%@@1 % File name : mbhK13.itx %-------------------------------------------- % Text title : 13 anushAsanaparva % Author : Veda Vyasa % Language : sanskrit % Subject : /hindu/philosohphy/religion % Description/comments : Mahabharata - Southern Recension - Kumbhaghonam Edition % Based on the `Southern Recension' of the MahAbhArata, edited by Krishnacharya % 1906-1914 % Transliterated by : Prof. Shrinivasa Varakhedi >worked on this with the % support of his research team members, Prof. K. V. Ramakrishnamacharyulu, Prof. % Amba Kulakarni, Prof. Prahladachar, members of MSP Bangalore and many others % Proofread by : % Latest update : October 13, 2013 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % Special Instructions : i1h.hdr,ijag.inc,itrans.sty,multicol.sty,iarticle.sty % Transliteration scheme: ITRANS 5.3 % Site access : http://sanskritdocuments.org/ %----------------------------------------------------- % The text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. %@@1 %-------------------------------------------------------- \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=50pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 13. anushAsanaparva Kumbhaghonam Edition ..}## \itxtitle{.. 13\. anushAsanaparva ..}##\endtitles ## \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 001 .. shrIH .. 13\.1\. adhyAyaH 1 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhIShmaMprati punaH shamAdikathanaprArthanA .. 1\.. bhIShmAdinidhane svasyaiva hetutvabuddhyA svopAlambhanapUrvakaM shochantaM yudhiShThiraMprati bhIShmeNa jIvasya karmaNyasvAtantrayamabhidhAya tannidarshanatayA gautamIlubdhakAdisaMvAdAnuvAdaH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## 13\-1\-0 (81169) .. shrIvedavyAsAya namaH .. 13\-1\-0x (6718) nArAyaNaM namaskR^itya naraM chaiva narottamam . devIM sarasvatIM chaiva(vyAsaM)tato jayamudIrayet .. 13\-1\-1 (81170) vaishampAyana uvAcha . `sharatalpe mahAtmAnaM shayAnamaparAjitam . yudhiShThira upAgamya praNipatyedamabravIt ..' 13\-1\-1x (6719) shamo bahuvidhAkAraH sUkShma uktaH pitAmaha . na cha me hR^idaye shAntirasti shrutvedamIdR^isham .. 13\-1\-2 (81171) asminnarthe bahuvidhA shAntiruktA pitAmaha . svakR^itAtkA nu shAnti syAchChamAdbahuvidhAdapi .. 13\-1\-3 (81172) sharAchitaM sharIraM hi tIvravraNamudIkShya te . shamaM nopalabhe vIra duShkR^itAnyeva chintayan .. 13\-1\-4 (81173) rudhireNAvasiktA~NgaM prasravantaM yathAchalam . tvAM dR^iShTvA puruShavyAghra sIde varShAsvivAmbujam .. 13\-1\-5 (81174) ataH kaShTataraM kinnu matkR^ite yatpitAmahaH . imAmavasthAM `gamitaH pratyamitrai raNAjire .. 13\-1\-6 (81175) tathA chAnye nR^ipatayaH sahaputrAH sabAndhavAH . matkR^ite nidhanaM prAptAH kinnu kaShTataraM tataH .. 13\-1\-7 (81176) vayaM hi dhArtarAShTrAshcha kAmamanyuvashaM gatAH . kR^itvedaM ninditaM karma prApsyAmaH kAM gatiM nR^ipa .. 13\-1\-8 (81177) idaM tu dhArtarAShTrAsya shreyo manye janAdhipa . imAmavasthAM saMprAptaM yadasau tvAM na pashyati .. 13\-1\-9 (81178) so.ahamArtikaro rAjansuhR^idvadhakarastathA . na shAntimadhigachChAmi pashyaMstvAM duHkhitaM kShitau .. 13\-1\-10 (81179) duryodhano hi samare sahasainyaH sahAnujaH . nihataH kShatradharme.asmindusatmA kulapAMsanaH .. 13\-1\-11 (81180) na sa pashyati duShTAtmA tvAmadya patitaM kShitau . ataH shreyo mR^itaM manye neha jIvitamAtmanaH .. 13\-1\-12 (81181) ahaM hi samare vIra gamitaH shatrubhiH kShayam . abhaviShyaM yadi purA saha bhrAtR^ibhirachyuta . na tvAmevaM suduHkhArtamadrAkShaM sAyakArditam .. 13\-1\-13 (81182) nUnaM hi pApakarmANo dhAtrA sR^iShTAH sma he nR^ipa .. 13\-1\-14 (81183) anyasminnapi loke vai yathA muchyema kilbiShAt . tathA prashAdhi mAM rAjanmama chedichChasi priyam .. 13\-1\-15 (81184) bhIShma uvAcha. 13\-1\-16x (6720) paratantraM kathaM hetumAtmAnamanu pashyasi . karmaNAM hi mahAbhAga sUkShmaM hyetadatIndriyam .. 13\-1\-16 (81185) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . saMvAdaM mR^ityugautamyoH kAlalubdhakapannagaiH .. 13\-1\-17 (81186) gautamI nAma kA.apyAsItsthavirA shamasaMyutA . sarpeNa daShTaM svaM putramapashyadgatachetanam .. 13\-1\-18 (81187) atha taM snAyupAshena baddhvA sarpamamarShitaH . lubdhako.arjunako nAma nAma gautamyAH samupAnayat .. 13\-1\-19 (81188) tAM chAbravIdayaM te sa putrahA pannagAdhamaH . brahi kShipraM mahAbhAge vadhyatAM kena hetunA .. 13\-1\-20 (81189) agnau prakShipyatAmeSha chChidyatAM khaNDashopi vA . na hyaM bAlahA pApashchiraM jIvitumarhati .. 13\-1\-21 (81190) gautamyuvAcha. 13\-1\-22x (6721) visR^ijainamabuddhistvamavadhyo.arjunaka tvayA . ko hyAtmAnaM guruM kuryAtprAptavye sati chintayan 13\-1\-22 (81191) plavante dharmalaghavo loke.ambhasi yathA plavAH . majjanti pApaguravaH shastraM skannamivodake .. 13\-1\-23 (81192) nAsyAmR^itatvaM bhavitaivaM hate.asmi\- ~njIvatyasminko.atyayaH syAdayaM te . asyotsarge prANayuktasya janto\- rmR^ityuM loke ko na gachChedanante .. 13\-1\-24 (81193) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-25x (6722) jAnAmyahaM neha guNAguNaj~nAH sadAyuktA guravo vai bhavanti . svargasya te sUpadeshA bhavanti tasmAtkShudraM sarpamenaM haniShye .. 13\-1\-25 (81194) shamamIpsantaH kAlayogaM tyajanti sadyaH shuchaM tvarthavidastyajanti . shriyaH kShayaH shochatAM nityasho hi tasmAchChuchaM mu~ncha hate bhuja~Nge .. 13\-1\-26 (81195) gautamyuvAcha. 13\-1\-27x (6723) na chaivArtirvidyate.asmadvidhAnAM dharmAtmAnaH sarvadA sa~njanA hi . nityAyasto bAlajano na chAhaM dharmopaiti prabhavAmyasya nAham .. 13\-1\-27 (81196) na brAhmaNAnAM kopo.asti kutaH kopAchcha yAtanA . mArdavAtkShamyatAM sAdho muchyatAmeSha pannagaH .. 13\-1\-28 (81197) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-29x (6724) hatvA lAbhaH shreya evAvyayaH syA\- tsadyolAbhaHsyAdbalibhyaH prashastaH . kAlAllAbho yastu sadyo bhaveta shreyolAbhaH kutsite tvIdR^ishi syAt .. 13\-1\-29 (81198) gautamyuvAcha. 13\-1\-30x (6725) kA.arthaprAptirgR^ihya shatruM nihatya kA kAmAptiH prApya shatruM na muktvA . kasmAtsaumyAhaM na kShame no bhuja~Nge mokShArthaM vA kasya hetorna kuryAm .. 13\-1\-30 (81199) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-31x (6726) asmAdekAdbahavo rakShitavyA naiko bahubhyo gautami rakShitavyaH . kR^itAgasaM dharmahetostyajanti sarIsR^ipaM pApamimaM tyaja tvam .. 13\-1\-31 (81200) gautamyuvAya 13\-1\-32x (6727) nAsminhate pannage putrako me samprApsyate lubdhaka jIvitaM vai . guNaM chAnyaM nAsya vadhe prapashye tasmAtsarpaM lubdhaka mu~ncha jIvam .. 13\-1\-32 (81201) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-33x (6728) vR^itraM hatvA devarAT shreShThabhAgvai yaj~naM hatvA bhAgamavApa chaiva . shUlI devo devavR^ittaM chara tvaM kShipraM sarpaM jahi mA bhUtte visha~NkA .. 13\-1\-33 (81202) bhIShma uvAcha. 13\-1\-34x (6729) asakR^itprochyamAnA.api gautamI bhujagaM prati . lubdhakena mahAbhAgA sA pApe nAkaronmatim .. 13\-1\-34 (81203) IShaduchChvasamAnastu kR^ichChrAtsaMstabhya pannagaH . utsasarja giraM mandAM mAnuShIM pAshapIDitaH .. 13\-1\-35 (81204) sarpa uvAcha. 13\-1\-36x (6730) ko nvarjunaka doSho.atra vidyate mama bAlisha . asvatantraM hi mAM mR^ityurvivashaM yadachUchudat .. 13\-1\-36 (81205) tasyAyaM vachanAddaShTo na kopena na kAmyayA . tasya tatkilbiShaM lubdha vidyate yadi ki~nchana. 13\-1\-37 (81206) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-38x (6731) yadyanyavashagenedaM kR^itaM te pannagAshubham . kAraNaM vai tvamapyatra tasmAttvamapi kilbiShI .. 13\-1\-38 (81207) mR^itpAtrasya kriyAyAM hi daNDachakrAdayo yathA . kAraNatve prakalpyante tathA tvamapi pannaga .. 13\-1\-39 (81208) kilbiShI chApi me vadhyaH kilbiShI chAsi pannaga . AtmAnaM kAraNaM hyatra tvamAkhyAsi bhuja~Ngama .. 13\-1\-40 (81209) sarpa uvAcha. 13\-1\-41x (6732) sarva ete hyasvavashA daNDachakrAdayo yathA . tathAhamapi tasmAnme naiSha doSho matastava .. 13\-1\-41 (81210) athavA matametatte tepyanyo.anyaprayojakAH . kAryakAraNasandeho bhavatyanyonyachodanAt .. 13\-1\-42 (81211) evaM sati na doSho me nAsmi vadhyo na kilbiShI . kilbiShaM samavAye syAnmanyase yadi kilbiSham .. 13\-1\-43 (81212) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-44x (6733) kAraNaM yadi syAdvai na kartA syAstvamapyuta . vinAshe kAraNaM tvaM cha tasmAdvadhyo.asi me mataH .. 13\-1\-44 (81213) asatyapi kR^ite kArye neha pannaga lipyate . tasmAnnAtraiva hetuH syAdvadhyaH kiM bahu bhAShase .. 13\-1\-45 (81214) sarpa uvAcha. 13\-1\-46x (6734) kAryAbhAve kriyA na syAtsatyasatyapi kAraNe . tasmAtsame.asminhetau me vAchyo heturvisheShataH .. 13\-1\-46 (81215) yadyahaM kAraNatvena mato lubdhaka tattvataH . anyaH prayoktAsyAdatra kinnu jantuvinAshane .. 13\-1\-47 (81216) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-48x (6735) vadhyastvaM mama durbuddhe bAlaghAtI nR^ishaMsakR^it . bhAShase kiM bahu punarvadhyaH sanpannagAdhama .. 13\-1\-48 (81217) sarpa uvAcha. 13\-1\-49x (6736) yathA havIMShi juhvAnA makhe vai lubdhakartvijaH . na phalaM prApnuvantyatra phalayoge tathA hyaham .. 13\-1\-49 (81218) bhIShma uvAcha. 13\-1\-50x (6737) tathA bruvati tasmiMstu pannage mR^ityuchodite . AjagAma tato mR^ityuH pannagaM chAbravIdidam .. 13\-1\-50 (81219) prachodito.ahaM kAlena pannaga tvAmachUchudam . vinAshaheturnAsya tvamahaM na prANinaH shishoH .. 13\-1\-51 (81220) yathA vAyurjaladharAnvikarShati tatastataH . tadvajjaladavatsarpa kAlasyAhaM vashAnugaH .. 13\-1\-52 (81221) sAtvikA rAjasAshchaiva tAmasA ye cha kechana . bhAvAH kAlAtmakAH sarve pravartanteha jantuShu .. 13\-1\-53 (81222) ja~NgamAH sthAvarAshchaiva divi vA yadi vA bhuvi . sarve kAlAtmakAH sarpa kAlAtmakamidaM jagat .. 13\-1\-54 (81223) pravR^ittayashcha loke yA tathaiva cha nivR^ittayaH . tAsAM vikR^itayo yAshcha sarvaM kAlAtmakaM smR^itam .. 13\-1\-55 (81224) AdityashchandramA viShNurApo vAyuH shatakratuH . agniH khaM pR^ithivI mitraH parjanyo vasavo.aditiH .. 13\-1\-56 (81225) saritaH sAgarAshchaiva bhAvAbhAvau cha pannaga . sarve kAlena sR^ijyante hriyante cha punaHpunaH .. 13\-1\-57 (81226) evaM j~nAtvA kathaM mAM sadoShaM sarpa manyase . atha chaivaM gate doShe mayi tvamapi doShavAn .. 13\-1\-58 (81227) sarpa uvAcha. 13\-1\-59x (6738) nirdoShaM doShavantaM vA na tvAM mR^ityo bravImyaham . tvayA.ahaM chodita iti bravImyetAvadeva tu .. 13\-1\-59 (81228) yadi kAle tu doSho.asti yadi tatrApi neShyate . doSho naiva parIkShyo me na hyatrAdhikR^itA vayam .. 13\-1\-60 (81229) nirmokShastvasya doShasya mayA kAryo yathA tathA . mR^ityorapi na doShaH syAditi me.atra prayojanam .. 13\-1\-61 (81230) bhIShma uvAcha. 13\-1\-62x (6739) sarpo.athArjunakaM prAha shrutaM te mR^ityubhAShitam . nAnAgasaM mAM pAshena santApayitumarhasi. 13\-1\-62 (81231) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-63x (6740) mR^ityoH shrutaM me vachanaM tava chaiva bhuja~Ngama . naiva tAvadadoShatvaM bhavati tvayi pannaga .. 13\-1\-63 (81232) mR^ityustvaM chaiva heturhi bAlasyAsya vinAshane . ubhayaM kAraNaM manye na kAraNamakAraNam .. 13\-1\-64 (81233) dhi~NbhR^ityuM cha durAtmAnaM krUraM duHkhakaraM satAm . tvAM chaivAhaM vadhiShyAmi parapApasya kAraNam .. 13\-1\-65 (81234) mR^ityuruvAcha. 13\-1\-66x (6741) vivashau kAlavashagAvAvAM nirdiShTakAriNau . nAvAM doSheNa gantavyau yadi samyakprapashyasi .. 13\-1\-66 (81235) lubdhaka uvAcha. 13\-1\-67x (6742) yuvAmubhau kAlavashau yadi me mR^ityupannagau . harShakrodhau yathA syAtAmetadichChAmi veditum .. 13\-1\-67 (81236) mR^ityuruvAcha. 13\-1\-68x (6743) yA kAchideva cheShTA syAnsarvA kAlaprachoditA . pUrvamevaitaduktaM hi mayA lubdhaka tatvataH .. 13\-1\-68 (81237) tasmAdubhau kAlavashAvAvAM nirdiShTakAriNau . nAvAM dopeNa gantavyau tvayA lubdhaka karhichit .. 13\-1\-69 (81238) bhIShma uvAcha. 