNa tvatto no vAsavAnuja .. 12\-47\-15 (66617) vaishampAyana uvAcha. 12\-47\-16x (5441) tato vrajanneva gadAgrajaH prabhuH shashaMsa tasmai nikhilena tattvataH . yudhiShThirAyApratimaujase tadA yathA.abhavatkShatriyasaMkulA mahI .. .. 12\-47\-16 (66618) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptachatvAriMsho.adhyAyaH .. 47\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-47\-15 Agamo vedaH . tvattaH tvadvachanAtro paraH nAdhikaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 048 .. shrIH .. 12\.48\. adhyAyaH 48 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati parashurAmacharitakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-48\-0 (66619) vAsudeva uvAcha. 12\-48\-0x (5442) shR^iNu kaunteya rAmasya prabhAvo yo mayA shrutaH . maharShINAM kathayatAM kAraNaM tasya janma cha .. 12\-48\-1 (66620) yathA cha jAmadagnyena koTishaH kShatriyA hatAH . udbhUtA rAjavaMsheShu ye bhUyo bhArate hatAH .. 12\-48\-2 (66621) jahnorajastu tanayo balAkAshchastu tatsutaH . kushiko nAma dharmaj~nastasya putro mahIpate .. 12\-48\-3 (66622) agryaM tapaH samAtiShThatsahasrAkShasamo bhuvi . putraM labheyamajitaM trilokeshvaramityuta .. 12\-48\-4 (66623) tamugratapasaM dR^iShTvA sahasrAkShaH puraMdaraH . samarthaM putrajanane svayamevaitya bhArata .. 12\-48\-5 (66624) putratvamagamadrAjaMstasya lokeshvareshvaraH . gAdhirnAmAbhavatputraH kaushikaH pAkashAsanaH .. 12\-48\-6 (66625) tasya kanyA.abhavadrAjannAmnA satyavatI prabho . tAM gAdhirbhR^iguputrAya R^ichIkAya dadau prabhuH .. 12\-48\-7 (66626) tatastayA hi kaunteya bhArgavaH kurunadanaH . putrArthaM shrapayAmAsa charuM gAdhestathaiva cha .. 12\-48\-8 (66627) AhUya chAha tAM bhAryAmR^ichIko bhArgavastadA . upayojyashcharurayaM tvayA mAtrA.apyayaM tava .. 12\-48\-9 (66628) tasyA janiShyate putro dIptimAnkShatriyarShabhaH . ajayyaH kShatriyairloke kShatriyarShabhasUdanaH .. 12\-48\-10 (66629) tavApi putraM kalyANi dhR^itimantaM shamAtmakam . taponvitaM dvijashreShThaM charureSha vidhAsyati .. 12\-48\-11 (66630) ityevamuktvA tAM bhAryAM sarchIko bhR^igunandanaH . tapasyabhirataH shrImA~njagAmAraNyameva hi .. 12\-48\-12 (66631) etasminneva kAle tu tIrthayAtrAparo nR^ipaH . gAdhiH sadAraH saMprApta R^ichIkasyAshramaM prati .. 12\-48\-13 (66632) charudvayaM gR^ihItvA tu rAjansatyavatI tadA . bhartrA dattaM prasannena mAtre hR^iShTA nyavedayat .. 12\-48\-14 (66633) mAtA tu tasyAH kaunteya duhitre svaM charuM dadau . tasyAshrarumathAj~nAtamAtmasaMsthaM chakAra ha .. 12\-48\-15 (66634) atha satyavatI garbhaM kShatriyAntakaraM tadA . dhArayAmAsa dIptena vapuShA ghoradarshanam .. 12\-48\-16 (66635) tAmR^ichIkastadA dR^iShTvA dhyAnayogena bhArata . abravIdbhR^igushArdUlaH svAM bhAryAM devarUpiNIm .. 12\-48\-17 (66636) mAtrA.asi vyaMsitA bhadre charuvyatyAsahetunA . tasmAjjaniShyate putraH krUrakarmA.atyamarShaNaH . `janayiShyati mAtA te brahmabhUtaM tapodhanam ..' 12\-48\-18 (66637) vishvaM hi brahma sumahachcharau tava samAhitam . kShatravIryaM cha sakalaM tava mAtre samarpitam .. 12\-48\-19 (66638) viparyayeNa te bhadre naitadevaM bhaviShyati . mAtuste brAhmaNo bhUyAttava cha kShatriyaH sutaH .. 12\-48\-20 (66639) saivamuktA mahAbhAgA bhartrA satyavatI tadA . papAta shirasA tasmai vepantI chAbravIdidam .. 12\-48\-21 (66640) nArho.asi bhagavannadya vaktumevaMvidhaM vachaH . brAhmaNApashadaM putraM prApsyasIti hi mAM prabho .. 12\-48\-22 (66641) R^ichIka uvAcha. 12\-48\-23x (5443) naiSha saMkalpitaH kAmo mayA bhadre tathA tvayi . ugrakarmA bhavetputrashcharuvyatyAsahetunA .. 12\-48\-23 (66642) satyavatyuvAcha. 12\-48\-24x (5444) ichCha.NllokAnapi mune sR^ijethAH kiM punaH sutam . shamAtmakamR^ijuM putraM dAtumarhasi me prabho .. 12\-48\-24 (66643) R^ichIka uvAcha. 12\-48\-25x (5445) noktapUrvaM mayA bhadre svaireShvapyanR^itaM vachaH . kimutAgniM samAdhAya mantravachcharusAdhane .. 12\-48\-25 (66644) [dR^iShTametatpurA bhadre j~nAtaM cha tapasA mayA . brahmabhUtaM hi sakalaM pitustava kulaM bhavet ..] 12\-48\-26 (66645) satyavatyuvAcha. 12\-48\-27x (5446) kAmamevaM bhavetpautro mAmaivaM tanayaH prabho . shamAtmakamR^ijuM putraM labheyaM japatAM vara .. 12\-48\-27 (66646) R^ichIka uvAcha. 12\-48\-28x (5447) putre nAsti visheSho me pautre cha varavarNini . yathA tvayoktaM vachanaM tathA bhadre bhaviShyati .. 12\-48\-28 (66647) vAsudeva uvAcha. 12\-48\-29x (5448) tataH satyavatI putraM janayAmAsa bhArgavam . tapasyabhirataM shAntaM jamadagniM yatavratam .. 12\-48\-29 (66648) vishvAmitraM cha dAyAdaM gAdhiH kushikanandanaH . prApa brahmarShisamitaM vishvena brahmaNA yutam .. 12\-48\-30 (66649) R^ichIko janayAmAsa jamadagniM taponidhim . so.api putraM hyajanayajjamadagniH sudAruNam .. 12\-48\-31 (66650) sarvavidyAntagaM shreShThaM dhanurvedasya pAragam . rAmaM kShatriyahantAraM pradIptamiva pAvakam .. 12\-48\-32 (66651) [teShayitvA mahAdevaM parvate gandhamAdane . astrANi varayAmAsa parashuM chAtitejasam .. 12\-48\-33 (66652) sa tenAkuNThadhAreNa jvalitAnalavarchasA . kuThAreNAprameyeNa lokeShvapratimo.abhavat ..] 12\-48\-34 (66653) etasminneva kAle tu kR^itavIryAtmajo balI . arjuno nAma tejasvI kShatriyo haihayAdhipaH .. 12\-48\-35 (66654) dattAtreyaprasAdena rAjA bAhusahasravAn . chakravartI mahAtejA viprANAmAshvamedhike .. 12\-48\-36 (66655) dadau sa pR^ithivIM sarvAM saptadvIpAM saparvatAm . sabAhvastrabalenAjau jitvA paramadharmavit .. 12\-48\-37 (66656) tR^iShitena cha kaunteya bhikShitashchitrabhAnunA . sahastrabAhurvikrAntaH prAdAdbhikShAmathAgnaye .. 12\-48\-38 (66657) grAmAnpurANi rAShTrANi ghoShAMshchaiva tu vIryavAn . jajvAla tasya vANeddhachitrabhAnurdidhakShayA .. 12\-48\-39 (66658) sa tasya puruShendrasya prabhAveNa mahaujasaH . dadAha kArtavIryasya shailAnapi dharAmapi .. 12\-48\-40 (66659) sa shUnyamAshramAraNyamApavasya mahAtmanaH . dadAha pavaneneddhashchitrabhAnuH sahaihayaH .. 12\-48\-41 (66660) ApavastaM tato roShAchChashApArjunamachyuta . dagdhe shrame mahAbAho kArtavIryeNa vIryavAn .. 12\-48\-42 (66661) tvayA na varjitaM yasmAnmamedaM hi mahadvanam . dagdhaM tasmAdraNe rAmo bAhUMste chChetsyate.arjuna .. 12\-48\-43 (66662) arjunastu mahAtejA balI nityaM shamAtmakaH . brahmaNyashcha sharaNyashcha dAtA shUrashcha bhArata . nAchintayattadA shApaM tena dattaM mahAtmanA .. 12\-48\-44 (66663) tasya putrAH subalinaH shApenAsanpiturvadhe . nimittamavaliptA vai nR^ishaMsAshchaiva nityadA .. 12\-48\-45 (66664) jamadagnestu dhenvAste vatsamAninyurachyuta . aj~nAtaM kArtavIryasya haihayendrasya dhImataH .. 12\-48\-46 (66665) tannimittamabhUdyuddhaM jAmadagnermahAtmanaH . tato.arjunasya bAhUnsa chichCheda ruShito.anagha .. 12\-48\-47 (66666) taM bhramantaM tato vatsaM jAmadagnyaH svamAshramam . pratyAnayata rAjendra teShAmantaH purAtprabhuH .. 12\-48\-48 (66667) arjunasya sutAste tu saMbhUyAbuddhayastadA . gatvA.a.ashramamasaMbuddhA jamadagnermahAtmanaH . apAtayanta bhallAgraiH shiraH kAyAnnarAdhipa .. 12\-48\-49 (66668) samitkushArthaM rAmasya niryAtasya yashasvinaH . `pratyakShaM rAmamAtushcha tathaivAshramavAsinAm .. 12\-48\-50 (66669) shrutvA rAmastamarthaM cha kruddhaH kAlAnalopamaH . dhanurvede.advitIyo hi divyAstraiH samalaMkR^itaH .. 12\-48\-51 (66670) chandrabimbArdhasaMkAshaM parashuM gR^ihya bhArgavaH.' tataH pitR^ivadhAmarShAdrAmaH paramamanyumAn . niHkShatriyAM pratishrutya mahIM shastramagR^ihNata .. 12\-48\-52 (66671) tataH sa bhR^igushArdUlaH kArtavIryasya vIryavAn . vikramya nijaghAnAshu putrAnpautrAMshcha sarvashaH .. 12\-48\-53 (66672) sa haihayasahasrANi hatvA paramamanyumAn . mahIM sAgaraparyantAM chakAra rudhirokShitAm .. 12\-48\-54 (66673) sa tathA sumahAtejAH kR^itvA niHkShatriyAM mahIm . kR^ipayA parayA.a.aviShTo vanameva jagAma ha .. 12\-48\-55 (66674) tato varShasahasreShu samatIteShu keShuchit . kopaM saMprAptavAMstatra prakR^ityA kopanaH prabhuH .. 12\-48\-56 (66675) vishvAmitrasya pautrastu raibhyaputro mahAtapAH . parAvasurmahArAja kShiptvA.a.aha janasaMsadi .. 12\-48\-57 (66676) ye te yayAtipatane yaj~ne santaH samAgatAH . pratardanaprabhR^itayo rAma kiM kShatriyA na te .. 12\-48\-58 (66677) mithyApratij~no rAma tvaM katthase janasaMsadi . bhayAtkShatriyavIrANAM parvataM samupAshritaH .. 12\-48\-59 (66678) sA punaH kShatriyashataiH pR^ithivI sarvataH stR^itA . parAvasorvachaH shrutvA shastraM jagrAha bhArgavaH .. 12\-48\-60 (66679) tato ye kShatriyA rAja~nshatashastena varjitAH . te vivR^iddhA mahAvIryAH pR^ithivIpatayo.abhavan .. 12\-48\-61 (66680) sa punastA~njaghAnAshu bAlAnapi narAdhipa . garbhasthaistu mahI vyAptA punarevAbhavattadA .. 12\-48\-62 (66681) jAtaMjAtaM sa garbhaM tu punareva jaghAna ha . arakShaMshcha sutAnkAMshchittadA kShatriyayoShitaH .. 12\-48\-63 (66682) triHsaptakR^itvaH pR^ithivIM kR^itvA niHkShatriyAM prabhuH . dakShiNAmashvamedhAnte kashyapAyAdadattataH .. 12\-48\-64 (66683) sa kShatriyANAM sheShArthaM kareNoddishya kashyapaH . srukpragrahavatA rAjaMstato vAkyamathAbravIt .. 12\-48\-65 (66684) gachCha pAraM samudrasya dakShiNasya mahAmune . na te madviShaye rAma vastavyamiha karhichit .. 12\-48\-66 (66685) `pR^ithivI dakShiNA dattA vAjimedhe mama tvayA . punarasyAH pR^ithivyA hi dattvA dAtumanIshvaraH ..' 12\-48\-67 (66686) tataH shUrpAkaraM deshaM sAgarastasya nirmame . saMtrAsAjjAmadagnyasya so.aparAntamahItalam .. 12\-48\-68 (66687) kashyapastAM mahArAja pratigR^ihya vasuMdharAm . kR^itvA brAhmaNasaMsthAM vai praviShTaH sumahadvanam .. 12\-48\-69 (66688) tataH shUdrAshcha vaishyAshcha yathA svairaprachAriNaH . avartanta dvijAgryANAM dAreShu bharatarShabha .. 12\-48\-70 (66689) arAjake jIvaloke durbalA balavattaraiH . vadhyante na hi vitteShu prabhutvaM kasyachittadA .. 12\-48\-71 (66690) `brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shR^idrAshchotpathagAminaH . parasparaM samAshritya ghAtayantyapathasthitAH .. 12\-48\-72 (66691) svadharmaM brAhmaNAstyaktvA pAShaNDatvaM samAshritAH . chaurikAnR^itamAyAshcha sarve chaiva prakurvate .. 12\-48\-73 (66692) svadharmasthAndvijAnhatvA tathA.a.ashramanivAsinaH . vaishyAH satpathasaMsthAshcha shUdrA ye chaiva dhArmikAH .. 12\-48\-74 (66693) tAnsarvAnghAtayanti sma durAchArAH sunirbhayAH . yaj~nAdhyayanashIlAMshcha AshramasthAMstapasviniH .. 12\-48\-75 (66694) gobAlavR^iddhanArINAM nAshaM kurvanti chApare . AnvIkShakI trayI vArtA na cha nItiH pravartate .. 12\-48\-76 (66695) vrAtyatAM samanuprAptA bahavo hi dvijAtayaH . adharottarApachAreNa mlechChabhUtAshcha sarvashaH .. ' 12\-48\-77 (66696) tataH kAlena pR^ithivI pIDyamAnA durAtmabhiH . viparyayeNa tenAshu pravivesha pasAtalam . arakShyamANA vidhivatkShatriyairdharmarakShibhiH .. 12\-48\-78 (66697) tAM dR^iShTvA dravatIM tatra saMtrAsAtsa mahAmanAH . UruNA dhArayAmAsa kashyapaH pR^ithivIM tataH . nimajjantIM tato rAjaMstenorvIti mahI smR^itA .. 12\-48\-79 (66698) rakShaNArthaM samuddishya yayAche pR^ithivI tadA . prasAdya kashyapaM devI kShatriyAnbAhushAlinaH .. 12\-48\-80 (66699) pR^ithivyuvAcha. 12\-48\-81x (5449) santi brahmanmayA guptAH strIShu kShatriyapu~NgavAH . haihayAnAM kule jAtAste saMrakShantu mAM mune .. 12\-48\-81 (66700) asti pauravadAyAdo vidUrathasutaH prabho . R^ikShaiH saMvardhito vipra R^ikShavatyatha parvate .. 12\-48\-82 (66701) tathA.anukampamAnena yajvanAthAmitaujasA . parAshareNa dAyAdaH saudAsasyAbhirakShitaH .. 12\-48\-83 (66702) sarvakarmANi kurute shUdravattasya sa dvijaH . sarvakarmetyabhikhyAtaH sa mAM rakShatu pArthivaH .. 12\-48\-84 (66703) shibiputro mahAtejA gopatirnAma nAmataH . vane saMvardhito gobhiH so.abhirakShatu mAM mune .. 12\-48\-85 (66704) pratardanasya putrastu vatso nAma mahAbalaH . vatsaiH saMvardhito goShThe sa mAM rakShatu pArthivaH .. 12\-48\-86 (66705) dadhivAhanaputrastu pautro divirathasya cha . a~NgaH sa gautamenAsIdga~NgAkUle.abhirakShitaH .. 12\-48\-87 (66706) bR^ihadratho mahAtejA bhUribhUtipariShkR^itaH . golA~NgUlairmahAbhAgo gR^idhrakUTe.abhirakShitaH .. 12\-48\-88 (66707) maruttasyAnvavAye cha rakShitAH kShatriyAtmajAH . marutpatisamA vIrye samudreNAbhirakShitAH .. 12\-48\-89 (66708) ete kShatriyadAyAdAstatratatra parishrutAH . vyokArahemakArAdijAtiM nityaM samAshritAH .. 12\-48\-90 (66709) yadi mAmabhirakShanti tataH sthAsyAmi nishchalA . eteShAM pitarashchaiva tathaiva cha pitAmahAH .. 12\-48\-91 (66710) madarthaM nihatA yuddhe rAmeNAkliShTakarmaNA . teShAmapachitishchaiva mayA kAryA mahAmune .. 12\-48\-92 (66711) na hyahaM kAmaye nityamatikrAntena rakShaNam . vartamAnena varteyaM tatkShipraM saMvidhIyatAm .. 12\-48\-93 (66712) vAsudeva uvAcha. 12\-48\-94x (5450) tataH pR^ithivyA nirdiShTAMstAnsamAnIya kashyapaH . abhyaShi~nchanmahIpAlAnkShatriyAnvIryasaMmatAn .. 12\-48\-94 (66713) teShAM putrAshcha pautrAshcha yeShAM vaMshAH pratiShThitAH . evametatpurAvR^ittaM yanmAM pR^ichChasi pANDava .. 12\-48\-95 (66714) vaishampAyana uvAcha. 12\-48\-96x (5451) evaM bruvaMstaM cha yadupravIro yudhiShThiraM dharmabhR^itAM variShTham . rathena tenAshu yayau yathA.arko vishanprabhAbhirbhagavAMstrilokIm .. .. 12\-48\-96 (66715) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTachatvAriMsho.adhyAyaH .. 48\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-48\-2 bhArate bhAratasaMgrAme .. 12\-48\-5 svayamevAnvapadyateti jha . pAThaH .. 12\-48\-8 gAdheH putrArthaM tasyAshcha putrArthaM charuM charudvayam .. 12\-48\-9 upayojyaH bhojyaH bhoktavyaH .. 12\-48\-18 vyaMsitA va~nchitA .. 12\-48\-38 chitrabhAnunA agninA .. 12\-48\-41 Apavasya vasiShThasya .. 12\-48\-42 shrame Ashrame .. 12\-48\-45 piturvadhe vadhanimittamAsan .. 12\-48\-46 nimittAditi pAThe shApAdeva hetoH .. 12\-48\-60 stR^itA vyAptA . shAstraM jagrAha tatkAryaM kShatriyANAmantaM kR^itavAn .. 12\-48\-61 varjitAH ahR^itAH .. 12\-48\-68 shUrpArakamiti jha . pAThaH ... 12\-48\-79 dhR^itA tenoruNA yena tenorvIti jha . pAThaH .. 12\-48\-84 dvijaH kShatriyo.api .. 12\-48\-92 apachitiH AnR^iNyArthaM pUjA .. 12\-48\-93 nityamatikrAntena dharmAtikramiNA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 049 .. shrIH .. 12\.49\. adhyAyaH 49 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena bhIShmaprashaMsanapUrvakaM taMprati yudhiShThirAya dharmopadeshachodanA .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-49\-0 (66716) vaishampAyana uvAcha. 12\-49\-0x (5452) tato rAmasya tatkarma shrutvA rAjA yudhiShThiraH . vismayaM paramaM gatvA pratyuvAcha janArdanam .. 12\-49\-1 (66717) aho rAmasya vArShNeya shakrasyeva mahAtmanaH . vikramo vasudhA yena krodhAnniHkShatriyA kR^itA .. 12\-49\-2 (66718) gobhiH samudreNa tathA golA~NgUlarkShavAnaraiH . guptA rAmabhayodvignAH kShatriyANAM kulodvahAH .. 12\-49\-3 (66719) aho dhanyo nR^iloko.ayaM samAgyAshcha narA bhuvi . yatra karmedR^ishaM dharmyaM dvijAgryaiH kR^itamachyuta .. 12\-49\-4 (66720) kathayantau kathAM tAta tAvachyutayudhiShThirau . jagmaturyatra gA~NgeyaH sharatalpagataH prabhuH .. 12\-49\-5 (66721) tataste dadR^ishurbhIShmaM sharaprastarashAyinam . svarashmimAlAsaMvItaM sAyaMsUryasamaprabham .. 12\-49\-6 (66722) upAsyamAnaM munibhirdevairiva shatakratum . deshe paramadharmiShThe nadImoghavatImanu .. 12\-49\-7 (66723) dUrAdeva tamAlokya kR^iShNo rAjA cha dharmajaH . chatvAraH pANDavAshchaiva te cha shAradvatAdayaH .. 12\-49\-8 (66724) avamkandyAtha vAhebhyaH saMyamya prachalaM manaH . ekIkR^ityendriyagrAmamupatamthurmahAmunIn .. 12\-49\-9 (66725) abhivAdya tu govindaH sAtyakiste cha pArthivAH . vyAsAdIstAnR^ipInpashchAdgA~Ngeyamupatasthire .. 12\-49\-10 (66726) tapovR^iddhi tataH pR^iShTvA gA~NgeyaM yadupu~NgavaH . parivArya tataH sarve nipeduH puruSharShabhAH .. 12\-49\-11 (66727) tato nishAmya gA~NgeyaM shAmyamAnamivAnalam . kiMchiddInamanA bhIShmamitihovAcha keshavaH .. 12\-49\-12 (66728) kachchijj~nAnAni sarvANi prasannAni yathApuram . kachchinna vyAkulA chaiva buddhiste vadatAM vara .. 12\-49\-13 (66729) sharAbhighAtaduHkhArtaM kachchidgAtraM na dUyate . mAnasAdapi duHkhAddhi shArIraM balavattaram .. 12\-49\-14 (66730) varadAnAtpituH kAmaM ChandamR^ityurasi prabho . shantanordharmanityasya na tvetadiha kAraNam .. 12\-49\-15 (66731) sumUkShmo.api tu dehe vai shalyo janayate rujam . kiMpunaH sharasaMghAtaishchitasya tava pArthiva .. 12\-49\-16 (66732) kAmaM naitattavAkhyeyaM prANinAM prabhavApyayau . bhavAnupadishechChreyo devAnAmapi bhArata .. 12\-49\-17 (66733) yachcha bhUtaM bhaviShyaM cha bhavachcha puruSharShabha . sarvaM tajj~nAnavR^iddhasya tava pANAvivAhitam .. 12\-49\-18 (66734) saMsArasyeha bhUtAnAM dharmasya cha phalodayaH . viditaste mahAprAj~na tvaM hi dharmamayo nidhiH .. 12\-49\-19 (66735) tva, hi rAjye sthitaM sphIte samagrA~NgamarogiNam . strIsahasraiH parivR^itaM pashyAmIvordhvaretasam .. 12\-49\-20 (66736) R^ite shAntanavAdbhIShmAtriShu lokeShu pArthivam . satyadharmAnmahAvIryAchChUrAddharmaikatatparAt .. 12\-49\-21 (66737) mR^ityumAvArya tapasA sharasaMstarashAyinaH . trivargaprabhavaM kaMchinna cha tAtAnushushruma .. 12\-49\-22 (66738) satye tapasi dAne cha yaj~nAdhikaraNe tathA . dhanurvede cha vede cha nityaM chaivAnvavekShaNe .. 12\-49\-23 (66739) anR^ishaMsaM shuchiM dAntaM sarvabhUtahite ratam . mahArathaM tvatsadR^ishaM na kaMchidanushushruma .. 12\-49\-24 (66740) tvaM hi devAnsagandharvAnasurAnyakSharAkShasAn . shaktastvekarathenaiva vijetuM nAtra saMshayaH .. 12\-49\-25 (66741) sa tvaM bhIShma mahAbAho vasUnAM vAsavopamaH . nityaM vipraiH samAkhyAto navamo.anavamo guNaiH .. 12\-49\-26 (66742) ahaM cha tvA.abhijAnAmi svayaM puruShasattama . tridasheShvapi vikhyAtastvaM shaktyA puruShottamaH .. 12\-49\-27 (66743) manuShyeShu manuShyendra na dR^iShTo na cha me shrutaH . bhavato hi guNaistulyaH pR^ithivyAM puruShaH kvachit .. 12\-49\-28 (66744) tvaM hi sarvaguNai rAjandevAnapyatirichyase .. 12\-49\-29 (66745) tapasA hi bhavA~nshaktaH sraShTuM lokAMshcharAcharAn . kiMpunashchAtmano lokAnuttamAnuttamairguNaiH .. 12\-49\-30 (66746) tadasya tapyamAnasya j~nAtInAM saMkShayena vai . jyeShThasya pANDuputrasya shokaM bhIShma vyapAnuda .. 12\-49\-31 (66747) ye hi dharmAH samAkhyAtAshchAturvarNyasya bhArata . chAturAshramyasaMyuktAH sarve te viditAstava .. 12\-49\-32 (66748) chAturvidye cha ye proktAshchAturhotre cha bhArata . yoge sA~Nkhye cha niyatA ye cha dharmAH sanAtanAH .. 12\-49\-33 (66749) chAturvarNyasya yashchokto dharmo na sma virudhyate . sevyamAnaH savaiyAkhyo gA~Ngeya viditastava .. 12\-49\-34 (66750) pratilomaprasUtAnAM mlechChAnAM chaiva yaH smR^itaH . deshajAtikulAnAM cha jAnIShe dharmalakShaNam. 12\-49\-35 (66751) vedokto yashcha shiShToktaH sadaiva viditastava . `pravR^ittashcha nivR^ittashcha sa chApi viditastava ..' 12\-49\-36 (66752) itihAsapurANArthAH kArtsnyena viditAstava . dharmashAstraM cha sakalaM nityaM manasi te sthitam .. 12\-49\-37 (66753) ye cha kechana loke.asminnarthAH saMshayakArakAH . teShAM ChettA nAsti loke tvadanyaH puruSharShabhaH .. 12\-49\-38 (66754) sa pANDaveyasya manaHsamutthitaM narendra shokaM vyapakarSha medhayA . bhavadvidhA hyuttamabuddhirvistarA vimuhyamAnasya janasya shAntaye .. .. 12\-49\-39 (66755) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonapa~nchAsho.adhyAyaH .. 49\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-49\-1 avaskandyAvaruhya vAhebhyaH .. 12\-49\-11 yadupuMgavo nipasAdeti sheShaH . tato vR^iddhaM tathA dR^iShTvA gA~NgeyaM yadukauravAH iti jha. pAThaH .. 12\-49\-12 nishAmya Alochya .. 12\-49\-15 ChandamR^ityuH ichChAmaraNaH . natvetadiha kAraNamiti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-49\-20 nahi rAjye sthitamiti Ta.Da . pAThaH .. 12\-49\-21 bhIShmAdR^ite mR^ityumAvArya sthitaM kamapi na shushrumeti dvayoH saMbandhaH .. 12\-49\-26 vasUnAmaShTAnAmaMsherghaTito navamaH guNairanavamashcha .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 050 .. shrIH .. 12\.50\. adhyAyaH 50 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa kR^iShNaMprati stutipUrvakaM shreyaHprArthanA .. 1\.. kR^iShNena bhIShmAya shreyaH pradAnapUrvakaM taMprati dharmakathanachodanA .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-50\-0 (66756) vaishampAyana uvAcha. 12\-50\-0x (5453) shrutvA tu vachanaM bhIShmo vAsudevasya dhImataH . kiMchidunnAmya vadanaM prA~njalirvAkyamabravIt .. 12\-50\-1 (66757) bhIShma uvAcha. 12\-50\-2x (5454) namaste bhagavankR^iShNa lokAnAM prabhavApyaya . tvaM hi kartA hR^iShIkesha saMhartA chAparAjitaH .. 12\-50\-2 (66758) vishvakarmannamaste.astu vishvAtmanvishvasaMbhava . apavargastha bhUtAnAM pa~nchAnAM parataH sthita .. 12\-50\-3 (66759) namaste triShu lokeShu namaste paratastriShu . yogeshvara namaste.astu tvaM hi sarvaparAyaNaH .. 12\-50\-4 (66760) matsaMshritaM yadAttha tvaM vachaH puruShasattama . tena pashyAmi te divyAnbhAvAMstriShu cha vartmasu .. 12\-50\-5 (66761) tachcha pashyAmi tatvena yatte rUpaM sanAtanam . sapta mArgA niruddhAste vAyoramitatejasaH .. 12\-50\-6 (66762) divaM te shirasA vyAptaM pabhdyAM devI vasuMdharA . disho bhujA ravishchakShurvIrye shukraH pratiShThitaH .. 12\-50\-7 (66763) atasIpuShpasaMkAshaM pItavAsasamachyutam . vapurhyanumimImaste meghasyeva savidyutaH .. 12\-50\-8 (66764) tvAM prapannAya bhaktAya gatimiShTAM jigIShave . yachChreyaH puNDarIkAkSha taddhyAyasva surottama .. 12\-50\-9 (66765) vAsudeva uvAcha. 12\-50\-10x (5455) yataH khalu parA bhaktirmayi te puruSharShabha . tato mayA vapurdivyaM tava rAjanpradarshitam .. 12\-50\-10 (66766) na hyabhaktAya rAjendra bhaktAyAnR^ijave na cha . darshayAmyahamAtmAnaM na chAdAntAya bhArata .. 12\-50\-11 (66767) bhavAMstu mama bhaktashcha nityaM chArjavamAsthitaH . dame tapasi satye cha dAne cha nirataH shuchiH .. 12\-50\-12 (66768) arhastvaM bhIShma mAM draShTuM tapasA svena pArthiva . tava hyupasthitA lokA yebhyo nAvartate punaH .. 12\-50\-13 (66769) pa~nchAshataM ShaT cha kurupravIra sheShaM dinAnAM tava jIvitasya . tataH shubhaiH karmaphalodayaistvaM sameShyase bhIShma vimuchya deham .. 12\-50\-14 (66770) ete hi devA vasavo vimAnA nyAsthAya sarve jvalitAgnikalpAH . antarhitAstvAM pratipAlayanti kAShThAM prapadyantamudakpata~NgAm .. 12\-50\-15 (66771) vyAvR^ittamAtre bhagavatyudIchIM sUrye jagatkAlavashaM prapanne . gantAsi lokAnpuruShapravIra nAvartate yAnupalabhya vidvAn .. 12\-50\-16 (66772) amuM cha lokaM tvayi bhIShma yAte j~nAnAni sarvANi parAbhaviShyan . atastu sarve tava sannikarShaM samAgatA dharmavivechanAya .. 12\-50\-17 (66773) tajj~nAtishokopahatashrutAya satyAbhisandhAya yudhiShThirAya . prabrUShi dharmArthasamAdhiyuktaM satyaM vacho.asyApanudechChuchaM yat .. .. 12\-50\-18 (66774) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchAsho.adhyAyaH .. 50\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-50\-4 yogIshvareti jha . pAThaH .. 12\-50\-14 pa~nchAshataM ShaTcheti . tava jIvitasaMbandhinAM dinAnAM sheShaM pa~nchaShaT cha pa~nchavAramAvartitAH ShaDiti rItyA tri.Nshaditi j~neyam. tAvadeva AshataM shatAvadhi. yaddinAnAM shatena shakyaM tatriMshatApi kartuM shakyamityarthaH. aShTapa~nchAshataM rAtryaH shayAnasyAdya me gatA iti bhIShmo vakShyati. tatra trishadataH paraM shiShTA aShTAviMshatiritaH pUrvaM vyatItAH. tathAhi bhIShmasya sharatalpashayanAnantaramaShThau dinAni yuddham. tato duryodhanAshauchaM yuyutsoH ShoDashadinAni. tena saha puraM pravishatAM pANDavAnAmapi tAvanti dinAni gatAni. pa~nchaviMshe sarveShAM shrAddhadAnam. Sha~NviMshe purapraveshaH. saptaviMshe rAjyAbhiShekaH. aShTAviMshe prakR^itisAMtvanamAbhyudayikaM dAnaM cha. UnatriMshe bhIShmaMpratyAgamanaM taddinamArabhya triMshaddinAni shiShTAnIti j~neyam .. 12\-50\-15 pataMgaH sUryaH 12\-50\-16 kAlavashaM jagat . prapanne prApte kSheptumiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 051 .. shrIH .. 12\.51\. adhyAyaH 51 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa kR^iShNaMprati svasya shastrasaMChinnasharIratayA dharmakathanApATavaprakaTanam .. 1\.. kR^iShNena bhIShmAya sharIradArDhyAdipradAnam .. 2\.. tataH sAyaM sarveShAM svasvasthAnagamanam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-51\-0 (66775) vaishampAyana uvAcha. 12\-51\-0x (5456) tataH kR^iShNasya tadvAkyaM dharmArthasahitaM hitam . shrutvA shAntanavaH kR^iShNaM pratyuvAcha kR^itA~njaliH .. 12\-51\-1 (66776) lokanAtha mahAbAho shiva nArAyaNAchyuta . tava vAkyamupashrutya harSheNAsmi pariplutaH .. 12\-51\-2 (66777) kiMchAhamabhidhAsyAmi vAkpate tava sannidhau . yadA vAchogataM sarvaM tava vAchi samAhitam .. 12\-51\-3 (66778) yachcha kiMchitkR^itaM loke kartavyaM kriyate cha yat . tvattastanniH sR^itaM deva loke buddhimato hite .. 12\-51\-4 (66779) kathayeddevalokaM yo devarAjasamIpataH . dharmakAmArthamokShANAM so.arthaM brUyAttavAgrataH .. 12\-51\-5 (66780) sharAbhitApAdvyathitaM mano me madhusUdana . gAtrANi chAvasIdanti na cha buddhiH prasIdati .. 12\-51\-6 (66781) na cha me pratibhA kAchidasti kiMchitprabhAShitum . pIDyamAnasya govinda vipAnalasamaiH sharaiH .. 12\-51\-7 (66782) balaM me prajahAtIva prANAH satvarayanti cha . marmANi paritapyanti bhrAntachittastathA hyaham .. 12\-51\-8 (66783) daurbalyAtsajjate vA~Nbhe sa kathaM vaktumutsahe . sAdhu me tvaM prasIdasva dAshArhakulavardhana .. 12\-51\-9 (66784) tatkShamasva mahAbAho na brUyAM kiMchidachyuta .. tvatsannidhau cha sIdeddhi vAchaspatirapi bruvan .. 12\-51\-10 (66785) na dishaH saMprajAnAmi nAkAshaM na cha medinIm . kevalaM tava vIryeNa tiShThAmi madhusUdana .. 12\-51\-11 (66786) svayameva bhavAMstasmAddharmarAjasya yaddhitam . tadbravItvAshu sarveShAmAgamAnAM tvamAgamaH .. 12\-51\-12 (66787) kathaM tvayi sthite kR^iShNe shAshvate lokakartari . prabrUyAnmadvidhaH kashchidgurau shiShya iva sthite .. 12\-51\-13 (66788) vAsudeva uvAcha. 12\-51\-14x (5457) upapannamidaM vAkyaM kauravANAM dhurandhare . mahAvIrye mahAsatve sthire sarvArthadarshini .. 12\-51\-14 (66789) yachcha mAmAttha gA~Ngeya bANaghAtarujaM prati . gR^ihANAtra varaM bhIShma matprasAdakR^itaM prabho .. 12\-51\-15 (66790) na te glAnirna te mUrchChA na tApo na cha te rujA . prabhaviShyanti gA~Ngeya kShutpipAse na chApyuta .. 12\-51\-16 (66791) j~nAnAni cha samagrANi pratibhAsyanti te.anagha . na cha te kvachidAsattirbuddheH prAdurbhaviShyati .. 12\-51\-17 (66792) satvasthaM cha mano nityaM tava bhIShma bhaviShyati . rajastamobhyAM nirmuktaM ghanairmukta ivoDurAT .. 12\-51\-18 (66793) yadyachcha dharmasaMyuktamarthayuktamathApi cha . chintayiShyasi tatrAgryA buddhistava bhaviShyati .. 12\-51\-19 (66794) imaM cha rAjashArdUla bhUtagrAmaM chaturvidham . chakShurdivyaM samAshritya drakShyasyamitavikrama .. 12\-51\-20 (66795) chaturvidhaM prajAjAlaM saMyukto j~nAnachakShuShA . bhIShma drakShyasi tattvena jale mIna ivAmale .. 12\-51\-21 (66796) vaishampAyana uvAcha. 12\-51\-22x (5458) tataste vyAsasahitAH sarva eva maharShayaH . R^igyajuHsAmasahitairvachobhiH kR^iShNamArchayan .. 12\-51\-22 (66797) tataH sarvArtavaM divyaM puShpavarShaM na bhastalAt . papAta yatra vArShNeyaH sagA~NgeyaH sapANDavaH .. 12\-51\-23 (66798) vAditrANi cha sarvANi jagushchApsarasAM gaNAH . na chAhitamaniShTaM cha kiMchittatra vyadR^ishyata .. 12\-51\-24 (66799) vavau shivaH sukho vAyuH sarvagandhavahaH shuchiH . shAntAyAM dishishantAshcha prAvadanmR^igapakShiNaH .. 12\-51\-25 (66800) tato muhUrtAdbhagavAnsahasrAMshurdivAkaraH . dahanvanamivaikAnte pratIchyAM pratyadR^ishyata .. 12\-51\-26 (66801) tato maharShayaH sarve samutthAya janArdanam . bhIShmamAmantrayAMchakrU rAjAnaM cha yudhiShThiram .. 12\-51\-27 (66802) tataH praNAmamakarotkeshavaH sahapANDavaH . sAtyakiH sa~njayashchaiva sa cha shAradvataH kR^ipaH .. 12\-51\-28 (66803) tataste dharmaniratAH samyak tairabhipUjitAH . shvaH sameShyAma ityuktvA yatheShTaM tvaritA yayuH .. 12\-51\-29 (66804) tathaivAmantrya gA~NgeyaM keshavaH pANDavAstathA . pradakShiNamupAvR^itya rathAnAruruhuH shubhAn .. 12\-51\-30 (66805) tato rathaiH kA~nchanachitrakUbarai rmahIdharAbhaiH samadaishcha dantibhiH . hayaiH suparNairiva chAshugAmibhiH padAtibhishchAttasharAsanAdibhiH .. 12\-51\-31 (66806) yayau rathAnAM purato hi sA chamU stathaiva pashchAdatimAtrasAriNI . purashcha pashchAchcha yathA mahAnadI tamR^ikShavantaM girimetya narmadA .. 12\-51\-32 (66807) tataH purastAdbhagavAnnishAkaraH . samutthitastAmabhiharShayaMshchamUm . divAkarApItarasA mahauShadhIH punaH svakenaiva guNena yojayan .. 12\-51\-33 (66808) tataH puraM surapurasaMmitadyuti pravishya te yaduvR^iShapANDavAstadA . yathochitAnbhavanavarAnsamAvishan shramAnvitA mR^igapatayo guhA iva .. .. 12\-51\-34 (66809) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekapa~nchAsho.adhyAyaH .. 51\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-51\-3 vAchogataM vAchAM viShayaH sarvo.api tava vAchi vede .. 12\-51\-4 hite priye . loke devaloke iha paratra cha. tatsarvaM traikAlikam. tvatto niHsR^itamiti ukterthe heturuktaH .. 12\-51\-12 AgamAnAM samAgamamiti Ta . Da. pAThaH .. 12\-51\-17 AsattiravasannatA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 052 .. shrIH .. 12\.52\. adhyAyaH 52 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## praredyuH prabhAte kR^iShNayudhiShThirAdibhirdharmashravaNAya bhIShmasamIpagamanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-52\-0 (66810) vaishampAyana uvAcha. 12\-52\-0x (5459) tataH pravishya bhavanaM pravishye madhusUdanaH . yAmamAtrAvasheShAyAM yAminyAM pratyabudhyata .. 12\-52\-1 (66811) sa dhyAnapathamAvishya sarvaj~nAnAni mAdhavaH . avalokya tataH pashchAddadhyau brahma sanAtanam .. 12\-52\-2 (66812) sUtAH stutipurANaj~nA raktakaNThAH sushikShitAH . astuvanvishvakarmANaM vAsudevaM prajApatim .. 12\-52\-3 (66813) paThanti pANisvanikAstathA gAyanti gAyanAH . sha~NkhAnatha mR^ida~NgAMshcha pravAdyanti sahasrashaH .. 12\-52\-4 (66814) vINApaNavaveNUnAM svanashchAtimanoramaH . sahAsa iva vistIrNaH shushruve tasya veshmani .. 12\-52\-5 (66815) tato yudhiShThirasyApi rAj~no ma~NgalasaMhitAH . uchcherurmadhurA vAcho gItavAditrabR^iMhitAH .. 12\-52\-6 (66816) tata utthAya dAshArhaH snAtaH prA~njalirachyutaH . japtvA guhyaM mahAbAhuragnInAshritya tasthivAn .. 12\-52\-7 (66817) tataH sahasraM viprANAM chaturvedavidAM tathA . gavAM sahasreNaikaikaM vAchayAmAsa mAdhavaH .. 12\-52\-8 (66818) ma~NgalAlambhanaM kR^itvA AtmAnamavalokya cha . Adarshe vimale kR^iShNastataH sAtyakimabravIt .. 12\-52\-9 (66819) gachCha shaineya jAnIhi gatvA rAjaniveshanam . api sa~njo mahAtejA bhIShmaM draShTuM yudhiShThiraH .. 12\-52\-10 (66820) tataH kR^iShNasya vachanAtsAtyaMkistvarito yayau . upagamya cha rAjAnaM yudhiShThiramabhAShata .. 12\-52\-11 (66821) yukto rathavaro rAjanvAsudevasya dhImataH . samIpamApageyasya prayAsyati janArdanaH .. 12\-52\-12 (66822) bhavatpratIkShaH kR^iShNo.asau dharmarAja mahAdyute . yadatrAnantaraM kR^ityaM tadbhavAnkartumarhati .. 12\-52\-13 (66823) evamuktaH pratyuvAcha dharmaputro yudhiShThiraH . yujyatAM me rathavaraH phalgunApratimadyute .. 12\-52\-14 (66824) na sainikaishcha yAtavyaM yAsyAmo vayameva hi . na cha pIDayitavyo me bhIShmo dharmabhR^itAM varaH .. 12\-52\-15 (66825) ataH puraHsarAshchApi nivartantu dhana~njaya . adyaprabhR^iti gA~NgeyaH paraM guhyaM pravakShyati . ato nechChAmi kaunteya pR^ithagjanasamAgamam .. 12\-52\-16 (66826) vaishampAyana uvAcha. 12\-52\-17x (5460) sa tadvAkyamathAj~nAya kuntIputro dhana~njayaH . yuktaM rathavaraM tasmA AchachakShe nararShabhaH .. 12\-52\-17 (66827) tato yudhiShThiro rAjA yamau bhImArjunAvapi . bhUtAnIva samastAni yayuH kR^iShNaniveshanam .. 12\-52\-18 (66828) AgachChatsvatha kR^iShNo.api pANDaveShu mahAtmasu . shaineyasahito dhImAnrathamevAnvapadyata .. 12\-52\-19 (66829) rathasthAH saMvidaM kR^itvA sukhAM pR^iShTvA cha sharvarIm . meghaghoShai rathavaraiH prayayuste nararShabhAH .. 12\-52\-20 (66830) balAhakaM meghapuShpaM shaibyaM sugrIvamevacha . dArukashchodayAmAsa vAsudevasya vAjinaH .. 12\-52\-21 (66831) te hayA vAsudevasya dArukeNa prachoditAH . gAM khurAgraistathA rAja.NllikhantaH prayayustadA .. 12\-52\-22 (66832) te grasanta ivAkAshaM vegavanto mahAbalAH . kShetraM dharmasya kR^itsnasya kurukShetramavAtaran .. 12\-52\-23 (66833) tato yayuryatra bhIShmaH sharatalpagataH prabhuH . Aste maharShibhiH sArdhraM brahmA devagaNairyathA .. 12\-52\-24 (66834) tato.avatIrya govindo rathAtsa cha yudhiShThiraH . bhImo gANDIvadhanvA cha yamau sAtyakireva cha . R^iShInabhyarchayAmAsuH karAnudyamya dakShiNAn .. 12\-52\-25 (66835) sa taiH parivR^ito rAjA nakShatrairiva chandramAH . abhyAjagAma gA~NgeyaM brahmANamiva vAsavaH .. 12\-52\-26 (66836) sharatalpe shayAnaM tamAdityaM patitaM yathA . sa dadarsha mahAbAhuM bhayAchchAgatasAdhvasaH .. .. 12\-52\-27 (66837) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvipa~nchAsho.adhyAyaH .. 52\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-52\-9 ma~NgalAnAM gavAdInAmAlambhanaM sparsham .. 12\-52\-27 AgatasAdhvasaH bhayajanyakampAdimAn .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 053 .. shrIH .. 12\.53\. adhyAyaH 53 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena bhIShmaMprati dharmakathanachodanA .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-53\-0 (66838) janamejaya uvAcha. 12\-53\-0x (5461) dharmAtmani mahAvIrye satyasandhe jitAtmani . devavrate mahAbhAge sharatalpagate.achyute .. 12\-53\-1 (66839) shayAne vIrashayane bhIShme shantanunandane . gA~Ngeye puruShavyAghre pANDavaiH paryupAsite .. 12\-53\-2 (66840) kAH kathAH samavartanta tasminvIrasamAgame . hateShu sarvasainyeShu tanme shaMsa mahAmune .. 12\-53\-3 (66841) vaishampAyana uvAcha. 12\-53\-4x (5462) sharatalpagate bhIShme kauravANAM pitAmahe . AjagmurR^iShayaH siddhA nAradapramukhA nR^ipa .. 12\-53\-4 (66842) hatashiShTAshcha rAjAno yudhiShThirapurogamAH . dhR^itarAShTrashcha kR^iShNashcha bhImArjunayamAstathA .. 12\-53\-5 (66843) te.abhigamya mahAtmAno bharatAnAM pitAmaham . anvashochanta gA~NgeyamAdityaM patitaM yathA .. 12\-53\-6 (66844) muhUrtamiva cha dhyAtvA nArado devadarshanaH . uvAcha pANDavAnsarvAnhatashiShTAMshcha pArthivAn .. 12\-53\-7 (66845) prAptakAlaM samAchakShe bhIShmo.ayamanuyujyatAm . astameti hi gA~Ngeyo bhAnumAniva bhArata .. 12\-53\-8 (66846) ayaM prANAnutsisR^ikShustaM sarve.abhyanupR^ichChata . kR^itsnAnhi vividhAndharmAMshchAturvarNyasya vettyayam .. 12\-53\-9 (66847) eSha vR^iddhaH parA.NllokAnsaMprApnoti tanuM tyajan . taM shIghramanuyu~njIdhvaM saMshayAnmanasi sthitAn .. 12\-53\-10 (66848) vaishampAyana uvAcha. 12\-53\-11x (5463) evamukte nAradena bhIShmamIyurnarAdhipAH . praShTuM chAshakruvantaste vIkShAMchakruH parasparam .. 12\-53\-11 (66849) athovAcha hR^iShIkeshaM pANDuputro yudhiShThiraH . nAnyastvaddevakIputra shaktaH praShTuM pitAmaham .. 12\-53\-12 (66850) pravyAhara yadushreShTha tvamagre madhusUdana . tvaM hi nastAta sarveShAM sarvadharmaviduttamaH .. 12\-53\-13 (66851) evamuktaH pANDavena bhagavAnkeshavastadA . abhigamya durAdharShaM pravyAhArayadachyutaH .. 12\-53\-14 (66852) kachchitsukhena rajanI vyuShTA te rAjasattama . vispaShTalakShaNA buddhiH kachchichchopasthitA tava .. 12\-53\-15 (66853) kachchijj~nAnAni sarvANi pratibhAnti cha te.anagha . na glAyate cha hR^idayaM na cha te vyAkulaM manaH .. 12\-53\-16 (66854) bhIShma uvAcha. 12\-53\-17x (5464) dAho mohaH shramashchaiva klamo glAnistathA rujA . tava prasAdAdvArShNeya sadyo vyapagatAni me .. 12\-53\-17 (66855) yachcha bhUtaM bhaviShyachcha bhavachcha paramadyute . tatsarvamanupashyAmi pANau phalamivAhitam .. 12\-53\-18 (66856) vedoktAshchaiva ye dharmA vedAntAdhigatAshcha ye . tAnsarvAnsaMprapashyAmi varadAnAttavAchyuta .. 12\-53\-19 (66857) shiShTaishcha dharmo yaH proktaH sa cha me hR^idi vartate . deshajAtikulAnAM cha dharmaj~no.asmi janArdana .. 12\-53\-20 (66858) chaturShvAshramadharmeShu yo.arthaH sa cha hR^idi sthitaH . rAjadharmAMshcha sakalAnavagachChAmi keshava .. 12\-53\-21 (66859) yachcha yatra cha vaktavyaM tadvakShyAmi janArdana . tava prasAdAddhi shubhA mano me buddhirAvishat .. 12\-53\-22 (66860) yuvevAsmi samAvR^ittastvadanudhyAnabR^iMhitaH . vaktuM shreyaH samartho.asmi tvatprasAdAjjanArdana .. 12\-53\-23 (66861) svayaM kimarthaM tu bhavA~nshreyo na prAha pANDavam . kiM te vivakShitaM chAtra tadAshu vada mAdhava .. 12\-53\-24 (66862) vAsudeva uvAcha. 12\-53\-25x (5465) yashasaH shreyasashchaiva mUla mAM viddhi kaurava . mattaH sarve.abhinirvR^ittA bhAvAH sadasadAtmakAH .. 12\-53\-25 (66863) shItAMshushchandra ityukte loke ko vismayiShyati . tathaiva yashasA pUrNe mayi ko vismayiShyati .. 12\-53\-26 (66864) AdheyaM tu mayA bhUyo yashastava mahAdyute . tato me vipulA buddhistvayi bhIShma samAhitA .. 12\-53\-27 (66865) yAvaddhi pR^ithivIpAla pR^ithvIyaM sthAsyati dhruvA . tAvattavAkShayA kIrtirlokAnanuchariShyati .. 12\-53\-28 (66866) yachcha tvaM vakShyase bhIShma pANDavAyAnupR^ichChate . vedapravAda iva te sthAsyate vasudhAtale .. 12\-53\-29 (66867) yashchaitena pramANena yokShyatyAtmAnamAtmanA . sa phalaM sarvapuNyAnAM pretya chAnubhaviShyati .. 12\-53\-30 (66868) etasmAtkAraNAdbhIShma matirdivyA mayA hi te . dattA yasho viprathayetkathaM bhUyastaveti ha .. 12\-53\-31 (66869) yAvaddhi prathate loke puruShasya yasho bhuvi . tAvattasyAkShayA kIrtirbhavatIti vinishchitA .. 12\-53\-32 (66870) rAjAno hatashiShTAstvAM rAjannabhita Asate . dharmAnanuyuyukShantastebhyaH prabrUhi bhArata .. 12\-53\-33 (66871) bhavAnhi vayasA vR^iddhaH shrutAchArasamanvitaH . kushalo rAjadharmANAM sarveShAmaparAshcha ye .. 12\-53\-34 (66872) janmaprabhR^iti te kiMchidvR^IjinaM na dadarsha ha . j~nAtAraM sarvadharmANAM tvAM viduH sarvapArthivAH .. 12\-53\-35 (66873) tebhyaH piteva putrebhyo rAjanbrUhi paraM nayam . R^iShayashchaiva devAshcha tvayA nityamupAsitAH .. 12\-53\-36 (66874) tasmAdvaktavyamevedaM tvayA.avashyamasheShataH . dharmaM shushrUShamANebhyaH pR^iShTena na satA punaH .. 12\-53\-37 (66875) vaktavyaM viduShA cheti dharmamAhurmanIShiNaH . apratibruvataH kaShTo doSho hi bhavitA prabho .. 12\-53\-38 (66876) tasmAtputraishcha pautreshcha dharmAnpR^iShTAnsanAtanAn . vidva~njij~nAsamAnebhyaH prabrUhi bharatarShabha .. .. 12\-53\-39 (66877) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi tripa~nchAsho.adhyAyaH .. 53\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-53\-8 anuyujyatAM pR^ichChyatAm .. 12\-53\-32 yashaH parachittachamAtkR^itijanako guNaudhaH . kIrtiH sAdhutayA.anyaiH kathanam .. 12\-53\-33 anuyuyukShantaH praShTumichChantaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 054 .. shrIH .. 12\.54\. adhyAyaH 54 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^iShNena bhIShmaMprati yudhiShThirasya tadanupasarpaNakAraNAbhidhAnam .. 1\.. bhIShmeNa svAj~nayopasR^ityAbhivAdayantaM yudhiShThiraMprati dharmaprashnAnuj~nAnam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-54\-0 (66878) vaishampAyana uvAcha. 12\-54\-0x (5466) athAvravInmahAtejA vAkyaM kauravanandanaH . hanta dharmAnpravakShyAmi dR^iDhe vA~NbhanasI mama .. 12\-54\-1 (66879) tava prasAdAdgovinda bhUtAtmA hyasi shAshvataH . yudhiShThirastu dharmAtmA mAM dharmAnanupR^ichChatu . evaM prIto bhaviShyAmi dharmAnvakShyAmi chAkhilAn .. 12\-54\-2 (66880) yasminrAjarShabhe jAte dharmAtmani mahAtmani . ahR^iShyannR^iShayaH sarve sa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-3 (66881) sarveShAM dIptayashasAM kurUNAM dharmachAriNAm . yasya nAsti samaH kashchitsa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-4 (66882) dhR^itirdamo brahmacharyaM kShamA dharmashcha nityadA . yasminnojashcha tejashcha sa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-5 (66883) saMbandhino.atithInbhR^ityAnsaMshritAMshchaiva yo bhR^isham . saMmAnayati satkR^itya sa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-6 (66884) satyaM dAnaM tapaH shauryaM shAntirdAkShyamasaMbhramaH . yasminnetAni sarvANi sa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-7 (66885) yo na kAmAnna saMrambhAnna bhayAnnArthakAraNAt . kuryAdadharmaM dharmAtmA sa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-8 (66886) satyanityaH kShamAnityo j~nAnanityo.atithipriyaH . yo dadAti satAM nityaM sa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-9 (66887) ijyAdhyayananityashcha dharme cha nirataH sadA . kShAntaH shrutarahasyashcha sa mAM pR^ichChatu pANDavaH .. 12\-54\-10 (66888) vAsudeva uvAcha. 12\-54\-11x (5467) lajjayA parayopeto dharmarAjo yudhiShThiraH . abhishApabhayAdbhIto bhavantaM nopasarpati .. 12\-54\-11 (66889) lokasya kadanaM kR^itvA lokanAtho vishAMpate . abhishApabhayAdbhIto bhavantaM nopasarpati .. 12\-54\-12 (66890) pUjyAnmAnyAMshcha bhaktAMshcha gurUnsaMbandhibAndhavAn . arghArhAniShubhirbhittvA bhavantaM nopasarpati .. 12\-54\-13 (66891) bhIShma uvAcha. 12\-54\-14x (5468) brAhmaNAnAM yathA dharmo dAnamadhyayanaM tapaH . kShatriyANAM tathA kR^iShNa samare dehapAtanam .. 12\-54\-14 (66892) pitR^InpitAmahAnbhrAtR^IngurUnsaMbandhibAndhavAn . mithyApravR^ittAnyaH sakhye nihanyAddharma eva saH .. 12\-54\-15 (66893) samayatyAgino lubdhAngurUnapi cha keshava . nihanti samare pApAnkShatriyo yaH sa dharmavit .. 12\-54\-16 (66894) yo lobhAnna samIkSheta dharmasetuM sanAtanam . nihanti yastaM samare kShatriyo vai sa dharmavit .. 12\-54\-17 (66895) lohitodAM keshatR^iNAM gajashailAM dhvajadrumAm . mahIM karoti yuddheShu kShatriyo yaH sa dharmavit .. 12\-54\-18 (66896) AhUtena raNe nityaM yoddhavyaM kShatrabandhunA . dharmyaM svargyaM cha lokyaM cha yuddhaM hi manurabravIt .. 12\-54\-19 (66897) vaishampAyana uvAcha. 12\-54\-20x (5469) evamuktastu bhIShmeNa dharmaputro yudhiShThiraH . vinItavadupAgamya tasthai saMdarshane.agrataH .. 12\-54\-20 (66898) athAsya pAdau jagrAha bhIShmashchApi nananda tam . mUrdhniM chainamupAghrAya niShIdetyabravIttadA .. 12\-54\-21 (66899) tamuvAchAtha gA~Ngeyo vR^iShabhaH sarvadhanvinAm . mAM pR^ichCha tAta visrabdhaM mA bhaistvaM kurusattama .. .. 12\-54\-22 (66900) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chatuHpa~nchAsho.adhyAyaH .. 54\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-54\-2 bhUtAtmA prANinAmantarAtmAsi . tena mamAbhiprAyaM vetsIti bhAvaH .. 12\-54\-11 abhishApo lokagarhyatA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 055 .. shrIH .. 12\.55\. adhyAyaH 55 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThirAya rAjadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-55\-0 (66901) vaishampAyana uvAcha. 12\-55\-0x (5470) praNipatya hR^iShIkeshamabhivAdya pitAmaham . anumAnya gurUnsarvAnparyapR^ichChadyudhiShThiraH .. 12\-55\-1 (66902) rAj~nAM vai paramo dharma iti dharmavido viduH . mahAntametaM bhAraM cha manye tadbrUhi pArthiva .. 12\-55\-2 (66903) rAjadharmAnvisheSheNa kathayasya pitAmaha . sarvasya jIvalokasya rAjadharmaH parAyaNam .. 12\-55\-3 (66904) trivargo hi samAsakto rAjadharmeShu kaurava . mokShadharmashcha vispaShTaH sakalo.atra samAhitaH .. 12\-55\-4 (66905) yathA hi rashmayo.ashvasya dviradasyA~Nkusho yathA . narendradharmo lokasya tathA pragrahaNaM smR^itam .. 12\-55\-5 (66906) atra vai saMpramUDhe tu dharme rAjarShisevite . lokasya saMsthA na bhavetsarvaM cha vyAkulIbhavet .. 12\-55\-6 (66907) udayanhi yathA sUryo nAshayatyashubhaM tamaH . rAjadharmastathA lokyAmAkShipatyashubhAM gatim .. 12\-55\-7 (66908) tadagre rAjadharmAnhi madarthe tvaM pitAmaha . prabrUhi bharatashreShTha tvaM hi dharmabhUtAM varaH .. 12\-55\-8 (66909) Agamashcha parastvattaH sarveShAM naH parantapa . bhavantaM hi paraM buddhau vAsudevo.abhimanyate .. 12\-55\-9 (66910) bhIShma uvAcha. 12\-55\-10x (5471) namo dharmAya mahate namaH kR^iShNAya vedhase . brAhmaNebhyo namaskR^itya dharmAnvakShyAmi shAshvatAn .. 12\-55\-10 (66911) shR^iNu kArtsnyena mattastvaM rAjadharmAnyudhiShThira . niruchyamAnAnniyato yachchAnyadapi vA~nChasi .. 12\-55\-11 (66912) AdAveva kurushreShTha rAj~nA ra~njanamichChatA . devatAnAM dvijAnAM cha vartitavyaM yathAvidhi .. 12\-55\-12 (66913) daivatAnyarchayitvA hi brAhmaNAMshcha kurUdvaha . AnR^iNyaM yAti dharmasya lokena cha samarchyate .. 12\-55\-13 (66914) utthAnena sadA putra prayatethA yudhiShThira . na hyutthAnamR^ite daivaM rAj~nAmarthaM prasAdhayet .. 12\-55\-14 (66915) sAdhAraNaM dvayaM hyetaddaivamutthAnameva cha . pauruShaM hi paraM manye daivaM nishchitya muhyate .. 12\-55\-15 (66916) vipanne cha samArambhe santApaM mA sma vai kR^ithAH . ghaTetaivaM sadA.a.atmAnaM rAj~nAmeSha paro nayaH .. 12\-55\-16 (66917) na hi satyAdR^ite kiMchidrAj~nAM vai siddhikArakam . satye hi rAjA nirataH pretya cheha cha nandati .. 12\-55\-17 (66918) R^iShINAmapi rAjendra satyameva paraM dhanam . tathA rAj~nAM paraM satyAnnAnyadvishvAsakAraNam .. 12\-55\-18 (66919) guNavA~nshIlavAndAnto mR^idudaNDo jitendriyaH . sudarshaH sthUlalakShyashcha na bhrashyeta sadA shriyaH .. 12\-55\-19 (66920) ArjavaM sarvakAryeShu shrayethAH kurunandana . punarnayavichAreNa trayIsaMvaraNena cha . `Arjavena samAyuktA modante R^iShayo divi ..' 12\-55\-20 (66921) mR^idurhi rAjA satataM la~Nghyo bhavati sarvashaH . tIkShNAchchodvijate lokastasmAdubhayamAcharet .. 12\-55\-21 (66922) adaNDyAshchaiva te putra viprAH syurdadatAM vara . bhUtametatparaM loke brAhmaNA nAma pANDava .. 12\-55\-22 (66923) manunA chAtra rAjendra gItau shlokau mahAtmanA . dharmeShu sveShu kauravya hR^idi tau kartumarhasi .. 12\-55\-23 (66924) abhdyo.agnirbrahmataH kShatramashmano lohamutthitam . teShAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniShu shAmyati .. 12\-55\-24 (66925) ayo hanti yadA.ashmAnamagnirApo nihanti cha . brahma cha kShatriyo dveShTi tadA sIdanti te trayaH .. 12\-55\-25 (66926) evaM kR^itvA mahArAja namasyA eva te dvijAH . bhaumaM brahma dvijashreShThA dhArayanti shamAnvitAH .. 12\-55\-26 (66927) evaM chaiva naravyAghra lokayAtrAvighAtakAH . nigrAhyA eva bAhubhyAM brAhmaNAste nareshvara .. 12\-55\-27 (66928) shlokau choshanasA gItau purA tAta maharShiNA . tau nivodha mahArAja tvamekAgramanA nR^ipa .. 12\-55\-28 (66929) udyamya shastramAyAntamapi vedAntagaM raNe . nigR^ihNIyAtsvadharmeNa dharmApekShI narAdhipaH .. 12\-55\-29 (66930) vinashyamAnaM dharmaM hi yo.abhirakShetsa dharmavit . na tena dharmahA sa syAnmanyustanmanyumR^ichChati .. 12\-55\-30 (66931) evaM chaiva narashreShTha rakShyA eva dvijAtayaH . sAparAdhAnapi hi tAnviShayAnte samutsR^ijet .. 12\-55\-31 (66932) abhishastamapi hyeShAM pIDayenna vishAMpate . brahmaghne gurutalpe cha bhrUNahatye tathaiva cha .. 12\-55\-32 (66933) rAjadviShTe cha viprasya viShayAnte vivAsanam . vidhIyate na shArIraM bhayameShAM kadAchana .. 12\-55\-33 (66934) dayitAshcha narAste syurbhaktimanto dvijeShu ye . na shokaH paramA tuShTI rAj~nAM bhavati saMchayAt .. 12\-55\-34 (66935) durgeShu cha mahArAja ShaTsu ye shAstranishchitAH . sarvadurgeShu manyante naradurgaM sudurgamam .. 12\-55\-35 (66936) tasmAnnityaM dayA kAryA chAturvarNye vipashchitA . dharmAtmA satyavAkchaiva rAjA ra~njayati prajAH .. 12\-55\-36 (66937) na cha kShAntena te nityaM bhAvyaM puruShasattama . adharmo hi mR^id rAjA kShamAvAniva ku~njaraH .. 12\-55\-37 (66938) vArhaspatye cha shAstre cha shloko.ayaM niyataH prabho . asminnarthe nigaditastanme nigadataH shR^iNu .. 12\-55\-38 (66939) kShamamANaM nR^ipaM nityaM nIchaH paribhave~njanaH . hastiyantA gajasyeva shira evArurukShati .. 12\-55\-39 (66940) tasmAnnaiva mR^idurnityaM tIkShNo vA.api bhavennR^ipaH . vasante.arka iva shrImAnna shIto na cha gharmadaH .. 12\-55\-40 (66941) pratyakSheNAnumAnena tathaupamyAgamairapi . parIkShyAste mahArAja sve pare chaiva nityashaH .. 12\-55\-41 (66942) vyasanAni cha sarvANi tyajethA bhUridakShiNa . nachaitAni prayu~njIthAH sa~NgaM tu parivarjaya .. 12\-55\-42 (66943) vyasanI yastu loke.asminparibhUto bhavatyuta . udvejayati lokaM cha yo.atidveShI mahIpatiH .. 12\-55\-43 (66944) bhavitavyaM sadA rAj~nA garbhiNIsahadharmiNA . kAraNaM cha mahArAja shR^iNu yenedamuchyate .. 12\-55\-44 (66945) yathA hi garbhiNI hitvA svaM priyaM manaso.anugam . garbhasya hitamAdhatte tathA rAj~nA.apyasaMshayam .. 12\-55\-45 (66946) vartitavyaM kurushreShTha sadA dharmAnuvartinA . svaM priyaM tu parityajya yadyallokahitaM bhavet .. 12\-55\-46 (66947) na santyAjyaM cha te dhairyaM kadAchidapi pANDava . dhIrasya spaShTadaNDasya na hyAj~nA pratihanyate .. 12\-55\-47 (66948) parihAsashcha bhR^ityaiste nAtyarthaM vadatAM vara . kartavyo rAjashArdUla doShamatra hi me shR^iNu .. 12\-55\-48 (66949) avamanyanti bhartAraM saharShamupajIvinaH . sve sthAne na cha tiShThanti la~Nghyanti cha tadvachaH .. 12\-55\-49 (66950) preShyamANA vikalpante guhyaM chApyanuyu~njate . ayAchyaM chaiva yAchante bhojyAnyAhArayanti cha .. 12\-55\-50 (66951) kruthyanti paridIptanti bhUmipAyAdhitiShThate . utkochairva~nchanAbhishcha kAryANi ghnanti chAsya te .. 12\-55\-51 (66952) jarjharaM chAsya viShayaM kurvanti pratirUpakaiH . strIrakShibhishcha sajjante tulyaveShA bhavanti cha .. 12\-55\-52 (66953) vAntaM niShThIvanaM chaiva kurvate chAsya sannidhau . nirlajjA rAjashArdUla vyAharanti cha tadvachaH .. 12\-55\-53 (66954) hayaM vA dantinaM vA.api rathaM vA nR^ipasaMmatam . adhirohantyavaj~nAya saharShAH pArthive mR^idau .. 12\-55\-54 (66955) idaM te duShkaraM rAjannidaM te durvicheShTitam . ityevaM suhR^ido nAma bruvate paripadgatAH .. 12\-55\-55 (66956) kruddhe chAsminhasantyeva na cha hR^iShyanti pUjitAH . sa~NgharShashIlAshcha tadA bhavantyanyonyakAraNAt .. 12\-55\-56 (66957) visraMsayanti mantraM cha vivR^iNvanti cha duShkR^itam . lIlayA chaiva kurvanti sAvaj~nAstasya shAsanam .. 12\-55\-57 (66958) ala~NkArANi bhojyaM cha tathA snAnAnulepane . helayAnA naravyAghra svasthAstasyopabhu~njaye .. 12\-55\-58 (66959) nindante svAnadhIkArAnsantyajante cha bhArata . na vR^ittyA paritR^iShyanti rAjadeyaM haranti cha .. 12\-55\-59 (66960) krIDituM tena chechChanti sasUtreNeva pakShiNA . asmatpraNeyo rAjeti lokAMshchaiva vadantyuta .. 12\-55\-60 (66961) ete chaivApare chaiva doShAH prAdurbhavantyuta . nR^ipatau mArdavopete harShule cha yudhiShThira .. .. 12\-55\-61 (66962) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchapa~nchAsho.adhyAyaH .. 55\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-55\-2 dharmaH prajApAlanAtmakaH paramaH sarvadharmashreShThaH . etaM dharmaM bhAraM duvehaM manye .. 12\-55\-5 pragrahaNaM niyantraNam .. 12\-55\-6 saMsthA maryAdAvyavasthA .. 12\-55\-8 agre itarebhyo dharmebhyaH pUrvam .. 12\-55\-9 paraH AgamaH paraM rahasyam . naH asmAkaM tvattaeva vihitamastu .. 12\-55\-18 satyAnnAnyadAshvAsakAramiti Da . tha. pAThaH .. 12\-55\-19 sthUlalakShyaH bahupradaH .. 12\-55\-26 bhaumaM brahma vedAn yaj~nAMshcha .. 12\-55\-29 svadharmeNa shastrodyamanena nigR^ihNIyAdeva natu hanyAt .. 12\-55\-30 vinashyamAnamAtatAyidoShAt . tena jAtatAyinigraheNa .. 12\-55\-32 abhishastaM satA.asatA vA doSheNa yuktaM tathAkhyApitam .. 12\-55\-33 shArIraM kashAghAtAdijam .. 12\-55\-35 ShaTsu marujalapR^ithvIvanaparvatanasmaveShu .. 12\-55\-37 adharmo dharmavirodhI .. 12\-55\-39 gajasya kShamamANasya .. 12\-55\-42 vyasanAni mR^igayAdIni .. 12\-55\-46 priyamiShTam .. 12\-55\-47 na bhayaM vidyate kvachit . iti jha. pAThaH. te tvayA .. 12\-55\-52 pratirUpakaiH kR^itrimaiH shAsanapatraiH . viShayaM desham. jarjharaM niHsAram. strIrakShibhiH sajjante prIti kurvanti antaHpure praveshamichChantaH .. 12\-55\-54 nAdR^itya harShule iti jha . pAThaH. tatra harShule parihAsashIle ityarthaH .. 12\-55\-57 visraMsayanti bhedayanti .. 12\-55\-58 svasthAH nirbhayAH .. 12\-55\-59 rAjadeyaM rAjabhAgam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 056 .. shrIH .. 12\.56\. adhyAyaH 56 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThirAya rAjadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-56\-0 (66963) bhIShma uvAcha. 12\-56\-0x (5472) nityodyuktena vai rAj~nA bhavitavyaM yudhiShThira . prashasyate na rAjA hi nArIvodyamavarjitaH .. 12\-56\-1 (66964) bhagavAnushanA chAha shlokamatra vishAMpate . tadihaikamanA rAjangadatastaM nibodha me .. 12\-56\-2 (66965) dvAvimau grasate bhUmiH sarpo bilashayAniva . rAjAnaM chAviroddhAraM brAhmaNaM chApravAsinam .. 12\-56\-3 (66966) tadetannarashArdUla hR^idi tvaM kartumarhasi . sandheyAnabhisandhatsva virodhyAMshcha virodhaya .. 12\-56\-4 (66967) saptA~Ngasya cha rAjyasya viparItaM ya Acharet . gururvA yadi vA mitraM pratihantavya eva saH .. 12\-56\-5 (66968) maruttena hi rAj~nA vai gItaH shlokaH purAtanaH . rAjyAdhikAre rAjendra bR^ihaspatimataH purA .. 12\-56\-6 (66969) gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH . utpathaM pratipannasya parityAgo vidhIyate .. 12\-56\-7 (66970) bAhoH putreNa rAj~nA cha sagareNa cha dhImatA . asama~njaH suto jyeShThastyaktaH paurahitaiShiNA .. 12\-56\-8 (66971) asama~njaH sarayvAM sa paurANAM bAlakAnnR^ipa . nyamajjayadataH pitrA nirbhartsya sa vivAsitaH .. 12\-56\-9 (66972) R^iShiNoddAlakenApi shvetaketurmahAtapAH . mithyA viprAnupacharansantyakto dayitaH sutaH .. 12\-56\-10 (66973) lokara~njanamevAtra rAj~nAM dharmaH sanAtanaH . satyasya rakShaNaM chaiva vyavahArasya chArjavam .. 12\-56\-11 (66974) na hiMsyAtparavittAni deyaM kAle cha dApayet . vikrAntaH satyavAkkShAnto nR^ipo na chalate pathaH .. 12\-56\-12 (66975) guptamantro jitakrodhaH shAstrArthakR^itanishchayaH . dharme chArthe cha kAme cha mokShe cha satataM rataH .. 12\-56\-13 (66976) trayyA saMvR^itamantrashcha rAjA bhaviturmahati . vR^ijinaM cha narendrANAM nAnyachchArakShaNAtparam .. 12\-56\-14 (66977) chAturvarNyasya dharmAshcha rakShitavyA mahIkShitA . dharmasaMkararakShA cha rAj~nAM dharmaH sanAtanaH .. 12\-56\-15 (66978) na vishvasechcha nR^ipatirna chAtyarthaM cha vishvaset . ShA~NguNyaguNadoShAMshcha nityaM buddhyA.avalokayet .. 12\-56\-16 (66979) achChidradarshI nR^ipatirnityameva prashasyate . trivarge viditArthashcha yuktAchArapathashcha yaH .. 12\-56\-17 (66980) koshasyopArjanaratiryamavaishravaNopamaH . vettA cha dashavargasya sthAnavR^iddhikShayAtmanaH .. 12\-56\-18 (66981) abhR^itAnAM bhavedbhartA bhR^itAnAmanvavekShakaH . nR^ipatiH subhukhashcha syAtsmitapUrvAbhibhAShitA .. 12\-56\-19 (66982) upAsitA \-\-\-\- jitatandriralolupaH . satAM vR^itte sthitamatiH satAM hyAchAradarshanaH .. 12\-56\-20 (66983) na chAdadIta vittAni satAM hastAtkadAchana . asabhdyashcha samAdAya sabhdyastu pratipAdayet .. 12\-56\-21 (66984) svayaM prahartA dAtA cha vashyAtmA vashyasAdhanaH . kAle dAtA cha bhoktA cha shuddhAchArastathaiva cha .. 12\-56\-22 (66985) shUrAnbhaktAnasaMhAryAnkule jAtAnarogiNaH . shiShTA~nshiShTAbhisaMbandhAnmAnino.anavamAninaH .. 12\-56\-23 (66986) vidyAvido lokavidaH paralokAnvavekShakAn . dharme cha niratAnsAdhUnachalAnachalAniva. 12\-56\-24 (66987) sahAyAnsatataM kuryAdrAjA bhUtipariShkR^itAn . taishcha tulyo bhavedbhogaishChatramAtrAj~nayA.adhikaH .. 12\-56\-25 (66988) pratyakShA cha parokShA cha vR^ittishchAsya bhavetsamA . evaM kurvannarendro hi na khedamiha vindati .. 12\-56\-26 (66989) sarvAbhisha~NkI nR^ipatiryashcha sarvaharo bhavet . sa kShipramanR^irjurlubdhaH svajanenaiva bAdhyate .. 12\-56\-27 (66990) shuchistu pR^ithivIpAlo lokasyAnugrahe rataH . na patatyaribhirgrastaH patitashchAdhitiShThati .. 12\-56\-28 (66991) akrodhano hyavyasanI mR^idudaNDo jitendriyaH . rAjA bhavati bhUtAnAM vishvAsyo himavAniva .. 12\-56\-29 (66992) prAj~no nyAyaguNopetaH pararandhreShu lAlasaH . sudarshaH sarvavarNAnAM nayApanayavittathA .. 12\-56\-30 (66993) kShiprakArI jitakrodhaH suprasAdo mahAmanAH . arogaprakR^itiryuktaH kriyAvAnavikatthanaH .. 12\-56\-31 (66994) ArabdhAnyeva kAryANi na paryavasitAnyapi . yasya rAj~naH pradR^ishyante sa rAjA rAjasattamaH .. 12\-56\-32 (66995) putrA iva piturgehe viShaye yasya mAnavAH . nirbhayA vichariShyanti sa rAjA rAjasattamaH .. 12\-56\-33 (66996) agUDhavibhavA yasya paurA rAShTranivAsinaH . nayApanayavettAraH sa rAjA rAjasattamaH .. 12\-56\-34 (66997) svadharmaniratA yasya janA viShayavAsinaH . asa~NghAtaratA dAntAH pAlyamAnA yathAvidhi .. 12\-56\-35 (66998) vashyA yattA vinItAshcha na cha sa~NgharShashIlinaH . viShaye dAnaruchayo narA yasya sa pArthivaH .. 12\-56\-36 (66999) na yasya kUTaM kapaTaM na mAyA na cha matsaraH . viShaye bhUmipAlasya tasya dharmaH sanAtanaH .. 12\-56\-37 (67000) yaH satkaroti j~nAnAni shreyAnparahite rataH . satAM vartmAnugastyAgI sa rAjA svargamarhati .. 12\-56\-38 (67001) yasya chArAshcha mantrAshcha nityaM chaiva kR^itAkR^itAH . na j~nAyante hi ripubhiH sa rAjA rAjyamarhati .. 12\-56\-39 (67002) shlokadvayaM purA gItaM bhArgaveNa mahAtmanA . AkhyAte rAjacharite nR^ipatiM prati bhArata .. 12\-56\-40 (67003) rAjAnaM prathamaM vindettato bhAryAM tato dhanam . rAjanyasati loke.asminkuto bhAryA kuto dhanaM .. 12\-56\-41 (67004) tadrAjye rAjyakAmAnAM nAnyo dharmaH sanAtanaH . R^ite rakShAM tu vispaShTAM rakShA lokasya dhAriNI .. 12\-56\-42 (67005) prAchetasena manunA shlokau chemAvudAhR^itau . rAjadharmeShu rAjendra tAvihaikamanAH shR^iNu .. 12\-56\-43 (67006) ShaDetAnpuruSho jahyAdbhinnAM nAvamivArNave . apravaktAramAchAryamanadhIyAnamR^itvijam .. 12\-56\-44 (67007) arakShitAraM rAjAnaM bhAryAM chApriyavAdinIm . grAmakAmaM cha gopAlaM vanakAmaM cha nApitam .. .. 12\-56\-45 (67008) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaTpa~nchAsho.adhyAyaH .. 56\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-56\-3 apravAsinaM vedAdhyayanArtham .. 12\-56\-5 sapta svAmyamAtyasuhR^itkosharAShTradurgabalAni a~NgAni yasya tasya saptA~Ngasya .. 12\-56\-12 na hiM syAt karArthaM dhAnyAni ruddhA vR^iShTyAdinA na nAshayat . deya\-\-\-nam .. 12\-56\-14 vR^ijinaM saMkaTaM arakShaNAt mantrasyAgopanAdanyannAsti .. 12\-56\-15 dharmANAM saMkarovyatyayastasmAtprajAnAM rakShA dharmasaMkararakShA .. 12\-56\-16 na vishvaset . chAt vishvasedapyApteShu. teShvapi atyarthaM na vishvaset .. 12\-56\-23 shUrAnsahAyAn kuryAditi tR^itIyenAnvayaH . asaMhAryAnparairapratAryAn. shiShTAbhisaMbandhAn shiShTaparivArAn. anavamAninaH avamAnaM parasyAkurvataH .. 12\-56\-24 achalAn sthirAn achalAnivaparvatAniva .. 12\-56\-25 ChatramAtreNa sahitA yA Aj~nA idamitthaM kuruidaM neti tayAdhikaH . anyatsarvaM shUraiH samAnaM bhu~njIta .. 12\-56\-32 suparyavasitAni cha iti jha . pAThaH .. 12\-56\-35 asaMghAtaratAH saMghAte sharIre prItimanto na bhavanti kiMtu tatsAdhye dharme evetyarthaH .. 12\-56\-36 saMgharShaH parAbhibhavastachChIlino na .. 12\-56\-37 kUTaM dambhaH . kapaTamanR^itam. matsaraH parotkarShAsahiShNutvam .. 12\-56\-38 j~neye parahite iti jha . pAThaH. j~neyaH paurahite iti tha. da. pAThaH. rAjyamarhatIti jha. pAThaH. j~nAnAni j~nAnayuktAnpaNDitAn .. 12\-56\-39 kR^itA apyakR^itA iveti kR^itAkR^itAH .. 12\-56\-41 prathamaM shreShThaM asatyashubhe .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 057 .. shrIH .. 12\.57\. adhyAyaH 57 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThirAya prathamadine rAjadharmakathanam .. 1\.. tataH sAyaM kR^iShNAdInAM svasvAvAsagamanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-57\-0 (67009) bhIShma uvAcha. 12\-57\-0x (5473) etatte rAjadharmANAM navanItaM yudhiShThira . bR^ihaspatirhi bhagavAnnAnyaM dharmaM prashaMsati .. 12\-57\-1 (67010) vishAlAkShashcha bhagavAnkAvyashchaiva mahAtapAH . sahasrAkSho mahendrashcha tathA prAchetaso manuH .. 12\-57\-2 (67011) bharadvAjashcha bhagavAMstathA gaurashirA muniH . rAjashAstrapraNetAro brAhmaNA brahmavAdinaH .. 12\-57\-3 (67012) rakShAmeva prashaMsanti dharmaM dharmabhR^itAM vara . rAj~nAM rAjIvatAmrAkSha sAdhanaM chAtra me shR^iNu .. 12\-57\-4 (67013) chArashcha praNidhishchaiva kAle dAnamamatsaraH . yuktyA dAnaM na chAdAnamayogena yudhiShThira .. 12\-57\-5 (67014) satAM saMgrahaNaM shauryaM dAkShyaM satyaM prajAhitam . anArjavairArjavaishcha shatrupakShAvivardhanam .. 12\-57\-6 (67015) ketanAnAM cha jIrNAnAmavekShA chaiva sIdatAm . dvividhasya cha daNDasya prayogaH kAlachoditaH .. 12\-57\-7 (67016) sAdhUnAmaparityAgaH kulInAnAM cha dhAraNam . nichayashcha nicheyAnAM sevA buddhimatAmapi .. 12\-57\-8 (67017) balAnAM harShaNaM nityaM prajAnAmanvavekShaNam . kAryeShvakhedaH koshasya tathaiva cha vivardhanam .. 12\-57\-9 (67018) puraguptiravishvAsaH paurasaMghAtabhedanam . arimadhyasthamitrANAM yathAvachchAnvavekShaNam .. 12\-57\-10 (67019) upajApashcha bhR^ityAnAmAtmanaH puradarshanam . avishvAsaH svayaM chaiva parasyAshvAsanaM tathA .. 12\-57\-11 (67020) nItivartmAnusAreNa nityamutthAnameva cha . ripUNAmanavaj~nAnaM nityaM chAnAryavarjanam .. 12\-57\-12 (67021) utthAnaM hi narendrANAM bR^ihaspatirabhAShata . rAjadharmasya yanmUlaM shlokAMshchAtra nibodha me .. 12\-57\-13 (67022) utthAnenAmR^itaM labdhamutthAnenAsurA hatAH . utthAnena mahendreNa shraiShThyaM prAptaM divIha cha .. 12\-57\-14 (67023) utthAnadhIraH puruSho vAgdhIrAnadhitiShThati . utthAnavIrAnvAgvIrA ramayanta upAsate .. 12\-57\-15 (67024) utthAnahIno rAjA hi buddhimAnapi nityashaH . pradharShaNIyaH shatrUNAM bhuja~Nga iva nirviShaH .. 12\-57\-16 (67025) na cha shatruravaj~neyo durbalo.api balIyasA . alpo.api hi dahatyagnirviShamalpaM hinasti cha .. 12\-57\-17 (67026) ekA~NgenApi saMbhUtaH shatrurdurgamupAshritaH . sarvaM tApayate deshamapi rAj~naH samR^iddhinaH .. 12\-57\-18 (67027) rAj~no rahasyaM yadvAkyaM jayArthe lokasaMgrahaH . hR^idi yachchAsya jihnaM syAtkAraNArthaM cha yadbhavet .. 12\-57\-19 (67028) yachchAsya kAryaM vR^ijinaM mArdavenaiva dhAryate . ra~njanArthaM cha lokasya dharmiShThAmAcharetkriyAm .. 12\-57\-20 (67029) rAjyaM hi sumahattatra durdhAryamakR^itAtmabhiH . na shakyaM mR^idunA vodumAghAtasthAnamulvaNam .. 12\-57\-21 (67030) rAjyaM sarvAmiShaM nityamArjavenaiva dhAryate . tasmAnmishreNa satataM vartitavyaM yudhiShThira .. 12\-57\-22 (67031) yadyapyasya vipaktiH syAdrakShamANasya vai prajAH . sopyasya vipulo dharma evaM vR^ittA hi bhUmipAH .. 12\-57\-23 (67032) eSha te rAjadharmANAM leshaH samanuvarNitaH . bhUyaste yatra saMdehastadbrUhi kurusattama .. 12\-57\-24 (67033) vaishampAyana uvAcha. 12\-57\-25x (5474) tato vyAsashcha bhagavAndevasthAno.ashma eva cha . vAsudevaH kR^ipashchaiva sAtyakiH sa~njayastathA .. 12\-57\-25 (67034) sAdhusAdhviti saMhR^iShTA ghuShyamANairivAnanaiH . astuvaMshcha naravyAghraM bhIShmaM dharmabhR^itAM varam .. 12\-57\-26 (67035) tato dInamanA bhIShmamuvAcha kurunandanaH . netrAbhyAmashrupUrNAbhyAM pAdau tasya shanaiH spR^ishan .. 12\-57\-27 (67036) shva idAnIM svasaMdehaM pravakShyAmi pitAmaha . upaiti savitA hyastaM rasamApIya pArthivam .. 12\-57\-28 (67037) tato dvijAtInabhivAdya keshavaH . kR^ipashcha te chaiva yudhiShThirAdayaH . pradakShiNIkR^itya mahAnadIsutaM tato rathAnAruruhurmudAnvitAH .. 12\-57\-29 (67038) dR^iShadvatIM chApyavagAhya suvratAH . kR^itodakArthAH kR^itajapyama~NgalAH . upAsya saMdhyAM vidhivatparaMtapA stataH puraM te vivishurgajAhvayam .. .. 12\-57\-30 (67039) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptapa~nchAsho.adhyAyaH .. 57\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-57\-1 etadrakShaNaM navanItaM navanItavatsarvadharmasAram . nyAyyaM dharmaM prashaMsatIti jha. pAThaH .. 12\-57\-5 chAro guptaspashaH . praNidhiH prakaTaspashaH. dAnaM bhaktavetanayoH yukterAdAnam. ayogenAnupAyena AdAnaM karagrahaNaM nacha .. 12\-57\-7 ketanAnAM gR^ihAdInAm . dvividhasya shArIradaNDo.arthadaNDashcheti bhedAt .. 12\-57\-8 nicheyAnAM saMgrAhyANAM dhAnyAdInAM nichayaH saMgrahaH .. 12\-57\-10 avishvAso yAmikAdInAmapi .. 12\-57\-11 avishvAso bhR^ityAnAmeva .. 12\-57\-12 utthAnamudyogaH . anAryaM hInakarma kadaryatvAdi tadvarjanam .. 12\-57\-15 vAgvIrAn paNDitAn . utthAnameva mahatpANDityamityarthaH .. 12\-57\-18 ekA~Ngena hastyashvarathapAdAtAnAmanyatamenApi saMbhUtaH saMpannaH . samR^iddhinaH samR^iddhimataH .. 12\-57\-21 akR^itAtmabhiH krUraiH .. 12\-57\-22 mishreNa krauryamArdavAbhyAm .. 12\-57\-28 prakShyAmi tvAM pitAmaha iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 058 .. shrIH .. 12\.58\. adhyAyaH 58 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAjotpatterbrahmakR^itadaNDanItigranthapratipAdyArthAnAM pR^ithurAjacharitAdInAM cha kathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-58\-0 (67040) vaishampAyana uvAcha. 12\-58\-0x (5475) tataH kalyaM samutthAya kR^itapUrvAhNikakriyAH . yayuste nagarAkAraiH rathaiH pANDavayAdavAH .. 12\-58\-1 (67041) pratipadya kurukShetraM bhIShmamAsAdya chAnagham . sukhAM cha rajanIM pR^iShTvA gA~NgeyaM rathinAM varam .. 12\-58\-2 (67042) vyAsAdInabhivAdyarShInsarvaistaishchAbhinanditAH . niShedurabhito bhIShmaM parivArya samantataH .. 12\-58\-3 (67043) tato rAjA mahAtejA dharmaputro yudhiShThiraH . abravItprA~njalirbhIShmaM pratipUjya yathAvidhi .. 12\-58\-4 (67044) yudhiShThira uvAcha. 12\-58\-5x (5476) ya eSha rAjanrAjeti shabdashcharati bhArata . kathameSha samutpannastanme brUhi pitAmaha .. 12\-58\-5 (67045) tulyapANibhujagrIvastulyabuddhIndriyAtmakaH . tulyaduHkhasukhAtmA cha tulyapR^iShThamukhodaraH .. 12\-58\-6 (67046) tulyashukrAsthimajjA cha tulyamAMsAsR^igeva cha . neHshvAsochChvAsatulyashcha tulyaprANasharIravAn .. 12\-58\-7 (67047) samAnajanmamaraNaH samaH sarvairguNairnR^iNAm . vishiShTabuddhI~nshUrAMshcha kathameko.adhitiShThati .. 12\-58\-8 (67048) kathameko mahIM kR^itsnAM shUravIrAryasaMkulam . rakShatyapi cha lokasya prasAdamabhivA~nChati .. 12\-58\-9 (67049) ekasya tu prasAdena kR^itsno lokaH prasIdati . vyAkule chAkulaH sarvo bhavatIti vinishchayaH .. 12\-58\-10 (67050) etadichChAmyahaM shrotuM tvatto hi bharatarShabha . kR^itsnaM tanme yathAtattvaM prabrUhi vadatAM vara .. 12\-58\-11 (67051) naitatkAraNamatyalpaM bhaviShyati vishAMpate . yadekasmi~njagatsarvaM devavadyAti sannatim .. 12\-58\-12 (67052) bhIShma uvAcha. 12\-58\-13x (5477) niyatastvaM naravyAghra shR^iNu sarvamasheShataH . yathA rAjyaM samutpannamAdau kR^itayuge.abhavat .. 12\-58\-13 (67053) naiva rAjyaM na rAjA.a.asInna cha daNDo na dANDikaH . dharmeNaiva prajAH sarvA rakShanti sma parasparam .. 12\-58\-14 (67054) pAlyamAnAstathA.anyonyaM narA dharmeNa bhArata . dainyaM paramupAjagmustatastAnmoha Avishat .. 12\-58\-15 (67055) te mohavashamApannA manujA manujarShabha . pratipattivimohAchcha dharmasteShAmanInashat .. 12\-58\-16 (67056) naShTAyAM pratipattau cha mohavashyA narAstadA . lobhasya vashamApannAH sarve bharatasattama .. 12\-58\-17 (67057) aprAptasyAbhimarshaM tu kurvanto manujAstataH . kAmo nAmAparastatra pratyapadyata vai prabho .. 12\-58\-18 (67058) tAMstu kAmavashaM prAptAnrAgo nAmAbhisaMspR^ishat . raktAshcha nAbhyajAnanta kAryAkArye yudhiShThira .. 12\-58\-19 (67059) agamyAgamanaM chaiva vAchyAvAchyaM tathaiva cha . bhakShyAbhakShyaM charAjendra doShAdoShaM cha nAtyajan .. 12\-58\-20 (67060) viplute naraloke.asmiMstato brahma nanAsha ha . nAshAchcha brahmaNo rAjandharmo nAshamathAgamat .. 12\-58\-21 (67061) naShTe brahmaNi dharme cha devAstrAsamathAgaman . te trastA narashArdUla brahmANaM sharaNaM yayuH .. 12\-58\-22 (67062) prapadya bhagavantaM te devaM lokapitAmaham . UchuH prA~njalayaH sarve duHkhavegasamAhatAH .. 12\-58\-23 (67063) bhagavannaralokasthaM grastaM brahma sanAtanam . lobhamohAdibhirbhAvaistato no bhayamAvishat .. 12\-58\-24 (67064) brahmaNashcha praNAshena dharmo vyanashadIshchara . tatastu samatAM yAtA martyaistribhuvaneshvarAH .. 12\-58\-25 (67065) adhorbhivarShAstu vayaM bhaumAstUrdhvapravarShiNaH . kriyAvyuparamAtteShAM tato.agachChAma saMshayam .. 12\-58\-26 (67066) atra niHshreyasaM yannastaddhyAyasva pitAmaha . tvatprasAdAtsamutthosau prabhAvo no bhavatvayam .. 12\-58\-27 (67067) tAnuvAcha surAnsarvAnsvayaMbhUrbhagavAMstataH . shreyo.ahaM chintayiShyAmivyetu vo bhIH surottamAH .. 12\-58\-28 (67068) tato.adhyAyasahasrANAM shataM chakre svabuddhijam . yatra dharmastathaivArthaH kAmashchaivAnuvarNitaH .. 12\-58\-29 (67069) trivarga iti vikhyAto gaNa eva svayaMbhuvA . chaturtho mokSha ityeva pR^ithagarthaH pR^ithagguNaH .. 12\-58\-30 (67070) mokShasyAsti trivargo.anyaH proktaH satvaM rajastamaH . sthAnaM vR^iddhiH kShayashchaiva trivargashchaiva daNDajaH .. 12\-58\-31 (67071) AtmAdeshashcha kAlashchApyupAyAH kR^ityameva cha . sahAyAH kAraNaM chaiva ShaDvargo nItijaH smR^itaH .. 12\-58\-32 (67072) trayI chAnvIkShikI chaiva vArtA cha bharatarShabha . daNDanItishcha vipulA vidyAstatra nidarshitAH .. 12\-58\-33 (67073) amAtyalipsA praNidhI rAjaputrasya lakShaNam . chArashcha vividhopAyaH praNidhishcha pR^ithagvidhaH .. 12\-58\-34 (67074) sAmabhedaH pradAnaM cha tato daNDashcha pArthiva . upekShA pa~nchamI chAtra kArtsnyena samudAhR^itA .. 12\-58\-35 (67075) mantrashcha varNitaH kR^itsno mantrabhedArtha eva cha . vibhramashchaiva mantrasya siddhyasiddhyoshcha yatphalam .. 12\-58\-36 (67076) saMdhishcha trividhAbhikhyo hIno madhyastathottamaH . bhayasatkAravittAkhyaM kArtsnyena parivarNitam .. 12\-58\-37 (67077) yAtrAkAlAshcha chatvArastrivargasya cha vistaraH . vijayo dharmayuktashcha tathArthavijayashcha ha .. 12\-58\-38 (67078) Asurashchaiva vijayaH kArtsnyena parivarNitaH . lakShaNaM pa~nchavargasya trividhaM chAtra varNitam .. 12\-58\-39 (67079) prakAshashchAprakAshashcha daNDo.atha parishabditaH . prakAsho.aShTavidhastatra guhyashcha bahuvistaraH .. 12\-58\-40 (67080) rathA nAgA hayAshchaiva pAdAtAshchaiva pANDava . viShTirnAvashcharAshchaiva deshikA iti chAShTamaH . a~NgAnyetAni kauravya prakAshAni balasya tu .. 12\-58\-41 (67081) ja~NgamAja~NgamAshchoktAshchUrNayogA viShAdayaH . sparshe chAbhyavahArye chApyupAMshurvividhaH smR^itaH .. 12\-58\-42 (67082) `krIDApUrve raNe dyUte visrambhaNasamanvitam . uktaM kaitavyamityetadupAyo navamo budhaiH .. 12\-58\-43 (67083) upekShA sarvakAryeShu karmaNAM karaNeShu cha . aniShTAnAM samutthAne trivargo nashyate yayA .. 12\-58\-44 (67084) indrajAlAdikA mAyA vAjIvanakushIlavaiH . sunimittaidurnimittairutpAtaishcha samanvitam .. 12\-58\-45 (67085) Dambho li~NgaM samAshritya shatruvarge prayujyate . shAThyaM nishcheShTatA proktA chittadoShapradUShikA ..' 12\-58\-46 (67086) arirmitra udAsIna ityete.apyanuvarNitAH . kR^itsnA mArgaguNAshchaiva tathA bhUmiguNAshcha ha . AtmarakShaNamAshvAsaH sparshAnAM chAnvavekShaNam .. 12\-58\-47 (67087) kalpanA vividhAshchApi nR^inAgarathavAjinAm . vyUhAshcha vividhAbhikhyA vichitraM yuddhakaushalam .. 12\-58\-48 (67088) utpAtAshcha nipAtAshcha suyuddhaM supalAyitam . shastrANAM pAlanaM j~nAnaM tathaiva bharatarShabha .. 12\-58\-49 (67089) balavyasanayuktaM cha tathaiva balaharShaNam . pIDA chApadakAlashcha bhayakAlashcha pANDava .. 12\-58\-50 (67090) tathAkhyAtavidhAnaM cha yogaH saMchAra eva cha . chorairATavikaishchograiH pararAShTrasya pIDanam .. 12\-58\-51 (67091) agnidairgaradaishcheva pratirUpakakArakaiH . shreNimukhyopajApena vIrudhashChedanena cha .. 12\-58\-52 (67092) dUShaNena cha nAgAnAmAta~Nkajananena cha . ArAdhanena bhaktasya patyushchopagraheNa cha .. 12\-58\-53 (67093) saptA~Ngasya cha rAjyasya hrAsavR^iddhisamIkShaNam . dUtasAmarthyayogashcha rAShTrasya cha vivardhanam .. 12\-58\-54 (67094) arimadhyasthamitrANAM samyakchoktaM prapa~nchanam . avamardaH pratIghAtastathaiva cha balIyasAm .. 12\-58\-55 (67095) vyavahAraH susUkShmashcha tathA kaNTakashodhanam . shramo vyAyAmayogashcha yogadravyasya sa~nchayaH .. 12\-58\-56 (67096) abhR^itAnAM cha bharaNaM bhR^itAnAM chAnvavekShaNam . antakAle pradAnaM cha vyasane chAprasa~NgitA .. 12\-58\-57 (67097) tathA rAjaguNAshchaiva senApatiguNAshcha ha . karaNasya cha kartushcha guNadoShAstathaiva cha .. 12\-58\-58 (67098) duShTe~NgitaM cha vividhaM vR^ittishchaivAnuvartinAm . sha~NkitatvaM cha sarvasya pramAdasya cha varjanam .. 12\-58\-59 (67099) alabdhalipsA labdhasya tathaiva cha vivardhanam . pradAnaM cha vivR^iddhasya pAtrebhyo vidhivattathA .. 12\-58\-60 (67100) visargo.arthasya dharmArthamarthArthaM kAmahetukam . chaturthaM vyasanAghAte tathaivAtrAnuvarNitam .. 12\-58\-61 (67101) krodhajAni tatogrANi kAmajAni tathaiva cha . dashoktAni kurushreShTha vyasanAnyatra chaiva ha .. 12\-58\-62 (67102) mR^igayAkShAstathA pAnaM striyashcha bharatarShabha . kAmajAnyAhurAchAryAH proktAnIha svayaMbhuvA .. 12\-58\-63 (67103) vAkpAruShyaM tathogratva daNDapAruShyameva cha . Atmano nigrahastyAgo hyarthadUShaNameva cha .. 12\-58\-64 (67104) yantrANi vividhAnyeva kriyAsteShAM cha varNitAH . avamardaH pratIghAtaH ketanAnAM cha bha~njanam .. 12\-58\-65 (67105) chaityadrumAvamardashcha rodhaH karmAntanAshanam . apaskaro.atha vamanaM tathopAsyA cha varNitA .. 12\-58\-66 (67106) paNavAnakasha~NkhAnAM bherINAM cha yudhiShThira . upArjanaM cha dravyANAM paramarma cha tAni ShaT .. 12\-58\-67 (67107) labdhasya cha prashamanaM satAM chaivAbhipUjanam . vidvadbhirekIbhAvashcha japahomavidhij~natA .. 12\-58\-68 (67108) ma~NgalAlambhanaM chaiva sharIrasya pratikriyA . AhArayojanaM chaiva nityamAstikyameva cha .. 12\-58\-69 (67109) ekena cha yathottheyaM satyatvaM madhurA giraH . uttamAnAM samAjAnAM kriyAH ketanajAstathA .. 12\-58\-70 (67110) pratyakShAshcha parokShAshcha sarvAdhikaraNeShvatha . vR^itterbharatashArdUla nityaM chaivAnvavekShaNam .. 12\-58\-71 (67111) adaNDyatvaM cha viprANAM yuktyA daNDanipAtanam . anujIvi svajAtibhyo guNebhyashcha samudbhavaH .. 12\-58\-72 (67112) rakShaNaM chaiva paurANAM rAShTrasya cha vivardhanam . maNDalasthA cha yA chintA rAjandvAdasharAjikA .. 12\-58\-73 (67113) dvisaptatimatishchaiva proktA yA cha svayaMbhuvA . deshajAtikulAnAM cha dharmAH samanuvarNitAH .. 12\-58\-74 (67114) dharmashchArthashcha kAmashcha mokShashchAtrAnuvarNitAH . upAyAshchArthalipsA cha vividhA bhUridakShiNaH .. 12\-58\-75 (67115) mUlakarmakriyA chAtra mAyAyogashcha varNitaH . dUShaNaM srotasAM chaiva varNitaM cha sthirAmbhasAm .. 12\-58\-76 (67116) yairyairupAyairlokastu na chaledAryavartmanaH . tatsarvaM rAjashArdUla nItishAstre.abhivarNitam .. 12\-58\-77 (67117) etatkR^itvA subhaM shAstraM tataH sa bhagavAnprabhuH . devAnuvAcha saMhR^iShTaH sarvA~nChakrapurogamAn .. 12\-58\-78 (67118) upakArAya lokasya trivargasthApanAya cha . navanItaM sarasvatyA buddhireShA prabhAShitA .. 12\-58\-79 (67119) daNDena sahitA hyeShA lokarakShaNakArikA . nigrahAnugraharatA lokAnanuchariShyati .. 12\-58\-80 (67120) daNDena nIyate chedaM daNDaM nayati vA punaH . daNDanItiritikhyAtA trI.NllokAnavapatsyate .. 12\-58\-81 (67121) pA~NguNyaguNasAraiShA sthAsyatyagre mahAtmasu . dharmArthakAmamokShAshcha sakalA hyatra shabditAH .. 12\-58\-82 (67122) bhIShma uvAcha. 12\-58\-83x (5478) tatastAM bhagavAnnItiM pUrvaM jagrAha shaMkaraH . bahurUpo vishAlAkShaH shivaH sthANurumApatiH .. 12\-58\-83 (67123) anAdinidhano devashchaitanyAdisamanvitaH . j~nAnAni cha vashe yasya tArakAdInyasheShataH .. 12\-58\-84 (67124) aNimAdiguNopetamaishvaryaM na cha kR^itrimam . tuShTyarthaM brahmaNaH putro lalATAdutthitaH prabhuH .. 12\-58\-85 (67125) arudatsasvanaM ghoraM jagataH prabhuravyayaH . jAyamAnaH pitA putre putraH pitari chaiva hi .. 12\-58\-86 (67126) buddhiM vishvasR^ije dattvA brahmANDaM yena nirmitam . yasminhiraNmayo haMsaH shakuniH samapadyata .. 12\-58\-87 (67127) kartA sarvasya lokasya brahmA lokapitAmahaH . sa devaH sarvabhUtAnAM mahAdevaH sanAtanaH . asaMkhyAtasahasrANAM rudrANAM sthAnamavyayam .. 12\-58\-88 (67128) yugAnAmAyuSho hrAsaM vij~nAya bhagavA~nshivaH . saMchikShepa tataH shAstraM mahAstraM brahmaNA kR^itam .. 12\-58\-89 (67129) vaishAlAkShamiti proktaM tadindraH pratyapadyata . dashAdhyAyasahasrANi subrahmaNyo mahAtapAH .. 12\-58\-90 (67130) maghavAnapi tachChAstraM devAtprApya maheshvarAt . prajAnAM hitamanvichChansaMchikShepa puraMdaraH .. 12\-58\-91 (67131) sahastraiH pa~nchabhistAta yaduktaM bAhudantakam . adhyAyAnAM sahastraistu tribhireva bR^ihaspatiH . saMchikShepeshvaro buddhyA bArhaspatyaM yaduchyate .. 12\-58\-92 (67132) adhyAyAnAM sahasreNa kAvyaH saMkShepamabravIt . tachChAstramamitapraj~no yogAchAryo mahAyashAH .. 12\-58\-93 (67133) evaM lokAnurodhena shAstrametanmaharShibhiH . saMkShiptamAyurvij~nAya lokAnAM hrAsi pANDava .. 12\-58\-94 (67134) atha devAH samAgamya viShNumUchuH prajApatim . eko yo.arhati martyebhyaH shraiShThya vai taM samAdisha .. 12\-58\-95 (67135) tataH saMchintya bhagavAndevo nArAyaNaH prabhuH . taijasaM vai virajasaM so.asR^ijanmAnasaM sutam .. 12\-58\-96 (67136) virajAstu mahAbhAgaH prabhutvaM bhuvi naichChata . nyAsAyaivAbhavadvuddhiH praNItA tasya pANDava .. 12\-58\-97 (67137) kIrtimAMstasya putro.abhUtso.api martyAdhiko.abhavat . kardamastasya tu sutaH so.apyatapyanmahattapaH .. 12\-58\-98 (67138) prajApateH kardamasya tvana~Ngo nAma vIryavAn . prajA rakShayitA sAdhurdaNDanItivishAradaH .. 12\-58\-99 (67139) ana~Ngaputro.atibalo nItimAnabhigamya vai . pratipede mahArAjyamathendriyavasho.abhavat .. 12\-58\-100 (67140) `prApya nArIM mahAbhAgAM rUpiNIM kAmamohitaH . saubhAgyena cha saMpannAM guNaishchAnuttamAM satIm'.. 12\-58\-101 (67141) mR^ityostu duhitA rAjansunIthA nAma nAmataH . prakhyAtA triShu lokeShu yA sA venamajIjanat .. 12\-58\-102 (67142) taM prajAsu vidharmANaM rAgadveShavashAnugam . mantrapUtaiH kushairjaghnurR^iShayo brahmavAdinaH .. 12\-58\-103 (67143) mamanthurdakShiNaM chorumR^iShayastasya bhArata . tato.asya vikR^ito jaj~ne hrasvakaH puruSho.ashuchiH .. 12\-58\-104 (67144) dagdhasthUNApratIkAsho raktAkShaH kR^iShNamUrdhajaH . niShIdetyevamUchustamR^iShayo brahmavAdinaH .. 12\-58\-105 (67145) tasmAnniShAdAH saMbhUtAH krUrAH shailavanAshrayAH . ye chAnye vindhyanilayA mlechChAH shatasahasrashaH .. 12\-58\-106 (67146) bhUyo.asya dakShiNaM pANiM mamanthuste maharShayaH . tataH puruSha utpanno rupeNendra ivAparaH .. 12\-58\-107 (67147) kavachI baddhanistriMshaH sasharaH sasharAsanaH . vedavedA~Ngavichchaiva dhanurvede cha pAragaH .. 12\-58\-108 (67148) taM daNDanItiH sakalA shritA rAjannarottamam . tatastu prA~njalirvainyo maharShIstAnuvAcha ha .. 12\-58\-109 (67149) susUkShmA me samutpannA buddhirdhararmArthadarshinI . anayA kiM mayA kAryaM tanme tattvena shaMsata .. 12\-58\-110 (67150) yanmAM bhavanto vakShyanti kAryamarthasamanvitam . tadahaM vaH kariShyAmi nAtra kAryA vichAraNA .. 12\-58\-111 (67151) tamUchustatra devAste te chaiva paramarShayaH . niyato yatra dharmo vai tamasha~NkaH samAchara .. 12\-58\-112 (67152) priyApriye parityajya samaH sarveShu jantuShu . kAmaM krodhaM cha lobhaM cha mAnaM chotsR^ijya dUrataH .. 12\-58\-113 (67153) yashcha dharmAtpravichalelloke kashchana mAnavaH . nigrAhyaste svabAhubhyAM shashvaddharmamavekShatA .. 12\-58\-114 (67154) pratij~nAM chAdhirohasva manasA karmaNA girA . pAlayiShyAmyahaM bhaumaM brahma ityeva chAsakR^it .. 12\-58\-115 (67155) yashchAtra dharma ityukto daNDanItivyapAshrayaH . tamasha~NkaH kariShyAmi svavasho na kadAchana .. 12\-58\-116 (67156) adaNDyA me dvijAshcheti pratijAnIShva chAbhibho . lokaM cha saMkarAtkR^itsnaM trAtA.asmIti paraMtapa .. 12\-58\-117 (67157) vainyastatastAnuvAcha devAnR^iShipurogamAn . brAhmaNA me sahAyAshchedevamastu surarShabhAH .. 12\-58\-118 (67158) evamastviti vainyastu tairukto brahmavAdibhiH . purodhAshchAbhavattasya shukro brahmamayo nidhiH .. 12\-58\-119 (67159) mantriNo vAlakhilyAshcha sArasvatyo gaNastathA . maharShirbhagavAngargastasya sAMvatsaro.abhavat .. 12\-58\-120 (67160) AtmanA.aShTama ityeva shrutireShAM parA nR^iShu . utpannau bandinau chAsya tatpUrvau sUtamAgadhau .. 12\-58\-121 (67161) tayo prIto dadau rAjA pR^ithurvainyaH pratApavAn . anUpadeshaM sUtAya magadhaM mAgadhAya cha .. 12\-58\-122 (67162) samatAM vasudhAyAshcha sa samyagudapAdayat . vaiShamyaM hi paraM bhUmeriti naH paramA shrutiH .. 12\-58\-123 (67163) manvantareShu sarveShu viShamA jAyate mahI . ujjahAra tato vainyaH shilAjAlAnsamantataH .. 12\-58\-124 (67164) dhanuShkoTyA mahArAja tena shailA vimarditAH . sa viShNunA cha devena shakreNa vibudhaiH saha . R^iShibhishcha prajApAlye brahmaNA chAbhiShechitaH .. 12\-58\-125 (67165) taM sAkShAtpR^ithivI bheje ratnAnyAdAya pANDava . sAgaraH saritAM bhartA himavAMshchAchalottamaH .. 12\-58\-126 (67166) shakrashcha dhanamakShayyaM prAdAttasmai yudhiShThira . rukmaM chApi mahAmeruH svayaM kanakaparvataH .. 12\-58\-127 (67167) yakSharAkShasabhartA cha bhagavAnnaravAhanaH . dharme chArthe cha kAme cha samarthaM pradadau dhanam .. 12\-58\-128 (67168) hayA rathAshcha nAgAshcha koTishaH puruShAstathA . prAdurbabhUvurvainyasya chintayAnasya pANDava .. 12\-58\-129 (67169) na jarA na cha durbhikShaM nAdhayo vyAdhayaH kutaH . sarIsR^ipebhyaH stenebhyo na chAnyebhyaH kadAchana . bhayamAsIttatastasya pR^ithivI sasyamAlinI .. 12\-58\-130 (67170) Apastastambhire chAsya samudramabhiyAsyataH . parvatAshcha dadurmArgaM dhvajabha~Ngashcha nAbhavat .. 12\-58\-131 (67171) teneyaM pR^ithivI dugdhA sasyAni dasha sapta cha . yakSharAkShasanAgAnAmIpsitaM yasya yasya yat .. 12\-58\-132 (67172) tena dharmottarashchAyaM kR^ito loko mahAtmanA . ra~njitAshcha prajAH sarvAstena rAjeti shabdyate .. 12\-58\-133 (67173) brAhmaNAnAM kShatatrANAttataH kShatriya uchyate . prathitA dharmatashcheyaM pR^ithivI sAdhubhiH smR^itA .. 12\-58\-134 (67174) sthApanaM chAkarodviShNuH svayameva sanAtanaH . nAtivartiShyate kashchidrAjaMstvAmiti bhArata .. 12\-58\-135 (67175) tataH sa bhagavAnviShNurAvivesha cha pArthivam . devavannaradevAnAM namatIdaM jagattataH .. 12\-58\-136 (67176) daNDanItyA cha satataM rakShitAraM nareshvaram . nAdharShayettathA kashchichchAraniShpandadarshanAt .. 12\-58\-137 (67177) shubhaM hi karma rAjendra shubhatvAyopakalpate . AtmanA karaNaishchaiva samasyeha mahIkShitaH .. 12\-58\-138 (67178) ko heturyadvashe tiShThelloko daivAdR^ite guNAt .. 12\-58\-139 (67179) viShNorlalATAtkamalaM sauvarNamabhavattadA . shriyaH sakAshAdarthashcha jAto dharmasya pANDava . atha dharmastathaivArthaH shrIshcha rAjye pratiShThitA .. 12\-58\-141 (67181) sukR^itasya kShayAchchaiva svarlokAdetya medinIm . pArthivo jAyate tAta daNDanItivishAradaH .. 12\-58\-142 (67182) mAhAtmyena cha saMyukto vaiShNavena naro bhuvi . buddhyA bhavati saMyukto mAhAtmyaM chAdhigachChati .. 12\-58\-143 (67183) sthApitaM cha tato devairna kashchidativartate . tiShThatyekasya cha vashe taM chaivAnuvidhIyate .. 12\-58\-144 (67184) shubhaM hi karma rAjendra shubhatvAyopakalpate . tulyasyaikasya yenAyaM loko vachasi tiShThati .. 12\-58\-145 (67185) yo.asya vai mukhamadrAkShItso.asya sarvo vashAnugaH . subhagaM chArthavantaM cha rUpavantaM cha pashyati .. 12\-58\-146 (67186) mahattvAttasya daNDasya nItirvispaShTalakShaNA . nayashchArashcha vipulo yena sarvamidaM tatam .. 12\-58\-147 (67187) Agamashcha purANAnAM maharShINAM cha saMbhavaH . tIrthavaMshashcha vaMshashcha kShatriyANAM yudhiShThira .. 12\-58\-148 (67188) sakalaM chAturAshramyaM chAturhotraM tathaiva cha . chAturvarNyaM tathaivAtra chAturvidyaM cha kIrtim .. 12\-58\-149 (67189) itihAsopavedAshcha nyAyaH kR^itsnashcha varNitaH . tapo j~nAnamarhisA cha satyaM dAnamamatsaraH .. 12\-58\-150 (67190) vR^iddhopasevA dAnaM cha shauchamutthAnameva cha . sarvabhUtAnukampA cha sarvamatropavarNitam .. 12\-58\-151 (67191) bhuvi vAchogataM yachcha tachcha sarvaM samarpitam . tasminpaitAmahe shAstre pANDaveya na saMshayaH .. 12\-58\-152 (67192) tato jagati rAjendra satataM shabditaM budhaiH . devAshcha naradevAshcha tulyA iti vishAMpate .. 12\-58\-153 (67193) etatte sarvamAkhyAtaM mahattvaM prati rAjasu . kArtsnyena bharatashreShTha kimanyadiha vartate .. .. 12\-58\-154 (67194) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTapa~nchAsho.adhyAyaH .. 58\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-58\-1 kalyaM prAtaH .. 12\-58\-5 AnuShatve samAne.api kiMnimitteyaM ekasminnigrAhanugrahashaktiriti pR^ichChati ya ityAdinA .. 12\-58\-14 daNDaH damanam . dANDiko daNDapraNetA .. 12\-58\-15 moho vaichityam .. 12\-58\-16 pratipattivimohAt j~nAnalopAt .. 12\-58\-20 nAtyajanduShTamaduShTaM cha sarvaM svIchakrurityarthaH .. 12\-58\-21 brahma vedaH . dharmo yaj~naH .. 12\-58\-25 martyaiH samatAM yAtAH sma . svAhAdyabhAvena kShINAH sma ityarthaH .. 12\-58\-26 havirdhArAbhirUrdhvapravarShiNaH . tatashchAnnAbhAvAnnashyAma ityarthaH .. 12\-58\-30 pR^ithagarthaH trivargaphalApekShayA viparItaphalaH . pR^ithagguNaH trivargasAdhanApekShayA viparItasAdhanaH .. 12\-58\-31 mokShasya trivargo dharmAdiranyo niShkAmaH . dharmAderbhedashcha satvAdiguNaprAdhAnyanimitta ityarthaH. daNDAtsthAnaM sAmyaM vaNijAM vR^iddhistapasvinAM kShayashchorANAM cha bhavatItyAhArdhena sthAnamiti .. 12\-58\-32 nItijAnSha~NguNAnAha Atmeti . AtmAchittam. nItibalAtprajAnAM chittaM duHsthitamapi susthitaM bhavati. kudesho.api sudesho bhavati. kalirapi kR^itaM bhavati. upAyAH sAdhanAni. kR^ityaM kR^itinirvartyaM prayojanam. sahAyAH suhR^idAdayaH .. 12\-58\-33 trayI karmakANDaH . AnvIkShikI j~nAnakANDaH. vArtA kR^iShivANijyAdijIvikAkANDaH. daNDanItiH pAlanavidyA. ete dharmAdayastatra brahmakR^itashatasahasrAdhyAye darshitAH .. 12\-58\-34 praNidhirguptashchAraH . sacha chAro vividhopAyaH. brahmachAryAdiveShadhArI. ekaikasminsthAne pR^ithakpR^ithagveShaH .. 12\-58\-35 sAmAdichatuShTayamupekShA cha pa~nchamItyupAyAH .. 12\-58\-36 vibhramo bhedArthe .. 12\-58\-37 bhayena saMdhirhInaH . satkAreNa madhyamaH. vittagrahaNenottamaH. tantrayaM saMdhikAraNaM varNitam .. 12\-58\-38 chatvAro mitravR^iddhiH koshasaMchayashcha svasya mitranAshaH koshahAnishcha parasyeti .. 12\-58\-39 Asuro vijayaH sauptike gataH . pa~nchavargo.amAtyarAShTradurgANi balaM koshashcha pa~nchamaH. trividhamuttamamadhyamAdhamabhedena .. 12\-58\-40 daNDaH senA .. 12\-58\-41 viShTirviShTigR^ihItA bhAravAhAH . charAshchArAH. deshikA upadeShTAro guravaH .. 12\-58\-42 jaMgamA mahAvR^ishchikAdijAH . ajaMgamAH raktashR^i~NgikAdayaH. sparshe vasrAdau. abhyavahArye.annAdau. upAMsharabhichArAdiriti vividho viShayogarUpo daNDaH .. 12\-58\-47 mArgeguNAH grahanakShatrAdimArgaguNAH . bhUmiguNAshchaturashItibhUvalAni yAmaloktAni. AtmarakShaNaM mantrayantrAdinA. sargANAM chAnvavekShaNam iti jha. pAThaH .. 12\-58\-48 kalpanAH balapuShTikarA yogAH . vividhAbhikhyAshchakravyUhakrau~nchavyUhAdinAnAnAmAnaH .. 12\-58\-49 utpAtA\- grahayuddhAdayo dhUmaketvAdayashcha . nipAtAH ulkApAtabhUmikampAdayaH. shAstrANAM pAlanaM tIkShNIkaraNam. shAstrANAM pAlanaM iti Ta. Da. pAThaH .. 12\-58\-50 ApadAM samUha ApadaM tasya kAla ApadakAlaH .. 12\-58\-51 AkhyAtamabhimantritadundubhiShvaninA prayANAdikathanam . yogaH patAkAdimantraNAdi. tayoH saMchAraH shravaNadarshanAbhyAM paramohanam. etatsarvaM tatra uktamiti sarvatra yojyam .. 12\-58\-52 garadaiH viShadaiH pratirUpakaM pratimA tatkArakaistaddvArA kArmaNakAribhiH kaulikaiH . shreNimukhyAH balAdhyakShAdayasteShAmupajApo bhedanaM tena. vIrudhashChedanena dhAnyAdyuchChedena .. 12\-58\-53 nAgAnAM dUShaNaM mantratantrauShadhAdinA tena pararAShTrasya pIDanamuktamiti prapUrveNa saMbandhaH .. 12\-58\-56 kaNTakashodhanaM khalAnAmunmUlanam . shramo mallakrIDA. vyAyAmayogaH AyudhaprayogAbhyAsaH .. 12\-58\-57 arthasya kAle dAne cha iti jha . pAThaH. aprasa~NgitA asaMbandhaH .. 12\-58\-58 rAjaguNAH utthAnAdayaH .. 12\-58\-60 pAtrebhyaH pradAnaM prathamam .. 12\-58\-61 visargo dAnaM dharmArthaM yaj~nArthaM dvitIyam . kAmyaM tR^itIyam. vyasanAdhAte chaturtham .. 12\-58\-65 avamardaH parachakreNa deshAdeH pIDanam .. 12\-58\-67 tAni dravyANi ShaT maNayaH pashavaH pR^ithvI vAso dAsyAdi kA~nchanamiti .. 12\-58\-69 ma~NgalaM svarNAdikaM tasyAlambhanaM sparshaH . pratikriyA alaMkaraNam .. 12\-58\-70 ekasyApyutthAnaprakAraH . ketanajAH gR^ihajAH. kriyAH dhvajArohaNAdyAH .. 12\-58\-71 adhikaraNeShu janopaveshanasthAneShu chatvarAdiShu .. 12\-58\-72 jAtito guNatashcha samudbhavo mAnyatvam .. 12\-58\-73 dvAdashAnAM rAj~nAM samUho dvAdasharAjikA . madhyasthasya vijigIShoshraturdikShu chatvAro.arayastebhyo.apare chatvAro mitrANi tebhyaH pare chatvAra udAsInA iti .. 12\-58\-75 he bhUridakShiNa .. 12\-58\-76 mUlakarmANi koshavR^iddhikarANi kR^iShyAdIni teShAM kriyA karaNaprakAraH .. 12\-58\-81 nIyate puruShArthaphalAya idaM jagat daNDaM nayati praNayati anayA yA cheti vA .. 12\-58\-89 prajAnAmAyuShaH iti jha . pAThaH. saMchikShepa saMkShiptaM kR^itavAn .. 12\-58\-90 vaishAlAkShaM bAhudantakaM bArhaspatyamityuttarottarasaMkShiptadaNDanItigranthanAmAni .. 12\-58\-98 pa~nchAdigo.abhavaditi jha . pAThaH. tatra pa~nchAtigaH viShayAtigaH mukta ityarthaH .. 12\-58\-99 ana~Nga_itya~Ngasyaiva nAmAntaram .. 12\-58\-120 sAMvatsaro jyautiShikaH .. 12\-58\-121 AtmanA svasharIreNa sahAShTamaH pR^ithurviShNoH sakAshAdityarthaH . tathAhi\- viShNuH prathamaH. virajA dvitIyaH. kIrtimAMstR^itIyaH. kadamashchaturthaH. ana~NgaH pa~nchamaH. atibalaH ShaShThaH. venaH saptamaH. pR^ithuraShTama iti .. 12\-58\-134 prathitAvanatA cheti vigrahe varNalopavikArAbhyAM pR^ithivI .. 12\-58\-135 sthApanaM maryAdAm .. 12\-58\-136 tapasA bhagavAnviShNurAvivesha cha bhUmipam . iti jha. pAThaH .. 12\-58\-138 chArANAM niShpandaH saMchArastaddvArA yaddarshanaM lokavR^ittAntasya mahIkShitaH karmeti saMbandhaH .. 12\-58\-139 viShNurbhUmipamAviveshetyuktaM tatropapattiH ka ityardhena .. 12\-58\-144 sthApanAmatha cheddevIM na kashchidativartata iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-58\-145 tulyasya stAdyavayavaiH samasya .. 12\-58\-147 daNDasAmarthyAdeva loke nItyAdikaM dR^ishyata ityarthaH .. 12\-58\-148 AgamAdikaM chAtra granthe kIrtitam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 059 .. shrIH .. 12\.59\. adhyAyaH 59 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati chAturvarNyadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-59\-0 (67195) vaishampAyana uvAcha. 12\-59\-0x (5479) tataH punaH sa gA~NgeyamabhivAdya pitAmaham . prA~njalirniyato bhUtvA paryapR^ichChadyudhiShThiraH .. 12\-59\-1 (67196) ke dharmAH sarvavarNAnAM chAturvarNyasya ke pR^ithak . chAturvarNyAshramANAM cha rAjadharmAshcha ke matAH .. 12\-59\-2 (67197) kena vai vardhate rAShTraM rAjA kena vivardhate . kena paurAshcha bhR^ityAshcha vardhante bharatarShabha .. 12\-59\-3 (67198) koshaM daNDaM cha durgaM cha sahAyAnmantriNastathA . R^itvikpurohitAchAryAnkIdR^ishAnvarjayennR^ipaH .. 12\-59\-4 (67199) keShu vishvasitavyaM syAdrAj~nA kasyAMchidApadi . kuto vA.a.atmA dR^iDhaM rakShyastanme brUhi pitAmaha .. 12\-59\-5 (67200) `dvaidhIbhAve cha bhR^ityAnAM shapathaH kIdR^isho bhavet . adharmasya phalaM yachcha shapathasya vila~Nghane .. 12\-59\-6 (67201) sarvametadyathAtatvaM vyavahAraM cha tAdR^isham . samAsavyAsayogena kathayasva pitAmaha ..' 12\-59\-7 (67202) bhIShma uvAcha. 12\-59\-8x (5480) namo dharmAya mahate namaH kR^iShNAya vedhase . brAhmaNebhyo namaskR^itya dharmAnvakShyAmi shAshvatAn .. 12\-59\-8 (67203) akrodhaH satyavachanaM saMvibhAgashcha sarvashaH . prajanaM sveShu dAreShu shauchamadroha eva cha .. 12\-59\-9 (67204) ArjavaM bhR^ityabharaNaM ta ete sArvavarNikAH . brAhmaNasya tu yo dharmastaM te vakShyAmi kevalam .. 12\-59\-10 (67205) damameva mahArAja dharmamAhuH purAtanam . svAdhyAyo.adhyApanaM chaiva tatra karma samApyate .. 12\-59\-11 (67206) taM cheddvijamupAgachChedvartamAnaM svakarmaNi . akurvANaM vikarmANi shAntaM praj~nAnatarpitam .. 12\-59\-12 (67207) kurvItApatyasaMtAnamatho dadyAdyajeta cha . saMvibhajya cha bhoktavyaM dhanaM sadbhirItIShyate .. 12\-59\-13 (67208) pariniShThitakAryastu svAdhyAyenaiva vai dvijaH . kuryAdanyanna vA kuryAnmaitro brAhmaNa uchyate .. 12\-59\-14 (67209) kShatriyasyApi yo dharmastaM te vakShyAmi bhArata . dadyAdrAjA na yAcheta yajeta na cha yAjayet .. 12\-59\-15 (67210) nAdhyApayedadhIyIta prajAshcha paripAlayet . nityodyukto dasyuvade raNe kuryAtparAkramam .. 12\-59\-16 (67211) ye tu kratubhirIjAnAH shrutavantashcha bhUmipAH . ya evAhavajetArasta eShAM lokajittamAH .. 12\-59\-17 (67212) avikShatena dehena samarAdyo nivartate . kShatriyo nAsya tatkarma prashaMsanti purAvidaH .. 12\-59\-18 (67213) evaM hi kShatrabandhUnAM dharmamAhuH pradhAnataH . nAsya kR^ityatamaM kiMchidanyaddasyunibarhaNAt .. 12\-59\-19 (67214) dAnamadhyayanaM yaj~no rAj~nAM kShemo vidhIyate . tasmAdrAj~nA visheSheNa yoddhavyaM dharmamIpsatA .. 12\-59\-20 (67215) sveShu dharmeShvavasthApyaH prajAH sarvA mahIpatiH . dharmeNa sarvakR^ityAni shamaniShThAni kArayet .. 12\-59\-21 (67216) pariniShThitakAryastu nR^ipatiH paripAlanAt . kuryAdanyanna vA kuryAdaindro rAjanya uchyate .. 12\-59\-22 (67217) vaishyasyApi hi yo dharmastaM te vakShyAmi shAshvatam . dAnamadhyayanaM yaj~naH shauchena dhanasaMchayaH .. 12\-59\-23 (67218) pitR^ivatpAlayedvaishyo yuktaH sarvAnpashUniha . vikarma tadbhavedanyatkarma yatsa samAcharet .. 12\-59\-24 (67219) rakShayA sa hi teShAM vai mahatsukhamavApnuyAt . prajApatirhi vaishyAya sR^iShTvA paridadau pashUn .. 12\-59\-25 (67220) brAhmaNAya cha rAj~ne cha sarvAH paridade prajAH . tasya vR^ittiM pravakShyAmi yachcha tasyopajIvanam .. 12\-59\-26 (67221) paNNAmekAM pibeddhenuM shatAchcha mithunaM haret . laye cha saptamo bhAgastathA shR^i~Nge kalA khure .. 12\-59\-27 (67222) sasyAnAM sarvabIjAnAmeShA sAMvatsarI bhR^itiH .. 12\-59\-28 (67223) na cha vaishyasya kAmaH syAnna rakSheyaM pashUniti . vaishye chechChati nAnyena rakShitavyAH kathaMchana .. 12\-59\-29 (67224) shUdrasyApi hi yo dharmastaM te vakShyAmi bhArata . prajApatirhi varNAnAM dAsaM shUdramakalpayat .. 12\-59\-30 (67225) tasmAchChUdrasya varNAnAM paricharyA vidhIyate . teShAM shushrUShaNAchchaiva mahatsukhamavApnuyAt .. 12\-59\-31 (67226) shUdra etAnparicharetrInvarNAnanasUyakaH . saMchayAMshcha na kurvIta jAtu shUdraH kathaMchana .. 12\-59\-32 (67227) pApIyAnhi dhanaM labdhvA vashe kuryAdgarIyasaH . rAj~nA vA samanuj~nAtaH kAmaM kurvIta dhArmikaH .. 12\-59\-33 (67228) tasya vR^ittiM pravakShyAmi yachcha tasyopajIvanam . avashyaM bharaNIyo hi varNAnAM shUdra uchyate .. 12\-59\-34 (67229) ChatraM veShTanamaushIramupAnadvyajanAni cha . yAtayAmAni deyAni shUdrAya parichAriNe .. 12\-59\-35 (67230) adhAryANi vishIrNAni vasanAni dvijAtibhiH . shUdrAyaiva pradeyAni tasya dharmadhanaM hi tat .. 12\-59\-36 (67231) yaMcha kashchiddvijAtInAM shUdraH shushrUShurAvrajet . kalpyAM tena tu tasyAhurvR^ittiM dharmavido janAH .. 12\-59\-37 (67232) deyaH piNDo.anapatyAya bhartavyau vR^iddhadurbalau . shUdreNa tu na hAtavyo bhartA kasyAMchidApadi .. 12\-59\-38 (67233) atirekeNa bhartavyo bhartA dravyaparikShaye . na hi svamasti shUdrasya bhartR^ihAryadhano hi saH .. 12\-59\-39 (67234) uktastrayANAM varNAnAM yaj~nastrayyeva bhArata . svAhAkAravaShaTkArau mantraH shUdre na vidyate .. 12\-59\-40 (67235) tasmAchChUdraH pAkayaj~naiyajetAvratavAnsvayam . pUrNapAtramayImAhuH pAkayaj~nasya dakShiNAm .. 12\-59\-41 (67236) shUdraH paijavano nAma sahasrANAM shataM dadau . aindrAgnena vidhAnena dakShiNAmiti naH shrutam .. 12\-59\-42 (67237) yato hi sarvavarNAnAM yaj~nastasyaiva bhArata .. 12\-59\-43 (67238) agre sarveShu yaj~neShu shraddhAyaj~no vidhIyate . daivataM hi mahachChraddhA pavitraM yajatAM cha yat . daivataM hi paraM viprAH svenasvena parasparam .. 12\-59\-44 (67239) ayajanniha satraiste taistaiH kAmaiH samAhitAH . saMsR^iShTA brAhmaNaireva triShu varNeShu sR^iShTayaH .. 12\-59\-45 (67240) devAnAmapi ye devA yadbrUyuste paraM hitam . tasmAdvarNaiH sarvayaj~nAH saMsR^ijyante na kAmyayA .. 12\-59\-46 (67241) R^igyajuH sAmavitpUjyo nityaM syAddevavaddvijaH . anR^igyajurasAmA cha prAjApatya upadravaH . yaj~no manIShayA tAta sarvavarNeShu bhArata .. 12\-59\-47 (67242) nAsya yaj~nakR^ito devA Ihante netare janAH . tataH sarveShu varNeShu shraddhAyaj~no vidhIyate .. 12\-59\-48 (67243) svaM daivataM brAhmaNaH svena nityaM parAnvarNAnayajannaivamAsIt . adharo vitAnastvatha tatra sR^iShTo na brAhmaNastriShu varNeShu rAjan .. 12\-59\-49 (67244) tasmAdvarNA R^ijavo j~nAtivarNAH saMsR^ijyante tasya vikAra eva . ekaM sAma yajurekamR^igekA viprashvaiko nishchaye teShu sR^iShTaH .. 12\-59\-50 (67245) atra gAthA yaj~nagItAH kIrtayanti purAvidaH . vaikhAnasAnAM rAjendra munInAM yaShTumichChatAm .. 12\-59\-51 (67246) udite.anudite vA.api shraddadhAno jitendriyaH . vahniM juhoti dharmeNa shraddhA vai kAraNaM mahat .. 12\-59\-52 (67247) yatskannamasya tatpUrvaM yadaskannaM taduttaram . bahUni yaj~narUpANi nAnAkarmaphalAni cha .. 12\-59\-53 (67248) tAni yaH saMprajAnAti j~nAnanishchayanishchitaH . dvijAtiH shraddhayopetaH sa yaShTuM puruSho.arhati .. 12\-59\-54 (67249) steno vA yadi vA pApo yadi vA pApakR^ittamaH . yaShTumichChati yaj~naM yaH sAdhumeva vadanti tam .. 12\-59\-55 (67250) R^iShayastaM prashaMsanti sAdhu chaitadasaMshayam . sarvathA sarvadA varNairyaShTavyamiti nirNayaH .. 12\-59\-56 (67251) na hi yaj~nasamaM kiMchitriShu lokeShu vidyate . tasmAdyaShTavyamityAhuH puruSheNAnasUyatA . shraddhApavitramAshritya yathAshakti yathechChayA .. .. 12\-59\-57 (67252) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonaShaShTitamo.adhyAyaH .. 59\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-59\-2 sarvavarNAnAM anulomavilomajAdInAm . chAturvarNyasya ye AshramAH brAhmaNasya chatvAra AshramAH kShatriyasya trayo vaishyasya dvau shUdrasyaika iti teShAm .. 12\-59\-11 tatrAdhyayane . tAvataiva naiShThikaH kR^itArtho bhavatItyarthaH .. 12\-59\-12 svayamupAgate vitte dArakriyApUrvakaM apatyasaMtAnamichChetsa ityAha dvAbhyAM taM chediti .. 12\-59\-27 ShaNNAM dhenUnAM rakShako vaishya ekasyAH kShIraM svavetanaM haret . shatasya rakShako varShe ekaM govR^iShabhamithunaM vetanaM haret. labdhAchcha saptamaM bhAgamiti jha. pAThaH. tatra vANijye tu labdhAtsaptamaM bhAgaM dhanikAddharet. gavayAdishR^i~NgavANijye lAbhAtsaptamameva. khure pashuvisheShakhure mahAmUlye kalA ShoDasho bhAga ityarthaH .. 12\-59\-28 evaM sasyAnAmapi saptamamevAMshaM haret .. 12\-59\-33 kurvIta saMchayAnityapakR^iShyate .. 12\-59\-35 yAtayAmAni bhuktabhogAni jIrNAnItiyAvat .. 12\-59\-37 dvijAtInAM madhye yaM kaMchitprati . tena dvijAtinA .. 12\-59\-39 atirekeNa svakuTumbapoShaNAdAdhikyena . bhartA poShTA .. 12\-59\-41 pAkayaj~naiH kShudrayaj~naiH . avratavAn shrautavratopAyahInaH .. 12\-59\-42 sahasrANAM shataM lakShaM pUrNapAtrANi . shUdraH pailavano nAmeti Da. da. pAThaH .. 12\-59\-43 sarvavarNAnAM traivarNikAnAM yo yaj~naH sa tasyaiva shUdrasyaiva bhavati tasya tatsevakatvAt .. 12\-59\-45 sR^iShTayaH saMtAnAni tena sarveShAM varNAnAM brAhmaNajatvAdastyeva shUdrasyApi yaj~ne.adhikAra ityarthaH .. 12\-59\-46 yadbrUyuste tatte tava paraM hitam . varNaiH sashUdraiH. sarvayaj~nAH shrautAH smArtAshcha na kAmyayA svabhAvAtsaMsR^ijyanta iti pUrvasyopasaMhAraH .. 12\-59\-47 dvijastraivarNikaH pUjyaH . shUdreNa upadravatIti tatsamIpagAmitvAdupadravo dAsaH shUdraH sa vedahIno.api prAjApatyaH prajApatidevatAkaH. yathAgneyo brAhmaNa aindraH kShatriyastadvat. tathAcha mAnase devatoddeshena dravyatyAgAtmake yaj~ne sarve varNA adhikriyanta ityarthaH .. 12\-59\-48 asya mAnasayaj~nakarturdevA itare janAshcha na Ihante iti na apitu shraddhApUtatvAtsarvepyasya yaj~ne bhAgaM kAmayanta ityarthaH .. 12\-59\-49 brAhmaNastrayANAmapi varNAnAM svamasAdhAraNaM daivatamataH kAraNAtte yAgaM kR^itavantaeva .. 12\-59\-50 sarve.api varNA R^ijavaH sAdhavaeva yaj~nasaMyogAt . evaM dharmasAmye.api j~nAtisAmyaM nAstItyAshaMkyAha. j~nAtivarmA api kShatriyavaishyashUdrAstasya brAhmaNasyaiva vikAre kShatriyAdikanyAsUtpanne mUrdhAbhiShiktAdau saMsR^ijyantaeva. tena dharmato janmatashcha sarve varNA brAhmaNasaMsR^iShTA iti sthitam. tatra hetumAha eka iti. teShu tattvanishchaye kriyamANe eko vipro brahmaiva prathamo brAhmaNaH sR^iShTo jAtaH. brAhmaNasaMtatitvAtsarve.apyete brAhmaNA evetyarthaH. tatra dR^iShTAntaH. ekaM sAmeti. akAro vai sarvA vAksaiShA sparshoShmabhirvyajyamAnA bahnI nAnArUpA bhavatIti shruterekamakArarUpamevAkSharaM yathA sAmAdirUpaM tathA brahmaiva brAhmaNAdirUpamityarthaH. tasmAdvarNAdvahavo rAjadharmAH saMsR^ijyante tasya vipAka eShaH. ekaM sAma yajurekamR^igekA viprashchaiko nishchayasteShu dR^iShTaH iti tha. pAThaH .. 12\-59\-51 yaj~nagItA viShNugItAH .. 12\-59\-53 bahvR^ichabrAhmaNe ShoDashakamagnihotramuktam . tatra mArutaM viShyandamAnamiti skannamapi maruddaivatyaM bhavatIti tatpUrvamAdyamagnihotraM yadaskannaM yathAvidhihutamuttara sarvotkR^iShTam .. bahUnIti raudrAdIni .. 12\-59\-54 tAni ShoDashA.agnihotrarUpANi .. 12\-59\-55 yaj~naM viShNum . yaShTuM yaj~nadAnAdinA ArAdhitum .. 12\-59\-57 shraddhApavitraM yathA syAttathA yaShTavyamiti saMbandhaH . Ashritya shAstramiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 060 .. shrIH .. 12\.60\. adhyAyaH 60 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati AshramachatuShTayadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-60\-0 (80753) bhIShma uvAcha. 12\-60\-0x (6684) AshramANAM mahAbAho shR^iNu satyaparAkrama . chaturNAmapi nAmAni karmANi cha yudhiShThira .. 12\-60\-1 (80754) vAnaprasthaM bhaikShacharyaM gArhasthyaM cha mahAshramam . brahmacharyAshramaM prAhushchaturthaM brahmaNeritam .. 12\-60\-2 (80755) chUDAkaraNasaMskAraM dvijAtitvamavApya cha . AdhAnAdIni karmANi prApya vedAnadhItya cha .. 12\-60\-3 (80756) sadAro vA.apyadAro vA vinItaH saMyatendriyaH . vAnaprasthAshramaM gachChetkR^itakR^ityo gR^ihAshramAt .. 12\-60\-4 (80757) tatrAraNyakashAstrANi samadhItya sa dharmavit . UrdhvaretAH prajA hitvA gachChatyakSharasAtmatAm .. 12\-60\-5 (80758) etAnyeva nimittAni munInAmUrdhvaretasAm . kartavyAnIha vipreNa rAjannAdau vipashchitA .. 12\-60\-6 (80759) charitabrahmacharyasya brAhmaNasya vishAMpate . bhaikShacharyAsvadhIkAraH prashasto dehamokShaNe .. 12\-60\-7 (80760) yatrAstamitashAyI syAnniragniraniketanaH . yathopalabdhajIvI syAnmunirdAnto jitendriyaH .. 12\-60\-8 (80761) nirAshIrnirnamaskAro nirbhogo nirvikAravAn . vipraH kShemAshramaM prApto gachChatyakSharasAtmatAm .. 12\-60\-9 (80762) adhItya vedAnkR^itasarvakR^ityaH saMtAnamutpAdya sukhAni bhuktvA . samAhitaH prachareddushcharaM taM gArhasthyadharmaM munidharmajuShTam .. 12\-60\-10 (80763) svadAratuShTastvR^itukAlagAmI niyogasevI na shaTho na jihnaH . mitAshano devarataH kR^itaj~naH satyo mR^idushchAnR^ishaMsaH kShamAvAn .. 12\-60\-11 (80764) dAnto vidheyo havyakavyApramatto hyannasya dAtA satataM dvijebhyaH . amatsarI sarvali~NgapradAtA vaitAnanityashcha gR^ihAshramI syAt .. 12\-60\-12 (80765) athAtra nArAyaNagItamAhu rmaharShayastAta mahAnubhAvAH . mahArthamatyantatapaH prayuktaM taduchyamAnaM hi mayA nibodha .. 12\-60\-13 (80766) satyArjavaM chAtithipUjanaM cha dharmastathArthashcha ratiH svadAraiH . niShevitavyAni sukhAni loke hyasminpare chaiva mataM mamaitat .. 12\-60\-14 (80767) bharaNaM putradArANAM vedAnAM chAnupAlanam . sevatAmAshramaM shreShThaM vadanti paramarShayaH .. 12\-60\-15 (80768) evaM hi yo brAhmaNo yaj~nashIlo gArhasthyamadhyAvasate yathAvat . gR^ihasthavR^ittiM pratigAhya samya ksvarge vishuddhaM phalamashnute saH .. 12\-60\-16 (80769) tasya dehaM parityajya iShTakAmAkShayA matAH . AnantyAyopakalpante sarvatokShishiromukhAH .. 12\-60\-17 (80770) vasanneko japannekaH sarvAnvedAnyudhiShThira . ekasminneva chAchArye shushrUShurmalapa~NkavAn .. 12\-60\-18 (80771) brahmachArI vratI nityaM nityaM dIkShAparo vashI . `guruchChAyAnugo nityamadhIyAnaH suyantritaH.' avichAlyavratopetaM kR^ityaM kurvanvasetsadA .. 12\-60\-19 (80772) shushrUShAM satataM kurvanguroH saMpraNameta cha . ShaTkarmasvanivR^ittashcha na pravR^ittashcha sarvashaH .. 12\-60\-20 (80773) nAcharatyadhikAreNa seveta dviShato na cha . eSho.a.ashramapadastAta brahmachAriNa iShyate .. .. 12\-60\-21 (80774) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaShTitamo.adhyAyaH .. 60\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-60\-2 kramo na vivakShitaH . chaturthaM brAhmaNairvR^itamiti jha. pAThaH .. 12\-60\-5 akSharasAmyatamiti Ta . da. pAThaH .. 12\-60\-6 etAni dvijatvAvAptyAdIni .. 12\-60\-7 madhyamamAshramadvayamanityamityAha chariteti .. 12\-60\-11 shaTho dhUrtaH . jihnaH kuTilaH .. 12\-60\-12 vidheyaH gurushAstrAj~nApAlakaH . apramattaH avahitaH. sarvebhyo li~Ngayuktebhya AshramebhyaH pradAtA.annAdeH. li~NgapradAteti madhyamapadalopI samAsaH. vaitAnaM shrautakarma tatra nityaH .. 12\-60\-17 kAmAH akShayA iti chChedaH . saMdhirArShaH. sarvatokShishiromukhA ityanena yatraya deshe kAle vA yogyaM saMkalpayati tatsarvaM sadya upatiShThatItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 061 .. shrIH .. 12\.61\. adhyAyaH 61 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati bhIShmeNa brAhmaNadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-61\-0 (80775) yudhiShThira uvAcha. 12\-61\-0x (6685) punaH shivAnmahodarkAnahiMsrAMllokasaMmatAn . brUhi dharmAnsukhopAyAnmadvidhAnAM sukhAvahAn .. 12\-61\-1 (80776) bhIShma uvAcha. 12\-61\-2x (6686) brAhmaNasya tu chatvArastvAshramA vihitAH prabho . varNAstAnnAnuvartante trayo bhAratasattama .. 12\-61\-2 (80777) uktAni karmANi bahUni rAja nsvargyANi rAjanyaparAyaNAni . shAstrasya sarvasya vidhau smR^itAni kShAtre hi sarvaM vihitaM yathAvat .. 12\-61\-3 (80778) kShAtrANi vaishyAni cha sevamAnaH shaudrANi karmANi cha brAhmaNaH sat . asmi.Nlloke nindito mandachetAH . pare cha loke nirayaM prayAti .. 12\-61\-4 (80779) yA saMj~nA vihitA loke dAse shuni vR^ike pashau . vikarmaNi sthite vipre tAM saMj~nAM kuru pANDava .. 12\-61\-5 (80780) ShaTkarmasaMpravR^ittasya AshrameShu chaturShvapi . sarvadharmopapannasya tadbhUtasya kR^itAtmanaH .. 12\-61\-6 (80781) brAhmaNasya vishuddhasya tapasyabhiratasya cha . nirAshiSho vadAnyasya lokA hyakSharasaMj~nitAH .. 12\-61\-7 (80782) yo yasminkurute karma yAdR^ishaM yena yatra cha . tAdR^ishaM tAdR^ishenaiva saguNaM pratipadyate .. 12\-61\-8 (80783) vR^iddhyA kR^iShivaNiktvena jIvasaMjIvanena cha . vettumarhasi rAjendra svAdhyAtmaguNitena cha .. 12\-61\-9 (80784) kAlasaMchoditaH kAle kAlaparyAyanishchitaH . uttamAdhamamadhyAni karmANi kurute.avashaH .. 12\-61\-10 (80785) antavanti pradAnAni paraM shreyaskarANi cha . svakarmavihito loko hyakSharaH sarvatomukhaH .. .. 12\-61\-11 (80786) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekaShaShTitamo.adhyAyaH .. 61\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-61\-6 ShaTkarmANi prANAyAmaH pratyAhAro dhyAnaM dhAraNA tarka samAdhiriti . ijyAdInAmAshramAntareShvayogAt. sarvadharmo.ahiMsA .. 12\-61\-7 tapasi vichAre . akSharasaMj~nitAH akShayAH .. 12\-61\-8 yaH pumAnyasminnavasthAvisheShe yatra deshe kAle vA yena phalena nimittena yatkarma karoti sAdhvasAdhu vA tatsakalaM lobhAchchirAbhyAsAchcha saguNameveti pratipadyate natvidaM nindyamiti tato virajyata ityarthaH .. 12\-61\-9 jIvai saMjIvanaM mR^igayAjIvitvaM tena . vR^ibhdyAdibhiH samAnamiti hettumarhasi uktahetorityarthaH .. 12\-61\-10 kAlena paryetyAvirbhavatIti kAlaparyAyaH prAgbhavIyo vAsanAsamUhastena nishchitaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 062 .. shrIH .. 12\.62\. adhyAyaH 62 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNaistyAjyadharmakathanam .. 1\.. tathA kShatriyAdidharmakathanapUrvakaM rAjadharmaprashaMsanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-62\-0 (67253) bhIShma uvAcha. 12\-62\-0x (5481) jyAkarShaNaM shatrunivarhaNaM cha kR^ipirvaNijyA pashupAlanaM cha . shushrUShaNaM chApi tathA.arthaheto rakAryametatparamaM dvijasya .. 12\-62\-1 (67254) sevyaM tu brahma ShaTkarma gR^ihasthena manIShiNA . kR^itakR^ityasya chAraNye vAso viprasya shasyate .. 12\-62\-2 (67255) rAjapreShyaM kR^iShidhanaM jIvanaM cha vaNijyayA . kauTilyaM kaulaTeyaM cha brAhmaNasya vigarhitam .. 12\-62\-3 (67256) shUdro rAjanbhavati brahmabandhu rdushchAritro yashcha dharmAdapetaH . vR^ipalIpatiH pishuno nartanashcha . grAmapreShyo yashcha bhavedvikarmA .. 12\-62\-4 (67257) `evaMvidho brAhmaNaH kauravendra vR^ittApeto yo bhavenmandachetAH. ' japanvedAnajapaMshchApi rAjan samaH shUdrairdAsavachchApi bhojyaH . ete sarve shUdrasamA bhavanti rAjannetAnvarjayeddevakR^itye .. 12\-62\-5 (67258) nirmaryAde vAkChaThe krUravR^ittau . hiMsAkAme tyaktavR^ittasvadharmo . havyaM kavyaM yAni chAnyAni rAjan deyAnyadeyAni bhavanti tasmin .. 12\-62\-6 (67259) tasmAddharmo vihito brAhmaNasya damaH shauchaM chArjavaM chApi rAjan . tathA viprasyAshramAH sarva eva purA rAjanbrahmaNA saMnisR^iShTAH .. 12\-62\-7 (67260) yaH syAddAntaH somapAshchAryashIlaH sAnukroshaH sarvasaho nirAshIH . R^ijurmR^iduranR^ishaMsaH kShamAvAn sa vai vipro netaraH pApakarmA .. 12\-62\-8 (67261) vipraM vaishyaM rAjaputraM cha rAjan lokAH sarve saMshritA dharmakAmAH . tasmAdvarNA~njAtidharmeShu saktA ~njetuM viShNurnechChati pANDuputra .. 12\-62\-9 (67262) lokashchAyaM sarvalokasya na syA chchAturvarNyaM vedavAdAshcha na syuH . sarvAshchejyAH sarvalokakriyAshcha sadyaH sarve chAshramAshchaiva na syuH .. 12\-62\-10 (67263) yachcha trayANAM varNAnAmichChedAshramasevanam . kartumAshramadR^iShTAMshcha dharmAstA~nshR^iNu pANDava .. 12\-62\-11 (67264) shushrUShoH kR^itakAryasya kR^itasaMtAnakarmaNaH . abhyanuj~nApya rAjAnaM shUdrasya jagatIpate .. 12\-62\-12 (67265) alpAntaragatasyApi deshadharmagatasya vA . AshramA vihitAH sarve varjayitvA nirAshiSham .. 12\-62\-13 (67266) bhaikShacharyAM nachaivAhustasya taddharmavAdinaH . tathA vaishyasya rAjendra rAjaputrasya chaiva hi .. 12\-62\-14 (67267) kR^itakR^ityo vayotIto rAj~naH kR^itaparishramaH . vaishyo gachChedanuj~nAto nR^ipeNAshramasaMshrayam .. 12\-62\-15 (67268) vedAnadhItya dharmeNa rAjashAstrANi chAnagha . saMtAnAdIni karmANi kR^itvA somaM niShevya cha .. 12\-62\-16 (67269) pAlayitvA prajAH sarvA dharmeNa vadatAMvara . rAjasUyAshvamedhAdInmakhAnanyAMstathaiva cha .. 12\-62\-17 (67270) AnayitvA yathAnyAyaM viprebhyo dattadakShiNaH . saMgrAme vijayaM prApya tathA.alpaM yadi vA bahu .. 12\-62\-18 (67271) sthApayitvA prajApAlaM putraM rAjye cha pANDava . anyagotraM prashastaM vA kShatriyaM kShatriyarShabha .. 12\-62\-19 (67272) archayitvA pitR^I~nshrAddhaiH pitR^iyaj~nairyathAvidhi . devAnyaj~nairR^iShInvedairarchayitvA tu yatnataH .. 12\-62\-20 (67273) antakAle cha saMprApte ya ichChedAshramAntaram . sonupUrvyAshramAnrAjangatvA siddhimavApnuyAt .. 12\-62\-21 (67274) rAjarShitvena rAjendra bhaikShyacharyAdyasevayA . apetagR^ihadharmApi charejjIvitakAmyayA .. 12\-62\-22 (67275) na chaitannaiShThikaM karma trayANAM bhUridakShiNa . chaturNAM rAjashArdUla prAhurAshramavAsinAm .. 12\-62\-23 (67276) bAhvAyattaM kShatriyairmAnavAnAM lokashreShThaM dharmamAsevamAnaiH . sarve dharmAH sopadharmAstrayANAM rAj~no dharmaM nItishAstre shR^iNomi .. 12\-62\-24 (67277) yathA rAjanhastipade padAni saMlIyante sarvasatvodbhavAni . evaM dharmAnrAjadharmeShu sarvAn sarvAvasthAnsaMpralInAnnibodha .. 12\-62\-25 (67278) alpAshrayAnalpaphalAnvadanti dharmAnanyAndharmavido manuShyAH . mahAshrayaM bahukalyANarUpaM kShAtraM dharmaM netaraM prAhurAryAH .. 12\-62\-26 (67279) sarve dharmA rAjadharmapradhAnAH sarve varNAH pAlyamAnA bhavanti . sarvastyAgo rAjadharmeShu rAjaM styAgaM dharmaM chAhuragryaM purANam .. 12\-62\-27 (67280) majjetrayI daNDanItau hatAyAM sarve dharmAH prakShayeyurviruddhAH . sarve dharmAshchAshramANAM hatAH syuH kShAtre naShTe rAjadharme purANe .. 12\-62\-28 (67281) sarve bhogA rAjadharmeShu dR^iShTAH sarvA dIkShA rAjadharmeShu choktAH . sarvA vidyA rAjadharmeShu yuktAH sarve lokA rAjadharme praviShTAH .. 12\-62\-29 (67282) `sarve dharmA rAjadharmeShu dR^iShTAH sarve bhogA rAjadharmeShu rAjan.' sarve yogA rAjadharmeShu choktAH sarve dharmA rAjadharme praviShTAH . tasmAddharmo rAjadharmAdvishiShTo nAnyo loke vidyate.ajAtashatro .. 12\-62\-30 (67283) sarvANyetAni karmANi kShAtre bharatasattama . bhavanti jIvalokAshcha kShatradharme pratiShThitAH .. 12\-62\-31 (67284) yathA jIvAH prAkR^itairvadhyamAnA dharmashrutInAmupapIDanAya . evaM dharmA rAjadharmairviyuktAH saMchinvanto nAdriyante svadharmam .. .. 12\-62\-32 (67285) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dviShaShTitamo.adhyAyaH .. 62\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-62\-3 kauTilyamanArjavam . kaulaTeyaM kulaTApradhAnaM jArakarma. kusIdaM cha vivarjayet iti jha. pAThaH. tatra kusIdaM vR^iddhijIvikAmityarthaH .. 12\-62\-5 rAjapreShyAdirvedAn japannajapanvA shUdra_iva pa~NktervahirbhojanIya eveti bhAvaH .. 12\-62\-11 yo rAjA trayANAM brAhmaNavaishyashUdrANAM svarAjye AshramadharmasevanaM yathoktaM ichChet tenAvashyaj~nAtavyAndharmA~nshR^iNu .. 12\-62\-12 shushrUShorvedAnteShvanadhikArAtpurANadvArA AtmAnaM shrotumichChoH . kR^itakAryasya yAvachCharIrasAmarthyaM sevitatraivarNyasya .. 12\-62\-13 alpAntaragatasya AchAraniShThayA traivarNikasamasya AshramAH sarve vihitAH . shUdro.api naiShThikaM brahmacharyaM vAnaprasthaM vA sakalavikShepakakarmatyAgarUpaM saMnyAsaM vA.anutiShThedeva. nirAshiShaM shAntidAntyAdikalyANaguNarahitam .. 12\-62\-22 apetagR^ihadharmo.apIti kha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 063 .. shrIH .. 12\.63\. adhyAyaH 63 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAjadharmaprashaMsakendramAMdhAtR^isaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-63\-0 (80787) bhIShma uvAcha. 12\-63\-0x (6687) chAturAshramyadharmAshcha yatidharmAshcha pANDava . lokavedottarAshchaiva kShAtradharme samAhitAH .. 12\-63\-1 (80788) sarvANyetAni karmANi kShAtre bharatasattama . nirAshiSho jIvalokAH kShatradharme vyavasthite .. 12\-63\-2 (80789) apratyakShaM bahuphalaM dharmamAshramavAsinAm . prarUpayanti tadbhAvamAgamaireva shAshvatam .. 12\-63\-3 (80790) apare vachanaiH puNyairvAdino lokanishchaye . anishchayaj~nA dharmANAmadR^iShTAnte pare ratAH .. 12\-63\-4 (80791) pratyakShaM phalabhUyiShThamAtmasAkShikamachChalam . sarvalokahitaM dharmaM kShatriyeShu pratiShThitam .. 12\-63\-5 (80792) dharmAshrame.adhyavasinAM brAhmaNAnAM yudhiShThira . yathA trayANAM varNAnAM saMkhyAtopashrutiH purA . rAjadharmeShvanumatA lokAH sucharitaiH saha .. 12\-63\-6 (80793) udAhR^itaM te rAjendra yathA viShNuM mahaujasam . sarvabhUteshvaraM devaM brAhmaM nArAyaNaM purA . jagmuH subahushaH shUrA rAjAno daNDanItaye .. 12\-63\-7 (80794) ekaikamAtmanaH karma tulayitvAshramaM purA . jAnaH paryupAsanta dR^iShTAntavachane sthitAH .. 12\-63\-8 (80795) sAdhyA devA vasavashchAshvinau cha rudrAshcha vishve marutAM gaNAshcha . sR^iShTAH purA hyAdidevena devAH kShAtre dharme vartayante cha siddhAH .. 12\-63\-9 (80796) atra te vartayiShyAmi dharmamarthavinishchaye . nirmaryAde vartamAne dAnavaikArNave purA .. 12\-63\-10 (80797) babhUva rAjA rAjendra mAndhAtA nAma vIryavAn . purA vasumatIpAlo yaj~naM chakre didR^ikShayA .. 12\-63\-11 (80798) anAdimadhyanidhanaM devaM nArAyaNaM prabhum . sa rAjA rAjashArdUla mAndhAtA parameshvaram .. 12\-63\-12 (80799) jagAma shirasA pAdau yaj~ne viShNormahAtmanaH . darshayAmAsa taM viShNU rUpamAsthAya vAsavam .. 12\-63\-13 (80800) sa pArthivairvR^itaH sadbhirarchayAmAsa taM prabhum . tasya pArthivasa~Nghasya tasya chaiva mahAtmanaH . saMvAdo.ayaM mahAnAsIdviShNuM prati mahAdyutim .. 12\-63\-14 (80801) indra uvAcha. 12\-63\-15x (6688) kimiShyase dharmabhUtAM variShTha yaM draShTukAmo.asi tamaprameyam . anantamAyAmitamantravIryaM nArAyaNaM hyAdidevaM purANam .. 12\-63\-15 (80802) nAsau devo vishvarUpo mayA.api shakyo draShTuM brahmaNA vA.api sAkShAt ye.anye kAmAstava rAjanhR^idisthA dAsye chaitAMstvaM hi martyeShu rAjA .. 12\-63\-16 (80803) satye sthito dharmaparo jitendriyaH shUro dR^iDhaprItirataH surANAm . buddhyA bhaktyA chottamaH shraddhayA cha tataste.ahaM dajhi varAnyatheShTam .. 12\-63\-17 (80804) mAndhAtovAcha. 12\-63\-18x (6689) asaMshayaM bhagavannAdidevaM vakShyAmi tvA.ahaM shirasA saMprasAdya . tyaktvA kAmAndharmakAmo hyaraNya michChe gantuM satpathaM sAdhujuShTam .. 12\-63\-18 (80805) kShAtrAddharmAdvipulAdaprameyA shlokAH prAptAH sthApitaM svaM yashashcha . dharmo yo.asAvAdidevAtpravR^itto lokashreShThaM taM na jAnAmi kartum .. 12\-63\-19 (80806) indra uvAcha. 12\-63\-20x (6690) asainikA dharmaparAshcha dharme parAM gatiM na nayante hyayuktam . kShAtro dharmo hyAdidevAtpravR^ittaH pashchAdanye sheShabhUtAshcha dharmAH .. 12\-63\-20 (80807) sheShAH sR^iShTA hyantavanto hyanantAH saprasthAnAH kShAtradharmA vishiShTAH . asmindharme sarvadharmAH praviShTAH kShAtraM dharmaM shreShThatamaM vadanti .. 12\-63\-21 (80808) karmaNA vai purA devA R^iShayashchAmitaujasaH . trAtAH sarve prasahyArInkShatradharmeNa viShNunA .. 12\-63\-22 (80809) yadi hyasau bhagavannAhaniShya dripU sarvAnasurAnaprameyaH . na cha brahmA naiva lokAdikartA santo dharmAshchAdidharmAshcha na syuH .. 12\-63\-23 (80810) imAmurvI nAjayadvikrameNa devashreShThaH sAsurAmAdidevaH . chAturvarNyaM chAturAshramyadharmAH sarve na syurbrAhmaNAnAM vinAshAt .. 12\-63\-24 (80811) naShTA dharmAH shatadhA shAshvatAste kShAtreNa dharmeNa punaH pravR^iddhAH . yugeyuge hyAdidharmAH pravR^ittA lokajyeShThaM kShAtradharmaM vadanti .. 12\-63\-25 (80812) AtmatyAgaH sarvabhUtAnukampA lokaj~nAnaM pAlanaM mokShaNaM cha . viShaNNAnAM mokShaNaM pIDitAnAM kShAtre dharme vidyate pArthivAnAm .. 12\-63\-26 (80813) nirmaryAdAH kAmamanyupravR^ittA bhItA rAj~no nAdhigachChanti pApam . shiShTAshchAnye sarvadharmopapannAH sAdhvAchArAH sAdhudharmaM vadanti .. 12\-63\-27 (80814) putravatpAlyamAnAni dharmali~NgAni pArthivaiH . loke bhUtAni sarvANi charante nAtra saMshayaH .. 12\-63\-28 (80815) sarvadharmaparaM kShAtraM lokashreShThaM sanAtanam . shashvadakSharaparyantamakSharaM sarvatomukham .. .. 12\-63\-29 (80816) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi triShaShTitamo.adhyAyaH .. 63\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-63\-1 rAjadharmAshcha pANDava . lokAlokottarAshchaiva dharmAH kShAtre samarpitA iti Ta. Da.da. pAThaH .. 12\-63\-3 bahudvAramiti jha . pAThaH .. 12\-63\-4 adR^iShTAnte na dR^iShTo.anto yasya tasmin .. 12\-63\-5 sukhabhUyiShThamiti jha . pAThaH .. 12\-63\-6 dharmAshrame gArhasthye varNAnAM dharmANAM upashrutirantarbhAvaH saMkhyA prakaTA . tathA rAjadharmeShu dharmaiH saha lokA antarbhUtAH. anulomA rAjadharmo loke sucharitairiheti tha. da. pAThaH .. 12\-63\-8 AshramaM AshramavihitaM tulayitvA kiM daNDanItijo dharmo mahAn uta Ashramadharma iti saMdihya dR^iShTAntavachane siddhAntaM shrotum .. 12\-63\-13 vAsayaM aindraM rUpam .. 12\-63\-20 na santi sainikA yeShAM te asainikAH arAjAnaH yuktaM abhiniveshashUnyaM yathA syAttathA helayaiva na nayante ityarthaH . sheShabhUtAH a~NgabhUtAH .. 12\-63\-26 AtmatyAgo yuddhe maraNam 12\-63\-29 akSharaparyantaM mokShAvasAnam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 064 .. shrIH .. 12\.64\. adhyAyaH 64 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati indrarUpihariNA mAMdhAtAraM pratyuktarAjadharmAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-64\-0 (67286) indra uvAcha. 12\-64\-0x (5482) evaMvIryaH sarvadharmopapannaH kShAtraH shreShThaH sarvadharmeShu dharmaH . pAlyo yuShmAbhirlokapAlairudArai rviparyaye syAdabhavaH prajAnAm. 12\-64\-1 (67287) bhUsaskAraM dharmasaMskArayogyaM dIkShAcharyAM pAlanaM cha prajAnAm . vidyAdrAj~naH sarvabhUtAnukampA dehatyAgaM chAhave dharmamagryam .. 12\-64\-2 (67288) tyAgaM shreShThaM munayo vai vadanti sarvashreShThaM yachCharIraM tyajanti . nityaM vyaktaM rAjadharmeShu sarve pratyakShaM te bhUmipAlA yathaite .. 12\-64\-3 (67289) bahushrutyA gurushushrUShayA vA parasparAH saMhananAdvadanti . nityaM dharmaM kShatriyo brahmachArI . charedeko hyAshramaM dharmakAmaH .. 12\-64\-4 (67290) sAmAnyArthe vyavahAre pravR^itte priyApriye varjayannaiva yatnAt . chAturvarNyaM sthApanAtpAlanAchcha taistairyogairniyamairauShadhaishcha .. 12\-64\-5 (67291) sarvodyogairAshramaM dharmamAhuH kShAtraM shreShThaM sarvadharmopapannam . vaMsvaM dharmaM yena charanti varNA stAMstAndharmAnanyathArthAnvadanti .. 12\-64\-6 (67292) nermaryAdAnnityamarthe niviShTA nAhustAnvai pashubhUtAnmanuShyAn . yathA nItiM gamayatyarthayogA chChreyastasmAdAshramAtkShatradharmaH .. 12\-64\-7 (67293) traividyAnAM yA gatirbrAhmaNAnAM ye chaivoktAH svAshramA brAhmaNAnAm . etatkarma kShatriyasyAhuragrya manyatkurva~nChUdravachChastravadhyaH .. 12\-64\-8 (67294) chAturAshramyadharmAshcha vedavAdAshcha pArthiva . brAhmaNenAnugantavyA nAnyo vidyAtkadAchana .. 12\-64\-9 (67295) anyathA vartamAnasya na sA vR^ittiH prakalpyate . karmaNA vardhate dharmo yathA dharmastathaiva saH .. 12\-64\-10 (67296) yo vikarmasthito vipro na sa sanmAnamarhati . karma svamaprayu~njAnamavishvAsyaM hi taM viduH .. 12\-64\-11 (67297) ete varNAH sarvadharmaishcha hInA utkraShTavyAH kShatriyaireva dharmAH . tasmAchChreShThA rAjadharmA na chAnye vIryashreShThA rAjadharmA matA me .. 12\-64\-12 (67298) mAndhAtovAcha. 12\-64\-13x (5483) yavanAH kirAtA gAndhArAshchInAH shabarabarbarAH . shakAstuShArAH ka~NkAshcha pallavAshchAndhramadrakAH .. 12\-64\-13 (67299) uShTrAH pulindA AraTTAH kAchA mlechChAshcha sarvashaH . brahmakShatraprasUtAshcha vaishyAH shUdrAshcha mAnavAH .. 12\-64\-14 (67300) kathaM dharmAMshchariShyanti sarve viShayavAsinaH . madvidhaishcha kathaM sthApyAH sarve vai dasyujIvinaH .. 12\-64\-15 (67301) etadichChAmyahaM shrotuM maghavaMstadbravIhi me . tvaM bandhubhUto hyasmAkaM kShatriyANAM sureshvara .. 12\-64\-16 (67302) indra uvAcha. 12\-64\-17x (5484) mAtApitrorhi shushrUShA kartavyA sarvadasyubhiH . AchAryagurushushrUShA tathaivAshramavAsinAm .. 12\-64\-17 (67303) bhUmipAnAM cha shushrUShA kartavyA sarvadasyubhiH . deshadharmakriyAshchaiva teShAM dharmo vidhIyate .. 12\-64\-18 (67304) pitR^iyaj~nAstathA kUpAH prapAshcha shayanAni cha . dAnAni cha yathAkAlaM dAtavyAni dvijAtiShu .. 12\-64\-19 (67305) ahiMsA satyamakrodho vR^ittidAyAnupAlanam . bharaNaM putradArANAM shauchamadroha eva cha .. 12\-64\-20 (67306) dakShiNA sarvayaj~nAnAM dAtavyA dharmamichChatA . pAkayaj~nA mahArthAshcha dAtavyAH sarvadasyubhiH .. 12\-64\-21 (67307) etAnyevaMprakArANi vihitAni purA.anagha . sarvalokasya karmANi kartavyAnIha pArthiva .. 12\-64\-22 (67308) mAndhAtovAcha. 12\-64\-23x (5485) dR^ishyante mAnuShe loke sarvavarNeShu dasyavaH . li~NgAntare vartamAnA AshrameShu tathaiva cha .. 12\-64\-23 (67309) indra uvAcha. 12\-64\-24x (5486) vinaShTAyAM daNDanItyAM rAjadharme vinAkR^ite . saMpramuhyanti bhUtAni rAjadaurAtmyato.anagha .. 12\-64\-24 (67310) asa~NkhyAtA bhaviShyanti bhikShavo li~NginastathA . AshramANAM vikalpAshcha vR^itte.asminvaikR^ite yuge .. 12\-64\-25 (67311) ashR^iNvAnAH purANAnAM dharmANAM shatasho narAH . utpathaM pratipatsyante kAmamanyusamIritAH .. 12\-64\-26 (67312) yadA nivartyate pApo daNDanItyA mahAtmabhiH . tadA dharmo na chalate saMbhUtaH shAshvataH purA .. 12\-64\-27 (67313) sarvalokaguruM chaiva rAjAnaM yo.avamanyate . na tasya dattaM na kR^itaM na shrutaM phalati kvachit .. 12\-64\-28 (67314) mAnuShANAmadhipatiM devabhUtaM mahAdyutim . devAshcha bahumanyante dharmakAmaM nareshvaram .. 12\-64\-29 (67315) prajApatirhi bhagavAnyaH sarvamasR^ijajjagat . sa pravR^ittinivR^ittyarthaM dharmANAM kShatramichChati .. 12\-64\-30 (67316) pravR^ittasya hi dharmasya buddhyA yaH smarate gatim . sa me mAnyashcha pUjyashcha sa cha kShatre pratiShThitaH .. 12\-64\-31 (67317) bhIShma uvAcha. 12\-64\-32x (5487) evamuktvA sa bhagavAnmarudgaNavR^itaH prabhuH . jagAma bhavanaM viShNurakSharaM shAshvataM param .. 12\-64\-32 (67318) evaM pravartite dharme purA sucharite.anagha . kaH kShatramativarteta chetanAvAnbahushrutaH .. 12\-64\-33 (67319) anyAyena pravR^ittAni nivR^ittAni tathaiva cha . antarA vilayaM yAnti yathA pathi vichakShuShaH .. 12\-64\-34 (67320) Adau pravartite chakre tathaivAdiparAyaNe . vartasva puruShavyAghra saMvijAnAmi te.anagha .. .. 12\-64\-35 (67321) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chatuHShaShTitamo.adhyAyaH .. 64\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-64\-2 bhUsaMskAraM bhuvaH saMpannasasyatvam . rAjasaMskArayogamiti jha. pAThaH. tatra rAjasaMskAro tajasUyAdirarthaH .. 12\-64\-5 niyamairaurasaishcheti jha.pAThaH . tatra aurasaiH pauruShaiH ityarthaH .. 12\-64\-6 yena kShAtradharmeNa . anyathArthAnniShprayojanAn vadanti .. 12\-64\-7 nirmaryAde nityamarthe vinaShTe na rmachintA pashubhUte manuShye . iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-64\-8 yA gatiryaj~nAdiH Ashramadharmashcha etaddvayam .. 12\-64\-10 karmaNA tyajyate dharmo yathaiva syAttathaiva saH iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-64\-12 utkraShTavyA utkarShaM prApaNIyA .. 12\-64\-15 dasyujIvino dasyuvR^ittijIvinaH .. 12\-64\-26 paramA gatIH iti jha . pAThaH .. 12\-64\-31 gatiM phalam .. 12\-64\-35 AdiparAyaNe pUrveShAM sharaNabhUte vartasva . te tvAm .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 065 .. shrIH .. 12\.65\. adhyAyaH 65 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati varNAshramadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-65\-0 (67322) yudhiShThira uvAcha. 12\-65\-0x (5488) shrutA me kathitAH pUrvaM chatvAro mAnavAshramAH . vyAkhyAnameShAmAchakShva pR^ichChato me pitAmaha .. 12\-65\-1 (67323) bhIShma uvAcha. 12\-65\-2x (5489) viditAH sarva eveha dharmAstava yudhiShThira . yathA mama mahAbAho viditAH sAdhusaMmatAH .. 12\-65\-2 (67324) yattu li~NgAntaragataM pR^ichChase mAM yudhiShThira . dharmaM dharmabhR^itAM shreShTha tannibodha narAdhipa. 12\-65\-3 (67325) sarvANyetAni kaunteya vidyante bharatarShabha . sAdhvAchArapravR^ittAnAM chAturAshramyakarmaNAm .. 12\-65\-4 (67326) akAmadveShasaMyukto daNDanItyA yudhiShThira . samadarshI cha bhUteShu bhaikShyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-5 (67327) vetti dAnaM visargaM cha vigrahAnugrahau tathA . yathoktavR^itto dhIrashcha kShamAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-6 (67328) arhAnpUjayato nityaM saMvibhAgena pANDava . sarvatastasya kaunteya bhaikShyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-7 (67329) j~nAtisaMbandhimitrANi vyApannAni yudhiShThira . samabhyuddharamANasya dIkShAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-8 (67330) lokamukhyeShu satkAraM li~NgimukhyeShu chAsakR^it . kurvatastasya kaunteya vanyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-9 (67331) AhnikaM pitR^iyaj~nAMshcha bhUtayaj~nAnsamAnuShAn . kurvataH pArtha vipulAnvanyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-10 (67332) saMvibhAgena bhUtAnAmatithInAM tathA.archanAt . devayaj~naishcha rAjendra vanyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-11 (67333) mardanaM pararAShTrANAM shiShTArthaM satyavikrama . kurvataH puruShavyAghra vanyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-12 (67334) pAlanAtsarvabhUtAnAM svarAShTraparipAlanAt . dIkShA bahuvidhA rAjansatyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-13 (67335) vedAdhyayananityatvaM kShamA.athAchAryapUjanam . tathopAdhyAyashushrUShA brahmAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-14 (67336) AhnikA~njapamAnasya devAnpUjayataH sadA . dharmeNa puruShavyAghra dharmAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-15 (67337) mR^ityurvA rakShaNaM veti yasya rAj~no vinishchayaH . prANadyUte vyavasthApya brahmAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-16 (67338) ajihnamashaThaM mArgaM vartamAnasya bhArata . sarvadA sarvabhUteShu brahmAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-17 (67339) vAnaprastheShu vipreShu traividyeShu cha bhArata . prayachChato.arthAnvipulAnvanyAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-18 (67340) sarvabhUteShvanukroshaM kurvatastava bhArata . AnR^ishaMsye pravR^ittasya niyataH puNyasaMchayaH .. 12\-65\-19 (67341) bAlavR^iddheShu kaunteya sarvAvasthaM yudhiShThira . anukroshakriyA pArtha dharma eSha sanAtanaH .. 12\-65\-20 (67342) balAtkR^iteShu bhUteShu paritrANaM kurUdvaha . sharaNAgateShu kauravya paraM kAruNyamAchara .. 12\-65\-21 (67343) charAcharANAM bhUtAnAM rakShaNaM chApi sarvashaH . yathArhapUjAM cha tathA kurvangArhasthyamAvaset .. 12\-65\-22 (67344) jyeShThAnujyeShThapatnInAM bhrAtR^INAM putranaptR^iNAm . nigrahAnugrahau pArtha gArhasthyamamitaM tapaH .. 12\-65\-23 (67345) sAdhUnAmarchanIyAnAM pUjAsu viditAtmanAm . pAlanaM puruShavyAghra gR^ihAshramapadaM bhavet .. 12\-65\-24 (67346) AshramasthAni bhUtAni yasya veshmani bhArata . bhu~njate vipulaM bhojyaM tadgArhasthyaM yudhiShThira .. 12\-65\-25 (67347) yaH sthitaH puruSho dharme dhAtrA sR^iShTe yathArthavat . AshramANAM hi sarveShAM phalaM prApnotyanAmayam .. 12\-65\-26 (67348) yasminna nashyanti guNAH kaunteya puruShe sadA . AshramasthaM tamapyAhurnarashreShThaM yudhiShThira .. 12\-65\-27 (67349) sthAnamAnaM kulemAnaM vayomAnaM tathaiva cha . kurvanvasati sarveShu hyAshrameShu yudhiShThira .. 12\-65\-28 (67350) deshadharmAMshcha kaunteya kuladharmAstathaiva cha . pAlayanpuruShavyAghra rAjA sarvAshramI bhavet .. 12\-65\-29 (67351) kAle vibhUtiM bhUtAnAmupahArAMstathaiva cha . arhayanpuruShavyAghra sAdhUnAmAshrame vaset .. 12\-65\-30 (67352) deshadharmagatashchApi yo dharmaM pratyavekShate . sarvalokasya kaunteya rAjA bhavati soshramI .. 12\-65\-31 (67353) ye dharmakushalA loke dharmaM kurvanti bhArata . pAlitA yasya viShaye pAdAMshastasya bhUpateH .. 12\-65\-32 (67354) dharmArAmAndharmaparAnye na rakShanti mAnavAn . pArthivAH puruShavyAghra teShAM pApaM haranti te .. 12\-65\-33 (67355) ye cha rakShAsahAyAH syuH pArthivAnAM yudhiShThira . te chaivAMshaharAH sarve dharme parakR^ite.anagha .. 12\-65\-34 (67356) sarvAshramapade.apyAhurgArhasthyaM dIptanirNayam . pAvanaM puruShavyAghra yadvayaM paryupAsmahe .. 12\-65\-35 (67357) Atmopamastu bhUteShu yo vai bhavati mAnavaH . nyastadaNDo jitakrodhaH pretyeha labhate sukham .. 12\-65\-36 (67358) dharmochChritA satyajalA shIlayaShTirdamadhvajA . tyAgavAtAdhvagA shIghrA naustayA santariShyati .. 12\-65\-37 (67359) yadA sarvatra nirmuktaH kAmo nAsya hR^idi sthitaH . yadA satyAnvito vR^ittaistadA brahma sama shnute .. 12\-65\-38 (67360) suprasannastu bhAvena yogena cha narAdhipa . dharmaM puruShashArdUla prApsyase pAlane rataH .. 12\-65\-39 (67361) vedAdhyayanashIlAnAM viprANAM sAdhukarmaNAm . pAlane yatnamAtiShTha sarvalokasya chAnagha .. 12\-65\-40 (67362) vane charanti ye dharmamAshrameShu cha bhArata . rakShaNAttachChataguNaM dharmaM prApnoti pArthivaH .. 12\-65\-41 (67363) eSha te vividho dharmaH pANDavashreShTha kIrtitaH . yudhiShThira tvamenaM vai pUrvaM dR^iShTaM sanAtanam .. 12\-65\-42 (67364) chAturAshramyamaikAgryaM chAturvarNyaM cha pANDavaM . dharmaM puruShashArdUla prApsyase pAlane rataH .. .. 12\-65\-43 (67365) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchaShaShTitamo.adhyAyaH .. 65\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-65\-4 etAni chAturAshramyakAriNAM li~NgAni satAM rAj~nAM rAjadharmeShveva vartante ityarthaH .. 12\-65\-5 bhaikShyAshramaH brahmacharyam .. 12\-65\-6 kShamAshramo gArhasthyam .. 12\-65\-7 bhaikShyAshramaH saMnyAsaH .. 12\-65\-8 dIkShAshramo vaikhAnasaH .. 12\-65\-12 shiShTArthaM shiShTasaMrakShaNArtham .. 12\-65\-13 satyAshramaH kShAtrAshramaH .. 12\-65\-15 dharmAshramaH yatyAshramaH .. 12\-65\-19 sarvAvasthaM padaM bhavet iti jha . pAThaH .. 12\-65\-31 soshramI saH AshramI sarvAshramaphalabhAgityarthaH .. 12\-65\-37 dharme sthitA satvavIryA dharmasetuvaTArakA . tyAgavAtAdhvagAshIghrA naustaM santArayiShyati. iti jha. pAThaH. tatra dharmasetuH sAstraM saiva vaTArakA bandhanarajjuryatretyarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 066 .. shrIH .. 12\.66\. adhyAyaH 66 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati lokasya sarAjakatvArAjakatvAbhyAM guNadoShanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-66\-0 (67366) yudhiShThira uvAcha. 12\-66\-0x (5490) chAturAshramyamuktaM te chAturvaNyaM tathaiva cha . rAShTrasya yatkR^ityatamaM tanme brUhi pitAmaha .. 12\-66\-1 (67367) bhIShma uvAcha. 12\-66\-2x (5491) rAShTrasya yatkR^ityatamaM rAj~na evAbhiShechanam . anindramabalaM rAShTraM dasyavo.abhibhavantyuta .. 12\-66\-2 (67368) arAjakeShu rAShTreShu dharmo na vyavatiShThate . parasparaM cha khAdanti sarvathA dhigarAjakam .. 12\-66\-3 (67369) indrameva praNamate yadrAjAnamiti shrutiH . yathaivendrastathA rAjA saMpUjyo bhUtimichChatA .. 12\-66\-4 (67370) nArAjakeShu rAShTreShu vastavyamiti vaidikam . nArAjakeShu rAShTreShu havyaM vahati pAvakaH .. 12\-66\-5 (67371) atha chedadhiverteta rAjyArthI balavattaraH . arAjakANi rAShTrANi hatavIrANi vA punaH .. 12\-66\-6 (67372) pratyudgamyAbhipUjyaH syAdetadatra sumantritam . na hi rAjyAtpApataramasti kiMchidarAjakAt .. 12\-66\-7 (67373) sa chetsamanupashyeta samagraM kushalaM bhavet . balavAnhi prakupitaH kuryAnniH sheShatAmapi .. 12\-66\-8 (67374) bhUyAMsaM labhate kleshaM yA gaurbhavati durduhA . atha yA suduhA rAjannaiva tAM vitudantyapi .. 12\-66\-9 (67375) yadataptaM praNamate na tatsaMtApayantyuta . yatsvayaM namate dAru na tatsaMnAmayantyapi .. 12\-66\-10 (67376) etayopamayA dhIraH sannameta balIyase . indrAya sa praNamate namate yo balIyase .. 12\-66\-11 (67377) tasmAdrAjaiva kartavyaH satataM bhUtimichChatA . na dhanArtho na dArArthasteShAM yeShAmarAjakam .. 12\-66\-12 (67378) prIyate hi haranpApaH paravittamarAjake . yadA.asya taddharantyanye tadA rAjAnamichChati .. 12\-66\-13 (67379) pApA hyapi tadA kShemaM na labhante kadAchana . ekasya hi dvau harato dvayoshcha bahavo.apare .. 12\-66\-14 (67380) adAsaH kriyate dAso hriyante cha balAtstriyaH . etasmAtkAraNAddevAH prajApAlAnprachakrire .. 12\-66\-15 (67381) rAjA chenna bhavelloke pR^ithivyA daNDadhArakaH . jale matsyAnivAbhakShyandurbalaM balavattarAH .. 12\-66\-16 (67382) arAjakAH prajAH pUrvaM vineshuriti naH shrutam . parasparaM bhakShayanto matsyA iva jale kR^ishAn .. 12\-66\-17 (67383) sametya tAstatashchakruH samayAniti naH shrutam . vAkshUro daNDaparuSho yashcha syAtpAradArikaH .. 12\-66\-18 (67384) yashcha naH samayaM bhindyAttyAjyA nastAdR^ishA iti . vishvAsArthaM cha sarveShAM varNAnAmavisheShataH . tAstathA samayaM kR^itvA samayenAvatasthire .. 12\-66\-19 (67385) sahitAstAstadA jagmurasukhArtAH pitAmaham . anIshvarA vinashyAmo bhagavannIshvaraM disha .. 12\-66\-20 (67386) yaM pUjayema saMbhUya yashcha naH pratipAlayet . tAbhyo manuM vyAdidesha manurnAbhinananda tAH .. 12\-66\-21 (67387) manuruvAcha. 12\-66\-22x (5492) bibhemi karmaNaH pApAdrAjyaM hi bhR^ishaduShkaram . visheShato manuShyeShu mithyAvR^itteShu nityadA .. 12\-66\-22 (67388) bhIShma uvAcha. 12\-66\-23x (5493) tamabruvanprajA mA bhairvidhAsyAmo dhanaM tava . pashUnAmatha pa~nchAMshaM dharaNyasya tathaiva cha .. 12\-66\-23 (67389) dhAnyasya dashamaM bhAgaM dAsyAmaH koshavardhanam . kanyAM shulke chArurUpAM vivAheShUdyatAsu cha .. 12\-66\-24 (67390) mukhyena shastrapatreNa ye manuShyAH pradhAnataH . bhavantaM te.anuyAsyanti mahendramiva devatAH .. 12\-66\-25 (67391) sa tvaM jAtabalo rAjanduShpradharShaH pratApavAn . sukhe dhAsyasi naH sarvAnkubera iva nairR^itAn .. 12\-66\-26 (67392) yaM cha dharmaM chariShyanti prajA rAj~nA surakShitAH . chaturthaM tasya dharmasya tvatsaMsthaM no bhaviShyati .. 12\-66\-27 (67393) tena dharmeNa mahatA sukhaM labdhena bhAvitaH . pAhyasmAnsarvato rAjandevAniva shatakratuH .. 12\-66\-28 (67394) vijayAya hi niryAhi pratapatrashmivAniva . mAnaM vidhama shatrUNAM dharmaM janaya naH sadA .. 12\-66\-29 (67395) sa niryayau mahAtejA balena mahatA vR^itaH . mahAbhijanasaMpannastejasA prajvalanniva .. 12\-66\-30 (67396) tasya dR^iShTvA mahatvaM te mahendrasyeva devatAH . apatatrasire sarve svadharme cha dadurmanaH . `varNinashchAshramAshchaiva mlechChAH sarve cha dasyavaH ..' 12\-66\-31 (67397) tato mahIM pariyayau parjanya iva vR^iShTimAn . shamayansarvataH pApAnsvakarmasu cha yojayan .. 12\-66\-32 (67398) evaM ye bhUtimichCheyuH pR^ithivyAM mAnavAH kvachit . kuryU rAjAnamevAgre prajAnugrahakAraNAt .. 12\-66\-33 (67399) namasyeraMshcha taM bhaktyA shiShyA iva guruM sadA . devA iva cha devendraM narA rAjAnamantikAt .. 12\-66\-34 (67400) satkR^itaM svajaneneha paro.api bahumanyate . svajanena tvavaj~nAtaM pare paribhavantyuta .. 12\-66\-35 (67401) rAj~naH paraiH paribhavaH sarveShAmasukhAvahaH . tasmAchChatraM cha patraM cha vAsAMsyAbharaNAni cha .. 12\-66\-36 (67402) bhojanAnyatha pAnAni rAj~ne dadyurgR^ihANi cha . AsanAni cha shayyAshcha sarvopakaraNAni cha .. 12\-66\-37 (67403) goptA chAsya durAdharShaH smitapUrvAbhibhAShitA . AbhAShitashcha madhuraM pratyAbhASheta mAnavAn .. 12\-66\-38 (67404) kR^itaj~no dR^iDhabhaktiH syAtsaMvibhAgI jitendriyaH . IkShitaH prativIkSheta mR^idu valgu cha charju cha .. .. 12\-66\-39 (67405) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaTShaShTimo.adhyAyaH .. 66\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-66\-4 indrameva pravR^iNute iti jha . pAThaH .. 12\-66\-12 dhanAderartha upabhogaH .. 12\-66\-18 vAkshUro niShTurabhAShI . daNDaparuSha ugradaNDaH .. 12\-66\-23 kartR^Ineno gamiShyati iti jha . pAThaH .. 12\-66\-24 vivAhesUdyatAsu kanyAsu shulke maulyaprasaMge sati surUpAM kanyAM tubhyaM dAsyAma ityarthaH .. 12\-66\-25 shastrapatreNa shastreNa vAhanena cha . pradhAnataH shreShTAH. prathamArthe tasiH .. 12\-66\-29 mAnaM darpam . vidhama nAshaya .. 12\-66\-31 apatatrasire trAsaM prAptAH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 067 .. shrIH .. 12\.67\. adhyAyaH 67 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vasumanase bR^ihaspatyuktarAjaguNAnuvarNanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-67\-0 (67406) yudhiShThira uvAcha. 12\-67\-0x (5494) kimAhurdaivataM viprA rAjAnaM bharatarShabha . manuShyANAmadhipatiM tanme brUhi pitAmaha .. 12\-67\-1 (67407) bhIShma uvAcha. 12\-67\-2x (5495) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bR^ihaspatiM vasumanA yathA paprachCha bhArata .. 12\-67\-2 (67408) rAjA vasumanA nAma kausalyo dhImatAM varaH . maharShi kila paprachCha kR^itapraj~naM bR^ihaspatim .. 12\-67\-3 (67409) sarvaM vainayikaM kR^itvA vinayaj~no bR^ihaspatim . dakShiNAnantaro bhUtvA praNamya vidhipUrvakam .. 12\-67\-4 (67410) vidhiM paprachCha rAjasya sarvalokahite rataH . prajAnAM sukhamanvichChandharmashIlaM bR^ihaspatim .. 12\-67\-5 (67411) kena bhUtAni vardhante kShayaM gachChanti kena vA . kamarchanto mahAprAj~na sukhamavyayamApnuyuH .. `etanme shaMsa devarShe dharmakAmArthasaMshayam'.. 12\-67\-6 (67412) evaM pR^iShTo mahAprAj~naH kausalyenAmitaujasA . rAjasatkAramavyagro rAjyasya cha vivardhanam . daNDanItiM samAshritya shashaMsAsmai bR^ihaspatiH .. 12\-67\-7 (67413) rAjamUlo mahAprAj~na dharmo lokasya lakShyate . prajA rAjabhayAdeva na khAdanti parasparam .. 12\-67\-8 (67414) rAjA hyevAkhilaM lokaM samudIrNaM samutsukam . prasAdayati dharmeNa prasAdya cha virAjate .. 12\-67\-9 (67415) yathA hyanudaye rAjanbhUtAni shashisUryayoH . andhe tamasi majjeyurapashyantaH parasparam .. 12\-67\-10 (67416) yathA hyanudake matsyA nirAkrande viha~NgamAH . vihareyuryathAkAmaM vihiMsantaH punaH punaH .. 12\-67\-11 (67417) vimathyAtikrameraMshcha viShahyApi parasparam . abhAvamachireNaiva gachCheyurnAtra saMshayaH .. 12\-67\-12 (67418) evameva vinA rAj~nA vinashyeyurimAH prajAH . andhe tamasi majjeyuragopAH pashavo yathA .. 12\-67\-13 (67419) hareyurbalavanto.api durbalAnAM parigrahAn . hanyurvyAyachChamAnAMshcha yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-14 (67420) mamedamiti loke.asminna bhavetsvaparigrahaH . na dArA na cha putraH syAnna dhanaM na parigrahaH . viShvaglopaH pravarteta yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-15 (67421) yAnaM vastramala~NkArAnratnAni vividhAni cha . hareyuH sahasA pApA yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-16 (67422) patedbahuvidhaM shastraM bahudhA dharmachAriShu . adharmaH pragR^ihItaH syAdyadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-17 (67423) mAtaraM pitaraM vR^iddhamAchAryamatithiM gurum . klishnIyurapi hiMsyurvA yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-18 (67424) `anyAMshcha kroshato hiMsyurloko.ayaM dasyuvadbhavet.' vadhabandhapariklesho nityamarthavatAM bhavet . mamatvaM cha na vindeyuryadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-19 (67425) antAshchAkAla eva syurloko.ayaM dasyusAdbhavet . patedbahuvidhaM rAjyaM yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-20 (67426) na yonidoSho varteta na kR^iShirna vaNikpathaH . majjeddharmastrayI na syAdyadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-21 (67427) na yaj~nAH saMpravarteyurvidhivatsvAptadakShiNAH . na vivAhAH samAjo vA yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-22 (67428) na vR^iShAH saMpravarteranna mathyeraMshcha gargarAH . ghoShAH praNAshaM gachCheyuryadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-23 (67429) trastamudvignahR^idayaM hAhAbhUtamachetanam . kShaNena vinashetsarvaM yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-24 (67430) na saMvatsarasatrANi tiShTheyurakutobhayAH . vidhivaddakShiNAvanti yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-25 (67431) brAhmaNAshchaturo vedAnnAdhIyIraMstapasvinaH . vidyAsnAtA vratasnAtA yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-26 (67432) na bhaveddharmasaMsevI mohaviprahato janaH . hartA svachChendriyo gachChedyadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-27 (67433) hastAddhastaM parimuShedbhidyeransarvasetavaH . bhayArtaM vidravetsarvaM yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-28 (67434) anayAH saMpravaparteranbhavedvai varNasa~NkaraH . durbhikShamAvishedrAShTraM yadi rAjA na pAlayet .. 12\-67\-29 (67435) vivR^itya hi yathAkAmaM gR^ihadvArANi sherate . manuShyA rakShitA rAj~nA samantAdakutobhayAH .. 12\-67\-30 (67436) nAkruShTaM sahate kashchitkuto vA hastalAghavam . yadi rAjA na samyaggAM rakShayatyapi dhArmikaH .. 12\-67\-31 (67437) striyashchApuruShA mArgaM sarvAla~NkArabhUShitAH . nirbhayAH pratipadyante yadi rakShati bhUmipaH .. 12\-67\-32 (67438) dharmameva prapadyante na hiMsanti parasparam . anugR^ihNanti chAnyonyaM yadA rakShati bhUmipaH .. 12\-67\-33 (67439) yajante cha mahAyaj~naistrayo varNAH pR^ithagvidhaiH . yuktAshchAdhIyate vidyAM yadA rakShati bhUmipaH .. 12\-67\-34 (67440) vArtAmUlo hyayaM lokastayA vai dhAryate sadA . tatsarvaM vartate samyagyadA rakShati bhUmipaH .. 12\-67\-35 (67441) yadA rAjA dhuraM shreShThAmAdAya vahati prajAH . mahatA balayogena tadA lokaH prasIdayi .. 12\-67\-36 (67442) yasyAbhAvena bhUtAnAmabhAvaH syAtsamantataH . bhAve cha bhAvo nityaM syAtkastaM na pratipUjayet .. 12\-67\-37 (67443) tasya yo vahate bhAraM sarvalokasukhAvaham . tiShThanpriyahite rAj~na ubhau lokAvimau jayet .. 12\-67\-38 (67444) yastasya puruShaH pApaM manasA.apyanuchintayet . asaMshayamiha kliShTaH pretyApi narakaM vrajet .. 12\-67\-39 (67445) na hi jAtvavamantavyo manuShya iti bhUmipaH . mahatI devatA hyeShA nararUpeNa tiShThati .. 12\-67\-40 (67446) kurute pa~ncharUpANi kAlayuktAni yaH sadA . bhavatyagnistathA.a.adityo mR^ityurvaishravaNo yamaH .. 12\-67\-41 (67447) yadA hyAsIdataH pApAndahatyugreNa tejasA . mithyopacharito rAjA tadA bhavati pAvakaH .. 12\-67\-42 (67448) yadA pashyati chAreNa sarvabhUtAni bhUmipaH . kShemaM cha kR^itvA vrajati tadA bhavati bhAskaraH .. 12\-67\-43 (67449) ashuchIMshcha yadA kruddhaH kShiNoti shatasho narAn . saputrapautrAnsAmAtyAMstadA bhavati sontakaH .. 12\-67\-44 (67450) yadA tvadhArmikAnsarvAMstIkShNairdaNDairniyachChati . dhArmikAMshchAnugR^ihNAti bhavatyatha yamastadA .. 12\-67\-45 (67451) yadA tu dhanadhArAbhistarpayatyupakAriNaH . AchChinatti cha ratnAni vividhAnyapakAriNAM .. 12\-67\-46 (67452) shriyaM dadAti kasmaichitkasmAchchidapakarShati . tadA vaishravaNo rAjA loke bhavati bhUmipaH .. 12\-67\-47 (67453) nAsyApavAde sthAtavyaM dakSheNAkliShTakarmaNA . dharmamAkA~NkShatA loke IshvarasyAnasUyatA .. 12\-67\-48 (67454) na hi rAj~naH pratIpAni kurvansukhamavApnuyAt . putro bhrAtA vayasyo vA yadyapyAtmasamo bhavet .. 12\-67\-49 (67455) kuryAtkR^iShNagatiH sheShaM jvalito.anilasArathiH . na tu rAj~nA.abhipannasya sheShaM kvachana vidyate .. 12\-67\-50 (67456) tasya sarvANi rakShyANi dUrataH parivarjayet . mR^ityoriva jugupseta rAjasvaharaNAnnaraH .. 12\-67\-51 (67457) vadhyetabhimR^ishansadyo mR^igaH kUTamiva spR^ishan . Atmasvamiva saMrakShedrAjasvamiha buddhimAn .. 12\-67\-52 (67458) mahAntaM narakaM ghoramapratiShThamachetasaH . patanti chirarAtrAya rAjavittApahAriNaH .. 12\-67\-53 (67459) rAjA bhojo virAT samrAT kShatriyo bhUpatirnR^ipaH . ya ebhiH stUyate shabdaiH kastaM nArchitumarhati .. 12\-67\-54 (67460) tasmAdbubhUShurniyato jitAtmA saMyatendriyaH . medhAvI dhR^itimAndakShaH saMshrayet mahIpatim .. 12\-67\-55 (67461) kR^itaj~naM prAj~namakShudraM dR^iDhabhaktiM jitendriyam . dharmanityaM sthitaM sthAne mantriNaM pUjayennR^ipaH .. 12\-67\-56 (67462) dR^iDhabhaktiM kR^itapraj~naM dharmaj~naM saMyatendriyam . shUramakShudrakarmANaM prasiddhaM janamAshrayet .. 12\-67\-57 (67463) rAjA pragalbhaM puruShaM karoti rAjA bhR^ishaM bR^iMhayate manuShyam . rAjAbhipannasya kutaH sukhAni rAjA.abhyupetaM sukhinaM karoti .. 12\-67\-58 (67464) `rAjA prajAnAM prathamaM sharIraM prajAshcha rAj~no.apratimaM sharIram . rAj~nA vihInA na bhavanti deshA deshairvihInA na nR^ipA bhavanti ..' 12\-67\-59 (67465) rAjA prajAnAM hR^idayaM garIyo gatiH pratiShThA sukhamuttamaM cha . samAshritA lokamimaM paraM cha jayanti samyakpuruShA narendra .. 12\-67\-60 (67466) narAdhipashchApyanushiShya medinIM damena satyena cha sauhR^idena . mahadbhiriShTvA kratubhirmahAyashA striviShTape sthAnamupaiti shAshvatam .. 12\-67\-61 (67467) bhIShma uvAcha. 12\-67\-62x (5496) sa evamukto.a~NgirasA kausalyo rAjasattamaH . prayatnAtkR^itavAnvIraH prajApAlanamuttamam .. .. 12\-67\-62 (67468) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptaShaShTitamo.adhyAyaH .. 67\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-67\-4 vainayikaM abhyutthAnAbhivAdanAdikam . dakShiNA dakShiNAto.anantaraH. samIpe bhUtvApradakShiNIkR^ityetyarthaH .. 12\-67\-11 anudake alpodake . nirAkrande hiMsrabhayarahite .. 12\-67\-14 vyAyachChamAnAnsvaMsvamarthaM adAtR^In .. 12\-67\-15 viShvaksarvataH lopaH arthAnAM lumpanam .. 12\-67\-18 andhAshcha kroshata iti da.pAThaH .. 12\-67\-21 yonidoShaH vyabhichAre vigAnam .. 12\-67\-23 na saMpravarteran na retaH si~ncheran . gargarAH dadhimanthanapAtrANi .. 12\-67\-28 hastAddhastaM hastasthamapi chorA hareyuH .. 12\-67\-30 vivR^itya uddhATya .. 12\-67\-31 hastalAghavaM tatsAdhyaM tADanam . akruShTaM gAlanaM vA kuto na sahate. apitu anAyakatvAtsahata eva. gAM pR^ithvIm .. 12\-67\-32 apuruShAH arakShitA api .. 12\-67\-35 trayyA vai iti jha . pAThaH. tatra vArtA jIvikA tanmUlaH. trayyA cha vR^iShTyA dihetutayA trAyate rakShate sarvaM trayI vArtAdirityarthaH .. 12\-67\-42 AsIdataH samIpasthAn . mithyopacharito va~nchitaH .. 12\-67\-48 tasyopadeshe sthAtavyamiti Ta.Da.tha . pAThaH .. 12\-67\-50 abhipannasya tiraskR^itasya .. 12\-67\-52 kUTaM mAraNayantram .. 12\-67\-54 bhojaH sukhAnAM bhojayitA .. 12\-67\-55 bubhUShurbhavitumichChuH .. 12\-67\-58 niShiddhajanamAshrayediti jha . pAThaH. tatra niShiddhA janA yena tam. ahamekaM evedaM kAryaM kariShyAmi kimetairiti vAdinamityarthaH .. 12\-67\-60 samAshritA rAjAnamiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 068 .. shrIH .. 12\.68\. adhyAyaH 68 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati bhIShmeNa rAjanItikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-68\-0 (67469) yudhiShThira uvAcha. 12\-68\-0x (5497) pArthivena visheSheNa kiM kAryamavashiShyate . kathaM rakShyo janapadaH kathaM vadhyAshcha shatravaH .. 12\-68\-1 (67470) kathaM chArAnprayu~njIta varNAnvishvAsayetkatham . kathaM bhR^ityAnkathaM dArAnkathaM putrAMshcha bhArata .. 12\-68\-2 (67471) bhIShma uvAcha. 12\-68\-2x (5498) rAjavR^ittaM mahArAja shR^iNuShvAvahito.akhilam . yatkAryaM pArthivenAdau pArthivaprakR^itena vA .. 12\-68\-3 (67472) AtmA jeyaH sadA rAj~nA tato jeyAshcha shatravaH . ajitAtmA narapatirvijayeta kathaM ripUn .. 12\-68\-4 (67473) etAvAnAtmavijayaH pa~nchavargavinigrahaH . jitendriyo narapatirbAdhituM shaknuyAdripun .. 12\-68\-5 (67474) nyaseta gulmAndurgeShu sandhau cha kurunandana . nagaropavane chaiva purodyAne tathaiva cha .. 12\-68\-6 (67475) saMsthAneShu cha sarveShu puTeShu nagarasya cha . madhye cha narashArdUla tathA rAjaniveshane .. 12\-68\-7 (67476) praNirdhIshcha tataH kuryAjjaDAndhabadhirAkR^itIn . puMsaH parIkShitAnprAj~nAnkShutpipAsAshramakShamAn .. 12\-68\-8 (67477) amAtyeShu cha sarveShu mitreShu trividheShu cha . putreShu cha mahArAja praNidadhyAtsamAhitaH .. 12\-68\-9 (67478) pure janapade chaiva tathA sAmantarAjasu . yathA na vidyuranyonyaM praNidheyAstathA hi te .. 12\-68\-10 (67479) chArAMshcha vidyAtprahitAnpareNa bharatarShabha . ApaNeShu vihAreShu samavAyeShu vIthiShu .. 12\-68\-11 (67480) ArAmeShu tathodyAne paNDitAnAM samAgame . vesheShu chatvare chaiva sabhAsvAvasatheShu cha .. 12\-68\-12 (67481) evaM vihanyAchchAreNa parachAraM vichakShaNaH . chAre cha vihate sarvaM hataM bhavati bhArata .. 12\-68\-13 (67482) yadA tu hInaM nR^ipatirvidyAdAtmAnamAtmanA . amAtyaiH saha saMmantrya kuryAtsandhiM balIyasA .. 12\-68\-14 (67483) `vidvAMsaH kShatriyA vaishyA brAhmaNAshcha bahushrutAH . daNDanItau tu niShpannA mantriNaH pR^ithivIpate .. 12\-68\-15 (67484) praShTavyo brAhmaNaH pUrvaM nItishAstrasya tatvavit . pashchAtpR^ichCheta bhUpAlaH kShatriyaM nItikovidam . vaishyashUdrau tathA bhUyaH shAstraj~nau hitakAriNau .. ' 12\-68\-16 (67485) aj~nAyamAne hInatve sandhiM kuryAtpareNa vai . lipsurvA kaMchidevArthaM tvaramANo vichakShaNaH .. 12\-68\-17 (67486) guNavanto mahotsAhA dharmaj~nAH sAdhavashcha ye . sandadhIta nR^ipastaishcha rAShTraM dharmeNa pAlayan .. 12\-68\-18 (67487) uchChidyamAnamAtmAnaM j~nAtvA rAjA mahAmatiH . pUrvApakAriNo hanyAllokadviShTAMshcha sarvashaH .. 12\-68\-19 (67488) yo nopakartuM shaknoti nApakartuM mahIpatiH . na shakyarUpashchoddhartumupekShyastAdR^isho bhavet .. 12\-68\-20 (67489) yAtrAM yAyAdavij~nAtamanAkrandamanantaram . vyAsaktaM cha pramattaM cha durbalaM cha vichakShaNaH .. 12\-68\-21 (67490) yAtrAmAj~nApayedvIraH kalyaH puShTabalaH sukhI . pUrvaM kR^itvA vidhAnaM cha yAtrAyAM nagare tathA .. 12\-68\-22 (67491) na cha pashyo bhavedasya nR^ipo yashchAtivIryavAn . hInashcha balavIryAbhyAM karShayaMstatparo vaset .. 12\-68\-23 (67492) rAShTraM cha pIDayettasya shastrAgniviShamUrchChanaiH . amAtyavallabhAnAM cha vivAdAMstasya kArayet .. 12\-68\-24 (67493) varjanIyaM sadA yuddhaM rAjyakAmena dhImatA . upAyaistribhirAdAnamarthasyAha bR^ihaspatiH .. 12\-68\-25 (67494) sAntvena tu pradAnena bhedena cha narAdhipa . yamarthaM shaknuyAtprAptuM tena tuShyeta paNDitaH .. 12\-68\-26 (67495) AdadIta baliM chApi prajAbhyaH kurunandana . Sha~NbhAgamamitapraj~nastAsAmevAbhiguptaye .. 12\-68\-27 (67496) dashAdharmagatebhyo yadvasu bahvalpameva vA . tannAdadIta sahasA paurANAM rakShaNAya vai .. 12\-68\-28 (67497) yathA putrAstathA paurA draShTavyAste na saMshayaH . bhaktishchaiShu na kartavyA vyavahArapradarshane .. 12\-68\-29 (67498) shrotuM chaiva nyasedrAjA prAj~nAnsarvArthadarshinaH . vyavahAreShu satataM tatra rAjyaM pratiShThitam .. 12\-68\-30 (67499) Akare lavaNe shulke tare nAgabale tathA . nyasedamAtyAnnR^ipatiH svAptAnvA puruShAnhitAn .. 12\-68\-31 (67500) samyagdaNDadharo nityaM rAjA dharmamavApnuyAt . nR^ipasya satataM daNDaH samyagdharmaH prashasyate .. 12\-68\-32 (67501) vedavedA~NgavitprAj~naH sutapasvI nR^ipo bhavet . dAnashIlashcha satataM yaj~nashIlashcha bhArata .. 12\-68\-33 (67502) ete guNAH samastAH syurnR^ipasya satataM sthirAH . vyavahArasya lopena kutaH svargaH kuto yashaH .. 12\-68\-34 (67503) yadA tu pIDito rAjA bhavedrAj~nA balIyasA . [tadAbhisaMshrayeddurgaM buddhimAnpR^ithivIpatiH .. 12\-68\-35 (67504) vidhAvAkramya mitrANi vidhAnamupakalpayet . sAmabhedAnvirodhArthaM vidhAnamupakalpayet ..] 12\-68\-36 (67505) `tridhA tu kR^itvA mitrANi vidhAnamupakalpayet.' ghoShAnnyaseta mArgeShu grAmAnutthApayedapi . praveshayechcha tAnsarvA~nshAkhAnagarakeShvapi .. 12\-68\-37 (67506) ye guptAshchaiva durgAshcha deshAsteShu praveshayet . dhanino balamukhyAMshcha sAntvayitvA punaH punaH .. 12\-68\-38 (67507) sasyAbhihAraM kurvIta svayameva narAdhipaH . asaMbhave praveshasya dAhayedagninA bhR^isham .. 12\-68\-39 (67508) kShetrastheShu cha sasyeShu shatrorupajapennarAn . vinAshayedvA tatsarvaM balenAtha svakena vai .. 12\-68\-40 (67509) nadImArgeShu cha tathA saMkramAnavasAdayet . jalaM visrAvayetsarvamavisrAvyaM cha dUShayet .. 12\-68\-41 (67510) tadAtvenAyatIbhishcha nivasedbhUmyanantaram . pratighAtaM parasyAjau yuddhakAle.apyupasthite .. 12\-68\-42 (67511) durgANAM chAbhito rAjA mUlachChedaM prakArayet . sarveShAM kShudravR^ikShANAM chaityavR^ikShAnvivarjayet .. 12\-68\-43 (67512) pravR^iddhAnAM cha vR^ikShANAM shAkhAM prachChedayettathA . chaityAnAM sarvathA tyAjyamapi patrasya pAtanam .. 12\-68\-44 (67513) `devAnAmAshrayAshchaityA yakSharAkShasabhoginAm . pishAchapannagAnAM cha gandharvApsarasAmapi . raudrANAM chaiva bhUtAnAM tasmAttAnparivarjayet .. 12\-68\-45 (67514) shrUyate hi nikumbhena saudAsasya balaM hatam . maheshvaragaNeshena vArANasyAM narAdhipa .. ' 12\-68\-46 (67515) pragaNDIH kArayetsamyagAkAshajananIstadA . ApUrayechcha parikhAM sthANunakrajhaShAkulAm .. 12\-68\-47 (67516) sa~NkaTadvArakANi syuruchChvAsArthaM purasya cha . teShAM cha dvAravadguptiH kAryA sarvAtmanA bhavet .. 12\-68\-48 (67517) dvAreShu cha gurUNyeva yantrANi sthApayetsadA . ArApayechChataghnIshcha svAdhInAni cha kArayet .. 12\-68\-49 (67518) kAShThAni chAbhihAryANi tathA kUpAMshcha khAnayet . saMshodhayettathA kUpAnkR^itAnpUrvapayorthibhiH .. 12\-68\-50 (67519) tR^iNachChannAni veshmAni pa~NkenAtha pralepayet . nirharechcha tR^iNaM mAsi chaitre vahnibhayAtpurA .. 12\-68\-51 (67520) naktameva cha bhaktAni pAchayeta narAdhipaH . na divA jvAlayedagniM varjayitvA.a.agnihotrikam .. 12\-68\-52 (67521) `yathAsaMbhavashailAni chaiShTakAni cha kArayet . mR^iNmayAni cha kurvIta j~nAtvA deshaM balAbalam .. ' 12\-68\-53 (67522) karmArAriShTashAlAsu jvaledagniH surakShitaH . gR^ihANi cha praveshyAntarvidheyaH syAddhutAshanaH .. 12\-68\-54 (67523) mahAdaNDashcha tasya syAdyasyAgnirvai divA bhavet . praghoShayedathaivaM cha rakShaNArthaM purasya cha .. 12\-68\-55 (67524) bhikShukAMshchAkrikAMshchaiva klIbonmattAnkushIlavAn . bAhyAnkuryAnnarashreShTha doShAya syurhi te shaThAH .. 12\-68\-56 (67525) chatvareShvatha tIrtheShu sabhAsvAvasatheShu cha . yathArthavarNaM praNidhiM kuryAtsarvatra pArthivaH .. 12\-68\-57 (67526) vishAlAnrAjamArgAMshcha kArayeta narAdhipaH . prapAshcha vipaNIshchaiva yathoddeshaM samAdishet .. 12\-68\-58 (67527) bhANDAgArAyudhAgArAndhAnyAgArAMshcha sarvashaH . ashvAgArAngajAgArAnbalAdhikaraNAni cha .. 12\-68\-59 (67528) parikhAshchaiva kauravya pratolIsa~NkaTAni cha . na jAtu kashchitpashyeta guhyametadyudhiShThira .. 12\-68\-60 (67529) arthasaMnichayaM kuryAdrAjA parabalArditaH . tailaM madhu ghR^itaM sasyamauShadhAni cha sarvashaH .. 12\-68\-61 (67530) a~NgArakushamu~njAnAM palAshasharavarNinAm . yavasendhanadigdhAnAM kArayeta cha saMchayAn .. 12\-68\-62 (67531) AyudhAnAM cha sarveShAM shaktyR^iShTiprAsacharmaNAm . saMchayAnevamAdInAM kArayeta narAdhipaH .. 12\-68\-63 (67532) auShadhAni cha sarvANi mUlAni cha phalAni cha . chaturvidhAMshcha vaidyAnvai saMgR^ihNIyAdvisheShaThaH .. 12\-68\-64 (67533) naTAMshcha nartakAMshchaiva mallAnmAyAvinastathA . shobhayeyuH puravaraM modayeyushcha sarvashaH .. 12\-68\-65 (67534) yataH sha~NkA bhavechchApi bhR^ityato.athApi mantritaH . paurebhyo nR^ipatervApi svAdhInAnkArayeta tAn .. 12\-68\-66 (67535) kR^ite karmANi rAjA tAnpUjayeddhanasaMchayaiH . mAnanena yathArheNa sAntvena vividhena cha .. 12\-68\-67 (67536) nirvedayitvA tu paraM hatvA vA kurunandana . gatAnR^iNyo bhavedrAjA yathA shAstre nidarshitam .. 12\-68\-68 (67537) rAj~nA saptaiva rakShyANi tAni chaiva nibodha me . AtmA.amAtyAshcha koshAshcha daNDo mitrANi chaiva hi .. 12\-68\-69 (67538) tathA janapadAshchaiva puraM cha kurunandana . etatsaptAtmakaM rAjyaM paripAlyaM prayatnataH .. 12\-68\-70 (67539) ShA~NguNyaM cha trivargaM cha trivargaparamaM tathA . yo vetti puruShavyAghra sa bhu~Nkte pR^ithivImimAm .. 12\-68\-71 (67540) ShA~NguNyamiti yatproktaM tannibodha yudhiShThira . sandhAyAsanamityeva yAtrAsandhAnameva cha .. 12\-68\-72 (67541) vigR^ihyAsanamityeva yAtrAM saMparigR^ihya cha . dvaidhIbhAvastathA.anyeShAM saMshrayo.atha parasya cha .. 12\-68\-73 (67542) trivargashchApi yaH proktastamihaikamanAH shR^iNu . kShayaH sthAnaM cha vR^iddhishcha trivargaH paramastathA .. 12\-68\-74 (67543) `dharmashchArthashcha kAmashcha trivargo vai sanAtanaH . mantrashchaiva prabhAvashcha utsAhashchaiva tAntrikaH . shaktitrayaM samAkhyAtaM trivargasya cha tatparam .. 12\-68\-75 (67544) kAryaM cha kAraNaM chaiva kartA cha parikIrtitaH . etatparataraM vidyAntrivargAdapi bhArata . sarvepAM cha kShaye rAjanyastrivargaH sanAtanaH .. 12\-68\-76 (67545) satvaM rajastamashchaiva trivargakaraNaM smR^itam . tenAtyantavimuktashcha muktaH puruSha uchyate .. 12\-68\-77 (67546) kAryasya sarvathA nAsho mokSha ityabhidhIyate . tena mokShaparashchaiva devadevaH pitAmahaH . tuShTyarthasya trivargasya rakShAmAha pitAmahaH .. 12\-68\-78 (67547) jagato laukikI yAtrA yatra nityaM pratiShThitA.' dharmo.arthashchaiva kAmashcha sevitavyAH svakAlataH .. 12\-68\-79 (67548) `sevA dharmasya kartavyA satataM bhUrivatsaraiH . puruShairnarashArdUla tanmUlAH sarvathA kriyAH ..' 12\-68\-80 (67549) dharmeNa cha mahIpAlashchiraM rakShati medinIm . `yaH kashchiddhArmiko rAjA sa vipanno.api bhUpatiH . arthakAmavihIno.api chiraM pAlayate mahIm ..' 12\-68\-81 (67550) asminnarthe hi dvau shlokau gItAva~NgirasA svayam . yAdavIputra bhadraM te shrotumarhasi tAvapi .. 12\-68\-82 (67551) kR^itvA kAryANi dharmeNa samyaksaMpAlya medinIm . pAlayitvA tathA paurAnparatra sukhamedhate .. 12\-68\-83 (67552) kiM tasya tapasA rAj~naH kiMcha tasyAdhvaraiH kR^itaiH . supAlitAH prajA yasya sarvadharmakR^ideva saH .. 12\-68\-84 (67553) shlokAshchoshanasA gItAstAnnibodha yudhiShThira . daNDanIteshcha yanmUlaM trivargasya cha bhUpate .. 12\-68\-85 (67554) bhArgavA~NgirasaM karma ShoDashA~NgaM cha yadbalam . viShaM mAyA cha daivaM cha pauruShaM chAtmasiddhaye .. 12\-68\-86 (67555) prAgudakpravaNaM durgaM samAsAdya mahIpatiH . trivargatrayasaMpUrNamupAdAya tamudvahet .. 12\-68\-87 (67556) ShaTpa~ncha cha vinirjitya dasha chAShTau cha bhUpatiH . trivargairdashabhiryuktaH surairapi na jIryate .. 12\-68\-88 (67557) na buddhiM parigR^ihNIta strINAM mUrkhajanasya cha . daivopahatabuddhInAM ye cha vedairvivarjitAH . na teShAM shR^iNuyAdrAjA buddhisteShAM parA~NbhukhI .. 12\-68\-89 (67558) strIpradhAnAni rAjyAni vidvadbhirvarjitAni cha . mUrkhAmAtyAgnitaptAni shuShyante jalabinduvat .. 12\-68\-90 (67559) vidvAMsaH prathitA ye cha ye chAptAH sarvakarmasu . buddheShu dR^iShTakarmANi teShAM cha shR^iNuyAnnR^ipaH .. 12\-68\-91 (67560) daivaM puruShakAraM cha trivargaM cha samAshritaH . daivatAni cha viprAMshcha praNamya vijayI bhavet ..' .. 12\-68\-92 (67561) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTaShaShTimo.adhyAyaH .. 68\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-68\-3 pArthivena pR^ithuvaMshyena rAj~nA . pArthivaprakR^itena vA vijAtIyenApi tatkAryakAriNA .. 12\-68\-4 AtmA chittam .. 12\-68\-5 pa~nchavargaH shrotrAdiH .. 12\-68\-6 gulmAn rakShiNaH pattIn . saMdhau sImAnte .. 12\-68\-7 saMsthAneShu koShThapAlAdyupaveshanasthAneShu . madhye.antaH pure .. 12\-68\-8 praNidhIn chArAn .. 12\-68\-11 vihAreShu yUnAM mallakrIDAsthAneShu .. 12\-68\-12 sabhAsu rAjasaMsatsu . AvasatheShu tatra tatra mahatAM gR^iheShu .. 12\-68\-13 evaM vichinuyAdrAjA parachAraM vichakShaNaH . chAre hi vidite pUrvaM hitaM bhavati pANDava. iti jha. pAThaH. tatra vichinuyAt anviShyAt ityarthaH .. 12\-68\-18 tairdvArabhUtaiH tAndvArIkR^ityabalavadbhirnR^ipaiH saha saMdhiM kuryAt .. 12\-68\-19 pUrvApakAriNaH pUrvaM duShTA iti apakR^itAH pashchAddayayAnugR^ihItAH .. 12\-68\-21 avij~nAtaM kriyAvisheShaNamidam . anAkandaM mitrahInam. anantaraM bandhujanahInam. vyAsaktaM anyena yuddhaM kurvANam. pramattaM anavahitam. yAtrAyAM yadi vij~nAtamiti jha. pAThaH. tatra yAtrAyAM yadi ichChAsyAttarhi durbalatvAdinA vij~nAtaM shatruM prati yAtrAmAj~nApayedityuttareNa saMbandhaH .. 12\-68\-22 vidhAnaM rakShaNAdisAmagrIsaMpAdanam .. 12\-68\-23 karShayan vIryavantaM . tatparaH karShaNaparaH .. 12\-68\-28 dashadharmagatebhya iti . tadAdadIta sahaseti cha jha. pAThaH. tatra dashadharmagatAH mattonmattAdaya ityarthaH .. 12\-68\-29 bhaktiH svIyatvena snehaH .. 12\-68\-30 sUtaM cha vinyasedrAjA prAj~naM sarvArthadarshinam . iti Ta.Da.tha.da. pAThaH .. 12\-68\-31 Akare svarNAdyutpattisthAne . lavaNe tadutpattisthAne. shulke dhAnyAdivikrayasthAne. tare nadIsaMtaraNe. nAgabale hastiyUthe .. 12\-68\-37 ghoShAn vanasthAnmArgeShu rAjapatheShu nyaset .. 12\-68\-40 upajapet bhedayitvA taddvArA dAhayet .. 12\-68\-41 saMkramAn avataraNArthAnsetan . jalaM taTAkAdisthaM visrAvayet. tadayogyaM vApIkUpAdisthaM dUShayet viShAdinA nAshayet .. 12\-68\-42 tadAtvena vartamAnakAle AyatIbhiH uttarakAleShu cha . apavarge tR^itIyA. sarvadA Ajau parasya shatroH pratighAtaM hantAraM bhUmyanantaraM nikaTadeshavAsinaM tachChatrumAshrityanivaset .. 12\-68\-47 pragaNDIrdurgaprAkArabhittau shUrANAmupaveshanasthAnAni . AkAshajananIstatraivaikapakShAyAM bhittau tatratyAnAM rakShaNabhUtAyAM bAhyArthadarshanArthAni kShudrachChidrANi yaddvArA AgneyAstragulikAH prakShipyante. sthANavaH sashUlAH. prakuNThIH kArayet iti Da.tha. pAThaH .. 12\-68\-48 saMkaTadvArakANi sUkShmadvArANi . teShAM cha dvAravat guptiH kAryA. kulikadvArakANi syuH iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-68\-54 karmAro lohakArAdiH . antarvidheyaH AchChAditaH kartavyaH .. 12\-68\-55 mahAdaNDo vadhaH .. 12\-68\-56 chAkrikAn shAkaTikAn . kushIlavAn phAlalekhAn .. 12\-68\-62 varNinAM lekhakAnAm . yavasaM dhAsaH. digdhAnAM viShAktavANAnAm .. 12\-68\-64 chaturvidhAn viShashalyarogakR^ityAharAn .. 12\-68\-72 sandhAyAsanaM sandhiM kR^itvA.avasthitiH . yAtrAsandhAnaM yAnam .. 12\-68\-73 yAtrAM saMparigR^ihyA.a.asanaM shatrorbhayapradarshanArthaM yAnaM pradarshya svasthAne.avasthAnam . dvaidhIbhAva ubhayatra saMdhikaraNam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 069 .. shrIH .. 12\.69\. adhyAyaH 69 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kR^itAdiyugachatuShTayaguNanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-69\-0 (67562) yudhiShThira uvAcha. 12\-69\-0x (5499) daNDanItishcha rAjA cha samastau tAvubhAvapi . tatra kiM kurvataH siddhistanme brUhi pitAmaha .. 12\-69\-1 (67563) bhIShma uvAcha. 12\-69\-2x (5500) mAhAtmyaM daNDanItyAstu sAdhyaM shabdaiH sahetukaiH . shR^iNu me shaMsato rAjanyathAvadiha bhArata .. 12\-69\-2 (67564) daNDanItiH svadharmeShu chAturvarNyaM niyachChati . prayuktA svAminA samyagadharmebhyo niyachChati .. 12\-69\-3 (67565) chAturvarNye svadharmasthe maryAdAnAmasaMkare . daNDanItikR^ite kSheme prajAnAmakutobhaye .. 12\-69\-4 (67566) some prayatnaM kurvanti vayo varNA yathAvidhi . tasmAdeva manuShyANAM sukhaM viddhi samAhitam .. 12\-69\-5 (67567) kAlo vA kAraNaM rAj~no rAjA vA kAlakAraNam . iti te saMshayo mAbhUdrAjA kAlasya kAraNam .. 12\-69\-6 (67568) daNDanItyAM yadA rAjA samyakkArtsnyena vartate . tadA kR^itayugaM nAma kAlaH shreShThaH pravartate .. 12\-69\-7 (67569) bhavetkR^itayuge dharmo nAdharmo vidyate kvachit . sarveShAmeva varNAnAM nAdharme ramate manaH .. 12\-69\-8 (67570) yogakShemAH pravartante prajAnAM nAtra saMshayaH . vaidikAni cha karmANi bhavantyapi guNAnyuta .. 12\-69\-9 (67571) R^itavashcha sukhAH sarve bhavantyuta nirAmayAH . prasIdanti narANAM cha svaravarNamanAMsi cha .. 12\-69\-10 (67572) vyAdhayo na bhavantyatra nAlpAyurdR^ishyate naraH . vidhavA na bhavantyatra nR^ishaMso nAtra jAyate .. 12\-69\-11 (67573) akR^iShTapachyA pR^ithivI bhavantyoShadhayastathA . tvakpatraphalamUlAni vIryavanti bhavanti cha .. 12\-69\-12 (67574) nAdharmo vidyate tatra dharma eva tu kevalam . iti kArtayugAnetAnguNAnviddhi yudhiShThira .. 12\-69\-13 (67575) daNDanItyA yadA rAjA trInaMshAnanuvartate . chaturthamaMshamutsR^ijya tadA tretA pravartate .. 12\-69\-14 (67576) adharmasya chaturthAMshastrInaMshAnanuvartate . kR^iShTapachyaiva pR^ithivI bhavantyoShadhayastathA .. 12\-69\-15 (67577) ardhaM tyaktvA yadA rAjA nItyardhamanuvartate . tatastu dvAparaM nAma sa kAlaH saMpravartate .. 12\-69\-16 (67578) ashubhasya yadA tvardhaM dvAvaMshAvanuvartate . kuShTapachyaiva pR^ithivI bhavatyardhaphalA tathA .. 12\-69\-17 (67579) daNDanItiM parityajya yadA kArtsnyena bhUmipaH . prajAH klishnAtyayogena pravarteta tadA kaliH .. 12\-69\-18 (67580) kalAvadharmo bhUyiShTho dharmo bhavati na kvachit . sarveShAmeva varNAnAM svadharmAchchyavate manaH .. 12\-69\-19 (67581) shUdrA bhaikSheNa jIvanti brAhmaNAH paricharyayA . yogakShemasya nAshashcha vartate varNasaMkaraH .. 12\-69\-20 (67582) vaidikAni cha karmANi bhavanti viguNAnyuta . R^itavo na sukhAH sarve bhavantyAmayinastathA .. 12\-69\-21 (67583) hrasanta cha manuShyANAM svaravarNamanAMsyuta . vyAdhayashcha bhavantyatra mriyante chAshatAyuShaH .. 12\-69\-22 (67584) vidhavAshcha bhavantyatra nR^ishaMsA jAyate prajA . kvachidvarShati parjanyaH kvachitsasyaM prarohati .. 12\-69\-23 (67585) rasAH sarve kShayaM yAnti yadA nechChati bhUmipaH . prajAH saMrakShituM samyagdaNDanItisamAhitaH .. 12\-69\-24 (67586) rAjA kR^itayugasraShTA tretAyA dvAparasya cha . yugasya cha chaturthasya rAjA bhavati kAraNam .. 12\-69\-25 (67587) kR^itasya karaNAdrAjA svargamatyantamashnute . tretAyAH karaNAdrAjA svargaM nAtyantamashnute .. 12\-69\-26 (67588) pravartanAddvAparasya yathAbhAgamupAshnute . kaleH pravartanAdrAjA pApamatyantamashnute .. 12\-69\-27 (67589) tato vasati duShkarmA narake shAshvatIH samAH . prajAnAM kalmaShe magno.akIrti pApaM cha vindati .. 12\-69\-28 (67590) daNDanItiM puraskR^itya kShatriyeNa vijAnatA . lipsitavyamalabhyaM cha labdhaM rakShyaM cha bhArata . `yogakShemAH pravartante prajAnAM nAtra saMshayaH ..' 12\-69\-29 (67591) lokasya sImantakarI maryAdA lokapAvanI . samya~NgItA daNDanItiryathA mAtA yathA pitA .. 12\-69\-30 (67592) yasyAM bhavanti bhUtAni tadviddhi bharatarShabha . eSha eva paro dharmo yadrAjA daNDanItimAn .. 12\-69\-31 (67593) tasmAtkauravya dharmeNa prajAH pAlaya nItimAn . evaM vR^ittaH prajA rakShansvargaM jetAsi durjayam .. .. 12\-69\-32 (67594) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonasaptatitamo.adhyAyaH .. 69\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-69\-3 adharmebhya iti pa~nchamI .. 3\.. 12\-69\-11 kapaNo na tviti jha . pAThaH .. 12\-69\-18 ayogena anuprAyena .. 12\-69\-20 yogakShemasya nAshAchcheti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-69\-30 sImantakarI tryavasyApikA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 070 .. shrIH .. 12\.70\. adhyAyaH 70 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAjanaprAnuvarNanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-70\-0 (67595) yudhiShThira uvAcha. 12\-70\-0x (5501) ktena vR^ittena vR^ittakSha vartamAno mahIpatiH . sukhenAryAntusukhodarkAniha cha pretya chAshnute .. 12\-70\-1 (67596) bhIShma uvAcha. 12\-70\-2x (5502) itthaM guNAnAM ShaTtriMshI ShaTtriMshadguNasaMyutA . yAnguNAMstu guNopetaH kurvanguNamavApnuyAt .. 12\-70\-2 (67597) chareddharmAnakaTuko mu~nchetsnehaM na chAstikaH . anR^ishaMsashcharedarthaM charetkAmamanuddhataH .. 12\-70\-3 (67598) priyaM brUyAdakR^ipaNaH shUraH syAdavikatthanaH . dAtA nApAtravarShI syAtpragalbhaH syAdaniShThuraH .. 12\-70\-4 (67599) saMdadhIta na chAnAryairvigR^ihNIyAchcha shatrubhiH . nAnAptaishchArayechchAraM kuryAtkAryamapIDayA .. 12\-70\-5 (67600) arthaM brUyAnna chAsatsu guNAnbrUyAnna chAtmanaH . AdadyAnna cha sAdhubhyo nAsatpuruShamAshrayet .. 12\-70\-6 (67601) nAparIkShya nayeddaNDaM na cha mantraM prakAshayet . visR^ijenna cha lubdhebhyo vishvasennApakAriShu .. 12\-70\-7 (67602) anIrShurguptadAraH syAchchokShaH syAdaghR^iNI nR^ipaH . striyaH seveta nAtyarthaM mR^iShTaM bhu~njIta nAhitam .. 12\-70\-8 (67603) astabdhaH pUjayanmAnyAngurUnsevedamAyayA . archeddevAnadambhena shriyamichChedakR^itsitAm .. 12\-70\-9 (67604) seveta praNayaM hitvA dakShaH syAnna tvakAlavit . sAntvayenna cha mokShAya anugR^ihNanna chAkShipet .. 12\-70\-10 (67605) praharenna tvavij~nAya hatvA shatrUnna shochayet . krodhaM kuryAnna chAkasmAnmR^iduH syAnnApakAriShu .. 12\-70\-11 (67606) evaM charasva rAjyastho yadi shreya ihechChasi . ato.anyathA narapatirbhayamR^ichChatyanuttamam .. 12\-70\-12 (67607) iti sarvAnguNAnetAnyathoktAnyo.anuvartate . anubhUyeha bhadrANi pretya svarge mahIyate .. 12\-70\-13 (67608) vaishampAyana uvAcha. 12\-70\-14x (5503) 12\-70\-14 (67609) idaM vachaH shAntanavasya shushruvA nyudhiShThiraH pArthivamukhyasaMvR^itaH . tadA vavande cha pitAmahaM nR^ipo yathoktametachcha chakAra buddhimAn .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-70\-2 ShaTtriMshI ShaTtriMshatsaMkhyAkA .. 12\-70\-5 vigR^ihNIyAnna bandhubhiH . nAbhaktaM chArayechchAraM iti jha. pAThaH. tatra abhaktaM alpAnnaM ityarthaH .. 12\-70\-8 chokShaH shuddhaH .. 12\-70\-11 na shochayet shatrubandhUnAM shokaM apanudet .. 12\-70\-12 anuttamaM mahattaram .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 071 .. shrIH .. 12\.71\. adhyAyaH 71 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAjadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-71\-0 (67610) yudhiShThira uvAcha. 12\-71\-0x (5504) kathaM rAjA prajA rakShannAdhibandhena yujyate . dharme cha nAparAdhnoti tanme brUhi pitAmaha .. 12\-71\-1 (67611) bhIShma uvAcha. 12\-71\-2x (5505) samAsenaiva te rAjandharmAnvakShyAmi shAshvatAn . vistareNaiva dharmANAM na jAtvantamavApnuyAt .. 12\-71\-2 (67612) dharmaniShThA~nshrutavato devavratasamAhitAn . architAnvAsayethAstvaM gR^ihe guNavato dvijAn .. 12\-71\-3 (67613) pratyutthAyopasaMgR^ihya charaNAvabhivAdya cha . atha sarvANi kurvIthAH kAryANi sapurohitaH .. 12\-71\-4 (67614) dharmakAryANi nirvartya ma~NgalAni prayujya cha . brAhmaNAnvAchayethAstvamarthasiddhijayAshiShaH .. 12\-71\-5 (67615) Arjavena cha saMpanno dhR^ityA buddhyA cha bhArata . dharmArthau pratigR^ihNIyAtkAmakrodhau cha varjayet .. 12\-71\-6 (67616) kAmakrodhau puraskR^itya yo.arthaM rAjA.anutiShThati . na sa dharmaM na chApyarthaM pratigR^ihNAti bAlishaH .. 12\-71\-7 (67617) mA sma lubdhAMshcha mUrkhAMshcha kAmArthe cha prayUyujaH . alubdhAnbuddhisaMpannAnsarvakarmasu yojayet .. 12\-71\-8 (67618) mUrkho hyadhikR^ito.artheShu kAryANAmavishAradaH . prajAH klishnAtyayogena kAmakrodhasamanvitaH .. 12\-71\-9 (67619) baliShaShThena shulkena daNDenAthAparAdhinAm . shAstrAnItena lipsethA vetanena dhanAgamam .. 12\-71\-10 (67620) dApayitvA karaM dharmyaM rAShTraM nItyA yathAvidhi . tathaitaM kalpayedrAjA yogakShemamatandritaH .. 12\-71\-11 (67621) gopAyitAraM dAtAraM dharmanityamatandritam . akAmadveShasaMyuktamanurajyanti mAnavAH .. 12\-71\-12 (67622) tasmAddharmeNa lAbhena lipsethAstvaM dhanAgamam . dharmArthAvadhruvau tasya yo na shAstraparo bhavet .. 12\-71\-13 (67623) apashAstradhano rAjA saMchayaM nAdhigachChati . asthAne chAsya tadvittaM sarvameva vinashyati .. 12\-71\-14 (67624) arthamUlo.api hiMsAM cha kurute svayamAtmanaH . karairashAstradR^iShTairhi mohAtsaMpIDayanprajAH .. 12\-71\-15 (67625) UdhashChindyAttu yo dhenvAH kShIrArthI na labhetpayaH . evaM rAShTramayogena pIDitaM na vivardhate .. 12\-71\-16 (67626) `yavasodakamAdAya sAntvena vinayena cha.' yo hi dogdhrImupAste cha sa nityaM vindate payaH . evaM rAShTramupAyena bhu~njAno labhate phalam .. 12\-71\-17 (67627) atha rAShTramupAyena bhujyamAnaM surakShitam . janayatyatulAM nityaM koshavR^iddhiM yudhiShThira .. 12\-71\-18 (67628) dogdhrI dhAnyaM hiraNyaM cha mahI rAjA surakShitA . nityaM svebhyaH parebhyashcha tR^iptA mAtA yathA payaH .. 12\-71\-19 (67629) mAlAkAropamo rAjanbhava mA.a.a~NgArikopamaH . tathAyuktashchiraM rAjyaM bhoktuM shakShyasi pAlayan .. 12\-71\-20 (67630) parachakrAbhiyAnena yadi te syAddhanakShayaH . atha sAmnaiva lipsethA dhanamabrAhmaNeShu yat .. 12\-71\-21 (67631) mA sma te brAhmaNaM dR^iShTvA dhanasthaM prachalenmanaH . antyAyAmapyavasthAyAM kimu sphItasya bhArata .. 12\-71\-22 (67632) dhanAni tebhyo dadyAstvaM yathAshakti yathArhataH . sAntvayanparirakShaMshcha svargamApsyasi durjayam .. 12\-71\-23 (67633) evaM dharmyeNa vR^ittena prajAstvaM paripAlaya . svargyaM puNyaM yasho nityaM prApsyase kurunandana .. 12\-71\-24 (67634) dharmeNa vyavahAreNa prajAH pAlaya pANDava . yudhiShThira yathAyukto nAdhibandhena yokShyase .. 12\-71\-25 (67635) eSha eva paro dharmo yadrAjA rakShati prajAH . bhUtAnAM hi yadA dharmo rakShaNaM paramA dayA .. 12\-71\-26 (67636) tasmAdevaM paraM dharmaM manyante dharmakovidAH . yo rAjA rakShaNe yukto bhUteShu kurute dayAm .. 12\-71\-27 (67637) yadahnA kurute pApamarakShanbhayataH prajAH . rAjA varShasahasreNa tasyAntamadhigachChati .. 12\-71\-28 (67638) yadahnA kurute dharmaM prajA dharmeNa pAlayan . dashavarShasahasrANi tasya bhu~Nkte phalaM divi .. 12\-71\-29 (67639) sviShTiH svadhItiH sutapA lokA~njayati yAvataH . kShaNena tAnavApnoti prajA dharmeNa pAlayan .. 12\-71\-30 (67640) evaM dharmaM prayatnena kaunteya paripAlaya . tataH puNyaphalaM labdhvA nAnubandhena yokShyase .. 12\-71\-31 (67641) svargaloke sumahatIM shriyaM prApsyasi pANDava . asaMbhavashcha dharmANAmIdR^ishAnAmarAjasu .. 12\-71\-32 (67642) tasmAdrAjaiva nAnyo.asti yo dharmaphalamApnuyAt . sa rAjyaM dhR^itimAnprApya dharmeNa paripAlaya . indraM tarpaya somena kAmaishcha suhR^ido janAn .. .. 12\-71\-33 (67643) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekasaptatitamo.adhyAyaH .. 71\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-71\-1 bahvInAM prajAnAM paripAlana kathaM syAditi chintA AdhiH sa eva bandhastena na yujyate .. 12\-71\-9 ayogena yoga iShTaprApti stadabhAvena .. 12\-71\-10 balI rAjadeyaM tadeva sasyAdeH ShaShThaMshastena baliShaShThena . vetanena pathirakShitairvaNigbhiryaddattaM tadrAj~no vetanaM sevAdhanam .. 12\-71\-11 dhAnyAdeH ShaShThAMshe hR^ite sheSheNa prajAnAM yadi vArShiko grAso na bhavettadA rAjaiva tAsAM yogakShemaM kalpayedityAha dApayitveti .. 12\-71\-19 dogdhrI pUrayitrI .. 12\-71\-20 A~NgArika i~NgAlakartA .. 12\-71\-25 yathAyukta uktena prakAreNA.avahitaH .. 12\-71\-27 yo dayAM kurute taM dharmaM manyante iti yojanA .. 12\-71\-28 antaM yAtanAbhoganiShkR^itim .. 12\-71\-30 sviShTiH svadhItiH sutapA iti krameNa gR^ihasthabrahmachArivAnaprasthadharmAnsamyaganutiShThan .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 072 .. shrIH .. 12\.72\. adhyAyaH 72 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati bhIShmeNa brAhmaNasya shraiShThayopapAdanapUrvakaM chAturvarNyadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-72\-0 (67644) yudhiShThira uvAcha. 12\-72\-0x (5506) `kIdR^isho brAhmaNo rAjA kAryAkAryavichAraNe . kShamaH kartuM samartho vA tanme brUhi pitAmaha ..' 12\-72\-1 (67645) bhIShma uvAcha. 12\-72\-2x (5507) ya eva tu sato rakShedasatashcha nivartayet . sa eva rAj~nA kartavyo rAjanrAjapurohitaH .. 12\-72\-2 (67646) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . purUravasa ailasya saMvAdaM mAtarishvanA .. 12\-72\-3 (67647) purUravA uvAcha. 12\-72\-4x (5508) kutaH svidbrAhmaNo jAto varNAshchApi kutastrayaH . kasmAchcha bhavati shreyAMstanme vyAkhyAtumarhasi .. 12\-72\-4 (67648) mAtarishvovAcha. 12\-72\-5x (5509) brAhmaNo mukhataH sR^iShTo brahmaNo rAjasattama . bAhubhyAM kShatriyaH sR^iShTa UrubhyAM vaishya eva cha .. 12\-72\-5 (67649) varNAnAM paricharyAryaM trayANAM bharatarShabha . varNashchaturthaH pashchAttu pabhdyAM shUdro vinirmitaH .. 12\-72\-6 (67650) brAhmaNo jAyamAno hi pR^ithivyAmanujAyate . IshvaraH sarvabhUtAnAM dharmakoshasya guptaye .. 12\-72\-7 (67651) `sarvasvaM brAhmaNasyedaM yatkiMchidiha dR^ishyate . dharmayuktaM prashastaM cha jagatyasminnR^ipAtmaja ..' 12\-72\-8 (67652) tataH pR^ithivyA yantAraM kShatriyaM daNDadhAraNe . dvitIyaM varNamakarotprajAnAmanuguptaye .. 12\-72\-9 (67653) vaishyastu dhanadhAnyena trInvarNAnbibhR^iyAdimAn . shUdro hyetAnparicharediti brahmAnushAsanam .. 12\-72\-10 (67654) aila uvAcha. 12\-72\-11x (5510) dvijasya kShatrabandhorvA kasyeyaM pR^ithivI bhavet . dharmataH saha vittena samyagvAyo prachakShva me .. 12\-72\-11 (67655) vAyuruvAcha. 12\-72\-12x (5511) viprasya sarvamevaitadyatkiMchijjagatIgatam . `dhanaM dhAnyaM hiraNyaM cha striyo ratnAni vAhanam .. 12\-72\-12 (67656) ma~NgalaM cha prashastaM cha yachchAnyadapi vidyate. ' jyeShThenAbhijaneneha taddharmakushalA viduH .. 12\-72\-13 (67657) svameva brAhmaNo bhu~Nkte svaM vaste svaM dadAti cha . gururhi sarvavarNAnAM jyeShThaH shreShThashcha vai dvijaH .. 12\-72\-14 (67658) patyabhAve yathaiva strI devaraM kurute patim . `AnantaryAttathA kShatraM pR^ithivI kurute patim.' eSha te prathamaH kalpa Apadyanyo bhavedataH .. 12\-72\-15 (67659) yadi svarge paraM sthAnaM dharmataH parimArgasi . yatkiMchijjayase bhUmiM brAhmaNAya nivedaya .. 12\-72\-16 (67660) shrutavR^ittopapannAya dharmaj~nAya tapasvine . svadharmaparitR^iptAya yo na vittaparo bhavet .. 12\-72\-17 (67661) yo rAjAnaM nayedbuddhyA sarvataH paripUrNayA . brAhmaNo hi kule jAtaH kR^itapraj~no vinItavAn .. 12\-72\-18 (67662) shreyo nayati rAjAnaM bruvaMshchitrAM sarasvatIm . rAjA charati yaM dharmaM brAhmaNena nidarshitam .. 12\-72\-19 (67663) shushrUShuranahaMvAdI kShatradharmavrate sthitaH . tAvatA satkR^itaH prAj~nashchiraM yashasi tiShThati .. 12\-72\-20 (67664) tasya dharmasya sarvasya bhAgI rAjapurohitaH . evameva prajAH sarvA rAjAnamabhisaMshritAH .. 12\-72\-21 (67665) `brAhmaNaM cha savidvAMsaM rAjashAstravipashchitam.' samyagvR^ittAH svadharmasthA na kutashchidbhayAnvitAH .. 12\-72\-22 (67666) rAShTre charanti yaM dharmaM rAj~nA sAdhvabhirakShitAH . chaturthaM tasya dharmasya rAjA bhAgaM tu vindati .. 12\-72\-23 (67667) devA manuShyAH pitaro gandharvoragarAkShasAH . yaj~namevopajIvanti nAsti yaShTA hyarAjake .. 12\-72\-24 (67668) ito dattena jIvanti devatAH pitarastathA . rAjanyevAsya dharmasya yogakShemaH pratiShThitaH .. 12\-72\-25 (67669) ChAyAyAmapsu vAyau cha sukhamuShNe.adhigachChati . agnau vAsasi sUrye cha sukhaM shIte.adhigachChati . shabde sparshe rase rUpe gandhe cha ramate manaH .. 12\-72\-26 (67670) teShu bhogeShu sarveShu na bhIto labhate sukham . abhayasya hi yo dAtA tasyaiva sumahatphalam .. 12\-72\-27 (67671) na hi prANasamaM dAnaM triShu lokeShu vidyate . indro rAjA yamo rAjA dharmo rAjA tathaiva cha . rAjA bibharti bhUtAni rAj~nA sarvamidaM dhR^itam .. .. 12\-72\-28 (67672) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvisaptatitamo.adhyAyaH .. 72\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-72\-2 nivartayedrAjyAddUrIkArayet .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 073 .. shrIH .. 12\.73\. adhyAyaH 73 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati purohitalakShaNAdivarNanam . ailakashyapasaMvAdAnuvAdashcha .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-73\-0 (67673) ` yudhiShThira uvAcha. 12\-73\-0x (5512) rAj~nA purohitaH kAryaH kIdR^isho varNato bhavet . purodhA yAdR^ishaH kAryaH kathayasva pitAmaha .. 12\-73\-1 (67674) bhIShma uvAcha. 12\-73\-2x (5513) gauro vA lohito vA.api shyAmo vA nIrujaH sukhI . akrodhano hyachapalaH sarvatashcha jitendriyaH ..' 12\-73\-2 (67675) rAj~nA purohitaH kAryo bhavedvidvAnbahushrutaH . ubhau samIkShya dharmArthAvaprameyAvanantaram .. 12\-73\-3 (67676) dharmAtmA mantravidyeShAM rAj~nAM rAjanpurohitaH . `teShAmarthashcha kAmashcha dharmashcheti vinishchayaH .. 12\-73\-4 (67677) shlokAshchoshanasA gItAstAnnibodha yudhiShThira . uchChiShTaH sa bhavedrAjA yasya nAsti purohitaH .. 12\-73\-5 (67678) rakShasAmasurANAM cha pishAchoragapakShiNAm . shatrUNAM cha bhavedvadhyo yasya nAsti purohitaH .. 12\-73\-6 (67679) brahmatvaM sarvayaj~neShu kurvItAtharvaNo dvijaH . rAj~nashchAtharvavedena sarvakarmANi kArayet .. 12\-73\-7 (67680) brUyAdgarhyANi satataM mahotpAtAnyaghAni cha . iShTama~NgalayuktAni tathA.antaH purikANi cha .. 12\-73\-8 (67681) gItanR^ittAdhikAreShu saMmateShu mahIpateH . kartavyaM karaNIyaM vai vaishvadevabalistathA .. 12\-73\-9 (67682) pakShasaMdhiShu kurvIta mahAshAntiM purohitaH . raudrahomasahasraM cha svasya rAj~naH priyaM hitam .. 12\-73\-10 (67683) rAj~naH pApamalAH sapta yAnR^ichChati purohitaH . amAtyAshcha kukarmANo mantriNashchApyupekShakAH .. 12\-73\-11 (67684) chauryamavyavahArashcha vyavahAropasevinAm . adaNDyadaNDanaM chaiva daNDyAnAM chApyadaNDanam .. 12\-73\-12 (67685) hiMsA chAnyatra saMgrAmAdrAj~nashcha mala uchyate . kubhR^ityaistu prajAnAshaH saptamastu mahAmalaH .. 12\-73\-13 (67686) raudrairhomairmahAshAntyA ghR^itakambalakarmaNA . bhR^igva~Ngirovidhij~no vai purodhA nirNude malAt .. 12\-73\-14 (67687) etAnhitvA divaM yAti rAjA sapta mahAmalAn . sAmAtyaH sapurodhAshcha prajAnAM pAlane rataH .. 12\-73\-15 (67688) etasminneva kauravya paurohitye mahAmate . shlokAnAha mahendrasya gururdevo bR^ihaspatiH .. 12\-73\-16 (67689) tAnnibodha mahIpAla mahAbhAga hitA~nshubhAn . R^igvede sAmavede cha yajurvede cha vAjinAm .. 12\-73\-17 (67690) na nirdiShTAni karmANi triShu sthAneShu bhUbhR^itAm . shAntikaM pauShTikaM chaiva ariShTAnAM cha shAtanam .. 12\-73\-18 (67691) shaptAste yAj~navalkyena yaj~nAnAM hitamIhatA . brahmiShThAnAM variShThena brahmaNaH saMmate vibhoH .. 12\-73\-19 (67692) bahvR^ichaM sAmagaM chaiva vAjinaM cha vivarjayet . bahvR^icho rAShTranAshAya rAjanAshAya sAmagaH . adhvaryurbalanAshAya prokto vAjasaneyakaH .. 12\-73\-20 (67693) abrAhmaNeShu varNeShu mantrAnvAjasaneyakAn . shAntike pauShTike chaiva nityaM karmaNi varjayet .. 12\-73\-21 (67694) brAhmaNasya mahIpasya sarvathA na virodhinaH . vedAshchatvAra ityete brAhmaNA ye cha tadviduH .. 12\-73\-22 (67695) paurohitye pramANaM tu brAhmaNashcha mahIpateH . jAtyA na kShatriyaH proktaH kShatatrANaM karoti yaH .. 12\-73\-23 (67696) chAturvarNyabahiShTho.api sa eva kShatriyaH smR^itaH . bhArgavA~NgirasairmantraisteShAM karma vidhIyate .. 12\-73\-24 (67697) vaitAnaM karma yachchaiva gR^ihyakarma cha yatsmR^itam . dvijAtInAM trayANAM tu sarvakarma vidhIyate .. 12\-73\-25 (67698) rAjadharmapravR^ittAnAM hitArthaM trImi kArayet . shAntikaM pauShTikaM chaiva tathA.abhicharaNaM cha yat .. 12\-73\-26 (67699) agniShTomamukhairyaj~nairdUShitA bhUpakarmabhiH . na samyakphalamR^ichChanti ye yajanti dvijAtayaH .. 12\-73\-27 (67700) paurohityaM tu kurvANA nAshaM yAsyanti bhUbhR^itAm . yaj~nakarmANi kurvANA R^itvijastu virodhinaH .. 12\-73\-28 (67701) brahmakShatravishaH sarve paurohitye vivarjitAH . tadabhAve cha pArakyaM nirdiShTaM rAjakarmasu .. 12\-73\-29 (67702) R^iShiNA yAj~navalkyena tattathA na tadanyathA . bhArgavA~NgirasAM vede kR^itavidyaH ShaDa~Ngavit .. 12\-73\-30 (67703) yaj~nakarmavidhij~nastu vidhij~naH pauShTikeShu cha . aShTAdashavikalpAnAM vidhij~naH shAntikarmaNAm .. 12\-73\-31 (67704) sarvarogavihInashcha saMyataH saMyatendriyaH . shvitrakuShThakShayakShINairgrahApasmAradUShitaiH .. 12\-73\-32 (67705) ashastairvAtaduShTaishcha dUrasthaiH saMvadennR^ipaH . rogiNaM R^itvijaM chaiva varjayechcha purohitam .. 12\-73\-33 (67706) nachAnyasya kR^itaM yena paurohityaM kadAchana . yasya yAjyo mR^itashchaiva bhraShTaH pravrajito yathA .. 12\-73\-34 (67707) yuddhe parAjitashchaiva sarvAMstAnvarjayennR^ipaH . nakShatrasyAnukUlyena yaH saMjAto nareshvaraH .. 12\-73\-35 (67708) rAjashAstravinItashcha shreyAnrAj~naH purohitaH . adhanyAnAM nimittAnAmutpAtAnAmathArthavit .. 12\-73\-36 (67709) shatrupakShakShayaj~nashcha shreyAnrAj~naH purohitaH . vAjinaM tadabhAve cha charakAdhvaryavAnapi .. 12\-73\-37 (67710) bahvR^ichaM sAmagaM chaiva nItishAstrakR^itashramAn . kR^itino.atharvaNo vede sthApayettu purohitAn .. 12\-73\-38 (67711) hiMsAli~NgA hi nirdiShTA mantrA vaitAnikairdvijaiH . na tAnuchchArayetprAj~naH kShAtradharmavirodhinaH .. 12\-73\-39 (67712) prajAguNAH purodhAshcha purohitaguNAH prajAH.' rAjA vai saguNo yeShAM kushalaM teShu sarvashaH .. 12\-73\-40 (67713) ubhau prajA vardhayato devAnpUrvAparAnpitR^In . yau bhavetAM sthitau dharme shraddheyau sutapasvinau .. 12\-73\-41 (67714) parasparasya suhR^idau vihitau samachetasau . brahmakShatrasya samAnAtprajA sukhamavApnuyAt .. 12\-73\-42 (67715) vimAnanAttayoreva prajA nashyeyureva hi . brahmakShatraM hi sarvAsAM prajAnAM mUlamuchyate .. 12\-73\-43 (67716) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . ailakashyapasaMvAdaM taM nibodha yudhiShThira .. 12\-73\-44 (67717) aila uvAcha. 12\-73\-45x (5514) yadA hi brahma prajahAti kShatraM kShatraM yadA vA prajahAti brahma . anvagbalaM katame.asminbhajante tathA balaM katame.asmindhriyante .. 12\-73\-45 (67718) kashyapa uvAcha. 12\-73\-46x (5515) dvidhA hi rAShTraM bhavati kShatriyasya brahma kShatraM yatra virudhyatIha . anvagbalaM dasyavastadbhajante tathA varNaM tatra vidanti santaH .. 12\-73\-46 (67719) naiShAM brahma cha vardhate nota putrA na gargaro mathyate no jayante . naiShAM putrA devamadhIyate cha yadA brahma kShatriyAH saMtyajanti .. 12\-73\-47 (67720) naiShAmartho vardhate jAtu gehe nAdhIyate tatprajA no yajante . apadhvastA dasyubhUtA bhavanti ye brAhmaNAnkShatriyAH saMtyajanti .. 12\-73\-48 (67721) etau hi nityaM saMyuktAvitaretaradhAraNe . kShatraM vai brahmaNo yoniryoniH kShatrasya vai dvijaH .. 12\-73\-49 (67722) ubhAvetau nityamabhiprapannau saMprApaturmahatIM saMpratiShThAm . tayoH sandhirbhidyate chetpurANa stataH sarvaM bhavati hi saMpramUDham .. 12\-73\-50 (67723) nAtra pAraM labhate pAragAmI mahodadhau nauriva saMprabhinnA . chAturvaNyaM bhavati hi saMpramUDhaM prajAstataH kShayasaMsthA bhavanti .. 12\-73\-51 (67724) brahmavR^ikSho rakShyamANo madhu hema cha varShati . arakShyamANaH satatamashru pApaM cha varShati .. 12\-73\-52 (67725) abrahmachArI charaNAdapeto yadA brahma brahmaNi trANamichChet . Ashcharyato varShati tatra deva statrAbhIkShNaM duShprabhAshchAvishanti .. 12\-73\-53 (67726) striyaM hatvA brAhmaNaM vA.api pApaH sabhAyAM yatra labhate sAdhuvAdam . rAj~naH sakAshe na vibheti chApi tato bhayaM vidyate kShatriyasya .. 12\-73\-54 (67727) pApaiH pApe kriyamANe.ativelaM tato rudro jAyate deva eShaH . pApaiH pApAH saMjanayanti rudraM tataH sarvAnsAdhvasAdhUnhinasti .. 12\-73\-55 (67728) aila uvAcha. 12\-73\-56x (5516) kuto rudraH kIdR^isho vA.api rudraH satvaiH satvaM dR^ishyate vadhyamAnam . etatsarvaM kashyapa me prachakShva yato rudro jAyate deva eShaH .. 12\-73\-56 (67729) kashyapa uvAcha. 12\-73\-57x (5517) AtmA rudro hR^idaye mAnavAnAM svaM svaM dehaM paradehaM cha hanti . vAtotpAtaiH sadR^ishaM rudramAhu rdevaM jImUtaiH sadR^ishaM rUpamasya .. 12\-73\-57 (67730) aila uvAcha. 12\-73\-58x (5518) na vai vAtaH parivR^iNoti kashchi nna jImUto varShati tatra devaH . tathA yukto dR^ishyate mAnuSheShu kAmadveShAdvadhyate muhyate cha .. 12\-73\-58 (67731) kashyapa uvAcha. 12\-73\-59x (5519) yathaikagehAjjAtavedAH pradIptaH kR^itsnaM grAmaM dahate cha tvarAvAn . vimohanaM kurute deva epa tataH sarvaM spR^ishyate puNyapApaiH .. 12\-73\-59 (67732) aila uvAcha. 12\-73\-60x (5520) yadi daNDaH spR^ishate.apuNyapApaM pApaM pApe kriyamANe visheShAt . kasya hetoH sukR^itaM nAma kuryA dduShkR^itaM vA kasya hetorna kuryAt .. 12\-73\-60 (67733) kashyapa uvAcha. 12\-73\-61x (5521) asaMtyAgAtpApakR^itAmapApAM stulyo daNDaH spR^ishate mishrabhAvAt . shuShkeNArdraM dahyate mishrabhAvA nna mishraH syAtpApakR^idbhiH kathaMchit .. 12\-73\-61 (67734) aila uvAcha. 12\-73\-62x (5522) sAdhvasAdhUndhArayatIha bhUmiH sAdhvasAdhUMstApayatIha sUryaH . sAdhvasAdhUMshchApi vAtIha vAyu rApastathA sAdhvasAdhUnvahanti .. 12\-73\-62 (67735) kashyapa uvAcha. 12\-73\-63x (5523) evamasminvartate loka eSha nAmutraivaM vartate rAjaputra . pretyaitayorantarAvAnvisheSho yo vai puNyaM charate yashcha pApam .. 12\-73\-63 (67736) puNyasya loko madhumAnghR^itArchi rhiraNyajyotiramR^itasya nAbhiH . tatra pretya modate brahmachArI na tatra mR^ityurna jarA nota duHkham .. 12\-73\-64 (67737) pApasya loko nirayo.aprakAsho nityaM duHkhaM shokabhUyiShThameva . tatrAtmAnaM shochati pApakarmA vahvIH samAH pratapannapratiShThaH .. 12\-73\-65 (67738) mithobhedAdbrAhmaNakShatriyANAM prajA duHkhaM duHsahaM chAvishanti . evaM j~nAtvA kArya eveha vidvAn purohito naikavidyo nR^ipeNa .. 12\-73\-66 (67739) taM chaiva labdhvAbhiShi~nchettathA dharmo vidhIyate . agraM hi brAhmaNaH proktaM sarvasyaiveha dharmataH .. 12\-73\-67 (67740) pUrvaM hi brahmaNaH sR^iShTiriti brahmavido viduH . jyeShThenAbhijanenAsya prAptaM pUrvaM yaduttamam .. 12\-73\-68 (67741) tasmAnmAnyashcha pUjyashcha brAhmaNaH prasR^itAgrabhuk . sarvaM shreShThaM vishiShTaM cha nivedyaM tasya dhImataH .. 12\-73\-69 (67742) avashyametatkartavyaM rAj~nA balavatA.api hi . brahma vardhayati kShatraM kShatrato brahma vardhate . rAj~naH sarvasya chAnyasya svAmI rAj~naH purohitaH .. .. 12\-73\-70 (67743) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trisaptatitamo.adhyAyaH .. 73\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-73\-14 nirNude mochayet . rAjAnamiti sheShaH .. 12\-73\-46 kShatra kartR^i . tatra kShatre santaH varNaM vindanti. brAhmaNAnAmavamantA mlechChajAtIyo.ayaM rAjetyanumAnAjjAnanti. yathoktaMbhogena j~nAyate karma karmaNA j~nAyate janiriti. tathA balaM tadbhiyante cha santa iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-73\-50 abhiprapannau anyonyasharaNau . kShatrasharaNaM brahma tapasyati brahmasharaNaM kShatraM jayatIti bhAvaH .. 12\-73\-52 madhu sukham . ashru duHkham. pApaM narakam .. 12\-73\-53 brahma brAhmaNajAtiH . brahmacharaNAdapetatvAdabrahmachArI vedAdhyayanashUnyaH san trANaM rakShaNaM ichChettadA devastatra Ashcharyato varShati. tatra varShaH atyantaM durlabhamityarthaH .. 12\-73\-55 rudro hiMsraH . devo rAjA. rudraM kalim .. 12\-73\-57 mAnavAnAM hR^idaye ya AtmA jIvo.asti sa eva rudraH saMhartA bhavati . nanu kutaH shAntasyAtmano rudratvamata Aha vAteti. yathA utpAtavAta AkAshottha AkAshotthAM meghadevatAmitastato nayati garjayati vidyudashanivArINi cha tata AvirbhAvayatyevamAtmotthitAH kApnakrodhAdayaH sarvaM hiMsraM kArayantItyarthaH .. 12\-73\-58 yathA AkAshena yuktAstataH pR^ithagbhUtAH vAto meghAshcha meghapravartakadevatA cha pratyakSheNa shAstraj~nAnena cha dR^ishyante naivaM jIvo vA tadabhibhAvakaH kAmAdirvA pR^ithak dR^ishyate kiMtvAtmanyeva vahyauShNyavatkAmadveShau vartete tau chaitasya saMbandhakau mohako cha bhavata ityarthaH .. 12\-73\-59 yathA.alpo.api vahniradhikamadhikaM kAShThabhAramupAruhya kR^itsnaM grAmaM dahati tatra na kevalaM kAShThAnAM dAhakatvaM nApi kAShThAnyanupArUDhasyAgneH kiMtu tadubhayasaMghAtasyaiva . tatrApi viveke kriyamANe vahnerevopAdhyAveshAddAhakatvam. evamAtmAnamAruhyAhaMkAravahniH kAmakrodhAdivAtairuddIpito rudratvaM pratipadyate .. 12\-73\-60 apuNyapApamapyAtmAnaM yadi visheShAt kriyamANe pApe nimittabhUte sati daNDaH pApaM daNDAtmakaM pApaM gAlanatADanAdi duHkhaM kartR^i spR^ishate mohAditi bravIShi tarhi puNyakaraNaM pApavarjanaM cha shAstrachoditaM vR^ithaiva syAt .. 12\-73\-67 taM purohitaM labdhvA AtmAnaM rAjye.abhiShi~nchet .. 12\-73\-70 evaM rAj~nA visheSheNa pUjyA vai brAhmaNAH sadA iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 074 .. shrIH .. 12\.74\. adhyAyaH 74 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati muchukundacharitadR^iShTAntIkaraNena kShatrasya brahmAdhInatvasamarthanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-74\-0 (67744) `yudhiShThira uvAcha. 12\-74\-0x (5524) brahmakShatrasya sAmarthyaM kathitaM te pitAmaha . purohitaprabhAvashcha lakShaNaM cha purodhasaH .. 12\-74\-1 (67745) idAnIM shrotumichChAmi brahmakShatravinirNayam . brahmakShatraM hi sarvasya kAraNaM jagataH param . yogakShemo hi rAShTrasya tAbhyAmAyatta eva cha ..' 12\-74\-2 (67746) bhIShma uvAcha. 12\-74\-3x (5525) yogakShemo hi rAShTrasya rAjanyAyatta uchyate . yogakShemo hi rAj~no hi samAyattaH purohite .. 12\-74\-3 (67747) yatrAdR^iShTaM bhayaM brahma prajAnAM shamayatyuta . dR^iShTaM cha rAjA bAhubhyAM tadrAjyaM sukhamedhate .. 12\-74\-4 (67748) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . muchukundasya saMvAdaM rAj~no vaishravaNasya cha .. 12\-74\-5 (67749) muchukundo vijityemAM pR^ithivIM pR^ithivIpatiH . jij~nAsamAnaH sa balamabhyayAdalakAdhipam .. 12\-74\-6 (67750) tato vaishravaNo rAjA rAkShasAnasR^ijattadA . te balAnyavamR^idganta muchukundasya nairR^itAH .. 12\-74\-7 (67751) sa hanyamAne sainye sve muchukundo narAdhipaH . garhayAmAsa vidvAMsaM purohitamarindamaH .. 12\-74\-8 (67752) tata ugraM tapastaptvA vasiShTho dharmavittamaH . rakShAMsyupAvadhIttatra panthAnaM chApyavindata .. 12\-74\-9 (67753) tato vaishravaNo rAjA muchukundamagarhayat . vadhyamAneShu sainyeShu vachanaM chedamabravIt .. 12\-74\-10 (67754) dhanada uvAcha. 12\-74\-11x (5526) balavantastvayA pUrve rAjAnaH sapurohitAH . na chaivaM samavartanta yathA tvamiva vartase .. 12\-74\-11 (67755) te khalvapi kR^itAstrAshcha balavantashcha bhUmipAH . Agamya paryupAsante mAmIshaM sukhaduHkhayoH .. 12\-74\-12 (67756) yadyasti bAhuvIryaM te taddarshayitumarhasi . kiM brAhmaNabalena tvamatimAtraM pravartase .. 12\-74\-13 (67757) muchukundastataH kruddhaH pratyuvAcha dhaneshvaram . nyAyapUrvamasaMlabdhamasaMbhrAntamidaM vachaH .. 12\-74\-14 (67758) brahmakShatramidaM sR^iShTamekayoni svayaMbhuvA . pR^ithagbalavidhAnaM cha tallokaM paripAlayet .. 12\-74\-15 (67759) tapomantrabalaM nityaM brAhmaNeShu pratiShThitam . asrabAhubalaM nityaM kShatriyeShu pratiShThitam .. 12\-74\-16 (67760) tAbhyAM saMbhUya kartavyaM prajAnAM paripAlanam . tathA cha mAM pravartantaM kiM garhasyalakAdhipa .. 12\-74\-17 (67761) tato.abravIdvaishravaNo rAjAnaM sapurohitam . nAhaM rAjyamanirdiShTaM kasmaichidvidadhAmyuta .. 12\-74\-18 (67762) nAchChinde vA.apyanirdiShTamiti jAnIhi pArthiva . prashAdhi pR^ithivIM kR^itsnAM maddattAmakhilAmimAm . [evamuktaH pratyuvAcha muchukundo mahIpatiH ..] 12\-74\-19 (67763) nAhaM rAjyaM bhavaddattaM bhoktumichChAmi pArthiva . bAhuvIryArjitaM rAjyamashnIyAmiti kAmaye .. 12\-74\-20 (67764) bhIShma uvAcha. 12\-74\-21x (5527) tato vaishravaNo rAjA vismayaM paramaM yayau . kShatradharme sthitaM dR^iShTvA muchukundamarindamam .. 12\-74\-21 (67765) tato rAjA muchukundaH sonvashAsadvasuMdharAm . bAhuvIryArjitAM samyakkShatradharmamanuvrataH .. 12\-74\-22 (67766) evaM yo brahmavidrAjA brahmapUrvaM pravartate . sa bhu~Nkte vijitAmuvIM yashashcha mahadashnute .. 12\-74\-23 (67767) nityodakI brAhmaNaH syAnnityashastrashcha kShatriyaH . tayorhi sarvamAyattaM yatkiMchijjagatIgatam .. 12\-74\-24 (67768) yashashcha tejashva mahIM cha kR^itsnAM prApnoti rAjanvipulAM cha kIrtim . pradhAnadharmaM nR^ipate niyachCha tathA cha dharmasya chaturthamaMsham .. .. 12\-74\-25 (67769) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chatuHsaptatitamo.adhyAyaH .. 74\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-74\-7 asR^ijadatisR^iShTavAn . Aj~nApitavAniti yAvat .. 12\-74\-11 tvayA tvattaH .. 12\-74\-25 niyachCha gR^ihANetyarthaH . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 075 .. shrIH .. 12\.75\. adhyAyaH 75 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## rAjyasvIkAre adharmAsha~NkinaM yudhiShThiraM prati bhIShmeNa tasya dhArmikatvasamarthanena tadvidhAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-75\-0 (67770) yudhiShThira uvAcha. 12\-75\-0x (5528) yayA vR^ittyA mahIpAlo vivardhayati mAnavAn . puNyAMshcha lokA~njayati tanme brUhi pitAmaha .. 12\-75\-1 (67771) bhIShma uvAcha. 12\-75\-2x (5529) dAnashIlo bhavedrAjA yaj~nashIlashcha bhArata . upavAsatapaH shIlaH prajAnAM pAlane rataH .. 12\-75\-2 (67772) sarvAshchaiva prajA nityaM rAjA dharmeNa pAlayan . utthAnena pradAnena pUjayechchApi dhArmikAn .. 12\-75\-3 (67773) rAj~nA hi pUjito dharmastataH sarvatra pUjyate . yadyadAcharate rAjA tatprajAnAM sma rochate .. 12\-75\-4 (67774) nityamudyatadaNDashcha bhavenmR^ityurivAriShu . nihanyAtsarvato dasyUnna rAj~no dasyuShu kShamA .. 12\-75\-5 (67775) yaM hi dharmaM charantIha prajA rAj~nA surakShitAH . chaturthaM tasya dharmasya rAjA bhAgaM cha vindati .. 12\-75\-6 (67776) yadadhIte yaddadAti ya~njuhoti yadarchati . rAjA chaturthabhAktasya prajA dharmeNa pAlayan .. 12\-75\-7 (67777) yadrAShTro.akushalaM kiMchidrAj~no rakShayataH prajAH . chaturthaM tasya pApasya rAjA bhArata vindati .. 12\-75\-8 (67778) apyAhuH sarvameveti bhUyo.ardhamiti nishchayaH . karmaNA pR^ithivIpAla nR^ishaMso.anR^itavAgapi .. 12\-75\-9 (67779) tAdR^ishAtkilbipAdrAjA shR^iNu yena pramuchyate . pratyAhartumashakyaM syAddhanaM chorairhR^itaM yadi . tatsvakoshAtpradeyaM syAdashaktenopajIvataH .. 12\-75\-10 (67780) sarvavarNaiH sadA rakShyaM brahmasvaM brAhmaNA yathA . na stheyaM viShaye tena yo.apakuryAddvijAtiShu .. 12\-75\-11 (67781) brahmasve rakShyamANe tu sarvaM bhavati rakShitam . teShAM prasAde nirvR^itte kR^itakR^ityo bhavennR^ipaH .. 12\-75\-12 (67782) parjanyamiva bhUtAni mahAdrumamiva dvijAH . narAstamupajIvanti nR^ipaM sarvArthasAdhakam .. 12\-75\-13 (67783) na hi kAmAtmanA rAj~nA satataM shaThabuddhinA . nR^ishaMnenAtilubdhena shakyaM pAlayituM prajAH .. 12\-75\-14 (67784) yudhiShThira uvAcha. 12\-75\-15x (5530) nAhaM rAjyasukhAnveShI rAjyamichChAmyapi kShaNam . dharmArthaM rochaye rAjyaM dharmashchAtra na vidyate .. 12\-75\-15 (67785) tadala mama rAjyena yatra dharmo na vidyate . vanameva gamiShyAmi tasmAddharmachikIrShayA .. 12\-75\-16 (67786) tatra medhyeShvaraNyeShu nyastadaNDo jitendriyaH . dharmamArAdhayiShyAmi munirmUlaphalAshanaH .. 12\-75\-17 (67787) bhIShma uvAcha. 12\-75\-18x (5531) vedAhaM tava yA buddhirAnR^ishaMsye.aguNaiva sA . na cha nityAnR^ishaMsena shakyaM rAjyamupAsitum .. 12\-75\-18 (67788) sadaiva tvAM mR^idupraj~namatyAryamatidhArmikam . klIbaM dharmaghR^iNAyuktaM na loko bahumanyate .. 12\-75\-19 (67789) rAjadharmamavekShasva pitR^ipaitAmahochitam . naitadrAj~nAmatho vR^ittaM yathA tvaM sthAtumichChasi .. 12\-75\-20 (67790) na hi vaiklavyasaMsR^iShTamAnR^ishaMsyamihAsthitaH . prajApAlanasaMbhUtaM prApto dharmaphalaM hyasi .. 12\-75\-21 (67791) na hyetAmAshiShaM pANDurna cha kuntyabhyabhAShata . `vichitravIryo dharmAtmA chitravIryo narAdhipaH .. 12\-75\-22 (67792) shantanushcha mahIpAlaH sarvakShatrasya pUjitaH.' tavaitAM prAj~natAM tAta yathA charasi medhayA .. 12\-75\-23 (67793) shauryaM balaM cha satyaM cha pitA tava sadA.abravIt . mahattvaM balamaudAryaM bhavataH kuntyayAchata .. 12\-75\-24 (67794) nityaM svAhA svadhA nityaM chobhe mAnuShadaivate . putreShvAshAsate nityaM pitaro daivatAni cha .. 12\-75\-25 (67795) dAnamadhyayanaM yaj~naM prajAnAM paripAlanam . dharmyametadadharmyaM vA janmanaivAbhyajAyathAH .. 12\-75\-26 (67796) kule dhuri cha yuktAnAM vahatAM bhAramIdR^isham . sIdatAmapi kaunteya kIrtirna parihIyate .. 12\-75\-27 (67797) samantato vinIto yo vahatyaskhalito hi saH . nirdoShakarmavachanAtsiddhiH karmaNa eva sA .. 12\-75\-28 (67798) naikAnte vinipAte.api viharediha kashchana . dharmI gR^ihI vA rAjA vA brahmachAryathavA dvijaH .. 12\-75\-29 (67799) alpaM hi sArabhUyiShThaM yatkarmodArameva tat . kR^itamevAkR^itAchChreyo na pApIyo.asya karmaNaH .. 12\-75\-30 (67800) yadA kulIno dharmaj~naH prApnotyaishvaryamuttamam . yogakShemastadA rAj~naH kushalAyaiva kalpate .. 12\-75\-31 (67801) dAnenAnyaM balenAnyamanyaM sUnR^itayA girA . sarvataH pratigR^ihNIyAdrAjyaM prApyeha dhArmikaH .. 12\-75\-32 (67802) yaM hi vaidyAH kule jAtA hyavR^ittibhayapIDitAH . prApya tR^iptAH pratiShThanti dharmaH ko.abhyadhikastataH .. 12\-75\-33 (67803) yudhiShThira uvAcha. 12\-75\-34x (5532) kiM nvataH paramaM svargyaM kA tataH prItiruttamA . kiM tataH paramaishvaryaM brUhi me yadi pashyasi .. 12\-75\-34 (67804) bhIShma uvAcha. 12\-75\-35x (5533) yasminbhayArditAH santaH kShemaM vindantyapi kShaNam . sa svargajittamo.asmAkaM satyametadbravImi te .. 12\-75\-35 (67805) tvameva prItimAMstasmAtkurUNAM kurusattama . bhava rAjA jaya svargaM sato rakShA.asato jahi .. 12\-75\-36 (67806) anu tvAM tAta jIvantu suhR^idaH sAdhubhiH saha . parjanyamiva bhUtAni svAdudrumamiva dvijAH .. 12\-75\-37 (67807) dhR^iShTaM shUraM prahartAramanR^ishaMsaM jitendriyam . vatsalaM saMvibhaktAramupajIvantu bAndhavAH .. .. 12\-75\-38 (67808) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchasaptatitamo.adhyAyaH .. 75\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-75\-5 na kAmAtkasyachitkShamediti jha.pAThaH .. 12\-75\-7 yadadhIte brAhmaNAdiH .. 12\-75\-10 ashaktena rAj~nA upajIvataH dhanopajIvino vaNijAdeH .. 12\-75\-32 pratigR^ihNIyAdvashIkuryAt .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 076 .. shrIH .. 12\.76\. adhyAyaH 76 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNAnAM niShiddhakarmakathanam rAjadharmakathanaM cha .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-76\-0 (67809) yudhiShThira uvAcha. 12\-76\-0x (5534) svakarmaNyapare yuktAstathaivAnye vikarmaNi . teShAM visheShamAchakShva brAhmaNAnAM pitAmaha .. 12\-76\-1 (67810) bhIShma uvAcha. 12\-76\-2x (5535) vidyAlakShaNasaMpannAH sarvatrAmnAyadarshinaH . ete brahmasamA rAjanbrAhmaNAH parikIrtitAH .. 12\-76\-2 (67811) R^itvigAchAryasaMpannAH sveShu karmasvavasthitAH . ete devasamA rAjanbrAhmaNAnAM bhavantyuta .. 12\-76\-3 (67812) `go.ajAvimahiShANAM cha baDavAnAM cha poShakAH . vR^ittyarthaM pratipadyante tAnvaishyAnsaMprachakShate .. 12\-76\-4 (67813) aishvaryakAmA ye chApi sAmipA vA.api bhArata . nigrahAnugraharatAMstAndvijAnkShatriyAnviduH .. 12\-76\-5 (67814) ashvArohA gajArohA rathino.atha padAtayaH . ete vaishyasamA rAjanbrAhmaNAnAM bhavantyuta .. 12\-76\-6 (67815) janmakarmavihInA ye kadaryA brahmabandhavaH . ete shUdrasamA rAjanbrAhmaNAnAM bhavantyuta .. 12\-76\-7 (67816) ashrotriyAH sarve ete sarve chAnAhitAgnayaH . tAnsarvAndhArmiko rAjA baliM viShTiM cha kArayet .. 12\-76\-8 (67817) AhvAyakA devalakA nAkShatrA grAmayAjakAH . ete brAhmaNachANDAlA mahApathikapa~nchamAH .. 12\-76\-9 (67818) [R^itvikpurohito mantrI dUto vArtAnukarShakaH . ete kShatrasamA rAjanbrAhmaNAnAM bhavantyuta ..] 12\-76\-10 (67819) `mlechChadeshAshcha ye kechitpApairadhyuShitA naraiH . gatvA tu brAhmaNastAMshcha chaNDAlaH pretya cheha cha .. 12\-76\-11 (67820) vrAtyAnmlechChAMshcha shUdrAMshcha yAjayitvA dvijAdhamaH . akIrtimiha saMprApya narakaM pratipadyate .. 12\-76\-12 (67821) mahAvR^indasamudrAbhyAM paryAyeNaikaviMshatim . brAhmaNo R^igyajuH sAmnAM mUDhaH kR^itvA tu viplavam .. 12\-76\-13 (67822) kalpamekaM kR^imistho.atha nAnAviShThAsu jAyate . vrAtye mlechChe tathA shUdre taskare pattite.ashuchau .. 12\-76\-14 (67823) kudeshe cha surApe cha brahmaghne vR^iShalIpatau . anadhIteShu sarvatra bhu~njAne yatra tatra vA .. 12\-76\-15 (67824) vAlastrIvR^iddhahantushcha mAtApitrorgurostathA . mitradruhi kR^itaghne cha goghne chaiva kathaMchana .. 12\-76\-16 (67825) putraghAtini shatrau cha na mantrAdyAjayeddvijaH . sa teShAM viplavaH prokto mantravidbhiH sanAtanaiH .. 12\-76\-17 (67826) yadi vipro videshasthastIrthayAtrAM gato.api vA . yadi bhItaH prapanno vA kudeshaM shauchavarjitam .. 12\-76\-18 (67827) susayataH shuchirbhutvA mantrAnuchchArayeddvijaH . ArtashchochchArayenmantramArtatrANaparo.athavA . hIneShvapi prayu~njAno nAsau viplAvakaH smR^itaH .. 12\-76\-19 (67828) krUrakarmA vikarmA vA karmabhirva~nchito.athavA . tattvavittarate pApaM shIlavAnsayatendriyaH .. ' 12\-76\-20 (67829) etebhyo balimAdadyAddhInakosho mahIpatiH . R^ite brahmasamebhyashcha devakalpebhya eva cha .. 12\-76\-21 (67830) abrAhmaNAnAM vittasya svAmI rAjeti naH shrutiH . brAhmaNAnAM cha yekechidvikarmasthA iti shrutiH . `prAguktAMshchApyanuktAMshcha sarvAstAndApayetkarAn' 12\-76\-22 (67831) vikarmasthAshcha nopekShyA viprA rAj~nA kathaMchana . niyamyAH saMvibhajyAshcha dharmAnugrahakAmyayA .. 12\-76\-23 (67832) yasya sma viShaye rAj~naH steno bhavati vai dvijaH . rAj~na evAparAdhaM taM manyante tadvido janAH .. 12\-76\-24 (67833) avR^ittyA yo bhavetsteno vedavitsnAtakastathA . rAjansa rAj~nA bhartavya iti vedavido viduH .. 12\-76\-25 (67834) sa chennApi nivarteta kR^itavR^ittiH parantapa . tato nirvAsanIyaH syAttasmAddeshAtsabAndhavaH .. 12\-76\-26 (67835) `yaj~naH shrutamapaishunyamarhisA.atithipUjanam . damaH satyaM tapo dAnametadbrAhmaNalakShaNam ..' .. 12\-76\-27 (67836) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaTsaptatitamo.adhyAyaH .. 76\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-76\-3 R^igyajuHsAmasaMpannAH iti jha . pAThaH .. 12\-76\-7 janmakarmajanmochitakarma tena vihInAH .. 12\-76\-8 baliM karavAnam . viShTiMvinA vetanaM rAjasevAm .. 12\-76\-9 AhvAyakA dharmAdhikAriNaH . devalakA vetanena devapUjAkartAraH. mahApathikaH samudre nauyAnena gachChan. yadvA mahApathi shulkagrAhakaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 077 .. shrIH .. 12\.77\. adhyAyaH 77 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kekayarAjopAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-77\-0 (67837) yudhiShThira uvAcha. 12\-77\-0x (5536) keShAM prabhavate rAjA vittasya bharatarShabha . kayA cha vR^ittyA varteta tanme brUhi pitAmaha .. 12\-77\-1 (67838) bhIShma uvAcha. 12\-77\-2x (5537) abrAhmaNAnAM vittasya svAmI rAjeti vaidikam . brAhmaNAnAM cha ye kechidvikarmasthA bhavantyuta .. 12\-77\-2 (67839) vikarmasthAshcha nopekShyA viprA rAj~nA kathaMchana . iti rAj~nAM purAvR^ittamabhijalpanti sAdhavaH .. 12\-77\-3 (67840) yasya sma viShaye rAj~naH steno bhavati vai dvijaH . rAj~na evAparAdhaM taM manyante kilviShaM nR^ipa .. 12\-77\-4 (67841) abhishastamivAtmAnaM manyante tena karmaNA . tasmAdrAjarShayaH sarve brAhmaNAnanvapAlayan .. 12\-77\-5 (67842) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gItaM kekayarAjena hiyamANena rakShasA .. 12\-77\-6 (67843) kekayAnAmadhipatiM rakSho jagrAha dAruNam . svAdhyAyenAnvitaM rAjannaraNye saMshitavratam .. 12\-77\-7 (67844) rAjovAcha. 12\-77\-8x (5538) na me steno janapade na kadaryo na madyapaH . nAnAhitAgnirnAyajvA mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-8 (67845) na cha me brAhmaNo.avidvAnnAvratI nApyasomapaH . dvijAtirviShaye mahyaM mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-9 (67846) nAnAptadakShiNairyaj~nairyajante viShaye mama . nAdhIte chAvratI kashchinmA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-10 (67847) adhyApayantyadhIyante yajante yAjayanti cha . dadati pratigR^ihNanti ShaTsu karmasvavasthitAH .. 12\-77\-11 (67848) pUjitAH saMvibhaktAshcha mR^idavaH satyavAdinaH . brAhmaNA me svakarmasthA mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-12 (67849) na yAchante prayachChanti satyadharmavishAradAH . nAdhyApayantyadhIyante yajante yAjayanti na .. 12\-77\-13 (67850) brAhmaNAnparirakShanti sa~NgrAmeShvapalAyinaH . kShatriyA me svakarmasthA mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-14 (67851) kR^iShigorakShavANijyamupajIvantyamAyayA . apramattAH kriyAvantaH suvR^ittAH satyavAdinaH .. 12\-77\-15 (67852) saMvibhAgaM damaM shauchaM sauhR^idaM cha vyapAshritAH . mama vaishyAH svakarmasthA mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-16 (67853) trInvarNAnupatiShThante yathAvadanasUyakAH . mama shUdrAH svakarmasthA mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-17 (67854) kR^ipaNAnAthavR^iddhAnAM durbalAturayoShitAm . saMvibhaktA.asmi sarveShAM mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-18 (67855) kulAnurUpadharmANAM prasthitAnAM yathAvidhi . avyuchChettA.asmi sarveShAM mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-19 (67856) tapasvino me viShaye pUjitAH paripAlitAH . saMvibhaktAshcha satkR^itya mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-20 (67857) nAsaMvibhajya bhoktA.asmi na vishAmi parastriyam . svatantro jAtu na krIDe mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-21 (67858) nAbrahmachArI bhikShAvAnbhikShurvA brahmacharyavAn . anR^itvijA hutaM nAsti mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-22 (67859) `kR^itaM rAjyaM mayA sarvaM rAjyasthenApi kAryavat . nAhaM vyutkrAmitaH satyAnmA mamAntaramAvishaH .. ' 12\-77\-23 (67860) nAvajAnAmyahaM vaidyAnna vR^iddhAnna tapasvinaH . rAShTre svapati jAgarmi mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-24 (67861) `shuklakarmAsmi sarvatra na durgatibhayaM mama . dharmachArI gR^ihasthashcha mA mamAntaramAvishaH ..' 12\-77\-25 (67862) vedAdhyayanasaMpannastapasvI satyadharmavit . svAmI sarvasya rAShTrasya dhImAnmama purohitaH .. 12\-77\-26 (67863) dAnena divyAnabhivA~nChAmi lokAn satyenAtha brAhmaNAnAM cha guptyA . shushrUShayA chApi gurUnupaimi na me bhayaM vidyate rAkShasebhyaH .. 12\-77\-27 (67864) na me rAShTre vidhavA brahmabandhu rna brAhmaNaH kitavo nota choraH . nAyAjyayAjI na cha pApakarmA na me bhayaM vidyate rAkShasebhyaH .. 12\-77\-28 (67865) na me shastrairanirbhinnaM gAtre vdya~Ngulamantaram . dharmArthaM yudhyamAnasya mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-29 (67866) gobrAhmaNebhyo yaj~nebhyo nityaM svastyayanaM mama . AshAsate janA rAShTre mA mamAntaramAvishaH .. 12\-77\-30 (67867) rAkShasa uvAcha. 12\-77\-31x (5539) `nArINAM vyabhichArAchcha anyAyAchcha mahIkShitAm . viprANAM karmadoShAchcha prajAnAM jAyate bhayam .. 12\-77\-31 (67868) avR^iShTirmArako doShaH satataM kShudbhayAni cha . vigrahashcha sadA tasmindeshe bhavati dAruNaH .. 12\-77\-32 (67869) yakSharakShaHpishAchebhyo nAsurebhyaH kathaMchana . bhayamutpadyate tatra yatra viprAH susaMyatAH .. 12\-77\-33 (67870) gandharvApsarasaH siddhAH pannagAshcha sarIsR^ipAH . mAnavAnna jighAMsanti yatra nAryaH pativratAH .. 12\-77\-34 (67871) brAhmaNaH kShatriyA vaishyA yatra shUdrAshcha dhArmikAH . nA.anAvR^iShTibhayaM tatra na durbhikShaM na vibhramaH .. 12\-77\-35 (67872) dhArmiko yatra bhUpAlo na tatrAsti parAbhavaH . utpAtA na cha dR^ishyante na divyA na cha mAnuShAH .. 12\-77\-36 (67873) yasmAtsarvAsvavasthAsu dharmamevAnvavekShase . tasmAtprApnuhi kaikeya gR^ihaM svasti vrajAmyaham .. 12\-77\-37 (67874) yeShAM gobrAhmaNA rakShyAH prajA rakShyAshcha kekaya . na rakSho.abhyo bhayaM teShAM kuta eva tu pAtakam .. 12\-77\-38 (67875) yeShAM purogamA viprA yeShAM brahma paraM balam . surakShitAstathA viprAste vai svargajito nR^ipAH .. 12\-77\-39 (67876) bhIShma uvAcha. 12\-77\-40x (5540) tasmAddvijAtInrakSheta te hi rakShanti rakShitAH . AshIreShAM bhavedrAjanrAj~nAM samyakpravartatAm .. 12\-77\-40 (67877) tasmAdrAj~nA visheSheNa vikarmasthA dvijAtayaH . niyamyAH saMvibhajyAshcha prajAnugrahakAraNAt .. 12\-77\-41 (67878) evaM yo vartate rAjA paurajAnapadeShviha . anubhUyeha bhadrANi prApnotIndrasalokatAm .. .. 12\-77\-42 (67879) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptasaptatitamo.adhyAyaH .. 77\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-77\-8 mAmakAntaramAvibhaH iti Ta . Da.tha. pAThaH. mAmakAntaramAvishaH iti jha. pAThaH .. 12\-77\-27 na pApakArI na cha pApavaktA iti Ta.Da.tha.da . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 078 .. shrIH .. 12\.78\. adhyAyaH 78 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNAdInAmApaddharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-78\-0 (80817) yudhiShThira uvAcha. 12\-78\-0x (6691) vyAkhyAtA rAjadharmeNa vR^ittirApatsu bhArata . kathaMchidvaishyadharmeNa jIvedvA brAhmaNo na vA .. 12\-78\-1 (80818) bhIShma uvAcha. 12\-78\-2x (6692) ashaktaH kShatradharmeNa vaishyadharmeNa vartayet . kR^iShiM gorakShyamAsthAya vyasane vR^ittisaMkShaye .. 12\-78\-2 (80819) yudhiShThira uvAcha. 12\-78\-3x (6693) kAni paNyAni vikrINansvargalokAnna hIyate . brAhmaNo vaishyadharmeNa vartayanbharatarShabha .. 12\-78\-3 (80820) bhIShma uvAcha. 12\-78\-4x (6694) surAlavaNamityetattilAnkesariNaH pashUn . vR^iShabhAnmadhu mAMsaM cha kR^itAnnaM cha yudhiShThira .. 12\-78\-4 (80821) sarvAsvavasthAsvetAni brAhmaNaH parivarjayet . eteShAM vikrayAttAta brAhmaNo narake patet .. 12\-78\-5 (80822) ajo.agnirvaruNo meShaH sUryo.ashvaH pR^ithivI virAT . dhenuryaj~nashcha somashcha na vikreyAH kathaMchana .. 12\-78\-6 (80823) pakvenAmasya nimayaM na prashaMsanti sAdhavaH . nimayetpakvamAmena bhojanArthAya bhArata .. 12\-78\-7 (80824) vayaM siddhamashiShyAmo bhavAnsAdhayatAmidam . evaM saMvIkShya samayaM nAdharmo.asti kathaMchana .. 12\-78\-8 (80825) atra te vartayiShyAmi yathA karmaH sanAtanaH . vyavahArapravR^ittAnAM tannibodha yudhiShThira .. 12\-78\-9 (80826) bhavate.ahaM dadAnIdaM bhavAnetatprayachChatu . uchito vartate dharmo na balAtsaMpravartate .. 12\-78\-10 (80827) ityevaM saMpravartante vyavahArAH purAtanaH . R^iShINAmitareShAM cha sAdhu chaitadasaMshayam .. 12\-78\-11 (80828) yudhiShThira uvAcha. 12\-78\-12x (6695) atha tAta yadA sarvAH shastramAdadate prajAH . vyutkramante svadharmebhyaH kShatrasya kShIyate balam .. 12\-78\-12 (80829) tadA trAtA tu ko nu syAtko dharmaH kiM parAyaNam . etaM me saMshayaM brUhi vistareNa pitAmaha .. 12\-78\-13 (80830) bhIShma uvAcha. 12\-78\-14x (6696) dAnena tapasA yaj~naidadroheNa damena cha . brAhmaNapramukhA varNAH kShemamichCheyurAtmanaH .. 12\-78\-14 (80831) teShAM ye vedabalinasta utthAya samantataH . rAj~no balaM vardhayeyurmahendrasyeva devatAH .. 12\-78\-15 (80832) rAj~no hi kShIyamANasya brahmaivAhuH parAyaNam . tasmAdbrAhmabalenaiva samuttheyaM vijAnatA .. 12\-78\-16 (80833) yadA tu vijayI rAjA kShemaM rAShTre.abhisandadhet . tadA varNA yathAdharmaM nivisheyuH svakarmasu .. 12\-78\-17 (80834) unmaryAde pravR^itte tu dasyubhiH saMkare kR^ite . sarve varNA na duShyeyuH shastravanto yudhiShThira .. 12\-78\-18 (80835) yudhiShThira uvAcha. 12\-78\-19x (6697) atha chetsarvataH kShatraM praduShyedbrAhmaNaM prati . kastatra brAhmaNAMstrAtA ko dharmaH kiM parAyaNam .. 12\-78\-19 (80836) bhIShma uvAcha. 12\-78\-20x (6698) tapasA brahmacharyeNa shastreNa cha balena cha . amAyayA mAyayA cha niyantavyaM tadA bhavet .. 12\-78\-20 (80837) kShatriyasyAtivR^ittasya brAhmaNeShu visheShataH . brahmaiva saMniyantR^i syAtkShatraM hi brahmasaMbhavam .. 12\-78\-21 (80838) abhdyo.agnirbrahmataH kShatramashmano lohamutthitam . teShAM sarvatragaM tejaH svasvayoniShu shAmyati .. 12\-78\-22 (80839) yadA Chinattyayo.ashmAnamagnishchApo.abhihanti cha . kShatraM cha brAhmaNaM dveShTi tadA shAmyanti te trayaH .. 12\-78\-23 (80840) tasmAdbrahmaNi shAmyanti kShatriyANAM yudhiShThira . samudIrNAnyajeyAni tejAMsi cha balAni cha .. 12\-78\-24 (80841) yudhiShThira uvAcha. 12\-78\-25x (6699) brahmavIrye mR^idUbhUte kShatravIrye cha durbale . duShTeShu sarvavarNeShu brAhmaNAnprati bhArata .. 12\-78\-25 (80842) ye tatra yuddhaM kurvanti tyaktvA jIvitamAtmanaH . `brAhmaNAnparirakShanti teShAM lokA bhavanti ke .. 12\-78\-26 (80843) bhIShma uvAcha. 12\-78\-27x (6700) brAhmaNAnparirakShanto dharmamAtmAnameva cha . manasvino manyumantaH puNyA.NllokAnvrajantyamI . brAhmaNArthaM hi sarveShAM shastragrahaNabhiShyate .. 12\-78\-27 (80844) atisviShTamadhItAnAM lokAnatitapasvinAm . anAshakAgnyAhitAnAM shUrA yAnti parAM gatim .. 12\-78\-28 (80845) brAhmaNastriShu varNeShu shastraM gR^ihNanna duShyati . eSha evAtmanastyAgo nAnyaM dharmaM vidurjanA .. 12\-78\-29 (80846) tebhyo namashcha bhadraM cha ye sharIrANi juhvati . brahmadvipo jighAMsantasteShAM no.astu salokatA .. 12\-78\-30 (80847) brahmalokajitaH svargyAnvIrAMstAnmanuravravIt . yathA.ashvamedhAvabhR^ithe snAtAH pUtA bhavantyuta . duShkR^itaH sukR^itashchaiva tathA shastrahatA raNe .. 12\-78\-31 (80848) bhavatyadharmo dharmo hi dharmo.adharmo bhavatyuta . kAraNAddeshakAlasya deshaH kAlaH sa tAdR^ishaH .. 12\-78\-32 (80849) maitrAH krUrANi kurvanto jayanti svargamuttamam . dharmyAH pApAni kurvANA gachChanti paramAM gatim .. 12\-78\-33 (80850) brAhmaNastriShu kAleShu shastraM gR^ihNanna duShyati . AtmatrANe dasyudoShe sarvasvaharaNe tathA .. 12\-78\-34 (80851) yudhiShThira uvAcha. 12\-78\-35x (6701) abhyutthite dasyubale kShatrArthe varNasa~Nkare . saMpramUDheShu varNeShu yadanyo.abhibhavedvalI .. 12\-78\-35 (80852) brAhmaNo yadi vA vaishyaH shUdro vA rAjasattama . dasyubhyo yaH prajA rakSheddaNDaM dharmeNa dhArayet .. 12\-78\-36 (80853) bhIShma uvAcha. 12\-78\-37x (6702) kAryaM kuryAnna vA kuryAtsa vAryo vA bhavenna vA . na sma shastraM gR^ihItavyamanyatra kShatrabandhutaH .. 12\-78\-37 (80854) apAre yo bhavetpAramaplaveH yaH plavo bhavet . shUdro vA yadi vA.apyanyaH sarvathA mAnamarhati .. 12\-78\-38 (80855) yamAshritya narA rAjanvartayeyuryathAsukham . anAthAstapyamAnAshcha dasyubhiH paripIDitAH .. 12\-78\-39 (80856) tameva pUjayeyuste prItyA svamiva bAndhavam . yahaddhyabhIShTaM kauravya kartA sanmAnamarhati .. 12\-78\-40 (80857) kimanaDuhA yo na vahetkiM dhenvA vA.apyadugdhayA . bandhyayA bhAryayA ko.arthaH ko.artho rAj~nA.apyarakShatA .. 12\-78\-41 (80858) yathA dArumayo hastI yathA charmamayo mR^igaH . yathA hyadakShaH puruShaH pathi kShetraM yathoparam .. 12\-78\-42 (80859) yathA vipro.anadhIyAno rAjA yashcha na rakShitA . megho na varShate yashcha sarva eva nirarthakAH .. 12\-78\-43 (80860) nityaM yastu sato rakShedasatashcha nivartayet . sa eva rAjA kartavyastena sarvamidaM dhR^itam .. .. 12\-78\-44 (80861) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTasaptatitamo.adhyAyaH .. 78\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-78\-4 kesariNaH ashvAn . pashUngojAvimahiShAdIn. kR^itAnnaM pakvamannam .. 12\-78\-6 virAT annam .. 12\-78\-7 pakvenAmasya vinimaye pakvado duShyati natvAmada ityarthaH .. 12\-78\-8 idamapyapavadati vayamiti . nimayam iti jha. pAThaH .. 12\-78\-19 kastasya brAhmaNastrAteti jha . pAThaH .. 12\-78\-29 evamevAtmanastyAgAnnAnyaM iti jha . pAThaH .. 12\-78\-30 no.asmAkam .. 12\-78\-33 maitrA utta~NkaparAsharAdayaH . krUrANi sarparAkShasasatrAdIni. dharmyA dharmAdanapetAH kShatriyAH. pApAni pararAShTrAvamardAdIni. adharmasya dharmatvena udAharaNadvayamuktam. idamevA.arhisAkhyadharmAshraye.adharmarUpamapi bhavatIti j~neyam .. 12\-78\-41 kiM tairye.anaDuho nohyAH iti jha . pAThaH .. 12\-78\-42 yadAhyanarthaH ShaNDho vA pArtha kShetraM iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 079 .. shrIH .. 12\.79\. adhyAyaH 79 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati R^itviglakShaNAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-79\-0 (67880) yudhiShThira uvAcha. 12\-79\-0x (5541) kva samarthAH kathaMshIlA R^itvijaH syuH pitAmaha . kathaMvidhAshcha rAjendra tadbrUhi vadatAM vara .. 12\-79\-1 (67881) bhIShma uvAcha. 12\-79\-2x (5542) pratikarmaparA rAjanvR^ittirasya vidhIyate . ChandaH sAmAdi vij~nAya dvijAnAM shrutamevacha .. 12\-79\-2 (67882) ye tvekaratayo nityaM dhIrAshcha priyavAdinaH . parasparasya suhR^idaH samantAtsamadarshinaH .. 12\-79\-3 (67883) AnR^ishaMsyaM satyavAkyamahiMsA dama Arjavam . adroho.anabhimAnashcha hrIstitikShA damaH shamaH .. 12\-79\-4 (67884) `yasminnetAni dR^ishyante sa purohita uchyate.' dhImAnsatyadhR^itirdAnto bhUtAnAmavihiMsakaH . akAmadveShasaMyuktastribhiH shuklaiH samanvitaH .. 12\-79\-5 (67885) ahiMsako j~nAnatR^iptaH sa brahmAsanamarhati . ete mahartvijastAta sarve mAnyA yathArhataH .. 12\-79\-6 (67886) yudhiShThira uvAcha. 12\-79\-7x (5543) yadidaM vedavachanaM dakShiNAsu vidhIyate . idaM deyamidaM deyaM na kvachivdyavatiShThate .. 12\-79\-7 (67887) deyaM pratidhanaM shAstramApaddharmA na shAstrataH . Aj~nA shAstrasya ghore yaM na shaktiM samavekShate .. 12\-79\-8 (67888) shraddhAmAlambya yaShTavyamityeShA vaidikI shrutiH . mithyopetasya yaj~nasya kimu shraddhA kariShyati .. 12\-79\-9 (67889) bhIShma uvAcha. 12\-79\-10x (5544) na vedAnAM paribhavAnna shAThyena na mAyayA . kashchinmahadavApnoti mA te bhUdbuddhirIdR^ishI .. 12\-79\-10 (67890) yaj~nA~NgaM dakShiNA tAta mantrANAM paribR^iMhaNam . na mantrA dakShiNAhInAstArayanti kathaMchana .. 12\-79\-11 (67891) shaktistu pUrNapAtreNa saMmitA nAvamA bhavet . avashyaM tAta yaShTavyaM tribhirvarNairthathAbalam .. 12\-79\-12 (67892) somo rAjA brAhmaNAnAmityeShA vaidikI shrutiH . taM cha vikretumichChanti na tathA vR^ittiriShyate .. 12\-79\-13 (67893) tena krItena dharmeNa tato yaj~naH pratAyate . ityevaM dharmamAkhyAtamR^iShibhirdharmakovidaiH .. 12\-79\-14 (67894) pumAnyaj~nashcha somashcha nyAyavR^itto yadA bhavet . anyAyavR^ittaH puruSho na parasya na chAtmanaH .. 12\-79\-15 (67895) sharIraM yaj~napAtrANi ityeShA shrUyate shrutiH . tAni samyakpraNItAni brAhmaNAnAM mahAtmanAm .. 12\-79\-16 (67896) tapo yaj~nAdapi shreShThamityeShA paramA shrutiH . tatte tapaH pravakShyAmi vidvaMstadapi me shR^iNu .. 12\-79\-17 (67897) ahiMsA satyavachanamAnR^ishaMsyaM damo ghR^iNA . etattapo vidurdhIrA na sharIrasya shoShaNam .. 12\-79\-18 (67898) aprAmANyaM cha vedAnAM shAstrANAM chAtila~Nghanam . avyavasthA cha sarvatra tadvai nAshanamAtmanaH .. 12\-79\-19 (67899) nibodha dashahotR^INAM vidhAnaM pArtha yAdR^isham . chittiH sruk chittamAjyaM cha pavitraM j~nAnamuttamam . `na shAThyaM na cha jihyatvaM kAlo deshashcha te dasha ..' 12\-79\-20 (67900) sarvaM dihnaM mR^ityupadamArjavaM brahmaNaH padam . etAvA~nj~nAnaviShayaH kiM pralApaH kariShyati .. .. 12\-79\-21 (67901) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonAshItitamo.adhyAyaH .. 79\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-79\-2 rAj~nAM shAntikapauShTikAdikarmaprayogashuddhyAkhyaM pratikarma R^itvigbhiH kartavyamityarthaH .. 12\-79\-5 tribhiH shrutavR^ittavashaiH . shuklainiMrdoShaiH .. 12\-79\-7 idaM deyamidaM deyamiti yadidaM vedavachanamiti iti shabdAdhyAhAreNa yojyam . vyavatiShThate vyavasthAM prApnoti. alpe.apyapachChedanimitte sarvasvadakShiNAbidhAnAduttarakratukalApalopaprApteH .. 12\-79\-9 goHsthAne charumAtradAnarUpo.anukalpomithyAchArastadupeto yaj~naH shraddhayApini saMpUryata ityarthaH .. 12\-79\-21 jihnaM shAThyam . ArjavaM avakratvam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 080 .. shrIH .. 12\.80\. adhyAyaH 80 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati bhIShmeNa mitrAmitralakShaNakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-80\-0 (67902) yudhiShThira uvAcha. 12\-80\-0x (5545) yadapyalpataraM karma tadapyekena duShkaram . puruSheNAsahAyena kimu rAjyaM pitAmaha .. 12\-80\-1 (67903) kiMshIlaH kiMsamAchAro rAj~no yaH sachivo bhavet . kIdR^ishe vishvasedrAjA kIdR^ishe na cha vishvaset .. 12\-80\-2 (67904) bhIShma uvAcha. 12\-80\-3x (5546) chaturvidhAni mitrANi rAj~nAM rAjanbhavantyuta . sahArtho bhajaH nishcha sahajaH kR^itrimastathA .. 12\-80\-3 (67905) dharmAtmA pa~nchamaM mitraM sa tu naikasya na dvayoH . yato dharmastato vA syAnmadhyastho vA tato bhavet .. 12\-80\-4 (67906) yo yasyArtho na rocheta na taM tasya prakAshayeta . `mitrANAM prakR^itirnAsti tvamitrANAM cha bhArata . upakArAdbhavenmitramapakArAdbhavedariH .. 12\-80\-5 (67907) yasyaiva hi manuShyasya naro maraNamR^ichChati . tasya paryAgate kAle punarjIvitumichChati .. 12\-80\-6 (67908) dharmAdharmeNa rAjAnashcharanti vijigIShavaH . chaturNAM madhyamau shreShThau nityaM sha~Nkyau tathA.aparau . sarve nityaM sha~NkitavyAH pratyakShaM kAryamAtmanaH .. 12\-80\-7 (67909) na hi rAj~nA pramAdo vai kartavyo mitrarakShaNe . pramAdinaM hi rAjAnaM lokAH paribhavantyuta .. 12\-80\-8 (67910) asAdhuH sAdhutAmeti sAdhurbhavati dAruNaH . arishcha mitraM bhavati mitraM chApi praduShyati .. 12\-80\-9 (67911) anityachittaH puruShastasminko jAtu vishvaset . tasmAtpradhAnaM yatkAryaM pratyakShaM tatsamAcharet .. 12\-80\-10 (67912) ekAntena hi vishvAsaH kR^itsno karmArthanAshakaH . avishvAsashcha sarvatra mR^ityurnApi vishiShyate .. 12\-80\-11 (67913) akAlamR^ityurvishvAso.avishvasanhi vipadyate . yasminkaroti vishvAsamichChatastasya jIvati .. 12\-80\-12 (67914) tasmAdvishvasitavyaM cha sha~NkitavyaM cha keShuchit . eShA nItigatistAta lakShmIshchaiShA sanAtanI .. 12\-80\-13 (67915) yaM manyeta mamAbhAvAdimamarthAgamaH spR^ishet . nityaM tasmAchCha~NkitavyamamitraM taM vidurbudhAH .. 12\-80\-14 (67916) yasya kShetrAdapyudakaM kShetramanyasya gachChati . na tatrAnichChatastasya bhidyeransarvasetavaH .. 12\-80\-15 (67917) tathaivAtyudakAdbhItastasya bhedanamichChati . yamevaMlakShaNaM vidyAttamamitraM vidurbudhAH .. 12\-80\-16 (67918) yastu vR^iddhyA na tapyeta kShaye dInataro bhavet . etaduttamamitrasya nimittamabhichakShate .. 12\-80\-17 (67919) yanmanyeta mamAbhAvAdasyAbhAvo bhavediti . tasminkurvIta vishvAsaM yathA pitarI vai tathA .. 12\-80\-18 (67920) taM shaktyA vartamAnaM cha sarvataH paribR^iMhayet . nityaM kShatAdvArayati yo dharmeShvapi karmasu .. 12\-80\-19 (67921) kShatAdbhItaM vijAnIyAduttamaM mitralakShaNam . ye yasya kShayamichChanti te tasya ripavaH smR^itAH .. 12\-80\-20 (67922) vyasanAnnityabhIto yaH samR^iddhyA yo na duShyati . yatsyAdevaMvidhaM mitraM tadAtmasamamuchyate .. 12\-80\-21 (67923) rUpavarNasvaropetastitikShuranasUyakaH . kulInaH shIlasaMpannaH sa te syAtpratyanantaraH .. 12\-80\-22 (67924) medhAvI smR^itimAndakShaH prakR^ityA chAnR^ishaMsyavAn . yo mAnito.amAnito vA na santuShyetkathaMchana .. 12\-80\-23 (67925) R^itvigvA yadi vA.a.achAryaH sakhA vA.atyaMtasatkR^itaH . gR^ihe vasedamAtyaste sa syAtparamapUjitaH .. 12\-80\-24 (67926) saMvidyAH paramaM mitraM prakR^itiM chArthadharmayoH . vishvAsaste bhavettatra yathA pitari vai tathA .. 12\-80\-25 (67927) naiva dvau na trayaH kAryA na mR^iShyeranparasparam . ekArthe hetubhUtAnAM bhedo bhavati sarvadA .. 12\-80\-26 (67928) kIrtipradhAno yasta syAdyashcha syAtsamaye sthitaH . samarthAnyashcha na dveShTi nAnarthAnkurute cha yaH .. 12\-80\-27 (67929) yo na kAmAdbhayAllobhAtkrodhAdvA dharmamutsR^ijet . dakShaH paryAptavachanaH sa te syAtpratyanantaraH .. 12\-80\-28 (67930) kulInaH shIlasaMpannastitikShuravikatthanaH . shUrashchAryashcha vidvAMshcha pratipattivishAradaH .. 12\-80\-29 (67931) ete hyamAtyAH kartavyAH sarvakarmasvavasthitAH . pUjitAH saMbibhaktAshcha susahAyAH svanuShThitAH .. 12\-80\-30 (67932) kR^itsnaprete vinikShiptAH pratirUpeShu karmasu . yuktA mahatsu kAryeShu shreyAMsyutpAdayantyuta .. 12\-80\-31 (67933) ete karmANi kurvanti spardhamAnA mithaH sadA . anutiShThanti chaivArthamAchakShANAH parasparam .. 12\-80\-32 (67934) j~nAtibhyo bibhiyAshchaiva mR^ityoriva yatastadA . uparAjeva rAjardhi j~nAtirna sahate sadA .. 12\-80\-33 (67935) R^ijormR^idorvadAnyasya hrImataH satyavAdinaH . nAnyo j~nAtermahAbAho vinAshamabhinandati .. 12\-80\-34 (67936) aj~nAtayo.apyasukhadA j~nAtayo.api sukhAvahAH . aj~nAtimantaM puruShaM pare chAbhibhavantyuta .. 12\-80\-35 (67937) nikR^itasya narairanyairj~nAtireva parAyaNam . nAnyo nikAraM sahate j~nAtirj~nAteH kadAchana .. 12\-80\-36 (67938) AtmAnameva jAnAti nikR^itaM bAndhavaipari . teShu santi guNAshchaiva nairguNyaM chaiva lakShyate .. 12\-80\-37 (67939) nAj~nAtiranugR^ihNAti nAj~nAtirvR^iddhimashnute . ubhayaM j~nAtivargeShu dR^ishyate sAdhvasAdhu cha .. 12\-80\-38 (67940) saMmAnayetpUjayechcha vAchA nityaM cha karmaNA . kuryAchcha priyametebhyo nApriyaM kiMchida charet .. 12\-80\-39 (67941) vishvastavadavishvastasteShu varteta sarvadA na hi doSho guNo veti nirUpyasteShu dR^ishyate .. 12\-80\-40 (67942) asyaivaM vartamAnasya puruShasyApramAdinaH . amitrAH saMprasIdanti tato mitraM bhavantyapi .. 12\-80\-41 (67943) ya evaM vartate nityaM j~nAtisaMbandhimaNDale . mitreShvamitre madhyasthe chiraM yashasi tiShThati .. .. 12\-80\-42 (67944) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ashItitamo.adhyAyaH .. 80\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-80\-3 sahArthaH ayaM shatrurubhAthyAmunmUlanIyaH asya rAjyaM ubhAbhyAM vibhajya grAhyamitiM paNapUrvaM kR^itaH . bhajamAnaH pitR^ipaitAmahakramAgataH sahajaH mAtR^iShvastrIyAdiH kR^itrimo dhanAdinA AvarjitaH .. 12\-80\-7 sarve pa~nchApi pratyakShaM kAryamuddishya mantritamapi duShTAmAtyanigrahAdikaM kAryaM pa~nchAnAmapi samakShaM na kuryAdityarthaH .. 12\-80\-14 mamAbhAvAt mayi mR^ite arthAgamaH imaM spR^ishet iti yaM manyeta tasmAchCha~Nkitavyamiti saMbandhaH .. 12\-80\-18 yat mitraM kartR^i .. 12\-80\-28 pratyanantaraH pratinidhiH pradhAna hatiyAvat .. 12\-80\-30 syanuShThitAH suptubhaktiM kartavyaM yeShAM te .. 12\-80\-31 kR^itsnamapratika~nchukaM yathA rakShattathA vinikShiptA adhikR^itAH . pratirUpeShvanurUpeShu karmasvAyavyayasakalanAdiShu. kAryeShu parAmibhavAdiShu .. 12\-80\-33 uparAjA samIbhavartI sAmantaH .. 12\-80\-36 nikR^itasya la~Nghitasya la~Nghitasya .. 12\-80\-37 bAndhavaiH saMbandhibhirnikR^ite kasmiMshchitpuruShe tajj~nAtiH AtmAnameva nikR^itaM jAnAti . teShu j~nAtiShu .. 12\-80\-41 tathA mitrIbhavantyapIti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 081 .. shrIH .. 12\.81\. adhyAyaH 81 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kR^iShNanAradasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-81\-0 (67945) yudhiShThira uvAcha. 12\-81\-0x (5547) evamagrAhyake tasmi~nj~nAtisaMbandhimaNDale . mitreShvamitreShvapi cha kathaM bhAvo vibhAvyate .. 12\-81\-1 (67946) bhIShma uvAcha. 12\-81\-2x (5548) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . saMvAdaM vAsudevasya maharShernAradasya cha .. 12\-81\-2 (67947) vAsudeva uvAcha. 12\-81\-3x (5549) nAsuhR^itpararma mantraM nAradArhati veditum . apaNDito vA.api suhR^itpaNDito vApyanAtmavAn .. 12\-81\-3 (67948) sa te sauhR^idamAsthAya kiMchidvakShyAmi nArada . kR^itsnAM buddhiM cha te prekShya saMpR^ichChe tridiva~Ngama .. 12\-81\-4 (67949) dAsyamaishvaryavAdena j~nAtInAM vai karomyaham . ardhaMbhoktA.asmi bhogAnAM vAgduruktAni cha kShame .. 12\-81\-5 (67950) araNImagnikAmo vA mathnAti dahR^iyaM mama . vAchA duruktaM devarShe tanmAM dahati nityadA .. 12\-81\-6 (67951) balaM sa~NkarShaNe nityaM saukumAryaM punargade . rUpeNa mattaH pradyumnaH so.asahAyo.asmi nArada .. 12\-81\-7 (67952) anye hi sumahAbhAgA balavanto durAsadAH . nityotthAnena saMpannA nAradAndhakavR^iShNayaH .. 12\-81\-8 (67953) yasya na syurna vai sa syAdyasya syuH kR^itsnameva tat . dvayorenaM pracharatorvR^iNomyekarataM na cha .. 12\-81\-9 (67954) syAtAM yasyAhukAkrUrau kiM nu duHkhataraM tataH . yasya chApi na tau syAtAM kiM nu duHkhataraM tataH .. 12\-81\-10 (67955) so.ahaM kitnavamAteva dvayorapi mahAmune . naikasya jayamAshaMse dvitIyasya parAjayam .. 12\-81\-11 (67956) mamaivaM klishyamAnasya nAradobhayadarshanAt . vaktumarhasi yachChreyo j~nAtInAmAtmanastathA .. 12\-81\-12 (67957) nArada uvAcha. 12\-81\-13x (5550) Apado dvividhAH kR^iShNa bAhyAshchAmyantarAshcha ha . prAdurbhavanti vArShNeya svakR^itA yadi vA.anyataH .. 12\-81\-13 (67958) seyamAbhyantarA tubhyamApatkR^ichChrA svakarmajA . akrUrabhojaprabhavA sarve hyete tadanvayaH .. 12\-81\-14 (67959) arthahetorhi kAmAdvA vIrabIbhatsayA.api vA . AtmanA prAptamaishvaryamanyatra pratipAditam .. 12\-81\-15 (67960) kR^itamUlamidAnIM tadrAjashabdasahAyavat . na shakyaM punarAdAtuM vAntamannamiva svayam .. 12\-81\-16 (67961) babhrUgrasenato rAjyaM nApnuM shakyaM kathaMchana . j~nAtibhedabhayAtkR^iShNa tvayA chApi visheShataH .. 12\-81\-17 (67962) tachcha sidhyetprayatnena kR^itvA karma suduShkaram . mahAkShayaM vyayo vA syAdvinAsho vA punarbhavet .. 12\-81\-18 (67963) anAyasena shastreNa mR^idunA hR^idayachChidA . jihvAmuddhara sarveShAM parimR^idajyAnumR^ijya cha .. 12\-81\-19 (67964) vAsudeva uvAcha. 12\-81\-20x (5551) anAyasaM mune shastraM mR^idu vidyAmahaM katham . yenaiShAmuddhare jihvAM parimR^ijyAnumR^ijya cha .. 12\-81\-20 (67965) nArada uvAcha. 12\-81\-21x (5552) shaktyA.annadAnaM satataM titikShA.a.arjavamArdavam . yathArhapratipUjA cha shastrametadanAyasam .. 12\-81\-21 (67966) j~nAtInAM vaktukAmAnAM kaTukAni ladhUni cha . girA tvaM hR^idayaM vAchaM shamayasya manAMsi cha .. 12\-81\-22 (67967) nAmahApuruShaH kashchinnAnAtmA nAsahAyavAn . mahatIM dhuramAdAya samudyamyorasA vahet .. 12\-81\-23 (67968) sarva eva guruM bhAramana~NvAnvahate same . durge pratItaH sugavo bhAraM vahati durvaham .. 12\-81\-24 (67969) bhedAdvinAshaH sa~NghAnAM sa~Nghamukhyo.asi keshava . yathA tvAM prApya notsIdedayaM sa~NghastathA kuru .. 12\-81\-25 (67970) nAnyatra buddhikShAntibhyAM nAnyatrendriyanigrahAt . nAnyatra dhanasantyAgAdguNaH prAj~ne.avatiShThate .. 12\-81\-26 (67971) dhanyaM yashasyamAyuShvaM svapakShodbhAvanaM sadA . j~nAtInAmavinAshaH syAdyathA kR^iShNa tathA kuru .. 12\-81\-27 (67972) AyatyAM cha tadAtve cha na te.astyaviditaM prabho . ShA~NguNyasya vidhAnena yAtrA yAnavidhau tathA .. 12\-81\-28 (67973) yAdavAH kukurA bhojAH sarve chAndhakavR^iShNayaH . tvayyAyattA mahAbAho lokA lokeshvarAshcha ye .. 12\-81\-29 (67974) upAsante hi tvadbuddhimR^iShayashchApi mAdhava . tvaM guruH sarvabhUtAnAM jAnIShe tvaM parAM gatim .. 12\-81\-30 (67975) tvAmAsAdya yadushreShThamedhante vAdavAH sukham .. .. 12\-81\-31 (67976) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekAshItitamo.adhyAyaH .. 81\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-81\-1 agrAhyake vashIkartumashakye .. 12\-81\-6 vAshabda ivArthaH .. 12\-81\-9 te yasya pakShe na syuH sa nasyAnnashyedeva . yasya pakShe te syustat tasmAt kR^itsnaM phalaM prApnotIti sheShaH .. 12\-81\-11 kitavamAteva kitavayordyUtakAriNorekA mAteva .. 12\-81\-13 anyataH bAhyAH ApadaH svakR^itAH j~nAtikR^itAH antarA ApadaH .. 12\-81\-14 ete saMkarShaNAdayaH . tadanvathA akrUrAnvayAH .. 12\-81\-15 tatra heturartheti . tatsnehaprabhavA iyaM tava Apaditi sArdhaH. svakarmajetyuktaM tadvivR^iNoti Atmaneti sArdhena. anyatra Ahuke .. 12\-81\-16 j~nAtishabdaM sahAyavan iti jha . pAThaH. tatra tat aishvaryaM kR^itamUlaM yato j~nAtishabdaM j~nAtitvAdanuchChedanIyamityarthaH .. 12\-81\-18 tachcha rAjyasya punarAdAnaM cha .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 082 .. shrIH .. 12\.82\. adhyAyaH 82 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyamAtyaparIkShArthaM kAlakavR^ikShIyopAkhyAMnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-82\-0 (67977) bhIShma uvAcha. 12\-82\-0x (5553) eShA prathamato vR^ittirdvitIyAM shR^iNu bhArata . yaH kashchidvedayedarthaM rAj~nA rakShyaH sa mAnavaH .. 12\-82\-1 (67978) hriyamANamamAtyena bhR^ityo vA yadi vA bhR^itaH . yo rAjakoshaM nashyantamAchakShIta yudhiShThira .. 12\-82\-2 (67979) shrotavyamasya cha raho rakShyashchAmAtyato bhavet . amAtyA hyapahartAro bhUyiShThaM ghnanti bhArata .. 12\-82\-3 (67980) rAjakoshasya goptAraM rAjakoshavilopakAH . sametya sarve bAdhante sa vinashyatyarakShitaH .. 12\-82\-4 (67981) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . muniH kAlakavR^ikShIyaH kausalyaM yaduvAcha ha .. 12\-82\-5 (67982) kosalAnAmAdhipatyaM saMprAptaM kShemadarshinam . muniH kAlakavR^ikShIya Ajagometi naH shrutam .. 12\-82\-6 (67983) sa kAkaM pa~njare baddhvA viShayaM kShemadarshinaH . sarvaM paryacharadyuktaH pravR^ittyarthI punaH punaH .. 12\-82\-7 (67984) adhIye vAyasIM vidyAM shaMsanti mama vAyasAH . anAgatamatItaM cha yachcha saMprati vartate .. 12\-82\-8 (67985) iti rAShTre paripatanbahubhiH puruShaiH saha . sarveShAM rAjayuktAnAM duShkR^itaM paridR^iShTavAn .. 12\-82\-9 (67986) sa buddhvA tasya rAShTrasya vyavasAyaM hi sarvashaH . rAjayuktApachArAMshcha sarvAnbuddhvA tatastataH .. 12\-82\-10 (67987) tataH sa kAkamAdAya rAjAnaM draShTumAgamat . sarvaj~no.asmIti vachanaM bruvANaH saMshitavrataH .. 12\-82\-11 (67988) sa sma kausalyamAgamya rAjAmAtyamalaMkR^itam . prAha kAkasya vachanAdamutredaM tvayA kR^itam .. 12\-82\-12 (67989) asau chAsau cha jAnIte rAjakeshastvayA hR^itaH . evamAkhyAti kAko.ayaM tachChIghramanugamyatAm .. 12\-82\-13 (67990) tathA.anyAnapi sa prAha rAjakoshaharAMstadA . na chAsya vachanaM kiMchidanR^itaM shrUyate kvachit .. 12\-82\-14 (67991) tena viprakR^itAH sarve rAjayuktAH kurUdvaha . tamatikramya suptaM tu nishi kAkamapothayan .. 12\-82\-15 (67992) vAyasaM tu vinirbhinnaM dR^iShTvA vANena pa~njare . pUrvAhNe brAhmaNo vAkyaM kShemadarshinamabravIt .. 12\-82\-16 (67993) rAjaMstvAmabhayaM yAche prabhuM prANadhaneshvaram . anuj~nAtastvayA brUyAM vachanaM bhavato hitam .. 12\-82\-17 (67994) mitrArthamabhisaMtapto bhaktyA sarvAtmanA.a.agataH . hriyante hi mahArthAshcha puruShe vikramatyapi .. 12\-82\-18 (67995) saMbubodhayiShurmitraM sadashvamiva sArathiH . atimanyuprasakto hi prasahya hitakAraNAt .. 12\-82\-19 (67996) tathAvidhasya suhR^idA kShantavyaM saMvijAnatA . aishvaryamichChatA nityaM puruSheNa bubhUShatA .. 12\-82\-20 (67997) taM rAjA pratyuvAchedaM yatkiMchinmAM bhavAnvadet . kasmAdahaM na kShameyamAkA~NkShannAtmano hitam .. 12\-82\-21 (67998) brAhmaNa pratijAne te prabrUhi yadihechChasi . kariShyAmi hi te vAkyaM yanmAM vipra pravakShyasi .. 12\-82\-22 (67999) muniruvAcha. 12\-82\-23x (5554) vidvAnnayAnapAyAMshcha bhayAkhyAtR^InbhayAni cha . bhaktyA vR^ittiM samAkhyAtuM bhavato.antikamAgataH .. 12\-82\-23 (68000) prAgevoktaM tu doSho.ayamAchAryairnR^ipasevanam . agateH kugatirhyeShA yA rAj~nA sahajIvikA .. 12\-82\-24 (68001) AshIviShaishcha tasyAhuH saMgamaM yasya rAjabhiH . bahumitrAMshcha rAjAno bahvabhitrAstathaiva cha .. 12\-82\-25 (68002) tebhyaH sarvebhya evAhurbhayaM rAjopajIvinAm . tathA.asya rAjato rAjanmuhurtAdAgataM bhayam .. 12\-82\-26 (68003) naikAntenApramAdo hi shakyaH kartuM mahIpatau . na tu pramAdaH kartavyaH kathaMchidbhUtimichChatA .. 12\-82\-27 (68004) pramAdAtskhalate buddhiH skhalato nAsti jIvitam . agniM dIptamivAsIdedrAjAnapnupashikShitaH .. 12\-82\-28 (68005) AshIviShamiva kruddhaM prabhuM prANadhaneshvaram . yatnenopacharennityaM nAhamasmIti mAnavaH .. 12\-82\-29 (68006) durvyAhR^itAchCha~NkamAno duHsthitAdduranuShThitAt . durAsadAddurvR^ijinAdi~NgitAddhyAyitAdapi .. 12\-82\-30 (68007) devateva hi sarvArthAnkuryAdrAjA prasAditaH . vaishvAnara iva kruddhaH samUlamapi nirdahet .. 12\-82\-31 (68008) iti rAjanyamaH prAha vartate cha tathaiva tat . atha bhUyAMsamevArthaM kariShyAmi punaH punaH .. 12\-82\-32 (68009) dadAtyatmadvidho.a.amAtyo buddhisAhAyyamApadi . vAyasastveSha me rAjannantakAyAbhisaMhitaH .. 12\-82\-33 (68010) na cha me.atra bhavAngarhyo na cha yeShAM bhavAnpriyaH . hitAhitAMstu buddhyethA mAparokShamatirbhava .. 12\-82\-34 (68011) ye tvAdAnaparA eva vasanti bhavato gR^ihe . abhUtikAmA bhUtAnAM tAdR^ishairme.abhisaMhitam .. 12\-82\-35 (68012) yo vA bhavadvinAshena rAjyamichChatyanantaram . AntarairAbhesaMdhAya rAjansiddhyati nAnyathA .. 12\-82\-36 (68013) teShAmahaM bhayAdrAjangamiShyAmyanyamAshramam . tairhi me saMdhito bANaH kAke nipatitaH prabho .. 12\-82\-37 (68014) ChajhanA mama kAkashcha gamito yamasAdanam . dR^iShTaM hyetanmayA rAjaMstapodIrghena chakShuShA .. 12\-82\-38 (68015) bahunakrajhaShagrAhAM timiMgilagaNairyutAm . kAkena vAlishenemAmatArShamahamApagAm .. 12\-82\-39 (68016) sthANvashmakaNTakavartIM siMha vyAghrasamAkulAm . durAsadAM duShprasahAM guhAM haimavatImiva. 12\-82\-40 (68017) agninA tAmasaM durgaM naubhirApyaM cha gamyate . rAjadurgAvataraNe nopAyaM paNDitA viduH .. 12\-82\-41 (68018) gahanaM bhavato rAjyamandhakAraM tamonvitam . neha vishvasituM shakyaM bhavatA.api kuto mayA .. 12\-82\-42 (68019) ato nAyaM shubho vAsastulye sadasatI iha . vadho hyevAtra sukR^ite duShkR^ite na cha saMshayaH .. 12\-82\-43 (68020) nyAyato duShkR^ite ghAtaH sukR^ite na kathanam . neha yuktaM sthiraM sthAtuM javenaivAvrajedvudhaH .. 12\-82\-44 (68021) sItA nAma nadI rAjanplavo yasyAM nimajjati . tayopamAmimAM manye vAgurAM sarvadhAtinIm .. 12\-82\-45 (68022) madhuprapAto hi bhavAnbhojanaM viShasaMyutam . asatAmiva te bhAvo vartate na satAmiva .. 12\-82\-46 (68023) AshIviShaiH parivR^itaH kUpastvamasi pArthiva .. 12\-82\-47 (68024) durgatIrthA bR^ihatkUlA kAverI chorasaMyutA . nadI madhurapAnIyA yathA rAjaMstathA bhavAn . shvagR^idhragomAyuyuto rAjahaMsasamo hyasi .. 12\-82\-48 (68025) yathA.a.ashritya mahAvR^ikShaM kakShaH saMvardhate mahAn . tatastaM saMvR^iNotyeva tamatItya cha vardhate .. 12\-82\-49 (68026) tenaivogrendhanenainaM dAvo dahati dAruNaH . tathopamA hyamAtyAste rAjaMstAnparishodhaya .. 12\-82\-50 (68027) tvayA chaiva kR^itA rAjanbhavatA paripAlitAH . bhavantaM paryavaj~nAya jighAMsanti bhavatpriyam .. 12\-82\-51 (68028) uShitaM sha~NkamAnena pramAdaM parirakShatA . antaH sarpa ivAgAre vIrapatnyA ivAlaye . shIlaM jij~nAsamAnena rAj~naH sAhasajIvinaH .. 12\-82\-52 (68029) kachchijjitendriyo rAjA kachchidasyAntarA jitAH . kachchideShAM priyo rAjA kachchidrAj~naH priyAH prajAH .. 12\-82\-53 (68030) vijij~nAsuriha prAptastavAhaM rAjasattama . tasya me rochate rAjankShudhitasyeva bhojanam .. 12\-82\-54 (68031) amAtyA me na rochante vitR^iShNasya yathodakam . bhavato.arthakR^idityevaM mayi te doShamAdadhan . vidyate kAraNaM nAnyaditi me nAtra saMshayaH .. 12\-82\-55 (68032) na hi teShAmahaM drogdhA tatteShAM drohavadgatam . arerhi durhR^idAdbheyaM bhagnapR^iShThAdivoragAt .. 12\-82\-56 (68033) rAjovAcha. 12\-82\-57x (5555) bhUyasA parihAreNa satkAreNa cha bhUyasA . pUjito brAhmaNashreShTha bhUyo vasa gR^ihe mama .. 12\-82\-57 (68034) ye tvAM brAhmaNa nechChanti te na vatsyanti me gR^ihe . bhavataiva hi tajj~neyaM yattadeShAmanantaram .. 12\-82\-58 (68035) yathA syAtsudhR^ito daNDo yathA cha sukR^itaM kR^itam . tathA samIkShya bhagava~nshreyase viniyu~NkShva mAm .. 12\-82\-59 (68036) muniruvAcha. 12\-82\-60x (5556) adarshayannimaM doShamekaikaM durbalaM kuru . tataH kAraNamAj~nAya puruShaMpuruShaM jahi . ekadoShA hi bahavo mR^idgIyurapi kaNTakAn .. 12\-82\-60 (68037) `arthe sarvaM jagadvaddhamarthenaiva nibadhyate . arthe darpo manuShyANAM tasmAdarthaM virochaya .. 12\-82\-61 (68038) ekenaikasya doSheNa tadviruddhaM prachodaya . sa tasya doShAnudbhAvya tasyArthaM grAhayiShyati .. 12\-82\-62 (68039) sAmapUrvaM cha keShAMchidbhedena cha parasparam . vairaM kAraya bhUpAla pashchAddaNDaM prachodaya .. 12\-82\-63 (68040) bilvena cha yathA bilvamAkAraM ChAdya buddhimAn . ashuddhaM sachivaM rAjannashuddhenaiva nAshaya ..' 12\-82\-64 (68041) mantrabhedabhayAdrAjaMstasmAdetadbravImi te .. 12\-82\-65 (68042) vayaM tu brAhmaNA nAma mR^idudaNDAH kR^ipAlavaH . svasti chechChAma bhavataH pareShAM cha yathA.a.atmanaH .. 12\-82\-66 (68043) rAjannAtmAnamAchakShe saMbandhI bhavato hyaham . muniH kAlakavR^ikShIya ityevamabhisaMj~nitaH . pituH sakhA cha bhavataH saMmataH satyasaMgaraH .. 12\-82\-67 (68044) vyApanne bhavato rAjye rAjanpitari saMsthite . sarvakAmAnparityajya tapastaptaM tadA mayA .. 12\-82\-68 (68045) snehAttvAM tu bravImyetanmA bhUyo vibhro diti .. 12\-82\-69 (68046) ubhe dR^iShTvA duHkhasukhe rAjyaM prApya yadR^ichChayA . rAjyenAmAtyasaMsthena kathaM rAjanpramAdyasi .. 12\-82\-70 (68047) bhIShma uvAcha. 12\-82\-71x (5557) tato rAjakule nAndI saMjaj~ne bhUyasA punaH . purohitakule chaiva saMprApte brAhmaNarShabhe .. 12\-82\-71 (68048) ekachChatrAM mahIM kR^itvA kausalyAya yashasvine . muniH kAlakavR^ikShIya Ije kratubhiruttamaiH .. 12\-82\-72 (68049) hitaM tadvachanaM shrutvA kausalyo.apyajayanmahIm . tathA cha kR^itavAnrAjA yathoktaM tena bhArata .. .. 12\-82\-73 (68050) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvyashItitamo.adhyAyaH .. 82\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-82\-7 pravR^ittyarthA amAtyadoShadarshane rAjAnaM pravartayitukAmaH .. 12\-82\-9 paripatanparito bhraman . rAjayuktAnAM rAj~nA teShu teShu kAryeShu niyuktAnAm. duShkR^itaM svAmidravyApahArarUpaM vApam .. 12\-82\-12 rAjAnamAgamya tatsamakShamevAmAtyaM prAha . amutrasthAne tvayA idaM dhanachauryaM kR^itamiti .. 12\-82\-13 anugamyatAM AlochyatAm .. 12\-82\-18,19 hriyanta iti mitraM tvAM saMbubodhayipurAgata iti shlokadvayabhekAnvayam .. 12\-82\-23 j~nAtvA pApAnapApAbhR^ityataste bhayAni cheti jha . pAThaH .. 12\-82\-29 nAhamasmIti matvA jIvanAshaM tyaktvetyarthaH .. 12\-82\-35 AdAnaparAH koshaloptAraH . me mayi. tAdR^ishairabhisaMhitamabhisaMdhirvairaM kR^itam. madIyakAkahananAditi bhAvaH .. 12\-82\-36 AntaraiH sUdAdibhiH abhisaMdhAyA.annadau viShaM prakSheptavyamiti snehaM kR^itvA . teShAmabhIpsito bhavadvinAshaH sidhyati chA.anyathA na sidhyati va. AyuHsheShe satIti bhAvaH .. 12\-82\-37 teShAM tvadvairiNAm .. 12\-82\-39 imAM rAjanItinadIm . nakrAditulyairadhikAripuruShairvyAptAm. bAlishena svamR^ityuM saMpAdayatA viruddhalakShaNayA tanmaraNAnmR^ito.asmIti bhAvaH .. 12\-82\-41 agninA dIpena ApyaM jalarUpam .. 12\-82\-42 gahanaM kapaTam . andhakAramiva tamonvitaM dharmAdharmadarshanashUnyam .. 12\-82\-52 uShitaM mayeti sheShaH .. 12\-82\-53 jij~nAsAmevAha kachchiditi .. 12\-82\-54 rochate bhavAniti sheShaH .. 12\-82\-56 bheyaM bhetavyam . bhagnapR^iShThAt pR^iShThabha~Ngena kopitAt .. 12\-82\-60 teShAmakasmAt yugapachcha vadhe doShamAha eketi . saMhatAH kaNTakAnapi mR^idrIyuH kimuta mAdR^ishAnmR^idUnityarthaH .. 12\-82\-68 pitari tvadIye saMsthite mR^ite .. 12\-82\-69 vibhramet anApteShvAptabuddhiM bhavAnmAkArShIt .. 12\-82\-71 nAndI ma~NgalapAThaH . tatastasminmantriNi vR^ite sati .. 12\-82\-72 kausalyAya kausalyArthe .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 083 .. shrIH .. 12\.83\. adhyAyaH 83 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mantryAdilakShaNakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-83\-0 (68051) yudhiShThira uvAcha. 12\-83\-0x (5558) sabhAsadaH sahAyAshcha suhR^idashcha vishAMpate . parichChadAstathA.amAtyAH kIdR^ishAH syuH pitAmaha .. 12\-83\-1 (68052) bhIShma uvAcha. 12\-83\-2x (5559) hrIniShevAstathA dAntAH satyArjavasamanvitAH . shaktAH kathayituM samyakte tava syuH sabhAsadaH .. 12\-83\-2 (68053) amAtyAshchAtishUrAshcha brahmaNyAshcha bahushrutAH . susaMtR^iShTAshcha kaunteya mahotsAhAshcha karmasu .. 12\-83\-3 (68054) etAnsahAyA.NllipsethAH sarvAsvApatsu bhArata .. 12\-83\-4 (68055) kulInaH pUjito nityaM na hi shaktiM nigUhati . prasannamaprasannaM vA pIDitaM hatameva vA . Avartayati bhUyiShThaM tadeva hyanupAlitam .. 12\-83\-5 (68056) kulInA deshajAH prAj~nA rUpavanto bahushrutAH . pragalbhAshchAnuraktAshcha te tava syuH parichChadAH .. 12\-83\-6 (68057) dauShkuleyAshcha lubdhAshcha nR^ishaMsA nirapatrapAH . te tvAM tAta niSheveyuryAvadArdrakapANayaH .. 12\-83\-7 (68058) kulInA~nshIlasaMpannAni~Ngitaj~nAnaniShThurAn . deshakAlavidhAnaj~nAnbhartR^ikAryahitaipiNaH . nityamartheShu sarveShu rAjA kurvIta mantriNaH .. 12\-83\-8 (68059) arthamAnArghasatkArairbhogairuchchAvachaiH priyaiH . yAnarthabhAjo manyethAstete syuH sukhabhAginaH .. 12\-83\-9 (68060) abhinnavR^ittA vidvAMsaH sadvR^IttAshcharitavratAH . natvAM nityArthino jahyurakShudrAH satyavAdinaH .. 12\-83\-10 (68061) anAryA ye na jAnanti samayaM mandachetasaH . tebhyaH parijugupsethA ye chApi samayachyutAH .. 12\-83\-11 (68062) naikamichChedgaNaM hitvA syAchchedanyataragrahaH . yastveko bahubhiH shreyAnkAmaM tena gaNaM tyajet .. 12\-83\-12 (68063) shreyaso lakShaNaM chaitadvikramo yasya dR^ishyate . kIrtipradhAno yashcha syAtsamaye yashcha tiShThati .. 12\-83\-13 (68064) samarthAnpUjayedyashcha nAspardhyaiH spardhate cha yaH . na cha kAmAdbhayAtkrodhAllobhAdvA dharmamutsR^ijet .. 12\-83\-14 (68065) amAnI atyavAkshakto jitAtmA mAnasaMyutaH . sa te mantrasahAyaH syAtsarvAvasthAparIkShitaH .. 12\-83\-15 (68066) kulInaH kulasaMpannastitikShurdasha AtmavAn . shUraH kR^itaj~naH satyashcha shreyasaH pArtha lakShaNam .. 12\-83\-16 (68067) tasyaivaM vartamAnasya puruShasya vijAnataH . amitrAH saMprasIdanti tathA mitrIbhavantyapi .. 12\-83\-17 (68068) ata UrdhvamamAtyAnAM parIkSheta guNAguNam . saMyatAtmA kR^itapraj~no bhUtikAmashcha bhUmipaH .. 12\-83\-18 (68069) saMbandhipuruShairAptairabhijAtaiH svadeshajaiH . ahAryairavyabhIchAraiH sarvashaH suparIkShitaiH .. 12\-83\-19 (68070) yaunAH shrautAstathA maulAstathaivApyanahaMkR^itAH . kartavyA bhUtikAmena puruSheNa bubhUpatA .. 12\-83\-20 (68071) eShAM vainayikI buddhiH prakR^itishchaiva shobhanA . tejo dhairyaM kShamA shauchamanurAgaH sthitirdhR^itiH .. 12\-83\-21 (68072) parIkShya cha guNAnnityaM prauDhabhAvAndhuraMdharAn . pa~nchopadhAvyatItAMshcha kuryAdrAjA.arthakAriNaH .. 12\-83\-22 (68073) paryAptavachanAnvIrAnpratipattivishAradAn . kulInAnsatvasaMpannAni~Ngitaj~nAnaniShThurAn .. 12\-83\-23 (68074) deshakAlavidhAnaj~nAnbhartR^ikAryahitaiShiNaH . nityamartheShu sarveShu rAjankurvIta mantriNaH .. 12\-83\-24 (68075) hInatejobhisaMsR^iShTo naiva jAtu vyavasyati . avashyaM janayatyeva sarvakarmasu saMshayam .. 12\-83\-25 (68076) evamalpashruto mantrI kalyANAbhijano.apyuta . dharmArthakAmasaMyukto nAlaM mantraM parIkShitum .. 12\-83\-26 (68077) tathaivAnabhijAto.api kAmamastu bahushrutaH . anAyaka ivAchakShurmuhyatyUhyeShu karmasu .. 12\-83\-27 (68078) yo vA.apyasthirasaMkalpo buddhimAnAgatAgamaH. 12\-83\-28bupAyaj~no.api nAlaM sa karma prApayituM chiram .. 12\-83\-28 (68079) kevalAtpunarAdAnAtkarmaNo nopapadyate . parAmarsho visheShaNAmashrutasyeha durmateH .. 12\-83\-29 (68080) mantriNyananurakte tu vishvAso nopapadyate . tasmAdananuraktAya naiva mantraM prakAshayet .. 12\-83\-30 (68081) vyathayeddhi sa rAjAnaM mantribhiH sahito.anR^ijuH . mArutopahitachChidraiH pravishyAgniriva drumam .. 12\-83\-31 (68082) saMkruddhashchaikadA svAmI sthAnAchchaivApakarShati . vAchA kShipati saMrabdhaH punaH pashchAtprasIdati .. 12\-83\-32 (68083) tAnitAnyanuraktena shakyAni hi titikShitum . mantriNAM cha bhavetkrodho visphUrjitamivAshaneH .. 12\-83\-33 (68084) yastu saMharate tAni bhartuH priyachikIrShayA . samAnasukhaduHkhaM taM pR^ichChedartheShu mAnavam .. 12\-83\-34 (68085) anR^ijustvanurakto.api saMpannashchetarairguNaiH . rAj~naH praj~nAnayukto.api na mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-35 (68086) yo.amitraiH saha saMbaddho na parAnbahumanyate . asuhR^ittAdR^isho j~neyo na mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-36 (68087) avidvAnashuchiH stabdhaH shatrusevI vikatthanaH . asuhR^itkrodhano lubdho na mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-37 (68088) AgantushchAnurakto.api kAmamastu bahushrutaH . satkR^itaH saMvibhakto vA na mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-38 (68089) vidharmato viprakR^itaH pitA yasyAbhavatpurA . satkR^itaH sthApitaH so.api na mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-39 (68090) yaH svalpenApi kAryeNa suhR^idAkShArito bhavet . punaranyairguNairyukto na mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-40 (68091) kR^itapraj~nashcha medhAvI budho jAnapadaH shuchiH . sarvakarmasu yaH shuddhaH sa mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-41 (68092) j~nAnavij~nAnasaMpannaH prakR^itij~naH parAtmanoH . suhR^idAtmasamo rAj~naH sa mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-42 (68093) satyavAkshIlasaMpanno ganbhIraH satrapo mR^iduH . pitR^ipaitAmaho yaH syAtsa mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-43 (68094) saMtuShTaH saMmataH sadbhiH shauTIro dveShyapApakaH . mantravitkAlavichChUraH sa mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-44 (68095) sarvalokamimaM shaktaH sAntvena kurute vasham . tasmai mantraH prayoktavyo daNDamAdhitsatA nR^ipa .. 12\-83\-45 (68096) paurajAnapadA yasminvishvAsaM dharmato gatAH . yoddhA nayavipashchichcha sa mantraM shrotumarhati .. 12\-83\-46 (68097) tasmAtsarvairguNairetairupapannAH supUjitAH . mantriNaH prakR^itij~nAH syukhyavarA mahadIpsavaH .. 12\-83\-47 (68098) svAsu prakR^itiShu chChidraM lakShayeranparasya cha . mantriNAM mantramUlaM hi rAj~no rAShTraM vivardhate .. 12\-83\-48 (68099) nAsya chChidraM paraH pashyechChidreShu paramanviyAt . gUhetkUrma ivA~NagAni rakShedvivaramAtmanaH .. 12\-83\-49 (68100) mantragrAhA hi rAjasya mantriNo ye manIShiNaH . mantrasaMhanano rAjA mantrA~NgAnItare jangaH .. 12\-83\-50 (68101) rAjyaM praNidhimUlaM hi mantrasAraM prachakShate . svAminaM tvanuvarntate vR^ittyarthamiha mantriNaH .. 12\-83\-51 (68102) saMvinIyamadakrodhau mAnamIrShyAM cha nirvR^itAH . nityaM pa~nchopadhAtItairmantrayetsaha mantribhiH .. 12\-83\-52 (68103) teShAM trayANAM trividhaM vimarshaM vibudhya chittaM viniveshya tatra . svanishchayaM taM paranishchayaM cha nidarshayeduttaramantrakAle .. 12\-83\-53 (68104) dharmArthakAmaj~namupetya pR^ichChe dyukto guruM brAhmaNamuttarArtham . niShThA kR^itA tena yadA sahaH syA ttaM mantramArgaM praNayedasaktaH .. 12\-83\-54 (68105) evaM sadA mantrayitatryamAhu rye mantratattvArthavinishchayaj~nAH . tasmAttamevaM praNayetsadaiva mantraM prajAsaMgrahaNe samartham .. 12\-83\-55 (68106) na vAmanAH kubjakR^ishA na kha~njA nAndhA jaDAH strI cha napuMsakAshcha . na chAtra tiryakcha puro na pashchA nnordhvaM na chAdhaH praparetkathaMchit .. 12\-83\-56 (68107) Aruhya vA veshma tathaiva shUnyaM sthalaM prakAshaM kushakAshahInam . vAga~NgadoShAnparihR^itya sarvA nsaMmantrayetkAryamahInakAlam .. .. 12\-83\-57 (68108) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi tryashItitamo.adhyAyaH .. 83\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-83\-1 sabhAsadaH vyavahAranirNAyakA . sahAyAH yuddhAdAvupayoginaH. suhR^ido hitakartAraH. parichChadAH senAnyAdayaH .. 12\-83\-2 krameNaiShAM lakShaNAnyAha hIti . kathayituM nyAyAnyAyau vaktum hIniShedhAstathA dAntAH satyalajjAsamanvitAH iti tha. pAThaH .. 12\-83\-5 suldamAha sArdhena kulIna iti .. 12\-83\-7 yAvadArdrakapANayaH . shuShkahastAstu sadyo vikriyante ityarthaH. te tvAM jAtu na seveyuryAvate sva~NgapANayaH. iti Da. tha.pAThaH .. 12\-83\-9 artho dhanam . mAnaH sanmAnaH. ardho vasrAdidAnam. satkAra AdaraH. yAnpriyAnmanyethAtte.arthabhAjaH sukhabhAginashcha syuH .. 12\-83\-11 samayaM dharmAdharmamayadAm . jugupsethAH rakShasva .. 12\-83\-12 anyataragrahaH gaNaikayorektarasya grANaprasa~Nga . ekashchedguNI tadA gaNaM tyaktvA sa eva grAha .. 12\-83\-13 shreyasaH sAdhoH .. 12\-83\-14 satyaH satyavAn .. 12\-83\-18 bhUmipaH parIkSheteti yojanA .. 12\-83\-19 abhijAtaiH kulInaiH . ahAryaiH dhanAdinA vashIkartumashakyaiH. saMbandhipuruShairyeShAM saMbandho.asti tAdR^ishaiH .. 12\-83\-20 yaunA uttamayonayaH . maulAH paraMparAgatAH kartavyAH. mantriNa iti sheShaH .. 12\-83\-21 prakR^itiH pUrvakarmajaH saMskAraH . tejaH parAbhibhavasAmarthyam. sthitiravyabhichAritA. dhR^itirdhAraNasamArthyam .. 12\-83\-22 pa~ncha mantriNa iti tR^itIyenAnvayaH . upadhA chChalaM tadvyatItAn .. 12\-83\-23 paryAptaM kR^itsnasya vivitsitasyArthasya nirvAhakaM vachanaM yeShAM tAn .. 12\-83\-25 hInatejasA mitreNAbhisaMsR^iShTaH saMbaddhaH . na vyavasyati na kartavyAkartavye nishchinoti .. 12\-83\-28 prApayituM samApayitum .. 12\-83\-29 ArambhashUro.api mUrkhaH karmaNaH phalavisheShAn j~nAtuM na shaknotItyarthaH .. 12\-83\-32 anuraktalakShaNamAha shibhiH saMkruddha ityAdibhiH .. 12\-83\-38 AganturnUtanaH . so.apya vishvAsya ityarthaH .. 12\-83\-39 vidharmato.anyAyena .. 12\-83\-40 AkShArito dhanagrahaNena riktaH kR^itaH .. 12\-83\-41 jAnapadaH svadeshajaH .. 12\-83\-42 parasya shatroH Atmanashcha prakR^itIH svAmyamAtyAdikA jAnAtIti prakR^itij~naH .. 12\-83\-43 gambhIro mantragopanasamarthaH .. 12\-83\-44 shauTIraH pragalbhaH . dveShyavaddheyaM pApaM yasya sa dveShyapApakaH .. 12\-83\-45 AdhitsatA AdhAtuchChitA .. 12\-83\-47 pa~nchAnAmabhAve trayo vA kAryA ityarthaH .. 12\-83\-49 vivaraM Chidram .. 12\-83\-50 mantrasaMhanano mantrakavachaH .. 12\-83\-52 upavAshChalAni . tAni pa~ncha .. 12\-83\-56 atra mantrasthAne .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 084 .. shrIH .. 12\.84\. adhyAyaH 84 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati indrabR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-84\-0 (68109) bhIShma uvAcha. 12\-84\-0x (5560) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bR^ihaspateshcha saMvAdaM shakrasya cha yudhiShThira .. 12\-84\-1 (68110) shakra uvAcha. 12\-84\-2x (5561) kiMsvidekapaDhaM brahmanpuruShaH samyagAcharan . pramANaM sarvabhUtAnAM yashashchaivApnuyAnmahat .. 12\-84\-2 (68111) bR^ihaspati uvAcha. 12\-84\-3x (5562) sAntvamekapadaM shakra puruShaH samyagAcharan . pramANaM sarvabhUtAnAM yashashchaivApnuyAnmahat .. 12\-84\-3 (68112) etadekapadaM shakra sarvalokasukhAvaham . AcharansarvabhUteShu priyo bhavati sarvadA .. 12\-84\-4 (68113) yo hi nAbhAShate kiMchitsarvadA bhukuTImukhaH . dveShyo bhavati bhUtAnAM sa sAntvamiha nAcharan .. 12\-84\-5 (68114) yastu sarvamabhiprekShya pUrvamevAbhibhAShate . smitapUrvAbhibhAShI cha tasya lokaH prasIdati .. 12\-84\-6 (68115) dAnameva hi sarvatra sAntvenAnabhijalpitam . na prINayati bhUtAni nirvya~njanamivAshanam .. 12\-84\-7 (68116) Adadannapi bhUtAnAM madhurAmIrayangiram . sarvalokamimaM shakra sAntveva kurute vashe .. 12\-84\-8 (68117) tasmAtsAntvaM prayoktavyaM daNDamAdhitsatA.api hi . prItiM cha janayatyevaM na chAsyodvijate janaH .. 12\-84\-9 (68118) sukR^itasya hi sAntvasya shlakShNasya madhurasya cha . samyagAsevyamAnasya tulyaM jAtu na vidyate .. 12\-84\-10 (68119) bhIShma uvAcha. 12\-84\-11x (5563) ityuktaH kR^itavAnsarvaM yathA shakraH purodhasA . tathA tvamapi kaunteya samyagetatsamAchara .. .. 12\-84\-11 (68120) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chaturashItitamo.adhyAyaH .. 84\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-84\-1 atra mantramUlabhUte prajAsaMgrahaNe viShaye .. 12\-84\-2 ekapadaM yatra sarve guNAH antarbhavanti tadeva kartavyaM vastu . pramANaM saMmatam .. 12\-84\-3 sAntvaM niShkapaTaM priyavachanam .. 12\-84\-5 nAbhAShate tUShNImAste . nAcharan anAcharan .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 085 .. shrIH .. 12\.85\. adhyAyaH 85 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati amAtyalakShaNAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-85\-0 (68121) yudhiShThira uvAcha. 12\-85\-0x (5564) kathaMsvidiha rAjendra pAlayanpArthivaH prajAH . praiti dharmaM visheSheNa kIrtimApnoti shAshvatIm .. 12\-85\-1 (68122) bhIShma uvAcha. 12\-85\-2x (5565) vyavahAreNa shuddhena prajApAlanatatparaH . prApya dharmaM cha kIrti cha lokAnApnotyasau shuchiH .. 12\-85\-2 (68123) yudhiShThira uvAcha. 12\-85\-3x (5566) kIdR^ishavyavahAraM tu kaishcha vyavaharennR^ipaH . etatpR^iShTo mahAprAj~na yathAvadvaktumarhasi .. 12\-85\-3 (68124) ye chaiva pUrvakathitA guNAste puruShaM prati . naikasminpuruShe hyete vidyanta iti me matiH .. 12\-85\-4 (68125) bhIShma uvAcha. 12\-85\-5x (5567) evametanmahAprAj~na yathA vadasi buddhiman . durlabhaH puruShaH kashchidebhiryukto guNaiH shubhaiH .. 12\-85\-5 (68126) kiMtu saMkShepataH shIlaM prayatneneha durlabham . vakShyAmi tu yathA.amAtyAnyAdR^ishAMshcha kariShyasi .. 12\-85\-6 (68127) chaturo brAhmaNAnvaidyAnpragalbhAnsnAtakA~nshuchIn . kShatriyAndasha chAShTau cha balinaH shastrapANinaH .. 12\-85\-7 (68128) vaishyAnvittena saMpannAnekaviMshatisa~NkhyayA . trIMshcha shUdrAnvinItAMshcha shuchInkarmaNi pUrvake .. 12\-85\-8 (68129) aShTAbhishcha guNairyuktaM sUtaM paurANikaM tathA . pa~nchAshadvarShavayasaM pragalbhamanasUyakam .. 12\-85\-9 (68130) shrutismR^itisamAyuktaM vinItaM samadarshinam . kArye vivadamAnAnAM shaktamartheShvalolupam .. 12\-85\-10 (68131) varjitaM chaiva vyasanaiH sughoraiH saptabhirbhR^isham . aShTAnAM mantriNAM madhye mantraM rAjopadhArayet .. 12\-85\-11 (68132) tataH saMpreShayedrAShTre rAShTrIyAya cha darshayet . anena vyavahAreNa draShTavyAste prajAH sadA .. 12\-85\-12 (68133) na chApi gUDhaM dravyaM te grAhyaM kAryopaghAtakam . kArye khalu vipanne tvAM yo dharmastaM cha pIDayet .. 12\-85\-13 (68134) vidravechchaiva rAShTraM te shyenAtpakShigaNA iva . parisravechcha satataM naurvishIrNeva sAgare .. 12\-85\-14 (68135) prajAH pAlayato.asamyagadharmeNeha bhUpateH . hArdaM bhayaM saMbhavati svargashchasya virudhyate .. 12\-85\-15 (68136) atha yo dharmataH pAti rAjA.amAtyo.athavA.a.atmajaH . dharmAsane sanniyukto dharmamUle nararShabha .. 12\-85\-16 (68137) `svargaM yAti mahIpAlo niyuktaiH sachivaiH saha.' kAryeShvadhikR^itAH samyagakurvanto nR^ipAnugAH . AtmAnaM purataH kR^itvA yAntyadhaH saha pArthivAH .. 12\-85\-17 (68138) balAtkR^itAnAM valibhiH kR^ipaNaM bahujalpatAm . nAtho vai bhUmipo nityamanAthAnAM nR^iNAM bhavet .. 12\-85\-18 (68139) tataH sAkShibalaM sAdhu dvaidhavAdakR^itaM bhavet . asAkShikamanAthaM vA parIkShyaM tadvisheShataH .. 12\-85\-19 (68140) aparAdhAnurUpaM cha daNDaM pApeShu dhArayet . viyojayeddhanairR^iddhAnadhanAnatha bandhanaiH .. 12\-85\-20 (68141) vinayechchApi durvR^ittAnprahArairapi pArthivaH . sAntvenopapradAnena shiShTAMshcha paripAlayet .. 12\-85\-21 (68142) rAj~no vadhaM chikIrShedyastasya chitro vadho bhavet . AdIpakasya stenasya varNasaMkarikasya cha .. 12\-85\-22 (68143) samyakpraNayato daNDaM bhUmipasya vishAMpate . yuktasya vA nAstyadharmo dharma eva hi shAshvataH .. 12\-85\-23 (68144) kAmakAreNa daNDaM tu yaH kuryAdavichakShaNaH . sa ihAkIrtisaMyukto mR^ito narakamR^ichChati .. 12\-85\-24 (68145) na parasya pravAdena pareShAM daNDamarpayet . AgamAnugamaM kR^itvA badhnIyAnmokShayIta vA .. 12\-85\-25 (68146) na tu hanyAnnR^ipo jAtu dUtaM kasyAMchidApadi . dUtasya hantA nirayamAvishetsachivaiH saha .. 12\-85\-26 (68147) yathoktavAdinaM dUtaM kShatradharmarato nR^ipaH . yo hanyAtpitarastasya bhrUNahatyAmavApnuyuH .. 12\-85\-27 (68148) kulInaH shIlasaMpanno vAgmI dakShaH priyaMvadaH . yathoktavAdIsmR^itimAndUtaH syAtsaptabhirguNaiH .. 12\-85\-28 (68149) etaireva guNairyuktaH pratIhAro.asya rakShitA . shirorakShashcha bhavati guNairetaiH samanvitaH .. 12\-85\-29 (68150) dharmashAstrArthatattvaj~naH sAMdhivigrahiko bhavet . matimAndhR^itimAnhrImAnrahasyavinigUhitA .. 12\-85\-30 (68151) kulInaH satvasaMpannaH shuklo.amAtyaH prashasyate . etaireva guNairyuktastathA senApatirbhavet .. 12\-85\-31 (68152) vyUhayantrAyudhAnAM cha tattvaj~no vikramAnvitaH . varShashItoShNavAtAnAM sahiShNuH pararandhravit .. 12\-85\-32 (68153) vishvAsayetparAMshchaiva vishvasechcha na kasyachit . putreShvapi hi rAjendra vishvAso na prashasyate .. 12\-85\-33 (68154) etachChAstrArthatattvaM tu mayA.a.akhyAtaM tavAnagha . avishvAso narendrANAM guhyaM paramamuchyate .. .. 12\-85\-34 (68155) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchAshItitamo.adhyAyaH .. 85\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-85\-2 shuddhena pakShapAtahInena .. 12\-85\-3 vyavaharet nirNayaM kuryAt .. 12\-85\-8 pUrvake nitye .. 12\-85\-9 aShTAbhirguNaiH shushrUShA shravaNaM grahaNaM dhAraNamUhanamapohanaM vij~nAnaM tattvaj~nAnaM cheti taiH .. 12\-85\-11 mR^igayAkShAH striyaH pAnamiti chaturbhiH kAsajaiH . daNDapAtanaM vAkyAruShyaM arthadUShaNamiti tribhiH krodhajairiti saptabhiH. aShTAnAM brAhmaNachatuShTayaM shUdratrayaM sUtashcheti teShAm .. 12\-85\-12 te tvayA draShTavyAH .. 12\-85\-13 gUDhaM nyAsApahArAdikaM te tvayA na grAhyam .. 12\-85\-14 parisravet mandaM mandamanyatra gachChet .. 12\-85\-16 dharmamUle rAjye .. 12\-85\-10 visheShatastaptaparashugrahaNAdinAM tatparIkShyamiti .. 12\-85\-20 viyojaddhavairlubdhAndaridrAnvadhabandhanairiti Da . tha. pAThaH .. 12\-85\-22 chitro.anekadhA . AdIpakasya gR^ihAdidAhakatya .. 12\-85\-23 yuktasya yathAshAstramavahitasya .. 12\-85\-29 pratIlpi dvArapAlaH . shirorakShaH shirAMsIva shirAMsi durganagarAdIni pradhAnasthAnAni tadrakShaNakartA .. 12\-85\-31 etairdharmetyAdibhiramAtyaguNaiH .. 12\-85\-32 vyUhaH senAyA niveshanaprakAravisheShaH . yantrANi dhanurAdIni .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 086 .. shrIH .. 12\.86\. adhyAyaH 86 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati puralakShaNAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-86\-0 (68156) yudhiShThira uvAcha. 12\-86\-0x (5568) kathaMvidhaM puraM rAjA svayamAvastumarhati . kR^itaM vA kArayitvA vA tanme brUhi pitAmaha .. 12\-86\-1 (68157) bhIShma uvAcha. 12\-86\-2x (5569) vastavyaM yatra kaunteya saputraj~nAtibandhunA . nyAyyaM cha paripraShTuM vR^ittiM guptiM cha bhArata .. 12\-86\-2 (68158) tasmAtte rtayiShyAmi durgakarma visheShataH . shrutvA tathA vidhAtavyamanuShTheyaM cha yatnataH .. 12\-86\-3 (68159) Sha~NvidhaM durgamAsthAya purANyatha niveshayet . sarvasaMpatpradhAnaM cha bAhulyaM chApi saMbhavet .. 12\-86\-4 (68160) dhanvadurgaM mahIdurgaM giridurgaM tathaiva cha . manuShyadurgaM mR^iddurgaM vanadurgaM cha tAni ShaT .. 12\-86\-5 (68161) yatpuraM durgasaMpannaM dhAnyAyudhasamanvitam . dR^iDhaprAkAraparikhaM hastyashvarathasaMkulam .. 12\-86\-6 (68162) vidvAMsaH shilpino yatra nichayAshcha susaMchitAH . dhArmikashcha jano yatra dAkShyamuttamamAsthitaH .. 12\-86\-7 (68163) UrjasvinaranAgAshvaM chatvarApaNashobhitam . prasiddhavyavahAraM cha prashAntamakutobhayam .. 12\-86\-8 (68164) suprabhaM sAnunAdaM cha suprashastaniveshanam . shUrADhyaM prAj~nasaMpUrNaM brahmaghoShAnunAditam .. 12\-86\-9 (68165) samAjotsavasaMpannaM sadApUjitadaivatam . vashyAmAtyabalo rAjA tatpuraM svayamAvishet .. 12\-86\-10 (68166) tatra koshaM balaM mitraM vyavahAraM cha vardhayet . pure janapade chaiva sarvadoShAnnivartayet .. 12\-86\-11 (68167) bhANDAgArAyudhAgAraM prayatnenAbhivardhayet . nichayAnvardhayetsarvAMstathA yantrakaTaMkaTAn .. 12\-86\-12 (68168) kAShThalohatuShA~NgAradArushR^i~NgAsthivaiNavAn . majjAsnehavasAkShaudramauShadhagrAmameva cha .. 12\-86\-13 (68169) shaNaM sarjarasaM dhAnyamAyudhAni sharAMstathA . charma snAyuM tathA vetraM mu~njavalvajadaMdhvanAn .. 12\-86\-14 (68170) AshayAshchodapAnAshcha prabhUtasalilAkarAH . niroddhavyAH sadA rAj~nA kShIriNashcha mahIruhAH .. 12\-86\-15 (68171) satkR^itAshcha prayatnena AchAryartvikpurohitAH . maheShvAsAH sthapatayaH sAMvatsarachikitsakAH .. 12\-86\-16 (68172) prAj~nA medhAvino dAntA dakShAH shUrA bahushrutAH . kulInAH satvasaMpannA yuktAH sarveShu karmasu .. 12\-86\-17 (68173) pUjayeddhArmikAnrAjA nigR^ihNIyAdadhArmekAn . niyu~njyAchcha prayatnena sarvavarNAnsvakarmasu .. 12\-86\-18 (68174) bAhyamAbhyantaraM chaiva paurajAnapadaM tathA . chAraiH suviditaM kR^itvA tataH karma prayojayet .. 12\-86\-19 (68175) charAnmantraM cha koshaM cha daNDaM chaiva visheShataH . anutiShThetsvayaM rAjA sarvaM hyatra pratiShThitam .. 12\-86\-20 (68176) udAsInArimitrANAM sarvameva chikIrShitam . pure janapade chaiva j~nAtavyaM chArachakShuShA .. 12\-86\-21 (68177) tatasteShAM vidhAtavyaM sarvamevApramAdataH . bhaktAnpUjayatA nityaM dviShatashcha nigR^ihNatA .. 12\-86\-22 (68178) yaShTavyaM kratubhirnityaM dAtavyaM chApyapIDayA . prajAnAM rakShaNaM kAryaM na kAryaM dharmabAdhakam .. 12\-86\-23 (68179) kR^ipaNAnAthavR^iddhAnAM vidhavAnAM cha yoShitAm . yogakShemaM cha vR^ittiM cha nityameva prakalpayet .. 12\-86\-24 (68180) AshrameShu yathAkAlaM chailabhAjanabhojanam . sadaivopaharedrAjA satkR^iyAbhyarchya mAnya cha .. 12\-86\-25 (68181) AtmAnaM sarvakAryANi tApase rAShTrameva cha . nivedayetprayatnena tiShThetprahvashcha sarvadA .. 12\-86\-26 (68182) ` te kasyAMchidavasthAyAM sharaNaM sharaNArthine . rAj~ne dadyuryathAkAmaM tApasAH shaMsitavratAH ..' 12\-86\-27 (68183) sarvArthatyAginaM rAjA kule jAtaM bahushrutam . pUjayettAdR^ishaM dR^iShTvA shayanAsanabhojanaiH .. 12\-86\-28 (68184) tasminkurvIta vishvAsaM rAjA kasyAMchidApadi . tApaseShu hi vishvAsamapi kurvanti dasyavaH .. 12\-86\-29 (68185) tasminnidhInAdadhIta punaH pratyAdadIta cha . na chApyabhIkShNaM seveta bhR^ishaM vA pratipUjayet .. 12\-86\-30 (68186) anyaH kAryaH svarAShTreShu pararAShTreShu chAparaH . aTavIShu paraH kAryaH sAmantanagareShvapi .. 