13\-1\-70x (6744) athopagamya kAlastu tasmindharmArthasaMshaye . abravItpannagaM mR^ityuM lubdhaM chArjunakaM tathA .. 13\-1\-70 (81239) na hyahaM nApyayaM mR^ityurnAyaM lubdhaka pannagaH . kilbiShI jantumaraNe na vayaM hi prayojakAH .. 13\-1\-71 (81240) akarodyadayaM karma tanno.arjunaka chodakam . vinAshaheturnAnyo.asya vadhyate.ayaM svakarmaNA .. 13\-1\-72 (81241) yadanena kR^itaM karma tenAyaM nidhanaM gataH . vinAshahetuH karmAsya sarve karmavashA vayam .. 13\-1\-73 (81242) karmadAyAdavA.NllokaH karmasambandhalakShaNaH . karmANi chodayantIha yathAnyonyaM tathAvayam .. 13\-1\-74 (81243) yathA mR^itpiNDataH kartA kurute yadyadichChati . evamAtmakR^itaM karma mAnavaH pratipadyate .. 13\-1\-75 (81244) yathA chChAyAtapau nityaM susambaddhau nirantaram . tathA karma cha kartA cha sambaddhAvAtmakarmabhiH .. 13\-1\-76 (81245) evaM nAhaM na vai mR^ityurna sarpo na tathA bhava n . na cheyaM brAhmaNI vR^iddhA shishurevAtra kAraNam .. 13\-1\-77 (81246) tasmiMstathA bruvANe tu brAhmaNI gautamI nR^ipa . svakarmapratyayA.NllokAnmatvA.arjunakamabravIt .. 13\-1\-78 (81247) naiva kAlo na bhujago na mR^ityuriha kAraNam . svakarmabhirayaM bAlaH kAlena nidhaM gataH .. 13\-1\-79 (81248) mayA cha tatkR^itaM karma yenAyaM me mR^itaH sutaH . yAtu kAlastathA mR^ityurmu~nchArjunaka pannagam .. 13\-1\-80 (81249) bhIShma uvAcha. 13\-1\-81x (6745) tato yathAgataM jagmurmR^ityuH kAlo.atha pannagaH . abhUdvishoko.arjunako vishokA chaiva gautamI .. 13\-1\-81 (81250) etachChrutvA shamaM gachCha mA bhUH shokaparo nR^ipa . svakarmapratyayA.NllokAMstrInviddhi samitiMjaya .. 13\-1\-82 (81251) naiva tvayA kR^itaM karma nApi duryodhanena vai . kAlenaitatkR^itaM viddhi nihatA yena pArthivAH .. 13\-1\-83 (81252) vaishampAyana uvAcha. 13\-1\-84x (6746) ityetadvachanaM shrutvA babhUva vigatajvaraH . yudhiShTharo mahAtejAH paprachChedaM cha dharmavit .. .. 13\-1\-84 (81253) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi prathamo.adhyAyaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-1\-2 dharmo bahuvidhAkAra iti Ta . pATha .. 7\-1\-5 sIde sIdAmi sadA varShamivAmbudam iti tha.pAThaH .. 7\-1\-6 matkR^ite mannimittam . pratyamitraiH amitrANAM pratikUlairasmadIyairarjunashikhaNDiprabhR^itibhiH .. 7\-1\-19 atha taM sAdhupAsheneti dha . pATha .. 7\-1\-20 kena hetunA kenopAyena .. 7\-1\-21 hetumevAha agnAviti .. 7\-1\-22 prAptavyamavichintayanniti jha.pAThaH .. 7\-1\-23 plavante duHkhArNavaM taranti . majjanti cha tatraiva. vastraM klinnamivodake iti Ta. pAThaH 7\-1\-24 utsarge prANotsarge .. 7\-1\-29 shreyaH paralokahitaM tadevA.avyayo lAbhaH sacha shatrUn hatvaiva labhya ityadhyAhR^itya yojyam . balibhyaH sarvebhyaH prashastaH shreShThashcha syAt. shatruvadhAllokatrayepi mAnyo bhavatItyarthaH .. 7\-1\-31 tyajanti nAshayanti .. 7\-1\-32 me putrako jIvitaM na samprApsyate . guNaM puNyam. jIvaM jIvantam .. 7\-1\-33 shUlI yaj~naM hatveti sambandhaH .. 7\-1\-35 saMstabhya dhairyamAlambya .. 7\-1\-36 achUchudat preritavAn .. 7\-1\-37 daShTo daShTavAn . kilbiShaM chedasti tarhi prayoktureva na prayojyasya mama sharasyevetyarthaH .. 7\-1\-39 chetanatvAtkilbiShItyavashyaM vadhyo.asItyarthaH .. 7\-1\-42 AyudhaM hi ayaskAntavatprahartAraM prayojayati . tenAyudhakartApi prayojakastasya chAyaM kArayitA prahartukAmaH prayojaka ityanyonyaprayojyatvAnna kasyachiddhantR^itvamityarthaH .. 7\-1\-43 samavAye samudAye .. 7\-1\-45 yataH kR^ite.api asati duShTe kArye doShe hetuH kartA na lipyate tavamate . tasmAt chorAdiratraiva rAj~nAM vadhyaH prAyashchittI cha na syAt .. 7\-1\-46 kAraNe kartari sati kuThArodyamanAdikAryeNa ChidikriyA jAyate asatyapi kartari tarushAkhAntanigharSheNa kAryeNa tajjenAgninA vanadAhakriyA jAyate . tasmAchChAkhAyA iva mamApi kartR^itvaM aprayojakatvAnna doShahetuH visheShAbhAvAdityarthaH .. 7\-1\-49 evamR^itvigAdivadanyapreryatvAnnAhaM kilbiShI kintu mama prayojaka eveti bhAvaH .. 7\-1\-53 kAlAtmakAH kAlasyevA.a.atmA svabhAvo yeShAM te . kAlAnusAriNa ityarthaH .. 7\-1\-57 bhAvAbhAvAvaishvaryAnaishvarye .. 7\-1\-63 me mayA .. 7\-1\-67 bho mR^ityupannagau yadi yuvAM kAlavashau tarhi me mama taTastasya paropakartari harShaH apakartroshcha yuvayorupari dveSho vA yatA syAtAM tathA brUtam . etadahaM veditumichChAmItyadhyAhArapUrvakaM yojyam. evaM sarvasya paravashatve upakartrapakartroH stutininde na syAtAmiti bhAvaH 7\-1\-68 IshvarAdhIno janaH sadasadvA kurvANo na stutyo na vA nindya iti bhAvaH .. 7\-1\-69 doSheNa yuktAviti sheShaH . gantavyau j~nAtavyau .. 7\-1\-70 dharmasyArthaH phalaM tatra viShaye .. 7\-1\-74 karmaiva dAyAdaH putravattArakaM tadvAn . karmasambandhaH karmaphalayogaH tadeva lakShaNaM puNyapApavattAj~nApakaM yasya tathA .. 7\-1\-78 karmaiva pratyayaH kAraNaM yeShAM tAn lokAn svarganarakAdIn .. 7\-1\-80 tatkarma putrashokapradam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 002 .. shrIH .. 13\.2\. adhyAyaH 2 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati gArhasthyAshrayaNenAtithisatkArasya shreyaHsAdhanatAyAM sudarshanopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## 13\-2\-0 (81254) yudhiShThira uvAcha. 13\-2\-0x (6747) pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishArada . shrutaM me mahadAkhyAnamidaM matimatAMvara .. 13\-2\-1 (81255) bhUyastu shrotumichChAmi dharmArthasahitaM nR^ipa . kathyamAnaM tvayA ki~nchittanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-2\-2 (81256) kena mR^ityurgR^ihasthena dharmamAshritya nirjitaH . ityetaddharmamAchakShva tattvenApi cha pArthiva .. 13\-2\-3 (81257) bhIShma uvAcha. 13\-2\-4x (6748) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . yathA mR^ityargR^ihasthena dharmamAshritya nirjitaH .. 13\-2\-4 (81258) manoH prajApate rAjannikShvAkurabhavatsutaH . tasya putrashataM jaj~ne nR^ipateH sUryavarchasaH .. 13\-2\-5 (81259) dashamastasya putrastu dashAshvo nAma bhArata . mAhiShmatyAmabhUdrAjA dharmAtmA satyavikramaH .. 13\-2\-6 (81260) dashAshvasya sutastvAsIdrAjA paramadhArmikaH . satye tapasi dAne cha yasya nityaM rataM manaH .. 13\-2\-7 (81261) madirAshva iti khyAtaH pR^ithivyAM pR^ithivIpatiH . dhanurvede cha vede cha nirato yo.abhavatsadA .. 13\-2\-8 (81262) madirAshvasya putrastu dyutimAnnAma pArthivaH . mahAbhAgo mahAtejA mahAsatvo mahAbalaH .. 13\-2\-9 (81263) putro dyutimatastvAsIdrAjA paramadhArmikaH . sarvalokeShu vikhyAtaH suvIro nAma nAmataH . dharmAtmA koshavAMshchApi devarAja ivAparaH .. 13\-2\-10 (81264) suvIrasya tu putro.abhUtsarvasa~NgrAmadurjayaH . durjayo nAma vikhyAtaH sarvashastrabhR^itAMvara .. 13\-2\-11 (81265) durjayasyendravapuShaH putro.agnisadR^ishadyutiH . duryodhano nAma mahAnrAjA rAjarShisattamaH .. 13\-2\-12 (81266) tasyendrasamavIryasya sa~NgrAmeShvanivartinaH . viShaye vAsavastasya samyageva pravarShati .. 13\-2\-13 (81267) ratnairdhanaishcha pashubhiH sasyaishchApi pR^ithagvidhaiH . nagaraM viShayashchAsya pratipUrNastadA.abhavat .. 13\-2\-14 (81268) na tasya viShaye chAbhUtkR^ipaNo nApi durgataH . vyAdhito vA kR^isho vA.apari tasminnAbhUnnaraH kvachit .. 13\-2\-15 (81269) sudakShiNo madhuravAganasUyurjitendriyaH . dharmAtmA chAnR^ishaMsashcha vikrAnto.athAvikatthanaH .. 13\-2\-16 (81270) yajvA cha dAnto medhAvI brahmaNyaH satyasa~NgaraH . na chAvamantA dAtA cha vedavedA~NgapAragaH .. 13\-2\-17 (81271) taM narmadA devanadI puNyA shItajalA shivA . chakame puruShavyAghraM svena bhAvena bhArata .. 13\-2\-18 (81272) tasyAM jaj~ne tadA nadyAM kanyA rAjIvalochanA . nAmnA sudarshanA rAjanrUpeNa cha sudarshanA .. 13\-2\-19 (81273) tAdR^igrUpA na nArIShu bhUtapUrvA yudhiShThira . duryodhanasutA yAdR^igabhavadvaravarNinI .. 13\-2\-20 (81274) tAmagnishchakame sAkShAdrAjakanyAM sudarshanAm . svarUpaM dIptimatkR^itvA sharadarkasamadyuti .. 13\-2\-21 (81275) sA chAgnisharaNe rAj~naH shushrUShAkR^itanishchayA . niyuktA pitR^isandeshAdArirAdhayiShuH shikhim .. 13\-2\-22 (81276) tasyA manoharaM rUpaM dR^iShTvA devo hutAshanaH . manmathena samAdiShTaH patnItve yatate mithaH .. 13\-2\-23 (81277) bhaja mAmanavadyA~Ngi kAmAtkamalalochane . rambhoru mR^igashAvAkShi pUrNachandranibhAnane .. 13\-2\-24 (81278) tavedaM padmapatrAkShaM mukhaM dR^iShTvA manoharam . bhrUlatAlalitaM kAntamana~Ngo bAdhate hi mAm .. 13\-2\-25 (81279) lalATaM chandrarekhAbhaM shiroruhavibhUShitam . dR^iShTvA te patralekhAntamana~Ngo bAdhate bhR^isham .. 13\-2\-26 (81280) bAlAtapena tulitaM sasvedapulakodgamam . bimbAdharoShThavadanaM vibuddhamiva pa~Nkajam . atIva chAruvibhrAntaM madamAvahate mama .. 13\-2\-27 (81281) dantaprakAshaniyatA vANI tava surakShitA . tAmrapallavasaMkAshA jihveyaM me manoharA .. 13\-2\-28 (81282) samAH snigdhAH sujAtAshcha sahitAshcha dvijAstava . dvijapriye prasIdasva bhaja mAM subhagA hyasi .. 13\-2\-29 (81283) manoj~naM sukR^itApA~NgaM mukhaM tava manoharam . stanau te saMhatau bhIru hArAbharaNabhUShitau .. 13\-2\-30 (81284) pakvabilvapratIkAshau karkashau sa~NgamakShamau . gambhIranAbhisubhage bhaja mAM varavarNini .. 13\-2\-31 (81285) bhIShma uvAcha. 13\-2\-32x (6749) saivamuktA virahite pAvakena mahAtmanA . IShadAkampahR^idayA vrIDitA vAkyamabravIt .. 13\-2\-32 (81286) nalu nAma kulInAnAM kanyakAnAM visheShataH . mAtA pitA prabhavataH pradAne bAndhavAshcha ye .. 13\-2\-33 (81287) pANigrahaNamantraishcha hute chaiva vibhAvasau . satAM madhye niviShTAyAH kanyAyAH sharaNaM patiH 13\-2\-34 (81288) sA.ahaM nAtmavashA deva pitaraM varayasva me. 13\-2\-35 (81289) atha nAtichirAdrAjA kAlAdduryodhanastadA . yaj~nasambhAranipuNAnmantrInAhUya choktavAn . yaj~naM yakShye.ahamiti vai sambhArAnsambhriyantu me .. 13\-2\-36 (81290) tataH samAhite tasya yaj~ne brAhmaNasattamaiH . viprarUpI hutavaho nR^ipaM kanyAmayAchata .. 13\-2\-37 (81291) na tu rAjA pradAnAya tasmai bhAvamakalpayat . daridrashchAsavarNashcha mamAyamiti pArthivaH . iti tasmai na vai kanyAM ditsAM chakre narAdhipaH .. 13\-2\-38 (81292) atha dIkShAmupetasya yaj~ne tasya mahAtmanaH . Ahito havanArthAya vedyAmagniH praNashyata .. 13\-2\-39 (81293) tataH sa bhIto nR^ipatirbhR^ishaM pravyathitendriyaH . mantriNo brAhmaNAMshchaiva paprachCha kimidaM bhavet . yaj~ne samiddho bhagavAnnaShTo me havyavAhanaH .. 13\-2\-40 (81294) sammantrakushalaistaistairbrAhmaNairvedapAragaiH . R^itvigbhirmantrakushalairyajyatAM vA hutAshanaH .. 13\-2\-41 (81295) atha R^iksAmayajuShAM brAhmaNairvedapAragaiH . vedatatvArthakushalaistataH somapuraskaraiH .. 13\-2\-42 (81296) guhyaishcha nAmabhiH sarvairAhUto havyavAhanaH . svarUpaM dIptimatkR^itvA sharadarkasamadyutiH .. 13\-2\-43 (81297) tato mahAtmA tAnAha dahano brAhmaNarShabhAn . varayAmyAtmano.arthAya duryodhanasutAmiti .. 13\-2\-44 (81298) tataste kalyamutthAya tasmai rAj~ne nyavedayan . brAhmaNA vismitAH sarve yaduktaM chitrabhAnunA .. 13\-2\-45 (81299) tataH sa rAjA tachChrutvA vachanaM brahmavAdinAm . avApya paramaM harShaM tatheti prAha buddhimAn .. 13\-2\-46 (81300) ayAchata cha taM shulkaM bhagavantaM vibhAvasum . nityaM sAnnidhyamiha te chitrabhAno bhavediti .. 13\-2\-47 (81301) tamAha bhagavAnagnirevamastviti pArthivam . tataH sAnnidhyamadyApi mAhiShmatyAM vibhAvasoH .. dR^iShTaM hi sahadevena dishaM vijayatA cha tat. 13\-2\-48 (81302) tatastAM samala~NkR^itya kanyAmahatavAsasam . dadau duryodhano rAjA pAvakAya mahAtmane .. 13\-2\-49 (81303) pratijagrAha chAgnistu rAjakanyAM sudarshanAm . vidhinA vedadR^iShTena vasordhArAmivAdhvare .. 13\-2\-50 (81304) tasyA rUpeNa shIlena kulena vapuShA shriyA . abhavatprItimAnagnirgarbhaM chAsyAM samAdadhe .. 13\-2\-51 (81305) tasyAH samabhavatputro nAmnA.agneyaH sudarshanaH .. 13\-2\-52 (81306) sudarshanastu rUpeNa pUrNendusadR^ishopamaH . shishurevAdhyagAtsarvaM paraM brahma sanAtanam .. 13\-2\-53 (81307) athaughavAnnAma nR^ipo nR^igasyAsItpitAmahaH . tasyApyoghavatI kanyA putrashchaugharatho.abhavat .. 13\-2\-54 (81308) tAmoghavAndadau tasmai svayamoghavatIM sutAm . sudarshanAya viduShe bhAryArthe devarUpiNIm .. 13\-2\-55 (81309) sa gR^ihasthAshramaratastayA saha sudarshanaH . kurukShetre.avasadrAjannoghavatyA samanvitaH .. 13\-2\-56 (81310) gR^ihasthashchAvajeShyAmi mR^ityumityeva sa prabho . pratij~nAmakaroddhImAndIptatejA vishAmpate .. 13\-2\-57 (81311) tAmevaughavatIM rAjansa pAvakasuto.abravIt . atitheH pratikUlaM te na kartavyaM katha~nchana .. 13\-2\-58 (81312) yenayena cha tuShyeta nityameva tvayA.atithiH . apyAtmanaH pradAnena na te kAryA vichAraNA .. 13\-2\-59 (81313) etadvrataM mama sadA hR^idi samparivartate . gR^ihasthAnAM cha sushroNi nAtithervidyate param .. 13\-2\-60 (81314) pramANaM yadi vAmoru vachaste mama shobhane . idaM vachanamavyagrA hR^idi tvaM dhArayeH sadA .. 13\-2\-61 (81315) niShkrAnte mayi kalyANi tathA sannihite.anaghe . nAtithiste.avamantavyaH pramANaM yadyahaM tava .. 13\-2\-62 (81316) tamabravIdoghavatI tathA mUrdhni kR^itA~njaliH . na me tvadvachanAtki~nchinna kartavyaM katha~nchana .. 13\-2\-63 (81317) jigIShamANastu gR^ihe tadA mR^ityuH sudarshanam . pR^iShThato.anvagamadrAjanrandhrAnveShI tadA sadA .. 13\-2\-64 (81318) idhmArthaM tu gate tasminnagriputre sudarshane . atidhirbrAhmaNaH shrImAMstAmAhaughavatIM tadA .. 13\-2\-65 (81319) AtithyaM kR^itamichChAmi tvayA.adya varavarNini . pramANaM yadi dharmaste gR^ihasthAshramasammataH .. 13\-2\-66 (81320) ityuktA tena vipreNi rAjaputrI yashasvinI . vidhinA pratijagrAha vedoktena vishAMpate .. 13\-2\-67 (81321) AsanaM chaiva pAdyaM cha tasmai dattvA dvijAtaye . provAchaughavatI vipraM kenArthaH kiM dadAmi te .. 13\-2\-68 (81322) tAmabravIttato vipro rAjaputrIM sudarshanAm . tvayA mamArthaH kalyANi nirvisha~NkaitadAchara .. 13\-2\-69 (81323) yadi pramANaM dharmaste gR^ihasthAshramasammataH . pradAnenAtmano rAj~ni kartumarhasi me priyam .. 13\-2\-70 (81324) sa tayA ChandyamAno.anyairIpsitairnR^ipakanyayA . nAnyamAtmapradAnAtsa tasyA vavre paraM dvijaH .. 13\-2\-71 (81325) sA tu rAjasutA smR^itvA bharturvachanamAditaH . tatheti lajjamAnA sA tamuvAcha dvijarShabham .. 13\-2\-72 (81326) tato vihasya viprarShiH sA chaivopavivesha ha . saMsmR^itya bharturvachanaM gR^ihasthAshramakA~NkShiNaH .. 13\-2\-73 (81327) athedhmAnsamupAdAya sa pAvakirupAgamat . mR^ityunA raudrabhAvena nityaM bandhurivAnvitaH .. 13\-2\-74 (81328) tatastvAshramamAgamya sa pAvakasutastadA . tAM vyAjahAraughavatIM kvAsi yAteti chAsakR^it .. 13\-2\-75 (81329) tasmai prativachaH sA tu bhartre na pradadau tadA . karAbhyAM tena vipreNa spR^iShTA bhartR^ivratA satI .. 13\-2\-76 (81330) uchChiShTA.asmIti manvAnA lajjitA bhartureva cha . tUShNIMbhUtA.abhavatsAdhvI viprakopAchcha sha~NkitA .. 13\-2\-77 (81331) atha tAM kinviti punaH provAcha sa sudarshanaH . kva sA sAdhvI kva sAyAtA garIya kimato mama .. 13\-2\-78 (81332) pativratA satyashIlA nityaM chaivArjave ratA . kathaM na pratyudetyadya smayamAnA yathApuram .. 13\-2\-79 (81333) uTajasthastu taM vipraH pratyuvAcha sudarshanam . atithiM viddhi samprAptaM brAhmaNaM pAvake cha mAm .. 13\-2\-80 (81334) anayA ChandyamAno.ahaM bhAryayA tava sattama . taistairatithisatkArairbrahmanneShA vR^itA mayA .. 13\-2\-81 (81335) AtmapradAnavidhinA mAmarchati shubhAnanA . anUrUpaM yadatrAnyattadbhavAnkartumarhati .. 13\-2\-82 (81336) kUTamudgarahastastu mR^ityustaM vai samanvagAt . hInapratij~namatraivaM vadhiShyAmIti chintayan .. 13\-2\-83 (81337) sudarshanastu manasA karmaNA chakShuShA girA . tyakterShyastyaktamanyushcha smayamAno.abravIdidam .. 13\-2\-84 (81338) surataM te.astu viprAgrya prItirhi paramA mama . gR^ihasthasya hi dharmo.agryaH samprAptAtithipUjanam .. 13\-2\-85 (81339) atithiH pUjito yasya gR^ihasthasya tu gachChati . nAnyastasmAtparo dharma iti prAhurmanIShiNaH .. 13\-2\-86 (81340) prANAshcha mama dArAshcha yachchAnyadvidyate vasu . atithibhyo mayA deyamiti me vratamAhitam .. 13\-2\-87 (81341) niHsandigdhaM yathA vAkyametanme samudAhR^itam . tenAhaM vipra satyena svayamAtmAnamAlabhe .. 13\-2\-88 (81342) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam . buddhirAtmA manaH kAlo dishashchaiva guNA dasha .. 13\-2\-89 (81343) nityameva hi pashyanti dehinAM dehasaMshritAH . sukR^itaM duShkR^itaM chApi karma karmavatAMvara .. 13\-2\-90 (81344) yathaiShA nAnR^itA vANI mayA.adya samudIritA . tena satyena mAM devAH pAlayantu dahantu vA .. 13\-2\-91 (81345) tato nAdaH samabhavaddikShu sarvAsu bhArata . asakR^itsatyamityevaM naitanmithyeti sarvataH .. 13\-2\-92 (81346) uTajAttu tatastasmAnnishchakrAma sa vai dvijaH . vapuShA dyAM cha bhUmiM cha vyApya vAyurivodyataH .. 13\-2\-93 (81347) svareNa vipraH shaikSheNa trIMllokAnanunAdayan . uvAcha chainaM dharmaj~naM pUrvamAmantrya nAmataH .. 13\-2\-94 (81348) dharmo.ahamasmi bhadraM te jij~nAsArthaM tavAnagha . prAptaH satyaM cha te j~nAtvA prItirme paramA tvayi .. 13\-2\-95 (81349) vijitashcha tvayA mR^ityuryo.ayaM tvAmanugachChati . randhrAnveShI tava sadA tvayA dhR^ityA vashIkR^itaH .. 13\-2\-96 (81350) na chAsti shaktistrailokye kasya chitpuruShottama . pativratAmimAM sAdhvIM tavodvIkShitumapyuta .. 13\-2\-97 (81351) rakShitA tvadguNaireShA pAtivratyaguNaistathA . adhR^iShyA yadiyaM brUyAttathA tannAnyathA bhavet .. 13\-2\-98 (81352) eShA hi tapasA svena saMyuktA brahmavAdinI . pAvanArthaM cha lokasya sarichChreShThA bhaviShyati .. 13\-2\-99 (81353) ardhenaughavatI nAma tvAmardhenAnuyAsyati . sharIreNa mahAbhAgA yogo hyasyA vashe sthitaH . anayA saha lokAMshcha gantA.asi tapasArjitAn .. 13\-2\-100 (81354) yatra nAvR^ittimabhyeti shAshvatAMstAnanuttamAn . anena chaiva dehena lokAMstvamabhipatsyase .. 13\-2\-101 (81355) nirjitashcha tvayA mR^ityuraishvaryaM cha tavottamam . pa~nchabhUtAnyatikrAntaH svavIryAchcha manojavaH. 13\-2\-102 (81356) gR^ihasthadharmeNAnena kAmakrodhau cha te jitau .. sneho rAgashcha tandrI cha moho drohashcha kevalaH . tava shushrUShayA rAjanrAjaputryA cha nirjitAH .. 13\-2\-103 (81357) bhIShma uvAcha. 13\-2\-104x (6750) shuklAnAM tu sahasreNa vAjinAM rathamuttamam . yuktaM pragR^ihya bhagavAnvAsavopyAjagAma tam .. 13\-2\-104 (81358) mR^ityurAtmA cha lokAshcha jitA bhUtAni pa~ncha cha . buddhiH kAlo mado mohaH kAmakrodhau tathaiva cha 13\-2\-105 (81359) tasmAdgR^ihAshramasthasya nAnyaddaivatamasti vai . R^ite.atithiM naravyAghra manasaitadvichAraya .. 13\-2\-106 (81360) atithiH pUjito yaddhi dhyAyate manasA shubham . na tatkratushatenApi tulyamAhurmanIpiNa .. 13\-2\-107 (81361) sudattaM sukR^itaM vA.api kampayedapyanarchitaH .. 13\-2\-108 (81362) pAtraM tvatithimAsAdya shIlADhyaM yo na pUjayet . sa dattvA tuShkR^itaM tasmai puNyamAdAya gachChati .. 13\-2\-109 (81363) etatte kathitaM putra mayA.a.akhyAnamanuttamam . yathA hi vijito mR^ityurgR^ihasthena purA.abhavat .. 13\-2\-110 (81364) dhanyaM yashasyamAyuShyamidamAkhyAnamuttamam . bubhUShatA.abhimantavyaM sarvadushcharitApaham .. 13\-2\-111 (81365) idaM yaH kathayedvidvAnahanyahani bhArata . sudarshanasya charitaM puNyA.NllokAnavApnuyAt .. .. 13\-2\-112 (81366) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvitIyo.adhyAyaH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-2\-15 durgato daridraH .. 7\-2\-21 chakame kAmayAmAsa .. 7\-2\-38 asavarNaH akShatriyaH . ditsAM dAtumichChAm .. 7\-2\-39 praNashyata nAdR^ishyata .. 7\-2\-43 darshayAmAseti sheShaH. 7\-2\-45 kalyaM prAtaH. . 7\-2\-49 ahataM navaM vAso yasyAstAm .. 7\-2\-50 vasordhArAM santatAM ghR^itadhArAm .. 7\-2\-53 dR^ishAbhyAM dR^igbhyAM sahitaM sadR^ishaM vakraM tasmin pUrNendorupamA sAdR^ishyaM yasya pUrNendusadR^ishopamaH .. 7\-2\-57 gR^ihasthashcha gR^ihastha eva .. 7\-2\-59 AtmanaH sharIrasya .. 7\-2\-62 pramANaM hitaj~nApakam .. 7\-2\-63 ki~nchinna kartavyamiti na apitu kartavyameva .. 7\-2\-64 pR^iShThatastasyApratyakShaM gR^ihe.anvagamat .. 7\-2\-65 brAhmaNastadrUpI mR^ityuH .. 7\-2\-69 etadratapradAnam .. 7\-2\-70 rAj~ni rAjakanye .. 7\-2\-71 ChandyamAnaH pralobhyamAnaH .. 7\-2\-77 viprakArAchcha sha~Nkiteti tha . pATha .. 7\-2\-82 anurUpaM strIdUShaNAnuguNaM daNDam .. 7\-2\-83 kUTamudgaro lohadaNDaH . hInapratij~naM tyaktAtithivratam .. 7\-2\-89 guNAH indriyANi tadabhimAninyo devatA ityarthaH .. 7\-2\-94 shaikSheNa udAttAdidharmavatA .. 7\-2\-100 ardhena oghavatI nAma nadI bhaviShyatIti sheShaH . yogo hIti yogasiddheyamataH sharIradvayaM kariShyatItyarthaH .. 7\-2\-103 rAjanniti R^iShirAjatvAt rAjajAmAnR^itvAdvA saMbodhanam .. 7\-2\-105 buddhirityAdAvapi jitetyAdyanuSha~NgaH .. 7\-2\-111 bubhUShatA michChatA .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 003 .. shrIH .. 13\.3\. adhyAyaH 3 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNyasya kShatriyAdidaurlabhye dR^iShTAntatayA mata~NgopAkhyAnakathanArambhaH .. 1 .. tatrendramata~NgasaMvAdAnuvAdArambhaH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . praj~nAshrutAbhyAM vR^ittena shIlena cha yathA bhavAn . guNaishcha vividhaiH sarvairvayasA cha samanvitaH .. 13\-3\-1 (81367) bhavAnvishiShTo buddhyA cha praj~nayA tapasA tathA . `sarveShAmeva jAtAnAM satAmetanna saMshayaH ..' 13\-3\-2 (81368) tasmAdbhavantaM pR^ichChAmi dharmaM dharmabhR^itAMvara . nAnyastvadanyo lokeShu praShTavyosti narAdhipa .. 13\-3\-3 (81369) kShatriyo yadi vA vaishyaH shUdro vA rAjasattama . brAhmaNyaM prApnuyAdyena tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-3\-4 (81370) `brAhmaNyaM yadi duShprApaM tribhirvarNairnarAdhipa.' tapasA vA sumahatA karmaNA vA shrutena vA . brAhmaNyamatha chedichChetkathaM shakyaM pitAmaha .. 13\-3\-5 (81371) bhIShma uvAcha. 13\-3\-6x (6751) brAhmaNyamatiduShprApyaM varNaiH kShatrAdibhistribhiH . paraM hi sarvabhUtAnAM sthAnametadyudhiShThira .. 13\-3\-6 (81372) bahvistu saMsaranyonIrjAyamAnaH punaHpanaH . paryAye tAta kasmiMshchidbrAhmaNo nAma jAyate .. 13\-3\-7 (81373) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . mata~Ngasya cha saMvAdaM gardabhyAshcha yudhiShThira .. 13\-3\-8 (81374) dvijAteH kasyachittAta tulyavarNaH sutastvabhUt . mata~Ngo nAma nAmnA.a.asItsarvaiH samudito guNaiH .. 13\-3\-9 (81375) sa yaj~nakAraH kaunteya pitrotsR^iShTaH paraMtapa . prAyAdgardabhayuktena rathenApyAshugAminA .. 13\-3\-10 (81376) sa bAlaM gardabhaM rAjanvahantaM mAturantike . niravidhyatpratodena nAsikAyAM punaHpunaH .. 13\-3\-11 (81377) taM dR^ishya nasi nirbhinnaM gardabhI putragR^iddhinI . uvAcha mA shuchaH putra chaNDAlastvAbhividhyati .. 13\-3\-12 (81378) brAhmaNo dAruNo nAsti maitro brAhmaNa uchyate . AchAryaH sarvabhUtAnAM shAstA kiM prahariShyati .. 13\-3\-13 (81379) ayaM tu pApaprakR^itirbAle na kurute dayAm . svayoniM mAnayatyeSha bhAvo bhAvaM niyachChati .. 13\-3\-14 (81380) etachChrutvA mata~Ngastu dAruNaM rAsabhIvachaH . avatIrya rathAttUrNaM rAsabhIM pratyabhAShata .. 13\-3\-15 (81381) brUhi rAsabhi kalyANi mAtA me yena dUShitA . kena mAM vetsi chaNDAlaM brAhmaNyaM kena me.anashat . tattvenaitanmahAprAj~ne brUhi sarvamasheShataH .. 13\-3\-16 (81382) gardabhyuvAcha. 13\-3\-17x (6752) brAhmaNyAM vR^iShalena tvaM mattAyAM nApitena ha . jAtastvamasi chaNDAlo brAhmaNyaM tena te.anashat .. 13\-3\-17 (81383) evamukto mata~Ngastu pratiprAyAdgR^ihaM punaH . tamAgatamabhiprekShya pitA vAkyamathAbravIt .. 13\-3\-18 (81384) yastvaM yaj~nArthasaMsiddhau niyukto gurukarmaNi . kasmAtpratinivR^ittosi kachchinna kushalaM tava .. 13\-3\-19 (81385) mata~Nga uvAcha. 13\-3\-20x (6753) antyayonirayonirvA kathaM sa kushalI bhavet . kushalaM tu kutastasya yasyeyaM jananI pitaH .. 13\-3\-20 (81386) brAhmaNyAM vR^iShalA~njAtaM pitarvedayate hi mAm . amAnuShI gardabhIyaM tasmAttapsye tapo mahat .. 