12\-86\-31 (68187) teShu satkAramAnAbhyAM saMvibhAgAMshcha kArayet . pararAShTrATavIstheShu yathA svaviShaye tathA .. 12\-86\-32 (68188) te kasyAMchidavasthAyAM sharaNaM sharaNArthine . rAj~ne dadyurthathAkAmaM tApasAH saMshitavratAH .. 12\-86\-33 (68189) eSha te lakShaNoddeshaH saMkShepeNa prakIrtitaH . yAdR^ishe nagare rAjA svayamAvastumarhati .. .. 12\-86\-34 (68190) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaDashItimamo.adhyAyaH .. 86\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-86\-5 dhanvA nirjaladeshastadeva paritashcha durgaM dhanvadurgam . mahIdurgaM koTaH .. 12\-86\-9 sAnunAdaM mItavAditradhvanimat .. 12\-86\-12 nichayAn dhAnyAdisaMgrahAn . tathA yantrAlayAyudhAn. iti jha. pAThaH .. 12\-86\-14 daMdhvanAn dhvanimato niHsANAdIn . bandhanAniti pAThAntare spaShTo.arthaH .. 12\-86\-15 AshayAH nipAnAni . udapAnAH kUpAH. niroddhavyA rakShaNIyAH .. 12\-86\-17 praj~nA granthArthagrahaNasAmarthyam . medhA UhApohakaushalam .. 12\-86\-20 atutiShThedAlochayet .. 12\-86\-22 vidhAtavyaM pratikartavyam .. 12\-86\-26 tApase tapasvijane .. 12\-86\-29 vishvAsaM nAdhikurvanti dasyava iti Da.tha . pAThaH ... 12\-86\-30 nidhIn dhanabhANDAni . abhIkShNaM na sevet. dasyUnAM tatsUchane tapasvinAshApatteH na pratipUjayechcha .. 12\-86\-31 anyastApasaH kAryaH sakhitvena saMpAdanIyaH .. 12\-86\-32 teShu tattatsthAnastheShu tApaseShu .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 087 .. shrIH .. 12\.87\. adhyAyaH 87 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAShTraguptiprakArAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-87\-0 (68191) yudhiShThira uvAcha. 12\-87\-0x (5570) rAShTraguptiM cha me rAjanrAShTrasyaiva tu saMgraham . samyagjij~nAsamAnAya prabrUhi bharatarShabha .. 12\-87\-1 (68192) bhIShma uvAcha. 12\-87\-2x (5571) rAShTraguptiM cha te samyagrAShTrasyaiva tu saMgraham . hanta sarvaM pravakShyAmi tattvamekamanAH shR^iNu .. 12\-87\-2 (68193) grAmasyAdhipatiH kAryo dashagrAmapatistathA . viMshatitriMshatIshaM cha sahasrasya cha kArayet .. 12\-87\-3 (68194) grAmeyAngrAmadoShAMshcha grAmikaH pratibhAveyet . tAnAchakShIta dashine dashiko viMshine punaH .. 12\-87\-4 (68195) viMshAdhipastu tatsarvaM vR^ittaM jAnapade jane . grAmANAM shatapAlAya sarvameva nivedayet .. 12\-87\-5 (68196) yAni grAmyANi bhojyAni grAmikastAnyupAshniyA . dashapastena bhartavyastenApi dviguNAdhipaH .. 12\-87\-6 (68197) grAmaM grAmashatAdhyakSho bhoktumarhati satkuraH . mahAntaM bharatashreShTha susphItaM janasaMkulam . tatra hyanekapAyattaM rAj~no bhavati bhArata .. 12\-87\-7 (68198) shAkhAnagaramarhastu sahasrapatiruttamaH . dhAnyahairaNyabhogena bhoktuM rAShTrIyasaMgataH .. 12\-87\-8 (68199) teShAM saMgrAmakR^ityaM syAdvAmakR^ityaM cha teShu yat . dharmaj~naH sachivaH kashchittattatpashyedatandritaH .. 12\-87\-9 (68200) nagarenagare vA syAdekaH sarvArthachintakaH . uchchaiH sthAne ghorarUpo nakShatrANAmiva grahaH .. 12\-87\-10 (68201) bhavetsa tAnparikrAmetsarvAneva sabhAsadaH . teShAM vR^ittiM pariNayetkashchidrAShTreShu tachcharaH .. 12\-87\-11 (68202) jighAMsavaH pApakAmAH parasvAdAyinaH shaThAH . rakShAbhyadhikR^itA nAma tebhyo rakShedimAH prajAH .. 12\-87\-12 (68203) vikrayaM krayamadhvAnaM bhaktaM cha saparivyayam . yogakShemaM cha saMprekShya vaNijAM kArayetkarAn .. 12\-87\-13 (68204) utpattiM dAnavR^ittiM cha shilpaM saMprekShya chAsakR^it . shilpaM prati karAnevaM shilpinaH prati kArayet .. 12\-87\-14 (68205) uchchAvachakaranyAyAH pUrvarAj~nAM yudhiShThira . yathAyathA na sIderaMstathA kuryAnmahIpatiH .. 12\-87\-15 (68206) phalaM karma cha saMprekShya tataH sarvaM prakalpayet . phalaM karma cha nirhetu na kashchitsaMpravartate .. 12\-87\-16 (68207) yathA rAjA cha kartA cha syAtAM karmaNi bhAginau . saMvekShya tu tathA rAj~nA praNeyAH satataM karAH .. 12\-87\-17 (68208) nochChidyAhAtmano mUlaM pareShAM chApi tR^iShNayA . IhAdvArANi saMrudhya rAjA saMvR^itadarshanaH .. 12\-87\-18 (68209) pradviShanti parikhyAtaM rAjAnamatikhAdinam . pradviShTasya kutaH shreyo saMvR^ito labhate shriyam .. 12\-87\-19 (68210) vatsaupamyena dogdhavyaM rAShTramakShINabuddhinA . bhR^ito vatso jAtabalaH ShIDAM sahati bhArata .. 12\-87\-20 (68211) na karma kurute vatso bhR^ishaM dugdho yudhiShThira . rAShTramapyAtidugdhaM hi na karma kurute mahat .. 12\-87\-21 (68212) yo rAShTramanugR^ihNAti parirakShansvayaM nR^ipaH . saMjAtamupajIvansa labhate sumahatphalam .. 12\-87\-22 (68213) ApadarthaM cha nichayAtrAjAno hi chichinvate . rAShTraM cha koshabhUtaM syAtkosho veshmagatastathA .. 12\-87\-23 (68214) paurajAnapadAnsarvAnsaMshritoShAshritAMstathA . yathAshaktyanukampeta sarvAnsvalpadhanAnapi .. 12\-87\-24 (68215) bAhyaM janaM bhedayitvA bhoktavyo madhyamaH sukham . evaM nAsya prakupyanti janAH sukhitaduH khitAH .. 12\-87\-25 (68216) prAmeva tu dhanAdAnamanubhAShya tataH punaH . sannipatya svaviShaye bhayaM rAShTre pradarshayet .. 12\-87\-26 (68217) iyamApatsamutpannA parachakrabhayaM mahat . api chAntAya kalpante veNoriva phalAgamAH .. 12\-87\-27 (68218) arayo me samutthAya bahubhirdasyubhiH saha . idamAtmavadhAyaiva rAShTramichChanti bAdhitum. 12\-87\-28 (68219) asyAmApadi ghorAyAM saMprApte dAruNe bhaye . paritrANAya bhavataH prArthayiShye dhanAni vaH .. 12\-87\-29 (68220) pratidAsye cha bhavatAM sarvaM chAhaM bhayakShaye . nArayaH pratidAsyanti yaddhareyurbalAditaH .. 12\-87\-30 (68221) kalatramAditaH kR^itvA sarvaM vo vinashediti . sharIraputradArArthamarthasaMchaya iShyate .. 12\-87\-31 (68222) nandAmi vaH prabhAveNa putrANAmiva chodaye . yakhAshaktyupagR^ihNAmi rAShTrasyApIDayA cha vaH .. 12\-87\-32 (68223) Apatsveva nivoDhavyaM bhavadbhiH saMgatairiha . na vaH priyataraM kAryaM dhanaM kasyAMchidApadi .. 12\-87\-33 (68224) iti vAchA madhurayA shlakShNayA sopachArayA . svarashmInabhyavasR^ijedyogamAdhAya kAlavit .. 12\-87\-34 (68225) prachAraM bhR^ityabharaNaM vyayaM saMgrAmato bhayam . yogakSheNaM cha saMprekShya gominaH kArayetkaram .. 12\-87\-35 (68226) upekShitA hi nashyeyurgomino.araNyavAsinaH . tasmAtteShu visheSheNa mR^idupUrvaM samAcharet .. 12\-87\-36 (68227) sAntvanaM rakShaNaM dAnamavasthA chApyabhIkShNashaH . gominAM pArtha kartavyaH saMvibhAgaH priyANi cha .. 12\-87\-37 (68228) ajasramupayoktavyaM phalaM gomiShu bhArata . prabhAvayanti rAShTraM cha vyavahAraM kR^iShiM tathA .. 12\-87\-38 (68229) tasmAdgomiShu yatnena prItiM kuryAdvichakShaNaH . dayAvAnapramattashcha karAnsaMpraNayanmR^idUn .. 12\-87\-39 (68230) sarvatra kShemacharaNaM sulabhaM nAma gomiShu . na hyataH sadR^ishaM kiMchiddhanamasti yudhiShThira .. .. 12\-87\-40 (68231) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptAshItitamo.adhyAyaH .. 87\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-87\-3 dashagrAmyAstathA paraH . dviguNAyAH shatasyaivamiti jha. pAThaH .. 12\-87\-13 kArayet dApayet .. 12\-87\-16 phalaM dhAnyadhanavR^iddhyAdi . vR^iddhyanurUpaH karaH kalpya ityarthaH .. 12\-87\-18 Atmano mUlaM rAShTram . pareShAM mUlaM kR^iShyAdi. IhA lobhaH .. 12\-87\-19 atikhAdinaM bahubhakSham .. 12\-87\-24 saMshritAH sAkShAdAshritAH . upAshritAH vyavahitAH .. 12\-87\-25 ATavIko dasyusa~Ngho bAhyajanastaM yayamupatiShThadhvamiti bhedayitvA madhyamo grAmINajano bhoktavyastato bahulaM dhanamAdadyAdityarthaH .. 12\-87\-26 tatra prakAramAha prAgiti . choranigrahArthaM kaTakabandhaH kartavyastadarthaM dhanamapekShitamiti pUrvameva AbhAShya sUchanAM kR^itvA tataH sannipatya teShu teShu grAmeShu gatvA bhayaM darshayet .. 12\-87\-33 Apatsveva cha voDhavyaM bhavadbhiH pu~Ngavairiveti jha . pAThaH .. 12\-87\-34 svarashmInsvasya rashmibhUtAn adhikAriNaH prajAsu dhanamudguhItuM abhyavasR^ijetprerayet . yogaM dhanagrahaNopAyam .. 12\-87\-35 gominaH vaishyAn . saMprekShya saMdarshayitvA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 088 .. shrIH .. 12\.88\. adhyAyaH 88 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati prajAshyaH karagrahaNAdiprakArakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-88\-0 (68232) yudhiShThira uvAcha. 12\-88\-0x (5572) yadA rAjA samartho.api koshArthI syAnmahAmate . kathaM pravarteta karastanme brUhi pitAmaha .. 12\-88\-1 (68233) bhIShma uvAcha. 12\-88\-2x (5573) yathAdeshaM yathAkAlaM yathAbuddhi yathAbalam . anushiShyAtprajA rAjA dharmArthI taddhite rataH .. 12\-88\-2 (68234) yathA tAsAM cha manyeta shreya Atmana eva cha . tathA dharmANi sarvANi rAjA rAShTreShu vartayet .. 12\-88\-3 (68235) madhudohaM duhedrAShTraM bhramarAnna prapAtayet . vatsApekShI duhechchaiva stanAMshcha na vikuTTayet .. 12\-88\-4 (68236) jalaukAvatpibedrAShTraM mR^idunaiva narAdhipaH . vyAghrIva cha haretputrAnsaMdashenna cha pIDayet .. 12\-88\-5 (68237) yathA shalyakavAnAkhuH padaM dhUnayate sadA . atIkShNenAbhyupAyena tathA rAShTraM samApibet .. 12\-88\-6 (68238) alpenAlpena deyena vardhamAnaM pradApayet . tato bhUyastato bhUyaH kramavR^iddhiM samAcharet .. 12\-88\-7 (68239) damayanniva damyAni shashvadbhAraM vivardhayet . mR^idupUrvaM prayatnena pAshAnabhyavahArayet .. 12\-88\-8 (68240) sakR^itpAshAvakIrNAste na bhaviShyanti durdamAH . uchitenaiva bhoktavyAste bhaviShyantyayatnataH .. 12\-88\-9 (68241) tasmAtsarvasamArambho durlabhaH puruShaM prati . yathA mukhyAnsAntvayitvA bhoktavyA itare janAH .. 12\-88\-10 (68242) tatastAnbhedayitvA tu parasparavivakShitAn . bhu~njIta sAntvayaMshchaiva yathAsukhamayatnataH .. 12\-88\-11 (68243) na chAsthAne na chAkAle karAMstebhyo nipAtayet . AnupUrvyeNa sAntvena yathAkAlaM yathAvidhi .. 12\-88\-12 (68244) upAyAnprabravImyetAnna me mAyA vivakShitA . anupAyena damayanprakopayati vAjinaH .. 12\-88\-13 (68245) pAnAgAranivoshAshcha veshyAH prApaNikAstathA . kushIlavAH sakitavA ye chAnye kechidIdR^ishAH .. 12\-88\-14 (68246) niyamyAH sarva evaite ye rAShTrasyopaghAtakAH . ete rAShTre.abhitiShThanto bAdhante bhadrikAH prajAH .. 12\-88\-15 (68247) na kenachidyAchitavyaH kashchitkiMchidanApadi . iti vyavasthA bhUtAnAM purastAnmanunA kR^itA .. 12\-88\-16 (68248) sarve tathA.anujIveyurna kuryuH karma chediha . sarva eva ime lokA na bhaveyurasaMshayam .. 12\-88\-17 (68249) prabhurniyamane rAjA ya etAnna niyachChati . bhu~Nkte sa tasya pApasya chaturbhAgamiti shrutiH .. 12\-88\-18 (68250) bhoktA tasya tu pApasya sukR^itasya yathAtathA . niyantavyAH sadA rAj~nA pApA ye syurnarAdhipa .. 12\-88\-19 (68251) kR^itapApastvasau rAjA ya etAnna niyachChati . tathA kR^itasya dharmasya chaturbhAgamupAshnute. 12\-88\-20 (68252) sthAnAnyetAni saMyamya prasa~Ngo bhUtinAshanaH . kAme prasaktaH puruShaH kimakAryaM vivarjayet .. 12\-88\-21 (68253) madyamAMsaparasvAni tathA dAradhanAni cha . AharedrAgavashagastathA shAstraM pradarshayet .. 12\-88\-22 (68254) Apadyeva tu yAchante yeShAM nAsti parigrahaH . dAtavyaM dharmatastebhyastvanukroshAdbhayAnna tu .. 12\-88\-23 (68255) mA te rAShTre yAchanakA bhaveyurmA cha dasyavaH . upAdAtAra evaite naite bhUtasya bhAvakAH .. 12\-88\-24 (68256) ye bhUtAnyanugR^ihNanti vardhayanti cha ye prajAH . tete rAShTreShu vartantAM mA bhUtAnAM prabAdhakAH .. 12\-88\-25 (68257) daNDyAste cha mahArAja dhanAdAnaprayojakAH . prayogaM kArayethAste yathA dadyuH karAMstathA .. 12\-88\-26 (68258) kR^iShigorakShyavANijyaM yachchAnyatkiMchidIdR^isham . puruShaiH kArayetkarma bahubhiH karmabhedataH .. 12\-88\-27 (68259) narashchetkR^iShigorakShyaM vANijyaM chApyanuShThitaH . saMshayaM labhate kiMchittena rAjA vigarhyate .. 12\-88\-28 (68260) dhaninaH pUjayennityaM pAnAchChAdanabhojanaiH . vaktavyAshchAnugR^ihNIdhvaM prajAH saha mayeti vai .. 12\-88\-29 (68261) a~NgametanmahadrAjye dhanino nAma bhArata . kakudaM sarvabhUtAnAM dhanastho nAtra saMshayaH .. 12\-88\-30 (68262) prAj~naH shUro dhanasthashcha svAmI dhArmika eva cha . tapasvI satyavAdI cha buddhimAMshchApi rakShati .. 12\-88\-31 (68263) tasmAtsarveShu bhUteShu prItimAnbhava pArthiva . satyamArjavamakrodhamAnR^ishaMsyaM cha pAlaya .. 12\-88\-32 (68264) evaM daNDaM cha koshaM cha mitraM bhUmiM cha lapsyasi . satyArjavaparo rAjanmitrakoshabalAnvitaH .. .. 12\-88\-33 (68265) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTAshItitamo.adhyAyaH .. 88\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-88\-4 bhramarA iva pAdapamiti jha . pAThaH .. 12\-88\-6 shalyakavAMstIkShNatuNDa AkhuvisheShaH . sahi nidritasya manuShyasya pAdatalasthaM mAMsamatIkShNenaivopAyena bhakShayati. yathA vilekhakaH karNamAkhuH pAdatvachaM yatheti Da. tha. pAThaH .. 12\-88\-8 damyAni vatsatarakulAni yathA krameNa damayetadvatprajA apItyAha damayanniveti . abhyava hArayedvAhayet .. 12\-88\-9 sakR^itsadyaH pAshAvakIrNAH santo nabhaviShyanti mariShyanti . yato durdamA atha uchitena krameNa te bhoktavyA damyAH prajAshcha. asatpAshAvakIrNAste bhaviShyantIha durmadAH. iti Da.tha. pAThaH .. 12\-88\-10 puruShaM pratItyasya pratipuruShamityarthaH .. 12\-88\-11 tato mukhyadvArA tAnitarAn vivakShitAnvodumiShTAn . tatastAnbhojayitvAta parasparavivarjitAn. iti tha.da. pAThaH .. 12\-88\-14 madyashAlAH saMdeshaharAH kuTTanyaH . kutsitena shIlena vAnti gachChanti dharmaM hiMsanti vA kushIla vA viTAH. kitamA dyUtakArAshcha ni grAhyA ityAha pAneti .. 12\-88\-15 bhadrikAH kalyANaH .. 12\-88\-16 yAchitavyaH dattamR^iNaM karaM veti sheShaH .. 12\-88\-17 anujAveyuranusareyuH . anyathA doShamAha neti .. 12\-88\-20 tathA tathAbhUtaH niyachChannityarthaH .. 12\-88\-21 sthAnAni madyAdInAm .. 12\-88\-22 shAstramAj~nAM pradarshayetpravartayet .. 12\-88\-28 saMshayaM chorebhyo rAjakIyebhyo vA bhayAt .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 089 .. shrIH .. 12\.89\. adhyAyaH 89 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThiraMprati rAjanItikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-89\-0 (68266) bhIShma uvAcha. 12\-89\-0x (5574) vanaspatIbhakShyaphalAnna chChindyurviShaye tava . brAhmaNAnAM mUlaphalaM dharmamAhurmanIShiNaH .. 12\-89\-1 (68267) brAhmaNebhyo.atiriktaM cha bhu~njIrannitare janAH . na brAhmaNoparodhena haredanyaH kathaMchana .. 12\-89\-2 (68268) viprashchettyAgamAtiShThedAkhyAyA vR^ittikarshitaH . parikalyAsya vR^ittiH syAtsadArasya narAdhipa .. 12\-89\-3 (68269) sa chennopanivarteta vAchyo brAhmaNasaMsadi . kasminnidAnIM maryAdAmayaM lokaH kariShyati .. 12\-89\-4 (68270) asaMshayaM nivarteta na chettyakShyatyataH param . pUrvaM parokShaM vaktavyametatkaunteya shAshvatam .. 12\-89\-5 (68271) AhuretajjanA brahmanna chaitachChraddadhAmyaham . nimantryashcha bhavedbhogairavR^ittyA cha tadA charet .. 12\-89\-6 (68272) kR^iShigorakShyavANijyaM lokAnAmiha jIvanam . UrdhvaM chaiva trayI vidyA sA bhUtAnbhAvayatyuta .. 12\-89\-7 (68273) tasyAM prapatamAnAyAM ye syustatparipanthinaH . dasyavastadvadhAyeha brahmA kShatramathAsR^ijat .. 12\-89\-8 (68274) shatrU~njaya prajA rakSha yajasva kratubhirnR^ipa . yudhyasva samare vIro bhUtvA kauravanandana .. 12\-89\-9 (68275) saMrakShyAnrakShate rAjA sa rAjA rAjasattamaH . ye kechittAnna rakShanti tairartho nAsti kashchana .. 12\-89\-10 (68276) sadaiva rAj~nA yoddhavyaM sarvalokAdyudhiShThira . tasyAddhetorhi bhu~njIta manuShyAneva mAnavaH .. 12\-89\-11 (68277) AntarebhyaH parAnrakShanparebhyaH punarAntarAn . parAnparebhyaH svAnkhebhyaH sarvAnpAlaya nityadA .. 12\-89\-12 (68278) AtmAnaM sarvato rakShanrAjanrakShasva medinIm . AtmamUlamidaM sarvamAhurvai viduSho janAH .. 12\-89\-13 (68279) kiM ChidraM konu sa~Ngo me kiMvA.astyavinipAtitam . kuto mAmAshrayeddoSha iti nityaM vichintayet .. 12\-89\-14 (68280) atItadivase vR^ittaM prashaMsanti na vA punaH . guptaishchArairanumataiH pR^ithivImanusArayet .. 12\-89\-15 (68281) jAnIta yadi me vR^ittaM prashaMsanti na vA punaH . kachchidrochejjanapade kachchidrAShTre cha me vashaH .. 12\-89\-16 (68282) dharmaj~nAnAM dhR^itimatAM saMgrAmeShvapalAyinAm . rAShTre tu ye.anujIvanti ye tu rAj~no.anujIvinaH .. 12\-89\-17 (68283) amAtyAnAM cha sarveShAM madhyasthAnAM cha sarvashaH . ye cha tvA.abhiprashaMseyurnindeyurathavA punaH .. 12\-89\-18 (68284) sarvAnsupariNItAMstAnkArayethA yudhiShThira . ekAntena hi sarveShAM na shakyaM tAta rochitum . mitrAmitramatho madhyaM sarvabhUteShu bhArata .. 12\-89\-19 (68285) yudhiShThira uvAcha. 12\-89\-20x (5575) tulyabAhubalAnAM cha tulyAnAM cha guNairapi . kathaM syAdadhikaH kashchitsa cha bhu~njIta mAnavAn .. 12\-89\-20 (68286) bhIShma uvAcha. 12\-89\-21x (5576) yachcharA hyacharAnadyuradaMShTrAndaMShTriNastathA . AshIviShA iva kruddhA bhuja~NgAnbhujagA iva .. 12\-89\-21 (68287) etebhyashchApramattaH syAtsadA shatroryudhiShThira . bhAruNDasadR^ishA hyete nipatanti pramAdataH .. 12\-89\-22 (68288) kachchitte vaNijo rAShTre nodvijanti karArditAH . krINanto bahunA.alpena kAntArakR^itavishramAH .. 12\-89\-23 (68289) kachchitkR^iShikarA rAShTraM na jahatyatipIDitAH . ye bahanti dhuraM rAj~nAM te bharantItarAnapi .. 12\-89\-24 (68290) `Alasyena hR^itaH pAdaH pAdaH pAShaNDamAshritaH . rAjAnaM sevate pAdaH pAdaH kR^iShimupAshritaH .. 12\-89\-25 (68291) ekapAdaM trayaH pAdA bhakShayanti dinedine . tasmAtsarvaprayatnena pAdaM rakSha yudhiShThira .. ' 12\-89\-26 (68292) ito dattena jIvanti devAH pitR^igaNAstathA . mAnuShoragarakShAMsi vayAMsi pashavastathA .. 12\-89\-27 (68293) eShA te rAShTravR^ittishcha rAj~nAM guptishcha bhArata . proktoddishyaitamevArthaM bhUyo vakShyAmi pA\-\-va .. .. 12\-89\-28 (68294) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonanavatitamo.adhyAyaH .. 89\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-89\-1 mUlaphalaM brAhmaNAnAM svamiti dharmamAhurato na chChindyuH .. 12\-89\-3 tyAgaM rAShTrasya .. 12\-89\-6 bhogArthI chedrAShTraM tyajati tadA bhogairapi nimantryaH . avR^ittyA chetadAvR^ittyApi nimantrya ityAha Ahuriti .. 12\-89\-7 UrdhvaM svargam .. 12\-89\-11 lokAt lokahitArthaM yoddhavyam . bhayudhyAMkhArAniti chArthaH .. 12\-89\-13 viduSho vidvAMsaH .. 12\-89\-14 rAj~no vyasagItyeti sheShaH .. 12\-89\-19 supariNItAn satkR^itAn 12\-89\-21 alavAnepa durbalaM bhujjIta tulyAttu AtmAnaM rakShechChalena cha taM bhujjItetyuttaramAha yadi AdinA .. 12\-89\-22 bhAruNDaH gR^idhraH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 090 .. shrIH .. 12\.90\. adhyAyaH 90 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati uchathyamAndhAtR^isaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-90\-0 (68295) bhIShma uvAcha. 12\-90\-0x (5577) Ana~NgirAH kShatradharmAnuchadhyo brahmavittamaH . mAndhAtre yauvanAshchAya prItimAnabhyabhAShata .. 12\-90\-1 (68296) sa yathA.anushashAsaijamuchadhyo brahmavittamaH . tatte.ahaM saMpravakShyAmi nikhilena yudhiShThira .. 12\-90\-2 (68297) uchathya uvAcha. 12\-90\-3x (5578) dharmAma rAjA bhavati na kAmakaraNAya tu . mAnyAtarabhijAnIhi rAjA lokasya rakShitA .. 12\-90\-3 (68298) rAjA charati cheddharmaM devatvAyaiva kalpate . sa chedadharmaM charati narakAyaiva gachChati .. 12\-90\-4 (68299) dharme tiShThanti bhUtAni dharmo rAjani tiShThAti . taM rAjA sAdhu yaH shAsti sa rAjA shriyamashnute .. 12\-90\-5 (68300) rAjAparAdhAnmAndhAtarlakShmIvAnpApa uchyate . devAshcha garhAM gachChanti dharmo nAstIti chochyate .. 12\-90\-6 (68301) adharme vartamAnAnAmarthasiddhiH pradR^ishyate . tadeva ma~NgalaM lokaH sarvaH samanuvartate .. 12\-90\-7 (68302) uchChidyate dharmavR^ittamadharmo vartate mahAn . bhayamAhurdivArAtraM yadA pApA na vAryate .. 12\-90\-8 (68303) idaM mama idaM neti sAdhUnAM tAta dharmataH . na vai vyavasthA bhavati yadA pApo na vAryate .. 12\-90\-9 (68304) naiva bhAryA na pashavo na kShetraM na niveshanam . saMdR^ishyeta manuShyANAM yadA pApabalaM bhavet .. 12\-90\-10 (68305) devAH pUjAM na jAnanti na svadhAM pitarastadA . na pUjyante hyatithayo yadA pApo na vAryate .. 12\-90\-11 (68306) na vedAnadhigachChanti vratavanto dvijAtayaH . na yaj~nAMstanvate viprA yadA pApo na vAryate .. 12\-90\-12 (68307) vadhyAnAmiva satvAnAM mano bhavati vihvalam . manuShyANAM mahArAja yadA pApo na vAryate .. 12\-90\-13 (68308) ubhau lokAvabhiprekShya rAjAnamasR^ijaMstathA . munayo.atha mahadbhUtamayaM dharmo bhaviShyati .. 12\-90\-14 (68309) yasmindharmo virAjeta taM rAjAnaM prachakShate . yasminvilIyate dharmastaM devA vR^iShalaM viduH .. 12\-90\-15 (68310) vR^iSho hi bhagavAndharmo yastasya kurute layam . vR^iShalaM taM vIvadurdevAstasmAddharmaM na lopayet .. 12\-90\-16 (68311) dharme vardhati vardhanti sarvabhUtAni sarvadA . tasminhrasati hIyante tasmAddharmaM vivardhayet .. 12\-90\-17 (68312) dhanAni spauti dharmo hi dhAraNAdveti nishchayaH . mAnavAna manuShyendra sa sImAntakaraH smR^itaH .. 12\-90\-18 (68313) prabhavArthaMmahi bhUtAnAM dharmaH sR^iShTaH svayaMbhuvA . tasmAtpravardhayeddharmaM prajAnugrahakAraNAt .. 12\-90\-19 (68314) tasmAddhi rAjashArdUla dharmaH shreShThataraH smR^itaH . sa rAjAyaH prajAH shAsti sAdhukR^itpuruSharShabha .. 12\-90\-20 (68315) kAmakrodhAvanAdR^itya dharmamevAnupAlayet . dharmaH shreyaskaratamo rAj~nAM bharatasattama .. 12\-90\-21 (68316) dharmasya brAhmaNe yonistasmAttAnpUjayetsadA . brAhmaNAnAM cha mAndhAtaH kuryAtkAmAnamatsarI .. 12\-90\-22 (68317) teShAM hyakAmakaraNAdrAj~naH saMjAyate bhayam . mitrANi na cha vardhante tathA.amitrIbhavantyapi .. 12\-90\-23 (68318) brAhmaNAnAM sadAsUyanbAlyAdvairochanirbaliH . athAsmAchChrIrapAkrAmadyA.asminnAsItpratApinI .. 12\-90\-24 (68319) tatastasmAdapAkramya sA.agachChatpAkashAsanam . atha so.anvatapatpashchAchChriyaM dR^iShTvA puraMdare .. 12\-90\-25 (68320) etatphalamasUyAyA abhimAnasya chAbhibho . tasmAdbudhyasva mAndhAtarmA tvAM jahyAtpratApinI .. 12\-90\-26 (68321) darponAma shriyaH putro jaj~ne.adharmAditi shrutiH . tena devAsurA rAjannItAH subahavo.avyayam .. 12\-90\-27 (68322) rAjarShayashcha bahavastathA budhyasva pArthiva . rAjA bhavati taM jitvA dAsastena parAjitaH .. 12\-90\-28 (68323) sa yathA darpasahitamadharmaM nAnusevate . tathA vartasva mAndhAtashchiraM chetsthAtumichChasi .. 12\-90\-29 (68324) mattAtpramattAtpaugaNDAdunmattAchcha visheShataH . ninditAchchAsadAchArAddurhR^idAM chApi sevanAt .. 12\-90\-30 (68325) nigR^ihItAdamAtyAchcha strIbhyashchaiva visheShataH . parvatAdviShamAddurgAddhastino.ashvAtsarIsR^ipAt .. 12\-90\-31 (68326) etebhyo.anityayuktaH syAnnaktaM charyAM cha varjayet . atyAshAM chAbhimAnaM cha dambhaM krodhaM cha varjayet .. 12\-90\-32 (68327) avij~nAtAsu cha strIShu klIbAsu svairiNIShu cha . parabhAryAsu kanyAsu nAcharenmaithunaM nR^ipa .. 12\-90\-33 (68328) kuleShu pAparakShAMsi jAyante varNasaMkarAt . apumAMso.a~NgahInAshcha sthUlajihvA vichetasaH .. 12\-90\-34 (68329) ete chAnye cha jAyante yadA rAjA pramAdyati . tasmAdrAj~nA visheSheNaM vartitavyaM prajAhite .. 12\-90\-35 (68330) kShatriyasya pramattasya doShaH saMjAyate mahAn . adharmAH saMpravardhante prajAsaMkarakArakAH .. 12\-90\-36 (68331) ashIte vidyate shItaM shIte shItaM na vidyate . avR^iShTirativR^iShTishcha vyAdhishchApyAvishetprajAH .. 12\-90\-37 (68332) nakShatrANyupatiShThanti grahA ghorAstathAgate . utpAtAshchAtra dR^ishyante bahavo rAjanAshanAH .. 12\-90\-38 (68333) arakShitAtmA yo rAjA prajAshchApi na rakShati . prajAshcha tasya kShIyante tataH so.anu vinashyati .. 12\-90\-39 (68334) dvAvAdadAte hyekasya dvayoH subahavo.apare . kumAryaH saMpralupyante tadAhurnR^ipadUShaNam .. 12\-90\-40 (68335) mamaitaditi naitachcha manuShyeShvavatiShThati . tyaktvA dharmaM yadA rAjA pramAdamanutiShThita .. .. 12\-90\-41 (68336) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi navatitamo.adhyAyaH .. 90\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-90\-1 a~NgirAH A~NgirasAH .. 12\-90\-12 na bhAryAmadhigachChantIti jha . pAThaH .. 12\-90\-15 dharmo dharmapAlaH .. 12\-90\-16 kurute hyalamiti jha . pAThaH. tatra alaM vAraNamityarthaH. tena vR^iShaM lunAti chChinattIti vR^iShala iti yogo darshitaH .. 12\-90\-18 dharmapadasya dvedhA vyutpattimAha dhanAnIti . dhAraNAdvA dharmaH. sImAntakaraH yAvatpApaM tAvadyAtanAkara ityarthaH .. 12\-90\-28 taM darpam .. 12\-90\-30 paugaNDAdvAlakAdaj~nAdityarthaH . kadamyAshAdudAvartAddurhR^idAM chApIti Ta. pAThaH .. 12\-90\-32 anityayuktaH syAt nityamayuktaH syAdityarthaH . ekacharyAM cha varjayediti da. pAThaH .. 12\-90\-34 apumAMsaH klIbAH . sthUlajihvA mUkAH .. 12\-90\-38 nakShatrANi dhUmaketvAdayaH .. 12\-90\-40 ekasya dhanaM dvAvAdadAte AchChidya gR^ihNItaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 091 .. shrIH .. 12\.91\. adhyAyaH 91 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati uchathyamAndhAtR^isaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-91\-0 (68337) uchathya uvAcha. 12\-91\-0x (5579) kAlavarShI cha parjanyo dharmachArI cha pArthivaH . saMpadyadeShA bhavati sA bibharti sukhaM prajAH .. 12\-91\-1 (68338) yo na jAnAti nirhartuM vastrANAM rajako malam . ratnAni vA shodhayituM yathA nAsti tathaiva saH .. 12\-91\-2 (68339) evametaddvijendrANAM kShatriyANAM vishAM tathA . shUdrashchaturtho varNAnAM nAnAkarmasvavasthitaH .. 12\-91\-3 (68340) karma shUdre kR^iShirvaishye daNDanItishcha rAjani . brahmacharyaM tapo mantrAH satyaM chApi dvijAtiShu .. 12\-91\-4 (68341) teShAM yaH kShatriyo veda pAtrANAmiva shodhanam . shIladoShAnvinirhartuM sa pitA sa prajApatiH .. 12\-91\-5 (68342) kR^itaM tretA dvAparashcha kalishcha bharatarShabha . rAjavR^ittAni sarvANi rAjaiva yugamuchyate .. 12\-91\-6 (68343) chAturvarNyaM tathA vedAshchAturAshramyameva cha . sarvametatpramuhyeta yadA rAjA pramAdyati .. 12\-91\-7 (68344) agnitretA trayI vidyA yaj~nAshcha sahadakShiNAH . sarva eva pramuhyante yadA rAjA pramAdyati .. 12\-91\-8 (68345) rAjaiva kartA bhUtAnAM rAjaiva cha vinAshakaH . dharmAtmA yaH sa kartA syAdadharmAtmA vinAshakaH .. 12\-91\-9 (68346) rAj~no bhAryAshcha putrAshcha bAndhavAH suhR^idastathA . sametya sarve shochanti yadA rAjA pramAdyati .. 12\-91\-10 (68347) hastino.ashvAshcha gAvashchApyuShTrAshvataragardabhAH . adharmavR^itte nR^ipatau sarve sIdanti jantavaH .. 12\-91\-11 (68348) [durbalArthaM balaM sR^iShTaM dhAtrA mAndhAtaruchyate . abalaM tu mahadbhUtaM yasminsarvaM pratiShThitam .. 12\-91\-12 (68349) yashcha bhUtaM saMbhajate ye cha bhUtAstadanvayAH . adharmasthe hi nR^ipatau sarve shochanti pArthiva ..] 12\-91\-13 (68350) durbalasya cha yachchakShurmunerAshIviShasya cha . aviShahyatamaM manye mA sma durbalamAsadaH .. 12\-91\-14 (68351) durbalAMstAta manyethA nityamevAvimAni tAn . mA tvAM durbalachakShUMShi pradaheyuH sabAndhavam .. 12\-91\-15 (68352) na hi durbaladagdhasya kule kiMchitprarohati . AmUlaM nirdahantyeva mA sma durbalamAsada .. 12\-91\-16 (68353) abalaM vai balAchChreyo yachchAtibalavadbalam . balasyAbaladagdhasya na kiMchitavashiShyate .. 12\-91\-17 (68354) vimAnito hataH kliShTastrAtAraM chenna vindante . amAnuShakR^itastatra daNDo hanti narAdhipam .. 12\-91\-18 (68355) mA sma tAta balasthastvaM bhu~njIthA durbalaM janam . mA tvAM durbalachakShUMShi dahantvagnirivAshayam .. 12\-91\-19 (68356) yAni mithyAbhishastAnAM patantyashrUNi rodatAm . tAni putrAnpashUnghnanti teShAM mithyAbhishaMsinAM .. 12\-91\-20 (68357) yadi nAtmani putreShu na chetpautreShu napnR^iShu . na hi pApaM kR^itaM karma sadyaH phalati gauriba .. 12\-91\-21 (68358) yatrAbalo vadhyamAnastrAtAraM nAdhigachChati . mahAndaivakR^itastatra daNDaH patati dAruNaH .. 12\-91\-22 (68359) yuktA yadA jAnapadA bhikShante brAhmaNA iva . abhIkShNaM bhikShurUpeNa rAjAnaM ghnanti tAdR^ishAH .. 12\-91\-23 (68360) rAj~no yadA janapade bahavo rAjapUruShAH . anayenopavartante tadrAj~naH kilbiShaM mahat .. 12\-91\-24 (68361) yadA yuktyA nayedarthAnkAmAdarthavashena vA . kR^ipaNaM yAchamAnAnAM tadrAj~no vaishasaM mahat .. 12\-91\-25 (68362) mahAnvR^ikSho jAyate vardhate cha taM chaiva bhUtAni samAshrayanti . yadA vR^ikShashChidyate dahyate cha tadAshrayA aniketA bhavanti .. 12\-91\-26 (68363) yadA rAShTre dharmamagryaM charanti saMskAraM kA rAjaguNaM bruvANAH . taishchAdharmashcharito dharmamohA ttUpa jahyAtsukR^itaM duShkR^itaM cha .. 12\-91\-27 (68364) yatra pApA j~nAyamAnAshcharanti sabhAM kalirvindate tatra rAj~naH . yatra rAjA shAsti narAnna shaktyA na tadrAjyaM vardhate bhUmipasya .. 12\-91\-28 (68365) yashchAmAtyAnmAnayitvA yathA hi mantre cha yuddhe cha nR^ipo.anuyu~njyAt . bibardhate tasya rAShTraM nR^ipasya bhu~Nkte mahIM chApyakhilAM chirAya .. 12\-91\-29 (68366) atrApi sukR^itaM karma vAchaM chaiva subhAShitAm . samIkShya pUjayanrAjA dharmaM prApnotyanuttamam .. 12\-91\-30 (68367) saMvibhajya yadA bhu~Nkte nachAnyAnavamanyate . nihanti balinaM dR^iptaM sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-31 (68368) trAyate hi yadA sarvaM vAchA kAyena karmaNA . putrasyApi na mR^iShyechcha sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-32 (68369) saMvibhajya yadA bhu~Nkte nR^ipatirdurbalAnnarAn . tadA bhavanti balinaH sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-33 (68370) yadA rakShati rAShTrANi yadA dasyUnapohati . yadA jayati saMgrAme sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-34 (68371) pApamAcharato yatra karmaNA vyAhR^itena vA . priyasyApi na mR^iShyeta sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-35 (68372) yadA sAraNikAnrAjA putravatparirakShati . bhinatti na cha maryAdAM sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-36 (68373) yadAptadakShiNairyaj~nairyajate shraddhayA.anvitaH . kAmadveShAvanAdR^itya sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-37 (68374) kR^ipaNAnAthavR^iddhAnAM yadA.ashru parimArjati . harShaM saMjanayannR^INAM sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-38 (68375) vivardhayati mitrANi tathA.arIMshchApi karShati . saMpUjayati sAdhUMshcha sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-39 (68376) satyaM pAlayati prItyA nityaM bhUmiM prayachChati . pUjayedatithInbhR^ityAnsa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-40 (68377) nigrahAnugrahau chobhau yatra syAtAM pratiShThitau . asmi.Nlloke pare chaiva rAjA sa prApnute phalam .. 12\-91\-41 (68378) yamo rAjA dhArmikANAM mAndhAtaH parameshvaraH . saMyachChanyamavatprANAnasaMyachChaMstu pAvakaH .. 12\-91\-42 (68379) R^itvikpurohitAchAryAnsatkR^ityAnavamatya cha . yadA samyakpragR^ihNAti sa rAj~no dharma uchyate .. 12\-91\-43 (68380) yamo yachChati bhUtAni sarvANyevAvisheShataH . tathA rAj~nA.anukartavyaM yantavyA vidhivatprajAH .. 12\-91\-44 (68381) sahasrAkSheNa rAjA hi sarvathaivopamIyate . sa pashyati cha yaM dharma sa dharmaH puruSharShabha .. 12\-91\-45 (68382) apramAdena shikShethAH kShamAM buddhiM dhR^itiM matim . bhUtAnAM tattvajij~nAsA sAdhvasAdhu cha sarvadA .. 12\-91\-46 (68383) saMgrahaH sarvabhUtAnAM dAnaM cha madhurA cha vAk . paurajAnapadAshchaiva goptavyAH svaprajA yathA .. 12\-91\-47 (68384) na jAtvadakSho nR^ipatiH prajAH shaknoti rakShitum . bhAro hi sumahAMstAta rAjyaM nAma sudurvaham .. 12\-91\-48 (68385) taddaNDavinnR^ipaH prAj~naH shUraH shaknoti rakShitum . na hi shakyamadaNDena klIbenAbuddhinA.api vA .. 12\-91\-49 (68386) abhirUpaiH kule jAtairdakShairbhaktairbahushrutaiH . sarvaM buddhyA parIkShethAstApasAshramiNAmapi .. 12\-91\-50 (68387) atastvaM sarvabhUtAnAM dharmaM vetsyasi vai param . svadeshe paradeshe vA na te dharmo vina~NkShyati .. 12\-91\-51 (68388) dharmechArthe cha kAme cha dharma evottaro bhavet . asmiMlloke pare chaiva dharmAtmA sukhamedhate .. 12\-91\-52 (68389) tyajanti dArAnputrAMshcha manuShyAH paripUjitAH . saMgrahashchaiva bhUtAnAM dAnaM cha madhurA cha vAk .. 12\-91\-53 (68390) apramAdashcha shauchaM cha rAj~no bhUtikaraM mahat . etebhyashchaiva mAndhAtaH satataM mA pramAdithAH .. 12\-91\-54 (68391) apramatto bhavedrAjA ChidradarshI parAtmanoH . nAsya chChidraM paraH pashyechChidreShu paramanviyAt .. 12\-91\-55 (68392) etadvR^IttaM vAsavasya yamasya varuNasya cha . rAjarShINAM cha sarveShAM tattvamapyanupAlaya .. 12\-91\-56 (68393) tatkuruShva mahArAja vR^ittaM rAjarShisevitam . AtiShTha divyaM panthAnamahnAya puruSharShabha .. 12\-91\-57 (68394) dharmavR^ittaM hi rAjAnaM pretya cheha cha bhArata . devarShipitR^igandharvAH kIrtayanti mahaujasaH .. 12\-91\-58 (68395) bhIShma uvAcha. 12\-91\-59x (5580) sa evamukto mAndhAtA tenochathyena bhArata . kR^itavAnavisha~Nkashcha ekaH prApa cha medinIm .. 12\-91\-59 (68396) bhavAnapi tathA samya~NbhAndhAteva mahIpate . dharmaM kR^itvA mahIM rakSha svarge sthAnamavApsyasi .. .. 12\-91\-60 (68397) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekanavatitamo.adhyAyaH .. 91\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-91\-3 dvijAdInAM madhye yaH kashchinChUdro vA nAnAkarmasvavasthitaH svakarmachyuto mUDhaH evaM rajakatulya ityarthaH .. 12\-91\-8 agnitretA vahnitrayam .. 12\-91\-12 abalasya pAlanAnmahatpuNyamapAlanAchcha mahatpApamityarthaH . 12\-91\-13 bhUtaM durbalaM saMbhajate.annAdinA sevate. tadanvayAH dAtR^isaMbandhinaH .. 12\-91\-21 yadi Atmani phalaM pApa na phalati tarhi putrAdiShu phalati natu sadyaH phalatItyarthaH .. 12\-91\-22 mohAddaivakR^ita iti Da . tha. pAThaH .. 12\-91\-25 nayet apaharet .. 12\-91\-27 mahAniti dR^iShTAntamuktvA dArShTAntikamAha yadeti . yadA dharmaM charati tadA rAjA vardhata iti bhAvaH. duShkR^itaM chApayAtItyarthaH. rAjaputraM bruvANA iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-91\-28 yadA rAjrA shAsti narAnashiShTAMstadA rAjyaM vardhate bhUmipasyeti jha . pAThaH .. 12\-91\-31 nAmAtyAnavamanyata iti jha . pAThaH .. 12\-91\-33 saMvibhajya yadA bhu~Nkte nR^ipatiryadi pArthiva . durbalAnAM balaM chaiveti Ta. Da.Cha. pAThaH .. 12\-91\-36 sAraNikAn prasAriNIpradhAnAnvaNijaH .. 12\-91\-42 dhArmikANaM parameshvaro.anugrAhakaH . prANAn indriyANi saMyachChanbhavet. aniyachChaMstu pAvakaH svAshrayadAhI bhavatItyarthaH .. 12\-91\-50 amirUpairamAtyaiH saheti sheShaH .. 12\-91\-54 pramAdithAH pramAdyeShAH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 092 .. shrIH .. 12\.92\. adhyAyaH 92 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vAmadevasumanassaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-92\-0 (68398) yudhiShThira uvAcha. 12\-92\-0x (5581) kathaM dharme sthAtumichChanrAjA varteta bhArata . pR^ichChAmi tvAM kurushreShTha tanme brUhi pitAmaha .. 12\-92\-1 (68399) bhIShma uvAcha. 12\-92\-2x (5582) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gItaM dR^iShTArthatattvena vAmadevena dhImatA .. 12\-92\-2 (68400) rAjA vasumanA nAma kausalyo balavA~nshuchiH . maharShi paripaprachCha vAmadevaM tapasvinam .. 12\-92\-3 (68401) dharmArthasahitairvAkyairbhagavannanushAdhi mAm . yena vR^ittena vai tiShThanna chyaveyaM svadharmataH .. 12\-92\-4 (68402) tamabravIddhAmadevastejasvI tapatAM varaH . hemavarNaM sukhAsInaM yayAtimiva nAhuSham .. 12\-92\-5 (68403) vAmadeva uvAcha. 12\-92\-6x (5583) dharmamevAnuvartasva na dharmAdvidyate param . dharme sthitA hi rAjAno jayanti pR^ithivIminAm .. 12\-92\-6 (68404) arthasiddheH paraM dharmaM manyate yo mahIpatiH . vR^iddhyAM cha kurute bR^iddhiM sa dharmeNa virAjate .. 12\-92\-7 (68405) adharmadarshI yo rAjA balAdeva pravartate . kShipramevApayAto.asmAdubhau prathamamadhyamau .. 12\-92\-8 (68406) asatpApiShThasachivo vadhyo lokasya dharmahA . sahaiva parivAreNa kShipramevAvasIdati .. 12\-92\-9 (68407) arthAnAmananuShThAtA kAmachArI vikatthanaH . api sarvAM mahIM labdhvA kShiprameva vinashyati .. 12\-92\-10 (68408) athAdadAnaH kalyANamanasUyurjitendriyaH . vardhate matimAnrAjA srotobhiriva sAgaraH .. 12\-92\-11 (68409) na pUrNo.asmIti manyeta dharmataH kAmato.arthataH . buddhito mantratashchApi satataM vasudhAdhipa .. 12\-92\-12 (68410) eteShveva hi sarveShu lokayAtrA pratiShThitA . etAni shR^iNva.Nllabhate yashaH kIrti shriyaM prajAH .. 12\-92\-13 (68411) evaM yo dharmasaMrambhI dharmArthaparichintakaH . arthAnparIkShyArabhate sa dhruvaM mahadashnute .. 12\-92\-14 (68412) adAtA hyanabhisneho daNDenAvartayanprajAH . sAhasaprakR^itI rAjA kShiprameva vinashyati .. 12\-92\-15 (68413) atha pApaM kR^itaM buddhyA na cha pashyatyabuddhimAn . akIrtyA.abhisamAyukto bhUyo narakamashnute .. 12\-92\-16 (68414) tato na yAchiturdAtuH shuklasya rasavedinaH . vyasanaM svamivotpannaM vijighAMsanti mAnavAH .. 12\-92\-17 (68415) yasya nAsti gururdharme na chAnyAnapi pR^ichChati . sukhatantro.arthalAbheShu na chiraM sukhamashnute .. 12\-92\-18 (68416) gurupradhAno dharmeShu svayamarthAnavekShitA . dharmapradhAno lAbheShu sa chiraM sukhamashnute .. .. 12\-92\-19 (68417) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvami rAjadharmaparvaNi dvinavatitamo.adhyAyaH .. 92\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-92\-8 ubhau dharmArthau .. 12\-92\-9 asanto duShTAH .. 12\-92\-13 eteShu dharmAdiShu .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 093 .. shrIH .. 12\.93\. adhyAyaH 93 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vAmadevasumanassaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-93\-0 (68418) vAmadeva uvAcha. 12\-93\-0x (5584) yatrAdharmaM praNayate durbale balavattaraH . tAM vR^ittimupajIvanti ye bhavanti tadanvayAH .. 12\-93\-1 (68419) rAjAnamanuvartante taM pApAbhipravartakam . avinItamanuShyaM tatkShipraM rAShTraM vinashyati .. 12\-93\-2 (68420) yadvR^IttamupajIvanti prakR^itisthasya mAnavAH . tadeva viShamasthasya svajano.api na mR^iShyate .. 12\-93\-3 (68421) sAhasapravR^itte ryatra kiMchidulvaNamAcharet . ashAstralakShaNo rAjA kShiprameva vinashyati .. 12\-93\-4 (68422) sadvR^IttAcharitAM vR^ittiM kShatriyo nAnuvartate . jitAnAmajitAnAM cha kShatradharmAdapaiti saH .. 12\-93\-5 (68423) dviShantaM kR^itakalyANaM gR^ihItvA nR^ipatiM raNe . yo na nayate dveShAtkShatradharmAdapaiti saH .. 12\-93\-6 (68424) shaktaH Atsusukho rAjA kuryAttAraNamApadi . priyo ati bhUtAnAM na cha vibhrashyate shriyaH .. 12\-93\-7 (68425) apriyaM yasya kurvIta bhUyastasya priyaM charet . achireNa priyaH sa syAdyo.apriye priyamAcharet .. 12\-93\-8 (68426) mR^iShAvAdaM pariharetkuryAtpriyamayAchitaH . na kAmAnna cha saMrambhAnna dveShAddharmamutsR^ijet .. 12\-93\-9 (68427) `amAyayaiva varteta na cha satyaM tyajedbudhaH . damaM dharmaM cha shIlaM cha kShatradharmaM prajAhitam ..' 12\-93\-10 (68428) nApatrapeta prashneShu nAbhibhAvigiraM sR^ijet . na tvareta na chAsUyettathA saMgR^ihyate paraH .. 12\-93\-11 (68429) priye nAtibhR^ishaM hR^iShyedapriye na cha saMjvaret . na tapyedarthakR^ichChreShu prajAhitamanusmaran .. 12\-93\-12 (68430) yaH priyaM kurute nityaM guNato vasudhAdhipaH . tasya karmANi siddhyanti na cha saMtyajyate shriyA .. 12\-93\-13 (68431) nivR^ittaM pratikUlebhyo vartamAnamanupriye . bhaktaM bhajeta nR^ipatistadvai vR^ittaM satAmiha .. 12\-93\-14 (68432) aprakIrNendriyagrAmamatyantAnugataM shuchim . shaktaM chaivAnuraktaM cha yu~njyAnmahati karmaNi .. 12\-93\-15 (68433) `shreyaso lakShaNaM chaitadvikramo yatra dR^ishyate . kIrtipradhAno yashcha syAtsamaye yashcha tiShThati . samarthAnpUjayedyashcha na cha spardheta yashchataiH .. 12\-93\-16 (68434) evametairguNairyukto yo.anurajyati bhUmipam . bharturartheShvapramattaM niyu~njyAdarthakarmaNi .. 12\-93\-17 (68435) mUDhamaindriyakaM lubdhamanAryacharitaM shaTham . anatItopadhaM hiMsraM durbuddhimabahushrutam .. 12\-93\-18 (68436) tyaktopAttaM madyarataM dyUtastrImR^igayAparam . kArye mahati yu~njAno hIyate nR^ipatiH shriyA .. 12\-93\-19 (68437) rakShitAtmA cha yo rAjA rakShyAnyashchAnurakShati . prajAshcha tasya vardhante sukhaM cha mahadashnute .. 12\-93\-20 (68438) ye kechidbhUmipatayaH sarvAMstAnanvavekShayet . suhR^idbhiranabhikhyAtaistena rAjA na riShyate .. 12\-93\-21 (68439) apakR^itya balasthasva dUrastho.asmIti nAshvaset . shyenAbhipatanairete nipatanti pramAdyataH .. 12\-93\-22 (68440) dR^iDhamUlastvaduShTAtmA viditvA balamAtmanaH . abalAnabhiyu~njIta na tu ye balavattarAH .. 12\-93\-23 (68441) vikrameNa mahIM labdhvA prajA dharmeNa pAlayet . Ahave nidhanaM kuryAdrAjA dharmaparAyaNaH .. 12\-93\-24 (68442) maraNAntamidaM sarvaM neha kiMchidanAmayam . tasmAddharme sthito rAjA prajA dharmema pAlayet .. 12\-93\-25 (68443) rakShAdhikaraNaM yuddhaM tathA dharmAnushAsanam . mantrachintA sukhaM kAle pa~nchabhirvardhate mahI .. 12\-93\-26 (68444) etAni yasya guptAni sa rAjA rAjasattama . satataM vartamAno.atra rAjA bhu~Nkte mahImimAm .. 12\-93\-27 (68445) naitAnyekena shakyAni sAtatyenAnuvIkShitum . eteShvAptAnpratiShThApya rAjA bhu~Nkte chiraM mahIm .. 12\-93\-28 (68446) dAtAraM saMvibhaktAraM mArdavopagataM shuchim . asaMtyaktamanuShyaM cha taM janAH kurvate nR^ipam .. 12\-93\-29 (68447) yastu naiHshreyasaM shrutvA j~nAnaM tatpratipadyate . Atmano matamutsR^ijya taM loko.anuvidhIyate .. 12\-93\-30 (68448) yo.arthakAmasya vachanaM prAtikUlyAnna mR^iShyate . shR^iNoti pratikUlAni sarvadA vimanA iva .. 12\-93\-31 (68449) agrAmyacharitAM vR^ittiM yo na seveta nityadA . jitAnAmajitAnAM cha kShatradharmAdapaiti saH .. 12\-93\-32 (68450) [nigR^ihItAdamAtyAchcha strIbhyashchaiva visheShataH . parvatAdviShamAddurgAddhastino.ashvAtsarIsR^ipAt . etebhyo nityayuktaH sanrakShedAtmAnameva tu ..] 12\-93\-33 (68451) mukhyAnamAtyAnyo hitvA nihInAnkurute priyAn . sa vai vyasanamAsAdya sAdhumArgaM na vindati .. 12\-93\-34 (68452) yaH kalyANaguNA~nj~nAtInpradveShAnno bubhUShati . adR^iDhAtmA dR^iDhakrodhaH nAsyArtho vasate.antike .. 12\-93\-35 (68453) atha yo guNasaMpannAnhR^idayasya priyAnapi . priyeNa kurute vashyAMshchiraM yashasi tiShThati .. 12\-93\-36 (68454) nAkAle praNayedarthAnnApriye jAtu saMjvaret . priye nAtibhR^ishaM tuShyedyu~njItArogyakarmaNi .. 12\-93\-37 (68455) ke vA.anuraktA rAjAnaH ke bhayAtsamupAshritAH . madhyasthadoShAH ke chaiShAmiti nityaM vichintayet .. 12\-93\-38 (68456) na jAtu balavAnbhUtvA durbale vishvasetkvachit . bhAruNDasadR^ishA hyete nipatanti pramAdyataH .. 12\-93\-39 (68457) api sarvaguNairyuktaM bhartAraM priyavAdina . abhidruhyati pApAtmA na tasmAdvishvasejjanAn .. 12\-93\-40 (68458) etadrAjopaniShadaM yayAtiH smAha nAhuShaH . manuShyaviShaye yukto hanti shatrUnsavAsavAn .. .. 12\-93\-41 (68459) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trinavatitamo.adhyAyaH .. 93\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-93\-1 yatra rAShTre . praNayate Aropayati .. 12\-93\-2 anuvartante.anye .. 12\-93\-3 prakR^itiH svadharmaH . viShamaH kumArgaH .. 12\-93\-5 jittAnAmApannAnAm . ajitAnAM svasthAnAm .. 12\-93\-6 kR^itakalyANaM prAgupakAraM kR^itavantam .. 12\-93\-12 priyaM bhR^ityAdInAm .. 12\-93\-17 anurajyatyanura~njayati . evameva guNairyukto yo na rakShati bhUmipam. bharturartheShvasUyantaM na taM yu~njIta karmaNi iti Da.tha.pAThaH .. 12\-93\-21 suhR^idbhishchAraiH . anabhikhyAtaiH sveShAM pareShAM chAviditaiH .. 12\-93\-26 rakShAdhikaraNaM durgAdi . sukhaM sukhapradAnam .. 12\-93\-27 guptAni murakShitAni .. 12\-93\-32 agrAmyairbuddhimadbhiH . vR^ittiM lAbhopAyam .. 12\-93\-41 rAjopaniShadaM rAj~nAM rahasyavidyAm .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 094 .. shrIH .. 12\.94\. adhyAyaH 94 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vasumanase vAmadevoktarAjadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-94\-0 (68460) vAmadeva uvAcha. 12\-94\-0x (5585) ayuddhenaiva vijayaM vardhayedvasudhAdhipaH . jaghanyamAhurvijayaM yuddhena cha narAdhipa .. 12\-94\-1 (68461) na chApyalabdhaM lipseta mUle nAtidR^iDhe sati . na hi durbalamUlasya rAj~no lAbho vivardhate .. 12\-94\-2 (68462) yasya sphIto janapadaH saMpannapriyarAjakaH . saMtuShTaH puShTasachivo dR^iDhamUlaH sa pArthivaH .. 12\-94\-3 (68463) yasya yodhAH susaMtuShTAH svanuraktAH supUjitAH . alpenApi sa daNDena mahIM jayati pArthivaH .. 12\-94\-4 (68464) `daNDo hi balavAnyatra tatra sAma prayujyate . pradAnaM sAmapUrvaM cha bhedamUlaM prashasyate .. 12\-94\-5 (68465) trayANAM viphalaM karma yadA pashyeta bhUmipaH . randhraM j~nAtvA tato daNDaM prayu~njItAvichArayan .. 12\-94\-6 (68466) abhibhUto yadA shatruH shatrubhirbalavattaraiH . upekShA tatra kartavyA vadhyatA balinAM balam .. 12\-94\-7 (68467) durbalo hi mahIpAlo yadA bhavati bhArata . upekShA tatra kartavyA chaturNAmavirodhIni . upAyaH pa~nchamaH so.api sarveShAM balavattaraH .. 12\-94\-8 (68468) bhArgaveNa cha gItAnAM shlokAnAM kosalAdhipa . vij~nAya tatvaM tatvaj~na tatvatastatkariShyati .. 12\-94\-9 (68469) yadi rakShaHpishAchena hanyate yatrakutrachit . upekShA tatra kartavyA vAchyatAM balinAM balam .. 12\-94\-10 (68470) durbalo.api mahIpAla shatrUNAM shatrumuddharet . pAdalagnaM karasthena kaNTakenaiva kaNTakam .. 12\-94\-11 (68471) shaThAnAM uchivAnAM cha mlechChAnAM cha mahIpate . eSha ukta upAyAnAmupekShA balavattama .. 12\-94\-12 (68472) ashmanA nAshayellohaM lohenAshmAnameva tu . bilvAni vA parairbilvairmlechChairmlechChAnprasAdayet .. 12\-94\-13 (68473) dAsAnAM cha pradR^iptAnAmetadeva hi kArayet . chaNDAlamlechChajAtInAM daNDenaiva nivAraNam . shaThAnAM durvinItaishcha pUrvamuktaM samAcharet .. 12\-94\-14 (68474) antyAH shaThAshcha sachivAstathA kubrAhmaNAdayaH . upAyaiH pa~nchabhiH sAdhyAshchaturvargavirodhinaH .. 12\-94\-15 (68475) paurajAnapadA yasya svanuraktA apIDitAH . rAShTrakarmakarA hyete rAShTrasya cha virodhinaH .. 12\-94\-16 (68476) durvinItA vinItAshcha sarve sAdhyAH prayatnataH . chaNDAlamlechChajAtyAshcha pAShaNDAshcha vikarmiNaH . balinashchAshramAshchaiva tathA gAyakanartakAH ..' 12\-94\-17 (68477) paurajAnapadA yasya bhUteShu cha dayAlavaH . sadhanA dhAnyavantashcha dR^iDhamUlaH sa pArthivaH .. 12\-94\-18 (68478) pratApakAlamadhikaM yadA manyeta chAtmanaH . tadA lipseta medhAvI parabhUmidhanAnyuta .. 12\-94\-19 (68479) bhogeShUdayamAnasya bhUteShu cha dayAvataH . vardhate tvaramANasya viShayo rakShitAtmanaH .. 12\-94\-20 (68480) takShedAtmAnamevaM sa vanaM parashunA yathA . yaH samyagvartamAneShu sveShu mithyA pravartate .. 12\-94\-21 (68481) naiva dviShanto hIyante rAj~no nityamanighnataH . krodhaM nihantuM yo veda tasya dveShTA na vidyate .. 12\-94\-22 (68482) yadAryajanavidviShTaM karma tannAcharedbudhaH . yatkalyANamabhidhyAyettatrAtmAnaM niyojayet .. 12\-94\-23 (68483) naivamanye.avajAnanti nAtmanA paritapyate . kR^ityasheSheNa yo rAjA sukhAnyanububhUShati .. 12\-94\-24 (68484) idaM vR^ittaM manuShyeShu vartate yo mahIpatiH . ubhau lokau vinirjitya vijaye saMpratiShThate .. 12\-94\-25 (68485) bhIShma uvAcha. 12\-94\-26x (5586) ityukto vAmadevena sarvaM tatkR^itavAnnR^ipaH . tathA kurvaMstvamapyetau lokaujetA na saMshayaH .. .. 12\-94\-26 (68486) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chaturnavatitamo.adhyAyaH .. 94\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-94\-2 nAtidR^iDhe anatidR^iDhe .. 12\-94\-4 daNDena sainyena .. 12\-94\-24 kR^ityasheSheNa parakR^ityaM kArstnyena na samApayet . samApite tu paro.avamR^inyate svasya cha tApo bhavatItyarthaH .. 12\-94\-26 nR^ipo vasumanAH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 095 .. shrIH .. 12\.95\. adhyAyaH 95 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yuddhadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-95\-0 (68487) yudhiShThira uvAcha. 12\-95\-0x (5587) atha yo vijigISheta kShatriyaH kShatriyaM yudhi . kastasya vijaye dharmo hyetaM pR^iShTo bravIhi me .. 12\-95\-1 (68488) bhIShma uvAcha. 12\-95\-2x (5588) sasahAyo.asahAyo vA rAShTramAgamya bhUmipaH . brUyAdahaM yo rAjeti rakShiShyAmi cha vaH sadA .. 12\-95\-2 (68489) mama dharmabaliM datta kiMvA mAM pratipatsyatha . te choktamAgataM tatra ghR^iNIyuH kushalaM bhavet .. 12\-95\-3 (68490) te chedakShatriyAH santo virudhyerankathaMchana . sarvopAyairniyantavyA vikarmasthA narAdhipa .. 12\-95\-4 (68491) ashastraM kShatriyaM matvA shastraM gR^ihNAtyathAparaH . trANAyApyasamarthaM taM manyamAnamatIva cha .. 12\-95\-5 (68492) yudhiShThira uvAcha. 12\-95\-6x (5589) athaH yaH kShatriyo rAjA kShatriyaM pratyupAvrajet . kathaM saMpratiyoddhavyastanme brUhi pitAmaha .. 12\-95\-6 (68493) bhIShma uvAcha. 12\-95\-7x (5590) nAsannahyo nAkavacho yoddhavyaH kShatriyo raNe . eka ekena bhAvyashcha visR^ijeti kShipAmi cha .. 12\-95\-7 (68494) sa chetsannaddha AgachChetsannaddhavyaM tato bhavet . sa chetsasainya AgachChetsasainyastamathAhvayet .. 12\-95\-8 (68495) sa chennikR^ityA yudhyeta nikR^ityA pratiyodhayet . atha cheddharmato yudhyeddharmeNaiva nivArayet .. 12\-95\-9 (68496) nAshvena rathinaM yAyAdudiyAdrathinaM rathI . vyasane na prahartavyaM na bhItAya jitAya cha .. 12\-95\-10 (68497) neShurlipto na karNI syAdasatAmetadAyudham . yathArthameva yoddhavyaM na kruddhyeta jighAMsataH .. 12\-95\-11 (68498) `nAstyekasya gajo yuddhe gajashchekasya vidyate . na padAtirgajaM yudhyenna gatena padAtinam .. 12\-95\-12 (68499) hastinA yodhayennAgaM kadAchichChikShito hayaH . divyAstrabalasaMpannaH kAmaM yudhyeta sarvadA . nAge bhUmau same chaiva rathenAshvena vA punaH .. 12\-95\-13 (68500) rAmarAvaNayoryuddhe harayo vai padAtayaH . lakShmaNashcha mahAbhAgastathA rAjanvibhIShaNaH .. 12\-95\-14 (68501) rAvaNasyAntakAle cha rathenaindreNa rAdhavaH . nijaghAna durAchAraM rAvaNaM pApakAriNam .. 12\-95\-15 (68502) divyAstrabalasaMpanne sarvametadvidhIyate . devAsureShu sarveShu dR^iShTametatpurAtanaiH ..' 12\-95\-16 (68503) [sAdhUnAM tu yadA bhedAtsAdhushchedvyasanI bhavet.] niShprANo nAbhihantavyo nAnapatyaH kathaMchana . bhagnashastro vipannashcha kR^ittajyo hatavAhanaH. 12\-95\-17 (68504) chikitsyaH syAtsvaviShaye prApyo vA svagR^ihe bhavet . nirvraNashcha sa bhoktavya eSha dharmaH sanAtanaH .. 12\-95\-18 (68505) tasmAddharmeNa yoddhavyamiti svAyaMbhuvo.abravAt . satsu nityaH satAM dharmastamAsthAya na nAshayet .. 12\-95\-19 (68506) yo vai jayatyadharmeNa kShatriyo dharmasaMgaraH . AtmAnamAtmanA hanti pApo nikR^itijIvanaH .. 12\-95\-20 (68507) karma chaitadasAdhUnAM sAdhUnyo.asAdhunA jayet . dharmeNa nidhanaM shreyo na jayaH pApakarmaNA .. 12\-95\-21 (68508) nAdharmashcharito rAjansadyaH phalati gauriva . mUlAni cha prashAkhAshcha dahansamadhigachChate .. 12\-95\-22 (68509) pApena karmaNA vittaM labdhvA pApaH prahR^iShyati . sa vardhamAnastenaiva pApaH pApe prasajjati .. 12\-95\-23 (68510) na dharmo.astIti manvAnaH shuchInavahasanniva . ashraddadhAnashcha bhavedvinAshamupagachChati sa baddho vAruNaiH pAshairamartyairavamanyate. 12\-95\-24 (68511) mahAdR^itirivAdhmAtaH svakR^itenaiva vardhate . tataH samUlo hriyate nadIkUlAdiva drumA .. 12\-95\-25 (68512) athainamabhinindanti bhinnaM kumbhamivAshyAni . tasmAddharmeNa vijayaM koshaM lipseta bhUmipaH .. .. 12\-95\-26 (68513) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchanavatitamo.adhyAyaH .. 95\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-95\-2 rAShTraM parakIyam .. 12\-95\-5 trANAyApyasamarthaM paraM chAtIva manyamAnaM kShatriyamashastraM j~nAtvA.aparo hIno.api shastraM gR^ihNAti .. 12\-95\-11 lipto vivadigdhaH . karNI R^ijuH pratIpakaNTakaH .. 12\-95\-25 mahAdR^itirmahAMshcharmakoshaH . AdhmAto vAyunA pUritaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 096 .. shrIH .. 12\.96\. adhyAyaH 96 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAjadharmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-96\-0 (68514) bhIShma uvAcha. 12\-96\-0x (5591) nAdharmeNa mahIM jetuM lipseta jagatIpatiH . adharmavijayaM labdhvA ko nu manyeta bhUmipaH .. 12\-96\-1 (68515) adharmayukto vijayo hyadhruvo.asvargya eva cha . pAtayatyeva rAjAnaM mahIM cha bharatarShabha .. 12\-96\-2 (68516) vishIrNakavachaM chaiva tavAsmIti cha vAdinam . kR^itA~njaliM nyastashastraM gR^ihItvA na vihiMsayet .. 12\-96\-3 (68517) balena vijito yashcha na taM yudhyeta bhUmipaH . saMvatsaraM vipraNayettasmAjjAtaH punarbhavet .. 12\-96\-4 (68518) nArvAksaMvatsarAtkanyA praShTavyA vikramAhR^itA . evameva dhanaM sarvaM yachchAnyatsahasA hR^itam .. 12\-96\-5 (68519) na tu vadhye dhanaM tiShThetpibeyurbrAhmaNAH payaH . yu~njIrannapyanaDuhaH kShantavyaM vA punarbhavet .. 12\-96\-6 (68520) rAj~nA rAjaiva yoddhavyastathA dharmo vidhIyate . nAnyo rAjAnamabhyasyedarAjanyaH kathaMchana .. 12\-96\-7 (68521) anIkayoH saMhatayoryadIyAdbrAhmaNo.antarA . shAntimichChannubhayato na yoddhavyaM tadA bhavet .. 12\-96\-8 (68522) maryAdAM shAshvatIM bhindyAdbrAhmaNaM yo.abhila~Nghayet . atha chella~Nghayedeva maryAdAM kShatriyabruvaH . asa~NkhyepatadUrdhvaM syAdanAdeyashcha saMsadi .. 12\-96\-9 (68523) yastu dharmavilopena maryAdAbhedanena cha . tAM vR^ittiM nAnuvarteta vijigIShurmahIpatiH .. 12\-96\-10 (68524) dharmalabdhAddhi vijayAllAbhaH ko.abhyadhiko bhavet .. 12\-96\-11 (68525) sahasA nyAyyabhUtAni kShiprameva prasAdayet . sAntvena bhogadAnena sa rAj~nAM paramo nayaH .. 12\-96\-12 (68526) bhujyamAnA hyabhogena svarAShTrAdabhitApitAH . amitrAnparyupAsIranvyasanaughapratIkShiNaH .. 12\-96\-13 (68527) amitropagrahaM chAsya te kuryuH kShipramApadi . saMtuShTAH sarvato rAjanrAjavyasanakA~NkShiNaH .. 12\-96\-14 (68528) nAmitro vinikartavyo nAtichChedyaH kathaMchana . jIvitaM hyapyatichChinnaH saMtyajedekadA naraH .. 12\-96\-15 (68529) alpenApi cha saMyuktastuShyate nAparAdhitaH . shuddhaM jIvitamevApi tAdR^isho bahumanyate .. 12\-96\-16 (68530) yasya sphIto janapadaH saMpannaH priyarAjakaH . saMtuShTabhR^ityasachivo dR^iDhamUlaH sa pArthivaH .. 12\-96\-17 (68531) R^itvikpurohitAchAryA ye chAnye shrutasattamAH . pUjArhAH pUjitA yasya sa vai lokaviduchyate .. 12\-96\-18 (68532) etenaiva cha vR^ittena mahIM prApa surottamaH . anye.api chaiva vijayaM vijigIShanti pArthivAH .. 12\-96\-19 (68533) bhUmivarjaM dhanaM rAjA jitvA rAjanmahAhave . api chAnnoShadhIH shashvadAjahAra pratardanaH .. 12\-96\-20 (68534) agrihotrAgnisheShaM cha havirbhojanameva cha . AjahAra divodAsastato viprakR^ito.abhavat .. 12\-96\-21 (68535) sarAjakAni rAShTrANi nAbhAgo dakShiNAM dadau . anyatra shrotriyasvAchcha tApasArthAchcha bhArata .. 12\-96\-22 (68536) uchchAvachAni vittAni dharmaj~nAnAM yudhiShThira . AsanrAj~nAM purANAnAM sarvaM tanmama rochate .. 12\-96\-23 (68537) sarvavidyAtirekeNa jayamichChenmahIpatiH . na mAyayA na dambhena ya ichChedbhUtimAtmanaH .. .. 12\-96\-24 (68538) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaNNavatitamo.adhyAyaH .. 96\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-96\-4 \-\-NayeddAso.asmIti vadeti taM shikShayet . tataH saMvatsarAdUdhvarA evA.abruvannapi tato jAto jetuH putraeva bhavet. tatashcha moktavya ityarthaH .. 12\-96\-5 nashva saMvatsaraM kanyAH spraShTavyAH sahasAhR^itAH iti Da . pAThaH .. 12\-96\-7 abhyasyedabhimukhaM shastraM kShipet .. 12\-96\-9 kShatriyabruvaH kShatriyAdhamaH .. 12\-96\-10 asaMkhyeyaH kShatriyeShu na gaNanIyaH .. 12\-96\-14 amitropagrahaM tadvairiNAmAnukUlyam . te balAdbhujyamAnAH .. 12\-96\-15 vinikartavyo nikR^itya va~nchayitavyaH .. 12\-96\-21 agnisheShaM yaj~nA~NgabhUtaM haviH . bhojanaM siddhAnnam. etanna hartavyamityarthaH. viprakR^ito va~nchitaH .. 12\-96\-23 rAj~nA sarvaM hartavyamityarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 097 .. shrIH .. 12\.97\. adhyAyaH 97 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sayuktikaM yuddhasya dharmyatvasamarthanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-97\-0 (68539) yudhiShThira uvAcha. 12\-97\-0x (5592) kShatradharmAddhi pApIyAnna dharmo.asti narAdhipa . apayAne cha yuddhe cha rAjA hanti mahAjanam .. 12\-97\-1 (68540) atha sma karmaNA kena lokA~njayati pArthivaH . vidva~njij~nAsamAnAya prabrUhi bharatarShabha .. 12\-97\-2 (68541) bhIShma uvAcha. 12\-97\-3x (5593) nigraheNa cha pApAnAM sAdhUnAM saMgraheNa cha . yaj~nairdAnaishcha rAjAno bhavanti shuchayo.amalAH .. 12\-97\-3 (68542) uparundhanti rAjAno bhUtAni vijayArthinaH . ta eva vijayaM prApya vardhayanti punaH prajAH .. 12\-97\-4 (68543) apavidhyanti pApAni dAnayaj~natapobalaiH . anugraheNa bhUtAnAM puNyameShAM vivardhate .. 12\-97\-5 (68544) yathaiva kShetraniryAtA niryAtaM kShetrameva cha . hinasti dhAnyakakShaM cha na cha dhAnyaM vinashyati .. 12\-97\-6 (68545) evaM shastrANi mu~nchanto ghnanti vadhyAnanekadhA . tasyaiShA niShkR^itirdR^iShTA bhUtAnAM bhAvanaM punaH .. 12\-97\-7 (68546) yo bhUtAni sadA.anarthAdvadhAtkleshAchcha rakShati . dasyubhyaH prANadAnAtsa dhanadaH sukhado virAT .. 12\-97\-8 (68547) sa sarvayaj~nArIjAno rAjA.athAbhayadakShiNaiH . anubhUyeha bhadrANi prApnotIndrasalokatAm .. 12\-97\-9 (68548) brAhmaNArthe samutpanne yo.abhiniShpatya yudhyati . AtmAnaM yUpamutsR^ijya sa yaj~no.anantadakShiNaH .. 12\-97\-10 (68549) abhIto vikira~nshatrUnpratigR^ihya sharAMstathA . na tasmAntridashAH shreyo bhuvi pashyanti kiMchana .. 12\-97\-11 (68550) tasya shastrANi yAvanti tvachaM bhindanti saMyuge . tAvataH so.ashnute lokAnsarvakAmaduho.akShayAn .. 12\-97\-12 (68551) yadasya rudhiraM gAtrAdAhave saMpravartate . saha tenaiva srAveNa sarvapApaiH pramuchyate .. 12\-97\-13 (68552) yAni duHkhAni sahate prANAnAmatipAtane . na tapo.asti tato bhUya iti dharmavido viduH .. 12\-97\-14 (68553) pR^iShThato bhIravaH sa~Nkhye vartante dharmapUruShAH . shUrAchCharaNamichChantaH parjanyAdiva jIvanam .. 12\-97\-15 (68554) yadi shUraM tathA kSheme pratIkSheranyathA bhaye . pratirUpaM janAH kuryurna cha tadvartate tathA .. 12\-97\-16 (68555) yadi te kR^itamAj~nAya namaskuryuH sadaiva tam . yuktaM nyAyyaM cha kuryuste na cha tadvartate tathA .. 12\-97\-17 (68556) puruShANAM samAnAnAM dR^ishyate mahadantaram . saMgrAme.anIkavelAyAmutkR^iShTeShu patatsu cha .. 12\-97\-18 (68557) patatyabhimukhaM shUraH parAnbhIruH palAyate . AsthAya svargyamadhvAnaM sahAyAnviShame tyajan .. 12\-97\-19 (68558) mA sma tAMstAdR^ishAMstAta janiShTA.adharmapUruShAn .. 12\-97\-20 (68559) ye sahAyAnraNe hitvA svastimanto gR^ihAnyayuH . asvasti tebhyaH kurvanti devA indrapurogamAH .. 12\-97\-21 (68560) tyAgena yaH sahAyAnAM svAnprANAMstrAtumichChati . taM hanyuH kAShThalohairvA daheyurvA kaTAgninA . pashuvanmArayeyurvA kShatriyA ye syurIdR^ishAH .. 12\-97\-22 (68561) adharmaH kShatriyasyaiSha yachChayyAmaraNaM bhavet . visR^ija~nshleShmapittAni kR^ipaNaM paridevayan .. 12\-97\-23 (68562) avikShatena dehena pralayaM yo.adhigachChati . kShatriyo nAsya tatkarma prashaMsanti purAvidaH .. 12\-97\-24 (68563) na gR^ihe maraNaM tAta kShatriyANAM prashasyate . shauNDIrANAmashauNDIryamadharmaM kR^ipaNaM cha tat .. 12\-97\-25 (68564) idaM kR^ichChramaho duHkhaM pApIya iti niShTanan . pratidhvastamukhaH pUtiramAtyAnanushochayan .. 12\-97\-26 (68565) arogANAM spR^ihayate muhurmR^ityumapIchChati . vIro dR^ipto manasvI cha nedR^ishaM mR^ityumarhati .. 12\-97\-27 (68566) raNeShu kadanaM kR^itvA suhR^idbhiH pratipUjita . tIkShNaiH shastrairabhikliShTaH kShatriyo mutyumarhati .. 12\-97\-28 (68567) shUro hi satvamanyubhyAmAviShTo yudhyate masham . kR^ityamAnAni gAtrANi parairnaivAvabudhyate .. 12\-97\-29 (68568) sa sa~Nkhye nidhanaM prApya prashastaM lokapUjitam . svadharmaM vipulaM prApya shakrasyaiti salokatAm .. 12\-97\-30 (68569) sarvopAyai raNamukhamAtiShThaMstyaktajIvitaH . prApnotIndrasya sAlokyaM shUraH pR^iShThamadarshayan .. 12\-97\-31 (68570) yatrayatra hataH shUraH shatrubhiH parivAritaH . akShayAMllabhate lokAnyadi dainyaM na sevate .. .. 12\-97\-32 (68571) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptanavatitamo.adhyAyaH .. 97\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-97\-1 mahAjanaM kaTakAshritaM vaishyAdijanam .. 12\-97\-2 kena tadvadhaprAyashchittaM kR^itvA puNyaphalamApnotItyarthaH .. 12\-97\-4 uparundhanti pIDayanti .. 12\-97\-5 apavidhyanti dUrIkurvanti .. 12\-97\-6 niryAtA tR^iNAdyapanayena shodhakaH . kakShaM tR^iNaM. kShetranirvAho nirdahetkShetramekadA iti da. pAThaH .. 12\-97\-7 bhAvanaM vardhanam . pAvanaM mahaditi da. pAThaH .. 12\-97\-10 AtmAnaM dehayUpaM yaj~nastambhaM utsR^ijya uchChritya . yaj~no yuddhayaj~naH .. 12\-97\-18 anIkavelAyAM anIkAnAM saMghaTTakAle .. 12\-97\-19 viShame prANasaMkaTe tyajan bhIruriti saMbandhaH .. 12\-97\-22 te tR^iNamaye kaTe baddhvA dahanaM kaTAgninA dAhaH .. 12\-97\-25 shauNDIrANAM shUratvAbhimAnavatAm .. 12\-97\-26 niShTana~nshabdaM kurvan . pUtiH durgandhiH. amAtyAnputrAn .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 098 .. shrIH .. 12\.98\. adhyAyaH 98 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sudevasya yuddhena devalokaprAptipratipAdakendrAmbarIShasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-98\-0 (68572) yudhiShThira uvAcha. 12\-98\-0x (5594) ke lokA yudhyamAnAnAM shUrANAmanivartinAm . bhavanti nidhanaM prApya tanme brUhi pitAmaha .. 12\-98\-1 (68573) bhIShma uvAcha. 12\-98\-2x (5595) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . ambarIpasya saMvAdamindrasya cha yudhiShThira .. 12\-98\-2 (68574) ambarISho hi nAbhAgaH svargaM gatvA sudurlabham . dadarsha sura\-\-kasthaM shakreNa sachivaiH saha .. 12\-98\-3 (68575) sarvatejomayaM divyaM vimAnavaramAsthitam . u\-\-\-gachChantaM sthAnaM senApatiM shubham .. 12\-98\-4 (68576) sa daShTvApari gachChantaM senApatimudAradhIH . `shUrasthAnamanuprAptaM sudevaM nAma nAmataH.' R^iddhiM dR^iShTvA sudevasya vismitaH prAha vAsavam .. 12\-98\-5 (68577) ambarIpa uvAcha. 12\-98\-6x (5596) sAgarAntAM mahIM kR^itsnAmanushAsya yathAvidhi . chAturvarNye yathAshAstraM pravR^itto dharmakAmyayA .. 12\-98\-6 (68578) brahmacharyeNa ghoreNa gurvAchAreNa sevayA . vedAnadhItya dharmeNa rAjashAstraM cha kevalam .. 12\-98\-7 (68579) atithInannapAnena pitR^IMshcha svadhayA tathA . R^iShInsvAdhyAyadIkShAbhirdevAnyaj~nairanuttamaiH .. 12\-98\-8 (68580) kShatradha\-\-sthito bhUtvA yathAshAstraM yathAvidhi . udIkShamANaH pR^itanAM jayAmi yudhi vAsava .. 12\-98\-9 (68581) de\-\-ja sudevo.ayaM mama senApatiH purA . AsAdyodhaH prashAntAtmA so.ayaM kasmAdatIva mAm . vimAnaM sUryasa~NkAshamAsthito modate divi .. 12\-98\-10 (68582) anena R^itubhirmukhyairneShTaM nApi dvijAtayaH . tarpitA vidhivachChakra so.ayaM kasmAdatItya mAm .. 12\-98\-11 (68583) aishvaryamIdR^ishaM prAptaH sarvadevaiH sudurlabham. 12\-98\-12 (68584) indra uvAcha . `yadanena kR^itaM karma pratyakShaM te mahIpate . purA pAlayataH samyakpR^ithivIM dharmato nR^ipa .. 12\-98\-12x (5597) shatravo nirjitAH sarve ye tavAhitakAriNaH . saMyamo viyamashchaiva suyamashcha nahAbalaH .. 12\-98\-13 (68585) rAkShasA durjayA loke trayaste yuddhadurmadAH . putrAste shatashR^i~Ngasya rAkShasasya mahIpateH .. 12\-98\-14 (68586) tathA tasmi~nshubhe kAle tava yaj~naM vitanvataH . ashvamedhaM mahAyAgaM devAnAM hitakAmyayA .. 12\-98\-15 (68587) tasya te khalu vighnArthamAgatA rAkShasAstrayaH . koTIshataparIvArAM rAkShasAnAM mahAchamUm . parigR^ihya tataH sarvAH prajA vandIkR^itAstava .. 12\-98\-16 (68588) vihvalAshcha prajAH sarvAH sarve cha tava sainikAH . nirAkR^itastu yachchAsItsudevaH sainyanAyakaH .. 12\-98\-17 (68589) tatrAmAtyavachaH shrutvA nirastaH sarvakarmasu . shrutvA teShAM vacho bhUyaH sopadhaM vasudhAdhipaH .. 12\-98\-18 (68590) sarvasainyasamAyuktaH sudevaH preritastvayA . sAkShasAnAM vadhArthAya durjayAnAM narAdhipa .. 12\-98\-19 (68591) nAjitvA rAkShasIM senAM punarAgamanaM tava . bandImokShamakR^itvA cha na chAgamanamiShyate .. 12\-98\-20 (68592) sudevastadvachaH shrutvA prasthAnamakaronnR^ipa . saMprAptashcha sa taM deshaM yatra bandIkR^itAH prajAH .. 12\-98\-21 (68593) pashyati sma mahAghorAM rAkShasAnAM mahAchamUm . dR^iShTvA suchintayAmAsa sudevo vAhinIpatiH .. 12\-98\-22 (68594) neyaM shakyA chamUrjetumapi sendraiH surAsuraiH . nAmbarIShaH kalAmekAmeShAM kShapayituM kShamaH . divyAstrabalabhUyiShThaH kimahaM punarIdR^ishaH .. 12\-98\-23 (68595) tataH senAM punaH sarvAM preShayAmAsa pArthiva . yatra tvaM sachivaiH sarvairmantribhiH sopadhairnR^ipa .. 12\-98\-24 (68596) tato rudraM mahAdevaM prapanno jagataH patim . shmashAnanilayaM devaM tuShTAva vR^iShabhadhvajam .. 12\-98\-25 (68597) stutvA shastraM samAdAya svashirashChettumudyataH .. 12\-98\-26 (68598) kAruNyAddevadevena gR^ihItastasya dakShiNaH . sa pANiH saha shastreNa dR^iShTvA chedamuvAcha ha .. 12\-98\-27 (68599) kimidaM sAhasaM putra kurtakAmo vadasva me . sa uvAcha mahAdevaM shirasA tvavanIM gataH .. 12\-98\-28 (68600) bhagavanvAhinImenAM rAkShasAnAM sureshvara . ashakto.ahaM raNe jetuM tasmAttyakShyAmi jIvitam . gatirbhava mahAdeva mamArtasya jagatpate .. 12\-98\-29 (68601) nAgantavyamajitvA cha mAmAha jagatIpatiH . ambarISho mahAdeva kShAritaH sachivaiH saha .. 12\-98\-30 (68602) tamuvAcha mahAdevaH sudevaM patitaM kShitau . adhomukhaM mahAtmAnaM satvAnAM hitakAmyayA .. 12\-98\-31 (68603) dhanurvedaM samAhUya sagaNaM sahavigraham . rathanAgAshvakalilaM divyAstrasamalaMkR^itam .. 12\-98\-32 (68604) rathaM cha sumahAbhAgaM yena tantripuraM hatam . dhanuH pinAkaM kha~NgaM cha raudramastraM cha shaMkaraH . nijaghAnAsurAnsarvAnyena devastriyambakaH .. 12\-98\-33 (68605) uvAcha cha mahAdevaH sudevaM vAhinIpatim . rathAdasmAtsudeva tvaM durjayaH sa surAsuraiH .. 12\-98\-34 (68606) mAyayA mohito bhUmau na padaM kartumarhasi . rathasthastridashAnsarvA~njeShyasi tvaM sadAnavAn .. 12\-98\-35 (68607) rAkShasAshcha pishAchAshcha na shaktA draShTumIdR^isham . rathaM sUryasahasrAbhaM kimu yoddhuM tvayA saha .. 12\-98\-36 (68608) sa jitvA rAkShasAnsarvAnkR^itvA bandIvimokShaNam . ghAtayitvA cha tAnsarvAnbAhuyuddhe tvayaM hataH . viyamaM prApya bhUpAla viyamashcha nipAtitaH ..' 12\-98\-37 (68609) tasya vikramatastAta sudevasya babhUva ha . saMgrAmayaj~naH sumahAnyashchAnyo yudhyate naraH .. 12\-98\-38 (68610) sannaddho dIkShitaH sarvo yodhaH prApya chamUmukham . yuddhayaj~nAdhikArastho bhavatIti vinishchayaH .. 12\-98\-39 (68611) ambarISha uvAcha. 12\-98\-40x (5598) kAni yaj~ne havIMShyasminkimAjyaM kA cha dakShiNA . R^itvijashchAtra kre proktAstanme brUhi shatakrato .. 12\-98\-40 (68612) indra uvAcha. 12\-98\-41x (5599) R^itvijaH ku~njarAstatra vAjino.adhvaryavastathA . havIMShi paramAMsAni rudhiraM tvAjyamuchyate .. 12\-98\-41 (68613) shR^igAlagR^idhrakAkolAH sadasyAstatra pantriNaH . AjyasheShaM pibantyete haviH prAshnanti chAdhvare .. 12\-98\-42 (68614) prAsatomarasaMghAtAH kha~NgashaktiparashvathAH . jvalanto nishitAH pItAH sruchastasyAtha satriNaH .. 12\-98\-43 (68615) chApavegAyatastIkShNaH parakAyAvabhedanaH . R^ijuH sunishitaH pItaH sAyakashcha sruvo ma\-\-.. 12\-98\-44 (68616) dvIpicharmAvanaddhashcha nAgadantakR^itatsaruH . hastihastaharaH kha~NgaH sphayo bhavettasya saMyuge .. 12\-98\-45 (68617) jvalitairnishitaiH prAsashaktyR^iShTisaparashvathaiH . shaikyAyasamayaistIkShNairabhighAto bhavedvasu .. 12\-98\-46 (68618) [sa~NkhyAsamayavistIrNamabhijAtodbhavaM bahu.] AvedhAdyachcha rudhiraM saMgrAme sravate bhuvi . sA.asya pUrNAhutirhotraiH samR^iddhA sarvakAmadhuk .. 12\-98\-47 (68619) Chindhi bhindhIti yaH shabdaH shrUyate vAhinImukhe . sAmAni sAmagAstasya gAyanti yamasAdane .. 12\-98\-48 (68620) havirdhAnaM tu tasyAhuH pareShAM vAhinImukham .. 12\-98\-49 (68621) ku~njarANAM hayAnAM cha varmiNAM cha samuchchaya . agniH shyenachito nAma yaj~ne tasya vidhIyate .. 12\-98\-50 (68622) uttiShThate kabandho.atra sahasre patite tu yaH . sa yUpastasya shUrasya khAdiro.aShTAshriruchyate .. 12\-98\-51 (68623) iDopahUtAH kroshanti ku~njarAstva~NkusheritAH . jyAghuShTatalatAlena vaShaTkAreNa pArthiva .. 12\-98\-52 (68624) udgAtA tatra saMgrAme trisAmA dundubhirnR^ipa . brahmasve hriyamANe tu tyaktvA yuddhe priyAM tanum . AtmAnaM yUpamuchChritya sa yaj~no.anantadakShiNaH .. 12\-98\-53 (68625) bharturarthe cha yaH shUro niShkrAmedvAhinImukhAt . na bhayAdvinivarteta tasya lokA yathA mama .. 12\-98\-54 (68626) dvIpicharmAvR^itaiH kha~NgairbAhubhiH parighopamaiH . yasya vedirupastIrNA tasya lokA yathA mama .. 12\-98\-55 (68627) yastu nApekShate kaMchitsahAyaM viShame sthitaH . vigAhya vAhinImadhyaM tasya lokA yathA mama .. 12\-98\-56 (68628) yasya shoNitasaMghaTTA bherImaNDUkakachChapA . vIrAsthisharkarA durgA mAMsashoNitakardamA .. 12\-98\-57 (68629) asicharmaplavA ghorA keshashaivalashAdvalA . ashvanAgarathaishchaiva saMChinnaiH kR^itasaMkramA .. 12\-98\-58 (68630) patAkAdhvajavAnIrA hatavAhanavAraNA . shoNitodakasaMpUrNA dustarA pAragairnaraiH .. 12\-98\-59 (68631) rahatanAgamahAnakrA paralokavahA.ashivA . R^iShTikha~NgamahAmInA gR^idhraka~NkabalaplavA .. 12\-98\-60 (68632) puruShAdAnucharitA bhIrUNAM kashmalAvahA . nadI yodhasya saMgrAme tadasyAvabhR^ithaM nR^ipa .. 12\-98\-61 (68633) vediryasya tvamitrANAM shirobhirvyavakIryate . ashvaskandhairgajaskandhaistasya lokA yathA mama .. 12\-98\-62 (68634) patnI shAlAkR^itA yasya pareShAM vAhinImukham . havirdhAnaM svavAhinyAstadasyAhurmanIShiNaH .. 12\-98\-63 (68635) sadasyA dakShiNA yodhA AgnIdhrashchottarAM disham . shatrusenA alatrasya sarvalokAnadUrataH .. 12\-98\-64 (68636) yasya bhayato vyUhe bhavatyAkAshamagrataH . sAsya vedistadA yaj~nairnityaM vyUhAstrayo.agnayaH .. 12\-98\-65 (68637) yastu yodhaH parAvR^ittaH saMtrasto hanyate paraiH . apratiShThaH sa narakaM yAti nAstyatra saMshayaH .. 12\-98\-66 (68638) yasya shoNitavegeNa vediH syAtsaMpariplutA . keshamAMsAsthisaMpUrNA sa gachChetparamAM gatim .. 12\-98\-67 (68639) yastu senApatiM hatvA tadyAnamadhirohati . sa viShNuvikramakrAmI bR^ihaspatisamaH prabhuH .. 12\-98\-68 (68640) nAyakaM tatkumAraM vA yo vA syAttatra pUjitaH . jIvagrAhaM pragR^ihNAti tasya lokA yathA mama .. 12\-98\-69 (68641) Ahave tu hataM shUraM na shocheta kathaMchana . ashochyo hi hataH shUraH svargaloke mahIyate .. 12\-98\-70 (68642) na hyannaM nodakaM tasya na snAnaM nApyashauchakam . hatasya kartumichChanti tasya lokA~nshR^iNuShva me .. 12\-98\-71 (68643) varApsaraH sahasrANi shUramatyodhane hatam . tvaramANAni dhAvanti mama bhartA bhavediti .. 12\-98\-72 (68644) etattapashcha puNyaM cha dharmashchaiva sanAtanaH . chatvArashchAshramAstasya yo yuddhe na palAyate .. 12\-98\-73 (68645) vR^iddhabAlau na hantavyau na cha strI naiva pR^iShThataH . tR^iNapUrNamukhashchaiva tavAsmIti cha yo vadet .. 12\-98\-74 (68646) ahaM vR^itraM balaM pAkaM mahAkAyaM virochanam . durAvAraM cha namuchiM shatamAyaM cha shambaram .. 12\-98\-75 (68647) viprachittiM cha daiteyaM danoH putrAMshcha sarvashaH . prahvAdaM cha nihatyAjau tato devAdhipo.abhavam .. 12\-98\-76 (68648) ityetachChakravachanaM nishamya pratipUjya cha . yodhAnAmAtmanaH siddhimambarISho.abhipannavAn .. .. 12\-98\-77 (68649) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTanavatitamo.adhyAyaH .. 98\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-98\-3 nAbhAgiH nAbhAgaputraH .. 12\-98\-38 yashchAnyo.akShatriyo.api yudhyate narastasyApyayaM cha yaj~no.asti .. 12\-98\-43 pItAH kShArapAnIyena saMbhAvitAH .. 12\-98\-45 sphyaH yAgIyopakaraNavisheShaH .. 12\-98\-46 shaikyAyasamayaiH sarvalohamayaiH . vasu yatkiMchidyaj~niyaM dravyam .. 12\-98\-49 havidhAnaM haviShaH sthApa nasthalam .. 12\-98\-64 sadasyottarayodhAgnirAgnIdhrasyottarAtha dik . iti da. pAThaH .. 12\-98\-68 bR^ihaspatisavaH kratuH iti Da.da . pAThaH .. 12\-98\-69 nAyakaM vA pramANaM veti Da.da.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 099 .. shrIH .. 12\.99\. adhyAyaH 99 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati janakarAjena svayodhAnAM svarganarakapradarshaneya yuddhe protsAhanakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-99\-0 (68650) bhIShma uvAcha. 12\-99\-0x (5600) atrApyudAharantIma\-tihAsaM purAtanam . pratardano maithilashcha saMgrAmaM yatra chakratuH .. 12\-99\-1 (68651) yaj~nopavItI saMgrAme janako mithilAdhipaH . yodhAnuddharShayAmAsa tannibodha yudhiShThira .. 12\-99\-2 (68652) janako maithilo rAjA mahAtmA sarvatattvavit . yodhAnAM darshayAmAsa svargaM narakameva cha .. 12\-99\-3 (68653) abhIrUNAmime lokA bhAsvanto hanta pashyata . pUrNA gandharvakanyAbhiH sarvakAmaduho.akShayAH .. 12\-99\-4 (68654) ime palAyamAnAnAM narakAH pratyupasthitAH . akIrtiH shAshvatI chaiva yatitavyamanantaram .. 12\-99\-5 (68655) tAndR^iShTvA.arInvijayata bhUtvA saMtyAgabuddhayaH . narakasyApratiShThasya mA bhUta vashavartinaH .. 12\-99\-6 (68656) tyAgamUlaM hi shUrANAM svargadvAramanuttamam . ityuktAste nR^ipatinA yodhAH parapuraMjaya .. 12\-99\-7 (68657) ajayanta raNe shatrUnharShayanto nareshvaram . tasmAttyaktAtmanA nityaM sthAtavyaM raNamUrdhani .. 12\-99\-8 (68658) gajAnAM rathino madhye rathAnAmanusAdinaH . sAdinAmantare sthApyaM pAdAtamapi daMshitam .. 12\-99\-9 (68659) ya evaM vyUhate rAjA sa nityaM jayate ripUn . tasmaditadvidhAtavyaM nityameva yudhiShThira .. 12\-99\-10 (68660) svarge sukR^itamichChantaH suyuddhenAtimanyavaH . kShobhayeyuranIkAni sAgaraM makarA yathA .. 12\-99\-11 (68661) harShayeyurviShaNNAMshcha vyavasthApya parasparam . teShAM cha bhUmiM rakSheyurbhagnAnnAtyanusArayet .. 12\-99\-12 (68662) punarAvartamAnAnAM nirAshAnAM cha jIvite . vegaH suduHsaho rAjaMstasmAnnAtyanusArayet .. 12\-99\-13 (68663) na hi prahartumichChanti shUrAH pradravato bhayAt . tasmAtpalAyamAnAnAM kuryAnnAtyanusAraNam .. 12\-99\-14 (68664) charANAmacharA hyannamadaMShTrA daMShTriNAmapi . apANayaH pANimatAmannaM shUrasya kAtarAH .. 12\-99\-15 (68665) samAnapR^iShThodarapANipAdAH pashchAchCharaM bhIravo.anuvrajanti . ato bhayArtAH praNipatya bhUyaH kR^itvA~njalInupatiShThanti shUrAn .. 12\-99\-16 (68666) shUrabAhuShu loko.ayaM lambate putravatsada . tasmAtsarveShu lokeShu shUraH saMmAnamarhati .. 12\-99\-17 (68667) na hi shauryAtparaM kiMchintriShu lokeShu vidyate . shUraH sarvaM pAlayati sarvaM shUre pratiShThitam .. .. 12\-99\-18 (68668) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonashatatamo.adhyAyaH .. 99\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-99\-1 atra shUraprotsAhane viShaye .. 12\-99\-3 darshayAmAsa yogabalena .. 12\-99\-5 patitavyamanantaramiti Da . da. pAThaH .. 12\-99\-9 gajAnAM madhye rathinaH sthApyAH .. 12\-99\-12 nAtyanusAreyAtidrAvayet parAvR^ittibhayAt .. 12\-99\-13 tadevAha punariti .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 100 .. shrIH .. 12\.100\. adhyAyaH 100 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yuddhakaraNaprakArAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-100\-0 (68669) yudhiShThira uvAcha. 12\-100\-0x (5601) yathA jayArthinaH senAM nayanti bharatarShabha . IShaddharmaM prapIDyApi tanme brUhi pitAmaha .. 12\-100\-1 (68670) bhIShma uvAcha. 12\-100\-2x (5602) santyeva hi sthitA dharma upapattyA tathA pare . sAdhvAchAratayA kechittathaivaupayikAdapi .. 12\-100\-2 (68671) upAyadharmAnvakShyAmi saMsiddhAnarthasiddhaye . nirmaryAdA dasyavastu bhavanti paripanthinaH .. 12\-100\-3 (68672) teShAM prativighAtArthaM pravakShyAmyatha naigamam . kAryANAM saMprasiddhyarthaM tAnupAyAnnibodha me .. 12\-100\-4 (68673) ubhe praj~ne veditavye R^ijvI vakrA cha bhArata . jAnanvakrAM na seveta pratibAdheta chAgatAm .. 12\-100\-5 (68674) amitrA eva rAjAnaM bhedenopacharantyuta . tAM rAjA vikR^itiM jAnanyathA.amitrAnprabAdhate .. 12\-100\-6 (68675) gajAnAM pArtha varmANi govR^iShAjagarANi cha . shalyakaNTakalohAni tanutrANi matAni cha .. 12\-100\-7 (68676) shAtapItAni shastrANi sannAhAH pItalohakAH . nAnAra~njanaraktAH syuH patAkAH ketavashcha ha .. 12\-100\-8 (68677) R^iShTayastomarAH kha~NgA nishitAshcha parashvathAH . phalakAnyatha charmANi pratikalpyAnyanekashaH .. 12\-100\-9 (68678) abhinItAni shastrANi yodhAshcha kR^itanishchayAH . chaitre vA mArgashIrShe vA senAyogaH prashasyate .. 12\-100\-10 (68679) pakvasasyA hi pR^ithivI bhavatyambumatI tadA . naivAtishIto nAtyuShNaH kAlo bhavati bhArata .. 12\-100\-11 (68680) tasmAttadA yojayeta pareShAM vyasane.athavA . ete hi yogAH senAyAH prashastAH parabAdhane .. 12\-100\-12 (68681) jalavAMstR^iNavAnmArgaH samo gamyaH prashasyate . chAraiH suviditAbhyAsaH kushalairvanagocharaiH .. 12\-100\-13 (68682) na hyaraNyAni shakyante gantuM mR^igagaNairiva . tasmAtsenAsu tAneva yojayanti jayArthinaH .. 12\-100\-14 (68683) [agrataH puruShAnIkaM shaktaM chApi kulodbhavam.] AvAsastoyavAnmArgaH paryAkAshaH prashasyate .. 12\-100\-15 (68684) poShAmapasarpANAM pratighAtastathA bhavet . AkAshaM hi vanAbhyAshe manyante guNavattaram .. 12\-100\-16 (68685) bahubhirguNajAtaishcha ye yuddhakushalA janAH . [upanyAso bhavettatra balAnAM nAtidUrataH ..] 12\-100\-17 (68686) upanyAso.apasarpANAM padAtInAM cha gUhanam . hatashatrupratIghAtamApadarthaM parAyaNam .. 12\-100\-18 (68687) saptarpInpR^iShThataH kR^itvA yudhyeyurachalA iva . anena vidhinA shatrU~njigIShetApi durjayAn .. 12\-100\-19 (68688) yato vAyuryataH sUryo yataH somastato jayaH . pUrvaMpUrvaM jyAya eShAM sannipAte yudhiShThira .. 12\-100\-20 (68689) akarda \-manudakAmamaryAdAmaloShTakAm . ashvabhUmiM prashaMsanti ye yuddhakushalA janAH .. 12\-100\-21 (68690) samA nirudakAkAshA rathabhUmiH prashasyate . nIchadrumA mahAkakShA sodakA hastiyodhinAm .. 12\-100\-22 (68691) bahudurgA mahAkakShA veNuvetratiraskR^itA . padAtInAM kShamA bhUmiH parvatopavanAni cha .. 12\-100\-23 (68692) padAtibahulA senA dR^iDhA bhavati bhArata . rathAshvabahulA senA sudineShu prashasyate .. 12\-100\-24 (68693) padAtinAgabahulA prAvR^iTkAle prashasyate . guNAnetAnprasaMkhyAya deshakAlau prayojayet .. 12\-100\-25 (68694) evaM saMchintya yo yAti tithinakShatrapUjitaH . vijayaM labhate nityaM senAM samyakprayojayan .. 12\-100\-26 (68695) prasuptAMstR^iShitA~nshrAntAnprakIrNAnnAbhighAtayet . mokShe prayANe chalane pAnabhojanakAlayoH . atikShiptAnvyatikShiptAnnihatAnpratanUkR^itAn .. 12\-100\-27 (68696) avisrabdhAnkR^itArambhAnupanyAsAtpratApitAn . bahishvarAnupanyAsAnkR^itaveshmAnusAriNaH .. 12\-100\-28 (68697) pAramparyAgate dvAre ye kechidanuvartinaH . paricharyAparoddhAro ye cha kechana valginaH .. 12\-100\-29 (68698) anIkaM ye vibhidanti bhinnaM saMsthApayanti cha . samAnAshanapAnAste kAryA dviguNavetanAH .. 12\-100\-30 (68699) `jAtigotraM cha vij~nAya karma chAnuttamaM shubham . samAnadeharakShArthe kAryA dviguNavetanAH . triguNaM chaturguNaM chaiva vetanaM teShu kArayet ..' 12\-100\-31 (68700) dashAdhipatayaH kAryAH shatAdhipatayastathA . tataH sahasrAdhipatiM kuryAchChUramatandritam .. 12\-100\-32 (68701) yathA mukhyAnsannipAtya vaktavyAH saMshayAmahe . yathA jayArthaM saMgrAme na jahyAma parasparam .. 12\-100\-33 (68702) ihaiva te nivartantAM ye cha kechana bhIravaH . na ghAtayeyuH pradaraM kurvANAstumule sati .. 12\-100\-34 (68703) [na sannipAte pradaraM vadhaM vA kuryurIdR^ishAH ..] AtmAnaM cha svapakShaM cha pAlayanhanti saMyuge .. 12\-100\-35 (68704) arthanAsho vadho.akIrtirayashashcha palAyane . amanoj~nA.asukhA vAchaH puruShasya palAyataH .. 12\-100\-36 (68705) pratidhvastoShThadantasya nyastasarvAyudhasya cha . `hitvA palAyamAnasya sahAyAnprANasaMshaye.' amitrairavaruddhasya dviShatAmastu naH sadA .. 12\-100\-37 (68706) manuShyApasadA hyete ye bhavanti parA~NbhukhAH . rAshivardhanamAtrAste naiva te pretya no iha .. 12\-100\-38 (68707) amitrA hR^iShTamanasaH pratyudyAnti palAyinam . jayinastu narAstAta ma~Ngalairvandanena cha .. 12\-100\-39 (68708) yasya sma vyasane rAjannanumodanti shatravaH . tadasahyataraM duHkhaM manyante maraNAdapi .. 12\-100\-40 (68709) shriyaM jAnIta dharmasya mUlaM sarvasukhasya cha . yA bhIrUNAM parAkhyAtiH shUrastAmadhigachChati .. 12\-100\-41 (68710) te vayaM svargamichChantaH saMgrAme tyaktajIvitAH . jayanto vadhyamAnA vA prApnuyAma cha sadgatim .. 12\-100\-42 (68711) evaM saMshaptashapathAH samabhityaktajIvitAH . amitravAhinIM vIrAH pratigAhantyabhIravaH .. 12\-100\-43 (68712) agrataH puruShA.anIkamasicharmavatAM bhavet . pR^iShThataH shakaTAnIkaM kalatraM madhyatastathA .. 12\-100\-44 (68713) pareShAM pratighAtArthaM padAtInAM cha gUhanam . api tasminpure vR^iddhA bhaveyurye purogamAH .. 12\-100\-45 (68714) ye purastAdabhimatAH satvavanto manasvinaH . te pUrvamabhivarteraMshchaitAnevetare janAH .. 12\-100\-46 (68715) api choddharShaNaM kAryaM bhIrUNAmapi yatnataH . skandhadarshanamAtrAttu tiShTheyurvA samIpataH .. 12\-100\-47 (68716) saMhatAnyodhayedalpAnkAmaM vistArayedbahUn . sUchImukhamanIkaM syAdalpAnAM bahubhiH saha .. 12\-100\-48 (68717) saMprayukte nikR^iShTe vA satyaM vA yadi vA.anR^itam . pragR^ihya bAhUnkrosheta hanta bhagnAH pare iti .. 12\-100\-49 (68718) AgataM me mitrabalaM praharadhvamabhItavat . satvavanto nidhAveyuH kurvanto bhairavAnravAn .. 12\-100\-50 (68719) kShveDAH kilakilAshabdAH krakachA goviShANikAH . bherImR^ida~NgapaNavAnnAdayeyushcha jarjharAn .. .. 12\-100\-51 (68720) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi shatatamo.adhyAyaH .. 100\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-100\-4 naigamaM vedoktamupAyam .. 12\-100\-5 vakrAM vakrayaiva nAshayet .. 12\-100\-6 amitrAniva tAM nikR^itiM prabAdhate bAdheta .. 12\-100\-7 gajAnAM varmANi vANaghAtatrANAni . gavAdInAM shalyAdIni .. 12\-100\-21 amaryAdAM setuprAkArAdihInAm .. 12\-100\-24 sudineShu vR^iShTivarjitadineShu .. 12\-100\-25 prasaMkhyAya samyagvichArya .. 12\-100\-26 tithau nakShatre cha pUjita AshIrbhiryojitaH .. 12\-100\-28 upanyAsAtsuru~NgAdiguptopAyAt . bahistR^iNAdyarthaM charato bahishcharAnalpAn. upanyAsAn tR^iNAhyAhartR^In .. 12\-100\-29 tAnnAbhighAtayediti prapUrveNa saMbandhaH .. 12\-100\-30 anIkaM parakIyam .. 12\-100\-33 sannipAtyaikIkR^itya .. 12\-100\-35 pradaraM bha~Ngam . vadhaM vA svIyAnAm .. 12\-100\-37 no.asmatsaMbandhinAM dviShatAM puruShasya dravyanAshAdikamastviti pUrveNa saha dvayoH saMbandhaH .. 12\-100\-38 rAshiryodhasaMkhyAsharIraM vA tasya vardhanAH . vR^ithAjanmAna ityarthaH .. 12\-100\-39 palAyinaM jayinaH pratyudyAnti yattadasahyataramityapakR^iShyate .. 12\-100\-44 puruShA puruShANAm . vibhaktilopa ArShaH .. 12\-100\-47 skandhaH samUhaH . samUhamAtrArthaM vA tiShTheyuH .. 12\-100\-48 saMhatAnanyonyaM shliShTAn svAnparaiH saha yodhayetsenApatiH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 101 .. shrIH .. 12\.101\. adhyAyaH 101 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yodhalakShaNAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-101\-0 (68721) yudhiShThira uvAcha. 12\-101\-0x (5603) kiMshIlAH kiMsamutthAnAH kathaMrUpAshcha bhArata . kiMsannAhAH kathaMshastrA janAH syuH saMyuge nR^ipAH .. 12\-101\-1 (68722) bhIShma uvAcha. 12\-101\-2x (5604) yathAcharitamevAtra shastraM patraM vidhIyate . AchArAddhIha puruShastathA karmasu vartate .. 12\-101\-2 (68723) gAndhArAH sindhusauvIrA nakharaprAsayodhinaH . abhIravaH subalinastadvalaM sarvapAragam .. 12\-101\-3 (68724) sarvashastreShu kushalAH satvavanto hyushInarAH . prAchyA mAta~NgayuddheShu kushalAH kUTayodhinaH .. 12\-101\-4 (68725) tathA yavanakAmbhojA madhurAmabhitashcha ye . ete.ashvayuddhakushalA dAkShiNAtyA.asicharmiNaH . sarvatra shUrA jAyante mahAsatvA mahAbalAH .. 12\-101\-5 (68726) AvantikA mahAshUrAshchatura~Nge cha mAlavAH . eko.api hi sahasrasya tiShThatyabhimukho raNe .. 12\-101\-6 (68727) prAyo deshAH samuddiShTA lakShaNAni tu me shR^iNu .. 12\-101\-7 (68728) siMhashArdUlavA~NgetrAH siMhashArdUlagAminaH . pArAvatakuli~NgAkShAH sarve shUrAH pramAthinaH. 12\-101\-8 (68729) mR^igasvarA dvIpinetrA R^iShabhAkShAstathA pare . pramAthinashcha mandrAshcha krodhanAH ki~NkiNIsvanAH .. 12\-101\-9 (68730) meghasvanAH krUramukhAH kechichcha kalanisvanAH . jihmanAsAgrajihvAshcha dUragA dUrapAtinaH .. 12\-101\-10 (68731) biDAlakubjAH stabdhAkShAstanukeshAstanutvachaH . shIghrAshchapalachittAshcha te bhavanti durAsadAH .. 12\-101\-11 (68732) gaurA nimIlitAH kechinmR^iduprakR^itayastathA . tura~NgagatinirghoShAste narAH pArayiShNavaH .. 12\-101\-12 (68733) susaMhatAH pratanavo vyUDhoraskAH susaMsthitAH . pravAditeShu kupyanti hR^iShyanti kaladdeShu cha .. 12\-101\-13 (68734) gambhIrAkShA nisR^iShTAkShAH pi~NgAkShA bhrukuTImukhAH . nakulAkShAstathA chaiva sarve shUrAstanutyajaH .. 12\-101\-14 (68735) jihnAkShAH pralalATAshcha nirmAMsahanavo.avyathAH . vakrabAhva~NgulIsakthAH kR^ishA dhamanisaMtatAH .. 12\-101\-15 (68736) pravishanti cha vegena sAMparAye hyupasthite . vAraNA iva saMmattAste bhavanti durAsadAH .. 12\-101\-16 (68737) dIptasphuTitakeshAntAH sthUlapArshvahanUmukhAH . unnatAMsAH pR^ithugrIvA vikaTAH sthUlapiNDikAH .. 12\-101\-17 (68738) udbandhA iva sugrIvA vinatAvihagA iva . piNDashIrShAtivakrAshcha pR^iShadaMshamukhAstathA .. 12\-101\-18 (68739) agrasvarA manyumanto yuddheShvArAvasAriNaH . adharmaj~nA.avaliptAshcha ghorA raudrapradarshanAH .. 12\-101\-19 (68740) tyaktAtmAnaH sarva ete udagrA hyanivartinaH . puraskAryAH sadA sainye hanyante ghnanti chApi te .. 12\-101\-20 (68741) adhArmikA bhinnavR^ittAH sAntvenaiShAM parAbhavaH . evameva pradUShyante rAj~no.apyete hyabhIkShNashaH .. .. 12\-101\-21 (68742) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 101\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-101\-2 AcharitaM kuladeshAchArAgatam . patraM vAhanam .. 12\-101\-5 dAkShiNAtyA asicharmiNa iti chChedaH .. 12\-101\-8 kuli~NgAkShAH kuli~NgaH sarpaH .. 12\-101\-10 jihmanAH sAnuja~NghAshcheti tha . pAThaH .. 12\-101\-15 pralalATAH unnatakapAlAH .. 12\-101\-17 dIptaH pi~NgalaH . piNDikAH jAnunoradhaH pashchAdbhAgAH .. 12\-101\-18 sugrIvA vAsudevAshvAH . vinatAvihagAH gaNDAH. piNDashIrShAH vR^ittashirasaH. ativakrAH vistIrNamukhAH. saMdhirArShaH samAso vA .. 12\-101\-21 evameva prakuShyanti iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 102 .. shrIH .. 12\.102\. adhyAyaH 102 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati senAyA jayachihnAnAM rAjanIteshcha kathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-102\-0 (68743) yudhiShThira uvAcha. 12\-102\-0x (5605) jayinyAH kAni rUpANi bhavanti bharatarShabha . pR^itanAyAH prashastAni tAni chechChAmi veditum .. 12\-102\-1 (68744) bhIShma uvAcha. 12\-102\-2x (5606) jayinyA yAni rUpANi bhavanti bharatarShabha . pR^itanAyAH prashastAni tAni vakShyAmi sarvashaH .. 12\-102\-2 (68745) daive pUrvaM prakupite mAnuShe kAlachodite . tadvidva a.anupasyanti j~nAnadIrgheNa chakShuShA .. 12\-102\-3 (68746) prAyashchittavidhiM chAtra japahomAMshcha tadvidaH . ma~Ngala ni cha kurvanti shamayantyahitAni cha .. 12\-102\-4 (68747) udINAnaso yodhA vAhanAni cha bhArata . yasyAM bhavanti senAyAM dhruvaM tasyA jayo bhavet .. 12\-102\-5 (68748) anveva vAyavo yAnti tathaivendradhanUMShi cha . anuplavante meghAshcha tathA.a.adityasya rashmayaH .. 12\-102\-6 (68749) gomAyavashchAtulomabalA gR^idhrAshcha sarvashaH . arhayeyuryadA senAM tadA siddhiranuttamA .. 12\-102\-7 (68750) prasannabhAH pAvakashchordhvarashmiH pradakShiNAvartashikho vidhUmaH . puNyA gandhAshchAhutInAM bhavanti jayasyaitadbhAvino rUpamAhuH .. 12\-102\-8 (68751) gambhIrashabdAshcha mahAsvanAshcha sha~NkhyAshcha bheryashcha nadanti yatra . yuyutsavashchApratIpA bhavanti jayasyaitadbhAvino rUpamAhuH .. 12\-102\-9 (68752) iShTA mR^igAH pR^iShThato vAmatashcha saMprasthitAnAM cha gamiShyatAM cha . jighAMsatAM dakShiNAH siddhimAhu rye tvagrataste pratiShedhayanti .. 12\-102\-10 (68753) mA~NgalyashabdA~nshakunA vadanti haMsAH krau~nchAH shatapatrAshcha chAShAH . hR^iShTA yodhAH satvavanto bhavanti jayasyaitadbhAvino rUpamAhuH .. 12\-102\-11 (68754) shastrairyantraiH kavachaiH ketubhishcha subhAnubhirmukhavarNaishcha yUnAm . bhrAjiShmatI duShprativIkShaNIyA yeShAM chamUste.abhibhavanti shatrUn .. 12\-102\-12 (68755) shushrUShavashchAnabhimAninashcha parasparaM sauhR^idamAsthitAshcha . yeShAM yodhAH shauryamanuShThitAshcha jayasyaitadbhAvino rupamAhuH .. 12\-102\-13 (68756) shabdAH sparshAstathA gandhA vicharanti manaH priyAH . dhairyaM chAvishate yodhAnvijayasya mukhaM cha tat .. 12\-102\-14 (68757) shabdo vAmaH prasthitasya dakShiNaH pravivikShataH . pashchAtsaMsAdhayatyarthaM purastAchcha niShedhati .. 12\-102\-15 (68758) saMhatya mahatIM senAM chatura~NgAM yudhiShThira . sAmnaiva vartayeH pUrvaM prasatethAstato yudhi .. 12\-102\-16 (68759) jaghanya eSha vijayo yadyuddhe sAmabhAShaNam . yAdR^ichChiko yudhi jayo daiveneti vichAraNam .. 12\-102\-17 (68760) Apageva mahAvegA trastA iva mahAmR^igAH . durnivAryatamA chaiva prabhagnA mahatI chamUH .. 12\-102\-18 (68761) bhagnA ityeva bhajyante vidvAMso.api na kAraNam . udArasArA mahatI rurusaMghopamA chamUH .. 12\-102\-19 (68762) parasparaj~nAH saMhR^iShTAstyaktaprANAH sunishchitAH . api pa~nchatratai shUrA nighnanti paravAhinIm .. 12\-102\-20 (68763) api vA pa~nchaShaTsaptasaMhitAH kR^itanishchayAH . klalInAH pUjitAH samyagvijayantIha shAtravAn .. 12\-102\-21 (68764) sannipAto na mantavyaH shakye sati kathaMchana . sAntvabhedapradAnAnAM yuddhamuttaramuchyate .. 12\-102\-22 (68765) saMsarpeNa hi senAyA bhayaM bhIrUnprabAdhate . vajrAdiya prajvalitAdiyaM svitkShapayiShyati .. 12\-102\-23 (68766) amiprayAtAM samitiM j~nAtvA ye pratiyAntyatha . teShAM sandanti gAtrANi yodhAnAM vivayasya cha .. 12\-102\-24 (68767) viShayo vyathate rAjansarvaH sasthANuja~NgamaH . astrapratApataptAnAM majjAH sIdanti dehinAm .. 12\-102\-25 (68768) teShAM sAntvaM krUramishraM praNetavyaM punaH punaH . saMpIDyamAnA hi parairyogamAyAnti sarvataH .. 12\-102\-26 (68769) AntarANAM cha bhedArthaM charAnabhyavachArayet . yashcha tasmAtparo rAjA tena saMdhiH prashasyate .. 12\-102\-27 (68770) na hi tasyAnyathA pIDA shakyA kartuM tathAvidhA . yathA sArdhamamitreNa sarvataH pratibAdhanam .. 12\-102\-28 (68771) kShamA vai sAdhumAyAti na hyasAdhUnkShamA sadA . kShamAyAshchAkShamAyAshcha pArtha viddhi prayojanam .. 12\-102\-29 (68772) vijitya kShamamANasya yasho rAj~no vivardhate . mahAparAdhe hyapyasminvishvasantyapi shatravaH .. 12\-102\-30 (68773) manyante karShayitvA tu kShamA sAdhvIti shAmbarAH . asaMtaptaM tu yaddAru pratyeti prakR^itiM punaH .. 12\-102\-31 (68774) naitatprashaMsantyAchAryA na chaitatsAdhu darshanam . akrodhenAvinAshena niyantavyAH svaputravat .. 12\-102\-32 (68775) dveShyo bhavati bhUtAnAmugro rAjA yudhiShThira . mR^idumapyavamanyante tasmAdubhayabhAgbhavet .. 12\-102\-33 (68776) prahariShyanpriyaM brUyAtpraharannapi bhArata . prahR^itya cha priyaM brUyAchChochanniva rudanniva .. 12\-102\-34 (68777) na me priyA ye sma hatAH saMprahR^iShTAH pare.api cha . na cha katthanamevAgryamuchyamAnaM punaH punaH .. 12\-102\-35 (68778) aho jIvitamAkA~NkShennedR^isho vadhamarhati . sudurlabhAH supuruShAH saMgrAmeShvapalAyinaH .. 12\-102\-36 (68779) kR^itaM mamApriyaM tena yenAyaM nihato mR^idhe . iti vAchA vadanhantR^inpUjayeta rahogataH .. 12\-102\-37 (68780) hantR^INAM cha hatAnAM cha pUjAM kuryAdyathArthataH . kroshedbAhuM pragR^ihyApi chikIrSha~njanasaMgraham .. 12\-102\-38 (68781) evaM sarvAsvavasthAsu sAntvapUrvaM samAcharet . priyo bhavati bhUtAnAM dharmaj~no vItabhIrnR^ipaH .. 12\-102\-39 (68782) vishvAsaM chAtra gachChanti sarvabhUtAni bhArata . vishvastaH shakyate bhoktuM yathAkAlaM samutthitaH .. 12\-102\-40 (68783) tasmAdvishvAsayedrAjA sarvabhUtAnyamAyayA . sarvataH parirakShechcha yo mahIM bhoktumichChati .. .. 12\-102\-41 (68784) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 102\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-102\-15 shabdaH kAkasyeti sheShaH .. 12\-102\-22 sannipAto yuddham .. 12\-102\-24 sanniti yuddham . syandanti stidyanti .. 12\-102\-25 vidhayo deshaH .. 12\-102\-26 yogaM samvim .. 12\-102\-27 AntarANAM shatroH saddhInAm . tasmAchChatroH paraH shreShThastena sandhiM cha kuryAt .. 12\-102\-29 kShamA vai sAdhvamAyAnAM nahi sAdhu sadA kShamA iti Da . tha. pAThaH .. 12\-102\-30 asminkShamAvati .. 12\-102\-31 asaMtApya R^ijUkR^itaM vaMshAdi punarvakrIbhavatyarthaH shatruM saMtApya kShamAM kuryAditi shambarasya daityasya matam .. 12\-102\-32 svamatamAha naitaditi .. 12\-102\-40 visvasto janaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 103 .. shrIH .. 12\.103\. adhyAyaH 103 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shatrujayopAyAdipratipAdakendrabR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-103\-0 (68785) yudhiShThira uvAcha. 12\-103\-0x (5607) kathaM mR^idau kathaM tIkShNe mahApakShe cha bhArata . arau varteta nR^ipatistanme brUhi pitAmaha .. 12\-103\-1 (68786) bhIShma uvAcha. 12\-103\-2x (5608) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bR^ihaspateshcha saMvAdamindrasya cha yudhiShThira .. 12\-103\-2 (68787) bR^ihaspatiM devapatirabhivAdya kR^itA~njaliH . upasaMgamya paprachCha vAsavaH paravIrahA .. 12\-103\-3 (68788) ahiteShu kathaM brahmanpravarteyamatandritaH . asamuChidya chaivaitAnniyachCheyamupAyataH .. 12\-103\-4 (68789) senayorthyatiSha~Nge cha jayaH sAdhAraNo bhavet . kiM kurvANaM na mAM jahyAjjvalitA shrIH pratApinI .. 12\-103\-5 (68790) tato rmArthakAmAnAM kushalaH pratibhAnavAn . rAjadharmavidhAnaj~naH pratyuvAcha puraMdaram .. 12\-103\-6 (68791) na jA kalahenechChenniyantumapakAriNaH . bAlaira savitaM hyetadyadamarSho yadakShamA .. 12\-103\-7 (68792) na shatrurvivR^itaH kAryo vadhamasyAbhikA~NkShatA .. 12\-103\-8 (68793) krodhaM bhayaM cha harShaM cha niyamya svayamAtmani . amitra paseveta vishvastavadavishvasan .. 12\-103\-9 (68794) priyameva vadennityaM nApriyaM kiMchidAcharet . viramechChuShkavairebhyaH karNajApaM cha varjayet .. 12\-103\-10 (68795) yathA vaitaMsiko yukto dvijAnAM sadR^ishasvaraH . tAndvijAnkurute vashyAMstathAyukto mahIpatiH . vashaM chopanayechChatrUnnihanyAchcha puMradara .. 12\-103\-11 (68796) na nityaM paribhUyArInsukhaM svapiti vAsava . jAgartyeva hi duShTAtmA saMkare.agnirivotthitaH .. 12\-103\-12 (68797) na sannipAtaH kartavyaH sAmAnye vijaye sati . vishvAsyaivopasaMnamyo vashe kR^itvA ripuH prabho .. 12\-103\-13 (68798) saMpradhArya sahAmAtyairmantravidbhirmahAtmabhiH . upekShyamANo vij~nAto hR^idayenAparAjitaH . athAsya praharetkAle vidhervittalito yadA .. 12\-103\-14 (68799) daNDaM cha dUShayedasya puruShairAptakAribhiH .. 12\-103\-15 (68800) AdimadhyAvasAnaj~nAnprachChannaM cha vichArayet . balAni dUShayedasya jAnanneva pramANataH .. 12\-103\-16 (68801) bhedenopapradAnena saMsR^ijedauShadhaistathA . na tveva khalu saMsargaM rochayedaribhiH saha .. 12\-103\-17 (68802) dIrghakAlamapIkShetta nigrAhyA eva shatravaH . kAlakA~NgI cha yuktaH sannupAsIta shachIpate .. 12\-103\-18 (68803) tathA priyaM cha vaktavyaM yathA visrambhamApnuyAt . na sadyo.arInvihanyAchcha draShTavyo vijayo dhruvaH . bhUyaH shalyaM ghaTayati navaM cha kurute vraNam .. 12\-103\-19 (68804) prApte cha praharetkAle na cha saMvartate punaH . hantukAmasya devendra puruShasya ripUnprati .. 12\-103\-20 (68805) yaM hi kAlo vyatikrAmetpuruShaM kAlakA~NkShiNam . durlabhaH sa punastena kAlaH karma chikIrShatA .. 12\-103\-21 (68806) aujasyaM janayedeva saMgR^ihNansAdhusaMmatam . kAlena sAdhayetkR^ityamaprApto na hi pIDayet .. 12\-103\-22 (68807) vihAya kAmaM krodhaM cha tathA.ahaMkArameva cha . yukto vivaramanvichChedahitAnAM sadA nR^ipaH .. 12\-103\-23 (68808) mArdavaM daNDa AlasyaM pramAdashcha surottama . mAyAH suvihitAH shakra shAtayantyavichakShaNam .. 12\-103\-24 (68809) nihatyaitAni chatvAri mAyAM pratividhAya cha . tataH shaknoti shatrUNAM prahartumavichArayan .. 12\-103\-25 (68810) yadevaitena shakyeta guhyaM kartuM tadA.a.acharet . yachChanti sativA guhyaM mitho vishrAvayantyapi .. 12\-103\-26 (68811) ashakyamiti kR^itvA vA tato.anyaiH saMvidaM charet . brahmadaNDamadR^iShTeShu dR^iShTeShu chatura~NgiNIm .. 12\-103\-27 (68812) bhedaM cha prathamaM vidyAttUShNIM daNDaM tathaiva cha . kAle prayojayedrAjA tasmiMstasmiMstadAtadA .. 12\-103\-28 (68813) praNipAtaM cha gachCheta kAle shatrorbalIyasaH . yukto.asya vadhamanvichChedapramattaH pramAdyataH .. 12\-103\-29 (68814) praNipAtena dAnena vAchA madhurayA bruvan . amitramupaseveta na cha jAtu visha~Nkayet .. 12\-103\-30 (68815) sthAnAni sha~NkitAnAM cha nityameva vivarjayet . na cha teShvAshvasedrAjA jAgratIha nirAkR^itAH .. 12\-103\-31 (68816) na hyato duShkaraM karma kiMchidasti surottama . yathA vividhavR^ittAnAmaishvaryamamarAdhipa .. 12\-103\-32 (68817) tathA vividhashIlAnAmapi saMbhava uchyate . prayatedyogamAsthAya mitrAmitrAnadhArayan .. 12\-103\-33 (68818) mR^idumapyavamanyante tIkShNAdudvijate janaH . mAtIkShNo mA mR^idurbhUstvaM tIkShNo bhava mR^idurbhava .. 12\-103\-34 (68819) yathA vapre vegavati sarvataH saMplatodake . nityaM vicharaNAdvAdhastathA rAjyaM pramAdyataH .. 12\-103\-35 (68820) na bahUnuparudhyeta yaugapadyena shAtravAn . sAmnA dAnena bhedena daNDena cha puraMdara .. 12\-103\-36 (68821) ekaikameShAM niShpiShya shiShTeShu nipuNaM charet . na tu shakto.api medhAvI sarvAnevAcharedbudhaH .. 12\-103\-37 (68822) yadA syAnmahatI senA hayanAgarathAkulA . padAtiyantrabahulA anuraktA ShaDa~NginI .. 12\-103\-38 (68823) yadA bahuvidhAM vR^iddhiM manyeta pratiyogataH . tadA vivR^itya prahareddasyUnAmavichArayan .. 12\-103\-39 (68824) na sAma daNDopaniShatprashasyate na mArdavaM shatruShu yAtrikaM sadA . na sasyaghAto na cha saMkarakriyA na chApi bhUyaH prakR^itervichAraNA .. 12\-103\-40 (68825) mAyAvibhedAnupasarjanAni vAchaM tathaiva prathamaM prayogAt . AptairmanuShyairupachArayeta pureShu rAShTreShu cha saMprayuktAn .. 12\-103\-41 (68826) purA.api chaitAnanusR^itya bhUmipAH pureShu bhogAnakhilA~njayanti pureShu nItiM vihitAM yathAvidhi prayojayanto balavR^itrasUdana .. 12\-103\-42 (68827) pradAya gUDhAni vasUni nAma prachChidya bhogAnapahAya cha svAn . duShTAH svadoShairiti kIrtayitvA pureShu rAShTreShu cha yojayanti .. 12\-103\-43 (68828) tathaiva chAnyairapi shAstravedibhiH svalaMkR^itaiH shAstravidhAnali~NgitaiH . sushikShitairbhAShyakathAvishAradaiH pareShu kR^ityAmupadhArayechcha .. 12\-103\-44 (68829) indra uvAcha. 12\-103\-45x (5609) kAni li~NgAni duShTasya bhavanti dvijasattama . kathaM duShTaM vijAnIyAdetatpuShTo bravIhi me .. 12\-103\-45 (68830) bR^ihaspatiruvAcha. 12\-103\-46x (5610) parokShamaguNAnAha sadruNAnabhyasUyati . parairvA kIrtyamAneShu tUShNImAste parA~NbhukhaH .. 12\-103\-46 (68831) tUShNIMbhAve.api vij~neyaM na chedbhavati kAraNam . vishvAsaM choShThasaMdaMshaM shirasashcha prakampanam .. 12\-103\-47 (68832) karotyabhIkShNaM saMsR^iShTamasaMsR^iShTashcha bhAShate . adR^iShTavadvikurute dR^iShTvA vA nAbhibhAShate .. 12\-103\-48 (68833) pR^ithagetya samashnAti nedamadya yathAvidhi . Asane shayane yAne bhAvA lakShyA visheShataH .. 12\-103\-49 (68834) ArtirArte priye prItiretAvanmitralakShaNam . viparItaM tu boddhavyamarilakShaNameva tat .. 12\-103\-50 (68835) etAnyeva yathoktAni budhyethAstridashAdhipa . puruShANAM praduShTAnAM svabhAvo balavattaraH .. 12\-103\-51 (68836) iti duShTasya vij~nAnamuktaM te sutasattama . nishAmya shAstratattvArthaM yathAvadamareshvaraH .. 12\-103\-52 (68837) bhIShma uvAcha 12\-103\-53x (5611) sa tadvachaH shatrunibarhaNe rata stathA chakArAvitathaM bR^ihaspateH . chachAra kAle vijayAya chArihA vashaM cha shatrUnanayatpuraMdaraH .. .. 12\-103\-53 (68838) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi tryadhikashatatamo.adhyAyaH .. 103\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-103\-5 vyatiSha~Nge mishraNe yuddhe ityarthaH . sAdhAraNo.aniyataH .. 12\-103\-6 pratyuvAcha guruH .. 12\-103\-7 vivR^itaH sAvadhAnaH .. 12\-103\-11 vitasaH pakShibandhanopAyastadupajIvI vaitaMsikaH .. 12\-103\-12 svapiti mahIpatirityanukarShaH .. 12\-103\-13 sAmAnye anishchite .. 12\-103\-14 praharetkAle kiMchidvichalite pade iti jha . pAThaH .. 12\-103\-15 kiMchAsya daNDaM senAM cha bhedena dUShayetsaH .. 12\-103\-17 auShadhairviShAdibhiH .. 12\-103\-20 ripUnprati hantukAmasya .. 12\-103\-25 chatvAri mArdavAdIni .. 12\-103\-26 yachChanti nigR^ihNanti .. 12\-103\-27 adR^iShTeShu dUrastheShu brahmadaNDaM purohitadvAramabhichAraM prayu~njayAt . dR^iShTe pratyakShashatrau chatura~NgiNImapi prayu~njyAt .. 12\-103\-32 vividhavR^ittAnAM asthirANAm .. 12\-103\-35 vegavati pUre sati vapre taTe vicharaNAdvidAraNAdvAdha iti yojanA .. 12\-103\-38 ShaDa~NginI rathaturagamAta~NgapadAtikoshavaNikpathavatI .. 12\-103\-39 vivR^itya prakaTIbhUya . dasyUnAM dasyUn .. 12\-103\-40 balavati shatrau sAma na prashasyate kiM tarhi daNDopaniShat rahasyadaNDaH . ata eva shatruShu mArdavaM pAryantikaM na kAryam. nApi yAtrikaM sadA kAryam. jayasyAni yatatvAt. yAtrAyAM hi sasyAnAM ghAtaH. saMkarakriyA viShAdinA jalAdInAM nAshanam. bhUyaH punaH punaH prakR^ite saptavidhAyAH vichAraNA tasmAtkapaTapUrvako daNDaeva shreyAnityarthaH .. 12\-103\-41 mAyAvibhedAnnAnAvidhA mAyAH prayu~njIta . tata upasarjanAni parasparamitareShAM shatrUNAmutthApanAdIni .. 12\-103\-42 etAn shatrUnpureShu tattatsthAneShu anusR^itya bhogAMstadIyAn jayanti . nItiM pureShu svIyateShu .. 12\-103\-43 anusaraNabhevAha pradAyeti . ete na mamAmAtyAH duShTAH mAM tyaktvA rAjAntAraM pratigatA iti lokamukhAtkIrtayitvA pareShAM pureShu rAShTreShu cha tAnyo jayanti .. 12\-103\-44 kR^ityAmiva kR^ityAM mR^ityukAriNIM devatAma .. 12\-103\-47 tachchedbhavati kAraNamiti tha.da . pAThaH .. 12\-103\-48 saMsR^iShTaM saMsargam . asaMsR^iShTashcha para_iva bhAShate .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 104 .. shrIH .. 12\.104\. adhyAyaH 104 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kausalyakAlakavR^ikShIyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-104\-0 (68839) yudhiShThira uvAcha. 12\-104\-0x (5612) dhArmiko.arthAnasaMprApya rAjAmAtyaiH prabAdhitaH . chyutaH koshAchcha daNDAchcha sukhamichChankathaM charet .. 12\-104\-1 (68840) bhIShma uvAcha. 12\-104\-2x (5613) atrAyaM kShemadarshIya itihAso.anugIyate . tatte.aha saMpravakShyAmi tannibodha yudhiShThira .. 12\-104\-2 (68841) kShemadarshI nR^ipasuto yatra kShINabalaH purA . muniM kAlakavR^ikShIyamAjamAmeti naH shrutam . taM paprachChAnusaMgR^ihya kR^ichChrAmApadamAsthitaH .. 12\-104\-3 (68842) artheShu mAgI puruSha IhamAnaH punaH punaH . alabdhvA madvidho rAjyaM brahmankiM kartumarhati .. 12\-104\-4 (68843) anyatra maraNAddainyAdanyatra parasaMshrayAt . kShudrAdanyatra chAchArAttanmamAchakShva sattama .. 12\-104\-5 (68844) vyAdhinAM chAbhipannasya mAnasenetareNa vA . bahushrutaH kR^itapraj~nastvadvidhaH sharaNaM bhavet .. 12\-104\-6 (68845) nirvidya hi naraH kAmAnniyamya sukhamedhate . tvaktvA prItiM cha shokaM cha labdhvA buddhimayaM vasu .. 12\-104\-7 (68846) sukhamarthAshrayaM yeShAmanushochAmi tAnaham . mama hyarthAH subahavo naShTAH svapnagatA iva .. 12\-104\-8 (68847) duShkaraM bata kurvanti mahato.arthAMstyajanti ye . vayaM tvetAnparityaktumasato.api na shaknumaH .. 12\-104\-9 (68848) imAmavasthAM saMprAptaM dInamArtaM shriyA chyutam . yadanyatsukhamastIha tadbrahmannanushAdhi mAm .. 12\-104\-10 (68849) kausalyenaivamuktastu rAjaputreNa dhImatA . muniH kAlakavR^ikShIyaH pratyuvAcha mahAdyutiH .. 12\-104\-11 (68850) purastAdeva te buddhiriyaM kAryA vijAnataH . anityaM sarvamevaitadahaM cha mama chAsti yat .. 12\-104\-12 (68851) yatkiMchinmanyase.astIti sarvaM nAstIti viddhi tat . evaM na vyathate prAj~naH kR^ichChrAmapyApadaM gataH .. 12\-104\-13 (68852) yaddhi bhUtaM bhaviShyachcha dhruvaM tanna bhaviShyati . evaM viditavedyastvamanarthebhyaH pramokShyase .. 12\-104\-14 (68853) ye cha pUrvasamArambhA ye cha pUrvatare pare . sarvaM nAstIti te chaiva tajj~nAtvA ko nu saMjvaret .. 12\-104\-15 (68854) bhUtvA cha na bhavatyetadabhUtvA cha bhaviShyati . shoke na hyasti sAmarthyaM shocheta sa kathaM naraH .. 12\-104\-16 (68855) kvanu te.adya pitA rAjankvanu te.adya pitAmahaH . na tvaM pashyasi tAnadya na tvAM pashyanti te.api vA .. 12\-104\-17 (68856) Atmano.adhruvatAM pashyaMstAMstvaM kimanushochasi . buddhyA chaivAnubuddhyasva dhruvaM hi na cha vidyate .. 12\-104\-18 (68857) ahaM cha tvaM cha nR^ipate suhR^idaH shatravashcha te . avashyaM na bhaviShyAmaH sarvaM cha na bhaviShyati .. 12\-104\-19 (68858) ye tu viMshativarShA vai triMshadvarShAshcha mAnavAH . arvAgeva hi te sarve mariShyanti sharachChatAt .. 12\-104\-20 (68859) api chenmahato vittAnna pramuchyate pUruShaH . naitanmameti tanmatvA kurvIta priyamAtmanaH .. 12\-104\-21 (68860) anAgataM yanna mameti vidyA datikrAntaM yanna mameti vidyAt . diShTaM balIya iti manyamAnA ste paNDitAstatsatAM vR^ittimAhuH .. 12\-104\-22 (68861) anADhyAshchApi jIvanti rAjyaM chApyanushAsate . buddhipauruShasaMpannAstvayA tulyAdhikA janAH .. 12\-104\-23 (68862) na cha tvamiva shochanti tasmAttvamapi mA shuchaH . kiM na tvaM tairnaraiH shreyAMstulyo vA buddhipauruShaiH .. 12\-104\-24 (68863) rAjovAcha. 12\-104\-25x (5614) yAdR^ichChikaM sarvamAsIttadrAjyamiti chintaye . hriyate sarvamevedaM kAlena mahatA dvija .. 12\-104\-25 (68864) tasyaiva hriyamANasya srotaseva tapodhana . phalametatprapashyAmi yathAlabdhena vartayan .. 12\-104\-26 (68865) muniruvAcha. 12\-104\-27x (5615) anAgatamatItaM cha yAthAtathyavinishchayAt . nAnushocheta kausalya sarvArtheShu tathA bhava .. 12\-104\-27 (68866) avApyAnkAmayannarthAnnAnavApyAnkadAchana . pratyutpannAnanubhavanmA shuchastvamanAgatAn .. 12\-104\-28 (68867) yathAlabdhopapannArthaistathA kausalya raMsyase . kachchichChuddhasvabhAvena shriyA hIno na shochasi .. 12\-104\-29 (68868) purastAdbhUtapUrvatvAddhInabhogyo hi durmatiH . dhAtAraM garhate nityaM labdhArthashcha na mR^iShyate .. 12\-104\-30 (68869) anarhAnapi chaivAnyAnmanyate shrImato janAn . etasmAtkAraNAdetadduHkhaM bhUyo.anuvartate .. 12\-104\-31 (68870) IrShyAbhimAnasaMpannA rAjanpuruShamAninaH . kachchittvaM na tathA prAj~na matsarI kosalAdhipa .. 12\-104\-32 (68871) sahasva shriyamanyeShAM yadyapi tvayi nAsti sA . anyatrApi satIM lakShmIM kushalA bhu~njate narAH . abhiniShyandate dehI shrIbhUtashcha dviShajjanAt .. 12\-104\-33 (68872) shriyaM cha putrapautraM cha manuShyA dharmachAriNaH . tyAgadharmavido dhIrAH svayameva tyajantyuta .. 12\-104\-34 (68873) `tyaktaM svAyaMbhuve vaMshe shubhena bharatena cha . nAnAratnasamAkIrNaM rAjyaM sphItamiti shrutam .. 12\-104\-35 (68874) tathA.anyairbhUmipAlaishcha tyaktaM rAjyaM mahodayam . tyaktvA rAjyAni te sarve vane vanyaphalAshinaH . gatAshcha tapasaH pAraM duHkhasyAntaM cha bhUmipA .. 12\-104\-36 (68875) bahusaMkusukaM dR^iShTvA vidhitsAsAdhanena cha . tathAnye saMtyajantyeva matvA paramadurlabham .. 12\-104\-37 (68876) tvaM punaH prAj~narUpaH sankR^ipaNaM paritapyase . akAmyAnkAmayAno.arthAnparAdhInAnupadravAn .. 12\-104\-38 (68877) tAM buddhimanuvij~nAya tvamevainAnparityaja . anarthAshchArtharUpeNa hyarthAshchAnartharUpiNaH .. 12\-104\-39 (68878) arthAyaiva hi keShAMchiddhananAshA bhavantyuta . anityaM tatsukhaM matvA shriyamanye na lipsate .. 12\-104\-40 (68879) ramamANaH shriyA kashchinnAnyachChreyo.abhimanyate . tathA tasyehamAnasya saMrambho.api vinashyati .. 12\-104\-41 (68880) kR^ichChrAllabdhamabhipretaM yathA kausalya nashyati . tadA nirvidyate so.arthAtparibhagnakramo naraH .. 12\-104\-42 (68881) `anityAM tAM shriyaM matvA shriyaM vA kaH parIpsati ..' 12\-104\-43 (68882) dharmameke.abhipadyante kalyANAbhijanA narAH . paratra sukhamichChanto nirvidyeyushcha laukikAt .. 12\-104\-44 (68883) jIvitaM saMtyajantyeke dhanalobhaparA narAH . na jIvitArthaM manyante puruShA hi dhanAdR^ite .. 12\-104\-45 (68884) pashya chaiShAM kR^ipaNatAM pashya chaiShAmabuddhitAm . adhruve jIvite mohAdarthatR^iShNAmupAshritAH .. 12\-104\-46 (68885) saMchaye cha vinAshAnte maraNAnte cha jIvite . saMyoge cha viyogAnte konu vipraNayenmanaH .. 12\-104\-47 (68886) dhanaM vA puruSho rAjanpuruShaM vA punardhanam . avashyaM prajahAtyeva tadvidvAnkonu saMjvaret .. 12\-104\-48 (68887) anyatropanatA hyApatpuruShaM toShayatyuta . tena shAntiM na labhate nAhameveti kAraNAt ..' 12\-104\-49 (68888) anyeShAmapi nashyanti suhR^idashcha dhanAni cha . pashya buddhyA manuShyANAM tulyAmApadamAtmanaH . niyachCha yachCha saMyachCha indriyANi manastathA .. 12\-104\-50 (68889) pratiSheddhA na chApyeShu durbaleShvahiteShu cha .. 12\-104\-51 (68890) prAptisR^iShTeShu bhAveShu vyapakR^iShTeShvasaMbhave . praj~nAnatR^ipto vikrAntastvadvidho nAnushochati .. 12\-104\-52 (68891) alpamichChannachapalo mR^idurdAntaH susaMsthitaH . brahmacharyopapannashcha tvadvidho naiva muhyati .. 12\-104\-53 (68892) na tveva jAlmIM kApAlIM vR^ittimeShitumarhasi . nR^ishaMsavR^ittiM pApiShThAM duHkhAM kApuruShochitAm .. 12\-104\-54 (68893) api mUlaphalAhAro ramasvaiko mahAvane . vAgyataH saMgR^ihItAtmA sarvabhUtadayAnvitaH .. 12\-104\-55 (68894) sadR^ishaM paNDitasyaitadIShAdantena hastinA . yadeko ramate.araNye yachchApyalpena tuShyati .. 12\-104\-56 (68895) mahAhradaH saMkShubhita Atmanaiva prasIdati . `evaM naraH svatmAnaiva kR^itapraj~naH prasIdati ..' 12\-104\-57 (68896) etadevaM gatasyAhaM sukhaM pashyAmi kevalam . asaMbhave shriyo rAjanhInasya sachivAdibhiH . daive pratiniviShTe cha kiM shreyo manyate bhavAn .. .. 12\-104\-58 (68897) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chaturadhikashatatamo.adhyAyaH .. 104\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-104\-4 bhAgI bhAgArhaH . IhamAno yatamAnaH .. 12\-104\-6 itareNa shArIreNa .. 12\-104\-7 nirvidya virajya . kAmAdviShayabhogAt. buddhimayaM vasu j~nAnarUpaM dhanam .. 12\-104\-12 iyaM nirvidyatIti shlokena tvayA proktA . ahaM cha yachcha mamA.astyetatsarvamanityamiti jAnataste tvayA .. 12\-104\-13 nAsti tuchChatvAt .. 12\-104\-22 tannirmamatvam .. 12\-104\-25 yAdR^ichChikamayatnAdAgatam .. 12\-104\-26 etachChokAkhyaM phalaM yathAlabdhena vartayan jIvannapi pashyAmi . yAdR^ichChikasya nAshena jIvanAlope.api shoko na nashyatItyarthaH .. 12\-104\-30 na mR^iShyate tairna saMtuShyati .. 12\-104\-33 anyatra shatrau . kushalA nirmatsarAH. abhiniShyadante prasravati .. 12\-104\-37 vidhitsA kriyANAmanuparamastena sAdhanena cha saMkusukamasthiram .. 12\-104\-38 upadravAnasthirAn .. 12\-104\-39 artharUpeNa bhAsamAnAH .. 12\-104\-40 AdyasyodAharaNaM arthAyeti .. 12\-104\-41 dvitIyasyodAharaNa ramamANa iti .. 12\-104\-42 paribhagnakamo naShTArambhaH .. 12\-104\-47 vipraNayeddadyAt .. 12\-104\-50 niyamya sarvaM sa~NgaM cha iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-104\-52 pratikR^iShTeShu bhAgyeShu vyapakR^iShTeShu saMbhave iti Ta.tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 105 .. shrIH .. 12\.105\. adhyAyaH 105 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAj~nAM shatrujayopAyapratipAdakakausalyakAlakavR^ikShIyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-105\-0 (68898) muniruvAcha. 12\-105\-0x (5616) atha chetpauruShaM kiMchitkShatriyAtmani pashyasi . bravImyahaM tu te nItiM rAjyasya pratipattaye .. 12\-105\-1 (68899) tAM chachChakShyasyanuShThAtuM karma chaiva kariShyasi . shR^iNu sarvamasheSheNa yatte vakShyAmi tattvataH .. 12\-105\-2 (68900) AchariShyasi chetkarma mahato.arthAnavApsyasi . rAjyaM vA rAjyamantraM vA mahatIM vA punaH shriyam . yadyetadrochate rAjanpunarbrUhi bravImi te .. 12\-105\-3 (68901) rAjovAcha. 12\-105\-4x (5617) bravItu bhagavAnnItimabhipanno.asmyadhIhi bho . amogha eva me.adyAstu tvayA saha samAgamaH .. 12\-105\-4 (68902) muniruvAcha. 12\-105\-5x (5618) hitvA mAnaM cha dambhaM cha krodhaM harSha bhayaM tathA . pratyamitrANi sevasva praNipatya kR^itA~njaliH . tamuttamena shauchena karmaNA chAvadhAraya .. 12\-105\-5 (68903) dAtumarhati te vittaM vaidehaH satyavikramaH . pramANaM sarvabhUteShu pragrahaM cha gamiShyasi .. 12\-105\-6 (68904) tataH sahAyAnsotsAhA.Nllapsyase.avyasanA~nshuchIn . vartamAnaH svashAstre vai saMyatAtmA jitendriyaH . abhyuddharati chAtmAnaM prasAdayati cha prajAH .. 12\-105\-7 (68905) tenaiva tvaM dhR^itimatA shrImatA chApi satkR^itaH . pramANaM sarvabhUteShu gatvA cha grahaNaM mahat .. 12\-105\-8 (68906) tataH suhR^idbalaM labdhvA mantrayitvA sumantritam . sAntvena bhedayitvA.arInbilvaM bilvena shAtaya . parairvA saMvidaM kR^itvA balamapyasya ghAtaya .. 12\-105\-9 (68907) alabhyA ye shubhA bhAvAH striyashchAchChAdanAni cha . shayyAsanAni yAnAni mahArhANi gR^ihANi cha .. 12\-105\-10 (68908) pakShiNo mR^igajAtAni rasagandhAH phalAni cha . teShveva sajjayethAstvaM yathA nashyetsvayaM paraH .. 12\-105\-11 (68909) yadyevaM pratiSheddhavyo yadyupekShaNamarhati . `sadaiva rAjashArdUla viduShA hitamichChatA.' na jAtu vivR^itaH kAryaH shatruH sunayamichChatA .. 12\-105\-12 (68910) vasasva puramAmitraM viShaye mitrasaMmataH . bhajasva shvetakAkIyairmitradharmamanathaikaiH .. 12\-105\-13 (68911) ArambhAMshchAsya mahato duShkarAnsaMprayojaya . nadIbandhavibhedAMshcha balavadbhirvirudhyatAm .. 12\-105\-14 (68912) udyAnAni mahArhANi shayanAnyAsanAni cha . prItibhogamukhenaiva koshamasya virochaya .. 12\-105\-15 (68913) yaj~nadAne prashaMsAsmai brAhmaNAnanuvartaya . te tvA priyaM kariShyanti tachChetsyanti vR^ikA iva .. 12\-105\-16 (68914) asaMshayaM puNyashIlAH prApnoti paramAM gatim . triviShTape puNyatamaM sthAnaM prApnoti shAshvatam .. 12\-105\-17 (68915) koshakShaye tvamitrANAM vashaM kausalya gachChati . ubhayatra prayuktasya dharme chAdharma eva cha .. 12\-105\-18 (68916) phalArthamUlamuchChidyAttena nandanti shatravaH . na chAsmai mAnuShaM karma daivaprasyopavarNaya .. 12\-105\-19 (68917) asaMshayaM daivaparaH kShiprameva vinashyati . yAjayainaM vishvajitA sarvasvena viyujyatAm .. 12\-105\-20 (68918) tato gachChatyasiddhArthaH pIDayAno mahAjanam . tyAgadharmavidaM puNyaM kaMchidasyopavarNaya .. 12\-105\-21 (68919) api tyAgaM bubhUSheta kachchidgachChedanAmayam . siddhenauShadhiyogena sarvashatruvinAshinA . gajAnashvAnmanuShyAMshcha kR^itakairupaghAtaya .. 12\-105\-22 (68920) ete chAnye cha bahavo dambhayogAH suchintitAH . shakyA vipahatA kartuM na klIbena nR^ipAtmaja .. .. 12\-105\-23 (68921) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 105\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-105\-4 abhipanno.asmi pauruSheNeti sheShaH .. 12\-105\-6 pramANaM vishvAsam .. 12\-105\-7 svashAstre nItishAstre .. 12\-105\-8 grahaNaM Adaram .. 12\-105\-13 shvetakAkIyaiH shvA cha etashcha kAkashcha teShAmiti dharmAH . krameNa nityaM jAgarUkatvabhayachakitatvapare~Ngitaj~natvAni taiH upAyaiH mitradharmaM bhajasva. shveta ityatromADoshcheti pararUpam. eto mR^igaH .. 12\-105\-14 nadIvachcha virodhAMshcheti jha . pAThaH. tatra ArambhAnvirodhAMshcha mahAnadIvaddustarAnityarthaH .. 12\-105\-18 dharmAdharmAbhyAM koshakShaye sati .. 12\-105\-19 phalasya svargAdeH arthasya jayAdeH mUlakAraNaM koshaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 106 .. shrIH .. 12\.106\. adhyAyaH 106 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kAlakavR^ikShIyanideshena kausalyasya punA rAjyaprAptyAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-106\-0 (68922) rAjovAcha. 12\-106\-0x (5619) na nikR^ityA na dambhena brahmannichChAmi jIvitum . nAdharmayuktAnichCheyamarthAnsumahato.apyaham .. 12\-106\-1 (68923) purastAdeva bhagavanmayaitadapavarjitam . yena pApaM na sha~Nketa yadvA kR^itsnaM hitaM bhavet .. 12\-106\-2 (68924) AnR^ishaMsyena dharmeNa loke hyasmi~njijIviShuH . nAhametadalaM kartuM naitanmayyupapadyate .. 12\-106\-3 (68925) muniruvAcha. 12\-106\-4x (5620) upapannastvametena yathA kShatriya bhAShase . prakR^ityA hyupapanno.asi buddhyA chAdbhutadarshanaH .. 12\-106\-4 (68926) ubhayoreva sAhyArthe yatiShye tava tasya cha . saMshleShaM vA kariShyAmi shAshvataM hyanapAyinam .. 12\-106\-5 (68927) tvAdR^ishaM hi kule jAtabhanR^ishaMsaM bahushrutam . amAtyaM ko na kurvIta rAjyapraNayakovidam .. 12\-106\-6 (68928) yastvaM pravrAjito rAjyAdvyasanaM chottamaM gataH . AnR^ishaMsyena vR^ittena kShatriyechChasi jIvitum .. 12\-106\-7 (68929) AgantA madgR^ihaM tAta vaidehaH satyasaMgaraH . athAhaM taM niyokShyAmi tatkariShyatyasaMshayam .. 12\-106\-8 (68930) bhIShma uvAcha. 12\-106\-9x (5621) tata AhUya vaidehaM munirvachanamabravIt . ayaM rAjakule jAto viditAbhyantaro mama .. 12\-106\-9 (68931) Adarsha iva shuddhAtmA shAradashchandramA yathA . nAsminpashyAmi vR^ijinaM sarvato me parIkShitaH .. 12\-106\-10 (68932) tena te saMdhirevAstu vishvasAsminyathA mayi . na rAjyamanamAtyena shakyaM shAstumamitrahan .. 12\-106\-11 (68933) amAtya shuddha eva syAdbuddhisaMpanna eva vA . tasmAchchaiva bhayaM rAj~naH pashya rAjyasya yojanam .. 12\-106\-12 (68934) dharmAtmanAM kvachilloke nAnyAsti gatirIdR^ishI . tadA rAjaputro.ayaM satAM mArgamanuShThitaH . asaMgR^ihItastvevaiSha tvayA dharmapurogamaH .. 12\-106\-13 (68935) saMsevyamAnaH shatrUMste gR^ihNIyAnmahato gaNAn .. 12\-106\-14 (68936) yadyayaM pratiyuddhyeta svakarma kShatriyasya tat . jigIShamANastvAM yuddhe pitR^ipaitAmahe pade .. 12\-106\-15 (68937) tvaM api pratiyuddhyethA vijigIShurvrate sthitaH . ayuddhvaiva niyogAnme vashe kuru hite sthitaH .. 12\-106\-16 (68938) sa tvaM dharmamavekShasva hitvA lobhamasAMpratam . na cha kAmAnna cha drohAtsvadharmaM hAtumarhasi .. 12\-106\-17 (68939) naiva nityaM jayastAta naiva nityaM parAjayaH . tasmAjjayashcha bhoktavyo bhoktavyashcha parAjayaH .. 12\-106\-18 (68940) Atmanyapi cha saMdR^ishyAvR^ibhau jayaparAjayau . niHsheShakAriNAM tAta niHsheShakaraNAdbhayam .. 12\-106\-19 (68941) ityuktaH pratyuvAchedaM vachanaM brAhmaNarShabham . pratipUjyAbhisatkR^itya pUjArhamanumAnya cha .. 12\-106\-20 (68942) yathA brUyAnmahAprAj~no yathA brUyAnmahAshrutaH . shreyaskAmo yathA brUyAdubhayoreva tatkShamam .. 12\-106\-21 (68943) yadyadvachanamukto.asmi kariShyAmi cha tattathA . etaddhi paramaM shreyo na me.atrAsti vichAraNA .. 12\-106\-22 (68944) tataH kausalyamAhUya maithilo vAkyamabravIt . dharmato buddhitashchaiva balena cha jitaM mayA .. 12\-106\-23 (68945) ahaM tvayA chAtmaguNairjitaH pArthivasattama . AtmAnamanavaj~nAya jitavadvartatAM bhavAn .. 12\-106\-24 (68946) nAvamanyAmi te buddhiM nAvamanye cha pauruSham . nAvamanye jayAmIti jitavadvartatAM bhavAn .. 12\-106\-25 (68947) yathAvatpUjito rAjangR^ihaM gantAsi me gR^ihAt . tataH saMpUjya tau vipraM vishvastau jagmaturgR^ihAn .. 12\-106\-26 (68948) vaidehastvatha kausalyaM praveshya gR^ihama~njasA . prAdyArdhyamadhuparkaistaM pUjArhaM pratyapUjayat .. 12\-106\-27 (68949) dadau duhitaraM chAsmai ratnAni vividhAni cha . eSha rAj~nAM paro dharmaH samau jayaparAjayau .. .. 12\-106\-28 (68950) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShaDadhikashatatamo.adhyAyaH .. 106\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-106\-5 tasya videhasya .. 12\-106\-6 tvAdR^ishA rAjAnaM labdhvA amAtyakarma ko na kurvItA.apitu sarvo.api mAdR^ishaH kurvItaivetyarthaH .. 12\-106\-7 uttamaM mahR^it .. 12\-106\-14 gaNA~nshatrusa~NghAn .. 12\-106\-17 asAMpratamanuchitam .. 12\-106\-24 jitavatprAptajaya_iva .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 107 .. shrIH .. 12\.107\. adhyAyaH 107 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati gaNavR^iddhiprakArAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-107\-0 (68951) yudhiShThira uvAcha. 12\-107\-0x (5622) brAhmaNakShatriyavishAM shUdrANAM cha paraMtapa . dharmavR^ittaM cha vittaM cha vR^ittyupAyAH phalAni cha .. 12\-107\-1 (68952) rAj~nAM vR^ittaM cha koshaM cha koshasaMchayanaM jayaH . amAtyaguNavR^ittishcha prakR^itInAM cha vardhanam .. 12\-107\-2 (68953) ShA~NguNyaguNakalpashcha senAnItistathaiva cha . duShTasya cha parij~nAnamaduShTasya cha lakShaNam .. 12\-107\-3 (68954) samahInAdhikAnAM cha yathAvallakShaNaM cha yat . madhyamasya cha tuShTyarthaM yathA stheyaM vivardhatA .. 12\-107\-4 (68955) kShINagrahaNavR^ittishcha yathA dharmaM prakIrtitam . laghunA.adesharUpeNa granthayogena bhArata .. 12\-107\-5 (68956) vijigIShostathA vR^ittamuktaM chaiva tathaiva te . gaNAnAM vR^ittimichChAmi shrotuM matimatAM vara .. 12\-107\-6 (68957) yathA gaNAH pravardhante na bhidyante cha bhArata . arIMshcha vijigIShante suhR^idaH prApnuvanti cha .. 12\-107\-7 (68958) bhedamUlo vinAsho hi gaNAnAmupalakShaye . mantrasaMvaraNaM duHkhaM bahUnAmiti me matiH .. 12\-107\-8 (68959) etadichChAmyahaM shrotuM nikhilena paraMtapa . yathA cha te na bhidyeraMstachcha me vada bhArata .. 12\-107\-9 (68960) bhIShma uvAcha. 12\-107\-10x (5623) gaNAnAM cha kulAnAM cha rAj~nAM bharatasattama . vairasaMdIpanAvetau lobhAmarShau narAdhipa .. 12\-107\-10 (68961) lobhameko hi vR^iNute tato.amarShamanantaram . tato hyamarShasaMyuktAvanyonyajanitAshayau .. 12\-107\-11 (68962) chAramantrabalAdAnaiH sAmadAnavibhedanaiH . kShayavyayabhayopAyaiH prakarShantItaretaram .. 12\-107\-12 (68963) tatrAdAnena bhidyante gaNAH saMghAtavR^ittayaH . bhinnA vimanasaH sarve gachChantyarivashaM bhayAt .. 12\-107\-13 (68964) bhede gaNA vinashyurhi bhinnAstu sujayAH paraiH . tasmAtsaMghAtayogena prayaterangaNAH sadA .. 12\-107\-14 (68965) arthAshchaivAdhigamyante saMghAtabalapauruShaiH . brAhmAshcha maitrIM kurvanti teShu saMghAtavR^ittiShu .. 12\-107\-15 (68966) j~nAnavR^iddhAH prashaMsanti shushrUShantaH parasparam . vinivR^ittAbhisaMdhAnAH sukhamedhanti sarvashaH .. 12\-107\-16 (68967) dharmiShThAnvyavahArAMshcha sthApayantashcha shAstrataH . yathAvatpratipashyanto vivardhante gaNottamAH .. 12\-107\-17 (68968) putrAnbhrAtR^innigR^ihNanto vinayantashcha tAnsadA . vinItAMshcha pragR^ihNanto vivardhante gaNottamAH .. 12\-107\-18 (68969) chAramantravidhAneShu koshasaMnichayeShu cha . nityayuktA mahAbAho vardhante sarvato gaNAH .. 12\-107\-19 (68970) prAj~nAMshchArAnmahotsAhAnkarmasu sthirapauruShAn . mAnayantaH sadA yuktA vivardhante gaNA nR^ipa .. 12\-107\-20 (68971) dravyavantashcha shUrAshcha shastraj~nAH shAstrapAragAH . kR^ichChrAsvApatsu saMmUDhAngaNAH saMtArayanti te .. 12\-107\-21 (68972) krodho bhedo bhayaM daNDaH karShaNaM nigraho vadhaH . nayatyarivashaM sadyo gaNAnbharatasattama .. 12\-107\-22 (68973) tasmAnmAnayitavyAste gaNamukhyAH pradhAnataH . lokayAtrA samAyattA bhUyasI teShu pArthiva .. 12\-107\-23 (68974) mantraguptiH pradhAneShu chArashchAmitrakarshaNa . na gaNAH kR^itsnasho mantraM shrotumarhanti bhArata .. 12\-107\-24 (68975) gaNamukhyaistu saMbhUya kAryaM gaNahitaM mithaH .. 12\-107\-25 (68976) pR^ithaggaNasya bhinnasya vitatasya tato.anyathA . arthAH pratyavasIdanti tathA.anarthA bhavanti va .. 12\-107\-26 (68977) teShAmanyonyabhinnAnAM svashaktimanutiShThatAm . nigrahaH paNDitaiH kAryaH kShiprameva pradhAnataH .. 12\-107\-27 (68978) kuleShu kalahA jAtAH kulavR^iddhairupekShitAH . gotrasya nAshaM kurvanti gaNabhedasya kArakam .. 12\-107\-28 (68979) AbhyantaraM bhayaM rakShyamasAraM bAhyato bhayam . AbhyantaraM bhayaM rAjansadyo mUlAni kR^intati .. 12\-107\-29 (68980) akasmAtkrodhamohAbhyAM lobhAdvA.api svabhAvajAt . anyonyaM nAbhibhAShante tatparAbhavalakShaNam .. 12\-107\-30 (68981) jAtyA cha sadR^ishAH sarve kulena sadR^ishAstatha . na chodyogena buddhyA vA rUpadravyeNa vA punaH .. 12\-107\-31 (68982) bhedAchchaiva pradAnAchcha nAmyante ripubhirgaNAH . tasmAtsaMghAtamevAhurgaNAnAM sharaNaM mahat .. .. 12\-107\-32 (68983) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptAdhikasatatamo.adhyAyaH .. 107\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-107\-5 kShINasya grahaNaM vR^ittirjIvikA cha . ladhunA sugamena. AdesharUpeNopadeshAtmakena .. 12\-107\-6 gaNAnAM shUrajanastemAnAm .. 12\-107\-11 eko rAjA lobhaM vR^iNute . gaNastadA.asmabhyaM na dadAtI tyamarShaM vR^iNute .. 12\-107\-12 itaretaraM gaNA rAjAnashcha prakarShanti .. 12\-107\-14 saMghAtayogenaikamatyaprayogeNa .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 108 .. shrIH .. 12\.108\. adhyAyaH 108 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mAtR^ipitR^igurumahimAnuvarNanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-108\-0 (68984) yudhiShThira uvAcha 12\-108\-0x (5624) mahAnayaM dharmapatho bahushAkhashcha bhArata . kiMsvideveha dharmANAmanuShTheyatamaM matam .. 12\-108\-1 (68985) kiM kAryaM sarvabhUtAnAM garIyo bhavato matam . yathA.ahaM paramaM dharmamiha cha pretya chApnuyAm .. 12\-108\-2 (68986) bhIShma uvAcha. 12\-108\-3x (5625) mAtApitrorgurUNAM cha pUjA bahumatA mama . atra vartannaro lokAnyashashcha mahadashnute .. 12\-108\-3 (68987) yadete hyanujAnIyuH karma tAta supUjitAH . dharmaM dharmaviruddhaM vA tatkartavyaM yudhiShThira .. 12\-108\-4 (68988) na tairabhyananuj~nAto dharmamanyaM samAcharet . yaM me te.abhyanujAnIyuH sa dharma iti nishchayaH .. 12\-108\-5 (68989) eta eva trayo lokA eta evAshramAstrayaH . eta eva trayo vedA eta eva trayo.agnayaH .. 12\-108\-6 (68990) pitAvai gArhapatyo.agnirmAtA.agnirdakShaNaH smR^itaH . guru vanIyastu sA.agnitretA garIyasI .. 12\-108\-7 (68991) triShvapramAdyanneteShu trIllo.NkAnapi jeShyasi . pitR^ivR^ittyA tvimaM lokaM mAtR^ivR^ittyA tathA param .. 12\-108\-8 (68992) brahmalokaM gurorvR^ittyA niyamena tariShyasi . sa\-\-geteShu vartasva triShu lokeShu bhArata .. 12\-108\-9 (68993) yashaH prApsyasi bhadraM te dharmaM cha sumahAphalam . naitAnatishayIthAstvaM nAtyashnIthA na dUShayeH .. 12\-108\-10 (68994) hiyaM parichareshchaiva tadvai sukR^itamuttamam . kIrti puNyaM yasho lokAnprApsyase tvaM janAdhipa .. 12\-108\-11 (68995) sarve tasyAdR^itA lokA yasyaite traya AdR^itAH . anAdR^itAstu yasyaite sarvAstasyAphalAH kriyAH .. 12\-108\-12 (68996) na chAyaM na paro loko na yashastasya bhArata . amAnitA nityameva yasyaite guravastrayaH .. 12\-108\-13 (68997) na chAsminna pare loke yashastasya prakAshate . yachchAnyadapi kalyANaM pAratraM samudAhR^itam .. 12\-108\-14 (68998) tebhya eva hi yatsarvaM kR^ityaM yannisR^ijAmyaham . tadAsInme shataguNaM sahasraguNameva cha . tasmAnme saMprakAshante trayo lokA yudhiShThira .. 12\-108\-15 (68999) dashaiva tu sadA.a.achAryaH shrotriyAnadhitiShThati . dashAchAryAnupAdhyAya upAdhyAyAnpitA dasha .. 12\-108\-16 (69000) pitR^Indasha tu mAtaikA sarvAM vA pR^ithivImapi . gurutvenAbhibhavati nAsti mAtR^isamo guruH .. 12\-108\-17 (69001) gururgarIyAnpitR^ito mAtR^itashcheti me matiH . ubhau hi mAtApitarau janmanyevopayujyataH .. 12\-108\-18 (69002) sharIrametau sR^ijataH pitA mAtA cha bhArata . AchAryashiShTA yA jAtiH sAsamyagajarAmarA .. 12\-108\-19 (69003) avadhyA hi sadA mAtA pitA chApyupachAriNau .. 12\-108\-20 (69004) na sa duShyati tatkR^itvA na cha te dUShayanti tam . dharmAya yatamAnAnAM vidurdevAH saharShibhiH .. 12\-108\-21 (69005) ya AvR^iNotyavitathena karmaNA R^itaM bruvannamR^itaM saMprayachChan . taM manyethAH pitaraM mAtaraM cha tasmai na druhyetkR^itamasya jAnan .. 12\-108\-22 (69006) vidyAM shrutvA ye guruM nAdriyante pratyutpannA manasA karmaNA vA . teShAM pApaM bhrUNahatyAvishiShTaM nAnyastebhyaH pApakR^idasti loke . yathaiva te gurubhirbhAvanIyA stathaiva teShAM guravo.abhyarchanIyAH .. 12\-108\-23 (69007) tasmAtpUjayitavyAshcha saMvibhajyAshcha yatnataH . guravo.archayitavyAshcha purANaM dharmamichChatA .. 12\-108\-24 (69008) yena prINanti pitarastena prItaH prajApatiH . prINAti jananIyena pR^ithivI tena pUjitA .. 12\-108\-25 (69009) yena prINAtyupAdhyAyastena syAdbrahma pUjitam . mAtR^itaH pitR^itashchaiva tasmAtpUjyatamo guruH .. 12\-108\-26 (69010) R^iShayashcha hi devAshcha prIyante pitR^ibhiH saha . pUjyamAneShu guruShu tasmAtpUjyatamo guruH .. 12\-108\-27 (69011) kenachinna cha vR^ittena hyavaj~neyo gururbhavet . na cha mAtA na cha pito tAdR^isho yAdR^isho guruH .. 12\-108\-28 (69012) na te.avamAnamarhanti na teShAM dUShayetkR^itam . gurUNAmeva satkAraM vidurdevAH saharShibhiH .. 12\-108\-29 (69013) upAdhyAyaM pitaraM mAtaraM cha ye vidruhyante manasA karmaNA vA . teShAM pApaM bhrUNahatyAvishiShTaM tasmAnnAnyaH pApakR^idasti loke .. 12\-108\-30 (69014) bhR^ito bhartAraM yo na vibhirti putraH svayonijaH pitaraM mAtaraM cha . tasya pApaM bhrUNahatyAviShiShTaM tasmAnnAnyaH pApakR^idasti loke .. 12\-108\-31 (69015) mitradruhaH kR^itaghnasya strIghnasya pishunasya cha . chaturNAmapi chaiteShAM niShkR^itiM nAnushushrum .. 12\-108\-32 (69016) etatsarvaM manunirdeshadR^iShTaM yatkartavyaM puruSheNeha kiMchit . etachChreyo nAnyadasmAdvishiShTaM sarvAndharmAnanusR^ityaitaduktam .. .. 12\-108\-33 (69017) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 108\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-108\-8 vR^ittyA pUjyA .. 12\-108\-21 tat vadhyAnAmapi teShAM avadhaM kR^itvA . te ArAdhino.api pitR^imAtR^iguravaH avadhena nainaM dUShayanti. rAjya hi vadhyAnAmavadhe duShyati tadvannAtretyarthaH. dharmAya duShTAnAmapi pitrAdInAM pAlanAya yatamAnAnAM yatamAnAndevA apyanugrAhyatvena viduH .. 12\-108\-22 AvR^iNoti anugR^ihNAti . karmaNA pravachanena. R^itaM vedam .. 12\-108\-32 strIghnasya gurudhAtinaH iti jha . pAThaH .. 12\-108\-33 anusR^ityaikIkR^itya . etatsArabhUtam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 109 .. shrIH .. 12\.109\. adhyAyaH 109 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati satyAnR^itavivechanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-109\-0 (69018) yudhiShThira uvAcha. 12\-109\-0x (5626) kathaM dharme sthAtumichChannaro varteta bhArata . tattvaM jij~nAsamAnAya prabrUhi bharatarShabha .. 12\-109\-1 (69019) satyaM chaivAnR^itaM chobhe lokAnAvR^itya tiShThataH . tayoH kimAcharedrAjanpuruSho dharmanishchitaH .. 12\-109\-2 (69020) kiMsvitsatyaM kimanR^itaM kiMsviddharmyaM sanAtanam . kasminkAle vadetsatyaM kasminvA.apyanR^itaM vadet .. 12\-109\-3 (69021) bhIShma uvAcha. 12\-109\-4x (5627) satyasya vachanaM sAdhu na satyAdvidyate param . yattu loke sudurj~neyaM tatte vakShyAmi bhArata .. 12\-109\-4 (69022) bhavetsatyaM na vaktavyaM vaktavyamanR^itaM bhavet . yatrAnR^itaM bhavetsatyaM satyaM vA.apyanR^itaM bhavet .. 12\-109\-5 (69023) tAdR^isho vardhate pApo yatra satyamanishchitam . satyAnR^ite vinishchitya tato bhavati dharmavi .. 12\-109\-6 (69024) apyanAryo.akR^itapraj~naH puruSho.apyatidAruNaH . sumahatprApnuyAtpuNyaM balAko.andhavadhAdiva .. 12\-109\-7 (69025) kimAshcharyaM cha yanmUDho dharmakAmo.apyadharmavit . sumahatprApnuyAtpuNyaM ga~NgAyAmiva kaushikaH .. 12\-109\-8 (69026) tAdR^isho.ayamanuprashno yatra dharmaH sudurvidaH . duShkAraM chApi saMkhyAtuM tarkeNAtra vyavasyati .. 12\-109\-9 (69027) prabhavArthAya bhUtAnAM dharmapravachanaM kR^itam . yaH syAtprabhavasaMyuktaH sa dharma iti nishchayaH .. 12\-109\-10 (69028) `ahiMsA satyamakrodhastapo dAnaM damo matiH . anasUyA.apyasAmarthyamanIrShyA shIlameva cha .. 12\-109\-11 (69029) eSha dharmaH kurushreShTha kathitaM parameShThinA . brahmaNA devadevena ayaM chaiva sanAtanaH .. 12\-109\-12 (69030) asmindharme sthito rAjannaro bhadrANi pashyati . shrauto vadhAtmako dharma ahiMsAparamArthikaH ..' 12\-109\-13 (69031) dhAraNAddharmamityAhurdharmeNa vidhR^itAH prajAH . yaH syAddhAraNasaMyuktaH sa dharma iti nishchaH .. 12\-109\-14 (69032) ahiMsArthAya bhUtAnAM dharmapravachanaM kR^itam . yaH syAdahiMsAsaMyuktaH sa dharma iti nishchayaH .. 12\-109\-15 (69033) shrutiM dharmaM vadantyanye mAnAnyAhuH pare janAH . na cha taM svabhyasUyAmo na hi sarvaM vidhIyate .. 12\-109\-16 (69034) ye.anyAyena jihIrShanto dhanamichChanti karhichit . tebhyastu na tadAkhyeyaM sa dharma iti nishchayaH .. 12\-109\-17 (69035) akUjanena chenmokSho nAvakUjetkathaMchana . avashyaM kUjitavyaM vA sha~NkeranvA.apyakUjanAt .. 12\-109\-18 (69036) `ye.anye vA.apyanR^itaM kuryuH kuryAdeva vichAraNam . shreyastatrAnR^itaM vaktuM satyAditi vichAritam .. 12\-109\-19 (69037) akShayAdyo vadhaM rAjankuryAdevAvichArayan . abudhvA.anushaye doShaM shreyastachchAnR^itaM bhavet .. 12\-109\-20 (69038) na stenaH saha saMbandhAnmuchyate shapathAdapi.' shreyastatrAnR^itaM vaktuM satyAditi hi dhAraNA .. 12\-109\-21 (69039) yaH pApaiH saha saMbandhAnmuchyate shapathAdapi . na cha tebhyo dhanaM dadyAchChakye sati kathaMchana . pApebhyo hi dhanaM dattaM dAtAramapi pIDayet .. 12\-109\-22 (69040) svasharIroparodhena dhanamAdAtumichChataH . satyasaMpratipattyarthaM yadbrUyuH sAkShiNaH kvachit . anuktvA tatra tadvAchyaM sarve te.anR^itavAdinaH .. 12\-109\-23 (69041) prANAtyaye vivAhe cha vaktavyamanR^itaM bhavet . arthasya rakShaNArthAya pareShAM dharmakAraNAt .. 12\-109\-24 (69042) pareShAM siddhimAkA~NkShanna cha syAddharmabhikShukaH . pratishrutya na dAtavyaM shvaH kAryastu balAtkR^itaH .. 12\-109\-25 (69043) yaH kashchiddharmasamayAtprachyuto dharmajIvanaH . daNDenaiva sa hantavyastaM panthAnaM samAshritaH .. 12\-109\-26 (69044) chyutaH sadaiva dharmebhyo dhanavAndharmamAshritaH . kathaM svadharmamutsR^ijya tamichChedupajIvitum .. 12\-109\-27 (69045) sarvopAyairniyantavyaH pApo nikR^itijIvanaH . dhanamityeva pApAnAM sarveShAmiha nishchayaH .. 12\-109\-28 (69046) avivAhyA hyasaMbhojyA nikR^ityA nirayaM gatAH . chyutA devamanuShyebhyo yathA pretAstathaiva te . [niryaj~nAstapasA hInA mA sma taiH saha saMgamaH ..] 12\-109\-29 (69047) dhanAdAnAdduHkhataraM jIvitA dhikprayojanam . idaM te rochatAM dharma iti vAchyaM prayatnataH .. 12\-109\-30 (69048) na kashchidasti pApAnAM dharma ityeSha nishchayaH . tathAvidhaM cha yo hanyAnna sa pApena lipyate .. 12\-109\-31 (69049) svakarmaNA hataM hanti hata eva sa hanyate . teShu yaH samayaM kashchitkurvIta hatabuddhiShu .. 12\-109\-32 (69050) yathA kAkAstathaiva shvA tathaivopadhijIvanaH . UrdhvaM dehavimokShAnte bhavantyetAsu yoniShu .. 12\-109\-33 (69051) yasminyathA vartati yo manuShya stasmiMstathA vartitavyaM sa dharmaH . mAyAchAro mAyayA bAdhitavyaH sAdhvAchAraH sAdhunaivAbhyupeyaH .. .. 12\-109\-34 (69052) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi navAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 109\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-109\-6 tAdR^ishaH satyAnR^itayostattvamajAnan . tAdR^isho badhyate bAla iti jha. pAThaH .. 12\-109\-7 andhasya ghnANachakShuShaH sarvaprANivadhAyodyatasya vadhAdUlAko vyAdho hiMsrasvabhAvo.api svargaM jagAmeti karNaparvakathAnusaMdheyA .. 12\-109\-8 mUDhaH karNaparvoktaH satyavAdIchorebhyaH satyavachanAbhimAnitvAnmArgamupadishya kArpaTikAnghAtitavAn . asau dharmavinnetyarthaH. kaushika ulUko ga~NgAtIre sahasrashaH sarpiNyA sthApitAnyaNDAni bhittvA mahatpuNyaM prApa. tadabhedane tu tIkShNavivANAM sarpANAM vR^ibhdyA sadyo lokanAshasaMbhavet. sumahatprApnuyAtpApaM iti Da. tha. da. pAThaH .. 12\-109\-9 atra dhagalakShaNe . vyavasyati nishchinoti .. 12\-109\-10 prabhave.abhyudayaH .. 12\-109\-16 shrutyukto.arthaH sarvo dharma ityapi na . shyenAderdharmatvAbhAvAt sarvaMshyenAdyati nahi vidhIyate dharmatvena na chodyate .. 12\-109\-17 dhanamichChanti kasyachi ti jha . pAThaH .. 12\-109\-21 voreShu dhanikaM pR^ichChatsu na vadet . vadato mokShAbhAve na vejhIti shapathapUrvakamapi vadet. tAdR^ishasthale.anR^ite doSho nAstItyarthaH .. 12\-109\-22 tebhyaH stenebhyaH .. 12\-109\-29 mA saMgamaH sa~NgaM mA kArShIH .. 12\-109\-32 samayaM etAnhanidhyAmIti vrataM yashchikIrShet sa kurvIt . tAdR^ishAnAM vadhe puNyamastIti bhAvaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 110 .. shrIH .. 12\.110\. adhyAyaH 110 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati durgAtitaraNopAyakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-110\-0 (69082) yudhiShThira uvAcha. 12\-110\-0x (5636) klishyamAneShu bhUteShu taistairbhAvaiH pR^ithakpR^ithak . durgANyatitaredyena tanme brUhi pitAmaha .. 12\-110\-1 (69083) bhIShma uvAcha. 12\-110\-2x (5637) AshrameShu yathokteShu yathoktaM ye dvijAtayaH . vartante saMyatAtmAno durgANyatitaranti te .. 12\-110\-2 (69084) ye dambhAnnAcharanti sma yeShAM vR^ittishcha saMyatA . viShayAMshcha nigR^ihNanti durgANyatitaranti te .. 12\-110\-3 (69085) pratyAhurnochyamAnA ye na hiMsanti cha hiMsitAH . prayachChanti na yAchante durgANyatitaranti te .. 12\-110\-4 (69086) vAsayantyatithInnityaM nityaM ye chAnasUyakAH . nityaM svAdhyAyashIlAshcha durgANyatitaranti te .. 12\-110\-5 (69087) mAtApitroshcha ye vR^ittiM vartante dharmakovidAH . varjayanti divAsvapnaM durgANyatitaranti te .. 12\-110\-6 (69088) ye vA pApaM na kurvanti karmaNA manasA girA . nikShiptadaNDA bhUteShu durgANyatitaranti te .. 12\-110\-7 (69089) ye na lobhAnnayantyarthAnrAjAno rajasA.anvitAH . viShayAnparirakShanti durgANyatitaranti te .. 12\-110\-8 (69090) sveShu dAreShu vartante nyAyalabdheShvR^itAvR^itau . agnihotraparAH santo durgANyatitaranti te .. 12\-110\-9 (69091) AhaveShu cha ye shUrAstyaktvA mR^ityukR^itaM bhayam . dharmeNa jayamichChanti durgANyatitaranti te .. 12\-110\-10 (69092) ye vadantIha satyAni prANatyAge.apyupasthite . pramANabhUtA bhUtAnAM durgANyatitaranti te .. 12\-110\-11 (69093) karmANyakutsanArthAni yeShAM vAchashcha sUnR^itAH . yeShAmarthAshcha sAdhvarthA durgANyatitaranti te. 12\-110\-12 (69094) anadhyAyeShu ye viprAH svAdhyAyaM naiva kurvate . taponiShThAH sutapaso durgANyatitaranti te .. 12\-110\-13 (69095) ye tapashcha tapasyanti kaumArabrahmachAriNaH . vidyA vedavratasnAtA durgANyatitaranti te .. 12\-110\-14 (69096) ye cha saMshAntarajasaH saMshAntatamasashcha ye . satve sthitA mahAbhAgA durgANyatitaranti te .. 12\-110\-15 (69097) yeShAM na kashchitrasati na trasanti hi kasyachit . yeShAmAtmasamo loko durgANyatitaranti te .. 12\-110\-16 (69098) parashriyA na tapyanti ye santaH puruSharShabhAH . grAmyAdannAnnivR^ittAshcha durgANyatitaranti te .. 12\-110\-17 (69099) sarvAndevAnnamasyanti sarvadharmAMshcha shR^iNvate . ye shraddadhAnAH shAntAshcha durgANyatitaranti te .. 12\-110\-18 (69100) ye na mAnitvamichChanti mAnayanti cha ye parAn . mAnyamAnAnnamasyanti durgANyatitaranti te .. 12\-110\-19 (69101) ye cha shrAddhAni kurvanti tithyAMtithyAM prajArthinaH . suvishuddhena manasA durgANyatitaranti te .. 12\-110\-20 (69102) ye krodhaM saMniyachChanti kruddhAnsaMshamayanti cha . na cha ruShyanti bhR^ityAnAM durgANyatitaranti te .. 12\-110\-21 (69103) madhu mAMsaM striyo nityaM varjayantIha mAnavAH . janmaprabhR^iti madyaM cha durgANyatitaranti te .. 12\-110\-22 (69104) yAtrArthaM bhojanaM yeShAM saMtAnArthaM cha maithunam . vAk satyavachanArthaM cha durgANyatitaranti te .. 12\-110\-23 (69105) IshvaraM sarvabhUtAnAM jagataH prabhavApyayam . bhaktA nArAyaNaM devaM durgANyatitaranti te .. 12\-110\-24 (69106) ya eSha pajharaktAkShaH pItavAsA mahAbhujaH . suhR^iddhAtA cha mitraM cha saMbandhI cha tavAchyuta .. 12\-110\-25 (69107) ya imAnsakalA.NllokAMshcharmavatpariveShTayet . ichChanprabhurachintyAtmA govindaH puruShottamaH .. 12\-110\-26 (69108) sthitaH priyahite nityaM sa eSha puruShottamaH . rAjaMstava yadushreShTho vaikuNThaH puruSharShabhaH .. 12\-110\-27 (69109) ya enaM saMshrayantIha bhaktyA nArAyaNaM harim . te tarantIha durgANi na chAtrAsti vichAraNA .. 12\-110\-28 (69110) ` asminnarpitakarmANaH sarvabhAvena bhArata . kR^iShNe kamalapatrAkShe durgANyatitaranti te. 12\-110\-29 (69111) lokarakShArthamutpannamadityAM kashyapAtmajam . devamindraM namasyanti durgANyatitaranti te .. 12\-110\-30 (69112) brahmANaM lokakartAraM ye namasyanti satpatim . yaShTavyaM kratubhirdevaM durgANyatitaranti te .. 12\-110\-31 (69113) yaM viShNurindraH shaMbhushcha brahmA lokapitAmahaH . stuvanti vividhaiH stotrairdevadevaM maheshvaram . samarchayanti ye shashvaddurgANyatitaranti te ..' 12\-110\-32 (69114) durgAtitaraNaM ye cha paThanti shrAvayanti cha . kathayanti cha viprebhyo durgANyatitaranti te .. 12\-110\-33 (69115) iti kR^ityasamuddeshaH kIrtitaste mayA.anagha . tarate yena durgANi paratreha cha mAnavaH .. .. 12\-110\-34 (69116) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 110\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-110\-1 bhUteShu \-\-\-. durgANi dustarANi .. 12\-110\-3 viShayAnviShayArthAni \-\-.. 12\-110\-4 uchyamAnAH nindyamAnAH .. 12\-110\-8 rajasAnvitAH santo.arthAnna nayanti na harasti .. 12\-110\-23 yAtrArtha jIvanArtham .. 12\-110\-34 kR^ityasamuddeshaH kartavyaleshaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 111 .. shrIH .. 12\.111\. adhyAyaH 111 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati parIkShAyAH saumyAsaumyatvanirdhAraNasAdhanatApratipAdakavyAghragomAyucharitakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-111\-0 (69117) yudhiShThira uvAcha. 12\-111\-0x (5638) asaumyAH saumyarUpeNa saumyAshchAsaumyarUpiNaH . tAdR^ishAnpuruShAMstAta kathaM vidyAmahe vayam .. 12\-111\-1 (69118) bhIShma uvAcha. 12\-111\-2x (5639) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . vyAghragomAyusaMvAdaM taM nibodha yudhiShThira .. 12\-111\-2 (69119) purikAyAM puri purA shrImatyAM pauriko nR^ipaH . parariMsAparaH krUro babhUva puruShAdhamaH .. 12\-111\-3 (69120) sa tvAyuShi parikShINe jagAmAnIpsitAM gatim . gomAyutvaM cha saMprApto dUShitaH pUrvakarmaNA .. 12\-111\-4 (69121) saMsmR^itya pUrvajAtiM svAM nirvedaM paramaM gataH . na bhakShayanti mAMsAni parairupahR^itAnyapi .. 12\-111\-5 (69122) ahiMsA sarvabhUteShu satyavAk sudR^iDhavrataH . chakAra cha yathAkAlamAhAraM patitaiH phalaiH .. 12\-111\-6 (69123) `parNahAraH kadAchichcha niyamavratavAnapi . kadA chadudakenApi vartayanna tu yantritaH ..' 12\-111\-7 (69124) shmashAne tasya chAvAso gomAyoH saMmato.abhavat . janmabhUmyanurodhAchcha nAnyaM vA samarochayat .. 12\-111\-8 (69125) tasya shauchamamR^iShyantaste sarve sahajAtayaH . chAlayanti sma tAM buddhiM vachanaiH prashrayottaraiH .. 12\-111\-9 (69126) vasanpitR^ivane raudre shauchaM lambhitumichChasi . iyaM vipratipattiste yadA tvaM pishitAshanaH .. 12\-111\-10 (69127) tatsamAno bhavAtsamAbhirbhakShyaM dAsyAmahe vayam . bhu~NkShva shauchaM parityajya yaddhi bhuktaM tadasti te .. 12\-111\-11 (69128) iti teShAM vachaH shrutvA pratyuvAcha samAhitaH . madhuraiH prashritairvAkyairhetumadbhiraniShThuraiH .. 12\-111\-12 (69129) apramANA prasUtirme shIlataH kriyate kulam . prArthayAmi cha tatkarma yena vistIryate yashaH .. 12\-111\-13 (69130) shmashAne yadi me vAsaH samAdhirme nishAmyatAm . AtmA phalati karmANi nAshramo dharmalakShaNam .. 12\-111\-14 (69131) Ashrame yo dvijaM hanyAddAnaM dadyAdanAshrame . kiMtu tatpAtakaM na syAttadvA dAnaM vR^ithA bhavet .. 12\-111\-15 (69132) bhavantaH svArthalobhena kevalaM bhakShaNe ratAH . anubandheShu ye doShAstAnna pashyanti mohitAH .. 12\-111\-16 (69133) apratyayakR^itAM garhyAmarthApanayadUShitAm . iha chAmutra chAniShTAM tasmAdvR^ittiM na rochaye .. 12\-111\-17 (69134) taM shuchiM paNDitaM matvA shArdUlaH khyAtavikramaH . kR^itvA.a.atmasadR^ishIM pUjAM sAchivye.avarayatsvayam .. 12\-111\-18 (69135) shArdUla uvAcha. 12\-111\-19x (5640) saumya vij~nAtarUpastvaM gachCha yAtrAM mayA saha . vriyantAmIpsitA bhogAH parihAryAshcha puShkalAH .. 12\-111\-19 (69136) tIkShNA iti vayaM khyAtA bhavantaM j~nApayAmahe . mR^idupUrvaM prashAdhi tvaM shreyashchAdhigamiShyasi .. 12\-111\-20 (69137) bhIShma uvAcha. 12\-111\-21x (5641) athaM saMpUjya tadvAkyaM mR^igendrasya mahAtmanaH . gomAyuH prashritaM vAkyaM babhAShe kiMchidAnataH .. 12\-111\-21 (69138) sadR^ishaM mR^igarAjaitattava vAkyaM madantare . yatsahAyAnmR^igayase dharmArthakushalA~nshuchIn .. 12\-111\-22 (69139) na shakyaM hyanamAtyena mahattvamanushAsitum . duShTAmAtyena vA vIra sharIraparipanthinA .. 12\-111\-23 (69140) sahAyAnanuraktAMshcha nayaj~nAnupasaMhitAn . parasparamasaMtuShTAnvijigIShUnalolupAt .. 12\-111\-24 (69141) anatItopadAnprAj~nAnhite yuktAnmanasvinaH . pUjayethA mahAbhAga yathA bhrAtR^inyathA pitR^In .. 12\-111\-25 (69142) na tveva mama saMtoShAdrochate.anyanmR^igAdhipa . na kAmaye sukhAnbhogAnaishvaryaM vA tvadAshrayam .. 12\-111\-26 (69143) na yokShyati hi me shIlaM tava bhR^ityaiH purAtanaiH . te tyAM vibhedayiShyanti duHkhashIlA madantare .. 12\-111\-27 (69144) saMshrayaH shlAghanIyastvamanyeShAmapi bhAsvatAm . kR^itAtmA sumahAbhAgaH pApakeShvapyadAruNaH .. 12\-111\-28 (69145) dIrghadarshI mahotsAhaH sthUlalakSho mahAbalaH . kR^ite chAmoghakartA.asi bhAgyaishcha samalaMkR^itaH .. 12\-111\-29 (69146) kiMtu svenAsmi saMtuShTo duHkhA vR^ittiranuShThitA . sevAyAM chApi nAbhij~naH svachChandena vanecharaH .. 12\-111\-30 (69147) prAj~nopakroshadoShAshcha sarve saMshrayavAsinAm . vanacharyA tu niHsa~NgA nirbhayA viravagrahA .. 12\-111\-31 (69148) nR^ipeNa hiyamANasya yattiShThati bhayaM hR^idi . na tattiShThati tuShTAnAM vane mUlaphalAshinAm .. 12\-111\-32 (69149) pAnIyaM vA nirAyAsaM svAdvannaM vA guNottaram . vichArya khalu pashyAmi tatsukhaM yatra nirvR^ittiH .. 12\-111\-33 (69150) aparAdhairna tAvanto bhR^ityAH shiShTA narAdhipaiH . apajAtairyathA bhR^ityA dUShitAH nidhanaM gatAH .. 12\-111\-34 (69151) yadi vA tanmamA kAryaM mR^igendra yadi manyase . samayaM kR^itamichChAmi vartitavyaM yathAvidhi .. 12\-111\-35 (69152) madIyA mAnanIyAste shrotavyaM cha hitaM vachaH . kalpitA yA cha me vR^ittiH sA bhavettvayi susthirA .. 12\-111\-36 (69153) na \-\-\-\-\-\-\- sachivaiH saha karhichit . tItimantaH parIpsanto vR^ithA brUyuH pare mayi .. 12\-111\-37 (69154) eka ekena saMgamya raho brUyAM hitaM vachaH . nacha te shAtikAryeShu praShTatryo.asmi hitAhite .. 12\-111\-38 (69155) \-\-\- \-\-\- pashchAchcha na hiMsyAH sachivAstvayA . madIyAnAM cha kupito mA tvaM daNDaM nipAtayeH .. 12\-111\-39 (69156) bhIShma uvAcha. 12\-111\-40x (5642) evamastviti tenAsau mR^igendreNAbhipUjitaH . prAptavAnmatisAchivyaM gomAyurvyAghrachoditaH .. 12\-111\-40 (69157) taM tathA satkR^itaM dR^iShTvA yujyamAnaM cha karmasu . prAdviShankR^itasaMghAtAH pUrvabhR^ityA muhurmuhuH .. 12\-111\-41 (69158) mitrabuddhyA cha gomAyuM sAntvayitvA praveshya cha . doSheShu samayAnnetumichChantyashubhabuddhayaH .. 12\-111\-42 (69159) anyathA hyuShitAH pUrvaM paradravyApahAriNaH . ashaktAH kiMchidAhartuM dravyaM gomAyuyantritAH .. 12\-111\-43 (69160) vyutthAnaM chAtra kA~NkShadbhiH kathAbhiH pratilobhyate . dhanena mahatA chaiva buddhirasya vilobhyate .. 12\-111\-44 (69161) na chApi sa mahAprAj~nastasmAdvairyAchchachAla ha . athAsya samayaM kR^itvA vinAshAya sthitAH pare .. 12\-111\-45 (69162) IpsitaM tu mR^igendrasya mAMsaM yattatra saMskR^itam . apanIya svayaM taddhi tairnyastaM tasya veshmani .. 12\-111\-46 (69163) yadarthaM chApyapahR^itaM yena tachchaiva mantritam . tasya tadviditaM sarvaM kAraNArthaM cha marShitam .. 12\-111\-47 (69164) samayo.ayaM kR^itastena sAchivyamupagachChatA . nopaghAtastvayA kAryo rAjanmaitrImihechChatA `iti tasya cha mantrasya sthityarthaM tadupekShitam .. 12\-111\-48 (69165) [kShudhitasya mR^igendrasya bhoktumabhyutthitasya cha] bhojane chopahartavye tanmAMsaM nahyadR^ishyata . mR^igarAjena chAj~naptaM mR^igyatAM chora ityuta .. 12\-111\-49 (69166) kR^itakaishchApi tanmAMsaM mR^igendrAya niveditam . sachivenApanItaM te viduShA prAj~namAninA .. 12\-111\-50 (69167) saroShastvadha shArdUlaH shrutvA gomAyuchApalam . babhUvAmarShito rAjA vadhaM chAsya vyarochayat .. 12\-111\-51 (69168) ChidraM tu tasya tadR^iShTvA prochuste pUrvamantriNaH . sarveShAmeva so.asmAkaM vR^ittibha~Nge pravartate . nishchityaivaM punastasya te tatkarmaNyavartayan .. 12\-111\-52 (69169) idaM tasyedR^ishaM karma kiM tena na kR^itaM bhavet . shrutashcha svAminA pUrvaM yAdR^isho naiva tAdR^ishaH .. 12\-111\-53 (69170) vA~NbhAtreNaiva dharmiShThaH svabhAvena tu dAruNaH . dharmachChajhA hyayaM pApo vR^ithAchAraparigrahaH .. 12\-111\-54 (69171) kAryArthaM bhojanAdyeShu vrateShu kR^itavA~nshramam . yadi vipratyayo hyeSha tadidaM darshayAm te .. 12\-111\-55 (69172) tanmAMsaM taishcha gomAyostatkShaNAdAshu Dhaukitam .. 12\-111\-56 (69173) mAMsApanayanaM shrutvA vyAghrasteShAM cha tadvachaH . Aj~nApayAmAsa tadA gomAyurvadhyatAmiti .. 12\-111\-57 (69174) gomAyorvyasanaM shrutvA shArdUlajananI tataH . mR^igarAjaM hitairvAkyaiH saMbodhayitumAgamat .. 12\-111\-58 (69175) putra naitattvayA grAhyaM kapaTArambhasaMyutam . karma saMgharShajairdoShairduShyetAshuchibhiH suchiH .. 12\-111\-59 (69176) nochChritaM sahate kashchitprakriyA vairakArikA . shucherapi hi yuktasya doSha eva nipAtyate .. 12\-111\-60 (69177) [munerapi vanasthasya svAni karmANi kurvataH utpAdyante trayaH pakShA mitrodAsInashatravaH ..] 12\-111\-61 (69178) lubdhAnAM shuchayo dveShyAH kAtarANAM tarasvinaH . mUrkhANAM paNDitA dveShyA daridrANAM mahAdhanAH . adhArmikANAM dharmiShThA virUpANAM surUpiNaH .. 12\-111\-62 (69179) baha paNDitA mUrkhA lubdhA mAyopajIvinaH . AhuMrdoShamadoShasya bR^ihaspatimaterapi .. 12\-111\-63 (69180) sunyrastaM te gR^ihe mAMsaM yadadyApahR^itaM tava . nechate dIyamAnaM cha sAdhu tAvadvidhIyatAm .. 12\-111\-64 (69181) asayAH satyasaMkAshAH satyAshchAsatyadarshanAH . dR^ishyante vividhA bhAvAsteShu yuktaM parIkShaNam .. 12\-111\-65 (69182) talavaddR^ishyate vyoma khadyoto havyavADiva . na chaivAsti talaM vyomni khadyote na hutAshanaH .. 12\-111\-66 (69183) tasmAtpratyakShadR^iShTo.api yukto hyarthaH parIkShitum . parIkShya j~nApayannarthAnna pashchAtparitapyate .. 12\-111\-67 (69184) na duShkaramidaM putraM yatprabhurghAtayetparam . shlAghanIyA yashasyA cha loke prabhavatAM kShamA .. 12\-111\-68 (69185) sthApito.ayaM tvayA putra sAmanteShvapi vishrutaH . duHkhenAsAdyate pAtraM dhAryatAmeSha te suhR^it .. 12\-111\-69 (69186) dUShitaM paradoShairhi gR^ihNIte yo.anyathA shuchim . svayaM saMdUShitAmAtyaH kShiprameva vinashyati .. 12\-111\-70 (69187) etasmAdarisaMghAtAdgomAyoH kashchidAgataH . dharmAtmA tena chAkhyAtaM yathaitatkapaTaM kR^itam .. 12\-111\-71 (69188) tato vij~nAtachAritraH satkR^itya sa vimokShitaH . pariShvaktashcha sasnehaM mR^igendreNa punaH punaH .. 12\-111\-72 (69189) anuj~nAya mR^igendraM tu gomAyurnItishAstravit . tenAmarSheNa saMtaptaH prAyamAsitumaichChata .. 12\-111\-73 (69190) gomAyuM tu sa shArdUlaH snehAtprasR^italochanaH . nyavArayatsa dharmiShThaM pUjayA pratipUjayan .. 12\-111\-74 (69191) taM sa gomAyurAlokya snehAdAgatasaMbhramaH . babhAShe praNato vAkyaM bAShpagadgadayA girA .. 12\-111\-75 (69192) pUjito.ahaM tvayA pUrvaM pashchAchchaiva vimAnitaH . pareShAmAspadaM nIto vastuM nArhAmyahaM tvayi .. 12\-111\-76 (69193) asaMtuShTAshchyutAH sthAnAnmAnAtpratyavaropitAH . svayaM chopadrutA bhR^ityA ye chApyupahitAH paraiH .. 12\-111\-77 (69194) parikShINAshcha lubdhAshcha kruddhA bhItAH pratAritAH . hR^itasvA mAnino ye cha tyaktopAttA mahepsavaH .. 12\-111\-78 (69195) saMlAlitAshcha ye kechidvyasanaughapratIkShiNaH . antarhitAH sohapR^itAste sarve.aparasAdhanAH .. 12\-111\-79 (69196) avamAnena yuktasya sthApitasya cha me punaH . kathaM yAsyasi vishvAsamahameShvAmi vA katham .. 12\-111\-80 (69197) samartha iti saMgR^ihya sthApayitvA parIkShitaH . kR^itaM cha samayaM bhittvA tvayA.ahamavamAnitaH .. 12\-111\-81 (69198) prathamaM yaH samAkhyAtaH shIlavAniti saMsadi . na vAchyaM tasya vaiguNyaM pratij~nAM parirakShatA .. 12\-111\-82 (69199) evaM chAvamatasyeha vishvAsaM me na yAsyasi . tvayi chApetavishvAse mamodvego bhaviShyati .. 12\-111\-83 (69200) sha~NkitastvamahaM bhItaH pare chChidrAnusAriNaH . astrigdhAshchaiva dustoShAH karma chaitadbahuchChalam .. 12\-111\-84 (69201) duHkhena shliShyate bhinnaM shliShTaM duHkhena bhidyate . bhinnashliShTe tu yA prItirna sA snehena vardhate .. 12\-111\-85 (69202) kashchittava hite bharturdR^ishyate na parAtmanaH . kAryApekShA hi varntate bhAvastrigdhAH sudurlabhAH .. 12\-111\-86 (69203) suduHkhaM puruShaj~nAnaM chittaM hyeShAM chalAchalam . samartho vApyasha~Nko vA shateShveko.adhigamyate .. 12\-111\-87 (69204) akasmAtprakriyA nR^INAmakasmAchchApakarShaNam . shubhAshubhe mahattvaM cha prahartuM buddhilAghavam .. 12\-111\-88 (69205) bhIShma uvAcha. 12\-111\-89x (5643) evaMvidhaM sAntvamuktvA dharmakAmArthahetumat . prasAdayitvA rAjAnaM gomAyurvanamabhyagAt .. 12\-111\-89 (69206) agR^ihyAnunayaM tasya mR^igendrasya cha buddhimAn . gomAyuH prAyamAsInastyaktvA dehaM divaM yayau .. .. 12\-111\-90 (69207) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 111\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-111\-10 vipratipattirviparItA buddhiH .. 12\-111\-16 anubandheShu pariNAmeShu .. 12\-111\-17 apratyayo.asaMtoShastena kR^itAm . arthApanayo dharmahAniH .. 12\-111\-19 yAtrAM rAjakAryaM gachCha prApnuhi . parihAryAshchAnIpsitAH .. 12\-111\-20 j~nApayAmahe sUchayAmahe .. 12\-111\-22 madantare mannimittam .. 12\-111\-23 na shakyam . rAj~neti sheShaH .. 12\-111\-26 \-\- \-\-\-\-\- \-\- santoshaditi Ta . Da. tha. da. pAThaH .. 12\-111\-27 yokShyati yogaM prApsyati . duHkhashIlA bhaviShyanti .. 12\-111\-29 sthUlalakSho bahupradaH .. 12\-111\-31 upakrodho nindA tajjA doShA upakroshadoShAH santi .. 12\-111\-33 yatra nirvR^itiH sukhaM tatkhalu sukhaM svargaM pashyAmi . nirvR^itiH susthitiriti vA .. 12\-111\-34 shiShTAH kR^itadaNDaH .. 12\-111\-46 tasya gomAyorveshmani .. 12\-111\-47 tasya gomAyoH . kAraNArthaM svasya bandhavichChedo bhavatviti hetorityarthaH .. 12\-111\-51 parokShastvatha iti Ta . da. pAThaH .. 12\-111\-55 vipratyayo.avishvAsaH .. 12\-111\-56 gomAyorgR^ihe DhaukItaM praveshitaM mAMsaM pradarshayAmAsurityarthaH . tatkShaNAdeva darshitaM iti da. pAThaH .. 12\-111\-58 shArdUlasya vachaH shrutvA iti jha . pAThaH .. 12\-111\-59 saMgharShajaiH spardhotthaiH .. 12\-111\-60 prakriyA prakR^iShTaM karma .. 12\-111\-66 talavat avA~NbhusvakaTAhagarbhavat .. 12\-111\-68 prabhavatAM prabhUNAm .. 12\-111\-71 gomAyoshchAraH .. 12\-111\-73 prAyaM maraNArthamupaveshanaM AsituM Acharitum .. 12\-111\-76 vaktuM nArhosmyahaM tvayA iti Ta . Da. da. pAThaH .. 12\-111\-79 aparasAshcha adhanAshcheti aparasAdhanAH . prItishUnyA nirghanAshchetyarthaH .. 12\-111\-84 ChidrAnudarshinaH iti jha . pAThaH .. 12\-111\-87 puruShaj~nAnaM suduHkhaM durlabhaM yata eShAM nR^ipANAM chittaM chalAchalamasthiraM gamyate j~nAyate supuruShaj~nAnaM durdhaTamityarthaH .. 12\-111\-88 prakriyA mahIkaraNaM buddherlAghavaM tuchChatvameva hetuH .. 12\-111\-89 prasAdayitvA prasAdya .. 12\-111\-90 agR^ihya agR^ihItvA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 112 .. shrIH .. 12\.112\. adhyAyaH 112 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati alasatAyA anarthahetutAkhyApakoTracharitAbhidhAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-112\-0 (69208) yudhiShThira uvAcha. 12\-112\-0x (5644) kiM pArthivena kartavyaM kiMcha kR^itvA sukhI bhavet . tanmamAchakShva tattvena sarvadharmabhR^itAM vara .. 12\-112\-1 (69209) bhIShma uvAcha. 12\-112\-2x (5645) hanta te.ahaM pravakShyAmi shR^iNu kAryaikanishchayam . yathA rAj~neha kartavyaM yachcha kR^itvA sukhI bhavet .. 12\-112\-2 (69210) nachaivaM vartitavyaM sma yathedamanushushrum . uShTrasya tu mahadvR^ittaM tannibodha yudhiShThira .. 12\-112\-3 (69211) jAtismaro mahAnuShTraH prajApatikulodbhavaH . tapaH sumahadAtiShThadaraNye saMshitavrataH .. 12\-112\-4 (69212) tapasastasya chAnte.atha prItimAnabhavadvibhuH . vareNa chChandayAmAsa tatashchainaM pitAmahaH .. 12\-112\-5 (69213) uShTra uvAcha. 12\-112\-6x (5646) bhagavaMstvatprasAdAnme dIrghA grIvA bhavediyam . yojanAnAM shataM sAgramichCheyaM chArituM vibho .. 12\-112\-6 (69214) evamasviti choktaH sa varadena mahAtmanA . pratilabhya varaM shreShThaM yayAvuShTraH svakaM vanam .. 12\-112\-7 (69215) sa chakAra tadA.a.alasyaM varadAnAtsudurmatiH . na chaichChachchiratuM gantuM durAtmA kAlamohitaH .. 12\-112\-8 (69216) sa kadAchitprasAryaiva tAM grIvAM shatayojanAm . chachAra shrAntahR^idayo vAtashchAgAttato mahAn .. 12\-112\-9 (69217) sa guhAyAM shirogrIvAM nidhAya pashurAtmanaH . Aste varShamathAbhyAgAtsumahatplAvayajjagat .. 12\-112\-10 (69218) atha shItaparItA~Ngo jambukaH kShuchChramAnvitaH . sadArastAM guhAmAshu pravivesha jalArditaH .. 12\-112\-11 (69219) sa dR^iShTvA mAMsajIvI tu subhR^ishaM kShuchChramAnvitaH .. abhakShayattato grIvAmuShTrasya bharatarShabha .. 12\-112\-12 (69220) yadA tvabudhyatAtmAnaM bhakShyamANaM sa vai pashu . tadA saMkochane yatnamakarodbhR^ishaduHkhitaH .. 12\-112\-13 (69221) yAvadUrdhvamadhashchaiva grIvAM saMkShipate pashuH . tAvattena sadAreNa jambukena sa bhakShitaH .. 12\-112\-14 (69222) sa hatvA bhakShayitvA cha tamuShTraM jambukastadA . vigate vAtavarpe tu nishchakrAma guhodarAt .. 12\-112\-15 (69223) evaM durbuddhinA prAptamuShTreNa nidhanaM tadA . Alasyasya kramAtpashya mahAntaM doShamAgatam .. 12\-112\-16 (69224) tvamapyevaMvidhaM hitvA yogena niyatendriyaH . vartasva buddhimUlaM tu vijayaM manurabravIt .. 12\-112\-17 (69225) buddhishreShThAni karmANi bAhumadhyAni bhArata . tAni ja~NghAjaghanyAni bhArapratyavarANi cha .. 12\-112\-18 (69226) rAjyaM tiShThati dakShasya saMgR^ihItendriyasya cha . [Artasya buddhimUlaM hi vijayaM manurabravIt.] guptaM mantraM shrutavataH susahAyasya chAnagha .. 12\-112\-19 (69227) `asahAyavato hyarthA na tiShThanti kadAchana.' parIkShitasahAyasya tiShThantIha yudhiShThira . sahAyayuktena mahI kR^itsnA shakyA prashAsitum .. 12\-112\-20 (69228) idaM hi sadbhiH kathitaM vidhij~naiH purA mahendrapratimaprabhAvaH . mayA.api choktaM tava shAstradR^iShTyA tvamapramattaH pracharasva rAjan .. .. 12\-112\-21 (69229) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 112\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-112\-8 charituM bhakShitum .. 12\-112\-17 yogenopAyena . evaMvidhamAlasyam .. 12\-112\-18 bAhUpalakShitaM shairyam . ja~NghopalakShitaM pAdaviharaNam. bhAro bhAravahanam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 113 .. shrIH .. 12\.113\. adhyAyaH 113 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati balavachChatruvashIkaraNe vinayasyopAyatAyAM dR^iShTAntatayA saritsAgarasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-113\-0 (69230) yudhiShThira uvAcha. 12\-113\-0x (5647) rAjA rAjyamanuprApya durbalo bharatarShabha . amitrasyAtivR^iddhasya kathaM tiShThedasAdhanaH .. 12\-113\-1 (69231) bhIShma uvAcha. 12\-113\-2x (5648) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . saritAM chaiva saMvAdaM sAgarasya cha bhArata .. 12\-113\-2 (69232) surArinilayaH shashvatsAgaraH saritAM patiH . paprachCha saritaH sarvAH saMshayaM jAtamAtmanaH .. 12\-113\-3 (69233) sAgara uvAcha. 12\-113\-4x (5649) samUlashAkhAnpashyAmi nihatAnkvApi no drumAn . yuShmAbhiriha pUrNAbhiranyAMstatra na vetasAn .. 12\-113\-4 (69234) a\-pakAyashchAlpasAro vetasaH kUlajashcha yaH . aj~nayA vA nAnItaH kiM cha vA tena vaH kR^itam .. 12\-113\-5 (69235) tadahaM shrotumichChAmi sarvAsAmeva vo matam . yathA chemAni kUlAni hitvA nAyAti vetasaH .. 12\-113\-6 (69236) tatra prAha nadI ga~NgA vAkyamuttaramarthavat . hetumadgrAhakaM chaiva sAgaraM saritAM patim .. 12\-113\-7 (69237) ga~NgovAcha. 12\-113\-8x (5650) tiShThantyete yathAsthAnaM nagA hyekaniketanAH . tatastyajanti tatsthAnaM prAtilomyAnna vetasaH .. 12\-113\-8 (69238) vetaso vegamAyAntaM dR^iShTvA namati nApare . sa cha vege hyatikrAnte sthAnamApadyate punaH .. 12\-113\-9 (69239) kAlaj~naH samayaj~nashcha sadAvashyashcha no drumaH . anulomavR^ittitastabdhastena tvAM naiti vetasaH .. 12\-113\-10 (69240) mArutodakavegena ye namantyunnamanti cha . oShadhyaH pAdapA gulmA na te yAnti parAbhavam .. 12\-113\-11 (69241) bhIShma uvAcha. 12\-113\-12x (5651) yo hi shatrorvivR^iddhasya prabhorbandhavinAshane . pUrvaM na sahate vegaM kShiprameva vinashyati .. 12\-113\-12 (69242) sArAsAraM balaM vIryamAtmano dviShatashcha yaH . jAnanvicharati prAj~no na sa yAti parAbhavam .. 12\-113\-13 (69243) evameva yadA vidvAnmanyate vipulaM balam . saMshrayedvaitasIM vR^ittimetatpraj~nAnalakShaNam .. .. 12\-113\-14 (69244) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trayodashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 113\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-113\-4 nihatAnunmUlitAn . kAyina iti pAThe mahAsharIrAn. anyAnalpasharIrAnvetasAn na hatAnpashyAmi .. 12\-113\-5 avaj~nAya na shakyo vA iti da . pAThaH .. 12\-113\-8 ekaniketanAH stabdhA ityarthaH . prAtilomyAdasmAkaM prAtikUlyAt .. 12\-113\-14 vaitasIM vR^ittimastabdhatvam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 114 .. shrIH .. 12\.114\. adhyAyaH 114 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sabhAyAM duShTadurbhAShaNe tattitikShAyA guNatvapratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-114\-0 (69245) yudhiShThira uvAcha. 12\-114\-0x (5652) vidvAnmUDhapragalbhena mR^idustIkShNena bhArata . AkrushyamAnaH sadasi kathaM kuryAdariMdam .. 12\-114\-1 (69246) bhIShma uvAcha. 12\-114\-2x (5653) shrUyatAM pR^ithivIpAla yathai.aShortho.avagamyate . sadA sachetAH sahate narasyehAlpachetasaH .. 12\-114\-2 (69247) Akrushya dUShyamANashcha sukR^itaM tasya vindati . duShkR^itaM chAtmano marShI tasminneva pramArjati .. 12\-114\-3 (69248) garhitaM tamupekSheta vAshyamAnamivAturam . loke vidveShamApanno niShphalaM pratipadyate .. 12\-114\-4 (69249) iti saMshlAghate nityaM tena pApena karmaNA . idamukto mayA kashchitsarvato janasaMsadi . sa tatra vrIDitaH shuShko mR^itakalpo.avatiShThate .. 12\-114\-5 (69250) shlAghannashlAghanIyena karmaNA nirapatrapaH . upekShitavyo dAntena tAdR^ishaH puruShAdhamaH .. 12\-114\-6 (69251) yadyadbrUyAdalpamatistattadasya sahettadA .. 12\-114\-7 (69252) prakR^ityA hi prashaMsanvA nindanvA kiM kariShyati . vane kAka ivAbuddhirvAshyamAno nirarthakam .. 12\-114\-8 (69253) yadi vAgbhiH prayogaH syAtprayojyaH pApakarmaNA . vAgevArtho bhavettasya na hyevArtho jighAMsataH .. 12\-114\-9 (69254) niShekaM vai parasyAsAvAchaShTe vR^ittacheShTayA . mayUra iva kaupInaM nR^ityaM saMdarshayanniva .. 12\-114\-10 (69255) yasyAvAchyaM na loke.asminnAkAryaM chApi kiMchana . vAchaM tena na saMdadhyAchChuchiH saMshliShTakarmaNA .. 12\-114\-11 (69256) pratyakShaM guNavAdI yaH parokShaM tu vinindakaH . sa mAnavaH shvavalloke naShTalokaparAyaNaH .. 12\-114\-12 (69257) tAdR^igdinashataM chApi yaddadAti juhoti cha . parokSheNApavAdena taM nAshayati tatkShaNAt .. 12\-114\-13 (69258) tasmAtprAj~no naraH sadyastAdR^ishaM pApachetasam . varjayenmatimAnvarjyaM sArameyAmiShaM yathA .. 12\-114\-14 (69259) parivAdaM bruvANo hi durAtmA vai mahAjane . prakAshayati doShAnsvAnsarpaH phaNamivonnatam .. 12\-114\-15 (69260) taM svakarmaNi kurvANaM pratikartuM ya ichChati . bhasmakUTa ivAbuddhiH kharo rajasi majjati .. 12\-114\-16 (69261) manuShyasAlAvR^ikamaprashAntaM janApavAde satataM niviShTam . mAta~NgamunmattamivonnadantaM tyajeta taM shvAnamivAtiraudram .. 12\-114\-17 (69262) anAryajuShTe pathi vartamAnaM damAdapetaM vinayAchcha pApam . arivrataM nityamabhUtikAmaM dhigastu taM pApamatiM manuShyam .. 12\-114\-18 (69263) pratyuchyamAnastvatha bhUya eva nishAmya mAbhUstvamathArtarUpaH . uchchasya nIchena hi saMprayogaM vigarhayanti sthirabuddhayo ye .. 12\-114\-19 (69264) kruddho dashedvA.api cha tADayedvA sa pAMsubhirvA vikirettuShairvA . vivR^itya dantAMshcha vibhIShayedvA siddhaM hi mUDhe kupite nR^ishaMse .. 12\-114\-20 (69265) vigarhaNAM nA.api durAtmanA kR^itAM saheta yaH saMsadi durjanAnAm . paThedidaM chApi nidarshanaM sadA na vA~NbhayaM sa labhati kiMchidapriyam .. .. 12\-114\-21 (69266) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chaturdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 114\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-114\-1 mUDhashchAsau pragalbhashcha tena .. 12\-114\-2 sahate duruktam .. 12\-114\-3 marShI titikShuH .. 12\-114\-4 vAshyamAnaM raTantam .. 12\-114\-9 yathA vAchA hato na hanyate evaM vAchA dUShito na duShyatItyarthaH .. 12\-114\-10 sa evaM vadanvR^ittena kriyayA cheShTayA vAgAdivyApAreNa cha li~Ngena niShekaM svamAtari retaH sekaM parasya pareNa pituranyena kR^itamityAchaShTe vyaktaM kathayati . kaupInaM guhyapradeshaM saMdarshayanniva nR^ityaM kurvanmayUro yathA shlAghate samya~NnR^ityAmIti manyate natu mama guhyaM lokAH pashyantIti trapate evaM svalopi mayA sa mahAnamukasabhAyAM duruktamukta iti shlAghate natvanena mama mAturdoShaH spaShTIkriyate mayaiveti na trapate ityarthaH .. 12\-114\-11 mayUra iva kAlInaM iti tha . da. pAThaH. saMshliShTajanmanA iti Ta.tha. da. pAThaH .. 12\-114\-13 tAdR^ikpumAn .. 12\-114\-14 sArameyAmiShaM shunomAMsam .. 12\-114\-15 doShAn jArajatvAdIn .. 12\-114\-16 bhasmakUTe bhasmarAshau svara ivAbuddhiH rajasi duHkhe nimajjati .. 12\-114\-17 sAlAvR^ikaM shvAnameva manuShyatvena loke gR^ihItamityarthaH .. 12\-114\-20 kuddho dashArdhena hi tADayedvA iti jha . pAThaH. tatra dashArdhena saMvR^itA~Ngulipa~nchakena pANinetyarthaH. idaM sarvaM kupitamUDhe siddhameva .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 115 .. shrIH .. 12\.115\. adhyAyaH 115 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAj~nAM sahAyasaMpAdanasyAvashyakatAdipratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-115\-0 (69267) yudhiShThira uvAcha. 12\-115\-0x (5654) pitAmaha mahAprAj~na saMshayo me mahAnayam . saMChettavyastvayA rAjanbhavAnkulakaro hi naH .. 12\-115\-1 (69268) puruShANAmayaM tAta durvR^ittAnAM durAtmanAm . kathito vAkyasaMchArastato vij~nApayAmi te .. 12\-115\-2 (69269) yaddhitaM rAjyatantrasya kulasya cha sukhodayam . ayatyAM cha tadAtve cha kShemavR^iddhikaraM cha tat .. 12\-115\-3 (69270) putrapautrAbhirAmaM cha rAShTravR^iddhikaraM cha yat . annapAne sharIre cha hitaM yattadbravIhi me .. 12\-115\-4 (69271) abhiShikto hi yo rAjA rAjyastho mitrasaMvR^ita . samuhR^itsamupeto vA sa kathaM ra~njayetprajAH .. 12\-115\-5 (69272) yo hyasatpragraharatiH sneharAgabalAtkR^itaH . indriyANAmanIshatvAdasajjanabubhUShakaH .. 12\-115\-6 (69273) tasya bhR^ityA vimukhatAM yAnti sarve kulodgatAH . na cha bhR^ityabalairarthaiH sa rAjA saMprayujyate .. 12\-115\-7 (69274) etanme chintayAnasya rAjadharmAndivAnisham . bR^ihaspatisamo buddhyA bhavA~nshaMsitumarhati .. 12\-115\-8 (69275) shAsatA puruShavyAghra tvaM naH kulahite rataH . kShattA chaiko mahAprAj~no yo naH shaMsati sarvadA .. 12\-115\-9 (69276) tvattaH kulahitaM vAkyaM shrutvA rAjyahitodayam . amR^itasyAvyayasyeva tR^iptaH svapsyAmyahaM sukham .. 12\-115\-10 (69277) kIdR^ishAH sannikarShasthA bhR^ityAH sarvaguNAnvitAH . kIdR^ishaiH kiM kulInairvA saha yAtrA vidhIyate .. 12\-115\-11 (69278) na hyeko bhR^ityarahito rAjA bhavati rakShitA . rAjyaM chedaM janaH sarvastatkulInaH prashAsati .. 12\-115\-12 (69279) bhIShma uvAcha. 12\-115\-13x (5655) na cha prashAstuM rAjyaM hi shakyamekena bhArata .. 12\-115\-13 (69280) asahAyavatA tAta naivArthAH kechidapyuta . labdhuM labdhA hyapi sadA rakShituM bharatarShabha .. 12\-115\-14 (69281) yasya bhR^ityajanaH sarvo j~nAnavij~nAnakovidaH . hitaiShI kulajaH snigdhaH sa rAjyaphalamashnute .. 12\-115\-15 (69282) mantriNo yasya kulajA asaMhAryAH sahoShitAH . nR^ipatermatimApsante satpathaj~nAnakovidAH .. 12\-115\-16 (69283) anAgatavidhAtAraH kAlaj~nAnavishAradAH . atikrAntamashochantaH sa rAjyaphalamashnute .. 12\-115\-17 (69284) samaduHkhasukhA yasya sahAyAH priyakAriNaH . arthachintAparAH sabhyAH sa rAjyaphalamashnute .. 12\-115\-18 (69285) yasya nArto janapadaH sannikarShagataH sadA . akShudraH satpathAlambI sa rAjA rAjyabhAgbhavet .. 12\-115\-19 (69286) kosho.akShapaTalaM yasya koshavR^iddhikarairnaraiH . AptaistuShTaishcha pR^iShTaishcha dhAryate sa nR^ipottamaH .. 12\-115\-20 (69287) koShThAgAramasaMhAryairAptaiH saMchayatatparaiH . pAtrabhUtairalubdhaishcha pAlyamAnaM guNI bhavet .. 12\-115\-21 (69288) vyavahArashcha nagare yasya dharmaphalodayaH . dR^ishyate sha~NkhalikhitaH sa dharmaphalabhA~N nR^ipaH .. 12\-115\-22 (69289) saMgR^ihItamanuShyashcha yo rAjA rAjadharmavit . Sha~NbhAgaM parigR^ihNAti sa dharmaphalamashnute .. .. 12\-115\-23 (69290) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchadashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 115\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-115\-2 ayaM nindArUpaH .. 12\-115\-3 hinaM anindyam . AyatyAM uttarakAle. tadAtve vartamAnAkale .. 12\-115\-5 mitrasuhR^idau pratyupakAramapekShyAnapekShya chopakartArau tadvAn . samupetaH shauryAdineti sheShaH .. 12\-115\-7 bhR^ityabalaprApyairarthairdhanAdibhiH .. 12\-115\-14 labdhuM labdhAshcha rakShituM shakyA itiM sheShaH .. 12\-115\-16 asaMhAryAH utkochAdinA abhedyAH .. 12\-115\-21 koShThAgAraM dhAnyAdisAmagrIgR^iham . guNIbhavet bahuguNibhAvaM gachChet .. 12\-115\-22 vyavahAraH arthipratyarthinorvivAde nirNayaH . sha~Nkhalikhita iti. yathA phalamAtrastene sha~Nkhena likhitasya hastachChedo rAjAnaM pratiShedhayitvA kAritastadvadityarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 116 .. shrIH .. 12\.116\. adhyAyaH 116 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kenachinmunivareNa dvIpibhaye sati dvIpitvaM prApitasya svIyashunaHpunarvyAghnA~Nbhaye sati vyAghrIkaraNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-116\-0 (69291) `yudhiShThira uvAcha. 12\-116\-0x (5656) na santi kulajA yatra sahAyAH pArthivasya tu . akulInAshcha kartavyA na vA bharatasattam ..' 12\-116\-1 (69292) bhIShma uvAcha. 12\-116\-2x (5657) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nidarshanaM paraM loke sajjanAcharitaM sadA .. 12\-116\-2 (69293) asyaivArthasya sadR^ishaM yachChrutaM me tapovane . jAmadagnyasya rAmasya yaduktamR^iShisattamaiH .. 12\-116\-3 (69294) vane mahati kasmiMshchidamanuShyaniShevite . R^iShirmUlaphalAhAro niyato niyatendriyaH .. 12\-116\-4 (69295) dIkShAdamaparishrAntaH svAdhyAyaparamaH shuchiH . upavAsavishuddhAtmA satataM satpathe sthitaH .. 12\-116\-5 (69296) tasya saMdR^ishya sadbhAvamupaviShTasya dhImataH . sarve satvAH samIpasthA bhavanti vanachAriNaH .. 12\-116\-6 (69297) siMhA vyAghrAH sasharabhA mattAshchaiva mahAgajAH . dvIpinaH kha~NgabhallUkA ye chAnye bhImadarshanAH .. 12\-116\-7 (69298) te sukhaprashnadAH sarve bhavanti kShatajAshanAH . tasyarSheH shiShyavachchaiva chittaj~nAH priyakAriNaH .. 12\-116\-8 (69299) uktvA cha te sukhaprashnaM sarve yAnti yathAsukham . grAmyastvekaH pashustatra nAjahAtsa mahAmunim .. 12\-116\-9 (69300) bhakto.anuraktaH satatamupavAsakR^isho.abalaH . phalamUlottarAhAraH shAntaH shiShTAkR^itiryathA .. 12\-116\-10 (69301) tasyarSherupaviShTasya pAdamUle mahAmateH . manuShyavadgato bhAvaM snehabaddho.abhavadbhR^isham .. 12\-116\-11 (69302) tato.abhyayAnmahAraudro dvIpI kShatajabhojanaH . shvArthamatyarthamuddhuShTaH krUraH kAla_ivAntakaH .. 12\-116\-12 (69303) lelihyamAnastR^iShitaH puchChAsphoTanatatparaH . vyAditAsyaH kShudhAH bhugnaH prArthayAnastadAmiSham .. 12\-116\-13 (69304) dR^iShTvA taM krUramAyAntaM jIvitArthI narAdhipa . provAcha shvA muniM tatra tachChR^iNuShva vishAMpate .. 12\-116\-14 (69305) shvashatrurbhagavanneSha dvIpI mAM hantumichChati . tvatprasAdAdbhayaM na syAdasmAnmama mahAmune . [tathA kuru mahAbAho sarvaj~nastvaM na saMshayaH .. 12\-116\-15 (69306) sa munistasya vij~nAya bhAvaj~no bhayakAraNam . rutaj~naH sarvasatvAnAM tamaishvaryasamanvitaH ..] 12\-116\-16 (69307) muniruvAcha. 12\-116\-17x (5658) na bhayaM dvIpinaH kAryaM mR^ityutaste kathaMchana . eSha shvarUparahito dvIpI bhavasi putraka .. 12\-116\-17 (69308) tataH shvA dvIpitAM nIto jAmbUnadanibhAkR^iti . chitrA~Ngo visphuraddaMShTro vane vasati nirbhayaH .. 12\-116\-18 (69309) taM dR^iShTvA saMmukhe dvIpI AtmanaH sadR^ishaM pashum . aviruddhastatastasya kShaNena samapadyata .. 12\-116\-19 (69310) tato.abhyayAnmahAraudro vyAditAsyaH kShudhAnviH . dvIpinaM lelihanvakraM vyAghro rudhiralAlasaH .. 12\-116\-20 (69311) vyAghraM dR^iShTvA kShudhA bhugnaM daMShTriNaM vanachAriNam . dvIpi jIvitarakShArthamR^iShiM sharaNameyivAn .. 12\-116\-21 (69312) tataH saMvAsajaM snehamR^iShiNA kurvatA tadA . sa dvIpI vyAghratAM nIto ripubhyo balavattaraH .. 12\-116\-22 (69313) tato.adR^iShTvA sa shArdUlo nAbhyaghnattaM vishAMpate . sa tu shchA vyAghratAM prApya balavAnpishitAshanaH .. 12\-116\-23 (69314) na mUlaphalabhogeShu spR^ihAmapyakarottadA . yathA mR^igapatirnityaM prakA~NkShati vanaukasaH . tathaiva sa mahArAja vyAghraH samabhavattadA .. .. 12\-116\-24 (69315) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ShoDashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 116\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-116\-2 atra uttamAdhamamadhyamasthAneShu kramAt taeva yojyA natu uchchasthAne nIcho niyojya ityasmitrarthe .. 12\-116\-3 asyaiva vakShyamANasya .. 12\-116\-6 satvAH prANinaH .. 12\-116\-8 sukhaprashnadAH sukhinaH stha iti prashnasyottaraM sukhinaH smaH iti tatpradA ityarthaH .. 12\-116\-11 bhAvaM chittam .. 12\-116\-13 sudhAmattaH iti Da.tha . pAThaH .. 12\-116\-17 dvIpino dvIpirUpAnmR^ityutaH .. 12\-116\-21 kShudhAbhugnaM pIDitam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 117 .. shrIH .. 12\.117\. adhyAyaH 117 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## mupivareNa vyAghrIkR^itasya svIyashuno gajAdbhaye sati gajatvaprApaNam .. 1\.. punaH siMhAdbhaye siMhIkR^itasya tasyaiva sharabhAdbhaye sharabhIkaraNam .. 2\.. duShTabhAvenAtmajighAMsostasya punaH shvabhAvaprApaNam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-117\-0 (69316) bhIShma uvAcha. 12\-117\-0x (5659) vyAghrashvoTajamUlasthastR^iptaH supto hatairmR^igaiH . nAgabhAgAttamuddeshaM matto megha ivotthitaH .. 12\-117\-1 (69317) pra\-\-karaTaH prAMshuH pajhI vitatakumbhakaH . su\-\-No mahAkAyo meghagambhIraniH svanaH .. 12\-117\-2 (69318) taM dR^iShTvA ku~njaraM mattamAyAntaM balagarvitam . vyA hastibhayAntrastastamR^iShiM sharaNaM yayau .. 12\-117\-3 (69319) tato.anayatku~njaratvaM vyAghraM tamR^iShisattamaH . mahameghopamaM dR^iShTvA sa bhIto hyabhavadgajaH .. 12\-117\-4 (69320) tataH kamalaShaNDAni sallakIgahanAni cha . vya\-\-ratsa mudAyuktaH pajhareNuvibhUShitaH .. 12\-117\-5 (69321) kadachiddamamANasya hastinaH saMmukhaM tadA . R^iShestasyoTasthasya kAlo.agachChaddivAnisham .. 12\-117\-6 (69322) athAjagAma taM deshaM kesarI kesarAruNaH . ginvindarajo bhImaH siMho nAgakulAntakaH .. 12\-117\-7 (69323) taM\-\-\- siMhamAyAntaM nAgaH siMhabhayArditaH . R^iShiM sharaNamApede vepamAno bhayAturaH .. 12\-117\-8 (69324) sa ta\-H siMhatAM nIto gajendro muninA tadA . taM cha nAgaNayatsiMhaM tulyajAtisamanvayAt .. 12\-117\-9 (69325) dR^iShTvA cha so.abhavatsiMho vanyo hiMsannavAgbalaH . sa chAshrape.avasatsiMhastasminneva sukhI vane .. 12\-117\-10 (69326) na chAnye kShudrapashavastapovanasamIpataH . vyadR^ishyanta tadA trastA jIvitAkA~NkShiNastathA .. 12\-117\-11 (69327) kadAchitkAlayogena sarvaprANivihiMsakaH . balavAnkShatajAhAro nAnAsatvabhayaMkaraH .. 12\-117\-12 (69328) aShTapAdardhvanayanaH sharabho vanagocharaH . taM siMhaM hantumAgachChanmunestasya niveshane .. 12\-117\-13 (69329) `taM dR^iShTvA sharabhaM yAntaM siMhaH parabhayAnvitaH . R^iShiM sharaNamApede vepamAnaH kR^itA~njaliH ..' 12\-117\-14 (69330) saM muniH sharabhaM chakre balotkaTamariMdama . tataH sa sharabho vanyo muneH sharabhamagrataH . dR^iShTvA balinamatyugraM drutaM saMprAdravadvanam .. 12\-117\-15 (69331) sa evaM sharabhasthAne nyasto vai muninA tadA . muneH pArshvagato nityaM sharabhaH sukhamAptavAn .. 12\-117\-16 (69332) tataH sharabhasaMtrastAH sarve mR^igagaNA vanAt . dishaH saMprAdravatrAjanbhayAjjIvitakA~NkShiNaH .. 12\-117\-17 (69333) sharabho.apyatisaMhR^iShTo nityaM prANivadhe rataH . phalamUlAshanaM kartuM naichChatsa pishitAshanaH .. 12\-117\-18 (69334) tataH kShudrasamAchAro balena cha samanvitaH . iyeSha taM muniM hantumakR^itaj~naH kR^itAnvayaH .. 12\-117\-19 (69335) `chintayAmAsa cha tadA sharabhaH shvAnapUrvakaH .. 12\-117\-20 (69336) asya prabhAvAtsaMprApto vA~NbhAtreNaiva kevalam . sharabhatvaM suduShprApaM sarvabhUtabhayaMkaram .. 12\-117\-21 (69337) anye.apyatra bhayatrastAH santi satvA bhayArditAH . munimAshritya jIvanto mR^igAH pakShigaNAstathA .. 12\-117\-22 (69338) teShAmapi kadAchichcha sharabhatvaM prayachChati . sarvasatvottamaM loke balaM yatra pratiShThitam .. 12\-117\-23 (69339) pakShiNAmapyayaM dadyAtkadAchidgAruDaM balam .. 12\-117\-24 (69340) yAvadanyasya saMprItaH kAruNyaM tu samAshritaH . na dadAti balaM tuShTaH satvasyAnyasya kasyachit .. 12\-117\-25 (69341) tAvadenamahaM vipraM vadhiShyAmi cha shIghrataH . sthAtuM mayA shakyamiha munighAtAnna saMshayaH ..' 12\-117\-26 (69342) tatastena tapaHshaktyA vidito j~nAnachakShuShA . vij~nAya cha muniH prAj~nastataH shApaM prayuktavAn .. 12\-117\-27 (69343) `ahamagniprabho nAma munirbhR^igukulAnvayaH . manasA nirdaheyaM cha jagatsaMdhArayAmi cha .. 12\-117\-28 (69344) mama vashyaM jagatsarvaM devA yachcha charAcharam . santi devAshcha ye bhItAH svadharmaM na tyajanti ye . svadharmAchchalitAnsarvAnvA~NbhAtreNApi nirdahe .. 12\-117\-29 (69345) kima~Nga tvaM mayA nItaH sharabhatvamanAmayam . krUraH sa sarvabhUteShu hInashchAshuchireva cha ..' 12\-117\-30 (69346) shvA tvaM dvIpitvamApanno dvIpI vyAghratvamAgataH . vyAghrAnnAgo madapaTurnAgaH siMhatvamAgataH .. 12\-117\-31 (69347) siMhastvaM balamApanno bhUyaH sharabhatAM gataH . mayA snehaparItena visR^iShTo na kulAnvayaH .. 12\-117\-32 (69348) yasmAdevamapApaM mAM pApa hiMsitumichChasi . tasmAtsvayonimApannaH punaH shvAno bhaviShyasi .. 12\-117\-33 (69349) tato munijanadveShTA duShTAtmA prAkR^ito.abudhaH . R^iShiNA sharabhaH shaptastadrUpaM punarAptavAn .. .. 12\-117\-34 (69350) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptadashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 117\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-117\-1 mR^igaistR^iptaH .. 12\-117\-9 samanvayAtsaMbandhAt .. 12\-117\-19 tato rudhiratarSheNa balinA sharabho.anvitaH iti jha . pAThaH .. 12\-117\-31 madapaTuH pravahanmadaH .. 12\-117\-32 visR^iShTo vividhena rUpeNa tvaM sR^iShTaH . na tu tvaM kulAnvayaH. tena tena kulenAnvayaH saMbandho yasya sa kulAnvayastAdR^ishastvaM na bhavasi .. 12\-117\-33 shvaiva tvaM hi bhaviShyasIti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 118 .. shrIH .. 12\.118\. adhyAyaH 118 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sachivAdiguNavarNanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-118\-0 (69351) bhIShma uvAcha. 12\-118\-0x (5660) sa shvA prakR^itimApannaH paraM dainyamupAgamat . R^iShiNA huMkR^itaH pApastapovanabahiShkR^itaH .. 12\-118\-1 (69352) evaM rAj~nA matimatA viditvA shIlashauchatAm . ArjavaM prakR^itiM satvaM shrutaM vR^ittaM kulaM damam .. 12\-118\-2 (69353) anukroshaM balaM vIryaM prabhAvaM prashamaM kShamAm . bhR^ityAyemantriNo yogyAstatra sthApyAH surakShitAH .. 12\-118\-3 (69354) nASharIkShya mahIpAlaH prakartuM bhR^ityamarhati . akulInanarAkIrNo na rAjA sukhamedhate .. 12\-118\-4 (69355) kulajaH prAkR^ito rAjaMstatkulInatayA sadA . na pApe kurute buddhiM nindyamAno.apyanAgasi .. 12\-118\-5 (69356) akulInastu puruShaH prAkR^itaH sAdhusaMkShayAt . durlabhaishvaryatAM prApto ninditaH shatrutAM vrajet .. 12\-118\-6 (69357) `kAkaH shvAno.akulInashcha biDAlaH sarpa eva cha . akulInA cha yA nArI tulyAste parikIrtitAH .. 12\-118\-7 (69358) lokapAlAH sadodvignAH pashyantyakulajAnyathA . nArIM vA puruShaM vA.atha shIlaM tatrApi kAraNam .. 12\-118\-8 (69359) duShkulInA cha yA strI syAdduShkulInashcha yaH puma . ahiMsAshIlasaMyogAddharmashchA.a.akulatAM vrajet .. 12\-118\-9 (69360) dharmaM prati mahArAja shlokAnAha bR^ihaspatiH . shR^iNu sarvAnmahIpAla hR^idi tAMshcha kariShyasi .. 12\-118\-10 (69361) asitaM sitakarmANaM yathA dAntaM tapasvinam . vR^ittasthamapi chaNDAlaM taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-118\-11 (69362) yadi ghAtayate kashchitpApasatvaM prajAhitaH . sarvasatvahitArthAya na tenAsau vihiMsakaH .. 12\-118\-12 (69363) dvIpinaM sharabhaM siMhaM vyAghraM ku~njarameva cha . mahiShaM cha varAhaM cha sUkaraM shvAnapannagAn .. 12\-118\-13 (69364) gobrAhmaNahitArthAya bAlastrIrakShaNAya cha . vR^iddhAturaparitrANe yo hinasti sa dharmavit .. 12\-118\-14 (69365) brAhmaNaH pApakarmA cha mlechCho vA dhArmikaH shu vaH . shreyAMstatra bhavenmlechCho brAhmaNaH pApakR^ittamaH .. 12\-118\-15 (69366) duShkulInaH kulIno vA yaH kashchichChIlavAnnaraH . prakR^itiM tasya vij~nAya sthirAM vA yadi vA.asthirAm .. 12\-118\-16 (69367) shIlaM vA.anuttamaM karma kuryAdrAjA samAhitaH . niyu~njIta mahIpAlo durvR^ittaM pApakarmasu ..' 12\-118\-17 (69368) kulInaM shikShitaM prAj~naM j~nAnavij~nAnakovidam . sarvashAstrArthatattvaj~naM sahiShNuM deshajaM tathA .. 12\-118\-18 (69369) kR^itaj~naM balavantaM cha kShAntaM dAntaM jitendriyam . alubdhaM labdhasaMtuShTaM svAmimitrabubhUShakam .. 12\-118\-19 (69370) sachivaM deshakAlaj~naM sarvasaMgrahaNe ratam . saMskR^itaM yuktavachanaM hitaiShiNamatandritam .. 12\-118\-20 (69371) yuktAchAraM svaviShaye saMdhivigrahakovidam . shastaM trivargavettAraM paurajAnapadapriyam .. 12\-118\-21 (69372) senAvyUhanatattvaj~naM balaharShaNakovidam . i~NgitAkarAtattvaj~naM yAtrAsenAvishAradam .. 12\-118\-22 (69373) hastishikShAshvatattvaj~namahaMkAravivarjitam . pragalbhaM dakShiNaM dAntaM balinaM yuktamantriNam .. 12\-118\-23 (69374) chaukShaM chaukShajanAkIrNaM suveShaM sukhadarshanam . nAyakaM nItikushalaM guNaiH Sha~NbhiH samanvitam .. 12\-118\-24 (69375) astabdhaM prashritaM shlakShNaM mR^iduvAdinameva cha . dhIraM maharddhi cha deshakAlopapAdakam .. 12\-118\-25 (69376) sachi yaH prakurute na chainamavamanyate . tasya vistIryate rAjyaM jyotsnA grahapateriva .. 12\-118\-26 (69377) etaireva guNairyukto rAjA shAstravishAradaH . eShTavyo dharmaparamaH prajApAlanatatparaH .. 12\-118\-27 (69378) dhIro marShI shuchiH shIghraH kAle puruShakAravit . shushrUShuH shrutavA~nshrotA UhApohavishAradaH .. 12\-118\-28 (69379) medhAvI dhAraNAyukto yathAnyAyopapAdakaH . dAntaH sadA priyAbhAShI kShamAvAMshcha viparyaye .. 12\-118\-29 (69380) nAtichChettA svayaMkArI shraddhAluH sukhadarshanaH . Artahastaprado nityamAptAmAtyo naye rataH .. 12\-118\-30 (69381) nAhaMvAdI nanirdvandvo nayatkiMchanakArakaH . kR^ite karmaNyamoghAnAM kartA bhR^ityajanapriyaH .. 12\-118\-31 (69382) saMgR^ihItajano.astabdhaH prasannavadanaH sadA . trAtA bhR^ityajanApekShI na krodhI sumahAmanAH .. 12\-118\-32 (69383) yuktadaNDo na nirdaNDo dharmakAryAnushAsanaH . chAranetraH prajAvekShI dharmArthakushalaH sadA .. 12\-118\-33 (69384) rAjA guNashatAkIrNa eShTavyastAdR^isho bhavet . yodhAshchaiva manuShyendra sarvairguNagaNairvR^itAH .. 12\-118\-34 (69385) anveShTavyAH supuruShAH sahAyA rAjyadhAraNe . na vimAnayitavyAste rAj~nA vR^iddhimabhIpsatA .. 12\-118\-35 (69386) yodhAH samarashauNDIrAH kR^itaj~nAH shAstrakovidAH . dharmashAstrasamAyuktAH padAtijanasaMvR^itAH .. 12\-118\-36 (69387) arthamAnavivR^iddhAshcha rathacharyAvishAradAH . iShvastrakushalA yasya tasyeyaM nR^ipatermahI .. 12\-118\-37 (69388) `j~nAtInAmanavaj~nAnaM bhR^ityeShvashaThatA tathA . naipuNaM chArthacharyAsu yasyaite tasya sA mahI .. 12\-118\-38 (69389) AlasyaM chaiva nidrA cha vyasanAnyatihAsyatA . yastaitAni na vidyante tasyaiva suchiraM mahI .. 12\-118\-39 (69390) vR^iddhasevI mahotsAho varNAnAM chaiva rakShitA . dharmacharyAH sadA yasya tasyeyaM suchiraM mahI .. 12\-118\-40 (69391) nItivartmAnusaraNaM nityamutthAnameva cha . ripUNAmanavaj~nAnaM tasyeyaM suchiraM mahI .. 12\-118\-41 (69392) utthAnaM chaiva daivaM cha tayornAnAtvameva cha .. manunA varNitaM pUrvaM vakShye shR^iNu tadeva hi .. 12\-118\-42 (69393) utthAnaM hi narendrANAM bR^ihaspatirabhAShata . nayAnayavidhAnaj~naH sadA bhava kurUdvaha .. 12\-118\-43 (69394) durhR^idAM ChidradarshI yaH suhR^idAmupakAravAn . visheShavichcha bhR^ityAnAM sa rAjyaphalamashnute .. ' 12\-118\-44 (69395) sarvasaMgrahaNe yukto nR^ipo bhavati yaH sadA . utthAnashIlo mantrADhyaH sa rAjA rAjasattamaH .. 12\-118\-45 (69396) shakyA chAshvasahasreNa vIrAroheNa bhArata . saMgR^ihItamanuShyeNa kR^itsnA jetuM vasuMdharA .. .. 12\-118\-46 (69397) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 118\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-118\-6 akulInastu nindAmAtreNa shatrutAM vrajet . sAdhusaMshrashchAditi jha. pAThaH .. 12\-118\-19 svAmino mitrANAM bubhUShakaM aishvaryalipsum .. 12\-118\-20 sarvasaMgrahaNe prANimAtrara~njane .. 12\-118\-24 chaukShaM shuddham .. 12\-118\-28 marShI kShamI .. 12\-118\-29 viparyaye.akShamAvati apakAriNi kShamAvAn .. 12\-118\-31 nanirdvandvo naniShparigrahaH .. 12\-118\-33 chAranetraH parApekShI iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-118\-37 abhayA gajapR^iShThasthAH iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 119 .. shrIH .. 12\.119\. adhyAyaH 119 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhR^ityAnAM svasvayogyatAnusAreNAdhikAre sthApanAderbhR^ityalakShaNAdInAM cha kathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-119\-0 (69398) bhIShma uvAcha. 12\-119\-0x (5661) evaM guNayutAnbhR^ityAnsvesve sthAne narAdhipaH . niyojayati kR^ityeShu sa rAjyaphalamashnute .. 12\-119\-1 (69399) na vA svasthAnamutkramya pramANamapi satkR^itam . Aropya chApi svasthAnamutkramyAnyatprapadyate .. 12\-119\-2 (69400) svajAtiguNasaMpannAH sveShu dharmeShvavasthitAH . prakartavyA hyamAtyAstu nAsthAne prakriyA kShamA .. 12\-119\-3 (69401) anurUpANi karmANi bhR^ityebhyo yaH prayachChati . sa bhR^ityaguNasaMpannaM rAjA phalamupAshnute .. 12\-119\-4 (69402) sharabhaH sharabhasthAne siMhaH siMha ivotthitaH . vyAghro vyAghra iva sthApyo dvIpI dvIpI yathA tathA .. 12\-119\-5 (69403) karmasvihAnurUpeShu nyasyA bhR^ityA yathAvidhi . pratilomaM na bhR^ityAste sthApyAH karmaphalaiShiNA .. 12\-119\-6 (69404) yaH pramANamatikramya pratilomaM narAdhipaH . bhR^ityAnsthApayate.abuddhirna sa ra~njayate prajAH .. 12\-119\-7 (69405) na bAlishA na cha kShudrA nAprAj~nA nAjitendriyAH . nAkulInA janAH pArshve sthApyA rAj~nA guNaiShiNA .. 12\-119\-8 (69406) sAdhavaH kulajAH shUrA j~nAnavanto.anasUyakAH . akShudrAH shuchayo dakShAH syurnarAH pAripArshvakAH .. 12\-119\-9 (69407) udbhUtAstatparAH shAntAshchaukShAH prakR^itijAH shubhAH . svesve sthAne.anupAkR^iShTAste syU rAj~no bahishcharAH .. 12\-119\-10 (69408) siMhasya satataM pArshve siMha eva jano bhavet . asiMhaH siMhasahitaH siMhavallabhate phalam .. 12\-119\-11 (69409) yastu siMhaH shvabhiH kIrNaH siMhakarmaphale rataH . na sa siMhaphalaM bhoktuM shaktaH shvabhirupAsitaH .. 12\-119\-12 (69410) eva metairmanuShyendra shUraiH prAj~nairbahushrutaiH . kulInaiH saha shakyeta kR^itsnA jetuM vasuMdharA .. 12\-119\-13 (69411) nAvaidyo nAnR^ijuH pArshve nAprAj~no nA mahAyashAH . saMgrAhyo vasudhApAlairbhR^ityo bhR^ityavatAM vara .. 12\-119\-14 (69412) vANavadvisR^itA yAnti svAmikAryaparA narAH . ye bhR^ityAH pArthivahitAsteShu sAntvaM sadA charet .. 12\-119\-15 (69413) koshashcha satataM rakShyo yatnamAsthAya rAjabhiH . koshamUlA hi rAjAnaH koshavR^iddhikaro bhavet .. 12\-119\-16 (69414) koShThAgAraM cha te nityaM sphItaM dhAnyaiH susaMchitaiH . sadA tvaM satsu saMnyastadhanadhAnyapako bhava. 12\-119\-17 (69415) nityayuktAshcha te bhR^ityA bhavantu raNakovidAH . vAjinAM cha prayogeShu vaishAradyamiheShyate .. 12\-119\-18 (69416) j~nAtibandhujanAvekShI mitrasaMbandhisatkR^itaH . paurakAryahitAnvekShaI bhava kauravanandana .. 12\-119\-19 (69417) eShA te naiShThikI buddhiH praj~nA chAbhihitA maShA . shvAte nidarshanaM tAta kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 12\-119\-20 (69418) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 119\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-119\-1 evaM nIchAnanIche naiva yojayet .. 12\-119\-7 abuddhiriti chChedaH .. 12\-119\-10 bahishcharAH prANA iveti sheShaH .. 12\-119\-15 visR^itAH aparAvartinaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 120 .. shrIH .. 12\.120\. adhyAyaH 120 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati prajApAlanaprakArAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-120\-0 (69476) yudhiShThira uvAcha. 12\-120\-0x (5664) rAjavR^ittAnyanekAni tvayA proktAni bhArata . pUrvaiH pUrvaniyuktAni rAjadharmArthavedibhiH .. 12\-120\-1 (69477) tadeva vistareNoktaM pUrvavR^ittaM satAM matam . praNeyaM rAjadharmANAM prabrUhi bharatarShabha .. 12\-120\-2 (69478) bhIShma uvAcha. 12\-120\-3x (5665) rakShaNaM sarvabhUtAnAmiti kShAtraM paraM matam . tadyathA rakShaNaM kuryAttathA shR^iNu mahIpate .. 12\-120\-3 (69479) yathA barhANi chitrANi bibharti bhujagAshanaH . tathA bahuvidhaM rAjA rUpaM kurvIt dharmavit .. 12\-120\-4 (69480) taikShNyaM jihnatvamAdAnaM satyamArjavameva cha . madhyasthAH satvamAtiShThaMstathA vai sukhamR^ichChati .. 12\-120\-5 (69481) yasminnarthe yathaiva syAttadUrNaM rUpamAdishet . bahurUpasya rAj~no hi sUkShmo.apyartho na sIdati .. 12\-120\-6 (69482) nityaM rakShitamantraH syAdyathA mUkaH sharachChikhI . shlakShNAkSharagataH shrImAnbhavechChAstravishAradaH .. 12\-120\-7 (69483) AyavyayeShu yuktaH syAjjalasravaNeShviva . shailAdvarShodakAnIva dvijAnsiddhAnsamAshrayet . AtmArthaM hi sadA rAjA kuryAddharmadhvajottamam .. 12\-120\-8 (69484) nityamudyatadaNDaH syAdAchAre chApramAdavAn . loke chAyavyayau dR^iShTvA vR^ikShAdvR^ikShamivAvrajet .. 12\-120\-9 (69485) Aj~nAvAnsyAtsvayUthyeShu bhaumAni charaNaiH kiran . jatipakShaH parispandetprekShedvaikalyamAtmanaH .. 12\-120\-10 (69486) doShAnvivR^iNuyAchChatroH parapakShAMshcha sUdayet . ka naneShviva puShpANi bahirarthAnsamAcharet .. 12\-120\-11 (69487) uchChritAnAshrayetsphUtAnnarendrAnachalopamAn . shrayechChAyAmiva j~nAtiM guptaM sharaNamAshrayet .. 12\-120\-12 (69488) prAvR^iShIvAsitagrIvo mAdyeta nishi nirjane . mAyUreNa guNenaiva strIbhirArakShitashcharet .. 12\-120\-13 (69489) na jahyAchcha tanutrANaM rakShedAtmAnamAtmanA . chArabhUmiShviva tatAnpAshAMshcha parivarjayet .. 12\-120\-14 (69490) praNayedvA.api tAM bhUmiM praNashyedgrahaNe punaH . `evaM mayUradharmeNa vartayansatataM naraH.' hanyAtkruddhAnativiShAMstA~njihmagatayo.ahitAH .. 12\-120\-15 (69491) nAsUyechchAvagarhyANi sannivAsAnnivAsayet . sadA barhisamaM kAmaM prashastaM kR^itamAcharet . sarvatashchAdadetpraj~nAM pata~NgaM gahaneShviva .. 12\-120\-16 (69492) evaM mayUravadrAjA svarAjyaM paripAlayet . AtmabuddhikarIM nItiM vidadhIta vichakShaNaH .. 12\-120\-17 (69493) AtmasaMyamanaM buddhyA parabuddhyA vichAraNAm . buddhyA chAtmaguNaprAptiretachChAstranidarshanam .. 12\-120\-18 (69494) paraM vishvAsayetsAmnA svashaktiM chopalakShayet . AtmanaH parimarshena buddhiM buddhyA vichArayet .. 12\-120\-19 (69495) sAntvayogamatiH prAj~naH kAryAkAryaprayojanakaH . nigUDhabuddherdhIrasya vaktavye vakShyate tathA .. 12\-120\-20 (69496) saMnikR^iShTAM kathAM prAj~no yadi buddhyA bR^ihaspatiH . svabhAvameShyate taptaM kR^iShNAyasamivodake .. 12\-120\-21 (69497) anuyu~njIta satyAni sarvANyeva mahIpatiH . AgamairupadiShTAni svasya chaiva parasya cha .. 12\-120\-22 (69498) mR^iduM krUraM tathA prAj~naM shUraM chArthavidhAnavit . svakarmaNi niyu~njIta ye chAnye vachanAdhikAH .. 12\-120\-23 (69499) apyadR^iShTAni yuktAni svAnurUpeShu karmasu . sarvAMstAnanuvarteta svarAMstantrIrivAyatAH .. 12\-120\-24 (69500) dharmANAmavirodhena sarveShAM priyamAcharet . mamAyamiti rAjA yaH saparvata ivAchalaH .. 12\-120\-25 (69501) vyavahAraM samAdhAya sUryo rashmInivAyatAn . dharmamevAbhirakSheta kR^itvA tulye priyApriye .. 12\-120\-26 (69502) kulaprakR^itideshAnAM dharmaj~nAnmR^idubhAShiNaH . madhye vayasi nirdoShAnhite yuktA~njitaklamAn .. 12\-120\-27 (69503) alubdhA~nshikShitAndAntAndharmeShu pariniShThitAn . sthApayetsarvakAryeShu rAjA sarvArtharakShiNaH .. 12\-120\-28 (69504) etena cha prakAreNa kR^ityAnAmAgatiM gatim . yuktyA samanutiShThena tuShTashchAraiH puraskR^itaH .. 12\-120\-29 (69505) amoghakrodhaharshasya svayaM kR^ityA.anudarshinAH . Atmapratyayakoshasya vasudaiva vasuMdharA .. 12\-120\-30 (69506) vyaktashchAnugraho yasya yathoktashchApi nigrahaH . guptAtmA guptarAShTrasya sa rAjA rAjadharmavit .. 12\-120\-31 (69507) nityaM rAShTramavekSheta gobhiH sUrya ivAtapan . chArAMshchAnucharAnvidyAttathA buddhyA svayaM charet .. 12\-120\-32 (69508) kAlaprAptamupAdadyAnnArthaM rAjA prasUchayet . ahanyahani saMduhyAnmahIM gAmiva buddhimAn .. 12\-120\-33 (69509) yathAkrameNa puShpebhyashchinoti madhu ShaTpadaH . tathA dravyamupAdAya rAjA kurvIta saMchayam .. 12\-120\-34 (69510) yaddhi guptAvashiShTaM syAttadvittaM dharmakAmayoH . saMchayAnna visargI syAdrAjA shAstravidAtmavAn .. 12\-120\-35 (69511) nArthamalpaM paribhavennAvamanyeta shAtravAn . buddhyA.anubuddhyA chAtmAnaM na chAbuddheShu vishvaset .. 12\-120\-36 (69512) dhR^itirdAkShyaM saMyamo buddhirAtmA dhairyaM shauryaM deshakAlApramAdaH . alpasya vA mahato vA vivR^iddhau dhanasyaitAnyaShTa samiMdhanAni .. 12\-120\-37 (69513) agnistoko vardhate.apyAjyasikto bIjaM chaikaM bahusahasrameti . kShayodayau vipulau sanniyamyau tasmAdalpaM nAvamanyeta vittam .. 12\-120\-38 (69514) bAlo.apyabAlaH sthaviro ripuryaH . sadA pramattaM puruShaM nihanyAt . kAlenAnyastasya mUlaM haret kAlaj~nAnaM pArthivAnA variShTham .. 12\-120\-39 (69515) haretkIrti dharmamasyoparundhyA darthe vighnaM vIryamasyopahanyAt . ripurdveShTA durbalo vA balI vA tasmAchChatrornaiva bibhyedyathAtmA .. 12\-120\-40 (69516) kShayaM shatroH saMchayaM pAlanaM vA ubhAvarthau sahitau dharmakAmau . tatashchAnyanmatimAnsaMdadhIta tasmAdrAjA buddhimantaM shrayeta .. 12\-120\-41 (69517) buddhirdIptA balavantaM hinasti balaM buddhyA pAlyate vardhamAnam . shatrurbuddhyA sIdate pIDyamAno buddhipUrvaM karma yattatprashastam .. 12\-120\-42 (69518) sarvAnkAmAnkAmayAno hi dhIraH satvenAlpenApnute hInadoShaH . yashchAtmAnaM prArthayate.arthyamAnaiH shreyaH pAtraM pUrayate cha nAlpam .. 12\-120\-43 (69519) tasmAdrAjA pragR^ihItaH prajAsu mUlaM lakShmyAH sarvasho hyAdadIta . dIrghaM kAlaM hyapi saMpIDyamAno vyuShyAtsaMpadvyavasAyena shaktyA .. 12\-120\-44 (69520) vidyA tapo vA vipulaM dhanaM vA sarvaM hyetadvyavasAyena shakyam . brahmAyattaM nivasati dehavatsu tasmAdvidyAdvyavasAyaM prabhUtam .. 12\-120\-45 (69521) yatrAsate matimanto manasvinaH shakro viShNuryatra sarasvatI cha . vasanti bhUtAni cha yatra nityaM tasmAdvidvAnnAvamanyeta deham .. 12\-120\-46 (69522) lubdhaM hanyAtsaMpradAnAddhi nityaM lubdhastR^iptiM paravittasya naiti . sarvo lubdhaH sarvaguNopabhogo yo.arthairhIno dharmakAmau jahAti .. 12\-120\-47 (69523) dhanaM bhogaM putradAraM samR^iddhiM sarvaM lubdhaH prArthayate pareShAm . lubdhe doShAH saMbhavantIha sarve tasmAdrAjA na pragR^ihNIt lubdham .. 12\-120\-48 (69524) saMdarshanena puruShaM jaghanyamapi chodayet . ArambhAndviShatAM prAj~naH sarvArthAMshcha prasUdayet .. 12\-120\-49 (69525) dharmAnviteShu vij~nAtA mantraguptiMshcha pANDava . Apto rAjankulInashcha paryApto rAShTrasaMgrahe .. 12\-120\-50 (69526) viviprayuktAnnaradevadharmA nuktAnsamAsena nibodha buddhyA . imAnvidadhyAdanusR^itya yo vai rAjA mahIM pAlayituM sa shaktaH .. 12\-120\-51 (69527) sunItijaM yasya vidhAnajaM sukhaM dharmapraNItaM vidhivatprasiddhyati . na nindyate tasya gatirmahIpate sa vindate rAjyasukhaM hyanuttamam .. 12\-120\-52 (69528) dhanairvishiShTAnmatishIlapUjitA nguNopapannAnyudhi dR^iShTavikramAn . guNeShu yuktAnachirAdivAtmavAM stato.abhisaMdhAya nihanti shAtravAn .. 12\-120\-53 (69529) pashyedupAyAnvividheShu karmasu na chAnupAyena matiM niveshayet . shriyaM vishiShTAM vipulaM yasho dhanaM na doShadarshI puruShaH samashnute .. 12\-120\-54 (69530) prItipravR^ittiM vinivartanaM cha suhR^isu vij~nAya vichArya chobhayoH . yadeva mitraM gurubhAramAvahe ttadeva susnigdhamudAharedbudhaH .. 12\-120\-55 (69531) etAnmayoktAMshchara rAjadharmA nnR^iNAM cha guptau matimAdadhatsva . avApsyase puNyaphalaM sukhena sarvo hi loko nR^ipa dharmamUlaH .. .. 12\-120\-56 (69532) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi viMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 120\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-120\-2 rAjadharmANAM rAjadharmavidAM mataM yadvistareNoktaM tadeva praNeyaM prakarSheNa netuM voDhu shakyaM saMkShiptamityarthaH . praNayaM rAjadharmANAmiti tha. da. pAThaH .. 12\-120\-4 barhANi pakShAn . bhujagAshano mayUraH .. 12\-120\-5 taikShNyaM krUratvam . jihmatvaM koTilyam .. 12\-120\-6 yasmiMnnarthe daNDe.anugrahe vA . rUpamAdisheddarshayet .. 12\-120\-7 sharachChisvI sharatkAlamayUraH .. 12\-120\-8 yukto.avahitaH syAt . varShodakAni vR^iShTyA janitAni mahAnadIjalAni. arthakAmaH shikhAM rAjA kuryAddharmadhvajopamAm iti jha. pAThaH. tatra shikhAM yogyali~NgaM krUratvAdikaM kuryAt prakAshayedityarthaH .. 12\-120\-9 loke chAyavyayau dR^iShTvA vR^ihadvR^ikShamivAsravaditi jha . pAThaH. tatra bR^ihanto vR^ikShA yatra tadvR^ihadvakShaM tAlavanam. Asravat rasaM prasravat. yathA rasagrAhI pradeshavisheShe eva prahR^itya rasaM gR^ihNIti natu kR^itsnavR^ikShachChedenekShukANDAdivattato rasaM jighR^ikShati. evaM prajAnAmAyavyayau j~nAtvA tA jIvayaMstAbhyo dhanarasamAdadyAdityarthaH .. 12\-120\-10 bhaumAni pareShAM sasyAni charaNairashvAdigamanaiH kiran nAshayannityarthaH .. 12\-120\-13 asitagrIvo mayUraH .. 12\-120\-14 chArairdarshitAsu bhUmiShu dhAtrIsauvidallasUpakArAdiShu parairbhediteShu tatAnviShAdInpAshAn .. 12\-120\-15 pAshaj~nAne sati tAM kapaTabhUmiM pratipadyAtmAnaM praNayetprApayettadAnashyedeva . vAshabda evArthe .. 12\-120\-16 sannivAsAndR^iDhamUlAnpakShA namAtyAdIn shUrAMshcha vAsayetsthApayet . barhisamaM mayUratulyaM kAmaM yatheShTaM prashastaM kR^itaM prashastAM kriyAM pakShANAM visphAraNamAcharet. pata~NgaM shalabhasamUho yathA gahaneShu patati gahanaM cha niShpannaM karoti evaM saMbhUya shatrUrAShTre patitavyamityarthaH .. 12\-120\-18 buddhyA AtmanaH saMyamanaM itthameva kartuM yuktaM niyamaM kuryAt . parabuddhyA cha tatraivArthe saMvAditayA tasyArthasya vichAraNaM dR^iDhataro nishchayaH kAryaH. buddhyA shAstrotthadhiyA AtmaguNasya pUrvoktanishchayahetoH prAptirbhavati. etadeva shAstrasya nidarshanaM prayojanaM yatkAryakShodakShamatA buddherityarthaH .. 12\-120\-19 AtmanaH svasya parimarshena sarvato.atItAnAgatavichAreNa buddhiM kAryanishchayaM buddhyA UhApohakaushalarUpayA medhayA vichArayetsAdhakabAdhakabhUmau saMchArayet .. 12\-120\-21 prAj~no buddhyA bR^ihaspatisamo.api san yadi nikR^iShTAM kathAM nirbuddhitvavAdaM prApnuyAttarhi sadyaeva yuktyA svabhAvaM svAsthyaM eShyate . udake prakShiptaM taptAyasaM shaityamiva .. 12\-120\-33 na arthaM prasUchayet arthavR^ittAM na j~nApayet .. 12\-120\-35 saMchayAnna visargI syAt . koshAddhanaM na dadyAdapitUparyAhR^itamevetyarthaH .. 12\-120\-37 AtmA dehaH . deshe kAle vA.apramAda ityekam .. 12\-120\-39 abAlaH ahInaH . anyaH saMpannaH .. 12\-120\-41 dharmakAmau buddhyA saMdadhIta saMdhiM vA kuryAt . anyat vigrahAdikaM kuryAt .. 12\-120\-42 vardhamAnaM kShIyamANam .. 12\-120\-43 alpenApi satvena balena . arthyamAnairyuktam. AtmAnaM prArthayate. lubdho dR^iptashcha bhavatItyarthaH. shreyaH pAtraM na pUrayate tataH shreyo.apasarpatItyarthaH .. 12\-120\-44 pragR^ihItaH srigdhaH . lakShmyAH mUlaM arthaM sarvashaH sarvAbhyaH saMpIDhyamAnaH saMpIDyan .. 12\-120\-45 vyavasa yena udyogena vidyAt labhet .. 12\-120\-46 anudyogena janma na nAshyedityAha yatreti .. 12\-120\-47 samR^iddhiM cha prApyApIti sheShaH . dhanaM utkocharUpam .. 12\-120\-52 vidhAnajaM daivaprAptam .. 12\-120\-53 guNopapannA~nshauryAdiyuktAn . guNeShu saMdhivigrahAdiShu AtmavAnapramattaH .. 12\-120\-54 doShadarshI nirdoShaShvepIti sheShaH .. 12\-120\-55 udAharetprashaMset .. 12\-120\-56 charAnutiShTha . Adadhatsva AdhatsvA. dadha dhAraNe ityasya rUpam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 121 .. shrIH .. 12\.121\. adhyAyaH 121 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati daNDasvarUpAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-121\-0 (69533) yudhiShThira uvAcha. 12\-121\-0x (5666) ayaM pitAmahenokto rAjadharmaH sanAtanaH . kIdR^ishashcha mahAdaNDo daNDe sarvaM pratiShThitam .. 12\-121\-1 (69534) devatAnAmR^iShINAM cha pitR^INAM cha mahAtmanAm . yakSharakShaH pishAchAnAM martyAnAM cha visheShataH .. 12\-121\-2 (69535) sarveShAM prANinAM loke tiryakShvapi nivAsinAm . sarvasyApi mahAtejA daNDaH shreyAniti prabho .. 12\-121\-3 (69536) ityetaduktaM bhavatA daNDe vai sacharAcharam . pashyatAM loka AyattaM sasurAsuramAnuSham . etadichChAmyahaM shrotuM tattvena bharatarShabha .. 12\-121\-4 (69537) ko daNDaH kIdR^isho daNDaH kiMrUpaH kiMparAyaNaH . kimAtmakaH kathaMbhUtaH katimUrtiH kathaM prabhuH .. 12\-121\-5 (69538) jAgarti cha kathaM daNDaH prajAsu vihitAtmakaH . kashcha pUrvAparamidaM jAgarti pratipAlayan .. 12\-121\-6 (69539) kashcha vij~nAyate pUrvaH ko varo daNDasaMj~nitaH . kiMsaMsthashchAbhavaddaNDaH kA chAsya gatiriShyate .. 12\-121\-7 (69540) bhIShma uvAcha. 12\-121\-8x (5667) shR^iNu kauravya yo daNDo vyavahAro yathA cha saH . yasminhi sarvamAyattaM sa dharma iti kevalaH .. 12\-121\-8 (69541) dharmasyArthe mahArAja vyavahAra itIShyate . tasya lopaH kathaM na syAllokeShviha mahAtmanaH .. 12\-121\-9 (69542) ityarthaM vyavAharasya vyavahAratvamiShyate . api chaitatpurA rAjanmanunA proktamAditaH .. 12\-121\-10 (69543) supraNItena daNDena priyApriyasamAtmanA . prajA rakShati yaH samyagdharma eva sa kevalaH .. 12\-121\-11 (69544) yathoktametadvachanaM prAgeva manunA purA . yanmayoktaM vasiShThena brahmaNo vachanaM mahat .. 12\-121\-12 (69545) prAgidaM vachanaM proktamataH prAgvachanaM viduH . vyavahArasya chAkhyAnAdvyavahAra ihochyate .. 12\-121\-13 (69546) daNDAntrivargaH satataM supraNItAtpravartate . daivaM hi paramo daNDo rUpato.agnirivotthitaH .. 12\-121\-14 (69547) nIlotpaladalashyAmashchaturdaMShTrashchaturbhujaH . aShTapAnnaikanayanaH sha~NkukarNordhvaromavAn .. 12\-121\-15 (69548) jaTI dvijihvastAmrAsyo mR^igarAjatanuchChadaH . etadrUpaM bibhartyugraM daNDo nityaM durAsadaH .. 12\-121\-16 (69549) asirdhanurgadA shaktistrishUlaM mudgaraH sharaH . musalaM parashushchakraM prAsadaNDarShTitomarAH .. 12\-121\-17 (69550) sarvapraharaNIyAni yAni yAnIha kAnichit . daNDa eva sa sarvAtmA loke charati mUrtimAn .. 12\-121\-18 (69551) bhindaMshChindanrujankR^intandArayanpATayaMstathA . ghAtayannabhidhAvaMshcha daNDa eva charatyuta .. 12\-121\-19 (69552) asirvishasano dharmastIkShNavarmA durAsadaH . shrIgarbho vijayaH shAstA vyavahAraH prajAgaraH .. 12\-121\-20 (69553) shAstraM brAhmaNamantrAshcha shAstA pravachanaM param . dharmapAlo.akSharo gopaH satyago nityago gR^ihaH .. 12\-121\-21 (69554) asa~Ngo rudratanayo manurjyeShThaH shivaMkaraH . nAmAnyetAni daNDasya kIrtitAni yudhiShThira .. 12\-121\-22 (69555) daNDo hi bhagavAnviShNuryaj~no nArAyaNaH prabhuH . shashvadrupaM mahadbibhranmahAtpuruSha uchyate .. 12\-121\-23 (69556) tathoktA brahmakanyeti lakShmIrnItiH sarasvatI . daNDanItirjagaddhAtrI daNDo hi bahuvigrahaH .. 12\-121\-24 (69557) arthAnarthau sukhaM duHkhaM dharmAdharmau balAbale . daurbhAgyaM bhAgadheyaM cha puNyApuNye guNAguNau .. 12\-121\-25 (69558) kAmAkAmAvR^iturmAsaH sharvarI divasaH kShaNaH . apramAdaH pramAdashcha harShashokau shamo damaH .. 12\-121\-26 (69559) daivaM puruShakArashcha mokShAmokShau bhayAbhaye . hiMsAhiMse tapo yaj~naH saMyamo.atha viShAmR^ite .. 12\-121\-27 (69560) antashchAdishcha madhyaM cha kR^itAnAM cha prapa~nchanam . madaH pramodo darpashcha dambho dhairyaM nayAnayau .. 12\-121\-28 (69561) ashaktiH shaktirityevaM mAnastambhau vyayAvyayau . vinayashcha visargashcha kAlAkAlau cha kaurava .. 12\-121\-29 (69562) anR^itaM chAj~natA satyaM shraddhAshraddhe tathaiva cha . klIbatA vyavasAyashcha lAbhAlAbhau jayAjayau .. 12\-121\-30 (69563) tIkShNatA mR^idutAtyugramAgamAnAgamau tathA . virodhashchAvirodhashcha kAryAkArye balAbale .. 12\-121\-31 (69564) asUyA chAnasUyA cha dharmAdharmau tathaiva cha . apatrapAnapatrape hrIshcha saMpadvipachcha ha .. 12\-121\-32 (69565) tejaH karmANi pANDityaM vAkshaktirbuddhitatvatA . evaM daNDasya loke.asmi~njAgarti bahurUpatA .. 12\-121\-33 (69566) na syAdyadIha daNDo vai pramatheyuH parasparam . bhayAddaNDasya nAnyonyaM ghnanti chaiva yudhiShThira .. 12\-121\-34 (69567) daNDena rakShyamANA hi rAjannaharahaH prajAH . rAjAnaM vardhayantIha tasmAddaNDaH parAyaNam .. 12\-121\-35 (69568) vyavasthApayate nityamimaM lokaM nareshvara . satye vyavasthito dharmo brAhmaNeShvavatiShThate .. 12\-121\-36 (69569) dharmayuktA dvijashreShThA devayuktA bhavanti cha . babhUva yaj~no devebhyo yaj~naH prINAti devatAH .. 12\-121\-37 (69570) prItAshcha devatA lokamindre pratidadatyuta . atraM dadAti shakrashchApyanugR^ihNannimAH prajAH .. 12\-121\-38 (69571) prANAshcha sarvabhUtAnAM nityamanne pratiShThitAH . tasmAtprajAH pratiShThante daNDo jAgarti tAsu cha .. 12\-121\-39 (69572) evaMpnayojanashchaiva daNDaH kShatriyatAM gataH . rakShaprajAH sa jAgarti nityaM svavahitokSharaH .. 12\-121\-40 (69573) IshvaraH puruShaH prANaH satvaM vR^ittaM prajApatiH . bhUtAtmA jIva ityevaM nAmabhiH prochyate.aShTabhiH .. 12\-121\-41 (69574) adadaddaNDamevAsmai dhR^itamaishvaryameva cha . bale nayashcha saMyuktaH sadA pa~nchavidhAtmakaH .. 12\-121\-42 (69575) kulaM bahudhanAmAtyAH praj~nA proktA balAni tu . AhAryamaShTakairdravyairbalamanyadyudhiShThira .. 12\-121\-43 (69576) hastino.ashvA rathAH pattirnAvo viShTistathaiva cha . deshikAshchAdikAshchaiva tadaShTA~NgaM balaM smR^itam .. 12\-121\-44 (69577) atha chA~Ngasya yuktasya rathino hastiyAyinaH . ashvArohAH padAtAshcha mantriNo rasadAshcha ye .. 12\-121\-45 (69578) bhikShukAH prADvivAkAshcha mauhUrtA daivachintakAH . kosho mitrANi dhAnyaM cha sarvopakaraNAni cha .. 12\-121\-46 (69579) saptaprakR^iti chAShTA~NgaM sharIramiha taM viduH . rAjyasya daNDamevA~NgaM daNDaH prabhava eva cha .. 12\-121\-47 (69580) IshvareNa prasannena kAraNAtkShatriyasya cha . daNDo dattaH sadA goptA daNDo hIdaM sanAtanam .. 12\-121\-48 (69581) rAjA pUjyatamo nAnyo yathA dharmaH pradarshitaH . brahmaNA lokarakShArthaM svadharmasthApanAya cha .. 12\-121\-49 (69582) bhartR^ipratyaya utpanno vyavahArastathAvidhaH . tasyAdya sahito dR^iShTo bhartR^ipratyayalakShaNaH .. 12\-121\-50 (69583) vyavahArastu vedAtmA vedapratyaya uchyate . maulashcha narashArdUla shAstroktashcha tathA.aparaH .. 12\-121\-51 (69584) ukto yashchApi daNDo.asau bhartR^ipratyayalakShaNaH . j~neyo naH sa narendrastho daNDaH pratyaya eva cha .. 12\-121\-52 (69585) daNDapratyayadR^iShTo.api vyavahArAtmakaH smR^itaH . vyavahAraH smR^ito yashcha sa vedaviShayAtmakaH .. 12\-121\-53 (69586) yashcha vedaprasUtAtmA sa dharmo guNadarshanaH . dharmapratyaya uddiShTo yashcha dharmaH kR^itAtmabhiH .. 12\-121\-54 (69587) vyavahAraH prajAgoptA brahmadR^iShTo yudhiShThira . trIndhArayati lokAnvai satyAtmA bhUtivardhanaH .. 12\-121\-55 (69588) yashcha daNDaH sa dR^iShTo no vyavahAraH sanAtanaH . vyavahArashcha dR^iShTo yaH sa veda iti naH shrutiH .. 12\-121\-56 (69589) yashcha vedaH sa vai dharmo yashcha dharmaH sa satpathaH . brahmA pitAmahaH pUrvaM bhagavAMshcha prajApatiH .. 12\-121\-57 (69590) lokAnAM sa hi sarveShAM sasurAsurarakShasAm . sa manuShyoragavatAM kartA chaiva sa bhUtakR^it .. 12\-121\-58 (69591) tato no vyavahAro.ayaM bhartR^ipratyayalakShaNaH . tasmAdidamavochAma vyavahAranidarshanam .. 12\-121\-59 (69592) mAtA pitA cha bhrAtA cha bhAryA chaiva purohitaH . nAdaNDyo vidyate rAj~no yaH svadharmeNa tiShThati .. .. 12\-121\-60 (69593) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 121\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-121\-11 prajArakShakatvAdvyavahAra eva dharmapadavAchyo.apItyAha supraNIteneti .. 12\-121\-12 brahmaNaeva vachanaM manumukhAchChrutamityarthaH .. 12\-121\-13 daNDaeva uktavachanAddharmashabdena vyavahArashabdena chochyata ityarthaH . prAgvachanaM dharmavachanam .. 12\-121\-16 evaM vyavahArarUpiNo daNDasya rUpamuktvA dharmAkhyadaNDarUpamAha . tAmrAsyo mR^igarAjatanuchChada iti. tAmro vahnirevAhanavanIyAdirAsyaM yasya sa tathA. mR^igarAjaH kR^iShNamR^igastatsaMbandhicharma tanuchChadaH sharIrAchChAdakaM prAvaraNamasya. etena dIkShApradhAno yaj~na uktaH. etachcha sarveShAM dAnopavAsahomAdInAmupalakShaNam .. 12\-121\-23 mukhyaM daNDasya rUpamAha daNDo hIti .. 12\-121\-24 tatpatnyA rUpamAha tatheti . daNDena sahitA nItirdaNDanItiH .. 12\-121\-25 kiMparAyaNamityasyottaraM arthAnarthAvityAdi .. 12\-121\-36 kimAtmakaH kathaMbhUtaH kathaMmUrtiritiprashnatrayasyottaramAha vyavasthApayata_iti . lokapAlanAtmakaH satyapakShapAtI brAhmaNamUrtisvarUpa ityarthaH .. 12\-121\-37 daNDasya brAhmaNabhUrtitvaM vivR^iNvan kathaM jAgarti ityasyottaramAha dharmayuktA ityAdinA . brAhmaNamUrtirdaNDo yaj~nAdidvArAnnasR^iShTihetutayA bhUtAni pAlayan jAgartIti shlokatrayArthaH .. 12\-121\-42 adadadIshvara iti sheShaH . asmai rAj~ne. daNDaM daNDanItim. ataevAyaM balena saMyuktaH pa~nchavidha AtmA yasya sa tathA. dharmavyavahAradaNDeshvarajIvarUpeNa pa~nchaprakArAtmako rAjA. balaM nathaishcha saMyuktaM sadA pa~nchavidhAtmakamiti tha. da. pAThaH .. 12\-121\-43 bahudhanasahitA amAtyA bahudhanAmAtyAH . balAni tu tejaojaH saha AkhyAni dehendriyabuddhisamArthyAni. aShTakairaShTasaMkhyAkairanantarashloke vakShyamANairhastyAdibhirAhAryamArjanIyam. anyadvalaM koshavR^iddhirUpam .. 12\-121\-45 a~Ngasya sainyasya yuktasya sannaddhasya rathAdikaM sharIraM viduriti tR^itIyenAnvayaH . rasadAH vaidyAH. 12\-121\-46 prADvivAkAH vivadamAnayordvayoH pravR^ittinimittavettAraH. . 12\-121\-47 daNDaM sainyam . daNDaH prasiddhaH .. 12\-121\-48 daNDo daNDAdInam .. 12\-121\-50 bhartR^ipratyayaH bhartArau dvau vivadamAnau pratyayaH kAraNaM yasya sa tathA vAdiprativAdibhyAM pravartito vyavahAraH . tayoranyatarasya pratyayo.abhyupagamo lakShaNaM yasya sa bhartR^ipratyayalakShaNaH. anyataraparAjayAdityarthaH. sahito hitamiShTaM tena yuktaH sahitaH. anyatarajayAvaha ityarthaH .. 12\-121\-51 vedAtmA vedokto doShaH pAradAryAdistannivR^ittyarthaM pariShadaM pratigatashchettatra prAyashchittAtmako vedahetuka eva daNDaH . maulaH kulAchAraprayukto yo vyavahArastatrApi shAstrokto daNDaH. tathAcha shAstravidAmanukramaNaM dharmaj~nAnAM samayaH pramANaM vedAshcheti .. 12\-121\-52 teShAM trayANAM daNDAnAM madhye AdyaH kShatriyAdhIna ityAha . ukta iti. naH asmAbhiH kShatriyairdaNDo.api j~neyaH tatra pratyayo.api j~neyaH .. 12\-121\-53 asyApi vedamUlatvamAha daNDa iti . vividho.avahAraH anyonyaM parapakShakShepeNa svapakShasAdhanaM vyavahArastadAtmako nyAyaH sa yadyapi daNDaH pratyayadR^iShTastathApi sa vyavahArapadArtho manvAdibhiH smR^ito.asti. ataH so.api vaidikapraNItatvAdvedaviShayAtmako vedArthagocharo.astItyarthaH .. 12\-121\-54 uddiShTo mama pAradAryajenAdharmeNa dharmalopo mAbhUditi pashchAttApavatyuddiShTaH prAyashchittarUpo daNDo dharma evetyarthaH .. 12\-121\-60 yo rAjA svadharmeNa tiShThati tasya rAj~na iti saMbandhaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 122 .. shrIH .. 12\.122\. adhyAyaH 122 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vasuhomamAndhAtR^isaMvAdAnuvAdapUrvakaM daNDotpattyAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-122\-0 (69594) bhIShma uvAcha. 12\-122\-0x (5668) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . a~NgeShu rAjA dyutimAnvasuhoma iti shrutaH .. 12\-122\-1 (69595) sa rAjA dharmavinnityaM saha patnyA mahAtapAH . mu~njapR^iShThaM jagAmAtha devarShigaNasevitam. 12\-122\-2 (69596) tatra shR^i~Nge himavato vasatiM samupAgamat . yatra mu~njavaTe rAmo jaTAharaNamAdishat .. 12\-122\-3 (69597) tadAdi cha mahAprAj~naH R^iShibhiH saMshitavrataiH . mu~njapR^iShTha iti proktaH sa desho rudrasevitaH .. 12\-122\-4 (69598) sa tatra bahubhiryuktastadA shrutimayairguNaiH . brAhmaNAnAmanumato devarShisadR^isho.abhavat .. 12\-122\-5 (69599) taM kadAchidadInAtmA sakhA shakrasya mAnitaH . abhyagachChanmahIpAlo mAndhAtA shatrukarshanaH .. 12\-122\-6 (69600) sopasR^itya tu mAndhAtA vasuhomaM narAdhipam . dR^iShTvA prakR^iShTatapasaM vinayenopatiShThate .. 12\-122\-7 (69601) vasuhomo.api rAj~no vai gAmardhyaM cha nyavedayat . saptA~Ngasya tu rAjyasya paprachCha kushalAvyayau .. 12\-122\-8 (69602) sadbhirAcharitaM pUrvaM yathAvadanuyAyinam . abravIdvasuhomastaM rAjankiM karavANi te .. 12\-122\-9 (69603) so.abravItparamaprIto mAndhAtA rAjasattamaH . vasuhomaM mahAprAj~namAsInaM kurunandana .. 12\-122\-10 (69604) bR^ihaspatermataM rAjannaghItaM sakalaM tvayA . tathaivaushanasaM shAstraM vij~nAtaM te narottama .. 12\-122\-11 (69605) tadahaM shrotumichChAmi daNDa utpadyate katham . kiM vA.asya pUrvaM jAgarti kiM vA paramamuchyate .. 12\-122\-12 (69606) kathaM kShatriyasaMsthashcha daNDaH saMpratyavasthitaH . brUhi me tadyathAtatvaM dadAmyAchAryavetanam .. 12\-122\-13 (69607) vasuhoma uvAcha. 12\-122\-14x (5669) shR^iNu rAjanyathA daNDaH saMbhUto lokasaMgrahaH . prajAvinayarakShArthaM dharmasyAtmA sanAtanaH .. 12\-122\-14 (69608) brahmA yiyakShurbhagavAnsarvalokapitAmahaH . R^itvijaM nAtmanastulyaM dadarsheti hi naH shrutam .. 12\-122\-15 (69609) sa garbhaM bhagavAndevo bahuvarShANyadhArayat . atha pUrNe sahasre tu sa garbhaH kShuvato.apatat .. 12\-122\-16 (69610) sa kShupo nAma saMbhUtaH prajApatirariMdam . R^itvigAsInmahArAja yaj~ne tasya mahAtmanaH .. 12\-122\-17 (69611) tasminpravR^itte satre tu brahmaNaH pArthivarShabha . iShTarUpaprachAratvAddaNDaH so.antarhito.abhavat .. 12\-122\-18 (69612) tasminnantarhite chApi prajAnAM saMkaro.abhavat . naiva kAryaM na vA kAryaM bhojyAbhojyaM na vidyate .. 12\-122\-19 (69613) peyApeye kutaH siddhirhisanti cha parasparam . gamyAgamyaM tadA nAsItsvaM parasvaM cha vai samam .. 12\-122\-20 (69614) parasparaM vilumpanti sArameyA yathA.a.amiSham . abalAnbalino jaghnurnirmaryAdaM pravartate .. 12\-122\-21 (69615) tataH pitAmaho viShNuM bhagavantaM sanAtanam . saMpUjya varadaM devaM mahAdevamathAbravIt .. 12\-122\-22 (69616) atra tvamanukampAM vai kartumarhasi sha~Nkara . ayaM viShNuH sakhA tubhyaM dharmasya parirakShaNe .. 12\-122\-23 (69617) `tvaM hi sarvavidhAnaj~naH satvAnAM tvaM gatiH parA.' saMkaro na bhavedatra yathA tadvai vidhIyatAm .. 12\-122\-24 (69618) tataH sa bhagavAndhyAtvA tadA shUlavarAyudhaH . ` devadevo mahAdevaH kAraNaM jagataH param .. 12\-122\-25 (69619) brahmaviShNvindrasahitaH sarvaishcha sasurAsuraiH . lokasandhAraNArthaM cha lokasaMkaranAshanam.' AtmAnamAtmAnA daNDaM sasR^ije devasattamaH .. 12\-122\-26 (69620) tasmAchcha dharmacharaNAnnItiM devIM sarasvatIm . asR^ijaddaNDanItiM vai triShu lokeShu vishrutAm .. 12\-122\-27 (69621) `yathA.asau nIyate daNDaH satataM pApakAriShu . daNDasya nayanAtsA hi daNDanItirihochyate ..' 12\-122\-28 (69622) bhUyaH sa bhagavAndhyAtvA chiraM shUlagharaH prabhuH . `asR^ijatsarvashAstrANi mahAdevo maheshvaraH .. 12\-122\-29 (69623) daNDanIteH prayogArthaM pramANAni cha sarvashaH . vidyAshchatasraH kUTasthAstAsAM bhedavikalpanAH .. 12\-122\-30 (69624) a~NgAni vedAshchatvAro mImAMsA nyAyavistaraH . purANaM dharmashAstraM cha vidyA hyetAshchaturdasha .. 12\-122\-31 (69625) Ayurvedo dhanurvedo gAndharvashcheti te trayaH . arthashAstraM chaturthaM tu vidyA hyaShTAdashaiva tu .. 12\-122\-32 (69626) dasha chAShTau cha vikhyAtA etA dharmasya saMhitAH . etAsAmeva vidyAnAM vyAsamAha maheshvaraH .. 12\-122\-33 (69627) shatAni trINi shAstrANAM mahAtantrANi saptatim . vyAsa eva tu vidyAnAM mahAdevena kIrtitaH .. 12\-122\-34 (69628) tantraM pAshupataM nAma pa~ncharAtraM cha vishrutam . yogashAstraM cha sA~NkhyaM cha tantraM lokAyataM tathA .. 12\-122\-35 (69629) tantraM brahmatulA nAma tarkavidyA divaukasAm . sukhaduHkhArthajij~nAsA kAraNaM cheti vishrutam .. 12\-122\-36 (69630) tarkavidyAstathA chAShTau sa chokto nyAyavistaraH . dasha chAShTau cha vij~neyAH paurANA yaj~nasaMhitAH .. 12\-122\-37 (69631) purANAshcha praNItAshcha tAvadeveha saMhitAH . dharmashAstrANi tadvachcha ekArthAni cha nAnyathA .. 12\-122\-38 (69632) ekArthAni purANAni vedAshchaikAryasaMhitAH . nAnArthAni cha sarvANi tataH shAstrANi shaMkaraH .. 12\-122\-39 (69633) provAcha bhagavAndevaH kAlaj~nAnAni yAni cha . chatuHShaShTipramANAni AyurvedaM cha sottaram .. 12\-122\-40 (69634) aShTAdashavikalpAM tAM daNDanItiM cha shAshvatIm . gAndharvamitihAsaM cha nAnAvistaramuktavAn .. 12\-122\-41 (69635) ityetAH shaMkaraproktA vidyAH shabdArthasaMhitAH . punarbhedasahasraM tu tAsAmeva tu vistaraH .. 12\-122\-42 (69636) R^iShibhirdevagandharvaiH savikalpaH savistaraH . shashvadabhyasyate loke veda eva tu sarvashaH .. 12\-122\-43 (69637) vedAshchatasraH saMkShiptA vedavAdAshcha te smR^itAH . etAsAM pArago yashcha sa chokto vedapAragaH .. 12\-122\-44 (69638) vedAnAM pArago rudro viShNurindro bR^ihaspatiH . shakraH svAyaMbhuvashchaiva manuH paramadharmavit .. 12\-122\-45 (69639) brahmA cha paramo devaH sadA sarvaiH surAsuraiH . sarvasyAnugrahAchchaiva vyAso vai vedapAragaH .. 12\-122\-46 (69640) bhIShma uvAcha. 12\-122\-47x (5670) ahaM shAntanavo bhIShmaH prasAdAnmAdhavasya cha . shaMkarasya prasAdAchcha brahmaNashcha kurUdvaha . vedapAraga ityukto yAj~navalkyashcha sarvashaH .. 12\-122\-47 (69641) kalpekalpe mahAbhAgairR^iShibhistattvadarshibhiH . R^iShiputrairR^iShigaNairbhidyante mishrakairapi .. 12\-122\-48 (69642) shivena brahmaNA chaiva viShNunA cha vikalpitAH . Adikalpe punashchaiva bhidyante sAdhubhiH punaH .. 12\-122\-49 (69643) idAnImapi vidvadbhirbhidyante cha vikalpakaiH . pUrvajanmAnusAreNa bahudheyaM sarasvatI .. 12\-122\-50 (69644) bhUyaH sa bhagavAndhyAtvA chiraM shUlavarAyudhaH.' tasyatasya nikAyasya chakAraikaikamIshvaram .. 12\-122\-51 (69645) devAnAmIshvaraM chakre daivaM dashashatekShaNam . yamaM vaivasvataM chApi pitR^INAmakarotpatim .. 12\-122\-52 (69646) apAM rAjye surANAM cha vidadhe varuNaM prabhum . dhanAnAM rAkShasAnAM cha kuveramapi cheshvaram .. 12\-122\-53 (69647) parvatAnAM patiM meruM saritAM cha mahodadhim . mR^ityuM prANeshvaramatho tejasAM cha hutAshanam .. 12\-122\-54 (69648) rudrANAmapi cheshAnaM goptAraM vidadhe prabhuH . mahAtmAnaM mahAdevaM vishAlAkShaM sanAtanam .. 12\-122\-55 (69649) `dasha chaikashcha ye rudrAstasyaite mUrtisaMbhavAH . nAnArUpadharo devaH sa eva bhagavA~nshivaH ..' 12\-122\-56 (69650) vasiShThamIshaM viprANAM vasUnAM jAtavedasam . tejasAM bhAskaraM chakre nakShatrANAM nishAkaram .. 12\-122\-57 (69651) vIrudhAM vasumantaM cha bhUtAnAM cha prabhuM varam . kumAraM dvAdashabhujaM skandaM rAjAnamAdishat .. 12\-122\-58 (69652) kAlaM sarveshamakarotsaMhAravinayAtmakam . mR^ityoshchaturvibhAgasya duHkhasya cha sukhasya cha .. 12\-122\-59 (69653) Ishvaro devadevastu rAjarAjo narAdhipaH . sarveShAmeva rudrANAM shUlapANiriti shrutiH .. 12\-122\-60 (69654) `IshvarashchetanaH kartA puruShaH kAraNaM shivaH . viShNurbrahmA shashI sUryaH shakro devAshcha sAnvayAH .. 12\-122\-61 (69655) sR^ijate grasate chaitattamobhUtamidaM yathA . apraj~nAtaM jagatsarvaM yadA hyeko maheshvaraH .. ' 12\-122\-62 (69656) tamenaM brahmaNaH putramanujAtaM kShupaM dadau . prajAnAmadhipaM shreShThaM sarvadharmabhR^itAmapi .. 12\-122\-63 (69657) mahAdevastatastasminvR^itte yaj~ne samAhitaH . daNDaM dharmasya goptAraM viShNave satkR^itaM dadau .. 12\-122\-64 (69658) viShNura~Ngirase prAdAda~NgirA munisattamaH . prAdAdindramarIchibhyA marIchirbhR^igave dadau .. 12\-122\-65 (69659) bhR^igurdadAvR^iShibhyastu daNDaM dharmasamAhitam . R^iShayo lokapAlebhyo lokapAlAH kShupAya cha .. 12\-122\-66 (69660) kShupastu manave prAdAdAdityatanayAya cha . putrebhyaH shrAddhadevastu sUkShmadharmArthakAraNAt .. 12\-122\-67 (69661) vibhajya daNDaH kartavyo daNDe tu nayamichChatA . durvAchA nigraho daNDo hiraNyaM bAhyataH kriyA .. 12\-122\-68 (69662) vya~NgatvaM cha sharIrasya vadho vA.analpakAraNAt . sharIrapIDA kAryA tu svadeshAchcha vivAsanam .. 12\-122\-69 (69663) taM dadau sUryaputrAya manave rakShaNAtmakam . AnupUrvyAchcha daNDo.ayaM prajA jAgarti pAlayan .. 12\-122\-70 (69664) indro jAgarti bhagavAnindrAdagnirvibhAvasuH . agnerjAgarti varuNo varuNAchcha prajApatiH .. 12\-122\-71 (69665) prajApatestato dharmo jAgarti vinayAtmakaH . dharmAchcha brahmaNaH putro vyavasAyaH sanAtanaH .. 12\-122\-72 (69666) vyavasAyAttatastejo jAgarti paripAlayat . oShadhyastejasastasmAdoShadhIbhyashcha parvatAH .. 12\-122\-73 (69667) parvatebhyashcha jAgarti raso rasaguNAttathA . jAgarti nirR^itirdevI jyotIMShi nirR^itImanu .. 12\-122\-74 (69668) vedAH pratiShThA jyotirbhyastato hayashirAH prabhuH . brahmA pitAmahastasmAjjAgarti prabhuravyayaH .. 12\-122\-75 (69669) pitAmahAnmahAdevo jAgarti bhagavA~nshivaH . vishvedevAH shivAchchApi vishvebhya R^iShayastathA .. 12\-122\-76 (69670) R^iShibhyo bhagavAnsomaH somAddevAH sanAtanAH . devebhyo brAhmaNA loke jAgratItyupadhAraya .. 12\-122\-77 (69671) brAhmaNebhyashcha rAjanyA lokAnrakShanti dharmatAH . sthAvaraM ja~NgamaM chaiva kShatriyebhyaH sanAtanam .. 12\-122\-78 (69672) prajA jAgrati loke.asmindaNDo jAgarti tAsu cha . sarvasaMkShepako daNDaH pitAmahasutaH prabhuH .. 12\-122\-79 (69673) jAgarti kAlaH pUrvaM cha madhye chAnte cha bhArata . IshaH sarvasya kAlo hi mahAdevaH prajApatiH .. 12\-122\-80 (69674) devadevaH shivaH sarvo jAgarti satataM prabhuH . kapardI shaMkaro rudro bhavaH sthANurumApatiH .. 12\-122\-81 (69675) ityeSha daNDo vyAkhyAtastathauShadhyastathApare . bhUmipAlo yathAnyAyaM vartetAnena dharmavit .. 12\-122\-82 (69676) bhIShma uvAcha. 12\-122\-83x (5671) itIdaM vasuhomasya yo.a.atmavA~nshR^iNuyAnmatam . shrutvA samyakpravarteta sa lokAnApnuyAnnR^ipaH .. 12\-122\-83 (69677) iti te sarvamAkhyAtaM yo daNDo manujarShabha . niyantA sarvalokasya dharmAkrAntasya bhArata .. 12\-122\-84 (69678) `vasuhomAchChrutaM rAj~nA mAndhAtrA bhUbhR^itA purA . mayApi kathitaM rAjannAkhyAnaM prathitaM mayA ..' .. 12\-122\-85 (69679) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvAviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 122\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-122\-1 atra daNDotpattau viShaye .. 12\-122\-13 AchAryavetanaM gurudakShiNAm .. 12\-122\-15 yiyakShuryaShTumichChuH .. 12\-122\-16 sagarbhaM shirasA devaH iti jha . pAThaH. kShuvataH kShutavataH .. 12\-122\-18 aShTaM rUpaM dIkShAparigrahaH prajAniyantA dIkShAM praviShTa iti niyamanarUpo daNDo.antarhito.abhavadityarthaH .. 12\-122\-59 kartumarhasi keshava iti jha . pAThaH. vinayo vivR^iddhiH. chatvAro vibhAgA yasya tasya shastraM shatruryamaH karma cha. rogo.apathyAshanaprayojako rAgo yamaH karma cheti vA .. 12\-122\-68 vibhajya nyAyaM nyAyAbhAsaM cha vivichya . duShTanigraha eva daNDasya mukhyaM prayojanam. hiraNyAdigrahaNaM tu lokAnAM bibhIShikArthaM natu kosha vR^iddhyarthamityarthaH .. 12\-122\-69 vivAsanaM svadeshAddUrIkaraNAm .. 12\-122\-73 oShadhIbhyashcha pAdapAH iti Ta . pAThaH .. 12\-122\-74 pAdapebhyashcha jAgarti iti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 123 .. shrIH .. 12\.123\. adhyAyaH 123 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dharmAdinirUpaNapUrvakaM kAmandAriShTasaMvAdAnuvAdena dharmatyAginaH prAyashchittaprakArAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-123\-0 (69680) yudhiShThira uvAcha. 12\-123\-0x (5672) tAta dharmArthakAmAnAM shrotumichChAmi nishchayam . lokayAtrA hi kArtsnyena triShveteShu pratiShThitA .. 12\-123\-1 (69681) dharmArthakAmAH kiMmUlAH prabhavaH pralayashcha kaH . anyonyaM chAnuShajjante vartante cha pR^ithakpR^ithak .. 12\-123\-2 (69682) bhIShma uvAcha. 12\-123\-3x (5673) ya ete syuH sumanaso lokasaMsthArthanishchaye . kAmaprabhavasaMsthAsu sajjante cha trayastadA .. 12\-123\-3 (69683) dharmamUlo.artha ityuktaH kAmo.arthaphalamuchyate . saMkalpamUlAste sarve saMkalpo viShayAtmakaH .. 12\-123\-4 (69684) viShayAshchaiva kArtsnyena sarva AhArasiddhaye . mUlametantrivargasya nivR^ittirmokSha uchyate .. 12\-123\-5 (69685) dharmaH sharIrasaMguptirdharmArthashchArtha iShyate . kAmo ratiphalashchAtra sarve ratiphalAH smR^itAH .. 12\-123\-6 (69686) sannikR^iShTAMshcharedetAnna chaitAnmanasA tyajet . vimuktastapasA sarvAndharmAdInkAmanaiShThikAn .. 12\-123\-7 (69687) shreShThabuddhistrivargasya udayaM prApnuyAtkShaNAt . [karmaNA buddhipUrveNa bhavatyartho na vA punaH ..] 12\-123\-8 (69688) arthArthamanyadbhavati viparItamathAparam . anarthArthamavApyArthamanyatrAdyopakArakam.] buddhyA buddha ihArthena tadahnA tu nikR^iShTayA .. 12\-123\-9 (69689) apadhyAnamalo dharmo malo.arthasya nigUhanam . saMpramohamalaH kAmo bhUyastadguNavardhitaH .. 12\-123\-10 (69690) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . ariShTasya cha saMvAdaM kAmandasya cha bhArata .. 12\-123\-11 (69691) kAmandamR^iShimAsInamabhivAdya narAdhipaH . A~NgoriShTho.atha paprachCha kR^itvA samayamavyayam .. 12\-123\-12 (69692) yaH pApaM kurute rAjA kAmamohabalAtkR^itaH . pratyAsannasya tasyarShe kiM syAtpApapraNAshanam .. 12\-123\-13 (69693) adharmaM dharma iti cha yo mohAdAcharennaraH . taM chApi prathitaM loke kathaM rAjA nivartayet .. 12\-123\-14 (69694) kAmanda uvAcha. 12\-123\-15x (5674) yo dharmArthau parityajya kAmamevAnuvartate . sa dharmArthaparityAgAtpraj~nAnAshamihArchChati .. 12\-123\-15 (69695) praj~nAnAshAtmako mohastathA dharmArthanAshakaH . tasmAnnAstikatA chaiva durAchArashcha jAyate .. 12\-123\-16 (69696) durAchArAnyadA rAjA praduShTAnna niyachChati . tasmAdudvijate lokaH sarpAdveshmagatAdiva .. 12\-123\-17 (69697) taM prajA nAnurajyante na viprA na cha sAdhavaH . tataH saMkShayamApnoti tathA vadhyatvameva cha .. 12\-123\-18 (69698) apadhvastastvavamato duHkhaM jIvati jIvitam . jIvate yadapadhvastaH shuddhaM maraNameva tat .. 12\-123\-19 (69699) atraitadAhurAchAryAH pApasya parivartanam . sevitavyA trayI vidyA satkAro brAhmaNeShu cha .. 12\-123\-20 (69700) mahAmanA bhaveddharme vivahechcha mahAkule . brAhmaNAMshchApi seveta kShamAyuktAnmanasvinaH .. 12\-123\-21 (69701) japedudakashIlaH syAtsumukho na cha nAstikaH . dharmAnvitAnsaMpravishedbahiH plutyaiva duShkR^itam .. 12\-123\-22 (69702) prasAdayenmadhurayA vAchA vA.apyatha karmaNA . ityastIti vadennityaM pareShAM kIrtayanguNAn .. 12\-123\-23 (69703) apApo hyevamAchAraH kShipraM bahumato bhavet . pApAnyapi hi kR^ichChrANi shamayennAtra saMshayaH .. 12\-123\-24 (69704) guravo hi paraM dharmaM yaM brUyustaM tathA kuru . gurUNAM hi prasAdAdvai shreyaH paramavApsyasi .. .. 12\-123\-25 (69705) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi trayoviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 123\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-123\-2 kiMmUlAH kimuddishya kriyanta ityarthaH . prabhavatyasmAditi prabhavaH. kimeShAmutpattisthAnam. teShAM sAhityaM kathaM pR^ithakpR^ithakavacha kathamiti chatvAraH prashnAH .. 12\-123\-3 sUchIkaTAhanyAyena dharmArthakAmAnAM sAhityamAha ya iti . te dharmArthakAmAstrayo.api sajjante yugapadutpadyante .. 12\-123\-7 svargAdikaM bAhyaM phalaM viprakR^iShTaM tadarthA ete viprakR^iShTAH . Atmaj~nAnarUpaM phalaM tu sannikR^iShTaM tadarthA ete sannikR^iShTAstAMshcharet seveta. dharmashchittashuddhyartho.artho niShkAmakarmArthaH kAmo dehadhAraNamAtrArthaH ityevamete sevyA ityarthaH. dharmAdInkAmanaiShThikAnkAmAntAndharmArthakAmAnsarvAnapi manasApi na tyajetkimuta svarUpeNa na tyajedityarthaH. kathaM tarhyetAMstyajedityAha tapasA vimukta iti. vichAreNaiva tebhyo vimukto bhavet. sa~NgaphalatyAgapUrvakaM dharmAdInanutiShThediti bhAvaH .. 12\-123\-8 asmAtkarmaNa idaM phalaM prApsye iti buddhipUrvaM kR^itenApi karmaNArthaH kadAchidbhavati kadAchinneti vyabhichAraH .. 12\-123\-9 arthArthaM dharmAdapi anyat sevAkR^iShyAdikaM bhavatIti na dharmaikalabhyo.arthaM ityarthArthaM dharmo na kAryaH . pratyuta viparItamapi aparaM matamasti kechiddhaThenaivArtho bhavati svabhAvena vA daivena veti manyata iti tadarthamalaM dharmeNetyarthaH. evaM dharmasyArthahetutvaM dUrIkR^ityArthasyApi dharmahetutvaM dUShayati. arthamavApyA.api jagadanarthArthamapAyArthaM bhavati. tathAhi dhanamattaH sarvaM pApaM karotIti nArthena dharmotpattirnityAsti. arthaM vinApi dharmotpattirastItyAhAnyatrAdyopakArakam. svArthe tral. anyatrAnyadevopavAsavratAdikaM Adyasya dharmasyopakArakaM vardhakaM bhavati .. 12\-123\-10 apadhyAnaM phalAbhisandhiH . nigUhanaM dAnabhogayorapratipAdanam .. 12\-123\-13 pratyAsannasya pashchAttaptasya .. 12\-123\-20 evaM ninditasya kartavyamAha atreti .. 12\-123\-23 tavAsmIti vadennityaM iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 124 .. shrIH .. 12\.124\. adhyAyaH 124 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati duryodhanAya dhR^itarAShTraproktendraprahlAdakathAnuvAdapUrvakaM shIlasya dharmAdikAraNatvapratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-124\-0 (69706) yudhiShThira uvAcha. 12\-124\-0x (5675) ime janA manuShyendra prashaMsanti sadA bhuvi . dharmasya shIlamevAdau tato me saMshayo mahAn .. 12\-124\-1 (69707) yadi tachChakyamasmAbhirj~nAtuM dharmabhUtAM vara . shrotumichChAmi tatsarvaM yathaitadupalabhyate .. 12\-124\-2 (69708) kathaM tatprApyate shIlaM shrotumichChAmi bhArata . kiMlakShaNaM cha tatproktaM brUhi me vadatAM vara .. 12\-124\-3 (69709) bhIShma uvAcha. 12\-124\-4x (5676) purA duryodhaneneha dhR^itarAShTrAya mAnada . AkhyAtaM tapyamAnena shriyaM dR^iShTvA tavAgatAm .. 12\-124\-4 (69710) indraprasthe mahArAja tava sabhrAtR^ikasya ha . sabhAyAM chApahasanaM tatsarvaM shR^iNu bhArata .. 12\-124\-5 (69711) bhavatastAM sabhAM dR^iShTvA samR^iddhiM chApyanuttamAm . duryodhanastadA dInaH sarvaM pitre nyavedayat .. 12\-124\-6 (69712) shrutvA hi dhR^itarAShTrashcha duryodhanavachastadA . abravItkarNasahitaM duryodhanamidaM vachaH .. 12\-124\-7 (69713) dhR^itarAShTra uvAcha. 12\-124\-8x (5677) kimarthaM tapyase putra shrotumichChAmi tattvataH . shrutvA tvAmanuneShyAmi yadi samyagbhaviShyati .. 12\-124\-8 (69714) yadA tvAM mahadaishvaryaM prAptaM parapuraMjaya . kiMkarA bhrAtaraH sarve mitrasaMbandhibAndhavAH .. 12\-124\-9 (69715) AchChAdayasi prAvArAnashnAsi pishitaudanam . AjAneyA vahanti tvAM kasmAchChechasi putraka .. 12\-124\-10 (69716) duryodhana uvAcha. 12\-124\-11x (5678) dasha tAta sahasrANi snAtakAnAM mahAtmanAm . bhu~njate rukmapAtrIbhiryudhiShThiraniveshane .. 12\-124\-11 (69717) dR^iShTvA cha tAM sabhAM divyapuShpaphalAnvitAm . ashvAMstittirakalmAShAnratnAni vividhAni cha .. 12\-124\-12 (69718) dR^iShTvA tAM pANDaveyAnAmR^iddhimindropamAM shubhAm . amitrANAM sumahatImanushochAmi mAnada .. 12\-124\-13 (69719) dhR^itarAShTra uvAcha. 12\-124\-14x (5679) yadIchChasi shriyaM tAta yAdR^ishI sA yudhiShThire . vishiShTAM vA narashreShTha shIlavAnbhava putraka .. 12\-124\-14 (69720) shIlena hi trayo lokAH shakyA jetuM na saMshayaH . na hi kiMchidasAdhyaMvai loke shIlavatAM satAm .. 12\-124\-15 (69721) ekarAtreNa mAndhAtA tryaheNa janamejayaH . saptarAtreNa nAbhAgaH pR^ithivIM pratipedivAn .. 12\-124\-16 (69722) ete hi pArthivAH sarve shIlavanto yashonvitAH . tatasteShAM guNakrItA vasudhA svayamAgatA .. 12\-124\-17 (69723) duryodhana uvAcha. 12\-124\-18x (5680) kathaM tatprApyate shIlaM shrotumichChAmi bhArata . yena shIlena saMprAptAH kShiprameva vasuMdharAm .. 12\-124\-18 (69724) dhR^itarAShTra uvAcha. 12\-124\-19x (5681) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nAradena purA vR^ittaM shIlamAshritya bhArata .. 12\-124\-19 (69725) prA\-\-dena hR^itaM rAjyaM mahendrasya mahAtmanaH . sha\-\-\-mAshritya daityena trailokyaM cha vashe kR^itam .. 12\-124\-20 (69726) ta\-\-bR^ihaspatiM shakraH prA~njaliH samupasthitaH . tamuvAcha mahAprAj~naH shreya ichChAmi veditum .. 12\-124\-21 (69727) tato bR^ihaspatistasmai j~nAnaM naishreyasaM param . kathayAmAsa bhagavAndevendrAya kurUdvaha .. 12\-124\-22 (69728) etAvachChreya ityeva bR^ihaspatirabhAShata . indrastu bhUyaH paprachCha ko visheSho bhavediti .. 12\-124\-23 (69729) bR^ihaspatiruvAcha. 12\-124\-24x (5682) visheSho.asti mahAMstAta bhArgavasya mahAtmanaH . tatrAgamaya bhadraM te bhUya eva surottama .. 12\-124\-24 (69730) Atmanastu tataH shreyo bhArgavaH sumahAyashAH . j~nAnamAgamayatprItyA punaH sa paramadyutiH .. 12\-124\-25 (69731) tenApi samanuj~nAto bhArgaveNa mahAtmanA . shreyo.astIti paraM bhUyaH shukramAha shatakratuH .. 12\-124\-26 (69732) bhArgavastvAha sarvaj~naH prahlAdasya mahAtmanaH . j~nAnamasti visheSheNetyukto hR^iShTashcha so.abhavat .. 12\-124\-27 (69733) sa tatra brAhmaNo bhUtvA prahlAdaM pAkashAsanaH . stutvA provAcha medhAvI shreya ichChAmi veditum .. 12\-124\-28 (69734) prahlAdastvabravIdvipraM kShaNo nAsti dvijottama . trailokyarAjyasaktasya tato nopadishAmi te .. 12\-124\-29 (69735) brAhmaNastvabravIdrAjanyasminkAle kShaNo bhavet . tadopAdeShTumichChAmi yadi kAryAntaraM bhavet .. 12\-124\-30 (69736) tataH prIto.abhavadrAjA prahvAdo brahmavAdinaH . tathetyuktvA dadau kAle j~nAnatattvaM dvije tadA .. 12\-124\-31 (69737) brAhmaNo.api yathAnyAyaM guruvR^ittimanuttamAm . chakAra sarvabhAvena yadyachcha manasechChati .. 12\-124\-32 (69738) pR^iShTashcha tena bahushaH prAptaM kathamariMdam . trailokyarAjyaM dharmaj~na kAraNaM tadbravIhi me . [prahlAdo.api mahArAja brAhmaNaM vAkyamabravIt ..] 12\-124\-33 (69739) prahlAda uvAcha. 12\-124\-34x (5683) nAsUyAmi dvijAnvipra rAjAsmIti kathaMchana . kAmyAni vadatAM teShAM saMyachChAmi vahAmi cha .. 12\-124\-34 (69740) te visrabdhAH prabhAShante saMyachChanti cha mAM sadA . teShAM kAryapathe yuktaM shushrUShumanahaMkR^itam .. 12\-124\-35 (69741) dharmAtmAnaM jitakrodhaM niyataM saMyatendriyam . samAsi~nchanti shAstraj~nAH kShaudraM madhviva makShikAH .. 12\-124\-36 (69742) so.ahaM vAgagravidyAnAM rasAnAmavalehitA . svajAtyAnadhitiShThAmi nakShatrANIva chandramAH .. 12\-124\-37 (69743) etatpR^ithivyAmamR^itametachchakShuranuttamam . yadbrAhmaNamukhe havyametachChrutvA pravartate .. 12\-124\-38 (69744) etAvachCheya ityAha prahlAdo brahmavAdinam . shushrUShitastena tadA daityendro vAkyamabravIt .. 12\-124\-39 (69745) yathAvadguruvR^ittyA te prIto.asmi dvijasattama . varaM vR^iNIShva bhadraM te pradAtA.asmi na saMshayaH .. 12\-124\-40 (69746) kR^itamityeva daityendramuvAcha dvijasattamaH . prahlAdastvabravItprIto gR^ihyatAM vara ityuta .. 12\-124\-41 (69747) brAhmaNa uvAcha. 12\-124\-42x (5684) yadi rAjanprasannastvaM mama chedichChasi priyam . bhavataH shIlamichChAmi prApnumeSha varo mama .. 12\-124\-42 (69748) tataH prItastu daityendro bhayamasyAbhavanmahat . vare pradiShTe vipreNa nAlpachetAyamityuta .. 12\-124\-43 (69749) evamastviti sa prAha prahlAdo vismitastadA . upAkR^itya tu viprAya varaM duHkhAnvito.abhavat .. 12\-124\-44 (69750) datte vare gate vipre chintA.asInmahatI tadA . prahlAdasya mahArAja nishchayaM na cha jagmivAn .. 12\-124\-45 (69751) tasya chintayatastAvachChAyAbhUtaM mahAdyuteH . tejovigrahavattAta sharIramajahAttadA .. 12\-124\-46 (69752) tamapR^ichChanmahArAjaH prahlAdaH ko bhavAniti . pratyAha taM tu shIlosmi tyakto gachChAmyahaM tvayA .. 12\-124\-47 (69753) tasmindvijottame rAjanvatsyAmyahamariMdama . yo.asau shiShyatvamAgamya tvayi nityaM samAhitaH . ityuktvA.antarhitaM tadvai shakraM chAnvAvishatprabho .. 12\-124\-48 (69754) tasmiMstejasi yAte tu tAdR^igrUpastatoparaH . sharIrAnniH sR^itastasya ko bhavAniti sobravIt .. 12\-124\-49 (69755) dharmaM prahlAda mAM viddhi yatrAsau dvijasattamaH . tatra yAsyAmi daityendra yataH shIlaM tato hyaham .. 12\-124\-50 (69756) tato.aparo mahArAja prajvalanniva tejasA . sharIrAnniH sR^itastasya prahlAdasya mahAtmanaH .. 12\-124\-51 (69757) ko bhavAniti pR^iShTashcha tamAha sa mahAdyutiH . satyaM viddhyasurendrAdya prayAsye dharmamanvaham .. 12\-124\-52 (69758) tasminnanugate dharmaM puruShe puruSho.aparaH . nishchakrAma tatastasmAtpR^iShTashchAha mahAtapAH .. 12\-124\-53 (69759) vR^ittaM prahlAda mAM viddhi yataH satyaM tato hyaham . tasmingate mahAshvetA sharIrAttasya niryayau .. 12\-124\-54 (69760) pR^iShTashchAha balaM viddhi yato vR^ittamahaM tataH . ityuktvA prayayau tatra yato vR^ittaM narAdhipa .. 12\-124\-55 (69761) tataH prabhAmayI devI sharIrAttasya niryayau . tAmapR^ichChatsa daityendraH sA shrIrityenamabravIt .. 12\-124\-56 (69762) uShitA.asmi sukhaM nityaM tvayi satyaparAkrama . tvayA yuktA gamiShyAmi balaM hyanugatA hyaham .. 12\-124\-57 (69763) tato bhayaM prAdurAsItprahlAdasya mahAtmanaH . apR^ichChata cha tAM bhUyaH kva yAsi kamalAlaye .. 12\-124\-58 (69764) tvaM hi satyavratA devI lokasya parameshvarI . kashchAsau brAhmaNashreShThastattvamichChAmi veditum .. 12\-124\-59 (69765) shrIruvAcha. 12\-124\-60x (5685) sa shakto brahmachArI yastvattashchaivopashikShitaH . trailokye te yadashvaryaM tattenApahR^itaM prabho .. 12\-124\-60 (69766) shIlena hi trayo lokAstvayA dharmaj~na nirjitAH . tadvij~nAya surendreNa tava shIlaM hR^itaM prabho .. 12\-124\-61 (69767) dharmaH satyaM tathA vR^ittaM balaM chaiva tathA.apyaham . shIlamUlA mahAprAj~na sadA nAstyatra saMshayaH .. 12\-124\-62 (69768) bhIShma uvAcha. 12\-124\-63x (5686) evamuktvA gatA shrIstu te cha sarve yudhiShThira . duryodhanastu pitaraM bhUya evAbravIttadA .. 12\-124\-63 (69769) shIlasya tattvamichChAmi vettuM kauravanandana . prApyate cha yathA shIlaM taM chopAyaM bravIhi me .. 12\-124\-64 (69770) dhR^itarAShTra uvAcha. 12\-124\-65x (5687) sopAyaM pUrvamuddiShTaM prahlAdena mahAtmanA . saMkShepatastu shIlasya shR^iNu prAptiM nareshvara .. 12\-124\-65 (69771) adrohaH sarvabhUteShu karmaNA manasA girA . anugrahashcha dAnaM cha shIlametatprashasyate .. 12\-124\-66 (69772) yadanyeShAM hitaM na syAdAtmanaH karma pauruSham . apatrapeta vA yena na tatkuryAtkathaMchana .. 12\-124\-67 (69773) tattu karma tathA kuryAdyena shlAdhyeta saMsadi . shIlaM samAsenaitatte kathitaM kurusattama .. 12\-124\-68 (69774) yadyapyashIlA nR^ipate prApnuvanti shriyaM kvachit . na bhu~njate chiraM tAta samUlAshcha patanti te .. 12\-124\-69 (69775) dhR^itarAShTra uvAcha. 12\-124\-70x (5688) etadviditvA tattvena shIlavAnbhava putraka . yadIchChasi shriyaM tAta suvishiShTAM yudhiShThirAt . `adhikAM chApi rAjendra tatastvaM shIlavAnbhavA ..' 12\-124\-70 (69776) bhIShma uvAcha. 12\-124\-71x (5689) etatkathitavAnputre dhR^itarAShTro mahIpatiH . etatkuruShva kaunteya tataH prApsyasi tatphalam .. .. 12\-124\-71 (69777) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi chaturvishatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 124\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-124\-1 dharmasya kAraNamiti sheShaH .. 12\-124\-8 yadi samyagbhaviShyasAti da . pAThaH .. 12\-124\-13 R^iddhiM vaishravaNImiti jha . pAThaH .. 12\-124\-22 naishreyachasaM mokShopayogi .. 12\-124\-23 ko visheShaH . naishreyasAdapi kiMshreya ityarthaH .. 12\-124\-37 kShudrAbhirmadhumakShikAbhirnirmitaM kShaudraM madhu . tatra makShikAmadhviva mAM te shAstreNa si~nchanti. vAgagravidyAnAM vAgagre evaM natu pustake vidyA yeShAM teShAm. so.ahaM vAgantyapuShTAnAM madhUnAM parilehiteti Da. pAThaH .. 12\-124\-43 vipreNa viprAya . chetAyamiti saMdhirArShaH .. 12\-124\-46 tejovigrahavat tejomayasharIraM shIlam .. 12\-124\-64 shIlaM samadhigachChAmIti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 125 .. shrIH .. 12\.125\. adhyAyaH 125 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## AshAnirUpaNaM prArthitena bhIShmeNa tadupoddhAtatayA R^iShabhasumitracharitrakIrtanArambhaH .. 1\.. mR^igayAsaktena sumitreNa nijasharAnuvedhe shareNa saha vanaM praviShTaM mR^igaM pratyanudhAvanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-125\-0 (69778) yudhiShThira uvAcha. 12\-125\-0x (5690) shIlaM pradhAnaM puruShe kathitaM te pitAmaha . kathamAshA samutpannA kA cha sA tadvadasva me .. 12\-125\-1 (69779) saMshayo me mahAneSha samutpannaH pitAmaha . ChettA cha tasya nAnyo.asti tvattaH parapuraMjaya .. 12\-125\-2 (69780) pitAmahAshA mahatI mamAsIddhi suyodhane . prApte yuddhe tu tadyuktaM tatkartA.ayamiti prabho .. 12\-125\-3 (69781) sarvasyAshA sumahatI puruShasyopajAyate . syAM vihanyamAnAyAM duHkho mR^ityurna saMshayaH .. 12\-125\-4 (69782) .ahaM hatAsho durbuddhiH kR^itastena durAtmanA . rtarAShTreNa rAjendra pashya mandAtmatAM mama .. 12\-125\-5 (69783) AshAM bR^ihattarIM manye parvatAdapi sadrumAt . AkAshAdapi vA rAjannaprameyA.athavA punaH .. 12\-125\-6 (69784) eShA chaiva kurushreShTha durvichintyA sudurlabhA . durlabhatvAchcha pashyAmi kimanyaddurlabhaM tataH .. 12\-125\-7 (69785) bhIShma uvAcha. 12\-125\-8x (5691) atra te vartayiShyAmi yudhiShThira nibodha me . itihAsaM sumitrasya nirvR^ittamR^iShabhasya cha .. 12\-125\-8 (69786) sumitro nAma rAjarShirhaihayo mR^igayAM gataH . sasAra cha mR^igaM viddhvA bANenAnataparvaNA .. 12\-125\-9 (69787) sa mR^igo bANamAdAya yayAvatiparAkramaH . sa cha rAjA balI tUrNaM sasAra mR^igamantikAt .. 12\-125\-10 (69788) tato nimnaM sthalaM chaiva samR^igo.adravadAshugaH . muhUrtamiva rAjendra samena sa pathA.agamat .. 12\-125\-11 (69789) tataH sa rAjA tAruNyAdaurasana balena cha . chachAra bANAsanabhR^itsakha~Ngo haMsavattadA .. 12\-125\-12 (69790) tato nadAnnadIshchaiva palvalAni vanAni cha . atikramyAbhyatikramya sasAraiko vanecharaH .. 12\-125\-13 (69791) sa tu tAvanmR^igo rAjannAsAdyAsAdya pArthivam . punarabhyeti javano javena mahatA tataH .. 12\-125\-14 (69792) sa tasya bANairbahubhiH samabhyasto vanecharaH . prakrIDanniva rAjendra punarabhyeti chAntikam .. 12\-125\-15 (69793) punashcha javamAsthAya javano mR^igayUthapaH . [atItyAtItya rAjendra punarabhyeti chAntikam ..] 12\-125\-16 (69794) tasya marmachChidaM ghoraM sumitro.amitrakarshanaH . samAdAya sharaM shreShThaM kArmukAnniravAsayat .. 12\-125\-17 (69795) [tato gavyUtimAtreNa mR^igayUthapayUthapaH.] tasya bANapathaM muktvA tasthivAnprahasanniva .. 12\-125\-18 (69796) tasminnipatite bANe bhUmau jvalitatejasi . pravivesha mR^igo.araNyaM mR^igaM rAjA.apyabhidravat .. .. 12\-125\-19 (69797) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi pa~nchaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 125\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-125\-3 yuktaM yuddhaM vinaiva rAjyArdhadAnam . kartA kariShyati .. 12\-125\-7 durlabhA durjayA .. 12\-125\-12 bANAsanabhR^iddhanurdharaH .. 12\-125\-15 samabhyasto biddhaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 126 .. shrIH .. 12\.126\. adhyAyaH 126 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## tApasaiH svAshramamupAgatasya sumitrasya pUjanam .. 1\.. tataH sumitreNa tApasAnprati AshAntarikShayorjyAyastaraM kimiti prashnaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-126\-0 (69798) bhIShma uvAcha. 12\-126\-0x (5692) pravishya cha mahAraNyaM tApasAnAmathAshramam . AsasAda tato rAjA shrAntashchopAvishattadA .. 12\-126\-1 (69799) taM kArmukadharaM dR^iShTvA shramArtaM kShudhitaM tadA . sametya R^iShayastasmai pUjAM chakruryathAvidhi .. 12\-126\-2 (69800) sa pUjAmR^iShibhirdattAM pratigR^ihya narAdhipaH . apR^ichChattApasAnsarvAMstapovR^iddhimanuttamAm .. 12\-126\-3 (69801) te tasya rAj~no vachanaM pratigR^ihya tapodhanAH . R^iShayo rAjashArdUlamapR^ichChaMstatprayojanam .. 12\-126\-4 (69802) kena bhadramukhArthena tapovanamupAgataH . padAtirbaddhanistriMsho dhanvI bANI nareshvara .. 12\-126\-5 (69803) etadichChAmahe shrotuM kutaH prApto.asi mAnada . kasminkule tu jAtastvaM kiMnAmA chAsi brUhi naH .. 12\-126\-6 (69804) tataH sa rAjA sarvebhyo dvijebhyaH puruSharShabha . Achakhyau tadyathAvR^ittaM paricharyAM cha bhArata .. 12\-126\-7 (69805) haihayAnAM kule jAtaH sumitro.amitrakarshanaH . charAmi mR^igayUthAni nighranbANaiH sahasrashaH .. 12\-126\-8 (69806) balena mahatA brahmansAmAtyaH sAvarodhakaH . mR^igastu viddho bANena mayA sarati shalyavAn .. 12\-126\-9 (69807) taM dravantamanuprApto vanametadyadR^ichChayA . bhavatsakAshaM naShTashrIrhatAshaH shramakarshitaH .. 12\-126\-10 (69808) kiMnu duHkhamato.anyadvai yadahaM shramakarshitaH . bhavatAmAshramaM prApto hatAsho bhraShTalakShaNaH .. 12\-126\-11 (69809) na rAjalakShaNatyAgaH punarasya tapodhanAH . duHkhaM karoti me tIvraM yathA.a.ashA vihatA mama .. 12\-126\-12 (69810) himavAnvA mahAshailaH samudro vA mahodadhiH . mahattvAnnAnvapadyetAM rodasyorantaraM yathA .. 12\-126\-13 (69811) AshAyAstapasi shreShThAstathA nAntamahaM gataH . bhavatAM viditaM sarvaM sarvaj~nA hi tapodhanAH .. 12\-126\-14 (69812) bhavantaH sumahAbhAgAstasmAtpR^ichChAmi saMshayam . AshAvAnpuruSho yaH syAdantarikShamathApi vA .. 12\-126\-15 (69813) kiMnu jyAyastaraM loke mahattve pratibhAti vaH . etadichChAmi tattvena shrotuM kimiha durlabham .. 12\-126\-16 (69814) yadi guhyaM na vo nityaM tadA prabrUta mA chiram . na hi guhyatamaM shrotumichChAmi dvijapu~NgavAH .. 12\-126\-17 (69815) bhavattapovighAto vA yena syAdvirame tataH . yadi vA.asti kathAyogo yo.ayaM prashno mayeritaH .. 12\-126\-18 (69816) etatkAraNasAmarthyaM shrotumichChAmi tattvataH . bhavanto.api taponityA brUyuretatsamAhitAH .. .. 12\-126\-19 (69817) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi Sha~NviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 126\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-126\-5 he bhadramukha .. 12\-126\-12 AshA mR^igAshA .. 12\-126\-13 himavAnuchchatvena mahodadhirvitatatvena cha gaganAntaM nAnvapadyetAm . tasya tato.apyuchchatvAdvitatatvAchcha .. 12\-126\-15 AshAvAn AshAyA mahattvena tadvato.api mahattvamantarikShavat .. 12\-126\-17 yadyaguhyaM taponityaM mama brUteha mAchiramiti tha.da.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 127 .. shrIH .. 12\.127\. adhyAyaH 127 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vadarikAshramaM gatasya R^iShabhasya tanunAmakena maharShiNA saha saMvAdaH .. 1\.. vane naShTaputrAnveShaNavashAttatropAgatena vA dyumnena rAj~nA tanuMprati AshAyA jyAyaH kimiti prashnaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-127\-0 (69818) bhIShma uvAcha. 12\-127\-0x (5693) tatasteShAM sametAnAmR^iShINAmR^iShisattamaH . R^iShabho nAma viprarShirvismayannidamabravIt .. 12\-127\-1 (69819) purA.ahaM rAjashArdUla tIrthAnyanucharanprabho . samAsAditavAndivyaM naranArAyaNAshramam .. 12\-127\-2 (69820) yatra sA badarI ramyA saro vaihAyasaM tathA . yatra chAshvashirA rAjanvedAnpaThati shAshvatAn .. 12\-127\-3 (69821) tasminsarasi kR^itvA.ahaM vidhivattarpaNaM purA . pitR^iNAM devatAnAM cha tatoshramamiyAM tadA .. 12\-127\-4 (69822) ramAte yatra tau nityaM naranArAyaNAvR^iShI . adUrAdAshramAtkiMchidvAsArthamagamaM tadA .. 12\-127\-5 (69823) atra chIrAjinadharaM kR^ishamuchchamatIva cha . adrAkShamR^iShimAyAntaM tanuM nAma taponidhim .. 12\-127\-6 (69824) anyairnarairmahAbAho vapuShA.apratimaM tadA . kR^ishatA chApi rAjarShe na dR^iShTA tAdR^ishI mayA .. 12\-127\-7 (69825) sharIramapi rAjendra tanu kAniShThikAsamam . grIvA bAhU tathA pAdau keshAshchAdbhutadarshanAH .. 12\-127\-8 (69826) shiraH kAyAnurUpaM cha karNau netre tathaiva cha . tasya vAkchaiva cheShTA cha sAmAnye rAjasattama .. 12\-127\-9 (69827) dR^iShTvA.ahaM taM kR^ishaM vipraM bhItaH paramadurmanAH . pAdau tasyAbhivAdyAtha sthitaH prA~njaliragrataH .. 12\-127\-10 (69828) nivedya nAmagotre cha tathA kAryaM nararShabha . pradiShTe chAsane tena shanairahamupAvisham .. 12\-127\-11 (69829) tataH sa kathayAmAsa dharmArthasahitAH kathAH . R^iShimadhye mahArAja tatra dharmabhR^itAM varaH .. 12\-127\-12 (69830) ta\-\-stu kathayatyeva rAjA rAjIvalochanaH . upayAjjavanairashvaiH sabalaH sAvarodhanaH .. 12\-127\-13 (69831) smaramputramaraNye vai naShTaM paramadurmanAH . bhUvidyumnapitA shrImAnvIradyumno mahAyashAH .. 12\-127\-14 (69832) iha drakShyAmi taM putraM drakShyAmIheti bhArata . evamAshAkR^isho rAjA charanvanamidaM purA .. 12\-127\-15 (69833) durlabhaH sa mayA draShTuM bhUya eva cha dhArmika . ekaH putro mahAraNye naShTa ityasakR^ittadA .. 12\-127\-16 (69834) na sa shakyo mayA draShTumAshA cha mahatI mama . tayA parItagAtro.ahaM mumUrShurnAtra saMshayaH .. 12\-127\-17 (69835) etachChrutvA tu bhagavAMstanurmunivarottamaH . avAkshirA dhyAnaparo muhUrtamiva tasthivAn .. 12\-127\-18 (69836) tamanudhyAntamAlakShya rAjA paramadurmanAH . uvAcha vAkyaM dInAtmA mandamandamivAsakR^it .. 12\-127\-19 (69837) durlabhaM kiMnu devarShe AshAyAshchaiva kiM mahat . bravItu bhagavAnetadyadi guhyaM na chettadA .. 12\-127\-20 (69838) tanuruvAcha. 12\-127\-21x (5694) maharShirbhagavAMstena pUrvamAsIdvimAnitaH . bAlishAM buddhimAsthAya mandabhAgyatayA.a.atmanaH . arthayankushalaM rAjankA~nchanaM valkalAni cha .. 12\-127\-21 (69839) [avaj~nApUrvakenApi na saMpAditavAMstataH.] nirviNNaH sa tu viprarShirnirAshaH samapadyata .. 12\-127\-22 (69840) evamukto.abhivAdyAtha tamR^iShiM lokapUjitam . shrAnto.avasIdaddharmAtmA yathA tvaM narasattama .. 12\-127\-23 (69841) ardhyaM tataH samAnIya pAdyaM chaiva mahAyashAH . AraNyenaiva vidhinA rAj~ne sarvaM nyavedayat .. 12\-127\-24 (69842) tatastamR^iShayaH sarve parivArya nararShabham . upAvishanpuraskR^itya saptarShaya iva dhruvam .. 12\-127\-25 (69843) apR^ichChaMshchaiva tatrainaM rAjAnamaparAjitam . prayojanamidaM sarvamAshramasya praveshane .. .. 12\-127\-26 (69844) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi saptaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 127\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-127\-3 vaihAyasaM vihAyasA gachChantyA mandAkinyA vaihAyasyA idaM vaihAyasam .. 12\-127\-4 tatoshramaM tata AshramaM maNDapaM iyAM gatavAmaha .. 12\-127\-5 remAte rajasA yatreti tha . da. pAThaH .. 12\-127\-7 vapuyA.aShTaguNAnvitamiti jha . pAThaH .. 12\-127\-21 tena tava putreNa bhUridyumrena .. 12\-127\-23 evaM muninA uktaH vIradyumnaH avasIdat naShTaprAyo.abhUdityarthaH .. 12\-127\-26 evaM muninA rAjapUjAnantaraM AgatAH kimarthaM Ashrame tvaM praviShTa o.asItya pR^ichChan .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 128 .. shrIH .. 12\.128\. adhyAyaH 128 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kR^ishena muninA vIradyumnanR^ipaMprati durlabhavastunaH kR^ishatarAshAyAshcha pratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-128\-0 (69845) rAjovachA. 12\-128\-0x (5695) vIradyumna iti khyAto rAjA.ahaM dikShu vishrutaH . bhUridyumnaM sutaM naShTamanveShTuM vanamAgataH .. 12\-128\-1 (69846) ekaH putraH sa viprAgrya bAla eva cha so.anaghaH . na dR^ishyate vane chAsmiMstamanveShTuM charAmyaham .. 12\-128\-2 (69847) R^iShabha uvAcha. 12\-128\-3x (5696) ityukte tena vachane rAj~nA muniradhomukhaH . tUShNImevAbhavattatra na cha pratyuktavAnnR^ipam .. 12\-128\-3 (69848) sa hi tena purA vipro rAj~nA nAtyarthamAnitaH . AshAkR^itashcha rAjendra tapo dIrghaM samAshritaH .. 12\-128\-4 (69849) pratigrahamahaM rAj~nAM na kariShye kathaMchana . anyeShAM chaiva varNAnAmiti kR^itvA dhiyaM tadA .. 12\-128\-5 (69850) AshA hi puruShaM bAlamAlApayati tasthUShI . tAmahaM vyapaneShyAmi iti kR^itvA vyavasthitaH . [vIradyumnastu taM bhUyaH paprachCha munisattamam ..] 12\-128\-6 (69851) rAjovAcha. 12\-128\-7x (5697) AshAyAH kiMcha vR^ittaM vai kiMcheha bhuvi durlabham . bravItu bhagavAnetattvaM hi dharmArthadarshivAn .. 12\-128\-7 (69852) R^iShabha uvAcha. 12\-128\-8x (5698) tataH saMsmR^itya tatsarvaM smArayiShyannivAbravIt . rAjAnaM bhagavAnviprastataH kR^ishatanustadA .. 12\-128\-8 (69853) R^iShiruvAcha. 12\-128\-9x (5699) kR^ishatvena samaM rAjannAshAyA vidyate nR^ipa . tasyA vai durlabhatvAchcha prArthitaH pArthivo mayA .. 12\-128\-9 (69854) rAjovAcha. 12\-128\-10x (5700) kR^ishAkR^ishe mayA brahmangR^ihIte vachanAttava . durlabhatvaM cha tasyaiva vedavAkyamivAdvije .. 12\-128\-10 (69855) saMshayastu mahAprAj~na saMjAto hR^idaye mama . tanmune mama tattvena vaktumarhasi pR^ichChataH .. 12\-128\-11 (69856) tvattaH kR^ishataraM kiMnu bravItu bhagavAnidam . yadi guhyaM na te vipra loke kiMcheha durlabham .. 12\-128\-12 (69857) kR^isha uvAcha. 12\-128\-13x (5701) durlabho.apyathavA nAsti yo.arthI dhR^itimavApnuyAt . sa durlabhatarastAta yo.arthinaM nAvamanyate .. 12\-128\-13 (69858) satkR^itya nopakriyate paraM shaktyA yathArthataH . yA saktA sarvabhUteShu sA.a.ashA kR^ishatarI mayA .. 12\-128\-14 (69859) kR^itaghneShu cha yA saktA nR^ishaMseShvalaseShu cha . apakAriShu chAsaktA sA.a.ashA kR^ishatarI mayA .. 12\-128\-15 (69860) ekaputraH pitA putre naShTe vA proShite.api vA . pravR^ittiM yo na jAnAti sA.a.ashA kR^ishatarI matA .. 12\-128\-16 (69861) prasave chaiva nArINAM vR^iddhAnAM putrakAritA . tathA narendra dhaninAM sA.ashA kR^ishatarI matA .. 12\-128\-17 (69862) pradAnakA~NkShiNInAM cha kanyAnAM vayasi sthite . shrutvA kathAstathAyuktAH sA.a.ashA kR^ishatarI matA .. 12\-128\-18 (69863) etachChrutvA tato rAjansa rAjA sAvarodhanaH . saMspR^ishya pAdau shirasA nipapAta dvijarShabhe .. 12\-128\-19 (69864) rAjovAcha. 12\-128\-20x (5702) prasAdaye tvAM bhagavanputreNechChAmi saMgamam . yadetaduktaM bhavatA saMprati dvijasattama . vR^iNIShva cha varAnvipra yAnichChasi yathAvidhi . abravIchchaiva tadvAkyaM rAjA rAjIvalochanaH .. 12\-128\-20 (69865) satyametattvayA vipra yathoktaM nAnyathA mR^iShA .. 12\-128\-21 (69866) tataH prahasya bhagavAMstanurdharmabhR^itAM varaH . putramasyAnayatkShipraM tapasA cha shrutena cha .. 12\-128\-22 (69867) sa samAnIya tatputraM tamupAlabhya pArthivam . AtmAnaM darshayAmAsa dharmaM dharmabhR^itAMvaraH .. 12\-128\-23 (69868) sa darshayitvA chAtmAnaM divyamadbhutadarshanam . vipApmA vigatakrodhashchachAra vanamantikAt .. 12\-128\-24 (69869) etadR^IShTaM mayA rAjaMstvattashcha vachanaM shrutam . AshAmapanaya tvAshu tataH kR^iShatarImimAm .. 12\-128\-25 (69870) bhIShma uvAcha. 12\-128\-26x (5703) sa tathoktastadA rAjannR^iShabheNa mahAtmanA . sumitro.apAnayatkShipramAshAM kR^ishatarIM tataH .. 12\-128\-26 (69871) evaM tvamapi kaunteya shrutvA vANImimAM mama . sthiro bhava mahArAja himavAniva nishchalaH .. 12\-128\-27 (69872) tvaM hi shrutvA cha pR^iShTvA cha kR^ichChreShvartheShu teShviha . shrutvA mama mahArAja na saMtaptumihArhasi .. .. 12\-128\-28 (69873) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi aShTAviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 128\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-128\-4 AshayA kR^itaH hataH . kR^i hiMsAyAmityasya rUpam .. 12\-128\-9 AshAyAH AshAvataH samaM anyat kR^ishatvena samaM kimapi nAsti tasyAH tadgR^ihItArthasya .. 12\-128\-10 kR^ishAkR^ishe ya AshAjitaH sa kR^ishaH . yenAshA jitA sa puShTa ityarthaH. tasyaiva AshAviShayasyaiva .. 12\-128\-14 AdareNAshAM pradarshya yo.arthinaM nopakurute tatra yA AshA sA atikR^ishA . mayA mattaH. dInatvasaMpAdakatva .. 12\-128\-18 tathAyuktAH pradAnaM sthitamiti shabdayuktAH .. 12\-128\-23 upAlabhya tatrAparAdhaM sthApayitvA .. 12\-128\-28 mama mattaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 129 .. shrIH .. 12\.129\. adhyAyaH 129 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yamena gautamaMprati mAtApitroH paricharyAyAstadR^iNApanodanopAyatvakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-129\-0 (69874) yudhiShThira uvAcha. 12\-129\-0x (5704) nAmR^itasyeva paryAptirmamAsti bruvati tvayi . [yathAhi svAtmavR^ittisthastathA tR^ipto.asmi bhArata ..] 12\-129\-1 (69875) tasmAtkathaya bhUyo.api tvaM mameha pitAmaha . [na hi tR^iptimahaM yAmi pibandharmAmR^itaM hi te ..] 12\-129\-2 (69876) bhIShma uvAcha. 12\-129\-2x (5705) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gautamasya cha saMvAdaM yamasya cha mahAtmanaH .. 12\-129\-3 (69877) pAriyAtraM giriM prApya gautamasyAshramo mahAn . vasate gautamo yatra tapasA dagdhakilviShaH .. 12\-129\-4 (69878) pR^iShTiM varShasahasrANi so.atapyadgautamastapaH . tamugratapasA yuktaM bhAvitaM sumahAmunim .. 12\-129\-5 (69879) upayAto naravyAghra lokapAlo yamastadA . tamapashyatsutapasamR^iShiM vai gautamaM tadA .. 12\-129\-6 (69880) sa taM viditvA brahmarShiyemamAgatamojasA . prA~njaliH praNato bhUtvA upasR^iptastapodhanaH .. 12\-129\-7 (69881) taM dharmarAjo dR^iShTvaiva namaskR^itya dvijottamam . nyamantrayata dharmeNa kriyatAM kimiti bruvan .. 12\-129\-8 (69882) gautama uvAcha. 12\-129\-9x (5706) mAtApitR^ibhyAmAnR^iNyaM kiM kR^itvA samavApnuyAt . kathaM cha lokAnApnoti puruSho durlabhA~nshubhAn .. 12\-129\-9 (69883) yama uvAcha. 12\-129\-10x (5707) tapaH shauchavatA nityaM satyadharmaratena cha . mAtApitroraharahaH pUjanaM kAryama~njasA .. 12\-129\-10 (69884) ashvamedhaishcha yaShTavyaM bahubhiH svAptadakShiNaiH . tena lokAnavApnoti puruSho.adbhutadarshanAn .. .. 12\-129\-11 (69885) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi ekonatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 129\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-129\-1 paryAptiralaMbhAvastR^iptiriti yAvat .. 12\-129\-8 nyamantrayata taM sumukhIkR^itavAn .. 12\-129\-11 ashvamedhairiti svadharmamAtrasyopalakShaNam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 130 .. shrIH .. 12\.130\. adhyAyaH 130 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiMprati rAj~nA brahmasvavarjaM Apadi prajApIDanenApi koshavR^iddheravashyaM kartavyatvoktiH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-130\-0 (69902) yudhiShThira uvAcha. 12\-130\-0x (5709) traiH prahIyamANasya bahvamitrasya kA gatiH . \-\- saMkShINakoshasya balahInasya bhArata .. 12\-130\-1 (69903) \-\-mAtyasahAyasya shrutamantrasya sarvataH . jyAtprachyavamAnasya gatimanyAmapashyataH .. 12\-130\-2 (69904) parachakrAbhiyAtasya pararAShTrANi mR^idgataH . vigrahe vartamAnasya durbalasya balIyasA .. 12\-130\-3 (69905) asaMvihitarAShTrasya deshakAlAvajAnataH . aprApyaM cha bhavetsAntvaM bhedo vA.apyatipIDanAt. 12\-130\-4 (69906) jIvitaM tvarthahetorvA tatra kiM sukR^itaM bhavet .. 12\-130\-5 (69907) bhIShma uvAcha . guhyAM mA dharmamaprAkShIratIva bharatarShabha. 12\-130\-6x (5710) pravaktuM notsahe pR^iShTo dharmametaM yudhiShThira .. dharmo hyaNIyAnvachanAdvuddheshcha bharatarShabha . shrutvaupamyaM sadAchAraiH sAdhurbhavati sa kvachit .. 12\-130\-6 (69908) karmaNA buddhipUrveNa bhavatyADhye na vA punaH . tAdR^isho.ayamanuprashnastaddhyAyasva svayA dhiyA .. 12\-130\-7 (69909) upAyaM dharmabahulaM yAtrArthaM shR^iNu bhArata . nAhametAdR^ishe dharme bubhUShe dharmakAraNAt .. 12\-130\-8 (69910) duHkhAdAna iha hyeSha syAttu pashchAtkShamo mama . abhigamya matInAM hi sarvAsAmeva nishchayam .. 12\-130\-9 (69911) yathAyathA hi puruSho nityaM shAstramavekShate . tathAtathA vijAnAti vij~nAnaM chAsya rochate .. 12\-130\-10 (69912) avij~nAnAdayogo hi puruShasyopajAyate . vij~nAnAdapi yogashcha yogo bhUtikaraH paraH .. 12\-130\-11 (69913) asha~NkamAno vachanamanasUyuridaM shR^iNu . rAj~naH koshakShayAdeva jAyate balasaMkShayaH .. 12\-130\-12 (69914) koshaM saMjanayedrAjA nityamebhyo yathAbalam . kAlaM prApyAnugR^ihNIyAdeSha dharmo.atra sAMpratam .. 12\-130\-13 (69915) upAyadharmaM prApyainaM pUrvairAcharitaM janaiH . anyo dharmaH samarthAnAmApatsvalpashcha bhArata .. 12\-130\-14 (69916) prakAryaM prochyate dharmo vR^ittirdharme garIyasI . dharmaM prApya yathAnyAyaM na balIyAnniShIdati .. 12\-130\-15 (69917) yasmAddharmasyopachitirekAntena na vidyate . tasmAdApadyadharmo.api shrUyate dharmalakShaNaH .. 12\-130\-16 (69918) adharmo jAyate tasminniti vai kavayo viduH . anantaraM kShatriyasya tatra kiM vichikitsyate .. 12\-130\-17 (69919) yathAsya dharmo na glAyenneyAchChatruvashaM yathA . tatkartavyamihetyAhurnAtmAnamavasAdayet .. 12\-130\-18 (69920) sarvAtmanaiva dharmasya na parasya na chAtmanaH . sarvopAyairujjihIrShedAtmAnamiti nishchayaH .. 12\-130\-19 (69921) tatra dharmavidastAta nishchayo dharmanaipuNaiH . udyamaM jIvanaM kShAtre bAhuvIryAditi shrutiH .. 12\-130\-20 (69922) kShatriyo vR^ittisaMrodhe kasya nAdAtumarhati . anyatra tApasasvAchcha shrotriyasvAchcha bhArata .. 12\-130\-21 (69923) yathA vai brAhmaNaH sIdannayAjyamapi yAjayet . abhojyamapi chAshnIyAttatredaM nAtra saMshayaH .. 12\-130\-22 (69924) pIDitasya kimadvAramutpathenArditasya cha . advArataH pradravati yathA bhavati pIDitaH .. 12\-130\-23 (69925) tasya koshabalaglAnyAM sarvalokaparAbhavaH . bhaikShacharyA na vihitA na cha viTshUdrajIvikA .. 12\-130\-24 (69926) svadharmAnantarAvR^ittiryA.anyAmanupajIvataH . jahataH prathamaM kalpamanukalpena jIvanam .. 12\-130\-25 (69927) Apadgatena dharmANAmanyAyenopajIvanam . api hyetadbrAhmaNeShu dR^iShTaM vR^ittiparikShaye .. 12\-130\-26 (69928) kShatriye saMshayaH kasmAdityetnishchitaM sadA . AdadIta vishiShTebhyo nAvasIdetkathaMchana .. 12\-130\-27 (69929) ArtAnAM rakShitAraM cha prajAnAM kShatriyaM viduH . tasmAtsaMrakShatA kAryamAdAnaM kShatrabandhunA .. 12\-130\-28 (69930) anyatrApi vihiMsAyA vR^ittirnehAsti kasyachit . apyaraNyasamutthasya ekasya charato muneH .. 12\-130\-29 (69931) na sha~NkhalikhitAM vR^ittiM shakyamAsthAya jIvitum . visheShataH kurushreShTha prajApAlanamIpsatA .. 12\-130\-30 (69932) parasparAbhiharaNaM rAj~nA rAShTreNa chApadi . nityameva hi kartavyameSha dharmaH sanAtanaH .. 12\-130\-31 (69933) rAjA rAShTraM yathApatsu dravyaudhaiH parirakShati . rAShTreNa rAjA vyasane parirakShyastathA bhavet .. 12\-130\-32 (69934) koshaM daNDaM balaM mitraM yadanyadapi saMchitam . na kurvItAntaraM rAShTre rAjA parigataH kShudhA .. 12\-130\-33 (69935) bIjaM bhaktena saMpAdyamiti dharmavido viduH . atraitachChambarasyAhurmahAmAyasya darshanam .. 12\-130\-34 (69936) dhiktasya jIvitaM rAj~no rAShTraM yasyAvasIdati . avR^ittyAnyamanuShyo.api yo vaideshika ityapi .. 12\-130\-35 (69937) rAj~naH koshabalaM mUlaM koshamUlaM punarbalam . tanmUlaM sarvadharmANAM dharmamUlAH punaH prajAH .. 12\-130\-36 (69938) nAnyAnapIDayitveha koshaH shakyaH kuto balam . tadarthaM pIDayitvA cha na doShaM prApnumarhati .. 12\-130\-37 (69939) akAryamapi kAryArthaM kriyate yaj~nakarmasu . etasminkAraNe rAjA na doShaM prApnumarhati .. 12\-130\-38 (69940) arthArthamanyadbhavati viparItamathAparam . anarthArthamathApyanyattatsarvaM hyarthakAraNam . evaM buddhyA saMprapashyenmedhAvI kAryanishchayam .. 12\-130\-39 (69941) yaj~nArthamanyadbhavati yaj~no.anyArthastathAH paraH . yaj~nasvArthArthamevAnyattatsarvaM yaj~nasAdhakam .. 12\-130\-40 (69942) upamAmatra vakShyAmi dharmatattvaprakAshinIm .. 12\-130\-41 (69943) yUpaM Chindanti yaj~nArthaM tatra ye paripanthiH . drumAH kechana sAmantA dhruvaM Chindanti tAnapi .. 12\-130\-42 (69944) te chApi nipatanto.anyAnnighnantyapi vanaspatIn . evaM koshasya mahato ye narAH paripanthinaH . tAnahatvA na pashyAmi siddhimatra paraMtapa .. 12\-130\-43 (69945) dhanena jayate lokamimaM chAmuM cha bhArata . satyaM cha dharmavachanaM yathA nAstyadhanastathA .. 12\-130\-44 (69946) sarvopAyairAdadIta dhanaM yaj~naprayojanam . na tulyadoShaH syAdevaM kAryAkAryeShu bhArata .. 12\-130\-45 (69947) nobhau sabhavato rAjankathaMchidapi bhArata . na hyaraNyeShu pashyAmi dhanavR^iddhAnahaM kvachit .. 12\-130\-46 (69948) yadidaM dR^ishyate vittaM pR^ithivyAmiha kiMchana . mamedaM syAnmamedaM syAdityevaM manyate janaH .. 12\-130\-47 (69949) na cha rAj~naH samo dharmaH kashchidasti kathaMchana . dharmaH saMshabdito rAj~nAmApadarthastato.anyathA .. 12\-130\-48 (69950) j~nAnena karmaNA chAnye tapantyanye tapasvinaH . buddhyA dAkShyeNa chaivAnye chinvanti dhanasaMchayAn .. 12\-130\-49 (69951) adhanaM durbalaM prAhurdhanena balavAnbhavet . sarvaM balavataH prApyaM sarvaM tarati koshavAn .. 12\-130\-50 (69952) kosho dharmashcha kAmashcha paralokastathA hyayam . taM dharmeNa vilipseta nAdharmeNa kadAchana .. .. 12\-130\-51 (69953) iti shrImanmahAbhArate shatasAhastrikAyAM saMhitAyAM vaiyAsikyAM shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi triMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 130\.. samAptaM cha rAjadharmaparva .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-130\-2 sarvataH sarvaiH .. 12\-130\-3 parasya chakraM rAShTraM pratyabhiyAtasya . balIyasA sArdham .. 12\-130\-4 asaMvihitamasamyagrakShitaM rAShTraM yena tasya . atipIDanAt parakIyAmAtyAdInAM bhedo.apyaprApyaH .. 12\-130\-5 mA mAmaprAkShIH pR^iShTavAnasi . guhyaM dharmaja mA prAkShIratIva bharatarShabha. apR^iShTo notsaMhe vaktuM dharmametaM yudhiShThireti jha. pAThaH .. 12\-130\-6 vachanAchChAstrAt .. 12\-130\-8 yAtrArthaM rAj~nAM vyavahAranirvAhArtham . bubhUShe prAptumichChAmi .. 12\-130\-9 eSha upAyo duHkhAdAnaH ajAnAM duHkhenA.a.adIyate~NgIkriyate .. 12\-130\-11 ayoga upAyAbhAvaH .. 12\-130\-13 anugR^ihNIyAt prAkkarShitAH prajA iti sheShaH .. 12\-130\-14 upAyadharmamupadharmam . amukhyadharmamitiyAvat .. 12\-130\-17 anantaraM ApannivR^ittyuttaraM tatra pUrvoktAdharme kiM vichikitsyate prAyashchittAdikaM karAgrahaNAdikaM cha vidhIyate doShaparihArArthamityarthaH .. 12\-130\-19 dharmasyeti karmaNiShaShThI . parasya dharmaM nojjihI rShetrApyAtmano dharmamujjihIrShedapi tu AtmAna meva ujjihIrShet. svaparadharmalope.apyAtmAnamevoddhartumichChedityarthaH .. 12\-130\-30 sha~NkhelalATAsthni ChikhitAM vR^ittim . diShTamAtrAlambinA rAj~na jIvitaM na shakyam .. 12\-130\-33 antaraM dUrataH .. 12\-130\-34 bIjabhaktena saMpAditaM chedagre bhaktadaurvalyaM yathAbhavati evamatyadhe rAjA prajAbhirna rakShito nashyati . naShTe cha tasminsarvAH prajA api nashyantItyarthaH. etatpUrvArdhoktaM darshanaM shAstram .. 12\-130\-35 avR^ittyA jIvikAyA abhAvena yasya rAShTraM avasIdati yo vA amanuShyaH yo vA vaideshiko deshAntaropajIvI tasya rAj~no jIvItaM dhik .. 12\-130\-36 rAj~no mUlaM kosho balaM cha . kosho balasya mUla tadbalaM dharmANAM mUlam. ataH sarvasya mUlabhUtaM koshaM vardhayet .. 12\-130\-39 anyat Apadi prajApIDanamapyarthArthaM bhavati . a apIDanaM viparItaM anarthArthaM bhavati. yadapyanyat anarthArthaM arthAbhAvArthaM ku~njarapAlAdi bhavati tadevehArthasya kAraNaM utpAdakaM bhavati .. 12\-130\-40 yathA pashvAdikaM yaj~nArthaM yaj~nashcha chittasaMskArArthaH . pashvAdikaM yaj~naH saMskArashcheti trayaM arthArthaM mokShArthaM bhavati. evaM daNDaH koshArthaM kosho balArthaM balaM shatruparAbhavArtham. kosho balaM jayashcheti trayaM rAShTrapuShTyarthamiti bhAvaH .. 12\-130\-42 sAmantAH pratipakShabhUtAH .. 12\-130\-44 yathA nAstyadhanastatheti jIvanmR^itatvamadhanasyoktam .. 12\-130\-45 kAryAkAryeShu vihitaniShiddheShu Apadi prajApIDanaM vihitaM tadevAnApadi niShiddhaM . tathAbhUteShvartheShu tulyadoSho na syAddeshakAlAnusAreNa kAryamapyakAryaM bhavatyakAryamapi kAryaM bhavati tatra viparItaM na pratipadyeteti bhAvaH .. 12\-130\-46 ubhau dhanasaMgrahatyAgAvekasminpuruShe na saMbhavataH .. 12\-130\-47 anyeShu tyAgArthasaMbhavamAha yadidamiti .. 12\-130\-48 na cha rAjyasamo dharma iti jha . pAThaH. anApadyeva rAj~no bahukarAdAnaM pApamUlamApadi tu na tattathA bhavatItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 131 .. shrIH .. 12\.131\. adhyAyaH 131 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati Apadi rAj~nA sarvasvatyAgenApyAtmano rakShaNIyatvakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-131\-0 (69954) yudhiShThira uvAcha. 12\-131\-0x (5711) kShINasya dIrghasUtrasya sAnukroshasya bandhuShu . parisha~Nkitamukhyasya duShTamantrasya bhArata .. 12\-131\-1 (69955) viraktarAjyapaurasya nirdravyanichayasya cha . asaMbhAvitamitrasya bhinnAmAtyasya sarvataH .. 12\-131\-2 (69956) parachakrAbhiyAtasya durbalasya balIyasA . Apannachetaso brUhi kiM kAryamavashiShyate .. 12\-131\-3 (69957) bhIShma uvAcha. 12\-131\-4x (5712) bAhyashchedvijigIShuH syAddharmArthakushalaH shuchiH . javena sandhiM kurvIta pUrvaM pUrvaM vimokShayet .. 12\-131\-4 (69958) [yo.adharmavijigIShuH syAdbalavAnpApanishchayaH.] AtmanaH sannirodhena sandhiM tenApi rochayet .. 12\-131\-5 (69959) apAsya rAjadhAnIM vA taredanyena vA.a.apadam . tadbhAvabhAvo dravyANi jIvanpunarupArjayet .. 12\-131\-6 (69960) yAstu koshabalatyAgAchChakyAstaritumApadaH . kastatrAdhikamAtmAnaM saMtyajedarthadharmavit .. 12\-131\-7 (69961) aparAdhAjjugupseta kA sapatnadhane dayA . na tvevAtmA pradAtavyaH shakye sati kathaMchana .. 12\-131\-8 (69962) yudhiShThira uvAcha. 12\-131\-9x (5713) Abhyantare cha kupite bAhye chopanipIDite . kShINe koshe shrute mantre kiM kAryamavashiShyate .. 12\-131\-9 (69963) bhIShma uvAcha. 12\-131\-10x (5714) kShipraM vA sandhikAmaH syAtkShipraM vA tIkShNavikrama . yadA.apanayanaM kShiprametadvai sAMparAyikam .. 12\-131\-10 (69964) anuraktena puShTena hR^iShTena jagatIpatiH . alpenApi svasainyena bhUmiM jayati bhUmipaH .. 12\-131\-11 (69965) hato vA divamAroheddhatvA cha sukhamAvahet . yuddhe hi saMtyajanprANA~nshakrasyaiti salokatAm .. 12\-131\-12 (69966) sarvalokAgasaM kR^itvA mR^idutvaM gantumeva cha . vishvAsAdvinayaM kuryAtsaMjahyAdvA.apyupAnahau .. 12\-131\-13 (69967) apachikramiShuH kShipraM senAM svAM parisAntvayan . vila~NghayitvA satreNa tataH svayamupakramet .. .. 