13\-3\-21 (81387) evamuktvA sa pitaraM pratasthe kR^itanishchayaH . tato gatvA mahAraNyamatapatsumahattapaH .. 13\-3\-22 (81388) tataH sa tApayAmAsa vibudhAMstapasA.anvitaH . mata~NgaH susukhaM prepsuH sthAnaM sucharitAdapi .. 13\-3\-23 (81389) taM tathA tapasA yuktamuvAcha harivAhanaH . mata~Nga tapsyase kiM tvaM bhogAnutsR^ijya mAnuShAn .. 13\-3\-24 (81390) varaM dadAmi te hanta vR^iNIShva tvaM yadichChasi . yachchApyavApyaM hR^idi te sarvaM tadbrUhi mA chiram .. 13\-3\-25 (81391) mata~Nga uvAcha. 13\-3\-26x (6754) brAhmaNyaM kAmayAno.ahamidamArabdhavAMstapaH . gachCheyaM tadavApyeha vara eSha vR^ito mayA .. 13\-3\-26 (81392) bhIShma uvAcha. 13\-3\-27x (6755) etachChrutvA tu vachanaM tamuvAcha puradaraH . mata~Nga durlabhamidaM vipratvaM prArthyate tvayA .. 13\-3\-27 (81393) brAhmaNyaM prArthayAnastvamaprApyamakR^itAtmabhiH . vinashiShyasi durbuddhe tadupArama mA chiram .. 13\-3\-28 (81394) shreShThaM yatsarvabhUteShu tapo yadativartate . tadagryaM prArthayAnastvamachirAdvinashiShyasi .. 13\-3\-29 (81395) devatAsuramartyeShu yatpavitraM paraM smR^itam . chaNDAlayonau jAtena na tatprApyaM katha~nchana .. .. 13\-3\-30 (81396) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tR^itIyo.adhyAyaH .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-3\-1 vR^ittamAchAraH . shIlaM vinayaH .. 7\-3\-4 brAhmaNyaM chedichChettarhi kena prAptuyAttaditi anuShajya vyAkhyeyam .. 7\-3\-7 paryAye AvR^ittau janmanAm .. 7\-3\-9 tulyavarNaH anyavarNajo.api jAtakarmAdisaMskArayogAttulyavarNatvaM gataH . nAma prasiddham .. 7\-3\-10 yaj~nakAraH yaj~naM kArayan ArtvijyaM kurvannityarthaH . prAyAt agnichayanArthamiShTakA AnetumityarthAdgamyate .. 7\-3\-11 bAlaM ashikShitam .. 7\-3\-14 bAle tvayi . bhAvaH jAtisvabhAvaH. bhAvaM vuddhiM niyachChati mArgAntarAdapakarShati. bhAvaM bhAvo.adhigachChatIti tha.dha.pAThaH .. 7\-3\-15 karuNaM rAsabhIvacha iti dha.pAThaH .. 7\-3\-19 saMsiddhau saMsiddhyartham .. 7\-3\-20 antyayonishchaNDAlajAtiH . ayonistadanyaH kutsitayoniH. tayorhInakarmatayA kushalitvaM nAstItyarthaH .. 7\-3\-23 sucharitAttapasashcha hetoH sthAnaM brAhmaNyaM sukhena prepsurvibudhAMstApayAmAseti sambandhaH .. 7\-3\-24 harivAhana indraH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 004 .. shrIH .. 13\.4\. adhyAyaH 4 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## mata~Ngena brAhmaNyaprAptaye varShashataM tapashcharaNam .. 1 .. tampratIndreNa prANinAM kathaMchinmAnuShatvalAbhepi nAnAnIchayoniShu paribhramaNapUrvakaM krameNa traivarNikatvamAtraprAptikathanena brAhmaNyasya durlabhatvoktiH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . evamukto mata~Ngastu saMshitAtmA yatavrataH . atiShThadekapAdena varShANAM shatamachyutaH .. 13\-4\-1 (81397) tamuvAcha tataH shakraH punareva mahAyashAH . brAhmaNyaM durlabhaM tAta prArthayAno na lapsyase .. 13\-4\-2 (81398) mata~Nga paramaM sthAnaM prArthayanvinashiShyasi . mA kR^ithAH sAhasaM putra naiSha dharmapathastava .. 13\-4\-3 (81399) `vimArgato mArgamANaH sarvathA nabhaviShyasi'. na hi shakyaM tvayA prAptuM brAhmaNyamiha durmate . aprApyaM prArthayAno hi nachirAdvinashiShyasi .. 13\-4\-4 (81400) mata~Nga paramaM sthAnaM vAryamANo.asakR^inmayA . chikIrShasyeva tapasA sarvathA nabhaviShyasi .. 13\-4\-5 (81401) tiryagyonigataH sarvo mAnuShyaM yadi gachChati . sa jAyate pulkaso vA chaNDAlo vA.apyasaMshayaH .. 13\-4\-6 (81402) pulkasaH pApayonirvA yaH kashchidiha lakShyate . sa tasyAmeva suchiraM mata~Nga parivartate .. 13\-4\-7 (81403) tato dashashate kAle labhate shUdratAmapi . shUdrayonAvapi tato bahushaH parivartate .. 13\-4\-8 (81404) tatastriMshadgaNe kAle labhate vaishyatAmapi . vaishyatAyAM chiraM kAlaM tatraiva parivartate . tataH ShaShTiguNe kAle rAjanyo nAma jAyate .. 13\-4\-9 (81405) tataH ShaShTiguNe kAle labhate brahmabandhutAm . brahmabandhushchiraM kAlaM tatastu parivartate .. 13\-4\-10 (81406) tatastu dvishate kAle labhate kANDapR^iShThatAm . kANDapR^iShThashchiraM kAlaM tatraiva parivartate .. 13\-4\-11 (81407) tatastu trishate kAle labhate japatAmapi . taM cha prApya chiraM kAlaM tatraiva parivartate .. 13\-4\-12 (81408) tatashchatuHshate kAle shrotriyo nAma jAyate . shrotriyatve chiraM kAlaM tatraiva parivartate .. 13\-4\-13 (81409) tadevaM shokaharShau tu kAmadveShau cha putraka . atimAnAtivAdau cha pravishete dvijAdhamam .. 13\-4\-14 (81410) tAMshchejjayati shatrUnsa tadA prApnoti sadgatim . atha te vai jayantyenaM tAlaM pakvamivApatet .. 13\-4\-15 (81411) mata~Nga sampradhAryaivaM yadahaM tvAmachUchudam . vR^iNIShva kAmamanyaM tvaM brAhmaNyaM hi sudurlabham .. .. 13\-4\-16 (81412) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturtho.adhyAyaH .. 4 ... ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-4\-11 kANDapR^iShThatAM shastrajIvitvam .. 7\-4\-12 japatAM gAyatrImAtrasevinAM kule janmeti sheShaH .. 7\-4\-13 shrotriyaH adhItavedaH .. 7\-4\-14 tat tadA shrotriyatvalAbhe.api .. 7\-4\-15 te shokAdayaH . enaM shrotriyam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 005 .. shrIH .. 13\.5\. adhyAyaH 5 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## indreNa punarbrAhmaNyaprAptaye tapasyate mata~NgAya brAhmaNyasya duShprApatvakathanapUrvakamitarAbhIShTavaradAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . evamukto mata~Ngastu saMshitAtmA yatavrataH . sahasramekapAdena tato dhyAne vyatiShThata .. 13\-5\-1 (81413) taM sahasrAvare kAle shakro draShTumupAgamat . tadeva cha punarvAkyamuvAcha balavR^itrahA .. 13\-5\-2 (81414) mata~Nga uvAcha. 13\-5\-3x (6756) idaM varShasahasraM vai brahmachArI samAhitaH . atiShThamekapAdena brAhmaNyaM nApnuyAM katham .. 13\-5\-3 (81415) shakra uvAcha. 13\-5\-4x (6757) chaNDAlayono jAtena nAvApyaM vai katha~nchana . anyaM kAmaM vR^iNIShva tvaM mA vR^ithA te.astvayaM shramaH .. 13\-5\-4 (81416) evamukto mata~Ngastu bhR^ishaM shokaparAyaNaH . adhyatiShThadgayAM gatvA so.a~NguShTena shataM samAH .. 13\-5\-5 (81417) sudurvahaM vahanyogaM kR^isho dhamanisantataH . tvagasthibhUto dharmAtmA sa tatApeti naH shrutam .. 13\-5\-6 (81418) taM tapantamabhidrutya pANiM jagrAha vAsavaH . varANAmIshvaro dAtA sarvabhUtahite rataH .. 13\-5\-7 (81419) shakra uvAcha. 13\-5\-8x (6758) mata~Nga brAhmaNatvaM te viruddhamiha dR^ishyate . brAhmaNyaM durlabhataraM saMvR^itaM paripanthibhiH .. 13\-5\-8 (81420) pUjayansukhamApnoti duHkhamApnotyapUjayan . brAhmaNe sarvabhUtAnAM yogakShemaH samAhitaH .. 13\-5\-9 (81421) brAhmaNebhyo.anutR^ipyante pitaro devatAstathA . brAhmaNaH sarvabhUtAnAM mata~Nga para uchyate .. 13\-5\-10 (81422) brAhmaNaH kurute taddhi yathA yadyachcha vA~nChati .. 13\-5\-11 (81423) bahvIstu saMsaranyonIrjAyamAnaH panuHpunaH . paryAye tAta kasmiMshchidbrAhmaNyamiha vindati .. 13\-5\-12 (81424) tadutsR^ijyeha duShprApaM brAhmaNyamakR^itAtmabhiH . anyaM varaM vR^iNIShva tvaM durlabho.ayaM hi te varaH .. 13\-5\-13 (81425) kiM mAM tudasi duHkhArtaM mR^itaM mArayase cha mAm . tvAM tu shochAmi yo labdhvA brAhmaNyaM na bubhUShase .. 13\-5\-14 (81426) brAhmaNyaM yadi duShprApaM tribhirvarNairdurAsadam . sudurlabhaM sadAvApya nAnutiShThanti mAnavAH .. 13\-5\-15 (81427) ye pApebhyaH pApatamAsteShAmadhama eva saH . brAhmaNyaM yo.avajAnIte dhanaM labdhveva durlabham .. 13\-5\-16 (81428) duShprApaM khalu vipratvaM prAptaM duranupAlanam . duravApamavApyaitannAnutiShThanti mAnavAH .. 13\-5\-17 (81429) ekArAmo hyahaM shakra nirndvadvo niShparigrahaH . ahiMsAdamamAsthAya kathaM nArhAmi vipratAm .. 13\-5\-18 (81430) daivaM tu kathametadvai yadahaM mAtR^idoShataH . etAmavasthAM samprApto dharmaj~naH sanpurandaraM .. 13\-5\-19 (81431) nUnaM daivaM na shakyaM hi pauruSheNAtivartitum . yadarthaM yatnavAneva na labhe vipratAM vibho .. 13\-5\-20 (81432) evaMgate tu dharmaj~na dAtumarhasi me varam . yadi te.ahamanugrAhyaH kichidvA sukR^itaM mama .. 13\-5\-21 (81433) vaishampAyana uvAcha. 13\-5\-22x (6759) vR^iNIShveti tadA prAha tatastaM balavR^itrahA . choditastu mahendreNa mata~NgaH prAbravIdidam .. 13\-5\-22 (81434) yathA kAmavihArI syAM kAmarUpI viha~NgamaH . brahmakShatrAvirodhena pUjAM cha prApnuyAmaham .. 13\-5\-23 (81435) yathA mamAkShayA kIrtirbhavechchApi purandara . kartumarhasi taddeva shirasA tvAM prasAdaye .. 13\-5\-24 (81436) shakra uvAcha. 13\-5\-25x (6760) mata~Nga gamyatAM shIghramevametadbhaviShyati . striyaH sarvAstvayA loke yakShyante bhUtikarmaNi .. 13\-5\-25 (81437) Chandodeva iti khyAtaH strINAM pUjyo bhaviShyasi . kIrtishcha te.atulA vatsa triShu lokeShu yAsyati .. 13\-5\-26 (81438) evaM tasmai varaM dattvA vAsavo.antaradhIyata . prANAMstyaktvA mata~Ngopi prApa tatsthAnamuttamam .. 13\-5\-27 (81439) evameva paraM sthAnaM martyAnAM bharatarShabha . brAhmaNyaM nAma duShprApamindreNoktaM mahAtmanA .. .. 13\-5\-28 (81440) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchamodhyAyaH .. 5 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-5\-1 sahasraM vatsarAm .. 7\-5\-7 abhidrutya gatvA .. 7\-5\-8 paripanthibhiH kAmAdyaishchoraiH saMvR^itamato duHsaMrakShyamapItyarthaH .. 7\-5\-9 apUjayan brAhmaNyamiti sheShaH .. 7\-5\-10 brAhmaNebhyastaddvArA devAdayastR^ipyantItyarthaH .. 7\-5\-11 yadyadvA~nChati tattatkurute .. 7\-5\-15 nAnutiShThanti taduchitAn shamadamAdInna sevante.ataH prAptamapi duHsaMrakShyamiti bhAvaH .. 7\-5\-16 avajAnIte avaj~nAM karoti . na rakShatIti yAvat .. 7\-5\-19 daivaM prAkkarma . yat yataH etAM abrAhmaNatvarUpAm .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 006 .. shrIH .. 13\.6\. adhyAyaH 6 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhIShmaMprata savistaraM vishvAmitracharitrAnuvAdapUrvakaM tasya brAhmaNyaprAptihetuprashnaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . brAhmaNyaM yadi duShprApyaM tribhirvarNairnarAdhipa . kathaM prAptaM mahArAja kShatriyeNa mahAtmanA .. 13\-6\-1 (81441) vishvAmitreNa dharmAtmanbrAhmaNatvaM nararShabha . shrotumichChAmi tattvena tanme brUhi pitAmaha .. 13\-6\-2 (81442) tena hyamitavIryeNa vasiShThasya mahAtmanaH . hataM putrashataM sadyastapasA.api pitAmaha .. 13\-6\-3 (81443) yAtudhAnAshcha bahavo rAkShasAstigmatejasaH . manyunA.a.aviShTadehena sR^iShTAH kAlAntakopamAH .. 13\-6\-4 (81444) mahAnkushikavaMshashcha brahmarShishatasaMkulaH . sthApito naraloke.asminvidvadbrAhmaNasaMkulaH .. 13\-6\-5 (81445) R^itIkasyAtmajashchaiva shunaHshepo mahAtapAH . vimokShito mahAsatrAtpashutAmapyupAgataH .. 13\-6\-6 (81446) harishchandrakratau devAMstoShayitvA.a.atmatejasA . putratAmanusaMprApto vishvAmitrasya dhImataH .. 13\-6\-7 (81447) nAbhivAdayate jyeShThaM devarAtaM narAdhipa . putrAH pa~nchashataM chApi shaptAH shvapachatAM gatAH .. 13\-6\-8 (81448) trisha~Nkurbandhubhirmukta aikShvAkaH prItipUrvakam . avAkshirAdivaM nIto dakShiNAmAshritodisham .. 13\-6\-9 (81449) vishvAmitrasya bhaginI nadI devarShisevitA . kaushikIti kR^itA puNyA brahmarShisurasevitA .. 13\-6\-10 (81450) tapovighnakarI chaiva pa~nchachUDA susaMmatA . rambhA nAmApsarAH shApAdyasya shailatvamAgatA .. 13\-6\-11 (81451) tathaivAsya bhayAdbaddhvA vasiShThaH salile purA . AtmAnaM ma~njaya~nshrImAnvipAshaH punarutthitaH .. 13\-6\-12 (81452) tadAprabhR^iti puNyA hi vipAshA.abhUnmahAnadI . vikhyAtA karmaNA tena vasiShThasya mahAtmanaH .. 13\-6\-13 (81453) vashyashcha bhagavAnyena devasenAgragaH prabhuH . stutaH prItamanAshchAsIchChApAchchainamamu~nchata .. 13\-6\-14 (81454) dhruvasyauttAnapAdasya brahmarShINAM tathaiva cha . madhye jvalati yo nityamudIchImAshrito disham .. 13\-6\-15 (81455) tasyaitAni cha karmANi tathA.anyAni cha kaurava . kShatriyasyetyato jAtamidaM kauhatUlaM mama .. 13\-6\-16 (81456) kimetaditi tattvena prabrUhi bharatarShabha . dehAntaramanAsAdya kathaM sa brAhmaNo.abhavat .. 