12\-131\-14 (69968) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 131\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-131\-1 sAnukroshasya bandhukShayabhayAt yoddhumanichChataH . parisha~Nkitamukhyasya amAtyeShu sha~NkAvataH .. 12\-131\-2 dravyAbhAvAdeva na saMbhAvitAni AvarjitAni mitrANi yena tasya bhinnAH shatrubhirdadI kR^itA amAtyA yasya .. 12\-131\-3 balIyasA shatruNA ApannaM vAkru lIkR^itaM cheto yasya .. 12\-131\-4 mokShayet sAmnaivetyarthaH .. 12\-131\-5 adharmapradhAno vijigIShuradharmavijigIShuH .. 12\-131\-7 duShTatame tu rAjyadhanaM tyaktvA AtmAnaM rakShedityAha yAstviti . yAstu syuH kevalatyAgAditi Da. tha. pAThaH .. 12\-131\-9 Abhyantare.amAtyAdau bAhyodurgarAShTrAdau .. 12\-131\-10 dharmiShThe bAhye kShipraM saMdhiH . adharmi tu \-\-\- kartavyaH. yadA tvevaM tadA apanayanaM shatro\-\-\-\-. athavA sAMparAyikaM dharmayuddhena maraNe para\-\- kahitaM bhavati .. 12\-131\-13 vishvAsAt vishvAsaM prApayya vikyaM kuryAt mR^idurbhavet . natu yuddhameva haThena shrayet .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 132 .. shrIH .. 12\.132\. adhyAyaH 132 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNAnAmApadi rAj~nA asAdhujanadhanApahAreNApi tadrakShaNasya karaNIyatvoktiH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-132\-0 (69969) yudhiShThira uvAcha. 12\-132\-0x (5715) hIne paramake dharme sarvalokAtila~Nghane . sarvasmindasyusAdbhUte pR^ithivyAmupajIvane .. 12\-132\-1 (69970) kena svidbrAhmaNo jIvejjaghanye kAla Agate . asaMtyajanputrapautrAnanukroshAtpitAmaha .. 12\-132\-2 (69971) bhIShma uvAcha. 12\-132\-3x (5716) vij~nAnabalamAsthAya jIvitavyaM tathA gate . sarvaM sAdhvarthamevedamasAdhvarthaM na kiMchana .. 12\-132\-3 (69972) asAdhubhyo.arthamAdAya sAdhubhyo yaH prayachChati . AtmAnaM saMkramaM kR^itvA kR^ichChradharmakR^ideva saH .. 12\-132\-4 (69973) aroSheNAtmano rAjanrAjye sthitimakopayan . adattamapyAdadIt bhrAturvittaM mameti vA .. 12\-132\-5 (69974) vij~nAnabalapUto yo vartate ninditeShvapi . vR^ittivij~nAnavAndhIraH kastaM vaktumihArhati .. 12\-132\-6 (69975) yeShAM bahukR^itA buddhisteShAmanyA na rochate . yajasA te pravartante balavanto yudhiShThira .. 12\-132\-7 (69976) yadaiva prakR^itaM shAstraM janastadanuvartate . yadaivamadhyAsevante medhrAvI vA.apyathottaram .. 12\-132\-8 (69977) R^itvikpurohitAchAryAnsatkR^itAnabhisatkR^itAn . na brAhmaNAnghAtayIta doShAnprApnoti ghAtayan .. 12\-132\-9 (69978) etatpramANaM lokasya chakShuretatsAtanam . tatpramANo.avagAheta tena tatsAdhvasAdhu vA .. 12\-132\-10 (69979) havo grAmavAstavyA doShAnbrUyuH parasparam . na teShAM vachanAdrAjA satkuryAddhAtayIta vA .. 12\-132\-11 (69980) na vAchyaH parivAdo vai na shrotavyaH kathaMchana . karNau tatra pidhAtavyau gantavyaM vA tato.anyataH .. 12\-132\-12 (69981) na satAM shIlametadvai parivAdo na paishunam . guNAnAmeva vaktAraH santo nityaM yudhiShThira .. 12\-132\-13 (69982) yathA samadhurau damyau sudAntau sAdhuvAhinau . dhuramudyamya vahatastathA varteta vai nR^ipaH .. 12\-132\-14 (69983) yathAyathA.asya bahavaH sahAyAH syustathA charet . AchArameva manyante garIyo dharmalakShaNam .. 12\-132\-15 (69984) apare naivamichChanti ye sha~NkhalikhiMtapriyAH . arthe kShINe.athavA lubdhAste brUyurvAkyamIdR^isham .. 12\-132\-16 (69985) ArShamaShyatra pashyanti vikarmasthasya pAtanam . na chArShAtsadR^ishaM kiMchitpramANaM dR^ishyate kvachit .. 12\-132\-17 (69986) devA hyapi vikarmasthaM ghAtayanti narAdhamam . vyAjena vindanvittaM hi dharmataH parihIyate .. 12\-132\-18 (69987) sarvataH satkR^itaH sadbhirbhUtipravarakAraNaiH . hR^idayenAbhyanuj~nAto yo dharmastaM vyavasyati .. 12\-132\-19 (69988) yashchaturguNasaMpannaM dharmaM veda sa dharmavit . aheriva hi dharmasya padaM duHkhaM gaveShitum .. 12\-132\-20 (69989) yathA mR^igasya viddhasya mR^igavyAdhaH padaM nayet . lakShedrudhirapAtena tathA dharmapadaM nayet .. 12\-132\-21 (69990) yathA samyagvitena pathA gantavyamapyuta . rAjarShINAM vR^ittametadevaM gachCha yudhiShThira .. .. 12\-132\-22 (69991) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi dvAtriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 132\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-132\-1 hIne dharme rAj~nAmiti sheShaH . paramake sarvopAyena brAhmaNA rakShyA ityasmi .. 12\-132\-2 jaghanye ApadbahUle brAhmaNaH kena jIdatyasya brAhmaNaM kathaM rakShedityarthaH .. 12\-132\-3 sAdhvarthaM satAnam .. 12\-132\-4 saMkramamAgamanamArgam .. 12\-132\-5 sthitiM pAlanadharmam . syaShTasya rAj~no brAhmaNapAlanArthaM sarvasvaharaNe.api doSho nAstItyarthaH .. 12\-132\-6 vaktuM ninditum .. 12\-132\-9 antyApadyapi R^itvidhanavato.api na ghAtayIta dhanaharaNena hiMsyAdityarthaH . purohitAchAryai\- satkR^itairapi satkR^itaH. nA.abrAhmaNAnyAdoShAnprApnoti yAjayanniti Ta. tha. da. pAThaH .. 12\-132\-11 stavyA grAmavAsinaH .. 12\-132\-16 evaM tvigAdInAmadaDa\- likhitasya bhrAturapi hastachChedaH kR^itastAdR^ishadharmaparA .. 12\-132\-19 sadbhirmanvAdibhiH satkR^itaH . bhUtipravarakAraNaiH bhUtipravarA IshvarAH kAraNAni pAramparyAgatAni kuladeshagrAmAdiparigR^ihItAni tairapi nimittaiH satkR^itaH. manvAdibhiranukto.api shiShTairAdR^ita ityarthaH. hR^idayenAbhyanuj~nAtaH hetudvayAbhAve.api svayaM cha yo dharmatvena nishchitaH .. 12\-132\-20 chatvAro guNAH AnvIkShikI trayI vArtA daNDanItishcheti . ya eShAmaviruddhashchaturguNasaMpannaH .. 12\-132\-21 padaM sthAnaM lakShellakShayet . nayet anyAnprApayet. yuktyeti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 133 .. shrIH .. 12\.133\. adhyAyaH 133 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAj~nA yathAkathaMchitkoshavR^iddheH kartavyatvoktiH .. 1\.. tathA dasyubhirApadyapi sAvasheShaM parasvApahA dharmyatvoktiH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-133\-0 (69992) bhIShma uvAcha. 12\-133\-0x (5717) svarAShTrAtpararAShTrAchcha koshaM saMjanayennR^ipaH . koshAddhi dharmaH kaunteya rAjyamUlaM pravartate .. 12\-133\-1 (69993) tasmAtsaMjanayetkoshaM satkR^itya paripAlayet . paripAlyAnugR^ihNIyAdeva dharmaH sanAtanaH .. 12\-133\-2 (69994) sa koshaH shuddhabhAvena na nR^ishaMsena jAyate . madhyamaM padamAsthAya koshasaMgrahaNaM charet .. 12\-133\-3 (69995) abalasya kutaH kosho hyakoshasya kuto balam . abalasya kuto rAjyamarAjye shrIrbhavetkutaH .. 12\-133\-4 (69996) uchchairvR^itteH shriyo hAniryathaiva maraNaM tathA . tasmAtkoshaM balaM mitramatha rAjA vivardhayet .. 12\-133\-5 (69997) hInakoshaM hi rAjAnamavamanyanti shatravaH . na chAsyAlpe tuShyanti karmaNA.apyutsahanti cha .. 12\-133\-6 (69998) shriyo hi kAraNAdrAjA satkriyAM labhate parAm . sA.asya gUhati pApAni vAso guhyamiva striyAH .. 12\-133\-7 (69999) R^iddhimasyAnutapyante purA viprakR^itA narAH . sAlAvR^ikA ivAjasnaM jighAMsUneva vindati . IdR^ishasya kuto rAjyaM sukhaM bharatasattama .. 12\-133\-8 (70000) udyachChedeva na glAyedudyamo hyeva pauruSham . apyaparvaNi bhajyeta na nameteha kasyachit .. 12\-133\-9 (70001) apyaraNyaM samAshritya charenmR^igagaNaiH saha . na tvevodriktamaryAdairdasyubhiH sahitashcharet .. 12\-133\-10 (70002) dasyUnAM sulabhA senA raudrakarmasu bhArata . ekAntato hyamaryAdAtsarvo.apyudvijate janaH .. 12\-133\-11 (70003) dasyavo.apyabhisha~Nkante niranukroshakAriNaH .. 12\-133\-12 (70004) sthApayedeva maryAdAM janachittaprasAdinIm . alpApyartheShu maryAdA loke bhavati pUjitA .. 12\-133\-13 (70005) nAyaM loko.asti na para iti vyavasito janaH . nAlaM gantumihAshvAsaM nAstikyabhayasha~NkitaiH .. 12\-133\-14 (70006) yathA sadbhiH parAdAnamahiMsA dasyubhistathA . anurajyanti bhUtAni samaryAdeShu dasyuShu .. 12\-133\-15 (70007) ayudhyamAnasyAdAnaM dArAmarshaH kR^itaghnatA . brahmavittasya chAdAnaM niHsheShakaraNaM tathA .. 12\-133\-16 (70008) striyA moShaH pathisthAnaM sAdhuShveva vigarhitam . sadoSha eva bhavati dasyuretAni varjayet .. 12\-133\-17 (70009) abhisaMdadhate ye cha vinAshAyAsya bhArata . sasheShamevopalabhya kurvantIti vinishchayaH .. 12\-133\-18 (70010) tasmAtsasheShaM kartavyaM svAdhInamapi dasyubhiH . na balastho.ahamasmIti nR^ishaMsAni samAcharet .. 12\-133\-19 (70011) sasheShakAriNastatra sheShaM pashyanti sarvashaH . niHsheShakAriNo nityaM niHsheShakaraNAdbhayam .. .. 12\-133\-20 (70012) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi trayastriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 133\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-133\-5 uchchairvR^itteH mahataH .. 12\-133\-7 vAsaH pApamiva striya iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-133\-8 viprakR^itAH sAlAvR^ikavat jighAMsUneva vindanti Ashrayanti kapaTena hantum . ArSho vachanavyatyayaH .. 12\-133\-10 dasyubhiH dasyuprAyairamAtyaiH .. 12\-133\-11 atyantApannasya vanasthA dasyavo.api kAryakarA ityAha dasyUnAmiti . dasyUnAM sulabhAM senAM raudrakarmasu kArayediti dha. pAThaH. teShvapi satyena mArdavena cha stheyamityAha ekAntata iti .. 12\-133\-14 janaH prAkR^itaH . alaM paryAptaM yuktamityarthaH .. 12\-133\-15 sadbhirdasyubhiH parAdAnaM parasvaharaNamapi kR^ita ahiMsA bhavati tathA vakShye ita sheShaH .. 12\-133\-16 niHsheShakaraNaM sarvaharaNam .. 12\-133\-17 striyA kanyAyAH moShashchauryam .. 12\-133\-19 yasmAdevaM tasmAt sasheShabheparalumpanaM kartavyam .. 12\-133\-20 yo yathA karoti tathaiva prajA kurvantItyAha sasheSheti .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 134 .. shrIH .. 12\.134\. adhyAyaH 134 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati balaprashaMsanam .. 1\.. tathA pApakAriNAM tatparihAropAyakathanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-134\-0 (70013) bhIShma uvAcha. 12\-134\-0x (5718) `atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam.' atra kAmandavachanaM kIrtayanti purAvidaH . pratyakShAveva dharmArthau kShatriyasya vijAnataH .. 12\-134\-1 (70014) tau tu na vyavadhAtavyau parokShA dharmayAtanA . adharmo dharma ityetadyathA vR^ikShaphalaM tathA .. 12\-134\-2 (70015) dharmAdharmaphale jAtu dadarsheha na kashchana . vubhUShedbalamevaitatsarvaM balavato vashe .. 12\-134\-3 (70016) shriyaM balamamAtyAMshcha balavAniha vindati . yo hyanADhyaH sa patitastaduchChiShTaM yadalpakam .. 12\-134\-4 (70017) bahvapathye balavati na kiMchitkriyate bhayAt . ubhau satyAdhikArau tau trAyete mahato bhayAt .. 12\-134\-5 (70018) ati dharmAdbalaM manye balAddharmaH pravartate . bale pratiShThito dharmo dharaNyAmiva jaMgamaH .. 12\-134\-6 (70019) dhUmo vAyoriva vashe balaM dharmo.anuvartate . anIshvaro balaM dharmo drumaM vallIva saMshritA .. 12\-134\-7 (70020) vashe balavatAM dharmaH sukhaM bhogavatAmiva . nAstyasAdhyaM balavatAM sarvaM balavatA jitam .. 12\-134\-8 (70021) durAchAraH kShINabalaH parimANaM na gachChati . atha tasmAdudvijate sarvo loko vR^ikAdiva .. 12\-134\-9 (70022) apadhvasto hyavamato duHkhaM jIvati jIvitam . jIvitaM yadadhikShiptaM yathaiva maraNaM tathA .. 12\-134\-10 (70023) yadevamAhuH pApena chAritreNa vivakShitam . subhR^ishaM tapyate tena vAkshalyena parikShataH .. 12\-134\-11 (70024) atraitadAhurAchAryAH pApasya parimokShaNe . trayIM vidyAmupAsIta tathopAsIta vai dvijAn .. 12\-134\-12 (70025) prasAdayenmadhurayA vAchA chApyatha karmaNA . mahAmanAshchaiva bhavedvivahechcha mahAkule .. 12\-134\-13 (70026) ityastIti vadedeva pareShAM kIrtayedguNAn . japedudakashIlaH syAtpeshalo nAtijalpakaH .. 12\-134\-14 (70027) brahma kShatraM saMpravishedbahu kR^itvA suduShkaram . uchyamAno hi lokena bahu tattadachintayan .. 12\-134\-15 (70028) upaprApyaivamAchAraM kShipraM bahumato bhavet . sukhaM cha vittaM bhu~njIta vR^ittenaikena gopayet .. 12\-134\-16 (70029) `api tebhyo mR^igAnhatvA nayechcha satataM vane . yasminna pratigR^ihNanti dasyubhojanasha~NkayA.' loke cha labhate pUjAM paratreha mahatphalam .. .. 12\-134\-17 (70030) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi chatustriMshadadhishatatamo.adhyAyaH .. 134\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-134\-2 yathA vR^ikapadaMstheti jha . da. pAThaH .. 12\-134\-6 ati atishayitam .. 12\-134\-10 apadhvastaH aishvaryAchchyutaH .. 12\-134\-12 atrAdharmeNa dhanArjane kR^ite sati .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 135 .. shrIH .. 12\.135\. adhyAyaH 135 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dasyubhAve.api shAstramaryAdAnusAriNaH paralokaprAptau dR^iShTAntatayA kApachyacharitopanyAsaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-135\-0 (70031) bhIShma uvAcha. 12\-135\-0x (5719) atrApyudAhantImamitihAsaM purAtanam . yathA dasyuH samaryAdo dasyutvAtsiddhimAptavAn .. 12\-135\-1 (70032) prahartA matimA~nshUraH shrutavAnsunR^ishaMsavAn . akShannAshramiNAM dharmaM brahmaNyo gurupUjakaH .. 12\-135\-2 (70033) aniShAdyAM kShatriyAjjAtaH kShatradharmAnupAlakaH . kApachyo nAma naiShAdirdasyutvAtsiddhimAptavAn .. 12\-135\-3 (70034) araNye sAyaM pUrvAhNe mR^igayUthaprakopitA . vedhij~no mR^igajAtInAM naiShAdAnAM cha kovidaH .. 12\-135\-4 (70035) sarvakAnanadeshaj~naH pAriyAtracharaH sadA . dharmaj~naH sarvavarNAnAmamogheShurdR^iDhAyudhaH .. 12\-135\-5 (70036) apyanekashatAM senAmeka eva jigAya saH . sa vR^iddhAvambapitarau mahAraNye.abhyapUjayat .. 12\-135\-6 (70037) madhumAMsairmUlaphalairannairuchchAvachairapi . satkR^itya bhojayAmAsa samyakparichachAra ha .. 12\-135\-7 (70038) AraNyakAnpravrajitAnbrAhmaNAnparipAlayan . api tebhyo mR^igAnhatvA ninAya satataM vane .. 12\-135\-8 (70039) ye.asmAnna pratigR^ihNanti dasyubhojanasha~NkayA . teShAmAsajya geheShu kalya eva sa gachChati .. 12\-135\-9 (70040) taM bahUni sahasrANi grAmaNItve.abhivavrire . nirmaryAdAni dasyUnAM niranukroshavartinAm .. 12\-135\-10 (70041) dasyava UchuH. 12\-135\-11x (5720) muhUrtadeshakAlaj~naH prAj~naH shUro dR^iDhavrataH . grAmaNIrbhava no mukhyaH sarvepAmeva saMmataH .. 12\-135\-11 (70042) yathAyathA vakShyasi naH kariShyAmastathAtathA . pAlayAsmAnyathAnyAyaM yathA mAtA yathA pitA .. 12\-135\-12 (70043) kApachya uvAcha. 12\-135\-13x (5721) mA vadhIstvaM striyaM bhIruM mA shishuM mA tapasvinam . nAyudhyamAno hantavyo na cha grAhyA balAtstriyaH .. 12\-135\-13 (70044) sarvathA strI na hantavyA sarvasatveShu budhyata . nityaM gobrAhmaNe svasti yoddhavyaM cha tadarthataH .. 12\-135\-14 (70045) satyaM cha nApi hartavyaM sAravighnaM cha mA kR^ithAH . pUjyante yatra devAshcha pitaro.atithayashcha ha .. 12\-135\-15 (70046) sarvabhUteShvapi varo brAhmaNo mokShamarhati . kAryA chApachitisteShAM sarvasvenApi bhAvayet .. 12\-135\-16 (70047) yasya tvete saMpraduShTAstasya vidyAtparAbhavam . na tasya triShu lokeShu trAtA bhavati kaschana .. 12\-135\-17 (70048) yo brAhmaNAnparibhavedvinAshaM chApi rochayet . sUryodaya iva dhvAnte dhruvaM tasya parAbhavaH .. 12\-135\-18 (70049) ihaiva phalamAsInaH pratyAkA~NkSheta sarvashaH . yeye no na pradAsyanti tAMstAMstenAbhiyAsyasi .. 12\-135\-19 (70050) shiShTyarthaM vihito daNDo na vadhArthaM vidhIyate . ye cha shiShTAnprabAdhante dharmasteShAM vadhaH smR^itaH .. 12\-135\-20 (70051) ye cha rAShTroparodhena vR^iddhiM kurvanti kechana . tAnevAnumriyeraMste kuNapaM kR^imayo yathA .. 12\-135\-21 (70052) ye punardharmashAstreNa varteranniha dasyavaH . api te dasyavo bhUtvA kShipraM siddhimavApnuyuH. 12\-135\-22 (70053) bhIShma uvAcha. 12\-135\-23x (5722) te sarvamevAnuchakruH kApachyasyAnushAsanam . vR^iddhiM cha lebhire sarve pApebhyashchApyupAraman .. 12\-135\-23 (70054) kApachyaH karmaNA tena mahatIM siddhimAptavAn . sAdhUnAmAcharankShemaM dasyUnpApAnnivartayan .. 12\-135\-24 (70055) idaM kApachyacharitaM yo nityamanuchintayet . nAraNyebhyo.api bhUtebhyo bhayamR^ichChetkathaMchana .. 12\-135\-25 (70056) na bhayaM tasya martyebhyo nAmartyebhyaH kathaMchana . na sato nAsato rAjansa hyaraNyeShu gopatiH .. .. 12\-135\-26 (70057) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi pa~nchatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 135\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-135\-3 kAyavyo nAmeti jha . pAThaH. kApavyo nAmeti Ta. pAThaH. kAshyapo nAmeti dha. pAThaH .. 12\-135\-4 nipAtAnAM cha kovida iti Da . tha. dha. pAThaH .. 12\-135\-5 pAriyAtraH parvatavisheShaH .. 12\-135\-9 Asajya kvachinnidhAya . kalye prAtaH .. 12\-135\-13 mAvadhIstvamityekavachanaM gaNAbhiprAyeNa .. 12\-135\-14 svasti kalyANaM chintanIyam .. 12\-135\-15 sAro vivAhAdikAryaM tatra vighnaM mA kR^ithAH . sasyaM cha nopahantavyaM sIravighnaM cha mA kR^ithAH iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-135\-16 apachitiH pUjA .. 12\-135\-18 dhvAnte dhvAntasya .. 12\-135\-19 ye ye vaNijaH . naH asmabhyam .. 12\-135\-20 shiShTyarthaM duShTAnAM shAsanArtham .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 136 .. shrIH .. 12\.136\. adhyAyaH 136 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati koshavR^iddhyarthamapahAryAnapahAryadhanavivechanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-136\-0 (70058) bhIShma uvAcha. 12\-136\-0x (5723) atra gAthA brahmagItAH kIrtayanti purAvidaH . yena mArgeNa rAjAnaH koshaM saMjanayantyuta .. 12\-136\-1 (70059) na dhanaM yaj~nashIlAnAM hAryaM devasvameva cha . dasyUnAM niShkriyANAM cha kShatriyo hartumarhati .. 12\-136\-2 (70060) imAH prajAH kShatriyANAM rakShyA hanyAshcha bhArata . thanaM hi kShatriyasyeha dvitIyasya na vidyate .. 12\-136\-3 (70061) tadasya syAdbalArthaM vA dhanaM yaj~nArthameva vA . abhojyAshchauShadhIshChittvA bhojyA eva pachantyuta .. 12\-136\-4 (70062) yo vai na devAnna pitR^inna martyAnhaviShA.archati . anarthakaM dhanaM tatra prAhurdhamevido janAH .. 12\-136\-5 (70063) harettaddraviNaM rAjandhArmikaH pR^ithivItiH . na hi na prINayellokAnna loke garhate nR^ipam .. 12\-136\-6 (70064) asAdhubhyo.arthamAdAya sAdhubhyo yaH prayachChati . AtmAnaM saMkramaM kR^itvA manye dharmavideva saH .. 12\-136\-7 (70065) [tathAtathA jayellokA~nshaktyA chaiva yathAyathA.] audbhidA jantavo yadvachChrutvA vAjo yathAtathA .. 12\-136\-8 (70066) animittAtsaMbhavanti tathA yaj~naH prajAyate . yathaiva daMshamashakaM yathA kITapipIlikam .. 12\-136\-9 (70067) saiva vR^ittirhi yaj~neShu yathA dharmo vidhIyate .. 12\-136\-10 (70068) yathA hyakasmAdbhavati bhUmau pAMsustR^iNolapam . tathaiveha bhaveddharmaH sUkShmaH sUkShmataraH smR^itaH .. .. 12\-136\-11 (70069) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ShaTtriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 136\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-136\-4 auShadhIshChittvA tAbhirindhanIkR^itAbhirbhojyA vrIhyAdyAH . duShTAn hiMsitvA sAdhUnpAlayediti bhAvaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 137 .. shrIH .. 12\.137\. adhyAyaH 137 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati anAgatApatpratividhAne dR^iShTAntatayA matsyopAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-137\-0 (70070) bhIShma uvAcha. 12\-137\-0x (5724) anAgatavidhAtA cha pratyutpannamatishcha yaH . dvAvetau sukhamedhete dIrghasUtrI vinashyati .. 12\-137\-1 (70071) atraiva chedamavyagraM shR^iNvAkhyAnamanuttamam . drIrghasUtramupAshritya kAryAkAryavinishchaye .. 12\-137\-2 (70072) nAtigAdhe jalasthAne suhR^idaH kushalAstrayaH . prabhUtamatsye kaunteya babhUvuH sahachAriNaH .. 12\-137\-3 (70073) tatraikaH prAptakAlaj~no dIrghadarshI tathA.aparaH . dIrghasUtrashcha tatraikastrayANAM jalachAriNAm .. 12\-137\-4 (70074) kradAchittajjalasthAnaM matsyabandhAH samantataH . srAvayAmAsuratho nimneShu vividhairmukhaiH .. 12\-137\-5 (70075) kShIyamANaM tadbuddhvA jalasthAnaM bhayAgame . abravIddIrghadarshI tu tAvubhau suhR^idau tadA .. 12\-137\-6 (70076) j~nayamApatsamutpannA sarveShAM salilaukasAm . shIghramanyatra gachChAmaH panthA yAvanna shuShyati .. 12\-137\-7 (70077) anAgatamanarthaM hi sunayairyaH prabAdhate . sa na saMshayamApnoti tathA.anyatra vrajAmahe .. 12\-137\-8 (70078) shIrghasUtrastu yastatra so.abravItsamyaguShyatAm . na tu kAryA tvarA tAvaditi me nishchitA matiH .. 12\-137\-9 (70079) atha saMpratipattij~nastvabravIddIrghadarshinam . prApte kAle na me kiMchinnyAyataH parihAsyate .. 12\-137\-10 (70080) evapnukto nirAkrAmaddIrghadarshI mahAmatiH . agAma srotasaikena gambhIraM salilAshayam .. 12\-137\-11 (70081) tataH prasR^itatoyaM taM prasamIkShya jalAshayam . babandhurvividhairyogairmatsyAnmatsyopajIvinaH .. 12\-137\-12 (70082) viloDyamAne tasmiMstu srutatoye jalAshaye . agachChadgrahaNaM tatra dIrghasUtraH sahAparai\-\-\-\-.. 12\-137\-13 (70083) uddAnaM kriyamANaM tu matsyAnAM \-\-\-\-\-\-. pravishyAntaramanyeShAmagrasatprati\-\-\-\-\-\-\-.. 12\-137\-14 (70084) grastameva taduddAnaM gR^ihItvA\-\-\-\-saH . sarvAneva cha tAMstatra te vi\-\-\- iti .. 12\-137\-15 (70085) tataH prakShAlyamAneShu matsyeShu vipule jale . tvaktvA rajjuM pramuktosau shIghraM saMpratipattimAn .. 12\-137\-16 (70086) dIrghasUtrastu mandAtmA hIneyuddhirachetanaH . maraNaM prAptavAnmUDho yathaivopahatendriyaH .. 12\-137\-17 (70087) evaM prAptatamaM kAlaM yo mohAnnAvabudhyate . sa vinashyati vai kShipraM dIrghasUtro yathA jhaShaH .. 12\-137\-18 (70088) Adau na kurute shreyaH kushalo.asmIti yaH pumAn . sa hi saMshayamApnoti yathA saMpratipattimAn .. 12\-137\-19 (70089) anAgatavidhAtA cha pratyutpannamatishcha yaH . dvAvetau sukhamedhete dIrghasUtrI vinashyati .. 12\-137\-20 (70090) kAShThA kalA muhUrtAshcha dinarAtryaH kShaNA lavAH . mAsAH pakShAH ShaDR^itavaH kAlaH saMvatsarANi cha .. 12\-137\-21 (70091) pR^ithivI desha ityuktaH sa cha kAlo na dR^ishyate . abhipretArthasiddhyarthaM dUrato nyAyatastathA .. 12\-137\-22 (70092) etau dharmArthashAstreShu mokShashAstreShu charShibhiH . pradhAnAviti nirdiShTau kAme chAbhimatau nR^iNAm .. 12\-137\-23 (70093) parIkShyakArI yuktashcha sa samyagupapAdayet . deshakAlAvabhipretau tobhyAM phalamavApnuyAt .. .. 12\-137\-24 (70094) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi saptatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 137\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-137\-4 tatraiko dIrghakAlaj~na utpannapratibho.aparaH iti jha . pAThaH .. 12\-137\-5 vividhairmukhairjalanirgamanamArgaiH .. 12\-137\-11 salilAshayaM jalAshayAntaram .. 12\-137\-14 uddAnaM grathanaM agrasat grathanasUtraM mukhena jagrAhetyarthaH .. 12\-137\-15 sacha matsyaH tathaiva gR^ihItavadeva tatrAste iti sheShaH .. 12\-137\-21 kAlasya deshasya cha sUkShmatAM avahito jAnIyAditi shlokadvayArthaH .. 12\-137\-23 etau deshakAlau .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 138 .. shrIH .. 12\.138\. adhyAyaH 138 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati Apadi shatruNApi saMdhikaraNaviShaye dR^iShTAntatayA mArjAramUShikacharitakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-138\-0 (70095) yudhiShThira uvAcha. 12\-138\-0x (5725) sarvatra buddhiH kathitA shreShThA te bharatarShabha . anAgatA tathotpannA dIrghasUtrA vinAshinI .. 12\-138\-1 (70096) tadichChAmi parAM buddhiM shrotuM te bharatarShabha . yathA rAjA na muhyeta shatrubhiH paripIDitaH .. 12\-138\-2 (70097) \-\-\-\-\-\-yAj~naM sarvashAstravishAradam . pR^ichCha\-\-\-\-\-\-\- tanme vyAkhyAtumarhasi .. 12\-138\-3 (70098) shatrubhibahu\-\-\-\-\-\-thA muchyeta pArthivaH . etadichChAmya\-\-\-\-\-\-rvameva yathAvidhi .. 12\-138\-4 (70099) viShamasthaM hi rAjA\-\-\-\-travaH paripanthinaH . bahavo.apyekamuddhartuM yatante pUrvatApitAH .. 12\-138\-5 (70100) sarvataH prArthyamAnena darbalena mahAbalaiH . ekenaivAsahAyena shakyaM sthAtuM bhavetkatham .. 12\-138\-6 (70101) kathaM mitramariM chApi vindeta bharatarShabha . cheShTitavyaM kathaM chAtra shatrormitrasya chAntare .. 12\-138\-7 (70102) ajAtalakShaNe rAjannamitre mitratAM gate . kathaM nu puruShaH kuryAtkR^itvA kiM vA sukhI bhavet .. 12\-138\-8 (70103) vigrahaM kena vA kuryAtsaMdhiM vA kena yojayet . kathaM vA shatrumadhyastho varteta balavAnapi .. 12\-138\-9 (70104) etaddhai sarvakR^ityAnAM paraM kR^ityaM narAdhipa . naitasya kashchidvaktA.asti shrotA vA.api sudurlabhaH .. 12\-138\-10 (70105) R^ite pitAmahAdbhIShmAtsatyasaMdhAjjitendriyAt . tadanvIkShya mahAbhAga sarvametadbravIhi me .. 12\-138\-11 (70106) bhIShma uvAcha. 12\-138\-12x (5726) tvadyukto.ayamanuprashno yudhiShThira guNodayaH . shR^iNu me putra kArtsnyena guhyamApatsu bhArata .. 12\-138\-12 (70107) amitro mitratAM yAti mitraM chApi praduShyati . sAmarthyayogAtkAryANAmanityA hi sadA gatiH .. 12\-138\-13 (70108) tasmAdvishvasitavyaM cha vigrahaM cha samAcharet . deshaM kAlaM cha vij~nAya kAryAkAryavinishchaye .. 12\-138\-14 (70109) saMdhAtavyaM budhairnityaM vyavasya cha hitArthibhiH . amitrairapi saMdheyaM prANA rakShyA hi bhArata .. 12\-138\-15 (70110) yo hyamitrairnarairnityaM na saMdadhyAdapaNDitaH . na sorthaM prApnuyAtkiMchitphalAnyapi cha bhArata .. 12\-138\-16 (70111) yastvamitreNa saMdhatte mitreNa cha virudhyate . arthayuktiM samAlokya sumahadvindate phalam .. 12\-138\-17 (70112) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . mArjArasya cha saMvAdaM nyagrodhe mUShikasya cha .. 12\-138\-18 (70113) vane mahati kasmiMshchinnyagrodhaH sumahAnabhUt . latAjAlaparichChanno nAnAdvijagaNAyutaH .. 12\-138\-19 (70114) skandhavAnmeghasaMkAshaH shItachChAyo manoramaH . araNyamabhito jAtastarurvyAlamR^igAyutaH .. 12\-138\-20 (70115) tasya mUlamupAshritya kR^itvA shatamukhaM bilam . vasati sma mahAprAj~naH palito nAma mUShikaH .. 12\-138\-21 (70116) shAkhAM tasya samAshritya vasati sma sukhaM tadA . lomasho nAma mArjAraH sarvasatvAvasAdakaH .. 12\-138\-22 (70117) tatra tvAgatya chaNDAlo hyaraNyakR^itaketanaH . yuyoja yantramunmAthaM nityamastaMgate ravau .. 12\-138\-23 (70118) tatra snAyumayAnpAshAnyathAvatsaMvidhAya saH . gR^ihaM gatvA sukhaM shete prabhAtAmeti sharvarIm .. 12\-138\-24 (70119) tatra sma nityaM badhyante naktaM bahuvidhA mR^igAH . kadAchidatra mArjAraH saMpravR^itto vyabadhyata .. 12\-138\-25 (70120) tasminbaddhe mahAprANe shatrau nityAtatAyini . taM kAlaM palito j~nAtvA prachachAra sunirbhayaH .. 12\-138\-26 (70121) tenAnucharatA tasminvate vishvastachAriNA . bhakShyaM mR^igayamANe nachirAddR^iShTamAmiSham .. 12\-138\-27 (70122) sa tamunmAthamAruhya tadAmiShamabhakShayat . tasyopari sapatnasya baddhasya manasA hasan .. 12\-138\-28 (70123) AmiShe tu prasaktaH sa kadAchitavalokayan . apashyadaparaM ghoramAtmano ripumAgatam .. 12\-138\-29 (70124) sharaprasUnasaMkAshaM mahIvivarashAyinam . sakulaM harikaM nAma chapalaM tAmralochanam .. 12\-138\-30 (70125) tana mUShikagandhena tvaramANa upAgatam . sakShyArthaM lelihanvakraM bhUmAvUrdhvamukhaH sthitaH .. 12\-138\-31 (70126) \-\-AkhAgatamariM chAnyamapashyatkoTarAlayam . sUlakaM chandrakaM nAma vakratuNDaM durAsadam .. 12\-138\-32 (70127) patasya viShayaM tasya nakulolUkayostathA . yathAsyAsIdiyaM chintA tatprAptasya mahadbhayam .. 12\-138\-33 (70128) papadyasyAM sukaShTAyAM maraNe samupasthite . mantAdbhaya utpanne kathaM kAryaM manIShiNA .. 12\-138\-34 (70129) tathA sarvato ruddhaH sarvatra bhayakarshitaH . bhavadbhayasaMtrastashchakre cha paramAM matim .. 12\-138\-35 (70130) ApadvinAshabhUyiShThaM sha~NkanIyaM hi jIvitam . mantAtsaMshayaH so.ayaM tasmAdApadupasthitA .. 12\-138\-36 (70131) gataM hi sahasA bhUmiM nakulo mAmavApnuyAt . ulUkashcheha tiShThantaM mArjAraH pAshasaMkShayAt .. 12\-138\-37 (70132) na tvevAsmadvidhaH prAj~naH saMmohaM gantumarhati . riShye jIvite yatnaM yAvaduchChvAsanigrahAt .. 12\-138\-38 (70133) na hi buddhyA.anvitaH prAj~no nItishAstravishAradaH . nimajjatyApadaM prApya mahato.arthAnavApya ha .. 12\-138\-39 (70134) na tvanyAmiha mArjArAdgatiM pashyAmi sAMpratam . viShamastho hyayaM shatruH kR^ityaM chAsya mahanmayA .. 12\-138\-40 (70135) jIvitArthI kathaM tvadya shatrubhiH prArthitastribhiH . prANahetorimaM mitraM mArjAraM saMshrayAmi vai .. 12\-138\-41 (70136) nItishAstraM samAshritya hitamasyopavarNaye . yenemaM shatrusaMghAtaM matipUrveNa va~nchaye .. 12\-138\-42 (70137) ayamatyantashatrurme vaiShamyaM paramaM gataH . mUDho grAhayituM svArthaM saMgatyA yadi shakyate .. 12\-138\-43 (70138) kadAjidvyasanaM prApya saMdhiM kuryAnmayA saha .. 12\-138\-44 (70139) balinA sannikR^iShTasya shatrorapi parigrahaH . kArya ityAhurAchAryA viShame jIvitArthinA .. 12\-138\-45 (70140) shreShTho hi paNDitaH shatrurna cha mitramapaNDitaH . amitre khalu mArjAre jIvitaM saMpratiShThitam .. 12\-138\-46 (70141) tato.asmai saMpravakShyAmi hetumAtmAbhirakShaNe . apIjAnImayaM shatruH saMgatyA paNDito bhavet .. 12\-138\-47 (70142) evaM vichintayAmAsa mUShikaH shatrucheShTitam .. 12\-138\-48 (70143) tato.arthagatitattvaj~naH saMdhivigrahakAlavit . sAntvapUrvamidaM vAkyaM mArjAraM mUShiko.abravIt .. 12\-138\-49 (70144) sauhR^idenAbhibhAShe tvAM kachchinmArjAra jIvase . jIvitaM hi tavechChAmi shreyaH sAdhAraNaM hi nau .. 12\-138\-50 (70145) na te saumya bhayaM kAryaM jIviShyasi yathA purA . ahaM tvAmuddhariShyAmi prANA~njahyAM hi te kR^ite .. 12\-138\-51 (70146) asti kashchidupAyo.atra puShkala pratibhAti me . yena shakyastvayA mokShaH prApnuM shreyastathA mayA .. 12\-138\-52 (70147) mayA.apyupAyo dR^iShTo.ayaM vichArya matimAtmanaH . AtmArthaM cha tvadarthaM cha shreyaH sAdhAraNAM hi nau .. 12\-138\-53 (70148) idaM hi nakulolUkaM pApabuddhyA hi saMsthitam . na dharShayati mArjAra tena te svasti sAMpratam .. 12\-138\-54 (70149) kUjaMshchapalanetro.ayaM kaushiko mAM nirIkShate . nagashAkhAgragaH pApastasyAhaM bhR^ishamudvije .. 12\-138\-55 (70150) satAM sAptapadaM maitraM sa sakhA me.asi paNDitaH . sAhAyyakaM kariShyAmi nAsti te prANato bhayam .. 12\-138\-56 (70151) na hi shakto.asi mArjAra pAshaM ChettuM mayA vinA . ahaM ChetsyAmi pAshAMste yadi mAM tvaM na hiMsasi .. 12\-138\-57 (70152) tvamAshrito drumasyAgraM mUlaM tvahamupAshritaH . chiroShitAvubhAvAvAM vR^ikShe.asminviditaM cha te .. 12\-138\-58 (70153) yasminnAshvAsate kashchidyashcha nAshvasiti kvachit . na tau dhIrAH prashaMsanti nityamudvigramAnasau .. 12\-138\-59 (70154) tasmAdvivardhatAM prItirnityaM saMgatamastu nau . kAlAtItamihArthaM hi na prashaMsanti paNDitAH .. 12\-138\-60 (70155) arthayuktimimAM tatra yathAbhUtAM nishAmaya . tava jIvitamichChAmi tvaM mamechChasi jIvitam .. 12\-138\-61 (70156) kashchittarati kAShThena sugambhIrAM mahAnadIm . sa tArayati tatkAShThaM sa cha kAShThena tAryate .. 12\-138\-62 (70157) IdR^isho nau kriyAyogo bhaviShyati suvistaraH . ahaM tvAM tArayiShyAmi mAM cha tvaM tArayiShyasi .. 12\-138\-63 (70158) evamuktvA tu palitastamarthamubhayorhitam . hetumadgrahaNIyaM cha kAlApekShI vyatiShThata .. 12\-138\-64 (70159) atha suvyAhR^itaM shrutvA tasya shatrorvichakShaNaH . hetumadgrahaNIyArthaM mArjAro vAkyamabravIt .. 12\-138\-65 (70160) buddhimAnvAkyasaMpannastadvAkyamanuvartayan . svAmavasthAM pratIkShyainaM sAmnaiva pratyapUjayat .. 12\-138\-66 (70161) tatastIkShNAgradashano maNivaidUryalochanaH . mUShikaM mandamudvIkShya mArjAro lomasho.abrabIt .. 12\-138\-67 (70162) nandAmi saumya bhadraM te yo mAM jIvitumichChasi . shreyashcha yadi jAnIShe kriyatAM mA vichAraya .. 12\-138\-68 (70163) ahaM hi bhR^ishamApannastvamApannataro mayA . dvayorApannayoH sandhiH kriyatAM mA chirAya cha .. 12\-138\-69 (70164) vidhatsva prAptakAlaM yatkArthaM sidhyatu chAvayoH . mayi kR^ichChrAdvinirmukte na vina~NkShyati te kR^itam .. 12\-138\-70 (70165) nyastamAnosmi bhaktosmi shiShyastvaddhitakR^ittathA . tathA nideshavartI cha bhavantaM sharaNaM gataH .. 12\-138\-71 (70166) ityevamuktaH palito mArjAraM vashamAgatam . vAkyaM hitamuvAchedamabhijAtArthamarthavit .. 12\-138\-72 (70167) udAraM yadbhavAnAha naitachchitraM bhavadvidhe . vihito yastu mArgo me hitArthaM shR^iNu taM mama .. 12\-138\-73 (70168) ahaM tvA.anupravekShyAmi nakulAnme mahadbhayam . trAyasva mAM mA vadhIshcha shakto.asmi tava rakShaNe .. 12\-138\-74 (70169) ulUkAchchaiva mAM rakSha kShudraH prArthayate hi mAm . ahaM ChetsyAmi te pAshAnsakhe satyene te shape .. 12\-138\-75 (70170) tadvachaH saMgataM shrutvA lomasho yuktamarthavat . harShAdudvIkShya palitaM svAgatenAbhyapUjayat .. 12\-138\-76 (70171) taM saMpUjyAtha palitaM mArjAraH sauhR^ide sthitam . sa vichintyAbravIddhIraH prItastvarita eva cha .. 12\-138\-77 (70172) kShipramAgachCha bhadraM te tvaM me prANasamaH sakhA . tava prAj~naprasAdAddhi priyaM prApsyAmi jIvitam .. 12\-138\-78 (70173) yadyadevaMgatenAdya shakyaM kartuM mayA tava . tadAj~nApasya kartAsmi siddhirevAstu nau sakhe .. 12\-138\-79 (70174) asmAtte saMshayAnmuktaH samitragaNabAndhavaH . sarvakAryANi kartA.ahaM priyANi cha hitAni cha .. 12\-138\-80 (70175) muktashcha vyasanAdasmAtsaumyAhamapi nAma te . prItimutpAdayeyaM na pratikartuM cha shaknuyAm .. 12\-138\-81 (70176) pratyupakurvanbahvapi na bhAti pUrvopakAriNA tulyaH . ekaH karoti hi kR^ite niShkAraNameva kurute.anyaH .. 12\-138\-82 (70177) bhIShma uvAcha. 12\-138\-83x (5727) evamAshvAsito bidvAnmArjAreNa sa mUShikaH . pravivesha suvisrabdhaH samyaga~NgIchakAra ha .. 12\-138\-83 (70178) grAhayitvA tu taM svArthaM mArjAraM mUShikastathA . mArjArorasi visrabdhaH suShvApa pitR^imAtR^ivat .. 12\-138\-84 (70179) nilInaM tasya gAtreShu mArjArasyAtha mUShikam . dR^iShTvA tau nakulolUkau nirAshau pratyapadyatAm .. 12\-138\-85 (70180) tathaiva tau susaMtrastau dR^iDhamAgatatandritau . dR^iShTvA tayoH parAM prItiM vismayaM paramaM gatau .. 12\-138\-86 (70181) balinau matimantau cha suvR^ittau chApyupAsitau . ashaktau tu nayAttasmAtsaMpradharShayituM balAt .. 12\-138\-87 (70182) kAryArthaM kR^itasaMdhI tau dR^iShTvA mArjAramUShikau . ulUkanakulau tUrNaM jagmatustau svamAlayam .. 12\-138\-88 (70183) lInaH sa tasya gAtreShu palito deshakAlavit . chichCheda pAshAnnR^ipate kAlAkA~NkShI shanaiH shanaiH .. 12\-138\-89 (70184) atha bandhaparikliShTo mArjAro vIkShya mUShikam . ChindantaM vai tadA pAshAnatvarantaM tvarAnvitaH .. 12\-138\-90 (70185) tamatvarantaM palitaM pAshAnAM Chedane tadA . saMchodayitumArebhe mArjAro mUShikaM tataH .. 12\-138\-91 (70186) kiM saumya nAtitvarase kiM kR^itArtho.avamanyase . Chindhi pAshAnamitraghna purA shvapacha eti saH .. 12\-138\-92 (70187) ityuktastvaratA.anena matimAnpalito.abravIt . mArjAramakR^itapraj~naM tathyamAtmahitaM vachaH .. 12\-138\-93 (70188) tUShNIM bhava na te saumya tvarA kAryA na saMbhramaH . vayamevAtra kAlaj~nA na kAlaH parihAsyate .. 12\-138\-94 (70189) akAle kR^ityamArabdhaM karturnArthAya kalpate . tadeva kAla ArabdhaM mahate.arthAya kalpate .. 12\-138\-95 (70190) akAle vipramuktAnme tvatta eva bhayaM bhavet . tasmAtkAlaM pratIkShasva kimiti tvarase sakhe .. 12\-138\-96 (70191) yAvatpashyAmi chaNDAlamAyAntaM shastrapANinam . tatashChetsyAmi te pAshAnprApte sAdhAraNe bhaye .. 12\-138\-97 (70192) tasminkAle pramuktastvaM tarumevAdhirokShyase . na hi te jIvitAdanyatkiMchitkR^ityaM bhaviShyati .. 12\-138\-98 (70193) tasminkAle.api cha tatA divAkIrtibhayArditaH . mama na grahaNe shaktaH palAyanaparAyaNaH ..' 12\-138\-99 (70194) tato bhavatyapakrAnte traste bhIte cha lubdhakAt . ahaM bilaM pravekShyAmi bhavA~nshAkhAM gamiShyati .. 12\-138\-100 (70195) evamuktastu mArjAro mUShikeNAtmano hitam . vachanaM vAkyatattvaj~no jIvitArthI mahAmatiH .. 12\-138\-101 (70196) athAtmakR^itye tvaritaH samyakprArthitamAcharan . uvAcha lomasho vAkyaM mUShikaM chirakAriNAm .. 12\-138\-102 (70197) nahyevaM mitrakAryANi prItyA kurvanti sAdhavaH .. 12\-138\-103 (70198) yathA tvaM mokShitaH kR^ichChrAttvaramANena vai mayA . tathA hi tvaramANena tvayA kAryamidaM mama . yatnaM kuru mahAprAj~na yathA svastyAvayorbhavet .. 12\-138\-104 (70199) athavA pUrvavairaM tvaM smarankAlaM jihIrShasi . pashya duShkR^itakarmaMstvaM vyaktamAyuHkShayo mama .. 12\-138\-105 (70200) yadi kiMchinmayA.aj~nAnAtpurastAdduShkR^itaM kR^itam . na tanmanasi kartavyaM kShAmaye tvAM prasIda me .. 12\-138\-106 (70201) tamevaMvAdinaM prAj~naM shAstravidbuddhisattamaH . uvAchedaM vachaH shreShThaM mArjAraM mUShikastadA .. 12\-138\-107 (70202) shrutaM me tava mArjAra svamarthaM parigR^ihNataH . mamApi tvaM vijAnAsi svamarthaM parigR^ihNataH .. 12\-138\-108 (70203) yanmitraM bhItavatsAdhyaM yasminmitre bhayaM hitam . ArakShitaM tataH kAryaM pANiH sarpamukhAdiva .. 12\-138\-109 (70204) kR^itvA balavatA saMdhimAtmAnaM yo na rakShati . apathyamiva tadbhuktaM tasyArthAya kalpate .. 12\-138\-110 (70205) kashchitkasyachinmitraM na kashchitkasyachidripuH . arthatastu nibadhyante mitrANi ripavastathA .. 12\-138\-111 (70206) arthairarthA nibadhyante gajairiva mahAgajAH . na cha kashchitkR^ite kArye kartAraM samavekShate . tasmAtsarvANi kAryANi sAvasheShANi kArayet .. 12\-138\-112 (70207) tasminkAle.api cha bhavAndivAkIrtibhayArditaH . mama na grahaNe shaktaH palAyaparAyaNaH .. 12\-138\-113 (70208) ChinnaM tu tantubAhulyaM tantureko.avasheShitaH . ChetsyAmyahaM tamapyAshu nirvR^ito bhava lomasha .. 12\-138\-114 (70209) tayoH saMvadatorevaM tathaivApannayordvayoH . kShayaM jagAma sA rAtrirlomashaM tvAgamadbhayam .. 12\-138\-115 (70210) tataH prabhAtasamaye vikaTaH kR^iShNapi~NgalaH . sthUlasphigvikR^ito rUkShaH shvayUthaparivAritaH .. 12\-138\-116 (70211) sha~NkukarNo mahAvakraH khanitrI ghoradarshanaH . parigho nAma chaNDAlaH shastrapANiradR^ishyata .. 12\-138\-117 (70212) taM dR^iShTvA yamadUtAbhaM mArjArastrastachetanaH . uvAcha palitaM bhItaH kimidAnIM kariShyasi .. 12\-138\-118 (70213) tathaiva cha susaMtrastau taM dR^iShTvA ghorasaMkulam . kShaNena nakulolUkau nairAshyamupajagmatuH .. 12\-138\-119 (70214) balinau matimantau cha saMghAtaM chApyupAgatau . ashaktau sunayAttasmAtsaMpradharShayituM balAt .. 12\-138\-120 (70215) kAryArthe kR^itasaMdhI tau dR^iShTvA mArjAramUShikau . ulUkanakulau tUrNaM jagmatuH svaMsvamAlayam .. 12\-138\-121 (70216) tatashchichCheda taM tantuM mArjArasya sa mUShikaH . vipramukto.atha mArjArastamevAbhyapataddumam .. 12\-138\-122 (70217) sa tasmAtsaMbhramAnmukto mukto ghoreNa satruNA . bilaM vivesha palitaH shAkhAM lebhe sa lomashaH .. 12\-138\-123 (70218) unmAthamapyupAdAya chaNDAlo vIkShya sarvashaH . vihatAshaH kShaNenaiva tasmAddeshAdapAkramat . jagAma sa svabhavanaM chaNDAlo bharatarShabha .. 12\-138\-124 (70219) tatastasmAdbhAnmukto durlabhaM prApya jIvitam . bilasthaM pAdapAgrasthaH palitaM lomasho.abravIt .. 12\-138\-125 (70220) akR^itvA saMvidaM kAMchitsahasA tvamapasrutaH . kR^itaj~naH kR^itakalyANaH kachchinmAM nAbhisha~Nkase .. 12\-138\-126 (70221) gatvA cha mama vishvAsaM dattvA cha mama jIvitam . mitropabhogasamaye kiM hi mAM nopasarpasi .. 12\-138\-127 (70222) kR^itvA hi pUrvaM mitrANi yaH pashchAnnAnutiShThati . na sa mitrANi labhate kR^ichChrAtsvApatsu durmatiH .. 12\-138\-128 (70223) satkR^ito.ahaM tvayA mitra sAmarthyAdAtmAnaH sakhe . sa mAM mitratvamApannamupabhoktuM tvamarhasi .. 12\-138\-129 (70224) yAni me santi mitrANi ye cha me santi bAndhavAH . sarve tvAM pUjayiShyanti shiShyA gurumiva priyam .. 12\-138\-130 (70225) ahaM cha pUjayiShye tvAM samitragaNabAndhavam . jIvitasya pradAtAraM kR^itaj~naH ko na pUjayet .. 12\-138\-131 (70226) Ishvaro me bhavAnastu sharIrasya gR^ihasya cha . arthAnAM chaiva sarveShAmanushAstA cha me bhava .. 12\-138\-132 (70227) amAtyo me bhava prAj~na piteveha prashAdhi mAm . na te.asti bhayamasmatto jIvitenAtmanaH shape .. 12\-138\-133 (70228) buddhyA tvamushanA sAkShAdbalenAdhikR^itA vayam . tvaM mantrabalayukto hi dadyA vijayameva me .. 12\-138\-134 (70229) evamuktaH paraM sAntvaM mArjAreNa sa mUShikaH . uvAcha paramArthaj~naH shlakShNamAtmahitaM vachaH .. 12\-138\-135 (70230) yadbhavAnAha tatsarvaM mayA te lomasha shrutam . mamApi tAvadbruvataH shR^iNu yatpratibhAti me .. 12\-138\-136 (70231) veditavyAni mitrANi boddhavyAshchApi shatravaH . etatsusUkShmaM loke.asmindR^ishyate prAj~nasaMmataiH .. 12\-138\-137 (70232) shatrurUpA hi suhR^ido mitrarUpAshcha shatravaH . sAntvitAste na budhyante rAgalobhavashaM gatAH .. 12\-138\-138 (70233) yeShAM saumyAni mitrANi krodhanAshchaiva shatravaH . sAntvitAste na budhyante rAgalobhavashaMgatAH .. 12\-138\-139 (70234) nAsti jAtyA ripurnAma mitraM nAma na vidyate . sAmarthyayogAjjAyante mitrANi ripavastathA .. 12\-138\-140 (70235) yo yasmi~njIvati svArthe pashyetpIDAM na jIvati . sa tasya mitraM tAvatsyaHdyAvanna syAdviparyayaH .. 12\-138\-141 (70236) nAsti maitrI sthirA nAma na cha dhruvamasauhR^idam . arthayuktyA.anujAyante mitrANi ripavastathA .. 12\-138\-142 (70237) mitraM cha shatrutAmeti kasmiMshchitkAlaparyaye . shatrushcha mitratAmeti svArtho hi balavattaraH .. 12\-138\-143 (70238) yo vishvasiti mitreShu na vishvasiti shatruShu . arthayuktimavij~nAya chalitaM tasya jIvitam .. 12\-138\-144 (70239) mitre vA yadi vA shatrau tasyApi chalitA matiH . na vishvasedavishvaste vishvaste nAtivishvaset . vishvAsAdbhayamutpannamapi mUlAni kR^intati .. 12\-138\-145 (70240) arthayuktyA hi jAyante pitA mAtA sutastathA . mAtulA bhAgineyAshcha tathA saMbandhibAndhavAH .. 12\-138\-146 (70241) putraM hi mAtApitarau tyajataH patitaM priyam . loko rakShati chAtmAnaM pashya svArthasya sAratAm .. 12\-138\-147 (70242) sAmAnyA niShkR^itiH prAj~na yo mokShAtsamantaram . kR^ityaM mR^igayate kartuM sukhopAyamasaMshayam .. 12\-138\-148 (70243) asminnilaya evaM tvaM nyagrodhAdavatAritaH . pUrvaM niviShTamunmAthaM chapalanvAnna buddhavAn .. 12\-138\-149 (70244) Atmanashchapalo nAsti kuto.anyeShAM bhaviShyati . tasmAtsarvANi kAryANi chapalo hantyasaMshayam .. 12\-138\-150 (70245) bravIShi madhuraM yachcha priyo me.adya bhavAniti . tanmithyAkAraNaM sarvaM vistareNApi me shR^iNu .. 12\-138\-151 (70246) kAraNAtpriyatAmeti dveShyo bhavati kAraNAt . arthArthI jIvaloko.ayaM na kashchitkasyachitpriyaH .. 12\-138\-152 (70247) sakhyaM sodaryayorbhrAtrodarpaMtyorvA parasparam . kasyachinnAbhijAnAmi prItiM niShkAraNAmiha .. 12\-138\-153 (70248) yadyapi bhrAtaraH kruddhA bhAryA vA kAraNAntare . svabhAvataste prIyante netaraH prAkR^ito janaH .. 12\-138\-154 (70249) priyo bhavati dAnena priyavAdena chAparaH . mantrahomajapairanyaH kAryArthe prIyate janaH .. 12\-138\-155 (70250) utpannA kAraNAtprItirAsInnau kAraNAntare . pradhvaste kAraNasthAne sA prItirnAbhivartate .. 12\-138\-156 (70251) kiMnu tatkAraNaM manye yenAhaM bhavataH priyaH . anyatrAbhyavahArArthAttatrApi cha budhA vayam .. 12\-138\-157 (70252) kAlo hetuM vikurute svArthastamanuvartate . svArdhaM prAj~no.abhijAnAti prAj~naM loko.anuvartate . na tvIdR^ishaM tvayA vAchyaM vidyate svArthapaNDitaH .. 12\-138\-158 (70253) na kAlo hi samarthasya snehaheturayaM tava . tasmAnnAhaM chale svArthAtsusthitaH saMdhivigrahe .. 12\-138\-159 (70254) abhrANAmiva rupANi vikurvanti padepade . adyaiva hi ripurbhUtvA punaradyaiva me suhR^it . punashcha ripuradyaiva yuktInAM pashya chApalam .. 12\-138\-160 (70255) AsInmaitrI tu tAvannau yAvaddheturabhUtpurA . sAgatA saha tenaiva kAlayuktena hetunA .. 12\-138\-161 (70256) tvaM hi me.atyantataH shatruH sAmarthyAnmitratAM gataH . tatkR^ityamabhinirvartya prakR^itiH shatrutAM gatA .. 12\-138\-162 (70257) so.ahamevaM praNItAni j~nAtvA shAstrANi tattvataH . prAvisheyaM kathaM pAshaM tvatkR^ite tadbravIhi me .. 12\-138\-163 (70258) tvadvIryeNa vimukto.ahaM madvIryeNa tathA bhavAn . anyonyAnugrahe vR^itte nAsti bhUyaH samAgamaH .. 12\-138\-164 (70259) tvaM hi saumya kR^itArtho.adya nivR^ittArthAstathA vayam . na te.astyadya mayA kR^ityaM kiMchidanyatra bhakShaNAt .. 12\-138\-165 (70260) ahamannaM bhavAnbhoktA durbalo.ahaM bhavAnbalI . nAvayorvidyate saMdhirviyukte viShame bale .. 12\-138\-166 (70261) sa manye.ahaM tava praj~nAM yanmokShAtpratyanantaram . bhakShyaM mR^igayate nUnaM sukhopAyamasaMshayam .. 12\-138\-167 (70262) \-\-rthI hyeva suvyakto vimuktaH prasR^itaH kShudhA . shAstrajAM matimAsthAya prAtarAshamihechChasi .. 12\-138\-168 (70263) jAnAmi kShudhitaM cha tvAmAhArasamayashcha te . sa tvaM mAmabhisaMdhAya bhakShyaM mR^igayase punaH .. 12\-138\-169 (70264) kiMchAtra putradArArthaM yadvANIM sR^ijase mayi . shushrUShAM yatase kartuM sakhe mama tatkShamam .. 12\-138\-170 (70265) tvayA mAM sahitaM dR^iShTvA priyA bhAryA sutAshcha ye . kasmAtte mAM na khAdeyuH spR^iShTavA praNayini tvayi .. 12\-138\-171 (70266) nAhaM tvayA sameShyAmi vR^itte hetusamAgame . shivaM dhyAyasva me.atrasthaH sukR^itaM smarase yadi .. 12\-138\-172 (70267) shatrorannAdyabhUtaH sankliShTasya kShudhitasya cha . bhakShyaM mR^igayamANasya kaH prAj~no viShayaM vrajet .. 12\-138\-173 (70268) svasti te.astu gamiShyAmi dUrAdapi tavodvije . [vishvastaM vA pramattaM vA etadeva kR^itaM bhavet ..] 12\-138\-174 (70269) nAhaM tvayA sameShyAmi nivR^itto bhava lomasha . balavatsannikarSho hi na kadAchitprashasyate .. 12\-138\-175 (70270) yadi tvaM sukR^itaM vetsi tatsakhyamanusAraya . prashAntAdapi hi prAj~nAdbhetavyaM balinaH sadA .. 12\-138\-176 (70271) yadi tvarthena te kAryaM brUhi kiM karavANi te . kAmaM sarvaM pradAsyAmi na tvAtmAnaM kathaMchana .. 12\-138\-177 (70272) AtmArthe saMtatistyAjyA rAjyaM ratnaM dhanAni cha . api sarvasvamutsR^ijya rakShedAtmAnamAtmavAn .. 12\-138\-178 (70273) aishvaryadhanaratnAnAM pratyamitre.api vartatAm . dR^iShTA hi punarAvR^ittirjIvatAmiti naH shrutam .. 12\-138\-179 (70274) na tvAtmanaH saMpradAnaM dhanaratnavadiShyate . AtmA hi sarvadA rakShyo dArairapi dhanairapi .. 12\-138\-180 (70275) AtmarakShaNatantrANAM suparIkShitakAriNAm . Apado nopapadyante puruShANAM svadoShajAH .. 12\-138\-181 (70276) shatruM samyagavij~nAto vipriyo hyabalIyasA . `sha~NkanIyaH sa sarvatra priyamapyAcharansadA .. 12\-138\-182 (70277) kulajAnAM sumitrANAM dhArmikANAM mahAtmanAm.' na teShAM chAlyate buddhiH shAstrArthakR^itishchayA .. 12\-138\-183 (70278) ityabhivyaktamevAsau palitenApahAsitaH . mArjAro vrIDito bhUtvA mUShikaM vAkyamabravIt .. 12\-138\-184 (70279) satyaM shape tvayA.ahaM vai mitradroho vigarhitaH . saMmanye.ahaM tava praj~nAM yastvaM mama hite rataH .. 12\-138\-185 (70280) uktavAnarthatattvena mayA saMbhinnadarshanaH . na tu mAmanyathA sAdho tvaM grahItumihArhasi .. 12\-138\-186 (70281) prANapradAnajaM tvatto mayi sauhR^idamAgatam . dharmaj~no.asmi guNaj~no.asmi kR^itaj~nosmi visheShataH .. 12\-138\-187 (70282) mitreShu vatsalashchAsmi tvadbhaktashcha visheShataH . tvaM mAmevaMgate sAdho na vAchayitumarhasi .. 12\-138\-188 (70283) tvayA hi vAchyamAno.ahaM jahyAM prANAnsabAndhavaH . dhikshabdo hi budhairdR^iShTo madvidheShu manasviShu . patanaM dharmatattvaj~na na me sha~Nkitumarhasi .. 12\-138\-189 (70284) iti saMstUyamAno.api mArjAreNa sa mUShikaH . manasA bhAvagambhIraM mArjAramidamabravIt .. 12\-138\-190 (70285) sAdhurbhavAnkR^itArtho.asmi priye cha na cha vishvase . saMstavairvA dhanaughairvA nAhaM shakyaH punastvayA .. 12\-138\-191 (70286) na hyamitravashaM yAnti prAj~nA niShkAraNaM sakhe . asminnarthe cha gAthe dve nibodhoshanasA kR^ite .. 12\-138\-192 (70287) shatrusAdhAraNe kR^itye kR^itvA sandhiM balIyasA . samAhitashcharedbuddhyA kR^itArthashcha na vishvaset .. 12\-138\-193 (70288) na vishvasedavashvaste vishvaste nAtivishchaset . nityaM vishvAsayedanyAnpareShAM tu na vishvaset .. 12\-138\-194 (70289) tasmAtsarvAsvavasthAsu rakShejjIvitamAtmanaH . dravyANi saMtatishchaiva sarvaM bhavati jIvatAm .. 12\-138\-195 (70290) saMkShepo nItishAstrANAmavishvAsaH paro mataH . nR^iShu tasmAdavishvAsaH puShkalaM hitamAtmanaH .. 12\-138\-196 (70291) vadhyante na hyavishvastAH shatrurbhirdurbalA api . vishvastAsteShu vadhyante balavanto.api shatrubhiH .. 12\-138\-197 (70292) tvadvidhebhyo mayA hyAtmA rakShyo mArjAra sarvadA . rakSha tvamapi chAtmAnaM chaNDAlAjjAtikilbiShAt .. 12\-138\-198 (70293) sa tasya bruvatastvevaM saMtrAsAjjAtasAdhvasaH . kathAM hitvA javenAshu mArjAraH prayayau tataH .. 12\-138\-199 (70294) tataH shAstrArthatattvaj~no buddhisAmarthyamAtmanaH . vishrAvya palitaH prAj~no bilamanyajjagAma ha .. 12\-138\-200 (70295) evaM praj~nAvatA buddhyA durbalena mahAbalAH . ekena bahavo.amitrAH palitenAbhisaMdhitAH .. 12\-138\-201 (70296) ariNApi samarthena sandhiM kurvIta paNDitaH . mUShikashcha biDAlashcha muktAvanyonyasaMshrayAt .. 12\-138\-202 (70297) ityevaM kShatradharmasya mayA mArgo nidarshitaH . vistareNa mahArAja saMkShepamapi me shR^iNu .. 12\-138\-203 (70298) anyonyaM kR^itavairau tu chakratuH prItimuttamAm . anyonyamabhisaMdhAtuM saMbabhUva tayormatiH .. 12\-138\-204 (70299) tatra prAj~no.abhisaMdhatte samyagbuddhibalAshrayAt . abhisaMdhIyate prAj~naH pramAdAdapi vA budhaiH .. 12\-138\-205 (70300) tasmAdabhItavadbhIto vishvastavadavishvaset . na hyapramattashchalati chalito.avA na nashyati .. 12\-138\-206 (70301) kAle hi ripuNA saMdhiH kAle mitreNa vigrahaH . kArya ityeva tatvaj~nAH prAhurnityaM narAdhipa .. 12\-138\-207 (70302) etajj~nAtvA mahArAja shAstrArthamabhigamya cha . abhiyukto.apramattashcha prAgbhayAdbhItavachcharet .. 12\-138\-208 (70303) bhItavatsaMhitaH kAryaH pratisaMdhistathaiva cha . bhayAdutpadyate buddhirapramattAbhiyogajA .. 12\-138\-209 (70304) na bhayaM jAyate rAjanbhItasyAnAgate bhaye . abhItasya cha visrambhAtsumahajjAyate bhayam .. 12\-138\-210 (70305) na bhIruriti chAtyantaM mantro deyaH kathaMchana . avij~nAnAddhi vij~nAne gachChedAspadadarshanAm .. 12\-138\-211 (70306) tasmAdabhItavadbhIto vishvastavadavishvasan . kAryANAM gurutAM j~nAtvA nAdR^itaM kiMchidAcharet .. 12\-138\-212 (70307) evametanmayA proktamitihAsaM yudhiShThira . shrutvA tvaM suhR^idAM madhye yathAvatsamudAchara .. 12\-138\-213 (70308) upalabhya matiM chAgryAmarimitrAntaraM tathA . saMdhivigrahakAlau cha mokShopAyaM tathA.a.apadi .. 12\-138\-214 (70309) shatrusAdhAraNe kR^itye kR^itvA sandhiM balIyasA . samAgatashcharedbuddhyA kR^itArtho na cha vishvaset .. 12\-138\-215 (70310) aviruddhAM trivargeNa nItimetAM mahIpate . abhyuttiShTha shrutAttasmAdbhUyaH saMra~njayanprajAH .. 12\-138\-216 (70311) brAhmaNaishchApi te sArdhaM yAtrA bhavatu pANDava . brAhmaNAddhi paraM shreyo divi cheha cha bhArata .. 12\-138\-217 (70312) ete dharmasya vettAraH kR^itaj~nAH satataM prabho . pUjitAH shubhakartAraH pUjayainA~njAdhipa .. 12\-138\-218 (70313) rAjyaM shreyaH paraM rAjanyashashcha mahadApsyase . kulasya saMtatiM chaiva yathAnyAyaM yathAkramam .. 12\-138\-219 (70314) shrutaM cha te bhArata saMdhivigrahaM vibhAvitaM buddhivisheShakAritam . tathA tvavekShya kShitipena sarvadA niShevitavyaM nR^ipa shatrumaNDalam .. .. 12\-138\-220 (70315) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi aShTatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 138\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-138\-5 uddhartumunmUlayitum .. 12\-138\-6 sarvataH sarvadiksthaiH prArthyamAnena prasitumiti sheShaH .. 12\-138\-9 prAkR^itakR^itrimamitrayormadhye kena sandhiH kartavyaH kena vA vairam .. 12\-138\-18 vyavasya nishchitya atra pUrvashlokokte.arthe .. 12\-138\-20 vairAjyamabhite jAta iti Ta . Da. tha. da. pAThaH .. 12\-138\-23 unmAthaM kUTayantraM pashumR^igapakShibandhanam .. 12\-138\-26 palito mUShikaH .. 12\-138\-28 tadAmiShaM tasya unmAthe dhR^itamAmiSham . sapatnasya sapatnaM baddhaM anAdR^itya .. 12\-138\-30 sharastR^iNavisheSha statprasUnaM puShpam .. 12\-138\-51 yadi mAM na jighAMsasi iti jha . da. pAThaH .. 12\-138\-105 smarankAlaM chikIrShasIti tha . da. pAThaH .. 12\-138\-160 punaradyaiva sauhR^idamiti tha . da. dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 139 .. shrIH .. 12\.139\. adhyAyaH 139 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati pUjanIbrahmadattasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-139\-0 (70316) yudhiShThira uvAcha. 12\-139\-0x (5728) ukto mantro mahAbAho vishvAso nAsti shatruShu . kathaM hi rAjA varteta yadi sarvatra nAshvaset .. 12\-139\-1 (70317) vishvAsAddhi paraM rAjanrAj~nAmutpadyate bhayam . kathaM hi nAshvasanrAjA shatrU~njayati pArthivaH .. 12\-139\-2 (70318) etanme saMshayaM Chindhi mano me saMpramuhyati . avishvAse kathAmetAmupAshritya pitAmaha .. 12\-139\-3 (70319) bhIShma uvAcha. 12\-139\-4x (5729) shR^iNuShva rAjanyo vR^itto brahmadattaniveshane . pUjanyA saha saMvAdo brahmadattasya bhUpateH .. 12\-139\-4 (70320) kAmpilye brahmadattasya tvantaH puranivAsinI . pUjI nAma shakunirdIrghakAlaM sahopitA. 12\-139\-5 (70321) rudaj~nA sarvabhUtAnAM yathA vai jIvajIvakaH . sarvaj~nA sarvatattvaj~nA tiryagyoniM gatA.api sa .. 12\-139\-6 (70322) abhiprajAtA sA tatra putramekaM suvarchasam . samakAlaM cha rAj~no.api devyAM putro vyajAyata .. 12\-139\-7 (70323) tayorarthe kR^itaj~nA tu khecharI pUjanI sadA . samadratIraM sA gatvA AjahAra phaladvayam .. 12\-139\-8 (70324) aShTyarthaM cha svaputrasya rAjaputrasya chaiva ha . lamekaM sutAyAdAdrAjaputrAya chAparam .. 12\-139\-9 (70325) \-\-\-mR^itAsyAdasadR^ishaM balatejobhivardhanam . [AdAyAdAya saivAshu tayoH prAdAtpunaH punaH ..] 12\-139\-10 (70326) tato.agachChatparAM vR^iddhiM rAjaputraH phalAshanAt . tataH sa dhAtryA kakSheNa uhyamAno nR^ipAtmajaH .. 12\-139\-11 (70327) dadarsha taM pakShisutaM bAlyAdAgatya bAlakaH . tato bAlyAchcha yatnena tenAkrIData pakShiNA .. 12\-139\-12 (70328) shUnye cha tamupAdAya pakShiNaM samajAtakam . hatvA tataH sa rAjendra dhAtryA hastamupAgataH .. 12\-139\-13 (70329) atha sA pUjanI rAjannAgamatphalahAriNI . apashyannihataM putraM tena bAlena bhUtale .. 12\-139\-14 (70330) bAShpapUrNamukhI dInA dR^iShTvA taM patitaM sutam . pUjanI duHkhasaMtaptA rudantI vAkyamabravIt .. 12\-139\-15 (70331) kShatriye saMgataM nAsti na prItirna cha sauhR^idam . kAraNe sAntvayantyete kR^itArthAH saMtyajanti cha .. 12\-139\-16 (70332) kShatriyeShu na vishvAsaH kAryaH sarvApakAriShu . apakR^ityApi satataM sAntvayanti nirarthakam .. 12\-139\-17 (70333) iyamasya karomyadya sadR^ishIM vairayAtanAm . kR^itaghnasya nR^ishaMsasya bhR^ishaM vishvAsaghAtinaH .. 12\-139\-18 (70334) sahasaMjAtavR^iddhasya tathaiva sahabhojinaH . sharaNyasya vadhashchaiva trividhaM tasya kilviSham .. 12\-139\-19 (70335) ityuktvA charaNAbhyAM tu netre nR^ipasutasya sA . hR^itvA svasthA tata idaM pUjanI vAkyamabravIt .. 12\-139\-20 (70336) ichChayeha kR^itaM pApaM sadya evopasarpati . kR^itaM pratikR^itaM yeShAM na nashyati shubhAshubham .. 12\-139\-21 (70337) pApaM karma kR^itaM kiMchidyadi tasminna dR^ishyate . nipAtyate.asya putreShu pautreShvapi cha napnR^iShu .. 12\-139\-22 (70338) brahmadattaH sutaM dR^iShTvA pUjanyA hR^italochanam . kR^itapratikR^itaM matvA pUjanImidamabravIt .. 12\-139\-23 (70339) asti vai kR^itamasmAbhirasti pratikR^itaM tvayA . ubhayaM tatsamIbhUtaM vasa pUjani mA gamaH .. 12\-139\-24 (70340) pUjanyuvAcha. 12\-139\-25x (5730) sakR^itkR^itAparAdhasya tatraiva parilambataH . na tadbudhAH prashaMsanti shreyastatrApasarpaNam .. 12\-139\-25 (70341) sAntve prayukte vivR^ite vaire chaiva na vishvaset . kShipraM sa hanyate mUDho na hi vairaM prashAmyati .. 12\-139\-26 (70342) anyonyakR^itavairANAM putrapautraM niyachChati . putrapautravinAshe cha paralokaM niyachChati .. 12\-139\-27 (70343) sarveShAM kR^itavairANAmavishvAsaH sukhAvahaH . ekAntato na vishvAsaH kAryo vishvAsaghAtake .. 12\-139\-28 (70344) na vishvasedavishvaste vishvaste nAtivishvaset . vishvAsAdbhayamutpannamapi mUlaM nikR^intati . kAmaM vishvAsayedanyAnpareShAM cha na vishvaset .. 12\-139\-29 (70345) mAtA pitA bAndhavAnAM variShThau bhAryA kShetraM bIjamAtraM tu putraH . bhrAtA shatruH klinnapANirvayasya AtmA hyekaH sukhaduHkhasya bhoktA .. 12\-139\-30 (70346) anyonyakR^itavairANAM na saMdhirupapadyate . sa cha heturatikrAnto yadarthamahamAvasam .. 12\-139\-31 (70347) pUjitasyArthamAnAbhyAM sAntvaM pUrvApakAriNaH . hR^idayaM bhavatyavishvastaM karma trAsayate balAt .. 12\-139\-32 (70348) pUrvaM saMmAnanA yatra pashchAchchaiva vimAnanA . jahyAtsa satvavAnvAsaM saMmAnitavimAnitaH .. 12\-139\-33 (70349) uShitA.asmi tavAgAre dIrghakAlamahiMsitA . tadidaM vairamutpannaM sukhamAskha vrajAmyaham .. 12\-139\-34 (70350) brahmadatta uvAcha. 12\-139\-35x (5731) yaH kR^ite pratikuryAdvai na sa tatrAparAdhnuyAt . anR^iNastena bhavati vasa pUjani mAgamaH .. 12\-139\-35 (70351) pUjanyuvAcha. 12\-139\-36x (5732) na kR^itasya tu kartushcha sakhyaM saMdhIyate punaH . hR^idayaM tatra jAnAti kartushchaiva kR^itasya cha .. 12\-139\-36 (70352) brahmadatta uvAcha. 12\-139\-37x (5733) kR^itasya chaiva kartushcha sakhyaM saMdhIyate punaH . vairasyopashamo dR^iShTaH pApaM nopAshnute punaH .. 12\-139\-37 (70353) pUjanyuvAcha. 12\-139\-38x (5734) nAsti vairamatikrAntaM sAntvito.asmIti nAshvaset . vishvAsAdbadhyate lokastasmAchChreyopyadarshanam .. 12\-139\-38 (70354) tarasA ye na shakyante shastraiH sunisitairapi . sAmnA te.api nigR^ihyate gajA iva kareNubhiH .. 12\-139\-39 (70355) brahmadatta uvAcha. 12\-139\-40x (5735) saMvAsAjjAyate sneho jIvitAntakareShvapi . anyonyasya hi vishvAsaH shvAnashvapachayoriva .. 12\-139\-40 (70356) anyonyakR^itavairANAM saMvAsAnmR^idutAM gatam . naiva tiShThati tadvairaM puShkarasthamivodakam .. 12\-139\-41 (70357) pUjanyuvAcha. 12\-139\-42x (5736) vairaM pa~nchasamutthAnaM tachcha budhyanti paNDitAH . strIkR^itaM vAstujaM vAgjaM svasapatnAparAdhajam .. 12\-139\-42 (70358) tatra dAtA na hantavyaH kShatriyeNa visheShataH . prakAshaM vA.aprakAshaM vA buddhvA doShabalAbalam .. 12\-139\-43 (70359) kR^itavaire na vishvAsaH kAryastviha suhR^idyapi . prachChannaM tiShThate vairaM gUDho.agniriva dAruShu .. 12\-139\-44 (70360) na vittena na pAruShyairna cha sAntvena cha shrutaiH . vairAgniH shAmyate rAjannimagno.agnirivArNave .. 12\-139\-45 (70361) na hi vairAgniruddhUtaH karma chApyaparAdhajam . shAmyatyadagdhvA nR^ipate vinA hyekatarakShayAt .. 12\-139\-46 (70362) satkR^itasyArthAmanAbhyAM tatra pUrvApakAriNaH . naiva shAntirna vishvAsaH karmaNA jAyate balAt .. 12\-139\-47 (70363) naivApakAre kasmiMshchidahaM tvayi tathA bhavAn . uShitAvA.api chakritaM nedAnIM vishvasAmyaham .. 12\-139\-48 (70364) brahmadatta uvAcha. 12\-139\-49x (5737) kAlena kriyate kAryaM tathaiva vividhAH kriyAH kAlenaiva pravartante kaH kasyetyaparAdhyati .. 12\-139\-49 (70365) tulyaM chobhe pravartete maraNaM janma chaiva hi . kAryate chaiva kAlena tannimittaM na jIvati .. 12\-139\-50 (70366) badhyante yugapatkechidekaikaM chApare tathA . kAlo dahati bhUtAni saMprApto.agnirivendhanam .. 12\-139\-51 (70367) nAhaM pramANaM naiva tvabhanyonyaM kAraNaM shubhe . kAlo nityamupAdatte sukhaM duHkhaM cha dehinAm .. 12\-139\-52 (70368) evaM vaseha sannehA yathAkAmamahiMsitA . yatkR^itaM tattu me kShAntaM tvaM cha vai kShama pUjani .. 12\-139\-53 (70369) pUjanyuvAcha. 12\-139\-54x (5738) yadi kAlaH pramANaM te na vairaM kasyachidbhavet . kasmAdapachitiM yAnti bAndhavA bAndhave hate .. 12\-139\-54 (70370) kasmAddevAsurAH sarve anyonyamabhijaghnire . yadi kAlena niryANaM sukhaduHkhe bhavAbhavau .. 12\-139\-55 (70371) bhiShajo bhaiShajaM kartuM kasmAdichChanti rogiNaH . yadi kAlena pachyante bheShajaiH kiM prayojanam .. 12\-139\-56 (70372) pralApaH sumahAnkasmAtkriyate shokamUrchChitaiH . yadi kAlaH pramANaM te kasmAddharmo.asti kartR^iShu .. 12\-139\-57 (70373) tava putro mamApatyaM hatavAnhiMsito mayA . anantaraM tvayAhaM cha bAdhitavyA mahIpate .. 12\-139\-58 (70374) ahaM hi putrashokena kR^itapApA tavAtmaje . tathA tvayA prahartavyaM mayi tattvaM cha me shR^iNu .. 12\-139\-59 (70375) bhakShArthaM krIDanArthaM cha narA vA~nChanti pakShiNaH . tR^itIyo nAsti saMyogo vadhabandhAdR^ite kShamaH .. 12\-139\-60 (70376) vadhabandhabhayAdeke mokShatantramupAshritAH . janImaraNajaM duHkhaM prAhurvedavido janAH .. 12\-139\-61 (70377) sarvasya dayitAH prANAH sarvasya dayitAH sutAH . duHkhAdudvijate sarvaM sarvasya sukhamIpsitam .. 12\-139\-62 (70378) duHkhaM jarA brahmadatta duHkhamarthaviparyayaH . duHkhaM chAniShTasaMvAso duHkhamiShTaviyojanam .. 12\-139\-63 (70379) vairabandhakR^itaM duHkhaM strIkR^itaM saha tathA . duHkhaM duHkhena satataM vivardhati\-\-\-\- dhipa .. 12\-139\-64 (70380) na duHkhaM paraduHkhe vai kechidAhura\-\-\-\-yaH . yo duHkhaM nAbhijAnAti sa jalpati mAhAjane .. 12\-139\-65 (70381) yastu shochati duHkhArtAH sa kathaM vaktamutsaheta . rasaj~naH sarvaduHkhasya yathA.a.atmani tathA pare .. 12\-139\-66 (70382) `bhinnA shliShTA na sajyante shastraiH sunishitairapi.' sAmnA te.api nigR^ihyante gajA iva kareNubhiH .. 12\-139\-67 (70383) yatkR^itaM te mayA rAjaMstvayA cha mama yatkR^itam . na tadvarShashataiH shakyaM vyapohitumariMdam .. 12\-139\-68 (70384) AvayoH kR^itamanyonyaM tasya saMdhirna vidyate . smR^itvAsmR^itvA hi te putraM navaM vairaM bhaviShyati .. 12\-139\-69 (70385) vairamantikamAsAdya yaH prItiM kartumichChati . mR^iNmayasyeva bhagnasya tasya saMdhirna vidyate .. 12\-139\-70 (70386) nishchayaH svArthashAstreShu na vishvAsaH sukhodayaH . ushanA chaiva gAthe dve prahlAdAyAbravItpurA .. 12\-139\-71 (70387) ye vairiNaH shraddadhate satye satyetare.api vA . vadhyante shraddadhAnA hi madhu shuShkatR^iNairiva .. 12\-139\-72 (70388) na hi vairANi shAmyanti kuleShvAdashamAdyugAt . AkhyAtArashcha vidyante kule chejjAyate pumAn .. 12\-139\-73 (70389) upagR^ihya tu vairANi sAntvayanti narAdhipAH . athainaM pratihiMsanti pUrNaM ghaTamivAshmani .. 12\-139\-74 (70390) sadA na vishvasedrAjanpApaM kR^itveha kasyachit . apakR^itya pareShAM hi vishvAsAdduHkhamashnute .. 12\-139\-75 (70391) brahmadatta uvAcha. 12\-139\-76x (5739) nAvishvAsAchchinotyarthamIhate chApi kiMchana . bhayAttvekataraM mitraM kR^itakR^ityA bhavatviha .. 12\-139\-76 (70392) pUjanyuvAcha. 12\-139\-77x (5740) yasyeha vraNinau pAdau pabhdyAM cha paridhAvataH . kShiNyete tasya tau pAdau suguptamapi dhAvataH .. 12\-139\-77 (70393) netrAbhyAM sarujAbhyAM yaH prativAtamudIkShate . tasya vAyurujA.atyarthaM netrayorbhavati dhruvam .. 12\-139\-78 (70394) duShTaM panthAnamAsAdya yo mohAdabhipadyate . Atmano balamaj~nAtvA tadantaM tasya jIvitam .. 12\-139\-79 (70395) yastu varShamavij~nAya kShetraM karShati karShakaH . hInaH puruShakAreNa tasya vai nApnute phalam .. 12\-139\-80 (70396) yastu tiktaM kaShAyaM vA svAdu vA madhuraM hitam . AhAraM kurute nityaM so.amR^itatvAya kalpate .. 12\-139\-81 (70397) pathyaM muktvA tu yo mohAdduShTamashnAti bhojanam . pariNAmamavij~nAya tadantaM tasya jIvitam .. 12\-139\-82 (70398) daivaM puruShakArashcha sthitAvanyonyasaMshrayAt . udAttaM karma vai tatra daivaM klIbA upAsate .. 12\-139\-83 (70399) karma chAtmahitaM kAryaM tIkShNaM vA yadi vA mR^idu . grasyate.akarmashIlastu sadA.anarthairakiMchanaH .. 12\-139\-84 (70400) tasmAtsaMshayitavye.arthe kArya eva parAkramaH . sarvasvamapi saMtyajya kAryamAtmahitaM naraiH .. 12\-139\-85 (70401) vidyA shauchaM cha dAkShyaM cha balaM shauryaM cha pa~nchamam . mitrANi sahajAnyAhurvartayantIha yairbudhAH .. 12\-139\-86 (70402) niveshanaM cha kupyaM cha kShetraM bhAryAM suhR^ijjanam . etAnyupachitAnyAhuH sarvatra labhate pumAn .. 12\-139\-87 (70403) sarvatra ramate prAj~naH sarvatra cha virochate . na vibhIShayate kiMchidbhIShito na bibheti cha .. 12\-139\-88 (70404) nityaM buddhimato.apyarthaH svalpako.api vivardhate . dAkShyeNa kurvatAM karmaM saMyamAtpratitiShThati .. 12\-139\-89 (70405) gR^ihasnehAvabaddhAnAM narANAmalpamedhasAm . kustrI khAdati mAMsAni mAghamAM segavA iva .. 12\-139\-90 (70406) gR^ihaM kShetrANi mitrANi svadesha iti chApare . ityevamavasIdanti narA buddhiviparyaye .. 12\-139\-91 (70407) utpathAchcha vimAnAchcha deshAddurbhikShapIDitAt . anyatra vasatiM gachChedvasedvA nityamAnitaH .. 12\-139\-92 (70408) tasmAdanyatra yAsyAmi vastuM nAhamihotsahe . kR^itametadanAhAryaM tava putre cha pArthiva .. 12\-139\-93 (70409) kubhAryAM cha kuputraM cha kurAjAnaM kusauhR^idam . kusaMbandhaM kudeshaM cha dUrataH parivarjayet .. 12\-139\-94 (70410) kumitre nAsti vishvAsaH kubhAryAyAM kuto ratiH . kurAjye nirvR^itirnAsti kudeshe nAsti jIvikA .. 12\-139\-95 (70411) kuputre sauhR^idaM nAsti nityamasthirasauhR^idam . avamAnaH kuMsabandhe bhavatyarthaviparyaye .. 12\-139\-96 (70412) sA bhAryA yA priyaM brUte sa putro yatra nirvR^itiH . tanmitraM yatra vishvAsaH sa desho yatra jIvati .. 12\-139\-97 (70413) yatra nAsti balAtkAraH sa rAjA tIvrashAsanaH . sa cha yaunAbhisaMbandho yaH sato.api bubhUShati .. 12\-139\-98 (70414) bhAryA desho.atha mitrANi putrasaMbandhibAndhavAH . ete sarve guNavati dharmanetre mahIpatau .. 12\-139\-99 (70415) adharmaj~nasya viShaye prajA nashyanti nigrahAt . rAjA mUlaM trivargasya apramatto.anupAlayan .. 12\-139\-100 (70416) baliSha~NbhAgamuddhR^itya phalaM samupayojayet . na rakShati prajAH samyagyaH sa pArthivataskaraH .. 12\-139\-101 (70417) datvA.abhayaM yaH svayameva rAjA na tatpramANaM kurute.arthalobhAt . sa sarvalokAdupalabhya pApa madharmabuddhirnirayaM prayAti .. 12\-139\-102 (70418) dattvA.abhayaM svayaM rAjA pramANaM kurute yadi . sa sarvaM sukhamApnoti prajA dharmeNa pAlayan .. 12\-139\-103 (70419) pitA bhrAtA guruH shAstA vahnirvaishravaNo yamaH . sapta rAj~no guNAnetAnmanurAha prajApatiH .. 12\-139\-104 (70420) pitA hi rAjA lokasya prajAnAM yo.anukampitA . tasminmithyApanIte hi tiryagbhavati mAnavaH .. 12\-139\-105 (70421) saMbhAvayati mAteva dInamapyupapadyate . dahatyagnirivAniShTAnyamayatyahitAMstadA .. 12\-139\-106 (70422) iShTeShu visR^ijannarthAnkubera iva kAmadaH . gururdharmopade\-\-\- goptA cha paripAlanAt .. 12\-139\-107 (70423) yastu ra~njayate \-\-\-\- paurajAnapadAnguNaiH . na tasya bhrashyate\-\-\-jyaM guNadharmAnupAlanAt .. 12\-139\-108 (70424) yaH samyakprati\-\-\-hNAti paurajAnapadArchanam . sa sukhaM prekShate rAjA iha loke paratra cha .. 12\-139\-109 (70425) nityodvignAH prajA yasya karubhAraprapIDitAH . anarthairvipralupyante sa gachChati parAbhavam .. 12\-139\-110 (70426) prajA yasya vivardhante sarasIva mahotpalam . sa rAjA sarvasukhadaH svargaloke mahIyate .. 12\-139\-111 (70427) balinA vigraho rAjanna kadAchitprashasyate . balinA vigrahI tasya kuto rAjyaM kutaH sukham .. 12\-139\-112 (70428) bhIShma uvAcha. 12\-139\-113x (5741) saivamuktvA shakunikA brahmadattaM narAdhipam . rAjAnaM samanuj~nApya jagAmAbhIpsitAM disham .. 12\-139\-113 (70429) etatte brahmadattasya pUjanyA saha bhAShitam . mayoktaM bharatashreShTha kimanyachChrotumichChasi .. .. 12\-139\-114 (70430) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekonachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 139\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-139\-6 jIvajIvakaH shAkunikaH . jIvajIvaka iti pakShivisheSha ityanye .. 12\-139\-7 abhiprajAtA prasUtavatI . devyAM rAjabhAryAyAm .. 12\-139\-13 samajAtakaM samAnavayasam .. 12\-139\-21 ichChayA buddhipUrvakam . upasarpati phalarUpeNa kartAram .. 12\-139\-22 pApamaparAdhakR^itamenaH .. 12\-139\-24 mAgamaH mAsmagamaH .. 12\-139\-25 parilambataH vishvAsaM kurvataH .. 12\-139\-27 niyachChati mR^ityurnAshayati . tato naShTasaMtatitvAtparalokaM cha niyachChati .. 12\-139\-30 bhAryA jareti jha . pAThaH. jarA vIryaharatvAt. bIjamAtraM prasavarUpatvAt. shatruH rikyaharatvAt. klinnapANiH upakriyamANaH. dhanAdinA pUjyamAnameva mitraM nAnyadityarthaH .. 12\-139\-31 hetuH putrarakShA sneho vA .. 12\-139\-32 karma svakR^itam .. 12\-139\-36 anyonyasyApakAramubhAvapi nityaM smarata ityarthaH .. 12\-139\-39 na shakyante jetumiti sheShaH .. 12\-139\-40 shvapachashchaNDAlaH . shvamAMsAhAro.api shunA saha sakhyameti .. 12\-139\-42 vairaM strIkR^itaM kR^iShNashishupAlayoH vAstu gR^iMhAdikaM sthAnaM tajjaM kauravapANDavAnAm . vAgjaM droNadrupadayoH. sApannaM jAtivairaM mUShakamArjArayoH. aparAdhajaM AvayoH .. 12\-139\-43 kR^itavairo.api dAtA.arthAdinA mAnayitA arthAshAvata rAj~nA na hantavyaH .. 12\-139\-46 vairAgniH adagdhvA na shAmyatyaparAdhajaM karma ekatarakShayAdvinA na shAmyatIti yojanA .. 12\-139\-50 kAryate jAyate . tannimittaM kAlanimittam. na jIvati mriyate .. 12\-139\-53 kShama kShamasva .. 12\-139\-57 kasmAddharmo.asti kartR^iShu . tadA vidhiniShedhakathA vyarthA syAditi bhAvaH .. 12\-139\-67 bhinnakamA na sajyanta iti dha . pAThaH .. 12\-139\-72 vairiNo vAkye iti sheShaH . shatruNA darshitaM puraHsthitaM madhu shraddadhAnAH shuShkatR^iNaishChanne prapAte yathA patanti tadvadete ityarthaH .. 12\-139\-76 sarvathA.anAshvAse nR^iNAM jIvanameva na syAdityAha neti .. 12\-139\-82 parimANamavij~nAya iti Da . tha. pATaH .. 12\-139\-85 tasmAtsarvaM vyapohyArthamiti jha . pAThaH .. 12\-139\-87 kupyaM tAmrAdi . chAdakupyaM svarNaratnAdi. upahitAnyAhuriti jha. pAThaH. tatra upahitAni upadhimitrANItyarthaH .. 12\-139\-88 kiMchittamiti sheShaH .. 12\-139\-90 khAdati . svAparAdhaistaM saMtApayati shuShkaM karoti. mAghamAM karkaTIm. segavAstadapatyAni. karkaTyA nAshaheturgarbha eveti prasiddham .. 12\-139\-92 utpatetsahajAddeshAdvyAdhidurbhikShapIDitAditi jha . pAThaH .. 12\-139\-93 me mayA . anAhAryaM aparihAryamityarthaH .. 12\-139\-98 bhIreva nAsti saMbandho daridraM yo bubhUShati iti jha . pAThaH tatra yatra deshe balAtkAro nAsti tatra bhIre vanAsti. yo rAjA daridraM janaM bubhUShati pAlayitumichChati sa eva tena saha pAlyapAlakabhAvalakShaNaH saMbandha iti yojyam. yaM jano.api bubhUShati iti Da. tha. pAThaH .. 12\-139\-99 dharmanetro dharmanetA .. 12\-139\-101 samupayojayet bhakShayet .. 12\-139\-102 abhayamiti chChedaH .. 12\-139\-106 saMbhAvayati iShTaM chintayati . upapadyate pAlayati .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 140 .. shrIH .. 12\.140\. adhyAyaH 140 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shatruMtapAya bhAradvAjoktApaddharmAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-140\-0 (70559) yudhiShThira uvAcha. 12\-140\-0x (5744) yugakShayAtparikShINe dharme loke cha bhArata . dasyubhiH pIDyamAne cha kathaM stheyaM pitAmaha .. 12\-140\-1 (70560) bhIShma uvAcha. 12\-140\-2x (5745) hanta te vartayiShyAmi nItimApatsu bhArata . utsR^ijyApi ghR^iNAM kAle yathA varteta bhUmipaH .. 12\-140\-2 (70561) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bhAradvAjasya saMvAdaM rAj~naH shatruMtapasya cha .. 12\-140\-3 (70562) rAjAtshatruMtapo nAma sauvIreShu mahArathaH . bhAradvAjamupAgamya paprachChArthavinishchayam .. 12\-140\-4 (70563) alabdhasya kathaM lipsA labdhaM kena vivardhate . vadhitaM pAlyate kena pAlitaM praNayetkatham .. 12\-140\-5 (70564) tasmai vinishchitArthAya paripR^iShTo.arthishchayam . uvAcha matimAnvAkyamidaM hetumaduttamam .. 12\-140\-6 (70565) nityamudyatadaNDaH syAnnityaM vivR^itapauruShaH . achChidrashChidradarshI cha pareShAM vivarAnugaH .. 12\-140\-7 (70566) nityamudyatadaNDasya bhR^ishamudvijate naraH . tasmAtsarvANi bhUtAni daNDenaiva prasAdhayet .. 12\-140\-8 (70567) evameva prashaMsanti budhA ye tattvadarshinaH . tasmAchchatuShTaye tasminpradhAno daNDa uchyate .. 12\-140\-9 (70568) ChinnamUle tvadhiShThAne sarve tajjIvino hatAH . kathaM hi shAkhAstiShTheyushChinnamUle vanaspatau .. 12\-140\-10 (70569) mUlamevAditashChindyAdaripakShasya paNDitaH . tataH sahAyAnpakShaM cha sarvamevAnushAtayet .. 12\-140\-11 (70570) sumantritaM suvikrAntaM suyuddhaM supalAyitam . ApadAgamakAle tu kurvIta na vichArayet .. 12\-140\-12 (70571) vA~NbhAtreNa vinItaH syAddhR^idayena yathA kShuraH . shlakShNapUrvAbhibhAShI cha kAmakrodhau vivarjayet .. 12\-140\-13 (70572) sapatnasahito rAjye kR^itvA sandhiM na vishvaset . upakrAmettataH shIghraM kR^itakAryo vichakShaNaH .. 12\-140\-14 (70573) shatruM cha mitraM pUrveNa sAntvenaivAnusAntvayet . nityashashchodvijettasmAtsarpAdveshmagatAdiva .. 12\-140\-15 (70574) yasya buddhiM paribhavettamatItena sAntvayet . anAgatena duShpraj~naM pratyutpannena paNDitam .. 12\-140\-16 (70575) a~njaliM shapathaM sAntvaM shirasA pAdavandanam . ashruprapAtanaM chaiva kartavyaM bhUtimichChatA .. 12\-140\-17 (70576) vahedamitraM skandhena yAvadarthasya lambhanam . athainamAgate kAle bhindyAddhaTamivAshmani .. 12\-140\-18 (70577) muhUrtamapi rAjendra tindukAlAtavajjvalet . mA tuShAgnirivAnarchirdhUmAyeta chiraM naraH .. 12\-140\-19 (70578) nAnArthiko.arthasaMbandhaM kR^itaghne na samAcharet . arthI tu shakyate bhoktuM kR^itakAryo.avamanyate . tasmAtsarvANi kAryANi sAvasheShANi kArayet .. 12\-140\-20 (70579) kokilasya varAhasya meroH shUnyasya vesmanaH . vyAlasya bhaktachittasya yachChreyastatsamAcharet .. 12\-140\-21 (70580) utthAyotthAya gachChechcha nityayukto riporgR^iham . kushalaM chAsya pR^ichCheta yadyapyakushalaM bhavet .. 12\-140\-22 (70581) nAlasAH prApnuvantyarthAnna klIbA nAtimAninaH . na cha lokaravAdbhItA na vai shashvatpratIkShiNaH .. 12\-140\-23 (70582) nAsya chChidraM paro vidyAdvidyAchChidraM parasya tu . gUhetkUrma ivA~NgAni rakShedvivaramAtmanaH .. 12\-140\-24 (70583) bakavachchintayedarthAnsiMhavachcha parAkramet . vR^ikavachchAvalumpeta sharavachcha viniShpatet .. 12\-140\-25 (70584) pAnamakShAstathA nAryo mR^igayA gItavAditam . etAni yuktyA seveta prasa~Ngo hyatra doShavAn .. 12\-140\-26 (70585) kuryAttR^iNamayaM chApaM shayIta mR^igashAyikAm . andhaH syAdandhavelAyAM bAdhiryamapi saMshrayet .. 12\-140\-27 (70586) deshakAlaM samAsAdya vikrameta vichakShaNaH . deshakAlavyatIto hi vikramo niShphalo bhavet .. 12\-140\-28 (70587) kAlAkAlau saMpradhArya balAbalamathAtmanaH . parasya cha balaM j~nAtvA tathA.a.atmAnaM niyojayet .. 12\-140\-29 (70588) daNDenopanataM shatruM yo rAjA na niyachChati . sa mR^ityumupagUhet garbhamashvatarI yathA .. 12\-140\-30 (70589) supuShpitaH syAdaphalaH phalavAnsyAddurAruhaH . AmaH syAtpakvasaMkAsho na cha shIryeta kasyachit .. 12\-140\-31 (70590) AshAM kAlavatIM kuryAttAM cha vighnena yojayet . vighnaM nimittato brUyAnnimittaM chApi hetumat .. 12\-140\-32 (70591) bhItavatsaMvidhAtavyaM yAvadbhayamanAgatam . AgataM tu bhayaM dR^iShTvA prahartavyamabhItavat .. 12\-140\-33 (70592) na sAhasamanAruhya naro bhadrANi pashyati . saMshayaM punarAruhya yadi jIvati pashyati .. 12\-140\-34 (70593) anAgataM vijAnIyAttyajedbhayamupasthitam . punarbuddhikShayAtkiMchidanivR^ittiM nishAmayet .. 12\-140\-35 (70594) pratyupasthitakAlasya sukhasya parivarjanam . anAgatasukhAshA cha naiva buddhimatAM nayaH .. 12\-140\-36 (70595) yo.ariNA saha saMdhAya vishvastaH svapate sukham . sa vR^ikShAgre prasupto vA patitaH pratibudhyate .. 12\-140\-37 (70596) karmaNA yena keneha mR^idunA dAruNena vA . uddhareddInamAtmAnaM samartho dharmamAcharet .. 12\-140\-38 (70597) ye sapatnAH sapatnAnAM sarvAMstAnanuvartayet . AtmanashchApi boddhavyAshchArAH sumahitAH paraiH .. 12\-140\-39 (70598) chAraH suvihitaH kArya Atmano.atha parasya cha . pAShaNDAMstApasAdIMshcha pararAShTre praveshayet .. 12\-140\-40 (70599) udyAneShu vihAreShu prapAsvAvasatheShu cha . pAnAgAre pravesheShu tIrtheShu cha sabhAsu cha .. 12\-140\-41 (70600) dharmAbhichAriNaH pApAshchaurA lokasya kaNTakAH . samAgachChanti tAnbuddhvA niyachChechChamayIta cha .. 12\-140\-42 (70601) na vishvasedavishvaste vishvaste nAtivishvaset . vishvAsAdbhayamabhyeti nAparIkShya cha vishvaset .. 12\-140\-43 (70602) vishvAsayitvA tu paraM tattvabhUtena hetunA . athAsya praharetkAle kiMchidvichalite pade .. 12\-140\-44 (70603) asha~Nkyamapi sha~Nketa nityaM sha~Nketa sha~NkitAna . bhayaM hyasha~NkitAjjAtaM samUlamapi kR^intati .. 12\-140\-45 (70604) avadhAnena maunena kAShAyeNa jaTAjinaiH . vishvAsayitvA dveShTAramavalumpedyathA vR^ikaH .. 12\-140\-46 (70605) putro vA yadi vA bhrAtA pitA vA yadi vA suhR^ida . arthasya vighnaM kurvANA hantavyA bhUtimichChatA .. 12\-140\-47 (70606) gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH . utpathaM pratipannasya kAryaM bhavati shAsanam .. 12\-140\-48 (70607) pratyutthAnAbhivAdAbhyAM saMpradAnena kenachit . prapUjayannighAtI syAttIkShNatuNDa iva dvijaH. 12\-140\-49 (70608) nAchChittvA paramarmANi nAkR^itvA karma dAruNam . nAhatvA matsyaghAtIva prApnoti paramAM shriyam .. 12\-140\-50 (70609) nAsti jAtyA ripurnAma mitraM vA.api na vidyate . sAmarthyayogAjjAyante mitrANi ripavastathA .. 12\-140\-51 (70610) na pramu~ncheta dAyAdaM vadantaM karuNaM bahu . duHkhaM tatra na kartavyaM hanyAtpUrvApakAriNam .. 12\-140\-52 (70611) saMgrahAnugrahe yatnaH sadA kAryo.anasUyatA . nigrahashchApi yatnena kartavyo hitamichChatA .. 12\-140\-53 (70612) prahariShyanpriyaM brUyAtprahR^ityApi priyottaram . asinA.api shirashChittvA shocheta cha rudeta cha .. 12\-140\-54 (70613) nimantrayIta sAntvena saMmAnena titikShayA . AshAkaraNamityetatkartavyaM bhUtimichChatA .. 12\-140\-55 (70614) na shuShkavairaM kurvIta bAhubhyAM na nadIM taret . anarthakamanAyuShyaM goviShANasya bhakShaNam . dantAshcha parimR^idyante rasashchApi na labhyate .. 12\-140\-56 (70615) trivarge trividhA pIDA anubandhastathaiva cha . anubandhaM tathA j~nAtvA pIDAM cha parivarjayet .. 12\-140\-57 (70616) R^iNasheShaM chAgnisheShaM shatrusheShaM tathaiva cha . punaH punaH pravardhante tasmAchCheShaM na kArayet .. 12\-140\-58 (70617) R^iNasheShAM vivardhante paribhUtAshcha shatravaH . AvahantyanayaM tIvraM vyAdhayashchApyupekShitAH .. 12\-140\-59 (70618) nAma\-\-\-kkR^ityakArI syAdapramattaH sadA bhavet . kaShyakopi hi dushChinno vikAraM kurute chiram .. 12\-140\-60 (70619) vadhema cha manuShyANAM mArgANAM dUShaNena cha . AkArANAM vinAshaishcha pararAShTraM vinAshayet .. 12\-140\-61 (70620) gR^idhradR^iShTirbakAlInaH shvacheShTaH siMhavikramaH . anudvigraH kAkasha~NkI bhuja~NgacharitaM charet .. 12\-140\-62 (70621) shUrama~njalipAtena bhIruM bhedena bhedayet . lubdhamarthapradAnena samaM tulyena vigrahaH .. 12\-140\-63 (70622) shreNImukhyopajApeShu vallabhAnunayeShu cha . amAtyAnparirakSheta bhedasaMghAtayorapi .. 12\-140\-64 (70623) mR^idurityavajAnanti tIkShNa ityudvijanti cha . tIkShNakAle bhavettIkShNo mR^idukAle mR^idurbhavet .. 12\-140\-65 (70624) mR^idunaiva mR^iduM hanti mR^idunA hanti dAruNam . nAsAdhyaM mR^idunA kiMchittasmAttIkShNataro mR^iduH .. 12\-140\-66 (70625) kAle mR^iduryo bhavati kAle bhavati dAruNaH . sa sAdhayati kR^ityAni shatruM chApyadhitiShThati .. 12\-140\-67 (70626) paNDitena viruddhastu dUrastho.asmIti nAshvaset . dIrghau buddhimato bAhU yAbhyAM hiMsati hiMsitaH .. 12\-140\-68 (70627) na tattaredyasya na pAramuttare nna taddharedyatpunarAharetparaH . na tatkhanedyasya na mUlamuddhare nna taM hanyAdyasya shiro na pAtayet .. 12\-140\-69 (70628) itIdamuktaM vR^ijinAbhisaMhitaM na chaitadevaM puruShaH samAcharet . paraprayuktastu kathaM vibhAvaye dato mayoktaM bhavato hitArthinA .. 12\-140\-70 (70629) bhIShma uvAcha. 12\-140\-71x (5746) yathAvaduktaM vachanaM hitArthinA nishamya vipreNa suvIrarAShTrapaH . tathA.akarodvAkyamadInachetanaH shriyaM cha dIptAM bubhuje sabAndhavaH .. .. 12\-140\-71 (70630) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi chatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 140\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-140\-2 ghR^iNAM dayAm . tathA varteta bhUmipaH iti Ta. Da. tha. da. pAThaH .. 12\-140\-3 shatruMjayasya cha iti jha . pAThaH .. 12\-140\-20 nAnArthikaH bahuprayojanavAn . kR^itaghne puruShe arthasaMbandhaM na samAcharet .. 12\-140\-21 varAhasya shreyomUlotkhananam . tachcha rAjA shUtrUNAM kuryAt. meroracha~nchalatvamanulla~NghanIyatvaM cha shUnyasya veshmanaH saMpadAgama iShTastamichChet. vyAlasya sarpavadandhyakopatvamiShTaM tama~NgIkuryAt. naTasya bhaktimitrasya iti jha. pAThaH. tatra naTasya jAnArUpatvamiShTam. evaM rAjA strigdhaprasannAdIn guNAn bibhR^iyAt. bhaktimitrasya svArAdhyodaya iShTa evaM svapratipAlyAnAM prajAnAmudayo rAj~nA nityameShTavya ityarthaH .. 12\-140\-25 bakAtInAmekAgratvaM nirbhayatvaM shIghrakAritvamaparAvR^ittitvaM cha guNAstAn parArthAdAne rAjAshrayedityarthaH .. 12\-140\-30 ashvatarI gardabhajA.ashva udarabhedenaiva prasUta iti prasiddham .. 12\-140\-34 na saMshayamanAruhya iti jha . pAThaH .. 12\-140\-40 pAShaNDAdyairavij~nAtairviditvAriMvashaM nayet . iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-140\-47 kartavyA bhR^itimichChatA iti Ta . pAThaH. tyaktavyA bhUtimichChatA iti dha. pAThaH .. 12\-140\-56 shuShkraM lAbhashUnyam .. 12\-140\-57 trivargaH dharmArthakAmAH tatra trividhA pIDA . dharmeNArthasya pIDA arthena dharmasya kAmena tayoriti. anubandhAH phalAni. dharmasyArthaH arthasya kAmaH kAmasyendriyaprItiriti kShudrAH. dharmasya chittashuddhirarthasya yaj~naH kAmasya jIvanamAtramiti prAj~nAH. tatra balAbalaM j~nAtvA.anubandhA.Nllipseta pIDAM tu pAravarjayedevetyarthaH. pIDAM vidvAnvashaM nayediti Da. tha. pAThaH .. 12\-140\-62 gR^idhradR^iShTigR^idhravat dUradarshI . bakavadAlIno nishchalaH. shvacheShTaH shunakavajjAgarUkashchorasUchakashcha. kAkavat sha~NkI pare~Ngitaj~naH. bhuja~NgacharitaM akasmAtparakR^ite durgAdau praveshanam .. 12\-140\-64 shreNImukhyaH nAnAjAtiyAH santa ekakArye niviShTAH shreNayastAsAM mukhyasya upajApo bhedaH vallabhAnAM mitrANAmanunayeShu anyaiH kiyamANeShu amAtyAnparirakSheta . bhedAtsaMghAtAtsaMbhUyakAryakAritvAchcha. saMhatA hyAmAtyAH sadyo rAjAnamarAjAnaM kuryurviparItaM vA kuryurityartha\-.. 12\-140\-70 vR^ijinAbhisaMhitaM ApatkAlAbhiprAyeNaivaitaduktaM natvetadevaM puruShaH samAcharet . pareNAbhiyoge kR^ite sati. idaM maduktaM kathaM na bhAvayet apitu bhAvayedeva. Apadi etadanuShThAnAdadharmo nAstIti bhAvaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 141 .. shrIH .. 12\.141\. adhyAyaH 141 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati Apadi abhakShyabhakShaNenApyAtmarakShaNakaraNe dR^iShTAntatayA vishvAmitrashvapachasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-141\-0 (70631) yudhiShThira uvAcha. 12\-141\-0x (5747) hIne paramake dharme sarvalokavila~Nghite . adharme dharmatAM nIte dharme chAdharmatAM gate .. 12\-141\-1 (70632) maryAdAsu prabhinnAsu kShubhite lokishchaye . rAjabhiH pIDite loke chorairvA.api vishAMpate .. 12\-141\-2 (70633) sarvAshrameShu mUDheShu karmasUpahateShu cha . kAmAllobhAchcha mohAchcha bhayaM pashyatsu bhArata .. 12\-141\-3 (70634) avishvasteShu sarveShu nityaM bhIteShu bhArata . nityaM cha hanyamAneShu va~nchayatsu parasparam .. 12\-141\-4 (70635) pradIpteShu cha desheShu brAhmaNye chAtipIDite . avarShati cha parjanye mitho bhede samutthite .. 12\-141\-5 (70636) sarvasmindasyusAdbhUte pR^ithivyAmupajIvane . kenasvidbrAhmaNo jIvejjaghanye kAla Agate .. 12\-141\-6 (70637) atitikShuH putrapautrAnanukroshAnnarAdhipa . katamApadi varteta tanme brUhi pitAmaha .. 12\-141\-7 (70638) kathaM cha rAjA varteta loke kaluShatAM gate . kathamarthAchcha dharmAchcha na hIyeta paraMtapa .. 12\-141\-8 (70639) bhIShma uvAcha. 12\-141\-9x (5748) rAjamUlA mahAbAho yogakShemasuvR^iShTayaH . prajAsu vyAdhayashchaiva maraNaM cha bhayAni cha .. 12\-141\-9 (70640) kR^itaM tretA dvAparaM cha kalishcha bharatarShabha . rAjamUlA iti matirmama nAstyatra saMshayaH .. 12\-141\-10 (70641) tasmiMstvabhyAgate kAle prajAnAM doShakArake . vij~nAnabalamAsthAya jIvitavyaM bhavettadA .. 12\-141\-11 (70642) adhApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . vishvAmitrasya saMvAdaM chaNDAlasya cha pakkaNe .. 12\-141\-12 (70643) tretAdvAparayoH saMdhau purA daivavyatikramAt . anAvR^iShTirabhUddhorA loke dvAdashavArShikI .. 12\-141\-13 (70644) prajAnAmativR^iddhAnAM yugAnte samupasthite . tretAyAM mokShasamaye dvAparapratipAdane .. 12\-141\-14 (70645) na vavarSha sahasrAkShaH pratilomo.abhavadguruH . jagAma dakShiNaM mArgaM somo vyAvR^ittamaNDalaH .. 12\-141\-15 (70646) nAvashyAyo.api rAtryante kuta evAbhrarAjayaH . nadyaH saMkShiptatoyaughAH kiMchidantargatA.abhavan .. 12\-141\-16 (70647) sarAMsi saritashchaiva kUpAH prasravaNAni cha . hatatviSho na lakShyante nisargAtpUrvakAritAt .. 12\-141\-17 (70648) bhUmiH shuShkajalasthAnA vinivR^ittasabhAprapA . nivR^ittayaj~nasvAdhyAyA nirvaShaTkArama~NgalA .. 12\-141\-18 (70649) utsannakR^iShigorakShA nivR^ittavipaNApaNA . nivR^ittapUrvasamayA saMpranaShTamahotsavA .. 12\-141\-19 (70650) asthika~NkAlasaMkIrNA hAhAbhUtanarAkulA . shUnyabhUyiShThanagarA dagdhagrAmaniveshanA .. 12\-141\-20 (70651) kvachichchoraiH kvachichChUraiH kvachidrAjabhirAturaiH . parasparabhayAchchaiva shUnyabhUyiShThanirjanA .. 12\-141\-21 (70652) gatadaivatasaMsthAnA vR^iddhabAlavinAkR^itA . gojAvimahiShIhInA parasparaparAhatA .. 12\-141\-22 (70653) hataviprA hatArakShA pranaShTotsavasaMchayA . shavabhUtanaraprAyA babhUva vasudhA tadA .. 12\-141\-23 (70654) tasminpratibhaye kAle kShINadharme yudhiShThira . babhUvuH kShudhitA martyAH khAdamAnAH parasparam .. 12\-141\-24 (70655) R^iShayo niyamAMstyaktvA parityaktAgnidevatAH . AshramAnsaMparityajya paryadhAvannitastataH .. 12\-141\-25 (70656) vishvAmitro.atha bhagavAnmaharShiraniketanaH . kShudhA parigato dhImAnsamantAtparyadhAvat .. 12\-141\-26 (70657) tyaktvA dArAMshcha putrAMshcha kasmiMshcha janasaMsadi . bhakShyAbhakShyasamo bhrUtvA niragniraniketanaH .. 12\-141\-27 (70658) sa kadAchitparipata~nshvapachAnAM niketanam . hiMsrANAM prANighAtAnAmAsasAda vane kvachit .. 12\-141\-28 (70659) vibhinnakalashAkIrNaM shramAMsena cha bhUShitam . varAhakharabhagnAsthikapAlaghaTasaMkulam .. 12\-141\-29 (70660) mR^itachelaparistIrNaM nirmAlyakR^itabhUShaNam . sarpanirmokamAlAbhiH kR^itachihnakuTImukham .. 12\-141\-30 (70661) kukkuTArAbahulaM gardabhadhvaninAditam . uddhoShadbhiH kharairvAkyaiH kalahadbhiH parasparam .. 12\-141\-31 (70662) ulUkapakShidhvanibhirdevatAyatanairvR^itam . lohaghaNTApariShkAraM shvayUthaparivAritam .. 12\-141\-32 (70663) tatpravishya kShudhAviShTo gAdhiputro mahAnR^ipiH . AhArAnveShaNe yuktaH paraM yatnaM samAsthitaH .. 12\-141\-33 (70664) na cha kvachidavindatsa bhikShamANo.api kaushikaH . mAMsamannaM phalaM mUlamanyadvA tatra kiMchana .. 12\-141\-34 (70665) aho kR^ichChraM mayA prAptamiti nishchitya kaushikaH . papAta bhUmau daurbalyAttasmiMshchaNDAlapakkaNe .. 12\-141\-35 (70666) sa chintayAmAsa muniH kiMnu me sukR^itaM bhavet . kathaM vR^ithA na mR^ityuH syAditi pArthivasattama .. 12\-141\-36 (70667) sa dadarsha shvamAMsasya kutantrIM patitAM muniH . chaNDAlasya gR^ihe rAjansadyaH shastrahatasya vai .. 12\-141\-37 (70668) sa chintayAmAsa tadA steyaM kAryamito mayA . na\-\-dAnImupAyo me vidyate prANadhAraNe .. 12\-141\-38 (70669) \-\-\-su vihitaM steyaM vishiShTasamahInataH . parasparaM bhavetpUrvamAstheyamiti nishchayaH. 12\-141\-39 (70670) hInAdAdeyamAdau syAtsamAnAttadanantaram . asaMbhave tvAdadIta vishiShTAdapi dhArmikAt .. 12\-141\-40 (70671) so.ahamantAvasAyInAM harAmyenAM pratigrahAt . na steyadoShaM pashyAmi hariShyAmyetadAmiSham .. 12\-141\-41 (70672) etAM buddhiM samAsthAya vishvAmitro mahAmuniH . tasmindeshe susuShvApa patito yatra bhArata .. 12\-141\-42 (70673) sa vigADhAM nishAM dR^iShTvA supte chaNDAlapakkaNe . shanairutthAya bhagavAnpravivesha kuTImukham .. 12\-141\-43 (70674) sa supta eva chaNDAlaH shleShmApihitalochanaH . paribhinnasvaro rUkShaH provAchApriyadarshanaH .. 12\-141\-44 (70675) kaH kutantrIM ghaTTayati supte chaNDAlapakkaNe . jAgarmi naiva supto.asmi hato.asIti cha dAruNaH .. 12\-141\-45 (70676) vishvAmitro.ahamityeva sahasA tamuvAcha ha . sahasA.abhyAgataM bhUyaH sodvegastena karmaNA .. 12\-141\-46 (70677) vishvAmitro.ahamAyuShmannAgato.ahaM bubhukShitaH . mA vadhIrmama sadbuddhe yadi samyakprapashyasi .. 12\-141\-47 (70678) chaNDAlastadvachaH shrutvA maharSherbhAvitAtmanaH . shayanAdupasaMbhrAnta udyayau prati taM tataH .. 12\-141\-48 (70679) sa visR^ijyAshru netrAbhyAM bahumAnAtkR^itA~njaliH . uvAcha kaushikaM rAtrau brahmankiM te chikIrShitam .. 12\-141\-49 (70680) vishvAmitrastu mAta~NgamuvAcha parisAntvayan . kShudhito.antargataprANo hariShyAmi shvajAghanIm .. 12\-141\-50 (70681) kShudhitaH kaluShaM yAto nAsti hrIrashanArthinaH . kShuchcha mAM dUShayatyatra hariShyAmi shvajAghanIm .. 12\-141\-51 (70682) avasIdanti me prANAH smR^itirme nashyati kShudhA . durbalo naShTasaMj~nashcha bhakShyAbhakShyavivarjitaH . sodharmaM budhyamAno.api hariShyAmi shvajAghanIm .. 12\-141\-52 (70683) yadA bhaikShaM na vindAmi yuShmAkamahamAlaye . tadA buddhiH kR^itA pApe hariShyAmi shvajAghanIm .. 12\-141\-53 (70684) agnirmukhaM purodhAshcha devAnAM shuchiShA~NvibhuH . yathA cha sarvabhugbrahmA tathA mAM viddhi dharmataH .. 12\-141\-54 (70685) tamuvAcha sa chaNDAlo maharShe shR^iNu me vachaH . shrutvA tathA tamAtiShTha yathA dharmo na hIyate .. 12\-141\-55 (70686) dharmaM tavApi viprarShe shR^iNu yatte bravImyaham .. 12\-141\-56 (70687) mR^igANAmadhamaM shvAnaM pravadanti manIShiNaH . tasyApyadhama uddeshaH sharIrasya tu jAghI .. 12\-141\-57 (70688) nedaM samyagvyavasitaM maharShe karma garhitam . chaNDAlasvasya haraNamabhakShyasya visheShataH .. 12\-141\-58 (70689) sAdhvanyamanupashya tvamupAyaM prANadhAraNe . shvamAMsalobhAttapaso nAshaste syAnmahAmune .. 12\-141\-59 (70690) jAnatA vihito mArgo na kAryo dharmasaMkaraH . mA sma dharmaM parityAkShIstvaM hi dharmaviduttamaH .. 12\-141\-60 (70691) vishvAmitrastato rAjannityukto bharatarShabha . kShudhArtaH pratyuvAchedaM punareva mahAmuniH .. 12\-141\-61 (70692) nirAhArasya sumahAnmama kAlo.abhidhAvataH . na vidyate.apyupAyashcha kashchinme prANadhAraNe .. 12\-141\-62 (70693) yenakena visheSheNa karmaNA yenakenachit . ujjihIrShe sIdamAnaH samartho dharmamAcharet .. 12\-141\-63 (70694) aindro dharmaH kShatriyANAM brAhmaNAnAmathAgnikaH . brahmavahnirmama balaM bhokShyAmi shamayankShudhAm .. 12\-141\-64 (70695) yathAyathaiva jIveddhi tatkartavyamahelayA . jIvitaM maraNAchChreyo jIvandharmamavApnuyAt .. 12\-141\-65 (70696) so.ahaM jIvitamAkA~NkShannabhakShyasyApi bhakShaNam . vyavasye buddhipUrvaM vai tadbhavAnanumanyatAm .. 12\-141\-66 (70697) jIvandharmaM chariShyAmi praNotsyAmyashubhAni tu . tapobhirvidyayA chaiva jyotIMShIva mahattamaH .. 12\-141\-67 (70698) shvapacha uvAcha. 12\-141\-68x (5749) naitatkhAdanprApsyase prANamadya nAyurdIrghaM nAmR^itasyeva tR^iptim . bhikShAmanyAM bhikSha mA te manostu shvabhakShaNe shvA hyabhakShyo dvijAnAm .. 12\-141\-68 (70699) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-69x (5750) na durbhikShe sulabhaM mAMsamanya chChvapAkamanye na cha me.asti vittama . kShughArtashchAhamagatirnirAshaH shvajAghanIM ShaDsAtsAdhu manye .. 12\-141\-69 (70700) shvapacha uvAcha. 12\-141\-70x (5751) pa~ncha pa~nchanakhA bhakShyA brahmakShatrasya vai vishaH . `shalyakaH shvAvidho godhA shashaH kUrmashcha pa~nchamaH.' yadi shAstraM pramANaM te mA.abhakShye vai manaH kR^ithAH .. 12\-141\-70 (70701) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-71x (5752) agastyenAsuro jagdho vAtApiH kShudhitena vai . ahamApadgataH kShubdho bhakShayiShye shvajAghanIm .. 12\-141\-71 (70702) shvapacha uvAcha. 12\-141\-72x (5753) bhikShAmanyAmAhareti na cha kartumihArhasi . na nUnaM kAryametadvai hara kAmaM shvajAghanIm .. 12\-141\-72 (70703) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-73x (5754) shiShTA vai kAraNaM dharme tadvR^ittamanuvartaye . parAM medhyAshanAdenAM bhakShyAM manye shvajAghanIm .. 12\-141\-73 (70704) shvapacha uvAcha. 12\-141\-74x (5755) asadbhiryaH samAchIrNo na sa dharmaH sanAtanaH . akAryamiha kAryaM vA mA ChalenAshubhaM kR^ithAH .. 12\-141\-74 (70705) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-75x (5756) na pAtakaM nAvamatamR^iShiH sankartumarhati . samau cha shvamR^igau manye tasmAdbhokShye shvajAghanIm .. 12\-141\-75 (70706) shvapacha uvAcha. 12\-141\-76x (5757) yadbrAhmaNArthe kR^itamarthinena tenarShiNA tadabhakShyaM na kAmAt . sa vai dharmo yatra na pApamasti sarvairupAyairguravo hi rakShyAH .. 12\-141\-76 (70707) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-77x (5758) mitraM cha me brAhmaNasyAyamAtmA priyashcha me pUjyatamashcha loke . tadbhoktukAmo.ahamimAM jihIrShe nR^ishaMsAnAmIdR^ishAnAM na vibhye .. 12\-141\-77 (70708) shvapacha uvAcha. 12\-141\-78x (5759) kAmaM narA jIvitaM saMtyajanti na chAbhakShye kvachitkurvanti buddhim . sarvAMshcha kAmAnprApnuvantIti viddhi svarge nivAsAtsahate kShudhAM vai .. 12\-141\-78 (70709) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-79x (5760) sthAne bhavetsa yashaH pretyabhAve niHsaMshayaH karmaNAM vai vinAshaH . ahaM punarvratanityaH shamAtmA mUlaM rakShyaM bhakShayiShyAmyabhakShyam .. 12\-141\-79 (70710) buddhyAtmake vyaktamastIti sR^iShTo mokShAtmake tvaM yathA shiShTachakShuH . yadyapyetatsaMshayAchcha trapAmi nAhaM bhaviShyAmi yathA na mAyA .. 12\-141\-80 (70711) shvapacha uvAcha. 12\-141\-81x (5761) gopanIyamidaM duHkhamiti me nishchitA matiH . duShkR^itaM brAhmaNaM santaM yastvAmahamupAlabhe .. 12\-141\-81 (70712) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-82x (5762) pibantyevodakaM gAvo maNDUkeShu ruvatsvapi . na te.adhikAro dharme.asti vA bhUrAtmaprashaMsakaH .. 12\-141\-82 (70713) shvapacha uvAcha. 12\-141\-83x (5763) suhR^idbhUtvA.anushoche tvAM kR^ipA hi tvayi me dvija . tadidaM shreya Adhatsva mA lobhe cheta AdadhAH .. 12\-141\-83 (70714) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-84x (5764) sR^ihR^inme tvaM sukhepsushchedApado mAM samuddhara . jAma.ahaM dharmato.a.atmAnamutsR^ijemAM shvajAghanIm .. 12\-141\-84 (70715) shvapacha uvAcha. 12\-141\-85x (5765) naivotsahe bhavato dAtumetAM nopekShituM hriyamANaM svamannam . ubhau syAvaH shvamalenAnuliptau dAtA chAhaM brAhmaNastvaM pratIchCham .. 12\-141\-85 (70716) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-86x (5766) adyAhametadvR^IjinaM karma kR^itvA jIvaMshchariShyAmi mahApavitram . saMpUtAtmA dharmamevAbhipatsye yadetayorguru tadvai bravIhi .. 12\-141\-86 (70717) shvapacha uvAcha. 12\-141\-87x (5767) Atmaiva sAkShI kila dharmakR^itye tvameva jAnAsi yadatra duShkR^itam . yo hyAdriyAdbhakShyamiti shvamAMsaM manye na tasyAsti vivarjanIyam .. 12\-141\-87 (70718) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-88x (5768) upadhAnaiH sAdhate nApi doShaH kArye siddhe mitra nAtrApavAdaH . asminnahiMsA nAnR^ite vAkyalesho bhakShyakriyA yatra na tadgarIyaH .. 12\-141\-88 (70719) shvapacha uvAcha. 12\-141\-89x (5769) yadyeSha hetustava khAdane syA nna te vedaH kAraNaM nAryadharmaH . tasmAdbhakShye bhakShaNe vA dvijendra doShaM na pashyAmi yathedamatra .. 12\-141\-89 (70720) vishvAmitra uvAcha. 12\-141\-90x (5770) na pAtakaM bhakShamANasya dR^iShTaM surAM tu pItvA patatIti shabdaH . anyonyakAryANi yathA tathaiva na lepamAtreNa kR^itaM hinasti .. 12\-141\-90 (70721) shvapacha uvAcha. 12\-141\-91x (5771) `pAdau mUlaM samabhavadvR^intAkaM shira uchyate . shephAttu gR^i~njaraM jAtaM palANDustvaNDasaMbhavaH .. 12\-141\-91 (70722) shvaromajaH shaivyashAko lashunaM dvijasaMbhavam . chukkinAmA parNashAkaH karNAdajani bhUsura ..' 12\-141\-92 (70723) asthAnato hInataH kutsitAdvA tadvidvAMsaM bAdhate sAdhu vR^ittam . shvAnaM punaryo labhate.abhiSha~NgA ttenApi daNDaH sahitavya eva .. 12\-141\-93 (70724) bhIShma uvAcha. 12\-141\-94x (5772) evamuktvA nivavR^ite mAta~NgaH kaushikaM tadA . vishvAmitro jahAraiva kR^itabuddhiH shvajAghanIm .. 12\-141\-94 (70725) tato jagrAha sa shvA~NgaM jIvitArthI mahAmuniH . sadArastAmupAhR^itya vane bhoktumiyepa saH .. 12\-141\-95 (70726) athAsya buddhirabhavadvidhinA.ahaM shvajAghanIm . bhakShayAmi yathAkAlaM pUrvaM saMtarpya devatAH .. 12\-141\-96 (70727) tato.agnimupasaMhR^itya brAhmeNa vidhinA muniH . aindrAgneyena vidhinA charuM shrapayata svayam .. 12\-141\-97 (70728) tataH samArabhatkarma daivaM pitryaM cha bhArata . AhUya devAnindrAdInbhAgaMbhAgaM vidhikramAt .. 12\-141\-98 (70729) etasminneva kAle tu pravavarSha sa vAsavaH . saMjIvayanprajAH sarvA janayAmAsa chauShadhIH .. 12\-141\-99 (70730) vishvAmitro.api bhagavAMstapasA dagdhakilchiShaH . kAlena mahatA siddhimavApa paramAdbhutAm .. 12\-141\-100 (70731) sa saMhR^itya cha tatkarma anAsvAdya cha taddhaviH . toShayAmAsa devAMshcha pitR^IMshcha dvijasattamaH .. 12\-141\-101 (70732) evaM vidvAnadInAtmA vyasanastho jijIviShuH . sarvopAyairupAyaj~no dInamAtmAnamuddharet .. 12\-141\-102 (70733) etAM buddhiM samAsthAya jIvitavyaM sadA bhavet . jIvanpuNyamavApnoti puruSho bhadramashnute .. 12\-141\-103 (70734) tasmAtkaunteya viduShA dharmAdharmavinishchaye . buddhimAsthAya loke.asminvartitavyaM kR^itAtmanA .. .. 12\-141\-104 (70735) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 141\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-141\-7 atitikShuH yuktumanichChuH . anukroshAt dayAtaH .. 12\-141\-9 aprAptaprApaNaM yogaH . prAptasaMrakShaNaM kShemaH .. 12\-141\-12 pakkaNe chaNDAlAgAre .. 12\-141\-15 pratilomo vakraH . vyAvR^ittaM anyathAbhUtaM maNDalaM yasya .. 12\-141\-16 avashyAyo dhUmikA .. 12\-141\-19 viShaNo vikrayAdiH . ApaNo haTTaH .. 12\-141\-23 hatA ArakShA rakShAkartAro yasyAM sA .. 12\-141\-36 vR^ithA annaM vinA .. 12\-141\-37 kutantrIM daNDikAm .. 12\-141\-39 vipreNa prANarakShArthaM kartavyamiti nishchayaH iti jha . pAThaH .. 12\-141\-41 pratigrahAttajjadoShAt stainyadoShamadhikaM na pashyAmItyarthaH .. 12\-141\-45 ghaTTayati chAlayati .. 12\-141\-47 mama mAm .. 12\-141\-51 kaluShaM yAtaH pApaM karmAnusR^itaH .. 12\-141\-54 agnirdevAnAM mukhaM cha purodhAshcha saH . shuchiShAT shuchi medhyameva sahate nAmedhyam tathAhaM brahmA brAhmaNo.api tattulyatvAtsarvabhugbhaviShyAmItyarthaH .. 12\-141\-64 aindraH pAlAtmakaH . AgnikaH sarvabhuktvarUpaH. brahma vedaH sa eva vahniH .. 12\-141\-72 iti kartuM nArhasIti yojanA .. 12\-141\-73 shiShTAH agastyAdayaH .. 12\-141\-75 samau pashutvAditi bhAvaH nR^ishaMsamapi bhakShitvA tena vAtApinA bhakShyamANA brAhmaNA rakShitA iti dharma evetyarthaH .. 12\-141\-77 tarhi ayamAtmA deho mama mitraM etasya rakShaNArthaM mayApyetadbhuktaM chenna kashchiddoSho.astItyAha mitraM cheti .. 12\-141\-79 sa kAmaH pretyabhAve maraNe sati yashaH yashaskaro bhavediti sthAne yuktam . anashanena maraNaM shreya iti satyamityarthaH. jIvatastvanashnato dharmalopaH pratyakShaH. mUlaM dharmasya sharIraM rakShyaM tasya vaikalyena dharmavirodho bhavatItyarthaH .. 12\-141\-80 buddhyAtmake vyaktamastIti puNyaM mohAtmake yatra yathA shvabhakShye . yadyapyeta tsaMshayAtmA charAmi nAhaM bhaviShyAmi yathA tvameveti jha. pAThaH. tatra buddhyAtmake pramAtari vichArite shvajAghanIbhakShaNe.api puNyamastIti jAne. j~nAnotpattiyogyaM sharIramapathennApi rakShyameveti bhAvaH. tathApi shvabhakShaNamAtreNa svAdR^ishaH shvapacho.ahaM na bhaviShyAmi. tapasA doShaM dUrIkartuM shakto.asmIti bhAvaH .. 12\-141\-81 idaM shvajAghanIbhakShaNajaM duHkhaM pApaM gopanIyaM gUhanIyaM tvayA kriyamANaM nirasanIyamiti me buddhirnishchitAsti .. 12\-141\-82 dharme dharmAnushAsane .. 12\-141\-85 pratIchChan pratigR^ihNan .. 12\-141\-89 hetuH prANapoShaNechChAsti . kAraNaM pramANam. bhakShye bhakShaNe. abhakShaNe iti chChedaH .. 12\-141\-90 patatIti shabdaH shabdashAstrasyAj~nAmAtram . paraMtu pApaheturmukhyo hiMsAkhyo.atra na dR^ishyata iti bhavaH. anyonyakAryANi maithunAni. lepamAtreNa kR^itaM puNyaM hinasti nAshayati. tena IShatpApotpattirastu natu brAhmaNyAdi dharmahAnirastIti bhAvaH .. 12\-141\-93 asthAnatashchANDAlagR^ihAt . hInatashchauryataH. kutsitAdaditsataH kadaryAt. abhiSha~NgAdatyAgrahAt. shvAnaM labhate tenApi tenaiva daNDaH sahitavyaH soDhavyaeva. nanu dAturmama doSho.astIti bhAvaH. asthAnato hInataH kutsitAdvA yo vai dvijaM bAdhate sAdhuvR^ittam. sthAnaM punaryo labhatetibha~NgAttenApi daNDaH prahitaH sa eveti dha. pAThaH .. 12\-141\-96 yathAkAmamiti jha . pAThaH .. 12\-141\-100 siddhimiyeSheti Ta . Da. da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 142 .. shrIH .. 12\.142\. adhyAyaH 142 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati rAj~nA brAhmaNavarjaM daNDena prajApAlanakaraNe shukramatAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-142\-0 (70736) yudhiShThira uvAcha. 12\-142\-0x (5773) yadidaM ghoramuddiShTamashraddheyamivAnR^itam . astisviddasyumaryAdA yAmayaM parivarjayet .. 12\-142\-1 (70737) saMmuhyAmi vipIdAmi dharmo me shithilIkR^itaH . udyamaM nAdhigachChAmi kutashchitparichintayan .. 12\-142\-2 (70738) bhIShma uvAcha. 12\-142\-2x (5774) naitachChrutvAgamAdeva tava dharmAnushAsanam . praj~nAsamabhihAro.ayaM kavibhiH saMbhR^itaM madhu .. 12\-142\-3 (70739) bAhyAH pratividhAtavyAH praj~nA rAj~nA tatastataH . bahushAkhena dharmeNa yatraiShA saMprasidhyate .. 12\-142\-4 (70740) buddhiM saMjanayedrAj~nAM dharmamAcharatAM sadA . jayo bhavati kauravya sadA tadvR^iddhireva cha .. 12\-142\-5 (70741) buddhishreShThA hi rAjAno jayanti vijayaiShiNaH . dharmaH pratividhAtavyo buddhyA rAj~nA tatastataH .. 12\-142\-6 (70742) naikashAkhena dharmeNa rAj~no dharmo vidhIyate . durbalasya kutaH praj~nA purastAdanudAhR^itA .. 12\-142\-7 (70743) advaidhaj~naH pratidvaidhe saMshayaM prApnumarhati . buddhidvaidhaM vidhAtavyaM purastAdeva bhArata .. 12\-142\-8 (70744) pArshvataH kAraNaM rAj~no viShUchyastvApagA iva . janAstUchcharitaM dharmaM vijAntyanyathA.anyathA .. 12\-142\-9 (70745) samyagvij~nAninaH kechinmithyAvij~nAninaH pare . tadvai yathAyathaM buddhvA j~nAnamAdadate satAm .. 12\-142\-10 (70746) parimuShNanti shAstrANi dharmasya paripanthinaH . vaiShamyamarthavidyAnAM nirarthAH khyApayanti te .. 12\-142\-11 (70747) AjijIviShavo vidyAM yashaH kAmau samantanaH . te sarve nR^ipa pApiShThA dharmasya paripanthinaH .. 12\-142\-12 (70748) apakvamatayo mandA na jAnanti yathAtatham . tathA hyashAstrakushalAH sarvatrAyuktiniShThitAH .. 12\-142\-13 (70749) parimuShNanti shAstrANi shAstradoShAnudarshinaH . vij~nAnamatha vidyAnAM na samyagiti me matiH .. 12\-142\-14 (70750) nindayA paravidyAnAM svavidyAM khyApayanti cha . vAgAstikyAnunItAshcha dugdhavidyAphalA iva .. 12\-142\-15 (70751) tAnvidyAvaNijo viddhi rAkShasAniva bhArata . vyAjena kR^itsno vihito dharmaste parihAsyate .. 12\-142\-16 (70752) na dharmavachanaM vAchA naiva buddhyeti naH shrutam . iti bArhaspatyavij~nAnaM provAcha maghavA svayam .. 12\-142\-17 (70753) na tyava vachanaM kiMchidanimittAdihochyate . svavinItena shAstreNa hyavidyaH syAdathAparaH .. 12\-142\-18 (70754) lokayAtrAmihaike tu dharmaM prAhurmanIShiNaH . samuddiShTaM satAM dharmaM svayamUhet paNDitaH .. 12\-142\-19 (70755) amarShAchChAstrasaMmohAdanimittAdihochyate . shAstraM prAj~nasya vadataH samUhe yAtyadarshanam .. 12\-142\-20 (70756) AgamAgatayA buddhyA vachanena prashasyate . aj~nAnAjj~nAnahetutvAdvachanaM sAdhu manyate .. 12\-142\-21 (70757) anupAgatamevedaM shAstramevamapArthakam . daiteyAnushanA prAha saMshayachChedanaM purA .. 12\-142\-22 (70758) j~nAnamapyapadishyaM hi yathA nAsti tathaiva tat . tena saMchChinnamUlena kastoShayitumichChati .. 12\-142\-23 (70759) punarvyavasitaM yo vA nedaM vAkyamupAshnute . ugrAyaiva hi sR^iShTo.asi karmaNe tattvamIkShase .. 12\-142\-24 (70760) agre mAmanvavekShasva rAjanyo.ayaM bubhUShate . yathA pramuchyate tvanyo yadarthaM na pramodate .. 12\-142\-25 (70761) ajo.ashvaH kShatramityetatsadR^ishaM brahmaNA kR^itam . tasmAnnataikShNyAdbhUtAnAM yAtrA kAchitprasiddhyati .. 12\-142\-26 (70762) yastvavadhyavadhe doShaH sa vadhyasyAvadhe smR^itaH . eShA hyeva tu maryAdA yAmayaM parivarjayet .. 12\-142\-27 (70763) tasmAttIkShNaH prajA rAjA svadharme sthApayatyuta . anyonyaM bhakShayanto hi prachareyurvR^ikA iva .. 12\-142\-28 (70764) yasya dasyugaNA rAShTre dhvA~NkShA matsyA~njalAdiva . viharanti parasvAni sa vai kShatriyapAMsanaH .. 12\-142\-29 (70765) kulInAnsachivAnkR^itvA vedavidyAsamanvitAn . prashAdhi pR^ithivIM rAjanprajA dharmeNa pAlayan .. 12\-142\-30 (70766) vihInajanmakarmANi yaH pragR^ihNAti bhUmipaH . ubhayasyAvisheShaj~nastadvai kShatraM napuMsakam .. 12\-142\-31 (70767) naivograM naiva chAnugraM dharmeNeha prashasyate . ubhayaM na vyatikrAmedugro bhUtvA mR^idurbhava .. 12\-142\-32 (70768) kaShTaH kShatriyadharmo.ayaM sauhR^idaM tvayi me sthitam . ugrakarmaNi sR^iShTo.asi tasmAdrAjyaM prashAdhi vai .. 12\-142\-33 (70769) `aruShTaH kasyachidrAjannevameva samAchara.' ashiShTanigraho nityaM shiShTasya paripAlanam . evaM shukro.abravIddhImAnApatsu bharatarShabha .. 12\-142\-34 (70770) yudhiShThira uvAcha. 12\-142\-35x (5775) asti chediha maryAdA yAmanyo nAtila~Nghayet . pR^ichChAmi tvAM satAM shreShTha tanme brUhi pitAmaha .. 12\-142\-35 (70771) bhIShma uvAcha. 12\-142\-36x (5776) brAhmaNAneva seveta vidyAbR^iddhAMstapasvinaH . shrutachAritravR^ittADhyAnpavitraM hyetaduttamam .. 12\-142\-36 (70772) shushrUShA tu mahArAja sAntvaM vipreShu nityadA . kruddhairhi vipraiH karmANi kR^itAni bahudhA nR^ipa .. 12\-142\-37 (70773) teShAM prItyA yasho mukhyamaprItyA paramaM bhayam . prItyA hyamR^itavadviprAH kruddhAshchaiva yathoragAH .. .. 12\-142\-38 (70774) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi rAjadharmaparvaNi dvichatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 142\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-142\-1 astisvidasya maryAdA iti dha . pAThaH .. 12\-142\-3 etadAgamAdeva shrutvA tava dharmAnushAsanaM mayA kR^itamiti nAsti kiMtu praj~nAyAH samabhihAro niShThA kalpiteyamityarthaH . etadagrihotrAdivadvidheyaM na apitu kavibhirakaraNe mahAntaM doShaM pashyadbhiH kalpitamiti bhAvaH. naitadvudhvA.a.agamAdeveti dha. pAThaH .. 12\-142\-4 tatastataH kokilavarAhavUkasiMhAdibhyaH shikShitvA praj~nAH pratividhAtavyAH .. 12\-142\-6 pratividhAtavyashchikitsanIyaH .. 12\-142\-7 dvaidhamekasyaiva karmaNaH kvachitkAle dharmatvaM kvachidadharmatvamiti dviprakAratvam . tasminprApte tadanabhij~naH saMshayaM saMkaTaM prApnoti. ahiMsAyA dharmatve.api chorarakShayA pApaM bhavati tadvadihaM j~neyam .. 12\-142\-8 satAM matamiti sheShaH .. 12\-142\-11 muShNanti dharmashAstraviruddhamarthashAstrAM nAdartavyamiti vadanti . vaiShamyamaprAmANyamadharmatvaM vA .. 12\-142\-12 shAstrachoranindAprasa~NgAttadupajIvino.api nindati . AjijIviShava iti sArdhaischaturbhiH .. 12\-142\-14 na samyagiti vartata iti Ta . Da.da. pAThaH .. 12\-142\-15 nivartanairavidyAnAmiti tha . pAThaH. vAgastrA vAkCharIbhUtA iti jha. Ta. pAThaH .. 12\-142\-17 vAchA kevalayA buddhyA vA kevalena dharmavachanaM dharmishchayo nAstyapitu samuchchitAbhyAmubhAbhyAM dharmanirNaya ityarthaH .. 12\-142\-18 adhyavasyanti chApara iti Ta . Da. da. pAThaH .. 12\-142\-19 ihaloke tu eke AchAryAH lokayAtrAM tannirvAhameva dharmaM prAhuH . sAcha chorAdInAM vadhamantareNa na saMbhavatItyavashyaM hiMsApi kartavyeti teShAmAshayaH. evaMsatyapi matabhede yuktyaiva dharmaM UhetetyAha samiti .. 12\-142\-20 tasmAdamarShAdIMstyaktvA samUhe sabhAyAM shAstraM vadedityAshayenAha amarShAditi . samUhe yatpradarshanamiti dha. pAThaH .. 12\-142\-21 AgamAgatayA buddhyA shrutyupagR^ihItena tarkeNa sahitaM yadvachanaM tena prashasyate shAstraM nAnyatareNa . anyastu j~nAnahetutvAt aj~nAtaj~nApakatayA vachanaM tarkeNa hInaM shabdameva sAdhu manyate. kutaH aj~nAnAt .. 12\-142\-22 anyaH punaH yuktyA idaM shAstraM dUShitaM iti hetorapArthakaM vyarthamiti manyate tadapyaj~nAnAdeva . tasmAttarkeNa shAstrasya shAstreNa tarkasya vA bAdhamakR^itvA yadubhayasaMmataM tadevAnuShTheyamityushanaso mataM pUrvoktena bArhaspatyena j~nAnenaikyaM gatamiti darshitam .. 12\-142\-23 apadishyaM dishormadhye sthitaM koTidvayasparshi j~nAnaM saMshayarUpaM tadyathA nAsti tathaiva vyarthamityarthaH .. 12\-142\-26 aja iti . yathA.ajo yaj~nArthaM nIyate taddhitAya evaM ashvakShatriyAvapi saMgrAmArthaM nIyete taddhitAyaiva .. 12\-142\-35 vR^ittishchaiShA mahAbAho iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-142\-36 brAhmaNAdarvAgeva daNDasya maryAdA brAhmaNastu naiva daNDyo.api tu pUjya evetyAha brAhmaNAneveti .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 143 .. shrIH .. 12\.143\. adhyAyaH 143 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sharaNAgatarakShaNe muchukundaMprati bhArgavoktavyAdhakapotopAkhyAnAnuvAdArambhaH .. 1\.. vanamadhye mahAvR^iShTinipIDitena vedanachidvyAdhena varthapIDayA.adhaH patitAM kA~nchana kaportI pa~njare niruddhya vR^iShTyuparame kasyachinmahAvR^ikShasyAdhodeshe shayanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-143\-0 (70775) yudhiShThira uvAcha. 12\-143\-0x (5777) pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishArada . sharaNAgataM pAlayato yo dharmastaM bravIhi me .. 12\-143\-1 (70776) bhIShma uvAcha. 12\-143\-2x (5778) mahAndharmo mahArAja sharaNAgatapAlane . arhaH praShTuM bhavAMshchainaM prashnaM bharatasattama .. 12\-143\-2 (70777) shibiprabhR^itayo rAjanrAjAnaH sharaNaM gatAn . paripAlya mahAtmAnaH saMsiddhiM paramAM gatAH .. 12\-143\-3 (70778) shrUyate cha kapotena shatruH sharaNamAgataH . pUjitashcha yathAnyAyaM svaishcha mAMsairnimantritaH .. 12\-143\-4 (70779) yudhiShThira uvAcha. 12\-143\-5x (5779) kathaM kapotena purA shatruH sharaNamAgataH . svamAMsaM bhojitaH kAM cha gatiM lebhe sa bhArata .. 12\-143\-5 (70780) bhIShma uvAcha. 12\-143\-6x (5780) shR^iNu rAjankathAM divyAM sarvapApapraNAshinIm . nR^ipatermuchukundasya kathitAM bhArgaveNa vai .. 12\-143\-6 (70781) imamarthaM purA pArtha muchukundo narAdhipaH . bhArgavaM paripaprachCha praNataH puruSharShabha .. 12\-143\-7 (70782) tasmai shushrUShamANAya bhArgavo.akathayatkathAm . imAM yathA kapotena siddhiH prAptA narAdhipa .. 12\-143\-8 (70783) ushanovAcha. 12\-143\-9x (5781) dharmishchayasaMyuktAM kAmArthasahitAM kathAm . shR^iNuShvAvahito rAjangadato me mahAbhujaH .. 12\-143\-9 (70784) kashchitkShudrasamAchAraH pR^ithivyAM kAlasaMmitaH . chachAra pR^ithivIpAla ghoraH shakunilubdhakaH .. 12\-143\-10 (70785) kAkola iva kR^iShNA~Ngo rUkShaH pApasamAhitaH . yavamadhyaH kR^ishagrIvo hrasvapAdo mahAhanuH .. 12\-143\-11 (70786) naiva tasya suhR^itkashchinna saMbandhI na bAndhavAH . bAndhavaiH saMparityaktastena raudreNa karmaNA .. 12\-143\-12 (70787) naraH pApasamAchArastyaktavyo dUrato budhaiH . AtmAnaM yo na saMdhatte sonyasya syAtkathaM hitaH .. 12\-143\-13 (70788) ye nR^ishaMsA durAtmAnaH prANiprANaharA narAH . udvejanIyA bhUtAnAM vyAlA iva bhavanti te .. 12\-143\-14 (70789) sa vai kShArakamAdAya vane hatvA cha pakShiNaH . chakAra vikrayaM teShAM pata~NgAnAM janAdhipaH .. 12\-143\-15 (70790) evaM tu vartamAnasya tasya vR^ittiM durAtmanaH . agamatsumahAnkAlo na chAdharmamabudhyata .. 12\-143\-16 (70791) tasya bhAryAsahAyasya ramamANasya shAshvatam . daivayogavimUDhasya nAnyA vR^ittirarochata .. 12\-143\-17 (70792) tataH kadAchittasyAtha vanasthasya samantataH . pAtayanniva vR^ikShAMstAnsumahAnvAtasaMbhramaH .. 12\-143\-18 (70793) meghasaMkulamAkAshaM vidyunmaNDalamaNDitam . saMChannastu muhUrtena nausArthairiva sAgaraH .. 12\-143\-19 (70794) vAridhArAsamUhena saMprahR^iShTaH shatakratuH . kShaNena pUrayAmAsa salilena vasuMdharAm .. 12\-143\-20 (70795) tato dhArAkule loke saMbhramannaShTachetanaH . shItArtastadvanaM sarvamAkulenAntarAtmanA .. 12\-143\-21 (70796) naiva nimnaM sthalaM vA.api so.avindata vihaMgahA . pUrito hi jalaughenana tasya mArgo vanasya tu .. 12\-143\-22 (70797) pakShiNaM varShavegena hatA lInAstu pAdapAt . mR^igasihavarAhAshcha ye chAnye tatra pakShiNaH .. 12\-143\-23 (70798) mahatA vAtavarSheNa trAsitAste vanaukasaH . bhayArtAshcha kShudhArtAshcha babhramuH sahitA vane .. 12\-143\-24 (70799) sa tu shItahatairgAtrairjagAmaiva na tasthivAn . dadarsha patitAM bhUmau kapotIM shItavihvalAm .. 12\-143\-25 (70800) dR^iShTavA.a.artopi hi pApAtmA sa tAM pa~njarake.akShipat . svayaM duHkhAbhibhUto.api duHkhamevAkarotpare .. 12\-143\-26 (70801) pApAtmA pApakAritvatpApameva chakAra saH . so.apashyattaruShaNDeShu meghanIlaM vanaspatim .. 12\-143\-27 (70802) sevyamAnaM vihaMgaughaishChAyAvAsaphalArthibhiH . dhAtrA paropakArAya sa sAdhuriva nirmitaH .. 12\-143\-28 (70803) athAbhavatkShaNenaiva viyadvimalatArakam . mahatsara ivotphullaM kumudachChuritodakam . kusumAkAratArADhyamAkAshaM nirmalaM bahu .. 12\-143\-29 (70804) ghanairmuktaM nabho dR^iShTvA lubdhakaH shItavihvalaH . disho vilokayAmAsa velAM cha sudurAtmavAn .. 12\-143\-30 (70805) dUre grAmaniveshashcha tasmAtsthAnAditi prabho . kR^itabuddhirdrume tasminvastuM tAM rajanIM tataH .. 12\-143\-31 (70806) sA~njaliH praNatiM kR^itvA vAkyamAha vanaspatim . sharaNaM yAmi yAnyasmindaivatAnIti bhArata .. 12\-143\-32 (70807) sa shilAyAM shiraH kR^itvA parNAnyAstIrya bhUtale . duHkhena mahatA.a.aviShTastataH suShvApa pakShihA .. .. 12\-143\-33 (70808) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi trichatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 143\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-143\-11 kAkolaH kAkavisheShaH .. 12\-143\-15 kShArakaM jAlam .. 12\-143\-23 yechAnye tatra vartina iti Ta . da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 144 .. shrIH .. 12\.144\. adhyAyaH 144 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## mahAvR^ikShanivAsinA kapotenAhArArthaM gatAyAM nijapatnyAM rAtrAvanAgatAyAM tadguNAnuvarNanapUrvakaM tAMprati shochanam .. 1\.. bhartR^ivilApaM shrutavatyA vyAdhapa~njarasthayA kapotyA dharmopanyAsapUrvakaM patiMprati vyAdhasatkArachodanA .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-144\-0 (70809) bhIShma uvAcha. 12\-144\-0x (5782) atha vR^ikShasya shAkhAyAM vihaMgaH sasuhR^ijjanaH . dIrghakAloShito rAjaMstatra chitratanUruhaH .. 12\-144\-1 (70810) tasya kalyagatA bhAryA charituM nAbhyavartata . prAptAM cha rajanIM dR^iShTvA sa pakShI paryatapyata .. 12\-144\-2 (70811) vAtavarShaM mahachchAsInna chAgachChati me priyA . kiMnu tatkAraNaM yena sA.adyApi na nivartate .. 12\-144\-3 (70812) api svasti bhavettasyAH priyAyA mama kAnane .. tayA virahitaM hIdaM shUnyamadya gR^ihaM mama. 12\-144\-4 (70813) putrapautravadhUbhR^ityairAkIrNamapi sarvataH . bhAryAhInaM gR^ihasthasya shUnyameva gR^ihaM bhavet .. 12\-144\-5 (70814) na gR^ihaM gR^ihamityAhurgR^ihiNI gR^ihamuchyate . gR^ihaM tu gR^ihiNIhInamaraNyasadR^ishaM matam .. 12\-144\-6 (70815) yadi sA raktetrAntA chitrA~NgI madhurasvarA . adya nAbhyeti me kAntA na kAryaM jIvitena me .. 12\-144\-7 (70816) na bhu~Nkte mayyabhukte yA nAsnAte snAti suvratA . nAtiShThatyupatiShThena shete cha shayite mayi .. 12\-144\-8 (70817) hR^iShTe bhavati sA hR^iShTA duHkhite mayi duHkhitA . propite dInavadanA kruddhe cha priyavAdinI .. 12\-144\-9 (70818) patidharmavratA sAdhvI prANebhyo.api garIyasI . yasya syAttAdR^ishI bhAryA dhanyaH sa puruSho bhuvi .. 12\-144\-10 (70819) sA hi shrAntaM kShudhArtaM cha jAnIte mAM tapasvinI . anuraktA sthirA chaiva bhaktA snigdhA yashasvinI .. 12\-144\-11 (70820) vR^ikShamUle.api dayitA yasya tiShThati tadgR^iham . prAsAdopi tayA hInaH kAntAra iti nishchitam .. 12\-144\-12 (70821) dharmArthakAmakAleShu bhAryA puMsaH sahAyinI . videshagamane chAsya saiva vishvAsakArikA .. 12\-144\-13 (70822) bhAryA hi paramo hyarthaH puruShasyeha paTyate . asahAyasya loke.asmi.NllokayAtrAsahAyinI .. 12\-144\-14 (70823) tathA rogAbhibhUtasya nityaM kR^ichChragatasya cha . nAsti bhAryAsamaM mitraM narasyArtasya bheShajam .. 12\-144\-15 (70824) nAsti bhAryAsamo bandhurnAsti bhAryAsamA gatiH . nAsti bhAryAsamo loke sahAyo dharmasaMgrahe .. 12\-144\-16 (70825) yasya bhAryA gR^ihe nAsti sAdhvI cha priyavAdinI . araNyaM tena gantavyaM yathA.araNyaM tathA gR^iham .. 12\-144\-17 (70826) bhIShma uvAcha. 12\-144\-18x (5783) evaM vilapatastasya dvijasyArtasya vai tadA . gR^ihItA shakunighnena bhAryA shushrAva bhAratIm .. 12\-144\-18 (70827) kapotyuvAcha. 12\-144\-19x (5784) aho.atIva subhAgyA.ahaM yasyA me dayitaH patiH . asato vA sato vA.api guNAnevaM prabhAShate .. 12\-144\-19 (70828) sA hi strItyavagantavyA yasya bhartA tu tuShyati . tuShTe bhartari nArINAM tuShTAH syuH sarvadevatAH . agnisAkShikamapyetadbhartA hi sharaNaM param .. 12\-144\-20 (70829) dAvAgnineva nirdagdhA sapuShpastabakA latA . bhasmIbhavati sA nArI yasyA bhartA na tuShyati .. 12\-144\-21 (70830) iti saMchintya duHkhArtA bhartAraM duHkhitaM tadA . kapotI lubdhakenApi gR^ihItA vAkyamabravIt .. 12\-144\-22 (70831) hanta vakShyAmi te shreyaH shrutvA tu kuru tattathA . sharaNAgatasaMtrAtA bhava kAnta visheShataH .. 12\-144\-23 (70832) eSha shAkunikaH shete tava vAsaM samAshritaH . shItArtashcha kShudhArtashcha pUjAmasmai samAchara .. 12\-144\-24 (70833) yo hi kashchiddvijaM hanyAdgAM vA lokasya mAtaram . sharaNAgataM cha yo hanyAttulyaM teShAM cha pAtakam .. 12\-144\-25 (70834) asmAkaM vihitA vR^ittiH kApotI jAtidharmataH . sA nyAyyA.a.atmavatA nityaM tvadvidhenAnuvartituM .. 12\-144\-26 (70835) yastu dharmaM yathAshakti gR^ihastho hyanuvartate . sa pretya labhate lokAnakShayAniti shushrum .. 12\-144\-27 (70836) sa tvaM saMtAnavAnadya putravAnapi cha dvija . tvaM svadehe dayAM tyaktvA dharmArthau parigR^ihya ya . pUjAmasmai prayu~NkShva tvaM prIyetAsya mano yathA .. 12\-144\-28 (70837) sharIre mA cha saMtApaM kurvIthAstvaM vihagaMma . sharIrayAtrAvR^ittyarthamanyAndArAnupaiShyasi .. 12\-144\-29 (70838) iti sA shakunI vAkyaM pa~njarasthA tapasvinI . atiduHkhAnvitA proktvA bhartAraM samudaikShata .. .. 12\-144\-30 (70839) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi chatushchatvAriMshadadhishatatamo.adhyAyaH .. 144\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-144\-10 pativratA patigatiH patipriyahite ratA hi jha . pAThaH .. 12\-144\-14 bhAryA hi paramo nAtha iti Da . tha. pAThaH .. 12\-144\-21 na sA strItyavagantavyA yasyAM bhartA na tuShyatIti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 145 .. shrIH .. 12\.145\. adhyAyaH 145 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## patnIchoditena kapotena shuShkaparNaiH pAvakasaMdIpanena vyAdhasya shaityApanodanapUrvakaM punaH svena tadabhIShTakaraNapratij~nA .. 1\.. tena tasya kShunnivR^ittiprArthane phalAdikaM kimapyalabhamAnena kapotena svamAMsena tadIyakShutparijihIrShayA.agnau praveshanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-145\-0 (70840) bhIShma uvAcha. 12\-145\-0x (5785) sapatnyA vachanaM shrutvA dharmayuktisamanvitam . harSheNa mahatA yukto vAkyaM vyAkulalochanaH .. 12\-145\-1 (70841) taM vai shAkunikaM dR^iShTvA vidhidR^iShTena karmaNA . sa pakShI pUjayAmAsa yatnAttaM pakShijIvinam .. 12\-145\-2 (70842) uvAcha svAgataM te.adya brUhi kiM karavANi te . satAMpashcha na kartavyaH svagR^ihe vartate bhavAn .. 12\-145\-3 (70843) tadbravItu bhavAnkShipraM kiM karomi kimichChasi . praNayena bravImi tvAM tvaM hi naH sharaNAgataH .. 12\-145\-4 (70844) arAvapyuchitaM kAryamAtithyaM gR^ihamAgate . ChettumapyAgate ChAyAM nopasaMharate drumaH .. 12\-145\-5 (70845) sharaNAgatasya kartavyamAtithyaM hi prayatnataH . pa~nchayaj~napravR^ittena gR^ihasthena visheShataH .. 12\-145\-6 (70846) pa~nchayaj~nAMstu yo mohAnna karoti gR^ihAshramI . tasya nAyaM na cha paro loko bhavati dharmataH .. 12\-145\-7 (70847) tadbrUhi mAM suvisrabdho yattvaM vAchA vadiShyasi . tatkariShyAmyahaM sarvaM mA tvaM shoke manaH kR^ithAH .. 12\-145\-8 (70848) tasya tadvachanaM shrutvA shakunerlubdhako.abravIt . bAdhate khalu mAM shItaM saMtrANaM hi vidhIyatAm .. 12\-145\-9 (70849) evamuktastanaH pakShI parNAnyAstIrya bhUtale . yathA shuShkANi yatnena jvalanArthaM drutaM yayau .. 12\-145\-10 (70850) sa\-\-\-vA.a~NgArakarmAntaM gR^ihItvA.agnimathAgamat . tathA shuShkeShu parNeShu pAvakaM so.apyadIpayat .. 12\-145\-11 (70851) sa\-\-ptaM mahatkR^itvA tamAha sharaNAgatam . \-\-\-\-\- suvisrabdhaH svagAtrANyakutobhayaH .. 12\-145\-12 (70852) \-\- tathoktastathetyuktvA lubdho gAtrANyatApayat . agnipratyAgataprANastataH prAha vihaMgamam .. 12\-145\-13 (70853) harSheNa mahatA.a.aviShTo vAkyaM vyAkulalochanaH . tathemaM shakuniM dR^iShTvA vidhidR^iShTena karmaNA .. 12\-145\-14 (70854) dattamAhAramichChAmi tvayA kShudbAdhate hi mAm . sa tadvachaH pratishrutya vAkyamAha vihaMgamaH .. 12\-145\-15 (70855) na me.asti vibhavo yena nAshayeyaM kShudhAM tava . utpannena hi jIvAmo vayaM nityaM vanaukasaH .. 12\-145\-16 (70856) saMchayo nAsti chAsmAkaM munInAmiva kAnane . ityuktvA taM tadA tatra vivarNavadano.abhavat .. 12\-145\-17 (70857) kathaM nu khalu kartavyamiti chintAparastadA . babhUva bharatashreShTha garhayanvR^ittimAtmanaH .. 12\-145\-18 (70858) muhUrtAllabdhasaMj~nastu sa pakShI pakShighAtinam . uvAcha tarpayiShye tvAM muhUrtaM pratipAlaya .. 12\-145\-19 (70859) ityuktvA shuShkaparNaistu samujjvAlya hutAshanam . harSheNa mahatA.a.aviShTaH kapotaH punarabrabIt .. 12\-145\-20 (70860) R^iShINAM devatAnAM cha pitR^iNAM cha mahAtmanAm . yutaH pUrvaM mayA dharmo mahAnatithipUjane .. 12\-145\-21 (70861) kuruShvAnugrahaM saumya satyametadbrabImi te . nishchitA khalu me buddhiratithipratipUjane .. 12\-145\-22 (70862) tataH kR^itapratij~no vai sa pakShI prahasanniva . tamagniM triH parikramya pravivesha mahAmatiH .. 12\-145\-23 (70863) agnimadhye praviShTaM tu lubdho dR^iShTvA cha pakShiNam . chintayAmAsa manasA kimidaM vai mayA kR^itam .. 12\-145\-24 (70864) aho mama nR^ishaMsasya garhitasya svakarmaNA . adharmaH sumahAndhoro bhaviShyati na saMshayaH .. 12\-145\-25 (70865) evaM bahuvidhaM bhUri vilalApa sa lubdhakaH . garhayansvAni karmANi dvijaM dR^iShTvA tathA.a.agatam .. .. 12\-145\-26 (70866) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi pa~nchachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 145\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-145\-3 saMkochashcha na kartavya iti tha . pAThaH .. 12\-145\-11 a~NgArakarmAntaM karmAragR^ihasamIpam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 146 .. shrIH .. 12\.146\. adhyAyaH 146 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kapotasya vahnipraveshadarshinA vyAdhena AtmopAlambhapUrvakaM svaprANavimokShaNAyAnashanAdinA sharIrashoShaNAdhyavasAyaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-146\-0 (70867) bhIShma uvAcha. 12\-146\-0x (5786) tataH sa lubdhakaH pashyankShudhayA.api pariplutaH . kapotamagnipatitaM vAkyaM punaruvAcha ha .. 12\-146\-1 (70868) kimIdR^ishaM nR^ishaMsena mayA kR^itamabuddhinA . bhaviShyati hi me nityaM pAtakaM bhuvi jIvataH . sa vinindaMstathA.a.atmAnaM punaH punaruvAcha ha .. 12\-146\-2 (70869) dhi~NbhAmastu sudurbuddhiM sadA nikR^itinishchayam . shubhaM karma parityajya so.ahaM shakunilubdhakaH .. 12\-146\-3 (70870) nR^ishaMsasya mamAdyAyaM pratyAdesho na saMshayaH . dattaH svamAMsaM dahatA kapotena mahAtmanA .. 12\-146\-4 (70871) sohaM tyakShye priyAnprANAnputrAndArAnvisR^ijya cha . upadiShTo hi me dharmaH kapotenAtra dharmiNA .. 12\-146\-5 (70872) adyaprabhuti dehaM svaM sarvabhogairvivarjitam . yathA svalpaM saro grIShme shoShayiShyAmmahaM tathA .. 12\-146\-6 (70873) kShutpipAsAtapasahaH kR^isho dhramanisantataH . upavAsairbahuvidhaishchariShye pAralaukikam .. 12\-146\-7 (70874) aho dehapradAnena darshitA.atithipUjanA . tasmAddharmaM chariShyAmi dharmo hi paramA gatiH .. 12\-146\-8 (70875) dR^iShTo dharmo hi dharmiShThe yAdR^isho vihagottame . evamuktvA vinishchitya raudrakarmA sa lubdhakaH .. 12\-146\-9 (70876) mahAprasthAnamAshritya prayayau saMshitavrataH .. 12\-146\-10 (70877) tato yaShTiM shalAkAM cha dhArakaM pa~njaraM tathA . tAM cha baddhAM kapotIM sa pramuchya visasarja ha .. .. 12\-146\-11 (70878) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ShaTchatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 146\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-146\-4 pratyAdeshaH dhikkArapUrvaka upadeshaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 147 .. shrIH .. 12\.147\. adhyAyaH 147 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhartR^ishokataptathA kapotyA sakaruNaM vilapyAgnau praveshaH .. 1\.. tato vimAnArohaNena svargatayoH kapotayostatra sukhena chiravihAraH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-147\-0 (70879) bhIShma uvAcha. 12\-147\-0x (5787) tato gato shAkunike kapotI prAha duHkhitA . saMsmR^itya sA cha bhartAraM rudatI shokakarshitA .. 12\-147\-1 (70880) nAhaM te vipriyaM kAnta kadAchidapi saMsmare . sarvA.api vidhavA nArI bahuputrA.api shochate .. 12\-147\-2 (70881) shochyA bhavati bandhUnAM patihInA tapasvinI . lAlitA.ahaM tvayA nityaM bahumAnAchcha pUjitA .. 12\-147\-3 (70882) vachanairmadhuraiH snigdhairasaMkliShTamanoharaiH . kandareShu cha shailAnAM nadInAM nirjhareShu cha .. 12\-147\-4 (70883) drumAgreShu cha ramyeShu ramitA.ahaM tvayA saha . AkAshagamane chaiva vihR^itA.ahaM tvayA sukham . ramAmi sma purA kAnta tanme nAstyadya me priya .. 12\-147\-5 (70884) mitaM dadAti hi pitA mitaM bhrAtA mitaM sutaH . amitasya hi dAtAraM bhartAraM kA na pUjayet .. 12\-147\-6 (70885) nAsti bhartR^isamo nAtho nAsti bhartR^isamaM sukham . visR^ijya dhanasarvasvaM bhartA vai sharaNaM striyAH .. 12\-147\-7 (70886) na kAryamiha me nAtha jIvitena tvayA vinA . patihInA tu kA nArI satI jIvitumutsahet .. 12\-147\-8 (70887) evaM vilapya bahudhA karuNaM sA suduHkhitA . pativratA saMpradIptaM pravivesha hutAshanam .. 12\-147\-9 (70888) tatashchitrA~NgadadharaM bhartAraM sA.anvapadyata . vimAnasthaM sukR^itibhiH pUjyamAnaM mahAtmabhiH .. 12\-147\-10 (70889) chitramAlyAmbaradharaM sarvAbharaNabhUShitam .. vimAnashatakoTIbhirAvR^itaM puNyakarmabhiH .. 12\-147\-11 (70890) tataH svargaM gataH pakShI vimAnavaramAsthitaH . karmaNA pUjitastatra reme sa saha bhAryayA .. .. 12\-147\-12 (70891) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi saptachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 147\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 148 .. shrIH .. 12\.148\. adhyAyaH 148 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vyAdhena vimAnasthayordarshanam .. 1\.. tato vyAdhena dAvAgnau sharIratyAgena svardhagamanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-148\-0 (70892) bhIShma uvAcha. 12\-148\-0x (5788) vamAnasthau tu tau rAjaMllubdhakaH gve dadarsha ha . dR^iShTvA tau daMpatI rAjanvyachintayata tAM gatim .. 12\-148\-1 (70893) kIdR^isheneha tapasA gachCheyaM paramAM gatim . iti buddhyA vinishchitya gamanAyopachakrame .. 12\-148\-2 (70894) mahAprasthAnamAshritya lubdhakaH pakShijIvakaH . nishchaShTo marudAhAro nirmamaH svargakA~NkShayA .. 12\-148\-3 (70895) tato.apashyatsuvistIrNaM hR^idyaM padmAbhibhUShitam . nAnApakShigaNAkIrNaM saraH shItajalaM shivam .. 12\-148\-4 (70896) pipAMsArto.api tadR^iShTvA tR^iptaH syAnnAtra saMshayaH .. 12\-148\-5 (70897) upavAsakR^isho.atyarthaM sa tu pArthiva lubdhakaH . upasR^itya tu taddhR^iShTaH shvApadAdhyupitaM vanam .. 12\-148\-6 (70898) mahAntaM nishchayaM kR^itvA lubdhakaH pravivesha ha . pravishanneva sa vanaM nigR^ihItaH sa kaNTakaiH .. 12\-148\-7 (70899) sa kaNTakairvibhinnA~Ngo lohitArdrIkR^itachChaviH . vabhrAma tasminvijane nAnAmR^igasamAkule .. 12\-148\-8 (70900) tato drumANAM mahatAM pavanena vane tadA . udatiShThata saMgharShAnsumahAnhavyavAhanaH .. 12\-148\-9 (70901) tadvanaM vR^ikShasaMkIrNaM latAviTapasaMkulam . dadAha pAvakaH kruddho yugAntAgnisamaprabhaH .. 12\-148\-10 (70902) sa jvalaiH pavanodbhUtairvisphuli~NgaiH samantataH . dadAha tadvanaM ghoraM mR^igapakShisamAkulam .. 12\-148\-11 (70903) tataH sa dehamokShArthaM saMprahR^iShTena chetasA . abhyadhAvata vardhantaM pAvakaM lubdhakastadA .. 12\-148\-12 (70904) tatastenAgninA dagdho lubdhako naShTakalmaShaH . jagAma paramAM siddhiM tato bharatasattama .. 12\-148\-13 (70905) tataH svargasthamAtmAnamapashyadvigatajvaraH . yakShagandharvasiddhAnAM madhye bhrAjantamindravat .. 12\-148\-14 (70906) evaM khalu kapotashcha kapotI cha pativratA . lubdhakena saha svargaM gatAH puNyena karmaNA .. 12\-148\-15 (70907) yA.anyA chaivaMvidhA nArI bhartAramanuvartate . virAjate hi sA kShipraM kapotIva divi sthitA .. 12\-148\-16 (70908) evametatpurAvR^ittaM lubdhakasya mahAtmanaH . kapotasya cha dharmiShThA gatiH puNyena karmaNA .. 12\-148\-17 (70909) yashchedaM shR^iNuyAnnityaM yashchedaM parikIrtayet . nAshubhaM vidyate tasya manasA.api pramAdataH .. 12\-148\-18 (70910) yudhiShThira mahAneSha dharmo dharmabhR^itAM vara . goghneShvapi bhavedasminniShkR^itiH pApakarmaNaH .. 12\-148\-19 (70911) na niShkR^itirbhavettasya yo hanyAchCharaNAgatam . itihAsamimaM shrutvA puNyaM pApapraNAshanam . na durgatipravApnoti svargalokaM cha gachChati .. .. 12\-148\-20 (70912) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi aShTachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 148\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 149 .. shrIH .. 12\.149\. adhyAyaH 149 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhIShmaMprati abuddhipUrvakabrahmahatyAprAyashchittaprashnaH .. 1\.. bhIShmeNa janamejayasyAbuddhipUrvakabrahmahatyAprAptikathanapUrvakaM tatkathAkathanArambhaH .. 2\.. shaunakena svapAdayoH praNamato janamejayasya garhaNam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-149\-0 (70913) yudhiShThira uvAcha. 12\-149\-0x (5789) abuddhipUrvaM yatpApaM kuryAdbharatasattama . muchyate sa kathaM tasmAdenasastadbravIhi me .. 12\-149\-1 (70914) bhIShma uvAcha. 12\-149\-2x (5790) atra te vartayiShyAmi purANamR^iShisaMstutam . indrotaH shaunako vipro yadAha janamejayam .. 12\-149\-2 (70915) AsIdrAjA mahAvIryaH pArikShijjanamejayaH . abuddhijA brahmahatyA tamAgachChanmahIpatim .. 12\-149\-3 (70916) brAhmaNAH sarva evainaM tatyajuH sapurohitAH . sa jagAma vanaM rAjA dahyamAno divAnisham .. 12\-149\-4 (70917) prajAbhiH sa parityaktashchakAra kushalaM mahat . ativelaM tapastepe dahyamAnaH sa manyunA .. 12\-149\-5 (70918) brahmahatyApanodArthamapR^ichChadbrAhmaNAnbahUn . paryaTanpR^ithivIM kR^itsnAM deshedeshe narAdhipaH .. 12\-149\-6 (70919) tatretihAsaM vakShyAmi dharmasyAsyopavR^iMhaNam . dahyamAnaH pApakR^ityA jagAma janamejayaH .. 12\-149\-7 (70920) chariShyamANa indrotaM shaunakaM saMshitavratam . samAsAdyopajagrAha pAdayoH paripIDayan .. 12\-149\-8 (70921) tato bhIto mahAprAj~no jagarhe subhR^ishaM tadA . kartA pApasya mahato bhrUNahA kimihAgataH .. 12\-149\-9 (70922) kiM tavAsmAsu kartavyaM mA mAM drAkShIH kathaMchana . gachChagachCha na te sthAnaM prINAtyasmAniti bruvan .. 12\-149\-10 (70923) rudhirasyeva te gandhaH shavasyeva cha darshanam . ashivaH shivasaMkAsho mR^ito jIvannivATasi .. 12\-149\-11 (70924) antarbhR^ityurashuddhAtmA pApamevAnuchintayan . prabudhyase prasvapipi vartase parame sukhe .. 12\-149\-12 (70925) moghaM te jIvitaM rAjanparikliShTaM cha jIvasi . pApAyaiva hi sR^iShTo.asi karmaNeha yavIyase .. 12\-149\-13 (70926) bahukalyANamichChanta Ihante pitaraH sutAn . tapasA daivatejyAbhirvandanena titikShayA .. 12\-149\-14 (70927) pitR^ivaMshamimaM pashya tvatkR^ite nidhanaM gatam . nirarthAH sarva evaiShAmAshAbandhAstvadAshrayAH .. 12\-149\-15 (70928) yAnpUjayanto vindanti svargamAyuryashaH prajAH . teShu te saMtataM dveSho brAhmaNeShu nirarthakaH .. 12\-149\-16 (70929) imaM lokaM vimuchya tvamavA~NbhUrdhA patiShyasi . ashAshvatIH shAshvatIshcha samAH pApena karmaNA .. 12\-149\-17 (70930) svAdyamAno jantushataistIkShNadaMShTrairayomukhaiH . tatashcha punarAvR^ittaH pApayoniM gamiShyasi .. 12\-149\-18 (70931) yadidaM manyase rAjannAyamasti kutaH paraH . pratismArayitArastvAM yamadUtA yamakShaye .. .. 12\-149\-19 (70932) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekonapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 149\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-149\-3 pArikShit pArikShitaH .. 12\-149\-7 pApakR^ityA pApakriyayA .. 12\-149\-10 mA mAM sprAkShIH kathaMchaneti jha . pAThaH .. 12\-149\-12 brahmamR^ityurashuddhAtmeti jha . pAThaH .. 12\-149\-13 yavIyase hInAya .. 12\-149\-15 tvatkR^ite narakaM gatamiti jha . pAThaH .. 12\-149\-17 ashAshvatIH sarvasyApi karmaNo.antavattvAt . shAshvatIH bahutvAt .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 150 .. shrIH .. 12\.150\. adhyAyaH 150 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shaunakena janamejayaprArthanayA tadIyabrahmahatyApanodanA~NgIkaraNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-150\-0 (70992) bhIShma uvAcha. 12\-150\-0x (5793) evamuktaH pratyuvAcha taM muniM janamejayaH . garhyaM bhavAngarhayate nindyaM nindati mAM punaH .. 12\-150\-1 (70993) dhikkAryaM mAM dhikkurute tasmAttvA.ahaM prasAdaye . sarvaM hIdaM svakR^itaM me jvalAmyagnAvivAhitam .. 12\-150\-2 (70994) svakarmANyabhisaMdhAya nAbhinandati me manaH . prAptaM ghoraM bhayaM nUnaM mayA vaivasvatAdapi .. 12\-150\-3 (70995) tattu shalyamanirhR^itya kathaM shakShyAmi jIvitum . sarvaM manyuM vinIya tvamabhi mAM vada shaunaka .. 12\-150\-4 (70996) [mahAnAsaM brAhmaNAnAM bhUyo vakShyAmi sAMpratam.] `gantA gatiM brAhmaNAnAM bhaviShyAmyarthavAnpunaH.' astu sheShaM kulasyAsya mA parAbhUdidaM kulam .. 12\-150\-5 (70997) na hi no brahmashaptAnAM sheShaM bhavitumarhati . stutIralabhamAnAnAM saMvidaM veda nishchayAt .. 12\-150\-6 (70998) nindamAnaH svamAtmAnaM bhUyo vakShyAmi sAMpratam . bhUyashchaivAbhimajjanti nirdharmA nirjalA iva .. 12\-150\-7 (70999) na hyayaj~nA amuM lokaM prApnuvanti kathaMchana . avAkcha prapatiShyanti pulindashavarA iva .. 12\-150\-8 (71000) avij~nAyaiva me praj~nAM bAlasyeva sa paNDitaH . brahmanpiteva putrasya prItimAnbhava shaunaka .. 12\-150\-9 (71001) shaunaka uvAcha. 12\-150\-10x (5794) kimAshcharyaM yataH prAj~no bahukuryAdasAMpratam . iti vai paNDito bhUtvA bhUtAnAM ko nu tapyate .. 12\-150\-10 (71002) praj~nAprAsAdamAruhya ashochyaH shochate janAn . jagatIsthAnivAdristhaH praj~nayA pratipatsyati .. 12\-150\-11 (71003) na chopalabhate kashchinna chAshcharyANi pashyati . nirviNNAtmA parokSho vA dhikkR^itaH sarvasAdhuShu .. 12\-150\-12 (71004) viditvA bhavato vIryaM mAhAtmyaM chaiva chAgame . kuruShveha yathAshAnti brahmA sharaNamastu te .. 12\-150\-13 (71005) tadvai vAritrakaM tAta brAhmaNAnAmakupyatAm . athavA tapyase pApe dharmaM chedanupashyasi .. 12\-150\-14 (71006) janamejaya uvAcha. 12\-150\-15x (5795) anutapye cha pApena na chAdharmaM charAmyaham . bubhUShedbhajamAnaM cha prItimAnbhava shaunaka .. 12\-150\-15 (71007) shaunaka uvAcha. 12\-150\-16x (5796) ChittvA dambhaM cha mAnaM cha prItimichChAmi te nR^ipa . sarvabhUtahite tiShTha dharmaM chaiva pratismaran .. 12\-150\-16 (71008) na bhayAnna cha kArpaNyAnna lobhAttvAmupAhvaye . tAM me daivIM giraM satyAM shR^iNu tvaM brAhmaNaiH saha .. 12\-150\-17 (71009) so.ahaM na kenachichchArthI tvAM cha dharmAdupAhvaye . kroshatAM sarvabhUtAnAM hAhAdhigiti jalpatAm .. 12\-150\-18 (71010) vakShyanti mAmadharmaj~naM tyakShyanti suhR^ido janAH . tA vAchaH suhR^idaH shrutvA saMjvariShyanti me bhR^ishaM .. 12\-150\-19 (71011) kechideva mahAprAj~nAH pratij~nAsyanti kAryatAm . jAnIhi matkR^itaM tAta brAhmaNAnprati bhArata .. 12\-150\-20 (71012) yathA te satkR^itAH kShemaM labheraMstvaM tathA kuru . pratijAnIhi chAdrohaM brAhmaNAnAM narAdhipa .. 12\-150\-21 (71013) janamejaya uvAcha. 12\-150\-22x (5797) naiva vAchA na manasA punarjAtu na karmaNA . drogdhA.asmi brAhmaNAnvipra charaNAveva te spR^ishe .. .. 12\-150\-22 (71014) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi pa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 150\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-150\-2 tvA tvAm .. 12\-150\-5 brAhmaNAnAM bhakta iti sheShaH .. 12\-150\-8 pulindAH shabarAH mlechChabhedAH .. 12\-150\-9 brahmanbrAhmaNa .. 12\-150\-10 sAdhuShu nirviNNAtmA viraktaH parokShastaddR^iShTipathAdapetaH taishcha dhekkR^itaH saH praj~nAnaM chopalabhate . tatsa~NgaM vinA praj~nA durlabhaivetyarthaH .. 12\-150\-13 brahmA brAhmaNaH sharaNaM rakShitA . yathAshAnti shAntimanatikramya .. 12\-150\-17 upAhvaye shiShyaM karomItyarthaH .. 12\-150\-18 shainakaM pApiShThasaMgrahItAraM dhigiti jalpatAM tAnanAdR^itya upAhvaye ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 151 .. shrIH .. 12\.151\. adhyAyaH 151 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shaunake janamejayasyAshvamedhayAjanena tadIyabrahmahatyApanodanapUrvakaM rAjye pratiShThApanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-151\-0 (71015) shaunaka uvAcha. 12\-151\-0x (5798) tasmAtte.ahaM pravakShyAmi dharmamAvR^itachetase . shrImanmahAbalastuShTaH svayaM dharmamavekShase .. 12\-151\-1 (71016) purastAddAruNe bhUtvA suchitratarameva tat . anugR^ihNAti bhUtAni svena vR^ittena pArthivaH .. 12\-151\-2 (71017) kR^itsne nUnaM sadasatI iti loko vyavasyati . yatra tvaM tAdR^isho bhUtvA dharmamevAnupashyasi. 12\-151\-3 (71018) darpaM hitvA punashchApi bhogAMshcha tapa AsthitaH . ityetadabhibhUtAnAmadbhutaM janamejaya .. 12\-151\-4 (71019) yo.adurbalo bhaveddAtA kR^ipaNo vA tapodhanaH . anAshcharyaM tadityAhurnAtidUreNa vartate .. 12\-151\-5 (71020) tapa eva hi kArpaNyaM samagramasamIkShitam . tachchetsamIkShayaiva syAdbhavettasmiMstapo guNaH .. 12\-151\-6 (71021) yaj~no dAnaM dayA vedAH satyaM cha pR^ithivIpate . pa~nchaitAni pavitrANi ShaShThaM sucharitaM tapaH .. 12\-151\-7 (71022) tadeva rAj~nAM paramaM pavitraM janamejaya . tena samyaggR^ihItena shreyAMsaM dharmamApsyasi .. 12\-151\-8 (71023) puNyadeshAbhigamanaM pavitraM paramaM smR^itam . atrApyudAharantImAM gAthAM gItAM yayAtinA .. 12\-151\-9 (71024) yo martyaH pratipadyeta AyurjIvena vA punaH . yaj~namekaM tataH kR^itvA tatsaMnyasya tapashcharet .. 12\-151\-10 (71025) puNyamAhuH kurukShetraM kurukShetrAtsarasvatIm . sarasvatyAshcha tIrthAni tIrthebhyashcha pR^ithUdakam .. 12\-151\-11 (71026) yatrAvagAhya sthitvA cha nainaM shvomaraNaM tapet . mahAsaraH puShkarANi prabhAsottaramAnase .. 12\-151\-12 (71027) kAlodakaM cha gantAsi labdhAyurjIvite punaH . sarasvatIdR^iShadvatyoH sevamAno.anusaMjvaret . svAdhyAyashIla eteShu sarveShvevamupaspR^ishet .. 12\-151\-13 (71028) tyAgadharmaM pavitrANAM saMnyAsaM manurabravIt .. 12\-151\-14 (71029) atrApyudAharantImAH gAthAH satyavatA kR^itAH . yathA kumAraH satyo vai naiva puNyo na pApakR^ita . na hyasti sarvabhUteShu duHkhamasminkutaH sukham .. 12\-151\-15 (71030) evaM prakR^itibhUtAnAM sarvasaMsargayAyinAm . tyajatAM jIvitaM prAyo nivR^itte puNyapApake. 12\-151\-16 (71031) yattveva rAj~no jyAyiShThaM kAryANAM tadbravImi te .. 12\-151\-17 (71032) balena saMvibhAgaishcha jaya svargaM punIShva cha . yasyaiva balamojashcha sa dharmasya prabhurnaraH .. 12\-151\-18 (71033) brAhmaNAnAM sukhArthaM tvaM paryehi pR^ithivImimAm . yathaivaitAnpurA kShepsIstathaivaitAnprasAdaya .. 12\-151\-19 (71034) api dhikkriyamANo.api tarjyamAno.apyanekadhA . Atmano darshanaM vidvAnnAhartA.asmIti mA krudhaH . ghaTamAnaH svakAryeShu kuru niHshreyasaM param .. 12\-151\-20 (71035) himAgnighorasadR^isho rAjA bhavati kashchana . lA~NgalAshikalpo vA bhavedanyaH paraMtapaH .. 12\-151\-21 (71036) na visheSheNa gantavyamachikitsena vA punaH . na jAtu nAhamasmIti prasaktavyamasAdhuShu .. 12\-151\-22 (71037) vikarmaNA tapyamAnaH pApAtpApaH pramuchyate . naitatkuryA punariti dvitIyAtparimuchyate .. 12\-151\-23 (71038) chariShye dharmameveti tR^itIyAtparimuchyate . shuchistIrthAnyanucharanbahutvAtparimuchyate .. 12\-151\-24 (71039) kalyANamanukartavyaM puruSheNa bubhUShatA . ye sugandhIni sevante tathAgandhA bhavanti te .. 12\-151\-25 (71040) ye durgandhIni sevante tathAgandhA bhavanti ye . tapashcharyAparaH satyaM pApAdviparimuchyate .. 12\-151\-26 (71041) saMvatsaramupAsyAgnimabhishastaH pramuchyate . trINi varShANyupAsyAgniM bhrUNahA vipramuchyate .. 12\-151\-27 (71042) mahAsaraH puShkarANi prabhAsottaramAnase . abhyetya yojanashataM bhrUNahA vipramuchyate .. 12\-151\-28 (71043) yAvataH prANino hanyAttajjAtIyAMstu tAvataH . pramIyamANAnunmochya prANihA vipramuchyate .. 12\-151\-29 (71044) api chApsu nimajjeta japaMstriraghamarShaNam . yathA.ashvamedhAvabhR^ithastathA tanmanurabravIt .. 12\-151\-30 (71045) kShipraM praNudate pApaM satkAraM labhate tathA . api chainaM prasIdanti bhUtAni jaDamUkavat .. 12\-151\-31 (71046) bR^ihaspatiM devaguruM surAsurAH sametya sarve nR^ipate tvayujjata . dharme phalaM hetukR^ite maharShe tathetarasminnarake pApalokye .. 12\-151\-32 (71047) ubhe tu yasya sukR^ite bhavetAM kiM tattayostatra jayottaraM syAt . AchakShva tatkarmaphalaM maharShe kathaM pApaM nudate dharmashIlaH .. 12\-151\-33 (71048) bR^ihaspatiruvAcha. 12\-151\-34x (5799) kR^itvA pApaM pUrvamabuddhipUrvaM puNyAni chetkurute buddhipUrvam . sa tatpApaM nudate karmashIlo vAso yathA malinaM kShArayuktyA .. 12\-151\-34 (71049) pApaM kR^itvA hi manyeta nAhamastIti puruShaH . chikIrShedeva kalyANaM shraddadhAno.anasUyakaH .. 12\-151\-35 (71050) ChidrANi vasanasyeva sAdhunA saMvR^iNoti saH . yaH pApaM puruShaH kR^itvA kalyANamabhipadyate .. 12\-151\-36 (71051) AdityaH punarudyanvA tamaH sarvaM vyapohati . kalyANamAcharannevaM sarvapApaM vyapohati .. 12\-151\-37 (71052) bhIShma uvAcha. 12\-151\-38x (5800) evamuktvA tu rAjAnamindroto janamejayam . yAjayAmAsa vidhivadvAjimedhena shaunakaH .. 12\-151\-38 (71053) tataH sa rAjA vyapanItakalmaShaH shriyA yutaH prajvalito.anurUpayA . vivesha rAjyaM svamamitrakarshano yathA divaM pUrNavapurnishAkaraH .. .. 12\-151\-39 (71054) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 151\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-151\-4 abhibhUtAnAmadharmeNeti sheShaH .. 12\-151\-12 atrAvagAhya pItvA cheti jha . tha. pAThaH .. 12\-151\-14 pavitrANAM pAvanAnAM madhye tyAgadharmaM dAnAtmakaM dharmaM pavitrataraM saMnyAsaM tu paraM dharmaM tato.apyadhikaM manurabravIt .. 12\-151\-15 kumAro bAlaH satyo rAgadveShashUnyatvAt . tathA tiShThedityarthaH .. 12\-151\-18 balena dhairyeNa . saMvibhAgairdAnaiH. oja indriyapATavam .. 12\-151\-21 himavachChItalaH . agnivatkrUraH. ghoro yamastadvadguNadoShavichArakaH. lA~NgavadduShTamUlonmUlanaparaH. ashanivadAkasmikapAto duShTeShu himAgnighoShasadR^isha iti da. pAThaH .. 12\-151\-23 sakR^itkR^itAtpApAtpashchAttApamAtreNa muchyate . dvirAvR^ittAtpunarna kariShyAmIti niyamagrahaNamAtreNa. trirAvR^ittAdyatkiMchiddharmasvIkAramAtreNa. bahukR^itveti tadabhyastAttu tIrthAdinA muchyata iti shlokadvayArthaH. pAdAtpApasya muchyata iti Ta. pAThaH .. 12\-151\-30 aghamarShaNamR^itaM cha satyaM cheti R^iktrayam .. 12\-151\-32 phalaM duHkham .. 12\-151\-33 yasya yogina ubhe api sukhaduHkhe .. 12\-151\-35 kartR^itvAbhimAnashUnyaH pApaM kurvannapi na karotyevetyardhasyArthaH .. 12\-151\-36 saMvR^iNoti vidhatte .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 152 .. shrIH .. 12\.152\. adhyAyaH 152 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vaidishanAmni nagare keShuchidbrAhmaNeShu mR^itabAlaM shmashAnamupanIya gR^idhrajambukavachanairDhaulAyamAnamAnasatathA chintayatsu tatra yadR^ichChAsamAgataparameshvareNa pArvatIchodanayA mR^itabAlakojjIvanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-152\-0 (71055) yudhiShThira uvAcha. 12\-152\-0x (5801) kachchitpitAmahenAsIchChruvaM vA dR^iShTameva cha . kachchinmartyo mR^ito rAjanpunarujjIvito.abhavat .. 12\-152\-1 (71056) bhIShma uvAcha. 12\-152\-2x (5802) shR^iNu pArtha yathAvR^ittamitihAsaM purAtanam . gR^idhrajambukasaMvAdaM yo vR^itto vaidishe pure .. 12\-152\-2 (71057) kasyachidbrAhmaNasyAsIdduHkhalabdhaH suto mR^itaH . bAla eva vishAlAkSho bAlagrahanipIDitaH .. 12\-152\-3 (71058) duHkhitAH kechidAdAya bAlamaprAptayovanam . kulasarvasvabhUtaM vai rudantaH shokakarshitAH .. 12\-152\-4 (71059) bAlaM mR^itaM gR^ihItvA.atha shmashAnAbhimukhAH sthitAH . a~NgenA~NgaM samAkrasya rurudurbhR^ishaduHkhitAH .. 12\-152\-5 (71060) shochantastasya pUrvoktAnbhAShitAMshchAsakR^itpunaH . taM bAlaM bhUtale kShipya pratigantuM na shaknuyuH .. 12\-152\-6 (71061) teShAM ruditashabdena gR^idhro.abhyetya vacho.abravIt . pretAtmakamimaMkAle tyaktvA gachChata mAchiram .. 12\-152\-7 (71062) iha puMsAM sahasrANi strIsahasrANi chaiva ha . samAnItAni kAlena hitvA vai yAnti bAndhavAH .. 12\-152\-8 (71063) saMpashyata jagatsarvaM sukhaduHkhairadhiShThitam . saMyogo viprayogashcha paryAyeNopalabhyate .. 12\-152\-9 (71064) gR^ihItvA ye cha gachChanti ye.anuyAnti cha tAnmR^itAn . te.apyAyuShaH pramANena svena gachChanti jantavaH .. 12\-152\-10 (71065) alaM sthitvA shmashAne.asmingR^idhragomAyusaMkule . ka~NkAlabahule ghore sarvaprANibhayaMkare .. 12\-152\-11 (71066) na punarjIvitaH kashchitkAladharmamupAgataH . priyo vA yadi vA dveShyaH prANinAM gatirIdR^ishI .. 12\-152\-12 (71067) sarveNa khalu martavyaM martyaloke prasUyatA . kR^itAntavihite mArge mR^itaM ko jIvayiShyati .. 12\-152\-13 (71068) dishAntopachito yAvadastaM gachChati bhAskaraH . gamyatAM svamadhiShThAnaM sutasnehaM visR^ijya vai .. 12\-152\-14 (71069) tato gR^idhravachaH shrutvA vikroshantastadA nR^ipa . bAndhavAste.abhyagachChanta putramutsR^ijya bhUtale .. 12\-152\-15 (71070) vinishchityAtha cha tadA vikroshantastatastataH . [mR^ita ityeva gachChanto nirAshAstasya darshane ..] 12\-152\-16 (71071) nishchitArthAshcha te sarve saMtyajantaH svamAtmajam . nirAshA jIvite tasya mArgamAvR^itya dhiShThitAH .. 12\-152\-17 (71072) dhvA~NkShapakShasavarNastu bilAnniHsR^itya jambukaH . gachChamAnAnsma tAnAha nirghR^iNAH khalu mAnuShAH .. 12\-152\-18 (71073) Adityo.ayaM sthito mUDhAH snehaM kuruta mA bhayam . bahurUpo muhUrtAchcha jIvedapi cha bAlakaH .. 12\-152\-19 (71074) darbhAnbhUmau vinikShipya putrasnehavinAkR^itAH . shmashAne sutamutsR^ijya kasmAdgachChata nirghR^iNAH .. 12\-152\-20 (71075) na vo.astyasminsute sneho bAle madhurabhAShiNi . yasya bhAShitamAtreNa prasAdamadhigachChata .. 12\-152\-21 (71076) na pashyadhvaM sutasneho yAdR^ishaH pashupakShiNAm . na teShAM dhArayitvA tAnkashchidasti phalAgamaH .. 12\-152\-22 (71077) chatuShpAtpakShikITAnAM prANinAM snehasa~NginAm . paralokagatisthAnAM muniyaj~nakriyAmiva .. 12\-152\-23 (71078) teShAM putrAbhirAmANAmiha loke paratra cha . na guNo dR^ishyate kashchitprajAH saMdhArayanti cha .. 12\-152\-24 (71079) apashyatAM priyAnputrAnyeShAM shoko na tiShThati . na te poShaNasaMprItA mAtApitara eva hi .. 12\-152\-25 (71080) mAnuShANAM kutaH sneho yeShAM shoko na vidyate . imaM kulakaraM putraM tyaktvA kva nu gamiShyatha .. 12\-152\-26 (71081) chiraM mu~nchata bAShpaM cha chiraM snehenana pashyata . evaMvidhAni hIShTAni dustyajAni visheShataH .. 12\-152\-27 (71082) kShINasyAthAmishastasya shmashAnAbhimukhasya cha . bAndhavA yatra tiShThati tatrAnyo nAdhitiShThati .. 12\-152\-28 (71083) sarvasya dayitAH prANAH sarvaH snehaM cha vindati . tiryagyoniShvapi saMtAM snehaM pashyata yAdR^isham .. 12\-152\-29 (71084) tyaktvA kathaM gachChathemaM padmalolAyatekShaNam . yathA navodvAhakR^itaM snAnamAlyavibhUShitam. 12\-152\-30 (71085) jambukasya vachaH shrutvA kR^ipaNaM paridevataH . nyavartanta tadA sarve bAlArthaM te sma mAnuShAH .. 12\-152\-31 (71086) gR^idhra uvAcha. 12\-152\-32x (5803) aho bata nR^ishaMsena jambukenAlpamedhasA . kShudreNoktA hInasatvA mAnuShAH kiM nivartatha .. 12\-152\-32 (71087) pa~nchabhUtaparityaktaM shuShkaM kAShThatvamAgatam . kasmAchChochatha nishcheShTamAtmAnaM kiM na shochatha .. 12\-152\-33 (71088) tapaH kuruta vai tIvraM muchyadhvaM yena kilbiShAt . tapasA labhyate sarvaM vilApaH kiM kariShyati .. 12\-152\-34 (71089) aniShTAni na bhAgyAni jAnIta svaMsvamAtmanA . yena gachChati bAlo.ayaM dattvA shokamanantakam .. 12\-152\-35 (71090) dhanaM gAvaH suvarNaM cha maNiratnamathApi cha . apatyaM cha tapomUlaM tapo yogAchcha labhyate .. 12\-152\-36 (71091) yathA kR^itA cha bhUteShu prApyate sukhaduHkhitA . gR^ihItvA jAyate janturduHkhAni cha sukhAni cha .. 12\-152\-37 (71092) na karmaNA pituH putraH pitA vrA putrakarmaNA . mArgeNAnyena gachChanti baddhAH sukR^itaduShkR^itaiH .. 12\-152\-38 (71093) dharmaM charata yatnena tathA.adharmAnnivartata . vartadhvaM cha yathAkAlaM daivateShu dvijeShu cha .. 12\-152\-39 (71094) shokaM tyajata dainyaM cha sutasnehAnnivartata . tyajyatAmayamAkroshastataH shIghraM nivartata .. 12\-152\-40 (71095) yatkaroti shubhaM karma tathA karma sudAruNam . tatkartaiva samashnAti bAndhavAnAM kimatra ha .. 12\-152\-41 (71096) iha tyaktvA na tiShThanti bAndhavA bAndhavaM priyam . snehamutsR^ijya gachChanti bAShpapUrNAvilekShaNAH .. 12\-152\-42 (71097) prAj~no vA yadi vA mUrkhaH sadhano nirdhano.api vA . sarvaH kAlavashaM yAti shubhAshubhasamanvitaH .. 12\-152\-43 (71098) kiM kariShyatha shochitvA mR^itaM kimanushochatha . sarvasya hi prabhuH kAlo dharmataH samadarshanaH .. 12\-152\-44 (71099) yauvanasthAMshcha bAlAMshcha bR^iddhAngarbhagatAnapi . sarvAnAvishate mR^ityurevaMbhUtamidaM jagat .. 12\-152\-45 (71100) jambuka uvAcha. 12\-152\-46x (5804) aho mandIkR^itaH sneho gR^idhreNehAlpabuddhinA . putrasnehAbhibhUtAnAM yuShmAkaM shochatAM bhR^isham .. 12\-152\-46 (71101) samaiH samyakprayuktaishcha vachanairhetudarshanaiH . `sarvametatprapadyAshu kurudhvaM vA vichAraNAM.' yadgachChatha jalasthAnaM snehamutsR^ijya dustyajam .. 12\-152\-47 (71102) aho putraviyogena mR^itashUnyopasevanAt . kroshatAM vA bhR^ishaM duHkhaM vivatsAnAM gavAmiva .. 12\-152\-48 (71103) adya shokaM vijAnAmi mAnuShANAM mahItale . snehaM hi kAraNaM kR^itvA mamApyashrUNyathApatan .. 12\-152\-49 (71104) yatno hi satataM kAryastato daivena siddhyati . daivaM puruShakArashcha kR^itAntenopapadyate .. 12\-152\-50 (71105) anirvedaH sadA kAryo nirvedAddhi kutaH sukham . prayatnAtprApyate hyarthaH kasmAdgachChatha nirdayam .. 12\-152\-51 (71106) AtmamAMsopavR^ittaM cha sharIrArdhamaryI tanum . pitR^INAM vaMshakartAraM vane tyaktvA kva yAsyatha .. 12\-152\-52 (71107) athavA.astaM gate sUrye saMdhyAkAla upasthite . tato neShyashcha vA putramihasthA vA bhaviShyatha .. 12\-152\-53 (71108) gR^idhra uvAcha. 12\-152\-54x (5805) adya varShasahasraM me sAgraM jAtasya mAnuShAH . na cha pashyAmi jIvantaM mR^itaM strIpuMnapuMsakam .. 12\-152\-54 (71109) mR^itA garbheShu jAyante jAtamAtrA mriyanti cha . chaMkramanto mriyante cha yauvanasthAstathA pare .. 12\-152\-55 (71110) anityAnIha bhAgyAni chatuShpAtpakShiNAmapi . ja~NgamAja~NgamAnAM cha hyAyuragre.avatiShThate .. 12\-152\-56 (71111) iShTadAraviyuktAshcha putrashokAnvitAstathA . dahyamAnAH sma shokena gR^ihaM gachChanti nityashaH .. 12\-152\-57 (71112) aniShTAnAM sahasrANi tatheShTAnAM shatAni cha . utsR^ijyeha prayAtA vai bAndhavA bhR^ishaduHkhitAH .. 12\-152\-58 (71113) tyajyatAmeSha nistejAH shUnyaH kAShThatvamAgataH . anyadehaviShaktaM hi shishuM kAShThamupAsatha .. 12\-152\-59 (71114) tyaktajIvasya vai bAShpaM kasmAddhitvA na gachChata . nirarthako hyayaM sneho niShphalashcha parishramaH .. 12\-152\-60 (71115) na cha kShurbhyAM na karNAbhyAM cha shR^iNoti sa pashyati . kasmAdenaM sapnutsR^ijya na gR^ihAngachChatAshu vai .. 12\-152\-61 (71116) mokShadharmAshritairvAkyairhetumadbhiH suniShThuraiH . bhayoktA gachChata kShipraM svaM svameva niveshanam .. 12\-152\-62 (71117) praj~nAvij~nAnayuktena buddhisaMj~nApradAyinA . vachchaM shrAvitA nUnaM mAnuShAH saMnivartatha .. 12\-152\-63 (71118) [shoko dviguNatAM yAti dR^iShTvA smR^itvA cha cheShTitam . ityetadvachanaM shrutvA sannivR^ittAstu mAnuShAH . apashyattaM tadA suptaM drutamAgatya jambukaH ..] 12\-152\-64 (71119) jambuka uvAcha. 12\-152\-65x (5806) imaM kanakavarNAbhaM bhUShaNaiH samalaMkR^itam . gR^idhravAkyAtkathaM putraM tyakShyadhvaM pitR^ipiNDadam .. 12\-152\-65 (71120) na snehasya cha vichChedo vilAparuditasya cha . mR^itasyAsya parityAgAttApo vai bhavitA dhruvam .. 12\-152\-66 (71121) shrUyate shambuke shUdre hate brAhmaNadArakaH . jIvito dharmamAsAdya rAmAtsatyaparAkramAt .. 12\-152\-67 (71122) tathA shvaityasya rAjarSherbAlo diShTAntamAgataH . muninA dharmaniShThena mR^itaH saMjIvitaH punaH .. 12\-152\-68 (71123) tathA kashchidbhavetsiddho munirvA devatApi vA . kR^ipaNAnAmanukroshaM kuryAdvo rudatAmiha .. 12\-152\-69 (71124) ityuktAste nyavartanta shokArtAH putravatsalAH . a~Nke shiraH samAdhAya rurudurbahuvistaram . teShAM ruditashabdena gR^idhro.abhyetya vacho.abravIt .. 12\-152\-70 (71125) ashrupAtapariklinnaH pANisparshaprapIDitaH . dharmarAjaprayogAchcha dIrghanidrAM praveshitaH .. 12\-152\-71 (71126) `tapasA.api hi saMyukto janaH kAlena hanyate . sarvasnehAvasaktAnAmidaM hi snehavartanam ..' 12\-152\-72 (71127) bAlavR^iddhasahasrANi sadA saMtyajya bAndhavAH . dinAni chaiva rAtrIshcha duHkhaM tiShThanti bhUtale .. 12\-152\-73 (71128) alaM nirbandhamAgatya shokasya parivAraNam . apratyayaM kuto hyasya punaradyeha jIvitam .. 12\-152\-74 (71129) `naiSha jambukavAkyena punaH prApsyati jIvitam.' mR^itasyotsR^iShTadehasya punardeho na vidyate .. 12\-152\-75 (71130) naiva mUrtipradAnena jambukasya shatairapi . na sa jIvayituM shakyo bAlo varShashatairapi .. 12\-152\-76 (71131) atha rudraH kumAro vA brahmA vA viShNureva cha . varamasmai prayachChanti tato jIvedayaM shishuH .. 12\-152\-77 (71132) naiva bAShpavimokSheNa na vA shvAsakR^itena cha . na dIrgharuditenAyaM punarjIvaM gamiShyati .. 12\-152\-78 (71133) ahaM cha kroShTukashchaiva yUyaM ye chAsya bAndhavAH . dharmAdharmau gR^ihItveha sarve vartAmahe.adhvani .. 12\-152\-79 (71134) apriyaM paruShaM chApi paradrohaM parastriyam . adharmamanR^itaM chaiva dUrAtprAj~no vivarjayet .. 12\-152\-80 (71135) dharmaM satyaM shrutaM nyAyyaM mahatIM prANinAM dayAm . ajihnatvamashAThyaM cha yatnataH parimArgata .. 12\-152\-81 (71136) mAtaraM pitaraM vA.api bAndhavAnsuhR^idastathA . jIvato ye na pashyati teShAM dharmaviparyayaH .. 12\-152\-82 (71137) yo na pashyati chakShurbhyAM ne~Ngate cha kathaMchana . tasya niShThAvasAnAnte rudantAH kiM kariShyatha .. 12\-152\-83 (71138) ityuktAste sutaM tyaktvA bhUmau shokapariplutAH . dahyamAnAH sutasnehAtprayayurbAndhavA gR^iham .. 12\-152\-84 (71139) jambuka uvAcha. 12\-152\-85x (5807) dAruNo martyaloko.ayaM sarvaprANivinAshanaH . iShTabandhuviyogashcha tathehAlpaM cha jIvitam .. 12\-152\-85 (71140) bahvalIkamasatyaM chApyativAdApriyaMvadam . imaM prekShya punarbhAvaM duHkhashokavivardhanam . na me mAnuShaloko.ayaM muhUrtamapi rochate .. 12\-152\-86 (71141) aho dhiggR^idhravAkyena yathaivAbuddhayastathA . kathaM gachChatha niHsnehAH sutasnehaM visR^ijya cha .. 12\-152\-87 (71142) pradIptAH putrashokena sannivartatha mAnuShAH . shrutvA gR^idhrasya vachanaM pApasyehAkR^itAtmanaH .. 12\-152\-88 (71143) sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham . sukhaduHkhAvR^ite loke nAsti saukhyamanantakam .. 12\-152\-89 (71144) imaM kShititale tyaktvA bAlaM rUpasamanvitam . kulashobhAkaraM mUDhAH putraM tyaktvA kva yAsyatha .. 12\-152\-90 (71145) rUpayauvanasaMpannaM dyotamAnamiva shriyA . jIvantameva pashyAmi manasA nAtra saMshayaH .. 12\-152\-91 (71146) vinAshenAsya na hi vai sukhaM prApsyatha mAnuShAH . putrashokAbhitaptAnAM mR^itamapyadya vaH kShamam .. 12\-152\-92 (71147) duHkhasaMbhAvanaM kR^itvA dhArayitvA sukhaM svayam . tyaktvA gamiShyatha kvAdya samutsR^ijyAlpabuddhivat .. 12\-152\-93 (71148) bhIShma uvAcha. 12\-152\-94x (5808) tathA dharmavirodhena priyamithyAbhidhAyinAm . shmashAnavAsinA nityaM rAtriM mR^igayatA nR^ipa .. 12\-152\-94 (71149) tato madhyasthatAM nItA vachanairamR^itopamaiH . jambukena svakAryArthaM bAndhavAstatra vAritAH .. 12\-152\-95 (71150) gR^idhra uvAcha. 12\-152\-96x (5809) ayaM pretasamAkIrNo yakSharAkShasasevitaH . dAruNaH kAnanoddeshaH kaushikairabhinAditaH .. 12\-152\-96 (71151) bhImaH sughorashcha tathA nIlameghasamaprabhaH . asmi~nshavaM parityajya pretakAryANyupAsata .. 12\-152\-97 (71152) bhAnuryAvanna yAtyastaM yAvachcha vimalA dishaH . tAvadenaM parityajya pretakAryANyupAsata .. 12\-152\-98 (71153) nadanti paruShaM shyenAH shivAH kroshanti dAruNam . mR^igendrAH pratinardanti ravirastaM cha gachChati .. 12\-152\-99 (71154) chitA dhUmena nIlena saMrajyante cha pAdapAH . shmashAne cha nirAhArAH pratinardanti devatAH .. 12\-152\-100 (71155) sarve vikR^itadehAshchApyasmindeshe sudAruNe . yuShmAnpradharShayiShyanti vikR^itA mAMsabhojinaH .. 12\-152\-101 (71156) krUrashchAyaM vanoddesho bhayamadya bhaviShyati . tyajyatAM kAShThabhUto.ayaM muchyatAM jAmbukaM vachaH .. 12\-152\-102 (71157) yadi jambukavAkyAni niShphalAnyanR^itAni cha . shroShyatha bhraShTavij~nAnAstataH sarve vina~NkShyatha .. 12\-152\-103 (71158) jambuka uvAcha. 12\-152\-104x (5810) sthIyatAM vo na bhetavyaM yAvattapati bhAskaraH . tAvadasminsute snehAdanirvedena vartata .. 12\-152\-104 (71159) svairaM rudanto visrabdhAshchiraM snehena pashyata . `dAruNe.asminvanoddeshe bhayaM vo na bhaviShyati .. 12\-152\-105 (71160) ayaM saumyo vanoddeshaH pitR^iNAM nidhanAkaraH.' sthIyatAM yAvadAdityaH kiMvaH kravyAdabhAShitaiH .. 12\-152\-106 (71161) yadi gR^idhrasya vAkyAni tIvrANi rabhasAni cha . gR^ihNIta mohitAtmAnaH suto vo na bhaviShyati .. 12\-152\-107 (71162) bhIShma uvAcha. 12\-152\-108x (5811) gR^idhro nAstamite.abhyeti tiShThennaktaM cha jambukaH . mR^itasya taM parijanamUchatustau kShudhAnvitau .. 12\-152\-108 (71163) svakAryabaddhakakShau tau rAjangR^idhro.atha jambukaH . kShutpipAsAparishrAntau shAstramAlambya jalpataH .. 12\-152\-109 (71164) tayorvij~nAnaviduShordvayormR^igapatatriNoH . vAkyairamR^itakalpaistaiH pratiShThante vrajanti cha .. 12\-152\-110 (71165) shokadainyasamAviShTA rudantastasthire tadA . svakAryakushalAbhyAM te saMbhrAmyante ha naipuNAt .. 12\-152\-111 (71166) tathA tayorvivadatorvij~nAnaviduShordvayoH . bAndhavAnAM sthitAnAM chApyupAtiShThata shaMkaraH .. 12\-152\-112 (71167) devyA praNodito devaH kAruNyArdrIkR^itekShaNaH . tatastAnAha manujAnvarado.asmIti shaMkaraH .. 12\-152\-113 (71168) te pratyUchuridaM vAkya duHkhitAH praNatAH sthitAH . ekaputravihInAnAM sarveShnAM jIvitArthinAm . putrasya no jIvadAnAjjIvitaM dAtumarhasi .. 12\-152\-114 (71169) evamuktaH sa bhagavAnvAripUrNena pANinA . jIvaM tasmai kumArAya prAdAdvarShashatAni vai .. 12\-152\-115 (71170) tathA gomAyugR^idhrAbhyAM prAdadatkShudvinAshanam . varaM pinAkI bhagavAnsarvabhUtahite rataH .. 12\-152\-116 (71171) tataH praNamya te devaM shreyoharShasamanvitAH . kR^itakR^ityAH susaMhR^iShTAH prAtiShThanta tadA vibho .. 12\-152\-117 (71172) anirvedena dIrgheNa nishchayena dhruveNa cha . devadevaprasAdAchcha kShipraM phalamavApyate .. 12\-152\-118 (71173) pashya daivasya saMyogaM bAndhavAnA cha nishchayam . kR^ipaNAnAM tu rudatAM kR^itamashrupramArjanam .. 12\-152\-119 (71174) pashya chAlpena kAlena nishchayAdhveShaNena cha . prasAdaM shaMkarAtprApya duHkhitAH sukhamApnuvan .. 12\-152\-120 (71175) te vismitAH prahR^iShTAshcha putrasaMjIvanAtpunaH . babhUvurbharatashreShTha prasAdAchChaMkarasya vai .. 12\-152\-121 (71176) tataste tvaritA rAjaMstyaktvA shokaM shishUdbhavam . vivishuH putramAdAya nagaraM hR^iShTamAnasAH .. 12\-152\-122 (71177) eShA buddhiH samastAnAM chAturvarNyena darshitA .. 12\-152\-123 (71178) dharmArthamokShasaMyuktamitihAsaM purAtanam . shrutvA manuShyaH satatamihAmutra pramodate .. .. 12\-152\-124 (71179) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi dvipa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 152\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-152\-2 yo vR^itto naimiShe pureti jha . pAThaH .. 12\-152\-5 a~NkenA~NkaM samAkramyeti Da . tha. pAThaH .. 12\-152\-7 ekAtmakamidaM loke iti tha . dha. pAThaH .. 12\-152\-8 kiM tairvaiyAtabAndhavA iti tha . dha. pAThaH .. 12\-152\-12 na punarjIvate kashchiditi Da . tha. da. pAThaH .. 12\-152\-13 jIvaloke prasUyateti tha . da. pAThaH .. 12\-152\-14 dishAntoparate kAle chAstaM gachChati bhAskara iti dha . pAThaH .. 12\-152\-22 na me saMdhArayitvA tu iti dha . pAThaH .. 12\-152\-47 yadrachChati janashchAyamiti jha . pAThaH .. 12\-152\-69 kashchillabhetsiddha iti jha . pAThaH .. 12\-152\-72 tapasA pi hi saMyuktA dhanavanto mahAdhiyaH . sarve mR^ityuvashaM yAnti tadidaM pretapattanamiti jha. pAThaH .. 12\-152\-77 varamasmai prayachCheyustata iti jha . pAThaH .. 12\-152\-95 bAndhavAstasya dhAritA iti tha . pAThaH .. 12\-152\-104 vaH yuShmAbhiH .. 12\-152\-108 gR^idhro.astamisyAha gato gato nechi cha jambukaH iti jha . pAThaH .. 12\-152\-119 bAndhavAnAM cha satyatAmiti da . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 153 .. shrIH .. 12\.153\. adhyAyaH 153 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati balavati ripau mohAdvairamutpAditavatA kartavyaviShaye nidarshanatayA shAlmalicharitakathanopakramaH .. 1\.. himavati parvate mahAshAlmaliM dR^iShTavatA nAradena tadvarNanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-153\-0 (71180) yudhiShThira uvAcha. 12\-153\-0x (5812) balinaH pratyamitrasya nityamAsannavartinaH . uNkArApakArAbhyAM samarthasyodyatasya cha .. 12\-153\-1 (71181) mohAdvikatthanAmAtrairasAro.alpabalo laghuH . vAgbhirapratirUpAbhirabhidruhya pitAmaha .. 12\-153\-2 (71182) Atmano balamAsthAya kathaM varteta mAnavaH . AgachChato.atikruddhasya tasyoddharaNakAmyayA .. 12\-153\-3 (71183) bhIShma uvAcha. 12\-153\-4x (5813) atrApyudAhantImamitihAsaM purAtanam . saMvAdaM bharatashreShTha shAlmaleH pavanasya cha .. 12\-153\-4 (71184) himavantaM samAsAdya mahAnAsIdvanaspatiH . varShapUgAbhisaMvR^iddhaH shAkhAmUlapalAshavAn .. 12\-153\-5 (71185) tatra sma mattamAta~NgA gharmArtAH shramakarshitAH . vishrAmyanti mahAbAho tathA.anyA mR^igajAtayaH .. 12\-153\-6 (71186) nalvamAMtraparINAho ghanachChAyo vanaspatiH . shukashArikasaMghuShTaH puShpavAnphalavAnapi .. 12\-153\-7 (71187) sArthakA vaNijashchApi tApasAshcha vanaukasaH . vasanti tatra mArgasthAH suramye nagasattame .. 12\-153\-8 (71188) tasya tA vipulAH shAkhA dR^iShTvA skandhaM cha sarvashaH . abhigamyAbravIdenaM nArado bharatarShabha .. 12\-153\-9 (71189) aho nu ramaNIyastvamaho chAsi manoharaH . prIyAmahe tvayA nityaM tarupravara shAlmake .. 12\-153\-10 (71190) sadaiva shakunAstAta mR^igAshchAtha tathA gajAH . vasanti tava saMhR^iShTA manoharatarAstathA .. 12\-153\-11 (71191) tava shAkhA mahAshAkha skandhAMshcha vipulAMstathA . na vai prabhagnAnpashyAmi mArutena kathaMchana .. 12\-153\-12 (71192) kiMnu te pavanastAta prItimAnathavA suhR^it . tvAM rakShati sadA yena vane.atra pavano dhruvam .. 12\-153\-13 (71193) bhagavAnpavanaH sthAnAdvR^ikShAnuchchAvachAnapi . parvatAnAM cha shikharANyAchAlayati vegavAn .. 12\-153\-14 (71194) shoShayatyeva pAtAlaM vahangandhavahaH shuchiH . sarAMsi saritashchaiva sAgarAMshcha tathaiva cha .. 12\-153\-15 (71195) saMrakShati tvAM pavanaH sakhitvena na saMshayaH . tasmAttvaM bahushAkho.api parNavAnpuShpavAnapi .. 12\-153\-16 (71196) idaM cha ramaNIyaM te pratibhAti vanaspate . ya ime vihagAstAta ramante muditAstvayi .. 12\-153\-17 (71197) eShAM pR^ithaksamastAnAM shrUyate madhurasvaraH . puShpasaMmodane kAle vAshante hariyUthapAH .. 12\-153\-18 (71198) tatheme garjitA nAgAH svayUthagaNashobhitAH . gharmArtAstvAM samAsAdya sukhaM vindati shAlmake. 12\-153\-19 (71199) tathaiva mR^igajAtIbhiranyAbhirabhishobhase . tathA sArthAdhivAsaishcha shobhase meruvaddrum .. 12\-153\-20 (71200) brAhmaNaishcha tapaH siddhaistApasaiH shramaNaistathA . triviShTapasamaM manye tavAyatanameva hi .. .. 12\-153\-21 (71201) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi tripa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 153\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-153\-7 shukakokilasaMdhuShTa iti dha . pAThaH. nalvaH hastAnAM shatachatuShTayam. parINAhaH sthUlatvaM vaipulyamitiyAvat .. 12\-153\-14 pravAti cha vanasthAnAM vR^ikShANAM cha vanAnyapi . parvatAnAM cha shikharANyAkA layati vegavAn. iti Ta. Da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 154 .. shrIH .. 12\.154\. adhyAyaH 154 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradena shAlmaliprati parvatAdibha~njakenApi vAyunA tadIyashAkhAyA apyabha~njane kAraNaprashne tena sAdhikShepamAtmashAkhAbha~njane vAyorashaktikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-154\-0 (71202) nArada uvAcha. 12\-154\-0x (5814) bandhutvAdathavA sakhyAchChAlmale nAtra saMshayaH . kasmAttvAM rakShate nityaM bhImaH sarvatrago.anilaH .. 12\-154\-1 (71203) tadbhAvaM paramaM vAyoH shAlmake tvamupAgataH . tavAhamasmIti sadA yena rakShati mArutaH .. 12\-154\-2 (71204) na taM pashyAmyahaM vR^ikShaM parvataM veshma chedR^isham . yaM na vAyubalAdbhagnaM pR^ithivyAmiti me matiH .. 12\-154\-3 (71205) tvaM punaH kAraNairnUnaM rakShyase shAlmale yathA . vAyunA saparIvArastena tiShThasyasaMshayam .. 12\-154\-4 (71206) shAlmaliruvAcha. 12\-154\-5x (5815) na me vAyuH sakhA brahmanna bandhurmama nArada . chiraM me prIyate naiva yena mAM rakShate.anilaH .. 12\-154\-5 (71207) mama tejobalaM bhImaM vAyorapi hi nArada . kalAmaShTAdashIM prANairna me prApnoti mArutaH .. 12\-154\-6 (71208) AgachChanparuSho vAyurmayA viShTambhito balAt . bha~njandrumAnparvatAMshcha yachchAnyatsthANuja~Ngamam .. 12\-154\-7 (71209) sa mayA bahusho bhagnaH prabha~njanvai prabha~njanaH . tasmAnna vibhye devarShe kruddhAdapi samIraNAt .. 12\-154\-8 (71210) nArada uvAcha. 12\-154\-9x (5816) shAlmale viparItaM te darshanaM nAtra saMshayaH . na hi vAyorbale nAsti bhUtaM tulyabalaM kvachit .. 12\-154\-9 (71211) indro yamo vaishravaNo varuNashcha jaleshvaraH . naite.api tulyA marutaH kiM punastvaM vanaspate .. 12\-154\-10 (71212) yashcha kashchidapi prANI cheShTate shAlmale bhuvi . sarvatra bhagavAnvAyushcheShTAprANakaraH prabhuH .. 12\-154\-11 (71213) eSha cheShTayate samyakprANinaH samyagAyataH . asamyagAyato bhUyashcheShTate vikR^itaM nR^iShu .. 12\-154\-12 (71214) sa tvamevaMvidhaM vAyuM sarvasatvabhR^itAM varam . na pUjayasi pUjyantaM kimanyadvuddhilAghavAt .. 12\-154\-13 (71215) asArashchApi durmedhAH kevalaM bahu bhAShase . krodhAdibhiravachChanno mithyA vadasi shAlmale .. 12\-154\-14 (71216) mama roShaH samutpannastvayyevaM saMprabhAShati . bravImyeSha svayaM vAyostava durbhAShitaM bahu .. 12\-154\-15 (71217) chandanaiH syandanaiH shAlaiH saralairdevadArubhiH . vetasairdhanvanaishchApi ye chAnye balavattarAH . taishchApi naivaM durbuddhe kShipto vAyuH kR^itAtmabhiH .. 12\-154\-16 (71218) te.api jAnanti vAyoshcha balamAtmana eva cha . tasmAtte nAvamanyante shvasanaM tarusattamAH .. 12\-154\-17 (71219) tvaM tu mohAnna jAnIpe vAyorbalamanantakam . evaM tasmAdgamiShyAmi sakAshaM mAtarishvanaH .. .. 12\-154\-18 (71220) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi chatuHpa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 154\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-154\-2 nyagbhAvaM paramaM vAyoriti jha . pAThaH .. 12\-154\-5 parameShThI tathA naiva yena rakShati vAnila iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 155 .. shrIH .. 12\.155\. adhyAyaH 155 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradasUchitena vAyunA shAlmalimetya paredyustadbha~njanapratij~nAnam .. 1\.. vAyubalaj~nena shAlmalinA tadAgamanAtprAgeva svenaiva svIyashAkhAvashAtanapUrvakamavasthAnam .. 2\.. paredyurAgatena vAyunA taMprati tatkR^itashAkhAvashAtanasyApi svabalaprayojyatvoktiH .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-155\-0 (71221) bhIShma uvAcha. 12\-155\-0x (5817) evamuktvA tu rAjendra shAlmaliM brahmavittamaH . nAradaH pavane sarvaM shAlmalervAkyamabravIt .. 12\-155\-1 (71222) nArada uvAcha. 12\-155\-2x (5818) himavatpR^iShThajaH kashchichChAlmaliH parivAravAn . bR^ihanmUlo bR^ihachChAyaH sa tvAM vAyo.avamanyate .. 12\-155\-2 (71223) bahuvyAkShepayuktAni tvAmAha vachanAni saH . na yuktAni mayA vAyo tAni vaktuM tavAgrataH .. 12\-155\-3 (71224) jAnAmi tvAmahaM vAyo sarvaprANabhR^itAM varam . variShThaM cha gariShThaM cha sarvalokeshvaraM prabhum .. 12\-155\-4 (71225) bhIShma uvAcha. 12\-155\-5x (5819) etattu vachanaM shrutvA nAradasya samIraNaH . shAlmaliM tamupAgamya kruddho vachanamabravIt .. 12\-155\-5 (71226) vAyuruvAcha. 12\-155\-6x (5820) shAlmale nArado gachChaMstvayokto madvigarhaNam . ahaM vAyuH prabhAvaM te darshayAmyAtmano balam .. 12\-155\-6 (71227) nAhaM tvAM nAbhijAnAmi viditashchAsi me drum . pitAmahaH prajAsarge tvayi vishrAntavAnprabhuH .. 12\-155\-7 (71228) tasya vishramaNAdeva prasAdau matkR^itastava . abhUttasya prasAdAttvAM na bhajyAmi drumAdham .. 12\-155\-8 (71229) yanmAM tvamavajAnIShe yathA.anyaM prAkR^itaM tathA . darshayAmyeSha chAtmAnaM yathA mAM nAvamanyase .. 12\-155\-9 (71230) bhIShma uvAcha. 12\-155\-10x (5821) evamuktastataH prAha shAlmaliH prahasanniva . pavana tvaM vane kruddho darshayAtmAnamAtmanA .. 12\-155\-10 (71231) mayi vai muchyatAM krodhaH kiM me kruddhaH kariShyasi . na te bibhemi pavana yadyapi tvaM svayaM prabhuH . balAdhiko.ahaM tvattashcha na bhIH kAryA mayA tava .. 12\-155\-11 (71232) ye tu buddhyA hi balinaste bhavanti balIyasaH . prANamAtrabalA ye vai naiva te balino matAH .. 12\-155\-12 (71233) ityevamuktaH pavanaH shva ityevAbravIdvachaH . darshayiShyAmi te tejastato rAtrirupAgamat .. 12\-155\-13 (71234) atha nishchitya manasA shAlmalirvairadhAraNam . pashyamAnastadAtmAnamasamaM mAtarishvanA .. 12\-155\-14 (71235) nArade yanmayA proktaM vachanaM prati tanmR^iShA . asamartho hyahaM vAyorbalena balavAnhi saH .. 12\-155\-15 (71236) mAruto balyAnnityaM yathA vai nArado.abravIt . ahaM tu durbalo.anyebhyo vR^ikShebhyo nAtra saMshayaH .. 12\-155\-16 (71237) kiM tu buddhyA samo nAsti mama kashchidvanaspatiH . tadahaM buddhimAsthAya bhayaM tyakShye samIraNAt .. 12\-155\-17 (71238) yadi tAM buddhimAsthAya tiShTheyuH parNino vane . ariShTAH syuH sadA kruddhAtpavanAnnAtra saMshayaH .. 12\-155\-18 (71239) te tu bAlA na jAnanti yathA naitAnsamIraNaH . samIrayeta saMkruddho yathA jAnAmyahaM tathA .. 12\-155\-19 (71240) bhIShma uvAcha. 12\-155\-20x (5822) tato nishchitya manasA shAlmaliH kShubhitastadA . shAkhAH skandhAnprashAkhAshcha svayameva vyashAtayat .. 12\-155\-20 (71241) sa parityajya shAkhAshcha patrANi kusumAni cha . prabhAte vAyumAyAntaM prekShate sma vanaspatiH .. 12\-155\-21 (71242) tataH kruddhaH shvasanvAyuH pAtayanvai mahAdrumAn . AjagAmAtha taM deshamAste yatra sa shAlmaliH .. 12\-155\-22 (71243) taM hInaparNaM patitAgrashAkhaM nishIrNapuShpaM prasamIkShya vAyuH . uvAcha vAkyaM syayamAna evaM mudAyutaH shAlmaliM rugNashAkham .. 12\-155\-23 (71244) vAyuruvAcha. 12\-155\-24x (5823) ahamapyevameva tvAM kuryAM vai shAlmale rupA . AtmanA yatkR^itaM kR^ichChraM shAkhAnAmapakarpaNam .. 12\-155\-24 (71245) hInapuShpAgrashAkhastvaM shIrNA~NkurapalAshakaH . Atmadurmantriteneha madvIryavashagaH kR^itaH .. 12\-155\-25 (71246) bhIShma uvAcha. 12\-155\-26x (5824) etachChrutvA vacho vAyoH shAlmalirvrIDitastadA . atapyata vachaH smR^itvA nArado yattadA.abravIt .. 12\-155\-26 (71247) evaM hi rAjashArdUla durbalaH sanvalIyasA . vairamAsa~njate bAlastapyate shAlmaliryathA .. 12\-155\-27 (71248) tasmAdvairaM na kurvIta durbalo balavattaraiH . shocheddhi vairaM kurvANo yathA vai shAlmalistathA .. 12\-155\-28 (71249) na hi vairaM mahAtmAno vivR^iNvantyapakAriShu . shanaiH shanairmahArAja darshayanti sma te balam .. 12\-155\-29 (71250) vairaM na kurvIta naro durbuddhirbuddhijIvinA . buddhirvuddhimato yAti tUlaShviva hutAshanaH .. 12\-155\-30 (71251) na hi buddhyA samaM kiMchidvidyate puruShe nR^ipa . tathA balena rAjendra na samo.astIha kashchana .. 12\-155\-31 (71252) tasmAtkShameta bAlAya jaDAndhavadhirAya cha . balAdhikAya rAjendra taddR^iShTaM tvayi shatruhan .. 12\-155\-32 (71253) akShauhiNyo dashaikA cha sapta chaiva mahAdyute . balena na samA rAjannarjunasya mahAtmanaH .. 12\-155\-33 (71254) nihatAshchaiva bhagnAshcha pANDavena yashasvinA . charatA balamAsthAya pAkashAsaninA mR^idhe .. 12\-155\-34 (71255) uktAshcha te rAjadharmA ApaddharmAshcha bhArata . vistareNa mahArAja kiM bhUyaH pravravImi te .. .. 12\-155\-35 (71256) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi pa~nchaShachchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 155\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-155\-8 rakShyase tena durbuddhe nAtmavIryAddrumAdhameti jha . pAThaH .. 12\-155\-27 vairamArabhate iti jha . pAThaH .. 12\-155\-30 tR^iNeShviva hutAshanaH iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 156 .. shrIH .. 12\.156\. adhyAyaH 156 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati lobhAdInAmanarthahetutvakathapUrvakaM tadvatAM garhaNam .. 1\.. tathA satsa~Ngasya lobhAdijayIpAyatvasUchanAya satAM prashaMsanapUrvakaM tatpUjAvidhAnam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-156\-0 (71257) yudhiShThira uvAcha. 12\-156\-0x (5825) pApasya yadadhiShThAnaM yataH pApaM pravartate . etadichChAmyahaM shrotuM tattvena bharatarShabha .. 12\-156\-1 (71258) bhIShma uvAcha. 12\-156\-2x (5826) pApasya yadadhiShThAnaM tachChR^iNuShva narAdhipa . eko lobho mahAgrAho lobhAtpApaM pravartate .. 12\-156\-2 (71259) ataH pApamadharmashcha tathA duHkhamanuttamam . nikR^ityA mUlametaddhi yena pApakR^ito janAH .. 12\-156\-3 (71260) lobhAtkrodhaH prabhavati lobhAtkAmaH pravartate . lobhAnmohashcha mAyA cha mAnastambhaH parAsutA .. 12\-156\-4 (71261) akShamA hrIparityAgaH shrInAsho dharmasaMkShayaH . abhidhyA.aprakhyatA chaiva sarvaM lobhAtpravartate .. 12\-156\-5 (71262) atyAgashcha kutarkashcha vikarmasu cha yAH kriyaH . kulavidyAmadashchaiva rUpaishvaryamadastathA .. 12\-156\-6 (71263) sarvabhUteShvabhidrohaH sarvabhUteShvasatkR^itiH . sarvabhUteShvavishvAsaH sarvabhUteShvanArjavam .. 12\-156\-7 (71264) haraNaM paravittAnAM paradArAbhimarshanam . vAgvego manaso vego nindAvegastathaiva cha .. 12\-156\-8 (71265) upasthodarayorvego mR^ityuvegashcha dAruNaH . IrShyAvegashcha balavAnmithyAvegashcha durjayaH .. 12\-156\-9 (71266) rasavegashcha durvAryaH shrotravegashcha duHsaha . kutsA vikatthA mAtsaryaM pApaM duShkarmakAritA . sAhasAnAM cha sarveShAmakAryANAM kriyAstathA .. 12\-156\-10 (71267) Atau bAlye cha kaumAre yauvane chApi mAnavAH . na tyajantyAtmakarmaikaM yanna jIryati jIryataH .. 12\-156\-11 (71268) yo na pUrayituM shakyo lobhaH prItyA kathaMchana . nityaM gambhIratoyAbhirApagAbhirivodadhiH .. 12\-156\-12 (71269) na prahR^iShyati yo lobhaiH kAmairyashcha na tR^ipyati . yo na devairna gandharvairnAsurairna mahoragaiH .. 12\-156\-13 (71270) j~nAyate nR^ipa tattvena sarvairbhUtagaNaistathA . sa lobhaH saha mohena vijetavyo jitAtmanA .. 12\-156\-14 (71271) dambho drohashcha nindA cha paishUnyaM matsarastathA . bhavantyetAni kauravya lubdhAnAmakR^itAtmanAm .. 12\-156\-15 (71272) sumahAntyapi shAstrANi dhArayanto bahushrutAH . ChettAraH saMshayAnAM cha klishyantIhAlpabuddhayaH .. 12\-156\-16 (71273) dvepakrodhaprasaktAshcha shiShTAchArabahiShkR^itAH . antaHkShurA vA~NbhadhurAH kR^ipAshChannAstR^iNairiva .. 12\-156\-17 (71274) dharmavaitaMsikAH kShudrA muShNanti dhvajino jagat . kurvate cha bahUnmArgAMstAnhetubalamAshritAH . sarvamArgAnvilumpanti lobhaj~nAneShvavasthitAH .. 12\-156\-18 (71275) dharmasya hriyamANasya lobhagrastairdurAtmabhiH . yAyA vikriyate saMsthA tataH sA.api prapadyate .. 12\-156\-19 (71276) darpaH bodho madaH svapno harShaH shoko.abhimAnitA . eta hi kauravya dR^ishyante lubdhabuddhiShu .. 12\-156\-20 (71277) etAnA TAnbuddhasva nityaM lobhasamanvitAn . shiShTAMstu paripR^ichChethA yAnvakShyAmi shuchivratAn .. 12\-156\-21 (71278) yeShvAvR^ittibhayaM nAsti paralokabhayaM na cha . nAmipeShu prasa~Ngo.asti na priyeShvapriyeShu cha .. 12\-156\-22 (71279) shiShTAchAraH priyo yeShu damo yeShu pratiShThitaH . sukhaM duHkhaM samaM yeShAM satyaM yeShAM parAyaNam .. 12\-156\-23 (71280) dAtAro na grahItAro dayAvantasnathaiva cha . pitR^idevAtitheyAshcha nityodyuktAstathaiva cha .. 12\-156\-24 (71281) sarvopakAriNo vIrAH sarvadharmAnupAlakAH . sarvabhUtahitAshchaiva sarvadeyAshcha bhArata .. 12\-156\-25 (71282) na te chAlayituM shakyA dharmavyAhArakAriNaH . na teShAM bhidyate vR^ittaM yatpurA sAdhubhiH kR^itam .. 12\-156\-26 (71283) na trAsino na chapalA na raudrAH satpathe sthitAH . te sevyAH sAdhubhirnityamasAdhUMshcha vivarjayet .. 12\-156\-27 (71284) kAmakrodhavyapetA ye nirmamA nirahaMkR^itAH . suvratAH sthiramaryAdAstAnupAsva cha pR^ichCha cha .. 12\-156\-28 (71285) na vAgarthaM yashorthaM vA dharmastepAM yudhiShThira .. avashyaM kArya ityeva sharIrasya kriyAstathA .. 12\-156\-29 (71286) ta bhayaM krodhachApalye na shokasteShu vidyate . na dharmadhvajinashchaiva na guhyaM kiMchidAsthitAH .. 12\-156\-30 (71287) yeShvalobhastathA.amoho ye cha satyArjave sthitAH . teShu kaunteya rajyethA yeShAM na bhrashyate punaH .. 12\-156\-31 (71288) ye na hR^iShyanti lAbheShu nAlAbheShu vyathanti cha . nirmamA nirahaMkArAH satvasthAH samadarshinaH .. 12\-156\-32 (71289) lAbhAlAbhau sukhaduHkhe cha tAta priyApriye maraNaM jIvitaM cha . samAni yeShAM sthiravikramANAM bubhutsatAM satyapathe sthitAnAm .. 12\-156\-33 (71290) dharmapriyAMstAnsumahAnubhAvAn dAnto.apramattashcha samarchayethAH . daivAtsarve guNavanto bhavanti shubhAshubhe vAkpralApAstathA.anye .. .. 12\-156\-34 (71291) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ShaTpa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 156\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-156\-2 grAha iva grAho grAsakartA .. 12\-156\-3 yena lobhena janAH pApakR^ito bhavanti .. 12\-156\-4 parAsutA parAdhInaprANatvam .. 12\-156\-5 abhidhyA chintA . aprakhyatA aprakItiH. abhidhyA.aprAvR^itA chaiveti Da. tha. pAThaH .. 12\-156\-6 atyAgAdayo.akAryakriyAntAH sarve doShAH lobhAt pravartanta iti pUrvoNAnvayaH .. 12\-156\-11 jAtau janmani .. 12\-156\-12 yo na pUrayituM shakya ityAdInAM sa lobho jetavya iti tR^itIyenAnvayaH .. 12\-156\-16 alpe.api dhanAdau buddhiryeShAM pavuddhayo lubdhA ityarthaH .. 12\-156\-18 dharmavaitaMsikAH dharmavyAjene en hiMsantaH . dhvajino dharmakhyApakAH. hetubalamiti anyaM saMtopahetutayA pAradAryAderapi dharmatvaM varNayantIti bhAvaH .. 12\-156\-19 saMsthA sthitiH . vikriyate.anyathA bhavati .. 12\-156\-25 sarvaM prANaparyantamapi deyaM parArthe dAtuM yogyaM yeShAM te .. 12\-156\-28 pR^ichCha cha dharmamiti sheShaH .. 12\-156\-29 kriyA AhArAdayaH . na dhanArthamiti jha. pAThaH .. 12\-156\-30 guhyaM gopanIyam .. 12\-156\-31 amoha iti chChedaH . yeShAM vR^ittamiti sheShaH .. 12\-156\-34 he shubha he bhadra, sarve vAkpralApA guNavanto bhavanti . anye tu mUDhAnAM vAkpralApA ashubhe.ashubhArthameva bhavantIti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 157 .. shrIH .. 12\.157\. adhyAyaH 157 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyaj~nAnalakShaNAdipratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-157\-0 (71292) yudhiShThira uvAcha. 12\-157\-0x (5827) anarthAnAmadhiShThAnamukto lobhaH pitAmaha . aj~nAnamapi kauravya shrotumichChAmi tattvataH .. 12\-157\-1 (71293) bhIShma uvAcha. 12\-157\-2x (5828) karoti pApaM yo.aj~nAnAnnAtmano vetti cha kShamam . dviShate sAdhuvR^ittAMshcha sa lokasyaiti vAchyatAm .. 12\-157\-2 (71294) aj~nAnAnnirayaM yAti tathA j~nAnena durgatim . aj~nAnAtkleshamApnoti tathA.a.apatsu nimajjati .. 12\-157\-3 (71295) yudhiShThira uvAcha. 12\-157\-4x (5829) prajAnAmapravR^ittiM cha j~nAnavR^iddhikShayodayAn . mUlaM sthAnaM gatiM kAlaM kAraNaM hetumeva cha .. 12\-157\-4 (71296) shrotumichChAmi tattvena yathAvadiha pArthiva . aj~nAnaprasavaM hIdaM yadduHkhamupalabhyate .. 12\-157\-5 (71297) bhIShma uvAcha. 12\-157\-6x (5830) rAgo dveShastathA moho harShaH shoko.abhimAnitA . kAmaH krodhashcha darpashcha tandrI chAlasyameva cha .. 12\-157\-6 (71298) ichChA dveShastathA tApaH paravR^iddhyupatApitA . aj~nAnamennirdiShTaM pApAnAM chaiva yAH kriyAH .. 12\-157\-7 (71299) etasya vA pravR^itteshcha vR^iddhyAdInyAMshcha pR^ichChasi . vistareNa mahArAja shR^iNu tachcha visheShataH .. 12\-157\-8 (71300) ubhAvetau samaphalau samadoShau cha bhArata . aj~nAnaM chAtilobhashchApyevaM jAnIhi pArthiva .. 12\-157\-9 (71301) lobhaprabhavamaj~nAnaM vR^iddhaM bhUyaH pravardhate . sthAne sthAnaM kShayetkShINamupaiti vividhAM gatim .. 12\-157\-10 (71302) mUlaM lobhasya moho vai kAlAtmagatireva cha . [Chinne bhinne tathA lobhe kAraNaM kAla eva cha ..] 12\-157\-11 (71303) tasyAj~nAnAddhi lobho hi kAmAtmA gatireva cha . sarve doShAstathA lobhAttasmAllobhaM vivarjayet .. 12\-157\-12 (71304) janako yuvanAshvashcha pR^iShadashvaH prasenajit . lobhakShayAddivaM prAptAstathaivAnye narAdhipAH . `Chinne Chinne tathA lobhe divaM prAptA janAdhipAH ..' 12\-157\-13 (71305) pratyakShaM tu kurushreShTha tyaja lobhamihAtmanA . tyaktvA lobhaM sukhI loke pretya cheha cha modate .. .. 12\-157\-14 (71306) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi saptapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 157\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-157\-2 vAchyatAM nindyatAm .. 12\-157\-4 aj~nAnasya pravR^ittiM cheti jha . pAThaH .. 12\-157\-7 kArye kAraNopachArAdrAgAdaya evAj~nAnam . pApAnA kriyAH hiMsAdayaH .. 12\-157\-10 lobhaprabhavaM lobhAttasya pravR^ittiH . lobhavR^iddhau vR^iddhirlobhasya sthAne sAmye sthAnaM samatA. lobhabhaye kShINaM bhavati. upaiti udeti. lobhabhosyo udetItyarthaH. vividhAM gatiM duHkhasaMtApamohA rUpAM prApayitumiti sheShaH .. 12\-157\-11 mUlaM lobhasya mahataH karaNaM lobha eva cha . iti da. pAThaH .. 12\-157\-14 tyaktvA lobha . loke pretya chAnuchariShyasi iti jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 158 .. shrIH .. 12\.158\. adhyAyaH 158 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa damaprashaMsanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-158\-0 (71307) yudhiShThira uvAcha. 12\-158\-0x (5831) svAdhyAyakR^itayatnasya brAhmaNasya visheShataH . dharmakAmasya dharmAtmankiMnu shreya ihochyate .. 12\-158\-1 (71308) bahudhA darshane loke shreyo yadiha manyase . asmi.Nlloke pare chaiva tanme brUhi pitAmaha .. 12\-158\-2 (71309) mahAnayaM dharmapatho bahushAkhashcha bhArata . kiMsvideveha dharmANAmanuShTheyatamaM matam .. 12\-158\-3 (71310) dharmasya mahato rAjanbahushAkhasya tattvataH . yanmUlaM paramaM tAta tatsarvaM brUhyatandritaH .. 12\-158\-4 (71311) bhIShma uvAcha. 12\-158\-5x (5832) hanta te kathayiShyAmi yena shreyo hyavApsyasi . pItvA.amR^itamiva prAj~no yena tR^ipto bhaviShyasi .. 12\-158\-5 (71312) dharmasya vidhayo naike tete proktA maharShibhiH . svaMsvaM vij~nAnamAshritya damasteShAM parAyaNam .. 12\-158\-6 (71313) damaM niHshreyasaM prAhurvR^iddhA nishchitadarshinaH . brAhmaNasya visheSheNa damo dharmaH sanAtanaH .. 12\-158\-7 (71314) nAdAntasya kriyAsiddhiryathAvadupalabhyate . damo dAnaM tathA yaj~nAnadhItaM chAtivartate .. 12\-158\-8 (71315) damastejo vardhayati pavitraM cha damaH param . vipApmA tejasA yuktaH puruSho vindate mahat .. 12\-158\-9 (71316) damena sadR^ishaM dharmaM nAnyaM lokeShu shushrum . damo hi paramo loke prashastaH sarvadharmiNAm .. 12\-158\-10 (71317) pretya chAtra manuShyendra paramaM vindate sukham . damena hi sadA yukto mahAntaM dharmamashnute .. 12\-158\-11 (71318) sukhaM dAntaH prasvapiti sukhaM cha pratibudhyate . sukhaM paryeti lokAMshcha manashchAsya prasIdati .. 12\-158\-12 (71319) adAntaH puruShaH kleshamabhIkShNaM pratipadyate . anarthAMshcha bahUnanyAnprasR^ijatyAtmadoShajAn .. 12\-158\-13 (71320) AshrameShu chaturShvAhurdamamevottamaM vratam . damali~NgAni vakShyAmi yeShAM samudayo damaH .. 12\-158\-14 (71321) kShamA dhR^itirArhesA cha samatA satyamArjavam . indriyAbhijayo dAkShyaM mArdavaM hrIrachApalam .. 12\-158\-15 (71322) akArpaNyamasaMrambhaH saMtoShaH priyavAditA . avihasA.anasUyA chApyeShAM samudayo damaH .. 12\-158\-16 (71323) gurupUjA cha kauravya dayA bhUteShvapaishunam . janavAdamR^iShAvAdastutinindAvisarjanam .. 12\-158\-17 (71324) kAmaM krAdhaM cha lobhaM cha darpaM stambhaM vikatthanam . roShamIrShyAvamAnaM cha naiva dAnto niShevate .. 12\-158\-18 (71325) anindito hyakAmAtmA nAlpeShvarthyanasUyakaH . samudrakalpaH sa naro na kathaMchana pUryate .. 12\-158\-19 (71326) ahaM tvayi mama tvaM cha mayi te teShu chApyaham . pUrvasaMbandhisaMyogaM naitaddAnto niShevate .. 12\-158\-20 (71327) sarvA grAmyAstathA.a.araNyA yAshcha loke pravR^ittayaH . nindAM chaiva prashaMsAM cha yo nAshrayati muchyate .. 12\-158\-21 (71328) maitro.atha shIlasaMpannaH prasannAtmAtmavichcha yaH . muktasya vividhaiH sa~Ngaistasya pretya phalaM mahat .. 12\-158\-22 (71329) suvR^ittaH shIlasaMpannaH prasannAtmA.a.atmavidvudhaH . prApyeha loke satkAraM sugatiM pratipadyate .. 12\-158\-23 (71330) karma yachChubhameveha sadbhirAcharitaM cha yat . tadeva j~nAnayuktasya munervartma na hIyate .. 12\-158\-24 (71331) niShkramya vanamAsthAya j~nAnayukto jitendriyaH . kAlAkA~NgI charannevaM brahmabhUyAya kalpate .. 12\-158\-25 (71332) abhayaM yasya bhUtebhyo bhUtAnAmabhayaM yataH . tasya dehAdvimuktasya bhayaM nAsti kutashchana .. 12\-158\-26 (71333) avAchinoti karmANi na cha saMprachinoti ha . samaH sarveShu bhUteShu maitrAyaNagatiM charet .. 12\-158\-27 (71334) shakunInAmivAkAshe matsyAnAMmiva chodake . yathA gatirna dR^ishyeta tathA tasya sa saMshayaH .. 12\-158\-28 (71335) gR^ihAnutsR^ijya yo rAjmokShamevAbhipadyate . lokAstejomayAstasya kalpante shAshvatIH samAH .. 12\-158\-29 (71336) saMnyasya sarvakarmANi saMnyasya vidhivattapaH . saMnyasya vividhA vidyAH sarvaM saMnyasya chaiva ha .. 12\-158\-30 (71337) kAme shuchiranAvR^ittaH prasannAtmA.a.atmavichChuchiH . prApyeha loke satkAraM svargaM samabhipadyate .. 12\-158\-31 (71338) yachcha paitAmahaM sthAnaM brahmarAshisamudbhavam . guhAyAM nihitaM nityaM taddamenAbhigamyate .. 12\-158\-32 (71339) j~nAnArAmasya buddhasya sarvabhUtAnurodhinaH . nAvR^ittibhayamastIha paralokabhayaM kutaH .. 12\-158\-33 (71340) eka eva dame doSho dvitIyo nopapadyate . yadenaM damasaMyuktamashaktaM manyate janaH .. 12\-158\-34 (71341) eko.asya sumahAprAj~na doShaH syAtsumahAnguNaH . kShamayA vipulA lokA durlabhA hi sahiShNutA .. 12\-158\-35 (71342) dAntasya kimaraNyena tathA.adAntasya bhArata . yatraiva nivaseddAntastadaraNyaM sa chAshramaH .. 12\-158\-36 (71343) vaishampAyana uvAcha. 12\-158\-37x (5833) etadbhIShmasya vachanaM shrutvA rAjA yudhiShThiraH . amR^iteneva saMtR^iptaH prahR^iShTaH samapadyata .. 12\-158\-37 (71344) punashcha paripaprachCha bhIShmaM dharmabhR^itAM varam . tataH prItaH sa chovAcha tasmai sarvaM kurUdvahaH .. .. 12\-158\-38 (71345) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi aShTapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 158\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-158\-6 parAyaNaM parAkAShThA . atraiva sarve dharmA antarbhUtA ityarthaH .. 12\-158\-18 darpaM garvaM . stambhaM avinam .. 12\-158\-19 alpeShu anityasukheShu . kathaMchana brahmalokalAbhe.api na pUryate na tR^ipto bhavati .. 12\-158\-25 niShkamya gR^ihAditi sheShaH .. 12\-158\-27 avAchinoti bhogena vyayIkaroti . nacha saMchinoti saMgR^ihNAti tattvaj~nasya karmAsloShasmaraNAt. maitrAyaNaM sarvabhUtebhyo.abhayadAnam .. 12\-158\-31 kAme shuchiH satyakAma_ityarthaH . anAvR^itaH sarvatra kAmachArabhAk. tasya sarveShu lokeShu kAmachAro bhavatIti shruteH .. 12\-158\-32 guhAyAM hR^itpuNDarIke . paitAmahaM brahmalokAkhyam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 159 .. shrIH .. 12\.159\. adhyAyaH 159 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa taponirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-159\-0 (71346) bhIShma uvAcha. 12\-159\-0x (5834) sarvametattapomUlaM kavayaH parichakShate . na hyataptatapA mUDhaH kriyAphalamavApnute .. 12\-159\-1 (71347) prajApatiridaM sarvaM tapasaivAsR^ijatprabhuH . tathaiva vedAnR^ipayastapasA pratipedire .. 12\-159\-2 (71348) tapasaiva sasarjAnnaM phalamUlAni yAni cha . trI.NllokAMstapasA siddhAH pashyanti susamAhitAH .. 12\-159\-3 (71349) auShadhAnyagadAdIni tistro vidyAshcha saMskR^itAH . taShasaiva hi siddhyanti tapomUlaM hi sAdhanam .. 12\-159\-4 (71350) yaddurApaM durArAdhyaM durAdharShaM durutsaham . tatsarvaM tapasA shakyaM tapo hi duratikramam . aishvaryamR^iShayaH prAptAstapasaiva na saMshayaH .. 12\-159\-5 (71351) surApo.asaMmatAdAyI bhrUNahA gurutalpagaH . tapasaiva sutaptena naraH pApAtpramuchyate .. 12\-159\-6 (71352) tapaso bahurUpasya taistairdvAraiH pravartataH . nivR^ittyA vartamAnasya tapo nAnashanAtparam .. 12\-159\-7 (71353) ahiMsA satyavachanaM dAnamindriyanigrahaH . etebhyo hi mahArAja tapo nAnashanAtparam .. 12\-159\-8 (71354) na duShkarataraM dAnAnnAti mAtaramAshramaH . traividyebhyaH paraM nAsti saMnyAsAnnAparaM tapaH .. 12\-159\-9 (71355) indriyANIha rakShanti viprarShipitR^idevatAH . tasmAdarthe cha dharme cha tapo nAnashanAtparam .. 12\-159\-10 (71356) R^iShayaH pitaro devA manuShyA mR^igapakShiNaH . yAni chAnyAni bhUtAni syAvarANi charANi cha .. 12\-159\-11 (71357) tapaH parAyaNAH sarve sidhyanti tapasA cha te . ityevaM tapasA devA mahattvaM pratipedire .. 12\-159\-12 (71358) imAnIShTavibhAgAni phalAni tapasaH sadA . tapasA shakyate prApnuM devatvamapi nishchayaH .. .. 12\-159\-13 (71359) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekonaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 159\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-159\-3 tapaso hyAnupUrvyeNa phalamUlAnilAshinaH . iti da. dha. pAThaH .. 12\-159\-9 mAtaramatikramyAshramo na . sarveShvapyAshrameShu mAtA pAlanIyaiva. tattyAgasya saMnyAsino.apyayogAt .. 12\-159\-13 imAniM nakShatrAdIni . sukR^itAM vA etAni jyotIShi yannakShatrANIshruteH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 160 .. shrIH .. 12\.160\. adhyAyaH 160 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa satyaprashaMsanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-160\-0 (71390) yudhiShThira uvAcha. 12\-160\-0x (5836) satyaM dharmaM prashaMsanti viprarShipitR^idevatAH . satyamichChAmyahaM j~nAtuM tanme brUhi pitAmaha .. 12\-160\-1 (71391) satyaM kiMlakShaNaM rAjankathaM vA tadavApyate . satyaM prApya bhavetkiMcha kathaM chaiva taduchyatAm .. 12\-160\-2 (71392) bhIShma uvAcha. 12\-160\-3x (5837) chAturvarNyasya dharmANAM saMkaro na prashasyate . dharmaH sAdhAraNaH satyaM sarvavarNeShu bhArata .. 12\-160\-3 (71393) satyaM satsu sadA dharmaH satyaM dharmaH sanAtanaH . satyameva namasyeta satyaM hi paramA gatiH .. 12\-160\-4 (71394) satyaM dharmastapoyogaH satyaM brahma sanAtanam . satyaM yaj~naH paraH proktaH sarvaM satye pratiShThitam .. 12\-160\-5 (71395) rUpaM yadiha satyasya yathAvadanupUrvashaH . lakShaNaM cha pravakShyAmi satyasyeha parAkramam .. 12\-160\-6 (71396) prApyate cha yathA satyaM tachcha vettumihArhasi . satyaM trayodashAvadhaM sarvalokeShu bhArata .. 12\-160\-7 (71397) satyaM cha samatA chaiva damashchaiva na saMshayaH . amAtsaryaM kShamA chaiva hrIstitikShA.anasUyatA .. 12\-160\-8 (71398) tyAgo dhyAnamathAryatvaM dhR^itishcha satataM dayA . ahiMsA chaiva rAjendra satyAkArAstrayodasha .. 12\-160\-9 (71399) satyaM nAmAvyayaM nityamavikAri tathaiva cha . sarvadharmAviruddhaM cha yogenaitadavApyate .. 12\-160\-10 (71400) AtmanIShTe tathA.aniShTe ripau cha samatA tathA . ichChAdveShaM kShayaM prApya kAmakrodhakShayaM tathA .. 12\-160\-11 (71401) damI nAnyaspR^ihA nityaM gAmbhIryaM dhairyameva cha . ashAThyaM krodhadamanaM j~nAnenaitadavApyate .. 12\-160\-12 (71402) amAtsaryaM budhAH prAhurdAne dharme cha saMyamaH . avasthitena nityaM cha satyenAmatsarI bhavet .. 12\-160\-13 (71403) akShamAyAH kShamAyAshcha priyANIhApriyANi cha . kShamate sa taH sAdhustataH prApnoti satyatAm .. 12\-160\-14 (71404) kalyANaM rute bADhaM dhImAnna glAyate kvachit . prashAntavA~NbhanA nityaM hrIstu dharmAdavApyate .. 12\-160\-15 (71405) dharmArthahetoH kShamate titikShA dharma uttamaH . lokasaMgrahaNArthaM vai sA tu dhairyeNa labhyate .. 12\-160\-16 (71406) `anasUyA tu gAmbhIryaM dAnenaitadavApyate.' tyaktasnehasya yastyAgo viShayANAM tathaiva cha . rAgadveShaprahINasya tyAgo bhavati nAnyathA .. 12\-160\-17 (71407) `dhyAnaM cha shAThyamityuktaM maunenaitadavApyate.' AryatA nAma bhUtAnAM yaH karoti prayatnataH . shubhaM karma nirAkAro vItarAgastathaiva cha .. 12\-160\-18 (71408) dhR^itirnAma sukhe duHkhe yayA nApnoti vikriyAm .. tAM bhajeta sadA prAj~no ya ichChedbhUtimAtmanaH .. 12\-160\-19 (71409) sarvathA kShamiNA bhAvyaM tathA satyapareNa cha . vItaharShabhayakrodho dhR^itimApnoti paNDitaH .. 12\-160\-20 (71410) adrohaH sarvabhUteShu karmaNA manasA girA . anugrahashcha dAnaM cha satAM dharmaH sanAtanaH .. 12\-160\-21 (71411) ete trayodashAkArAH pR^ithaksatyaikalakShaNAH . bhajante satyameveha bR^iMhayante cha bhArata .. 12\-160\-22 (71412) nAntaH shakyo guNAnAM cha vaktuM satyasya pArthiva . ataH satyaM prashaMsanti viprAH sapitR^idevatAH .. 12\-160\-23 (71413) nAsti satyAtparo dharmo nAnR^itAtpAtakaM param . sthitirhi satyaM dharmasya tasmAtsatyaM na lopayet .. 12\-160\-24 (71414) upaiti satyAddAnaM hi tathA yaj~nAH sadakShiNAH . tretAgnihotraM vedAshcha ye chAnye dharmanishchayAH .. 12\-160\-25 (71415) ashvamedhasahastraM cha satyaM cha tulayA dhR^itam . ashvamedhasahasrAddhi satyameva vishiShyate .. .. 12\-160\-26 (71416) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 160\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-160\-14 akShamAyA viShaye tathA kShamAyA iti dR^iShTAntArtham .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 161 .. shrIH .. 12\.161\. adhyAyaH 161 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati lobhAdinirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-161\-0 (71417) yudhiShThira uvAcha. 12\-161\-0x (5838) yataH prabhavati krodhaH kAmo vA bharatarShabha . shokamohau vidhitsA cha parAsutvaM tathA madaH .. 12\-161\-1 (71418) lobho mAtsaryamIrShyA cha kutsA.asUyA kR^ipA bhayam . etatsarvaM mahAprAj~na yAthAtathyena me vada .. 12\-161\-2 (71419) bhIShma uvAcha. 12\-161\-3x (5839) trayodashaite.atibalAH shatravaH prANinAM smR^itAH . upAsate mahArAja samantAtpuruShAniha .. 12\-161\-3 (71420) ete pramattaM puruShamapramattAstudanti cha . vR^ikA iva vilumpanti dR^iShTveva puruShetarAn .. 12\-161\-4 (71421) ebhyaH pravartate duHkhamebhyaH pApaM pravartate . iti martyo vijAnIyAtsatataM puruSharShabha .. 12\-161\-5 (71422) eteShAmudayaM sthAnaM kShayaM cha pR^ithivIpate . hanta te kathayiShyAmi krodhasyotpattimAditaH . yathAtattvaM kShitipate tanme nigadataH shR^iNu .. 12\-161\-6 (71423) lobhAtkrodhaH prabhavati paradoShairudIryate . kShamayA tiShThate rAjankShamayA vinivartate .. 12\-161\-7 (71424) saMkalpAjjAyate kAmaH sevyamAno vivardhate . yadA prAj~no viramate tadA sadyaH praNashyati .. 12\-161\-8 (71425) [parAmUyA krodhalobhAvantarA pratimuchyate . dayayA sarvabhUtAnAM nirvedAdvinivartate.] avadyadarshanAdeti tattvaj~nAnAchcha nashyati .. 12\-161\-9 (71426) aj~nAnaprabhavo mohaH pApAbhyAsAtpravartate . yadA prAj~neShu ramate tadA sadyaH praNashyati .. 12\-161\-10 (71427) viruddhAnIha shAstrANi ye pashyanti kurUdvaha . vidhitsA jAyate teShAM tattvaj~nAnAnnivartate .. 12\-161\-11 (71428) prIteH shokaH prabhavati viyogAttasya dehinaH . yadA nirarthakaM vetti tadA sadyaH praNashyati .. 12\-161\-12 (71429) parAsutA krodhalobhAdabhyAsAchcha pravartate . dayayA sarvabhUtAnAM nirvedAtsA nivartate .. 12\-161\-13 (71430) satyatyAgAttu mAtsaryamahitAnAM cha sevayA . etattu kShIyate tAta sAdhUnAmupasevanAt .. 12\-161\-14 (71431) kulA~nj~nAnAttathaishvaryAnmado bhavati dehinAm . ebhireva tu vij~nAtairmadaH sadyaH praNashyati .. 12\-161\-15 (71432) IrShyA kAmAtprabhavati saMharShAchchaiva jAyate . itareShAM tu satvAnAM praj~nayA sA praNashyati .. 12\-161\-16 (71433) vibhramAllokabAhyAnAM dveShyairvAkyairasaMmataiH . kutsA saMjAyate rAja.NllokAnprekShyAbhishAmyati .. 12\-161\-17 (71434) pratikartuM na shaktA ye balasthAyApakAriNe . asUyA jAyate tIvrA kAruNyAdvinivartate .. 12\-161\-18 (71435) kR^ipaNAnsatataM dR^iShTvA tataH saMjAyate kR^ipA . dharmaniShThAM yadA vetti tadA shAmyati sA kR^ipA .. 12\-161\-19 (71436) aj~nAnaprabhavo lobho bhUtAnAM dR^ishyate sadA . asthiratvaM cha bhogAnAM dR^iShTvA j~nAtvA nivartate .. 12\-161\-20 (71437) etAnyeva jitAnyAhuH prashAntena trayodasha . ete hi dhArtarAShTrANAM sarve doShAstrayodasha . tvayA satyArthinA nityaM vijitA jeShyatA chate .. .. 12\-161\-21 (71438) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 161\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-161\-4 dR^iShTveva puruShaM balAditi jha . pAThaH .. 12\-161\-7 lobhAt kenachinnimittenopahatAt krodho bhavati . sa cha paradoShairdR^iShTairudIyate uddIpto bhavati. sa kShamayA tiShThate nirudhyate vinivartate cheti. evaM sarvatra draShTavyam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 162 .. shrIH .. 12\.162\. adhyAyaH 162 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nR^ishaMsalakShaNAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-162\-0 (71439) yudhiShThira uvAcha. 12\-162\-0x (5840) AnR^ishaMsyaM vijAnAmi darshanena satAM sadA . nR^ishaMsAnna vijAnAmi teShAM karma cha bhArata .. 12\-162\-1 (71440) kaNTakAnkUpamagniM cha varjayanti yathA narAH . tathA nR^ishaMsakarmANaM varjayanti narA naram .. 12\-162\-2 (71441) nR^ishaMso dahyate vyaktaM pretya cheha cha bhArata . tasmAttvaM brUhi kauravya tasya dharmavinishchayam .. 12\-162\-3 (71442) bhIShma uvAcha. 12\-162\-4x (5841) spR^ihA.asyAntargatA chaiva viditArthA cha karmaNAm AkroShTA krushyate chaiva bandhitA badhyate sa cha .. 12\-162\-4 (71443) dattAnukIrtirviShamaH kShudro naikR^itikaH shaThaH . asaMbhogI cha mAnI cha tathA sa~NgI vikatthanaH .. 12\-162\-5 (71444) sarvAtisha~NkI puruSho balIshaH kR^ipaNo.athavA . vargaprashaMsIM satatamAshramadvepasaMkarI .. 12\-162\-6 (71445) hiMsAvikArI satatamavisheShaguNAguNaH . bahvalIko manasvI cha lubdho.atyarthaM nR^ishaMsakR^it .. 12\-162\-7 (71446) dharmashIlaM guNopetaM pApa ityavagachChati . AtmashIlopamAnena na vishvasiti kasyachit .. 12\-162\-8 (71447) pareShAM yatra dopaH syAttadguhyaM saMprakAshayet . samAneShveva dopeShu vR^ittyarthamupaghAtayet .. 12\-162\-9 (71448) tathopakAriNaM chaiva manyate va~nchitaM param . dattvA.api cha dhanaM kAle saMtapatyupakAriNe .. 12\-162\-10 (71449) bhakShyaM peyamathAlehyaM yachchAnyatsAdhu bhojanam . prekShamANeShu yo.ashnIyAnnR^ishaMsamiti taM vadet .. 12\-162\-11 (71450) brAhmaNebhyaH pradAyAgraM yaH suhR^idbhiH sahAshnute . sa pretya labhate svargamiha chAnantyamashnute .. 12\-162\-12 (71451) eSha te bharatashreShTha nR^ishaMsaH parikIrtitaH . sadA vivarjanIyo hi puruSheNa bubhUShatA .. .. 12\-162\-13 (71452) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi dviShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 162\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-162\-5 dattamanukIrtayatIti dattAnukIrtiH svasya vadAnyatvaprakAshakaH . viShamaH vidveShakartA. kShudro nIchakarmakArI. naikR^itikaH snehaM pradarshya va~nchakaH. shaThaH satyapi sAmarthye dAridryavya~njakaH .. 12\-162\-6 balIshaH kAka_iva va~nchakadR^iShTiH . AshramadveShaH saMkarashchAsyAstIti AshramadveShasaMkarI .. 12\-162\-8 AtmashIlAnumAneneti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 163 .. shrIH .. 12\.163\. adhyAyaH 163 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yaj~nAdyarthaM saMpAdIyadravyavivekathanam .. 1\.. tathA pApavisheShANAM prAyashchittavisheShakathanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-163\-0 (71453) bhIShma uvAcha. 12\-163\-0x (5842) kR^itArthI yakShyamANashcha sarvavedAntagashcha yaH . AchAryapitR^ikAyArthaM svAdhyAyArthamathApi cha .. 12\-163\-1 (71454) ete vai sAdhavo dR^iShTA brAhmaNAH dharmabhikShavaH . niHsvebhyo deyametebhyo dAnaM vidyA cha bhArata .. 12\-163\-2 (71455) anyatra dakShiNAdAnaM deyaM bharatasattama . anyebhyo.api vahirvedi na kR^itAnnaM vidhIyate .. 12\-163\-3 (71456) sarvaratnAni rAjA hi yathArhaM pratipAdayet . brAhmaNAyaiva yaj~nAshcha sahAnnAH sahadakShiNAH .. 12\-163\-4 (71457) anyebhyo vimalAchArA yajante guNataH sadA . yasya traivArpikaM bhaktaM paryAptaM bhR^ityavR^ittaye . adhikaM chApi vidyeta sa somaM pAtumarhati .. 12\-163\-5 (71458) yaj~nashchetpratiruddhaH syAdaMshenaikena yajvanaH . brAhmaNasya visheSheNa dhArmike sati rAjani .. 12\-163\-6 (71459) yo vaishyaH syAdbahupashurhInakraturasomapaH . kuTumbAttasya tadvittaM yaj~nArthaM pArthivo haret .. 12\-163\-7 (71460) AhareddruhyataH kiMchitkAmaM shUdrasya veshmani . na hi veshmani shUdrasya kiMchidasti parigrahaH .. 12\-163\-8 (71461) yo.anAhitAgniH shatagurayajvA tta sahasraguH . tayorapi kuTumbAbhyAmAharedavichArayan .. 12\-163\-9 (71462) adAtR^ibhyo haredvittaM vikhyApya nR^ipatiH sadA . tathaivAcharato dharmo nR^ipateH syAdathAkhilaH .. 12\-163\-10 (71463) tathaiva saptame bhakte bhaktAni paDanashnataH . ashvastanavibhAgena hartavyaM hInakarmaNaH .. 12\-163\-11 (71464) khalAtkShetrAttathAgArAdyato vA.apyupapadyate . AkhyAtavyaM nR^ipasyaitatpR^ichChato.apR^ichChatopi vA . na tasmai dhArayeddaNDaM rAjA dharmeNa dharmavit .. 12\-163\-12 (71465) kShatriyasya tu bAlishyAdbrAhmaNaH klishyate kShudhA . shrutashIle samAj~nAya vR^ittimasya prakalpayet .. 12\-163\-13 (71466) athainaM parirakSheta pitA putramivaurasam. 12\-163\-14 (71467) iShTiM vaishvAnarIM nityaM nirvapedabdaparyaye . avikalpaH purA dharmo dharmavAdaistu kevalaH .. 12\-163\-15 (71468) vishvairdevaishcha sAdhyaishcha brAhmaNaishcha maharShibhiH . Apatsu garaNAdbhItairli~NgaH pratinidhIkR^itaH .. 12\-163\-16 (71469) prabhuH prathamakalpasya yo.anukalpena vartate . sa nApnoti phalaM tasya pretya cheha cha durmatiH .. 12\-163\-17 (71470) na brAhmaNo vedayIta kiMchidrAjani dharmavit . avidyAvedanAdvidyAtsvavIryaM vIryavattaram . tasmAdrAj~naH sadA tejo duHsahaM brahmavAdinAm .. 12\-163\-18 (71471) mantA shAstA vidhAtA cha brAhmaNo deva uchyate . tasminnAkushalaM brUyAnna shuShkAmIrayedgiram .. 12\-163\-19 (71472) kShatriyo bAhuvIryeNa taredApadamAtmanaH . dhanairvaishyashcha shudrashcha mantrairhomaishcha vai dvijaH .. 12\-163\-20 (71473) naiva kanyA na yuvatirnAmantraj~no na bAlishaH . pariveShTA.agnihotrasya bhavennAsaMskR^itastathA .. 12\-163\-21 (71474) narake nipatantyete juhvAnAH savanasya tat . tasmAdvaitAnakushalo hotA syAdvedapAragaH .. 12\-163\-22 (71475) prAjApatyamadattvA cha agnyAdheyasya dakShiNAm . anAhitAgniriti saM prochyate dharmadarshibhiH .. 12\-163\-23 (71476) puNyAnyanyAni kurvIta shraddadhAno jitendriyaH . anAptadakShiNairyaj~nairna yajeta kathaMchana .. 12\-163\-24 (71477) prajAH paMshUshcha svargaM cha hanti yaj~no hyadakShiNaH . indriyANi yashaH kIrtibhAyushchApyavakR^intati .. 12\-163\-25 (71478) udakyAmAsate ye cha dvijAH kechidanagnayaH . kulaM chAshrotriyaM yeShAM sarve te shUdrakarmiNaH .. 12\-163\-26 (71479) udapAnodake grAme brAhmaNo vR^ipalIyatiH . apitvA dvAdasha samAH shUdrakarmaiva gachChati .. 12\-163\-27 (71480) abhAryI shayane vibhrachChUdraM vR^iddhaM cha vai dvijaH . abrAhmaNaM bhanyamAnastR^iNeShvAsIta pR^iShThataH . tathA saMshudhyate rAja~nshR^iNu chAtra vacho mama .. 12\-163\-28 (71481) yadekarAtreNa karoti pApaM kR^iShNaM varNaM brAhmaNaH sevamAnaH . sthAnAsanAbhyAM viharanvatI sa tribhirvarShaiH shamayedAtmapApam .. 12\-163\-29 (71482) na narmayuktamatR^itaM hinasti na strIShu rAjanna vivAhakAle . prANAtyaye sarvadhanApahAre pa~nchAnR^itAnyAhurapAtakAni .. 12\-163\-30 (71483) shraddadhAnaH shubhAM vidyAM hInAdapi samApnuyAt . suvarNamapi chAmedhyAdAdadItAvichArayan .. 12\-163\-31 (71484) strIratnaM duShkulAchchApi viShAdapyamR^itaM pibet . adUShyA hi striyo ratnamApa ityeva dharmataH .. 12\-163\-32 (71485) gobrAhmaNahitArthaM cha varNAnAM saMkareShu cha . vaishyo gR^ihNIta shastrANi paritrANArthamAtmanaH .. 12\-163\-33 (71486) surApo brahmahA chaiva gurutalpagatastathA . achireNa mahArAja patito vai bhavatyuta .. 12\-163\-34 (71487) suvarNaharaNaM stainyaM viprasvaM cheti pAtakam . vihAro madyapAnaM cha agamyAgamanaM tathA .. 12\-163\-35 (71488) patitaiH saMprayogashcha brAhmaNIyonitastathA . anirdeshyAni manyante prANAntAnIti dhAraNA .. 12\-163\-36 (71489) saMvatsareNa patati patitena sahAcharan . yAjanAdhyApanAddAnAnna tu yAnAsanAshanAt .. 12\-163\-37 (71490) etAni hitvAto.anyAni nirdeshyAnIti dhAraNA . nirdeshyakena vidhinA kAlenAvyasanI bhavet .. 12\-163\-38 (71491) anuttIrya na hotavyaM pretakarmaNyupAshrite . triShu tveteShu pUrveShu na kurvIta vichAraNam .. 12\-163\-39 (71492) amAtyAnvA gurUnvApi jahyAddharmeNa dhArmikaH . prAyashchittAnyakurvANA naite kurvanti saMvidam .. 12\-163\-40 (71493) adharmakArI dharmeNa tapasA hanti kilviSham . brAhmaNAyAvaguryeta spR^iShTe gurutaraM bhavet .. 12\-163\-41 (71494) astenaM stena ityuktvA dviguNaM pApamApnuyAt . tribhAgaM brahmahatyAyAH kanyAM prApnoti duShyati . yastu dUShayitA tasyAH sheShaM prApnoti pApmanaH .. 12\-163\-42 (71495) brAhmaNAnavagarhyeha spR^iShTvA gurutaraM bhavet . varShANAM hi shataM pApaH pratiShThAM nAdhigachChati .. 12\-163\-43 (71496) sahasraM chaiva varShANAM nipatya narakaM vaset . tasmAnnaivAvaguryAddhi naiva jAtu nipAtayet .. 12\-163\-44 (71497) shoNitaM yAvataH pAMsUnsaMgR^ihNIyAddvijakShatAt . tAvatIH sa samA rAjannarake pratipadyate .. 12\-163\-45 (71498) bhrUNahA.a.ahavamadhye tu shudhyate shastrapAtataH . AtmAnaM juhuyAdagnau samiddhe tena shudhyate .. 12\-163\-46 (71499) surApo vAruNImuShNAM pItvA pApAdvimuchyate .. 12\-163\-47 (71500) tayA sa kAye nirdagdhe mR^ityuM vA prApya shudhyati . lokAMshcha labhate vipro nAnyathA labhate hi saH .. 12\-163\-48 (71501) gurutalpamadhiShThAya durAtmA pApachetanaH . shilAM jvalantImAsAdya mR^ityunA sobhishudhyati .. 12\-163\-49 (71502) adhavA shishnavR^iShaNAvAdAyA~njalinA svayam . nairR^itIM dishamAsthAya nipatetsatvajihmagaH .. 12\-163\-50 (71503) brAhmaNArthe.api vA prANAnsaMtyajaMstena shudhyati .. 12\-163\-51 (71504) ashvamedhena vA.apIShTvA athavA gosavena vA . marutsomena vA samyagiha pretya cha pUjyate .. 12\-163\-52 (71505) tathaiva dvAdashasamAH kApotaM dharmamAcharet . ekakAlaM charedbhaikShaM svakarmodAhara~njane .. 12\-163\-53 (71506) evaM vA tapasA yukto brahmahA savanI bhavet . evaM garbhamavij~nAtamAtreyIM vA nipAtayet .. 12\-163\-54 (71507) dviguNA brahmahatyA vai AtreyIhiMsane bhavet . surApI niyatAhAro brahmachArI kShapAcharaH .. 12\-163\-55 (71508) UrdhvaM tribhyo.api varShebhyo yajetAgniShTutA param . R^iShabhaikasahasraM vA gA dattvA shauchamApnuyAt .. 12\-163\-56 (71509) vaishyaM dattvA tu varShe dve R^iShabhaikashataM cha gAH . shUdraM hatvA.abdamevaikamR^iShabhaM cha shataM cha gAH .. 12\-163\-57 (71510) shvavarAhakharAnhatvA shaudrameva vrataM charet . mArjArachAShamaNDUkAnkAkaM vyAlaM cha mUShikam .. 12\-163\-58 (71511) uktaH pashuvadhe doSho rAjanprANinipAtanAt . `anasthikeShu gomUtraM pAnamekaM prachakShate.' prAyashchittAnyathAnyAni pravakShyAmyanupUrvashaH .. 12\-163\-59 (71512) talpe vA.anyasya chaurye cha pR^ithak saMvatsaraM charet . trINi shrotriyabhAryAyAM paradAre cha dve smR^ite .. 12\-163\-60 (71513) kAle chaturthe bhu~njAno brahmachArI vratI bhavet . sthAnAsanAbhyAM viharetrirahnA.abhyupayannapaH .. 12\-163\-61 (71514) `aivameva charanrAjaMstasmAtpApAtpramuchyate.' evameva nirAkartA yashchAgnInapavidhyati .. 12\-163\-62 (71515) tyajatyakAraNe yashcha pitaraM mAtaraM gurum . patitaH syAtsa kauravya yathA dharmeShu nishchayaH .. 12\-163\-63 (71516) grAsAchChAdanayAnaM cha shayanaM hyAsanaM tathA . `brahmachArI dvijebhyashcha dattvA pApAtpramuchyate ..' 12\-163\-64 (71517) bhAryAyAM vyabhichAriNyAM niruddhAyAM visheShataH . yatpuMsaH paradAreShu tadenAM chArayedvratam. 12\-163\-65 (71518) shreyAMsaM shayane hitvA pApIyAMsaM samR^ichChati . shvabhistamardayedrAjA saMsthAne bahuvistare .. 12\-163\-66 (71519) pumAMsaM bandhayetpAshaiH shayane tapta Ayase . apyAdadhIta dArUNi tatra dahyeta pApakR^ita .. 12\-163\-67 (71520) eva daNDo mahArAja strINAM bhartR^ivyatikrame . saMvatsAro.abhishastasya duShTasya dviguNo bhavet .. 12\-163\-68 (71521) dve tasya trINi varShANi chatvAri sahasevinaH . kumAraH pa~nchavarShANi charedbhaikShaM munivrataH .. 12\-163\-69 (71522) parivittiH parivettA yA chaiva parividyate . pANigrAhastvadharmeNa sarve te patitAH smR^itAH .. 12\-163\-70 (71523) chareyuH sarva evaite vIrahA yadvrataM charet . chAndrAyaNaM charenmAsaM kR^ichChraM vA pApashuddhaye .. 12\-163\-71 (71524) parivettA prayachChetA tAM snuShAM parivittaye . jyeShThena tvabhyanuj~nAto yavIyApyanantaram . enaso mokShamApnoti tau cha sA chaiva dharmataH .. 12\-163\-72 (71525) amAnuShIShu govarjamanAdiShTaM na duShyati . adhiShThAtAramattAraM pashUnAM puruShaM viduH .. 12\-163\-73 (71526) paridhAyordhvavAlaM tu pAtramAdAya mR^inmayam . charetsaptagR^ihAnbhaikShaM svakarma parikIrtayan .. 12\-163\-74 (71527) tathaiva labdhabhojI syAddvAdashAhAtsa shudhyati . charetsaMvatsaraM chApi tadvrataM yena kR^intati .. 12\-163\-75 (71528) bhavettu mAnuSheShvevaM prAyashchimanuttamam . dAnaM vA dAnashakteShu savermatatprakalpayet .. 12\-163\-76 (71529) anAstikeShu gomAtraM dAnamekaM prachakShate . shvavarAhamanuShyANAM kukkuTasya kharasya cha .. 12\-163\-77 (71530) mAMsaM mUtraM purIShaM cha prAshya saMskAramarhati . brAhmaNastu surApasya gandhamAdAya somapAH .. 12\-163\-78 (71531) apakhyahaM pibeduShNAH saMyatAtmA jitendriyaH . apaH pItvA tu sa punarvAyubhakSho bhaventryaham .. 12\-163\-79 (71532) evametatsamuddiShTaM prAyashchittiShevaNam . brAhmaNasya visheSheNa yadaj~nAnena jAyate .. .. 12\-163\-80 (71533) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi triShaShTyadhikashatatamo.adhaayAyaH .. 163\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-163\-2 niHshvo nirdhanaH .. 12\-163\-3 anyatra uktebhyo.anyatrApi brAhmaNeShu anyebhyo.abrAhmaNebhyaH kR^itAnna pakvAnnaM na vidhIyate . tebhyo.apyakR^itAnnaM deyamiti bhAvaH .. 12\-163\-6 brAhmaNasya yaj~naH ekenAMshena stryAdya~NganAsena pratiruddhaH syAttarhitasya vaishyasya taddhanaM evarthivo yaj~nArthaM harediti dvitIyena saMbandhaH . doSheNaikena yajvana iti dha. pAThaH .. 12\-163\-11 bhaktAni ShaDanashnataH dhyahamupoShitasya .. 12\-163\-13 bAlishyAdityanena kShatriyasyaiva sa doSha ityuktam .. 12\-163\-21 pariveShTA AhutiprakSheptA . kanyAyuvatyoH smArtAgnihome svayaM palyaNi ka putraH kumArthantavAsI vetyAshvalAyanavachanAdadhikR^itayoraprati prasakterniShedha uktaH .. 12\-163\-26 Asate mithunIbhavanti .. 12\-163\-27 udapAnaH kUpastadekodake ekakUpopajIvyetyarthaH .. 12\-163\-28 abhAryAmapariNItAM shayane bibhradbrAhmaNastathA shUdraM vR^iddhaM mahAmiti ganyamAnastashrA.abrAhmaNaM kShatriyaM vaishyaM vA vR^iddhaM manyamAnastR^iNeShu yadyAsItopaviShThaH sa yathA saMshudhyeta tathA tathA shR^iNvishi sArdhArthaH .. 12\-163\-29 viharan karotIti saMbandhaH .. 12\-163\-36 anirdeshyAni buddhipUrvakAni chedatra prAyashchittaM nAstItyarthaH . kiM tarhi maraNAntameva prAyashchittamiti dhAraNAnishchayaH. brAhmaNIyonitaH. abrAhmaNasya brAhmaNIgamanAdityarthaH .. 12\-163\-37 yAjanAditrayeNa sadyaH patati natu yAnAdinA . tena tu varSheNa patatItyarthaH .. 12\-163\-38 etAni pa~nchamahApApAni . anyAni tu nirdeshyAni saprAyashchittAni. avyasanI punaH pAparuchirna syAt .. 12\-163\-39 pUrveShu triShu surApabrahmaghnagurutalpageShu teShu mR^iteShu sapiNDAnAmAshauchAbhAvAtteShAM pretakarmaniShedhAchcheti bhAvaH .. 12\-163\-43 avagarhya vinindya . spR^iShTvA.arthachandrAdinApanodya. gurutaraM sheShAdayadhikaM pAtakaM tasya palam .. 12\-163\-46 Ahavamadhye gobrAhmaNarakShArthaM saMgrAme shastreNa hatashchedbrAhmahA shudhyate .. 12\-163\-54 savanItriShavaNasrAyI . AtreyIM prAptagarbhAM sriyam .. 12\-163\-60 pR^ithak ekaikasyopapAtakasya prAyashchittaM saMvatsaraM charet .. 12\-163\-68 abhishastasya prAyashchittaM sadyo.akurvataH .. 12\-163\-69 tasya patitasya sahasevinaH saMsargiNiH .. 12\-163\-72 parivettA kaniShThaH parivittaye jyeShThAya bhAryAM sruShAtvena prayachChet . etAM svenAbhuktAM tavaiveyaM snuSheti mAnapUrvakaM samarpayet. tadA jyeShThAnuj~nAto yavIyAnantaraM tAM svIkuryAt. pANigrAheNa svadoShe kShamApite trayo.api pApAnmuchyanta iti sArdhashloyArthaH .. 12\-163\-73 amAnuShIShu pashujAtiShu .. 12\-163\-74 UrdhvavAlaM chamarIpuchChaM paridhAya ra~Nge.avrataran brAhmaNa evaitatprAyashchittaM kuryAt .. 12\-163\-75 yena paridhAnena hetubhUtena UrdhvaMvAlaM yaH kR^intati Chinatti sa uktaM vrataM saMvatsaraM charet .. 12\-163\-77 anAstikeShu AstikeShu .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 164 .. shrIH .. 12\.164\. adhyAyaH 164 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa nakulaprashnAtsva~Ngotpattikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-164\-0 (71534) vaishampAyana uvAcha. 12\-164\-0x (5843) kathAntaramathAsAdya sva~NgayuddhavishAradaH . nakulaH sharatalpasthamidamAha pitAmahAm .. 12\-164\-1 (71535) nakula uvAcha. 12\-164\-2x (5844) dhanuH praharaNaM shreShThamitivAdaH pitAmaha . matastu mama dharmaj~naH kha~Nga eva susaMshitaH .. 12\-164\-2 (71536) Chinne cha kArmuke rAjanprakShINeShu shareShu cha . kha~Ngena shakyate yoddhumAtmAnaM parirakShitum .. 12\-164\-3 (71537) sharAsanadharAMshchaiva gadAshaktidharAMstadA . ekaH kha~Ngadharo vIraH samarthaH pratibAdhitum .. 12\-164\-4 (71538) atra me saMshayashchaiva kautUhalamatIva cha . kiMsvitpraharaNaM shreShThaM sarvayuddheShu pArthiva .. 12\-164\-5 (71539) kathaM chotpAditaH kha~NgaH kasmai chArthAya kena vA . pUrvAchAryaM cha kha~Ngasya pravravIhi pitAmaha .. 12\-164\-6 (71540) vaishampAyana uvAcha. 12\-164\-7x (5845) tasya tadvachanaM shrutvA mAdrIputrasya dhImataH . svarakaushalasaMyuktaM sUkShmachitrArthavatsukham .. 12\-164\-7 (71541) tatastasyottaraM vAkyaM svaravarNopapAditam . shikShayA chopapannAya droNashiShyAya pR^ichChate .. 12\-164\-8 (71542) uvAcha sarvadharmaj~no dhanurvedasya pAragaH . sharatalpagato bhIShmo nakulAya mahAtmane .. 12\-164\-9 (71543) bhIShma uvAcha. 12\-164\-10x (5846) tattvaM shR^iNuShva mAdreya yathaitatparipR^ichChasi . prabodhito.asmi bhavatA sAnumAniva parvataH .. 12\-164\-10 (71544) salilaikArNavaM tAta purA sarvamabhUdidam . apraj~nAtamanAkAshamanirdeshyamahItalam .. 12\-164\-11 (71545) tamassaMvR^itamasparshamatigambhIradarshanam . niHshabdaM chAprameyaM cha tatra jaj~ne pitAmahaH .. 12\-164\-12 (71546) so.asR^ijadvAyumagniM cha bhAskaraM chApi vIryavAn . AkAshamamR^ijachchordhvamadhno bhUmiM cha nairR^itim .. 12\-164\-13 (71547) tataH sachandratAraM cha nakShatrANi grahAMstathA . saMvatsarAnahorAtrAnR^itUnatha lavAnkShaNAn. 12\-164\-14 (71548) tataH sharIraM lokasthaM sthApayitvA pitAmahaH . janayAmAsa bhagavAnputrAnuttamatejasaH. 12\-164\-15 (71549) marIchiM bhR^igumatriM cha pulastyaM pulahaM kratum . vasiShThA~Ngirasau chobhau bharadvAjaM tathaiva cha .. 12\-164\-16 (71550) prajApatistathA dakShaH kanyAH ShaShTimajIjanAt . tAshcha brahmarpInsarvAnprajArthaM pratipedire .. 12\-164\-17 (71551) tAbhyo vishvAni bhUtAni devAH pitR^igaNAstathA . gandharvApsarasashchaiva rakShAsi vividhAni cha .. 12\-164\-18 (71552) patatrimR^igamInAshcha gAvashchaiva mahoragAH . nAnAkR^itibalAshchAnye jalakShitivichAriNaH .. 12\-164\-19 (71553) udbhijjAH svedajAshchaiva sANDajAshcha jarAyujAH . aj~ne tAta jagatsarvaM tathA sthAvaraja~Ngamam .. 12\-164\-20 (71554) ataH sargamimaM kR^itvA sarvalokapitAmahaH . ashvataM vedapaThitaM dharmaM cha jujupe punaH .. 12\-164\-21 (71555) smandharme sthitA devAH sahAchAryapurohitAH . \-\-\-tyA vasavo rudrAH sasAdhyA marudashvinaH. 12\-164\-22 (71556) bhR^i\-\-\-trya~NgirasaH siddhAH kashyapashcha tapodhanAH . vaShThagautamAgastyAstathA nAradaparvatau .. 12\-164\-23 (71557) krayo bAlakhilyAshcha prabhAsAH sikatAstathA . ghR^igAchyA somavAyavyA vaishvAnaramarIchipAH .. 12\-164\-24 (71558) karUpAshchaiva haMsAshcha R^iShayo vA.agniyonayaH . \-\-\-paprasthAH pR^ishnayashcha sthitA brahmAnushAsane .. 12\-164\-25 (71559) dAnavendrAstvatikramya tatpitAmahashAsanam . dharmasyApanayaM chakruH krodhalobhasamanvitAH .. 12\-164\-26 (71560) hiraNyakashipushchaiva hiraNyAkSho virochanaH . shambaro viprachittishcha prahlAdo namuchirbaliH .. 12\-164\-27 (71561) ete chAnye cha bahavaH sagaNA daityadAnavAH . dharmasetumatikramya remire.adharmanishchayAH .. 12\-164\-28 (71562) sarve tulyAbhijAtIyA yathA devAstathA vayam . ityevaM hetumAsthAya spardhamAnAH surarShibhiH .. 12\-164\-29 (71563) na priyaM nApyanukroshaM chakrurbhUteShu bhArata . trInupAyAnatikramya daNDena rurudhuH prajAH .. 12\-164\-30 (71564) na jagmuH saMvidaM taishcha darpAdasurasattamAH . atha vai bhagavAnbrahmA sarvalokanamaskR^itaH .. 12\-164\-31 (71565) tadA himavataH pR^iShThe suramye padmatArake . shatayojanavistAre maNimuktAchayAchite .. 12\-164\-32 (71566) tasmingirivare putra puShpitadrumakAnane . tasthau sa vibudhashreShTho brahmA lokArthasiddhaye .. 12\-164\-33 (71567) tato varShasahasrAnte vitAnamakarotprabhuH . vidhinA kalpadR^iShTena yathoktenopapAditam .. 12\-164\-34 (71568) R^iShibhiryaj~napaTubhiryathAvatkarmakartR^ibhiH . marudbhiH parisaMkIrNaM dIpyamAnaishcha pAvakaiH .. 12\-164\-35 (71569) kA~nchanairyaj~nabhANDaishcha bhrAjiShNubhiralaMkR^itam . vR^itaM devagaNaishchaiva prababhau yaj~namaNDalam .. 12\-164\-36 (71570) tathA brahmarShibhishchaiva sadasyairupashobhitam . atra ghoratamaM vR^ittamR^iShINAM me parishrutam .. 12\-164\-37 (71571) chandramA vimalaM vyoma yathA.abhyuditatArakam . vidAryAgniM tathA bhUtamutthitaM shrUyate tadA .. 12\-164\-38 (71572) lonItpalasavarNAbhaM tIkShNadaMShTraM kR^ishodaram . prAMshumuddharShaNaM chApi tathaiva hyamitaujasam .. 12\-164\-39 (71573) asminnutpadyamAne cha prachachAsa vasuMdharA . mahormikalilAvartashrukShubhe sa mahodadhiH .. 12\-164\-40 (71574) petushchotkA mahotpAtAH shAkhAshcha mumuchurdrumAH . aprasannA dishaH sarvAH pavanashchAshivo vavau . muhurmuhushcha bhUtAni prAvyathanta bhayAttathA .. 12\-164\-41 (71575) tataH sa tumulaM dR^iShTvA tadbhUtaM samupasthitam . maharShisuragandharvAnuvAchedaM pitAmahaH .. 12\-164\-42 (71576) mayaivaM chintitaM bhUtamasirnAmaiSha vIryavAn . rakShaNArthAya lokasya vadhAya cha suradviShAm .. 12\-164\-43 (71577) tatastadrupamutsR^ijya babhau nistriMsha eva saH . vimalastIkShNadhArashcha kAlAntaka ivodyataH .. 12\-164\-44 (71578) tatastaM nIlakaNThAya rudrAyarShabhaketave . brahmA dadAvasiM tIkShNamadharmaprativAraNam .. 12\-164\-45 (71579) tataH sa bhagavAnrudro brahmarShigaNapUjitaH . pragR^ihmAsimameyAtmA rUpamanyachchakAra ha .. 12\-164\-46 (71580) chaturbAhuH spR^ishanmUrdhnA bhUmiShTho.api disho dasha . UrdhvadR^iShTirmahAbAhurmukhAjjvAlAH samutsR^ijan .. 12\-164\-47 (71581) vikurvanbahudhA varNAnnIlapANDuralohitAn . bibhratkR^iShNAjinaM vAso hemapravaratArakam .. 12\-164\-48 (71582) netraM chaikaM lalATasthaM bhAskarapratimaM mahat . shushubhAte suvimale dve netre kR^iShNapi~Ngale .. 12\-164\-49 (71583) tato devo mahAdevaH shUlapANirbhagAkShihA . saMpragR^ihya tu nistriMshaM kAlAgnisamavarchasam .. 12\-164\-50 (71584) trikUTaM charma chodyamya savidyutamivAmbudam . chachAra vividhAnmArgAndAnavAntachikIrShayA . vidhunvannasimAkAshe tathA yuddhachikIrShayA .. 12\-164\-51 (71585) tasya nAdaM vinadato mahAhAsaM cha mu~nchataH . babhau pratibhayaM rUpaM tadA rudrasya bhArata .. 12\-164\-52 (71586) tadrUpadhAriNaM rudraM raudrakarmachikIrShayA . nishAmya dAnavAH sarve hR^iShTAH samabhidudruvuH .. 12\-164\-53 (71587) ashmabhishchAmyavarShanta pradIptaishcha tatholmukaiH . ghoraiH praharaNaishchAnyaiH kShuradhArairayasmayaiH .. 12\-164\-54 (71588) tatastu dAnavAnIkaM saMpraNetR^ikamapyuta . kha~NgaM dR^iShTvA balAdhUtaM pramumoha chachAla cha .. 12\-164\-55 (71589) chitraM shIghrapadatvAchcha charantamasipANinam . tamekamasurAH sarve sahasramiti menire .. 12\-164\-56 (71590) ChindanbhindanrujankR^intandArayanprathamannapi . acharadvairisa~NgheShu dAvAgniriva kakShagaH .. 12\-164\-57 (71591) asivegaprabhagnAste ChinnabAhUruvakShasaH . uttamA~NgaprakR^ittAshcha petururvyAM mahAbalAH .. 12\-164\-58 (71592) apare dAnavA bhagnAH kha~NgadhArAvapIDitAH . anyonyamabhinardanto dishaH saMpratipedire .. 12\-164\-59 (71593) bhUmiM kechitpravivishuH parvatAnapare tathA . apare jagmurAkAsamapare.ambhaH samAvishan .. 12\-164\-60 (71594) tasminmahati saMvR^itte samare bhR^ishadAruNe . babhUva bhUH pratibhayA mAMsashoNitakardamA .. 12\-164\-61 (71595) dAnavAnAM sharIraishcha patitaiH shoNitokShitaiH . samAkIrNA mahAbAho shailairiva sakiMshukaiH .. 12\-164\-62 (71596) `rudhireNa pariklinnA prababhau vasudhA tadA . raktArdravasanA shyAmA nArIva madavihvalA ..' 12\-164\-63 (71597) sa rudro dAnavAnhatvA kR^itvA dharmottaraM jagat . raudraM rupamathAkShipya chakre rUpaM shivaM shivaH .. 12\-164\-64 (71598) tato maharShayaH sarve sarve devagaNAstathA . jayenAdbhutakalpena devadevamathAstuvan .. 12\-164\-65 (71599) tataH sa bhagavAnrudro dAnavakShatajokShitam . asiM dharmasya goptAraM dadau satkR^itya viShNave .. 12\-164\-66 (71600) viShNurmarIchaye prAdAnmarIchirbhArgavAya tam . maharShibhyo dadau kha~NgamR^iShayo vAsavAya cha .. 12\-164\-67 (71601) mahendro lokapAlebhyo lokapAlA tu putraka . manave sUryaputrAya daduH kha~NgaM suvistaram .. 12\-164\-68 (71602) UchushchainaM tathA vAkyaM mAnuShANAM tvamIshvaraH . asinA dharmagarbheNa pAlayasva prajA iti .. 12\-164\-69 (71603) dharmasetumatikrAntAH sthUlasUkShmArthakAraNAt . vibhajya daNDaM rakShyAH syurdharmato na yadR^ichChayA .. 12\-164\-70 (71604) durvAchA nigraho daNDo hiraNyabahulastathA . vya~NgatA cha sharIrasya vadho nAlpasya karaNAt .. 12\-164\-71 (71605) aseretAni rUpANi durvArAdIni ni dashet . aserevaM pramANAni paramANyabhyatikramAt .. 12\-164\-72 (71606) abhiShichyAtha putraM svaM prajAnAmadhipaM tataH . manuH prajAnAM rakShArthaM kShupAya pradadAvasim .. 12\-164\-73 (71607) kShupAjjagrAha chekShvAkurikShvAkoshcha purUravAH . Ayushcha tasmAllobhe taM nahuShashcha tato bhuvi .. 12\-164\-74 (71608) yayAtirnahuShAchchApi pUrustasmAchcha labdhavAn . AdhUrtashcha gayastasmAttato bhUmishayo nR^ipaH .. 12\-164\-75 (71609) bharatashchApi dauShyantirlebhe bhUmishayAdasim . tasmAllobhe cha dharmaj~no rAjannailabilastathA .. 12\-164\-76 (71610) tatastvailabilAllebhe dhundhumAro nareshvaraH . dhundhumArAchcha kAmbhojo muchukundastato.abhajat .. 12\-164\-77 (71611) muchukundAnmaruttashcha maruttAdapi raivataH . raivatAdyuvanAshvashcha yuvanAshvAttato raghuH .. 12\-164\-78 (71612) ikShvAkuvaMshajastasmAddhariNAshvaH pratApavAn . hariNAshvAdasiM lebhe shunakaH shunakAdapi .. 12\-164\-79 (71613) ushInaro vai dharmAtmA tasmAdbhojAH sayAdavAH . yadubhyashcha shibirlebhe shibeshchApi pratardanaH .. 12\-164\-80 (71614) pratardanAdaShTakashcha rushadashvo.aShTakAdapi . rushadashvAdbharadvAjo droNastasmAtkR^ipastataH . tatastvaM bhrAtR^ibhiH sArdhaM paramAsimavAptavAn .. 12\-164\-81 (71615) kR^ittikAstasya nakShatramaseragnishcha daivatam . rohiNyo gotramasyAtha rudrAshcha gurusattamAH .. 12\-164\-82 (71616) aseraShTau hi nAmAni rahasyAni nibodha me . pANDaveya sadA yAni kIrtaya.Nllabhate jayam .. 12\-164\-83 (71617) asirvishasanaH kha~NgastIkShNacharmA durAsadaH . shrIgarbho vijayashchaiva dharmapAlastathaiva cha .. 12\-164\-84 (71618) agryaH praharaNAnAM cha kha~Ngo bhuvi parishrutaH . maheshvarapraNItashcha purANe nishchayaM gataH . `etAni chaiva nAmAni purANe nishchitAni vai ..' 12\-164\-85 (71619) pR^ithustUtpAdayAmAsa dhanurAdyamariMdamaH . teneyaM pR^ithivI dugdhA sasyAni subahUnyapi . dharmeNa cha yathApUrvaM vainyena parirakShitA .. 12\-164\-86 (71620) tadetadArShaM mAdreya pramANaM kartumarhasi . aseshcha pUjA kartavyA sadA yuddhavishAradaiH .. 12\-164\-87 (71621) ityeSha prathamaH kalpo mayA te kathitaH punaH . evamevAsisargo.ayaM yathAvadbharatarShabha .. 12\-164\-88 (71622) sarvathA tamiha shrutvA sva~NgasyAgamamuttamam . labhate puruShaH kIrti pretya chAnantyamashnute .. .. 12\-164\-89 (71623) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi chatuHShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 164\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-164\-1 kathAntaraM ApaddharmANaM sA~NgAnAM samAptatvAt kathAyA avasAnaM asAdya prApya .. 12\-164\-10 dhAtumAniva parvata iti jha . pAThaH. tatra dhAtumAn gairikavAn rudhirokShitatvAdityarthaH .. 12\-164\-19 plava~Nga shcha mahoragA iti jha . pAThaH .. 12\-164\-21 dharmaM prayuyuje tata iti jha . pAThaH .. 12\-164\-25 vAnaprasthA iti jha . pAThaH .. 12\-164\-32 padmAnIva tArakA yatra lagnAstasmin padmatArake . atyantamuchChrita ityarthaH .. 12\-164\-35 samidbhiH parikIrNamiti jha . pAThaH .. 12\-164\-38 vikIryAgnimiti jha . pAThaH .. 12\-164\-51 trikUTaM trINi kR^iTAni kapaTAni pArshvayoragne cha tIkShNadhArarUpANi paravidArakANi yasmiMn .. 12\-164\-72 durvAgAdIni nirdishediti Ta . Da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 165 .. shrIH .. 12\.165\. adhyAyaH 165 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## svasvAbhimatArthakathanAya choditairvidurArjunabhImasenaiH krameNa dharmArthakAmeShu abhiShTuteShu yudhiShThireNa mokShaprashaMsanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-165\-0 (71624) vaishampAyana uvAcha. 12\-165\-0x (5847) ityuktavati bhIShme tu tUShNIMbhUte yudhiShThiraH . paprachChAvasathaM gatvA bhrAtR^invidurapa~nchamAn .. 12\-165\-1 (71625) dharme chArthe cha kAme cha lokavR^ittiH samAhitA . teShAM garIyAnkatamo madhyamaH ko laghushcha kaH .. 12\-165\-2 (71626) kasmiMshchAtmA niyantavyastrivargavijayAya vai . saMpR^iShTA naiShThikaM vAkyaM yathAbadvaktumarhatha .. 12\-165\-3 (71627) tato.arthagatitattvaj~naH prathamaM pratibhAnavAn . jagAda viduro vAkyaM dharmashAstramanusmaran .. 12\-165\-4 (71628) vidura uvAcha. 12\-165\-5x (5848) bahushrutaM tapastyAgaH shraddhA yaj~nakriyA kShamA . bhAvashuddhirdayA satyaM saMyamashchAtmasaMpadaH .. 12\-165\-5 (71629) etadevAbhipadyasva mA te bhUchchalitaM manaH . etanmUlau hi dharmArthAvetadekapadaM hitam .. 12\-165\-6 (71630) dharmeNaivarShayastIrNA dharme lokAH pratiShThitAH . dharmeNa devA divi cha dharme chArthaH samAhitaH .. 12\-165\-7 (71631) dharmo rAjanguNaH shreShTho madhyamo hyartha uchyate . kAmo yavIyAniti cha pravadanti manIShiNaH .. 12\-165\-8 (71632) tasmAddharmapradhAnena bhavitavyaM yatAtmanA . tathA cha sarvabhUteShu vartitavyaM yatAtmanA .. 12\-165\-9 (71633) vaishampAyana uvAcha. 12\-165\-10x (5849) samAptavachane tasminbhImakarmA dhana~njayaH . tato.arthagatitattvaj~no jagau vAkyaM prachoditaH .. 12\-165\-10 (71634) karmabhUmiriyaM rAjanniha vArtA prashasyate . kR^iShirvANijyagorakShaM shilpAni vividhAni cha .. 12\-165\-11 (71635) artha ityeva sarveShAM karmaNAmavyatikramaH . nivR^itte.arthe na vartete dharmakAmAviti shrutiH .. 12\-165\-12 (71636) viShahetArthavAndharmamArAdhayitumuttamam . kAmaM cha charituM shakto duShprApamakR^itAtmabhiH .. 12\-165\-13 (71637) arthasyAvayavAvetau dharmakAmAviti shrutiH . arthasiddhyA vinirvR^ittAvR^ibhAvetau bhaviShyataH .. 12\-165\-14 (71638) tadgatArthaM hi puruShaM vishiShTatarayonayaH . brahmANamiva bhUtAni satataM paryupAsate .. 12\-165\-15 (71639) jaTAjinadharA dAntAH pa~NkadigdhA jitendriyAH . muNDA nistantavashchApi vasantyarthArthinaH pR^ithak .. 12\-165\-16 (71640) kAShAyavasanAshchAnye shmashrulA hi susaMyatAH . vidvAMsashchaiva shAntAshcha muktAH sarvaparigrahaiH .. 12\-165\-17 (71641) `arthArthinaH santi nityaM paritaShyanti karmabhiH.' arthArthinaH santi kechidapare svargakA~NkShiNaH . kulapratyAgamAshchaike svaMsvaM dharmamanuShThitAH .. 12\-165\-18 (71642) AstikA nAstikAshchaiva niyatAH saMyame pare . apraj~nAnaM tamobhUtaM praj~nAnaM tu prakAshitA .. 12\-165\-19 (71643) bhR^ityAnbhogairdviSho daNDairyo yojayati so.arthavAn . etanmatimatAMshreShTha mataM mama yathAtatham . anayostu vibodha tvaM vachanaM shakrakaNvayoH .. 12\-165\-20 (71644) vaishampAyana uvAcha. 12\-165\-21x (5850) tathA dharmArthakushalau mAdrIputrAvanantaram . nakulaH sahadevashcha vAkyamUchaturuttamam .. 12\-165\-21 (71645) AsInashcha shayAnashcha vicharannapi vA sthitaH . arthayogaM dR^iDhaM kuryAdyogairuchchAvachairapi .. 12\-165\-22 (71646) asmiMstu vai vinirvR^itte durlabhe paramapriye . iha kAmAnavApnoti pratyakShaM nAtra saMshayaH .. 12\-165\-23 (71647) yo.artho dharmeNa saMyukto dharmo yashchArthasaMyutaH . madhvivAmR^itasaMsR^iShTaM tasmAdetau matAviha .. 12\-165\-24 (71648) anarthasya na kAmosti tathA.artho.adharmiNaH kutaH . tasmAdudvijale loko dharmArthAbhyAM bahiShkR^itAt .. 12\-165\-25 (71649) tasmAddharmapradhAnena sAdhyo.arthaH saMyatAtmanA . vishvasteShu hi bhUteShu kalpate sarvameva hi .. 12\-165\-26 (71650) dharmaM samAcharetpUrvaM tato.arthaM dharmasaMyutam . tataH kAmaM charetpashchAtsiddhArthasya hi tatphalam .. 12\-165\-27 (71651) vaishampAyana uvAcha. 12\-165\-28x (5851) virematustu tadvAkyamuktvA tAvashvinoH sutau . bhImasenastato vAkyamidaM vaktuM prachakrame .. 12\-165\-28 (71652) nAkAmaH kAmayatyarthaM nAkAmo dharmamichChati . nAkAmaH kAmayAno.asti tasmAtkAmo vishiShyate .. 12\-165\-29 (71653) kAmena yuktA R^iShayastapasyeva samAhitAH . palAshAH shAkamUlAshA vAyubhakShAH susaMyatAH .. 12\-165\-30 (71654) vedopavedeShvapare yuktAH svAdhyAyapAragAH . shrAddhe yaj~nakriyAyAM cha tathA dAnapratigrahe .. 12\-165\-31 (71655) vaNijaH karShakA gopAH kAravaH shilpinastathA . deshadharmakR^itashchaiva yuktAH kAmena karmasu .. 12\-165\-32 (71656) samudraM vA vishantyanye narAH kAmena saMyutAH . kAmo hi vividhAkAraH sarvaM kAmena saMtatam .. 12\-165\-33 (71657) nAsti nAsInna bhavitA bhUtaM kAmamR^ite param . etatsAraM mahArAja dharmArthAvatra saMshritau .. 12\-165\-34 (71658) navanItaM yathA dadhnastathA kAmo.arthadharmataH . shreyastailaM na piNyAko ghR^itaM shreya udashvitaH .. 12\-165\-35 (71659) shreyaH puShpaphalaM kAShThAtkAmo dharmArthayorvaraH . puShpato madhviva paraM kAmAtsaMjAyate sukham . kAmo dharmArthayoryoniH kAmashchAtha tadAtmakaH .. 12\-165\-36 (71660) [nAkAmato brAhmaNAH svannamarthA nnAkAmato dadati brAhmaNebhyaH . nAkAmato vividhA lokacheShTA tasmAtkAmaH prAk trivargasya dR^iShTaH ..] 12\-165\-37 (71661) suchAruveShAbhiralaMkR^itAbhi rmadotkaTAbhiH priyavAdinIbhiH . ramasva yoShidbhirupetya kAmaM kAmo hi rAjanparamAbhirAmaH .. 12\-165\-38 (71662) buddhirmamaiShA parikhAsthitasya mAbhUdvichArastava dharmaputra . svAtsaMhitaM sadbhiraphalgusAra masastavAkyaM paramAnR^ishaMsam .. 12\-165\-39 (71663) varmArthakAmAH samameva sevyA yo hyekabhaktaH sa naro jaghanyaH . dvayostu saktaM pravadanti madhyamaM sa uttamo yo.abhiratastrivarge .. 12\-165\-40 (71664) prAj~naH suhR^ichchandanasAralipto vichitramAlyAbharaNairupetaH . tato vachaH saMgrahavistareNa proktvA.atha vIrAnvirarAma bhImaH .. 12\-165\-41 (71665) tato muhUrtAdatha dharmarAjo vAkyAni teShAmanuchintya samyak . uvAcha vAchA.avitathaM smayanvai bahushruto dharmabhR^itAM variShThaH .. 12\-165\-42 (71666) niHsaMshayaM nishchitasarvashAstrAH sarve bhavanto viditapramANAH . vij~nAtukAmasya mameha vAkya muktaM yadvo naiShThikaM tachChrutaM me . ihAnuvaMshaM gadato mamApi vAkyaM nibodhadhvamananyabhAvAH .. 12\-165\-43 (71667) yo vai na pApe nirato na puNye nArthe na dharme manujo na kAme . vimuktadoShaH samaphalgusAro vimuchyate duHkhasukhAtsa siddhaH .. 12\-165\-44 (71668) bhUtAni jAtImaraNAnvitAni jarAvikAraishcha samanvitAni . bhUyashcha taistairupasevitAni mokShaM prashaMsanti na taM cha vidmaH .. 12\-165\-45 (71669) snehena baddhasya na santi tAni chaivaM svayaMbhUrbhagavAnuvAcha . bodhAya nirvANaparA bhavanti tasmAnna kuryAtpriyamapriyaM cha .. 12\-165\-46 (71670) etachcha mukhyaM na tu kAmakAro yathA niyukto.asmi tathA karomi . bhUtAni sarvANi vidhirniyu~Nkte vidhirbalIyAniti vitta sarve .. 12\-165\-47 (71671) na karmaNA.apnotyanavApyamarthaM yadbhAvi tadvai bhavatIti vidmaH . trivargahIno.api hi vindate.arthaM tasmAdado lokahitAya guhyam .. 12\-165\-48 (71672) vaishampAyana uvAcha. 12\-165\-49x (5852) tadagryabuddhervachanaM manonugaM samastamAj~nAya tathAhi hetumat . tadA praNedushcha jaharShire cha te kurupravIrAya cha chakrire.a~njalim .. 12\-165\-49 (71673) suchAruvarNAkSharashabdabhUShitAM manonugAM nirgatavAkyakaNTakAm . nishamya tAM pArthivabhAShitAM giraM pArthasya sarve praNatA babhUvuH .. 12\-165\-50 (71674) tathaiva rAjA prashashaMs vIryavAn punashcha paprachCha saridvarAsutam . dharmArthakAmeShu vinishchayaj~naM tataH paraM dharmamahInachetasam .. .. 12\-165\-51 (71675) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi pa~nchaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 165\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-165\-3 trivargavijayAya kAmakrodhalobhAnAM jayAya .. 12\-165\-12 avyatikramaH maryAdA .. 12\-165\-16 nistantavaH naiShThikabrahmachAriNaH .. 12\-165\-17 shmashrulA hIniSheviNa iti jha . pAThaH .. 12\-165\-20 vachanaM shukakaNvayoriti Da.da.pAThaH .. 12\-165\-25 anarthasya arthahIsya . adharmiNaH dharmahInasya .. 12\-165\-27 atra dharmArthayoH samatve.api dharmasya pUrvatvAdviduramatamevaitadIShadbhedena darshitam .. 12\-165\-35 udashvitaH takrAt .. 12\-165\-37 akAmataH kAmaM vinA . kevalArthAtsvannaM mR^iShThAnnaM nAsti .. 12\-165\-39 parisvAsthitasya paritaH khAtA parikhA . sarvato mUlashodha ityarthaH. tatra sthitasya anR^ishaMsamaniShTuram .. 12\-165\-40 tayostu dAkShyaM pravadantIti jha . pAThaH .. 12\-165\-43 naiShThikaM siddhAntarUpam . etena pUrve sarve pUrvapakShA evetyuktam .. 12\-165\-48 arthaM mokSham . lokahitAyaM mokShAya. trivargahIno.api guhyamarthaM rahasyaM j~nAnaM vindate labhate pUrvokto.adhikArI .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 166 .. shrIH .. 12\.166\. adhyAyaH 166 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati saMdheyAsaMdheyapuruShalakShaNakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-166\-0 (71676) yudhiShThira uvAcha. 12\-166\-0x (5853) pitAmaha mahAprAj~na kurUNAM prItivardhana . prashnaM kaMchitpravakShyAmi tanme vyAkhyAtumarhasi .. 12\-166\-1 (71677) kIdR^ishA mAnavAH sevyAH kai prIti paramA bhavet . AyatyAM cha tadAtve cha ke kShamAstAnvadasva me .. 12\-166\-2 (71678) na hi tatra dhanaM sphItaM na cha saMbandhibAndhavAH . tiShThanti yatra suhR^idastiShThantIti matirmama .. 12\-166\-3 (71679) durlabho hi suhR^ichChrotA durlabhashcha hitaH suhR^it . etaddharmabhR^itAM shreShTha sarvaM vyAkhyAtumarhasi .. 12\-166\-4 (71680) bhIShma uvAcha. 12\-166\-5x (5854) sandheyAnpuruShAnrAjannasandheyAMshcha tattvataH . vadato me nibodha tvaM nikhilena yudhiShThira .. 12\-166\-5 (71681) lubdhaH krUrastyaktadharmA nikR^itiH shaTha eva cha . kShudraH pApasamAchAraH sarvasha~NkI tathA.alasaH .. 12\-166\-6 (71682) dIrghasUtro.anR^ijuH kruShTo gurudArapradharpakaH . vyasane yaH parityAgI durAtmA nirapatrapaH .. 12\-166\-7 (71683) sarvataH pApadarshI cha nAstiko vedanindakaH . saMprakIrNendiyo loke yaH kAlaniratashcharet .. 12\-166\-8 (71684) asabhyo lokavidviShTaH samaye chAnavasthitaH . pishuno.athAkR^itapraj~no matsarI pApanishchayaH .. 12\-166\-9 (71685) duHshIlo.athAkR^itAtmA cha nR^ishaMsaH kitavastathA . mitrairapakR^itirnityamaTate.arthaM dhanepsayA .. 12\-166\-10 (71686) dadatashcha yathAshakti yo na tuShyati mandadhIH . adhairyamapi yo yu~Nkte sadA mitraM narAdhamaH .. 12\-166\-11 (71687) asthAnakrodhano yashcha akasmAchcha virajyate . suhR^idashchaiva kalyANAnAshu tyajati kilbipI .. 12\-166\-12 (71688) alpe.apyapakR^ite mUDhe na saMsmarani yatkR^itam . kAryasevI cha mitreShu mitradveShI narAdhipa. 12\-166\-13 (71689) shatrurmitramukho yashcha jihnaprekShI vilochanaH . na tuShyati cha kalyANe yamtyajettAdR^ishaM naram .. 12\-166\-14 (71690) pAnapo dveShaNaH krodhI nirghR^iNaH parupastathA . paropatApI mitradhruk tathA prANivadhe rataH .. 12\-166\-15 (71691) kR^itaghnashchAdhamo loke na sandheyaH kathaMchana . mitradveShI hyasaMdheyaH sandheyAnapi me shR^iNu .. 12\-166\-16 (71692) kulInA vAkyasaMpannA j~nAnavij~nAnakovidAH . rUpavanto guNopetAstathA.alubdhA jitashramAH .. 12\-166\-17 (71693) sanmitrAshcha kR^itaj~nAshcha sarvaj~nA lobhavarjitAH . mAdhuryaguNasaMpannAH satyasandhA jitendriyAH .. 12\-166\-18 (71694) vyAyAmashIlAH satataM bhR^ityaputrAH kulodvahAH . doShaiH pramuktAH prathitAste grAhyAH pArthivairnarAH .. 12\-166\-19 (71695) yathAshakti samAchArAH saMpratuShyanti hi prabho . nAsthAne krodhavantashcha na chAkasmAdvirAgiNaH .. 12\-166\-20 (71696) viraktAshcha na duShyanti manasA.apyarthakovidAH . AtmAnaM pIDayitvA.api suhR^itkAryaparAyaNAH . virajyanti na mitrebhyo vAso raktamivAvikam .. 12\-166\-21 (71697) doShAMshcha lobhamohAdInartheShu yuvatIpu cha . na darshayanti suhR^ido vishvastA bandhuvatsalAH .. 12\-166\-22 (71698) loShTakA~nchanatulyArthAH suhR^itsu dR^iDhabuddhayaH . ye charantyanabhImAnA nisR^iShTArthavibhUShaNAH . saMgR^ihNantaH parijanaM svAmyarthaparamAH sadA .. 12\-166\-23 (71699) IdR^ishaiH puruShashreShThairyaH sandhiM kurute nR^ipaH . tasya vistIryate rAjyaM jyotsnA grahapateriva .. 12\-166\-24 (71700) satvavanto jitakrodhA balavanto raNe sadA . janmashIlaguNopetAH sandheyAH puruShottamAH. 12\-166\-25 (71701) ye cha dopasamAyuktA narAH proktA mayA.ana . teShAmapyadhamA rAjankR^itaghnA mitraghAtakAH . tyaktavyAstu durAchArAH sarveShAmiti nishchayaH. .. 12\-166\-26 (71702) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ShaTShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 166\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-166\-3 mitrasyArthAdibhyo.antara~NgatvamAha nahIti .. 12\-166\-5 sandheyAna nitrIkartuM yogyAn .. 12\-166\-7 kruShTo lokaninditaH .. 12\-166\-10 nityamichChate.arthaM parasya ya iti jha . pAThaH .. 12\-166\-12 kAryArthameva sevate na tu dharmArdhamiti kAryayetI .. 12\-166\-14 vimochanaH viparItadR^iShTiH .. 12\-166\-16 ChidrAnvepI hyasandheyaM iti jha . pAThaH .. 12\-166\-21 vAso raktamivAdhikaM mepakamvalaH .. 12\-166\-26 kR^itaM upakAraM ghnanti vAchA.apalApena vAte kR^itaghnAH ta eva upakarturnAshakarAmibahuhaH . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 167 .. shrIH .. 12\.167\. adhyAyaH 167 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kR^itaghnamitradrohilakShaNakathanAya dR^iShTAntatayA gautamakathAkathanArambhaH .. 1\.. brAhmaNAdhamenakenachidgautamakulajena dhanArjanAya dasyugrAmapraveshaH .. 2\.. tatra kenachiddasyuvareNa bhartR^ivirahitanArIsamarpaNAdinA satkR^itena gautamena dasyuvR^ittyopajIvanam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-167\-0 (71703) yudhiShThira uvAcha. 12\-167\-0x (5855) vistareNArthasaMbandhaM shrotumichChAmi tattvataH . mitradrohI kR^itaghnashcha yaH proktastaM cha me vada .. 12\-167\-1 (71704) bhIShma uvAcha. 12\-167\-2x (5856) hanta te vartayiShye.ahamitihAsaM purAtanam . udIchyAM dishi yadvR^ittaM mlechCheShu manujAdhipa .. 12\-167\-2 (71705) brAhmaNo madhyadeshIyaH kR^iShNA~Ngo brahmavarjitaH . grAmaM dasyugaNAkIrNaM prAvishaddhanatR^iShNayA .. 12\-167\-3 (71706) tatra dasyurdhanayutaH sarvavarNavisheShavit . brahmaNyaH satyasandhashcha dAne cha nirato.abhavat .. 12\-167\-4 (71707) tasya kShayamupAgamya tato bhikShAmayAchata . pratishrayaM cha vAsArthaM bhikShAM chaivAtha vArShikIm .. 12\-167\-5 (71708) prAdAttasmai sa viprAya vastraM cha sadashaM navam . nArIM chApi vayopetAM bhartrA virahitAM tathA .. 12\-167\-6 (71709) etatsaMprApya hR^iShTAtmA gautamo.atha dvijastathA . tasmingR^ihavare rAjaMstayA reme sa gautamaH .. 12\-167\-7 (71710) kuTusbArthaM cha dasyoshcha sAhAyyaM chApyathAkarot . so.avasadvarShamekaM vai samR^iddhe shabarAlaye .. 12\-167\-8 (71711) bANavedhe paraM yatnamakarochchaiva gautamaH . chakrA~NgAnsa cha nityaM vai sarvato vanagocharAn . jaghAna gautamo rAjanyathA dasyugaNAstathA .. 12\-167\-9 (71712) hiMsApaTurghR^iNAhInaH sadA prANivadhe rataH . gautamaH sannikarSheNa dasyubhiH samatAmiyAt .. 12\-167\-10 (71713) tathA tu vasatastasya dasyugrAme sukhaM tadA . agamanbahavo mAsA nighnataH pakShiNo bahUn .. 12\-167\-11 (71714) tataH kadAchidaparo dvijastaM deshamAgataH . jaTAchIrAjinadharaH svAdhyAyanirataH shuchiH .. 12\-167\-12 (71715) vinIto vedashAstreShu vedAntAnAM cha pAragaH . adR^ishyata tatastatra sakhA tasyaiva tu dvijaH . taM dasyugrAmamagamadyatrAsau gautamo.abhavat .. 12\-167\-13 (71716) sa tu vipragR^ihAnvepI shUdrAnnaparivarjakaH . grAme dasyusamAkIrNe vyacharatsarvato dvijaH .. 12\-167\-14 (71717) tataH sa gautamagR^ihaM pravivesha dvijottamaH . gautamashchApi saMprAptastAvanyonyena saMgatau .. 12\-167\-15 (71718) chakrA~NgabhAraskandhaM taM dhanuShpANiM dhR^itAyudham . rudhireNAvasiktA~NgaM gR^ihadvAramupAgatam .. 12\-167\-16 (71719) taM dR^iShTvA puruShAdAbhamapadhvastaM kShamAgatam . abhij~nAya dvijo vrIDannidaM vAkyamathAbravIt .. 12\-167\-17 (71720) kimidaM kurupe mohAdviprastvaM hi kulodbhavaH . madhyadeshaparij~nAto dasyubhAvaM gataH katham .. 12\-167\-18 (71721) pUrvAnsmara dvija j~nAtInprakhyAtAnvedapAragAn . yeShAM vaMshe.abhijAtastvamIdR^ishaH kulapAMsanaH .. 12\-167\-19 (71722) avabudhyAtmanA.a.atmAnaM satvaM shIlaM shrutaM damam . anukroshaM cha saMsmR^itya tyaja vAsamimaM dvija .. 12\-167\-20 (71723) sa evamuktaH suhR^idA tena tatra hitaipiNA . pratyuvAcha tato rAjanvinishvasya tadA.a.artabat .. 12\-167\-21 (71724) nirdhano.asmi dvijashreShTha nApi vedavidapyaham . vittArthamiha saMprAptaM viddhi mAM dvijasattama .. 12\-167\-22 (71725) tvaddarshanAttu viprendra kR^itArtho.asmyadya vai dvija . adhvAnaM saha yAsyAvaH shvo vasasvAdya sharvarIm .. 12\-167\-23 (71726) sa tatra nyavasadvipro ghR^iNI kiMchidasaMspR^ishan . kShudhitashChandyamAno.api bhojanaM nAbhyanandata .. .. 12\-167\-24 (71727) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvani ApaddharmaparvaNi saptaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 167\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-167\-3 brahma vedastaduktaM karma cha tadvivarjitaH grAmaM vR^iddhiyutaM vIkShya prAvishadbhaikShyakA~NkShyeti jha . pAThaH .. 12\-167\-5 kShayaM gR^iham .. 12\-167\-6 vayopetAM yuvatIm . sandhirArShaH .. 12\-167\-9 chakrA~NgAn haMsAn .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 168 .. shrIH .. 12\.168\. adhyAyaH 168 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kadAchana dhanArjanAya prasthitavatA gautamena samudraMprati gachChatA vaNiksArthena saha gamanam .. 1\.. vanagajopadrutavaNiksArthaparibhraShTena gautamena kiMchikyagrodhamUle vishrAntyai prasvApaH .. 2\.. tatra sAyamAgatena rAjadharmanAmnA vakarAjena tasya satkAraH .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-168\-0 (71728) bhIShma uvAcha. 12\-168\-0x (5857) tasyAM nishAyAM vyuShTAyAM gate tasmindvijottame . niShkramya gautamo.agachChaddhanArthI vichachAra ha .. 12\-168\-1 (71729) sAmudrikAnsavaNijastato.apashyatsthitAnpathi . sa tena saha sArthena prayayau sAgaraM prati .. 12\-168\-2 (71730) sa tu sArtho mahArAja kasmiMshchidgirigahvare . mattena dviradenAtha nihataH prAyasho.abhavat .. 12\-168\-3 (71731) sa kathaMchidbhayAttasmAdvimukto prAyasho.abhavat . kAMdigbhUto jIvitArthI pradudrAvottarAM disham .. 12\-168\-4 (71732) tatastu sa paribhraShTaH sArthAddeshAttathA.arthataH . ekAkI vyabhramattatra vane kApuruSho yathA .. 12\-168\-5 (71733) sa panthAnamathAsAdya samudrAbhisaraM tadA . AsasAda vanaM ramyaM mahatpuShpitapAdapam .. 12\-168\-6 (71734) sarvartukairAmravaNaiH puShpitairupashobhitam . nandanoddeshasadR^ishaM yakShakinnarasevitam .. 12\-168\-7 (71735) sAlatAlaghavAshvatthaplakShAguruvanaistathA . chandanasya cha mukhyasya pAdapairupashobhitam . giriprastheShu ramyeShu sukheShu sukhagandhiShu .. 12\-168\-8 (71736) samantato dvijashreShThA valgu kUjanti tatra vai . manuShyavadanAshchAnye bhAruNDA iti vishrutAH .. 12\-168\-9 (71737) sa tAnyatimanoj~nAni vihagAnAM rutAni vai . shR^iNvansuramaNIyAni vipro.agachChata gautamaH .. 12\-168\-10 (71738) tato.apashyatsuramyeShu suvarNasikatAchite . deshabhAge same chitre svargoddeshasamaprabhe . shriyA juShTaM dadarshAtha nyagrodhaM cha sumaNDalam .. 12\-168\-11 (71739) shAkhAbhiranurUpAbhiH saMvR^itaM Chatrasannibham . tasya mUlaM cha saMsiktaM varachandanavAriNA .. 12\-168\-12 (71740) divyapuShpAnvitaM shrImatpitAmahasadopamam . taM dR^iShTvA gautamaH prIto manaHkAntamanuttamam .. 12\-168\-13 (71741) medhyaM suragR^ihaprakhyaM puShpitaiH pAdapairvR^itam . tamAsAdya mudA yuktastasyAdhastAdupAvishat .. 12\-168\-14 (71742) tatrAsInasya kaunteya gautamasya narAdhipa . puShpANi samupaspR^ishya pravavAvanilaH shubhaH . hlAdayaMstasya gAtrANi gautamasya tadA nR^ipa .. 12\-168\-15 (71743) sa tu vipraH parishrAntiH spR^iShTaH puNyena vAyunA . sukhamAsAdya suShvApa bhAskarashchAstamabhyayAt .. 12\-168\-16 (71744) tato.astaM bhAskare yAte sandhyAkAla upasthite . AjagAma svabhavanaM brahmalokAtkhagottamaH .. 12\-168\-17 (71745) nADIja~Ngha iti khyAto dayito brahmaNaH sakhA . bakarAjo mahAprAj~naH kAshyapasyAtmasaMbhavaH .. 12\-168\-18 (71746) rAjadharmeti vikhyAto babhUvApratibho bhuvi . devakanyAsutaH shrImAnvidvAndevasamaprabhaH .. 12\-168\-19 (71747) mR^iShTahATakasaMChanno bhUShaNairarkasannibhaiH . bhUShitaH sarvagAtreShu devagarbhaH shriyA jvalan .. 12\-168\-20 (71748) tamAgataM khagaM dR^iShTvA gautamo vismito.abhavat . kShutpipAsAparItAtmA hiMsArthaM chainamaikShata .. 12\-168\-21 (71749) rAjadharmovAcha. 12\-168\-22x (5858) svAgataM bhavato vipra diShTyA prApto.asi me gR^ihAn . astaM cha savitA yAtaH saMdhyeyaM samupasthitA .. 12\-168\-22 (71750) mama tvaM nilayaM prAptaH priyAtithiraninditaH . pUjito yAsyasi prAtarvidhidR^iShTena karmaNA .. .. 12\-168\-23 (71751) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi aShTaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 168\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-168\-2 sAmudrikAn samudropAnte gatAn .. 12\-168\-4 kAM dishaM prayAmItyAkulaH kAMdigbhUtaH .. 12\-168\-11 ramyeShu pradesheShu madhye ekatra .. 12\-168\-13 sabhopamamiti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 169 .. shrIH .. 12\.169\. adhyAyaH 169 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kakasatkR^itena gautamena tachchodanayA tatsuhR^ido virUpAkShanAmno rAkShasasya nagaraM prati gamanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-169\-0 (71752) bhIShma uvAcha. 12\-169\-0x (5859) giraM tAM madhurAM shrutvA gautamo vismitastadA . kautUhalAnvito rAjanrAjadharmANamaikShata .. 12\-169\-1 (71753) rAjadharmovAcha. 12\-169\-2x (5860) bhoH kAshyapasya putro.ahaM mAtA dAkShAyaNI mama . satI tvaM cha guNopetaH svAgataM te dvijottama .. 12\-169\-2 (71754) bhIShma uvAcha. 12\-169\-3x (5861) tasmai dattvA sa satkAraM vidhidR^iShTena karmaNA . shAlapuShpamayIM divyAM bR^isIM samupakalpayat .. 12\-169\-3 (71755) bhagIratharathAkrAntadeshAnga~NgAniShevitAn . ye charanti mahAmInAstAMshcha tasyAnvakalpayat .. 12\-169\-4 (71756) vahniM chApi susaMdIptaM mInAMshchApi supIvarAn . sa gautamAyAtithaye nyavedayata kAshyapiH .. 12\-169\-5 (71757) bhuktavantaM cha taM vipraM prItAtmAnaM mahAmanAH . shramApanayanArthaM sa pakShAbhyAmabhyavIjayat .. 12\-169\-6 (71758) tano vishrAntamAsInaM gotravR^ittamapR^ichChata . so.abravIdgautamo.asmIti brAhmaNosmItyudAharat .. 12\-169\-7 (71759) tasmai parNamayaM divyaM divyapuShpAdhivAsitam . gandhADhyaM shayanaM prAdAtsa shishye tatra vai sukham .. 12\-169\-8 (71760) apopaviShTaM shayane gautamaM vAkyavittamaH . paprachCha kAshyapirvAgmI kimAgamanamityuta .. 12\-169\-9 (71761) tato.abravIdgautamastaM daridro.ahaM mahAmate . samudragamanAkA~NkShI dravyArthamiti bhArata .. 12\-169\-10 (71762) taM kAshyapo.abravItprItyA notkaNThAM kartumarhasi . kR^itakAryo dvijashreShTha sadravyo yAsyase gR^ihAn .. 12\-169\-11 (71763) chaturvidhA hyarthagatirbR^ihaspatimataM yathA . mitraM vidyA hiraNyaM cha buddhishcheti budhepsitA .. 12\-169\-12 (71764) prAdurbhUto.asmi te mitraM suhR^ittvaM cha mahattaram . so.ahaM tathA yatiShyAmi bhaviShyasi yathArthavAn .. 12\-169\-13 (71765) tataH prabhAtasamaye sukhaM pR^iShTvA.abravIdidam . gachCha saumya pathA.anena kR^itakR^ityo bhaviShyasi .. 12\-169\-14 (71766) itastriyojanaM gatvA rAkShasAdhipatirmahAn . virUpAkSha iti khyAtaH sakhA mama mahAbalaH .. 12\-169\-15 (71767) taM gachCha dvijamukhya tvaM sa madvAkyaprachoditaH . kAmAnabhIpsitAMstubhyaM dAtA nAstyatra saMshayaH .. 12\-169\-16 (71768) ityuktaH prayayau rAjangautamo vigataklamaH . phalAnyamR^itakalpAni bhakShayAno yatheShTataH .. 12\-169\-17 (71769) chandanAgurumukhyAni patratvachavanAni cha . tasminpathi mahArAja sevamAno drutaM yayau .. 12\-169\-18 (71770) tato manuvrajaM nAma nagaraM shailatoraNam . shailaprAkAravapraM cha shailayantrArgalaM tathA .. 12\-169\-19 (71771) viditashchAbhavattasya rAkShasendrasya dhImataH . prahitaH suhR^idA rAjanprIyamANaH priyAtithiH .. 12\-169\-20 (71772) tataH sa rAkShasendraH svAnpreShyAnAha yudhiShThira . gautamo nagaradvArAchChIghramAnIyatAmiti .. 12\-169\-21 (71773) tasmAtpuravarAttUrNaM puruShAH shvetaveShTanAH . gautametyabhibhAShantaH puradvAramupAgaman .. 12\-169\-22 (71774) te tamUchurmahArAja rAjapreShyAstadA dvijam . tvarasva tUrNamAgachCha rAjA tvAM draShTumichChati .. 12\-169\-23 (71775) rAkShasAdhipatirvIro virUpAkSha iti shrutaH . sa tvAM tvarati vai draShTuM tatkShipraM saMvidhIyatAm .. 12\-169\-24 (71776) tataH sa prAdravadvipro vismayAdvigataklamaH . gautamaH paramarddhi tAM pashyanparamavismitaH .. 12\-169\-25 (71777) taireva sahito rAj~no veshma tUrNamupAdravat . darshanaM rAkShasendrasya kA~NkShamANo dvijastadA .. .. 12\-169\-26 (71778) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekonasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 169\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-169\-2 atithistvaM guNopeta iti jha . pAThaH .. 12\-169\-12 chaturvidhAhyarthasiddhirbR^ihaspatimataM yathA . pAraMparthaM tathA daivaM kAmyaM maitramiti prabho. iti jha. pAThaH .. 12\-169\-19 maruvrajaM nAmeti tha . pAThaH. marudrajaM nAmeti da. pAThaH. meruvrajaM nAmeti jha. pAThaH .. 12\-169\-24 rAkShasAdhipatiH shrImAvrAjadharmeNa preShitaH . yadarthamiha mAM draShTuM iti Ta. Da. tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 170 .. shrIH .. 12\.170\. adhyAyaH 170 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## gautamena svasyAnarhatvaM jAnatApi virUpAkSheNa vakarAjagauravAtpradattaM dhanabhAramudUhya sAyaM punarbakAlayaM pratyAgamanam .. 1\.. tatra paredyuH svabhavanaM jigamipuNA gotamena pArthayArthaM rAtrau vakavadhanirdhAraNam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-170\-0 (71804) bhIShma uvAcha. 12\-170\-0x (5863) tataH sa vidito rAj~naH pravishya gR^ihamuttamam . pUjito rAkShasendreNa nipasAdAsanottame .. 12\-170\-1 (71805) pR^iShTashcha gotracharaNaM svAdhyAyaM brahmachArikam . pR^iShTo rAj~nA sa nAj~nAsIdgotramAtramathAbravIt .. 12\-170\-2 (71806) brahmavarchamahInasya svAdhyAyAdviratasya cha . gotramAtravido rAjA nivAmaM samapR^ichChata .. 12\-170\-3 (71807) rAkShama uvAcha. 12\-170\-4x (5864) kva te nivAsaH kalyANa kiMgotrA brAhmaNI cha te . tattvaM brUhi na bhIH kAryA vishramasva yathAsukham .. 12\-170\-4 (71808) gautama uvAcha. 12\-170\-5x (5865) madhyadeshaprasUto.ahaM vAso me shavarAlaye . shUdrI punarbhUrbhAryA me satyametadbravImi te .. 12\-170\-5 (71809) bhIShma uvAcha. 12\-170\-6x (5866) tato rAjA vimamR^ishe kathaM kAryamidaM bhavet . kathaM vA sukR^itaM me syAditi vuddhyA.anvachintayan .. 12\-170\-6 (71810) ayaM vai janmanA vipraH suhR^ittamya mahAtmanaH . saMprepitashcha tenAyaM kAshyapena mahAtmanA .. 12\-170\-7 (71811) tasya priyaM kariShyAmi sa hi mAmAshritaH sadA . bhrAtA me bAndhavashchAsau sakhA chaiva priyo mama .. 12\-170\-8 (71812) kArtikyAmadya bhoktAraH sahasraM me dvijottamAH . tatrAyamapi bhoktA tu deyamasmai cha me dhanam .. 12\-170\-9 (71813) sa chAdya divasaH puNyo hyatithishchAyamAgataH . saMkalpitaM chaiva dhanaM kiM vichAryamataH param .. 12\-170\-10 (71814) tataH sahasraM viprANAM viduShAM samalaMkR^itam . snAtAnAmanuliptAnAmahatakShaumavAsasAm .. 12\-170\-11 (71815) tAnAgatAndvijashreShThAnvirUpAkSho vishAMpate . yathArhaM pratijagrAha vidhidR^iShTena karmaNA .. 12\-170\-12 (71816) bR^isyasteShAM tu saMnyastA rAkShasendrasya shAsanAt . bhUmau varakushAH stIrNAH preShyairbharatasattama .. 12\-170\-13 (71817) tAsu te pUjitA rAj~nA nipaNNA dvijasattamAH . niladarbhodakenAtha architA vidhivaddvijAH .. 12\-170\-14 (71818) vishvedevAH sapitaraH sAgnayashchopakalpitAH . viliptAH puShpavantashcha suprachArAH supUjitAH . vyarAjanta mahArAja nakShatrapatayo yathA .. 12\-170\-15 (71819) tato jAmbUnadIH pAtrIrvajrA~NkA vimalAH shubhAH . varAnnapUrNA viprebhyaH prAdAnmadhughR^itaplutAH .. 12\-170\-16 (71820) tasya nityaM madApADhyAM mAdhyAM cha bahavo dvijAH . IpsitaM bhojanavaraM labhante satkR^itaM tathA .. 12\-170\-17 (71821) visheShatastu kArtikyAM dvijebhyaH saMprayachChati . sharadvyapAye ratnAni paurNamAsyAmiti shrutiH .. 12\-170\-18 (71822) suvarNaM rajataM chaiva maNInatha cha mauktikAn . vajrAnmahAdhanAMshchaiva vaidUryAjinarA~NkavAn .. 12\-170\-19 (71823) ratnavanti cha pAtrANi dakShiNArthaM sa bhArata . dattvA prAha dvijashreShThAnvirUpAkSho mahAyashAH .. 12\-170\-20 (71824) gR^ihNIta ratnAnyetAni yathotsAhaM yatheShTataH . yeShuyeShu cha bhANDeShu bhuktavanto dvijottamAH . tAnyevAdAya gachChadhvaM svaveshmAnIti bhArata .. 12\-170\-21 (71825) ityuktavachane tasminrAkShasendre mahAtmani . yatheShTaM tAni ratnAni jagR^ihurbrAhmaNavarShabhAH .. 12\-170\-22 (71826) tato mahArhaistaistena ratnairabhyarchitAH shubhaiH . brAhmaNA mR^iShTavasanAH suprItAH samudo.abhavan .. 12\-170\-23 (71827) tatastAnrAkShasendrastu dvijAnAha punarvachaH . nAnA deshAgatAnrAjA brAhmaNAnanumanya vai .. 12\-170\-24 (71828) adyaikaM divasaM viprA na vo.astIha bhayaM kvachit . rAkShasebhyaH pramodadhvamiShTato yAta mAchiram .. 12\-170\-25 (71829) tataH pradudruvuH sarve viprasa~NghAH samantataH . gautamo.api suvarNasya bhAramAdAya satvaraH .. 12\-170\-26 (71830) kR^ichChrAtsamudvahanbhAraM nyagrodhaM samupAgamat . nyaShIdachcha parishrAntaH klAntashcha kShudhitashcha saH .. 12\-170\-27 (71831) tatastamabhyagAdrAjanrAjadharmA khagottamaH . svAgatenAbhyanandachcha gautamaM mitravatsalaH .. 12\-170\-28 (71832) tasya pakShAgravikShepaiH klamaM vyapanayadbakaH . pUjAM chApyakaroddhImAnbhojanaM cha yathAvidhi .. 12\-170\-29 (71833) tatastau saMvidaM kR^itvA khagendradvijasattamau .. 12\-170\-30 (71834) gautamashchintayAmAsa rAtrau tasya samIpataH . hATakasyAbhirUpasya bhAro.ayaM sumahAnmayA .. 12\-170\-31 (71835) gR^ihIto lobhamohAbhyAM dUraM cha gamanaM mama . na chAsti pathi bhoktavyaM prANasaMdhAraNaM mama . kiM kR^itvA sukR^itaM hi syAditi chintAparo.abhavat .. 12\-170\-32 (71836) tataH sa pathi bhoktavyaM prekShamANo na kiMchana . kR^itaghnaH puruShavyAghra manasedamachintayat .. 12\-170\-33 (71837) ayaM bakapatiH pArshve mAMsarAshichito mahAn . imaM hatvA gR^ihItvA.asya mAMsaM yAsya iti prabho .. .. 12\-170\-34 (71838) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi saptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 170\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-170\-2 brahmadhAraNamiti dha . pAThaH .. 12\-170\-15 viliptAshchandanena .. 12\-170\-25 iShTataH iShTa desham .. 12\-170\-30 tatastau saMvidamityardhaM jha . pAThe nAsti. tatra gautamashchintayAmAsetyasya sthAne sa bhuktavAnsuvishrAnto gautamo.achintayattadA ityardhaM vartate .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 171 .. shrIH .. 12\.171\. adhyAyaH 171 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## gautamenana rAtrau suptaM bakaM hatvA.agnau pakvatanmAMsamupagR^ihya svagrAmaMprati prasthAnam .. 1\.. paredyurbakasyAnAgamanena tasya vipadAsha~NkinA virUpAkSheNa tadvR^ittAntajij~nAsayA svaputrasya niyojanam .. 2\.. pitR^iniyogAtsaparivAreNa virUpAkShasutena gautamahananam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-171\-0 (71839) bhIShma uvAcha. 12\-171\-0x (5867) atha tatra mahArchiShmAnanalo vAtasArathiH . tasyAvidUre rakShArthaM khagendreNa kR^ito.abhavat .. 12\-171\-1 (71840) sa chApi pArshve suShvApa vishvasto bakarAT tadA . kR^itaghnastu sa duShTAtmA taM jighAMsurajAgarIt .. 12\-171\-2 (71841) tato.alAtena dIptena sa suptaM nijaghAna tam . nihatya cha mudA yuktaH so.anubandhaM na dR^iShTavAn .. 12\-171\-3 (71842) sa taM vipakSharomANaM kR^itvA.agnAvapachattadA . taM gR^ihItvA suvarNaM cha yayau drutataraM dvijaH .. 12\-171\-4 (71843) `tato dAkShAyaNIputraM nAgataM taM tu bhArata . virUpAkShashchintayanvai hR^idayena vidUyatA ..' 12\-171\-5 (71844) tato.anyasmingate chAhni virUpAkSho.abravItsutam . na prekShe rAjadharmANamadya putra khagottamam. 12\-171\-6 (71845) sa pUrvasandhyAM brahmANaM vandituM yAti sarvadA . mAM chAdR^iShTvA kadAchitsa na gachChati gR^ihaM khagaH .. 12\-171\-7 (71846) dvirAtramubhayoH sandhyornAbhyagachChanmamAlayam . tasmAnna shuddhyate bhAvo mama sa j~nAyatAM suhR^it .. 12\-171\-8 (71847) svAdhyAyena viyukto hi brahmavarchasavarjitaH . sa gatastatra me sha~NkA hanyAttaM sa dvijAdhamaH .. 12\-171\-9 (71848) durAchAraH sa durbuddhiri~NgitairlakShito mayA . niShkR^ipo dAruNAkAro duShTo dasyurivAdhamaH . gautamaH sa gatastatra tenodvignaM mano mama .. 12\-171\-10 (71849) putra shIghramito gatvA rAjadharmaniveshanam . j~nAyatAM sa vishuddhAtmA yadi jIvati vA chiram .. 12\-171\-11 (71850) sa evamuktastvarito rakShobhiH sahito yayau . * nyagrodhe rAjadharmANamapashyannihataM tataH .. 12\-171\-12 (71851) ruditvA bahushastasmai vilapya cha sa rAkShasaH . gato roShasamAviShTo gautamagrahaNAya vai .. 12\-171\-13 (71852) gR^ihIto gautamaH pApo rakShobhiH krodhamUrchChitaiH . rAjadharmasharIrasya ka~NkAlashchApyatho dhR^itaH .. 12\-171\-14 (71853) manuvrajaM tu nagaraM yAtudhAnAstato gatAH . krodharaktekShaNA ghorA gautamasya vadhe dhR^itAH .. 12\-171\-15 (71854) pArthivasvAgrato nyastaH ka~NkAlo rAjadharmaNaH . taM dR^iShTvA vimanA rAjA sAmAtyaH sagaNo.abhavat .. 12\-171\-16 (71855) ArtarAvo mahAnAsIdgR^ihe tasya mahAtmanaH . samutthitaH srIsa~Nghasya nihate kAshyapAtmaje .. 12\-171\-17 (71856) rAjA chaivAbravItputraM pApo.ayaM vadhyatAmiti .. 12\-171\-18 (71857) rAkShamA UchuH. 12\-171\-19x (5868) asya mAMsaM vayaM sarve khAdiShyAmaH samAgatAH . pApakR^itpApakarmA cha pApAtmA pApamAsthitaH . hantavya eva pApAtmA kR^itaghno nAtra saMshayaH .. 12\-171\-19 (71858) virUpAkSha uvAcha. 12\-171\-20x (5869) kR^itaghnaM pApakarmANAM na bhakShayitumutsahe . dAsebhyo dIyatAmepa mitradhrukpurupAdhamaH .. 12\-171\-20 (71859) bhIShma uvAcha. 12\-171\-21x (5870) dAsAH sarve samAhUtA yAtudhAnAstathA pare . nechChanti sma kR^itaghnaM taM khAdituM puruShottama .. 12\-171\-21 (71860) shirobhishchAgatA bhUmiM mahArAja tato balAt . mAnArthaM jAtu nirbandhaM kilviShaM dAtumarhasi .. 12\-171\-22 (71861) yAtudhAnA nR^ipeNoktAH pApakarmA vishasyatAm . dahyatAM tyajyatAM vA.ayaM darshanAdapanIyatAm .. 12\-171\-23 (71862) tataste rupitA dAsAH shUlapaTTasapANayaH . khaNDasho vikR^itaM hatvA kravyAdbhyo hyadadustadA .. 12\-171\-24 (71863) kravyAdAstvapi rAjendra nechChanti pishitAshanAH . mR^itAnapi hi kravyAdAH kR^itaghnAnnopabhu~njate .. 12\-171\-25 (71864) brahmasvaharaNe chore brahmaghne gurutalpage . niShkR^itirvihitA sadbhiH kR^itaghne nAsti niShkR^itiH .. 12\-171\-26 (71865) mitradruhaM kR^itaghnaM cha nR^ishaMsaM cha narAdhamam . kravyAdAH kimayashchaiva nopabhu~njanti vai sadA .. .. 12\-171\-27 (71866) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi ekasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 171\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-171\-3 anubandha pApadoSham .. 12\-171\-8 tadvrata iti pAThe hiMsradharma .. * ita Arabhya AdvisaptatyadhikashatatamAdhyAyasamApti vidyamAnAnAM shlokAnAM sthAne adholikhitashlokA jha . pAThe vartante. techa ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-171a\-1a nyagrodhaM tatra chApashyatka~NkAlaM rAjadharmaNaH. 12\-171a\-1b sa rudannagamatputro rAkShasendrasya dhImataH. 12\-171a\-1c tvaramANaH paraM shaktyA gautamagrahaNAya vai .. 12\-171a\-2a tato vidUre jagR^ihugautamaM rAkShasAstadA.. 12\-171a\-3a rAjadhamarsharIraM cha pakShAsthicharaNojjhitam. 12\-171a\-3b tamAdAyAtha rakShAMsi drutaM meruvrajaM yayuH.. 12\-171a\-4a rAj~nashcha darshayAmAsuH sharIraM rAjadharmaNaH. 12\-171a\-4b kR^itaghnaM puruShaM taM cha gautamaM pApakAriNam.. 12\-171a\-5a ruroda rAjA taM dR^iShTvA sAmAtyaH sapurohitaH. 12\-171a\-5b ArtanAdashcha sumahAnabhUttasya niveshane. 12\-171\-5c sastrIkumAraM cha puraM babhUvAsvasthamAnasam.. 12\-171a\-6a athAvravInnR^ipaH putraM pApo.ayaM vadhyatAmiti. 12\-171a\-6b asya mAMsairime sarve viharantu yatheShTataH.. 12\-171a\-7a pApAchAraH pApakarmA pApAtmA pApasAdhanaH. 12\-171a\-7b hantavyo.ayaM mama matirbhavadbhiriti rAkShasAH.. 12\-171a\-8a ityuktA rAkShasendreNa rAkShasA ghoravikramAH. 12\-171a\-8b nechChanta taM bhakShayituM pApakarmANamityuta.. 12\-171a\-9a dasyUnAM dIyatAmeSha sAdhvadya puruShAdhamaH. 12\-171a\-9b ityUchuste gahArAja rAkShasendraM nishAcharAH.. 12\-171a\-10a shirobhiH praNatAH sarve vyAharanrAkShasAdhipam. 12\-171a\-10b na dAtumarhasi tvaM no bhakShaNAyAsya kilviSham.. 12\-171a\-11a evamastviti tAnAha rAkShasendro nishAcharAn. 12\-171a\-11b dasyUnAM dIyatAmeSha kR^itaghno.adyaiva rAkShasAH.. 12\-171a\-12a ityuktA rAkShasAstena shUlapaTTasapANayaH. 12\-171a\-12b kR^itvA taM khaNDashaH pApaM dasyubhyaH pradadustadA.. 12\-171a\-13a dasyavashchApi naichChanta tamattuM pApakAriNam. 12\-171a\-13b kravyAdA api rAjendra kR^itaghnaM nopabhu~njate.. 12\-171a\-14a brahmaghne cha surApe cha chaure bhagnavrate tathA. 12\-171a\-14b niShkR^itirvihitA rAjankR^itaghne nAsti niShkR^itiH.. 12\-171a\-15a mitradohI kR^itaghnashcha nR^ishaMsashcha narAdhamaH. 12\-171a\-15b kravyAdaiH kR^imibhishchaiva na bhujyante hi tAdR^ishAH.. 12\-171\-16x bhIShma uvAcha. 12\-171a\-16a tatashchitAM bakapateH kArayAmAsa rAkShasaH. 12\-171a\-16b ratnairgandhaishcha bahubhirvastraishcha samalaMkR^itAm.. 12\-171a\-17a tataH prajvAlya nR^ipatirbakarAjaM pratApavAn. 12\-171a\-17b pretakAryANi vidhivadrAkShasendrashchakAra ha.. 12\-171a\-18a tasminkAle cha surabhirdevI dAkShAyaNI shubhA. 12\-171a\-18b upariShTAttatastasya sA babhUva payasvinI.. 12\-171a\-19a tasya vakrAchchyutaH phenaH kShIramishrastadA.anagha. 12\-171a\-19b so.apatadvai tatastasyAM chitAyAM rAjadharmaNaH.. 12\-171a\-20a tataH saMjIvitastena bakarAjastadA.anagha. 12\-171a\-20b utpatya cha samIyAya virUpAkShaM bakAdhipaH.. 12\-171a\-21a tato.abhyayAddevarAjo virUpAkShapuraM tadA. 12\-171a\-21b prAha chedaM virUpAkShaM diShTyA saMjIvitastvayA.. 12\-171a\-22a shrAvayAmAsa chendrastaM virUpAkShaM purAtanam. 12\-171a\-22b yathA shApaH purA datto brahmaNA rAjadharmaNaH.. 12\-171a\-23a yadA bakavatI rAjanbrahmANaM nopasarpati. 12\-171a\-23b tato roShAdidaM prAha svagendrAya pitAmahaH.. 12\-171a\-24a yasmAnmUDho mama sabhAM nAgato.asau bakAdhamaH. 12\-171a\-24b tasmAdvadhaM sa duShTAtmA na chirAtsamavApsyati.. 12\-171a\-25a tadayaM tasya vachanAnnihato gautamena vai. 12\-171a\-25b tenaivAmR^itasiktashcha punaH saMjIvito bakaH.. 12\-171a\-26a rAjadharmA bakaH prAha praNipatya puraMdaram. 12\-171a\-26b yadi te.anugrahakR^itA mayi buddhiH sureshvara. 12\-171a\-26c sakhA.ayaM me sudayitaM gautamaM jIvayetyuta.. 12\-171a\-27a tasya vAkyaM samAdAya vAsavaH puruSharShabha. 12\-171a\-27b siktvA.amR^itena taM vipraM gautamaM jIvayattadA.. 12\-171a\-28a sabhANDopaskAraM rAjaMstamAsAdya bakAdhipaH. 12\-171a\-28b saMpariShvajya suhR^idaM prItyA paramayA yutaH.. 12\-171a\-29a atha taM pApakarmANaM rAjadharmA bakAdhipaH. 12\-171a\-29b visarjayitvA sadhanaM pravivesha svamAlayam.. 12\-171a\-30a yathochitaM cha sa bako yayau brahmasadastathA. 12\-171a\-30b brahmA chainaM mahAtmAnamAtithyenAbhyapUjayat.. 12\-171a\-31a gautamashchApi saMprApya punastaM shabarAlayam. 12\-171a\-31b shUdrAyAM janayAmAsa putrAnduShkR^itakAriNaH.. 12\-171a\-32a shApashcha sumahAMstasya dattaH suragaNaistadA. 12\-171a\-32b kukShau punarbhvAH pApo.ayaM janayitvA chirAtsutAn. 12\-171a\-32c nirayaM prApsyati mahatkR^itaghno.ayamiti prabho.. 12\-171a\-33a etatprAha purA sarvaM nArado mama bhArata. 12\-171a\-33b saMsmR^itya chApi sumahadAkhyAnaM bharatarShabha. 12\-171a\-33c mayA.api bhavate sarvaM yathAvadanuvarNitam.. 12\-171a\-34a kutaH kR^itaghnasya yashaH kutaH sthAnaM kutaH sukham. 12\-171a\-34b ashraddheyaH kR^itaghno hi kR^itaghne nAsti niShkR^itiH.. 12\-171a\-35a mitradroho na kartavyaH puruSheNa visheShataH. 12\-171a\-35b mitradhru~NgarakaM ghoramanantaM pratipadyate.. 12\-171a\-36a kR^itaj~nena sadA bhAvyaM mitrakAmena chaiva ha. 12\-171a\-36b mitrAchcha labhate sarvaM mitrAtpUjAM labheta cha.. 12\-171a\-37a mitrAdbhogAMshcha bhu~njIta mitreNApatsu muchyate. 12\-171a\-37b satkArairuttamairmitraM pUjayeta vichakShaNaH.. 12\-171a\-38a parityAjyo budhaiH pApaH kR^itaghno nirapatrapaH. 12\-171a\-38b mitradrohI kulA~NgAraH pApakarmA narAdhamaH.. 12\-171a\-39a eSha dharmabhUtAM shreShTha proktaH pApo mayA tava. 12\-171a\-39b mitradrohI kR^itaghno vai kiM bhUyaH shrotumichChasi.. 12\-171a\-40x vaishampAyana uvAcha. 12\-171a\-40a etachChrutvA tadA vAkyaM bhIShmeNoktaM mahAtmanA. 12\-171a\-40b yudhiShThiraH prItamanA babhUva janamejaya. . ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-171a\-1 ka~NkAlamasthi .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 172 .. shrIH .. 12\.172\. adhyAyaH 172 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## virUpAkShabhaTairbakasharIrasya chitAropaNam .. 1\.. vAyvAnItadhenumukhasrutaphenapAtena chitAsthabakojjIvanam .. 2\.. tato bakaprArthanayA indreNa punarujjIvitasya gautamasya svagrAmagamanam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-172\-0 (71867) bhIShma uvAcha. 12\-172\-0x (5871) vidvAnsaMskArayAmAsa pArthivo rAjadharmaNaH . gandhairbahubhiravyagro dAhayAmAsa pUjitam .. 12\-172\-1 (71868) tasya devasya vachanAdindrasya bakarADiha . tenaivAmR^itasiktAshcha punaH saMjIvito bakaH .. 12\-172\-2 (71869) rAjadharmA.api taM prAha sahasrAkShamariMdamam . gautamo brAhmaNaH kvA.asau muchyatAM matpriyaH sakhA .. 12\-172\-3 (71870) bhIShma uvAcha. 12\-172\-4x (5872) tasya vAkyaM samAj~nAya kaushikaH surasattamaH . gautamaM hyabhyanuj~nApya prIto.atha gamanotsukaH .. 12\-172\-4 (71871) pratItaH sa gataH saumyo rAjadharmA svamAlayam . nR^ishaMso gautamo mukto mitradhrukpuruShAdhamaH .. 12\-172\-5 (71872) sabhANDopaskaro yAtaH sa tadA shabarAlayam . tatrAsau shabarI dehe prasUto nirayopame .. 12\-172\-6 (71873) eSha shApo mahAMstatra muktaH suragaNaistadA .. 12\-172\-7 (71874) dagdhe rAkShasarAjena khagarAje pratApinA . chitAyAH pArshvato dogdhrI surabhirjIvayachcha tam .. 12\-172\-8 (71875) tasyA vakrAchchyutaH pheno dugdhamAtrastadA.anagha . samIraNAhR^ito yAtashchitAM tAM rAjadharmaNaH .. 12\-172\-9 (71876) devarAjastataH prApto virUpAkShapuraM tadA . virUpAkSho.api taM shakramayAchata punaH punaH . kAshyapashya suto deva bhrAtA me jIvatAmiti .. 12\-172\-10 (71877) virUpAkShamuvAchedamIshvaraH pAkashAsanaH . brahmaNA vyAhR^ito roShAdrAjadharmA kadAchana .. 12\-172\-11 (71878) yasmAttvaM nAgato draShTuM mama nityamimAM sabhAm . tasmAdbako bhavAnbhAvI dharmashIlaH parAtmavit .. 12\-172\-12 (71879) AgamiShyati te vAsaM kadAchitpApakarmakR^it . shabarAvAsago vipraH kR^itaghno vR^iShalIpatiH .. 12\-172\-13 (71880) yadA nihantA mokShaste tadA bhAvItyuvAcha tam . tasmAdeSha gato lokaM brahmaNaH parameShThinaH .. 12\-172\-14 (71881) bhIShma uvAcha. 12\-172\-15x (5873) sa chApi nirayaM prApto duShkR^itiH kulapAMsanaH .. 12\-172\-15 (71882) etachChrutvA sabhAmadhye tadvAkyaM nAraderitam . mayA.api tava rAjendra yathAvadanuvarNitam .. 12\-172\-16 (71883) brahmaghne cha surApe cha chore bhraShTavrate tathA . niShkR^itirvihitA rAjankR^itaghne nAsti niShkR^itiH .. 12\-172\-17 (71884) kutaH kR^itaghnasya yashaH kutaH sthAnaM kutaH sukham . ashraddheyaH kR^itaghno hi kR^itaghne nAsti niShkR^itiH .. 12\-172\-18 (71885) mitradroho na kartavyaH puruSheNa visheShataH . mitradhru~NgirayaM ghoraM narakaM pratipadyate .. 12\-172\-19 (71886) kR^itaj~namanasA bhAvyaM mitrabhAvena chAnagha . mitrAtprabhavate sarvaM mitraM dhanyataraM smR^itam .. 12\-172\-20 (71887) arthAdvA mitralAbhAdvA mitralAbho vishiShyate . sulabhA mitrato.arthAstu mitreNa yatituM kShamam .. 12\-172\-21 (71888) mitraM chAbhimataM snigdhaM phalaM chApi satAM phalam . satkAraiH svajanopetaH pUjayeta vichakShaNaH .. 12\-172\-22 (71889) parityAjyo budhaiH pApaH kadaryaH kulapAMsanaH . mitradrohI kulA~NgAraH pApakarmA kulAdhamaH .. 12\-172\-23 (71890) eShA sajjanasAMnidhye praj~nA proktA mayA.anagha . mitraduhi kR^itaghne cha kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 12\-172\-24 (71891) vaishampAyana uvAcha. 12\-172\-25x (5874) etachChrutvA tato vAkyaM bhIShmeNoktaM mahAtmanA . yudhiShThiraH prItamanA babhUva janamejaya .. .. 12\-172\-25 (71892) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi dvisaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 172\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 173 .. shrIH .. 12\.173\. adhyAyaH 173 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati viprasenajitsaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. vipreNa senajitaMprati pi~NgalopAkhyAnakathanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-173\-0 (71893) yudhiShThira uvAcha. 12\-173\-0x (5875) dharmAH pitAmahenoktA rAjadharmAshritAH shubhAH . dharmamAshramiNAM shreShThaM vaktumarhasi sattama .. 12\-173\-1 (71894) bhIShma uvAcha. 12\-173\-2x (5876) sarvatra vihito dharmaH svargyaH satyaphalodayaH . bahudvArasya dharmasya nehAsti viphalA kriyA .. 12\-173\-2 (71895) yasminyasmiMstu viShaye yoyo yAti vinishchayam . sa tamevAbhijAnAti nAnyaM bharatasattam .. 12\-173\-3 (71896) yathAyathA cha paryeti lokatantramasAravat . tathAtathA virAgo.atra jAyate nAtra saMshayaH .. 12\-173\-4 (71897) evaM vyavasite loke bahudoShe yudhiShThira . AtmamokShanimittaM vai yateta matimAnnaraH .. 12\-173\-5 (71898) yudhiShThira uvAcha. 12\-173\-6x (5877) naShTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mR^ite . yayA buddhyA nudechChoka tanme brUhi pitAmaha .. 12\-173\-6 (71899) bhIShma uvAcha. 12\-173\-7x (5878) naShTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mR^ite . ahoduHkhamiti dhyAya~nshokasyApachitiM charet .. 12\-173\-7 (71900) atrApyudAharantImamihAsaM purAtanam . yathA senajitaM vipraH kashchidetyAbravItsuhR^it .. 12\-173\-8 (71901) putrashokAbhisaMtaptaM rAjAnaM shokavihvalam . viShaNNamanasaM dR^iShTvA vipro vachanamabravIt .. 12\-173\-9 (71902) kiMnu muhyasi mUDhastvaM shochyaH kimanu shochasi . yadA tvAmapi shochaMtaH shochyA yAsyanti tAM gAtim .. 12\-173\-10 (71903) tvaM chaivAhaM cha ye chAnye tvAM rAjanparyupAsate . sarve tatra gamiShyAmo yata evAgatA vayam .. 12\-173\-11 (71904) senajiduvAcha. 12\-173\-12x (5879) kA buddhiH kiM tapo vipra kaH samAdhistapodhana . kiM j~nAnaM kiM shrutaM vA te yatprApya na viShIdasi .. 12\-173\-12 (71905) brAhmaNa uvAcha. 12\-173\-13x (5880) hR^iShyantamavasIdantaM sukhaduHkhaviparyaye . AtmAnamanushochAmi yo mamaiSha hR^idi sthitaH .. 12\-173\-13 (71906) pashya bhUtAni duHkhena vyatiShiktAni sarvashaH . uttamAdhamamadhyAni teShu teShviha karmasu .. 12\-173\-14 (71907) AtmA.api chAyaM na mama sarvA vA pR^ithivI mama . yathA mama tathA.anyeShAmiti matvA na me vyathA . etAM buddhimahaM prApya na prahR^iShye na cha vyathe .. 12\-173\-15 (71908) yathA kAShThaM cha kAShThaM cha sameyAtAM mahodadhau . sametya cha vyapeyAtAM tadvadbhUtasamAgamaH .. 12\-173\-16 (71909) evaM putrAshcha pautrAshcha j~nAtayo bAndhavAstathA . teShu sneho na kartavyo viprayogo dhruvo hi taiH .. 12\-173\-17 (71910) adarshanAdApatitaH punashchAdarshanaM gataH . na tvA.asau veda na tvaMtaM kasmAttvamanushochasi .. 12\-173\-18 (71911) sukhAntaprabhavaM duHkhaM duHkhAntaprabhavaM sukham . sukhAtsaMjAyate duHkhaM duHkhAtsaMjAyate sukham .. 12\-173\-19 (71912) sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham . sukhaduHkhe manuShyANAM chakravatparivartataH .. 12\-173\-20 (71913) sukhAttvaM duHkhamApannaH punarApatsyase sukham . na nityaM labhate duHkhaM na nityaM labhate sukham .. 12\-173\-21 (71914) [sharIramevAyatanaM sukhasya duHkhasya chApyAyatanaM sharIram . yadyachCharIreNa karoti karma tenaiva dehI samupAshnute tat .. 12\-173\-22 (71915) jIvitaM cha sharIreNa tenaiva saha jAyate . ubhe saha vivartete ubhe saha vinashyataH .. 12\-173\-23 (71916) snehapAshairbahuvidhairAviShTaviShayA janAH . akR^itArthAshcha sIdante jalaiH saikatasetavaH .. 12\-173\-24 (71917) snehena tailavatsarvaM sargachakre nipIDyate . tilapIDairivAkramya kleshairaj~nAnasaMbhavaiH .. 12\-173\-25 (71918) saMchinotyashubhaM karma kalatrApekShayA naraH . ekaH kleshAnavApnoti paratreha cha mAnavaH .. 12\-173\-26 (71919) putradArakuTumbeShu prasaktAH sarvamAnavAH . shokapa~NkArNave magnA jIrNA vanagajA iva .. 12\-173\-27 (71920) putranAshe vittanAshe j~nAtisaMbandhinAmapi . prApyate sumahadduHkhaM dAvAgnipratimaM vibho . daivAyattamidaM sarvaM sukhaduHkhe bhavAbhavau .. 12\-173\-28 (71921) asuhR^itsasuhR^ichchApi sashatrurmitravAnapi . sapraj~naH praj~nayA hIno daivena labhate sukham ..] 12\-173\-29 (71922) nAlaM sukhAya suhR^ido nAlaM duHkhAya durhR^idaH . na cha praj~nA.alamarthAnAM na sukhAnAmalaM dhanam .. 12\-173\-30 (71923) na buddhirdhanalAbhAya na mauDhyamasamR^iddhye . lokaparyAyavR^ittAntaM prAj~no jAnAti netaraH .. 12\-173\-31 (71924) buddhimantaM cha shUraM cha mUDhaM bhIruM jaDaM kavim . durbalaM balavantaM cha bhAginaM bhajate sukham .. 12\-173\-32 (71925) dhenurvatsasya gopasya svAminastaskarasya cha . payaH pibati yastasyA dhenustasyeti nishchayaH .. 12\-173\-33 (71926) ye cha mUDhatamA loke ye cha buddheH paraM gatAH . te narAH sukhamedhante klishyatyantarito janaH .. 12\-173\-34 (71927) anteShu remire dhIrA na te madhyeShu remire . antaprAptiM sukhaM prAhurduHkhamantaramantayoH .. 12\-173\-35 (71928) sukhaM svapiti durmedhAH svAni karmANyachintayan . avij~nAnena mahatA kambaleneva saMvR^itaH .. 12\-173\-36 (71929) ye cha buddhiM parAM prAptA dvandvAtItA vimatsarAH . tAnnaivArthA na chAnarthA vyathayanti kadAchana .. 12\-173\-37 (71930) atha ye buddhimaprAptA vyatikrAntAshcha mUDhatAm . te.ativelaM prahR^iShyanti saMtApamupayAnti cha .. 12\-173\-38 (71931) nityaM pramuditA mUDhA divi devagaNA iva . avalepena mahatA paritR^iptA vichetasaH .. 12\-173\-39 (71932) sukhaM duHkhAntamAlasyaM duHkhaM dAkShyaM sukhodayam . bhUtishchaiva shriyA sArdhaM dakShe vasati nAlase .. 12\-173\-40 (71933) sukhaM vA yadi vA duHkhaM priyaM vA yadi vA.apriyam . prAptaM prAptamupAsIta hR^idayenAparAjitaH .. 12\-173\-41 (71934) shokasthAnasahasrANi bhayasthAnashatAni cha . divasedivase mUDhamAvishanti na paNDitam .. 12\-173\-42 (71935) buddhimantaM kR^itapraj~naM shushrUShumanahaMkR^itam . shAntaM jitendriyaM chApi shoko na spR^ishate naram .. 12\-173\-43 (71936) etAM buddhiM samAsthAya shuddhachittashcharedbudhaH . `shuklakR^iShNagatij~naM taM devAsuravinirgamam.' udayAstamayaj~naM hi na shokaH spraShTumarhati .. 12\-173\-44 (71937) yannimatto bhavechChokasrAso vA krodha eva vA . AyAso vA yato mUlaM tadekA~Ngamapi tyajet .. 12\-173\-45 (71938) yadyattyajati kAmanAM tatsukhasyAbhipUryate . kAmAnusArI puruShaH kAmAnanuvinashyati .. 12\-173\-46 (71939) yachcha kAmasukhaM loke yachcha divyaM mahatsukham . tR^iShNAkShayasukhasyaite nArhataH ShoDashIM kalAm .. 12\-173\-47 (71940) pUrvadehakR^itaM karma shubhaM vA yadi vA.ashubham . prAj~naM mUDhaM tathA shUraM bhajate tAdR^ishaM naram .. 12\-173\-48 (71941) evamava kilaitAni priyANyevApriyANi cha . jIveShu parivartante duHkhAni cha sukhAni cha .. 12\-173\-49 (71942) etAM buddhiM samAsthAya nAvasIdedguNAnvitaH . sarvAnkAmA~njugupsena kopaM kurvIta pR^iShThataH .. 12\-173\-50 (71943) vR^itta eva hR^idi prauDho mR^ityurepa manobhavaH . krodho nAma sharIrastho dehinAM prochyate budhaiH .. 12\-173\-51 (71944) yadA saMharate kAmAnkUrmo.a~NgAnIva sarvashaH . tadAtmajyotirAtmashrIrAtmanyeva prasIdati .. 12\-173\-52 (71945) kiMchideva mamatvena yadA bhavati kalpitam . tadeva paritApAya nAshe saMpadyate tadA .. 12\-173\-53 (71946) na bibheti yadA chAyaM yadA chAsmAnna vibhyati . yadA nechChati na dveShTi brahma saMpadyate tadA .. 12\-173\-54 (71947) ubhe satyAnR^ite tyaktvA shokAnandau bhayAbhaye . priyApriye parityajya prashAntAtmA bhaviShyati .. 12\-173\-55 (71948) yadA na kurute dhIraH sarvabhUteShu pApakam . karmaNA manasA vAchA brahma saMpadyate tadA .. 12\-173\-56 (71949) yA dustyajA durmatibhiryA na jIryati jIryataH . yosau prANAntiko rogastAM tR^iShNAM tyajataH sukhaM .. 12\-173\-57 (71950) atra pi~NgalayA gItA gAthA shR^iNu narAdhipa . yathA sA kR^ichChrakAle.api lebhe sharma sanAtanam .. 12\-173\-58 (71951) saMkete pi~NgalA veshyA kAntenAsIdvinAkR^itA . atha kR^ichChragatA shAntAM buddhimAsthApayattadA .. 12\-173\-59 (71952) pi~NgalovAcha. 12\-173\-60x (5881) unmattA.ahamanunmattaM kAntamanvavasaM chiram . antike ramaNaM santaM nainamadhyagamaM purA .. 12\-173\-60 (71953) ekasthUNaM navadvAramapidhAsyAmyagArakam . kA hyakAntamihAyAntaM kAnta ityabhimaMsyate .. 12\-173\-61 (71954) akAmAH kAmarUpeNa dhUrtAshcha nararUpiNaH . na punarva~nchayiShyanti pratibuddhA.asmi jAgR^imi .. 12\-173\-62 (71955) anartho.api bhavatyartho daivAtpUrvakR^itena vA . saMbuddhA.ahaM nirAkArA nAhamadyAjitendriyA .. 12\-173\-63 (71956) sukhaM nirAshaH svapiti nairAshyaM paramaM sukham . AshAmanAshAM kR^itvA hi sukhaM svapiti pi~NgalA .. 12\-173\-64 (71957) bhIShma uvAcha. 12\-173\-65x (5882) etaishchAnyaishcha viprasya hetumadbhiH prabhAShitaiH . paryavasthApito rAjA senajinmumude sukham .. .. 12\-173\-65 (71958) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi ApaddharmaparvaNi trisaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 173\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-173\-1 rAjaniyogAddharmapravR^itteH rAjadharmAshritAH . shreShThaH prashasyatamomokShadharmastAm. AshramiNAmityuktergR^ihasthAdInAM sarveShAmapyatrAdhikAro darshitaH .. 12\-173\-2 mokShadharmasyottamatvaM vaktumitaradharmasya nikR^iShTatvamAha . sarvatreti. sarvatrAshrameShu dharmo vihito vedenA.agnihotraM juhuyAstvargakAma ityAdinA. svargyaH svargaphalasAdhanam. satyaphalodayaH avashyaMbhAviphalodayaH. bahudvArasya yaj~nadAnAdyanekopAyasya. kriyA anuShThAnam .. 12\-173\-3 yasminviShaye svargAdiphale vinishchayaM yAti idaM phalaM sadyaH prApyamityabhisaMdhatte sa tatsAdhanamupAdatte na phalAntarasAdhanamityarthaH .. 12\-173\-4 paryeti jAnAti lokatantraM anopakaraNaM dhanadArAdikam . atra loke asAraM tR^iNAdi tadvattachCham .. 12\-173\-5 vyavasite nishchite . loke sthAvarAdisatyalokaparyante. bahudoShe aishvaryatAratamyakShayiShNutvAdidoShabahule. doShadarshananishchaye vairAgye satItyarthaH .. 12\-173\-6 tanme tAM me .. 12\-173\-7 apachitiM pratIkAram .. 12\-173\-9 saMtApo.antarbahirdAhaH . vihvalatvaM bAhyendriyachalanashUnyatvam. viShaNNaM mUDhaM mano yasya. vivarNavadanaM dR^iShTveti Ta. pAThaH .. 12\-173\-10 mUDhAH sarve.api shochyAH shokAkrAntAshchetyato niHshokaM padamanveShTavyamityarthaH .. 12\-173\-12 buddhirupapattiH . tapastadAlochanam. samAdhirbuddherekatra paryavasAnam. j~nAnaM sAkShAtkAraH. shrutameveShvartheShu pramANam .. 12\-173\-14 tatra buddhimAhaM sArdhadvayena pashyeti . vyatiShiktAni vyAptAnyuttamAdhamamadhyAni devatirtha~NbhanuShyAdIni. karmasu nimittabhUteShu .. 12\-173\-15 evaM karmajaM duHkhaM devAdInAmapyastIti dR^ishyamAnabhUtadR^iShTAntenopapAdya tannivR^ittAvapyupapattimAha Atmeti .. 12\-173\-16 tapa Aha yathetyAdinA . bhUtaiH samAgamaH Atmano dehayoga ityarthaH .. 12\-173\-17 tapaHphalamAha evamiti .. 12\-173\-18 kaH san kimanushochasi iti jha . pAThaH .. 12\-173\-25 snehena nimittena tilapIDaistailikaiH .. 12\-173\-26 ashubhaM chauryAdi . kalatrApekShayA bhAryAdipoShaNArthaM dhanasukhabhAginaH sarve pApaphalabhAgI tveka evAyamityarthaH .. 12\-173\-28 bhavAbhavau aishvaryAnaishvarye .. 12\-173\-29 suhR^itpratyupakAramanapekShyopakArakartA . mitraM pratyupakAramapekShyo pakArakartR^i .. 12\-173\-30 sukhAya sukhaM dAtuM nAlaM na paryAptAH .. 12\-173\-31 asamR^iddhaye dhanAdinAshAya . loko bhogyaprapa~nchastasya paryAyo nirmANaM tatra viShaye vR^ittAntaM siddhAntam. prAj~nastattvavit .. 12\-173\-32 mUDhaM nirbuddhim . jaDamalasam. kaviM dIrghadarshinam. bhAginaM sadaivam. bhajate svayamevopanamate. natu tadarthaM yatno.apekShya ityarthaH .. 12\-173\-33 payaHpAtureva dhenuritareShAM tu tatra mamatA vyarthA . tasmAdAvashyakAdadhike spR^ihA na kAryetyarthaH .. 12\-173\-35 dhIrAH paNDitAH anteShu antayoH dharmamokShayoH . vyatyayo bahulamiti cha vyatyayaH. madhyeShu madhyayoH arthakAmayoH. antaprAptiM dharmamokShaprAptiM mokShasya sukharUpatvAddharmasya sukhahetutvAt sukhaM prAhuH. antayordharmamokShayorantaraM madhyaM arthakAmaM duHkhaM prAhurityarthaH .. 12\-173\-37 dvandvAtItAH sukhaduHkhAdyatItAH . matsaraH parotkarShAsahiShNutvaM tadvarjitAH. arthAH khyAdayaH. anarthAstadviyogAH .. 12\-173\-38 ativelamatyantam .. 12\-173\-39 parivR^iddhA vichetasa iti dha . pAThaH .. 12\-173\-40 AlasyaM j~nAnasAdhaneShvapravR^ittiH . duHkhaM duHkhakaram. bhUtiraNimAdyaishvaryam. shriyA vidyayA. sukhaM duHkhAntamAlakShyeti jha. pAThaH .. 12\-173\-41 sukhaduHkhasAdhane priyApriye . hR^idayena harShashokamayenA.aparAjito.avashIkR^itaH .. 12\-173\-42 shokamUlAnIShTaviyogAdIni . bhayamUlAnyaniShTasaMyogAdIni. Avishanti svakAryotpAdanena vyApnuvanti .. 12\-173\-43 buddhirgranthadhAraNasAmarthyaM tadvantam . kR^itA svataHsiddhA praj~nA UhApohakaushalaM yasya tam. shushrUShuM shAstrAmyAsaparam. shushrUShamanasUyakamiti jha. pAThaH. tatra anasUyakaM shAstrIye.arthe doShadR^iShTirasUyA tadrahitamityarthaH .. 12\-173\-44 shuklaM satvaM kR^iShNaM tamastAbhyAM prApye gatI prakAshAvaraNakArye muktisaMsArAkhye tajj~nam . devA dAnadayAdirUpAH sAtvikyashchetovR^ittayaH. asurA rAjasyastAmasyo lobhamohAdyAstA eva tAsAmubhayInAmapi visheSheNa nirgamo bahirbhAvo yasyAttaM udayA stamayaj~naM dehinAM janmavinAshaj~nam .. 12\-173\-45 yata AyAsastanmUlaM kAraNamAyAsAderekA~NgaM sharIraikadeshabhUtamapi tyajet kimuta dhanadArAdi .. 12\-173\-46 kAmAnAM viShayANAM madhye .. 12\-173\-47 loke mAnuShe . divyaM svargabhavam. tR^iShNAkShayo vairAgyam .. 12\-173\-48 kartAramajitaM karma shubhaM vA yadi vA.ashubhamiti Da . pustakapATha .. 12\-173\-56 pApakaM hiMsanam .. 12\-173\-58 kR^ichChrakAle duHkhakAle . lebhe dharmaM sanAtanamiti gha. pAThaH. brahma sanAtanamiti Da. pAThaH .. 12\-173\-59 AsthApayat vyavasthApitavatI .. 12\-173\-60 antike hR^idayakoshe ramaNamAnandapradam .. 12\-173\-61 ekasthUNaM ekAtmAdhAraM agAraM sharIrAkhyam .. 12\-173\-62 jAgR^imi jAgarmi .. 12\-173\-65 parvavasthApita Atmatattve niShThAM prApitaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 174 .. shrIH .. 12\.174\. adhyAyaH 174 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kAlasya drutatarapAtitaya sadyaH sAdhanasya saMpAdanIyatve pramANatayA pitR^iputrasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-174\-0 (71959) yudhiShThira uvAcha. 12\-174\-0x (5883) atikrAmati kAle.asminsarvabhUtakShayAvahe . kiM shreyaH pratipadyeta tanme brUhi pitAmaha .. 12\-174\-1 (71960) bhIShma uvAcha. 12\-174\-2x (5884) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . pituH putreNa saMvAdaM taM nibodha yudhiShThira .. 12\-174\-2 (71961) dvijAteH kasyachitpArtha svAdhyAyaniratasya vai . babhUva putro medhAvI medhAvInAma nAmataH .. 12\-174\-3 (71962) so.abravItpitaraM putraH svAdhyAyakaraNe ratam . mokShadharmArthakushalo lokatantravichakShaNaH .. 12\-174\-4 (71963) putra uvAcha. 12\-174\-5x (5885) dhIraH kiMsvittAta kuryAtprajAnan kShipraM hyAyurbhrashyate mAnavAnAm . pitastadAchakShva yathArthayogaM mamAnupUrvyA yena dharmaM chareyam .. 12\-174\-5 (71964) pitovAcha. 12\-174\-6x (5886) vedAnadhItya brahmacharyeNa putra putrAnichChetpAvanArthaM pitR^iNAm . agnInAdhAya vidhivachcheShTayaj~no vanaM pravishyAtha munirbubhUShet .. 12\-174\-6 (71965) putra uvAcha. 12\-174\-7x (5887) evamabhyAhate loke samantAtparivArite . amoghAsu patantIShu kiM dhIra iva bhAShase .. 12\-174\-7 (71966) pitovAcha. 12\-174\-8x (5888) kathamabhyAhato lokaH kena vA parivAritaH . amoghAH kAH patantIha kiMnu bhIShayasIva mAm .. 12\-174\-8 (71967) putra uvAcha. 12\-174\-9x (5889) mR^ityunAbhyAhato loko jarayA parivAritaH . ahorAtrAH patantyete nanu kasmAnna budhyase . amoghA rAtrayashchApi nityamAyAnti yAnti cha .. 12\-174\-9 (71968) pitovAcha. 12\-174\-10x (5890) yathA.ahametajjAnAmi na mR^ityustiShThatIti ha . so.ahaM kathaM pratIkShiShye jAlenevAvR^itashcharan .. 12\-174\-10 (71969) putra uvAcha. 12\-174\-11x (5891) rAtryAMrAtryAM vyatItAyAmAyuralpataraM yadA . tadaiva bandhyaM divasamiti vindyAdvichakShaNaH .. 12\-174\-11 (71970) gAdhodake matsya iva sukhaM vindeta kastadA . anavApteShu kAmeShu mR^ityurabhyoti mAnavam .. 12\-174\-12 (71971) puShpANIva vichinvantamanyatra gatamAnasam . vR^ikIvoraNamAsAdya mR^ityurAdAya gachChati .. 12\-174\-13 (71972) adyaiva kuru yachChreyo mA tvAM kAlo.atyagAdayam . akR^iteShveva kAryeShu mR^ityurvai saMprakarShati .. 12\-174\-14 (71973) shvaH kAryamadya kurvIta pUrvAhNe chAparAhNikam . nahi pratIkShate mR^ityuH kR^itamasya na vA kR^itam .. 12\-174\-15 (71974) ko hi jAnAti kasyAdya mR^ityukAlo bhaviShyati . yuvaiva dharmashIlaH syAdanityaM khalu jIvitam . kR^ite dharme bhavetkIrtiriha pretya cha vai sukham .. 12\-174\-16 (71975) mohena hi samAviShTaH putradArArthamudyataH . kR^itvA kAryamakAryaM vA puShTimeShAM prayachChati .. 12\-174\-17 (71976) taM putrapashusaMpannaM vyAsaktamanasaM naram . suptaM vyAghro mR^igamiva mR^ityurAdAya gachChati .. 12\-174\-18 (71977) saMchinvAnakamevainaM kAmAnAmavitR^iptakam . vyAghraH pashumivAdAya mR^ityurAdAya gachChati .. 12\-174\-19 (71978) idaM kR^itamidaM kAryamidamanyatkR^itAkR^itam . evamIhAsukhAsaktaM kR^itAntaH kurute vashe .. 12\-174\-20 (71979) kR^itAnAM phalamaprAptaM karmaNAM karmasaMj~nitam . kShetrApaNagR^ihAsaktaM mR^ityurAdAya gachChati .. 12\-174\-21 (71980) durbalaM balavantaM cha shUraM bhIruM jaDaM kavim . aprAptaM sarvakAmArthAnmR^ityurAdAya gachChati .. 12\-174\-22 (71981) nR^ityurjarA cha vyAdhishcha duHkhaM chAnekakAraNam . anuShaktaM yadA dehe kiM svastha iva tiShThasi .. 12\-174\-23 (71982) jAtamevAntako.antAya jarA chAnveti dehinam . anuShaktA dvayenaite bhAvAH sthAvaraja~NgamAH .. 12\-174\-24 (71983) atyorvA mukhametadvai yA grAme vasato ratiH . vAnAmeSha vai goShTho yadaraNyamiti shrutiH .. 12\-174\-25 (71984) tebandhanI rajjureShA yA grAme vasato ravi . ChettvetA sukR^ito yAnti nainAM Chindanti duShkR^itaH .. 12\-174\-26 (71985) hiMsayati yo jantUnmanovAkkAyahetubhiH . jIvitArthApanayanaiH prANibhirna sa hiMsyate .. 12\-174\-27 (71986) na mR^ityusenAmAyAntIM jAtu kashchitprabAdhate . R^ite satyamasattyAjyaM satye hyamR^itamAshritam .. 12\-174\-28 (71987) tasmAtsatyavratAchAraH satyayogaparAyaNaH . satyAgamaH sadA dAntaH satyenaivAntakaM jayet .. 12\-174\-29 (71988) amR^itaM chaiva mR^ityushcha dvayaM dehe pratiShThitam . mR^ityurApadyate mohAtsatyenApadyate.amR^itam .. 12\-174\-30 (71989) so.ahaM hyahiMsraH satyArthI kAmakrodhabahiShkR^itaH . samaduHkhasukhaH kShemI mR^ityuMhAsyAmyamartyavat .. 12\-174\-31 (71990) shAntiyaj~narato dAnto brahmayaj~ne sthito muniH . vA~NbhanaH karmayaj~nashcha bhaviShyAmyudagAyane .. 12\-174\-32 (71991) pashuyaj~naiH kathaM hiMsrairmAdR^isho chaShTumarhati . antavadbhiriva prAj~naH kShetrayaj~naiH pishAchavat .. 12\-174\-33 (71992) yasya vA~NbhanasI syAtAM samyakpraNihite sadA . tapastyAgashcha satyaM cha sa vai sarvamavApnuyAt .. 12\-174\-34 (71993) nAsti vidyAsamaM chakShurnAsti satyasamaM tapaH . nAsti rAgasamaMduHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham .. 12\-174\-35 (71994) AtmanyevAtmanA jAta AtmaniShTho.aprajopi vA . Atmanyeva bhaviShyAmi na mAM tArayati prajA .. 12\-174\-36 (71995) naitAdR^ishaM brAhmaNasyAsti vittaM yathaikatA samatA satyatA cha . shIlaM sthitirdaNDanidhAnamArjavaM tatastatashchoparabhaH kriyAbhyaH .. 12\-174\-37 (71996) kiM te dhanairbAndhavairvApi kiM te kiM te dArairbrAhmaNa yo mariShyasi . AtmAnamanvichCha guhAM praviShTaM pitAmahAste kva gatAH pitA cha .. 12\-174\-38 (71997) bhIShma uvAcha. 12\-174\-39x (5892) putrasyaitadvachaH shrutvA yathA.akArShItpitA nR^ipa . tathA tvamapi vartasva satyadharmaparAyaNaH .. .. 12\-174\-39 (71998) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatuHsaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 174\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-174\-4 mokShadharmANAmartheShu kushalaH .. 12\-174\-5 yathArthayogaM phalasaMbandhamanatikramya tAta kuryAchChubhArthI iti Da.tha.pAThaH . tAta kuryAtprajAsu iti Ta. pAThaH .. 12\-174\-7 amodhAsvAyurharaNena saphalAsu rAtriShu .. 12\-174\-11 vandhyaM niShphalam .. 12\-174\-12 yadA mR^ityurabhyeti tadA kaH sukhaM vindeteti saMbandhaH .. 12\-174\-13 puShpANi kAmyakarmaphalAni meShINAmArtavAni vA . ArtavaM vinA pashUnAM strIsa~Nge pravR^ittyadarshanAt. vichinvantaM shAstradR^iShTyA AghrANena cha. uraNaM meSham .. 12\-174\-17 eShAM putrAdInAm .. 12\-174\-19 saMchinvAnakaM kutsitaM saMchinvAnaM saMgrahItAram .. 12\-174\-20 kAryaM kartumiShTam . kR^itAkR^itamardhakR^itam .. IhA tR^iShNA .. 12\-174\-21 karmasaMj~nitaM vaNigityAdi karmAnurUpasaMj~nAvantam .. 12\-174\-24 dvayenAntakajarAkhyena .. 12\-174\-25 grAme khyAdisa~Nghe ratirAsaktireva mR^ityormukhaM na tu vAsamAtram . goShThamiva goShThaM vAsasthAnAm. araNyaM viviktadeshaH. gR^ihaM tyaktvaikAnte dhyAnaparo bhavedityarthaH .. 12\-174\-26 yAnti muktimiti sheShaH .. 12\-174\-27 na hiMsayati hiMsAM na kArayati na karoti chetyarthaH . hetuH shrAddhAdinimittaM taiH jIvitamarthAMshchApanayanti tairhisnastenAdibhiH .. 12\-174\-28 mR^ityusenAM jarAvyAdhirUpAM satye brahmaj~nAne amR^itaM kaivalyam .. 12\-174\-29 satyavratAchAraH satyaM brahmaj~nAne tadarthaM vrataM vedAntashravaNAdi tadAchArastadanuShThAtA . satyayogaparAyaNaH brahmadhyAnaparAyaNaH. satyaH pramANabhUta Agamo guruve davAkyaM yasya sa satyAgamaH shraddhAvAn .. 12\-174\-32 shAntiyaj~na indriyanigrahaH . brahmayaj~no nityamupaniShadarthachintanam. vAgyaj~naH japaH. manoyaj~naH dhyAnaM. karmayaj~naH srAnashauchagurushushrUShAdyAvashyaka dharmAnuShThAnam. udagAyane devayAnapathanimittam. dairghyamArSham .. 12\-174\-33 antavadbhiranityaphalaiH . kShetrayaj~naiH sharIranAshanaiH .. 12\-174\-36 Atmani paramAtmani pralaye sthita iti sheShaH . AtmanA sR^iShTikAle jAtaH .. 12\-174\-37 ekatA ekaprakAratA shIlaM shlAghanIyaM vR^ittam . daNDanidhAnaM vA~NbhanaH kAyaurhisAtyAgaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 175 .. shrIH .. 12\.175\. adhyAyaH 175 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dAridryadhanikatvayoH krameNArthAnarthasAdhanatve pramANatayA shamyAkagItAyA anuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-175\-0 (71999) yudhiShThira uvAcha. 12\-175\-0x (5893) dhaninashchAdhanA ye cha vartayanti svatantriNaH . sukhaduHkhAgamasteShAM kaH kathaM vA pitAmaha .. 12\-175\-1 (72000) bhIShma uvAcha. 12\-175\-2x (5894) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . shamyAkena vimuktena gItaM shAntigatena cha .. 12\-175\-2 (72001) abravInmAM purA kashchidbrAhmaNastyAgamAshritaH . klishyamAnaH kudAreNa kuchelena bubhukShayA .. 12\-175\-3 (72002) utpannamiha loke vai janmaprabhR^iti mAnavam . vividhAnyupavartante duHkhAni cha sukhAni cha .. 12\-175\-4 (72003) tayorekataro mArgo yadenamupasannayet . na sukhaM prApya saMhR^iShyennAsukhaM prApya saMjvaret .. 12\-175\-5 (72004) na vai charasi yachChreya Atmano vA na raMsyase . akAmAtmA.api hi sadA dhuramudyamya chaiva ha .. 12\-175\-6 (72005) aki~nchanaH paripatansukhamAsvAdayiShyasi . aki~nchanaH sukhaM shete samuttiShThati chaiva ha .. 12\-175\-7 (72006) Aki~nchanyaM sukhaM loke pathyaM shivamanAmayam . anamitrapatho hyeSha durlabhaH sulabhaH satAm .. 12\-175\-8 (72007) aki~nchanasya shuddhasya upapannasya sarvataH . avekShamANastrIllo.NkAnna tulyamiha lakShaye .. 12\-175\-9 (72008) Aki~nchanyaM cha rAjyaM cha tulayA samatolayam . atyarichyata dAridryaM rAjyAdapi guNAdhikam .. 12\-175\-10 (72009) Aki~nchanye cha rAjye cha visheShaH sumahAnayam . nityodvigno hi dhanavAnmR^ityorAsyagato yathA .. 12\-175\-11 (72010) naivAsyAgnirna chAdityo na mR^ityurna cha dasyavaH . prabhavanti dhanaM hartumitare syuH kutaH punaH .. 12\-175\-12 (72011) taM vai sadA kAmacharamanupastIrNashAyinam . bAhUpadhAnaM shAmyantaM prashaMsanti divaukasaH .. 12\-175\-13 (72012) dhanavAnkrodhalobhAbhyAmAviShTo naShTachetanaH . tiryagdR^iShTiH shuShkamukhaH pApako bhrukuTImukhaH .. 12\-175\-14 (72013) nirdashannadharoShThaM cha kruddho dAruNabhAShitA . kastamichChetparidraShTuM dAtumichChati chenmahIm .. 12\-175\-15 (72014) shriyA hyabhIkShNaM saMvAso mohayatyavichakShaNam . sA tasya chittaM harati shAradAbhramivAnilaH .. 12\-175\-16 (72015) athainaM rUpamAnashcha dhanapAnashcha vindati . abhijAto.asmi siddho.asmi nAsmi kevalamAnuShaH . ityebhiH kAraNaistasya tribhishchittaM pramAdyati .. 12\-175\-17 (72016) saMprasaktamanA bhogAnvisR^ijya pitR^isaMchitAn . parikShINaH parasvAnAmAdAnaM sAdhu manyate .. 12\-175\-18 (72017) tamatikrAntamaryAdamAdadAnaM tatastataH . pratiShedhanti rAjAno lubdhA mR^igamiveShubhiH .. 12\-175\-19 (72018) evametAni duHkhAni tAni tAnIha mAnavam . vividhAnyupavartante gAtrasaMsparshajAnyapi .. 12\-175\-20 (72019) teShAM paramaduHkhAnAM buddhyA bhaiShajyamAcharet . lokadharmaM samAj~nAya dhruvANAmadhruvaiH saha .. 12\-175\-21 (72020) nAtyaktvA sukhamApnoti nAtyaktvA vindate param . nAtyaktvA chAbhayaH shete tyaktvA sarvaM sukhI bhavet .. 12\-175\-22 (72021) ityetaddhAstinapure brAhmaNenopavarNitam . shamyAkena purA mahyaM tasmAttyAgaH paro mataH .. .. 12\-175\-23 (72022) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 175\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-175\-1 svatantriNaH svashAstrAnusAriNaH .. 12\-175\-2 tena shamyAkena yadgItaM tanmAM prati kashchidabravIditi dvayoH saMbandhaH . shaMpAkeneha muktena iti jha. pAThaH .. 12\-175\-3 kuchelena kuvastreNa . nirdhanatvAdannAchChAdanahIna ityarthaH .. 12\-175\-5 upasaMnayet saMprApnuyAt . tayorekatare mArge yadenamabhisaMnayediti jha. pAThaH. tatra abhisaMnayeddaivaM yadi prApayettarhi na saMhR^iShyedityAdinA saMbandhaH .. 12\-175\-7 aki~nchanaH daridraH . paritaH patan gachChan. aniketashcharannityarthaH .. 12\-175\-8 pathyaM mokShamArgAdanapetam . anamitrapathaH shatruvarjitaH panthAH. durlabhaH kAminAm .. 12\-175\-9 upapannasya vairAgyasaMpannasya .. 12\-175\-12 naivAsyAgnirna chAriShTa iti prabhavanti dhanatyAgAdvimuktasya nirAshiShaH iti cha jha . pAThaH .. 12\-175\-13 anupastIrNe shayyAhIne bhUtale shete tam . upadhAnaM shIrShopadhAnam .. 12\-175\-17 abhijAta uttamavaMshyaH tribhirdhanarUpakulaiH .. 12\-175\-18 bhogAn bhogyadhanAdIna visR^ijya vyayIkR^itya .. 12\-175\-19 pratiShedhanti daNDayanti . lubdhA vyAdhAH .. 12\-175\-20 saMsparshajAni dAhachChedAdIni .. 12\-175\-21 bhaiShajyaM pratIkAramAcharet .. 12\-175\-23 shamyAkena purA gItamityadhyAhAreNa yojanA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 176 .. shrIH .. 12\.176\. adhyAyaH 176 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati virakteH susvasAdhanatAyAM pramANatayA ma~NkigItAyA bodhyagItAyAshchAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-176\-0 (72023) yudhiShThira uvAcha. 12\-176\-0x (5895) IhamAnaH samArambhAnyadi nAsAdayeddhanam . dhanatR^iShNAbhibhUtashcha kiM kurvansukhamApnuyAt .. 12\-176\-1 (72024) bhIShma uvAcha. 12\-176\-2x (5896) sarvasAmyamanAyAsaH satyavAkyaM cha bhArata . nirvedashchAvidhitsA cha yasya syAtsa sakhI naraH .. 12\-176\-2 (72025) etAnyeva padAnyAhuH pa~ncha vR^iddhAH prashAntaye . eSha svargashcha dharmashcha sukhaM chAnuttamaM satAm .. 12\-176\-3 (72026) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nirvedAnma~NkinA gItaM tannibodha yudhiShThira .. 12\-176\-4 (72027) IhamAno dhanaM ma~Nkirbhagnehashcha punaH punaH . kenachiddhanaleshena krItavAndamyagoyugam .. 12\-176\-5 (72028) susaMbaddhau tu tau damyau damanAyAbhiniHsR^itau . AsInamuShTraM madhyena sahasaivAbhyadhAvatAm .. 12\-176\-6 (72029) tayoH saMprAptayoruShTraH skandhadeshamamarpaNaH . utthAyotkShipya tau damyau pasasAra mahAjavaH .. 12\-176\-7 (72030) hriyamANau tu tau damyau tenoShTreNa pramAthinA . priyamANau cha saMprekShya ma~NkistatrAbravIdidam .. 12\-176\-8 (72031) na jAtvavihitaM shakyaM dakSheNAShIhituM dhanam . yuktena shraddhayA samyagIhAM samanutiShThatA .. 12\-176\-9 (72032) pUrvamaryairvihInasya yuktasyApyutiShThataH . imaM pashyata saMgatyA mama daivamupaplavam .. 12\-176\-10 (72033) udyamyodyamya me damyau viShameNaiva gachChataH . utkShipya kAkatAlIyamunmAtheneva jambukaH .. 12\-176\-11 (72034) maNIvoShTrasya lamvete priyau vatsatarau mama . shudvaM hi daivamevedaM haThe naivAsti pauruSham .. 12\-176\-12 (72035) yadi vA.apyupapadyeta pauruShaM nAma karhichit . anviShyamANaM tadapi daivamevAvatiShThate .. 12\-176\-13 (72036) tasmAnnirveda eveha gantavyaH sukhabhIpsatA . sukhaM svapiti nirviNNo nirAshashchArthasAdhane .. 12\-176\-14 (72037) aho samyakshukenoktaM sarvataH parimuchyatA . pratiShThatA mahAraNyaM janakasya niveshanAt .. 12\-176\-15 (72038) yaH kAmAnApnuyAtsarvAnyashchaitAnkevalAMstyajet . prApaNAtsarvakAmAnAM parityAgo vishiShyate .. 12\-176\-16 (72039) nAntaM sarvavidhitsAnAM gatapUrvo.asti kashchana . sharIre jIvite chaiva tR^iShNA martyasya vardhate .. 12\-176\-17 (72040) nivartasya vidhitsAbhyaH shAmya nirvidya kAmuka . asakR^ichchAsi nikR^ito na cha nirvidyase manaH .. 12\-176\-18 (72041) yadi nAhaM vinAshyaste yadyevaM ramase mayA . mA mAM yojaya lobhena vR^ithA.atvaM vittakAmuka .. 12\-176\-19 (72042) saMchitaM saMchitaM dravyaM naShTaM tava punaH punaH . kadA tAM mokShyase mUDha dhanehAM dhanakAmuka .. 12\-176\-20 (72043) aho nu mama bAlishyaM yo.ahaM krIDanakastava . `kleshairnAnAvidhairnityaM saMyojayasi nirghR^iNaH.' kiM naivaM jAtu puruShaH pareShAM preShyatAmiyAt .. 12\-176\-21 (72044) na pUrve nApare jAtu kAmAnAmantamApnuvan . tyaktvA sarvasamArambhAnpratibuddho.asmi jAgR^imi .. 12\-176\-22 (72045) nUnaM me hR^idayaM kAmaM vajrasAramayaM dR^iDham . yadanarthashatAviShTaM shatadhA na vidIryate .. 12\-176\-23 (72046) tyajAmi kAma tvAM chaiva yachcha kiMchitpriyaM tava . tavAhaM priyamanvichChannAtmanyupalabhe sukham .. 12\-176\-24 (72047) kAma jAnAmi te mUlaM saMkalpAtkila jAyase . na tvAM saMkalpayiShyAmi samUlo nabhaviShyasi .. 12\-176\-25 (72048) IhA dhanasya na sukhA lubdhvA chintA cha bhUyasI . labdhanAsho yathA mR^ityurlabdhaM bhavati vA na vA .. 12\-176\-26 (72049) parityAge na labhate tato duHkhataraM nu kim . na cha tuShyati labdhena bhUya eva cha mArgati .. 12\-176\-27 (72050) anutarpula evArthaH svAdu gA~Ngabhivodakam . madvilApanametatu pratibuddho.asmi saMtyaja .. 12\-176\-28 (72051) ya imaM mAmakaM dehaM bhUtagrAmaH samAshritaH . sa yAtvito yathAkAmaM vasatAM vA yathAsukham .. 12\-176\-29 (72052) na yuShmAsviha me prItiH kAmalobhAnusAriShu . tasmAdutsR^ijya vaH sarvAnsatvamevAshrayAmyaham .. 12\-176\-30 (72053) sarva bhUtAnyahaM dehe pashyanmanasi chAtmanaH . yoge buddhiM shrute satvaM mano brahmaNi dhArayan .. 12\-176\-31 (72054) vihariShyAmyanAsaktaH sukhI lokAnnirAmayaH . yathA mAM tvaM punarnaivaM duHkheShu praNidhAsyasi .. 12\-176\-32 (72055) tvayA hi me praNunnasya gatiranyA na vidyate . tR^iShNA shokashramANAM hi tvaM kAma prabhavaH sadA .. 12\-176\-33 (72056) dhananAshe.adhikaM duHkhaM manye sarvamahattaram . j~nAtayo hyavamanyante mitrANi cha dhanAchchyutam .. 12\-176\-34 (72057) avaj~nAnasahasraistu doShAH kaShTatarA.adhane . dhane sukhakalA yA tu sA.api duHkhairvidhIyate .. 12\-176\-35 (72058) dhanamasyeti puruShaM puro nighnanti dasyavaH . klishyanti vividhairdaNDairnityamudvejayanti cha .. 12\-176\-36 (72059) dhanalolupatA duHkhamiti buddhaM chirAnmayA . yadyadAlambase kAmaM tattadevAnurudhyase .. 12\-176\-37 (72060) atattvaj~no.asi bAlashcha dustoSho.apUraNo.analaH . naiva tvaM vettha sulabhaM naiva tvaM vettha durlabham .. 12\-176\-38 (72061) pAtAla iva duShpUro mAM duHkhairyoktumichChasi . nAhamadya samAveShTuM shakyaH kAma punastvayA .. 12\-176\-39 (72062) nirvedamahamAsAdya dravyanAshAdyadR^ichChayA . nivR^ittiM paramAM prApya nAdya kAmAnvichintaye .. 12\-176\-40 (72063) atikleshAnsahAmIha nAhaM buddhyAmyabuddhimAn . nikR^ito dhananAshena shaye sarvA~NgavijvaraH .. 12\-176\-41 (72064) parityajAmi kAma tvAM hitvA sarvaM manogatam . na tvaM mayA punaH kAma nasyoteneva raMsyase .. 12\-176\-42 (72065) kShamiShye kShipamANAnAM na hiMsiShye vihiMsitaH . dveShyamuktaH priyaM vakShyAmyanAdR^itya tadapriyam .. 12\-176\-43 (72066) tR^iptaH svasthendriyo nityaM yathAlabdhena vartayan . na sakAmaM kariShyAmi tvAmahaM shatrumAtmanaH .. 12\-176\-44 (72067) nirvedaM nirvR^itiM tR^iptiM shAntiM satyaM damaM kShamAm . sarvabhUtadayAM chaiva viddhi mAM sharaNAgatam .. 12\-176\-45 (72068) tasmAtkAmashcha lobhashcha tR^iShNA kArpaNyameva cha . tyajantu mAM pratiShThantaM satvastho hyasmi sAMpratam .. 12\-176\-46 (72069) prahAya kAmaM lobhaM cha krodhaM pAruShyameva cha . nAdya lobhavashaM prApto duHkhaM prApsyAmyanAtmavAn .. 12\-176\-47 (72070) yadyastyajati kAmAnAM tatsukhasyAbhipUryate . kAmasya vashago nityaM duHkhameva prapadyate .. 12\-176\-48 (72071) kAmAnubandhaM nudate yatkiMchitpuruSho rajaH . kAmakrodhodbhavaM duHkhamahrIraratireva cha .. 12\-176\-49 (72072) eSha brahmapratiShTho.ahaM grIShme shItamiva hradam . shAmyAmi parinirvAmi sukhamAse cha kevalam .. 12\-176\-50 (72073) yachcha kAmasukhaM loke yachcha divyaM mahatsukham . tR^iShNAkShayasukhasyaite nArhataH ShoDashIM kalAm .. 12\-176\-51 (72074) AtmanA saptamaM kAmaM hatvA shatrumivottamam . prApyAvadhyaM brahmapuraM rAjeva cha vasAmyaham .. 12\-176\-52 (72075) etAM buddhiM samAsthAya ma~NkirnirvedamAgataH . sarvAnkAmAnparityajya prApya brahma mahatsukham .. 12\-176\-53 (72076) damyanAshakR^ite ma~NkiramR^itatvaM kilAgamat . achChinatkAmamUlaM sa tena prApa parAM gatim .. 12\-176\-54 (72077) atrApyudAharantImaM shlokaM mokShopasaMhitam . gItaM videharAjena janakena prashAmyatA .. 12\-176\-55 (72078) anantamiva me vittaM yasya me nAsti kiMchana . mithilAyAM pradIptAyAM na me dahyati kiMchana .. 12\-176\-56 (72079) atraivodAharantImaM bodhyasya padasaMchayam . nirvedaM prati vinyastaM taM nibodha yudhiShThira .. 12\-176\-57 (72080) bodhyaM shAntamR^iShiM rAjA nAhuShaH paryapR^ichChata . nirvedAchChAntimApannaM shAstrapraj~nAnatarpitam .. 12\-176\-58 (72081) upadeshaM mahAprAj~na shamasyopadishasva me . kAM buddhiM samanuprApya shAntashcharasi nirvR^itaH .. 12\-176\-59 (72082) bodhya uvAcha. 12\-176\-60x (5897) upadeshena vartAmi nAnushAsmIha kaMchana . lakShaNaM tasya vakShye.ahaM tatsvayaM parimR^iShyatAm .. 12\-176\-60 (72083) pi~NgalA kuraraH sarpaH sAra~NgAnveShaNaM vane . iShukAraH kumArI cha ShaDete guravo mama .. 12\-176\-61 (72084) [*bhIShma uvAcha. 12\-176\-62x (5898) AshA balavatI rAjannairAshyaM paramaM sukham . AshAM nirAshAM kR^itvA tu sukhaM svapiti pi~NgalA .. 12\-176\-62 (72085) sAmiShaM kuraraM dR^iShTvA vadhyamAnaM nirAmiShaiH . AmiShasya parityAgAtkuraraH sukhamedhate .. 12\-176\-63 (72086) gR^ihArambho hi duHkhAya na sukhAya kadAchana . sarpaH parakR^itaM veshma pravishya sukhamedhate .. 12\-176\-64 (72087) sukhaM jIvanti munayo bhaikShyavR^ittiM samAshritAH . adrohaNaiva bhUtAnAM sAra~Nga iva pakShiNaH .. 12\-176\-65 (72088) `alpebhyashcha mahadbhyashcha shAstrebhyo matimAnnaraH . sarvataH sAramAdadyAtpuShpebhya iva ShaTpadaH ..' 12\-176\-66 (72089) iShukAro naraH kashchidipAvAsaktamAnasaH . samIpenApi gachChantaM rAjAnaM nAvabuddhavAn .. 12\-176\-67 (72090) bahUnAM kalaho nityaM dvayoH saMkathanaM dhruvam . ekAkI vichariShyAni kumArIsha~Nkhako yathA ..] .. 12\-176\-68 (72091) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTsaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 176\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-176\-3 padAni padanIyAnyAshrayaNIyAni . prashAntaye mokShAya. eSha iti vidheyApekShe li~Ngaikatve .. 12\-176\-5 damyagoyugaM dvau vatsatarau . dvitve goyugajiti goyugachpratyayaH .. 12\-176\-7 utkShiShya tulAbhAjanadvayavaduparibhUmernItvA .. 12\-176\-9 avihitaM daivenA nupasthApitaM IhitumeShTum . shraddhayA phalaprAptinishchayena. IhAM cheShTAM .. 12\-176\-10 yuktasyAvahitachittasya . anutiShThato.arthaprAptyupAyAn. saMgatyA damyoShTrasaMbandhena. daivaM deveneshvareNa nirmitam .. 12\-176\-11 udyamyodyamya mokShArthamudyamaM kR^itvA viShameNa kR^ichChreNa damyau gachChataH . kAkatAlIyaM daivakR^itaM saMgamam. unbhAthaH kUTayantram. utpathenaiva dhAvataH iti jha. pAThaH .. 12\-176\-12 vAshabda ivArthe .. 12\-176\-13 upapadyeta yadi lokadR^iShTAntena pauruShAstitvaM yujyeta tarhi phalavyabhichArAttadapi daivAyattamevopapadyate na svAtantryeNetyarthaH .. 12\-176\-17 vidhitsAnAM dhanAdyarthaM pravR^ittInAm . gatapUrvaH pUrvaM gataH prApto gata pUrvaH .. 12\-176\-18 kAmukakA mAdidharmavat he manaH nirvidya vairAgyaM prApyashAmya shamaM gachCha . nikR^itaH va~nchitaH pravR^ittinaiShphatyAt .. 12\-176\-20 mokShyase tyakShyase .. 12\-176\-21 krIDanakaH krIDAmR^igaH . jAtu kadAchit. preShyatAM dAsyam. kAmAbhAve ko.api kasyachidapi na preShyaH syAdityarthaH .. 12\-176\-22 antaM nApnuvan ato hetostyaktvA .. 12\-176\-23 nUnaM te hR^idayaM kAmeti jha . pAThaH .. 12\-176\-24 priyaM jAyAdi .. 12\-176\-25 nabhaviShyasi vinashiShyasi .. 12\-176\-26 IhA lipsA cheShTA vA . tadA dhanasya dhanAyetyarthaH. labdhvA chintA nAshabhayAt. yathA mR^ityustathA duHkhakR^it. shrame.api phalaM saMdigdham .. 12\-176\-27 parityAge dehasya parasvatvApAdane.api na labhate . mArgati mR^igayate .. 12\-176\-28 anutarpulastR^iShNAvR^iddhikR^it . madvilApanaM mannAshaH. etat tR^iShNAvR^iddhyAkhyam. prati buddho.asmi ato mAM saMtyaja. he kAmeti sheShaH .. 12\-176\-29 bhUtagrAmo yAtu svakAraNaM prati . pa~nchatvamastvityarthaH .. 12\-176\-31 yoge viShaye buddhiM karaShyAmIti nishchayaM kurvan shrute shravaNAdau satvamekAgnachittaM dhArayan manashcha brahmaNi dhArayan vihariShyAmItyagrimeNa saMbandhaH .. 12\-176\-35 kaShTatarA.adhane iti saMdhirArShaH .. 12\-176\-36 dhanamasyAstIti klishyanti kleshayanti .. 12\-176\-38 analo.agnirivetyarthaH .. 12\-176\-41 sahAmi itaHpUrvaM soDhavAnasmi .. 12\-176\-43 kShipamANAnAM dhikkurvatAm .. 12\-176\-44 sakAmaM labdhamanoratham . hekAmeti sheShaH .. 12\-176\-45 nirvR^itiM sukham . tR^iptiM pUrNakAmatAm .. 12\-176\-46 pratiShThantaM mokShAya gantum .. 12\-176\-47 prahAya sthitosmIti sheShaH .. 12\-176\-49 rajaH pravartako guNaH . tachcha kAmenAnuvadhnAtIti kAmAnubandham. duHkhAdikaM cha kAmAdyudbhavam. ataH sarvAnarthamUlaM rajastyAjyamityarthaH .. 12\-176\-50 shAmyAmi karmabhya uparatiM gachChAmi . parinirvAmi nirduHkho bhavAmi .. 12\-176\-54 kAmamUlamavidyAm .. 12\-176\-55 atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanaM iti jha . pAThaH .. 12\-176\-57 padasaMdhayaM shlokam . vairAgyArthamupanyastam .. 12\-176\-60 tat j~nApyam .. 12\-176\-61 sAra~Ngo bhramarastasyA.anveShaNamanugamanam . iSha gatau divAdiH .. 12\-176\-68 kAchitkumArI pitrAdiparavashA gR^ihAgatAnatithInprachChannaM bhojayitumichChantI brIhinavahantuM prachakrame . tasyAH prakoShThasthAH sha~NkhAshchukrushuH. sA pareShAM sUchanA mAbhUditi sha~NkhAnbhaDktvA ekaikamavasheShitavatIti shrImadbhAgavate dR^iShTAnto.ayaM vyAkhyAtaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 177 .. shrIH .. 12\.177\. adhyAyaH 177 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati prapa~nchasyAnityatvAdij~nAnapUrvakavirakteH sukhahetutAyAM pramANatayA prahlAdAjagaramunisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-177\-0 (72092) yudhiShThira uvAcha. 12\-177\-0x (5899) kena vR^ittena vR^ittaj~na vItashokashcharenmahIm . kiMcha kurvannaro loke prApnoti gatimuttamAm .. 12\-177\-1 (72093) bhIShma uvAcha. 12\-177\-2x (5900) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . prahlAdasya cha saMvAdaM munerAjagarasya cha .. 12\-177\-2 (72094) charantaM brAhmaNaM kaMchitkalyachittamanAmayam . paprachCha rAjA prahlAdo buddhimAnprAj~nasattamaH .. 12\-177\-3 (72095) prahlAda uvAcha. 12\-177\-4x (5901) svasthaH shakto mR^idurdAnto nirvidhitso.anasUyakaH . suvAgbahumato loke prAj~nashcharasi bAlavat .. 12\-177\-4 (72096) naiva prArthayase lAbhaM nAlAbheShvanushochasi . nityatR^ipta iva brahmanna kiMchidiva manyase .. 12\-177\-5 (72097) srotasA hriyamANAsu prajAsu vimanA iva . dharmakAmArthakAryeShu kUTastha iva lakShyase .. 12\-177\-6 (72098) nAnutiShThasi dharmArthau na kAme chApi vartase . indriyArthAnanAdR^itya muktashcharasi sAkShivat .. 12\-177\-7 (72099) kA nu praj~nA shrutaM vA kiM vR^ittirvA kA nu te mune . kShipramAchakShva me brahma~nshreyo yadiha manyase .. 12\-177\-8 (72100) bhIShma uvAcha. 12\-177\-9x (5902) anuyuktaH sa medhAvI lokadharmavidhAnavit . uvAcha shlakShNayA vAchA prahlAdamanapArthayA .. 12\-177\-9 (72101) pashya prahlAda bhUtAnAmutpattimanimittataH . hrAsaM vR^iddhiM vinAshaM cha na prahR^iShye na cha vyathe .. 12\-177\-10 (72102) svabhAvAdeva saMdR^ishyA vartamAnAH pravR^ittayaH . svabhAvaniratAH sarvAH pratipAdyA na kenachit .. 12\-177\-11 (72103) pashya prahlAda saMyogAnviprayogaparAyaNAn . saMchayAMshcha vinAshAntAnna kvachidvidadhe manaH .. 12\-177\-12 (72104) antavanti cha bhUtAni guNayuktAni pashyataH . utpattinidhanaj~nasya kiM paryAyeNopalakShaye. 12\-177\-13 (72105) jalajAnAmapi hyantaM paryAyeNopalakShaye . mahatAmapi kAyAnAM sUkShmANAM cha mahodadhau .. 12\-177\-14 (72106) ja~NgamasthAvarANAM cha bhUtAnAmasurAdhipa . pArthivAnAmapi vyaktaM mR^ityuM pashyAmi sarvashaH .. 12\-177\-15 (72107) antarikShacharANAM cha dAnavottamapakShiNAm . uttiShThate yathAkAlaM mR^ityurbalavatAmapi .. 12\-177\-16 (72108) divi saMcharamANAni hrasvAni cha mahAnti cha . jyotIMShyapi yathAkAlaM patamAnAni lakShaye .. 12\-177\-17 (72109) iti bhUtAni saMpashyannanuShaktAni mR^ityunA . sarvaM sAmAnyato vidvAnkR^itakR^ityaH sukhaM svape .. 12\-177\-18 (72110) sumahAntamapi grAsaM grase labdhaM yadR^ichChayA . shaye punarabhu~njAno divasAni bahUnyapi .. 12\-177\-19 (72111) Ashayantyapi mAmannaM punarbahuguNaM bahu . punaralpaM punastokaM punarnaivopapadyate .. 12\-177\-20 (72112) kaNaM kadAchitkhAdAmi piNyAkamapi cha grase . bhakShaye shAlimAMsAni bhakShAMshchochchAvachAnpunaH .. 12\-177\-21 (72113) shaye kadAchitparya~Nke bhUmAvapi punaH shaye . prAsAde chApi me shayyA kadAchidupapadyate .. 12\-177\-22 (72114) dhArayAmi cha chIrANi shANakShaumAjinAni cha . mahArhANi cha vAsAMsi dhArayAmyahamekadA .. 12\-177\-23 (72115) na sannipatitaM dharmyamupabhogaM yadR^ichChayA . pratyAchakShe na chApyenamanurudhye sudurlabham .. 12\-177\-24 (72116) achalamanidhanaM shivaM vishokaM shuchimatulaM viduShAM mate praviShTam . anabhimatamasevitaM vimUDhai rvratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-25 (72117) achalitamatirachyutaH svadharmA tparimitasaMsaraNaH parAvaraj~naH . vigatabhayakaShAyalobhamoho vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-26 (72118) aniyataphalabhakShyabhojyapeyaM vidhipariNAmavibhaktadeshakAlam . hR^idayasukhamasevitaM kadaryai rvratamidamAjagaraM suchishcharAmi .. 12\-177\-27 (72119) idamidamiti tR^iShNayA.abhibhUtaM janamanavAptadhanaM viShIdamAnam . nipuNamanunishAmya tattvabuddhyA vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-28 (72120) bahuvidhamanudR^ishya chArthahetoH kR^ipaNamihAryamanAryamAshrayaM tam . upashamaruchirAtmavAnprashAnto vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-29 (72121) sukhamasukhamalAbhamarthalAbhaM ratimaratiM maraNaM cha jIvitaM cha . vidhiniyatamavekShya tattvato.ahaM vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-30 (72122) apagatabhayarAgamohadarpo dhR^itimatibuddhisamanvitaH prashAntaH . upagataphalabhogino nishAmya vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-31 (72123) aniyatashayanAsanaH prakR^ityA damaniyamavratasatyashauchayuktaH . apagataphalasaMchayaH prahR^iShTo vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-32 (72124) apagatamasukhArthamIhanArthai rupagatabuddhiravekShya chAtmasaMstham . tR^ipitamaniyataM mano niyantuM vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-33 (72125) na hR^idayamanurudhyate mano vA priyasukhadurlabhatAmanityatAM cha . tadubhayamupalakShayannivAhaM vratamidamAjagaraM shuchishcharAmi .. 12\-177\-34 (72126) bahu kathitamidaM hi buddhimadbhiH kavibhirapi prathayadbhirAtmakIrtim . idamidamiti tatratatra hanta svaparamatairgahanaM pratarkayadbhiH .. 12\-177\-35 (72127) tadidamanunishAmya viprapAtaM pR^ithagabhipannamihAbudhairmanuShyaiH . anavasitamanantadoShapAraM nR^ipu viharAmi vinItadoShatR^iShNaH .. 12\-177\-36 (72128) bhIShma uvAcha. 12\-177\-37x (5903) ajagaracharitaM vrataM mahAtmA ya iha naro.anucharedvinItarAgaH . apagatabhayalobhamohamanyuH sa khalu sukhI vicharedimaM vihAram .. .. 12\-177\-37 (72129) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 177\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-177\-2 AjagarasyA.ajagaravR^ittyA jIvataH .. 12\-177\-4 nirvidhitso nirArambhaH .. 12\-177\-6 srotasA kAmAdivegena . kUTastho nirvyApAraH .. 12\-177\-7 indriyArthAn gandharasAdInanAdR^itya charasi tannirvAhamAtrArthI ashnAsi .. 12\-177\-8 praj~nA tattvadarshanam . shrutaM tanmUlabhUtaM shAstram. vR^ittistadarthAnuShThAnam. shreyo mameti sheShaH .. 12\-177\-9 anuyuktaH pR^iShTaH . lokasya dharmo janmajarAdistasya vidhAnaM kAraNaM tadabhij~naH lokadharmavidhAnavit .. 12\-177\-10 animittataH kAraNahInAdbrahmaNaH . pashya Alochaya .. 12\-177\-12 tasmAdahaM mano na kvachidviShaye vidadhe dhArayAmi tadvinAshe shokotpattiM jAnan .. 12\-177\-15 pArthivAnAM pR^ithivIsthAnAm .. 12\-177\-19 AjagarIM vR^ittiM prapa~nchayati sumahAntamityAdinA .. 12\-177\-20 Ashayanti bhojayanti .. 12\-177\-26 kaShAyaH rAgadveShAdiH .. 12\-177\-28 dhanaprAptau karmaiva kAraNaM na pauruShamiti dhiyA nishAmyAlochya .. 12\-177\-29 arthahetoranAryaM nIcham . aryaM svAminagAshrayati yaH kR^ipaNo dInajanastamanudR^ishyopashamaruchiH. AtmavAn jitachittaH .. 12\-177\-30 vidhiniyataM daivAdhInam .. 12\-177\-31 matirAlochanam . buddhirnishchayaH. upagataM samIpAgataM phalaM priyaM yeShAM tAn bhoginaH sarpAn ajagarAn nishAmya dR^iShTvA. phalabhogina iti madhyamapadalopaH .. 12\-177\-32 prakR^ityA damAdiyuktaH apagataphalasaMchayastyaktayogaphalasamUhaH .. 12\-177\-33 eShaNAviShayaiH putravittAdirbhirhetubhiH . asukhArthaM pariNAme duHkhArtham. apagatamAtmanaH parA~NbhukhaM tR^iShitamaniyataM cha mano.avekShya. upagatabuddhirlavdhAlokaH. AtmasaMsthamAtmani saMsthA samAptiryasya tattathA tuM vrataM charAmi .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 178 .. shrIH .. 12\.178\. adhyAyaH 178 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati itaranipedhapUrvakaM praj~nAyAH sukhasAdhanatAyAM pramANatayA sR^igAlakAshyapasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-178\-0 (72130) yudhiShThira uvAcha. 12\-178\-0x (5904) bAndhavAH karma vittaM vA praj~nA veha pitAmaha . narasya kA pratiShThA syAdetatpR^iShTo vadasva me .. 12\-178\-1 (72131) bhIShma uvAcha. 12\-178\-2x (5905) praj~nA pratiShThA bhUtAnAM praj~nA lAbhaH paro mataH . praj~nA niHshreyasI loke praj~nA svargo mataH satAm .. 12\-178\-2 (72132) praj~nayA prApitArtho hi baliraishvaryasaMkShaye . prahlAdo namuchirma~NkistasyAH kiM vidyate param .. 12\-178\-3 (72133) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . indrakAshyapasaMvAdaM tannibodha yudhiShThira .. 12\-178\-4 (72134) vaishyaH kashchidR^iShisutaM kAshyapaM saMshitavratam . rathena pAtayAmAsa shrImAndR^iptastapasvinam .. 12\-178\-5 (72135) ArtaH sa patitaH kruddhastyaktvA.a.atmAnamathAbravIt . mariShyAmyadhanasyeha jIvitArtho na vidyate .. 12\-178\-6 (72136) tathA mumUrShamAsInamakUjantamachetasam . indraH sR^igAlarUpeNa babhAShe kShubdhamAnasam .. 12\-178\-7 (72137) manuShyayonimichChanti sarvabhUtAni sarvashaH . manuShyatve cha vipratvaM sarva evAbhinandati .. 12\-178\-8 (72138) manuShyo brAhmaNashchAsi shrotriyashchAsi kAshyapa . sudurlabhamavApyaitanna doShAnmartumarhasi .. 12\-178\-9 (72139) sarve lAbhAH sAbhimAnA iti satyavatI shrutiH . saMtoShaNIyarUpo.asi lobhAdyadabhimanyase .. 12\-178\-10 (72140) aho siddhArthatA teShAM yeShAM santIha pANayaH . [atIva spR^ihaye teShAM yeShAM santIha pANayaH ..] 12\-178\-11 (72141) pANimadbhyaH spR^ihA.asmAkaM yathA tava dhanasya vai . na pANilAbhAdadhiko lAbhaH kashchana vidyate .. 12\-178\-12 (72142) apANitvAdvayaM brahmankaNTakaM noddharAmahe . jantUnuchchAvachAna~Nge dashato na kaShAma vA .. 12\-178\-13 (72143) atha yeShAM punaH pANI devadattau dashA~NgulI . uddharanti kR^imIna~NgAddashato nikaShanti cha .. 12\-178\-14 (72144) varShAhimAtapAnAM cha paritrANAni kurvate . chelamannaM sukhaM shayyAM nivAtaM chopabhu~njate .. 12\-178\-15 (72145) adhiShThAya cha gAM loke bhu~njate vAhayanti cha . upAyairbahubhishchaiva vashyAnAtmani kurvate .. 12\-178\-16 (72146) ye khalvajihvAH kR^ipaNA alpaprANA apANayaH . sahante tAni duHkhAni diShTyA tvaM na tathA mune .. 12\-178\-17 (72147) diShTyA tvaM na shR^igAlo vai na kR^imirna cha mUShakaH . na sarpo na cha maNDUko na chAnyaH pApayonijaH .. 12\-178\-18 (72148) etAvatA.api lAbhena toShTumarhasi kAshyapa . kiM punaryosi satvAnAM sarveShAM brAhmaNottamaH .. 12\-178\-19 (72149) ime mAM kR^imayo.adanti yeShAmuddharaNAya vai . nAsti shaktirapANitvAtpashyAvasthAmimAM mama .. 12\-178\-20 (72150) akAryamiti chaivemaM nAtmAnaM saMtyajAmyaham . nAtaH pApIyasIM yoniM pateyamaparAmiti .. 12\-178\-21 (72151) madhye vai pApayonInAM sR^igAlIyAmahaM gataH . pApIyasyo bahutarA ito.anyAH pApayonayaH .. 12\-178\-22 (72152) jAtyaivaike sukhitarAH santyanye bhR^ishaduHkhitAH . naikAntaM sukhameveha kvachitpashyAmi kasyachit .. 12\-178\-23 (72153) manuShyA hyADhyatAM prApya rAjyamichChantyanantaram . rAjyAddevatvamichChanti devatvAdindratAmapi .. 12\-178\-24 (72154) bhavestvaM yadyapi tvADhyo na rAjA na cha daivatam . devatvaM prApya chendratvaM naiva tuShyestathA sati .. 12\-178\-25 (72155) na tR^iptiH priyalAbhe.asti tR^iShNA nAdbhiH prashAmyati . saMprajvalati sA bhUyaH samidbhiriva pAvakaH .. 12\-178\-26 (72156) astyeva tvayi shoko.api harShashchApi tathA tvayi . sukhaduHkhe tathA chobhe tatra kA paridevanA .. 12\-178\-27 (72157) parichChidyaiva kAmAnAM sarveShAM chaiva karmaNAm . mUlaM buddhIndriyagrAmaM shakuntAniva pa~njare .. 12\-178\-28 (72158) na dvitIyasya shirasashChedanaM vidyate kvachit . na cha pANestR^itIyasya yannAsti na tato bhayam .. 12\-178\-29 (72159) na khalvapyarasaj~nasya kAmaH kvachana jAyate . saMsparshAddarshanAdvApi shravaNAdvApi jAyate .. 12\-178\-30 (72160) na tvaM smarasi vAruNyA laTvAkAnAM cha pakShiNAm . tAbhyAM chAbhyadhiko bhakShyo na kashchidvidyate kvachit .. 12\-178\-31 (72161) yAni chAnyAni bhUteShu bhakShyabhojyAni kAshyapa . yeShAmabhuktapUrvANi teShAmasmR^itireva te .. 12\-178\-32 (72162) aprAshanamasaMsparshamasaMdarshanameva cha . puruShasyaiSha niyamo manye shreyo na saMshayaH .. 12\-178\-33 (72163) pANimanto balavanto dhanavanto na saMshayaH . manuShyA mAnuShaireva dAsatvamupapAditAH .. 12\-178\-34 (72164) vadhabandhaparikleshaiH klishyante cha punaH punaH . te khalvapi ramante cha modante cha hasanti cha .. 12\-178\-35 (72165) apare bAhubalinaH kR^itavidyA manasvinaH . jugupsitAM cha kR^ipaNAM pApavR^ittimupAsate .. 12\-178\-36 (72166) utsahante cha te vR^ittimanyAmapyupasevitum . svakarmaNA tu niyataM bhavitavyaM tu tattathA .. 12\-178\-37 (72167) na pulkaso na chaNDAla AtmAnaM tyaktumichChati . tayA tuShTaH svayA yonyA mAyAM pashyasva yAdR^ishIm .. 12\-178\-38 (72168) dR^iShTvA kuNInpakShahatAnmanuShyAnAmayAvinaH . susaMpUrNaH svayA yonyA labdhalAbhosi kAshyapa .. 12\-178\-39 (72169) yadi brAhmaNadehaste nirAta~Nko nirAmayaH . a~NgAni cha samagrANi na cha lokeShu dhikkR^itaH .. 12\-178\-40 (72170) na kenachitpravAdena satyenaivApahAriNA . dharmAyottiShTha viprarShe nAtmAnaM tyaktumarhasi .. 12\-178\-41 (72171) yadi brahma~nshR^iNoShyetachChraddadhAsi cha me vachaH . vedoktasyaiva dharmasya phalaM mukhyamavApsyasi .. 12\-178\-42 (72172) svAdhyAyamagnisaMskAramapramatto.anupAlaya . satyaM damaM cha dAnaM cha spardhiShThA mA cha kenachit .. 12\-178\-43 (72173) ye kechana svadhyayanAH prAptA yajanayAjanam . kathaM te chAnushocheyurdhyAyeyurvA.apyashobhanam .. 12\-178\-44 (72174) ichChantaste vihArAya sukhaM mahadavApnuyuH . ye.anujAtAH sunakShatre sutithau sumuhUrtake . yaj~nadAnaprajehAyAM yatante shaktipUrvakam .. 12\-178\-45 (72175) nakShatreShvAsureShvanye dustithau durmuhUrtajAH . sampatantyAsurIM yoniM yaj~naprasavavarjitAH .. 12\-178\-46 (72176) ahamAsaM paNDitako haituko vedanindakaH . AnvIkShikIM tarkavidyAmanurakto nirarthikAm .. 12\-178\-47 (72177) hetuvAdAnpravaditA vaktA saMsatsu hetumat . AkroShTA chAtivaktA cha brahmavAkyeShu cha dvijAn .. 12\-178\-48 (72178) nAstikaH sarvasha~NkI cha mUrkhaH paNDitamAnikaH . tasyeyaM phalanirvR^ittiH sR^igAlatvaM mama dvija .. 12\-178\-49 (72179) api jAtu tathA tatsyAdahorAtrashatairapi . yadahaM mAnuShIM yoniM sR^igAlaH prApnuyAM punaH .. 12\-178\-50 (72180) saMtuShTashchApramattashcha yaj~nadAnataporataH . j~neyaM j~nAtA bhaveyaM vai varjyaM varjayitA tathA .. 12\-178\-51 (72181) bhIShma uvAcha. 12\-178\-52x (5906) tataH sa munirutthAya kAshyapastamuvAcha ha . aho batAmi kushalo buddhimAMshcheti vismitaH .. 12\-178\-52 (72182) samavaikShata taM vipro j~nAnadIrgheNa chakShuShA . dadarsha chainaM devAnAM devamindraM shachIpatim .. 12\-178\-53 (72183) tataH saMpUjayAmAsa kAshyapo harivAhanam . anuj~nAtastu tenAtha pravivesha svamAlayam .. .. 12\-178\-54 (72184) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 178\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-178\-5 rathena rathaghAtena . vaishyaH kashchidR^iShiM dAntaM iti Ta. pAThaH .. 12\-178\-6 AtmAnaM dhairyaM tyaktvA .. 12\-178\-7 akUjantaM mUrchChayA niHshabdam .. 12\-178\-9 shrotriyo.adhItadevaH . doShAt mauDhyAt .. 12\-178\-10 yatsaMtoShaNIyaM rUpaM tvaM svasyA.abhimanyase.avamanyase .. 12\-178\-13 na kaShAma na nAshayAm. 12\-178\-14 nikaShanti kaNDUyanena. . 12\-178\-16 adhiShThAyAdhyAsya . gAM pR^ithivIm. balIvardAdi vA. Atmani Atmabhoganimittam .. 12\-178\-17 alpaprANA alpabalAH .. 12\-178\-20 adanti dashanti .. 12\-178\-23 eke devAdyAH . anye pashvAdyAH .. 12\-178\-25 yadi kadAchidbhavestathApi na tuShyeriti yojyam .. 12\-178\-28 kAmAdInAM mUlaM buddhIndriyagrAmaM shakuntAniva sharIrapa~nchare parichChidya nirudhya sthitasya bhayaM nAstItyuttareNa saMbandhaH .. 12\-178\-31 vAruNyA madyasya laTvAkhyapakShimAsasya cha . karmaNi ShaShThyau. tvaM na smarasi brAhmaNatvena tava tadrasagrahAbhAvAt .. 12\-178\-32 yeShAM yAnyabhuktapUrvANi .. 12\-178\-38 asaMtuShTaH svayA vR^ittyA mAyAM prekShasva yAdR^ishIn . iti Ta.Da.tha. pAThaH .. 12\-178\-39 pakShahatAnardhA~NgavAtAdinA naShTAn . AmayAvinorogAkrAntAn .. 12\-178\-41 pravAdena kala~Nkena . apahAriNA jAvibhraMshakareNa .. 12\-178\-45 vihArAya yathochitena yaj~nAdinA vihartum .. 12\-178\-48 paNDitakaH kutsitaH paNDitaH hetumadeva vaktA na shrutimat . AkroShTAparuShavAk .. 12\-178\-49 sarvasha~NkI svargAdR^iShTAdisadbhAve.api sha~NkAvAn .. 12\-178\-54 harivAhanamindram .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 179 .. shrIH .. 12\.179\. adhyAyaH 179 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tapodAnAdisatkarmaNAmapi paramparayA sukhasAdhanatAkathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-179\-0 (72185) yudhiShThira uvAcha. 12\-179\-0x (5907) yadyasti dattamiShTaM vA tapastaptaM tathaiva cha . gurUNAM vA.api shushrUShA tanme brUhi pitAmaha .. 12\-179\-1 (72186) bhIShma uvAcha. 12\-179\-2x (5908) `yathA.asmiMshcha tathA tatra jAnIyAM nR^ipasattama . duShkartAro yathA loke yatkurvanti tathA shR^iNu ..' 12\-179\-2 (72187) AtmanA.anarthayuktena pApe nivishate manaH . svakarma kaluShaM kR^itvA duHkhe mahati dhIyate .. 12\-179\-3 (72188) durbhikShAdeva durbhikShaM kleshAtkleshaM bhayAdbhayam . mR^itebhyaH pramR^itA yAnti daridrAH pApakAriNaH .. 12\-179\-4 (72189) utsavAdutsavaM yAnti svargAtsvargaM sukhAtsukham . shraddadhAnAshcha dAntAshcha satvasthAH shubhakAriNAH .. 12\-179\-5 (72190) vyAlaku~njaradurgeShu sarpachorabhayeShu cha . hastAvApena gachChanti nAstikAH kimataH param .. 12\-179\-6 (72191) priyadevAtitheyAshcha vadAnyAH priyasAdhavaH . kShemyamAtmavatAM mArgamAsthitA hastadakShiNam .. 12\-179\-7 (72192) pulAkA iva dhAnyeShu puttikA iva pakShiShu . tadvidhAste manuShyeShu yeShAM dharmo na kAraNam .. 12\-179\-8 (72193) sushIghramapi dhAvantaM vidhAnamanudhAvati . shete saha shayAnena yenayena yathAkR^itam .. 12\-179\-9 (72194) upatiShThati tiShThantaM gachChantamanugachChati . karoti kurvataH karma ChAyevA.anuvidhIyate .. 12\-179\-10 (72195) yenayena yathA yadyatpurA karma samArjitam . tattadeva naro bhu~Nkte nityaM vihitamAtmanA .. 12\-179\-11 (72196) svakarmaphalanikShepaM vidhAnaparirakShitam . bhUtagrAmamimaM kAlaH samantAtparikarShati .. 12\-179\-12 (72197) achodyamAnAni yathA puShpANi cha phalAni cha . svaM kAlaM nAtivartante tathA karma purAkR^itam .. 12\-179\-13 (72198) saMmAnashchAvamAnashcha lAbhAlAbhau kShayodayau . pravR^ittAni vivartante vidyAnAnte punaHpunaH .. 12\-179\-14 (72199) AtmanA vihitaM duHkhamAtmanA vihitaM sukham . garbhashayyAmupAdAya bhujyate paurvadehikam .. 12\-179\-15 (72200) bAlo yuvA cha vR^iddhashcha yatkaroti shubhAshubham . tasyAMtasyAmavasthAyAM bhu~Nkte janmanijanmani .. 12\-179\-16 (72201) yathA dhenusahasreShu vatso vindati mAtaram . tathA pUrvakR^itaM karma kartAramanugachChati .. 12\-179\-17 (72202) saMklinnamagrato vastraM pashchAchChudhyati vAriNA . `duShkarmApi tathA pashchAtpUyate puNyakarmaNA .. 12\-179\-18 (72203) tapasA tapyate dehastapasA vindate mahat ..' upavAsaiH prataptAnAM dIrghaM sukhamanantaram .. 12\-179\-19 (72204) dIrghakAlena tapasA sevitena tapovane . dharmanirdhUtapApAnAM saMsiddhyante manorathAH .. 12\-179\-20 (72205) shakunInAmivAkAshe matsyAnAmiva chodake . padaM yathA na dR^ishyeta tathA dharmavidAM gatiH .. 12\-179\-21 (72206) alamanyairupAlambhaiH kIrtitaishcha vyatikramaiH . peshalaM chAnurUpaM cha kartavyaM hitamAtmanaH .. .. 12\-179\-22 (72207) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 179\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-179\-1 yadyasti saphalamityadhyAhAraH . datteShTe gR^ihasyasya dharmaH. tapo vAnaprasthasya. gurushushrUShA brahmachAriNaH .. 12\-179\-3 nAstikyamanarthaH tena yuktenAtmanA kushAstrajitAdhyAyasayena . kaluShaM pApam .. 12\-179\-4 mR^itebhyaH pramR^itaM yAntIti jha . pAThaH. tatra mR^itebhyo maraNebhyaH. pramR^itaM maraNAntaram. avilambena punaHpunarmriyanta ityarthaH .. 12\-179\-5 dhanADhyAH shubhakAriNa iti jha . pAThaH .. 12\-179\-6 hastAvavApyete praveshyete yasminniti hastAvApo hastanigaDastena nigaDitAH santo nAstikA rAShTrAddUrIkR^itA vyAlAdimatsu vaneShu gachChantItyarthaH .. 12\-179\-7 AtitheyamatithihitaM mR^iShTAnnadAnAdi . AtmavatAM jitachittAnAm. hastadakShiNaM hastopalakShitena tatkartavyena dAnAdinA karmaNA dakShiNamanukUlam .. 12\-179\-8 pulAkA gartoShmaNA bhaktasikthavannaShThavIjabhAvAH . puttikA mashakAH. kAraNaM sukhAdihetuH .. 12\-179\-9 vidhAnaM prAkkarma dhAvantaM yatamAnamanudhAvati phalapradAnenAnusarati . yena yena yathA kR^itaM taM taM prati tathA prAkkarmaM phaladamaphaladaM cha bhavati .. 12\-179\-10 karma prAchInaM ChAyevAnuvidhIyate puruSheNa svasyAtukUlaM kriyate .. 12\-179\-11 nityamaparihAryam .. 12\-179\-12 svakarmaNaH phalaM svargapashvAdi tadeva nikSheparUpaM vidhAnena karmajanyAdR^iShTena rakShitaM bhUtagrAmaM prati kAlaH samanukarShati .. 12\-179\-18 saMklinnaM maleneti sheShaH .. 12\-179\-22 upAlambhairAkShepavAkyaiH . vyatikramairaparAdhaiH. alamuktaiH paryAptam. peshakaushalayuktaM yathAsyAttathA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 180 .. shrIH .. 12\.180\. adhyAyaH 180 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa jagatsR^iShTiprakAraM pR^iShTena bhIShmeNa bharadvAjAya bhR^igUditasR^iShTiprakArakathanArambhaH .. 1\.. bhR^iguNA bharadvAjaM pratimahattattvAdipadmaparyantasR^iShTiprakArakathanam .. 2\.. tathA pajhakarNikAbhUtamerusthena brahmaNA lokasR^iShTikathanam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-180\-0 (72249) yudhiShThira uvAcha. 12\-180\-0x (5912) kutaH sR^iShTamidaM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam . pralaye cha kimabhyeti tanme brUhi pitAmaha .. 12\-180\-1 (72250) sasAgaraH sagaganaH sashailaH sabalAhakaH . sabhUmiH sAgnipavano loko.ayaM kena nirmitaH .. 12\-180\-2 (72251) kathaM sR^iShTAni bhUtAni kathaM varNavibhaktayaH . shochAshauchaM kathaM teShAM dharmAdharmAvatho katham .. 12\-180\-3 (72252) kIdR^isho jIvatAM jIvaH kva vA gachChanti ye mR^itAH . asmAllokAdamuM lokaM sarvaM shaMsatu no bhavAn .. 12\-180\-4 (72253) bhIShma uvAcha. 12\-180\-5x (5913) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bhR^iguNA.abhihitaM shreShThaM bharadvAjAya pR^ichChate .. 12\-180\-5 (72254) kailAsashikhare dR^iShTvA dIpyamAnamivaujasA . bhR^iguM maharShimAsInaM bharadvAjo.anvapR^ichChata .. 12\-180\-6 (72255) sasAgaraH sagaganaH shashailaH savalAhakaH . sabhUmiH sAgnipavano loko.ayaM kena nirmitaH .. 12\-180\-7 (72256) kathaM sR^iShTAni bhUtAni kathaM varNavibhaktayaH . shauchAshauchaM kathaM teShAM dharmAdharmAvatho katham. 12\-180\-8 (72257) kIdR^isho jIvatAM jIvaH kva vA gachChanti ye mR^itAH . paralokamimaM chApi sarvaM shaMsitR^imarhasi .. 12\-180\-9 (72258) evaM sa bhagavAnpR^iShTo bharadvAjena saMshayam . brahmarpirbrahmasaMkAshaH sarvaM tasmai tato.abravIt .. 12\-180\-10 (72259) bhR^iguruvAcha. 12\-180\-11x (5914) `nArAyaNo jaganmUrtirantarAtmA sanAtanaH . kUTastho.akShara avyakto nirlepo vyApakaH prabhuH .. 12\-180\-11 (72260) prakR^iteH parato nityamindriyairapyagotaraH . sa sisR^ikShuH sahasrAMshAdasR^ijatpuruShaM prabhuH ..' 12\-180\-12 (72261) mAnaso nAma yaH pUrvo vishruto vai maharShibhiH . anAdinidhano devastathA.abhedyo.adajarAmaraH .. 12\-180\-13 (72262) avyakta iti vikhyAtaH shAshvato.athAkShayo.avyayaH . yataH sR^iShTAni bhUtAni tiShThanti cha mriyanti cha .. 12\-180\-14 (72263) so.asR^ijatprathamaM devo mahAntaM nAma nAmataH . mahAnsasarjAhaMkAraM sa chApi bhagavAnatha . AkAshamiti vikhyAtaM sarvabhUtadharaH prabhuH .. 12\-180\-15 (72264) AkAshAdabhavadvAri salilAdagnimArutau . agnimArutasaMyogAttataH samabhavanmahI .. 12\-180\-16 (72265) tataste gemayaM divyaM padmaM sR^iShTaM svayaMbhuvA . tasmAtpadmAtsamabhavadbrahmA vedamayo nidhiH .. 12\-180\-17 (72266) ahaMkAra iti khyAtaH sarvabhUtAtmabhUtakR^it . brahmA vai sa mahAtejA ya ete pa~nchadhAtavaH .. 12\-180\-18 (72267) shailAstasyAsthisaMj~nAstu medo mAMsaM cha medinI . samudrAstasya rudhiramAkAshamudaraM tathA .. 12\-180\-19 (72268) pavanashchaiva niHshvAsastejo.agnirnimnagAH sirAH . divAkarashcha somashcha nayane tasya vishrute .. 12\-180\-20 (72269) nabhashchordhvaM shirastasya kShitiH pAdau bhujau dishaH . durvij~neyo hyanantAtmA siddhairapi na saMshayaH .. 12\-180\-21 (72270) sa eSha bhagavAnviShNurananta iti vishrutaH . sarvabhUtAtmabhUtastho durvij~neyo.akR^itAtmAbhaH .. 12\-180\-22 (72271) ahaMkArasya yaH sraShTA sarvabhUtodbhavAya vai . yataH samabhavadvishvaM pR^iShTo.ahaM yadiha tvayA .. 12\-180\-23 (72272) bharadvAja uvAcha. 12\-180\-24x (5915) gaganasya dishAM chaiva bhUtalasyAnilasya cha . kAnyatra parimANAni saMshayaM Chindhi me.arthitaH .. 12\-180\-24 (72273) bhR^iguruvAcha. 12\-180\-25x (5916) anantametadAkAshaM siddhachAraNasevitam . ramyaM nAnAshrayAkIrNaM yasyAnto nAdhigamyate .. 12\-180\-25 (72274) UrdhvaM gateradhastAttu chandrAdityau na dR^ishyataH . tatra devAH svayaM dIptAH sUryabhAso.agnivarchasaH .. 12\-180\-26 (72275) te chApyantaM na pashyanti nabhasaH prathitaujasaH . durgamatvAdanantatvAditi vai viddhi mAnada .. 12\-180\-27 (72276) uparyupari tairdevaiH prajvaladbhiH svayaMprabhaiH . niruddhametadAkAshamaprameyaM surairapi .. 12\-180\-28 (72277) pR^ithivyante samudrAstu samudrAnte tamaH smR^itam . tapnaso.ante jalaM prAhurjalasyAnte.agnireva cha .. 12\-180\-29 (72278) rasAtalAnte salilaM jalAnte pannagAdhipAH . tadante punarAkAshamAkAshAnte punarjalam .. 12\-180\-30 (72279) evamantaM hi nabhasaH pramANaM salilasya cha . agnimArutayoshchaiva durj~neyaM daivatairapi .. 12\-180\-31 (72280) agnimArutatoyAnAM varNAH kShititalasya cha . AkAshasadR^ishA hyete bhidyante.atatvadarshanAt .. 12\-180\-32 (72281) paThanti chaiva munayaH shAstreShu vividheShu cha . trailokyasAgare chaiva pramANaM vihitaM yathA .. 12\-180\-33 (72282) adR^ishyatvAdagamyatvAtkaH pramANamudAharet . siddhAnAM devatAnAM cha yadA parimitA gatiH . tadA gauNamanantasya nAmAnanteti vishrutam .. 12\-180\-34 (72283) nAmadheyAnurUpasya mAnasasya mahAtmanaH . yadA tu rdivyaM yadrUpaM hrasate vardhate punaH . ko.anyastadvedituM shakto yopi syAttadvidho.aparaH .. 12\-180\-35 (72284) tataH puShkarataH sR^iShTaH sarvaj~no mUrtimAnprabhuH . brahmA dharmamayaH pUrvaH prajApatiranuttamaH .. 12\-180\-36 (72285) bharadvAja uvAcha. 12\-180\-37x (5917) puShkarAdyadi saMbhUto jyeShThaM bhavati puShkaram . brahmANaM pUrvajaM chAha bhavAnsaMdeha eva me .. 12\-180\-37 (72286) bhR^iguruvAcha. 12\-180\-38x (5918) mAnasasyeha yA mUrtirbrahmatvaM samupAgatA . tasyAsanavidhAnArthaM pR^ithivI padmamuchyate .. 12\-180\-38 (72287) karNikAM tasya padmasya merurgagamuchChritaH . tasya madhye sthito lokAnsR^ijate jagataH prabhuH . mAnasAMshcha tathA devAnbhUtAni vividhAni cha .. .. 12\-180\-39 (72288) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 180\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-180\-3 kathamiti sR^iShTiprakAraprashnaH . vibhaktayo vibhAgAH .. 12\-180\-4 jIvatAM prANinAm .. 12\-180\-20 agnIShomau tu chandrArkau nayane iti jha . pAThaH. tatra agnIShomAveva chandrArkAvityanvayaH .. 12\-180\-23 bhUtodbhavAya bhUtotpattaye . sraShTAhaMkArasyeti saMbandhaH. yato vishvaM samabhavadyava tvayAhaM pR^iShTastattubhyamuktamiti sheShaH .. 12\-180\-24 Chindhi tatvata iti jha . pAThaH .. 12\-180\-25 AshrayAshchaturdashabhuvanAni .. 12\-180\-26 gateH sUryarashmigaterapi UrdhvamadhastAchcha chandrAdityau na dR^ishyete .. 12\-180\-27 te.api sUryAdigaterUrdhvAdhasthA api .. 12\-180\-32 varNAH svarUpANi AkAshasadR^ishAH AkAshavadanantAH . atatvadarshanAt pR^ithivyAdInAM tatvAnavagamAt. bhidyante parichChinnavadAbhAnti .. 12\-180\-33 kathatarhi pa~nchAshatkoTiyojanavistArAyAmAdirUpaM parimANaM paThantItyata Aha paThantIti .. 12\-180\-34 adR^ishyAya tvagamyAya iti jha . pAThaH .. 12\-180\-36 brahmA chaturmukhaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 181 .. shrIH .. 12\.181\. adhyAyaH 181 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bharadvAjaMprati bhR^iguNA merusthabrahmaNA jalAdibhUmyantasR^iShTiprakArakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-181\-0 (72289) bharadvAja uvAcha. 12\-181\-0x (5919) merumadhye sthito brahmA kathaM sa sasR^ije prajAH . etanme sarvamAchakShva yAthAtathyena pR^ichChataH .. 12\-181\-1 (72290) bhR^iguruvAcha. 12\-181\-2x (5920) prajAvisargaM pUrvaM sa mAnaso manasA.asR^ijat . saMrakShaNArthaM bhUtAnAM sR^iShTaM prathamato jalam .. 12\-181\-2 (72291) yatprANaH sarvabhUtAnAM vardhante yena cha prajAH . parityaktAshcha nashyanti tenedaM sarvamAvR^itam .. 12\-181\-3 (72292) pR^ithivI parvatA meghA mUrtimantashcha ye pare . sarvaM tadvAruNaM j~neyamApastastambhire hi tAH .. 12\-181\-4 (72293) bharadvAja uvAcha. 12\-181\-5x (5921) kathaM salilamutpannaM kathaM chaivAgnimArutau . kathaM vA medinI sR^iShTetyatra me saMshayo mahAn .. 12\-181\-5 (72294) bhR^iguruvAcha. 12\-181\-6x (5922) brahmakalpe purA brahmanbrahmarShINAM samAgame . lokasaMbhavasandehaH samutpanno mahAtmanAm .. 12\-181\-6 (72295) te.atiShThandhyAnamAlambya maunamAsthAya nishchalAH . tyaktAhArAH pavanapA divyaM varShashataM dvijAH .. 12\-181\-7 (72296) teShAM brahmamayI vANI sarveShAM shrotramAgamat . divyA sarasvatI tatra saMbabhUva nabhastalAt .. 12\-181\-8 (72297) purA.astamitaniHshabdamAkAshamachalopamam . naShTachandrArkapavanaM prasuptamiva saMbabhau .. 12\-181\-9 (72298) tataH salilamutpannaM tamasIvAparaM tamaH . tasmAchcha salilotpIDAtsamajAyata mArutaH .. 12\-181\-10 (72299) yathA bhAjanamachChidraM niHshabdamiha lakShyate . tachchAmbhasA pUryamANaM sashabdaM kurute.anilaH .. 12\-181\-11 (72300) tathA salilasaMruddhe nabhasonte nirantare . bhittvA.arNavatalaM vAyuH samutpatati ghoShavAn .. 12\-181\-12 (72301) sa eSha charate vAyurarNavotpIDasaMbhavaH . AkAshasthAnamAsAdya prashAntiM nAdhigachChati .. 12\-181\-13 (72302) tasminvAyvambusaMgharShe dIptatejA mahAbalaH . prAdurbabhUvordhvashikhaH kR^itvA nistimiraM nabhaH .. 12\-181\-14 (72303) agniH pavanasaMyuktaH svAtsamutkShipate jalam . so.agnimArutasaMyogAddhanatvamupapadyate .. 12\-181\-15 (72304) tasyAkAshAnnipatitaH snehastiShThati yo.aparaH . sa saMghAtatvamApanno bhUmitvamanugachChati .. 12\-181\-16 (72305) rasAnAM sarvagandhAnAM snehAnAM prANinAM tathA . bhUmiryoniriha j~neyA yasyAM sarvaM prasUyate .. .. 12\-181\-17 (72306) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 181\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-181\-3 yat jalam . tena jalena .. 12\-181\-4 vAruNaM varuNadevatAsaMbandhAdApyamityarthaH . mUrtimat manuShyapashvAdivigrahavat. Apyatve hetuH. Apastastambhire yata ApastambhaM dhanIbhAvaM pR^ithivyAdirUpaM prAptAH .. 12\-181\-6 brahmakalpe brahmaprathamadine . lokAnAM saMbhava utpattistatra viShaye saMdehaH .. 12\-181\-8 teShAM dharmamayIti Ta . Da. pAThaH .. 12\-181\-9 sarasvatImevAha pureti . stimitamAkAshamanantamiti jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 182 .. shrIH .. 12\.182\. adhyAyaH 182 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bharadvAjaMprati bhR^iguNA vR^ikShAdInAmapi bhautikatvachaitanyAdisamarthanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-182\-0 (72307) bharadvAja uvAcha. 12\-182\-0x (5923) ta ete dhAtavaH pa~ncha brahmA yAnasR^ijatpurA . AvR^itA yairime lokA mahAbhUtAbhisaMj~nitAH .. 12\-182\-1 (72308) yadA.asR^ijatsahasrANi bhUtAnAM sa mahAmatiH . pa~nchAnAmeva bhUtatvaM kathaM samupapadyate .. 12\-182\-2 (72309) bhR^iguruvAcha. 12\-182\-3x (5924) amitAnAM mahAshabdo bhUtAnAM yAti saMbhavam . tatasteShAM mahAbhUtashabdo.ayamupapadyate .. 12\-182\-3 (72310) cheShTA vAyuH khamAkAshamUShmA.agniH salilaM dravaH . pR^ithivI chAtra saMghAtaH sharIraM pA~nchabhautikam .. 12\-182\-4 (72311) ityetaiH pa~nchabhirbhUtairyuktaM sthAvaraja~Ngamam . shrotraM ghrANaM ramaH sparsho dR^iShTishchendriyasaMj~nitAH .. 12\-182\-5 (72312) bharadvAja uvAcha. 12\-182\-6x (5925) pa~nchabhiryadi bhUtaistu yaktAH sthAvaraja~NgamAH . sthAvarANAM na dR^ishyante sharIre pa~ncha dhAtavaH .. 12\-182\-6 (72313) anUShmaNAmacheShTAnAM ghanAnAM chaiva tattvataH . vR^ikShA nopalabhyante sharIre pa~ncha dhAtavaH .. 12\-182\-7 (72314) na shR^iNunte na pashyanti na gandharasavedinaH . na chasparshaM vijAnanti te kathaM pA~nchabhautikAH .. 12\-182\-8 (72315) adravatvAdanagnitvAdabhUtitvAdavAyutaH . AkAshasyAprameyatvAdvR^ikShANAM nAsti bhautikam .. 12\-182\-9 (72316) bhR^iguruvAcha. 12\-182\-10x (5926) ghanAnAmapi vR^ikShANAmAkAsho.asti na saMshayaH . teShAM puShpaphalavyaktirnityaM samupapadyate .. 12\-182\-10 (72317) UShmato mlAyate varNaM tvakphalaM puShpameva cha . mlAyate shIryate chApi sparshastenAtra vidyate .. 12\-182\-11 (72318) vAyvagnyashaniniShpeShaiH phalaM puShpaM vishIryate . shrotreNa gR^ihyate shabdastasmAchChR^iNvanti pAdapAH .. 12\-182\-12 (72319) vallI veShTayate vR^ikShaM sarvatashchaiva gachChati . na hyadR^iShTeshcha mArgo.asti tasmAtpashyanti pAdapAH .. 12\-182\-13 (72320) puNyApuNyaistathA gandhairdhUpaishcha vividhairapi . arogAH puShpitAH santi tasmAjjighranti pAdapAH .. 12\-182\-14 (72321) pAdaiH salilapAnAchcha vyAdhInAM chApi darshanAt . vyAdhipratikriyatvAchcha vidyate rasanaM drume .. 12\-182\-15 (72322) vakreNotpalanAlena yathordhvaM jalamAdadet . tathA pavanasaMyuktaH pAdaiH pibati pAdapaH .. 12\-182\-16 (72323) sukhaduHkhayoshcha grahaNAchChinnasya cha virohaNAt . jIvaM pashyAmi vR^ikShANAmachaitanyaM na vidyate .. 12\-182\-17 (72324) tena tajjalamAdattaM jarayatyagnimArutau . AhArapariNAmAchcha sneho vR^iddhishcha jAyate .. 12\-182\-18 (72325) ja~NgamAnAM cha sarveShAM sharIre pa~ncha dhAtavaH . pratyekashaH prabhidyante yaiH sharIraM vicheShTate .. 12\-182\-19 (72326) tvakcha mAMsaM tathA.asthIni majjA snAyushcha pa~nchamam . ityetadiha saMghAtaM sharIre pR^ithivImayam .. 12\-182\-20 (72327) tejo hyagnistathA krodhashchakShurUShmA tathaiva cha . agnirjarayate yachcha pa~nchAgneyAH sharIriNaH .. 12\-182\-21 (72328) shrotraM ghrANaM tathA.a.asyaM cha hR^idayaM koShThameva cha . AkAshAtprANinAmete sharIre pa~ncha dhAtavaH .. 12\-182\-22 (72329) shleShmA pittamatha svedo vasA shoNitameva cha . ityApaH pa~nchadhA dehe bhavanti prANinAM sadA .. 12\-182\-23 (72330) prANAtprANayate prANI vyAnAdvyAyachChate tathA . gachChatyapAne vAkchaiva samAnane samaH sthitaH .. 12\-182\-24 (72331) udAnAduchChvasiti cha pratibhedAchcha bhAShate . ityete vAyavaH pa~ncha cheShTayantIha dehinam .. 12\-182\-25 (72332) bhUmergandhaguNAnvetti rasaM chAdbhyaH sharIravAn . jyoteH pashyati rUpANi sparshaM vetti cha vAyutaH . `shabdaM shR^iNoti cha tadaivAkAshAttu sharIravAn .. 12\-182\-26 (72333) gandhaH sparsho raso rUpaM shabdashchAtra guNAH smR^itAH . tasya gandhasya vakShyAmi vistarAbhihitAnguNAn .. 12\-182\-27 (72334) iShTashchAniShTagandhashcha madhuraH kaTureva cha . nirhArI saMhataH snigdho rUkSho vishada eva cha . evaM navavidho j~neyaH pArthivo gandhavistaraH .. 12\-182\-28 (72335) jyotiH pashyati chakShurbhyAM sparshaM vetti cha vAyunA . shabdaH sparshashcha rUpaM cha rasashchApi guNAH smR^itAH .. 12\-182\-29 (72336) rasaj~nAnaM tu vakShyAmi tanme nigadataH shR^iNu . raso bahuvidhaH proktaH sUribhiH prathitAtmabhiH .. 12\-182\-30 (72337) madhuro lavaNastiktaH kaShAyo.amlaH kaTustathA . evaM Sha~NkidhavistAro raso vArimayaH smR^itaH .. 12\-182\-31 (72338) shabdaH sparshashcha rUpaM cha triguNaM jyotiruchyate . jyotiH pashyati rUpANi rUpaM cha bahudhA smR^itam . hrasvo dIrghastathA sthUlashchaturasro.aNuvR^ittavAn .. 12\-182\-32 (72339) shuklaH kR^iShNastathA raktaH pIto nIlAruNastathA . kaThinashchikkaNaH shlakShNaH pichChilo mR^idudAruNaH . evaM dvAdashavistAro jyotIrUpaguNaH smR^itaH .. 12\-182\-33 (72340) shabdasparshau cha vij~neyau dviguNo vAyurityuta . vAyavyastu guNaH sparshaH sparshashcha bahudhA smR^itaH .. 12\-182\-34 (72341) uShNaH shItaH sukho duHkhaH snigdho vishada eva cha . tathA kharo mR^idU rUkSho laghurgurutaro.api cha . evaM dvAdashadhA sparsho vyAvyo guNa uchyate .. 12\-182\-35 (72342) tatraikaguNamAkAshaM shabda ityeva tatsmR^itam . tasya shabdasya vakShyAmi vistaraM vividhAtmakam .. 12\-182\-36 (72343) ShaDja R^iShabhagAndhArau madhyamo dhaivatastathA . pa~nchamashchApi vij~neyastathA chApi niShAdavAn .. 12\-182\-37 (72344) eSha saptavidhaH proktaH shabda AkAshasaMbhavaH . tryaisvaryeNa tu sarvatra sthito.api paTahAdiShu .. 12\-182\-38 (72345) [mR^ida~NgabherIsha~NkhAnAM stanayitno rathasya cha . yaH kashchichChrUyate shabdaH prANino prANino.api vA . eteShAmeva sarveShAM viShaye saMprakIrtitaH .. 12\-182\-39 (72346) evaM bahuvidhAkAraH shabda AkAshasaMbhavaH . AkAshajaM shabdamAhurebhirvAyuguNaiH saha ..] 12\-182\-40 (72347) avyAhataishchetayane na vetti viShamasthitaiH . ApyAyyante cha te nityaM dhAtavastaistu dhAtubhiH .. 12\-182\-41 (72348) Apo.agnirmArutashchaiva nityaM jAgrati dehiShu . mUlamete sharIrasya vyApya prANAniha sthitA .. .. 12\-182\-42 (72349) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvyashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 182\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-182\-1 pa~nchadhAtava AkAshAdayaH ye mahAbhUtasaMj~nAH yaishcha lokA AvR^itA iti yojanA .. 12\-182\-2 bhUtAnAM prANinAm .. 12\-182\-4 khaMsuShiram . atra sharIre dravo lohitAdisaMghAtaH. kaThinaM mAMsAsthyAdi .. 12\-182\-5 shrotraM khaM ghrANaM pR^ithivI raso rasanendriyaM jalaM sparshaH sparshanendriyaM tvagvAyuH dR^iShTishchakShurindriyaM tejaH .. 12\-182\-9 aprameyatvAdapratIyamAnatvAt. 12\-182\-16 nAlena nalikayA. . 12\-182\-18 tena vR^ikSheNa . jarayati jarayataH .. 12\-182\-21 sharIriNo.antargato.agnistejaH krodhachakShurUShmajAThararUpa iti pa~nchAgneyAH .. 12\-182\-22 shrotramindriyam . ghrANaM nAsAndhre. koShThamannAdisthAnam .. 12\-182\-24 vyAyachChate balasAdhyamudyamaM karoti .. 12\-182\-25 pratibhedAduraHkaNThashiraH sthAnabhedAt .. 12\-182\-26 bhUmerbhUmyA ghrANarUpayA . adbhya iti rasanena .. 12\-182\-28 pArthivaH pR^ithivyAshrito mukhyo guNaH .. 12\-182\-29 jyotiH pR^ithivyAdirUpam . vAyunA tvagindriyeNa. guNA apradhAnabhUtAH evaM jalAdAvapyekaiko mukhya itare.apradhAnA iti draShTavyam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 183 .. shrIH .. 12\.183\. adhyAyaH 183 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bharadvAjaMprati bhR^iguNA sharIre prANApAnAdInAM kAryavisheSharUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-183\-0 (72350) bharadvAja uvAcha. 12\-183\-0x (5927) pArthivaM dhAtumAshritya shArIro.agniH kathaM bhavet . avakAshavisheSheNa kathaM vartayate.anilaH .. 12\-183\-1 (72351) bhR^iguruvAcha. 12\-183\-2x (5928) vAyorgatimahaM brahmankIrtayiShyAmi te.anagha . prANinAmanilo dehAnyathA cheShTayate balI .. 12\-183\-2 (72352) shrito mUrdhAnamagnistu sharIraM paripAlayan . prANo mUrdhani chAgnau cha vartamAno vicheShTane .. 12\-183\-3 (72353) sa jantuH sarvabhUtAtmA puruShaH sa sanAtanaH . mano buddhirahaMkAro bhUtAni viShayAshcha saH .. 12\-183\-4 (72354) evaM tviha sa sarvatra prANena paripAlyate . koShThatastu samAnena svAM svAM gatimupAshritaH .. 12\-183\-5 (72355) vastimUlaM gudaM chaiva pAvakaM samupAshritaH . vahanmUtraM purIShaM chApyapAnaH parivartate .. 12\-183\-6 (72356) prayatne karmaNi bale ya ekastriShu vartate . udAna iti taM prAhuradhyAtmakushalA janAH .. 12\-183\-7 (72357) saMdhiShvapi cha sarveShu sanniviShTastathA.anilaH . sharIreShu manuShyANAM vyAna ityupadishyate .. 12\-183\-8 (72358) dhAtuShvagnistu vitataH samAno.agniH samIritaH . rasAndhAtUMshcha doShAMshcha vartayannavatiShThate .. 12\-183\-9 (72359) apAnaprANayormadhye prANApAnasamAhitaH . samanvitastvadhiShThAnaM samyakpachati pAvakaH .. 12\-183\-10 (72360) AsyaM hi pAyusaMyuktamante syAdgudasaMj~nitam . srotastasmAtprajAyante sarvasrotAMsi dehinAm .. 12\-183\-11 (72361) prANAnAM sannipAtAchcha sannipAtaH prajAyate . UShmA sogniriti j~neyo yo.annaM pachati dehinAm .. 12\-183\-12 (72362) agnivegavahaH prANo gudAnte pratihanyate . sa UrdhvamAgamya punaH samutkShipati pAvakam .. 12\-183\-13 (72363) pakvAshayastvadho nAbhyA UrdhvamAmAshayaH smR^itaH . nAbhimadhye sharIrasya sarve prANAH samAshritAH .. 12\-183\-14 (72364) prasR^itA hR^idayAtsarvAstiryagUrdhvamadhastathA . vahantyannarasAnnADyo dashaprANaprachoditAH .. 12\-183\-15 (72365) eSha mArgo.atha yogAnAM yena gachChanti tatpadam . jitaklamAsanA dhIrA sUrdhanyAtmAnamAdadhan .. 12\-183\-16 (72366) evaM sarveShu vihitaH prANApAneShu dehinAm . tasminyo.avasthito nityamagniH sthAlyAmivAhitaH. .. 12\-183\-17 (72367) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi tryashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 183\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-183\-5 pR^iShThatastu samAneneti Ta . tha. pAThaH .. 12\-183\-10 samanvitaH samAneneti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-183\-11 pAyuparyantamiti jha . pAThaH .. 12\-183\-15 hR^idayAtsarve iti jha . Ta. pAThaH .. 12\-183\-16 eSha mArgo.atha yuktAnAmiti Ta . pAThaH .. 12\-183\-17 tasminsamidhyate nityamiti gha . jha. pAThaH. yo vyajyata iti Ta. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 184 .. shrIH .. 12\.184\. adhyAyaH 184 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bharadvAjena bhR^iguMprati sayuktikaM saMghAtAnyajIvapakShAkShepaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-184\-0 (72368) bharadvAja uvAcha. 12\-184\-0x (5929) yadi prANayate vAyurvAyureva vicheShTate . shvasityAbhAShate chaiva tasmAjjIvo nirarthakaH .. 12\-184\-1 (72369) yadUShmabhAva Agneyo vahninA pachyate yadi . agnirjarayate chaitattasmAjjIvo nirarthakaH .. 12\-184\-2 (72370) jantoH pramIyamANasya jIvo naivopalabhyate . vAyureva jahAtyenamUShmabhAvashcha nashyati .. 12\-184\-3 (72371) yadi vAyumayo jIvaH saMshleSho yadi vAyunA . vAyumaNDalavaddR^ishyedgachChansaha marudgaNaiH .. 12\-184\-4 (72372) shleShmaM vA yadi vA jIvaH saha tena praNashyati . mahArNavaviyuktatvAdanyatsalilabhAjanam .. 12\-184\-5 (72373) yatkShipetsalilaM kUpe pradIpaM vA hutAshane . tannashyatyubhayaM tadvajjIvo vAtAnalAtmakaH .. 12\-184\-6 (72374) pa~ncha sAdhAraNo hyasmi~nsharIre jIvitaM kutaH . teShAmanyataratyAgAchchaturNAM nAsti saMgrahaH .. 12\-184\-7 (72375) nashyantyApo hyanAdhArAdvAyuruchChvAsanigrahAt . nashyate koShThabhedAtkhamagnirnashyatyabhojanAt .. 12\-184\-8 (72376) vyAdhiprANaparikleshairmedinI chaiva shIryate . pIDite.anyatame hyeShAM saMghAto yAti pa~nchatAm .. 12\-184\-9 (72377) tasminpa~nchatvamApanne jIvaH kimanudhAvati . kiM vedayati vA jIvaH kiM shR^iNoti bravIti cha .. 12\-184\-10 (72378) eShA gauH paralokasthaM tArayiShyati mAmiti . yo dattvA mriyate jantuH sA gauH kaM tArayiShyati .. 12\-184\-11 (72379) gaushcha pratigrahItA cha dAtA chaiva samaM yadA . ihaiva vilayaM yAnti kutasteShAM samAgamaH .. 12\-184\-12 (72380) vihagairupabhuktasya shailAgnAtpatitasya cha . agninA chopayuktasya kutaH saMjIvanaM punaH .. 12\-184\-13 (72381) Chinnasya yadi vR^ikShasya na mUlaM pratirohati . bIjAnyasya prarohanti mR^itaH kva punareShyati .. 12\-184\-14 (72382) bIjamAtraM purA sR^iShTaM yadetatparivartate . mR^itAmR^itAH praNashyanti bIjAdvIjaM pravartate .. .. 12\-184\-15 (72383) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 184\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-184\-3 jantordehendriyabuddhisaMghAtasya . pramIyamANasya nashyamAnasya. naivopalabhyate palAlapR^ithakkaraNe bIjamiva. tasmAdvAyuviyoga eva maraNam. jantoH prakIryamANasyeti tha. pAThaH .. 12\-184\-4 vAyumayo vAyupradhAno vAyoranyaH . vAyumaNDalavadvAtyAchakravadvAyunA saha dR^ishyaH syAdityarthaH. yadi vAtopamo jIva iti Ta.pAThaH .. 12\-184\-5 saMshleSho yadi vAtena yadi tasmAtpraNashyatItijha . pAThaH. tatra yadi vAtena jIvasya saMshleSho.asti tasmAchcha jIvAdanyo vAtaH pa~nchatvadashAyAM yadi praNashyati tarhi yathA mahArNave kShiptaM jalabhAjanaM salilApagame dR^ishyate tadvadvAyusaMshliShTo jIvo vAyorapagame dR^ishyetetyarthaH .. 12\-184\-6 kShipraM pravishya nashyeta yathA nashyatyasau tatheti gha . pAThaH .. 12\-184\-7 pa~nchadhAraNake iti . teShAmanyatarAbhAvAchchaturNAM nAsti saMshayaH. iti cha. jha. pAThaH .. 12\-184\-14 mR^itasya punarAgamanAbhAvo.api saMsArapravAhasyAvichChede dR^iShTAntamAha Chinnasyeti .. 12\-184\-15 dArShTAntikamAha bIjamAtramiti . sharIramUlaM tu bIjamAtraM pratyakShadR^iShTaM retaeva natvadR^iShTamaklR^itvAt. pravartate deharUpeNa pariNamate. tathAcha bIjaruhataruvannaShTAnAM nAsha evetareShAmudbhava iti. tasmAnnityaM samidhyate ityanupapannam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 185 .. shrIH .. 12\.185\. adhyAyaH 185 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhR^iguNA bharadvAjaMprati saMghAtAtiriktajIvasamarthanapUrvakaM tannirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-185\-0 (72384) bhR^iguruvAcha. 12\-185\-0x (5930) na praNAsho.asti jIvAnAM dattasya cha kR^itasya cha . yAti dehAntaraM prANI sharIraM tu vishIryate .. 12\-185\-1 (72385) na sharIrAshrito jIvastasminnaShTe praNashyati . yathA samitsu dagdhAsu na praNashyati pAvakaH .. 12\-185\-2 (72386) bharadvAja uvAcha. 12\-185\-3x (5931) agneryathA samiddhasya yadi nAsho na vidyate . indhanasyopayogAnte sa chAgnirnopalabhyate .. 12\-185\-3 (72387) nashyatItyeva jAnAmi shAntamagnimanindhanam . matiryasya pramANaM vA saMsthAnaM vA na dR^ishyate .. 12\-185\-4 (72388) bhR^iguruvAcha. 12\-185\-5x (5932) `jIvasya chendhanAgneshcha sadA nAsho na vidyate.' samidhAmupayogAnte sannevAgnirna dR^ishyate . AkAshAnugatatvAddhi durgrahaH sa nirAshrayaH .. 12\-185\-5 (72389) tathA sharIrasaMtyAge jIvo hyAkAshamAshritaH . na gR^ihyate tu sUkShmatvAdyathA jyotiranindhanam .. 12\-185\-6 (72390) prANAndhArayate yo.agniH sa jIva upadhAryatAm . vAyusaMdhAraNo hyagnirnashyatyuchChvAsanigrahAt .. 12\-185\-7 (72391) tasminnaShTe sharIrAgnau sharIraM tadachetanam . patitaM yAti bhUmitvamayanaM tasya hi kShitiH .. 12\-185\-8 (72392) ja~NgamAnAM hi sarveShAM sthAvarANAM tathaiva cha . AkAshaM pavano.anveti jyotistamanugachChati . teShAM trayANAmekatvaM dvayaM bhUmau pratiShThitam .. 12\-185\-9 (72393) yatra khaM tatra pavanastatrAgniryatra mArutaH . amUrtayaste vij~neyA Apo mUrtAstathA kShitiH .. 12\-185\-10 (72394) bharadvAja uvAcha. 12\-185\-11x (5933) yadyagnimArutau bhUmiH khamApashcha sharIriShu . jIvaH kiMlakShaNastatretyetadAchakShva me.anagha .. 12\-185\-11 (72395) pa~nchAtmake pa~ncharatau pa~nchavij~nAnasaMyute . sharIre prANinAM jIvaM vettumichChAmi yAdR^isham .. 12\-185\-12 (72396) mAMsashoNitasaMghAte medaH snAyvasthisaMchaye . bhidyamAne sharIre tu jIvo naivopalabhyate .. 12\-185\-13 (72397) yadyajIvaM sharIraM tu pa~nchabhUtasamanvitam . shArIre mAnase duHkhe kastAM vedayate rujam .. 12\-185\-14 (72398) shR^iNoti kathitaM jIvaH karNAbhyAM na shR^iNoti tat . maharShe manasi vyagre tasmAjjIvo nirarthakaH .. 12\-185\-15 (72399) sarvaM pashyati yaddR^ishyaM manoyuktena chakShuShA . manasi vyAkule tasminpashyannapi na pashyati .. 12\-185\-16 (72400) na pashyati na chAghrAti na shR^iNoti na bhAShate . na cha sparsharasau vetti nidrAvashagataH punaH .. 12\-185\-17 (72401) hR^iShyati krudhyate ko.atra shochatyudvijate cha kaH . ichChati dhyAyati dveShTi vAchamIrayate cha kaH .. 12\-185\-18 (72402) bhR^iguruvAcha. 12\-185\-19x (5934) na pa~nchasAdhAraNamatra kiMchi chCharIramekI vahate.antarAtmA . sa vetti gandhAMshcha rasA~nshrutIshcha sparshaM cha rUpaM cha guNAshcha ye.anye .. 12\-185\-19 (72403) pa~nchAtmake pa~nchaguNapradarshI sa sarvagAtrAnugato.antarAtmA . sa vetti duHkhAni sukhAni chAtra tadviprayogAttu na vetti dehI .. 12\-185\-20 (72404) yadA na rUpaM na sparsho noShmabhAvashcha pa~nchake . tadA shAnte sharIrAgnau dehaM tyaktvA na nashyati .. 12\-185\-21 (72405) ammayaM sarvamevedamApo mUrtiH sharIriNAm . tatrAtmA mAnaso brahmA sarva bhUteShu lokakR^it .. 12\-185\-22 (72406) [AtmA kShetraj~na ityuktaH saMyuktaH prAkR^itairguNaiH . taireva tu vinirmuktaH paramAtmetyudAhR^itaH ..] 12\-185\-23 (72407) AtmAnaM taM vijAnIhi sarvalokavipAchakam . sa tasminsaMshrito dehe hyabbinduriva puShkare .. 12\-185\-24 (72408) kShetraj~naM taM vijAnIhi nityaM lokahitAtmakam . tamo rajashcha sattvaM cha viddhi jIvaguNAnimAn .. 12\-185\-25 (72409) sachetanaM jIvaguNaM vadanti sa cheShTate cheShTayate cha sarvam . tataH paraM kShetravido vadanti prAvartayadyo bhuvanAni sapta .. 12\-185\-26 (72410) na jIvanAsho.asti hi dehabhede mithyaitadAhurmuta ityabuddhAH . jIvastu dehAntaritaH prayAti dashArdhataivAsya sharIrabhedaH .. 12\-185\-27 (72411) evaM sarveShu bhUteShu gUDhashcharati saMvR^itaH . dR^ishyate tvagryayA buddhyA sUkShmayA tattvadarshibhiH .. 12\-185\-28 (72412) taM pUrvApararAtreShu yu~njAnaH satataM budhaH . ladhvAhAro vishuddhAtmA pashyatyAtmAnaMmAtmani .. 12\-185\-29 (72413) chittasya hi prasAdena hitvA karma shubhAshubham . prasannAtmA.atmani sthitvA sukhamavyayamashnute .. 12\-185\-30 (72414) mAnaso.agniH sharIreShu jIva ityabhidhIyate . sR^iShTiH prajApatereShA bhUtAdhyAtmavinishchayA .. .. 12\-185\-31 (72415) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 185\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-185\-1 etaddUShayati na praNAsha iti .. 12\-185\-3 anupalabdheragnerapi nAsha evetyarthaH .. 12\-185\-5 dagdhendhanAgnivatsannevAtmA dehanAshe sati saukShmyAnnopalabhyata ityarthaH .. 12\-185\-6 jIvo hyAkAshavatsthita iti jha.Da . pAThaH .. 12\-185\-10 amUrtayaH adR^ishyAH . atasteShAmapyabhAvAvadhAraNaM duHshakaM kimuta sUkShmasya jIvasyeti bhAvaH .. 12\-185\-11 sharIriShu sharIrAkArapariNAmavatsu saMghAteShu .. 12\-185\-12 pa~nchabhUtAtmake pa~nchaviShayaratau . pa~nchavij~nAnAni j~nAnakAraNAni .. 12\-185\-15 mAstu dehendriyasaMghAtashchetano yasminvyagre sati saMghAtaH sannikR^iShTo.api shabdAdInna gR^ihNAti tanmana eva AtmAstvityAha chaturbhiH shR^iNotItyAdibhiH .. 12\-185\-19 pa~nchasAdhAraNaM pa~nchendriyAdhAraM kiMchinmano na shrUyate kiMtu antarAtmA jIva eva vahate dhArayati .. 12\-185\-20 tadviprayogAt te na manasA viyoge .. 12\-185\-21 dehaM tyaktvA sa gachChati iti Ta . pAThaH .. 12\-185\-24 sarvalokavidhAyakamiti dha . Da. tha. pAThaH .. 12\-185\-26 kShetravidaM vadantIti Ta . pAThaH .. 12\-185\-27 dashArdhatA pa~nchatvam . sharIranAsha eva jIvasya maraNamityuchyate .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 186 .. shrIH .. 12\.186\. adhyAyaH 186 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhR^iguNA bharadvAjaMprati sarveShAM brAhmaNatvAvisheShepi kShatriyAdivarNavibhAgasya tattatsvairAchAranibandhanatvoktiH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-186\-0 (72416) bhR^iguruvAcha. 12\-186\-0x (5935) asR^ijadbrAhmaNAneva pUrvaM brahmA prajApatIn . AtmatejobhinirvR^ittAnbhAskarAgnisamaprabhAn .. 12\-186\-1 (72417) tataH satyaM cha dharmaM cha tapo brahma cha shAshvatam . AchAraM chaiva shauchaM cha sargAdau vidadhe prabhuH .. 12\-186\-2 (72418) devadAnavaganvargA daityAsuramahoragAH . yakSharAkShasanAgAshcha pishAchA manujAstathA .. 12\-186\-3 (72419) brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shUdrAshcha dvijasattama . ye chAnye bhUtasa~NghAnAM saMghAtAstAMshcha nirmame .. 12\-186\-4 (72420) brAhmaNAnAM sito varNaH kShatriyANAM tu lohitaH . vaishyAnAM pItako varNaH shUdrANAmasitastathA .. 12\-186\-5 (72421) bharadvAja uvAcha. 12\-186\-6x (5936) chAturvarNyasya varNena yadi varNo vibhajyate . sarveShAM khalu varNAnAM dR^ishyate varNasaMkaraH .. 12\-186\-6 (72422) kAmaH krodho bhayaM lobhaH shokashchintA kShudhA shramaH . sarveShAM naH prabhavati kasmAdvarNo vibhajyate .. 12\-186\-7 (72423) svedamUtrapurIShANi shleShmA pittaM sashoNitam . tanuH kSharati sarveShAM kasmAdvarNo vibhajyate .. 12\-186\-8 (72424) ja~NgamAnAmasa~NkhyeyAH sthAvarANAM cha jAtayaH . teShAM vividhavarNAnAM kuto varNavinishchayaH .. 12\-186\-9 (72425) bhR^iguruvAcha. 12\-186\-10x (5937) na visheSho.asti varNAnAM sarvaM brAhmamidaM jagat . brAhmaNAH pUrvasR^iShTA hi karmabhirvarNatAM gatAH .. 12\-186\-10 (72426) kAmabhogapriyAstIkShNAH krodhanAH priyasAhasAH . tyaktasvadharmA raktA~NgAste dvijAH kShatratAM gatAH .. 12\-186\-11 (72427) goShu vR^ittiM samAdhAya pItAH kR^iShyupajIvinaH . svadharmAnnAnutiShThanti te dvijA vaishyatAM gatAH .. 12\-186\-12 (72428) hiMsAnR^itapriyA lubdhAH sarvakarmopajIvinaH . kR^iShNAH shauchaparibhraShTAste dvijAH shUdratA gatAH .. 12\-186\-13 (72429) ityetaiH karmabhirvyastA dvijA varNAntaraM gatAH . dharmo yaj~nakriyA chaiShAM nityaM na pratiShidhyate .. 12\-186\-14 (72430) ityete chaturo varNA yeShAM brAhmI sarasvatI . vihitA brahmaNA pUrvaM lobhAttvaj~nAnatAM gatAH .. 12\-186\-15 (72431) brAhmaNA brahmatantrasthAstapasteShAM na nashyati . brahma dhArayatAM nityaM vratAni niyamAMstathA .. 12\-186\-16 (72432) brahma vaiva paraM sR^iShTaM ye tu jAnanti te dvijAH . teShAM bahuvidhAstvanye tatratatra dvijAtayaH .. 12\-186\-17 (72433) pishAchA rAkShasAH pretA vividhA mlechChajAtayaH . pranaShTaj~nAnavij~nAnAH svachChandAchAracheShTitAH .. 12\-186\-18 (72434) prajA brAhmaNasaMskArAH svakarmakR^itanishchayAH . R^iShibhiH svena tapasA sR^ijyante chApare paraiH .. 12\-186\-19 (72435) AdidevasamudbhUtA brahmamUlAkShayAvyayA . sA sR^iShTirmAnasI nAma dharmatantraparAyaNA .. .. 12\-186\-20 (72436) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaDashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 186\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-186\-2 svargAya vidadhe iti dha . jha. pAThaH .. 12\-186\-5 sitaH svachChaH satvaguNaH . lohito rajoguNaH. pItakaH rajastamovyAmishraH. asitaH kR^iShNaH .. 12\-186\-6 idamAkShipati chAturvarNyasyeti . varNena jAtyA varNaH sAtvikatvAdiryadi vibhajyate tanneti sheShaH. tatra hetuH sarveShAmiti .. 12\-186\-7 no.asmAkaM brAhmaNAnAmapi .. 12\-186\-9 jagaMmAnAM pashvAdInAm .. 12\-186\-10 brAhmaM brAhmaNatvajAtimat . varNatAM kShatriyAdibhAvam .. 12\-186\-11 raktA~NgA rajoguNamayAH .. 12\-186\-14 vyastAH pR^ithakkR^itAH .. 12\-186\-15 chaturashchatvAraH . brAhmI vedamayI .. 12\-186\-16 brahmatantraM vedoktAnuShThAnam .. 12\-186\-17 ye na jAnanti te.advijAH iti dha . jha. Ta. pAThaH .. 12\-186\-19 brahmaNi vede vihito brAhmaNaH saMskAro yAsAM tA vedoktasaMskAravatyaH . apare.arvAchInA R^iShayaH paraiH prAchInaiH sR^ijyante .. 12\-186\-20 akShayA nAshahInA . avyayA apachayahInA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 187 .. shrIH .. 12\.187\. adhyAyaH 187 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bharadvAjaMprati bhR^iguNA brAhmaNAdivarNalakShaNakathanam . vairAgyasya muktisAdhanatAkathanaM cha .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-187\-0 (72437) bharadvAja uvAcha. 12\-187\-0x (5938) brAhmaNaH kena bhavati kShatriyo vA dvijottama . vaishyaH shUdrashcha viprarShe tadbrUhi vadatAM vara .. 12\-187\-1 (72438) bhR^iguruvAcha. 12\-187\-2x (5939) jAtakarmAdibhiryastu saMskAraiH saMskR^itaH shuchiH . vedAdhyayanasaMpannaH ShaTsu karmasvavasthitaH .. 12\-187\-2 (72439) shauchAchArasthitaH samyagvighasAshI gurupriyaH . nityavratI satyaparaH sa vai brAhmaNa uchyate .. 12\-187\-3 (72440) satyaM dAnamathAdroha AnR^ishaMsyaM kShamA dhR^iNA . tapashcha dR^ishyate yatra sa brAhmaNa iti smR^itaH .. 12\-187\-4 (72441) kShatrajaM sevate karma devAdhyayanasaMgataH . dAnAdAnaratiryastu sa vai kShatriya uchyate .. 12\-187\-5 (72442) kR^ipigorakShavANijyaM yo vishatyanishaM shuchiH . vedAdhyayanasaMpannaH sa vaishya iti saMj~nitaH .. 12\-187\-6 (72443) sarvabhakSharatirnityaM sarvakarmakaro.ashuchiH . tyaktavedastvanAchAraH sa vai shUdra iti smR^itaH .. 12\-187\-7 (72444) shUdre chaitadbhavellakShyaM dvije tachcha na vidyate . na vai shUdro bhavechChradro brAhmaNo na cha brAhmaNaH .. 12\-187\-8 (72445) sarvopAyaistu lobhasya krodhasya cha vinigrahaH . etatpavitraM j~nAtavyaM tathA chaivAtmasaMyamaH .. 12\-187\-9 (72446) vAryau sarvAtmanA tau hi shreyoghAtArthamuchChritau .. 12\-187\-10 (72447) nityaM krodhAchChriyaM rakShettapo rakShechcha matsarAt . vidyAM mAnApamAnAbhyAmAtmAnaM tu pramAdataH .. 12\-187\-11 (72448) yasya sarve samArambhA nirAshAbandhanA dvija . tyAge yasya hutaM sarvaM sa tyAgI cha sa buddhimAn .. 12\-187\-12 (72449) ahiMsraH sarvabhUtAnAM maitrAyaNagatishcharet . parigrahAnparityajya bhavedbuddhyA jitendriyaH . achalaM sthAnamAtiShThediha chAmutra chobhayoH .. 12\-187\-13 (72450) taponityena dAntena muninA saMyatAtmanA . ajitaM jetukAmena bhAvyaM sa~NgeShvasa~NginA .. 12\-187\-14 (72451) indriyairgR^ihyate yadyattattadvyaktamiti sthitiH . avyaktamiti vij~neyaM li~NgagrAhyamatIndriyam .. 12\-187\-15 (72452) avisrambhe na gantavyaM visrambhe dhArayenmanaH . manaH prANe nigR^ihNIyAtprANaM brahmaNi dhArayet .. 12\-187\-16 (72453) nirvedAdeva nirvAyAnna cha kiMchidvichintayet . sukhaM vai brAhmaNo brahma sa vai tenAdhigachChati .. 12\-187\-17 (72454) shauchena satataM yuktaH sadAchArasamanvitaH . sAnukroshashcha bhUteShu taddvijAtiShu lakShaNam .. .. 12\-187\-18 (72455) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 187\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-187\-3 vighasaM brAhmaNAdibhuktasheSham .. 12\-187\-5 kShatraM hiMsA tadarthaM jAtaM kShatrajaM yuddhAtmakaM karma . AdAnaM prajAbhyaH .. 12\-187\-6 vANijyA pashurakShA cha kR^iShyAdAnaratiH shuchiH . iti jha. pAThaH .. 12\-187\-8 etatsatyAdisaptakam . dvije traivarNike. dharma eva varNavibhAge kAraNaM na jAtirityarthaH .. 12\-187\-10 tau krodhalobhau .. 12\-187\-12 Ashaiva bandhanaM tadvarjitA nirAshAbandhanAH samArambhAH samyagArabhyanta iti yaj~nAdayaH . hutamaghnau brAhmaNe vA dattamagnihotranityashrAddhAdi. tyAge phalatyAganimittam. nirAshIrbandhanA dvijeti gha. jha.Ta. pAThaH .. 12\-187\-13 maitraM mitrabhAvastadevAyanaM paraM prApyaM sthAnaM tatra gatiryasya saH . sthAnamAtmAnamAtiShThet Abhimukhyena tiShThet. AtmadhyAnaparo bhavedityarthaH .. 12\-187\-14 sa~NgeShu mamedamiti sa~NgahetuShu putradArAdiShu .. 12\-187\-17 nirvedAdeva nirvANaM na kiMchidapi iti gha.jha . pAThaH. nirvANAdeva nirvAyAt iti Da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 188 .. shrIH .. 12\.188\. adhyAyaH 188 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhR^iguNA bharadvAjaMprati dharmAdharmayoH sukhaduHkhasAdhanatve pratipAdite R^iShyAdInAM svargAnapekShaNAdvyabhichArasha~NkinA bharadvAjeratadAkShepaH .. 1\.. bhR^iguNA mokShasvarUpanirUpaNapUrvakaM niShkAmakarmaNastatsAdhanatvamakShatamiti svAbhiprAyAviShkaraNam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-188\-0 (72456) bhR^iguruvAcha. 12\-188\-0x (5940) satyaM brahma tapaH satyaM satyaM sR^ijati cha prajAH . satyena dhAryate lokaH svargaM satyena gachChati .. 12\-188\-1 (72457) anR^itaM tamaso rUpaM tamasA nIyate hyadhaH . tamograstA na pashyanti prakAshaM tamasA.a.avR^itam .. 12\-188\-2 (72458) svargaH prakAsha ityAhurnarakaM tama eva cha . satyAnR^itAttadubhayaM prApyate jagatIcharaiH .. 12\-188\-3 (72459) tatra tvevaMvidhA loke vR^ittiH satyAnR^ite bhavet . dharmAdharmau prakAshashcha tamo duHkhaM sukhaM tathA .. 12\-188\-4 (72460) tatra yatsatyaM sa dharmo yo dharmaH sa prakAsho yaH prakAshastatsukhamiti . tatra yadanR^itaM so.adharmo yo.adharmastattamo yattamastadduHkhamiti .. 12\-188\-5 (72461) atrochyate. 12\-188\-6x (5941) shArIrairmAnasairduHkhaiH sukhaishchApyasukhodayaiH . lokasR^iShTiM prapashyanto na muhyanti vichakShaNAH .. 12\-188\-6 (72462) tatra duHkhavimokShArthaM prayateta vichakShaNaH . sukhaM hyanityaM bhUtAnAmiha loke paratra cha .. 12\-188\-7 (72463) rAhugrastasya somasya yathA jyotsnA na bhAsate . tathA tamobhibhUtAnAM bhUtAnAM bhrashyate sukham .. 12\-188\-8 (72464) tatkhalu dvividhaM sukhamuchyate shArIraM mAnasaM cha . iha khalvamuShmiMshcha loke sarvArambhapravR^ittayaH sukhArthamabhidhIyante na hyataH paraM trivargaphalaM vishiShTataramasti sa eSha kAmyo guNavisheSho dharmArthaguNArambhastaddheturasyotpattiH sukhaprayojanArtha ArambhaH .. 12\-188\-9 (72465) bharadvAja uvAcha. 12\-188\-10x (5942) yadetadbhavatA.abhihitaM sukhAnAM paramArthasthitiriti tanna gR^ihNImo na hyeShAmR^iShINAM tapasi sthitAnAmaprApya eva kAmyo guNavisheSho na chainamabhilaShanti cha tapasi shrUyate trilokekR^idbrahmA prabhurekAkI tiShThati . brahmachArI na kAmasukheShvAtmAnamavadadhAti. apicha bhagavAnvishveshvara [umApatiH] kAmamabhivartamAnamana~Ngatvena nAshamanayat. tasmAdbrUmo na tu mahAtmabhiH pratigR^ihIto.ayamartho tatveSha tAvadvishiShTo guNagaNa iti. naitadbhagavAnpratyeti bhagavatoktaM sukhAnAM paramArthasthitiriti lokapravAdo hi dvividhaH phalodayaH sukR^itAtsukhamavApyate duShkR^itAdduHkhamiti .. 12\-188\-10 (72466) bhR^iguruvAcha. 12\-188\-11x (5943) atrochyate . anR^itAtkhalu tamaH prAdurbhUtaM tatastamograstA adharmamevAnuvartante na dharmam. krodhalobhamohamadAdibhiravachChannA na khalvasmi.Nlloke nAmutra sukhamApnuvanti. vividhavyAdhivraNarujopatApairavakIryante. vadhabandhananirodhaparikleshAdibhishcha kShutpipAsAshramakR^itairupatApairupatapyante. chaNDavAtAtyuShNAtishItakR^itaishcha pratibhayaiH shArIrairduHkhairupatapyante. bandhudhanavinanAshaviprayogakR^itaishcha mAnasaiH shokairabhibhUyante jarAmR^ityukR^itaishchAnyairiti .. 12\-188\-11 (72467) yadaitaiH shArIrairmAnasairduHkhairna spR^ishyate tatsukhaM vidyAt . na chaite doShAH svarge prAdurbhavanti tatra khalu bhavanti .. 12\-188\-12 (72468) susukhaH pavanaH svarge gandhashcha surabhistathA . kShutpipAsAshramo nAsti na jarA na cha pAtakam .. 12\-188\-13 (72469) nityameva sukhaM svarge sukhaM duHkhamihobhayam . narake duHkhamevAhuH sukhaM tu paramaM padam .. 12\-188\-14 (72470) pR^ithivI sarvabhUtAnAM janitrI tadvidhAH striyaH . pumAnprajApatistatra shukraM tejomayaM viduH .. 12\-188\-15 (72471) ityetallokanirmANaM brahmaNA vihitaM purA . prajA viparivarntate svaiH svaiH karmabhirAvR^itAH .. .. 12\-188\-16 (72472) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 188\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-188\-9 loke vastupravR^ittayaH iti jha . pAThaH .. 12\-188\-10 ana~Ngatvena shamamanayat iti jha . pAThaH .. 12\-188\-11 krodhalobhahiMsAnR^itAdibhiriti chaNDavAtAtyuShNeti cha jha . pAThaH .. 12\-188\-16 prajAH samanuvartante iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 189 .. shrIH .. 12\.189\. adhyAyaH 189 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhR^iguNA bharadvAjaMprati chaturAshramadharmanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-189\-0 (72473) bharadvAja uvAcha. 12\-189\-0x (5944) dAnasya kiM phalaM proktaM dharmasya charitasya cha . tapasashcha sutaptasya svAdhyAyasya hutasya vA .. 12\-189\-1 (72474) bhR^iguruvAcha. 12\-189\-2x (5945) hutena shAmyate pApaM svAdhyAyaiH shAntiruttamA . dAnena bhoga ityAhustapasA sarvamApnuyAt .. 12\-189\-2 (72475) dAnaM tu dvividhaM prAhuH paratrArthamihaiva cha . sadbhyo yaddIyate kiMchittatparatropatiShThate .. 12\-189\-3 (72476) asadbhyo dIyate yattu taddAnamiha bhujyate . yAdR^ishaM dIyate dAnaM tAdR^ishaM phalamuchyate .. 12\-189\-4 (72477) bharadvAja uvAcha. 12\-189\-5x (5946) kiM kasya dharmAcharaNaM kiM vA dharmasya lakShaNam . dharmaH katividho vA.api tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-189\-5 (72478) bhR^iguruvAcha. 12\-189\-6x (5947) svadharmAcharaNe yuktA ye bhavanti manIShiNaH . teShAM svargaphalAvAptiryo.anyathA sa vimuhyate .. 12\-189\-6 (72479) bharadvAja uvAcha. 12\-189\-7x (5948) yadetachchAturAshramyaM brahmarShivihitaM purA . tasya svaMsvaM samAchAraM yathAvadvaktumarhasi .. 12\-189\-7 (72480) bhR^iguruvAcha. 12\-189\-8x (5949) pUrvameva bhagavatA brahmaNA lokahitamanutiShThatA dharmasaMrakShaNArthamAshramAshchatvAro.abhinirdiShTAH . tatra gurukulavAsameva prathamamAshramamudAharanti. samyagyatra shauchasaMskAraniyamavrataviniyatAtmA ubhesandhye bhAskarAgnidaivatAnyupasthAya vihAya nidrAlasye gurorabhivAdananavedAbhyAsashravaNapavitrIkR^itAntarAtmA [triShavaNamupaspR^ishya brahmacharyAgniparicharaNagurushushrUShAnityabhikShyAdisarvaniveditAntarAtmA] guruvachanirdeshAnuShThAnApratikUlo guruprasAdalabdhasvAdhyAyatatparaH syAt .. 12\-189\-8 (72481) bhavati chAtra shlokaH. 12\-188\-9x (5950) guruM yastu samArAdhya dvijo vedamavApnuyAt . tasya svargaphalAvAptiH shudhyate chAsya mAnasamiti .. 12\-189\-9 (72482) gArhasthyaM khalu dvitIyamAshramaM vadanti . tasya samudAchAralakShaNaM sarvamanuvyAkhyAsyAmaH. samAvR^ittAnAM sadAchArANAM sahadharmacharyAphalArthinAM gR^ihAshramo vidhIyate. dharmArthakAmAvAptyarthaM trivargasAdhanamapekShyAgarhitena karmaNA dhanAnyAdAya svAdhyAyopalabdhaprakarSheNa vA brahmarShinirmitena vA. havyakavyaniyamAbhyAM daivatapUjAsamAdhiprasAdavidhyupalabdhena dhanena gR^ihastho gArhasthyaM vartayet. taddhi sarvAshramANAM mUlamudAharanti. gurukulanivAsinaH parivrAjakA ye chAnye saMkalpitavrataniyamadharmAnuShThAyinastepAmaShyata eva bhikShAbalisaMvibhAgAH pravartante .. 12\-189\-10 (72483) vAnaprasthAnAM cha dravyopaskAra iti prAyashaH khalvete sAdhavaH sAdhupathyAshinaH svAdhyAyaprasa~NginastIrthAbhigamanadeshadarshanArthaM pR^ithivIM paryaTanti teShAM pratyutthAnAbhigamanAbhivAdanAnasUyavAkpradAnasukhashaktyAsana\- sukhashayanAbhyavahArasatkriyAcheti .. 12\-189\-11 (72484) bhavati chAtra shlokaH. 12\-189\-12x (5951) atithiryasya bhagnAsho gR^ihAtpratinivartate . sa tasya duShkR^itaM dattvA puNyamAdAya gachChati .. 12\-189\-12 (72485) api chAtra yaj~nakriyAbhirdevatAH prIyante nivApena pitaro vedavidyAbhyAsashravaNadhAraNena R^iShaya apatyotpAdanena prajApatiriti .. 12\-189\-13 (72486) shlokau chAtra bhavataH. 12\-189\-14x (5952) vatsalAH sarvabhUtAnAM vAchyAH shrotrasukhA giraH . parivAdApavAdau cha pAruShyaM chAtra garhitam .. 12\-189\-14 (72487) avaj~nAnamahaMkAro dambhashchaiva vigarhitaH . ahiMsA satyamakrodhaH sarvAshramagataM tapaH .. 12\-189\-15 (72488) api chAtra mAlyAbharaNavastrAbhya~NganityopabhoganR^ittagItavAditrashruti\- sukhanayanAbhirAmadarshanAnAM prAptirbhakShyabhojyalehyapeyachoShyANAmabhyavahAryANAM vividhAnAmupabhogaH svavihArasaMtoShaH kAmasukhAvAptiriti .. 12\-189\-16 (72489) shlokau chAtra bhavataH. 12\-189\-17x (5953) trivargaguNanirvR^ittiryasya nityaM gR^ihAshrame . sa sukhAnyanubhUyeha shiShTAnAM gatimApnuyAt .. 12\-189\-17 (72490) u~nChavR^ittirgR^ihastho yaH svadharmAcharaNe rataH . tyaktakAmasukhArambhaH svargastasya na durlabhaH .. .. 12\-189\-18 (72491) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 189\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-189\-2 shAntiruparatiH .. 12\-189\-7 chaturNAmAshramANAM dharmashchAturAshramyam .. 12\-189\-9 sidhyate chAsya mAnasaM iti jha . pAThaH .. 12\-189\-10 samAvR^ittAnAM samApitagurukulavAsAnAM snAtakAnAm . sahobhau charatAM dharmamiti daMpatyoH sahAdhikArikaM dharmaM tachcharyAphalaM putrajanma .. 12\-189\-11 dravyopaskAro dhanavarjanam . sukhashaktyA sukhavatyA shaktyA na tu dehapIDayA. satkriyA cha kartavyeti sheShaH .. 12\-189\-13 nivApane pitR^itarpaNena .. 12\-189\-14 vAtsalyAtsarbabhUtebhyaH iti paritApopatApashcheti cha . jha. pAThaH .. 12\-189\-18 u~nChaH kaNasha AdAnaM tena vR^ittirjIvanamasya . kAmasukhamArambhAshchetidvandvaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 190 .. shrIH .. 12\.190\. adhyAyaH 190 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhR^iguNA bharadvAjaMprati vAnaprasthayatyAshramayorlakShaNakathanam .. 1\.. tathA himavaduttaralokasya svargatulyatvapratipAdanapUrvakaM sukR^iMtiprApyatvakathanaM cha .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-190\-0 (72523) bhR^iguruvAcha. 12\-190\-0x (5955) vAnaprasthAH khalvR^iShidharmamanuvartante puNyAni tIrthAni nadIprasravaNAnyucharanti suvibhakteShyaraNyeShu mR^igamahiShavarAhashArdUlasR^imaragajAkIrNeShu tapasyanto.anusaMcharanti tyaktagrAmyavastrAbhyavahAropabhogA vanyauShadhiphalamUlaparNaparimitavichitraniyatAhArAH sthAnAsanino bhUmipAShANasikatAsharkarAvAlukAbhasmashAyinaH kAshakushacharmavalkalasaMvR^itA~NgAH keshashmashrunakharomadhAriNo niyatakAlopasparshanA askannakAlabahihomAnuShThAyinaH samitkushakusumApahArArchanasaMmArjanahomAntalabdhavishrayAH shItoShNa [varSha]pavanaviniShTaptavibhinnasarvatvacho vividhaniyamayogacharyAnuShThAnahR^ita [parishuShka] mAMsashoNitatvagasthibhUtA dhR^itiparAH satvayogAchCharIrANyudvahanti .. 12\-190\-1 (72524) bhavati chAtra shlokaH. 12\-190\-2x (5956) yashchaitAM niyatashcharyAM brahmarShivihitAM charet . sa dahedagnivaddoShA~njayellokAMshcha durjayAn .. 12\-190\-2 (72525) parivrAjakAnAM punarAchAraH . tadyathA vimuchyadhanakalatraparibarhaNaM sa~NgeShvAtmanaH snehapAshAnavadhUya parivrajanti samaloShTAshmakA~nchanAstrivargapravR^itteShvArambheShvasakta\- buddhayo.arimitrodAsInAnAM tulyadarshanAH sthAvaraja~NgamAnAM jarAyujANDajasvedajodbhijjAnAM bhUtAnAM vA~NbhanaH karmabhirabhidrohiNo.aniketAH parvatapulinavR^ikShamUladevatAyatanAnyananucharanto vAsArthamupeyurnagaraM grAmaM vA nagare pa~ncharAtrikA grAme chaikarAtrikAH pravishcha cha prANadhAraNArthaM dvijAtInAM bhavanAnyasaMkIrNakarmaNAmupatiShTheyuH pAtrapatitA.ayAchitabhaikShyAH kAmakrodhadarpalobhamohakArpaNyadambhaparivAdAbhimAnahiMsAnivR^ittA iti .. 12\-190\-3 (72526) bhavanti chAtra shlokAH. 12\-190\-4x (5957) abhayaM sarvabhUtebhyo dattvA yashcharate muniH . na tasya sarvabhUtebhyo bhayamutpadyate kvachit .. 12\-190\-4 (72527) kR^itvA.agnihotraM svasharIrasaMsthaM shArIramagniM svamukhe juhoti . yo bhaikShacharyopagatairhavirbhi shchitAgninA prApya sa yAti lokA .. 12\-190\-5 (72528) mokShAshramaM yaH kurute yathoktaM shuchiH susaMkalpitabuddhiyuktaH . anindhanaM jyotiriva prashAntaM sa brahmalokaM shrayate dvijAtiH .. 12\-190\-6 (72529) bharadvAja uvAcha. 12\-190\-7x (5958) asmAllokAtparo lokaH shrUyate nopalabhyate . tamahaM j~nAtumichChAmi tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-190\-7 (72530) bhR^iguruvAcha. 12\-190\-8x (5959) uttare himavatpArshve puNye sarvaguNAnvite . puNyaH kShemyashcha kAmyashcha sa paro loka uchyate .. 12\-190\-8 (72531) tatra hyapApakarmANaH shuchayo.atyantanirmalAH . lobhamohaparityaktA mAnavA nirupadravAH .. 12\-190\-9 (72532) sa svargasadR^isho lokastatra hyuktAH shubhA guNAH . nAtra mR^ityuH prabhavati spR^ishanti vyAdhayo na cha .. 12\-190\-10 (72533) na lobhaH paradAreShu svadAranirato janaH . na chAnyonyavadhastatra dravyeShu cha na vismayaH .. 12\-190\-11 (72534) parokShadharmo naivAsti saMdeho nApi jAyate . kR^itasya tu phalaM vyaktaM pratyakShamupalabhyate .. 12\-190\-12 (72535) yAnAsanAshanopetAH prAsAdabhavanAshrayAH . sarvakAmairvR^itAH kechiddhemAbharaNabhUShitAH .. 12\-190\-13 (72536) prANadhAraNamAtraM tu keShAMchidupalabhyate . shrameNa mahatA kechitkurvanti prANadhAraNam .. 12\-190\-14 (72537) iha dharmaparAH kechitkechinnaikR^itikA narAH . sukhitAH duHkhitAH kechinnirdhanA dhanino.apare .. 12\-190\-15 (72538) iha shramo bhayaM mohaH kShudhA nidrA cha jAyate . lobhashchArthakR^ito nR^INAM yena muhyantyapaNDitAH .. 12\-190\-16 (72539) iha artA bahuvidhA dharmAdharmasya karmaNaH . yastadvedobhayaM prAj~naH pApmanA na sa lipyate .. 12\-190\-17 (72540) sopadhaM kR^itiH steyaM parivAdo hyasUyitA . paropaghAto hiMsA cha paishunyamanR^itaM tathA .. 12\-190\-18 (72541) etAni sevate yastu tapastasya mitAyate . yastvetAnnAcharedvidvAMstapastasya pravardhate .. 12\-190\-19 (72542) iha chintA bahuvidhA dharmAdharmasya karmaNaH . karmabhUmiriyaM loke iha kR^itvA shubhAshubham . shubhaiH shubhamavApnoti kartA.ashubhamathAnyathA .. 12\-190\-20 (72543) iha prajApatiH pUrvaM devAH sarShigaNAstathA . iShTena tapasA pUtA brahmalokamupAshritAH .. 12\-190\-21 (72544) uttaraH pR^ithivIbhAgaH sarvapuNyatamaH shubhaH . ihatyAstatra jAyante ye vai puNyakR^ito janAH .. 12\-190\-22 (72545) asatkarmANi kurvANAstiryagyoniShu chApare . kShINAyuShastathA chAnye nashyanti pR^ithivItale .. 12\-190\-23 (72546) anyonyabhakShaNAsaktA lobhamohasamanvitAH . ihaiva parivarntate na te yAntyuttarAM disham .. 12\-190\-24 (72547) ye gurUnparyupAsante niyatA brahmachAriNaH . panthAnaM sarvalokAnAM te jAnanti manIShiNaH .. 12\-190\-25 (72548) ityukto.ayaM mayA dharmaH saMkShepAdbrahmanirmitaH . dharmAdharmau hi lokasya yo vai vetti sa buddhimAn .. 12\-190\-26 (72549) bhIShma uvAcha. 12\-190\-27x (5960) ityukto bhR^iguNA rAjanbharadvAjaH pratApavAn . bhR^iguM paramadharmAtmA vismitaH pratyapUjayat .. 12\-190\-27 (72550) eSha te prabhavo rAja~njagataH saMprakIrtitaH . nikhilena mahAprAj~na kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 12\-190\-28 (72551) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi navatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 190\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-190\-1 suvivikteShvaraNyeShu iti jha . Da. tha. pAThaH .. 12\-190\-3 paribarhaNaM shaThyAdibhogasAmagrI . parivrAjakAnAM punarAchAraM pravadAmaH iti Da. tha.pAThaH. sa~NgeShvAtmAnamavadhUya snehapAshAnparityajanti. iti Ta. pAThaH. asa~NkIrNasthAnAnyupatiShTheyuriti Da.tha. pAThaH .. 12\-190\-5 viprastu bhaikShyoShNAtairhavirbhishchitAgninAM sa vrajate hi lokamiti jha . pAThaH .. 12\-190\-6 susa~NkalpitamuktabuddhiH iti jha . pAThaH .. 12\-190\-10 sa svargasadR^isho desha iti jha . pAThaH. kAle mR^ityuH iti dha. jha.pAThaH .. 12\-190\-12 parokShadharmaH parokShaphalo dharmaH . paro hyadharmo nevAstIti jha. pAThaH. kR^itasya tu phalaM tatra iti dha. jha. pAThaH .. 12\-190\-16 kShudhA tIvrA cha iti jha . pAThaH .. 12\-190\-17 vArtAH kushalAH .. 12\-190\-18 sopadhaM sadambham .. 12\-190\-19 tapo yogajadharmaH . tapastasya prahIyate iti jha. pAThaH .. 12\-190\-20 chintA vichAraH .. 12\-190\-21 brahmalokaM himavatpArshvam .. 12\-190\-23 yadi satkAramR^ichChanti iti dha . jha. pAThaH .. 12\-190\-24 uttarAM dishaM himavatpArshvam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 191 .. shrIH .. 12\.191\. adhyAyaH 191 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sadAchAranirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-191\-0 (72552) yudhiShThira uvAcha. 12\-191\-0x (5961) AchArasya vidhiM tAta prochyamAnaM tvayA.anagha . shrotumichChAmi dharmaj~na sarvaj~no hyasi me mataH .. 12\-191\-1 (72553) bhIShma uvAcha. 12\-191\-2x (5962) durAchArA durvicheShTA duShpraj~nAH priyasAhasAH . asantastvabhivikhyAtAH santashchAchAralakShaNAH .. 12\-191\-2 (72554) purIShaM yadi vA mUtraM ye na kuvanti mAnavAH . rAjamArge gavAM madhye dhAnyamadhye shivAlaye . agnyagAre tathA tIre ye na kurvanti te shubhAH .. 12\-191\-3 (72555) shauchamAvashyakaM kR^itvA devatAnAM cha tarpaNam . dharmamAhurmanuShyANAmupaspR^ishya nadIM taret .. 12\-191\-4 (72556) sUryaM sadopatiShThena na svapedbhAskarodaye . sAyaMprAtarjapetsandhyAM tiShThanpUrvAM tathetarAm .. 12\-191\-5 (72557) pa~nchArdro bhojanaM bhu~njyAtprAdbhukho maunamAsthitaH . na nindyAdannabhakShyAMshcha svAdusvAdu cha bhakShayet .. 12\-191\-6 (72558) nArdrapANiH samuttiShThennArdrapAdaH svapennishi . devarShirnAradaH prAha etadAchAralakShaNam .. 12\-191\-7 (72559) shochiShkeshamanaDvAhaM devagoShThaM chatuShpatham . brAhmaNaM dhArmikaM chaiva nityaM kuryAtpradakShiNam .. 12\-191\-8 (72560) atithInAM cha sarveShAM preShyANAM svajanasya cha . sAmAtyaM bhojanaM bhR^ityaiH puruShasya prashasyate .. 12\-191\-9 (72561) sAyaMprAtarmanuShyANAmashanaM vedanirmitam . nAntarA bhojanaM dR^iShTamupavAsI tathA bhavet .. 12\-191\-10 (72562) homakAle tathnA juhvannR^itukAle tathA vrajan . ananyastrIjanaH prAj~no brahmachArI tathA bhavet .. 12\-191\-11 (72563) amR^itaM brAhmaNochChiShTaM jananyA hR^idayaM kR^itam . tajjanAH paryupAsante satyaM santaH samAsate .. 12\-191\-12 (72564) loShTamadIM tR^iNachChedI nakhakhAdI tu yo naraH . nityochChiShTaH saMkasuko nehAyurvindate mahat .. 12\-191\-13 (72565) yajuShA saMskR^itaM mAMsaM nivR^itto mAMsabhakShaNAt . bhakShayenna vR^ithAmAMsaM pR^iShThamAMsaM cha varjayet .. 12\-191\-14 (72566) svadeshe paradeshe vA atirthi nopavAsayet . kAmyakarmaphalaM labdhvA gurUNAmupapAdayet .. 12\-191\-15 (72567) gurUNAmAsanaM deyaM kartavyaM chAbhivAdanam . gurUnabhyarchya yujyeta AyuShA yashasA shriyA .. 12\-191\-16 (72568) nekShetAdityamudyantaM na cha nagnAM parastriyam . maithunaM satataM dharmyaM guhye chaiva samAcharet .. 12\-191\-17 (72569) tIrthAnAM hR^idayaM tIrthaM shuchInAM hR^idayaM shuchiH . sarvamAryakR^itaM dharmyaM vAlasaMsparshanAni cha .. 12\-191\-18 (72570) darshanedarshane nityaM sukhaprashnamudAharet . sAyaM prAtashcha viprANAM pradiShTamabhivAdanam .. 12\-191\-19 (72571) devagoShThe gavAM madhye brAhmaNAnAM kriyApathe . svAdhyAye bhojane chaiva dakShiNaM pANimuddharet .. 12\-191\-20 (72572) sAyaM prAtashcha viprANAM pUjanaM cha yathAvidhi . paNyAnAM shobhate paNyaM kR^iShINAmR^iddhyatAM kR^iShiH . bahukAraM cha sasyAnAM vAhye vAho gavAM tathA .. 12\-191\-21 (72573) saMpannaM bhojane nityaM pAnIye tarpaNaM tathA . sushR^itaM pAyase brUyAdyavAgvAM kR^isare tathA .. 12\-191\-22 (72574) shmashrukarmaNi saMprApte kShute snAne.atha bhojane . vyAdhitAnAM cha sarveShAmAyuShmamabhinandanam .. 12\-191\-23 (72575) pratyAdityaM na meheta na pashyedAtmanaH shakR^it . sutaiH striyA cha shayanaM saha bhojyaM cha varjayet .. 12\-191\-24 (72576) tvaMkAraM nAmadheyaM cha jyeShThAnAM parivarjayet . avarANAM samAnAnAmubhayaM naiva duShyati .. 12\-191\-25 (72577) hR^idayaM pApavR^ittAnAM pApamAkhyAti vaikR^itam . j~nAnapUrvaM vinashyanti gUhamAnA mahAjane .. 12\-191\-26 (72578) j~nAnapUrvakR^itaM pApaM ChAdayantyabahushrutAH . nainaM manuShyAH pashyanti pashyantyeva divaukasaH .. 12\-191\-27 (72579) pApenApihitaM pApaM pApamevAnuvartate . dharmeNApihito dharmo dharmamevAnuvartate . dhArmikeNa kR^ito dharmo dharmamevAnuvartate .. 12\-191\-28 (72580) pApaM kR^itaM na smaratIha mUDho vivartamAnasya tadeti kartuH . rAhuryathA chandramupaiti chApi tathA.abudhaM pApamupaiti karma .. 12\-191\-29 (72581) AshayA saMchitaM dravyaM duHkhenaivopabhujyate . tadbudhA na prashaMsanti maraNaM na pratIkShate .. 12\-191\-30 (72582) mAnasaM sarvabhUtAnAM dharmamAhurmanIShiNaH . tasmAtsarveShu bhUteShu manasA shivamAcharet .. 12\-191\-31 (72583) eka eva chareddharmaM nAsti dharme sahAyatA . kevalaM vidhimAsAdya sahAyaH kiM kariShyati .. 12\-191\-32 (72584) dharmo yonirmanuShyANAM devAnAmamR^itaM divi . pretyabhAve sukhaM dharmAchnChashvattairupabhujyate .. .. 12\-191\-33 (72585) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 191\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-191\-2 AchAro lakShaNaM j~nApakaM yeShAm .. 12\-191\-4 shauchaM kR^itvA upaspR^ishya Achamya nadIM taredavagAhet . tatastarpaNamiti saMbandhaH .. 12\-191\-5 japetsAvitrIm . sandhyAmupalakShya tiShThannupatiShTheta .. 12\-191\-6 pAdau pANI sukhaM cheti pa~ncha ArdrANi yasya . bhojanamannam .. 12\-191\-8 shuchiMdeshamanaDvAhaM iti dhArmikaM chaityaM iti cha jha . pAThaH .. 12\-191\-9 sAmAnyaM sAdhAraNam . pAkabhedaM na kuryAdityarthaH .. 12\-191\-10 tathA kurvan yathAkAlabhojI upavAsaphalaM labhetetyarthaH .. 12\-191\-12 brAhmaNabhuktAvashiShTaM mAturhR^idayamiva hitakaraM kR^itaM dhAtrA tadye upAsate te satyaM brahma samAsate AsAdayanti .. 12\-191\-13 saMkasukaH kAmalobhAdivashaH .. 12\-191\-14 vR^ithAmAMsamasaMskR^itamAMsam .. 12\-191\-17 dharmyaM R^itukAlikam . guhye rahasi .. 12\-191\-18 hR^idayaM rahasyam . tIrthaM guruH. shuchiragniH. AryakR^itaM shiShTAcharitam. vAlaM gopuchCham. sarvamAryakR^itaM chaukShyamiti jha. pAThaH .. 12\-191\-19 pradiShTaM kartavyatvenopadiShTam .. 12\-191\-20 dakShiNaM pANimuddharet yaj~nopavItI bhavet .. 12\-191\-21 viprANAM pUjanamevottamaM paNyamuttamA kR^iShishcha tadvat dR^iShTaphalamityarthaH . sasyAnAM dhAnyAnAM bahukAraM bahulIkaraNaM cha tadeva gavAmindriyANAM vAhye prApye. vAhaprApaNam. divyastryannapAnAdIShTaprAptirapi viprANAM pUjanameva paNyAdivadeShTavyamityarthaH .. 12\-191\-22 pUjanaprakAramAha saMpannamiti . bhojane dIyamAne saMpannamiti brUyAddAtA. susaMpannamiti pratigrahItA. evamuttaratra .. 12\-191\-23 saMprApte kR^ite sati . viprANAmabhinandanaM vandanAdinA saMtoShaNaM kAryamiti sheShaH .. 12\-191\-24 pratyAdityamAdityAbhimukho na meheta na mUtramutsR^ijet . shakR^itpurISham. putaraistriyA cha suhR^idA saha bhuktaM cha varjayet iti Ta. pAThaH .. 12\-191\-26 vaikR^itaM netrAdivikAraH . pApaM hR^idayamAkhyAti gUhamAnAH pApam .. 12\-191\-28 pApaM pApim . pApaM prakAshanIyaM dharmastu gopanIya ityarthaH .. 12\-191\-30 maraNaM kartR^i .. 12\-191\-31 mAnasaM manonirvartyam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 192 .. shrIH .. 12\.192\. adhyAyaH 192 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyadhyAtmanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-192\-0 (72586) yudhiShThira uvAcha. 12\-192\-0x (5963) adhyAtmaM nAma yadidaM puruShasyeha chintyate . yadadhyAtmaM yathA chaitattanme brUhi pitAmaha .. 12\-192\-1 (72587) kutaH sR^iShTamidaM sarvaM brahmansthAvaraja~Ngamam . pralaye cha kamabhyeti tanme vaktumihArhasi .. 12\-192\-2 (72588) bhIShma uvAcha. 12\-192\-3x (5964) adhyAtmamiti mAM pArtha yadetadanupR^ichChasi . tadvyAkhyAsyAmi te tAta shreyaskaratamaM shubham .. 12\-192\-3 (72589) [sR^iShTipralayasaMyuktamAchAryaiH paridarshitam.] yajj~nAtvA puruSho leke prItiM saukhyaM cha vindati . phalalAbhashcha tasya syAtsarvabhUtahitaM cha tat .. 12\-192\-4 (72590) `AtmAnamamalaM rAjannAvR^ityaivaM vyavasthitam . tasminprakAshate nityaM tamaH somo yathaiva tat .. 12\-192\-5 (72591) tadvidvAnnaShTayApmaiSha brahmabhUyAya kalpate . aNDAvaraNabhUtAnAM paryantaM hi yathA tamaH ..' 12\-192\-6 (72592) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam . mahAbhUtAni bhUtAnAM sarveShAM prabhavApyayau .. 12\-192\-7 (72593) yataH sR^iShTAni tatraiva tAni yAnti punaHpunaH . mahAbhUtAni bhUtebhyaH sAgarasyormayo yathA .. 12\-192\-8 (72594) prasArya cha yathA~NgAni kUrmaH saMharate punaH . tadvadbhUtAni bhUtAtmA sR^iShTvA saMharate punaH .. 12\-192\-9 (72595) `sa teShAM guNasaMghAtaH sharIre bharatarShabha . satataM pravilIyante guNAste prabhavanti cha .. 12\-192\-10 (72596) yadvinA naiva shR^iNute na pashyati na dIpyate . yadadhInaM yatastasmAdadhyAtmamiti kathyate .. 12\-192\-11 (72597) j~nAnaM tadekarUpAkhyaM nAnApraj~nAnvitaM tadA . na tevAchA.anurUpaM syAdyayA rAsavivarjitam .. 12\-192\-12 (72598) AkAshAtkhalu yAjyeShu bhavanti sumahAguNAH . iti tanmayamevaitatsarvaM sthAvaraja~Ngamam. 12\-192\-13 (72599) pralaye cha tamabhyeti tasmAdutsR^ijyate punaH . mahAbhUteShu bhUtAtmA sR^iShTvA saMharate punaH ..' 12\-192\-14 (72600) mahAbhUtAni pa~nchaiva sarvabhUteShu bhUtakR^it . akarotteShu vaiShamya tattu jIvo na pashyati .. 12\-192\-15 (72601) shabdaH shrotraM tathA khAni trayamAkAshasaMbhavam . vAyoH sparshastathA cheShTA tvakchaiva tritayaM smR^itam .. 12\-192\-16 (72602) rUpaM chakShustathA pAkastrividhaM teja uchyate . rasaH kledashcha jihvA cha trayo jalaguNAH smR^itAH .. 12\-192\-17 (72603) ghreyaM ghrANaM sharIraM cha ete bhUmiguNAstrayaH . mahAbhUtAni pa~nchaiva ShaShThaM cha mana uchyate .. 12\-192\-18 (72604) indriyANi manashchaiva vij~nAnAnyasya bhArata . saptamI buddhirityAhuH kShetraj~naH punaraShTamaH .. 12\-192\-19 (72605) chakShurAlochanAyaiva saMshayaM kurute manaH . buddhiradhyavasAnAya kShetraj~naH sAkShivatsthitaH .. 12\-192\-20 (72606) `chichChaktyAdhiShThitA buddhishchetanetyabhivishrutA . chetanAnantaro jIvastadA vetti cha lakShyate .. 12\-192\-21 (72607) notsR^ijanvisR^ijaMshchaiva sharIraM dR^ishyate tamaH . tasmiMshchetopalabdhiH syAttamo vA sArayantyuta .. 12\-192\-22 (72608) UrdhvaM pAdatalAbhyAM yadarvAkchordhvaM cha pashyati . etena sarvamevedaM biddhyabhivyAptamantaram .. 12\-192\-23 (72609) puruShairindriyANIha vijetavyAni kR^itsnashaH . tamo rajashcha satvaM cha te.api bhAvAstadAshritAH .. 12\-192\-24 (72610) etAM buddhvA naro buddhyA bhUtAnAmAgatiM gatim . samavekShya shanaishchaiva labhate shamamuttamam .. 12\-192\-25 (72611) guNairnenIyate buddhirbuddhirevendriyANyapi . manaHShaShThAni sarvANi buddhyabhAve kuto guNAH .. 12\-192\-26 (72612) iti tanmayamevaitatsarvaM sthAvaraja~Ngamam . pralIyate chodbhavati tasmAnnirdishyate tathA .. 12\-192\-27 (72613) yena pashyati tachchakShuH shR^iNoti shrotramuchyate . jighrati ghrANamityAhU rasaM jAnAti jihvayA .. 12\-192\-28 (72614) tvachA sparshayate sparshaM buddhirvikriyate.asakR^it . yena saMkalpayatyarthaM kiMchidbhavati tanmanaH .. 12\-192\-29 (72615) adhiShThAnAni buddherhi pR^ithagarthAni pa~nchadhA . pa~nchendriyANi yAnyAhustAnyadR^ishyo.adhitiShThati .. 12\-192\-30 (72616) puruShAdhiShThitA buddhistriShu bhAveShu vartate . kadAchillabhate prItiM kadAchidanushochati .. 12\-192\-31 (72617) na sukhena na duHkhena kadAchidapi vartate . evaM narANAM manasi triShu bhAveShvavasthitA .. 12\-192\-32 (72618) seyaM bhAvAtmikA bhAvAMstrInetAnativartate . saritAM sAgaro bhartA mahAvelAmivormimAn .. 12\-192\-33 (72619) avibhAgagatA buddhirbhAve manasi vartate . pravartamAnaM tu rajastadbhAvamanuvartate .. 12\-192\-34 (72620) indriyANi hi sarvANi pravartayati sA tadA . tataH satvaM tamo bhAvaH prAtiyogAtpravartate .. 12\-192\-35 (72621) prItiH satvaM rajaH shokastamo mohastu te trayaH . yeye cha bhAvA loke.asminsarveShveteShu vai triShu .. 12\-192\-36 (72622) iti buddhigatiH sarvA vyAkhyAtA tava bhArata . indriyANi cha sarvANi vijetavyAni dhImatA .. 12\-192\-37 (72623) satvaM rajastamashchaiva prANinAM saMshritAH sadA . trividhA vedanA chaiva sarvasatveShu dR^ishyate .. 12\-192\-38 (72624) sAtvikI rAjasI chaiva tAmasI cheti bhArata . sukhasparshaH sattvaguNo duHkhasparsho rajoguNaH . tamoguNena saMyuktau bhavato vyAvahArikau .. 12\-192\-39 (72625) tatra yatprItisaMyuktaM kAye manasi vA bhavet . vartate sAtviko bhAva ityupekSheta tattathA .. 12\-192\-40 (72626) atha yadduHkhasaMyuktamaprItikaramAtmanaH . pravR^ittaM raja ityeva tanna saMrabhya chintayet .. 12\-192\-41 (72627) atha yanmohasaMyuktamavyaktaviShayaM bhavet . apratarkyamavij~neyaM tamastadupadhArayet. 12\-192\-42 (72628) praharShaH prItirAnandaH sukhaM saMshAntachittatA . kathaMchidabhivartanta ityete sAtvikA guNA .. 12\-192\-43 (72629) atuShTiH paritApashcha shoko lobhastathA.akShamA . li~NgAni rajasastAni dR^ishyante hetvahetubhiH .. 12\-192\-44 (72630) abhimAnastathA mohaH pramAdaH svapnatandritA . kathaMchidabhivartante vividhAstAmasA guNAH .. 12\-192\-45 (72631) dUragaM bahudhAgAmi prArthanAsaMshayAtmakam . manaH suniyataM yasya sa sukhI pretya cheha cha .. 12\-192\-46 (72632) satvakShetraj~nayoretadantaraM pashya sUkShmayoH . sR^ijate tu guNAneka eko na sR^ijate guNAn .. 12\-192\-47 (72633) mashakodumbarau vA.api saMprayuktau yathA sadA . anyonyametau syAtAM cha saMprayogastathA tayoH .. 12\-192\-48 (72634) pR^ithagbhUtau prakR^ityA tau saMprayuktau cha sarvadA . yathA matsyo jalaM chaiva saMprayuktau tathaiva tau .. 12\-192\-49 (72635) na guNA vidurAtmAnaM sa guNAnveti sarvashaH . paridraShTA guNAnAM sa saMsR^iShTAnmanyate tathA .. 12\-192\-50 (72636) indriyaistu pradIpArthaM kurute buddhisaptamaiH . nirvicheShTairajAnadbhiH paramAtmA pradIpavat .. 12\-192\-51 (72637) sR^ijate hi guNAnsatvaM kShetraj~naH paripashyati . saMprayogastayoreSha satvakShetraj~nayordhruvaH .. 12\-192\-52 (72638) Ashrayo nAsti satvasya kShetraj~nasya cha kashchana . satvaM manaH saMsR^ijate na guNAnvai kadAchana .. 12\-192\-53 (72639) rashmIsteShAM sa manasA yadA samya~NgiyachChati . tadA prakAshate.asyAtmA ghaTe dIpo jvalanniva .. 12\-192\-54 (72640) tyaktvA yaH prAkR^itaM karma nityamAtmaratirmuniH . sarvabhUtAtmabhUstasmAtsa gachCheduttamAM gatim .. 12\-192\-55 (72641) yathA vAricharaH pakShI salilena na lipyate . evameva kR^itapraj~no bhUteShu parivartate .. 12\-192\-56 (72642) evaM svabhAvamevaitatsvabuddhyA viharennaraH . ashochannaprahR^iShyaMshcha charedvigatamatsaraH .. 12\-192\-57 (72643) svabhAvasiddhyA yuktastu sa nityaM sR^ijata guNAn . UrNanAbhiryathA sUtraM vij~neyAstantuvadguNAH .. 12\-192\-58 (72644) pradhvastA na nivarntate nivR^ittirnopalabhyate . pratyakSheNa parokShaM tadanumAnena sidhyati .. 12\-192\-59 (72645) evameke.adhyavasyanti nivR^ittiriti chApare . ubhayaM saMpradhAryaitadvyavasyeta yathAmati .. 12\-192\-60 (72646) itImaM hR^idayagratthiM buddhibhedamayaM dR^iDham . vimuchya sukhamAsIta na shochechChinnasaMshayaH .. 12\-192\-61 (72647) malinAH prApnuyuH shuddhiM yathA pUrNAM nadIM narAH . avagAhya suvidvAMso viddhi j~nAnamidaM tathA .. 12\-192\-62 (72648) mahAnadyA hi pAraj~nastapyate na tadanyathA . na tu tapyati tattvaj~naH phale j~nAte taratyuta .. 12\-192\-63 (72649) evaM ye vidurAdhyAtmaM kevalaM j~nAnamuttamam .. 12\-192\-64 (72650) etAM buddhA naraH sarvAM bhUtAnAmAgatiM gatim . avekShya cha shanairbuddhyA labhate shamamuttamam .. 12\-192\-65 (72651) trivargo yasya viditaH prekShya taM sa vimuchyate . anvIkShya manasA yuktastattvadarshI nirutsukaH .. 12\-192\-66 (72652) na chAtmA shakyate draShTumindriyeShu vibhAgashaH . tatratatra visR^iShTeShu durvAryeShvakR^itAtmabhiH .. 12\-192\-67 (72653) etadbuddhA bhavedbuddhaH kimanyadbuddhilakShaNam . pratigR^ihya cha nihnoti hyanyathA cha pradR^ishyate .. 12\-192\-68 (72654) na sarpati cha yaM prAhuH sarvatra pratihanyate . dhUmena chAprasanno.agniryathA.arkaM na pravartayet .. 12\-192\-69 (72655) dhiShNyAdhipe prasanne tu sthitimetAM nirIkShate . atikShUrAchcha sUkShmatvAtprasthAnaM na prakAshate .. 12\-192\-70 (72656) prapadya tachChrutAhnAni chinmayaM svIkR^itaM vinA . vij~nAya taddhi manyante kR^itakR^ityA manIShiNaH .. 12\-192\-71 (72657) na bhavati viduShAM tato bhayaM yadaviduShAM sumahadbhayaM bhavet . na hi gatiradhikAsti kasyachi tsati hi guNe pravadantyatulyatAm .. 12\-192\-72 (72658) yaH karotyanabhisandhipUrvakaM tachcha nirNudati yatpurA kR^itam . nApriyaM tadubhayaM kutaH priyaM tasya tajjanayatIha sarvataH .. 12\-192\-73 (72659) lokamAturamasUyate jana stasya tajjanayatIha sarvataH . loka AturajanAnvirAviNa stattadeva bahu pashya shochataH . tatra pashya kushalAnashochato 12\-192\-74 (72660) 12\-192\-74f" ye vidustadubhayaM padaM satAm .. .. iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvinavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 192\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-192\-47 kShetrakShetraj~nayoretaditi dha . pAThaH .. 12\-192\-61 buddhimohamayaM dR^iDhamiti tha . dha. pAThaH .. 12\-192\-63 pAraj~nastapyate na charanyatheti dha . pAThaH. pAraj~nAstarante na tadanyatheti Ta.tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 193 .. shrIH .. 12\.193\. adhyAyaH 193 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dhyAnayogakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-193\-0 (72661) bhIShma uvAcha. 12\-193\-0x (5965) hanta vakShyAmi te pArtha dhyAnayogaM chaturvidham . yaM j~nAtvA shAshvatIM siddhiM gachChantIha maharShayaH .. 12\-193\-1 (72662) yathA svanuShThitaM dhyAnaM tathA kurvanti yoginaH . maharShayo j~nAnatR^iptA nirvANagatamAnasAH .. 12\-193\-2 (72663) nAvartante punaH pArtha muktAH saMsAradoShataH . anmadoShaparikShINAH svabhAve paryupasthitAH .. 12\-193\-3 (72664) nirdvandvA nityasatvasthA vimuktiM nityamashritAH . asa~NgInyavivAdIni manaH shAntikarANi cha .. 12\-193\-4 (72665) tatra dhyAnena saMshliShTamekAgre dhArayenmanaH . tatra cha dhyAnasaMrodhAdatha j~nAnI bhavatyuta .. 12\-193\-5 (72666) chaturvidheShu bhAveShu yo.arthasaktaH sadaiva hi . tajj~nAtvA vAstavaM teShAmartheShu parivartate . piNDIkR^ityendriyagrAmamAsInaH kAShThavanmuniH .. 12\-193\-6 (72667) shabdaM na vindechChrotreNa tvachA sparshaM na vedayet . rUpaM na chakShuShA vidyAjjihvayA na rasAMstathA .. 12\-193\-7 (72668) ghreyANyapi cha sarvANi jahyAdrANena yogavit . pa~nchavargapramAthIni nechChechchaitAni vIryavAn .. 12\-193\-8 (72669) tato manasi saMsR^ijya pa~nchavarga vichakShaNaH . samAdadhyAnmano bhrAntamindriyaiH saha pa~nchamiH .. 12\-193\-9 (72670) visaMchAri nirAlambaM pa~nchadvAraM chalAchalam . pUrvaM dhyAnapade dhIraH samAdadhyAnmano naraH .. 12\-193\-10 (72671) indriyANi manashchaiva yadA piNDIkarotyayam . eva dhyAnapathaH pUrvo mayA samanuvarNitaH .. 12\-193\-11 (72672) tasya tatpUrvasaMruddhamAtsaShaShThaM mano.antarA . sphuriShyati samuddhAntaM vidyudambudhare yathA .. 12\-193\-12 (72673) jalabinduryathA lolaH parNasthaH sarvatashchalaH . evamevAsya tachchittaM bhramati dhyAnavartmani .. 12\-193\-13 (72674) samAhitaM kShaNaM kiMchiddhyAnavartmani tiShThati . punarvAyupathaM prAptaM mano bhavati vAyuvat .. 12\-193\-14 (72675) anirvedo gataklesho gatatandrIramatsaraH . samAdadhyAtpunashcheto dhyAnena dhyAnayogavit .. 12\-193\-15 (72676) vichArashcha vivekashcha vitarkashchopajAyate . muneH samAdadhAnasya prathamaM dhyAnamAditaH .. 12\-193\-16 (72677) manasA klishyamAnastu samAdhAnaM cha kArayet . na nirvedaM munirgachChetkuryAdevAtmano hitam .. 12\-193\-17 (72678) pAMsubhasmakarIShANAM yathA vai rAshayashchitAH . sahasA vAriNA siktA na yAnti paribhAvanam .. 12\-193\-18 (72679) kiMchitsnigdhaM yathA cha syAchChuShkachUrNamabhAvitam . kramashastu shanairgachChetsarvaM tatparibhAvanam .. 12\-193\-19 (72680) evamevendriyagrAmaM shanaiH saMparibhAvayet . saMharetkramashashchainaM sa samyakprashamiShyati .. 12\-193\-20 (72681) svayameva manashchaivaM pa~nchavargaM cha bhArata . pUrvaM dhyAnapathe sthApya nityayogena shAmyati .. 12\-193\-21 (72682) na tatpuruShakAreNa na cha daivena kenachit . sukhameShyati tattasya na bhavanti vipattayaH .. 12\-193\-22 (72683) sukhena tena saMyukto rasyate dhyAnakarmaNi . gachChanti yogino hyevaM nirvANaM tannirAmayam .. .. 12\-193\-23 (72684) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trinavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 193\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-193\-3 svagAve paryavasthitA iti jha . dha. pAThaH .. 12\-193\-10 dhyAnapathe iti Da . pAThaH .. 12\-193\-14 bhranati j~nAnavartmanIti Ta . Da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 194 .. shrIH .. 12\.194\. adhyAyaH 194 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati japaphalaprakArAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-194\-0 (72685) yudhiShThira uvAcha. 12\-194\-0x (5966) chAturAtrasyanuktaM te rAjadharmAstathaiva cha . nAnAshrayAshcha bhagavannitihAsAH pR^ithagvidhAH .. 12\-194\-1 (72686) dhutAstvattaH kathAshchaiva dharmayuktA mahAmate . saMdeho.asti tu kashchinme tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-194\-2 (72687) jApakAnAM phalAvAptiM shrotumichChAmi bhArata . kiM phalaM japatAmuktaM kva vA tiShThanti jApakAH .. 12\-194\-3 (72688) japasya cha vidhiM kR^itsnaM vaktumarhasi se.anagha . jApakA iti kiMchaitatsA~NkhyayogakriyAvidhiH .. 12\-194\-4 (72689) kiM yaj~navidhirevaiSha kimetajjapyamuchyate . etanme sarvamAchakShva sarvaj~no hyasi me mataH .. 12\-194\-5 (72690) bhIShma uvAcha. 12\-194\-6x (5967) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . yamasya yatpurA vR^ittaM kAlasya brAhmaNasya cha .. 12\-194\-6 (72691) `ikShvAkoshchaiva mR^ityoshcha vivAde dharmakAraNAt.' saMnyAsa eva vedAnte vartate japanaM prati . vedavAdA~NganirvR^ittAH shAntA brahmaNyavasthitAH .. 12\-194\-7 (72692) sA~Nkhyayogau tu yAvuktau munibhiH samadarshibhiH . mArgau tAvapyubhAvetau saMshritau na cha saMshritau .. 12\-194\-8 (72693) yathA saMshrUyate rAjankAraNaM chAtra vakShyate . `krameNa chaiva vihito japayaj~navidhirnR^ipa .. 12\-194\-9 (72694) sAlambanamiti j~neyaM japayaj~nAtmakaM shubham.' manaH samAdhirevAtra tathendriyajayaH smR^itaH .. 12\-194\-10 (72695) satyamagniparIchAro viviktAnAM cha sevanam . dhyAnaM tapo damaH kShAntiranasUyA mitAshanam .. 12\-194\-11 (72696) viShayapratisaMhAro mitajalpastathA shamaH . eSha prarvAko dharmo nivartakamatho shR^iNu .. 12\-194\-12 (72697) yathA nivartate dharmo japato brahmachAriNaH . `na japo na cha vai dhyAnaM nechChA na dveShaharShaNau . yujyate nR^ipashArdUla susaMvedyaM hi tatkila .. 12\-194\-13 (72698) japamAvartayannityaM japanvai brahmachArikam . tadarthabuddhyA saMyAti manasA jApakaH param .. 12\-194\-14 (72699) yathA saMshrUyate jApo yena vai jApako bhavet . saMhitApraNavenaiva sAvitrI cha parA matA .. 12\-194\-15 (72700) yadanyaduchitaM shuddhaM vedasmR^ityupapAditam.' etatsarvamasheSheNa yathoktaM parivartayet .. 12\-194\-16 (72701) dvividaM mArgamAsAdya vyaktAvyaktamanAmayam . kushochchayaniShaShNaH sankushahastaH kushaiH shikha . kushaiH parivR^itastasminmadhye ChannaH kushaistathA .. 12\-194\-17 (72702) viShayebhyo namaskuryAdviShayAnna cha bhAvayet . sAmyamutpAdya manasA manasyeva mano dadhat .. 12\-194\-18 (72703) taddhiyA dhyAyati brahma japanvai saMhitAM hitAm . saMnyasyatyathavA tAM vai samAdhau paryavasthitaH .. 12\-194\-19 (72704) dhyAnamutpAdayatyatra saMhitAbalasaMshrayAt . `athAbhimatamantreNa praNavAdyaM japetkR^itI .. 12\-194\-20 (72705) yasminnevAbhipatitaM manastatra niveshayet . samAdhau sa hi mantre tu saMhitAM vA yathAvidhi.' shuddhAtmA tapasA dAnto nivR^ittadveShakAmavAn .. 12\-194\-21 (72706) arAgamoho nirdvandvo na shochati na sajjate . na kartA karaNIyAnAM nAkAryANAmiti sthitiH .. 12\-194\-22 (72707) na chAhaMkArayogena manaH prasthAphyetkvachit . na chArthagrahaNe yukto nAvamAnI na chAkriyaH .. 12\-194\-23 (72708) dhyAnakriyAparo yukto dhyAnavAndhyAnanishchayaH . dhyAne samAdhimutpAdya tadapi tyajati kramAt .. 12\-194\-24 (72709) sa vai tasyAmavasthAyAM sarvatyAgakR^itaH sukhI . nirichChastyajati prANAnbrAhmIM saMshrayate tanum .. 12\-194\-25 (72710) `nirAlambo bhavetsmR^itvA maraNAya samAdhimAn . sarvAllo.NkAnsamAkramya kramAtprApnoti vai param ..' 12\-194\-26 (72711) athavA nechChate tatra brahmakAyaniShevaNam . utkrAmati cha mArgastho naiva kvachana jAyate .. 12\-194\-27 (72712) AtmabuddhiM samAsthAya shAntIbhUto nirAmayaH . amR^itaM virajAH shuddhamAtmAnaM pratipadyate .. .. 12\-194\-28 (72713) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturnavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 194\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-194\-2 brahmayuktA mahAmate iti Da . tha. pAThaH .. 12\-194\-7 shAntirbrahmaNyavasthitA iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-194\-13 yathA nivartate karmeti jha . dha. pAThaH .. 12\-194\-17 kushahastaH kushasthalIti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-194\-18 viShayebhyo mano rundhyAditi Ta . pAThaH .. 12\-194\-19 brahma cha dhyAyate yogI japanvai vedasaMhitAmiti Da . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 195 .. shrIH .. 12\.195\. adhyAyaH 195 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati jApakopAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-195\-0 (72714) yudhiShThira uvAcha. 12\-195\-0x (5968) gatInAmuttamA prAptiH kathitA jApakeShviha . ekaivaiShA gatisteShAmuta yAntyaparAmapi .. 12\-195\-1 (72715) bhIShma uvAcha. 12\-195\-2x (5969) shR^iNu vahito rAja~njApakAnAM gatiM vibho . yathA gachChanti nirayamanekaM puruSharShabha .. 12\-195\-2 (72716) yathoktametatpUrvaM yo nAnutiShThati jApakaH .. ekadeshakriyashchAtra nirayaM sa nigachChati .. 12\-195\-3 (72717) avamAnena kurute na tuShyati na shochati . IdR^isho jApako yAti nirayaM nAtra saMshayaH .. 12\-195\-4 (72718) ahaMkArakR^itashchaiva sarve nirayagrAminaH . parAvamAnI puruSho bhavitA nirayopagaH .. 12\-195\-5 (72719) abhidhyApUrvakaM japyaM kurute yashcha mohitaH . yatrAsya rAgaH patati tatratatropapadyate .. 12\-195\-6 (72720) athaishvaryaprasaktaH sa~njApako yatra rajyate . sa eva nirayastasya nAsau tasmAtpramuchyate .. 12\-195\-7 (72721) rAgeNa jApako japyaM kurute yashcha mohitaH . yatrAsya rAgaH patati tatra tatropajAyate .. 12\-195\-8 (72722) durbuddhirakR^itapraj~nashchale manasi tiShThati . phalasyApachitiM yAti nirayaM chAdhigachChati .. 12\-195\-9 (72723) akR^itavraj~nako bAlo mohaM gachChati jApakaH . sa mohAnnirayaM yAti yatra gatvA.anushochati .. 12\-195\-10 (72724) dR^iDhagrAhI karomIti jApyaM japati jApakaH . na saMpUrNo na vA yukto nirayaM so.adhigachChati .. 12\-195\-11 (72725) animittaM paraM yattadavyaktaM brahmaNi sthitam . tadbhUto jApakaH kasmAtsasharIramihAvishet .. 12\-195\-12 (72726) duShpraj~nAnena nirayA bahavaH samudAhR^itAH . prashastaM jApakatvaM cha doShAshchaite tadAtmakAH .. .. 12\-195\-13 (72727) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 195\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-195\-1 yatInAmiti dha . pAThaH .. 12\-195\-2 etatsarvaM ya iti Ta . pAThaH .. 12\-195\-3 apUrNA~Ngajapapara ityarthaH .. 12\-195\-4 avamAnenAshraddhayA . jape prItyAdirahitaH .. 12\-195\-5 ahaMkArakR^ito darpavantaH . puruSho jApakaH .. 12\-195\-6 abhidhyAphalAbhisandhiH . yatra phale rAgaH prItistatra tatphalabhoganimittamupapadyate yogyaM dehaM prApnoti .. 12\-195\-7 sa evatatra rAgaeva .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 196 .. shrIH .. 12\.196\. adhyAyaH 196 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati jApakopAkhyAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-196\-0 (72728) yudhiShThira uvAcha. 12\-196\-0x (5970) kIdR^ishaM nirayaM yAti jApako varNayasva me . kautUhalaM hi rAjanme tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-196\-1 (72729) bhIShma uvAcha. 12\-196\-2x (5971) dharmasyAMshaprasUto.asi dharmaj~no.asi svabhAvataH . dharmamUlAshrayaM vAkyaM shR^iNuShvAvahito.anagha .. 12\-196\-2 (72730) amUni yAni sthAnAni devAnAmamarAtmanAm . nAnAsaMsthAnavarNAni nAnArUpaphalAni cha .. 12\-196\-3 (72731) divyAni kAmachArINi vimAnAni sabhAstathA . AkrIDA vividhA rAjanpadminyashchAmalodakAH .. 12\-196\-4 (72732) chaturNAM lokapAlAnAM shukrasyAtha bR^ihaspateH . marutAM vishvadevAnAM sAdhyAnAmashvinorapi .. 12\-196\-5 (72733) rudrAdityavasUnAM cha tathA.anyeShAM divaukasAm . ete vai nirayAstAta sthAnasya paramAtmanaH .. 12\-196\-6 (72734) abhayaM chAnimittaM cha na cha kleshabhayAvR^itam . dvAbhyAM muktaM tribhirmuktamaShTAbhistribhireva cha .. 12\-196\-7 (72735) chaturlakShaNavarjaM tu chatuShkAraNavarjitam . apraharShamanAnandamashokaM vigataklamam .. 12\-196\-8 (72736) kAlaH saMpachyate tatra kAlastatra na vai prabhuH . sa kAlasya prabhU rAjansarvasyApi tatheshvaraH .. 12\-196\-9 (72737) `etadvai brahmaNaH sthAne jApakasya mahAtmanaH . tatrasthaM paramAtmAnaM dhyAyanvai susamAhitaH . hiraNyagarbhaH sAyujyaM prApnuyAdvA nR^ipottama ..' 12\-196\-10 (72738) AtmakevalatAM prAptastatra gatvA na shochati . IdR^ishaM paramaM sthAnaM nirayAste cha tAdR^ishAH .. 12\-196\-11 (72739) ete te nirayAH proktAH sarva eva yathAtatham . tasya sthAnavarasyeha sarve nirayasaMj~nitAH .. .. 12\-196\-12 (72740) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaNNavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 196\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-196\-2 dharmamUlaM vedaH paramAtmA cha tAvAshrayau yasya .. 12\-196\-3 amUni vakShyamANAni devAnAM divyadehAnAm . saMsthAnAnyAkR^itayaH. varNAH shvetapItAdyAH. nAnArUpANyanekavidhAni .. 12\-196\-4 AkrauDAH udyAnAni .. 12\-196\-7 abhayaM nAshabhayashUnyam . animittaM svabhAvasiddham. tribhirguNaiH dvAbhyAM yuktaM tribhiryuktamiti Ta. pAThaH .. 12\-196\-8 apratarkyamanAdyanantamashokamiti Ta.Da.tha . pAThaH .. 12\-196\-9 kAlaM saMvahate tatreti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 197 .. shrIH .. 12\.197\. adhyAyaH 197 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## jApakopAkhyAne kAlayamadharmaviprekShvAkvAdInAM saMvAdaH .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-197\-0 (72741) yudhiShThira uvAcha. 12\-197\-0x (5972) kAlamR^ityuyamAnAM te ikShvAkorbrAhmaNasya cha . vivAdo vyAhR^itaH pUrvaM tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-197\-1 (72742) bhIShma uvAcha. 12\-197\-2x (5973) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . ikShvAkoH sUryaputrasya yadvR^ittaM brAhmaNasya cha .. 12\-197\-2 (72743) kAlasya mR^ityoshcha tathA yadvR^ittaM tannibodha me . yathA sa teShAM saMvAdo yasminsthAne.api chAbhavat . `yenaiva kAraNenAtra dharmavAdasamanvitaH ..' 12\-197\-3 (72744) brAhmaNo jApakaH kashchiddharmavR^itto mahAyashAH . ShaDa~NgavinmahAprAj~naH paippalAdiH sa kaushikaH .. 12\-197\-4 (72745) tasyAparokShaM vij~nAnaM ShaDa~NgeShu vabhUva ha . vedeShu chaiva niShNAto himavatpAdasaMshrayaH .. 12\-197\-5 (72746) soyaM brAhmaM pastepe saMhitAM saMyato japan . tasya varShasahasraM tu niyamena tathA gatam .. 12\-197\-6 (72747) sa devyA darshitaH sAkShAtprItAsmIti tadA kila . japyamAvartayaMstUShNIM na sa tAM kiMchidabravIt .. 12\-197\-7 (72748) tasyAnukampayA devI prItA samabhavattadA . vedamAtA tatastasya tajjapyaM samapUjayat .. 12\-197\-8 (72749) `chaturbhirakSharairyuktA somapAne.akSharAShTakA . jagadbIjasamAyuktA chanurvishAkSharAtmikA ..' 12\-197\-9 (72750) samApya japyaM tUtthAya shirasA pAdayostadA . papAta devyA dharmAtmA vachanaM chedamabravIt .. 12\-197\-10 (72751) diShTyA devi prasannA tvaM darshanaM chAgatA mama . yadi chApi prasannAsi japye me ramatAM manaH .. 12\-197\-11 (72752) sAvitryuvAcha. 12\-197\-12x (5974) kiM prArthayasi viprarShe kiM cheShTaM karavANi te . prabrUhi japatAM shreShTha sarvaM tatte bhaviShyati .. 12\-197\-12 (72753) ityuktaH sa tadA devyA vipraH provAcha dharmavit . japyaM prati mamechCheyaM vardhatviti punaH punaH .. 12\-197\-13 (72754) manasashcha samAdhirme vardhetAharahaH shubhe . tattatheti tato devI madhuraM pratyabhAShata .. 12\-197\-14 (72755) idaM chaivAparaM prAha devI tatpriyakAmyayA . nirayaM naiva yAtA tvaM yatra yAtA dvijarShabhAH .. 12\-197\-15 (72756) yAsyasi brahmaNaH sthAnamanimittamatandritaH . sAdhu te bhavitA chaitadyattvayA.ahamihArthitA .. 12\-197\-16 (72757) niyato japa chaikAgro dharmastvAM samupaiShyati . kAlo mR^ityuryamashchaiva samAyAsyanti te.antikam . bhavitA cha vivAdo.atra tava teShAM cha dharmataH .. 12\-197\-17 (72758) bhIShma uvAcha. 12\-197\-18x (5975) evamuktvA bhagavatI jagAma bhavanaM svakam .. 12\-197\-18 (72759) brAhmaNo.api japannAste divyaM varShashataM tathA . sadA dAnto jitakrodhaH satyasandho.anasUyakaH .. 12\-197\-19 (72760) samApte niyame tasminnatha viprasya dhImataH . sAkShAtprItastadA dharmo darshayAmAsa taM dvijam .. 12\-197\-20 (72761) dharma uvAcha. 12\-197\-21x (5976) dvijAte pashya mAM dharmamahaM tvAM draShTumAgataH . japyasyAsya phalaM yattatpraMprAptaM tachcha me shR^iNu .. 12\-197\-21 (72762) jitA lokAstvayA sarve ye divyA ye cha mAnuShAH . devAnAM nilayAnsAdho sarvAnutkramya yAsyasi .. 12\-197\-22 (72763) prANatyAgaM kuru mune gachCha lokAnyathepsitAn . tyaktvA.a.atmanaH sharIraM cha tato lokAnavApsyasi .. 12\-197\-23 (72764) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-24x (5977) kR^itaM lokena me dharma gachCha tvaM cha yathAsukham . bahuduHkhamahaM dehaM notsR^ijeyamahaM vibho .. 12\-197\-24 (72765) dharma uvAcha. 12\-197\-25x (5978) `achalaM te manaH kR^itvA tyaja dehaM mahAmate . anena kiM te saMyogaH kathaM mohaM gamiShyasi ..' 12\-197\-25 (72766) avashyaM bhoH sharIraM te tyaktavyaM munipu~Ngava . svargamAroha bho vipra kiM vA vai rochate.anagha .. 12\-197\-26 (72767) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-27x (5979) kimuktaM dharma kiM neti kasmAnmAM proktavAnasi . tyaja dehaM dvijeti tvaM sasaMbudhyAtra me yadi .. 12\-197\-27 (72768) na rochaye svargavAsaM vinA dehamahaM vibho . gachCha dharma na me shraddhA svargaM gantuM vinA.a.atmanA .. 12\-197\-28 (72769) dharma uvAcha. 12\-197\-29x (5980) alaM dehe manaH kR^itvA tyaktvA dehaM sukhI bhava . gachCha lokAnarajaso yatra gatvA na shochasi .. 12\-197\-29 (72770) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-30x (5981) rame japanmahAbhAga kR^itaM lokaiH sanAtanaiH . sasharIreNa gantavyaM mayA svargaM na chAnyathA .. 12\-197\-30 (72771) dharma uvAcha. 12\-197\-31x (5982) `evaM te kAyasaMprAtirvartate munisattama.' yadi tvaM nechChasi tyaktuM sharIraM pashya vai dvija . eSha kAlastathA mR^ityuryamashcha tvAmupAgatAH .. 12\-197\-31 (72772) bhIShma uvAcha. 12\-197\-32x (5983) atha vaivasvataH kAlo mR^ityushcha tritayaM vibho . brAhmaNaM taM mahAbhAgamupagamyedamabravan .. 12\-197\-32 (72773) yama uvAcha. 12\-197\-33x (5984) tapaso.asya sutaptasya tathA sucharitasya cha . phalaprAptistava shreShThA yamo.ahaM tvAmupabruve .. 12\-197\-33 (72774) kAla uvAcha. 12\-197\-34x (5985) yathA vadasya japyasya phalaM prAptastvamuttamam . kAlaste svargamArohuM kAlo.ahaM tvAmupAgataH .. 12\-197\-34 (72775) mR^ityuruvAcha. 12\-197\-35x (5986) mR^ityuM mAM viddhi dharmaj~na rUpiNaM svayamAgatam . kAlena chodito vipra tvAmito netumadya vai .. 12\-197\-35 (72776) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-36x (5987) svAgataM sUryaputrAya kAlAya cha mahAtmane . mR^ityave chAtha dharmAya kiM kAryaM karavANi vaH .. 12\-197\-36 (72777) bhIShma uvAcha. 12\-197\-37x (5988) ardhyaM pAdyaM cha dattvA sa tebhyastatra samAgama . abravItparamaprItaH svashaktyA kiM karomi vaH .. 12\-197\-37 (72778) `svakAryanirbharA yUyaM paropadravahetavaH . bhavanto lokasAmAnyAH kimarthaM brUta sattamAH .. 12\-197\-38 (72779) yama uvAcha. 12\-197\-39x (5989) vayamapyevamatyugrA dhAturAj~nApuraH sarAH . choditA dhAvamAnA vai karmabhAvamanuvratAH .. 12\-197\-39 (72780) bhIShma uvAcha.' 12\-197\-40x (5990) tasminnevAtha kAle tu tIrthayAtrAmupAgataH . ikShvAkuragamattatra sametA yatra te vibho .. 12\-197\-40 (72781) sarvAneva tu rAjarShiH saMpUjyAtha praNamya cha . kushalaprashnamakarotsarveShAM rAjasattamaH .. 12\-197\-41 (72782) tasmai so.athAsanaM dattvA pAdyamardhyaM tathaiva cha . abravIdbrAhmaNo vAkyaM kR^itvA kushalasaMvidam .. 12\-197\-42 (72783) svAgataM te mahArAja brUhi yadyadihechChasi . svashaktyA kiM karomIha tadbhavAnprabravItu mAma .. 12\-197\-43 (72784) rAjovAcha. 12\-197\-44x (5991) rAjA.ahaM brAhmaNashcha tvaM yadA ShaTkarmasaMsthitaH . dadAni vasu kiMchitte prArthitaM tadvadasva me .. 12\-197\-44 (72785) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-45x (5992) dvividho brAhmaNo rAjandharmashcha dvividhaH smR^itaH . pravR^ittashcha nivR^ittashcha nivR^itto.aha pratigrahAt .. 12\-197\-45 (72786) tebhyaH prayachCha dAnAni ye pravR^ittA narAdhipa . ahaM na pratigR^ihNAmi kimiShTaM kiM dadAmi te . brUhi tvaM nR^ipatishreShTha tapasA sAdhayAmi kim .. 12\-197\-46 (72787) rAjovAcha. 12\-197\-47x (5993) kShatriyo.ahaM na jAnAmi dehIti vachanaM kvachit . prayachCha yuddhamityevaMvAdI chAsmi dvijottama .. 12\-197\-47 (72788) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-48x (5994) tuShyasi tvaM svadharmeNa tathA tuShTA vayaM nR^ipa . anyonyasyottaraM nAsti yadiShTaM tatsamAchara .. 12\-197\-48 (72789) rAjovAcha. 12\-197\-49x (5995) svashaktyA.ahaM dadAnIti tvayA pUrvamudAhR^itam . yAche tvAM dIyatAM mahyaM japyasyAsya phalaM dvija .. 12\-197\-49 (72790) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-50x (5996) yuddhaM mama sadA vANI yAchatIti vikatthase . na cha yuddhaM mayA sArdhaM kimarthaM yAchase punaH .. 12\-197\-50 (72791) rAjovAcha. 12\-197\-51x (5997) vAgvajrAbrAhmaNAH proktAH kShatriyA bAhujIvinaH . vAgyuddhaM tadidaM tIvraM mama vipra tvayA saha .. 12\-197\-51 (72792) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-52x (5998) seyamadya pratij~nA me svashaktyA kiM pradIyatAm . brUhi dAsyAmi rAjendra vibhave sati mAchiram .. 12\-197\-52 (72793) rAjovAcha. 12\-197\-53x (5999) yattadvarShashataM pUrNaM japyaM vai japatA tvayA . phalaM prAptaM tatprayachCha mama ditsurbhavAnyadi .. 12\-197\-53 (72794) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-54x (6000) paramaM gR^ihyatAM tasya phalaM yajjapitaM mayA . ardhaM tvamavichAreNa phalaM tasya hyavApnuhi .. 12\-197\-54 (72795) athavA sarvameveha mAmakaM jApakaM phalam . rAjanprApnuhi kAmaM tvaM yadi sarvamihechChasi .. 12\-197\-55 (72796) rAjovAcha. 12\-197\-56x (6001) kR^itaM sarveNa bhadraM te japyaM yadyAchitaM mayA . svasti te.astu gamiShyAmi kiMcha tasya phalaM vada .. 12\-197\-56 (72797) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-57x (6002) phalaprAptiM na jAnAmi dattaM yajjapitaM mayA . ayaM dharmashcha kAlashcha yamo mR^ityushcha sAkShiNaH .. 12\-197\-57 (72798) rAjovAcha. 12\-197\-58x (6003) aj~nAtamasya dharmasya phalaM kiM me kariShyati . phalaM bravIShi dharmasya na chejjapyakR^itasya mAm . prApnotu tatphalaM vipro nAhamichChe sasaMshayam .. 12\-197\-58 (72799) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-59x (6004) nAdade.aparadattaM vai dattaM vA chAphalaM mayA . vAkyaM pramANaM rAjarShe mamAdya tava chaiva hi .. 12\-197\-59 (72800) sakR^idaMsho nipatati sakR^itkanyA pradItaye . sakR^ideva dadAnIti trINyetAni sakR^itsakR^it .. 12\-197\-60 (72801) nAbhisaMdhirmayA japye kR^itapUrvaH kadAchana . japyasya rAjashArdUla kathaM vetsyAmyahaM phalam .. 12\-197\-61 (72802) dadasveti tvayA choktaM dattaM vAchA phalaM mayA . na vAchaM dUShayiShyAmi satyaM rakSha sthiro bhava .. 12\-197\-62 (72803) athaivaM vadato me.adya vachanaM na kariShyasi . mahAnadharmo bhavitA tava rAjanmR^iShA kR^itaH .. 12\-197\-63 (72804) na yuktA tu mR^iShAvANI tvayA vaktumariMdama . tathA mayA.apyabhihitaM mithyA kartuM na shakyate .. 12\-197\-64 (72805) saMshrutaM cha mayA pUrvaM dadAnItyavichAritam . tadgR^ihNIShvAvichAreNa yadi satye sthito bhavAn .. 12\-197\-65 (72806) ihAgamya hi mAM rAja~njApyaM phalamayAchathAH . tanme nisR^iShTaM gR^ihNIShva bhava satyesthitopi cha .. 12\-197\-66 (72807) nAyaM loko.asti na paro na cha pUrvAnsa tArayet . kuta evAparAnrAjanmR^iShAvAdaparAyaNaH .. 12\-197\-67 (72808) na yaj~nAdhyayane dAnaM niyamAstArayanti hi . yathA satyaM pare loke tatheha puruSharShabha .. 12\-197\-68 (72809) tapAMsi yAni chIrNAni chariShyanti cha yattapaH . samAshataiH sahasraishcha tatsatyAnna vishiShyate .. 12\-197\-69 (72810) satyamekaM paraM brahma satyamekaM paraM tapaH . satyamekaM paro yaj~naH satyamekaM paraM shrutam .. 12\-197\-70 (72811) satyaM vedeShu jAgarti phalaM satye paraM smR^itam . tapo dharmo damashchaiva sarvaM satye pratiShThitam .. 12\-197\-71 (72812) satyaM vedAstathA~NgAni satyaM yaj~nAstathA vidhiH . vratacharyA tathA satyamoMkAraH satyameva cha .. 12\-197\-72 (72813) prANinAM jananaM satyaM satyaM santatireva cha . satyena vAyurabhyeti satyena tapate raviH .. 12\-197\-73 (72814) satyena chAgnirdahati svargaH satye pratiShThitaH . satyaM yaj~nastapo vedAH stobhA mantrAH sarasvatI .. 12\-197\-74 (72815) tulAmAropito dharmaH satyaM chaiveti naH shrutam . samAM kakShAM dhArayato yaH satyaM tato.adhikam .. 12\-197\-75 (72816) yato dharmastataH satyaM sarvaM satyena vardhate . kimarthamanR^itaM karma kartuM rAjaMstvamichChasi .. 12\-197\-76 (72817) satye kuru sthiraM bhAvaM mA rAjannanR^itaM kR^ithAH . kasmAttvamanR^itaM vAkyaM dehIti kuruShe.ashubham .. 12\-197\-77 (72818) yadi japyaphalaM dattaM mayA nechChasi vai nR^ipa . svadharmebhyaH paribhraShTo lokAnanuchariShyasi .. 12\-197\-78 (72819) saMshrutya yo na ditseta yAchitvA yashcha nechChati . ubhAvAnR^itikAveto na mR^ipA kartumarhasi .. 12\-197\-79 (72820) rAjovAcha. 12\-197\-80x (6005) yoddhavyaM rakShitavyaM cha kShatradharmaH kila dvija . dAtAraH kShatriyAH proktA gR^ihNIyAM bhavataH katham .. 12\-197\-80 (72821) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-81x (6006) na chChandayAmi te rAjannApi te gR^ihamAvrajam . ihAgamya tu yAchitvA na gR^ihNIShe punaH katham .. 12\-197\-81 (72822) dharma uvAcha. 12\-197\-82x (6007) avivAdo.astu yuvayorvittaM mAM dharmamAgatam . dvijo dAnaphalairyukto rAjA satyaphalena cha .. 12\-197\-82 (72823) svarga uvAcha. 12\-197\-83x (6008) svargaM mAM viddhi rAjendra rUpiNaM svayamAgatam . avivAdo.astu yuvayorumau tulyaphalau yuvAm .. 12\-197\-83 (72824) rAjovAcha. 12\-197\-84x (6009) kR^itaM svargeNa me kAryaM gachCha svarga yathAgatam . vipro yadIchChate dAtuM chIrNaM gR^ihNAtu me phalam .. 12\-197\-84 (72825) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-85x (6010) bAlye yadi smAdaj~nAnAnmayA hastaH prasAritaH . nivR^ittalakShaNaM dharmamupAse saMhitAM japan .. 12\-197\-85 (72826) nivR^ittaM mAM chirAdrAjanvipralobhayase katham . svena kAryaM kariShyAmi tvatto nechChe phalaM nR^ipa . tapaHsvAdhyAyashIlo.ahaM nivR^ittashcha pratigrahAt .. 12\-197\-86 (72827) rAjovAcha. 12\-197\-87x (6011) yadi vipra visR^iShTaM te japyasya phalamuttamam . AvayoryatphalaM kiMchitsahitaM nau tadastviha .. 12\-197\-87 (72828) dvijAH pratigrahe yuktA dAtAro rAjavaMshajAH . yadi dharmaH kShuto vipra sahaiva phalamastu nau .. 12\-197\-88 (72829) mA vA bhUtsaha bhojyaM nau madIyaM phalamApnuhi . pratIchCha matkR^itaM dharmaM yadi te mayyanugrahaH .. 12\-197\-89 (72830) bhIShma uvAcha. 12\-197\-90x (6012) tato vikR^itavaiShau dvau puruShau samupasthitau . gR^ihItvA.anyonyamAveShThya kuchelAvUchaturvachaH .. 12\-197\-90 (72831) na me dhArayasItyeko dhArayAmIti chAparaH . ihAsti nau vivAdo.ayamayaM rAjA.anushAsakaH .. 12\-197\-91 (72832) satyaM bravImyahamidaM na me dhArayate bhavAn . anR^itaM vadasIha tvamR^iNaM te dhArayAmyaham. 12\-197\-92 (72833) tAvubhau subhR^ishaM taptau rAjAnamidamR^ichatuH . parIkShyau tu yathA syAva nAvAmiha vigarhitau .. 12\-197\-93 (72834) virUpa uvAcha. 12\-197\-94x (6013) ghArayAmi naravyAghra vikR^itasyeha goH phalam . dadatashcha na gR^ihNAti vikR^ito me mahIpate .. 12\-197\-94 (72835) vikR^ita uvAcha. 12\-197\-95x (6014) na me dhArayate kiMchidvirUpo.ayaM narAdhipa . mithyA bravItyayaM hi tvAM satyAbhAsaM narAdhipa .. 12\-197\-95 (72836) rAjovAcha. 12\-197\-96x (6015) virUpa kiM dhArayate bhavAnasya bravItu me . shrutvA tathA kariShye.ahamiti me dhIyate manaH .. 12\-197\-96 (72837) virUpa uvAcha. 12\-197\-97x (6016) shR^iNuShvAvahito rAjanyathaitaddhArayAmyaham . vikR^itasyAsya rAjarShe nikhilena narAdhipa .. 12\-197\-97 (72838) anena dharmaprAptyarthaM shubhA dattA purA.anagha . dhenurviprAya rAjarShe tapaHsvAdhyAyashIline .. 12\-197\-98 (72839) tasyAshchAyaM mayA rAjanphalamabhyetya yAchitaH . vikR^itena cha me dattaM vishuddhenAntarAtmanA .. 12\-197\-99 (72840) tato me sukR^itaM karma kR^itamAtmavishuddhaye . gAvau cha kapile krItvA vatsale bahudohane .. 12\-197\-100 (72841) te cho~nChavR^ittaye rAjanmayA samupavarjite . yathAvidhi yathAshraddhaM tadasyAhaM punaH prabho .. 12\-197\-101 (72842) ihAdyaiva prayachChAmi gR^ihItvA dviguNAM phalam . evaM syAtpuruShavyAghra kaHshuddhaH ko.atra doShavAn .. 12\-197\-102 (72843) evaM vivadamAnau svastyAmihAbhyAgatau nR^ipa . kuru dharmamadharmaM vA vinaye nau samAdadha .. 12\-197\-103 (72844) yadi nechChati me dAnaM yathA dattamanena vai . bhavAnatra sthiro bhUtvA mArge sthApayitA.adya nau .. 12\-197\-104 (72845) rAjovAcha. 12\-197\-105x (6017) dIyamAnaM na gR^ihNAsi R^iNaM kasmAttvamadya vai . yathaiva te.abhyanuj~nAtaM yathA gR^ihNIShva mAchiram .. 12\-197\-105 (72846) vikR^ita uvAcha. 12\-197\-106x (6018) dIyatAmityanenoktaM dadAnIti tathA mayA . nAyaM me dhArayatyatra gachChatAM yatra vA~nChati .. 12\-197\-106 (72847) rAjovAcha. 12\-197\-107x (6019) dadato.asya na gR^ihNAsi viShamaM pratibhAti me . daNaDyo hi tvaM mama mato nAstyatra khalu saMshayaH .. 12\-197\-107 (72848) vikR^ita uvAcha. 12\-197\-108x (6020) mayA.asya dattaM rAjarShe gR^ihNIyAM tatkathaM punaH . ko mamAtrAparAdho me daNDamAj~nApaya prabho .. 12\-197\-108 (72849) virUpa uvAcha. 12\-197\-109x (6021) dIyamAnaM yadi mayA na gR^ihNAsi kathaMchana . niyachChati tvAM nR^ipatirayaM dharmAnushAsakaH .. 12\-197\-109 (72850) vikR^ita uvAcha. 12\-197\-110x (6022) svayaM mayA yAchitena dattaM kathamihAdya tat . gR^ihNIyAM gachChatu bhavAnabhyanuj~nAM dadAni te .. 12\-197\-110 (72851) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-111x (6023) shrutametattvayA rAjannanayoH kathitaM dvayoH . pratij~nAtaM mayA yatte tadgR^ihANAvichAritam .. 12\-197\-111 (72852) rAjovAcha. 12\-197\-112x (6024) prastutaM sumahatkAryamanayorgahvaraM yathA . jApakasya dR^iDhIkAraH kathametadbhaviShyati .. 12\-197\-112 (72853) yadi tAvanna gR^ihNAmi jApakenApavarjitam . kathaM na lipyeyamahaM pApena mahatA.adya vai .. 12\-197\-113 (72854) tau chovAcha sa rAjarShiH kR^itakAryau gamiShyathaH . nedAnIM mAmihAsAdya rAjadharmo bhavenmR^iShA .. 12\-197\-114 (72855) svadharmaH paripAlyastu rAj~nAmiti vinishchayaH . vipradharmashcha gahano mAmanAtmAnamAvishat .. 12\-197\-115 (72856) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-116x (6025) gR^ihANa dhAraye.ahaM cha yAchitaM saMshrutaM mayA . na chedbhahIShyase rAja~nshapiShye tvAM na saMshayaH .. 12\-197\-116 (72857) rAjovAcha. 12\-197\-117x (6026) dhigrAjadharmaM yasyAyaM kAryasyeha vinishchayaH . ityarthaM me grahItavyaM kathaM tulyaM bhavediti .. 12\-197\-117 (72858) eSha pANirapUrvaM me nikShepArthaM prasAritaH . yanme dhArayase vipra tadidAnIM pradIyatAm .. 12\-197\-118 (72859) brAhmaNa uvAcha. 12\-197\-119x (6027) saMhitAM japatA yAvAnguNaH kashchitkR^ito mayA . tatsarvaM pratigR^ihNIShva yadi kiMchidihAsti me .. 12\-197\-119 (72860) rAjovAcha. 12\-197\-120x (6028) jalametannipatitaM mama pANau dvijottama . samamastu sahaivAstu pratigR^ihNAtu vai bhavAn .. 12\-197\-120 (72861) virUpa uvAcha. 12\-197\-121x (6029) kAmakrodhau viddhi nau tvamAvAbhyAM kArito bhavAn . `jij~nAsamAnau yuvayormanotthaM tu dvijottama ..' 12\-197\-121 (72862) saheti cha yaduktaM te samA lokAstavAsya cha . nAyaM dhArayate kiMchijjij~nAsA tvatkR^ite kR^itA .. 12\-197\-122 (72863) kAlo dharmastathA mR^ityuH kAmakrodhau tathA yuvAm . sarvamanyonyaniShkarShe nikR^iShTaM pashyatastava .. 12\-197\-123 (72864) `sarveShAmuparisthAnaM brahmaNo vyaktajanmanaH . yuvayoH sthAnamUlaM nirdvandvamamalAtmakam .. 12\-197\-124 (72865) sarve gachChAma yatra svAnsvA.NllokAMshcha tathA vayam.' gachCha lokA~njitAnsvena karmaNA yatra vA~nChasi .. 12\-197\-125 (72866) ` tato dharmayamAdyAste vAkyamUchurnapardvijau . asmAkaM yaH smR^ito mUrdhA brahmalokamiti smR^itaM .. 12\-197\-126 (72867) tatrasthau hi bhavantau hi yuvAbhyAM nirjitA vayam . yuvayoH kAma ApannastatkAmyamavisha~NkayA ..' 12\-197\-127 (72868) bhIShma uvAcha. 12\-197\-128x (6030) jApakAnAM phalAvAptirmayA te saMpradarshitA . gatiH sthAnaM cha lokAshcha jApakena yathA jitAH .. 12\-197\-128 (72869) prayAti saMhitAdhyAyI brahmANaM parameShThinam . athavA.agniM samAyAti sUryamAvishate.api vA .. 12\-197\-129 (72870) sa taijasena bhAvena yadi tatra ramatyuta . guNAMsteShAM samAdhatte rAgeNa pratimohitaH .. 12\-197\-130 (72871) evaM some tathA vAyau bhUmyAkAshasharIragaH . sarAgastatra vasati guNAMsteShAM samAcharan .. 12\-197\-131 (72872) atha tatra virAgI sa paraM gachChatyasaMshayam . paramavyayamichChansa tamevAvishate punaH .. 12\-197\-132 (72873) amR^itAchchAmR^itaM prAptaH shAntIbhUto nirAtmavAn . brahmabhUtaH sa nirdvandvaH sukhI shAnto nirAmayaH .. 12\-197\-133 (72874) brahmasthAnamanAvartamekamakSharasaMj~nakam . aduHkhamajaraM shAntaM sthAnaM tatpratipadyate .. 12\-197\-134 (72875) chaturbhirlakShaNairhInaM tathA paDbhiH saShoDashaiH . puruShaM tamatikramya AkAshaM pratipadyate .. 12\-197\-135 (72876) atha nechChati rAgAtmA sarvaM tadadhitiShThati . yachcha prArthayate tachcha manasA pratipadyate .. 12\-197\-136 (72877) athavA chekShate lokAnsarvAnnirayasaMj~nitAn . nispR^ihaH sarvato muktastatra vai ramate sukham .. 12\-197\-137 (72878) evameShA mahArAja jApakasya gatiryathA . etatte sarvamAkhyAtaM kiM bhUyaH shrotumarhasi .. .. 12\-197\-138 (72879) iti shrImanmahAbhArate sAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 197\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-197\-1 AyuHparichChedikA devatA kAlaH . prANaviyojikA mR^ityuH. puNyApuNyaphaladAyikA yamaH. tat tam .. 12\-197\-2 sUryaputrasya yamasya .. 12\-197\-4 jApako mantrAdhyayanaparaH . paippalAda iti Da. pAThaH .. 12\-197\-7 devyA sAvitryA darshito darshanadAnenAnugR^ihItaH .. 12\-197\-14 samAdhirniyamaH .. 12\-197\-15 nirayaM svargaM kShayiNam . yAtA yAsyasi. yAtA gatAH .. 12\-197\-16 animittamajanyam . yajjapye me ramatAM mana iti .. 12\-197\-20 darshayAmAsa AtmAnaM darshitavAn .. 12\-197\-24 bahuduHkhasukhamiti jha.dha . pAThaH .. 12\-197\-56 kR^itamalaM sarveNa japaphalena .. 12\-197\-57 yajjapitaM japyaM tasyeti sheShaH .. 12\-197\-61 abhisaMdhiH kAmaH . niShkAmasya japasyAnantaM phalamiti bhAvaH .. 12\-197\-62 dUShayiShyAmi anyathAkariShyAmi .. 12\-197\-66 me mayA nisR^iShTaM dattam .. 12\-197\-77 dehIti uktveti sheShaH .. 12\-197\-81 na chChandayAmi pratigR^ihNIShveti na prArthitavAnasmi .. 12\-197\-84 tatpratIchChatu me phalamiti dha . pAThaH. bahu gR^ihNAtu me phalamiti Ta. pAThaH .. 12\-197\-90 dvau puruShau kAmakrodhau .. 12\-197\-93 parIkShya tvaM yathA syAvo nAvAmiti jha . pAThaH .. 12\-197\-94 prArthanA hi rAj~no.ananurUpeti tasya kAmo vikR^itasaMj~naH . shAntisvabhAvasyApi jApakasya yAchitvApi dIyamAnaM na gR^ihNAtIti rAjAnaM prati yaH krodhaH sa virUpasaMj~naH. goH phalaM vAchaM dhenumupAsIteti shruterdhenusarUprAyAH vAchaH. japasya phalamityarthaH .. 12\-197\-98 dhenurvAk . viprAya parameshvarAya .. 12\-197\-106 dhArayAmIti jha . Ta. pAThaH .. 12\-197\-118 nikShepArthaM pratigR^ihya pradAnArtham .. 12\-197\-131 teShAM sUryAdilokapAlAnAM guNAn prakAshakatvAdIn .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 198 .. shrIH .. 12\.198\. adhyAyaH 198 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati japasya phalakathanapUrvakaM jApakopAkhyAnasamApanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-198\-0 (72880) yudhiShThira uvAcha. 12\-198\-0x (6031) kimuttaraM tadA tau sma chakratustasya bhAShite . brAhmaNo vA.athavA rAjA tanme brUhi pitAmaha .. 12\-198\-1 (72881) athavA tau gatau tatra yadetatkIrtitaM tvayA . saMvAdo vA tayoH ko.abhUtkiM vA tau tatra chakratuH .. 12\-198\-2 (72882) bhIShma uvAcha. 12\-198\-3x (6032) tathetyevaM pratishrutya dharmaM saMpUjya jApakaH . yamaM kAlaM cha mR^ityuM cha svargaM saMpUjya chArhataH .. 12\-198\-3 (72883) pUrvaM ye chApare tatra sametA brAhmaNarShabhAH . sarvAnsaMpUjya shirasA rAjAnaM so.abravIddvijaH .. 12\-198\-4 (72884) phalenAnena saMyukto rAjarShe gachCha mukhyatAm . bhavatA chAbhyanuj~nAto japeyaM bhUya eva ha .. 12\-198\-5 (72885) varashcha mama pUrvaM hi datto devyA mahAbala . shraddhA te japato nityaM bhavatviti vishAMpate .. 12\-198\-6 (72886) rAjovAcha. 12\-198\-7x (6033) yadyevaM saphalA siddhiH shraddhA cha japituM tava . gachCha vipra mayA sArdhaM jApakaM phalamApnuhi .. 12\-198\-7 (72887) brAhmaNa uvAcha. 12\-198\-8x (6034) kR^itaH prayatnaH sumahAnsarveShAM sannidhAviha . saha tulyaphalAvAvAM gachChAvo yatra nau gatiH .. 12\-198\-8 (72888) bhIShma uvAcha. 12\-198\-9x (6035) vyavasAyaM tayostatra viditvA tridasheshvaraH . saha devairupayayau lokapAlaistathaiva cha .. 12\-198\-9 (72889) sAdhyAshcha vishve maruto vAkyAni sumahAnti cha . nadyaH shailAH samudrAshcha tIrthAni vividhAni cha .. 12\-198\-10 (72890) tapAMsi saMyogavidhirvedAstobhAH sarasvatI . nAradaH parvatashchaiva vishvAvasurhahAhuhUH .. 12\-198\-11 (72891) gandharvashchitrasenashcha parivAragaNairyutaH . nAgAH siddhAshcha munayo devadevaH prajApatiH .. 12\-198\-12 (72892) `AjagAma cha devesho brahmA vedamayo.avyayaH.' viShNuH sahasrashIrShashcha devo.achintyaH samAgamat . avAdyantAntarikShe cha bheryastUryANi vA vibho .. 12\-198\-13 (72893) puShpavarShANi divyAni tatra teShAM mahAtmanAm . nanR^itushchApsaraH sa~NghAstatratatra samantataH .. 12\-198\-14 (72894) atha svargastathA rUpI brAhmaNaM vAkyamabravIt . saMsiddhastvaM mahAbhAga tvaM cha siddhastathA nR^ipa .. 12\-198\-15 (72895) bhIShma uvAcha. 12\-198\-16x (6036) atha tau sahitau rAjannanyonyasya vidhAnataH . viShayapratisaMhAramubhAveva prachakratuH .. 12\-198\-16 (72896) prANApAnau tathodAnaM samAnaM vyAnameva cha . evaM tau manasi sthApya dadhatuH prANayormanaH .. 12\-198\-17 (72897) upasthitakR^itau tau cha nAsikAgramadho bhruvoH . bhrukuTyAkShNoshcha manasA shanairdhArayatastadA .. 12\-198\-18 (72898) nishcheShTAbhyAM sharIrAbhyAM sthiradR^iShTI samAhitau . jitAsanau samAdhAya rmUrdhanyAtmAnameva cha .. 12\-198\-19 (72899) tAludeshamathoddAlya brAhmaNasya mahAtmanaH . jyotirjvAlA sumahatI jagAma tridivaM tadA .. 12\-198\-20 (72900) hAhAkArastathA dikShu sarvAsu sumahAnabhUt . tajjyotiH stUyamAnaM sma brahmANaM prAvishattadA .. 12\-198\-21 (72901) tataH svAgatamityAha tattejaH prapitAmahaH . prAdeshamAtraM puruShaM pratyudgamya vishAMpate .. 12\-198\-22 (72902) bhUyashchaivAparaM prAha vachanaM madhuraM smayan . jApakaistulyaphalatA yogAnAM nAtra saMshayaH .. 12\-198\-23 (72903) yogasya tAvadetebhyaH pratyakShaM phaladarshanam . jApakAnAM vishiShTaM tu pratyutthAnaM samAhitam .. 12\-198\-24 (72904) uShyatAM mayi chetyuktvA vyAdade sa tato mukham . athAsyaM praviveshAsya brAhmaNo vigatajvaraH .. 12\-198\-25 (72905) rAjA.apyetena vidhinA bhagavantaM pitAmaham . yathaiva dvijashArdUlastathaiva prAvishattadA .. 12\-198\-26 (72906) svayaMbhuvamatho devA abhivAdya tato.abruvan .. 12\-198\-27 (72907) jApakArthamayaM yatno yadarthaM vayamAgatAH . kR^itapUjAvimau tulyau tvayA tulyaphalAnvitau .. 12\-198\-28 (72908) yogajApakayostulyaM phalaM sumahadadya vai . sarvAMllokAnatikramya gachChetAM yatra vA~nChitam .. 12\-198\-29 (72909) brahmovAcha. 12\-198\-30x (6037) mahAsmR^itiM paThedyastu tathaivAnusmR^itiM shubhAm . tAvapyetena vidhinA gachChetAM matsalokatAm .. 12\-198\-30 (72910) yashcha yoge bhavedbhaktaH so.api nAstyatra saMshayaH . vidhinAnena dehAnte mama lokAnavApnuyAt . sAdhaye gamyatAM chaiva yathA sthAnAni siddhaye .. 12\-198\-31 (72911) bhIShma uvAcha. 12\-198\-32x (6038) ityuktvA sa tadA devastatraivAntaradhIyata . Amantrya cha tato devA yayuH svaMsvaM niveshanam .. 12\-198\-32 (72912) te cha sarve mahAtmAno dharmaM satkR^itya tatra vai . pR^iShThato.anuyayU rAjansarve suprItachetasaH .. 12\-198\-33 (72913) etatphalaM jApakAnAM gatishchaiShA prakIrtitA . yathAshrutaM mahArAja kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 12\-198\-34 (72914) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 198\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-198\-1 tau ikShvAkupaippalAdI . tasya virUpasya bhAShite vachane viShaye .. 12\-198\-3 arhataH pUjyAn .. 12\-198\-9 vyavasAyaM nishchayam .. 12\-198\-11 stobhAH sAmagItipUraNArthani akSharANi hAyi hAvu ityAdIni .. 12\-198\-18 netrAgraishchaiva manaseti Ta . pAThaH .. 12\-198\-20 tAludeshaM brahmarandhram .. 12\-198\-23 yogAnAM yoginAm .. 12\-198\-24 etebhya eteShAM sabhyAnAm . samAhitaM vihitam .. 12\-198\-30 saMhitAdhyAyinAM phalamuktvA ShaDa~NgAdhyAyinAM manvAdismR^ityadhyAyinAM cha phalamAha mahAsmR^itimiti .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 199 .. shrIH .. 12\.199\. adhyAyaH 199 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## j~nAnayogAdeH phalaM bhagavadvedanaprakAraM cha pR^iShTena bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tatkathanAya manuvR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-199\-0 (72915) yudhiShThira uvAcha. 12\-199\-0x (6039) kiM phalaM j~nAnayogasya vedAnAM niyamasya cha . bhUtAtmA cha kathaM j~neyastanme brUhi pitAmaha .. 12\-199\-1 (72916) bhIShma uvAcha. 12\-199\-2x (6040) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . manoH prajApatervAdaM maharSheshcha bR^ihaspateH .. 12\-199\-2 (72917) prajApatiM shreShThatamaM prajAnAM devarShisa~Napravaro maharShiH . bR^ihaspatiH prashnamimaM purANaM prapachCha shiShyo.atha guruM praNamya .. 12\-199\-3 (72918) yatkAraNaM mantravidhiH pravR^itto j~nAne phalaM yatpravadanti viprAH . yanmantrashabdairakR^itaprakAshaM taduchyatAM me bhagavanyathAvat .. 12\-199\-4 (72919) yatstotrashAstrAgamamantrividbhi ryaj~nairanekairatha gopradAnaiH . phalaM mahadbhiryadupAsyate cha kiM tatkathaM vA bhavitA kva vA tat .. 12\-199\-5 (72920) mahI mahIjAH pavano.antarikShaM jalaukasashchaiva jalaM tathA dyauH . divaukasashchApi yataH prasUtA staduchyatAM me bhagavanpurANam .. 12\-199\-6 (72921) j~nAnaM yataH prArthayate naro vai tatastadarthA bhavati pravR^ittiH . na chApyahaM veda paraM purANaM mithyApravR^ittiM cha kathaM nu kuryAm .. 12\-199\-7 (72922) R^iksAmasa~NghAMshcha yajUMShi chAhaM ChandAMsi nakShatragatiM niruktam . adhItya cha vyAkaraNaM sakalpaM shikShAM cha bhUtaprakR^itiM na vedmi .. 12\-199\-8 (72923) sa me bhavA~nshaMsatu sarvameta tsAmAnyashabdaishcha visheShaNaishcha . sa me bhavA~nshaMsatu tAvadeta jj~nAne phalaM karmaNi vA yadasti .. 12\-199\-9 (72924) yathA cha dehAchchyavate sharIrI punaH sharIraM cha yathA.abhyupaiti. 12\-199\-10 (72925) manuruvAcha . yadyatpriyaM yasya sukhaM tadAhu stadeva duHkhaM pravadantyaniShTam .. 12\-199\-10x (6041) iShTaM cha me syAditarachcha na syA detatkR^ite karmavidhiH pravR^ittaH . iShTaM tvaniShTaM cha na mAM bhajete tyetatkR^ite j~nAnavidhiH pravR^ittaH .. 12\-199\-11 (72926) [kAmAtmakAshChandasi karmayogA ebhirvimuktaH paramashnuvIt . nAnAvidhe karmapathe sukhArthI naraH pravR^itto nirayaM prayAti.] 12\-199\-12 (72927) bR^ihaspatiruvAcha . iShTaM tvaniShTaM cha sukhAsukhe cha sAshIstapashChandati karmabhishcha .. 12\-199\-12x (6042) manuruvAcha. 12\-199\-13x (6043) ebhirvimuktaH paramAvivesha etatkR^ite karmavidhiH pravR^ittaH . [kAmAtmakAMshChandati karmayoga ebhirvimuktaH paramAdadIta ..] 12\-199\-13 (72928) AtmAdibhiH karmabhiridhyamAno dharme pravR^itto dyutimAnsukhArthI . paraM hi tatkarmaphalAdapetaM nirAshiSho yatpadamApnuvanti .. 12\-199\-14 (72929) prajAH sR^iShTA manasA karmaNA cha dvAvevaitau satpathau lokajuShTau . dR^iShTaM karmAshAshvataM chAntavachcha manastyAge kAraNaM nAnyadasti .. 12\-199\-15 (72930) `kAmAtmakau Chandasi kAmabhogA vebhirviyuktaH paramashnuvIta . nAnAvidhe karmaphale sukhArthI naraH pramatto na paraM prayAti . phalaM hi tatkarmaphalAdapetaM nirAshiSho brahma paraM hyupetam ..' 12\-199\-16 (72931) svenAtmanA chakShuriva praNetA nishAtyaye tamasA saMvR^itAtmA . j~nAnaM tu vij~nAnaguNena yuktaM karmAshubhaM pashyati varjanIyam .. 12\-199\-17 (72932) sarpAnkR^ishAgrANi tathodapAnaM tvA manuShyAH parivarjayanti . aj~nAmatastatra patanti mUDhA j~nAne phalaM pashya yathA vishiShTam .. 12\-199\-18 (72933) kR^itsnastu mantro vidhivatprayukto yaj~nA yathoktAstviha dakShiNAshcha . annapradAnaM manasaH samAdhiH pa~nchAtmakaM karmaphalaM vadanti .. 12\-199\-19 (72934) guNAtmakaM karma vadanti vedA stasmAnmantro mannapUrvaM hi karma . vidhirvidheyaM manasopapattiH phalasya bhoktA tu tathA sharIrI .. 12\-199\-20 (72935) shabdAshcha rUpANi rasAshcha puNyAH . sparshAshcha gandhAshcha shubhAstathaiva . naro.atra hi sthAnagataH prabhuH syA detatphalaM siddhyati karmaNo.asya .. 12\-199\-21 (72936) yadyachCharIreNa karoti karma sharIrayuktaH samupAshnute tat . sharIramevAyatanaM sukhasya duHkhasya chApyAyatanaM sharIram .. 12\-199\-22 (72937) vAchA tu yatkarma karoti kiMchi dvAchaiva sarvaM samupAshnute tat . manastu yatkarma karoti kiMchi nmanaHstha evAyamupAshnute tat .. 12\-199\-23 (72938) yathAyathA karmaguNAM phalArthI karotyayaM karmaphale niviShTaH . tathAtathA.ayaM guNasaMprayuktaH shubhAshubhaM karmaphalaM bhunasti .. 12\-199\-24 (72939) matsyo yathA srota ivAbhipAtI tathA kR^itaM pUrvamupaiti karma . shubhe tvasau tuShyati duShkR^ite tu na tuShyate vai paramaH sharIrI .. 12\-199\-25 (72940) yato jagatsarvamidaM prasUtaM j~nAtvA.a.atmavanto hyupayAnti shAntim . yanmantrashabderakR^itaprakAshaM taduchyamAnaM shaNu me paraM yat .. 12\-199\-26 (72941) rasairvimuktaM vividhaishcha gandhai rashabdamasparshamarUpavachcha . agrAhyamavyaktamavarNamekaM pa~nchaprakArAnsasR^ije prajAnAm .. 12\-199\-27 (72942) na strI pumAnnApi napuMsakaM cha na sanna chAsatsadasachcha tanna . pashyanti tadbrahmavido manuShyA stadakSharaM na kSharatIti viddhi .. .. 12\-199\-28 (72943) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonadvishatatamo.adhyAyaH .. 199\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 200 .. shrIH .. 12\.200\. adhyAyaH 200 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati manubR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-200\-0 (72959) manuruvAcha. 12\-200\-0x (6046) akSharAtkhaM tato vAyustato jyotistato jalam . jalAtprasUtA jagatI jagatyA jAyate jagat .. 12\-200\-1 (72960) ime sharIrairjalameva gatvA jalAchcha tejaH pavanAntarikSham . khAdvai nivartanti na bhAvinaste ye bhAvinaste paramApnuvanti .. 12\-200\-2 (72961) noShNaM na shItaM mR^idu nApi tIkShNaM nAmlaM kaShAyaM madhuraM na tiktam . na shabdavannApi cha gandhavatta nna rUpavattatparamasvabhAvam .. 12\-200\-3 (72962) sparshaM tanurveda rasaM cha jihvA ghrANaM cha gandhA~nshravaNe cha shabdAn . rUpANi chakShurnacha tatparaM ya dgR^ihNantyanadhyAtmavido manuShyAH .. 12\-200\-4 (72963) nivartayitvA rasanAM rasebhyo ghrANaM cha gandhAchChravaNe cha shabdAt . sparshAttanuM rUpaguNAttu chakShu stataH paraM pashyati tatsvabhAvam .. 12\-200\-5 (72964) yato gR^ihItvA hi karoti yachcha yasmiMshcha yAmArabhate pravR^ittim . yasmai cha yadyena cha yashcha kartA yatkAraNaM taM svamupeyamAhuH .. 12\-200\-6 (72965) yadvA.apyabhUdvyApakaM sAdhakaM cha yanmantravatsthAsyati chApi loke . yaH sarvahetuH paramArthakArI tatkAraNaM kAryamato yadanyat .. 12\-200\-7 (72966) yathA hi kashchitsukR^itairmanuShyaH shubhAshubhaM prApnute chAvirodhAt . evaM sharIreShu shubhAshubheShu svakarmabhirj~nAnamidaM nivaddham .. 12\-200\-8 (72967) yathA pradIptaH purataH pradIpaH . prakAshamanyasya karoti dIpyan . tatheha pa~nchendriyadIpavR^ikShA j~nAnapradIptAH paravanta eva .. 12\-200\-9 (72968) yathA cha rAj~no bahavo hyamAtyAH pR^ithak pramANaM pravadanti yuktAH . tadvachCharIreShu bhavanti pa~ncha j~nAnaikadeshAH paramaH sa tebhyaH .. 12\-200\-10 (72969) yathArchiSho.agneH pavanasya vegA marIchayo.arkasya nadIShu chApaH . gachChanti chAyAnti cha saMyatAshcha tadvachCharIrANi sharIriNAM tu .. 12\-200\-11 (72970) yathA cha kashchitparashuM gR^ihItvA dhUmaM na pashyejjvalanaM cha kAShThe . tadvachCharIrodarapANipAdaM ChittvA na pashyanti tato yadanya .. 12\-200\-12 (72971) tAnyeva kAShThAni yathA vimathya dhUmaM cha pashyejjvalanaM cha yogAt . tadvatsubuddhiH samamindriyArthai rbuddhaH paraM pashyati tatsvabhAvam .. 12\-200\-13 (72972) yathAtmano.a~NgaM patitaM pR^ithivyAM svapnAntare pashyati chAtmano.anyat . shrotrAdiyuktaH sumanAH subuddhi rli~NgAttathA gachChati li~Ngamanyat .. 12\-200\-14 (72973) utpattivR^iddhikShayamasannipAtai rna yujyate.asau paramaH sharIrI . anena li~Ngena tu li~Ngamanya dgachChatyadR^iShTaH pratisandhiyogAt .. 12\-200\-15 (72974) na chakShuShA pashyati rUpamAtmano na chApi saMsparshamupaiti kiMchit . na chApi taiH sAdhayate svakAryaM te taM na pashyanti sa pashyate tAn .. 12\-200\-16 (72975) yathA samIpe jvalato.analasya saMtApajaM rUpamupaiti kashchit . na chAntarA rUpaguNaM bibharti tathaiva taddR^ishyate rUpamasya .. 12\-200\-17 (72976) tathA manuShyaH parimuchya kAya madR^ishyamanyadvishate sharIram . visR^ijya bhUteShu mahatsu dehaM tadAshrayaM chaiva bibharti rUpam .. 12\-200\-18 (72977) khaM vAyumagniM salilaM tathorvI samantato.abhyAvishate sharIrI . nAnyAshrayAH karmasu vartamAnAH shrotrAdayaH pa~nchaguNA~nshrayante .. 12\-200\-19 (72978) shrotraM nabho ghrANamatho pR^ithivyA stejomayaM rUpamatho vipAkaH . jalAshrayaM teja uktaM rasaM cha vAyvAtmakaH sparshakR^ito guNashcha .. 12\-200\-20 (72979) mahatsu bhUteShu cha santi pa~ncha pa~nchendriyArtheShu tathendriyANi . sarvANi chaitAni manonugAni buddhiM mano.anveti matiH svabhAvam .. 12\-200\-21 (72980) shubhAshubhaM karma kR^itaM yadasya tadeva pretyAdadate.anyadehe . mano.anuvartanti parAvarANi jalaukasaH srota ivAnukUlam .. 12\-200\-22 (72981) chalaM yathA dR^iShTipathaM paraiti sUkShmaM mahadrUpamivAvabhAti . tAtapyamAno na patechcha dhIraH paraM tathA buddhipathaM paraiti .. .. 12\-200\-23 (72982) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvishatatamo.adhyAyaH .. 200\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-200\-13 pR^ithakparaM pashyati tatsvabhAvamiti Da . pAThaH .. 12\-200\-20 shrotraM khata iti jha . pAThaH. jalAshrayaH sveda ukto rasashcheti dha. pAThaH. jalAshrayaM j~nAnamuktamiti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-200\-23 svarUpamAlochayate cha rUpamiti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 201 .. shrIH .. 12\.201\. adhyAyaH 201 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati manubR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-201\-0 (72983) manuruvAcha. 12\-201\-0x (6047) yadindriyaistUpagataiH purastA tprAptAnguNAnsaMsmarate chirAya . teShvindriyeShUpahateShu pashchA tsa buddhirUpaH paramaH svabhAvaH .. 12\-201\-1 (72984) ya indriyArthAnyugapatsamantA nnAvekShate kR^itsnashastulyakAlam . yathAkramaM saMcharate sa vidvAM stasmAtsa ekaH paramaH sharIrI .. 12\-201\-2 (72985) rajastamaH satvamatho tR^itIyaM gachChatyasau j~nAnaguNAnvirUpAn . `na tairnibaddhaH sa tu badhnAti vishvaM na chAnuyAtIhAguNAnparAtmA.' tathendriyANyAvishate sharIrI hutAshanaM vAyurivendhanastham .. 12\-201\-3 (72986) na chakShuShA pashyati rUpamAtmano na pashyati sparshanamindriyendriyam . na shrotrali~NgaM shravaNena darshanaM tathA kR^itaM pashyati tadvinashyati .. 12\-201\-4 (72987) shrotrAdIni na pashyanti svaMsvamAtmAnamAtmanA . sarvaj~naH sarvadarshI cha kShetraj~nastAni pashyati .. 12\-201\-5 (72988) yathA himavataH pArshve pR^iShThaM chandramaso yathA . na dR^iShTapUrvaM manujairna cha tannAsti tAvatA .. 12\-201\-6 (72989) tadvadbhUteShu bhUtAtmA sUkShmo j~nAnAtmavAnasau . adR^iShTapUrvashchakShurmyAM na chAsau nAsti tAvatA .. 12\-201\-7 (72990) pashyannapi yathA lakShma janaH somena vindati . evamasti na chotpannaM na cha tanna parAyaNam .. 12\-201\-8 (72991) rUpavantamarUpatvAdudayAstamane budhAH . dhiyA samanupashyanti tadgatAH saviturgatim .. 12\-201\-9 (72992) tathA buddhipradIpena dUrasthaM suvipashchitaH . pratyAsannaM niShIdanti j~neyaM j~nAnAbhisaMhitam .. 12\-201\-10 (72993) na hi svalvanupAyena kashchidartho.abhisiddhyati . sUtrajAlairyathA matsyAnbadhnanti jalajIvinaH .. 12\-201\-11 (72994) mR^igairmR^igANAM grahaNaM pakShiNAM pakShibhiryathA . gajAnAM cha gajaireva j~neyaM j~nAnena gR^ihyate .. 12\-201\-12 (72995) ahireva hyaheH pAdAnpashyatIti nidarshanam . tadvanmUrtiShu mUrtisthaM j~neyaM j~nAnena pashyati .. 12\-201\-13 (72996) notsahante yathA vettumindriyairindriyANyapi . tathaiveha parA buddhiH paraM buddhyA na pashyati .. 12\-201\-14 (72997) yathA chandro hyamAvAsyAmali~NgatvAnna dR^ishyate . na cha nAsho.asya bhavati tathA viddhi sharIriNam .. 12\-201\-15 (72998) kShINakosho hyamAvAsyAM chandramA na prakAshate . tadvanmUrtivimukto.asau sharIrI nopalabhyate .. 12\-201\-16 (72999) yathA koshAntaraM prApya chandramA bhrAjate punaH . tadvalli~NgAntaraM prApya sharIrI bhrAjate punaH .. 12\-201\-17 (73000) janma buddhiH kShayashchAsya pratyakSheNopalabhyate . sA tu chandramaso vyaktirna tu tasya sharIriNaH .. 12\-201\-18 (73001) utpattivR^iddhivyayato yathA sa iti gR^ihyate . chandra eva tvamAvAsyAM tathA bhavati mUrtimAn .. 12\-201\-19 (73002) nAbhisarpadvimu~nchadvA shashinaM dR^ishyate tamaH . visR^ijaMshchopasarpaMshcha tadvatpashya sharIriNam .. 12\-201\-20 (73003) yathA chandrArkasaMyuktaM tamastadupalabhyate . tadvachCharIrasaMyuktaM j~nAnaM tadupalabhyate .. 12\-201\-21 (73004) yathA chandrArkanirmuktaH sa rAhurnopalabhyate . tadvachCharIranirmuktaH sharIrI nopalabhyate .. 12\-201\-22 (73005) yathA chandro hyamAvAsyAM nakShatrairyujyate gataH . tadvachCharIranirmuktaH phalairyujyati karmaNaH .. .. 12\-201\-23 (73006) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 201\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-201\-4 sparshanamindriyANAmiti dha . pAThaH .. 12\-201\-8 evamasti navetyanyo na vetti na parAyaNam iti dha . pAThaH .. 12\-201\-13 j~nAnena gR^ihyate iti Ta.Da.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 202 .. shrIH .. 12\.202\. adhyAyaH 202 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhanubR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaH .. 1\. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-202\-0 (73007) manuruvAcha. 12\-202\-0x (6048) yathA vyaktamidaM shete svapne charati chetanam . j~nAnamindriyasaMyuktaM tadvatpretya bhavAbhavau .. 12\-202\-1 (73008) yathA.ambhasi prasanne tu rUpaM pashyati chakShuShA . tadvatprasannendriyavA~nj~neyaM j~nAnena pashyati .. 12\-202\-2 (73009) sa eva lulite tasminyathA rUpaM na pashyati . tathendriyAkulIbhAve j~neyaM j~nAne na pashyati .. 12\-202\-3 (73010) abuddhiraj~nAnakR^itA abuddhyA dUShyate manaH . duShTasya manasaH pa~ncha saMpraduShyanti mAnasAH .. 12\-202\-4 (73011) aj~nAnatR^ipto viShayeShvavagADho na pashyati . sa dR^iShTvaiva tu pUtAtmA viShayebhyo nivartate .. 12\-202\-5 (73012) tarShachChedo na bhavati puruShasyeha kalmaShAt . nivartate tadA tarShaH pApamantargataM yadA .. 12\-202\-6 (73013) `antargatena pApena dahyamAnena chetasA . shubhAshubhavikAreNa na sa bhUyo.abhijAyate ..' 12\-202\-7 (73014) viShayeShu tu saMsargAchChAshvatasya tu saMshrayAt . manasA chAnyathA kADkShanparaM na pratipadyate .. 12\-202\-8 (73015) j~nAnamutpadyate puMsAM kShayAtpApasya karmaNaH . athAdarshatalaprakhye pashyatyAtmAnamAtmani .. 12\-202\-9 (73016) prasR^itairindriyairduHkhI taireva niyataiH sukhI . tasmAdindriyachorebhyo yachChedAtmAnamAtmanA .. 12\-202\-10 (73017) indriyebhyo manaH pUrvaM buddhiH paratarA tataH . buddheH parataraM j~nAnaM j~nAnAtparataraM param .. 12\-202\-11 (73018) avyaktAtprasR^itaM j~nAnaM tato buddhistato manaH . manaH shrotrAdibhiryuktaM shabdAdInsAdhu pashyati .. 12\-202\-12 (73019) yastAMstyajati shabdAdInsarvAshcha vyaktayastathA . `prasR^itAnIndriyANyeva pratisaMharati kUrmavat.' vimu~nchatyAkR^itigrAmAMstAnmuktvA.amR^itamashnute .. 12\-202\-13 (73020) udyanhi savitA yadvatsR^ijate rashmimaNDalam . `dR^ishyate maNDalaM tasya na cha dR^ishyeta maNDalI . tadvaddehastu saMdR^ishya AtmA.adR^ishyaH paraH sadA .. 12\-202\-14 (73021) grastaM hyudgirate nityamudgIthaM vetti nityashaH . bAlye rathAbhyAM yogena tatvaj~nAnaM tu saMmatam ..' 12\-202\-15 (73022) sa evAstamupAgachChaMstadevAtmani yachChati . `Adatte sarvabhUtAnAM rasabhUtaM vikAsavAn ..' 12\-202\-16 (73023) antarAtmA tathA dehamAvishyendriyarashmibhiH . prApyendri guNAnpa~ncha so.astamAvR^ittya gachChati . `rashmimaNDa hInastu na chAsau nAsti tAvatA ..' 12\-202\-17 (73024) praNItaM karmaNA mArgaM nIyamAnaH punaH punaH . prApnotyayaM karmaphalaM pravR^ittaM dharmamAptavAn .. 12\-202\-18 (73025) viShayA vinivartante nirAhArasya dehinaH . rasavarjaM raso.apyasya paraM dR^iShTvA nivartate .. 12\-202\-19 (73026) buddhiH karmaguNairhInA yadA manasi vartate . tadA saMpadyate brahma tatraiva pralayaM gatam .. 12\-202\-20 (73027) asparshanamashR^iNvAnamanAsvAdamadarshanam . aghrANamavitarkaM cha satvaM pravishate param .. 12\-202\-21 (73028) `avyaktAtprasR^itaM j~nAnaM tato buddhistato manaH . AtmanaH prasR^itA buddhiravyaktaM j~nAnamuchyate .. 12\-202\-22 (73029) tasmAdbuddhiH smR^itA tajj~nairmanastasmAttataH smR^itam . tasmAdAkR^itayaH pa~ncha manaH paramamuchyate .. 12\-202\-23 (73030) tasmAtparatarA buddhirj~nAnaM tasmAtparaM smR^itam . tataH sUkShmastato hyAtmA tasmAtparataraM na cha . indriyANi nirIkShante manasaitAni sarvashaH ..' 12\-202\-24 (73031) manasyAkR^itayo magnA manastvabhigataM matim . matistvabhigatA j~nAnaM j~nAnaM chAbhigataM mahat .. 12\-202\-25 (73032) nendriyairmanasaH siddhirna buddhiM budhyate manaH . na buddhirbudhyate.avyaktaM sUkShmaM tvetAni pashyati .. .. 12\-202\-26 (73033) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 202\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-202\-5 aj~nAnaduShTo viShayeShvavagADho na dR^ishyate iti dha . pAThaH .. 12\-202\-21 aghrANamavitarShaM cheti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 203 .. shrIH .. 12\.203\. adhyAyaH 203 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati manubR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-203\-0 (73034) manuruvAcha. 12\-203\-0x (6049) duHkhopaghAte shArIre mAnase chApyupasthite . yasminna shakyate kartuM yatnastaM nAnuchintayet .. 12\-203\-1 (73035) bhaiShajyametadduHkhasya yadetannAnuchintayet . chintyamAnaM hi chAbhyeti bhUyashchApi pravartate .. 12\-203\-2 (73036) praj~nayA mAnasaM duHkhaM hanyAchChArIramauShadhaiH . etadvij~nAnasAmarthyaM na bAlaiH samatAmiyAt .. 12\-203\-3 (73037) anityaM yauvanaM rUpaM jIvitaM dravyasaMchayaH . ArogyaM priyasaMvAso gR^idhyettatra na paNDitaH .. 12\-203\-4 (73038) na jAnapadikaM duHkhamekaH shochitumarhati . ashochanpratikurvIta yadi pashyedupakramam .. 12\-203\-5 (73039) sukhAdbahutaraM duHkhaM jIvite nAsti saMshayaH . srigdhasya chendriyArtheShu mohAnmaraNamapriyam .. 12\-203\-6 (73040) parityajati yo duHkhaM sukhaM vA.apyubhayaM naraH . abhyeti brahma sotyantaM na te shochanti paNDitAH .. 12\-203\-7 (73041) duHkhamarthA hi yujyante pAlane na cha te sukham . duHkhena chAdhigamyante nAshameShAM na chintayet .. 12\-203\-8 (73042) j~nAnaM j~neyAbhirnivR^ittaM viddhi j~nAnaguNaM manaH . praj~nAkaraNasaMyuktaM tato buddhiH pravartate .. 12\-203\-9 (73043) yadA karmaguNopetA buddhirmanasi vartate . tadA praj~nAyate brahma dhyAnayogasamAdhinA .. 12\-203\-10 (73044) seyaM guNavatI buddhirguNeShvevAbhivartate . aparAdabhiniH srauti gireH shR^i~NgAdivodakam .. 12\-203\-11 (73045) yadA nirguNamApnoti dhyAnaM manasi pUrvajam . tadA praj~nAyate brahma nikaShaM nikaShe yathA .. 12\-203\-12 (73046) manastvasaMhR^itaM buddhyA hIndriyArthanidarshakam . na samarthaM guNApekShi nirguNasya nidarshane .. 12\-203\-13 (73047) sarvANyetAni saMvArya dvArANi manasi sthitaH . manasyekAgratAM kR^itvA tatparaM pratipadyate .. 12\-203\-14 (73048) yathA mahAnti bhUtAni nivartante guNakShaye . tathendriyANyupAdAya buddhirmanasi vartate .. 12\-203\-15 (73049) yadA manasi sA buddhirvartate.antarachAriNI . vyavasAyaguNopetA tadA saMpadyate manaH .. 12\-203\-16 (73050) guNavadbhirguNopetaM yadA dhyAnagataM manaH . tadA sarvAnguNAnhitvA nirguNaM pratipadyate .. 12\-203\-17 (73051) avyaktasyeha vij~nAne nAsti tulyaM nidarshanam . yatra nAsti padanyAsaH kastaM viShayamApnuyAt .. 12\-203\-18 (73052) tapasA chAnumAnena guNairjAtyA shrutena cha . ninIShetparamaM brahma vishuddhenAntarAtmanA .. 12\-203\-19 (73053) guNahIno hi taM mArgaM bahiH samanuvartate . guNAbhAvAtprakR^ityA vA nistarkyaM j~neyasaMmitam .. 12\-203\-20 (73054) nairguNyAdbrahma chApnoti saguNatvAnnivartate . guNaprasAriNI buddhirhutAshana ivendhane .. 12\-203\-21 (73055) yadA pa~ncha viyuktAni indriyANi svakarmabhiH . tadA tatparamaM brahma saMmuktaM prakR^iteH param .. 12\-203\-22 (73056) evaM prakR^ititaH sarve saMbhavanti sharIriNaH . nivartante nivR^ittau cha svarge naivopayAnti cha .. 12\-203\-23 (73057) puruShaprakR^itirbuddhirvisheShAshchendriyANi cha . ahaMkAro.abhimAnashcha saMbhUto bhUtasaMj~nakaH .. 12\-203\-24 (73058) etasyAdyA pravR^ittistu pradhAnAtsaMpravartate . dvitIyA mithunavyaktimavisheShAnniyachChati .. 12\-203\-25 (73059) dharmAdutkR^iShyate shreyastathA dharmo.aShyadharmataH . rAgavAnprakR^itiM hyeti virakto j~nAnavAnbhavam .. .. 12\-203\-26 (73060) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi tryadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 203\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-203\-5 upakramaM pratIkAropAyam .. 12\-203\-6 maraNaM bhavati .. 12\-203\-7 te brahmAbhigatAH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 204 .. shrIH .. 12\.204\. adhyAyaH 204 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati manubR^ihaspatisaMvAdAnuvAdasamApanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-204\-0 (73061) manuruvAcha. 12\-204\-0x (6050) `tadeva satataM manye na shakyamanuvarNitum . yathA nidarshanaM vastu na shakyamanubodhitum .. 12\-204\-1 (73062) yathAhi sAraM jAnAti na kathaMchana saMsthitam . parakAyachChavistadvaddehe.ayaM chetanastathA .. 12\-204\-2 (73063) vinA kAyaM na sA chChAyA tAM vinA kAyamastyuta . tadvadeva vinA nAsti prakR^iteriha vartanam .. 12\-204\-3 (73064) idaM vai nAsti nedamasti paraM vinA . jIvAtmanA tvasau ChinnastveSha chaiva parAtmanA .. 12\-204\-4 (73065) tattaveti viduH kechidatathyamiti chApare . ubhayaM me mataM vidvanmuktihetau samAhitam .. 12\-204\-5 (73066) vimuktaishcha mR^igaH so.api dR^ishyate saMyatendriyaH . sarveShAM na hi dR^ishyo hi taTidvatsphurati hyasau .. 12\-204\-6 (73067) brAhmaNasya samAdR^ishyo vartate so.api kiM punaH . vidyate paramaH shuddhaH sAkShibhUto vibhAvasuH .. 12\-204\-7 (73068) shrutireShA tato nityA tasmAdekaH paro mataH . na prayojanamuddishya cheShTA tasya mahAtmanaH .. 12\-204\-8 (73069) tAdR^ishostviti mantavyastathA satyaM mahAtmanA . nAnAsaMsthena bhedena sadA gativibhedavat . tasya bhedaH samAkhyAto bhedo hyasti tathAvidhaH .. 12\-204\-9 (73070) evaM vidvanvijAnIhi paramAtmAnamavyayam . tattadguNavisheSheNa saMj~nAnAmanusaMyutam .. 12\-204\-10 (73071) sarveshvaraH sarvamayaH sa cha sarvapravartakaH . sarvAtmakaH sarvashaktiH sarvakAraNakAraNam .. 12\-204\-11 (73072) sarvasAdhAraNaH sarvairupAsyashcha mahAtmabhiH . vAsudeveti vikhyAtastaM viditvA.ashnute.amR^itam ..' 12\-204\-12 (73073) yadA te pa~nchabhiH pa~ncha yuktAni manasA saha . atha taddrakShyate brahma maNau sUtramivArpitam .. 12\-204\-13 (73074) tadeva cha yathA sUtraM suvarNe vartate punaH . muktAsvatha pravAleShu mR^inmaye rAjate tathA .. 12\-204\-14 (73075) tadvadgo.ashvamanuShyeShu tadvaddhastimR^igAdiShu . tadvatkITapata~NgeShu prasaktAtmA svakarmabhiH .. 12\-204\-15 (73076) yenayena sharIreNa yadyatkarma karotyayam . tenatena sharIreNa tattatphalamupAshnute .. 12\-204\-16 (73077) yathA hyekarasA bhUmiroShadhyarthAnusAriNI . tathA karmAnugA buddhirantarAtmA.anudarshinI .. 12\-204\-17 (73078) j~nAnapUrvodbhavA lipsA lipsApUrvAbhisandhitA . abhisandhipUrvakaM karma karmamUlaM tataH phalam .. 12\-204\-18 (73079) phalaM karmatmakaM vidyAtkarma j~neyAtmakaM tathA . j~neyaM j~nAnAtmakaM vidyAjj~nAnaM sadasadAtmakam .. 12\-204\-19 (73080) `tadevamiShyate brahma saMkhyAnAdvinibhidyate.' j~nAnAnAM cha phalAnAM cha j~neyAnAM karmaNAM tathA . kShayAnte yatphalaM vidyAjj~nAnaM j~neyapratiShThitam .. 12\-204\-20 (73081) mahaddhi paramaM bhUtaM yuktAH pashyanti yoginaH . abudhAstaM na pashyanti hyAtmasthaM guNabuddhayaH .. 12\-204\-21 (73082) pR^ithivIrupato rUpamapAmiha mahattaram . adbhyo mahattaraM tejastejasaH pavano mahAn .. 12\-204\-22 (73083) pavanAchcha mahadvyoma tasmAtparataraM manaH . manaso mahatI buddhirbuddheH kAlo mahAnsmR^itaH .. 12\-204\-23 (73084) kAlAtsa bhagavAnviShNuryasya sarvamidaM jagat . nAdirna madhyaM naivAntastasya devasya vidyate .. 12\-204\-24 (73085) anAditvAdamadhyatvAdanantatvAchcha so.avyayaH . atyeti sarvaduHkhAni duHkhaM hyantavaduchyate .. 12\-204\-25 (73086) tadbrahma paramaM proktaM taddhAma paramaM padam . tadgatvA kAlaviShayAdvimuktA mokShamAshritAH .. 12\-204\-26 (73087) guNeShvete prakAshante nirguNatvAttataH param . nivR^ittilakShaNo dharmastathA.a.anantyAya kalpate .. 12\-204\-27 (73088) R^icho yajUMShi sAmAni sharIrANi vyapAshritAH . jihvAgreShu pravartante yatnasAdhyAvinAshinaH .. 12\-204\-28 (73089) na chaivamiShyate brahma sharIrAshrayasaMbhavam . na yatnasAdhyaM tadbrahma nAdimadhyaM na chAntavan .. 12\-204\-29 (73090) R^ichAmAdistathA sAmnAM yajuShAmAdiruchyate . antashchAdimatAM dR^iShTo na tvAdirbrahmaNaH smR^itaH .. 12\-204\-30 (73091) anAditvAdanantatvAttadanantamathAvyayam . avyayatvAchcha nirduHkhaM dvandvAbhAvastataH param .. 12\-204\-31 (73092) adR^iShTato.anupAyAchcha pratisandheshcha karmaNaH . na tena martyAH pashyanti yena gachChAnta tatpadam .. 12\-204\-32 (73093) viShayeShu cha saMsargAchChAshvatasya cha saMshayAt . manasA chAnyadAkA~NkShanparaM na pratipadyate .. 12\-204\-33 (73094) guNAnyadiha pashyanti tadichChantyapare janAH . paraM naivAbhikA~NkShanti nirguNatvAdguNArthinaH .. 12\-204\-34 (73095) guNairyastvavarairyuktaH kathaM vidyAdguNAnimAn . anumAnAddhi gantavyaM guNairavayavaiH param .. 12\-204\-35 (73096) sUkShmeNa manasA vidmo vAchA vaktuM na shaknumaH . mano hi manasA grAhyaM darshanena cha darshanam .. 12\-204\-36 (73097) j~nAnena nirmalIkR^itya buddhiM buddhyA manastathA . manasA chendriyagrAmamakSharaM pratipadyate .. 12\-204\-37 (73098) buddhiprahINo manasA samR^iddha stathA.anirAshIrguNatAmupaiti . paraM tyajantIha vilobhyamAnA hutAshanaM vAyurivendhanastham .. 12\-204\-38 (73099) guNAdAne viprayoge cha teShAM manaH sadA viddhi parAvarAbhyAm . anenaiva vidhinA saMpravR^itto guNAdAne brahma sharIrameti .. 12\-204\-39 (73100) avyaktAtmA puruSho.avyaktakarmA so.avyaktatvaM gachChati hyantakAle . tairevAyaM chendriyairvardhamAnai rglAyadbhirvA vartate.akAmarUpaH .. 12\-204\-40 (73101) sarvairayaM chendriyaiH saMprayukto dehaM prAptaH ya~nchabhUtAshrayaH syAt . na sAmarthyAdgachChati karmaNeha hInastena parameNAvyayena .. 12\-204\-41 (73102) pR^ithvyA naraH pashyati nAntamasyA hyantashchAsyA bhavitA cheti viddhi . paraM na yAtIha vilobhyamAno yathA plavaM vAyurivArNavastham .. 12\-204\-42 (73103) divAkaro guNamupalabhya nirguNo yathA bhavedapagatarashmimaNDalaH . tathAM hyasau muniriha nirvisheShavAn sa nirguNaM pravishati brahma chAvyayam .. 12\-204\-43 (73104) anAgataM sukR^itavatAM parAM gatiM svayaMbhuvaM prabhavanidhAnamavyayam . sanAtanaM yadamR^itamavyayaM dhruvaM nichAyya tatparamamR^itatvamashnute .. .. 12\-204\-44 (73105) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 204\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-204\-16 yenayena pitryeNa daivena gAndharveNa prAjApatyena vA prApyeNa hetubhUtena yasya yasya dehasya prAptyarthamityarthaH . yadyatkarma yaj~nAdikam .. 12\-204\-33 shAshvatasya darshanAt iti jha . pAThaH .. 12\-204\-40 yo vyaktatvaM gachChati brahmabhUyaH . supuShpitaiH karmabhiriddhyamAnaH sAyaMdivo vartate karmarUpaH iti dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 205 .. shrIH .. 12\.205\. adhyAyaH 205 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nibandhanena svamAtaraMprati araNyatvena rUpitasya saMsArachakrasya vivaraNam .. 1\.. tathA nAradasAvitrIsaMvAdaH .. 2\.. nAradena tapasA shrIbhagavadaparokShIkaraNam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-205\-0 (73106) * yudhiShThira uvAcha. 12\-205\-0x (6051) pitAmaha mahAprAj~na duHkhashokasamAkule . saMsArachakre lokAnAM nirvedo nAsti kiMnvidam .. 12\-205\-1 (73107) bhIShma uvAcha. 12\-205\-2x (6052) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nibandhanasya saMvAdaM bhogavatyA nR^ipottama .. 12\-205\-2 (73108) muniM nibandhanaM shuShkaM dhamanIyAkR^itiM tathA . nirArambhaM nirAlambamasajjantaM cha karmaNi . putraM dR^iShTvA.apyuvAchArtaM mAtA bhogavatI tadA .. 12\-205\-3 (73109) uttiShTha mUDha kiM sheShe nirapekShaH suhR^ijjanaiH . nirAlambo dhanopAye paitR^ikaM tava kiM dhanam .. 12\-205\-4 (73110) nibandhana uvAcha. 12\-205\-5x (6053) paitR^ikaM me mahanmAtaH sarvaduHkhAlayaM tviha . astyetattadvidhAtAya yatiShye tatra mA shuchaH .. 12\-205\-5 (73111) idaM sharIramatyugraM pitrA dattamasaMshayam . tameva pitaraM gatvA dhanaM tiShThati shAshvatam .. 12\-205\-6 (73112) kashchinmahati saMsAre vartamAna\-\-\-. vanadugamabhiprApto mahatkravyA\-\-\-\-\-.. 12\-205\-7 (73113) siMhavyAghragajAkArairatighorairmahA\-\-\-\-\-. samantAtsuparikShiptaM sa dR^iShTvA vyathate pumAn .. 12\-205\-8 (73114) sa tadvanaM hyanucharanvipradhAvannitastataH . vIkShamANo dishaH sarvAH sharaNArthaM pradhAvati .. 12\-205\-9 (73115) athApashyadvanaM rUDhaM samantAdvAgurAvR^itam . vanamadhye cha tatrAsIdudapAnaH samAvR^itaH .. 12\-205\-10 (73116) vallibhistR^iNasaMChinnairgUDhAbhirabhisaMvR^itaH . sa papAta dvijastatra vijane salilAshaye .. 12\-205\-11 (73117) vilagnashchAbhavattasmi.NllatAsantAnasa~Nkule . bAhubhyAM saMpariShvaktastayA paramasatvayA .. 12\-205\-12 (73118) sa tathA lambate tatra UrdhvapAdo hyadhashshirAH . adhastatraiva jAtashcha jambUvR^ikShaH sudustaraH .. 12\-205\-13 (73119) kUpasya tasya velAyA apashyatsumahAphalam . vR^ikShaM bahuvidhaM vyomaM vallIpuShpasamAkulam .. 12\-205\-14 (73120) nAnArUpA madhukarAstasminvukSha.abhavankila . teShAM madhUnAM bahudhA dhArA pravavR^ite tadA .. 12\-205\-15 (73121) vilambamAnaH sa pumAndhArAM pibati sarvadA . na tasya tR^iShNA viratA pIyamAnasya saMkaTe .. 12\-205\-16 (73122) parIpsati cha tAM nityamatR^iptaH sa punaH punaH . evaM sa vasate tatra duHkhiduHkhI punaH punaH .. 12\-205\-17 (73123) mayA tu taddhanaM deyaM tava dAsyAmi chechChasi . tasya cha prArthitaH sotha datvA muktimavApa saH .. 12\-205\-18 (73124) sA cha tyaktvA.arthasaMkalpaM jagAma paramAM gatim .. 12\-205\-19 (73125) evaM saMsArachakrasya svarUpaj~nA nR^ipottama . paraM vairAgyamAgamya gachChanti paramaM padam .. 12\-205\-20 (73126) yudhiShThira uvAcha. 12\-205\-21x (6054) evaM saMsArachakrasya svarUpaM viditaM na me . paitR^ikaM tu dhanaM proktaM kiM tadvidvanmahAtmanA .. 12\-205\-21 (73127) kAntAramiti kiM proktaM ko hastI sa tu kUpakaH . kiMsaMj~niko mahAvR^ikSho madhu vA.api pitAmaha .. 12\-205\-22 (73128) evaM me saMshayaM viddhi dhanashabdaM kimuchyate . kathaM labdhaM dhanaM tena tathA cha kimidaM tviha .. 12\-205\-23 (73129) bhIShma uvAcha. 12\-205\-24x (6055) upAkhyAnamidaM sarvaM mokShavidbhirudAhR^itam . sumatiM vindate yena bandhanAshashcha bhArata .. 12\-205\-24 (73130) etaduktaM hi kAntAraM mahAnsaMsAra eva saH . ye te pratiShThitA vyAlA vyAdhayaste prakIrtitAH .. 12\-205\-25 (73131) yA sA nArI mahAghorA varNarUpavinAshinI . tAmAhushcha jarAM prAj~nAH pariShvaktaM yayA jagat .. 12\-205\-26 (73132) yastatra kUpe vasate mahAhiH kAla eva saH . yo vR^ikShaH sa cha mR^ityurhi svakR^itaM tasya tatphalam .. 12\-205\-27 (73133) ye tu kR^iShNAH sitA rAjanmUShikA rAtryahAni vai .. 12\-205\-28 (73134) dviShaTkapadasaMyukto yo hastI ShaNmukhAkR^itiH . sa cha saMvatsaraH proktaH pAshamAsartavo mukhAH .. 12\-205\-29 (73135) etatsaMsArachakrasya svarUpaM vyAhR^itaM mayA . evaM labdhadhanaM rAjaMstatsvarUpaM vinAshaya .. 12\-205\-30 (73136) etajj~nAtvA tu sA rAjanparaM vairAgyamAsthitA . yathoktavidhinA bhUyaH paraM padamavApa saH .. 12\-205\-31 (73137) dhatte dhArayate chaiva etasmAtkAraNAddhanam . tadgachCha chAmR^itaM shuddhaM hiraNyamamR^itaM tapaH .. 12\-205\-32 (73138) tatsvarUpo mahAdevaH kR^iShNo devakinandanaH . tasya prasAdAdduHkhasya nAshaM prApsyasi mAnada .. 12\-205\-33 (73139) ekaH kartA sa kR^iShNashcha j~nAninAM paramA gatiH .. 12\-205\-34 (73140) idamAshritya devendro devA rudrAstathA.ashvinau . svesve pade vivishire bhuktimuktivido janAH .. 12\-205\-35 (73141) bhUtAnAmantarAtmA.asau sa nityapadasaMvR^itaH . shrUyatAmasya sadbhAvaH samyagj~nAnaM yathA tava .. 12\-205\-36 (73142) bhavedetannibodha tvaM nAradAya purA hariH . darshayitvA.a.atmano rUpaM yadavochatsvayaM vibhuH .. 12\-205\-37 (73143) purA devaR^iShiH shrImAnnAradaH paramArthavAn . chachAra pR^ithivIM kR^itsnAM tIrthAnyanucharanprabhuH .. 12\-205\-38 (73144) himavatpAdamAshritya vichArya cha punaHpunaH . sa dadarsha hradaM tatra padmotpalasamAkulam .. 12\-205\-39 (73145) dadarsha kanyAM tattIre sarvAbharaNabhUShitAm . shobhamAnAM shriyA rAjankrIDantImutpalaistathA .. 12\-205\-40 (73146) sA mahAtmAnamAlokya nAradetyAha bhAminI . tasyAH samIpamAsAdya tasthau vismitamAnasaH .. 12\-205\-41 (73147) vIkShamANaM tamAj~nAya sA kanyA chAruvAsinI . vijajR^imbhe mahAbhAgA smayamAnA punaH punaH .. 12\-205\-42 (73148) tasmAtsamabhavadvakrAtpuruShAkR^itisaMyutaH . ratnavinduchitA~Ngastu sarvAbharaNabhUShitaH .. 12\-205\-43 (73149) AdityasadR^ishAkAraH shirasA dhArayanmaNim . punareva tadAkArasadR^ishaH samajAyata .. 12\-205\-44 (73150) tR^itIyastu mahArAja vividhAbharaNairyutaH . pradakShiNaM tu tAM kR^itvA vividhadhvanayastu tAm .. 12\-205\-45 (73151) tataH sarveNa viprarShiH kanyAM paprachCha tAM shubhAm .. 12\-205\-46 (73152) kA tvaM paramakalyANi padmendusadR^ishAnane . na jAne tvAM mahAdevi brUhi satyamanindite .. 12\-205\-47 (73153) kanyovAcha. 12\-205\-48x (6056) sAvitrI nAma viprarShe shR^iNu bhadraM tavAstu vai . kiM kariShyAmi tadbrUhi tava yachchetasi sthitam .. 12\-205\-48 (73154) nArada uvAcha. 12\-205\-49x (6057) abhivAdaye tvAM sAvitri kR^itArtho.ahamanindite . etaM me saMshayaM devi vaktumarhasi shobhane .. 12\-205\-49 (73155) yastu vai prathamotpannaH ko.asau sa puruShAkR^itiH . bindavastu mahAdevi mUrdhni jyotirmayAkR^itiH .. 12\-205\-50 (73156) kanyovAcha. 12\-205\-51x (6058) agrajaH prathamotpanno yajurvedastathA.aparaH . tR^itIyaH sAmavedastu saMshayo vyetu te mune .. 12\-205\-51 (73157) vedAshcha bindusaMyuktA yaj~nasya phalasaMshritAH . yattaddR^iShTaM mahajjyotirjyotirityuchyate budhaiH .. 12\-205\-52 (73158) R^iShe j~neyaM mayA chA.apItyuktvA chAntaradhIyata . tataH sa vismayAviShTo nAradaH puruSharShabha . dhyAnayuktaH sa tu chiraM na bubodha mahAmatiH .. 12\-205\-53 (73159) tataH snAtvA mahAtejA vAgyato niyatendriyaH . tuShTAva puruShavyAghro jij~nAsushcha tadadbhutam .. 12\-205\-54 (73160) tato varShashate pUrNe bhagavA.NlokabhAvanaH . prAdushchakAra vishvAtmA R^iSheH paramasauhR^idAt .. 12\-205\-55 (73161) tamAgataM jagannAthaM sarvakAraNakAraNam . akhilAmaramaulya~NgarukmAruNapadadvayam .. 12\-205\-56 (73162) vainateyapadasparshakiNashobhitajAnukam . pItAmbaralasatkA~nchIdAmabaddhakaTItaTam .. 12\-205\-57 (73163) shrIvatsavakShasaM chArumaNikaustubhakandharam . mandasmitamukhAmbhojaM chaladAyatalochanam .. 12\-205\-58 (73164) namrachApAnukaraNanamrabhrUyugashobhitam . nAnAratnamaNIvajrasphuranmakarakuNDalam .. 12\-205\-59 (73165) indranIlanibhAsaM taM keyUramakuTojjvalam . devairindrapurogaishcha R^iShisa~NaghairabhiShTutam .. 12\-205\-60 (73166) nArado jayashabdena vavande shirasA harim .. 12\-205\-61 (73167) tataH sa bhagavA~nshrImAnmeghagambhIrayA girA . prAheshaH sarvabhUtAnAM nAradaM patitaM kShitau .. 12\-205\-62 (73168) bhadramastu R^iShe tubhyaM varaM varaya suvrata . yatte manasi suvyaktamasti cha pradadAmi tan .. 12\-205\-63 (73169) sa chemaM jayashabdena prasIdetyAturo muniH . provAcha hR^idi saMrUDhaM sha~NkhachakragadAdharam .. 12\-205\-64 (73170) vivakShitaM jagannAtha mayA j~nAtaM tvayA.achyuta . tatprasIda hR^iShIkesha shrotumichChAmi taddhare .. 12\-205\-65 (73171) tataH smayanmahAviShNurabhyabhAShata nAradam . yaddR^iShTaM mama rUpaM tu vedAnAM shirasi tvayA .. 12\-205\-66 (73172) nirdvandvA nirahaMkArAH shuchayaH shuddhalochanAH . taM mAM pashyanti satataM tAnpR^ichCha yadihechChasi .. 12\-205\-67 (73173) ye yogino mahAprAj~nA madaMshA ye vyavasthitAH . teShAM prasAdaM devarShe matprasAdamavaihi tat .. 12\-205\-68 (73174) bhIShma uvAcha. 12\-205\-69x (6059) ityuktvA sa jagAmAtha bhagavAnbhUtabhAvanaH . tasmAdvraja hR^iShIkeshaM kR^iShNaM devakinandanam .. 12\-205\-69 (73175) etamArAdhya govindaM gatA muktiM maharShayaH . eSha kartA vikartA cha sarvakAraNakAraNam .. 12\-205\-70 (73176) mayA.apyetachChrutaM rAjannAradAttu nibodha tat . svayameva samAchaShTa nArado bhagavAnmuniH .. 12\-205\-71 (73177) samastasaMsAravighAtakAraNaM bhajanti ye viShNumananyamAnasAH . te yAnti sAyujyamatIva durlabha mitIva nityaM hR^idi varNayanti ..' .. 12\-205\-72 (73178) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 205\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * ayamadhyAyaH dha . pustaka eva dR^ishyate. 12\-205\-65 mayA vivakShitaM tvayA j~nAtamiti saMbandhaH. . 12\-205\-69 vraja sharaNamiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 206 .. shrIH .. 12\.206\. adhyAyaH 206 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhUtAdijagatsR^iShTiprakAranirUpaNam .. 1\.. tathA nAradoditanR^isiMhAdibhagavatprAdurbhAvacharitranirUpaNapUrvakaM shrIkR^iShNasya sarvottamatvapratipAdanena taddhyAnavidhAnam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-206\-0 (73179) yudhiShThira uvAcha. 12\-206\-0x (6060) pitAmaha mahAprAj~na puNDarIkAkShamachyutam . kartAramakR^itaM viShNuM bhUtAnAM prabhavApyayam .. 12\-206\-1 (73180) nArAyaNaM hR^iShIkeshaM govindamaparAjitam . tattvena bharatashreShTha shrotumichChAmi keshavam .. 12\-206\-2 (73181) bhIShma uvAcha. 12\-206\-3x (6061) shruto.ayamartho rAmasya jAmadagnyasya jalpataH . nAradasya cha devarSheH kR^iShNadvaipAyanasya cha .. 12\-206\-3 (73182) asito devalastAta vAlmIkishcha mahAtapAH . mArkaNDeyashcha govinde kathayantyadbhutaM mahat .. 12\-206\-4 (73183) `keshavasya mayA rAjanna shakyA varNituM guNAH . IdR^isho.asau hR^iShIkesho vAsudevaH parAtparaH ..' 12\-206\-5 (73184) keshavo bharatashreShTha bhagavAnIshvaraH prabhuH . puruShaH sarvamityeva shrUyate bahudhA vibhuH .. 12\-206\-6 (73185) kiMtu yAni vidurloke brAhmaNAH shAr~Ngadhanvani . mahAtmani mahAbAho shR^iNu tAni yudhiShThira .. 12\-206\-7 (73186) yAni chAhurmanuShyendra ye purANavido janAH . shrutvA sarvANi govindo kIrtayiShyAmi tAnyaham .. 12\-206\-8 (73187) mahAbhUtAni bhUtAtmA mahAtmA puruShottamaH . vAyurjyotistathA chApaH khaM cha gAM chAnvakalpayat .. 12\-206\-9 (73188) sa sR^iShTvA pR^ithivIM chaiva sarvabhUteshvaraH prabhuH . apsveva shayanaM chakre mahAtmA puruShottamaH .. 12\-206\-10 (73189) sarvatejomayastasmi~nshayAnaH shayane shubhe . so.agrajaM sarvabhUtAnAM saMkarShaNamachintayat .. 12\-206\-11 (73190) AshrayaM sarvabhUtAnAM manasetIha shushrum . sa dhArayati bhUtAni ubhe bhUtabhaviShyatI .. 12\-206\-12 (73191) `pradyumnamasR^ijattasmAtsarvatejaH prakAshakam . aniruddhastato jaj~ne sarvashaktirmahAdyutiH .. 12\-206\-13 (73192) apsu vyomagataH shrImAnyoganidrAmupeyivAn . tasmAtsaMjaj~nire devA brahmaviShNumaheshvarAH . layasthityantakarmANasrayaste sumahaujasaH ..' 12\-206\-14 (73193) tatastasminmahAbAhau prAdurbhUte mahAtmani . bhAskarapratimaM divyaM nAbhyAM padmamajAyata .. 12\-206\-15 (73194) sa tatra bhagavAndevaH puShkare bhrAjayandishaH . brahmA samabhavattAta sarvabhUtapitAmahaH .. 12\-206\-16 (73195) tasminnapi mahAbAhau prAdurbhUte mahAtmani . tamasaH pUrvajo jaj~ne madhurnAma mahAsuraH .. 12\-206\-17 (73196) tamugramugrakarmANamugrAM buddhiM samAsthitam . brahmaNopachitiM kurva~njaghAna puruShottamaH .. 12\-206\-18 (73197) tasya tAta vadhAtsarve devadAnavamAnavAH . madhusUdanamityAhurR^iShabhaM sarvasAtvatAm .. 12\-206\-19 (73198) brahmA.anusasR^ije putrAnmAnasAndakShasaptamAn . marIchimatrya~Ngirasau pulastyaM pulahaM kratum .. 12\-206\-20 (73199) marIchiH kashyapaM tAta putramagrajamagrajaH . mAnasaM janayAmAsa taijasaM brahmavittamam .. 12\-206\-21 (73200) a~NguShThAtsasR^ije brahmA marIcherapi pUrvajam . so.abhavadbharatashreShTha dakSho nAma prajApatiH .. 12\-206\-22 (73201) tasya pUrvamajAyanta dasha tisrashcha bhArata .. prajApaterduhitarastAsAM jyeShThA.abhavadditiH .. 12\-206\-23 (73202) sarvadharmavisheShaj~naH puNyakIrtirmahAyashAH . mArIchaH kashyapastAta sarvAsAmabhavatpatiH .. 12\-206\-24 (73203) utpAdya tu mahAbhAgastAsAmavarajA dasha . dadau dharmAya dharmaj~no dakSha eva prajApatiH .. 12\-206\-25 (73204) dharmasya vasavaH putrA rudrAshchAmitatejasaH . vishvedevAshcha sAdhyAshcha marutvantashcha bhArata .. 12\-206\-26 (73205) aparAshcha yavIyasyastAbhyo.anyAH saptaviMshatiH . somastAsAM mahAbhAgaH sarvAsAmabhavatpatiH .. 12\-206\-27 (73206) itarAstu vyajAyanta gandhavosturagAndvijAn . gAshcha kiMpuruShAnmatsyAnudbhijjAMshcha vanaspatIn .. 12\-206\-28 (73207) AdityAnaditirjaj~ne devashreShThAnmahAbalAn . teShAM viShNurvAmano.abhUdgovindashchAbhavatprabhuH .. 12\-206\-29 (73208) tasya vikramaNAchchApi devAnAM shrIrvyavardhata . dAnavAshcha parAbhUtA daiteyAshchAsurI prajA .. 12\-206\-30 (73209) viprachittipradhAnAMshcha dAnavAnasR^ijaddanuH . ditistu sarvAnasurAnmahAsatvAnajIjanat .. 12\-206\-31 (73210) `tataH sasarja bhagavAnmR^ityuM lokabhayaMkaram . hartAraM sarva bhUtAnAM sasarja cha janArdanaH .. 12\-206\-32 (73211) ahorAtraM cha kAlaM cha yathartu madhusUdanaH . pUrvAhNaM chAparAhNaM cha sarvamevAnvakalpayat .. 12\-206\-33 (73212) labdhvApaH so.asR^ijanmeghAMstathA sthAvaraja~NgamAn . pR^ithivIM so.asR^ijadvishvAM sahItAM bhUritejasA .. 12\-206\-34 (73213) tataH kR^iShNo mahAbhAgaH punareva yudhiShThira . brAhmaNAnAM shataM shreShThaM mukhAdevAsR^ijatprabhuH .. 12\-206\-35 (73214) bAhubhyAM kShatriyashataM vaishyAnAmUrutaH shatam . padbhyAM shUtrashataM chaiva kashevo bharatarShabha .. 12\-206\-36 (73215) sa evaM chaturo varNAnsamutpAdya mahAtapAH . adhyakShaM sarva bhUtAnAM dhAtAramakarotsvayam .. 12\-206\-37 (73216) vedavidyAvidhAtAraM brahmANamatitadyutim . bhUtamAtR^igaNAdhyakShaM virUpAkShaM cha so.asR^ijat .. 12\-206\-38 (73217) shAsitAraM cha pApAnAM pitR^iNAM samavartinam . asR^ijatsarvabhUtAtmA nidhipaM cha dhaneshvaram .. 12\-206\-39 (73218) yAdasAmasR^ijannAthaM varuNaM cha jaleshvaram . vAsavaM sarvadevAnAmadhyakShamakarotprabhuH .. 12\-206\-40 (73219) yAvadyAvadabhUchChraddhA dehaM dhArayituM nR^iNAm . tAvattAvadajIvaMste nAsIdyamakR^itaM bhayam .. 12\-206\-41 (73220) na chaiShAM maithuno dharmo babhUva bharatarShabha . saMkalpAdeva chaiteShAM garbhaH samupapadyate .. 12\-206\-42 (73221) tatasretAyuge kAle saMsparshAjjAyate prajA . na hyabhUnmaithuno dharmasteShAmapi janAdhipa .. 12\-206\-43 (73222) dvApare maithuno dharmaH prajAnAmabhavannR^ipa . tathA kaliyuge rAjandvandvamApedire janAH .. 12\-206\-44 (73223) eSha bhUtapatistAta svadhyakShashcha tathochyate . nirapekShAMshcha kaunteya kIrtayiShyAmi tachChR^iNu .. 12\-206\-45 (73224) dakShiNApathajanmAnaH sarve karabhR^itastava . AndhrAH pulindAH shavarAshchUchupA madrakaiH saha .. 12\-206\-46 (73225) uttarApathajanmAnaH kIrtayiShyAmi tAnapi . ye tu kAmbhojagAndhArAH kirAtA barvaraiH saha .. 12\-206\-47 (73226) ete pApakR^itastAta charanti pR^ithivImimAm . bakashvapAkagR^idhrANAM sadharmANo narAdhipa .. 12\-206\-48 (73227) naite kR^itayuge tAta charanti pR^ithivImimAm . tretAprabhuti vardhante te janA bharatarShabha .. 12\-206\-49 (73228) tatastasminmahAghore saMndhyAkAle yugAntike . rAjAnaH samasajjanta samAsAdyetaretam .. 12\-206\-50 (73229) `aindraM rUpaM samAsthAya hyasurebhyo charanmahIm . sa eva bhagavAndevo veditvaM cha gatA mahI .. 12\-206\-51 (73230) evaMbhUte sR^iShTirnArasiMhAdayaH kramAt . prAdurbhAvAH smR^itA viShNorjagatIrakShaNAya vai .. 12\-206\-52 (73231) eSha kR^iShNo mahAyogI tattatkAryAnurUpaNam . hiraNyakashipuM daityaM hiraNyAkShaM tathaiva cha .. 12\-206\-53 (73232) rAvaNaM cha mahAdaityaM hatvAsau puruShottamaH . bhUmerduHkhopanAshArthaM brahmashakrAdibhiH stutaH .. 12\-206\-54 (73233) Atmano.a~NgAnmahAtejA udvabarha janArdanaH . sitakR^iShNau mahArAja keshau harirudAradhIH .. 12\-206\-55 (73234) vasudevasya devakyAmeSha jAta ihottamaH . dehavAniha vishvAtmA saMbandhI te janArdanaH .. 12\-206\-56 (73235) AvirvabhUva yogIndro manotIto jagatpatiH . achintyaH puruShavyAghra naiva kevalamAnuShaH .. 12\-206\-57 (73236) avyaktAdivisheShAntaM parimANArthasaMyutam . krIDA hareridaM sarvaM kSharamityeva dhAryatAm .. 12\-206\-58 (73237) akSharaM tatparaM nityaM vairUpyaM jagato hareH . tadviddhi rUpamatulamamR^itatvaM bhavajjitam .. 12\-206\-59 (73238) tadeva kR^iShNo dAshArhaH shrImA~nshrIvatsalakShaNaH . na bhUtasR^iShTisaMsthAnaM deho.asya paramAtmanaH .. 12\-206\-60 (73239) dehavAniha yo viShNurasau mAyAmayo hariH . Atmano lokarakShArthaM dhyAhi nityaM sanAtanam .. 12\-206\-61 (73240) a~NgAni chature vedA mImAMsA nyAyavistaraH . itihAsapurANAni dharmAH svAyaMbhuvAdayaH .. 12\-206\-62 (73241) ya enaM prativartante vedAntAni cha sarvashaH . bhaktihInA na tairyAnti nityamenaM kathaMchana .. 12\-206\-63 (73242) sarvabhUteShu bhUtAtmA tattadbuddhiM samAsthitaH . tasmAdbuddhastvamevainaM dhyAhi nityamatandritaH ..' 12\-206\-64 (73243) evameSha kurushreShTha prAdurbhAvo mahAtmanaH . evaM devarShirAchaShTa nAradaH sarvalokadR^ik .. 12\-206\-65 (73244) nArado.apyatha kR^iShNasya paraM mene narAdhipa . shAshvatatvaM mahAbAho yathAvadbharatarShabha .. 12\-206\-66 (73245) evameva mahAbAhuH keshavaH satyavikramaH . achintyaH puNDarIkAkSho naiSha kevalamAnuShaH .. 12\-206\-67 (73246) `evaMvidho.asau puruShaH ko vainaM vetti sarvadA . etatte kathitaM rAjanbhUyaH shrotuM kimichChasi'.. .. 12\-206\-68 (73247) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaDadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 206\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-206\-1 kartAramamR^itaM viShNumiti Da . tha. pAThaH .. 12\-206\-25 tatastvarajaso dasheti Da . tha. pAThaH .. 12\-206\-28 dviradAMshcha vanaspatIniti Da . pAThaH. vishadAMshcha vanaspatIniti dha. pAThaH. itarAH kashyapastriyaH. vyajAyanta vyajanayanta .. 12\-206\-35 shatamanantam .. 12\-206\-39 samavartinaM yamam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 207 .. shrIH .. 12\.207\. adhyAyaH 207 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati marIchyAdibrahmaputravaMshakathanapUrvakaM prAchyAdidiggatamaharShinAmanirdeshaH .. 1\. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-207\-0 (73248) yudhiShThira uvAcha. 12\-207\-0x (6062) ke pUrvamAsanpatayaH prajAnAM bharatarShabha . ke charShayo mahAbhAgA dikShu pratyekashaH sthitAH .. 12\-207\-1 (73249) bhIShma uvAcha. 12\-207\-2x (6063) shrUyatAM bharatashreShTha yanmAM tvaM paripR^ichChasi . prajAnAM patayo ye cha dikShu ye charShayaH smR^itAH .. 12\-207\-2 (73250) ekaH svayaMbhUrbhagavAnAdyo brahmA sanAtanaH . brahmaNaH sapta vai putrA mahAtmAnaH svayaMbhuvaH .. 12\-207\-3 (73251) marIchiratrya~Ngirasau pulastyaH pulahaH kratuH . vasiShThashcha mahAbhAgaH sadR^isho vai svayaMbhuvA .. 12\-207\-4 (73252) sapta brahmaNa ityete purANe nishchayaM gatAH . ata UrdhvaM pravakShyAmi sarvAneva prajApatIn .. 12\-207\-5 (73253) atrivaMshatamutpanno brahmayoniH sanAtanaH . prAchanavarhirbhagavAMstasmAtprAchetaso dasha .. 12\-207\-6 (73254) dashAnAM tanayastveko dakSho nAma prajApatiH . tasya dve nAmanI loke dakShaH ka iti chochyate .. 12\-207\-7 (73255) marIcheH kashyapaH putrastasya dve nAmanI smR^ite . ariShTanemirityeke kashyapetyapare viduH .. 12\-207\-8 (73256) atreshchaivaurasaH shrImAnrAjA somashcha vIryavAn . sahasraM yashcha divyAnAM yugAnAM paryupAsitA .. 12\-207\-9 (73257) aryamA chaiva bhagavAnye chAsya tanayA vibho . ete pradeshAH kathitA bhuvanAnAM prabhAvanAH .. 12\-207\-10 (73258) shashabindoshcha bhAryANAM sahasrANi dashAchyuta . ekaikasyAM sahasraM tu tanayAnAmabhUttadA .. 12\-207\-11 (73259) evaM shatasahasrANi dasha tasya mahAtmanaH . putrANAM cha na te saMchidichChantyanyaM prajApatim .. 12\-207\-12 (73260) prajAmAchakShate viprAH purANAH shAshabindavIm . sa vR^iShNivaMshaprabhavo mahAvaMshaH prajApateH .. 12\-207\-13 (73261) ete prajAnAM patayaH samuddiShTA yashasvinaH .. 12\-207\-14 (73262) `shashabindustu rAjarShirmahAyogI mahAmanAH . adhyAtmavitsahasrANAM bhAryANAM dashamadhyagaH .. 12\-207\-15 (73263) sa yogI yogamApannastataH sAyuchyatAM gataH.' ataH paraM pravakShyAmi devAMstribhuvaneshvarAn .. 12\-207\-16 (73264) bhayoM.ashashchAryamA chaiva mitro.atha varuNastathA . savitA chaiva ghAtA cha vivasvAMshcha mahAbalaH .. 12\-207\-17 (73265) tvaShTA pUShA tathaivendro dvAdasho viShNuruchyate . ityete dvAdashAdityAH kashyapasyAtmasaMbhavAH .. 12\-207\-18 (73266) nAsatyashchaiva dasrashcha smR^ito dvAvashvinAvapi . mArtaNDasyAtmajAvetAvAtmasya prajApateH .. 12\-207\-19 (73267) tvaShTushchaivAtmajaH shrImAnvishvarUpo mahAyashAH .. 12\-207\-20 (73268) ajaikapAdahirbudhnyo virUpAkSho.atha raivataH . harashcha bahurUpashcha tryambakashcha sureshvaraH .. 12\-207\-21 (73269) sAvitrashcha jayantashcha pinAkI chAparAjitaH . `ekAdashaite kathitA rudrAstribhuvaneshvarAH ..' 12\-207\-22 (73270) pUrvameva mahAbhAgA vasavo.aShTau prakIrtitAH . eta evavidhA devA manoreva prajApateH . te cha pUrvaM surAshcheti dvividhAH pitaraH smR^itAH .. 12\-207\-23 (73271) shIlayauvanayostvanyastathA.anye siddhasAdhyayoH . R^ibhavo marutashchaiva devAnAM chodito gaNaH .. 12\-207\-24 (73272) evamete samAmnAtA vishvedevAstathA.ashvinau . AdityAH kShatriyAsteShAM vishashcha marutastathA .. 12\-207\-25 (73273) ashvinau tu smR^itau shUdrau tapasyugre samAsthitau . smR^itAstva~Ngiraso devA brAhmaNA iti nishchayaH . ityetatsarvadevAnAM chAturvarNyaM prakIrtitam .. 12\-207\-26 (73274) etAnvai prAtarutthAya devAnyastu prakIrtayet . svajAdanyakR^itAchchaiva sarvapApAtpramuchyate .. 12\-207\-27 (73275) yavakrIto.atha raibhyashcha arvAvasuparAvasU . aushijashchaiva kakShIvAnbalashchA~NgirasaH smR^itaH .. 12\-207\-28 (73276) R^iShirmedhAtitheH putraH kaNvo barhiShadastathA . trailokyabhAvanAstAta prAchyAM saptarShayastathA .. 12\-207\-29 (73277) unmucho vimuchashchaiva svastyAtreyashcha vIryavAn . pramuchashchedhmavAhashcha bhagavAMshcha dR^iDhavrataH .. 12\-207\-30 (73278) mitrAvaruNayoH putrastathA.agastyaH pratApavAn . ete brahmarShayo nityamAsthitA dakShiNAM disham .. 12\-207\-31 (73279) uSha~NguH kavaSho dhaumyaH parivyAdhashcha vIryavAn . ekatashcha dvitashchaiva tritashchaivaM maharShayaH .. 12\-207\-32 (73280) atreH putrashcha durvAsAstathA sArasvataH prabhuH . ete chaiva mahAtmAnaH pashchimAmAshritA disham .. 12\-207\-33 (73281) atrishchaiva vasiShThashcha kAshyapashcha mahAnuShiH . gautamo.atha bharadvAjo vishvAmitro.atha kaushikaH .. 12\-207\-34 (73282) tathaiva putro bhagavAnR^ichIkasya mahAtmanaH . jamadagnishcha saptaite udIchImAshritA disham .. 12\-207\-35 (73283) ete pratidishaM sarve kIrtitAstigmatejasaH . sAkShibhUtA mahAtmAno bhuvanAnAM prabhAvanAH .. 12\-207\-36 (73284) evamete mahAtmAnaH sthitAH pratyekasho disham . eteShAM kIrtanaM kR^itvA sarvapApAtpramuchyate .. 12\-207\-37 (73285) yasyAMyasyAM dishi hyete tAM dishaM sharaNaM gataH . muchyate sarvapApebhyaH svastimAMshcha tathA bhavet .. .. 12\-207\-38 (73286) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 207\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-207\-9 a~Ngashcha pauravaH shrImAnrAjA bhaumashcha vIrtavAn iti Da . tha. pAThaH. aMshashchaivaurasaH shrImAnrAjA bhaumashcha vIryavAniti dha. pAThaH .. 12\-207\-10 pradeshAH pradishanti Aj~nApayantIti predashA IshanashIlA ityarthaH . prabhAvanAH prakarSheNa snaShTArashcha .. 12\-207\-27 svajAt svayaM kAmato.akAmatashcha kR^itAt . anyasaMsargajAt .. 12\-207\-28 nIlashchA~NgirasaH smR^ita iti Da.dha . pAThaH .. 12\-207\-29 trailokyagAyanA iti Da . tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 208 .. shrIH .. 12\.208\. adhyAyaH 208 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati harervarAhAvatAranirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-208\-0 (73287) yudhiShThira uvAcha. 12\-208\-0x (6064) pitAmaha mahAprAj~na yudhi satyaparAkrama . shrotumichChAmi kArtsnyena vR^iShNamavyayamIshvaram .. 12\-208\-1 (73288) yachchAsya tejaH sumahadyachcha karma purA kR^itam . tanme sarvaM yathAtattvaM brUhi tvaM puruSharShabha .. 12\-208\-2 (73289) tiryagyonigato rUpaM kathaM dhAritavAnprabhuH . kena kAryanisargeNa tamAkhyAhi mahAbala .. 12\-208\-3 (73290) bhIShma uvAcha. 12\-208\-4x (6065) purA.ahaM mR^igayAM yAto mArkaNDeyAshrame sthitaH . tatrApashyaM munigaNAnsamAsInAnsahasrashaH .. 12\-208\-4 (73291) tataste madhuparkeNa pUjAM chakruratho mayi . pratigR^ihya cha tAM pUjAM chakruratho mayi. 12\-208\-5 (73292) kathaiShA kathitA tatra kashyapena maharShiNA . manaH prahvAdinIM divyAM tAmihaikamanAH shR^iNu .. 12\-208\-6 (73293) purA dAnavamukhyA hi krodhalobhasamanvitAH . balena mattAH shatasho narakAdyA mahAsurAH .. 12\-208\-7 (73294) tathaiva chAnye bahavo dAnavA yuddhadurmadAH . na sahante sma devAnAM samR^iddhiM tAmanuttamAm .. 12\-208\-8 (73295) `narAkAdyA mahAghorA hiraNyAkShamupAshritAH . udyogaM paramaM chakrurdevAnAM nigrahe tadA .. 12\-208\-9 (73296) niyutaM vatsarANAM tu vAyubhakSho.abhavattadA . hiraNyAkSho mahAraudro lebhe devAtpitAmahAt . varAnachintyAnatulA~nshatasho.atha sahasrashaH ..' 12\-208\-10 (73297) dAnavairardyamAnAstu devA devarShayastathA . na sharma lebhire rAjanklishyamAnAstatastataH .. 12\-208\-11 (73298) pR^ithivImArtarUpAM te samapashyandivaukasaH . dAnavairabhisaMkIrNAM ghorarUpairmahAbalaiH . bhArArtAmaprahR^iShTAM cha duHkhitAM saMnimajjatIm .. 12\-208\-12 (73299) `gR^ihItvA pR^ithivI devI pAtAle nyavasattadA . tatastrailokyamakhilaM niroShadhigaNAnvitam . niHsvAdhyAyavaShaTkAramabhUtsarvaM samantataH ..' 12\-208\-13 (73300) athAditeyAH saMtrastA brahmANamidamabruvan . kathaM shakShyAmahe brahmandAnavairabhimardanam .. 12\-208\-14 (73301) `hiraNyAkSheNa bhagavangR^ihIteyaM vasundharA . na shakShyAmo vayaM tatra praveShTuM jaladurgamam .. 12\-208\-15 (73302) tAnAha bhagavAnbrahmA munireva prasAdyatAm . agastyo.asau mahAtejAH pAtu tajjalama~njasA .. 12\-208\-16 (73303) tatheti choktvA te devA munimUchurmudAnvitAH . trAyasva lokAnviprarShe jalametatkShayaM naya .. 12\-208\-17 (73304) tatheti choktvA bhagavAnkAlAnalasamadyutiH . dhyAya~njalAdanivahaM sa kShaNena papau jalam .. 12\-208\-18 (73305) shoShite tu samudre cha devAH sarShipurogamAH . brahmANaM praNipatyochurmuninA shoShitaM jalam . iti bhUyaH samAchakShva kiM kariShyAmahe vibho .. 12\-208\-19 (73306) svayaMbhUstAnuvAchedaM nisR^iShTo.atra vidhirmayA .. 12\-208\-20 (73307) te vareNAbhisaMpannA balena cha madena cha . nAvabuddhyanti saMmUDhA viShNumavyaktadarshanam . varAharUpiNaM devamadhR^iShyamamarairapi .. 12\-208\-21 (73308) eSha vegena gatvA hi yatra te dAnavAdhamAH . antarbhUmigatA ghorA nivasanti sahasrashaH . shamayiShyati tachChrutvA jahR^iShuH surasattamAH .. 12\-208\-22 (73309) tato viShNurmahAtejA vArAhaM rUpamAsthitaH . antarbhUmiM saMpravishya jagAma ditijAnprati .. 12\-208\-23 (73310) dR^iShTvA cha sahitAH sarve daityAH satvamamAnuSham . prasahya tarasA sarve saMtasthuH kAlamohitAH .. 12\-208\-24 (73311) tataste samabhidrutya varAhaM jagR^ihuH samam . saMkruddhAshcha varAhaM taM vyakarShanta samantataH .. 12\-208\-25 (73312) dAnavendrA mahAkAyA mahAvIryabalochChritAH . nAshaknuvaMshcha kiMchitte tasya kartuM tadA vibho .. 12\-208\-26 (73313) tato.agachChanvismayaM te dAnavendrA bhayaM tathA . saMshayaM gatamAtmAnaM menire cha sahasrashaH .. 12\-208\-27 (73314) tato devAdhidevaH sa yogAtmA yogasArathiH . yogamAsthAya bhagavAMstadA bharatasattama .. 12\-208\-28 (73315) vinanAda mahAnAdaM kShobhayandaityadAnavAn . sannAditA yena lokAH sarvAshchaiva disho dasha .. 12\-208\-29 (73316) tena sannAdashabdena lokAnAM kShobha Agamat . saMshrAntAshcha dishaH sarvA devAH shakrapurogamAH .. 12\-208\-30 (73317) nirvicheShTaM jagachchApi babhUvAtibhR^ishaM tadA . sthAvaraM ja~NgamaM chaiva tena nAdena mohitam .. 12\-208\-31 (73318) tataste dAnavAH sarve tena nAdena bhIShitAH . peturgatAsavashchaiva viShNutejaH pramohitAH .. 12\-208\-32 (73319) `trastAMshcha devAnAlokya brahmA prAha pitAmahaH . yogeshvaro.ayaM bhagavAnvArAhaM rUpamAsthitaH . nardamAno.atra saMyAti mA bhaiShTa surasattamAH .. 12\-208\-33 (73320) evamuktvA tato brahmA namashchakre pitAmahaH . devatA munayashchaiva viShNuM vai muktihetave .. 12\-208\-34 (73321) tato harirmahAtejA brahmANamabhinandya cha.' rasAtalagatashchApi varAhastridashadviShAm . khurairvidArayAmAsa mAMsamedosthisaMchayAn .. 12\-208\-35 (73322) nAdena tena mahatA sanAtana iti smR^itaH . padmanAbho mahAyogI bhUtAtmA bhUtabhAvanaH .. 12\-208\-36 (73323) tato devagaNAH sarve pitAmahamupAdravan . tatra gatvA mahAtmAnamUchushchaiva jagatpatim .. 12\-208\-37 (73324) nAdo.ayaM kIdR^isho deva netaM vidma vayaM prabho . kosau hi kasya vA nAdo yena vihvalitaM jagat . devAshcha dAnavAshchaiva mohitAstasya tejasA .. 12\-208\-38 (73325) etasminnantare viShNurvArAhaM rUpamAsthitaH . udatiShThanmahAbAho stUyamAno maharShibhiH .. 12\-208\-39 (73326) pitAmaha uvAcha. 12\-208\-40x (6066) `divyaM\-\-\-\-\-\- yuddhamAsInmahAtmanoH . hiraNyAkShasya viShNoshcha sarvasaMkShobhakAraNam .. 12\-208\-40 (73327) jaghAna cha hiraNyAkShamantarbhUmigataM hariH . tadAkarNya mahAtejA brahmA madhuramabravIt ..' 12\-208\-41 (73328) pItAmaha uvAcha. 12\-208\-42x (6067) nihatya dAnavapatInmahAvarShmA mahAbalaH . eSha devo mahAyogI bhUtAtmA bhUtabhAvanaH .. 12\-208\-42 (73329) sarvabhUteshvaro yogI munirAtmA tathA.a.atmanaH . sthirIbhavata kR^iShNo.ayaM sarvavidhnavinAshanaH .. 12\-208\-43 (73330) kR^itvA karmAtisAdhvetadashakyamamitaprabhaH . samAyAtaH svamAtmAnaM mahAbhAgo mahAdyutiH .. 12\-208\-44 (73331) padmanAbho mahAyogI purANapuruShottamaH . na saMtApo na bhIH kAryA shoko vA surasattamaiH .. 12\-208\-45 (73332) vidhireSha prabhAvashcha kAlaH saMkShayakArakaH . lokAndhArayatA tena nAdo mukto mahAtmanA .. 12\-208\-46 (73333) sa eSha hi mahAbAhuH sarvalokanamaskR^itaH . achyutaH puNDarIkAkShaH sarvabhUtAdirIshvaraH .. .. 12\-208\-47 (73334) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 208\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-208\-36 bhUtAchAryaH sa bhUtarATra iti jha . Da.tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 209 .. shrIH .. 12\.209\. adhyAyaH 209 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vAsudevatatvakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-209\-0 (73335) `* yudhiShThira uvAcha. 12\-209\-0x (6068) pitAmaha mahAprAj~na keshavasya mahAtmanaH . vaktumarhasi tattvena mAhAtmyaM punareva tu .. 12\-209\-1 (73336) na tR^ipyAmyahamapyenaM pashya~nshR^iNvaMshcha bhArata . evaM kR^iShNaM mahAbAho tasmAdetadbravIhi me .. 12\-209\-2 (73337) bhIShma uvAcha. 12\-209\-3x (6069) shR^iNu rAjankathAmetAM vaiShNavIM pApanAshanIm . nArado mAM purA prAha yAmahaM te vadAmi tAm .. 12\-209\-3 (73338) devarShirnAradaH pUrvaM tatvaM vetsyAmi vai hareH . iti saMchintya manasA dadhyau brahma sanAtanam .. 12\-209\-4 (73339) himAlaye shubhe divye divyaM varShashataM kila . anuchChvasannirAhAraH saMyatAtmA jitendriyaH .. 12\-209\-5 (73340) tato.antarikShe vAgAsIttaM munipravaraM prati . meghagambhIranirghoShA divyA vAhyA.asharIriNI .. 12\-209\-6 (73341) kimarthaM tvaM samApanno dhyAnaM munivarottama . ahaM dadAmi te j~nAnaM dharmAdyaM vA vR^iNIShva mAm .. 12\-209\-7 (73342) tachChrutvA munirAlochya saMbhramAviShTamAnasaH . kiMnu syAditi saMchintya vAkyamAhAparaM prati .. 12\-209\-8 (73343) kastvaM bhavAnaNDaM bibheda madhye samAsthito vAkyamudIrayanmAm . na rUpamanyattava dR^ishyate vai IdR^igvidhastvaM samadhiShThito.asi .. 12\-209\-9 (73344) punastamAha sa munimananto.ahaM bR^ihattaraH . na mAM mUDhA vijAnanti j~nAnino mAM vidantyuta .. 12\-209\-10 (73345) taM pratyAha muniH shrImAnpraNato vinayAnvitaH . bhavantaM j~nAtumichChAmi tava tatvaM bravIhi me .. 12\-209\-11 (73346) tasya tadvachanaM shrutvA nAradaM prAha lokapaH . j~nAnena mAM vijAnIhi nAnyathA shaktirasti te .. 12\-209\-12 (73347) nArada uvAcha. 12\-209\-13x (6070) kIdR^igvidhaM tu tajj~nAnaM yena jAnAmi te tanum . ananta tanme brUhi tvaM yadyanugrahavAnaham .. 12\-209\-13 (73348) lokapAla uvAcha. 12\-209\-14x (6071) vikalpahInaM vipulaM tasya chUraM shivaM param . j~nAnaM tattena jAnAsi sAdhanaM prati te mune .. 12\-209\-14 (73349) atrAvR^itya sthitaM hyetattachChuddhamitaranmR^iShA . etatte sarvamAkhyAtaM saMkShepAnmunisattama .. 12\-209\-15 (73350) nArada uvAcha. 12\-209\-16x (6072) tvameva tava yattatvaM brUhi lokaguro mama . bhavantaM j~nAtumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-16 (73351) tataH prahasya bhagavAnmeghagambhIrayA girA . prAheshaH sarvabhUtAnAM na me chAsyaM shrutirna cha .. 12\-209\-17 (73352) na ghrANajihve dR^ikchaiva tvachA nAsti tathA mune . kathaM vakShyAmi chAtmAnamasharIrastathApyaham .. 12\-209\-18 (73353) tajj~nAtvA vismayAviShTo munirAha praNamya tam . yena tvaM pUrvamAtmAnamananto.ahaM bR^ihattaraH . shato.ahamiti mAM prItaH proktavAnasi tatkatham .. 12\-209\-19 (73354) punastamAha bhagavAMstavApyakShANi santi vai . tvamenaM brUhi chAtmAnaM yadi shaknoShi nArada .. 12\-209\-20 (73355) AtmA yathA tava mune viditastu bhaviShyati . mAM cha jAnAsi tena tvamekaM sAdhanamAvayoH . ityuktvA bhagavAndevastato novAcha kiMchana .. 12\-209\-21 (73356) nArado.apyutsmayankhinnaH kva gato.asAviti prabhuH . sthitvA sa dIrghakAlaM cha munirvyAmUDhamAnasaH .. 12\-209\-22 (73357) Aha mAM bhagavAndevastvananto.ahaM bR^ihattaraH . tenAhamiti sarvasya ko vAnanto bR^ihattaraH .. 12\-209\-23 (73358) keyamurvI hyanantAkhyA bR^ihatI nUnameva sA . yasyAM jAnanti bhUtAni vilInAni tatastataH . enAM pR^ichChAmi taruNIM saiShA nUnamuvAcha mAm .. 12\-209\-24 (73359) ityevaM sa muniH shrImAnkR^itvA nishchayamAtmanaH . sa bhUtalaM samAvishya praNipatyedamabravIt .. 12\-209\-25 (73360) AshcharyAsi cha dhanyAsi vR^ihatI tvaM vasundhare . tvAmatra vettumichChAmi yAgdR^ibhUtA.asi shobhane .. 12\-209\-26 (73361) tachChrutvA dharaNI devI smayamAnA.abravIdidam . nAhaM hi bR^ihatI vipra na chAnantA cha sattama .. 12\-209\-27 (73362) kAraNaM mama yo gandho gandhAtmAnaM bravIhi tam . tato munistaddhi tatvaM praNipatyedamabravIt .. 12\-209\-28 (73363) kAraNaM me jalaM matto bR^ihattaratamaM hi tat .. 12\-209\-29 (73364) sa samudraM munirgatvA praNipatyedamabravIt . Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH .. 12\-209\-30 (73365) bhavantaM vettumichChAmi kIdR^igbhUtastyamavyaya . tachChrutvA saritAnAthaH samudro munimabravIt .. 12\-209\-31 (73366) kAraNaM me.atra saMpR^ichCha rasAtmAnaM bR^ihattaram . tato bR^ihattaraM vidvaMstvaM pR^ichCha munisattama .. 12\-209\-32 (73367) tato muniryathAyogaM jalaM tatvamavekShya tat . jalAtmAnaM praNamyAha jalatatvasthito muniH .. 12\-209\-33 (73368) Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH . bhavantaM shrotumichChAmikIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-34 (73369) tato rasAtma\-\-munimAha punaH punaH . mamApi kAraNaM pR^ichCha tejorUpaM vibhAvasum . nAhaM bR^ihattaro brahmannApyanantashcha sattam .. 12\-209\-35 (73370) tato.agniM praNipatyAha munirvismitamAnasaH . yaj~nAtmAnaM mahAvAsaM sarvabhUtanamaskR^itam .. 12\-209\-36 (73371) Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantashcha bR^ihattaraH . bhavantaM vettumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-37 (73372) tataH prahasya bhagavAnmuniM sviShTakR^idabravIt . nAhaM bR^ihattaro brahmannApyanantashcha sattama . kAraNaM mama rUpaM yattaM pR^ichCha munisattama .. 12\-209\-38 (73373) tato yogakrameNaiva pratItaM taM pravishya saH . rUpAtmAnaM praNamyAha nArado vadatAMvaraH .. 12\-209\-39 (73374) Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH . bhavantaM vettumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-40 (73375) utsmayitvA tu rUpAtmA taM muniM pratyuvAcha ha . vAyurme kAraNaM brahmaMstaM pR^ichCha munisattama . matto bahutaraH shrImAnanantashcha mahAvilam .. 12\-209\-41 (73376) sa mArutaM praNamyAha bhagavAnmunisattamaH . yogasiddho mahAyogI j~nAnavij~nAnapAragaH .. 12\-209\-42 (73377) Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH . bhavantaM vettumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-43 (73378) tato vAyurhi saMprAha nAradaM munisattamam . kAraNaM pR^ichCha bhagavansparshAtmAnaM mamAdya vai .. 12\-209\-44 (73379) matto bR^ihattaraH shrImAnanantashcha tathaiva saH . tatosya vachanaM shrutvA sparshAtmAnamuvAcha saH .. 12\-209\-45 (73380) Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH . bhavantaM vettumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-46 (73381) tasya tadvachanaM shrutvA sparshAtmA munimabravIt . nAhaM vR^ihattaro brahmannApyanantashcha sattama .. 12\-209\-47 (73382) kAraNaM mama chaivemamAkAshaM cha bR^ihattaram . taM pR^ichCha munishArdUla sarvavyApinamavyayam .. 12\-209\-48 (73383) tachChrutvA nAradaH shrImAnvAkyaM vAkyavishAradaH . AkAshaM samupAgamya praNamyAha kR^itA~njaliH .. 12\-209\-49 (73384) Ashcharyosi na dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH . bhavantaM vettumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-50 (73385) AkAshastamuvAchedaM prahasanmunisattamam . nAhaM bR^ihattaro brahma~nshabdo vai kAraNaM mama . taM pR^ichCha munishArdUla sa vai matto bR^ihattaraH .. 12\-209\-51 (73386) tato hyAvishya chAkAshaM shabdAtmAnamuvAcha ha . svaravya~njanasaMyuktaM nAnAhetuvibhUShitam . vedAkhyaM paramaM guhyaM vedakAraNamachyutam .. 12\-209\-52 (73387) Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH . bhavantaM shrotumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-53 (73388) vedAtmA pratyuvAchedaM nAradaM munipu~Ngavam . mayA kAraNabhUtena sarvavettA pitAmahaH .. 12\-209\-54 (73389) brahmaNo buddhisaMsthAnamAsthito.ahaM mahAmune . tasmAdvR^ihattaro mattaH padmayonirmahAmatiH . taM pR^ichCha munishArdUla sarvakAraNakAraNam .. 12\-209\-55 (73390) brahmalokaM tato gatvA nArado munipu~NgavaiH . sevyamAnaM mahAtmAnaM lokapAlairmarudgaNaiH .. 12\-209\-56 (73391) samudraishcha saridbhishcha bhUtatatvaiH sabhUdharaiH . gandharvairapsarobhishcha jyotiShAM cha gaNaistathA .. 12\-209\-57 (73392) stutistomagrahastobhaistathA vedairmunIshvaraiH . upAsyamAnaM brahmANaM lokanAthaM parAtparam .. 12\-209\-58 (73393) hiraNyagarbhaM vishveshaM chaturvakreNa bhUShitam . praNamya prA~njaliH prahvastamAha munipu~NgavaH .. 12\-209\-59 (73394) Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantosi bR^ihattaraH . bhavantaM vettumichChAmi kIdR^igbhUtastvamavyaya .. 12\-209\-60 (73395) tachChrutvA bhagavAnbrahmA sarvalokapitAmahaH . utsmayanmunimAhedaM karmamUlasya lopakam .. 12\-209\-61 (73396) nAhaM bR^ihattaro brahmannApyanantashcha sattama . lokAnAM mama sarveShAM nAthabhUto bR^ihattaraH .. 12\-209\-62 (73397) nandagopakule gopakumAraiH parivAritaH . samastajagatAM goptA gopaveSheNa saMsthitaH .. 12\-209\-63 (73398) madrUpaM cha samAsthAya jagatsR^iShTiM karoti saH . aishAnamAsthitaH shrImAnhanti nityaM hi pAti cha .. 12\-209\-64 (73399) viShNuH svarUparUpo.asau kAraNaM sa harirmama . taM pR^ichCha munishArdUla sa chAnanto bR^ihattaraH .. 12\-209\-65 (73400) tato.avatIrya bhagavAnbrahmalokAnmahAmuniH . nandagopakule viShNumenaM kR^iShNaM jagatpatim .. 12\-209\-66 (73401) bAlakrIDanakAsaktaM vatsajAlavibhUShitam . pAyayitvAtha badhnantaM dhUlidhUmrAnanaM param .. 12\-209\-67 (73402) gAhamAnairhasadbhishcha nR^ityadbhishcha samantataH . pANivAdanakaishchaiva saMvR^itaM veNuvAdakaiH .. 12\-209\-68 (73403) praNipatyAbravIdenaM nArado bhagavAnmuniH . Ashcharyosi cha dhanyosi hyanantashcha bR^ihattaraH . vettA.asi chAvyayashchAsi vettumichChAmi yAdR^isham .. 12\-209\-69 (73404) tataH prahasya bhagavAnnAradaM pratyuvAcha ha . mattaH parataraM nAsti mattaH sarvaM pratiShThitam .. 12\-209\-70 (73405) mato bR^ihattaraM nAnyadahameva bR^ihattaraH . AkAshe cha sthitaH pUrvamuktavAnahameva te .. 12\-209\-71 (73406) na mAM vetti janaH kashchinmAyA mama duratyayA . bhaktyA tvananyayA yuktA mAM vijAnanti yoginaH .. 12\-209\-72 (73407) priyosi mama bhaktosi mama tatvaM vilokaya . dadAmi tava tajj~nAnaM yena tatvaM prapashyasi .. 12\-209\-73 (73408) anyeShAM chaiva bhaktAnAM mama yogaratAtmanAm . dadAmi divyaM j~nAnaM cha yena tatvaM prapashyasi .. 12\-209\-74 (73409) anyeShAM chaiva bhaktAnAM mama yogaratAtmanAm . dadAmi divyaM j~nAnaM cha tena te yAnti matpadam .. 12\-209\-75 (73410) evamuktvA yayau kR^iShNo nandagopagR^ihaM hariH .. 12\-209\-76 (73411) bhIShma uvAcha. 12\-209\-77x (6073) etatte kathitaM rAjanviShNutatvamanuttamam . bhajasvainaM vishAlAkShaM japankR^iShNeti sattama .. 12\-209\-77 (73412) mohayanmAM tathA tvAM cha shR^iNotyeSha mayeritAn . dharmAtmA cha mahAbAho bhaktAnrakShati nAnyathA .. .. 12\-209\-78 (73413) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi navAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 209\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 210 .. shrIH .. 12\.210\. adhyAyaH 210 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nAradAya shrInArAyaNoktasya prayANakAle shrIbhagavadanusmR^itiprakArasya kathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-210\-0 (73436) `yudhiShThira uvAcha. 12\-210\-0x (6075) pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishArada . prayANakAle kiM japyaM mokShibhistattvachintakaiH .. 12\-210\-1 (73437) kiMnu smarankurushreShTha maraNe samupasthite . prApnuyAtparamAM siddhiM shrotumichChAmi tatvataH .. 12\-210\-2 (73438) bhIShma uvAcha. 12\-210\-3x (6076) tvadyuktashcha hitaH sUkShma uktaH prashnastvayA.anagha . shR^iNuShvAvahito rAjannAradena purA shrutam .. 12\-210\-3 (73439) shrIvatsA~NkaM jagadbIjamanantaM lokasAkShiNam . purA nArAyaNaM devaM nAradaH paryapR^ichChata .. 12\-210\-4 (73440) akSharaM paramaM brahma nirguNaM tamasaH param . AhurvaidyaM paraM dhAma brahmAdikamalodbhavam .. 12\-210\-5 (73441) bhagavanbhUtabhavyesha shraddadhAnairjitendriyaiH . kathaM bhaktairvichintyosi yogibhirmokShakA~NkShibhiH .. 12\-210\-6 (73442) kiMnu japyaM japennityaM kAlyamutthAya mAnavaH . smarechcha mriyamANo vai visheSheNa mahAdyute .. 12\-210\-7 (73443) kathaM yu~njansamAdhyAyedbrUhi tatvaM sanAtanam .. 12\-210\-8 (73444) shrutvA cha nAradoktaM tu devAnAmIshvaraH svayam . provAcha bhagavAnviShNurnAradaM varadaH prabhuH .. 12\-210\-9 (73445) hanta te kathayiShyAmi imAM divyAmanusmR^itim . yAmadhItya prayANe tu madbhAvayopapadyate .. 12\-210\-10 (73446) oMkAramagrataH kR^itvA mAM namaskR^itya nArada . ekAgraH prayato bhUtvA imaM mantramudIrayet .. 12\-210\-11 (73447) oM namo bhagavate vAsudevAyeti .. 12\-210\-12 (73448) ityukto nAradaH prAha prA~njaliH praNataH sthitaH . sarvadeveshvaraM viShNuM sarvAtmAnaM hariM prabhum .. 12\-210\-13 (73449) nArada uvAcha. 12\-210\-14x (6077) avyayaM shAshvataM devaM prabhavaM puruShottamam . prapadye prA~njalirviShNumakSharaM paramaM padam .. 12\-210\-14 (73450) purANaM prabhavaM viShNumakShayaM lokasAkShiNam . prapadye puNDarIkAkShamIshaM bhaktAnukampinam .. 12\-210\-15 (73451) lokanAthaM sahasrAkShamadbhutaM paradaM padam . bhagavantaM prapanno.asmi bhUtabhavyabhavatprabhum .. 12\-210\-16 (73452) sraShTAraM sarvalokAnAmanantaM sarvatomukham . padmanAbhaM hR^iShIkeshaM prapadye satyamachyutam .. 12\-210\-17 (73453) hiraNyagarbhamamR^itaM bhUgarbhaM parataH param . prabhoH prabhumanAdyantaM prapadye taM raviprabham .. 12\-210\-18 (73454) sahasrashIrShaM puruShaM maharShi tatvabhAvanam . prapadye sUkShmamachalaM vareNyamabhayapradam .. 12\-210\-19 (73455) nArAyaNaM purANarShi yogAtmAnaM sanAtanam . saMsthAnaM sarvatatvAnAM prapadye dhruvamIshvaram .. 12\-210\-20 (73456) yaH prabhuH sarvabhUtAnAM yena sarvamidaM tatam . parAvaragururviShNuH sa me devaH prasIdatu .. 12\-210\-21 (73457) yasmAdutpadyate brahmA padmayoniH sanAtanaH . brahmayonirhi vishvAtmA sa me viShNuH prasIdatu .. 12\-210\-22 (73458) yaH purA pralaye prApte naShTe sthAvaraja~Ngame . brahmAdiShu pralIneShu naShTe lokaparAvare .. 12\-210\-23 (73459) AbhUtasaMplave chaiva pralIne.aprAkR^ito mahAn . ekastiShThati vishvAtmA sa me viShNuH prasIdatu .. 12\-210\-24 (73460) chaturbhishcha chaturbhishcha dvAbhyAM pa~nchabhireva cha . huyate cha punardvAbhyAM sa me viShNuH prasIdatu .. 12\-210\-25 (73461) parjanyaH pR^ithivI sasyaM kAlo dharmaH kriyAkriye . guNAkaraH sa me babhrurvAsudevaH prasIdatu .. 12\-210\-26 (73462) agnIShomArkatArANAM brahmarudrendrayoginAm . yastejayati tejAMsi sa me viShNuH prasIdatu .. 12\-210\-27 (73463) yogAvAsa namastubhyaM sarvAvAsa varaprada . yaj~nagarbha hiraNyA~NgaM pa~nchayaj~na namostu te .. 12\-210\-28 (73464) chaturmUrte paraM dhAma lakShmyAvAsa parArchita . sarvAvAsa namaste.astu vAsudeva pradhAnakR^it .. 12\-210\-29 (73465) ajastvanAmayaH panthA hyamUrtirvishvamUrtidhR^it . vikartaH pa~nchakAj~na namaste j~nAnasAgara .. 12\-210\-30 (73466) avyaktAdvyaktamutpannamavyaktAdyaH paro.akSharaH . yasmAtparataraM nAsti tamasmi sharaNaM gataH .. 12\-210\-31 (73467) na pradhAno na cha mahAnpuruShashchetano hyajaH . anayoryaH paratarastamasmi sharaNaM gataH .. 12\-210\-32 (73468) chintayanto hi yaM nityaM brahmeshAnAdayaH prabhum . nishchayaM nAdhigachChanti tamasmi sharaNaM gataH .. 12\-210\-33 (73469) jitendriyA mahAtmAno j~nAnadhyAnaparAyaNAH . yaM prApya na nivartante tamasmi sharaNaM gataH .. 12\-210\-34 (73470) ekAMshena jagatsarvamavaShTabhya vibhuH sthitaH . agrAhyaM nirguNaM nityaM tamasmi sharaNaM gataH .. 12\-210\-35 (73471) somArkAgnimayaM tejo yA cha tAramayI dyutiH . divi saMjAyate yo.ayaM sa mahAtmA prasIdatu .. 12\-210\-36 (73472) guNAdirnirguNashchAdyo lakShmIvAMshchetano hyajaH . sUkShmaH sarvagato yogI sa mahAtmA prasIdatu .. 12\-210\-37 (73473) sA~NkhyayogAshcha ye chAnye siddhAshcha paramarShayaH . yaM viditvA vimuchyante sa mahAtmA prasIdatu .. 12\-210\-38 (73474) avyaktaH samadhiShThAtA achintyaH sadasatparaH . asthitiH prakR^itishreShThaH sa mahAtmA prasIdatu .. 12\-210\-39 (73475) kShetraj~naH pa~nchadhA bhu~Nkte prakR^itiM pa~nchabhirmukhaiH . mahAnguNAMshcha yo bhu~Nkte sa mahAtmA prasIdatu .. 12\-210\-40 (73476) sUryamadhye sthitaH somastasya madhye cha yA sthitA . bhUtabAhyA cha yA dIptiH sa mahAtmA prasIdatu .. 12\-210\-41 (73477) namaste sarvataH sarvaM sarvatokShishiromukha . nirvikAra namaste.astu sAkShI kShetradhruvasthitiH .. 12\-210\-42 (73478) atIndriya namastubhyaM li~Ngairvyaktairna mIyase . ye cha tvAM nAbhijAnanti saMsAre saMsaranti te .. 12\-210\-43 (73479) kAmakrodhavinirmuktA rAgadveShavivarjitAH . mAnyabhaktA vijAnanti na punarbhavakA dvijAH .. 12\-210\-44 (73480) ekAntino hi nirdvandvA nirAshIHkarmakAriNaH . j~nAnAgnidagdhakarmANastvAM vishanti vichintakAH .. 12\-210\-45 (73481) asharIraM sharIrasthaM samaM sarveShu dehiShu . puNyapApavinirmuktA bhaktAstvAM prAvishantyuta .. 12\-210\-46 (73482) avyaktaM buddhyaha~NkAramanobhUtendriyANi cha . tvayi tAni cha teShu tvaM na teShu tvaM na te tvayi .. 12\-210\-47 (73483) ekatvAnyatvanAnAtvaM ye viduryAnti te param . samosi sarvabhUteShu na te dveShyosti na priyaH .. 12\-210\-48 (73484) samatvamabhikA~NkShe.ahaM bhaktyA vai nAnyachetasA . charAcharamidaM sarvaM bhUtagrAmaM chaturvidham . tvayA tvayyeva tatprotaM sUtre maNigaNA iva .. 12\-210\-49 (73485) sraShTA bhoktAsi kUTastho hyatatvaM tatvasaMj~nikaH . akartA heturachalaH pR^ithagAtmanyavasthitaH .. 12\-210\-50 (73486) na te bhUteShu saMyogo bhUtatatvaguNAdhikaH . aha~NkAreNa buddhyA vA na te yogastribhirguNaiH .. 12\-210\-51 (73487) na mokShadharmo vA na tvaM nArambho janma vA punaH . jarAmaraNamokShArthaM tvAM prapannosmi sarvaga .. 12\-210\-52 (73488) Ishvarosi jagannAtha tataH parama uchyase . bhaktAnAM yaddhitaM deva taddhyAhi tridasheshvara .. 12\-210\-53 (73489) viShayairindriyairvA.api na me bhUyaH samAgamaH . pR^ithivIM yAtu gandho vai rasaM yAtu jalaM tathA .. 12\-210\-54 (73490) tejo hutAshanaM yAtu sparsho yAtu cha mArutam . shrotramAkAshamapyetu mano vaikArikaM punaH .. 12\-210\-55 (73491) indriyANyapi saMyAntu svAsusvAsu cha yoniShu . pR^ithivI yAtu salilamApognimanalo.anilam .. 12\-210\-56 (73492) vAyurAkAshamapyetu manashchAkAsha eva cha . ahaMkAraM mano yAtu mohanaM sarvadehinAm .. 12\-210\-57 (73493) ahaMkArastato buddhiM buddhiravyaktamachyuta .. 12\-210\-58 (73494) pradhAne prakR^itiM yAte guNasAmye vyavasthite . viyogaH sarvakaraNairguNairbhUtaishcha me bhavet .. 12\-210\-59 (73495) niShkevalaM padaM tAta kA~NkShe.ahaM paramaM tava . ekIbhAvastvayA me.astu na me janma bhavetpunaH .. 12\-210\-60 (73496) tvadbuddhistvadgataprANastvadbhaktistvatparAyaNaH . tvAmevAhaM smariShyAmi maraNe paryupasthite .. 12\-210\-61 (73497) pUrvadehakR^itA ye tu vyAdhayaH pravishantu mAm . ardayantu cha duHkhAni R^iNaM me pravimu~nchatu .. 12\-210\-62 (73498) anudhyAto.asi devesha na me janma bhavetpunaH . tasmAdbravImi karmANi R^iNaM me na bhavediti .. 12\-210\-63 (73499) nopatiShThantu mAM sarve vyAdhayaH pUrvasaMchitAH . anR^iNo gantumichChAmi tadviShNoH paramaM padam .. 12\-210\-64 (73500) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-210\-65x (6078) ahaM bhagavatastasya mama chAsau sanAtanaH . tasyAhaM na praNashyAsi sa cha me na praNashyati .. 12\-210\-65 (73501) karmendriyAmi saMyamya pa~ncha buddhIndriyANi cha . dashendriyANi manasi ahaMkAre tathA manaH .. 12\-210\-66 (73502) ahaMkAraM tathA buddhau buddhimAtmani yojayet . yatabuddhIndriyaH pashyedbuddhyA buddhyetparAtpam .. 12\-210\-67 (73503) mamAyamiti yasyAhaM yena sarvamidaM tatatam . tato buddheH paraM buddhvA labhate na punarbhavam .. 12\-210\-68 (73504) maraNe samanuprApte yashchaivaM mAmanusmaret . api pApasamAchAraH sa yAti paramAM gatim .. 12\-210\-69 (73505) oM namo bhagavate tasmai dehinAM paramAtmane . nArAyaNAya bhaktAnAmekaniShThAya shAshvate .. 12\-210\-70 (73506) imAmanusmR^itiM divyAM vaiShNavIM susamAhitaH . svapanvibuddhashcha paThedyatra tatra samabhyaset .. 12\-210\-71 (73507) paurNamAsyAmamAvAsyAM dvAdashyAM cha visheShataH . shrAvayechChraddadhAnAMshcha madbhaktAMshcha visheShataH .. 12\-210\-72 (73508) yadyahaMkAramAshritya yaj~nadAnatapaH kriyAH . kurvaMstatphalamApnoti punarAvartanaM na tu .. 12\-210\-73 (73509) abhyarchayanpitR^IndevAnpaTha~njuhvanyaliM dadat . jvalannagniM smaredyo mAM sa yAti paramAM gatim .. 12\-210\-74 (73510) yaj~no dAnaM tapashchaiva pAvanAni sharIriNAm . yaj~naM dAnaM tapastasmAtkuryAdAshIrvivarjitaH .. 12\-210\-75 (73511) nama ityeva yo brUyAnmadbhaktaH shraddhayAnvitaH . tasyAkShayo bhavellokaH shvapAkasyApi nArada .. 12\-210\-76 (73512) kiM punarye yajante mAM sAdhakA vidhipUrvakam . shraddhAvanto yatAtmAnaste mAM yAnti madAshritAH .. 12\-210\-77 (73513) karmANyAdyantavantIha madbhakto.amR^itamashnute . mAmeva tasmAddevarShe dhyAhi nityamatandritaH . avApsyasi tataH siddhiM drakShyasyeva padaM mama .. 12\-210\-78 (73514) aj~nAnine cha yo j~nAnaM dadyAddharmopadeshanam . kR^itsnAM vA pR^ithivIM dadyAttena tulyaM na tatphalam .. 12\-210\-79 (73515) tasmAtpredayaM sAdhubhyo janmabandhabhayApaham . evaM dattvA narashreShTha shreyo vIryaM cha vindati .. 12\-210\-80 (73516) ashvamedhasahasrANAM sahasraM yaH samAcharet . nAsau padamavApnoti madbhaktairyadavApyate .. 12\-210\-81 (73517) bhIShma uvAcha. 12\-210\-82x (6079) evaM pR^iShTaH purA tena nAradena surarShiNA . yaduvAcha tadA.asau bho taduktaM tava suvrata .. 12\-210\-82 (73518) tvamapyekamanA bhUtvA dhyAhi j~neyaM guNAtigam . bhajasva sarvabhAvena paramAtmAnamavyayam .. 12\-210\-83 (73519) shrutvaitannArado vAkyaM divyaM nArAyaNeritam . atyantabhaktimAndeva ekAntatvamupeyivAn .. 12\-210\-84 (73520) nArAyaNamR^iShiM devaM dashavarShANyananyabhAk . idaM japanvai prApnoti tadviShNoH paramaM padam .. 12\-210\-85 (73521) kiM tasya bahubhirmantrairbhaktiryasya janArdane . namo nArAyaNAyeti mantraH sarvArthasAdhakaH .. 12\-210\-86 (73522) imAM rahasyAM paramAmanusmR^iti madhItya buddhiM labhate cha naiShThikIm . vihAya duHkhAnyavamuchya sa~NkaTA tsa vItarAgo vigatajvaraH sukhI .. .. 12\-210\-87 (73523) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 210\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-210\-1 shrutvA tasya tu devarShervAkyaM vAchaspatiH svayamiti tha . pAThaH .. 12\-210\-14 avyaktaM shAshvataM devami Ta.tha . pAThaH .. 12\-210\-15 purANaM prabhavaM nityamiti Ta . tha. pAThaH .. 12\-210\-30 trikartaH pa~nchakAlaj~neti Ta.tha . pAThaH .. 12\-210\-44 na punarmArakA dvijA iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-210\-46 tvAM vishanti vinishchitA iti dha . pAThaH .. 12\-210\-52 na me dharmo hyadharmo veti Ta . tha. pAThaH .. 12\-210\-54 pR^ithivIM yAtu me ghrANaM yAtu me rasanaM jalam . rUpaM hutAshanaM yAtu iti Ta. tha. pAThaH .. 12\-210\-60 niShkevalaM varaM deveti dha . pAThaH .. 12\-210\-74 japanbhinnaM smarediti dha . pAThaH .. 12\-210\-78 madbhakto nAntamashnuta iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-210\-82 yaduvAcha tadA shaMbhuriti Ta . tha. pAThaH .. 12\-210\-87 sa vItarAgo vicharedimAM mahIm . iti Ta. tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 211 .. shrIH .. 12\.211\. adhyAyaH 211 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati garuDenAtmAnaM pratyuktashrIbhagavanmahimAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-211\-0 (73524) * yudhiShThira uvAcha. 12\-211\-0x (6080) devAnuramanuShyeShu R^iShimukhyeShu vA punaH . viShNostatvaM yathAkhyAtaM ko vidvAnanuvetti tat .. 12\-211\-1 (73525) etanme sarvamAchakShva na me tR^iptirhi tatvataH . vartate bharatashreShTha sarvaj~no.asIti me matiH .. 12\-211\-2 (73526) bhIShma uvAcha. 12\-211\-3x (6081) kArito.ahaM tvayA rAjanyadR^IttaM cha purA mama . garuDena purA mahyaM saMvAdo.abhUbhR^itottam .. 12\-211\-3 (73527) purAhaM tapa AsthAya vAsudevaparAyaNaH . dhyAyanstuvannamasyaMshcha yajamAnastamevacha . ga~NgadvIpe samAsIno dashavarShANi bhArata .. 12\-211\-4 (73528) mAtA cha mama tA devI jananI lokapAvanI . samAsInA samIpe me rakShaNArthaM mamAchyuta .. 12\-211\-5 (73529) tasminkAle.adbhutaH shrImAnsarvavedamayaH prabhuH . suparNaH patatAMshreShTho merumandarasannibhaH . AjagAma vishuddhAtmA ga~NgAM draShTuM mahAyashAH .. 12\-211\-6 (73530) tamAgataM mahAtmAnaM pratyudgamyAhamarthitaH . praNipatya yathAnyAyaM kR^itAjjaliravasthitaH .. 12\-211\-7 (73531) so.api devo mahAbhAgAmabhinandya cha jAhnavIm . tathA cha pUjitaH shrImAnuNepAvishadAsane .. 12\-211\-8 (73532) tataH kathAntare taM vai vachanaM chedamavravam . vedaveda mahAvIrya vainatega mahAbala .. 12\-211\-9 (73533) nArAyaNaM hR^iShIkeshaM sahamAno.anishaM harim . jAnAsi taM yathA vaktuM yAdR^igbhUto janArdanaH . mamApi tasya sadbhAtaM vaktumarhasi sattama .. 12\-211\-10 (73534) garuDa uvAcha. 12\-211\-11x (6082) shR^iNu bhIShma yathAnyAyaM purA tvamiha sattamAH . aneke punayaH siddhA mAnasottaravAsinaH .. pagachChurmA mahAprAj~nA vAsudevaparAyaNAH .. 12\-211\-11 (73535) pakShIndra vAsudevasya tatvaM vetsi paraM padam . svasA sayo na tasyAsti sannikR^iShTapriyopi cha .. 12\-211\-12 (73536) teShAmahaM vachaH shrutvA praNipatya mahAharim . abravaM cha yathAvR^ittaM mama nArAyaNasya cha .. 12\-211\-13 (73537) shR^iNudhvaM munishArdUlA hR^itvA somamahaM purA . AkAshe patamAnastu vAkyaM tatra shR^iNomi vai .. 12\-211\-14 (73538) sAdhusAdhu mahAbAho prItosmi tava darshanAt . vR^iNIShva vachanaM mattaH pakShIndra garuDAdhunA .. 12\-211\-15 (73539) tvAmahaM bhaktitatvaj~no bravai vachanamuttamam . ityAha sma dhruvaM tatra mAmAha bhagavAnpunaH .. 12\-211\-16 (73540) R^iShirasmi mahAvIrya na mAM jAnAti vA mayi . asUyati cha mAM mUDha tachChrutvA garvamAsthitaH .. 12\-211\-17 (73541) ahaM devanikAyAnAM madhye vachanamabravam . R^iShe pUrvaM varaM mattastvaM vR^iNIShva tato hyaham . vR^iNe tvatto varaM pashchAdityevaM munisattamAH .. 12\-211\-18 (73542) tasmAttvAM bhagavAndevaH shrImA~nshrIvatsalakShaNaH . adya pashyati pakShIndra vAhanaM bhava me sadA . vR^iNe.ahaM varametaddhi tvatto.adya patageshvara .. 12\-211\-19 (73543) tatheti taM vIkShya mAtAmanahaMkAramAsthitam . jetukAmo hyahaM viShNuM mAyayA mAyinaM harim .. 12\-211\-20 (73544) tvatto hyahaM vR^iNe tvadya varaM R^iShivarottama . tavopariShTAtsthAsyAmi varametatprayachCha me .. 12\-211\-21 (73545) tatheti cha hasanprAha harirnArAyaNaH prabhuH . dhvajaM cha me bhava sadA tvameva vihageshvara . upariShTAtsthitiste.astu mama pakShIndra sarvadA .. 12\-211\-22 (73546) ityuktvA bhagavAndevaH sha~NkhachakragadAdharaH . sahasracharaNaH shrImAnsahasrAdityasannibhaH .. 12\-211\-23 (73547) sahasrashIrShA puruShaH sahasranayano mahAn . sahasramakuTo.achintyaH sahasravadano vibhuH .. 12\-211\-24 (73548) vidyunmAlAnibhairdivyairnAnAbharaNarAjibhiH . kvachitsaMdR^ishyamAnastu chaturbAhuH kvachidvariH .. 12\-211\-25 (73549) kvachijjyotirmayochintyaH kvachitskandhe samAhitaH . evaM mama jayandevastatraivAntaradhIyata .. 12\-211\-26 (73550) tato.ahaM vismayApannaH kR^itvA kAryamanuttamam . asyAvimuchya jananIM mayA saha munIshvarAH .. 12\-211\-27 (73551) achintyo.ayamahaM bhUyaH ko.asau mAmabravItpurA . kIdR^igvidhaH sa bhagavAniti matvA tamAsthitaH .. 12\-211\-28 (73552) anantaraM devadevaM skandhe mama samAshritam . adrAkShaM puNDarIkAkShaM vahamAno.ahamadbhutam .. 12\-211\-29 (73553) avashastasya bhAvena yatra yatra sa chechChati . vismayApannahR^idayo hyahaM kimiti chintayan . antarjalamahaM sarvaM vahamAno.agamaM punaH .. 12\-211\-30 (73554) sendrairdevairmahAbhAgairbrahmAdyaiH kalpajIvibhiH . stUyamAno hyahamapi taistairabhyarchitaH pR^ithak .. 12\-211\-31 (73555) kShIrodasyottare kUle divye maNimaye shubhe . vaikarNanAma sadanaM harestasya mahAtmanaH .. 12\-211\-32 (73556) divyaM tejomayaM shrImadachintyamamarairapi . tejonilamayaiH stambhairnAnAsaMsthAnasaMsthitaiH .. 12\-211\-33 (73557) vibhUShitaM hiraNyena bhAsvareNa samantataH . divyaM jyotiH samAyuktaM gItavAditrashobhitam .. 12\-211\-34 (73558) shR^iNomi shabdaM tatrAhaM na pashyAmi sharIriNam . na cha sthalaM na chAnyachcha pAdayostaM samantataH . vepamAno hyahaM tatra viShThito.ahaM kR^itA~njaliH .. 12\-211\-35 (73559) tato brahmAdayo devA lokapAlAstathaiva cha . sanandanAdyA munayastathA.anye parajIvinaH .. 12\-211\-36 (73560) prAptAstatra sabhAdvAri devagandharvasattamAH . brahmANaM parataH kR^itvA kR^itA~njalipuTAstadA .. 12\-211\-37 (73561) tatastadantare tasminkShIrodArNavashIkaraiH . bodhyamAno mahAviShNurAvirbhUta ivAbabhau .. 12\-211\-38 (73562) phaNAsahasramAlADhyaM sheShamavyaktasaMsthitam . pashyAmyahaM mudA.a.akAshe yasyopari janArdanam .. 12\-211\-39 (73563) dIrghavR^ittaiH samaiH pInaiH keyUravalayojjvalaiH . chartubhirbAhubhiryuktaM\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-.. 12\-211\-40 (73564) pitAmbareNa saMvItaM kaustubhena virAjitam . vakShasthalena saMyuktaM padmayA.adhiShThitena cha .. 12\-211\-41 (73565) IShadunmIlitAkShaM taM sarvakAraNakAraNam . kShIrodasyopari babhau nIlAbhraM paramaM yathA .. 12\-211\-42 (73566) na kashchidvadate kashchinna vyAharati kashchana . brahmAdistambaparyantaM mAshabdamiti roShitam . bhrukuTIkuTilAkShAste nAnAbhUtagaNAH sthitAH .. 12\-211\-43 (73567) kR^itvA cha prasthitaM tatra jagatAM hitakAmyayA . gachChadhvamiti mAmuktvA garuDetyAha mAM tataH .. 12\-211\-44 (73568) tato.ahaM praNipatyAgre kR^itA~njaliravasthitaH . AgachCheti cha mAmuktvA pUrvottarapathaM gataH .. 12\-211\-45 (73569) atIva mR^idubhAvena gachChanniva sa dR^ishyate . ayutaM niyutaM chAhaM prayutaM chArbudaM tathA . patamAno.ahamanishaM yojanAni tatastataH .. 12\-211\-46 (73570) nanu tatvamahaM bhakto viShThitosmi prashAstu naH . AgachCha garuDetyevaM punarAha sa mAdhavaH .. 12\-211\-47 (73571) tato bhUyo hyahaM pAtaM patamAno vihAyasam . AjagAma tato ghoraM shatakoTisamAvR^itam .. 12\-211\-48 (73572) tAmasAnIva bhUtAni parvatAbhAni tatra ha . samAnAnIva padmAni tato.ahaM bhIta AsthitaH .. 12\-211\-49 (73573) tato mAM kiMkaro ghoraH shatayojanamAyatam . nigR^ihya pANinA tasmAchchikShepa cha sa loShTavat .. 12\-211\-50 (73574) tattamo.ahamatikramya hyApaM chaiva vihAyasam . hu~NkAraghopaM tatrAhamashanIpAtasannibhAn . karNamUle hyashR^iNvantastato bhUtaiH samAsthitaH .. 12\-211\-51 (73575) tato.ahaM devadevesha trAhi mAM puShkarekShaNa . ityabravamahaM tatra tato viShNuruvAcha mAm .. 12\-211\-52 (73576) suShirasya mukhe kashchinmAM chikShepa bhaya~NkaraH . atIto.ahaM kShaNAdagnimapashyaM vAyumaNDalam .. 12\-211\-53 (73577) AkAshamiva saMprekShya kSheptukAmamupAgataH . tatrAhaM duHkhito bhUtaH kroshamAno hyavasthitaH .. 12\-211\-54 (73578) kShaNAntareNa ghoreNa kruddho hi paramAtmanA . svapakSharAjinA dR^iShTvA mAM chikShepa bhaya~NkaraH .. 12\-211\-55 (73579) \-\-\-\-\-garuDakulaM sahasrAdityasannibham . mAM dR^iShTvA.apyatha saMsthe.atha hyalpakAlo.atidurbalaH .. 12\-211\-56 (73580) aho viha~NgamaH prApta iti vismayamAnasAH . mAM dR^iShTvochurahaM tatra pashyAmi garuDadhvajam .. 12\-211\-57 (73581) sahasrayojanAyAmaM sahasrAdityavarchasam . sahasragaruDArUDhaM garuDAste mahAbalAH .. 12\-211\-58 (73582) atyAshcharyamimaM deva vapuShA.asmatkulodbhavaH . svalpaprANaH svalpakAyaH kosau pakShI ihAgataH .. 12\-211\-59 (73583) tachChrutvA.ahaM naShTagarvo bhIto lajjAsamanvitaH . svayaM buddhshcha saMvignastato hyashR^iNavaM punaH .. 12\-211\-60 (73584) AgachCha garuDetyeva tato.ahaM yAnamAsthitaH . parArdhyaM cha tato gatvA yojanAnAM shataM punaH . tatrApashyamahaM yo vai brahmANaM parameShThinam .. 12\-211\-61 (73585) tatrApi chAparaM tatra shatakoTipitAmahAn . punarehItyuvAchochchairbhagavAnmadhusUdanaH .. 12\-211\-62 (73586) mahAkulaM tato.apashyaM pramANAni tamavyayam . kapitthaphalasaMkAshamandhakAraiH samAshritam .. 12\-211\-63 (73587) tatra sthito hariH shrImAnaNDamekaM bibheda ha . mahadbhUtaM hi mAM gR^ihya dattvA vai prAkShipatpunaH .. 12\-211\-64 (73588) tansadhye sAgarAnsapta brahmANaM cha tathA surAn . pashyAmyahaM yathAyogaM mAtaraM svakulaM tathA .. 12\-211\-65 (73589) evaM mayA.anubhUtaM hi tatvAnveShaNakA~NkShiNA . shibikAsadR^ishaM mAM vai pashyadhvaM munisattamAH .. 12\-211\-66 (73590) ityevamabravaM viprAnbhIShma yanme purA.abhavat . tatte sarvaM yathAnyAyamuktavAnasmi sattama .. 12\-211\-67 (73591) yoginastaM prapashyanti j~nAnaM dR^iShTvA paraM harim . nAnyathA shakyarUposau j~nAnagamyaH paraH pumAn .. 12\-211\-68 (73592) ananyayA cha bhaktyA cha prAptuM shakyo mahAhariH .. 12\-211\-69 (73593) bhIShma uvAcha. 12\-211\-70x (6083) ityevamuktvA bhagavAnsuparNaH pakShirAT prabhuH . Amantrya jananIM me vai tatraivAntaradhIyata .. 12\-211\-70 (73594) tasmAdrAjendra sarvAtmA vAsudevaH pradhAnakR^it . j~nAnena bhaktyA sulabho nAnyatheti matirmama ..' .. 12\-211\-71 (73595) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekAdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 211\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * kShayamadhyAyo dha . puska eva dR^ishyate . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 212 .. shrIH .. 12\.212\. adhyAyaH 212 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shiShyAya gurUktavArShNeyAdhyAtmatvAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-212\-0 (73596) yudhiShThira uvAcha. 12\-212\-0x (6084) yogaM me paramaM tAta mokShasya vadabhArata . tamahaM tattvato j~nAtumichChAmi vadatAMvara .. 12\-212\-1 (73597) `bhUyopi j~nAnasadbhAve sthityarthaM tvAM bravImyaham . achintyaM vAsudevAkhyaM tasmAtprabrUhi sattama ..' 12\-212\-2 (73598) bhIShma uvAcha. 12\-212\-3x (6085) atrApyudAha ntImamitihAsaM purAtanam . saMvAdaM mokShasaMyuktaM shiShyasya guruNA saha .. 12\-212\-3 (73599) kashchidbrAhmaNamAsInamAchAryamR^iShisattamam . tejorAshiM mahAtmAnaM satyasandhaM jitendriyam .. 12\-212\-4 (73600) shiShyaH paramamedhAvI shreyorthI susamAhitaH . charaNAvupasaMgR^ihya sthitaH prA~njalirabravIt .. 12\-212\-5 (73601) upAsanAtprasanno.asi yadi vai bhagavanmama . saMshayo me mahAnkashchittaM me vyAkhyAtumarhasi . kutashchAhaM kutashcha tvaM tatsamyagbrUhi yatparam .. 12\-212\-6 (73602) kathaM cha sarvabhUteShu sameShu dvijasattama . samyagvR^ittA nivartante viparItAH kShayodayAH .. 12\-212\-7 (73603) vedeShu chApi yadvAkyaM laukikaM vyApakaM cha yat . etadvidvanyathAtattvaM sarvaM vyAkhyAtumarhasi .. 12\-212\-8 (73604) gururuvAcha. 12\-212\-9x (6086) shR^iNu shiShya mahAprAj~na brahmaguhyamidaM param . adhyAtmaM sarvabhUtAnAmAgamAnAM cha yadvasu .. 12\-212\-9 (73605) vAsudevaH sarvamidaM vishvasya brahmaNo sukham . satyaM dAnaM tapo yaj~nastitikShA dama Arjavam .. 12\-212\-10 (73606) puruShaM sanAtanaM viShNuM yaM taM vedavido viduH . sargapralayakartAramavyaktaM brahma shAshvatam .. 12\-212\-11 (73607) tadidaM brahma vArShNoyamitihAsaM shR^iNuShva me . brAhmaNo brAhmaNaiH shrAvyo rAjanyaH kShatriyaistatA .. 12\-212\-12 (73608) [vaishyo vaishyaistathA shrAvyaH shUdraH shUdrairmahAmanAH.] mAhAtmyaM devadevasya viShNoramitatejasaH .. 12\-212\-13 (73609) arhastvamasi kalyANaM vArShNeyAdhyAtmamuttamam .. 12\-212\-14 (73610) `yamachyutaM paraM nityaM li~NgahInaM cha nirmalam . nirvANamamR^itaM shrImattadviShNoH paramaM padam .. 12\-212\-15 (73611) bhave cha bhedavadbhinnaM pradAnaM guNakArakam . tasminna sajyate nityaM sa eSha puruSho.aparaH .. 12\-212\-16 (73612) puruShAdhiShThitaM nityaM pradhAnaM brahma kAraNam . kAlasvarUpaM rUpeNa viShNunA prabhaviShNunA .. 12\-212\-17 (73613) kShobhyamANaM sR^ijatyeva nAnAbhUtAni bhAgashaH . taddR^iShTvA puruShotatvaM sAkShIbhUtvA pravartate . tatpravishya yathAyogamabhinno bhinnalakShaNaH ..' 12\-212\-18 (73614) kAlachakramanAdyantaM bhAvAbhAvasvalakShaNam . trailokye sarvabhUteShu chakravatparivartate .. 12\-212\-19 (73615) yattadakSharamavyaktamamR^itaM brahma shAshvatam . vadanti puruShavyAghra keshavaM puruSharShabham .. 12\-212\-20 (73616) `tadakSharamachintyaM vai bhinnarUpeNa dR^ishyate . pashya kAlAkhyamanishaM na choShNaM nAtishItalam .. 12\-212\-21 (73617) na santyete guNAstasmiMtathA tasmAtpravartate . shItalo.ayamanuprAptaH kAlo grIShmastathaiva cha .. 12\-212\-22 (73618) vakShyanti sarvabhUtAni hyete sUryodayaM prati . AgachChanti nivartanti sa kAlo guNarAshayaH .. 12\-212\-23 (73619) na chaiva prakR^itisthena kAlayuktena nityashaH . guNaiH saMbhogamaratistatvavij~nAnakovidam . puruShAdhiShThitA nityaM prakR^itiH sUyate parA ..' 12\-212\-24 (73620) pitR^IndevAnR^iShIMshchaiva tathA vai yakSharAkShasAn . nAgAsuramanuShyAMshcha sR^ijate manasA.avyayaH .. 12\-212\-25 (73621) tathaiva vedashAstrANi lokadharmAMshcha shAshvatAn . pralaye prakR^itiM yAtAnyugAdau sR^ijate punaH .. 12\-212\-26 (73622) yathartuShvR^ituli~NgAni nAnArUpANi paryaye . dR^ishyante tAni tAnyeva tathA bhAvA yugAdiShu .. 12\-212\-27 (73623) atha yadyadyadA bhAvi kAlayogAdyugAdiShu . tattadutpadyate j~nAnaM lokayAtrAvidhAnajam .. 12\-212\-28 (73624) `shrutireShA samAkhyAtA tadarthaM kAraNAtmanA . anAmnAyavidhAnAdvai vedA hyantarhitA yathA ..' 12\-212\-29 (73625) yugAnte hyastabhUtAni shAstrANi vividhAni cha . sarvasatvavinA dvai jIvAtmanityayA smR^itAH . anyasminnaNDasadbhAve vartamAnAni nityashaH .. 12\-212\-30 (73626) yugAnte.antarhitAnvedAnsetihAsAnmaharShayaH . lebhire tapasA pUrvamanuj~nAtAH svayaMbhuvA .. 12\-212\-31 (73627) `niyogAdbrahmaNo viprA lokatantrapravartakAH.' vedavidbhagavAnbrahmA vedA~NgAni bR^ihaspatiH . bhArgavo nItishAstraM tu jagAda jagato hitam .. 12\-212\-32 (73628) gAndharvaM nArado veda bharadvAjo dhanurgraham . devarShicharitaM gargo kR^iShNAtreyashchikitsitam .. 12\-212\-33 (73629) `nyAyatantraM hi kArtsnyena gautamo veda tatvataH . vedAntakarmAyogaM cha vedavidbrahmavidvibhuH . dvaipAyano nijagrAha shilpashAstraM bhR^iguH punaH .. 12\-212\-34 (73630) nyAyatantrANyanekAni tastairuktAni vAdibhiH . hetvAgamasadAchArairyaduktaM tadupAsyate .. 12\-212\-35 (73631) anAdyaM tatparaM brahma na devA narShayo viduH . ekastadveda bhagavAndhAtA nArAyaNaH prabhuH .. 12\-212\-36 (73632) nArAyaNAdR^iShigaNAstathA mukhyAH surAsurAH . rAjarShayaH purANAshcha paramaM duHkhabheShaDam . `vakShye.ahaM tava yatprAptamR^iShedvaipoyanAnmayA ..' 12\-212\-37 (73633) puruShAdhiShThitAnbhAvAnprakR^itiH sUyate yadA . hetuyuktamataH pUrvaM jagatsaMparivartate .. 12\-212\-38 (73634) dIpAdanye yathA dIpAH pravartante sahasrashaH . prakR^itiH sUyate sadvadAnantyAnnApachIyate .. 12\-212\-39 (73635) avyaktakarmajA buddhirahaMkAraM prasUyate . AkAshaM chApyahaMkArAdvAyurAkAshasaMbhavaH .. 12\-212\-40 (73636) vAyostejastatashchApa adbhyo.atha vasudhodgatA . mUlaprakR^itayo hyaShTau jagadetAsvavasthitam .. 12\-212\-41 (73637) j~nAnendriyANyataH pa~ncha pa~ncha karmendriyANyapi . viShayAH pa~ncha chaikaM cha vikArAH ShoDashaM manaH .. 12\-212\-42 (73638) shrotraM tvakchakShuShI jihvA ghrANaM j~nAnendriyANyashcha . pAdau pAyurupasthashcha hastau vAkkarmaNI api .. 12\-212\-43 (73639) shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhastathaiva cha . vij~neyaM vyApakaM chittaM teShu sarvagataM manaH .. 12\-212\-44 (73640) `buddhIndriyArthA ityuktA dashasaMsargayonayaH . sadasadbhAvayoge cha mana ityabhidhIyate .. 