13\-6\-17 (81457) etattatvena me tAta sarvamAkhyAtumarhasi . mata~Ngasya yathAtattvaM tathaivaitadvadasva me .. 13\-6\-18 (81458) sthAne mata~Ngo brAhmaNyaM nAlabhadbharatarShabha . chaNDAlayonaujAto hi kathaM brAhmaNyamAptavAn .. .. 13\-6\-19 (81459) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadarmaparvaNi ShaShTho.adhyAyaH .. 6 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-6\-1 shunaHsheSho devAMstoShayitvA tairmokShitaH sanputratAM vishvAmitrasyAnusamprApta ityuttareNa sambandhaH .. 7\-6\-8 nAbhivAdayate na namaskurvanti . anusvAraloSha ArShaH. devarAtaM devairvishvAmitrAya dattaM tena cha jyeShThaM kR^itaM santam. shaptA yeneti sheShaH .. 7\-6\-9 bandhubhirmuktaH . vasiShThashApena chaNDAlatAM gatatvAt. divaM yena nItaH .. 7\-6\-11 pa~ncha chUDAH valayabhedA yasyAH sA .. 7\-6\-14 trisha~NkuM yAjayanvishvAmitro vasiShTaputraiH shaptaH shvapachasya yAjakastvaM shvapacho bhaviShyasIti . taM shApamR^itaM kartuM vishvAmitraH kasyAMchidApadi shvajAghanIM chauryeNArjayitvA paktumArebhe. tAmindraH shyenarUpeNa hR^itavAn. tAvataivAyaM shApAnmukto vavarSha chendra iti. devasenAnAmagragaH shreShTha indraH .. 7\-6\-15 jvalati tArArUpeNa .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 007 .. shrIH .. 13\.7\. adhyAyaH 7 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vishvAmitrasyotpattiprakArakathanenaiva brAhmaNyaprAptiprakArakadhanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . shrUyatAM pArtha tattvena vishvAmitro yathA purA . brAhmaNatvaM gatastAt brahmarShitvaM tathaiva cha .. 13\-7\-1 (81460) bharatasyAnvavAye vai mithilo nAma pArthivaH . babhUva bharatashreShTha yajvA dharmabhR^itAMvaraH .. 13\-7\-2 (81461) tasya putro mahAnAsI~njahnurnAma nareshvaraH . duhitR^itvamanuprAptA ga~NgA yasya mahAtmanaH .. 13\-7\-3 (81462) tasyAtmajastulyaguNaH sindhudvIpo mahAyashAH . sindhudvIpAchcha rAjarShirbalAkAshvo mahAbalaH .. 13\-7\-4 (81463) vallabhastasya tanayaH sAkShAddharma ivAparaH . kushikastasya tanayaH sahasrAkShasamadyutiH .. 13\-7\-5 (81464) kushikasyAtmajaH shrImAngAdhirnAma janeshvaraH . aputraH prasavenArthI vanavAsamupAvasat .. 13\-7\-6 (81465) kanyA jaj~ne sutAttasya vane nivasataH sataH . nAmnA satyavatI nAma rUpeNApratimA bhuvi .. 13\-7\-7 (81466) tAM vavre bhArgavaH shrImAMshchyavanasyAtmasambhavaH . R^ichIka iti vikhyAto vipule tapasi sthitaH .. 13\-7\-8 (81467) sa tAM na pradadau tasmai R^ichIkAya mahAtmane . daridra iti matvA vai gAdhiH shatrunibarhaNaH .. 13\-7\-9 (81468) pratyAkhyAya punaryAntamabravIdrAjasattapraH . shulkaM pradIyatAM mahyaM tato vatsyasi me sutAm .. 13\-7\-10 (81469) R^ichIka uvAcha. 13\-7\-11x (6761) kiM prayachChAmi rAjendra tubhyaM shulkamahaM nR^ipa . duhiturbrUhyasaMsakto mA.abhUttatra vichAraNA .. 13\-7\-11 (81470) gAdhiruvAcha. 13\-7\-12x (6762) chandrarashmiprakAshAnAM hayAnAM vAtarahasAm . ekataH shyAmakarNAnAM sahasraM dAha bhArgava .. 13\-7\-12 (81471) bhIShma uvAcha. 13\-7\-13x (6763) tataH sa bhR^igushArdUlashchyavanasyAtmajaH prabhuH . abravIdvaruNaM devamAdityaM patimambhasAm .. 13\-7\-13 (81472) ekataH shyAmakarNAnAM hayAnAM chandravarchasAm . sahasraM vAtavegAnAM bhikShe tvAM devasattama .. 13\-7\-14 (81473) tatheti varuNo deva Adityo bhR^igusattamam . uvAcha yatra te chChandastatrotthAsyanti vAjinaH .. 13\-7\-15 (81474) dhyAtamAtre R^ichIkena hayAnAM chandravarchasAm . ga~NgAjalAtsamuttasthau sahasraM vipulaujasAm .. 13\-7\-16 (81475) adUre kAnyakubjasya ga~NgAyAstIramuttamam . ashvatIrthaM tadadyApi mAnavAH parichakShate .. 13\-7\-17 (81476) tato vai gAdhaye tAta sahasraM vAjinAM shubham . R^ichIkaH pradadau prItaH shulkArthaM tapatAM varaH .. 13\-7\-18 (81477) tataH sa vismito rAjA gAdhiH shApabhayena cha . dadau tAM samala~NkR^itya kanyAM bhR^igusutAya vai .. 13\-7\-19 (81478) jagrAha vidhivatpANiM tasyA brahmarShisattamaH . sA cha taM patimAsAdya paraM harShamavApa ha .. 13\-7\-20 (81479) sa tutoSha cha brahmarShistasyA vR^ittena bhArata . ChandayAmAsa chaivainAM vareNa varavarNinIm .. 13\-7\-21 (81480) mAtre tatsarvamAchakhyau sA kanyA rAjasattama . athatAmabravInmAtA sutAM ki~nchidavA~NmukhIm .. 13\-7\-22 (81481) mamApi putri bhartA te prasAdaM kartumarhati . apatyasya pradAnena samarthashcha mahAtapAH .. 13\-7\-23 (81482) tataH sA tvaritaM gatvA tatsarvaM pratyavedayat . mAtushchikIrShitaM rAjanR^ichIkastAmathAbravIt .. 13\-7\-24 (81483) guNavantaM cha putraM vai tvaM cha sA.atha janiShyatha . jananyAstava kalyANi mA bhUdvai praNayo.anyathA .. 13\-7\-25 (81484) tava chaiva guNashlAghI putra utpatsyate mahAn . asmadvaMshakaraH shrImAMstava bhrAtA cha vaMshakR^it .. 13\-7\-26 (81485) R^itusnAtA cha sA.ashvatthaM tvaM cha vR^ikShamudumbaram . pariShvajetaM kalyANi tata iShTamavApsyathaH .. 13\-7\-27 (81486) charudvayamidaM chaiva mantrapUtaM shuchismite . tvaM cha sA chopabhu~njItaM tataH putrAvavApsyathaH .. 13\-7\-28 (81487) tataH satyavatI hR^iShTA mAtaraM pratyabhAShata . yadR^ichIkena kathitaM tachchAchakhyau charudvayam .. 13\-7\-29 (81488) tAmuvAcha tato mAtA sutAM satyavatIM tadA . putri pUrvopapannAyAH kuruShva vachanaM mama .. 13\-7\-30 (81489) bhartrA ya eSha dattaste charurmantrapuraskR^itaH . enaM prayachCha mahyaM tvaM madIyaM tvaM gR^ihANa cha .. 13\-7\-31 (81490) vyatyAsaM vR^ikShayoshchApi karavAva shuchismite . yadi pramANaM vachanaM mama mAturanindite .. 13\-7\-32 (81491) svamapatyaM vishiShTaM hi sarva ichChatyanAvilam . vyaktaM bhagavatA chAtra kR^itamevaM bhaviShyati .. 13\-7\-33 (81492) tato me tvachcharau bhAvaH pAdape cha samudhyame . kathaM vishiShTo bhrAtA me bhavedityeva chintaya 13\-7\-34 (81493) tathAcha kR^itavatyau te mAtA satyavatI cha sA . atha garbhAvanuprApte ubhe te vai yudhiShThira .. 13\-7\-35 (81494) dR^iShTvA garbhamanuprAptAM bhAryAM sa cha mahAnR^iShiH . uvAcha tAM satyavatIM durmanA bhR^igusattamaH .. 13\-7\-36 (81495) vyatyAsenopayuktaste charurvyaktaM bhaviShyati . vyatyAsaH pAdape chApi suvyaktaM te kR^itaH shubhe .. 13\-7\-37 (81496) mayA hi vishvaM yadbrAhma tvachcharau sanniveshitam . kShatravIryaM cha sakalaM charau tasyA niveshitam .. 13\-7\-38 (81497) trailokyavikhyAtaguNaM tvaM vipraM janayiShyasi . sA cha kShatraM vishiShTaM vai tata etatkR^itaM mayA .. 13\-7\-39 (81498) vyatyAsastu kR^ito yasmAttvayA mAtrA cha te shubhe . tasmAtsA brAhmaNaM shreShThaM mAtA te janayiShyati .. 13\-7\-40 (81499) kShatriyaM tUgrakarmANaM tvaM bhadre janayiShyasi . na hi te tatkR^itaM sAdhu mAtR^isnehena bhAmini .. 13\-7\-41 (81500) sA shrutvA shokasaMtaptA papAta varavarNinI . bhUmau satyavatI rAjaMshChinneva ruchirA latA .. 13\-7\-42 (81501) pratilabhya cha sA sa~nj~nAM shirasA praNipatya cha . uvAcha bhAryA bhartAraM gAdheyI bhArgavarShabham .. 13\-7\-43 (81502) prasAdayantyAM bhAryAyAM mayi brahmavidAMvara . prasAdaM kuru viprarShe na me syAttratriyaH sutaH .. 13\-7\-44 (81503) kAmaM mamograkarmA vai pautro bhavitumarhati . na tu me syAtsuto brahmanneSha me dIyatAM varaH .. 13\-7\-45 (81504) evamastviti hovAcha svAM bhAryAM sumahAtapAH . tataH sA janayAmAsa jamadagniM sutaM shubham .. 13\-7\-46 (81505) vishvAmitraM chAjanayadgAdhibhAryA yashasvinI . R^iSheH prasAdAdrAjendra brahmarShi brahmavAdinam .. 13\-7\-47 (81506) tato brAhmaNatAM yAto vishvAmitro mahAtapAH . kShatriyaH so.apyatha tathA brahmavaMshasya kArakaH .. 13\-7\-48 (81507) tasya putrA mahAtmAno brahmavaMshavivardhanAH . tapasvino brahmavido gotrakartAra eva cha .. 13\-7\-49 (81508) madhuchChandashcha bhagavAndevarAtashcha vIryavAn . akShINashcha shakuntashcha babhruH kAlapathastathA .. 13\-7\-50 (81509) yAj~navalkyashcha vikhyAtastathA sthUNo mahAvrataH . ulUko yamadUtashcha tatharShiH saindhavAyanaH .. 13\-7\-51 (81510) parNaja~Nghashcha bhagavAngAvalashcha mahAnR^iShiH . R^iShirvajrastathA khyAtaH sAla~NkAyana eva cha .. 13\-7\-52 (81511) lIlADhyo nAradashchaiva tathA kUrchAmukhaH smR^itaH . vAdulirmusalashchaiva vakShogrIvastathaiva cha. 13\-7\-53 (81512) A~Nghriko naikadR^ikchaiva shilAyUpaH sitaH shuchiH . chakrako mArutantavyo vAtaghno.athAshvalAyanaH .. 13\-7\-54 (81513) shyAmAyano.atha gArgyashcha jAbAliH sushrutastathA . kArIShiratha saMshrutyaH parapauravatantavaH .. 13\-7\-55 (81514) mahAnR^iShishcha kapilastatharShistADakAyanaH . tathaiva chopagahanastatharShishchAsurAyaNaH .. 13\-7\-56 (81515) mArdamarShirhiraNyAkSho ja~NgArirbAbhravAyaNiH . bhUtirvibhUtiH sUtashcha surakR^ittu tathaiva cha .. 13\-7\-57 (81516) arAlirnAchikashchaiva chAmpeyojjayanau tathA . navatanturbakanakhaH seyano yatireva cha .. 13\-7\-58 (81517) ambhorudashchArumatsyaH shirIShI chAtha gArdabhiH . UrjayonirudApekShI nAradI cha mahAnR^iShiH . vishvAmitrAtmajAH sarve munayo brahmavAdinaH .. 13\-7\-59 (81518) tathaiva kShatriyo rAjanvishvAmitro mahAtapAH . R^ichIkenAhitaM brahma parametadyudhiShThira .. 13\-7\-60 (81519) etatte sarvamAkhyAtaM tatvena bharatarShabha . vishvAmitrasya vai janma somasUryAgnitejasaH .. 13\-7\-61 (81520) yatrayatra cha sandeho bhUyaste rAjasattama . tatratatra cha mAM brUhi chChettA.asmi tava saMshayAn .. .. 13\-7\-62 (81521) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptamo.adhyAyaH .. 7 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-7\-1 brAhmaNeShvapi R^iShitvaM mantradraShTR^itvaM gotrapravartakatvaM vA .. 7\-7\-2 bharatasyAnvaye chaivAjamIDha iti jha.pAThaH .. 7\-7\-5 pippalastasya tanaya iti ya, pAThaH . pallavastasyeti Ta. pAThaH .. 7\-7\-6 prasavena somAbhiShavanimittena . arthI putrArthI .. 7\-7\-7 sutAt somA bhiShavopalakShikatAdyaj~nAt .. 7\-7\-8 bhArgavo bhR^igorgotrApatyam .. 7\-7\-10 vatsyasi udvAhena prApsyasi .. 7\-7\-11 asaMsakto niHsaMshayaH .. 7\-7\-13 AdityamaditeH putram .. 7\-7\-15 vareNa putraM te dAsyAmItyanugraheNa .. 7\-7\-30 pUrvopapannAyA bhartuH sambandhAtpUrvamupapannAyAH gurutvena prAptAyAstava bhartrapekShayAhaM garIyasItyarthaH . putri pUrvaprapannAyA iti Ta.dha pAThaH .. 7\-7\-44 kShatriyaH kShatriyavadugrakramA .. 7\-7\-53 Urghvalirmusalashcheti Ta.dha.pATha .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 008 .. shrIH .. 13\.8\. adhyAyaH 8 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNi yudhiShThiraMprati vItahavyasya brAhmaNyaprAptiprakArakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . shrutaM me mahadAkhyAnametatkurukulodvaha . suduShprApaM yadbravIShi brAhmaNyaM vadatAMvara .. 13\-8\-1 (81522) vishvAmiitro mahArAja rAjA brAhmaNatAM gataH . kathitaM bhavatA sarvaM vistareNa pitAmaha .. 13\-8\-2 (81523) tachcha rAjanmayA sarvaM shrutaM buddhimatAMvara . Agamo hi paro.asmAkaM tvattaH kauravanandana .. 13\-8\-3 (81524) vItahavyashcha nR^ipatiH shruto me vipratAM gataH . tadeva tAvadgA~Ngeya shrotumichChAmyahaM vibho .. 13\-8\-4 (81525) sa kena karmaNA prApto brAhmaNyaM rAjasattamaH . vareNa tapasA vA.api tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-8\-5 (81526) bhIShma uvAcha. 13\-8\-6x (6764) shR^iNu rAjanyathA rAjA vItahavyo mahAyashAH . rAjarShirdurlabhaM prApto brAhmaNyaM lokasatkR^itam .. 13\-8\-6 (81527) manormahAtmanastAta prajA dharmeNa shAsataH . babhUva putro dharmAtmA sharyAtiriti vishrutaH .. 13\-8\-7 (81528) tasyAnvavAye dvau rAjanrAjAnau sambabhUvatuH . haihayastAlaja~Nghashcha vatseShu jayatAMvara .. 13\-8\-8 (81529) haihayasya tu rAjendra dashasu strIShu bhArata . shataM babhUva putrANAM shUrANAmanivartinAm . tulyarUpaprabhAvAnAM balinAM yuddhashAlinAm .. 13\-8\-9 (81530) dhanurvede cha vede cha sarvatraiva kR^itashramAH .. 13\-8\-10 (81531) kAshiShvapi nR^ipo rAjandivodAsapitAmahaH . haryashva iti vikhyAto babhUva jayatAMvaraH .. 13\-8\-11 (81532) sa vItahavyadAyAdairAgatya puruSharShabha . ga~NgAyamunayormadhye sa~NgrAme vinipAtitaH .. 