12\-212\-45 (73641) vyavasAyaguNA buddhirahaMkAro.abhimAnakaH . na bIjaM dehayoge cha karmabIjapravartanAt ..' 12\-212\-46 (73642) rasaj~nAne tu jihveyaM vyAhR^ite vAkyathaiva cha . indriyairvividhairyuktaM sarvairvyataM manastathA .. 12\-212\-47 (73643) vidyAttu ShoDashaitAni daivatAni vibhAgashaH . deheShu j~nAnakartAramupAsInamupAsate .. 12\-212\-48 (73644) tatra somaguNA jihvA gandhastu pR^ithivIguNaH . shrotre shabdaguNe chaiva chakShuragnerguNastathA . sparshaM vAyuguNaM vidyAtsarvabhUteShu sarvadA .. 12\-212\-49 (73645) manaH satvaguNaM prAhu satvamavyaktajaM tathA . sarvabhUtAtmabhUtasthaM tasmAdbuddhyeta buddhimAn .. 12\-212\-50 (73646) ete bhAvA jagatsarvaM bahanti sacharAcharam . shritA virajasaM devaM yamAhuH paramaM padam .. 12\-212\-51 (73647) navadvAraM puraM puNyametairbhAvaiH smanvitam . vyApya shete mahAnAtmA tasmAtpuruSha uchyate .. 12\-212\-52 (73648) ajarashchAmarashchaiva vyaktAvyaktopadeshavAn . vyApakaH saguNaH sUkShmaH sarvabhUtaguNAshrayaH .. 12\-212\-53 (73649) yathA dIpaH prakAshAtmA hrasvo vA yadi vA mahAn . j~nAnAtmAnaM tathA vidyAtpuruShaM sarvajantuShu .. 12\-212\-54 (73650) shrotraM vedayate vedyaM sa shR^iNoti sa pashyati . kAraNaM tasya deho.ayaM sa kartA sarvakarmaNAm .. 12\-212\-55 (73651) agnirdArugato yadvadbhinne dArau na dR^ishyate . tathaivAtmA sharIrastha R^ite yogAnna dR^ishyate .. 12\-212\-56 (73652) agniryathA hyupAyena mathitvA dAru dR^ishyate . tathaivAtmA sharIrastho yogenaivAtra dR^ishyate .. 12\-212\-57 (73653) nadIShvApo yathA yuktA yathA sUrye marIchayaH . saMtanvAnA yathA yAnti tathA dehAH sharIriNAm .. 12\-212\-58 (73654) svapnayoge yathaivAtmA pa~nchendriyasamAyutaH . dehamutsR^ijya vai yAti tathaivAtmopalabhyate .. 12\-212\-59 (73655) karmaNA vyApyate sarvaM karmaNaivopapadyate . karmaNA nIyate.anyatra svakR^itena balIyasA .. 12\-212\-60 (73656) sa tu dehAdyathA dehaM tyaktvA.anyaM pratipadyate . tathA taM saMpravakShyAmi bhUtagrAmaM svakarmajam .. .. 12\-212\-61 (73657) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvAdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 212\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-212\-7,8 bhUteShu pa~nchasUpAdAnakAraNeShu sameShu satsu viparItA viShamAH kathaM kShayodayA nivartante nitarAM vartante . vedeShu yadvAkyaM varNadharmavyavasthAparaM, laukikaM smR^itivAkyaM tAdR^ishaM vyApakaM sarvavarNA shramasAdhAraNaM idamapi katham. hetusAmye.api kAryavaiShamye kiM bIjaM tadbrahItyarthaH. shlokadvayamekaM vAkyam .. 12\-212\-9 brahma guhya vedagopyam . vasu dhanaM tadvadrakShaNIyamupakArakaM vA .. 12\-212\-10 brahmaNo mukhaM vedAdiH praNavaH . upAyopeyayorabhedAtpraNavAdInAM vAsudevatvam .. 12\-212\-11 upeyasvarUpamAha puruShamiti .. 12\-212\-12 etadevAyaM kR^iShNa ityAha taditi . vArShNeyaM vR^iShNiShu kR^itAvatAram. itihAsaM tatsvarUpaprakAshanaparaM grantham. rAjanyaH kShatriyastatheti Da. pAThaH .. 12\-212\-27 bhAvAbhAvau sR^iShTipralayau svalakShaNaM svarUpaj~nApakau yasya . pratyabdaM yathA vasantAdiShvAmrAdayo niyamena puShpitA bhavantyevaM brahmaharaviShNuShu pratikalpaM sR^iShTipralayasthitikartR^itvaM tadAtada Avirbhavati. tathA brahmaharAdiShu iti Ta. pAThaH. brahmAparAdiShviti Da. pAThaH. brahmAkSharAdiShviti dha. pAThaH .. 12\-212\-31 anuj~nAtA upadiShTAH . svayaMbhuvA brahmaNA .. 12\-212\-33 dattAtreyashchikitsitamiti Ta . Da. pAThaH .. 12\-212\-35 heturyuktiH . Agamo vedaH. sadAchAraH pratyakSham. taiH pramANaiH .. 12\-212\-36 anAdyaM nAsti AdyaM kAraNaM yasya tat .. 12\-212\-42 shabdAdiviShayAH pa~ncha vikArAH iti tha.pAThaH .. 12\-212\-43 vAkkarmaNAmapi iti tha . pAThaH .. 12\-212\-48 j~nAnakartAra udAsInamupAsate iti dha . pAThaH .. 12\-212\-49 shrotraM nabhoguNaM chaiva iti jha . pAThaH .. 12\-212\-50 IshvarastatsthamupAdhitvena tatra sthitaM sarvAntara~NgaM sattvaM jAnIyAt . sattvavishiShTasya j~neyatve.api vidviveke parisheShAdachitaH satvasyaiva j~neyatvamastIti satvameva budbhyetetyuktam .. 12\-212\-51 yamAduH prakR^iteH paramiti jha . pAThaH .. 12\-212\-52 vyApakaH sa guNaiH sUkShmaH iti tha . pAThaH .. 12\-212\-55 bhedenaivAtra dR^ishyate iti Ta . tha. pAThaH. sharIrastho yogenaivAnudR^ishyate iti jha. pAThaH .. 12\-212\-57 saMtatatvAdyathA yAnti iti jha . pAThaH .. 12\-212\-59 karmaNA jAyate pUrvaM iti Ta . pAThaH. karmaNA bAdhyate rUpaM iti pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 213 .. shrIH .. 12\.213\. adhyAyaH 213 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmema yudhiShThiraMprati shiShyaMpratyuktajagatsR^iShTyAdipratipAdakaguruvAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-213\-0 (73658) gururuvAcha. 12\-213\-0x (6087) chaturvidhAni bhUtAni sthAvarANi charANi cha . avyaktaprabhavAnyAhuravyaktanidhanAni cha . avyaktalakShaNaM vidyAdavyaktAtmAtmakaM manaH .. 12\-213\-1 (73659) yathA.ashvatthakaNIkAyAmantarbhUto mahAdrumaH . niShpanno dR^ishyate vyaktamavyaktAtsaMbhavastathA .. 12\-213\-2 (73660) `AtmAnamanusaMyAti buddhiravyaktajA tathA . tAmanveti mano yadvallohavarmaNi sannidhau ..' 12\-213\-3 (73661) abhidravatyayaskAntamayonishchetanaM yathA . svabhAvahetujA bhAvA yadvadanyadapIdR^isham .. 12\-213\-4 (73662) tadvadavyaktajA bhAvAH kartuH kAraNalakShaNAH . achetanAshchetayituH kAraNAdabhisaMgatAH .. 12\-213\-5 (73663) na bhUrna khaM dyaurbhUtAni narShayo na surAsurAH . nAnyadAsIdR^ite jIvamAsedurna tu saMhatim .. 12\-213\-6 (73664) sarvaM nityaM sarvagataM manohetutvalakShaNam . aj~nAnakarma nirdiShTametatkAraNalakShaNam .. 12\-213\-7 (73665) tatkAraNena saMyuktaM kAryasaMgrahakArakam . yenaitadvartate chakramanAdinidhanaM mahat .. 12\-213\-8 (73666) `yena svabhAvasadbhAvaM hetubhUtA sakAraNA . evaM prAkR^itavistAro hyAshritya puruShaM param ..' 12\-213\-9 (73667) avyaktanAbhaM vyaktAraM vikAraparimaNDalam . kShetraj~nAdhiShThitaM chakraM snigdhAkShaM vartate dhruvam .. 12\-213\-10 (73668) snigdhatvAttilavatsarvaM chakre.asminpIDyate jagat . tilapIDairivAkramya bhogairaj~nAnasaMbhavaiH .. 12\-213\-11 (73669) `prANenAyaM hi shAnte tu virodhAtpratipAlanam . dehasyeShUnya Aste yaH shuddho.achintyaH sanAtanaH .. 12\-213\-12 (73670) bhrAmayanneShato yAti kAlachakrasamanvitaH . bhUtAni mohayannityaM chakrasya cha rayaM gataH .. 12\-213\-13 (73671) snehadravyasamAyoge kShetrapAchaM na vastuShu . tilavatpIDite chakre hyAdhiyantranipIDite . bahishchAdhiShThite yadvajj~nAninAM karmasaMbhavam'.. 12\-213\-14 (73672) karma tatkurute tarShAdahaMkAraparigraham . kAryakAraNasaMyoge sa heturupapAditaH .. 12\-213\-15 (73673) `yathA.a.akarNya cha tachChiShyastatvaj~nAnamanuttamam.' nAtyeti kAraNaM kAryaM na kAryaM kAraNaM tathA . kAryANyamUni karaNe kAlo bhavati hetumAn .. 12\-213\-16 (73674) hetuyuktAH prakR^itayo vikArAshcha parasparam . anyonyamabhivartante puruShAdhiShThitAH sadA .. 12\-213\-17 (73675) satvarajastAmasairbhAvaishchyuto hetubalAnvitaH . kShetraj~namevAnayAti pAMsurvAterito yathA .. 12\-213\-18 (73676) na cha taiH spR^ishyate bhAvairna te tena mahAtmanA . sarajasko.arajaskashcha sa vai vAyurbhavedyathA .. 12\-213\-19 (73677) tathaitadantaraM vidyAtsatvakShetraj~nayorbudhaH . abhyAsAtsa tathA yukto na gachChetprakR^itiM punaH .. 12\-213\-20 (73678) saMdehametamutpannamachChinadbhagavAnR^iShiH . tathA vArtAM samIkSheta kR^italakShaNasaMvidam .. 12\-213\-21 (73679) bIjAnyagnyupadagdhAni naro hanti yathA punaH . j~nAnadagdhaistathA kleshairnAtmA saMpadyate punaH .. .. 12\-213\-22 (73680) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trayodashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 213\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-213\-9 vidyAdavyaktAtmakameva cha iti tha . pAThaH .. 12\-213\-16 kAryavyaktena karaNe iti jha . pAThaH .. 12\-213\-18 rAjasaistAmasairbhAvaiH iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 214 .. shrIH .. 12\.214\. adhyAyaH 214 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shiShyAya gurUktavArShNeyAdhyAtmAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-214\-0 (73681) gururuvAcha. 12\-214\-0x (6088) pravR^ittilakShaNo dharmo yathA samupalabhyate . teShAM vij~nAnaniShThAnAmanyattatvaM na rochate .. 12\-214\-1 (73682) durlabhA vedavidvAMso vedokteShu vyavasthitAH . prayojanaM mahattvAttu mArgamichChanti saMstutam .. 12\-214\-2 (73683) `vedasya na vidurbhAvaM j~nAnamArgapratiShThitam.' sadbhirAcharitatvAttu vR^ittametadagarhitam . iyaM sA buddhirabhyetya yathA yAti parAM gatim .. 12\-214\-3 (73684) sharIravAnupAdatte mohAtsarvAnparigrahAn . kAmakrodhAdibhirbhAvairyukto rAjasatAmasaiH .. 12\-214\-4 (73685) nAshuddhamAcharettasmAdabhIpsandehayApanam . karmaNAM vivaraM kurvanna lokAnApnuyAchChubhAn .. 12\-214\-5 (73686) lohayuktaM tathA hema vipakvaM na virAjate . tathA.apakvakaShAyAkhyaM vij~nAnaM na prakAshate .. 12\-214\-6 (73687) `kechidAtmaguNaM prAptAste muktAshchakrabandhanAt . itare duHkhasandvandvAstathA duHkhaparAyaNAH .. 12\-214\-7 (73688) shukAkarmAnurUpaM te jAyamAnAH punaH punaH . krodhalobhamadAviShTA mUDhAntaH karaNAH sadA .. 12\-214\-8 (73689) yathA\-\-\- saMChAyA nAsti nityatayA parA . guNAneva tathA chintyA santyeti cha vidurbudhAH ..' 12\-214\-9 (73690) yashchAdharmaM charellobhAtkAmakrodhAvanupluvan . dharmyaM panthAnamutkramya sAnubandho vinashyati .. 12\-214\-10 (73691) `achalaM j~nAnamaprApya chalachittashchalAniyAt.' shabdAdInviShayAMstasmAnna saMrAgAdupaplavet . krodho harSho viShAdashcha jAyante hi parasparAt .. 12\-214\-11 (73692) `guNAH kAryAH krodhaharShau sukhaduHkhe priyApriye . dvandvAnyathaivamAdIni vijayechchaiva sarvavit ..' 12\-214\-12 (73693) pa~nchabhUtAtmake dehe sattvarAjasatAbhase . kamabhiShTuvate chAyaM kaM vA kroshati kiM vadan .. 12\-214\-13 (73694) sparsharUparasAdyeShu sa~NgaM gachChanti bAlishAH . nAvagachChanti vij~nAnAdAtmAnaM pArthivaM guNam .. 12\-214\-14 (73695) mR^inmayaM sharaNaM yadvanmR^idaiva parilipyate . pArthivo.ayaM tathA deho mR^idvikArAnna nashyati .. 12\-214\-15 (73696) madhu tailaM payaH sarpirmAMsAni lavaNaM guDaH . dhAnyAni phalamUlAni mR^idvikArAH sahAmbhasA .. 12\-214\-16 (73697) yadvatkAntAramAtiShThannautsukyaM samanuvrajet . grAmyamAhAramAdadyAdasvAdvapi hi yApanam .. 12\-214\-17 (73698) tadvatsaMsArakAntAramAtiShTha~nshramatatparaH . yAtrArthamadyAdAhAraM vyAdhito bheShajaM yathA .. 12\-214\-18 (73699) `bhakShaNe shvApadairmArgAditi chAraM karoti chet . evaM saMsAramArgeNa yAtrArthaM viShayANi cha .. 12\-214\-19 (73700) na gachChedbhogavij~nAnAdunmArge padyate tadA . tasmAdaduHkhato mArgamAsthitastamanusmaret .. 12\-214\-20 (73701) nAnAparNaphalA vR^ikShA bahavaH santi tatra hi . bhoktAro munayashchaiva tasmAtparataraM vanam .. 12\-214\-21 (73702) anumAnaistathAshAstrairyashasA vikrameNa cha.' satyashauchArjavatyAgairvarchasA vikrameNa cha . kShAntyA dhR^ityA cha buddhyA cha manasA tapasaiva cha .. 12\-214\-22 (73703) bhAvAnsarvAnyathAvR^ittAnsaMvaseta yathAkramam . shAntimichChannadInAtmA saMyachChedindriyANi cha .. 12\-214\-23 (73704) sattvena rajasA chaiva tamasA chaiva mohitAH . chakravatparivartante hyaj~nAnAjjantavo bhR^isham .. 12\-214\-24 (73705) tasmAtsamyakparIkSheta doShAnaj~nAnasaMbhavAn . aj~nAnaprabhavaM nityamahaMkAraM parityajet .. 12\-214\-25 (73706) mahAbhUtAnIndriyANi guNAH sattvaM rajastamaH . `dehamUlaM vijAnIhi naitAni bhagavAnataH .. 12\-214\-26 (73707) upAyataH pravakShyAmi taM cha mR^ityuM durAsadam . trailokyaM seshvaraM sarvamahaMkAre pratiShThitam .. 12\-214\-27 (73708) yatheha niyataH kAlo darshayatyArtavAnguNAn . tadvadbhateShvahaMkAraM vidyAdbhUtapravartakam .. 12\-214\-28 (73709) saMmohakaM tamo vidyAtkR^iShNamaj~nAnasaMbhavam . prakR^iterguNasaMjAto mahAnahaMkriyA tataH .. 12\-214\-29 (73710) ahaMkArAtpunaH pashchAdbhUtagrAmamudAhR^itam . avyaktasya guNebhyastu tadguNAMshcha nibodha tAn .. 12\-214\-30 (73711) prItiduHkhanibaddhAMshcha samastAMstrInatho guNAn . sattvasya rajasashchaiva tamasashcha nibodha tAn .. 12\-214\-31 (73712) prasAdo harShajA prItirasaMdeho dhR^itiH smR^itiH . etAnsattvaguNAnvidyAdimAnrAjasatAmasAn .. 12\-214\-32 (73713) `asantoSho.akShamA.adhairyamatR^iptirviShayAdiShu . rAjasAshcha guNA hyete tatparaM tAmasA~nshR^iNu .. 12\-214\-33 (73714) mohastandrI tathA duHkhaM nidrA.a.alasyaM pramAdatA . viShAdI dIrghasUtrashcha tattAmasamudAhR^itam ..' 12\-214\-34 (73715) kAmakrodhau pramAdashcha lobhamohau bhayaM klamaH . viShAdashokAvaratirmAnadarpAvanAryatA .. 12\-214\-35 (73716) doShANAmevamAdInAM parIkShya gurulAghavam . vimR^ishedAtmasaMsthAnamekaikamanusaMtatam .. 12\-214\-36 (73717) `yasminpratiShThitaM chedaM yasminsajj~nAnanirgatiH . sarvabhUtAdhikaM nityamahaMkAraM vilokayet .. 12\-214\-37 (73718) vilokamAnaH sa tadA svabuddhyA sUkShmayA punaH . tadeva bhAti tadrUpamAtmanA yatsunirmalam ..' 12\-214\-38 (73719) shiShya uvAcha. 12\-214\-39x (6089) ke doShA manasA tyaktAH ke buddhyA shithilIkR^itAH ke punaH punarAyAnti ke mohAdachalA iva .. 12\-214\-39 (73720) keShAM balAbalaM buddhyA hetubhirvimR^ishedbudhaH . `etanme sarvamAchakShva yathA vidyAmahaM vibho . mahyaM shushrUShave vidvanvakShyetadbuddhinishchitam .. 12\-214\-40 (73721) shAntatvAdaparAntAchcha ArambhAdapi chaikataH . prokto hyatra yathA heturevamAhurmanIShiNaH .. 12\-214\-41 (73722) gururuvAcha.' 12\-214\-42x (6090) doShairmUlAdavachChinnairvishuddhAtmA vimuchyate . vinAshayati saMbhUtamayasmayamayo yathA . tathA kR^itAtmA sahajairdoShairnashyati rAjasaiH .. 12\-214\-42 (73723) `sahajairavishuddhAtmA doShairnashyati tAmasaiH.' rAjasaM tAmasaM chaiva shuddhAtmA kAlasaMbhavam .. 12\-214\-43 (73724) `shamayetsattvamAsthAya buddhyA kevalayA dvijaH . tyajechcha manasA chetaH shuddhAtmA buddhimAsthitaH' 12\-214\-44 (73725) tatsarvaM dehinAM bIjaM sattvamAtmavataH samam . tasmAdAtmavatA varjyaM rajashcha tama eva cha .. 12\-214\-45 (73726) rajastamobhyAM nirmuktaM sattvaM nirmalatAmiyAt . `AhArAnvarjayennityaM rAjasAMstAmasAnapi .. 12\-214\-46 (73727) te brahma punarAyAnti na mohAdachalA iva.' athavA mantravadbrUyurmAMsAdInAM yajuShkR^itam .. 12\-214\-47 (73728) sa vai heturanAdAne shuddhadharmAnupAlane . rajasA kAmayuktAni kAryANyapi samApnute .. 12\-214\-48 (73729) arthayuktAni chAtyarthaM kAmAnsarvAMshcha sevate . tamasA lobhayuktAni krodhajAni cha sevate . hiMsAvihArAbhiratastandrInidrAsamanvitaH .. 12\-214\-49 (73730) satvasthaH sAtvikAnbhAvA~nshuddhAnpashyati saMshritaH . sa dehI vimalaH shrImA~nshraddhAvidyAsamanvitaH .. .. 12\-214\-50 (73731) iti shrImanmahAbhArate shAntipravaNi mokShadharmaparvaNi chaturdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 214\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-214\-9 prayojanamattattvAttu iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-214\-15 mR^idvikArairvilipyate iti dha . pAThaH .. 12\-214\-23 yathAvR^ittAnsamIkShya viShayAtmakAn iti jha . pAThaH .. 12\-214\-40 vakShi brUhi . vacha paribhAShaNa iti dhAtorloTi madhyamapuruShaikavachanam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 215 .. shrIH .. 12\.215\. adhyAyaH 215 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vArShNeyAdhyAtmAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-215\-0 (73732) gururuvAcha. 12\-215\-0x (6091) rajasA sAdhyate mohastamashcha bharatarShabha . krodhalobhau bhayaM darpa eteShAM sAdanAchChuchiH .. 12\-215\-1 (73733) paramaM paramAtmAnaM devamakShayamavyayam . viShNumavyaktasaMsthAnaM vidustaM devasattamam .. 12\-215\-2 (73734) tasya mAyApinaddhA~NgA j~nAna bhraShTA nirAshiShaH . mAnavA j~nAnasaMmohAttataH kAmaM prayAnti vai .. 12\-215\-3 (73735) kAmAtkrodhamavApyAtha lobhamohau cha mAnavAH . mAnadarpAvahaMkAramahaMkArAttataH kriyAH .. 12\-215\-4 (73736) kriyAbhiH snehasaMbandhaH snehAchChokamanantaram . atha duHkhasamArambhA jarAjanmakR^itakShaNAH .. 12\-215\-5 (73737) janmato garbhavAsaM tu shukrashoNitasaMbhavam . purIShamUtravikledaM shoNitaprabhavAvilam .. 12\-215\-6 (73738) tR^iShNAbhibhUtastairvaddhastAnevAbhipariplavan . ` tathA narakagartasthastR^iShNArajjubhirAchitaH . puNyapApapraNunnA~Ngo jAyate sa yathA kR^imiH .. 12\-215\-7 (73739) mashakairmatkuNairdaShTastathA chitravadhArditaH . nAnAvyAdhibhirAkIrNaH kathaMchidyauvanaM gataH .. 12\-215\-8 (73740) kUrmotsR^ijati bhUyashcha rajjuH svasvamukhepsayA . yoShitaM narakaM gR^ihya janmakarmavashAnugaH .. 12\-215\-9 (73741) purakShetranimittaM yadduHkhaM vaktuM na shakyate . kastatra nindakashchaiva narake pachyate bhR^isham .. 12\-215\-10 (73742) vArdhakyamanula~Ngheta tatra karmArabhetpunaH . bhagavAnsaMstutaH pashchAtkiM pravakShyAmi te bhR^isham'.. 12\-215\-11 (73743) saMsAratantravAhinyastatra buddhyeta yoShitaH . prakR^ityAH kShetrabhUtAstA narAH kShetraj~nalakShaNAH . tasmAdevAvisheSheNa naro.atIyAdvisheShataH .. 12\-215\-12 (73744) kR^ityA hyetA ghorarUpA mohayantyavichakShaNAn . rajasyantarhitA mUrtirindriyANAM sanAtanI .. 12\-215\-13 (73745) tasmAttarShAtmakAdrAgAdbIjAjjAyanti jantavaH . svadehajAnasvasaMj~nAnyadvada~NgAtkR^imIMstyajet . svasaMj~nAnasvakAMstadvatsutasaMj~nAnkR^imIMstyajet .. 12\-215\-14 (73746) shukrato rasatashchaiva dehAjjAyanti jantavaH . svabhAvAtkarmayogAdvA tAnupekSheta buddhimAn .. 12\-215\-15 (73747) rajastamasi paryastaM satvaM cha rajasi sthitam . j~nAnAdhiShThAnamaj~nAnaM buddhyaMhaMkAralakShaNam .. 12\-215\-16 (73748) tadbIjaM dehinAmAddustadbIjaM jIvasaMj~nitam . karmaNA kAlayuktena saMsAraparivartanam .. 12\-215\-17 (73749) ramatyayaM yathA svapne manasA dehavAniva . karmagarbhairguNairdehI garbhe tadupalabhyate .. 12\-215\-18 (73750) karmaNA bIjabhUtena chodyate yadyadindriyam . jAyate tadahaMkArAdrAgayuktena chetasA .. 12\-215\-19 (73751) shabdarAgAchChrotramasya jAyate bhAvitAtmanaH . rUparAgAttathA chakShurghrANaM gandhajighR^ikShayA .. 12\-215\-20 (73752) saMsparshebhyastathA vAyuH prANApAnavyapAshrayaH . vyAnodAnau samAnashcha pa~nchadhA dehayApanam .. 12\-215\-21 (73753) saMjAtairjAyate gAtraiH karmajairbrahmaNA vR^itaH . duHkhAdyantairduHkhamadhyairnaraH shArIramAnasaiH .. 12\-215\-22 (73754) duHkhaM vidyAdupAdAnAdabhimAnAchcha vardhate . tyAgAttebhyo nirodhaH syAnnirodhaj~no vimuchyate .. 12\-215\-23 (73755) indriyANAM rajasyeva pralayaprabhavAvubhau . parIkShya saMcharedvidvAnyathAvachChAstrachakShuShA .. 12\-215\-24 (73756) j~nAnendriyANIndriyArthAnnopasarpantyatarShulam . j~nAnaishcha karaNairdehI na dehaM punanarhati .. .. 12\-215\-25 (73757) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchadashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 215\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-215\-12 tasmAdeva visheSheNa vinashyeyurvipashchitaH iti tha . pAThaH. tasmAdetA visheSheNa narA naiyurvipashchitaH iti tha. pAThaH .. 12\-215\-13 shatrumAraNArthaM mantramayI shaktiH kR^ityA saiva etAH .. 12\-215\-14 snahojjAyanti jantava iti tha . dha. pAThaH .. 12\-215\-17 tadvIjaM vIjasaMj~nitamiti dha . pAThaH. tatsaMsthaM dehabandhanamiti tha. pAThaH. tajj~nAnaM jIvasaMsthitamiti Ta. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 216 .. shrIH .. 12\.216\. adhyAyaH 216 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brahmacharyopAyAdipratipAdakavArShNeyAdhyAtmAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-216\-0 (73758) gururuvAcha. 12\-216\-0x (6092) atropAyaM pravakShyAmi yathAvachChAstrachakShuShA . tattvaj~nAnAchcharanrAjanprApnuyAtparamAM gatim .. 12\-216\-1 (73759) sarveShAmeva bhUtAnAM puruShaH shreShTha uchyate . puruShebhyo dvijAnAhurdvijebhyo mantradarshinaH .. 12\-216\-2 (73760) sarvabhUtAtmabhUtAste sarvaj~nAH sarvadarshinaH . brAhmaNA vedashAstraj~nAstattvArthagatanishchayAH .. 12\-216\-3 (73761) netrahIno yathA hyekaH kR^ichChrANi labhate.adhvani . j~nAnahInastathA loke tasmAjj~nAnavido.adhikAH .. 12\-216\-4 (73762) tAMstAnupAsate dharmAndharmakAmA yathAgamam . na tveShAmarthasAmAnyamantareNa guNAnimAn .. 12\-216\-5 (73763) vAgdehamanasAM shauchaM kShamA satyaM dhR^itiH smR^itiH . sarvadharmeShu dharmaj~nA j~nApayanti guNA~nChubhAn .. 12\-216\-6 (73764) yadidaM brahmaNo rUpaM brahmaMcharyamiti smR^itam . paraM tatsarvadharmebhyastena yAnti parAM gatim .. 12\-216\-7 (73765) li~NgasaMyogahInaM yachChabdasparshavivarjitam . shrotreNa shravaNaM chaiva chakShuShA chaiva darshanam .. 12\-216\-8 (73766) vAksaMbhAShApravR^ittaM yattanmanaH parivarjitam . buddhyA chAdhyavasIyIta brahmacharyamakalmaSham .. 12\-216\-9 (73767) samyagvR^ittirbrahmalokaM prApnuyAnmadhyamaH surAn . dvijAgryo jAyate vidvAnkanyasIM vR^ittimAsthitaH .. 12\-216\-10 (73768) suduShkaraM brahmacharyamupAyaM tatra me shR^iNu . saMpradIptamudIrNaM cha nigR^ihNIyAddvijo manaH .. 12\-216\-11 (73769) yoShitAM na kathA shrAvyA na nirIkShyA nirambarAH . kathaMchiddarshanAdAsAM durbalAnAM vishedrajaH .. 12\-216\-12 (73770) rAgotpannashcheratkR^ichChramahnastriH pravishedapaH . magnastvapsveva manasA trirjapedaghamarShaNam .. 12\-216\-13 (73771) pApmAnaM nirdahedevamantarbhUtarajomayam . j~nAnayuktena manasA saMtatena vichakShaNaH .. 12\-216\-14 (73772) kuNapAmedhyasaMyuktaM yadvadachChidrabandhanam . tadvaddehagataM vidyAdAtmAnaM dehabandhanam .. 12\-216\-15 (73773) `amedhyapUrNaM yadbhANDaM shleShmAntakalilAvR^itam . nechChate vIkShituM bhANDaM kutaH spraShTuM pravartate .. 12\-216\-16 (73774) dehabhANDaM malaiH pUrNaM bahiH svedajalAvR^itam . bIbhatsaM naranArINAM j~nAninAM narakaM matam .. 12\-216\-17 (73775) Chidrakumbho yathA srAvaM sR^ijate tadgataM dR^iDham . antasyaM sraMsate tadvajjalaM deheShu dehinAm .. 12\-216\-18 (73776) shleShmAshrumUtrakalilaM purIShaM shuklameva cha . kaphajAlaviniryAsaH sarasashchitta mu~nchaya ..' 12\-216\-19 (73777) vAtapittakaphAnraktaM tva~NbhAMsaM snAyumasthi cha . majjAM dehaM sirAjAlaistarpayanti rasA nR^iNAm .. 12\-216\-20 (73778) dasha vidyAddhamanyo.atra pa~nchendriyaguNAvahAH . yAbhiH sUkShmAH prajAyante dhamanyo.anyAH sahasrashaH .. 12\-216\-21 (73779) evametAH sirA nadyo rasodA dehasAgaram . tarpayanti yathAkAlamApagA iva sAgaram .. 12\-216\-22 (73780) madhye cha hR^idayasyaikA sirA tatra manovahA . shukraM saMkalpajaM nR^INAM sarvagAtrairvimu~nchati .. 12\-216\-23 (73781) sarvagAtrapratAyinyastasyA hyanugatAH sirAH . netrayoH pratipadyante vahantyastaijasaM guNam .. 12\-216\-24 (73782) payasyantarhitaM sarpiryadvannirmathyate khajaiH . shukraM nirmathyate tadvaddehasaMkalpajaiH khajaiH .. 12\-216\-25 (73783) svapne.apyevaM yathA.abhyeti manaH saMkalpajaM rajaH . shukramasparshajaM dehAtsR^ijantyasya manovahAH .. 12\-216\-26 (73784) maharShirbhagavAnatrirveda tachChrukrasaMbhavam . nR^ibIjamindradaivatyaM tasmAdindriyamuchyate .. 12\-216\-27 (73785) ye vai shukragatiM vidyurbhUtasaMkarakArikAm . virAgA dagdhadoShAste nApnuyurdehasaMbhavam .. 12\-216\-28 (73786) guNAnAM sAmyamAgamya manasaiva manovaham . dehakarma nudanprANAnantakAle vimuchyate .. 12\-216\-29 (73787) bhavitA manaso j~nAnaM mana eva prajAyate . jyotiShmadvirajo nityaM mantrasiddhaM mahAtmanAm .. 12\-216\-30 (73788) tasmAttadabhighAtAya karma kuryAdakalmaSham . dehabIjaM samutpannamasmitkarmaNi vidyate .. 12\-216\-31 (73789) na smarenna prayu~njIta j~nAnI tatkarma buddhimAn . rajastamashcha hitveha na tiryaggatimApnuyAt .. 12\-216\-32 (73790) taruNAdhigataM j~nAnaM jarAdurbalatAM gatam . vipakvabuddhiH kAlena Adatte mAnasaM balam .. 12\-216\-33 (73791) `eva putrakalatreShu j~nAtisaMbandhibandhuShu . Adatte hR^idaye kAmaM vyAdhyAdibhirabhiplutaH .. 12\-216\-34 (73792) yatastataH paripatannavindansukhamaNvapi . bahuduHkhasamApannaH pashchAnnirvedamAsthitaH . j~nAnavR^ikShaM samAshritya pashchAnnirvR^itimashnute ..' 12\-216\-35 (73793) sudurgamiva panthAnamatItya guNabandhanam . yathA pashyettathA doShAnatItyAmR^itamashnute .. .. 12\-216\-36 (73794) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShoDashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 216\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-216\-10 kanyasIM kanIyasIm .. 12\-216\-11 nigR^ihNIyAchchalaM mana iti dha . pAThaH .. 12\-216\-12 rajo rAgaH .. 12\-216\-20 sirAnADyastAsAM jAlaiH .. 12\-216\-21 dhamanyo nADyaH . yAbhiH sUkShmAH pratAyante iti jha. pAThaH .. 12\-216\-24 sarvagAtrapravAhinyaH iti dha . pAThaH .. 12\-216\-25 svajairmanthanadaNDaiH . dehasthAt saMkalpAt khebhya indriyebhyashcha jAtaiH saMkalpajaiH svajaiH strIdarshanasparshanAdibhiH .. 12\-216\-26 shukraM saMkalpajaM dehAtsR^ijatyasya manovahA iti jha . pAThaH .. 12\-216\-27 tribIjamindradaivatyaM iti jha . pAThaH .. 12\-216\-31 tadabhighAtAya manonAshAya . akalmaShaM nivR^ittirUpam .. 12\-216\-32 yatheShTAM gatimApnuyAt iti jha . pAThaH. tatra yathA yena prakAreNa iShTAM gatiM mokSham .. 12\-216\-33 jarayA durbalatA tAM . tR^itIyA tatkR^itArtheneti samAsaH. mAnasaMbalaM saMkalpamAdatte saMharati. kAle pUrvabhAgyena natu dR^iShTayogyatayA .. 12\-216\-36 guNA dehendriyAdayastadeva bandhanam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 217 .. shrIH .. 12\.217\. adhyAyaH 217 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vairAgyAdimokShasAdhanapratipAdakaguruvAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-217\-0 (73795) gururuvAcha. 12\-217\-0x (6093) duranteShvindriyArtheShu saktAH sIdanti jantavaH . ye tvasaktA mahAtmAnaste yAnti paramAM gatim .. 12\-217\-1 (73796) janmamR^ityujarAduHkhairvyAdhibhirmAnasaklamaiH . dR^iShTvaiva saMtataM lokaM ghaTenmokShAya buddhimAn .. 12\-217\-2 (73797) vA~NbhanobhyAM sharIreNa shuchiH syAdanahaMkR^itaH . prashAnto j~nAnavAnbhikShurnirapekShashcharetsukham .. 12\-217\-3 (73798) `vashA mokShavatAM pAshAstAsAM rUpaM pradarshakam . durgrahaM pashyamAno.api manyate mohitastadA .. 12\-217\-4 (73799) evaM pashyantamAtmAnamanudhyAtaM hi bandhuShu . ayathAtvena jAnAmi bhedarUpeNa saMsthitam ..' 12\-217\-5 (73800) athavA manasaH sa~NgaM pashyedbhUtAnukampayA . tatrApyupekShAM kurvIta j~nAtvA karmaphalaM jagat .. 12\-217\-6 (73801) yatkR^itaM syAchChubhaM karma pApaM vA yadi vA.ashnute . tasmAchChubhAni karmANi kuryAdvA buddhikarmabhiH .. 12\-217\-7 (73802) ahiMsA satyavachanaM sarvabhUteShu chArjavam . kShamA chaivApramAdashcha yasyaite sa sukhI bhavet .. 12\-217\-8 (73803) `anakShasAdhyaM tadbrahma nirmalaM jagataH param . svAtmaprakAshamagrAhyamahetukamacha~nchalam .. 12\-217\-9 (73804) vivekaj~nAnavAchistho hyAshurUpeNa saMsthitaH . vaikArikAtpradR^ishyetai gairike madhudhAravat ..' 12\-217\-10 (73805) yashchainaM paramaM dharmaM sarvabhUtasukhAvaham . duHkhAnniH saraNaM veda tattvaj~naH sa sukhI bhavet .. 12\-217\-11 (73806) tasmAtsamAhitaM buddhyA mano bhUteShu dhArayet . nApathyAyenna spR^ihayennAbaddhaM chintayedasat .. 12\-217\-12 (73807) athAmoghaprayatnena mano j~nAne niveshayet . suvAcho.atha prayogeNa manoj~naM saMpravartate .. 12\-217\-13 (73808) vivekayitvA tadvAkyaM dharmasUkShmamavekShya cha . satyAM vAchamahiMsrAM cha vadedanapavAdinIm .. 12\-217\-14 (73809) kalkApetAmaparuShAmanR^ishaMsAmapaishunIm . IdR^igalpaM cha vaktavyamavikShiptena chetasA .. 12\-217\-15 (73810) vAkyabandhena saMrAgavihArAdvyAharedyadi . buddhyA.apyanugR^ihItena manasA karma tAmasam .. 12\-217\-16 (73811) rajobhUtairhi karaNaiH karmaNi pratipadyate . sa duHkhaM prApya loke.asminnarakAyopapadyate . tasmAnmanovAksharIrairAcharedvairyamAtmanaH .. 12\-217\-17 (73812) prakIrNa eva bhAro hi yadvaddhAryeta dasyubhiH . pratilomAM dishaM buddhvA saMsAramabudhAstathA . `saMsAramArgamApannaH pratilomaM vivarjayet ..' 12\-217\-18 (73813) tAmeva cha yathA dasyUnhatvA gachChechChivAM disham . tathA rajastamaH karmANyutsR^ijya prApnuyAchChubham .. 12\-217\-19 (73814) niHsaMdigdhamanIho vai muktaH sarvaparigrahaiH . viviktachArI laghvAshI tapasvI niyatendriyaH .. 12\-217\-20 (73815) j~nAnadagdhaparikleshaH prayogaratirAtmavAn . niShprachAreNa manasA paraM tadadhigachChati .. 12\-217\-21 (73816) dhR^itimAnAtmavAnbuddhiM nigR^ihNIyAdasaMshayam . mano buddhyA nigR^ihNIyAdviShayAnmanasA.a.atmanaH . `yojayitvA manastatra nishchalaM paramAtmani .. 12\-217\-22 (73817) yogAbhisandhiyuktasya brahma tatsaMprakAshate . aikAntyaM tadidaM viddhi sarvavastvantarasthitiH .. 12\-217\-23 (73818) visheShahInaM gR^ihNanti visheShAM kAraNAtmikAm . athavA na prabhustatra paramAtmani vartitum . AgAmittattvaM yogAtmA yogatantramupakramet ..' 12\-217\-24 (73819) nigR^ihItendriyasyAsya kurvANasya mano vashe . devatAstAH prakAshante hR^iShTA yAnti tamIshvaram .. 12\-217\-25 (73820) tAbhiH saMyuktamanaso brahma tatsaMprakAshate . shanaishchApagate satve brahmabhUyAya kalpate .. 12\-217\-26 (73821) athavA na pravarteta yogatantrairupakramet . yogatantramayaM tantraM vR^ittiH syAttatadAcharet .. 12\-217\-27 (73822) kaNakulmAShapiNyAkashAkayAvakasaktavaH . tathA mUlaphalaM bhaikShyaM paryAyeNopayojayet .. 12\-217\-28 (73823) AhAraniyamaM chaiva deshe kAle cha sAtvikaH . tatparIkShyAnuvarteta yatpravR^ittyanuvartakam .. 12\-217\-29 (73824) pravR^ittaM noparundheta shanairagnimivendhayet . j~nAnaidhitaM tathA j~nAnamarkavatsaMprakAshate .. 12\-217\-30 (73825) j~nAnAdhiShThAnamaj~nAnaM trIllo.NkAnadhitiShThati . vij~nAnAnugataM j~nAnamaj~nAnenApakR^iShyate .. 12\-217\-31 (73826) pR^ithaktvAtsaMprayogAchcha nAsUyurveda shAshvatam . sa tayorapavargaj~no vItarAgo vimuchyate .. 12\-217\-32 (73827) vayotIto jarAmR^ityU jitvA brahma sanAtanam . amR^itaM tadavApnoti yattadakSharamavyayam .. .. 12\-217\-33 (73828) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptadashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 217\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-217\-2 klamaiH kleshaiH saMtataM vyAptaM dR^iShTvaiva natu mamedAnIM klesho nAstItyupekSheta .. 12\-217\-3 ghaTanamevAhAdhyAyena vAgiti . charedgururiti dha.pAThaH .. 12\-217\-6 pashyedbhUtAdikaM yathA iti dha . pAThaH .. 12\-217\-12 nApathyAyet parAniShTaM na chintayet . abaddhaM svasyAyogyaM rAjyAdikaM na spR^ihayet. asannaShTaM bhAvi vA strIputrAdikaM na chintayet .. 12\-217\-13 vAchAmodhaprayAsena manoj~naM tatpravartate iti jha . pAThaH .. 12\-217\-14 vivakShatA cha tadvAkyaM dharmaM sUkShmamavekShatA iti jha . pAThaH .. 12\-217\-15 kalkApetAM shAThyena hInAm .. 12\-217\-16 vAkprabaddho hi saMsAro virAgAt iti jha . pAThaH .. 12\-217\-17 rajobhUtaiH pravR^ittiparaiH .. 12\-217\-20 anIhashcheShTAshUnyaH .. 12\-217\-21 prayogo yogA~NgAnAmanuShThAnaM tatra ratiH prItiryasya . niShprachAreNa niruddhena .. 12\-217\-26 etaishchAbhimataiH sarvairiti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 218 .. shrIH .. 12\.218\. adhyAyaH 218 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shiShyAya gurUktavArShNeyAdhyAtmAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-218\-0 (73829) gururuvAcha. 12\-218\-0x (6094) niShkalmaShaM brahmacharyamichChatAcharituM sadA . nidrA sarvAtmanA tyAjyA svapnadoShamavekShatA .. 12\-218\-1 (73830) svapne hi rajasA dehI tamasA chAbhibhUyate . dehAntaramivApannashcharatyapagatasmR^itiH .. 12\-218\-2 (73831) j~nAnAbhyAsAjjAgaritA jij~nAsArthamanantaram . vij~nAnAbhiniveshAttu sa jAgartyanishaM sadA .. 12\-218\-3 (73832) atrAha konvayaM bhAvaH svapne viShayavAniva . pralInairindriyairdehI vartate dehavAniva .. 12\-218\-4 (73833) atrochyate yathA hyetadveda yogeshvaro hariH . tathaitadupapannArthaM varNayanti maharShayaH .. 12\-218\-5 (73834) indriyANAM shramAtsvapnamAhuH sarvagataM manaH . `tanmayAnIndriyANyAhustAvadgachChanti tAni vai .. 12\-218\-6 (73835) atrAhustritayaM nityamatathyamiti chechcha na . prathame vartamAno.asau tritayaM cheti sarvadA .. 12\-218\-7 (73836) netarAvupasaMgamya vijAnAti kathaMchana . svapnAvasthAgato hyeSha svapna ityeva vetti cha .. 12\-218\-8 (73837) tadapyasadR^ishaM yuktyA tritayaM mohalakShaNam . yadAtmatritayAnmuktastadA jAnAtyasatkR^itaH ..' 12\-218\-9 (73838) manasastvapralInatvAttattadAhurnidarshanam . kArye chAsaktamanasaH saMkalpo jAgrato hyapi . yadvanmanorathaishcharyaM svapne tadvanmanogatam .. 12\-218\-10 (73839) saMsArANAmasaMkhyAnAM kAmAtmA tadavApnuyAt . manasyantarhitaM sarvaM veda sottamapUruShaH .. 12\-218\-11 (73840) guNAnAmapi yadyetatkarmaNA chApyupasthitam . tattachChaMsanti bhUtAni mano yadbhAvitaM yathA .. 12\-218\-12 (73841) tatastamupasarpanti guNA rAjasatAmasAH . sAtvikA vA yathAyogamAnantaryaphalodayam .. 12\-218\-13 (73842) tataH pashyantyasaMbandhAnvAtapittakaphottarAn . rajastamobhavairbhAvaistadapyAhurduratyayam .. 12\-218\-14 (73843) prasannairindriyairyadyatsaMkalpayati mAnasam . tattatsvapnepyuparate mano buddhirnirIkShate .. 12\-218\-15 (73844) vyApakaM sarvabhUteShu vartate dIpavanmanaH . AtmaprabhAvAttaM vidyAtsarvA hyAtmani devatAH .. 12\-218\-16 (73845) manasyantarhitaM dvAraM dehamAsthAya mAnuSham . yattatsadasadavyaktaM svapityasminnidarshanam .. 12\-218\-17 (73846) `vyaktabhedamatIto.asau chinmAtraM paridR^ishyate.' sarvabhUtAtmabhUtasthaM tamadhyAtmaguNaM viduH .. 12\-218\-18 (73847) lipsena manasA yashcha saMkalpAdaishvaraM guNam . AtmaprasAdAttaM vidyAtsarvA hyAtmani devatAH .. 12\-218\-19 (73848) evaM hi tapasA yu~njyAdarkavattamasaH param . trailokyaprakR^itirdehI tamasonte maheshvaram .. 12\-218\-20 (73849) tapo hyadhiShThitaM devaistapoghnamasuraistamaH . etaddevAsurairguptaM tadAhurj~nAnalakShaNam .. 12\-218\-21 (73850) sattvaM rajastamashcheti devAsuraguNAnviduH . sattvaM devaguNaM vidyAditarAvAsurau guNau .. 12\-218\-22 (73851) `sattvaM manastathA buddhirdevA ityabhishaMbditAH . taireva hi vR^itastasmAjj~nAtvaivaM paramaM\-\-\-\-\-.. 12\-218\-23 (73852) nidrAvikalpena satAM\-\-\-\- vishati lokavat . svastho bhavati gUDhAtmA kaluShaiH parivarjitaH .. 12\-218\-24 (73853) nishAdikA ye kathitA lokAnAM kaluShA matAH . tairhInaM yatpuraM shuddhaM bAhyAbhyantaravartinam . sadAnandamayaM nityaM bhUtvA tatparamanviyAt .. 12\-218\-25 (73854) evamAkhyAtamatyarthaM brahmacharyamakalmaSham . sarvasaMyogahInaM tadviShNvAkhyaM paramaM padam . achintyamadbhutaM loke j~nAnena parivartate ..' 12\-218\-26 (73855) brahma tatparamaM j~nAnamamR^itaM jyotirakSharam . ye vidurbhAvitAtmAnaste yAnti paramAM gatim .. 12\-218\-27 (73856) hetumachChakyamAkhyAtumetAvajj~nAnachakShuShA . pratyAhAreNa vA shakyamavyaktaM brahma veditum .. .. 12\-218\-28 (73857) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 218\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-218\-2 apagataspR^ihaH iti jha . pAThaH .. 12\-218\-11 veda so.antarapUruShaH iti Ta . pAThaH .. 12\-218\-16 apratimaM manaH iti dha . pAThaH. apratidhaM manaH iti jha. pAThaH .. 12\-218\-21 guptaM j~nAnAj~nAnasya lakShaNamiti tha . dha. pAThaH .. 12\-218\-27 brahma tatparamaM vedyaM iti Ta . tha. pAThaH. ye viduH sAtvikAtmAnaH iti tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 219 .. shrIH .. 12\.219\. adhyAyaH 219 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shiShyAya gurUktavArShNeyAdhyAtmAnuvAdasamApanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-219\-0 (73858) gururuvAcha. 12\-219\-0x (6095) na sa veda paraM brahma yo na veda chatuShTayam . vyaktAvyaktaM cha yattattvaM saMproktaM paramarShiNA .. 12\-219\-1 (73859) vyaktaM mR^ityumukhaM vidyAdavyaktamamR^itaM padam . nivR^ittilakShaNaM dharmamR^iShirnArAyaNo.abravIt .. 12\-219\-2 (73860) tatraivAvasthitaM sarvaM trailokyaM sacharAcharam . nivR^ittilakShaNaM dharmamavyaktaM brahma shAshvatam .. 12\-219\-3 (73861) pravR^ittilakShaNaM dharmaM prajApatiratathAbravIt . pravR^ittiH punarAvR^ittirnivR^ittiH paramA gatiH .. 12\-219\-4 (73862) tAM gatiM paramAmeti nivR^ittiparamo muniH . j~nAnatattvaparo nityaM shubhAshubhanidarshakaH .. 12\-219\-5 (73863) tadevametau vij~neyAvavyaktapuruShAbubhau . avyaktapuruShAbhyAM tu yatsyAdanyanmahattaram .. 12\-219\-6 (73864) taM visheShamavekSheti visheSheNa vichakShaNaH . anAdyantAvubhAvetAvali~Ngau chApyubhAvapi .. 12\-219\-7 (73865) ubhau nityAvanucharau mahadbhyashcha mahattarau . sAmAnyametadubhayorevaM hyanyadvisheShaNam .. 12\-219\-8 (73866) prakR^ityA sargadharmiNyA tathA triguNasatvayA . viparItamato vidyAtkShetraj~nasya svalakShaNam .. 12\-219\-9 (73867) prakR^iteshcha vikArANAM draShTAramaguNAnvitam . `kShetraj~namAhurjIvaM tu kartAraM guNasaMvR^itam .. 12\-219\-10 (73868) agrAhyaM yena jAnanti tajj~nAnaM daMshitashcha tat . tenaiva daMshito nityaM na guNaH paribhUyate .. 12\-219\-11 (73869) agrAhyau puruShAvetAvali~NgatvAdasa~Nginau . saMyogalakShaNotpattiH karmajA gR^ihyate yathA .. 12\-219\-12 (73870) karaNaiH karmanirvR^ittaiH kartA yadyadvicheShTate . kIrtyate shabdasaMj~nAbhiH ko.ahameShopyasAviti .. 12\-219\-13 (73871) `mamApi kAyamiti cha tadaj~no nityasaMvR^itaH.' uShNIShavAnyathA vastraistribhirbhavati saMvR^itaH . saMvR^ito.ayaM tathA dehI sattvarAjasatAmasaiH .. 12\-219\-14 (73872) `bhedavastu tvabhedena jAnAti sa yadA pumAn . tadA paraM parAtmA.asau bhavatyeva nira~njanaH .. 12\-219\-15 (73873) kriyAyoge cha bhedAkhye bahu saMkShipyate kvachit . vasurudragaNAdyeShu svAnubhogena bhogataH .. 12\-219\-16 (73874) evameSha paraH sattvo nAnArUpeNa saMsthitaH . saMkShipto dR^ishyate pashchAdekarUpeNa viShThitaH ..' 12\-219\-17 (73875) tasmAchchatuShTayaM vedyametairhetubhirAvR^itam . tathAsaMj~no hyayaM samyagantakAle na muhyati . `vAyurvidho yathA bhAnurviprakAshaM gamiShyati ..' 12\-219\-18 (73876) shriyaM divyAmabhiprepsurvarShmavAnmanasA shuchiH . shArIrairniyamairugraishcharenniShkalmaShaM tapaH .. 12\-219\-19 (73877) trailokyaM tapasA vyAptamantarbhUtena bhAsvatA . sUryashcha chandramAshchaiva bhAsatastapasA divi .. 12\-219\-20 (73878) `anyachcha dharmasAmyaM yattapastatkIrtyate punaH.' prakAshastapaso j~nAnaM loke saMshabditaM tapaH .. 12\-219\-21 (73879) rajastamoghnaM yatkarma tapasastatsvalakShaNam . `tritayaM hyetadAkhyAtaM yadyasmAdbhAsituM punaH .. 12\-219\-22 (73880) svabhAsA bhAsayaMshchApi chandramA hyatra vartate . sUryayoge tu yaH sandhistapaH sarvaM pradIpyate ..' 12\-219\-23 (73881) brahmacharyamahiMsA cha shArIraM tapa uchyate . vA~NbhanoniyamaH samya~NbhAnasaM tapa uchyate .. 12\-219\-24 (73882) vidhij~nebhyo dvijAtibhyo grAhyamannaM vishiShyate . AhAraniyamenAsya pApmA shAmyati rAjasaH .. 12\-219\-25 (73883) vaimanasyaM cha viShaye yAntyasya karaNAni cha . tasmAttanmAtramAdadyAdyAvadatra prayojanam .. 12\-219\-26 (73884) antakAle balotkarShAchChanaiH kuryAdanAturaH . evaM yuktena manasA j~nAnaM yadupapadyate .. 12\-219\-27 (73885) rajovarjyo hyayaM dehI dehavA~nChabdavAMshcharet . kAryairavyAhatamatirvairAgyAtprakR^itau sthitaH .. 12\-219\-28 (73886) A dehAdapramAdAchcha dehAntAdvipramuchyate . hetuyuktaH sadA sArgo bhUtAnAM pralayastathA .. 12\-219\-29 (73887) parapratyayasarge tu niyamo nAtivartate . evaM tatprabhavAM praj~nAmAsate ye viSharyaye .. 12\-219\-30 (73888) dhR^ityA dehAndhArayanto buddhisaMkShiptachetasaH . sthAnebhyo dhvaMsamAnAshcha sUkShmatvAttadupAsate .. 12\-219\-31 (73889) yathAgamaM cha tatsarvaM buddhyA tannaiva buddhyate . dehAntaM kashchidanvAste bhAvitAtmA nirAshrayaH .. 12\-219\-32 (73890) yukto dhAraNayA kashchitsataH kechidupAsate . abhyasyanti paraM devaM vidyAsaMshabditAkSharam .. 12\-219\-33 (73891) antakAle hyupAsante tapasA dagdhakilviShAH . sarva ete mahAtmAno gachChanti paramAM gatim .. 12\-219\-34 (73892) sUkShmaM visheShaNaM teShAmavekShechChAstrachakShuShA . dehaM tu paramaM vidyAdvimuktamaparigraham .. 12\-219\-35 (73893) antarikShAdanyataraM dhAraNAsaktamAnasam . martyalokAdvimuchyante vidyAsaMsaktachetasaH .. 12\-219\-36 (73894) brahmabhUtA virajasastato yAnti parAM gatim . evamekAyanaM dharmamAhurvedavido janAH .. 12\-219\-37 (73895) yathAj~nAnamupAsantaH sarve yAnti parAM gatim . kaShAyavarjitaM\-\-\-\-teShAmutpadyate.amalam . yAnti te.api\-\-\-\-\- kAnvishudhyanti yathAbalaM .. 12\-219\-38 (73896) bhagavantamajaM divya viShNumavyaktasaMj~nitam . bhAvena yAnti shuddhA ye j~nAnatR^iptA nirAshiShaH .. 12\-219\-39 (73897) j~nAtvA.a.atmasthaM\-\-\-\-\-\-\- na nivartanti te.avyayAH . prApya tatparamaM sthAnamodante.akSharamavyayam .. 12\-219\-40 (73898) etAvadetadvij~nAnametadasti cha nAsti cha . tR^iShNAbaddhaM jagatsarvaM chakravatparivartate .. 12\-219\-41 (73899) visatanturyathaivAyamantasthaH sarvato bise . tR^iShNAtanturanAdyantastathA dehagataH sadA .. 12\-219\-42 (73900) sUchyA sUtraM yathA vastre saMsArayati vAyakaH . tadvatsaMsArasUtraM hi tR^iShNAsUchyA nibaddhyate .. 12\-219\-43 (73901) `itastataH samAhR^itya rUpaM nirvartayiShyati.' vikAraM prakR^itiM chaiva puruShaM cha sanAtanam .. 12\-219\-44 (73902) yo yathAvadvijAnAti sa vitR^iShNo vimuchyate . yAti nityaM sa sadbhAvamAtmano vai mahadbhuvam .. 12\-219\-45 (73903) bhIShma uvAcha. 12\-219\-46x (6096) prakAshaM bhagavAnetadR^iShirnArAyaNo.amR^itam . bhUtAnAmanukampArthaM jagAda jagato hitam .. .. 12\-219\-46 (73904) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 219\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-219\-1 na sa veda paraM dharmaM iti dha . pAThaH .. 12\-219\-22 tapasastachcha lakShaNamiti tha . pAThaH. tatvalakShaNamiti dha. pAThaH .. 12\-219\-25 grAhyamannaM tapasthibhiriti Ta . tha. pAThaH .. 12\-219\-29 dehAnte vipramuchyata iti Ta . tha. pAThaH. sadotsarga iti dha. pAThaH .. 12\-219\-38 vimuchyante yathAbalamiti jha . pAThaH. vishudhyanto yathAbalamiti Ta. tha. pAThaH .. 12\-219\-46 prakAshaM spaShTam . amR^itaM mokShasAdhanam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 220 .. shrIH .. 12\.220\. adhyAyaH 220 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati janakAtha pa~nchashikhoktanAstikAdimatakhaNDanAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-220\-0 (73921) yudhiShThira uvAcha. 12\-220\-0x (6098) kena vR^ittena vR^ittaj~no janako mithilAdhipaH . jagAma mokShaM dharmaj~no bhogAnutsR^ijya buddhimAn .. 12\-220\-1 (73922) bhIShma uvAcha. 12\-220\-2x (6099) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . yena vR^ittena dharmaj~naH sa jagAma mahatsukham .. 12\-220\-2 (73923) janako janadevastu mithilAyAM janAdhipa . aurdhvadehikadharmANAmAsIdyukto vichintane .. 12\-220\-3 (73924) tasya sma shatamAchAryA vasanti satataM gR^ihe . darshayantaH pR^ithagdharmAnnAnApAShaNDavAdinaH .. 12\-220\-4 (73925) sa teShAM pretyabhAvena pretya gAtau vinishchaye . AgamasthaH sa bhUyiShThamAtmatattvena tuShyanti .. 12\-220\-5 (73926) tatra pa~nchashikho nAma kApileyo mahAmuniH . paridhAvanmahIM kR^itsnAM jagAma yalAmatha .. 12\-220\-6 (73927) sarvasaMnyAsadharmANAM tattvaj~nAnanishchaye . suparyavasitArthashcha nirdvandvo naShTagashayaH .. 12\-220\-7 (73928) R^iShINAmAhurekaM yaM kAmAda\-\-\-\-\-nR^iShu . shAshvataM sukhamatyantamanvi\-\-\-sudurlabham .. 12\-220\-8 (73929) yamAhuH kapilaM sA~NkhyAH paramarShi prajApatim . sametya tena rUpeNa vismApayati hi svayam .. 12\-220\-9 (73930) AsureH prathamaM shiShyaM yamAhushchirajIvinam . pa~nchasrotasi yaH satramAste varShasahasrikam .. 12\-220\-10 (73931) tamAsInaM samAgamya kApilaM maNDalaM mahat . [pa~nchasrotasi niShNAtaH pa~ncharAtravishAradaH. 12\-220\-11 (73932) pa~nchaj~naH pa~nchakR^itpa~nchaguNaH pa~nchashikhaH smR^itaH.] puruShAvasthamavyaktaM paramArthaM nyavedayat .. 12\-220\-12 (73933) iShTvA satreNa saMpR^iShTo bhUyashcha tapasA.a.asuriH . kShetrakShetraj~nayorvyaktiM bubudhe devadarshanAt .. 12\-220\-13 (73934) yattadekAkSharaM brahma nAnArUpaM pradR^ishyate . `bodhAyanaparAnviprAnR^iShibhAvamupAgataH.' AsurirmaNDale tasminpratipede tadavyayam .. 12\-220\-14 (73935) tasya pa~nchashikhaH shiShyo mAnuShyAH payasA bhR^itaH . brAhmaNI kapilA nAma kAchidAsItkuTumbinI .. 12\-220\-15 (73936) tasyAH putratvamAgamya striyAH sa pibati stanau . tataH sa kApileyatvaM lebhe buddhiM cha naiShThikIm .. 12\-220\-16 (73937) etanme bhagavAnAha kApileyasya saMbhavam . tasya tatkApileyatvaM sarvavittvamanuttamam .. 12\-220\-17 (73938) sAmAnyaM janakaM j~nAtvA dharmaj~nAnAmanuttamam . upetya shatamAchAryAnmohayAmAsa hetubhiH .. 12\-220\-18 (73939) `nirAkariShNustAnsarvAMsteShAM hetuguNAnvahUn . shrAvayAmAsa matimAnmuniH pa~nchashikho nR^ipa ..' 12\-220\-19 (73940) janakastvabhisaMraktaH kApileyAnudarshanAt . utsR^ijya shatamAchAryAnpR^iShThato.anujagAma tam .. 12\-220\-20 (73941) tasmai paramakalyAya praNatAya cha dharmataH . abravItparamaM mokShaM yataH sA~NkhyaM vidhIyate .. 12\-220\-21 (73942) jAtinirvedamuktvA sa karmanirvedamabravIt . karmanirvedamuktvA cha sarvanirvedamabravIt .. 12\-220\-22 (73943) yadarthaM dharmasaMsargaH karmaNAM cha phalodayaH . tamanAshvAsikaM mohaM vinAshi chalamadhruvam .. 12\-220\-23 (73944) dR^ishyamAne vinAshe cha pratyakShe lokasAkShike . AgamAtparamastIti bruvannapi parAjitaH .. 12\-220\-24 (73945) AtmanA hyAtmano nityaM kleshamR^ityujarAmayam . AtmAnaM manyate mohAttadasamyakparaM matam .. 12\-220\-25 (73946) atha chedevamapyasti yalloke nopapadyate . ajaro.ayamamR^ityushcha rAjA.asau manyate tathA .. 12\-220\-26 (73947) asti nAstIti chApyetattasminnasati lakShaNe . kimadhiShThAya tadbrUyAllokayAtrAvinishchayam .. 12\-220\-27 (73948) pratyakShaM hyetayormUlaM kR^itAntaitihyayorapi . pratyakSheNAgamo bhinnaH kR^itAnto vA na kashchana .. 12\-220\-28 (73949) yatratatrAnumAne.asminkR^itaM bhAvayato.api cha . nAnyo jIvaH sharIrasya nAstikAnAM mate smR^itaH .. 12\-220\-29 (73950) reto vaTakaNIkAyAM ghR^itapAkAdhivAsanam . jAtiH smR^itirayaskAntaH sUryakAnto.ambubhakShaNam .. 12\-220\-30 (73951) pretya bhUtApyayashchaiva devatAbhyupayAchanam . mR^ite karmanivR^ittishcha pramANamiti nishchayaH .. 12\-220\-31 (73952) na tvete hetavaH santi ye kechinmUrtisaMsthitAH . amUrtasya hi mUrtena sAmAnyaM nopapadyate .. 12\-220\-32 (73953) avidyAkarmacheShTAnAM kechidAhuH punarbhave . kAraNaM lobhamohau tu doShANAM cha niShevaNam .. 12\-220\-33 (73954) avidyAM kShetramAhurhi karmabIjaM tathA kR^itam . tR^iShNAsaMjananaM sneha eSha teShAM punarbhavaH .. 12\-220\-34 (73955) tasminmUDhe cha jagdhe cha dehe maraNadharmiNi . anyo.asau jAyate pretastadAhustatvamakShayam .. 12\-220\-35 (73956) yadA svarUpatashchAnyo jAtitaH shrutito.arthataH . kathamasminsa ityevaM saMbodhaH syAdasaMhitaH .. 12\-220\-36 (73957) evaM sati cha kA prItirdAnavidyAtapobalaiH . yadyadAcharitaM karma sarvamanyatprapadyate .. 12\-220\-37 (73958) yadi hyayamihaivAnyaiH prAkR^itairduHkhito bhavet . sukhito duHkhitairvA.api dR^ishyo hyasyavinirNayaH .. 12\-220\-38 (73959) yadA hi musalairhanyuH sharIraM na punarbhavet . pR^ithagj~nAnaM yadanyachcha yenaitannopapadyate .. 12\-220\-39 (73960) R^itusaMvatsarau tithyaH shItoShNe.atha priyApriye . yathA.atItA na dR^ishyante tAdR^ishaH satvasaMkShayaH .. 12\-220\-40 (73961) jarayA.abhiparItasya mR^ityunA na vinAshinA . durbalaM durbalaM pUrvaM gR^ihasyeva vinashyati .. 12\-220\-41 (73962) indriyANI mano vAyuH shoNitaM mAMsamasthi cha . AnupUrvyA vinashyanti svaM dhAtumupayAnti cha .. 12\-220\-42 (73963) lokayAtrAvidhAnaM cha dAnadharmaphalAgamaH . tadarthaM vedashabdAshcha vyavahArAshcha laukikAH .. 12\-220\-43 (73964) iti samya~Nbhanasyete bahavaH santi hetavaH . etadAsInmamAstIti na kashchitpratipadyate .. 12\-220\-44 (73965) teShAM vimR^ishatAmevaM tattatsamabhidhAvatAm . kvachinnivishate buddhistatra jIryati vR^ikShavat .. 12\-220\-45 (73966) evamarthairanarthaishcha duHkhitAH sarvajantavaH . AgamairapakR^iShyante hastipairhastino yathA .. 12\-220\-46 (73967) `na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena shAmyati . haviShA kR^iShNavartmeva bhUya evAbhivardhate ..' 12\-220\-47 (73968) arthAMstathA.atyantamukhAvahAMshcha lipsanta ete bahavo vishuShkAH . mahattaraM duHkhamanuprapannA hitvA sukhaM mR^ityuvashaM prayAnti .. 12\-220\-48 (73969) vinAshino hyadhnuvajIvitasya kiM bandhubhirmitraparigrahaishcha . vihAya yo gachChati sarvameva kShaNena gatvA na nivartate cha .. 12\-220\-49 (73970) bhUvyomatoyAnalavAyavo.api sadA sharIraM pratipAlayanti . itIdamAlakShya ratiH kuto bhave dvinAshino hyasya na karma vidyate .. 12\-220\-50 (73971) idamanupadhivAkyamachChalaM paramanirAmayamAtmasAkShikam . narapatirabhivIkShya vismitaH punaranuyoktumidaM prachakrame .. .. 12\-220\-51 (73972) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi viMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 220\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-220\-2 mahatsukhaM mokSham .. 12\-220\-3 janako janakavaMshyaH nAmrA janadevaH .. 12\-220\-4 pAShaNDA lokAyatAdayasteShAM vAdinaH pratibhaTatvena jetAraH .. 12\-220\-6 kApileyaH kapilAyAH putraH . paridhAvan ekatra vAsamakurvan .. 12\-220\-7 suparyavasitArthaH samya~NnishchitaprayojanaH .. 12\-220\-8 kAmAdavasitaM yadR^ichChayA sthitam . nR^iShu sukhaM anvichChantam. sthApayitumiti sheShaH .. 12\-220\-9 kapilaM tatprashiShyatvAttattulyam .. 12\-220\-15 manuShyo vayasA vR^ita iti dha . pAThaH. dhR^ita iti Ta.tha.pAThaH .. 12\-220\-17 bhagavAnmArkaNDeyaH sanatkumAro vA .. 12\-220\-18 sAmAnyaM sarveShvAchAryeShu samabuddhim .. 12\-220\-21 kalyAya samarthAya .. 12\-220\-22 jAtirjanma . kamaM yAgAdi. sarvaM brahmalokAntam. teShu nirvedaH kShayiShNutvAt .. 12\-220\-23 taM mohamabravIdita pUrveNAnvayaH .. 12\-220\-25 anAtmA hyAtmanaH kleshaM janmamR^ityujarAmayat iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-220\-29 yatrakutrApyanumAne IdR^ishAniShTanityAtmAnyatamasAdhake sAdhyasiddhiM bhAvayataH kR^itaM alam . bhAvanayAlamityarthaH. uktavidhayAnumAnasyApramANatvAt. sharIrasya sharIrAt .. 12\-220\-30 reto dhAturvaTakaNikA dhR^itadhUmAdhivAsanamiti dha . pAThaH. sUryakAntAgnimokShaNamiti tha. pAThaH .. 12\-220\-35 vyUDhe cha dagdhe cheti dha . pAThaH. anyonyAjjAyate snehastamAhuH satvasaMkShayamiti dha. pAThaH .. 12\-220\-38 sukhitaiH sukhito vApi dR^iShTo hyasya vinirNaya iti Ta . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 221 .. shrIH .. 12\.221\. adhyAyaH 221 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati anakaM pratyuktapa~nchashikhavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-221\-0 (73973) `*bhIShma uvAcha. 12\-221\-0x (6100) janako naradevastu j~nApitaH paramarShiNA . punarevAnupaprachCha sAMparAye bhavAbhavau .. 12\-221\-1 (73974) bhagavanyadidaM pretya saMj~nA bhavati kasyachit . evaM sati kimaj~nAnaM j~nAnaM vA kiM kariShyati .. 12\-221\-2 (73975) vivAdAdeva siddho.asau kAraNasyeva vedanA . chetano vidyate hyatra haitukaM cha manogatam .. 12\-221\-3 (73976) AgamAdeva siddho.asau svatAH siddhA iti shrutiH . vartate pR^ithaganyonyaM na hyapaHshritya karmasu .. 12\-221\-4 (73977) chetano hyaMshavastatra svamUrtaM dhArayantyataH . svabhAvaM pauruShaM karma hyAtmAnaM tamupAshritam . tamAshritya pravartante dehino dehabandhanAH .. 12\-221\-5 (73978) guNaj~nAnamabhij~nAnaM tasya li~NgAnushabdayat . pR^ithivyAdiShu bhUteShu tattadAhurnidarshanam .. 12\-221\-6 (73979) AtmA.asau vartate bhinnastatratatra samanvitaH . paramAtmA tathIvaiko deve.asminniti vai shrutiH .. 12\-221\-7 (73980) AkAshaM vAyurUShbhA cha sneho yachchApi pArthivam . yathA tridhA pravartante tathA.asau puruShaH smR^itaH .. 12\-221\-8 (73981) papasyantarhitaM yadvattadvadvyAptaM mahAtmakam . pUrvaM naishcharyayogena tasmAdetanna shepavAn .. 12\-221\-9 (73982) shabdAH kAlaH kriyA deho mamaikasvaiva kalpanA . svabhAvaM tanmayaM tvedaM mAyArUpaM tu bhedavat .. 12\-221\-10 (73983) nAnAkhyaM paraM shuddhaM nirvikalpaM parAtmakam . li~NgAdi devamadhyAste j~nAnaM devasya tattathA .. 12\-221\-11 (73984) chinmayo.ayaM hi nAdAkhyaH shabdashchAsau mano mahAn . gatimAnuta saMdhatte varNamattatpadAnvitam .. 12\-221\-12 (73985) kAyo nAsti cha teShAM vai avakAshastathA param . etenoDhA iti chAkhyAtAH sarve te dharmadUShakAH .. 12\-221\-13 (73986) avandhanamavij~nAnAjj~nAnaM tadbhuvamavyayam . nAnAbhedavikalpane yeShAmAtmA smR^itaH sadA .. 12\-221\-14 (73987) prakR^iteraparasteShAM bahavo.apyAtmavAdinaH . virodho hyAtmasanmAyAM na teShAM siddha eva hi . anyadA cha gR^ihItai\-\-\-\-\-vedabAhyAstataH smR^itAH .. 12\-221\-15 (73988) ekAnekAtmakaM teShAM pratiShedho hi bhedanut . tasmAdvedasya hR^idayamadvaidhyamiti viddhi tat .. 12\-221\-16 (73989) vedAdR^iShTerayaM lokaH sarvArtheShu pravartate . tasmAchcha smR^itayo jAtAH setihAsAH pR^ithagvidhAH .. 12\-221\-17 (73990) na yanna sAdhyaM tadbrahma nAdimadhyaM na chAntavat . indriyANi cha bhUrINi parA cha prakR^itirmanaH .. 12\-221\-18 (73991) AtmA cha paramaH shuddhaH prokto.asau paramaH pumAn .. 12\-221\-19 (73992) utpattilakShaNaM chedaM viparItamathobhayoH . yo vetti prakR^itiM nityaM tathA chaivAtmanastu tAm . pradahatyeSha karmAkhyaM dAvodbhUta ivAnalaH .. 12\-221\-20 (73993) chinmAtraparamaH shuddhaH sarvAkR^itiShu vartate .. 12\-221\-21 (73994) AkAshakalpaM vimalaM nAnAshaktisamanvitam . tApanaM sarvabhUtAnAM jyotiShAM madhyamasthitim . duHkhamasti na nirduHkhaM tadvidvAnna cha lipyati .. 12\-221\-22 (73995) asAvashnAti yadvattadvamaro.ashnAti yanmadhu . evameva mahAnAtmA nAtmAnamavabudhyate .. 12\-221\-23 (73996) evaMbhUtastvamityatra svAdhito buddhyate parama . budhasya bodhanaM tatra kriyate sadbhirityuta . na budhasyeti vai kashchinna tathAvachChR^iNuShva me .. 12\-221\-24 (73997) shokamasya na gatvA te shAstrANAM shAstradasyavaH . lokaM nidhnanti saMbhinnA j~nAtinotra vadantyuta .. 12\-221\-25 (73998) evaM tasya vibhoH kR^ityaM dhAturasya mahAtmanaH . kShamanti te mahAtmAnaH sarvadvandvavivarjitAH .. 12\-221\-26 (73999) ato.anyathA mahAtmAnamanyathA pratipadyate . kiM tena na kR^itaM pApaM choreNAtmApahAriNA .. 12\-221\-27 (74000) tasya saMyogayogena shuchirapyashuchirbhavet . ashuchishcha shuchishchApi j~nAnAddehAdayo yathA .. 12\-221\-28 (74001) dR^ishyaM na chaiva dR^iShTaM syAddR^iShTaM dR^ishyaM tu naiva cha .. 12\-221\-29 (74002) atItatritayAH siddhA j~nAnarUpeNa sarvadA . evaM na pratipadyante rAgamohamadAnvitAH .. 12\-221\-30 (74003) vedabAhyA durAtmAnaH saMsAre duHkhabhAginaH . AgamAnugataj~nAnA buddhiyuktA bhavanti te .. 12\-221\-31 (74004) buddhyA bhavati buddhyA tvaM yadbuddhaM chAtmarUpavat . tamasyandhe na saMdehAtparaM yAnti na saMshayaH .. 12\-221\-32 (74005) nityanaimittikAnkR^itvA pApahAnimavApya cha . shuddhasatvA mahAtmAno j~nAnanirdhUtakalmaShAH .. 12\-221\-33 (74006) asaktAH parivartante saMsarantyatha vAyuvat . na yujyante.athavA kleshairahaMbhAvodbhavaiH saha .. 12\-221\-34 (74007) itastataH samAhR^itya j~nAnaM nirvarNayantyuta . j~nAnAnvitastamo hanyAdarkavatsa mahAmatiH .. 12\-221\-35 (74008) evamAtmAnamanvIkShya nAnAduHkhasamanvitam . dehaM pa~Nkamale magnaM nirmalaM paramArthataH .. 12\-221\-36 (74009) tamevaM sarvaduHkhAttu mochayetparamAtmavAn . brahmacharyavratopetaH sarvasa~NgabahiShkR^itaH . laghvAhAro vishuddhAtmA paraM nirvANamR^ichChati .. 12\-221\-37 (74010) indriyANi mano vAyuH shoNitaM mAMsamasthi cha . AnupUrvyAdvinashyanti svaM dhAtumupayAnti cha .. 12\-221\-38 (74011) kAraNAnugataM kAryaM yadi tachcha vinashyati . ali~Ngasya kathaM li~NgaM yujyate tanmR^iShA dR^iDham .. 12\-221\-39 (74012) na tveva hetavaH santi ye kechinmUrtisaMsthitAH . amartyasya cha martyena sAmAnyaM nopapadyate .. 12\-221\-40 (74013) lokadR^iShTo yathA jAteH svedajaH puruShaH striyAm . kR^itAnusmaraNAtsiddho vedagamyaH paraH pumAn .. 12\-221\-41 (74014) pratyakShAnugato vedo nAmahetubhiriShyate .. 12\-221\-42 (74015) yathA shAkhA hi vai shAkhA taroH saMbadhyate tadA . shrutyA tathAparopyAtmA dR^ishyate so.apyali~NgavAn . ali~NgasAdhyaM tadbrahma bahavaH santi hetavaH .. 12\-221\-43 (74016) lokayAtrAvidhAnaM cha dAnadharmaphalAgamaH . tadarthaM vedashabdAshcha vyavahArAshcha laukikAH .. 12\-221\-44 (74017) iti samya~Nbhanasyete bahavaH santi hetavaH . etadastIdamastIti na kiMchitpratidR^ishyate .. 12\-221\-45 (74018) teShAM vimR^ishatAmevaM tattatsamabhidhAvatAm . kvachinnivishate buddhistatra jIryati vR^ikShavat .. 12\-221\-46 (74019) evamarthairanarthaishcha duHkhitAH sarvajantavaH . AgamairapakR^iShyanti hastino hastipairyathA .. 12\-221\-47 (74020) na jAtu kAmaH kAmAmAmupabhogena shAmyati . haviShA kR^iShNavartmeva bhUya evAbhirvadhate .. 12\-221\-48 (74021) arthAMstathA.atyantaduHkhAbahAMshcha lipsanta eke bahavo vishuShkAH . mahattaraM duHkhamabhiprapannA hitvA sukhaM mR^ityuvashaM prayAnti .. 12\-221\-49 (74022) vinAshino hyadhruvajIvitasya kiM bandhubhirmantraparigrahaishcha . vihAya yo gachChati sarvameva kShaNena gatvA na nivartate cha .. 12\-221\-50 (74023) svaM bhUmitoyAnalavAyavo hi sadA sharIraM pratipAlayanti . itIdamAlakShya kuto ratirbhave dvinAshino hyasya na karma vidyate .. 12\-221\-51 (74024) idamanupadhivAkyamachChalaM paramanirAmayamAtmasAkShikam . narapatiranuvIkShya vismitaH punaranuyoktumidaM prachakrame ..' .. 12\-221\-52 (74025) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 221\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * ayamadhyAvo va . pustakaeva dR^ishyate . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 222 .. shrIH .. 12\.222\. adhyAyaH 222 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati janakAya pa~nchashikhoktasAMparAyikabhAvAdipratipAdakavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-222\-0 (74026) bhIShma uvAcha. 12\-222\-0x (6101) janako naradevastu j~nApitaH paramarShiNA . punarevAnupaprachCha sAMparAye bhavAbhavau .. 12\-222\-1 (74027) janaka uvAcha. 12\-222\-2x (6102) bhagavanyadi na pretya saMj~nA bhavati kasyachit . evaM sati kimaj~nAnaM j~nAnaM vA kiM kariShyati .. 12\-222\-2 (74028) sarvamuchChedaniShThaM syAtpashya chaitaddvijottama . apramattaH pramatto vA kiM visheShaM kariShyati .. 12\-222\-3 (74029) asaMsargo hi bhUteShu saMsargo vA vinAshiShu . kasmai kriyeta tatvena nishchayaH ko.atra tattvataH .. 12\-222\-4 (74030) bhIShma uvAcha. 12\-222\-5x (6103) tamasA hi pratichChannaM vibhrAntamiva chAturam . punaH prashamayanvAkyaiH kaviH pa~nchashikho.abravIt .. 12\-222\-5 (74031) uchChedaniShThA nehAsti bhA niShThA na vidyate . ayaM hyapi samAhAraH sharIrendriyachetasAm . vartate pR^ithaganyonyamapyapAshritya karmasu .. 12\-222\-6 (74032) dhAvataH pa~ncha teShAM tu khaM vAyurjyotirambu bhUH . te svabhAvena tiShThanti viyujyante svabhAvataH .. 12\-222\-7 (74033) AkAsho vAyurUShmA cha sneho yashchApi pArthivaH . eSha pa~nchasamAhAraH sharIramapi naikadhA .. 12\-222\-8 (74034) `ahaM vAchyaM dvijAnAM yadvishiShTaM buddhirUpavat . vAchAmagocharaM nityaM j~neyamevaM bhaviShyati .. 12\-222\-9 (74035) j~nAnaM j~neyaM tathA j~nAnaM trividhaM j~nAnamuchyate.' j~nAnamUShmA cha vAyushcha trividhaH karmasaMgrahaH .. 12\-222\-10 (74036) indriyANIndriyArthAshcha svabhAvashchetanA manaH . prANApAnau vikArashcha dhAtavashchAtra niHsR^itAH .. 12\-222\-11 (74037) `prANAdayastathA sparshA na saMbAdhagatAstathA . putrAdhInaM bhaviShyeta chinmAtraH sa paraH pumAn .. 12\-222\-12 (74038) shravaNaM sparshanaM jihvA dR^iShTirnAsA tathaiva cha . indriyANIti pa~nchaite chittapUrvagamA guNAH .. 12\-222\-13 (74039) tatra vij~nAnasaMyuktA trividhA chetanA dhruvA . sukhaduHkheti yAmAhuraduHkhetyasukheti cha .. 12\-222\-14 (74040) shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhashcha mUrtayaH . ete hyAmaraNAtpa~ncha Sha~NguNA j~nAnasiddhaye .. 12\-222\-15 (74041) teShu karmavisargashcha sarvatatvArthanishchayaH . tamAhuH paramaM shukraM `pAre cha rajasaH prabhum .. 12\-222\-16 (74042) virAgAdvartate tasminmato rajasi nityagam . tasminprasanne saMpashye' dvuddhirityavyayaM mahat .. 12\-222\-17 (74043) imaM guNasamAhAramAtmabhAvena pashyataH . asamyadgarshino duHkhamanantaM nopashAmyati .. 12\-222\-18 (74044) `tasmAdeteShu medhAvI na prasajyeta buddhimAn.' anAtmeti cha yaddR^iShTaM tannAhaM na mametyapi . vartate kimadhiShThAnA prasaktA duHkhasaMtatiH .. 12\-222\-19 (74045) yatra samya~Nbhano nAma tyAgamAtramanuttamam . shR^iNu yattava mokShAya bhAShyamANaM bhaviShyati .. 12\-222\-20 (74046) tyAga eva hi sarveShAM yuktAnAmapi karmaNAm . nityaduHkhavinItAnAM shleSho duHkhavaho hataH .. 12\-222\-21 (74047) dravyatyAge tu karmANi bhogatyAge vratAnyapi . sukhatyAge tapoyogaM sarvatyAge samApanA .. 12\-222\-22 (74048) tasya mArgo.ayamadvaidhaH sarvatyAgasya darshitaH . viprahANAya duHkhasya durgatistvanyathA bhavet .. 12\-222\-23 (74049) `shete jarAmR^ityubhayairvimuktaH kShINe puNye vigate cha pApe . taponimitte vigate cha niShThe phale yathA.a.akAshamali~Nga eva ..' 12\-222\-24 (74050) pa~nchaj~nAnendriyANyuktvA manaHShaShThAni chetasi . manaHShaShThAni vakShyAmi pa~nchakarmendriyANi tu .. 12\-222\-25 (74051) hastau karmendriyaM j~neyamatha pAdau gatIndriyam . prajanAnandayoH shepho nisarge pAyurindriyam .. 12\-222\-26 (74052) vAkcha shabdavisheShArthaM gatiM pa~nchAnvitAM viduH . evamekAdashaitAni buddhyA tUpahataM manaH .. 12\-222\-27 (74053) karNau shabdashcha chittaM cha trayaH shravaNasaMgrahe . tathA sparshe tathA rUpe tathaiva rasagandhayoH .. 12\-222\-28 (74054) evaM pa~nchatrikA hyete guNAstadupalabdhaye . yenAyaM trividho bhAvaH paryAyAtsamuMpasthitaH .. 12\-222\-29 (74055) sAtviko rAjasashchApi tAmasashchApi te trayaH . trividhA vedanA yeShu prasUtAH sarvasAdhanAH .. 12\-222\-30 (74056) praharShaH prItirAnandaH sukhaM saMshAntachittatA . akutashchitkutashchidvA chintitaH sAtviko guNaH .. 12\-222\-31 (74057) atuShTiH paritApashcha shoko lobhastathA.akShamA . li~NgAni rajasastAni dR^ishyante hetvahetutaH .. 12\-222\-32 (74058) avivekastathA mohaH pramAdaH svapnatandritA . kathaMchidapi vartante vividhAstAmasA guNAH .. 12\-222\-33 (74059) tatra yatprItisaMyuktaM kAye manasi vA bhavet . vartate sAtviko bhAva ityapekSheta tattathA .. 12\-222\-34 (74060) yattu santApasaMyuktamaprItikaramAtmanaH . pravR^ittaM raja ityevaM tatastadapi chintayet .. 12\-222\-35 (74061) atha yanmohasaMyuktaM kAye manasi vA bhavet . apratarkyamavij~neyaM tamastadupadhArayet .. 12\-222\-36 (74062) shrotraM vyomAshritaM bhUtaM shabdaH shrotraM samAshritaH . nobhayaM shabdavij~nAne vij~nAnastetarasya vA .. 12\-222\-37 (74063) evaM tvakchakShuShI jihvA nAsikA cheti pa~nchamI . sparshe rUpe rase gandhe tAni cheto manashcha tat .. 12\-222\-38 (74064) svakarmayugapadbhAvo dashasveteShu tiShThati . chittamekAdashaM viddhi buddhirdvAdashamI bhavet .. 12\-222\-39 (74065) teShAmayugapadbhAva uchChedo nAsti tAmasaH . Asthito yugapadbhAve vyavahAraH sa laukikaH .. 12\-222\-40 (74066) indriyANyupasR^ityApi dR^iShTvA pUrvaM shrutAgamAt . chintayannanuparyeti tribhirevAnvito guNaiH .. 12\-222\-41 (74067) yattamopahataM chittamAshusaMchAramadhruvam . karotyuparamaM kAye tadAhustAmasaM sukham .. 12\-222\-42 (74068) yadyadAgamasaMyuktaM na kR^ichChrAdupashAmyati . atha tatrApyupAdatte tamo vyaktamivAnR^itam .. 12\-222\-43 (74069) evameva prasa~NkhyAtaH svakarmapratyayo guNaH . kathaMchidvartate samyakkeShAMchidvA nivartate .. 12\-222\-44 (74070) `ahamityeSha vai bhAvo nAnyatra pratitiShThati . yasya bhAvo dR^iDho nityaM sa vai vidvAMstathetaraH .. 12\-222\-45 (74071) dehadharmastathA nityaM sarvabhUteShu vai dR^iDhaH . etenaivAnumAnena tyAjyo dharmastathA hyasau .. 12\-222\-46 (74072) j~nAnena muchyate janturdharmAtmA j~nAnavAnbhavet . dharmeNa dhAryate lokaH sarvaM dharme pratiShThitam .. 12\-222\-47 (74073) sarvArthajanakashchaiva dharmaH sarvasya kAraNam . sarvo hi dR^ishyate loke na sarvArthaH kathaMchana .. 12\-222\-48 (74074) sarvatyAge kR^ite tasmAtparamAtmA prasIdati . vyaktAdavyaktamatulaM lokeShu parivartate ..' 12\-222\-49 (74075) etadAhuH samAhAraM kShetramadhyAtmachintakAH . sthito manasi yo bhAvaH sa vai kShetraj~na uchyate .. 12\-222\-50 (74076) evaM sati ka uchChedaH shAshvato vA kathaM bhavet . svabhAvAdvartamAneShu sarvabhUteShu hetuShu .. 12\-222\-51 (74077) yathArNavagatA nadyo vyaktIrjahati nAma cha . natu svatAM niyachChanti tAdR^ishaH satvasaMkShayaH .. 12\-222\-52 (74078) evaM sati kutaH saMj~nA pretyabhAve punarbhavet . pratisaMmishrite jIve gR^ihyamANe cha sarvataH .. 12\-222\-53 (74079) imAM cha yo veda vimokShabuddhi mAtmAnamanvichChati chApramattaH . na lipyate karmaphalairaniShTaiH patraM bisasyeva jalena siktam .. 12\-222\-54 (74080) dR^iDhairhi pAshairbahubhirvimuktaH prajAnimittairapi daivataishcha . yadA hyasau sukhaduHkhe jahAti muktastadAgryAM gatimetyali~NgaH .. 12\-222\-55 (74081) shrutipramANAgamama~Ngalaishcha shete jarAmR^ityubhayAdabhItaH . kShINe cha puNye vigate cha pApe tato nimitte cha phale vinaShTe . alepamAkAshamali~Ngameva mAsthAya pashyanti mahatyasaktAH .. 12\-222\-56 (74082) yathorNanAbhiH parivartamAna stantukShaye tiShThati pAtyamAnaH . tathA vimuktaH prajahAti duHkhaM bidhvaMsate loShTha ivAdrimR^ichChan .. 12\-222\-57 (74083) yathA ruruH shR^i~Ngamatho purANaM hitvA tvachaM vA.apyurago yathA cha . vihAya gachChatyanavekShamANa stathA vimukto vijahAti duHkham .. 12\-222\-58 (74084) drumaM yathAvA.apyudakai patanta mutsR^ijya pakShI nipatatyasaktaH . tathA hyasau sukhaduHkhe vihAya muktaH parAddharyAM gatimetyali~NgaH .. 12\-222\-59 (74085) `imAnsvalokAnanupashya sarvA nvrajanyathA.a.akAshamivApnukAmaH . imAM hi gAthAM pralapanyathA.asti samastasa~NkalpavisheShamuktaH . ahaM hi sarvaM kila sarvabhAve hyahaM tadantarhyahameva bhoktA ..' 12\-222\-60 (74086) apicha bhavati maithilena gItaM nagaramupAhitamagninA.abhivIkShya . na khalu mama tuSho.api dahyate.atra svayamidamAha kila sma bhUmipAlaH .. 12\-222\-61 (74087) bhIShma uvAcha. 12\-222\-62x (6104) idamamR^itapadaM videharAjA svayamiha pa~nchashikhena bhAShyamANam . nikhilamabhisamIkShya nishchitArthaH paramasukhI vijahAra vItashokaH .. 12\-222\-62 (74088) imaM hi yaH paThati vimokShanishchayaM mahIpate satatamavekShate tathA . upadravAnnAnubhavatyaduHkhitaH pramuchyate kapilamivaitya maithilaH .. .. 12\-222\-63 (74089) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi moshradharmaparvaNi dvAviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 222\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-222\-2 bhagavanyavidaM proktaM iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-222\-3 pa~nchatve taddvijottameti dha . pAThaH .. 12\-222\-6 uchChedaniShThA dehe.asti iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-222\-13 chittarUpaM gamA guNAH iti dha . pAThaH .. 12\-222\-15 gandhashcha pa~nchamaH iti Da . pAThaH. AmaraNAdyuktA iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-222\-20 tattu samya~NbhAtaM nAma syAgashAstramanuttamamiti Ta . Da. tha. pAThaH. atra samyagbadho nAma tyAgashAstramanuttamamiti jha. pAThaH .. 12\-222\-21 nityaM mithyA vinItAnAM klesho duHkhavaho mataH iti jha . pAThaH .. 12\-222\-22 sarvashAstratAtparyaM tyAge evetyAha dravyeti . dravyAdityAganimittaM yaj~nakarmAdInyupadishantIti sheShaH. sarvatyAganimittaM yogamupadishanti. yataH sA tyAgasya samApanA samAptiH parAkAShThetyarthaH .. 12\-222\-27 buchdyAshu visR^ijenmanaH iti jha . pAThaH .. 12\-222\-34 ityupekSheta taM tathA iti Da . dha. pAThaH .. 12\-222\-35 yattvasantoShasaMyuktaM iti jha . pAThaH .. 12\-222\-40 uchChedo nAsti mAnasaH iti Da . tha. pAThaH. tAmase iti jha. pAThaH .. 12\-222\-41 indriyANyapi sUkShmANi iti jha . pAThaH .. 12\-222\-42 tAmasaM guNaM iti Ta . Da. pAThaH. tAmasaM budhAH iti jha. pAThaH .. 12\-222\-43 na kR^ichChramanupashyati iti jha . pAThaH .. 12\-222\-52 nadAshcha tAni yachChanti iti jha . pAThaH .. 12\-222\-58 rururmR^igabhedaH .. 12\-222\-59 parArdbhyAM shreShThAm .. 12\-222\-63 avekShate arthataH paryAlochayati . kapilaM kapilaprashiShyaM pa~nchashikham .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 223 .. shrIH .. 12\.223\. adhyAyaH 223 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati janakopAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-223\-0 (74090) `* yudhiShThira uvAcha. 12\-223\-0x (6105) kiM kAraNaM mahAprAj~na dahyamAnashcha maithilaH . mithilAM neha dharmAtmA prAha vIkShya vidAhitAm .. 12\-223\-1 (74091) bhIShma uvAcha. 12\-223\-2x (6106) shrR^iyatAM nR^ipashArdUla yadarthaM dIpitA purA . vahninA dIpitA sA tu tanme shR^iNu mahAmate .. 12\-223\-2 (74092) janako janadevastu karmANyAdhyAya chAtmani . sarvabhAvamanuprApya bhAvena vichachAra saH .. 12\-223\-3 (74093) yajandadaMstathA juhvanpAlayanpR^ithivImimAm . adhyAtmavinmahAprAj~nastanmayatvena niShThitaH .. 12\-223\-4 (74094) sa tasya hR^idi saMkalpaM j~nAtumaichChatsvayaM prabhuH . sarvalokAdhipastatra dvijarUpeNa saMyutaH .. 12\-223\-5 (74095) mithilAyAM mahAbuddhirvyalIkaM kiMchidAcharan . sa gR^ihItvA dvijashreShThairnR^ipAya prativeditaH .. 12\-223\-6 (74096) aparAdhaM samuddishya taM rAjA pratyabhAShata . na tvAM brAhmaNa daNDena niyokShyAmi kathaMchana .. 12\-223\-7 (74097) mama rAjyAdvinirgachCha yAvatsImA bhuvo mama . tachChrutvA brAhmaNo gatvA rAjAnaM pratyuvAcha ha .. 12\-223\-8 (74098) kariShye vachanaM rAjanbravIhi mama jAnataH . kA sImA tava bhUmestu brUhi dharmaM mamAdya vai .. 12\-223\-9 (74099) tachChrutvA maithilo rAjA lajjayAvanatAnanaH . novAcha vachanaM vipraM tatvabuddhyA samIkShya tat .. 12\-223\-10 (74100) punaHpunashcha taM viprashchodayAmAsa satvaram . brUhi rAjendra gachChAmi tava rAjyA dvivAsitaH .. 12\-223\-11 (74101) tato nR^ipo vichAryaivamAha brAhmaNapu~Ngavam . AvAso vA na me.astyatra sarvA vA pR^ithivI mama . gachCha vA tiShTha vA brahmanniti me nishchitA matiH .. 12\-223\-12 (74102) ityuktaH sa tathA tena maithilena dvijottamaH . abravIttaM mahAtmAnaM rAjAnaM mantribhirvR^itam .. 12\-223\-13 (74103) tvamevaM padmanAbhasya nityaM pakShapadAhitaH . aho siddhArtharUpo.asi gamiShye svasti te.astu vai .. 12\-223\-14 (74104) ityuktvA prayayau viprastajjij~nAsurdvijottamAn . adahachchAgninA tasya mithilAM bhagavAnsvayam .. 12\-223\-15 (74105) pradIpyamAnAM mithilAM dR^iShTvA rAjA na kampitaH . janaiH sa paripR^iShTastu vAkyametaduvAcha ha .. 12\-223\-16 (74106) anantaM vata me vittaM bhAvyaM me nAsti kiMchana . mithilAyAM pradIptAyAM na me kiMchana dahyate .. 12\-223\-17 (74107) tadasya bhAShamANasya shrutvA shrutvA hR^idi sthitam . punaH saMjIvayAmAsa mithilAM tAM dvijottamaH .. 12\-223\-18 (74108) AtmAnaM darshayAmAsa varaM chAsnai dadrau punaH . dharme tiShThasva sadbhAvo buddhiste.arthe narAdhipa .. 12\-223\-19 (74109) satye tiShThasva nirviNNaH svasti te.astu vrajAmyaham . ityuktvA bhagavAMshchainaM tatraivAntaradhIyata . etatte kathitaM rAjankiM bhUyaH shrotumichChasi ..' .. 12\-223\-20 (74110) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trayoviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 223\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * 223, 223 etadadhyAyadvayaM dha . pustakaeva dR^ishyate . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 224 .. shrIH .. 12\.224\. adhyAyaH 224 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati gArhasthye sthitasyApi bhagavadupAsakasya j~nAninaH puruShArthasiddhau dR^iShTAntatayA suvarchalAshvetaketUpAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-224\-0 (74111) `yudhiShThira uvAcha. 12\-224\-0x (6107) asti kashchidyadi vibho sadAro niyato gR^ihe . atItasarvasaMsAraH sarvadvandvavivarjitaH . taM me brUhi mahAprAj~na durlabhaH puruSho mahAn .. 12\-224\-1 (74112) bhIShma uvAcha. 12\-224\-2x (6108) shR^iNu rAjanyathAvR^ittaM yanmAM tvaM pR^iShTavAnasi . itihAsamimaM shuddhaM saMsArabhayabheShajam .. 12\-224\-2 (74113) devalo nAma viprarShiH sarvashAstrArthakovidaH . kriyAvAndhArmiko nityaM devabrAhmaNapUjakaH .. 12\-224\-3 (74114) sutA suvarchalA nAma tasya kalyANalakShaNA . nAtihrasvA nAtikR^ishA nAtidIrghA yashasvinI . pradAnasamayaM prAptA pitA tasya hyachintayat .. 12\-224\-4 (74115) asyAH patiH kuto veti brAhmaNaH shrotriyaH paraH . vidvAnvipro hyakuTumbaH priyavAdI mahAtapAH .. 12\-224\-5 (74116) ityevaM chintayAnaM taM rahasyAha suvarchalA .. 12\-224\-6 (74117) andhAya mAM mahAprAj~na dehyanandhAya vai pitaH . evaM smara sadA vidvanmamedaM prArthitaM mune .. 12\-224\-7 (74118) pitovAcha. 12\-224\-8x (6109) na shakyaM prArthitaM vatse tvayA.adya pratibhAti me . andhatAnandhatA cheti vikAro mama jAyate .. 12\-224\-8 (74119) unmattevAshubhaM vAkyaM bhAShase shubhalochane .. 12\-224\-9 (74120) suvarchalovAcha. 12\-224\-10x (6110) nAhamunmattabhUtA.adya buddhipUrvaM bravImi te . vidyate chetpatistAdR^iksa mAM bharati vedavit .. 12\-224\-10 (74121) yebhyastvaM manyase dAtuM mAmihAnaya tAndvijAn . tAdR^ishaM taM patiM teShu varayiShye yathAtatham .. 12\-224\-11 (74122) bhIShma uvAcha. 12\-224\-12x (6111) tatheti choktvA tAM kanyAmR^iShiH shiShyAnuvAcha ha . brAhmaNAnvedasaMpannAnyonigotravishodhitAn .. 12\-224\-12 (74123) mAtR^itaH pitR^itaH shuddhA~nshuddhAnAchArataH shubhAn . arogAnbuddhisaMpannA~nshIlasatvaguNAnvitAn .. 12\-224\-13 (74124) asaMkIrNAMshcha gotreShu vedavratasamanvitAn . brAhmaNAnsnAtakA~nshIghraM mAtApitR^isamanvitAn . niveShTukAmAnkanyAM me dR^iShTvA.a.anayata shiShyakAH .. 12\-224\-14 (74125) tachChrutvA tvaritAH shiShyA hyAshrameShu tatastataH . grAmeShu cha tato gatvA brAhmaNebhyo nyavedayan .. 12\-224\-15 (74126) R^iSheH prabhAvaM matvA te kanyAyAshcha dvijottamAH . anekamunayo rAjansaMprAptA devalAshramam .. 12\-224\-16 (74127) anumAnya yathAnyAyaM munInmunikumArakAn . abhyarchya vidhivattatra kanyAmAha pitA mahAn .. 12\-224\-17 (74128) ete.api munayo vatse svaputraikamatA iha . vedavedA~NgasaMpannAH kulInAH shIlasaMmatAH .. 12\-224\-18 (74129) ye.amI teShu varaM bhadre tvamichChasi mahAvratam . taM kumAraM vR^iNIShvAdya tasmai dAsyAmyahaM shubhe .. 12\-224\-19 (74130) tatheti choktvA kalyANI taptahemanibhA tadA . sarvalakShaNasaMpannA vAkyamAha yashasvinI .. 12\-224\-20 (74131) viprANAM samitIrdR^iShTvA praNipatya tapodhanAn . yadyasti samitau vipro hyandho.anandhaH sa me varaH .. 12\-224\-21 (74132) tachChrutvA munayastatra vIkShamANAH parasparam . nochurviprA mahAbhAgAH kanyAM matvA hyavedikAM .. 12\-224\-22 (74133) kutsayitvA muniM tatra manasA munisattamAH . yathAgataM yayuH kruddhA nAnAdeshanivAsinaH .. 12\-224\-23 (74134) kanyA cha saMsthitA tatra pitR^iveshmani bhAminI .. 12\-224\-24 (74135) tataH kadAchidbrahmaNyo vidvAnnyAyavishAradaH . UhApohavidhAnaj~no brahmacharyasamanvitaH .. 12\-224\-25 (74136) vedavidvedatatvaj~naH kriyAkalpavishAradaH . AtmatatvavibhAgaj~naH pitR^imAnguNasAgaraH .. 12\-224\-26 (74137) shvetaketuriti khyAtaH shrutvA vR^ittAntamAdarAt . kanyArthaM devalaM chApi shIghraM tatrAgato.abhavat .. 12\-224\-27 (74138) uddAlakasutaM dR^iShTvA shvetaketuM mahAvratam . yathAnyAyaM cha saMpUjya devalaH pratyabhAShata .. 12\-224\-28 (74139) kanye eSha mahAbhAge prApto R^iShikumArakaH . varayainaM mahAprAj~naM vedavedA~NgapAragam .. 12\-224\-29 (74140) tachChrutvA kupitA kanyA R^iShiputramudaikShata . tAM kanyAmAha viprarShiH so.ahaM bhadre samAgataH .. 12\-224\-30 (74141) andho.ahamatra tatvaM hi tathA manye cha sarvadA . vishAlanayanaM viddhi tathA mAM hInasaMshayam . vR^iNIShva mAM varArohe bhaje cha tvAmanindite .. 12\-224\-31 (74142) yenedaM vIkShate nityaM vR^iNoti spR^ishate.athavA . ghrAyate vakti satataM yenedaM sAryate punaH .. 12\-224\-32 (74143) yenedaM manyate tatvaM yena budhyati vA punaH . na chakShurvidyate hyetatsa vai bhUtAndha uchyate .. 12\-224\-33 (74144) yasminpravartate chedaM pashya~nChR^iNvanspR^ishannapi . jighraMshcha rasayaMstadvadvartate yena chakShuShA .. 12\-224\-34 (74145) tanme nAsti tato hyandho vR^iNu bhadre.adya mAmataH . lokadR^iShTyA karomIha nityanaimittikAdikam .. 12\-224\-35 (74146) AtmadR^iShTyA cha tatsarvaM vilipyAsi cha nityashaH . sthito.ahaM nirbharaH shAntaH kAryakAraNabhAvanaH .. 12\-224\-36 (74147) avidyayA taranmR^ityuM vidyayA taM tathA.amR^itam . yathAprAptaM tu saMdR^ishya vasAmIha vimatsaraH . krIte vyavasitaM bhadre bhartA.ahaM te vR^iNIShva mAm .. 12\-224\-37 (74148) bhIShma uvAcha. 12\-224\-38x (6112) tataH suvarchalA dR^iShTvA prAha taM dvijasattamam . manasA.asi vR^ito vidva~nsheShakartA pitA mama . vR^iNIShva pitaraM mahyameSha vedavidhikramaH .. 12\-224\-38 (74149) tadvij~nAya pitA tasyA devalo munisattamaH . shvetaketuM cha saMpUjya tathaivoddAlakena tam .. 12\-224\-39 (74150) munInAmagrataH kanyAM pradadau jalapUrvakam . udAharanti vai tatra shvetaketuM nirIkShya tam .. 12\-224\-40 (74151) hR^itpuNDarIkanilayaH sarvabhUtAtmako hariH . shvetaketusvarUpeNa sthito.asau madhusUdanaH .. 12\-224\-41 (74152) prIyatAM mAdhavo devaH patnI cheyaM sutA mama . pratipAdayAmi te kanyAM sahadharmacharIM shubhAm . ityuktvA pradadau tasmai devalo munipu~NgavaH .. 12\-224\-42 (74153) pratigR^ihya cha tAM kanyAM shvetaketurmahAyashAH . upayamya yathAnyAyamatra kR^itvA yathAvidhi .. 12\-224\-43 (74154) samApya tantraM munibhirvaivAhikamanuttamam . sa gArhasthye vasandhImAnbhAryAM tAmidamabravIt .. 12\-224\-44 (74155) yAni choktAni vedeShu tatsarvaM kuru shobhane . mayA saha yathAnyAyaM sahadharmacharI mam .. 12\-224\-45 (74156) ahamityeva bhAvena sthito.ahaM tvaM tathaiva cha . tasmAtkarmANi kurvIthAH kuryAM te cha tataH param .. 12\-224\-46 (74157) na mameti cha bhAvena j~nAnAgninilayena cha . anantaraM tathA kuryAstAni karmANi bhasmasAt .. 12\-224\-47 (74158) evaM tvayA cha kartavyaM sarvadA durbhagA mayA . yadyadAcharati shreShThastattadevetaro janaH . tasmAllokasya siddhyarthaM kartavyaM chAtmasiddhaye .. 12\-224\-48 (74159) uktvaivaM sa mahAprAj~naH sarvaj~nAnaikabhAjanaH . putrAnutpAdya tasyAM cha yaj~naiH saMtarpya devatAH .. 12\-224\-49 (74160) Atmayogaparo nityaM nirdvandvo niShparigrahaH . bhAryAM tAM sadR^ishIM prApya buddhiM kShetraj~nayoriva .. 12\-224\-50 (74161) lokamanyamanuprAptau bhAryA bhartA tathaiva cha . sAkShibhUtau jagatyasmiMshcharamANau mudA.anvitau .. 12\-224\-51 (74162) tataH kadAchidbhartAraM shvetaketuM suvarchalA . paprachCha ko bhavAnatra brUhi me taddvijottama .. 12\-224\-52 (74163) tAmAha bhagavAnvAgmI tayA j~nAto na saMshayaH . dvijottameti mAmuktvA punaH kamanupR^ichChasi .. 12\-224\-53 (74164) sA tamAha mahAtmAnaM pR^ichChAmi hR^idi shAyinam . tachChrutvA pratyuvAchainAM sa na vakShyati bhAmini .. 12\-224\-54 (74165) nAmagotrasamAyuktamAtmAnaM manyase yadi . tanmithyAgotrasadbhAve vartate dehabandhanam .. 12\-224\-55 (74166) ahamityeSha bhAvo.atra tvayi chApi samAhitaH . tvamapyahamahaM sarvamahamityeva vartate . nAtra tatparamArthaM vai kimarthamanupR^ichChasi .. 12\-224\-56 (74167) tataH prahasya sA hR^iShTA bhartAraM dharmachAriNI . uvAcha vachanaM kAle smayamAnA tadA nR^ipa .. 12\-224\-57 (74168) kimanekaprakAreNa virodhena prayojanam . kriyAkalApairbrahmarShe j~nAnanaShTo.asi sarvadA . tanme brUhi mahAprAj~na yathA.ahaM tvAmanuvratA .. 12\-224\-58 (74169) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-59x (6113) yadyadAcharati shreShThastattadevetaro janaH . vartate tena loko.ayaM saMkIrNashcha bhaviShyati .. 12\-224\-59 (74170) saMkIrNe cha tathA dharme varNaH saMkarameti cha . saMkare cha pravR^itte tu mAtsyo nyAyaH pravartate .. 12\-224\-60 (74171) tadaniShTaM harerbhadre dhAturasya mahAtmanaH . parameshvarasaMkrIDA lokasR^iShTiriyaM shubhe .. 12\-224\-61 (74172) yAvatpAsava uddiShTAstAvatyo.asya vibhUtayaH . tAvatyashchaiva mAyAstu tAvatyo.asyAshcha shaktayaH .. 12\-224\-62 (74173) evaM sugahvare yukto yatra me tadbhavAbhavam . ChittvA j~nAnAsinA gachChetsa vidvAnsa cha me priyaH . so.ahameva na sandehaH pratij~nA iti tasya vai .. 12\-224\-63 (74174) ye mUDhAste durAtmAno dharmasaMkarakArakAH . maryAdAbhedakA nIchA narake yAnti jantavaH .. 12\-224\-64 (74175) AsurIM yonimApannA iti devAnushAsanam .. 12\-224\-65 (74176) bhagavatyA tathA loke rakShitavyaM na saMshayaH . maryAdAlokarakShArthamevamasti tathA sthitaH .. 12\-224\-66 (74177) suvarchalovAcha. 12\-224\-67x (6114) shabdaH kotra iti khyAtastathA.arthaM cha mahAmune . AkR^ityA patayo brUhi lakShaNena pR^ithakpR^ithak .. 12\-224\-67 (74178) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-68x (6115) vyatyayena cha varNAnAM parivAdakR^ito hi yaH . sa shabda iti vij~neyastannipAto.artha uchyate .. 12\-224\-68 (74179) suvarchalovAcha. 12\-224\-69x (6116) shabdArthayorhi saMbandhastvanayorasti vA na vA . tanme brUhi yathAtatvaM shabdasyAne.artha eva chet .. 12\-224\-69 (74180) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-70x (6117) shabdArthayorna chaivAsti saMbandho.atyanta eva hi . puShkare cha yathA toyaM tathA.asmIti cha vettha tat .. 12\-224\-70 (74181) suvarchalovAcha. 12\-224\-71x (6118) arthe sthitirhi shabdasya nAnyathA cha sthitirbhavet . vidyate chenmahAprAj~na vinA.arthaM brUhi sattama .. 12\-224\-71 (74182) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-72x (6119) sasaMsargo.atimAtrastu vAchakatvena vartate . asti chedvartate nityaM vikArochchAraNena vai .. 12\-224\-72 (74183) suvarchalovAcha. 12\-224\-73x (6120) shabdasthAnotra ityuktastathA.artha iti me kR^itaH . arthaH sthito na tiShThechcha virUDhamiha bhAShitam .. 12\-224\-73 (74184) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-74x (6121) na vikUlo.atra kathito nAkAshaM hi vinA jagat . saMbandhastatra nAstyeva tadvadityeSha manyatAm .. 12\-224\-74 (74185) suvarchalovAcha. 12\-224\-75x (6122) sadA.ahaMkArashabdo.ayaM vyaktamAtmani saMshritaH . na vAchastatra vartante iti mithyA bhaviShyati .. 12\-224\-75 (74186) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-76x (6123) ahaMshabdo hyahaMbhAvo nAtmabhAve shubhavrate . na vartante pare.achintye vAchaH saguNalakShaNAH .. 12\-224\-76 (74187) suvarchalovAcha. 12\-224\-77x (6124) ahaM gAtraikataH shyAmA bhAvanapi tathaiva cha . tanme brUhi yathAnyAyamevaM chenmunisattama .. 12\-224\-77 (74188) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-78x (6125) mR^iNmaye hi ghaTe bhAvastAdR^igbhAva iheShyate . ayaM bhAvaH pare.achintye hyAtmabhAvo yathAcha tat .. 12\-224\-78 (74189) ahaM tvametadityeva pare saMkalpanA mayA . tasmAdvAcho na vartanta iti naiva virudhyate .. 12\-224\-79 (74190) tasmAdvAmena vartante manasA bhIru sarvashaH . yathA.a.akAshagataM vishvaM saMsaktamiva lakShyate .. 12\-224\-80 (74191) saMsarge sati saMbandhAttadvikAraM bhaviShyati . anAkAshagataM sarvaM vikAre cha sadA gatam .. 12\-224\-81 (74192) tadbrahma paramaM shuddhamanauShamyaM na shakyate . na dR^ishyate tathA tachcha dR^ishyate cha matirmama .. 12\-224\-82 (74193) suvarchalovAcha. 12\-224\-83x (6126) nirvikAraM hyamUrti cha nirayaM sarvagaM tathA . dR^ishyate cha viyannityaM dR^igAtmA tena dR^ishyate .. 12\-224\-83 (74194) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-84x (6127) tvachA spR^ishati vai vAyumAkAshasthaM punaH punaH . tatsthaM gandhaM tathAghrAti jyotiH pashyati chakShuShA .. 12\-224\-84 (74195) tamorashmigaNashchaiva meghajAlaM tathaiva cha . varShaM tArAgaNaM chaiva nAkAshaM dR^ishyate punaH .. 12\-224\-85 (74196) AkAshasyApyathAkAshaM sadrUpamiti nishchitam . tadarthe kalpitA hyete tatsatyo viShNureva cha . yAni nAmAni gauNAni hyupachArAtparAtmani .. 12\-224\-86 (74197) na chakShuShA na manasA na chAnyena paro vibhuH . chintyate sUkShmayA buddhyA vAchA vaktuM na shakyate .. 12\-224\-87 (74198) etatprapa~nchamakhilaM tasminsarvaM pratiShThitam . mahAghaTo.alpakashchaiva yathA mahyAM pratiShThitau .. 12\-224\-88 (74199) na cha strI na pumAMshchaiva yathaiva na napuMsakaH . kevalaj~nAnamAtraM tattasminsarvaM pratiShThitam .. 12\-224\-89 (74200) bhUmisaMsthAnayogena vastusaMsthAnayogataH . rasabhedA yathA toye prakR^ityAmAtmanastathA .. 12\-224\-90 (74201) tadvAkyasmaraNAnnityaM tR^iptiM vAri pibanniva . prApnoti j~nAnamakhilaM tena tatsukhamedhate .. 12\-224\-91 (74202) suvarchalovAcha. 12\-224\-92x (6128) anena sAdhyaM kiM syAdvai shabdeneti matirmama . vedagamyaH paro.achintya iti paurANikA viduH .. 12\-224\-92 (74203) nirarthako yathA loke tadvatsyAditi me matiH . nirIkShyaivaM yathAnyAyaM vaktumarhasi me.anagha .. 12\-224\-93 (74204) shvetaketuruvAcha. 12\-224\-94x (6129) vedagamyaM paraM shuddhamiti satyA parA shrutiH . vyAhatyA naitadityAha vyupali~Nge cha vartate .. 12\-224\-94 (74205) nirarthako na chaivAsti shabdo laukika uttame . ananvayAstathA shabdA nirarthA iti laukikaiH .. 12\-224\-95 (74206) gR^ihyante tadvadityeva na vartante parAtmani . agocharatvaM vachasAM yuktamevaM tathA shubhe .. 12\-224\-96 (74207) sAdhanasyopadeshAchcha hyupAyasya cha sUchanAt . upalakShaNayogena vyAvR^ittyA cha pradarshanAt . vedagamyaH paraH shuddha iti me dhIyate matiH .. 12\-224\-97 (74208) adhyAtmadhyAnasaMbhUtamabhUtaM\-\-\-\-\- vatsphuTam . j~nAnaM viddhi shubhAchAre tena yAnti parAM gatim .. 12\-224\-98 (74209) yadi me vyAhR^itaM guhyaM shrutaM na tu tvayA shubhe . tathyamityeva vA shuddhe j~nAnaM j~nAnavilochane .. 12\-224\-99 (74210) nAnArUpavadasyaivamaishvaryaM dR^ishyate shubhe . na vAyustaM na sUryastaM nAgnistattatparaM padam .. 12\-224\-100 (74211) anena pUrNametaddhi hR^idi bhUtamiheShyate . etAvadAtmavij~nAnametAvadyadahaM smR^itam . Avayorna cha satve vai tasmAdaj~nAnabandhanam .. 12\-224\-101 (74212) bhIShma uvAcha. 12\-224\-102x (6130) evaM suvarchalA hR^iShTA proktA bhartrA yathArthavat . paricharyamANA hyanishaM tatvabuddhisamanvitA .. 12\-224\-102 (74213) bhartA cha tAmanuprekShya nityanaimittikAnvitaH . paramAtmani govinde vAsudeve mahAtmani .. 12\-224\-103 (74214) samAdhAya cha karmANi tanmayatvena bhAvitaH . kAlena mahatA rAjanprApnoti paramAM gatim .. 12\-224\-104 (74215) etatte kathitaM rAjanyasmAttvaM paripR^ichChasi . gArhasthyaM cha samAsthAya gatau jAyApatI param' .. 12\-224\-105 (74216) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 224\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 225 .. shrIH .. 12\.225\. adhyAyaH 225 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dAntalakShaNakathanapUrvakaM damaprashaMsanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-225\-0 (74217) yudhiShThira uvAcha. 12\-225\-0x (6131) kiM kurvansukhamApnoti kiM kurvanduHkhamApnuyAt . kiM kurvannirbhayo loke siddhashcharati bhArata .. 12\-225\-1 (74218) bhIShma uvAcha. 12\-225\-2x (6132) damameva prashaMsanti vR^iddhAH shrutisamAdhayaH . sarveShAmeva varNAnAM brAhmaNasya visheShataH .. 12\-225\-2 (74219) nAdAntasya kriyAsiddhiryathAvadupapadyate . kriyA tapashcha devAshcha dame sarvaM pratiShThitam .. 12\-225\-3 (74220) damastejo vardhayati pavitraM dama uchyate . vipAShmA nirbhayo dAntaH puruSho vindate mahat .. 12\-225\-4 (74221) sukhaM dAntaH prasvapiti sukhaM cha pratibudhyate . sukhaM loke viparyeti manashchAsya prasIdati .. 12\-225\-5 (74222) tejo damana dhriyate tatra tIkShNo.adhigachChati . amitrAMshcha bahUnnityaM pR^ithagAtmani pashyati .. 12\-225\-6 (74223) kravyAdbhya iva bhUtAnAmadAntebhyaH sadA bhayam . teShAM vipratiShedhArthaM rAjA sR^iShTaH svayaMbhuvA .. 12\-225\-7 (74224) AshrameShu cha sarveShu dama eva vishiShyate. 12\-225\-8b`dharmaH saMrakShyate taistu yataste dharmasetavaH.' yachcha teShu phalaM dharmyaM bhUyo dAnte taduchyate .. 12\-225\-8 (74225) teShAM li~NgAni vakShyAni yeShAM samudayo damaH . akArpaNyamasaMrambhaH saMtoShaH shraddadhAnatA .. 12\-225\-9 (74226) akrodha ArjavaM nityaM nAtivAdo.abhimAnitA . gurupUjA.anasUyA cha dayA bhUteShvapaishunam .. 12\-225\-10 (74227) janavAdamR^iShAvAdastutinindAvivarjanam . sAdhukAmAMshcha spR^ihayennAyatiM pratyayeShu cha .. 12\-225\-11 (74228) avairakR^itsUpachAraH samo nindAprashaMsayoH . suvR^ittaH shIlasaMpannaH prasannAtmA.a.atmavA~nshuchiH .. 12\-225\-12 (74229) prApya loke cha satkAraM svargaM vai pretya gachChati . durgamaM sarvabhUtAnAM prApayanmodate sukhI .. 12\-225\-13 (74230) sarvabhUtahite yukto na sma yo dviShate janam . mahAhrada ivAkShobhyaH prAj~nastR^iptaH prasIdati .. 12\-225\-14 (74231) abhayaM yasya bhUtebhyaH sarveShAmabhayaM yataH . namasyaH sarvabhUtAnAM dAnto bhavati buddhimAn .. 12\-225\-15 (74232) na hR^iShyati mahatyarthe vyasane cha na shochati . sadA.aparimitapraj~naH sa dAnto dvija uchyate .. 12\-225\-16 (74233) karmabhiH shrutasaMpannaH sadbhirAchAretaH shuchiH . sadaiva damasaMyuktastasya bhu~Nkte mahAphalam .. 12\-225\-17 (74234) anasUyA.akShamA shAntiH saMtoShaH priyavAditA . satyaM dAnamanAyAso naiSha mArgo durAtmanAm .. 12\-225\-18 (74235) kAmakrodhau cha lobhashcha parasyerShyA vikatthanA . `atuShTiranR^itaM moha eSha mArgo durAtmanAm ..' 12\-225\-19 (74236) kAmakrodhau vashe kR^itvA brahmachArI jitendriyaH . vikramya ghore tamasi brAhmaNaH saMshitavrataH . kAlAkA~NkShI charellokAnnirapAya ivAtmavAn .. .. 12\-225\-20 (74237) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 225\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-225\-2 shrutisamAdhayo vedadraShThAraH .. 12\-225\-3 tapashcha satyaM cheti jha . pAThaH .. 12\-225\-6 tIkShNo rAjasaH . amitrAn kAmAdIn .. 12\-225\-7 kravyAdbhyo vyAghrAdibhyo mAMsabhakShakebhyaH .. 12\-225\-8 bhUyo.adhikam .. 12\-225\-9 samudetyasmAditi samudayo hetuH . akArpaNyamadInatvam. asaMrambho.abhiniveshAbhAvaH .. 12\-225\-11 pratyayeShu sukhaduHkhAdyanubhaveShu . AyatimuttarakAlam. na spR^ihayet. prAptaM sukhAdikaM bhu~njIta natu kAlAntarIyau tajjau harShaviShAdau chintanIyAvityarthaH .. 12\-225\-12 sUpachAraH shAThyavarjitAdaraH .. 12\-225\-13 durgamaM duShkAle durlabhamannAdi prApayan dayAvAnityarthaH .. 12\-225\-15 dAnto bhavati dharmavit iti dha . pAThaH .. 12\-225\-19 Dambho darpashcha mAnashcha naiSha mArgo mahAtmanAm iti Ta . Da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 226 .. shrIH .. 12\.226\. adhyAyaH 226 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tapa_upavAsAdinirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-226\-0 (74238) yudhiShThira uvAcha. 12\-226\-0x (6133) dvijAtayo vratopetA yadidaM bhu~njate haviH . annaM brAhmaNakAmAya kathametatpitAmaha .. 12\-226\-1 (74239) bhIShma uvAcha. 12\-226\-2x (6134) avedoktavratopetA bhu~njAnAH kAryakAriNaH . vedokteShu cha bhu~njAnA vratalubdhA yudhiShThira .. 12\-226\-2 (74240) yudhiShThira uvAcha. 12\-226\-3x (6135) yadidaM tapa ityAhurupavAsaM pR^ithagjanAH . etattapo mahArAja utAho kiM tapo bhavet .. 12\-226\-3 (74241) bhIShma uvAcha. 12\-226\-4x (6136) mAsapakShopavAsena manyante yattapo janAH . AtmatantropadhAtastu na tapastatsatAM matam .. 12\-226\-4 (74242) tyAgashcha sannatishchaiva shiShyate tapa uttamam . sadopavAsI sa bhavedbrahmachArI sadA bhavet .. 12\-226\-5 (74243) munishcha syAtsadA vipro daivataM cha sadA bhavet . kuTumbiko dharmaparaH sadA.asvapnashcha bhArata .. 12\-226\-6 (74244) amAMsAdI sadA cha syAtpavitrI cha sadA bhavet . amR^itAshI sadA cha syAnna cha syAdviShabhojanaH .. 12\-226\-7 (74245) vidhasAshI sadA cha syAtsadA chaivAtithipriyaH . [shraddadhAnaH sadA cha syAddevatAdvijapUjakaH] .. 12\-226\-8 (74246) yudhiShThira uvAcha. 12\-226\-9x (6137) kathaM sadopavAsI syAdbrahmachArI kathaM bhavet . vighasAshI kathaM cha syAtsadA chaivAtithiprayiH .. 12\-226\-9 (74247) bhIShma uvAcha. 12\-226\-10x (6138) antarA prAtarAshaM cha sAyamAshaM tathaiva cha . sadopavAsI sa bhavedyo na bhu~Nkte.antarA punaH .. 12\-226\-10 (74248) bhAryAM gachChanbrahmachArI R^itau bhavati brAhmaNaH . R^itavAdI bhavennityaM j~nAnanityashcha yo naraH .. 12\-226\-11 (74249) na bhakShayedvR^ithA mAMsamamAMsAshI bhavatyapi . dAnanityaH pavitrIsyAdasvapnashcha divA.asvapan .. 12\-226\-12 (74250) bhR^ityAtithiShu yo bhu~Nkte bhuktavatsu sadA naraH . amR^itaM kevalaM bhu~Nkte iti viddhi yudhiShThira .. 12\-226\-13 (74251) abhuktavatsu bhu~njAno viShamashnAti vai dvijaH . adattvA yo.atithibhyo.annaM na bhu~Nkte sotithipriyaH . `abhuktvA daivatebhyashcha yo na bhu~Nkte sadaivatam' 12\-226\-14 (74252) devatAbhyaH pitR^ibhyashcha bhR^ityebhyo.atithibhiH saha . avashiShTaM tu yo.ashnAti tamAhurvighasAshinam .. 12\-226\-15 (74253) teShAM lokA hyaparyantAH sadane brahmaNA saha . upasthitAshchApsarobhiH pariyAnti divaukasaH .. 12\-226\-16 (74254) devatAbhishcha ye sArdhaM pitR^ibhyashchopabhu~njate . ramante putrapautraishcha teShAM gatiranuttamA .. .. 12\-226\-17 (74255) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi Sha~Nvishatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 226\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-226\-1 dvijAtayastraivarNikAH . havirdevatAsheSham .. 12\-226\-2 bhujjAnA abhojyaM mAMsAdIti sheShaH . kAryakAriNaH kAmAchAravantaH. ihaiva satitA ityarthaH. vratalubdhA dIkShoktaphalAnurAgiNaH svargaM prApya patiShyantItyarthaH .. 12\-226\-4 hyatmatantramAtmavidyA tasyA upaghAto vighnaH .. 12\-226\-5 bhUtabhayaMkarakarmasaMnyAsastyAgaH . sannatirbhUtArAdhanam .. 12\-226\-7 amR^itAshI sadA cha syAddevatAtithipUjakaH iti jha . Da. pAThaH .. 12\-226\-9 atithirvaishvadevAnte prAptaH .. 12\-226\-12 vR^ithA devapitR^isheShaM vinA .. 12\-226\-14 abhuktavatsu nAshnAnaH satataM yastu vaidvijaH . abhojanena tenAsya jitaH svargo bhavatyutteti jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 227 .. shrIH .. 12\.227\. adhyAyaH 227 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhagavatsvarUpanirUpakamunisanatkumArasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-227\-0 (74256) `* yudhiShThira uvAcha. 12\-227\-0x (6139) kechidAhurdvidhA loke tridhA rAjannanekadhA . na pratyayo na chAnyachcha dR^ishyate brahma naiva tat .. 12\-227\-1 (74257) nAnAvidhAni shAstrANi uktAshchaiva pR^ithagvidhAH . kimadhiShThAya tiShThAmi tanme brUhi pitAmaha .. 12\-227\-2 (74258) bhIShma uvAcha. 12\-227\-3x (6140) svesve yuktA mahAtmAnaH shAstreShu prabhaviShNavaH . vartante ShaNDitA loke ko vidvAnkashcha paNDitaH .. 12\-227\-3 (74259) sarveShAM tatvamaj~nAya yathAruchi tathA bhavet . asminnarthe purAbhUtamitihAsaM purAtanam .. 12\-227\-4 (74260) mahAvivAdasaMyuktamR^iShINAM bhAvitAtmanAm . himavatpArshva AsInA R^iShayaH saMshitavratAH .. 12\-227\-5 (74261) ShaNNAM tAni sahasrANi R^iShINAM gaNamAhitam . tatra kechiddhuvaM vishvaM seshvaraM tu nirIshvaram .. 12\-227\-6 (74262) prAkR^itaM kAraNaM nAsti sarvaM naivamidaM jagat . anena chApare viprAH svabhAvaM karma chApare .. 12\-227\-7 (74263) pauruShaM karma daivaM cha yatsvabhAvAdireva tam . nAnAhetushatairyuktA nAnAshAstrapravartakAH .. 12\-227\-8 (74264) svabhAvAdbrAhmaNA rAja~njigIpantaH parasparam . tatastu mUlamudbhUtaM vAdipratyarthisaMyutam .. 12\-227\-9 (74265) pAtradaNDavighAtaM cha valkalAjinavAsasAm . eke manyusamApannAstataH shAntA dvijottamAH .. 12\-227\-10 (74266) vasiShThamabruvansarve tvaM no brUhi sanAtanam . nAhaM jAnAmi viprendrAHpratyuvAcha sa tAnprabhuH .. 12\-227\-11 (74267) te sarve sahitA viprA nAradaM R^iShimanuvan . tvaM no brUhi mahAbhAga tatvavichcha bhavAnasi .. 12\-227\-12 (74268) nAhaM dvijA vijAnAmi kva hi gachChAma saMgatAH . iti tAnAha bhagavAMstataH prAha cha sa dvijAn .. 12\-227\-13 (74269) ko vidvAniha loke.asminnamoho.amR^itamadbhutam . tachcha te shushruvurvAkyaM brAhmaNA hyasharIriNaH .. 12\-227\-14 (74270) sanaddhAma dvijA gatvA pR^ichChadhvaM sa cha vakShyati .. 12\-227\-15 (74271) tamAha kashchidvijavaryasattamo vibhANDako maNDitavedarAshiH . kastvaM bhavAnarthavibhedamadhye na dR^ishyase vAkyamudIrayaMshcha .. 12\-227\-16 (74272) athAhedaM taM bhagavAnsanantaM mahAmune viddhi mAM paNDito.asi R^iShiM purANaM satataikarUpaM yamakShayaM vedavido vadanti .. 12\-227\-17 (74273) punastamAhedamasau mahAtmA svarUpasaMsthaM vada Aha pArtha . tvameko.asmadR^iShipu~NgavAdya nasatsvarUpamathavA punaH kim .. 12\-227\-18 (74274) athAha gambhIratarAnuvAdaM vAkyaM mahAtmA hyasharIra AdiH . na te mune shrotramukhe.api chAsyaM na pAdahastau prapadAtmake na .. 12\-227\-19 (74275) bruvanmunInsatyamatho nirIkShya svamAha vidvAnmanasA nigamya . R^iShe kathaM vAkyamidaM bravIShi na chAsya mantA na cha vidyate chet .. 12\-227\-20 (74276) na shushruvustatastattu prativAkyaM dvijottamAH . nirIkShamANA AkAshaM prahasantastatastataH .. 12\-227\-21 (74277) Ashcharyamiti matvA te yayurhaimaM mahAgirim . sanatkumArasa~NkAshaM sagaNA munisattamAH .. 12\-227\-22 (74278) taM parvataM samAruhya dadR^ishurdhyAnamAshritAH . kumAraM devamarhantaM vedapArAvivarjitam .. 12\-227\-23 (74279) tataH saMvatsare pUrNe prakR^itisthaM mahAmunim . sanatkumAraM rAjendra praNipatya dvijAH sthitAH .. 12\-227\-24 (74280) AgatAnbhagavAnAha j~nAnanirdhUtakalmaShaH . j~nAtaM mayA munigaNA vAkyaM tadasharIriNaH . kAryamadya yathAkAmaM pR^ichChadhvaM munipu~NgavAH .. 12\-227\-25 (74281) tamabruvanprA~njalayo mahAmuniM dvijottamaM j~nAnanidhiM sunirmalam . kathaM vayaM j~nAnanidhiM vareNyaM yakShyAmahe vishvarUpaM kumAra .. 12\-227\-26 (74282) prasIda no bhagava~nj~nAnaleshaM madhuprayAtAya sukhAya santaH . yattatpadaM vishvarUpaM mahAmune tatra brUhi kiM tatra mahAnubhAva .. 12\-227\-27 (74283) sa tairviyukto bhagavAnmahAtmA yaH sa~NgavAnsatyavittachChR^iNuShva . aneka sAhasrakaleShu chaiva prasannadhAtuM cha shubhAj~nayA sat .. 12\-227\-28 (74284) yathAha pUrvaM yuShmAsu hyasharIrI dvijottamAH . tathaiva vAkyaM tatsatyamajAnantashcha kIrtitam .. 12\-227\-29 (74285) shR^iNudhvaM paramaM kAraNamasti kathamavagamyate . ahanyahani pAkavisheSho dR^ishyate tena mishraM sarvaM mishrayate. yathA maNDalI dR^ishi sarveShAmasti nidarshanam. asti chakShuShmatAmasti j~nAne svarUpaM pashyati. yathA darpaNAntaM nidarshanam .. 12\-227\-30 (74286) sa eva sarvaM vidvAnna bibheti na gachChati kutrAhaM kasya nAhaM kena kenetyavartamAno vijAnAti .. 12\-227\-31 (74287) sa yugato vyApI . sa pR^ithaksthitaH. tadaparamArthaH .. 12\-227\-32 (74288) yathA vAyurekaH sanbahudheritaH . AshrayavisheSho vA yasyAshrayaM yathAvaddvije mR^ige vyAghre cha manuje veNuMsashrayo bhidyate vAyurathaikaH. AtmA tathA.asau paramAtmA.asAvanya iva bhAti .. 12\-227\-33 (74289) evamAtmA sa eva gachChati sarvamAtmA pashya~nshR^iNoti na cha ghrAti na bhAShate .. 12\-227\-34 (74290) chakre.asya taM mahAtmAnaM parito dasha rashmayaH . viniShkramya yathA sUryamanugachChanti taM prabhum .. 12\-227\-35 (74291) dinedine.astamabhyeti punarudgachChate dishaH . tAvubhau na ravau chAstAM tathA vitta sharIriNam .. 12\-227\-36 (74292) patite vitta viprendraM bhakShaNe charaNe paraH . UrdhvamekastathA.adhastAdekastiShThati chAparaH .. 12\-227\-37 (74293) hiraNyasadanaM j~neyaM sametya paramaM padam . AtmanA hyAtmadIpaM tamAtmani hyAtmapUruSham .. 12\-227\-38 (74294) saMchitaM saMchitaM pUrvaM bhramaro vartate bhramam . yo.abhimAnIva jAnAti na muhyati na hIyate .. 12\-227\-39 (74295) na chakShuShA pashyati kashchanainaM hR^idA manIShA pashyati rupamasya . na shuklaM na kR^iShNaM paramArthabhAvaM guhAshayaM j~nAnadevIkarastham .. 12\-227\-40 (74296) brAhmaNasya na sAdR^ishye vartate so.api kiM punaH . ijyate yastu mantreNa yajamAno dvijottamaH .. 12\-227\-41 (74297) naiva dharmI na chAdhamIM dvandvAtIto vimatsaraH . j~nAnatR^iptaH sukhaM shete hyamR^itAtmA na saMshayaH .. 12\-227\-42 (74298) evameva jagatsR^iShTiM kurute mAyayA prabhuH . na jAnAti vimUDhAtmA kAraNaM chAtmano hyasau .. 12\-227\-43 (74299) dhyAtA draShTA tathA mantA boddhA dR^iShTAnsa eva saH . ko vidvAnparamAtmAnamanantaM lokabhAvanam . yattu shakyaM mayA proktaM gachChadhvaM munipu~NgavAH .. 12\-227\-44 (74300) bhIShma uvAcha. 12\-227\-45x (6141) evaM praNamya viprendrA j~nAnasAgarasaMbhavam . sanatkumAraM saMdR^iShTvA jagmuste ruchiraM punaH .. 12\-227\-45 (74301) tasmAttvamapi kaunteya j~nAnayogaparo bhava . j~nAnamevaM mahArAja sarvaduHkhavinAshanam .. 12\-227\-46 (74302) idaM mahAduHkhasamAkarANAM nR^iNAM paritrANavinirmitaM purA . purANapuMsA R^iShiNA mahAtmanA mahAmunInAM pravareNa tadbhuvam ..' .. 12\-227\-47 (74303) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 227\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * 227,228, etadavyAyadvayaM tha . pustaka eva dR^ishyate . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 228 .. shrIH .. 12\.228\. adhyAyaH 228 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tapashshabdasya matabhedena nAnArthakatvakathanapUrvakaM svamate tasya j~nAnArthakatvAbhidhAnam .. 1\.. j~nAnasya mokShasAdhanatve dR^iShTAntatayA suvarchalAcharitrakathanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-228\-0 (74304) ` yudhiShThira uvAcha. 12\-228\-0x (6142) yadidaM tapa ityAhuH kiM tapaH saMprakIrtitam . upavAsamathAnyattu vedAchAramatho nu kim . shAstraM tapo mahAprAj~na tanme brUhi pitAmaha .. 12\-228\-1 (74305) bhIShma uvAcha. 12\-228\-2x (6143) pakShamAsopavAsAdInmanyante vai tapodhanAH . vedavratAdIni tapa apare vedapAragAH . vedapArAyaNaM chAnye chAhustatvamathApare .. 12\-228\-2 (74306) yathAvihitamAchArastapaH sarvaM vrataM gatAH . AtmavidyAvidhAnaM yattattapaH parikIrtitam .. 12\-228\-3 (74307) tyAgastapastathA shAntistapa indriyanigrahaH . brahmacharyaM tapaH proktamAhurevaM dvijAtayaH .. 12\-228\-4 (74308) sadopavAso yo vidvAnbrahmachArI sadA bhavet .. 12\-228\-5 (74309) yo munishcha sadA dhImAnvighasAshI vimatsaraH . tatastvanantamapyAhuryo nityamatithipriyaH .. 12\-228\-6 (74310) nAntarAshIstato nityamupavAsI mahAvrataH . R^itugAmI tathA prokto vighasAshI smR^ito budhaiH .. 12\-228\-7 (74311) bhR^ityasheShaM tu yo bhu~Nkte yaj~nasheShaM tathA.amR^itam . evaM nAnArthasaMyogaM tapaH shashvadudAhR^itam .. 12\-228\-8 (74312) keShAM lokA hyaparyantAH sarve satyavrate sthitAH . ye.api karmamayaM prAhuste dvijA brAhmaNAH smR^itAH . ramante divyabhogaishcha pUjitA hyapsarogaNaiH .. 12\-228\-9 (74313) j~nAnAtmakaM tapashshabdaM ye vadanti vinishchitAH . te hyantarA.a.atmasadbhAvaM prapannA nR^ipasattama .. 12\-228\-10 (74314) etatte nR^ipashArdUla proktaM yatpR^iShTvAnasi . yathA vastuni saMj~nAni vividhAni bhavantyuta .. 12\-228\-11 (74315) yudhiShThira uvAcha. 12\-228\-12x (6144) pitAmaha mahAprAj~na rAjAdhInA nR^ipAH punaH . anyAni cha sahasrANi nAmAni vividhAni cha .. 12\-228\-12 (74316) pratiyogIni vai teShAM ChannAnyastamitAni cha . dR^iDhaM sarvaM prAkR^itakabhidaM sarvatra pashya vai .. 12\-228\-13 (74317) tasmAdyathAgataM rAjanyathAruchi nR^iNAM bhavet . asminnarthe purAvR^ittaM shR^iNu rAjanyudhiShThira .. 12\-228\-14 (74318) brAhmaNAnAM samUhe tu yaduvAcha suvarchalA . devalasya sutA vidvansarvalakShaNashobhitA .. 12\-228\-15 (74319) kanyA suvarchalA nAma yogabhAvitachetanA . hetunA kena jAtA sA nirdvandvA naShTasaMshayA .. 12\-228\-16 (74320) sA.abravItpitaraM vipraM varAnveShaNatatparA .. 12\-228\-17 (74321) andhAya mAM mahAprAj~na dehi vIkShya sulochanam . evaM sma cha pitaH shashvanmayedaM\-\-\-mune .. 12\-228\-18 (74322) pitovAcha. 12\-228\-19x (6145) na shakyaM prArthituM vatse tvayA.adya pratibhAti me . andhatA.anandhatA cheti vichAro mama jAyate . unmatteva sute vAkyaM bhAShase pR^ithulochane .. 12\-228\-19 (74323) kanyovAcha. 12\-228\-20x (6146) nAhamunmattabhUtA.a.adya buddhipUrvaM bravImi te . viddhi vaitAdR^ishaM loke sa mAM bhajati vedavit .. 12\-228\-20 (74324) yAnyAMstvaM manyase dAtuM mAM dvijottama tAniha . AnayAnyAnmahAbhAga hyahaM drakShyAmi teShu tam .. 12\-228\-21 (74325) tatheti choktvA tAM vipraH preShayAmAsa shiShyakAn . R^iSheH prabhAvaM dR^iShTvA te kanyAyAshcha dvijottamAH . anekamunayo rAjansaMprAptA devalAshramam .. 12\-228\-22 (74326) tAnAgatAnathAbhyarchyaM kanyAmAha pitA mahAn . yadIchChasi varaM bhadre taM vipraM varaya svayam .. 12\-228\-23 (74327) tathechi choktvA kalyANI taptahemanibhAnanA . karasaMmitamadhyA~NgI vAkyamAha tapodhanAH .. 12\-228\-24 (74328) yadyasti saMmato vipro hyandho.anandhaH sa me varaH . nochurviprA mahAbhAgAM prativAkyaM yayushcha te .. 12\-228\-25 (74329) kanyA cha tiShThatAmatra piturveshmani bhArata .. 12\-228\-26 (74330) shvetaketuH kahAlasya shyAlaH paramadharmavit . shrutvA brahmA tadAgamya kanyAmAha mahIpate .. 12\-228\-27 (74331) sohaM bhadre samAvR^ittastvayokto yaH purA dvijaH . vishAlanayanaM viddhi mAmandho.ahaM vR^iNIShva mAm .. 12\-228\-28 (74332) suvarchalovAcha. 12\-228\-29x (6147) kathaM vishAlanetro.asi kathaM vA tvamalochanaH . brUhi pashchAdahaM vidvanparIkShe tvAM dvijottama .. 12\-228\-29 (74333) dvija uvAcha. 12\-228\-30x (6148) shabde sparshe tathA rUpe rase gandhe sahetukam . na me pravartate cheto na pratyakShaM hi teShu me . alochano.ahaM tasmAddhi na gatirvidyate yataH .. 12\-228\-30 (74334) yena pashyati sushroNi bhAShate spR^ishate punaH . bhujyate ghrAyate nityaM shR^iNoti manute tathA .. 12\-228\-31 (74335) tachchakShurvidyate mahyaM yena pashyati vai sphuTam . sulochano.ahaM bhadre vai pR^ichCha vA kiM vadAmi te . sarvamasminna me vidyA vidvAnhi paramArthataH .. 12\-228\-32 (74336) sA vishuddhA tato bhUtvA shvetaketuM mahAmunim . praNamya pUjayAmAsa tAM bhAryAM sa cha labdhavAn .. 12\-228\-33 (74337) vairAgyasaMyutA kanyA tAdR^ishaM parimuttamam . prAptA rAjanmahAprAj~na tasmAdarthaH pR^ithakpR^ithak .. 12\-228\-34 (74338) etatte kathitaM rAjankiM bhUyaH shrotumichChasi ..' .. 12\-228\-35 (74339) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 228\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 229 .. shrIH .. 12\.229\. adhyAyaH 229 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati j~nAnasya shreyaHsAdhanatvaj~nAnopAyAdipratipAdakendraprahnAdasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-229\-0 (74340) yudhiShThira uvAcha. 12\-229\-0x (6149) yadidaM karma loke.asmi~nshubhaM vA yadi vA.ashubham . puruShaM yojayatyeva phalayogena bhArata .. 12\-229\-1 (74341) kartA svittasya puruSha utAho neti saMshayaH . etadichChAmi tattvena tvattaH shrotuM pitAmaha .. 12\-229\-2 (74342) bhIShma uvAcha. 12\-229\-3x (6150) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . prahlAdasya cha saMvAdamindrasya cha yudhiShThira .. 12\-229\-3 (74343) asaktaM dhUtapApmAnaM kule jAtaM bahushrutam . astabdhamanahaMkAraM satvasthaM saMyatendriyam .. 12\-229\-4 (74344) tulyanindAstutiM dAntaM shUnyAgArasamAkR^itim . charAcharANAM bhUtAnAM viditaprabhavApyayam .. 12\-229\-5 (74345) akrudhyantamahR^iShyantamapriyeShu priyeShu cha . kA~nchane vA.atha loShThe vA ubhayoH samadarshanam .. 12\-229\-6 (74346) Atmani shreyasi j~nAne dhIraM nishchitanishchayam .. parAvaraj~naM bhUtAnAM sarvaj~naM sarvadarshanam .. 12\-229\-7 (74347) `avyaktAtmani govinde vAsudeve mahAtmani . hR^idayena samAviShTaM sarvabhAvapriyaMkaram .. 12\-229\-8 (74348) bhaktaM bhAgavataM nityaM nArAyaNaparAyaNam . dhyAyantaM paramAtmAnaM hiraNyakashipoH sutam ..' 12\-229\-9 (74349) shakraH prahlAdamAsInamekAnte saMyatendriyam . bubhutsamAnastatpraj~nAmabhigamyedamabravIt .. 12\-229\-10 (74350) yaiH kaishchitsaMmato loke guNaiH syAtpuruSho nR^iShu . bhavatyanapagAnsarvAMstAnguNA.NllakShayAmahe .. 12\-229\-11 (74351) atha te lakShyate buddhiH samA bAlajanairiha . AtmAnaM manyamAnaH sa~nshreyaH kimiha manyase .. 12\-229\-12 (74352) baddhaH pAshaishchyutaH sthAnAddviShatAM vashamAgataH . shriyA vihInaH prahlAda shochitavye na shochasi .. 12\-229\-13 (74353) praj~nAlAbhena daiteya utAho dhR^itimattathA . prahlAda svastharUpo.asi pashyanvyasanamAtmanaH .. 12\-229\-14 (74354) bhIShma uvAcha. 12\-229\-15x (6151) iti saMchoditastena dhIro nishchitanishchayaH . uvAcha shlakShNayA vAchA svAM praj~nAmanuvarNayan .. 12\-229\-15 (74355) prahlAda uvAcha. 12\-229\-16x (6152) pravR^ittiM cha nivR^ittiM cha bhUtAnAM yo na budhyate . tasya stambho bhavedbAlyAnnAsti staMbho.anupashyataH .. 12\-229\-16 (74356) `gahanaM sarvabhUtAnAM dhyeyaM nityaM sanAtanam . anigrahamanaupamyaM sarvAkAraM parAtparam .. 12\-229\-17 (74357) sarvAvaraNasaMbhUtaM tasmAdetatpravartate . tanmayA api saMpashya nAnAlakShaNalakShitAH .. 12\-229\-18 (74358) sa vai pAti jagatsraShTA viShNurityabhishabditaH . punardarshati saMprApte\-\-\-\-\-\-sureshcharaH ..' 12\-229\-19 (74359) svabhAvAtsaMpravartante nivartante tathaiva cha . sarve bhAvAstathA bhAvAH puruShArtho na vidyate .. 12\-229\-20 (74360) puruShArthasya chAbhAve nAsti kashchitsvakArakaH . svayaM cha kurvatastasya jAtu mAno bhavediha .. 12\-229\-21 (74361) yastu kartAramAtmAnaM manyate sAdhvasAdhu vA . tasya doShavatI praj~nA atattvaj~neti me matiH .. 12\-229\-22 (74362) yadi syAtpuruShaH kartA shakrAtmashreyase dhruvam . ArambhAstasya siddhyeyurna tu jAtu parAbhavet .. 12\-229\-23 (74363) aniShTasya hi nirvR^ittiranivR^ittiH priyasya cha . lakShyate yatamAnAnAM puruShArthastataH kutaH .. 12\-229\-24 (74364) aniShTasyAbhinirvR^ittimiShTasaMvR^itimeva cha . aprayatnena pashyAmaH keShAM chittatsvabhAvataH .. 12\-229\-25 (74365) pratirUpatarAH kechiddR^isyante buddhimattarAH . virUpebhyo.alpabuddhibhyo lipsamAnA dhanAgamaM .. 12\-229\-26 (74366) svabhAvapreritAH sarve nivishante guNA yadA . shubhAshubhAstadA tatra tasya kiM mAnakAraNam .. 12\-229\-27 (74367) svabhAvAdeva tatsarvamiti me nishchitA matiH . AtmapratiShThA praj~nA vA mama nAsti tato.anyathA .. 12\-229\-28 (74368) karmajaM tviha manyante palayogaM shubhAshubham . karmaNAM viShayaM kR^itsnamahaM vakShyAmi tachChR^iNu .. 12\-229\-29 (74369) yathA vedayate kashchidodanaM pAyasaM hyadan . evaM sarvANi karmANi svabhAvasyaiva lakShaNam .. 12\-229\-30 (74370) vikArAneva yo veda na veda prakR^itiM parAm . tasya staMbho.abhavedbAlyAnnAsti staMbho.anupashyataH .. 12\-229\-31 (74371) svabhAvabhAvino bhAvAnsarvAneveha nishchaye . buddhyamAnasya darpo vA mAno vA kiM kariShyati .. 12\-229\-32 (74372) veda dharmavidhiM kR^itsnaM bhUtAnAM chApyanityatAm . tasmAchChakra na shochAri sarvaM hyevedamantavat .. 12\-229\-33 (74373) nirmamo nirahaMkAro nirIho muktabandhanaH . svastho vyapetaH pashyAmi bhUtAnAM prabhavApyayau .. 12\-229\-34 (74374) kR^itapraj~nasya dAntasya vitR^iShNAya nirAshiShaH . nAyAso vidyate shakra pashyato yogavittayA .. 12\-229\-35 (74375) prakR^itau cha vikAre cha na me prItirna cha dviShe . dveShTAraM cha na pashyAmi yo mamAdya virudhyati .. 12\-229\-36 (74376) nordhvaM nAvA~Nvatiryakcha na kvachichChakra kAmaye . na hi j~neye na vij~nAne nAj~nAne vidyate.antaram .. 12\-229\-37 (74377) shakra uvAcha. 12\-229\-38x (6153) yenaiShA labhyate praj~nA yena shAntiravApyate . prabrUhi tamupAyaM me samyakprahlAda pR^ichChate .. 12\-229\-38 (74378) prahlAda uvAcha. 12\-229\-39x (6154) ArjavenApramAdena prasAdenAtmavattayA . gurushushrUShayA shakra puruSho labhate mahat .. 12\-229\-39 (74379) svabhAvAllabhate praj~nAM shAntimeti svabhAvataH . svabhAvAdeva tatsarvaM yatkiMchidanupashyati .. 12\-229\-40 (74380) `naivAntaraM vijAnAti shrutvA gurumukhAttataH . vAkyaM vAkyArthavij~nAnamAlokya manasA yatiH .. 12\-229\-41 (74381) vivekapratyayApannamAtmAnamanupashyati . virajyati tato bhItyA parameshvaramR^ichChati .. 12\-229\-42 (74382) trAtAraM sarvaduHkhAnAM tatsukhAnveShaNaM tataH . karoti sadbhiH saMsargamalaM santaH sukhAya vai .. 12\-229\-43 (74383) satAM sakAshAdAj~nAya mArgaM lakShaNavattayA . sarvasa~NgavinirmuktaH paramAtmAnamR^ichChati .. 12\-229\-44 (74384) viShayechChAkR^ito dharmaM sarajasko bhayAvahaH . dharmahAnimavApnoti kramAttena naraH punaH .. 12\-229\-45 (74385) bhaktihIno bhavatyeva paramAtmani chAchyuta . vAchake vA.api cha sthAnaM na hantyeva vimochitaH .. 12\-229\-46 (74386) sArkShye chAsya ratirnityaM saMsAre cha ratirbhavet . tasya nityamavij~nAnAdAtmAchaiva na siddhyati .. 12\-229\-47 (74387) unmattavR^ittirbhavati kramAdevaM pravartate . AshauchaM vardhate nityaM na shAmyati kathaMchana .. 12\-229\-48 (74388) viShaye chAnvitasyAsya mokShavA~nChA na jAyate . hetvAbhAseShu saMlInaH stauti vaiShayikAnguNAn .. 12\-229\-49 (74389) na shAstrANi shR^iNotyeva mAnadarpasamanvitaH . svataHsiddhaM na bhogastaM svataH siddhaM na vetti cha . chidrUpadhAraNaM chaiva parasR^iShTimathAvyayam .. 12\-229\-50 (74390) nAnAyonigatastena bhrAmyamANaH svakarmabhiH . tIrNapAraM na jAnAti mahAmohasamanvitaH . AchAryasaMshrayAdvidyAdvinayaM samupAgataH .. 12\-229\-51 (74391) anukUleShu dharmeShu chinotyenaM tatastataH . AchArya iti cha khyAtastenAsau balavR^itrahan .. 12\-229\-52 (74392) niyatenaiva sadbhAvastena janmAntarAdiShu . karmasa~nchayatUlaughaH kShipyate j~nAnavAyunA .. 12\-229\-53 (74393) evaM yuktasamAchAraH saMsAravinivartakaH . anukUlavR^ittiM satataM Chinattyeva bhR^iguryathA .. 12\-229\-54 (74394) yena chAyaM samApannaM vaitR^iShNyaM nAdhigachChati . abhyantaraH smR^itaH shakra tatsAmyaM parivarjayet .. 12\-229\-55 (74395) prathamaM tatkR^itenaiva karmaNA parimR^ichChati . dvitIyaM svapnayogaM cha karmaNA parigachChati .. 12\-229\-56 (74396) etairakShaiH samApannaH pratyakSho.asau samAsthitaH . supuptyAkhyasturIyosau na cha hyAvaraNAnvitaH .. 12\-229\-57 (74397) lokavR^ittyA tamIshAnaM yaja~njuhvanyamI bhavet . AtmanyAyAsayogena niShkriyaM sa parAtparam .. 12\-229\-58 (74398) AyAme tAM vijAnAti mAyaiShA paramAtmanaH . prAtibhAsikasAmAnyAdbuddheryA saMvidAtmikA .. 12\-229\-59 (74399) sphuli~NgasattvasadR^ishAdagnibhAvo yathA bhavet . shishUnAmevamaj~nAnAmAtmabhAvo.anyathA smR^itaH .. 12\-229\-60 (74400) sAdhye.apyavastubhUtAkhye mitrAmitrAdayaH kutaH . tadabhAve tu shokAdyA na vartante sureshvara .. 12\-229\-61 (74401) evaM budhyasva bhagavansamabuddhiM samanviyAt . upAyametadAkhyAtaM mA vakraM gachCha devapa .. 12\-229\-62 (74402) j~nAnena pashyate karma j~nAninAM na pravartakam . yAvadArabdhamasyeha tAvannaivopashAmyati .. 12\-229\-63 (74403) tadante taM prayAtyeva na vidvAniti me matiH . yadasya vAchakaM vakShye saMsmare tadbhavettadA .. 12\-229\-64 (74404) tenatena cha bhAvena apAyaM tatra pashyati . sthAnabhedeShu vAgeShA tAlusaMsthA yathA tathA .. 12\-229\-65 (74405) tadvaduddhigatA hyarthA buddhimAtmagataH sadA .. 12\-229\-66 (74406) samastasaMkalpavisheShamuktaM paraM parANAM paramaM mahAtmA . trayyantavidbhiH parigIyate.asau viShNurvibhurvAsti guNo na nityam .. 12\-229\-67 (74407) varNeShu lokeShu visheShaNeShu sa vAsudevo vasanAnmahAtmA.Ta guNAnurUpaM sa cha karmarUpaM dadAti sarvasya samastarUpam . na saMdR^ishe tiShThati rupamasya na chakShuShA pashyati kashchidenam .. 12\-229\-68 (74408) bhaktyA cha dhR^ityA cha samAhitAtmA j~nAnasvarUpaM paripashyatIha .. 12\-229\-69 (74409) vadanti tanme bhagavAndadau sa sa eva sheShaM maghavAnmahAtmA . evaM mamopAyamavaihi shakra tasmAlloko nAsti mahyaM sadaiva ..' 12\-229\-70 (74410) bhIShma uvAcha. 12\-229\-71x (6155) ityukto daityapatinA shakro vismayamAgamat . prItimAMshcha tadA rAjaMstadvAkyaM pratyapUjayat .. 12\-229\-71 (74411) sa tadAbhyarchya daityendraM trailokyapatirIshvaraH . asurendramupAmantrya jagAma svaM niveshanam .. .. 12\-229\-72 (74412) iti shrImanmahAbhArate shantiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 229\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-229\-2 shrotuM tvatto vadasva me iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-229\-4 asaktaM phalechChArahitam . saMyame rataM iti Ta. tha. pAThaH. samaye rataM iti jha. pAThaH .. 12\-229\-5 shUnyAgAranivAsinaM iti jha . pAThaH .. 12\-229\-7 Atmani pratIchi . shreyasyAnandarUpe. j~nAne chinmAtre. dhIraM kutarkAnabhibhUtam. sarvaj~naM samadarshanamiti jha. pAThaH .. 12\-229\-11 bhavati tvayi . anapagAn sthirAn .. 12\-229\-12 bAlajanaiH samArAgadveShAdirAhityAt . manyamAno jAnannAtmaj~nAnArthaM kiM shreyaH prashastataraM sAdhanam .. 12\-229\-15 taduktamanuvarNayan iti dha . pAThaH .. 12\-229\-21 nAsti kAchitsvakA ratiH iti tha . pAThaH .. 12\-229\-25 aniShTasyApyanirvR^ittimiShTanirvR^ittimeva cha iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-229\-30 kashchidodanaM vAyaso hyadanniti jha . pAThaH .. 12\-229\-32 vudhyamAnasya vai darpaM mano vA iti dha . pAThaH .. 12\-229\-35 pashyato lokavidyayA iti dha . pAThaH. lokamavyayaM iti jha. pAThaH .. 12\-229\-36 yo mAmadya mamAyate iti jha . pAThaH .. 12\-229\-37 na j~nAne karma vidyate iti jha . pAThaH .. 12\-229\-38 praj~nA j~nAnam . shAntistatphalam .. 12\-229\-39 mahat mokSham .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 230 .. shrIH .. 12\.230\. adhyAyaH 230 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## indrabalisaMvAdaH .. 1\.. indrAvamAnitena balinA taMprati garvabha~njakavachanopanyAsaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-230\-0 (74467) yudhiShThira uvAcha. 12\-230\-0x (6166) yayA buddhyA mahIpAlo bhraShTashrIrvicharenmahIm . kAladaNDaviniShpiShTastanme brUhi pitAmaha .. 12\-230\-1 (74468) bhIShma uvAcha. 12\-230\-2x (6167) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . vAsavasya cha saMvAdaM balervairochanasya cha .. 12\-230\-2 (74469) pitAmahamupAgamya praNipatya kR^itA~njaliH . sarvAnevAsurA~njitvA baliM paprachCha vAsavaH .. 12\-230\-3 (74470) yasya sma dadato vittaM na kadAchana hIyate . taM baliM nAdhigachChAmi brahmannAchakShva me balim .. 12\-230\-4 (74471) sa vAyurvaruNashchaiva sa raviH sa cha chandramAH . so.agnistapati bhUtAni jalaM cha sa bhavatyuta .. 12\-230\-5 (74472) taM baliM nAdhigachChAmi brahmannAchakShva me balim . sa eva hyastamayate sa sma vidyotate dishaH .. 12\-230\-6 (74473) sa varShati sma varShANi yathAkAlamatandritaH . taM baliM nAdhigachChAmi brahmannAchakShva me balim .. 12\-230\-7 (74474) brahmovAcha. 12\-230\-8x (6168) naitatte sAdhu maghavanyadenamanupR^ichChasi . pR^iShTastu nAnR^itaM brUyAttasmAdvakShyAmi te balim .. 12\-230\-8 (74475) uShTreShu yadi vA goShu khareShvashveShu vA punaH . variShTho bhavitA jantuH shUnyAgAre shachIpate .. 12\-230\-9 (74476) shakra uvAcha. 12\-230\-10x (6169) yadi sma balinA brahma~nshUnyAgAre sameyivAn . hanyAmenaM na vA hanyAM tadbrahmannanushAdhi mAm .. 12\-230\-10 (74477) brahmovAcha. 12\-230\-11x (6170) mA sma shakra baliM hiMsIrna balirvadhamarhati . nyAyastu shakra praShTavyastvayA vAsava kAmyayA .. 12\-230\-11 (74478) bhIShma uvAcha. 12\-230\-12x (6171) evamukto bhagavatA mahendraH pR^ithivIM tadA . chachArairAvataskandhamadhiruhya shriyA vR^itaH .. 12\-230\-12 (74479) tato dadarsha sa baliM kharaveSheNa saMvR^itam . yathAkhyAtaM bhagavatA shUnyAgArakR^itAlayam .. 12\-230\-13 (74480) shakra uvAcha. 12\-230\-14x (6172) kharayonimanuprAptastupabhakSho.asi dAnava . idaM te yonirasamA shochasyAho na shochasi .. 12\-230\-14 (74481) adR^iShTaM vata pashyAmi dviShatAM vashamAgatam . shriyA vihInaM mitraishcha bhraShTaishvaryaparAkramam .. 12\-230\-15 (74482) yattadyAnasahasraistvaM j~nAtibhiH parivAritaH . lokAnpratApayansarvAnyAsyasmAnavitarkayan .. 12\-230\-16 (74483) tvanmukhAshchaiva daiteya vyatiShThaMstava shAsane . akR^iShTapachyA pR^ithivI tavaishvarye babhUva ha .. 12\-230\-17 (74484) idaM cha te.adya vyasanaM shochasyAho na shochasi . yadA.atiShThaH samudrasya pUrvakUle vilelikhan .. 12\-230\-18 (74485) j~nAtibhyo vibhajanvittaM tadAsItte manaH katham . yatte sahasrasamitA nanuturdevasoShitaH .. 12\-230\-19 (74486) bahUni varShapUgAni vihAre dIpyataH shriyA . sarvAH puShkaramAlinyaH sarvAH kA~nchanasaprabhAH .. 12\-230\-20 (74487) kathamadya tadA chaiva manaste dAnaveshvara . ChatraM tavAsItsumahatsauvarNaM ratnabhUShitam .. 12\-230\-21 (74488) nanR^itustatra gandharvAH ShaTsahasrANi saptachA . yUpastavAsItsumahAnyajataH sarvakA~nchanaH .. 12\-230\-22 (74489) yatrAdadaH sahasrANi ayutAnAM gavAM dasha . anantaraM sahasreNa tadA.a.asIddaityA kA matiH .. 12\-230\-23 (74490) yadA cha pR^ithivIM sarvAM yajamAno.anuparyagAH . shamyAkShepeNa vidhinA tadA.a.asItkiMtu te hR^idi .. 12\-230\-24 (74491) na te pashyAmi bhR^i~NgAraM na chChatraM vyajanaM na cha . brahmadattAM cha te mAlAM na pashyAmyasurAdhipa .. 12\-230\-25 (74492) `bhIShma uvAcha. 12\-230\-26x (6173) tataH prahasya sa balirvAsavena samIritam . nishamya mAnagambhIraM surarAjamathAbravIt .. 12\-230\-26 (74493) aho hi tava bAlishyamiha devagaNAdhipa . ayuktaM devarAjasya tava kaShTamidaM vachaH ..' 12\-230\-27 (74494) na tvaM pashyasi bhR^i~NgAraM na chChannaM vyajanaM na cha . brahmadattAM cha me mAlAM na tvaM drakShyasi vAsava .. 12\-230\-28 (74495) guhAyAM nihitAni tvaM mama ratnAni pR^ichChasi . yadA me bhavitA kAlastadA tvaM tAni drakShyasi .. 12\-230\-29 (74496) `na jAnIShe bhavAnsiddhiM shubhA~NgasvarUparUpiNIm . kAlena bhavitA sarvo nAtra gachChati vAsava ..' 12\-230\-30 (74497) na tvetadanurUpaM te yashaso vA kulasya cha . samR^iddhArtho.asamR^iddhArthaM yanmAM katthitumichChasi .. 12\-230\-31 (74498) na hi duHkheShu shochante na prahR^iShyanti charddhiShu . kR^itapraj~nAH j~nAnatR^iptAH kShAntAH santo manIShiNaH .. 12\-230\-32 (74499) tvaM tu prAkR^itayA buddhyA puraMdara vikatthase . yadA.ahamiva bhAvI syAstadA naivaM vadiShyasi .. 12\-230\-33 (74500) `aishvaryamadamatto mAM sa tvaM kiMchinna buddhyase . rAjyAdvinipatAnena sohaM na tvaparAjitaH ..' .. 12\-230\-34 (74501) iti shrImanmahAbhArate shantiparvaNi moshradharmaparvaNi triMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 230\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-230\-1 bhraShTashrIrvindate mahIm iti dha . pAThaH .. 12\-230\-4 svavIryakhyApanAya baliM stauti yasyetyAdinA .. 12\-230\-9 goShu vR^iShabheShu . shR^inyAgArapratishrayaH iti Ta. tha. dha. pAThaH .. 12\-230\-15 bhraShTavIryaparAkramam iti jha . pAThaH .. 12\-230\-17 aphuShTayachyA kR^iShaNaMjinA dhAnyaprasR^iH .. 12\-230\-18 vilelihan iti dha . pAThaH. tatra tAlugrastaM jagAkurvashityarthaH .. 12\-230\-24 sUkShmAgraH sthUlamUlaH ShaTtriMshada~Ngulo daNDaH shamyA sA balavatA kShiptA bhAtahUre patetAvadekaM devaprajanam . evaM sarvApi pR^ithivI shamyAprakShepavibhedA. tava devagajanAnAmaparyAptAbhUdityarthaH. paryagAH parihR^itya gatavAn .. 12\-230\-25 bhR^i~NgAraH sauvaNaM udapAtravisheShaH .. 12\-230\-35 vinipatAnena vinipatanena .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 231 .. shrIH .. 12\.231\. adhyAyaH 231 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati saryasyApi kAlaniyAmakeshvaraniyamyatvapratipAdakashakrabalisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-231\-0 (74502) bhIShma uvAcha. 12\-231\-0x (6174) punerava tu saM shakraH ahasannidamabravIt . nishvasantaM yathA gAyaM pratyAhArAya bhArata .. 12\-231\-1 (74503) yathaj~nAnasahasreNa j~nAtibhiH parivAritaH . lokAnyatApayantarvAnyAsyasmAnavitarkayan .. 12\-231\-2 (74504) dR^iShTvA sukR^iShNAM chemAgayasthAmAtmano bale . j~nAtimitraparityaktaH shochasyAho na shochasi .. 12\-231\-3 (74505) prItiM prApyAtulAM pUrvaM lokAMshchAtmavashe sthitAn . vinipAtamimaM chAdya shochasyAho na shochasi .. 12\-231\-4 (74506) baliruvAcha. 12\-231\-5x (6175) `garvaM hitvA tathA mAnaM devarAja shR^iNuShva me . mayA cha tvA.anusadbhAvaM pUrvamAcharitaM mahat .. 12\-231\-5 (74507) avashyakAlaparyAyamAtmanaH parivartanam . avida.NllokamAhAtmyaM\-\-\-\-\-\-\-..' 12\-231\-6 (74508) anityamupalakShyeha kAlaparyAyamAtmanaH . tasmAchChakra na shochAmi sarvaM hyevedamantavat .. 12\-231\-7 (74509) antavanta ime dehA bhUtAnAM cha surAdhipa . tena shakra na shochAmi nAparAdhAdidaM mama .. 12\-231\-8 (74510) jIvitaM cha sharIraM cha jAtyA vai saha jAyate . ubhe saha vivardhete ubhe saha vinashyataH .. 12\-231\-9 (74511) na hIdR^ishamahaMbhAvamavashaH prApya kevalam . yadevamabhijAnAmi kA vyathA me vijAnataH .. 12\-231\-10 (74512) bhUtAnAM nidhanaM niShThA srotasAmiva sAgaraH . naitatsamyagvijAnanto narA muhyanti vajradhR^it .. 12\-231\-11 (74513) ye tvevaM nAbhijAnanti rajomohaparAyaNAH . te kR^ichChraM prApya sIdanti buddhiryeShAM praNashyati .. 12\-231\-12 (74514) buddhilAbhAttu puruShaH sarvaM tudati kilviSham . vipApmA labhate satvaM satvasthaH saMprasIdati .. 12\-231\-13 (74515) tatastu ye nivartante jAyante vA punaH punaH . kR^ipaNAH paritapyante tairarthairabhichoditAH .. 12\-231\-14 (74516) arthasiddhimanarthaM cha jIvitaM maraNaM tathA . sukhaM duHkhaM phalaM chaiva na dveShmi na cha kAmaye .. 12\-231\-15 (74517) hataM hanti hato hyeva yo naro hanti kaMchana . ubhau tau na vijAnIto yashcha hanti hatashcha yaH .. 12\-231\-16 (74518) hatvA jitvA cha maghavanyaH kashchitpuruShAyate . akartA hyeva bhavati kartA hyeva karoti tat .. 12\-231\-17 (74519) ko hi lokasya kurute vinAshaprabhavAvubhau . kR^itaM hi tatkR^itenaiva kartA tasyApi chAparaH .. 12\-231\-18 (74520) pR^ithivI jyotirAkAshamApo vAyushcha pa~nchamaH . etadyonIni bhUtAni tatra kA paridevanA .. 12\-231\-19 (74521) mahAvidyo.alpavidyashcha balavAndurbalashcha yaH . darshanIyo virUpashcha subhago durbhagashcha yaH .. 12\-231\-20 (74522) sarvaM kAlaH samAdatte gambhIraH svena tejasA . tasminkAlavashaM prApte kA vyathA me vijAnataH .. 12\-231\-21 (74523) dagdhamevAnudahate hatamevAnuhanyate . nashyate naShTamevAgre labdhavyaM labhate naraH .. 12\-231\-22 (74524) nAsya dvIpaH kutaH pAro nAvAraH saMpradR^ishyate . nAntamasya prapashyAmi vidherdivyasya chintayan .. 12\-231\-23 (74525) yadi me pashyataH kAlo bhUtAni na vinAshayet . syAnme harShashcha darpashcha krodhashchaiva shachIpate .. 12\-231\-24 (74526) tuShabhakShaM tu mAM j~nAtvA praviviktajane gR^ihe . bibhrataM gArdabhaM rUpamAgatya parigarhase .. 12\-231\-25 (74527) ichChannahaM vikuryAM hi rUpANi bahR^idhA.a.atmanaH . vibhIShaNAni yAnIkShya palAyethAstvameva me .. 12\-231\-26 (74528) kAlaH sarvaM samAdatte kAlaH sarvaM prayachChati . kAlena vihitaM sarvaM mA kR^ithAH shakra pauruSham .. 12\-231\-27 (74529) purA sarvaM pravyathitaM mayi kruddhe puraMdara . `vidravanti tvayA sArdhaM sarva eva dibaukasaH ..' 12\-231\-28 (74530) avaimi tvasya lokasya karmaM shakra sanAtanam . tvamapyevamavekShasva mA.a.atmanA vismagaM gamaH .. 12\-231\-29 (74531) prabhavashcha prabhAvashcha nAtmasaMsthaH kadAchana . kaumArameva te chittaM tathaivAdya yathA purA . samavekShasva maghavanbuddhiM vindasva naiShThikIm .. 12\-231\-30 (74532) devA manuShyAH pitaro gandharvoragarAkShasAH . Asansarve mama vashe tatsarvaM vettha vAsava .. 12\-231\-31 (74533) namastasyai dishe.apyastu yasyAM vairochano baliH . iti mAmabhyapadyanta buddhimAtsaryamohitAH .. 12\-231\-32 (74534) nAhaM tadanushochAmi nAtmabhraMshaM shachIpate . evaM me nishchitA buddhiH shAstustiShThAmyahaM vashe .. 12\-231\-33 (74535) dR^ishyate hi kule jAto darshanIyaH pratApavAn . duHkhaM jIvansahAmAtyo bhavitavyaM hi tattathA .. 12\-231\-34 (74536) dauShkuleyastathA mUDho durjAtaH shakra dR^ishyate . sukhaM jIvansahAmAtyo bhavitavyaM hi tattathA .. 12\-231\-35 (74537) kalyANI rUpasaMpannA durbhagA shakra dR^ishyate . alakShaNA virUpA cha subhagA dR^ishyate parA .. 12\-231\-36 (74538) naitadasmatkR^itaM shakra naitachChakra tvayA kR^itam . yattamevaM gato vajrinyachchApyevaM gatA vayam .. 12\-231\-37 (74539) na karma tava nAnyeShAM kuto mama shatakrato . R^iddhirvA.apyathavA narddhiH paryAyakR^itameva tat .. 12\-231\-38 (74540) pashyAmi tvAM virAjantaM devarAjamavasthitam . shrImantaM dyutimantaM cha garjamAnaM mamopari .. 12\-231\-39 (74541) evaM naiva na chetkAlo mAmAkramya sthito bhavet . pAtayeyamahaM tvA.adya savajramapi muShTinA .. 12\-231\-40 (74542) na tu vikramakAlo.ayaM shAntikAlo.ayamAgataH . kAlaH sthApayate sarvaM kAlaH pachati vai tathA .. 12\-231\-41 (74543) mAM chedabhyAgataH kAlo dAnaveshvaramUrjitam . garjantaM pratapantaM cha kamanyaM nAgamiShyati .. 12\-231\-42 (74544) dvAdashAnAM tu bhavatAmAdityAnAM mahAtmanAm . tejAMsyekena sarveShAM devarAja dhR^itAni me .. 12\-231\-43 (74545) ahamevodvahAmyApo visR^ijAmi cha vAsava . tapAmi chaiva trailokyaM vidyotAmyahameva cha .. 12\-231\-44 (74546) saMrakShAmi vilumpAmi dadAmyahamathAdade . saMyachChAmi niyachChAmi lokeShu prabhurIshvaraH .. 12\-231\-45 (74547) tadadya vinivR^ittaM me prabhutvamamarAdhipa . kAlasainyAvagADhasya sarvaM na pratibhAti me .. 12\-231\-46 (74548) nAhaM kartA na chaiva tvaM nAnyaH kartA shachIpate . paryAyeNa hi bhujyante lokAH shakra yadR^ichChayA .. 12\-231\-47 (74549) mAsamAsArdhaveshmAnamahorAtrAbhisaMvR^itam . R^itudvAraM vAyumukhamAyurvedavido janAH .. 12\-231\-48 (74550) AhuH sarvamidaM chintyaM janAH kechinmanIShayA . `anityapa~nchavarShANi ShaShTho dR^ishyati dehinAm ..' 12\-231\-49 (74551) asyAH pa~nchaiva chintAyAH paryeShyAmi cha pa~nchadhA . `tatastAni na pashyAmi kAle tamapi vR^itrahan ..' 12\-231\-50 (74552) gambhIraM gahanaM brahma mahattoyArNavaM yathA . anAdinidhanaM chAhurakSharaM kSharameva cha .. 12\-231\-51 (74553) sattveShu li~NgamAvishya nirli~Ngamapi tatsvayam . manyante dhruvamevainaM ye janAstattvadarshinaH .. 12\-231\-52 (74554) `yamindriyANi sarvANi nAnupashyanti pa~nchadhA . taM kAlamiti jAnIhi yasya sarvamidaM vashe ..' 12\-231\-53 (74555) bhUtAnAM tu viSharyAsaM kurute bhagavAniti . na hyetAvadbhavedgrAmyaM na yasmAtprabhavetpunaH .. 12\-231\-54 (74556) gatiM hi sarvabhUtAnAmagatvA kva gamiShyati . yo dhAvatA na hAtavyastiShThannapi na hIyate .. 12\-231\-55 (74557) tamindriyANi sarvANi nAnupashyanti pa~nchadhA . AhushchainaM kechidagniM kechidAhuH prajApatim .. 12\-231\-56 (74558) R^itUnmAsArdhamAsAMshcha divasAMshcha kShaNAMstathA . pUrvAhNamaparAhNaM cha madhyAhnamapi chApare .. 12\-231\-57 (74559) muhUrtamapi chaivAhurekaM santamanekadhA . taM kAlamiti jAnIhi yasya sarvamidaM vashe .. 12\-231\-58 (74560) bahUnIndrasahasrANi samatItAni vAsava . balavIryopapannAni yathaiva tvaM shachIpate .. 12\-231\-59 (74561) tvAmapyatibalaM shakra devarAjaM balotkaTam . prApte kAle mahAvIryaH kAlaH saMshamayiShyati .. 12\-231\-60 (74562) ya idaM sarvamAdatte tasmAchChakra sthiro bhava . mayA tvayA cha pUrvaishcha na sa shakyo.ativartitum .. 12\-231\-61 (74563) yAmetAM prApya jAnIShe rAjyashriyamanuttamAm . sthitA mayIti tanmithyA naiShA hyekatra tiShThati .. 12\-231\-62 (74564) sthitA hIndrasahasreShu tvadvishiShTatameShviyam . mAM cha lolA parityajya tvAmagAdvibudhAdhipa .. 12\-231\-63 (74565) maivaM shakra punaH kArShIH shAnto bhavitumarhasi . tvAmapyevaMvidhaM j~nAtvA kShipramanyaM gamiShyati . `kAlena choditA shakra mA te garvaH shatakrato .. 12\-231\-64 (74566) kShamasva kAlayogaM tamAgataM viddhi devapa . nirlajjashchaiva kasmAttvaM devarAja vikatthase .. 12\-231\-65 (74567) sarvAsurANAmadhipaH sarvadevabhayaMkaraH . jitavAnbrahmaNo lokaM ko vidyAdAgataM gatim ..' .. 12\-231\-66 (74568) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 231\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-231\-1 yathA nAgaM pravyAhArAya iti dha . pAThaH .. 12\-231\-11 niShThA parAgatiH .. 12\-231\-19 mano.api pA~nchabhautikamityarthaH . bhUtAni sthUlasUkShmasharIrANi .. 12\-231\-22 dagdhaM kAlAtmaneshvareNA.anudahate vahnayAdiH . evamagre.api .. 12\-231\-26 IkShya dR^iShTvA .. 12\-231\-29 dharmaM vR^iddhihAsavattvam .. 12\-231\-30 prabhava aishvaryam . prabhAvastadAviShkaraNAm. nAtmasaMstho nAtmAdhInaH. kaumAraM bAlasyevAj~naM tava chittam .. 12\-231\-33 shAsturIshvarasya .. 12\-231\-36 subhagA bhAgyavatI .. 12\-231\-38 narddhiH R^iddhyabhAvaH . paryAyaH kAlakramastena kR^itam .. 12\-231\-40 evaM mama gardabhatvAdikaM naiva syAditi sheShaH . nachedityAdi tatropapattiH .. 12\-231\-44 udvahAsi medho bhUtvA sUryo bhUtvA shoShayAmIti vArthaH . ApaH apaH .. 12\-231\-46 kAlasainyaM mAsArdhamAsAdi .. 12\-231\-47 paryAyeNa kAlakrameNa bhujyante pAlyante saMhiyante vA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 232 .. shrIH .. 12\.232\. adhyAyaH 232 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## balisharIrAnnirgantyA shriyA shaknaM prati svanirgamanakAraNAbhidhAnapUrvakaM tataH svasya sthAnachatuShTayavaraNam .. 1\.. indrabalisaMvAdashcha .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-232\-0 (74569) bhIShma uvAcha. 12\-232\-0x (6176) shatakraturathApashyadbalerdIptAM mahAtmanaH . svarUpiNIM sharIrAddhi niShkrAmantIM tadA shriyam .. 12\-232\-1 (74570) tAM dR^iShTvA prabhayA dIptAM bhagavAnpAkakashAsanaH . vismayotphullanayano baliM paprachCha vAsavaH .. 12\-232\-2 (74571) bale keyamapakrAntA rochamAnA shikhaNDinI . tvattaH sthitA sakeyUrA dIpyamAnA svatejasA .. 12\-232\-3 (74572) baliruvAcha. 12\-232\-4x (6177) na hImAmAsurIM vedmi na daivIM cha na mAnuShIm . tvamenAM pR^ichCha vA mA vA yatheShTaM kuru vAsava .. 12\-232\-4 (74573) shakra uvAcha. 12\-232\-5x (6178) kA tvaM balerapakrAntA rochamAnA shikhaNDinI . ajAnato mamAchakShva nAmadheyaM shuchismite .. 12\-232\-5 (74574) kA tvaM tiShThasi mAmevaM dIpyamAnA svatejasA . hitvA daityavaraM subhru tanmamAchakShva pR^ichChataH .. 12\-232\-6 (74575) shrIruvAcha. 12\-232\-7x (6179) na mAM virochano veda nAyaM vairochano baliH . AhurmAM duHsahetyevaM vidhitseti cha mAM viduH .. 12\-232\-7 (74576) bhUtirlakShmIti mAmAhuH shrIrityeva cha vAsava . tvaM mAM shakra na jAnIShe sarve devA na mAM viduH .. 12\-232\-8 (74577) shakra uvAcha. 12\-232\-9x (6180) kimidaM tvaM mama kR^ite utAho balinaH kR^ite . duHsahe vijahAsyenaM chirasaMvAsinI satI .. 12\-232\-9 (74578) shrIruvAcha. 12\-232\-10x (6181) no dhAtA na vidhAtA mAM vidadhAti kathaMchana . kAlastu shakra paryAgAnmaivaM shakrAvamanyathAH .. 12\-232\-10 (74579) shakra uvAcha. 12\-232\-11x (6182) kathaM tvayA balistyaktaH kimarthaM vA shikhaNDini . kathaM cha mAM na jahyAstvaM tanme brUhi shuchismite .. 12\-232\-11 (74580) shrIruvAcha. 12\-232\-12x (6183) satye sthitA.asmi dAne cha vrate tapasi chaiva hi . parAkrame cha dharme cha parAchInastato baliH .. 12\-232\-12 (74581) brahmaNyo.ayaM purA bhUtvA satyavAdI jitendriyaH . abhyasUyanbrAhmaNAnvai uchChiShTashchAspR^ishaddhR^itam .. 12\-232\-13 (74582) yaj~nashIlaH sadA bhUtvA mAmeva yajate svayam . tataH prahAya mUDhAtmA kAlenopanipIDitaH .. 12\-232\-14 (74583) apakrAntA tataH shakra tvayi vatsyAmi vAsava . apramattena dhAryA.asmi tapasA vikrameNa cha .. 12\-232\-15 (74584) shakra uvAcha. 12\-232\-16x (6184) ko.asti devamanuShyeShu sarvabhUteShu vA pumAn . yastvAmeko viShahituM shaknuyAtkamalAlaye .. 12\-232\-16 (74585) shrIruvAcha. 12\-232\-17x (6185) naiva devo na gandharvo nAsuro naM cha nrAkShasaH . yo mAmeko viShahituM shaktaH kashchitpuraMdara .. 12\-232\-17 (74586) shakra uvAcha. 12\-232\-18x (6186) tiShThethA mayi nityaM tvaM yathA tadbrUhi me shubhe . tatkariShyAmi te vAkyamR^itaM tadvaktumarhasi .. 12\-232\-18 (74587) shakra uvAcha. 12\-232\-19x (6187) sthAsyAmi nityaM devendra yathA tvayi nibodha tat . vidhinA vedadR^iShTena chaturdhA vibhajasva mAm .. 12\-232\-19 (74588) shakra uvAcha. 12\-232\-20x (6188) ahaM vai tvAM nidhAsyAmi yathAshakti yathAbalam . na tu me.atikramaH syAdvai sadA lakShmi tavAntike .. 12\-232\-20 (74589) bhUmireva manuShyeShu dhAriNI bhUtabhAvinI . sA te pAdaM titikSheta samarthA hIti me matiH .. 12\-232\-21 (74590) shrIruvAcha. 12\-232\-22x (6189) eSha me nihitaH pAdo yo.ayaM bhUmau pratiShThitaH . dvitIyaM shakra pAdaM me tasmAtsunihitaM kuru .. 12\-232\-22 (74591) shakra uvAcha. 12\-232\-23x (6190) Apa eva manuShyeShu dravantyaH paridhAraNe . tAste pAdaM titikShantAmalamApastitikShitum .. 12\-232\-23 (74592) shrIruvAcha. 12\-232\-24x (6191) eSha me nihitaH pAdo yo.ayamapsu pratiShThitaH . tR^itIyaM shakra pAdaM me tasmAtsunihitaM kuru .. 12\-232\-24 (74593) shakra uvAcha. 12\-232\-25x (6192) yasminvedAshcha yaj~nAshcha yasmindevAH pratiShThitAH . tR^itIyaM pAdamagniste sudhR^itaM dhArayiShyati .. 12\-232\-25 (74594) shrIruvAcha. 12\-232\-26x (6193) eSha me nihitaH pAdo yo.ayamagnau pratiShThitaH . chaturthaM shakra pAdaM me tasmAtsunihitaM kuru .. 12\-232\-26 (74595) shakra uvAcha. 12\-232\-27x (6194) ye vai santo manuShyeShu brahmaNyAH satyavAdinaH . tete pAdaM titikShantAmalaM santastitikShitum .. 12\-232\-27 (74596) shrIruvAcha. 12\-232\-28x (6195) eSha me nihitaH pAdo yo.ayaM satsu pratiShThitaH . evaM hi nihitAM shakra bhUteShu paridhatsva mAm .. 12\-232\-28 (74597) shakra uvAcha. 12\-232\-29x (6196) `bhUmishuddhiM tataH kR^itvA adbhiH saMtarpayanti ye . bhUtAni cha yajantyagnau teShAM tvamanapAyinI .. 12\-232\-29 (74598) ye kriyAbhiH suraktAbhirhetuyuktAH samAhitAH . j~nAnavanto vivatsAyAM labdhA mAdyanti yoginaH ..' 12\-232\-30 (74599) bhUtAnAmiha yo vai tvAM mayA vinihitAM satIm . upahanyAtsa me dveShyastathA shR^iNvantu me vachaH .. 12\-232\-31 (74600) `bhIShma uvAcha. 12\-232\-32x (6197) tatheti choktvA sA bhraShTA sarvalokanamaskR^itA . vAsavaM pAlayAmAsa sA devI kamalAlayA ..' 12\-232\-32 (74601) tatastyaktaH shriyA rAjA daityAnAM balirabravIt .. 12\-232\-33 (74602) yAvatpurastAtpratapettAvadvai dakShiNAM disham . pashchimAM tAvadevApi tathodIchIM divAkaraH .. 12\-232\-34 (74603) tathA madhyaMdine sUryo nAstameti yadA tadA . punardevAsuraM yuddhaM bhAvi jetA.asmi vastadA .. 12\-232\-35 (74604) sarvalokAnyadA.a.adityo madhyasthastApayiShyati . tadA devAsure yuddhe jetA.ahaM tvAM shatakrato .. 12\-232\-36 (74605) shakra uvAcha. 12\-232\-37x (6198) brahmaNA.asmi samAdiShTo na hantavyo bhavAniti . tena te.ahaM bale vajraM na vimu~njAmi mUrdhani .. 12\-232\-37 (74606) yatheShTaM gachCha daityendra svasti te.astu mahAsura .. 12\-232\-38 (74607) Adityo naiva tapitA kadAchinmadhyataH sthitaH . sthApito hyasya samayaH pUrvameva svayaMbhuvA .. 12\-232\-39 (74608) ajasraM pariyAtyeSha satyenAvatapanprajAH . ayanaM tasya ShaNmAsA uttaraM dakShiNaM tathA . yena saMyAti lokeShu shItoShNe visR^ijanraviH .. 12\-232\-40 (74609) bhIShma uvAcha. 12\-232\-41x (6199) evamuktastu daityendro balirindreNa bhArata . jagAma dakShiNAmAshAmudIchIM tu puraMdaraH .. 12\-232\-41 (74610) ityetadbalinA gItamanahaMkArasaMj~nitam . vAkyaM shrutvA sahasrAkShaH svamevAruruhe tadA .. .. 12\-232\-42 (74611) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvAtriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 232\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-232\-31 vittaM tIrthAdipuNyaM yaj~nAdidharmo vidyA cheti shriyashchatvAraH pAdA bhUmau jale.agnau vidvatsu cha nihitAsteShAmupaghAtaH steyakAmAshauchAshamaiH .. 12\-232\-34 vaivasvatamanvantaramevAShTadhA vibhajya tadante sarvapuryuchChede sati manvantarAntare balirindro bhaviShyatIti j~neyam . tadidamuktaM yAvatpurastAtpratapedityAdinA shlokatrayeNa .. 12\-232\-36 yadAdityo hyekastha iti jha . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 233 .. shrIH .. 12\.233\. adhyAyaH 233 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati Apadi shokatyAgapUrvakaM bhagavadanuchintanAdeH shreyaH sAdhanatApratipAdakashakranamuchisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-233\-0 (74612) `yudhiShThira uvAcha. 12\-233\-0x (6200) vyasaneShu nimagnasya kiM shreyastadbravIhi me . bhUya eva mahAbAho sthityarthaM taM bravIhi me ..' 12\-233\-1 (74613) bhIShma uvAcha. 12\-233\-2x (6201) atraivodAhantImamitihAsaM purAtanam . shatakratoshcha saMvAdaM namucheshcha yudhiShThira .. 12\-233\-2 (74614) shriyA vihInamAsInamakShobhyamiva sAgaram . bhavAbhavaj~naM bhUtAnAmityuvAcha puraMdaraH .. 12\-233\-3 (74615) baddhaH pAshaishchyutaH sthAnAddvipatAM vashamAgataH . shriyA vihIno namuche shochasyAho na shochasi .. 12\-233\-4 (74616) namuchiruvAcha. 12\-233\-5x (6202) anavApyaM cha shokena sharIraM chopashuShyati . amitrAshcha prahR^iShyanti shoke nAsti sahAyatA . tasmAchChakra na shochAmi sarvaM hyevedamantavat .. 12\-233\-5 (74617) saMtApAddhashyate rUpaM saMtApAddhashyate shriyaH . saMtApAddhashyate chAyurdharmashchaiva sureshvara .. 12\-233\-6 (74618) vinIya khalu tadduHkhamAgataM vai manassukham . dhyAtavyaM manasA hR^idyaM kalyANaM saMvijAnatA .. 12\-233\-7 (74619) yathAyathA hi puruShaH kalyANe kurute manaH . tathaivAsya prasidhyanti sarvArthA nAtra saMshayaH .. 12\-233\-8 (74620) ekaH shAstA na dvitIyo.asti shAstA garbhe shayAnaM puruShaM shAsti shAstA . tenAnuyuktaH pravaNAdivodakaM yathA niyukto.asmi tathA bhavAmi .. 12\-233\-9 (74621) bhAvAbhAvAvajinAnangarIyo jAnAmi shreyo na tu tatkaromi . AshAsu harmyAsu hR^idAsu kurvan yathA niyukto.asmi tathA vahAmi .. 12\-233\-10 (74622) yathAyathA.asma prAptavyaM prApnotyeva tathAtathA . bhavitavyaM yathA yachcha bhavatyeva tathAtathA .. 12\-233\-11 (74623) yatrayatraiva saMyukto dhAtrA garbhe punaH punaH . tatratatraiva vasati na yatra svayamichChati .. 12\-233\-12 (74624) bhAvo yo.ayamanuprApto bhavitavyamidaM mama . iti yasya sadA bhAvo na sa shochetkadAchana .. 12\-233\-13 (74625) paryAyairhanyamAnAnAmabhiSha~Ngo na vidyate . duHkhametattu yaddveShTA kartA.ahamiti manyate .. 12\-233\-14 (74626) R^iShIMshcha devAMshcha mahAsurAMshcha traividyavR^iddhAMshcha vane munIMshcha . kA nApado nopanamanti loke parAvaraj~nAstu na saMbhramanti .. 12\-233\-15 (74627) na paNDitaH kruddhyati nAbhiShajyate na chApi saMsIdati na prahR^iShyati . na chArthakR^ichChravyasaneShu shochate sthitaH prakR^ityA himavAnivAchalaH .. 12\-233\-16 (74628) yamarthasiddhiH paramA na harShaye ttathaiva kAle vyasanaM na mohayet . sukhaM cha duHkhaM cha tathaiva madhyamaM niShevate yaH sa dhuradharo naraH .. 12\-233\-17 (74629) yAMyAmavasthAM puruSho.adhigachChe ttasyAM rametAparitapyamAnaH . evaM pravR^iddhaM praNudanmanojaM saMtApanIlaM sakalaM sharIrAt .. 12\-233\-18 (74630) na tatsadaH satpariShatsabhA cha sA prApya yAM na kurute sadA bhayam . dharmatattvamavagAhya buddhimA nyo.abhyupaiti sa dhuraMdharaH pumAn .. 12\-233\-19 (74631) prAj~nasya karmANi duranvayAni na vai prAj~no muhyati mohakAle . sthAnAchchyutashchenna mumoha gautama stAvatkR^ichChrAmApadaM prApya vR^iddhaH .. 12\-233\-20 (74632) na mantrabalavIryeNa praj~nayA pauruSheNa cha . [na shIlena na vR^ittena tathA naivArthasaMpadA.] alabhyaM labhate martyastatra kA paridevanA .. 12\-233\-21 (74633) yadevamabhijAtasya dhAtAro vidadhuH purA . tadevAnubhaviShyAmi kiM me mR^ityuH kariShyati .. 12\-233\-22 (74634) labdhavyAnyeva labhate gantavyAnyeva gachChati . prAptavyAnyeva chApnoti duHkhAni cha sukhAni cha .. 12\-233\-23 (74635) etadviditvA kArtsnyena yo na muhyati mAnavaH . kushalI sarvaduHkheShu sa vai sarvadhanI naraH .. .. 12\-233\-24 (74636) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trayastriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 233\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-233\-3 bhavAbhavaj~namutpattipralayaj~nam .. 12\-233\-5 sahAyatA shokasya duHkhApanode hetutvaM nAstItyarthaH .. 12\-233\-6 shriyaH sakAshAt .. 12\-233\-7 vinIya nirasya . hR^idyaM hR^itstham. kalyANaM mokSham .. 12\-233\-9 pravaNAnnimradeshAt .. 12\-233\-18 praNudan dUrIkurvan . santApamAyArAkaraM sharIrAt iti jha. pAThaH .. 12\-233\-19 shrautasmArtalaukikanyAyAnyAyavivechakA janasamAjAH sadaH parShatsabhAkhyAH . saMsatsadaH pariShadaH sabhAsadaH samprApya yo na kurute sadA bhayam. iti Ta. tha. dha. pAThaH .. 12\-233\-20 na mumoha chottamaH iti dha . pAThaH .. 12\-233\-24 kushalaH sukhaduHkheShu iti Ta . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 234 .. shrIH .. 12\.234\. adhyAyaH 234 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vipadi dhairyAlambanasya sukhasAdhanatApratipAdakabalishaknasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-234\-0 (74637) yudhiShThira uvAcha. 12\-234\-0x (6203) magnasya vyasane kR^ichChre kiM shreyaH puruShasya hi . bandhunAshe mahIpAla rAjyanAshe.athavA punaH .. 12\-234\-1 (74638) tvaM hi naH paramo vaktA loke.asminbharatarShabha . etadbhavantaM pR^ichChAmi tanme tvaM vaktumarhasi .. 12\-234\-2 (74639) bhIShma uvAcha. 12\-234\-3x (6204) putradAraiH sukhaishchaiva viyaktasya dhanena cha . magnasya vyasane kR^ichChre dhR^itiH shreyaskarI nR^ipa . dhairyeNa yuktasya sataH sharIraM na vishIryate .. 12\-234\-3 (74640) [vishokatA sukhaM dhatte dhatte chArogyamuttamam.] ArogyAchcha sharIrasya sa punarvindate shriyam .. 12\-234\-4 (74641) yashcha prAj~no narastAta sAtvikIM vR^ittimAsthitaH . tasyaishvaryaM cha dhairyaM cha vyavasAyashcha karmasu .. 12\-234\-5 (74642) atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . balivAsavasaMvAdaM punareva yudhiShThira .. 12\-234\-6 (74643) vR^itte devAsure yuddhe daityadAnavasaMkShaye . viShNukrAnteShu lokeShu devarAje shatakratau .. 12\-234\-7 (74644) ijyamAneShu deveShu chAturvarNye vyavasthite . samR^idhyamAne trailokye prItiyukte svayaMbhuvi .. 12\-234\-8 (74645) rudrairvasubhirAdityairashvibhyAmapi charShibhiH . gandharvairbhujagendraishcha siddhaishchAnyairvR^itaH prabhuH .. 12\-234\-9 (74646) chaturdantaM sudAntaM cha vAraNendraM shriyA vR^itam . AruhyairAvaNaM shakrastrailokyamanusaMyayau .. 12\-234\-10 (74647) sa kadAchitsamudrAnte kasmiMshchidgirigahvare . baliM vairochaniM vajrI dadarshopasasarpa cha .. 12\-234\-11 (74648) tamairAvatamUrdhasthaM prekShya devagaNairvR^itam . surendramindraM daityendro na shushocha na vivyathe .. 12\-234\-12 (74649) dR^iShTvA tamavikArasthaM tiShThantaM nirbhayaM balim . adhirUDho dvipashreShThamityuvAcha shatakratuH .. 12\-234\-13 (74650) daitya na vyathase shauryAdathavA vR^iddhasevayA . tapasA bhAvitatvAdvA sarvathaitatsuduShkaram .. 12\-234\-14 (74651) shatrubhirvashamAnIto hInaH sthAnAdanuttamAt . vairochane kimAshritya shochitavye na shochasi .. 12\-234\-15 (74652) shraiShTyaM prApya svajAtInAM bhuktvA bhogAnanuttamAn . hR^itasvaratnarAjyastvaM brUhi kasmAnna shochasi .. 12\-234\-16 (74653) Ishvaro hi purA bhUtvA pitR^ipaitAmahe pade . tattvamadya hR^itaM dR^iShTvA sapatnaiH kiM na shochasi .. 12\-234\-17 (74654) baddhashcha vAruNaiH pAshairvajreNa cha samAhataH . hR^itadAro hR^itadhano brUhi kasmAnna shochasi .. 12\-234\-18 (74655) naShTashrIrvibhavabhraShTo yanna shochasi duShkaram . trailokyarAjyanAshe hi ko.anyo jIvitumutsahet .. 12\-234\-19 (74656) etachchAnyachcha paruShaM bruvantaM paribhUya tam . shrutvA duHkhamasaMbhrAnto balirvairochano.abravIt .. 12\-234\-20 (74657) nigR^ihIte mayi bhR^ishaM shakra kiM katthitena te . vajramudyamya tiShThantaM pashyAmi tvAM puraMdara .. 12\-234\-21 (74658) ashaktaH pUrvamAsIstvaM kathaMchichChaktatAM gataH . kastvadanya imAM vAchaM sukrUrAM vaktumarhati .. 12\-234\-22 (74659) yastu shatrorvashasthasya shakto.api kurute dayAm . hastaprAptasya vIrasya taM chaiva puruShaM viduH .. 12\-234\-23 (74660) anishchayo hi yuddheShu dvayorvivadamAnayoH . ekaH prApnoti vijayamekashchaiva parAjayam .. 12\-234\-24 (74661) mA cha te bhUtsvabhAvo.ayaM mayi dAnavapu~Ngave . IshvaraH sarvabhUtAnAM vikrameNa jito balAt .. 12\-234\-25 (74662) naitadasmatkR^itaM shakra naitachChakra kR^itaM tvayA . yattvamevaM gato vajrinyadvA.a.apyevaM gatA vayam .. 12\-234\-26 (74663) ahamAsaM yathA.adya tvaM bhavitA tvaM yathA vayam . mAvamaMsthA mayA karma duShkR^itaM kR^itamityuta .. 12\-234\-27 (74664) sukhaduHkhe hi puruShaH paryAyeNAdhigachChati . paryAyeNAsi shakratvaM prAptaH shakra na karmaNA .. 12\-234\-28 (74665) kAlaH kAle nayati mAM tvAM cha kAlo nayatyayam . tenAhaM tvaM yathA nAdya tvaM chApi na yathA vayam .. 12\-234\-29 (74666) na mAtR^ipitR^ishushrUShA na cha daivatapUjanam . nAnyo guNasamAchAraH puruShasya sukhAvahaH .. 12\-234\-30 (74667) na vidyA na tapo dAnaM na mitrANi na bAndhavAH . shaknuvanti paritrAtuM naraM kAlena pIDitam .. 12\-234\-31 (74668) nAgAminamanarthaM hi pratighAtashatairapi . shaknuvanti prativyoDhumR^ite buddhibalAnnarAH .. 12\-234\-32 (74669) paryAyairhanyamAnAnAM paritrAtA na vidyate . idaM tu duHkhaM yachChakra kartA.ahamiti manyase .. 12\-234\-33 (74670) yadi kartA bhavetkartA na kriyeta kadAchana . yasmAttu kriyate kartA tasmAtkartA.apyanIshvaraH .. 12\-234\-34 (74671) kAlena tvA.ahamajayaM kAlenAhaM jitastvayA . gantA gatimatAM kAlaH kAlaH kalayati prajAH .. 12\-234\-35 (74672) indra prAkR^itayA buddhyA pralapannAvabuddhyase . kechittvAM bahumanyante shraiShThyaM prAptaM svakarmaNA .. 12\-234\-36 (74673) kathamasmadvidho nAma jAna.NllokapravR^ittayaH . kAlenAbhyAhataH shochenmuhyedvA.apyathavibhramet .. 12\-234\-37 (74674) kathaM kAlaparItasya mama vA madvidhasya vA . buddhirvyasanamAsAdya bhinnA nauriva sIdati .. 12\-234\-38 (74675) ahaM cha tvaM cha ye chAnye bhaviShyanti surAdhipAH . te sarve shakra yAsyanti mArgamindrashatairgatam .. 12\-234\-39 (74676) tvAmapyevaM sudurdharShaM jvalantaM parayA shriyA . kAle pariNate kAlaH kalayiShyati mAmiva .. 12\-234\-40 (74677) bahUnIndrasahasrANi daivatAnAM yuge yuge . abhyatItAni kAlena kAlo hi duratikramaH .. 12\-234\-41 (74678) idaM tu labdhvA saMsthAnamAtmAnaM bahu manyase . sarvabhUtabhavaM devaM brahmANamiva shAshvatam .. 12\-234\-42 (74679) na chedamachalaM sthAnamanantaM vA.api kasyachit . tvaM tu bAlishayA buddhyA mamedamiti manyase .. 12\-234\-43 (74680) avishvaste vishvasiShi manyase vA.adhruve dhruvam . nityaM kAlaparItAtmA bhavatyevaM sureshvara .. 12\-234\-44 (74681) mameyamiti mohAttvaM rAjashriyamabhIpsasi . neyaM tava na chAsmAkaM na chAnyeShAM sthirA matA .. 12\-234\-45 (74682) atikramya bahUnanyAMstvayi tAvadiyaM gatA . kaMchitkAlamiyaM sthitvA tvayi vAsava cha~nchalA .. 12\-234\-46 (74683) gaurnivAsamivotsR^ijya punaranyaM gamiShyati . sureshA ye hyatikrAntAstAnna saMkhyAtumutsahe .. 12\-234\-47 (74684) tvatto bahutarAshchAnye bhaviShyanti puraMdara . savR^ikShauShadhigulmeyaM sasaritparvatAkarA .. 12\-234\-48 (74685) tAnidAnIM na pashyAmi yairbhukteyaM purA mahI . pR^ithurailo mayo bhImo narakaH shambarastathA .. 12\-234\-49 (74686) ashvagrIvaH pulomA cha svarbhAnuramitaprabhaH] prahlAdo namuchirdakSho viprachittirvirochanaH .. 12\-234\-50 (74687) hrIniShevaH suhotrashcha bhUrihA puShpavAnvR^iShaH . satyeShurR^iShabho bAhuH kapilAshvo nirUpakaH .. 12\-234\-51 (74688) bANaH kArtasvaro vahnirvishvadaMShTro.atha nairR^itiH . saMkocho.atha varItAkSho varAhAshvo ruchiprabhaH .. 12\-234\-52 (74689) vishvajitpratirUpashcha vR^iShANDo viShkaro madhuH . hiraNyakashipushchaiva kaiTabhashchaiva dAnavaH .. 12\-234\-53 (74690) daiteyA dAnavAshchaiva sarve te nairR^itaiH saha . ete chAnye cha bahavaH pUrve pUrvatarAshcha ye .. 12\-234\-54 (74691) daityendrA dAnavendrAshcha yAMshchAnyAnanushushrum . bahavaH pUrvadaityendrAH saMtyajya pR^ithivIM gatAH .. 12\-234\-55 (74692) kAlenAbhyAhatAH sarve kAlo hi balavattaraH . sarvaiH kratushatairiShTaM na tvamekaH shatakratuH .. 12\-234\-56 (74693) sarve dharmaparAshchAsansarve satatasatriNaH . antarikShacharAH sarve sarve.abhimukhayodhinaH .. 12\-234\-57 (74694) sarve saMhananopetAH sarve parighabAhavaH . sarve mAyAshatadharAH sarve te kAmarUpiNaH . sarve samaramAsAdya na shrUyante parAjitAH .. 12\-234\-58 (74695) sarve satyavrataparAH sarve kAmavihAriNaH . sarve vedavrataparAH sarve chaiva bahushrutAH .. 12\-234\-59 (74696) sarve saMmatamaishvaryamIshvarAH pratipedire . na chaishvaryamadasteShAM bhUtapUrvo mahAtmanAm .. 12\-234\-60 (74697) sarve yathArhadAtAraH sarve vigatamatsarAH . sarve sarveShu bhUteShu yathAvatpratipedare .. 12\-234\-61 (74698) sarve dAkShAyaNIputrAH prAjapatyA mahAbalAH . jvalantaH pratapantashcha kAlena pratisaMhR^itAH .. 12\-234\-62 (74699) tvaM chaivemAM yadA bhuktvA pR^ithivIM tyakShyase punaH . na shakShyasi tadA shakra niyantuM shokamAtmanaH .. 12\-234\-63 (74700) mu~nchechChAM kAmabhogeShu mu~njemaM shrIbhavaM madam . evaM svarAjyanAshe tvaM shokaM saMprasahiShyasi .. 12\-234\-64 (74701) shokakAle shucho mA tvaM harShakAle cha mA hR^iShaH . atItAnAgataM hitvA pratyutpannena vartaya .. 12\-234\-65 (74702) mAM chedabhyAgataH kAlaH sadA yuktamatandritaH . kShamasva na chirAdindra tvAmapyupagamiShyati .. 12\-234\-66 (74703) trAsayanniva devendra vAgbhistakShasi mAmiha . saMyate mayi nanaM tvamAtmAnaM bahu manyase .. 12\-234\-67 (74704) kAlaH prathamamAyAnmAM pa~nchAttvAmanudhAvati . tena garjasi devendra pUrvaM kAlahate mayi .. 12\-234\-68 (74705) ko hi sthAtumalaM loke mama kruddhasya saMyuge . kAlastu balavAnprAptastena tiShThasi vAsava .. 12\-234\-69 (74706) yattadvarShasahasrAntaM tUrNaM bhavitumarhati . yathA me sarvagAtrANi na susthAni mahaujasaH .. 12\-234\-70 (74707) ahamaindrAchchyutaH sthAnAttvamindraH prakR^ito divi . suchitre jIvaloke.asminnupAsyaH kAlaparyayaH .. 12\-234\-71 (74708) kiM hi kR^itvA svamindro.adya kiM vA kR^itvA vayaM chyutAH . kAlaH kartA vikartA cha sarvamanyadakAraNam .. 12\-234\-72 (74709) nAshaM vinAshamaishvaryaM sukhaduHkhe bhavAbhavau . vidvAnprApyaivamatyarthaM na prahR^iShyenna cha vyathet .. 12\-234\-73 (74710) tvameva hIndra vetthAsmAnvedAhaM tvAM cha vAsava . kiM katthase mAM kiMcha tvaM kAlena nirapatrayaH .. 12\-234\-74 (74711) tvameva hi purA vettha yattadA pauruShaM mama . samareShu cha vikrAntaM paryAptaM tannidarshanam .. 12\-234\-75 (74712) AdityAshchaiva rudrAshcha sAdhyAshcha vasubhiH saha . mayA vinirjitAH pUrvaM marutashcha shachIpate .. 12\-234\-76 (74713) tvameva shakra jAnAsi devAsurasamAgame . sametA vibudhA bhagnAstarasA samare mayA .. 12\-234\-77 (74714) parvatAshchAsakR^itkShiptAH savanAH savanaukasaH . sashR^i~NgashikharA bhagnAH samare mUrdhniM te mayA .. 12\-234\-78 (74715) kiM nu shakyaM mayA kartuM kAlo hi duratikramaH . na hi tvAM notsahe hantuM savajramapi muShTinA .. 12\-234\-79 (74716) na tu vikramakAlo.ayaM kShamAkAlo.ayamAgataH . tena tvAM marShaye shakra durmarShaNatarastvayA .. 12\-234\-80 (74717) taM mAM pariNate kAle parItaM kAlavahninA . niyataM kAlapAshena baddhaM shakra vikatthase .. 12\-234\-81 (74718) ayaM sa puruShaH shyAmo lokasya duratikramaH . baddhvA tiShThati mAM raudraH pashuM rashanayA yathA .. 12\-234\-82 (74719) lAbhAlAbhau sukhaM duHkhaM kAmakrodhau bhavAbhavau . vadho bandhapramokShashcha sarvaM kAlena labhyate .. 12\-234\-83 (74720) nAhaM kartA na kartA tvaM kartA yastu sadA prabhuH . soyaM pachati kAlo mAM vR^ikShe phalamivAgatam .. 12\-234\-84 (74721) yAnyeva puruShaH kurvansukhaiH kAlena yujyate . punastAnyeva kurvANo duHkhaiH kAlena yujyate .. 12\-234\-85 (74722) na cha kAlena kAlaj~naH spR^iShTaH shochitumarhati . tena shakra na shochAmi nAsti shoke sahAyatA .. 12\-234\-86 (74723) yadA hi shochataH shoko vyasanaM nAShakarShati . sAmarthyaM shochato nAstItyato.ahaM nAdya shochimi .. 12\-234\-87 (74724) bhIShma uvAcha. 12\-234\-88x (6205) evamuktaH sahasrAkSho bhagavAnpAkashAsanaH . pratisaMhR^itya saMrambhamityuvAcha shatakratuH .. 12\-234\-88 (74725) savajramudyataM bAhuM dR^iShTvA pAshAMshcha vAruNAn . kasyeha na vyathedbuddhirmR^ityorapi jighAMsataH .. 12\-234\-89 (74726) sA te na vyathate buddhirachalA tattvadarshinI . vruvanna vyathase.adya tvaM dhairyAtsatyaparAkrama .. 12\-234\-90 (74727) ko hi vishvAsamartheShu sharIre vA sharIrabhR^it . kartumutsahate loke dR^iShTvA saMprasthitaM jagat .. 12\-234\-91 (74728) ahamapyevamevainaM lokaM jAnAmyashAshvatam . kAlAgnAvAhitaM ghore guhye satatage.akShare .. 12\-234\-92 (74729) na chAtra parihAro.asti kAlaspR^iShTasya kasyachit . sUkShmANAM mahatAM chaiva bhUtAnAM paripachyatAm .. 12\-234\-93 (74730) anIshasyApramattasya bhUtAni pachataH sadA . anivR^ittasya kAlasya kShayaM prApto na muchyate .. 12\-234\-94 (74731) apramattaH pramatteShu kAlo jAgarti dehiShu . prayatnenApyapakrAnto dR^iShTapUrvo na kenachit .. 12\-234\-95 (74732) purANaH shAshvato dharmaH sarvaprANabhR^itAM samaH . kAlo na parihAryashcha na chAsyAsti vyatikramaH .. 12\-234\-96 (74733) ahorAtrAMshcha mAsAMshcha kShaNAnkAShThA lavAnkalAH . saMpIDayati yaH kAlo vR^iddhiM vArdhupiko yathA .. 12\-234\-97 (74734) idamadya kariShyAmi shvaH kartA.asmIti vAdinam . kAlo harati saMprApto nadIvega iva drumam .. 12\-234\-98 (74735) idAnIM tAvadevAsau mayA dR^iShTaH kathaM mR^itaH . iti kAlena hriyatAM pralApaH shrUyate nR^iNAm .. 12\-234\-99 (74736) nashyantyarthAstathA bhogAH sthAnamaishvaryameva cha . jIvitaM jIvalokasya kAlenAgamya nIyate .. 12\-234\-100 (74737) uchChrAyA vinipAtAntA bhAvo.abhAvaH sa eva cha . anityamadhruvaM sarvaM vyavasAyo hi duShkaraH .. 12\-234\-101 (74738) sA te na vyathate buddhirachalA tattvadarshinI . ahamAsaM purA cheti manasA.api na buddhyate .. 12\-234\-102 (74739) kAlenAkramya loke.asminpachyamAne balIyasA . ajyeShThamakaniShThaM cha kShipyamANo na buddhyate .. 12\-234\-103 (74740) IrShyAbhimAnalobheShu kAmakrodhabhayeShu cha . spR^ihAmohAbhimAneShu lokaH sakto vimuhyati .. 12\-234\-104 (74741) bhavAMstu bhAvatattvaj~no vidvA~nj~nAnataponvitaH . kAlaM pashyati suvyaktaM pANAvAmalakaM yathA .. 12\-234\-105 (74742) kAlachAritratattvaj~naH sarvashAstravishAradaH . vairochate kR^itArtho.asi spR^ihaNIyo vijAnatAm .. 12\-234\-106 (74743) sarvaloko hyayaM manye buddhyA parigatastvayA . viharansarvatomukto na kvachichcha viShIdasi .. 12\-234\-107 (74744) rajashcha hi tamashcha tvAM spR^ishate na jitendriyam . niShprItiM naShTasaMtApamAtmAnaM tvamupAsase .. 12\-234\-108 (74745) suhR^idaM sarvabhUtAnAM nirvairaM shAntamAnasam . dR^iShTvA tvAM mama saMjAtA tvayyanukroshinI matiH .. 12\-234\-109 (74746) nAhametAdR^ishaM buddhaM hantumichChAmi bandhanaiH . AnR^ishaMsyaM paro dharmo hyanukroshashcha me tvayi .. 12\-234\-110 (74747) mokShyante vAruNAH pAshAstaveme kAlaparyayAt . prajAnAmupachAreNa svasti te.astu mahAsura .. 12\-234\-111 (74748) yadA shvashrUM snuShA vR^iddhAM parichAreNa yokShyate . putrashcha pitaraM mohAtpreShayiShyati karmasu .. 12\-234\-112 (74749) brAhmaNaiH kArayiShyanti vR^iShalAH pAdadhAvanam . shUdrAshcha brAhmaNIM bhAryAmupayAsyanti nirbhayAH .. 12\-234\-113 (74750) viyoniShu vimokShyanti bIjAni puruShA yadA . saMkaraM kAMsyabhANDaishcha baliM chaiva kupAtrakaiH .. 12\-234\-114 (74751) chAturvarNyaM yadA kR^itsnamamaryAdaM bhaviShyati . ekaikaste tadA pAshaH kramashaH parimokShyate .. 12\-234\-115 (74752) asmattaste bhayaM nAsti samayaM pratipAlaya . sukhI bhava nirAbAdhaH svasthachetA nirAmayaH .. 12\-234\-116 (74753) bhIShma uvAcha. 12\-234\-117x (6206) tamevamuktvA bhagavA~nChatakratuH pratiprayAto gajarAjavAhanaH . vijitya sarvAnasurAnsurAdhipo nananda harSheNa babhUva chaikarAT .. 12\-234\-117 (74754) maharShayastuShTuvura~njasA cha taM vR^iShAkarpi sarvacharAchareshvaram . himApaho havyamuvAha chAdhvare tathA.amR^itaM chArpitamIshvaro.api hi .. 12\-234\-118 (74755) dvijottamaiH sarvagatairabhiShTuto vidIptatejAH shatamanyurIshvaraH . prashAntachetA muditaH svamAlayaM triviShTapaM prApya mumoda vAsavaH .. .. 12\-234\-119 (74756) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatustriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 234\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-234\-20 shrutvAmukhamasaMbhrAnta iti jha . Ta. tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 235 .. shrIH .. 12\.235\. adhyAyaH 235 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## ga~NgApulinagatayoH shakranAradayoH samIpaMprati shrIdevyA Agamanam .. 1\.. shakraMprati shriyA svasya detyeShu nivAsavipravAsayoH kAraNIbhUtatadguNadoShAbhidhAnam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-235\-0 (74757) yudhiShThira uvAcha. 12\-235\-0x (6207) pUrvarUpANi me rAjanpuruShasya bhaviShyataH . parAbhaviShyatashchaiva tanme brUhi pitAmaha .. 12\-235\-1 (74758) bhIShma uvAcha. 12\-235\-2x (6208) mana eva manuShyasya pUrvarUpANi shaMsati . bhaviShyatashcha bhadraM te tathaiva na bhaviShyataH .. 12\-235\-2 (74759) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . shriyA shakrasya saMvAdaM tannibodha yudhiShThira .. 12\-235\-3 (74760) mahatastapaso vyaShTyA pashya.Nllokau parAvarau . sAmAnyamR^iShibhirgatvA brahmalokanivAsibhiH .. 12\-235\-4 (74761) brahmevAmitadIptaujAH shAntapApmA mahAtapAH . vichachAra yathAkAlaM triShu lokeShu nAradaH .. 12\-235\-5 (74762) kadAchitprAtarutthAya pispR^ikShuH salilaM shuchi . dhruvadvArabhavAM ga~NgAM jagAmAvatatAra cha .. 12\-235\-6 (74763) `merupAdodbhavAM ga~NgAM nArAyaNapadachyutAm . sa vIkShamANo hR^iShTAtmA taM deshamabhijagmivAn .. 12\-235\-7 (74764) yaM\-\-devajavAkIrNaM sUkShmakA~njanavAlukam . ga~NgAdvIpaM samAsAdya nAnAvR^ikShairala~NkR^itam .. 12\-235\-8 (74765) sAlatAlAshvakarNAnAM chandanAnAM cha rAjibhiH . maNDitaM vividhaiH puShpairhaMsakAraNDavAyutam .. 12\-235\-9 (74766) nadIpulinamAsAdya snAtvA saMtarpya devatAH . jajApa japyaM dharmAtmA tanmayatvena bhAsvatA ..' 12\-235\-10 (74767) sahasranayanashchApi vajrI shambarapAkahA . tasyA devarShijuShTAyAstIramabhyAjagAma ha .. 12\-235\-11 (74768) tAvAplutya yatAtmAnau kR^itajapyau samAsataH . nadyAH pulinamAsAdya sUkShmakA~nchanavAlukam .. 12\-235\-12 (74769) puNyakarmabhirAkhyAtA devarShikathitAH kathAH . chakratustau tathA.a.asInau maharShikathitAstathA . pUrvavR^ittavyatItAni kathayantau samAhitau .. 12\-235\-13 (74770) adya bhAskaramudyantaM rashmijAlapuraskR^itam . pUrNamaNDalamAlokya tAvutthAyopatasthatuH .. 12\-235\-14 (74771) `vivikte puNyadeshe tu ramamANau mudA yutau . dadR^ishAte.antarikShe tau sUryasyodayanaM prati .. 12\-235\-15 (74772) jyotirjvAlasamAkIrNaM jyotiShAM gaNamaNDitam . abhitastUdayantaM tamarkamarkamivAparam .. 12\-235\-16 (74773) AkAsho dadR^ishe jyotirudyatArchiH samaprabham . `arkasya tejasA tulyaM tadbhAskarasamaprabham.' tayoH samIpaM taM prAptaM pratyadR^ishyata bhArata .. 12\-235\-17 (74774) tatsuparNArkarachitamAsthitaM vaiShNavaM padam . bhAbhirapratimaM bhAti trailokyamavabhAsayat .. 12\-235\-18 (74775) `dR^iShTvA tau tu vikrAntau prA~njalI samupAsthitau . kramAtsaMprekShyamANau tau vimAnaM divyamadbhutam .. 12\-235\-19 (74776) tasmiMstadA satIM kAntAM lokakAntAM parAM shubhAm . dhAtrIM lokasya ramaNIM lokamAtaramachyutAm ..' 12\-235\-20 (74777) divyAbhirupashobhAbhirapsarobhiH puraskR^itAm . bR^ihatImaMshumatprakhyAM bR^ihadbhAnorivArchiSham .. 12\-235\-21 (74778) nakShatrakalpAbharaNAM tArApa~Nktisamasrajam . shriyaM dadR^ishatuH padmAM sAkShAtpadmadalasthitAm .. 12\-235\-22 (74779) sA.avaruhya vimAnAgrAda~NganAnAmanuttamA . abhyAgachChantrilokeshaM shakraM charShi cha nAradam .. 12\-235\-23 (74780) nAradAnugataH sAkShAnmaghavAMstAmupAgamat . kR^itA~njalipuTo devIM nivedyAtmAnamAtmanA .. 12\-235\-24 (74781) chakre chAnupamAM pUjAM tasyAshchApi sa sarvaMvit . devarAjaH shriyaM rAjanvAkyaM chedamuvAcha ha .. 12\-235\-25 (74782) kA tvaM kena cha kAryeNa saMprAptA chAruhAsini . kutashchAgamyate subhru gantavyaM kva cha te shubhe .. 12\-235\-26 (74783) shrIruvAcha. 12\-235\-27x (6209) puNyeShu triShu lokeShu sarve sthAvaraja~NgamAH . mamAtmabhAvamichChanto yatante paramAtmanA .. 12\-235\-27 (74784) sA.ahaM vai pa~Nkaje jAtA sUryarashmiprabodhite . bhUtyartaM sarvabhUtAnAM padmA shrIH padmamAlinI .. 12\-235\-28 (74785) ahaM lakShmIrahaM bhUtiH shrIshchAhaM balasUdana . ahaM shraddhA cha medhA cha sannatirvijitiH sthitiH .. 12\-235\-29 (74786) ahaM dhR^itirahaM siddhirahaM saMbhUtireva cha . ahaM svAhA svadhA chaiva saMstutirniyatiH kR^itiH .. 12\-235\-30 (74787) rAj~nAM vijayamAnAnAM senAgneShu dhvajeShu cha . nivase dharmashIlAnAM viShayeShu pureShu cha .. 12\-235\-31 (74788) jitakAshini shUre cha saMgrAmeShvanivartini . nivasAmi manuShyendre sadaiva balasUdana .. 12\-235\-32 (74789) dharmanitye mahAbuddhau brahmaNye satyavAdini . prashrite dAnashIle cha sadaiva nivasAmyaham .. 12\-235\-33 (74790) asureShvavasaM pUrvaM satyadharmanibandhanAt . viparItAMstu tAnbuddhvA tvayi vAsamarochayam .. 12\-235\-34 (74791) shakra uvAcha. 12\-235\-35x (6210) kathaM vR^itteShu daityeShu tvamavAtsIrvarAnAne . dR^iShTvA cha kimihAgAstvaM hitvA daiteyadAnavAn .. 12\-235\-35 (74792) shrIruvAcha. 12\-235\-36x (6211) svadharmamanutiShThatsu dhairyAdachaliteShu cha . svargamArgAbhirAmeShu satveShu niratA hyaham .. 12\-235\-36 (74793) dAnAdhyayanayaj~nejyApitR^idaivatapUjanam . gurUNAmatithInAM cha teShAM nityamavartata .. 12\-235\-37 (74794) susaMmR^iShTaguhAshchAsa~njitastrIkA hutAgnayaH . gurushushrUShakA dAntA brahmaNyAH satyavAdinaH .. 12\-235\-38 (74795) shraddadhAnA jitakrodhA dAnashIlA.anasUyavaH . bhR^itaputrA bhR^itAmAtyA bhR^itadArA hyanIrShavaH .. 12\-235\-39 (74796) amarSheNa na chAnyonyaM spR^ihayante kadAchana . na cha jAtUpatapyanti dhIrAH parasamR^iddhibhiH .. 12\-235\-40 (74797) dAtAraH saMgrahItAra AryAH karuNavedinaH . mahAprasAdA R^ijavo dR^iDhabhaktA jitendriyAH .. 12\-235\-41 (74798) saMtuShTabhR^ityasachivAH kR^itaj~nAH priyavAdinaH . yathArhamAnArthakarA hrIniShevA yatavratAH .. 12\-235\-42 (74799) nityaM parvasu susnAtAH svanuliptAH svala~NkR^itAH . upavAsatapaH shIlAH pratItA brahmavAdinaH .. 12\-235\-43 (74800) nainAnabhyudiyAtsUryo naivAsvapsyanprageshayAH . rAtrau dadhi cha saktUMshcha nityameva vyavarjayan .. 12\-235\-44 (74801) kAlyaM ghR^itaM tu chAnvIkShya prayatA brahmavAdinaH . pa~NgalyAnyapi chApashyanbrahmANAMshchApyapUjayan .. 12\-235\-45 (74802) sadA hi dadatAM dharmyaM sadAchApratigR^ihNatAm . ardhaM cha rAtryAH svapatAM divA chAsvapatAM tathA .. 12\-235\-46 (74803) kR^ipaNAnAthavR^iddhAnAM durbalAturayoShitAm . dayAM cha saMvibhAgaM cha nityamevAnvamodatAm . kAlo yAtaH sukhenaiva dharmamArge nivartatAm .. 12\-235\-47 (74804) trastaM viShaNNamudvignaM bhayArtaM vyAdhipIDitam . hR^itasvaM vyasanArtaM cha nityamAshvAsayanti te .. 12\-235\-48 (74805) dharmamevAnuvartante na hiMsanti parasparam . anukUlAshcha kAryeShu guruvR^iddhopasevinaH .. 12\-235\-49 (74806) pitR^IndevAtithIMshchaiva gurUMshchaivAbhyapUjayan . avasheShANi chAshnanti nityaM satyatapodhR^itAH .. 12\-235\-50 (74807) naike.ashnanti susaMpannaM na gachChanti parastriyam . sarvabhUteShvavartanta yathA.a.atmani dayAM prati .. 12\-235\-51 (74808) naivAkAshe na pashuShu nAyonau cha na parvasu . indriyasya visargaM te rochayanti kadAchana .. 12\-235\-52 (74809) nityaM dAnaM tathA dAkShyamArjavaM chaiva nityadA . utsAho.athAnahakAraH paramaM sauhR^idaM kShamA .. 12\-235\-53 (74810) satyaM dAnaM tapaH shauchaM kAruNyaM vAganiShThurA . mitreShu chAnabhidrohaH sarvaM teShvabhavatprabho .. 12\-235\-54 (74811) nidrA tandrIrasaMprItirasUyA.athAnavekShitA . aratishcha viShAdashcha spR^ihA chApyavishanna tAn .. 12\-235\-55 (74812) sA.ahamevaMguNeShveva dAnaveShvavasaM purA . prajAsargamupAdAya yAvadguNaviparyayam .. 12\-235\-56 (74813) tataH kAlaviparyAse teShAM guNaviparyayAt . apashyaM nirgataM dharmaM kAmakrodhavashAtmanAm .. 12\-235\-57 (74814) sabhAsadAM cha vR^iddhAnAM satAM kathayatAM kathAH . prAhasannabhyasUyaMshcha sarvabuddhAngurUnparAn .. 12\-235\-58 (74815) yuvAnashcha samAsInA vR^iddhAnapi gatAnsataH . nAbhyutthAnAbhivAdAbhyAM yathApUrvamapUjayan .. 12\-235\-59 (74816) vartayatyeva pitari putraH prabhavate tathA . amitrabhR^ityatAM prApya khyApayantyanapatrapAH .. 12\-235\-60 (74817) tathA dharmAdapetena karmaNA garhitena ye . mahataH prApnuvantyarthAMsteShAM tatrAbhavatspR^ihA .. 12\-235\-61 (74818) uchchaishchAbhyavadanrAtrau nIchaistatrAgnirajvalat . putrAH pitR^inatyacharannAryashchAtyacharanpatIn .. 12\-235\-62 (74819) mAtaraM pitaraM vR^iddhamAchAryamatithiM gurum . gurutvAnnAbhyanandanta kumArAnnAnvapAlayan .. 12\-235\-63 (74820) bhikShAM balimadattvA cha svayamannAni bhu~njate . aniShTvA.asaMvibhajyAtha pitR^idevAtithIngurUn .. 12\-235\-64 (74821) na shauchamanvaruddhyanta teShAM sUdajanAstathA . manasA karmaNA vAchA bhakShyamAsIdanAvR^itam .. 12\-235\-65 (74822) `bAlAnAM prekShamANAnAM bhaktAnyashnanti mohitAH . eko dAso bhavetteShAM teShAM dAsIdvayaM tathA .. 12\-235\-66 (74823) trigavA dAnavAH kechichchaturojAstathA pare . ShaDashvAH saptamAta~NgAH pa~nchamAhiShikAH pare .. 12\-235\-67 (74824) rAtrau dadhi cha saktUMshcha nityamevAvivarjitAH . antardashAhe chAshnanti gavAM kShiraM vichetanAH .. 12\-235\-68 (74825) kramadohaM na kurvanti vatsastanyAni bhu~njate . anAthAM kR^ipaNAM bhAryAM ghnanti nityaM shapanti cha .. 12\-235\-69 (74826) shUdrAnnapuShTA viprAstu nirlajjAshcha bhavantyuta . saMkIrNAni cha dhAnyAni nAtyavekShatkuTuMbinI .. 12\-235\-70 (74827) mArjArakukkuTashvAnaiH krIDAM kurvanti mAnavAH . gR^ihe kaNTakino vR^ikShAstathA niShpAvavallarI .. 12\-235\-71 (74828) yaj~niyAshcha tathA vR^ikShAsteShAmAsandurAtmanAm . kUpasnAnaratA nityaM parvamaithunagAminaH .. 12\-235\-72 (74829) tilAnashnanti rAtrau cha tailAbhyaktAshcha sherate . vibhItakakara~njAnAM ChAyAmUlanivAsinaH .. 12\-235\-73 (74830) karavIraM cha te puShpaM dhArayanti cha mohitAH . padmabijAni khAdanti puShpaM jighranti mohitAH .. 12\-235\-74 (74831) na bhokShyanti tathA nityaM daityAH kAlena mohitAH . nindanti stavanaM viShNostasya nityadviSho janAH .. 12\-235\-75 (74832) homadhUmo na tatrAsIdvedaghoShastathaiva cha . yaj~nAshcha na pravartante yathApUrvaM gR^ihegR^ihe .. 12\-235\-76 (74833) shiShyAchAryakramo nAsItputrairAtmapituH pitA . viShNuM brahmaNyadeveshaM hitvA pAShaNDamAshritAH .. 12\-235\-77 (74834) havyakavyavihInAshcha j~nAnAdhyayanavarjitAH . devasvAdAnaruchayo brahmasvaruchayastathA . stutima~NgalahInAni devasthAnAni sarvashaH ..' 12\-235\-78 (74835) viprakIrNAni dhAnyAni kAkamUShikabhojanam . apAvR^itaM payotiShThaduchChiShTAshchAspR^ishandhR^itam .. 12\-235\-79 (74836) kuddAlaM dAtrapiTakaM prakIrNaM kAMsyabhojanam . dravyopakaraNaM sarvaM nAnvavaikShatkuTumbinI .. 12\-235\-80 (74837) prAkArAgAravidhvaMsAnna sma te pratikurvate . `kShudrAH saMskArahInAshcha nAryo hyudarapoShaNAH .. 12\-235\-81 (74838) shauchAchAraparibhraShTA nirlajjA bhogava~nchitAH . ubhAbhyAmeva pANibhyAM shiraH kaNDUyanAnvitAH . gR^ihajAlAbhisaMsthAnA hyAsaMstatra striyaH punaH .. 12\-235\-82 (74839) shvashrUshvashurayormadhye bhartAraM kR^itakaM yathA . prekShayanti cha nirlajjA nAryaH kulajalakShaNAH ..' 12\-235\-83 (74840) nAdriyante pashUnbaddhvA yavasenodakena cha . bAlAnAM prekShamANAnAM svayaM bhakShyamabhakShayan . tathA bhR^ityajanaM sarvamasaMtarpya cha dAnavAH .. 12\-235\-84 (74841) pAyasaM kR^isaraM mAMsamapUpAnatha shaShkulIH . apAchayannAtmano.arthe vR^ithA mAMsAnyabhakShayan .. 12\-235\-85 (74842) utsUryashAyinashchAsansarve chAsanprageshayAH . AvR^ittakalahAshchAtra divArAtraM gR^ihegR^ihe .. 12\-235\-86 (74843) anAryAshchAryamAsInaM paryupAsanna tatra ha . AshramasthAnvikarmasthAH prAdviShanta parasparam .. 12\-235\-87 (74844) saMkarAshchAbhyavartanta na cha shauchamavartata . ye cha vedavido viprA vispaShTamanuchashcha ye . nirantaravisheShAste bahumAnAvamAnayoH .. 12\-235\-88 (74845) bhAvamAbharaNaM veShaM gataM sthitamavekShitam . asevanta bhujiShyA vai durjanAcharitaM vidhim .. 12\-235\-89 (74846) striyaH puruShaveSheNa puMsaH strIveShadhAriNaH . krIDArativihAreShu parAM mudamavApnuvan .. 12\-235\-90 (74847) prabhavadbhiH purA dAyAnarhebhyaH pratipAditAn . nAbhyavarntata nAstikyAdvartantaH saMbhaveShvapi .. 12\-235\-91 (74848) mitreNAbhyarthitaM dravyamarthI saMshrayate kvachit . vAlakoTyagramAtreNa svArthenAghnata tadvasu .. 12\-235\-92 (74849) parasvAdAnaruchayo vipaNavyavahAriNaH . adR^ishyantAryavarNaShu shR^idrAshchApi tapodhanAH .. 12\-235\-93 (74850) adhIyate.avratAH kechidvR^ithA vratamathApare . ashushrUShurguroH shiShyaH kashchichChipyasakho guruH .. 12\-235\-94 (74851) pitA chaiva janitrI cha shrAntau vR^ittotsavAviva . aprabhutve sthitau vR^iddhAvannaM prArthayataH sutAn .. 12\-235\-95 (74852) tatra vedavidaH prAj~nA gAmbhIrye sAgaropamAH . kR^iShyAdiShvabhavansaktA mUrkhAH shrAddhAnyabhu~njata .. 12\-235\-96 (74853) prAtaH sAyaM cha suprashnaM kalpanaM preShaNakriyAH . shiShyAnaprahitAsteShAmakurvanguravashcha ha .. 12\-235\-97 (74854) shvashrUshvashurayoragre vadhUH preShyAnashAsata . anvashAsachcha bhartAraM samAhvAyAbhijalpati .. 12\-235\-98 (74855) prayatnenApi chArakShachchittaM putrasya vai pitA . vyabhajachchApi saMrambhAdduHkhavAsaM tathA.avasat .. 12\-235\-99 (74856) agnidAhena chorairvA rAjabhirvA hR^itaM dhanam . dR^iShTvA dveShAtprAhasanta suhR^itsaMbhAvitA hyapi .. 12\-235\-100 (74857) kR^itaghnA nAstikAH pApA gurudArAbhimarshinaH . `shvashurAnugatAH sarve hyutsR^ijya pitarau sutAH .. 12\-235\-101 (74858) svakarmaNA cha jAto.ahamityevaMvAdinastathA.' abhakShyabhakShaNaratA nirmaryAdA hatatviShaH .. 12\-235\-102 (74859) teShvevamAdInAchArAnAcharatsu viparyaye . nAhaM devendra vatsyAmi dAnaveShviti me matiH .. 12\-235\-103 (74860) tanmAM svayamanuprAptAbhinanda shachIpate . tvayA.architAM mAM devesha puro dhAsyanti devatAH .. 12\-235\-104 (74861) yatrAhaM tatra matkAntA madvishiShTA madarpaNAH . saptadevyo jayAShTabhyo vAsameShyanti te.aShTadhA .. 12\-235\-105 (74862) AshA shraddhA dhR^itiH kShAntirvijitiH sannatiH kShamA . aShTamI vR^ittiretAsAM purogA pAkashAsana .. 12\-235\-106 (74863) tAshchAhaM chAsurAMstyaktvA yuShmadviShayamAgatAH . tridasheShu nivatsyAmo dharmaniShThAntarAtmasu .. 12\-235\-107 (74864) ityuktavachanAM devIM prItyarthaM cha nanandatuH . nAradashchAtra devarShirvR^itrahantA cha vAsavaH .. 12\-235\-108 (74865) tato.analasakho vAyuH pravavau devavartmasu . iShTagandhaH sukhasparshaH sarvendriyasukhAvahaH .. 12\-235\-109 (74866) shuchau chAbhyarthite deshe tridashAH prAyashaH sthitAH . lakShmIsahitamAsInaM maghavantaM didR^ikShavaH .. 12\-235\-110 (74867) tato divaM prApya sahasralochanaH . striyopapannaH suhR^idA maharShiNA . rathena haryashvayujA surarShabhaH sadaH surANAmabhisatkR^ito yayau .. 12\-235\-111 (74868) athe~NgitaM vajradharasya nAradaH shriyashcha devyA manasA vichArayan . shriyai shashaMsAmaradR^iShTapauruShaH shivena tatrAgamanaM maharShibhiH .. 12\-235\-112 (74869) tato.amR^itaM dyauH pravavarSha bhAsvatI pitAmahasyAyatane svayaMbhuvaH . anAhatA dundubhayo.atha nedire tathA prasannAshcha dishashchakAshire .. 12\-235\-113 (74870) yathartu sasyeShu vavarSha vAsavo na dharmamArgAdvichachAla kashchana . anekaratnAkarabhUShaNA cha bhUH sughoShaghoShAshcha divaukasAM jaye .. 12\-235\-114 (74871) kriyAbhirAmA manujA manasvino babhuH shubhe puNyakR^itAM pathi sthitAH . narAmarAH kinnarayakSharAkShasAH samR^iddhimantaH sumanasvino.abhavan .. 12\-235\-115 (74872) na jAtvakAle kusumaM kutaH phalaM papAta vR^ikShAtpavaneritAdapi . rasapradAH kAmadughAshcha dhenavo na dAruNA vAgvichachAra kasyachit .. 12\-235\-116 (74873) imAM saparyAM saha sarvakAmadaiH shriyAshcha shakrapramukhaishcha daivataiH . paThanti ye viprasadaH samAgatAH samR^iddhakAmAH shriyamApnuvanti te .. 12\-235\-117 (74874) tvayA kurUNAM vara yatprachoditaM bhavAbhavasyeha paraM nidarshanam . tadadya sarvaM parikIrtitaM mayA parIkShya tattvaM parigantumarhasi .. 12\-235\-118 (74875) `saMsmR^itya buddhIndriyagocharAtigaM svagochare sarvakR^itAlayaM tam . hariM mahApAgraharaM janAste saMsmR^itya saMpUjya vidhUtapApAH .. 12\-235\-119 (74876) yamaishcha nityaM niyamaishcha saMyatA statvaM cha viShNoH paripashyamAnAH . devAnusAreNa vimuktiyogaM te gAhamAnAH paramApnuvanti .. 12\-235\-120 (74877) evaM rAjendra satataM japahomaparAyaNaH . vAsudevaparo nityaM j~nAnadhyAnaparAyaNaH .. 12\-235\-121 (74878) dAnadharmaratirnityaM prajAstvaM paripAlaya . vAsudevaparo nityaM j~nAnadhyAnaparAyaNAn . visheSheNArchayethAstvaM satataM paryupAsva cha ..' .. 12\-235\-122 (74879) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 235\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-235\-6 bhavamaulibhavAM ga~NgAM iti dha . pAThaH .. 12\-235\-26 vijitiH smR^itiH Ta.Da . pAThaH .. 12\-235\-29 iti Ta . Da. dha. pAThaH .. 12\-235\-44 dhairyAduddhAritAriShu iti nachApyAsanprageshayAH iti dha . pAThaH .. 12\-235\-45 kAryaM kR^itaM chAnvavekShya iti Ta . pAThaH .. 12\-235\-60 mR^ityA bhartrantaraM prApya iti Ta . pAThaH .. 12\-235\-80 prakIrNaM kAMsyabhAjanamiti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 236 .. shrIH .. 12\.236\. adhyAyaH 236 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vairAgyAdipUryakabhagavajj~nAnasya shreyaH sAdhanatvaparAsitajaigIShavyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-235\-0 (74880) yudhiShThira uvAcha. 12\-235\-0x (6212) kiMshIlaH kiMsamAchAraH kiMvidyaH kiMparAkramaH . prApnoti brahmaNaH sthAnaM yatparaM prakR^iterdhruvam .. 12\-236\-1 (74881) bhIShma uvAcha. 12\-236\-2x (6213) mokShadharmeShu niyato ladhvAhAro jitendriyaH . prApnoti brahmaNaH sthAnaM tatparaM prakR^iterdhruvam .. 12\-236\-2 (74882) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . jaigIShavyasya saMvAdamasitasya cha bhArata .. 12\-236\-3 (74883) `mahAdevAntare vR^ittaM devyAshchaivAntare tathA . yathAvachChR^iNu rAjendra j~nAnadaM pApanAshanam ..' 12\-236\-4 (74884) jaigIShavyaM nahApraj~naM dharnANAmAgatAgamam . akrudhyantamahR^iShyantamasito devalo.abravIt .. 12\-236\-5 (74885) na prImase bandyamAno nindyamAno na kupyase . kA te praj~nA kutashchaiShA kiM te tasyAH parAyaNam .. 12\-236\-6 (74886) bhIShma uvAcha. 12\-236\-7x (6214) iti tenAnuyuktaH sa tamR^ipAcha mahAtapAH . mahadvAkyaprasaMdigdhaM puShkalArthapadaM shuchi .. 12\-236\-7 (74887) jaigIShavya uvAcha. 12\-236\-8x (6215) yA yatiyau parA niShThA yA shAntiH puNyakarmaNAm . tAM te.ahaM saM pravakShyAmi yAM mAM pR^ichChasi vai dvija .. 12\-236\-8 (74888) ninvatsu vA saptA nityaM prashaMsatsu cha devala . nihavanti cha ye teShAM samayaM sukR^itaM cha yat .. 12\-236\-9 (74889) uktAshcha na vivakShyanti vaktAramahite hitam . pratihantuM na chechChanti hantAraM vai manIShiNaH .. 12\-236\-10 (74890) nAprAptamanushochanti prAptakAlAni kurvate . na chAtItAni shochanti na chaitAnpratijAnate .. 12\-236\-11 (74891) saMprAptAnAM cha pUjyAnAM kAmAdartheShu devala . yathopapattiM kurvanti shaktimanto dhR^itavratAH .. 12\-236\-12 (74892) pakvavidyA mahAprAj~nA jitakrodhA jitendriyAH . manasA karmaNA vAchA nAparAdhyanti kasyachit .. 12\-236\-13 (74893) anIrShavo na chonyonyaM vihiMsanti kadAchana . na cha jAtUpatapyante dhIrAH parasamR^iddhibhiH .. 12\-236\-14 (74894) nindAprashaMse chAtyarthaM na vadanti parasya cha . na cha nindAprashaMsAbhyAM vikriyante kadAchana .. 12\-236\-15 (74895) sarvatashcha prashAntA ye sarvabhUtahite ratAH . na kudhyanti sa hR^iShyanti nAparAdhyanti kasyachit .. 12\-236\-16 (74896) vimuchya hR^idayagranthiM cha~Nkamyante yathAsukham . na chaiShAM bAndhavAH santi ye chAnyeShAM cha bAndhavAH .. 12\-236\-17 (74897) amitrAshcha na santyeShAM ye chAmitrA na kasyachit . ya evaM kurvate martyAH sukhaM jIvanti sarvadA .. 12\-236\-18 (74898) ye dharmaM chAnurudhyante dharmaj~nA dvijasattamAH . ye hyato vichyutA mArgAtte hR^iShyantyudvijanti cha .. 12\-236\-19 (74899) AsthitastamahaM mArgamasUyiShyAmi kaM katham . nindyamAnaH prashasto vA hR^iShyeyaM kena hetunA .. 12\-236\-20 (74900) yadyadichChanti tattasmAdadhigachChanti mAnavAH . na me nindAprashaMsAbhyAM hrAsavR^iddhI bhaviShyataH .. 12\-236\-21 (74901) amR^itasyeva saMtR^ipyedavamAnasya tattvavit . viShasyevodvijennityaM saMmAnasya vichakShaNaH .. 12\-236\-22 (74902) avaj~nAtaH sukhaM shete iha chAmutra chobhayoH . vimuktaH sarvapApebhyo yo.avamantA sa budhyate .. 12\-236\-23 (74903) parAM gatiM cha ye kechitprArthayanti manIShiNaH . etadvrataM samAshritya sukhamedhanti te janAH .. 12\-236\-24 (74904) sarvatashcha samAhR^itya kratUnsarvA~njitendriyaH . prApnoti brahmaNaH sthAnaM yatparaM prakR^iterdhruvam .. 12\-236\-25 (74905) nAsya devA na gandharvA na pishAchA na rAkShasAH . padamanvavarohanti prAptasya paramAM gatim .. 12\-236\-26 (74906) `etachChrutvA munestasya vachanaM devalastathA . tadadhIno bhavachChiShyaH sarvadvandvaviniShThitaH .. 12\-236\-27 (74907) athAnyattu purAvR^itaM jaigIShavyasya dhImataH . shR^iNu rAjannavahitaH sarvaj~nAnasamanvitaH .. 12\-236\-28 (74908) yamAhuH sarvalokeshaM sarvalokanamaskR^itam . aShTamUrti jaganmUrtimiShTasaMdhivibhUShitam .. yaM prAptA na viShIdanti na shochantyudvijanti cha .. 12\-236\-29 (74909) yasya svAbhAvikI shaktiridaM vishvaM charAcharam . yAti sajjati sarvAtmA sa devaH parameshvaraH .. 12\-236\-30 (74910) meroruttarapUrve tu sarvaratnavibhUShite . achintye vimale sthAne sarvartukusumAnvite .. 12\-236\-31 (74911) vR^ikShaishcha shobhite nityaM divyavAyusamIrite . nAnAbhUtagaNairyuktaH sarvadevanamaskR^itaH .. 12\-236\-32 (74912) tatra vidyAdharagaNA gandharvApsarasAM gaNAH . lokapAlAH samudrAshcha nadyaH shailAH sarAMsi cha .. 12\-236\-33 (74913) R^iShayo vAlakhilyAshcha yaj~nAH stobhAhvayAstathA . upAsAMchakrire devaM prajAnAM patayastathA .. 12\-236\-34 (74914) tatra rudro mahAdevo devyA chaiva sahomayA . Aste vR^iShadhvajaH shrImAnsomasUryAgnilochanaH .. 12\-236\-35 (74915) tatraivaM devamAlokya devI dhAtrI vibhAvarI . umA devI pareshAnamapR^ichChadvinayAnvitA .. 12\-236\-36 (74916) arthaH ko.athArthashaktiH kA bhagavanbrUhi me.arthitaH . tayaivaM paripR^iShTo.asau prAha devo maheshvaraH .. 12\-236\-37 (74917) artho.ahamarthashaktistvaM bhoktA.ahaM bhojyameva cha . rUpaM viddhi mahAbhAge prakR^itistvaM paro hyaham .. 12\-236\-38 (74918) ahaM viShNurahaM brahmA hyahaM yaj~nastathaiva cha . Avayorna cha bhedo.asti paramArthastato.abale . tathApi vidmaste bhedaM kiM mAM tvaM paripR^ichChasi .. 12\-236\-39 (74919) evamuktA tataH prAha hyadhikaM hyetayorvada . shreShThaM veda mahAdeva nama ityeva bhAminI .. 12\-236\-40 (74920) tadantare sthito vidvAnvasurUpo mahAmuniH . jaigIShavyaH smayanprAha hyartha ityeva nAdayan .. 12\-236\-41 (74921) shreShThonyo.asmAnmahIpiNDA tallInA shaktirAparA . mudrikAdivisheSheNa vistR^itA saMbhR^iteti cha .. 12\-236\-42 (74922) tachChrutvA vachanaM devI kosAvityabravIdruShA . vAkyamasyAdya saMbha~NktvA proktavAniti shaMkaram .. 12\-236\-43 (74923) tachChrutvA nirgato dhImAnAshramaM svaM mahAmuniH . sthAnAtsvargagaNe vidvAnyogaishvaryasamanvitaH .. 12\-236\-44 (74924) tataH prahasya bhagavAnsarvapApaharo haraH . prAha devIM prashAntAtmA jaigIShavyo mahAmuniH .. 12\-236\-45 (74925) bhakto mama sakhA chaiva shiShyashchAtra mahAmuniH . jaigIShavya iti khyAtaH proktvAsA nirgataH shubhe .. 12\-236\-46 (74926) tachChrutvA sA.atha saMkruddhA na nyAyyaM tena vai kR^itam . vikR^itA.ahaM tvayA deva muninA cha tathAkR^itA .. 12\-236\-47 (74927) ata*j~nAdayadevesha madhye prAptaM na tachChrutam . tachChrutvA bhagavAnAha mahAdevaH pinAkadhR^it .. 12\-236\-48 (74928) nirapekSho muniryogI mAmupAshritya saMsthitaH . nirdvandvaH satataM dhImAnsamarUpasvabhAvadhR^it .. 12\-236\-49 (74929) tasmAtkShamasva taM devi rakShitavyastvayA cha saH .. 12\-236\-50 (74930) ityuktA prAha sA devI munestasya mahAtmanaH . nirAshatvamahaM draShTumichChAmyantakanAshana .. 12\-236\-51 (74931) tatheti choktvA tAM devo vR^iShamAruhya satvaram . devagandharvasa~Nghaishcha stUyamAno jagatpatiH .. 12\-236\-52 (74932) ajarAmarashuddhAtmA yatrAste sa mahAmuniH . itastataH samAhR^itya vIrasaMghairmahAyashAH .. 12\-236\-53 (74933) dehaprAvaraNArthaM vai saMsaransa tadA muniH . pratyudgamya mahAdevaM yathArhaM pratipUjya cha . punaH sa pUrvavatkathAM sUchyA sUtreNa sUchayat .. 12\-236\-54 (74934) tamAha bhagavA~nshaMbhuH kiM pradAsyAmi te mune . vR^iNIShva mattaH sarvaM tvaM jaigIShavya yadIchChasi .. 12\-236\-55 (74935) nAvalokayamAnastu devadevaM mahAmuniH . anavAptaM na pashyAmi tvatto govR^iShabhadhvaja . kR^itArthaH paripUrNo.ahaM yatte kAryaM tu gamyatAm .. 12\-236\-56 (74936) prahasaMstu punaH sharvo vR^iNIShveti tamabravIt . avashyaM hi varo prattaH shrAvyaM varamanuttamam .. 12\-236\-57 (74937) jaigIShavyastamAhedaM shrotavyaM cha tvayA mama . sUchImanu mahAdeva sUtraM samanugachChataH .. 12\-236\-58 (74938) tataH prahasya bhagavAngaurImAlokya sha~NkaraH . svasthAnaM prayayau hR^iShTaH sarvadevanamaskR^itaH .. 12\-236\-59 (74939) etatte kathitaM rAjanyasmAttvaM paripR^ichChasi . nirdvandvA yogino nityAH sarvashaste svayaMbhuvaH ..' .. 12\-236\-60 (74940) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTtriMshadadhikadvishaMtatamo.adhyAyaH .. 236\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-236\-8 yA shaktiH puNvakameNAM iti Ta . pAThaH .. 12\-236\-12 saMpradAnaM cha pUjyAnAM iti Ta . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 237 .. shrIH .. 12\.237\. adhyAyaH 237 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sadguNAnAM janavashIkaraNakAraNatve dR^iShTAntatayA ugrasenAya kR^iShNoditanAradaguNAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-237\-0 (74941) yudhiShThira uvAcha. 12\-237\-0x (6216) priyaH sarvasya lokasya sarvasatvAbhinanditaH . guNaiH tarpairupetashcha konvasti bhuvi mAnavaH .. 12\-237\-1 (74942) bhIShma uvAcha. 12\-237\-2x (6217) atra te vartayiShyAmi pR^ichChato bharatarShabha . ugrasenasya saMvAdaM nArade keshavasya cha .. 12\-237\-2 (74943) ugrasena uvAcha. 12\-237\-3x (6218) yasya saMkalpate loko nAradasya prakIrtane . manye sa guNasaMpanno brUhi tanmama pR^ichChataH .. 12\-237\-3 (74944) vAsudeva uvAcha. 12\-237\-4x (6219) kukurAdhipa yAnmanye shR^iNu tAnme vivakShataH . nAradasya guNAnsAdhUnsaMkShepeNa narAdhipa .. 12\-237\-4 (74945) na chAritranimitto.asyAhaMkAro dehapAtanaH . abhinnashrutachAritrastasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-5 (74946) aratiH krodhachApalye bhayaM naitAni nArade .. adIrghasUtraH shUrashcha tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-6 (74947) upAsyo nArado bADhaM vAchi nAsya vyatikramaH . kAmato yadi vA lobhAttasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-7 (74948) adhyAtmavidhitattvaj~naH kShAntaH shakto jitendriyaH . R^ijushcha satyavAdI cha tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-8 (74949) tejasA yashasA buddhyA j~nAnena vinayena cha . janmanA tapasA vR^iddhastasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-9 (74950) sushIlaH sukhasaMveshaH subhojaH svAdaraH shuchiH . suvAkyashchApyanIrShyashcha tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-10 (74951) kalyANaM kurute bADhaM pApamasminna vidyate . na prIyate parAnarthaistasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-11 (74952) vedashrUtibhirAkhyAnairarthAnabhijigIShati . titikShuranavaj~nashcha tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-12 (74953) samatvAchcha priyo nAsti nApriyashcha kathaMchana . mano.anukUlavAdI cha tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-13 (74954) bahushrutashchitrakathaH paNDito.analaso.ashaThaH . adIno.akrodhano.alubdhastasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-14 (74955) nArthe dhane vA kAme vA bhUtapUrvo.asya vigrahaH . doShAshchAsya samuchChinnAstasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-15 (74956) dR^iDhabhaktiranindyAtmA shrutavAnanR^ishaMsavAn . vItasaMmohadoShashcha tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-16 (74957) asaktaH sarvasa~NgeShu saktAtmeva cha lakShyate . adIrghasaMshayo vAgmI tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-17 (74958) samAdhirnAsya kAmArthai nAtmAnaM stauti karhichit . anIrShurmR^idusaMvAdastasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-18 (74959) `nAhaMkAre muktirasya chAritre buddhirAsthitA . vedArthavidvibhAgena yaj~navidyogavitkaviH . bhaktimAnya sadA vidvAMstasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-19 (74960) triguNaM guNabhoktAraM pa~nchayaj~nAtmakaM tathA . yathAvatsa vijAnAti tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-20 (74961) kalyANaM kurute bADhaM pApamasminna vidyate . na prIyate parAnarthaistasmAtsarvatra pUjyate ..' 12\-237\-21 (74962) lokasya vividhaM chittaM prekShate chApyakutsayan . saMsargavidyAkushalastasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-22 (74963) nAsUyatyAgamaM kaMchitsvanayenopajIvati . abandhyakAlo.avashyAtmA tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-23 (74964) kR^itashramaH kR^itapraj~no na cha tR^iptaH samAdhitaH . nityayukto.apramattashcha tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-24 (74965) nApatrapashcha yuktashcha niyuktaH shreyase paraiH . abhettA paraguhyAnAM tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-25 (74966) na hR^iShyatyarthalAbheShu nAlAbhe tu vyathatyapi . sthirabuddhirasaktAtmA tasmAtsarvatra pUjitaH .. 12\-237\-26 (74967) taM sarvaguNasaMpannaM dakShaM shuchimanAmayam . kAlaj~naM cha priyaj~naM cha kaH priyaM na kariShyati .. 12\-237\-27 (74968) `ityuktaH saMprashasyainamugraseno gato gR^ihAt . Aste kR^iShNastathaikAnte parya~Nke ratnabhUShite .. 12\-237\-28 (74969) kadAchittatra bhagavAnpravivesha mahAmuniH . tamabhyarchya yathAnyAyaM tUShNImAste janArdanaH .. 12\-237\-29 (74970) taM khinnamiva saMlakShya keshavaM vAkyamabravIt . kimidaM keshava tava vaimanasyaM janArdana . abhUtapUrvaM govinda tanme vyAkhyAtumarhasi .. 12\-237\-30 (74971) shrIvAsudeva uvAcha. 12\-237\-31x (6220) nAsuhR^itparamaM me.adya nApado.arhati veditum . apaNDito vApi suhR^itpaNDito vA.apyanAtmavAn .. 12\-237\-31 (74972) sa tvaM suhR^ichcha vidvAMshcha jitAtmA shrotumarhasi . apyetaddhR^idi yadduHkhaM tadbhavA~nshrotumarhati .. 12\-237\-32 (74973) dAsyamaishvaryavAdena j~nAtInAM cha karomyaham . dviShanti satataM kruddhA j~nAtisaMbandhivAndhavAH .. 12\-237\-33 (74974) divyA api tathA bhogA dattAsteShAM mayA pR^ithak . tathA.api cha dviShanto mAM vartante cha parasparam .. 12\-237\-34 (74975) nArada uvAcha. 12\-237\-35x (6221) anAyasena shastreNa parimR^ijyAnumR^ijya cha . jihvAmuddhara chaiteShAM na vakShyanti tataH param .. 12\-237\-35 (74976) bhagavAnuvAcha. 12\-237\-36x (6222) anAyasaM kathaM vindyAM shastraM munivarottama . yenaShAmuddhare jihvAM brUhi tanme yathAtatham .. 12\-237\-36 (74977) nArada uvAcha. 12\-237\-37x (6223) gohiraNyaM cha vAsAMsi ratnAdyaM yaddhanaM bahu . Asye prakShipa chaiteShAM shastrametadanAyasam .. 12\-237\-37 (74978) suhR^itsaMbandhimitrANAM gurUNAM svajanasya cha . AkhyAtaM shasrametaddhi tena chChindhi punaH punaH .. 12\-237\-38 (74979) tavaishvaryapradAnAni shlAdhyameShAM vachAMsi cha . samarthaM tvAmabhij~nAya pravadanti cha te narAH .. 12\-237\-39 (74980) bhIShma uvAcha. 12\-237\-40x (6224) tataH prahasya bhagavAnsaMpUjya cha mahAmunim . tathA.akaronmahAtejA munivAkyena choditaH .. 12\-237\-40 (74981) evaMprabhAvo brahmarShirnArado munisattamaH . pR^iShTavAnasi yanmAM tvaM taduktaM rAjasattama .. 12\-237\-41 (74982) sarvadharmahite yuktAH satyadharmaparAyaNAH . lokapriyatvaM gachChanti j~nAnavij~nAnakovidAH ..' .. 12\-237\-42 (74983) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 237\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-237\-12 titikShuranavadyashcheti Ta . pAThaH .. 12\-237\-31 asuhR^itnApuruShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 238 .. shrIH .. 12\.238\. adhyAyaH 238 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sR^iShTyAdipratipAdakavyAsashukasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-238\-0 (74984) yudhiShThira uvAcha. 12\-238\-0x (6225) AdyantaM sarvabhUtAnAM j~nAtumichChAmi kaurava . dhyAnaM karma cha kAlaM cha tathaivAyuryugeyuge .. 12\-238\-1 (74985) lokatattvaM cha kArtsnyena bhUtAnAmAgatiM gatim . sargashcha nidhanaM chaiva kuta etatpravartate .. 12\-238\-2 (74986) `bhedakaM bhedatatvaM cha tathA.anyeShAM mataM tathA . avasthAtritayaM chaiva yAdR^ishaM cha pitAmaha ..' 12\-238\-3 (74987) yadi te.anugrahe buddhirasmAsviha satAM vara . etadbhavantaM pR^ichChAmi tadbhavAnprabravItu me .. 12\-238\-4 (74988) pUrvaM hi kathitaM shrutvA bhR^igubhAShitamuttamam .. bharadvAjasya viprarShestato me buddhiruttamA .. 12\-238\-5 (74989) jAtA paramadharmiShThA divyasaMsthAnasaMsthitA . tato bhUyastu pR^ichChAmi tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-238\-6 (74990) bhIShma uvAcha. 12\-238\-7x (6226) atra te vartayiShye.ahamitihAsaM purAtanam . jagau yadbhagavAnvyAsaH putrAya paripR^ichChate .. 12\-238\-7 (74991) adhItya vedAnakhilAnsA~NgopaniShadastathA . anvichChannaiShThikaM karma dharmanaipuNadarshanAt .. 12\-238\-8 (74992) kR^iShNadvaipAyanaM vyAsaM putro vaiyAsakiH shukaH . paprachCha saMshayamimaM ChinnadharmArthasaMshayam .. 12\-238\-9 (74993) shrIshuka uvAcha. 12\-238\-10x (6227) bhUtagrAmasya rktAraM kAlaj~nAne cha nishchitam . `j~nAnaM brahma cha yogaM cha gavAtmakamidaM jagat .. 12\-238\-10 (74994) tritaye tvenamAyAti tathA hyeSho.api vA punaH . kenaiva cha vibhAgaH syAtturIyo lakShaNairvinA .. 12\-238\-11 (74995) j~nAnaj~neyAntare kosau koyaM bhAvastu bhedavat . yajj~nAnaM lakShaNaM chaiva teShAM kartArameva cha.' brAhmaNasya cha yatkR^ityaM tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-238\-12 (74996) bhIShma uvAcha. 12\-238\-13x (6228) tasmai provAcha tatsarvaM pitA putrAya pR^ichChate . atItAnAgate vidvAnsarvaj~naH sarvadharmavit .. 12\-238\-13 (74997) `pR^ichChatastava satputra yathAvatkIrtayAmyaham . shR^iNuShvAvahito bhUtvA yathA.a.avR^itamidaM jagat .. 12\-238\-14 (74998) kAryAdi kAraNAntaM yatkAryAntaM kAraNAdikam . j~nAnaM tadubhayaM vittvA satyaM cha paramaM shubham .. 12\-238\-15 (74999) brahmeti chAbhivikhyAtaM tadvai pashyanti sUrayaH . brahmatejomayaM bhUtaM bhUtakAraNamadbhutam .. 12\-238\-16 (75000) AsIdAdau tatastvAhuH prAdhAnyamiti tadvidaH . triguNAM tAM mahAmAyAM vaiShNavIM prakR^itiM viduH .. 12\-238\-17 (75001) tadIdR^ishamanAdyantamavyaktamajaraM dhruvam . apratarkyamavij~neyaM brahmAgre vaikR^itaM cha tat .. 12\-238\-18 (75002) tadvai pradhAnamuddiShTaM trisUkShmaM triguNAtmakam . samyagyogaguNaM svasthaM tadichChAkShobhitaM mahat .. 12\-238\-19 (75003) shaktitrayAtmikA tasya prakR^itiH kAraNAtmikA . asvatantrA cha satataM vidadhiShThAnasaMyutA .. 12\-238\-20 (75004) svabhAvAkhyaM samApannA mohavigrahadhAriNI . vividhasyAsya jIvasya bhogArthaM samupAgatA .. 12\-238\-21 (75005) yathA saMnidhimAtreNa gandhakShobhAya jAyate . manastadvadasheShasya parAtpara iti smR^itaH .. 12\-238\-22 (75006) sR^iShTvA pravishya tattasminkShobhayAmAsa viShThitaH . sAtviko rAjasashchaiva tAmasashcha tridhA mahAn .. 12\-238\-23 (75007) pradhAnatatvAdudbhUto mahatvAchcha mahAnsmR^itaH . pradhAnatatvamudbhUtaM mahattatvaM samAvR^iNot .. 12\-238\-24 (75008) kAlAtmanA.abhibhUtaM tatkAloM.ashaH paramAtmanaH . puruShashchAprameyAtmA sa eva iti gIyate .. 12\-238\-25 (75009) triguNosau mahAj~nAtaH pradhAna iti vai shrutiH .. 12\-238\-26 (75010) sAtviko rAjasashchaiva tAmasashcha tridhAtmakaH . trividho.ayamaha~NkAro mahattatvAdajAyata .. 12\-238\-27 (75011) tAmaso.asAvaha~NkAro bhUtAdiriti saMj~nitaH . bhUtAnAmAdibhUtatvAdraktAhistAmasaH smR^itaH .. 12\-238\-28 (75012) bhUtAdiH sa vikurvANaH shiShTaM tanmAtrakaM tataH . sasarja shabdaM tanmAtramAkAshaM shabdalakShaNam .. 12\-238\-29 (75013) shabdalakShaNamAkAshaM shabdatanmAtramAvR^iNot . tena saMpIDyamAnastu sparshamAtraM sasarja ha .. 12\-238\-30 (75014) shabdamAtraM tadAkAshaM sparshamAtraM samAvR^iNot . sasarja vAyustenAsau pIDyamAna iti shrutiH .. 12\-238\-31 (75015) sparshamAtraM tadA vAyU rUpamAtraM samAvR^iNot . tena saMpIDyamAnastu sasarjAgnimiti shrutiH .. 12\-238\-32 (75016) rUpamAtraM tato vahniM samutsR^ijya samAvR^iNot . tena saMpIDyamAnastu rasamAtraM sasarja ha .. 12\-238\-33 (75017) rupamAtragataM tejo rasamAtraM samAvR^iNot . tena saMpIDyamAnastu sasarjAmbha iti shrutiH .. 12\-238\-34 (75018) rasamAtrAtmakaM bhUyo rasaM tanmAtramAvR^iNot . tena saMpIDyamAnastu gandhaM tanmAtrakaM tataH .. 12\-238\-35 (75019) sasarja gandhaM tanmAtramAvR^iNotkarakaM tataH . tena saMpIDyamAnastu kAThinyaM cha sasarja ha .. 12\-238\-36 (75020) pR^ithivI jAyate tasmAdgandhatanmAtrajAttathA .. 12\-238\-37 (75021) ammayaM sarvamevedamApastastambhire punaH . bhUtAnImAni jAtAni pR^ithivyAdIni vai shrutiH .. 12\-238\-38 (75022) bhUtAnAM mUrtirevaiShAmannaM chaiShAM matA budhaiH . tasmiMstasmiMstu tanmAtrA tanmAtrA iti te smR^itAH .. 12\-238\-39 (75023) taijasAnIndriyANyAhurdevA vaikArikA dasha . ekAdashaM manashchAtra devA vaikArikAH smR^itAH .. 12\-238\-40 (75024) eShAmuddhartakaH kAlo nAnAbhedavadAsthitaH . paramAtmA cha bhUtAtmA guNabhedena saMsthitaH . eka eva tridhA bhinnaH karoti vividhAH kriyAH .. 12\-238\-41 (75025) brahmA sR^ijati bhUtAni pAti nArAyaNo.avyayaH . rudro hanti jaganmUrtiH kAla eSha kriyAbudhaH .. 12\-238\-42 (75026) kAlopi tanmayochintyastriguNAtmA sanAtanaH . avyaktosAvachintyosau vartate bhinnalakShaNaH .. 12\-238\-43 (75027) kAlAtmanA tvidaM bhinnamabhinnaM shrUyate hi yat . anAdyantamajaM divyamavyaktamajaraM dhruvam.' apratarkyamavij~neyaM brahmAgre saMpravartate .. 12\-238\-44 (75028) kAShThA nimeShA dasha pa~ncha chaiva triMshattu kAShThA gaNayetkalAM tAm . triMshatkalashchApi bhavenmuhUrto bhAgaH kalAyA dashamashcha yaH syAt .. 12\-238\-45 (75029) triMshanmuhUrtaM tu bhavedahashcha rAtrishcha sa~NkhyA munibhiH praNItA . mAsaH smR^ito rAtryahanI cha triMshu tsaMvatsaro dvAdashamAsa uktaH .. 12\-238\-46 (75030) saMvatsaraM dve ayane vadanti sa~NkhyAvido dakShiNamuttaraM cha .. 12\-238\-47 (75031) pahorAtrau vibhajate sUryo mAnuShalaukikau . rAtriH svapnAya saMyAti cheShTAyai karmaNAmahaH .. 12\-238\-48 (75032) pitrye rAtryahanI mAsaH pravibhAgastayoH punaH . shuklo.ahaH karmacheShTAyAM kR^iShNaH svapnAya sharvarI .. 12\-238\-49 (75033) daive rAtryahanI hyabdaH pravibhAgastayoH punaH . ahastatrodagayanaM rAtriH syAddakShiNAyanam .. 12\-238\-50 (75034) ye te rAtryahanI pUrvaM kIrtite daivalaukike . tayoH sa~NkhyAya varShAgraM brAhne vakShyAmyahaH kShape .. 12\-238\-51 (75035) teShAM saMvatsarAgnANi pravakShyAmyanupUrvashaH . kR^ite tretAyuge chaiva dvApare cha kalau tathA .. 12\-238\-52 (75036) chatvAryAhuH sahasrANi varShANAM tatkR^itaM yugam . tasya tAvachChatI saMdhyA saMdhyAMshashcha tathAvidhaH .. 12\-238\-53 (75037) itareShu sasaMdhyeShu saMdhyAMsheShu tatastriShu . ekApAyena saMyAnti sahasrANi shatAni cha .. 12\-238\-54 (75038) etAni shAshvatA.NllokAndhArayanti sanAtanAn . etadbrahmavidAM tAta viditaM brahma shAshvatam .. 12\-238\-55 (75039) chatuShpAtsakalo dharmaH satyaM chaiva kR^ite yuga . nAdharmeNAgamaH kashchidyuge tasminpravartate .. 12\-238\-56 (75040) itareShvAgamAddharmaH pAdashastvavaropyate . `satyaM shautraM tathAyushcha dharmashchApaiti pAdashaH.' chauryakAnR^itamAyAbhiradharmashchopachIyate .. 12\-238\-57 (75041) arogAH sarvasiddhArthAshchaturvarShashatAyuShaH . kR^ite tretAyuge tveShAM pAdasho hrasate vayaH .. 12\-238\-58 (75042) vedavAdAshchAnuyugaM hrasantItIha na shrutam . AyUMShi chAshiShashchaiva vedasyaiva cha yatphalam .. 12\-238\-59 (75043) anye kR^itayuge dharmAstretAyAM dvApare.apare . anye kaliyuge dharmA yathAshakti kR^itA iva .. 12\-238\-60 (75044) tapaH paraM kR^itayuge tretAyAM satyamuttamam . dvApare yaj~namevAhurdAnameva kalau yuge .. 12\-238\-61 (75045) etAM dvAdashasAhastrIM yugAkhyAM kavayo viduH . sahasraparivartaM tadbrAhmaM divasamuchyate .. 12\-238\-62 (75046) rAtristu tAvatI brAhmI tadAdau vishvamIshvaraH . pralayetmAnamAvishya suptvAso.ante vibudhyate .. 12\-238\-63 (75047) sahasrayugaparyantamaharyadbrahmaNe viduH . rAtriM yugasahasrAM tAM te.ahorAtravido janAH .. 12\-238\-64 (75048) pratibuddho vikurute brahmAkShayyaM kShapAkShaye . sR^ijate cha mahadbhUtaM tasmAdvyaktAtmakaM manaH .. 12\-238\-65 (75049) manaH sR^iShTiM vikurute chodyamAnaM sisR^ikShayA . AkAshaM jAyate tasmAttasya shabde guNo mataH .. 12\-238\-66 (75050) AkAshAttu vikurvANAtsarvagandhavahaH shuchiH . balavA~njAyate vAyustasya sparsho guNo mataH .. 12\-238\-67 (75051) vAyorapi vikurvANAjjyotirbhavati bhAsvaram . rochanaM janayechChuddhaM tadrUpaguNamuchyate .. 12\-238\-68 (75052) jyotiShopi vikurvANAdbhavantyApo rasAtmikAH . adbhyo gandhavahA bhUmiH pUrveShAM sR^iShTiruchyate .. 12\-238\-69 (75053) `brahmatejomayaM shuklaM yasya sarvamidaM jagat . ekasya brahmabhUtasya dvayaM sthAvaraja~Ngamam .. 12\-238\-70 (75054) aharmukhe vivuddhaM tatsR^ijate vidyayA jagat . agra eva mahadbhUtamAshu vyaktAtmakaM manaH .. 12\-238\-71 (75055) abhibhUyeha chAtiShThadvyasR^idatsapta mAnasAn . dUragaM bahudhAgAmi prArthanAsaMshayAtmakam .. 12\-238\-72 (75056) manaH sR^iShTiM na kurute chodyamAnaM sisR^ikShayA . AkAshojAyate tasmAttasya shabdo guNo mataH .. 12\-238\-73 (75057) AkAshAttu vikurvANAtsarvagandhavahaH shuchiH . balavA~njAyate vAyustasya sparshaguNaM viduH .. 12\-238\-74 (75058) vAyorapi vikurvANAjjyotirbhUtaM tamonudam . rochiShNurjAyate tatra tadrUpaguNamuchyate .. 12\-238\-75 (75059) jyotiShopi vikurvANAdbhavantyApo rasAtmikAH . adbhyo gandhavahA bhUmiH pUrveShAM sR^iShTiruchyate ..' 12\-238\-76 (75060) guNAH pUrvasya pUrvasya prApnuvantyuttarottaram . teShAM yAvadguNaM yadyattattAvadguNakaM smR^itam .. 12\-238\-77 (75061) upalabhyApsu chedgandhaM kechidbrayuranaipuNAt . pR^ithivyAmeva taM vidyAdapAM vAyoshcha saMshritam .. 12\-238\-78 (75062) ete saptavidhAtmAno nAnAvIryAH pR^ithakpR^ithak . nAshaknuvanprajAH sraShTubhasamAgamya kR^itsnashaH .. 12\-238\-79 (75063) te sametya mahAtmAno hyanyonyamabhisaMshritAH . sharIrAshrayaNaM prAptAstataH puruSha uchyate .. 12\-238\-80 (75064) shrayaNAchCharIrI bhavati mUrtimAnShoDashAtmakaH . tamAvishanti bhUtAni mahAnti saha karmaNA .. 12\-238\-81 (75065) sarvabhUtAnyupAdAya tapasashcharaNAya hi . AdikartA mahAbhUtaM tamevAhuH prajApatim .. 12\-238\-82 (75066) sa vai sR^ijati bhUtAni sa eva puruShaH paraH . ajo janayate brahmA devarShipitR^imAnavAn .. 12\-238\-83 (75067) lokAnnadIH samudrAMshcha dishaH shailAnvanaspatIn . narakinnararakShAMsi vayaH pashumR^igoragAn . avyayaM cha vyayaM chaiva dvayaM sthAvaraja~Ngamam .. 12\-238\-84 (75068) teShAM ye yAni karmANi prAksR^iShTyAM pratipedire . tAnyeva pratipAdyante sR^ijyamAnAH punaH punaH .. 12\-238\-85 (75069) hiMsrAhiMsre mR^idukrUre dharmAdharmAvR^ittAnR^ite . tadbhAvitAH prapadyante tasmAttattasya rochate .. 12\-238\-86 (75070) mahAbhUteShu nAnAtvamindriyArtheShu mUrtiShu . viniyogaM cha bhUtAnAM dhAtaiva vidadhAtyuta .. 12\-238\-87 (75071) kechitpuruShakAraM tu prAhuH karmavido janAH . daivamityapare viprAH svabhAvaM bhUtachintakAH .. 12\-238\-88 (75072) pauruShaM karma daivaM cha phalavR^ittisvabhAvataH . traya ete.apR^ithagbhUtA avivekaH kathaMchana .. 12\-238\-89 (75073) evametachcha daivaM cha dbhUtaM sR^ijate jagat . karmasthA viShayaM brUyuH satvasthAH samadarshinaH .. 12\-238\-90 (75074) tato niHshreyasaM jantostasya mUlaM shamo damaH . tena sarvAnavApnoti yAnkAmAnmanasechChati .. 12\-238\-91 (75075) tapasA tadavApnoti yadbhUtaM sR^ijate jagat . sa tadbhUtashcha sarveShAM bhUtAnAM bhavati prabhuH .. 12\-238\-92 (75076) R^iShayastapasA vedAnadhyaiShanta divAnisham . anAdinidhanA nityA vAgutsR^iShTA svayaMbhuvA .. 12\-238\-93 (75077) R^iShINAM nAmadheyAni yAshcha vedeShu sR^iShTayaH . nAma rUpaM cha bhUtAnAM karmaNAM cha pravartanam .. 12\-238\-94 (75078) vedashabdebhya evAdau nirmimIte sa IshvaraH . nAmadheyAni charShINAM yAshcha vedeShu sR^iShTayaH . sharvaryanteShu jAtAnAmanyebhyo vidadhAtyajaH .. 12\-238\-95 (75079) nAmabhedatapaH karmayaj~nAkhyA lokasiddhaye . Atmasiddhistu vedeShu prochyate dashabhiH kramaiH .. 12\-238\-96 (75080) yaduktaM vedavAdeShu gahanaM vedadR^iShTibhiH . tadanteShu yathAyuktaM kramayogena lakShyate .. 12\-238\-97 (75081) karmajo.ayaM pR^ithagbhAvo dvandvayukto hi dehinaH . Atmasiddhistu vij~nAnAjjahAti prAyasho balam .. 12\-238\-98 (75082) dve brahmaNI veditavye shabdabrahma paraM cha yat . shabdabrahmaNi niShNAtaH paraM brahmAdhigachChati .. 12\-238\-99 (75083) Alambhayaj~nAH kShatrAshcha haviryaj~nA vishaH smR^itAH . parichArayaj~nAH shUdrAstu tapoyaj~nA dvijAtayaH .. 12\-238\-100 (75084) tretAyuge vidhistveSha yaj~nAnAM na kR^ite yuge . dvApare viplavaM yAnti yaj~nAH kaliyuge tathA .. 12\-238\-101 (75085) apR^ithagdharmiNo martyA R^iksAmAni yajUMShi cha . kAmyA iShTIH pR^ithakdR^iShTvA tapobhistapa eva cha .. 12\-238\-102 (75086) tretAyAM tu samastA ye prAdurAsanmahAbalAH . saMyantAraH sthAvarANAM ja~NgamAnAM cha sarvashaH .. 12\-238\-103 (75087) tretAyAM saMhatA vedA yaj~nA varNAstathaiva cha . saMrodhAdAyuShastvete vyasyante dvApare yuge .. 12\-238\-104 (75088) dR^ishyante na cha dR^ishyante vedAH kaliyuge.akhilAH . utsIdante sayaj~nAshcha kevalA dharmapIDitAH .. 12\-238\-105 (75089) kR^ite yuge yastu dharmo brAhmaNeShu pradR^ishyate . Atmavatsu tapovatsu shrutavatsu pratiShThitaH .. 12\-238\-106 (75090) sa dharmaH praiti saMyogaM yathAdharmaM yugeyuge . vikriyante svadharmasthA vedavAdA yathAgamam .. 12\-238\-107 (75091) yathA vishvAni bhUtAni vR^iShTyA bhUyAMsi prAvR^iShi . sR^ijyante ja~NgamasthAni tathA dharmA yugeyuge .. 12\-238\-108 (75092) yathartuShvR^ituli~NgAni nAnArUpANi paryaye . dR^ishyante tAni tAnyeva tathA brahmaharAdiShu .. 12\-238\-109 (75093) vihitaM kAlanAnAtvamanAdinidhanaM tathA . kIrtitaM yatpurastAtte tatsUte chAti cha prajAH .. 12\-238\-110 (75094) dadAti bhavanasthAnaM bhUtAnAM saMyamo yamaH . svabhAvenaiva vartante dvandvayuktAni bhUrishaH .. 12\-238\-111 (75095) sarvakAlakriyA vedAH kartA kAryaM kriyAphalam . proktaM te putra sarvaM vai yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. .. 12\-238\-112 (75096) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 238\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-238\-9 saMshayaM saMshayaviShayam . ChinnadharmArthasaMshayaM vyAsa m .. 12\-238\-45 dashapa~ncha cha sthAt iti Ta . tha. dha. pAThaH .. 12\-238\-54 ekapAdena hIyante iti jha . pAThaH .. 12\-238\-60 anye kaliyuge nR^INAM yugahnA sAnurUpataH iti jha . pAThaH .. 12\-238\-68 rochiShNu jAyate shukraM iti jha . tha. pAThaH .. 12\-238\-89 avivekaM tu kechana iti jha . pAThaH .. 12\-238\-94 yAshcha lokeShu sR^iShTayaH iti Ta . tha . pAThaH .. 12\-238\-95 yAshcha lokeShu sR^iShTayaH iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-238\-97 karmayogeShu lakShyate iti dha . pAThaH .. 12\-238\-100 AlambhaH pashuhiMsA . havirvrIhyAdikam. parichArastraivarNikasevA. tapo brahmopAsanam. Arambhayaj~nA rAjAnaH iti Ta. pAThaH. Arambhayaj~nA vaishvasya haviryaj~nA nR^ipasya tu. iti dha. pAThaH .. 12\-238\-101 vidhirapravR^ittapravartanam . tatra tretAyAmeva natu kR^ite. svataeva tatra tatsiddheH .. 12\-238\-108 tiShThantIti sthAni sthAvarANi ja~NgamAni cha sthAni cha ja~NgamasthAni . bhUyAMsi vR^iddhimattarANi .. 12\-238\-111 etaddhi prabhavasthAnaM iti jha . Ta. pAThaH. dadhAti bhavati sthAnaM bhUtAnAM samayo mataM. iti jha. pAThaH .. 12\-238\-112 sargaH sR^iShTiH . kAlo darshAdiH. kriyAM yaj~nashrAddhAdiH. vedAstatprakAshakAH. kartA tadanuShThAtA. kAryaM dehAdiparispandaH. kriyAphalaM svargaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 239 .. shrIH .. 12\.239\. adhyAyaH 239 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shukAya shrIvyAsoditapralayaprakArAdyanuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-239\-0 (75097) vyAsa uvAcha. 12\-239\-0x (6229) pratyAhAraM tu vakShyAmi sharvaryAdau gate.ahani . yathedaM kurute.adhyAtmaM susUkShmaM vishvamIshvaraH .. 12\-239\-1 (75098) divi sUryastathA sapta dahanti shikhino.archiShaH . sarvametattadA.archirbhiH pUrNaM jAjvalyate jagat .. 12\-239\-2 (75099) pR^ithivyAM yAni bhUtAni ja~NgamAni dhruvANi cha . tAnyevAgre pralIyante bhUmitvamupayAnti cha .. 12\-239\-3 (75100) tataH pralIne sarvAsminsthAvare ja~Ngame tathA . akAShThA nistR^iNA bhUmirdR^ishyate kUrmapR^iShThavat .. 12\-239\-4 (75101) bhUmerapi guNaM gandhamApa Adadate yadA . AttagandhA tadA bhUmiH pralayatvAya kalpate .. 12\-239\-5 (75102) Apastatra pratiShThante Urmimatyo mahAsvanAH . sarvamevedamApUrya tiShThanti cha charanti cha .. 12\-239\-6 (75103) apAmapi guNAMstAta jyotirAdadate yadA . ApastadA tvAttaguNA jyotiH ShUparamanti vai .. 12\-239\-7 (75104) yadA.a.adityaM sthitaM madhye gUhanti shikhino.archiShaH . sarvamevedamarchirbhiH pUrNaM jAjvalyate namaH .. 12\-239\-8 (75105) jyotiSho.api guNaM rUpaM vAyurAdadate yadA . prashAmyati tato jyotirvAyurdodhUyate mahAn .. 12\-239\-9 (75106) tatastu mUlamAsAdya vAyuH saMbhavamAtmanaH . adhashchordhvaM cha tiryakcha dodhavIti disho dasha .. 12\-239\-10 (75107) vAyorapi guNaM sparshamAkAshaM grasate yadA . prashAmyati tadA vAyuH khaM tu tiShThati nAnadan .. 12\-239\-11 (75108) arUpamarasasparshamagandhaM na cha mUrtimat . sarvalokapraNuditaM svaM tu tiShThati nAnadat .. 12\-239\-12 (75109) AkAshasya guNaM shabdamabhivyaktAtmakaM manaH . `grasate cha yadA so.api shAmyati pratisaMchare.' manaso vyaktamavyaktaM brAhmaH saMpratisaMcharaH .. 12\-239\-13 (75110) tadA.a.atmaguNamAvishya mano grasati chandramAH . manasyuparate chAtmA chandramasyupatiShThate .. 12\-239\-14 (75111) taM tu kAlena mahatA saMkalpaM kurute vashe . chittaM grasati saMkalpastachcha j~nAnamanuttamam .. 12\-239\-15 (75112) kAlo girati vij~nAnaM kAlaM balamiti shrutiH . balaM kAlo grasati tu taM vidvAnkurute vashe .. 12\-239\-16 (75113) [AkAshasya tadA ghoShaM taM vidvAnkurute.a.atmani.] tadavyaktaM paraM brahma tachChAshvatamanuttamam . evaM sarvANi bhUtAni brahmaiva pratisaMharet .. 12\-239\-17 (75114) yathAvatkIrtitaM satyamevametadasaMshayam . bodhyaM vidyAmayaM dR^iShTvA yogibhiH paramAtmabhiH .. 12\-239\-18 (75115) evaM vistArasaMkShepau brahmAvyakte punaHpunaH . yugasAhasrayorAdAvahorAtryAstathaiva cha .. .. 12\-239\-19 (75116) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 239\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-239\-1 kramaprAptaM pralayamAha pratyAhAramiti . pratIpamutpattikramaviparItamAharaNaM pratyAhAraH .. 12\-239\-2 saMkarShaNamukhodbhUtasya shikhino.agnerarchiShaH sapteti saMbandhaH . archirmiH saurIbhirAgneyIbhishcha jvAlAbhiH .. 12\-239\-3 dhruvANi sthAvarANi .. 12\-239\-4 nirvR^ikShA nistR^iNeti jha . pAThaH .. 12\-239\-5 gandhaM kAThinyahetum . dhR^itavadbhUmiH kAThinyaM tyaktvA jalamAtraM bhavatItyarthaH. pralayatvAya kAraNabhAvAya .. 12\-239\-7 ApopyAttaguNA agninA shoShitapasA agnimAtraM bhavanti .. 12\-239\-8 yathA rasagumAMstAsAM grasanti shikhino.archiSha iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-239\-9 rUpaM vAyurAdadate . A~NpUrvasya dada dAne ityasya rUpam .. 12\-239\-10 tatastu svanamAsAdyeti jha . pAThaH. tatra svanaM shabdatanmAtramityarthaH .. 12\-239\-13 brAhmo.ayaM pratisaMchara iti dha . pAThaH .. 12\-239\-16 kAlo harati vij~nAnamiti tha . pAThaH .. 12\-239\-18 bodhyaM bodhayituM yogyamanvarthanAmAnaM shiShyam . vidyAmayaM atyautkaNDena vidyArthitvAt .. 12\-239\-19 vistAra saMkShepau sR^iShTipralayAvuktAviti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 240 .. shrIH .. 12\.240\. adhyAyaH 240 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vyAsena shukAyoktabrAhmaNadharmAnuvAdaH .. 1\.. brAhmaNebhyo dAnamahimAnuvAdaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-240\-0 (75160) vyAsa uvAcha. 12\-240\-0x (6231) bhUtagrAme niyuktaM yattadetatkIrtitaM mayA . brAhmaNasya tu yatkR^ityaM tatte vakShyAmi sAMpratam .. 12\-240\-1 (75161) jAtakarmaprabhR^ityasya karmaNAM dakShiNAvatAm . kriyA syAdAsamAvR^itterAchArye vedapArage .. 12\-240\-2 (75162) adhItya vedAnakhilAngurushushrUShaNe rataH . gurUNAmanR^iNo bhUtvA samAvarteta yaj~navit .. 12\-240\-3 (75163) AchAryeNAbhyanuj~nAtashchaturNAmekamAshramam . AvimokShAchCharIrasya so.avatiShThedyathAvidhi .. 12\-240\-4 (75164) prajAsargaNa dAraishcha brahmacharyeNa vA punaH . vane gurusakAshe vA yatidharmeNa vA punaH .. 12\-240\-5 (75165) gR^ihasthastveSha dharmANAM sarveShAM mUlamuchyate . yatra pakvakaShAyo hi dAntaH sarvatra sidhyati .. 12\-240\-6 (75166) prajAvAnshrotriyo yajvA mukta eva R^iNaistribhiH . athAnyAnAshramAnpashchAtpUto gachCheta karmabhiH .. 12\-240\-7 (75167) yatpR^ithivyAM puNyatamaM vidyAtsthAnaM tadAvaset . yateta tasminprAmANyaM gantuM yashasi chottame .. 12\-240\-8 (75168) tapasA vaH sumahatA vidyAnAM pAraNena vA . ijyayA vA pradAnairvA viprANAM vardhate yashaH .. 12\-240\-9 (75169) yAvadasya bhavatyasminkIrtirloke yashaskarI . tAvatpuNyakR^itA.NllokAnanantAnpuruSho.ashnute .. 12\-240\-10 (75170) adhyApayedadhIyIta yAjayeta yajeta vA . na vR^ithA pratigR^ihNIyAnna cha dadyAtkathaMchana .. 12\-240\-11 (75171) yAjyataH shiShyato vA.api kanyAyA vA dhanaM mahat . yadyAgachChedyajeddadyAnnaiko.ashnIyAtkathaMchana .. 12\-240\-12 (75172) gR^ihamAvasato hyasya nAnyattIrthamudAhR^itam . devarShipitR^igurvarthaM vR^iddhAturabubhukShatAm .. 12\-240\-13 (75173) antarhitAbhitaptAnAM yathAshakti bubhUShatAm . dravyANAmatishaktyA.api deyameShAM kR^itAdapi .. 12\-240\-14 (75174) arhatAmanurUpANAM nAdeyaM hyasti kiMchana . uchchaiH shravasamapyakShaM kAshyapAya mahAtmane . dattvA jagAma prahlAdo lokAndevairabhiShTutAn .. 12\-240\-15 (75175) anunIya tathA kAvyaH satyasandho mahAvrataH . svaiH prANairbrAhmaNaprANAnparitrAya divaM gataH .. 12\-240\-16 (75176) rantidevashcha sAMkR^ityo vasiShThAya mahAtmane . apaH pradAya shItoShNA nAkapR^iShThe mahIyate .. 12\-240\-17 (75177) Atreyashchendradrumaye hyarhate vividhaM dhanam . dattvA lokAnyayau dhImAnanantAnsa mahIpatiH .. 12\-240\-18 (75178) shibiraushInaro.a~NgAni sutaM cha priyamaurasam . brAhmaNArthamupAkR^itya nAkapR^iShThamito gataH .. 12\-240\-19 (75179) pratardanaH kAshipatiH pradAya nayane svake . brAhmaNAyAtulAM kIrtimiha chAmutra chAshnute .. 12\-240\-20 (75180) divyamaShTashalAkaM tu sauvarNaM paramarddhimat . ChatraM devAvR^idho dattvA sarAShTro.abhyagamaddivam .. 12\-240\-21 (75181) sAMkR^itishcha tathA.a.atreyaH shiShyebhyo brahma nirguNam . upadishya mahAtejA gato lokAnanuttamAn .. 12\-240\-22 (75182) ambarISho gavAM dattvA brAhmaNebhyaH pratApavAn . arbudAni dashaikaM cha sarAShTro.abhyagamaddivam .. 12\-240\-23 (75183) sAvitrI kuNDale divye sharIraM janamejayaH . brAhmaNArthe parityajya jagmaturlokamuttamam .. 12\-240\-24 (75184) sarvaratnaM vR^iShAdarviryuvanAshvaH priyAH striyaH . ramyamAvasathaM chaiva dattvAmuM lokamAsthitaH .. 12\-240\-25 (75185) nimI rAShTraM cha vaideho jAmadagnyo vasuMdharAm . brAhmaNebhyo dadau chApi gayashchorvI sapattanAm .. 12\-240\-26 (75186) avarShati cha parjanye sarvabhUtAni bhUtakR^ita . vasiShTho jIvayAmAsa prajApatiriva prajAH .. 12\-240\-27 (75187) karaMdhamasya putrastu maruto nR^ipatistathA . kanyAma~Ngirase dattvA divamAshu jagAma ha .. 12\-240\-28 (75188) brahmadattashcha pA~nchAlyo rAjA buddhimatAM varaH . nidhiM sha~NkhaM dvijAgryebhyo dattvA lokAnavAptavAn .. 12\-240\-29 (75189) rAjA mitrasahashchApi vasiShThAya mahAtmane . madayantIM priyAM dattvA tayA saha divaM gataH .. 12\-240\-30 (75190) sahasrajichcha rAjarShiH prANAniMShTAnmahAyashAH . brAhmaNArthaM parityajya gato lokAnanuttamAn .. 12\-240\-31 (75191) sarvakAmaishcha saMpUrNaM dattvA veshma hiraNmayam . mudgalAya gataH svargaM shatadyumno mahIpatiH .. 12\-240\-32 (75192) nAmnA cha dyutimAnnAma sAlvarAjaH pratApavAn . dattvA rAjyamR^ichIkAya gato lokAnanuttamAn .. 12\-240\-33 (75193) lomapAdashcha rAjarShiH shAntAM dattvA sutAM prabhuH . R^ishyashR^i~NgAya vipulaiH sarvakAmairayujyata .. 12\-240\-34 (75194) madirAshvashcha rAjarShirdattvA kanyAM sumadhyamAm . hiraNyahastAya gato lokAndevairabhiShTutAn .. 12\-240\-35 (75195) dattvA shatasahasraM tu gavAM rAjA prasenajit . savatsAnAM mahAtejA gato lokAnanuttamAn .. 12\-240\-36 (75196) ete chAnye cha bahavo dAnena tapasaiva cha . mahAtmAno gatAH svargaM shiShTAtmAno jitendriyAH .. 12\-240\-37 (75197) teShAM pratiShThitA kIrtiryAvatsthAsyati medinI . dAnayaj~naprajAsargairete hi divamApnuvan .. .. 12\-240\-38 (75198) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 240\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-240\-14 kR^itAtpakvAnnAdapi .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 241 .. shrIH .. 12\.241\. adhyAyaH 241 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vyAsakR^itabrAhmaNadharmakathanapUrvakaj~nAnaprashaMsanAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-241\-0 (75199) vyAsa uvAcha. 12\-241\-0x (6232) trayIM vidyAmavekSheta vedepUttamatAM gataH . R^iksAmavarNAkSharato yajuSho.atharvaNastathA .. 12\-241\-1 (75200) [tiShThatyeteShu bhagavAnShaTsu karmasu saMsthitaH.] vedavAdeShu kushalA hyadhyAtmakushalAshcha ye .. 12\-241\-2 (75201) satvavanto mahAbhAgAH pashyanti prabhavApyayau . evaM dharmeNa varteta kriyAH shiShTavadAcharet .. 12\-241\-3 (75202) asaMrodhena bhUtAnAM vR^ittiM lipseta vai dvijaH . sadbhya Agatavij~nAnaH shiShTaH shAstravichakShaNaH .. 12\-241\-4 (75203) svadharmeNa kriyA loke kurvANaH so.apyasa~NkaraH . tiShThate teShu gR^ihavAnShaTsu karmasu sa dvijaH .. 12\-241\-5 (75204) pa~nchabhiH satataM yaj~naiH shraddadhAno yajeta cha . dhR^itimAnapramattashcha dAnto dharmavidAtmavAn . vItaharShamadakrodho brAhmaNo nAvasIdati .. 12\-241\-6 (75205) dAnamadhyayanaM yaj~nastapo hrIrArjavaM damaH . etairvivardhate tejaH pApmAnaM chApakarShati .. 12\-241\-7 (75206) dhUtapApmA cha medhAvI laghvAhAro jitendriyaH . kAmakrodhau vashe kR^itvA ninIShedbrahmaNaH padam .. 12\-241\-8 (75207) agnIMshcha brAhmaNAMshchArcheddevatAH praNameta cha . varjayedushatIM vAchaM hiMsAM chAdharmasaMhitAm .. 12\-241\-9 (75208) eShA pUrvatarA vR^ittirbrAhmaNasya vidhIyate . j~nAnAgamena karmANi kurvankarmasu siddhyati .. 12\-241\-10 (75209) pa~nchendriyajalAM ghorAM lobhakUlAM sudustarAm . manyupa~NkAmanAdhR^iShyAM nadIM tarati buddhimAn .. 12\-241\-11 (75210) kAlamabhyudyataM pashyennityamatyantamohanam .. 12\-241\-12 (75211) mahatA vidhidR^iShTena balinA.apratighAtinA . svabhAvasrotasA vR^ittamuhyate satataM jagat .. 12\-241\-13 (75212) kAlodakena mahatA varShAvartena saMtatam . mAsormiNartuvegena pakSholapatR^iNena cha .. 12\-241\-14 (75213) nirmaShonmeShaphenena ahorAtrajavena cha . kAmagrAheNa ghoreNa vedayaj~naplavena cha .. 12\-241\-15 (75214) dharmadvIpena bhUtAnAM chArthakAmaraveNa cha . R^itavA~NbhokShatIreNa vihiMsAtaruvAhinA .. 12\-241\-16 (75215) yugahradaughamadhyena brahmaprAyabhavena cha . dhAtrA sR^iShTAni bhUtAni kR^iShyante yamasAdanam .. 12\-241\-17 (75216) etatpraj~nAmayairdhIrA nistaranti manIShiNaH . plavairaplavavanto hi kiM kariShyantyachetasaH .. 12\-241\-18 (75217) upapannaM hi yatprAj~no nistarennetaro janaH . dUrato guNadoShau hi prAj~naH sarvatra pashyati .. 12\-241\-19 (75218) saMshayAttu sa kAmAtmA chalachitto.alpachetanaH . aprAj~no na taratyenaM yo hyAste na sa gachChati .. 12\-241\-20 (75219) aplavo hi mahAdoShaM muhyamAno na gachChati . kAmagrAhagR^ihItasya j~nAnamapyasya na plavaH .. 12\-241\-21 (75220) tasmAdunmajjanasyArthe prayateta vichakShaNaH . etadunmajjanaM tasya yadayaM brAhmaNo bhavet .. 12\-241\-22 (75221) tryavadAte kule jAtastrisaMdehastrikarmakR^it . tasmAdunmajjanaM tiShThetpraj~nayA nistaredyathA .. 12\-241\-23 (75222) saMskR^itasya hi dAntasya niyatasya yatAtmanaH . prAj~nasyAnantarA siddhiriha loke paratra cha .. 12\-241\-24 (75223) varteta teShu gR^ihavAnakrudhyannanasUyakaH . pa~nchabhiH satataM yaj~nairvighasAshI yajeta cha .. 12\-241\-25 (75224) satAM dharmeNa varteta kriyAM shiShTavadAcharet . asaMrodhena lokasya vR^ittiM lipsedagarhitAm .. 12\-241\-26 (75225) shrutavij~nAnatattvaj~naH shiShTAchAravichakShaNaH . svadharmeNa kriyAvAMshcha karmaNA so.apyasaMkaraH .. 12\-241\-27 (75226) kriyAvA~nshraddadhAno kahi dAntaH prAyo.anasUyakaH . dhamArdharmavisheShaj~naH sarvaM tarati dustaram .. 12\-241\-28 (75227) dhR^itimAnapramattashcha dAnto dharmavidAtmavAn . vItaharShamadakrodho brAhmaNo nAvasIdati .. 12\-241\-29 (75228) eShA purAtanI vR^ittirbrAhmaNasya vidhIyate . j~nAnavR^iddhyaiva karmANi kurvansarvatra sidhyati .. 12\-241\-30 (75229) adharmaM dharmakAmo hi karoti hyavichakShaNaH . dharmaM vA dharmasaMkAshaM shochanniva karoti saH .. 12\-241\-31 (75230) dharmaM karomIti karotyadharma madharmakAmashcha karoti dharmam . ubhe bAlaH karmaNI na prajAnam saMjAyate mriyate chApi dehI .. .. 12\-241\-32 (75231) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 241\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-241\-1 vedeShUktAmathA~Ngata iti jha . pAThaH .. 12\-241\-7 etairvardhayate iti jha . pAThaH .. 12\-241\-12 kAmamanyUddhataM pashyannityamatyantamohitamiti Ta . tha. dha. pAThaH .. 12\-241\-17 brahmaprAyabhavena brahmakAryabhUtena . srotasA yugabhUtena brahmaprAyabhavena cheti Ta. tha. pAThaH .. 12\-241\-23 avadAteShu shuddheShu kuleShviti sheShaH . triShvadhyApanayAjanapratigraheShu saMdehavAMstatrApravR^itta ityarthakhaH. trikarmakR^it svAdhyAyayajanadAnakR^it .. 12\-241\-27 shiShTashAstravichakShaNa iti Ta . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 242 .. shrIH .. 12\.242\. adhyAyaH 242 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati j~nAnasya shreyaHsAdhanatAparashukasaMbodhyakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-242\-0 (75232) vyAsa uvAcha. 12\-242\-0x (6233) atha chedrochayedetaduhyate manasA tathA . unmajjaMshcha nimajjaMshcha j~nAnavAnplavavAnbhavet .. 12\-242\-1 (75233) praj~nayA nirmitairdhIrAstArayantyabudhAnplavaiH . nAbudhAstArayantyanyAnAtmAnaM vA kathaMchana .. 12\-242\-2 (75234) ChinnadoSho muniryogayukto yu~njIta dvAdasha . dashakarmasukhAnarthAnupAyApAyaniShkriyaH .. 12\-242\-3 (75235) chakShurAchArasaMgrAhairmanasA darshanena cha . yachChedvA~NbhanasI buddhyA ya ichChejj~nAnamuttamam .. 12\-242\-4 (75236) j~nAnena yachChedAtmAnaM ya ichChechChAntimAtmanaH . eteShAM chedanudraShTA puruSho.api sudAruNaH .. 12\-242\-5 (75237) yadi vA sarvavedaj~no yadi vA.apyanR^icho dvijaH . yadi vA dhArmiko yajvA yadi vA pApakR^ittamaH .. 12\-242\-6 (75238) yadi vA puruShavyAghro yadi vaiklavyadhAraNaH . taratyevaM mahAdurgaM jarAmaraNasAgaram .. 12\-242\-7 (75239) evaM hyetena yogena yu~njAno hyevamantataH . api jij~nAsamAno.api shabdabrahmA.ativartate .. 12\-242\-8 (75240) dharmopastho hrIvarUtha upAyApAyakUvaraH . apAnAkShaH prANayugaH praj~nAyurjIvavandhanaH .. 12\-242\-9 (75241) chetanAbandhurashchArushchAchAragrahanemimAn . darshanasparshanavaho ghrANashravaNavAhanaH .. 12\-242\-10 (75242) praj~nAnAbhiH sarvatantrapratodo j~nAnasArathiH . kShetraj~nAdhiShThito dhIraH shraddhAdamapuraH saraH .. 12\-242\-11 (75243) tyAgarashmyanugaH kShemyaH shauchago dhyAnagotaraH . jIvayukto ratho divyo brahmaloke dhirAjate .. 12\-242\-12 (75244) atha saMtvaramANasya rathamevaM yuyukShataH . akSharaM gantumanaso vidhiM vakShyAmi shIghragam .. 12\-242\-13 (75245) sapta yo dhAraNAH kR^itsnA vAgyataH pratipadyate . pR^iShThataH pArshvatashchAnyAstAvatyastAH pradhAraNAH .. 12\-242\-14 (75246) kramashaH pArthivaM yachcha vAyavyaM khaM tathA payaH . jyotiSho yattadaishvaryamahaMkArasya buddhitaH . avyaktasya tathaishvaryaM kramashaH pratipadyate .. 12\-242\-15 (75247) vikramAshchApi yasyaite tathA yu~Nkte sa yogataH . tathA.asya yogayuktasya siddhimAtmani pashyataH .. 12\-242\-16 (75248) nirmuchyamAnaH sUkShmatvAdrUpANImAni pashyataH . shaishirastu yathA dhUmaH sUkShmaH saMshrayate nabhaH .. 12\-242\-17 (75249) tathA dehAdvimuktasya pUrvarUpaM bhavatyuta . atha dhUmasya virameddvitIyaM rUpadarshanam .. 12\-242\-18 (75250) jalarUpamivAkAshe tatraivAtmani pashyati . apAM vyatikrame chAsya vahnirUpaM prakAshate .. 12\-242\-19 (75251) tasminnuparate chAsya vAyavyaM sUkShmamavyayam . rUpaM prakAshate tasya pItavastravadavyayam .. 12\-242\-20 (75252) tasminnuparate rupamAkAshasya prakAshate . tasminnuparate chAsya buddhirUpaM prakAshate . UrNArUpasavarNasya tasya rUpaM prakAshate .. 12\-242\-21 (75253) atha shvetAM gatiM gatvA soha~NkAre prakAshate . sushuklaM chetasaH saukShmyamapyuktaM brAhmaNasya vai .. 12\-242\-22 (75254) eteShvapi hi jAteShu phalajAtAni me shR^iNu . jAtasya pArthivaishvaryaiH sR^iShTiriShTA vidhIyate .. 12\-242\-23 (75255) prajApatirivAkShobhyaH sharIrAtsR^ijate prajAH . a~Ngulya~NguShThamAtreNa hastapAdena vA tathA .. 12\-242\-24 (75256) pR^ithivIM kampayatyeko guNo vAyoriti shrutiH . AkAshabhUtashchAkAshe savarNatvAtprakAshate . varNato gR^ihyate chApsu nApaH pibati chAshayA .. 12\-242\-25 (75257) na chAsya tejasAM rUpaM dR^ishyate shAmyate tathA . ahaMkAre.asya vijite pa~nchaite syurvashAnugAH .. 12\-242\-26 (75258) ShaNNAmAtmani buddhau cha jitAyAM prabhavatyatha . nirdoShA pratibhA hyenaM kR^itsnA samabhivartate .. 12\-242\-27 (75259) tathaiva vyaktamAtmAnamavyaktaM pratipadyate . yato niHsarate loko bhavati vyaktasaMj~nakaH .. 12\-242\-28 (75260) tatrAvyaktamayIM vidyAM shR^iNu tvaM vistareNa me . tathA vyaktamayaM chaiva saMkhyApUrvaM nibodha me .. 12\-242\-29 (75261) pa~nchaviMsatitattvAni tulyAnyubhayataH samam . yoge sA~Nkhye.api cha tathA visheShaM tatra me shR^iNu .. 12\-242\-30 (75262) proktaM tadvyaktamityeva jAyate vardhate cha yat . jIryate mriyate chaiva chaturbhirlakShaNairyutam .. 12\-242\-31 (75263) viparItamato yattu tadavyaktamudAhR^itam . dvAvAtmAnau cha vedeShu siddhAnteShvapyudAhR^itau .. 12\-242\-32 (75264) chaturlakShaNajaM tvAdyaM chaturvargaM prachakShate . vyaktamavyaktajaM chaiva tathA buddhirathetarat .. satvaM kShetraj~na ityetaddvayamavyaktadarshanam .. 12\-242\-33 (75265) dvAvAtmAnau cha vedeShu viShayeShvanurajyataH . viShayAtpratisaMhAraH sA~NkhyAnAM viddhi lakShaNam .. 12\-242\-34 (75266) nirmamashchAnahaMkAro nirdvandvashChinnasaMshayaH . naiva krudhyati na dveShTi nAnR^itA bhAShate giraH .. 12\-242\-35 (75267) AkruShTastADitashchaiva maitrIyaM dhyAti nAshubham . vAgdaNDakarmamanasAM trayANAM cha nivartakaH .. 12\-242\-36 (75268) samaH sarveShu bhUteShu brahmANamabhivartate . naivechChati na chAnichCho yAtrAmAtravyavasthitaH .. 12\-242\-37 (75269) alolupo.avyatho dAnto nAkR^itirna nirAkR^itiH . nAsyendriyamanekAgraM nAvikShiptamanorathaH .. 12\-242\-38 (75270) sarvabhUtasadR^i~NbhaitraH samaloShTAshmakA~nchanaH . tulyapriyApriyo dhIrastulyanindAtmasaMstutiH .. 12\-242\-39 (75271) aspR^ihaH sarvakAmebhyo brahmacharyadR^iDhavrataH . ahiMsraH sarvabhUtAnAmIdR^iksA~Nkhyo vimuchyate .. 12\-242\-40 (75272) yathA yogAdvimuchyante kAraNairyairnibodha tat . yogaishvaryamatikrAnto yo.atikrAmati muchyate .. 12\-242\-41 (75273) ityeShA bhAvajA buddhiH kathitA te na saMshayaH . evaM bhavati nirdvandvo brahmANaM chAdhigachChati .. .. 12\-242\-42 (75274) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvichatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 242\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-242\-1 uhyeta srotasA yatheti jha . pAThaH .. 12\-242\-3 deshakarmAnurAgArthAnupAyeti jha . pAThaH .. 12\-242\-4 chakShurAhArasaMhArairiti jha . pAThaH. yachChedvAchaM mano buddhyeti tha. pAThaH .. 12\-242\-12 tyAgasUkShmAnuga iti jha . dha. pAThaH .. 12\-242\-17 nirmathyamAnaH sUkShmAtmA rUpANyetAni darshayet iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-242\-25 varNato gR^ihyate chApi kAmAtpibati chAshayAniti jha . pAThaH .. 12\-242\-36 vA~NbhanaH kAyadaNDAnAmiti Ta . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 243 .. shrIH .. 12\.243\. adhyAyaH 243 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhUteShu tAratamyakatanapUrvakaj~nAnaprashaMsAparashukasaMbodhyakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-243\-0 (75275) vyAsa uvAcha. 12\-243\-0x (6234) atha j~nAnaplavaM dhIro gR^ihItvA shAntimAtmanaH . unmajjaMshcha nimajjaMshcha vidyAmevAbhisaMshrayet .. 12\-243\-1 (75276) shuka uvAcha. 12\-243\-2x (6235) kiM tajj~nAnamatho vidyA yathA nistarate dvayam . pravR^ittilakShaNo dharmo nivR^ittiriti chaiva hi .. 12\-243\-2 (75277) vyAsa uvAcha. 12\-243\-3x (6236) yastu pashyansvabhAvena vinAbhAvamachetanaH . puShNAti sa punaH sarvAnpraj~nayA muktahetukaH .. 12\-243\-3 (75278) yeShAM chaikAntabhAvena svabhAvaH kAraNaM matam . dUrvAtR^iNavR^isIkA ye te labhante na kiMchana .. 12\-243\-4 (75279) yechainaM pakShamAshritya nivartantyalpamedhasaH . svabhAvaM kAraNaM j~nAtvA na shreyaH prApnuvanti te .. 12\-243\-5 (75280) svabhAvo hi vinAshAya mohakarmamanobhavaH . niruktametayoretatsvabhAvaparibhAvayoH .. 12\-243\-6 (75281) kR^iShyAdInIha karmANi sasyasaMharaNAni cha . praj~nAvadbhiH praklR^iptAni yAnAsanagR^ihANi cha .. 12\-243\-7 (75282) AkrIDAnAM gR^ihANAM cha gadAnAmagadasya cha . praj~nAvantaH pravaktAro j~nAnavadbhiranuShThitAH .. 12\-243\-8 (75283) praj~nA saMyojayatyarthaiH praj~nA shreyo.adhigachChati . rAjAno bhu~njate rAjyaM praj~nayA tulyalakShaNAH .. 12\-243\-9 (75284) parAvaraM tu bhUtAnAM j~nAnenaivopalabhyate . vidyayA tAta sR^iShTAnAM vidyaiveha parA gatiH .. 12\-243\-10 (75285) bhUtAnAM janma sarveShAM vividhAnAM chaturvidham . jarAyujANDajodbhijjasvedajaM chopalakShayet .. 12\-243\-11 (75286) sthAvarebhyo vishiShTAni ja~NgamAnyupadhArayet . upapannaM hi yachcheShTA vishiShyeta visheShyayA .. 12\-243\-12 (75287) AhurdvibahupAdAni ja~NgamAni dvayAni tu . bahuShAdbhyo vishiShTAni dvipAdAni bahUnyapi .. 12\-243\-13 (75288) dvipadAni dvayAnyAhuH pArthivAnItarANi cha . pArthivAni vishiShTAni tAni hyannAni bhu~njate .. 12\-243\-14 (75289) pArthivAni dvayAnyAhurmadhyamAnyuttamAni tu . madhyamAni vishiShTAni jAtidharmopadhAraNAt .. 12\-243\-15 (75290) madhyamAni dvayAnyAhurdharmaj~nAnItarANi cha . dharmaj~nAni vishiShTAni kAryAkAryopadhAraNAt .. 12\-243\-16 (75291) dharmaj~nAni dvayAnyAhurvedaj~nAnItarANi cha . vedaj~nAni vishiShTAni vedo hyeShu pratiShThitaH .. 12\-243\-17 (75292) vedaj~nAni dvayAnyAhuH pravaktR^iNItarANi cha . pravaktR^INi vishiShTAni sarvadharmopadhAraNAt .. 12\-243\-18 (75293) vij~nAyante hi yairvedAH sadharmAH sakriyAphalAH . sadharmA nikhilA vedAH pravaktR^ibhyo viniHsR^itAH .. 12\-243\-19 (75294) pravaktR^INi dvayAnyAhurAtmaj~nAnItarANi cha . Atmaj~nAni vishiShTAni janmAjanmopadhAraNAt .. 12\-243\-20 (75295) dharmadvayaM hi yo veda sa sarvaj~naH sa sarvavit . satyAshIH satyasaMkalpaH satyaH shuchiratheshvaraH .. 12\-243\-21 (75296) dharmaj~nAnapratiShThaM hi taM devA brAhmaNaM viduH . shabdabrahmaNi niShNAtaM pare cha kR^itanishchayam .. 12\-243\-22 (75297) antasthaM cha bahiShThaM cha ye.adhiyaj~nAdhidaivatam . jAnanti tAnnamasyAmaste devAstAta te dvijAH .. 12\-243\-23 (75298) teShu vishvamidaM bhUtaM sAgraM cha jagadAhitam . teShAM mAhAtmyabhAvasya sadR^ishaM nAsti kiMchana .. 12\-243\-24 (75299) AdyantanidhanaM chaiva karma chAtItya sarvashaH . chaturvidhasya bhUtasya sarvasyeshAH svayaMbhuvaH .. .. 12\-243\-25 (75300) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trichatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 243\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-243\-3 muktahetukAniti jha . pAThaH .. 12\-243\-4 pUtvA tR^iNamiShIkAM veti jha . pAThaH .. 12\-243\-7 sasyasaMgrahaNAni cheti tha . pAThaH .. 12\-243\-8 gadAnAM rogANAm . agadasyauShadhasya. anuShThitAH prayojitAH. gatAnAmAgatasya cheti Ta. tha. pAThaH .. 12\-243\-9 tulyalakShaNAH praj~nAdhikyAdvaishvaryAdhikyabhAjaH .. 12\-243\-12 yachcheShTe vishiShyeta nicheShTaka iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-243\-14 pArthivAni pR^ithivIcharANi mAnuShANi . itarANi svecharANi .. 12\-243\-19 sarvayaj~nAH kriyA vedA iti dha . pAThaH .. 12\-243\-21 dharmadvayaM pravR^ittinivattirUpaM . satyAgIti jha. pAThaH. satyakShAntiH sa Ishvara iti Ta.tha. pAThaH .. 12\-243\-22 shabdabrahmaNi vedashAstre .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 244 .. shrIH .. 12\.244\. adhyAyaH 244 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati matabhedayugadharmabhedAdipratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-244\-0 (75301) vyAsa uvAcha. 12\-244\-0x (6237) eShA pUrvatarA vR^ittirbrAhmaNasya vidhIyate . j~nAnavAneva karmANi kurvansarvatra siddhyati .. 12\-244\-1 (75302) tatra chenna bhavedevaM saMshayaH karmanishchaye . kiMtu karmasvabhAvo.ayaM j~nAnaM karmeti vA punaH .. 12\-244\-2 (75303) tatra vedavivitsAyAM j~nAnaM chetpuruShaM prati . upapattyupalabdhibhyAM varNayiShyAmi tachChR^INu .. 12\-244\-3 (75304) pauruShaM kAraNaM kechidAhuH karmasu mAnavAH . daivameke prashaMsanti svabhAvamapare janAH .. 12\-244\-4 (75305) pauruShaM karma daivaM cha phalavR^ittisvabhAvataH . trayametatpR^ithagbhUtamavivekaM tu kechana .. 12\-244\-5 (75306) etadevaM cha naivaM na cha chobhe nAnubhe tathA . karmasthA viShayaM brUyuH satvasthAH samadarshinaH .. 12\-244\-6 (75307) tretAyAM dvApare chaiva kalijAshcha sasaMshayAH . tapasvinaH prashAntAshcha satvasthAshcha kR^ite yuge .. 12\-244\-7 (75308) apR^ithagdarshanAH sarve R^iksAmasu yajuHShu cha . kAmadvaShau pR^ithagdR^iShTvA tapaH kR^ita upAsate .. 12\-244\-8 (75309) tapodharmeNa saMyuktastaponityaH susaMshitaH . tena sarvAnavApnoti kAmAnyAnmanasechChati .. 12\-244\-9 (75310) tapasA tadavApnoti yadbhUtaM sR^ijate jagat . tadbhUtashcha tataH sarvabhUtAnAM bhavati prabhuH .. 12\-244\-10 (75311) taduktaM vedavAdeShu gahanaM vedadarshibhiH . vedAnteShu punarvyaktaM kramayogena lakShyate .. 12\-244\-11 (75312) Arambhayaj~nAH kShavrAshcha haviryaj~nA vishaH smR^itAH . parichArayaj~nAH shUdrAshcha japayaj~nA dvijAtayaH .. 12\-244\-12 (75313) pariniShThitakAryo hi svAdhyAyena dvijo bhavet . kuryAdanyanna vA kuryAnmaitro brAhmaNa uchyate .. 12\-244\-13 (75314) tretAdau sakalA vedA yaj~nA varNAshramAstathA . saMrodhAdAyuShastvete vyasyante dvApare yuge .. 12\-244\-14 (75315) dvApare viplavaM yAnti vedAH kaliyuge tathA . dR^ishyante nApi dR^ishyante kalerante punaH kila .. 12\-244\-15 (75316) utsIdanti svadharmAshcha tatrAdharmeNa pIDitAH . gavAM bhUmeshcha ye chApAmoShadhInAM cha ye rasAH .. 12\-244\-16 (75317) adharmAntarhitA vedA vedadharmAstathA.a.ashramAH . vikriyante svadharmAshcha sthAvarANi charANi cha .. 12\-244\-17 (75318) yathA sarvANi bhUtAni vR^iShTathA tR^ipyanti prAvR^iShi . sR^ijante sarvato.a~NgAni tathA vedA yugeyuge .. 12\-244\-18 (75319) vihitaM kAlanAnAtvamanAdinidhanaM cha yat . kIrtitaM yatpurastAtte yataH saMyAnti cha prajAH .. 12\-244\-19 (75320) yachchedaM prabhavaH sthAnaM bhUtAnAM saMyamo yamaH . svabhAvenaiva vartante dvandvasR^iShTAni bhUrishaH .. 12\-244\-20 (75321) sargaH kAlo dhR^itirvedAH kartA kAryaM kriyAphalam . etatte kathitaM tAta yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. .. 12\-244\-21 (75322) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatushchatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 244\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-244\-5 iti krameNa mImAMsakasya daivaj~nasya shUnyavAdilokAyatayoshcha matAnyupanyasyaiteShAMSha . vikalpasamuchchayAvAha pauruShamiti. pauruShaM daivaM na karma dR^iShTAdR^iShTayatnaH. svabhAvamanusR^itya karmakAlau phaladAvityarthaH. avivekaM samuchchayam. pR^ithagbhUtamekameva pradhAnaM natvitarAvityarthaH .. 12\-244\-6 Arhatamata Aha etaditi . evametanna chApyevamubhe evaM nachApyubhe iti dha. pAThaH .. 12\-244\-10 satyaM tapashcha bhUtAnAM sarveShAM bhavati prabhuriti tha . pAThaH. sa, tadrUpashcha sarveShAM bhUtAnAM bhavati prabhuriti dha. pAThaH .. 12\-244\-21 dharmaH kAla iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 245 .. shrIH .. 12\.245\. adhyAyaH 245 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati varNAshramochitadharmAnuShThAnapUrvakabrahmaj~nAnasya tatprAptisAdhanatvAdipratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-245\-0 (75323) bhIShma uvAcha. 12\-245\-0x (6238) ityukto.abhiprashasyaitatparamarShestu shAsanam . mokShadharmArthasaMyuktamidaM praShTuM prachakrame .. 12\-245\-1 (75324) shuka uvAcha. 12\-245\-2x (6239) prajAvA~nshrotriyo yajvA kR^itapraj~no.anasUyakaH . anAgatamanaitihyaM kathaM brahmAdhigachChati .. 12\-245\-2 (75325) tapasA brahmacharyeNa sarvatyAgena medhayA . sA~Nkhye vA yadi vA yoga etatpR^iShTo vadasva me .. 12\-245\-3 (75326) manasashchendriyANAM cha yathaikAgryamavApyate . yenopAyena puruShaistattvaM vyAkhyAtumarhasi .. 12\-245\-4 (75327) vyAsa uvAcha. 12\-245\-5x (6240) nAnyatra vidyAtapasornAnyatrendriyanigrahAt . nAnyatra lobhasaMtyAgAtsiddhiM vindati kashchana .. 12\-245\-5 (75328) mahAbhUtAni sarvANi pUrvasR^iShTiH svayaMbhuvaH . bhUyiShThaM prANabhR^itkAye niviShTAni sharIriShu .. 12\-245\-6 (75329) bhUmerdeho jalAstroto jyotiShashchakShuShI smR^ite . prANApAnAshrayo vAyuH sveShvAkAshaM sharIriNAm .. 12\-245\-7 (75330) krAnte viShNurbale shakraH koShThe.agnirbhoktumichChati . karNayoH pradishaH shrotre jihvAyAM vAk sarasvatI .. 12\-245\-8 (75331) karNau tvakchakShuShI jihvA nAsikA chaiva pa~nchamI . dasha tAnIndriyoktAni dvArANyAhArasiddhaye .. 12\-245\-9 (75332) shabdaH sparshastathA rUpaM raso gandhashcha pa~nchamaH . indriyANi pR^ithaksvArthAnmanasA darshayantyuta .. 12\-245\-10 (75333) indriyANi mano yu~Nkte vashyAnyanteva vAjinaH . manashchApi sadA bhukte bhUtAtmA hR^idayAshritaH .. 12\-245\-11 (75334) indriyANAM tathaivaiShAM sarveShAmIshvaraM manaH . niyame cha visarge cha bhUtAtmA mAnasastathA .. 12\-245\-12 (75335) indriyANIndriyArthAshcha svabhAvashchetanA manaH . prANApAnau cha jIvashcha nityaM deheShu dehinAm .. 12\-245\-13 (75336) Ashrayo nAsti satvasya guNaH sattvasya chetanA . satvaM hi tejaH sR^ijati na guNAnvai kathaMchana .. 12\-245\-14 (75337) evaM saptadashaM dehe vR^itaM ShoDashabhirguNaiH . manIShImanasA vipraH pashyatyAtmAnamAtmani .. 12\-245\-15 (75338) na hyayaM chakShuShA dR^ishyo na cha sarvairapIndriyaiH . manasA dIpabhUtena mahAnAtmA prakAshate .. 12\-245\-16 (75339) ashabdasparsharUpaM tadarasAgandhamavyayam . asharIraM sharIreShu nirIkShate nirindriyam .. 12\-245\-17 (75340) avyaktaM sarvadeheShu martyeShvamR^itamAhitam . yo.anupashyati sa pretya kalpate brahmabhUyase .. 12\-245\-18 (75341) vidyAbhijanasaMpanne brAhmaNe gavi hastini . shuni chaiva shvapAke cha paNDitAH samadarshinaH .. 12\-245\-19 (75342) sa hi sarveShu bhUteShu ja~NgameShu dhruveShu cha . vasatyeko mahAnAtmA yena sarvamidaM tatam .. 12\-245\-20 (75343) sarvabhUteShu chAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani . yadA pashyati bhUtAtmA brahma saMpadyate tadA .. 12\-245\-21 (75344) yAvAnAtmani me hyAtmA tAvAnAtmA parAtmani . ya evaM satataM veda so.amR^itatvAya kalpate .. 12\-245\-22 (75345) sarvabhUtAtmabhUtasya sarvabhUtahitasya cha . devA.api mArge muhyanti apadasya padaiShiNaH .. 12\-245\-23 (75346) shakuntAnAmivAkAshe matsyAnAmiva chodake . yathA gatirna dR^ishyeta tathA j~nAnavidAM gatiH .. 12\-245\-24 (75347) kAlaH pachati bhUtAni sarvANyevAtmanA.a.atmani . yasmiMstu pachyate kAlastaM vedeha na kashchana .. 12\-245\-25 (75348) na sa UrdhvaM na tiryakcha nAdhashcharati yaH punaH . na madhye pratigR^ihNIte naiva kiMchitkutashchana .. 12\-245\-26 (75349) sarve.antasthA ime lokA bAhyameShAM na kiMchana . yaH sahasra samA gachChedyathA bANo guNachyutaH .. 12\-245\-27 (75350) naivAntaM kAraNasyeyAdyadyapi syAnmanojavaH . tasmAtsUkShmAtsUkShmataraM nAsti sthUlataraM tataH .. 12\-245\-28 (75351) sarvataH pANipAdaM tatsarvatokShishiromukham . sarvataH shrutimalloke sarvamAvR^iratya tiShThati .. 12\-245\-29 (75352) tadevANoraNutaraM tanmahadbhyo mahattaram . tadantaH sarvabhUtAnAM dhruvaM tiShThanna dR^ishyate .. 12\-245\-30 (75353) akSharaM cha kSharaM chaiva dvaidhIbhAvo.ayamAtmanaH . kSharaH sarveShu bhUteShu divi hyamR^itamakSharam .. 12\-245\-31 (75354) navadvAraM puraM gatvA haMso hi niyato vashI . IshaH sarvasya bhUtasya sthAvarasya charasya cha .. 12\-245\-32 (75355) hAnibha~NgavikalpAnAM navAnAM saMchayena cha . sharIrANAmajasyAhurhaMsatvaM pAradarshinaH .. 12\-245\-33 (75356) haMsoktaM chAkSharaM chaiva kUTasthaM yattadakSharam . tadvidvAnakSharaM prApya jahAti prANajanmanI .. .. 12\-245\-34 (75357) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 245\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-245\-2 anAgataM pratyakShAnumAnAbhyAmaj~nAtam . anaitihyaM idamitthamiti vedenApi na nirdeshyam .. 12\-245\-5 vidyAdipadaiH krameNAshramachatuShTyadharmA uktAH .. 12\-245\-7 kheShu nAsAdirandhreShu .. 12\-245\-8 krAnte pAde bale pANau cha viShNushakrau tatprayoktArau tiShThataH . karNau sthAnaM shrotramindriyaM disho devatAH. jihvA sthAnaM vAgindriyaM sarasvatI devatA. etachchAnyaShAmapi sthAnAdInAmupalakShaNam .. 12\-245\-9 AhAraH shabdAdigrahaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 246 .. shrIH .. 12\.246\. adhyAyaH 246 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yogasvarUpAdinirUpakashukasaMbodhyakavyAsavachanAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-246\-0 (75358) vyAsa uvAcha. 12\-246\-0x (6241) pR^ichChatastava satputra yathAvadiha tattvataH . sA~NkhyanyAyena saMyuktaM yadetatkIrtitaM mayA .. 12\-246\-1 (75359) yogakR^ityaM tu te kR^itsnaM vartayiShyAmi tachChR^iNu . ekatvaM buddhimanasorindriyANAM cha sarvashaH .. 12\-246\-2 (75360) Atmano.avyathinastAt j~nAnametadanuttamam . tadetadupashAntena dAntenAdhyAtmashIlinA .. 12\-246\-3 (75361) AtmArAmeNa buddhena boddhavyaM shuchikarmaNA . yogadoShAnsamuchChindyAtpa~ncha yAnkavayo viduH .. 12\-246\-4 (75362) kAmaM krodhaM tta lobhaM cha bhayaM svapnaM cha pa~nchamam . krodhaM shamena jayati kAmaM saMkalpavarjanAt .. 12\-246\-5 (75363) sattvasaMsevanAddhIro nidrAmuchChettumarhati . dhR^ityA shishnodaraM rakShetpANipAdaM cha chakShuShA .. 12\-246\-6 (75364) chakShuHshrotre cha manasA mano vAchaM cha karmaNA . apramAdAdbhayaM jahyAllobhaM prAj~nopasevanAt .. 12\-246\-7 (75365) evametAnyogadoShA~nchayennityamatandritaH . agnIMshcha brAhmaNAMshchArcheddevatAH praNameta cha .. 12\-246\-8 (75366) varjayedushatIM vAchaM hiMsAyuktAM manonudAm . brahma tejomayaM shukraM yasya sarvamidaM tatam .. 12\-246\-9 (75367) etasya sUtrabhUtasya dvayaM sthAvaraja~Ngamam . dhyAnamadhyayanaM dAnaM satyaM hrIrArjavaM kShamA .. 12\-246\-10 (75368) shochamAhArasaMshuddhirindriyANAM cha nigrahaH . etairvivardhate tejaH pApmAnaM chApakarShati .. 12\-246\-11 (75369) siddhyanti chAsya sarvArthA vij~nAnaM cha pravardhate . samaH sarveShu bhUteShu labdhAlabdhena vartayet .. 12\-246\-12 (75370) dhUtapApmA tu tejasvI laghvAhAro jitendriyaH . kAmakrodhau vashe kR^itvA ninIShedbrahmaNaH padam .. 12\-246\-13 (75371) manasashchendriyANAM cha kR^itvaikAgryaM samAhitaH . pUrvarAtre.aparAtre cha dhArayenmana Atmani .. 12\-246\-14 (75372) jantoH pa~nchendriyasyAsya yadekaM Chidramindriyam . tato.asya sravate praj~nA dR^iteH pAdAdivodakam .. 12\-246\-15 (75373) manastu pUrvamAdadyAtkumInamiva matsyahA . tataH shrotraM tatashchakShurjihvA ghrANaM cha yogavit .. 12\-246\-16 (75374) tata etAni saMyamya manasi sthApayedyatiH . tathaivApo hyasaMkalpAnmano hyAtmani dhArayet .. 12\-246\-17 (75375) pa~nchendriyANi saMdhAya manasi sthApayedyatiH . yadaitAnyavatiShThanti manaHShaShThAni chAtmani .. 12\-246\-18 (75376) prasIdanti cha saMsthAya tadA brahma prakAshate . vidhUma iva saptArchirAditya iva dIptimAn .. 12\-246\-19 (75377) vaidyuto.agnirivAkAshe dR^ishyate.a.atmA tathA.a.atmani . sarvastatra sa sarvatra vyApakatvAchcha dR^ishyate .. 12\-246\-20 (75378) taM pashyanti mahAtmAno brAhmaNA ye manIShiNaH . dhR^itimanto mahAprAj~nAH sarvabhUtahite ratAH .. 12\-246\-21 (75379) evaM parimitaM kAlamAcharansaMshitavrataH . AsIno hi rahasyeko gachChedakSharasAmyatAm .. 12\-246\-22 (75380) vimoho bhrama Avarto ghrANaM shravaNadarshane . adbhutAni rasasparshe shItoShNe mArutAkR^itiH .. 12\-246\-23 (75381) pratibhAmupasargAMshchApyupasaMgR^ihya yogataH . tAMstattvavidanAdR^itya Atmanyeva nivartayet .. 12\-246\-24 (75382) kuryAtparichayaM yoge traikAlye niyato muniH . girishR^i~Nge tathA chaitye vR^ikShAgreShu cha yojayet .. 12\-246\-25 (75383) saMniyamyendriyagrAmaM koShThe bhANDamanA iva . ekAgraM chintayennityaM yogAnnodvejayenmanaH .. 12\-246\-26 (75384) yenopAyena shakyeta saMniyantuM chalaM manaH . tattadyukto niSheveta na chaiva vichalettataH .. 12\-246\-27 (75385) shUnyA giri\-\-\-shvaiva devatAyatanAni cha . shUnyAgArA\-\-\-kAgro nivAsArthamupakramet .. 12\-246\-28 (75386) nAbhiShva\-\-\-vAchA karmaNA manasA.api vA . upe\-\-\-\-\-ro labdhAlabdhe samo bhavet .. 12\-246\-29 (75387) yashchaina\-\-\-\-\-ndeta yashchainamabhivAdayet . samasta\-\-\-\-\-bhayornAbhidhyAyechChubhAshubham .. 12\-246\-30 (75388) na prahR^i\-\-\-bheShu nAlAbheShu cha chintayet . samaH sa\-\-\-\-\-\-\-Shu sadharmA mAtarishvanaH .. 12\-246\-31 (75389) evaM sarvAtmanaH sAdhoH sarvatra samadarshinaH . ShaNmAsAnnityayuktasya shabdabrahmAtivartate .. 12\-246\-32 (75390) vedanArtAH prajA dR^iShTvA samaloShTAshmakA~nchanaH . etasminnirato mArge viramenna cha mohitaH .. 12\-246\-33 (75391) api varNAvakR^iShTastu nArI vA dharmakA~NkShiNI . tAvapyetena mArgeNa gachChetAM paramAM gatim .. 12\-246\-34 (75392) ajaM purANamajaraM sanAtanaM yadindriyairupalabheta nishchalaiH . aNoraNIyo mahato mahattaraM tadAtmanA pashyati yuktamAtmavAn .. 12\-246\-35 (75393) idaM maharShervachanaM mahAtmano yathAvaduktaM manasA.anudR^ishya cha . avekShya chemAM parameShThisAmyatAM prayAnti yAM bhUtagatiM manIShiNaH .. .. 12\-246\-36 (75394) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTchatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 246\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-246\-3 Atmano vyayina iti dha . pAThaH .. 12\-246\-9 sarvamidaM rasa iti jha . pAThaH .. 12\-246\-10 ekasya sarvaM bhUtasyeti Da . pAThaH .. 12\-246\-12 vij~nAnaM cha prakAshata iti Da . tha. pAThaH .. 12\-246\-15 dR^iteshvarmakoshasya .. 12\-246\-16 kumInaM jAladaMshakShamaM mInam . kulIramiva matsyaheti Da. tha. pAThaH .. 12\-246\-18 taM cha j~nAneneti Da . tha. pAThaH. pa~nchaj~nAnena saMdhAya manaH saMsthApayedyatiriti dha. pAThaH .. 12\-246\-23 pramAdo bhrama iti Da.tha . pAThaH .. 12\-246\-24 manasaiva nivartayediti Da . tha. pAThaH .. 12\-246\-26 koShThaM bhANDaM yathaiya cheti dha . pAThaH .. 12\-246\-30 yashchainamabhinandeta yashchainamapavAdayet iti jha . pAThaH .. 12\-246\-32 sarvAtmanA sAdhoriti Da . pAThaH. svasthAtmana iti jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 247 .. shrIH .. 12\.247\. adhyAyaH 247 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vidyAkarmasvarUpAdinirUpakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-247\-0 (75395) shuka uvAcha. 12\-247\-0x (6242) yadidaM vedavachanaM kuru karma tyajeti cha . kAM dishaM vidyayA yAnti kAM cha gachChanti karmaNA .. 12\-247\-1 (75396) etadvai shrotumichChAmi tadbhavAnprabravItu me . etachchAnyonyavairUpye vartete pratikUlataH .. 12\-247\-2 (75397) bhIShma uvAcha. 12\-247\-3x (6243) ityuktaH pratyuvAchedaM parAsharasutaH sutam . karmavidyAmayAvetau vyAkhyAsyAmi kSharAkSharau .. 12\-247\-3 (75398) yAM dishaM vidyayA yAnti yAM cha gachChanti karmaNA . shR^iNuShvaikamanA vatsa gahvaraM hyetadantaram .. 12\-247\-4 (75399) asti dharma iti hyuktvA nAstItyatraiva yo vadet . tasya pakShasya sadR^ishamidaM mama bhavedatha .. 12\-247\-5 (75400) dvAvimAvatha panthAnau yatra vedAH pratiShThitAH . pravR^ittilakShaNo dharmo nivR^ittau cha vyavasthitaH .. 12\-247\-6 (75401) karmaNA badhyate janturvidyayA tu pramuchyate . tasmAtkarma na kurvanti yatayaH pAradarshinaH .. 12\-247\-7 (75402) karmaNA jAyate pretya mUrtimAnShoDashAtmakaH . vidyayA jAyate nityamavyayo hyakSharAtmakaH .. 12\-247\-8 (75403) karma tveke prashaMsanti svalpabuddhitayA narAH . tena te dehajAlAni ramayanta upAsate .. 12\-247\-9 (75404) ye sma buddhiM parAM prAptA dhamairnapuNyadarshinaH . na te karma prashaMsanti kUpaM nadyAM pibanniva .. 12\-247\-10 (75405) karmaNaH phalamApnoti sukhaduHkhe bhavAbhavau . vidyayA tadavApnoti yatra gatvA na shochati .. 12\-247\-11 (75406) yatra gatvA na mriyate yatra gatvA na jAyate . na jIryate yatra gatvA yatra gatvA na vardhate .. 12\-247\-12 (75407) yatra tadbrahma paramamavyaktamachalaM dhravam . avyAhatamanAyAsamamR^itaM chAviyogi cha .. 12\-247\-13 (75408) dvandvairna yatra bAdhyante mAnasena cha karmaNA . samAH sarvatra maitrAshcha sarvabhUtahite ratAH .. 12\-247\-14 (75409) vidyAmayo.anyaH puruShastAta karmamayo.aparaH . viddhi chandramasaM darshe sUkShmayA kalayA sthitam . `vidyAmayaM taM puruShaM nityaM j~nAnaguNAtmakam ..' 12\-247\-15 (75410) tadetadR^iShiNA proktaM vistareNAnumIyate . navaM tu shashinaM dR^iShTvA vakratantumivAmbare .. 12\-247\-16 (75411) ekAdashavikArAtmA kalAsaMbhArasaMbhR^itaH . mR^irtimAniti taM viddhi tAta karma guNAtmakam .. 12\-247\-17 (75412) `tasminyaH saMsthito hyagnirnityaMsthAlyAmivAhitaH . AtmAnaM taM vijAnIhi nityaM tyAgajitAtmakaM .. 12\-247\-18 (75413) devo yaH saMshritastasminnabvinduriva puShkare . kShetraj~naM taM vijAnIyAnnityaM yogajitAtmakam .. 12\-247\-19 (75414) tamorajashcha sattvaM cha viddhi jIvaguNAtmakam . jIvamAtmaguNaM vidyAdAtmAnaM pa\-\-\-\-\-naH .. 12\-247\-20 (75415) achetanaM jIvaguNaM vadanti sa cheShTate cheShTayate cha sarvam tataH paraM kShetravido vadanti prAkalpayadyo bhuvanAni sapta .. .. 12\-247\-21 (75416) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-247\-3 kSharAkSharau nashvarAnashvarau mArgAviti sheShaH . parAsharasutaH shuka miti dha. pAThaH .. 12\-247\-13 yadyAti paramaM brahma purANamachalamiti Ta.Da . pAThaH .. 12\-247\-21 sa cheShTate jIvayate cheti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 248 .. shrIH .. 12\.248\. adhyAyaH 248 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shukaprati vyAsena brahmacharyAshramadharmanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-248\-0 (75417) shuka uvAcha. 12\-248\-0x (6244) kSharAtprabhR^iti yaH sargaH saguNAnIndriyANi cha . buddhyaishvaryAtisargo.ayaM pradhAnashchAtmanaH shrutam .. 12\-248\-1 (75418) bhUya eva tu loke.asminsadvR^itiM kAlahetukIm . yayA santaH pravartante tadichChAmyanuvartitum .. 12\-248\-2 (75419) vede vachanamuktaM tu kuru karma tyajeti cha . kathametadvijAnIyAM tachcha vyAkhyAtumarhasi .. 12\-248\-3 (75420) lokavR^ittAntatatvaj~naH pUto.ahaM gurushAsanAt . kR^itvA buddhiM vimuktAtmA drakShyAmyAtmAnamavyayaM .. 12\-248\-4 (75421) vyAsa uvAcha. 12\-248\-5x (6245) eShA vai vihitA vR^ittiH purastAdbrahmaNA svayam . eShA pUrvataraiH sadbhirAchIrNA paramarShibhiH .. 12\-248\-5 (75422) brahmacharyeNa vai lokA~njayanti paramarShayaH . Atmanashcha hR^idi shreyo hyanvichChanmanasA.a.atmani .. 12\-248\-6 (75423) vane mUlaphalAshI cha tapyansuvipulaM tapaH . puNyAyatanachArI cha bhUtAnAmavihiMsaka .. 12\-248\-7 (75424) vidhUme sannamusale vAnaprasthapratishraye . kAle prApte charanbhaikShaM kalpate brahmabhUyase .. 12\-248\-8 (75425) nistutirnirnamaskAraH parityajya shubhAshubhe . araNye vicharaikAkI yenakenachidAshitaH .. 12\-248\-9 (75426) shuka uvAcha. 12\-248\-10x (6246) yadidaM vedavachanaM lokavAde virudhyate . pramANe chApramANe cha viruddhe shAstrataH kutaH .. 12\-248\-10 (75427) ityetachChrotumichChAmi pramANaM tUbhayaM katham . karmaNAmavirodhena kathametatpravartate .. 12\-248\-11 (75428) bhIShma uvAcha. 12\-248\-12x (6247) ityuktaH pratyuvAchedaM gandhavatyAH sutaH sutam . R^iShistatpUjayanvAkyaM putrasyAmitatejasaH .. 12\-248\-12 (75429) vyAsa uvAcha. 12\-248\-13x (6248) brahmachArI gR^ihasthashcha vAnaprastho.atha bhikShukaH . yathoktakAriNaH sarve gachChanti paramAM gatim .. 12\-248\-13 (75430) eko vA.apyAshramAnetAnyo.anutiShThedyathAvidhi . akAmadveShasaMyuktaH sa paratra mahIyate .. 12\-248\-14 (75431) chatuShpadI hi niHshreyaNI brahmaNyeShA pratiShThitA . etAmAshritya niHshreNIM brahmaloke mahIyate .. 12\-248\-15 (75432) AyuShastu chaturbhAgaM brahmachAryanasUyakaH . gurau vA guruputre vA vaseddharmArthakovidaH .. 12\-248\-16 (75433) jaghanyashAyI pUrvaM syAdutthAya guruveshmani . yachcha shiShyeNa kartavyaM kAryaM dAsena vA punaH .. 12\-248\-17 (75434) kR^itamityeva tatsarvaM kR^itvA tiShTheta pArshvataH . kiMkaraH sarvakArI syAtsarvakarmasu kovidaH .. 12\-248\-18 (75435) karmAtisheSheNa gurAvadhyetavyaM bubhUShatA . dakShiNenopasAdI syAdAkUto nulmAshrayet .. 12\-248\-19 (75436) shuchirdakSho guNopeto brUyAdiShTamivAntarA . chakShuSha gurumavyagro nirIkSheta jitendriyaH .. 12\-248\-20 (75437) nAbhuktavati chAshnIyAdapItavati no pibet . nAtiShThati tathAsIta nAsupte prasvapeta cha .. 12\-248\-21 (75438) uttAnAbhyAM cha pANibhyAM pAdAvasya mR^idu spR^ishet . dakShiNaM dakShiNenaiva savyaM savyena pIDayet .. 12\-248\-22 (75439) abhivAdya guruM brUyAdadhIShva bhagavanniti . idaM kariShye bhagavannidaM chApi kR^itaM mayA .. 12\-248\-23 (75440) brahmaMstadapi kartA.asmi yadbhAvanvakShyate punaH . iti sarvamanuj~nApya nivedya gurave punaH. 12\-248\-24 (75441) kuryAtkR^itvA cha tatsarvamAkhyeyaM gurave punaH . yAMstu gandhAnrasAnvA.api brahmachArI na sevate .. 12\-248\-25 (75442) seveta tAnsamAvR^itta iti dharmeShu nishchayaH . ye kechinniyamenoktA niyamA brahmachAriNaH .. 12\-248\-26 (75443) tAnsarvAnanugR^ihNIyAdbhavechchAnapago guroH . sa evaM gurave prItimupahR^itya yathAbalam .. 12\-248\-27 (75444) agrAmyeNA meShvevaM shiShyo vartate karmaNA . vadavratopavAsena chaturthe cha\-\-\-\-\-\-\-. gurave dakShiNAM dattvA samAvatedyathAtidhi\-\-\-\-.. 12\-248\-28 (75445) dharmalabdhairyuto dArairagnInutpAdya yanataH . dvitIyamAyuSho bhAgaM gR^ihamedhI bhavedvratI .. .. 12\-248\-29 (75446) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 248\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-248\-2 sadvR^ittiM satAmAchAram . kAlahaitukIM yugAnusAriNIm. anuvartituM punaH shrotum. haitukIM kriyAm iti Ta. tha. pAThaH .. 12\-248\-3 kuru karma tyajeti shrutyoretadetamavirodhaM cha kathaM vijAnIyAM viShayavibhAgena vivichya kathaM jAnIyAm .. 12\-248\-4 lokavR^ittAnto lokarItiH tasya tattvaM dharmAdharmamUlakatvaM tajj~naH . pUto dharmAnuShThAnena. buddhiM kR^itvA saMskR^itya. vimuktAtmA tyaktadehaH .. 12\-248\-5 eShA karmabhirbuddhiM saMskR^itya tayAtmadarshanamityevaMrUpA .. 12\-248\-12 gandhavatyAH yojanagandhAyAH suto vyAsaH .. 12\-248\-15 chatuShpadI chAturAshramyarUpA .. 12\-248\-19 karmAtisheSheNa niHsheShaM karma kR^itvetyarthaH .. 12\-248\-21 abhuktavati gurAviti sheShaH .. 12\-248\-23 adhIShvAdhyApaya .. 12\-248\-26 samAvR^ittaH samApitabrahmacharyakR^ityaH . vistareNoktA iti jha. pAThaH .. 12\-248\-27 anapagaH samIpasthaH .. 12\-248\-28 AshramAdAshrameShvevamiti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 249 .. shrIH .. 12\.249\. adhyAyaH 249 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## \-\-\- pratipAdakavyAsayAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-249\-0 (75447) vyAsa uvAcha. 12\-249\-0x (6249) \-\-tIyamAyuSho bhAgaM gR^ihamedhI gR^ihe vaset . dharmalabdhairyuto dArairagnInAhR^itya suvrataH .. 12\-249\-1 (75448) gR^ihasthavR^ittayashchaiva chatasraH kavibhiH smR^itAH . kumUladhAnyaH prathamaH kumbhadhAnyastvanantaram .. 12\-249\-2 (75449) ashvastano.atha kApotImAshrito vR^ittimAharet . teShAM paraH paro jyAyAndharmato lokajittamaH .. 12\-249\-3 (75450) ShaTkarmAvartayatyekastribhiranyaH pravartate . dvAbhyAmekashchaturthastu brahmasatre vyavasthitaH .. 12\-249\-4 (75451) gR^ihamedhivratAnyatra mahAntIha prachakShate . nAtmArthe pAchayedannaM na vR^ithA ghAtayetpashUn .. 12\-249\-5 (75452) prANI vA yadi vA.aprANI saMskAraM yajuShA.arhati . na divA prasvapejjAtu na pUrvApararAtrayoH .. 12\-249\-6 (75453) na bhu~njItAntarAkAle nAnR^itAvAhvayetstriyam . nAsyAnashnangR^ihe vipro vasetkashchidapUjitaH .. 12\-249\-7 (75454) tathAsyAtithayaH pUjyA havyakavyavahAH sadA . vedavidyAvratasnAtAH shrotriyA vedapAragAH .. 12\-249\-8 (75455) svakarmajIvino dAntAH kriyAvantastapasvinaH . teShAM havyaM cha kavyaM chApyarhaNArthaM vidhIyate .. 12\-249\-9 (75456) nakharaiH saMprayAtasya svakarmavyApakasya cha . apaviddhAgnihotrasya gurorvA.alIkachAriNaH .. 12\-249\-10 (75457) saMvibhAgo.atra bhUtAnAM sarveShAmeva shiShyate . tathaivApachamAnebhyaH pradeyaM gR^ihamedhinA .. 12\-249\-11 (75458) vissAshI bhavennityaM nityaM chAmR^itabhojanaH . asuta \-\-sheShaM syAdbhojanaM haviShA samam .. 12\-249\-12 (75459) bhR^ityasheSha tu yo.ashnAti tamAhurvighasA shinam . vighasaM bhR^ityasheShaM tu yaj~nasheShamathAsmR^itaya .. 12\-249\-13 (75460) svadAranirato dAnto hyanasUyurjitendriyaH . R^itvikpurohitAchAryarmAlulAtithinaMshritaiH .. 12\-249\-14 (75461) vR^iddhabAlAturairvaidyairj~nAtisaMbandhirAndhavaiH . mAtApitR^ibhyAM jAmIbhirbhrAtrA putreNa bhAvayA .. 12\-249\-15 (75462) duhitrA dAsavargeNa vivAdaM na samAcharat . etAnvimuchya saMvAdAnsarvapApairvimuchyate .. 12\-249\-16 (75463) etairjitastu jayati sarvAllo.NkAnna saMshayaH . AchAryo brahmalokeshaH prAjApatye pitA prabhuH .. 12\-249\-17 (75464) atithistvindralokasya devalokasya chartvijaH . jAmayo.apsarasAM loke vaishvadeve tu j~nAtayaH .. 12\-249\-18 (75465) saMbandhibAndhavA dikShu pR^ithivyAM mAtR^imAtulau . bR^iddhabAvAturakR^ishAstvAkAshe prabhaviShNavaH .. 12\-249\-19 (75466) bhrAtA jyeShThaH samaH pitrA bhAryA putraH svakA tanuH . ChAyA svA dAsavargashcha duhitA kR^ipaNaM param .. 12\-249\-20 (75467) tasmAdetairadhikShiptaH sahennityamasaMjvaraH . gR^ihadharmarato vidvAndharmanityo jitaklamaH .. 12\-249\-21 (75468) na chArthabaddhaH karmANi dharmaM vA kiMchidAcharet . gR^ihasthavR^ittayastisrastAsAM niHshreyasaM param .. 12\-249\-22 (75469) paraMparaM tathaivAhushchAturAshramyameva tat . ye choktA niyamAsteShAM sarvaM kAryaM bubhUShatA .. 12\-249\-23 (75470) kumbhadhAnyairuchChashilaiH kApotIM chAsthitAstathA . yasmiMshchaite vasantyarhAstadrAShTramabhivardhate .. 12\-249\-24 (75471) dasha pUrvAndasha parAnpunAti cha pitAmahAn . gR^ihasthavR^ittIshchApyetA vartayedyo gatavyathaH .. 12\-249\-25 (75472) sa chakradharalokAnAM sadR^ishImApnuyAdgatim . vitendriyANAmathavA gatireShA vidhIyate .. 12\-249\-26 (75473) sarvaloko gR^ihasthAnAmudAramanasAM hitaH . \-\- vimAnasaMyukto vedadR^iShTaH \-\-\-\-\-.. 12\-249\-27 (75474) \-\-loko gR^ihasthAnAM pratiShThA nivatAtmanAn . brahmaNA vihitA shreNireShA paspAdvidhIyate . dvitIyaM kramashaH prApya svargaloke mahIyate .. 12\-249\-28 (75475) ataH paraM paramamudAramAshram tR^itIyamAhustyajatAM kalevaram . vanaukasAM gR^ihapatinAmanuttamaM shR^iNuShva saMshliShTasharIrakAriNAm .. .. 12\-249\-29 (75476) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 249\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-249\-2 vR^ittayo jIvikAH .. 12\-249\-3 kApotImu~nChavR^ittim .. 12\-249\-4 ShaT yajanayAjanAdhyayanAdhyApanadAnapratigrahAH karma tasya eko gR^ihasthAH tribhiryajanAdhyayanadAnaiH . anyo vAnaprasthaH dvAbhyAM dAnAdhyayanAbhyAm. brahmasatre praNavopAstau .. 12\-249\-5 atra gArhasthye .. 12\-249\-6 prANI ChAgAdiH . aprANI ashvatyAdiH. yajuShA ChedanamantreNaiva kratvarthameva saMskAramarhati natu bhakShaNamAtrArtham .. 12\-249\-7 antarA bhojanadvayamadhye . striyaM maithunAyeti sheShaH .. 12\-249\-10 nakharairnakhaiH . dambhArthaM nakhalomadharasya. apaviddhamavidhinA tyaktamagnihotraM yena tasya. evaMvidhAnAM chANDAlAdInAM cha bhUtAnAmatra gArhasthye saMvibhAgo.asti .. 12\-249\-11 apachamAnebhyo brahmachArisaMnyAsibhyaH . tathaiva yAchamAnebhya iti dha. pAThaH .. 12\-249\-15 jAmIbhiH sagotrastrIbhiH .. 12\-249\-16 saMvAdAnaMshAdyarthaM kalahAn .. 12\-249\-17 AchAryAdayaH samyagArAdhitA brahmalokAdIn prati nayantItyAhAchArya iti sArdhAbhyAm .. 12\-249\-20 kR^ipaNaM kR^ipAsthAnamiti ratnagarbhaH .. 12\-249\-22 nacheti . arthAshayA.agnihotrAdInna kuryAt. tisro vakShyamANAH kumbhadhAnyamu~nChashilaM kApotIM cha tAsAM paramuttaramuttaraM shreyaH .. 12\-249\-23 chAturAshramyamadhye.api paraM paraM shreyaH .. 12\-249\-26 chakradharAshchakravartino mAndhAtrAdayastallokAnAM sadR^ishIM gatiM tattulyatAm .. 12\-249\-27 supuShpito ramaNIyaH .. 12\-249\-29 gR^ihapatinAM hasvatvamArSham . gR^ihasthebhyaH shreShThaM saMshliShTamasthicharmamAtrasaMshleShavat tachcha tachCharIraM cha tasya kAriNAM sharIrashoShakANAmityarthaH. sharIrakarmaNAmiti dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 250 .. shrIH .. 12\.250\. adhyAyaH 250 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vanasthadharmapratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-250\-0 (75477) bhIShma uvAcha. 12\-250\-0x (6250) proktA gR^ihasthavR^ittiste vihitA yA manIShibhiH . tadanantaramuktaM yattannibodha yudhiShThira .. `vyAsena kathitaM pUrvaM putrAya sumahAtmane.' 12\-250\-1 (75478) vyAsa uvAcha. 12\-250\-2x (6251) kraya\-\-\-\-tvavadhR^iyainAM tR^itIyAM vR^ittimuttamAm . saMyogavrata\-\-\-\-vAnaprasthAshramaukasAm .. 12\-250\-2 (75479) shrUyatAM putra bhadraM te sarvalokAshramAtmanAm . prekShApUrvaM yadA pattyedvalIpalitamAtmanA .. 12\-250\-3 (75480) apatyasyaiva chApaNyaM vanameva tadA.a.ashrayet .. 12\-250\-4 (75481) tR^itIyamAyuSho bhAgaM vAnaprasthAshrame vaset . tAnevAgnInpastviredyajamAno di\-\-kasaH .. 12\-250\-5 (75482) niya\-\-\-\-\-\-niyatArAhaH ShaShThabhakto \-\-\-ttavAna . tadAgrahAtraM to \-\-\- yaj~nA~NgAM va sarvashaH .. 12\-250\-6 (75483) avaikR^iShTaM vrIhiyava nIvAre vighasAni cha . havIMShi saMprayachCheta makheShvatrApi pa~nchasu .. 12\-250\-7 (75484) vAnapraskhAshrame.apyetAshchatasro vR^ittayaH smR^itAH . sadyaH prakShAlakAH kechitkechinmAsikasaMchayAH .. 12\-250\-8 (75485) vArShikaM saMchayaM kechitketiddvAdashavArShikam . kurvantyatithipUjArthaM yaj~natantrArthameva vA .. 12\-250\-9 (75486) abhrAvakAshA varShAsu hemante jalasaMshrayAH . grIShme cha pa~nchatapasaH shashvachcha mitabhojanAH .. 12\-250\-10 (75487) bhUmau viparivartante tiShThanti prapadairapi . sthAnAsanairvartayanti sa vaneShvabhiShi~nchate .. 12\-250\-11 (75488) dantolUkhalikAH kechidashmakuTTAstathA pare . shuklapakShe pibantyeke yavAgUM kvathitAM sakR^it .. 12\-250\-12 (75489) kR^iShNapakShe pibantyanye bhu~njate vA yathAgatam . mUlaireke phalaireke puShpaireke dR^iDhavratAH .. 12\-250\-13 (75490) vartayanti yathAnyAyaM vaikhAnasamataM shritAH . etAshchAnyAshcha vividhA dIkShAsteShAM manIShiNAm .. 12\-250\-14 (75491) chaturthashchaupaniShado dharmaH sAdhAraNaH smR^itaH . vAnaprasthAdgR^ihasthAchcha tato.anyaH saMpravartate . asminneva yuge tAta vitaistatvArthadarshibhiH .. 12\-250\-15 (75492) agastyaH saptaR^iShayo madhuchChando.adhamarShaNaH . sAMkR^itiH sudivAtaNDiryathAvAso kR^itashramaH .. 12\-250\-16 (75493) ahovIryastathA kAvyastANDyo medhAtithidu.a . balavAnkarNanirvAkaH shUnyapAlaH kR^itashrama\-\-\-\-\-. ete dharme suvidvAMsastataH svargamusAgamana .. 12\-250\-17 (75494) tAta pratyakShadharmANastathA kAthavArA gaNAH . R^iShINAmugratapasAM dharmanaipuNedarshinAm .. 12\-250\-18 (75495) anye chAparimeyAshcha brAhmaNA vanamashritatAH . vaikhAtasA vAlakhilyAH saikatAchcha tathA pare .. 12\-250\-19 (75496) karmabhiste nirAnandA dharmanityA jitendriyAH . gatAH pratyakShadharmANaste sarve vanamAshritAH .. 12\-250\-20 (75497) anakShatrAstvanAdhR^iShyA dR^ishyate jyotiShAM gaNAH . jarayA cha paridyUnA vyAdhinA cha prapIDitAH .. 12\-250\-21 (75498) chaturthe chAyuShaH sheShe vAnaprasthAshramaM tyajet . sAdyaskAM saMnirupyeShTiM sarvavedasadakShiNAm .. 12\-250\-22 (75499) AtmayAjI so.atmaratirAtmakrIDAtmasaMshrayaH . AtmanyagnInsamAropya tyaktvA sarvaparigrahAn .. 12\-250\-23 (75500) sAdyaskAMshcha yajedyaj~nAniShTIshchaiveha sarvadA . yadaiva yAjinAM yaj~nAdAtmanIjyA pravartate .. 12\-250\-24 (75501) trIMshchaivAgnIMstyajetsamyagAtmanyevAtmamokShaNAt . prANebhyo yajuShAM pa~ncha ShaT prAshnIyAdakutsayan .. 12\-250\-25 (75502) keshalomanakhAnvApya vAnaprastho munistataH . AshramAdAshramaM puNyaM pUto gachChati karmabhiH .. 12\-250\-26 (75503) abhayaM sarvabhUtebhyo dattvA yaH pravrajeddvijaH . lokAstejomayAstasya pretya chAnantyamashnute .. 12\-250\-27 (75504) sushIlavR^itto vyapanItakalmaSho nacheha nAmutra cha kartumIhate . aropamoho gatasandhivigraho bhavedudAsInavadAtmavinnaraH .. 12\-250\-28 (75505) yameShu chaivAnugateShu na vyathe tsvashAstramUtrAhutimantravikramaH . bhavedyatheShTA gatirAtmayAjino na saMshayo dharmapare jitendriye .. 12\-250\-29 (75506) tataH paraM shreShThamatIva sadguNai radhiShThitaM trInadhivR^ittimuttamam . chaturthamuktaM paramAshramaM shR^iNu prakIrtyamAnaM paramaM parAyaNam .. .. 12\-250\-30 (75507) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi moshradharmaparvaNi pa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 250\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-250\-2 evAM gR^ihasthavR^ittimavadhUya tiraskR^itya kAM tR^itIyAM kApotIM vR^ittimapi . saMyogaH sahadharmachAriNIsaMyogastatra yadvrataM tena khinnAnAm. vAnaprasthAshrama oka vyAshrayo yeShAM teShAM vR^ittiH shrUyatAmiti dvayoH saMbandhaH .. 12\-250\-3 sarve lokA AshramAshchA.a.atmAyeShAm . saMvibhAgashamAdimayatvAt sarvAshramaphalamatraivAntarbhUtAmityarthaH .. 12\-250\-4 vigrahaM tu yadA pashyediti dha . pAThaH .. 12\-250\-6 ShaShThabhukta iti dha . pAThaH .. 12\-250\-7 atrApi vanepi .. 12\-250\-10 shAshvatAmR^itabhojina iti dha . pAThaH .. 12\-250\-15 chaturthashchaturthAshrame vihita aupaniShadaH shAntyAdirdharmaH sAdhAraNaH sarveShvAshrameShu . anyo.asAdhAraNaH. sarvArthadarshibhiriti dha. pAThaH .. 12\-250\-16 sAMkR^itishcha sudIptArchiryavakrItaH sutashramaH iti dha . pAThaH .. 12\-250\-17 chale vAkashcha nirvAka iti Ta.dha . pAThaH .. 12\-250\-21 anakShatrAH nakShatragrahatArAbhyo.anye .. 12\-250\-22 sarvavedasadakShiNAM sarvasvadakShiNAm .. 12\-250\-23 AtmayAjI jIvachChrAddhAdikR^it . AtmakrIDashchA.a.atmasaMshrayashcha natu stryAdikrIDo rAjAdyAshrayaH .. 12\-250\-24 sAdyaskAn sadyaeva kriyante tAn brahmayaj~nAdIn tAvadyajet . yadaiva yasminneva kAle yAjinAM yajvanAM yaj~nAt karmamayAdanyA AtmanIjyA Atmayaj~na pravartate tAvadeva tAn kuryAdityarthaH .. 12\-250\-25 yaj~naH sadaivAtmani vartata Ta . dha. pAThaH .. 12\-250\-26 vApya vApayitvA .. 12\-250\-29 svasya saMnyAsavidheH shAstraM tatrasthaM sUtraM Ahutimantrashcha tatrobhayAtrApi vikramaH parAkramo yasya sa tathA .. 12\-250\-30 trInAshramAnapekShyAdhiShThitamadhikatvena sthitam . yato.adhivR^ittimadhikA shamAdyAtmikA vR^ittiryasmiMstam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 251 .. shrIH .. 12\.251\. adhyAyaH 251 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati turIthAshramadharmapratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-251\-0 (75508) shrIshuka uvAcha. 12\-251\-0x (6252) vartamAnastayevAtra vAnaprasthAshrame yathA . yoktavyo.a.atmA kathaM shaktyA paraM vai kA~NkShatA padam .. 12\-251\-1 (75509) vyAsa uvAcha. 12\-251\-2x (6253) prApya saMskArametAbhyAmAshramAbhyAM tataH param . yatkAryaM paramArthArthaM tadihaikamanAH shR^iNu .. 12\-251\-2 (75510) kaShAyaM pAchayitvA.a.ashu shreNisthAneShu cha triShu . pravrajechcha paraM sthAnaM pArivrAjyamanuttamam .. 12\-251\-3 (75511) yadbhavAnevamabhyasya vartatAM shrUyatAM tathA . eka eva chareddharmaM siddhyarthamasahAyavAn .. 12\-251\-4 (75512) ekashcharatiH yaH pashyanna jahAti na hIyate . anagniraniketashcha grAmamannArthamAshrayet .. 12\-251\-5 (75513) ashvastanavidhAtA syAnmunirbhAvasamanvitaH . laghvAshI niyatAhAraH sakR^idannaniShevitA .. 12\-251\-6 (75514) NalaM vR^ikShamalAni kuchelamasadR^i\-\-\-\-\-\-\-. upakShA sarvabhUtAnAmetAvadbhikShulakShaNAm .. 12\-251\-7 (75515) yasminvAchA prAvishanti kUpe prAptAH shilAiva . na vaktAraM punaryAnti sa kaivalyAshrame vaset .. 12\-251\-8 (75516) naiva pashyenna shR^iNuyAdavAchyaM jAtu kasyachit . brAhmaNAnAM visheSheNa naiva brUyAtkathaMchana .. 12\-251\-9 (75517) badbrAhmaNasya kushalaM tadeva satataM vadet . tUShNImAsIta nindAyAM kurvanbhaiShajyamAtmanaH .. 12\-251\-10 (75518) yena pUrNamivAkAshaM bhavatyekena sarvadA . shUnyaM yena janAkIrNaM taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-251\-11 (75519) yenakena chidAchChanno yenakenachidAshitaH . yatra kvachana shAyI cha taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-251\-12 (75520) aheriva gaNAdbhItaH sanmAnAnmaraNAdiva . kuNapAdiva cha strIbhyastaM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-251\-13 (75521) na kuddhyenna prahR^iShyechcha mAnito.amAnitashcha yaH . sarvabhUteShvabhayadastaM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-251\-14 (75522) nAbhinandeta maraNaM nAbhinandeta jIvitam . kAlameva pratIkSheta nideshaM bhR^itako yathA .. 12\-251\-15 (75523) anabhyAhatachittaH syAdanabhyAhatavAgbhavet . nirmuktaH sarvapApebhyo niramitrasya kiM bhayam .. 12\-251\-16 (75524) abhayaM sarvabhUtebhyo bhUtAnAmabhayaM yataH . tasya mohAdvimuktasya bhayaM nAsti kutashchana .. 12\-251\-17 (75525) yathA nAgapade.anyAni padAni padagAminAm . sarvANyevApilIyante padajAtAni kau~njare .. 12\-251\-18 (75526) evaM sarvamahiMsAyAM dharmArthamabhidhIyate . amR^itaH sa nityaM bhavati yo hiMsAM na prapadyate .. 12\-251\-19 (75527) ahisaMkaH samaH satyo dhR^itimAnniyatendriyaH . sharaNyaH sarvabhUtAnAM gatimApnotyanuttamAm .. 12\-251\-20 (75528) evaM praj~nAnatR^iptasya nirbhayasya nirAshiShaH . na mR^ityuratigo bhAvaH sa mR^ityuM nAdhigachChati .. 12\-251\-21 (75529) vimuktaM sarvasa~Ngebhyo munimAkAshavatsthitam . asvamekacharaM shAntaM taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-251\-22 (75530) jIvitaM yasya dharmArthaM dharmo haryarthameva cha . ahorAtrAshcha puNyArthaM taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-251\-23 (75531) nirAshiShamanArambhaM nirnamaskAramastutim . nirmukte bandhanaiH sarvaistaM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-251\-24 (75532) sarvANi bhUtAni sukhe ramante sarvANi duHkhasya bhR^ishaM trasante . teShAM bhayotpAdanajAtakhedaH kuryAnna karmANi hi shraddadhAnaH .. 12\-251\-25 (75533) dAnaM hi bhUtAbhayadakShiNAyAH sarvANi dAnAnyadhitiShThatIha . tIkShNAM tanuM yaH prathamaM jahAti so.anantamApnotyabhayaM prajAbhyaH .. 12\-251\-26 (75534) sa dattamAsyena havirjuhoti lokasya nAbhirjagataH pratiShThA . tasyA~Ngama~NgAni kR^itAkR^itaM cha vaishvAnaraH sarvamidaM prapede .. 12\-251\-27 (75535) prAdeshamAtre hR^idi niHsR^itaM ya ttasminprANAnAtmayAjI juhoti . tasyAgnihotraM hutamAtmasaMsthaM sarveShu lokeShu sadaivateShu .. 12\-251\-28 (75536) devaM tridhAtuM trivR^itaM suparNa ye vidyuragryAM paramAtmatAM cha . te sarvalokeShu mahIyamAnA devAH samarthA amR^itaM vahanti .. 12\-251\-29 (75537) vedAMshcha vedyaM tu vidhiM cha kR^itsna matho niruktaM paramArthatAM cha . sarvaM sharIrAtmani yaH praveda tasya sma devAH spR^ihayanti nityam .. 12\-251\-30 (75538) bhUmAvasaktaM divi chAprameyaM hiraNmayaM yo.aNDajamaNDamadhye . patatriNaM pakShiNamantarikShe yo veda bhogyAtmani dIptarashmiH .. 12\-251\-31 (75539) AvartamAnamajaraM vivartanaM ShaNNAbhikaM dvAdashAraM suparva . yasyedamAsyopari yAti vishvaM yatkAlachakraM nihitaM guhAyAm .. 12\-251\-32 (75540) yaH saMprajAna~njagataH sharIraM sarvAnsa lokAnadhigachChatIha . tasminhitaM tarpayatIha devAM ste vai tR^iptAstarpayantyAsyamasya .. 12\-251\-33 (75541) tejomayo nityamayaH purANo lokAnanantAnabhayAnupaiti . bhUtAni yasmAnna trasante kadAchi tsa bhUtAnAM na trasate kadAchit .. 12\-251\-34 (75542) agarhaNIyo na cha garhate.anyA nsa vai vipraH paramAtmAnamIkShet . vinItamoho vyapanItakalmaSho na cheha nAmutra cha so.annamarchChati .. 12\-251\-35 (75543) aroShamohaH samaloShTakA~nchanaH prahINashoko gatasandhivigrahaH . apetanindAstutirapriyApriya shcharannudAsInavadeSha bhikShukaH .. .. 12\-251\-36 (75544) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 251\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-251\-3 kaShAyaM chittadoShaM pAchayitvA vishlathaM kR^itvA . sthAneShvAshrameShvanuttamam. idaM mataM shreShThamityarthaH .. 12\-251\-8 AkrushyamAno nAkroshedityarthaH . trastA dvipA iveti jha. pAThaH .. 12\-251\-10 bhaiShajyaM bhavarogachikitsAm .. 12\-251\-13 aheH sarpAt gaNAjjanasamUhAt . sauhityAnnarakAdiveti jha. pAThaH .. 12\-251\-15 nideshamAj~nAm . nirvedaM bhR^itako yatheti tha. pAThaH .. 12\-251\-16 abhyAhataM doShAkrAntam . niramitrasyAjAtashatroH. 12\-251\-17 sarvabhUtebhyo yasteti sheShaH. . 12\-251\-18 nAgapade hastipade . padagAminAM nR^ipashvAdInAM padAnyapilIyante tirodhIyante. tathendrAdInAM padajAtAni sthAnAni. kau~njare klaM pR^ithivIM sharIrarUpAM jarathatIti ku~njaraH samAdhistho yogI tasya sthAne kau~njare pade .. 12\-251\-21 sa muktimupagachChatIti tha . pAThaH .. 12\-251\-23 dharmo ratyarthameva cheti dha . pAThaH .. 12\-251\-24 akShINaM kShINakarmANaM tamiti dha . pAThaH .. 12\-251\-27 uttAna Asyeneti jha . pAThaH .. 12\-251\-29 devAH samartyAH sukR^itaM vadantIti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 252 .. shrIH .. 12\.252\. adhyAyaH 252 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kaThavallyarthapratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-252\-0 (75545) vyAsa uvAcha. 12\-252\-0x (6254) prakR^itestu vikArA ye kShetraj~nastairadhiShThitaH . na chainaM te prajAnanti sa tu jAnAti tAnapi .. 12\-252\-1 (75546) taishchaivaM kurute kAryaM manaHShaShThairihendriyaiH . sudAntairiva saMyantA dR^iDhaiH paramavAjibhiH .. 12\-252\-2 (75547) indriyebhyaH pare hyarthA arthebhyaH paramaM manaH . manasastu parA buddhirbuddherAtmA mahAnparaH .. 12\-252\-3 (75548) mahataH paramavyaktamavyaktAtpuruShaH paraH . puruShAnna paraM kiMchitsA kAShThA sA parA gatiH .. 12\-252\-4 (75549) evaM sarveShu bhUteShu gUDhotmA na prakAshate . dR^ishyate tvagryayA buddhyA sUkShmayA sUkShmadarshibhiH .. 12\-252\-5 (75550) antarAtmani saMlIya manaH ShaShThAni medhayA . indriyANIndriyArthAMshcha bahuchintyamachintayan .. 12\-252\-6 (75551) dhyAnoparamaNaM kR^itvA vidyAsaMpAditaM manaH . anishcharaH prashAntAtmA tatorchChatyamR^itaM padam .. 12\-252\-7 (75552) indriyANAM tu sarveShAM pashyAtmA chalitasmR^itiH . AtmanaH saMpradAnena martyo mR^ityumupAshnute .. 12\-252\-8 (75553) hitvA tu sarvasaMkalpAnsatve chittaM niveshayet . satve chittaM samAveshya tataH kAlaMjaro bhavet .. 12\-252\-9 (75554) chittaprasAdena yatirjahAtIha shubhAshubham . prasannAtmAtmani sthitvA sukhamatyantamashnute .. 12\-252\-10 (75555) lakShaNaM tu prasAdasya yathA tR^iptaH sukhaM svapet . nivAte vA yathA dIpo dIpyamAno na kampate .. 12\-252\-11 (75556) evaM pUrvApare rAtrau yu~njannAtmAnamAtmani . laghvAhAro vishuddhAtmA pashyatyAtmAnamAtmani .. 12\-252\-12 (75557) rahasyaM sarvavedAnAmanaitihyamanAgatam . AtmapratyayikaM shAstramidaM putrAnushAsanam .. 12\-252\-13 (75558) dharmAkhyAneShu sarveShu chitrAkhyAneShu yadvasu . dR^ishyate R^iksahasrANi nirmathyAmR^itamuddhR^itam .. 12\-252\-14 (75559) navanItaM yathA dadhnaH kAShThAdagniryathaiva cha . tathaiva viduShAM j~nAnaM putrahetoH samuddhR^itam .. 12\-252\-15 (75560) snAtakAnAmidaM shAstraM vAchyaM putrAnushAsanam . taditaM nAprashAntAya nAdAntAyAtapasvine .. 12\-252\-16 (75561) nAvedaviduShe vAchyaM tathA nAnugatAya cha . nAsUyakAyAnR^ijave na chAnirdiShTakAriNe .. 12\-252\-17 (75562) na tarkashAstradagdhAya tathaiva pishunAya cha . shlAghine shlAghanIyAya prashAntAya tapasvine .. 12\-252\-18 (75563) idaM priyAya putrAya shiShyAyAnugatAya cha . rahasyadharmaM vaktavyaM nAnyasmai tu kathaMchana .. 12\-252\-19 (75564) yadyapyasya mahIM dadyAdratnapUrNAmimAM naraH . idameva tataH shreya iti manyeta tattvavit .. 12\-252\-20 (75565) ato guhyatarArthaM tadadhyAtmamatimAnuSham . yattanmaharShibhirjuShTaM vedAnteShu cha gIyate .. 12\-252\-21 (75566) tatte.ahaM saMpravakShyAmi yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. 12\-252\-22 (75567) yachcha te manasi vartate paraM yatra chAsti tava saMshayaH kvachit . shrUyatAmayamahaM tavAgrataH putra kiM hi kathayAmi te punaH .. .. 12\-252\-23 (75568) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvipa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 252\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-252\-4 avyaktAtparato.amR^itam . amR^itAnna paraM iti jha. tha. pAThaH .. 12\-252\-5 mahAtmA tatvadarshibhiriti tha . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 253 .. shrIH .. 12\.253\. adhyAyaH 253 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati adhyAtmaviShayakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-253\-0 (75569) shuka uvAcha. 12\-253\-0x (6255) adhyAtmaM vistareNeha punareva vadasva me . yadadhyAtmaM yathA veda bhagavannR^iShisattama .. 12\-253\-1 (75570) vyAsa uvAcha. 12\-253\-2x (6256) adhyAtmaM yadidaM tAta puruShasyeha vidyate . tatte.ahaM vartayiShyAmi tasya vyAkhyAmimAM shR^iNu .. 12\-253\-2 (75571) bhUmirApastathA jyotirvAyurAkAsha eva cha . mahAbhUtAni bhUtAnAM sAgarasyormayo yathA .. 12\-253\-3 (75572) prasAryeha yathA.a~NgAni kUrmaH saMharate punaH . tadvanmahAnti bhUtAni yavIyaHsu vikurvate .. 12\-253\-4 (75573) iti tanmayamevedaM sarvaM sthAvaraja~Ngamam . sarge cha pralaye chaiva tasminnirdishyate tathA .. 12\-253\-5 (75574) mahAbhUtAni pa~nchaiva sarvabhUteShu bhUtakR^it . akarottAta vaiShamyaM yasminyadanupashyati .. 12\-253\-6 (75575) shuka uvAcha. 12\-253\-7x (6257) akarodyachCharIreShu kathaM tadupalakShayet . indriyANi guNAH kechitkathaM tAnupalakShayet .. 12\-253\-7 (75576) vyAsa uvAcha. 12\-253\-8x (6258) etatte vartayiShyAmi yathAvadanupUrvakaH . shR^iNu tattvamihaikAgro yathA tattvaM yathA cha tat .. 12\-253\-8 (75577) shabdaH shrotraM tathA khAni trayamAkAshasaMbhavam . prANashreShTA tathA sparsha ete vAyuguNAstrayaH .. 12\-253\-9 (75578) rUpaM chakShurvipAkashcha tridhA jyotirvidhIyate . raso.atha rasanaM sneho guNAstvete trayo.ambhasaH .. 12\-253\-10 (75579) ghreyaM ghrANaM sharIraM cha bhUmerete guNAstrayaH . `shrotraM tvakchakShuShI jihvA nAsikA chaiva pa~nchamI .. 12\-253\-11 (75580) etAvAnindriyagrAmo vyAkhyAtaH pA~nchabhautikaH . vAyoH sparsho raso.adbhyashcha jyotiSho rupamuchyate . AkAshaprabhavaH shabdo gandho bhUmiguNaH smR^itaH .. 12\-253\-12 (75581) mano buddhiH svabhAvashcha traya ete manomayAH . na guNAnativartante guNebhyaH paramAgatAH .. 12\-253\-13 (75582) yathA kUrma ihA~NgAni prasArya viniyachChati . evamevendriyagrAmaM buddhiH sR^iShTvA niyachChati .. 12\-253\-14 (75583) yadUrdhvaM pAdatalayoravA~NbhUrdhnashcha pashyati . etasminneva kR^itye tu vartate buddhiruttamA .. 12\-253\-15 (75584) guNAnnenIyate buddhirbuddhirevendriyANyapi . manaH ShaShThAni sarvANi buddhya bhAve kR^ito guNAH .. 12\-253\-16 (75585) indriyANi nare pa~ncha ShaShThaM tu mana uchyate . saptamIM buddhimevAhuH kShetraj~naM punaraShTamam .. 12\-253\-17 (75586) chakShurAlochanAyaiva saMshayaM kurute manaH . buddhiradhyavasAnAya sAkShI kShetraj~na uchyate .. 12\-253\-18 (75587) rajastamashcha satvaM cha traya ete svayonijAH . samAH sarveShu bhUteShu tAnguNAnupalakShayet .. 12\-253\-19 (75588) tatra yatprItisaMyuktaM kiMchidAtmani lakShayet . prashAntamiva saMshuddhaM satvaM tadupadhArayet .. 12\-253\-20 (75589) yattu saMtApasaMyuktaM kAye manasi vA bhavet . pravR^ittaM raja ityevaM tatra chApyupalakShayet .. 12\-253\-21 (75590) yattu saMmohasaMyuktamavyaktaviShayaM bhavet . apratarkyamavij~neyaM tamastadupadhAryatAm .. 12\-253\-22 (75591) praharShaH prItirAnandaH sAmyaM svasthAtmachittatA . akasmAdyadi vA kasmAdvartante sAtvikA guNAH .. 12\-253\-23 (75592) abhimAno mR^iShAvAdo lobho mohastathA.akShamA . li~NgAni rajasastAni vartante hetvahetutaH .. 12\-253\-24 (75593) tathA mohaH pramAdashcha nidrA tandrA prabodhitA . kathaMchidabhivartante vij~neyAstAmasA guNAH .. .. 12\-253\-25 (75594) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi tripa~nchashadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 253\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-253\-3 mibhUtAni bhUtAnAmiti dha . pAThaH .. 12\-253\-6 suranaratiryagAdirUNa vaiShamyamakarot . tatra hetuH. yasminkarmaNi nimitte sati yadanupashyati antakAle. yaMyaM vApi smaran bhAvaM tyajatyante param .. taMtamevaitIti smR^iteH .. 12\-253\-9 parshaH sparshanendriya \-\-\- yuguNA vAyu\-\-\-.. 12\-253\-10 vipAko jATharaH .. 12\-253\-11 sharIraM kaThinAMshabAhulyAtpArthivam . indriyagrAmaiH saha pA~nchabhautikro vikAraH .. 12\-253\-12 sparshAdayo vAyvAdInAM guNAstadvikAraiH sparshanAdIndriyairgR^ihyante . vAyoH prANa iti dha. pAThaH .. 12\-253\-13 etetmayonijA iti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 254 .. shrIH .. 12\.254\. adhyAyaH 254 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati j~nAnAdistAdhanapratipAdakavyAsavAkyanuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-254\-0 (75595) vyAsa uvAcha. 12\-254\-0x (6259) manaH prasR^ijate bhAvaM buddhiradhyavasAyinI . hR^idayaM priyApriye veda trividhA karmavedanA .. 12\-254\-1 (75596) indriyebhyaH parA hyarthA arthebhyaH paramaM manaH . manasastu parA buddhirbuddherAtmA paro mataH .. 12\-254\-2 (75597) buddhirAtmA manuShyasya buddhirevAtmano gatiH . yadA vikurute bhAva tadA bhavati sA manaH .. 12\-254\-3 (75598) indriyANAM pR^ithagbhAvAdbuddhirvikriyate.asakR^it . shR^iNvatI bhavati shrotraM spR^ishatI sparsha uchyate .. 12\-254\-4 (75599) pashyatI bhavate dR^iShTI rasatI rasanaM bhavet . jighratI bhavati ghrANaM buddhirvikriyate pR^ithak .. 12\-254\-5 (75600) indriyANIti tAnyAhusteShvadR^ishyo.adhitiShThati . tiShThatI puruShe buddhistriShu bhAveShu vartate .. 12\-254\-6 (75601) kadAchillabhate prItiM kadAchidapi shochati . na sukhena na duHkhena kadAchidiha yujyate .. 12\-254\-7 (75602) seyaM bhAvAtmikA bhAvAMstrInetAnanuvartate . saritAM sAgaro bhartA mahAvelAmivormimAn .. 12\-254\-8 (75603) yadA prArthayate kiMchittadA bhavati sA manaH . adhiShThAnAni vai buddhyAM pR^ithagetAni saMsmareta . indriyANyevametAni vijetavyAni kR^itsnashaH .. 12\-254\-9 (75604) sarvANyevAnupUrvyeNa yadyadA.anuvidhIyate . avibhAgagatA buddhirbhAve manasi vartate. 12\-254\-10c` pravartamAnaM tu rajaH satvamapyanuvartate ..' 12\-254\-10 (75605) ye chaiva bhAvA vartante sarva eShveva te triShu . anvarthAH saMpravartante rathanemimarA iva .. 12\-254\-11 (75606) pradIpArthaM manaH kuryAdindriyairbuddhisattamaiH . nishcharadbhiryathAyogamudAsInairyadR^ichChayA .. 12\-254\-12 (75607) evaM svabhAvamevedamiti vidvAnna muhyati . ashochannaprahR^iShyanhi nityaM vigatamatsaraH .. 12\-254\-13 (75608) na chAtmA shakyate draShTumindriyaiH kAmagocharaiH . pravartamAnairanayairdurdharShairakR^itAtmabhiH .. 12\-254\-14 (75609) teShAM tu manasA rashmInyadA samya~NktiyachChati . tadA prakAshate.asyAtmA dIpadIptA yathA.a.akR^itiH .. 12\-254\-15 (75610) sarveShAmeva bhUtAnAM manasyuparate yathA . prakAshaM bhavate sarvaM tathedamupadhAryatAm .. 12\-254\-16 (75611) yathA vAricharaH pakShI na lipyati jale charan . vimuktAtmA tathA yogI guNadoShairna lipyate .. 12\-254\-17 (75612) evameva kR^itapraj~no na doShairviShayAMshcharan . asajjamAnaH sarveShu kathaMchana na lipyate .. 12\-254\-18 (75613) tyaktvA pUrvakR^itaM karma ratiryasya sadA.a.atmani . sarvabhUtAtmabhUtasya guNavargeShvasajjataH .. 12\-254\-19 (75614) satvamAtmA prasarati guNAnvA.api kadAchana . na guNA vidurAtmAnaM guNAnveda sa sarvadA .. 12\-254\-20 (75615) paridraShTA guNAnAM cha parisraShTA yathAtatham . kShetakShetraj~nayoretadantaraM viddhi sUkShmayoH .. 12\-254\-21 (75616) sR^ijate.atra guNAneka eko na sR^ijate guNAn . pR^ithagbhUtau prakR^ityA tau saMprayuktau cha sarvadA .. 12\-254\-22 (75617) yathA matsyo.adbhiranyaH syAtsaMprayuktau tathaiva tau . mashakodumbarau vA.api saMprayuktau yathA saha .. 12\-254\-23 (75618) iShIkA vA yathA mu~nje pR^ithakcha saha chaiva cha . tathaiva sahitAvetAvanyonyasminpratiShThitau .. .. 12\-254\-24 (75619) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatuHpa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 254\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 255 .. shrIH .. 12\.255\. adhyAyaH 255 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati j~nAnAdiprashaMsAparavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-255\-0 (75620) vyAsa uvAcha. 12\-255\-0x (6260) sR^ijate triguNAnsatvaM kShetraj~nastvadhitiShThati . guNAnvikriyate sarvAnudAsInavadIshvaraH .. 12\-255\-1 (75621) svabhAvayuktaM tatsatvaM yadimAnsR^ijate guNAn . UrNanAbhiryathA sUtraM sR^ijate tantuvadguNAn .. 12\-255\-2 (75622) pradhvastA na nivartante pravR^ittirnopalabhyate . evameke vyavasyanti nivR^ittiriti chApare .. 12\-255\-3 (75623) ubhayaM saMpradhAryaitadadhyavasyedyathAmati . anenaiva vidhAnena bhavedgarbhashayo mahAn .. 12\-255\-4 (75624) anAdinidhanaM nityaM taM buddhvA vicharennaraH . akrudhyannaprahR^iShyaMshcha nityaM vigatamatsaraH .. 12\-255\-5 (75625) ityevaM hR^idayagranthiM buddhichintAmayaM dR^iDham . atItya sukhamAsIta ashochaMshChinnasaMshayaH .. 12\-255\-6 (75626) tAmyeyuH prachyutAH pR^ithvyAM yathA pUrNAM nadIM narAH . avagADhA hyavidvAMso viddhi lokamimaM tathA .. 12\-255\-7 (75627) na tu tAmyati vai vidvAnsthale charati tattvavit . evaM yo vindate.a.atmAnaM kevalaM j~nAnamAtmanaH .. 12\-255\-8 (75628) evaM buddhvA naraH sarvaM bhUtAnAmAgatiM gatim . samavekShya cha vaiShamyaM labhate shamamuttamam .. 12\-255\-9 (75629) etadvai janmasAmarthyaM brAhmaNasya visheShataH . Atmaj~nAnaM shamashchaiva paryAptaM tatparAyaNam .. 12\-255\-10 (75630) etadbuddhvA bhavedbuddhaH kimanyadbuddhalakShaNam . vij~nAyaitadvimuchyante kR^itakR^ityA manIShiNaH .. 12\-255\-11 (75631) na bhavati viduShAM mahadbhayaM yadaviduShAM sumahadbhayaM paratra . na hi gatiradhikA.asti kasyachi dbhavati hi yA viduShaH sanAtanI .. 12\-255\-12 (75632) lokamAturamasUyate jana stattadeva cha nirIkShya shochate . tatra pashya kushalAnashochato ye vidustadubhayaM kR^itAkR^itam .. 12\-255\-13 (75633) yatkarotyanabhisandhipUrvakaM tachcha nirNudati \-\-\- na priyaM tadubhayaM na chApriya tasya tajjanayatIha kurvataH .. .. 12\-255\-14 (75634) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 255\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-255\-2 UrNanAbhiryathA satvamiti Ta . Da. pAThaH .. 12\-255\-7 nAtyeyuH prachyutA iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 256 .. shrIH .. 12\.256\. adhyAyaH 256 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati j~nAnopAyAdipratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-256\-0 (75635) shuka uvAcha. 12\-256\-0x (6261) yasmAddharmAtparo dharmo vidyade neha kashchana . yo vi\-\-\-\-\- nprabravItu me .. 12\-256\-1 (75636) vyAsa uvAcha. 12\-256\-2x (6262) dharmaM ti saMpravakShyAmi purANamR^iShisaMstutam . vishiShTaM sarvadharmebhyastamihaikamanAH shR^iNu .. 12\-256\-2 (75637) indriyA\-\-\-\-\-pramAthIni buddhyA saMyamya yatnataH . sarvato \-\-\-\-\-\-\-\-.. 12\-256\-3 (75638) manasashchendriyANA chApyakAgrya paramaM tapa . tajjyAyaH sarvadharmebhyaH sa dharmaH para uchya .. 12\-256\-4 (75639) tAni sarvANi saMdhAya manaHShaShThAni medhayA . AtmatR^ipta ivAsIta bahuchintyamachintayan .. 12\-256\-5 (75640) gocharebhyo nivR^ittAni yadA sthAsyanti veshmani . tadA tvamAtmanA.a.atmAnaM paraM drakShyasi shAshvatam .. 12\-256\-6 (75641) sarvAtmAnaM mahAtmAnaM vidhUmamiva pAvakam . taM pashyanti mahAtmAno brAhmaNA ye manIShiNaH .. 12\-256\-7 (75642) yathA puShpaphalopeto bahushAkho mahAdrumaH . Atmano nAbhijAnIte kva me puShpaM kva me phalam .. 12\-256\-8 (75643) evamAtmA na jAnIte kva gabhiShye kutastvaham . anyo hyatrAntarAtmA.asti yaH sarvamanupashyati .. 12\-256\-9 (75644) j~nAnadIpena dIptena pashyatyAtmAnamAtmanA . dR^iShTvA tvamAtmanA.a.atmAnaM nirAtmA bhava sarvavit .. 12\-256\-10 (75645) vimuktaH sarvapApebhyo vimuktatvagivoragaH . parAM buddhimavApyeha vipApmA vigatajvaraH .. 12\-256\-11 (75646) sarvataH pravahAM ghorAM nadIM lokapravAhinIm . pa~nchendriyagrAhavatIM manaHsaMkalparodhasam .. 12\-256\-12 (75647) lobhamohatR^iNachChannAM kAmakrodhasarIsR^ipAm . satyatIrthAnR^itakShobhAM krodhapa~NkAM saridvarAm .. 12\-256\-13 (75648) avyaktaprabhavAM shIghrAM dustarAmakR^itAtmabhiH . pratarasva nadIM buddhyA kAmagrAhasamAkulAm .. 12\-256\-14 (75649) tAladstarAm . AtmakamA\-\-\-\-\-\-\-\-\-jihvAvartAM durAsadAm .. 12\-256\-15 (75650) yAM taranti kR^itapraj~nA dhR^itimanto manIShiNaH . tAM tIrNaH sarvatomukto vidhUtAtmA.a.atmavichChuchiH .. 12\-256\-16 (75651) uttamAM buddhimAsthAya brahmabhUyaM bhaviShyasi . saMtIrNaH sarvasaMkleshAnprasannAtmA vikalmaShaH .. 12\-256\-17 (75652) bhUmiShThAnIva bhUtAni parvatastho nishAmaya . akrudhyannaprahR^iShyaMshcha anR^ishaMsamatistathA .. 12\-256\-18 (75653) tato drakShyasi sarveShAM bhUtAnAM prabhavApyayau . enaM vai sarvabhUtebhyo vishiShTaM menire budhAH . dharmaM dharmabhR^itAM shreShThA munayastattvadarshinaH .. 12\-256\-19 (75654) Atmano vyApino j~nAnamidaM putrAnushAsanam . prayatAya pravaktavyaM hitAyAnugatAya cha .. 12\-256\-20 (75655) Atmaj~nAnamidaM guhyaM sarvaguhyatamaM mahat . abruvaM yadahaM tAta AtmasAkShikama~njasA .. 12\-256\-21 (75656) naiva strI na pumAnetannaiva veda napuMsakam . aduHkhamasukhaM brahma bhUtabhavyabhavAtmakam .. 12\-256\-22 (75657) naitajj~nAtvA pumAnstrI vA punarbhavamavApnute . svabhAvapratipattyarthametaddharmaM vidhIyate .. 12\-256\-23 (75658) yathA matAni sarvANi tathaitAni yathAtathA . kathitAni mayA putra bhavanti na bhavanti cha .. 12\-256\-24 (75659) tatprItiyuktena guNAnvitena putreNa satputra damAnvitena . pR^iShTo hi saMprItimanA yathArthaM brUyAtsutasyeha yaduktametat .. .. 12\-256\-25 (75660) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTpa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 256\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-256\-3 niShyatiShNUni niShyatanashIlAni saMniyamyaikAgryaM saMbandhaH .. 12\-256\-15 \-\-tmajanmodbhavAmiti Ta . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 257 .. shrIH .. 12\.257\. adhyAyaH 257 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sAdhanasAmagrIpratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-257\-0 (75661) vyAsa uvAcha. 12\-257\-0x (6263) \-\-\-gandhAnrasAnnAnurundhyAtsakhaM vA \-\-\-\-\-\-\-\-kIrti cha yashashcha nachCha\-. \-\-\-\-\- vai prAcharaH pashyato brAhmaNasya .. 12\-257\-1 (75662) \-\-\-\-nadhIyIta shushrUShurbrahmacharyavAn . R^ivo yajUMShi sAmAni vedavedA~NgapAragaH .. 12\-257\-2 (75663) j~nAnI yaH sarvabhUtAnAM sarvavitsarvabhUtavit . nAkAmo mriyate jAtu \-.. 12\-257\-3 (75664) iShTI\-\-\-\-\-\-shrApya kratUshchavAptadAkShaNAn . prApnoti naiva brAhmaNyamavij~nAnAtkathaMchana .. 12\-257\-4 (75665) yadA chAyaM na bibheti yadA chAsmAnna biyati . yadA nechChati na dveShTi brahma saMpadyate tadA .. 12\-257\-5 (75666) yadA na kurute bhAvaM sarvabhUteShu pApakam . karmaNA manasA vAchA brahma saMpadyate tadA .. 12\-257\-6 (75667) kAmabandhanamevedaM nAnyadastIha bandhanam . kAmabandhanamukto hi brahmabhUyAya kalpate .. 12\-257\-7 (75668) kAmato muchyamAnastu dhUmAbhrAdiva chandramAH . virajAH kAlamAkA~NkShandhIro dhairyeNa vartate .. 12\-257\-8 (75669) ApUryamANamachalapratiShThaM samudramApaH pravishanti yadvat . tadvatkAmA yaM pravishanti sarve sa shAntimApnoti na kAmakAmaH .. 12\-257\-9 (75670) ka kAmakAnto na tu kAmakAmaH sa vai kAmAtsvargamupaiti dehI .. 12\-257\-10 (75671) vedasyopanipaddAnaM dAnasyopaniShaddamaH . damasyopanipaddAnaM dAnasyopanipattapaH .. 12\-257\-11 (75672) tapasopanipattyAgastyAgasyopanipatsukham . sukhasyopanipatsvargaH svargasyopanipachChamaH .. 12\-257\-12 (75673) kledanaM shokamanasoH saMtIrNaM tR^iShNayA saha . satvamR^ichChati saMtopAchChAntilakShaNamuttamam .. 12\-257\-13 (75674) vishoko nirmamaH shAMtaH prashAMtAtmA.atmavichChuchiH . pa~NgirlakShaNavAnetaiH samagraH punareShyati .. 12\-257\-14 (75675) pa~NbhiH satvaguNopetaiH prAj~nairadhigataM tribhiH . ye viduH pratyagAtmAnamihasthAnamR^itAnviduH .. 12\-257\-15 (75676) akR^itrimamasaMhAryaM prAkR^itaM nirupaskR^itam . adhyAtmavitkR^itapraj~naH sukhamavyayamashnute .. 12\-257\-16 (75677) niShprachAraM manaH kR^itvA pratiShThApya cha sarvashaH . yAmayaM labhate tuShTiM sA na shakyA.a.atmanonyathA .. 12\-257\-17 (75678) yena tR^ipyatyabhu~njAno yena tR^ipyatyavittavAn . yenAsneho balaM dhatte yastaM veda sa vedavit .. 12\-257\-18 (75679) asa~Ngo hyAtmano dvArANyapidhAya vichintayan . yo hyAste brAhmaNaH shiShTaH sa Atmaratiruchyate .. 12\-257\-19 (75680) samAhitaM pare tattve kShINakAmamavasthitam . sarvataH sukhamanveti vapushchAndramasaM yathA .. 12\-257\-20 (75681) avisheShANi bhUtAni guNAMshcha jahato muneH . sukhenApohyate duHkhaM bhAskareNa tamo yathA .. 12\-257\-21 (75682) tamatikrAntakarmANamatikrAntaguNakShayam . brAhmaNaM vipayAshliShTaM jarAmR^ityU na vindataH .. 12\-257\-22 (75683) sa yadA sarvato muktaH samaH paryavatiShThate . indriyANIndriyArthAMshcha sharIrastho.ativartate .. 12\-257\-23 (75684) kAraNaM paramaM prApya atikrAntasya kAryatAm . punarAvartanaM nAsti saMprAptasya parAtparam .. .. 12\-257\-24 (75685) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 257\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-257\-9 sakAmakAmo natu kAmakAmaH sa vai lokaM svargamupaiti dehIti Ta . Da. pAThaH .. 12\-257\-16 adhyAtmasukUtapraj~namiti Ta.Da . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 258 .. shrIH .. 12\.258\. adhyAyaH 258 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati AkAshAdibhUtaguNAdipratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-258\-0 (75686) vyAsa uvAcha. 12\-258\-0x (6264) dvandvAsi mokShajij~nAsurarthadharmAnutiShThataH . vakrA guNavatA shiShyaH shrAvyaH pUrvamidaM mahat .. 12\-258\-1 (75687) AkAshaM mAruto jyotirA\-\-pR^ithvI cha pa~nchamI . bhAvAbhAvau cha kAlashcha sarvabhUteShu pa~nchasu .. 12\-258\-2 (75688) antarAtmakamAkAshaM tanmayaM shrotramindriyam . tasya shabdaM guNaM vidyAnmuniH shAstravidhAnavit .. 12\-258\-3 (75689) charaNaM mArutAtmeti prANApAnau cha tanmayau . sparshanaM chendriyaM vidyAttathA sparshaM cha tanmayam .. 12\-258\-4 (75690) tApaH pAkaH prakAshashcha jyotishchakShushcha tanmayam . tasya rUpaM guNaM vidyAttamonAshakamAtmavAn .. 12\-258\-5 (75691) prakledo dravatA sneha ityapAmupadishyate . [asR^i~NbhajjA cha yachchAnyatsnigdhaM vidyAttadAtmakam ..] rasanaM chendriyaM jihvA rasashchApAM guNo mataH .. 12\-258\-6 (75692) saMghAtaH pArthivo dhAturasthidantanakhAni cha . shmashchu roma cha keshAshcha sirA snAyu cha charma cha .. 12\-258\-7 (75693) indriyaM ghrANasaMj~nAtaM nAsiketyabhisaMj~nitA . gandhashchaivendriyArtho.ayaM vij~neyaH pR^ithivImayaH .. 12\-258\-8 (75694) uttareShu guNAH sarve santi pUrveShu nottarAH . pa~nchAnAM bhUtasa~NghAnAM saMtatiM munayo viduH .. 12\-258\-9 (75695) mano navamameShAM tu buddhistu dashamI smR^itA . ekAdashastvantarAtmA sa sarvaH para uchyate .. 12\-258\-10 (75696) vyavasAyAtmikA buddhirmano vyAkaraNAtmakam . karmAnumAnAdvij~neyaH sa jIvaH kShetrasaMj~nakaH .. 12\-258\-11 (75697) ebhiH kAlAtmakairbhAvairyaH sarvaiH sarvamanvitam . pashyatyakaluyaM buddhyA sa mohaM nAnuvartate .. .. 12\-258\-12 (75698) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 258\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-258\-1 dvandvAnnirmokShajij~nAsuriti dha . pAThaH .. 12\-258\-9 uttareShu bhUteShu pUrvabhUtaguNAH santi .. 12\-258\-11 manovyAharaNAtmakamiti Ta . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 259 .. shrIH .. 12\.259\. adhyAyaH 259 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yogiprashaMsAdiparavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-259\-0 (75699) vyAsa uvAcha. 12\-259\-0x (6265) sharIrAdvipramuktaM hi sUkShmabhUtaM sharIriNam . karmabhiH paripashyanti shAstroktaiH shAstrachetasaH .. 12\-259\-1 (75700) yathA marIchyaH sahitAshcharanti gachChanti tiShThanti cha dR^ishyamAnAH . dehairvimuktAni varanti lokAM stathaiva satvAnyatimAnuShANi .. 12\-259\-2 (75701) pratirUpaM yathaivApsu tAvatsUryasya lakShyate . satvavAMstu tathA satvaM pratirUpaM sa pashyati .. 12\-259\-3 (75702) tAni sUkShmANi satvAni vimuktAni sharIrataH . tena tatvena tatvaj~nAH pashyanti niyatendriyAH .. 12\-259\-4 (75703) svapatAM jAgratAM chaiSha sarveShAmAtmachintitam . pradhAnAdvaidhayuktAnAM dahyate karmajaM rajaH .. 12\-259\-5 (75704) yathA.ahani tathA rAtrau yathA rAtrau tathA.ahani . vashe tiShThati satvAtmA satataM yogayoginAm .. 12\-259\-6 (75705) teShAM nityaM sadA nityo bhUtAtmA satataM guNaiH . saptabhistvanvitaH sUkShmaishchariShNurajarAmaraH .. 12\-259\-7 (75706) manovuddhiparAbhUtaH svadehaparadehavit . svapneShvapi bhavatyeSha vij~nAtA sukhaduHkhayoH .. 12\-259\-8 (75707) tatrApi labhate duHkhaM tatrApi labhate sukham . kAmaM krodhaM cha tatrApi kR^itvA vyasanamR^ichChati .. 12\-259\-9 (75708) prINitashchApi bhavati mahato.arthAnavApya hi . karoti puNyaM tatrApi jAgranniva cha pashyati .. 12\-259\-10 (75709) sadoShmAntargatashchApi garbhatvaM samupeyivAn . dasha mAsAnvasankukShau naiSho.annamiva jIryate .. 12\-259\-11 (75710) tametamatitejoMshaM bhUtAtmAnaM hR^idi sthitam . tamorajobhyAmAviShTA nAnupashyanti mUrtiShu .. 12\-259\-12 (75711) yogashAstraparA bhUtvA svamAtmAnaM parIpsavaH . `tamorajobhyAM nirmuktAstaM prapashyanti mUrtiShu.' anuchChvAsAnyamUrtAni yAni vajropamAnyapi .. 12\-259\-13 (75712) pR^ithagbhUteShu sR^iShTeShu chaturShvAshramakarmasu . samAdhau yogamevaitachChANDilyaH samamabravIt .. 12\-259\-14 (75713) viditvA saptasUkShmANi ShaDa~NgaM cha maheshvaram . pradhAnaviniyogaj~naH paraM brahmAnupashyati .. .. 12\-259\-15 (75714) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 259\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-259\-8 svapneShvapi svadehaM paradehaM cha sthUlAdanyaM vettIti tathA .. 12\-259\-13 vajropamAni brAhmapralaye.apyavinAshIni .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 260 .. shrIH .. 12\.260\. adhyAyaH 260 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kAmAdishaktipratipAdanapUrvakatajjayopAyapratipAdanaparavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-260\-0 (75749) vyAsa uvAcha. 12\-260\-0x (6269) hR^idi kAmadrumashchitro mohasaMchayasaMbhavaH . krodhamAnamahAskandho vivitsApariveShaNaH .. 12\-260\-1 (75750) tasya chAj~nAnamAdhAraH pramAdaH pariShechanam . so.abhyasUyApalAsho hi purA duShkR^itasAravAn .. 12\-260\-2 (75751) saMmohachintAviTapaH shokashAkho bhayA~NkuraH . mohanIbhiH pipAsAbhirlatAbhiranuveShTitaH .. 12\-260\-3 (75752) upAsate mahAvR^ikShaM sulubdhAstatphalepsavaH . AyataiH saMyutAH pAshaiH phaladaM pariveShTya tam .. 12\-260\-4 (75753) yastAnpAshAnvashe kR^itvA taM vR^ikShamapakarShati . gataH sa duHkhayorantaM jarAmaraNayordvayoH .. 12\-260\-5 (75754) saMrohatyakR^itapraj~naH sasatvo hanti pAdapam . sa tamevAhato hanti viShaM grastamivAturam .. 12\-260\-6 (75755) tasyAnugatamUlasya mUlamudbhiyate balAt . yogaprasAdAtkR^itinA sAmyena paramAsinA .. 12\-260\-7 (75756) evaM yo veda kAmasya kevalaM parisarpaNam . etachcha kAmashAstrasya suduHkhAnyativartate .. 12\-260\-8 (75757) sharIraM puramityAhuH svAminI buddhiriShyate . tatra buddheH sharIrasthaM mano nAmArthachintakam .. 12\-260\-9 (75758) indriyANi janAH paurAstadarthaM tu parA kR^itiH . tatra dvau dAruNau doShau tamo nAma rajastathA . tadarthamupajIvanti paurAH saha pureshvaraiH .. 12\-260\-10 (75759) advAreNa tamevArthaM dvau doShAvupajIvataH . tatra buddhirhi durdharShA manaH sAdharmyamuchyate .. 12\-260\-11 (75760) paurAshchApi manastR^iptAsteShAmapi chalA sthitiH . yadarthaM buddhiradhyAste so.anarthaH pariShIdati .. 12\-260\-12 (75761) `pauramantraviyuktAyAH so.arthaH saMsIdati kramAt'. yadarthaM pR^ithagadhyAste manastatpariShIdati .. 12\-260\-13 (75762) pR^ithagbhUtaM mano buddhyA mano bhavati kevalam . tatrainaM vikR^itaM shUnyaM rajaH paryavatiShThate .. 12\-260\-14 (75763) tanmanaH kurute sakhyaM rajasA saha saMgatam . taM chAdAya janaM pauraM rajase saMprayachChati .. .. 12\-260\-15 (75764) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 260\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-260\-1 vidhitsA pariShechana iti jha . pAThaH .. 12\-260\-3 shokashAkhAbhayaMkara iti Da . tha. pAThaH .. 12\-260\-4 phalAdAyibhiranvita iti dha . pAThaH. pAshaiH phalAni paribhakShayanniti Da. tha. pAThaH .. 12\-260\-5 tyAgapramAda kR^itineti Da . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 261 .. shrIH .. 12\.261\. adhyAyaH 261 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati pR^ithivyAdibhUdaguNapratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-261\-0 (75765) bhIShma uvAcha. 12\-261\-0x (6270) bhUtAnAM guNasa~NkhyAnaM bhUyaH putra nishAmaya . dvaipAyanamukhAddhaShTaM shlAghayA parayA.anagha .. 12\-261\-1 (75766) dIptAnalanibhaH prAha bhagavAndhUmavatsalaH . tato.ahamapi vakShyAmi bhUyaH putra nidarshanam .. 12\-261\-2 (75767) bhUmeH sthairyaM gurutvaM cha kAThinyaM prasavAtmatA . gandho bhArashcha shaktishcha saMghAtaH sthApanA dhR^itiH .. 12\-261\-3 (75768) apAM shaityaM rasaH kledo dravatvaM snehasaumyatA . jihvAvisyandanaM chApi bhaumAnAM shrapaNaM tathA .. 12\-261\-4 (75769) agnerdurdharShatA jyotistApaH pAkaH prakAshanam . shauchaM rAgo laghustaikShNyaM satataM chordhvabhAgitA .. 12\-261\-5 (75770) vAyoraniyamasparsho vAdasthAnaM svatantratA . balaM shaidhyaM cha mokShaM cha karma cheShTAtmatA bhavaH .. 12\-261\-6 (75771) AkAshasya guNaH shabdo vyApitvaM ChidratA.api cha . anAshrayamanAlambamavyaktamavikAritA .. 12\-261\-7 (75772) apratIghAtitA chaiva shrotatvaM vivarANi cha . guNAH pa~nchAshataM proktAH pa~nchabhUtavibhAvitAH .. 12\-261\-8 (75773) phalopapattirvyaktishcha visargaH kalpanA kShamA . sadasachchAshutA chaiva manaso nava vai guNAH .. 12\-261\-9 (75774) iShTAniShTavipattishcha vyavasAyaH samAdhitA . saMshayaH pratipattishcha buddheH pa~ncha guNAnviduH .. 12\-261\-10 (75775) yudhiShThira uvAcha. 12\-261\-11x (6271) kathaM pa~nchaguNA buddhiH kathaM pa~nchendriyA guNAH . etanme sarvamAchakShva sUkShmaj~nAnaM pitAmaha .. 12\-261\-11 (75776) bhIShma uvAcha. 12\-261\-12x (6272) AhuH ShaShTiM bhUtaguNAnvai bhUtaviShaktAnprakR^itivisR^iShTAn . nityaviShaktAMshchAkSharasR^iShTA nputra na nityaM tadiha vadanti .. 12\-261\-12 (75777) tatputrachintAkalilaM tadukta manAgataM vai tava saMpratIha . bhUtArthavattvaM tadavApya sarvaM bhUtaprabhAvAdbhava shAntabuddhiH .. .. 12\-261\-13 (75778) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparva.NNi ekaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 261\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-261\-2 dharmavatsala iti Da . pAThaH .. 12\-261\-4 jihvA rasanendriyam . visyandanaM prasravaNam. bhaumAnAM taNDulAdInAM shrapaNaM pAchanam. viShyandanaM chaiva bhUmAvAsravaNaM tatheti tha. pAThaH. viShyandanaM bhUmerdeheShvAshrayaNaM tatheti dha. pAThaH .. 12\-261\-5 jyotirjvalanakarma . laghuH shIghragAmitvam. dashamashchordhvabhAgiteti tha.dha. pAThaH .. 12\-261\-6 aniyamasparsho.anuShNAshItasparshaH . vAdasthAnaM vAgindriyagolakAni. svatantratA gamanAdau. mokSho mUtrAdeH. karma utkShepaNAdi. cheShTA shvAsaprashvAsAdiH. bhavo janmamaraNe. vAyostiryaggatiH sparshe iti Da. tha. pAThaH. chalaM shaighryaM cha gamanaM cheShTA karmAtmatA tathA iti Da. tha. pAThaH .. 12\-261\-7 anAshrayamAshrayatvAbhAvaH . anAlambanamAshrayAntarashUnyatvam. avyaktaM rUpasparshashUnyatvAt. avikAritA dravyAntarAnArambhakatvam .. 12\-261\-8 pa~nchabhUtAtmabhAvitAH pa~nchAnAM bhUtAnAmAtmA prAtisvikaM svarUpaM tatra lakShitAH .. 12\-261\-9 vyaktiH smaraNam . visargo viparItaH sargo bhrAntiH. kalpanA manorathavR^ittiH. kShamA prasiddha. sat vairAgyAdi. asat rAgadveShAdi. AshutA astiratvam .. 12\-261\-10 iShTAniShTAnAM vR^ittivisheShANAM vipattirnAsho nidrArUpA vR^ittirityarthaH . vyavasAya utsAhaH. samAdhitA chittasthairyaM nirodha ityarthaH. pratipattiH pratyakShAdipramANavR^ittiH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 262 .. shrIH .. 12\.262\. adhyAyaH 262 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nAradAkampanasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. nAradenAkampanaM prati sthANuprajApatisaMvAdAnuvAdArambhaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-262\-0 (75779) yudhiShThiraM uvAcha. 12\-262\-0x (6273) ya ime pR^ithivIpAlAH sherate pR^ithivItale . pR^itanAmadhya ete hi gatasattvA mahAbalAH .. 12\-262\-1 (75780) ekaikasho bhImabalA nAgAyutabalAstathA . ete hi nihatAH sa~Nkhye tulyatejIbalairnaraiH .. 12\-262\-2 (75781) naiShAM pashyAmi hantAraM prANinAM saMyuge purA . vikrameNopasaMpannAstejobalasamanvitAH .. 12\-262\-3 (75782) atha cheme mahAprAj~nAH sherate hi gatAsavaH . mR^itA iti cha shabdo.ayaM vartatyeShu gatAsuShu .. 12\-262\-4 (75783) ime mR^itA nR^ipatayaH prAyasho bhImavikramAH . tatra me saMshayo jAtaH kutaH saMj~nA mR^itA iti .. 12\-262\-5 (75784) kasya mR^ityuH kuto mR^ityuH kena mR^ityuriha prajAH . haratyamarasaMkAsha tanme brUhi pitAmaha .. 12\-262\-6 (75785) bhIShma uvAcha. 12\-262\-7x (6274) purA kR^itayuge tAta rAjA hyAsIdakampanaH . sa shatruvashamApannaH saMgrAme kShINavAhanaH .. 12\-262\-7 (75786) tasya putro harirnAma nArAyaNasamo bale . sa shatrubhirhataH sa~Nkhye sabalaH sapadAnugaH .. 12\-262\-8 (75787) sa rAjA shatruvashagaH putrashokasamanvitaH . yadR^ichChayA shAntiparo dadarsha bhuvi nAradam .. 12\-262\-9 (75788) tasmai sa sarvamAchaShTa yathAvR^ittaM janeshvaraH . shatrubhirgrahaNaM sa~Nkhye putrasya maraNaM tathA .. 12\-262\-10 (75789) tasya tadvachanaM shrutvA nArado.atha tapodhanaH . AkhyAnamidamAchaShTa putrashokApahaM tadA .. 12\-262\-11 (75790) nArada uvAcha. 12\-262\-12x (6275) rAja~nshR^iNu mahAkhyAnaM mamedaM bahuvistaram . yathAvR^ittaM shrutaM chaiva mayA.api vasudhAdhipa .. 12\-262\-12 (75791) prajAH sR^iShTvA mahAtejAH prajAsarge pitAmahaH . atIva vR^iddhA bahulA nAmR^iShyata punaH prajAH .. 12\-262\-13 (75792) na hyantaramabhUtkiMchitkvachijjantubhirachyuta . niruchChvAsamivonnaddhaM trailokyamabhavannR^ipa .. 12\-262\-14 (75793) tasya chintA samutpannA saMhAraM prati bhUpate . chintayannAdhyagachChachcha saMhAre hetukAraNam .. 12\-262\-15 (75794) tasya ropAnmahArAja khebhyo.agnirudatiShThata . tena sarvA disho rAjandadAha sa pitAmahaH .. 12\-262\-16 (75795) tato divaM bhuvaM khaM cha jagachcha sacharAcharam . dadAha pAvako rAjanbhagavatkopasaMbhavaH .. 12\-262\-17 (75796) tatrAdahyanta bhUtAni ja~NgamAni dhruvANi cha . mahatA krodhavegena kupite prapitAmahe .. 12\-262\-18 (75797) tato haro jaTI sthANurdevo.adhvarapatiH shivaH . jagAma sharaNaM devo brahmANaM parameShThinam .. 12\-262\-19 (75798) tasminnabhigate sthANau prajAnAM hitakAmyayA . abravIdvarado devo jvalanniva tadA shivam .. 12\-262\-20 (75799) karavANyadya kaM kAmaM vnarArho.asi mato mama . kartA hyasi priyaM shaMbho tava yaddhR^idi vartate .. .. 12\-262\-21 (75800) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dviShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 262\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-262\-1 gatasaMj~nA mahAbalA iti tha . pAThaH .. 12\-262\-16 khebhya indriyachChidrebhyaH .. 12\-262\-17 khaM khasthaM grahanakShatrAdi .. 12\-262\-19 sthANuH shmashAnanilayaH shiva iti Da . tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 263 .. shrIH .. 12\.263\. adhyAyaH 263 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## sthANuvachanAdbrahmaNA lokadAhakakopAgnerantarniyamanam .. 1\.. tathA svachakShurAdIndriyebhyo jAtAM mR^ityudevIMprati prajAsaMhAre niyojanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-263\-0 (75801) sthANuruvAcha. 12\-263\-0x (6276) prajAsarganimittaM me kAryavattAmimAM prabho . viddhi sR^iShTAstvayA hImA mA kupyAsAM pitAmaha .. 12\-263\-1 (75802) tava tejogninA deva prajA dahyanti sarvashaH . tA dR^iShTvA mama kAruNyaM mA kupyAsAM jagatprabho .. 12\-263\-2 (75803) prajApatiruvAcha. 12\-263\-3x (6277) na kupye na cha me kAmo nabhaveyuH prajA iti . lAghavArthaM dharaNyAstu tataH saMhAra iShyate .. 12\-263\-3 (75804) iyaM hi mAM sadA devI bhArArtA samachodayat . saMhArArthaM mahAdeva bhAreNApsu nimajjatI .. 12\-263\-4 (75805) yadA.ahaM nAdhigachChAmi buddhyA bahu vichArayan . saMhAramAsAM vR^iddhAnAM tato mAM krodha Avishat .. 12\-263\-5 (75806) sthANuruvAcha. 12\-263\-6x (6278) saMhArAttvaM nivartasya mA krudho vivudheshvara . mA prajAH sthAvaraM chaiva ja~NgamaM cha vyanInashaH .. 12\-263\-6 (75807) palvalAni cha sarvANi sarvaM chaiva tR^iNIlapam . sthAvaraM ja~NgamaM chaiva bhUtagrAmaM chaturvidham .. 12\-263\-7 (75808) akAle bhasmasAdbhUtaM jagatsarvamupaplutam . prasIda bhagavansAdho vara eSha vR^ito mayA .. 12\-263\-8 (75809) naShTA na punareShyanti prajA hyetAH kathaMchana . tasmAnnivartatAmetattena sveneva tejasA .. 12\-263\-9 (75810) upAyamanyaM saMpashya bhUtAnAM hitakAmyayA . yathAmI jantavaH sarve na dahyeranpitAmaha .. 12\-263\-10 (75811) abhAvaM hi na gachCheyurutsannaprajanAH prajAH . `putratvenAnusaMkalpye tadA.ahaM tapya dAnavaiH.' adhidaive niyuktosmi tvayA lokahitepsunA .. 12\-263\-11 (75812) tvadbhavaM hi jagannAtha etatsthAvaraja~Ngamam . prasAdya tvAM mahAdeva yAchAmyAvR^ittijAH prajAH .. 12\-263\-12 (75813) nArada uvAcha. 12\-263\-13x (6279) shrutvA tu vachanaM devaH sthANorniyatavA~NbhanAH . tejastatsannijagrAha punarevAntarAtmani .. 12\-263\-13 (75814) tato.agnimupasaMgR^ihya bhagavA.NllokapUjitaH . pravR^ittiM cha nivR^ittiM cha kalpayAmAsa vai prabhuH .. 12\-263\-14 (75815) upasaMharatastasya tamagniM roShajaM tadA . prAdurbabhUva vishvebhyaH khebhyo nArI mahAtmanaH .. 12\-263\-15 (75816) kR^iShNaraktAmbaradharA kR^iShNanetratalAntarA . divyakuNDalasaMpannA divyAbharaNabhUShitA .. 12\-263\-16 (75817) sA viniHsR^itya vai khebhyo dakShiNAmAshritA disham . dadR^ishAte cha tAM kanyAM devau vishveshvarAvubhau .. 12\-263\-17 (75818) tAmAhUya tadA devo lokAnAmAdirIshvaraH . mR^ityo iti mahIpAla jahi chemAH prajA iti .. 12\-263\-18 (75819) tvaM hi saMhArabuddhyA me chintitA ruShitena cha . tasmAtsaMhara sarvAstvaM prajAH sajaDapaNDitAH .. 12\-263\-19 (75820) avisheSheNa chaiva tvaM prajAH saMhara kAmini . mama tvaM hi niyogena shreyaH paramavApsyasi .. 12\-263\-20 (75821) evamuktA tu yA devI mR^ityuH kamalamAlinI . pradadhyau duHkhitA bAlA sAshrupAtamatIva cha .. 12\-263\-21 (75822) pANibhyAM chaiva jagrAha tAnyashrUNi janeshvaraH . mAnavAnAM hitArthAya yayAche punareva ha .. .. 12\-263\-22 (75823) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi triShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 263\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-263\-1 kAryavattAmarthitvam . mA kupya kopaM mA kuru. AsAM Asu .. 12\-263\-3 nabhaveyurnashyeyuH .. 12\-263\-7 ulayaM tR^iNavisheShaH .. 12\-263\-10 nivarteranparaMtapeti dha . pAThaH tha. dha. pAThaH .. 12\-263\-11 adhidaive ahaMkArAdhiShThAtR^itve .. 12\-263\-12 AvR^ittijAH prajA yAchAmi yAche . AvR^ittyA jAtAH. mR^itvA mR^itvA punarjAyantAmityarthaH .. 12\-263\-13 saMnijagrAha saMhR^itavAn .. 12\-263\-14 pravR^ittiM janma . nivR^ittiM maraNam anena nAtyantaM prajAnAmuchChedo nApyatyantaM bhUmerbhAra iti darshitam .. 12\-263\-17 ubhau brahmarudrau .. 12\-263\-22 mR^ityorashrupAteyugapat sarvabhUtakShayo mAbhUditi bhAvaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 264 .. shrIH .. 12\.264\. adhyAyaH 264 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradena mR^ityubrahmasaMvAdAnuvAdapUrvakamakampanasya putrashokApanodanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-264\-0 (75824) nArada uvAcha. 12\-264\-0x (6280) vinIya duHkhamabalA sA.a.atmanaivAyatekShaNA . uvAcha prA~njalirbhUtvA tamevAvarjitA tadA .. 12\-264\-1 (75825) tvayA sR^iShTA kathaM nArI mAdR^ishI vadatAM vara . raudrakarmAbhijAyeta sarvaprANibhayaMkarI .. 12\-264\-2 (75826) vibhemyahamadharmasya dharmyamAdisha karma me . tvaM mAM bhItAmavekShasva shiveneshvarachakShuShA .. 12\-264\-3 (75827) bAlAnvR^iddhAnvayasthAMshcha na hareyamanAgasaH . prANinaH prANinAmIsha namaste.astu prasIda me .. 12\-264\-4 (75828) priyAnputrAnvayasyAMshcha bhrAtR^InmAtR^IH pitR^inapi . apadhyAsyanti yadyevaM mR^itAstebhyo vibhemyaham .. 12\-264\-5 (75829) kR^ipaNAshruparikledo dahenmAM shAshvatIH samAH . tebhyo.ahaM balavadbhItA sharaNaM tvAmupAgatA .. 12\-264\-6 (75830) yamasya bhavane deva pAtyante pApakarmiNaH . prasAdaye tvAM varada prasAdaM kuru me prabho .. 12\-264\-7 (75831) etadichChAmyahaM kAmaM tvatto lokapitAmaha . ichCheyaM tvatprasAdAchcha tapastaptuM maheshvara .. 12\-264\-8 (75832) pitAmaha uvAcha. 12\-264\-9x (6281) tvaM hiM saMhArabuddhyA me chintitA ruShitena cha . tasmAtsaMhara sarvAstvaM prajA mA cha vichAraya .. 12\-264\-9 (75833) etadevamavashyaM hi bhavitA naitadanyathA . kriyatAmanavadyA~Ngi yathoktaM madvacho.anaghe .. 12\-264\-10 (75834) evamuktA mahAbAho mR^ityuH parapuraMjaya . na vyAjahAra tasthau cha prahvA bhagavadunmukhI .. 12\-264\-11 (75835) punaH punarathoktA sA gatasattveva bhAminI . tUShNImAsIttato devo lokAnAmIshvareshvaraH .. 12\-264\-12 (75836) prasasAda kila brahmA svayamevAtmanA.a.atmani . smayamAnashcha lokesho lokAnsarvAnavaikShata .. 12\-264\-13 (75837) nivR^ittaroShe tasmiMstu bhagavatyaparAjite . sA kanyA.atha jagAmAsya samIpAditi naHshrutam .. 12\-264\-14 (75838) apasR^ityApratishrutya prajAsaMharaNaM tadA . tvaramANeva rAjendra mR^ityurdhenukamabhyagAt .. 12\-264\-15 (75839) sA tatra paramaM devI tapo.acharata dushcharam . samA hyekapade tasthau dashapadmAni pa~ncha cha .. 12\-264\-16 (75840) tAM tathA kurvatIM tatra tapaH paramadushcharam . punareva mahAtejA brahmA vachanamabravIt .. 12\-264\-17 (75841) kuruShva me vacho mR^ityo tadanAdR^itya satvarA . tathaivaikapade tAta punaranyAni sapta sA .. 12\-264\-18 (75842) tasthau padmAni ShaT chaiva pa~ncha dve chaiva mAnada . bhUyaH padmAyutaM tAta mR^igaiH saha chachAra sA .. 12\-264\-19 (75843) dve chAyute narashreShTha vAyvAhArA mahAmate . punareva tato rAjanmaunamAtiShThaduttamam .. 12\-264\-20 (75844) apsu varShasahasrANi sapta chaikaM cha pArthiva . tato jagAma sA kanyA kaushikIM nR^ipasattama .. 12\-264\-21 (75845) tatra vAyujalAhArA chachAra niyamaM punaH . tato yayau mahAbhAgA ga~NgAM meruM cha kevalam .. 12\-264\-22 (75846) tasthau dArviva nishcheShTA prajAnAM hitakAmyayA . tato himavato mUrdhniM yatra devAH samIjire .. 12\-264\-23 (75847) tatrA~NguShThena rAjendra nikharvamacharattapaH . tasthau pitAmahaM chaiva toShayAmAsa yatnataH .. 12\-264\-24 (75848) tatastAmabravIttatra lokAnAM prapitAmahaH . kimidaM vartase putri kriyatAM mama tadvachaH .. 12\-264\-25 (75849) tato.abravItpunarmR^ityurbhagavantaM pitAmaham . na hareyaM prajA deva punastvA.ahaM prasAdaye .. 12\-264\-26 (75850) tAmadharmabhayAdbhItAM punareva prayAchatIm . tadA.abravIddevadevo nigR^ihyedaM vachastataH .. 12\-264\-27 (75851) adharmo nAsti te mR^ityo saMyachChemAH prajAH shubhe . mayA.apyuktaM mR^iShA bhadre bhavitA neha kiMchana .. 12\-264\-28 (75852) dharmaH sanAtanashcha tvAmihaivAnupravekShyati . ahaM cha vibudhAshchaiva tvaddhite niratAH sadA .. 12\-264\-29 (75853) imanyaM cha te kAmaM dadAni manasepsitam . na tvAM doSheNa yAsyanti vyAdhisaMpIDitAH prajAH .. 12\-264\-30 (75854) puruSheShu cha rUpeNa puruShastvaM bhaviShyasi . strIShu strIrUpiNI chaiva tR^itIyeShu napuMsakam .. 12\-264\-31 (75855) saivamuktA mahArAja kR^itA~njaliruvAcha ha . punareva mahAtmAnaM neti deveshamavyayam .. 12\-264\-32 (75856) tAmabravIttadA devo mR^ityo saMhara mAnavAn . adharmaste na bhavitA yathA dhyAsyAmyahaM shubhe .. 12\-264\-33 (75857) `tvaM hi shaktA cha yuktA cha pUrvotpannA cha bhAmini . anushiShTA cha nirdoShA tasmAttvaM kuru me matam'.. 12\-264\-34 (75858) yAnashrubindUnpatitAnapashyaM ye pANibhyAM dhAritAste purastAt . te vyAdhayo mAnavAnghorarUpAH prApte kAle pIDayiShyanti mR^ityo .. 12\-264\-35 (75859) sarveShAM tvaM prANinAmantakAle kAmakrodhau sahitau yojayethAH . evaM dharmastvAmupaiShyatyamogho na chAdharmaM lapsyase tulyavR^ittiH .. 12\-264\-36 (75860) evaM dharmaM pAlayiShyasyatho tvaM na chAtmAnaM ma~njayiShyasyadharme . tasmAtkAmaM rochayAbhyAgataM tvaM sA tvaM sAdho saMharasveha jantUn .. 12\-264\-37 (75861) sA vai tadA mR^ityusaMj~nA kR^itAstrI shApAdbhItA bADhamityabravIttam . atho prANAnprANinAmantakAle kAmakrodhau prApya nityaM nihanti .. 12\-264\-38 (75862) mR^ityorye te vyAdhayashchAshchupAtA manuShyANAM yujyate yaiH sharIram . sarveShAM vai prANinAM prANanAnte tasmAchChokaM mA kR^ithA buddhya buddhyA .. 12\-264\-39 (75863) sarve devAH prANinAM prANanAnte gatvA vR^ittAH sannivR^ittAstathaiva . evaM sarve mAnavAH prANanAnte gatvA vR^ittA devavadrAjasiMha .. 12\-264\-40 (75864) vAyurbhImo bhImanAdo mahaujAH sarveShAM cha prANinAM prANabhUtaH . anAvR^ittirdehinAM dehapAte tasmAdvAyurdevadevo vishiShTaH .. 12\-264\-41 (75865) sarve devA martyasaMj~nAvishiShTAH sarve martyA devasaMj~nAvishiShTAH . tasmAtputraM mA shucho rAjasiMha putraH svargaM prApyate modate he .. 12\-264\-42 (75866) evaM mR^ityurdevasR^iShTA prajAnAM prApte kAle saMharantI yathAvat . tasyAshchaiva vyAdhayaste.ashrupAtAH prApte kAle saMharantIha jantUn .. .. 12\-264\-43 (75867) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatuShShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 264\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-264\-1 vinIya pramArjya . AvarjitA R^ijubhUtA. sAtvatIvAyate kShaNeti Ta. Da. pAThaH .. 12\-264\-5 priyAn putrAnityasya na hareyamiti pUrveNAnvayaH . tatra hetuH. yeShAM saMbandhino mR^itAste yadyapadhyAsyanti shapsyante tarhi teShAM tebhyo bibhemyaham. apadhyAsyanti ye devamiti tha. pAThaH .. 12\-264\-6 balavadatyantam .. 12\-264\-7 nivedaye tvA varadeti Ta . Da. pAThaH .. 12\-264\-9 mR^ityo saMkalpitA me tvaM prajAsaMhArahetunA . gachCha saMhareti jha. pAThaH .. 12\-264\-15 apratishrutyA.ana~NgIkR^itya . dhenukaM gotIrthaM mAyAntarvarti .. 12\-264\-21 kaushikI gaNDakI nadIm .. 12\-264\-23 dArviva sthANuriva .. 12\-264\-27 negR^ihya haThaM kR^itvA .. 12\-264\-35 kAlayiShyanti mR^ityo iti jha . pAThaH .. 12\-264\-38 prApya prApayya .. 12\-264\-39 prANanAnte jIvanAnte . buddhya jAnIhi. prANinAM prAyaNAnte iti dha. pAThaH .. 12\-264\-41 nAnAvR^ittirdehinAM dehabhede iti jha . pAThaH .. 12\-264\-42 devAH kShINapuNyA martyatvaM martyAshcha kR^itapuNyA devatvaM prApnuvantItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 265 .. shrIH .. 12\.265\. adhyAyaH 265 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dharmalakShaNakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-265\-0 (75868) yudhiShThira uvAcha. 12\-265\-0x (6282) ime vai mAnasAH sarve dharmaM prati visha~NkitAH . ko.ayaM dharmaH kuto dharmastanme brUhi pitAmaha .. 12\-265\-1 (75869) dharmastvayamihArthaH kimamutrArthopi vA bhavet . ubhayArtho hi vA dharmastanme brUhi pitAmaha .. 12\-265\-2 (75870) bhIShma uvAcha. 12\-265\-3x (6283) sadAchAraH smR^itirvedAstrividhaM dharmalakShaNam . chaturthamarthamapyAhuH kavayo dharmalakShaNam .. 12\-265\-3 (75871) avidhyuktAni karmANi vyavasyantyuptamUShare . lokayAtrArthameveha dharmasya niyamaH kR^itaH .. 12\-265\-4 (75872) ubhayatra sukhodarka iha chaiva paratra cha . alabdhvA nipuNaM dharmaM pApaH pApe prasajjati .. 12\-265\-5 (75873) na cha pApakR^itaH pApAnmuchyante kechidApadi . apApavAdI bhavati yathA bhavati dharmavit . dharmasya niShThA svAchArastamevAshritya chAvaset .. 12\-265\-6 (75874) yathAdharmasamAviShTo dhanaM gR^ihNAti taskaraH . ramate nirharastenaH paravittamarAjake .. 12\-265\-7 (75875) yadAsya taddharantyanye tadA rAjAnamichChati . tadA teShAM spR^ihayate ye vai tuShTAH svakairdhanaiH .. 12\-265\-8 (75876) abhItaH shuchirabhyeti rAjadvAramasha~NkitaH . na hi dushcharitaM kiMchidantarAtmani pashyati .. 12\-265\-9 (75877) satyasya vachanaM sAdhu na satyAdvidyate param . satyena vidhR^itaM sarvaM sarvaM satye pratiShThitam .. 12\-265\-10 (75878) api pApakR^ito raudrAH satyaM kR^itvA mithaHkR^itam . adrohamavisaMvAdaM pravartante tadAshrayAH .. 12\-265\-11 (75879) te chenmithyA dhR^itiM kuryurvinashyeyurasaMshayam . na hartavyaM paradhanamiti dharmavido viduH .. 12\-265\-12 (75880) manyante balavantastaM durbalaiH saMpravartitam . yadA niyatidaurbalyamathaiShAmeva rochate .. 12\-265\-13 (75881) na hyatyantaM balayutA bhavanti sukhinopi vA . tasmAdanArjave buddhirna kAryA te kadAchana .. 12\-265\-14 (75882) asAdhubhyo.asya na bhayaM na chaurebhyo na rAjataH . akiMchitkasyachitkurvannirbhayaH shuchirAvaset .. 12\-265\-15 (75883) sarvataH sha~Nkate steno mR^igo grAmamiveyivAn . bahudhA.a.acharitaM pApamanyatraivAnupashyati .. 12\-265\-16 (75884) muditaH shuchirabhyeti sarvato nirbhayaH sadA . na hi dushcharitaM kiMchidAtmano.anyeShu pashyati .. 12\-265\-17 (75885) dAtavyamityayaM dharma ukto bhUtahite rataiH . taM manyante dhanayutAH kR^ipaNaiH saMpravartitam .. 12\-265\-18 (75886) yadA niyatikArpaNyamathaipAmava rochate . dhanavantopi nAtyantaM bhavanti sukhinopi vA .. 12\-265\-19 (75887) yadanyairvihitaM nechChedAtmanaH karma pUruShaH . na tatpareShu kurvIta jAnannapriyamAtmanaH .. 12\-265\-20 (75888) yo.anyasya syAdupapatiH sa kaM kiM vaktumarhati . yadanyasya tataH kuryAnna mR^iShyediti me matiH .. 12\-265\-21 (75889) jIvituM yaH svayaM chechChetkathaM so.anyaM praghAtayet . yadyadAtmana ichCheta tatparasyApi chintayet .. 12\-265\-22 (75890) atiriktaH saMvibhajedbhogairanyAnakiMchanAn . etasmAtkAraNAddhAtrA kusIdaM saMpravartitam .. 12\-265\-23 (75891) yasmiMstu devAH samaye santiShTheraMstathA bhavet . atha chellobhasamaye sthitirdharmo.api shobhanA .. 12\-265\-24 (75892) sarvaM priyAbhyupagataM puNyamAhurmanIShiNaH . pashyaitaM lakShaNoddeshaM dharmAdharme yudhiShThira .. 12\-265\-25 (75893) lokasaMgrahasaMyuktaM vidhAtrA vihitaM purA . sUkShmadharmArthaniyataM satAM charitamuttamam .. 12\-265\-26 (75894) dharmalakShaNamAkhyAtametatte kurusattama . tasmAdanArjave buddhirna te kAryA kathaMchana .. .. 12\-265\-27 (75895) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 265\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-265\-14 tasmAdarthArjane buddhiriti tha . pAThaH .. 12\-265\-16 pApaM manasyevAdhigachChatIti tha . pAThaH .. 12\-265\-18 kShantavyamityayaM dharma iti dha . pAThaH .. 12\-265\-21 yo.anyasya svAduvadvakti kastaM hiMsitumichChatIti Ta . tha. pAThaH .. 12\-265\-22 yaH svayaM nechChediti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 266 .. shrIH .. 12\.266\. adhyAyaH 266 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhIShmaMprati dharmaprAmANyAkShepaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-266\-0 (75896) yudhiShThira uvAcha. 12\-266\-0x (6284) sUkShmaM sAdhu samAdiShTaM bhavatA dharmalakShaNam . pratibhA tyasti me kAchittAM brUyAmanumAnataH .. 12\-266\-1 (75897) bhUyAMso hR^idaye ye me prashnAste vyAhR^itAstvayA . idaM tvanyatpravakShyAmi na rAjannigrahAdiva .. 12\-266\-2 (75898) imAni hi prANayanti sR^idantyuttArayanti cha . na dharmaH paripAThena shakyo bhArata veditum .. 12\-266\-3 (75899) anyo dharmaH samasthasya viShamasthasya chAparaH . Apadastu kathaM shakyAH paripAThena veditum .. 12\-266\-4 (75900) sadAchAro macho dharmaH saMtastvAchAralakShaNAH . sAdhyAsAdhyaM kathaM shakyaM sadAchAro hyalakShaNaH .. 12\-266\-5 (75901) dR^ishyate dharmarUpeNa hyadharmaM prAkR^itashcharan . dharmaM chAdharmarUpeNa kashchidaprAkR^itashcharan .. 12\-266\-6 (75902) punarasya pramANaM hi nirdiShTaM shAstrakovidaiH . vedavAdAshchAnuyugaM hrasantItIha naH shrutam .. 12\-266\-7 (75903) anye kR^itayuge dharmAstretAyAM dvApare pare . anye kaliyuge dharmA yathAshakti kR^itA iva .. 12\-266\-8 (75904) AmnAyavachanaM satyamityayaM lokasaMgrahaH . AmnAyebhyaH punarvedAH prasR^itAH sarvatomukhAH .. 12\-266\-9 (75905) te chetsarvapramANaM vai pramANaM hyatra vidyate . pramANaM cha pramANena viruddhyechChAstratA kutaH .. 12\-266\-10 (75906) dharmasya kriyamANasya balavadbhirdurAtmabhiH . yadA vikriyate saMsthA tataH sA.api praNashyati .. 12\-266\-11 (75907) vidmashchainaM na vA vidmaH shakyaM vA vedituM na vA . aNIyAnkShuradhArAyA garIyAnapi parvatAt .. 12\-266\-12 (75908) gandharvanagarAkAraH prathamaM saMpradR^ishyate . anvIkShyamANaH kavibhiH punargachChatyadarshanam .. 12\-266\-13 (75909) nipAnAnIva gobhyAshe kShetre kulye cha bhArata . smR^ito hi shAshvato dharmo viprahINo na dR^ishyate .. 12\-266\-14 (75910) kAmAdanye bhayAdanye kAraNairaparaistathA . asanto.api vR^ithAchAraM bhajante bahavo.apare .. 12\-266\-15 (75911) dharmo bhavati sa kShipraM vilomasteShvasAdhuShu . athaitAnAhurunmattAnapi chAvahasantyuta .. 12\-266\-16 (75912) mahAjanA hyupAvR^ittA rAjadharmaM samAshritAH . na hi sarvahitaH kashchidAchAraH saMpravartate .. 12\-266\-17 (75913) tenaivAnyaH prabhavati so.aparaM bAdhate punaH . dR^ishyate chaiva sa punastulyarUpo yadR^ichChayA .. 12\-266\-18 (75914) yenaivAnyaH prabhavati so.aparAnapi bAdhate . AchArANAmanaikAgryaM sarveShAmeva lakShayet .. 12\-266\-19 (75915) chirAbhipannaH kavibhiH pUrvaM dharma udAhR^itaH . tenAchAreNa pUrveNa saMsthA bhavati shAshvatI .. .. 12\-266\-20 (75916) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 266\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-266\-2 nigrahAt kutarkAgraheNa .. 12\-266\-9 prasUtAH sarvatomukhA iti dha . pAThaH .. 12\-266\-16 api vAchaM hasantyuteti dha . pAThaH .. 12\-266\-20 saMsthA maryAdA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 267 .. shrIH .. 12\.267\. adhyAyaH 267 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati jAjalicharitrakathanArambhaH .. 1\.. dhArmikaMmanyena jAjalinA khecharakR^itAvaj~nayA tulAdhArasamIpagamanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-267\-0 (75917) bhIShma uvAcha. 12\-267\-0x (6285) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . tulAdhArasya vAkyAni dharme jAjalinA saha .. 12\-267\-1 (75918) vane vanacharaH kashchijjAjalirnAma vai dvijaH . sAgaroddeshamAgamya tapastepe mahAtapAH .. 12\-267\-2 (75919) niyato niyatAhArashchIrAjinajaTAdharaH . malapa~Nkadharo dhImAnbahUnvarShagaNAnmuniH .. 12\-267\-3 (75920) sa kadAchinmahAtejA jalavAso mahIpate . chachAra lokAnviprarShiH prekShamANo manojavaH .. 12\-267\-4 (75921) sa chintayAmAsa munirjalamadhye kadAchana . viprekShya sAgarAntAM vai mahIM savanakAnanAm .. 12\-267\-5 (75922) na mayA sadR^isho.astIha loke sthAvaraja~Ngame . apsu vaihAyasaM gachChenmayA yo.anyaH saheti vai .. 12\-267\-6 (75923) sa dR^ishyamAno rakShobhirjalamadhye cha bhArata . AsphoTayattadA.a.akAshe dharmaH prApto mayeti vai .. 12\-267\-7 (75924) abruvaMshcha pishAchAstaM naivaM tvaM vaktumarhasi . tulAdhAro vaNigdharmA vArANasyAM mahAyashAH . so.apyevaM nArhate vaktuM yathA tvaM dvijasattama .. 12\-267\-8 (75925) ityukto jAjalirbhUtaiH pratyuvAcha mahAtapAH . pashyeyaM tamahaM prAj~naM tulAdhAraM yashasvinam .. 12\-267\-9 (75926) iti bruvANaM tamR^iShiM rakShAMsyutthAya sAgarAt . abruvangachCha panthAnamAsthAyemaM dvijottam .. 12\-267\-10 (75927) ityukto jAjalirbhUtairjagAma vimanAstadA . vArANasyAM tulAdhAraM samAsAdyAbravIdidam .. 12\-267\-11 (75928) yudhiShThira uvAcha. 12\-267\-12x (6286) kiM kR^itaM duShkaraM tAta karma jAjalinA purA . yena siddhiM parAM prAptastanme vyAkhyAtumarhasi .. 12\-267\-12 (75929) bhIShma uvAcha. 12\-267\-13x (6287) atIva tapasA yukto ghoreNa sa babhUva ha . nadyupasparshanaparaH sAyaMprAtarmahAtapAH .. 12\-267\-13 (75930) agnInparicharansamyaksvAdhyAyaparamo dvijaH . vAnaprastha vidhAnaj~no jAjalirjvalitaH shriyA .. 12\-267\-14 (75931) vane tapasyatiShThatsa na chAdharmamavaikShata . varShAsvAkAshashAyI cha hemante jalasaMshrayaH .. 12\-267\-15 (75932) vAtAtapasaho grIShme na chAdharmamavindata . duHkhashayyAshcha vividhA bhUmau cha parivartanam .. 12\-267\-16 (75933) tataH kadAchitsa munirvarShAsvAkAshamAsthitaH . antarikShAjjalaM mUrdhnAM pratyagR^ihNAnmuhurmuhuH .. 12\-267\-17 (75934) Aplutasya jaTAH klinnA babhUvurgrathitAH prabho . araNyagamanAnnityaM malino.amalasaMyutaH .. 12\-267\-18 (75935) sa kadAchinnirAhAro vAyubhakSho mahAtapAH . tasthau kAShThavadavyagro na chachAla cha karhichit .. 12\-267\-19 (75936) tasya sma sthANubhUtasya nirvicheShTasya bhArata . kuli~Ngashakunau rAjannIDaM shirasi chakratuH .. 12\-267\-20 (75937) sa tau dayAvAnbrahmarShirupapraikShata daMpatI . kurvANau nIDakaM tatra jaTAsu tR^iNatantubhiH .. 12\-267\-21 (75938) yadA na sa chalatyeva sthANubhUto mahAtapAH . tatastau sukhavishvastau sukhaM tatroShatustadA .. 12\-267\-22 (75939) atItAsvatha varShAsu sharatkAla upasthite . prAjApatyena vidhinA vishvAsAtkAmamohitau .. 12\-267\-23 (75940) tatrotpAdayatAM rAja~nshirasyaNDAni khecharau . tAnyabudhyata tejasvI sa vipraH saMshitavrataH .. 12\-267\-24 (75941) buddhvA cha sa mahAtejA na chachAla cha jAjaliH . dharme kR^itamanA nityaM nAdharmaM sa tvarochayat .. 12\-267\-25 (75942) ahanyahani chAgatya tatastau tasya mUrdhani . AshvAsitau nivasataH saMprahR^iShTau tadA vibhau .. 12\-267\-26 (75943) aNDebhyastvatha puShTebhyaH prAjAyanta shakuntakAH . vyavardhanta cha tatraiva na chAkampata jAjaliH .. 12\-267\-27 (75944) sa rakShamANastvaNDAni kuli~NgAnAM dhR^itavrataH . tathaiva tasthau dharmAtmA nirvicheShTaH samAhitaH .. 12\-267\-28 (75945) tatastu kAle rAjendra babhUvuste.atha pakShiNaH . bubudhe tAMstu sa munirjAtapakShAnkuli~NgakAn .. 12\-267\-29 (75946) tataH kadAchittAMstatra pashyanpakShInyatavrataH . babhUva paramaprItastadA matimatAM varaH .. 12\-267\-30 (75947) tathA tAnabhisaMvR^iddhAndR^iShTvA chaivAptavAnmudam . shakunau nirbhayau tatra UShatushchAtmajaiH saha .. 12\-267\-31 (75948) jAtapakShAMshcha so.apashyaduDDInAnpunarAgatAn . sAyaMsAyaM dvijAnvipro na chAkampata jAjaliH .. 12\-267\-32 (75949) kadAchitpunarabhyetya punargachChanti saMtatam . tyaktA mAtApitR^ibhyAM te nachAkampata jAjaliH .. 12\-267\-33 (75950) tathA te divasaM chApi gatvA sAyaM punarnR^ipa . upAvartanta tatraiva nivAsArthaM shakuntakAH .. 12\-267\-34 (75951) kadAchiddivasAnpa~ncha samutpatya vihagamAH . ShaShThe.ahani samAjagmurna chAkampata jAjaliH .. 12\-267\-35 (75952) krameNa cha punaH sarve divasAnsubahUnatha . nopAvartanta shakunA jAtapakShAshcha te yadA .. 12\-267\-36 (75953) kadAchinmAsamAtreNa samutpatya vihaMgamAH . naivAgachChaMstato rAjanprAtiShThata sa jAjaliH .. 12\-267\-37 (75954) tatasteShu pralIneShu jAjalirjAtavismayaH . siddhosmIti matiM chakre tatastaM mAna Avishat .. 12\-267\-38 (75955) sa tathA nirgatAndR^iShTvA shakuntAnniyatavrataH . saMbhAvitAtmA saMbhAvya bhR^ishaM prItastadA.abhavat .. 12\-267\-39 (75956) sa nadyAM samupaspR^ishya tarpayitvA hutAshanam . udayantamathAdityamabhyAgachChanmahAtapAH .. 12\-267\-40 (75957) saMbhAvya chaTakAnmUrdhni jAjalirjapatAMvaraH . AsphoTayattathA.a.akAshe dharmaH prApto mayeti vai .. 12\-267\-41 (75958) athAntarikShe vAgAsIttAM cha shushrAva jAjaliH . dharmeNa na samastvaM vai tulAdhArasya jAjale .. 12\-267\-42 (75959) vArANasyAM mahAprAj~nastulAdhAraH pratiShThitaH . so.apyevaM nArhate vaktuM yathA tvaM bhAShase dvija .. 12\-267\-43 (75960) somarShavashamApannastulAdhAradidR^ikShayA . pR^ithivImacharadrAjanyatrasAyaMgR^iho muniH .. 12\-267\-44 (75961) kAlena mahatA.agachChatsa tu vArANasIM purIm . vikrINantaM cha paNyAni tulAdhAraM dadarsha saH .. 12\-267\-45 (75962) so.api dR^iShTvaiva taM vipramAyAntaM bhANDajIvanaH . samutthAya susaMhR^iShTaH svAgatenAbhyapUjayat .. 12\-267\-46 (75963) tulAdhAra uvAcha. 12\-267\-47x (6288) AyAnevAsi vidito mama brahmanna saMshayaH . bravImi yattu vachanaM tachChR^iNuShva dvijottama .. 12\-267\-47 (75964) sAgarAnUpamAshritya tapastaptaM tvayA mahat . na cha dharmasya saMj~nAM tvaM purA vettha kathaMchana .. 12\-267\-48 (75965) tataH siddhasya tapasA tava vipra shakuntakAH . kShipraM shirasyajAyanta te cha saMbhAvitAstvayA .. 12\-267\-49 (75966) jAtapakShA yadA te cha gatA saMcharituM tataH . manyamAnastato dharmaM chaTakaprabhavaM dvija . khe vAchAM tvamathAshrauShIrmAM prati dvijasattama .. 12\-267\-50 (75967) amarShavashamApannastataH prApto bhavAniha . karavANi priyaM kiM te tadbrUhi dvijasattama .. .. 12\-267\-51 (75968) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 267\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-267\-1 jAMjalinA saheti Da . tha. pAThaH. tulAdhAravAkyAni dharme pramANatvenodAharantItyarthaH .. 12\-267\-4 prekShamANo mahAjalamiti dha . pAThaH .. 12\-267\-5 jaladhye mahIM viprekShya tapobalAddUradarshanAdisiddhiM prApyetyarthaH .. 12\-267\-6 vaihAyasamAkAshamataM grahanakShatrAdi gachChet avagachChet . mayA saha gachCheshaH so.anyaH kostati yojyam .. 12\-267\-13 upaspashaMnarataH srAmAchamanarataH .. 12\-267\-14 striyA vedavidyayA .. 12\-267\-18 amalasaMyutaH niShpApaH .. 12\-267\-21 upapraikShatopekShAMchakre . na vAritavAnityarthaH .. 12\-267\-23 prAjApatyena garbhAdhAnavidhinA .. 12\-267\-29 te shakuntakAH pakShiNaH pakShavanto babhUvuH .. 12\-267\-30 pakShIn . ArSho matvarthIya iH .. 12\-267\-32 dvijAn shakuntAn .. 12\-267\-38 pralIneShu praDIneShu . mAno garvaH .. 12\-267\-41 saMbhAvya vardhayitvA . AsphoTayadvAhushabdamakarot .. 12\-267\-46 bhANDaM mUlavaNigdhanaM tena jIvanaM yasya .. 12\-267\-47 AyAnAgachChan . AgatenAsi vidita iti tha. pAThaH .. 12\-267\-48 sAgarAnUpaM sAgarasamIpasthaM sajalaM pradesham .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 268 .. shrIH .. 12\.268\. adhyAyaH 268 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## tulAdhAreNa jAjalaye dharmarahasyopadeshaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-268\-0 (75969) bhIShma uvAcha. 12\-268\-0x (6289) ityuktaH sa tadA tena tulAdhAreNa dhImatA . provAcha vachanaM dhImA~njAjalirjapatAMvaraH .. 12\-268\-1 (75970) jAjaliruvAcha. 12\-268\-2x (6290) vikrINataH sarvarasAnsarvagandhAMshcha vANija . vanaspatInoShadhIshcha teShAM mUlaphalAni cha .. 12\-268\-2 (75971) agryA sA naiShThikI buddhiH kutastvAmiyamAgatA . etadAchakShva me sarvaM nikhilena mahAmate .. 12\-268\-3 (75972) bhIShma uvAcha. 12\-268\-4x (6291) evamuktastulAdhAro brAhmaNena yashasvinA . uvAcha dharmasUkShmANi vaishyo dharmArthatattvavit .. 12\-268\-4 (75973) vedAhaM jAjale dharmaM sarahasyaM sanAtanam . sarvabhUtahitaM maitraM purANaM yaM janA viduH .. 12\-268\-5 (75974) adroheNaiva bhUtAnAmalpadroheNa vA punaH . yA vR^ittiH sa paro dharmastena jIvAmi jAjale .. 12\-268\-6 (75975) parichChinnaiH kAShThatR^iNairmayedaM sharaNaM kR^itam . alaktaM padmakaM tu~NgaM gandhAMshchochchAvachAMstathA .. 12\-268\-7 (75976) rasAMshcha tAMstAnviprarShe madyavarjyAnbahUnaham . krItvA vai prativikrINe parahastAdamAyayA .. 12\-268\-8 (75977) sarveShAM yaH suhR^innityaM sarveShAM cha hite rataH . karmaNA manasA vAchA sa dharmaM veda jAjale .. 12\-268\-9 (75978) nAnurudhye virudhye vA na dveShmi na cha kAmaye . samo.ahaM sarvabhUteShu pashya me jAjale vratam . tulA me sarvabhUteShu samA tiShThati jAjale .. 12\-268\-10 (75979) nAhaM pareShAM kR^ityAni prashaMsAmi na garhaye . AkAshasyeva viprendra pashya.Nllokasya chitratAm .. 12\-268\-11 (75980) `kR^ipA me sarvabhUteShu samA tiShThati jAjale . iShTAniShTaniyuktasya priyadveShau bahiShkR^itau ..' 12\-268\-12 (75981) iti mAM tvaM vijAnIhi sarvalokasya jAjale . samaM matimatAM shreShTha samaloShTAshmakA~nchanam .. 12\-268\-13 (75982) yathA.andhabadhirotmattA uchChvAsaparamAH sadA . devairapihitadvArAH sopamA pashyato mama .. 12\-268\-14 (75983) yathA vR^iddhAturakR^ishA nispR^ihA viShayAnprati . tathA.arthakAmabhogeShu mamApi vigatA spR^ihA .. 12\-268\-15 (75984) yadA chAyaM na bibheti yadA chAsmAnna bibhyati . yadA nechChati na dveShTi tadA siddhyati vai dvija .. 12\-268\-16 (75985) yadA na kurute bhAvaM sarvabhUteShu pApakam . karmaNA manasA vAchA brahma saMpadyate tadA .. 12\-268\-17 (75986) na bhUto na bhaviShyo.asti na cha dharmosti kashchana . yo.abhayaH sarvabhUtAnAM sa prApnotyabhayaM padam .. 12\-268\-18 (75987) yasmAdudvijate lokaH sarvo mR^ityumukhAdiva . vAkkrUrAddaNDaparuShAtsa prApnoti mahadbhayam .. 12\-268\-19 (75988) yathAvadvartamAnAnAM vR^iddhAnAM putrapautriNAm . anuvartAmahe vR^ittamahiMstrANAM mahAtmanAm .. 12\-268\-20 (75989) pranaShTaH shAshvato dharmaH sadAchAreNa mohitaH . tena vaidyastapasvI vA balavAnvA vimuhyate .. 12\-268\-21 (75990) AchArAjjAjale prAj~naH kShipraM dharmamavApnuyAt . evaM yaH sAdhubhirdAntashcharedadrohachetasA .. 12\-268\-22 (75991) nadyAM cheha yathA kAShThamuhyamAnaM yadR^ichChayA . yadR^ichChayaiva kAShThena sandhi gachCheta kenachit .. 12\-268\-23 (75992) tatrAparANi dArUNi saMsR^ijyante tatastataH . tR^iNakAShThakarIpANi kadAchinna samIkShayA .. 12\-268\-24 (75993) yasmAnnodvijate bhUtaM jAtu kiMchitkathaMchana . abhayaM sarvabhUtebhyaH sa prApnoti sadA mune .. 12\-268\-25 (75994) yasmAdudvijate vidvansarvaloko vR^ikAdiva . kroshatastIramAsAdya yathA sarve jalecharAH .. 12\-268\-26 (75995) evamevAyamAchAraH prAdurbhUto yatastataH . sahAyavAndravyavAnyaH subhago.atha parastathA .. 12\-268\-27 (75996) tatastAneva kavayaH shAstreShu pravadantyuta . kIrtyarthamalpahR^illekhAH paTavaH kR^itsnanirNayAH .. 12\-268\-28 (75997) tapobhiryaj~nadAnaishcha vAkyaiH praj~nAshritaistathA . prApnotyabhayadAnasya yadyatphalamihAshnute .. 12\-268\-29 (75998) loke yaH sarvabhUtebhyo dadAtyabhayadakShiNAm . sa satyayaj~nairIjAnaH prApnotyabhayadakShiNAm .. 12\-268\-30 (75999) na bhUtAnAmahiMsAyA jyAyAndharmo.asti kashchana . yasmAnnodvijate bhUtaM jAtu kiMchitkathaMchana . so.abhayaM sarvabhUtebhyaH saMprApnoti mahAmune .. 12\-268\-31 (76000) yasmAdudvijate lokaH sarpAdveshmagatAdiva . na sa dharmamavApnoti iha loke paratra cha .. 12\-268\-32 (76001) sarvabhUtAtmabhUtasya sarvabhUtAni pashyataH . devA.api mArge muhyanti hyapadasya padaipiNaH .. 12\-268\-33 (76002) dAnaM bhUtAbhayasyAhuH sarvadAnebhya uttamam . bravImi te satyamidaM shraddhatsva mama jAjale .. 12\-268\-34 (76003) sa eva subhago bhUtvA punarbhavati durbhagaH . vyApattiM karmaNAM dR^iShTvA jugupsanti janAH sadA .. 12\-268\-35 (76004) akAraNo hi naivAsti dharmaH sUkShmo hi jAjale . bhUtabhavyArthameveha dharmapravachanaM kR^itam .. 12\-268\-36 (76005) sUkShmatvAnna sa vij~nAtuM shakyate bahunihnavaH . upalabhyAntarA chAnyAnAchArAnavabudhyate .. 12\-268\-37 (76006) ye cha chChindanti vR^iShaNAnye cha bhindanti nastakAn . vahanti mahato bhArAnbadhnanti damayanti cha . hatvA satvAni khAdanti tAnkathaM na vigarhase .. 12\-268\-38 (76007) mAnuShA mAnupAneva dAsabhogena bhu~njate . vadhabandhanirodhena kArayanti divAnisham .. 12\-268\-39 (76008) AtmanashchApi jAnAti yadduHkhaM vadhabandhane . pa~nchendriyeShu bhUteShu sarvaM vasati daivatam .. 12\-268\-40 (76009) AdityashchandramA vAyurbrahmA prANaH kraturyamaH . tAni jIvAni vikrIya kA mR^iteShu vichAraNA .. 12\-268\-41 (76010) ajo.agnirvaruNo mepaH sUryo.ashvaH pR^ithivI virAT . dhenurvatsashcha somo vai vikrIyaitanna sidhyati .. 12\-268\-42 (76011) kA taile kA dhR^ite brahmanmadhunyapsvoShadhIShu vA .. 12\-268\-43 (76012) adaMshamashake deshe sukhasaMvardhitAnpashUn . tAMshcha mAtuH priyA~njAnannAkramya bahudhA narAH .. 12\-268\-44 (76013) bahudaMshAkulAndeshAnnayanti bahukardamAn . vAhasaMpIDitA dhuryAH sIdantyavidhinA pare .. 12\-268\-45 (76014) na manye bhrUNahatyA.api vishiShTA tena karmaNA . kR^ipiM sAdhviti manyante sA cha vR^ittiH sudAruNA .. 12\-268\-46 (76015) bhUmiM bhUmishayAMshchaiva hanti kAShThairayomukhaiH . tathaivAnaDuho yuktAnkShuttR^iShNAshramakarshitAn .. 12\-268\-47 (76016) adhnyA iti gavAM nAma ka etA hantumarhati . mahachchakArAkushalaM vR^ithA yo gAM nihanti ha .. 12\-268\-48 (76017) R^ipayo yatayo hyetannahupe pratyavedayan . gAM mAtaraM chApyavadhIrvR^ipabhaM cha prajApatim . akAryaM nahupAkApIMrlapsyAmastvatkR^ite vyathAm .. 12\-268\-49 (76018) shataM chaikaM cha rogANAM sarvabhUteShvapAtayan . R^ipayaste mahAbhAgAH prashastAste cha jAjale .. 12\-268\-50 (76019) bhrR^iNahaM nahuShaM tvAhurna taM bhokShyAmahe vayam . ityuktvA te mahAtmAnaH sarve tattvArthadarshinaH . R^iShayo yatayaH shAntAstapasA pratyeShadhayan .. 12\-268\-51 (76020) IdR^ishAnashivAnghorAnAchArAniha jAjale . kevalAcharitatvAttu nipuNo nAvabudhyase .. 12\-268\-52 (76021) kAraNAddharmamanvichChanna lokaM virasaM charet .. 12\-268\-53 (76022) yo hanyAdyashcha mAM stauti tatrApi shR^iNu jAjale . samau tAvapi me sthAtAM na hi me staH priyApriye . etadIdR^ishakaM dharmaM prashaMsanti manIShiNaH .. 12\-268\-54 (76023) upapattyA hi saMpanno yatibhishchaiva sevyate . satataM dharmashIlaishcha nipuNenopalakShitaH .. .. 12\-268\-55 (76024) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 268\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-268\-2 vANija vaNikputra .. 12\-268\-3 adhyagA naiShThakIM buddhiM kutastvAmidamAgatamiti jha . pAThaH .. 12\-268\-7 padmakaM tu~NgaM cha kAShThavisheShau . kastUryAdIngandhAn .. 12\-268\-8 rasAn lavaNAdIn .. 12\-268\-16 na dveShTi brahma saMpadyate tadeti jha . pAThaH .. 12\-268\-26 dR^iShTAnte vaDavAgniH .. 12\-268\-33 samyagbhR^itAni pashyata iti dha . pAThaH .. 12\-268\-35 vyApatti nAsham . karmaNAM karmaphalAnAM svargAdInAm .. 12\-268\-36 akAraNaH kAraNamanuShThAnaprayojakaM phalaM taddhInaH .. 12\-268\-38 yaduktamalaktapadmakAdInyapaNyAni vikrINAsIti tatrAha yecheti . nastakAn nAsAgarbhAn. vahanti vAhayanti .. 12\-268\-39 dAsabhAvena bhu~njate iti jha . pAThaH .. 12\-268\-45 avidhinA katvarthApi hiMsA dopAvahA kimutA.akatvarthetyarthaH .. 12\-268\-47 bhUmishayAnsarpAdIn . ayomukhaM kAShThaM lA~Ngalam .. 12\-268\-48 na hantuM shakyA adhnyA iti yogAdgavamAvadhyatvaM shrautamityarthaH .. 12\-268\-50 nahupakR^itA govR^ipahatyA sarvabhUteShvekAdhikashatarogarUpeNa kShiptatyarthaH .. 12\-268\-51 evamuktvApi tapasA dhyAnena taM pratyavedayan pratIpamavedayan . hantAramapi dhIpUrvamahantAraM nahupaM dhyAnabalena j~nAtvA tathaiva loke.api pramAdAtkR^ito.api govadho vyAdhirUpeNa sarvalokApakArAyAbhR^ita kimuta buddhipUrvaM kuta iti j~nApitavanta ityarthaH .. 12\-268\-52 kevaleti pUrvaiH kR^ita ityandhaparaMparAmAtrAtkaropi natu tattvabuddhyA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 269 .. shrIH .. 12\.269\. adhyAyaH 269 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## tulAdhAreNa jAjalaye dharmarahasyopadeshaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-269\-0 (76025) jAjaliruvAcha. 12\-269\-0x (6292) yathA pravartito dharmastulAM dhArayatA tvayA . svargadvAraM cha vattiM cha bhUtAnAmavarotsyate .. 12\-269\-1 (76026) kR^iShyA hyannaM prabhavati tatastvamapi jivasi . pashubhishchauShadhIbhishcha martyA jIvanti vANija .. 12\-269\-2 (76027) tato yaj~naH prabhavati nAstikyamapi jalpasi . na hi vartedayaM loko vArtAmutsR^ijya kevalAm .. 12\-269\-3 (76028) tulAdhAra uvAcha. 12\-269\-4x (6293) vakShyAmi jAjale vR^ittiM nAsmi brAhmaNa nAstikaH . na yaj~naM cha vinindAmi yaj~navittu sudurlabhaH .. 12\-269\-4 (76029) namo brAhmaNa yaj~nAya ye cha yaj~navido janAH . svayaj~naM brAhmaNA hitvA kShatrayaj~namanuShThitAH .. 12\-269\-5 (76030) lubdhairvittaparairbrahmannAstikaiH saMpravartitam . vedavAdAnabhij~nAnAM satyAbhAsamivAnR^itam .. 12\-269\-6 (76031) idaM deyamidaM deyamiti nAnyachchikIrShati . ataH stainyaM prabhavati vikarmANi cha jAjale .. 12\-269\-7 (76032) yadeva sukR^itaM havyaM tena tuShyanti devatAH . namaskAreNa haviShA svAdhyAyairauShadhaistathA . pUjA syAddevatAnAM hi yathAshAstranidarshanam .. 12\-269\-8 (76033) iShTApUrtAdasAdhUnAM viduShAM jAyate prajA . lubdhebhyo jAyate lubdhaH samebhyo jAyate samaH .. 12\-269\-9 (76034) yajamAnA yathA.a.atmAnamR^itvijashcha tathA prajAH . yaj~nAtprajA prabhavati nabhaso.ambha ivAmalam .. 12\-269\-10 (76035) agnau prAstAhutirbrahmannAdityamupagachChati . AdityAjjAyate vR^iShTirvR^iShTerannaM tataH prajAH .. 12\-269\-11 (76036) tasmAtsuniShThitAH pUrve sarvAnkAmAMshcha lebhire . akR^iShTapachyA pR^ithivI AshIrbhirvIrarudho.abhavan .. 12\-269\-12 (76037) na te yaj~neShvAtmasu vA phalaM pashyanti kiMchana . sha~NkamAnAH phalaM yaj~ne ye yajerankathaMchana .. 12\-269\-13 (76038) jAnantaH sarvathA sAdhu lubdhA vittaprayojanAH . sa sma pApakR^itAM lokAnguchChedashubhakarmaNA .. 12\-269\-14 (76039) pramANamapramANena yaH kuryAdashubhaM naraH . pApAtmA so.akR^itapraj~naH sadaiveha dvijottama .. 12\-269\-15 (76040) kartavyamiti kartavyaM vetti vai brAhmaNo bhayam . brahmaiva vartate loke naiva kartavyatAM punaH .. 12\-269\-16 (76041) viguNaM cha punaH karma jyAya ityanushushrum . sarvabhUtopakArashcha phalabhAve cha saMyamaH .. 12\-269\-17 (76042) satyayaj~nA damayaj~nA alubdhAshchAtmavR^ittayaH . utpannatyAginaH sarve janA AsannamatsarAH .. 12\-269\-18 (76043) kShetrakShetraj~natattvaj~nAH svayaj~napariniShThitAH . brAhmaM vedamadhIyantastoShayantyaparAnapi .. 12\-269\-19 (76044) akhilaM daivataM sarvaM brahma brahmaNi saMshritam . tR^ipyanti tR^ipyato devAstR^iptA.atR^iptasya jAjale .. 12\-269\-20 (76045) yathA sarvarasaistR^ipto nAbhinandati kiMchana . tathA praj~nAnatR^iptasya nityatR^iptiH sukhodayA .. 12\-269\-21 (76046) dharmAdhArA dharmasukhAH kR^itsnavyavasitAstathA . asti nastattvato bhUya iti prAj~nastvavekShate .. 12\-269\-22 (76047) j~nAnavij~nAninaH kechitparaM pAraM titIrShavaH . atIva puNyadaM puNyaM puNyAbhijanasaMhitam .. 12\-269\-23 (76048) yatra gatvA na shochanti cha chyavanti vyathanti cha . te tu tadbrahmaNaH sthAnaM prApnuvantIha sAtvikAH .. 12\-269\-24 (76049) naiva te svargamichChanti na yajanti yashodhanAH . satAM vartmAnuvartante yathAbalamahiMsayA .. 12\-269\-25 (76050) vanaspatInoShadhIshcha phalamUlAni te viduH . na chaitAnR^itvijo lubdhA yAjayanti phalArthinaH .. 12\-269\-26 (76051) svameva chArthaM kurvANA yaj~naM chakruH punardvijAH . pariniShThitakarmANAH prajAnugrahakAmyayA .. 12\-269\-27 (76052) tasmAttAnR^itvijo lubdhA yAjayantyashubhAnnarAn . prApayeyuH prajAH svarge svadharmAcharaNena vai . iti me vartate buddhiH samA sarvatra jAjale .. 12\-269\-28 (76053) prayu~njate yena yaj~ne sadA prAj~nA dvijarShabhAH . tena te devayAnena pathA yAnti mahAmune .. 12\-269\-29 (76054) AvR^ittistasya chaikasya nAstyAvR^ittirmanIShiNAH . ubhau tau devayAnena gachChato jAjale yathA .. 12\-269\-30 (76055) svayaM chaiShAmanaDuho yu~njanti cha vahanti cha . svayamusrAshcha duhyante manaHsaMkalpasiddhibhiH .. 12\-269\-31 (76056) svayaM yUpAnupAdAya yajante svAptadakShiNAH . yastathA bhAvitAtmA syAtsa gAmAlabdhumarhati .. 12\-269\-32 (76057) oShadhIbhistathA brahmanyajeraMste na tAdR^ishAH . shraddhayA gAM puraskR^itya tadR^itaM prabravImi te .. 12\-269\-33 (76058) nirAshiShamanArambhaM nirnamaskAramastutim . akShINaM kShINakarmANaM taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-269\-34 (76059) na shrAvayanna cha yajanna dadadbrAhmaNeShu cha . kAmyAM vR^ittiM lipsamAnaH kAM gatiM yAti jAjale . idaM tu daivataM kR^itvA yathA yaj~namavApnuyAt .. 12\-269\-35 (76060) jAjaliruvAcha. 12\-269\-36x (6294) [na vai munInAM shR^iNumaH sma tattvaM pR^ichChAmi te vANija kaShTametat . pUrvepUrve chAsya nAvekShamANA nAtaH paraM tamR^iShayaH sthApayanti .. 12\-269\-36 (76061) yasminnevAtmatIrthena pashavaH prApnuyurmakham.] atha sma karmaNA kena vANija prApnuyAtsukham . shaMsa me tanmahAprAj~na bhR^ishaM vai shraddadhAmi te .. 12\-269\-37 (76062) tulAdhAra uvAcha. 12\-269\-38x (6295) uta yaj~nA utAyaj~nA masvaM nArhanti te kvachit . Ajyena payasA dadhnA satkR^ityAmikShayA tvachA . bAlaiH shR^i~NgeNa pAdena saMbharatyeva gaurmakham .. 12\-269\-38 (76063) patnIvratena vidhinA prakaroti niyojayan . iShTaM tu daivataM kR^itvA yathA yaj~namavApnuyAt .. 12\-269\-39 (76064) puroDAsho hi sarveShAM pashUnAM medhya uchyate . sarvA nadyaH sarasvatyaH sarve puNyAH shilochchayAH . jAjale tIrthamAtmeva mA sma deshAtithirbhava .. 12\-269\-40 (76065) etAnIdR^ishakAndharmAnAcharanniha jAjale . kAraNairdharmamanvichChansa lokAnApnute shubhAn .. 12\-269\-41 (76066) bhIShma uvAcha. 12\-269\-42x (6296) etAnIdR^ishakAndharmAMstulAdhAraH prashaMsati . upapattyA.abhisaMpannAnnityaM sadbhirniShevitAn .. .. 12\-269\-42 (76067) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonasaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 269\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-269\-3 nAstikyaM hiMsAtmakatvena yaj~nanindA .. 12\-269\-9 viguNA jAyate prajeti jha . pAThaH .. 12\-269\-25 yajante chAvihiMsayeti jha . pAThaH .. 12\-269\-38 ashaktAnAM tu bAlairgopuchChe pitR^itarpaNAdinA . shR^i~NgeNa goshR^i~NgeNAbhiShekAdinA. pAddeneti pAdarajasetyarthaH. eteShAM gosparshanAdInAM cha sadyaH pApanAshakatvaM paralokapradatvaM cha smR^ityuktaM darshitam .. 12\-269\-41 IdR^ishakAnahiMsrAn . kAraNairarthitvasamarthatvavidvattvatAratamyaiH .. 12\-269\-42 upapattyA yuttayA .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 270 .. shrIH .. 12\.270\. adhyAyaH 270 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati jAjalitulAdhArasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-270\-0 (76068) tulAdhAra uvAcha. 12\-270\-0x (6297) sadbhirvA yadi vA.asadbhiH panthAnamimamAshritaH . pratyakShaM kriyatAM sAdhu tato j~nAsyasi tadyathA .. 12\-270\-1 (76069) ete shakuntA bahavaH samantAdvicharanti ha . tavottamA~Nge saMbhUtAH shyenAshchAnyAshcha jAtayaH .. 12\-270\-2 (76070) AhUyainAnmahAbrahmanvishamAnAMstatastataH . pashyemAnhastapAdaishcha shliShTAndeheShu sarvashaH .. 12\-270\-3 (76071) saMbhAvayanti pitaraM tvayA saMbhAvitAH svagAH . asaMshayaM pitA vai tvaM putrAnAhvaya jAjale .. 12\-270\-4 (76072) bhIShma uvAcha. 12\-270\-5x (6298) tato jAjalinA tena samAhUtAH patatriNaH . vAchamuchchArayanti sma dharmasya vachanAtkila .. 12\-270\-5 (76073) tulAdhAra uvAcha. 12\-270\-6x (6299) ahiMsAdi kR^itaM karma iha chaiva paratra cha . shraddhAM nihanti vai brahmansA hatA hanti taM naram .. 12\-270\-6 (76074) samAnAM shraddadhAnAnAM saMyatAnAM suchetasAm . kurvatAM yaj~na ityeva na yaj~no jAtu neShyate .. 12\-270\-7 (76075) shraddhA vai sAtvikI devI sUryasya duhitA dvija . sAvitrI prasavitrI cha havirvA~NbhanasI tataH .. 12\-270\-8 (76076) vAgvR^iddhaM trAyate shraddhA manovR^iddhaM cha jAjale . shraddhAvR^iddhaM vA~NbhanasI na yaj~nastrAtumarhati .. 12\-270\-9 (76077) atra gAthA brahmagItAH kIrtayanti purAvidaH . shucherashraddadhAnasya shraddadhAnasyara chAshucheH .. 12\-270\-10 (76078) devA vittamamanyanta sadR^ishaM yaj~nakarmaNi . shrotriyasya kadaryasya vadAnyasya cha vArdhuSheH .. 12\-270\-11 (76079) mImAMsitvobhayaM devAH samamannamakalpayan . prajApatistAnuvAcha viShamaM kR^itamityuta .. 12\-270\-12 (76080) shraddhApUtaM vadAnyasya hatamashraddhayetarat . bhojyamannaM vadAnyasya kadaryasya na vArdhuSheH .. 12\-270\-13 (76081) ashraddadhAna evaiko devAnAM nArhate haviH . tasyaivAnnaM na bhoktavyamiti dharmavido viduH .. 12\-270\-14 (76082) ashraddhA paramaM pApaM shraddhA pApapramochanI . jahAti pApaM shraddhAvAnsarpo jIrNAmiva tvacham .. 12\-270\-15 (76083) jyAyasI yA pavitrANAM nivR^ittiH shraddhayA saha . nivR^ittashIladoSho yaH shraddhAvAnpUta eva saH .. 12\-270\-16 (76084) kiM tasya tapasA kAryaM kiM vR^ittena kimAtmanA . shraddhAmayo.ayaM puruSho yo yachChraddhaH sa eva saH .. 12\-270\-17 (76085) iti dharmaH samAkhyAtaH sadbhirdharmArthadarshibhiH . vayaM jij~nAsamAnAstu saMprAptA dharmadarshanAt .. 12\-270\-18 (76086) shraddhAM kuru mahAprAj~na tataH prApsyasi yatparam .. 12\-270\-19 (76087) `jAjaliruvAcha. 12\-270\-20x (6300) na vai munInAM shR^iNumashcha tatvaM pR^ichChAmi te vANija tatvametat . pUrve hi pUrve.apyanavekShamANA nAtaH paraM te R^iShayaH sthApayanti .. 12\-270\-20 (76088) yasminnevAnutIrthena pashavaH prApnuyuH sukham . patnIvratena vidhinA prakaroti niyojayan.' shraddhAvA~nshraddadhAnashcha dharmashchaiva hi vANija .. 12\-270\-21 (76089) tulAdhAra uvAcha. 12\-270\-22x (6301) svavartmani sthitashchaiva garIyAneva jAjale .. 12\-270\-22 (76090) bhIShma uvAcha. 12\-270\-23x (6302) tato.achireNa kAlena tulAdhAraH sa eva cha . divaM gatvA mahAprAj~nau viharetAM yathAsukham . svaMsvaM sthAnamupAgamya svakarmaphalanirmitam .. 12\-270\-23 (76091) evaM bahuvidhArthaM cha tulAdhAreNa bhApitam . samyakchaivamupAlabdho dharmashchoktaH sanAtanaH .. 12\-270\-24 (76092) tasya vikhyAtavIryasya shrutvA vAkyAni jAjaliH . tulAdhArasya kaunteya shAntimevAnvapadyata .. 12\-270\-25 (76093) `samAnAM shraddadhAnAnAM yuktAnAM cha yathAbalam . kurvatAM yaj~na ityeva nAyaj~no jAtu neShyate ..' 12\-270\-26 (76094) evaM bahumatArthaM cha tulAdhAreNa bhAShitam . yathaupamyopadeshena kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 12\-270\-27 (76095) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 270\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-270\-1 ayaM panthAH samAshrita iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-270\-3 tatastataH teShu teShu nIDeShu praveshAya shliShTAn saMkuchitahastapAdAn .. 12\-270\-5 vAchamuchchArayanti . niHsha~NkaM pratyuttaraM prayachChantItyarthaH. tatra hetuH dharmasyA.ahiMsAtmakasya saMbandhino vachanAtpriyavachanAdityarthaH .. 12\-270\-6 hiMsA AdipadArthaH . iha paratra cha pratyakShaphalamiti sheShaH. tatra hiMsAphalamAha shraddhAmiti. hiMsA shraddhAM vishvAsaM nihantItyadhyAhR^itya yojyam. taM vishvAsaghAtinam. spardhAnihanti taM dharmaM sa hato hantIti dha. pAThaH. hiMsA nihanti vai dharmasaMhato hantIti tha. pAThaH .. 12\-270\-7 samAnAM lAbhAlAbhayoH yaj~naH kartavya ityevAbhisaMdhAya kurvatAM phalaM chAbhisaMdhAyeti evArthaH . teShAM yaj~no neShvata iti na. saMgatAnAM suchetasAmiti dha. pAThaH .. 12\-270\-9 vAchA svaravarNaviparyAsena yadvR^iddhaM ChinnaM naShTaM mantrAdyuchchAraNe tachChraddhA trAyate samAdhatte . manasA vyagreNa yannaShTaM devatAdhyAnAdi .. 12\-270\-12 mImAMsitvA vichArya .. 12\-270\-14 havirdAtumiti sheShaH .. 12\-270\-17 yat yA sAtvikI rAjasI tAmasI vA shraddhA yasya sa yachChraddhaH . sa eva sa sAtviko rAjasastAmaso vA .. 12\-270\-18 dharmadarshanAkhyAnmunedhairmaM vayaM prAptavantaH .. 12\-270\-19 spardhAM jahi mahAprAj~neti dha . pAThaH .. 12\-270\-21 shraddhAvAnvedavAkye . shraddadhAnastadarthamanuShThAtuM mamedaM shreya iti nishchayavAn. dharmo dharmAtmA .. 12\-270\-22 garIyAneva bhUtale iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-270\-27 yarthApamyopadeshena yathAyaddaShTAntakIrtanena .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 271 .. shrIH .. 12\.271\. adhyAyaH 271 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati hiMsAtyAgapUrvakaM sharIrAvirodhena dharmAcharaNachodanA .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-271\-0 (76096) `yudhiShThira uvAcha. 12\-271\-0x (6303) sharIramApadashchaiva na vidantyavihiMsakAH . kathaM yAtrA sharIrasya nirArambhasya setsyate .. 12\-271\-1 (76097) bhIShma uvAcha. 12\-271\-2x (6304) yathA sharIraM na mlAyennaiva mR^ityuvashaM bhavet . tathA karmasu varteta samartho dharmamAcharet ..' 12\-271\-2 (76098) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . prajAnAmanukampArthaM gItaM rAj~nA vichakhyunA .. 12\-271\-3 (76099) ChinnasthUNaM vR^ipaM dR^iShTvA virAvaM cha gavAM bhR^isham . gogR^ihe yaj~navATe cha prekShamANaH sa pArthivaH .. 12\-271\-4 (76100) svasti gobhyo.astu lokeShu tato nirvachanaM kR^itam . hiMsAyAM hi pravR^ittAyAmAshIreShA tu kalpitA .. 12\-271\-5 (76101) avyavasthitamaryAdairvimUDhairnAstikairnaraiH . saMshayAtmabhiravyaktairhiMsA samanudarshitA .. 12\-271\-6 (76102) sarvakarmagvahiMsAM hi dharmAtmA manurabravIt . kAmakArAdvihiMsanti bahirvedyAM pashUnnarAH .. 12\-271\-7 (76103) tasmAtpramANataH kAryo dharmaH sUkShmo vijAnatA . ahiMsA hyeva sarvebhyo dharmebhyo jyAyasI matA .. 12\-271\-8 (76104) upoShya saMshito bhUtvA hitvA vedakR^itAM shuchiH . AchAra ityanAchAraH kR^ipaNAH phalahetavaH .. 12\-271\-9 (76105) yadi chChindanti vR^ikShAMshcha yUpAMshchoddishya mAnavAH . vR^ithA mAMsAni khAdanti naipa dharmaH prashasyate .. 12\-271\-10 (76106) surAM matsyAnmadhu mAMsamAsavaM kR^isaraudanam . dhUrtaiH pravartitaM hyetannaitadvedeShu kalpitam . kAmAnmohAchcha lobhAchcha laulyametatpravartitam .. 12\-271\-11 (76107) viShNumevAbhijAnanti sarvayaj~neShu brAhmaNAH . pAyasaiH sumanobhishcha tasyaiva yajanaM smR^itam .. 12\-271\-12 (76108) yaj~niyAshchaiva ye vR^ikShA vedeShu parikalpitAH . yachchApi kiMchitkartavyamanyachchokShaiH susaMskR^itam . mahAsatvaiH shuddhabhAvaiH sarvaM devArhameva tat .. 12\-271\-13 (76109) yudhiShThira uvAcha. 12\-271\-14x (6305) sharIramApadashchApi vivadantyavihaMsataH . kathaM yAtrA sharIrasya nirArambhasya setsyate .. 12\-271\-14 (76110) bhIShma uvAcha. 12\-271\-15x (6306) yathA sharIraM na glAyenneyAnmR^ityuvashaM yathA . tathA karmasu varteta samartho dharmamAcharet .. .. 12\-271\-15 (76111) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekasaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 271\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-271\-4 ChinnA vishastA sthUNA pratimA sharIraM yasya tam .. 12\-271\-5 nishchitaM vachanaM nirvachanam . eShA svasti gobhyo.astviti hiMsA katau pashvAlambhaH .. 12\-271\-9 vedakR^itAM vedoktAM hiMsAm . AchAra iti buddhyA anAchAraH AcharaNahInaH .. 12\-271\-12 viShNumeva yajantIheti Ta . tha. pAThaH .. 12\-271\-13 chokShairvishuddhaiH .. 12\-271\-14 ApadaH sharIraM shopayanti sharIraM chApadAM nAshamichChatyato.atyantaM hiMsAshUnyasya kathaM sharIranirvAha ityAha sharIramiti .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 272 .. shrIH .. 12\.272\. adhyAyaH 272 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati chirakArikopAkhyAnakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-272\-0 (76112) yudhiShThira uvAcha. 12\-272\-0x (6307) kathaM kAryaM parIkSheta shIghraM vA.atha chireNa vA . sarvathA kAryadurge.asminbhavAnnaH paramo guruH .. 12\-272\-1 (76113) bhIShma uvAcha. 12\-272\-2x (6308) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . chirakArestu yatpUrvaM vR^ittamA~NgirasAM kule .. 12\-272\-2 (76114) `gautamasya sutA hyAsanvIyAMshchirakArikaH.' chirakArika bhadraM te bhadraM te chirakArika . chirakArI hi medhAvI nAparAdhyati karmasu .. 12\-272\-3 (76115) chirakArI mahAprAj~no gautamasyAbhavatsutaH . chireNa sarvakAryANi vimR^ishyArthAnprapadyate .. 12\-272\-4 (76116) chiraM sa chintayatyarthAMshchiraM jAgrachchiraM svapan . chiraM kAryAbhiShattiM cha chirakArI tathochyate .. 12\-272\-5 (76117) alasagrahaNaM prApto durmedhAvIti chochyate . buddhilAghavayuktena janenAdIrghadarshinA .. 12\-272\-6 (76118) vyabhichAre tu kasmiMshchidvyatikramyAparAnsutAn . pitroktaH kupitenAtha jahImAM jananImiti .. 12\-272\-7 (76119) ityuktvA sa tadA vipro gautamo japatAM varaH . avimR^ishya mahAbhAgo vanameva jagAma saH .. 12\-272\-8 (76120) sa tatheti chireNoktvA svabhAvAchchirakArikaH . vimR^ishya chirakAritvAchchintayAmAsa vai chiram .. 12\-272\-9 (76121) piturAj~nAM kathaM kuryAM na hanyAM mAtaraM katham . kathaM dharmachChale nAsminnimajjeyamasAdhuvat .. 12\-272\-10 (76122) piturAj~nA paro dharmaH svadharmo mAtR^irakShaNam . asvatantraM cha putratvaM kiMtu mAM nAnupIDayet .. 12\-272\-11 (76123) striyaM hatvA mAtaraM cha ko hi jAtu sukhI bhavet . pitaraM chApyavaj~nAya kaH pratiShThAmavApnuyAt .. 12\-272\-12 (76124) anavaj~nA pituryuktA svadharmo mAtR^irakShaNam . yuktakShamAvubhAvetau nAtivartetamAM katham .. 12\-272\-13 (76125) pitA hyAtmAnamAdhatte jAyAyAM jAyatAmiti . shIlachAritragotrasya dhAraNArthaM kulasya cha .. 12\-272\-14 (76126) so.ahaM mAtrA svayaM pitrA putratve prakR^itaH punaH . vij~nAnaM me kathaM na syAddvau buddhye chAtmasaMbhavam .. 12\-272\-15 (76127) jAtakarmaNi yatprAha pitA yachchopakarmaNi . paryAptaH sa dR^iDhIkAraH piturgauravanishchaye .. 12\-272\-16 (76128) gururagryaH paro dharmaH poShaNAdhyApanAnvitaH . pitA yadAha dharmaH sa vedeShvapi sunishchitaH .. 12\-272\-17 (76129) prItimAtraM pituH putraH sarvaM putrasya vai pitA . sharIrAdIni deyAni pitA tvekaH prayachChati .. 12\-272\-18 (76130) tasmAtpiturvachaH kAryaM na vichAryaM kadAchana . pAtakAnyapi pUyante pituHra shAsanakAriNaH .. 12\-272\-19 (76131) bhAgyabhoge prasavane sarvalokanidarshane . dhAtryAshchaiva samAyoge sImantonnayane tathA .. 12\-272\-20 (76132) pitA dharmaH pitA svargaH pitA hi paramaM tapaH . pitari prItimApanne sarvAH prINanti devatAH .. 12\-272\-21 (76133) AshiShastA bhajantyanaM puruShaM prAha yatpitA . niShkR^itiH sarvapApAnAM pitA yachchAbhinandati .. 12\-272\-22 (76134) muchyate bandhanAtpuruShaM phalaM vR^ikShAnpramuchyate . klishyannapi sutasnehaiH pitA putraM na mu~nchati .. 12\-272\-23 (76135) etadvichintitaM tAvatputrasya pitR^igauravam . pitA nAlpataraM sthAnaM chintayiShyAmi mAtaram .. 12\-272\-24 (76136) yo hyayaM mayi saMghAto martyatve pA~nchabhautikaH . asya me jananI hetuH pAvakasya yathA.araNiH .. 12\-272\-25 (76137) mAtA dehAraNiH puMsAM sarvasyArtasya nirvR^itiH . mAtR^ilAbhe sanAthatvamanAthatvaM viparyaye .. 12\-272\-26 (76138) na cha shochati nApyenaM sthAviryamapakarShati . shriyA hIno.api yo gehamambeti pratipadyate .. 12\-272\-27 (76139) putrapautropapannopi jananIM yaH samAshritaH . api varShashatasyAnte sa dvihAyanavachcharet .. 12\-272\-28 (76140) samarthaM vA.asamarthaM vA kR^ishaM vApyakR^ishaM tathA . rakShatyeva sutaM mAtA nAnyaH poShTA vidhAnataH .. 12\-272\-29 (76141) tadA sa vR^iddho bhavati tadA bhavati duHkhitaH . tadA shUnyaM jagattasya yadA mAtrA viyujyate .. 12\-272\-30 (76142) nAsti mAtR^isamA chChAyA nAsti mAtR^isamA gatiH . nAsti mAtR^isamaM trANaM nAsti mAtR^isamA priyA .. 12\-272\-31 (76143) kukShau saMdhAraNAddhAtrI jananAjjananI smR^itA . a~NgAnAM vardhanAdambA vIrasUtvena vIrasUH .. 12\-272\-32 (76144) shishoH shushrUShaNAchChushrUrmAtA dehamanantaram . chetanAvAnsa ko hanyAdyasya nAsuShiraM shiraH .. 12\-272\-33 (76145) daMpatyoH prANasaMshleShe yo.abhisandhiH kR^itaH kila . taM mAtA cha pitA cheti bhUtArtho mAtari sthitaH .. 12\-272\-34 (76146) mAtA jAnAti yadgotraM mAtA jAnAti yasya saH . mAturbharaNamAtreNa prItiH snehaH pituH prajAH .. 12\-272\-35 (76147) pANibandhaM svayaM kR^itvA sahadharmamupetya cha . yadA yAsyanti puruShAH striyo nArhanti yApyatAM .. 12\-272\-36 (76148) bharaNAddhi striyo bhartA pAlanAddhi patistathA . guNasyAsya nivR^ittau tu na bhartA na punaH patiH .. 12\-272\-37 (76149) evaM strI nAparAghnoti nara evAparAdhyati . vyuchcharaMshcha mahAdoShaM nara evAparAdhyati .. 12\-272\-38 (76150) striyA hi paramo bhartA daivataM paramaM smR^itam . tasmAtmanA tu sadR^ishamAtmAnaM paramaM dadau .. 12\-272\-39 (76151) nAparAdho.asti nArINAM nara evAparAdhyati . sarvakAryAparAdhyatvAnnAparAdhyanti chA~NganAH .. 12\-272\-40 (76152) yashchanokto.atha nirdeshaH striyA maithunavR^iddhaye . tasya smArayato vyaktamadharmo nAsti saMshayaH .. 12\-272\-41 (76153) evaM nArIM mAtaraM cha gaurave chAdhike sthitAm . avadhyAM tu vijAnIyuH pashavo.apyavichakShaNAH .. 12\-272\-42 (76154) devatAnAM samAvAyamekasthaM pitaraM viduH . martyAnAM devatAnAM cha snehAdabhyeti mAtaram .. 12\-272\-43 (76155) evaM vimR^ishatastasya virakAritayA bahu . dIrghaH kAlo vyatikrAntastatosyAbhyAgamatpitA .. 12\-272\-44 (76156) medhAtithirmahAprAj~no gautamastapasi sthitaH . vimR^ishya tena kAlena patnyAH saMsthAvyatikramam .. 12\-272\-45 (76157) so.abravIdbhR^ishasaMtapto duHkhenAshrUNi vartayan . shrutadhairyaprasAdena pashchAttApamupAgataH .. 12\-272\-46 (76158) AshramaM mama saMprAptastrilokeshaH puraMdaraH . atithivratamAsthAya brAhmaNyaM rUpamAsthitaH .. 12\-272\-47 (76159) sa mayA sAntvito vAgbhiH svAgatenAbhiShUjitaH . ardhyaM pAdyaM yathAnyAyaM mayA cha pratipAditaH .. 12\-272\-48 (76160) paravAnasmi chetyuktaH praNayiShyati tena cha . atra chAkushale jAte striyA nAsti vyatikramaH .. 12\-272\-49 (76161) evaM na strI na chaivAhaM nAdhvagastridasheshvaraH . aparAdhyati dharmasya pramAdastvaparAdhyati .. 12\-272\-50 (76162) IrShyAjaM vyasanaM prAhustena chaivordhvaretasaH . IrShyayA tvahamAkShipto magno duShkR^itasAgare .. 12\-272\-51 (76163) hatvA sAdhvIM cha nArIM cha vyasanitvAchcha vAsitAm . bhartavyatvena bhAryAM cha ko nu mAM tArayiShyati .. 12\-272\-52 (76164) antareNa mayA.a.aj~naptashchirakArItyudAradhIH . yadyadya chirakArI syAtsa mAM trAyeta pAtakAt .. 12\-272\-53 (76165) chirakArika bhadraM te bhadraM te chirakArika . yadyadya chirakArI tvaM tato.asi chirakArikaH .. 12\-272\-54 (76166) trAhi mAM mAtaraM chaiva tapo yachchArjitaM tvayA . AtmAnaM pAtakebhyashcha bhavAdya chirakArikaH .. 12\-272\-55 (76167) sahajaM chirakAritvamatipraj~natayA tava . saphalaM tattathA te.astu bhavAdya chirakArikaH .. 12\-272\-56 (76168) chiramAMshasito mAtrA chiraM garbheNa dhAritaH . saphalaM chikAritvaM kuru tvaM chirakArika .. 12\-272\-57 (76169) chirAyate cha saMtApAchchiraM svapiti dhAritaH . AvayoshchirasaMtApAdavekShya chirakArika .. 12\-272\-58 (76170) bhIShma uvAcha. 12\-272\-59x (6309) evaM sa duHkhito rAjanmaharShirgautamastadA . chirakAriM dadarshAtha putraM sthitamathAntike .. 12\-272\-59 (76171) chirakArI tu pitaraM dR^iShTvA paramaduHkhitaH . shastraM tyaktvA tato mUrdhnA prasAdAyopachakrame .. 12\-272\-60 (76172) gautamastaM tato dR^iShTvA shirasA patitaM bhuvi . patnIM chaiva nirAkArAM parAmabhyAgamanmudam .. 12\-272\-61 (76173) na hi sA tena saMbhedaM patnI nItA mahAtmanA . vijane chAshramasthena putrashchApi samAhitaH .. 12\-272\-62 (76174) hanyA iti samAdeshaH shastrapANau sute sthite . vinIte prasavatyarthe vivAse chAtmakarmasu .. 12\-272\-63 (76175) buddhishchAsItsutaM dR^iShTvA pitushcharaNayornatam . shastragrahaNachApalyaM saMvR^iNoti bhayAditi .. 12\-272\-64 (76176) tataH pitrA chiraM stutvA chiraM chAghrAya mUrdhani . chiraM dorbhyAM pariShvajya chiraM jIvetyudAhR^itaH .. 12\-272\-65 (76177) evaM sa gautamaH putraM prItiharShaguNairyutaH . abhinandya mahApraj~na idaM vachanamabravIt .. 12\-272\-66 (76178) chirakArika bhadraM te chirakArI chiraM bhava . chirAya yadi te saumya chiramasmi na duHkhitaH .. 12\-272\-67 (76179) gAthAshchApyabravIdvidvAngautamo munisattamaH . chirakAriShu dhIreShu guNoddeshasamAshrayAH .. 12\-272\-68 (76180) chireNa mitraM badhnIyAchchireNa cha kR^itaM tyajet . chireNa hi kR^itaM mitraM chiraM dhAraNamarhati .. 12\-272\-69 (76181) rAge darpe cha mAne cha drohe pApe cha karmaNi . apriye chaiva kartavye chirakArI prashasyate .. 12\-272\-70 (76182) bandhUnAM suhR^idAM chaiva bhR^ityAnAM strIjanasya cha . avyakteShvaparAdheShu chirakArI prashasyate .. 12\-272\-71 (76183) evaM sa gautamastatra prItaH putrasya bhArata . karmaNA tena kauravya chirakAritayA tathA .. 12\-272\-72 (76184) evaM sarveShu kAryeShu vimR^ishya puruShastataH . chireNa nishchayaM kR^itvA chiraM na paritapyate .. 12\-272\-73 (76185) chiraM dhArayate roShaM chiraM karma niyachChati . pashchAttApakaraM karma na kiMchidupapadyate .. 12\-272\-74 (76186) chiraM vR^iddhAnupAsIta chiramanyAMshcha pUjayet . chiraM dharmaM niSheveta kuryAchchAnveShaNaM chiram .. 12\-272\-75 (76187) chiramanvAsya viduShashchiraM shiShTAnniShevya cha . chiraM vinIya chAtmAnaM chiraM chAtyanavaj~natAm .. 12\-272\-76 (76188) bruvatashcha parasyApi vAkyaM dharmopasaMhitam . chiraM pR^iShTo.api cha brUyAchchiraM na paritapyate .. 12\-272\-77 (76189) upAsya bahulAstasminnAshramo sumahAtapAH . samAH svargaM gato vipraH putreNa sahitastadA .. .. 12\-272\-78 (76190) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvisaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 272\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-272\-1 kAryadurge gurvAdivachanAdavashyakartavye hiMsAmayatvena duShkare cha satItyarthaH .. 12\-272\-4 sarvakAryANi vimarshAtpratyapadvyateti tha . dha. pAThaH .. 12\-272\-6 gR^ihyate upAdIyate loke.aneneti grahraNaM nAmadheyam . alasa iti grahaNamalasagrahaNaM prAptaH .. 12\-272\-7 pitrA gautamena . imAM jananImahalyAM jahi saMhara .. 12\-272\-10 dharmachChale dharmasaMkaTe .. 12\-272\-13 yuktamuchitam . kShamaM sukhAnuShTeyam. nAtivartetamAmatishayena nAtivarte. tiDantAttamapa Am nAtivarte tvahaM katham iti dha. pAThaH .. 12\-272\-14 pitA hyAtmAnamAdatte mAtA bhastrA hyaninditeti Ta . pAThaH. gotrasya nAmnaH .. 12\-272\-15 buddhye jAnAmi . saMbhavamutpattihetum .. 12\-272\-26 nirvR^itiH sukhaM tatkartrI .. 12\-272\-27 he amba ityuktvA .. 12\-272\-28 dvihAyanavaddvivarShavAn bhavet . api varShashatasyAnte hAyanatvena vartate itidha. pAThaH .. 12\-272\-32 vIrasUrvIraputrasUH .. 12\-272\-33 asuShiraM karNanAsAdisuShirahInaM yaH shR^iNoti pashyati jighrati bhakShayati cha sa mAtaraM na hanyAdityarthaH .. 12\-272\-34 prANa upasthendriyaM tatsaMshleShe maithune ityarthaH . abhisaMdhiH putro me gauro jAyetetyAdirUpo.abhilAShaH. mAtA pitA vA ubhau vA kurutastatra bhUtArtho yAthArthyaM mAtaryeva tatkartR^itvaM sthitaM niShThitaM pitari tu so.abhilAShaH pAkShiko bhavatItyarthaH. daMpatyoH pANisaMshleShe iti dha. pAThaH .. 12\-272\-35 bharaNamAtreNa garbhadhAraNamAtreNa saMbandhena mAtA putre prItimAhlAdaM snehamAsaktiM cha karoti . vastutastu pitureva prajAH. piturAj~nA.anullaDghanIyeti bhAvaH .. 12\-272\-36 yApyatAM tyAjyatAm .. 12\-272\-37 tathAcha bhartR^itvAdiguNashUnyasyonmattasyeva vachanAnmAtaraM na hiMsiShye ityAshayaH .. 12\-272\-38 vyuchcharan poShaNAdikamakurvan mahAdoShaM prApnotIti sheShaH .. 12\-272\-40 sarveShu kAryeShvaparAdhyatvAdanurodhyatvAdalpabalatvena sarvathA puruShAdhInatvAt .. 12\-272\-41 chanashabdo.apyarthe .. 12\-272\-42 pashavo.api pashuprAyA api .. 12\-272\-43 samAvAyaH samUhaH . martyAnAM devatAnAM cha samAvAyaM mAtaraM snehAdabhyotIti yojanA. mAtA tu iha loke pAlayitrI cheti bhAvaH .. 12\-272\-45 tena tAvatA kAlena . saMsthAvyatikramaM maraNAnauchityam .. 12\-272\-49 paravAn praNayiShyati mayi praNayaM kariShyati . atrAsminnarthe chintite sati. akushale indralaulyena strIdUShaNe jAte viShaye striyA ahalyAyA vyatikramo nAsti .. 12\-272\-53 antareNa pramAdena .. 12\-272\-61 nirAkArA pAShANabhUtAm .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 273 .. shrIH .. 12\.273\. adhyAyaH 273 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati prajApAlanaprakArapratipAdakadyumatsenasatyavatsaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-273\-0 (76191) yudhiShThira uvAcha. 12\-273\-0x (6310) kathaM rAjA prajA rakShenna cha kiMchitpratApayet . pR^ichChAmi tvAM satAM shreShTha tanme brUhi pitAmaha .. 12\-273\-1 (76192) bhIShma uvAcha. 12\-273\-2x (6311) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . dyumatsenasya saMvAdaM rAj~nA satyavatA saha .. 12\-273\-2 (76193) avyAhR^itaM vyAjahAra satyavAniti naH shrutam . vadhAya nIyamAneShu piturevAnushAsanAt .. 12\-273\-3 (76194) adharmatAM yAti dharmo yAtyadharmashcha dharmatAm . vadho nAma bhaveddharmo naitadbhavitumarhati .. 12\-273\-4 (76195) dyumatsena uvAcha. 12\-273\-5x (6312) atha chedavadho dharmo.adharmaH ko jAtuchidbhavet . dasyavashchenna hanyeransatyavansaMkaro bhavet .. 12\-273\-5 (76196) mamedamiti nAsyaitatpravarteta kalau yuge . lokayAtrA na chaiva syAdashcha chedvettha shaMsa naH .. 12\-273\-6 (76197) satyavAnuvAcha. 12\-273\-7x (6313) sarva eva trayo varNAH kAryA brAhmaNabandhanAH . dharmapAshanibaddhAnAM nAlpo.apyapachariShyati .. 12\-273\-7 (76198) yo yasteShAmapacharettamAchakShIta vai dvijaH . ayaM me na shR^iNotIti tasminrAjA pradhArayet .. 12\-273\-8 (76199) tattvAbhAvena yachChAstraM tatkuryAnnAnyathA vadhaH . asamIkShyaiva karmANi nItishAstraM yathAvidhi . dasyUnnihanti vai rAjA bhUyaso vA.apyanAgasaH .. 12\-273\-9 (76200) bhAryA mAtA pitA putro hanyante puruSheNa te . pareNApakR^ito rAjA tasmAtsamyakpradhArayet .. 12\-273\-10 (76201) asAdhushchaiva puruSho labhate shItamekadA . sAdhoshchApi hyasAdhubhyaH shobhanA jAyate prajAH .. 12\-273\-11 (76202) na mUlaghAtaH kartavyo naiSha dharmaH sanAtanaH . api khalvavadhenaiva prAyashchittaM vidhIyate .. 12\-273\-12 (76203) udve tena bandhena virUpakaraNena cha . vadhadaNDena klishyA na purohitasasadi .. 12\-273\-13 (76204) yadA purohitaM vA te paryeyuH sharaNaipiNaH . kariShyAmaH punarbrahmanna pApamiti vAdinaH .. 12\-273\-14 (76205) tadA visargamarhAH syuritIdaM dhAtR^ishAsanam . vibhraddaNDAjinaM muNDo brAhmaNo.arhati shAsanam .. 12\-273\-15 (76206) garIyAMso garIyAMsamaparAdhe punaH punaH . tadA visargamarhanti na yathA prathame tathA .. 12\-273\-16 (76207) dyumatsena uvAcha. 12\-273\-17x (6314) yatrayatraiva shakyeransaMyantuM samaye prajAH . sa tAvAnprochyate dharmo yAvanna pratila~Nghyate . ahanyamAneShu punaH sarvameva parAbhavet .. 12\-273\-17 (76208) pUrve pUrvatare chaiva sushAsyA hyabhava~njanAH . mR^idavaH satyabhUyiShThA alpadrohAlpamanyavaH .. 12\-273\-18 (76209) purA dhigdaNDa evAsIdvAgdaNDastadanantaram . AsIdAdAnadaNDo.api vadhadaNDo.adya vartate .. 12\-273\-19 (76210) vadhenApi na shakyante niyantumapare janAH .. 12\-273\-20 (76211) naiva dasyurmanuShyANAM na devAnAmiti shrutiH . na gandharvapitR^iNAM cha kaH kasyeha na kashchana .. 12\-273\-21 (76212) pakvaM shmashAnAdAdatte pishAchAMshchApi daivatam . teShu yaH samayaM kashchitkurvIta hatabuddhiShu .. 12\-273\-22 (76213) satyavAnuvAcha. 12\-273\-23x (6315) tAnna shaknoShi chetsAdhUnparitrAtumahiMsayA . kasyachidbhUtabhavyasya lobhenAntaM tathA kuru .. 12\-273\-23 (76214) rAjAno lokayAtrArthaM tapyante paramaM tapaH . te.apatrapanti tAdR^igbhyastathAvR^ittA bhavanti cha .. 12\-273\-24 (76215) vitrAsyamAnAH sukR^ito na kAmAddhanti duShkR^itIn . sukR^itenaiva rAjAno bhUyiShThaM shAsate prajAH .. 12\-273\-25 (76216) shreyasaH shreyaso.apyevaM vR^ittaM loko.anuvartate . sadaiva hi gurorvR^ittamanuvartanti mAnavAH .. 12\-273\-26 (76217) dyumatsena uvAcha. 12\-273\-27x (6316) AtmAnamasamAdhAya samAdhitsati yaH parAn . viShayeShvindriyavashaM mAnavAH prahasanti tam .. 12\-273\-27 (76218) yo rAj~no dambhamohena kiMchitkuryAdasAMpratam . sarvopAyairniyamyaH sa tathA pApAnnivartate .. 12\-273\-28 (76219) AtmaivAdau niyantavyo duShkR^iMtaM saMniyachChatA . daNDayechcha mahAdaNDairapi bandhUnanantarAn .. 12\-273\-29 (76220) `yo rAjA lobhamohena kiMchitkuryAdasAMpratam . sarvopAyairniyamyaH sa tathA pApAnnivartate ..' 12\-273\-30 (76221) yatra vai pApakR^innIcho na mahadduHkhamarchChati . vardhante tatra pApAni dharmo hrasati cha dhnuvam .. 12\-273\-31 (76222) iti kAruNyashIlastu vidvAnvai brAhmaNo.anvashAt . iti chaivAnushiShTo.asmi pUrvaistAtapitAmahaiH . AshvAsayadbhiH subhR^ishamanukroshAttathaiva cha .. 12\-273\-32 (76223) etatprathamakalpena rAjA kR^itayuge jayet . pAdonenApi dharmeNa gachChetretAyuge tathA . dvApare tu dvipAdena pAdena tvavare yuge .. 12\-273\-33 (76224) tathA kaliyuge prApte rAj~no dushcharitena ha . bhavetkAlavisheSheNa kalA dharmasya poDashI .. 12\-273\-34 (76225) atha prathamakalpena satyavansaMkaro bhavet . AyuH shaktiM cha kAlaM cha nirdishya tapa Adishet .. 12\-273\-35 (76226) satyAya hi yathA neha jahyAddharmaphalaM mahat . bhUtAnAmanukampArthaM manuH svAyaMbhuvo.abravIt .. .. 12\-273\-36 (76227) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trisaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 273\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-273\-3 avyAhR^itaM daNDyAnAmapyadaNDyatvaM prAkkenApyanuktam . vadhAya vaShyeShviti sheShaH .. 12\-273\-4 vadho nAma sa cha dharma iti vadatovyAghAta ityarthaH .. 12\-273\-8 apacharedbrAhmaNavachanamatikrAmet . pradhArayeddaNDam. adharmeNa shR^iNotIti Ta. tha. pAThaH .. 12\-273\-10 anaparAdhivadhAt janmanyasminneva pApaM phalatItyAha bhAryeti .. 12\-273\-11 sAdhoH sakAshAt shIlaM labhate .. 12\-273\-14 te dasyavaH .. 12\-273\-15 bibhraditi saMnyAsino.api shAsyAM ityarthaH .. 12\-273\-16 garIyAMsamapi shAsyuriti sheShaH . punaHpunaraparAdhe kR^ite tadA te visargaM nArhanti. prathamAparAthe iveti vyatirekadR^iShTAntaH .. 12\-273\-18 dharmolla~Nghane.apyahanyamAneShu choreShu pUrve pUrvakAle .. 12\-273\-19 adya kalau .. 12\-273\-21 naiva dasyuShu dayA kAryetyAha . naiveti. kaH kasyeheti prashnaH. na kashchana kasyApItyuttaram .. 12\-273\-22 choreShu maryAdAkaraNamapi na saMbhavatItyAha pakkamiti . teShu samayaM shAstramaryAdAM yaH kurvIta sa pakvaM shmashAnAdAdatte pishAchAn daivatatvena gR^ihNAti. pAtraM shmashAnAditi Da. pAThaH. padmaM shmashAnAditi jha. pAThaH. tatra padmaM shavAlaMkAramityarthaH .. 12\-273\-23 lAbhenAtha tathA kurviti Da . pAThaH .. 12\-273\-24 te rAjAnastAdR^igbhyaH stenebhyo.apatrapante mamApi rAjye stena iti lajjAM kurvate.atasyathA vR^ittA lokayAtrArthaM prajAnAM nirdoShatvaM kAmayAnAH pitara iva tapasvino bhavanti .. 12\-273\-25 vitrAsyamAnA iti trAsenaiva prajAH sAdhvyo bhavanti .. 12\-273\-29 duShkR^itaM duShTakarmakAriShyam .. 12\-273\-32 AshvAsayadbhiH drajA iti sheShaH .. 12\-273\-33 etadbhUmaNDalaM prathamakalpane mukhyevArhisAbhavena daNDena jayedvashIkuryAt . dhigdaNDaM vAgdaNDamAdAtadaNDaM vadhR^idaNDaM cha yugakrameNa prajAsu pravarNayediti tAtparyam .. 12\-273\-35 nirdishya nishchitya . tapodaNDam. rAjabhiH kR^itadaNDAstu suchdyanti galinA jAnA iti daNDasyApi tapovachChuddhihetutvasmR^iteH .. 12\-273\-36 satyAya brahmaprAptaye . hi pratiddham. mahaddhamaMphalaM j~nAnam. gayA yena prakAreNeha na jahyAttAdR^ishamahiMsAkhyaM dharmaM manurabravIt .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 274 .. shrIH .. 12\.274\. adhyAyaH 274 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati phalAnichChayA yaj~nAdeH kartavyatApratipAdakagokapilasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-274\-0 (76228) yudhiShThira uvAcha. 12\-274\-0x (6317) avirodhena bhUtAnAM tyAgaH ShA~NguNyakArakaH . yaH syAdumayabhAgdharmastanme brUhi pitAmaha .. 12\-274\-1 (76229) gArhasthyasya cha dharmasya yogadharmasya chobhayoH . adUrasaMprasthitayoH kiMsvichChreyaH pitAmaha .. 12\-274\-2 (76230) bhIShma uvAcha. 12\-274\-3x (6318) ubhau dharmau mahAbhAgAvR^ibhau paramadushcharau . ubhau nahAphalau tau tu sadbhirAcharitAvubhau .. 12\-274\-3 (76231) ava te vartayiShyAsi prAmANyamubhayostayoH . shuNuShvaikamatAH pArtha chChinnadharmArthasaMshayam .. 12\-274\-4 (76232) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . kapilasya goshcha saMvAdaM tannibodha yudhiShThira .. 12\-274\-5 (76233) AmnAyamanupashyanhi purANaM shAshvataM dhruvam . nahuShaH pUrvamAlebhe tvaShTurgAmiti naH shrutam .. 12\-274\-6 (76234) tAM niyuktAmadInAtmA satvasthaH saMyame rataH . j~nAnavAnniyatAhAro dadarsha kapilastathA .. 12\-274\-7 (76235) sa buddhimuttamAM prApto naiShThikImakutobhayAm . svareNa shithilAM satyAM vedA 3 ityabravItsakR^it .. 12\-274\-8 (76236) tAM gAmR^iShiH syUmarashmiH pravishya yatimabravIt . haMho vedA 3 yadi matA dharmAH kenApare matAH .. 12\-274\-9 (76237) tapasvino dhR^itimataH shrutivij~nAnachakShuShaH . sarvamArShaM hi manyante vyAhR^itaM viditAtmanaH .. 12\-274\-10 (76238) tasyaivaM gatatR^iShNasya vijvarasya nirAshiShaH . kA vivakShA.asti vedeShu nirArambhasya sarvataH .. 12\-274\-11 (76239) kapila uvAcha. 12\-274\-12x (6319) nAhaM vedAnvinindAmi na vivakShyAmi karhichit . pR^ithagAshramiNAM karmANyekArthAnIti naH shrutam .. 12\-274\-12 (76240) gachChatyeva parityAgI vAnaprasthashcha gachChati . gR^ihastho brahmachArI cha ubhau tAvapi gachChataH .. 12\-274\-13 (76241) devayAnA hi panthAnashchatvAraH shAshvatA matAH . naiShAM jyAyaH kanIyastvaM phaleShUktaM balAbalam .. 12\-274\-14 (76242) evaM viditvA sarvArthAnArabheteti vaidikam . nArabheteti chAnyatra naiShThikI shrUyate shrutiH .. 12\-274\-15 (76243) anArambhe hyadoShaH syAdArambhe doSha uttamaH . evaM sthitasya shAstrasya durvij~neyaM balAbalam .. 12\-274\-16 (76244) yadatra kiMchitpratyakShamahiMsAyAH paraM matam . R^ite tvAgamashAstrebhyo brUhi tadyadi pashyasi .. 12\-274\-17 (76245) syUmarashmiruvAcha. 12\-274\-18x (6320) svargakAmo yajeteti satataM shrUyate shrutiH . phalaM prakalpya pUrvaM hi tato yaj~naH pratAyate .. 12\-274\-18 (76246) ajashchAshvashcha meShashcha rgaushcha pakShigaNAshcha ye . grAmyAraNyAshchauShadhayaH prANasyAnnamiti shrutiH .. 12\-274\-19 (76247) tathaivAnnaM hyaharahaH sAyaMprAtarnirUpyate . pashavashchAtha dhAnyaM cha yaj~nasyA~Ngamiti shrutiH .. 12\-274\-20 (76248) etAni saha yaj~nena prajApatirakalpayat . tena prajApatirdevAnyaj~nenAyajata prabhuH .. 12\-274\-21 (76249) tadanyonyavarAH sarve prANinaH saptasapta cha .. 12\-274\-22 (76250) `gaurajo manujaH shvA vA ashvAshvataragardabhAH . ete grAmyAH samAkhyAtAH pashavaH sapta sAdhubhiH .. 12\-274\-23 (76251) siMhA vyAghrA varAhAshcha mahiShA vAraNAstathA . hariNaH shalalAshchaiva saptAraNyAstathA smR^itAH ..' 12\-274\-24 (76252) yaj~neShUpAkR^itaM vishvaM prAhuruttamasaMj~nitam .. 12\-274\-25 (76253) etachchaivAbhyanuj~nAtaM pUrvaiH pUrvataraistathA . ko jAtu na vichinvIta vidvAnsvAM shaktimAtmanaH .. 12\-274\-26 (76254) pashavashcha manuShyAshcha drumAshchauShadhibhiH saha . svargamevAbhikA~NkShante na cha svargosti te makhAt .. 12\-274\-27 (76255) oShadhyaH pashavo vR^ikShA vIrudAjyaM payo dadhi . havirbhUmirdishaH shraddhA kAlashchaitAni dvAdasha .. 12\-274\-28 (76256) R^icho yajUMShi sAmAni R^itvijashchApi ShoDasha . agnirj~neyo gR^ihapatiH sa saptadasha uchyate .. 12\-274\-29 (76257) a~NgAnyetAni yaj~nasya yaj~no mUlamiti shrutiH . Ajyena payasA dadhnA shakR^itA.a.amikShayA tvachA .. 12\-274\-30 (76258) bAlaiH shR^i~NgeNa pAdena saMbhavatyeva gaurmakham . evaM pratyakeshaH sarvaM yadyadasya vidhIyate .. 12\-274\-31 (76259) yaj~naM vahanti saMbhUya sahatviMgbhiH sadakShiNaiH . saMhR^ityaitAni sarvANi yaj~naM nirvartayantyuta .. 12\-274\-32 (76260) yaj~nArthAni hi sR^iShTAni yathArthA shrUyate shrutiH . evaM pUrvatarAH pUrve pravR^ittAshchaiva mAnavAH .. 12\-274\-33 (76261) na hinasti nArabhate nAbhidruhyati kiMchana . yaj~nairyaShTavyamityeva yo yajatyaphalepsayA .. 12\-274\-34 (76262) yaj~nA~NgAnyapi chaitAni yathoktAnyapi sarvashaH . vidhinA vidhiyuktAni tArayanti parasparam .. 12\-274\-35 (76263) AmnAyamArShaM pashyAmi yasminvedAH pratiShThitAH . taM vidvAMso.anupashyanti brAhmaNasyAnudarshanAt .. 12\-274\-36 (76264) brAhmaNaprabhavo yaj~no brAhmaNArpaNa eva cha . anuyaj~naM jagatsarvaM yaj~nashchAnujagatsadA .. 12\-274\-37 (76265) omiti brahmaNo yonirnamaH svAhA svadhA vaShaT . yasyaitAni prayujyante yathAshakti kR^itAnyapi .. 12\-274\-38 (76266) na tasya triShu lokeShu paralokabhayaM viduH . iti vedA vadantIha siddhAshcha paramarShayaH .. 12\-274\-39 (76267) R^icho yajUMhi sAmAni stotrAshcha vidhichoditAH . yasminnetAni sarvANi bhavantIha sa vai dvijaH .. 12\-274\-40 (76268) agnyAdheye yadbhavati yachcha some sute dvija . yachchetarairmahAyaj~nairveda tadbhagavAMstathA .. 12\-274\-41 (76269) tasmAdbrahmanyajechchaiva yAjayechchAvichArayan . yajato yaj~navidhinA pretya svargaphalaM mahat .. 12\-274\-42 (76270) nAyaM lokostyayaj~nAnAM parashcheti vinishchayaH . vedavAdavidashchaiva pramANamubhayaM tadA .. .. 12\-274\-43 (76271) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatuHsaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 274\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-274\-1 yogaH pA~NguNyakArita iti Da . pAThaH .. 12\-274\-3 ubhau gArhasthyayogadharmau .. 12\-274\-6 tvaShTustvaShTre gR^ihAgatAya madhuparke gAmAlebhe . yaShTuM gAmitIti Ta. tha. pAThaH .. 12\-274\-7 niyuktAM hantuM puraskR^itAM dR^iShTvA vedA ityavravIditi dvayoH saMbandhaH .. 12\-274\-8 vedA iti garhAyAM plutiH .. 12\-274\-9 pravishya yogabalenetyarthaH . yatiM kapilamunim. haMho iti vismaye. vedA yadi matAH garhitatvena saMmatAH. atrApi garhArthAyAH pluteranuvAdaH. apare hiMsAshUnyAdharmAH kena matAH. prAmANyamaprAmANyaM vA karmaj~nAnakANDayostulyamato nAnyatarannindetprashaMsedveti bhAvaH .. 12\-274\-10 vilakShaNapuruShasya bhAShitaM satyamiti janA manyante . kiM viditAtmanaH nityaj~nAnavataH parameshvarasya vyAhR^itam .. 12\-274\-12 vivakShyAmi viShamAn vakShyAmi .. 12\-274\-13 ekArthatvamAha gachChatyeveti . parityAgI saMnyAsI. gachChatyeva paraM padamiti sheShaH .. 12\-274\-14 devayAnAH devamAtmAnaM yAntyebhiriti tathAbhUtAshchatvAra AshramAH .. 12\-274\-22 tasmAdyAgaparAH sarve iti dha . pAThaH .. 12\-274\-34 nApi dUhyati kiMchaneti Ta . Da. pAThaH .. 12\-274\-39 iti lokA vadantIheti dha . pAThaH .. 12\-274\-41 yachcha some sthitaM jagat . iti Da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 275 .. shrIH .. 12\.275\. adhyAyaH 275 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati gokapilasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-275\-0 (76272) kapila uvAcha. 12\-275\-0x (6321) etAvadanupashyanto yatayo yAnti mArgagAH . naiShAM sarveShu lokeShu kashchidasti vyatikramaH .. 12\-275\-1 (76273) nirdvandvA nirnamaskArA nirAshIrbandhanA budhAH . vimuktAH sarvapApebhyashcharanti shuchayo.amalAH .. 12\-275\-2 (76274) apavarge.atha saMtyAge buddhau cha kR^itanishchayAH . brahmiShThA brahmabhUtAshcha brahmaNyeva kR^itAlayAH .. 12\-275\-3 (76275) ye.ashokA naShTarajasasteShAM lokAH sanAtanAH . teShAM gatiM parAM prApya gArhasthye kiM prayojanam .. 12\-275\-4 (76276) syUmarashmiruvAcha. 12\-275\-5x (6322) yadyeShAM paramA niShThA yadyeShAM paramA gatiH . gR^ihasthAnavyapAshritya nAshramo.anyaH pravartate .. 12\-275\-5 (76277) yathA mAtaramAshritya sarve jIvanti jantavaH . evaM gArhasthyamAshritya vartanta itarAshramAH .. 12\-275\-6 (76278) gR^ihastha eva yajate gR^ihasthastapyate tapaH . gArhasthyamasya dharmasya mUlaM yatkiMchideva hi .. 12\-275\-7 (76279) prajanAdyabhinirvR^ittAH sarve prANabhR^ito muneH . prajanaM chApyutAnyatra na kathaMchana vidyate .. 12\-275\-8 (76280) yAstu syurbahiroShadhyo bahiranyAstathA.adrijAH . oShadhibhyo bahiryasmAtprANI kashchinna vidyate .. 12\-275\-9 (76281) kasyaiShA vAgbhavetsatyA mokSho nAsti gR^ihAditi . ashraddadhAnairaprAj~naiH sUkShmadarshanavarjitaiH .. 12\-275\-10 (76282) nirAshairalasaiH shrAntaistapyamAnaiH svakarmabhiH . shamasyoparamo dR^iShTaH pravrajyAyAmapaNDitaiH .. 12\-275\-11 (76283) trailokyasyeva heturhi maryAdA shAshvatI dhruvA . brAhmaNo nAma bhagavA~njanmaprabhR^iti pUjyate .. 12\-275\-12 (76284) prAggarbhAghAnamantrA hi pravartante dvijAtiShu . avishvasteShu vartante vishvasteShvapi saMshritAH .. 12\-275\-13 (76285) dAhe punaH saMshrayaNe saMshrite pAtrabhojane . dAnaM gavAM pashUnAM vA piNDAnAmapsu majjanam .. 12\-275\-14 (76286) archiShmanto barhiShadaH kravyAdAH pitarastathA . mR^itasyApyanumanyante mantrA mantrAshcha kAraNam .. 12\-275\-15 (76287) evaM kroshatsu vedeShu kuto mokSho.asti kasyachit . R^iNavanto yadA martyAH pitR^idevadvijAtiShu .. 12\-275\-16 (76288) shriyA vihInairalasaiH paNDitaishcha palAyitam . vedavAdAparij~nAnaM satyAbhAsamivAnR^itam .. 12\-275\-17 (76289) na vai pApairhiyate kR^iShyate vA yo brAhmaNo yajate vedashAstraiH . UrdhvaM yajanpashubhiH sArdhameti tataH punastarkayate na kAmAn .. 12\-275\-18 (76290) na vedAnAM paribhavAnna shAThyena na mAyayA . mahatprApnoti puruSho brAhmaNo brahma vindati .. 12\-275\-19 (76291) kapila uvAcha. 12\-275\-20x (6323) darshashcha pUrNamAsashcha agnihotraM cha dhImatAm . chAturmAsyAni chaivAsaMsteShu yaj~naH sanAtanaH .. 12\-275\-20 (76292) anArambhAH sudhR^itayaH shuchayo brahmasaMj~nitAH . brAhmaNA eva te devAMstarpantyamR^itairiva .. 12\-275\-21 (76293) sarvabhUtAtmabhUtasya sarvabhUtAni pashyataH . devA.api mArge muhyanti hyapadasya padaiShiNaH .. 12\-275\-22 (76294) chaturdvAraM puruSha charturmukhaM chaturmukho nainamupaiti nindA . bAhubhyAM padbhyAmudarAdupasthA tteShAM dvAraM dvArapAlo bubhUShet .. 12\-275\-23 (76295) nAkShairdIvyennAdadItAnyavittaM na vA.ayonIyasya shR^itaM pragR^ihNAt . kruddho na chaiva prahareta dhImAM stathAsya tatpANipAdaM suguptam .. 12\-275\-24 (76296) nAkroshamR^ichChenna vR^ithA vadechcha na paishunaM janavAdaM cha kuryAt . satyavrato mitabhASho.apramatta stathA.asya vAgdvAramatho suguptam .. 12\-275\-25 (76297) nAnAshanaH syAnna mahAshanaH syA nna lolupaH sAdhubhirAgataH syAt . yAtrArthamAhAramihAdadIta tathA.asya syAjjATharadvAraguptiH .. 12\-275\-26 (76298) na vIrapatnIM vihareta nArIM na chApi nArImanR^itAvAhvayIta . bhAryAvrataM hyAtmani dhArayIta tathAsyopasthadvAraguptirbhavet .. 12\-275\-27 (76299) dvArANi yasya sarvANi suguptAni manIShiNaH . upasthamudaraM pANI vAkchaturthI sa vai dvijaH .. 12\-275\-28 (76300) moghAnyaguptadvArasya sarvANyeva bhavantyuta . kiM tasya tapasA kAryaM kiM yaj~nena kimAtmanA .. 12\-275\-29 (76301) anuttarIyavasanamanupastIrNashAyinam . bAhUpadhAnaM shAmyantaM taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-275\-30 (76302) dvandvArAmeShu sarveShu ya eko ramate muniH . pareShAmananudhyAyaMstaM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-275\-31 (76303) yena sarvamidaM buddhaM prakR^itirvikR^itishcha yA . gatij~naH sarvabhUtAnAM taM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-275\-32 (76304) abhayaM sarvabhUtebhyaH sarveShAmabhayaM yataH . sarvabhUtAtmabhUto yastaM devA brAhmaNaM viduH .. 12\-275\-33 (76305) nAntareNAnujAnAti vedAnAM yatkriyAphalam . avij~nAya cha tatsarvamanyadrochayate phalam .. 12\-275\-34 (76306) svakarmabhiH saMshritAnAM tapo ghoratvamAgamat . taM sadAchAramAshcharyaM purANaM shAshvataM dhruvam .. 12\-275\-35 (76307) ashaknuvantashcharituM kiMchiddharmeShu sUtritam . nirApaddharma AchAro hyapramAdo parAbhavaH .. 12\-275\-36 (76308) phalavanti cha karmANi vyuShTimanti dhravANi cha . viguNAni cha pashyanti tathA naikAni kena cha .. 12\-275\-37 (76309) guNAshchAtra sudurj~neyA j~nAtAshchAtra suduShkarAH . anuShThitAshchAntavanta iti tvamanupashyasi .. 12\-275\-38 (76310) syUmarashmiruvAcha. 12\-275\-39x (6324) yathA cha vedaprAmANyaM tyAgashcha saphalo yathA . tau panthAnAvubhau vyaktau bhagavaMstadbravIhi me .. 12\-275\-39 (76311) kapila uvAcha. 12\-275\-40x (6325) pratyakShamiha pashyanti bhavantaH satpathe sthitAH . pratyakShaM tu kimatrAsti yadbhavanta upAsate .. 12\-275\-40 (76312) syUmarashmiruvAcha. 12\-275\-41x (6326) syUmarashmirahaM brahma~njij~nAsArthamihAgataH . shreyaskAmaH pratyavochamArjavAnna vivakShayA .. 12\-275\-41 (76313) imaM cha saMshayaM ghoraM bhagavAnprabravItu me . pratyakShamiha pashyanto bhavantaH satpathe sthitAH . kimatra pratyakShatamaM bhavanto yadupAsate .. 12\-275\-42 (76314) anyatra tarkashAstrebhya AgamArthaM yathAgamam . Agamo vedavAdAstu tarkashAstrANi chAgamaH .. 12\-275\-43 (76315) yathAshramamupAsIta Agamastatra sidhyati . siddhiH pratyakSharUpA cha dR^ishyatyAgamanishyayAt .. 12\-275\-44 (76316) naurnAvIva nibaddhA hi srotasA sanibandhanA . hriyamANA katha vipra kubuddhIMstArayiShyati .. 12\-275\-45 (76317) etadbravItu bhagavAnupapanno.asmyadhIhi bho . naiva tyAgI na saMtuShTo nAshoko na nirAmayaH . nAnirvivitso nAvR^itto nApavR^itto.asti kashchana .. 12\-275\-46 (76318) bhavanto.api cha hR^iShyanti shochanti cha yathA vayam . indriyArthAshcha bhavatAM samAnAH sarvajantuShu .. 12\-275\-47 (76319) evaM chaturNAM varNAnAmAshramANAM pravR^ittiShu . ekamAlambamAnAnAM nirNaye kiM nirAmayam . `etadbravItu bhagavAnupapannosyyadhIhi bho ..' 12\-275\-48 (76320) kapila uvAcha. 12\-275\-49x (6327) yadyadAcharate shAstramarthyaM sarvapravR^ittiShu . yasya yatra hyanuShThAnaM tasya tattu nirAmayam .. 12\-275\-49 (76321) sarvaM prApayati j~nAnaM ye j~nAnaM hyanuvartate . j~nAnAdapetya yA vR^ittiH sA vinAshayati prajAH .. 12\-275\-50 (76322) bhavanto j~nAnino nityaM sarvatashcha niramayAH . aikAtmyaM nAma kashchiddhi kadAchidabhipadyate .. 12\-275\-51 (76323) shAstraM hyabuddhvA tattvena kechidvAdabalAjjanAH . kAmadveShAbhibhUtatvAdahaMkAravashaM gatAH .. 12\-275\-52 (76324) yAthAtathyamavij~nAya shAstrANAM shAstradasyavaH . brahmastenA nirArambhA apakvamanaso.ashivAH .. 12\-275\-53 (76325) nairguNyameva pashyanti na guNAnanuyu~njate . teShAM tamaH sharIrANAM tama eva parAyaNam .. 12\-275\-54 (76326) yo yathAprakR^itirjantuH prakR^iteH syAdvashAnugaH . tasya dveShashcha kAmashcha krodho dambho.anR^itaM madaH . nityamevAnuvartante guNAH prakR^itisaMbhavAH .. 12\-275\-55 (76327) ye tadbuddhvA.anupashyantaH saMtyajeyuH shubhAshubham . parAM gatimabhIpsanto yatayaH saMyame ratAH .. 12\-275\-56 (76328) syUmarashmiruvAcha. 12\-275\-57x (6328) sarvametattvayA brahma~nshAstrataH parikIrtitam . na hyavij~nAya shAstrArthaM pravartante pravR^ittayaH .. 12\-275\-57 (76329) yaH kashchinnyAyya AchAraH sarvaM shAstramiti shrutiH . yadanyAyyamashAstraM tadityeShA shrUyate shrutiH .. 12\-275\-58 (76330) na pravR^ittirR^ite shAstrAtkAchidastIti nishchayaH . yadanyadvedavAdebhyastadashAstramiti shrutiH .. 12\-275\-59 (76331) shAstrAdapetaM pashyanti bahavo.atyarthamAninaH . shAstradoShAnna pashyanti iha chAmutra chApare . [indriyArthAshcha bhavatAM samAnAH sarvajantuShu .. 12\-275\-60 (76332) evaM chaturNAM varNAnAmAshramANAM pravR^ittiShu . ekamAlambamAnAnAM nirNaye sarvato disham .. 12\-275\-61 (76333) AnantyaM vadamAnena shaktenAvarjitAtmanA] . avij~nAnahatapraj~nA hInapraj~nAstamovR^itAH .. 12\-275\-62 (76334) shakyaM tvekena yuktena kR^itakR^ityena sarvashaH . piNDamAtraM vyapAshritya charituM sarvato disham .. 12\-275\-63 (76335) `nAtyantaM vandamAnena shaktena vijitAtmanA.' vedavAdaM vyapAshritya mokSho.astIti prabhApitum . apetanyAyashAstreNa sarvalokavigarhiNA .. 12\-275\-64 (76336) idaM tu duShkaraM karma kuTumbamabhisaMshritam . dAnamadhyayanaM yaj~naH prajAsaMtAnamArjavam .. 12\-275\-65 (76337) yadyetadevaM kR^itvA.api na vimokSho.asti kasyachit . dhikkartAraM cha kAryaM cha shramashchAyaM nirarthakaH .. 12\-275\-66 (76338) nAstikyamanyathA cha syAdvedAnAM pR^iShThataH kriyA . etasyAnantyamichChAmi bhagava~nshrotuma~njasA .. 12\-275\-67 (76339) tattvaM vadasva me brahmannupasannosmyadhIhi bhoH . yathA te vidito mokShastathechChAmyupashikShitum .. .. 12\-275\-68 (76340) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchasaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 275\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-275\-11 shramasyoparamo dR^iShTa iti Ta.tha . pAThaH .. 12\-275\-14 dAnaM punaH saMgrahaNaM saMshritA pAtrabhojanam . iti Ta. tha. pAThaH. dAhaH punaH saMchayanaM saMsthitaH pAtrabhojanamiti dha. pAThaH .. 12\-275\-19 brahma brahmaNi vindatIti Ta . tha. pAThaH .. 12\-275\-20 teShu dharmaH sanAtana iti jha . pAThaH .. 12\-275\-22 sarvaj~nAnena pashyataH iti Ta . pAThaH .. 12\-275\-24 nAyonijasyeha sruvaM pragR^ihNAditi Ta.tha . pAThaH. nAyonijasyaiva sutAM pragR^ihNAditi dha. pAThaH .. 12\-275\-26 sAdhuranAgasaH syAditi Ta . tha. pAThaH .. 12\-275\-27 dhairyavrataM hyAtmanIti dha . pAThaH .. 12\-275\-39 yathA cha devabrAhmaNyamatyAgashcha kalau yatheti tha . pAThaH .. 12\-275\-44 yathAgamamupAsIteti tha . pAThaH yathAkAmamupAsIteti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 276 .. shrIH .. 12\.276\. adhyAyaH 276 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati gokapilasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-276\-0 (76341) kapila uvAcha. 12\-276\-0x (6329) vedAH pramANaM lokAnAM na vedAH pR^iShThataH kR^itAH . dve brahmaNI veditavye shabdabrahma paraM cha yat .. 12\-276\-1 (76342) shabdabrahmaNi niShNAtaH paraM brahmAdhigachChati . sharIrametatkurute yadvede kurute tanum .. 12\-276\-2 (76343) kR^itashuddhasharIro hi pAtraM bhavati brAhmaNaH . AnantyamanuchintyedaM karmaNAM tadbrabImi te .. 12\-276\-3 (76344) nirAgamamanaitihyamatyakShaM lokasAkShikam . dharma ityeva ye yaj~nAnvitanvanti nirAshiShaH .. 12\-276\-4 (76345) utpannatyAgino lubdhAH kR^ipAsUyAvivarjitAH . dhaninAmeSha vai panthAstIrtheShu pratipAdanam .. 12\-276\-5 (76346) anAshritAH pApakR^ityAH kadAchitkarmayoginaH . manaH saMkalpasaMsiddhA vishuddhaj~nAnanishchayAH .. 12\-276\-6 (76347) akrudhyanto.anasUyanto nirahaMkAramatsarAH . j~nAnaniShThAstrishuklAshcha sarvabhUtahite ratAH .. 12\-276\-7 (76348) AsangR^ihasthA bhUyiShThA apakrAntAH svakarmasu . rAjAnashcha tathA yuktA brAhmaNAshcha yathAvidhi .. 12\-276\-8 (76349) samA hyArjavasaMpannAH saMtuShTA j~nAnanishchayAH . pratyakShadharmAH shuchayaH shraddadhAnAH parAvare .. 12\-276\-9 (76350) purastAdbhAvitAtmAno yathAvachcharitavratAH . charanti dharmaM kR^ichChre.api durge chaivApi saMhatAH .. 12\-276\-10 (76351) saMhatya dharmaM charatAM purA.a.asItsukhameva tat . teShAM nAsIdvidhAtavyaM prAyashchittaM kathaMchana .. 12\-276\-11 (76352) satyaM hi dharmamAsthAya durAdharShatamA matAH . na mAtrAmanurudhyante na dharmachChalamantataH .. 12\-276\-12 (76353) ya eva prathamaH kalpastamevAtra charanmahAn .. 12\-276\-13 (76354) asyAM sthitau sthitAnAM hi prAyashchittaM na vidyate . yadA tu durbalAtmAnaH prAyashchittaM tadA bhavet .. 12\-276\-14 (76355) eta evaMvidhAH prAhuH purANA yaj~navAhanAH . traividyavR^iddhAH shuchayo vR^ittavanto yashasvinaH .. 12\-276\-15 (76356) yajanto.aharaharyaj~nairnirAshIrbandhanA budhAH . teShA yaj~nAshcha vedAshcha karmANi cha yathAgamam .. 12\-276\-16 (76357) AgamAshcha yathAkAmaM saMkalpAshcha yathAvratam . apetakAmakrodhAnAM dushcharAchArakarmaNAm .. 12\-276\-17 (76358) svakarmabhiH shaMsitAnAM prakR^ityA shaMsitAtmanAm . R^ijUnAM shamanityAnAM sveShu karmasu vartatAm .. 12\-276\-18 (76359) sarvamAnantyamevAsIditi naH shAshvatAshchutiH . teShAmadInasatvAnAM dushcharAchArakarmaNAm .. 12\-276\-19 (76360) svakarmabhiH saMsitAnAM tapo ghoratvamAgatam . saM sadAchAramAshcharyaM purANaM shAshvataM dhruvam .. 12\-276\-20 (76361) ashaknuvadbhishcharituM kiMchiddharmeShu sUchitam . nirApaddharma AchAro hyapramAdo.aparAbhavaH .. 12\-276\-21 (76362) sarvavarNeShu yatteShu nAsItkashchidvyatikramaH . dharmamekaM chatuShpAdamAshritAste narA vibho .. 12\-276\-22 (76363) taM santo vidhivatprApya gachChanti paramAM gatim . gR^ihebhya eva niShkramya vanamanye samAshritAH .. 12\-276\-23 (76364) gR^ihamevAbhisaMshritya tato.anye brahmachAriNaH . `vyastamekaM chaturdhA tu brAhmaNA AshramaM viduH .. 12\-276\-24 (76365) sarve sarvatra tiShThanto gachChanti paramAM gatim . eva evaMvidhAH prAhuH purANA brahmachAriNaH ..' 12\-276\-25 (76366) ta ete divi dR^ishyante jyotirbhUtA dvijAtayaH . nakShatrANIva dhiShNyeShu bahavastArakAgaNAH . AnantyamupasaMprAptAH saMtoShAditi vaidikam .. 12\-276\-26 (76367) yadyAgachChanti saMsAraM punaryoniShu tAdR^ishAH . na lipyante pArakR^ityaiH kadAchitkarmayonitaH .. 12\-276\-27 (76368) evameva brahmachArI shushrUShurghoranishchayaH . evaMyukto brAhmaNaH syAdanyo brAhmaNako bhavet .. 12\-276\-28 (76369) karmaiva puruShasyAha shubhaM vA yadi vA.ashubham . evaM pakvakaShAyANAmAnantyena shrutena cha .. 12\-276\-29 (76370) sarvamAnantyamevAsIditi naH shAshvatI shrutiH . teShAmapetatR^iShNAnAM nirNiktAnAM shubhAtmanAm .. 12\-276\-30 (76371) chaturtha aupaniShado dharmaH sAdhAraNaH smR^itaH . saMsiddhaiH sevyate nityaM brAhmaNairniyatAtmabhiH .. 12\-276\-31 (76372) saMtoShamUlastyAgAtmA j~nAnAdhiShThAnamuchyate . apavargamatirnityo yatidharmaH sanAtanaH .. 12\-276\-32 (76373) sAdhAraNaH kevalo vA yathAbalamupAsyate . gachChante balinaH kShemaM durbalo.atrAvasIdati . brAhmaNaH padamanvichChansaMsArAnmuchyate shuchiH .. 12\-276\-33 (76374) syUmarashmiruvAcha. 12\-276\-34x (6330) ye bhu~njate ye dadate yajante.adhIyate cha ye . mAtrAbhirdharmalubdhAbhirye vA tyAgaM samAshritAH .. 12\-276\-34 (76375) eteShAM pretyabhAve tu katamaH svargajittamaH . etadAchakShva me brahmanyAthAtathyena pR^ichChataH .. 12\-276\-35 (76376) kapila uvAcha. 12\-276\-36x (6331) parigrahAH shubhAH sarve guNato.abhyudayAshcha te . na tu tyAgasukhaM prAptA etattvamapi pashyasi .. 12\-276\-36 (76377) syUmarashmiruvAcha. 12\-276\-37x (6332) bhavanto j~nAnaniShThA vai gR^ihasthAH karmanishchayAH . AshramANAM cha sarveShAM niShThAyAmaikyamuchyate .. 12\-276\-37 (76378) ekatvena pR^ithaktvena visheSho nAnya uchyate . tadyathAvadyathAnyAyaM bhagavAnprabravItu me .. 12\-276\-38 (76379) kapila uvAcha. 12\-276\-39x (6333) sharIrapaktiH karmANi j~nAnaM tu paramA gatiH . pakve kaShAyavij~nAnaM yathA j~nAnaM cha tiShThati .. 12\-276\-39 (76380) AnR^ishaMsyaM kShamA shAntirahiMsA satyamArjavam . adroho.anabhimAnashcha hrIstitikShA shamastathA .. 12\-276\-40 (76381) panthAno brahmaNastveta etaiH prApnoti yatparam . tadvidvAnanubuddhyeta manasA karmanishchayam .. 12\-276\-41 (76382) yAM viprAH sarvataH shAntA vishuddhA j~nAnanishchayAH . gatiM gachChanti saMtuShTAstAmAhuH paramAM gatim .. 12\-276\-42 (76383) vedAMshcha veditavyaM cha viditvA cha yathAsthitim . evaM vedavidityAhurato.anyo vAtarechakaH .. 12\-276\-43 (76384) sarvaM vidurvedavido vede sarvaM pratiShThitam . vede hi niShThA sarvasya yadyadasti cha nAsti cha .. 12\-276\-44 (76385) eShaiva niShThA sarvatra yattadasti cha nAsti cha . etadantaM cha madhyaM cha sachchA.asachcha vijAnataH .. 12\-276\-45 (76386) samAptaM tyAga ityeva shama ityeva nishchitam . saMtoSha ityanugatamapavarge pratiShThitam .. 12\-276\-46 (76387) R^itaM satyaM viditaM veditavyaM sarvasyAtmA sthAvaraM ja~NgamaM cha . sarvaM sukhaM yachChivamuttaraM cha brahmAvyaktaM prabhavashchAvyayaM cha .. 12\-276\-47 (76388) tejaH kShamA shAntiranAmayaM shubhaM tathAvidhaM vyoma sanAtanaM dhruvam . etaiH shabdairgamyate buddhinetrai stasmai namo brahmaNe brAhmaNAya .. .. 12\-276\-48 (76389) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTsaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 276\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-276\-5 dhanAnAmeSha vai panthA iti jha.Ta . tha. pAThaH .. 12\-276\-14 durbalAtmana utpannaM prAyashchittamiti shrutiH iti jha . pAThaH .. 12\-276\-39 kaShAyapa~Nkti karmANIti Ta . tha. pAThaH .. 12\-276\-41 manasA dharmanishchayamiti dha . pAThaH .. 12\-276\-43 ratonyo vedavAdaka iti Ta . tha. pAThaH. vedapAtaka iti dha. pAThaH .. 12\-276\-46 ityeva sarvavedeShu niShThitamiti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 277 .. shrIH .. 12\.277\. adhyAyaH 277 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dharmArthakAmeShu dharmasyaiva jyAyastvapratipAdakakuNDadhAracharitrapratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-277\-0 (76390) yudhiShThira uvAcha. 12\-277\-0x (6334) dharmamarthaM cha kAmaM cha vedAH shaMsanti bhArata . kasya lAbho vishiShTo.atra tanme brUhi pitAmaha .. 12\-277\-1 (76391) bhIShma uvAcha. 12\-277\-2x (6335) atra te vartayiShyAmi itihAsaM purAtanam . kuNDadhAreNa yatprItyA bhaktAyopakR^itaM purA .. 12\-277\-2 (76392) adhano brAhmaNaH kashchitkAmAddhanamavaikShata . yaj~nArthaM satato.arthArthI tapo.atapyata dAruNam .. 12\-277\-3 (76393) sa nishchayamatho kR^itvA pUjayAmAsa devatAH . bhaktyA na chaivAdhyagachChaddhanaM saMpUjya devatAH .. 12\-277\-4 (76394) tatashchintAmanuprAptaH katamaddaivataM tu tat . yanme drutaM prasIdeta mAnuShairajaDIkR^itam .. 12\-277\-5 (76395) so.atha saumyena manasA devAnucharamantike . pratyapashyajjaladharaM kuNDadhAramavasthitam .. 12\-277\-6 (76396) dR^iShTvaiva taM mahAbAhuM tasya bhaktirajAyata . ayaM me dhAsyati shreyo vapuretaddhi tAdR^isham .. 12\-277\-7 (76397) saMnikR^iShTashcha devasya na chAnyairmAnuShairvR^itaH . eSha me dAsyati dhanaM prabhUtaM shIghrameva cha .. 12\-277\-8 (76398) tato dhUpaishcha gandhaishcha mAlyairuchchAvachairapi . balibhirvividhAbhishcha pUjayAmAsa taM dvijaH .. 12\-277\-9 (76399) tatastvalpena kAlena tuShTo jaladharastadA . tasyopakAraniyatAmimAM vAchamuvAcha ha .. 12\-277\-10 (76400) brahmaghne cha surApe cha chore bhagnavrate tathA . niShkR^itirvihitA sadbhiH kR^itaghne nAsti niShkR^itiH .. 12\-277\-11 (76401) AshAyAstanayo.adharmaH krodho.asUyAsutaH smR^itaH . lobhaH putro nikR^ityAstu kR^itaghno nArhati prajAM .. 12\-277\-12 (76402) tataH sa brAhmaNaH svapne kuNDadhArasya tejasA . apashyatsarvabhUtAni kusheShu shayitastadA .. 12\-277\-13 (76403) shamena tapasA chaiva bhaktyA cha nirupaskR^itaH . shuddhAtmA brAhmaNo rAtrau nidarshanamapashyata .. 12\-277\-14 (76404) mANibhadraM sa tatrasthaM devatAnAM mahAdyutim . apashyata mahAtmAnaM vyAdishantaM yudhiShThira .. 12\-277\-15 (76405) tatra devAH prayachChanti rAjyAni cha dhanAni cha . shubhaiH karmabhirArabdhAH prachChidantyashubheShu cha .. 12\-277\-16 (76406) pashyatAmatha yakShANaM kuNDadhAro mahAdyutiH . niShpatya patito bhUmau devAnAM bharatarShabha .. 12\-277\-17 (76407) tatastu devavachanAnmaNibhadro mahAmanAH . uvAcha patitaM bhUmau kuNDadhAra kimichChasi .. 12\-277\-18 (76408) kuNDadhAra uvAcha. 12\-277\-19x (6336) yadi prasannA devA me bhakto.ayaM brAhmaNo mama . asyAnugrahamichChAmi kR^itaM kiMchitsukhodayam .. 12\-277\-19 (76409) tatastaM mANibhadrastu punarvachanamabravIt devAnAmeva vachanAtkuNDadhAraM mAhadyutim .. 12\-277\-20 (76410) uttiShThottiShTha bhadraM te kR^itakR^ityaH sukhI bhava . dhanArthI yadi vipro.ayaM dhanamasmai pradIyatAm .. 12\-277\-21 (76411) yAvaddhanaM prArthayate brAhmaNo.ayaM sathA tava . devAnAM shAsanAttAvadasa~NkhyeyaM dadAmyaham .. 12\-277\-22 (76412) vichArya kuNDadhArastu mAnuShyaM chalamadhruvam . tapaso matimAdhatta brAhmaNasya yashasvinaH .. 12\-277\-23 (76413) kuNDadhAra uvAcha. 12\-277\-24x (6337) nAhaM dhanAni yAchAmi brAhmaNAya dhanaprada . anyamevAhamichChAmi bhaktAyAnugrahaM kR^itam .. 12\-277\-24 (76414) pR^ithivIM ratnapUrNAM vA mahadvA ratnasaMchayam . bhaktAya nAhamichChami bhavedeSha tu dhArmikaH .. 12\-277\-25 (76415) dharme.asya ramatAM buddhirdharmaM chaivopajIvatu . dharmapradhAno bhavatu mamaiSho.anugraho mataH .. 12\-277\-26 (76416) mANibhadra uvAcha. 12\-277\-27x (6338) sadA dharmaphalaM rAjyaM sukhAni vividhAni cha . phalAnyevAyamashnAtu kAyakleshavivarjitaH .. 12\-277\-27 (76417) bhIShma uvAcha. 12\-277\-28x (6339) tatastadeva bahushaH kuNDadhAro mahAyashAH . abhyAsamakaroddharme tatastuShTAstu devatAH .. 12\-277\-28 (76418) mANibhadra uvAcha. 12\-277\-29x (6340) prItAste devatAH sarvA dvijasyAsya tathaiva cha . bhaviShyatyeSha dharmAtmA dharme chAdharasyate matiH .. 12\-277\-29 (76419) bhIShma uvAcha. 12\-288\-30x (6341) tataH prIto jaladharaH kR^itakAryo yudhiShThira . IpsitaM manaso labdhvA varamanyaiH sudurlabham .. 12\-277\-30 (76420) tato.apashyata chIrANi sUkShmANi dvijasattamaH . pArshvato.abhyAshato nyastAnyatha nirvedamAgataH .. 12\-277\-31 (76421) brAhmaNa uvAcha. 12\-277\-32x (6342) ayaM na sukR^itaM vetti ko nvanyo vetsyate kR^itam . gachChAmi vanamevAhaM paraM dharmeNa jIvitum .. 12\-277\-32 (76422) bhIShma uvAcha. 12\-277\-33x (6343) nirvedAddevatAnAM cha prasAdAtsa dvijottamaH . vanaM pravishya sumahattapa ArabdhavAMstadA .. 12\-277\-33 (76423) devatAtithisheSheNa phalamUlAshano dvijaH . dharme chAsya mahArAja dR^iDhA buddhirajAyata .. 12\-277\-34 (76424) tyaktvA mUlaphalaM sarvaM parNAhAro.abhavaddvijaH . parNaM tyaktvA jalAhAraH punarAsIddvijastadA .. 12\-277\-35 (76425) vAyubhakShastataH pashchAdbahUnvarShagaNAnabhUt . na chAsya kShIyate prANastadadbhutamivAbhavat .. 12\-277\-36 (76426) dharme cha shraddadhAnasya tapasyugre cha vartataH . kAlena mahatA tasya divyA dR^iShTirajAyata .. 12\-277\-37 (76427) tasya buddhiH prAdurAsIdyadi dadyAmahaM dhanam . tuShTaH kasyachideveha mithyA vA~Nga bhavenmama .. 12\-277\-38 (76428) tataH prahR^iShTavadano bhUya ArabdhavAMstapaH . bhUyashchAchintayatsiddho yatparaM so.abhimanyate .. 12\-277\-39 (76429) yadi dadyAmahaM rAjyaM tuShTo vai yasya kasyachit . sa bhavedachirAdrAjA na mithyA vAgbhavenmama .. 12\-277\-40 (76430) tasya sAkShAtkuNDadhAro darshayAmAsa bhArata . brAhmaNasya tapoyogAtsauhR^idenAbhichoditaH .. 12\-277\-41 (76431) samAgamya sa tenAtha pUjAM chakre yathAvidhi . brAhmaNaH kuNDadhArasya vismitashchAbhavannR^ipa .. 12\-277\-42 (76432) tato.abravItkuNDadhAro divyaM te chakShuruttamam . pashya rAj~nAM gatiM vipra lokAMshchaiva tu chakShuShA .. 12\-277\-43 (76433) tato rAjasahasrANi magnAni niraye tadA . dUrAdapashyadvipraH sa divyayuktena chakShuShA .. 12\-277\-44 (76434) kuNDadhAra uvAcha. 12\-277\-45x (6344) mAM pUjayitvA bhAvena yadi tvaM duHkhamApnuyAH . kR^itaM mayA bhavetkiM te kashcha te.anugraho bhavet .. 12\-277\-45 (76435) pashyapashya cha bhUyastvaM kAmAnichChetkathaM naraH . svargadvAraM hi saMruddhaM mAnuSheShu visheShataH .. 12\-277\-46 (76436) bhIShma uvAcha. 12\-277\-47x (6345) tato.apashyatsa kAmaM cha krodhaM lobhaM bhayaM madam . nidrAM tandrIM tathA.a.alasyamAvR^ittya puruShAnsthitAn ..' 12\-277\-47 (76437) kuNDadhAra uvAcha. 12\-277\-48x (6346) etairlokAH susaMruddhA devAnAM mAnuShAdbhayam . tathaiva devavachanAdvighnaM kurvanti sarvashaH .. 12\-277\-48 (76438) na devairananuj~nAtaH kashchidbhavati dhArmikaH . eSha shaktosmi tapasA dAtuM rAjyaM dhanAni cha .. 12\-277\-49 (76439) bhIShma uvAcha. 12\-277\-50x (6347) tataH papAta shirasA brAhmaNastoyadhAriNe . uvAcha chainaM dharmAtmA mahAnme.anugrahaH kR^itaH .. 12\-277\-50 (76440) kAmalobhAnubandhena purA te yadasUyitam . mayA snehamavij~nAya tatra me kShantumarhasi .. 12\-277\-51 (76441) kShAntameva mayetyuktvA kuNDadhAro dvijarShabham . saMpariShvajya bAhubhyAM tatraivAntaradhIyata .. 12\-277\-52 (76442) tataH sarvAMstadA lokAnbrAhmaNo.anuchachAra ha . kuNDadhAraprasAdena tapasA siddhimAgataH .. 12\-277\-53 (76443) vihAyasA cha gamanaM tathA saMkalpitArthatA . dharmAchChaktyA tathA yogAdyA chaiva paramA gatiH .. 12\-277\-54 (76444) devatA brAhmaNAH santo yakShA mAnuShachAraNAH . dhArmikAnpUjayantIha na dhanADhyAnna kAminaH .. 12\-277\-55 (76445) suprasannA hi te devA yatte dharme ratA matiH . dhane sukhakalA kAchiddharme tu paramaM sukham .. .. 12\-277\-56 (76446) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptasaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 277\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-277\-6 jaladharaM megham . kuNDadhAraM nAmataH .. 12\-277\-7 dhAsyati vighAsyati . tasya buddhirajAyateti Ta. tha. pAThaH. dAsyati shreya iti Ta. tha. dha. pAThaH .. 12\-277\-10 imAM gAdhAmagAyateti dha . pAThaH .. 12\-277\-14 nirupaskR^ito bhogavarjitaH .. 12\-277\-15 vyAdishantaM devAj~nayA yAchakebhyaH phalAni samarpayantam .. 12\-277\-16 ashubheShu karmasUpasthiteShu prAgdattamapi rAjyAdikaM prachChindanti haranti .. 12\-277\-17 bhUmau patito brAhmaNahitArthI . agrataH patito bhUmAviti dha. pAThaH .. 12\-277\-18 kuNDadhAra kimiShyata iti jha . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 278 .. shrIH .. 12\.278\. adhyAyaH 278 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati hiMsAhetutayA yaj~nasyApyaprAshastyapratipAdakanAradavachanAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-278\-0 (76447) yudhiShThira uvAcha. 12\-278\-0x (6348) bahUnAM yaj~natapasAmekArthAnAM pitAmaha . dharmArthaM na sukhArthArthaM kathaM yaj~naH samAhitaH .. 12\-278\-1 (76448) bhIShma uvAcha. 12\-278\-2x (6349) atra te vartayiShyAmi nAradenAnukIrtitam . u~nChavR^itteH purAvR^ittaM yaj~nArthe brAhmaNasya cha .. 12\-278\-2 (76449) nArada uvAcha. 12\-278\-3x (6350) rAShTre dharmottare shreShThe vidarbheShvabhavaddvijaH . u~nChavR^ittirR^iShiH kashchidyaj~naM yaShTuM samAdadhe .. 12\-278\-3 (76450) shyAmAkamashanaM tatra sUryaparNI suvarchalA . tiktaM cha virasaM shAkaM tapasA svAdutAM gatam .. 12\-278\-4 (76451) upagamya vane pR^ithvIM sarvabhUtAvihiMsayA . api mUlaphalairiShTo yaj~naH svargyaH paraMtapa .. 12\-278\-5 (76452) tasya bhAryA vratakR^ishA shuchiH puShkaramAlinI . yaj~napatnI samAnItA satyenAnuvidhIyate .. 12\-278\-6 (76453) sA tu shApaparitrastA tatsvabhAvAnurtinI . mAyUrajIrNaparNAnAM vastraM tasyAshcha varNitam .. 12\-278\-7 (76454) akAmayA kR^itastatra yaj~no hotranumArgataH . shukasya punarAjAtiravadhyAnAdadharmavat .. 12\-278\-8 (76455) tasminvane samIpastho mR^igo.abhUtsahachArikaH . vachobhirabravItsatyaM tvayedaM duShkR^itaM kR^itam .. 12\-278\-9 (76456) yadi mantrA~NgahIno.ayaM yaj~no bhavati vaikR^itaH . mA bhoHprakShipa hotre tvaM gachCha svargamatandritaH .. 12\-278\-10 (76457) tatastu yaj~ne sAvitrI sAkShAttaM saMnyamantrayat . nimantrayantI pratyuktA na hanyAM sahavAsinam .. 12\-278\-11 (76458) evamuktvA nivR^ittA sA pravR^ittA yaj~napAvakAt . kiMnu dushcharitaM yaj~ne didR^ikShuH sA rasAtalam .. 12\-278\-12 (76459) sa tu baddhA~njaliM satyamayAchaddhariNaH punaH . satyena sa pariShvajya saMdiShTo gamyatAmiti .. 12\-278\-13 (76460) tataH sa hariNo gatvA padAnyaShTau nyavartata . sAdhu hiMsaya mAM satya hato yAsyAmi sadgaditam .. 12\-278\-14 (76461) pashya hyapsaraso divyA mayA dattena chakShuShA . vimAnAni vichitrANi gandharvANAM mahAtmanAm .. 12\-278\-15 (76462) tataH sa suchiraM dR^iShTvA spR^ihAlagnena chakShuShA . mR^igamAlokya hiMsAyAM svargavAsaM samarthayat .. 12\-278\-16 (76463) sa tu dharmo mR^igo bhUtvA bahuvarShoShito vane . tasya niShkR^itimAdhatta na tvasau yaj~nasaMvidhiH .. 12\-278\-17 (76464) tasya tenAnubhAvena mR^igahiMsAtmanastadA . tapo mahatsamuchChinnaM tasmAddhiMsA na yaj~niyA .. 12\-278\-18 (76465) tatastaM bhagavAndharmo yaj~naM yAjayata svayam . samAdhAnaM cha bhAryAyA lebhe sa tapasA param .. 12\-278\-19 (76466) ahiMsA paro dharmo hiMsAdharmastathA hitaH . satyaM te.ahaM pravakShyAmi no dharmaH satyavAdinAm .. .. 12\-278\-20 (76467) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTasaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 278\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-278\-3 kashchitsa cha yaj~naM samAdadha iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-278\-4 shyAmAkamashanamadanIya . sUryaparNI suvarchaleti shAkavisheShau. trayametadvanyaM yaj~niyadravyam. sUryapatrI suvarchaleti Ta. tha. dha. pAThaH .. 12\-278\-6 puShkaramAlinI nAmataH . satye satyasaMj~ne bhartari nAnuvidhIyate hiMsA yaj~namashreyastvena manyamAnA anuvidhAnamAnukUlyaM na karoti .. 12\-278\-7 tathApi shApAdbhItA satI bhartuH svabhAvamanurudhyAste ityarthaH . mayUrapa~nChaiH sanniveshavisheSheNa gumphitaistasyA vastraM varNitaM vistAritam .. 12\-278\-8 shukrasya punarAj~nAbhiH parNAdo nAma dharmaviditi jha . pAThaH .. 12\-278\-9 sahachAriko yajamAnasya satyasaMj~nasya prativeshI sa mR^igo.abhUnmR^igo bhUtvA cha satyaM munimavravIt . duShkR^itamiti. satisAmarthye mantrA~NgahInaM yaj~naM kurvatAM duShkR^itaM bhavatItyarthaH .. 12\-278\-10 nanu daridreNa mayAnukalpenaiva shyAmAkacharuNA pashukAryaM kriyata ityAsha~NkyAha yadIti . hotre hUyate.asminniti vyutpattyA agnau. mAM parNAdaM mR^igabhUtam .. 12\-278\-11 sAvitrI savitR^imaNDalAdhiShThAtrI devatA pratyakShametya saMnyamantrayat madarte.ayaM pashuragnau hotavya ityuktavatI . pratyuktA pratyAkhyAtA. tatra hetuH na hanyAmiti .. 12\-278\-12 rasAtalaM didR^ikShuH pravR^ittA tirobhUdityarthaH .. 12\-278\-13 satyaM satyasaMj~nam . ayAchata mAmagnau prakShipeti prArthitavAn. tato hiMsAyAM doShaM pashyatA saMdiShTa Aj~naptaH .. 12\-278\-16 hiMsAyAM kR^itAyAmeva svargavAsaM prApnotIti samarthayat samarthitavAniti saMbandhaH .. 12\-278\-17 kenachinnimittena mR^igatAM prApto dharmastasya nimittasya niShkR^itiM pratIkAramAdhatta svAtmAnaM mochitavAnnatvasau yaj~nasya samIchIno vidhihisAmayatvAt ... 12\-278\-18 anubhAvena pashuM hatvA svargaM prApsyAmItyabhiprAyeNa . yaj~niyA yaj~nAya hitA .. 12\-278\-19 yAjayata aDabhAva ArShaH . yAjitavAn. bhAryAyAH puShkaramAlinyAH hiMsAmayayaj~namanichChantyAH .. 12\-278\-20 tathA tena svargapradatvena rUpeNa hitaH . satyavAdinAM brahmavAdinAM tvasau no dharmaH ahiMsA sakalo dharma iti jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 279 .. shrIH .. 12\.279\. adhyAyaH 279 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dharmAcharaNasya shreyassAdhanatvapratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-279\-0 (76468) yudhiShThira uvAcha. 12\-279\-0x (6351) kathaM bhavati pApAtmA kathaM dharmaM karoti vA . kena nirvedamAdatte mokShaM vA kena gachChati .. 12\-279\-1 (76469) bhIShma uvAcha. 12\-279\-2x (6352) viditAH sarvadharmAste sthityarthamanupR^ichChasi . shR^iNu mokShaM sanirvedaM pApaM dharmaM cha mUlataH .. 12\-279\-2 (76470) vij~nAnArthaM hi pa~nchAnAmichChApUrvaM pravartate . prApyatAM vartate kAmo dveSho vA bharatarShabha .. 12\-279\-3 (76471) tatastadarthaM yatate karma chArabhate mahat . iShTAnAM rUpagandhAnAmabhyAsaM cha chikIrShati .. 12\-279\-4 (76472) tato rAgaH prabhavati dveShashcha tadanantaram . tato lobhaH prabhavati mohashcha tadanantaram .. 12\-279\-5 (76473) lobhamohAbhibhUtasya rAgadveShAnvitasya cha . na dharme jAyate buddhirvyAjAddharmaM karoti cha .. 12\-279\-6 (76474) vyAjena charate dharmamarthaM vyAjena rochate . vyAjena siddhyamAneShu dharmeShu kurunandana .. 12\-279\-7 (76475) tatraiva kurute buddhiM tataH pApaM chikIrShati . suhR^idbhirvAryamANo.api paNDitaishchApi bhArata .. 12\-279\-8 (76476) uttaraM nyAyasaMbaddhaM bravIti vidhichoditam . adharmastrividhastasya vardhate rAgamohajaH .. 12\-279\-9 (76477) pApaM chintayate karma prabravIti karoti cha . tasyAdharmapravR^ittasya doShAnpashyanti sAdhavaH .. 12\-279\-10 (76478) ekashIlAshcha mitratvaM bhajante pApakarmiNaH . sa neha sukhamApnoti kuta eva paratra vai .. 12\-279\-11 (76479) evaM bhavati pApAtmA dharmAtmAnaM tu me shR^iNu . yathA kushaladharmA sa kushalaM pratipadyate .. 12\-279\-12 (76480) kushalenaiva dharmeNa gatimiShTAM prapadyate . ya etAnpraj~nayA doShAnpUrvamevAnupashyati .. 12\-279\-13 (76481) kushalastu sukhArthAya sAdhUMshchApyupasevate . tasya sAdhusamAchArAdabhyAsAchchaiva vardhate .. 12\-279\-14 (76482) prAj~no dharme cha ramate dharmaM chaivopajIvati . so.atha dharmAdavApteShu dhaneShu kurunandana .. 12\-279\-15 (76483) tasyaiva si~nchate mUlaM guNAnpashyati yatra vai . dharmAtmA bhavati hyevaM mitraM cha labhate shubham .. 12\-279\-16 (76484) sa mitradhanalAbhAttu pretya cheha cha nandati . shabde sparshe rase rUpe tathA gandhe cha bhArata .. 12\-279\-17 (76485) prabhutvaM labhate janturdharmasyaitatphalaM viduH . sa tu dharmaphalaM labdhvA na tR^iShyati yudhiShThira .. 12\-279\-18 (76486) dharme sthitAnAM kaunteya sarvabhogakriyAsu cha . atR^ipyamANo nirvedamAdatte j~nAnachakShuShA . praj~nAchakShuryadA kAme doShamevAnupashyati .. 12\-279\-19 (76487) shabde sparshe tathA rUpe na cha bhAvayate manaH . vimuchyate tadA kAmAnna cha dharmaM vimu~nchati .. 12\-279\-20 (76488) sarvatyAge cha yatate dR^iShTvA lokaM kShayAtmakam . tato mokShAya yatate nAnupAyAdupAyataH .. 12\-279\-21 (76489) shanairnirvedamAdatte pApaM karma jahAti cha . dharmAtmA chaiva bhavati mokShaM cha labhate param .. 12\-279\-22 (76490) etatte kathitaM tAta yanmAM tvaM paripR^ichChasi . pApaM dharmastathA mokSho nirvedashchaiva bhArata .. 12\-279\-23 (76491) tasmAddharme pravartethAH sarvAvasthaM yudhiShThira . dharme sthitAnAM kaunteya siddhirbhavati shAshvatI .. .. 12\-279\-24 (76492) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonAshItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 279\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-279\-7 vyAjena kapaTena . arthamarthajAtam .. 12\-279\-9 nyAyasaMbaddhamAhAre vyavahAre cha tyaktalajjaH sukhI bhavedityAdi . trividhaH kAyiko vAchiko mAnasashcha .. 12\-279\-10 pApaM parAniShTam .. 12\-279\-12 kushalaM kalyANaM parahitamityarthaH .. 12\-279\-19 nirvedaM vairAgyam .. 12\-279\-20 bhAvayate chintAvashaM karoti . virajyati tadA kAme iti Da. tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 280 .. shrIH .. 12\.280\. adhyAyaH 280 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mokShopAyapratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-280\-0 (76493) yudhiShThira uvAcha. 12\-280\-0x (6353) mokShaH pitAmahenokta upAyAnnAnupAyataH . tamupAyaM yathAnyAyaM shrotumichChAmi bhArata .. 12\-280\-1 (76494) bhIShma uvAcha. 12\-280\-2x (6354) tvayyevaitanmahAprAj~na yuktaM nipuNadarshanam . yadupAyena sarvArthaM nityaM mR^igayase.anagha .. 12\-280\-2 (76495) karaNe ghaTasya yA buddhirghaTotpattau na sA matA . evaM dharmAbhyapAyeShu nAnyaddharmeShu kAraNam .. 12\-280\-3 (76496) pUrve samudre yaH panthAH sa na gachChati pashchimam . ekaH panthA hi mokShasya tanme vistarataH shR^iNu .. 12\-280\-4 (76497) kShamayA krodhamuchChindyAtkAmaM saMkalpavarjanAt . satvasaMsevAnaddhIro nidrAmuchChettumarhati .. 12\-280\-5 (76498) apramAdAdbhayaM rakShechChvAsaM kShetraj~nashIlanAt . ichChAM dveShaM cha kAmaM cha dhairyeNa vinivartayet .. 12\-280\-6 (76499) bhramaM saMmohamAvartamabhyAsAdvinivartayet . nidrAM chApratibhAM chaiva j~nAnAbhyAsena tattvavit .. 12\-280\-7 (76500) upadravAMstathA rogAnhitajIrNamitAshanAt . lobhaM mohaM cha saMtoShAdviShayAMstattvadarshanAt .. 12\-280\-8 (76501) anukroshAdadharmaM cha jayeddharmamavekShayA . AyatyA cha jayedAshAmarthaM sa~NgavivarjanAt .. 12\-280\-9 (76502) anityatvena cha snehaM kShudhaM yogena paNDitaH . kAruNyenAtmano mAnaM tR^iShNAM cha paritoShataH .. 12\-280\-10 (76503) utthAnena jayettandrIM vitarkaM nishchayAjjayet . maunena bahubhAShAM cha shauryeNa cha bhayaM jayet .. 12\-280\-11 (76504) yachChedvA~NbhanasI buddhyA tAM yachChejj~nAnachakShuShA . j~nAnamAtmA mahAnyachChettaM yachChejj~nAnamAtmanaH .. 12\-280\-12 (76505) tadetadupashAntena boddhavyaM shuchikarmaNA . yogadoShAnsamuchChidyAtpa~ncha yAnkavayo viduH .. 12\-280\-13 (76506) kAmaM krodhaM cha lobhaM cha bhayaM svapnaM cha pa~nchamam . parityajya niSheveta tathemAnyogasAdhanAn .. 12\-280\-14 (76507) dhyAnamadhyayanaM dAnaM satyaM hrIrArjavaM kShamA . shauchamAhArataH shuddhirindriyANAM cha saMyamaH .. 12\-280\-15 (76508) etairvivardhate tejaH pApmAnamapahanti cha . sidhyanti chAsya saMkalpA vij~nAnaM cha pravartate .. 12\-280\-16 (76509) dhUtapApaH sa tejasvI ladhvAhAro jitendriyaH . kAmakrodhau vashe kR^itvA ninIShedbrahmaNaH padam .. 12\-280\-17 (76510) amUDhatvamasa~NgitvaM kAmakrodhavivarjanam . adainyamanudIrNatvamanudvego vyavasthitiH .. 12\-280\-18 (76511) eSha mArgo hi mokShasya prasanno vimalaH shuchiH . tathA vAkkAyamanasAM niyamaH kAmato.anyathA .. .. 12\-280\-19 (76512) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ashItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 280\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-280\-9 ayeddharmamupekShayeti Ta . tha. dha. pAThaH .. 12\-280\-12 j~nAnamAtmAvabodhena yachChedAtmAnamAtmaneti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 281 .. shrIH .. 12\.281\. adhyAyaH 281 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhUtotpattivinAshAdipratipAdakadevalanAradasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-281\-0 (76513) bhIShma uvAcha. 12\-281\-0x (6355) atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . nAradasya cha saMvAdaM devalasyAsitasya cha .. 12\-281\-1 (76514) AsInaM devalaM vR^iddhaM buddhvA buddhimatAM varam . nAradaH paripaprachCha bhUtAnAM prabhavApyayam .. 12\-281\-2 (76515) nArada uvAcha. 12\-281\-3x (6356) kutaH sR^iShTamidaM vishvaM brahmansthAvaraja~Ngamam . pralaye cha kamabhyeti tadbhavAnprabravItu me .. 12\-281\-3 (76516) asita uvAcha. 12\-281\-4x (6357) yebhyaH sR^ijati bhUtAni kAlo bhAvaprachoditaH . mahAbhUtAni pa~ncheti tAnyAhurbhUtachintakAH .. 12\-281\-4 (76517) tebhyaH sR^ijati bhUtAni kAla AtmaprachoditaH . etebhyo yaH paraM brUyAdasadbrUyAdasaMshayam .. 12\-281\-5 (76518) viddhi nArada pa~nchaitA~nshAshvatAnachalAndhruvAn . mahatastejaso rAshInkAlaShaShThAnsvabhAvataH .. 12\-281\-6 (76519) ApashchaivAntarikShaM cha pR^ithivI vAyupAvakau . asiddhiH parametebhyo bhUtebhyo muktasaMshayam .. 12\-281\-7 (76520) nopapattyA na vA yuktyA tvasadbrUyAdasaMshayam . vetthaitAnabhinirvR^ittAnShaDete yasya rAshayaH .. 12\-281\-8 (76521) pa~nchaiva tAni kAlashcha bhAvAbhAvau cha kevalau . aShTau bhUtAni bhUtAnAM shAshvatAni bhavAvyayau .. 12\-281\-9 (76522) abhAvabhAviteShveva tebhyashcha prabhavantyapi . vinaShTo.apyanutAnyeva janturbhavati pa~nchadhA .. 12\-281\-10 (76523) tasya bhUmimayo dehaH shrotramAkAshasaMbhavam . sUryAchchakShurasurvAyoradbhyastu khalu shoNitam .. 12\-281\-11 (76524) chakShuShI nAsikAkarNau tvak jihveti cha pa~nchamI . indriyANIndriyArthAnAM j~nAnAni kavayo viduH .. 12\-281\-12 (76525) darshanaM shravaNaM ghrANaM sparshanaM rasanaM tathA . upapattyA guNAnviddhi pa~ncha pa~nchasu dhAtuShu .. 12\-281\-13 (76526) rUpaM gandho rasaH sparshaH shabdashchaivAtha tadguNAH . indriyairupalabhyante pa~nchadhA pa~ncha pa~nchabhiH .. 12\-281\-14 (76527) rUpaM gandhaM rasaM sparshaM shabdaM chaivAtha tadguNAn . indriyANi na budhyante kShetraj~nastaistu budhyate .. 12\-281\-15 (76528) chittamindriyasaMghAtAtparaM tasmAtparaM manaH . manasastu parA buddhiH kShetraj~no buddhitaH paraH .. 12\-281\-16 (76529) pUrvaM chetayate janturindriyairviShayAnpR^ithak . vichArya manasA pashchAdatha buddhyA vyavasyati . indriyairupasR^iShTArthAnmatvA yastvadhyavasyati .. 12\-281\-17 (76530) chittamindriyasaMghAtaM mano buddhistathA.aShTamI . aShTau j~nAnendriyANyAhuretAnyadhyAtmachintakAH .. 12\-281\-18 (76531) pANiM pAdaM cha pAyuM cha mehanaM pa~nchamaM mukham . iti saMshabdyamAnAni shR^iNu karmendriyANyapi .. 12\-281\-19 (76532) jalpanAbhyavahArArthaM mukhamindriyamuchyate . gamanendriyaM tathA pAdau karmaNaH karaNe karau .. 12\-281\-20 (76533) pAyUpasthaM visargArthamindriye tulyakarmaNI . visarge cha purIShasya visarge chApi kAmike .. 12\-281\-21 (76534) manaH ShaShThAnyathaitAni vAchA samyagyathAgamam . j~nAnacheShTendriyaguNAH sarveShAM shabditA mayA .. 12\-281\-22 (76535) indriyANAM svakarmabhyaH shramAduparamo yadA . bhavatIndriyasaMnyAsAdatha svapiti vai naraH .. 12\-281\-23 (76536) indriyANAM vyuparame mano.avyuparataM yadi . sevate viShayAneva taM vidyAtsvapnadarshanam .. 12\-281\-24 (76537) sAtvikAshchaiva ye bhAvAstathA rAjasatAmasAH . karmayuktAH prashaMsanti sAtvikAnnetarAMstathA .. 12\-281\-25 (76538) AnandaH karmaNAM siddhiH pratipattiH parA gatiH . sAtvikasya nimittAni bhAvAnsaMshrayase smR^itiH .. 12\-281\-26 (76539) jantuShvekatameShvevaM bhAvaM yo vA samAsthitaH . bhAvayorIpsitaM nityaM pratyakShaM gamanaM dvayoH .. 12\-281\-27 (76540) indriyANi cha bhAvAshcha guNAH saptadasha smR^itAH . teShAmaShTAdasho dehI yaH sharIre sa shAshvataH .. 12\-281\-28 (76541) athavA sasharIrAste guNAH sarve sharIriNAm . saMshritAstadviyoge hi sasharIrA na santi te .. 12\-281\-29 (76542) athavA saMvibhAgena sharIraM pA~nchabhautikam . ekashcha dasha chAShTau cha guNAH saha sharIriNAm . UShmaNA saha visho vA saMghAtaH pA~nchabhautikaH .. 12\-281\-30 (76543) mahAnsaMdhArayatyetachCharIraM vAyunA saha . satyaprabhAvayuktasya nimittaM dehabhedane .. 12\-281\-31 (76544) tathaivotpadyate kiMchitpa~nchatvaM gachChate tathA . puNyapApavinAshAnte puNyapApasamIritaH . dehaM vishati kAlena tato.ayaM karmasaMbhavam .. 12\-281\-32 (76545) hitvAhitvA hyayaM praiti dehAddehaM kR^itAshrayaH . kAlasaMchoditaH kShetrI vishIrNAdvA gR^ihAdgR^iham .. 12\-281\-33 (76546) taM tu naivAnutapyante prAj~nA nishchitanishchayAH . kR^ipaNAstvanutapyante janAH saMbandhimAninaH .. 12\-281\-34 (76547) na hyayaM kasyachitkashchinnAsya kashchana vidyate . bhavatyeko hyayaM nityaM sharIre sukhaduHkhakR^it .. 12\-281\-35 (76548) naiva saMjAyate janturna cha jAtu vipadyate . yAti dehamayaM muktvA kadAchitparamAM gatim .. 12\-281\-36 (76549) puNyapApamayaM dehaM kShapayankarmasaMkShayAt . kShINadehaH punardehI brahmatvamupagachChati .. 12\-281\-37 (76550) puNyapApakShayArthaM hi sA~Nkhyaj~nAnaM vidhIyate . tatkShaye hR^idi pashyanti brahmabhAve parAM gatim .. .. 12\-281\-38 (76551) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekAshItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 281\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-281\-13 pa~nchadheti jha . pAThaH .. 12\-281\-37 kShINabhogaH punardehIti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 282 .. shrIH .. 12\.282\. adhyAyaH 282 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tR^iShNAtyAgasya sukhasAdhanatApratipAdakajanakamANDavyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-282\-0 (76552) yudhiShThira uvAcha. 12\-282\-0x (6358) bhrAtaraH pitaraH pautrA j~nAtayaH suhR^idaH sutAH . arthahetorhatAH krUrairasmAbhiH pApabuddhibhiH .. 12\-282\-1 (76553) yeyamarthodbhavA tR^iShNA kathametAM pitAmaha . nivartayeyaM pApAni tR^iShNayA kAritA vayam .. 12\-282\-2 (76554) bhIShma uvAcha. 12\-282\-3x (6359) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gItaM videharAjena mANDavyAyAnupR^ichChate .. 12\-282\-3 (76555) susukhaM bata jIvAmi yasya me nAsti kiMchana . mithilAyAM pradIptAyAM na me dahyati kiMchana .. 12\-282\-4 (76556) arthAH khalu samR^iddhA hi gADhaM duHkhaM vijAnatAm . asamR^iddhAstvapi sadA mohayantyavichakShaNAn .. 12\-282\-5 (76557) yachcha kAmasukhaM loke yachcha divyaM mahatsukham . tR^iShNAkShayasukhasyaite nArhataH ShoDashIM kalAm .. 12\-282\-6 (76558) yathaiva shR^i~NgaM goH kAle vardhamAnasya vardhate . tathaiva tR^iShNA vittena vardhamAnena vardhate .. 12\-282\-7 (76559) kiMchideva mamatvena yadA bhavati kalpitam . tadeva paritApAya nAshe saMpadyate punaH .. 12\-282\-8 (76560) na kAmAnanurudhyeta duHkhaM kAmeShu vai ratiH . prApyArthamupayu~njIta dharmaM kAmAnvivarjayet .. 12\-282\-9 (76561) vidvAnsarveShu bhUteShu vyAghramAMsopamo bhavet . kR^itakR^ityo vishuddhAtmA sarvaM jyajati vai svayam .. 12\-282\-10 (76562) ubhe satyAnR^ite tyaktvA shokAnandau priyApriye . bhayAbhaye cha saMtyajya bhava shAnto nirAmayaH .. 12\-282\-11 (76563) yA dustyajA durmatibhiryA na jIryati jIryataH . yosau prANAntiko rogastAM tR^iShNAM tyajataH sukhaM .. 12\-282\-12 (76564) chAritramAtmanaH pashyaMshchandrashuddhamanAmayam . dharmAtmA labhate kIrti pretya cheha yathAsukham .. 12\-282\-13 (76565) rAj~nastadvachanaM shrutvA prItimAnabhavaddvijaH . pUjayitvA cha tadvAkyaM mANDavyo mokShamAshritaH .. .. 12\-282\-14 (76566) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvyashItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 282\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 283 .. shrIH .. 12\.283\. adhyAyaH 283 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kAlasya drutatarapAtitayA sadyassAdhanasya saMpAdanIyatve pramANatayA pitR^iputrasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-283\-0 (76567) * yudhiShThira uvAcha. 12\-283\-0x (6360) atikrAmati kAle.asminsarvabhUtabhayAvahe . kiM shreyaH pratipadyeta tanme brUhi pitAmaha .. 12\-283\-1 (76568) bhIShma uvAcha. 12\-283\-2x (6361) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . pituH putreNa saMvAdaM taM nibodha yudhiShThira .. 12\-283\-2 (76569) dvijAteH kasyajitpArtha svAdhyAyaniratasya vai . putro babhUva medhAvI medhAvI nAma nAmataH .. 12\-283\-3 (76570) so.abravItpitaraM putraH svAdhyAyakaraNe ratam . mokShadharmeShvakushalaM mokShadharmavichakShaNaH .. 12\-283\-4 (76571) putra uvAcha. 12\-283\-5x (6362) dhIraH kiMsvittAta kuryAtprajAnan kShipraM hyAyurbhrashyate mAnavAnAm . pitastathA.a.akhyAhi yathArthayogaM mamAnupUrvyA yena dharmaM chareyam .. 12\-283\-5 (76572) pitovAcha. 12\-283\-6x (6363) adhItya vedAnbrahmacharyeShu putra putrAnichChetpAvanArthaM pitR^iNAm . agnInAdhAya vidhivachcheShTayaj~no vanaM pravishyAtha munirbubhUShet .. 12\-283\-6 (76573) putra uvAcha. 12\-283\-7x (6364) evamabhyAhate loke sarvataH parivArite . amodhAsu patantIShu kiM dhIra iva bhAShase .. 12\-283\-7 (76574) pitovAcha. 12\-283\-8x (6365) kathamabhyAhato lokaH kena vA parivAritaH . amoghAH kAH patantIha kiMnu bhIShayasIva mAm .. 12\-283\-8 (76575) putra uvAcha. 12\-283\-9x (6366) mR^ityunA.a.abhyAhato loko jasyA parivAritaH . ahorAtrAH patantIme tachcha kasmAnna budhyase .. 12\-283\-9 (76576) yadAhameva jAnAmi na mR^ityustiShThatIti ha . sohaM kathaM pratIkShipye j~nAnenApihitashcharan .. 12\-283\-10 (76577) rAtryAMrAtryAM vyatItAyAmAyuralpataraM yadA . gAdhodake matsya iva sukhaM vindeta kastadA .. 12\-283\-11 (76578) `yAmekarAtriM prathamAM garbho vishati mAtaram . tAmeva rAtriM prasvApya maraNAya vivartakaH ..' 12\-283\-12 (76579) puShpANIva vichinvantamanyatra gatamAnasam . anavApteShu kAmeShu mR^ityurabhyeti gAnavam .. 12\-283\-13 (76580) shvaH kAryamadya kurvIta pUrvA~Nge chAparAhikam . na hi pratIkShate mR^ityuH kR^itaM vA.asya na vA kR^itam .. 12\-283\-14 (76581) adyaiva kuru yachChreyo mA tvAM kAlo.atyagAnmahAn . ko hi jAnAti kasyAdya mR^ityukAlo maviShyati .. 12\-283\-15 (76582) akR^iteShveva kAryeShu mR^ityurvai saMprakarShati . yuvaiva dharmashIlaH syAdanimittaM hi jIvitam .. 12\-283\-16 (76583) kR^ite dharma bhavetprItiriha pretya cha shAshvatI . mohena hi samAviShTaH putradArArtamudyataH .. 12\-283\-17 (76584) kR^itvA kAryamakAryaM vA tuShTimeShAM prayachChati . taM putrapashusaMpannaM vyAbhaktamanasaM naram .. 12\-283\-18 (76585) saptaM vyAyaM mahaugho vA mR^ityurAdAya gachChati . saMvinvAnakamevainaM kAmAnAmavitR^iptakam .. 12\-283\-19 (76586) vR^ikIvorapamAsAdya mutyurAdAya gachChati . idaM kR^itamidaM kAryamidamanyatkR^itAkR^itam .. 12\-283\-20 (76587) evamIhAsamAyuktaM mR^ityurAdAya gachChati . kR^itAnAM phalamaprAptaM kAryANAM karmasa~NginAm .. 12\-283\-21 (76588) kShetrApaNagR^ihAsaktaM mR^ityurAdAya gachChati . durbalaM balavantaM cha prAj~naM shUraM jaDaM kavim .. 12\-283\-22 (76589) aprAptasarvakAmArthaM mR^ityurAdAya gachChati . mR^ityurjarA cha vyAdhishchaduHkhaM chAnekakAraNam .. 12\-283\-23 (76590) asaMtyAjyaM yadA martyaiH kiM svastha iva tiShThati . jAtamevAntako.antAya jarA chAbhyeti dehinam .. 12\-283\-24 (76591) anuShaktA dvayenaite bhAvAH sthAvaraja~NgamAH . na mR^ityusenAmAyAntIM jAtu kashchitprabAdhate .. 12\-283\-25 (76592) balAtsatyamR^ite tvekaM satye hyamR^itamAshritam . mR^ityorvA gR^ihametadvai yA grAme vasato ratiH .. 12\-283\-26 (76593) devAnAmeShu vai goShTho yadaraNyamiti shrutiH . nibandhanI rajjureShA yA grAme vasato ratiH .. 12\-283\-27 (76594) ChittvainAM sukR^ito yAnti nainAM Chindanti duShkR^itaH . yo na hiMsati satvAni manovAkkarmahetubhiH .. 12\-283\-28 (76595) jIvitArthApanayanaiH prANibhirna sa badhyate . tasmAtsatyavratAchAraH satyavrataparAyaNaH .. 12\-283\-29 (76596) satyakAmaH samo dAntAH satyenaivAntakaM jayet . amR^itaM chaiva mR^ityushcha dvayaM dehe pratiShThitam .. 12\-283\-30 (76597) mR^ityurApadyate mohAtsatyenApadyate.amR^itam . sohaM satyamahiMsAthIM kAmakrodhabahiShkR^itaH .. 12\-283\-31 (76598) samAshritya sukhaM kShemI mR^ityuM hAsyAmyamR^ityuvat . shAntiyaj~narato dAnto brahmayaj~ne sthito muniH .. 12\-283\-32 (76599) vA~NbhanaH karmayaj~nashcha bhaviShyAmyudagAyane . pashuyaj~naiH kathaM hiMsrairmAdR^isho yaShTumarhati .. 12\-283\-33 (76600) antavadbhiruta prAj~naH kShatrayaj~naiH pishAchavat . AtmanyevAtmanA jAta AtmaniShTho.aprajaH pitaH .. 12\-283\-34 (76601) Atmayaj~no bhaviShyAmi na mAM tArayati prajA . yasya vA~NbhanasI syAtAM samyakpraNihite sadA .. 12\-283\-35 (76602) tapastyAgashcha yogashcha sa taiH sarvamavApnuyAt . nAsti vidyAsamaM chakShurnAsti vidyAsamaM phalam .. 12\-283\-36 (76603) nAsti rAgasamaM duHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham .. 12\-283\-37 (76604) naitAdR^ishaM brAhmaNasyAsti vittaM yathaikatA samatA satyatA cha . shIle sthitirdaNDavidhAnamArjavaM tatastatashchoparamaH kriyAbhyaH .. 12\-283\-38 (76605) kiM te dhanairbAndhavairvA.api kiM te kiM te dAraibrAhmaNa yo mariShyasi . AtmAnamanvichCha gR^ihA praviShTaM pitAmahAste kva gatAH pitA cha .. 12\-283\-39 (76606) bhIShma uvAcha. 12\-283\-40x (6367) putrasyaitadvachaH shrutvA tathAkArShItpitA nR^ipa . tathA tvamapi rAjendra satyadharmaparo bhava .. .. 12\-283\-40 (76607) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi tryashItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 283\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * yadyapyayamadhyAyaH pUrvatra 174 tamAdhyAyatayA sthApitaH . tathApi Da. the. tarapustakeShu dvitIyavAramatrApi dR^ishyamAnatayA.asmAbhiratrApi sthApitaH . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 284 .. shrIH .. 12\.284\. adhyAyaH 284 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mokShasAdhanapratipAdakahArItagItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-284\-0 (76608) yudhiShThira uvAcha. 12\-284\-0x (6368) kiMshIlaH kiMsamAchAraH kiMvidyaH kiMparAyaNaH . prApnoti brahmaNaH sthAnaM yatparaM prakR^iterdhruvam .. 12\-284\-1 (76609) bhIShma uvAcha. 12\-284\-2x (6369) mokShadharmeShu nirato laghvAhAro jitendriyaH . prApnoti paramaM sthAnaM yatparaM prakR^iterdhruvam .. 12\-284\-2 (76610) `atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . hArItena purA gItaM taM nibodha yudhiShThira .. 12\-284\-3 (76611) svagR^ihAdabhiniHsR^itya lAbhe.alAbhe samo muniH . samupoDheShu kAmeShu nirapekShaH parivrajet .. 12\-284\-4 (76612) na chakShuShA na manasA na vAchA dUShayetparam . na pratyakShaM parokShaM vA dUShaNaM vyAharetkvachit .. 12\-284\-5 (76613) na hiMsyAtsarvabhUtAni maitrAyaNagatishcharet . nedaM jIvitamAsAdya vairaM kurvIta kenachit .. 12\-284\-6 (76614) ativAdAMstitikSheta nAbhimanyeta kaMchana . krodhyamAnaH priyaM brUyAdAkruShTaH kushalaM vadet .. 12\-284\-7 (76615) pradakShiNaM cha savyaM cha grAmamadhye cha nAcharet . bhaikShacharyAmanApanno na gachChetpUrvaketanam .. 12\-284\-8 (76616) avakIrNaH suguptashcha na vAchA.apyapriyaM charet . mR^iduH syAdapratIkAro visrabdhaH syAdaroShaNaH .. 12\-284\-9 (76617) vidhUme nyastamusale vya~NgAre bhuktavajjane . atIte pAtrasaMchAre bhikShAM lipseta vai muniH .. 12\-284\-10 (76618) prANayAtrikamAtraH syAnmAtrAlAbheShvanAdR^itaH . alAbhe na vihanyeta lAbhashchainaM na harShayet .. 12\-284\-11 (76619) lAbhaM sAdhAraNAM nechChenna bhu~njItAbhipUjitaH . abhipUjitalAbhaM hi jugupsetaiva tAdR^ishaH .. 12\-284\-12 (76620) na chAnnadoShAnnindeta na guNAnabhipUjayet . shayyAsane vivikte cha nityamevAbhipUjayet .. 12\-284\-13 (76621) shUnyAgAraM vR^ikShamUlamaraNyamathavA guhAm . aj~nAtacharyAM gatvA.anyAM tato.anyatraiva saMvishet .. 12\-284\-14 (76622) anurodhavirodhAbhyAM samaH syAdachalo dhruvaH . sukR^itaM duShkR^itaM chobhe nAnurudhyeta karmaNi .. 12\-284\-15 (76623) nityatR^iptaH susaMtR^iShTaH prasannavadanendriyaH . vibhIrjapyaparo maunI vairAgyaM samupAshritaH .. 12\-284\-16 (76624) abhyastaM bhautikaM pashyanbhUtAnAmAgatiM gatim . vismitaH sarvadarshI cha pakvApakvena vartayan . AtmArAmaH prashAntAtmA laghvAhAro jitendriyaH .. 12\-284\-17 (76625) vAcho vegaM manasaH krodhavegaM hiMsAvegamudaropasthavegam . etAnvegAnvinayedvai tapasvI nindA chAsya hR^idayaM nopahanyAt .. 12\-284\-18 (76626) madhyastha eva tiShTheta prashaMsAnindayoH samaH . etatpavitraM paramaM parivrAjaka Ashrayet .. 12\-284\-19 (76627) mahAtmA sarvato dAntaH sarvatraivAnapAshritaH . apUrvachArakaH saumyo hyaniketaH samAhitaH .. 12\-284\-20 (76628) vAnaprasthagR^ihasthAbhyAM na saMsR^ijyeta karhichit . aj~nAtalipsaM lipseta na chainaM harSha Avishet .. 12\-284\-21 (76629) vijAnatAM mokSha eSha shramaH syAdavijAnatAm . mokShayAnamidaM kR^itsnaM viduShAM hArito.abravIt .. 12\-284\-22 (76630) abhayaM sarvabhUtebhyo dattvA yaH pravrajedgR^ihAt . lokAstejomayAstasya tathA.anantyAya kalpate .. .. 12\-284\-23 (76631) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturashItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 284\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-284\-2 prApnoti brahmaNaH sthAnamiti jha . tha. pAThaH .. 12\-284\-4 samuShoDheShUpasthiteShvapi . saMmukheShu cha kAmeShu iti Ta. dha. pAThaH. samo duHkheShu kAmeShu iti tha. pAThaH .. 12\-284\-6 maitrAyaNagato mitraH sUryastasyedaM maitraM tadayanaM gamanaM tachcha maitrAyaNaM tatra gataH . sUryavatpratyahaM vibhinnamArgaH. grAmaikarAtravidhinA charedityarthaH maitrAyaNagatiM charediti Ta. Da. pAThaH .. 12\-284\-7 nAtimanyetkathaMchaneti Ta . Da. pAThaH .. 12\-284\-8 grAmamadhye janasamAje pradakShiNamanukUlaM savyaM pratikUlaM vA nAcharet .. 12\-284\-9 avatIrNaH suguptashcheti Ta . dha. pAThaH. apriyaM vadaditi jha. pAThaH. avakIrNo mUDhaiH pAMsubhishChannaH. dhikkR^ita ityarthaH. tathApi sugupto.achapalaH svadharme niShThAvAn .. 12\-284\-11 anuyAtrikamarthI syAditi Da . pAThaH .. 12\-284\-12 sAdhAraNaM sarvaMyogyaM srakbundanAdilAbham .. 12\-284\-16 dhyAnajalpaparo maunIti Ta . Da. pAThaH .. 12\-284\-17 savyaktaM bhautikaM svargyaM iti Da . dha. pAThaH. niHspR^ihaH samadarshI cheti jha. pAThaH. suvrato dAnta iti Ta. Da. pAThaH .. 12\-284\-20 aj~nAtaniShThAM lipseteti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 285 .. shrIH .. 12\.285\. adhyAyaH 285 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vR^itragItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-285\-0 (76632) yudhiShThira uvAcha. 12\-285\-0x (6370) dhanyAdhanyA iti janAH sarve.asmAnpravadantyuta . na duHkhitataraH kashchitpumAnasmAbhirasti ha .. 12\-285\-1 (76633) lokasaMbhAvitairduHkhaM yatprAptaM kurusattama . prApya jAtiM manuShyeShu devairapi pitAmaha .. 12\-285\-2 (76634) kadA vayaM kariShyAmaH saMnyAsaM duHkhabheShajam . duHkhametachCharIrANAM dhAraNaM kurusattama .. 12\-285\-3 (76635) vimuktAH saptadashabhirhetubhUtaishcha pa~nchabhiH . indriyArthairguNaishchaiva aShTAbhishcha pitAmaha .. 12\-285\-4 (76636) na gachChanti punarbhAvaM munayaH saMshitavratAH . kadA vayaM gamiShyAmo rAjyaM hitvA paraMtapa .. 12\-285\-5 (76637) bhIShma uvAcha. 12\-285\-6x (6371) nAstyanantaM mahArAja sarvaM sa~NkhyAnagocharam . punarbhAvopi saMkhyAto nAsti kiMchidihAchalam .. 12\-285\-6 (76638) na chApi gamyate rAjannaiSha doShaH prasa~NgataH . udyogAdeva dharmaj~nAH kAlenaiva gamiShyatha .. 12\-285\-7 (76639) neshe.ayaM satataM dehI nR^ipate puNyapApayoH . tata eva samutthena tamasA rudhyate.api cha .. 12\-285\-8 (76640) yathA~njanamayo vAyuH punarmAnaHshilaM rajaH . anupravishya tadvarNo dR^ishyate ra~njayandishaH .. 12\-285\-9 (76641) tathA karmaphalairdehI ra~njitastamasA vR^itaH . vivarNo varNamAshritya deheShu parivartate .. 12\-285\-10 (76642) j~nAnena hi yadA janturaj~nAnaprabhavaM tamaH . vyapohati tadA brahma prakAsheta sanAtanam .. 12\-285\-11 (76643) ayatnasAdhyaM munayo vadanti che chApi muktAstadupAsitavyAH . tvayA cha lokena cha sAmareNa tasmAnna shAmyanti maharShisa~NghAH .. 12\-285\-12 (76644) asminnarthe purA gItaM shR^iNuShvaikamanA nR^ipa . yathA daityena vR^itreNa bhraShTaishvaryeNa cheShTitam .. 12\-285\-13 (76645) nirjitenAsahAyena hR^itarAjyena bhArata . ashochatA shatrumadhye buddhimAsthAya kevalAm .. 12\-285\-14 (76646) bhraShTaishvaryaM purA vR^itramushanA vAkyamabravIt . kachchitparAjitasyAdya na vyathA te.asti dAnava .. 12\-285\-15 (76647) vR^itra uvAcha. 12\-285\-16x (6372) satyena tapasA chaiva viditvA saMkShayaM hyaham . na shochAmi na hR^iShyAmi bhUtAnAmAgatiM gatim .. 12\-285\-16 (76648) kAlasaMchoditA jIvA majjanti narake.avashAH . parihR^iShTAni sarvANi divyAnyAhurmanIShiNaH .. 12\-285\-17 (76649) kShapayitvA tu taM kAlaM gaNitaM kAlachoditAH . sAvasheSheNa kAlena saMdhAvanti punaHpunaH .. 12\-285\-18 (76650) tiryagyonisahasrANi gatvA narakameva cha . nirgachChantyavashA jIvAH kAlabandhanabandhanAH .. 12\-285\-19 (76651) evaM saMsaramANAni hyahaM bhUtAni dR^iShTavAn . yathA karma tathA lAbha iti shAstranidarshanam .. 12\-285\-20 (76652) tiryaggachChanti narakaM mAnuShyaM daivameva cha . sukhaduHkhe priye dveShye charitvA pUrvameva cha .. 12\-285\-21 (76653) kR^itAntavidhisaMyuktaH sarvo lokaH prapadyate . gataM gachChanti chAdhvAnaM sarvabhUtAni sarvadA .. 12\-285\-22 (76654) kAlasa~NkhyAnasa~NkhyeyaM sR^iShTisthitiparAyaNam . taM bhAShamANaM bhagavAnushanA pratyabhAShata . imAnduShTapralApAMstvaM tAta kasmAtprabhAShate .. 12\-285\-23 (76655) vR^itra uvAcha. 12\-285\-24x (6373) pratyakShametadbhavatastathA.anyeShAM manIShiNAm . mayA yajjayalubdhena purA taptaM mahattapaH .. 12\-285\-24 (76656) gandhAnAdAya bhUtAnAM rasAMshcha vividhAnapi . avardhaM trInsamAkramya lokAnvai svena tejasA .. 12\-285\-25 (76657) jvAlAmAlAparikShipto vaihAyasagatistathA . ajeyaH sarvabhUtAnAmAsaM nityamapetabhIH .. 12\-285\-26 (76658) aishvaryaM tapasA prAptaM bhraShTaM tachcha svakarmabhiH . dhR^itimAsthAya bhagavanna shochAmi tatastvaham .. 12\-285\-27 (76659) yuyutsatA mahendreNa purA sArdhaM mahAtmanA . tato me bhagavAndR^iShTo harirnArAyaNaH prabhuH .. 12\-285\-28 (76660) vaikuNThaH puruSho.anantaH shuklo viShNuH sanAtanaH . mu~njakesho harishmashruH sarvabhUtapitAmahaH .. 12\-285\-29 (76661) nUnaM tu tasya tapasaH sAvasheShaM mamAsti vai . yadahaM praShTumichChAmi bhavantaM karmaNaH phalam .. 12\-285\-30 (76662) aishvaryaM vai mahadbrahmanvarNe kasminpratiShThitam . nivartate chApi punaH kathamaishvaryamuttamam .. 12\-285\-31 (76663) bhavanti kasmAdbhUtAni pravartante yathA punaH . kiM vA phalaM paraM prApya jIvastiShThati shAshvataH .. 12\-285\-32 (76664) kena vA karmaNA shakyamatha j~nAnena kena vA . brahmarShe tatphalaM prAptuM tanme vyAkhyAtumarhasi .. 12\-285\-33 (76665) itIdamuktaH sa munistadAnIM pratyAha yattachChR^iNu rAjasiMha . mayochyamAnaM puruSharShabha tva mananyachittaH saha sodarIyaiH .. .. 12\-285\-34 (76666) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchAshItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 285\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-285\-2 devairdharmAdibhiH . jAtiM janma .. 12\-285\-3 sukhasaMj~nikamiti dha . pAThaH .. 12\-285\-5 vrajanti yeShu na bhavamiti dha . pAThaH .. 12\-285\-7 na chApi manyate rAjanneSha dharmo.atrasantata iti dha . pAThaH .. 12\-285\-8 neshe neShTe . IdR^isho yatate dehIti Ta.Da. pAThaH .. 12\-285\-9 yathA~njanachayaM vAyuriti Da . dha. pAThaH .. 12\-285\-18 saMbhavanti punaHpunariti jha . pAThaH .. 12\-285\-23 dhImanduShTapralApAMstvamiti jha . pAThaH. duShTapralApAn asurabhAvavinAshakAn asure bhUtvA kathaM bhAShasa ityarthaH .. 12\-285\-25 gandhAdyAdAnaM tadAshrayopamardena . avardhaM hiMsitavAn .. 12\-285\-26 vaihAyasagatishcharanniti jha . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 286 .. shrIH .. 12\.286\. adhyAyaH 286 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vR^itrAya sanatkumAroktaviShNumAhAtmyAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-286\-0 (76667) ushanovAcha. 12\-286\-0x (6374) namastasmai bhagavate devAya prabhaviShNave . yasya pR^ithvI talaM tAta sAkAshaM bAhugocharaH .. 12\-286\-1 (76668) mUrdhA yasya tvanantaM cha sthAnaM dAnavasattama . tasyAhaM te pravakShyAmi viShNormAhAtmyamuttamam .. 12\-286\-2 (76669) bhIShma uvAcha. 12\-286\-3x (6375) tayoH saMvadatorevamAjagAma mahAmuniH . sanatkumAro dhamArtmA saMshayachChedanAya vai .. 12\-286\-3 (76670) sa pUjito.asurendreNa muninoshanasA tathA . niShasAdAsane rAjanmahArhe munipu~NgavaH .. 12\-286\-4 (76671) tamAsInaM mahApraj~namushanA vAkyamabravIt . brUhyasmai dAnavendAya viShNormAhAtmyamuttamam .. 12\-286\-5 (76672) sanatkumArastu vachaH shrutvA prAha vacho.arthavat . viShNormAhAtmyasaMyuktaM dAnavendrAya dhImate .. 12\-286\-6 (76673) shR^iNu sarvamidaM daitya viShNormAhAtmyamuttamam . viShNau jagatsthitaM sarvamiti viddhi paraMtapa .. 12\-286\-7 (76674) asmingachChanti vilayamasmAchcha prabhavantyuta . avatyeSha mahAbAhurbhUtagrAmaM charAcharam . eSha chAkShipate kAle kAle cha sR^ijate punaH .. 12\-286\-8 (76675) naiSha dAnava te shakyastapasA naiva chejyayA . saMprAptumindriyANAM tu saMyamenaiva shakyate .. 12\-286\-9 (76676) bAhye chAbhyantare chaiva karmaNA manasi sthitaH . nirmalIkurute buddhyA so.amutrAnantyamashnute .. 12\-286\-10 (76677) yathA hiraNyakartA vai rUpyamagnau vishodhayet . bahusho.atiprayatnena mahatA.a.atmakR^itena ha .. 12\-286\-11 (76678) tadvajjAtishatairjIvaH shuddhyate.alpena karmaNA . yatnena mahatA chaiyavApyekajAtau vishuddhyate .. 12\-286\-12 (76679) lIlayA.alpaM yathA gAtrAtpramR^ijyAdAtmano rajaH . bahuyatnena mahatA doShanirharaNaM tathA .. 12\-286\-13 (76680) yathA chAlpena mAlyena vAsitaM tilasarShapam . na mu~nchati svakaM gandhaM tathA sUkShmasya darshanam .. 12\-286\-14 (76681) tadeva bahubhirmAlyairvAsyamAnaM punaH punaH . vimuchya taM svakaM gandhaM mAlyagandhe.avatiShThate .. 12\-286\-15 (76682) evaM jAtishatairyukto guNaireva prasa~NgiShu . buddhyA nivartate doSho yatnenAbhyAsajena ha .. 12\-286\-16 (76683) karmaNA svena raktAni viraktAni cha dAnava . yathA karmavisheShAMshcha prApnuvanti tathA shR^iNu .. 12\-286\-17 (76684) yathAvatsaMpravartante yasmiMstiShThati chAnisham . tatte.anupUrvyA vyAkhyAsye tadihaikamanAH shR^iNu .. 12\-286\-18 (76685) anAdinidhanaH shrImAnharirnArAyaNaH prabhuH . devaH sR^ijati bhUtAni sthAvarANi charANi cha .. 12\-286\-19 (76686) eSha sarveShu bhUteShu kSharashchAkShara eva cha . ekAdasha vikArAtmA jagatpibati rashmibhiH .. 12\-286\-20 (76687) pAdau tasya mahIM viddhi mUrdhAnaM divameva cha . bAhavastu disho daitya shrotramAkAshameva cha .. 12\-286\-21 (76688) tasya tejomayaH sUryo manashchandramasi sthitam . buddhirj~nAnagatA nityaM rasastvapsu pravartate .. 12\-286\-22 (76689) bhruvoranantarAstasya grahA dAnavasattama . nakShatrachakraM netraM cha AsyamagniM cha dAnava . taM vishvabhUtaM vishvAdiM paramaM viddhi cheshvaram .. 12\-286\-23 (76690) rajastamashcha satvaM cha viddhi nArAyaNAtmakam . soshramANAM mukhaM tAta karmaNastatphalaM viduH .. 12\-286\-24 (76691) akarmaNaH phalaM chaiva sa eva paramo.avyayaH . ChandAMsi yasya romANi hyakSharaM cha sarasvatI .. 12\-286\-25 (76692) bahvAshrayo bahumukho dharmo hR^idi samAshritaH . sa brahmaparamo dharmastapashcha sadasachcha saH .. 12\-286\-26 (76693) shrotrashAstragrahopetaH ShoDshartvikkratushcha saH . pitAmahashcha rudrashcha so.ashvinau sa puraMdaraH .. 12\-286\-27 (76694) mitro.atha varuNashchaiva yamo.atha dhanadastathA . te pR^ithagdarshanAstasya saMvidanti tathaikatAm . ekasya viddhi devasya sarvaM jagadidaM vashe .. 12\-286\-28 (76695) nAnAbhUtasya daityendra tasyaikatvaM vadantyapi . jantuH pashyati vij~nAnAttataH satvaM prakAshate .. 12\-286\-29 (76696) saMhAravikShepasahasrakoTI stiShThanti jIvAH pracharanti chAnye . prajAvisargasya cha pArimANyaM vApIsahasrANi bahUni daitya .. 12\-286\-30 (76697) vApyaH punaryojanavistR^itAstAH kroshaM cha gambhIratayA.avagADhAH . AyAmataH pa~nchashatAshcha sarvAH pratyekasho yojanataH pravR^iddhAH .. 12\-286\-31 (76698) vApyA jalaM kShipyati vAlakoTyA tvahnA sakR^ichchApyatha na dvitIyam . tAsAM kShaye viddhi paraM visargaM saMhAramekaM cha tathA prajAnAm .. 12\-286\-32 (76699) ShaDjIvavarNAH paramaM pramANaM kR^iShNo dhUmro nIlamathAsya madhyam . raktaM punaH sahyataraM sukhaM tu hAridravarNaM susukhaM cha shuklam .. 12\-286\-33 (76700) paraM tu shuklaM vimalaM vishokaM gataklamaM siddhyati dAnavendra . gatvA tu yoniprabhavANi daitya sahasrashaH siddhimupaiti jIvaH .. 12\-286\-34 (76701) gatiM cha yAM darshanamAha devo gatvA shubhaM darshanameva chApi . gatiH punarvarNakR^itA prajAnAM varNastathA kAlakR^ito.asurendra .. 12\-286\-35 (76702) shataM sahasrANi chaturdasheha parA gatirjIvagaNasya daitya . ArohaNaM tatkR^itameva viddhi sthAnaM tathA niHsaraNaM cha teShAm .. 12\-286\-36 (76703) `yo.asmAdatha bhrashyati kAlayogA tkR^iShNe varNe tiShThati sarvakR^iShTe . atiprasakto nirayAchcha daitya tatastataH saMparivartate cha ..' 12\-286\-37 (76704) kR^iShNasya varNasya gatirnikuShTA sa majjate narake pachyamAnaH . sthAnaM tathA durgatibhistu tasya prajAvisargAnsubahUnvadanti .. 12\-286\-38 (76705) shataM sahasrANi tatashcharitvA prApnoti varNaM haritaM tu pashchAt . sa chaiva tasminnivasatyanisho yugakShayaM tamasA saMvR^itAtmA .. 12\-286\-39 (76706) sa vai yadA satvaguNena yukta stamo vyapohanghaTate svabuddhyA . sa lohitaM varNamupaiti nIlA nmanuShyaloke parivartate cha .. 12\-286\-40 (76707) sa tatra saMhAravisargamekaM svakarmajairbandhanaiH klishyamAnaH . tataH sa hAridramupaiti varNaM saMhAravikShepashate vyatIte .. 12\-286\-41 (76708) hAridravarNastu prajAvisargA tsahasrashastiShThati saMcharanvai . avipramukto niraye cha daitya tataH sahasrANi dashAparANi .. 12\-286\-42 (76709) gatIH sahasrANi cha pa~ncha tasya chatvAri saMvartakR^itAni chaiva . vimuktamenaM nirayAchcha viddhi sarveShu chAnyeShu cha saMbhaveShu .. 12\-286\-43 (76710) sa devaloke viharatyabhIkShNaM tatashchyuto mAnuShatAmupaiti saMhAravikShepashatAni chAShTau martyeShu tiShThannamR^itatvamevi .. 12\-286\-44 (76711) so.asmAdaya bhrashyati kAlayogA tkR^iShNe tale tiShThati sarvakR^iShTe . yathA tvayaM sidhyati jIvaloka statte.abhidhAsyAmyasurapravIra .. 12\-286\-45 (76712) daivAni sa vyUhashatAni sapta rakto haridro.atha tathaiva shuklaH . saMshritya saMdhAvati shuklameta maShTAvarAnarchyatamAnsa lokAn. 12\-286\-46 (76713) aShTau cha ShaShTiM cha shatAni chaiva manoviruddhAni mahAdyutInAm . shuklasya varNasya parA gatiryA trINyeva ruddhAni mahAnubhAva .. 12\-286\-47 (76714) saMhArAvikShepamaniShTamekaM chatvAri chAnyAni vasatyanIshaH . ShaShThasya varNasya parA gatiryA siddhAvasiddhasya gataklamasyara .. 12\-286\-48 (76715) saptocharaM tatra vasatyanIshaH saMhAravikShepashataM sasheShaH . saMhAravikShepamaniShTamekaM chatvAri chAnyAni vasatyanIshaH . tasmAdupAvR^itya manuShyaloke tato mahAnmAnuShatAmupaiti .. 12\-286\-49 (76716) tasmAdupAvR^itya tataH krameNa sogreNa saMtiShThati bhUtasargam . sa saptakR^itvashcha paraiti lokA nsaMhAravikShepakR^itapravAsaH .. 12\-286\-50 (76717) saptaiva saMhAramupaplavAni saMbhAvya saMtiShThati jIvaloke . tato.avyayaM sthAnamanantameti devasya viShNoratha brahmaNatha . sheShasya chaivAtha narasya chaiva devasya viShNoH paramasya chaiva .. 12\-286\-51 (76718) saMhArakAle paradigdhakAyA brahmANamAyAnti sadA prajAhi . cheShTAtmano devagaNAshcha sarve ye brahmaloke hyamarAH sma te.api .. 12\-286\-52 (76719) prajAnisarge tu sa sheShakAle sthAnAni svAnyeva saranti jIvAH . niHsheShatastatpadaM vAnti chAnte sarve devA ye sadR^ishA manuShyAH .. 12\-286\-53 (76720) ye tu chyutAH siddhalokAtkrameNa teShAM gatiM yAnti yathA.a.anupUrvyA . jIvAH pare tadbalaveSharUpAH svakaM vidhiM yAnti viSharyayeNa .. 12\-286\-54 (76721) sa yAvadevAsti sasheShabhuktiH prajAshcha devyau cha tathaiva shukle . tAvattada~NgeShu vishuddhabhAvaH saMyamya pa~nchendriyarUpametat .. 12\-286\-55 (76722) shuddhAM gatiM tAM paramAM prayAti shuddhena nityaM manasA vichinvan . tato.avyayaM sthAnamupaiti brahma duShprApamanyena sa shAshvataM vai . ityetadAkhyAtamahInasatva nArAyaNasyeha balaM mayA te .. 12\-286\-56 (76723) vR^itra uvAcha. 12\-286\-57x (6376) evaM gate me na viShAdosti kashchi tsamyakcha pashyAmi vachastathaitat . shrutvA tu te vAchamadInasatva vikalmaShosmyadya tathA vipAShmA .. 12\-286\-57 (76724) pravR^ittametadbhagavanmaharShe mahAdyuteshchakramanantavIryam . viShNoranantasya sanAtanaM ta tsthAnaM sargA yatra sarvaM pravR^ittAH . sa vai mahAtmA puruShottamo vai tasmijjagatsarvamidaM pratiShThitam .. 12\-286\-58 (76725) bhIShma uvAcha. 12\-286\-59x (6377) evamuktvA sa kaunteya vR^itraH prANAnavAsR^ijat . yojayitvA tathA.a.atmAnaM paraM sthAnamavAptavAn .. 12\-286\-59 (76726) yudhiShThira uvAcha. 12\-286\-60x (6378) ayaM sa bhagavAndevaH pitAmaha janArdanaH . sanatkumAro vR^itrAya yattadAkhyAtavAnpurA .. 12\-286\-60 (76727) bhIShma uvAcha. 12\-286\-61x (6379) mUlasthAyI sa bhagavAnsvenAnantena tejasA . tatsthaH sR^ijati tAnbhAvAnAtmarUpAnmahAmanAH .. 12\-286\-61 (76728) turIyAMshena tasyemaM viddhi keshavamachyutam . `turIyAMshena brahmANaM tasya viddhi mahAtmanaH.' turIyArdhena lokAMstrInbhAvayatyeva buddhimAn .. 12\-286\-62 (76729) arvAksthitastu yaH sthAyI kalpAnte parivartate . sa shete bhagavAnapsu yo.asAvatibalaH prabhuH . tAnvighAtA prasannAtmA lokAMshcharati shAshvatAn .. 12\-286\-63 (76730) sarvANyashUnyAni karotyanantaH sanAtanaH saMcharate cha lokAn . sa chAniruddhaH sR^ijate mahAtmA tatsthaM jagatsarvamidaM vichitram .. 12\-286\-64 (76731) yudhiShThira uvAcha. 12\-286\-65x (6380) vR^itreNa paramArthaj~na dR^iShTA manyetmano gatiH . sukhAttasmAtsa sukhito na shochati pitAmaha .. 12\-286\-65 (76732) shuklaH shuklAbhijAtIyaH sAdhyo nAvartate.anagha . tiryaggateshcha nirmukto nirayAchcha pitAmaha .. 12\-286\-66 (76733) hAridravarNe rakte vA vartamAnastu pArthiva . tiryagevAnupashyeta karmabhistAmasairvR^itaH .. 12\-286\-67 (76734) vayaM tu bhR^ishamApannA raktAH kaShTAH sukhe.asukhe . kAM gatiM pratipatsyAmo nIlAM kR^iShNAdhamAmatha .. 12\-286\-68 (76735) bhIShma uvAcha. 12\-286\-69x (6381) shuddhAbhijanasaMpannAH pANDavAH saMshitavratAH . vihatya devalokeShu punarmAnuShamedhyatha .. 12\-286\-69 (76736) prajAvisargaM cha sukhena loke pretyAnyedeheShu sukhAni bhuktvA . sukhena saMyAsyatha siddhasa~NkhyAM mA vo bhayaM bhavatu na vo.astu pApam .. .. 12\-286\-70 (76737) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaDashItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 286\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-286\-1 talamadhobhAgaH . sAkAshamAkAshasahitaM sarvamuparitanam. bAhugocharo madhyasthamityarthaH. yasya pR^ithvItalaM pAdamAshA vai bahugocharA iti Ta. tha. pAThaH .. 12\-286\-2 anantaM sthAnaM mokShaH .. 12\-286\-9 naiSha dAnakR^itA shakya iti tha . pAThaH .. 12\-286\-11 mahatAlpakR^itena cheti dha . pAThaH .. 12\-286\-12 jAtishatairjanmashataiH ekajAtau ekajanmanyapi .. 12\-286\-22 apsu pratiShThita iti jha . pAThaH .. 12\-286\-23 netrAbhyAM pAdayorbhUshcha dAnayeti jha . pAThaH .. 12\-286\-24 phalaM tAteti jha . pAThaH .. 12\-286\-29 tato brahma prakAshate iti jha . pAThaH .. 12\-286\-30 vApIsahasrANi tato.apyashItiH iti dha . pAThaH .. 12\-286\-31 yojanavistR^itAshcheti tha . pAThaH .. 12\-286\-34 gatvAshuyoniprabhAvAnutItyeti dha . pAThaH .. 12\-286\-35 darshanamApajIva iti tha . dha. pAThaH .. 12\-286\-36 jIvaguNasya daityeti jha . tha. pAThaH .. 12\-286\-38 prajAnisargAtsabahUnvadantIti Ta . tha. pAThaH .. 12\-286\-39 yugakShaye tapaseti jha . pAThaH .. 12\-286\-44 tiShThagramalatvametIti Ta.tha . pAThaH .. 12\-286\-50 svargaM sukhaM tiShThati bhUtasargamiti Ta . pAThaH. vikShepakR^itaprabhAva iti jha. pAThaH .. 12\-286\-51 siddhiloke iti tha . dha. pAThaH. saMtiShThati sarvaloke iti Ta. pAThaH .. 12\-286\-53 nishsheShA vai tatpadaM yAntati Ta . tha. dha. pAThaH .. 12\-286\-55 sasheShabhAva iti Ta . pAThaH. divyAshcha tathaiva shukle iti dha. pAThaH. tAvattaratyeSha vishuddhabhAva itiM dha. pAThaH .. 12\-286\-56 duShprApamabhyeti sa iti jha . Ta. tha. pAThaH .. 12\-286\-61 mahAdevo bhagavAnsvena tejaseti jha . pAThaH. nAnArUpAnmahAmanA iti jha. Ta. tha. pAThaH .. 12\-286\-64 sanatkumArashcharate cheti dha . pAThaH .. 12\-286\-65 manye shubhA gatiriti tha . pAThaH .. 12\-286\-66 nAvartate punariti dha . pAThaH .. 12\-286\-68 raktAH kAmamukheShu vai iti dha . pAThaH. duHkhamukhe.amukhe iti jha. pAThaH .. 12\-286\-70 pratyetya deveShu sukhAni buktveti jha . pAThaH. mA vo bhayaM bhUdvimalAH stha sarve iti cha. jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 287 .. shrIH .. 12\.287\. adhyAyaH 287 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shakravR^itrayuddhavarNanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-287\-0 (76738) yudhiShThira uvAcha. 12\-287\-0x (6382) aho dharmiShThatA tasya vR^itrasyAmitatejasaH . yasya vij~nAnamatulaM viShNorbhaktishcha tAdR^ishI .. 12\-287\-1 (76739) durvij~neyamidaM tasya viShNoramitatejasaH . kathaM vA rAjashArdUla padaM tu j~nAtavAnasau .. 12\-287\-2 (76740) bhavatA kathitaM hyetachChraddadhe chAhamachyuta . bhUyashcha me samutpannA buddhiravyaktadarshanA .. 12\-287\-3 (76741) kathaM vinihato vR^itraH shakreNa bharatarShabha . dhArmiko viShNubhaktashcha tattvaj~nashcha tadanvaye .. 12\-287\-4 (76742) etanme saMshayaM brUhi pR^ichChate bharatarShabha . vR^itraH sa rAjashArdUla yathA shakreNa nirjitaH .. 12\-287\-5 (76743) yathA chaivAbhavadyuddhaM tachchAchakShva pitAmaha . vistareNa mahAbAho paraM kautUhalaM hi me .. 12\-287\-6 (76744) bhIShma uvAcha. 12\-287\-7x (6383) rathenendraH prayAto vai sArdhaM suragaNaiH purA . dadarshAthAgrato vR^itraM dhiShThitaM parvatopamam .. 12\-287\-7 (76745) yojanAnAM shatAnyUrdhvaM pa~nchonChritamariMdam . shatAni vistareNAtha trINi chAbhyadhikAni vai .. 12\-287\-8 (76746) tatprekShya tAdR^ishaM rUpaM trailokyenApi durjayam . vR^itrasya devAH saMtrastA na shAntimupalebhire .. 12\-287\-9 (76747) shakrasya tu tadA rAjannUrustambho vyajAyata . bhayAdvR^itrasya sahasA dR^iShTvA tadrUpamuttamam .. 12\-287\-10 (76748) tato nAdaH samabhavadvAditrANAM cha niHsvanaH . devAsurANAM sarveShAM tasminyuddhe hyupasthite .. 12\-287\-11 (76749) atha vR^itrasya kauravya dR^iShTvA shakramavasthitam . na saMbhramo na bhIH kAchidAsthA vA samajAyata .. 12\-287\-12 (76750) tataH samabhavadyuddhaM trailokyasya bhayaMkaram . shakrasya cha surendrasya vR^itrasya cha mahAtmanaH .. 12\-287\-13 (76751) asibhiH paTTasaiH shUlaiH shaktitomaramrudgaraiH . shilAbhirvividhAbhishcha kArmukaishcha mahAsvanaiH .. 12\-287\-14 (76752) astraishcha vivirdhaurdivyaiH pAvakolkAbhireva cha . devAsuraistataH sainyaiH sarvamAsItsamAkulam .. 12\-287\-15 (76753) pitAmahapurogAshcha sarve devagaNAstadA . R^iShayashcha mahAbhAgAstadyuddhaM draShTumAgaman .. 12\-287\-16 (76754) vimAnAgryairmahArAja siddhAshcha bharatarShabha . gandharvAshcha vimAnAgrairapsarobhiH samAgaman .. 12\-287\-17 (76755) tato.antarikShamAvR^itya vR^itro dharmabhUtAM varaH . ashmavarSheNa devendraM sarvataH samavAkirat .. 12\-287\-18 (76756) tato devagaNAH kruddhAH sarvataH sharavR^iShTibhiH . ashmavarShamapohanta vR^itrapreritamAhave .. 12\-287\-19 (76757) vR^itrastu kurushArdUla mahAmAyo mahAbalaH . mohayAmAsa devendraM mAyAyuddhena sarvashaH .. 12\-287\-20 (76758) tasya vR^itrArditasyAtha moha AsIchChatakratoH . rathantareNa taM tatra vasiShThaH samabodhayat .. 12\-287\-21 (76759) vasiShTha uvAcha. 12\-287\-22x (6384) devashreShTho.asti devendra daityAsuranibarhaNa . trailokyabalasaMyuktaH kasmAchChakra viShIdasi .. 12\-287\-22 (76760) eSha brahmA cha viShNushcha shivashchaiva jagatpatiH . somashcha bhagavAndevaH sarve cha paramarShayaH .. 12\-287\-23 (76761) `samudvignaM samIkShya tvAM svastItyUchurjayAya te.' mA kArShIH kashmalaM shakra kashchidevetaro yathA . AryAM yuddhe matiM kR^itvA jahi shatrUnsurAdhipa .. 12\-287\-24 (76762) eSha lokagurustryakShaH sarvalokanamaskR^itaH . nirIkShate tvAM bhagavAMstyaja mohaM surAdhipa .. 12\-287\-25 (76763) ete brahmarShayashchaiva bR^ihaspatipurogamAH . stavena shakra divyena stuvanti tvAM jayAya vai .. 12\-287\-26 (76764) bhIShma uvAcha. 12\-287\-27x (6385) evaM saMbodhyamAnasya vasiShThena mahAtmanA . atIva vAsavasyAsIdbalamuttamatejasaH .. 12\-287\-27 (76765) tato buddhimupAgamya bhagavAnpAkashAsanaH . yogena mahatA yuktastAM mAyAM vyapakarShata .. 12\-287\-28 (76766) tato.a~NgiraH sutaH shrImAMste chaiva sumaharShayaH . dR^iShTvA vR^itrasya vikrAntumupAgamya maheshvaram .. 12\-287\-29 (76767) UchurvR^itravinAshArthaM lokAnAM hitakAmyayA . tato bhagavatastejo jvaro bhUtvA jagatpateH .. 12\-287\-30 (76768) samAvishattadA raudraM vR^itraM lokapatiM tadA . viShNushcha bhagavAndevaH sarvalokAbhipUjitaH .. 12\-287\-31 (76769) aindraM samAvishudvajraM lokasaMrakShaNe rataH . tato bR^ihaspatirdhImAnupAgamya shatakratum . vasiShThashcha mahAtejAH sarve cha paramarShayaH .. 12\-287\-32 (76770) te samAsAdya varadaM vAsavaM lokapUjitam . UchurekAgramanaso jahi vR^itramiti prabho .. 12\-287\-33 (76771) maheshvara uvAcha. 12\-287\-34x (6386) eSha vR^itro mahA~nshakre balena mahatA vR^itaH . vishvAtmA sarvagashchaiva bahumAyashcha vishrutaH .. 12\-287\-34 (76772) tadenamasurashreShThaM trailokyenApi durjayam . jahi tvaM yogamAsthAya mAvamaMsthAH sureshvara .. 12\-287\-35 (76773) anena hi tapastaptaM balArthamamarAdhipa . ShaShTiM varShasahasrANi brahmA chAsmai varaM dadau .. 12\-287\-36 (76774) mahattvaM yoginAM chaiva mahAmAyatvameva cha . mahAbalatvaM cha tathA tejashchAgryaM sureshvara .. 12\-287\-37 (76775) etattvAM mAmakaM tejaH samAvishati vAsava . vR^itramevaM tvavadhyaM taM vajreNa jahi dAnavam .. 12\-287\-38 (76776) shakra uvAcha. 12\-287\-39x (6387) bhagavaMstvatprasAdena ditijaM sudurAsadam . vajreNa nihaniShyAmi pashyataste surarShabha .. 12\-287\-39 (76777) bhIShma uvAcha. 12\-287\-40x (6388) AvishyamAne daitye tu jvareNAtha mahAsure . devatAnAmR^iShINAM cha harShAnnAdo mahAnabhUt .. 12\-287\-40 (76778) tato dundubhayashchaiva sha~NkhyAshcha sumahAsvanAH . murajA DiNDibhAshchaiva prAvAdyanta sahasrashaH .. 12\-287\-41 (76779) asurANAM tu sarveShAM smR^itilopo mahAnabhUt . mAyAnAshashcha balavAnkShaNena samapadyata .. 12\-287\-42 (76780) tamAviShTamatho j~nAtvA R^iShayo devatAstathA . stuvantaH shaknamIshAnaM tathA prAchodayannapi .. 12\-287\-43 (76781) rathasthasya hi shakrasya yuddhakAle mahAtmanaH . R^iShibhiH stUyamAnasya rUpamAsInsudurdR^isham .. .. 12\-287\-44 (76782) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptAshItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 287\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-287\-21 athAntare cha taM tatreti dha . pAThaH .. 12\-287\-22 surArAtinibarhaNeti tha . pAThaH .. 12\-287\-24 kashchideva naro yatheti dha . pAThaH .. 12\-287\-25 eSha devagurustvadyeti dha . pAThaH .. 12\-287\-26 stuvantyAtmajayAya vai iti dha . pAThaH .. 12\-287\-34 bahumAyAsu vishruta iti tha . pAThaH .. 12\-287\-42 dhR^itilopo mahAnabhUt iti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 288 .. shrIH .. 12\.288\. adhyAyaH 288 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shakrakR^itavR^itrasaMhArakathanam .. 1\.. tathA shakramAkrAntavatyA brahmahatyAyA agnyAdiShu brahmakR^ita vibhajanakathanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-280\-0 (76783) bhIShma uvAcha. 12\-280\-0x (6389) vR^itrasya tu mahArAja jvarAviShTasya sarvashaH . abhavanyAni li~NgAni sharIre tAni me shR^iNu .. 12\-288\-1 (76784) jvalitAsyo.abhavaddhoro vaivarNyaM chAgamatparam . gAtrakampashcha sumahA~nshvAsashchApyabhavanmahAn .. 12\-288\-2 (76785) romaharShashcha tIvro.abhUnniHshvAsashcha mahAnnR^ipa . shivA chAshivasaMkAshA tasya vakrAtsudAruNA .. 12\-288\-3 (76786) niShpapAta mahAghorA smR^itirnaShTAsya bhArata . utkAshcha jvalitAstasya dIptAH pArshve prapedire .. 12\-288\-4 (76787) gR^idhrAH ka~NkA balAkAshcha vAcho.amu~nchansudAruNAH . vR^itrasyopari saMhR^iShTAshchakravatparibabhramuH .. 12\-288\-5 (76788) tatastaM rathamAsthAya devApyAyita Ahave . vajrodyatakaraH shakrastaM daityaM pratyavaikShata .. 12\-288\-6 (76789) amAnuShamatho nAdaM sa mumocha mahAsuraH . vyajR^imbhachchaiva rAjendra tIvrajvarasamanvitaH .. 12\-288\-7 (76790) athAsya jR^imbhataH shakrastato vajramavAsR^ijat . sa vajraH sumahAtejA kAlAntakayamopamaH .. 12\-288\-8 (76791) kShiprameva mahAkAyaM vR^itraM daityamapAtayat . tato nAdaH samabhavatpunareva samantataH .. 12\-288\-9 (76792) vR^itraM vinihitaM dR^iShTvA devAnAM bharatarShabha . vR^itraM tu hatvA maghavA dAnavArirmahAyashAH .. 12\-288\-10 (76793) vajreNa viShNuyuktena divameva samAvishat . atha vR^itrasya kauravya sharIrAdabhiniHsR^itA .. 12\-288\-11 (76794) brahmahatyA mahAghorA raudrA lokabhayAvahA . karAladashanA bhImA vikR^itA kR^iShNapi~NgalA .. 12\-288\-12 (76795) prakIrNamUrdhajA chaiva ghoranetrA cha bhArata . kapAlamAlinI chaiva kR^ityeva bharatarShabha .. 12\-288\-13 (76796) rudhirArdrA cha dharmaj~na chIravalkalavAsinI . sA.abhiniShkramya rAjendra tAdR^igrR^ipA bhayAvahA .. 12\-288\-14 (76797) vajriNaM mR^igayAmAsa tadA bharatasattama . kasyachittvatha kAlasya vR^itrahA kurunandana .. 12\-288\-15 (76798) svargAyAbhimukhaH prAyAllokAnAM hitakAmyayA . sA viniHsaramANaM tu dR^iShTvA shakraM mahaujasam .. 12\-288\-16 (76799) kaNThe jagrAha devendraM sulagnA chAbhavattadA . sa hi tasminsamutpanne brahmavadhyAkR^ite bhaye .. 12\-288\-17 (76800) nalinyA visamadhyastha uvAsAbdagaNAnbahUn . anusR^itya tu yatnAtsa tayA vai brahmahatyayA .. 12\-288\-18 (76801) tadA gR^ihItaH kauravya nistejAH samapadyata . tasyA vyapohane shakraH paraM yatnaM chakAra ha .. 12\-288\-19 (76802) na chAshakattAM devendro brahmavadhyAM vyapohitum . gR^ihIta eva tu tayA devendro bharatarShabha .. 12\-288\-20 (76803) pitAmahamupAgamya shirasA pratyapUjayat . j~nAtvA gR^ihItaM shakraM sa dvijapravaravadhyayA .. 12\-288\-21 (76804) brahmA sa chintayAmAsa tadA bharatasattama . tAmuvAcha mahAbAho brahmavadhyAM pitAmahaH .. 12\-288\-22 (76805) svareNa madhureNAtha sAntvayanniva bhArata . muchyatAM tridashendroyaM matpriyaM kuru bhAminI .. 12\-288\-23 (76806) brUhi kiM te karomyadya kAmaM kiM tvamihechChasi .. 12\-288\-24 (76807) brahmahatyovAcha. 12\-288\-25x (6390) trilokapUjite deve prIte trailokyakartari . kR^itameva hi manyAmi nivAsaM tu vidhatsva me .. 12\-288\-25 (76808) tvayA kR^iteyaM maryAdA lokasaMrakShaNArthinA . sthApanA vai sumahatI tvayA deva pravartitA .. 12\-288\-26 (76809) prIte tu tvayi dharmaj~na sarvalokeshvara prabho . shakrAdapagamiShyAmi nivAsaM saMvidhatsva me .. 12\-288\-27 (76810) bhIShma uvAcha. 12\-288\-28x (6391) tatheti tAM prAha tadA brahmavadhyAM pitAmahaH . upAyataH sa shakrasya brahmavadhyAM vyapohitum .. 12\-288\-28 (76811) tataH svayaMbhuvA dhyAtastatra vahnirmahAtmanA . brahmANamupasaMgamya tato vachanamabravIt .. 12\-288\-29 (76812) prApto.asmi bhagavandeva tvatsakAshamanindit . yatkartavyaM mayA deva tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-288\-30 (76813) brahmovAcha. 12\-288\-31x (6392) bahudhA vibhajiShyAmi brahmavadhyAmimAmaham . shakrasyAdya vimokShArthaM chaturbhAgaM pratIchCha vai .. 12\-288\-31 (76814) agniruvAcha. 12\-288\-32x (6393) mama mokShasya ko.anto vai brahmandhyAyasva vai prabho . etadichChAmi vij~nAtuM tatvato lokapUjita .. 12\-288\-32 (76815) brahmovAcha. 12\-288\-33x (6394) yastvAM jvalantamAsAdya svayaM vai mAnavaH kvachit . bIjauShadhirasairvahne na yakShyati tamovR^itaH .. 12\-288\-33 (76816) tameShA yAsyati kShipraM tatraiva cha nivatsyati . brahmavadhyA havyavAha vyetu te mAnaso jvaraH .. 12\-288\-34 (76817) ityuktaH pratijagrAha tadvacho havyakavyabhuk . pitAmahasya bhagavAMstathA cha tadabhUtprabho .. 12\-288\-35 (76818) tato vR^ikShauShadhitR^iNaM samAhUya pitAmahaH . imamarthaM mahArAja vaktuM samupachakrame .. 12\-288\-36 (76819) `iyaM putrAdanuprAptA brahmahatyA mahAbhayA . puruhUtaM chaturthAMshamasyA yUyaM pratIchChata ..' 12\-288\-37 (76820) tato vR^ikShauShadhitR^iNaM tathaivoktaM yathAtatham . vyathitaM vahnivadrAjanbrahmANamidamabravIt .. 12\-288\-38 (76821) asmAkaM brahmavadhyAyAH ko.anto lokapitAmaha . svabhAvanihatAnasmAnna punarhantumarhasi .. 12\-288\-39 (76822) vayamagniM tathA shItaM varShaM cha pavaneritam . sahAmaH satataM deva tathA chChedanabhedane .. 12\-288\-40 (76823) brahmavadhyAmimAmadya bhavataH shAsanAdvayam . grahIShyAmastrilokesha mokShaM chintayatAM bhavAn. 12\-288\-41 (76824) brahmovAcha. 12\-288\-42x (6395) parvakAle tu saMprApte yo vai Chedanabhedanam . kariShyati naro mohAttameShA.anugamiShyati .. 12\-288\-42 (76825) bhIShma uvAcha. 12\-288\-43x (6396) tato vR^ikShauShadhitR^iNamevamuktaM mahAtmanA . brahmANamabhisaMpUjya jagAmAshu yathAgatam .. 12\-288\-43 (76826) AhUyApsaraso devastato lokapitAmahaH . vAchA madhurayA prAha sAntvayanniva bhArata .. 12\-288\-44 (76827) iyamindrAdanuprAptA brahmavadhyA varA~NganAH . chaturthamasyA bhAgAMshaM mayoktAH saMpratIchChata .. 12\-288\-45 (76828) apsarasa UchuH. 12\-288\-46x (6397) grahaNe kR^itabuddhInAM devesha tava shAsanAt . mokShaM samayato.asmAkaM chintayasva pitAmaha .. 12\-288\-46 (76829) brahmovAcha. 12\-288\-47x (6398) rajasvalAsu nArIShu yo vai maithunamAcharet . tameShA yAsyati kShipraM vyetu vo mAnaso jvaraH .. 12\-288\-47 (76830) bhIShma uvAcha. 12\-288\-48x (6399) tatheti hR^iShTamanasa ityuktvA.a.apsarasAM gaNAH . svAni sthAnAni saMprApya remire bharatarShabha .. 12\-288\-48 (76831) tatastrilokakR^iddevaH punareva mahAtapAH . athaH saMchintayAmAsa dhyAtAstAshchApyathAgaman .. 12\-288\-49 (76832) tAstu sarvAH samAgamya brahmANamamitaujasam . idamUchurvacho rAjanpraNipatya pitAmaham .. 12\-288\-50 (76833) imAH sma deva saMprAptAstvatsakAshamariMdam . shAsanAttava lokesha samAj~nApaya naH prabho .. 12\-288\-51 (76834) brahmovAcha. 12\-288\-52x (6400) iyaM vR^itrAdanuprAptA puruhUtaM mahAbhayA . brahmavadhyA chaturthAMshamasyA yUyaM pratIchChata .. 12\-288\-52 (76835) Apa UchuH. 12\-288\-53x (6401) evaM bhavatu lokesha yathA vadasi naH prabho . mokShaM samayato.asmAkaM saMchintayitumarhasi .. 12\-288\-53 (76836) tvaM hi devesha sarvasya jagataH paramA gatiH . ko.anyaH prasAdyo hi bhavedyaH kR^ichChrAnnaH samuddharet .. 12\-288\-54 (76837) brahmovAcha. 12\-288\-55x (6402) alpA iti matiM kR^itvA yo naro buddhimohitaH . shleShmamUtrapurIShANi yuShmAsu pratimokShyati .. 12\-288\-55 (76838) tamiyaM yAsyati kShipraM tatraiva cha nivatsyati . tathA vo bhavitA mokSha iti satyaM bravImi vaH .. 12\-288\-56 (76839) tato vimuchya devendraM brahmavadhyA yudhiShThira . yathA nisR^iShTaM taM vAsamagamaddevashAsanAt .. 12\-288\-57 (76840) evaM shakreNa saMprAptA brahmavadhyA janAdhipa . pitAmahamanuj~nApya so.ashvamedhamakalpayat .. 12\-288\-58 (76841) shrUyate cha mahArAja saMprAptA vAsavena vai . brahmavadhyA tataH shuddhiM hayamedhena labdhavAn .. 12\-288\-59 (76842) samavApya shriyaM devo hatvA.arIMshcha sahasrashaH . praharShamatulaM lebhe vAsavaH pR^ithivIpate .. 12\-288\-60 (76843) vR^itrasya rudhirAchchaiva budbudAH pArtha jaj~nire . dvijAtibhirabhakShyAste dIkShitaishcha tapodhanaiH .. 12\-288\-61 (76844) sarvAvasthaM tvamapyeShAM dvijAtInAM priyaM kuru . ime hi bhUtale devAH prathitAH kurunandana .. 12\-288\-62 (76845) evaM shakreNa kauravya buddhisaukShmyAnmahAsuraH . upAyapUrvaM nihato vR^itro hyamitatejasA .. 12\-288\-63 (76846) evaM tvamapi kaunteya pR^ithivyAmaparAjitaH . bhaviShyasi yathA devaH shatakraturamitrahA .. 12\-288\-64 (76847) ye tu shakrakathAM divyAmimAM parvasuparvasu . vipramadhye vadiShyanti na te prApsyanti kilviShaM .. 12\-288\-65 (76848) ityetadvR^itramAshritya shakrasyAtyadbhutaM mahat . kathitaM karma te tAta kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 12\-288\-66 (76849) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAshItyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 288\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-288\-4 smR^itiH sA tasya bhArateti jha . dha. pAThaH .. 12\-288\-11 visameva samAvishaditi dha . pAThaH .. 12\-288\-13 kR^ishA cha bharatarShabheti dha.dha . pAThaH .. 12\-288\-14 chIravastrA vibhIShaNeti tha . pAThaH .. 12\-288\-16 vasAnnissaramANatviti dha . pAThaH. jagrAha vathyA devendramiti jha. pAThaH .. 12\-288\-18 visamadhyastho babhUvAbdagaNAniti tha . dha. pAThaH .. 12\-288\-19 nishcheShThaH samapadyateti, tasyAshchApanaye shakra iti tha . pAThaH .. 12\-288\-31 shakrAsyAdhavimokShArthamiti jha . pAThaH .. 12\-288\-33 yaH AhitAgniradhikArI bIjaiH puroDAshAdinA oShadhirasai somena paya AdibhirvA .. 12\-288\-39 daivenAbhihatAnasmAniti jha . pAThaH .. 12\-288\-49 tatastu lokakR^iddeva iti tha . pAThaH .. 12\-288\-31 shikhaNDAH pArtha jaj~nire iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 289 .. shrIH .. 12\.289\. adhyAyaH 289 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## dakShayaj~ne bhAgAlAbhena ruShTasya rudrasya lalATataTodgatasvedAdagnirUpajvarotpattiH .. 1\.. brahmavachanAdrudgeNa jvarasya pR^ithivyAdiShu vibhajanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-289\-0 (76850) yudhiShThira uvAcha. 12\-289\-0x (6403) pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishArada . asminvR^itravadhe tAta vivakShA mama jAyate .. 12\-289\-1 (76851) jvareNa mohito vR^itraH kathitaste janAdhipa . nihato vAsaveneha vajreNeti mamAnagha .. 12\-289\-2 (76852) kathameSha mahAprAj~na jvaraH prAdurbabhUva ha . jvarotpattiM nipuNataH shrotumichChAmyahaM prabho .. 12\-289\-3 (76853) bhIShma uvAcha. 12\-289\-4x (6404) shR^iNu rAja~njvarasyemaM saMbhavaM lokavishrutam . vistaraM chAsya vakShyAmi yAdR^ishashchaiva bhArata .. 12\-289\-4 (76854) purA merormahArAja shR^i~NgaM trailokyavishrutam . jyotiShkaM nAma sAvitraM sarvaratnavibhUShitam .. 12\-289\-5 (76855) aprameyamanAdhR^iShyaM sarvalokeShu bhArata . tatra devo giritaTe hemadhAtuvibhUShite .. 12\-289\-6 (76856) parya~Nka iva vibhrAjannupaviShTo babhUva ha . shailarAjasutA chAsya nityaM pArshve sthitA babhau . tathA devA mahAtmAno vasavashchAmitaujasaH .. 12\-289\-7 (76857) tathaiva cha mahAtmAnAvashvinau bhiShajAM varau . tathA vaishravaNo rAjA guhyakairabhisaMvR^itaH .. 12\-289\-8 (76858) yakShANAmIshvaraH shrImAnkailAsanilayaH prabhuH . `sha~NkhapadmanidhibhyAM cha lakShmyA paramayA saha.' upAsanta mahAtmAnamushanA cha mahAkaviH .. 12\-289\-9 (76859) sanatkumArapramukhAstathaiva cha maharShayaH . a~NgiraH pramukhAshchaiva tathA devarShayo.apare .. 12\-289\-10 (76860) vishvAvasushcha gandharvastathA nAradaparvatau . apsarogaNasa~NghAshcha samAjagmuranekashaH .. 12\-289\-11 (76861) vavau sukhaH shivo vAyurnAnAgandhavahaH shuchiH . sarvartukusumopetAH puShpavanto drumAstathA .. 12\-289\-12 (76862) tathA vidyAdharAshchaiva siddhAshchaiva tapodhanAH . mahAdevaM pashupatiM paryupAsanta bhArata .. 12\-289\-13 (76863) bhUtAni cha mahArAja nAnArUpadharANyatha . rAkShasAshcha mahAraudrAH pishAchAshcha mahAbalAH .. 12\-289\-14 (76864) bahurUpadharA hR^iShTA nAnApraharaNodyatAH . devasyAnucharAstatra tasthire chAnalopamAH .. 12\-289\-15 (76865) nandI cha bhagavAMstatra devasyAnumate sthitaH . pragR^ihya jvalitaM shUlaM dIpyamAnaM svatejasA .. 12\-289\-16 (76866) ga~NgA cha saritAM shreShThA sarvatIrthajalodbhavA . paryupAsata taM deva rUpiNI kurunandana .. 12\-289\-17 (76867) sa evaM bhagavAMstatra pUjyamAnaH surarShibhiH . devaishcha sumahAtejA mahAdevo vyatiShThata .. 12\-289\-18 (76868) kasyachittvatha kAlasya dakSho nAma prajApatiH . pUrvoktena vidhAnena yakShyamANo.anvapadyata .. 12\-289\-19 (76869) tatastasya makhaM devAH sarve shakrapurogamAH . gamanAya samAgamya buddhimApedire tadA .. 12\-289\-20 (76870) te vimAnairmahAtmAno jvalanArkasamaprabhaiH . devasyAnumate.agachChanga~NgAdvAramiti shrutiH .. 12\-289\-21 (76871) prasthitA devatA dR^iShTvA shailarAjasutA tadA . uvAcha vachanaM sAdhvI devaM pashupatiM patim .. 12\-289\-22 (76872) bhagavankvanu yAntyete devAH shakrapurogamAH . brUhi tattvena tattvaj~na saMshayo me mahAnayam .. 12\-289\-23 (76873) maheshvara uvAcha. 12\-289\-24x (6405) dakSho nAma mahAbhAge prajAnAM patiruttamaH . hayamedhena jayate tatra yAnti divaukasaH .. 12\-289\-24 (76874) umovAcha. 12\-289\-25x (6406) yaj~nametaM mahAdeva kimarthaM nAdhigachChati . kena vA pratiShedhena gamanaM te na vidyate .. 12\-289\-25 (76875) maheshvara uvAcha. 12\-289\-26x (6407) suraireva mahAbhAge pUrvametadanuShThitam . yaj~neShu sarveShu mama na bhAga upakalpitaH .. 12\-289\-26 (76876) pUrvopAyopapannena mArgeNa varavarNini . na me surAH prayachChanti bhAgaM yaj~nasya dharmataH .. 12\-289\-27 (76877) umovAcha. 12\-289\-28x (6408) bhagavansarvabhUteShu prabhAvAbhyadhiko guNaiH . ajayyashchApyadhR^iShyashcha tejasA yashasA shriyA .. 12\-289\-28 (76878) anena te mahAbhAga pratiShedhena bhAgataH . atIva duHkhamutpannaM vepathushcha mamAnagha .. 12\-289\-29 (76879) bhIShma uvAcha. 12\-289\-30x (6409) evamuktvA tu sA devI devaM pashupatiM patim . tuShNIMbhUtA.abhavadrAjandahyamAnena chetasA .. 12\-289\-30 (76880) atha devyA mataM j~nAtvA hR^idgataM yachchikIrShitam . sa samAj~nApayAmAsa tiShTha tvamiti nandinam .. 12\-289\-31 (76881) tato yogabalaM kR^itvA sarvayogeshvareshvaraH . taM yaj~naM sa mahAtejA bhImairanucharaistadA .. 12\-289\-32 (76882) sahasA ghAtayAmAsa devadevaH pinAkadhR^it . kechinnAdAnamu~nchanta kechiddhAsAMshcha chakrire .. 12\-289\-33 (76883) rudhireNApare rAjaMstatrAgniM samavAkiran . kechidyUpAnsamutpATya vyAkShipanvikR^itAnanAH .. 12\-289\-34 (76884) Asyairanye chAgrasanta tathaiva parichArakAn . tataH sa yaj~no nR^ipatervadhyamAnaH samantataH .. 12\-289\-35 (76885) AsthAya mR^igarUpaM vai svamevAbhyagamattadA . taM tu yaj~naM tathArUpaM gachChantamupalabhya saH .. 12\-289\-36 (76886) dhanurAdAya bANena tadAnvasarata prabhuH . tatastasya sureshasya krodhAdamitatejasaH .. 12\-289\-37 (76887) lalATAtprasR^ito ghoraH svedabindurbabhUva ha . tasminyatitamAtre cha svedabindau tadA bhuvi .. 12\-289\-38 (76888) prAdurbabhUva sumahAnagniH kAlAnalopamaH . tatra chAjAyata tadA puruShaH puruSharShabha .. 12\-289\-39 (76889) hrasvo.atimAtraM raktAkSho harishmashrurvibhIShaNaH . Urdhvakesho.atiromA~NgaH shyenolUkastathaiva cha .. 12\-289\-40 (76890) karAlakR^iShNavarNashcha raktavAsAstathaiva cha . taM yaj~naM sumahAsatvo.adahatkakShamivAnalaH .. 12\-289\-41 (76891) vyacharatsarvato devAnprAdravatsa R^iShIMstathA . devAshchApyAdravansarve tato bhItA disho dasha .. 12\-289\-42 (76892) tena tasminvicharatA puruSheNa vishAMpate . pR^ithivI hyachaladrAjannatIva bharatarShabha .. 12\-289\-43 (76893) hAhAbhUtaM jagatsarvamupalakShya tadA prabhuH . pitAmaho mahAdevaM darshayanpratyabhAShata .. 12\-289\-44 (76894) brahmovAcha. 12\-289\-45x (6410) bhavatopi surAH sarve bhAgaM dAsyanti vai prabho . kriyatAM pratisaMhAraH sarvadeveshvara tvayA .. 12\-289\-45 (76895) imA hi devatAH sarvA R^iShayashcha paraMtapa . tava krodhAnmahAdeva na shAntimupalebhire .. 12\-289\-46 (76896) yashchaiSha puruSho jAtaH svedAtte vibudhottama . jvaro nAmaiSha dharmaj~na lokeShu prachariShyati .. 12\-289\-47 (76897) ekIbhUtasya na tvasya dhAraNe tejasaH prabho . samarthA sakalA pR^ithvI bahudhA sR^ijyatAmayam .. 12\-289\-48 (76898) ityukto brahmaNA devo bhAge chApi prakalpite . bhagavantaM tathetyAha brahmANamamitaujasam .. 12\-289\-49 (76899) parAM cha prItimagamadutsmayaMshcha pinAkadhR^it . avApa cha tadA bhAgaM yathoktaM brahmaNA bhavaH .. 12\-289\-50 (76900) jvaraM cha sarvadharmaj~no bahudhA vyasR^ijattadA . shAntyarthaM sarvabhUtAnAM shR^iNu tachchApi putraka .. 12\-289\-51 (76901) shIrShAbhitApo nAgAnAM parvatAnAM shilAjatu . apAM tu nIlikAM viddhi nirmokaM bhujageShu cha .. 12\-289\-52 (76902) khorakaH saurabheyANAmUSharaM pR^ithivItale . pashUnAmapi dharmaj~na dR^iShTipratyavarodhanam .. 12\-289\-53 (76903) randhrAgatamathAshvAnAM shikhodbhedashcha barhiNAm . netrarogaH kokilAnAM jvaraH prokto mahAtmanA .. 12\-289\-54 (76904) avInAM pittabhedashcha sarveShAmiti naH shrutam . shukAnAmapi sarveShAM hikkikA prochyate jvaraH .. 12\-289\-55 (76905) shArdUlaShvatha dharmaj~na shramo jvara ihochyate . mAnuSheShu tu dharmaj~na jvaro nAmaiSha vishrutaH .. 12\-289\-56 (76906) maraNe janmani tathA madhye chAvishate naram . etanmAheshvaraM tejo jvaro nAma sudAruNaH .. 12\-289\-57 (76907) namasyashchaiva mAnyashcha sarvaprANibhirIshvaraH . anena hi samAviShTo vR^itro dharmabhUtAM varaH .. 12\-289\-58 (76908) vyajR^imbhata tataH shakrastasmai vajramavAsR^ijat . pravishya bajraM vR^itraM cha dArayAmAsaM bhArata .. 12\-289\-59 (76909) dAritashcha sa vajreNa mahAyogI mahAsuraH . jagAma paramaM sthAnaM viShNoramitatejasaH .. 12\-289\-60 (76910) viShNubhaktyA hi tenedaM jagadvyAptamabhUtpurA . tasmAchcha nihato yuddhe viShNoH sthAnamavAptavAn .. 12\-289\-61 (76911) ityeSha vR^itramAshritya jvarasya mahato mayA . vistaraH kathitaH putra kimanyatprabravImi te .. 12\-289\-62 (76912) imAM jvarotpattimadInamAnasaH paThetsadA yaH susamAhito naraH . vimuktarogaH sa sukhI mudA yuto labheta kAmAnsa yathA manIShitAn .. .. 12\-289\-63 (76913) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonanavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 289\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-289\-6 siddhaM lokeShu bhArateti Ta . tha. pAThaH .. 12\-289\-15 tasthire chAchalopamA iti dha . pAThaH .. 12\-289\-21 jvalitairjvalanaprabhairiti Ta . tha. dha. pApaH .. 12\-289\-26 sarvametadanuShThitamiti Ta . dha. pAThaH .. 12\-289\-28 prabhavasyadhiko guNairiti dha . pAThaH .. 12\-289\-32 sarvalokamaheshvara iti dha . pAThaH .. 12\-289\-36 AdhAya mR^igarUpaM iti dha . pAThaH .. 12\-289\-40 UrdhvakeshotiriktA~Nga iti tha . pAThaH .. 12\-289\-44 hAhAbhUte pravR^itte tu nAde lokabhayaMkare iti Ta . dha. pAThaH .. 12\-289\-52 shilAjatu dhAtuvisheShaH . nIlikA shaivAlam .. 12\-289\-53 khorakaH pashUnAM pAdarogaH .. 12\-289\-54 randhrAgataM ashvagalarandhragataM mAMsakhaNDam . randhrodramanamashvAnAmiti Ta. tha. pAThaH. randhrodbhavashcha matsyAnAmiti dha. pAThaH .. 12\-289\-55 pittabhedashcha sarveShAM prANinAmiti naH shrutamiti Ta . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 290 .. shrIH .. 12\.290\. adhyAyaH 290 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vIrabhadreNa dakShayaj~nabha~NgaH .. 1\.. dakShakR^itastutiprasannena rudreNa dakShAya varadAnam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-290\-0 (76914) janamejaya uvAcha. 12\-290\-0x (6411) prAchetasasya dakShasya kathaM vaivasvatentare . vinAshamagamadbrahmanhayamedhaH prajApateH. 12\-290\-1 (76915) `kathaM sa chAbhavadbrahmanhayameva prajApateH ..' 12\-290\-1x (6412) devyA manyukR^itaM matvA kruddhaH sarvAtmakaH prabhuH . prasAdAttasya dakSheNa sa yaj~naH saMdhitaH katham . etadveditumichCheyaM tanme brUhi yathAtatham .. 12\-290\-2 (76916) vaishampAyana uvAcha. 12\-290\-3x (6413) purA himavataH pR^iShThe dakSho vai yaj~namAharat . ga~NgAdvAre shubhe deshe R^iShisiddhaniShevite .. 12\-290\-3 (76917) gandharvApsarasAkIrNe nAnAdrumalatAvR^ite . R^iShisa~NghaiH parivR^itaM dakShaM dharmabhR^itAM varam .. 12\-290\-4 (76918) pR^ithivyAmantarikShe cha ye cha svarlokavAsinaH . sarve prAjjalayo bhUtvA upatasthuH prajApatim .. 12\-290\-5 (76919) devadAnavagandharvAH pishAchoragarAkShasAH . hAhA hUhUshcha gandharvau tumbururnAradastathA .. 12\-290\-6 (76920) vishvAvasurvishvaseno gandharvApsarasastathA . AdityA vasavo radrAH sAdhyAH saha marudgaNaiH .. 12\-290\-7 (76921) indreNa sahitAH sarve AgatA yaj~nabhAginaH . UShmapAH somapAshchaiva dhUmapA AjyapAstathA .. 12\-290\-8 (76922) R^iShayaH pitarashchaiva AgatA brahmaNA saha . ete chAnye cha bahavo bhUtagrAmAshchaturvidhAH .. 12\-290\-9 (76923) jarAyujANDajAshchaiva sahasA svedajodbhijaiH . AhUtA mantritAH sarve devAshcha saha patnibhiH .. 12\-290\-10 (76924) virAjante vimAnasthA dIpyamAnA ivAgnayaH . tAndR^iShTvA manyunA.a.aviShTo dadhIchirvAkyamabravIt .. 12\-290\-11 (76925) nAyaM yaj~no na vA dharmo yatra rudro na ijyate . vadhabandhaM prapannA vai kiMnu kAlasya paryayaH .. 12\-290\-12 (76926) kiMnu mohAnna pashyanti vinAshaM paryupasthitam . upasthitaM bhayaM ghoraM na budhyanti yahAdhvare .. 12\-290\-13 (76927) ityuktvA sa mahAyogI pashyati dhyAnachakShuShA . sa pashyati mahAdevaM devIM cha varadAM shubhAm .. 12\-290\-14 (76928) nAradaM cha mahAtmAnaM tasyA devyAH samIpataH . saMtoShaM paramaM lebhe iti nishchitya yogavit .. 12\-290\-15 (76929) ekamantrAstu te sarve yenesho na nimantritaH . tasmAddeshAdapakramya dadhIchirvAkyamabravIt .. 12\-290\-16 (76930) apUjyapUjanAchchaiva pUjyAnAM chApyapUjanAt . nR^ighAtakasamaM pApaM shashvatprApnoti mAnavaH .. 12\-290\-17 (76931) anR^itaM noktapUrvaM me na cha vakShye kadAchana . devatAnAmR^iShINAM cha madhye satyaM bravImyaham .. 12\-290\-18 (76932) AgataM pashubhartAraM sraShTAraM jagataH patim . adhvare hyagrabhoktAraM hyarveShAM pashyata prabhum .. 12\-290\-19 (76933) dakSha uvAcha. 12\-290\-20x (6414) santi no bahavo rudrAH shUlahastAH kapardinaH . ekAdashasthAnagatA nAhaM vedmi maheshvaram .. 12\-290\-20 (76934) dadhIchiruvAcha. 12\-290\-21x (6415) sarveShAmeva mantro.ayaM yenAsau na nimantritaH . yathA.ahaM shaMkarAdUrdhvaM nAnyaM pashyAmi daivatam . tathA dakShasya vipulo yaj~no.ayaM nabhaviShyati .. 12\-290\-21 (76935) dakSha uvAcha. 12\-290\-22x (6416) etanmakheshAya suvarNapAtre haviH samastaM vidhimantrapUtam . viShNornayAmyapratimasya bhAgaM prabhurvibhushchAhavanIya eShaH .. 12\-290\-22 (76936) devyuvAcha. 12\-290\-23x (6417) kiM nAma dAnaM niyamaM tapo vA kuryAmahaM yena patirmamAdya . ` labheta bhAgaM cha tathaiva sarvaM prabhurvibhushchAhavanIya eShaH.' labheta bhAgaM bhagavAnachintyo hyardhaM tathA bhAgamatho tR^itIyam .. 12\-290\-23 (76937) evaM bruvANAM bhagavAnsvapatnIM prahR^iShTarUpaH kShubhitAmuvAcha . na vetsi mAM devi kR^ishodarA~Ngi kiM nAma yuktaM vachanaM makheshe .. 12\-290\-24 (76938) ahaM vijAnAmi vishAlanetre dhyAnena hInA na vidantyasantaH . tavAdya mohena cha sendradevA lokAstrayaH sarvata eva mUDhAH .. 12\-290\-25 (76939) mAmadhvare shaMsitAraH stuvanti rathantaraM sAmagAshchopagAnti . mAM brAhmaNA brahmavido yajante mamAdhvaryavaH kalpayante cha bhAgam .. 12\-290\-26 (76940) devyuvAcha. 12\-290\-27x (6418) suprAkR^ito.api puruShaH sarvaH strIjanasaMsadi . stauti garvAyate chApi svamAtmAnaM na saMshayaH .. 12\-290\-27 (76941) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-290\-28x (6419) nAtmAnaM staumi deveshi pashya me tanumadhyame . yaM srakShyAmi varArohe yAgArthe varavarNini .. 12\-290\-28 (76942) ityuktvA bhagavAnpatnImumAM prANairapi priyAm . so.asR^ijadbhagavAnvakrAdbhUtaM ghoraM praharShaNam .. 12\-290\-29 (76943) tamuvAchAkShipa makhaM dakShasyeti maheshvaraH . tato vakrAdvimuktena siMhenaikena lIlayA .. 12\-290\-30 (76944) devyA manyuvyapohArthaM hato dakShasya vai kratuH . manyunA cha mahAbhImA mahAkAlI maheshvarI .. 12\-290\-31 (76945) AtmanaH karmasAkShitve tena sArdhaM sahAnugA . devasyAnumataM matvA praNamya shirasA tataH .. 12\-290\-32 (76946) AtmanaH sadR^ishaH shauryAdbalarUpasamanvitaH . sa eva bhagavAnkrodhaH pratirUpasamanvitaH .. 12\-290\-33 (76947) anantabalavIryashcha anantabalapauruShaH . vIrabhadra iti khyAto devyA manyupramArjakaH .. 12\-290\-34 (76948) so.asR^ijadromakUShebhyo raumyAnnAma gaNeshvarAn . rudratulyA gaNA raudrA rudravIryaparAkramAH .. 12\-290\-35 (76949) te nipetustatastUrNaM dakShayaj~navihiMsayA . bhImarUpA mahAkAyAH shatasho.atha sahasrashaH .. 12\-290\-36 (76950) tataH kilakilAshabdairAkAshaM pUrayanti cha . tena shabdena mahatA trastAstatra divaukasaH .. 12\-290\-37 (76951) parvatAshcha vyashIryanta chakampe cha vasuMdharA . mArutAshchaiva ghUrNante chukShubhe varuNAlayaH .. 12\-290\-38 (76952) agnayo naiva dIpyante naiva dIpyati bhAskaraH . grahA chaiva prakAshante nakShatrANi na chandramAH .. 12\-290\-39 (76953) R^iShayo na prakAshante na devA na cha mAnuShAH . evaM tu timirIbhUte nirdahantyapamAnitAH .. 12\-290\-40 (76954) praharantyapare ghorA yUpAnutpATayanti cha . pramardanti tathA chAnye vimardanti tathA.apare .. 12\-290\-41 (76955) AdhAvanti pradhAvanti vAyuvegA manojavAH . chUrNyante yaj~napAtrANi divyAnyAbharaNAni cha .. 12\-290\-42 (76956) vishIryaramANA dR^ishyante tArA iva nabhastale . divyAnnapAnabhakShyANAM rAshayaH parvatopamAH .. 12\-290\-43 (76957) kShIranadyo.atha dR^ishyante dhR^itapAyasakardamAH . dadhimaNDedakA divyAH khaNDasharkaravAlukAH .. 12\-290\-44 (76958) ShaDrasA nivahantyetA guDakulyA manoramAH . uchchAvachAni mAMsAni bhakShyANi vividhAni cha .. 12\-290\-45 (76959) pAnakAni cha divyAni lehyachoShyANi yAni cha . bhR^i~njate vividhairvakrairvilumpantyAkShipanti cha .. 12\-290\-46 (76960) rudrakopAnmahAkAyAH kAlAgnisadR^ishopamAH . kShobhayansurasainyAni bhIkShayantaH samantataH .. 12\-290\-47 (76961) krIDanti vividhAkArAshchikShiShuH surayoShitaH . rudrakrodhAtprayatnena sarvadevaiH surakShitam .. 12\-290\-48 (76962) taM yaj~namadahachChIghnaM rudrakarmA samantataH . chakAra bhairavaM nAdaM sarvabhUtabhayaMkaram .. 12\-290\-49 (76963) ChittvA shiro vai yaj~nasya nanAda cha mumoda cha . tato brahmAdayo devA dakShashchaiva prajApatiH .. 12\-290\-50 (76964) UchuH prA~njalayaH sarve kathyatAM ko bhavAniti. 12\-290\-51 (76965) vIrabhadra uvAcha . nAhaM rudro na vA devI naiva bhoktumihAgataH .. 12\-290\-51x (6420) devyA manyukR^itaM matvA kruddhaH sarvAtmakaH prabhuH . draShTuM vA naiva viprendrAnnaiva kautUhalena vA .. 12\-290\-52 (76966) tava yaj~navighAtArthaM saMprAptaM viddhi mAmiha . vIrabhadra iti khyAto rudrakopAdviniHsR^itaH .. 12\-290\-53 (76967) bhadrakAlIti vikhyAtA devyAH kopAdviniH sR^itA . preShitau devadevena yaj~nAntikamihAgatau .. 12\-290\-54 (76968) sharaNaM gachCha viprendra devadevamumApatim . varaM krodho.api devasya varadAnaM na chAnyataH .. 12\-290\-55 (76969) vIrabhadravachaH shrutvA dakSho dharmabhR^itAM varaH . toShayAmAsa stotreNa praNipatyaM maheshvaram .. 12\-290\-56 (76970) prapadye devamIshAnaM shAshvataM dhruvamavyayam . mahAdevaM mahAtmAnaM vishvasya jagataH patim .. 12\-290\-57 (76971) dakShaprajApateryaj~neH dravyaistaiH susamAhitaiH . AhUtA devatAH sarvA R^iShayashcha tapodhanAH .. 12\-290\-58 (76972) devo nAhUyate tatra vishvakarmA maheshvaraH . tatra kruddhA mahAdevI gaNAMstatra vyasarjayat .. 12\-290\-59 (76973) pradIpte yaj~navATe tu vidguteShu dvijAtiShu . tArAgaNamanuprApte raudre dIpte mahAtmani .. 12\-290\-60 (76974) shUlanirbhinnahR^idayaiH kUjadbhiH parichArakaiH . nikhAtotpATitairyUrapaviddhairitastataH .. 12\-290\-61 (76975) utpatadbhiH patadbhishcha gR^idhrairAmiShagR^iddhibhiH . pakShavAtavinirdhUtaiH shivAshataninAditaiH .. 12\-290\-62 (76976) yakShagandharvasa~Nghaishcha pishAchoragarAkShamaiH . prANApAnau saMnirudhya vakrasthAnena yatnataH .. 12\-290\-63 (76977) vichArya sarvato dR^iShTiM bahudR^iShTiramitrajit . sahasA devadevesho hyagnikuNDAtsamutthitaH .. 12\-290\-64 (76978) vibhratsUryasahasrasya tejaH saMvartakopamaH . smitaM kR^itvA.avravIdvAkyaM brUhi kiM karavANi te .. 12\-290\-65 (76979) shrAvite cha makhAdhyAye devAnAM guruNA tataH . tamuvAchAjjaliM kR^itvA dakSho devaM prajApatiH .. 12\-290\-66 (76980) bhItasha~NkitavitrastaH savAShpavadanekShaNaH . yadi prasanno bhagavAnyadi chAhaM bhavatpriyaH .. 12\-290\-67 (76981) yadi vA.ahabhanugrAhyo yadi vA varado mama . yaddagdhaM bhakShitaM pItamashittaM yachcha nAshitam .. 12\-290\-68 (76982) chUrNIkR^itApaviddhaM cha yaj~nasaMbhAramIdR^isham . dIrghakAlena mahatA prayatnena susaMchitam . tanna mithyA bhavenmahyaM varametamahaM vR^iNe .. 12\-290\-69 (76983) tathA.astvityAha bhagavAnbhaganetraharo haraH . dharmAdhyakSho virUpAkShastryakSho devaH prajApatiH .. 12\-290\-70 (76984) jAnubhyAmavanIM gatvA dakSho labdhvA bhavAdvaram . nAmnAmaShTasahasreNa stutavAnvR^iShabhadhvajam .. 12\-290\-71 (76985) yudhiShThira uvAcha. 12\-290\-72x (6421) yairnAmagheyaiH stutavAndakSho devaM prajApatiH . vaktumarhasi me tAta shrotuM shraddhA mamAnagha .. 12\-290\-72 (76986) bhIShma uvAcha. 12\-290\-73x (6422) shrUyatAM devadevasya nAmAnyadbhUtakarmaNaH . gUDhavratasya guhyAni prakAshAni cha bhArata .. 12\-290\-73 (76987) namaste devadevesha devAribalasUdana . devendrabalaviShTambha devadAnavapUjita .. 12\-290\-74 (76988) sahasrAkSha virUpAkSha tryakSha yakShAdhipapriya . sarvataH pANipAdAnta sarvatokShishiromukhaM .. 12\-290\-75 (76989) sarvataH shrutimaMlloke sarvamAvR^itya tiShThasi . sha~NkukarNa mahAkarNa kumbhakarNArNavAlaya .. 12\-290\-76 (76990) gajendrakarNa gokarNa pANikarNa namostu te . shatodara shatAvarta shatajihna namostu te .. 12\-290\-77 (76991) gAyanti tvA gAyatriNo.archantyarkamarkiNaH . brahmANaM tvA shatakratumUrdhvaM khamiva menire .. 12\-290\-78 (76992) mUrtau hi te mahAmUrte samudrAmbarasannibha . sarvA vai devatA hyasmingAvo goShTha ivAsate .. 12\-290\-79 (76993) bhavachCharIre pashyAmi somamagniM jaleshvaram . Adityamatha vai viShNuM brahmANaM cha bR^ihaspatim .. 12\-290\-80 (76994) bhagavAnkAraNaM kAryaM kriyA karaNameva cha . asatashcha satashchaiva tathaiva prabhavApyayau .. 12\-290\-81 (76995) namo bhavAya sharvAya rudrAya varadAya cha . pashUnAM pataye nityaM namostvandhakaghAtine .. 12\-290\-82 (76996) trijaTAya trishIrShAya trishUlavarapANine . tryambakAya trinetrAya tripuraghnAya vai namaH .. 12\-290\-83 (76997) namashchaNDAya kR^iNDAya aNDAyANDadharAya cha . daNDine samakarNAya daNDimuNDAya vai namaH .. 12\-290\-84 (76998) namordhvadaMShTrakeshAya shuklAyAvatatAya cha . vilohitAya dhUmrAya nIlagnIvAya vai namaH .. 12\-290\-85 (76999) namostvapratirUpAya virUpAya shivAya cha . sUryAya sUryamAlAya sUryadhvajapatAkine .. 12\-290\-86 (77000) namaH pramathanAthAya vR^iShaskandhAya dhanvine . shatruMdamAya daNDAya parNachIrapaTAya cha .. 12\-290\-87 (77001) namo hiraNyagarbhAya hiraNyakavachAya cha . hiraNyakR^itachUDAya hiraNyapataye namaH .. 12\-290\-88 (77002) namaH stutAya stutyAya stUyamAnAya vai namaH . sarvAya sarvabhakShAya sarvabhUtAntarAtmane .. 12\-290\-89 (77003) namo hotre.atha mantrAya shukladhvajapatAkine . namo nAbhAya nAbhyAya namaH kaTakaTAya cha .. 12\-290\-90 (77004) namostu kR^ishanAsAya kR^ishA~NgAya kR^ishAya cha . saMhR^iShTAya vihR^iShTAya namaH kilakilAya cha .. 12\-290\-91 (77005) namostu shayamAnAya shayitAyotthitAya cha . sthitAya dhAvamAnAya muNDAya jaTilAya cha .. 12\-290\-92 (77006) namo nartanashIlAya mukhavAditravAdine . nAdyopahAralubdhAya gItavAditrashAline .. 12\-290\-93 (77007) namo jyeShThAya shreShThAya valapramathanAya cha . kAlanAthAya kalyAya kShayAyopakShayAya cha .. 12\-290\-94 (77008) bhImadundubhihAsAya bhImavratadharAya cha . ugrAya cha namo nityaM namostu dashabAhave .. 12\-290\-95 (77009) namaH kapAlahastAya chitibhasmapriyAya cha . vibhIShaNAya bhIShmAya bhImavratadharAya cha .. 12\-290\-96 (77010) namo vikR^itavakrAya kha~NgajihvAya daMShTriNe . pakvAmamAMsalubdhAya tumbIvINApriyAya cha .. 12\-290\-97 (77011) namo vR^iShAya vR^iShyAya govR^iShAya vR^iShAya cha . kaTaMkaTAya daNDAya namaH pachapachAya cha .. 12\-290\-98 (77012) namaH sarvavariShThAya varAya varadAya cha . varamAlyagandhavastrAya varAtivarade namaH .. 12\-290\-99 (77013) namo raktaviraktAya bhAvanAyAkShamAline . saMbhinnAya vibhinnAya chChAyAyAtapanAya cha .. 12\-290\-100 (77014) aghoraghorarUpAya ghoraghoratarAya cha . namaH shivAya shAntAya namaH shAntatamAya cha .. 12\-290\-101 (77015) ekapAdvahunetrAya ekashIrShNe namostu te . rudrAya kShudralubdhAya saMvibhAgapriyAya cha .. 12\-290\-102 (77016) pa~nchAlAya sitA~NgAya namaH shamashamAya cha . namashchaNDikaghaNTAya ghaNTAyAghaNTaghaNTine .. 12\-290\-103 (77017) sahasrAdhmAtaghaNTAya ghaNTAmAlApriyAya cha . prANaghaNTAya gandhAya namaH kalakalAya cha .. 12\-290\-104 (77018) hUMhUMhUMkArapArAya hUMhUMkArapriyAya cha . namaH shamashame nityaM girivR^ikShAlayAyA cha .. 12\-290\-105 (77019) garbhamAMsasR^igAlAya tArakAya tarAya cha . namo yaj~nAya yajine hutAya prahutAya cha .. 12\-290\-106 (77020) yaj~navAhAya dAntAya tapyAyAtapanAya cha . namastaTAya taTyAya taTAnAM pataye namaH .. 12\-290\-107 (77021) annadAyAnnapataye namastvannabhuje tathA . namaH sahasrashIrShAya sahasracharaNAya cha .. 12\-290\-108 (77022) sahasrodyatashUlAya sahasranayanAya cha . namo bAlArkavarNAya bAlarUpadharAya cha .. 12\-290\-109 (77023) bAlAnucharagoptAya bAlakrIDanakAya cha . namovR^iddhAya lubdhAya kShubdhAya kShobhaNAya cha .. 12\-290\-110 (77024) tara~NgA~NkitakeshAya mu~njakeshAya vai namaH . namaH ShaTkarmatuShTAya trikarmaniratAya cha .. 12\-290\-111 (77025) varNAshramANAM vidhivatpR^ithakkarmanivartine . namo ghuShyAya ghoShAya namaH kalakalAya cha .. 12\-290\-112 (77026) shvetapi~NgalanetrAya kR^iShNaraktekShaNAya cha . prANabhagnAya daNDAya sphoTanAya kR^ishAya cha .. 12\-290\-113 (77027) dharmakAmArthamokShANAM kathanIyakathAya cha . sA~NkhyAya sA~NkhyamukhyAya sA~Nkhyayogapravartine .. 12\-290\-114 (77028) namo rathyavirathyAya chatuShpatharathAya cha . kR^iShNAjinottarIyAya vyAlayaj~nopavItine .. 12\-290\-115 (77029) IshAnavajrasaMghAtaharikesha namostu te . tryambakAmbikanAthAya vyaktAvyakta namostu te .. 12\-290\-116 (77030) kAma kAmada kAmaghna tR^iptAtR^iptavichAriNe . sarva sarvada sarvaghna saMndhyArAga namostu te .. 12\-290\-117 (77031) `mahAbala mahAbAho mahAsatva mahAdyute . mahAmeghachalaprakhya mahAkAla namostu te . sthUlajIrNA~NgajaTile vatkalAjinadhAriNe .. 12\-290\-118 (77032) dIptasUryAgnijaTine vatkalAjinavAsase . rasahasrasUryapratima taponitya tamostu te .. 12\-290\-119 (77033) unmAdanushatAvarta ga~NgAtoyArdramUrdhaja . chandravarta yugAvarta meghAvarta namostu te .. 12\-290\-120 (77034) tvamannamattA bhoktA cha annado.annabhugeva cha . annasraShTA cha paktA cha pakkabhukpavano.analaH .. 12\-290\-121 (77035) jarAyujANDajAshchaiva svedajAshcha tathodbhijAH . tvameva devadevesha bhUtagrAmashchaturvidhaH .. 12\-290\-122 (77036) charAcharasya sraShTA tvaM pratihartA tathaiva cha . tvAmAhurbrahmaviduSho brahma brahmavidAMvara .. 12\-290\-123 (77037) manasaH paramA yoniH khaM vAyurjyotiShAM nidhiH . R^iksAmAni tatho~NkAramAhustvAM brahmavAdinaH .. 12\-290\-124 (77038) hAyihAyi huvAhAyi hAvuhAyi tathA.asakR^it . gAyanti tvAM surashreShTha sAmagA brahmavAdinaH .. 12\-290\-125 (77039) yajurmayo R^i~Nbhayashcha tvamAhutimayastathA . paThyase stutibhishchaiva vedopaniShadAM gaNaiH .. 12\-290\-126 (77040) brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shUdrA varNAvarAshcha ye . tvameva meghasa~NghAshcha vidyutstanitagarjitaH .. 12\-290\-127 (77041) saMvatsarastvAmutavo mAso mAsArdhameva cha . yugaM nimeShAH kAShThAstvaM nakShatrANi grahAH kalAH .. 12\-290\-128 (77042) vR^ikShANAM kakudosi tvaM girINAM shikharANi cha . vyAghro mR^igANAM patatAM tArkShyo.anantashcha bhoginAm .. 12\-290\-129 (77043) kShIrAdo hyudadhInAM cha yantrANAM dhanureva cha . vajraH praharaNAnAM cha vratAnAM satyameva cha .. 12\-290\-130 (77044) tvameva dveSha ichChA cha rAgo mohaH kShamAkShame . vyavasAyo dhR^itirlobhaH kAmakrodhau jayAjayau .. 12\-290\-131 (77045) tvaM gadI tvaM sharI chApI khaTvA~NgI jharjharI tathA . ChettA bhettA prahartA tvaM netA mantA pitA mataH .. 12\-290\-132 (77046) dashalakShaNasaMyukto dharmo.arthaH kAma eva cha . ga~NgA samudrAH saritaH palvalAni saMrAsi cha .. 12\-290\-133 (77047) latA vallyastR^iNauShadhyaH pashavo mR^igapakShiNaH . dravyakarmasamArambhaH kAlaH puShpaphalapradaH .. 12\-290\-134 (77048) AdishchAntashcha devAnAM gAyatryo~NkAra eva cha . harito rohito nIlaH kR^iShNo raktastathA.aruNaH . kadrushcha kapilashchaiva kapoto mechakastathA .. 12\-290\-135 (77049) avarNashcha suvarNashcha varNakAro ghanopamaH . suvarNanAmA cha tathA suvarNapriya eva cha .. 12\-290\-136 (77050) tvamindrashcha yamashchaiva varuNo dhanado.analaH . upaplavashchitrabhAnuH svarbhAnurbhAnureva cha .. 12\-290\-137 (77051) hotraM hotA cha homyaM cha hutaM chaiva tathA prabhuH . trisauparNaM tathA brahma yajuShAM shatarudriyam .. 12\-290\-138 (77052) pavitraM cha pavitrANAM ma~NgalAnAM cha ma~Ngalam . giriko hiNDuko vR^ikSho jIvaH pudgala eva cha .. 12\-290\-139 (77053) prANaH sattvaM rajashchaiva tamashchApramadastathA . prANopAnaH samAnashcha udAno vyAna eva cha .. 12\-290\-140 (77054) unmeShashcha nimeShashcha kShutaM jR^imbhitameva cha . lohitAntargatA dR^iShTirmahAvakro mahodaraH .. 12\-290\-141 (77055) sUchIromA harishmashrurUrdhvakeshashchalAchalaH . gItavAditratattvaj~no gItavAdanakapriyaH .. 12\-290\-142 (77056) matsyo jalacharo jAlyo.akalaH kelikalaH kaliH . akAlashchAtikAlashcha duShkAlaH kAla eva cha .. 12\-290\-143 (77057) mR^ityuH kShurashcha kR^ityashcha pakSho.apakShakShayaMkaraH . meghakAlo mahAdaMShTraH saMvartakabalAhakaH .. 12\-290\-144 (77058) ghaNTo.aghaNTo ghaTI ghaNTI charuchelI milImilI . brahmakAyikamagnInAM daNDI muNDastridaNDadhR^ik .. 12\-290\-145 (77059) chaturyugashchaturvedashchAturhotrapravartakaH . chAturAshramyavetA cha chAturvarNyakarashcha yaH .. 12\-290\-146 (77060) sadA chAkShapriyo dhUrto gaNAdhyakSho gaNAdhipaH . raktamAlyAmbaragharo girisho girikapriyaH .. 12\-290\-147 (77061) shilpikaH shilpinAMshreShThaH sarvashilpapravartakaH . bhaganetrA~NkushashchaNDaH pUShNo dantavinAshanaH .. 12\-290\-148 (77062) svAhAsvadhAvaShaTkAro namaskAro namo namaH . gUDhavrato guhyatapAstArakastArakAmayaH .. 12\-290\-149 (77063) dhAtA vidhAtA saMdhAtA vidhAtA dhAraNo dharaH . brahmA tapashcha satyaM cha brahmacharyamathArjavam .. 12\-290\-150 (77064) bhUtAtmA bhUtakR^idbhUto bhUtabhavyavodbhavaH . bhUrbhuvaH svaritashchaiva dhruvo dAnto maheshvaraH .. 12\-290\-151 (77065) dIkShito.adIkShitaH kShAnto durdAnto.adAntanAshanaH . chandrAvartayugAvartaH saMvartaH saMpravartakaH .. 12\-290\-152 (77066) kAmo vinduraNuH sthUlaH karNikArasrajapriyaH . nandImukho bhImamukhaH sumukho durmukho.amukhaH .. 12\-290\-153 (77067) chaturmukho bahumukho raNeShvagnimukhastathA . hiraNyagarbhaH shakunirmahoragapatirvirAT .. 12\-290\-154 (77068) adharmahA mahApArshvashchaNDadhAro gaNAdhipaH . gonardo gopratArashcha govR^iSheshvaravAhanaH .. 12\-290\-155 (77069) trailokyagoptA govindo gomArgo.amArga eva cha . shreShThaH sthirashcha sthANushcha niShkampaH kampa eva cha .. 12\-290\-156 (77070) durvAraNo durviShaho duHsaho duratikramaH . durdharpo duShprakampashcha durviSho durjayo jayaH .. 12\-290\-157 (77071) shashaH shashA~NkaH shamanaH shItoShNakShujjarAdhikR^it . Adhayo vyAdhayashchaiva vyAdhihA vyAdhireva cha .. 12\-290\-158 (77072) mama yaj~namR^igavyAdho vyAdhInAmAgamo gamaH . shikhaNDI puNDarIkAkShaH puNDarIkavanAlayaH .. 12\-290\-159 (77073) daNDadhArastryambakashcha ugradaNDo.aNDanAshanaH . viShAgnipAH surashreShThaH somapAstvaM marutpatiH .. 12\-290\-160 (77074) amR^itapAstvaM jagannAtha devadeva gaNeshvaraH . viShAgnipA mR^ityupAshcha kShIrapAH somapAstathA . madhushchyutAnAmagrapAstvaM tvameva tuShitAdyapAH .. 12\-290\-161 (77075) hiraNyaretAH puruShastvameva tvaM strI pumAMstvaM cha napuMsakaM cha . bAlo yuvA sthaviro jIrNadaMShTrastvaM nAgendra shakrastvaM vishvakR^idvishvakartA .. 12\-290\-162 (77076) vishvakR^idvishvakR^itAM vareNyastvaM vishvabAho vishvarUpastejasvI vishvatomukhaH . chandrAdityau chakShuShI te hR^idayaM cha pitAmahaH. 12\-290\-163 (77077) mahodadhiH sarasvatI vAgbalamanalo.a nilaH ahorAtraM nimeShonmeShakarmA .. 12\-290\-164 (77078) na brahmA na cha govindaH paurANA R^iShayo na te . mAhAtmyaM vedituM shaktA yAthAtathyena te shiva .. 12\-290\-165 (77079) yA mUrtayaH susUkShmAste na mahyaM yAnti darshanam . trAhi mAM satataM rakSha pitA putramivaurasam .. 12\-290\-166 (77080) rakSha mAM rakShaNIyo.ahaM tavAnagha namostu te . bhaktAnukampI bhagavAnbhaktashchAhaM sadA tvayi .. 12\-290\-167 (77081) yaH sahasrANyanekApi puMsAmAvR^itya durdR^ishaH . tiShThatyekaH samudrAnte sa me goptA.astu nityashaH .. 12\-290\-168 (77082) yaM vinidrA jitashvAsAH satvasthAH saMyatendriyAH . jyotiH pashyanti yu~njAnAstasmai yogAtmane namaH .. 12\-290\-169 (77083) jaTile daNDine nityaM lambodarasharIriNe . kamaNDaluniSha~NgAya tasmai brahmAtmane namaH .. 12\-290\-170 (77084) yasya kesheShu jImUtA nadyaH sarvA~NgasandhiShu . kukShau samudrAshchatvArastasmai toyAtmane namaH .. 12\-290\-171 (77085) saMbhakShya sarvabhUtAni yugAnte paryupasthite . yaH shete jalamadhyasthastaM prapadye.ambushAyinam .. 12\-290\-172 (77086) pravishya vadanaM rAhoryaH somaM pibate nishi . grasatyarkaM cha svarbhAnurbhUtvA mAM so.abhirakShatu .. 12\-290\-173 (77087) ye chAnupatitA garbhA yathA bhAgAnupAsate . namastebhyaH svadhA svAhA prApnuvantu mudaM tu te .. 12\-290\-174 (77088) ye.a~NguShThamAtrAH puruShA dehasthAH sarvadehinAm . rakShantu te hi mAM nityaM nityaM chApyAyayantu mAm .. 12\-290\-175 (77089) yena rodanti dehasthA dehino rodayanti cha . harShayanti na hR^iShyanti namastebhyo.astu nityashaH .. 12\-290\-176 (77090) ye nadIShu samudreShu parvateShu guhAsu cha . vR^ikShamUleShu goShTheShu kAntAre gahaneShu cha .. 12\-290\-177 (77091) chatuShpatheShu rathyAsu chatvareShu taTeShu cha . hastyashvarathashAlAsu jIrNodyAnAlayeShu cha .. 12\-290\-178 (77092) yeShu pa~nchasu bhUteShu dishAsu vidishAsu cha . chandrArkayormadhyagatA ye cha chandrArkarashmiShu .. 12\-290\-179 (77093) rasAtalagatA ye cha ye cha tasmai paraM gatAH . namastebhyo namastebhyo namastebhyostu nityashaH .. 12\-290\-180 (77094) yeShAM na vidyate sa~NkhyA pramANaM rupameva cha . asaMkhyeyaguNA rudrA namastebhyostu nityashaH .. 12\-290\-181 (77095) sarvabhUtakaro yasmAtsarvabhUtapatirharaH . sarvabhUtAntarAtmA cha tena tvaM na nimantritaH .. 12\-290\-182 (77096) tvameva hIjyase yasmAdyaj~nairvividhadakShiNaiH . tvameva kartA sarvasya tena tvaM na nimantritaH .. 12\-290\-183 (77097) athavA mAyayA deva sUkShmayA tava mohitaH . etasmAtkAraNAdvA.api tena tvaM na nimantritaH .. 12\-290\-184 (77098) prasIda mama bhadraM te bhava bhAvagatasya me . tvayi me hR^idayaM deva tvayi buddhirmanastvayi .. 12\-290\-185 (77099) stutvaivaM sa mahAdevaM virarAma prajApatiH . bhagavAnapi suprItaH punardakShamabhAShata .. 12\-290\-186 (77100) parituShTo.asmi te dakSha stavenAnena suvrata . bahunAtra kimuktena matsamIpe bhaviShyasi .. 12\-290\-187 (77101) ashvamedhasahasrasya vAjapeyashatasya cha . prajApate matprasAdAtphalabhAgI bhaviShyasi .. 12\-290\-188 (77102) athainamabravIdvAkyaM lokasyAdhipatirbhavaH . AshvAsanakaraM vAkyaM vAkyavidvAkyasaMmitam .. 12\-290\-189 (77103) dakSha dakSha na kartavyo manyurvighnamimaM prati . ahaM yaj~naharastubhyaM dR^iShTametatpurAtanam .. 12\-290\-190 (77104) bhUyashcha te varaM dadmi taM tvaM gR^ihNIShva suvrata . prasannavadano bhUtvA tadihaikamanAH shR^iNu .. 12\-290\-191 (77105) vedAtShaDa~NgAduddhR^itya sA~NkhyayogAchcha yuktitaH . tapaH sutaptaM vipulaM dushcharaM devadAnavaiH .. 12\-290\-192 (77106) apUrvaM sarvatobhadraM sarvatomukhamavyayam . abdairdashAhasaMyuktaM gUDhamaprAj~naninditam .. 12\-290\-193 (77107) varNAshramakR^itairdharmairviparItaM kvachitsamam . gatAntairadhyavasitamatyAshramamidaM vratam .. 12\-290\-194 (77108) mayA pAshupataM dakSha shubhamutpAditaM purA . tasya chIrNasya tatsamyakphalaM bhavati puShkalam .. 12\-290\-195 (77109) tachchAstu te mahAbhAga tyajyatAM mAnaso jvaraH . evamuktvA mahAdevaH sapatnIkaH sahAnugaH . adarshanamanuprApto dakShasyAmitavikramaH .. 12\-290\-196 (77110) dakShaproktaM stavamimaM kIrtayedyaH shR^iNoti vA . nAshubhaM prApnuyAtkiMchiddIrghamAyuravApnuyAt .. 12\-290\-197 (77111) yathA sarveShu deveShu variShTho bhagavA~nChivaH . tathA stavo variShTho.ayaM stavAnAM brahmasaMmitaH .. 12\-290\-198 (77112) yashorAjyasukhaishvaryakAmArthadhanakA~NkShibhiH . shrotavyo bhaktimAsthAya vidyAkAmaishcha yatnataH .. 12\-290\-199 (77113) vyAdhito duHkhito dInashchoragrasto bhayArditaH . rAjakAryAbhiyukto vA muchyate mahato bhayAt .. 12\-290\-200 (77114) anenaiva tu dehena gaNAnAM samatAM vrajet . tejasA yashasA chaiva yukto bhavati nirmalaH .. 12\-290\-201 (77115) na rAkShasAH pishAchA vA na bhUtA na vinAyakAH . vighnaM kuryurgR^ihe tasya yatrAyaM paThyate stavaH .. 12\-290\-202 (77116) shR^iNuyAchchaiva yA nArI tadbhaktA brahmachAriNI . pitR^ipakShe mAtR^ipakShe pUjyA bhavati devavat .. 12\-290\-203 (77117) shR^iNuyAdyaH stavaM kR^itsnaM kIrtayedvA samAhitaH . tasya sarvANi karmANi siddhiM gachChantyabhIkShNashaH .. 12\-290\-204 (77118) manasA chintitaM yachcha yachcha vAchA.anukIrtitam . sarvaM saMpadyate tasya stavasyAsyAnukIrtanAm .. 12\-290\-205 (77119) devasya cha guhasyApi devyA nandIshvarasya cha . baliM suvihitaM kR^itvA damena niyamena cha .. 12\-290\-206 (77120) tatastu yukto gR^ihNIyAnnAmAnyAshu yathAkramam . IpsitA.Nllabhate sorthAnbhogAnkAmAMshcha mAnavaH .. 12\-290\-207 (77121) mR^itashcha svargamApnoti tiryakShu cha na jAyate . ityAha bhagavAnvyAsaH parAsharasutaH prabhuH .. .. 12\-290\-208 (77122) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi navatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 290\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-290\-12 vadhaM cha saMprapannA vai kintu kAlasyeti dha . pAThaH .. 12\-290\-24 kShubhito hyuvAcheti dha . pAThaH .. 12\-290\-28 yaM dadAmi varArohe yogArthe iti dha . pAThaH .. 12\-290\-41 praharantyadhvare ghorA iti dha . pAThaH .. 12\-290\-47 kShobhayantyashubhairvakairiti dha . pAThaH .. 12\-290\-62 yaj~naghAtavinirghAtaiH shivAshataninAditairiti dha . pAThaH .. 12\-290\-63 vakasthAnena padmAsanAparaparyAyeNa yogAsanena .. 12\-290\-69 tR^iNIkR^itApaviddhaM cheti dha . pAThaH .. 12\-290\-78 svamiva yemire iti dha . pAThaH .. 12\-290\-84 namashchaNDAya muNDAyeti dha . pAThaH .. 12\-290\-85 shuddhAyAtmakR^itAya cheti dha . pAThaH .. 12\-290\-90 mahAmAtrAya mantrAyeti dha . pAThaH .. 12\-290\-97 bahujihvAya daMShTriNi iti dha . pAThaH .. 12\-290\-98 kriDakriDAya chaNDAyeti dha . pAThaH .. 12\-290\-103 namashchaNDikadaNDAya chaNDAyAdanDadaNDine iti dha . pAThaH .. 12\-290\-104 sahasradhAtuchaNDAya ruNDamAlApriyAya cheti dha . pAThaH .. 12\-290\-109 bAlasUryadharAya cheti dha . pAThaH .. 12\-290\-110 bAlAturANAM gopAyeti dha . pAThaH .. 12\-290\-114 sAMkhyAya sAMkhyayogAyeti dha . pAThaH .. 12\-290\-116 IshAnabrahmasaMbhUteti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 291 .. shrIH .. 12\.291\. adhyAyaH 291 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraM pratyadhyAtmakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-291\-0 (77123) * yudhiShThira uvAcha. 12\-291\-0x (6423) adhyAtmaM nAma yadidaM puruShasyeha vidyate . yadadhyAtmaM yatashchaiva tanme brUhi pitAmaha .. 12\-291\-1 (77124) bhIShma uvAcha. 12\-291\-2x (6424) sarvaj~nAnaM paraM buddhyA yanmAM tvamanupR^ichChasi . tadvyAkhyAsyAmi te tAta tasya vyAkhyAmimAM shR^iNu .. 12\-291\-2 (77125) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam . mahAbhUtAni bhUtAnAM sarveShAM prabhavApyayau .. 12\-291\-3 (77126) sa teShAM guNasaMghAtaH sharIraM bharatarShabha . satataM hi pralIyante guNAste prabhavanti cha .. 12\-291\-4 (77127) tataH sR^iShTAni bhUtAni tAni yAnti punaH punaH . mahAbhUtAni bhUtebhya UrmayaH sAgare yathA .. 12\-291\-5 (77128) prasArayitvehA~NgAni kUrmaH saMharate yathA . tadvadbhUtAni bhUtAnAmalpIyAMsi sthavIyasAm .. 12\-291\-6 (77129) AkAshAtkhalu yo ghoShaH saMghAtastu mahIguNaH . vAyoH prANo rasastvadbhyo rUpaM tejasa uchyate .. 12\-291\-7 (77130) ityetanmayamevaitatsarvaM sthAvaraja~Ngamam . pralaye cha tamabhyeti tasmAduddishyate punaH .. 12\-291\-8 (77131) mahAbhUtAni pa~nchaiva sarvabhUteShu bhUtakR^it . viShayAnkalpayAmAsa yasminyadanupashyati .. 12\-291\-9 (77132) shabdashrotre tathA khAni trayamAkAshayonijam . rasaH snehashcha jihvA cha apAmete guNAH smR^itAH .. 12\-291\-10 (77133) rUpaM chakShurvipAkashcha trividhaM jyotirUchyate . ghreyaM ghrANaM sharIraM cha ete bhUmiguNAH smR^itAH .. 12\-291\-11 (77134) prANaH sparshashcha cheShTA cha vAyorete guNAH smR^itAH . iti sarvaguNA rAjanvyAkhyAtAH pA~nchabhautikAH .. 12\-291\-12 (77135) sattvaM rajastamaH kAlaH karma buddhishcha bhArata . manaH ShaShThAni chaiteShu IshvaraH samakalpayat .. 12\-291\-13 (77136) yadUrdhvapAdatalayoravADyUrdhnashcha pashyasi . etasminneva kR^itsneyaM vartate buddhirantare .. 12\-291\-14 (77137) indriyANi nare pa~ncha ShaShThaM tu mana uchyate . saptamIM buddhimevAhuH kShetraj~naH punaraShTamaH .. 12\-291\-15 (77138) indriyANi cha kartA cha vichetavyAni bhAgashaH . tamaH satvaM rajastaiva te.api bhAvAstadAshrayAH .. 12\-291\-16 (77139) chakShurAlochanAyaiva saMshayaM kurute manaH . buddhiradhyavasAnAya sAkShI kShetraj~na uchyate .. 12\-291\-17 (77140) tamaH satvaM rajashcheti kAlaH karma cha bhArata . guNairnenIyate buddhirbuddhirevendriyANi cha . manaH ShaShThAni sarvANi buddhyabhAve kuto guNAH .. 12\-291\-18 (77141) yena pashyati tachchakShuH shR^iNvatI shrotramuchyate . jighratI bhavati ghrANaM rasatI rasanA rasAn .. 12\-291\-19 (77142) sparshanaM sparshatI sparshAnbuddhirvikriyate.asakR^it . yadA prArthayate kiMchittadA bhavati sA manaH .. 12\-291\-20 (77143) adhiShThAnAni buddhyA hi pR^ithagetAni pa~nchadhA . indriyANIti tAnyAhusteShu duShTeShu duShyati .. 12\-291\-21 (77144) puruShe tiShThatI buddhistriShu bhAveShu vartate . kadAchillabhate prItiM kadAchidapi shochati .. 12\-291\-22 (77145) na sukhena na duHkhena kadAchidapi vartate . seyaM bhAvAtmikA bhAvAMstrInetAnparivartate .. 12\-291\-23 (77146) saritAM sAgaro bhartA yathA velAmivormimAn . iti bhAvagatA buddhirbhAve manasi vartate .. 12\-291\-24 (77147) pravartamAnaM tu rajastadbhAvenAnurtate . praharShaH prItirAnandaH sukhaM saMshAntachittatA .. 12\-291\-25 (77148) kathaMchidupapadyante puruShe sAtvikA guNAH . piradAhastathA shokaH saMtApo.apUrtirakShamA .. 12\-291\-26 (77149) li~NgAni rajasastAni dR^ishyante hetvahetubhiH . avidyA rAgamohau cha pramAdaH stabdhatA bhayam .. 12\-291\-27 (77150) asamR^iddhistathA dainyaM pramohaH svapnatandritA . kathaMchidupavartante vividhAstAmasA guNAH .. 12\-291\-28 (77151) tatra yatprItisaMyuktaM kAye manasi vA bhavet . vartate sAtviko bhAva ityupekSheta tattathA .. 12\-291\-29 (77152) atha yadduHkhasaMyuktamaprItikaramAtmanaH . pravR^ittaM raja ityeva tadasaMrabhya chintayet .. 12\-291\-30 (77153) atha yanmohasaMyuktaM kAye manasi vA bhavet . apratarkyamavij~neyaM tamastadupadhArayet .. 12\-291\-31 (77154) iti buddhigatIH sarvA vyAkhyAtA yAvatIriha . etadbuddhvA bhavedbuddhaH kimanyadbuddhalakShaNam .. 12\-291\-32 (77155) satvakShetraj~nayoretadantaraM viddhi sUkShmayoH . sR^ijate.atra guNAneka eko na sR^ijate guNAn .. 12\-291\-33 (77156) pR^ithagbhUtau prakR^ityA tu saMprayuktau cha sarvadA . yathA matsyo.adbhiranyaH syAtsaMprayukto bhavettathA .. 12\-291\-34 (77157) na guNA vidurAtmAnaM sa guNAnveda sarvataH . paridraShTA guNAnAM tu saMsraShTA manyate yathA .. 12\-291\-35 (77158) Ashrayo nAsti satvasya guNasargeNa chetanA . satvamasya sR^ijantyanye guNAnveda kadAchana .. 12\-291\-36 (77159) sR^ijate hi guNAnsatvaM kShetraj~naH paripashyati . saMprayogastayoreSha satvakShetraj~nayordhruvaH .. 12\-291\-37 (77160) indriyaistu pradIpArthaM kriyate buddhirantarA . nishchakShurbhirajAnadbhirindriyANi pradIpavat .. 12\-291\-38 (77161) evaM svabhAvamevaitattadbuddhvA viharannaraH . ashochannaprahR^iShyaMshcha sa vai vigatamatsaraH .. 12\-291\-39 (77162) svabhAvasiddhamevaitadyadimAnsR^ijate guNAn . UrNanAbhiryathA sUtraM vij~neyAstantuvadguNAH .. 12\-291\-40 (77163) pradhvastA na nivartante pravR^ittirnopalabhyate . evameke vyavasyanti nivR^ittiriti chApare .. 12\-291\-41 (77164) itIdaM hR^idayagranthiM buddhichintAmayaM dR^iDham . vimuchya sukhamAsIta vishokashChinnasaMshayaH .. 12\-291\-42 (77165) tAmyeyuH prachyutAH pR^ithvIM mohapUrNAM nadIM narAH . yathA gAdhamavidvAMso buddhiyogamayaM tathA .. 12\-291\-43 (77166) naiva tAmyanti vidvAMsaH plavantaH pAramambhasaH . adhyAtmaviduSho dhIrA j~nAnaM tu paramaM plavaH .. 12\-291\-44 (77167) na bhavati viduShAM mahadbhayaM yadaviduShAM sumahadbhayaM bhavet . na hi gatiradhikA.asti kasyachi tsakR^idupadarshayatIha tulyatAm .. 12\-291\-45 (77168) yatkaroti bahudoShamekata stachcha dUShayati yatpurA kR^itam . nApriyaM tadubhayaM karotyasau yachcha dUShayati yatkaroti cha .. .. 12\-291\-46 (77169) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekanavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 291\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * 192 tamAdhyAyatayA pUrvaM vidyamAna evAyamadhyAyaH kha . dha. jha. pustakeShu kvachitkvachitpAThabhedena punarapi dR^ishyate na dR^ishyate cha dAkShiNAtyabahukosheShu . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 292 .. shrIH .. 12\.292\. adhyAyaH 292 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati j~nAnasya duHkhAdinivartakatvapratipAdakanAradasama~NgasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-292\-0 (77170) yudhiShThira uvAcha. 12\-292\-0x (6425) shokAdduHkhAchcha mR^ityoshcha trasante prANinaH sadA . ubhayaM no yathA na syAttanme brUhi pitAmaha .. 12\-292\-1 (77171) bhIShma uvAcha. 12\-292\-2x (6426) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nAradasya cha saMvAdaM sama~Ngasya cha bhArata .. 12\-292\-2 (77172) nArada uvAcha. 12\-292\-3x (6427) uraseva praNamase bAhubhyAM tarasIva cha . saMprahR^iShTamanA nityaM vishoka iva lakShyase .. 12\-292\-3 (77173) udvegaM na hi te kiMchitsusUkShmamapi lakShaye . nityatR^ipta iva svastho bAlavachcha vicheShTase .. 12\-292\-4 (77174) sama~Nga uvAcha. 12\-292\-5x (6428) bhUtaM bhavyaM bhaviShyachcha sarvabhUteShu nArada . teShAM tattvAni jAnAmi tato na vimanA hyaham .. 12\-292\-5 (77175) upakramAnahaM veda punareva phalodayAn . loke phalAni chitrANi tato na vimanA hyaham .. 12\-292\-6 (77176) anAthAshchApratiShThAshcha gatimantashcha nArada . andhA jaDAshcha jIvanti pashyAsmAnapi jIvataH .. 12\-292\-7 (77177) vihitenaiva jIvanti arogA~NgA divaukasaH . balavanto.abalAshchaiva tadvadasmAnsabhAjaya .. 12\-292\-8 (77178) sahasriNo.api jIvanti jIvanti shatinastathA . shAkena chAnye jIvanti pashyAsmAnapi jIvataH .. 12\-292\-9 (77179) yadA na shochemahi kiM nu naH syA ddharmeNa vA nArada karmaNA vA . kR^itAntavashyAni yadA sukhAni duHkhAni vA yanna vidharShayanti .. 12\-292\-10 (77180) yasmai prAj~nAH kathayante manuShyAH praj~nAmUlaM hIndriyANAM prasAdaH . muhyanti shochanti tathendriyANi praj~nAlAbho nAsti mUDhendriyasya .. 12\-292\-11 (77181) mUDhasya darpaH sa punarmoha eva mUDhasya nAyaM na paro.asti lokaH . na hyeva duHkhAni sadA bhavanti sukhasya vA nityasho lAbha eva .. 12\-292\-12 (77182) bhAvAtmakaM saMparivartamAnaM na mAdR^ishaH saMjvaraM jAtu kuryAt . iShTAnbhogAnnAnurudhyetsukhaM vA na chintayedduHkhamabhyAgataM vA .. 12\-292\-13 (77183) samAhito na spR^ihayetpareShAM nAnAgataM chAbhinandechcha lAbham . na chApi hR^iShyedvipule.arthalAbhe tathA.arthanAshe cha na vai viShIdet .. 12\-292\-14 (77184) na bAndhavA na cha vittaM na kaulyaM na cha shrutaM na cha mantrA na vIryam . duHkhAntrAtuM sarva evotsahante paratra shIlena tu yAnti shAntim .. 12\-292\-15 (77185) nAsti buddhirayuktasya nAyogAdvindate sukham . dhR^itishcha duHkhatyAgashchetyubhayaM tu sukhaM nR^ipa .. 12\-292\-16 (77186) priyaM hi harShajananaM harSha utsekavardhanaH . utseko narakAyaiva tasmAttAnsaMtyajAmyaham .. 12\-292\-17 (77187) etA~nshokabhayotsekAnmohanAnsukhaduHkhayoH . pashyAmi sAkShivalloke dehasyAsya vicheShTanAt .. 12\-292\-18 (77188) arthakAmau parityajya vishoko vigatajvaraH . tR^iShNAmohau tu saMtyajya charAmi pR^ithivImimAm .. 12\-292\-19 (77189) na cha mR^ityorna chAdharmAnna lobhAnna kutashchana . pItAmR^itasyevAtyantamiha vAmutra vA bhayam .. 12\-292\-20 (77190) etadbrahmanvijAnAmi mahatkR^itvA tapo.avyayam . tena nArada saMprApto na mAM shokaH prabAdhate .. .. 12\-292\-21 (77191) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvinavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 292\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-292\-8 pashavo.api hi jIvantIti tadvadasmAnvibhAvayeti cha . dha. pAThaH .. 12\-292\-10 duHkhAni chArthaM na vivardhayantIti dha . pAThaH .. 12\-292\-11 yatpraj~nAnaM kathayante iti tha . pAThaH .. 12\-292\-16 nAyoge vindate sukhamiti . matiH sukhaM cha yogaH syAdubhayaM na sukhodayamiti cha jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 293 .. shrIH .. 12\.293\. adhyAyaH 293 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shreyaHsAdhanAnAM kathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-293\-0 (77192) yudhiShThira uvAcha. 12\-293\-0x (6429) atattvaj~nasya shAstrANAM saMtataM saMshayAtmanaH . akR^itavyavasAyasya shreyo brUhi pitAmaha .. 12\-293\-1 (77193) bhIShma uvAcha. 12\-293\-2x (6430) gurupUjA cha satataM vR^iddhAnAM paryupAsanam . shravaNaM chaiva vidyAnAM kUTasthaM shreya uchyate .. 12\-293\-2 (77194) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gAlavasya cha saMvAdaM devarShernAradasya cha .. 12\-293\-3 (77195) vItamohaklamaM vipraM j~nAnatR^iptaM jitendriyaH . shreyaskAmo yatAnmAnaM nAradaM gAlavo.abravIt .. 12\-293\-4 (77196) yaiH kaishchitsaMmato loke guNaishcha puruSho nR^iShu . bhavatyanapagAnsarvAMstAnguNA.NllakShayAmahe .. 12\-293\-5 (77197) bhavAnevaMvidho.asmAkaM saMshayaM Chettumarhati . amUDhashchiramUDhAnAM lokatattvamajAnatAm .. 12\-293\-6 (77198) j~nAne hyevaM pravR^ittiH syAtkAryANAmavisheShataH . yatkAryaM na vyavasyAmastadbhavAnvaktumarhati .. 12\-293\-7 (77199) bhagavannAshramAH sarve pR^ithagAchAradarshinaH . idaM shreya idaM shreya iti sarve prabodhitAH .. 12\-293\-8 (77200) tAMstu viprasthitAnadR^iShTvA shAstraiH shAstrAbhinandinaH . svashAstraiH piratuShTAshcha shreyo nopalabhAmahe .. 12\-293\-9 (77201) shAstraM yadi bhavedekaM shreyo vyaktaM bhavettadA . shAstraishcha bahubhirbhUyaH shreyo guhyaM praveshitam .. 12\-293\-10 (77202) etasmAtkAraNAchChreyo gahanaM pratibhAti me . bravItu bhagavAMstanme upasannosmyadhIhi bho .. 12\-293\-11 (77203) nArada uvAcha. 12\-293\-12x (6431) AshramAstAta chatvAro yathA saMkalpitAH pR^ithak . tAnsarvAnanupashya tvaM samAshrityaiva gAlava .. 12\-293\-12 (77204) teShAMteShAM tathAhi tvamAshramANAM tatastataH . nAnArUpaM guNoddeshaM pashya viprasthitaM pR^ithak .. 12\-293\-13 (77205) na yAnti chaiva te samyagabhipretamasaMshayam . anye.apashyaMstathA samyagAshramANAM parAM gatim .. 12\-293\-14 (77206) yattu niHshreyasaM samyaktachchaivAsaMshayAtmakam . anugrahaM cha mitrANAmamitrANAM cha nigraham .. 12\-293\-15 (77207) saMgrahaM cha trivargasya shreya AhurmanIShiNaH . nivR^ittiH karmaNaH pApAtsatataM puNyashIlatA .. 12\-293\-16 (77208) sadbhishcha samudAchAraH shreya etadasaMshayam . mArdavaM sarvabhUteShu vyavahAreShu chArjavam .. 12\-293\-17 (77209) vAkchaiva madhurA proktA shreya etadasaMshayam . devatAbhyaH pitR^ibhyashcha saMvibhAgo.atithiShvapi .. 12\-293\-18 (77210) asaMtyAgashcha bhUtyAnAM shreya etadasaMshayam . satyasya vachanaM shreyaH satyaj~nAnaM tu duShkaram .. 12\-293\-19 (77211) yadbhUtahitamatyantametatsatyaM bravImyaham . ahaMkArasya cha tyAgaH pramAdasya cha nigrahaH .. 12\-293\-20 (77212) saMtoShashchaikacharyA cha kUTasthaM shreya uchyate . dharmeNa vedAdhyayanaM vedA~NgAnAM tathaiva cha .. 12\-293\-21 (77213) j~nAnArthAnAM cha jij~nAsA shreya etadasaMshayam . shabdarUparasasparshAnsaha gandhena kevalAn .. 12\-293\-22 (77214) nAtyarthamupaseveta shreyasorthI kathaMchana .. 12\-293\-23 (77215) naktaMcharyAM divAsvapnamAlasyaM paishunaM madam . atiyogamayogaM cha shreyasorthI parityajet .. 12\-293\-24 (77216) AtmotkarShaM na mArgeta pareShAM parinindayA . svaguNaireva mArgeti viprakarShaM pR^ithagjanAt .. 12\-293\-25 (77217) nirguNAstveva bhUyiShThamAtmasaMbhAvitA narAH . doShairanyAnguNavataH kShipantyAtmaguNakShayAt .. 12\-293\-26 (77218) anUchyamAnAstu punaste manyante mahAjanAt . guNavattaramAtmAnaM svena mAnena darpitAH .. 12\-293\-27 (77219) abruvankasyachinnindAmAtmapUjAmavarNayan . vipashchidguNasaMpannaH prApnotyeva mahadyashaH .. 12\-293\-28 (77220) abruvanvA.atisurabhirgandhaH sumanasAM shuchiH . tathaivAvyAharanbhAti vimalo bhAnurambare .. 12\-293\-29 (77221) eva mAdIni chAnyAni parityaktAni medhayA . jvalanti yashasA loke yAni na vyAharanti cha .. 12\-293\-30 (77222) na loke dIpyate mUrkhaH kevalAtmaprashaMsayA . api chApihitaH shvabhre kR^itavidyaH prakAshate .. 12\-293\-31 (77223) asaduchchairapi proktaH shabdaH samupashAmyati . dIpyate tveva lokeShu shanairapi subhAShitam .. 12\-293\-32 (77224) mUDhAnAmavaliptAnAmasAraM bhAShitaM bahu . darshayatyantarAtmAnamagnirUpamivAMshumAn .. 12\-293\-33 (77225) etasmAtkAraNAtpraj~nAM mR^igayante pR^ithagvidhAm . praj~nAlAbho hi bhUtAnAmuttamaH pratibhAti me .. 12\-293\-34 (77226) nApR^iShTaH kasyachidbrUyAnnApyanyAyena pR^ichChataH . jAnannapi cha medhAvI jaDavatsamupAvishet .. 12\-293\-35 (77227) tato vAsaM parIkSheta dharmanityeShu sAdhuShu . manuShyeShu vadAnyeShu svadharmanirateShu cha .. 12\-293\-36 (77228) chaturNAM yatra varNAnAM dharmavyatikaro bhavet . na tatra vAsaM kurvIta shreyorthI vai kathaMchana .. 12\-293\-37 (77229) nirArambho.apyayamiha yathAlabdhopajIvanaH . puNyaM puNyeShu vimalaM pApaM pApeShu chApnuyAt .. 12\-293\-38 (77230) apAmagnestathendoshcha sparshaM vedayate yathA . tathA pashyAmahe sparshamubhayoH puNyapApayoH .. 12\-293\-39 (77231) apashyanto.anyaviShayaM bhu~njate vighasAshinaH . bhu~njAnAshchAnyaviShayAnviShayAnviddhi karmaNAm .. 12\-293\-40 (77232) yatrAgamayamAnAnAmasatkAreNa pR^ichChatAm . prabrUyAdbrahmANo dharmaM tyajettaM deshamAtmavAn .. 12\-293\-41 (77233) shiShyoShAdhyAyikA vR^ittiryatra syAtsusamAhitA . yathAvachChAstrasaMpannA kastaM deshaM parityajet .. 12\-293\-42 (77234) AkAshasthA dhruvaM yatra doShaM brUyurvipashchitAm . AtmapUjAbhikAmo vai ko vasettatra paNDitaH .. 12\-293\-43 (77235) yatra saMloDitA lubdhaiH prAyasho dharmasetavaH . pradIptamiva chelAntaM kastaM deshaM na saMtyajet .. 12\-293\-44 (77236) yatra dharmamanAsha~NkAshchareyurvItamatsarAH . bhavettatra vasechchaiva puNyashIleShu sAdhuShu .. 12\-293\-45 (77237) dharmamarthanimittaM cha chareyuryatra mAnavAH . na tAnanuvasejjAtu te hi pApakR^ito janAH .. 12\-293\-46 (77238) karmaNAM yatra pApena vartante jIvitepsavaH . vyavadhAvettatastUrNaM sasarpAchCharaNAdiva .. 12\-293\-47 (77239) yena khaTvAM samArUDhaH karmaNA.anushayI bhavet . Aditastanna kartavyamichChatA bhavamAtmanaH .. 12\-293\-48 (77240) yatra rAjA cha rAj~nashcha puruShAH pratyanantarAH . kuTumbinAmagrabhujastyajettadrAShTramAtmavAn .. 12\-293\-49 (77241) shrotriyAstvagrabhoktAro dharmanityAH sanAtanAH . yAjanAdhyApane yuktA yatra tadrAShTramAvaset .. 12\-293\-50 (77242) svAhAsvadhAvaShaTkArA yatra samyaganuShThitAH . ajasraM chaiva vartante vasettatrAvichArayan .. 12\-293\-51 (77243) ashuchInyatra pashyeta brAhmaNAnvR^ittikarshitAn . tyajettadrAShTramAsannamupasR^iShTamivAmiSham .. 12\-293\-52 (77244) prIyamANA narA yatra prayachCheyurayAchitAH . svasthachitto vasettatra kR^itakR^itya ivAtmavAn .. 12\-293\-53 (77245) daNDo yatrAvinIteShu satkArashcha kR^itAtmasu . charettatra vasechchaiva puNyashIleShu sAdhuShu .. 12\-293\-54 (77246) upasR^iShTeShu dAnteShu durAchAreShu sAdhuShu . avinIteShu lubdheShu sumahaddaNDadhAraNam .. 12\-293\-55 (77247) yatra rAjA dharmanityo rAjyaM dharmeNa pAlayet . apAsya kAmAnkAmesho vasettatrAvichArayan .. 12\-293\-56 (77248) yathAshIlA hi rAjAnaH sarvAnviShayavAsinaH . shreyasA yojayatyAshu shreyasi pratyupasthite .. 12\-293\-57 (77249) pR^ichChataste mayA tAta shreya etadudAhR^itam . na hi shakyaM pradhAnena shreyaH sa~NkhyAtumAtmanaH .. 12\-293\-58 (77250) evaM pravartamAnasya vR^ittiM prANihitAtmanaH . tapasaiveha bahulaM shreyo vyaktaM bhaviShyati .. .. 12\-293\-59 (77251) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trinavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 293\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-293\-2 shravaNaM chaiva shAstrANAmiti jha . pAThaH .. 12\-293\-4 shreyaskAmaM jitAtmAnamiti tha . pAThaH .. 12\-293\-7 pravR^ittiH syAtkAryAkArye vijAnata iti dha . pAThaH .. 12\-293\-9 nAnAvidhA girastAstu dR^iShTvA shAstrAbhinandina iti dha . pAThaH .. 12\-293\-11 shreyaH kalilaM prati bhAti ye iti jha . pAThaH. upapannosmyadhIhi bho iti dha. pAThaH .. 12\-293\-14 R^iju pashyanti ye samyagiti dha . pAThaH .. 12\-293\-19 asaMtyAgashcha bhUtAnAmiti dha . pAThaH .. 12\-293\-20 praNayasya cha nigraha iti dha . pAThaH .. 12\-293\-22 vedyArthAnAM cha jij~nAseti dha . pAThaH .. 12\-293\-37 karmavyatikaro bhavediti dha . pAThaH .. 12\-293\-43 AkAraM gUhamAnAya doShAnbrUyurvipashchitAm iti dha . pAThaH .. 12\-293\-45 dharmashIleShu sAdhuShviti dha . pAThaH .. 12\-293\-48 ichChatA hitamAtmana iti dha . pAThaH .. 12\-293\-55 ye dAnteShu upasR^iShTAH sakrodhAsteShu yecha sAdhuShu durAchArAsteShu . upasR^iShTeShvadAnteShu durAchAreShvasAdhuShviti dha. pAThaH .. 12\-293\-59 vR^ittiM praNihitAtmana iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 294 .. shrIH .. 12\.294\. adhyAyaH 294 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati muktisAdhanapratipAdakasagarAriShTanemisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-294\-0 (77252) yudhiShThira uvAcha. 12\-294\-0x (6432) kathaM nu yuktaH pR^ithivIM charedasmadvidho nR^ipaH . nityaM kaishcha guNairyuktaH sa~NgapAshAdvimuchyate .. 12\-294\-1 (77253) bhIShma uvAcha. 12\-294\-2x (6433) atra te vartayiShye.ahamitihAsaM purAtanam . ariShTaneminA proktaM sagarAyAnupR^ichChate .. 12\-294\-2 (77254) sagara uvAcha. 12\-294\-3x (6434) kiM shreyaH paramaM brahmankR^itveha sukhamashnute . kathaM na shochenna kShubhyedetadichChAmi veditum .. 12\-294\-3 (77255) bhIShma uvAcha. 12\-294\-4x (6435) evamuktastadA tArkShyaH sarvashAstravidAM varaH . vibudhya saMpadaM chAgryAM sadvAkyamidamabravIt .. 12\-294\-4 (77256) sukhaM mokShasukhaM loke na cha mUDho.avagachChati . prasaktaH putrapashuShu dhanadhAnyasamAkulaH .. 12\-294\-5 (77257) saktabuddhirashAntAtmA sa na shakyashchikitsitum . snehapAshasito mUDho na sa mokShAya kalpate .. 12\-294\-6 (77258) snehajAniha te pAshAnvakShyAmi shR^iNu tAnmama . sakarNakena shirasA shakyAshChettuM vijAnatA .. 12\-294\-7 (77259) saMbhAvya putrAnkAlena yauvanasthAnniveshya cha . samarthAjjIvane j~nAtvA muktashchara yathAsukham .. 12\-294\-8 (77260) bhAryAM putravatIM vR^iddhAM lAlitAM putravatsalAm . j~nAtvA prajahi kAlena parArthamanudR^ishya cha .. 12\-294\-9 (77261) sApatyo nirapatyo vA muktashchara yathAsukham . indriyairindriyArthAMstvamanubhUya yathAvidhi .. 12\-294\-10 (77262) kR^itakauntUhalasteShu muktashchara yathAsukham . upapattyopalabdheShu lokeShu cha samo bhava .. 12\-294\-11 (77263) eSha tAvatsamAsena tava saMkIrtito mayA . mokShArtho vistareNAtha bhUyo vakShyAmi tachChR^iNu .. 12\-294\-12 (77264) muktA vItabhayA loke charanti sukhino narAH . saktabhAvA vinashyanti narAstatra na saMshayaH .. 12\-294\-13 (77265) AhArasaMchaye saktA yathA kITapipIlikAH . asaktAH sukhino loke saktAshchaiva vinAshinaH .. 12\-294\-14 (77266) svajane na cha te chintA kartavyA mokShabuddhinA . ime mayA vinAbhUtA bhaviShyanti kathaM tviti .. 12\-294\-15 (77267) svayamutpadyate jantuH svayameva vivardhate . sukhaduHkhe tathA mR^ityuM svayamevAdhigachChati .. 12\-294\-16 (77268) bhojanAchChAdane chaiva mAtrA pitrA cha saMgraham . svakR^ite nAdhigachChanti loke nAstyakR^itaM purA .. 12\-294\-17 (77269) dhAtrA vihitabhakShyANi sarvabhUtAni medinIm . loke viparidhAvanti rakShitAni svakarmabhiH .. 12\-294\-18 (77270) svayaM mR^itpiNDabhUtasya paratantrasya sarvadA . ko hetuH svajanaM dveShTuM rakShitaM vA.adR^iDhAtmanaH .. 12\-294\-19 (77271) svajanaM hi yadA mR^ityurhantyeva bhuvi pashyataH . kR^ite.api yatne mahati tatra boddhavyamAtmanA .. 12\-294\-20 (77272) jIvantamapi chaivainaM bharaNe rakShaNe tathA . asamApte parityajya pashchAdapi mariShyasi .. 12\-294\-21 (77273) yadA mR^itaM cha svajanaM na j~nAsyasi kathaMchana . sukhitaM duHkhitaM vA.api nanu boddhavyamAtmanA .. 12\-294\-22 (77274) mR^ite vA tvayi jIve vA yadA bhokShyati vai janaH . svakR^itaM nanu buddhvaivaM kartavyaM hitamAtmanaH .. 12\-294\-23 (77275) evaM vijAna.Nlloke.asminkaH kasyetyabhinishchitaH . mokShe niveshaya mano bhUyashchApyupadhAraya .. 12\-294\-24 (77276) kShutpipAsAdayo bhAvA jitA yasyeha dehinaH . krodho lobhastathA mohaH satvavAnmukta eva saH .. 12\-294\-25 (77277) dyUte pAne tathA strIShu mR^igayAyAM cha yo naraH . na pramAdyati saMmohAtsatataM mukta eva saH .. 12\-294\-26 (77278) divasedivase nAma rAtraurAtrau pumAnsadA . bhoktavyamiti yaH svinno doShabuddhiH sa uchyate .. 12\-294\-27 (77279) AtmabhAvaM tathA strIShu saktameva punaH punaH . yaH pashyati sadA yukto yathAvanmukta eva saH .. 12\-294\-28 (77280) saMbhavaM cha vinAshaM cha bhUtAnAM cheShTitaM tathA . yastattvato vijAnAti loke.asminmukta eva saH .. 12\-294\-29 (77281) prasthaM vAhasahasreShu yAtrArthaM chaiva koTiShu . prAsAde ma~nchakaM sthAnaM yaH pashyati sa muchyate .. 12\-294\-30 (77282) mR^ityunA.abhyAhataM lokaM vyAdhibhishchopapIDitam . avR^ittikarshitaM chaiva yaH pashyati sa muchyate .. 12\-294\-31 (77283) yaH pashyati sa saMtuShTo napashyaMshcha vihanyate . yashchApyalpena saMtuShTo loke.asminmukta eva saH .. 12\-294\-32 (77284) agnIShomAvidaM sarvamiti yashchAnupashyati . na cha saMspR^ishyate bhAvairadbhutairmukta eva saH .. 12\-294\-33 (77285) parya~NkashayyA bhUmishcha sAmane yasya dehinaH . shAlyannaM cha kadannaM cha yasya syAnmukta eva saH .. 12\-294\-34 (77286) kShaumaM cha kushachIraM cha kausheyaM valkalAni cha . AvikaM charma cha samaM yasya syAnmukta eva saH .. 12\-294\-35 (77287) pa~nchabhUtasamudbhUtaM lokaM yashchAnupashyati . tathAcha vartate dR^iShTvA loke.asminmukta eva saH .. 