13\-8\-12 (81533) taM tu hatvA narapatiM haihayAste mahArathAH . pratijagmuH purIM ramyAM vatsAnAmakutobhayAH .. 13\-8\-13 (81534) haryashvasya cha dAyAdaH kAshirAjo.abhyaShichyata . sudevo devasaMkAshaH sAkShAddharma ivAparaH .. 13\-8\-14 (81535) sa pAlayAmAsa mahIM dharmAtmA kAshinandanaH . tairvItahavyairAgatya yudhi sarvairvinirjitaH .. 13\-8\-15 (81536) tamathAjau vinirjitya pratijagmuryathAgatam . saudevistvatha kAshIshodivodAso.abhyaShichyata .. 13\-8\-16 (81537) divodAsastu vij~nAya vIrya teShAM yatAtmanAm . vArANasIM mahAtejA nirmame shakrashAsanAt .. 13\-8\-17 (81538) viprakShatriyasambAdhAM vaishyashUdrasamAkulAm . naikadravyochchayavatIM samR^iddhavipaNApaNAm .. 13\-8\-18 (81539) ga~NgAyA uttare kUle vaprAnte rAjasattam .. gomatyA dakShiNe kUle shakrasyevAmarAvatIm. 13\-8\-19 (81540) tatra taM rAjashArdUlaM nivasantaM mahIpatim . Agatya haihayA bhUyaH paryadhAvanta bhArata .. 13\-8\-20 (81541) sa niShkramya dadau yuddhaM tebhyo rAjA mahAbalaH . devAsurasamaM ghoraM divodAso mahAdyutiH .. 13\-8\-21 (81542) sa tu yuddhe mahArAja dinAnAM dashatIrdasha . hatavAhanabhUyiShThastato dainyamupAgamat .. 13\-8\-22 (81543) hatayodhastato rAjankShINakoshashchaka bhUmipaH . divodAsaH purIM tyaktvA palAyanaparo.abhavat .. 13\-8\-23 (81544) gatvA.a.ashramapadaM ramyaM bharadvAjasya dhImataH . jagAma sharaNaM rAjA kR^itA~njalirariMdam .. 13\-8\-24 (81545) tamuvAcha bharadvAjo jyeShThaH putro bR^ihaspateH . purodhAH shIlasampanno divodAsaM mahIpatim .. 13\-8\-25 (81546) kimAgamanakR^ityaM te sarvaM prabUhi me nR^ipa . yatte priyaM tatkariShye na me.atrAsti vichAraNA .. 13\-8\-26 (81547) rAjovAcha. 13\-8\-27x (6765) bhagavanvaitahavyairme yuddhe vaMshaH praNAshitaH . ahamekaH paridyUno bhavantaM sharaNaM gataH .. 13\-8\-27 (81548) shiShyasnehena bhagavaMstvaM mAM rakShitumarhasi . ekasheShaH kR^ito vaMsho mama taiH pApakarmabhiH .. 13\-8\-28 (81549) tamuvAcha mahAbhAgo bharadvAjaH pratApavAn . na bhetavyaM na bhetavyaM saudeva vyetu te bhayam .. 13\-8\-29 (81550) ahamiShTiM kariShyAmi putrArthaM te vishAmpate . vItahavyasahasrANi yena tvaM prahariShyasi .. 13\-8\-30 (81551) tata iShTiM chakArarShistasya vai putrakAmikIm . athAsya tanayo jaj~ne daivodAsaH pratardanaH .. 13\-8\-31 (81552) sa jAtamAtro vavR^idhe samAH sadyastrayodasha . vedaM chApi jagau kR^itsnaM dhanurvedaM cha bhArata .. 13\-8\-32 (81553) yogena cha *****viShTo bharadvAjena dhImatA . kR^itsnaM hi tejo yalloke tadetaddehamAvishat .. 13\-8\-33 (81554) tataH sa kavachI dhanvI stUyamAnaH surarShibhiH . bandibhirvandyamAnashcha babhau sUrya ivoditaH .. 13\-8\-34 (81555) sa rathI baddhanistriMsho babhau dIpta ivAnalaH . prayayau sa dhanurdhunvanvivarShiShurivAmbudaH .. 13\-8\-35 (81556) taM dR^iShTvA paramaM harShaM sudevatanayo yayau . mene cha manasA dagdhAnvaitahavyAnsa pArthivaH .. 13\-8\-36 (81557) tatosau yauvarAjye cha sthApayitvA pratardanam . kR^itakR^ityaM tadA.a.atmAnaM sa rAjA pratyapadyata .. 13\-8\-37 (81558) tatastu vaitahavyAnAM vadhAya sa mahIpatiH . putraM prasthApayAsAsa pratardanamariMdamam .. 13\-8\-38 (81559) sarathaH sa tu saMtIrya ga~NgAmAshu parAkramI . prayayau vItahavyAnAM purIM parapuraMjayaH .. 13\-8\-39 (81560) vaitahavyAstu saMshrutya rathaghoShaM samuddhatam . niryayurnagarAkArai rathaiH pararathArujaiH .. 13\-8\-40 (81561) niShkramya te naravyAghrA daMshitAshchitrayodhinaH . pratardanaM samAjagmuH sharavarShairudAyudhAH .. 13\-8\-41 (81562) shastraishcha vividhAkArai rathaughaishcha yudhiShThira . abhyavarShanta rAjAnaM himavantamivAmbudAH .. 13\-8\-42 (81563) astrairastrANi saMvArya teShAM rAjA pratardanaH . jaghAna tAnmahAtejA vajrAnalasamaiH sharaiH .. 13\-8\-43 (81564) kR^ittottamA~NgAste rAjanbhallaiH shatasahasrashaH . apatanrudhirArdrA~NgA nikR^ittA iva kiMshukAH .. 13\-8\-44 (81565) hateShu teShu sarveShu vItahavyaH suteShvatha . prAdravannagaraM hitvA bhR^igorAshramamapyuta .. 13\-8\-45 (81566) yayau bhR^iguM cha sharaNaM vItahavyo narAdhipaH . abhayaM cha dadau tasmai vItahavyAya bhArgavaH . AsanaM shiShyamadhye cha bhR^iguranyatsamAdishat .. 13\-8\-46 (81567) athAnupadamevAshu tatrAgachChatpratardanaH . sa prApya chAshramapadaM divodAsAtmajo.abravIt .. 13\-8\-47 (81568) bhobho ke.atrAshrame santi bhR^igoH shiShyA mahAtmanaH . draShTumichChe munimahaM tasyAchakShata mAmiti .. 13\-8\-48 (81569) sa taM viditvA tu bhR^igurnishchakrAmAshramAttadA . pUjayAmAsa cha tato vidhinA nR^ipasattamam .. 13\-8\-49 (81570) uvAcha chainaM rAjendra kiM kAryaM brUhi pArthiva . sa chovAcha nR^ipastasmai yadAgamanakAraNam .. 13\-8\-50 (81571) rAjovAcha. 13\-8\-51x (6766) ayaM brahmannito rAjA vItahavyo visarjyatAm . asya putrairhi me kR^itsno brahmanvaMshaH praNAshitaH .. 13\-8\-51 (81572) utsAditashcha viShayaH kAshInAM ratnasa~nchayaH . etasya vIryadR^iptasya hataM putrashataM mayA . asyedAnIM vadhAdadya bhaviShyAmyanR^iNaH pituH .. 13\-8\-52 (81573) tamuvAcha kR^ipAviShTo bhR^igurdharmabhR^itAMvaraH . nehAsti kShatriyaH kashchitsarve hIme dvijAtayaH .. 13\-8\-53 (81574) etattu vachanaM shrutvA bhR^igostathyaM pratardanaH . pAdAvupaspR^ishya shanaiH prahR^iShTo vAkyamabravIt .. 13\-8\-54 (81575) evamapyasmi bhagavankR^itakR^ityo na saMshayaH . ya eSha rAjA vIryeNa svajAtiM tyAjito mayA .. 13\-8\-55 (81576) anujAnIhi mAM brahmandhyAyasva cha shivena mAm . tyAjito hi mayA jAtimeva rAjA bhR^igUdvaha .. 13\-8\-56 (81577) tatastenAbhyanuj~nAto yayau rAjA pratardanaH . yathAgataM mahArAja muktvA viShamivoragaH .. 13\-8\-57 (81578) bhR^igorvachanamAtreNa sa cha brahmarShitAM gataH . vItahavyo mahArAja brahmavAditvameva cha .. 13\-8\-58 (81579) tasya gR^itsamadaH putro rUpeNendra ivAparaH . shakrastvamiti yo daityairnigR^ihItaH kilAbhavat .. 13\-8\-59 (81580) R^igvede vartate chAgryA shrutiryasya mahAtmanaH . yatra gR^itsamado rAjanbrAhmaNaiH sa mahIyate .. 13\-8\-60 (81581) sa brahmachArI viprarShiH shrImAngR^itsamado.abhavat . putro gR^itsamadasyApi vipraH sAvainaso.abhavat .. 13\-8\-61 (81582) sAvainasasya putro vai vitastyastasya chAtmajaH . vitastyasya sutastasya shivastashchAtmajo.abhavat .. 13\-8\-62 (81583) shravAstasya sutashcharShiH shravasashchAbhavattamaH . tamasashcha prakAsho.abhUttanayo dvijasattamaH .. 13\-8\-63 (81584) prakAshasya cha vAgindro babhUva jayatAMvaraH . tasyAtmajashcha pramitirvedavedA~NgapAragaH .. 13\-8\-64 (81585) ghR^itAchyAM tasya putrastu rururnAmodapadyata . pramadvarAyAM tu ruroH putraH samudapadyata . shunako nAma viprarShiryasya putro.atha shaunakaH .. 13\-8\-65 (81586) evaM vipratvamagamadvItahavyo narAdhipaH . bhR^igoH prasAdAdrAjendra kShatriyaH kShatriyarShabha .. 13\-8\-66 (81587) eSha te kathito vaMsho rAjangArtsamado mayA . vistareNa mahArAja kimanyadanupR^ichChasi .. .. 13\-8\-67 (81588) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTamo.adhyAyaH .. 8 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-8\-7 shayyAtiriti vishruta iti Ta.gha.pAThaH .. 7\-8\-10 te cheti sheShaH .. 7\-8\-12 vItahavyadAyAdaiH . haihayasyaiva nAmAntaraM vItahavya iti tatputraiH .. 7\-8\-13 vatsAnAM vatsavaMshyAnAM rAj~nAm .. 7\-8\-19 vaprAnte taTasamIpe .. 7\-8\-22 dashatIrdasha sahasramityarthaH .. 7\-8\-27 paridyUnaH sarvatonirastaH .. 7\-8\-32 sadyo vavR^idhe trayodashavArShiko.abhUt sadyashcha vedAn jagau .. 7\-8\-33 yogena yogabalena .. 7\-8\-48 tasya taMprati mAM AgataM AchakShata kathayata .. 7\-8\-58 AkhyAyikAtAtparthamAha bhR^igoriti .. 7\-8\-60 yatra gArtsamadaM brahma brAhmaNaiH samudAhR^itam . iti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 009 .. shrIH .. 13\.9\. adhyAyaH 9 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sadR^iShTAntapradarshanaM daivAdapi puruShakArasya prAbalyapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pitAmaha mahAprAj~na sarvasAstravishArada . daive puruShakAre cha kiMsvichChreShThataraM bhavet .. 13\-9\-1 (81589) bhIShma uvAcha. 13\-9\-2x (6767) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . vasiShThasya cha saMvAdaM brahmaNashcha yudhiShThira .. 13\-9\-2 (81590) daivamAnuShayoH kiMsvitkarmaNoH shreShThamityuta . purA vasiShTho bhagavAnpitAmahamapR^ichChata .. 13\-9\-3 (81591) tataH padmodbhavo rAjandevadevaH pitAmahaH . uvAcha madhuraM vAkyamarthavaddhetubhUShitam .. 13\-9\-4 (81592) `bIjato hya~Nkurotpattira~NkurAtparNasambhavaH . parNAnnAlAH prasUyante nAlAtskandhaH pravartate .. 13\-9\-5 (81593) skandhAtpravartate puShpaM puShpAtsaMvardhate phalam . phalAnnirvartate bIjaM bIjAtsyAtsambhavaH punaH'.. 13\-9\-6 (81594) nAbIjaM jAyate ki~nchinna bIjene vinA phalam . bIjAdbIjaM prabhavati nAbIjaM vidyate phalam .. 13\-9\-7 (81595) yAdR^ishaM vapate bIjaM kShetramAsAdya vApakaH . sukR^ite duShkR^ite vA.api tAdR^ishaM labhate phalam .. 13\-9\-8 (81596) yathA bIjaM vinA kShetramuptaM bhavati niShphalam . tathA puruShakAreNa vinA daivaM na sidhyati .. 13\-9\-9 (81597) kShetraM puruShakArastu daivaM bIjamudAhR^itam . kShetrabIjasamAyogAttataH sasyaM samR^iddhyate .. 13\-9\-10 (81598) karmaNaH phalanirvR^ittiM svayamashnAti kArakaH . pratyakShaM dR^ishyate loke kR^itasyApyakR^itasya cha .. 13\-9\-11 (81599) shubhena karmaNA saukhyaM duHkhaM pApena karmaNA . kR^itaM sarvatra labhate nAkR^itaM bhujyate kvachit .. 13\-9\-12 (81600) kR^itI sarvatra labhate pratiShThAM bhAgyavIkShitaH . akR^itI labhate bhraShTaH kShate kShArAvasechanam .. 13\-9\-13 (81601) tapasA rUpasaubhAgyaM ratnAni vividhAni cha . prApyate karmaNA sarvaM na daivAdakR^itAtmanA .. 13\-9\-14 (81602) tathA svargashcha bhogashcha niShThA yA cha manIShitA . sarvaM puruShakAreNa kR^itenehopalabhyate .. 13\-9\-15 (81603) jyotIMShi tridashA nAgA yakShAshchandrArkamArutAH . sarve puruShakAreNa mAnuShyAddevatAM gatAH .. 13\-9\-16 (81604) artho vA mitravargo vA aishvaryaM vA kulAnvitam . shrIshchApi durlabhA bhoktuM tathaivAkR^itakarmabhiH .. 13\-9\-17 (81605) shauchena labhate vipraH kShatriyo vikrameNa tu . vaishyaH puruShakAreNa shUdraH shushrUShayA shriyam .. 13\-9\-18 (81606) nAdAtAraM bhajantyarthA na klIbaM nApi niShkriyam . nAkarmashIlaM nAshUraM tathA naivAtapasvinam .. 13\-9\-19 (81607) yena lokAstrayaH sR^iShTA daityAH sarvAshcha devatAH . sa eSha bhagavAnviShNuH samudre tapyate tapaH .. 13\-9\-20 (81608) svaM chetkarmaphalaM na syAtsarvamevAphalaM bhavet . loko daivaM samAlakShya udAsIno bhavedyadi .. 13\-9\-21 (81609) akR^itvA mAnuShaM karma yo daivamanuvartate . vR^ithA shrAmyati samprApya patiM klIbamivA~NganA .. 13\-9\-22 (81610) na tathA mAnuShe loke phalamasti shubhAshubhe . yathA tridashaloke hi phalamalpena jAyate .. 13\-9\-23 (81611) kR^itaH puruShakArastu daivamevAnuvartate . na daivamakR^ite ki~nchitkasyachiddAtumarhati .. 13\-9\-24 (81612) yathA sthAnAnyanityAni dR^ishyante daivateShvapi . kathaM karma vinA daivaM sthAsyati sthApayiShyataH .. 13\-9\-25 (81613) na daivatAni loke.asminvyApAraM yAnti kasyachit . vyAsa~NgaM janayantyugramAtmAbhibhavasha~NkayA .. 13\-9\-26 (81614) R^iShINAM devatAnAM cha sadA bhavati vigrahaH . kasya vAchA hyadaivaM syAdyato daivaM pravartate .. 13\-9\-27 (81615) kathaM tasya samutpattiryato daivaM pravartate . evaM tridashaloke.api prApyate paramaM sukham .. 13\-9\-28 (81616) Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH . Atmaiva hyAtmanaH sAkShI kR^itasyApyakR^itasya cha .. 13\-9\-29 (81617) kR^itaM cha vikR^itaM ki~nchitsiddhyate gurukarmaNA . sukR^itaM duShkR^itaM karma akR^itArthaM prapadyate .. 13\-9\-30 (81618) devAnAM sharaNaM puNyaM sarvaM puNyairavApyate . puNyahInaM naraM prApya kiM daivaM prakariShyati .. 13\-9\-31 (81619) purA yayAtirvibhraShTashchyAvitaH patitaH kShitau . punarAropitaH svargaM dauhitraiH puNyakarmabhiH .. 