12\-294\-36 (77288) sukhaduHkhe same yasya lAbhAlAbhau jayAjayau . ichChAdveShau bhayodvegau sarvathA mukta eva saH .. 12\-294\-37 (77289) raktamUtrapurIShANAM doShANAM saMchayAMstathA . sharIraM doShabahulaM dR^iShTvA chaiva vimuchyate .. 12\-294\-38 (77290) valIpalitasaMyogaM kArshyaM vaivarNyameva cha . kujabhAvaM cha jarayAH yaH pashyati sa muchyateta .. 12\-294\-39 (77291) puMstvopaghAtaM kAlena darshanoparamaM tathA . bAdhiryaM prANamandatvaM yaH pashyati sa muchyate .. 12\-294\-40 (77292) gatAnR^iShIMstathA devAnasurAMshcha tathA gatAn . lokAdasmAtparaM lokaM yaH pashyati sa muchyate .. 12\-294\-41 (77293) prabhAvairanvitAstaistaiH pArthivendrAH sahasrashaH . ye gatAH pR^ithivIM tyaktvA iti j~nAtvA vimuchyate .. 12\-294\-42 (77294) arthAMshcha durlabhA.Nlloke kleshAMshcha sulabhAMstathA . duHkhaM chaiva kuTumbArthe yaH pashyati sa muchyate .. 12\-294\-43 (77295) apatyAnAM cha vaiguNyaM janaM viguNameva cha . pashyanbhUyiShThasho loke ko mokShaM nAbhipUjayet .. 12\-294\-44 (77296) shAstrAllokAchcha yo buddhaH sarvaM pashyati mAnavaH . asAramiva mAnuShyaM sarvathA muktA eva saH .. 12\-294\-45 (77297) etachChrutvA mama vacho bhavAMshcharatu muktavat . gArhasthyAdyadi te mokShe kR^itA buddhiraviklavA .. 12\-294\-46 (77298) tattasya vachanaM shrutvA samyaksa pR^ithivIpatiH . mokShajaishcha guNairyuktaH pAlayAmAsa cha prajAH .. .. 12\-294\-47 (77299) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturnavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 294\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-294\-1 kathaM vimuktaH pR^ithivImiti tha . pAThaH .. 12\-294\-5 nacha loko.avagachChatIti tha . dha. pAThaH .. 12\-294\-8 niveshya dAraiH saMyojya .. 12\-294\-9 parArthamantimaM puruShArthaM mokSham . prajahi tyaja .. 12\-294\-11 kR^itakautUhalaH ChinnautsukyaH . lAbheShu cha samo bhaveti tha.dha. pAThaH .. 12\-294\-12 mokShArtho mokShaprayojanaH .. 12\-294\-13 muktAshChinnasnehapAshAH . saktabhAvAH viShayAsaktavittAH .. 12\-294\-30 vAhaH dhAnyapUrNaM shakaTam . sahasreShu koTiShviti samAnAdhikaraNam. prasthaM puruShAhAraparimitaM dhAnyam. yAtrArthaM dehavyavahArArtham. adhikasaMgraho vyarthaM iti yaH pashyati .. 12\-294\-31 avR^ittirjIvikAyA abhAvaH .. 12\-294\-32 napashyannityekaM padam . mR^ityunAbhyAhataM lokamityanukR^iShyate .. 12\-294\-33 agnirjATharo bhoktA . somo.annaM bhojyam .. 12\-294\-34 shAlayashcha kadagnaM cheti jha . dha. pAThaH .. 12\-294\-38 shleShmamUtrapurIShANAmiti dha . pAThaH. ChardimUtreti tha. pAThaH .. 12\-294\-40 bAdhiryaM ghrANamandatvamiti dha . pAThaH .. 12\-294\-42 pratApairanvitA iti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 295 .. shrIH .. 12\.295\. adhyAyaH 295 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhArgavacharitrakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-295\-0 (77300) yudhiShThira uvAcha. 12\-295\-0x (6436) tiShThate me sadA tAta kautUhalamidaM hR^idi . tadahaM shrotumichChAmi tvattaH kurupitAmaha .. 12\-295\-1 (77301) kathaM devarShirushanA sadA kAvyo mahAmatiH . asurANAM priyakAraH surANAmapriye rataH .. 12\-295\-2 (77302) vardhayAmAsa tejashcha kimarthamamitaujasAm . nityaM vairanibaddhAshcha dAnavAH surasattamaiH .. 12\-295\-3 (77303) kathaM chApyushanA prApa shukratvamamaradyutiH . R^iddhiM cha sa kathaM prAptaH sarvametadbravIhi me .. 12\-295\-4 (77304) na yAti cha sa tejasvI madhyena nabhasaH katham . etadichChAmi vij~nAtuM nikhilena pitAmaha .. 12\-295\-5 (77305) bhIShma uvAcha. 12\-295\-6x (6437) shR^iNu rAjannavahitaH sarvametadyathAtatham . yathAmati yathA chaitachChrutapUrvaM mayA.anagha .. 12\-295\-6 (77306) eSha bhArgavadAyAdo munirmAnyo dR^iDhavrataH . surANAM vipriyakaro nimitte kAraNAtmake .. 12\-295\-7 (77307) indro.atha dhanado rAjA yakSharakShodhipaH sadA . prabhaviShNushcha koshasya jagatashcha tathA prabhuH .. 12\-295\-8 (77308) tasyAtmAnamathAvishya yogasiddho mahAmuniH . ruddhvA dhanapatiM devaM yogena hR^itavAnvasu .. 12\-295\-9 (77309) hR^ite dhane tataH sharma na lebhe dhanadastathA . ApannamanyuH saMvignaH sobhyagAtsurasattamam .. 12\-295\-10 (77310) nivedayAmAsa tadA shivAyAmitatejase . devashreShThAya rudrAya saumyAya bahurUpiNe .. 12\-295\-11 (77311) yogAtmakenoshanasA ruddhvA mama hR^itaM vasu . yogenAtmagataM kR^itvA niHsR^itashcha mahAtapAH .. 12\-295\-12 (77312) etachChrutvA tataH kruddho mahAyogI maheshvaraH . saMraktanayano rAja~nshUlamAdAya tasthivAn .. 12\-295\-13 (77313) kvAsau kvAsAviti prAha gR^ihItvA paramAyudham . ushanA dUratastasya hyabhUjj~nAtvA chikIrShitam .. 12\-295\-14 (77314) sa mahAyogino buddhvA taM roShaM vai mahAtmanaH . gatimAgamanaM vetti sthAnaM chaiva tataH prabhuH .. 12\-295\-15 (77315) saMchintyegreNa tapasA mahAtmAnaM maheshvaram . ushanA yogasiddhAtmA shUlAgre pratyadR^ishyata .. 12\-295\-16 (77316) vij~nAtarUpaH sa tadA tapaH siddho.atha dhanvinA . j~nAtvA shUlaM cha deveshaH pANinA samanAmayat .. 12\-295\-17 (77317) AnatenAtha shUlena pANinAmitatejasA . pinAkamiti chovAcha shUlamugrAyudhaH prabhuH .. 12\-295\-18 (77318) pANimadhyagataM dR^iShTvA bhArgavaM tamumApatiH . AsyaM vivR^itya bhrakuTiM pANiM saMprAkShipachChanaiH .. 12\-295\-19 (77319) sa tu praviShTa ushanA koShThaM mAheshvaraM prabhuH . vyacharachchApi tatrAsau mahAtmA bhR^igunandanaH .. 12\-295\-20 (77320) yudhiShThira uvAcha. 12\-295\-21x (6438) kimarthaM vyacharadrAjannushanA tasya dhImataH . jaThare devadevasya kiMchAkArShInmahAdyutiH .. 12\-295\-21 (77321) bhIShma uvAcha. 12\-295\-22x (6439) purA so.antarjalagataH sthANubhUto mahAvrataH . varShANAmabhavadrAjanprayutAnyarbudAni cha .. 12\-295\-22 (77322) udatiShThattapastaptvA dushcharaM cha mahAhradAt . tato devAtidevastaM brahmA vai samasarpata .. 12\-295\-23 (77323) tapovR^iddhimapR^ichChachcha kushalaM chaivamavyayaH . tapaH suchIrNamiti cha provAcha vR^iShabhadhvajaH .. 12\-295\-24 (77324) tatsaMyogena vR^iddhiM chApyapashyatsa tu shaMkaraH . mahAmatirachintyAtmA satyadharmarataH sadA .. 12\-295\-25 (77325) sa tenADhyo mahAyogI tapasA cha dhanena cha . vyarAjata mahArAja triShu lokeShu vIryavAn .. 12\-295\-26 (77326) tataH pinAkI yogAtmA dhyAnayogaM samAvishat . ushanA tu samudvigno nililye jaThare tataH .. 12\-295\-27 (77327) tuShTAva cha mahAyogI devaM tatrastha eva cha . niHsAraM kA~NkShamANaH sa tena sma pratihanyate .. 12\-295\-28 (77328) ushanA tu tathovAcha jaTharastho mahAmuniH . prasAdaM me kuruShveti punaH punarariMdam .. 12\-295\-29 (77329) tamuvAcha mahAdevo gachCha shishnena mokShaNam . iti sarvANi srotAMsi ruddhvA tridashapu~NgavaH .. 12\-295\-30 (77330) apashyamAnastaddvAraM sarvataH pihito muniH . paryakrAmaddahyamAna itashchetashcha tejasA .. 12\-295\-31 (77331) sa vai niShkramya shishnena shukratvamabhipedivAn . kAryeNa tena nabhaso nAdhyagachChata madhyataH .. 12\-295\-32 (77332) `tata eva cha deveShu apraviShTo mahAmuniH . paurohityaM cha daityAnAM shakratejovivR^iddhaye ..' 12\-295\-33 (77333) viniShkrAntaM tu taM dR^iShTvA jvalantamiva tejasA . bhavo roShasamAviShTaH shUlodyatakaraH sthitaH .. 12\-295\-34 (77334) avArayata taM devI kruddhaM pashupatiM patim . putratvamagamaddevyA vArite shaMkare cha saH .. 12\-295\-35 (77335) devyuvAcha. 12\-295\-36x (6440) hiMsanIyastvayA naiva mama putratvamAgataH . na hi devodarAtkashchinniHsR^ito nAshamarhati .. 12\-295\-36 (77336) tataH prIto bhavo devyAH prahasaMshchedamabravIt . gachChatveSha yathAkAmamiti rAjanpunaH punaH .. 12\-295\-37 (77337) tataH praNamya varadaM devaM devImumAM tathA . ushanA prApa taddhImAngatimiShTAM mahAmuniH .. 12\-295\-38 (77338) etatte kathitaM tAta bhArgavasya mahAtmanaH . charitaM bharatashreShTha yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. .. 12\-295\-39 (77339) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchanavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 295\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-295\-3 vardhayAmAsa chichCheda . amitaujasAM devAnAm .. 12\-295\-4 shukratvaM shukrotpannatvam .. 12\-295\-5 tasyAkAshagatiH kutaH kuNThitetyarthaH .. 12\-295\-7 kAraNA kriyA tadAtmake nimitte sati .. 12\-295\-8 indro jagataH .. 12\-295\-9 tasya dhanadasya . AtmAnaM sharIram .. 12\-295\-10 ApannamanyuH prAptadainyaH .. 12\-295\-17 saH shukra . dhanvinA rudreNa. shUlaM shukrayutam. tapassiddhena chakShuSheti tha. pAThaH. tapassiddhena chetaseti dha. pAThaH .. 12\-295\-20 koShThamudaram .. 12\-295\-21 vyacharadeva natvannavanIrNatAM gataH . kiMcha tAdR^ishamakArShIttapa iti sheShaH .. 12\-295\-26 sa shukraH .. 12\-295\-27 nililye nitarAM gatiM jagAma babhrAmetyarthaH .. 12\-295\-28 niHsAraM nirgamam . tena rudreNa .. 12\-295\-32 tena shishrAnnirgamanena kAryeNa nimittena .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 296 .. shrIH .. 12\.296\. adhyAyaH 296 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shreyaHsAdhanapratipAdakaparAsharagItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-296\-0 (77340) yudhiShThira uvAcha. 12\-296\-0x (6441) ataH paraM mahAbAho yachChreyastadbravIhi me . na tR^ipyAmyamR^itasyeva vachasaste pitAmaha .. 12\-296\-1 (77341) kiM karma puruShaH kR^itvA shubhaM puruShasattama . shreyaH paramavApnoti pretya cheha cha tadvada .. 12\-296\-2 (77342) bhIShma uvAcha. 12\-296\-3x (6442) atra te vartayiShyAmi yathA pUrvaM mahAyashAH . parAsharaM mahAtmAnaM paprachCha janako nR^ipaH .. 12\-296\-3 (77343) kiM shreyaH sarvabhUtAnAmasmi.Nlloke paratra cha . yadbhavetpratipattvyaM tadbhavAnprabravItu me .. 12\-296\-4 (77344) tataH sa tapasA yuktaH sarvadharmavidhAnavit . nR^ipAyAnugrahamanA munirvAkyamathAbravIt .. 12\-296\-5 (77345) parAshara uvAcha. 12\-296\-6x (6443) dharma eva kR^itaH shreyAniha loke paratra cha . tasmAddhi paramaM nAsti yathA prAhurmanIShiNaH .. 12\-296\-6 (77346) pratipadya naro dharmaM svargaloke mahIyate . dharmAtmakaH karmavidhirdehinAM nR^ipasattama .. 12\-296\-7 (77347) tasmintrAshramiNaH santaH svakarmANIha kurvate .. 12\-296\-8 (77348) chaturvidhA hi loke.asminyAtrA tAta vidhIyate . martyA yatrAvatiShThante sA cha kAmAtpravartate .. 12\-296\-9 (77349) sukR^itAsukR^itaM karma niShevya vividhaiH kramaiH . dashArdhapravibhaktAnAM bhUtAnAM vividhA gatiH .. 12\-296\-10 (77350) sauvarNaM rAjataM chApi yathA bhANDaM niShichyate . tathA nipichyate jantuH pUrvakarmavashAnugaH .. 12\-296\-11 (77351) nAbIjAjjAyate kiMchinnAkR^itvA sukhamedhate . sukR^itairvindate saukhyaM prApya dehakShayaM naraH .. 12\-296\-12 (77352) daivaM tAta na pashyAmi nAsti daivasya sAdhanam . svabhAvato hi saMsiddhA devagandharvadAnavAH .. 12\-296\-13 (77353) pretya yAntyakR^itaM karma na smaranti sadA janAH . te vai tasya phalaprAptau karma chApi chaturvidham .. 12\-296\-14 (77354) lokayAtrAshrayashchaiva shabdo vedAshrayaH kR^itaH . shAntyarthaM manasastAta naitadvR^iddhAnushAsanam .. 12\-296\-15 (77355) chakShuShA manasA vAchA karmaNA cha chaturvidham . kurute yAdR^ishaM karma tAdR^ishaM pratipadyate .. 12\-296\-16 (77356) nirantaraM cha mishraM cha labhate karma pArthiva . kalyANaM yadi vA pApaM na tu nAsho.asya vidyate .. 12\-296\-17 (77357) kadAchitsukR^itaM tAta kUTasthamiva tiShThati . majjamAnasya saMsAre yAvadduHkhAdvimuchyate .. 12\-296\-18 (77358) tato duHkhakShayaM kR^itvA sukR^itaM karma sevate . sukR^itakShayAchcha duShkR^itaM tadviddhi manujAdhipa .. 12\-296\-19 (77359) damaH kShamA dhR^itistejaH saMtoShaH satyavAditA . hrIrahiMsA.avyasanitA dAkShyaM cheti sukhAvahAH .. 12\-296\-20 (77360) duShkR^ite sukR^ite chApi na janturniyato bhavet . nityaM manaH samAdhAne prayateta vichakShaNaH .. 12\-296\-21 (77361) nAyaM parasya sukR^itaM duShkR^itaM chApi sevate . karoti yAdR^ishaM karma tAdR^ishaM pratipadyate .. 12\-296\-22 (77362) sukhaduHkhe samAdhAya pumAnanyena gachChati . anyenaiva janaH sarvaH saMgato yashcha pArthivaH .. 12\-296\-23 (77363) pareShAM yadasUyeta na tatkuryAtsvayaM naraH . yo hyasUyustathA yuktaH so.avahAsaM niyachChati .. 12\-296\-24 (77364) bhIrU rAjanyo brAhmaNaH sarvabhakShyo vaishyo.anIhAvAnhInavarNo.alasashcha . vidvAMshrAshIlo vR^ittahInaH kulInaH satyAdvibhraShTo brAhmaNastrI cha tuShTA .. 12\-296\-25 (77365) rAgI yuktaH pachamAno.a.atmaheto rmUrkho vaktA nR^ipahInaM cha rAShTram . ete sarve shochyatAM yAnti rAja nyashrAyuktaH snehahInaH prajAsu .. .. 12\-296\-26 (77366) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaNNavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 296\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-296\-18 karasthamiva tiShThatIti tha . pAThaH .. 12\-296\-26 rAgI mukta iti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 297 .. shrIH .. 12\.297\. adhyAyaH 297 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraM prati shreyaHsAdhanapratipAdakaparAsharagItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-297\-0 (77367) parAshara uvAcha. 12\-297\-0x (6444) manoratharathaM prApya indriyArthahayaM naraH . rashmibhirj~nAnasaMbhUtairyo gachChati sa buddhimAn .. 12\-297\-1 (77368) sevAshritena manasA vR^ittihInasya shasyate . dvijAtihastAnnirvR^ittA na tu tulyAtparasparAt .. 12\-297\-2 (77369) AyurnasulabhaM labdhvA nAvakarShedvishAMpate . utkarShArthaM prayatate naraH puNyena karmaNA .. 12\-297\-3 (77370) varNebhyo hi paribhraShTo na vai saMmAnamarhati . na tu yaH satkriyAM prApya rAjasaM karma sevate .. 12\-297\-4 (77371) varNotkarShamavApnoti naraH puNyena karmaNA . durlabhaM tamalabdhA hi hanyAtpApena karmaNA .. 12\-297\-5 (77372) aj~nAnAddhi kR^itaM pApaM tapasaivAbhinirNudet . pApaM hi karma phalati pApameva svayaMkR^itam . tasmAtpApaM na seveta karma duHkhaphalodayam .. 12\-297\-6 (77373) pApAnubandhaM yatkarma yadyapi syAnmahAphalam . tanna seveta medhAvI shuchiH kushalinaM yathA .. 12\-297\-7 (77374) kiMkaShTamanupashyAmi phalaM pApasya karmaNaH . pratyApannasya hi tato nAtmA tAvadvirochate .. 12\-297\-8 (77375) pratyApattishcha yasyeha bAlishasya na jAyate . tasyApi sumahAMstApaH prasthitasyopajAyate .. 12\-297\-9 (77376) viraktaM shodhyate vastraM na tu kR^iShNopasaMhitam . prayatnena manuShyendra pApamevaM nibodha me .. 12\-297\-10 (77377) svayaM kR^itvA tu yaH pApaM shubhamevAnutiShThati . prAyashchittaM naraH kartumubhayaM so.ashnute pR^ithak .. 12\-297\-11 (77378) aj~nAnAttu kR^itAM hiMsAmahiMsA vyapakarShati . brAhmaNAH shAstranirdeshAdityAhurbrahmavAdinaH .. 12\-297\-12 (77379) tathA kAmakR^itaM nAsya vihiMsaivAnukarShati . ityAhurbrahmashAstraj~nA brAhmaNA brahmavAdinaH .. 12\-297\-13 (77380) ahaM tu tAvatpashyAmi karma yaddhartate kR^itam . guNayuktaM prakAshaM vA pApenAnupasaMhitam .. 12\-297\-14 (77381) yathA sUkShmANi karmANi phalantIha yathAtatham . buddhiyuktAni tAnIha kR^itAni manasA saha .. 12\-297\-15 (77382) bhavatyalpaphalaM karma sevitaM nityamulvaNam . abuddhipUrvaM dharmaj~na kR^itamugreNa karmaNA .. 12\-297\-16 (77383) kR^itAni yAni karmANi daivatairmunibhistathA . na charettAni dharmAtmA shrutvA chApi na kutsayet .. 12\-297\-17 (77384) saMchintya manasA rAjanviditvA shaktimAtmanaH . karoti yaH shubhaM karma sa vai bhadrANi pashyati .. 12\-297\-18 (77385) nave kapAle salilaM saMnyastaM hIyate yathA . navetare tathA bhAvaM prApnoti sukhabhAvitam .. 12\-297\-19 (77386) satoye.anyattu yattoyaM tasminneva prasichyate . taddhi vR^iddhimavApnoti salile salilaM yathA .. 12\-297\-20 (77387) evaM karmANi yAnIha buddhiyuktAni pArthiva . samAni chaiva yAnIha tAni puNyatamAnyapi .. 12\-297\-21 (77388) rAj~nA jetavyAH shatravashchonnatAshcha samyakkartavyaM pAlanaM cha prajAnAm . agnishcheyo bahubhishchApi yaj~nai rantye madhye vA vanamAshritya stheyam .. 12\-297\-22 (77389) damAnvitaH puruSho dharmashIlo bhUtAni chAtmAnamivAnupashyet . garIyasaH pUjayedAtmashaktyA satyena shIlena sukhaM narendra .. .. 12\-297\-23 (77390) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptanavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 297\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-297\-2 dvijAtihInA nirvR^ittA iti tha . pAThaH .. 12\-297\-5 durlabhaM janma labdhyA hIti tha . pAThaH. duShkR^itaM karma labdhyA hIti dha. pAThaH .. 12\-297\-7 kushalinaM kArukaM chaNDAlavisheShamityarthaH .. 12\-297\-8 kutsitaM cha tatkaShTaM cha kiMkaShTam .. 12\-297\-9 pratyApattirvairAgyam .. 12\-297\-11 so.ashnute phalamiti dha . pAThaH .. 12\-297\-23 dayAnvitaH puruSha iti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 298 .. shrIH .. 12\.298\. adhyAyaH 298 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yathAvibhavashaktidharmAcharaNasya shreyaHsAdhanatApratipAdakaparAsharagItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-298\-0 (77391) parAshara uvAcha. 12\-298\-0x (6445) kaH kasya chopakurute kashcha kasmai prayachChati . prANI karotyayaM karma sarvamAtmArthamAtmanA .. 12\-298\-1 (77392) gauraveNa parityaktaM niHsnehaM parivarjayet . sodaryaM bhrAtaramapi kimutAnyaM pR^ithagjanam .. 12\-298\-2 (77393) vishiShTasya vishiShTAchcha tulyau dAnapratigrahau . tayoH puNyataraM dAnaM taddvijasya prayachChataH .. 12\-298\-3 (77394) nyAyAgataM dhanaM varNairnyAyenaiva vivardhitam . saMrakShyaM yatnamAsthAya dharmArthamiti nishchayaH .. 12\-298\-4 (77395) na dharmArthI nR^ishaMsena karmaNA dhanamArjayet . shaktitaH sarvakAryANi kuryAnnarddhimanusmaran .. 12\-298\-5 (77396) apo hi prayatAH shItAstApitA jvalanena vA . shaktito.atithaye dattvA kShudhArtAyA.ashnute phalam .. 12\-298\-6 (77397) rantidevena lokeShTA siddhiH prAptA mahAtmanA . phalapatrairatho mUlairmunInachiMtavAMshcha saH .. 12\-298\-7 (77398) taireva phalapatraishcha sa mATharamatoShayat . tasmAllebhe paraM sthAnaM shaibyo.api pR^ithivIpatiH .. 12\-298\-8 (77399) devatAtithibhR^ityebhyaH pitR^ibhyashchAtmanastathA . R^iNavA~njAyate martyastasmAdanR^iNatAM vrajet .. 12\-298\-9 (77400) svAdhyAyena maharShibhyo devebhyo yaj~nakarmaNA . pitR^ibhyaH shrAddhadAnena nR^iNAmabhyarchanena cha .. 12\-298\-10 (77401) pAkashepAvahAryeNa pAlanenAtmano.api cha . yathAvadbhR^ityavargasya chikIrShetkarma AditaH .. 12\-298\-11 (77402) prayatnena cha saMsiddhA dhanairapi vivarjitAH . samyagghR^itvA hutavahaM munayaH siddhimAgatAH .. 12\-298\-12 (77403) vishvAmitrasya putratvamR^ichIkatanayo.agamat . R^igbhiH stutvA mahAbAho devAnvai yaj~nabhAginaH .. 12\-298\-13 (77404) gataH shukratvamushanA devadevaprasAdanAt . devIM stutvA tu gagane modate tejasA vR^itaH .. 12\-298\-14 (77405) asito devalashchaiva tathA nAradaparvatau . kakShIvA~njAmadagnyashcha rAmastANDyastathA.a.atmavAn .. 12\-298\-15 (77406) vasiShTho jamadagnishcha vishvAmitro.atrireva cha . bharadvAjo harishmashruH kuNDadhAraH shrutashravAH .. 12\-298\-16 (77407) ete maharShayaH stutvA viShNumR^igbhiH samAhitAH . lebhire tapasA siddhiM prasAdAttasya dhImataH .. 12\-298\-17 (77408) anarhAshchArhatAM prAptAH santaH stutvA tameva ha . na tu vR^iddhimihAnvichChetkarma kR^itvA jugupsitam .. 12\-298\-18 (77409) ye.arthA dharmeNa te satyA ye.adharmeNa dhigastu tAn . dharmaM vai shAshvataM loke na jahyAddhanakA~NkShayA .. 12\-298\-19 (77410) AhitAgnirhi dharmAtmA yaH sa puNyakR^iduttamaH . vedA hi sarve rAjendra sthitAstriShvagniShu prabho .. 12\-298\-20 (77411) cha chApyagnyAhito vipraH kriyA yasya na hIyate . shreyo hyanAhitAgnitvamagnihotraM na niShkriyam .. 12\-298\-21 (77412) agnirAtmA cha mAtA cha pitA janayitA tathA . gurushcha narashArdUla paricharyA yathAtatham .. 12\-298\-22 (77413) mAnaM tyaktvA yo naro vR^iddhasevI vidvAnklIbaH pashyati prItiyogAt . dAkShyeNa hIno dharmayukto na dAnto loke.asminvai pUjyate sadbhirAryaH .. .. 12\-298\-23 (77414) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTanavatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 298\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-298\-2 sodaryaM vA sutamapIti tha . dha. pAThaH .. 12\-298\-8 sa mAturamatoShayaditi tha . dha .. 12\-298\-9 devarShyatithibhR^ityebhya iti tha . dha. pAThaH .. 12\-298\-11 vAchA sheShAvahAryeNeti jha . pAThaH. chikIrSheddharmamAshrita iti dha. pAThaH .. 12\-298\-14 modate yashasA vR^ita iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 299 .. shrIH .. 12\.299\. adhyAyaH 299 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShaThiraMprati brAhmaNAdivarNadharmAdipratipAdakaparAsharagItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-299\-0 (77415) parAshara uvAcha. 12\-299\-0x (6446) vR^ittiH sakAshAdvarNebhyastribhyo hInasya shobhanA . prItyopanItA nirdiShTA dharmiShThAnkurute sadA .. 12\-299\-1 (77416) vR^ittishchennAsti shUdrasya pitR^ipaitAmahI dhruvA . na vR^ittiM parato mArgechChushrUShAM tu prayojayet .. 12\-299\-2 (77417) sadbhistu saha saMsargaH shobhate dharmadarshibhiH . nityaM sarvAsvavasthAsu nAsadbhiriti me matiH .. 12\-299\-3 (77418) yathodayagirau dravyaM sannikarSheNa dIpyate . tathA satsannikarSheNa hInavarNo.api dIyate .. 12\-299\-4 (77419) yAdR^ishena hi varNena bhAvyate shuklamambaram . tAdR^ishaM kurute rUpametadevamavehi me .. 12\-299\-5 (77420) tasmAdguNeShu rajyethA mA doSheShu kadAchana . anityamiha martyAnAM jIvitaM hi chalAchalam .. 12\-299\-6 (77421) sukhe vA yadi vA duHkhe vartamAno vichakShaNaH . yashchinoti shubhAnyeva sa bhadrANIha pashyati .. 12\-299\-7 (77422) dharmAdapetaM yatkarma yadyapi syAnmahAphalam . na tatseveta medhAvI na taddhitamihochyate .. 12\-299\-8 (77423) `dharmeNa sahitaM yattu bhavedalpaphalodayam . tatkAryamavisha~Nkena karmAtyantaM sukhAvaham ..' 12\-299\-9 (77424) yo hR^itvA gosahasrANi nR^ipo dadyAdarakShitA . sa shabdamAtraphalabhAgrAjA bhavati taskaraH .. 12\-299\-10 (77425) svayaMbhUrasR^ijachchAgre dhAtAraM lokasatkR^itam . dhAtA.asR^ijatputramekaM lokAnAM dhAraNe ratam .. 12\-299\-11 (77426) tamarchayitvA vaishyastu kuryAdatyarthamR^iddhimat . rakShitavyaM tu rAjanyairupayojyaM dvijAtibhiH .. 12\-299\-12 (77427) ajihnairashaThakrodhairhavyakavyaprayoktR^ibhiH . shUrdairnirmArjanaM kAryamevaM dharmo na nashyati .. 12\-299\-13 (77428) apranaShTe tato dharme bhavanti sukhitAH prajAH . sukhena tAsAM rAjendra modante divi devatAH .. 12\-299\-14 (77429) tasmAdyo rakShati nR^ipaH sa dharmeNeti pUjyate . adhIte chApi yo vipro vaishyo yashchArjane rataH .. 12\-299\-15 (77430) yashcha shushrUShate shUdraH satataM niyatendriyaH . ato.anyathA manuShyendra svadharmAtparihIyate .. 12\-299\-16 (77431) prANasaMtApanirdiShTAH kAkiNyo.api mahAphalAH . nyAyenopArjitA dattAH kimutAnyAH sahasrashaH .. 12\-299\-17 (77432) satkR^itya hi dvijAtibhyo yo dadAti narAdhipaH . yAdR^ishaM tAdR^ishaM nityamashnAti phalamUrjitam .. 12\-299\-18 (77433) abhigamya tu yaddattaM dharmyamAhurabhiShTutam . yAchitena tu yaddattaM tadAhurmadhyamaM phalam .. 12\-299\-19 (77434) avaj~nayA dIyate yattathaivAshraddhayA.api vA . tadAhuradhamaM dAnaM munayaH satyavAdinaH .. 12\-299\-20 (77435) atikrAmenmajjamAno vividhena naraH sadA . tathA prayatnaM kurvIta yathA muchyeta saMshayAt .. 12\-299\-21 (77436) damena shobhate vipraH kShatriyo vijayena tu . dhanena vaishyaH shR^idrastu nityaM dAkShyeNa shobhate .. .. 12\-299\-22 (77437) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonatrishatatamo.adhyAyaH .. 299\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-299\-1 nityaM hInasya shobhaneti dha . pAThaH .. 12\-299\-6 tasmAdguNeShu ramatAmiti tha . pAThaH .. 12\-299\-7 sa tantrANIheti jha . pAThaH .. 12\-299\-10 yo dhR^itvA gosahasrANIti jha . pAThaH .. 12\-299\-12 kuryAdarthaM samR^iddhiShviti dha . pAThaH .. 12\-299\-17 kAkiNyo viMshativarATikAH .. 12\-299\-21 tathA muchyeta kilviShAditi tha . pAThaH .. 12\-299\-22 dAkShyeNa sevArthotsAhena .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 300 .. shrIH .. 12\.300\. adhyAyaH 300 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati varNadharmAdipratipAdakaparAsharagItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-300\-0 (77438) parAshara uvAcha. 12\-300\-0x (6447) pratigrahArjitA vipre kShatriye yudhi nirjitAH . vaishye nyAyArjitAshchaiva shUdre shushrUShayArjitAH .. 12\-300\-1 (77439) svalpA.apyarthAH prashasyante dharmasyArthe mahAphalAH . nityaM trayANAM varNAnAM shushrUShuH shUdra uchyate .. 12\-300\-2 (77440) kShatradharmA vaishyadharmA nAvR^ittiH patate dvijaH . shUdradharmA yadA tu syAttadA patati vai dvijaH .. 12\-300\-3 (77441) vANijyaM pAshupAlyaM cha tathA shilpopajivanam . sUdrasyApi vidhIyante yadA vR^ittirna jAyate .. 12\-300\-4 (77442) ra~NgAvataraNaM chaiva tathA rUpopajIvanam . madyamAMsopajIvyaM cha vikrayaM lohacharmaNoH .. 12\-300\-5 (77443) apUrviNA na kartavyaM karma loke vigarhitam . kR^itapUrviNastu tyajato mahAndharma iti shrUtiH .. 12\-300\-6 (77444) saMsiddhaH puruSho loke yadAcharati pApakam . madenAbhiplutamanAstachcha na grAhyamuchyate .. 12\-300\-7 (77445) shrUyante hi purANeShu prajA dhigdaNDashAsanAH . dAntA dharmapradhAnAshcha nyAyadharmAnuvR^ittikAH .. 12\-300\-8 (77446) dharma eva sadA nR^INAmiha rAjanprashasyate . dharmavR^iddhA guNAneva sevante hi narA bhuvi .. 12\-300\-9 (77447) taM dharmamasurAstAta nAmR^iShyanta narAdhipa . vivardhamAnAH kramashastatra te.anvAvishanprajAH .. 12\-300\-10 (77448) tAsAM darpaH samabhavatprajAnAM dharmanAshanaH . darpAtmanAM tataH pashchAtkrodhastAsAmajAyata .. 12\-300\-11 (77449) tataH krodhAbhibhUtAnAM vR^ittaM lajjAsamanvitam . hrIshchaivApyanashadrAjaMstato moho vyajAyata .. 12\-300\-12 (77450) tato mohaparItAstA nApashyanta yathA purA . parasparAvamardena vardhayantyo yathAsukham .. 12\-300\-13 (77451) tAH prApya tu sa dhigdaNDo na kAraNamato bhavat . tato.abhyagachChandevAMshcha brAhmaNAMshchAvamanya ha .. 12\-300\-14 (77452) etasminneva kAle tu devA devavaraM shivam . agachCha~nsharaNaM dhIraM bahurUpaM guNAdhikam .. 12\-300\-15 (77453) tena sma te gaganagAH sapurAH pAtitAH kShitau . tridhA.apyekena bANena devApyAyitatejasA .. 12\-300\-16 (77454) teShAmadhipatistvAsIdbhImo bhImaparAkramaH . devatAnAM bhayakaraH sa hataH shUlapANinA .. 12\-300\-17 (77455) tasminhate.atha svaM bhAvaM pratyapadyanta mAnavAH . prAvartanta cha vai vedAH shAstrANi cha yathA purA .. 12\-300\-18 (77456) tato.abhiShichya rAjyena devAnAM divi vAsavam . saptarShayashchAnvayu~njannarANAM daNDadhAraNe .. 12\-300\-19 (77457) saptarShINAmathordhvaM cha vipR^ithurnAma pArthivaH . rAjAnaH kShatriyAshchaiva maNDaleShu pR^ithakpR^ithak .. 12\-300\-20 (77458) mahAkuleShu ye jAtA vR^iddhAH pUrvatarAshcha ye . teShAmapyAsuro bhAvo hR^idayAnnApasarpati .. 12\-300\-21 (77459) tasmAttenaiva bhAvena sAnuSha~NgeNa pArthivAH . AsurANyeva karmANi nyasevanbhImavikramAH .. 12\-300\-22 (77460) pratyatiShThaMshcha teShveva tAnyeva sthApayantyapi . bhajante tAni chAdyApi ye bAlishatarA narAH .. 12\-300\-23 (77461) tasmAdahaM bravImi tvAM rAjansaMchintya shAstrataH . saMsiddhAvAgamaM kuryAtkarma hiMsAtmakaM tyajet .. 12\-300\-24 (77462) na saMkareNa draviNaM prachinvIyAdvichakShaNaH . dharmArthaM nyAyamutsR^ijya na tatkalyANamuchyate .. 12\-300\-25 (77463) sa tvamevaMvidho dAntaH kShatriyaH priyabAndhavaH . prajA bhR^ityAMshcha putrAMshcha svadharmeNAnupAlaya .. 12\-300\-26 (77464) iShTAniShTasamAyoge vairaM sauhArdameva cha . atha jAtisahasrANi bahUni parivartate .. 12\-300\-27 (77465) tasmAdguNeShu rajyethA mA doSheShu kathaMchana . nirguNo.api hi durbuddhirAtmanaH sotirichyate .. 12\-300\-28 (77466) mAnuSheShu mahArAja dharmAdharmau pravartataH . na tathA.anyeShu bhUteShu manuShyarahiteShviha .. 12\-300\-29 (77467) dharmashIlo naro vidvAnIhako.anIhakopi vA . AtmabhUtaH sadA loke charedbhUtAnyahiMsayA .. 12\-300\-30 (77468) yadA vyapetahR^illekhaM mano bhavati tasya vai . nAnR^itaM chaiva bhavati tadA kalyANamR^ichChati .. .. 12\-300\-31 (77469) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trishatatamo.adhyAyaH .. 300\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-300\-1 pratigrahAgatA vipre iti jha . tha. pAThaH .. 12\-300\-3 na patata iti saMbandhaH . kShatradharmAdvaishyadharmAnnApannaH patate dvija iti dha. pAThaH .. 12\-300\-4 shilpaM chitralekhanAdi . vR^ittiH sevArUpA .. 12\-300\-5 ra~Nge khyAdiveSheNa avataraNam .. 12\-300\-6 apUrviNA yena pUrvaM madyAdyupajIvanaM na kR^itaM so.apUrvI tena tanna kartavyam .. 12\-300\-7 saMsiddho labdhAnnavastrAdiH .. 12\-300\-9 dharmavR^iddhyA guNAneveti tha . pAThaH .. 12\-300\-12 anashat anavayata .. 12\-300\-16 tridaivatyena vANeneti dha . pAThaH. vANena devasyAmitatejasa iti tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 301 .. shrIH .. 12\.301\. adhyAyaH 301 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tapaHprashaMsAdiparaparAsharagItanuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-301\-0 (77470) parAshara uvAcha. 12\-301\-0x (6448) eSha dharmavidhistAta gR^ihasthasya prakIrtitaH . tapovidhiM tu vakShyAmi tanme nigadataH shR^iNu .. 12\-301\-1 (77471) prAyeNa cha gR^ihasthasya mamatvaM nAma jAyate . sa~NgAgataM narashreShTha bhAvai rAjasatAmasaiH .. 12\-301\-2 (77472) gR^ihANyAshritya gAvashcha kShetrANi cha dhanAni cha . dArAH putrAshcha bhR^ityAshcha bhavantIha narasya vai .. 12\-301\-3 (77473) evaM tasya pravR^ittasya nityamevAnupashyataH . rAgadveShau vivardhete hyanityatvamapashyataH .. 12\-301\-4 (77474) rAgadveShAbhibhUtaM cha naraM dravyavashAnugam . mohajastAratirnAma samupaiti narAdhipa .. 12\-301\-5 (77475) kR^itArtha bhoginaM matvA sarvo ratiparAyaNaH . lAbhaM prAtyasukhAdanyaM ratito nAnupashyati .. 12\-301\-6 (77476) tato lobhAbhibhUtAtmA sa~NgAdvadharyate janam . duShTArthaM chaiva tasyeha janasyArthaM chikIrShati .. 12\-301\-7 (77477) sa jAnatrapi chAkAryamarthArthaM sevate naraH . bAlasnehaparItAtmA tatkShayAchchAnutapyate .. 12\-301\-8 (77478) tato dAnena saMpanno rakShannAtmaparAjayam . karoti yena bhonI syAmiti tasmAdvinashyati .. 12\-301\-9 (77479) tadyadi vuddhiyuktAnAM shAshvataM brahmavAdinAm . abhichChatAM shubhaM karma narANAM tyajatAM sukham .. 12\-301\-10 (77480) lokAyatananAshAchcha dhananAshAchcha pArthiva . AdhivyAdhipratApAchcha nirvedamupagachChati .. 12\-301\-11 (77481) nirvedAdAtmasaMbodhaH saMbodhAdAtmadarshanam . shAstrArthadarshanAdrAjasaMstapa evAnupashyati .. 12\-301\-12 (77482) durlabho hi manuShyendra naraH pratyavamarshavAn . yo vai priyasukhe kShINe tapaH kartuM vyavasyati .. 12\-301\-13 (77483) tapaH sarvagataM tAta hInasyApi vidhIyate . jitendriyasya dAntasya svargamArgapravartakam .. 12\-301\-14 (77484) prajApatiH prajAH pUrvamasR^ijattapasA vibhuH . kvachitkvachidbrataparo vratAnyAsthAya pArthiva .. 12\-301\-15 (77485) AdityA vasavo rudrAstathaivAgnyashvimArutAH . vishvedevAstathA sAdhyAH pitaro.atha marudgaNAH .. 12\-301\-16 (77486) yakSharAkShasagandharvAH siddhAshchAnye divaukasaH . saMsiddhAstapasA tAta ye chAnye svargavAsinaH .. 12\-301\-17 (77487) ye chAdau brAhmaNAH sR^iShTA brahmaNA tapasA purA . te bhAvayantaH pR^ithivIM vicharanti divaM tathA .. 12\-301\-18 (77488) martyaloke cha rAjAno ye chAnye gR^ihamedhinaH . mahAkuleShu dR^ishyante tatsarvaM tapasaH phalam .. 12\-301\-19 (77489) kausheyAni cha vastrANi shubhAnyAbharaNAni cha . vAhanAsanapAnAni tatsarvaM tapasaH phalam .. 12\-301\-20 (77490) manonukUlAH pramadA rUpavatyaH sahasrashaH . vAsaH prAsAdapR^iShThe cha tatsarvaM tapasaH phalam .. 12\-301\-21 (77491) shayanAni cha mukhyAni bhojyAni vividhAni cha . abhipretAni sarvANi bhavanti shubhakarmiNAm .. 12\-301\-22 (77492) nAprApyaM tapasaH kiMchintrailokye.api paraMtapa . upabhogaparityAgaH phalAnyakR^itakarmaNAm .. 12\-301\-23 (77493) sukhito duHkhito vA.api naro lobhaM parityajet . avekShya manasA shAstraM buddhyA cha nR^ipasattama .. 12\-301\-24 (77494) asaMtoSho.asukhathAyeti lobhAdindriyavibhramaH . tato.asya nashyati praj~nA vidyevAbhyAsavarjitA .. 12\-301\-25 (77495) naShTapraj~no yadA tu syAttadA nyAyaM na pashyati . tasmAtsukhakShaye prApte pumAnugratapashcharet .. 12\-301\-26 (77496) yadiShTaM tatsukhaM prAhurdveShyaM duHkhamiheShyate . kR^itAkR^itasya tapasaH phalaM pashyasva yAdR^isham .. 12\-301\-27 (77497) nityaM bhadrANi pashyanti viShayAMshchopabhu~njate . prAkAshyaM chaivaM gachChanti kR^itvA niShkalmaShaM tapaH .. 12\-301\-28 (77498) apriyANyavamAnAshcha duHkhaM bahuvidhAtmakam . phalArthI satpathaM tyaktvA prApnoti viShayAtmakam .. 12\-301\-29 (77499) dharme tapasi dAne cha vichikitsA.asya jAyate . sa kR^itvA pApakAnyeva nirayaM pratipadyate .. 12\-301\-30 (77500) sukhe tu vartamAno vai duHkhe vA.api narottam . suvR^ittAdyo na chalate shAstrachakShuH sa mAnavaH .. 12\-301\-31 (77501) iShuprapAtamAtraM hi sparshayoge ratiH smR^itA . rasane darshane ghrANe shravaNe cha vishAMpate .. 12\-301\-32 (77502) tato.asya jAyate tIvrA vedanA tatkShayAtpunaH . budhA ye na prashaMsanti mokShaM sukhamanuttamam .. 12\-301\-33 (77503) tataH phalArthaM sarvasya bhavanti jyAyase guNAH . dharmavR^iddhyA cha satataM kAmArthAbhyAM na hIyate .. 12\-301\-34 (77504) aprayatnAgatAH sevyA gR^ihasthairviShayAH sadA . prayatnenopagamyashcha svadharma iti me matiH .. 12\-301\-35 (77505) mAninAM kulajAtAnAM nityaM shAstrArthachakShuShAm . kriyAdharmavimuktAnAmashaktyA saMvR^itAtmanAm .. 12\-301\-36 (77506) kriyamANaM yadA karma nAshaM gachChati mAnuSham . teShAM nAnyadR^ite loke tapasaH karma vidyate .. 12\-301\-37 (77507) sarvAtmanA.anukurvIta gR^ihasthaH karmanishchayam . dAkShyeNa havyakavyArthaM svadharme vicharannR^ipa .. 12\-301\-38 (77508) yathA nadInadAH sarve sAgare yAnti saMsthitim . evamAshramiNaH sarve gR^ihasthe yAnti saMsthitim .. .. 12\-301\-39 (77509) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 301\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-301\-2 samANyaM narashreheti dha . pAThaH .. 12\-301\-6 bhoginaM AtmAnamiti sheShaH . ratyarthaM cha dhanaM tyaktvA sa vai ratiparAyaNa iti dha. pAThaH .. 12\-301\-7 puShThArthaM cheha dehasyeti dha . pAThaH .. 12\-301\-10 tapasA siddhiyuktAnAM shAshvataM drahAdarshanam iti tha . dha. pAThaH .. 12\-301\-12 saMbodhAchChAsradarshanamiti dha . pAThaH .. 12\-301\-14 tapaH svargaphalaM tAteti tha . pAThaH .. svargamArgapradarshakamiti Ta . tha. pAThaH .. 12\-301\-15 kvachiddvahyapara iti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 302 .. shrIH .. 12\.302\. adhyAyaH 302 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nAnAdharmapratipAdakaparAsharagItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-302\-0 (77510) janaka uvAcha. 12\-302\-0x (6449) varNo visheShavarNAnAM maharShe kena jAyate . etadichChAmyahaM j~nAtuM tadbrUhi vadatAM vara .. 12\-302\-1 (77511) yadetajjAyate.apatyaM sa evAyamiti shrutiH . kathaM brAhmaNato jAto visheShagrahaNaM gataH .. 12\-302\-2 (77512) parAshara uvAcha. 12\-302\-3x (6450) evametanmahArAja yena jAtaH sa eva saH . tapasastvapakarSheNa jAtigrahaNatAM gataH .. 12\-302\-3 (77513) sukShetrAchcha subIjAchcha puNyo bhavati saMbhavaH . ato.anyatarato hInAdavaro nAma jAyate .. 12\-302\-4 (77514) vakrAdbhujAbhyAmUrubhyAM padbhyAM chaivAtha jaj~nire . sR^ijataH prajApaterlokAniti dharmavido viduH .. 12\-302\-5 (77515) mukhajA brAhmaNAstAta bAhujAH kShatriyAH smR^itAH . UrujA dhanino rAjanpAdajAH parichArakAH .. 12\-302\-6 (77516) chaturNAmeva varNAnAmAgamaH puruSharShabha . atonye tvatiriktA ye te vai saMkarajAH smR^itAH .. 12\-302\-7 (77517) kShatriyAtirathAmbaShThA ugrA vaidehakAstathA . shvapAkAH pulkasAH stenA niShAdAH sUtamAgadhAH .. 12\-302\-8 (77518) ayogAH kAraNA vrAtyAshchANDAlAshcha narAdhipa . ete chaturbhyo varNebhyo jAyante vai parasparAt .. 12\-302\-9 (77519) janaka uvAcha. 12\-302\-10x (6451) brahmaNaikena jAtAnAM nAnAtvaM gotrataH katham . bahUnIha hi loke vai gotrANi munisattama .. 12\-302\-10 (77520) yatra tatra kathaM jAtAH svayoniM munayo gatAH . shUdrayonau samutpannA viyonau cha tathA pare .. 12\-302\-11 (77521) parAshara uvAcha. 12\-302\-12x (6452) rAjannaitadbhavedbrAhmamapakR^iShTena janmanA . mahAtmanAM samutpattistapasA bhAvitAtmanAm .. 12\-302\-12 (77522) utpAdya putrAnmunayo nR^ipate yatra tatra ha . svenaiva tapasA teShAmR^iShitvaM vidadhuH punaH .. 12\-302\-13 (77523) pitAmahashcha me pUrvamR^ishyashR^i~Ngashcha kAshyapaH . vedastANDyaH kR^ipashchaiva kAkShIvatkamaThAdayaH .. 12\-302\-14 (77524) yavakrItashcha nR^ipate droNashcha vadatAMvaraH . Ayurmata~Ngo dattashcha drumado mAtsya eva cha .. 12\-302\-15 (77525) ete svAM prakR^itiM prAptA vaideha tapaso balAt . pratiShThitA vedavido damena tapasaiva hi .. 12\-302\-16 (77526) mUlagotrANi chatvAri samutpannAni pArthiva . a~NgirAH kashyapashchaiva vasiShTho bhR^igureva cha .. 12\-302\-17 (77527) karmato.anyAni gotrANi samutpannAni pArthiva . nAmadheyAni tapasA tAni cha grahaNaM satAm .. 12\-302\-18 (77528) janaka uvAcha. 12\-302\-19x (6453) visheShadharmAnvarNAnAM prabrUhi bhagavanmama . tataH sAmAnyadharmAMshcha sarvatra kushalo hyasi .. 12\-302\-19 (77529) parAshara uvAcha. 12\-302\-20x (6454) pratigraho yAjanaM cha tathaivAdhyApanaM nR^ipa . visheShadharmA viprANAM rakShA kShatrasya shobhanA .. 12\-302\-20 (77530) kR^iShishcha pAshupAlyaM cha vANijyaM cha vishAmapi . dvijAnAM paricharyA cha shUdrakarma narAdhipa .. 12\-302\-21 (77531) visheShadharmA nR^ipate varNAnAM parikIrtitAH . dharmAnsAdhAraNAMstAta vistareNa shR^iNuShva me .. 12\-302\-22 (77532) AnR^ishaMsyamarhisA chApramAdaH saMvibhAgitA . shrAddhakarmAtitheyaM cha satyamakrodha eva cha .. 12\-302\-23 (77533) sveShu dAreShu saMtoShaH shauchaM nityA.anasUyatA . Atmaj~nAnaM titikShA cha dharmAH sAdhAraNA nR^ipa .. 12\-302\-24 (77534) brAhmaNAH kShatriyA vaishyAsrayo varNA dvijAtayaH . atra teShAmadhIkAro dharmeShu dvipadAM vara .. 12\-302\-25 (77535) vikarmAvasthitA varNAH patanti nR^ipate trayaH . unnamanti yathA santa Ashrityeha svakarmasu .. 12\-302\-26 (77536) na chApi shUdraH patatIti nishchayo na chApi saMskAramihArhatIti vA . shrutiprayuktaM na cha dharmamApnute na chAsya dharme pratiShedhanaM kR^itam .. 12\-302\-27 (77537) vaidehakaM shUdramudAharanti dvijA mahArAja shrutopapannAH . ahaM hi pashyAmi narendra devaM vishvasya viShNuM jagataH pradhAnam .. 12\-302\-28 (77538) satAM vR^ittamadhiShThAya nihInA uddidhIrShavaH . mantravarjaM na duShyanti kurvANAH pauShTikIH kriyAH .. 12\-302\-29 (77539) yathAyathA hi sadvR^IttamAlambantItare janAH . yathAtathA sukhaM prApya pretya cheha cha modate .. 12\-302\-30 (77540) janaka uvAcha. 12\-302\-31x (6455) kiM karma dUShayatyenamatho jAtirmahAmune . saMdeho me samutpannastanme vyAkhyAtumarhasi .. 12\-302\-31 (77541) parAshara uvAcha. 12\-302\-32x (6456) asaMshayaM mahArAja ubhayaM doShakArakam . karma chaiva hi jAtishcha visheShaM tu nishAmaya .. 12\-302\-32 (77542) jAtyA cha karmaNA chaiva duShTaM karma na sevate . jAtyA duShTashcha yaH pApaM na karoti sa pUruShaH .. 12\-302\-33 (77543) jAtyA pradhAnaM puruShaM kurvANaM karma dhikkR^itam karma taddUShayatyenaM tasmAtkarma na shobhanam .. 12\-302\-34 (77544) janaka uvAcha. 12\-302\-35x (6457) kAni karmANi dharmyANi loke.asmindvijasattam . na hiMsantIha bhUtAni kriyamANAni sarvadA .. 12\-302\-35 (77545) parAshara uvAcha. 12\-302\-36x (6458) shR^iNu me.atra mahArAja yanmAM tvaM paripR^ichChasi . yAni karmANyahiMsrANi naraM trAyanti sarvadA .. 12\-302\-36 (77546) saMnyasyAgnInudAsInAH pashyanti vigatajvarAH . naiHshreyasaM karmapathaM samAruhya yathAkramam .. 12\-302\-37 (77547) prashritA vinayopetA damanityAH susaMshitAH . payAnti sthAnamajaraM sarvakarmavivarjitAH .. 12\-302\-38 (77548) sarve varNA dharmakAryANi samyak kR^itvA rAjansatyavAkyAni choktvA . tyaktvA dharmaM dAruNaM jIvaloke yAnti svargaM nAtra kAryo vichAraH .. .. 12\-302\-39 (77549) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 302\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-302\-6 UrujA vaNijo rAjanniti dha . pAThaH .. 12\-302\-10 nAnAtvaM brahmakShatriyAdibhAvena bhinnatvam . gotrataH anvayataH. gotrANi brahmakShatriyAdIni ugrAmbaShThAdIni cha. tasmAjjAtitAratamyamayuktamityarthaH .. 12\-302\-11 yathA kAkShIvatA shUdrAyAmutpAditAH putrA brAhmaNatvaM nItA natu te niShAdatvaM prAptA ityarthaH . tasmAtkAraNadvArA kAryadvArA vA jAtibhedo na yukta iti bhAvaH .. 12\-302\-14 vasustANDya iti tha . pAThaH. vaTastANDya iti dha. pAThaH .. 12\-302\-16 tapaso shrayAditi tha . pAThaH .. 12\-302\-26 nirayetraya iti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 303 .. shrIH .. 12\.303\. adhyAyaH 303 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhUShmeNa yudhiShThiraMprati dharmAdisAdhanatayA mAnuShyaprashaMsApUrvakaM nAnAdharmapratipAdakaparAshAragItAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-303\-0 (77550) parAshara uvAcha. 12\-303\-0x (6459) pitA sakhAyo guravaH striyashcha na nirguNAnAM prabhavanti loke . ananyabhaktAH priyavAdinashcha hitAshcha vashyAshcha tathaiva rAjan .. 12\-303\-1 (77551) pitA paraM daivataM mAnavAnAM mAturvishiShTaM pitaraM vadanti . j~nAnasya lAbhaM paramaM vadanti jitendriyArthAH paramApnuvanti .. 12\-303\-2 (77552) raNAjire yatra sharAgnisaMstare nR^ipAtmajo ghAtamavApya dahyate . prayAti lokAnamaraiH sudurlabhA nniShevate svargaphalaM yathAsukham .. 12\-303\-3 (77553) shrAntaM bhItaM bhraShTashastraM rudantaM parA~NbhukhaM pArivarhaishcha hInam . anudyantaM rogiNaM yAchamAnaM na vai hiMsyAdbAlavR^iddhau cha rAjan .. 12\-303\-4 (77554) pAribarhaiH susaMyuktamudyataM tulyatAM gatam . atikramettaM nR^ipatiH saMgrAme kShatriyAtmajam .. 12\-303\-5 (77555) tulyAdiha vadhaH shreyAnvishiShTAchcheti nishchayaH . nihInAtkAtarAchchaiva kR^ipaNAdgarhito vadhaH .. 12\-303\-6 (77556) pApAtpApasamAchArAnnihInAchcha narAdhipa . pApa eSha vadhaH prokto narakAyeti nishchayaH .. 12\-303\-7 (77557) na kashchitrAti vai rAjandiShTAntavashamAgatam . sAvasheShAyuShaM chApi kashchinnaivApakarShati .. 12\-303\-8 (77558) snigdhaishcha kriyamANAni karmANIha nivartayet . hiMsAtmakAni sarvANi nAyurichChetparAyuShA .. 12\-303\-9 (77559) gR^ihasthAnAM tu sarveShAM vinAshamabhikA~NkShatAm . nidhanaM shobhanaM tAta pulineShu kriyAvatAm .. 12\-303\-10 (77560) AyuShi kShayamApanne pa~nchatvamupagachChati . tathA hyakAraNAdbhavati kAraNairupapAditam .. 12\-303\-11 (77561) tathA sharIraM bhavati dehAdyenopapAditam . adhvAnaM gatakashchAyaM prAptashchAyaM gR^ihAdgR^iham .. 12\-303\-12 (77562) dvitIyaM kAraNaM tatra nAnyatkiMchana vidyate . taddehaM dehinAM yuktaM mokShabhUteShu vartate .. 12\-303\-13 (77563) shirAsnAyvasthisaMghAtaM bIbhatsAmedhyasaMkulam . bhUtAnAmindriyANAM cha guNAnAM cha samAgamam .. 12\-303\-14 (77564) tvagantaM dehamityAhurvidvAMso.adhyAtmachintakAH . guNairapi parikShINaM sharIraM martyatAM gatam .. 12\-303\-15 (77565) sharIriNA parityaktaM nishcheShTaM gatachetanam . bhUtaiH prakR^itimApannaistato bhUmau nimajjati .. 12\-303\-16 (77566) bhAvitaM karmayogena jAyate tatratatra ha . idaM sharIraM vaideha mriyate yatrayatra ha . tatprapAte paro dR^iShTo visargaH karmaNastathA .. 12\-303\-17 (77567) na jAyate tu nR^ipate kaMchitkAlamayaM punaH . paribhramati bhUtAtmA dyAmivAmbudharo mahAn .. 12\-303\-18 (77568) sa punarjAyate rAjanprApyehAyatanaM nR^ipaH . manasaH paramo hyAtmA indriyebhyaH paraM manaH .. 12\-303\-19 (77569) vividhAnAM cha bhUtAnAM ja~NgamAH paramA nR^ipa . ja~NgamAnAmapi tathA dvipadAH paramA matAH . dvipadAnAmapi tathA dvijA vai paramAH smR^itAH .. 12\-303\-20 (77570) dvijAnAmapi rAjendra praj~nAvantaH parA matAH . prAj~nAnAmAtmasaMbuddhAH saMbuddhAnAmamAninaH .. 12\-303\-21 (77571) jAtamanveti maraNaM nR^iNAmiti vinishchayaH . antavanti hi karmANi sevante guNataH prajAH .. 12\-303\-22 (77572) Apanne tUttarAM kAShThAM sUrye yo nidhanaM vrajet . nakShatre cha muhUrte cha puNye rAjansa puNyakR^it .. 12\-303\-23 (77573) ayojayitvA kleshena janaM plApya cha duShkR^itam . mR^ityunA.a.atmakR^iteneha karma kR^itvA.a.atmashaktitaH .. 12\-303\-24 (77574) viShamudbandhanaM dAho dasyuhastAttatha vadhaH . daMShTribhyashcha pashubhyashcha prAkR^ito vadha uchyate .. 12\-303\-25 (77575) na chaibhiH puNyakarmANo yujyante chAbhisaMdhijaiH . evaMvidhaishcha bahubhiraparaiH prAkR^itairapi .. 12\-303\-26 (77576) UrdhvaM bhittvA pratiShThante prANAH puNyavatAM nR^ipa . madhyato madhyapuNyAnAmadho duShkR^itakarmaNAm .. 12\-303\-27 (77577) ekaH shatrurna dvitIyosti shatru raj~nAnatulyaH puruShasya rAjan . yenAvR^itaH kurute saMprayukto ghorANi karmANi sudAruNAni .. 12\-303\-28 (77578) prabodhanArthaM shrutidharmayuktaM vR^iddhAnupAsya prabhaveta yasya . prayatnasAdhyo hi sa rAjaputra praj~nAshareNonmathitaH paraiti .. 12\-303\-29 (77579) adhItya vedaM tapasA brahmachArI yaj~nA~nshaktyA sannisR^ijyeha pa~ncha . vanaM gachChetpuruSho dharmakAmaH shreyaH kR^itvA sthApayitvA svavaMsham .. 12\-303\-30 (77580) upabhogairapi tyaktaM nAtmAnaM sAdayennaraH . chaNDAlatve.api mAnuShyaM sarvathA tAta shobhanam .. 12\-303\-31 (77581) iyaM hi yoniH prathamA yAM prApya jagatIyate . AtmA vai shakyate trAtuM karmabhiH shubhalakShaNaiH .. 12\-303\-32 (77582) kathaM na vipraNashyema yonitosyA iti prabho . kurvanti dharmaM manujAH shrutiprAmANyadarshanAt .. 12\-303\-33 (77583) yo durlabhataraM prApya mAnuShyaM dviShate naraH . dharmAvamantA kAmAtmA bhavetsa khalu va~nchyate .. 12\-303\-34 (77584) yastu prItipurANena chakShuShA tAta pashyati . dIpopamAni bhUtAni yAvadarthAnna pashyati .. 12\-303\-35 (77585) sAntvenAnupradAnena priyavAdena chApyuta . samaduHkhasukho bhUtvA sa paratra mahIyate .. 12\-303\-36 (77586) dAnaM tyAgaH shobhanA murtimadbhyo bhUyaH plAvyaM tapasA vai sharIram . sarasvatInaimiShapuShkareShu ye chApyanye puNyadeshAH pR^ithivyAm .. 12\-303\-37 (77587) gR^iheShu yeShAmasavaH patanti teShAmatho nirharaNaM prashastam . yAnena vai prApaNaM cha shmashAne shuchau deshe vidhinA chaiva dAhaH .. 12\-303\-38 (77588) iShTiH puShTiryajanaM yAjanaM cha dArga puNyAnAM karmaNAM cha prayogaH . shaktyA pitryaM yachcha kiMchitprashastaM sarvANyAtmArthe mAnavo.ayaM karoti .. 12\-303\-39 (77589) `gR^ihasthAnAM cha sarveShAM vinAshamabhikA~NkShatAm . nidhanaM shobhanaM tAta pulineShu kriyAvatAm ..' 12\-303\-40 (77590) dharmashAstrANi vedAshcha ShaDa~NgAni narAdhipa . shreyasorthe vidhIyante narasyAkliShTakarmaNaH .. 12\-303\-41 (77591) bhIShma uvAcha. 12\-303\-42x (6460) etadvai sarvamAkhyAtaM muninA sumahAtmanA . videharAjAya purA shrayesorthe narAdhipa .. .. 12\-303\-42 (77592) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi tryadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 303\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-303\-2 lAbhaM lAbhahetum .. 12\-303\-4 pAribarhai rathAshvakavachAdibhiH .. 12\-303\-5 atikramejjayet .. 12\-303\-8 diShTAnto mR^ityuH .. 12\-303\-9 sannaddhaiH kriyamANAnIti tha . pAThaH. hiMsAtmakAni karmANIti dha. pAThaH .. 12\-303\-10 pulineShu pulinavatsu tIrtheShu nidhanaM maraNaM shreyaH .. 12\-303\-15 sharIraM mandatAM gatamiti dha . pAThaH .. 12\-303\-17 tatsvabhAvo paro dR^iShTa iti jha . pAThaH .. 12\-303\-32 AtmA vai shakyate j~nAtumiti dha . pAThaH .. 12\-303\-36 sAMtvenAnnapradAneneti jha . pAThaH .. 12\-303\-35 prItipurANena prItyA chiraMtanena dIpopamAni snehena saMvardhanIyAni . yAkdarthAn sarvAnviShayAn dayAvAn bhUtAni pashyati virakto.arthAnna pashyati yaH sa mahIyate ityuttareNa saMbandhaH .. 12\-303\-38 shauchenaM nUnaM vidhinA cheti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 304 .. shrIH .. 12\.304\. adhyAyaH 304 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shreyaHsAdhanakalApapratipAdakaparAsharagItAnuvAdasamApanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-304\-0 (77593) bhIShma uvAcha. 12\-304\-0x (6461) punareva tu paprachCha janako mithilAdhipaH . parAsharaM mahAtmAnaM dharme paramanishchayam .. 12\-304\-1 (77594) janaka uvAcha. 12\-304\-2x (6462) kiM shreyaH kA gatirbrahmankiM kR^itaM na vinashyati . kva gato na nivarteta tanme brUhi mahAmate .. 12\-304\-2 (77595) parAshara uvAcha. 12\-304\-3x (6463) asa~NgaH shreyaso mUlaM j~nAnaM j~nAnagatiH parA . chIrNaM tapo na praNashyedvApaH kShetre na nashyati .. 12\-304\-3 (77596) ChittvA.adharmamayaM pAshaM yadA dharme.abhirajyate . dattvA.abhayakR^itaM dAnaM tadA siddhimavApnute .. 12\-304\-4 (77597) yo dadAti sahasrANi gavAmashvashatAni cha . abhayaM sarvabhUtebhyaH sadA tamabhivartate .. 12\-304\-5 (77598) vasanviShayamadhye.api na vasatyeva buddhimAn . saMvasatyeva durbuddhirasatsu viShayeShvapi .. 12\-304\-6 (77599) nAdharmaH shliShyate prAj~naM payaH puShkaraparNavat . aprAj~namadhikaM pApaM shliShyate jatukAShThavat .. 12\-304\-7 (77600) nAdharmaH kAraNApekShI kartAramabhimu~nchati . kartA khalu yathAkAlaM tataH samabhipadyate .. 12\-304\-8 (77601) na bhidyante kR^itAtmAna AtmapratyayadarshinaH . buddhikarmendriyANAM hi pramatto yo na budhyate . shubhAshubhe prasaktAtmA prApnoti sumahadbhayam .. 12\-304\-9 (77602) vItarAgo jitakrodhaH samyagbhavati yaH sadA . viShaye vartamAno.api na sa pApena yujyate .. 12\-304\-10 (77603) maryAdAyAM vartamAno.api nAvasIdati . puShTasrota ivAsaktaH sphIto bhavati saMchayaH .. 12\-304\-11 (77604) yathA bhAnugataM tejo maNiH shuddhaH samAdhinA . Adatte rAjashArdUla tathA yogaH pravartate .. 12\-304\-12 (77605) yathA tilAnAmiha puNyasaMshrayA tpR^ithakpR^ithagyAti guNo.atisAmyatAm . tathA narANAM bhuvi bhAvitAtmanAM yathAshrayaM satvaguNaH pravartate .. 12\-304\-13 (77606) jahAti dArAnvividhAshcha saMpadaH padaM cha yAnaM vividhAshcha satkriyAH . triviShTape jAtamatiryadA nara stadA.asya buddhirviShayeShu bhidyate .. 12\-304\-14 (77607) prasaktabuddhirviShayeShu yo naro na budhyate hyAtmahitaM kathaMchana . sa sarvabhAvAnugatena chetasA nR^ipA.a.amiSheNeva jhaSho vikR^iShyate .. 12\-304\-15 (77608) saMghAtavanmartyalokaH parasparamapAshritaH . kadalIgarbhaniHsAro naurivApsu nimajjati .. 12\-304\-16 (77609) na dharmakAlaH puruShasya nishchito na chApi mR^ityuH puruShaM pratIkShate . sadA hi dharmasya kriyaiva shobhanA tadA naro mR^ityumukhAnnivartate .. 12\-304\-17 (77610) yathA.andhaH svagR^ihe yukto hyabhyAsAdeva gachChati . tathA yuktena manasA prAj~no gachChati tAM gatim .. 12\-304\-18 (77611) maraNaM janmani proktaM janma vai maraNAshritam . avidvAnmokShadharmeShu baddho bhramati chakravat .. 12\-304\-19 (77612) buddhimArgaprayAtasya sukhaM tviha paratra cha . vistarAH kleshasaMyuktAH saMkShepAstu sukhAvahAH . parArthaM vistarAH sarve tyAgamAMtmahitaM viduH .. 12\-304\-20 (77613) yathA mR^iNAlAnugatamAshu mu~nchati kardamam . tathA.a.atmA puruShasyeha manasA parimuchyate .. 12\-304\-21 (77614) manaH praNayate.a.atmAnaM sa enamabhiyu~njati . yukto yadA sa bhavati tadA taM pashyate param .. 12\-304\-22 (77615) parArthe vartamAnastu svaM kAryaM yo.abhimanyate . indriyArtheShu saktaH sa svakAryAtparihIyate .. 12\-304\-23 (77616) adhastiryaggatiM chaiva svarge chaiva parAM gatim . prApnoti sukR^itairAtmA prAj~nasyehetarasya cha .. 12\-304\-24 (77617) mR^inmaye bhAjane pakve yathA vai nashyati dravaH . tathA sharIraM tapasA taptaM viShayamashnute .. 12\-304\-25 (77618) viShayAnashnute yastu na sa bhokShyatyasaMshayam . yastu bhogAMstyajedAtmA sa vai bhoktuM vyavasyati .. 12\-304\-26 (77619) nIhAreNa hi saMvItaH shishnodaraparAyaNaH . jAtyandha iva panthAnamAvR^itAtmA na budhyate .. 12\-304\-27 (77620) vaNigyathA samudrAdvai yathArthaM labhate dhanam . tathA martyArNavAjjantoH karmavij~nAnato gatiH .. 12\-304\-28 (77621) ahorAtramaye loke jarArUpeNa saMcharan . mR^ityurgrasati bhUtAni pavanaM pannago yathA .. 12\-304\-29 (77622) svayaM kR^itAni karmANi jAto jantuH prapadyate . nAkR^itaM labhate kashchitkiMchidatra priyApriyam .. 12\-304\-30 (77623) sayAnaM yAntamAsInaM pravR^ittaM viShayeShu cha . shubhAshubhAni karmANi prapadyante naraM sadA .. 12\-304\-31 (77624) na hyanyattIramAsAdya punastartuM vyavasyati . durlabho dR^ishyate hyasya vinipAto mahArNave .. 12\-304\-32 (77625) yathA bhAvAvasannA hi naurmahAmbhasi tantunA . yathA manobhiyogAdvai sharIraM prachikIrShati .. 12\-304\-33 (77626) yathA samudramabhitaH saMshritAH sarito.aparAH . tathA.anyAprakR^itiryogAdabhisaMshriyate sadA .. 12\-304\-34 (77627) snehapAshairbahuvidhairAsaktamanaso narAH . prakR^itisthA viShIdanti jale saikataveshmavat .. 12\-304\-35 (77628) sharIragR^ihasaMsthasya shauchatIrthasya dehinaH . buddhimArgaprayAtasya sukhaM tviha paratra cha .. 12\-304\-36 (77629) vistarAH kleshasaMyuktAH saMkShepAstu sukhAvahAH . parArthaM vistarAH sarve tyAgamAtmahitaM viduH .. 12\-304\-37 (77630) saMkalpajo mitravargo j~nAtayaH kAraNAtmakAH . bhAryA putrashcha dAsashcha svamarthamanuyu~njate .. 12\-304\-38 (77631) na mAtA na pitA kiMchitkasyachitpratipadyate . dAnapathyaudano jantu svakarmaphalamashnute .. 12\-304\-39 (77632) mAtA putraH pitA bhrAtA bhAryA mitrajanastathA . aShTApadapadasthAne lAkShAmudreva lakShyate .. 12\-304\-40 (77633) sarvANi karmANi purAkR^itAni shubhAshubhAnyAtmano yAnti jantoH . upasthitaM karmaphalaM viditvA buddhiM tathA chodayate.antarAtmA .. 12\-304\-41 (77634) vyavasAyaM samAshritya sahAyAnyo.adhigachChati . na tasya kashchidArambhaH kadAchidavasIdati .. 12\-304\-42 (77635) advaidhamanasaM yuktaM shUraM dhIraM vipashchitam . na shrIH saMtyajate nityamAdityamiva rashmayaH .. 12\-304\-43 (77636) AstikyavyavasAyAbhyAmupAyAnvitayA dhiyA . ya ArabhatyanindyAtmA na so.arthAtparisIdati .. 12\-304\-44 (77637) sarvaHsvAni shubhAshubhAni niyataM karmANi jantuHsvayaM garbhAtsaMpratipadyate tadubhayaM yattena pUrvaM kR^itam . mR^ityushchAparihAravAnsamagatiH kAlena vichChedinA dAroshchUrNamivAshmasAravihitaM karmAntikaM prApayet 12\-304\-45 (77638) svarUpatAmAtmakR^itaM cha vistaraM kulAnvayaM dravyasamR^iddhisaMchayam . naro hi sarvo bhalate yathAkR^itaM shubhAshubhenAtmakR^itena karmaNA .. 12\-304\-46 (77639) bhIShma uvAcha. 12\-304\-47x (6464) ityukto janako rAjanyAthAtathyaM manIShiNA . shrutvA dharmavidAM shreShThaH parAM mudamavApa ha .. .. 12\-304\-47 (77640) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 304\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-304\-2 shreyaH shreyaH sAdhanam . kva gatvA na nivartanta iti Da. tha. pAThaH .. 12\-304\-3 j~nAnaM chaiva parA gatiriti Da . tha. pAThaH. na praNashyetsaMsiddho na nivartate iti Da. tha. pAThaH .. 12\-304\-5 sa dAnamativartate iti dha . pAThaH .. 12\-304\-11 yathA nadyAM baddhaH seturnaiva sIdati srotaHpuShTiM karoti evamasakto dharma eva seturyasya saH . maryAdAyAM baddho naiva sIdati. saMchayastapAvR^iddhishcha sphItA bhavatItyarthaH .. 12\-304\-13 yathAnilAnAmiha puShpasaMchayAditi dha . pAThaH .. 12\-304\-14 jahAti rAjanvihitena saMpadA sadashvayAnaM vividhAshcha shayyAH iti dha . pAThaH .. 12\-304\-15 AmiSheNa baDishamarbhitena . jhaSho matsyaH. na vindate hyAtmapadaM kadAchaneti Da. tha. pAThaH .. 12\-304\-16 saMghAtavaddehendriyAdisamudAyavat . martyalokaH strIputrapashvAdisamudAyaH. apAshrita upakArakaH .. 12\-304\-19 janmani janmanimittam .. 12\-304\-20 vistarAH vaitAnikAnyagrihotrAdIni . saMkShepAstyAgAdayaH .. 12\-304\-23 svakAryaM yo nivartate iti tha . dha. pAThaH .. 12\-304\-25 mR^iNmaye bhAjane bahnau yathA vai shuShyate dravamiti Da . tha. pAThaH .. 12\-304\-41 vAnti phalaM dAtumiti sheShaH .. 12\-304\-42 vyapasAyamudyogam .. 12\-304\-43 advaidhamanasaM ekAgrachittam .. 12\-304\-45 garbhAt garbhapraveshamArabhya . yat yasmAttadubhayaM shubhAshubham. aparihAravAnparihartumashakyaH. kAlena prAptena vichChedinA jIvananAshakena sahAyena sR^ityuH karmAntikaM diShTAntaM vinAshAkhyaM prApayet. dAroH kAShThasya chUrNaM ashmasAravihitaM kakachakR^itam. samA sItoShNasAmyavatI gatiryasya sa samagatirvAyuH. dAruchUrNamiva mR^ityurnaraM kAlenAntaM nayatItyarthaH. karmAntaraM prApayediti dha. pAThaH .. 12\-304\-46 svarUpatAM svasya rUpaM hiraNyaM pashavo vivAhA iti shrutaM rUpamiva rUpaM yasya svakulAnusAri vivAhAdikaM tadeva tattA tAm . AtmakR^itaM vistaraM putrasaMtatyAdipauShkalyam. kulAnvayaM satkule janma. yathAkR^itaM kR^itamanatikramya sarvaM prAkkarmavashAdeva labhyate .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 305 .. shrIH .. 12\.305\. adhyAyaH 305 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mokShasAdhanapratipAdakahaMsasAdhyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-305\-0 (77641) yudhiShThira uvAcha. 12\-305\-0x (6465) satyaM damaM kShamAM praj~nAM prashaMsanti pitAmaha . vidvAMso manujA loke kathametanmataM tava .. 12\-305\-1 (77642) bhIShma uvAcha. 12\-305\-2x (6466) atra te vartayiShye.ahamitihAsaM purAtanam . sAdhyAnAmiha saMvAdaM haMsasya cha yudhiShThira .. 12\-305\-2 (77643) haMso bhUtvA.atha sauvarNastvajo nityaH prajApatiH . sa vai paryeti lokAMstrInatha sAdhyAnupAgamat .. 12\-305\-3 (77644) sAdhyA UchuH. 12\-305\-4x (6467) shakune vayaM sma devA vai sAdhyAstvAmanuyu~NkShmahe . pR^ichChAmastvAM mokShadharmaM bhavAMshcha kila mokShavit .. 12\-305\-4 (77645) shrutosi naH paNDito dhIravAdI sAdhuH shabdashcharate te patatrin . kiM manyase shreShThatamaM dvija tvaM kasminmanaste ramate mahAtman .. 12\-305\-5 (77646) tannaH kAryaM pakShivara prashAdhi yatkAryANAM manyase shreShThamekam . yatkR^itvA vai puruShaH sarvabandhai rvimuchyate vihagendreha shIghram .. 12\-305\-6 (77647) haMsa uvAcha. 12\-305\-7x (6468) idaM kAryamamR^itAshAH shR^iNudhvaM tapo damaH satyamAtmAbhiguptiH . granthInvimuchya hR^idayasya sarvA npriyApriye svaM vashamAnayIta .. 12\-305\-7 (77648) nArutudaH syAnna nR^ishaMsavAdI na hInataH paramabhyAdadIta . yayA.asya vAchA para udvijeta na tAM vadedushatiM pApalokyAm .. 12\-305\-8 (77649) vAksAyakA vadanAnniShyatanti yairAhataH shochati rAtryahAni . parasya nAmarmasu te patanti tAnpaNDito nAvasR^ijetpareShu .. 12\-305\-9 (77650) parashchedenamativAdavANai rbhR^ishaM vidhyechChama eveha kAryaH . saMroShyamANaH pratihR^iShyate yaH sa Adatte sukR^itaM vai parasya .. 12\-305\-10 (77651) kShepAyamANamabhiSha~NgavyalIkaM nigR^ihNAti jvalitaM yashcha manyum . aduShTachetA mudito.anasUyuH sa Adatte sukR^itaM vai pareShAm .. 12\-305\-11 (77652) AkrushyamAno na vadAmi kiMchi tkShamAmyahaM tADyamAnashcha nityam . shreShThaM hyetadyatkShamAmAhurAryAH satyaM tathaivArjavamAnR^ishaMsyam .. 12\-305\-12 (77653) vedasyopaniShatsatyaM satyasyopaniShaddamaH . damasyopaniShanmokSha etatsarvAnushAsanam .. 12\-305\-13 (77654) vAcho vegaM manasaH krodhavegaM vidhitsAvegamudaropasthavegam . etAnvegAnyo viShahedudIrNAM staM manye.ahaM brAhmaNaM vai muniM cha .. 12\-305\-14 (77655) akrodhanaH krudhyatAM vai vishiShTa stathA titikShuratitikShorvishiShTaH . amAnuShAnmAnuSho vai vishiShTa stathA.aj~nAnAjj~nAnavAnvai vishiShTaH .. 12\-305\-15 (77656) AkrushyamAno nAkroshenmanyurevaM titikShataH . AkroShTAraM nirdahati sukR^itaM chAsya vindati .. 12\-305\-16 (77657) yo nAyuktaH prAha rUkShaM priyaM vA yo vA hato na pratihanti dhairyAt . pApaM cha yo nechChati tasya hantu stasyeha devAH spR^ihayanti nityam .. 12\-305\-17 (77658) pApIyasaH kShametaiva shreyasaH sadR^ishasya cha . vimAnito hatokruShTa evaM siddhiM gamiShyati .. 12\-305\-18 (77659) sadA.ahamAryAnnibhR^itopyupAse na me vidhitsotsahate na roShaH . na chApyahaM lipsamAnaH paraimi na chaiva kiMchidviShameNa yAmi .. 12\-305\-19 (77660) nAhaM shaptaH pratishapAmi kaMchi ddamaM dvAraM hyamR^itasyeha vedmi . guhyaM brahma tadidaM bravImi na mAnuShAchChreShThataraM hi kiMchit .. 12\-305\-20 (77661) nirmuchyamAnaH pApebhyo ghanebhya iva chandramAH . virajAH kAlamAkA~NkShandhIro dhairyeNa sidhyati .. 12\-305\-21 (77662) yaH sarveShAM bhavati hyarchanIya utsechane stambha ivAbhijAtaH . yasmai vAchaM suprasannAM vadanti sa vai devAngachChati saMyatAtmA .. 12\-305\-22 (77663) na tathA vaktumichChanti kalyANAnpuruShe guNAn . yathaiShAM vaktumichChanti nairguNyamanuyu~njakAH .. 12\-305\-23 (77664) yasya vA~NbhanasI gupte samyakpraNihite sadA . vedAstapashcha tyAgashcha sa idaM sarvamApnuyAt .. 12\-305\-24 (77665) AkroshanavimAnAbhyAM nAbudhAnbodhayedbudhaH . tasmAnna vardhayedanyaM na chAtmAnaM vihiMsayeMt .. 12\-305\-25 (77666) amR^itasyeva saMtR^ipyedavamAnasya paNDitaH . sukhaM hyavamataH shete yo.avamantA sa nashyati .. 12\-305\-26 (77667) yatkrodhano yajati yaddadAti yadvA tapastapyati yajjuhoti . vaivasvatastaddharate.asya sarvaM moghaH shramo bhavati hi krodhanasya .. 12\-305\-27 (77668) chatvAri yasya dvArANi suguptAnyamarottamAH . upasthamudaraM hastau vAkchaturthI sa dharmavit .. 12\-305\-28 (77669) satyaM damaM hyArjavamAnR^ishaMsyaM dhR^itiM titikShAmabhisevamAnaH . svAdhyAyanityo.aspR^ihayanyareShA mekAntashIlyUrdhvagatirbhavetsaH .. 12\-305\-29 (77670) sarvAndedAnanucharanvatsavachchaturaH stanAn . na pAvanatamaM kiMchitsatyAdgadhyagamaM kvachit .. 12\-305\-30 (77671) AchakShe.ahaM manuShyebhyo devebhyaH pratisaMcharan . satyaM svargasya sopAnaM pArAvArasya nauriva .. 12\-305\-31 (77672) yAdR^ishaiH saMvivadate yAdR^ishAMshchopasevate . yAdR^igichChechcha bhavituM tAdR^igbhavati pUruShaH .. 12\-305\-32 (77673) yadi santaM sevati yadyasantaM tapasvinaM yadi vA stenameva . vAso yathA rAgavashaM prayAti tathA sa teShAM vashamabhyupaiti .. 12\-305\-33 (77674) sadA devAH sAdhubhiH saMvadante na mAnuShaM viShayaM yAnti draShTum . nenduH samaH syAdasamo hi vAyu ruchchAvachaM viShayaM yaH sa veda .. 12\-305\-34 (77675) aduShTaM vartamAne tu hR^idayAntarapUruShe . tenaiva devAH prIyante satAM mArgasthitena vai .. 12\-305\-35 (77676) vishnodare ye niratAH sadaiva stenA narA vAkyaruShAshcha nityam . apetadharmAniti tAnviditvA dUrAddevaH saMparivarjayanti .. 12\-305\-36 (77677) na vai devA hInasatvena toShyAH sarvAshinA duShkR^itakarmaNA vA . satyavratA ye tu narAH kR^itaj~nA dharme ratAstaiH saha saMbhajante .. 12\-305\-37 (77678) avyAhR^itaM vyAhR^itAchChreya AhuH satyaM vadedvyAhR^itaM taddvitIyam . dharmyaM vadedvyAhR^itaM tattR^itIyaM priyaM vadedvyAhR^itaM tachchaturtham .. 12\-305\-38 (77679) sAdhyA UchuH. 12\-305\-39x (6469) kenAyamAvR^ito lokaH kena vA na prakAshate . kena tyajati mitrANi kena svargaM na gachChati .. 12\-305\-39 (77680) haMsa uvAcha. 12\-305\-40x (6470) aj~nAnenAvR^ito loko mAtsaryAnna prakAshate . lobhAttyajati mitrANi sa~NgAtsvargaM na gachChati .. 12\-305\-40 (77681) sAdhyA UchaH. 12\-305\-41x (6471) kaH svideko ramate brAhmaNAnAM kaH svideko bahubhirjoShamAste . kaH svideko balavAndurbalopi kaH svideShAM kalahaM nAnvavaiti .. 12\-305\-41 (77682) haMsa uvAcha. 12\-305\-42x (6472) prAj~na eko ramate brAhmaNAnAM prAj~nashchaiko bahubhirjoShamAste prAj~na eko balavAndurbalo.api prAj~na eShAM kalahaM nAnvabaiti .. 12\-305\-42 (77683) sAdhyA UchuH. 12\-305\-43x (6473) kiM brAhmaNAnAM devatvaM kiMcha sAdhutvamuchyate . asAdhutve cha kiM teShAM kimeShAM mAnuShaM matam .. 12\-305\-43 (77684) haMsa uvAcha. 12\-305\-44x (6474) svAdhyAya eShAM devatvaM vrataM sAdhutvamuchyate . asAdhutvaM parIvAdo mR^ityurmAnuShyamuchyate .. 12\-305\-44 (77685) bhIShma uvAcha. 12\-305\-45x (6475) ` ityuktvA paramo devo bhagavAnnitya avyayaH . sAdhyairdevagaNaiH sArdhaM divamevAruroha saH .. 12\-305\-45 (77686) etadyashasyamAyuShyaM puNyaM svargAya cha dhruvam . darshitaM devadevena parameNAvyayena cha ..' 12\-305\-46 (77687) saMvAda ityayaM shreShThaH sAdhyAnAM parikIrtitaH . kShetraM vai karmaNAM yoniH sadbhAvaH satyamuchyate .. .. 12\-305\-47 (77688) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 305\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-305\-5 he dvija pakShin .. 12\-305\-7 bho amR^itAshA amR^itabhujo devAH tapaH svadharmAcharaNam . pranthIn rAgAdIn .. 12\-305\-8 aMrutudo marmachChit .. 12\-305\-11 kShepAyamANamadhikShepakAriNam . abhiSha~NgavyalIkamabhiniveshavashAdapriyam .. 12\-305\-13 upaniShadrahasyaM vedAdhigamasya phalaM satyavachanamityarthaH . damasyopaniShattyAga iti dha. pAThaH .. 12\-305\-14 vidhitsA vishiShTA pipAsA . dheT pAne.asya rUpam. tR^iShNAvegamityarthaH. brAhmaNaM brahmiShTam. muniM dhyAyinam .. 12\-305\-15 aj~nAnAjj~nAnahInAnmUDhAt .. 12\-305\-17 atyukto.atyantaM ninditaH .. 12\-305\-19 nibhR^ito.api pUrNo.api . vidhitsA tR^iShNA. utsahate ullasati. paraimi dharmAdapagachChAmi .. 12\-305\-20 brahma mahat .. 12\-305\-23 nairguNyaM doSham . anuyu~njakAH spardhAvantaH .. 12\-305\-25 abudhAn AkroShTR^In shunakAnivana bodhayet . na vardhayet na hiMsayet. mabudhvA vardhate budha iti Da. pAThaH .. 12\-305\-29 aspR^ihayanpareShAM AshAM jitavAn .. 12\-305\-31 AchakShe kathayAmi . pArAvArasya samudrasya .. 12\-305\-34 induramR^itamayo.api na samaH kiMtUpachayApachayadharmA . tathA vAyurapyasama eva. mandamadhyamatIvrabhedAt. evaM sarvaM viShayamuchchAvayamupachayApachayavantaM yo veda sa eva veda nAnya ityarthaH .. 12\-305\-37 hInasatvena nIchabuddhinA . saMbhajante sukhaM vibhajya sevante .. 12\-305\-38 avyAhR^itaM maunam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 306 .. shrIH .. 12\.306\. adhyAyaH 306 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yoganirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-306\-0 (77689) yudhiShThira uvAcha. 12\-306\-0x (6476) sA~Nkhye yoge cha me tAta visheShaM vaktumarhasi . tava dharmaj~na sarvaM hi viditaM kurusattama .. 12\-306\-1 (77690) bhIShma uvAcha. 12\-306\-2x (6477) sA~NkhyAH sA~NkhyaM prashaMsanti yogA yogaM dvijAtayaH . vadanti kAraNaM shreShThaM svapakShodbhAvanAya vai .. 12\-306\-2 (77691) anIshvaraH kathaM muchyedityevaM shatrusUdana . vadanti kAraNashraiShThyaM yogAH samya~NbhanIShiNaH .. 12\-306\-3 (77692) vadanti kAraNaM chedaM sA~NkhyAH samyagdvijAtayaH . vij~nAyeha gatIH sarvA virakto viShayeShu yaH .. 12\-306\-4 (77693) UrdhvaM cha dehAtsuvyaktaM vimuchyediti nAnyathA . etadAhurmahAprAj~nAH sA~NkhyaM vai mokShadarshanam .. 12\-306\-5 (77694) svapakShe kAraNaM grAhyaM samarthaM vachanaM hitam . shiShTAnAM hi mataM grAhyaM tvadvidhaiH shiShTasaMmataiH .. 12\-306\-6 (77695) pratyakShahetavo yogAH sA~NkhyAH shAstravinishchayAH . ubhe chaite mate tattve mama tAta yudhiShThira .. 12\-306\-7 (77696) ubhe chaite mate j~nAne nR^ipate shiShTasaMmate . anuShThite yathAshAstraM nayetAM paramAM gatim .. 12\-306\-8 (77697) tulyaM shauchaM tayorekaM dayA bhUteShu chAnagha . vratAnAM dhAraNaM tulyaM darshanaM na samaM tayoH . `tayostu darshanaM samyaksUkShmAbhAve prasajyate ..' 12\-306\-9 (77698) yudhiShThira uvAcha. 12\-306\-10x (6478) yadi tulyaM vrataM shauchaM dayA chAtra phalaM tathA . na tulyaM darshanaM kasmAttanme brUhi pitAmaha .. 12\-306\-10 (77699) bhIShma uvAcha. 12\-306\-11x (6479) rAgaM mohaM tathA snehaM kAmaM krodhaM cha kevalam . yogAchChittvA tato doShAnpa~nchaitAnprApnuvanti te .. 12\-306\-11 (77700) yathA chAnimiShAH sthUlA jAlaM ChittvA punarjalam . prApnuvanti tathA yogAstatpadaM vItakalmaShAH .. 12\-306\-12 (77701) tathaiva vAgurAM ChittvA balavanto yathA mR^igAH . prApnuyurvimalaM mArgaM vimuktAH sarvabandhanaiH .. 12\-306\-13 (77702) lobhajAni tathA rAjanbandhanAni balAnvitAH . ChittvA yogAtparaM mArgaM gachChanti vimalaM shivam .. 12\-306\-14 (77703) abalAshcha mR^igA rAjanvAgurAsu yathA pare . vinashyanti na saMdehastadvadyogabalAdR^ite .. 12\-306\-15 (77704) balahInAshcha kaunteya yathA jAlaM gatA jhaShAH . antaM gachChanti rAjendra yogAstadvatsudurbalAH .. 12\-306\-16 (77705) yathA cha shakunAH sUkShmaM prApya jAlamariMdama . tatra saktA vipadyante muchyante cha balAnvitAH .. 12\-306\-17 (77706) karmajairbandhanairbaddhAstadvadyogAH paraMtapa . abalA vai vinashyanti muchyante cha balAnvitAH .. 12\-306\-18 (77707) alpakashcha yathA rAjanvahniH shAmyati durbalaH . AkrAnta indhanaiH sthUlaistadvadyogo balaH prabho .. 12\-306\-19 (77708) sa eva cha yadA rAjanvahnirjAtabalaH punaH . samIraNayutaH kShipraM dahetkR^itsnAM mahImapi .. 12\-306\-20 (77709) tadvajjAtabalo yogI dIptatejA mahAbalaH . antakAla ivAdityaH kR^itsnaM saMshoShayejjagat .. 12\-306\-21 (77710) durbalashcha yathA rAjansrotasA hiyate naraH . balahInastathA yogo viShayairhriyate.avashaH .. 12\-306\-22 (77711) tadeva cha mahAsroto viShTambhayati vAraNaH . tadvadyogabalaM labdhvA vyUhate viShayAnbahUn .. 12\-306\-23 (77712) vishanti chAvashAH pArtha yogAdyogabalAnvitAH . prajApatInR^iShIndevAnmahAbhUtAni cheshvarAH .. 12\-306\-24 (77713) na yamo nAntakaH kruddho na nR^ityurbhImavikramaH . Ishate nR^ipate sarve yogasyAmitatejasaH .. 12\-306\-25 (77714) AtmanAM cha sahasrANi bahUni bharatarShabha . yogaH kuryAdbalaM prApya taishcha sarvairmahIM charet .. 12\-306\-26 (77715) prApnuyAdviShayAnkashchitpunashchograM tapashcharet . saMkShipechcha punastAta sUryastetoguNAniva .. 12\-306\-27 (77716) balasthasya hi yogasya bandhaneshasya pArthiva . vimokShe prabhaviShNutvamupapannamasaMshayam .. 12\-306\-28 (77717) balAni yogaprAptAni mayaitAni vishAMpate . nidarshanArthaM sUkShmANi vakShyAmi cha punastava .. 12\-306\-29 (77718) Atmanashcha samAdhAne dhAraNAM prati vA vibho . nidarshanAni sUkShmANi shR^iNu me bharatarShabha .. 12\-306\-30 (77719) apramatto yathA dhanvI lakShyaM hanti samAhitaH . yuktaH samyaktathA yogI mokShaM prApnotyasashayam .. 12\-306\-31 (77720) snehapUrNe yathA pAtre mana AdhAya nishchalam . puruSho yukta ArohetsopAnaM yuktamAnasaH .. 12\-306\-32 (77721) yuktastathA.ayamAtmAnaM yogaH ShArthiva nishchalam . karotyamalamAtmAnaM bhAskaropamadarshanam .. 12\-306\-33 (77722) yathA cha nAvaM kaunteya karNadhAraH samAhitaH . mahArNavagatAM shIghraM nayetpArthiva pattanam .. 12\-306\-34 (77723) tadvadAtmasamAdhAnaM yuktvA yogena tatvavit . durgamaM sthAnamApnoti hitvA dehamimaM nR^ipa .. 12\-306\-35 (77724) sArathishcha yathA yuktvA sadashvAnsusamAhitaH . deshamiShTaM nayatyAshu dhanvinaM puruSharShabha .. 12\-306\-36 (77725) tathaiva nR^ipate yogI dhAraNAsu samAhitaH . prApnotyAshu paraM sthAnaM lakShaM mukta ivAshugaH .. 12\-306\-37 (77726) AveshyAtmani chAtmAnaM yogI tiShThati yochalaH . pApaM hanti punItAnAM padamApnoti so.ajaram .. 12\-306\-38 (77727) nAbhyAM kaNThe cha shIrShe cha hR^idi vakShasi pArshvayoH . darshane shravaNe chApi ghrANe chAmitavikrama .. 12\-306\-39 (77728) sthAneShveteShu yo yogI mahAvratasamAhitaH . AtmanA sUkShmamAtmAnaM yu~Nkte samyagvishAMpate .. 12\-306\-40 (77729) sa shIghramachalaprakhyaM karma dagdhyA shubhAshubham . uttamaM yogamAsthAya yadIchChati vimuchyate .. 12\-306\-41 (77730) yudhiShThira uvAcha. 12\-306\-42x (6480) AhArAnkIdR^ishAnkR^itvA kAni jitvA cha bhArata . yogI balamavApnoti tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-306\-42 (77731) bhIShma uvAcha. 12\-306\-43x (6481) kaNAnAM bhakShaNe yuktaH piNyAkasya cha bhArata . snehAnAM varjane yukto yogI balamavApnuyAt .. 12\-306\-43 (77732) bhu~njAno yAvakaM rUkShaM dIrghakAlamariMdam . ekAhAro vishuddhAtmA yogI balamavApnuyAt .. 12\-306\-44 (77733) pakShAnmAsAnR^itUMshchaitAnsaMvatsarAnahastathA . apaH pItvA payomishrA yogI balamavApnuyAt .. 12\-306\-45 (77734) akhaNDamapi vA mAMsaM satataM manujeshvara . upoShya samyakshuddhAtmA yogI balamavApnuyAt .. 12\-306\-46 (77735) kAmaM jitvA tathA krodhaM shItoShNe varShameva cha . bhayaM shokaM tathA shvAsaM pauruShAnviShayAMstathA .. 12\-306\-47 (77736) aratiM durjayAM chaiva ghorAM tR^iShNAM cha pArthiva . sparshaM nidrAM tathA tandrIM durjayAM nR^ipasattama .. 12\-306\-48 (77737) dIpayanti mahAtmAnaH sUkShmamAtmAnamAtmanA . vItarAgA mahApraj~nA dhyAnAdhyayanasaMpadA .. 12\-306\-49 (77738) durgastvepa mataH panthA brAhmaNAnAM vipashchitAm . na kashchidvrajati hyasminkShemeNa bharatarShabha .. 12\-306\-50 (77739) yathA kashchidvanaM ghoraM bahusarpasarIsR^ipam . shvabhravattoyahInaM cha durgamaM bahukaNTakam .. 12\-306\-51 (77740) abhakShamaTavIprAyaM dAvadagdhamahIruham . panthAnaM taskarAkIrNaM kShemeNAbhipatedyuvA .. 12\-306\-52 (77741) yogamArgaM tathA.a.asAdya yaH kashchidvrajate dvijaH . kShemeNoparamenmArgAdbahudoSho hi sa smR^itaH .. 12\-306\-53 (77742) sustheyaM kShuradhArAsu nishitAsu mahIpate . dhAraNAsu tu yogasya duHstheyamakR^itAtmabhiH .. 12\-306\-54 (77743) vipannA dhAraNAstAta nayanti na shubhAM gatim . netR^ihInA yathA nAvaH puruShAnarNave nR^ipa .. 12\-306\-55 (77744) yastu tiShThati kaunteya dhAraNAsu yathAvidhi . maraNaM janma duHkhaM cha sukhaM cha sa vimu~nchati .. 12\-306\-56 (77745) nAnAshAstreShu niShpannaM yogeShvidamudAhR^itam . paraM yogasya yatkR^ityaM nishchitaM taddvijAtiShu .. 12\-306\-57 (77746) paraM hi tadbrahmamayaM mahAtma nbrahmANamIshaM varadaM cha viShNum . bhavaM cha dharmaM cha ShaDAnanaM cha ShaTbrahmaputrAMshcha mahAnbhAvAn .. 12\-306\-58 (77747) tamashcha kaShTaM sumahadrajashcha satvaM vishuddhaM prakR^itiM parAM cha . siddhiM cha devIM varuNasya patnIM tejashcha kR^itsnaM sumahachcha dhairyam .. 12\-306\-59 (77748) tArAdhipaM khe vimalaM satAraM vishvAMshcha devAnuragAnpitR^iMshcha . shailAMshcha kR^itsnAnudadhIMshcha ghorA nnadIshcha sarvAH savanAnghanAMshcha .. 12\-306\-60 (77749) nAgAnnagAnyakShagaNAndishashcha gandharvasaMghAnpuruShAnstriyashcha . parAtparaM prApya mahAnmahAtmA visheta yogI nachirAdvimuktaH .. 12\-306\-61 (77750) kathA cha yeyaM nR^ipate prasaktA deve mahAvIryatamau shubheyam . yogI sa sarvAnabhibhUya martyA nnArAyaNAtmA kurute mahAtmA .. .. 12\-306\-62 (77751) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaDadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 306\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-306\-1 tava sarvaj~neti tha.dha . pAThaH .. 12\-306\-2 kAraNaM hetuH yuktiriti yAvat . svapakShasyodbhAvanAya utkarNAya kAraNaM shraiThyamiti tha. pAThaH .. 12\-306\-5 sAMkhyA vai mokShadarshina iti dha . pAThaH .. 12\-306\-7 ubhe chaite mate yukte iti dha . pAThaH .. 12\-306\-9 bhUtAnAM dhAraNaM tulyamiti dha . pAThaH .. 12\-306\-14 ChittvA yogAH paramiti Ta . tha. pAThaH .. 12\-306\-23 vyUhate vikShipati tuchChIkarotItyarthaH .. 12\-306\-24 avashAH svatantrAH .. 12\-306\-26 AtmAnaM cha sahasrANIti Ta . tha. pAThaH. saubharyAdivadyugapadanekadehadhAraNaM yoginAM dR^iShTamityarthaH .. 12\-306\-28 bandhaneshasya bandhanaM ChettuM samarthasya .. 12\-306\-29 balAni yoge proktAni iti dha . pAThaH. mayA uktAnIti sheShaH .. 12\-306\-32 pAtre shirasi dhR^ite .. 12\-306\-33 yogI pArthiva nishchalamiti tha . pAThaH .. 12\-306\-38 avekShyAtmanIti jha . pAThaH. jalaM hanteva mInAnAmiti Ta. pAThaH .. 12\-306\-44 ekArAmo vishuddhAtmeti Tha . dha. pAThaH .. 12\-306\-45 R^itUMshchitrAnsaMcharashcha gR^ihAMstatheti dha . pAThaH .. 12\-306\-51 bahusaMkaTamiti dha . pAThaH .. 12\-306\-52 abhaktamaTavIprAyamiti Ta . dha. pAThaH .. 12\-306\-62 yogAnsarvAnanubhUyeha martya iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 307 .. shrIH .. 12\.307\. adhyAyaH 307 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sA~NkhyanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-307\-0 (77752) yudhiShThira uvAcha. 12\-307\-0x (6482) sampaktvayA.ayaM nR^ipate varNitaH shiShTasaMmataH . yogamArgo yathAnyAyaM shiShyAyeha hitaiShiNA .. 12\-307\-1 (77753) sA~Nkhye tvidAnIM kArtsnyena vidhiM prabrUhi pR^ichChate . triShu lokeShu yajj~nAnaM sarvaM tadviditaM hi te .. 12\-307\-2 (77754) bhIShma uvAcha. 12\-307\-3x (6483) shR^iNu me tvamidaM kR^itsnaM sA~NkhyAnAM viditAtmanAm . viditaM yatibhiH sarvaiH kapilAdibhirIshvaraiH .. 12\-307\-3 (77755) yasminnavibhramAH kechiddR^ishyante manujarShabha . guNAshcha yasminbahavo doShahAnishcha kevalA .. 12\-307\-4 (77756) j~nAnena parisa~NkhyAya sadoShAnviShayAnnR^ipa . mAnuShAndurjayAnkR^itsnAnpaishAchAnviShayAMstathA .. 12\-307\-5 (77757) rAkShasAnviShayA~nj~nAtvA yakShANAM viShayAMstathA . viShayAnauragA~nj~nAtvA gAndharvaviShayAMstathA .. 12\-307\-6 (77758) pitR^iNAM viShayA~nj~nAtvA tiryakShu charatAM nR^ipa . suparNaviShayA~nj~nAtvA marutAM viShayAMstathA .. 12\-307\-7 (77759) rAjarShiviShayA~nj~nAtvA brahmarShiviShayAMstathA . AsurAnviShayA~nj~nAtvA vaishvadevAMstathaiva cha .. 12\-307\-8 (77760) devarShiviShayA~nj~nAtvA yogAnAmapi cheshvarAn . prajApatInAM viShayAnbrahmaNo viShayAMstathA .. 12\-307\-9 (77761) AyuShashcha paraM kAlaM loke vij~nAya tattvataH . sukhasya cha paraM tattvaM vij~nAya vadatAM vara .. 12\-307\-10 (77762) prApte kAle cha yadduHkhaM satataM viShayaiShiNAm . tiryakShu patatAM duHkhaM patatAM narake cha yat .. 12\-307\-11 (77763) svargasya cha guNAnkR^itsnAndoShAnsarvAMshcha bhArata . `parisaMkhyAnasaMkhyAnaM satvaM sAMkhyaguNAtmakam.' vedavAde ye.api doShA guNA ye chApi vaidikAH .. 12\-307\-12 (77764) j~nAnayoge cha ye doShA guNA yoge cha ye nR^ipa . sA~Nkhyaj~nAne cha ye doShAstathaiva cha guNA nR^ipa . `itareShu cha ye doShA guNAsteShu cha bhArata ..' 12\-307\-13 (77765) satvaM dashaguNaM j~nAtvA rajo navaguNaM tathA . tamashchAShTaguNaM j~nAtvA vR^iddhiM saptaguNAM tathA .. 12\-307\-14 (77766) Sha~NguNaM cha mano j~nAtvA nabhaH pa~nchaguNaM tathA . buddhiM chaturguNAM j~nAtvA tamashcha triguNaM tathA .. 12\-307\-15 (77767) dviguNaM cha rajo j~nAtvA satvamekaguNaM punaH . sargaM vij~nAya tattvena pralaye prekShya chAtmanaH .. 12\-307\-16 (77768) j~nAnavij~nAnasaMpannAH kAraNairbhAvitAH shubhAH . prApnuvanti shubhaM mokShaM sUkShmA iva nabhaH param .. 12\-307\-17 (77769) rUpeNa dR^iShTiM saMyuktAM ghrANaM gandhaguNena cha . shabde saktaM tathA shrotraM jihvA rasaguNeShu cha .. 12\-307\-18 (77770) tvachaM sparshe tathA saktAM vAyuM nabhasi chAshritam . mohaM tamasi saMyuktaM lobhamartheShu saMshritam .. 12\-307\-19 (77771) viShNau krAntaM balaM shakre koShThe saktaM tathA.analam . apsu devIM samAsaktAmapastejasi saMshritAH .. 12\-307\-20 (77772) tejaH sUkShme cha saMyuktaM vAyuM nabhasi chAshritam . nabho mahati saMyuktaM mahadbuddhau cha saMshritam .. 12\-307\-21 (77773) buddhiM tamasi saMsaktAM tamo rajasi saMshritam . rajaH satve tathA saktaM satvaM saktaM tathA.a.atmani .. 12\-307\-22 (77774) saktamAtmAnamIshe cha deve nArAyaNe tathA . devaM mokShe cha saMsaktaM mokShaM saktaM tu na kvachit .. 12\-307\-23 (77775) j~nAtvA satvayutaM dehaM vR^itaM ShoDashabhirguNaiH . svabhAvaM chetanAM chaiva j~nAtvA dehasamAshrite .. 12\-307\-24 (77776) madhyasthamekamAtmAnaM pApaM yasminna vidyate . dvitIyaM karma vij~nAya nR^ipate viShayaiShiNAm .. 12\-307\-25 (77777) indriyANIndriyArthAMshcha sarvAnAtmani saMshritAn . durlabhatvaM cha mokShasya vij~nAya shrutipUrvakam .. 12\-307\-26 (77778) prANApAnau samAnaM cha vyAnodAnau cha tattvataH . AvahaM chAnilaM j~nAtvA pravahaM chAnilaM punaH .. 12\-307\-27 (77779) saptavAtAMstathA sheShAnsaptadhA vihitAnpunaH . prajApatInR^iShIMshchaiva mArgAMshchaiva bahUnvarAn .. 12\-307\-28 (77780) saptarShIshcha bahU~nj~nAtvA rAjarShIshcha paraMtapa . surarShInmahatashchAnyAnbrahmarShInsUryasannibhAn .. 12\-307\-29 (77781) aishvaryAchchyAvitAndR^iShTvA kAlena mahatA nR^ipa . mahatAM bhUtasa~NghAnAM shrutvA nAshaM cha pArthiva .. 12\-307\-30 (77782) gatiM chApyashubhAM j~nAtvA nR^ipate pApakarmiNAm . vaitaraNyAM cha yadduHkhaM patitAnAM yamakShaye .. 12\-307\-31 (77783) yonIShu cha vichitrAsu saMsArAnashubhAMstathA . jaThare chAshubhe vAsaM shoNitodakabhAjane .. 12\-307\-32 (77784) shleShmamUtrapurIShe cha tIvragandhasamanvite . shukrashoNitasaMghAte majjAsnAyuparigrahe .. 12\-307\-33 (77785) sirAshatasamAkIrNe navadvAre pure.ashuchau . vij~nAyAhitamAtmAnaM yogAMshcha vividhAnnR^ipa .. 12\-307\-34 (77786) tAmasAnAM cha jantUnAM ramaNIyAvR^itAtmanAm . sAtvikAnAM cha jantUnAM kutsitaM bharatarShabha .. 12\-307\-35 (77787) garhitaM mahatAmarthe sA~NkhyAnAM viditAtmanAm . upaplavAMstathA ghorA~nshashinastejasastathA .. 12\-307\-36 (77788) tArANAM patanaM dR^iShTvA nakShatrANAM cha paryayam . dvandvAnAM viprayogaM cha vij~nAya kR^ipaNa nR^ipa .. 12\-307\-37 (77789) anyonyabhakShaNaM dR^iShTvA bhUtAnAmapi chAshubham . bAlye mohaM cha vij~nAya kShayaM dehasya chAshubham .. 12\-307\-38 (77790) rAge mohe cha saMprApte kvachitsatvaM samAshritam . sahasreShu naraH kashchinmokShabuddhiM samAshritaH .. 12\-307\-39 (77791) durlabhatvaM cha mokShasya vij~nAya shrutipUrvakam . bahumAnamalabdheShu labdhe madhyasthatAM punaH .. 12\-307\-40 (77792) viShayANAM cha daurAtmyaM vij~nAya nR^ipate punaH . gatAsUnAM cha kaunteya dehAndR^iShTvA tathA.ashubhAn .. 12\-307\-41 (77793) vAsaM kuleShu jantUnAM duHkhaM vij~nAya bhArata . brahmaghnAnAM gatiM j~nAtvA patitAnAM sudAruNAm .. 12\-307\-42 (77794) surApAne cha saktAnAM brAhmaNAnAM durAtmanAm . gurUdAraprasaktAnAM gatiM vij~nAya chAshubhAm .. 12\-307\-43 (77795) jananIShu cha vartante yena samyagyudhiShThira . sadevakeShu lokeShu yena vartanti mAnavAH .. 12\-307\-44 (77796) tena j~nAnena vij~nAya gatiM chAshubhakarmaNAm tiryagyonigatAnAM cha vij~nAya cha gatiM pR^ithak .. 12\-307\-45 (77797) vedavAdAMstathA chitrAnR^itUnAM paryayAMstathA . kShayaM saMvatsarANAM cha mAsAnAM cha kShayaM tathA .. 12\-307\-46 (77798) pakShakShayaM tathA dR^iShTvA divasAnAM cha saMkShayam . kShayaM vR^iddhiM cha chandrasya dR^iShTvA pratyakShatastathA .. 12\-307\-47 (77799) vR^iddhiM dR^iShTvA samudrANAM kShayaM teShAM tathA punaH . kShayaM dhanAnAM dR^iShTvA cha punarvR^iddhiM tathaiva cha .. 12\-307\-48 (77800) saMyogAnAM kShayaM dR^iShTvA yugAnAM cha visheShataH . kShayaM cha dR^iShTvA shailAnAM kShayaM cha saritAM tathA .. 12\-307\-49 (77801) varNAnAM cha kShayaM dR^iShTvA kShayAntaM cha punaH punaH . jarA mR^ityustathA janma dR^iShTvA duHkhAni chaiva ha .. 12\-307\-50 (77802) dehadoShAMstathA j~nAtvA teShAM duHkhaM cha tattvataH . dehaviklavatAM chaiva samyagvij~nAya tattvataH .. 12\-307\-51 (77803) AtmadoShAMshcha vij~nAya sarvAnAtmani saMshritAn . svadehAdutthitAngabdhAMstathA vij~nAya chAshubhAn . `mUtrashleShmapurIShAdInsvedajAMshcha sukutsitAn ..' 12\-307\-52 (77804) yudhiShThira uvAcha. 12\-307\-53x (6484) kAnsvagAtrodbhavAndoShAnpashyasyamitavikrama . etanme saMshayaM kR^itsnaM vaktumarhasi tattvataH .. 12\-307\-53 (77805) bhIShma uvAcha. 12\-307\-54x (6485) pa~ncha doShAnprabho dehe pravadanti manIShiNaH . mArgaj~nAH kApilAH sA~NkhyAH shR^iNu tAnarisUdana .. 12\-307\-54 (77806) kAmakrodhau bhayaM nidrA pa~nchamaH shvAsa uchyate .. 12\-307\-55 (77807) ete doShAH sharIreShu dR^ishyante sarvadehinAm . Chindanti kShamayA krodhaM kAmaM saMkalpavarjanAt .. 12\-307\-56 (77808) satvasaMsevanAnnidrAmapramAdAdbhayaM tathA . Chindanti pa~nchamaM shvAsamalpAhAratayA nR^ipa .. 12\-307\-57 (77809) guNAnguNashatairj~nAtvA doShAndoShashatairapi . hetUnhetushataishchitraishchitrAnvij~nAya tattvataH .. 12\-307\-58 (77810) apAM phenopamaM lokaM viShNormAyAshataishvitam . chitrabhittipratIkAshaM nalasAramanarthakam .. 12\-307\-59 (77811) tamaH shvabhranibhaM dR^iShTvA varShabudbudasaMnibham . kleshaprAyaM sukhAddhInaM nAshottaramihAvasham .. 12\-307\-60 (77812) rajastamasi saMmagnaM pa~Nke dvIpamivAvasham . sA~NkhyA rAjanmahAprAj~nAstyaktvA dehaM prajAkR^itaM .. 12\-307\-61 (77813) j~nAnayogena sA~Nkhyena vyApinA mahatA nR^ipa . rAjasAnashubhAngandhAMstAMmasAMshcha tathAvidhAn .. 12\-307\-62 (77814) puNyAMshcha sAtvikAngandhAnsparshajAndehasaMshritAn . ChittvA.a.ashu j~nAnashastreNa tapo daNDena bhArata .. 12\-307\-63 (77815) tato duHkhodadhiM ghoraM chintAshokamahAhradam . vyAdhimR^ityumahAgrAhaM mahAbhayamahoragam .. 12\-307\-64 (77816) tamaHkUrmaM rajomInaM praj~nayA saMtarantyuta . snehapa~NkaM jarAdurgaM j~nAnadIpamariMdam .. 12\-307\-65 (77817) karmAgAdhaM satyatIraM sthitavratamariMdam . hiMsAshIghramahAvegaM nAnArasasamAkaram .. 12\-307\-66 (77818) nAnAprItimahAratnaM duHkhajvarasamIraNam . shokatR^iShNAmahAvartaM tIkShNavyAdhimahAgajam .. 12\-307\-67 (77819) asthisaMghAtasaMghaTTaM shleShmaphenamariMdam . dAnamuktAkaraM ghoraM shoNitahradavidrumam .. 12\-307\-68 (77820) hasitotkruShTanirghoShaM nAnAj~nAnasudustaram . rodanAshrumalakShAraM sa~NgatyAgaparAyaNam. 12\-307\-69 (77821) putradArajalaukaughaM matribAndhavapattanam . ahiMsAsatyamaryAdaM prANatyAgamahormiNam .. 12\-307\-70 (77822) vedAntagamanadvIpaM sarvabhUtadayodakam . mokShadurlAbhaviShayaM vaDavAmukhasAgaram .. 12\-307\-71 (77823) taranti munayaH siddhA j~nAnayAnena bhArata . tIrtvA.atidustaraM janma vishanti vimalaM nabhaH .. 12\-307\-72 (77824) tatra tAnsukR^itInsA~NkhyAnsUryo vahati rashmibhiH . padmatantuvadAvishya prasahya viShayAnnR^ipa .. 12\-307\-73 (77825) tatra tAnpravaho vAyuH pratigR^ihNAti bhArata . vItarAgAnyatInsiddhAnvIryayuktAMstapodhanAn .. 12\-307\-74 (77826) sUkShmaH shItaH sugandhI cha sukhasparshashcha bhArata . saptAnAM marutAM shreShTho lokAngachChati yaH shubhAn . sa tAnvahati kaunteya nabhasaH paramAM gatim .. 12\-307\-75 (77827) nabho vahati lokesha rajasaH paramAM gatim . `tamo vahati lokesha rajasaH paramAM gatim.' rajo vahati rAjendra satvasya paramAM gatim .. 12\-307\-76 (77828) satvaM vahati rAjendra paraM nArAyaNaM prabhum . prabhurvahati shuddhAtmA paramAtmAnamAtmanA .. 12\-307\-77 (77829) paramAtmAnamAsAdya tadbhUtA yatayo.amalAH . amR^itatvAya kalpante na nivartanti vA vibho .. 12\-307\-78 (77830) paramA sA gatiH pArtha nirdvandvAnAM mahAtmanAm . satyArjavaratAnAM vai sarvabhUtadayAvatAm .. 12\-307\-79 (77831) yudhiShThira uvAcha. 12\-307\-80x (6486) sthAnamuttamamAsAdya bhagavantaM sthiravratAH . AjanmamaraNaM vA te smarantyuta na vA.anagha .. 12\-307\-80 (77832) yadatra tathyaM tanme tvaM yathAvadvaktumarhasi . tvadR^ite puruShaM nAnyaM praShTumarhAmi kaurava .. 12\-307\-81 (77833) mokShe doSho mahAneSha prApya siddhigatAnR^iShIn . yadi tatraiva vij~nAne vartante yatayaH pare .. 12\-307\-82 (77834) pravR^ittilakShaNaM dharmaM pashyAmi paramaM nR^ipa . magnasya hi pare j~nAne kiM na duHkhataraM bhavet. 12\-307\-83 (77835) bhIShma uvAcha. 12\-307\-84x (6487) yathAnyAyaM tvayA tAta prashnaH pR^iShTaH susaMkaTaH . budhAnAmapi saMmohaH prashne.asminbharatarShabha .. 12\-307\-84 (77836) atrApi tattvaM paramaM shR^iNu samya~Nbhayeritam . buddhishcha paramA yatra kApilAnAM mahAtmanAm .. 12\-307\-85 (77837) indriyANyeva budhyante svadehe dehinAM nR^ipa . kAraNAnyAtmanastAni sUkShmaH pashyati taistu saH .. 12\-307\-86 (77838) AtmanA viprahINAni kAShThakuDyasamAni tu . vinashyanti na saMdehaH phenA iva mahArNave .. 12\-307\-87 (77839) indriyaiH saha suptasya dehinaH shatrutApana . sUkShmashcharati sarvatra nabhasIva samIraNaH .. 12\-307\-88 (77840) sa pashyati yathAnyAyaM sparshAnspR^ishati vA vibho . budhyamAno yathApUrvamakhileneha bhArata .. 12\-307\-89 (77841) indriyANIha sarvANi sve sve sthAne yathAvidhi . anIshatvAtpralIyante sarpA hataviShA iva .. 12\-307\-90 (77842) indriyANAM tu sarveShAM svasthAneShveva sarvashaH . Akramya gatayaH sUkShmAshcharatyAtmA na saMshayaH .. 12\-307\-91 (77843) satvasya cha guNAnkR^itsnAnnajasashcha guNAnpunaH . guNAMshcha tamasaH sarvAnguNAnbuddheshcha bhArata .. 12\-307\-92 (77844) guNAMshcha manasashchApi nabhasashcha guNAMshcha saH . guNAnvAyoshcha dharmAtmaMstejasAM cha guNAnpunaH .. 12\-307\-93 (77845) apAM guNAMstathA pArtha pArthiMvAMshcha guNAnapi . sarvAtmanA guNairvyAptaH kShetraj~neShu yudhiShThira .. 12\-307\-94 (77846) AtmA cha yAti kShetraj~naM karmaNI cha shubhAshubhe . shiShyA iva mahAtmAnamindriyANi cha taM prabho .. 12\-307\-95 (77847) prakR^itiM chApyatikramya gachChatyAtmAnamavyayam . paraM nArAyaNaM devaM nirdvandvaM prakR^iteH param .. 12\-307\-96 (77848) vimuktaH sarvapApebhyaH praviShTastamanAmayam . paramAtmAnamaguNaM na nivartati bhArata .. 12\-307\-97 (77849) shiShTaM tatra manastAta indriyANi cha bhArata . AgachChanti yathAkAlaM guroH saMdeshakAriNaH .. 12\-307\-98 (77850) shakyaM chAlpena kAlena shAntiM prAptuM guNArthinA . evamuktena kaunteya yuktaj~nAnena mokShiNA .. 12\-307\-99 (77851) sA~NkhyA rAjanmahAprAj~nA gachChanti paramAM gatim . j~nAnenAnena kaunteya tulyaM j~nAnaM na vidyate .. 12\-307\-100 (77852) atra te saMshayo mA bhUjj~nAnaM sAMkhyaM paraM matam . akSharaM dhruvamavyaktaM pUrNaM brahma sanAtanam .. 12\-307\-101 (77853) anAdimadhyanidhanaM nirdvandvaM kartR^i shAshvatam . kUTasthaM chaiva nityaM cha yadvadanti shamAtmakAH .. 12\-307\-102 (77854) yataH sarvAH pravartante sargapralayavikriyAH . yachcha shaMsanti shAstreShu vadanti paramarShayaH .. 12\-307\-103 (77855) sarve viprAshcha devAshcha tathA shamavido janAH . brahmaNyaM paramaM devamanantaM paramachyutam .. 12\-307\-104 (77856) prArthayantashcha taM viprA vadanti guNabuddhayaH . samyagyuktAstathA yogAH sA~NkhyAshchAmitadarshanAH .. 12\-307\-105 (77857) amUrtestasya kaunteya sA~NkhyaM mUrtiriti shrutiH . abhij~nAnAni tasyAhurmataM hi bharatarShabha .. 12\-307\-106 (77858) dvividhAnIha bhUtAni pR^ithivyAM pR^ithivIpate . ja~NgamAja~NgamAkhyAni ja~NgamaM tu vishiShyate .. 12\-307\-107 (77859) j~nAnaM mahadyaddhi mahatsu rAja nvedeShu sA~NkhyeShu tathaiva yoge . yachchApi dR^iShTaM vividhaM purANe sA~NkhyAgataM tannikhilaM narendra .. 12\-307\-108 (77860) yachchetihAseShu mahatsu dR^iShTaM yachchArthashAstre nR^ipa shiShTajuShTe . j~nAnaM cha loke yadihAsti kiMchi tsA~NkhyAgataM tachcha mahanmahAtman .. 12\-307\-109 (77861) shamashcha dR^iShTaH paramaM balaM cha j~nAnaM cha sA~NkhyaM cha yathAvaduktam . tapAMsi sUkShmANi sukhAni chaiva sA~Nkhye yathAvadvihitAni rAjan .. 12\-307\-110 (77862) viparyaye tasya hi pArtha devA ngachChanti sA~NkhyAH satataM sukhena . tAMshchAnusaMchArya tataH kR^itArthAH patanti vipreShu yateShu bhUyaH .. 12\-307\-111 (77863) hitvA cha dehaM pravishanti mokShaM divaukaso dyAmiva pArtha sA~NkhyAH . ato.adhikaM te.abhiratA mahArthe sA~Nkhye dvijAH pArthiva shiShTajuShTe .. 12\-307\-112 (77864) teShAM na tiryaggamanaM hi dR^iShTaM nArvAggatiH pApakR^itAdhivAsaH . cha chAbudhAnAmapi te dvijAtayo ye j~nAnametannR^ipate.anuraktAH .. 12\-307\-113 (77865) sA~NkhyaM vishAlaM paramaM purANaM mahArNavaM vimalamudAharanti kR^itsnaM cha sA~NkhyaM nR^ipate mahAtmA nArAyaNo dhArayate.aprameyam .. 12\-307\-114 (77866) etanmayoktaM naradeva tattvaM nArAyaNo vishvamidaM purANam . sa sargakAle cha karoti sargaM saMhArakAle cha tadatti bhUyaH .. 12\-307\-115 (77867) saMhR^itya sarvaM nijadehasaMsthaM kR^itvA.apsu shete jagadantarAtmA .. .. 12\-307\-116 (77868) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 307\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-307\-1 samyaktvayA yaj~napate iti tha . pAThaH .. 12\-307\-4 yasminna vishramAH iti tha . pAThaH .. 12\-307\-5 doShAnviShayajAnnR^ipeti tha . pAThaH .. 12\-307\-9 viShayAMshcha praNAshAntAnbrahmaNo viShayAMstatheti dha . pAThaH .. 12\-307\-19 tanuM sparsho iti jha . pAThaH .. 12\-307\-20 koShThe udare . devIM pR^ithvIm .. 12\-307\-24 satvaguNaM dehamiti jha . pAThaH .. 12\-307\-36 upaplavAn uparAgAn . tejasaH sUryasya .. 12\-307\-37 narANAM patanaM dR^iShTveti tha . pAThaH. bandhUnAM viprayogaM cheti Ta. pAThaH. dvandvAnAM dampatInAm .. 12\-307\-39 kvachitpuMsi .. 12\-307\-40 bahumAnaM atyAdaram . madhyasthatAM audAsInyam .. 12\-307\-41 daurAtmyaM bandhahetutAm .. 12\-307\-42 kuleShu gR^iheShu .. 12\-307\-45 vij~nAya gatayaH pR^ithagiti tha . pAThaH .. 12\-307\-48 kShayaM vanAnAmiti tha . pAThaH .. 12\-307\-59 nalasAraM nalatR^iNavadantaHsAraddInam .. 12\-307\-60 kleshaprAyaM kleshabahulam .. 12\-307\-65 sparshadvipamariMdameti Ta . tha. pAThaH .. 12\-307\-67 vyAdhimahArujamiti tha . pAThaH .. 12\-307\-76 tamasaH paramAM gatimiti tha . pAThaH .. 12\-307\-83 magnasya hi paraM j~nAnamiti jha . pAThaH .. 12\-307\-85 tathApi paramaM tatvamiti Ta . tha. pAThaH .. 12\-307\-104 sarve devAshcha vedAshcheti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 308 .. shrIH .. 12\.308\. adhyAyaH 308 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kSharAkSharalakShaNapratipAdakajanakavasiShThasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-308\-0 (77869) yudhiShThira uvAcha. 12\-308\-0x (6488) kiM tadakSharamityuktaM yasmAnnAvartate punaH . kiMcha tatkSharamityuktaM yasmAdAvartate punaH .. 12\-308\-1 (77870) akSharadharayorvyaktiM pR^ichChAmyariniShUdana . upalabdhuM mahAbAho tattvena kurunandana .. 12\-308\-2 (77871) tvaM hi j~nAnanidhirviprairuchyase vedapAragaiH . R^iShibhishcha mahAbhAgairyatibhishcha mahAtmabhiH .. 12\-308\-3 (77872) sheShamatyaM dinAnAM te dakShiNAyanabhAskare . AvR^itte bhagavatyarke gantAsi paramAM gatim .. 12\-308\-4 (77873) tvayi pratigate shreyaH kutaH shroShyAmahe vayam . kuruvaMshapradIpastvaM j~nAnadIpena dIpyase .. 12\-308\-5 (77874) tadetachChrotumichChAmi tvattaH kurukulodvaha . na tR^iShyAmIha rAjendra shR^iNvannamR^itamIdR^isham .. 12\-308\-6 (77875) bhIShma uvAcha. 12\-308\-7x (6489) atra te vartayiShyAmi itihAsaM purAtanam . vasiShThasya cha saMvAdaM karAlajanakasya cha .. 12\-308\-7 (77876) vasiShThaM shreShThamAsInamR^iShINAM bhAskaradyutim . paprachCha janako rAjA j~nAnaM naiHshreyasaM param .. 12\-308\-8 (77877) paramadhyAtmakushalamadhyAtmagatinishchayam . maitrAvaruNimAsInamabhivAdya kR^itA~njaliH .. 12\-308\-9 (77878) svakSharaM prashritaM vAkyaM madhuraM chApyanulvaNam . paprachCharShivaraM rAjA karAlajanakaH purA .. 12\-308\-10 (77879) bhagava~nshrotumichChAmi paraM brahma sanAtanam . yasmAnna punarAvR^ittimApnuvanti manIShiNaH .. 12\-308\-11 (77880) yachcha tatkSharamityuktaM yatredaM kSharate jagat . yachchAkSharamiti proktaM shivaM kShemyamanAmayam .. 12\-308\-12 (77881) vasiShTha uvAcha. 12\-308\-13x (6490) shrUyatAM pR^ithivIpAla kSharatIdaM yathA jagat . yanna kSharati pUrveNa yAvatkAlena chApyatha .. 12\-308\-13 (77882) yugaM dvAdashasAhasraM kalpaM viddhi chaturyugam . dashakalpashatAvR^ittamahastadbrAhmamuchyate .. 12\-308\-14 (77883) rAtrishchaitAvatI rAjanyasyAnte pratibudhyate . sR^ijatyanantakarmANaM mahAntaM bhUtamagrajam .. 12\-308\-15 (77884) mUrtimantamamUrtAtmA vishvaM shaMbhuH svayaMbhuvam . aNimA laghimA prAptirIshAnaM jyotiravyayam .. 12\-308\-16 (77885) sarvataH pANipAdaM tatsarvatokShishiromukham . sarvataH shrutimalloke sarvamAvR^itya tiShThati .. 12\-308\-17 (77886) hiraNyagarbho bhagavAneSha buddhiriti smR^itaH . mahAniti cha yogeShu viri~nchiriti chApyajaH .. 12\-308\-18 (77887) sA~Nkhye cha paThyate shAstre nAmabhirbahudhAtmakaH . vichitrarUpo vishvAtmA ekAkShara iti smR^itaH .. 12\-308\-19 (77888) vR^itaM naikAtmakaM yena kR^itaM trailokyamAtmanA . tathaiva bahurUpatvAdvishvarUpa iti smR^itaH .. 12\-308\-20 (77889) eSha vai vikriyApannaH sR^ijatyAtmAnamAtmanA . ahaMkAraM mahAtejAH prajApatiraMkR^itam .. 12\-308\-21 (77890) avyaktAdvyaktamApannaM vidyAsargaM vadanti tam . mahAntaM chApyahaMkAramavidyAsargameva cha .. 12\-308\-22 (77891) aparashcha parashchaiva samutpannau tathaikataH . vidyAvidyeti vikhyAte shrutishAstrArthachintakaiH .. 12\-308\-23 (77892) bhUtasargamahaMkArAttR^itIyaM viddhi pArthiva . ahaMkAreShu sarveShu chaturthaM viddhi vaikR^itam .. 12\-308\-24 (77893) vAyurjyotirathAkAshamApo.atha pR^ithivI tathA . shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhastathaiva cha .. 12\-308\-25 (77894) evaM yugapadutpannaM dashavargamasaMshayam . pa~nchamaM viddhi rAjendra bhautikaM sargamarthavat .. 12\-308\-26 (77895) shrotraM tvakchakShuShI jihvA ghrANameva cha pa~nchamam . vAkcha hastau cha pAdau cha pAyurmeDhraM tathaiva cha .. 12\-308\-27 (77896) buddhIndriyANi chaitAni tathA karmendriyANi cha . saMbhUtAnIha yugapanmanasA saha pArthiva .. 12\-308\-28 (77897) eShA tattvachaturvishatsarvAkR^itiShu vartate . yAM j~nAtvA nAbhishochanti brAhmaNAstattvadarshinaH .. 12\-308\-29 (77898) etaddehaM samAkhyAnaM trailokye sarvadehiShu . veditavyaM narashreShTha sadevanaradAnave .. 12\-308\-30 (77899) sayakShabhUtagandharve sakinnaramahorage . sachAraNapishAche vai sadevarShinishAchare .. 12\-308\-31 (77900) sadaMshakITamashakre sapUtikR^imimUShike . shuni shvapAke chaiNeye sachANDAle sapulkase .. 12\-308\-32 (77901) hastyashvakharashArdUle savR^ike gavi chaiva ha . yachcha mUrtimayaM kichitsarvatraitannidarshanam .. 12\-308\-33 (77902) jale bhuvi tathA.a.akAshe nAnyatreti vinishchayaH . sthAnaM dehavatAmasti ityevamanushushruma .. 12\-308\-34 (77903) kR^itsnametAvatastAta kSharate vyaktasaMj~nitam . ahanyahani bhUtAtmA tataH kShara iti smR^itaH .. 12\-308\-35 (77904) etaddhi kSharamityuktaM kSharatIdaM yathA jagat . jaganmohAtmakaM prAhuravyaktaM vyaktasaMj~nakam .. 12\-308\-36 (77905) mahAMshchaivAgrajo nityametatkSharanidarshanam . kathitaM te mahArAjanyasmAnnAvartate punaH .. 12\-308\-37 (77906) pa~ncharvishatimo viShNurnistattvastattvasaMj~nitaH . tattvasaMshrayaNAdetattatvamAhurmanIShiNaH .. 12\-308\-38 (77907) yanmartyamasR^ijadvyaktaM tattanmUrtyadhitiShThati . chaturvishatimo.avyakto hyamUrtaH pa~nchaviMshakaH .. 12\-308\-39 (77908) sa eva hR^idi sarvAsu mUrtiShvAtmAvatiShThate . chetayaMshchetanAnnityaM sarvamUrtiramUrtimAn .. 12\-308\-40 (77909) sarvapratyayadharmiNyAM sa sargaH pratyayAtmakaH . gochare vartate nityaM nirguNo guNasaMj~nite .. 12\-308\-41 (77910) evameSha mahAnAtmA sargapralayakovidaH . vikurvANaH prakR^itimAnabhimanyatyabuddhimAn .. 12\-308\-42 (77911) tamaH satvarajoyuktastAsu tAsviha yoniShu . lIyate pratibuddhatvAdabuddhajanasevanAt .. 12\-308\-43 (77912) sahavAsanivAsAtmA nAnyo.ahamiti manyate . yo.ahaM sohamiti hyuktvA guNAnevAnuvartate .. 12\-308\-44 (77913) tamasA tAmasAnbhAvAnvividhAnpratipadyate . rajasA rAjasAMshchaiva sAtvikAnsatvasaMshrayAt .. 12\-308\-45 (77914) shuklalohitakR^iShNAni rUpANyetAni trINi tu . sarvANyetAni rUpANi yAnIha prAkR^itAni vai .. 12\-308\-46 (77915) tAmasA nirayaM yAnti rAjasA mAnupAnatha . sAtvikA devalokAya gachChanti sukhabhAginaH .. 12\-308\-47 (77916) niShkaivalyena pApena tiryagyonimavApnuyAt . puNyapApena mAnuShyaM puNyenaikena devatAH .. 12\-308\-48 (77917) evamavyaktaviShayaM kSharamAhurmanIShiNaH . pa~nchaviMshatimo yo.ayaM j~nAnAdeva pravartate .. .. 12\-308\-49 (77918) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 308\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-308\-5 j~nAnadravyeNa dIpyasa iti Da . dha. pAThaH .. 12\-308\-7 karAlanAmAjanakaH karAlajanakastasya . etatte vartayiShyAmIti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-308\-9 kushalaM UhApohasamartham . gatiranubhavastena nishchayo.asyAstIti tathA. maitrAvaruNiM vasiShTham .. 12\-308\-22 mahatashchApyahaMkAramiti Da . dha. pAThaH .. 12\-308\-23 abidhishcha vidhishchaiveti jha . pAThaH. shrutishchAdhyAtmachintakairiti Da. tha.dha. pATha .. 12\-308\-37 etatkShetranidarshanamiti Ta . Da. dha. pAThaH .. 12\-308\-39 yAM tu mUrti sR^ijatyeShA tAM mUrtimadhitiShThatIti Ta . pAThaH .. 12\-308\-41 sargapralayadharmiNyA sasargapralayAtmaka iti jha . pAThaH .. 12\-308\-42 sargapratyayakovida iti Ta . dha. pAThaH. akSharaH kSharamAtmAnamabhimajjatyabuddhimAniti tha. pAThaH .. 12\-308\-44 sahavAsavinAshitvAnnAnyo.ahamiti jha . pAThaH .. 12\-308\-46 jAtAni prAkR^itAni vai iti Da . tha. pAThaH. jAnIhi prAkR^itAni vai iti dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 309 .. shrIH .. 12\.309\. adhyAyaH 309 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati jIvAnAmaj~nAnanimittakAnarthaprAptyAdipratipAdakavasiShThakarAla\- janakasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-309\-0 (77919) vasiShTha uvAcha. 12\-309\-0x (6491) evamapratibuddhatvAdabuddhamanuvartanAt . dehAddehasahasrANi tathA samabhipadyate .. 12\-309\-1 (77920) tiryagyonisahasreShu kadAchiddevatAsvapi . upapadyati saMyogAdguNaiH saha guNakShayAt .. 12\-309\-2 (77921) mAnuShatvAddivaM yAti divo mAnuShyameti cha . mAnuShyAnnirayasthAnamanantaM pratipadyate .. 12\-309\-3 (77922) koshakAro yathA.a.atmAnaM kITaH samanurundhati . sUtratantuguNairnityaM tathA.ayamaguNo guNaiH .. 12\-309\-4 (77923) dvandvameti cha nirdvandvastAsu tAsviha yoniShu . shIrSharoge.akShiroge cha dantashUle galagrahe .. 12\-309\-5 (77924) jalodare tR^iShAroge jvaragaNDe viShUchake . shvitrakuShThe.agnidagdhe cha sidhmApasmArayorapi .. 12\-309\-6 (77925) yAni chAnyAni dvandvAni prAkR^itAni sharIriShu . utpadyante vichitrANi tAnyeSho.apyabhimanyate .. 12\-309\-7 (77926) abhimanyatyabhImAnAttathaiva sukR^itAnyapi .. 12\-309\-8 (77927) shuklavAsAshcha durvAsAH shAyI nityamadhastathA . maNDUkashAyI cha tathA vIrAsanagatastathA .. 12\-309\-9 (77928) chIradhAraNamAkAshe shayanaM sthAnameva cha . iShTakAprastare chaiva kaNTakaprastare tathA .. 12\-309\-10 (77929) bhasmaprastarashAyI cha bhUmishayyA.anulepanaH . vIrasthAnAmbupa~Nke cha shayanaM phalakeShu cha .. 12\-309\-11 (77930) vividhAsu cha shayyAsu phalagR^iddhyAnvitastathA . mu~njamekhalanagnatvaM kShaumakR^iShNAjinAni cha .. 12\-309\-12 (77931) shaNavAlaparIdhAno vyAghracharmaparichChadaH . siMhatacharmaparIdhAnaH paTTavAsAstathaiva cha .. 12\-309\-13 (77932) phalakaparidhAnashcha tathA kaNTakavasradhR^it . kITakArpAsavasanashchIravAsAstathaiva cha .. 12\-309\-14 (77933) vasrANi chAnyAni bahUnyabhimanyatyabuddhimAn . bhojanAni vichitrANi ratnAni vividhAni cha .. 12\-309\-15 (77934) ekavasrAntarAshitvamekakAlikabhojanam . chaturthAShTamakAlashcha ShaShThakAlika eva cha .. 12\-309\-16 (77935) ShaDrAtrabhojanashchaiva tathaivAShTAhabhojanaH . saptarAtradashAhAro dvAdashAhikabhojanaH .. 12\-309\-17 (77936) mAsopavAsI mUlAshI phalAhArastathaiva cha . vAyubhakSho.ambupiNyAkadadhigomayabhojanaH .. 12\-309\-18 (77937) gomUtrabhojanashchaiva shAkapuShpAda eva cha . shevAlabhojanashchaiva tathA.a.achAmena vartayan .. 12\-309\-19 (77938) vartaya~nshIrNaparmaishcha prakIrNaphalabhojanaH . vividhAni cha kR^ichChrANi sevate siddhikA~NkShayA .. 12\-309\-20 (77939) chAndrAyaNAni vidhivalli~NgAni vividhAni cha . chAturAshramyapanthAnamAshrayatyapathAnapi .. 12\-309\-21 (77940) upAshramAnapyaparAnpAShaNDAnvividhAnapi . viviktAshcha shilAchChAyAstathA prasravaNAni cha .. 12\-309\-22 (77941) pulinAni viviktAni viviktAni vanAni cha . devasthAnAni puNyAni viviktAni sarAMsi cha .. 12\-309\-23 (77942) viviktAshchApi shailAnAM guhA gR^ihanibhopamAH . viviktAni cha japyAni vratAni vividhAni cha .. 12\-309\-24 (77943) niyamAnvividhAMshchApi vividhAni tapAMsi cha . yaj~nAMshcha vividhAkArAnvidhIMshcha vividhAMstathA .. 12\-309\-25 (77944) vaNikpathaM dvijakShatraM vaishyaM shUdrAMstathaiva cha . dAnaM cha vividhAkAraM dInAndhakR^ipaNAdiShu .. 12\-309\-26 (77945) abhimanyatyasaMbodhAttathaiva trividhAnguNAn . satvaM rajastamashchaiva dharmArthau kAma eva cha .. 12\-309\-27 (77946) prakR^ityA.a.atmAnamevAtmA evaM pravi bhajatyuta . svadhAkAravaShaTkArau svAhAkAranamaskriyAH .. 12\-309\-28 (77947) yAjanAdhyApanaM dAnaM tathaivAhuH pratigraham . yajanAdhyayane chaiva yachchAnyadapi kiMchana .. 12\-309\-29 (77948) janmamR^ityuvivAde cha tathA vishasane.api cha . shubhAshubhamayaM sarvametadAhuH kriyAphalam .. 12\-309\-30 (77949) prakR^itiH kurute devI bhavaM pralayameva cha . divasAnte guNAnetAnabhyetyaiko.avatiShThate .. 12\-309\-31 (77950) rashmijAlamivAdityastattatkAle niyachChati . evameSho.asakR^itsarvaM krIDArthamabhimanyate .. 12\-309\-32 (77951) AtmarUpaguNAnetAnvividhAnhR^idayapriyAn . evameva vikurvANaH sargapralayadharmiNI .. 12\-309\-33 (77952) kriyAM kriyApathe raktastriguNAMstriguNAdhipaH . kriyAM kriyApathopetastathA tadabhimanyate .. 12\-309\-34 (77953) prakR^ityA sarvamevedaM jagadandhIkR^itaM vibho . rajasA tamasA chaiva vyAptaM sarvamanekadhA .. 12\-309\-35 (77954) evaM dvandvAnyathaitAni vartante mayi nityashaH . mamaivaitAni jAyante dhAvante tAni mAmiti .. 12\-309\-36 (77955) nistartavyAnyathaitAni sarvANIti narAdhipa . manyate.ayaM hyabuddhitvAttathaiva sukR^itAnyapi .. 12\-309\-37 (77956) bhoktavyAni mayaitAni devalokagatena vai . ihaiva chainaM bhokShyAmi shubhAshubhaphalodayam .. 12\-309\-38 (77957) puNyameva tu kartavyaM tatkutvA susukhaM mama . yAvadantaM cha me saukhyaM jAtyAM jAtyAM bhaviShyati .. 12\-309\-39 (77958) bhaviShyati cha me duHkhaM kR^itenehApyanantakam . mahadduHkhaM hi mAnuShyaM niraye chApi majjanam .. 12\-309\-40 (77959) nirayAchchApi mAnuShyaM kAlenaiShyAmyahaM punaH . manuShyatvAchcha devatvaM devatvAtpauruShaM punaH .. 12\-309\-41 (77960) manuShyatvAchcha nirayaM paryAyeNopagachChati . ya evaM vetti nityaM vai nirAtmAtmaguNairvR^itaH .. 12\-309\-42 (77961) tena devamanuShyeShu niraye chopapadyate . mamatvenAvR^ito nityaM tatraiva parivartate .. 12\-309\-43 (77962) sargakoTisahasrANi maraNAntAsu yoniShu . ya evaM kurute karma shubhAshubhaphalAtmakam .. 12\-309\-44 (77963) sa evaM phalamApnoti triShu lokeShu mUrtimAn . prakR^itiH kurute karma shubhAshubhaphalAtmakam . prakR^itishcha tadashnAti triShu lokeShu kAmagA .. 12\-309\-45 (77964) tiryagyonimanuShyatve devaloke tathaiva cha . trINi sthAnAni chaitAni jAnIyAtprAkR^itAniha .. 12\-309\-46 (77965) ali~NgAM prakR^itiM tvAhurli~NgairanumimImahe . tathaiva pauruShaM li~NgamanumAnAddhi gamyate .. 12\-309\-47 (77966) sa li~NgAntaramAsAdya prAkR^itaM li~NgamavraNam . vraNadvArANyadhiShThAya karmaNA.a.atmani pashyati .. 12\-309\-48 (77967) shrotrAdIni tu sarvANi pa~ncha karmendriyANyatha . vAgAdIni pravartante guNeShviha guNaiH saha .. 12\-309\-49 (77968) ahametAni vai sarvaM mayyetAnIndriyANi ha . nirindriyo hi manteta vraNavAnasmi nirvraNaH .. 12\-309\-50 (77969) ali~Ngo li~NgamAtmAnamakAlaH kAlamAtmanaH . asatvaM satvamAtmAnamatattvaM tattvamAtmanaH .. 12\-309\-51 (77970) amR^ityurmR^ityumAtmAnamacharashcharamAtmanaH . akShetraH kShetramAtmAnamasargaH sargamAtmanaH .. 12\-309\-52 (77971) atapAstapa AtmAnamagatirgatimAtmanaH . abhavo bhavamAtmAnamabhayo bhayamAtmanaH .. 12\-309\-53 (77972) `akartA kartR^i chAtmAnamabIjo bIjamAtmanaH.' akSharaH kSharamAtmAnamabuddhistvabhimanyate .. .. 12\-309\-54 (77973) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi navAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 309\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-309\-1 abuddhamanuvartata iti jha . Ta. pAThaH. abuddhaM abodhaM aj~nAnam. bhAve niShThA na tena na~nsamAsaH .. 12\-309\-2 guNakShayAt guNasAmarthyAt . kShi kShayaishvaryayorityaishvaryArthasya kShidhAto rUpam .. 12\-309\-6 yakShmApasmArayorapi iti dha . pAThaH .. 12\-309\-7 tAnyeSho.apyabhipadyate iti dha . pAThaH .. 12\-309\-9 maNDUkavatpANipAdaM saMkochyanyubjaH shete iti maNDUkashAyI .. 12\-309\-10 AkAshe nirAvaraNedeshe .. 12\-309\-12 phalagR^iddhyA phalAshA .. 12\-309\-13 shANIvAlaparIdhAna iti jha . pAThaH .. 12\-309\-14 phalakaM bhUrjatvagAdi .. 12\-309\-19 AchAmena bhaktamaNDena .. 12\-309\-24 gR^iheShu ye nibhAH nitarAM bhAnti te . divyagR^ihopamA ityarthaH .. 12\-309\-30 vishasane saMgrAme .. 12\-309\-31 bhavaM sR^iShTim . abhyetya grasitvA .. 12\-309\-34 kriyApaye karmamArge .. 12\-309\-39 yAvaddAnasya me saukhyaM iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-309\-51 agatirgatimAtmana iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 310 .. shrIH .. 12\.310\. adhyAyaH 310 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati prANinAM sharIrAdisaMbandhAdiprakArapratipAdakavasiShThakarAlajanakasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-310\-0 (77974) vasiShTha uvAcha. 12\-310\-0x (6492) evamapratibuddhatvAdabuddhajanasevanAt . sargakoTisahasrANi maraNAntAni gachChati .. 12\-310\-1 (77975) dhAmnA dhAmasahasrANi patanAntAni gachChati . tiryagyonau manuShyatve devaloke tathaiva cha .. 12\-310\-2 (77976) chandramA iva bhUtAnAM punastatra sahasrashaH . lIyate.apratibuddhatvAdevameSha hyabuddhimAn .. 12\-310\-3 (77977) kalA pa~nchadashI yonistaddhAma iti manyate . nityametaM vijAnIhi somaM vai ShauDashIM kalAm .. 12\-310\-4 (77978) kalayA jAyate jantuH punaH punarabuddhimAn . dhAma tasyopayu~njanti bhUya evopajAyate .. 12\-310\-5 (77979) ShoDashI tu kalA sUkShmA sa soma upadhAryatAm . na tUpayujyate devairdevAnupayunakti sA .. 12\-310\-6 (77980) etAmakShapayitvA hi jAyate nR^ipasattama . sA hyasya prakR^itirdR^iShTA tatkShayAnmokSha uchyate .. 12\-310\-7 (77981) tadevaM ShoDashakalaM dehamavyaktasaMj~nikam . mamAyamiti manvAnastatraiva parivartate .. 12\-310\-8 (77982) pa~nchaviMshastathaivAtmA tasyaivApratibodhanAt . vimalashcha vishuddhashcha shuddhAmalaniShevaNAt .. 12\-310\-9 (77983) ashuddha eva shuddhAtmA tAdR^igbhavati pArthiva . abuddhasevanAchchApi buddho.apyabuddhatAM vrajet .. 12\-310\-10 (77984) tathaivApratibuddho.api vij~neyo nR^ipasattama . prakR^itestriguNAyAstu sevanAtprAkR^ito bhavet .. 12\-310\-11 (77985) karAlajanaka uvAcha. 12\-310\-12x (6493) akSharakSharayoreShu dvayoH saMbandha uchyate . strIpuMsoshchApi bhagavansaMbandhastadvaduchyate .. 12\-310\-12 (77986) R^ite tu puruShaM neha strI garbhaM dhArayatyuta . R^ite striyaM na puruSho rUpaM nirvartayettathA .. 12\-310\-13 (77987) anyonyasyAbhisaMbandhAdanyonyaguNasaMshrayAt . rUpaM nirvartayatyetadevaM sarvAsu yoniShu .. 12\-310\-14 (77988) strIpuMsorabhisaMbandhAdanyonyaguNasaMshrayAt . R^itau nirvartyate rUpaM tadvakShyAmi nidarshanam .. 12\-310\-15 (77989) ye guNAH puruShasyeha ye cha mAtR^iguNAstathA . asthi snAyu cha majjAnaM jAnImaH paitR^ikAndvija .. 12\-310\-16 (77990) tva~NbhAMsaM shoNitaM cheti mAtR^ijAnyapi shushruma . evametAddvijashreShTha vede shAstre cha paThyate .. 12\-310\-17 (77991) pramANaM yachcha vedoktaM shAstroktaM yachcha paThyate . vedashAstrapramANAnAM pramANaM tatsanAtanam .. 12\-310\-18 (77992) [anyonyaguNasaMrodhAdanyonyaguNasaMshrayAt.] evamevAbhisaMbaddhau nityaM prakR^itipUruShau .. 12\-310\-19 (77993) pashyAmi bhagavaMstasmAnmokShadharmo na vidyate . athavA.anantarakR^itaM kiMchideva nidarshanam . tanmamAchakShva tattvena pratyakSho hyasi sarvathA .. 12\-310\-20 (77994) mokShakAmA vayaM chApi kA~NkShAmo yadanAmayam . adehamajaraM nityamatIndriyamanIshvaram .. 12\-310\-21 (77995) vasiShTha uvAcha. 12\-310\-22x (6494) yadetaduktaM bhavatA devashAstranidarshanam . evametadyathA chaitanna gR^ihNAti tathA bhavAn .. 12\-310\-22 (77996) dhAryate hi tvayA grantha ubhayorvedashAstrayoH . na cha granthasya tattvaj~no yathAvattvaM nareshvaraH .. 12\-310\-23 (77997) yo hi vede cha shAstre cha granthadhAraNatatparaH . na cha granthArthatattvaj~nastasya tadvAraNaM vR^ithA .. 12\-310\-24 (77998) mAraM sa vahate tasya granthasyArthaM na vetti yaH . yastu granthArthatattvaj~no nAsya granthaguNo vR^ithA .. 12\-310\-25 (77999) granthasyArthasya pR^iShTaH saMstAdR^isho vaktumarhati . yathAtattvAbhigamanAdarthaM tasya sa vindati .. 12\-310\-26 (78000) vastu saMsatsu kathayedgranthArthasthUlabuddhimAn . sa kathaM mandavij~nAno granthaM vakShyati nirNayAt .. 12\-310\-27 (78001) nirNayaM chApi ChidrAtmA na taM vakShyati tattvataH . sopahAsyAtmatAmeti yasmAchchAvAptavAnapi .. 12\-310\-28 (78002) tasmAttvaM shR^iNu rAjendra yathaitadanudR^ishyate . yAthAtathyena sA~NkhyeShu yogeSha_u cha mahAtmasu .. 12\-310\-29 (78003) yadeva yogAH pashyanti sA~Nkhyaistadavagamyate . ekaM sA~NkhyaM cha yogaM cha yaH pashyati sa buddhimAn .. 12\-310\-30 (78004) tva~NbhAMsaM rughiraM medaH pittaM majjA cha snAyu cha . etadaindriyakaM tAta tadbhavAnidamAha mAm .. 12\-310\-31 (78005) dravyAddravyasya nirvR^ittirindriyAdindriyaM tathA . dehAddehamavApnoti bIjAdvIjaM tathaiva cha .. 12\-310\-32 (78006) nirindriyasyAbIjasya nirdravyasyApyadehinaH . kathaM guNA bhaviShyanti nirguNatvAnmahAtmanaH .. 12\-310\-33 (78007) guNA guNeShu jAyante tatraiva nivishanti cha . evaM guNAH prakR^itito jAyante nivishanti cha .. 12\-310\-34 (78008) tva~NbhAMsaM rudhiraM medaH pittaM majjA.asthi snAyu cha . aShTau tAnyatha shukreNa jAnIhi prAkR^itAni vai .. 12\-310\-35 (78009) pumAMshchaivApumAMshchaiva traili~NgyaM prAkR^itaM smR^itam . na vA pumAnpumAMshchaiva sa li~NgItyabhidhIyate .. 12\-310\-36 (78010) ali~NgAtprakR^itirli~NgairupAlabhyati sAtmajaiH . yathA puShpaphalairnityamR^itavo mUrtayastathA .. 12\-310\-37 (78011) evamapyanumAnena hyali~Ngamupalabhyate . pa~nchaviMshatimastAta li~NgeShu niyatAtmakaH .. 12\-310\-38 (78012) anAdinidhano.anantaH sarvadarshI nirAmayaH . kevalaM tvabhimAnitvAdaguNeShvaguNA uchyate .. 12\-310\-39 (78013) guNA guNavataH santi nirguNasya kuto guNAH . tasmAdevaM vijAnanti ye janA guNadarshinaH .. 12\-310\-40 (78014) yadA tveSha guNaniva prakR^itAvanumanyate . tadA sa guNavAneva paramaM nAnupashyati .. 12\-310\-41 (78015) yattaM buddheH paraM prAhuH sA~NkhyayogAshcha sarvashaH . budhyamAnaM mahAprAj~namabuddhaparivarjanAt .. 12\-310\-42 (78016) aprabuddhamathAvyaktaM guNaM prAhuranIshvaram . nirguNaM cheshvaraM nityamadhiShThAtArameva cha .. 12\-310\-43 (78017) prakR^iteshcha guNAnAM cha pa~nchaviMshatikaM budhAH . sA~Nkhyayoge cha kushalA budhyante paramaiShiNaH .. 12\-310\-44 (78018) yadA prabuddhAstvavyaktamavasthAjanmabhIravaH . budhyamAnaM prabuddhena gamayanti samantataH .. 12\-310\-45 (78019) etannidarshanaM samyagasamyakchArthadarshanam . budhyamAnAprabuddhAnA pR^ithagpR^ithagariMdam .. 12\-310\-46 (78020) paraspareNaitaduktaM kSharAkSharanidarshanam . ekatvamakSharaM prAhurnAnAtvaM kSharamuchyate .. 12\-310\-47 (78021) pa~nchaviMshatiniShTho.ayaM yadA samyakprachakShate . ekatvaM darshanaM chAsya nAnAtvaM chApyadarshanam .. 12\-310\-48 (78022) tattvanistattvayoretatpR^ithagneva nidarshanam . pa~nchaviMshatitatvaM tu tattvamAhurmanIShiNaH .. 12\-310\-49 (78023) nistattvaM pa~nchaviMshasya paramAhurnidarshanam . vargasya vargamAchAraM tattvaM tattvAtsanAtanam .. .. 12\-310\-50 (78024) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 310\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-310\-9 tasyaiva pratisAdhanAt iti Ta . tha. pAThaH .. 12\-310\-11 tathaiva pratibuddho.apIti tha . dha. pAThaH .. 12\-310\-15 ratyarthamabhisaMbandhAditi Ta . pAThaH .. 12\-310\-27 na yaH saMsatsviti jha . pAThaH .. 12\-310\-28 yasmAchchaivAtmavAnapIti jha . pAThaH .. 12\-310\-29 yogesheShu mahyatmasviti dha . pAThaH .. 12\-310\-33 nirindriyasya bIjasyeti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-310\-36 strIli~NgaM mAkR^itaM smR^itamiti Da . tha. pAThaH .. 12\-310\-42 yaM tu buddheH paraM iti Ta . pAThaH. yattadbuddheriti jha. pAThaH .. 12\-310\-43 saguNaM prAhurIshvaramiti Ta . pAThaH. aguNaM prAhuriti jha. pAThaH .. 12\-310\-46 asatyatvArthadarshanamiti Da.pAThaH . asaktvArthadarshanamiti Ta. tha. pAThaH .. 12\-310\-49 pa~nchaviMshatikatvaM tu iti Ta . pAThaH. pa~nchaviMshatisargaM tu iti jha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 311 .. shrIH .. 12\.311\. adhyAyaH 311 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sA~NkhyapratipAdakavasiShThakarAlajanakasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-311\-0 (78025) janaka uvAcha. 12\-311\-0x (6495) mAnAtvaikatvamityuktaM tvayaitadR^iShisattama . pashyAmi vAbhisaMdigdhametayorvai nidarshanam .. 12\-311\-1 (78026) tathA.abuddhaprabuddhAbhyAM budhyamAnasya chAnagha . sthUlabuddhyA na pashyAmi tattvametanna saMshayaH .. 12\-311\-2 (78027) akSharakSharayoryuktaM tvayA yadapi kAraNam . tadapyasthirabuddhitvAtpranaShTamiva me.anagha .. 12\-311\-3 (78028) tadettachChrotumichChAmi nAnAtvaikatvadarshanam . prabuddhamaprabuddhaM cha budhyamAnaM cha tattvataH .. 12\-311\-4 (78029) vidyAvidye cha bhagavannakSharaM kSharameva cha . sA~NkhyaM yogaM cha kArtsnyena pR^ithakchaivApR^ithakcha ha .. 12\-311\-5 (78030) vasiShTha uvAcha. 12\-311\-6x (6496) hanta te saMpravakShyAmi yadetadanupR^ichChasi . yogakR^ityaM mahArAja pR^ithageva shR^iNuShva me .. 12\-311\-6 (78031) yogakR^ityaM tu yogAnAM dhyAnameva paraM balam . tachchApi dvividhaM dhyAnamAhurvedavido janAH .. 12\-311\-7 (78032) ekAgratA cha manasaH prANAyAmastathaiva cha . prANAyAmastu saguNo nirguNo manasastathA .. 12\-311\-8 (78033) mUtrotsargapurIShe cha bhojane cha narAdhipa . dvikAlaM nAbhiyujjIta sheShaM yu~njIta tatparaH .. 12\-311\-9 (78034) indriyANIndriyArthebhyo nivartya manasA muniH . dashadvAdashabhirvApi chaturvishAtparaM tataH .. 12\-311\-10 (78035) taM chodanAbhirmatimAnAtmAnaM chodayedatha . tiShThantamajaraM yaM tu yattaduktaM manIShibhiH .. 12\-311\-11 (78036) taishchAtmA satataM yojya ityevamanushushrum . drutaM hyahInamanaso nAnyatheti vinishchayaH .. 12\-311\-12 (78037) vimuktaH sarvasa~Ngebhyo ladhvAhAro jitendriyaH .. pUrvarAtre.apararAtre cha dhArayeta mano.a.atmani .. 12\-311\-13 (78038) sthirIkR^ityendriyagrAmaM manasA mithileshvara . mano buddhyA sthiraM kR^itvA pAShANa iva nishchalaH .. 12\-311\-14 (78039) sthANuvachchApyakampaH syAddAruvachchApi nishchalaH . budhA vidhividhAnaj~nAstadA yuktaM prachakShate .. 12\-311\-15 (78040) na shR^iNoti na chAghrAti na rasyati na pashyati . na cha sparshaM vijAnAti na saMkalpayate manaH .. 12\-311\-16 (78041) na chAbhimanyate kiMchinna cha budhyati kAShThavat . tadA prakR^itimApannaM yuktamAhurmanIShiNaH .. 12\-311\-17 (78042) nirvAte hi yathA dIpyandIpastadvatprakAshate . nirli~Ngo vichalashchordhvaM na tiryaggatimApnuyAt .. 12\-311\-18 (78043) tadA tamanupashyeta yasmindR^iShTe tu kathyate . hR^idayastho.antarAtmeti j~neyo j~nastAta madvidhaiH .. 12\-311\-19 (78044) vidhUma iva saptArchirAditya iva rashmimAn . vaidyuto.agnirivAkAshe dR^ishyate.a.atmA tathA.a.atmani .. 12\-311\-20 (78045) saMpashyanti mahAtmAno dhR^itimanto manIShiNaH . brAhmaNA brahmayonisthA hyayonimamR^itAtmakam .. 12\-311\-21 (78046) tadevAhuraNubhyo.aNu tanmahadbhyo mahattaram . tattatra sarvabhUteShu dhruvaM tiShThanna dR^ishyate .. 12\-311\-22 (78047) buddhidravyeNa dR^ishyeta manodIpena lokakR^it . mahatastamasastAta pAre tiShThanna tAmasaH .. 12\-311\-23 (78048) sa cha mAnasa ityuktastatvaj~nairvedapAragaiH . vimalo vitamaskashcha nirli~Ngo.ali~NgasaMj~nakaH .. 12\-311\-24 (78049) yogametattu yogAnAM manye yogasya lakShaNam . evaM pashyaM prapashyanti AtmasthamajaraM param .. 12\-311\-25 (78050) yogadarshanametAvaduktaM te tatvato mayA . sA~NkhyAj~nAnaM pravakShyAmi parisaMkhyAnadarshanam .. 12\-311\-26 (78051) avyaktamAhuH prakR^itiM parAM prakR^itivAdinaH . tasmAnmahatsamutpannaM dvitIyaM rAjasattama .. 12\-311\-27 (78052) ahaMkArastu mahatastR^itIya iti naH shrutam . pa~nchabhUtAnyahaMkArAdAhuH sA~NkhyanidarshinaH .. 12\-311\-28 (78053) etAH prakR^itayashchAShTau vikArAshchApi ShoDasha . pa~ncha chaiva visheShA vai tathA pa~nchendriyANi cha .. 12\-311\-29 (78054) etAvadeva tattvAnAM sA~NkhyA AhurmanIShiNaH . sA~Nkhye vidhividhAnaj~nA nityaM sA~Nkhyapathe ratAH .. 12\-311\-30 (78055) yasmAdyadabhijAyeta tattatraiva pralIyate . lIyante pratilomAni sR^ijyante chAntarAtmanA .. 12\-311\-31 (78056) anulomena jAyante lIyante pratilomataH . guNA guNeShu satataM sAgarasyormayo yathA .. 12\-311\-32 (78057) sarvapralaya etAvAnprakR^iternR^ipasattama . ekatvaM pralaye chAsya bahutvaM cha yadA.asR^ijat .. 12\-311\-33 (78058) evameva cha rAjendra vij~neyaM j~neyachintakaiH . adhiShThAtA ya ityuktastasyApyetannidarshanam .. 12\-311\-34 (78059) ekatvaM cha bahutvaM cha prakR^iteranutattvavAn . ekatvaM pralaye chAsya bahutvaM cha pravartanAt .. 12\-311\-35 (78060) bahudhA.a.atmAnamakarotprakR^itiH prasAvatmikA . tachcha kShetraM mahAnAtmA pa~nchaviMsho.adhitiShThati .. 12\-311\-36 (78061) adhiShThAteti rAjendra prochyate yatisattamaiH . adhiShThAnAdadhiShThAtA kShetrANAmiti naH shrutam .. 12\-311\-37 (78062) kShetraM jAnAti chAvyaktaM kShetraj~na iti chochyate . avyaktake pure shete puruShashcheti kathyate .. 12\-311\-38 (78063) anyadeva cha kShetraM syAdanyaH kShetraj~na uchyate . kShetramavyaktamityuktaM j~nAtA vai pa~nchaviMshakaH .. 12\-311\-39 (78064) anyadeva vacho j~nAnaM syAdanyajj~neyamuchyate . j~nAnamavyaktamityuktaM j~neyo vai pa~nchaviMshakaH .. 12\-311\-40 (78065) avyaktaM kShetramityuktaM yathAsatvaM tatheshvaram . anIshvaramatattvaM cha tattvaM tatpa~nchaviMshakam .. 12\-311\-41 (78066) sA~NkhyadarshanametAvatparisa~NkhyAnadarshanam . sA~NkhyAH prakurvate chaiva prakR^itiM cha prachakShate .. 12\-311\-42 (78067) tattvAni cha chaturvishatparisaMkhyAya tattvataH . sA~NkhyAH saha prakR^ityA tu nistattvaH pa~nchaviMshakaH .. 12\-311\-43 (78068) pa~nchaviMsho prabuddhAtmA budhyamAna iti smR^itaH . yadA tu budhyate.a.atmAnaM tadA bhavati kevalaH .. 12\-311\-44 (78069) samyagdarshanametAvadbhAShitaM tava tattvataH . evametadvijAnantaH sAmyatAM pratiyAntyuta .. 12\-311\-45 (78070) samya~NgidarshanaM nAma pratyakShaM prakR^itestathA . guNatattvAdyathaitAni nirguNo.anyastathA bhavet .. 12\-311\-46 (78071) na tvevaM vartamAnAnAmavR^ittirvidyate punaH . vidyate.akSharabhAvatve sa parAtparamavyayam .. 12\-311\-47 (78072) pashyerannekamatayo na sampakteShu darshanam . te.avyaktaM pratipadyante punaH punarariMdam .. 12\-311\-48 (78073) sarvametadvijAnanto nAsarvasya prabodhanAt . vyaktIbhUtA bhaviShyanti vyaktasya vashavartinaH .. 12\-311\-49 (78074) sarvamavaryaktamityuktamasarvaH pa~nchaviMshakaH . ya enamabhijAnanti na bhayaM teShu vidyate .. .. 12\-311\-50 (78075) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekAdashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 311\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-311\-3 akSharakSharayoruktamiti Ta . pAThaH. akSharakSharayogena tvayeti tha. pAThaH .. 12\-311\-7 tatrApi vividhamiti Da . tha. pAThaH .. 12\-311\-9 vikAraM nAbhiyujjIteti Da . tha. pAThaH. trikAlaM nAbhiyujjIteti jha. pAThaH .. 12\-311\-10 manasAtmanIti Ta . pAThaH .. 12\-311\-12 drutaM hyadIneti dha . pAThaH .. 12\-311\-19 dR^iShTeti kathyata iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-311\-21 yaM pashyanti mahAtmAna iti Ta . dha. pAThaH .. 12\-311\-41 tathA tatvaM tatheshvaramiti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-311\-47 vidyate kSharabhAvatvaM yo naivaM vetti pArthiva iti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-311\-49 na sarvasya prabodha nAditi dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 312 .. shrIH .. 12\.312\. adhyAyaH 312 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vidyA.avidyAdipratipAdakavasiShThakarAlajanakasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-312\-0 (78076) vasiShTha uvAcha. 12\-312\-0x (6497) sA~NkhyadarshanametAvaduktaM te nR^ipasattam . vidyAvidye tvidAnIM me tvaM nibodhAnupUrvashaH .. 12\-312\-1 (78077) avidyAmAhuravyaktaM sargapralayadharmiNIm . sargapralayanirmukto vidyo vai pa~nchaviMshakaH .. 12\-312\-2 (78078) `ekatvaM cha bahutvaM cha prakR^iteranu tattvavit.' parasparaM tu vidyAM vai tvaM nibodhAnupUrvashaH . yathoktamR^iShibhistAta sA~NkhyasyAsya nidarshanam .. 12\-312\-3 (78079) karmendriyANAM sarveShAM vidyA buddhIndriyaM smR^itam . buddhIndriyANAM cha tathA visheShA iti naH shrutam .. 12\-312\-4 (78080) visheShANAM manasteShAM vidyAmAhurmanIShiNaH . manasaH pa~nchabhUtAni vidyA ityabhichakShate .. 12\-312\-5 (78081) ahaMkArastu bhUtAnAM pa~nchAnAM nAtra saMshayaH . ahaMkArasya cha tathA buddhirvidyA nareshvara .. 12\-312\-6 (78082) buddheH prakR^itiravyaktaM tattvAnAM parameshvaram . vidyA j~neyA narashreShTha vidhishcha paramaH smR^itaH .. 12\-312\-7 (78083) avyaktasya paraM prAhurvidyAM vai pa~nchaviMshakam . sarvasya sarvamityuktaM j~neyaM j~nAnasya pArthiva .. 12\-312\-8 (78084) j~nAnamavyaktamityuktaM j~neyo vai pa~nchaviMshakaH . tathaiva j~nAnamavyaktaM vij~nAtA pa~nchaviMshaka .. 12\-312\-9 (78085) vidyAvidyArthitattvena mayoktA te visheShataH . akSharaM cha kSharaM chaiva yaduktaM tannibodha me .. 12\-312\-10 (78086) ubhAvetau kSharAvuktAvubhAvetau kSharAkSharau . kAraNaM tu pravakShyAmi yathAkhyAto na jAnataH .. 12\-312\-11 (78087) anAdinidhanAvetAvubhAveveshvarau matau . tattvasaMj~nAvubhAvetau prochyate j~nAnachintakaiH .. 12\-312\-12 (78088) sargapralayadharmatvAdavyaktaM prAhurakSharam . tadetadguNasargAya vikurvANaM punaHpunaH .. 12\-312\-13 (78089) guNAnAM mahadAdInAmutpadyante paramparAH . adhiShThAnaM kShetramAhuretattatpa~nchaviMshakam .. 12\-312\-14 (78090) yadA tu guNajAlaM tadavyaktAtmani saMkShipet . tadA saha guNaistaistu pa~nchaviMsho vilIyate .. 12\-312\-15 (78091) guNA guNeShu lIyante tadaikA prakR^itirbhavet . kShetraj~no.api yadA tAta tatkShetre saMpralIyate .. 12\-312\-16 (78092) tadA.akSharatvaM prakR^itirgachChate guNasaMj~nitA . nirguNatvaM cha vaideha guNeShvaprativartanAt .. 12\-312\-17 (78093) evameva cha kShetraj~naH kShetraj~nAnaparikShayAt . prakR^ityA nirguNastveSha ityevamanushushruma .. 12\-312\-18 (78094) kSharo bhavatyeSha yadA tadA guNavatI mithaH . prakR^itiM tvibhajAnAti nirguNatvaM tathA.a.atmanaH .. 12\-312\-19 (78095) tadA vishuddho bhavati prakR^iteH parivarjanAt . anyo.ahamanyeyamiti yadA budhyati buddhimAn .. 12\-312\-20 (78096) tadaiShA tvanyatAmeti na cha mishratvatAM vrajet . prakR^ityA chaiva rAjendra mishro.ananyashcha dR^ishyate .. 12\-312\-21 (78097) yadA tu guNajAlaM tatprAkR^itaM vijugupsate . pashyate chAparaM pashyaM tadA pashyanna saMsvajet .. 12\-312\-22 (78098) kimahaM kR^itavAnevaM yohaM kAlamimaM janam . `yadA matsyodakaM j~nAnamanuvartitavAMstadA.' matsyo jAlaM hyavij~nAnAdanuvartitavAniha .. 12\-312\-23 (78099) ahameva hi saMmohAdanyamanyaM janAjjanam . matsyo yathodakaj~nAnAdanuvartitavAnaham .. 12\-312\-24 (78100) matsyo.anyatvaM yathA j~nAnAdudakAnnAbhimanyate . AtmAnaM tadvadaj~nAnAdanyatvaM chaiva vedayaham .. 12\-312\-25 (78101) mamAstu dhigabuddhasya yo.ahamaj~na imaM punaH . anuvartitavAnmohAdanyamanyaM janAjjanam .. 12\-312\-26 (78102) ayamatra bhevadbandhuranena saha me kShamam . sAmyamekatvatAM yAsye yAdR^ishastAdR^ishastvaham .. 12\-312\-27 (78103) tulyatAmiha pashyAmi sadR^isho.ahamanena vai . ayaM hi vimalo.avyaktamahamIdR^ishakastathA .. 12\-312\-28 (78104) yo.ahamaj~nAnasaMmohAdaj~nayA saMpravR^ittavAn . sasa~NgayA.ahaM niHsa~NgaH sthitaH kAlamimaM tvaham .. 12\-312\-29 (78105) anayA.ahaM vashIbhUtaH kAlametaM na buddhavAn . uchchamadhyamanIchAnAM tAmahaM kathamAvase .. 12\-312\-30 (78106) samAnayA na yAcheha sahavAsamahaM katham . gachChAmyabuddhabhAvatvAdeShedAnIM sthiro bhave .. 12\-312\-31 (78107) sahavAsaM na yAsyAmi kAlametaddhi va~nchanAt . va~nchitosmyanayA yaddhi nirvikAro vikArayA .. 12\-312\-32 (78108) na chAyamaparAdho.asyA hyaparAdho hyayaM mama . yo.ahamatrAbhavaM saktaH parA~NbhukhamupasthitaH .. 12\-312\-33 (78109) tatosmi bahurUpAsu sthito mUrtiShvamUrtimAn . amUrtashchApi mUrtAtmA mamatvena pradharShitaH .. 12\-312\-34 (78110) prakR^iteranayatvena tAsu tAsviha yoniShu . nirmamasya mamatvena kiM kR^itaM tAsu tAsu cha .. 12\-312\-35 (78111) yonIShu vartamAnena naShTasaMj~nena chetasA . na mamAtrAnayA kAryamahaMkArakR^itAtmanA .. 12\-312\-36 (78112) AtmAnaM bahudhA kR^itvA yeyaM bhUyo yunakti mAm . idAnImeSha buddhosmi nirmamo nirahaMkR^itaH .. 12\-312\-37 (78113) mamatvamanayA nityamahaMkArakR^itAtmakam . apetyAhamimAM hitvA saMshrayiShye nirAmayam .. 12\-312\-38 (78114) anena sAmyaM yAsyAmi nAnayA.ahamachetasA . kShaNaM mama sahAnena naikatvamanayA saha .. 12\-312\-39 (78115) evaM paramasaMbodhAtpa~nchaviMsho.anubuddhavAn . akSharatvaM niyachCheta tyaktvA kSharamanAmayam .. 12\-312\-40 (78116) avyaktaM vyaktakarmANaM saguNaM nirguNaM tathA . nirguNaM paramaM dR^iShTvA tAdR^igbhavati maithila .. 12\-312\-41 (78117) akSharakSharayoretaduktaM tatvanidarshanam . mayeha j~nAnasaMpannaM yathAshrUtinidarshanAt .. 12\-312\-42 (78118) niHsaMdigdhaM cha sUkShmaM cha vibuddhaM vimalaM yathA . pravakShyAmi tute bhUyastannibodha yathAshrutam .. 12\-312\-43 (78119) sA~Nkhyayogau mayA proktau shAstradvayanidarshanAt . yadeva shAstraM sA~NkhyoktaM yogadarshanameva tat .. 12\-312\-44 (78120) prabodhanakaraM j~nAnaM sA~NkhyAnAmavanIpate . vispaShTaM prochyate tatra shiShyANAM hitakAmyayA .. 12\-312\-45 (78121) pR^ithakchaivamidaM shAstramityAhuH kushalA janAH . asmiMshcha shAstre yogAnAM punardadhi punaH sharaH .. 12\-312\-46 (78122) pa~nchaviMshAtparaM tattvaM na pashyati narAdhipa . sA~NkhyAnAM tu paraM tattvaM yathAvadanuvarNitam .. 12\-312\-47 (78123) buddhamapratibuddhaM cha budhyamAnaM cha tattvataH . budhyamAnaM cha buddhaM cha prAhuryoganidarshanam .. .. 12\-312\-48 (78124) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvAdashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 312\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-312\-10 vidyAvidyArthatatveneti Ta . pAThaH .. 12\-312\-14 adhiShThAnaM kShemamAhuriti Da . tha. pAThaH .. 12\-312\-22 na saMsR^ijediti dha . pAThaH .. 12\-312\-25 udakAdabhimanyata iti Ta . dha. pAThaH .. 12\-312\-35 prAkR^itena mamatveneti jha . pAThaH .. 12\-312\-37 shreyo bhUyo yunaktimAmiti dha.pAThaH .. 12\-312\-41 avyaktaM vyaktadharmANamiti jha . pAThaH .. 12\-312\-46 punarvede puraHsara iti jha . pAThaH .. 12\-312\-47 paThyate na narAdhipeti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 313 .. shrIH .. 12\.313\. adhyAyaH 313 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati buddhAbuddhasvarUpanirUpakavasiShThakarAlajanakasaMvAdAnuvAdasamApanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-313\-0 (78125) vasiShTha uvAcha. 12\-313\-0x (6498) aprabuddhamathAvyaktamimaM guNavidhiM shR^iNu . guNAndhArayate hyeShA sR^ijatyAkShipate tathA .. 12\-313\-1 (78126) ajasraM tviha krIDArthaM vikaroti janAdhipa . AtmAnaM bahudhA kR^itvA tAnyeva pravichakShate .. 12\-313\-2 (78127) etadevaM vikurvANaM budhyamAno na budhyate . avyaktabodhanAchchaiva budhyamAnaM vadantyapi .. 12\-313\-3 (78128) na tveva budhyate.avyaktaM saguNaM vA.atha nirguNam . kadAchittveva khalvetadAhurapratibuddhakam .. 12\-313\-4 (78129) budhyate yadi vA.avyaktametadvai pa~nchaviMshakam . budhyamAno bhavatyeSha sa~NgAtmaka iti shrutiH . anenApratibuddheti vadantyavyaktamachyutam .. 12\-313\-5 (78130) avyaktobodhanAchchApi budhyamAnaM vadantyuta . pa~nchaviMshaM mahAtmAnaM na chAsAvapi budhyate .. 12\-313\-6 (78131) Sha~NvishaM vimalaM buddhamaprameyaM sanAtanam . sa tu taM pa~nchaviMshaM cha chaturvishaM cha budhyate .. 12\-313\-7 (78132) dR^ishyAdR^ishyau hyanugatAvubhAveva mahAdyutI . avyaktaM tattu tadbrahma budhyate tAta kevalam .. 12\-313\-8 (78133) kevalaM pa~nchaviMshaM cha chaturvishaM cha pashyati . budhyamAno yadAtmAnamanyo.ahamiti manyate .. 12\-313\-9 (78134) tadA prakR^itimAneSha bhavatyavyaktalochanaH . budhyate cha parAM buddhiM vimalAmamalAM yadA .. 12\-313\-10 (78135) Sha~NviMshaM rAjashArdUla tathA buddhatvamAvrajet . tatastyajati so.avyaktaM sargapralayadharmi vai .. 12\-313\-11 (78136) nirguNaH prakR^itiM veda guNayuktAmachetanAm . tataH kevaladharmA.asau bhavatyavyaktadarshanAt .. 12\-313\-12 (78137) kevalena samAgamya vimukto.a.atmAnamApnuyAt . etaM vai tattvamityAhurnistattvamajarAmaram .. 12\-313\-13 (78138) tattvasaMshrayaNAdeSha tattvavAnna cha mAnada . pa~nchaviMshatitattvAni pravadanti manIShiNaH .. 12\-313\-14 (78139) na chaiSha tattvavAMstAta nistattvastveSha buddhimAn . eSha mu~nchati tattvaM hi kShipraM buddhatvalakShaNam .. 12\-313\-15 (78140) ShA~NviMsho.ahamiti prAj~no gR^ihyamANo.ajarAmaraH . kevalena balenaiva samatAM yAtyasaMshayam .. 12\-313\-16 (78141) Sha~NviMshena prabuddhena budhyamAno hyabuddhimAn . evaM nAnAtvamityuktaM sA~NkhyashrutinidarshanAt .. 12\-313\-17 (78142) chetanena sametasya pa~nchaviMshatikasya cha . ekatvaM vai bhavatyasya yadA buddhyA na budhyate .. 12\-313\-18 (78143) budhyamAnoprabuddhena samatAM yAti maithila . sa~NgadharmA bhavatyeSha niHsa~NgAtmA narAdhipa .. 12\-313\-19 (78144) niHsa~NgAtmAnamAsAdya Sha~NviMshakamajaM vibhum . vibhustyajati chAvyaktaM yadA tvetAdvibudhyate .. 12\-313\-20 (78145) chaturvishaM mahAbhAga Sha~NviMshasya prabodhanAt . eSha hyapratibuddhashcha budhyamAnashcha te.anagha .. 12\-313\-21 (78146) prokto buddhashcha tattvena yathAshrutinidarshanAt . nAnAtvaikatvametAvaddraShTavyaM shAstradR^iShTibhiH .. 12\-313\-22 (78147) mashakodumbare yadvadanyatvaM tadvadetayoH . matsyodake yathA tadvadanyatvamupalabhyate .. 12\-313\-23 (78148) evamevAvagantavyaM nAnAtvaikatvametayoH . etaddhi mokSha ityuktamavyaktaj~nAnasaMj~nitam .. 12\-313\-24 (78149) pa~nchaviMshatikasyAsya yo.ayaM deheShu vartate . eSha mokShayitavyeti prAhuravyaktagocharAt .. 12\-313\-25 (78150) soyamevaM vimuchyeta nAnyatheti vinishchayaH . pareNa paradharmA cha bhavatyeSha sametya vai .. 12\-313\-26 (78151) vishuddharmA shuddhena buddhena cha sa buddhimAn . vimuktadharmA muktena sametya puruSharShabha .. 12\-313\-27 (78152) viyogadharmiNA chaiva viyogAtmA bhavatyatha . vimokShiNA vimokShashcha sametyeha tathA bhavet .. 12\-313\-28 (78153) shuddhadharmA shuchishchaiva bhavatyamitadIptimAn . vimalAtmA cha bhavati sametya vimalAtmanA .. 12\-313\-29 (78154) kevalAtmA tathA chaiva kevalena sametya vai . svatantrashcha svatantreNa svatantratvamavApnute .. 12\-313\-30 (78155) etAvadetatkathitaM mayA te tathyaM mahArAja yathArthatattvam . amatsaratvaM pratigR^ihya chArthaM sanAtanaM brahma vishuddhamAdyam .. 12\-313\-31 (78156) nAvedaniShThasya janasya rAja npradeyametatparamaM tvayA bhavet . vivitsamAnAya vibodhakAraNaM prabodhahetoH praNatasya shAsanam .. 12\-313\-32 (78157) na deyametachcha tathA.anR^itAtmane shaThAya klIbAya na jihnabuddhaye . na paNDitaj~nAnaparopatApine deyaM tvayedaM vinibodha yAdR^ishe .. 12\-313\-33 (78158) shraddhAnvitAyAtha guNAnvitAya parApavAdAdviratAya nityam . vishuddhayogAya budhAya chaiva kriyAvate cha kShamiNe hitAya .. 12\-313\-34 (78159) viviktashIlAya vidhipriyAya vivAdahInAya bahushrutAm . vijAnate chaiva damakShamAvate shaktAya chaikAtmashamAya dehinAm .. 12\-313\-35 (78160) etairguNairhInatame na deya metatparaM brahma vishuddhamAhuH . na shreyasA yokShyati tAdR^ishe kR^itaM dharmapravaktAramapAtradAnAt .. 12\-313\-36 (78161) pR^ithvImimAM yadyapi ratnapUrNAM dadyAnna deyaM tvidamavratAya . jitendriyAyaitadasaMshayaM te bhavetpradeyaM paramaM narendra .. 12\-313\-37 (78162) karAla mA te bhayamastu kiMchi detachChrutaM brahma paraM tvayA.adya . yathAvaduktaM paramaM pavitraM vishokamatyantamanAdimadhyam .. 12\-313\-38 (78163) agAdhajanmAmaraNaM cha rAja nnirAmayaM vItabhayaM shivaM cha . samIkShya mohaM tyaja bA.adya sarva j~nAnasya tattvArthamidaM viditvA .. 12\-313\-39 (78164) avAptametaddhi mayA sanAtanA ddhiraNyagarbhAdyajato narAdhipa . prasAdya yatnena tamugratejasaM sanAtanaM brahma yathA.adya vai tvayA .. 12\-313\-40 (78165) pR^iShTastvayA chAsmi yathA narendra tathA mayedaM tvayi choktamadya . tathA.avAptaM brahmaNo me narendra mahAj~nAnaM mokShavidAM parAyaNam .. 12\-313\-41 (78166) bhIShma uvAcha. 12\-313\-42x (6499) etaduktaM paraM brahma yasmAnnAvartate punaH . pa~nchaviMsho mahArAja paramarShinidarshanAt .. 12\-313\-42 (78167) punarAvR^ittimApnoti paraM j~nAnamavApya cha . nAvabudhyati tattvena budhyamAno.ajarAmaram .. 12\-313\-43 (78168) etanniH shreyasakaraM j~nAnaM te paramaM mayA . kathitaM tattvatastAta shrutvA devarShito nR^ipa .. 12\-313\-44 (78169) hiraNyagarbhAdR^iShiNA vasiShThena mahAtmanA . vasiShThAdR^iShishArdUlAnnArado.avAptavAnidam .. 12\-313\-45 (78170) nAradAdviditaM mahyametadbrahma sanAtanam . mA shuchaH kauravendra tvaM shrutvaitatparamaM padam .. 12\-313\-46 (78171) yena kSharAkShare vitte bhayaM tasya na vidyate . vidyate tu bhayaM tasya yo naitadvetti pArthiva .. 12\-313\-47 (78172) avij~nAnAchcha mUDhAtmA punaH punarupAdravat . pretya jAtisahasrANi maraNAntAnyupAshnute .. 12\-313\-48 (78173) devalokaM tathA tirya~NbhanuShyamapi chAshnute . yadi shudhyati kAlena tasmAdaj~nAnasAgarAt .. 12\-313\-49 (78174) `uttIrNo.asmAdagAdhAtsa paramApnoti shobhanam.' aj~nAnasAgaro ghoro hyavyakto.agAdha uchyate . ahanyahani majjanti yatra bhUtAni bhArata .. 12\-313\-50 (78175) yasmAdagAdhAdavyaktAduttIrNastvaM sanAtanAt . tasmAttvaM virajAshchaiva vitamaskashcha pArthiva .. .. 12\-313\-51 (78176) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trayodashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 313\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-313\-3 avyaktabodhanaM chainamiti Da . tha. pAThaH. avyaktabodhanAchchainamiti Ta. pAThaH .. 12\-313\-9 chaturvishaM na pashyatIti jha . pAThaH .. 12\-313\-10 buddhyate vimalaM buddhavishuddhamachalopamamiti dha . pAThaH .. 12\-313\-11 Sha~Nvisho rAjashArdUleti jha . pAThaH. pralayadharmiNi iti tha. pAThaH .. 12\-313\-13 etadvai tatvamiti dha . pAThaH .. 12\-313\-15 kShipraM buddhyA sulakShaNamiti Da . tha. pAThaH. kShipraM buddhvA svalakShaNamiti Ta. pAThaH .. 12\-313\-18 ekatvaM chaiva tatvasyeti dha . pAThaH .. 12\-313\-47 vitte vij~nAte .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 314 .. shrIH .. 12\.314\. adhyAyaH 314 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shreyaHsAdhanadharmapratipAdakajanakAnushAsanAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-314\-0 (78177) bhIShma uvAcha. 12\-314\-0x (6500) mR^igayAM vicharankashchidvijane janakAtmajaH . vane dadarsha viprendramR^iShiM vaMshadharaM bhR^igoH .. 12\-314\-1 (78178) tamAsInamupAsInaH praNamya shirasA munim . pashchAdanumatastena paprachCha vasumAnidam .. 12\-314\-2 (78179) bhagavankimidaM shreyaH pretya chApIha vA bhavet . puruShasyAdhruve dehe kAmasya vashavartinaH .. 12\-314\-3 (78180) satkR^itya paripR^iShTaH sansumahAtmA mahAtapAH . nijagAda tatastasmai shreyaskaramidaM vachaH .. 12\-314\-4 (78181) R^iShiruvAcha. 12\-314\-5x (6501) manasaH pratikUlAni pretya cheha nachechChasi . bhUtAnAM pratikUlebhyo nivartasya yatendriyaH .. 12\-314\-5 (78182) dharmaH sadA hitaH puMsAM dharmashchaivAshrayaH satAm . dharmAllokAstrayastAta pravR^ittAH sacharAcharAH .. 12\-314\-6 (78183) svAdukAmuka kAmAnAM vaitR^iShNyaM kiM na gachChasi . madhu pashyasi durbuddhe prapAtaM nAnupashyasi .. 12\-314\-7 (78184) yathA j~nAne parichayaH kartavyastatphalArthinA . tathA dharme parichayaH kartavyastatphalArthinA .. 12\-314\-8 (78185) asatA dharmakAmena vishuddhaM karma duShkaram . satA tu dharmakAmena sukaraM karma duShkaram .. 12\-314\-9 (78186) vane grAmyasukhAchAro yathAgrAmyastathaiva saH . grAme vanasukhAchAro yathA vanacharastathA .. 12\-314\-10 (78187) manovAkkarmage dharme kuru shraddhAM samAhitaH . nivR^ittau vA pravR^ittau vA saMpradhArya guNAguNAn .. 12\-314\-11 (78188) nityaM cha bahu dAtavyaM sAdhubhyashchAnasUyatA . prArthitaM brAhmaNebhyashcha satkR^itaM deshakAlayoH .. 12\-314\-12 (78189) shubhena vidhinA labdhamarhAya pratipAdayet . krodhamutsR^ijya dattvA.atha nAnutapyenna kIrtayet .. 12\-314\-13 (78190) anR^ishaMsaH shuchirdAntaH satyavAgArjave sthitaH . yonikarmavishuddhashcha pAtraM syAdvedaviddvijaH .. 12\-314\-14 (78191) saMskR^itA chaikapatnI cha jAtyA yoniriheShyate . R^igyajuHsAmago vidvAnShaTkarmA pAtramuchyate .. 12\-314\-15 (78192) sa eva dharmaH so.adharmastaM taM prati naraM bhavet . pAtrAkarmavisheSheNa deshakAlAvavekShya cha .. 12\-314\-16 (78193) lIlayA.alpaM yathA gAtrAtpramR^ijyAttu rajaH pumAn . bahuyatnena cha mahatpApanirharaNaM tathA .. 12\-314\-17 (78194) viriktasya yathA samyagghR^itaM bhavati bheShajam . tathA nirhR^itadoShasya pretya dharmaH sukhAvahaH .. 12\-314\-18 (78195) mAnasaM sarvabhUteShu vartate vai shubhAshubham . ashubhebhyaH samAkShipya shubheShvevAvadhAraya .. 12\-314\-19 (78196) sarvaM sarveNA sarvatra kriyamANaM cha pUjaya . svadharme yatra rAgaste kAmaM dharmo vidhIyatAm .. 12\-314\-20 (78197) adhR^itAtmandhR^itau tiShTha durbaddhe buddhimAnbhava . aprashAntaH prashAmya tvamaprAj~naH prAj~navachchara .. 12\-314\-21 (78198) tejasA shakyate prAptumupAyaH sahachAriNA . iha cha pretya cha shreyastasya mUlaM dhR^itiH parA .. 12\-314\-22 (78199) rAjarShiradhR^itiH svargAtpatito hi mahAbhiShaH . yayAtiH kShINapuNyopi dhR^ityA lokAnavAptavAn .. 12\-314\-23 (78200) tapasvinAM dharmavatAM viduShAM chopasevanAt . prApsyase vipulAM buddhiM tathA shreyo.abhipatsyase .. 12\-314\-24 (78201) bhIShma uvAcha. 12\-314\-25x (6502) sa tu svabhAvasaMpannastachChrutvA munibhAShitam . vinivartya manaH kAmAddharme buddhiM chakAra ha .. .. 12\-314\-25 (78202) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chaturdashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 314\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-314\-5 vaitR^iShNaM ko na gachChati iti dha . pAThaH. kiM na pR^ichChasIti tha. pAThaH .. 12\-314\-15 ekasyaiva patnI ekapatnI natvanyapUrvA . jAtyAH putrotpatteH yoniH syatAnam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 315 .. shrIH .. 12\.315\. adhyAyaH 315 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhUtasR^iShTiprakArAdipratipAdakajanakayAj~navalkyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-315\-0 (78203) yudhiShThira uvAcha. 12\-315\-0x (6503) dharmAdharmavimuktaM yadvimuktaM sarvasaMshayAt . janmamR^ityuvimuktaM cha vimuktaM puNyapApayoH .. 12\-315\-1 (78204) yachChivaM nityamabhayaM nityamakSharamavyayam . shuchi nityamanAyAsaM tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-315\-2 (78205) bhIShma uvAcha. 12\-315\-3x (6504) atra te vartayiShyAmi itihAsaM purAtanam . yAj~navalkyasya saMvAdaM janakasya cha bhArata .. 12\-315\-3 (78206) yAj~navalkyamR^iShishreShThaM daivarAtirmahAyashAH . paprachCha janako rAjA prashnaM prashnavidAMvaraH .. 12\-315\-4 (78207) janaka uvAcha. 12\-315\-5x (6505) katIndriyANi viprarShe kati prakR^itayaH smR^itAH . kimavyaktaM paraM brahma tasmAchcha paratastu kim .. 12\-315\-5 (78208) prabhavaM chApyayaM chaiva kAlasa~NkhyAM tathaiva cha . vaktumarhasi viprendra tvadanugrahakA~NkShiNaH .. 12\-315\-6 (78209) aj~nAnAtparipR^ichChAmi tvaM hi j~nAnamayo nidhiH . tadahaM shrotumichChAmi sarvametadasaMshayam .. 12\-315\-7 (78210) yAj~navalkya uvAcha. 12\-315\-8x (6506) shrUyatAmavanIpAla yadetadanupR^ichChasi . yogAnAM paramaM j~nAnaM sA~NkhyAnAM cha visheShataH .. 12\-315\-8 (78211) ta tavAviditaM kiMchinmAM tu jij~nAsate bhavAn . pR^iShTena chApi vaktavyameSha dharmaH sanAtanaH .. 12\-315\-9 (78212) aShTau prakR^itayaH proktA vikArAshchApi ShoDasha . AsAM tu sapta vyaktAni prAhuradhyAtmachintakAH .. 12\-315\-10 (78213) avyaktaM cha mahAMshchaiva tathA.ahaMkAra eva cha . pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam .. 12\-315\-11 (78214) etAH prakR^itayastvaShTau vikArAnapi me shR^iNu . shrotraM tvakchaiva chakShushcha jihvA ghrANaM cha pa~nchamam .. 12\-315\-12 (78215) shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhastathaiva cha . vAkcha hastau cha pAdau cha pAyurmeDhraM tathaiva cha .. 12\-315\-13 (78216) ete visheShA rAjendrA mahAbhUteShu pa~nchasu . buddhIndriyANyathaitAni savisheShANi maithila .. 12\-315\-14 (78217) manaH ShoDashakaM prAhuradhyAtmagatichintakAH . tvaM chaivAnye cha vidvAMsastattvabuddhivishAradAH .. 12\-315\-15 (78218) avyaktAchcha mahAnAtmA samutpadyati pArthiva . prathamaM sargamityetadAhuH prAdhAnikaM budhAH .. 12\-315\-16 (78219) mahatashchApyahaMkAra utpadyati narAdhipa . dvitIyaM sargamityAhuretadbuddhyAtmakaM smR^itam .. 12\-315\-17 (78220) ahaMkArAchcha saMbhUtaM mano bhUtaguNAtmakam . tR^itIyaH sarga ityeSha AhaMkArika uchyate .. 12\-315\-18 (78221) manasastu samudbhUtA mahAbhUtA narAdhipa . chaturthaM sargamityetanmAnasaM chintanAtmakam .. 12\-315\-19 (78222) shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhastathaiva cha . pa~nchamaM sargamityAhurbhautikaM bhUtachintakAH .. 12\-315\-20 (78223) shrotraM tvakchaiva chakShushcha jihvA ghrANaM cha pa~nchamam . sargaM tu ShaShThamityAhurbahuchintAtmakaM smR^itam .. 12\-315\-21 (78224) adhaH shrotrendriyagrAma utpadyadi narAdhipa . saptamaM sargamityAhuretadaindriyakaM smR^itam .. 12\-315\-22 (78225) UrdhvaM srotastathA tiryagutpadyati narAdhipa . aShTamaM sargamityAhuretadArjavakaM smR^itam .. 12\-315\-23 (78226) tiryaksrotastvadhaHsrota utpadyati narAdhipa . navamaM sargamityAhuretadArjavakaM budhAH .. 12\-315\-24 (78227) ete vai nava sargA hi tattvAni cha narAdhipa . chaturvishatiruktAni yathAshrutinidarshanam .. 12\-315\-25 (78228) ata UrdhvaM mahArAja guNasyaitasya tattvataH . mahAtmabhiranuproktAM kAlasa~NkhyAM nibodha me .. .. 12\-315\-26 (78229) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchadashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 315\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 316 .. shrIH .. 12\.316\. adhyAyaH 316 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati aNDAdisR^iShTiprakArAdipratipAdakajanakayAj~navalkyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-316\-0 (78230) yAj~navalkya uvAcha. 12\-316\-0x (6507) avyaktasya narashreShTha kAlasa~NkhyAM nibodha me . pa~nchakalpasahasrANi dviguNAnyaharuchyate .. 12\-316\-1 (78231) rAtriretAvatI chAsya pratibuddho narAdhipa . sR^ijatyoShadhimevAgre jIvanaM sarvadehinAm .. 12\-316\-2 (78232) tato brahmANamasR^ijaddhairaNyANDasamudbhavam . sA mUrtiH sarvabhUtAnAmityevamanushushruma .. 12\-316\-3 (78233) saMvatsaramuShitvANDe niShkramya cha mahAmuniH . saMdadhe.ardhaM mahIM kR^itsnAM divamardhaM prajApatiH .. 12\-316\-4 (78234) dyAvApR^ithivyorijyeSha rAjanvedeShu paThyate . tayoH shakalayormadhyamAkAshamakarotprabhuH .. 12\-316\-5 (78235) etasyApi cha sa~NkhyAnaM vedavedA~NgapAragaiH . dashakalpasahasrANi pAdonAnyaharuchyate .. 12\-316\-6 (78236) rAtrimetAvatIM chAsva prAhuradhyAtmachintakAH . sR^ijatyahaMkAramR^iShirbhUtaM divyAtmakaM tathA .. 12\-316\-7 (78237) chaturashchAparAnputrAndehAtpUrvaM mahAnR^iShiH . te vai pitR^ibhyaH pitaraH shrUyanteM rAjasattama .. 12\-316\-8 (78238) devAH pitR^INAM cha sutA devairlokAH samAvR^itAH . charAcharA narashreShTha ityevamanushushruma .. 12\-316\-9 (78239) parameShThI tvahaMkAro.asR^ijadbhUtAni pa~nchadhA . pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam .. 12\-316\-10 (78240) etasyApi nishAmAhustR^itIyamatha kurvataH . pa~ncha kalpasahasrANi tAvadevAharuchyate .. 12\-316\-11 (78241) shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhashcha pa~nchamaH . ete visheShA rAjendra mahAbhUteShu pa~nchasu .. 12\-316\-12 (78242) yairAviShTAni bhUtAni ahanyahani pArthiva . anyonyaM spR^ihayantyete anyonyasyAhite ratAH .. 12\-316\-13 (78243) anyonyamativartante anyonyaspardhinastathA . te vadhyamAnA hyanyonyaM guNairhAribhiravyayAH .. 12\-316\-14 (78244) ihaiva parivartante tiryagyonipraveshinaH . trINi kalpasahasrANi eteShAmaharuchyate .. 12\-316\-15 (78245) rAtriretAvatI chaiva manasashcha narAdhipa . manashcharati rAjendra charitaM sarvamindriyaiH .. 12\-316\-16 (78246) na chendriyANi pashyanti mana evAtra pashyati . chakShuH pashyati rUpANi manasA tu na chakShuShA .. 12\-316\-17 (78247) manasi vyAkule chakShuH pashyannapi na pashyati . athendriyANi sarvANi pashyantItyabhichakShate .. 12\-316\-18 (78248) manasyuparate rAjannindriyoparamo bhavet .. 12\-316\-19 (78249) na chendriyavyuparame manasyuparamo bhavet . evaM manaH pradhAnAni indriyANi prabhAvayet .. 12\-316\-20 (78250) indriyANAM tu sarveShAmIshvaraM mana uchyate . etadvishanti bhUtAni sarvANIha mahAyashaH .. .. 12\-316\-21 (78251) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShoDashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 316\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-316\-4 saMdadhe.ayaM mahImiti Da . tha. pAThaH .. 12\-316\-8 putrAndevAniti Da . tha. pAThaH. putrAnpUrvameva mahAnR^iShiriti. pitR^INAM pitara iti jha. pAThaH .. 12\-316\-13 anyonyasya hite ratA iti jha . dha. pAThaH .. 12\-316\-21 etadvashe hi bhUtAnIti Ta . Da. tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 317 .. shrIH .. 12\.317\. adhyAyaH 317 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati jagatpralayaprakArAdipratipAdakajanakayAj~navalkyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-317\-0 (78252) yAj~navalkya uvAcha. 12\-317\-0x (6508) tattvAnAM sargasa~NkhyA cha kAlasa~NkhyA tathaiva cha . mayA proktA.anupUrveNa saMhAramapi me shR^iNu .. 12\-317\-1 (78253) yatA saMharate jantUnsasarja cha punaH punaH . anAdinidhano brahmA nityashchAkShara eva cha. 12\-317\-2 (78254) ahaHkShayamatho buddhvA nishi svapnamanAstathA . chodayAmAsa bhagavAnavyakto.ahaMkR^itaM naram .. 12\-317\-3 (78255) tataH shatasahasrAMshuravyaktenAbhichoditaH . kR^itvA dvAdashadhA.a.atmAnamAdityo jvaladagnivat .. 12\-317\-4 (78256) chaturvidhaM prajAjAtaM nirdahatyAshu tejasA . jarAyvaNDasvedajAtamudbhijjaM sa narAdhipa .. 12\-317\-5 (78257) etadunmeShamAtreNa vinaShTaM sthANuja~Ngamam . kUrmapR^iShThasamA bhUmirbhavatyatha samantataH .. 12\-317\-6 (78258) jagaddagdhvA.amitabalaH kevalAM jagartI tataH . ambhasA balinA kShipramApUrayati sarvashaH .. 12\-317\-7 (78259) tataH kAlAgnimAsAdya tadambho yAti saMkShayam . vinaShTe.ambhasi rAjendra jAjvalatyanalo mahAn .. 12\-317\-8 (78260) tamaprameyAtibalaM jvalamAnaM vibhAvasum . UShmANaM sarvabhUtAnAM saptAchiMpamathA~njasA .. 12\-317\-9 (78261) bhakShayAmAsa bhagavAnvAyuraShTAtmako balI . vicharannamitaprANastiryagUrdhvamadhastathA .. 12\-317\-10 (78262) tamapratibalaM bhImamAkAshaM grasate punaH . AkAshamapyabhinadanmano grasati chArikam .. 12\-317\-11 (78263) mano grasati sarvAtmA sohaMkAraH prajApatiH . ahaMkAro mahAnAtmA bhUtabhavyabhaviShyavit .. 12\-317\-12 (78264) tamapyanupamAtmAnaM vishvaM shaMbhuH prajApatiH . aNimA laghimA prAptirIshAno jyotiravyayaH .. 12\-317\-13 (78265) sarvataH pANipAdaM tatsarvatokShishiromukham . sarvataH shrutimalloke sarvamAvR^itya tiShThati .. 12\-317\-14 (78266) hR^idayaM sarvabhUtAnAM parvaNA.a~NguShThamAtrakaH . aNugrasatyananto hi mahAtmA vishvamIshvaraH .. 12\-317\-15 (78267) tataH samabhavatsarvamakShayAvyayamavraNam . bhUtabhavyabhaviShyANAM sraShTAramanaghaM tathA .. 12\-317\-16 (78268) eShopyayaste rAjendra yathAvatsamudAhR^itaH . adhyAtmamadhibhUtaM cha shrUyatAM chAdhidaivatam .. .. 12\-317\-17 (78269) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptadashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 317\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-317\-4 saMdadhe.ayaM mahImiti Da . tha. pAThaH .. 12\-317\-8 putrAndevAniti Da . tha. pAThaH. putrAnpUrvaMmeva mahAnR^iShiriti. pitR^INAM pitara iti jha. pAThaH .. 12\-317\-13 anyonyasya hite ratA iti jha . dha. pAThaH .. 12\-317\-21 etadvashe hi bhUtAnIti Ta . Da. tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 318 .. shrIH .. 12\.318\. adhyAyaH 318 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yAj~navalkyena janakaMprati indriyatadviShayatadabhimAnidevatAkathanam .. 1\.. tathA satvAdiguNatrayakAryadharmapratipAdanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-318\-0 (78270) yAj~navalkya uvAcha. 12\-318\-0x (6509) pAdAvadhyAtmamityAhurbrAhmaNAstattvadarshinaH . gantavyamadhibhUtaM cha viShNustatrAdhidaivatam .. 12\-318\-1 (78271) pAyuradhyAtmamityAhuryathAtattvArthadarshinaH . visargamadhibhUtaM cha mitrastatrAdhidaivatam .. 12\-318\-2 (78272) upastho.adhyAtmamityAhuryathAyogapradarshinaH . adhibhUtaM tathA.a.anando daivataM cha prajApatiH .. 12\-318\-3 (78273) hastAvadhyAtmamityAhuryathAsa~NkhyAnadarshinaH . kartavyamadhibhUtaM tu indrastatrAdhidaivatam .. 12\-318\-4 (78274) vAgadhyAtmamiti prAhuryathAshrutinidarshinaH . vaktavyamadhibhUtaM tu vahnistatrAdhidaivatam .. 12\-318\-5 (78275) chakShuradhyAtmamityAhuryathAshrutinidarshinaH . rUpamatrAdhibhUtaM tu sUryashchApyadhidaivatam .. 12\-318\-6 (78276) shrotramadhyAtmamityAhuryathAshrutinidarshinaH . shabdastatrAdhibhUtaM tu dishashchAtrAdhidaivatam .. 12\-318\-7 (78277) jihvAmadhyAtmamityAhuryathAshrutinidarshinaH . rasa evAdhibhUtaM tu ApastatrAdhidaivatam .. 12\-318\-8 (78278) ghrANamadhyAtmamityAhurthathAshrutinidarshinaH . gandha evAdhibhUtaM tu pR^ithivI chAdhidaivatam .. 12\-318\-9 (78279) tvagadhyAtmamiti prAhustattvabuddhivishAradAH . sparshamevAdhibhUtaM tu pavanashchAdhidaivatam .. 12\-318\-10 (78280) mano.adhyAtmamiti prAhuryathA shAstravishAradAH . mantavyamadhibhUtaM tu chandramAshchAdhidaivatam .. 12\-318\-11 (78281) AhaMkArikamadhyAtmamAhustattvanidarshinaH . abhimAno.adhibhUtaM tu buddhishchAtrAdhidaivatam .. 12\-318\-12 (78282) buddhiradhyAtmamityAhuryathAvadabhidarshinaH . boddhavyamadhibhUtaM tu kShetraj~nashchAdhidaivatam .. 12\-318\-13 (78283) eShA te vyaktito rAjanvibhUtiranudarshitA . Adau madhye tathA.ante cha yathA tattvena tattvavit .. 12\-318\-14 (78284) prakR^itirguNAnvikurute svachChandenAtmakAmyayA . krIDArthe tu mahArAja shatasho.atha sahasrashaH .. 12\-318\-15 (78285) yathA dIpasahasrANi dIpAnmartyAH prakurvate . prakR^itistathA vikurute puruShasya guNAnbahUn .. 12\-318\-16 (78286) satvamAnanda udrekaH prItiH prAkAmyameva cha . sukhaM shuddhatvamArogyaM saMtoShaH shraddadhAnatA .. 12\-318\-17 (78287) akArpaNyamasaMrambhaH kShamA dhR^itirahiMsatA . samatA satyamAnR^iNyamArjavaM hrIrachApalam .. 12\-318\-18 (78288) shauchamArdavamAchAramalaulyaM hR^idyasaMbhramaH . iShTAniShTaviyogAnAM kR^itAnAmavikatthanA .. 12\-318\-19 (78289) dAnena chAtmagrahaNamaspR^ihatvaM parArthatA . sarvabhUtadayA chaiva satvasyaite guNAH smR^itAH .. 12\-318\-20 (78290) rajoguNAnAM saMghAto rUpamaishvaryavigrahau . atyAgitvamakAruNyaM sukhaduHkhopasevanam .. 12\-318\-21 (78291) parApavAdeShu ratirvivAdAnAM cha sevanam . ahaMkArastvasatkArashchintA vairopasevanam .. 12\-318\-22 (78292) paritApo.abhiharaNaM hrInAsho.anArjavaM tathA . bhedaH paruShatA chaiva kAmakrodho madastathA .. 12\-318\-23 (78293) darpo dveSho.atimAnashcha ete proktA rajoguNAH . tAmasAnAM tuM saMghAtAnpravakShyAmyupadhAryatAm .. 12\-318\-24 (78294) moho.aprakAshastAmisramandhatAmisrasaMj~nitam . maraNaM chAndhatAmisraM tAmisraM krodha ujyate .. 12\-318\-25 (78295) tamaso lakShaNAnIha bhakShaNAdyabhirochanam . bhojanAnAmaparyAptistathA peyeShvatR^iptatA .. 12\-318\-26 (78296) gandhavAso vihAreShu shayaneShvAsaneShu cha . divAsvapne vivAde cha pramAdeShu cha vai ratiH .. 12\-318\-27 (78297) nR^ityavAditragItAnAmaj~nAnAchChraddadhAnatA . dveSho dharmavisheShANAmete vai tAmasA guNAH .. .. 12\-318\-28 (78298) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAdashAdhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 318\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-318\-4 yathA tatvanidarshinaH iti tha . pAThaH .. 12\-318\-19 shauchatAramapArupyamapaishunamiti Da . pAThaH. iShTApUrvavisheShANAmiti Ta. Da. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 319 .. shrIH .. 12\.319\. adhyAyaH 319 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yAj~navalkyena janakaMprati sAtvikAdisAratamyanirUpaNam .. 1\.. janakena yAj~navalkyaMprati tatvakathanaprArthanA cha .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-319\-0 (78299) yAj~navalkya uvAcha. 12\-319\-0x (6510) ete pradhAnasya guNAstrayaH puruShasattama . kR^itsnasya chaiva jagatastiShThantyanapagAH sadA .. 12\-319\-1 (78300) avyaktarUpo bhagavA~nshatadhA cha sahasradhA . shatadhA sahasradhA chaiva tathA shatasahasradhA .. 12\-319\-2 (78301) koTishashcha karotyeva prakR^ityA.a.atmAnamAtmanA . sAtvikaraNottamaM sthAnaM rAjasasyeha madhyamam .. 12\-319\-3 (78302) tAmasasvAdhamaM sthAnaM prAhuradhyAtmachintakAH . kevaleneha puNyena bhatibhUrdhvAmavApnuyAt .. 12\-319\-4 (78303) puNyapApena mAnuShyamadharmeNApyaghogatim . dvandvaneShAM trayANAM tu sannipAtaM cha tatvataH .. 12\-319\-5 (78304) satvasya rajasashchaiva tamasashcha shR^iNuShva me . satvasya tu rajo dR^iShTaM rajasashcha tamastathA .. 12\-319\-6 (78305) tamasashcha tathA satvaM satvasyAvyaktameva cha . adhyaktaH satvasaMyukto devalokamayApnuyAt .. 12\-319\-7 (78306) ravAsatvasamAyukto mAnuSheShu prapadyate . rasastamobhyAM saMyuktastiryagyoniShu jAyate .. 12\-319\-8 (78307) rAjasaistAmasaiH satvairyukto mAnuShamApnuyAt . puNyapApaviyuktAnAM sthAnamAhurmahAtmanAm .. 12\-319\-9 (78308) shAshvataM chAvyayaM chaivamakShayaM chAmR^itaM cha tat . j~nAninAM saMbhavaM shreShThaM sthAnamavraNamachyutam . atIndriyamabIjaM cha janmamR^ityutamonudam .. 12\-319\-10 (78309) avyaktasthaM paraM yattatpR^iShTaste.ahaM narAdhipa . sa eva prakR^itistho hi tatstha ityabhidhIyate .. 12\-319\-11 (78310) achetanA chaiva matA prakR^itishchApi pArthiva . etenAdhiShThitA chaiva sR^ijate saMharatyapi .. 12\-319\-12 (78311) janaka uvAcha. 12\-319\-13x (6511) anAdinidhanAvetAvubhAveva mahAmate . amUrtimantAvachalAvaprakampyaguNAguNau .. 12\-319\-13 (78312) agrAhyAvR^iShishArdUla kathameko hyachetanaH . chetanAvAMstathA chaikaH kShetraj~na iti bhAShitaH .. 12\-319\-14 (78313) tvaM hi viprendra kArtsnyena rmokShadharmamupAsase . sAkalpaM mokShadharmasya shrotumichChAmi tattvataH .. 12\-319\-15 (78314) nistatvaM kevalatvaM cha vinAbhAvaM tathaiva cha . daivatAni cha me brUhi dehaM yAnyAshritAni vai .. 12\-319\-16 (78315) tathaivotkrANiNaH sthAnaM dehino vai vipadyataH . kAlena yaddhi prApnoti sthAnaM tatprabravIhi me .. 12\-319\-17 (78316) sA~Nkhyaj~nAnaM cha tattvena pR^ithagyogaM tathaiva cha . ariShTAni cha tattvAni vaktumarhasi sattama . viditaM sarvametatte pANAvAmalakaM yathA .. .. 12\-319\-18 (78317) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonaviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 319\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-319\-12 sachchetanashchaipa mataH prakR^itisthashcha pArthiveti Ta . Da. pAThaH .. 12\-319\-13 aprakampyau traNAvraNAviti Ta . Da. pAThaH. aprakampyau vR^iShAvR^iShAviti tha. pAThaH .. 12\-319\-16 astitvaM keva tvaM cheti jha . pAThaH .. 12\-319\-17 dehino.api viyujyata iti Ta . pAThaH .. 12\-319\-18 anuktAni cha tatveneti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 320 .. shrIH .. 12\.320\. adhyAyaH 320 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yAj~navalkyena janakaMprati sA~Nkhyadarshanakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-320\-0 (78318) yAj~navalkya uvAcha. 12\-320\-0x (6512) na shakyo nirguNastAta guNIkartuM vishAMpate . guNavAMshchApyaguNavAnyathAtattvaM nibodha me .. 12\-320\-1 (78319) guNairhi guNavAneva nirguNashchAguNastathA . prAhurevaM mahAtmAno munayastattvadarshinaH .. 12\-320\-2 (78320) guNasvabhAvastvavyakto guNAnevAbhivartate . upayu~Nkte cha tAneva sa chaivAj~naH svabhAvataH .. 12\-320\-3 (78321) avyaktastu na jAnIte puruSho.aj~naH svabhAvataH . na mattaH paramostIti nityamevAbhimanyate .. 12\-320\-4 (78322) anena kAraNenaitadavyaktaM syAdachetanam . nityatvAchchAkSharatvAchcha kSharatvAnna tadanyathA .. 12\-320\-5 (78323) yadA.aj~nAnena kurvIta guNasargaM punaHpunaH . yadAtmAnaM na jAnIte tadA.a.atmApi na muchyate .. 12\-320\-6 (78324) kartR^itvAchchApi sargANAM sargadharmA tathochyate . kartR^itvAchchApi yogAnAM yogadharmA tathochyate .. 12\-320\-7 (78325) kartR^itvAtprakR^itInAM cha tathA prakR^itidharmitA .. 12\-320\-8 (78326) kartR^itvAchchApi vIjAnAM bIjadharmA tathochyate . guNAnAM prasavatvAchcha pralayatvAttathaiva cha .. 12\-320\-9 (78327) `kartR^itvAtpralayAnAM tu tathA pralayadharmi cha . kartR^itvAtprabhavANAM cha tathA prabhavadharmi cha .. 12\-320\-10 (78328) bIjatvAtprakR^ititvAchcha pralayatvAttathaiva cha.' upekShatvAdananyatvAdabhimAnAchcha kevalam .. 12\-320\-11 (78329) manyante yatayaH siddhA adhyAtmaj~nA gatajvarAH . anityaM nityamavyaktaM vyaktametaddhi shushruma .. 12\-320\-12 (78330) avyaktaikatvamityAhurnAnAtvaM puruShAstathA . sarvabhUtadayAvantaH kevalaM j~nAnamAsthitAH .. 12\-320\-13 (78331) anyaH sa puruSho.avyaktastvadhruvo dhruvasaMj~nakaH . yathA mu~nja iShIkANAM tathaivaitaddhi jAyate . `na chaiva mu~njasaMyogAdiShIkA tatra budhyate ..' 12\-320\-14 (78332) anyachcha mashakaM vidyAdanyachchodumbaraM tathA . cha chodumbarasaMyogairmashakastatra lipyate .. 12\-320\-15 (78333) anya eva tathA matsyastadanyadudukaM smR^itam . na chodakasya sparshena matsyo lipyati sarvashaH .. 12\-320\-16 (78334) anyo hyagnirukhA.apyanyA nityamevamavehi bhoH . na chopalipyate so.agnirukhAsaMsparshanena vai .. 12\-320\-17 (78335) puShkaraM tvanyadevAtra tathA.anyadudakaM smR^itam . na chodakasya sparshena lipyate tatra puShkaram .. 12\-320\-18 (78336) eteShAM sahavAsaM cha nivAsaM chaiva nityashaH . yAthAtathyena pashyanti na nityaM prAkR^itA janAH .. 12\-320\-19 (78337) ye tvanyathaiva pashyanti na samyakteShu darshanam . te vyaktaM nirayaM ghoraM pravishanti punaH punaH .. 12\-320\-20 (78338) sA~Nkhyadarshanametatte parisa~NkhyAnamuttamam . evaM hi parisaMkhyAya sA~NkhyAH kevalatAM gatAH .. 12\-320\-21 (78339) ye tvanye tattvakushalAsteShAmetannidarshanam . ataH paraM pravakShyAmi yogAnAmanudarshanam .. .. 12\-320\-22 (78340) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi viMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 320\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-320\-3 guNAmnaivAtivartata iti jha . pAThaH .. 12\-320\-5 yadaj~nAnena kurute nirguNaH saguNaH punariti Da . pAThaH .. 12\-320\-6 yadaj~nAnaM na jAnIShe tadityavyaktamuchyata iti tha . pAThaH .. 12\-320\-7 kartR^itvAchchaiva dharmANAmiti Ta . pAThaH. kartR^itvAchchApi yonInAM yonidharmetyathochyata iti Ta. Da. pAThaH .. 12\-320\-17 ukhA mR^itpAtravisheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 321 .. shrIH .. 12\.321\. adhyAyaH 321 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yAj~navalkyena janakaMprati yoganirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-321\-0 (78341) yAj~navalkya uvAcha. 12\-321\-0x (6513) sA~Nkhyaj~nAnaM mayA proktaM yogaj~nAnaM nibodha me . yathAshrutaM yathAdR^iShTaM tattvena nR^ipasattama .. 12\-321\-1 (78342) nAsti sA~NkhyasamaM j~nAnaM nAsti yogasamaM balam . tAvubhAvekacharyau tAvubhAvanidhanau smR^itau .. 12\-321\-2 (78343) pR^ithakpR^ithakprapashyanti ye.apyabuddhiratA narAH . vayaM tu rAjanpashyAma ekameva tu nishchayAt .. 12\-321\-3 (78344) yadeva yogAH pashyanti tatsA~Nkhyairapi dR^ishyate . ekaM sA~NkhyaM cha yogaM cha yaH pashyati sa tattvavit .. 12\-321\-4 (78345) rudrapradhAnAnaparAnviddhi yogAnariMdam . tenaiva chAtha dehena vicharanti disho dasha .. 12\-321\-5 (78346) yAvaddhi pralayastAta sUkShmeNAShTaguNena ha . yogena lokAnvicharansukhaM saMnyasya chAnagha .. 12\-321\-6 (78347) tAvadevAShTaguNinaM yogaprAhurmanIShiNaH . sUkShmamaShTaguNaM prAhurnetaraM nR^ipasattama .. 12\-321\-7 (78348) dviguNaM yogatyaM tu yogAnAM prAhuruttamam . saguNaM nirguNaM chaiva yathAshAstranidarshanam .. 12\-321\-8 (78349) dhAraNaM chaiva manasaH prANAyAmashcha pArthiva . ekAgratA cha manasaH prANAyAmastathaiva cha .. 12\-321\-9 (78350) prANAyAmo hi saguNo nirguNaM dhArayenmanaH . yadyadR^ishyati mu~nchanvai prANAnmaithilasattama . vAtAdhikyaM bhavatyeva tasmAttaM na samAcharet .. 12\-321\-10 (78351) nishAyAH prathame yAme chodanA dvAdasha smR^itAH . madhye svapnAtpare yAme dvAdashaiva tu chodanAH .. 12\-321\-11 (78352) tadevamupashAntena dAntenaikAntashIlinA . AtmArAmeNa buddhena yoktavyo.a.atmA na saMshayaH .. 12\-321\-12 (78353) pa~nchAnAmindriyANAM tu doShAnAkShipya pa~nchadhA . shabdaM rUpaM tathA sparshaM rasaM gandhaM tathaiva cha .. 12\-321\-13 (78354) pratibhAmapavargaM cha pratisaMhR^itya maithila . indriyagrAmamakhilaM manasyabhiniveshya ha .. 12\-321\-14 (78355) manastathaivAhaMkAre pratiShThApya narAdhipa . ahaMkAraM tathA buddhau buddhiM cha prakR^itAvapi .. 12\-321\-15 (78356) evaM hi parisaMkhyAya tato dhyAyanti kevalam . virajaskamalaM nityamanantaM shuddhamavraNam .. 12\-321\-16 (78357) tasthuShaM puruShaM nityamabhedyamajarAmaram . shAshvataM chAvyayaM chaiva IshAnaM brahma chAkhyam .. 12\-321\-17 (78358) yuktasya tu mahArAja lakShaNAnyupadhAram . lakShaNaM tu prasAdasya yathA tR^iptaH sukhaM svayet .. 12\-321\-18 (78359) nirvAte tu yathA dIpo jvaletsnehasa \-\-dhataH . nishchalordhvashikhastadvadyuktamAhurmanIShiNa .. 12\-321\-19 (78360) pAShANa iva meghotthairyathA bindubhirAhataH . nAlaM chAlayituM shakyastathA yuktasya lakShaNam .. 12\-321\-20 (78361) shaktadundubhinirghoShairvidhidhairgItavAditaiH . kriyamANairna kampeta yuktasyaitannidarshanam .. 12\-321\-21 (78362) tailapAtraM yathA pUrNaM karAbhyAM gR^ihya pUruShaH . sopAnamAruhedbhItastarjyamAno.asiShaNibhiH .. 12\-321\-22 (78363) saMyatAtmA bhayAtteShAM na pAtrAdbindumutsR^ijet . tathaivottaramAgamya ekAgramanasastathA .. 12\-321\-23 (78364) sthiratvAdindriyANAM tu nishchalastathaiva cha . evaM yuktasya tu munerlakShaNAnyupala\-\-\-\-.. 12\-321\-24 (78365) svayuktaH pashyate brahma yattatparama\-\-\-\-yam . mahatastamaso madhye sthitaM jva nasA\-\-bham .. 12\-321\-25 (78366) etena kevalaM yAti tyaktvA dehamasAkShikam . kAlena mahatA rAja~nshrutireShA sanAtanI .. 12\-321\-26 (78367) etaddhi yogaM yogAnAM kimanyadyogalakShaNam . vij~nAya taddhi manyante kR^itakR^ityA manIShiNaH .. .. 12\-321\-27 (78368) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekaviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 321\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-321\-2 tAvubhAvekapakShau tu iti Ta . pAThaH .. 12\-321\-3 ye.alpabuddhiparAyaNA iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-321\-6 sukhaM vasati chAnagheti Ta . Da. pAThaH .. 12\-321\-8 nirguNaM yogakR^ityaM tviti Ta . pAThaH .. 12\-321\-10 dR^ishyate yatra mu~njanvai iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-321\-14 manasyagira eva cheti Da . pAThaH. pUtikAmupasargaM veti Da. pAThaH .. 12\-321\-24 hiyamANairna kampeyuriti Da . pAThaH .. 12\-321\-26 kAlena kevalaM jAna~nshrutireShA sanAtanIti Da . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 322 .. shrIH .. 12\.322\. adhyAyaH 322 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## yAj~navalkyena janakaMprati prANinAmutkramaNasthAnavisheShaprayojyaphalavisheShakathanam .. 1\.. tathA prANinAM maraNasUchaka duHshakunakathanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-322\-0 (78369) yAj~navalkya uvAcha. 12\-322\-0x (6514) tathaivotkramatAM sthAnaM shR^iNuShvAvahito nR^ipa . padbhyAmutkramamANasya vaiShNavaM sthAnamuchyate .. 12\-322\-1 (78370) ja~NghAbhyAM tu vasUndevAnApnuyAditi naH shrutam . jAnubhyAM cha mahAbhAgAnsAdhyAndevAnavApnuyAt .. 12\-322\-2 (78371) pAyunotkramamANastu maitraM sthAnamavApnuyAt . pR^ithivIM jaghanenAtha UrubhyAM cha prajApatim .. 12\-322\-3 (78372) pArshvAbhyAM maruto devAnnAsAbhyAmindumeva cha . bAhubhyAmindramityAhururasA rudrameva cha .. 12\-322\-4 (78373) grIvayA tu munishreShThaM naramApnotyanuttamam . vishvedevAnmukhenAtha dishaH shrotreNa chApnuyAt .. 12\-322\-5 (78374) ghrANena gandhavahanaM netrAbhyAM sUryameva cha . bhrUbhyAM chaivAshvinau devau lalATena pitR^inatha .. 12\-322\-6 (78375) brahmANamApnoti vibhuM mUrdhnA devAgrajaM tathA . etAnyutkramaNasthAnAnyuktAni mithileshvara .. 12\-322\-7 (78376) arigani pravakShyAmi vihitAni manIShibhiH . saMvatsarAddhimokShastu saMbhaveta sharIriNaH .. 12\-322\-8 (78377) yo.arundhatIM na pashyeta dR^iShTapUrvA kadAchana . tathaiva dhruvamatityAhuH pUrNenduM dIpameva cha .. 12\-322\-9 (78378) khaNDAbhAsaM dakShiNataste.api saMvatsarAyuShaH . parachakShuShi chAtmAnaM ye na pashyanti pArthivaH .. 12\-322\-10 (78379) AtmachChAyAkR^itIbhUtaM te.api saMvatsarAyuShaH . atidyutiratipraj~nA apraj~nA chAdyutistathA .. 12\-322\-11 (78380) prakR^itervikriyApattiH ShaNmAsAnmR^ityulakShaNam . daivatAnyavajAnAti brAhmaNaishcha virudhyate .. 12\-322\-12 (78381) kR^iShNashyAvachChavichChAyaH ShaNmAsAnmR^ityulakShaNam . shIrNanAbhiM yathA chakraM ChidraM somaM prapashyati .. 12\-322\-13 (78382) tathaiva cha sahasrAMshuM saptarAtreNa mR^ityubhAk . shavagandhamupAghrAti saptarAtreNa mR^ityubhAk. 12\-322\-14 (78383) karNanAsAvanamanaM dantadR^iShTivirAgitAM .. karNanAsAvanamanaM dantadR^iShTivirAgitA .. 12\-322\-15 (78384) saMj~nAlopo nirUShmatvaM sadyomR^ityunidarshanam . akasmAchcha sravedyasya vAmamakShi narAdhipa .. 12\-322\-16 (78385) mUrdhratashchotpateddhUmaH sadyomR^ityunidarshanam . etAvanti tvariShTAni viditvA mAnavo.a.atmavAn .. 12\-322\-17 (78386) nishi chAhani chAtmAnaM yojayetparamAtmani . pratIkShamANastatkAlaM yaH kAlaH prakR^ito bhavet .. 12\-322\-18 (78387) athAsya neShTaM maraNaM sthAtumichChedimAM kriyAm . sarvagandhAnrasAMshchaiva dhArayIta samAhitaH .. 12\-322\-19 (78388) `tathA mR^ityumupAdAya tatpareNAndarAtmanA.' sa sA~NkhyadhAraNaM chaiva viditvA manujarShabha . jayechcha mR^ityuM yogena tatpareNAntarAtmanA .. 12\-322\-20 (78389) gachChetprApyAkShayaM kR^itsnamajanma shivamavyayam . shAshvataM sthAnamachalaM duShprApamakR^itAtmabhiH .. .. 12\-322\-21 (78390) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvAviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 322\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-322\-8 saMvatsaraviyogasya saMbhave nu iti dha . pAThaH .. 12\-322\-10 khaNDabhAgaM dakShiNata iti tha . pAThaH .. 12\-322\-13 ChidraM Chidravantam .. 12\-322\-14 surabhidravye shavagandhagraha ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 323 .. shrIH .. 12\.323\. adhyAyaH 323 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati janakayAj~navalkyasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-323\-0 (78391) yAj~navalkya uvAcha. 12\-323\-0x (6515) avyaktasthaM paraM yattatpR^iShTaste.ahaM narAdhipa . paraM guhyamimaM prashnaM shR^iNuShvAvahito nR^ipa .. 12\-323\-1 (78392) yathArSheNeha vidhinA charatA.avamatena ha . mayA.a.adityAdavAptAni yajUMShi mithilAdhipa .. 12\-323\-2 (78393) mahatA tapasA devastapiShNuH sevito mayA . prItena chAhaM vibhunA sUryeNoktastadA.anagha .. 12\-323\-3 (78394) varaM vR^iNIShva viprarShe yadiShTaM te sudurlabham . taM te dAsyAmi prItAtmA matprasAdo hi durlabhaH .. 12\-323\-4 (78395) tataH praNamya shirasA mayoktastapatAMvaraH . yajUMShi nopayuktAni kShipramichChAmi veditum .. 12\-323\-5 (78396) tato mAM bhagavAnAha vitariShyAmi te dvija . sarasvatIha vAgbhUtA sharIraM te pravekShyati .. 12\-323\-6 (78397) tato mAmAha bhagavAnAsyaM svaM vivR^itaM kuru . vivR^itaM cha tato me.a.asyaM praviShTA cha sarasvatI .. 12\-323\-7 (78398) tato vidahyamAno.ahaM praviShTo.ambhastadA.anagha . avij~nAnAdamarShAchcha bhAskarasya mahAtmanaH .. 12\-323\-8 (78399) tato vidahyamAnaM mAmuvAcha bhagavAnraviH . muhUrtaM sahyatAM dAhastataH shItIbhaviShyati .. 12\-323\-9 (78400) shItIbhUtaM cha mAM dR^iShTvA bhagavAnAha bhAskaraH . pratibhAsyati te vedaH sakhilaH sottaro dvija .. 12\-323\-10 (78401) kR^itsnaM shatapathaM chaiva praNeShyasi dvijarShabha . tasyAnte chAShunarbhAve buddhistava bhaviShyati .. 12\-323\-11 (78402) prApsyase cha yadiShTaM tatsA~NkhyayogepsitaM padam . etAvaduktvA bhagavAnastamevAbhyavartata .. 12\-323\-12 (78403) tato.anuvyAhR^itaM shrutvA gate deve vibhAvasau . gR^ihamAgatya saMhR^iShTo.achintayaM vai sarasvatIm .. 12\-323\-13 (78404) tataH pravR^ittA.atishubhA svaravya~njanabhUShitA . oMkAramAditaH kR^itvA mama devI sarasvatI .. 12\-323\-14 (78405) tato.ahamardhyaM vidhivatsarasvatyai nyavedayam . paraM yatnamavApyaiva niShaNNastatparAyaNaH .. 12\-323\-15 (78406) tataH shatapathaM kR^itsnaM sarahasyaM sasaMgraham . chakre saparisheShaM cha harSheNa parameNa ha .. 12\-323\-16 (78407) kR^itvA chAdhyayanaM teShAM shiShyANAM shatamuttamam . vipriyArthaM sashiShyasya mAtulasya mahAtmanaH .. 12\-323\-17 (78408) tataH sashiShyeNa mayA sUryeNeva gabhastibhiH . vyasto yaj~no mahArAja pitustava mahAtmanaH .. 12\-323\-18 (78409) miShato devalasyApi tato.ardhaM hR^itavAnvasu . svavedadakShiNAyArthe vimarde mAtulena ha .. 12\-323\-19 (78410) sumantunA.atha pailena tathA jaimininA cha vai . pitrA te munibhishchaiva tato.ahamanumAnitaH .. 12\-323\-20 (78411) dasha pa~ncha cha prAptAni yajUMShyarkAnmayA.anagha . tathaiva romaharSheNa purANamavadhAritam .. 12\-323\-21 (78412) bIjametatpuraskR^itya devIM chaiva sarasvatIm . sUryasya chAnubhAvena pravR^itto.ahaM narAdhipa .. 12\-323\-22 (78413) kartuM shatapathaM chedamapUrvaM cha kR^itaM mayA . yathAbhilapitaM mArgaM tathA tachchopapAditam .. 12\-323\-23 (78414) shiShyANAmakhilaM kR^itsnamanuj~nAtaM sasaMgraham . sarve cha shiShyAH shuchayo gatAH paramaharShitAH .. 12\-323\-24 (78415) shAkhAH pa~nchadashemAstu vidyA bhAskaradarshitA . pratiShThApya yathAkAmaM vedyaM tadanuchitayam .. 12\-323\-25 (78416) kimatra brahmaNyamR^itaM kiMcha vedyamanuttamam . chintayaMstatra chAgatya gandharvo mAmapR^ichChata .. 12\-323\-26 (78417) vishvAvasustato rAjanvedAntaj~nAnakovidaH . chaturvishAMstato.apR^ichChatprashnAnvedasya pArthiva .. 12\-323\-27 (78418) pa~nchaviMshatimaM prashnaM paprachChAnvIkShikIM tadA . `tathaiva puruShavyAghra mitraM varuNameva cha ..' 12\-323\-28 (78419) j~nAnaM j~neyaM tathA j~no.aj~naH kastapA atapAstathA . sUryAtisUrya iti cha vidyAvidye tathaiva cha .. 12\-323\-29 (78420) vedyAvedyaM tathA rAjannachalaM chalameva cha . avyayaM chAkSharaM kShemyametatprashnamanuttamam .. 12\-323\-30 (78421) athoktashcha mahArAja rAjA gandharvasattamaH . pR^iShTavAnAnupUrvyeNa prashnamarthavaduttamam .. 12\-323\-31 (78422) muhUrtamuShyatAM tAvadyAvadenaM vichintaye . bADhamityeva kR^itvA sa tUrShNIM gandharva AsthitaH .. 12\-323\-32 (78423) tato.anuchintayamahaM bhUyo devIM sarasvatIm . manasA sa cha me prashno dadhno dhR^itamivoddhR^itaH .. 12\-323\-33 (78424) tatropaniShadaM chaiva parisheShaM cha pArthiva . mathnAmi manasA tAta dR^iShTvA chAnvIkShikIM parAm .. 12\-323\-34 (78425) chaturthI rAjashArdUla vidyaiShA sAMparAyikI . udIritA mayA tubhyaM pa~nchaviMshA.adhitiShThatA .. 12\-323\-35 (78426) athoktastu mayA rAjanrAjA vishvAvasustadA . shrUyatAM yadbhavAnasmAnprashnaM saMpR^iShTavAniha .. 12\-323\-36 (78427) vishvAvishveti yadidaM gandharvendrAnupR^ichChasi . vishvAvyaktaM paraM vidyAdbhUtabhavyabhayaMkaram .. 12\-323\-37 (78428) triguNaM guNakartR^itvAdvishvAnyo niShkalastathA . vishvAvishveti mithunamevamevAnudR^ishyate .. 12\-323\-38 (78429) avyaktaM prakR^itiH prAhuH puruSheti cha nirguNam . tathaiva mitraM puruShaM varuNaM prakR^itiM tathA .. 12\-323\-39 (78430) j~nAnaM tu prakR^itiM prAhurj~neyaM puruShameva cha . aj~namavyaktamityuktaM j~nastu niShkala uchyate .. 12\-323\-40 (78431) kastapA atapAH proktaH kosau puruSha uchyate . tapAstu prakR^itiM prAhuratapA niShkalaH smR^itaH .. 12\-323\-41 (78432) `sUryamavyaktamityuktamatisUryastu niShkalaH . avidyA proktamavyaktaM vidyA puruSha uchyate ..' 12\-323\-42 (78433) tathaivAvedyamavyaktaM vedyaH puruSha uchyate . chalAchalamiti proktaM tvayA tadapi me shR^iNu .. 12\-323\-43 (78434) chalAM tu prakR^itiM prAhuH kAraNaM kShepasargayoH . akShepasargayoH kartA nishchalaH puruShaH smR^itaH .. 12\-323\-44 (78435) aj~nAvubhau dhruvau chaiva akShayau chApyubhAvapi .. 12\-323\-45 (78436) ajau nityAvubhau prAhuradhyAtmagatinishchayAH . akShayatvAtprajanane ajamatrAhuravyayam . akShayaM puruShaM prAhuH kShayo hyasya na vidyate .. 12\-323\-46 (78437) guNakShayatvAtprakR^itiH kartR^itvAdakShayaM budhAH . eShA te.anvIkShikI vidyA chaturthI sAMparAyikI .. 12\-323\-47 (78438) vidyopetaM dhanaM kR^itvA karmaNA nityakarmaNi . ekAntadarshanA vedAH sarve vishvAvaso smR^itAH .. 12\-323\-48 (78439) jAyante cha mriyante cha yasminnete yatashchyutAH . vedArthaM ye na jAnIte vedyaM gandharvasattama .. 12\-323\-49 (78440) sA~NgopA~NgAnapi yadi pa~ncha vedAnadhIyate . vedavedyaM na jAnIte vedabhAravaho hi saH .. 12\-323\-50 (78441) yo ghR^itArthI kharAkShIraM mathedgandharvasattama . viShThAM tatrAnupashyeta na maNDaM na cha vai ghR^itam .. 12\-323\-51 (78442) tathA vedyamavedyaM cha vedavidyo na vindati . sa kevalaM mUDhamatirvedabhAravahaH smR^itaH .. 12\-323\-52 (78443) draShTavyau nityamevaitau tatpareNAntarAtmanA . yathA.asya janmanidhane na bhavetAM punaH punaH .. 12\-323\-53 (78444) ajasraM janmanidhanaM chintayitvA trayImimAm . parityajya kShayamiha akShayaM dharmamAsthitaH .. 12\-323\-54 (78445) yadA.anupashyate.atyantamahanyahani kAshyapa . tadA sa kevalIbhUtaH Sha~NviMshamanupashyati .. 12\-323\-55 (78446) anyashcha shAshvato vyaktastathA.anyaH pa~nchaviMshakaH . tatsthaM samanupashyanti tamekamiti sAdhavaH .. 12\-323\-56 (78447) tenaitaM nAbhinandanti pa~nchaviMsakamachyutam . janmamR^ityubhayAdyogAH sAkhyAshcha paramaiShiNaH .. 12\-323\-57 (78448) vishvAvasuruvAcha. 12\-323\-58x (6516) pa~nchaviMshaM yadetatte proktaM brAhmaNasattama . tadahaM na tathA vedmi tadbhavAnvaktumarhati .. 12\-323\-58 (78449) jaigIShavyasyAsitasya devalasya mayA shrutam . parAsharasya viprarShervArShagaNyasya dhImataH .. 12\-323\-59 (78450) bhikShoH pa~nchashikhasyAsya kapilasya shukasya cha . gautamasyAShTiMSheNasya gargasya cha mahAtmanaH .. 12\-323\-60 (78451) nAradasyAsureshchaiva pulastyasya cha dhImataH . sanatkumArasya tataH shukrasya cha mahAtmanaH .. 12\-323\-61 (78452) kashyapasya pitushchaiva pUrvameva mayA shrutam . tadanantaraM cha rudrasya vishvarUpasya dhImataH .. 12\-323\-62 (78453) daivatebhyaH pitR^ibhyashcha daiteyebhyastatastataH . prAptametanmayA kR^itsnaM vedyaM nityaM vadantyuta .. 12\-323\-63 (78454) tasmAttadvai bhavadbuddhyA shrotumichChAmi brAhmaNa . bhavAnprabarhaH shAstrANAM pragalbhashchAtibuddhimAn .. 12\-323\-64 (78455) na tavAviditaM kiMchidbhavA~nshrutinidhiH smR^itaH . kathyase devaloke cha pitR^iloke cha brAhmaNa .. 12\-323\-65 (78456) brahmalokagatAshchaiva kathayanti maharShayaH . patishcha tapatAM shashvadAdityastava bhAShitA .. 12\-323\-66 (78457) sA~Nkhyaj~nAnaM tvayA brahmannavAptaM kR^itsnameva cha . tathaiva yogashAstraM cha yAj~navalkya visheShataH .. 12\-323\-67 (78458) niHsaMdigdhaM prabuddhastvaM budhyamAnashcharAcharam . shrotumichChAmi tajj~nAnaM ghR^itaM maNDamayaM yathA .. 12\-323\-68 (78459) yAj~navalkya uvAcha. 12\-323\-69x (6517) kR^itsnadhAriNameva tvAM manye gandharvasattama . jij~nAsame cha mAM rAjaMstannibodha yathAshrutam .. 12\-323\-69 (78460) budhyamAno hi prakR^itiM budhyate pa~nchaviMshakaH . na tu budhyati gandharvaprakR^itiH pa~nchaviMshakam .. 12\-323\-70 (78461) anena pratibodhena pradhAnaM pravadanti tat . sA~NkhyayogArthatattvaj~nA yathnAshrutinidarshanAt .. 12\-323\-71 (78462) pashyaMstathaiva chApashyanpashyatyanyaH sadA.anagha . Sha~NviMshaM pa~nchaviMshaM cha chaturvishaM cha pashyati .. 12\-323\-72 (78463) na tu pashyati pashyaMstu yashchainamanupashyati . pa~nchaviMsho.abhimanyeta nAnyo.asti parato mama .. 12\-323\-73 (78464) na chaturvishako grAhyo manujairj~nAnadarshibhiH . matsyo vodakamanveti pravarteta pravartanAt .. 12\-323\-74 (78465) yathaiva budhyate matsyastathaiSho.apyanubudhyate . sa snehAtsahavAsAchcha sAbhimAnAchcha nityashaH .. 12\-323\-75 (78466) sa nimajjati kAlasya yadaikatvaM na budhyate . unmajjati hi kAlasya samatvenAbhisaMvR^itaH .. 12\-323\-76 (78467) yadA tu manyate.anyo.ahamanya eSha iti dvajiH . tadA sa kevalIbhUtaH Sha~NviMshamanupashyati .. 12\-323\-77 (78468) anyashcha rAjanparamastathA.anyaH pa~nchaviMshakaH . tatsthatvAdanupashyanti eka eveti sAdhavaH .. 12\-323\-78 (78469) tenaitannAbhinandanti pa~nchaviMshakamachyutam . janmamR^ityubhayAdbhItA yogAH sA~NkhyAshcha kAshyapa . Sha~NviMshamanupashyantaH shuchayastatparAyaNAH .. 12\-323\-79 (78470) yadA sa kevalIbhUtaH Sha~NviMshamanupashyati . tadA sa sarvavidvidvAnna punarjanma vindati .. 12\-323\-80 (78471) evamapratibuddhashcha budhyamAnashcha te.anagha . buddhishchoktA yathAtattvaM mayA shrutinidarshanAt .. 12\-323\-81 (78472) pashyApashyaM yo na pashyetkShemyaM tatvaM cha kAshyapa . kevalAkevalaM chAnyatpa~nchaviMshaM paraM cha yat .. 12\-323\-82 (78473) vishvAvasuruvAcha. 12\-323\-83x (6518) tathyaM shubhaM chaitaduktaM tvayA vibho . samyakkShemyaM daivatAdyaM yathAvat . svastyakShayaM bhavatashchAstu nityaM buddhyA sadA buddhiyuktaM namasye .. 12\-323\-83 (78474) yAj~navalkya uvAcha. 12\-323\-84x (6519) evamuktvA saMprayAto divaM sa vibhrAjanvai shrImatA darshanena . dR^iShTashcha tuShTyA parayA.abhinandya pradakShiNaM mama kR^itvA mahAtmA .. 12\-323\-84 (78475) brahmAdInAM khecharANAM kShitau cha ye chAdhastAtsaMvasante narendra . tatraiva taddarshanaM darshayanvai samyakkShemyaM ye pathaM saMshritA vai .. 12\-323\-85 (78476) sA~NkhyAH sarve sA~Nkhyadharme ratAshcha tadvadyogA yogadharme ratAshcha . ye chApyanye mokShakAmA manuShyA steShAmetaddarshanaM j~nAnadR^iShTam .. 12\-323\-86 (78477) j~nAnAnmokSho jAyate rAjasiMha nAstyaj~nAnAdevamAhurnarendra . tasmAjj~nAnaM tattvato.anteShitavyaM yenAtmAnaM mokShayejjanmamR^ityoH .. 12\-323\-87 (78478) prApya j~nAnaM brAhmaNAtkShatriyAdvA vaishyAchChradrAdapi nIchAdabhIkShNam . shraddhAtavyaM shraddadhAnena nityaM na shraddhinaM janmamR^ityU vishetAm .. 12\-323\-88 (78479) sarve varNA brAhmaNA brahmajAshcha sarve nityaM vyAharante cha brahma . ` yenAtmAnaM mokShayejjanmamR^ityo stattvaM shAstraM brahmabuddhyA bravImi.' tattvaM shAstraM brahmabuddhyA bravImi sarvaM vishvaM brahma chaitatsamastam .. 12\-323\-89 (78480) brahmAsyato brAhmaNAH saMprasUtA bAhubhyAM vai kShatriyAH saMprasUtAH . nAbhyAM vaishyAH pAdatashchApi shUdrAH sarve varNA nAnyathA veditavyAH .. 12\-323\-90 (78481) aj~nAnataH karmayoniM bhajante tAMtAM rAjaMste yathA yAntyabhAvam . tathA varNA j~nAnahInAH patante ghorAdaj~nAnAtprAkR^itaM yonijAlam .. 12\-323\-91 (78482) tasmAjj~nAnaM sarvato mArgitavyaM sarvatrasthaM chaitaduktaM mayA te . tatstho brahmA tasthivAMshchAparo ya stasmai nityaM mokShamAhurnarendra .. 12\-323\-92 (78483) yatte pR^iShTaM tanmayA chopadiShTaM yAthAtathyaM tadvishoko bhajasva . rAjangachChasvaitadarthasya pAraM samyakproktaM svasti te tvastu nityam .. 12\-323\-93 (78484) bhIShma uvAcha. 12\-323\-94x (6520) sa evamanushiShTastu yAj~navalkyena dhImatA . prItimAnabhavadrAjA mithilAdhipatistadA .. 12\-323\-94 (78485) gate munivare tasminkR^ite chApi pradakShiNam . daivarAtirnarapatirAsInastatra mokShavit .. 12\-323\-95 (78486) gokoTiM sparshayAmAsa hiraNyasya tathaiva cha . ratnA~njalimathaikaikaM brAhmaNebhyo dadau tadA .. 12\-323\-96 (78487) vedaharAjyaM cha tadA pratiShThApya sutasya vai . yatidharmamupAsyaMshchApyavasanmithilAdhipaH .. 12\-323\-97 (78488) sA~Nkhyaj~nAnamadhIyAno yogashAstraM cha kR^itsnashaH . dharmAdharmaM cha rAjendra prAkR^itaM parigarhayan .. 12\-323\-98 (78489) ananta iti kR^itvA sa nityaM kevalameva cha . dharmAdharmau puNyapApe satyAsatye tathaiva cha .. 12\-323\-99 (78490) janmamR^ityU cha rAjendra prAkR^itaM tadachintayat . brahmAvyaktasya karmedamiti nityaM narAdhipa .. 12\-323\-100 (78491) pashyanti yogAH sA~NkhyAshcha svashAstrakR^italakShaNAH . iShTAniShTavimuktaM hi tasthau brahma parAtparam .. 12\-323\-101 (78492) nityaM tadAhurvidvAMsaH shuchi tasmAchChuchirbhava . dIyate yachcha labhate dattaM yachchAnumanyate .. 12\-323\-102 (78493) `avyakteneti tachchintyamanyathA mA vichantaya.' dadAti cha narashreShTha pratigR^ihNAti yachcha ha . dadAtyavyakta ityetatpratigR^ihNAti yachcha vai .. 12\-323\-103 (78494) AtmA hyevAtmano hyekaH ko.anyastasmAtparo bhavet . evaM manyasva satatamanyathA mA vichintaya .. 12\-323\-104 (78495) yasyAvyaktaM na viditaM saguNaM nirguNaM punaH . tena tIrthAni yaj~nAshcha sevitavyA vipashchitA .. 12\-323\-105 (78496) na svAdhyAyaistapobhirvA yaj~nairvA kurunandana . labhate.avyaktikaM sthAnaM j~nAtvA.avyaktaM mahIyate .. 12\-323\-106 (78497) tathaiva mahataH sthAnamAhaMkArikameva cha . ahaMkArAtparaM chApi sthAnAni samavApnuyAt .. 12\-323\-107 (78498) ye tvavyaktAtparaM nityaM jAnate shAstratatparAH . janmamR^ityuvimuktaM cha vimuktaM sadasachcha yat .. 12\-323\-108 (78499) etanmayA.a.aptaM janakAtpurastA ttenApi chAptaM nR^ipa yAj~navalkyAt . j~nAtaM vishiShTaM na tathA hi yaj~nA j~nAnena durgaM tarate na yaj~naiH .. 12\-323\-109 (78500) durgaM janma nidhanaM chApi rAja nna bhautikaM j~nAnavido vadanti . yaj~naistapobhirniyamairvrataishcha divaM samAsAdya patanti bhUmau .. 12\-323\-110 (78501) tasmAdupAsasva paraM mahachChuchi shivaM vimokShaM vimalaM pavitram . kShetraM j~nAtvA pArthiva j~nAnayaj~na mupAsya vai tattvamR^iShirbhaviShyasi .. 12\-323\-111 (78502) yudupaniShadamupAkarottathA.asau janakanR^ipasya purA hi yAj~navalkyaH . yadupagaNitashAshvatAvyayaM ta chChubhamamR^itatvamashokamarchChati .. .. 12\-323\-112 (78503) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trayoviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 323\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-323\-2 charatAvanatena heti jha . dha. pAThaH .. 12\-323\-3 devaH savitA toShito mayeti dha . pAThaH .. 12\-323\-7 me.a.asyaM mamAsyam . saMdhirArShaH .. 12\-323\-8 mAtulasya mahAtmana iti Ta . Da. dha. pAThaH .. 12\-323\-9 pratiShThAsyati te veda iti jha . dha. pAThaH. shItIbhaviShyatitvaddeha iti sheShaH .. 12\-323\-10 parashAkhIyaM svashAkhAyAmapekShAvashAt paThyate tatkhilamityuchyate . sottaraH sopaniShatkaH .. 12\-323\-11 apunarbhAve mokShe .. 12\-323\-16 chakre karmakartari prayogaHSha . svayamevAvirabhUdityarthaH .. 12\-323\-17 mAtulasya vaishampAyanasya .. 12\-323\-19 tatordhyaM kR^itavAnahamiti Ta . Da. tha. pAThaH. devalasya mAtulapakShIyasya miShataH pashyataH purastAt. arthe arthanimittaM mAtulAdibhiH saha vimarde sati samaM vibhajya grAhyamiti nirbandhe sati devalasaMmatyAhaM dakShiNAyA ardhaM hR^itavAn svIkR^itavAnityarthaH. dakShiNAyArthe iti saMdhirArShaH .. 12\-323\-23 kartuM prakaTIkartum .. 12\-323\-26 brahmaNyaM brAhmaNajAtehiMtam .. 12\-323\-28 vishvAvishvaM tathAshvAshvaM mitraM varuNameva cheti jha . pAThaH .. 12\-323\-29 sUryAtisUryamiti cheti Ta . tha. pAThaH .. 12\-323\-37 vishvamavyaktamityuktamavishvo niShkalastatheti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-323\-38 ashvashchAshvA cha mithunamiti jha . pAThaH .. 12\-323\-40 aj~nashcha j~nashcha puruShastasmAnniShkala iti dha . pAThaH .. 12\-323\-48 vidyApetaM dhanaM kR^itveti Ta . tha. pAThaH. vidyopetaM manaH kR^itveti Da. pAThaH. vidyAmetAM dhanaM kR^itveti dha. pAThaH .. 12\-323\-56 tasmAddvAvanupashyetiti dha . pAThaH. tasya dvAvanupashyetAmiti jha. pAThaH .. 12\-323\-69 kutsnahAriNameva tvAmiti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-323\-70 abudhyamAnaH prakR^itimiti Da . pAThaH .. 12\-323\-96 tparshayAmAsa dadau .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 324 .. shrIH .. 12\.324\. adhyAyaH 324 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmaNa yudhiShThiraMprati dArApatyAdiShu snehatyAgapUrvakaM dharmAcharaNachodakajanakapa~nchashikhasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-324\-0 (78504) yudhiShThira uvAcha. 12\-324\-0x (6521) aishvaryaM vA mahatprApya dhanaM vA bharatarShabha . dIrghamAyuravApyAtha kathaM mR^ityumatikramet .. 12\-324\-1 (78505) tapasA vA sumahatA karmaNA vA shrutena vA . rasAyanaprayogairvA kairnApnoti jarAntakau .. 12\-324\-2 (78506) bhIShma uvAcha. 12\-324\-3x (6522) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bhikShoH pa~nchashikhasyeha saMvAdaM janakasya cha .. 12\-324\-3 (78507) vaideho janako rAjA maharShi vedavittamam . yaryapR^ichChatpa~nchashikhaM ChinnadharmArthasaMshayam .. 12\-324\-4 (78508) kena vR^ittena bhagavannatikrAmejjarAntakau . tapasA vA.athavA buddhyA karmaNA vA shrutena vA .. 12\-324\-5 (78509) evamuktaH sa vaidehaM pratyuvAchAparekShavit . nivR^ittirnaitayorasti nAtivR^ittiH kathaMchana .. 12\-324\-6 (78510) na hyahAni nivartante na mAsA na punaH kShapAH . soyaM prapadyate.adhvAnaM chirAya dhruvamadhruvaH .. 12\-324\-7 (78511) sarvabhUtasamuchChedaH srotasevohyate sadA . UhyamAnaM nimajjantamaplave kAlasAgare .. 12\-324\-8 (78512) jarAmR^ityumahAgrAhe na kashchidativartate . naivAsya kashchidbhavati nAsau bhavati kasyachit .. 12\-324\-9 (78513) pathi saMgatamevedaM dArairanyaishcha bandhubhiH . nAyamatyantasaMvAso labdhapUrvo hi kenachit .. 12\-324\-10 (78514) kShipyante tenatenaiva niShTanantaH punaH punaH . kAlena jAtA yAtA hi vAyunevAbhrasaMchayAH .. 12\-324\-11 (78515) jarAmR^ityU hi bhUtAnAM khAditArau vR^ikAviva . balinAM durbalAnAM cha hrasvAnAM mahatAmapi .. 12\-324\-12 (78516) evaMbhUteShu bhUteShu nityabhUtAdhraveShu cha . kathaM hi hR^iShyejjAteShu mR^iteShu cha na saMjvaret .. 12\-324\-13 (78517) kuto.ahamAgataH ko.asmi kva gamiShyAmi kasya vA . kasminsthitaH kva bhavitA kasmAtkimanushochasi .. 12\-324\-14 (78518) draShTA svargasya na hyasti tathaiva narakasya cha . AgamAstvanatikramya dadyAchchaiva yajeta cha .. .. 12\-324\-15 (78519) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatuviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 324\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-324\-14 kutastvamAgataH kvAsi tvaM gamiShyasi kasyaveti Da . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 325 .. shrIH .. 12\.325\. adhyAyaH 325 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sutabhAjanakasaMvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-325\-0 (78520) yudhiShThira uvAcha. 12\-325\-0x (6523) aparityajya gArhasthyaM kururAjarShisattama . kaH prApto bhUpatiH siddhiM mokShatattvaM vadasva me .. 12\-325\-1 (78521) saMnyasyate yathA.atmA.ayaM vyaktasyAtmA yathA cha yat . paraM mokShasya yachchApi tanme brUhi pitAmaha .. 12\-325\-2 (78522) bhIShma uvAcha. 12\-325\-3x (6524) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . janakasya cha saMvAdaM sulabhAyAshcha bhArata .. 12\-325\-3 (78523) saMnyAsaphalikaH kashchidbabhUva nR^ipatiH purA . maithilo janako nAma dharmadhvaja iti shrutaH .. 12\-325\-4 (78524) sa vede mokShashAstre cha sve cha shAstre kR^itashramaH . indriyANi samAdhAya shashAsa vasudhAmimAm .. 12\-325\-5 (78525) tasya vedavidaH prAj~nAH shrutvA tAM sAdhuvR^ittatAm . lokeShu spR^ihayantyanye puruShAH puruSheshvaram .. 12\-325\-6 (78526) atha dharmayuge tasminyogadharmamanuShThitA . mahImanuchachAraikA sulabhA nAma bhikShukI .. 12\-325\-7 (78527) tayA jagadidaM kR^itsnamaTantyA mithileshvaraH . tatratatra shruto mokShe kathyamAnastridaNDibhiH .. 12\-325\-8 (78528) sA.atisUkShmAM kathAM shrutvA tathyaM neti sasaMshayA . darshane jAtasaMkalpA janakasya babhUva ha .. 12\-325\-9 (78529) tatra sA viprahAyA.atha pUrvarUpaM hi yogataH . abibhradanavadyA~NgI rUpamanyadanuttamam .. 12\-325\-10 (78530) chakShuniMmeShamAtreNa ladhvastragatigAminI . videhAnAM purIM subhrUrjagAma kamalekShaNA .. 12\-325\-11 (78531) sA prApya mithilAM ramyAM samR^iddhajanasaMkulAm . bhaikShyacharyApadeshena dadarsha mithileshvaram .. 12\-325\-12 (78532) rAjA tasyAH paraM dR^iShTvA saukumAryaM punastadA . keyaM kasya kuto veti babhUvAgatavismayaH .. 12\-325\-13 (78533) tatosyAH svAgataM kR^itvA vyAdishya cha varAsanam . pUjitAM pAdashauchena varAnnenApyatarpayat .. 12\-325\-14 (78534) atha bhuktavatIM prItAM rAjA tAM mantribhirvR^itaH . sarvabhAShyavidAM madhye chodayAmAsa bhikShukIm .. 12\-325\-15 (78535) sulabhA tvasya dharmeShu mukto neti sasaMshayA . satvaM satvena yogaj~nA praviShTA.abhUnmahIpate .. 12\-325\-16 (78536) netrAbhyAM netrayorasya rashmInsaMyojya rashmibhiH . sA sma taM chodayiShyantI yogabandhairbabandha ha .. 12\-325\-17 (78537) janakopyutsmayanrAjA bhAvamasyA visheShayan . pratijagrAha bhAvena bhAvamasyA nR^ipottama .. 12\-325\-18 (78538) tadekasminnadhiShThAne saMvAdaH shrUtayAmayam . ChatrAdiShu vimuktasya muktAyAshcha tridaNDakaiH .. 12\-325\-19 (78539) janaka uvAcha. 12\-325\-20x (6525) bhagavatyAH kva charyeyaM kR^itA kva cha gamiShyasi . kasya cha tvaM kuto veti paprachChainAM mahipatiH .. 12\-325\-20 (78540) shrute vayasi jAtau cha sadbhAvo nAdhigamyate . eShvartheShUttaraM tasmAtpravedyaM matsamAgame .. 12\-325\-21 (78541) ChatrAdiShu visheSheShu muktaM mAM viddhi tattvataH . satvAM saMvettumichChAmi mAnArhA hi matA.asime .. 12\-325\-22 (78542) yasmAchchaitanmayA prAptaM j~nAnaM vaisheShikaM purA . yasya nAnyaH pravaktA.asti mokShe tamapi me shR^iNu .. 12\-325\-23 (78543) parAsharasagotrasya vR^iddhasya sumahAtmanaH . bhikShoH pa~nchashikhasyAhaM shiShyaH paramasaMmataH .. 12\-325\-24 (78544) sA~Nkhyaj~nAne cha yoge cha mahIpAlavidhau tathA . trividhe mokShadharmosmingatAdhvA ChinnasaMshayaH .. 12\-325\-25 (78545) sa yathA shAstradR^iShTena mArgeNeha paribhraman . vArShikAMshchaturo mAsAnpurA mayi sukhoShitaH .. 12\-325\-26 (78546) tenAhaM sA~Nkhyamukhyena sudR^iShTArthena tattvataH . shrAvitastrividhaM mokShaM na cha rAjyAddhi chAlitaH .. 12\-325\-27 (78547) sohaM tAmakhilAM vR^ittiM trividhAM mokShasaMhitAm . muktarAgashcharAmyekaH pade paramake sthitaH .. 12\-325\-28 (78548) vairAgyaM punaretasya mokShasya paramo vidhiH . j~nAnAdeva cha vairAgyaM jAyate yena muchyate .. 12\-325\-29 (78549) j~nAnena kurute yatnaM yatnena prApyate mahat . mahaddvandvapramokShAya sA siddhiryA vayotigA .. 12\-325\-30 (78550) seyaM paramikA siddhiH prAptA nirdvandvatA mayA . ihaiva gatamohena charatA muktasa~NginA .. 12\-325\-31 (78551) yathA kShetraM mR^idubhUtamadbhirAplAvitaM tathA . janayatya~NkuraM karma nR^iNAM tadvatpunarbhavam .. 12\-325\-32 (78552) yathA chottApitaM bIjaM kapAle yatratatra vA . prApyApya~NkurahetutvamabIjatvAnna jAyate .. 12\-325\-33 (78553) tadvadbhagavatA.anena shikhAproktena bhikShuNA . j~nAnaM kR^itamabIjaM me viShayeShu na jAyate .. 12\-325\-34 (78554) nAmirajyati kasmiMshchinnAnarthe na parigrahe . nAbhirajyati chaiteShu vyarthatvAdrAgaroShayoH .. 12\-325\-35 (78555) yashcha me dakShiNaM bAhuM chandanena samukShayet . savyaM vA.asyApi yastakShetsamAvetAvubhau mama .. 12\-325\-36 (78556) sukhI so.ahamavAptArthaH samaloShTAshmakA~nchanaH . muktasa~NgaH sthito rAjye vishiShTo.anyaistridaNDibhiH .. 12\-325\-37 (78557) mokShe hi trividhA niShThA dR^iShTA.anyairmokShavittamaiH . j~nAnaM lokottaraM yachcha sarvatyAgashcha karmaNAm .. 12\-325\-38 (78558) j~nAnaniShThAM vadantyeke mokShashAstravido janAH . karmaniShThAM tathaivAnye yatayaH sUkShmadarshinaH .. 12\-325\-39 (78559) prahAyobhayamapyeva j~nAnaM karma cha kevalam . tR^itIyeyaM samAkhyAtA niShThA tena mahAtmanA .. 12\-325\-40 (78560) yame cha niyame chaiva kAme dveShe parigrahe . mAne dambhe tathA snehe sadR^ishAste kuTumbibhiH .. 12\-325\-41 (78561) tridaNDAdiShu yadyasti mokSho j~nAnena kenachit . ChatrAdiShu kathaM na syAttulyahetau parigrahe .. 12\-325\-42 (78562) yenayena hi yasyArthaH kAraNeneha karmaNi . tattadAlambate sarvadravye svArthaparigrahe .. 12\-325\-43 (78563) doShadarshI tu gArhasthye yo vrajatyAshramAntare . utsR^ijanparigR^ihNaMshcha so.api sa~NgAnna muchyate .. 12\-325\-44 (78564) Adhipatye tathA tulye nigrahAnugrahAtmake . rAjabhirbhikShukAstulyA muchyante kena hetunA .. 12\-325\-45 (78565) atha satyAdhipatye.api j~nAnenaiveha kevalam . muchyante kiM na muchyante pade paramake sthitAH .. 12\-325\-46 (78566) kAShAyadhAraNaM mauNDyaM triviShTabdhaM kamaNDalum . li~NgAnyutpathabhUtAni na mokShAyeti me matiH .. 12\-325\-47 (78567) yadi satyapi li~Nge.asmi~nj~nAnamevAtra kAraNam . nirmokShAyeha duHkhasya li~NgamAtraM nirarthakam .. 12\-325\-48 (78568) athavA duHkhashaithilyaM vIkShya li~Nge kR^itA matiH . kiM tadevArthasAmAnyaM ChatrAdiShu na lakShyate .. 12\-325\-49 (78569) Aki~nchanye na mokShosti kai~nchanye nAsti bandhanam . kai~nchanye chetare chaiva janturj~nAnena muchyate .. 12\-325\-50 (78570) tasmAddharmArthakAmeShu tathA rAjyaparigrahe . bandhanAyataneShveShu viddhyabandhe pade sthitam .. 12\-325\-51 (78571) rAjyaishvaryamayaH pAshaH snehAyatanabandhanaH . mokShAshmanishiteneha chChinnastyAgAsinA mayA .. 12\-325\-52 (78572) sohamevaM gato mukto jAtAsthastvayi bhikShuki . ayathArthaM hi te varNaM vakShyAmi shR^iNu tanmama .. 12\-325\-53 (78573) saukumAryaM tathA rUpaM vapuragryaM tathA vayaH . tavaitAni samastAni niyamashcheti saMshayaH .. 12\-325\-54 (78574) yachchApyananurUpaM te li~NgasyAsya vicheShTitam . mukto.ayaM syAnna veti syAddharShito matparigrahaH .. 12\-325\-55 (78575) na cha kAmasamAyukte yukte.apyasti tridaNDake . na rakShyate tvayA chedaM na muktasyAsti gopanA .. 12\-325\-56 (78576) matpakShasaMshrayAchchAyaM shR^iNu yaste vyatikramaH . AshrayantyAH svabhAvena mama pUrvaparigraham .. 12\-325\-57 (78577) praveshaste kR^itaH kena mama rAShTre purepi vA . kasya vA sannikarShAttvaM praviShTA hR^idayaM mama .. 12\-325\-58 (78578) varNapravaramukhyA.asi brAhmaNI kShatriyastvaham . nAvayorekayogo.asti mA kR^ithA varNasaMkaram .. 12\-325\-59 (78579) vartase mokShadharmeNa tvaM gArhasthye.ahamAshrame . ayaM chApi sukaShTaste dvitIyAshramasaMkaraH .. 12\-325\-60 (78580) sagotrAM vA.asagotrAM vA na veda tvAM na vettha mAm . sagotramAvishantyAste tR^itIyo gotrasaMkaraH .. 12\-325\-61 (78581) atha jIvati te bhartA proShitopyathavA kvachit . agamyA parabhAryeti chaturtho dharmasaMkaraH .. 12\-325\-62 (78582) sA tvametAnyakAryANi kAryApekShA vyavasyasi . avij~nAnena vA yuktA mithyAj~nAnena vA punaH .. 12\-325\-63 (78583) athavApi svatantrA.asi svadoSheNeha kenachit . yadi kiMchichChrutaM te.asti sarvaM kR^itamanarthakam .. 12\-325\-64 (78584) idamanyattR^itIyaM ye bhAvasparshavighAtakam . duShTAyA.alakShyate li~NgaM vivR^iNvatyA prakAshitam .. 12\-325\-65 (78585) na mayyevAbhisandhiste jayaiShiNyA jaye kR^itaH . yeyaM matpariShatkR^itsnA chetumichChasi tAmapi .. 12\-325\-66 (78586) tathA.arhatastatashcha tvaM dR^iShTiM svAM pratimu~nchasi . matpakShapratighAtAya svapakShodbhavanAya cha .. 12\-325\-67 (78587) sA svenAmarShajena tvamR^iddhimohena mohitA . bhUyaH sR^ijasi yogAMstvaM viShAmR^itamivaikatAm .. 12\-325\-68 (78588) ichChatoratra yo lAbhaH strIpuMsoramR^itopamaH . alAbhashchApi raktasya sopi doSho viShoShamaH .. 12\-325\-69 (78589) mA tyAkShIH sAdhu jAnIShva svashAstramanupAlaya . kR^iteyaM hi vijij~nAsA mukto neti tvayA mama .. 12\-325\-70 (78590) etatsarvaM pratichChannaM mayi nArhasi gUhitam . sA yadi tvaM svakAryeNa yadyanyasya mahIpateH . tattvamatra pratichChannA mayi nArhasi gUhitam .. 12\-325\-71 (78591) na rAjAnaM mR^iShA gachChenna dvijAtiM kathaMchana . na striyaM strIguNopetAM hanyurhyete mR^iShAgatAH .. 12\-325\-72 (78592) rAj~nAM hi balamaishvaryaM brahma brahmavidAM balam . rUpayauvanasaubhAgyaM strINAM balamanuttamam .. 12\-325\-73 (78593) ata etairbalaireva balinaH svArthamichChatA . ArjavenAbhigantavyA vinAshAya hyanArjavam .. 12\-325\-74 (78594) sA tvaM jAtiM shrutaM vR^ittaM bhAvaM prakR^itimAtmanaH . kR^ityamAgamane chaiva vaktumarhasi tattvataH .. 12\-325\-75 (78595) bhIShma uvAcha. 12\-325\-76x (6526) ityetairasukhairvAkyairayuktairasama~njasaiH . pratyAdiShTA narendreNa sulabhA na vyakampata .. 12\-325\-76 (78596) uktavAkye tu nR^ipatau sulabhA chArudarshanA . tatashchArutaraM vAkyaM prachakrAmAtha bhAShitum .. 12\-325\-77 (78597) sulabhovAcha. 12\-325\-78x (6527) navabhirnavabhishchaiva doShairvAgbuddhidUShaNaiH . apetamupapannArthamaShTAdashaguNAnvitam .. 12\-325\-78 (78598) saukShmyaM sA~Nkhyakramau chobhau nirNayaH saprayojanaH . pa~nchaitAnyarthajAtAni vAkyamityuchyate nR^ipa .. 12\-325\-79 (78599) eShAmekaikasho.arthAnAM saukShmyAdInAM svalakShaNam . shR^iNu saMsAryamANAnAM padArthapadavAkyataH .. 12\-325\-80 (78600) j~nAnaM j~neyeShu bhinneShu yadA bhedena vartate . tatrAtishayinI buddhistatsaukShmyamiti vartate .. 12\-325\-81 (78601) doShANAM cha guNAnAM cha pramANaM pravibhAgataH . kaMchidarthamabhipretya sA sa~NkhyetyupadhAryatAm .. 12\-325\-82 (78602) idaM pUrvamidaM pashchAdvaktavyaM yadvivakShitam . kramayogaM tamapyAhurvAkyaM vAkyavido janAH .. 12\-325\-83 (78603) dharmakAmArthamokSheShu pratij~nAya visheShataH . idaM taditi vAkyAnte prochyate sa vinirNayaH .. 12\-325\-84 (78604) ichChAdveShabhavairduHkhaiH prakarSho yatra jAyate . tatra yA nR^ipate vR^ittistatprayojanamiShyate .. 12\-325\-85 (78605) tAnyetAni yathoktAni saukShmyAdIni janAdhipa . ekArthasamavetAni vAkyaM mama nishAmaya .. 12\-325\-86 (78606) upetArthamabhinnArthaM nyAyavR^ittaM na chAdhikam . nAshlakShNaM na cha saMdigdhaM vakShyAmi paramaM tataH .. 12\-325\-87 (78607) na gurvakSharasaMyuktaM parA~NyukhapadaM na cha . nAnR^itaM na trivargeNa viruddhaM nApyasaMskR^itam .. 12\-325\-88 (78608) na nyUnaM naShTashabdaM vA vyutkramAbhihitaM na cha . sadoShamabhikalpena niShkAraNamahetukam .. 12\-325\-89 (78609) kAmAtkrodhAdbhayAllobhAddainyAchchAnArthakAttathA . hrIto.anukroshato mAnAnna vakShyAmi kathaMchana .. 12\-325\-90 (78610) vaktA shrotA cha vAkyaM cha yadA tvavikalaM nR^ipa . sa mameti vivakShAyAM tadA sorthaH prakAshate .. 12\-325\-91 (78611) vaktavye tu yadA vaktA shrotAramavamanyate . svArthamAha parArthaM tattadA vAkyaM na rohati .. 12\-325\-92 (78612) atha yaH svArthamutsR^ijya parArthaM prAha mAnavaH . visha~NkA jAyate tasminvAkyaM tadapi doShavat .. 12\-325\-93 (78613) yastu vaktA dvayorarthamaviruddhaM prabhAShate . shrotushchaivAtmanashchaiva sa vaktA netaro nR^ipa .. 12\-325\-94 (78614) tadarthavadidaM vAkyamupetaM vAkyasaMpadA . `avikShiptamanA rAjannekAgraH shrotumarhasi .. 12\-325\-95 (78615) kA.asi kasya kuto veti tvayA.ahamiti choditA . tatrottaramidaM vAkyaM rAjannekamanAH shR^iNu ..' 12\-325\-96 (78616) yathA jatu cha kAShThaM cha pAMsavashchodabindavaH . sushliShTAni tathA rAjanprANinAmiha saMbhavaH .. 12\-325\-97 (78617) shabdaH sparsho raso rUpaM gandhaH pa~nchendriyANi cha . pR^ithagAtmA dashAtmAnaM saMshliShTA jatukAShThavat . na chaiShAM chodanA kAchidastItyeSha vinishchayaH .. 12\-325\-98 (78618) ekaikasyeha vij~nAnaM nAstyAtmani tathA pare . na veda chakShushchakShuShTvaM shrotraM nAtmani vartate .. 12\-325\-99 (78619) tathaiva vyabhichAreNa na vartante parasparam . prashliShTaM cha na jAnanti yathA.a.apa iva pAMvasaH .. 12\-325\-100 (78620) vAhyAnanyAnapekShante guNAMstAnapi me shR^iNu . rUpaM chakShuH prakAshashcha darshane hetavastrayaH .. 12\-325\-101 (78621) yathaivAtra tathA.anyeShu j~nAnaj~neyeShu hetavaH . j~nAnaj~neyAMtaretasminmano nAmAparo guNaH .. 12\-325\-102 (78622) vichArayati yenAyaM nishchaye sAdhvasAdhunI . dvAdashastvaparastatra buddhirnAma guNaH smR^itaH . yeMna saMshayapUrveShu boddhavyeShu vyavasyati .. 12\-325\-103 (78623) atha dvAdashake tasminsatvaM nAmAparo guNaH . mahAsatvo.alpasatvo vA jantuyenAnumIyate .. 12\-325\-104 (78624) kShetraj~na iti chApyanyo guNastata chaturdashaH . mamAyamiti yenAyaM manyate na mameti cha .. 12\-325\-105 (78625) atha pa~nchadasho rAjanguNastatrAparaH smR^itaH . pR^ithakkAlasamUhasya sAmagryaM tadihochyate .. 12\-325\-106 (78626) guNastveko.aparastatra saMghAta iti ShoDashaH . AkR^itirvyaktirityetau guNo yasminsamAshritau .. 12\-325\-107 (78627) sukhAsukhe janmamR^ityU lAbhAlAbhau priyApriye . iti chaikonarvisho.ayaM dvandvayoga iti smR^itaH .. 12\-325\-108 (78628) UrdhvamekonarvishatyA kAlo nAmAparo guNaH . itImaM viddhi viMshatyA bhUtAnAM prabhavApyayam .. 12\-325\-109 (78629) viMshakashchaiva saMghAto mahAbhUtAni pa~ncha cha . sadasadbhavAyogau tu guNAvanyau prakAshakau .. 12\-325\-110 (78630) ityevaM viMshatishchaiva guNAH sapta cha ye smR^itAH . vidhiH shukraM balaM cheti traya ete guNAH pare .. 12\-325\-111 (78631) evaM viMshachcha dasha cha kalAH saMkhyAnataH smR^itAH . samagrA yatra vartante tachCharIramiti smR^itam .. 12\-325\-112 (78632) avyaktaM prakR^itiM tvAsAM kalAnAM kashchidichChati . vyaktaM chAsAM tathaivAnyaH sthUladarshI prapashyati .. 12\-325\-113 (78633) avyaktaM yadi vA vyaktaM dvayaM vA.atha chatuShTayam . prakR^itiM sarvabhUtAnAM pashyantyadhyAtmachintakAH .. 12\-325\-114 (78634) seyaM prakR^itiravyaktA kalAbhirvyaktatAM gatA . tato.ahaM tvaM cha rAjendra che chApyante sharIriNaH. 12\-325\-115 (78635) vindunyAsAdayo.avasthAH shukrashoNitasaMbhavAH . yAsAmeva nipAtena kalalaM nAma jAyate .. 12\-325\-116 (78636) kalalAdbudbudotpattiH peshI vA budbudAtsmR^itA . peshyAstva~NgAbhinirvR^ittirnakharomANi chA~NgataH .. 12\-325\-117 (78637) saMpUrNe navame mAsi jantorjAtasya maithila . jAyate nAmarUpatvaM strIpumAnveti li~NgataH .. 12\-325\-118 (78638) jAtamAtraM tu tadrUpaM dR^iShTvA tAmranakhA~Nguli . kaumAraM rUpamApannaM rUpavAnupalabhyate .. 12\-325\-119 (78639) kaumArAdyauvanaM chApi sthAviryaM chApi yauvanAt . anena kramayogena pUrvaM pUrvaM na labhyate .. 12\-325\-120 (78640) kalAnAM pR^ithagarthAnAM pratibhedaH kShaNe kShaNe . vartate sarvabhUteShu saukShmyAttu na vibhAvyate .. 12\-325\-121 (78641) na chaiShAmapyayo rAja.NllakShyate prabhavo na cha . avasthAyAmavasthAyAM dIpasyevArchiSho gatiH .. 12\-325\-122 (78642) tasyApyevaMpraktArasya sadashvasyeva dhAvataH . ajasraM sarvalokasya kaH kuto vA na vA kutaH .. 12\-325\-123 (78643) kasyedaM kasya vA nedaM kuto vedaM na vA kutaH . saMbandhaH ko.asti bhUtAnAM svairapyavayavairiha .. 12\-325\-124 (78644) yathA.a.adityAnmaNeshchApi vIrudbhyashchaiva pAvakaH . jAyantyevaM samudayAtkalAnAmiha jantavaH .. 12\-325\-125 (78645) AtmanyevAtmanA.a.atmAnaM yathA tvamanupashyasi . evamevAtmanA.a.atmAnamanyasminkiM na pashyasi .. 12\-325\-126 (78646) yadyAtmani parasmiMshcha samatAmadhyavasyasi . atha mAM kA.asi kasyeti kimarthamanupR^ichChasi .. 12\-325\-127 (78647) idaM me syAdidaM neti dvandvairmuktasya maithila . kA.asi kasya kuto veti vachanaiH kiM prayojanam .. 12\-325\-128 (78648) ripau mitre.atha madhyasthe vijaye sandhivigrahe . kR^itavAnyo mahIpAlaH kiM tasminmuktalakShaNam .. 12\-325\-129 (78649) trivargaM saptadhA nyastaM yo na vedeha karmasu . sa~NgavAnyastrivarge cha kiM tasminmuktalakShaNam .. 12\-325\-130 (78650) priye vA.apyapriye vA.api durbale balavatyapi . yasya nAsti samaM chakShuH kiM tasminmaktalakShaNam .. 12\-325\-131 (78651) tadayuktasya te mokShe yo.abhimAno bhavennR^ipa . suhR^idbhiH sannivAryaste.aviraktasyeva bheShajam .. 12\-325\-132 (78652) tAni tAnyanusaMdR^ishya sa~NgasthAnAnyariMdam . AtmanA.a.atmani saMpashya kimanyanmuktalakShaNam .. 12\-325\-133 (78653) imAnyanyAni sUkShmANi mokShamAshritya kenachit . chatura~NgapravR^ittAni sa~NgasthAnAni me shR^iNu .. 12\-325\-134 (78654) ya imAM pR^ithivIM kR^itsnAmekachChatrAM prashAsti ha . ekameva sa vai rAjA puramadhyAvasatyuta .. 12\-325\-135 (78655) tatpure chaikamevAsya gR^ihaM yadadhitiShThati . gR^ihe shayanamapyekaM nishAyAM yatra lIyate .. 12\-325\-136 (78656) shayyArdhaM tasya chApyatra strIpUrvamadhitiShThati . tadanena prasa~Ngena phalenAlpena yujyate .. 12\-325\-137 (78657) evamevopabhogeShu bhojanAchChAdaneShu cha . guNeShvaparimeyeShu nigrahAnugrahaM prati .. 12\-325\-138 (78658) paratantraH sadA rAjA svalpe so.api prasajjate . sandhivigrahayoge cha kuto rAj~naH svatantratA .. 12\-325\-139 (78659) strIShu krIDAvihAreShu nityamasyAsvatantratA . mantre chAmAtyasahite kutastasya svatantratA .. 12\-325\-140 (78660) yadA hyAj~nApayatyanyAMstatrAsyoktA svatantratA . avashaH kAryate tatra tasmiMstasminguNe sthitaH .. 12\-325\-141 (78661) svapnakAmo na labhate svaptuM kAryArthibhirjanaiH . shayane chApyanuj~nAtaH supta utthApyate.avashaH .. 12\-325\-142 (78662) snAhyAlabha piba prAsha juhudhyagInyajetyapi . vadasva shR^iNu chApIti vivashaH kAryate paraiH .. 12\-325\-143 (78663) abhigamyAbhigamyaivaM yAchante satataM narAH . na chApyutsahate dAtuM vittarakShI mahAjanAn .. 12\-325\-144 (78664) dAne koshakShayo.apyasya vairaM chAsya prayachChataH . kShaNenAsyo.apavartante doShA vairAgyakArakAH .. 12\-325\-145 (78665) prAj~nA~nshUrAMstathA vaidyAnekasthAnapi sha~Nkate . bhayamapyanaye rAj~no yaishcha nityamupAsyate .. 12\-325\-146 (78666) tathA chaite praduShyanti rAjanye kIrtitA mayA . tathaivAsya bhayaM tebhyo jAyate pashya yAdR^isham .. 12\-325\-147 (78667) sarvaH svesve gR^ihe rAjA sarvaH svesve gR^ihe gR^ihI . nigrahAnugrahau kurvaMstulyo janaka rAjabhiH .. 12\-325\-148 (78668) putrA dArAstathaivAtmA kosho mitrANi saMchayAH . paraiH sAdhAraNA hyete taistairevAsya hetubhiH .. 12\-325\-149 (78669) hato deshaH puraM dagdhaM pradhAnaH ku~njaro mR^itaH . lokasAdhAraNeShveShu mithyAj~nAnena tapyate .. 12\-325\-150 (78670) amukto mAnasairduHkhairichChAdveShapriyodbhavaiH . shirorogAdibhI rogaistathaiva vinipAtibhiH .. 12\-325\-151 (78671) dvandvaistaistairupahataH sarvataH parisha~NkitaH . bahubhiH prArthitaM rAjyamupAste gaNayannishAH .. 12\-325\-152 (78672) tadalpasukhamatyarthaM bahuduHkhamasAravat . tR^iNAgnijvalanaprakhyaM phenabudbudasaMnibham .. 12\-325\-153 (78673) ko rAjyamabhipadyeta prApya chopashamaM labhet . mamedamiti yachchedaM puraM rAShTraM cha manyase .. 12\-325\-154 (78674) balaM koshamamAtyAMshcha kasyaitAni na vA nR^ipa . mitrAmAtyapuraM rAShTraM daNDaH kosho mahIpatiH .. 12\-325\-155 (78675) `saptA~NgashchaiSha sa~NghAto rAjyamityuchyate nR^ipa.' saptA~NgasyAsya rAjyasya tridaNDasyeva tiShThataH . anyonyaguNayuktasya kaH kena guNato.adhikaH .. 12\-325\-156 (78676) teShuteShu hi kAleShu tattada~NgaM vishiShyate . yena yatsidhyate kAryaM tatprAdhAnyAya kalpate .. 12\-325\-157 (78677) saptA~Ngashchaiva saMghAtastrayashchAnye nR^ipottama . saMbhUya dashavargo.ayaM bhu~Nkte rAjyaM hi rAjavat .. 12\-325\-158 (78678) yashcha rAjA mahotsAhaH kShatradharme rato bhavet . sa tuShyeddashabhAgena tatastvanyo dashAvaraiH .. 12\-325\-159 (78679) nAstyasAdhAraNo rAjA nAsti rAjyamarAjakam . rAjye.asati kuto dharmo dharme.asati kutaH param .. 12\-325\-160 (78680) yopyatra paramo dharmaH pavitraM rAjarAjyayoH . pR^ithivI dakShiNA yasya so.ashvamedho na vidyate .. 12\-325\-161 (78681) sA.ahametAni karmANi rAjaduHkhAni maithila . samarthA shatasho vaktumathavA.api sahasrashaH .. 12\-325\-162 (78682) svadehe nAbhiSha~Ngo me kutaH paraparigrahe . na mAmevaMvidhAM yuktAmIdR^ishaM vaktumarhasi .. 12\-325\-163 (78683) nanu nAma tvayA mokShaH kR^itsnaH pa~nchashikhAchChrutaH . sopAyaH sopaniShadaH sopasa~NgaH sanishchayaH .. 12\-325\-164 (78684) tasya te muktasa~Ngasya pAshAnAkramya tiShThataH . ChatrAdiShu visheSheShu punaH sa~NgaH kathaM nR^ipa .. 12\-325\-165 (78685) shrutaM te na shrutaM manye mR^iShA vA.api shrutaM shrutam . athavA shrutasaMkAshaM shrutamanyachChrutaM tvayA .. 12\-325\-166 (78686) athApImAsu saMj~nAsu laukikIShu pratiShThase . abhiSha~NgAvarodhAbhyAM baddhastvaM prAkR^ito yathA .. 12\-325\-167 (78687) satvenAnupravesho hi yo.ayaM tvayi kR^ito mayA . kiM tavApakR^itaM tatra yadi mukto.asi sarvashaH .. 12\-325\-168 (78688) niyamo hyeShu dharmeShu yatInAM shUnyavAsitA . shUnyamAvAsayantyA cha mayA kiM kasya dUShitam .. 12\-325\-169 (78689) na pANibhyAM na bAhubhyAM pAdorubhyAM na chAnagha . na gAtrAkyavairanyaiH spR^ishAmi tvAM narAdhipa .. 12\-325\-170 (78690) kule mahati jAtena hrImatA dIrghadarshinA . naitatsadasi vaktavyaM sadvA.asadvA mithaH kR^itam .. 12\-325\-171 (78691) brAhmaNA guravashcheme tathA mAnyA gurUttamAH . tvaM chAtha gururapyeShAmevamanyonyagauravam .. 12\-325\-172 (78692) tadevamanusaMdR^ishya vAchyAvAchyaM parIkShatA . strIpuMsoH samavAyo.ayaM tvayA vAchyo na saMsadi .. 12\-325\-173 (78693) yathA puShkaraparNasthaM jalaM tatparNasaMsthitam . tiShThatyaspR^ishatI tadvattvapi vatsyAmi maithila .. 12\-325\-174 (78694) yadi chAdya spR^ishantyA me sparshaM jAnAsi kaMchana . j~nAnaM kR^itamabIjaM te kathaM teneha bhikShuNA .. 12\-325\-175 (78695) sa gArhasthyAchchyutashcha tvaM mokShaM chAnApya durvidam . ubhayorantarAle vai vartase mokShavAdikaH .. 12\-325\-176 (78696) na hi muktasya muktena j~nasyaikatvapR^ithaktvayoH . bhAvAbhAvasamAyoge jAyate varNasaMkaraH .. 12\-325\-177 (78697) varNAshramAH pR^ithaktvena dR^iShTArthasyApR^ithaktvataH . nAnyadanyaditi j~nAtvA nAnyadanyatra vartate .. 12\-325\-178 (78698) pApau kuNDaM tathA kuNDe payaH payasi makShikA . AshritAshrayayogena pR^ithaktvenAshritAH punaH .. 12\-325\-179 (78699) na tu kuNDe payobhAvaH payashchApi na makShikA . svayamevAshrayantyete bhAvA na tu parAshrayam .. 12\-325\-180 (78700) pR^ithaktvAdAshramANAM cha varNAnyatve tathaiva cha . parasparapR^ithaktvAchcha kathaM te varNasaMkaraH .. 12\-325\-181 (78701) nAsmi parNottamA jAtyA na vaishyA nAvarA tathA . tava rAjansavarNA.asmi shuddhayoniraviplutA .. 12\-325\-182 (78702) pradhAno nAma rAjarShirvyaktaM te shrotramAgataH . kule tasya samutpannAM sulabhAM nAma viddhi mAm .. 12\-325\-183 (78703) droNashcha shatashR^i~Ngashcha vakraddhArashcha parvataH . mama satreShu pUrveShAM chitA maghavatA saha .. 12\-325\-184 (78704) sAhaM tasminkule jAtA bhartaryasati madvidhe . vinItA mokShadharmeShu charAmyekA munivratam .. 12\-325\-185 (78705) nAsmi satrapratichChannA na parasvAbhimAninI . na dharmasaMkarakarI svadharme.asmi dR^iDhavratA .. 12\-325\-186 (78706) nAsthirA svapratij~nAyAM nAsamIkShya pravAdinI . nAsamIkShyAgatA cheha tvatsakAshaM janAdhipa .. 12\-325\-187 (78707) mokShe te bhAvitAM buddhiM shrutvA.ahaM kushalaiShiNI . tava mokShasya chApyasya jij~nAsArthamihAgatA .. 12\-325\-188 (78708) na vargasthA bravImyetatsvapakShaparapakShayoH . mukto vimuchyate yashcha shAntau yashcha na shAmyati .. 12\-325\-189 (78709) yathA shUnye purA.agAre bhikShurekAM nishAM vaset . tathA.ahaM tvachCharIre.asminnimAM vatsyAmi sharvarIm .. 12\-325\-190 (78710) sA.ahaM mAnapradAnena vAgAtithyena chArchitA . suptA susharaNaM prItA shvo gamiShyAmi maithila .. 12\-325\-191 (78711) bhIShma uvAcha. 12\-325\-192x (6528) ityetAni sa vAkyAni hetumantyarthavanti cha . shrutvA nAdhijagau rAjA kiMchidanyadataH paraM .. .. 12\-325\-192 (78712) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchaviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 325\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-325\-2 avyayasya yathAtmA cha vyaktasyAtmA yathA cha yaditi dha . pAThaH .. 12\-325\-4 saMnyAsaphalaM samyagdarshanaM tadasyAstIti saMnyAsaphalikaH .. 12\-325\-5 sve shAstre daNDanItau .. 12\-325\-7 anuShThitA kartariktaH .. 12\-325\-8 mokShe mokShashAstre niShNAta iti sheShaH .. 12\-325\-9 neti naveti .. 12\-325\-10 tataH sA viprabhAryAshcha pUrvarUpaviyogata iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-325\-11 laghu shIghramasragatyA gachChatIti sA . videhAnAM padamiti Da. pAThaH .. 12\-325\-15 bhAShyavidAM sUtrArthaj~nAnAM madhye . atha bhuktavatI prItA rAjAnaM mantribhirvR^itamiti. chodayAmAsabhikShukIti cha. jha. pAThaH .. 12\-325\-16 sulabhA.ayaM svadharmeShu iti dha . pAThaH .. 12\-325\-18 bhAvamAshayamenaM mUkaM kariShyAmItyevaMrUpam . visheShayannabhibhavan .. 12\-325\-20 bhavatyAchakShva vArSheyaM kutaH kva cha gamiShyasi iti Da . tha. pAThaH .. 12\-325\-29 mokShasya paramo nidhiriti dha . pAThaH .. 12\-325\-30 sA siddhiryA cha yogiteti tha . pAThaH .. 12\-325\-42 j~nAnena kasyachiditi jha . pAThaH .. 12\-325\-45 Adhipatye tathA tulye nigrahAnugrahAtmakAH . rAjAno bhikShukAchAryA muchyante iti Da. tha. pAThaH .. 12\-325\-46 muchyante sarvapApebhyo dehe paramake sthitA iti jha . pAThaH .. 12\-325\-47 li~NgAnyanyArthabhUtAnIti Ta . Da. tha. pAThaH .. 12\-325\-49 ChatrAdiShu na labhyata iti Ta.Da . pAThaH .. 12\-325\-54 nachaitAni samastAnIti dha . pAThaH .. 12\-325\-58 saMnisargAttvaM iti dha . pAThaH .. 12\-325\-60 dvitIyo varNasaMkara iti Da . pAThaH .. 12\-325\-62 preritA tena gachChasIti dha . pAThaH .. 12\-325\-63 kAryArthaj~nA vyavasyasIti dha . pAThaH .. 12\-325\-65 tadvaktavyaM prakAshitami Da . pAThaH .. 12\-325\-67 arhataH pUjyAn uddishya .. 12\-325\-70 mAprAkShIriti dha . pAThaH .. 12\-325\-87 nApetArthaM na bhinnArthaM nApavR^ittaM na chAdhikamiti Da . pAThaH .. 12\-325\-89 na niShThAnamahetukamiti Da . pAThaH .. 12\-325\-90 dainyAdanyAyyakAttatheti Da . pAThaH .. 12\-325\-93 niHsha~Nko jAyate tasminniti dha . pAThaH .. 12\-325\-100 prashliShTA nAbhijAyante yathAdbhiriva pAMsava iti Da . pAThaH .. 12\-325\-103 atha trayodashe tasminbuddhirnAma guNaH smR^ita iti dha . pAThaH .. 12\-325\-106 pR^ithakkalAsamUhasyeti jha . pAThaH .. 12\-325\-111 vidhiH shuddhaM balaM chetIti dha . pAThaH .. 12\-325\-114 avyaktAM yadi vA vyaktAM dvayImatha chatuShTayImiti Ta . tha. pAThaH .. 12\-325\-122 na chaiShAmapyatho rAjanniti Ta . pAThaH. na chAsAmapyatho rAjanniti Da. pAThaH .. 12\-325\-128 idaM me syAdidaM cheti iti Da . tha. pAThaH .. 12\-325\-130 saptadhA vyastamiti Da . pAThaH .. 12\-325\-141 tasmiMstasminkShaNe sthita iti jha . pAThaH .. 12\-325\-151 tathaivAbhiniyantR^ibhiriti jha . pAThaH .. 12\-325\-152 bahupratyarthikaM rAjyamiti jha . dha. pAThaH .. 12\-325\-168 a~NganAnupravesho.api iti dha . pAThaH .. 12\-325\-169 niyamo hyeShu varNeShviti jha . pAThaH .. 12\-325\-174 jalaM tatpatrasaMj~nitamiti dha . pAThaH. tatpaNaMmaspR^ishaditi jha. pAThaH .. 12\-325\-175 yadi vApyaspR^ishantyA me iti Ta . Da. dha. pAThaH .. 12\-325\-176 mokShaM chAvApya durlabhamiti Da . tha. pAThaH .. 12\-325\-178 pR^ithaktve cha dR^iShTAsyArthAH pR^ithakkR^itA iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-325\-184 droNAdayaH parvatA mama pUrveShaAM satreShu maghavatA saha chitAshchayane iShTakAsthAne niveshitA ityarthaH . chityAM maghavatA saheti tha. pAThaH .. 12\-325\-185 bhartaryasati madgR^ihe iti dha . pAThaH .. 12\-325\-186 satrapratichChannA kapaTasaMnyAsinI . na parasvApahAriNIti jha. pAThaH .. 12\-325\-189 mukto vyAyachChate yashcheti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 326 .. shrIH .. 12\.326\. adhyAyaH 326 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## AsuriNA kapilaM prati avyaktAditatvaviShayakaprashnaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-326\-0 (78713) * yudhiShThira uvAcha. 12\-326\-0x (6529) avyaktavyaktatatvAnAM nishchayaM bharatarShabha . vaktumarhasi kauravya devasyAjasya yA kR^itiH .. 12\-326\-1 (78714) bhIShma uvAcha. 12\-326\-2x (6530) atrApyudAharantImaM saMvAdaM gurushiShyayoH . kapilasyAsureshchaiva sarvaduHkhavimokShaNam .. 12\-326\-2 (78715) asuriruvAcha. 12\-326\-3x (6531) avyaktavyaktatatvAnAM nishchayaM buddhinishchayam . bhagavannamitapraj~na vaktumarhasi me.arthitaH .. 12\-326\-3 (78716) kiM vyaktaM kimavyaktaM kiM vyaktA vyaktaM kimiti tatvAni . kimAdyaM madhyamaM cha tatvAnAM kimadhyAtmAdhibhUtadaivataM cha .. 12\-326\-4 (78717) kiMnu sargApyayaM kati sargAH kiM bhUtaM kiM bhaviShyaM kiM bhavyaM cha kiM j~nAnam . ko j~nAtA kiM buddhaM kimaprabuddhaM kiM budhyamAnaM kati parvANi .. 12\-326\-5 (78718) kati srotAMsi kati karmayonayaH kimekatvaM nAnAtvam . kiM sahavAsaM nivAsaM kiM vidyAvidyamiti ..' .. 12\-326\-6 (78719) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi Sha~NviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 326\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## * etadAdayasrayo.adhyAyAH dha . pustake eva vartante . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 327 .. shrIH .. 12\.327\. adhyAyaH 327 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## AsuriMprati kapilena vyaktAvyaktatAvanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-327\-0 (78720) `kapila uvAcha. 12\-327\-0x (6532) yadbhavAnAha kiM vyaktiM kimavyaktamiti atra brUmaH .. 12\-327\-1 (78721) avyaktamagrAhyamatarkyamaparimeyamavyaktaM vyaktamupalakShyate yathartavo mUrtayasteShu puShpaphalairvyaktirupalakShyate tadvadvyaktaguNairupalakShyate .. 12\-327\-2 (78722) prAggataM pratyaggatamUrdhvamadhastiryakcha shatashchAnugrAhyatvAtsA.akR^itiH .. 12\-327\-3 (78723) vyakta uttamo rajaH satvaM tatpradhAnaM tatvamakShamajaramityevamAdInyavyaktanAmAni bhavanti . evamAha .. 12\-327\-4 (78724) avyaktaM bIjadharmANaM mahAgrAhamachetanam . tasmAdekaguNo jaj~ne tadvyaktaM tatvamIshvaraH .. 12\-327\-5 (78725) tadetadavyaktam . prasnavA ghAraNAdAnasvabhAvamApodhAraNe prajanane dAne guNAnAM prakR^itiH saparApramattaM tadetadasminkAryakaraNe .. 12\-327\-6 (78726) yadapyuktaM kimavyaktamiti tatra brUmaH . vyaktaM nAmA.a.asure yatpUrvamavyaktAdutpannatatvamIshvaramapratibuddhaguNasyagetatpuruShasaMj~nikaM mahadityuktaM buddhiriti cha. sattA smR^itirdhR^itirmedhA vyavasAyaH samAdhiprAptirityevamAdIni vyaktaparyAye nAmAni vadantyevamAha .. 12\-327\-7 (78727) mama vyaktAdupAttAsiddhirAgatA saMyamashcha mahadyataH . parasargashcha dIptyarthamautsukyaM cha paraM tathA .. 12\-327\-8 (78728) yadeShordhyasrotAbhirmahatvAdapratibuddhatvAchchAtmanaH yakarotyahaMkAramavyaktAvyaktataram .. 12\-327\-9 (78729) yadapyuktaM kimavyaktataramiti atra brUmaH .. 12\-327\-10 (78730) vyaktAvyaktataraM nAma tR^itIyaM puruShasaMj~nakam . tadetadubhayorviri~nchavairi~nchayorekaika utpattiH .. viri~ncho.abhimAninyaviveka IrShyA kAmaH krodho lobho mado darpo mamakArashchaitAnyahaMkAraparyAyanAmAni bhavantyevamAha .. 12\-327\-11 (78731) ahaM kartetyahaMkartA sasR^ije vishvamIshvaraH . tR^itIyamenaM puruShamabhimAnaguNaM viduH .. 12\-327\-13 (78732) ahaMkArAdyugapadunmAdayAmAsa pa~ncha mahAbhUtAni shabdasparsharUparasagandhalakShaNAni . tAnyeva buddhyanta ityevamAha .. 12\-327\-14 (78733) bhUtasa~Nghamaha~NkArAdyo vidvAnavabudhyase . abhimAnamatikramya mahAntaM pratitiShThate .. 12\-327\-15 (78734) bhUteShu chApyahaMkAramashvarUpastathochyate . punarviShayahetvarthe sa manassaMj~nakaH smR^itaH .. vikharAdvaikharaM yugapadindriyaiH sahotpAdayati . shrotraM ghrANaM chakShurjihvA tvagityetAni shabdasparsharUparasagandhAnavabudhyanta iti pa~ncha buddhIndriyANi vadantyevamAhurAchAryAH .. vAgghastau pAdapAyurAnandashcheti pa~nchendriyANi visheShamAdityoshvIni nakShatrANItyetAnIndriyANAM paryAyanAmAni vadantyevamAha .. 12\-327\-16 (78735) ahaMkArAttathA bhUtAnyutpAdya mahadAtmanoH . vaikharatvaM tato rAj~nA vaikharyo viShayAtmakaH .. 12\-327\-19 (78736) vikArasthamahaMkAramavabudhyAtha mAnavaH . mahadaishvaryamApnoti yAvadAchandratArakam ..' .. 12\-327\-20 (78737) iti shrImanmahAbhArate shAntipararvaNi mokShadharmaparvaNi saptaviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 327\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 328 .. shrIH .. 12\.328\. adhyAyaH 328 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## kapilenAsuri prati tatvavibhAgAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-328\-0 (78738) kapila uvAcha. 12\-328\-0x (6533) yadapyuktaM kati tatvAni bhavanti tatvametAni . yamAnupUrvyashaH proktAnyevamAha .. 12\-328\-1 (78739) tatvAnyathoktAni . tathAvidyo nibuddhyate . na sa pApena lipyeta nirmuktaH sarvasaMkarAt .. 12\-328\-2 (78740) yadapyuktaM ihAdyaM madhyamaM cha tatvAnAmityatra brUmaH .. 12\-328\-3 (78741) evamAdyaM madhyamaM choktaM buddhyAdIni trayoviMshatitatvAni visheShaparyavasAnAni j~nAtavyAni bhavantItyeva mAmakenetyatrochyate .. 12\-328\-4 (78742) tadeva tadyadA dattabrAhmaNakShatriyavaishyashUdrachaNDAlapulkasAdiretAni j~nAtavyAni buddhyAdIni visheShaparyavasAnAni mantavyAni pratyetavyAbhyuktAni etadAdyaM madhyamaM cha . etasmAttatvAnAmutpattirbhavati atra pralIyante. kechidAhurAchAryAH .. 12\-328\-5 (78743) ahamityetadAtmakaM sashIrasa~NghAtaM triShu lokeShu vyaktamavyaktAdhiShThitametaddevadattasaMj~nakam .. 12\-328\-6 (78744) yogadashamapuruShadarshanAnAM tu pa~nchaviMshatitatvAnAM pratibudhyamAnayorvyatiriktaM shuchivyabhramityAhurAchAryAH . evamAha .. 12\-328\-7 (78745) chaturvishatitatvaj~nastvavyakte pratitiShThati . pa~nchaviMshatitatvaj~no.apyavyaktamadhitiShThati ..' .. 12\-328\-8 (78746) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTAviMshatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 328\.. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 329 .. shrIH .. 12\.329\. adhyAyaH 329 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vyAsakR^itashukAnushAsanAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-329\-0 (78747) yudhiShThira uvAcha. 12\-329\-0x (6534) kathaM nirvedamApannaH shuko vaiyAsakiH purA . etadichChAmyahaM shrotuM paraM kautUhalaM hi me .. 12\-329\-1 (78748) bhIShma uvAcha. 12\-329\-2x (6535) prAkR^itenaiva vR^ittena charantamakutobhayam . adhyApya kR^itsnaM svAdhyAyamanvashAdvai pitA sutam .. 12\-329\-2 (78749) vyAsa uvAcha. 12\-329\-3x (6536) dharmaM putra nipevasva sutIkShNau cha himAtapau . kShutpipAse cha vAyuM cha jaya nityaM jitendriyaH .. 12\-329\-3 (78750) satyamArjavamakrodhamanasUyAM damaM tapaH . ahiMsAM chAnR^ishaMsyaM cha vidhivatparipAlaya .. 12\-329\-4 (78751) satye tiShTha rato dharme hitvA sarvamanArjavam . devatAtithisheSheNa yAtrAM prANasya saMliha .. 12\-329\-5 (78752) phenamAtropame dehe jIve shakunivatsthite . anitye priyasaMvAse kathaM svapiShi putraka .. 12\-329\-6 (78753) apramatteShu jAgratsu nityayukteShu shatruShu . antaraM lipyamAneShu bAlastvaM nAvabudhyase .. 12\-329\-7 (78754) ahaHsu gaNyamAneShu kShIyamANe tathA.a.ayuShi . jIvite likhyamAne cha kimutthAya na dhAvasi .. 12\-329\-8 (78755) aihalaukikanIhante mAMsashoNitavardhanam . pAralaukikakAryeShu prasuptA bhR^ishanAstikAH .. 12\-329\-9 (78756) dharmAya ye.abhyasUyanti buddhimohAnvitA narAH . apathA gachChatAM teShAmanuyAtA.api pIDyate .. 12\-329\-10 (78757) ye tu tuShTAH shrutiparA mahAtmAno mahAbalAH . dharmyaM panthAnamArUDhAstAnupAssva cha pR^ichCha cha .. 12\-329\-11 (78758) upadhArya mataM teShAM budhAnAM dharmadarshinAm . niyachCha parayA buddhyA chittamutpathagAmi vai .. 12\-329\-12 (78759) AdyakAlikayA buddhyA dUreshcha iti nirbhayAH . sarvabhakShyA na pashyanti karmabhUmimachetasaH .. 12\-329\-13 (78760) dharmaM niHshreNimAsthAya kiMchitkiMchitsamAruha . koshakAravadAtmAnaM veShTayannAvabudhyase .. 12\-329\-14 (78761) nAstikaM bhinnamaryAdaM kUlapAtamiva sthitam . vAmataH kuru visrabdho naraM veNumivoddhR^itam .. 12\-329\-15 (78762) kAmakrodhagrAhavatIM pa~nchendriyajalAM nadIm . nAvaM dhR^itimayIM kR^itvA janmadurgANi saMtara .. 12\-329\-16 (78763) mR^ityunA.abhyAhate loke jarayA paripIDite . amoghAsu patantIShu dharmayAnena saMtara .. 12\-329\-17 (78764) tiShThantaM cha shayAnaM cha mR^ityuranveShate yadA . nirvR^ittiM labhate kasmAdakasmAnmR^ityunA.ashitaH .. 12\-329\-18 (78765) saMchinvAnakamevainaM kAmAnAmavitR^iptakam . vR^ikIvoraNamAsAdya mR^ityurAdAyaM gachChati .. 12\-329\-19 (78766) kramashaH saMchitashikho dharmabuddhimayo mahAn . andhakAre praveShTavye dIpo yatnena dhAryatAm .. 12\-329\-20 (78767) saMpatandehajAlAni kadAchidiha mAnuShe . brAhmaNyaM labhate jantustatputra paripAlaya .. 12\-329\-21 (78768) brAhmaNasya tu deho.ayaM na kAmArthAya jAyate . iha kleshAya tapase pretya tvanupamaM sukham .. 12\-329\-22 (78769) brAhmaNyaM bahubhiravApyate tapobhi stallabdhvA na ratipareNa helitavyam . svAdhyAye tapasi dame cha nityayuktaH mokShArthI kushalaparaH sadA yatasva .. 12\-329\-23 (78770) avyaktaprakR^itirayaM kalAsharIraH sUkShmAtmA kShaNatruTikA nimeSharomA . yAnetatsamabalashuklakR^iShNanetro mAsA~Ngo dravati vayohayo narANAm .. 12\-329\-24 (78771) taM dR^iShTvA prasR^itamajasramugravegaM gachChantaM satatamihAnvavekShamANam . yakShuste yadi na parapraNetR^ineyaM dharme te ramatu manaH paraM nishAmya .. 12\-329\-25 (78772) ye.amI tu prachalitadharmakAmavR^ittAH kroshantaH satatamaniShTasaMprayogAt . klishyantaH parigatavedanAsharIrA bahvIbhiH subhR^ishamadharmavAgurAbhiH .. 12\-329\-26 (78773) rAjA sadA dharmaparaH shubhAshubhasya goptA samIkShya sukR^itinAM dadhAti lokAn . bahuvidhamapi charati pravishati sukhamanupagataM niravadyam .. 12\-329\-27 (78774) shvAno bhIShaNakAyA ayomukhAni vayAMsi balagR^idhrakurarapakShiNAM cha saMghAtam . narakadane rudhirapA guruvachana nudamuparataM vishantyasantaH .. 12\-329\-28 (78775) maryAdA niyatAH svayambhuvA ya ihemAH prabhinatti dasha guNA mano.anugatvAt . nivasati bhR^ishamasukhaM pitR^iviShaya vipinamavagAhya sa pApaH .. 12\-329\-29 (78776) yo lubdha subhR^ishaM priyAnR^itashcha manuShyaH satatanikR^itiva~nchanAbhiratiH syAt . upanidhibhirasukhakR^itsa paramanirayago bhR^ishamasukhamanubhavati duShkR^itakarmA .. 12\-329\-30 (78777) uShNAM vaitaraNIM mahAnadImava gADho.asipatravanabhinnagAtraH . parashuvanashayonipatito vasati cha mahAniraye bhR^ishArtaH .. 12\-329\-31 (78778) mahApAdani katthase na chApyavekShase param . chirasya mR^ityukArikAmanAgatAM na budhyase .. 12\-329\-32 (78779) prayasyatAM kimAsyate samutthitaM mahadbhayam . atipramArthi dAruNaM sukhasya saMvidhIyatAm .. 12\-329\-33 (78780) purA mR^itaH praNIyase yamasya rAjashAsanAt . tvamantakAya dAruNaiH prayatnamArjave kuru .. 12\-329\-34 (78781) purA samUlabAndhavaM prabhurharatyaduHkhavit . kiyattaveha jIvitaM yame na chAsti vArakaH .. 12\-329\-35 (78782) purA vivAti mAruto yamasya yaH puraHsaraH . puraika eva nIyase kuruShva sAMparAyikam .. 12\-329\-36 (78783) purA sa eka eva te pravAti mAruto.antakaH . purA cha vibhramanti te disho mahAbhayAgame .. 12\-329\-37 (78784) shrutishcha sannirudhyate purA taveha putraka . samAkulasya gachChataH samAdhimuttamaM kuru .. 12\-329\-38 (78785) shubhAshubhe purA kR^ite pramAdakarmaviplute . smaranpurA.anutapyase nidhatsva kevalaM nidhim .. 12\-329\-39 (78786) purA jarA kalevaraM vijarjharIkaroti te . balA~NgarUpahAriNI nidhatsva kevalaM nidhim .. 12\-329\-40 (78787) purA sharIramantako bhinatti rogasAyakaiH . prasahya jIvitakShaye tapo mahatsamArabha .. 12\-329\-41 (78788) purA vR^ikA bhayaMkarA manuShyadehagocharAH . abhidravanti sarvato yatasva puNyashIlane .. 12\-329\-42 (78789) purAndhakAramekako.anupashyasi tvarasva vai . purA hiraNmayAnnagAnnirIkShase.adrimUrdhani .. 12\-329\-43 (78790) purA kusa~NgatAni te suhR^inmukhAshcha shatravaH . vichAlayanti darshanAddhaTasva putra yatparam .. 12\-329\-44 (78791) dhanasya yasya rAjato bhayaM na chAsti chorataH . mR^itaM cha yanna mu~nchati samArjayasva taddhanam .. 12\-329\-45 (78792) na tatra saMvibhajyate svakarmabhiH parasparam . yadeva yasya yautakaM tadeva tatra so.ashnR^ite .. 12\-329\-46 (78793) paratra tena jIvyate tadeva putra jIyatAm . dhanaM yadakSharaM dhruvaM samArjayasva tatsvayam .. 12\-329\-47 (78794) na yAvadeva pachyate mahAjanasya yAvakam . apakva eva yAvake purA pralIyate tvaram .. 12\-329\-48 (78795) na mAtR^iputrabAndhavA na saMstutaH priyo janaH . anuvrajanti saMkaTe vrajantamekapAtinam .. 12\-329\-49 (78796) yadeva karma kevalaM purAkR^itaM shubhAshubham . tadeva putra yautakaM bhavatyamutra gachChataH .. 12\-329\-50 (78797) hiraNyaratnasaMchayAH shubhAshubhena saMchitAH . na tasya dehasaMkShaye bhavanti kAryasAdhakAH .. 12\-329\-51 (78798) na putra shAntirasti te kR^itAkR^itasya karmaNaH . na sAkShiko.a.atmanA samo nR^iNAmihAsti kashchana .. 12\-329\-52 (78799) manuShyadehashUnyakaM bhavatyamutra gachChataH . pravishya buddhichakShuShA pradR^ishyate hi sarvashaH .. 12\-329\-53 (78800) ihAgnisUryavAyavaH sharIramAshritAstrayaH . ta eva tasya sAkShiNo bhavanti dharmadarshinaH .. 12\-329\-54 (78801) ahaniMsheShu sarvataH spR^ishatsu sarvachAriShu . prakAshagUDhavR^ittiShu svadharmameva pAlaya .. 12\-329\-55 (78802) anekapAripAnthake virUparaudramakShike . svameva karma rakShyatAM svakarma tatra gachChati .. 12\-329\-56 (78803) na tatra saMvibhajyate svakarmabhiH parasparam . tathA kR^itaM svakarmajaM tadeva bhujyate phalam .. 12\-329\-57 (78804) yathA.apsarogaNAH phalaM sukhaM maharShibhiH saha . tathA.a.apnuvanti karmajaM vimAnakAmagAminaH .. 12\-329\-58 (78805) yatheha yatkR^itaM shubhaM vipApmabhiH kR^itAtmabhiH . tadApnuvanti mAnavAstathA vishuddhayonayaH .. 12\-329\-59 (78806) prajApateH salokatAM bR^ihaspateH shatakratoH . vrajanti te parAM gatiM gR^ihasthadharmasetubhiH .. 12\-329\-60 (78807) sahasrasho.apyanekashaH pravaktumutsahAmahe . abuddhimohanaM punaH prabhustu tena pAvakaH .. 12\-329\-61 (78808) gatA triraShTavarShatA dhruvo.asi pa~nchaviMshakaH . kuraShva dharmasaMchayaM vayo hi te.ativartate .. 12\-329\-62 (78809) purA karoti so.antakaH pramAdagomukhAM chamUm . yathAgR^ihItamutthitastvarasva dharmapAlane .. 12\-329\-63 (78810) yathA tvameva pR^iShThatastvamagrato gamiShyasi . tathA gatiM gamiShyataH kimAtmanA pareNa vA .. 12\-329\-64 (78811) yadekapAtinAM satAM bhavatyamutra gachChatAm . bhayeShu sAMparAyikaM nidhatsva kevalaM nidhim .. 12\-329\-65 (78812) satUlamUlabAndhavaM prabhurharatyasa~NgavAn . na santi yasya vArakAH kuraShva dharmasaMnidhim .. 12\-329\-66 (78813) idaM nidarshanaM mayA taveha putra saMmatam . svadarshanAnupAnataH pravarNitaM kuruShva tat .. 12\-329\-67 (78814) dadAti yaH svakarmaNA dhanAni yasyakasyachit . abuddhimohajairguNaiH sa eka eva yujyate .. 12\-329\-68 (78815) shubhaM samastamashnute prakurvataH shubhAH kriyAH . tadetadarthadarshanaM kR^itaj~namarthasaMhitam .. 12\-329\-69 (78816) nibandhanI rajjureShA yA grAme vasato ratiH . ChittvaitAM sukR^ito yAnti nainAM Chidanti duShkR^itaH .. 12\-329\-70 (78817) kiM te dhanena kiM bandhubhiste kiM te putraiH putraka yo mariShyasi . AtmAnamanvichCha guhAM praviShTaM pitAmahAste kva gatAshcha sarve .. 12\-329\-71 (78818) shvaH kAryamadye kurvIta pUrvAhNe chAparAhNikam . na hi pratIkShate mR^ityuH kR^itaM vA.asya na vA.akR^itam .. 12\-329\-72 (78819) anugamya vinAshAnte nivartante ha bAndhavAH . agnau prakShipya puruShaM j~nAtayaH suhR^idastathA .. 12\-329\-73 (78820) nAstikAnniranukroshAnnarAnpApamate sthitAn . vAmataH kuru visrabdhaM paraM prepsuratandritaH .. 12\-329\-74 (78821) evamabhyAhate loke kAlenopanipIDite . sumahaddhairyamAlambya dharmaM sarvAtmanA kuru .. 12\-329\-75 (78822) athemaM darshanopAyaM samyagyo vetti mAnavaH . samyak svadharmaM kR^itveha paratra sukhamashnute .. 12\-329\-76 (78823) na dehabhede maraNaM vijAnatAM na cha praNAshaH svanupAlite pathi . dharmaM hi yo bardhayate sa paNDito ya eva dharmAchchyavate sa dahyate .. 12\-329\-77 (78824) prayuktayoH karmapathi svakarmaNoH phalaM prayoktA labhate yathAvidhi . nihInakarmA nirayaM prapadyate triviShTapaM gachChati dharmapAragaH .. 12\-329\-78 (78825) sopAnabhUtaM svargasya mAnuShyaM prApya durlabham . tathA.a.atmAnaM samAdadhyAddhashyate na punaryathA .. 12\-329\-79 (78826) yasya notkrAmati matiH svargamArgAnusAriNI . tamAhuH puNyakarmANamashochyaM mitrabAndhavaiH .. 12\-329\-80 (78827) yasya nopahatA buddhirnishchaye hyavalambate . svarge kR^itAvakAshasya nAsti tasya mahadbhayam .. 12\-329\-81 (78828) tapovaneShu ye jAtAstatraiva nidhanaM gatAH . teShAmalpataro dharmaH kAmabhogAnajAnatAm .. 12\-329\-82 (78829) yastu bhogAnparityajya sharIreNa tapashcharet . na tena kiMchinna prAptaM tanme bahumataM phalam .. 12\-329\-83 (78830) mAtApitR^isahasrANi putradArashatAni cha . anAgatAnyatItAni kasya te kasya vA vayam .. 12\-329\-84 (78831) ahameko na me kashchinnAhamanyasya kasyachit . na taM pashyAmi yasyAhaM tanna pashyAmi yo mama .. 12\-329\-85 (78832) na teShAM bhavatA kAryaM na kAryaM tava tairapi . svakR^itaistAni jAtAni bhavAMshchaiva gamiShyati .. 12\-329\-86 (78833) iha loke hi dhaninA paro.api svajanAyate . svajanastu daridrANAM jIvatAmapi nashyati .. 12\-329\-87 (78834) saMchinotyashubhaM karma kalatrApekShayA naraH . tataH kleshamavApnoti paratreha tathaiva cha .. 12\-329\-88 (78835) pashyati chChinnabhUtaM hi jIvalokaM svakarmaNA . tatkuruShva tathA putra kR^itsnaM yatsamudAhR^itam .. 12\-329\-89 (78836) tadetatsaMpradR^ishyaiva karma bhUmiM prapashyataH . shubhAnyAcharitavyAni paralokamabhIpsatA .. 12\-329\-90 (78837) mAsartusaMj~nAparivartakena sUryAgninA rAtridivendhanena . svakarmaniShThAphalasAkShikeNa bhUtAni kAlaH pachati prasahya .. 12\-329\-91 (78838) dhanena kiM yanna dadAti nAshnute balena kiM yena ripuM na bAdhate . shrutena kiM yena na dharmamAchare tkimAtmanA yo na jitendriyo vashI .. 12\-329\-92 (78839) bhIShma uvAcha. 12\-329\-93x (6537) idaM dvaipAyanavacho hitamuktaM nishamya tu . shuko gataH parityajya pitaraM mokShadaishikam .. .. 12\-329\-93 (78840) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonatriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 329\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-329\-2 svAdhyAyamanvashikShayata svayamiti Ta . tha. dha. pAThaH .. 12\-329\-5 hitvA sa~NgamanArjavamiti prANasya leliheti cha . dha. pAThaH. saMliha spR^isha. svAdvasvAduvivekaM mA kArShIrityarthaH .. 12\-329\-6 AmapAtropame iti dha . pAThaH. svapiShi puruShArthasAdhane na pravartase .. 12\-329\-7 shatruShu kAmAdiShu . antaraM Chidram .. 12\-329\-8 na dhAvasi devaM guruM vA sharaNaM na yAsi . jIvite lihyamAne cheti dha. pAThaH. jIvite lulyamAnecheti Ta. pAThaH .. 12\-329\-10 apathA apathena . buddhimohaparAyaNA iti Ta. tha. pAThaH .. 12\-329\-13 AdyakAlikayA vartamAnamAtradarshinyA .. 12\-329\-15 kUlapAtaM mahAnadIpUram . raNareNumivotthitamiti dha. pAThaH. rathareNumiveti dha.pAThaH. rathareNuM yathA vAmataH kurvanti vAmabhAge kurvanti varjayantItyartha iti ratnagarbhaH. kharareNumiti Ta. tha. pAThaH .. 12\-329\-17 amoghAsu AyurharaNena saphalAsu rAtriShu . dharmapotena saMchareti dha. pAThaH. jarayA parivArita iti Ta. tha. pAThaH .. 12\-329\-18 mR^ityuranveti te yadeti Ta . tha. dha. pAThaH. nivR^ittiM lambhase yasmAttasmAttvaM mR^ityunAshita iti dha. pAThaH .. 12\-329\-19 saMchinvAnakaM dhanAdisaMchayaparam .. 12\-329\-20 andhakAre saMsAre . dIpo j~nAnam .. 12\-329\-22 iha kleshAya mahate pretyAnantasukhAya cheti dha . pAThaH .. 12\-329\-24 shuklakR^iShNau pakShau .. 12\-329\-25 chakShurj~nAnaM parapraNetR^ineyam . andhavat yadi na bhavasItyarthaH. paraM paralokaM AtmAnaM vA .. 12\-329\-26 parigataM prAptaM vedanAsharIraM yamaloke yAtanAsharIraM yaiste tathAbhUtA bhavantIti sheShaH .. 12\-329\-28 shnAna iti narANAM kadanaM yatra tasminnarake . rudhirapAH kITAH. gurUNAM mAtR^ipi tR^iprabhR^itInAM vachanaM nudati dUrIkaroti taM upataraM mR^itam. shvAnobhIShikayeti dha. pAThaH .. 12\-329\-29 pitR^iviShaye yamaloke vipinamasipatravanaM tadevAvagAhya tatraiva nivasati .. 12\-329\-30 nikR^itirnIchakarma va~nchanAchauryAdi . upanidhibhishChalena. apakIrtibhirashubhakR^itaH kR^itsnaM paramanirayayAtanAbhR^ishamasukhamanubhavati duShkR^itakarmeti Ta. pAThaH .. 12\-329\-32 mahApadAni brahmAdInAM sthAnAni dR^iShTvA katthase dhanyo.ahamiti shlAghase paraMtu brahma nAvekShase . mR^ityukArikAM jarAm .. 12\-329\-33 prayAsyatAM mokShamArgeNa prasthAtavyam . sukhasya pramAthi saMvidhIyatAM prayatyatAm .. 12\-329\-34 antakAya ayatisukhAya . dAruNaiH kR^ichChrAditapobhiH .. 12\-329\-42 vR^ikAH kAmAdayaH .. 12\-329\-43 hiraNmayavR^ikShadarshanaM maraNachihnam .. 12\-329\-44 te tvAm .. 12\-329\-45 taddhanaM vidyAm .. 12\-329\-46 yautakaM vivAhAptaMdhanaM dAyAdAgrAhyam .. 12\-329\-48 yAvake ghR^itakhaNDamishre yavapivaShTavikAre tvaraM tvarAyuktaM yathA syAttathA pralIyase mriyase . bhogAnbhuktvA mokShe yatnaM kariShyAmIti na mantavyamiti bhAvaH .. 12\-329\-55 yathendriyeShu sarvataH shruteShviti dha . pAThaH .. 12\-329\-58 tathA.a.apnuvanti karmato viyuddhimohanaM punariti Ta . dha. pAThaH .. 12\-329\-66 kuruShva dharmasaMchayamiti dha . pAThaH .. 12\-329\-72 nahi tadveda kasyAdyamR^ityusenAbhivIkShate iti dha . pAThaH. ko hi tadveda yasyAdyamR^ityusenAbhivIkShata iti Ta. tha. pAThaH .. 12\-329\-79 sR^ijyate na punaryatheti dha . pAThaH. mriyate na punaryatheti Ta. pAThaH .. 12\-329\-83 tadeva bahulaM matamiti Ta . dha. pAThaH .. 12\-329\-93 hitayuktamiti dha . pAThaH. mokShadaishikaM mokShopadeShTAram .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 330 .. shrIH .. 12\.330\. adhyAyaH 330 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sarvathA dharmasya kartavyatAkathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-330\-0 (78841) yudhiShThira uvAcha. 12\-330\-0x (6538) yadyasti dattamiShTaM vA tapastaptaM tathaiva cha . gurUNAM vA.api shushrUShA tanme brUhi pitAmaha .. 12\-330\-1 (78842) bhIShma uvAcha. 12\-330\-2x (6539) AtmanA.anarthayuktena pApe nivishate manaH . sa karma kaluShaM kR^itvA kleshe mahati dhIyate .. 12\-330\-2 (78843) durbhikShAdeva durbhikShaM kleshAtkleshaM bhayAdbhayam . mR^itebhyaH pramR^itA yAnti daridrAH pApakarmiNaH .. 12\-330\-3 (78844) utsavAdutsavaM yAnti svargAtsvargaM sukhAtsukham . shraddadhAnAshcha dAntAshcha dhanasyAH shubhakAriNaH .. 12\-330\-4 (78845) vyAlaku~njaradurgeShu sarpachorabhayeShu cha . hastAvApena gachChanti nAstikAH kimataH param .. 12\-330\-5 (78846) priyadevAtitheyAshcha vadAnyAH priyasAdhavaH . kShemyamAtmavatA mArgamAsthitA hastadakShiNAH .. 12\-330\-6 (78847) pulAkA iva dhAnyeShu pUtyaNDA iva pakShiShu . tadvidhAste manuShyeShu yeShAM dharmo na kAraNam .. 12\-330\-7 (78848) sushIghramapi dhAvantaM vidhAnamanudhAvati . shete saha shayAnena yenayena yathAkR^itam .. 12\-330\-8 (78849) pApaM tiShThati tiShThantaM dhAvantamanudhAvati . karoti kurvataH karma chChAyevAnuvidhIyate .. 12\-330\-9 (78850) yenayena yathA yadyatpurA karma sunishchitam . tattadeva naro bhu~Nkte nityaM vihitamAtmanA .. 12\-330\-10 (78851) samAnakarmanikShepaM vidhAnaparirakShaNam . bhUtagrAmamimaM kAlaH samantAdapakarShati .. 12\-330\-11 (78852) achodyamAnAni yathA puShpANi cha phalAni cha . svaM kAlaM nAtivartante tathA karma purAkR^itam .. 12\-330\-12 (78853) samAnashchAvamAnashcha lAbhAlAbhau jayAjayau . pravR^ittA na nivartante nidhanAntAH padepade .. 12\-330\-13 (78854) AtmanA vihitaM duHkhamAtmanA vihitaM sukham . garbhashayyAmupAdAya bhajate pUrvadehikam .. 12\-330\-14 (78855) bAlo yuvA vA vR^iddhashcha yatkaroti shubhAshubham . tasyAMtasyAmavasthAyAM bhu~Nkte janmanijanmani .. 12\-330\-15 (78856) yathA dhenusahasreShu vatso vindati mAtaram . tathA pUrvakR^itaM karma kartAramanugachChati .. 12\-330\-16 (78857) malinaM hi yathA vastraM pashchAchChudhyati vAriNA . upavAsaiH prataptAnAM dIrghaM sukhamanantakam .. 12\-330\-17 (78858) dIrghakAlena tapasA sevitena tapovane . dharmanirdhUtapApAnAM saMsidhyante manorathAH .. 12\-330\-18 (78859) shakunAnAmivAkAshe matsyAnAmiva chodake . padaM yathA na dR^ishyeta tathA puNyakR^itAM gatiH .. 12\-330\-19 (78860) alamanyairupAlabdhaiH kIrtitaishcha vyatikramaiH . peshalaM chAnurUpaM cha kartavyaM hitamAtmanaH .. .. 12\-330\-20 (78861) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi triMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 330\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-330\-6 AsthitA hatadakShiNA iti dha . pAThaH .. 12\-330\-10 tattadevottaraM bhu~Nkte iti jha . pAThaH .. 12\-330\-13 lAbho.alAbhaH kShayAkShayAviti jha . pAThaH .. 12\-330\-14 bhujyate pUrvadaihikamiti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 331 .. shrIH .. 12\.331\. adhyAyaH 331 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shukotpattiprakArakathanArambhaH .. 1\.. tathA putrArthaM vyAsatapashcharyAkathanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-331\-0 (78862) yudhiShThira uvAcha. 12\-331\-0x (6540) kathaM vyAsasya dharmAtmA shuko jaj~ne mahAtapAH . siddhiM cha paramAM prAptastanme brUhi pitAmaha .. 12\-331\-1 (78863) kasyAM chotpAdayAmAsa shukaM vyAsastapodhanaH . na hyasya jananIM vidmo janma chAgryaM mahAtmanaH .. 12\-331\-2 (78864) kathaM cha bAlasya sataH sUkShmaj~nAne ratA matiH . yathA nAnyasya loke.asmindvitIyasyeha kasyachit .. 12\-331\-3 (78865) etadichChAmyahaM shrotuM vistareNa mahAmate . na hi me tR^iptirastIha shR^iNvato.amR^itamuttamam .. 12\-331\-4 (78866) mAhAtmyamAtmayogaM cha vij~nAnaM cha shukasya ha . yathAvadAnupUrvyeNa tanme brUhi pitAmaha .. 12\-331\-5 (78867) bhIShma uvAcha. 12\-331\-6x (6541) na hAyanairna palitairna vittairna cha bandhubhiH . R^iShayashchakrire dharmaM yo.anUchAnaH sa no mahAn .. 12\-331\-6 (78868) tapomUlamidaM sarvaM yanmAM pR^ichChasi pANDava . tadindriyANi saMyamya tapo bhavati nAnyathA .. 12\-331\-7 (78869) indriyANAM prasa~Ngena doShamR^ichChatyasaMshayam . saMniyamya tu tAnyeva siddhimApnoti mAnavaH .. 12\-331\-8 (78870) ashvamedhasahasrasya vAjapeyashatasya cha . yogasya kalayA tAta na tulyaM vidyate phalam .. 12\-331\-9 (78871) atra te vartayiShyAmi janmayogaphalaM tathA . shukasyAgryAM gatiM chaiva durvidAmakR^itAtmabhiH .. 12\-331\-10 (78872) merushR^i~Nge kila purA karNikAravanAyute . vijahAra mahAdevo bhImairbhUtagaNairvR^itaH .. 12\-331\-11 (78873) shailarAjasutA chaiva devI tatrAbhavatpurA . tatra divyaM tapasteShe kR^iShNadvaipAyanaH prabhuH .. 12\-331\-12 (78874) yogenAtmAnamAvishya yogadharmaparAyaNaH . dhArayansa tapastepe putrArthaM kurusattama .. 12\-331\-13 (78875) agnerbhUmerapAM vAyorantarikShasya vA vibho . vIryeNa saMmitaH putro mama bhUyAditi sma ha .. 12\-331\-14 (78876) saMkalpenAtha maunena duShprApamakR^itAtmabhiH . varayAmAsa deveshamAsthitastapa uttamam .. 12\-331\-15 (78877) atiShThanmArutAhAraH shataM kila samAH prabhuH ArAdhayanmahAdevaM bahurUpamumApatim .. 12\-331\-16 (78878) tatra brahmarShayashchaiva sarve devarShayastathA . lokapAlAshcha lokeshaM sAdhyAshcha vasubhiH saha .. 12\-331\-17 (78879) AdityAshchaiva rudrAshcha divAkaranishAkarau . mAruto marutashchaiva sAgarAH saritastathA .. 12\-331\-18 (78880) ashvinau devagandharvAstathA nAradaparvatau . vishvAvasushcha gandharvaH siddhAshchApsarasAM gaNAH .. 12\-331\-19 (78881) tatra rudro mahAdevaH karNikAramayIM shubhAm . dhArayANaH srajaM bhAti jyotsnAmiva nishAkaraH .. 12\-331\-20 (78882) tasmindivye vane ramye devadevarShisaMkule . AsthitaH paramaM yogamR^iShiH putrArthamachyutaH .. 12\-331\-21 (78883) na chAsya hIyate prANo na glAnirupajAyate . trayANAmapi lokAnAM tadadbhutamivAbhavat .. 12\-331\-22 (78884) jaTAshcha tejasA tasya vaishvAnarashikhopamAH . prajvalantyaH sma dR^ishyante yuktasyAmitatejasaH .. 12\-331\-23 (78885) mArkaNDeyo hi bhagavAnetadAkhyAtavAnmama . sa devacharitAnIha kathayAmAsa me tadA .. 12\-331\-24 (78886) etA adyApi kR^iShNasya tapasA tena dIpitAH . agnivarNA jaTAstAta prakAshante mahAtmanaH .. 12\-331\-25 (78887) evaMvidhena tapasA tasya bhaktyA cha bhArata . maheshvaraH prasannAtmA chakAra manasA matim .. 12\-331\-26 (78888) `tatastasya mahAdevo darshayAmAsa sAmbikaH.' uvAcha chaivaM bhagavAMkhyambakaH prahasanniva . evaMvidhaste tanayo dvaipAyana bhaviShyati .. 12\-331\-27 (78889) yathA hyagniryathA vAyuryathA bhUmiryathA jalam . yathA.a.akArAstathA shuddho bhavitA te suto mahAn .. 12\-331\-28 (78890) tadbhAvabhAvI tadbuddhistadA.a.atmA tadapAshrayaH . tejasA.a.avR^itya lokAMstrInyashaH prApsyati te sutaH .. .. 12\-331\-29 (78891) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekatriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 331\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-331\-2 kathaM chotpAdayAmAseti dha . pAThaH .. 12\-331\-3 sUkShmaj~nAne sthitAmatiriti dha . pAThaH .. 12\-331\-12 devI bhartrAbhavatpureti dha . pAThaH .. 12\-331\-15 saMkalpenAtha yogeneti jha . pAThaH .. 12\-331\-18 vasavo marutashchaiveti jha . pAThaH .. 12\-331\-22 hIyate varNa iti dha . pAThaH .. 12\-331\-25 kR^iShNasya vyAsasya .. 12\-331\-29 yashaH prApsyati kevalamiti Ta . Da. dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 332 .. shrIH .. 12\.332\. adhyAyaH 332 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shukotpattiprakArakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-332\-0 (78892) bhIShma uvAcha. 12\-332\-0x (6542) sa labdhvA paramaM devAdvaraM satyavatIsutaH . araNIM tu tato gR^ihya mamanthAgnichikIrShayA .. 12\-332\-1 (78893) atha rUpaM paraM rAjanbibhratIM svena tejasA . ghR^itAchIM nAmApsarasamapashyadbhagavAnR^iShiH .. 12\-332\-2 (78894) R^iShirapsarasaM dR^iShTvA sahasA kAmamohitaH . abhavadbhagavAnvyAso vane tasminyudhiShThira .. 12\-332\-3 (78895) sA cha dR^iShTvA tadA vyAsaM kAmasaMvignamAnasam . shukI bhUtvA mahArAja ghR^itAchI samupAgamat .. 12\-332\-4 (78896) sa tAmapsarasaM dR^iShTvA rUpeNAnyena saMvR^itAm . sharIrajenAnugataH sarvagAtrAtigena ha .. 12\-332\-5 (78897) sa tu dhairyeNa mahatA nigR^ihNanhR^ichChayaM muniH . na shashAka niyantuM tadvyAsaH pravisR^itaM manaH . bhAvitvAchchaiva bhAvasya ghR^itAchyA vapuShA hR^itaH .. 12\-332\-6 (78898) yatnAnniyachChatastasya muneragnichikIrShayA . araNyAmeva sahasA tasya shukramavApatat .. 12\-332\-7 (78899) so.avisha~Nkena manasA tathaiva dvijasattamaH . araNIM mamantha brahmarShistasyAM jaj~ne shuko nR^ipa .. 12\-332\-8 (78900) shukre nirmathyamAne sa shuko jaj~ne mahAtapAH . paramarShirmahAyogI araNIgarbhasaMbhavaH .. 12\-332\-9 (78901) yathA.adhvare samiddho.agnirbhAti havyamudAvahan . tathArUpaH shuko jaj~ne prajvalanniva tejasA .. 12\-332\-10 (78902) vibhratpitushcha kauravya rUpavarNamanuttamam . babhau tadA bhAvitAtmA vidhUmo.agnirivajvalan .. 12\-332\-11 (78903) taM ga~NgA saritAM shreShThA merupR^iShThe janeshvara . svarUpiNI tadA.abhyetya snApayAmAsa vAriNA .. 12\-332\-12 (78904) antarikShAchcha kauravya daNDaH kR^iShNAjinaM cha ha . papAta bhuvi rAjendra shukasthArthe mahAtmanaH .. 12\-332\-13 (78905) jegIyante sma gandharvA nanR^itushchApsarogaNAH . devadundubhayashchaiva prAvAdyanta sahasrashaH .. 12\-332\-14 (78906) vishvAsushcha gandharvastathA tumburunAradau . hAhA hUhUshcha gandharvau tuShTuvuH shukasaMbhavam .. 12\-332\-15 (78907) tatra shakrapurogAshcha lokapAlAH samAgatAH . devA devarShayashchaiva tathA brahmarShayo.api cha .. 12\-332\-16 (78908) divyAni sarvapuShpANi pravavarSha cha mArutaH . ja~NgamaM sthAvaraM chaiva prahR^iShTamabhavajjagat .. 12\-332\-17 (78909) taM mahAtmA svayaM prItyA devyA saha mahAdyutiH . jatAmAtraM muneH putraM vidhinopAnayattadA .. 12\-332\-18 (78910) tasya deveshvaraH shakro divyamadbhutadarshanam . dadau kamaNDaluM prItyA devavAsAMsi chAbhibho .. 12\-332\-19 (78911) haMsAshcha shatapatrAshcha sArasAshcha sahasrashaH . pradakShiNamavartanta shukAshchAShAshcha bhArata .. 12\-332\-20 (78912) AraNeyastato divyaM prApya janma mahAdyutiH . tatraivovAsa medhAvI brahmachArI samAhitaH .. 12\-332\-21 (78913) utpannamAtraM taM vedAH sarahasyAH sasaMgrahAH . upatasthurmahArAja yathA.asya pitaraM tathA .. 12\-332\-22 (78914) bR^ihaspatiM cha vavre sa vedavedA~NgabhAShyavit . upAdhyAyaM mahArAja dharmamevAnuchintayan .. 12\-332\-23 (78915) so.adhItya nikhilAnvedAnsarahasyAnsasaMgrahAn . itihAsaM cha kArtsnyena dharmashAstrANi chAbhibho .. 12\-332\-24 (78916) gurave dakShiNAM dattvA samAvR^itto mahAmuniH . ugraM tapaH samArebhe brahmachArI samAhitaH .. 12\-332\-25 (78917) devatAnAmR^iShINAM cha bAlye.api sa mahAtapAH . saMmantraNIyo mAnyashcha j~nAnena tapasA tathA .. 12\-332\-26 (78918) na tvasya ramate buddhirAshrameShu narAdhipa . triShu gArhasthyamUleShu mokShadharmAnudarshinaH .. .. 12\-332\-27 (78919) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvAtriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 332\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-332\-1 araNI sahite gR^ihyeti jha . pAThaH. tatra araNI dve adharottare sahite mithunarUpe ityarthaH .. 12\-332\-4 sA cha kR^itvA tadA vyAsamiti Da . dha. pAThaH .. 12\-332\-9 shuke nirmathyamAne jAtatvAt shuka iti rephalopenAsya nAma kR^itam .. 12\-332\-12 tarpayAmAsa vAriNeti jha . pAThaH .. 12\-332\-14 khe gAyanti sma gandharvA iti Ta . pAThaH .. 12\-332\-18 mahAtmA mahAdevaH upAnayat svashiShyaM kR^itavAniti saMbandhaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 333 .. shrIH .. 12\.333\. adhyAyaH 333 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shukena vyAsAj~nayA tatvajij~nAsayA mithilAsthaM janakaMpratyaggabhanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-333\-0 (78920) bhIShma uvAcha. 12\-333\-0x (6543) sa mokShamanuchintyaiva shukaH pitaramabhyagAt . prAhAbhivAdya cha guruM shreyorthI vinayAnvitaH .. 12\-333\-1 (78921) mokShadharmeShu kushalo bhagavAnprabravItu me . yathA me manasaH shAntiH paramA saMbhavetprabho .. 12\-333\-2 (78922) shrutvA putrasya tu vachaH paramarShiruvAcha tam . adhIhi putra mokShaM vai dharmAMshcha vividhAnapi .. 12\-333\-3 (78923) piturniyogAjjagrAha shuko dharmabhR^itAM varaH . yogashAstraM cha nikhilaM kApilaM chaiva bhArata .. 12\-333\-4 (78924) sa taM brAhnayA shriyaH yuktaM brahmatulyaparAkramam . mene putraM yadA vyAso mokShadharmavishAradam .. 12\-333\-5 (78925) uvAcha gachCheti tadA janakaM mithileshvaram . sa te vakShyati mokShArthaM nikhilaM mithileshvaraH .. 12\-333\-6 (78926) piturniyogAdagamanmaithilaM janakaM nR^ipam . praShTuM dharmasya niShThAM vai mokShasya cha parAyaNam .. 12\-333\-7 (78927) uktashcha mAnuSheNa tvaM pathA gachChetyavismitaH . na prabhAveNa gantavyamantarikShachareNa vai .. 12\-333\-8 (78928) Arjavenaiva gantavyaM na sukhAnveShiNA tathA . nAnveShTavyA visheShAstu visheShA hi prasa~NginaH .. 12\-333\-9 (78929) ahaMkAro na kartavyo yAjye tasminnarAdhipe . syAtavyaM cha vashe tasya sa te Chetsyati saMshayam .. 12\-333\-10 (78930) sa dharmakushalo rAjA mokShashAstravishAradaH . yAjyo mama sa yadbrUyAttatkAryamavisha~NkayA .. 12\-333\-11 (78931) evamuktaH sa dharmAtmA jagAma mithilAM muniH . padbhyAM shaktontarikSheNa krAntuM pR^ithvIM sasAgarAm .. 12\-333\-12 (78932) sa girIMshchApyatikramya nadItIrthasarAMsi cha . bahuvyAlamR^igAkIrNA hyaTavIshcha vanAni cha .. 12\-333\-13 (78933) mehorhareshcha dve varShe varShaM haimavataM tataH . krameNaivaM vyatikramya bhArataM varShamAsadat .. 12\-333\-14 (78934) sa deshAnvividhAnpashyaMshchInahUNaniShevitAn . AryAvartamimaM deshamAjagAma mahAmuniH .. 12\-333\-15 (78935) piturvachanamAj~nAya tamevArthaM vichintayan . adhvAnaM so.atichakrAma khacharaH khe pataviva .. 12\-333\-16 (78936) pattanAni cha ramyANi sphItAni nagarANi cha . ratnAni cha vichitrANi pashyannapi na pashyati .. 12\-333\-17 (78937) udyAvAni cha ramyANi tathaivAyatanAni cha . puNyAni chaiva tIrthAni sotyakrAmadathAdhvagaH .. 12\-333\-18 (78938) sochireNaiva kAlena videhAnAsasAda ha . rakShitAndharmarAjena janakena mahAtmanA .. 12\-333\-19 (78939) tatra grAmAnbahUnpashyanbahvannarasabhojanAn . pallIghoShAnsamR^iddhAMshcha bahugokulasaMkulAn .. 12\-333\-20 (78940) sphItAMshcha shAliyavasarhaMsasArasasevitAn . padminIbhishcha shatashaH shrImatIbhiralakR^itAn .. 12\-333\-21 (78941) sa videhAnatikramya samR^iddhajanasevitAn . mithilopavanaM ramyamAsasAda samR^iddhimat .. 12\-333\-22 (78942) hastyashvarathasaMkIrNaM naranArIsamAkulam . pashyannapashyanniva tatsamatikrAmadachyutaH .. 12\-333\-23 (78943) manasA taM bahanbhAraM tamevArthaM vichintayan . AtmArAmaH prasannAtmA mithilAmAsasAda ha .. 12\-333\-24 (78944) tasyA dvAraM samAsAdya dvArapAlairnivAritaH . sthito dhyAnaparo mukto viditaH pravivesha ha .. 12\-333\-25 (78945) sa rAjamArgamAsAdya samR^iddhajanakasaMkulam . pArthivakShayamAsAdya niHsha~NkaH pravivesha ha .. 12\-333\-26 (78946) tatrApi dvArapalAstamugravAchA nyaShedhayan . tathaiva cha shukrastatra nirmanyuH samatiShThata .. 12\-333\-27 (78947) na chAtapAdhvasaMtaptaH kShutpipAsAshramAnvitaH . pratAmyati glAyati vA nApaiti cha tathA.a.atapAt .. 12\-333\-28 (78948) teShAM tu dvArapAlAnAmekaH shokasamanvitaH . madhyaMgatamivAdityaM dR^iShTvA shukamavasthitam .. 12\-333\-29 (78949) pUjayitvA yathAnyAyamabhivAdya kR^itA~njaliH . prAveshayattataH kakShyAM prathamAM rAjaveshmanaH .. 12\-333\-30 (78950) tatrAsInaH shukastAta mokShamevAnvachintayat . ChAyAyAmAtape chaiva samadarshI samadyutiH .. 12\-333\-31 (78951) taM muhUrtAdivAgamya rAj~no mantrI kR^itA~njaliH . prAveshayattataH kakShyAM dvitIyAM rAjaveshmanaH .. 12\-333\-32 (78952) tatrAntaH purasaMbaddhaM mahachchaitrarathopamam . suvibhaktajalAkrIDaM ramyaM puShpitapAdapam .. 12\-333\-33 (78953) taM darshayitvA sa shukaM mantrI janakamuttamam . arhamAsanamAdishya nishchakrAmaH tataH punaH .. 12\-333\-34 (78954) taM chAruveShAH sushroNyastaruNyaH priyadarshanAH . sUkShmaraktAmbaradharAstaptakA~nchanabhUShaNAH .. 12\-333\-35 (78955) saMlApAlApakushalA nR^ittagItavishAradAH . smitapUrvAbhibhAShiNyo rUpeNApsarasAM samAH .. 12\-333\-36 (78956) bhAvopachArakushalA bhAvaj~nAH satvakovidAH . paraM pa~nchAshataM nAryo vAramukhyAH samAdravan .. 12\-333\-37 (78957) pAdyAdIni pratigrAhya pUjayA parayA.archayan . kAlopapannena tadA svAdvannenAbhyatarpayan .. 12\-333\-38 (78958) tasya bhuktavatastAta tadantaH purakAnanam . suramyaM darshayAmAsurekaikashyena bhArata .. 12\-333\-39 (78959) krIDantyashcha hasantyashcha gAyantyashchApi tAH shubham . udArasatvaM satvaj~nAH striyaH paryacharaMstathA .. 12\-333\-40 (78960) AraNeyastu shuddhAtmA niHsaMdehastrikarmakR^it . vashyendriyo jitakrodho na hR^iShyati na kupyati .. 12\-333\-41 (78961) tasmai shayyAsanaM divyaM varArhaH ratnabhUShitam . spardhyAstaraNasaMkIrNaM dadustAH paramastriyaH .. 12\-333\-42 (78962) pAdashauchaM tu kR^itvaiva shukraH saMdhyAmupAsya cha . niShasAdAsane puNye tamevArthaM vichintayan .. 12\-333\-43 (78963) pUrvarAtre tu tatrAsau hutvA dhyAnaparAyaNaH . madhyarAtre yathAnyAyaM nidrAmAhArayatprabhuH. 12\-333\-44 (78964) tato muhUrtAdutthAya kR^itvA shauchamanantaram . strIbhiH parivR^ito dhImAndhyAnamevAnvapadyata .. 12\-333\-45 (78965) anena vidhinA karShNistadahaH sheShamachyutaH . tAM cha rAtriM nR^ipakule vartayAmAsa bhArata .. .. 12\-333\-46 (78966) iti shrImanmahAbhArate shAntipravaNi mokShadharmaparvaNi trayastriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 333\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-333\-1 mokShaM mokShashAstram . anuchintya upAdeyatvena j~nAtvA .. 12\-333\-3 dharmAMshcha trividhAnapIti dha . pAThaH .. 12\-333\-4 shuko vedavidAMvara iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-333\-5 mokShavidyAvishAradamiti Ta . pAThaH .. 12\-333\-6 mokShArthaM mokShashAstrArthaM . mokShArthaM nikhilena visheShata iti Ta. Da. tha. pAThaH .. 12\-333\-14 merorvarShamilAvR^itam . harevaMrShaM harivarShAkhyam. haimavantaM varShaM kiMpuruShAkhyam .. 12\-333\-24 taM bhAraM jij~nAsAkhyam . arthaM mokSham .. 12\-333\-28 nopaiti cha tathA ruShamiti Da . dha. pAThaH .. 12\-333\-37 kAlopachArakushalA iti Da . pAThaH .. 12\-333\-41 AraNeyaH araNijaH shukaH .. 12\-333\-42 hevArhaM ratnabhUShitamiti jha . pAThaH .. 12\-333\-44 bhUtvA dhyAnaparAyaNa iti jha . pAThaH. ardharAtre yathAnyAyamiti dha. pAThaH .. 12\-333\-46 kArShNiH shukaH . achyuto dhairyAditi sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 334 .. shrIH .. 12\.334\. adhyAyaH 334 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## janakena shukaMprati mokShasAdhanIbhUtAshramadharmakathanapUrvakaM shukaprashaMsanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-334\-0 (78967) bhIShma uvAcha. 12\-334\-0x (6544) tataH sa rAjA janako mantribhiH saha bhArata . purohitaM puraskR^itya sarvANyantaH purANi cha .. 12\-334\-1 (78968) AsanaM cha puraskR^itya ratnAni vividhAni cha . shirasA chArdhyamAdAya guruputraM samabhyagAt .. 12\-334\-2 (78969) sa tadAsanamAdAya bahuratnavibhUShitam . spardhyAstaraNasaMstIrNaM sarvatobhadramR^iddhimat .. 12\-334\-3 (78970) purodhasA saMgR^ihItaM hastenAlabhya pArthivaH . pradadau guruputrAya shukAya paramArchitam .. 12\-334\-4 (78971) tatropaviShTaM taM kArShNi shAstrataH pratipUjya cha . pAdyaM nivedya prathamamardhyaM gAM cha nyavedayat .. 12\-334\-5 (78972) sa cha tAM mantravatpUjAM pratyagR^ihNAdyathAvidhi . pratigR^ihya tu tAM pUjAM janakAddvijasattamaH .. 12\-334\-6 (78973) gAM chaiva samanuj~nAya rAjAnamanumAnya cha . paryapR^ichChanmahAtejA rAj~naH kushalamavyayam .. 12\-334\-7 (78974) anAmayaM cha rAjendra shukaH sAnucharasya ha . anuj~nAtaH sa tenAtha niShasAda sahAnugaH .. 12\-334\-8 (78975) kushalaM chAvyayaM chaiva pR^iShTvA vaiyAsakiM nR^ipaH . kimAgamanamityevaM paryapR^ichChata pArthivaH .. 12\-334\-9 (78976) shuka uvAcha. 12\-334\-10x (6545) pitrA.ahamukto bhadraM te mokShadharmArthakovidaH . videharAjo yAjyo me janako nAma vishrutaH .. 12\-334\-10 (78977) tatra gachChasva vai tUrNaM yadi te hR^idi saMshayaH . pravR^ittau vA nivR^ittau vA sa te chChetsyati saMshayaM .. 12\-334\-11 (78978) sohaM piturniyogAttvAmupapraShTumihAgataH . tanme dharmabhR^itAM shreShTha yathAvadvaktumarhasi .. 12\-334\-12 (78979) kiM kAryaM brAhmaNeneha mokShArthashcha kimAtmakaH . kathaM cha mokShaH prAptavyo j~nAnena tapasA.athavA .. 12\-334\-13 (78980) janaka uvAcha. 12\-334\-14x (6546) yatkAryaM brAhmaNeneha janmaprabhR^iti tachChR^iNu . kR^itopanayanastAta bhavedvedaparAyaNaH .. 12\-334\-14 (78981) tapasA guruvR^ittyA cha brahmacharyeNa chAbhibho . devatAnAmR^iShINAM chApyanR^iNo hyanasUyakaH .. 12\-334\-15 (78982) vedAnadhItya niyato dakShiNAmapavarjya cha . abhyanuj~nAmatha prApya samAvarteta vai dvijaH .. 12\-334\-16 (78983) samAvR^ittashcha gArhasthye svadAranirato vaset . anasUyuryathAnyAyamAhitAgniranAvR^itaH .. 12\-334\-17 (78984) utpAdya putraM pautraM tu vanyAshramapade vaset . tAnevAgnInyathAshAstramarchayannatithipriyaH .. 12\-334\-18 (78985) sa vane.agnInyathAnyAyamAtmanyAropya dharmavit . nirdvandvo bItarAgAtmA brahmAshramapade vaset .. 12\-334\-19 (78986) shuka uvAcha. 12\-334\-20x (6547) utpanne j~nAnavij~nAne pratyakShe hR^idi shAshvate . kimavashyaM nivastavyamAshrameShu vaneShu vA .. 12\-334\-20 (78987) etadbhavantaM pR^ichChAmi tadbhavAnvaktumarhati . yathA vedArthatattvena brUhi me tvaM janAdhipa .. 12\-334\-21 (78988) janaka uvAcha. 12\-334\-22x (6548) na vinA j~nAnavij~nAne mokShasyAdhigamo bhavet . na vinA gurusaMbandhaM j~nAnasyAdhigamaH smR^itaH .. 12\-334\-22 (78989) guruH plAvayitA tasya j~nAnaM plava ihochyate . vij~nAya kR^itakR^ityastu tIrNastadubhayaM tyajet .. 12\-334\-23 (78990) anuchChedAya lokAnAmanuchChedAya karmaNAm . pUrvairAcharito dharmashchAturAshramyasaMshritaH .. 12\-334\-24 (78991) anena kramayogena bahujAtiShu karmaNAm . kR^itvA shubhAshubhaM karma mokSho nAmeha labhyate .. 12\-334\-25 (78992) bhAvitaiH karaNaishchAyaM bahusaMsArayoniShu . AsAdayati shuddhAtmA mokShaM vai prathamAshrame .. 12\-334\-26 (78993) tamAsAdya tu muktasya dR^iShTArthasya vipashchitaH . triShvAshrameShu ko.anvartho bhavetparamabhIpsataH .. 12\-334\-27 (78994) rAjasAMstAmasAMshchaiva nityaM doShAnvivarjayet . sAtvikaM mArgamAsthAya pashyedAtmAnamAtmanA .. 12\-334\-28 (78995) sarvabhUteShu chAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani . saMpashyannopalipyeta jale vAricharo yathA .. 12\-334\-29 (78996) pakShivatprAyaNAdUrdhvamamutrAnantyamashnute . vihAya dehAnnirmukto nirdvandvaH prashamaM gataH .. 12\-334\-30 (78997) atra gAthAH purA gItAH shR^iNu rAj~nA yayAtinA . dhAryanto yA dvijaistAta mokShashAstravishAradaiH .. 12\-334\-31 (78998) jyotirAtmani nAnyatra sarvajantuShu tatsamam . svayaM cha shakyate draShTuM susamAhitachetasA .. 12\-334\-32 (78999) na bibheti paro yasmAnna bibheti parAchcha yaH . yashcha nechChati na dveShTi brahma saMpadyate tu saH .. 12\-334\-33 (79000) yadA bhAvaM na kurute sarvabhUteShu pApakam . karmaNA manasA vAchA brahma saMpadyate tadA .. 12\-334\-34 (79001) saMyojya manasA.a.atmAnamIrShyAmutsR^ijya mohanIm . tyaktvA kAmaM cha mohaM cha tato brahmatvamashnute .. 12\-334\-35 (79002) yadA shrAvye cha dR^ishye cha sarvabhUteShu chApyayam . samo bhavati nirdvandvo brahma saMpadyate tadA .. 12\-334\-36 (79003) yadA stutiM cha nindAM cha samatvenaiva pashyati . kA~nchanaM chAyasaM chaiva sukhaM duHkhaM tathaiva cha .. 12\-334\-37 (79004) shItamuShNaM tathaivArthamanarthaM priyamapriyam . jIvitaM maraNaM chaiva brahma saMpadyate tadA .. 12\-334\-38 (79005) prasAryeha yathA~NgAni kUrmaH saMharate punaH . tathendriyANi manasA saMyantavyAni bhikShuNA .. 12\-334\-39 (79006) tamaH parigataM veshma yathA dIpena dR^ishyate . tathA buddhipradIpena shakya AtmA nirIkShitum .. 12\-334\-40 (79007) etatsarvaM cha pashyAmi tvayi buddhimatAM vara . yachchAnyadapi noktaM me tattvato veda tadbhavAn .. 12\-334\-41 (79008) brahmarShe viditashchAsi viShayAntamupAgataH . gurostava prasAdena tava chaivopashikShayA .. 12\-334\-42 (79009) tasyaiva cha prasAdena prAdurbhUtaM mahAtmanaH . j~nAnaM divyaM mamApIdaM tenAsi vidito mama .. 12\-334\-43 (79010) adhikaM tava vij~nAnamadhikA cha gatistava . adhikaM tava chaishvaryaM tachcha tvaM nAvabudhyase .. 12\-334\-44 (79011) bAlyAdvA saMshayAdvApi bhayAdvA.apyavimokShaNAt . utpanne chApi vij~nAne nAdhigachChati tAM gatiM .. 12\-334\-45 (79012) vyavasAyena shuddhena madvidhaishChinnasaMshayaH . vimuchya hR^idayagranthInAsAdayati tAM gatim .. 12\-334\-46 (79013) bhavAMshchotpannavij~nAnaH sthirabuddhiralolupaH . vyavasAyAdR^ite brahmannAsAdayati tatparam .. 12\-334\-47 (79014) nAsti te sukhaduHkheShu visheSho nAsti lolupaH . nautsukyaM nR^ityagIteShu na rAga upajAyate .. 12\-334\-48 (79015) na bandhuShvanubandhaste na bhayeShvasti te bhayam . pashyAmi tvAM mahAbhAga tulyaloShTAshmakA~nchanam .. 12\-334\-49 (79016) ahaM tvAmanupashyAmi ye chApyante manIShiNaH . AsthitaM paramaM mArgamakShayaM tamanAmayam .. 12\-334\-50 (79017) yatphalaM brAhmaNasyeha mokShArthashcha yadAtmakaH . tasminvai vartase vipra kimanyatparipR^ichChasi .. .. 12\-334\-51 (79018) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatustriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 334\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-334\-7 rAjye kushalamavyayamiti dha . pAThaH .. 12\-334\-12 mokShaH kartavya iti Ta . Da.tha. pAThaH .. 12\-334\-23 AchAryaH prApitA tasyeti dha . pAThaH .. 12\-334\-32 nAnyatra rataM tatraiva chaiva tat iti dha . pAThaH .. 12\-334\-41 chachchAnyadapi vettavyamiti jha . pAThaH .. 12\-334\-44 adhikaM bhavati j~nAnamiti Da . tha. pAThaH .. 12\-334\-46 tadvidhashChinnasaMshaya iti dha . pAThaH .. 12\-334\-48 nAsti lolupa iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 335 .. shrIH .. 12\.335\. adhyAyaH 335 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## janakAbhyanuj~nAtena shukena vyAsametya svasya janakena saha saMvAdaprakArakathanam .. 1\.. vyAsasya vaishampAyanAdibhiH saha saMvAdaH .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-335\-0 (79019) bhIShma uvAcha. 12\-335\-0x (6549) etachChrutvA tu vachanaM kR^itAtmA kR^itanishchayaH . AtmanA.a.atmAnamAsthAya dR^iShTvA chAtmAnamAtmanA .. 12\-335\-1 (79020) kR^itakAryaH sukhI shAntastUShNIM prAyAduda~NbhukhaH . shaishiraM girimuddishya sadharmA mAtarishvanaH .. 12\-335\-2 (79021) etasminneva kAle tu devarShirnAradastathA . himavantamiyAdduShTuM siddhachAraNasevitam .. 12\-335\-3 (79022) tamapsarogAkIrNaM gItasvananinAditam . kinnarANAM sahasraishcha bhR^i~NgarAjaistathaiva cha .. 12\-335\-4 (79023) madgubhiH kha~njarITaishcha vichitrairjIvajIvakaiH .. 12\-335\-5 (79024) chitravarNairmayUraishcha kekAshatavirAjitaiH . rAjahaMsasamUhaishcha hR^iShTaiH parabhR^itaistathA .. 12\-335\-6 (79025) pakShirAjo garutmAMshcha yaM nityamadhitiShThati . chatvAro lokapAlAshcha devAH sarShigaNAstathA .. 12\-335\-7 (79026) tatra nityaM samAyAnti lokasya hitakAmyayA . viShNunA yatra putrArthe tapastaptaM mahAtmanA .. 12\-335\-8 (79027) tatraiva cha kumAreNa bAlye kShiptA divaukasaH . shaktirnyastA kShititale trailokyamavamanya vai .. 12\-335\-9 (79028) tatrovAcha jagatskandaH kShipanvAkyamidaM tadA . yo.anyosti matto.abhyadhiko viprA yasyAdhikaM priyAH .. 12\-335\-10 (79029) yo brahmaNyo dvitIyo.asti triShu lokeShu vIryavAn . sobhyuddharatvimAM shaktimathavA kampayatviti .. 12\-335\-11 (79030) tachChutvA vyathitA lokAH ka imAmuddharediti . atha devagaNaM sarvaM saMbhrAntendriyamAnasam .. 12\-335\-12 (79031) apashyadbhagavAnviShNuH kShiptaM sAsurarAkShasam . kiMnvatra sukR^itaM kAryaM bhavediti vichintayan .. 12\-335\-13 (79032) anAmR^iShya tataH kShepamavaikShata cha pAvikam . saMpragR^ihya vishuddhAtmA shaktiM prajvalitAM tadA .. 12\-335\-14 (79033) kampayAmAsa savyena pANinA puruShottamaH . shaktyAM tu kampyamAnAyAM viShNunA balinA tadA .. 12\-335\-15 (79034) medinI kampitA sarvA sashailavanakAnanA . shaktenApi samuddhartuM kampitA sA.abhavattadA .. 12\-335\-16 (79035) rakShitA skandarAjasya dharShaNA prabhaviShNunA . tAM kampayitvA bhagavAnprahlAdamidamabravIt .. 12\-335\-17 (79036) pashya vIryaM kumArasya naitadanyaH kariShyati . so.amR^iShyamANastadvAkyaM samuddharaNanishchitaH .. 12\-335\-18 (79037) jagrAha tAM tadA shaktiM na chainAmabhyakampayat . nAdaM mahAntaM muktvA sa mUrchChito girimUrghani .. 12\-335\-19 (79038) vihvalaH prApatadbhUmau hiraNyakashipoH sutaH . tatrottarAM dishaM gatvA shailarAjasya pArshvataH .. 