13\-9\-32 (81620) purUravAshcha rAjarShirdvijairabhihitaH purA . aila ityabhivikhyAtaH svargaM prApto mahIpatiH .. 13\-9\-33 (81621) ashvamedhAdibhiryaj~naiH satkR^itaH kosalAdhipaH . maharShishApAtsaudAsaH puruShAdatvamAgataH .. 13\-9\-34 (81622) ashvatthAmA cha rAmashcha muniputrau dhanurdharau . na gachChataH svargalokaM vedadR^iShTena karmaNA .. 13\-9\-35 (81623) vasuryaj~nashatairiShTvA dvitIya iva vAsavaH . mithyAbhidhAnenaikena rasAtalatalaM gataH .. 13\-9\-36 (81624) balirvairochanirbaddho dharmapAshena daivataiH . viShNoH puruShakAreNa pAtAlasadanaH kR^ipaH .. 13\-9\-37 (81625) shakrasyAtha rathopasthe viShThito janamejayaH . dvijastrINAM vadhaM kR^itvA kiM daivena na vAritaH .. 13\-9\-38 (81626) aj~nAnAdbrAhmaNaM hatvA spR^iShTo bAlavadhena cha . vaishampAyanaviprarShiH kiM daivena na vAritaH .. 13\-9\-39 (81627) gopradAnena mithyA cha brAhmaNebhyo mahAmakhe . purA nR^igashcha rAjarShiH kR^ikalAsatvamAgataH .. 13\-9\-40 (81628) dhundhumArashcha rAjarShiH satreShveva jarAM gataH . prItidAyaM parityajya suShvApa sa girivraje .. 13\-9\-41 (81629) pANDavAnAM hR^itaM rAjyaM dhArtarAShTrairmahAbalaiH . punaH pratyAhR^itaM chaiva na daivAdbhujasaMshrayAt .. 13\-9\-42 (81630) taponiyamasaMyuktA munayaH saMshitavratAH . kiM te daivabalAchChApamutsR^ijante na karmaNA .. 13\-9\-43 (81631) pApamutsR^ijate loke sarvaM prApya sudurlabham . lobhamohasamApannaM na daivaM trAyate naram .. 13\-9\-44 (81632) yathA.a.agniH pavanodbhUtaH susUkShmo.api mahAnbhavet . tathA karmasamAyuktaM daivaM sAdhu vivardhate .. 13\-9\-45 (81633) yathA tailakShayAddIpaH pramlAnimupagachChati . tathA karmakShayAddaivaM pramlAnimupagachChati .. 13\-9\-46 (81634) vipulamapi dhanaughaM prApya bhogAntriyo vA puruSha iha na shaktaH karmahIno hi bhoktum . suvihitamapi chArthaM daivate rakShyamANaM puruSha iha mahAtmA prApnute nityayuktaH .. 13\-9\-47 (81635) vyayagumapi sAdhuM karmaNA saMshrayante bhavatI manujalokAddaivaloko vishiShTaH . bahutarasusamR^iddhyA mAnuShANAM gR^ihANi pitR^ivanabhavanAbhaM dR^ishyate chAmarANAm .. 13\-9\-48 (81636) na cha phalati vikarmA jIvaloke na daivaM vyapanayati vimArgaM nAsti daive prabhutvam . gurumiva kR^itamagryaM karma saMyAti daivaM nayati puruShakAraH sa~nchitastatratatra .. 13\-9\-49 (81637) etatte sarvamAkhyAtaM mayA vai munisattama . phalaM puruShakArasya sadA saMdR^ishya tattvataH .. 13\-9\-50 (81638) abhyutthAnena daivasya samArabdhena kenachit . vidhinA karmaNA chaiva svargamArgamavApnuyAt .. .. 13\-9\-51 (81639) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi navamo.adhyAyaH .. 9 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-9\-13 nAkR^itI labhate.abhIShTaM kShitiH kShIrAvasechanamiti dha.pAThaH .. 7\-9\-16 chandrArkatArakA iti dha.pAThaH. 7\-9\-18 labhate shriyamiti sarvatra sambandhaH. . 7\-9\-24 akR^ite karmAbhAve sati .. 7\-9\-26 vyApAraM puNyarUpaM yAnti anumodante . ugraM dharmavighnakaram. evaM sa~njanayantyugrA Atmanirbhayasha~Nkayeti dha.pAThaH .. 7\-9\-27 yadyapyevaM karmaparatvaM devarShINAmasti tathApi adaivaM daivAbhAvo na vaktuM shakya ityarthaH .. 7\-9\-28 yato yasmAddaivaM pravartate tasya karmaNo.api daivaM vinA kathamutpattiH syAnna kathamapi .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 010 .. shrIH .. 13\.10\. adhyAyaH 10 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shubhAshubhakarmaphalapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . karmaNAM cha samastAnAM phalinAM bharatarShabha . phalAni mahatAM shreShTa prabrUhi paripR^ichChataH .. 13\-10\-1 (81640) bhIShma uvAcha. 13\-10\-2x (6768) hanta te kathayiShyAmi yanmAM pR^ichChasi bhArata . rahasyaM yadR^iShINAM tu tachChR^iNuShva yudhiShThira . yA gatiH prApyate yena pretyabhAve chirepsitA .. 13\-10\-2 (81641) yenayena sharIreNa yadyatkarma karoti yaH . tenatena sharIreNa tattatphalamupAshnute .. 13\-10\-3 (81642) yasyAMyasyAmavasthAyAM yatkaroti shubhAshubham . tasyAMtasyAmavasthAyAM bhu~Nkte janmanijanmani .. 13\-10\-4 (81643) na nashyati kR^itaM karma chittapa~nchendriyairiha . te hyasya sAkShiNo nityaM ShaShTha AtmA shubhAshubhe .. 13\-10\-5 (81644) chakShurdadyAnmano dadyAdvAchaM dadyAchcha sUnR^itAm . anuvrajedupAsIta sa yaj~naH pa~nchadakShiNaH .. 13\-10\-6 (81645) yo dadyAdaparikliShTamannamadhvani vartate . shrAntAyAdR^iShTapUrvAya tasya puNyaphalaM mahat .. 13\-10\-7 (81646) sthaNDileShu shayAnAnAM gR^ihANi shayanAni cha . chIravalkalasaMvIte vAsAMsyAbharaNAni cha .. 13\-10\-8 (81647) vAhanAni cha yAnAni yogAtmani tapodhane . agnInupashayAnasya rAj~naH pauruShameva cha .. 13\-10\-9 (81648) rasAnAM pratisaMhAre saubhAgyamanugachChati . AmiShapratisaMhAre pashUnputrAMshcha vindati .. 13\-10\-10 (81649) avAkshirAstu yo lambedudavAsaM cha yo vaset . maNDUkashAyI cha naro labhate chepsitAM gatim .. 13\-10\-11 (81650) pAdyamAsanamevAtha dIpamannaM pratishrayam . dadyAdatithipUjArthaM sa yaj~naH pa~nchadakShiNaH .. 13\-10\-12 (81651) vIrAsanaM vIrashayyAM vIrasthAnamupAsataH . akShayAstasya vai lokAH sarvakAmagamAstathA .. 13\-10\-13 (81652) dhanaM labheta dAnena maunenAj~nAM vishAMpate . upabhogAMshcha tapasA brahmacharyeNa jIvitam .. 13\-10\-14 (81653) rUpamaishvaryamArogyamahiMsAphalamashnute . phalamUlAshino rAjyaM svargaH parNAshinAM bhavet .. 13\-10\-15 (81654) prAyopaveshino rAjansarvatra sukhamuchyate . gavADhyaH shAkadIkShAyAM svargagAmI tR^iNAshanaH .. 13\-10\-16 (81655) striyastriShavaNaM snAtvA vAyuM pItvA kratuM labhet . svargaM satyena labhate dIkShayA kulamuttamam .. 13\-10\-17 (81656) salilAshI bhavedyastu sadAgniH saMskR^ito dvijaH . marutsAdhayato rAjyaM nAkapR^iShThamanAshine .. 13\-10\-18 (81657) upavAsaM cha dIkShAyAmabhiShekaM cha pArthiva . kR^itvA dvAdashavarShANi vIrasthAnAdvishiShyate .. 13\-10\-19 (81658) adhItya sarvavedAnvai sadyo duHkhAdvimuchyate . `tatpAThadhAraNAtsvargamarthaj~nAnAtparAM gatim .. 13\-10\-20 (81659) vitR^iShNAnAM vedajapAtsvargamokShaphalaM smR^itam.' mAnasaM hi charandharma svargalokamupAshnute .. 13\-10\-21 (81660) yA dustyajA durmatibhiryA na jIryati jIryataH . yosauprANAntikorogastAMtR^iShNAM tyajataH sukhaM .. 13\-10\-22 (81661) yathA dhenusahasreShu vatso vindati mAtaram . evaM pUrvakR^itaM karma kartAramanugachChati .. 13\-10\-23 (81662) achodyamAnAni yathA puShpANi cha phalAni cha . svakAlaM nAtivartante tathA karma purAkR^itam .. 13\-10\-24 (81663) jIryanti jIryataH keshA dantA jIryanti jIryataH . chakShuH shrotre cha jIryete tR^iShNaikA na tu jIryate .. 13\-10\-25 (81664) yena prINanti pitarastena prItaH prajApatiH . mAtA cha yena prINAti pR^ithivI tena pUjitA . yena prINAtyupAdhyAyastena syAdbrahma pUjitam .. 13\-10\-26 (81665) sarve tasyAdR^itA dharmA yasyaite traya AdR^itAH . anAdR^itAstu yasyaite sarvAstasyAphalAH kriyAH .. 13\-10\-27 (81666) vaishampAyana uvAcha. 13\-10\-28x (6769) bhIShmasyaitadvachaH shrutvA vismitAH kurupu~NgavAH . AsanprahR^iShTamanasaH prItimanto.abhavaMstadA .. 13\-10\-28 (81667) yanmantre bhavati vR^ithopayujyamAne yatsome bhavati vR^ithA.abhiShUyamANe . yachchAgnau bhavati vR^ithA.abhihUyamAne tatsarvaM bhavati vR^ithA.abhidhIyamAne .. 13\-10\-29 (81668) ityetadR^iShiNA proktamuktavAnasmi bhArata . shubhAshubhaphalaprAptau kimataH shrotumichChasi .. .. 13\-10\-30 (81669) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dashamo.adhyAyaH .. 10 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-10\-2 gatiH phalam . yena karmaNA. pretyabhAve maraNottaraM dehAntaraprAptau .. 7\-10\-5 asya kartuH .. 7\-10\-6 dadyAdabhyAgatAyeti sheShaH .. 7\-10\-8 vAnaprasthadharmANAM phalAnyAha sthaNDileShvityAdinA .. 7\-10\-9 yogAtmani yogayuktachitte .. 7\-10\-11 satataM chaikashAyI yaH sa iti jha.pAThaH . tatra ekashAyI brahmacharyavAn .. 7\-10\-13 vIrA Asate.asminniti vIrAsanaM raNadeshaM upetya vIrashayyAM tatra dIrghanidrAM cha prApya vIrasthAnaM svargalokam .. 7\-10\-14 Aj~nAmavichChinnAmiti sheShaH . tapasA kR^ichChrAdinA jIvitamAyuH .. 7\-10\-16 shAkadIkShAyAM shAkamAtrAshananiyame .. 7\-10\-17 kratuM saMkalpaM satyasaMkalpatvamiti yAvat . dIkShayA yaj~nena .. 7\-10\-18 sadAgniH avichChinnAgnihotraH .. 7\-10\-19 abhiShekaM tIrthATanam . vIrasthAnAtsvargAdapi vishiShyate .. 7\-10\-22 mAnasaM dharmaM vivR^iNoti yeti .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 011 .. shrIH .. 13\.11\. adhyAyaH 11 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shukavAsavasaMvAdAnuvAdenAnR^ishaMsyaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . AnR^ishaMsyasya dharmaj~na guNAnbhaktajanasya cha . shrotumichChAmi dharmaj~na tanme brUhi pitAmaha .. 13\-11\-1 (81670) bhIShma uvAcha. 13\-11\-2x (6770) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . vAsavasya cha saMvAdaM shukasya cha mahAtmanaH .. 13\-11\-2 (81671) viShaye kAshirAjasya grAmAnniShkramya lubdhakaH . saviShaM kANDamAdAya mR^igayAmAsa vai mR^igam .. 13\-11\-3 (81672) tatra chAmiShalubdhena lubdhakena mahAvane . avidUre mR^igAndR^iShTvA bANaH pratisamAhitaH .. 13\-11\-4 (81673) tena durvAritAstreNa nimittachapaleShuNA . mahAnvanatarustatra viddho mR^igajighAMsayA .. 13\-11\-5 (81674) sa tIkShNaviShadigdhena shareNAtibalAtkShataH . utsR^ijya phalapatrANi pAdapaH shoShamAgataH .. 13\-11\-6 (81675) tasminvR^ikShe tathAbhUte koTareShu chiroShitaH . na jahAti shuko vAsaM tasya bhaktyA vanaspateH .. 13\-11\-7 (81676) niShprachAro nirAhAro glAnaH shithilavAgapi . kR^itaj~naH saha vR^ikSheNa dharmAtmA sopyashuShyata .. 13\-11\-8 (81677) tamudAraM mahAsatvamatimAnuShacheShTitam . samaduHkhasukhaM dR^iShTvA vismitaH pAkashAsanaH .. 13\-11\-9 (81678) tatashchintAmupagataH shakraH kathamayaM dvijaH . tiryagyonAvasambhAvyamAnR^ishaMsyamavasthitaH .. 13\-11\-10 (81679) athavA nAtra chitraM hItyabhavadvAsavasya tu . prANinAmapi sarveShAM sarvaM sarvatra dR^ishyate .. 13\-11\-11 (81680) tato brAhmaNaveSheNi mAnuShaM rUpamAsthitaH . avatIrya mahIM shakrastaM pakShiNamuvAcha ha .. 13\-11\-12 (81681) shuka bho pakShiNAMshreShTha dAkSheyI suprajAstvayA . pR^ichChe tvAM shukamenaM tvaM kasmAnna tyajasi drumam .. 13\-11\-13 (81682) atha pR^iShTaH shukaH prAha mUrdhnA samabhivAdya tam . svAgataM devarAja tvaM vij~nAtastapasA mayA .. 13\-11\-14 (81683) tato dashashatAkSheNa sAdhusAdhviti bhAShitam . aho vij~nAnamityevaM manasA pUjitastataH .. 13\-11\-15 (81684) tamevaM shubhakarmANaM shukaM paramadhArmikam . jAnannapi cha tatpApaM paprachCha balasUdanaH .. 13\-11\-16 (81685) niShpatramaphalaM shuShkamasharaNyaM patattriNAm . kimarthaM sevase vR^ikShaM yadA mahadidaM vanam .. 13\-11\-17 (81686) anye.api bahavo vR^ikShAH patrasaMChannakoTarAH . shubhAH paryAptasa~nchArA vidyante.asminmahAvane .. 13\-11\-18 (81687) gatAyuShamasAmarthyaM kShINasAraM hatashriyam . vimR^ishya praj~nayA dhIra jahImaM hyasthiraM drumam .. 13\-11\-19 (81688) bhIShma uvAcha. 13\-11\-20x (6771) tadupashrutya dharmAtmA shukaH shakreNa bhAShitam . sudIrghamatiniHshvasya dIno vAkyamuvAcha ha .. 13\-11\-20 (81689) anatikramaNIyAni daivatAni shachIpate . yatrAbhavaMstatra bhavAMstannibodha surAdhipa .. 13\-11\-21 (81690) asminnahaM drume jAtaH sAdhubhishcha guNairyute . chAlabhAvena sa~NguptaH shatrubhishcha na dharShitaH .. 13\-11\-22 (81691) kimanukroshyaM vaiphalyamutpAdayasi me.anagha . `anuraktasya bhaktasya saMspR^ishe na cha pAvakam.' AnR^ishaMsyAbhiyuktasya bhaktasyAnanyagasya cha .. 13\-11\-23 (81692) anukrosho hi sAdhUnAM mahaddharmasya lakShaNam . anukroshashcha sAdhUnAM sadA prItiM prayachChati .. 13\-11\-24 (81693) tvameva daivataiH sarvaiH pR^ichChyase dharmasaMshayAt . atastvaM devadevAnAmAdhipatye pratiShThitaH .. 13\-11\-25 (81694) nArhase mAM sahasrAkSha drumaM tyAjayituM chirAt . samasthamupajIvanvai viShamasthaM kathaM tyajet .. 