12\-335\-20 (79039) tapo.atapyata durgharShaM tAta nityaM vR^iShadhvajaH . pAvakena parikShiptaM dIpyatA yasya chAshramam .. 12\-335\-21 (79040) AdityaparvataM nAma durgharShamakR^itAtmabhiH . na tatra shakyate gantuM yakSharAkShasadAnavaiH .. 12\-335\-22 (79041) dashayojanavistAramagnijvAlasamAvR^itam . bhagavAnpAvakastatra svayaM tiShThati vIryavAn .. 12\-335\-23 (79042) sarvAnvighnAnprashamayanmahAdevasya dhImataH . divyaM varShasahasraM hi pAdenaikena tiShThataH .. 12\-335\-24 (79043) devAnsaMtApayaMstatra mahAdevo mahAvrataH . aindrIM tu dishamAsthAya shailarAjasya dhImataH .. 12\-335\-25 (79044) vivikte parvatataTe pArAsharyo mahAtapAH . vedAnadhyApayAmAsa vyAsaH shiShyAnmahAtapAH .. 12\-335\-26 (79045) sumantuM cha mahAbhAgaM vaishampAyanameva cha . jaiminiM cha mahAprAj~naM pailaM chApi tapasvinam .. 12\-335\-27 (79046) ebhiH shiShyaiH parivR^ito vyAsa Aste mahAtapAH . tatrAshramapadaM ramyaM dadarsha pituruttamam . AraNeyo vishuddhAtmA nabhasIva divAkaraH .. 12\-335\-28 (79047) atha vyAsaH parikShiptaM jvalantamiva pAvakam . dadR^ishe sutamAyAntaM divAkarasamaprabham .. 12\-335\-29 (79048) asajjamAnaM vR^ikSheShu shaileShu viShayeShu cha . yogayuktaM mahAtmAnaM yathA bANaM guNachyutam .. 12\-335\-30 (79049) so.abhigamya pituH pAdAvagR^ihNAdaraNIsutaH . yathopajoShaM taishchApi samAgachChanmahAmuniH .. 12\-335\-31 (79050) tato nivedayAmAsa pitre sarvamasheShataH . shuko janakarAjena saMvAdaM prItamAnasaH .. 12\-335\-32 (79051) evamadhyApaya~nshiShyAnvyAsaH putraM cha vIryavAn . uvAsa himavatpR^iShThe pArAsharyo mahAmuniH .. 12\-335\-33 (79052) tataH kadAchichChiShyAstaM parivAryAvatasthire . vedAdhyayanasaMpannAH shAntAtmAno jitendriyAH .. 12\-335\-34 (79053) vedeShu niShThAM saMprApya sA~NgeShvapi tapasvinaH . athochuste tadA vyAsaM shiShyAH prA~njalayo gurum .. shiShyA UchuH. 12\-335\-35 (79054) mahatA tejasA yuktA yashasA chApi vardhitAH . ekaM tvidAnImichChAmo guruNA.anugrahaM kR^itam .. 12\-335\-36 (79055) iti teShAM vachaH shrutvA brahmarShistAnuvAda ha . uchyatAmiti tadvatsA yadvaH kAryaM priyaM mayA .. 12\-335\-37 (79056) etadvAkyaM guroH shrutvA shiShyAste hR^iShTamAnasAH . punaH prA~njalayo bhUtvA praNamya shirasA gurum .. 12\-335\-38 (79057) Uchuste sahitA rAjannidaM vachanamuttamam . yadi prIta upAdhyAyo dhanyAH smo munisattama .. 12\-335\-39 (79058) kA~NkShAmastu vayaM sarve varaM dattaM maharShiNA . paShThaH shiShyo na te khyAtiM gachChedatra prasIda naH .. 12\-335\-40 (79059) chatvAraste vayaM shiShyA gurupUtrashcha pa~nchamaH . iha vedAH pratiShTheranneSha naH kA~NkShito varaH .. 12\-335\-41 (79060) shiShyANAM vachanaM shrutvA vyAso vedArthatattvavit . parAsharAtmajo dhImAnparalokArthachintakaH .. 12\-335\-42 (79061) uvAcha shiShyAndharmAtmA dharmyaM naiHshreyasaM vachaH . brAhmaNAya sadA deyaM brahma shushrUShave tathA .. 12\-335\-43 (79062) brahmaloke nivAsaM yo dhruvaM samabhikA~NkShate . bhavanto bahulAH santu vedo vistAryatAmayam .. 12\-335\-44 (79063) nAshiShye saMpradAtavyo nAvrate nAkR^itAtmani . ete shiShyaguNAH sarve vij~nAtavyA yathArthataH . nAparIkShitachAritre vidyA deyA kathaMchana .. 12\-335\-45 (79064) yathA hi kanakaM shuddhaM tApachChedanikarShaNaiH . parIkSheta tathA shiShyAnIkShetkulaguNAdibhiH .. 12\-335\-46 (79065) na niyojyAshcha vaH shiShyA aniyoge mahAbhaye . yathAmati yathApAThaM tathA vidyA phaliShyati .. 12\-335\-47 (79066) sarvastaratu durgANi sarvo bhadrANi pashyatu . shrAvayechchaturo varNAnkR^itvA brAhmaNamagrataH .. 12\-335\-48 (79067) vedasyAdhyayanaM hIdaM tachcha kAryaM mahatsmR^itam . stutyarthamiha devAnAM vedAH sR^iShTAH svayaMbhuvA .. 12\-335\-49 (79068) yo nirvadeta saMmohAdbrAhmaNAM vedapAragam . so.abhidhyAnAdbrAhmaNasya parAbhUyAdasaMshayam .. 12\-335\-50 (79069) yashchAdharmeNa vibrUyAdyashchAdharmeNa pR^ichChati . tayoranyataraH praiti vidveShaM chAdhigachChati .. 12\-335\-51 (79070) etadvaH sarvamAkhyAtaM svAdhyAyasya vidhiM prati . upakuryAchcha shiShyANAmetachcha hR^idvi vo bhavet .. .. 12\-335\-52 (79071) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchatriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 335\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-335\-2 shaishiraM giriM himAlayam .. 12\-335\-4 sahasraishcha rAjaha.Nsaistathaiva cheti Da . pAThaH .. 12\-335\-24 AsIditi sheShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 336 .. shrIH .. 12\.336\. adhyAyaH 336 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vaishampAyanAdishiShyapravAsena vimanasaM vyAsaMprati nAradasyAgamanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-336\-0 (79072) bhIShma uvAcha. 12\-336\-0x (6550) etachChrutvA gurorvAkyaM vyAsashiShyA mahaujasaH . anyonyaM hR^iShTamanasaH pariShasvajire tadA .. 12\-336\-1 (79073) uktAH smo yadbhagavatA tadAtvAyatisaMhitam . tanno manasi saMrUDhaM kariShyAmastathA cha tat .. 12\-336\-2 (79074) anyonyaM saMvibhAShyaivaM suprItamanasaH punaH . vij~nApayanti sma guruM punarvAkyavishAradAH .. 12\-336\-3 (79075) shailAdasmAnmahIM gantuM kA~NkShitaM no mahAmune . vedAnanekadhA kartuM yadi te ruchitaM prabho .. 12\-336\-4 (79076) shiShyANAM vachanaM shrutvA parAsharasutaH prabhuH . pratyuvAcha tato vAkyaM dharmArthasahitaM hitam .. 12\-336\-5 (79077) kShitiM vA devalokaM vA gamyatAM yadi rochate . apramAdashcha vaH kAryo brahma hi prachurachChalam .. 12\-336\-6 (79078) te.anuj~nAtAstataH sarve guruNA satyavAdinA . jagmuH pradakShiNaM kR^itvA vyAsaM mUrdhnA.abhivAdya cha .. 12\-336\-7 (79079) avatIrya mahIM te.atha chAturhotramakalpayan . saMyAjayanto viprAMshcha rAjanyAMshcha vishastathA .. 12\-336\-8 (79080) pUjyamAnA dvijairnityaM modamAnA gR^ihe ratAH . yAjanAdhyApanaratAH shrImanto lokavishrutAH .. 12\-336\-9 (79081) avatIrNeShu shiShyeShu vyAsaH putrasahAyavAn . tUShNIM dhyAnaparo dhImAnekAnte samupAvishat .. 12\-336\-10 (79082) `etasminneva kAle tu devarShirnAradastathA . himavantamagaM draShTuM siddhachAraNasevitam ..' 12\-336\-11 (79083) taM dadarshAshramapade nAradaH sumahAtapAH . athainamabravItkAle madhurAkSharayA girA .. 12\-336\-12 (79084) bhobho maharShe vAsiShTha brahmaghoSho na vartate . eko dhyAnaparastUShNIM kimAsse chintayanniva .. 12\-336\-13 (79085) brahmaghoShairvirahitaH parvato.ayaM na shobhate . rajasA tamasA chaiva somaH sopaplavo yathA .. 12\-336\-14 (79086) na bhrAjate yathApUrvaM niShAdAnAmivAlayaH . devarShigaNajuShTo.api vedadhvanivinAkR^itaH .. 12\-336\-15 (79087) R^iShayashcha hi devAshcha gandharvAshcha mahaujasaH . viyuktA brahmaghoSheNa na bhrAjante yathA purA .. 12\-336\-16 (79088) nAradasya vachaH shrutvA kR^iShNadvaipAyano.abravIt . maharShe yattvayA proktaM vedavAdavichakShaNa .. 12\-336\-17 (79089) etanmano.anukUlaM me bhavAnarhasi bhAShitum . sarvaj~naH sarvadarshI cha sarvatra cha kutUhalI .. 12\-336\-18 (79090) triShu lokeShu yadvR^ittaM sarvaM tava mate sthitam . tadAj~nApaya viprarShe brUhi kiM karavANi te .. 12\-336\-19 (79091) yanmayA samanuShTheyaM brahmarShe tadudAhara . viyuktasyeha shiShyairme nAtihR^iShTamidaM manaH .. 12\-336\-20 (79092) nArada uvAcha. 12\-336\-21x (6551) anAmnAyamalA vedA brAhmaNasyAvrataM malam . malaM pR^ithivyA bAhvIkAH strINAM kautUhalaM malam .. 12\-336\-21 (79093) adhIyatAM bhavAnvedAnsArghaM putreNa dhImatA . vidhunvanbrahmaghoSheNa rakShobhayakR^itaM tamaH .. 12\-336\-22 (79094) bhIShma uvAcha. 12\-336\-23x (6552) nAradasya vachaH shrutvA vyAsaH paramadharmavit . tathetyuktvA.atha saMhR^iShTo vedAbhyAse dR^iDhavrataH .. 12\-336\-23 (79095) `* uvAcha cha mahAprAj~naM nAradaM punareva hi .. 12\-336\-24 (79096) malaM pR^ithivyA bAhlIkA ityuktamadhunA tvayA . kIdR^ishAshchaiva vAhlIkA brUhi me vadatAM vara .. 12\-336\-25 (79097) nArada uvAcha. 12\-336\-26x (6553) asyAM pR^ithivyAM chatvAro deshAH pApajanairvR^itAH . yugandharastu prathamastathA bhUtilakaH smR^itaH .. 12\-336\-26 (79098) achyutachChala ityuktastR^itIyaH pArakR^ittamaH . chaturthastu mahApApo bAhlIka iti saMj~nitaH .. 12\-336\-27 (79099) bhR^igoShTragardabhakShIraM pibantyasya yugandhare . evakarNAstu dR^ishyante janA vai hyachyutasthale .. 12\-336\-28 (79100) mehanti cha malaM pApA visR^ijanti jaleShu vai . nityaM bhUtilaketyannaM tajjalaM cha pibanti cha .. 12\-336\-29 (79101) haribAhyAstu bAhIkA na smaranti hariM kvachit . aihalaukikamokShaM te mAMsashoNitavardhanAH . vR^ithA jAtA bhaviShyanti bAhlIkA iti vishrutAH .. 12\-336\-30 (79102) puShkarAhAraniratAH pishAchA yadabhAShate . musuNThIM parigR^ihyogrAM tachChR^iNuShva mahAmune .. 12\-336\-31 (79103) brAhmaNIM bahuputrAM tAM puShkare snAtumAgatAm . yugandhare payaH pItvA hyuchitA hyachyutasthale .. 12\-336\-32 (79104) tathA bhUtilake snAtvA bAhlIkAMshcha nirIkShya vai . AgatA.asi tathA snAtuM kathaM svargaM na gachChasi .. 12\-336\-33 (79105) ityuktvA brAhmaNIbhANDaM pothayitvA musuNThinA . uvAcha krodhatAmrAkShI pishAchI tIrthapAlikA .. 12\-336\-34 (79106) etattu te divAvR^ittaM rAtrau vR^ittamathAnyathA . gachCha bAhlIkasaMsargAdashuchitvaM na saMshayaH .. 12\-336\-35 (79107) yaddviShanti mahAtmAnaM na smaranti janArdanam . na teShAM puNyatIrtheShu gatiH saMsargiNAmapi .. 12\-336\-36 (79108) udyuktA brAhmaNI bhItA pratiyAtA sutaiH saha . svadehasthA jajApaivaM saputrA dhyAnatatparA .. 12\-336\-37 (79109) anantasya hareH shuddhaM nAma vai dvAdashAkSharam . vatsaratritaye pUrNe brAhmaNI punarAgatA .. 12\-336\-38 (79110) saputrA puShkaradvAraM pishAchyAha tathAgatam . namaste brAhmaNi shubhe pUtA.ahaM tava darshanAt .. 12\-336\-39 (79111) kuru tIrthAbhiShekaM cha saputrA pApavarjitA . harernAmnA cha mAM sAdhvI jalena spraShTumarhasi .. 12\-336\-40 (79112) ityuktA brAhmaNI hR^iShTA putraiH saha shubhavratA . jalena prokShayAmAsa dvAdashAkSharasaMyutam .. 12\-336\-41 (79113) tatkShaNAdabhavachChuddhA pishAchI divyarUpiNI . apsarA hyabhavaddivyA gatA svarlokamuttabham .. 12\-336\-42 (79114) brAhmaNI chaiva kAlena vAsudevaparAyaNA . saputrA chAgatA sthAnamachyutasya shubhaM param .. 12\-336\-43 (79115) etatte kathitaM vidvanmune kAlo.ayamAgataH .. 12\-336\-44 (79116) gamiShye.ahaM mahAprAj~na AgamiShyAmi vai punaH . ityuktvA sa jagAmAtha nArado vadatAMvaraH .. 12\-336\-45 (79117) dvaipAyanastu bhagavAMstachChrutvA munisattamAt.' shukena saha putreNa vedAbhyAsamathAkarot . svareNochchaiH sashaikShyeNa lokAnApUrayanniva .. 12\-336\-46 (79118) tayorabhyasatoreva nAnAdharmapravAdinoH . vAto.atimAtraM pravavau samudrAnilavejitaH .. 12\-336\-47 (79119) tato.anadhyAya iti taM vyAsaH putramavArayat . shuko vAritamAtrastu kautUhalasamanvitaH .. 12\-336\-48 (79120) apR^ichChatpitaraM brahmankuto vAyurabhUdayam . AkhyAtumarhati bhavAnvAyoH sarvaM vicheShTitam .. 12\-336\-49 (79121) shukasyaitadvachaH shrutvA vyAsaH paramadharmavit . anadhyAyanimitte.asminnidaM vachanamabravIt .. 12\-336\-50 (79122) divyaM te chakShurutpannaM svasthaM te nishchalaM manaH . tamasA rajasA chApi tyaktaH satve vyavasthitaH .. 12\-336\-51 (79123) Adarshe rasvAmiva chChAyAM pashyasyAtmAnamAtmanA . nyasyAtmani svayaM cheto buddhyA samanuchintaya .. 12\-336\-52 (79124) devayAnapatho viShNuH pitR^iyAnapatho raviH . dvAvetau pretya panthAnau divaM chAdhashcha gachChataH .. 12\-336\-53 (79125) pR^ithivyAmantarikShe cha yatra saMvAnti vAyavaH . saptaite vAyumArgA vai tAnnibodhAnupUrvashaH .. 12\-336\-54 (79126) tatra devagaNAH sAdhyAH saMbabhUvurmahAbalAH . teShAmapyabhavatputraH samAno nAma durjayaH .. 12\-336\-55 (79127) udAnastasya putro.abhUdvyAnastasyAbhavatsutaH . apAnashcha tato j~neyaH prANashchApi tatA.aparaH .. 12\-336\-56 (79128) anapatyo.abhavatprANo durgharShaH shatrutApanaH . pR^ithakkarmANi teShAM tu pravakShyAmi yathAtatham .. 12\-336\-57 (79129) prANinAM sarvato vAyushreShTAM vartayate pR^ithak . prANanAchchaiva bhUtAnAM prANa ityabhidhIyate .. 12\-336\-58 (79130) prerayatyabhrasaMghAtAndhUmajAMshchoShmajAMshcha yaH . prathamaH prathame mArge Avaho nAma yo.anilaH .. 12\-336\-59 (79131) ambare snehamabhrebhyastaTidbhyashcha mahAdyutiH . pravaho nAma saMvAti dvitIyashcha satoyadaH .. 12\-336\-60 (79132) udayaM jyotiShAM shashvatsomAdInAM karoti yaH . antardeheShu chodAnaM yaM vadanti manIShiNaH .. 12\-336\-61 (79133) yashchaturbhyaH samudrebhyo vAyurdhArayate jalam . uddhR^ityAdadate chApo jImUtebhyo.ambare.anilaH .. 12\-336\-62 (79134) yo.adbhiH saMyojya jImUtAnparjanyAya prayachChati . udvaho nAma varShiShThastR^itIyaH sa sadAgatiH .. 12\-336\-63 (79135) samuhyamAnA bahudhA yena nItAH pR^ithagghanAH . varShamokShakR^itArambhAste bhavanti ghanAghanAH .. 12\-336\-64 (79136) saMhatA yena chAviddhA bhavanti nadanAntarAH . rakShaNArthAya saMbhUtA meghatvamupashyAnti cha .. 12\-336\-65 (79137) yo.asau vahati devAnAM vimAnAni vihAyasA . chaturthaH saMvaho nAma vAyuH sa girimardanaH .. 12\-336\-66 (79138) yena vegavatA tUrNaM rUkSheNArujatA rasAn . vAyunA vihatA meghA na bhavanti balAhakAH .. 12\-336\-67 (79139) dAruNotpAtasaMchAro nabhasaH stanayitnumAn . pa~nchamaH sa mahAvego vivaho nAma mArutaH .. 12\-336\-68 (79140) yasminpAriplavA divyA bhavantyApo vihAyasA . puNyaM chAkAshaga~NgAyAstoyaM viShTabhya tiShThati .. 12\-336\-69 (79141) dUrAtpratihato yasminnekarashmirdivAkaraH . yo niraMshuH sahasrasya yena bhAti vasuMdharA .. 12\-336\-70 (79142) yasmAdApyAyate somo yonirdivyo.amR^itasya yaH . ShaShThaH piravaho nAma sa vAyurjayatAMvaraH .. 12\-336\-71 (79143) sarvaprANabhR^itAM prANAnyo.anukAle nirasyati . yasya vartmAnuvartete mR^ityuvaivasvatAvubhau .. 12\-336\-72 (79144) samyaganvIkShatAM buddhyA shAntayA.adhyAtmachintakAH . dhyAnAbhyAsAbhirAmANAM yo.amR^itatvAya kalpate .. 12\-336\-73 (79145) yaM samAsAdya vegena dishAmantaM prapedire . dakShasya dashaputrANAM sahasrANi prajApateH .. 12\-336\-74 (79146) yena sR^iShTaH parAbhUto yAtyeva na nivartate . parAvaho nAma paro vAyuH sa duratikramaH .. 12\-336\-75 (79147) evamete.aditeH putrA mArutAH paramAdbhutAH . anArataM te saMvAnti sarvagAH sarvadhAriNaH .. 12\-336\-76 (79148) etattu mahadAshcharyaM yadayaM parvatottamaH . kampitaH sahasA tena vAyunA.atipravAyatA .. 12\-336\-77 (79149) viShNorniH shvAsavAto.ayaM yadA vegasamIritaH . sahasodIryate tAta jagatpravyathate tadA .. 12\-336\-78 (79150) tasmAdbrahmavido brahma nAdhIyante.ativAyati . vAyorvAyubhayaM hyuktaM brahma tatpIDitaM bhavet .. 12\-336\-79 (79151) etAvaduktvA vachanaM parAsharasutaH prabhuH . uktvA putramadhIShveti vyomaga~NgAmagAttadA .. .. 12\-336\-80 (79152) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTtriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 336\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-336\-2 tadAtvAyatisaMhitam tadAtve tatkAle Ayatau uttarakAle cha saMhitaM samyak_hitam .. 12\-336\-14 sopaplavo rAhugrastaH .. 12\-336\-15 vedadhvaninirAkR^ita iti jha . Ta. pAThaH .. 12\-336\-19 tadAj~nApaya devarShe iti Da . pAThaH .. 12\-336\-21 pR^ithivyA vAhIkA iti Da . pAThaH .. 12\-336\-22 adhIyatA bhavAniti jha . Da. pAThaH. rajobhayakR^itaM tama iti dha. pAThaH .. 12\-336\-47 samudrAnilavegita iti Ta.Da . pAThaH .. 12\-336\-49 pitaraM prahla iti Ta . Da. pAThaH. apR^ichChatpitaraM putra iti dha. pAThaH .. 12\-336\-52 vyasyAtmani svayaM vedAniti jha . pAThaH .. 12\-336\-61 antardeheShu chodAnaM dvitIyashcha tato.anila iti dha . pAThaH .. 12\-336\-71 somaH kShINaH saMpUrNamaNDala iti jha . pAThaH .. 12\-336\-78 viShNornishvAsanUtoyamiti tha . pAThaH .. 12\-336\-79 brahmavido vedAniti jha . pAThaH .. * 23 tamashlekAdupari 44 tamashlokAtpUrva vartamAnAH sArdhavishatishlokA dha . pustaka eva dR^ishyante . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 337 .. shrIH .. 12\.337\. adhyAyaH 337 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradena shukaMprati R^iShibhyaH sanatkumAroktaditavachanAnuva .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-337\-0 (79153) bhIShma uvAcha. 12\-337\-0x (6554) etasminnantare bhUte nAradaH punarAgamat . shukaM svAdhyAyanirataM vedArthAnpraShTumIpsavA .. 12\-337\-1 (79154) devarShi tu shuko dR^iShTvA nAradaM samupasyitam . ardhyapUrveNa vidhivA vedoktenAbhyapUjayat .. 12\-337\-2 (79155) nArado.ayAjavItprIto brUhi brahmavidAM vara . kena tvAM shreyasA vatsa yojayAmIti hR^iShTavat .. 12\-337\-3 (79156) nAradasya vachaH shrutvA shukaH provAcha bhArata . asmi.Nlloke hitaM yatsvAttena mAM yoktumarhasi .. 12\-337\-4 (79157) nArada uvAcha. 12\-337\-5x (6555) tattvaM jij~nAsatAM pUrvanR^iShINAM bhAvitAtmanAm . sanatkumAro bhagavAnidaM vatanamabravIt .. 12\-337\-5 (79158) nAsti vidyAsagaM chakShurnAsti satyasamaM tapaH . nAsti rAgasamaM duHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham .. 12\-337\-6 (79159) nivR^ittiH karmaNA pApAtsatataM puNyashIlatA . sadvR^ittiH sadvadAchAraH shreya evadanuttamam .. 12\-337\-7 (79160) nAnuvayasukhaM prApya yaH sajjati na muchyate . nAlaM sa duHkhamokShAya saMyogo duHkhalakShaNam .. 12\-337\-8 (79161) saktasya buddhishchalati mohajAlavivardhanI . mohavAlAvR^ito duHkhamiha chAmutra so.ashnute .. 12\-337\-9 (79162) sarvopAgAttu kAmasva krodhasya cha vinigrahaH . kAryaH shreyorthinA tau hi shreyoghAtArthamudyatau .. 12\-337\-10 (79163) nityaM krodhAttapo rakShechChriyaM rakShechcha matsarAt . vidyAM mAnAvamAnAbhyAmAtmAnaM tu pramAdataH .. 12\-337\-11 (79164) AnR^ishaMsyaM paro dharmaH kShamA cha paramaM balam . Atmaj~nAnaM paraM j~nAnaM na satyAdvidyate param .. 12\-337\-12 (79165) satyasya vachanaM shreyaH satyAdapi hitaM vadet . yadbhUtahitamatyantametatsatyaM mataM mama .. 12\-337\-13 (79166) sarvArambhaparityAgI nirAshIrniShparigrahaH . yena sarvaM parityaktaM sa vidvAnsa cha paNDitaH .. 12\-337\-14 (79167) indriyairindriyArthAnyashcharatyAtmavashairiha . AsajjamAnaH shAntAtmA nirvikAraH samAhitaH .. 12\-337\-15 (79168) atmabhUtairatadbhUtaH saha chaiva vinaiva cha . sa vimuktaH paraM shreyo nachireNAdhigachChati .. 12\-337\-16 (79169) adarshanamasaMsparshastathA.asaMbhAShaNaM tadA . yasya bhUtaiH saha mune sa shreyo vindate param .. 12\-337\-17 (79170) na hiMsyAtsarvabhUtAni maitrAyagaNatashcharet . nedaM janma samAsAdya vairaM kurvIta kenachit .. 12\-337\-18 (79171) Aki~nchanyaM susaMtoSho nirAshIstvamachApalam . etadAhuH paraM shreya Atmaj~nasya jitAtmanaH .. 12\-337\-19 (79172) parigrahaM parityajya bhava tAta jitendriyaH . ashokaM sthAnamAtiShTha iha chAmutra chAbhayam .. 12\-337\-20 (79173) nirAmiShA na shochanti tyajedAmiShamAtmanaH . parityajyAmiShaM saubhya duHkhatApAdvimokShyase .. 12\-337\-21 (79174) taponityena dAntena muninA saMyatAtmanA . ajitaM jetukAmena bhAvyaM sa~NgeShvasa~NginA .. 12\-337\-22 (79175) guNasa~NgeShvanAsakta ekacharyArataH sadA . brAhmaNo nachirAdeva sukhamAyAtyanuttamam .. 12\-337\-23 (79176) dvandvArAmeShu bhUteShu ya eko ramate muniH . viddhi praj~nAnatR^iptaM taM j~nAnatR^ipto na shochati .. 12\-337\-24 (79177) shubhairlabhati devatvaM vyAmishrerjanma mAnuSham . ashubhaishchApyadhojanma karmabhirlabhate.avashaH .. 12\-337\-25 (79178) tatra mR^ityuvasho duHkhaiH satataM samabhidrutaH . saMsAre pachyate jantustatkathaM nAvabudhyase .. 12\-337\-26 (79179) ahite hitasaMj~nastvamadhruve dhruvasaMj~nakaH . anarthe chArthasaMj~nastvaM kimarthaM nAvabudhyase .. 12\-337\-27 (79180) saMveShTyamAnaM bahubhirmohAttantubhirAtmajaiH . koshakAra ivAtmAnaM veShTayannAvabudhyase .. 12\-337\-28 (79181) alaM parigraheNeha doShavAnhi parigrahaH . kR^imirhi koshakArastu badhyate sa parigrahAt .. 12\-337\-29 (79182) putradArakuTumbeShu saktAH sIdanti jantavaH . saraHpa~NkArNave magnA jIrNA vanagajA iva .. 12\-337\-30 (79183) mahAjAlasamAkR^iShTAnsthale matsyAnivoddhR^itAn . mohajAlasamAkR^iShTAnpashya jantUnsuduHkhitAn .. 12\-337\-31 (79184) kuTumbaM putradArAMshcha sharIraM saMchayAshcha ye . pArakyamadhruvaM sarvaM kiM svaM sukR^itaduShkR^itam .. 12\-337\-32 (79185) yadA sarvAnparityajya gantavyamavashena te . anarthe kiM prasaktastvaM samarthaM nAnutiShThasi .. 12\-337\-33 (79186) avishrAntamanAlambamapAtheyamadaishikam . tamaH kAntAramadhvAnaM kathameko gamiShyasi .. 12\-337\-34 (79187) na hi tvAM prasthitaM kashchitpR^iShThato.anugamiShyati . sukR^itaM duShkR^itaM cha tvAM yAsyantamanuyAsyataH .. 12\-337\-35 (79188) vidyA karma cha shauchaM cha j~nAnaM cha bahuvistaram . arthArthamanusAryante siddhArthasya vimuchyate .. 12\-337\-36 (79189) nibandhanI rajjureShA yA grAme vasato ratiH . ChittvaitAM sukR^ito yAnti nainAM Chindanti duShkR^itaH .. 12\-337\-37 (79190) rUpakUlAM manaHsrotAM sparshadvIpAM rasAvahAm . gandhapa~NkAM shabdajalAM svargamArgadurAvahAm .. 12\-337\-38 (79191) kShamAritrAM satyamayIM dharmasthairyapadA~NkurAm . tyAgavAtAdhvagAM shIghrAM nautAryAM tAM nadIM taret .. 12\-337\-39 (79192) tyaja dharmamadharmaM cha ubhe satyAnR^ite tyaja . ubhe satyAnR^ite tyaktvA yena tyajasi taM tyaja .. 12\-337\-40 (79193) tyaja dharmamasaMkalpAdadharmaM chApyalipsayA . ubhe satyAnR^ite buddhyA buddhiM paramanishchayAt .. 12\-337\-41 (79194) asthisthUNaM snAyuyutaM mAMsashoNitalepanam . charmAvanaddhaM durgandhiM pUrNaM mUtrapurIShayoH .. 12\-337\-42 (79195) jarAshokasamAviShTaM rogAyatanamAturam . rajasvalamanityaM cha bhUtAvAsamimaM tyaja .. 12\-337\-43 (79196) idaM vishvaM jagatsarvamajagachchApi yadbhavet . mahAbhUtAtmakaM sarvaM mahadyatparamANu cha .. 12\-337\-44 (79197) `mahAbhUtAni khaM vAyuragnirApastathA mahI . ShaShThaM tu chetanA yA tu AtmA saptamamuchyate.' aShTamaM tu mano j~neyaM buddhistu navamI smR^itA .. 12\-337\-45 (79198) indriyANi cha pa~nchaiva tamaH satvaM rajastathA . ityeSha saptadashako rAshiravyaktasaMj~nakaH .. 12\-337\-46 (79199) sarvairihendriyArthaishcha vyaktAvyaktairhi saMhitaH . chaturvishaka ityeSha vyaktAvyaktamayo gaNaH .. 12\-337\-47 (79200) etaiH sarvaiH samAyuktaH pumAnityabhidhIyate . trivargaM tu sukhaM duHkhaM jIvitaM maraNaM tathA .. 12\-337\-48 (79201) ya idaM veda tattvena sa veda prabhavApyayau . pAramparyeha boddhavyaM j~nAnAnAM yachcha kiMchana .. 12\-337\-49 (79202) indriyairgR^ihyate yadyattattadvyaktamiti sthitiH . avyaktamiti vij~neyaM li~NgagrAhyamatIndriyam .. 12\-337\-50 (79203) indriyairniyatairdehI dhArAbhiriva tarpyate . loke vitatamAtmAnaM lokAMshchAtmani pashyati .. 12\-337\-51 (79204) parAvaradR^ishaH shaktirj~nAnamUlA na nashyati . pashyataH sarvabhUtAni sarvAvasthAsu sarvadA .. 12\-337\-52 (79205) brahmabhUtasya saMyogo nAshubhenopapadyate . j~nAnena vividhAnkleshAnativR^ittasya mohajAn .. 12\-337\-53 (79206) loke buddhiprakAshena lokamArgo na riShyate . anAdinidhanaj~naM tamAtmani sthitamavyayam .. 12\-337\-54 (79207) akartAramamUrtaM cha bhagavAnAha tIrthavit . yo jantuH svakR^itaistaistaiH karmabhirnityaduHkhitaH .. 12\-337\-55 (79208) sa duHkhapratighAtArthaM hanti jantUnanekadhA . tataH karma samAdatte punaranyannavaM bahu .. 12\-337\-56 (79209) tapyate.atha punastena bhuktvA pathyamivAturaH . ajasrameva mohAndho duHkheShu sukhasaMj~nitaH .. 12\-337\-57 (79210) badhyate mathyate chaiva karmabhirmanthavatsadA . tato nibaddhaH svAM yoniM karmaNAmudayAdiha .. 12\-337\-58 (79211) paribhramati saMsAraM chakravadbahuvedanaH . satvaM nirvR^ittabandhastu nivR^ittashchApi karmataH .. 12\-337\-59 (79212) sarvavitsarvajitsiddhau bhava bhAvavivarjitaH . saMyamena navaM bandhaM nivartya tapaso balAt . saMprAptA bahavaH siddhimapyabAdhAM sukhodayAm .. .. 12\-337\-60 (79213) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptatriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 337\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-337\-1 vedArthAndhaktubhIpsayeti Da . pAThaH .. 12\-337\-6 nAsti satyAtparaM tapa iti dha . pAThaH .. 12\-337\-8 yaH sajjati sa muhyatIti jha . pAThaH .. 12\-337\-13 satyasya pAlanaM shreya iti Ta . pAThaH .. 12\-337\-15 indriyairindriyArthebhya iti Ta . Da. pAThaH .. 12\-337\-24 pa~nchAnAmeShu bhUteShu ya eko ramate muniriti Ta . pAThaH .. 12\-337\-36 vidyA karma cha shauryaM cheti Ta . Da. pAThaH .. 12\-337\-39 kShamaivA.aritrANi nauchAlanadaNDA yasyAm . dharmasthairyavaTArakAm iti jha. pAThaH. tatra dharmasyairyaM vaTArakA naukAkarShaNarajjuryasyAM tAmityarthaH. yogavAtAdhvagAM kR^itveti Ta. pAThaH. kR^itvA nadIM tarediti dha. pAThaH .. 12\-337\-44 mahadyatparamANuvaditi Ta . tha. pAThaH .. 12\-337\-54 riShyate hiMsyate .. 12\-337\-55 tIrthavinmokShopAyavit .. 12\-337\-60 saMyamena dhAraNAdhyAnasamAdhyAtmakena . navaM dR^iShTimAtraNotpatraM .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 338 .. shrIH .. 12\.338\. adhyAyaH 338 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradana shukaMprati mokShamArgapradarshakahitopadeshaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-388\-0 (79214) nArada uvAcha. 12\-388\-0x (6556) ashokaM shokanAshArthaM shAstraM shAntikaraM shivam . nishamya labhate buddhiM tAM labdhvA sukhamedhate .. 12\-338\-1 (79215) shokasthAnasahasrANi bhayasthAnashatAni cha . divasedivase mUDhamAvishanti na paNDitam .. 12\-338\-2 (79216) tasmAdaniShTanAshArthamitihAsaM nibodha me . tiShThate chedvashe buddhirlabhate shokanAshanam .. 12\-338\-3 (79217) aniShTasaMprayogAchcha viprayogAtpriyasya cha . manuShyA mAnasairduHkhairyujyante svalpabuddhyaH .. 12\-338\-4 (79218) dravyeShu samatIteShu ye guNAstAnna chintayet . na tAnAdriyamANasya snehabandhaH pramuchyate .. 12\-338\-5 (79219) doShadarshI bhavettatra yatra rAgaH pravartate . aniShTvaddhitaM pashyettathA kShipraM virajyate .. 12\-338\-6 (79220) nArtho na dharmo na yasho yo.atItamanushochati . apyabhAvena yujyeta tachchAsya na nivartate .. 12\-338\-7 (79221) guNairbhUtAni yujyante viyujyante tathaiva cha . sarvANi naitadekasya shokasthAnaM hi yujyate .. 12\-338\-8 (79222) mR^itaM vA yadi vA naShTaM yo.atItamanushochati . duHkhena labhate duHkhaM dvAvanarthau prapadyate .. 12\-338\-9 (79223) nAshru kurvanti ye buddhyA dR^iShTvA lokeShu saMtatim . samyakprapashyataH sarvaM nAshrukarmopapadyate .. 12\-338\-10 (79224) duHkhopaghAte shArIre mAnase chApyupasthite . yasminna shakyate kartuM yatnastannAnuchintayet .. 12\-338\-11 (79225) bhaiShajyametadduHkhasya yadetannAnuchintayet . chintyamAnaM hi na vyeti bhUyashchApi pravardhate .. 12\-338\-12 (79226) praj~nayA mAnasaM duHkhaM hanyAchChArIramauShadhaiH . etadvij~nAnamasAmarthyaM na bAlaiH samatAmiyAt .. 12\-338\-13 (79227) anityaM yauvanaM rUpaM jIvitaM dravyasaMchayaH . ArogyaM priyasaMsargo gR^idhyettatra na paNDitaH .. 12\-338\-14 (79228) na jAnapadikaM duHkhamekaH shochitumarhati . ashochanpratikurvIta yadi pashyedupakramam .. 12\-338\-15 (79229) sukhAdbahutaraM duHkhaM jIvite nAtra saMshayaH . snigdhatvaM chendriyArtheShu mohAnmaraNamapriyam .. 12\-338\-16 (79230) parityajati yo duHkhaM sukhaM vA.apyubhayaM naraH . abhyeti brahma sotyantaM na taM shochanti paNDitAH .. 12\-338\-17 (79231) tyajante duHkhamarthA hi pAlanena cha te sukhAH . duHkhena chAdhigamyante nAshameShAM na chintayet .. 12\-338\-18 (79232) anyAmanyAM dhanAvasthAM prApya vaisheShikIM narAH . atR^iptA yAnti vidhvaMsaM saMtoShaM yAnti paNDitAH .. 12\-338\-19 (79233) sarve kShayAntA nichayAH patanAntAH samuchChrayAH . saMyogA viprayogAntA maraNAntaM hi jIvitam .. 12\-338\-20 (79234) anto nAsti pipAsAyAstuShTistu paramaM sukham . tasmAtsaMtoShameveha dhanaM pashyanti paNDitAH .. 12\-338\-21 (79235) nimeShamAtramapi hi vayo gachChanna tiShThati . svasharIreShvanityeShu nityaM kimanuchintayet .. 12\-338\-22 (79236) bhUteShu bhAvaM saMchintya ye buddhvA manasaH param . na shochanti gatAdhvAnaH pashyantaH paramAM gatiM .. 12\-338\-23 (79237) saMchinvAnakamevainaM kAmAnAmavitR^iptakam . vyAghraH pashumivAsAdya mR^ityurAdAya gachChati .. 12\-338\-24 (79238) tathA.apyupAyaM saMpashyedduHkhasya parimokShaNe . ashochannArabhetaiva yuktashchAvyasanI bhavet .. 12\-338\-25 (79239) shabde sparshe cha rUpe cha gandheShu cha raseShu cha . nopabhogAtparaM kiMchiddhanino vA.adhanasya cha .. 12\-338\-26 (79240) prAksaMprayogAdbhUtAnAM nAsti duHkhaM parAyaNam . viprayogAttu sarvasya na shochetprakR^itisthitaH .. 12\-338\-27 (79241) dhR^ityA shishnodaraM rakShetpANipAdaM cha chakShuShA . chakShuHshrotre cha manasA mano vAchaM cha vidyayA .. 12\-338\-28 (79242) praNayaM pratisaMhR^itya sasnigdheShvitareShu cha . vicharedasamunnaddhaH sa sukhI sa cha paNDitaH .. 12\-338\-29 (79243) adhyAtmaratirAsIno nirapekSho nirAmiShaH . Atmanaiva sahAyena yashcharetsa sukhI bhavet .. .. 12\-338\-30 (79244) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTatriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 338\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-338\-1 shAntiparamiti dha . pAThaH .. 12\-338\-5 tAnanAdriyamANasya snehabandha iti dha . pAThaH .. 12\-338\-8 shokasthAnaM hi vidyata iti jha . Ta. pAThaH .. 12\-338\-9 dvAvanarthau iShThastryAdidehavinAshaH svasharIratApashcha . sheShagranthaH spaShTArtho vyAkhyAtaprAyashcheti na vyAkhyAyate .. 12\-338\-11 duHkhopaghAtaiH shArIrairmAnasaishchApyupasthite iti dha . pAThaH .. 12\-338\-12 chintyamAnaM hi nApaitIti dha . pAThaH .. 12\-338\-18 duHkhena chApi tyajate pAlane na cha te sukhamiti dha . pAThaH .. 12\-338\-23 bhUteShvabhAvaM saMchintya ye buddhyA tamasaH paramiti dha . pAThaH .. 12\-338\-27 nAsti duHkhamanAmayamiti Ta . tha. dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 339 .. shrIH .. 12\.339\. adhyAyaH 339 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradavachanAjjAtavairAgyeNa shukena sUryamaNDalapravivikShayA vyAsanAradayornivedanapUrvakaM kailAsashikharArohaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-339\-0 (79245) nArada uvAcha. 12\-339\-0x (6557) sukhaduHkhaviparyAso yadA samanupadyate . nainaM praj~nA sunItaM vA trAyate nApi pauruSham .. 12\-339\-1 (79246) svabhAvAdyatnamAtiShThedyatnavAnnAvasIdati . jarAmaraNarogebhyaH priyamAtmAnamuddharet .. 12\-339\-2 (79247) rujanti hi sharIrANi rogAH shArIramAnasAH . sAyakA iva tIkShNAgrAH prayuktA dR^iDhadhanvibhiH .. 12\-339\-3 (79248) vyathitasya vidhitsAbhistrasyato jIvitaiShiNaH . avashasya vinAshAya sharIramapakR^iShyate .. 12\-339\-4 (79249) sravanti na nivartante srotAMsi saritAmiva . AyurAdAya martyAnAM rAtryahAni punaH punaH .. 12\-339\-5 (79250) vyatyayo hyayamatyantaM pakShayoH shuklakR^iShNayoH . jAtAnmartyA~njarayati nimeShAnnAvatiShThate .. 12\-339\-6 (79251) sukhaduHkhAni bhUtAnAmajaro jarayatyasau . Adityo hyastamabhyeti punaH punarudeti cha .. 12\-339\-7 (79252) adR^iShTapUrvAnAdAya bhAvAnaparisha~NkitAn . iShTAniShTAnmanuShyANAmastaM gachChanti rAtrayaH .. 12\-339\-8 (79253) yoyadichChedyathAkAmamayatnAchcha tadApnuyAt . yadi syAnna parAdhInaM puruShasya kriyAphalam .. 12\-339\-9 (79254) saMyatAshcha hi dakShAshcha matimantashcha mAnavAH . dR^ishyante niShphalAH santaH prahINAH sarvakarmabhiH .. 12\-339\-10 (79255) apare bAlishAH santo nirguNAH puruShAdhamAH . ashubhairapi saMyuktA dR^ishyante sarvakAminaH .. 12\-339\-11 (79256) bhUtAnAmaparaH kashchiddhiMsAyAM satatotthitaH . va~nchanAyAM cha lokasya sa sukheShveva jIryate .. 12\-339\-12 (79257) acheShTamAnamAsInaM shrIH kaMchidupatiShThate . kashchitkarmAnusR^ityAnyo nAprApyamadhigachChati .. 12\-339\-13 (79258) aparAdhaM samAchakShva puruShasya svabhAvataH . shukramanyatra saMbhUtaM punaranyatra gachChati .. 12\-339\-14 (79259) tasya yonau prasaktasya garbho bhavati vA na vA . AmrapuShpopamA yasya nirvR^ittirupalabhyate .. 12\-339\-15 (79260) keShAMchitputrakAmAnAmanusantAnamichChatAm . siddhau prayatamAnAnAM na chANDamupajAyate .. 12\-339\-16 (79261) garbhAchchodvijamAnAnAM kruddhAdAshIviShAdiva . AyuShmA~njAyate putraH kathaM pretaH piteva ha .. 12\-339\-17 (79262) devAniShTvA tapastaptvA kR^ipaNaiH putragR^iddhibhiH . dasha mAsAnparidhR^itA jAyante kulapAMsanAH .. 12\-339\-18 (79263) apare dhanadhAnyAni bhogAMshcha pitR^isaMchitAn . vipulAnabhijAyante labdhAstaireva ma~NgalaiH .. 12\-339\-19 (79264) anyonyaM samabhipretya maithunasya samAgame . upadrava ivAviShTo yoniM garbhaH prapadyate .. 12\-339\-20 (79265) shIrNaM parasharIrANi chChinnabIjaM sharIriNam . prANinaM prANaMsarodhe mAMsashleShmavicheShTitam .. 12\-339\-21 (79266) nirdagdhaM paradehe.api paradehaM chalAchalam . vinashyantaM vinAshAnte bhAvi nAvamivAhitam .. 12\-339\-22 (79267) sa~NgatyA jaThare nyastaM retobindumachetanam . kena yatnena jIvantaM garbhaM tvamiha pashyasi .. 12\-339\-23 (79268) annapAnAni jIryante yatra bhakShAshcha bhakShitAH . tasminnevodare garbhaH kiM nAnnamiva jIryate .. 12\-339\-24 (79269) garbhe mUtrapurIShANAM svabhAvaniyatA gatiH . dhAraNe vA visarge vA na kartA vidyate.avashaH .. 12\-339\-25 (79270) sravanti hyudarAdgarbhA jAyamAnAstathA pare . Agamena tathA.anyeShAM vinAsha upapadyate .. 12\-339\-26 (79271) etasmAdyonisaMbandhAdyo jIvaH parimuchyate . prajAM cha labhate kAMchitpunardvandveShu sajjati .. 12\-339\-27 (79272) sa tasya sahajAtasya saptamIM navamIM dashAm . prApnuvanti tataH pa~ncha na bhavanti shatAyuShaH .. 12\-339\-28 (79273) nAbhyutthAne manuShyANAM yogAH syurnAtra saMshayaH .. vyAdhibhishcha vimathyante vyAdhaiH kShudramR^igA iva .. 12\-339\-29 (79274) vyAdhibhirbhakShyamANAnAM tyajatAM vipulaM dhanam . vedanAM nApakarShanti yatamAnAshchikitsakAH .. 12\-339\-30 (79275) te chApi nipuNA vaidyAH kushalAH saMbhR^itauShadhAH . vyAdhibhiH parikR^iShyante mR^igA vyAdhairivArditAH .. 12\-339\-31 (79276) te pibantaH kaShAyAMshcha sarpIShi vividhAni cha . dR^ishyante jarayA bhagnA nagA nAgairivottamaiH .. 12\-339\-32 (79277) ke vA bhuvi chikitsante rogArtAnmR^igapakShiNaH . shvApadAni daridrAMshcha prAyo nArtA bhavanti te .. 12\-339\-33 (79278) paurAnapi durAdharShAnnR^ipatInugratejasaH . Akramya khAdante rogAH pashUnpashupachA iva .. 12\-339\-34 (79279) iti lokamanAkrandaM mohashokapariplutam . srotasA sahasA kShiptaM hriyamANaM balIyasA .. 12\-339\-35 (79280) na dhanena na rAjyena nogreNa tapasA tathA . svabhAvamativartante ye niyuktAH sharIriNaH .. 12\-339\-36 (79281) na mriyeranna jIryeransarve syuH sarvakAminaH . nApriyaM pratipashyeyurutthAnasya phale sati .. 12\-339\-37 (79282) uparyupari lokasya sarvo bhavitumIhate . yatate cha yathAshakti na cha tadvartate tathA .. 12\-339\-38 (79283) aishvaryamadamattAMshcha mattAnmadyamadena cha . apramattAshcha shUrAshcha vikrAntAH paryupAsate .. 12\-339\-39 (79284) kleshAH pratinivartante keShAMchidasamIkShitAH . svaMsvaM na punaranyeShAM na kiMchidadhigamyate .. 12\-339\-40 (79285) mahachcha phalavaipamyaM dR^ishyate karmasiddhiShu . vahanti shivikAmanye yAntyanye shivikAgatAH .. 12\-339\-41 (79286) sarveShAmR^iddhikAmAnAmanye rathapuraHsarAH . manujAshcha gatastrIkAH shatasho vividhAH striyaH .. 12\-339\-42 (79287) dvandvArAmeShu bhUteShu gachChantyekaikasho narAH . idamanyatparaM pashya mA.atra mohaM kariShyasi .. 12\-339\-43 (79288) tyaja dharmamadharmaM cha ubhe satyAnR^ite tyaja . ubhe satyAnR^ite tyaktvA yena tyajasi taM tyaja .. 12\-339\-44 (79289) etatte paramaM guhyamAkhyAtamR^iShisattama . yena devAH parityajya martyalokaM divaM gatAH .. 12\-339\-45 (79290) nAradasya vachaH shrutvA shukaH paramabuddhimAn . saMchintya manasA dhIro nishchayaM nAdhyagachChata .. 12\-339\-46 (79291) putradArairmahAnklesho vidyAmnAye mahA~nChramaH . kiMnu syAchChAshvataM sthAnamalpakleshaM mahodayam .. 12\-339\-47 (79292) tato muhUrtaM saMchintya nishchitAM gatimAtmanaH . parAvaraj~no dharmasya parAM naiHshreyasIM gatim .. 12\-339\-48 (79293) kathaM tvahamasaMshliShTo gachCheyaM gatimuttamAm . nAvarteyaM yathA bhUyo yonisaMsArasAgare .. 12\-339\-49 (79294) paraM bhAvaM hi kA~NkShAmi yatra nAvartate punaH . sarvasa~NgAnparityajya nishchito manasA gatim .. 12\-339\-50 (79295) tatra yAsyAmi yatrAtmA sharma me.adhigamiShyati . akShayashchAvyayashchaiva yatra sthAsyAmi shAshvataH .. 12\-339\-51 (79296) na tu yogamR^ite shaktyA prApnuyAM paramAM gatim . anubandho vimuktasya karmabhirnopapadyate .. 12\-339\-52 (79297) yasmAdyogaM samAsthAya tyaktvA gR^ihakalevaram . vAyubhUtaH pravekShyAmi tejorAshiM divAkaram .. 12\-339\-53 (79298) na hyepa kShayatAM yAti somaH suragaNairyathA . kampitaH patate bhUmiM punashchaivAdhirohati .. 12\-339\-54 (79299) kShIyate hi sadA somaH punashchaivAbhipUryate . nechChAmyevaM viditvaite hrAsavR^iddhI punaH punaH .. 12\-339\-55 (79300) ravistu saMtApayate lokAnrashmibhirulbaNaiH . sarvatasteja Adatte nityamakShayamaNDalaH .. 12\-339\-56 (79301) ato me rochate gantumAdityaM dIptatejasam . atra vatsyAmi durdharSho niHsa~NgenAntarAtmanA .. 12\-339\-57 (79302) sUryasyara sadane chAhaM nikShipyedaM kalevaram . R^iShibhiH saha vatsyAmi sauraM tejo.atiduHsahaM .. 12\-339\-58 (79303) ApR^ichChAmi nagAnnAgAngirInurvI disho dasha . devadAnavagandharvAnpishAchoragarAkShasAn .. 12\-339\-59 (79304) lokeShu sarvabhUtAni pravekShyAmi na saMshayaH . pashyantu yogavIryaM me sarve devAH saharShibhiH .. 12\-339\-60 (79305) athAnuj~nApya tamR^iShiM nAradaM lokavishrutam . tasmAdanuj~nAM saMprApya jagAma pitaraM prati .. 12\-339\-61 (79306) so.abhivAdya mahAtmAnaM kR^iShNadvaipAyanaM munim . shukaH pradakShiNaM kR^itvA kR^iShNamApR^iShTavAnmunim .. 12\-339\-62 (79307) shrutvA charShistadvachanaM shukasya prIto mahAtmA punarAha chainam . bhobho putra sthIyatAM tAvadadya yAvachchakShuH prINayAmi tvadarthe .. 12\-339\-63 (79308) nirapekShaH shuko bhUtvA niHsneho muktasaMshayaH . mokShamevAnusaMchintya gamanAya mano dadhe .. 12\-339\-64 (79309) pitaraM sa parityajya jagAma munisattamaH . kailAsapR^iShThaM vipulaM siddhasa~NghaniShevitam .. .. 12\-339\-65 (79310) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonachatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 339\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-339\-1 viparyAsaH sukhe duHkhadhIrduHkhe sukhadhIH .. 12\-339\-4 vidhitsAbhiH pipAsAbhistR^iShNAbhiH .. 12\-339\-6 vyatyayaH paurvAparyam .. 12\-339\-11 ashIrbhirapyasaMyuktAH iti dha . pAThaH .. 12\-339\-13 karmI karmAnusR^ityAnya iti tha . pAThaH. kashchichcha karma kurvanhi nAprApyamiti dha. pAThaH .. 12\-339\-17 kathaM pretya ivAbhavaditi jha . pAThaH .. 12\-339\-27 yo bIjaM parimuchyata iti jha . pAThaH .. 12\-339\-28 sahajAtasya janmAdyantAM tu vai dashAmiti dha . pAThaH. na bhavanti gatAyuSha iti jha. pAThaH .. 12\-339\-29 rogAH syuriti dha . pAThaH. yogAH sAmarthyAni .. 12\-339\-33 ke bAhurvichikitsante iti Ta . dha. pAThaH .. 12\-339\-34 dhIrAnapi durAdharShAniti dha . pAThaH .. 12\-339\-35 anAkandaM vedanayA mUDham .. 12\-339\-36 svabhAvAnnAtivartante ye niyuktAH sharIriShviti Ta . tha. dha. pAThaH .. 12\-339\-37 utthAnasya phalaM prati iti tha . dha. pAThaH .. 12\-339\-40 svaMsvaM cha punaranyeShAmiti jha . pAThaH .. 12\-339\-42 gatashrIkA iti Ta . pAThaH .. 12\-339\-49 asaMshliShTaH sarvopAdhinirmuktaH .. 12\-339\-52 shakyA prAptuM sA paramA gatiriti tha . pAThaH. avabandho hi yuktasyeti tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 340 .. shrIH .. 12\.340\. adhyAyaH 340 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shukena kailAsashikharAdantarikShotpatanam .. 1\.. shukenAtmAnamavalokayato devAnprati vyAsena shuketyAkroshe taMpratiprativachanachodanA .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-340\-0 (79311) bhIShma uvAcha. 12\-340\-0x (6558) girishR^i~NgaM samAruhya suto vyAsasya bhArata . same deshe vivikte sa niHshalAka upAvishat .. 12\-340\-1 (79312) dhArayAmAsa chAtmAnaM yathAshAstraM yathAvidhi . pAdaprabhR^itigAtreShu krameNa kramayogavit .. 12\-340\-2 (79313) tataH sa prA~Nbhukho vidvAnAditye nAchirodite . pANipAdaM samAdhAya vinItavadupAvishat .. 12\-340\-3 (79314) na tatra pakShisaMpAto na shabdo nApi darshanam . yatra vaiyAsakirdhImAnyoktuM samupachakrame .. 12\-340\-4 (79315) sa dadarsha tadA.a.atmAnaM sarvasa~NgaviniHsR^itam . prajahAsa tato hAsaM shukaH saMprekShya tatparam .. 12\-340\-5 (79316) sa punaryogamAsthAya mokShamArgopalabdhaye . mahAyogeshvaro bhUtvA so.atyakrAmadvihAyasam .. 12\-340\-6 (79317) tataH pradakShiNaM kR^itvA devarShi nAradaM tataH . nivedayAmAsa cha taM svaM yogaM paramarShaye .. 12\-340\-7 (79318) shuka uvAcha. 12\-340\-8x (6559) dR^iShTo mArgaH pravR^ittosmi svasti te.astu tapodhana . tvatprasAdAdgamiShyAmi gatimiShTAM mahAdyute .. 12\-340\-8 (79319) nAradenAbhyanuj~nAtaH shuko dvaipAyanAtmajaH . abhivAdya punaryogamAsthAyAkAshamAvishat .. 12\-340\-9 (79320) kailAsapR^iShThAdutpatya sa papAta divaM tadA . antarikShacharaH shrImAnvyAsaputraH sunishchitaH .. 12\-340\-10 (79321) tamudyantaM dvijashreShThaM vainateyasamadyutim . dadR^ishuH sarvabhUtAni mano.amArutaraMhasam .. 12\-340\-11 (79322) vyavasAyena lokAMstrInsarvAnso.atha vichintayan . Asthito divyamadhvAnaM pAvakArkasamaprabhaH .. 12\-340\-12 (79323) tamekamanasaM yAntamavyagramakutobhayam . dadR^ishuH sarvabhUtAni ja~NgamAnItarANi cha .. 12\-340\-13 (79324) yathAshakti yathAnyAyaM pUjayAMchakrire tadA . puShpavarSheshcha divyaistamalaMchakrurdivaukasaH .. 12\-340\-14 (79325) taM dR^iShTvA vismitAH sarve gandharvApsarasAM gaNAH . R^iShayashchaiva saMsiddhAH paraM vismayamAgatAH .. 12\-340\-15 (79326) antarikShagataH ko.ayaM tapasA siddhimAgataH . adhaH kAyordhvavakrashcha netraiH samativAhyate .. 12\-340\-16 (79327) tataH paramadharmAtmA triShu lokeShu vishrutaH . bhAskaraM samudIkShansa prA~Nbhukho vAgyato.agamat . shabdenAkAshamakhilaM pUrayanniva sarvashaH .. 12\-340\-17 (79328) tamApatantaM sahasA dR^iShTvA sarvApsarogaNAH . saMbhrAntamanaso rAjannAsanparamavismitAH . pa~nchachUDAprabhR^itayo bhR^ishamutphullalochanAH .. 12\-340\-18 (79329) daivataM katamaM hyetaduttamAM gatimAsthitam . sunishchitamihAyAti vimuktamiva niHspR^iham .. 12\-340\-19 (79330) tataH samabhichakrAma malayaM nAma parvatam . urvashI pUrvachittishcha yaM nityamupasevataH .. 12\-340\-20 (79331) tasya brahmarShiputrasya vismayaM yayatuH param . aho buddhisamAdhAnaM vedAbhyAsarate dvije .. 12\-340\-21 (79332) achireNaiva kAlena nabhashcharati chandravat . pitR^ishushrUShayA buddhiM saMprApto.ayamanuttamAm .. 12\-340\-22 (79333) pitR^ibhakto dR^iDhatapAH pituH sudayitaH sutaH . ananyamanasA tena kathaM pitrA visarjitaH .. 12\-340\-23 (79334) urvashyA vachanaM shrutvA shukaH paramadharmavit . udaikShata dishaH sarvA vachane gatamAnasaH .. 12\-340\-24 (79335) so.antarikShaM mahIM chaiva sashailavanakAnanAm . vilokayAmAsa tadA sarAMsi saritastathA .. 12\-340\-25 (79336) tato dvaipAyanasutaM bahumAnAtsamantataH . kR^itA~njalipuTAH sarvA nirIkShante sma devatAH .. 12\-340\-26 (79337) abravIttAstadA vAkyaM shukaH paramadharmavit . pitA yadyanugachChenmAM kroshamAna shuketi vai .. 12\-340\-27 (79338) tasya prativacho deyaM sarvaireva samAhitaiH . etanme snehanaH sarve vachanaM kartumarhatha .. 12\-340\-28 (79339) shukasya vachana shrutvA dishaH sajalakAnanAH . samudrAH saritaH shailAH pratyUchustaM samantataH .. 12\-340\-29 (79340) yathA j~nApayase vipra bADhamevaM bhaviShyati . R^iShervyAharato vAkyaM prativakShyAmahe vayam .. .. 12\-340\-30 (79341) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 340\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-340\-1 niHshalAke nistR^iNe .. 12\-340\-16 adhaHkAyAt UrdhvaM vakaM yasya . sUrye dattadR^iShTirataH svadehasyAdhobhAgaM na pashyatItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 341 .. shrIH .. 12\.341\. adhyAyaH 341 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## antarikShAdgirishikhare nipatitena shukena tadvibhedanapUrvakaM tato niShkramaNam .. 1\.. tataH putraviyogaviShapaNasya vyAsasya rudreNa samAshvAsanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-341\-0 (79342) bhIShma uvAcha. 12\-341\-0x (6560) ityevamuktvA vachanaM brahmarShiH sumahAtapAH . prAtiShThata shukaH siddhiM hitvA doShAMshchaturvidhAn .. 12\-341\-1 (79343) tamo hyaShTaguNaM hitvA jahau pa~nchavidhaM rajaH . tataH satvaM jahau dhImAMstadadbhutamivAbhavat .. 12\-341\-2 (79344) tatastasminpade nitye nirguNe li~Ngavarjite . brahmaNi pratyatiShThatsa vidhUmo.agniriva jvalan .. 12\-341\-3 (79345) utkApAtA dishAM dAho bhUmikampastathaiva cha . prAdurbhUtAH kShaNe tasmiMstadadbhutamivAbhavat .. 12\-341\-4 (79346) drumAH shAkhAshcha mumuchuH shikharANi cha parvatAH . nirghAtashabdairgurubhirbhUmirvyAdIryateva ha .. 12\-341\-5 (79347) na babhAse sahasrAMshurna jajvAla cha pAvakaH . hradAshcha saritashchaiva chukShubhuH sAgarAstathA .. 12\-341\-6 (79348) vavarSha vAsavastoyaM rasavachcha sugandhi cha . vavau samIraNashchApi divyagandhavahaH shuchiH .. 12\-341\-7 (79349) sa shR^i~Nge.apratime divye himavanmerusaMnibhe . saMshliShTe svatepIte dve rukmarUpyamaye shubhe .. 12\-341\-8 (79350) shatayojanavistAre tiryagUrdhvaM cha bhArata . udIchIM dishamAsthAya ruchire saMdadarsha ha .. 12\-341\-9 (79351) so.avisha~Nkena manasA tathaivAbhyapatachChukaH .. 12\-341\-10 (79352) tataH parvatashR^i~Nge dve sahasaiva dvidhAkR^ite . adR^ishyetAM mahArAja tadadbhutamivAbhavat .. 12\-341\-11 (79353) tataH parvatashR^i~NgAbhyAM sahasaiva viniHsR^itaH . na cha pratijaghAnAsya sa gatiM parvatottamaH .. 12\-341\-12 (79354) tato mahAnabhUchChabdo divi sarvadivaukasAm . gandharvANAmR^iShINAM cha ye cha shailanivAsinaH .. 12\-341\-13 (79355) dR^iShTvA shukamatikrAntaM parvataM cha dvidhA kR^itam . sAdhusAdhviti tatrAsInnAdaH sarvatra bhArata .. 12\-341\-14 (79356) sa pUjyamAno devaishcha gandharvairR^ishibhistathA . yakSharAkShasasa~Nghaishcha vidyAdharagaNaistathA .. 12\-341\-15 (79357) divyaiH puShpaiH samAkIrNamantarikShaM samantataH . AsItkila mahArAja shukAbhipatane tadA .. 12\-341\-16 (79358) tato mandAkinIM ramyAmupariShTAdabhivrajan . shuko dadarsha dharmAtmA puShpitadrumakAnanAm .. 12\-341\-17 (79359) tasyAM krIDantyabhiratAH snAnti chaivApsarogaNAH . shUnyAkAraM nirAkArAH shukaM dR^iShTvA vivAsasaH .. 12\-341\-18 (79360) taM prakrAmantamAj~nAya pitA snehasamanvitaH . uttamAM gatimAsthAya pR^iShThato.anusasAra ha .. 12\-341\-19 (79361) shukastu mArutAdUrdhvaM gatiM kR^itvAntarikShagAm . darshayitvA prabhAvaM svaM sarvabhUto.abhavattadA .. 12\-341\-20 (79362) mahAyogagatiM tvagryAM vyAsotthAya mahAtapAH . nimeShAntaramAtreNa shukAbhipatanaM yayau .. 12\-341\-21 (79363) sa dadarsha dvidhA kR^itvA parvatAgraM shukaM gatam . shashaMsurR^iShayastatra karma putrasya tattadA .. 12\-341\-22 (79364) tataH shuketi dIrgheNa shabdenAkranditastadA . svayaM pitrA svareNochchaistrIllo.NkAnanunAdya vai .. 12\-341\-23 (79365) shukaH sarvagato bhUtvA sarvAtmA sarvatomukhaH . pratyabhAShata dharmAtmA bhoHshabdenAnunAdayan .. 12\-341\-24 (79366) tata ekAkSharaM nAdaM bhorityeva samIrayan . pratyAhara~njagatsarvamuchchaiH sthAvaraja~Ngamam .. 12\-341\-25 (79367) tataHprabhR^iti chAdyApi shabdAnuchchAritAnpR^ithak . girigahvarapR^iShTheShu vyAharanti shukaM prati .. 12\-341\-26 (79368) antarhitaH prabhAvaM tu darshayitvA shukastadA . guNAnsaMtyajya shabdAdInpadamabhyagamatparam .. 12\-341\-27 (79369) mahimAnaM tu taM dR^iShTvA putrasyAmitatejasaH . niShasAda giriprasthe putramevAnuchintayan .. 12\-341\-28 (79370) tato mandAkinItIre krIDanto.a.apsarasAM gaNAH . AsAdya tamR^iShiM sarvAH saMbhrAntA gatachetasaH .. 12\-341\-29 (79371) jale nililyire kAshchitkAshchidgulmAnprapedire . vasanAnyAdaduH kAshchittaM dR^iShTvA munisattamam .. 12\-341\-30 (79372) tAM muktatAM tu vij~nAya muniH putrasya vai tadA . saktatAmAtmanashchaiva prIto.abhUdbIDitashcha ha .. 12\-341\-31 (79373) taM devagandharvavR^ito maharShigaNapUjitaH . pinAkahasto bhagavAnabhyAgachChata shaMkaraH .. 12\-341\-32 (79374) tamuvAcha mahAdevaH sAntvapUrvamidaM vachaH . putrashokAbhisaMtaptaM kR^iShNadvaipAyanaM tadA .. 12\-341\-33 (79375) agnerbhUmerapAM vAyorantarikShasya chaiva ha . vIryeNa sadR^ishaH putraH purA mattastvayA vR^itaH .. 12\-341\-34 (79376) sa tathAlakShaNo jAtastapasA tava saMbhR^itaH . mama chaiva prasAdena brahmatejomayaH shuchiH .. 12\-341\-35 (79377) sa gatiM paramAM prApto duShprApAmajitendriyaiH . daivatairapi viprarShe taM tvaM kimanushochasi .. 12\-341\-36 (79378) yAvatsthAsyanti girayo yAvatsthAsyanti sAgarAH . tAvattavAkShayA kIrtiH saputrasya bhaviShyati .. 12\-341\-37 (79379) ChAyAM svaputrasadR^ishIM sarvato.anapagAM sadA . drakShyase tvaM cha loke.asminmatprasAdAnmahAmune .. 12\-341\-38 (79380) so.anugIto bhagavatA svayaM rudreNa bhArata . ChAyAM pashyanparAvR^ittaH sa muniH parayA mudA .. 12\-341\-39 (79381) iti janma gatishchaiva shukasya bharatarShabha . vistareNa samAkhyAtA yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. 12\-341\-40 (79382) etadAchaShTa me rAjandevarShirnAradaH purA . vyAsashchaiva mahAyogI saMjalpeShu padepade .. 12\-341\-41 (79383) itihAsamimaM puNyaM mokShadharmArthasaMhitam . dhArayedyaH shamaparaH sa gachChetparamAM gatim .. .. 12\-341\-42 (79384) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekachatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 341\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-341\-1 siddhiM shrutvA doShAnbahupriyAniti Ta . pAThaH .. 12\-341\-5 nirghAtashabdairgurubhirhimavAndIryatIva heti jha . Ta. tha. pAThaH .. 12\-341\-6 dishashcha saritashchaiveti dha . pAThaH. dgumAshcha saritashchaiveti Ta. pAThaH .. 12\-341\-21 vyAsa utthAya . saMdhirArShaH .. 12\-341\-23 tataH shuketi dIrgheNa shaukShyeNAkranditaM tatheti Ta . tha. pAThaH .. 12\-341\-25 tata ekAkSharAM vAchaM bho ityeva samIrayaditi tha . pAThaH .. 12\-341\-30 vAsAMsyAdadire kAshchiditi tha . pAThaH .. 12\-341\-36 duShprApAmakR^itAtmabhiriti Ta . tha. pAThaH .. 12\-341\-42 dhArayedyaH sa parama iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 342 .. shrIH .. 12\.342\. adhyAyaH 342 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati daivapitryakarmAnuShThAnasyAvashyakatvapratipAdakanAradanAnAyaNasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-342\-0 (79385) yudhiShThira uvAcha. 12\-342\-0x (6561) gR^ihastho brahmachArI vA vAnaprastho.atha bhikShukaH . ya ichChetsiddhimAsthAtuM devatAM kAM yajeta saH .. 12\-342\-1 (79386) kuto hyasya dhruvaH svargaH kuto naiHshreyasaM param . vidhinA kena juhuyAddaivaM pitryaM tathaiva cha .. 12\-342\-2 (79387) muktashcha kAM gatiM gachChenmokShashchaiva kimAtmakaH . svargatashchaiva kiM kuryAdyena na chyavate divaH .. 12\-342\-3 (79388) devatAnAM cha ko devaH pitR^INAM cha pitA tathA . tasmAtparataraM yachcha tanme brUhi pitAmaha .. 12\-342\-4 (79389) bhIShma uvAcha. 12\-342\-5x (6562) gUDhaM mAM prashnavitprashnaM pR^ichChase tvamihAnagha . na hyetattarkayA shakyaM vaktuM varShashatairapi .. 12\-342\-5 (79390) R^ite devaprasAdAdvA rAja~nj~nAnAgamena vA . gahanaM hyetadAkhyAnaM vyAkhyAtavyaM tavArihan .. 12\-342\-6 (79391) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nAradasya cha saMvAdamR^iShernArAyaNasya cha .. 12\-342\-7 (79392) nArAyaNo hi vishvAtmA chaturmUrtiH sanAtanaH . dharmAtmajaH saMbabhUva pitaivaM me.abhyabhAShata .. 12\-342\-8 (79393) kR^ite yuge mahArAja purA svAyaMbhuve.antare . naro nArAyaNashchaiva hariH kR^iShNastathaiva cha .. 12\-342\-9 (79394) teShAM nArAyaNanarau tapastepaturavyayau . badaryAshramamAsAdya shakaTe kanakAmaye .. 12\-342\-10 (79395) aShTachakraM hi tadyAnaM bhUtayuktaM manoramam . tatrAdyau lokanAthau tau kR^ishau dhamanisaMtatau .. 12\-342\-11 (79396) tapasA tejasA chaiva durnirIkShyau surairapi . yasya prasAdaM kurvAte sa devau draShTumarhati .. 12\-342\-12 (79397) nUnaM tayoranumate hR^idi hR^ichChapachoditaH . mahAmerogiMreH shR^i~NgAtpratyuto gandhamAdanam .. 12\-342\-13 (79398) nAradaH sumahadbhUtaM sarvalokAnachIcharat . taM deshamagamadrAjanvadaryAshramamAshugaH .. 12\-342\-14 (79399) tayorAhnikavelAyAM tasya kautUhalaM tvabhUt . idaM tadAspadaM kR^itsnaM yasmi.NllokAH pratiShThitAH .. 12\-342\-15 (79400) sadevAsuragandharvAH sakinnaramahoragAH . ekA mUrtiriyaM pUrvaM jAtA bhUyashchaturvidhA .. 12\-342\-16 (79401) dharmasya kulasaMtAne dharmAdebhirvivardhitaH . aho hyanugR^ihIto.adya dharma ebhiH surairiha .. 12\-342\-17 (79402) naranArAyaNAbhyAM cha kR^iShNena hariNA tathA . atra kR^iShNo harishchaiva kasmiMshchitkAraNAntare .. 12\-342\-18 (79403) sthitau dharmasutAvetau tathA tapasi dhiShThitau . etau hi paramaM dhAma kA.anayorAhnikakriyA .. 12\-342\-19 (79404) pitarau sarvabhUtAnAM daivataM cha yashasvinau . kAM devatAM tu yajataH pitR^InvA kAnmahAmatI .. 12\-342\-20 (79405) iti saMchintya manasA bhaktyA nArAyaNasya tu . sahasA prAdurabhavatsamIpe devayostadA .. 12\-342\-21 (79406) kR^ite daive cha pitrye cha tatastAbhyAM nirIkShitaH . pUjitashchaiva vidhinA yathAproktena shAstrataH .. 12\-342\-22 (79407) taddR^iShTvA mahadAshcharyamapUrvaM vidhivistaram . upopaviShTaH suprIto nArado bhagavAnR^iShiH .. 12\-342\-23 (79408) nArAyaNaM saMnirIkShya prasannenAntarAtmanA . namaskR^itya mahAdevamidaM vachanamabravIt .. 12\-342\-24 (79409) vedeShu sapurANeShu sA~NgopA~NgeShu gIyase . tvamajaH shAshvato dhAtA mAtA mR^itamanuttamam .. 12\-342\-25 (79410) pratiShThitaM bhUtabhavyaM tvayi sarvamidaM jagat . chatvAro hyAshramA deva sarve gArhasthyamUlakAH .. 12\-342\-26 (79411) yajante tvAmaharaharnAnAmUrtisamAsthitam . pitA mAtA cha sarvasya devatAnAM cha shAshvatam . kaM tvadya yajase devaM pitaraM kaM na vidmahe .. 12\-342\-27 (79412) `kamarchasi mahAbhAga tanme prabrUhi pR^ichChataH ..' 12\-342\-28 (79413) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-342\-29x (6563) avAchyametadvaktavyamAtmaguhyaM sanAtanam . tava bhaktimato brahmanvakShyAmi tu yathAtatham .. 12\-342\-29 (79414) yattatsUkShmamavij~neyamavyaktamachalaM dhruvam . indriyaindriyArthaishcha sarvabhUtaishcha varjitam .. 12\-342\-30 (79415) sa hyantarAtmA bhUtAnAM kShetraj~nashcheti kathyate . triguNavyatirikto vai puruShashcheti kalpitaH .. 12\-342\-31 (79416) tasmAdavyaktamutpannaM triguNaM dvijasattama . avyaktAvyaktabhAvasthA yA sA prakR^itiravyayA .. 12\-342\-32 (79417) tAM yonimAvayorviddhi yosau sadasadAtmakaH . AvAbhyAM pUjyate yo hi daive pitrye cha kalpyate .. 12\-342\-33 (79418) nAsti tasmAtparo.anyo hi pitA devo.athavA dvija . AtmA hi nau sa vij~neyastatastaM pUjayAvahe .. 12\-342\-34 (79419) tenaiShA prathitA brahmanmaryAdA lokamAvinI . daivaM pitryaM cha kartavyamiti tasyAnushAsanam .. 12\-342\-35 (79420) brahmA sthANurmanurdakSho bhR^igurdharmastathA yamaH . marIchira~NgirAshchAtriH pulastyaH pulahaH kratuH .. 12\-342\-36 (79421) vasiShThaH parameShThI cha vivasvAnsoma eva cha . kardamashchApi yaH proktaH krodho vikrIta eva cha .. 12\-342\-37 (79422) *ekaviMshatirutpannAste prajApatayaH smR^itAH . tasya devasya maryAdAM pUjayantaH sanAtanIm .. 12\-342\-38 (79423) daivaM pitryaM cha satataM tasya vij~nAya tattvataH . AtmaprAptAni cha tato jAnanti dvijasattamAH .. 12\-342\-39 (79424) svargasthA api ye kechittAnnamasyanti dehinaH . te tatprasAdAdgachChanti tenAdiShTaphalAM gatim .. 12\-342\-40 (79425) ye hInAH saptadashabhirguNaiH karmabhireva cha . kalAH pa~nchadasha tyaktvA te muktA iti nishchayaH .. 12\-342\-41 (79426) muktAnAM tu gatirbrahmankShetraj~na iti kalpitA . sa hi sarvagatishchaiva nirguNashchaiva kathyate .. 12\-342\-42 (79427) dR^ishyate j~nAnayogena AvAM cha prasR^itau tataH . evaM j~nAtvA tamAtmAnaM pUjayAvaH sanAtanam .. 12\-342\-43 (79428) taM vedAshchAshramAshchaiva nAnAtanusamAshritam . bhaktyA saMpUjayantyadya gatiM chaiShAM dadAti saH .. 12\-342\-44 (79429) ye tu tadbhAvitA loke hyekAntitvaM samAsthitAH . etadabhyadhikaM teShAM yatte taM pravishantyuta .. 12\-342\-45 (79430) iti guhyasamuddeshastava nArada kIrtitaH . bhaktyA premNA cha viprarShe asmadbhaktyA cha te shrutaH .. .. 12\-342\-46 (79431) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvichatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 342\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-342\-3 kiM kuryAtkathaM na chalate diva iti dha . pAThaH .. 12\-342\-5 atigUDhamiti prashnamiti Ta . pAThaH. nahyetadanyathA shakyamiti dha. pAThaH. tarkayA takreNa ArSho li~NgavyatyayaH .. 12\-342\-6 j~nAnAgamena R^ite vinA .. 12\-342\-8 chatasro mUrtayo narAdyAH .. 12\-342\-17 dharmasya mUlasaMtAno mahAniti vivardhita iti dha . pAThaH .. 12\-342\-19 sthitau dharmottarau hyetAviti jha . pAThaH .. 12\-342\-25 sapurANeShu shAstreShu cha mahAmatiriti dha . pAThaH. dhAtA vidhAtA mR^ityuruttama iti tha. pAThaH .. 12\-342\-34 AtmA hi naH sa vij~neya iti jha . pAThaH .. 12\-342\-35 tenaiva sthApitA brahmanniti tha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 343 .. shrIH .. 12\.343\. adhyAyaH 343 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## badarInArAyaNAbhyanuj~nAtena nAradena shvetadvIpaMprati gamanam .. 1\.. shvetadvIpavarNanam .. 2\.. bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nAradoditoparicharavasucharitAnuvAdArambhaH .. 3\.. marIchyAdichitrashikhaNDibhirnArAyaNAnugraheNa svakR^itadharmashAstrasya bR^ihaspatau sthApanam .. 4\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-343\-0 (79432) bhIShma uvAcha. 12\-343\-0x (6564) sa evamukto dvipadAM variShTho nArAyaNenottamapUruSheNa . jagAda vAkyaM dvipadAM variShThaM nArAyaNaM lokahitAdhivAsam .. 12\-343\-1 (79433) nArada uvAcha. 12\-343\-2x (6565) yadarthamAtmaprabhaveha janma tvayottamaM dharmagR^ihe chaturdhA . tatsAdhyatAM lokahitArthamadya gachChAmi draShTuM prakR^itiM tavAdyAm .. 12\-343\-2 (79434) vedAH svadhItA mama lokanAtha taptaM tapo nAnR^itamuktapUrvam . pUjAM gurUNAM satataM karomi parasya guhyaM na tu bhinnapUrvam .. 12\-343\-3 (79435) guptAni chatvAri yathAgamaM me shatrau cha mitre cha samosmi nityam . taM chAdidevaM satataM prapanna ekAntabhAvena vR^iNobhyajasram .. 12\-343\-4 (79436) ebhirvisheShaiH parishR^iddhasatvaH kasmAnna pashyeyamanantamIsham . tatpArameShThyasya vacho nishamya nArAyaNaH shAshvatadharmagoptA .. 12\-343\-5 (79437) gachCheti taM nAradamuktabAnsa saMpUjayitvA vidhivatkriyAbhiH . tato visR^iShTaH parameShThiputraH so.abhyarchayitvA tamR^iShiM purANam .. 12\-343\-6 (79438) khamutpapAtottamayogayukta stato.adhimerau sahasA nililye . tatrAvatasthe cha munirmurhuta mekAntamAsAdya gireH sa shR^i~Nkte .. 12\-343\-7 (79439) Alokayannuttarapashchimena dadarsha chApyadbhutamuktarUpam . kShIrodadheryottarato hi dvIpaH shvetaH sa nAmnA prathito vishAlaH .. 12\-343\-8 (79440) meroH sahasraiH sa hi yojanAnAM dvAtriMshatordhvaM kavibhirniruktaH . anindriyAshchAnashanAshcha tatra niShpandahInAH susugandhinaste .. 12\-343\-9 (79441) shvetAH pumAMso gatasarvapApA shchakShurmuShaH pApakR^itAM narANAm . vajrAsthikAyAH samamAnonmAnA divyAvayavarUpAH shubhasAropetAH .. 12\-343\-10 (79442) ChatrAkR^itishIrShA meghaughaninAdAH samamuShkachatuShkA rAjIvachChadapAdAH . ShaShThyA dantairyuktAH shuklairaShTAbhirdaMShTrAbhirye jihvAbhirye vishvavakraMlelihyante sUryaprakhyam .. 12\-343\-11 (79443) devaM bhaktyA vishvotpannaM yasmAtsarve lokAH saMprasUtAH . sarvagAtrAshcha sUkShmAH sahA~NgakA vedA dharmA munayaH shAntA devAH sarve tasya nisarga iti .. 12\-343\-12 (79444) yudhiShThira uvAcha. 12\-343\-13x (6566) anindriyA nirAhArA aniShpandAH sugandhinaH . kathaM te puruShA jAtAH kA teShAM gatiruttamA .. 12\-343\-13 (79445) ye cha muktA bhavantIha narA bharatasattama . teShAM lakShaNametaddhi tachChvetaddvIpavAsinAm .. 12\-343\-14 (79446) tasmAnme saMshayaM Chindhi paraM kautUhalaM hi me . tvaM hi sarvakathArAmastvAM chaivopAshritA vayam .. 12\-343\-15 (79447) bhIShma uvAcha. 12\-343\-16x (6567) vistIrNaiShA kathA rAja~nshrutA me pitR^isannidhau . yaiShA tava hi vaktavyA kathAsAro hi sA matA .. 12\-343\-16 (79448) `shantanoH kathayAmAsa nArado munisattamaH . rAj~nA pR^iShTaH purA prAha tatrAhaM shrutavAnpurA ..' 12\-343\-17 (79449) rAjoparicharo nAma babhUvAdhipatirbhuvaH . AkhaNDalasakhaH khyAto bhakto nArAyaNaM hariM .. 12\-343\-18 (79450) dhArmiko nityabhaktashcha piturnityamatandritaH . sAmrAjyaM tena saMprAptaM nArAyaNavarAtpurA .. 12\-343\-19 (79451) sAtvataM vidhimAsthAya prAksUryamukhaniHsR^itam . pUjayAmAsa deveshaM tachCheSheNa pitAmahAn .. 12\-343\-20 (79452) pitR^isheSheNa viprAMshcha saMvibhajyAshritAMshcha saH . sheShAnnabhuksatyaparaH sarvabhUteShvahiMsakaH .. 12\-343\-21 (79453) sarvabhAvena bhaktaH sa devadevaM janArdanam . anAdimadhyanidhanaM lokakartAramavyayam .. 12\-343\-22 (79454) tasya nArAyaNe bhaktiM vahato.amitrakarshinaH . ekashayyAsanaM devo dattavAndevarAT svayam .. 12\-343\-23 (79455) AtmarAjyaM dhanaM chaiva kalatraM vAhanaM tathA . yattadbhAgavataM sarvamiti tatpreShitaM sadA .. 12\-343\-24 (79456) kAmyanaimittikA rAjanyaj~niyAH paramakriyAH . sarvAH sAtvatamAsthAya vidhiM chakre samAhitaH .. 12\-343\-25 (79457) pA~ncharAtravido mukhyAstasya gehe mahAtmanaH . varAnnaM bhagavatproktaM bhu~njate vA.agrabhojanam .. 12\-343\-26 (79458) tasya prashAsato rAjyaM dharmeNAmitraghAtinaH . nAnR^itA vAksamabhavanmano duShTaM na chAbhavat . na cha kAyena kR^itavAnsa pApaM paramaNvapi .. 12\-343\-27 (79459) ye hi te R^iShayaH khyAtAH sapta chitrashikhaNDinaH . tairekamatibhirbhUtvA yatproktaM shAstramuttamam .. 12\-343\-28 (79460) vedaishchaturbhiH samitaM kR^itaM merau mahAgirau . AsyaiH saptabhirudgIrNaM lokadharmamanuttamam .. 12\-343\-29 (79461) marIchiratrya~Ngirasau pulastyaH pulahaH kratuH . vasiShThashcha mahAtejAste hi chitrashikhaNDinaH .. 12\-343\-30 (79462) sapta prakR^itayo hyetAstathA svAyaMbhuvo.aShTamaH . etAbhirdhAryate lokastAbhyAH shAstraM viniHsR^itaM .. 12\-343\-31 (79463) ekAgramanaso dAntA munayaH saMyame ratAH . bhUtabhavyabhaviShyaj~nAH satyadharmaparAyaNAH .. 12\-343\-32 (79464) idaM shreya idaM brahma idaM hitamanuttamam . lokAnsaMchintya manasA tataH shAstraM prachakrire .. 12\-343\-33 (79465) tatra dharmArthakAmA hi mokShaH pashchAchcha kIrtitaH . maryAdA vividhAshchaiva divi bhUmau cha saMsthitAH .. 12\-343\-34 (79466) ArAdhya tapasA devaM hariM nArAyaNaM prabhum . divyaM varShasahasraM vai sarve te R^iShibhiH saha .. 12\-343\-35 (79467) nArAyaNAnushiShTA hi tadA devI sarasvatI . vivesha tAnR^iShInsarvAllo.NkAnAM hitakAmyayA .. 12\-343\-36 (79468) tataH pravartitA samyaktapovidbhirdvijAtibhiH . shabde chArthe cha hetau cha eShA prathamasargajA .. 12\-343\-37 (79469) AdAveva hi tachChAstramoMkArasvarapUjitam . R^iShibhiH shrAvitaM tatra yatra kAruNikohyasau .. 12\-343\-38 (79470) tataH prasanno bhagavAnanirdiShTasharIragaH . R^iShInuvAcha tAnsarvAnadR^ishyaH puruShottamaH .. 12\-343\-39 (79471) kR^itaM shatasahasraM hi shlokAnAM hitamuttamam . lokatantrasya kR^itsnasya yasmAddharmaH pravartate .. 12\-343\-40 (79472) pravR^ittau cha nivR^ittau cha yasmAdetadbhaviShyati . yajurR^iksAmabhirjuShTamatharvA~NgirasaistathA .. 12\-343\-41 (79473) yathApramANaM hiM mayA kR^ito brahma prasAdataH . rudrashcha krodhajo viprA yUyaM prakR^itayastathA. 12\-343\-42 (79474) sUryAchandramasau vAyurbhUmirApo.agnireva cha . sarve cha nakShatragaNA yachcha bhUtAbhishabditam .. 12\-343\-43 (79475) adhikAreShu vartante yathAsvaM brahmavAdinaH . sarve pramANaM hi yathA tathA tachChAstramuttamam .. 12\-343\-44 (79476) bhaviShyati pramANaM vai etanmadanushAsanam . tasmAtpravakShyate dharmAnmanuH svAyaMbhuvaH svayam .. 12\-343\-45 (79477) ushanA bR^ihaspatishchaiva yadotpannau bhaviShyataH . tadA pravakShyataH shAstraM yuShmanmatibhiruddhR^itam .. 12\-343\-46 (79478) svAyaMbhuveShu dharmeShu shAstre choshanasA kR^ite . bR^ihaspatimate chaiva lokeShu pratichArite .. 12\-343\-47 (79479) yuShmatkR^itamidaM shAstraM prajApAlo vasustataH . bR^ihaspatisakAshAdvai prApsyate dvijasattamAH .. 12\-343\-48 (79480) sa hi madbhAvanirato madbhaktashcha bhaviShyati . tena shAstreNa lokeShu kriyAH sarvAH kariShyati .. 12\-343\-49 (79481) etaddhi yuShmachChAstrANAM shAstramuttamasaMj~nitam . etadarthyaM cha dharmyaM cha rahasyaM chaitaduttamam .. 12\-343\-50 (79482) asya pravartanAchchaiva prajAvanto bhaviShyatha . sa cha rAjashriyA yukto bhaviShyati mahAnvasuH .. 12\-343\-51 (79483) saMsthite tu nR^ipe tasmi~nshAstrametatsanAtanam . antardhAsyati tatsarvametadvaH kathitaM mayA .. 12\-343\-52 (79484) etAvaduktvA vachanamadR^ishyaH puruShottamaH . visR^ijya tAnR^iShInsarvAnkAmapi prasR^ito disham .. 12\-343\-53 (79485) tataste lokapitaraH sarvalokArthachintakAH . prAvartayanta tachChAstraM dharmayoniM sanAtanam .. 12\-343\-54 (79486) utpanne.a~Ngirase chaiva yuge prathamakalpite . sA~NgopaniShadaM shAstraM sthApayitvA bR^ihaspatau .. 12\-343\-55 (79487) jagmuryathepsitaM sarvalokAnAM sarvadharmapravartakAH .. .. 12\-343\-56 (79488) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trichatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 343\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-343\-2 janma avatAraH . AdyAM mUrti shvetadvIpasthAm .. 12\-343\-4 chatvAri pANipAdodaropasthAni .. 12\-343\-6 saMpUjayitvAtmavidhikiyAbhiriti jha . pAThaH .. 12\-343\-8 uttarapashchimena vAyavyakoNataH . yottarataH yaH uttarataH .. 12\-343\-9 merumUlAdvatrishatsahasrayojanArdUrdhvam . sugandhiH paramAtmA. sugandhiM puShTivardhanamiti mantrali~NgAt. shobhanaH so.astyeShAM dhyAnagochara iti susugandhinaH .. 12\-343\-10 shvetAH shuddhasatvapradhAnAH .. 12\-343\-11 ChatrAkR^itishIrShA nirmAMsagrIvatvAt . samaM pInatvarahitaM muShkau vR^iShaNau chatuShaakamaMsayoH kaThyoshchAntarAlaM cha muShkachatuShkaM bAhuchatuShkaM vA. ShaShTyA ShaShTisaMkhyairdantairiva jagachchaNakacharvaNakShamaiH saMvatsarairyuktAH. aShTau dishaH sarvepAmAshrayabhUtAstAbhishcha yuktAH. deshakAlau yeShAM mukhamadhye praviShTAvityarthaH. sUryeNa prakhyAyate sphuTIkriyate dinamAsartusaMvatsarAtmA mahAkAlastam. vishvavakraM vishvaM vakre yasya tAdR^isham. jihnAbhiriva svA~NgabhUtAbhI rasanAshaktibhirlelihyante pAyasamiva lihanti. ChatrAkR^itishIrShANo meghaughastanitasamaninAdAH samamuShkA ruchiratarAshchaturmuShkAvarjitaraktatalapAdAH iti dha. pAThaH .. 12\-343\-12 vishvotpannaM vishvamutpannaM yasmAt . vedAdayastasya nisargaH ayatnarachitAH .. 12\-343\-16 kathAsAro hi sa smR^ita iti tha . pAThaH .. 12\-343\-18 AkhaNDalasama iti dha . pAThaH .. 12\-343\-19 sAtvataM sAtvatAnAM pA~ncharAtrANAM hitaM . tachCheSheNa viShNusheSheNa .. 12\-343\-21 pitR^InR^iShIMshcha viprAMshcheti dha . pAThaH .. 12\-343\-26 prAyaNaM bhagavatproktamiti jha . pAThaH .. 12\-343\-29 vedaishchaturbhiH sahitamiti dha . pAThaH .. 12\-343\-34 mokShapanthAshcha kIrtita iti dha . pAThaH .. 12\-343\-54 dharmakAmArthachintakA iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 344 .. shrIH .. 12\.344\. adhyAyaH 344 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bR^ihaspatinA uparicharavasoryAjanam .. 1\.. tatra shrIhariNA parokShatayA bhAgagrahaNAtkruddhaM bR^ihaspatiMprati ekatAdibhiH shvetadvIpavarNanapUrvakaM bhagavanmahimoktyA parisAntvanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-344\-0 (79489) bhIShma uvAcha. 12\-344\-0x (6568) tato.atIte mahAkalpe utpanne.a~NgirasaH sute . babhUvurnirvR^itA devA jAte devapurohite .. 12\-344\-1 (79490) bR^ihadbrahma mahachcheti shabdAH paryAyavAchakAH . ebhiH samanvito rAjanguNairvidvAnbR^ihaspatiH .. 12\-344\-2 (79491) tasya shiShyo babhUvAgryo rAjoparicharo vasuH . adhItavAMstadA shAstraM samyakchitrashikhaNDijaM .. 12\-344\-3 (79492) sa rAjA bhAvitaH pUrvaM daivena vidhinA vasuH . pAlayAmAsa pR^ithivIM divamAkhaNDalo yathA .. 12\-344\-4 (79493) tasya yaj~no mahAnAsIdashvamedho mahAtmanaH . bR^ihaspatirupAdhyAyastatra hotA babhUva ha .. 12\-344\-5 (79494) prajApatisutAshchAtra sadasyAshchAbhavaMstrayaH . ekatashcha dvitashchaiva tritashchaiva marhaShayaH .. 12\-344\-6 (79495) dhanuShAkhyo.atha raibhyashcha arvAvasuparAvasU . R^iShirmodhAtithishchaiva tANDyashchaiva mahAnR^iShiH .. 12\-344\-7 (79496) R^iShiH shAntirmahAbhAgastathA vedashirAshcha yaH . R^iShishreShThashcha kapilaH shAlihotrapitA smR^itaH .. 12\-344\-8 (79497) AdyaH kaThastaittirishcha vaishampAyanapUrvajaH . kaNvo.atha devahotrashcha ete ShoDasha kIrtitAH .. 12\-344\-9 (79498) saMbhUtAH sarvasaMbhArAstasminrAjanmahAkratau . na tatra pashughAto.abhUtsa rAjaivaM sthito.abhavat .. 12\-344\-10 (79499) ahiMsraH shuchirakShudro nirAshIH karmasaMstutaH . AraNyakapadodbhUtA bhAgAstatropakalpitAH .. 12\-344\-11 (79500) prItastato.asya bhagavAndevadevaH purAtanaH . sAkShAttaM darshayAmAsa sodR^ishyo.anyena kenachit .. 12\-344\-12 (79501) svayaM bhAgamupAghrAya puroDAshaM gR^ihItavAn . adR^ishyena hR^ito bhAgo devena harimedhasA .. 12\-344\-13 (79502) bR^ihaspatistataH kruddhaH sruchamudyamya vegitaH . AkAshaM ghnansruchaH pAtai roShAdashrUNyavartayat .. 12\-344\-14 (79503) uvAcha choparicharaM mayA bhAgo.ayamudyataH . grAhyaH svayaM hi devena matpratyakShaM na saMshayaH .. 12\-344\-15 (79504) udyatA yaj~nabhAgA hi sAkShAtprAptAH surairiha . kimarthamiha na prApto darshanaM me harirnR^ipa .. 12\-344\-16 (79505) bhIShma uvAcha. 12\-344\-17x (6569) tataH sa taM samudbhUtaM bhUmipAlo mahAnvasuH . prasAdayAmAsa muniM sadasyAste cha sarvashaH .. 12\-344\-17 (79506) `hutastvayA vadAnIha puroDAshasya yAvatI . gR^ihItA devadevena matpratyakShaM na saMshayaH .. 12\-344\-18 (79507) ityevamukte vasunA saroShashchAbravIdguruH . na yajeyamahaM chAtra paribhUtastvayA nR^ipa .. 12\-344\-19 (79508) tvayA pashurvAritashcha kR^itaH piShTamayaH pashuH . tvaM devaM pashyase nityaM na pashyeyamahaM katham .. 12\-344\-20 (79509) vasuruvAcha. 12\-344\-21x (6570) pashuhiMsA vAritA cha yajurvedAdimantrataH . ahaM na vAraye hiMsAM drakShyAmyekAntiko harim . tasmAtkopo na kartavyo bhavatA guruNA mayi .. 12\-344\-21 (79510) vasumevaM bruvANaM tu kruddha eva bR^ihaspatiH . uvAcha R^itvijashchaiva kiM naH karmeti vArayan .. 12\-344\-22 (79511) athaikato dvitashchaiva tritashchaiva maharShayaH.' UchushchainamasaMbhrAntA na roShaM kartumarhasi .. 12\-344\-23 (79512) `shR^iNu tvaM vachanaM putra asmAbhiH samudAhR^itam.' naiSha dharmaH kR^itayuge yattvaM roShamihAhithAH .. 12\-344\-24 (79513) aroShaNo hyasau devo yasya bhAgo.ayamudyataH . na shakyaH sa tvayA draShTumasmAbhirvA bR^ihaspate . yasya prasAdaM kurute sa vai taM draShTumarhati .. 12\-344\-25 (79514) vayaM hi brahmaNaH putrA mAnasAH parikIrtitAH . gatA niHshreyasArthaM hi kadAchiddishamuttarAm .. 12\-344\-26 (79515) taptvA varShasahasrANi chatvAri tapa uttamam . ekapAdA sthitAH samyakkAShThabhUtAH samAhitAH .. 12\-344\-27 (79516) meroruttarabhAge tu kShIrodasyAnukUlataH . sa desho yatra nastaptaM tapaH paramadAruNam .. 12\-344\-28 (79517) vareNyaM varadaM taM vai devadevaM sanAtanam . kathaM pashyemahi vayaM devaM nArAyaNaM tviti .. 12\-344\-29 (79518) atha vratasyAvabhR^ithe vAguvAchAsharIriNI . snigdhagambhIrayA vAchA praharShaNakarI vibho .. 12\-344\-30 (79519) sutaptaM vastapo viprAH prasannenAntarAtmanA . yUyaM jij~nAsavo bhaktAH kathaM drakShyatha taM vibhum .. 12\-344\-31 (79520) kShIrodadheruttarataH shvetadvIpo mahAprabhaH . tatra nArAyaNaparA mAnavAshchandravarchasaH .. 12\-344\-32 (79521) ekAntabhAvopagatAste bhaktAH puruShottamam . te sahasrArchiShaM devaM pravishanti sanAtanam .. 12\-344\-33 (79522) anindriyA nirAhArA aniShpandAH sugandhinaH . ekAntinaste puruShAH shvetadvIpanivAsinaH. 12\-344\-34ca gachChadhvaM tatra munayastatrAtmA me prakAshitaH .. 12\-344\-34 (79523) atha shrutvA vayaM sarve vAchaM tAmasharIriNIm . yathAkhyAtena mArgeNa taM deshaM pravishemahi .. 12\-344\-35 (79524) prApya shvetaM mahAdvIpaM tachchittAstaddidR^ikShavaH . `sahasA hi gatAH sarve tejasA tasya mohitAH ..' 12\-344\-36 (79525) tato.asmaddR^iShTiviShayastadA pratihato.abhavat . na cha pashyAma puruShaM tattejohatadarshanAH .. 12\-344\-37 (79526) tato naH prAdurabhavadvij~nAnaM devayogajam . na kilAtaptatapasA shakyate draShTama~njasA .. 12\-344\-38 (79527) tataH punarvarShashataM taptvA tAtkAlikaM mahat . vratAvasAne cha shubhAnnarAndadR^ishimo vamay .. 12\-344\-39 (79528) shvetAMshchandrapratIkAshAnsarvalakShaNalakShitAn . nityA~njalikR^itAnbrahma japataH prAguda~NbhukhAn .. 12\-344\-40 (79529) mAnaso nAma sa japo japyate tairmahAtmabhiH . tenaikAgramanastvena prIto bhavati vai hariH .. 12\-344\-41 (79530) yA.abhavanmunishArdUla bhAH sUryasya yugakShaye . ekaikasya prabhA tAdR^iksA.abhavanmAnavasya ha .. 12\-344\-42 (79531) tejonivAsaH sa dvIpa iti vai menire vayam . na tatrAbhyadhikaH kashchitsarve te samatejasaH .. 12\-344\-43 (79532) atha sUryasahasrasya prabhAM yugapadutthitAm . sahasA dR^iShTavantaH sma punareva bR^ihaspate .. 12\-344\-44 (79533) sahitAshchAbhyadhAvanta tataste mAnavA drutam . kR^itA~njalipuShTA hR^iShTA nama ityeva vAdinaH .. 12\-344\-45 (79534) tato hi vadatAM teShAmashrauShma vipulaM dhvanim . baliH kilopahriyate tasya devasya tairnaraiH .. 12\-344\-46 (79535) vayaM tu tejasA tasya sahasA hR^itachetasaH . na kiMchidapi pashyAmo hatachakShurbalendriyAH .. 12\-344\-47 (79536) ekastu shabdo vitataH shruto.asmAbhirudIritaH . `AkAshaM pUrayansarvaM shikShAkSharasamanvitaH .. 12\-344\-48 (79537) jitaM te puNDarIkAkSha namaste vishvabhAvana . namaste.astu hR^iShIkesha mahApuruSha pUrvaja . iti shabdaH shruto.asmAbhiH shikShAkSharasamanvitaH .. 12\-344\-49 (79538) etasminnantare vAyuH sarvagandhavahaH shuchiH . divyAnyuvAha puShpANi karmaNyAshchauShadhIstathA .. 12\-344\-50 (79539) tairiShTaH pa~nchakAlaj~nairharirekAntibhirnaraiH . bhaktyA paramayA yuktairmanovAkkarmabhistadA .. 12\-344\-51 (79540) nUnaM tatrAgato devo yathA tairvAgudIritA . vayaM tvenaM na pashyAmo mohitAstasya mAyayA .. 12\-344\-52 (79541) mArute sannivR^itte cha balau cha pratipAdite . chintAvyAkulitAtmAno jAtAH smo~NgisAMvara .. 12\-344\-53 (79542) mAnavAnAM sahasreShu teShu vai shuddhayoniShu . asmAnna kashchinmanasA chakShuShA vA.apyapUjayat .. 12\-344\-54 (79543) te.api svasthA munigaNA eka bhAvamanuvratAH . nAsmAsu dadhire bhAvaM brahmabhAvamanuShThitAH .. 12\-344\-55 (79544) tato.asmAnsuparishrAntAMstapasA chAtikarshitAn . uvAcha svasthaM kimapi bhUtaM tatrAsharIrakam .. 12\-344\-56 (79545) deva uvAcha. 12\-344\-57x (6571) dR^iShTA vaH puruShAH shvetAH sarvendriyavivarjitAH . dR^iShTo bhavati devesha ebhirdR^iShTairdvijottamaiH .. 12\-344\-57 (79546) gachChadhvaM munayaH sarve yathAgatamito.achirAt . na sa shakyastvabhaktena draShTuM devaH kathaMchana .. 12\-344\-58 (79547) kAmaM kAlena mahatA ekAntitvamupAgataiH . shakyo draShTuM sa bhagavAnprabhAmaNDaladurdR^ishaH .. 12\-344\-59 (79548) mahatkAryaM cha kartavyaM yuShmAbhirdvijasattamAH . itaH kR^itayuge.atIte viparyAsaM gate.api cha .. 12\-344\-60 (79549) vaivasvate.antare viprAH prApte tretAyuge punaH . surANAM kAryasiddhyarthaM sahAyA vai bhaviShyatha .. 12\-344\-61 (79550) tatastadadbhutaM vAkyaM nishamyaivAmR^itopamam . tasya prasAdAtprAptAH smo deshamIpsiMtama~njasA .. 12\-344\-62 (79551) evaM sutapasA chaiva havyakavyastaithaiva cha . devo.asmAbhirna dR^iShTaH sa kathaM tvaM draShTumarhasi .. 12\-344\-63 (79552) nArAyaNo mahadbhUtaM vishvasR^igghavyakavyabhuk . anAdinidhano.avyakto devadAnavapUjitaH .. 12\-344\-64 (79553) evamekatavAkyena dvitatritamatena cha . anunItaH sadasyaishcha bR^ihaspatirudAradhIH . samApayattato yaj~naM daivataM samapUjayat .. 12\-344\-65 (79554) samAptayaj~no rAjA.api prajAM pAlitavAnvasuH . brahmashApAddivo bhraShTaH pravivesha mahIM tataH .. 12\-344\-66 (79555) sa rAjA rAjashArdUla satyadharmaparAyaNaH . antarbhUmigatashchaiva satataM dharmavatsalaH .. 12\-344\-67 (79556) nArAyaNaparo bhUtvA nArAyaNajapaM japan . tasyaiva cha prasAdena punarevotthitastu saH .. 12\-344\-68 (79557) mahItalAdgataH sthAnaM brahmaNaH samanantaram . parAM gatimanuprApta iti naiShThikama~njasA .. .. 12\-344\-69 (79558) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye chatushchatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 344\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-344\-31 kruddhaM drakShyatha taM prabhumiti dha . pAThaH .. 12\-344\-34 atIndriyA nirAhArA iti dha . pAThaH .. 12\-344\-43 puruShavyatyaya ArShaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 345 .. shrIH .. 12\.345\. adhyAyaH 345 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati uparicharavasoH shApaprAptitadvimochanaprakArakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-345\-0 (79559) yudhiShThira uvAcha. 12\-345\-0x (6572) yadA bhakto bhagavati AsIdrAjA mahAnvasuH . kimarthaM sa paribhraShTo vivesha vivaraM bhuvaH .. 12\-345\-1 (79560) bhIShma uvAcha. 12\-345\-2x (6573) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . R^iShINAM chaiva saMvAdaM tridashAnAM cha bhArata .. 12\-345\-2 (79561) `iyaM vai karmabhUmiH syAtsvargo bhogAya kalpitaH . tasmAdindro mahIM prApya yajanApa tu dIkShitaH .. 12\-345\-3 (79562) savanIyapashoH kAla Agate tu bR^ihaspatiH . piShTamAnIyatAmatra pashvarthamiti bhAShata .. 12\-345\-4 (79563) tachChrutvA devatAH sarvA idamUchurdvijottamam . bR^ihaspatiM mAMsagR^iddhAH pR^ithakpR^ithagidaM punaH ..' 12\-345\-5 (79564) ajena yaShTavyamiti prAhurdevA dvijottamAn . sa cha ChAgopyajo j~neyo nAnyaH pashuriti sthitiH .. 12\-345\-6 (79565) R^iShaya UchuH. 12\-345\-7x (6574) bIjairyaj~neShu yaShTavyamiti vai vaidikI shrutiH . ajasaMj~nAni bIjAni chChAgaM no hantumarhatha .. 12\-345\-7 (79566) naiSha dharmaH satAM devA yatra badhyeta vai pashuH . idaM kR^itayugaM shreShThaM kathaM vadhyeta vai pashuH .. 12\-345\-8 (79567) bhIShma uvAcha. 12\-345\-9x (6575) teShAM saMvadatAmevamR^iShINAM vibudhaiH saha . mArgAgato nR^ipashreShThastaM deshaM prAptavAnvasuH .. 12\-345\-9 (79568) antarikShacharaH shrImAnsahasrabalavAhanaH . taM dR^iShTvA sahasA.a.ayAntaM vasuM te tvantarikShagam .. 12\-345\-10 (79569) UchurdvijAtayo devAneSha chChetsyati saMshayam . yajvA dAnapatiH shreShThaH sarvabhUtahitapriyaH . kathaMsvidanyathA brUyAdeSha vAkyaM mahAnvasuH .. 12\-345\-11 (79570) evaM te saMvidaM kR^itvA vibudhA R^iShayastathA . apR^ichChansahitA.abhyetya vasuM rAjAnamantikAt .. 12\-345\-12 (79571) bho rAjankena yaShTavyamajenAhosvidauShadhaiH . etannaH saMshayaM Chindhi pramANaM no bhavAnmataH .. 12\-345\-13 (79572) sa tAnkR^itA~njalirbhUtvA paripaprachCha vai vasuH . kasya vai ko mataH pakSho brUta satyaM dvijottamAH .. 12\-345\-14 (79573) R^iShaya UchuH. 12\-345\-15x (6576) dhAnyairyaShTavyamityeva pakSho.asmAkaM narAdhipa . devAnAM tu pashuH pakSho mato rAjanvadasva naH .. 12\-345\-15 (79574) bhIShma uvAcha. 12\-345\-16x (6577) devAnAM tu mataM j~nAtvA vasunA pakShasaMshrayAt . ChAgenAjena yaShTavyamevamuktaM vachastadA .. 12\-345\-16 (79575) kupitAste tataH sarve munayaH sUryavarchasaH . UchurvasuM vimAnasthaM devapakShArthavAdinam .. 12\-345\-17 (79576) surapakSho gR^ihItaste yasmAttasmAddivaH pata . adyaprabhR^iti te rAjannAkAshe vihatA gatiH .. 12\-345\-18 (79577) asmAchChApAbhighAtena mahIM bhittvA pravekShyasi . ` viruddhaM vedasUtrANAmuktaM yadi bhavennR^ipa . vayaM viruddhavachanA yadi tatra patAmahe ..' 12\-345\-19 (79578) tatastasminmuhUrte.atha rAjoparicharastadA . adho vai saMbabhUvAshu bhUmervivarago nR^ipa .. 12\-345\-20 (79579) smR^itistvevaM na vijahau tadA nArAyaNAj~nayA .. 12\-345\-21 (79580) devAstu sahitAH sarve vamoH shApavimokShaNam . chintayAmAsuravyagrAH sukR^itaM hi nR^ipasya tat .. 12\-345\-22 (79581) anenAsmatkR^ite rAj~nA shApaH prApto mahAtmanA . asya pratipriyaM kAryaM sahitairno divaukasaH .. 12\-345\-23 (79582) iti buddhyA vyavasyAshu gatvA nishchayamIshvarAH . UchuH saMhR^iShTamanaso rAjoparicharaM tadA .. 12\-345\-24 (79583) brahmaNya devabhaktastvaM surAsuragururhariH . kAmaM sa tava tuShTAtmA kuryAchChApavibhokShaNam .. 12\-345\-25 (79584) mAnanA tu dvijAtInAM kartavyA vai mahAtmanAm . avashyaM tapasA teShAM phalitavyaM nR^ipottama .. 12\-345\-26 (79585) yatastvaM sahasA bhraShTa AkAshAnmedinItalam . `viruddhaM vedasUtrANAM na vaktavyaM hitArthinA .. 12\-345\-27 (79586) asmatpakShanimittena vyasanaM prAptamIdR^isham.' ekaM tvanugrahaM tubhyaM dadmo vai nR^iprasattama . yAvattvaM shApadoSheNa kAlamAsipyase.anagha .. 12\-345\-28 (79587) bhUmervivarago bhUtvA tAvattvaM kAlamApsyasi . yaj~neShu suhutAM viprairvasordhArAM samAhitaiH .. 12\-345\-29 (79588) prApsyase.asmadanudhyAnAnmA cha tvAM glAnirAvishet . na kShutpipAse rAjendra bhUmeshChidre bhaviShyataH .. 12\-345\-30 (79589) vasordhArAmipItatvAttejasA.a.apyAyitena cha . sa devo.asmadvarAtprIto brahmalokaM hi neShyati .. 12\-345\-31 (79590) evaM dattvA varaM rAj~ne sarve te cha divaukasaH . R^ituM samApya piShTena munInAM vachanAttadA ..' 12\-345\-32 (79591) gatAH dhamavanaM devA R^iShagashcha tapodhanAH . `gR^ihItvA dakShiNAM sarve gataH svAnAshramAnpunaH .. 12\-345\-33 (79592) vasuM vichintya shakrashcha pravineshAmarAvatIm . vasurvivaragastatra vyalIkasya phalaM guroH ..' 12\-345\-34 (79593) chakre vasustataH pUjAM viShvaksenAya bhArata . japyaM jagau cha satataM nArAyaNamukhodgavam .. 12\-345\-35 (79594) tatrApi pa~nchabhiryaj~naiH pa~nchakAlAnariMdam . ayajaddhariM surapatiM bhUmervivarago.api san .. 12\-345\-36 (79595) tato.asya tuShTo bhagavAnbhaktyA nArAyaNo hariH . ananyabhaktasya satastatparasya jitAtmanaH .. 12\-345\-37 (79596) varado bhagavAnviShNuH samIpasthaM dvijottamam . garutmantaM mahAvegamAvabhAShe.apsitaM tadA .. 12\-345\-38 (79597) dvijottama mahAbhAga pashyatAM vachanAnmama . samrADrAjA vasurnAma dharmAtmA saMshitavrataH .. 12\-345\-39 (79598) brAhmaNAnAM prakopena praviShTo vasudhAtalam . mAnitAste tu viprendrAstvaM tu gachCha dvijottam .. 12\-345\-40 (79599) bhUmervivarasaMguptaM garuDeha mamAj~nayA . adhashcharaM nR^ipashreShThaM khecharaM kuru mAchiram .. 12\-345\-41 (79600) garutmAnatha vikShipya pakShau mArutavegavAn . vivesha vivaraM bhUmeryatrAste vAgyato vasuH .. 12\-345\-42 (79601) tata enaM samutkShipya sahasA vinatAsutaH . utpapAta nabhastUrNaM tatra chainamamu~nchata .. 12\-345\-43 (79602) asminmuhurte saMjaj~ne rAjoparicharaH punaH . sasharIro gatashchaiva brahmalokaM nR^ipottamaH .. 12\-345\-44 (79603) evaM tenApi kaunteya vAgdoShAddevatAj~nayA . prAptA gatiradhastAttu dvijashApAnmahAtmanA .. 12\-345\-45 (79604) kevalaM puruShastena sevito harirIshvaraH . tataH shIghraM jahau shApaM brahmalokamavApa cha .. 12\-345\-46 (79605) bhIShma uvAcha. 12\-345\-47x (6578) etatte sarvamAkhyAtaM saMbhUtA mAnavA yathA . nArado.api yathA shvetaM dvIpaM sa gatavAnR^iShiH . tatte sarvaM pravakShyAmi shR^iNuShvaikamanA nR^ipa .. .. 12\-345\-47 (79606) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchachatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 345\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-345\-7 ajasthasma medhasya bIjeShu saMkramAdvIjAnyevAjasaMj~nAnIti yuktam .. 12\-345\-23 asya pratikriyA kAryeti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 346 .. shrIH .. 12\.346\. adhyAyaH 346 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati daDunAmabhirnAradakR^itashvetadvIpagatabhagavatstotrAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-346\-0 (79607) bhIShma uvAcha. 12\-346\-0x (6579) prApya shvetaM mahAdvIpaM nArado bhagavAnR^iShiH . dadarsha tAneva narA~nshvetAMshchandrasamaprabhAn .. 12\-346\-1 (79608) pUjayAmAsa shirasA manasA taishcha pUjitaH . didR^ikShurjapyaparamaH sarvakR^ichChragataH sthitaH .. 12\-346\-2 (79609) bhUtvaikAgramanA vipra UrdhvabAhuH samAhitaH . stotraM jagau sa vishvAya nirguNAya guNAtmane .. 12\-346\-3 (79610) nArada uvAcha. 12\-346\-4x (6580) 12\-346\-4 (79611) o.N namaste devadevesha niShkriya nirguNa lokasAkShin kShetraj~na puruShottama ananta puruSha mahApuruSha puruShottama triguNa pradhAna amR^ita amR^itAkhya anantAkhya vyoma amR^itAtman sanAtana sadasadvyaktAvyakta R^itadhAma Adideva vasuprada prajApate suprajApate vanaspate mahAprajApate Urjaspate vAchaspate jagatpate manaspate divaspate marutpate salilapate pR^ithivIpate dikpate pUrvanivAsa guhya brahmapurohita brahmakAyika rAjika mahArAjika chAturmahArAjika AbhAsura mahAbhAsura saptamahAbhAga saptamahAsvarayAmya mahAyAmya saMj~nAsaMj~na *tupita mahAtuShita pramardana parinirmita aparinirmita vashavartin aparinindita aparimita vashavartin avashavartin yaj~na mahAyaj~na asaMyaj~na yaj~nasaMbhava yaj~nayone yaj~nagarbha yaj~nahR^idaya yaj~nastuta yaj~nabhAgahara pa~nchayaj~na pa~nchakAlakartR^ipate pA~ncharAtrika vaikuNTha aparAjita mAnasika nAvamika nAmanAmika parasvAmin susnAtahaMsa paramahaMsa mahAhaMsa paramaj~neya hiraNyeshaya vedeshaya deveshaya kusheshayabrahmeshaya padmeshaya vishveshvara viShvaksena tvaM jagadanvayastvaM jagatprakR^itistavAgnirAsyaM vaDavAmukho.agnistvamAhutiH sArathistvaM vaShaTkArastvamoMkArastvaM tapastvaM manastvaM chandramAH pUrNA~NgastvaM chakShurAjyam tvaM sUryastvaM dishAMgajastvaM digbhAno vidigbhAno hayashiraH prathamatrisauparNo varNadharaH pa~nachAgre triNAchiketa ShaDa~NganidhAna prAgjotiSha jyeShThasAmaga sAmikavratadharAtharvashirAH pa~nchamahAkalpa phenapAchArya bAlakhilya vaikhAnasA bhagnayogA bhagnavratA bhagnaparisaMkhyAna yugAde yugamadhya yuganidhanAkhaNDala prAchInagarbhakaushika puruShTuta puruhUta vishvakR^idvishvajidvishvarUpAnantagate.anantabhogA.anantA.anAde\- .amadhyA.avyaktamadhyA.avyaktanidhana vratAvAsa samudrAdhivAsa yashovAsa tapovAsa damAvAsa lakShmyAvAsa vidyAvAsa kIrtyAvAsa shrIvAsa sarvAvAsa vAsudeva sarvachChandaka harihaya harimedha mahAyaj~nabhAgahara varaprada sukhaprada dhanaprada harimedha yama niyama mahAniyama kR^ichChrA.atikR^ichChrA mahAkuchChra sarvakR^ichChra niyamadhara nivR^ittabhrama nivR^ittidharmapravaragata pravachanagata pR^ishnigarbhapravR^itta pravR^ittavedakriyA.ajasarvagate sarvadarshinaM nagrAhyA.akShayA.achala mahAvibhUte mAhAtmyasharIra pavitra mahApavitra hiraNyamaya bR^ihadapratarkyA.avij~neya brahmAgrya prajAsargakara prajAnidhanakara mahAmAyAdhara vidyAdhara yogadhara chitrashikhaNDin varaprada puroDAshabhAgahara gatAdhvarachChinnatR^iShNa chChinnasaMshaya sarvatovR^itta nivR^ittarUpa brAhmaNarUpa chChinnasaMshaya sarvatovR^itta nivR^ittarUpa brAhmaNarUpa brAhmaNapriya vishvarmUrte mahAmUrte bAndhava bhaktavatsala brahmaNyadeva bhakto.ahaM tvAM didR^ikShurekAntadarshanAya namonamaH .. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-346\-2 japyaparamaH sarvabhUtahite rata iti dha . pAThaH .. 12\-346\-3 UrdhvabAhurmahAmuniriti Ta . tha. pAThaH. mahAmatiriti dha. pAThaH. nirguNAya mahAtmana iti Ta. tha. dha. pAThaH .. * ruShita\- mahAruShiteti dha . pAThaH . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 347 .. shrIH .. 12\.347\. adhyAyaH 347 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nAradAya shvetadvIpasthaharyuktasvakR^itasR^iShTiprakArAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-347\-0 (79612) bhIShma uvAcha. 12\-347\-0x (6581) evaM stutaH sa bhagavAn guhyaistathyaishcha nAmabhiH . `bhagavAnvishvasR^iksiMhaH sarvamUrtimayaH prabhuH.' darshayAmAsa munaye rUpaM tatparamaM hariH .. 12\-347\-1 (79613) kiMchichchandrAdvishuddhAtmA kiMchichchandrAdvisheShavAn . kR^ishAnuvarNaH kiMchichcha kiMchiddhiShNyAkR^itiH prabhuH .. 12\-347\-2 (79614) shukapatranibhaH kiMchitkiMchitsphaTikasannibhaH . nIlA~njanachayaprakhyo jAtarUpaprabhaH kvachit .. 12\-347\-3 (79615) prabAlA~NkuravarNashcha shvetavarNastathA kvachit . kvachitsuvarNavarNAbho vaidUryasadR^ishaH kvachit .. 12\-347\-4 (79616) nIlavairdUryasadR^isha indranIlanibhaH kvachit . mayUragrIvavarNAbho muktAhAranibhaH kvachit .. 12\-347\-5 (79617) etAnbahudhAnvarNAnrUpairbibhratsanAtanaH . sahasranayanaH shrImA~nChatashIrShaH sahasrapAt .. 12\-347\-6 (79618) sahasrodarabAhushcha avyakta iti cha kvachit . oMkAramudgiranvakrAtsAvitrIM cha tadanvayAm .. 12\-347\-7 (79619) sheShebhyashchaiva vakrebhyashchaturvedAngiranbahUn . AraNyakaM jagau devo harirnArAyaNo vashI .. 12\-347\-8 (79620) vediM kamaNDaluM darbhAnmaNirUpAMstathA kushAn . ajinaM daNDakAShThaM cha jvalitaM cha hutAshanam . dhArayAmAsa devesho hastairyaj~napatistadA .. 12\-347\-9 (79621) taM prasannaM prasannAtmA nArado dvijasattamaH . vAgyataH praNato bhUtvA vavande parameshvaram .. 12\-347\-10 (79622) tamuvAcha nataM mUrdhnA devAnAmAdiravyayaH .. 12\-347\-11 (79623) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-347\-12x (6582) ekatashcha dvitashchaiva tritashchaiva maharShayaH . imaM deshamanuprAptA mama darshanalAlasAH .. 12\-347\-12 (79624) na cha mAM te dadR^ishire na cha drakShyati kashchana . R^ite hyaikAntikashreShThAttvaM chaivaikAntikottama .. 12\-347\-13 (79625) mamaitAstanavaH shreShThA jAtA dharmagR^ihe dvija . tAstvaM bhajasva satataM sAdhayasva yathAgatam .. 12\-347\-14 (79626) vR^iNIShva cha varaM priya mattastvaM yadihechChasi . prasanno.ahaM tavAdyeha vishvamUrtirihAvyayaH .. 12\-347\-15 (79627) nArada uvAcha. 12\-347\-16x (6583) adya me tapaso deva yamasya niyamasya cha . sadyaH phalamavAptaM vai dR^iShTo yadbhagavAnmayA .. 12\-347\-16 (79628) vara eSha mamAtyantaM dR^iShTastvaM yatsanAtanaH . bhagavanvishvadR^ik siMhaH sarvamUrtirmahAnprabhuH .. 12\-347\-17 (79629) bhIShma uvAcha. 12\-347\-18x (6584) evaM saMdarshayitvA tu nAradaM parameShThijam . uvAcha vachanaM bhUyo gachCha nArada mAchiram .. 12\-347\-18 (79630) ime hyanindriyAhArA madbhaktAshchandravarchasaH . ekAgrAshchintayeyurmAM naiShAM vighno bhavediti .. 12\-347\-19 (79631) siddhA hyete mahAbhAgAH purA hyekAntino.abhavan . tamorajobhirnirmuktA mAM pravekShyantyasaMshayam .. 12\-347\-20 (79632) na dR^ishyashchakShuShA yo.asau na spR^ishyaH sparshanena cha . na ghreyashchaiva gandhena rasena cha vivarjitaH .. 12\-347\-21 (79633) satvaM rajastamashchaiva na guNAstaM bhajanti vai . yashcha sarvagataH sAkShI lokasyAtmeti kathyate .. 12\-347\-22 (79634) bhUtagrAmasharIreShu nashyatsu na vinashyati . ajo nityaH shAshvatashcha nirguNo niShkalastathA .. 12\-347\-23 (79635) dvirdvAdashebhyastattvebhyaH khyAto yaH pa~nchaviMshakaH . puruSho niShkriyashchaiva j~nAnadR^ishyashcha kathyate .. 12\-347\-24 (79636) yaM pravishya bhavantIha muktA vai dvijasattamAH . sa vAsudevo vij~neyaH paramAtmA sanAtanaH .. 12\-347\-25 (79637) pashya devasya mAhAtmyaM mahimAnaM cha nArada . shubhAshubhaiH karmabhiryo na lipyati kadAchana .. 12\-347\-26 (79638) satvaM rajastamashcheti guNAnetAnprachakShate . ete sarvasharIreShu tiShThanti vicharanti cha .. 12\-347\-27 (79639) etAnguNAMstu kShetraj~no bhu~Nkte naibhiH sa bhujyate . nirguNo guNabhukchaiva guNasraShTA guNAtigaH .. 12\-347\-28 (79640) jagatpratiShThA devarShe pR^ithivyapsu pralIyate . jyotiShyApaH pralIyante jyotirvAyau pralIyate .. 12\-347\-29 (79641) khe vAyuH pralayaM yAti manasyAkAshameva cha . mano hi paramaM bhUtaM tadavyakte pralIyate .. 12\-347\-30 (79642) avyaktaM puruShe brahmanniShkriye saMpralIyate . nAsti tasmAtparataraH puruShAdvai sanAtanAt .. 12\-347\-31 (79643) nityaM hi nAsti jagati bhUtaM sthAvaraja~Ngamam . R^ite tamekaM puruShaM vAsudevaM sanAtanam . sarvabhUtAtmabhUto hi vAsudevo mahAbalaH .. 12\-347\-32 (79644) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam . te sametA mahAtmAnaH sharIramiti saMj~nitam .. 12\-347\-33 (79645) tadAvishati yo brahmanna dR^ishyo laghuvikramaH . utpanna eva bhavati sharIraM cheShTayanprabhuH .. 12\-347\-34 (79646) na vinA dhAtusaMghAtaM sharIraM bhavati kvachit . na cha jIvaM vinA brahmanvAyavashcheShTayantyuta .. 12\-347\-35 (79647) sa jIvaH parisaMkhyAtaH sheShaH saMkarShaNaH prabhuH . tasmAtsanatkumAratvaM yo.alabhatsvena karmaNA .. 12\-347\-36 (79648) yasmiMshcha sarvabhUtAni pradyumnaH paripaThyate . tasmAtprasUto yaH kartA kAraNaM kAryameva cha .. 12\-347\-37 (79649) tasmatsarvaM saMbhavati jagatsthAvaraja~Ngamam . so.aniruddhaH sa IshAno vyaktiH sA sarvakarmasu .. 12\-347\-38 (79650) yo vAsudevo bhagavAnkShetraj~no nirguNAtmakaH . j~neyaH sa eva rAjendra jIvaH saMkarShaNaH prabhuH .. 12\-347\-39 (79651) saMkarShaNAchcha pradyumno manobhUtaH sa uchyate . pradyumnAdyo.anirUddhastu sohaMkAraH sa IshvaraH .. 12\-347\-40 (79652) mattaH sarvaM saMbhavati jagatsthAvaraja~Ngamam . akSharaM cha kSharaM chaiva sachchAsachchaiva nArada .. 12\-347\-41 (79653) mAM pravishya bhavantIha muktA bhaktAstu ye mama . ahaM hi puruSho j~neyo niShkriyaH pa~nchaviMshakaH .. 12\-347\-42 (79654) nirguNo niShkalashchaiva nirdvandvo niShparigrahaH . etattvayA na vij~neyaM rUpavAniti dR^ishyate .. 12\-347\-43 (79655) ichChanmuhUrtAnnashyeyamIsho.ahaM jagato guruH . mAyA hyeShA mayA sR^iShTA yanmAM pashyasi nArada .. 12\-347\-44 (79656) sarvabhUtaguNairyuktaM naivaM tvaM j~nAtumarhasi . mayaitatkathitaM samyaktava mUrtichatuShTayam .. 12\-347\-45 (79657) ahaM hi jIvasaMj~no vai mayi jIvaH samAhitaH . maivaM te buddhiratrAbhUrddR^iSho jIvo mayeti vai .. 12\-347\-46 (79658) ahaM sarvatrago brahmanbhUtagrAmAntarAtmakaH . bhUtagrAmasharIreShu nashyatsu na nashAmyaham .. 12\-347\-47 (79659) siddhA hi te mahAbhAgA narA hyekAntino.abhavan . tamorajobhyAM nirmuktAH pravekShyanti cha mAM mune .. 12\-347\-48 (79660) `ahaM kartA cha kAryaM cha kAraNaM chApi narAda . na dR^ishyashchakShuShA devaH spR^ishyo na sparshanena cha . Aghreyo naiva gandhena rasena cha visarjitaH .. 12\-347\-49 (79661) satvaM rajastamashchaiva na guNAste bhavanti hi . sa hi sarvagataH sAkShI lokasyAtmeti kathyate ..' 12\-347\-50 (79662) hiraNyagarbho lokAdishchaturvakro.aniruktagaH . brahmA sanAtano devo mama bahvarthachintakaH .. 12\-347\-51 (79663) lalATAchchaiva me rudro devaH krodhAdviniHsR^itaH . pashyaikAdasha me rudrAndakShiNaM pArshvamAsthitAn .. 12\-347\-52 (79664) dvAdashaiva tathA.a.adityAnvAmapArshve samAsthitAn . agratashchaiva me pashya vasUnaShTau surottamAn .. 12\-347\-53 (79665) nAsatyaM chaiva dasraM cha bhiShajau pashya pR^iShThataH . sarvAnprajApatInpashya pashya saptaR^irShIstathA .. 12\-347\-54 (79666) vedAnyaj~nAMshcha shatashaH pashyAmR^itamathauShadhIH . tapAMsi niyamAMshchaiva yamAnapi pR^ithagvidhAn .. 12\-347\-55 (79667) tathA.aShTaguNamaishvaryamekasthaM pashya mUrtimat . shriyaM lakShmIM cha kIrtiM cha pR^ithivIM cha kakudminI .. 12\-347\-56 (79668) vedAnAM mAtaraM pashya matsthAM devIM sarasvatIm . dhruvaM cha jyotiShAM shreShThaM pashya nArada khecharam .. 12\-347\-57 (79669) ambhodharAnsamudrAMshcha sarAMsi saritastathA . mUrtimantaH pitR^igaNAMshchaturaH pashya sattama .. 12\-347\-58 (79670) trIMshchaivemAnguNAnpashya matsthAnmUrtivivarjitAn . devakAryAdapi mune pitR^ikAryaM vishiShyate .. 12\-347\-59 (79671) devAnAM cha pitR^iNAM cha pitA hyeko.ahamAditaH . ahaM hayashirA bhUtvA samudre pashchimottare .. 12\-347\-60 (79672) pibAmi suhutaM havyaM kavyaM cha shraddhayA.anvitam . mayA sR^iShTaH purA brahmA mAM yaj~namayajatsvayam .. 12\-347\-61 (79673) tatastasmai varAnprIto dattavAnasmyanuttamAn . matputratvaM cha kalpAdau lokAdhyakShatvameva cha .. 12\-347\-62 (79674) ahaMkArakR^itaM chaiva nAmaparyAyavAchakam . tvayA kR^itAM cha maryAdAM nAtikraMsyati kashchana .. 12\-347\-63 (79675) tvaM chaiva varado brahmanvarepsUnAM bhaviShyasi . surAsuragaNAnAM cha R^iShINAM cha tapodhana .. 12\-347\-64 (79676) pitR^iNAM cha mahAbhAga satataM saMshitavrata . vividhAnAM cha bhUtAnAM tvamupAsyo bhaviShyasi .. 12\-347\-65 (79677) prAdurbhAvagatashchAhaM surakAryeShu nityadA . anushAsyastvayA brahmanniyojyashcha suto yathA .. 12\-347\-66 (79678) etAMshchAnyAMshcha ruchirAnbrahmaNe.amitatejase . `evaM rudrAya manave indrAyAmitatejase.' ahaM dattvA varAnprIto nivR^ittiparamo.abhavam .. 12\-347\-67 (79679) nirvANaM sarvadharmANAM nivR^ittiH paramA smR^itA . tasmAnnivR^ittimApannashcharetsarvA~NganirvR^itaH .. 12\-347\-68 (79680) vidyAsahAyavantaM mAmAdityasthaM sanAtanam . kapilaM prAhurAchAryAH sA~NkhyanishchitanishchayAH .. 12\-347\-69 (79681) hiraNyagarbho bhagavAneSha chChandasi saMstutaH . sohaM yogagatirbrahmanyogashAstreShu shabditaH .. 12\-347\-70 (79682) eSho.ahaM vyaktimAshritya tiShThAmi divi shAshvataH . tato yugasahasrAnte saMhariShye jagatpunaH .. 12\-347\-71 (79683) kR^itvA.a.atmasthAni bhUtAni sthAvarANi charANi cha . ekAkI vidyayA sArdhaM vihariShye jagatpunaH .. 12\-347\-72 (79684) tato bhUyo jagatsarvaM kariShyAmIha vidyayA . asminmUrtishchaturthI yA sA.asR^ijachCheShamavyayam .. 12\-347\-73 (79685) sa hi saMkarShaNaH proktaH pradyumnaH sopyajIjanat . pradyumnAdaniruddho.ahaM sargo mama punaH punaH .. 12\-347\-74 (79686) aniruddhAttathA brahmA tannAbhikamalodbhavaH . brahmaNaH sarvabhUtAni charANi sthAvarANi cha .. 12\-347\-75 (79687) etAM sR^iShTiM vijAnIhi kalpAdiShu punaH punaH . yathA sUryasya gaganAdudayAstamane iha . naShTe punarvalAtkAla Anayatyamitadyute .. .. 12\-347\-76 (79688) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye saptachatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 347\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-347\-1 stabyaishcha nAmabhiriti tha . pAThaH. taM muniM darshayAmAsanAradaM vishvarUpadhR^iditi jha. dha. pAThaH .. 12\-347\-7 gAyatrIM cha tadanvayAmiti dha . pAThaH .. 12\-347\-9 vediM kamaNDaluM shubhrAnmaNInupAnahau kushAniti jha . pAThaH .. 12\-347\-13 dadR^ishire dadR^ishuH .. 12\-347\-19 madbhaktAH sUryavarchasa iti dha . pAThaH .. 12\-347\-22 na guNAH saMbhavanti hIti dha . pAThaH .. 12\-347\-35 sharIraM chendriyANi cheti dha . pAThaH .. 12\-347\-37 mAnasaH sarvabhUtAnAmiti dha . pAThaH .. 12\-347\-38 vyaktaH sarveShu karmasviti Ta . pAThaH .. 12\-347\-42 mAM pravishya bhajantIheti dha . pAThaH .. 12\-347\-53 vasUnaShTau samAshritAniti tha . pAThaH .. 12\-347\-55 vedAnyaj~nAnpashUMshchaiva srukcha darbhamahauShadhIriti tha . pAThaH .. 12\-347\-57 brahmaNyaM jyotiShAM shreShThamiti dha . pAThaH .. 12\-347\-61 brahmA madyaj~namayajatsvajiti Ta . dha. pAThaH .. 12\-347\-68 tasminnivR^ittimApanne charetsarvatra viShThita iti dha . pAThaH. charetsarvatra nisspR^iha iti Ta. pAThaH .. 12\-347\-70 hiraNyagarbho bhagavAnvishvayoniH sanAtana iti Ta . pAThaH .. 12\-347\-71 tiShThAmami bhuvi shAshvata iti tha . pAThaH .. 12\-347\-75 tatrAdikamalodbhavaH iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 348 .. shrIH .. 12\.348\. adhyAyaH 348 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shvetadvIpasthena hariNA nAradaMprati svadashAvatAracharitrakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-348\-0 (79689) bhIShma uvAcha. 12\-348\-0x (6585) nAradaH pariprapachCha bhagavantaM janArdanam . ekArNave mahAghore naShTe sthAvaraja~Ngame. 12\-348\-1 (79690) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-348\-2x (6586) shR^iNu nArada tatvena prAdurbhAvAnmahAmune . matsyaH kUrmo varAhashcha narasiMho.atha vAmanaH . rAmo rAmashcha rAmashcha buddhaH kalkIti te dasha .. 12\-348\-2 (79691) pUrvaM mIno bhaviShyAmi sthApayiShyAmyahaM prajAH . lokAnvai dhArayiShyAmi majjamAnAnmahArNave .. 12\-348\-3 (79692) dvitIyaH kUrmarUpo me hemakUTanibhaH smR^itaH . mandaraM dhArayiShyAmi amR^itArthaM dvijottama .. 12\-348\-4 (79693) maprAM mahArNave ghore bhArAkrAntAM bhuvaM punaH . tato balAdahaM vidvansarvabhUtahitAya vai ..' 12\-348\-5 (79694) satvairAkrAntasarvA~NgAM naShTAM sAgaramekhalAm . AnayiShyAmi svaM sthAnaM vArAhaM rUpamAsthitaH . hiraNyAkShaM haniShyAmi daiteyaM balagarvitam .. 12\-348\-6 (79695) nArasiMhaM vaShuH kR^itvA hiraNyakashiShuM punaH . surakArye haniShyAmi yaj~naghnaM ditinandanam .. 12\-348\-7 (79696) virochanasya balavAnbaliH putro mahAsuraH . avadhyaH sarvalokAnAM sadevAsurarakShasAm . bhaviShyati sa shakraM cha svarAjyAchchyAvayiShyati .. 12\-348\-8 (79697) trailokye.apahR^ite tena vimukhe cha shachIpatau . adityAM dvAdashaH putraH saMbhaviShyAmi kashyapAn .. 12\-348\-9 (79698) `vaTurgatvA yaj~nasadaH stUyamAno dvijottamaiH . yaj~nastutiM kariShyAmi shrutvA prIto bhavedvaliH .. 12\-348\-10 (79699) kimichChasi vaTo brUhItyukto yAche mahadvaram . dIyatAM tripadImAtramiti yAche mahA.a.asuram .. 12\-348\-11 (79700) sa dadyAnmayi saMprItaH pratiShiddhashcha mantribhiH . yAvajjalaM hastagataM tribhirvikramaNairyutam ..' 12\-348\-12 (79701) tato rAjyaM pradAsyAmi shakrAyAmitatejase . devatAH sthApayiShyAmi svasvasthAneShu nArada .. 12\-348\-13 (79702) baliM chaiva kariShyAmi pAtAlatalavAsinam . dAnavaM cha balishreShThamabadhyaM sarvadaivataiH .. 12\-348\-14 (79703) tretAyuge bhaviShyAmi rAmo bhR^igukulodvahaH . kShatraM chotsAdayiShyAmi samR^iddhabalavAhanam .. 12\-348\-15 (79704) saMdhau tu samanuprApte tretAyAM dvAparasya cha . rAmo dAsharathirbhUtvA bhaviShyAmi jagatpatiH .. 12\-348\-16 (79705) tritopaghAtAdvairUpyamekato.atha dvitastathA . prApsyete vAnaratvaM hi prajApatisutAvR^iShI .. 12\-348\-17 (79706) tayorye tvanvaye jAtA bhaviShyanti vanaukasaH . mahAbalA mahAvIryAH shakratulyaparAkramAH. 12\-348\-18 (79707) te sahAyA bhaviShyanti surakArye mama dvija .. tato rakShaHpatiM ghoraM pulastyakulapAMsanam . haniShye rAvaNaM raudraM sagaNaM lokakaNTakam .. 12\-348\-19 (79708) ` vibhIShaNAya dAsyAmi rAjyaM tasya yathAkramam ayodhyAvAsinaH sarvAnneShye.ahaM lokamavyayam ..' 12\-348\-20 (79709) dvAparasya kaleshchaiva saMdhau pAryavasAnike . prAdurbhAvaH kaMsahetormathurAyAM bhaviShyati .. 12\-348\-21 (79710) tatrAhaM dAnavAnhatvA subahUndevakaNTakAn . kushasthalIM kariShyAsi nivAsaM dvArakAM purIm .. 12\-348\-22 (79711) vasAnastatra vai puryAmaditervipriyaMkaram . haniShye narakaM bhaumaM muraM pIThaM cha dAnavam .. 12\-348\-23 (79712) prAgjyotiShaM puraM ramyaM nAnAdhanasamanvitam . kushasthalIM naShyiShyAmi hatvA vai dAnavottamAn .. 12\-348\-24 (79713) `kR^ikalAsa bhUtaM cha nR^igaM mochayiShye cha vai punaH .. 12\-348\-25 (79714) tatra pautranimittena gatvA vai shoNitaM puram . vANasya cha puraM gatvA kariShye kadanaM mahat ..' 12\-348\-26 (79715) shaMkaraM ramahAsenaM bANapriyahite ratam . parAjeShyAmyathodyuktau devau lokanamaskR^itau .. 12\-348\-27 (79716) tataH sutaM balerjitvA bANaM bAhusahastriNam . vinAshayiShyAmi tataH sarvAnsaubhanivAsinaH .. 12\-348\-28 (79717) yaH kAlayavanaH khyAto gargatejobhisaMvR^itaH . bhaviShyati vadhastasya matta eva dvijottama .. 12\-348\-29 (79718) `kaMsaM keshiM tathAkrUramariShTaM cha mahAsuram . chANUraM cha mahAvIryaM muShTikaM cha mahAbalam .. 12\-348\-30 (79719) pralambaM dhenukaM chaiva ariShTaM vR^iSharUpiNam . kAlIyaM cha vashe kR^itvA yamunAyA mahAhrade .. 12\-348\-31 (79720) gokuleShu tataH pashchAdbhavArthe tu mahAgirim . saptarAtraM dhariShyAmi varShamANe tu vAsave .. 12\-348\-32 (79721) apakrAnte tato varShe girimUrdhniM vyavasthitaH . indreNa saha saMvAdaM kariShyAmi tadA dvija . laghvAchChidya dhanaM sarvaM vAsudevaM cha pauNDrakam ..' 12\-348\-33 (79722) jarAsandhashcha balavAnsarvarAjavirodhanaH bhaviShyatyasuraH sphIto bhUmipAlo girivraje .. 12\-348\-34 (79723) mama buddhiparispandAdvadhastasya bhaviShyati . shishupAlaM vadhiShyAmi yaj~ne dharmasutasya vai .. 12\-348\-35 (79724) `duryodhanAparAdhena yudhiShThiraguNena cha.' samAgateShu baliShu pR^ithivyAM sarvarAjasu .. 12\-348\-36 (79725) vAsaviH susahAyo vai mama tveko bhaviShyati . yudhiShThiraM sthApayiShye svarAjye bhrAtR^ibhiH saha .. 12\-348\-37 (79726) evaM lokA vadiShyanti naranArAyaNAvR^iShI . udyuktau dahataH kShatraM lokakAryArthamIshvarau .. 12\-348\-38 (79727) `shastrairnipatitAH sarve nR^ipA yAsyanti vai divam ..' 12\-348\-39 (79728) kR^itvA bhArAvataraNaM vasudhAyA yathepsitam . sarvasAtvatamukhyAnAM dvArakAyAshcha sattama .. 12\-348\-40 (79729) kariShye pralayaM ghoramAtmaj~nAnAbhisaMshrayaH . `dvArakAmAtmasAtkR^itvA samudraM gamayAmyaham .. 12\-348\-41 (79730) tataH kaliyugasyAdau dvijarAjataruM shritaH . bhIShayA mAgadhenaiva dharmarAjagR^ihe vasan .. 12\-348\-42 (79731) kAShAyavasrasaMvIto muNDitaH shukladantavAn . shuddhodanasuto buddho mohayiShyAmi mAnavAn .. 12\-348\-43 (79732) shUdrAH suddheShu bhujyante mayi buddhatvamAgate . bhaviShyanti narAH sarve buddhAH kAShAyasaMvR^itAH .. 12\-348\-44 (79733) anadhyAyA bhaviShyanti viprA yAgavivarjitAH . agnihotrANi sIdanti gurupUjA cha nashyati .. 12\-348\-45 (79734) na shR^iNvanti pituH putrA na snuShA naiva bhrAtaraH . na pautrA na kalatrA vA vartante.apyadhamottamAH .. 12\-348\-46 (79735) evaMbhUtaM jagatsarvaM shrutismR^itivivarjitam . bhaviShyati kalau pUrNe hyashuddho dharmasaMkaraH .. 12\-348\-47 (79736) teShAM sakAshAddharmaj~nA devabrahmavido narAH . bhaviShyanti hyashuddhAshcha nyAyachChalavibhAShiNaH .. 12\-348\-48 (79737) ye naShTadharmashrotAraste samAH pApanishchaye . tasmAdetA na saMbhAShyA na spR^ishyA cha hitArthibhiH . upavAsatrayaM kuryAttatsaMsargavishuddhaye .. 12\-348\-49 (79738) tataH kaliyugasyAnte brAhmaNo haripi~NgalaH . kalkirviShNuyashaH putro yAj~navalkyaH purohitaH .. 12\-348\-50 (79739) tasminnAshe vanagrAme tiShThetsonnAsimo hayaH . sahayA brAhmaNAH sarve tairahaM sahitaH punaH . mlechChAnutsAdayiShyAmi pAShaNDAMshchaiva sarvashaH .. 12\-348\-51 (79740) pAShaNDashcha kalau tatra mAyayaiva vinashyate . pAShaNDakAMshchaiva hatvA tatrAntaM pralaye hyaham .. 12\-348\-52 (79741) tataH pashchAdbhaviShyAmi yaj~neShu nirataH sadA . rAjyaM prashAsati punaH kuntIputra yudhiShThire ..' 12\-348\-53 (79742) karmANyaparimeyAni chaturmUrtidharo hyaham . kR^itvA lokAngamiShyAmi svAnahaM brahmasatkR^itAn .. 12\-348\-54 (79743) haMsaH kUrmashcha matsyashcha prAdurbhAvA dvijottama . varAho narasiMhashcha vAmano rAma eva cha . rAmo dAsharathishchaiva sAtvataH kalkireva cha .. 12\-348\-55 (79744) yadA vedashrutirnaShTA mayA pratyAhR^itA punaH . sarvadAH sashrutIkAshcha kR^itAH pUrvaM kR^ite yuge .. 12\-348\-56 (79745) atikrAntAH purANeShu shrutAste yadi vA kvachit . atikrAntAshcha bahavaH prAdurbhAvA mamottamAH .. 12\-348\-57 (79746) lokakAryANi kR^itvA cha punaH svAM prakR^itiM gatAH . na hyetadbrahmaNA prAptamIdR^ishaM mama darshanam .. 12\-348\-58 (79747) yattvayA prAptamadyeha ekAntagatabuddhinA . etatte sarvamAkhyAtaM brahmanbhaktimato mayA . purANaM cha bhaviShyaM cha sarahasyaM cha sattama .. 12\-348\-59 (79748) bhIShma uvAcha. 12\-348\-60x (6587) evaM sa bhagavAndevo vishvamUrtidharo.avyayaH . etAvaduktvA vachanaM tatraivAntardadhe punaH .. 12\-348\-60 (79749) nArado.api mahAtejAH prApyAnugrahamIpsitam . naranArAyaNau draShTuM badaryAshramamAdravat .. 12\-348\-61 (79750) idaM mahopaniShadaM chaturvedasamanvitam . sAMkhyayogakR^itaM tena pa~ncharAtrAnushabditam .. 12\-348\-62 (79751) nArAyaMNamukhodItaM nArado.ashrAvayatpunaH . brahmaNaH sadane tAta yathAdR^iShTaM yathAshrutam .. 12\-348\-63 (79752) yudhiShThira uvAcha. 12\-348\-64x (6588) etadAshcharyabhUtaM hi mAhAtmyaM tasya dhImataH . kiM vai brahmA na jAnIte yataH shushrAva nAradAt .. 12\-348\-64 (79753) pitAmaho.api bhagavAMstasmAddevAdanantaraH . kathaM sa na vijAnIyAtprabhAvamamitaujasaH .. 12\-348\-65 (79754) bhIShma uvAcha. 12\-348\-66x (6589) mahAkalpasahasrANi mahAkalpashatAni cha . samatItAni rAjendra sargAshcha pralayAshcha ha .. 12\-348\-66 (79755) sargasyAdau smR^ito brahmA prajAsargakaraH prabhuH . jAnAti devapravaraM bhUyashchAtodhikaM nR^ipa . paramAtmAnamIshAnamAtmanaH prabhavaM tathA .. 12\-348\-67 (79756) ye tvanye brahmasadane siddhasa~NghAH samAgatAH . tebhyastachChrAvayAmAsa purANaM vedasaMmitam .. 12\-348\-68 (79757) aShTAviMshatsahasrANi R^iShINAM bhAvitAtmanAm . AtmAnugAminAM brahmA shrAvayAmAsa tatvataH . evaM purA prAptamidaM bhAnunA munibhAShitam .. 12\-348\-69 (79758) varShaShaShTisahasrANi ShaShTivarShashatAni cha . sUryasya tapato lokAnnirmitA ye puraHsarAH . teShAmakathayatsUryaH sarveShAM bhAvitAtmanAm .. 12\-348\-70 (79759) sUryAnugAmibhistAta R^iShibhistairmahAtmabhiH . merau samAgatA devAH shrAvitAshchedanuttamam .. 12\-348\-71 (79760) devAnAM tu sakAshAdvai tataH shrutvA.asito dvijaH . shrAvayAmAsa rAjendra pitR^Invai munisattamaH .. 12\-348\-72 (79761) mama chApi pitA tAta kathayAmAsa shaMtanuH . tato mayApi shrutvA cha kIrtitaM tava bhArata .. 12\-348\-73 (79762) surairvA munibhirvApi purANaM yairidaM shrutam . sarve te paramAtmAnaM pUjayante samantataH .. 12\-348\-74 (79763) idamAkhyAnamArSheyaM pAramparyAgataM nR^ipa . nAvAsudevabhaktAya tvayA deyaM kathaMchana .. 12\-348\-75 (79764) `AkhyAnamuttamaM chedaM shrAvayedyaH sadA nR^ipa . tadaiva manujo bhaktaH shuchirbhUtvA samAhitaH . prApnuyAdachirAdrAjanviShNulokaM cha shAshvatam ..' 12\-348\-76 (79765) mattonyAni cha te rAjannupAkhyAnashatAni vai . yAni shrutAni sarvANi teShAM sAroyamuddhR^itaH .. 12\-348\-77 (79766) surAsurairyathA rAjannirmathyAmR^itamuddhR^itam . evametatpurA vipraiH kathAmR^itamihoddhR^itam .. 12\-348\-78 (79767) yashchedaM paThate nityaM yashchedaM shR^iNuyAnnaraH . ekAntabhAvopagata ekAnte susamAhitaH .. 12\-348\-79 (79768) prApya shvetaM mahAdvIpaM bhUtvA chandraprabho naraH . sa sahasrArchipaM devaM pravishennAtra saMshayaH .. 12\-348\-80 (79769) muchyedArtastathA rogAchChrutvemAmAditaH kathAm . jij~nAsurlabhate kAmAnbhakto bhaktagatiM vrajet .. 12\-348\-81 (79770) tvayApi satataM rAjatrabhyarchyaH puruShottamaH . sa hi mAtA pitA chaiva kR^itsnasya jagato guruH .. 12\-348\-82 (79771) brahmaNyadevo bhagavAnprIyatAM te sanAtanaH . yudhiShThira mahAbAho mahAbuddhirjanArdanaH .. 12\-348\-83 (79772) vaishampAyana uvAcha. 12\-348\-84x (6590) shrutvaitadAkhyAnavaraM dharmarADjanamejaya . bhrAtarashchAsya te sarve nArAyaNaparAbhavan .. 12\-348\-84 (79773) jitaM bhagavatA tena puruSheNeti bhArata . nityaM japyaparA bhUtvA sArasvatamudIrayan .. 12\-348\-85 (79774) yo hyasmAkaM guruH shreShThaH kR^iShNadvaipAyano muniH . jagau paramakaM japyaM nArAyaNamudIrayan .. 12\-348\-86 (79775) gatvAntarikShAtsatataM kShIrodamamR^itAshayam . pUjayitvA cha deveshaM punarAyAtsvagAshramam .. 12\-348\-87 (79776) bhIShma uvAcha. 12\-348\-88x (6591) etatte sarvamAkhyAtaM nAradoktaM mayeritam . pAramparyAgataM hyetatpitrA me kathitaM purA .. 12\-348\-88 (79777) sautiruvAcha. 12\-348\-89x (6592) etatte sarvamAkhyAtaM vaishampAyanakIrtitam . janamejayena tachChrutvA kR^itaM samyagyathAvidhi .. 12\-348\-89 (79778) yUyaM hi taptatapasaH sarve cha charitavratAH . shaunakasya mahAsatraM prAptAH sarve dvijottamAH. 12\-348\-90 (79779) yajadhvaM suhutairyaj~naiH shAshvataM parameshvaram . pAramparyAgataM hyetatpitrA me kathitaM purA .. .. 12\-348\-91 (79780) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye aShTachatvAriMshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 348\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-348\-2 rAmashcha kR^iShNaH kalkI cha te dasheti tha . pAThaH .. 12\-348\-6 yaj~naghnaM balagarvitamiti dha . pAThaH .. 12\-348\-9 adityAM dvAdashAditya iti jha . pAThaH .. 12\-348\-15 tataH kR^itayuge prApte dvAtriMshadyugaparyaye . bhaviShyAmi R^iShistatra jamadagnikulodbhavaH. iti dha. pAThaH .. 12\-348\-19 rAvaNaM dR^iptaM sarvalokaikakaNTakamiti Ta . pAThaH .. 12\-348\-21 dvapArasya kaleshchaiva aShTArvishachchaturyuge . prAdurbhAvaM kariShyAmi bhUyo vR^iShNikulodbhavaH. madhurAyAM kaMsahetorvAsudeveti nAmataH. tR^itIyo rAma ityeva vasudevasuto balIti tha. dha. pAThaH. kaleshchaiva aShTArvishachchaturyuge iti dha. pAThaH .. 12\-348\-58 IdR^ishaM brahmadarshanamiti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 349 .. shrIH .. 12\.349\. adhyAyaH 349 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shrIharerthaj~neShvagrabhAgabhAktvaprakAraM pR^iShTena sautinA tatkathanAya shaunakAdInprati brahmAdInAM shvetadvIpagamanAdipratipAdaka vyAsavaishampAyanAdisaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-349\-0 (79781) shaukana uvAcha. 12\-349\-0x (6593) kathaM sa bhagavAndevo yaj~neShvagraharaH prabhuH . yaj~nadhArI cha satataM vedavedA~NgavittathA .. 12\-349\-1 (79782) nivR^ittaM chAsthito dharmaM kShemI bhAgavataH prabhuH . nivR^ittidharmAnvidadhe sa eva bhagavAnprabhuH .. 12\-349\-2 (79783) kathaM pravR^ittidharmeShu bhAgArhA devatAH kR^itAH . kathaM nivR^ittidharmAshcha kR^itA vyAvR^ittabuddhayaH .. 12\-349\-3 (79784) etaM naH saMshayaM saute Chindhi guhyaM sanAtanam . tvayA nArAyaNakathAH shrutA vai dharmasaMhitAH .. 12\-349\-4 (79785) sautiruvAcha. 12\-349\-5x (6594) janamejayena yatpR^iShTaH shiShyo vyAsasya dhImataH . tatte.ahaM kathayiShyAmi paurANaM shaunakottama .. 12\-349\-5 (79786) shrutvA mAhAtmyametasya dehinAM paramAtmanaH . janamejayo mahAprAj~no vaishampAyanamabravIt .. 12\-349\-6 (79787) ime sabrahyakA lokAH sasurAsuramAnavAH . kriyAsvabhyudayoktAsu saktA dR^ishyanti sarvashaH .. 12\-349\-7 (79788) mokShashchoktastvayA brahmannirvANaM paramaM sukham . ye tu muktA bhavantIha puNyapApavivarjitAH . te sahasrArchiShaM devaM pravishantIha shushrum .. 12\-349\-8 (79789) ayaM hi duranuShTheyo mokShadharmaH sanAtanaH . yaM hitvA devatAH sarvA havyakavyabhujo.abhavan .. 12\-349\-9 (79790) kiMcha brahmA cha rudrashcha balabhitprabhuH . sUryastArAdhipo vAyuragnirvaruNa eva cha .. 12\-349\-10 (79791) AkAshaM jagatI chaiva ye cha sheShA divaukasaH . pralayaM na vijAnanti AtmanaH parinirmitam .. 12\-349\-11 (79792) tatastenAsthitA mArgaM dhruvamakSharamavyayam . smR^itvA kAlaparImANaM pravR^ittiM ye samAsthitAH . doShaH kAlaparImANo mahAneSha kriyAvatAm .. 12\-349\-12 (79793) etanme saMshayaM vipra hR^idi shalyamivArpitam . ChindhItihAsakathanAtparaM kautUhalaM hi me .. 12\-349\-13 (79794) kathaM bhAgaharAH proktA devatAH kratuShu dvija . kimarthaM chAdhvare brahmannijyante tridivaukasaH .. 12\-349\-14 (79795) ye cha bhAgaM pragR^ihNanti yaj~neShu dvijasattama . te yajanto mahAyaj~naiH kasya bhAgaM dadanti vai .. 12\-349\-15 (79796) vaishampAyana uvAcha. 12\-349\-16x (6595) aho gUDhatamaH prashnastvayA pR^iShTo janeshvara . nAtaptatapasA hyeSha nAvedaviduShA tathA . nApurANavidA chaiva shakyo vyAhartuma~njasA .. 12\-349\-16 (79797) hanta te kathayiShyAmi yanme pR^iShTaH purA guruH . kR^iShNadvaipAyano vyAso vedavyAso mahAnR^iShiH .. 12\-349\-17 (79798) sumanturjaiminishchaiva pailashcha sudR^iDhavrataH . ahaM chaturthaH shiShyo vai pa~nchamashcha shukaH smR^itaH .. 12\-349\-18 (79799) etAnsamAgatAnsarvAnpa~ncha shiShyAndamAnvitAn . shauchAchArasamAyuktA~njitakrodhA~njitendriyAn .. 12\-349\-19 (79800) vedAnadhyApayAmAsa mahAbhAratapa~nchamAn . merau girivare ramye siddhachAraNasevite .. 12\-349\-20 (79801) teShAmabhyasyatAM vedAnkadAchitsaMshayo.abhavat . eSha vai yastvayA pR^iShTastena teShAM prakIrtitaH .. 12\-349\-21 (79802) tataH shruto mayA chApi tavAkhyeyo.adya bhArata .. 12\-349\-22 (79803) shiShyANAM vachanaM shrutvA sarvAj~nAnatamonudaH . parAsharasutaH shrImAnvyAso vAkyamathAbravIt .. 12\-349\-23 (79804) mayA hi sumahattaptaM tapaH paramadAruNam . bhUtaM bhavyaM bhaviShyaM cha jAnIyAmiti sattamAH .. 12\-349\-24 (79805) tasya me taptatapaso nigR^ihItendriyasya cha . nArAyaNaprasAdena kShIrodasyAnukUlataH .. 12\-349\-25 (79806) traikAlikamidaM j~nAnaM prAdurbhUtaM yathepsitam . tachChR^iNudhvaM yathAnyAyaM vakShye saMshayamuttamam .. 12\-349\-26 (79807) yathA vR^ittaM hi kalpAdau dR^iShTaM me j~nAnachakShuShA . paramAtmeti yaM prAhuH sA~Nkhyayogavido janAH .. 12\-349\-27 (79808) mahApuruShasaMj~nAM sa labhate svena karmaNA . tasmAtprasUtamavyaktaM pradhAnaM taM vidurbudhAH .. 12\-349\-28 (79809) avyaktAdvyaktamutpannaM lokasR^iShTyarthamIshvarAt . aniruddho hi lokeShu mahAnAtmeti kathyate .. 12\-349\-29 (79810) yosau vyaktatvamApanno nirmame cha pitAmaham . yo.ahaMkAra iti proktaH sarvatejomayo hi saH .. 12\-349\-30 (79811) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam . ahaMkAraprasUtAni mahAbhUtAni pa~nchadhA .. 12\-349\-31 (79812) mahAbhUtAni sR^iShTvaiva tAnguNAnnirmame punaH . bhUtebhyashchaiva niShpannA mUrtimantashcha tA~nshR^iNu .. 12\-349\-32 (79813) marIchira~NgirAshchAtriH pulastyaH pulahaH kratuH . vasiShThashcha mahAtmA vai manuH svAyaMbhuvastathA . j~neyAH prakR^itayo.aShTau tA yAsu lokAH pratiShThitAH .. 12\-349\-33 (79814) vedAnvedA~NgasaMyuktAnyaj~nayaj~nA~NgasaMyutAn . nirmame lokasiddhyarthaM brahmA lokapitAmahaH .. 12\-349\-34 (79815) aShTAbhyaH prakR^itibhyashcha jAtaM vishvamidaM jagat .. 12\-349\-35 (79816) rudro roShAtmako jAto dashAnyAnsosR^ijastvayam . ekAdashaite rudrAstu vikArAH puruShAH smR^itAH .. 12\-349\-36 (79817) te rudrAH prakR^iratishchaiva sarve chaiva surarShayaH . utpannA lokasiddhyarthaM brahmANaM samupasthitAH .. 12\-349\-37 (79818) vayaM sR^iShTA hi bhagavaMstvayA cha prabhaviShNunA . yena yasminnadhIkAre vartitavyaM pitAmaha .. 12\-349\-38 (79819) yosau tvayA.abhinirdiShTo hyadhikAro.arthachintakaH . paripAlyaH kathaM tena sAhaMkAreNa kartR^iNA .. 12\-349\-39 (79820) pradishasva balaM tasya yo.adhikArArthachintakaH . evamukto mahAdevo devAMstAnidamabravIt .. 12\-349\-40 (79821) brahmovAcha. 12\-349\-41x (6596) sAdhvahaM j~nApito devA yuShmAbhirbhadramastu vaH . mamApyeShA samutpannA chintA yA bhavatAmiha .. 12\-349\-41 (79822) lokatantrasya kR^itsnasya kathaM kAryaH parigrahaH . kathaM balakShayo na syAdyuShmAkaM hyAtmanashcha vai .. 12\-349\-42 (79823) itaH sarve.api gachChAmaH sharaNaM lokasAkShiNam . mahApuruShamavyaktaM sa no vakShyati yaddhitam .. 12\-349\-43 (79824) tataste brahmaNA sArdhamR^iShayo vibudhAstathA . kShIrAdasyottaraM kUlaM jagmUrlokahitArthinaH .. 12\-349\-44 (79825) te tapaH samupAtiShThanbrahmoktaM vedakalpitam . sa mahAniyamo nAma tapashcharyA sudAruNA .. 12\-349\-45 (79826) UrdhvadR^igbAhavashchaiva ekAgramanaso.abhavan . ekapAdasthitAH sarve kAShThabhUtAH samAhitAH .. 12\-349\-46 (79827) divyaM varShasahasraM te tapastaptvA sudAruNam . shushruvurmadhurAM vANIM vedavedA~NgabhUShitAm .. 12\-349\-47 (79828) vAguvAcha. 12\-349\-48x (6597) bhobhoH sabrahyakA devA R^iShayashcha tapodhanAH . svAgatenArchya vaH sarvA~nshrAvaye vAkyamuttamam .. 12\-349\-48 (79829) vij~nAtaM vo mayA kAryaM tachcha lokahitaM mahat . pravR^ittiyuktaM kartavyaM yuShmatprANopabR^iMhaNam .. 12\-349\-49 (79830) sutaptaM vastapo devA mamArAdhanakAmyayA . bhokShyathAsya mahAsatvAstapasaH phalamuttamam .. 12\-349\-50 (79831) eSha brahmA lokaguruH sarvalokapitAmahaH . yUyaM cha vibudhashreShThA mAM yajadhvaM samAhitAH .. 12\-349\-51 (79832) sarve bhAgAnkalpayadhvaM yaj~neShu mama nityashaH . tatra shreyo.abhidhAsyAmi yathA.adhIkAramIshvarAH .. 12\-349\-52 (79833) vaishampAyana uvAcha. 12\-349\-53x (6598) shrutvaitaddevadevasya vAkyaM hR^iShTatanUruhAH . tataste vibudhAH sarve brahmA te cha maharShayaH .. 12\-349\-53 (79834) vedadR^iShTena vidhinA vaiShNavaM kratumAharan . tasminsatre sadA brahmA svayaM bhAgamakalpayat .. 12\-349\-54 (79835) devA devarShayashchaiva svaMsvaM bhAgamakalpayam . te kArtayugadharmANo bhAgAH paramasatkR^itAH .. 12\-349\-55 (79836) prAhurAdityavarNaM taM puruShaM tamasaH param . bR^ihantaM sarvagaM devamIshAnaM varadaM prabhum .. 12\-349\-56 (79837) tato.atha varadau devastAnsarvAnamarAnsthitAn . asharIro babhApedaM vAkyaM svastho maheshvaraH .. 12\-349\-57 (79838) yena yaH kalpito bhAgaH sa tathA mAmupAgataH . prIto.ahaM pradishAmyadya phalamAvR^ittilakShaNam . etadvo lakShaNaM devA matprasAdasamudbhavam .. 12\-349\-58 (79839) yUyaM yaj~nairijyamAnAH samAptavaradakShiNaiH . yugeyuge bhaviShyadhvaM pravR^ittiphalabhAginaH .. 12\-349\-59 (79840) yaj~nairye chApi yakShyanti sarvalokeShu vai surAH . kalpayiShyanti vo bhAgAMste narA vedakalpitAn .. 12\-349\-60 (79841) yo me yathA kalpitavAnbhAgamasminmahAkratau . sa tathA yaj~nabhAgArho vedasUtre mayA kR^itaH .. 12\-349\-61 (79842) yUyaM lokAnbhAvayadhvaM yaj~nabhAgaphalochitAH . sarvArthachintakA loke mayA.adhIkAranirmitAH .. 12\-349\-62 (79843) yAH kriyAH prachariShyanti pravR^ittiphalasatkR^itAH . tAbhirApyAyitabalA lokAnvai dhArayiShyatha .. 12\-349\-63 (79844) yUyaM hi bhAvitA yaj~naiH sarvayaj~neShu mAnavaiH . mAM tato bhAvayiShyadhvameShA vo bhAvanA mama .. 12\-349\-64 (79845) ityarthaM nirmitA vedA yaj~nAshchauShadhibhiH saha . ebhiH samyakprayuktairhi prIyante devatAH kShitau .. 12\-349\-65 (79846) nirmANametadyuShmAkaM pravR^ittiguNakalpitam . mayA kR^itaM surashreShThA yavAtkalpakShayAdiha . chintayadhvaM lokahitaM yathAdIkAramIshvarAH .. 12\-349\-66 (79847) marIchira~NgirAshchAtriH pulastyaH pulahaH kratuH . vasiShTha iti saptaite manasA nirmitA hi te .. 12\-349\-67 (79848) ete vedavido mukhyA vedAchAryAshcha kalpitAH . pravR^ittidharmiNashchaiva prAjApatye cha kalpitAH .. 12\-349\-68 (79849) ayaM kriyAvatAM panthA vyaktIbhUtaH sanAtanaH . aniruddha iti prokto lokasargakaraH prabhuH .. 12\-349\-69 (79850) sanaH sanatsujAtashcha sanakaH samanandanaH . sanatkumAraH kapilaH saptamashcha sanAtanaH .. 12\-349\-70 (79851) saptaite mAnasAH proktA R^iShayo brahmaNaH sutAH . svayamAgatavij~nAnA nivR^ittiM dharmamAsthitAH .. 12\-349\-71 (79852) ete yogavido mukhyAH sA~NkhyashAstravishAradAH . AchAryA dharmashAstreShu mokShadharmapravartakAH .. 12\-349\-72 (79853) yato.ahaM prasR^itaH pUrvamavyaktAtriguNo mahAn . tasmAtparataro yosau kShetraj~na iti kalpitaH .. 12\-349\-73 (79854) sohaM kriyAvatAM panthAH punarAvR^ittidurlabhaH . yo yathA nirmito janturyasminyasmiMshcha karmaNi .. 12\-349\-74 (79855) pravR^ittau vA nivR^ittau vA tatphalaM soshnute.avashaH . eSha lokagururbrahmA jagadAdikaraH prabhuH .. 12\-349\-75 (79856) eSha mAtA pitA chaiva yuShmAkaM cha pitAmahaH . mayA.anushiShTo bhavitA sarvabhUtavarapradaH .. 12\-349\-76 (79857) asya chaivAtmajo rudro lalATAdyaH samutthitaH . brahmAnushiShTo bhavitA sarvabhUtadharaH prabhuH .. 12\-349\-77 (79858) gachChadhvaM svAnadhIkArAMshchintayadhvaM yathAvidhi . pravartantAM kriyAH sarvAH sarvalokeShu mAchiram .. 12\-349\-78 (79859) pradishyantAM cha karmANi prANinAM gatayastathA . pariniShThitakAlAni AyUMShIha surottamAH .. 12\-349\-79 (79860) idaM kR^itayugaM nAma kAlaH shreShThaH pravartitaH . ahiMsyA yaj~napashavo yuge.asminna tadanyathA .. 12\-349\-80 (79861) chatuShpAtsakalo dharmo bhaviShyatyatra vai surAH . tatastretAyugaM nAma trayI yatra bhaviShyati .. 12\-349\-81 (79862) prokShitA yatra pashavo vadhaM prApsyanti vai makhe . yatra pAdashchaturtho vai dharmasya na bhaviShyati .. 12\-349\-82 (79863) tato vai dvAparaM nAma mishraH kAlo bhaviShyati . dvipAdahIno dharmashcha yuge tasminbhaviShyati .. 12\-349\-83 (79864) tatastiShye.atha saMprApte yuge kalipuraskR^ite . ekapAdasthito dharmo yatra tatra bhaviShyati .. 12\-349\-84 (79865) devA UchuH. 12\-349\-85x (6599) devA devarShayashchochustamevaMvAdinaM gurum . ekapAdasthite dharme yatra kvachana gAmini . kathaM kartavyamasmAbhirbhagavaMstadvadasva naH .. 12\-349\-85 (79866) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-349\-86x (6600) `guravo yatra pUjyante sAdhuvR^ittasamanvitAH . vastavyaM tatra yuShmAbhiryatra dharmo na hIyate ..' 12\-349\-86 (79867) yatra vedAshcha yaj~nAshcha tapaH satyaM damastathA . ahiMsA dharmasaMyuktAH prachareyuH surottamAH . sa vo deshaH sevitavyo mA vo.adharmaH padA spR^ishet .. 12\-349\-87 (79868) vyAsa uvAcha. 12\-349\-88x (6601) te.anushiShTA bhagavatA devAH sapigaNAstathA . namaskR^itvA bhagavate jagmurdeshAnyathepsitAn .. 12\-349\-88 (79869) gateShu tridivaukassu brahmaikaH paryavasthitaH . didR^ikShurbhagavantaM tamaniruddhatanau sthitam .. 12\-349\-89 (79870) taM devo darshayAmAsa kR^itvA hayashiro mahat . sA~NgAnAvartayanvedAnkamaNDalutridaNDadhR^ik .. 12\-349\-90 (79871) tato.ashvashirasaM dR^iShTvAtaM devamamitaujasam . lokakartA prabhurbrahmA lokAnAM hitakAmyayA .. 12\-349\-91 (79872) mUrdhnA praNamya varadaM tasthau prA~njaliragrataH . sa pariShvajya devena vachanaM shrAvitastadA .. 12\-349\-92 (79873) bhagavAnuvAcha. 12\-349\-93x (6602) lokakAryagatIH sarvAstvaM chintaya yathAvidhi . dhAtA tvaM sarvabhUtAnAM tvaM prabhurjagato guruH . tvayyAveshitabhAro.ahaM dhR^itiM prApsyAmyathA~njasA .. 12\-349\-93 (79874) yadA cha surakAryaM te aviShahyaM bhaviShyati . prAdurbhAvaM gamiShyAmi tadAtmaj~nAnadaishikaH .. 12\-349\-94 (79875) vyAsa uvAcha. 12\-349\-95x (6603) evamuktvA hayashirAstatraivAntaradhIyata . tenAnushiShTo brahmApi svaM lokamachirAdgataH .. 12\-349\-95 (79876) evameSha mahAbhAgaH padmanAbhaH sanAtanaH . yaj~neShvagraharaH prokto yaj~nadhArI cha nityadA .. 12\-349\-96 (79877) nivR^ittiM chAsthito dharmaM gamimakShayadharmiNAm . pravR^ittidharmAnvidadhe kR^itvA lokasya chitratAm .. 12\-349\-97 (79878) sa AdiH sa madhyaH sa chAntaH prajAnAM sa dhAtA sa dheyaM sa kartA sa kAryam . yugAnte prasuptaH susaMkShipya lokAn yugAdau prabuddho jagaddhyutsasarja .. 12\-349\-98 (79879) tasmai namadhvaM devAya nirguNAya mahAtmane . ajAya vishvarUpAya dhAmne sarvadivaukasAm .. 12\-349\-99 (79880) mahAbhUtAdhipataye rudrANAM pataye tathA . Adityapataye chaiva vasUnAM pataye tathA .. 12\-349\-100 (79881) ashvibhyAM pataye chaiva marutAM pataye tathA . vedayaj~nAdhipataye vedA~Ngapataye.api cha .. 12\-349\-101 (79882) samudrAvasine nityaM haraye mu~njakeshine . shAntAya sarvabhUtAnAM mokShadharmAnubhAShiNe .. 12\-349\-102 (79883) tapasAM tejasAM chaiva pataye yashasAmapi . vachasAM pataye nityaM saritAM pataye tathA .. 12\-349\-103 (79884) kapardine varAhAya ekashR^i~NgAya dhImate . vivasvate.ashvashirase chaturmUrtidhR^ite sadA . sUkShmAya j~nAnadR^ishyAya ajarAyAkShayAya cha .. 12\-349\-104 (79885) eSha devaH saMcharati sarvatra gatiravyayaH . [eSha chaitatparaM brahma j~neyo vij~nAnachakShuShA ..] 12\-349\-105 (79886) evametatpurA dR^iShTaM mayA vai j~nAnachakShuShA . kathitaM tachcha vai sarvaM mayA pR^iShTena tattvataH .. 12\-349\-106 (79887) kriyatAM madvachaH shiShyAH sevyatAM harirIshvaraH . gIyatAM vedashabdaishcha pUjyatAM cha yathAvidhi .. 12\-349\-107 (79888) vaishampAyana uvAcha. 12\-349\-108x (6604) ityuktAstu vayaM tena vedavyAsena dhImatA . sarve shiShyA sutashchAsya shukaH paramadharmavit .. 12\-349\-108 (79889) sa chAsmAkamupAdhyAyaH sahAsmAbhirvishAMpate . chaturvedodgatAbhistamR^igbhiH samabhituShTuve .. 12\-349\-109 (79890) etatte sarvamAkhyAtaM yanmAM tvaM paripR^ichChasi . evaM me.akathayadrAjanpurA dvaipAyano guruH .. 12\-349\-110 (79891) yashchedaM shR^iNuyAnnityaM yashchainaM parikIrtayet . namo bhagavate kR^itvA samAhitamatirnaraH .. 12\-349\-111 (79892) bhavatyarogo matimAnbalarUpasamanvitaH . Aturo muchyate rogAdbaddho muchyeta bandhanAt .. 12\-349\-112 (79893) kAmakAmI labhetkAmaM dIrghaM chAyuravApnuyAt . brAhmaNaH sarvavedI syAtkShatriyo vijayI bhavet .. 12\-349\-113 (79894) vaishyo vipulalAbhaH syAchChUdraH sukhamavApnuyAt . aputro labhate putraM kanyA chaivepsitaM patim .. 12\-349\-114 (79895) lagnagarbhA vimuchyeta garbhiNI janayetsutam . bandhyA prasavamApnoti putrapautrasamR^iddhimat .. 12\-349\-115 (79896) kShemeNa gachChedadhvAnamidaM yaH paThate pathi . yo yaM kAmaM kAmayate sa tamApnoti cha dhruvam .. 12\-349\-116 (79897) idaM maharShervachanaM vinishchitaM mahAtmanaH puruShavarasya kIrtitam . samAgamaM charShidivaukasAmimaM nishamya bhaktAH susukhaM labhante .. .. 12\-349\-117 (79898) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye ekonapa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 349\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-349\-1 yaj~neShvAhUyate prabhuriti Ta . dha. pAThaH .. 12\-349\-2 kShemaM bhAgavataM prabhuriti Ta . pAThaH .. 12\-349\-12 smR^itikAlaparImANamiti jha . pAThaH .. 12\-349\-29 lokeShu mahArAjeti kathyata iti tha . pAThaH .. 12\-349\-32 niShpannAnaShTau mUrtimataH shR^iNviti dha . pAThaH .. 12\-349\-35 nirmame lokasR^iShTyarthamiti tha . dha. pAThaH .. 12\-349\-90 kamaNDalupavitradhR^igiti dha . pAThaH .. 12\-349\-94 tadAtmaj~nAnayogajamiti Ta . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 350 .. shrIH .. 12\.350\. adhyAyaH 350 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vaishampAyanena janamejayaMprati arjunAya svamAhAtmyakhyApanapUrvakaM shrIkR^iShNakR^itanArAyaNAdisvanAmanirvachanAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-350\-0 (79899) janamejaya uvAcha. 12\-350\-0x (6605) astauShIdvaidikairvyAsaH sashiShyo madhusUdanam . nAmabhirvividhaireShAM niruktaM bhagavanmama .. 12\-350\-1 (79900) vaktumarhasi shushrUShoH prajApatipaterharaH . shrutvA bhaveyaM yatpUtaH sharachchandra ivAmalaH .. 12\-350\-2 (79901) vaishampAyana uvAcha. 12\-350\-3x (6606) shR^iNu rAjanyathAchaShTa phalgunasya hariH prabhuH . prasannAtmAtmano nAmnAM niruktaM guNakarmajam .. 12\-350\-3 (79902) nAmabhiH kIrtitaistasya keshavasya mahAtmanaH . pR^iShTavAnkeshavaM rAjanphagunaH paravIrahA .. 12\-350\-4 (79903) arjuna uvAcha. 12\-350\-5x (6607) bhagavanbhUtabhavyesha sarvabhUtasR^igavyaya . lokadhAma jagannAtha lokAnAmabhayaprada .. 12\-350\-5 (79904) yAni nAmAni te deva kIrtitAni maharShibhiH . vedeShu sapurANeShu yAni guhyAni karmabhiH .. 12\-350\-6 (79905) teShAM niruktaM tvatto.ahaM shrotumichChAmi keshava . na hyanyo varNayennAmnAM niruktaM tvAmR^ite prabho .. 12\-350\-7 (79906) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-350\-8x (6608) R^igvede sayajurvede tathaivAtharvasAmasu . purANe sopaniShade tathaiva jyotiShe.arjuna .. 12\-350\-8 (79907) sA~Nkhye cha yogashAstre cha Ayurvede tathaiva cha . bahUni mama nAmAni kIrtitAni maharShibhiH .. 12\-350\-9 (79908) gauNAni tatra nAmAni karmajAni cha kAnichit . niruktaM karmajAnAM tvaM shR^iNuShva prayato.anagha .. 12\-350\-10 (79909) kathyamAnaM mayA tAta tvaM hi me.ardhaM smR^itaH purA . namo.atiyashame tasmai devAnAM paramAtmane .. 12\-350\-11 (79910) nArAyaNAya vishvAya nirguNAya guNAtmane . yasya prasAdajo brahmA rudrasya krodhasaMbhavaH .. 12\-350\-12 (79911) yosau yonirhi sarvasya sthAvarasya charasya cha . aShTAdashaguNaM yattatsatvaM satvavatAMvara .. 12\-350\-13 (79912) prakR^itiH sA parA mahyaM rodasI lokadhAriNI . R^itA satyA.amarA jayyA lokAnAmAtmasaMj~nitA .. 12\-350\-14 (79913) tasmAtsarvAH pravartante sargapralayavikriyAH . tapo yaj~nashcha yaShTA cha purANaH puruSho virAT .. 12\-350\-15 (79914) aniruddha iti prokto lokAnAM prabhavApyayaH . brAhme rAtrikShaye prApte tasya hyamitatejasaH .. 12\-350\-16 (79915) prasAdAtprAdurabhavatpadmamarkanibhaM kShaNAt . tatra brahmA samabhavatsa tasyaiva prasAdajaH .. 12\-350\-17 (79916) ahnaH kShaye lalATAchcha suto devasya vai tathA . krodhAviShTasya saMjaj~ne rudraH saMhArakArakaH .. 12\-350\-18 (79917) etau dvau vibudhashreShThau prasAdakrodhajAvubhau . tadAdarshitapanthAnau sR^iShTisaMhArakArakau .. 12\-350\-19 (79918) nimittamAtraM tAvatra sarvaprANivarapradau . kapadIM jaTilo muNDaH shmashAnagR^ihasevakaH .. 12\-350\-20 (79919) ugravratacharo rudro yogI tripuradAraNaH . dakShakratuharashchaiva bhaganetraharastathA .. 12\-350\-21 (79920) nArAyaNAtmako j~neyaH pANDaveya yugeyuge . tasminhi pUjyamAne vai devadeve maheshvare .. 12\-350\-22 (79921) saMpUjito bhavatpArtha devo nArAyaNaH prabhuH . ahamAtmA hi lokAnAM vishveShAM pANDunandana .. 12\-350\-23 (79922) tasmAdAtmAnamevAgre rudraM saMpUjayAmyaham . yadyahaM nArchayeyaM vai IshAnaM varadaM shivam .. 12\-350\-24 (79923) AtmAnaM nArchayetkashchiditi me bhAvitAtmanaH . mayA pramANaM hi kR^itaM lokaH samanuvartate .. 12\-350\-25 (79924) pramANAni hi pUjyAni tatastaM pUjayAmyaham . yastaM vetti sa mAM vetti yo.anu taM sa hi mAmanu .. 12\-350\-26 (79925) rudro nArAyaNashchaiva satvamekaM dvidhA kR^itam . loke charati kaunteya vyaktisthaM sarvakarmasu .. 12\-350\-27 (79926) na hi me kenachiddeyo varaH pANDavanandana . iti saMchintya manasA purANaM rudramIshvaram .. 12\-350\-28 (79927) putrArthamArAdhitavAnahamAtmAnamAtmanA . na hi viShNuH praNamati kasmaichidvibudhAya cha .. 12\-350\-29 (79928) R^ite AtmAnameveti tato rudraM namAmyaham . sabrahmakAH sarudrAshcha sendrA devAH saharShibhiH .. 12\-350\-30 (79929) archayanti surashreShThaM devaM nArAyaNaM harim . bhaviShyatAM vartatAM cha bhUtAnAM chaiva bhArata .. 12\-350\-31 (79930) sarveShAmagraNIrviShNuH sevyaH pUjyashcha nityashaH . namasva havyadaM viShNuM tathA sharaNadaM namaH. 12\-350\-32 (79931) varadaM namasva kaunteya havyakavyabhujaM namaH . chaturvidhA mama janA bhaktA eva hi me shrutam .. 12\-350\-33 (79932) teShAmekAntinaH shreShThA ye chaivAnanyadevatAH . ahameva gatisteShAM nirAshIH karmakAriNAm .. 12\-350\-34 (79933) ye cha shiShTAstrayo bhaktAH phalakAmA hi te matAH . sarve chyavanadharmANaH pratibuddhastu shreShThabhAk .. 12\-350\-35 (79934) brahmANaM shitikaNThaM cha yAshchAnyA devatAH smR^itAH . prabuddhacharyAH sevanto mAmevaiShyanti yatphalam .. 12\-350\-36 (79935) bhaktaM prati visheShaste eSha pArthAnukIrtitaH . tvaM chaivAhaM cha kaunteya naranArAyaNau smR^itau .. 12\-350\-37 (79936) bhArAvataraNArthaM tu praviShTau mAnuShIM tanum . nAnIbhyadhyAtmayogAMshcha yo.ahaM yasmAchcha bhArata .. 12\-350\-38 (79937) nivR^ittilakShaNo dharmastathA.a.abhyadayiko.api cha . narANAmayanaM khyAtamahamekaH sanAtanaH .. 12\-350\-39 (79938) Apo nArA iti proktA Apo vai narasUnavaH . ayanaM mama tAH pUrvamato nArAyaNosmyaham .. 12\-350\-40 (79939) ChAdayAmi jagadvishvaM bhUtvA sUrya ivAMshubhiH . sarvabhUtAdhivAsashcha vAsudevastato hyaham .. 12\-350\-41 (79940) gatishcha sarvabhUtAnAM prajanashchApi bhArata . vyApte ma rodasI pArtha kAntishchAbhyadhikA mama. 12\-350\-42 (79941) adhibhUtaniviShTashcha tadvishvaM chAsmi bhArata . kramaNAchchApyahaM pArtha viShNurityabhisaMj~nitaH .. 12\-350\-43 (79942) damAtsiddhiM parIpsanto mAM janAH kAmayanti ha . divaM chorvI cha madhyaM cha tasmAddAmodaro hyaham .. 12\-350\-44 (79943) pR^ishnirityuchyate chAnnaM vedA Apo.amR^itaM tathA . mamaitAni sadA garbhaH pR^ishnigarbhastato hyaham .. 12\-350\-45 (79944) R^iShayaH prAhurevaM mAM tritaM kUpanipAtitam . pR^ishnigarbha tritaM pAhItyekatadvitapAtitam .. 12\-350\-46 (79945) tataH sa brahmaNaH putra Adyo hyR^iShivarastritaH . uttatArodapAnAdvai pR^ishnigarbhAnukIrtanAt .. 12\-350\-47 (79946) sUryasya tapato lokAnagneH somasya chApyuta . aMshavo yatprakAshante mamaite keshasaMj~nitAH .. 12\-350\-48 (79947) sarvaj~nAH keshavaM tasmAnmAmAhurdvijasattamAH . svapatnyAmAhito garbha uchathyena mahAtmanA .. 12\-350\-49 (79948) uchathye.antahiMte chaiva kadAchiddevatAj~nayA . bR^ihaspatirathAvindattAM patnIM tasya dhImataH .. 12\-350\-50 (79949) tato vai tamR^iShishreShThaM maithunopagataM tathA . uvAcha garbhaH kaunteya pa~nchabhUtaguNAtmakaH .. 12\-350\-51 (79950) pUrvAgato.ahaM varada nArhasyambAM prabAdhitum . etadbR^ihaspatiH shrutvA chukrodha cha shashApa cha .. 12\-350\-52 (79951) maithunAyAgato yasmAttvayA.ahaM vinivAritaH . tasmAdandho yAsyasi tvaM machChApAnnAtra saMshayaH .. 12\-350\-53 (79952) sa shApAdR^iShimukhyasya dIrghaM tama upeyivAn . sa hi dIrghatamA nAma nAmnA hyAsIdR^iShiH purA .. 12\-350\-54 (79953) vedAnavApya chaturaH sA~NgopA~NgAnsanAtanAn . prayojayAmAsa tadA nAma guhyamidaM mama .. 12\-350\-55 (79954) AnupUrvyeNa vidhinA keshaveti punaH punaH . sa chakShuShmAnsamabhavadgautamashchAbhavatpunaH .. 12\-350\-56 (79955) evaM hi varadaM nAma keshaveti mamArjuna . devAnAmatha sarveShAmR^iShINAM cha mahAtmanAm .. 12\-350\-57 (79956) agniH somena saMyukta ekayonirmukhaM kR^itam . agnIShomamayaM tasmAjjagatkR^itsnaM charAcharam .. 12\-350\-58 (79957) api hi purANe bhavati ekayonyAvagnIShomau devAshchAgnimukhA iti . ekayonitvAchcha parasparaM harShayanto lokAndhArayanta iti .. .. 12\-350\-59 (79958) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye pa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 350\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-350\-1 niruktaM nirvachanam .. 12\-350\-3 guNakarmajaM guNaH sarvaj~natvAdistajjam . karma jagatsR^iShTyAdi tajjam .. 12\-350\-14 R^itA satyA mahArAja yA lokAnAmasaMj~nitA iti tha . pAThaH .. 12\-350\-17 padmaM padmanibhekShaNeti jha . pAThaH .. 12\-350\-32 stavyaH pUjyashcha nityasha iti dha . pAThaH .. 12\-350\-33 chaturvidhAH Arto jij~nAsurarthAthAM j~nAnI cheti gItoktAH .. 12\-350\-40 tena nArAyaNo.asmyahamiti Ta . dha. pAThaH .. 12\-350\-41 vAsayAmijagadvishvamiti dha . pAThaH .. 12\-350\-42 sarvabhUtAnAM brahmAdInAM cha bhArateti tha . pAThaH .. 12\-350\-45 pR^ichChantyenaM jij~nAsavo dharmajAtamiti vA pR^ichChantyenaM kShudhitAdaya iti vA pR^ishnirvedo.atrAdi vA garbho garbhasthAni .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 351 .. shrIH .. 12\.351\. adhyAyaH 351 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNenArjunaMprati sR^iShTiprakArakathanam .. 1\.. tathA brAhmaNamahimAnuvarNanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-351\-0 (79959) arjuna uvAcha. 12\-351\-0x (6609) agnIShomau kathaM pUrvamekayonI prakIrtitau . eSha me saMshayo vIra taM Chindhi madhusUdana .. 12\-351\-1 (79960) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-351\-2x (6610) hanta te vartayiShyAmi purANaM pANDunandana . AtmatejodbhavaM pArtha shR^iNuShvaikamanA nR^ipa .. 12\-351\-2 (79961) saMprakShAlanakAle.atikrAnte chaturyugasahasrAnte . avyakte sarvabhUtapralaye sarvabhUtasthAvaraja~Ngame . jyotirdharaNivAyurahite andhe tamasi jalaikArNaveloke .. 12\-351\-3 (79962) mamAyamityaviditabhUtasaMj~nake.advitIye pratiShThite .. 12\-351\-4 (79963) na vai rAtryAM na divase na sati nAsati na vyakte nachApyavyakte vyavasthite .. 12\-351\-5 (79964) etasyAmavasthAyAM nArAyaNaguNAshrayAdajarAmarAdatIndriyAdagrAhyAdasaMbhavAt\- satyAdahiMsyAllavAdibhiradvitIyAdapravR^ittivisheShAdavairAd\- akShayAdamarAdajarAdamUrtitaH sarvavyApinaH sarvakartuH shAshvatAttamasaH parAtpuruShaH prAdurbhUtosya puruShasya brahmayonerbrahmaNaH prAdurbhAve hariravyayaH .. 12\-351\-6 (79965) nidarshanamapi hyatra bhavati .. 12\-351\-7 (79966) nAsIdaho na rAtrirAsInna sadAsInnAsadAsIttama eva purastAdabhavadvishvarUpam . sA vishvarUpasya rajanI hi evamasyArtho.anubhAShyate .. 12\-351\-8 (79967) tasyedAnIM tamaH saMbhavasya puruShasya brahmayonerbrahmaNaH prAdurbhAve sa puruShaH prajAH sisR^ikShamANo netrAbhyAmagnIShomau sasarja . tato bhUtasargeShu sR^iShTeShu prajAH kramavashAdbrahmakShatramupAtiShThan. yaH somastadbrahma yadbrahma te brAhmaNA yo.agnistatkShatraM kShatrAdbrahmabalavattaram. kasmAditi paraM bhUtaM notpannapUrvaM dIpyamAne.agnau juhoti yo brAhmaNamukhe juhotIti kR^itvA bravImi bhUtasargaH kR^ito brahmaNA bhUtAni cha pratiShThApya trailokyaM dhAryata iti mantravAdopi hi bhavati .. 12\-351\-9 (79968) tvamagne yaj~nAnAM hotA vishveShAM hito devAnAM mAnuShANAM cha jagata iti .. 12\-351\-10 (79969) nidarshanaM chAtra bhAvati vishvepAmagne yaj~nAnAM tvaM hoteti . tvaM hito devairmanuShyairjagata iti .. 12\-351\-11 (79970) agnirhi yaj~nAnAM hotA kartA sa chAgnirbrahma .. 12\-351\-12 (79971) na hyR^ite mantrANAM havanamasti na vinA puruShaM tapaH saMbhavati . havirmantrANAM saMpUjA vidyate devamAnupaR^iShINAmanena tvaM hoteti niyuktaH. ye cha mAnuShahotrAdhikArAste chakrurbrAhmaNasya hi yAjanaM vidhIyate na kShatravaishyayordvijAtyostasmAdbrAhmaNA hyagnibhUtA yaj~nAnudvahanti. yaj~nAste devAMstarpayanti devAH pR^ithivIM bhAvayanti shatapathe.api hi brAhmaNamukhe bhavati .. 12\-351\-13 (79972) agnau samiddhe sa juhoti yo vidvAn brAhmaNamukhenAhutiM juhoti .. 12\-351\-14 (79973) evamapyagnibhUtA brAhmaNA vidvAMso.agniM bhAvayanti agnirviShNuH sarvabhUtAnyanupravishya prANAndhArayati .. 12\-351\-15 (79974) apichAtra sanatkumAragItAH shlokA bhavanti . brahmA vishvaM sR^ijatpUrvaM sarvAdirniravaskaraH . brahmaghoShairdivaM tiShThantyamarA brahmayonayaH .. 12\-351\-16 (79975) brAhmaNAnAmR^itaM vAkyaM karmashraddhAtapAMsi cha . dhArayanti mahIM dyAM cha shaityAdvAyvamR^itaM tathA .. 12\-351\-17 (79976) nAsti satyAtparo dharmo nAsti mAtR^isamo guruH . brAhmaNebhyaH paraM nAsti pretya cheha cha bhUtaye .. 12\-351\-18 (79977) naiShAmukShA vahati nota vAhA na gargaro mathyati saMpradAne . apadhvastA dasyubhUtA bhavanti yeShAM rAShTre brAhmaNA vR^ittihInAH .. 12\-351\-19 (79978) te cha purANetihAsaprAmANyAnnArAyaNamukhodgatAH . sarvAtmAnaH sarvakartAraH sarvabhAvAshcha brAhmaNAshcha .. 12\-351\-20 (79979) vAksaMyamakAle hi tasya varapradasya devadevasya brAhmaNAH prathamaM prAdurbhUtA brAhmaNebhyashcha sheShA varNAH prAdurbhUtAH .. 12\-351\-21 (79980) itthaM cha surAsuravishiShTA brAhmaNA vedamayA brahmabhUtena purA svayamevotpAditAH surAsuramaharShayo bhUtavisheShAH sthApitA nigR^ihItAshcha teShAM prabhAvaH shrUyatAm .. 12\-351\-22 (79981) ahalyAdharShaNanimittaM hi gautamAddharishmashrutAmindraH prAptaH . gautamanimittaM chendro muShkaviyogaM mepavR^iShaNatvaM chAvApa .. 12\-351\-23 (79982) ashvinorgrahapratiShedhodyatavajrasya purandarasya chyavanena stambhitau vAhU .. 12\-351\-24 (79983) R^ituvadhaprAptamanyunA cha dakSheNa bhUyastapasA chAtmAnaM saMyojya trinetrAkR^itiranyA lalATe rudrasyotpAditA .. 12\-351\-25 (79984) tripuravadhArthaM dIkShAmupagatasya rudrasya ushanasAjaTAH shirasa utkR^ityAgnau prayuktAstataH prAdurbhUtA bhujagAstairasya bhujagaiH pIDyamAnaH kaNTho nIlatAmupagataH . pUrve cha manvantare svAyaMbhuve nArAyaNahastabandhagrahaNAnnIlakaNThatvamupanItaH .. 12\-351\-26 (79985) amR^itotpAdane punarbhakShaNatAM vAyusamIkR^itasya viShasyopagatashcha tadbhakShaNamiti tannimittameva chandrakalA brahmaNA nihitA . A~NgirasabR^ihaspaterupaspR^ishato na prasAdaM gatavatyaH kilApaH. atha bR^ihaspatiradbhyashchukrodha yasmAnmamopaspR^ishataH kalupIbhUtA nacha prasAdamupagatAstatasmAdadyaprabhR^iti jhaShamakaramatsyakachChapajantumaNDUkasaMkIrNAH kaluShIbhavateti. tadAprabhR^ityApo yAdobhiH saMkIrNAH kaluShIbhavateti. tadAprabhR^ityApo yAdobhiH saMkIrNAH saMvR^ittAH .. 12\-351\-27 (79986) vishvarUpo hi vai tvAShTraH purIhito devAnAmAsIt . svastrIyosurANAM sa pratyakShaM devebhyo bhAgamadAtparokShamasurebhyaH .. 12\-351\-28 (79987) atha hiraNyakashiShuM puraskR^itya vishvarUpamAtaraM svasAramasurA varamayAchanta he svasarayaM te putrastvAShTro vishvarUpastrishirA devAnAM purohitaH pratyakShaM devebhyobhAgamadAt parokShamasmAkaM tato devA vardhante vayaM kShIyAmastadenaM tvaM vArayitumarhasi tathA yathA.asmAnbhajediti .. 12\-351\-29 (79988) atha vishvarUpaM nandanavanamupagataM mAtovAcha putra kiM parapakShavardhanastvaM mAtulapakShaM nAshayasi . nArhasyevaM kartumiti sa vishvarUpo mAturvAkyamanatikramaNIyamiti matvA saMpUjya hiraNyakashipumagAt .. 12\-351\-30 (79989) hairaNyagarbhAchcha vasiShThAddhiraNyakashiShuH shApaM prAptavAnyasmAttvayA.anyo vR^ito hotA tasmAdasamAptayaj~nastvamapUrvAtsatvajAtAdvadhaM prApsyasIti tachChApadAnAddhiraNyakashiShuH prAptavAnvadham .. 12\-351\-31 (79990) atha vishvarUpo mAtR^ipakShavardhanotyarthaM tapasvyabhavattasya vratabha~NgArthamindro bahnIH shrImatyo.apsaraso niyuyoja tAshcha dR^iShTvA manaH kShubhitaM tasyAbhavattAsu chApsaraHsu nachirAdeva sakto.abhavatsaktaM chainaM j~nAtvA apsarasa UchurgachChAmahe vayaM yathAgatamiti .. 12\-351\-32 (79991) tAstvAShTra uvachA . kva gamiShyathAsyatAM tAvanmayA saha shreyo bhaviShyatIti tAstamabruvanvayaM devastriyo.apsarasa indraM devaM varadaM purA prabhaviShNuM vR^iNImaha iti .. 12\-351\-33 (79992) atha tA vishvarUpo.abravIdadyaiva sendrA devA nabhaviShyantIti tato mantrA~njajApa tairmantrairavardhatatrishirA ekenAsyena sarvalokeShu yathAvaddvijaiH kriyAvadbhiryaj~neShu suhR^itaM somaM papau eke(1)nAnnamekena sendrAndevAnathendrastaM vivardhamAnaM somapAnApyAyitasarvagAtraM dR^iShTvA chintAmApede saha devaiH .. 12\-351\-34 (79993) te devAH sendrA brahmANamabhijagmusta UchurvishvarUpeNa sarvayaj~neShu suhutaH somaH pIyate vayamabhAgAH saMvR^ittA asurapakSho vardhate vayaM kShIyAmastadarhasi no vidhAtuM shreyo.anantaramiti .. 12\-351\-35 (79994) tAnbrahmovAcha R^iShirbhArgavastapastapyate dadhIchaH sa yAchyatAM varaM sa yathA kalevaraM jahyAt tasyAsthibhirvajraM kriyatAmiti .. 12\-351\-36 (79995) tato devAstatrAgachChanyatra dadhIcho bhagavAnR^iShistapastepe sendrA devAstamabhigamyochurbhagavaMstapasA kushalamavighnaM cheti .. 12\-351\-37 (79996) tAndadhIcha uvAcha svAgataM bhavatAM uchyatAM kiM kriyatAM yadvakShyatha tatkariShyAmi .. 12\-351\-38 (79997) te tamabruva~nsharIparityAgaM lokahitArthaM bhagavAnkartumarhatIti .. 12\-351\-39 (79998) `evamukto dadhIchastAnabravIt . sahasraM varShANAmaindraM padamavApyate mayA yadi jahyAm. tathetyuktvendraH svasthAnaM datvA tapasvyabhavat. indro dadhIcho.abhavat. tAvatpUrveNa sendrA devA AgamankAlo.ayaM dehanyAsAyeti. ' atha dadhIchastathaivA vimanAH sukhaduHkhasamo mahAyogI Atmani paramAtmAnaM samAdhAya sharIraparityAgaM chakAra .. 12\-351\-40 (79999) `shrutirapyatra bhavati indro dadhIchosthibhikR^itamiti' tasya paramAtmanyapasR^ite tAnyasthIti vidhAtA saMgR^ihya vajramakarottena vajreNAbhedyenAmadhR^iShyeNa brahmAsthisaMbhUtena viShNupraviShTenendro vishvarUpaM jaghAna shirasAM chAsya chChedanamakarottakShNa yaj~napashoH shiraste dadAnItyuktvA . tasmAdanantara vishvarUpagAtramathanasaMbhavaM tvAShTrotpAditamevAriM vR^itramindro jaghAna .. 12\-351\-41 (80000) (2)tasyAM dvaidhIbhUtAnAM brahmavadhyAyAM bhayAdindro devarAjyaM paryatyajadapsu saMbhavAM cha shItalAM mAnasasarogatAM nalinIM pratipede tatra chaishvaryayogAdaNumAtro bhUtvA visagranthiM pravivesha .. 12\-351\-42 (80001) atha brahmavadhyAkR^ite pranaShTe trailokyanAthe shachIpatau jagadanIshvaraM babhUva devAn rajastamashchAviveshamantrA na prAvartanta mahArShINAM rakShAMsi prAdurabhavan brahma chotsAdanaM jagAmAnindrAshchAbalAlokAH supradhR^iShyA babhUvuH .. 12\-351\-43 (80002) atha devA R^iShayashchAyuShaH putraM nahuShaM nAma devarAjye.abhiShipichurnahuShaH pa~nchabhiH shatairjyotiShAM lalATe jvaladbhiH sarvatejoharaistriviShTapaM pAlayAMbabhUva .. 12\-351\-44 (80003) atha lokAH prakR^itimApedire svasthAshcha hR^iShTAshcha babhUvuH .. 12\-351\-45 (80004) athovAcha nahuShaH sarvaM mAM shakropabhogyamupasthitamR^ite shachImiti sa evamuktvA shachIsamIpamagamadvR^ihaspatigR^ihe chAsInAmuvAchanAM subhage.ahamindro devAnAM bhajasva mAmiti taM shachIpratyuvAcha prakR^ityA tvaM dharmavatsalaH somavaMshodbhavashcha nArhasi parapatnIdharShaNaM kartumiti .. 12\-351\-46 (80005) tAmathovAcha nahuSha aindraM padamadhyAsyate mayA.ahamindrasya rAjyaratnaharo nAtrAdharmaH kashchittvamindropabhukteti sA tamuvAchAsti mama kiMchidbratamaparyavasitaM tasyAvabhR^ithe tvAmupagamiShyAmi kaishchidevAhobhiriti sa shachyaivamabhihito jagAma .. 12\-351\-47 (80006) atha shachI duHkhashokArtA bhartR^idarshanalAlasAnahuShabhayagR^ihItA bR^ihaspatimupAgachChatsa cha tAmatyudvignAM dR^iShTvaiva dhyAnaM pravishya bhartR^ikAryatatparAM j~nAtvA bR^ihaspatiruvAchAnenaiva vratena tapasA chAnvitA devIM varadAmupashrutimAhvaya tadA sA te indraM darshayiShyatIti sA.atha mahAniyamasthitA devIM varadAmupashrutiM mantrairAhvayatsopashrutiH shachIsamIpamagAduvAcha chainAmiyamastIti tvayA.a.ahUtopasthitA kiM te priyaM karavANIti tAM bhUrdhnA praNamyovAcha shachI bhagavatyarhasi me bhartAraM darshayituM tvaM satyA mAtA satAM cheti sainAM mAnasaM saro.anayattatrendraM visagranthigatamadarshayat .. 12\-351\-48 (80007) tAmatha patnIM shachIM kR^ishAM ralAnAM chendro dR^iShTvA chintayAMbabhUva aho mama duHkhamidamupagataM naShTaM hi mAmiyamanviShya yatpatnyabhyagamadduHsvArteti tAmindra uvAcha (1)kathaM varyasIti sA tamuvAcha nahu(2)po mAmAhvayati patnIM kartuM kAlashchAsya mayA kR^ita iti tAmindra uvAcha gachCha nahuShastvayA vAchyo.apUrveNa mAmR^iShiyuktena yAnena tvamadhirUDha udvahasveti . indrasya mahAnti vAhanAni santi manaH priyANyadhirUDhAni mayA tvamanyenopayAtumarhatIti saivamuktA hR^iShTA jagAmendropi visagranthimevAvivesha bhUyaH .. 12\-351\-49 (80008) athendrANImabhyAgatAM dR^iShTvA tAmuvAcha nahuSho `yanme tvayA kAlaH parikalpitaH' pUrNaH sa kAla iti taM shachyabravIchChakreNa yathoktaM sa maharShiyuktaM bAhanamadhirUDhaH shachIsamIpamupAgachChat .. 12\-351\-50 (80009) atha maitrAvaruNiH kumbhayoniragastya R^iShivaro maharShIn dhikkriyamANAMstAnnahuSheNApashyat tadduShkaramiti svayamapi gR^ihItaH padbhyAM chAspR^ishyata tataH sa nahuShamabravIdakAryapravR^itta pApa patasva mahIM sarpo bhava yAvadbhUmirgirayashcha tiShTheyustAvaditi samaharShivAkyasamakAlameva tasmAdyAnAdavApatat .. 12\-351\-51 (80010) athAnindraM punastrailokyamabhavat tato devA R^iShayashcha bhagavantaM viShNuM sharaNamindrArthe.abhijagmurUchushchainaM bhagavannindraM brahmahatyAbhibhUtaM trAtumarhasIti tataH sa varadastAnabravIdashvamedhaM yaj~naM vaiShNavaM shakro.abhiyajatAM tataH svasthAnaM prApsyatIti tato devA R^iShayashchendraM nApashyanyadA tadA shachImUchurgachCha subhage indramAnayasveti sA tatsara indramAhvayat . indrashcha tasmAtsarasaH pratyutthAya gatvA sarasvatImabhijagAma bR^ihaspatishchAshvameghaM mahAkratuM shakrAyAhArat tatra kR^iShNasAra~NgaM medhyamashvamatsR^ijya pAvanaM tameva kR^itvA indraM marutpatiM bR^ihaspatiH svaM sthAnaM prApayAmAsa .. 12\-351\-52 (80011) tataH sa devarAT devairR^iShibhiH stUyamAnastriviShTapastho niShkalmaSho babhUva ha brahmavadhyAM chaturShu sthAneShu vyabhajat vanitAvR^ikShagiryavaniShu.' vanitAsu rajaH . vR^ikSheShu niryAsaH. giriShu shimbaH pR^ithivyAmUSharaH te.aspR^ishyAH. tasmAddhaviralavaNaM pachyate, evamindro brahmatejaH prabhAvopavR^iMhitaH shatruvadhaM kR^itvA svaM sthAnaM prApitaH .. 12\-351\-53 (80012) `nahuShasya shApamokShArthaM devairR^iShibhishcha yAchyamAno.agastyaH prAha . yAvatsvakulajaH shrImAndharmarADbhrAtR^ibhiryutaH . bhImastasyAnujastaM tvaM grahItA tu yudhiShTharaH . kathayitvA svakAnprashnAMstvAM cha taM cha vimokShyati ..' 12\-351\-54 (80013) AkAshaga~NgAgatashcha purA bharadvAjo maharShirupAspR^ishatrInkramAnkramatA viShNunA.abhyAsAdita sa bharadvAjena salakShaNena pANinorasi tADitaH salakShaNoraskaH saMvR^ittaH .. 12\-351\-55 (80014) bhR^iguNA maharShiNA shapto.agniH sarvabhakShatvamupAnItaH .. 12\-351\-56 (80015) aditirvai devAnAmannamapachadetadbhuktvA surA asurAnhaniShyantIti tatra budho vratacharyArAmAptAvAgachChadaditiM chAyAchadbhikShAM dehIti tatra devaiH pUrvametatprAshyaM nAnyenetyaditirbhikShAM nAdAdatha bhikShApratyAkhyAnarUShitena budhena brahmabhUtenAditiH shaptA adirerudare bhaviShyati vyathA vivasvato dvitIyajanmanyaNDasaMj~nitasya aNDaM mAturadityA mAritaM sa mArtANDo vivasvAnabhavachChrAddhadevaH .. 12\-351\-57 (80016) dakShasya yA dai duhitaraH ShaShTirAsaMstAsAM kashyapAraya trayodasha prAdAddasha dharmAya dasha manave saptavi.Nshatimindave tAsu tulyAsu nakShatrAkhyAM gatAsu somo rohiNyAmabhyadhikaM prItimAna bhUttatastAH shiShTAH patnya irShyAvratyaH pituH samIpaM gatvemamarthaM shashaMsurbhagavannasmAsu tulyaprabhAvAsu somo rohiNIM pratyadhikaM bhajatIti so.abravIdyakShmainamAvekShyata iti dakShashApAchcha somaM rAjAnaM yakShmA vivesha sa yakShmaNA.a.aviShTo dakShamagAddakShashchainamabravInna samaM vartasa iti tatrarShayaH somamabruvankShIyase yakShmaNA pashchimAyAM dishi samudre hiraNyasarastIrthaM tatra gatvA AtmAnamabhiShechayasvetyathAgachChatsomastatra hiraNyasarastIrthaM gatvA chAtmanaH sechanamakarot snAtvA chAtmAnaM pApmano mokShayAmAsa tatra chAva bhAsitastIrthe yadA somastadAprabhR^iti cha tIrthaM tatprabhAsamiti nAmnA khyAtaM babhUva .. 12\-351\-58 (80017) tachChApAdadyApi kShIyate somo.amAvAsyAntarasthaH paurNamAsImAtre.adhiShThito meghalekhApratichChannaM bapurdarshayati meghasadR^ishaM varNamagamattadasya shashalakShmavimalamabhavat .. 12\-351\-59 (80018) sthUlashirA maharShirmeroH prAguttare digvibhAge tapastepe tatastasya tapastapyamAnasya sarvagandhavahaH shuchirvAyurvAyamAnaH sharIramaspR^ishatsa tapasA tApitasharIraH kR^isho vAyunopavIjyamAno hR^idaye paritoShamagamattatra kila tasyAnilavyajanakR^itaparitoShasya sadyo vanaspatayaH puShpashobhAM nidarshitavanta iti sa etA~nshashApa na sarvakAlaM puShpaphalavanto bhaviShyatheti .. 12\-351\-60 (80019) nArAyaNo lokahitArthaM vaDavAmukho nAma purA maharShirbabhUva tasya merau tapastapyataH samudra AhUto nAgatastenAmarShitenAtmagAtroShmaNAH samudraH stimitajalaH kR^itaH svedaprasyandanasadR^ishashchAsya lavaNabhAvo janitaH .. 12\-351\-61 (80020) uktashchApyapeyo bhaviShyastetachcha te toyaM baDavAmukhasaMj~nitena pepIyamAnaM madhuraM bhaviShyati tadetadadyApi baDavAmukhasaMj~nitenAnuvartinA toyaM samudrAtpIyate . `punarumA dakShakopAddhimavato girerduhitA babhUva ..' 12\-351\-62 (80021) himavato girerduhitaramumAM kanyAM rudrashchakame bhR^igurapi cha maharShirhimavantamAgatyAbravIt kanyAmimAM me dehIti tamabravIddhimavAnabhilaShito varo duhiturhi rudra iti tamabravIdbhR^iguryasmAttvayA.ahaM kanyAvaraNakR^itabhAvaH pratyAkhyAtastasmAnna ratnAnAM bhavAnbhAjanaM bhaviShyatIti .. 12\-351\-63 (80022) adyaprabhR^ityetadavasthitamR^iShivachanaM tadevaMvidhaM mAhAtmyaM brAhmaNAnAm .. 12\-351\-64 (80023) kShatramapi cha brAhmaNaprasAdAdeva shAshvatImavyayAM cha pR^ithivIM patnImabhigamya bubhuje .. 12\-351\-65 (80024) tadetadbrahmakShatragnIShomIyaM tena jagaddhAryarate .. .. 12\-351\-66 (80025) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye ekapa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 351\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-351\-11 devAnAM mAnuShe jana iti dha . pAThaH .. 12\-351\-17 vAkyaM mantrashraddhAmanAMsi cheti Ta . pAThaH .. 12\-351\-18 nAsti mantrAtsamAshrayamiti Ta . pAThaH .. 12\-351\-19 gargaraH dadhIkShutailAdinipIDanayantram .. 12\-351\-34 ekenApaH surAmekena . 12\-351\-42 tasmindvidhAbhUte tadbrahmavadhyAbhayAt iti Ta. dha. pAThaH. 12\-351\-49 kathaM kartAsItIti dha. pAThaH. nahuSho mAM duShTastarkayatIti tha. dha. pAThaH. . \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 352 .. shrIH .. 12\.352\. adhyAyaH 352 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNenArjunaMprati hR^iShIkeshAdisvanAmanirvachanam .. 1\.. tathA rudganArAyaNayuddhavarNanam .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-352\-0 (80026) `bhagavAnuvAcha. 12\-352\-0x (6611) nAmnAM niruktaM vakShyAmi shR^iNuShvaikAgramAnasaH . sUryAchandramasau shashvatkeshairme aMshusaMj~nitaiH.' bodhayaMstApayaMshchaiva jagaduttiShThate pR^ithak .. 12\-352\-1 (80027) bodhanAttApanAchchaiva jagato harShaNaM bhavet . agnIShomakR^itairebhiH karmabhiH pANDunandana . hR^iShIkesho.ahamIshAno varado lokabhAvanaH .. 12\-352\-2 (80028) ilopahUtaM geheShu hare bhAgaM kratuShvaham . varNo me haritaH shreShThastasmAddharirahaM smR^itaH .. 12\-352\-3 (80029) dhAmasAro hi lokAnAmR^itaM chaiva vichAritam . R^itadhAmA tato vipraiH sadyashchAhaM prakIrtitaH .. 12\-352\-4 (80030) naShTAM cha dharaNIM pUrvamavindaM vai guhAgatAm . govinda iti tenAhaM devairvAgbhirabhiShTutaH .. 12\-352\-5 (80031) shipiviShTeti chAkhyAyAM hInaromA cha yo bhavet . tenAviShTa tu yatkiMchichChipiviShTeti cha smR^itaH .. 12\-352\-6 (80032) yAsko mAmR^ipiravyagro naikayaj~neShu gItavAn . shipiviShTa iti hyasmAdguhyanAmadharo hyaham .. 12\-352\-7 (80033) stutvA mAM shipiviShTeti yAska R^iShirudAradhIH . matprasAdAdadho naShTaM niruktamabhijagmivAn .. 12\-352\-8 (80034) na hi jAto na jAyeyaM na janiShye kadAchana . kShetraj~naH sarvabhUtAnAM tasmAdahamajaM smR^itaH .. 12\-352\-9 (80035) noktapUrvaM mayA kShudramashlIlaM vA kadAchana . R^itA brahmasutA sA me satyadevI sarasvatI .. 12\-352\-10 (80036) sachchAsachchaiva kaunteya mayA veshitamAtmani . pauShkare brahmasadane satyaM mAsR^iShayo viduH .. 12\-352\-11 (80037) satvAnna chyutapUrvo.ahaM satyaM vai viddhi matkutam . janmanIhAbhavetsatvaM paurvikaM me dhanaMjaya .. 12\-352\-12 (80038) nirAshIH karmasaMyuktaH satvatashchApyakalmaShaH . sAtvataj~nAnagadR^iShTo.ahaM satvatAmiti sAtvataH .. 12\-352\-13 (80039) kR^iShANi medinIM pArtha bhUtvA kArShNAyaso mahAn . kR^iShNo varNashcha me yasmAttasmAtkR^iShaNo.ahamarjuna .. 12\-352\-14 (80040) mayA saMshleShitA bhUmiradbhirvyoma cha vAyunA . vAyushcha tejasA sArdhaM vaikuNThatvaM tato mama .. 12\-352\-15 (80041) nirvANaM paramaM brahma dharmo.asau para uchyate . tasmAnna chyutapUrvo.ahamachyutastena karmaNA .. 12\-352\-16 (80042) pR^ithivInabhasI chobhe vishrute vishvatomukhe . tayoH saMdhAraNArthaM hi mAmadhokShajama~njasA .. 12\-352\-17 (80043) niruktaM vedavidupo vedashabdArthachintakAH . te mAM gAyanti prAgvaMshe adhokShaja iti smR^itaH .. 12\-352\-18 (80044) shabda ekamatairepa vyAhR^itaH paramarShibhiH . nAnyo hyadhokShajo loke R^ite nArAyaNaM prabhum .. 12\-352\-19 (80045) dhR^itaM mamArchiSho loke jantUnAM prANadhAraNam . ghR^itArchirahamavyagrairvedaj~naiH parikIrtitaH .. 12\-352\-20 (80046) trayo hi dhAtavaH khyAtAH karmajA iti ye smR^itAH . pittaM shleShmA cha vAyushcha eSha saMghAta uchyate .. 12\-352\-21 (80047) etaishcha dhAryate janturetaiH kShINaishcha kShIyate . AyurvedavidastasmAtridhAtuM mAM prachakShate .. 12\-352\-22 (80048) vR^iSho hi bhagavAndharmaH khyAto lokeShu bhArata . neghaNTukapadAkhyAne viddhi mAM vR^iShamuttamam .. 12\-352\-23 (80049) kapirvarAhaH shreShThashcha dharmashcha vR^iSha uchyate . tsamAdvR^iShAkapiM prAha kashyapo mAM prajApatiH .. 12\-352\-24 (80050) na chAdiM na madhyaM tathA chaiva nAntaM kadAchidvimante dvijA me surAshcha . anAdyo hyamadhyastathA chApyanantaH . pragIto.ahamIsho vibhUrlokasAkShI .. 12\-352\-25 (80051) shuchIni shravaNIyAni shR^iNomIha dhanaMjaya . na cha pApAni gR^ihNAmi tato.ahaM vai shuchishravAH .. 12\-352\-26 (80052) ekashR^i~NgaH purA bhUtvA varAho nandivardhanaH . imAM choddhR^itavAnbhUmimekashR^i~Ngastato hyaham .. 12\-352\-27 (80053) tathaivAsaM trikakudo vArAhaM rUpamAsthitaH . trikakuttena vikhyAtaH sharIrasya tu mApanAt .. 12\-352\-28 (80054) niri~ncha iti yatproktaM kApila j~nAnachintakaiH . sa prajApatirevAhaM chetanAtsarvalokakR^it .. 12\-352\-29 (80055) vidyAsahAyavantaM mAmAdityasthaM sanAtanam . kapilaM prAhurAchAryAH sA~NkhyA nishchitanishchayAH .. 12\-352\-30 (80056) hiraNyagarbho dyutimAnya eSha chChandasi stutaH . yogaiH saMpUjyate nityaM sa evAhaM vibhuH smR^itaH .. 12\-352\-31 (80057) ekaviMshatisAhasraM R^igvedaM mAM prachakShate . sahasrashAkhaM yatsAma ye vai vedavido janAH . gAyantyAraNyake viprA madbhaktAste hi durlabhAH .. 12\-352\-32 (80058) ShaTpa~nchAshatamaShTau cha saptatriMshatamityata . yasmi~nshAkhA yajurvede sohamAdhvaryave smR^itaH .. 12\-352\-33 (80059) pa~nchakalpamatharvANaM kR^ityAbhiH paribR^iMhitam . kalpayanti hi mAM viprA atharvANavidastathA .. 12\-352\-34 (80060) shAkhAbhedAshcha ye kechidyAshcha shAkhAsu gItayaH . svaravarNasamuchchArAH sarvAMstAnviddhi matkR^itAn .. 12\-352\-35 (80061) yattaddhayashiraH pArtha samudeti varapradam . sohamevottare bhAge kramAkSharavibhAgavit .. 12\-352\-36 (80062) rAmAdeshitamArgeNa matprasAdAnmahAtmanA . pA~nchAlena kramaH prAptastasmAdbhUtAtsanAtanAt .. 12\-352\-37 (80063) bAbhravyagotraH sa babhau prathamaM kramapAragaH . nArAyaNAdvaraM labdhvA prApya yogamanuttamam . kramaM praNIya shikShAM cha praNayitvA sa gAlavaH .. 12\-352\-38 (80064) puNDarIko.atha rAjA cha brahmadattaH pratApavAn . jAtImaraNajaM duHkhaM smR^itvAsmR^itvA punaH punaH . saptajAtiShu mukhyatvAdyogAnA saMpadaM gataH .. 12\-352\-39 (80065) purA.ahamAtmajaH pArtha prathitaH kAraNAntare . dharmasya kurushArdUla tato.ahaM dharmajaH smR^itaH .. 12\-352\-40 (80066) naranArAyaNau pUrvaM tapastepaturavyayam . dharmayAnaM samArUDhau parvate gandhamAdane .. 12\-352\-41 (80067) tatkAlasamaye chaiva dakShayaj~no babhUva ha . na chaivAkalpayadbhAgaM dakSho rudrasya bhArata .. 12\-352\-42 (80068) tato dadhIchivachanAddakShayaj~namapAharat . sasarja shUlaM kopena prajvalantaM muhurmuhuH .. 12\-352\-43 (80069) tachChUlaM bhasmasAtkR^itvA dakShayaj~naM savistaram . AvayoH sahasA.agachChadvadaryAshramamantikAt . vegena mahatA pArtha patannArAyaNorasi .. 12\-352\-44 (80070) tattasyatejasA.a.aviShTAH keshA nArAyaNasya ha . babhUvurmu~njavarNAstu tato.ahaM mu~njakeshavAn .. 12\-352\-45 (80071) tachcha shUlaM vinirdhUtaM huMkAreNa mahAtmanA . jagAma shaMkarakaraM nArAyaNasamAhatam .. 12\-352\-46 (80072) atha rudra upAdhAvattAvR^iShI tapasA.anvitau .. 12\-352\-47 (80073) tata enaM samuddhUtaM kaNThe jagrAha pANinA . nArAyaNaH sa vishvAtmA tenAsya shitikaNThatA .. 12\-352\-48 (80074) atha rudravighAtArthamiShIkAM nara uddharan . mantraishcha saMyuyojAshu so.abhavatparashurmahAn .. 12\-352\-49 (80075) kShiptashcha sahasA tena khaNDanaM prAptavAMstadA . tato.ahaM khaNDaparashuH smR^itaH parashukhaNDanAt .. 12\-352\-50 (80076) `rudrasya bhAgaM pradadurbhAgamuchCheShaNaM punaH . shrutirapyatra bhavati vedairuktastathA punaH .. 12\-352\-51 (80077) uchChepaNabhAgo vai rudrastasyochChepaNena hotavyamiti sarve gamyarUpeNa tadA ..' 12\-352\-52 (80078) arjuna uvAcha. 12\-352\-53x (6612) asminyuddhe tu vArShNeya trailokyashamane tadA . ko jaya prAptavAMstatra shaMsaitanme janArdana .. 12\-352\-53 (80079) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-352\-54x (6613) tayoH saMrabdhayoryuddhe rudranArAyaNAtmanoH . udvigrAH sahasA kR^itsnAH sarve lokAstadA.abhavan .. 12\-352\-54 (80080) nAgR^ihNAtpAvnakaH shubhraM mUkheShu suhutaM haviH . vedA na pratibhAnti sma R^iShINAM bhAvitAtmanAM .. 12\-352\-55 (80081) devAnrajastamashchaiva samAvivishatustadA . vasudhA saMchakampe cha nabhashcha vipaphAla ha .. 12\-352\-56 (80082) niShprabhANi cha tejAMsi brahmA chaivAsanachyutaH . agAchChopaM samudrashcha himavAMshcha vyashIryata .. 12\-352\-57 (80083) tasminnevaM samutpanne nimitte pANDunandana . brahmA vR^ito devagaNArR^iShibhishcha mahAtmabhiH . AjagAmAshu taM deshaM yatra yuddhamavartata .. 12\-352\-58 (80084) so.a~njalipragraho bhUtvA chaturvakro niruktagaH . uvAcha vachanaM rudraM lokAnAmastu vai shivam . tyajAyudhAni vishvesha jagato hitakAmyayA .. 12\-352\-59 (80085) yadakSharamathAvyaktamIshaM lokasya bhAvanam . kUTasthaM kartR^inirdvandvamakarteti cha yaM viduH . vyaktibhAvagatasyAsya ekA mUrtiriyaM shubhA .. 12\-352\-60 (80086) naro nArAyaNashchaiva jAtau dharmakulodvahau . tapasA mahatA yuktau devashreShThau mahAvratau .. 12\-352\-61 (80087) ahaM prasAdajastasya kutashchitkAraNAntare . tvaM chaiva krodhajastAta pUrvasarge sanAtanaH .. 12\-352\-62 (80088) mayA cha sArdhaM varada vibudhaishcha maharShibhiH . prasAdayAshu lokAnAM shAntirbhavatu mAchiram .. 12\-352\-63 (80089) brahmaNA tvevamuktastu rudraH krodhAgnimutsR^ijan . prasAdayAmAsa tato devaM nArAyaNaM prabhum . sharaNaM cha jagAmAdyaM vareNyaM varadaM harim .. 12\-352\-64 (80090) tato.atha varado devo jitakrodho jitendriyaH . prItimAnabhavattatra rudreNa saha saMgataH .. 12\-352\-65 (80091) R^iShibhirbrahmaNA chaiva vibudhaishcha supUjitaH . uvAcha devamIshAnamIshaH sa jagato hariH .. 12\-352\-66 (80092) yastvAM vetti sa mAM vetti yastvAmanu sa mAmanu . nAvayorantaraM kiMchinmA te.abhUdvuddhiranyathA .. 12\-352\-67 (80093) adyaprabhR^iti shrIvatsaH shUlA~Nko me bhavatvayam . mama pANya~NkitashchApi shrIkaNThastvaM bhaviShyasi .. 12\-352\-68 (80094) shrIbhagavAnuvAcha. 12\-352\-69x (6614) evaMlakShaNamutpAdya parasparakR^itaM tadA . sakhyaM chaivAtulaM kR^itvA rudreNa sahitAvR^iShI . tapastepaturavyagrau visR^ijya tridivaukasaH .. 12\-352\-69 (80095) eSha te kathitaH pArtha nArAyaNajayo mR^idhe . nAmAni chaiva guhyAni niruktAni cha bhArata . R^iShibhiH kathitAnIha yAni saMkIrtitAni te .. 12\-352\-70 (80096) evaM bahuvidhai rUpaishcharAmIha vasuMdharAm . brahmalokaM cha kaunyeya golokaM cha sanAtanam .. 12\-352\-71 (80097) mayA tvaM rakShito yuddhe mahAntaM prAptavA~njayam .. 12\-352\-72 (80098) yastu te sograto yAti yuddhe saMpratyupasthite . taM viddhi rudraM kaunteya devadevaM kapardinam .. 12\-352\-73 (80099) kAlaH sa eva vihitaH krodhajeti mayA tava . nihatAMstena vai pUrvaM hatavAnasi yAnripUn .. 12\-352\-74 (80100) aprameyaprabhAvaM taM devadevamumApatim . namasva devaM prayato vishveshaM haramakShayam .. 12\-352\-75 (80101) yashcha te kathitaH pUrvaM krodhajeti punaH punaH . tasya prabhAva evAgre yachChrutaM te dhanaMjaya .. .. 12\-352\-76 (80102) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye dvipa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 352\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-352\-1 bodhayansthApayaMshchaiveti Ta . pAThaH .. 12\-352\-2 bodhanAtsthApanAchchaiveti Ta . pAThaH .. 12\-352\-3 ilopahUtaM yogeneti jha . pAThaH .. 12\-352\-6 shipiviShTaM hi tatsmR^itamiti Ta . dha. pAThaH .. 12\-352\-11 pauShkare mannAbhikamalotthe .. 12\-352\-13 nirAshIH karma niShkAmakarma .. 12\-352\-15 vigatA kuNThA pa~nchAnAM bhUtAnAM melane asAmarthyaM yasya sa vikuNThaH sa eva vaikuNThaH .. 12\-352\-17 adha_iti pR^ithivI . akShU vyAptAvityato.ak AkAshaH. te ubhe sa~njayati sa~Ngena dhArayatItyadhokShaja ityarthaH .. 12\-352\-18 prAgvaMshe yaj~nashAlaikadej~ne .. 12\-352\-20 mama vahnisvarUpasyArchipo vardhakamiti sheShaH .. 12\-352\-28 sharIrasya prakopanAditi dha . pAThaH .. 12\-352\-29 kAlivij~nAnachintakairiti Ta . pAThaH. rechanAtsarvalokakR^iditi dha. pAThaH .. 12\-352\-43 apAharannAshitavAn rudra iti sheShaH .. 12\-352\-44 tachChUlaM kartR^i .. 12\-352\-45 tattejasA shUlatejasA .. 12\-352\-48 enaM samuddhUtamuDDIyAgataM rudram .. 12\-352\-50 kShipta AkShiptastena rudrashUlena rudreNa vA .. 12\-352\-64 varadaM hara iti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 353 .. shrIH .. 12\.353\. adhyAyaH 353 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shvetadvIpAddhadaryAshramamupAgatasya nAradasya shrInArAyaNena saMvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-353\-0 (80103) shaunaka uvAcha. 12\-353\-0x (6615) saute sumahadAkhyAnaM bhavatA parikIrtitam . yachChrutvA munayaH sarve vismayaM paramaM gatAH .. 12\-353\-1 (80104) sarvAshramAbhigamanaM sarvatIrthAvagAhanam . na tathA phaladaM saute nArAyaNakathA yathA .. 12\-353\-2 (80105) pAvitA~NgAH sma saMvR^ittAH shrutvemAmAditaH kathAm . nArAyaNAshrayAM puNyAM sarvapApapramochanIm .. 12\-353\-3 (80106) durdarsho bhagavAndevaH sarvalokanamaskR^itaH . sabrahmakaiH suraiH kR^itsnairanyaishchaiva maharShibhiH .. 12\-353\-4 (80107) dR^iShTavAnnArado yattu devaM nArAyaNaM harim . nUnamenaddhyanumataM tasya devasya sUtaja .. 12\-353\-5 (80108) yadR^iShTavA~njagannAthamaniruddatanau sthitam . yatprAdravatpunarbhUyo nArado devasattamau . naranArAyaNau draShTuM kAraNaM tadbravIhi me .. 12\-353\-6 (80109) sautiruvAcha. 12\-353\-7x (6616) tasminyaj~ne vartamAne rAj~naH pArikShitasya vai . karmAntareShu vidhivadvartamAneShu shaunaka .. 12\-353\-7 (80110) kR^iShNadvaipAyanaM vyAsamR^iShiM vedanidhiM prabhum . paripaprachCha rAjendraH pitAmahapitAmaham .. 12\-353\-8 (80111) janamejaya uvAcha. 12\-353\-9x (6617) shvetadvIpAnnivR^ittena nAradena surarShiNA . dhyAyatA bhagavadvAkyaM cheShTitaM kimataH param .. 12\-353\-9 (80112) badaryAshramamAgamya samAgamya cha tAvR^iShI . kiyantaM kAlamavasatkAM kathAM pR^iShTavAMshcha saH .. 12\-353\-10 (80113) idaM shatasahasrAddhi bhAratAkhyAnavistarAt . Amanthya matimanthena j~nAnodadhimanuttamam .. 12\-353\-11 (80114) navanItaM yathA dadhno malayAchchandanaM yathA . araNyakaM cha vedebhya oShadhIbhyo.amR^itaM yathA . samuddhR^itamidaM brahmankathAmR^itamidaM tathA .. 12\-353\-12 (80115) taponidhe tvayoktaM hi nArAyaNakathAshrayam . sa Isho bhagavAndevaH sarvabhUtAtmabhAvanaH .. 12\-353\-13 (80116) aho nArAyaNaM tejo durdarshaM dvijasattama . yatrAvishanti kalpAnte sarve brahmAdayaH surAH .. 12\-353\-14 (80117) R^iShayashcha sagandharvA yachcha kiMchichcharAcharam . na tato.asti paraM manye pAvataM divi cheha cha .. 12\-353\-15 (80118) sarvAshramAbhigamanaM sarvatIrthAvagAhanam . na tathA phaladaM chApi nArAyaNakathA yathA .. 12\-353\-16 (80119) sarvathA pAvitAH smeha shrutvemAmAditaH kathAm . harervishveshvarasyeha sarvapApapraNAshanIm .. 12\-353\-17 (80120) na chitraM kR^itavAMstatra yadAryo me dhanaMjayaH . vAsudevasahAyo yaH prAptavA~njayamuttamam .. 12\-353\-18 (80121) na chAsya kiMchidaprApyaM manye lokeShvapi triShu . trailokyanAtho viShNuH sa yathA.asItsAhyakR^itsakhA .. 12\-353\-19 (80122) dhanyAshcha sarva evAsanbrahmaMste mama pUrvajAH . hitAya shreyase chaiva yeShAmAsIjjanArdanaH .. 12\-353\-20 (80123) tapasA.apyatha durdarsho bhagavA.NllokapUjitaH . yaM dR^iShTavantaste sAkShAchChrIvatsA~NkavibhUShaNam .. 12\-353\-21 (80124) tebhyo dhanyatarashchaiva nAradaH parameShThijaH . `dR^iShTavAnyo hariM devaM nArAyaNamajaM vibhum ..' 12\-353\-22 (80125) na chAlpatejasamR^iShiM vedmi nAradamavyayam . shvetadvIpaM samAsAdya yena dR^iShTaH svayaM hariH .. 12\-353\-23 (80126) devaprasAdAnugataM vyaktaM tattasya darshanam . yaddR^iShTavAMstadA devamanirUddhatanau sthitam .. 12\-353\-24 (80127) badarImAshramaM yattu nAradaH prAdravatpunaH . naranArAyaNau draShTuM kiM nu tatkAraNaM mune .. 12\-353\-25 (80128) shvetadvIpAnnivR^ittashcha nAradaH parameShThijaH . badarImAshramaM prApya samAgamya cha tAvR^iShI . kiyantaM kAlamavasatprashnAnkAnpR^iShTavAMshcha ha .. 12\-353\-26 (80129) shvetadvIpAdupAvR^itte tasminvA sumahAtmani . kimabrUtAM mahAtmAnau naranArAyaNAvR^iShI . tadetanme yathAtattvaM sarvamAkhyAtumarhasi .. 12\-353\-27 (80130) `sautiruvAcha. 12\-353\-28x (6618) tasya tadvachanaM shrutvA kR^iShNadvaipAyanastadA . shashAsa shiShyamAsInaM vaishampAyanamantike . tadasmai sarvamAchakShva yanmattaH shrutavAnasi .. 12\-353\-28 (80131) gurorvachanamAj~nAya sa tu viprarShabhastadA . AchachakShe tataH sarvamitihAsaM purAtanam ..' 12\-353\-29 (80132) vaishampAyana uvAcha. 12\-353\-30x (6619) namo bhagavate tasmai vyAsAyAmitatejase . yasya prasAdAdvakShyAmi nArAyaNakathAmimAm .. 12\-353\-30 (80133) prApya shvetaM mahAdvIpaM dR^iShTvA cha harimavyayam . nivR^itto nArado rAjastarasA merumAgamat . hR^idayenodvahanbhAraM yaduktaM paramAtmanA .. 12\-353\-31 (80134) pashchAdasyAbhavadrAjannAtmanaH sAdhvasaM mahat . yadgatvA dUramadhvAnaM kShemI punarihAgataH .. 12\-353\-32 (80135) meroH prachakrAma tataH parvataM gandhamAdanam . nipapAta cha khAttUrNaM vishAlAM badarImanu .. 12\-353\-33 (80136) tataH sa dadR^ishe devau purANAvR^iShisattamau . tapashcharantau sumahadAtmaniShThau mahAvratau .. 12\-353\-34 (80137) tejasA.abhyadhikau sUryAtsarvalokavirochanAt . shrIvatsalakShaNau pUjyau jaTAmaNDaladhAriNau .. 12\-353\-35 (80138) jAlapAdabhujau tau tu pAdayoshchakralakShaNau . vyUDhoraskau dIrghabhujau tathA muShkachatuShkiNau .. 12\-353\-36 (80139) ShaShTidantAvaShTadaMShTrau meghaughasadR^ishasvanau . svAsyau pR^ithulalATau cha subhrUsuhanunAsikau . AtapatreNa sadR^ishe shirasI devayostayoH .. 12\-353\-37 (80140) evaM lakShaNasaMpannau mahApuruShasaMj~nitau . tau dR^iShTvA nArado hR^iShTastAbhyAM cha pratipUjitaH .. 12\-353\-38 (80141) svAgatenAbhibhAShyAtha pR^iShTashchAnAmayaM tathA . babhUvAntargatamatirnirIkShya puruShottamau .. 12\-353\-39 (80142) sadogatAstatra ye vai sarvabhUtanamaskR^itAH . shvetadvIpe mayA dR^iShTAstAdR^ishAvR^iShisattamau .. 12\-353\-40 (80143) iti saMchintya manasA kR^itvA chAbhipradakShiNAm . sa chopavivishe tatra pIThe kushamaye shubhe .. 12\-353\-41 (80144) tatastau tapasAM vAsau yashasAM tejasAmapi . R^iShI shamadamopetau kR^itvA paurvAhNikaM vidhim .. 12\-353\-42 (80145) yashchAnnAradamavyagrau pAdyArdhyAbhyAmathArchataH . pIThayoshchopaviShTau tau kR^itAtithyAhnikau nR^ipau .. 12\-353\-43 (80146) teShu tatropaviShTeShu sa desho.abhivyarAjata . bhrAjyAhutimahA~nvAlairyaj~navATo yathA.agnibhiH .. 12\-353\-44 (80147) atha nArAyaNastatra nAradaM vAkyamabravIt . sukhopaviShTaM vishrAntaM kR^itAtithyaM sukhasthitam .. 12\-353\-45 (80148) apIdAnIM sa bhagavAnparamAtmA sanAtanaH . shvetadvIpe tvayA dR^iShTa AvayoH prakR^itiH parA .. 12\-353\-46 (80149) nArada uvAcha. 12\-353\-47x (6620) dR^iShTo me puruShaH shrImAnvishvarUpadharo.avyayaH . sarve lokA hi tatrasthAstathA devAH saharShibhiH .. 12\-353\-47 (80150) adyApi chainaM pashyAmi yuvAM pashyansanAtanau .. 12\-353\-48 (80151) yairlakShaNairupetaH sa hariravyaraktarUpadhR^it . tairlakShaNairupetau hi vyaktarUpadharau yuvAm .. 12\-353\-49 (80152) dR^iShTau yuvAM mayA tatra tasya devasya pArshvataH . ihaiva chAgato.asmyadya visR^iShTaH paramAtmanA .. 12\-353\-50 (80153) ko hi nAma bhavettasya tejasA yashasA shriyA . sadR^ishastriShu lokeShu R^ite dharmAtmajau yuvAm .. 12\-353\-51 (80154) tena me kathitaH kR^itsno dharmaH kShetraj~nasaMj~nitaH . prAdurbhAvAshcha kathitA bhaviShyA iha ye yathA .. 12\-353\-52 (80155) tatra ye puruShAH shvetAH pa~nchendriyavivarjitAH . pratibuddhAshcha te sarve bhaktAshcha puruShottamam .. 12\-353\-53 (80156) te.archayanti sadA devaM taiH sArdhaM ramate cha saH . priyabhakto hi bhagavAnparamAtmA dvijapriyaH .. 12\-353\-54 (80157) ramate so.archyamAno hi sadA bhAgavatapriyaH . vishvabhuksarvago devo mAdhavo bhaktavatsalaH .. 12\-353\-55 (80158) sa kartA kAraNaM chaiva kAryaM chAtibaladyutiH . hetushchAj~nAvidhAnaM cha tattvaM chaiva mahAyashAH .. 12\-353\-56 (80159) tapasA yojya sotmAnaM shvetadvIpAtparaM hi yat . teja ityabhivikhyAtaM svayaM bhAsAvabhAsitam .. 12\-353\-57 (80160) shAntiH sA triShu lokeShu vihitA bhAvitAtmanA . etayA shubhayA buddhyA naiShThikaM vratamAsthitaH .. 12\-353\-58 (80161) na tatra sUryastapati na somo.abhivirAjate . na vAyurvAti deveshe tapashcharati dushcharam .. 12\-353\-59 (80162) vedImaShTanalotsedhAM bhUmAvAsthAya vishvakR^it . ekapAdasthito deva UrdhvabAhuruda~NbhukhaH .. 12\-353\-60 (80163) sA~NgAnAvartayanvedAMstapastepe sudushcharam . yadbrahma R^iShayashchaiva svayaM pashupatishcha yat .. 12\-353\-61 (80164) sheShAshcha vibudhashreShThA daityadAnavarAkShasAH . nAgAH suparNA gandharvAH siddhA rAjarpayashcha te .. 12\-353\-62 (80165) havyaM kavyaM cha satataM vidhiyuktaM prayu~njate . kR^itsnaM tu tasya devasya charaNAvupatiShThataH .. 12\-353\-63 (80166) yAH kriyAH saMprayuktAshcha ekAntagatabuddhibhiH . tAH sarvAH shirasA devaH pratigR^ihNAti vai svayaM .. 12\-353\-64 (80167) na tasyAnyaH priyataraH pratibuddhairmahAtmabhiH . vidyate triShu lokeShu tato.asyaikAntikaM gataH .. 12\-353\-65 (80168) iha chaivAgato.asmyadya visR^iShTaH paramAtmanA . evaM me bhagavAndevaH svayamAkhyAtavAnhariH .. 12\-353\-66 (80169) AsiShye tatparo bhUtvA yuvAbhyAM saha nityashaH .. .. 12\-353\-67 (80170) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye tripa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 353\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-353\-18 keshavenAbhisaMguptaH prAptavAnAhaye jayamiti Ta . dha. pAThaH .. 12\-353\-26 kAH kathAH pR^iShTavAMshcha sa iti dha . pAThaH .. 12\-353\-31 hR^idayenodvahanbhAvamiti dha . pAThaH .. 12\-353\-36 jAlapAdA haMsAstada~Nkitabhujau haMsapAdA~Nkitabhujau . chakralakShaNau chakrA~NkitapAdau. jAnupAtabhujAntAviti Ta. pAThaH. raktapAdabhujAntAviti dha. pAThaH .. 12\-353\-40 samAgatau hi tatraitau sarvabhUtanamaskR^itau . shvetadvIpe mayA dR^iShTau tAdR^ishAviha sattamAviti tha. dha. pAThaH .. 12\-353\-57 shveta ityabhivikhyAtamiti dha . pAThaH .. 12\-353\-58 lokeShu siddhAnabhAvitAtmanAmiti cha . dha. pAThaH .. 12\-353\-60 nalavatparvayukattvAnnalashabdenA~NgulaM grAhmam .. 12\-353\-64 ekAntagatabuddhiravyabhicharitabuddhibhiH .. 12\-353\-65 tatosmyekAntitAM gata iti tha . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 354 .. shrIH .. 12\.354\. adhyAyaH 354 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## naranArAyaNAbhyAM nAradAya shrIbhagavanmahimAnuvarNanam .. 1\.. vadarthAshrame narAdena chirataraM tapashcharyA .. 2\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-354\-0 (80171) naranArAyaNAvUchatuH. 12\-354\-0x (6621) dhanyosyanugR^ihItosi yatte dR^iShTaH svayaMprabhuH . na hi taM dR^iShTavAnkashchitpadmayonirapi svayam .. 12\-354\-1 (80172) avyaktayonirbhagavAndurdarshaH puruShottamaH . nAradaitaddhi nau satyaM vachanaM samudAhR^itam .. 12\-354\-2 (80173) nAsya bhaktAtpriyataro loke kashchana vidyate . tataH svayaM darshitavAnsvamAtmAnaM dvijottama .. 12\-354\-3 (80174) tapo hi tapyatastasya yatsthAnaM paramAtmanaH . na tatsaMprApnute kashchidR^ite hyAvAM dvitottama .. 12\-354\-4 (80175) yA hi sUryasahasrasya samastasya bhaveddyutiH . sthAnasya sA bhavettasya svayaM tena virAjatA .. 12\-354\-5 (80176) tasmAduttiShThate vipra devAdvishvabhuvaH pateH . kShamA kShamAvatAM shreShTha yayA bhUmistu yujyate .. 12\-354\-6 (80177) tasmAchchottiShThate devAtsarvabhUtahitAdrasaH . Apo hi tena yujyante dravatvaM prApnuvanti cha .. 12\-354\-7 (80178) tasmAdeva samudbhUtaM tejo rUpaguNAtmakam . yena saMyujyate sUryastato loke virAjate .. 12\-354\-8 (80179) tasmAddevAtsamudbhUtaH sparshastu puruShottamAt . yena sma yujyate vAyustato lokAnvivAtyasau .. 12\-354\-9 (80180) tasmAchchottiShThate shabdaH sarvalokeshvarAtprabhoH . AkAshaM yujyate yena tatastiShThatyasaMvR^itam .. 12\-354\-10 (80181) tasmAchchottiShThate devAtsarvabhUtagataM manaH . chandramA yena saMyuktaH prakAshaguNadhAraNaH .. 12\-354\-11 (80182) sadbhUtotpAdakaM nAma tatsthAnaM vedasaMj~nitam . vidyAsahAyo yatrAste bhagavAnhavyakavyabhuk .. 12\-354\-12 (80183) ye hi niShkalmaShA loke puNyapApavivarjitAH . teShAM vai kShemamadhvAnaM gachChatAM dvijasattama .. 12\-354\-13 (80184) sarvaloke tamohantA Adityo dvAramuchyate . ` jvAlAmAlI mahAtejA yenedaM dhAryate jagat ..' 12\-354\-14 (80185) AdityadagdhasarvA~NgA adR^ishyAH kenachitkvachit . paramANubhUtA bhUtvA tu taM devaM pravishantyuta .. 12\-354\-15 (80186) tasmAdapi cha nirmuktA aniruddhatanau sthitAH . manobhUtAstato bhUtvA pradyumnaM pravishantyuta .. 12\-354\-16 (80187) pradyumnAchchApi nirmuktA jIvaM saMkarShaNaM tataH . vishanti viprapravarAH sA~NkhyA bhAgavataiH saha .. 12\-354\-17 (80188) tatastraiguNyahInAste paramAtmAnama~njasA . pravishanti dvijashreShThAH kShetraj~naM nirguNAtmakam . sarvAvAsaM vAsudevaM kShetraj~naM viddhi tattvataH .. 12\-354\-18 (80189) samAhitamanaskAshcha niyatAH saMyatendriyAH . ekAntabhAvopagatA vAsudevaM vishanti te .. 12\-354\-19 (80190) AvAmapi cha dharmasya guhe jAtau dvijottama . ramyAM vishAlAmAshritya tapa ugraM samAsthitau .. 12\-354\-20 (80191) ye tu tasyaiva devasya prAdurbhAvAH surapriyAH . bhaviShyanti trilokasthAsteShAM svastItyatho dvija .. 12\-354\-21 (80192) vidhinA svena yuktAbhyAM yathApUrvaM dvijottama . AsthitAbhyAM sarvakR^ichChraM vrataM samyaganuttamam .. 12\-354\-22 (80193) `svArthena vidhinA yuktaH sarvakR^ichChravrate sthitaH.' AvAbhyAmapi dR^iShTastvaM shvetadvIpe tapodhana .. 12\-354\-23 (80194) samAgato bhagavatA saMkalpaM kR^itavAMstathA . sarvaM hi nau saMviditaM trailokye sacharAchare .. 12\-354\-24 (80195) yadbhaviShyati vR^ittaM vA vartate vA shubhAshubham . sarvaM sa te kathitavAndevadevo mahAmune .. 12\-354\-25 (80196) vaishampAyana uvAcha. 12\-354\-26x (6622) etachChrutvA tayorvAkyaM tapasyugre cha vartatoH . nAradaH prA~njalirbhUtvA nArAyaNaparAyaNaH .. 12\-354\-26 (80197) jajApa vidhivanmantrAnnArAyaNagatAnbahUn . divyaM varShasahasraM hi naranArAyaNAshrame .. 12\-354\-27 (80198) avasatsa mahAtejA nArado bhagavAnR^iShiH . tAvevAbhyarchayandevau naranArAyaNau cha tau .. .. 12\-354\-28 (80199) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye chatuHpa~nchAdashadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 354\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-354\-2 AkAshayonirbhagavAniti dha . pAThaH .. 12\-354\-7 sarvabhUtahitorasa iti tha . pAThaH .. 12\-354\-15 paramANvAtmabhUtAstu taM deshaM pratisantyuteti tha . pAThaH .. 12\-354\-17 viprapravarAsteShAM shuddhA gatirhiseti dha . pAThaH .. 12\-354\-20 vishAlAM badarIm .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 355 .. shrIH .. 12\.355\. adhyAyaH 355 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAradaMprati naranArAyaNAbhyAM pitrye karmaNi visheShanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-355\-0 (80200) vaishampAyana uvAcha. 12\-355\-0x (6623) kasyachittvatha kAlasya nAradaH parameShThijaH . daivaM kR^itvA yathAnyAyaM pitryaM chakre tataH param .. 12\-355\-1 (80201) tatastaM vachanaM prAha jyeShTho dharmAtmajaH prabhuH . ka ijyate dvijashreShTha daive pitrye cha kalpite .. 12\-355\-2 (80202) tvayA matimatAM shreShTha tanme shaMsa yathAtatham . kimetatkriyate karma phalaM vA.asya kimiShyate .. 12\-355\-3 (80203) nArada uvAcha. 12\-355\-4x (6624) tvayaitatkathitaM pUrvaM daivaM kartavyamityapi . daivataM cha paro j~neyaH paramAtmA sanAtanaH .. 12\-355\-4 (80204) tatastadbhAvito nityaM yaje vaikuNThamavyayam . tasmAchcha prasR^itaH pUrvaM brahmA lokapitAmahaH .. 12\-355\-5 (80205) mama vai pitaraM prItaH parameShThyapyajIjanat . ahaM saMkalpajastasya putraH prathamakalpitaH .. 12\-355\-6 (80206) yajAmi vai pitR^InsAdho nArAyaNavidhau kR^ite . evaM sa eva bhagavAnpitA mAtA pitAmahaH .. 12\-355\-7 (80207) ijyate pitR^iyaj~neShu mayA nityaM jagatpatiH . shrutishchApyaparA devAH putrAnhi pitaro.ayajan .. 12\-355\-8 (80208) vedashrutiH pranaShTA cha punaradhyApitA sutaiH . tataste mantradAH putrAH pitR^INAmiti vaidikam .. 12\-355\-9 (80209) nUnaM suraistadviditaM yuvayorbhAvitAtmanoH . putrAshcha pitarashchaiva parasparamapUjayan .. 12\-355\-10 (80210) trInpiNDAnnyasya vai pitryAnpUrvaM dattvA kushAniti . kathaM tu piNDasaMj~nAM te pitaro lebhire purA .. 12\-355\-11 (80211) naranArAyaNAvUchatuH. 12\-355\-12x (6625) imAM hi dharaNIM pUrvaM naShTAM sAgaramekhalAm . govinda ujjahArAshu vArAhaM rUpamAsthitaH .. 12\-355\-12 (80212) sthApayitvA tu dharaNIM sve sthAne puruShottamaH . jalakardamaliptA~Ngo lokakAryArthamudyataH .. 12\-355\-13 (80213) prApte chAhnikakAle tu madhyadeshagate ravau . daMShTrAvilagnAMstrInpiNDAnvidhUya sahasA prabhuH .. 12\-355\-14 (80214) sthApayAmAsa vai pR^ithvyAM kushAnAstIrya nArada . sa teShvAtmAnamuddishya pitryaM chakre yathAvidhi .. 12\-355\-15 (80215) saMkalpayitvA trInpiNDAnsvenaiva vidhinA prabhuH . AtmagAtroShmasaMbhUtaiH snehagarbhaistilairapi .. 12\-355\-16 (80216) prokShyApasavyaM deveshaH prA~NbhukhaH kR^itavAnsvayam . maryAdAsthApanArthaM cha tato vachanamuktavAn .. 12\-355\-17 (80217) vR^iShAkapiruvAcha. 12\-355\-18x (6626) ahaM hi pitaraH sraShTumudyato lokakR^itsvayam . tasya chintayataH sadyaH pitR^ikAryavidhInparAn .. 12\-355\-18 (80218) daMShTrAbhyAM pravinirdhUtA mamaite dakShiNAM disham . AshritA dharaNIM pIDya tasmAtpitara eva te .. 12\-355\-19 (80219) trayo mUrtivihInA vai piNDamUrtidharAstvime . bhavantu pitaro loke mayA sR^iShTAH sanAtanAH .. 12\-355\-20 (80220) pitA pitAmahashchaiva tathaiva prapitAmahaH . ahamevAtra vij~neyastriShu piNDeShu saMsthitaH . nAsti matto.adhikaH kashchitko vAnyorchyo mayA svayaM 12\-355\-21 (80221) ahameva pitA loke ahameva pitAmahaH . pitAmahapitA chaiva ahamevAtra kAraNam .. 12\-355\-22 (80222) ityetaduktvA vachanaM devadevo vR^iShAkapiH . varAhaparvate vipra dattvA piNDAnsavistarAn . AtmAnaM pUjayitvaiva tatraivAdarshanaM gataH .. 12\-355\-23 (80223) etadarthaM subhamate pitaraH piNDasaMj~nitAH . labhante satataM pUjAM vR^iShAkapivacho yathA .. 12\-355\-24 (80224) ye yajanti pitR^IndevAngurUMshchaivAtirthIstathA . gAshchaiva dvijamukhyAMshcha pitaraM mAtaraM tathA .. 12\-355\-25 (80225) karmaNA manasA vAchA viShNumeva yajanti te . antargataH sa bhagavAnsarvasatvasharIragaH .. 12\-355\-26 (80226) samaH sarveShu bhUteShu IshvaraH sukhaduHkhayoH . mahAnmahAtmA sarvAtmA nArAyaNa iti shrutiH .. .. 12\-355\-27 (80227) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye pa~nchapa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 355\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-355\-2 ka ijyate dvijavarairdaive pitrye cha karmaNIti dha . pAThaH .. 12\-355\-4 paro yaj~na iti jha . pAThaH .. 12\-355\-6 mama pitaraM prajApatim . brahmA parameShThIti saMbandhaH. nArado dakShashApAtprajApateH sakAj~nAtpunarjanma prApeti harivaMshe.asti. tasya brahmaNaH .. 12\-355\-7 nArAyaNavidhau tAntrike pUjAdau .. 12\-355\-8 agniShvAttAdInputrAn pitaro devA adhyApyAsuraiH saha yuddhArthaM gatAstatashchiropitAnA teShAM shrutiH naShTA na pratibhAti . tataste putrebhya eva vedamadhItayanta ityAkhyAyikA purANAntaraprasiddhA sUchitA .. 12\-355\-9 putrAH pitR^itvamupapedira iti jha . dha. pAThaH .. 12\-355\-11 nyasya vai pR^ithvyAmiti dha . tha. pAThaH. pUrvaM pR^ithvyAM kushAndatvA tatra pitrAdyuddeshena piNDAnnyasyApUjayamiti saMbandhaH .. 12\-355\-14 madhyaMdinagate ravAviti tha . dha. pAThaH. daMShTrAvilagnAnmR^itpiNDAniti Ta. tha. pAThaH .. 12\-355\-16 tilairapa iti tha . dha. pAThaH .. 12\-355\-18 pitaraH pitR^In .. 12\-355\-19 viShNoH shAlagrAma_iva pitR^INAM mUrtayaH piNDA evetyAha . daMShTrAbhyAmiti. daMShTrAbhyAM pravinirdhUtA mR^itpiNDA dakShiNAM dishamiti dha. tha. pAThaH. daMShTrAbhyAM vinidhUtAMstrInpiNDAnAM dakShiNAM dishamiti Tha. pAThaH. AshritA sharaNIM piNDA iti jha. pAThaH .. 12\-355\-21 pittAmahashchetyAdinA shrAddhaM sarvaM viShNudaivatyameveti pitryaprakAro darshitaH .. 12\-355\-22 na ko mama pitA loka iti dha . pAThaH. ko vA mama pitA loke iti jha. pAThaH. mAtAmahaH pitA chaiveti dha. pAThaH .. 12\-355\-24 eShA tasya sthitirvipreti jha . pAThaH .. 12\-355\-25 pitR^Inbhaktyeti tha . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 356 .. shrIH .. 12\.356\. adhyAyaH 356 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## naranArAyaNAnuj~nAnena nAradena svAshramaMprati gamanam .. 1\.. vaishampAyanena janamejayaMprati shrIvyAsamAhAtmyakathanam .. 2\.. sautinA shrInArAyaNaguNavarNanapUrvakaM shaunakAdibhyastadanugrahAshaMsanam .. 3\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-356\-0 (80228) vaishampAyana uvAcha. 12\-356\-0x (6627) shrutvaitannArado vAkyaM naranArAyaNeritam . atyantaM bhaktimAndeve ekAntitvamupeyivAn .. 12\-356\-1 (80229) uShitvA varShasAhasraM naranArAyaNAshrame . shrutvA bhagavadAkhyAnaM dR^iShTvA cha harimavyayam . jagAma himavatkukShAvAshramaM svaM surArchitam .. 12\-356\-2 (80230) tAvapi khyAtayashasau naranArAyaNAvR^iShI . tasminnevAshrame ramye tepatustapa sattamam .. 12\-356\-3 (80231) tvamapyamitavikrAntaH pANDavAnAM kulodvahaH . pAvitAtmA.adya saMvR^ittaH shrutvemAmAditaH kathAm .. 12\-356\-4 (80232) naiva tasyAparo loko nAyaM pArthivasattama . karmaNA manasA vAchA yo dviShyAdviShNumavyayam .. 12\-356\-5 (80233) majjanti pitarastasya narake shAshvatIH samAH . yo dviShyAdvibudhashreShThaM devaM nArAyaNaM harim .. 12\-356\-6 (80234) kathaM nAma bhaveddveShya AtmA lokasya kasyachit . AtmA hi puruShavyAghra j~neyo viShNuriti shrutiH .. 12\-356\-7 (80235) ya eSha gururasmAkamR^iShirgandhavatIsutaH . tenaitatkathitaM tAta mAhAtmyaM paramAtmanaH . tasmAchChrutaM mayA chedaM kathitaM cha tavAnagha .. 12\-356\-8 (80236) nAradena tu saMprAptaH sarahasyaH sasaMgrahaH . eSha dharmo jagannAthAtsAkShAnnArAyaNAnnR^ipa .. 12\-356\-9 (80237) evameSha mahAndharmaH sa te pUrvaM nR^ipottama . kathito harigItAsu samAsavidhikalpitaH .. 12\-356\-10 (80238) kR^iShNadvaipAyanaM vyAsaM viddhi nArAyaNaM prabhum . ko hyanyaH puNDarIkAkShAnmahAbhAratakR^idbhavet . dharmAnnAnAvidhAMshchaiva ko brUyAttamR^ite prabhum .. 12\-356\-11 (80239) vartatAM te mahAyaj~no yathAsaMkalpitastvayA . saMkalpitAshvamedhastvaM shrutadharmA cha tattvataH .. 12\-356\-12 (80240) sautiruvAcha. 12\-356\-13x (6628) etattu mahadAkhyAnaM shrutvA pArIkShito nR^ipaH . tato yaj~nasamAptyarthaM kriyAH sarvAH samArabhat .. 12\-356\-13 (80241) nArAyaNIyamAkhyAnametatte kathitaM mayA . pR^iShTena shaunakAdyeha naimiShAraNyavAsiShu .. 12\-356\-14 (80242) nAradena purA yadvai gurave tu niveditam . R^iShINAM pANDavAnAM cha shR^iNvatoH kR^iShNabhIShmayoH .. 12\-356\-15 (80243) sa hi paramarShirjanabhuvanapatiH pR^ithudharaNidharaH shrutivinayaparaH . shamaniyamanidhiryamaniyamaparo dvijavara sahitastava cha bhavatu gatirhariramarahitaH .. 12\-356\-16 (80244) asuravadhakarastapasAMnidhiH sumahatAM yashasAM cha bhAjanam . ekAntinAM sharaNado.abhayado gatido gatidostu vaH sukhabhAgakaraH . madhukaiTabhahA kR^itadharmavidAM gatido bhayado makhabhAgaharostu sharaNaM sa te .. 12\-356\-17 (80245) triguNo viguNashchaturAtmadharaH pUrteShTayoshcha phalabhAgaharaH . vidadhAtu nityamajito.atichalo gatirAtmavatAM sukR^itinAmR^iShINAm .. 12\-356\-18 (80246) taM lokasAkShiNamajaM puruShaM purANaM ravivarNamIshvaraM gatiM bahushaH . praNamadhvamekamatayo yataH salilodbhavopi tamR^iShiM praNataH .. 12\-356\-19 (80247) sa hi lokayonirasR^itasya padaM sUkShmaM parAyaNamachalaM hi padam . tatsA~NkhyayogibhirudAhR^itaM taM buddhyA yatAtmabhiridaM sanAtanam .. .. 12\-356\-20 (80248) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye ShaTpa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 356\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-356\-15 gurave bR^ihaspataye .. 12\-356\-16 sa nArAyaNaH .. 12\-356\-17 kR^itadharmaH kR^itayugadharmaH satyAdistadvidAm .. 12\-356\-18 chatvAro vAsudevasaMkarShaNapradyumnAniruddhAkhyA AtmAnastAndhArayati sa tathA . triguNAtigashchatuShpathadharaH iti dha. pAThaH .. 12\-356\-19 salilamudbhavo yasya sa nArAyaNaH sheShashAyI tamR^iShiM vAsudevam .. 12\-356\-20 lokasyAvyaktAderyoniH . amR^itasya mokShasya padaM sthAnam. padaM padanIyam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 357 .. shrIH .. 12\.357\. adhyAyaH 357 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shrInArAyaNena svanAbhipadmo brahmaNaH sarjanam .. 1\.. tato madhukaiTabhayorutpAdanam .. 2\.. tAbhyAM brahmaNo vedApaharaNam .. 3\.. hayashirorUpiNA hariNA brahmaNe punarvedapratyarpaNapUrvakaM madhukaiTabhasaMharaNam .. 4\.. vaishampAyanena janamejayAya shrInArAyaNamahimAnuvarNanam .. 5\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-357\-0 (80249) shaunaka uvAcha. 12\-357\-0x (6629) shrutaM bhagavatastasya mAhAtmyaM paramAtmanaH . janmadharmagR^ihe chaiva naranArAyaNAtmakam .. 12\-357\-1 (80250) mahAvarAhasR^iShTA cha piNDotpattiH purAtanI . pravR^ittau cha nivR^ittau cha yo yathA parikalpitaH .. 12\-357\-2 (80251) tathA sa naH shruto brahmankathyamAnastvayA.anagha . havyakavyabhujo viShNurudakpUrve mahodadhau .. 12\-357\-3 (80252) yachcha tatkathitaM pUrvaM tvayA hayashiro mahat . tachcha dR^iShTaM bhagavatA brahmaNA parameShThinA .. 12\-357\-4 (80253) kiM tadutpAditaM pUrvaM hariNA lokadhAriNA . rUpaM prabhAvaM mahatAmapUrvaM dhImatAMvara .. 12\-357\-5 (80254) dR^iShTvA hi vivudhashreShThamapUrvamamitaujasam . tadashvashirasaM puNyaM brahmA kimakaronmune .. 12\-357\-6 (80255) etannaH saMshayaM brahmanpurANaM brahmasaMbhavam . kathayasvottamamate mahApuruShasaMshritam . pAvitAH sma tvayA brahmanpuNyAH kathaya tAH kathAH .. 12\-357\-7 (80256) sautiruvAcha. 12\-357\-8x (6630) kathayiShyAmi te sarvaM purANaM vedasaMmitam . jagau yadbhagavAnvyAso rAj~naH pArikShitasya vai .. 12\-357\-8 (80257) shrutvA.ashvashiraso mUrti devasya harimedhasaH . utpannasaMshayo rAjA etadevamachodayat .. 12\-357\-9 (80258) janamejaya uvAcha. 12\-357\-10x (6631) yattaddarshitavAnbrAhma devaM hayashirodharam . kimarthaM tatsamabhavadvapurdevopakalpitam .. 12\-357\-10 (80259) vaishampAyana uvAcha. 12\-357\-11x (6632) yatkiMchidiha loke vai dehabaddhaM vishAMpate . sarvaM pa~nchabhirAviShTaM bhUtairIshvarabuddhijaiH .. 12\-357\-11 (80260) Ishvaro hi jagatsraShTA prabhurnArAyaNo virAT . bhUtAntarAtmA varadaH saguNo nirguNopi cha .. 12\-357\-12 (80261) bhUtapralayamavyaktaM shR^iNuShva nR^ipasattama .. 12\-357\-13 (80262) dharaNyAmatha lInAyAmapsu chaikArNave purA . jyotirbhUte jale chApi lIne jyotiShi chAnile .. 12\-357\-14 (80263) vAyau chAkAshasaMlIne AkAshe cha manonuge . vyakte manasi saMlIne vyakte chAvyaktatAM gate .. 12\-357\-15 (80264) avyakte puruShaM yAte puMsi sarvagate.api cha . tama evAbhavatsarvaM na prAj~nAyata kiMchana .. 12\-357\-16 (80265) tamaso brahmasaMbhUtaM tamomUlamR^itAtmakam . tadvishvabhAvasaMj~nAntaM pauruShIM tanumAshritam .. 12\-357\-17 (80266) so.aniruddha iti proktastatpradhAnaM prachakShate . tadavyaktamiti j~neyaM triguNaM nR^ipasattama .. 12\-357\-18 (80267) vidyAsahAyavAndevo viShvakseno hariH prabhuH . `AdikartA sa bhUtAnAmaprameyo hariH prabhuH .. 12\-357\-19 (80268) apsveva shayanaM chakre nidrAyogamupAgataH . jagatashchintayansR^iShTiM chitrAM bahuguNodbhavAm .. 12\-357\-20 (80269) tasya chintayataH sR^iShTiM mahAnAtmaguNaH smR^itaH . ahaMkArastato jAto brahmA shubhachaturmukhaH . hiraNyagarbho bhagavAnsarvalokapitAmahaH .. 12\-357\-21 (80270) padme.aniruddhAtsaMbhUtastadA padmanibhekShaNaH . sahasrapatre dyutimAnupaviShTaH sanAtanaH .. 12\-357\-22 (80271) dadR^ishe.adbhutasaMkAsho lokAnApyAyayanprabhuH . satvasthaH parameShThI sa tato bhUtagaNAnsR^ijan .. 12\-357\-23 (80272) pUrvameva cha padmasya patre sUryAMshusaprabhe . nArAyaNakR^itau bindU apAmAstAM guNottarau .. 12\-357\-24 (80273) tAvapashyatsa bhagavAnanAdinidhano.achyutaH . ekastatrAbhavadvindurmadhvAbho ruchiraprabhaH .. 12\-357\-25 (80274) sa tAmaso madhurjAtastadA nArAyaNAj~nayA . kaThinastvaparo vinduH kaiTabho rAjasastu saH .. 12\-357\-26 (80275) tAvabhyadhAtavAM shreShThau tamorajaguNAnvitau . balavantau gadAhastau padmanAlAnusAriNau .. 12\-357\-27 (80276) dadR^ishAte.aravindasthaM brahmANamamitaprabhavam . sR^ijantaM prathamaM vedAMshchaturashchAruvigrahAn .. 12\-357\-28 (80277) tato vigrahavantastAnvedAndR^iShTvA.asurottamau . sahasA jagR^ihaturvedAnbrahmaNaH pashyatastadA .. 12\-357\-29 (80278) atha tau dAnavashreShThau vedAngR^ihya sanAtanAn . rasAM vivishatustUrNamudakpUrve mahodadhau .. 12\-357\-30 (80279) tato hR^iteShu deveShu brahmA kashmalamAvishat . tato vachanamIshAnaM prAha vedairvinAkR^itaH .. 12\-357\-31 (80280) brahmovAcha. 12\-357\-32x (6633) vedA me paramaM chakShurvedA me paramaM balam . vedA me paramaM dhAma vedA me brahma chottaram .. 12\-357\-32 (80281) mama vedA hR^itAH sarve dAnavAbhyAM balAditaH . andhakArA hi me lokA jAtA vedairvinA kR^itAH .. 12\-357\-33 (80282) vedAnR^ite hi kiM kuryA lokAnAM sR^iShTimuttamAm . aho bata mahadduHkhaM vedanAshanajaM mama .. 12\-357\-34 (80283) prAptaM dunoti hR^idayaM tIvraM shokaparAyaNam . ko hi shokArNave magnaM mAmito.adya samuddharet .. 12\-357\-35 (80284) vadAMstAMshchAnayennaShTAnkasya chAhaM priyo bhave . ityevaM bhAShamANasya brahmaNo nR^ipasattama .. 12\-357\-36 (80285) hareH stotrArthamudbhUtA buddhirbuddhimatAM vara . tato jagau paraM japyaM sA~njalipragrahaH prabhuH .. 12\-357\-37 (80286) brahmovAcha. 12\-357\-38x (6634) OM namaste brahmahR^idaya namaste mama pUrvaja . lokAdyabhuvanashreShTha sA~Nkhyayoganidhe prabho .. 12\-357\-38 (80287) vyaktAvyaktakarAchintya kShemaM panthAnamAsthitaH . vishvabhuksarvabhUtAnAmantarAtmannayonija . ahaM prasAdajastubhyaM lokadhAma svayaMbhuvaH .. 12\-357\-39 (80288) tvatto me mAnasaM janma prathamaM dvijapUjitam . chAkShuShaM vai dvitIyaM me janma chAsItpurAtanam .. 12\-357\-40 (80289) tvatprasAdAttu me janma tR^itIyaM vAchikaM mahat . tvattaH shravaNajaM chApi chaturthaM janma me vibho .. 12\-357\-41 (80290) nAsatyaM chApi me janma tvattaH pa~nchamamuchyate . aNDajaM chApi me janma tvattaH ShaShThaM vinirmitaM .. 12\-357\-42 (80291) idaM cha saptamaM janma padmajanmeti vai prabho . sargesarge hyahaM putrastava triguNavarjita .. 12\-357\-43 (80292) prathamaH puNDarIkAkShaH pradhAnaguNakalpitaH . tvamIshvaraH svabhAvashcha bhUtAnAM tvaM prabhAvana .. 12\-357\-44 (80293) tvayA vinirmito.ahaM vai vedachakShurvayotiga . te me vedA hR^itAshchakShurandho jAtosmi jAgR^ihi . dadasva chakShUMShi mama priyo.ahaM te priyosi me .. 12\-357\-45 (80294) evaM stutaH sa bhagavAnpuruShaH sarvatomukhaH . jahau nidrAmatha tadA vedakAryArthamuhyataH .. 12\-357\-46 (80295) aishvaryeNa prayogeNa dvitIyAM tanumAsthitaH . sunAsikena kAyena bhUtvA chandraprabhastadA . kR^itvA hayashiraH shubhraM vedAnAmAlayaM prabhuH .. 12\-357\-47 (80296) tasya mUrdhA samabhavaddyauH sanakShatratArakAH . keshAshchAsyAbhavandIrghA raveraMshusamaprabhAH .. 12\-357\-48 (80297) karNAvAkAshapAtAle lalATaM bhUtadhAriNI . ga~NgAsarasvatI puNye bhruvAvAstAM mahAdyutI .. 12\-357\-49 (80298) chakShuShI somasUryauM te nAsA saMdhyA punaH smR^itA . OMkArastvatha saMskAro vidyujjihvA cha nirmitA .. 12\-357\-50 (80299) dantAshcha pitaro rAjansomapA iti vishrutAH . goloko brahmalokashcha oShThAvAstAM mahAtmanaH . grIvA chAsyAbhavadrAjankAlarAtrirguNottarA .. 12\-357\-51 (80300) etaddhayashiraH kR^itvA nAnAmUrtibhirAvR^itam . antardadhau sa vishvesho vivesha cha rasAM prabhuH .. 12\-357\-52 (80301) rasAM punaH praviShTashcha yogaM paramamAsthitaH . shaikShyaM svaraM samAsthAya udgItaM prAsR^ijatsvaram .. 12\-357\-53 (80302) sasvaraH sAnunAdI cha sarvashaH snigdha eva cha . babhUvAntarjalagataH sarvabhUtaguNoditaH .. 12\-357\-54 (80303) tatastAvasurau kR^itvA vedAnsamayabandhanAn . rasAtale vinikShipya yataH shabdastato drutau .. 12\-357\-55 (80304) etasminnantare rAjandevo hayashirodharaH . jagrAha vedAnakhilAnrasAlagatAnhariH .. 12\-357\-56 (80305) prAdAchcha brahmaNe bhUyastataH svAM prakR^itiM gataH .. 12\-357\-57 (80306) sthApayitvA hayashirA udakpUrve mahodadhau . vedAnAmAlayashchApi babhUvAshvarirAstataH .. 12\-357\-58 (80307) atha kiMchidapashyantau dAnavau madhukaiTabhau . yatra devA vinikShiptAstatsthAnaM shUnyameva cha .. 12\-357\-59 (80308) tata uttamamAsthAya vegaM balavatAM varau . punaruttasthatuH shIghraM rasAnAmAlayAttadA .. 12\-357\-60 (80309) dadR^ishAte cha puruShaM tamevAdikaraM prabhum . shvetaM chandravishuddhAbhamaniruddhatanau sthitam.Ta bhUyopyamitavikrAntaM nidrAyogamupAgatam .. 12\-357\-61 (80310) AtmapramANarachite apAmupari kalpite . shayane nAgabhogADhye jvAlAmAlAsamAvR^ite .. 12\-357\-62 (80311) niShkalmaSheNa satvena saMpannaM ruchiraprabham . taM dR^iShTvA dAnavendrau tau mahAhAsamamu~nchatAm .. 12\-357\-63 (80312) Uchatushcha samAviShTau rajasA tamasA cha tau . ayaM sa puruShaH shvetaH shete nidrAmupAgataH .. 12\-357\-64 (80313) anena nUnaM vedAnAM kR^itamAharaNaM rasAt . kasyaiSha konu khalveSha kiMcha svapiti bhogavAn . ichyuchchAritavAkyau tau bodhayAmAsaturharim .. 12\-357\-65 (80314) yuddhArthinau hi vij~nAya vibuddhaH puruShottamaH . nirIkShya chAsurendrau tau tato yuddhe manodadhe .. 12\-357\-66 (80315) atha yuddhaM samabhavattayornArAyaNasya vai .. 12\-357\-67 (80316) rajastamoviShTatanU tAvubhau madhukaiTabhau . brahmaNopachitiM kurva~njadhAna madhusUdanaH .. 12\-357\-68 (80317) tatastayorvadhenAshu vedApaharaNena cha . shokApanayanaM chakre brahmaNaH puruShottamaH .. 12\-357\-69 (80318) tataH parivR^ito brahmA hariNA vedasatkR^itaH . nirmame sa tadA lokAnkR^itsnAnsthAvaraja~NgamAn .. 12\-357\-70 (80319) dattvA pitAmahAyAgryAM matiM lokavisargikIm . tatraivAntardadhe devo yata evAgato hariH .. 12\-357\-71 (80320) tau dAnavau harirhatvA kR^itvA hayashirastanum . punaH pravR^ittidharmArthaM tAmeva vidadhe tanum .. 12\-357\-72 (80321) evameSha mahAbhAgo babhUvAshvashirA hariH . paurANametatprakhyAtaM rUpaM varadamaishvaram .. 12\-357\-73 (80322) yo hyetadbrAhmaNo nityaM shR^iNuyAddhArayIta vA . na tasyAdhyayanaM nAshamupagachChetkadAchana .. 12\-357\-74 (80323) ArAdhya tapasogreNa devaM hayashirodharam . pA~nchAlena kramaH prApto rAmeNa pathi deshite .. 12\-357\-75 (80324) etaddhayashiro rAjannAkhyAnaM tava kIrtitam . purANaM vedasamitaM yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. 12\-357\-76 (80325) yAMyAmichChettanuM devaH kartuM kAryavidhau kvachit . tAtAM kuryAdvikurvANaH svayamAtmAnamAtmanA .. 12\-357\-77 (80326) eSha vedanidhiH shrImAneSha vai tapasonidhiH . eSha yogashcha sA~NkhyaM cha brahma chAgryaM havirvibhuH .. 12\-357\-78 (80327) nArAyaNaparA vedA yAj~nA nArAyaNAtmakAH . tapo nArAyaNaparaM nArAyaNaparA gatiH .. 12\-357\-79 (80328) nArAyaNaparaM satyamR^itaM nArAyaNAtmakam . nArAyaNaparo dharmaH punarAvR^ittidurlabhaH .. 12\-357\-80 (80329) pravR^ittilakShaNashchaiva dharmo nArAyaNAtmakaH . nArAyaNAtmako gandho bhUmau shreShThatamaH smR^itaH .. 12\-357\-81 (80330) apAM chApi guNA rAjanrasA nArAyaNAtmakAH . jyotiShAM cha paraM rUpaM smR^itaM nArAyaNAtmakam .. 12\-357\-82 (80331) nArAyaNAtmakashchApi sparsho vAyuguNaH smR^itaH . nArAyaNAtmakashchaiva shabda AkAshasaMbhavaH .. 12\-357\-83 (80332) manashchApi tato bhUtamavyaktaguNalakShaNam . nArAyaNaparaM kAlo jyotiShAmayanaM cha yat .. 12\-357\-84 (80333) nArAyaNaparA kIrtiH shrIshcha lakShNIshcha devatAH . nArAyaNaparaM sA~NkhyaM yogo nArAyaNAtmakaH .. 12\-357\-85 (80334) kAraNaM puruSho hyeShAM pradhAnaM chApi kAraNam . svabhAvashchaiva karmANi daivaM yeShAM cha kAraNam .. 12\-357\-86 (80335) adhiShThAnaM tathA kartA karaNaM cha pR^ithagvidham . vividhA cha tathA cheShTA daivaM chaivAtra pa~nchamam .. 12\-357\-87 (80336) pa~nchakAraNasaMkhyAto niShThA sarvatra vai hariH . tattvaM vij~nAsamAnAnAM hetubhiH sarvatomukhaiH .. 12\-357\-88 (80337) tattvameko mahAyogI hanirnArAyaNaH prabhuH . brahmAdInAM salokAnAmR^iShINAM cha mahAtmanAm .. 12\-357\-89 (80338) sA~NkhyAnAM yoginAM chApi yatInAmAtmavedinAm . manIShitaM vijAnAti keshavo na tu tasya te .. 12\-357\-90 (80339) ye kechitsarvalokeShu daivaM pitryaM cha kurvate . dAnAni cha prayachChanti tapyante cha tapo mahat .. 12\-357\-91 (80340) sarveShAmAshrayo viShNuraishvaraM vidhimAsthitaH . sarvabhUtakR^itAvAso vAsudeveti chochyate .. 12\-357\-92 (80341) ayaM hi nityaH paramo maharShi rmahAvibhUtirguNavAnguNAkhyaH . guNaishcha saMyogamupaiti shIghraM kAlo yathartAvR^itusaMprayuktaH .. 12\-357\-93 (80342) naivAsya vindanti gatiM mahAtmano na chAgatiM kashchidihAnupashyati . j~nAnAtmakAH saMyamino maharShayaH . pashyanti nityaM puruShaM guNAdhikam .. .. 12\-357\-94 (80343) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye saptapa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 357\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-357\-3 havyakavyabhujaH . mUlavibhujAditvAtkaH. akArAntaH shabdaH. udakpUrve aishAnakoNe. mahodadhau tatsamIpe. idamuttarAnvayi .. 12\-357\-5 apUrvaM prAgadR^iShTam .. 12\-357\-6 apUrvaM adbhutam .. 12\-357\-10 tat ashvashirorUpam .. 12\-357\-11 IshvarabuddhijaiH IshvarasaMkalpamAtrajaiH .. 12\-357\-23 lokanAtho mahAnprabhuriti Ta . pAThaH .. 12\-357\-38 lokAdyanidhanashreShTheti Ta . pAThaH .. 12\-357\-46 devakAryArthamudyata iti Ta . dha. pAThaH .. 12\-357\-53 omiti prAsR^ijatsvaramiti tha.dha . pAThaH .. 12\-357\-74 shR^iNuyAchChrAkyeta veti tha . dha. pAThaH .. 12\-357\-90 keshavo nanu vai gatiriti Ta . pAThaH .. 12\-357\-93 guNavAnnirguNAkhya iti tha . pAThaH .. 12\-357\-94 puruShaM guNAtigamiti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 358 .. shrIH .. 12\.358\. adhyAyaH 358 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vaishampAyanena janamejayAya ekAntidharmanirUpaNapUrvakaM loke tatprachAraprakArapratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-358\-0 (80344) janamejaya uvAcha. 12\-358\-0x (6635) aho hyekAntinaH sarvAnprINAti bhagavAnhariH . vidhiprayuktAM pUjAM cha gR^ihNAti shirasA svayam .. 12\-358\-1 (80345) ye tu dagdhendhanA loke puNyapApavivarjitAH . teShAM cha yA hi nirdiShTA pAramparyAgatA gatiH .. 12\-358\-2 (80346) chaturthyAM chaiva te gatyAM gachChanti puruShottamam . ekAntinastu puruShA gachChanti paramaM padam .. 12\-358\-3 (80347) nUnamekAntadharmo.ayaM shreShTho nArAyaNapriyaH . agatvA gatayatisro yadgachChatyavyayaM harim .. 12\-358\-4 (80348) sahopaniShadAnvedAnye viprAH samyagAsthitAH . paThanti vidhimAsthAya ye chApi yatidharmiNaH .. 12\-358\-5 (80349) tebhyo vishiShTAM jAnAmi gatimekAntinAM nR^iNAm . kenaiSha dharmaH kathito devena R^iShiNA.api vA .. 12\-358\-6 (80350) ekAntinAM cha kA charyA kadA chotpAditA vibho . etanme saMshayaM Chindhi paraM kautUhalaM hi me .. 12\-358\-7 (80351) vaishampAyana uvAcha. 12\-358\-8x (6636) samupoDheShvanIkeShu kurupANDavayormR^idhe . arjune vimanaske cha gItA bhagavatA svayam .. 12\-358\-8 (80352) Agatishcha gatishchaiva pUrvaM te kathitA mayA . gahano hyeSha dharmo vai durvij~neyo.akR^itAtmabhiH .. 12\-358\-9 (80353) saMmitaH sAmavedena puraivAdiyuge kR^itaH . dhAryate svayamIshena rAjannArAyaNena ha .. 12\-358\-10 (80354) etadarthaM mahArAja pR^iShTaH pArthena nAradaH . R^iShimadhye mahAbhAgaH shR^iNvatoH kR^iShNabhIShmayoH .. 12\-358\-11 (80355) guruNA cha mayA.apyeva kathito nR^ipasattama . yathA tatkathitaM tatra nAradena tathA shR^iNu .. 12\-358\-12 (80356) yadA.a.asInmAnajaM janma nArAyaNamukhodgatam . brahmaNaH pR^ithivIpAla tadA nArAyaNaH svayam .. 12\-358\-13 (80357) tena dharmeNa kR^itavAndaivaM pitryaM cha bhArata . phenapA R^iShayashchaiva taM dharmaM pratipedire .. 12\-358\-14 (80358) vaikhAnasAH phenapebhyo dharmaM taM pratipadire . vaikhAnasebhyaH sopastu tataH so.antardadhe punaH .. 12\-358\-15 (80359) yadA.a.asIchchAkShuShaM janma dvitIyaM brahmaNo nR^ipa . yadA pitAmahenaiva somAddharmaH parishrutaH .. 12\-358\-16 (80360) nArAyaNAtmako rAjanrudrAya pradadau cha tam . tato yogasthito rudraH purA kR^itayuge nR^ipa .. 12\-358\-17 (80361) vAlakhilyAnR^iShInsarvAndharmamenamapAThayat . antardadhe tato bhUyastasya devasya mAyayA .. 12\-358\-18 (80362) tR^itIyaM brahmaNo janma yadAsIdvAchikaM mahat . tatraiSha dharmaH saMbhUtaH svayaM nArAyaNAnnR^ipa .. 12\-358\-19 (80363) suparNo nAma tamR^iShiH prAptavAnpuruShottamAt . tapasA vai sutaptena damena niyamena cha .. 12\-358\-20 (80364) triH parikrAntavAnetatsuparNo dharmasuttamam . yasmAttasmAdvrataM hyetatrisauparNamihochyeta .. 12\-358\-21 (80365) R^igvedapAThapaThitaM vratametaddhi dushcharam . suparNAchchApyadhigato dharma eSha sanAtanaH .. 12\-358\-22 (80366) vAyunA dvipadashriShThe prathito jagadAyuShA . vAyoH sakAshAtprAptashcha R^iShibhirvighasAshibhiH .. 12\-358\-23 (80367) tebhyo mahodadhishchaiva prAptavAndharmamuttamam . antardadhe tato bhUyo nArAyaNasamAhR^itaH .. 12\-358\-24 (80368) yadA bhUyaH shravaNajA sR^iShTirAsInmahAtmanaH . brahmaNaH puruShavyAghra tatra kIrtayataH shR^iNu .. 12\-358\-25 (80369) jagatsraShTumanA devo harirnArAyaNaH svayam . chintayAmAsa puruShaM jagatsargakaraM prabhum .. 12\-358\-26 (80370) atha chintayatastasya karNAbhyAM puruShaH smR^itaH . prajAsargakaro brahmA tamuvAcha jagatpatiH .. 12\-358\-27 (80371) sR^ija prajAH putra sarvA mukhataH pAdatastathA . shreyastava vidhAsyAmi balaM tejashcha suvrata .. 12\-358\-28 (80372) dharmaM cha matto gR^ihNIShva sAtvataM nAma nAmataH . tena sR^iShTaM kR^itayugaM sthApayasva yathAvidhi .. 12\-358\-29 (80373) tato brahmA namashchakre devAya harimedhase . dharmaM chAgryaM sa jagrAha sarahasyaM sasaMgraham .. 12\-358\-30 (80374) AraNyakena sahitaM nArAyaNamukhodgatam . upadishya tato dharmaM brahmaNe.amitatejase .. 12\-358\-31 (80375) taM kArtayugadharmANaM nirAshIH karmasaMj~nitam . jagAma tamasaH pAraM yatrAvyaktaM vyavasthitam .. 12\-358\-32 (80376) tato.atha varado devo brahmA lokapitAmahaH . asR^ijatsa tato lokAnkR^itsnAnsthAvaraja~NgamAn .. 12\-358\-33 (80377) tataH prAvartata tadA Adau kR^itayugaM shubham . tato hi sAtvato dharmo vyApya lokAnavasthitaH .. 12\-358\-34 (80378) tenaivAdyena dharmeNa brahmA lokavisargakR^it . pUjayAmAsa deveshaM hariM nArAyaNaM prabhum .. 12\-358\-35 (80379) dharmapratiShThAhetoshcha manuM svArochiShaM tataH . adhyApayAmAsa tadA lokAnAM hitakAmyayA .. 12\-358\-36 (80380) tataH svArochiShaH putraM svayaM sha~NkhapadaM nR^ipa . adhyApayatpurA.avyagraH sarvalokapatirvibhuH .. 12\-358\-37 (80381) tataH sha~NkhapadashchApi putramAtmajamaurasam . dishApAlaM sudharmANamadhyApayata bhArata . so.antardadhe tato bhUyaH prApte tretAyuge punaH .. 12\-358\-38 (80382) nAsatye janmani purA brahmaNaH pArthivottama . dharmametaM svayaM devo harirnArAyaNaH prabhuH .. 12\-358\-39 (80383) tajjagAdAravindAkSho brahmaNaH pashyatastadA . sanatkumAro bhagavAMstataH prAdhItavAnnR^ipa .. 12\-358\-40 (80384) sanatkumArAdapi cha vIraNo vai prajApatiH . kR^itAdau kurushArdUla dharmametadadhItavAn .. 12\-358\-41 (80385) vIraNashchApyadhItyainaM raibhyAya munaye dadau . raibhyaH putrAya shuddhAya suvratAya sumedhase .. 12\-358\-42 (80386) kukShipAlAya cha dadau vishAlAya cha dharmiNe . tato.apyantardadhe bhUyo nArAyaNamukhodgataH .. 12\-358\-43 (80387) aNDaje janmani punarbrahmaNe hariyonaye . eSha dharmaH samudbhUto nArAyaNamukhAtpunaH .. 12\-358\-44 (80388) gR^ihIto brahmaNA rAjanprayuktashcha yathAvidhi . adhyApitAshcha munayo nAmnA barhipado nR^ipa .. 12\-358\-45 (80389) barhiShadbhyashcha saMprAptaH sAmavedAntagaM dvijam . jyeShThaM nAmAbhivikhyAtaM jyeShThasAmavrato hariH .. 12\-358\-46 (80390) jyeShThAchchApyanusaMkrAnto rAjAnamavikampanam . antardadhe tato rAjanneSha darmaH prabho hareH .. 12\-358\-47 (80391) yadidaM saptamaM janma padmajaM brahmaNo nR^ipa . tatraiSha dharmaH kathitaH svayaM nArAyaNena ha .. 12\-358\-48 (80392) pitAmahAya shuddhAya yugAdau lokadhAriNe . pitAmahashcha dakShAya dharmametaM purA dadau .. 12\-358\-49 (80393) tato jyeShThe tu dauhitre prAdAddakSho nR^ipottama . Aditye saviturjyeShThe vivasvA~njagR^ihe tataH .. 12\-358\-50 (80394) tretAyugAdau cha tato vivasvAnmamave dadau . manushcha lokabhUtyarthaM sutAyekShvAkave dadau .. 12\-358\-51 (80395) ikShvAkuNA cha kathito vyApya lokAnavasthitaH . gamiShyati kShayAnte cha punarnArAyaNaM nR^ipa .. 12\-358\-52 (80396) yatInAM chApi yo dharmaH sa te pUrvaM nR^ipottama . kathito harigItAsu samAsavidhikalpitaH .. 12\-358\-53 (80397) nAradena susaMprAptaH sarahasyaH sasaMgrahaH . eSha dharmo jagannAthAtsAkShAnnArAyaNAnnR^ipa .. 12\-358\-54 (80398) evameva mahAndharme Adyo rAjansanAtanaH . durvij~neyo duShkarashcha sAtvatairdhAryate sadA .. 12\-358\-55 (80399) dharmaj~nAnena chaitena suprayuktena karmaNA . ahiMsAdharmayuktena prIyate harirIshvaraH .. 12\-358\-56 (80400) ekavyUhavibhAgo vA kvachiddvivyUhasaMj~nitaH . trivyUhashchApi saMkhyAtashchaturvyUhashcha dR^ishyate .. 12\-358\-57 (80401) harireva hi kShetraj~no nirmamo niShkalastathA . jIvashcha sarvabhUteShu pa~nchabhUtaguNAtigaH .. 12\-358\-58 (80402) manashcha prathitaM rAjanpa~nchandriyasamIraNam . eSha lokanidhiH shrImAneShu lokavisargakR^it .. 12\-358\-59 (80403) akartA chaiva kartA cha kAryaM kAraNameva cha . yathechChati tathA rAjankrIDate puruSho.avyayaH .. 12\-358\-60 (80404) eSha ekAntidharmaste kIrtito nR^ipasattama . mayA guruprasAdena durvij~neyo.akR^itAtmabhiH .. 12\-358\-61 (80405) ekAntino hi puruShA durlabhA bahavo nR^ipa . yadyekAntibhirAkIrNaM jagatsyAtkurunandanaH .. 12\-358\-62 (80406) ahiMsakairAtmavidbhiH sarvabhUtahite rataiH . bhavetkR^itayugaprAptirAshIH karmavivarjitA .. 12\-358\-63 (80407) evaM sa bhagavAnvyAso gururmama vishAMpate . kathayAmAsa dharmaj~no dharmarAje dvijottamaH .. 12\-358\-64 (80408) R^iShINAM saMnidhau rAja~nshR^iNvatoH kR^iShNabhIShmayoH . tasyApyakathayatpUrvaM nAradaH sumahAtapAH .. 12\-358\-65 (80409) devaM paramakaM brahma shvetaM chandrAbhamachyutam . yatra chaikAntino yAnti nArAyaNaparAyaNAH . `tadeva paramaM sthAnaM muktAnAM kevalaM bhavet ..' 12\-358\-66 (80410) janamejaya uvAcha. 12\-358\-67x (6637) evaM bahuvidhaM dharmaM pravibuddhairniShevitam . na kurvanti kathaM viprA anye nAnAvrate sthitAH .. 12\-358\-67 (80411) vaishampAyana uvAcha. 12\-358\-68x (6638) tisraH prakR^itayo rAjandehabandheShu nirmitAH . sAtvikI rAjasI chaiva tAmasI chaiva bhArata .. 12\-358\-68 (80412) dehabandheShu puruShaH shreShThaH kurukulodvaha . sAtvikaH puruShavyAghra bhavenmokShAya nishchitaH .. 12\-358\-69 (80413) atrApi sa vijAnAti puruShaM brahmavittamam . nArAyaNAM paraM mokShe tato vai sAtvikaH smR^itaH .. 12\-358\-70 (80414) manIShitaM cha prApnoti chintayanpuruShottamam . ekAntabhaktaH satataM nArAyaNaparAyaNaH .. 12\-358\-71 (80415) manIShiNo hi ye kechidyatayo mokShadharmiNaH . teShAM vichChinnatR^iShNAnAM yogakShemavaho hariH .. 12\-358\-72 (80416) jAyamAnaM hi puruShaM yaM pashyenmadhusUdanaH . sAtvikastu sa vij~neyo bhavenmokShe cha nishchitaH .. 12\-358\-73 (80417) sA~Nkhyayogena tulyo hi dharma ekAntisevitaH . nArAyaNAtmake mokShe tato yAnti parAM gatiM .. 12\-358\-74 (80418) nArAyaNena dR^iShTastachu pratibuddho bhavetpumAn . evamAtmechChayA rAjanpratibuddho na jAyate .. 12\-358\-75 (80419) rAjasI tAmasI chaiva vyAmishre prakR^itI smR^ite . tadAtmakaM hi puruShaM jAyamAnaM vishAMpate . pravR^ittilakShaNairyuktaM nAvekShati hariH svayam .. 12\-358\-76 (80420) pashyatyenaM jAyamAnaM brahmA lokapitAmahaH . rajasA tapasA chaiva mAnasaM samabhiplutam .. 12\-358\-77 (80421) kAmaM devAshcha R^iShayaH satvasthA nR^ipasattama . hInAH satvena sUkShmeNa tato vaikArikAH smR^itAH .. 12\-358\-78 (80422) janamejaya uvAcha. 12\-358\-79x (6639) kathaM vaikAriko gachChetpuruShaH puruShottamam . vada sarvaM yathAdR^iShTaM pravR^ittiM cha yathAkramam .. 12\-358\-79 (80423) vaishampAyana uvAcha. 12\-358\-80x (6640) susUkShmaM tattvasaMyuktaM saMyuktaM tribhirakSharaiH . puruShaH puruShaM gachChenniShkriyaM pa~nchaviMshakam .. 12\-358\-80 (80424) evamekaM sA~NkhyayogaM vedAraNyakameva cha . parasparA~NgAnyetAni pA~ncharAtraM cha kathyate .. 12\-358\-81 (80425) eSha ekAntinAM dharmo nArAyaNaparAtmakaH .. 12\-358\-82 (80426) yathA samudrAtprasR^itA jalaughA stameva rAjanpunarAvishanti . ime tathA j~nAnamahAjalaughA nArAyaNaM vai punarAvishanti .. 12\-358\-83 (80427) eSha te kathito dharmaH sAtvato yadubAndhava . kuruShvainaM yathAnyAyaM yadi shaktosi bhArata .. 12\-358\-84 (80428) evaM hi sa mahAbhAgo nArado gurave mama . shvetAnAM yatinAM chAha ekAntagatimakhyAm .. 12\-358\-85 (80429) vyAsashchAkathayatprItyA dharmaputrAya dhImate . sa evAyaM mayA tubhyamAkhyAtaH prasR^ito guroH .. 12\-358\-86 (80430) itthaM hi dushcharo dharma eSha pArthivasattama . yathaiva tvaM tathaivAnye na bhajanti cha mohitAH .. 12\-358\-87 (80431) kR^iShNa eva hi lokAnAM bhAvano mohanastathA . saMhArakArakashchaiva kAraNaM cha vishAMpate .. .. 12\-358\-88 (80432) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye aShTapa~nchAshadadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 358\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-358\-2 dagdhendhanAH naShTavAsanAH . pAramparyAgatA gurusaMpradAyAgatAgatirj~nAnam .. 12\-358\-23 prathito gadatA pureti tha . pAThaH .. 12\-358\-25 yadA bhUyastamashchAsya buddhirAsInmahAtmanaH iti Ta . pAThaH .. 12\-358\-26 jagatsargakaraH prabhuriti tha . dha. pAThaH .. 12\-358\-31 nAsikye janmanIti tha.dha . pAThaH .. 12\-358\-42 rautryAya manave dadAviti dha . dha. pAThaH. suvratAya sudhanvata iti Ta. dha. pAThaH .. 12\-358\-44 brahmaNo harimedhasa iti Ta . dha. pAThaH .. 12\-358\-49 yugAdau lokasAkShiNe iti Ta . pAThaH .. 12\-358\-58 nirmalo niShkalastatheti Ta . pAThaH .. 12\-358\-59 atashcha prathito rAjanpa~nchendriyasamIriti iti tha . dha. pAThaH .. 12\-358\-63 kR^itayugaprAptirIdR^ishaiH karmavarjitairiti Ta . dha. pAThaH. AshIH karma kAmyaMkarma .. 12\-358\-70 nArAyaNaparo mokSha iti jha . Ta. pAThaH .. 12\-358\-72 yatayo mokShakA~NkShiNa iti Ta . dha. pAThaH .. 12\-358\-77 enaM rAjasaM brahmA pashyati pravR^ittimargi niyojayatItyarthaH . brahmA rudro.athavA punariti tha.dha. pAThaH .. 12\-358\-81 parasparAnyAnyetAnIti Ta . pAThaH .. 12\-358\-87 dharmaH puNyaH pArthivasattameti tha . pAThaH .. 12\-358\-88 saMsArakArakashchaiveti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 359 .. shrIH .. 12\.359\. adhyAyaH 359 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vaishampAyanena janamejayaMprati shrIvyAsasya shrInArAyaNAdapAMtaratama iti prAdurbhAvAdikathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-359\-0 (80433) janamejaya uvAcha. 12\-359\-0x (6641) sAkhyaM yogaH pA~ncharAtraM vedAraNyakameva cha . j~nAnAnyetAni brahmarShe lokeShu pracharanti ha .. 12\-359\-1 (80434) kimetAnyekaniShThAniM pR^itha~NniShThAni vA mune . prabrUhi vai mayA pR^iShTaH pravR^ittiM cha yathAkramam .. 12\-359\-2 (80435) `kathaM vaikAriko gachChetpuruShaH puruShottamam . vadasva tvaM mayA pR^iShTaH pravR^ittiM cha yathAkramam ..' 12\-359\-3 (80436) vaishampAyana uvAcha. 12\-359\-4x (6642) jaj~ne bahuj~naM paramatyudAraM yaM dvIpamadhye sutamAtmavantam . parAsharAtsatyavatI maharShi tasmai namo.aj~nAnatamonudAya .. 12\-359\-4 (80437) pitAmahAdyaM pravadanti ShaShThaM maharShimArSheyavibhUtiyuktam . nArAyaNasyAMshajamekaputraM dvaipAyanaM vedamahAnidhAnam .. 12\-359\-5 (80438) tamAdikAleShu mahAvibhUti rnArAyaNo brahma mahAnidhAnam . sasarja putrArthamudAratejA vyAsaM mahAtmAnamajaM purANam .. 12\-359\-6 (80439) janamejAya uvAcha. 12\-359\-7x (6643) tvayaiva kathitaH pUrvaM saMbhavo dvijasattama . vasiShThasya sutaH shaktiH shaktiputraH parAsharaH .. 12\-359\-7 (80440) parAsharasya dAyAdaH kR^iShNadvaipAyano muniH . bhUyo nArAyaNasutaM tvamevainaM prabhAShase .. 12\-359\-8 (80441) kimataH pUrvakaM janma vyAsasyAmitatejasaH . kathayasvottamamate janma nArAyaNodbhavam .. 12\-359\-9 (80442) vaishampAyana uvAcha. 12\-359\-10x (6644) vedArthavettuvyAsasya dharmiShThasya taponidheH . gurorme j~nAnaniShThasya himavatpAda AsataH .. 12\-359\-10 (80443) kR^itvA bhAratamAkhyAnaM tapaH shrAntasya dhImataH . shushrUShAM tatparA rAjankR^itavanto vayaM tadA .. 12\-359\-11 (80444) sumanturjaiminishchaiva pailashcha sudR^iDhavrataH . ahaM chaturthaH shiShyo vai shuko vyAsAtmajastathA .. 12\-359\-12 (80445) ebhiH parivR^ito vyAsaH shiShyaiH pa~nchabhiruttamaiH . shushubhe himavatpAde bhUtairbhUtapatiryathA .. 12\-359\-13 (80446) vedAnAvartayansA~NgAnbhAratArthAMshcha sarvashaH . tamekamanasaM dAntaM yuktA vayamupAsmahe .. 12\-359\-14 (80447) kathAntare.athakasmiMshchitpR^iShTo.asmAbhirdvijottamaH . vedArthAnbhAratArthAMshcha janma nArAyaNAttathA .. 12\-359\-15 (80448) sa pUrvamuktvA vedArthAnbhAratArthAMshcha tattvavit . nArAyaNAdidaM janma vyAhartumupachakrame .. 12\-359\-16 (80449) shR^iNudhvamAkhyAnavaramidamArSheyamuttamam . AdikAlodbhavaM viprAstapasA.adhigataM mayA .. 12\-359\-17 (80450) prApte prajAvisarge vai saptame padmasaMbhave . nArAyaNo mahAyogI shabhAshubhavivarjitaH .. 12\-359\-18 (80451) sasR^ije nAbhitaH pUrvaM brahmANamamitaprabhaH . tataH sa prAdurabhavadathainaM vAkyamabravIt .. 12\-359\-19 (80452) mama tvaM nAbhito jAtaH prajAsargakaraH prabhuH . sR^ija prajAstvaM vividhA brahmansajaDapaNDitAH .. 12\-359\-20 (80453) sa evamukto vimukhashchintAvyAkulamAnasaH . praNamya varadaM devamuvAcha harimIshvaram .. 12\-359\-21 (80454) kA shaktirmama devesha prajAH sraShTuM namostu te . apraj~nAvAnahaM deva vidhatsva yadanantaram .. 12\-359\-22 (80455) sa evamukto bhagavAnbhUtvA.athAntarhitastataH . chintayAmAsa devesho buddhiM buddhimatAMvaraH . svarUpiNI tato buddhirupatasthe hariM prabhum .. 12\-359\-23 (80456) yogena chainAM niryogaH svayaM niyuyuje tadA . sa tAmaishvaryayogasthAM buddhiM gatimatIM satIm .. 12\-359\-24 (80457) uvAcha vachanaM devo buddhiM vai prabhuravyayaH . brahmANaM pravishasveti lokasR^iShTyarthasiddhaye . tatastamIshvarAdiShTA buddhiH kShipraM vivesha sA .. 12\-359\-25 (80458) athainaM buddhisaMyuktaM punaH sa dadR^ishe hariH . bhUyashchaiva vachaH prAha sR^ijemA vividhAH prajAH .. 12\-359\-26 (80459) bADhamityeva kR^itvA.asau yathA.a.aj~nAM shirasA hareH . evamuktvA sa bhagavAMstatraivAntaradhAyata .. 12\-359\-27 (80460) prApa chainaM muhUrtena svaM sthAnaM devasaMj~nitam . tAM chaiva prakR^itiM prApya ekIbhAvagato.abhavat .. 12\-359\-28 (80461) athAsya buddhirabhavatpunaranyA tadA kila . sR^iShTAH prajA imAH sarvA brahmaNA parameShThinA .. 12\-359\-29 (80462) daityadAnavagandharvarakShogaNasamAkulA . jAtA hIyaM vasumatI bhArAkrAntA tapasvinI .. 12\-359\-30 (80463) bahavo balinaH pR^ithvyAM daityadAnavarAkShasAH . bhaviShyanti tapoyuktA varAnaprApsyanti chottamAn .. 12\-359\-31 (80464) avashyameva taiH sarvairvaradAnena darpitaiH . bAdhitavyAH suragaNA R^iShayashcha tapodhanAH .. 12\-359\-32 (80465) tatra nyAyyamidaM kartuM bhArAvataraNaM mayA . atha nAnAsamudbhUtairvasudhAyAM yathAkramam .. 12\-359\-33 (80466) nigraheNa cha pApAnAM sAdhUnAM pragraheNa cha . idaM tapasvinI satyA dhArayiShyati medinI .. 12\-359\-34 (80467) mayA hyeShA hi dhriyate pAtAlasthena bhoginA . tasmAtpR^ithvyAH paritrANaM kariShye saMbhavaM gataH .. 12\-359\-35 (80468) evaM sa chintayitvA tu bhagavAnmaghadhusUdanaH . rupANyanekAnyasR^ijatprAdurbhAvabhavAya saH .. 12\-359\-36 (80469) vArAhaM nArasihaM cha vAmanaM mAnuShaM tathA . ebhirmayA nihantavyAH durvinItAH surArayaH .. 12\-359\-37 (80470) atha bhUyo jagatsraShTA bhoHshabdenAnunAdayan . sarasvatImuchchachAra tatra sArasvato.abhavat .. 12\-359\-38 (80471) apAntaratamA nAma suto vAksaMbhavaH prabhoH . bhUtabhavyabhaviShyaj~naH satyavAdI dR^iDhavrataH .. 12\-359\-39 (80472) tamuvAcha nataM mUrdhnA devAnAmAdivaravyayaH . vedAkhyAne shrutiH kAryA tvayA matimatAMvara .. 12\-359\-40 (80473) tasmAtkuru yathAj~naptaM mamaitadvachanaM mune . tena bhinnAstadA vedA manoH svAyaMbhuventare .. 12\-359\-41 (80474) tatastutoSha bhagavAnharistenAsya karmaNA . tapasA cha sutaptena yamena niyamena cha .. 12\-359\-42 (80475) manvantareShu putra tvamevaM lokapravartakaH . bhaviShyasyachalo brahmannapradhR^iShyashcha nityashaH .. 12\-359\-43 (80476) punastiShye cha saMprApte kuravo nAma bhAratAH . bhaviShyanti mahAtmAno rAjAnaH prathitA bhuvi .. 12\-359\-44 (80477) teShAM tvattaH prasUtAnAM kulabhedo bhaviShyati . parasparavinAshArthaM tvAmR^ite dvijasattama .. 12\-359\-45 (80478) tatrApyanekadhA vedAnbhetsyase tapasA.anvitaH . kR^iShNe yuge cha saMprApte kR^iShNavarNo bhaviShyasi .. 12\-359\-46 (80479) dharmANAM vividhAnAM cha kartA j~nAnakarastathA . bhaviShyasi tapoyukto na cha rAgAdvimokShyase .. 12\-359\-47 (80480) vItarAgashcha putraste paramAtmA bhaviShyati . maheshvaraprasAdena naitadvachanamanyathA .. 12\-359\-48 (80481) yaM mAnasaM vai pravadanti viprAH pitAmahasyottamabuddhiyuktam . vasiShThamagryaM cha taponidhAnaM yasyAtisUryaM vyaririchyate bhAH .. 12\-359\-49 (80482) tasyAnvape chApi tato maharShiH parAsharo nAma mahAprabhAvaH . pitA sa te vedanidhirvariShTho mahAtapA vai tapaso nivAsaH .. 12\-359\-50 (80483) kAnInagarbhaH pitR^ikanyakAyAM tasmAdR^iShestvaM bhavitA cha putraH .. 12\-359\-51 (80484) bhUtabhavyabhaviShyANAM j~nAnAnAM vetsyase gatim . ye hyatikrAntakAH pUrvaM sahasrasugaparyayAH .. 12\-359\-52 (80485) tAMshcha sarvAnmayoddiShTAndrakShyase tapasA.anvitaH . punardrakShyasi chAnekasahasrayugaparyayAn .. 12\-359\-53 (80486) anAdinidhanaM loke chakrahastaM cha mAM mune . anudhyAnAnmama mune naitadvachanamanyathA . bhaviShyati mahAsatva khyAtishchApyatulA tava .. 12\-359\-54 (80487) * shanaishcharaH sUryaputro bhaviShyati manurmahAn . tasminmanvantare chaiva manvAdigaNapUrvakaH . tvameva bhavitA vatsa matprasAdAnna saMshayaH .. 12\-359\-55 (80488) [yatkiMchidvidyate loke sarvaM tanmadvicheShTitam . anyo hyanyaM chintayati svachChandaM vidadhAmyaham ..] 12\-359\-56 (80489) evaM sArasvatamR^iShimapAMtaratamaM tathA . yuktvA vachanamIshAnaH sAdhayasvetyathAbravIt .. 12\-359\-57 (80490) sohaM tasya prasAdena devasya harimedhasaH . apAMtaratamo nAmnA tato jAto.a.aj~nayA hareH .. 12\-359\-58 (80491) punashcha jAto vikhyAto vasiShThakulanandanaH .. 12\-359\-59 (80492) tadetatkathitaM janma mayA pUrvakamAtmamaH . nArAyaNaprasAdena tadA nArAyaNAMshajam .. 12\-359\-60 (80493) mayA hi sumahattaptaM tapaH paramadAruNam . purA matimatAM shreShThAH parameNa samAdhinA .. 12\-359\-61 (80494) etadvaH kathitaM sarvaM yanmAM pR^ichChata putrakAH . pUrvajanma bhaviShyaM cha bhaktAnAM snehato mayA .. 12\-359\-62 (80495) vaishampAyana uvAcha. 12\-359\-63x (6645) eSha te kathitaH pUrvaH saMbhavo.asmadgurornR^ipa . vyAsasyAkliShTamanaso yathA pR^iShTaH punaH shR^iNu .. 12\-359\-63 (80496) sA~NkhyaM yogaH pA~ncharAtraM vedAH pAshupataM tathA . j~nAnAnyetAni rAjarShe viddhi nAnAmatAni vai .. 12\-359\-64 (80497) sA~Nkhyasya vaktA kapilaH paramarShiH sa uchyate . hiraNyagarbho yogasya vettA nAnyaH purAtanaH .. 12\-359\-65 (80498) apAMtapatamAshchaiva vedAchAryaH sa uchyate . prAchInagarbhaM tamR^iShiM pravadantIha kechana .. 12\-359\-66 (80499) umApatirbhUtapatiH shrIkaNTho brahmaNaH sutaH . uktavAnidamavyagro j~nAnaM pAshupataM shivaH .. 12\-359\-67 (80500) pA~ncharAtrasya kR^itsnasya vaktA tu bhagavAnsvayam . sarveShu cha nR^ipashreShTha j~nAneShveteShu dR^ishyate .. 12\-359\-68 (80501) yathAgamaM yathAj~nAnaM niShThA nArAyaNaH prabhuH . na chainamevaM jAnanti tamobhUtA vishAMpate .. 12\-359\-69 (80502) tameva shAstrakartAraM pravadanti manIShiNaH . niShThAM nArAyaNamR^iShiM nAnyostIti cha vAdinaH .. 12\-359\-70 (80503) niHsaMshayeShu sarveShu nityaM vasati vai hariH . sasaMshayAnhetubalAnnAdhyAvasati mAdhavaH .. 12\-359\-71 (80504) pA~ncharAtravido ye tu yathAkramaparA nR^ipa . ekAntabhAvopagatAste hariM pravishanti vai .. 12\-359\-72 (80505) sA~NkhyaM cha yogaM cha sanAtane dve vedAshcha sarve nikhilena rAjan . sarvaiH samastairR^iShibhirnirukto nArAyaNo vishvamidaM purANam .. 12\-359\-73 (80506) shubhAshubhaM karma samIritaM ya tpravartate sarvalokeShu kiMchit . tasmAdR^ipestadbhavatIti vidyA ddivyantarikShe bhuvi chApsu cheti .. .. 12\-359\-74 (80507) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye ekonaShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 359\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-359\-1 sAMkhyaM yogaH pa~ncharAtraM vedAH pAshupataM tathA iti tha . pAThaH. sAMkhyaM yogaH pAshupataM vedAraNyakamevacheti dha. pAThaH .. 12\-359\-5 pitAmahasyAdyo nArAyaNastamArabhya yaM ShaShThaM vadantIti yojyam . nArAyaNasyA~Ngajamiti dha. pAThaH .. 12\-359\-9 pUrvajaM janmeti Ta . pAThaH .. 12\-359\-19 nAbhijaM patramiti dha . pAThaH .. 12\-359\-34 dvayaM tarasvinI satyeti dha . pAThaH. iyaM sarasvatI satyeti Ta. pAThaH .. 12\-359\-55 shanaishvarabhrAtA . saptarShiguNapUrvaka iti tha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 360 .. shrIH .. 12\.360\. adhyAyaH 360 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## vaishampAyanena janamejayaMprati brahmarudrasaMvAdAnuvAdaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-360\-0 (80508) janamejaya uvAcha. 12\-360\-0x (6646) bahavaH puruShA brahmannutAho eka eva tu . ko hyatra puruShaH shreShThaH ko vA yonirihochyate .. 12\-360\-1 (80509) vaishampAyana uvAcha. 12\-360\-2x (6647) bahavaH puruShA loke sA~NgyayogavichAraNe . naitadichChanti puruShamekaM kurukulodvaha .. 12\-360\-2 (80510) bahanAM puruShANAM cha yathaikA yoniruchyate . tathA taM puruShaM vishvaM vyAkhyAsyAmi guNAdhikam .. 12\-360\-3 (80511) namaskR^itvA cha gurave vyAsAya viditAtmane . tapoyuktAya dAntAya vandyAya paramapaye .. 12\-360\-4 (80512) idaM puruShasUktaM hi sarvavedeShu pArthiva . R^itaM satyaM cha vikhyAtamR^ipisiMhena chintitam .. 12\-360\-5 (80513) utsargeNApavAdena R^iShibhiH kapilAdibhiH . adhyAnmachintAmAshritya shAstrANyuktAni bhArata .. 12\-360\-6 (80514) samAsatestu yadvyAsaH puruShaikatvamuktavAn . tatte.ahaM saMpravakShyAmi prasAdAdamitaujasaH .. 12\-360\-7 (80515) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . brahmaNA saha saMvAdaM tryambakasya vishAMpate .. 12\-360\-8 (80516) kShIrodasya samudrasya madhye hATakasaprabhaH . vaijayanta iti khyAtaH parvatapravaro nR^ipa .. 12\-360\-9 (80517) tatrAdhyAtmagatiM deva ekAkI pravichintayan . vairAjasadanAnnityaM vaijayantaM nipevate .. 12\-360\-10 (80518) atha tatrA.a.asatastasya chaturvakrasya dhImataH . lalATaprabhavaH putraH shiva AgAdyadR^ichChayA . AkAshena mahAyogI purA trinayanaH prabhuH .. 12\-360\-11 (80519) tataH khAnnipapAtAshu dharaNIdharamUrdhani . agratashchAbhavatprIto vavande chApi pAdayoH .. 12\-360\-12 (80520) taM pAdayoniMpatitaM dR^iShTvA savyena pANinA . atthApayAmAsa tadA prabhurekaH prajApatiH . uvAcha chainaM bhagavAMshchirasyAgatamAtmajam .. 12\-360\-13 (80521) pitAmaha uvAcha. 12\-360\-14x (6648) svAgataM te mahAbAho diShTyA prAptosi me.antikam . kachchitte kushalaM putra svAdhyAyatapasoH sadA . nityamugratapAstvaM hi tataH pR^ichChAmi te punaH .. 12\-360\-14 (80522) rudra uvAcha. 12\-360\-15x (6649) tvatprasAdena bhagavansvAdhyAyatapasormama . kR^ishalaM chAvyayaM chaiva sarvasya jagatastvatha .. 12\-360\-15 (80523) chiradR^iShTomi bhagavanvairAjasadane mayA . tato.ahaM parvataM prAptastvimaM tvatpAdasevitam .. 12\-360\-16 (80524) kautUhalaM chApi hi me ekAntagamanena te . naitatkAraNamalpaM hi bhaviShyati pitAmaha .. 12\-360\-17 (80525) kiMnu tatsadanaM shreShThaM kShutpipAsAvivarjitam . surAsurairadhyupitamR^iShibhishchAmitaprabhaiH .. 12\-360\-18 (80526) gandharvairepsarobhishcha satataM saMniShevitam . utsR^ijyemaM girivaramekAkI prAptavAnasi .. 12\-360\-19 (80527) brahmovAcha. 12\-360\-20x (6650) vaijayanto girivaraH satataM sevyate mayA . atraikAgreNa manasA puruShashchintyate virAT .. 12\-360\-20 (80528) rudra uvAcha. 12\-360\-21x (6651) bahavaH puruShA brahmaMstvayA sR^iShTAH svayaMbhuva . sR^ijyante chApare brahmansa chaikaH puruSho virAT .. 12\-360\-21 (80529) ko hyasau chintyate brahmaMstvayaikaH puruShottamaH . etanme saMshayaM Chindhi mahatkautUhalaM hi me .. 12\-360\-22 (80530) brahmovAcha. 12\-360\-23x (6652) bahavaH puruShAH putra tvayA ye samudAhR^itAH . evametadatikrAntaM draShTavyaM naivamityapi .. 12\-360\-23 (80531) AdhAraM tu pravakShyAmi ekasya puruShasya te . bahUnAM puruShANAM sa yathaikA yoniruchyate .. 12\-360\-24 (80532) tathA taM puruShaM vishvaM paramaM sumahattamam . nirguNaM nirguNA bhUtvA pravishanti sanAtanam .. .. 12\-360\-25 (80533) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye ShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 360\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-360\-2 sA~NkhyayogavichAraNA iti Ta . pAThaH .. 12\-360\-21 sa cha kaH puruSho virADiti Ta . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 361 .. shrIH .. 12\.361\. adhyAyaH 361 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## brahmaNA rudraMprati bhagavanmahimapratipadAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-361\-0 (80534) brahmovAcha. 12\-361\-0x (6653) shR^iNu putra yathAhyeSha puruShaH shAshvato.avyayaH . akShayashchAprameyashcha sarvagashcha niruchyate .. 12\-361\-1 (80535) na sa shakyastvayA draShTuM mayA.anyairvA.api sattama . saguNairnirguNairvishvo j~nAnadR^ishyo hyasau smR^itaH .. 12\-361\-2 (80536) asharIraH sharIreShu sarveShu nivasatyasau . vasannapi sharIreShu na sa lipyati karmabhiH .. 12\-361\-3 (80537) mamAntarAtmA tava cha ye chAnye dehasaMj~nitAH . sarveShAM sAkShibhUto.asau na grAhyaH kenachikvachit .. 12\-361\-4 (80538) vishvamUrdhA vishvabhujo vishvapAdAkShinAsikaH . ekashcharati kShetreShu svairachArI yathAsukham .. 12\-361\-5 (80539) kShetrANi hi sharIrANi bIjaM chApi shubhAshubham . tAni vetti sa yogAtmA tataH kShetraj~na uchyate .. 12\-361\-6 (80540) nAgatirna gatistasya j~neyA bhUteShu kenachit . sA~Nkhyena vidhinA chaiva yogena cha yathAkramam .. 12\-361\-7 (80541) chintayAmi gatiM chAsya na gatiM vedmi chottarAm . yathAj~nAnaM tu vakShyAmi puruShaM tu sanAtanam .. 12\-361\-8 (80542) tasyaikatvaM mahattvaM cha sa chaikaH puruShaH smR^itaH . mahApuruShashabdaM sa bibhartyekaH sanAtanaH .. 12\-361\-9 (80543) eko hutAsho bahudhA samidhyate ekaH sUryastapaso yonirekA . eko vAyurbahudhA vAti loke mahodadhishchAmbhasAM yonirekaH . puruShashchaiko nirguNo vishvarUpa staM nirguNaM puruShaM chAvishanti .. 12\-361\-10 (80544) hitvA guNamayaM sarvaM karmaM hitvA shubhAshubham . ubhe satyAnR^ite tyaktvA evaM bhavati nirguNaH .. 12\-361\-11 (80545) achintyaM chApi taM j~nAtvA bhAvasUkShmaM chatuShTayam . vicharedyo.asamunnaddhaH sa gachChetpuruShaM shubham .. 12\-361\-12 (80546) ekaM hi paramAtmAnaM kechidichChanti paNDitAH . ekAtmAnaM tathA.a.atmAnamaparedhyAtmachintakAH .. 12\-361\-13 (80547) tatra yaH paramAtmA hi sa nityo nirguNaH smR^itaH . sa hi nArAyaNo j~neyaH sarvAtmA puruSho hi saH .. 12\-361\-14 (80548) na lipyate phalaishchApi padmapatramivAmbhasA . karmAtmA tvaparo yosau mokShabandhaiH sa yujyate .. 12\-361\-15 (80549) sasaptadashakenApi rAshinA yujyate cha saH . evaM bahuvidhaH proktaH puruShaste yathAkramam .. 12\-361\-16 (80550) yattatkR^itsnaM lokatantrasya dhAma vedyaM paraM bodhanIyaM cha vedaiH . mantA mantavyaM prAshitA prAshanIyaM ghrAtA ghreyaM sparshitA sparshanIyam .. 12\-361\-17 (80551) draShTA draShTavyaM shrAvitA shrAvaNIyaM j~nAtA j~neyaM saguNaM nirguNaM cha . yadvai proktaM tAta samyakpradhAnaM nityaM chaitachChAshvataM chAvyayaM cha .. 12\-361\-18 (80552) yadvai sUte dhAturAdyaM vidhAnaM tadvai viprAH pravadante.aniruddham . yadvai loke vaidikaM karma sAdhu AshIryuktaM taddhi tasyopabhogyam .. 12\-361\-19 (80553) devAH sarve manuyaH sAdhu dAntA staM prAgvaMshe yaj~nabhAgaM bhajante . ahaM brahmA Adya IshaH prajAnAM tasmAjjAtastvaM cha mattaH prasUtaH .. 12\-361\-20 (80554) matto jagajja~NgamaM sthAvaraM cha sarve vedAH sarahasyA hi putra .. 12\-361\-21 (80555) chaturvibhaktaH puruShaH sa krIDati yathechChati . evaM sa bhagavAndevaH svena j~nAnena bodhayat .. 12\-361\-22 (80556) etatte kathitaM putra yathAvadanupR^ichChataH . sA~Nkhyaj~nAne tathA yoge yathAvadanuvarNitam .. .. 12\-361\-23 (80557) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi nArAyaNIye samAptau ekaShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 361\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-361\-2 saguNo nirguNo vishva iti Ta . dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 362 .. shrIH .. 12\.362\. adhyAyaH 362 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyuchChavR^ittyupAkhyAnoShoddhAtakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-362\-0 (80558) yudhiShThira uvAcha. 12\-362\-0x (6654) dharmAH pitAmahenoktA mokShadharmAshritAH shubhAH . dharmamAshramiNAM shreShThaM vaktumarhati me bhavAn .. 12\-362\-1 (80559) bhIShma uvAcha. 12\-362\-2x (6655) sarvatra vihito dharmaH satyaH satyaphalodayaH . bahudvArasya dharmasya nehAsti viphalA kriyA .. 12\-362\-2 (80560) yasminyasmiMshcha viShaye yo yo yAti vinishchayam . sa tamevAbhijAnAti nAnyaM bharatasattama .. 12\-362\-3 (80561) imAM cha tvaM naravyAghra shrotumarhasi me kathAm . purA shakrasya kathitAM nAradena maharShiNA .. 12\-362\-4 (80562) maharShirnArado rAjansiddhastrailokyasaMmataH . paryeti kramasho lokAnvAyuravyAhato yathA .. 12\-362\-5 (80563) sa kadAchinmaheShvAsa devarAjAlayaM gataH . satkR^itashcha mahendreNa pratyAsannagato.abhavat .. 12\-362\-6 (80564) taM kR^itakShaNamAsInaM paryapR^ichChachChattIpatiH . maharShe kiMchidAshcharyamasti dR^iShTaM tvayA.anagha .. 12\-362\-7 (80565) dR^iShTameva hi viprarShe trailokyaM sacharAcharam . jAtakautUhalo nityaM siddhashcharasi sAkShivat .. 12\-362\-8 (80566) na hyastyaviditaM loke devarShe tava kiMchana . shrutaM vA.apyanubhUtaM vA dR^iShTaM vA kathayasva me .. 12\-362\-9 (80567) tasmai rAjansurendrAya nArado vadatAMvaraH . AsInAyopapannAya proktavAnvipulAM kathAm .. 12\-362\-10 (80568) yathA yena cha kalpena sa tasmai dvijasattamaH . kathAM kathitavAnpR^iShTastathA tvamapi me shR^iNu .. .. 12\-362\-11 (80569) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dviShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 362\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-362\-2 svargaH satyaphalaM mahaditi jha . pAThaH .. 12\-362\-3 sarveShvAshrameShu svargo mokShashchAsti teShu yatra yasya ruchistena sa kR^itakR^ityo nAnyaM dharmaM bahu manyate iti shlokadvayArthaH .. 12\-362\-4 apicha tvaM naravyAghreti Ta . pAThaH .. 12\-362\-11 kalpena nyAyena .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 363 .. shrIH .. 12\.363\. adhyAyaH 363 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## mahApadmapuravAsinA vipreNAtithiprati satkArapUrvakaM pashnArambhaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-363\-0 (80570) bhIShma uvAcha. 12\-363\-0x (6656) AsItkila narashreShTha mahApadme purottame . ga~NgAyA dakShiNe tIre kashchidvipraH samAhitaH .. 12\-363\-1 (80571) saumyaH somAnvaye jAto jitAtmA gotrato bhR^iguH . dharmanityo jitakrodho nityatapto jitendriyaH .. 12\-363\-2 (80572) tapaHsvAdhyAyanirataH satyaH sajjanasaMmataH . nyAyaprAptena vittena svena shIlena chAnvitaH .. 12\-363\-3 (80573) j~nAti saMbandhivipule putrapautrapratiShThite . kule mahati vikhyAte vishiShTAM vR^ittimAsthitaH .. 12\-363\-4 (80574) sa putrAnbahulA.NllabdhvA vipule karmaNi sthitaH . kuladharmAshrito rAjandhararmacharyAsthito.abhavat .. 12\-363\-5 (80575) tataH sa dharmaM vedoktaM tathA shAstrAktameva cha . shiShTAchIrNaM cha dharmaM cha trividhaM chintya chetasA .. 12\-363\-6 (80576) kiMnu me syAchChubhaM kR^itvA kiM kR^itaM kiM parAyaNam . ityevaM chintayannityaM na cha yAti vinishchayam .. 12\-363\-7 (80577) tasyaivaM chintyamAnasya dharmaM paramamAsthitaH . kadAchidatithiH prApto brAhmaNaH susamAhitaH .. 12\-363\-8 (80578) sa tasmai satkriyAM chakre kriyAyuktena hetunA . vishrAntaM susamAsInamidaM vachanamabravIt .. .. 12\-363\-9 (80579) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi triShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 363\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-363\-2 somAnvaye atrigotre .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 364 .. shrIH .. 12\.364\. adhyAyaH 364 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## shreyaHsAdhanaM pR^iShTenAtithinA brAhmaNaMprati nAnAmArgapradarshanapUrvakaM svasyApi saMshayotkIrtanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-364\-0 (80580) brAhmaNa uvAcha. 12\-364\-0x (6657) samutpanne vidhAne.asminvA~NbhAdhuryeNa te.anagha . mitratvamabhisaMpannaH kiMchidvakShyAmi tachChR^iNu .. 12\-364\-1 (80581) gR^ihasthadharmaM viprendra shrutvA dharmagataM tvaham . dharmaM paramakaM kuryAM ko hi mArgo bhaveddvija .. 12\-364\-2 (80582) ahamAtmAnamAsthAya eka evAtmani sthitam . draShTumichChanna pashyAmi baddhaH sAdhAraNairguNaiH .. 12\-364\-3 (80583) yAvadetadatItaM me vayaH putraphalAshritam . tAvadichChAmi pAtheyamAdAtuM pAralaukikam .. 12\-364\-4 (80584) asminhi lokasaMbhAre paraM pAramabhIpsataH . utpannA me matiriyaM kuto dharmamayaH plavaH .. 12\-364\-5 (80585) saMyujyamAnAni nishAmya loke niryAtyamAnAni cha sAtvikAni . dR^iShTvA tu dharmadhvajaketumAlAM prakIryamANAmupari prajAnAm .. 12\-364\-6 (80586) na me mano rajyati bhogarAgai rdR^iShTvA gatiM prArthayataH paratra . tenAtithe buddhibalAshrayeNa dharmeNa dharme viniyu~NkShva mAM tvam .. 12\-364\-7 (80587) so.atithirvachanaM tasya shrutvA dharmAbhibhAShiNaH . provAcha vachanaM shlakShaNaM prAj~no madhurayA girA .. 12\-364\-8 (80588) ahamapyatra muhyAmi mamApyeSha manorathaH . na cha saMnishchayaM chAmi bahudvAre triviShTaye .. 12\-364\-9 (80589) kechinmokShaM prashaMsanti kechidyaj~naphalaM dvijAH . vAnaprasthAshrayAH kechidgArhasthyaM kechidAshritAH .. 12\-364\-10 (80590) rAjadharmAshrayAH kechitkechidAtmaphalAshrayAH . gurudharmAshrayAH kechitkechidvAksaMyamAshrayAH .. 12\-364\-11 (80591) mAtaraM pitaraM kechichChushrUShanto divaM gatAH . ahiMsayA pare svargaM satyena cha tathA.apare .. 12\-364\-12 (80592) Ahave.abhimukhaH kechinnihatAstridivaM gatAH . kechidu~nChavrataiH siddhAH svargamArgaM samAshritAH .. 12\-364\-13 (80593) kechidadhyayane yuktA vedavrataparAH shubhAH . buddhimanto gatAH svargaM tuShTAtmAno jitendriyAH .. 12\-364\-14 (80594) ArjavenApare yuktA nihatAnArjavairjanaiH . R^ijavo nAkapR^iShThe vai shuddhAtmAnaH pratiShThitAH .. 12\-364\-15 (80595) evaM bahuvidhairlokairdharmadvArairanAvR^itaiH . mamApi matirAviddhA meghalekheva vAyunA .. .. 12\-364\-16 (80596) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatuHShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 364\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-364\-1 samutpannAbhidhAnosmIti jha . pAThaH. tatra AbhidhAnI bandhanarajjuH. ashvAbhidhAnImAdatta iti brAhmaNAt. tenAbhidhAnashabdopi bandhanavAchI. jAtabandhana ityarthaH .. 12\-364\-2 kR^itvA putragataM tvahamiti jha . pAThaH .. 12\-364\-5 kutaH kR^itrAshrame . plavaH saMsArAbdhitaraNasAdhanam .. 12\-364\-6 nishAmya Alochya . nirgAtyamAnAni nipIDyamAnAti. sAtvikAni devAdIni. dharmasya yamasya dhvajAH patAkA daNDopamA rogAdayasteShAM mAlA saMtatistAM dR^iShTvA me mano na rajyatItyuttareNa saMbandhaH. samUhyamAnAni yathA hi loke nihanyamAnAni tathAhi tAni iti.prakIryamANAnIti cha. Ta. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 365 .. shrIH .. 12\.365\. adhyAyaH 365 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## atithinA brAhmaNaMprati shreyaHsAdhanAvagamanAya padmAkhyanAgasamIpagamanachodanA .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-365\-0 (80597) atithiruvAcha. 12\-365\-0x (6658) upadeshaM tu te vipra kariShye.ahaM yathAkramam . guruNA me yathAkhyAtamarthatattvaM tu me shR^iNu .. 12\-365\-1 (80598) yatra pUrvAbhisarge vai dharmachakraM pravartitam . naimiShe gomatItIre tatra nAgahrado mahAn .. 12\-365\-2 (80599) samagraisridashaistatra iShTamAsIddvijarShabha . yatrendrAtikramaM chakre mAdhAtA rAjasattamaH .. 12\-365\-3 (80600) kR^itAdhivAso dharmAtmA tatra chakShuHshravA mahAn . padmanAbho mahAnAgaH padma ityeva vishrutaH .. 12\-365\-4 (80601) sa vAchA karmaNA chaiva manasA cha dvijarShabhaH . prasAdayati bhUtAni trividhe vartmani sthitaH .. 12\-365\-5 (80602) sAmnA bhedena dAnena daNaDeneti chaturvidham . pipamasthaM samasthaM cha chakShurdhyAnena rakShati .. 12\-365\-6 (80603) tamatikramya vidhinA praShTumarhasi kA~NkShittam . sa te paramakaM dharmaM na mithyA darshayiShyarati .. 12\-365\-7 (80604) sa hi sarvAtithirnANo buddhishAstravishAradaH . guNairanupamairyuktaH samastairAbhikAmikaiH .. 12\-365\-8 (80605) prakR^ityA nityasalilo nityamadhyayane rataH . tapodamAbhyAM saMyukto vR^ittenAnavareNa cha .. 12\-365\-9 (80606) yajvA dAnapatiH kShAnto vR^itte cha parame sthitaH . satyavAganasUyushcha shIlavAnniyatendriyaH .. 12\-365\-10 (80607) sheShAnnabhoktA vachanAnukUlo hitArjavotkR^iShTakR^itAkR^itaj~naH . avairakR^idbhUtahite niyukto ga~NgAhradAmbhobhijanopapannaH .. .. 12\-365\-11 (80608) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi pa~nchaShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 365\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-365\-4 chakShuHshravAH sarpaH .. 12\-365\-5 trividhe karmaj~nAnopAstyAtmake .. 13\-365\-6 chaturvidhaM yathA syAttayA . chakShuH chakShurAdi. dhyAnena vastutattvAnusaMdhAnena .. 13\-365\-7 atikramyopagamya .. 12\-365\-8 AbhikAmikairabhIpsitaiH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 366 .. shrIH .. 12\.366\. adhyAyaH 366 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## brAhmaNena dharmAvagataye nAgagR^ihaMprati gamanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-366\-0 (80609) brAhmaNa uvAcha. 12\-366\-0x (6659) atibhArodyatasyaiva bhArAvataraNaM mahat . parAshvAsakaraM vAkyamidaM me bhavataH shrutam .. 12\-366\-1 (80610) adhyaklAntasya shayanaM sthAnaklAntasya chAsanam . tR^iShitasyeva pAnIyaM kShudhArtasyeva bhojanam .. 12\-366\-2 (80611) Ipsitasyeva saMprAptirarthasya samaye.atithe . epitasyAtmanaH kAle bR^iddhasyaiva sutA yathA .. 12\-366\-3 (80612) manasA chintitasyeva prItisnigdhasya darshanam . prahlAdayati mAM vAkyaM bhavatA yadudIritam .. 12\-366\-4 (80613) manashchakShurivAkAshe pashyAmi vimR^ishAmi cha . praj~nAnavachanAdyoyamupadesho hi me kR^itaH .. 12\-366\-5 (80614) vADhamevaM kariShyAmi yathA me bhAShate bhavAn . imAM hi rajanIM sAdho nivasasva mayA saha .. 12\-366\-6 (80615) prabhAte yAsyati chavAnparyAshvastaH sukhopitaH . asau hi bhagavAnsUryo mandarashmiravA~NbhukhaH .. 12\-366\-7 (80616) bhIShma uvAcha. 12\-366\-8x (6660) tatastena kR^itAtithyaH so.anithiH shatrusUdana . uvAsa kila tAM rAtriM saha tena dvijena vai .. 12\-366\-8 (80617) tatvaM cha dharmasaMyuktaM tayoH kathayatostadA . vyatItA sA nishA kR^itsnA sukhena divasopamA .. 12\-366\-9 (80618) tataH prabhAtasamaye so.atithistena pUjitaH . brAhmaNena yathAshaktyA svakAryamabhikA~NkShatA .. 12\-366\-10 (80619) tataH sa vipraH kR^itakarmanishchayaH kR^itAbhyanuj~naH svajanena dharmakR^it . yathopadiShTaM bhujagendrasaMshrayaM jagAma kAle sukR^itaikanishchayaH .. .. 12\-366\-11 (80620) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ShaTShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 366\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-366\-9 chaturthadharmasaMyuktamiti jha . pAThaH. tatra cha rthadharmo mokShadharmastena saMyuktAmityarthaH .. 12\-366\-11 saMshrayaM gR^iham .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 367 .. shrIH .. 12\.367\. adhyAyaH 367 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## pulinavAsinA brAhmaNena svasya phalAdyAhAraM prArthayatAM nAgIyAnAmavadhinirdeshapUrvakaM pratinivartanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-367\-0 (80621) bhIShma uvAcha. 12\-367\-0x (6661) sa vanAni vichitrANi tIrthAni cha sarAMsi cha . abhigachChankrameNa sma kaMchinmunimupasthitaH .. 12\-367\-1 (80622) taM sa tena yathoddiShTaM nAgaM vipreNa brAhmaNaH . paryapR^ichChadyathAnyAyaM shrutvaiva cha jagAma saH .. 12\-367\-2 (80623) so.abhigamya yathAnyAyaM nAgAyatanamarthavit . proktavAnahamasmIti bhoHshabdAlaMkR^itaM vachaH .. 12\-367\-3 (80624) tattasya vachanaM shrutvA rUpiNI dharmavatsalA . darshayAmAsa taM vipraM nAgapatnI pativratA. 12\-367\-4 (80625) sA tasmai vidhivatpUjAM chakre dharmaparAyaNA . svAgatenAgataM kR^itvA kiM karomIti chAbravIt .. 12\-367\-5 (80626) brAhmaNa uvAcha. 12\-367\-6x (6662) vishrAnto.abhyarchiMtashchAsmi bhavatyA shlakShNayA girA . draShTumichChAmi bhavati devaM nAgamanuttamam .. 12\-367\-6 (80627) etaddhi paramaM kAryametanme paramapsitam . anena chArthenAsmyadya saMprAptaH pannagAshramam .. 12\-367\-7 (80628) nAgabhAryovAcha. 12\-367\-8x (6663) AryaH sUryarathaM voDhuM gato.asau mAsachArikaH . saptAShTabhirdinairvipra darshayiShyatyasaMshayam .. 12\-367\-8 (80629) etadviditamAryasya vivAsakaraNaM tava . bharturbhavatu kiMchAnyatkriyatAM tadvadasva me .. 12\-367\-9 (80630) brAhmaNa uvAcha. 12\-367\-10x (6664) anena nishchayenAhaM sAdhvi saMprAptavAniha . pratIkShannAgamaM devi vatsyAmyasminprahAvane .. 12\-367\-10 (80631) saMprAptasyaiva chAvyagramAvedyo.ahamihAgataH . mayAbhigamanaM prApto vAchyashcha vachanaM tvayA .. 12\-367\-11 (80632) ahamapyatra vatsyAmi gomatyAH puline shubhe . kAlaM parimitAhAro yathoktaM paripAlayan .. 12\-367\-12 (80633) tataH sa viprastAM nAgIM samAdhAya punaHpunaH . vedavitpulinaM nadyAH prayayau brAhmaNarbhaShaH .. .. 12\-367\-13 (80634) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptaShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 367\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-367\-9 vivAsakaraNaM pravAsakAraNam .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 368 .. shrIH .. 12\.368\. adhyAyaH 368 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## pulinavAsinA brAhmaNena svasya phalAdyAhAraM prArthayatAM nAgIyAnAmavadhinirdeshapUrvakaM pratinivartanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-368\-0 (80635) bhIShma uvAcha. 12\-368\-0x (6665) atha tena narashreShTha brAhmaNena tapasvinA . nirAhAreNa vasatA duHkhitAste bhuja~NgamAH .. 12\-368\-1 (80636) sarve saMbhUya sahitA hyasya nAvasya bAndhavAH . bhrAtarastanayA bhAryA yayustaM brAhmaNaM prati .. 12\-368\-2 (80637) te.apashyanpuline taM vai vivikte niyatavratam . samAsInaM nirAhAraM dvijaM japyaparAyaNam .. 12\-368\-3 (80638) te sarve samabhikramya vipramabhyarchya chAsakR^it . UchurvAkyamasaMdigdhamAtitheyasya bAndhavAH .. 12\-368\-4 (80639) ShaShTho hi divasaste.adya prAptasyeha tapodhana . na chAbhibhAShase kiMchidAhAraM dharmavatsala .. 12\-368\-5 (80640) AmAnabhigatashchAsi vayaM cha tvAmupasthitAH . kAryaM chAtithyamasmAbhirIpsitaM tava R^iddhimat .. 12\-368\-6 (80641) mUlaM phalaM vA parNaM vA payo vA dvijasattama . AhArahetorannaM vA bhoktumarhasi brAhmaNa .. 12\-368\-7 (80642) tyaktAhAreNa bhavatA vane nivasatA tvayA . bAlavR^iddhamidaM sarvaM pIDyate dharmasaMkarAt .. 12\-368\-8 (80643) na hi no bhrUNahA kashchitpannageShviha vidyate . pUrvAshI vA kule hyasmindevatAtithibandhuShu .. 12\-368\-9 (80644) brAhmaNa uvAcha. 12\-368\-10x (6666) upadeshena yuShmAkamAhAro.ayaM kR^ito mayA . dvirUnaM dasharAtraM vai nAgasyAgamanaM prati .. 12\-368\-10 (80645) yadyaShTarAtre.atikrAnte nAgamiShyati pannagaH . tadAhAraM kariShyAmi tannimittamida vratam .. 12\-368\-11 (80646) kartavyo na cha saMtApo gamyatAM cha yathAgatam . tannimittamidaM sarvaM naitadbhettugihArhatha .. 12\-368\-12 (80647) te tena samanuj~nAtA brAhmaNena bhuja~NgamAH . svameva bhavanaM jagmurakR^itArthA nararShabha .. .. 12\-368\-13 (80648) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi aShTaShaShTyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 368\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-368\-3 vipine niyatavratamiti Ta . pAThaH .. 12\-368\-4 samabhikramya upetya .. 12\-368\-6 asmAbhirvayaM sarve kuTumbina iti jha . pAThaH .. 12\-368\-9 kashchijjAtApadyanR^itopi veti jha . pAThaH .. 12\-368\-12 bhavadbhiranushiShThosmi gamyatAM cheti jha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 369 .. shrIH .. 12\.369\. adhyAyaH 369 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAgapatnyA pravAsAdAgataM svabhartAraM prati brAhmaNavachananivedanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-369\-0 (80649) bhIShma uvAcha. 12\-369\-0x (6667) atha kAle bahutithe pUrNe prApto bhuja~NgamaH . dattAbhyanuj~naH svaM veshma kR^itakarmA vivasvatA .. 12\-369\-1 (80650) taM bhAryA.apyupachakrAma pAdashauchAdibhirguNaiH . upapannAM cha tAM sAdhvIM pannagaH paryapR^ichChata .. 12\-369\-2 (80651) atha tvamasi kalyANi devatAtithipUjane . pUrvamuktena vidhinA yuktA karmasu vartase .. 12\-369\-3 (80652) na khalvasyakR^itArthena strIbuddhyA mArdavIkR^itA . madviyogena sushroNi vimuktA dharmasetunA .. 12\-369\-4 (80653) nAgabhAryovAcha. 12\-369\-5x (6668) shiShyANAM gurushushrUShA viprANAM vedadhAraNam . bhR^ityAnAM svAmivachanaM rAj~no lokAnupAlanam .. 12\-369\-5 (80654) sarvabhUtaparitrANaM kShatradharma ihochyate . vaishyAnAM yaj~nasaMvR^ittirAtitheyasamanvitA .. 12\-369\-6 (80655) viprakShatriyavaishyAnAM shushrUShA shUdrakarma tat . gR^ihasthadharmo nAgendra sarvabhUtahitaiShitA .. 12\-369\-7 (80656) niyatAhAratA nityaM vratacharyA yathAkramam . dharmo hi dharmasaMbandhAdindriyANAM visheShataH .. 12\-369\-8 (80657) ahaM kasya kuto vA.api kaH ko me ha bhavediti . prayojanamatirnityamevaM mokShAshrame vaset .. 12\-369\-9 (80658) pativratAtvaM bhAryAyAH paramo dharma uchyate . tavopadeshAnnAgendra tachcha tattvena vedmi vai .. 12\-369\-10 (80659) sA.ahaM dharmaM vijAnantI dharnanitye tvayi sthite . satpathaM kathamR^itsR^ijya yAsyAmi vipathaM pathaH .. 12\-369\-11 (80660) devatAnAM mahAbhAga dharmacharyA na hIyate . atithInAM cha satkAre nityayuktA.asmyatandritA .. 12\-369\-12 (80661) saptAShTadivasAstvadya viprasyehAgatasya vai . tachcha kAryaM na me khyAti darshanaM tava kA~NkShati .. 12\-369\-13 (80662) gomatyAstveSha puline tvaddarshanasamutsukaH . AsIno vartayanbrahma brAhmaNaH saMshitavrataH .. 12\-369\-14 (80663) ahaM tvanena nAgendra satyapUrvaM samAhitA . prasthApyo matsakAshaM sa saMprApto bhujagottamaH .. 12\-369\-15 (80664) etachChrutvA mahAprAj~na tatra gantuM tvamarhasi . dAtumarhasi vA tasya darshanaM darshanashravaH .. .. 12\-369\-16 (80665) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekonasaptatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 369\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-369\-4 akR^itArthena dharmasetunA .. 12\-369\-5 viprANAM vedapAlanamiti Ta . pAThaH .. 12\-369\-6 sarveShAmeva varNAnAmAtithesamanviteti Ta . pAThaH .. 12\-369\-8 dharmasaMbandhAtkShatriyANAM visheShata iti Ta . pAThaH .. 12\-369\-13 me mAMprati . khyAti kathayati .. 12\-369\-14 vartayan Avartayan . brahma vedam .. 12\-369\-16 darshanashravaH he sarpa . darshanaM darshanArthina iti Ta. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 370 .. shrIH .. 12\.370\. adhyAyaH 370 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## brAhmaNasaMdeshashravaNaruShTena nAgena patnIsuvAkyena roShatyAgapUrvakaM brAhmaNaMprati prasthAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-370\-0 (80666) nAga uvAcha. 12\-370\-0x (6669) atha brAhmaNarUpeNa kaM taM samanupashyasi . mAnuShaM kevalaM vipraM devaM vA.atha shuchismite .. 12\-370\-1 (80667) ko hi mAM mAnuShaH shakto draShTukAmo yashasvini . saMdarshanaruchirvAkyamAj~nApUrvaM vadiShyati .. 12\-370\-2 (80668) surAsuragaNAnAM cha devarShInAM cha bhAmini . nanu nAgA mahAvIryAH saurabheyAstarasvinaH .. 12\-370\-3 (80669) vandanIyAshcha varadA vayamapyanuyAyinaH . manuShyANAM visheSheNa nAvekShyA iti me matiH .. 12\-370\-4 (80670) nArabhAryovAcha. 12\-370\-5x (6670) Arjavena vijAnAmi nAsau devo.anilAshana . ekaM tasminvijAnAmi bhaktimAnatiropaNa .. 12\-370\-5 (80671) sa hi kAryAntarAkA~NkShI jalepsuH stokako yathA . varShaM varShapriyaH pakShI darshanaM tava kA~NkShate .. 12\-370\-6 (80672) hitvA tvaddarshanaM kiMchidvighnaM na pratipAlayet . tulyopyabhijane jAto na kashchitparyupAsate .. 12\-370\-7 (80673) tadroShaM sahajaM tyaktvA tvamenaM draShTumarhasi . AshAchChedena tasyAdya nAtmAnaM daradhumarhasi .. 12\-370\-8 (80674) AshayA hyabhipannAnAmakR^itvA.ashrupramArjanam . rAjA vA rAjaputro vA bhrUNahatyaiva yujyate .. 12\-370\-9 (80675) maune j~nAnaphalAvAptirdAnena cha yasho mahat . vAgmitvaM satyavAkyena paratra cha mahIyate .. 12\-370\-10 (80676) bhUpradAnena cha gatiM labhatyAshramasaMmitAm . nyAyyasyArdhasya saMprAptiM kR^itvA phalamupAshrute .. 12\-370\-11 (80677) abhipretAmasaMshliShTAM kR^itvA chAtmahitAM kriyAm . na yAti nirayaM kashchiditi dharmavido viduH .. 12\-370\-12 (80678) nAma uvAcha. 12\-370\-13x (6671) abhimAnairna mAno me jAtidoSheNa vai mahAn . roShaH saMkalpajaH sAdhvi dagdho vAgagninA tvayA .. 12\-370\-13 (80679) na cha roShAdahaM sAdhvi pashyeyamadhikaM tamaH . tasya vaktavyatAM yAti visheSheNa bhuja~NgamAH .. 12\-370\-14 (80680) roShasya hi vashaM gatvA dashagnIvaH pratApavAn . tathA shakrapratispardhI hato rAmeNa saMyuge .. 12\-370\-15 (80681) antaHpuragataM vatsaM shrutvA rAmeNa nirhR^itam . dharmaNAroShasaMvignAH kArtavIryasutA hatAH .. 12\-370\-16 (80682) jAmadagnyena rAmeNa sahasranayanopamaH . saMyuge nihato roShAtkArtavIryo mahAbalaH .. 12\-370\-17 (80683) tadeSha tapasAM shatruH shreyasAM vinipAtakaH . nigR^ihIto mayA roShaH shrutvaivaM vachanaM tava .. 12\-370\-18 (80684) AtmAnaM cha visheSheNa prashaMsAmyanapAyini . yasya me tvaM vishAlAkShi bhAryA guNasamanvitA .. 12\-370\-19 (80685) eSha tatraiva gachChAmi yatra tiShThatyasau dvijaH . sarvathA choktavAnvAkyaM sa kR^itArthaH prayAsyati .. .. 12\-370\-20 (80686) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi saptatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 370\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-370\-1 kathaM tvamanupashyasIti Ta . pAThaH .. 12\-370\-3 saurabheyAH divyagandhavahAH .. 12\-370\-6 stokakaH chAtakaH .. 12\-370\-7 tvaddarshanaM vinAsya kopi vighno mAbhUdityarthaH . atithiM tyaktvA na kashchitsvakule Aste ityarthaH. nahi tvAM daivataM kiMchiddvitIyaM pratipAlayediti Ta. pAThaH .. 12\-370\-9 bhrUNahatyaiva bhrUNahatyayaiva .. 12\-370\-10 dAnenAbhyudayo mahAniti Ta . pAThaH .. 12\-370\-11 labhatyAshramasaMpadamiti Ta . pAThaH .. 12\-370\-12 naShTasyArthasya saMprAptiM kR^itvA kAmakR^itAH kriyA iti Ta . pAThaH .. 12\-370\-14 tasya roShasya visheSheNAdhikyena .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 371 .. shrIH .. 12\.371\. adhyAyaH 371 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAgabrAhmaNayoH saMlApaH .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-371\-0 (80687) bhIShma uvAcha. 12\-371\-0x (6672) sa pannagapatistatra prayayau brAhmaNaM prati . tameva manasA dhyAyankAryavattAM vichArayan .. 12\-371\-1 (80688) tamatikramya nAgendro matimAnsa nareshvara . provAcha madhuraM vAkyaM prakR^ityA dharmavatsalaH .. 12\-371\-2 (80689) bhobho kShAmyAbhibhAShae tvAM na roShaM kartumarhasi . iha tvamabhisaMprAptaH kasyArthe kiM prayojanam .. 12\-371\-3 (80690) AbhimukhyAdabhikramya snehAtpR^ichChAmi te dvija . vivikte gomatItIre kaM vA tvaM paryupAsase .. 12\-371\-4 (80691) brAhmaNa uvAcha. 12\-371\-5x (6673) dharmAraNyaM hi mAM viddhi nAgaM draShTumihAgatam . padmanAbhaM dvijashreShTha tatra me kAryamAhitam .. 12\-371\-5 (80692) tasya chAhamasAnnidhye shrutavAnasmi taM gatam . svajanAttaM pratIkShAmi parjanyamiva karShakaH .. 12\-371\-6 (80693) tasya chAkleshakaraNaM svastikArasamAhitam . AvartayAmi tadbrahma yogayukto nirAmayaH .. 12\-371\-7 (80694) nAga uvAcha. 12\-371\-8x (6674) aho kalyANavR^ittastvaM sAdhuH sajjanavatsalaH . avAchyastvaM mahAbhAga paraM snehena pashyasi .. 12\-371\-8 (80695) ahaM sa nAgo viprarShe yathA mAM vindate bhavAn . Aj~nApaya yathAsvairaM kiM karomi priyaM tava .. 12\-371\-9 (80696) bhavantaM svajanAdasmi saMprAptaM shrutavAnaham . atastvAM svayamevAhaM draShTumabhyAgato dvija .. 12\-371\-10 (80697) saMprAptashcha bhavAnadya kR^itArthaH pratiyAsyati . visrabdho mAM dvijashreShTha viShaye yoktamarhasi .. 12\-371\-11 (80698) vayaM hi bhavatA sarve guNakrItA visheShataH . yastvamAtmahitaM tyaktvA mAmevehAnurudhyase .. 12\-371\-12 (80699) brAhmaNa uvAcha. 12\-371\-13x (6675) Agato.ahaM mahAbhAga tava darshanalAlasaH . kaMchidarthamanaryaj~naH praShTukAmo bhujaMgama .. 12\-371\-13 (80700) ahamAtmAnamAtmastho mArgagANo.a.atmano gatim . vAsArthinaM mahApraj~naM chalachchittamupAsmi ha .. 12\-371\-14 (80701) prakAshitastvaM sa guNairyashogarbhagabhastibhiH . shashA~NkakarasaMsparshairhR^idyairAtmaprakAshitaiH .. 12\-371\-15 (80702) tasya me prashnamutpannaM Chindhi tvamanilAshana . pashchAtkAryaM vadiShyAmi shrotumarhati tadbhavAn .. .. 12\-371\-16 (80703) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi ekasaptatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 371\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-371\-3 kShAmya kShamasva .. 12\-371\-5 dharmAraNyaM muniM mAM viddhi . dvijAnAM sarpANAM shreShTha. dharmAraNyAddhi mAM viddhi iti Ta. pAThaH .. 12\-371\-6 shrutavAnasmi tAM gatimiti Tha . pAThaH .. 12\-371\-7 akleshakaraNaM kleshanivArakam .. 12\-371\-8 shrutvAdya tvaM mahAbhAga paraM yatnena pashyasIti Ta . pAThaH .. 12\-371\-13 anarthaj~naH arthAnabhij~naH . kaMchidarthaM hi tatvaj~neti Ta. pAThaH .. 12\-371\-15 AtmanyAtmaprakAshibhiriti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 372 .. shrIH .. 12\.372\. adhyAyaH 372 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## AshcharthakathanaM prArthitena nAgena sUryamaNDale tattulyatejontarapraveshadarshanakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-372\-0 (80704) brAhmaNa uvAcha. 12\-372\-0x (6676) vivasvato gachChati paryayeNa voDuM bhavAMstaM yathamekachakram . AshcharyabhUtaM yadi tatra kiMchi ddR^iShTaM tvayAshaMsitumarhasi tvam .. 12\-372\-1 (80705) nAga uvAcha. 12\-372\-2x (6677) AshcharyANAmanekAnAM pratiShThA bhagavAnraviH . yato bhUtAH pravartante sarve trailokyasaMmatAH .. 12\-372\-2 (80706) yasya rashmisahasreShu shAkhAsviva vihaMgamAH . vasantyAshritya munayaH saMsiddhA daivataiH saha .. 12\-372\-3 (80707) yato pAyurviniHsR^itya sUryarashmyAshrito mahAn . vijR^imbhatyambare tatra kimAshcharyamataH param .. 12\-372\-4 (80708) vibhajyaM taM tu viprarShe prajAnAM hitakAmyayA . toyaM sR^ijati varShAsu kimAshcharyamataH param .. 12\-372\-5 (80709) yasya maNDalamadhyastho mahAtmA paramatviShA. 12\-372\-6 dIptaH samIkShate.alokAnkimAshcharyamataH param .. 12\-372\-6 (80710) shukro nAmAsitaH pAdo yashcha vAridharo.ambare . toyaM sR^ijati varShAsu kimAshcharyamataH param .. 12\-372\-7 (80711) yo.aShTamAsAMstu shuchinA kiraNenokShitaM payaH . pratyAdatte punaH kAle kimAshcharyamataH param .. 12\-372\-8 (80712) yasya tejovisheSheShu svayamAtmA pratiShThitaH . yato bIjaM mahI cheyaM dhAryate sacharAcharam .. 12\-372\-9 (80713) yatra devo mahAbAhuH shAshvataH puruShottamaH . anAdinidhano vipra kimAshcharyamataH param .. 12\-372\-10 (80714) AshcharyANAmivAshcharyamidamekaM tu me shR^iNu . vimale yanmayA dR^iShTamambare sUryasaMshrayAt .. 12\-372\-11 (80715) purA madhyAhnasamaye lokAMstapati bhAskare . pratyAdityapratIkAshaH sarvataH samadR^ishyata .. 12\-372\-12 (80716) sa lokAMstejasA sarvAnsvabhAsA nirvibhAsayan . AdityAdhimukho.abhyeti gaganaM pATayanniva .. 12\-372\-13 (80717) hutAhutiriva jyotirvyApya tejomarIchibhiH . anirdeshyena rUpeNa dvitIya iva bhAskaraH .. 12\-372\-14 (80718) tasyAbhigamanaprAptau hastau dattau vivasvatA . tenApi dakShiNo hasto dattaH pratyarchitArthinA .. 12\-372\-15 (80719) tato bhittvaiva gagana praviShTo rashmimaNDalam . ekIbhUtaM cha tattejaH kShaNenAdityatAM gatam .. 12\-372\-16 (80720) tatra naH saMshayo jAtastayostejaH samAgame . anayoH ko bhavetsUryo rathastho yo.ayamAgataH .. 12\-372\-17 (80721) te vayaM jAtasaMdehAH paryapR^ichChAmahe ravim . ka eSha divamAkramya gataH sUrya ivAparaH .. .. 12\-372\-18 (80722) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi dvisaptatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 372\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-372\-4 visR^ijatyambare toyamiti Ta . pAThaH .. 12\-372\-5 taM vAtaM purovAtAdirUpeNa vibhajya pariNAmaM nItvA .. 12\-372\-6 mahAtmAntaryAmI .. 12\-372\-7 pAda_iva pAdo.avayavaH nIlamegharUpeNApyayameva varShatItyarthaH .. 12\-372\-9 yataH sUryAt . bIjaM auShadham .. 12\-372\-12 pratyAdipratIkAshaH AdityAntaratulyatejaskaH . samadR^ishyata dR^iShTaH .. 12\-372\-15 dattaH pratyarchinArchineti Ta . pAThaH .. 12\-372\-16 bhittvaiva ravimaNDalamiti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 373 .. shrIH .. 12\.373\. adhyAyaH 373 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## nAgeva brAhmaNaMprati sUryeNa svaMprati tadvimbapraviShTatejasa u~nChavR^ittimunisvarUpatvakathanakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-373\-0 (80723) sUrya uvAcha. 12\-373\-0x (6678) naiSha devo.anilasakho nAsuro na cha yannagaH . u~nChavR^ittivrate siddho munireSha divaM gataH .. 12\-373\-1 (80724) eSha mUlaphalAhAraH shIrNaparNAshanastathA . abbhakSho vAyubhakShashcha AsIdvipraH samAhitaH .. 12\-373\-2 (80725) bhavashchAnena vipreNa saMhitAbhirabhiShTutaH . svargadvAre kR^itodyogo yenAsau trividaM gataH .. 12\-373\-3 (80726) asaMgatiranAkA~NkShI nityamu~nChashilAshanaH . sarvabhUtahite yukta eSha vipro bhujaMgamAH .. 12\-373\-4 (80727) na hi devA na gandharvA nAsurA na cha pannagAH . prabhavantIha bhUtAnAM prAptAnAmuttamAM gatim .. 12\-373\-5 (80728) etadevaMvidhaM dR^iShTamAshcharyaM tatra me dvija . saMsiddho mAnuShaH kAmaM yosau siddhagatiM gataH . sUryeNa sahito brahmanpR^ithivIM parivartate .. .. 12\-373\-6 (80729) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi trisaptatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 373\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-373\-1 anilasakho vahniH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 374 .. shrIH .. 12\.374\. adhyAyaH 374 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## brAhmaNena nAgAmantraNapUrvakamiShTadeshaMprati prasthAnam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-374\-0 (80730) brAhmaNa uvAcha. 12\-374\-0x (6679) AshcharyaM nAtra saMdehaH suprItosmi bhuja~Ngama . anvarthopagatairvAkyaiH panthAnaM chAsmi darshitaH .. 12\-374\-1 (80731) svasti te.astu gamiShyAmi sAdho bhujagasattama . smaraNIyosmi bhavatA saMpreShaNaniyojanaiH .. 12\-374\-2 (80732) nAga uvAcha. 12\-374\-3x (6680) anuktvA hR^idgataM kAryaM kvedAnIM prasthito bhavAn . uchyatAM dvija yatkAryaM yadarthaM tvamihAgataH .. 12\-374\-3 (80733) uktAnukte kR^ite kArye mAmAmantrya dvijarShabha . mayA pratyabhyanuj~nAtastato yAsyasi suvrata .. 12\-374\-4 (80734) na hi mAM kevalaM dR^iShTvA tyaktvA praNayavAniha . gantumarhasi viprarShe vR^ikShamUlagato yathA .. 12\-374\-5 (80735) tvayi chAhaM dvijashreShTha bhavAnmayi na saMshayaH . loko.ayaM bhavataH sarvaH kA chintA mayi te.anagha .. 12\-374\-6 (80736) brAhmaNa uvAcha. 12\-374\-7x (6681) evametanmahAprAj~na viditAtmanbhuja~Ngama . nAtiriktAstvayA devAH sarvathaiva yathAtatham .. 12\-374\-7 (80737) sa eva tvaM sa evAhaM yo.ahaM sa tu bhavAnapi . ahaM bhavAMshcha bhUtAni sarve yatra gatAH sadA .. 12\-374\-8 (80738) AsIttu me bhogipate saMshayaH puNyarasaMchaye . sohamu~nChavrataM sAdho chariShyAmyarthasAdhanam .. 12\-374\-9 (80739) eSha me nishchayaH sAdho kR^itaM kAraNamuttamam . AmantrayAmi bhadraM te kR^itArtho.asmi bhuja~Ngama .. .. 12\-374\-10 (80740) iti shrImanmahAbhArate shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi chatuHsaptatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 374\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-374\-4 uktAnukte pR^iShTe apR^iShTepi mayaiva vAtsalyAtkR^ite sati .. 12\-374\-6 ahaM tvayi bhaktimAniti sheShaH .. 12\-374\-8 yatra chAhaM sa eva tvamevamAha bhuja~Ngameti Ta . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip shAntiparva \- adhyAya 375 .. shrIH .. 12\.375\. adhyAyaH 375 ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyu~nChavR^ittyupAkhyAnopadeshaparamparAkrama\- kathanapUrvakamu~nChavR^ittibrAhmaNasya vanapraveshakathanam .. 1\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Text## 12\-375\-0 (80741) bhIShma uvAcha. 12\-375\-0x (6682) sa chAmantryoragashreShThaM brAhmaNaH kR^itanishchayaH . dIkShAkA~NkShI tadA rAjaMshchyavanaM bhArgavaM shritaH .. 12\-375\-1 (80742) sa tena kR^itasatkAro dharmamevAdhitasthivAn . tathaiva cha kathAmetAM rAjankathitavAMstadA .. 12\-375\-2 (80743) bhArgaveNApi rAjendra janakasya niveshane . kathaiShA kathitA puNyA nAradAya mahAtmane .. 12\-375\-3 (80744) nAradenApi rAjendra devendrasya niveshane . kathitA bharatashreShTha pR^iShTenAkliShTakarmaNA .. 12\-375\-4 (80745) devarAjena cha purA kathitaiShA kathA shubhA . samastebhyaH prashastebhyo viprebhyo vasudhAdhipa .. 12\-375\-5 (80746) yadA cha mama rAmeNa yuddhamAsItsudAruNam . vasubhishcha tadA rAjankatheyaM kathitA mama .. 12\-375\-6 (80747) pR^ichChamAnAya tattvena mayA chaivottamA tava . katheyaM kathitA puNyA dharmyA dharmabhR^itAMvara .. 12\-375\-7 (80748) tadeva paramo dharmo yanmAM pR^ichChasi bhArata . AsIddhIro hyanAkA~NkShI dharmArthakaraNe nR^ipa .. 12\-375\-8 (80749) sa cha kila kR^itanishchayo dvijo bhujagapatipratidashitAtmakR^ityaH . yamaniyamasaho vanAntaraM parigaNito~nChashilAshanaH praviShTaH .. .. 12\-375\-9 (80750) iti shrImanmahAbhArate shatasAhasrikAyAM saMhitAyAM vaiyAsikyAM shAntiparvaNi mokShadharmaparvaNi u~nChavR^ittyupAkhyAne pa~nchasaptatyadhikatrishatatamo.adhyAyaH .. 375\.. ##Mahabharata - Shanti Parva - Chapter Footnotes## 12\-375\-7 mayApyadya tavAnadyeti Ta . pAThaH .. 12\-375\-9 yamA ahiMsAdayaH niyamAH shauchAdayaH . vanAntaraM vanamadhyaM praviShTaH. u~nChaH kaNasha AdAnaM kaNishAdyarjanaM shilam. parigaNitaM parimitamu~nChashilArjitamannamashnan phaNipatyuktAmu~nChavR^ittergatiM prApeti sheShaH. shamaniyamasamAhito vanAntamiti Ta. pAThaH .. samAptaM cha mokShadharmaparva .. 3\.. shAntiparva cha samAptam .. 12\.. asyAnantaramanushAsanaparva bhaviShyati tasmAyamAdyaH shlokaH . `sharatalpe mahAtmAnaM shayAnamaparAjitam . yudhiShThira upAgamya praNipatyedamabravIt ..' 13\-1\-1x (6719) ## \medskip\hrule\obeylines \medskip {\rm Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om} {\rm Last updated \today} {\rm http://sanskritdocuments.org} \end{document}