13\-11\-26 (81695) tasya vAkyena saumyena harShitaH pAkashAsanaH . shukaM provAcha dharmaj~namAnR^ishaMsyena toShitaH .. 13\-11\-27 (81696) varaM vR^iNIShveti tadA sa cha vavre varaM shukaH . AnR^ishaMsyaparo nityaM tasya vR^ikShasya sambhavam .. 13\-11\-28 (81697) viditvA cha dR^iDhAM bhaktiM tAM shuke shIlasampadam . prItaH kShipramatho vR^ikShamamR^itenAvasiktavAn .. 13\-11\-29 (81698) tataH phalAni patrANi shAkhAshchApi manoharAH . shukasya dR^iDhabhaktitvAchChrImattAM prApa sa drumaH .. 13\-11\-30 (81699) shukashcha karmaNA tena AnR^ishaMsyakR^itena vai . AyuShonte mahArAja prApa shakrasalokatAm .. 13\-11\-31 (81700) evameva manuShyendra bhaktimantaM samAshritaH . sarvArthasiddhiM labhate shukaM prApya yathA drumaH .. .. 13\-11\-32 (81701) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekAdasho.adhyAyaH .. 11 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-11\-3 viShaye deshe . kANDaM bANam .. 7\-11\-4 tatra mR^igayAyAm .. 7\-11\-5 durvAritAstreNa durvAryashastreNa . nimittAllakShyAchchapalashchalita iShuryasya tena. nimittaviphaleShuNeti dha. pAThaH .. 7\-11\-6 digdhena liptena .. 7\-11\-10 dvijaH pakShI . AnR^ishaMsya paraduHkhena duHkhitvam .. 7\-11\-11 sarveShAM nR^itiryagAdInAm . sarvatra jAtau. sarvaM kR^ipA.anaiShTuryAdikaM dR^ishyate iti vAsavasya buddhirabhavaditi sambandhaH .. 7\-11\-13 dAkSheyo dakShadauhitrI shukInAma .. 7\-11\-14 tapasA j~nAnadR^iShTyA .. 7\-11\-23 anukroshya kR^ipAyitvA . vaiphalyaM janmana iti sheShaH .. 7\-11\-25 saMshayAt saMshayaM prApya . ataH saMshayachChettR^itvAt .. 7\-11\-28 sambhavaM samyagaushvaryaM varaM vavre .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 012 .. shrIH .. 13\.12\. adhyAyaH 12 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . yathaiva te namaskAryAH proktAH shakreNa mAnada . etanme sarvamAchakShva yebhyaH spR^ihayase nR^ipaH .. 13\-12\-1 (81702) uttamApadgatasyApi yatra te vartate manaH . manuShyaloke sarvasminyadamutreha chApyuta .. 13\-12\-2 (81703) bhIShma uvAcha. 13\-12\-3x (6772) spR^ihayAmi dvijAtibhyo yeShAM brahma paraM dhanam . yeShAM saMpratyayaH svargastapaHsvAdhyAyasAdhanam .. 13\-12\-3 (81704) yeShAM bAlAshcha vR^iddhAshcha pitR^ipaitAmahIM dhuram . udvahanti na sIdanti tebhyo vai spR^ihayAmyaham .. 13\-12\-4 (81705) vidyAsvabhivinItAnAM dAntAnAM mR^idubhAShiNAm . shrutavR^ittopapannAnAM sadA.akSharavidAM satAm .. 13\-12\-5 (81706) saMsatsu vadatAM tAta haMsAnAmiva sa~NghashaH . ma~NgalyarUpA ruchirA divyajImUtaniHsvanAH .. 13\-12\-6 (81707) samyaguchcharitA vAchaH shrUyante hi yudhiShThira . shushrUShamANe nR^ipatau pretya cheha sukhAvahAH .. 13\-12\-7 (81708) ye chApi teShAM shrotAraH sadA sadasi sammatAH . vij~nAnaguNasampannAstebhyashcha spR^ihayAmyaham .. 13\-12\-8 (81709) susaMskR^itAni prayatAH shuchIni guNavanti cha . dadatyannAni tR^iptyarthaM brAhmaNebhyo yudhiShThara . ye chApi satataM rAjaMstebhyashcha spR^ihayAmyaham .. 13\-12\-9 (81710) shakyaM hyevAhave yoddhuM na dAtumanasUyitum .. 13\-12\-10 (81711) shUrA vIrAshcha shatashaH santi loke yudhiShThira . teShAM saMkhyAyamAnAnAM dAnashUro vishiShyate .. 13\-12\-11 (81712) `bhadraM tu janma samprApya bhUyo brAhmaNako bhavet . bandhumadhye kule jAtaH sudurApamavApnuyAt ..' 13\-12\-12 (81713) dhanyaH syAM yadyahaM bhUyaH saumyabrAhmaNakopi vA . kule jAto dharmagatistapovidyAparAyaNaH .. 13\-12\-13 (81714) na me tvattaH priyataro loke.asminpANDunandana . tvattashchApi priyatarA brAhmaNA eva bhArata .. 13\-12\-14 (81715) yathA mama priyatamAstvatto viprAH kurUttama . tena satyena gachCheyaM lokAnyatra sa shantanuH .. 13\-12\-15 (81716) na me pitA priyataro brahmaNebhyastathA.abhavat . na me pituH pitA vA.api ye chAnye.api suhR^i~njanAH .. 13\-12\-16 (81717) na hi me vR^ijinaM ki~nchidvidyate brAhmaNeShviha . aNu vA yadi vA sthUlaM vidyate sAdhukarmasu .. 13\-12\-17 (81718) karmaNA manasA vA.api vAchA vA.api paraMtapa . yanme kR^itaM brAhmaNebhyastenAdya na tapAmyaham .. 13\-12\-18 (81719) brahmaNya iti mAmAhustayA vAchA.asmi toShitaH . etadeva pavitrebhyaH sarvebhyaH paramaM smR^itam .. 13\-12\-19 (81720) pashyAmi lokAnamalA~nshuchInbrAhmaNatoShaNAt . teShu me tAta gantavyamahnAya cha chirAya cha .. 13\-12\-20 (81721) yathA bhartrAshrayo dharmaH strINAM loke yudiShThira . sa devaH sA gatirnAnyA kShatriyasya tathA dvijAH .. 13\-12\-21 (81722) kShatriyaH shatavarShI cha dashavarShI dvijottamaH . pitAputrau cha vij~neyau tayorhi brAhmaNo guruH .. 13\-12\-22 (81723) nArI tu patyabhAve vai devaraM kurute patim . pR^ithivI brAhmaNAlAbhe kShatriyaM kurute patim .. 13\-12\-23 (81724) `brAhmaNAnuj~nayA grAhyaM rAjyaM cha sapurohitaiH . tadrakShaNena svargo.asya tatkopAnnarako.akShayaH ..' 13\-12\-24 (81725) putravachchaiva te rakShyA upAsyA guruvachcha te . agnivachchopachAryA vai brAhmaNAH kurusattam .. 13\-12\-25 (81726) R^ijunsataH satyashIlAnsarvabhUtahite ratAn . AshIviShAniva kruddhAndvijAnparicharetsadA .. 13\-12\-26 (81727) tejasastapasashchaiva nityaM bibhyedyudhiShThira . ubhe chaite parityAjye tejashchaiva tapastathA .. 13\-12\-27 (81728) vyavasAyastayoH shIghramubhayoreva vidyate . hanyuH kruddhA mahArAja brAhmaNA ye tapasvinaH .. 13\-12\-28 (81729) `dUrato mAtR^ivatpUjyA vipradArAH surakShayA . akopanAparAdhena bhUyo narakamashnute .. 13\-12\-29 (81730) bhUyaH syAdubhayaM dattaM brAhmaNAdyadakopanAt . kuryAdubhayataH sheShaM dattasheShaM na sheShayet .. 13\-12\-30 (81731) daNDapANiryathA goShThaM pAlo nityaM hi rakShayet . brAhmaNeShu sthitaM brahma kShatriyaH paripAlayet .. 13\-12\-31 (81732) piteva putrAnrakShethA brAhmaNAnbrahmatejasaH . gR^ihe chaiShAmavekShethAH kiMsvidastIti jIvanam .. .. 13\-12\-32 (81733) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAdasho.adhyAyaH .. 12 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-12\-2 yadamutreha cha hitaM tadvadeti sheShaH .. 7\-12\-5 akSharaM brahma tadvidAm .. 7\-12\-6 haMsasAdR^ishyaM kShIranIrayoriva sArasArayorvivechanAt .. 7\-12\-7 nR^ipatau nR^ipateH samIpe uchcharitAH .. 7\-12\-8 ye chApi teShAM dAtAra iti dha . pAThaH .. 7\-12\-13 brAhmaNakaH kutsitabrAhmaNopi yadyahaM syAM tarhi dhanyaH kimuta phule jAtaH .. 7\-12\-17 yR^ijinaM sa~NkaTam . phalAshethiyAvat. pUjyatvAdeva tAnpUjayAmi natu phalAyetyarthaH .. 7\-12\-18 tena brAhmaNArAvanena . na tapAmi na vyathAM prAptomi .. 7\-12\-19 brahmaNyo brahmajAtau AsaktaH .. 7\-12\-27 brAhmaNAdbibhyet natu tatra tejastapasI svIye prakAshayedityarthaH . tejaH krodhabalam. tapo yogabalam .. 7\-12\-28 tayostapastejasorbrahmaNakShatriyasthayorvyavasAyaH phalamabhibhavarUpaM shIghraM tIvraM tathApi tapasvina evetarAn hanyurna tejasvina ityarthaH .. 7\-12\-30 lyablope pa~nchamI . akopanaM brAhmaNaM prApya yadbhUyaH bahutaraM ubhayaM tapastejaAkhyaM syAt taddattaM khaNDitaM bhavatIti sheShaH. ubhayata ubhayaM chet sheShaM kuryAd dattasheShaM sheShayedityanvayaH. dvAbhyAM anyonyasminprayuktaM tejaAdidvayaM na niHsheShaM nashyati kintu sheSham. kShamAvatA khaNDitasya tasyAvashiShTaM tu na sheShayenna shiShyate apitu niHsheShameva nashyatItyarthaH .. 30 .. 7\-12\-32 abhAve taddeyamityarthaH .. 7\-12\-42 dvAdasho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 013 .. shrIH .. 13\.13\. adhyAyaH 13 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati krameNa krodhasyAtitheshcha nindAprashaMsanaparavedachatuShTayasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . chaturNAmapi vedAnAM saMvAdaM shR^iNu putraka .. 13\-13\-1 (81734) R^igveda uvAcha. 13\-13\-2x (6773) gR^ihAnAshrayamANasya agnihotraM cha juhvataH . sarvaM sukR^itamAdatte yaH sAye nudyate.atithiH .. 13\-13\-2 (81735) na skandate na vyathate nAsyordhvaM sarpate rajaH . variShThamagnihotrAchcha brAhmaNasya mukhe hutam .. 13\-13\-3 (81736) sAmaveda uvAcha. 13\-13\-4x (6775) na cheddhanti pitaraM mAtaraM vA na brAhmaNaM nApavAdaM karoti . yatkiMchidanyadvR^ijinaM karoti . prIto.atithistadupahanti pApam .. 13\-13\-4 (81737) atharvaveda uvAcha. 13\-13\-5x (6776) yatkrodhano yajate yaddadAti yadvA tapastapyati yajjuhoti . vaivasvato harate sarvamasya moghaM cheShTaM bhavati krodhanasya .. .. 13\-13\-6 (81738) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayodasho.adhyAyaH .. 13 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 014 .. shrIH .. 13\.14\. adhyAyaH 14 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNAnAM pativratAnAM cha mahimapratipAdakendrAgnyAdisaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . bhUyastu shR^iNu rAjendra dharmAndharmabhR^itAMvara .. 13\-14\-1 (81739) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . indrAgnyoH sUryashachyoshcha tanme nigadataH shR^iNu .. 13\-14\-2 (81740) indra uvAcha. 13\-14\-3x (6777) rAjye viprAnprapashyAmi kAmakrodhavivarjitAn . etena satyavAkyena pAdaH kumbhasya pUryatAm .. 13\-14\-3 (81741) agniruvAcha. 13\-14\-4x (6778) yathA.ahaM tatra nAshnAmi yatra nAshnanti vai dvijAH etena satyavAkyena pAdaH kumbhasya pUryatAm .. 13\-14\-4 (81742) sUrya uvAcha. 13\-14\-5x (6779) yathA gobrAhmaNasyArthe na tapAmi yathAbalam . etena satyavAkyena pAdaH kumbhasya pUryatAm .. 13\-14\-5 (81743) shachyuvAcha. 13\-14\-6x (6780) karmaNA manasA vAchA nAvamanye purandaram . etena satyavAkyena pAdaH kumbhasya pUryatAm .. .. 13\-14\-6 (81744) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturdasho.adhyAyaH .. 14 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-14\-3 yathA rAjyaM prapAsyAmi kAmakodhavivarjita iti pAThAntaram . pAsyAmi pAlayiShyAmi. pA pAlana iti dhAtoH. pAdaH kumbhasya pUrvatAmiti. chaturbhAgAdeko bhAgaH pAdaH. kumbhe ekapAdonatayodakapUrite sati chaturthaH pAdaH svayameva pUryatAmityarthaH. yathA satyabalenAgniranuShNo bhavati tadvadityarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 015 .. shrIH .. 13\.15\. adhyAyaH 15 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhagavanmahimapratipAdakavyAsavAsudevasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . madrarAjasya saMvAdaM vyAsasya cha mahAtmanaH .. 13\-15\-1 (81745) vaitAne karmaNi tate kuntIputra yathA purA . uktaH sa bhagavAnyaj~ne tathA tatrAshR^iNodbhavAn .. 13\-15\-2 (81746) madrarAja uvAcha. 13\-15\-3x (6781) kAni tIrthAni bhagavanphalArthAshcheha ke.a.ashramAH . ka ijyate kashcha yaj~naH ko yUpaH kramate cha kaH .. 13\-15\-3 (81747) kashchAdhvare shasyate gItishabdaiH kashchAdhvare gIyate valgubhAShaiH . ko brahmashabdaiH stutibhiH stUyate cha kasyeha vai haviradhvaryavaH kalpayanti .. 13\-15\-4 (81748) varNAshrame gophale kashcha some kashchoMkAraH kashcha vedArthamArgaH . pR^iShTastanme brUhi sarvaM maharShe lokajyeShThaM kasya vij~nAnamAhuH .. 13\-15\-5 (81749) dvaipAyana uvAcha. 13\-15\-6x (6782) lokajyeShThaM yasya vij~nAnamAhu ryonijyeShThaM yasya vadanti janma . pUtAtmAno brAhmaNA vedamukhyA asminprashno dIyatAM keshavAya .. 13\-15\-6 (81750) brAhmaNa uvAcha. 13\-15\-7x (6783) bAlo jAtyA kShatradharmArthashIlo jAto devakyAM shUraputreNa vIra . vettuM vedAnarhate kShatriyo vai dAshArhANAmuttamaH puShkarAkShaH .. 13\-15\-7 (81751) vAsudeva uvAcha. 13\-15\-8x (6784) pArAsharya brUhi yadbrAhmaNebhyaH prItAtmA vai brahmakalpaH sumedhAH . pR^iShTo yaj~nArthaM pANDavasyAtitejA etachChreyastasya lokasya chaiva .. 13\-15\-8 (81752) vyAsa uvAcha. 13\-15\-9x (6785) uktaM vAkyaM yadbhavAnmAmavocha\- tprashnaM chitraM nAhamatrotsahe.adya . ChettuM vispaShTaM tiShThati tvadvidhe vai lokajyeShThe vishvarUpe sunAbhe .. 13\-15\-9 (81753) vAsudeva uvAcha. 13\-15\-10x (6786) tattvaM vAkyaM brUhi yattvaM maharShe yasminkR^iShNaH prochyate vai yathAvat . prItaste.ahaM j~nAnashaktyA yathAva\- ttasmAnnirdeshe karmaNAM brUhi siddhim .. 13\-15\-10 (81754) vaishampAyana uvAcha. 13\-15\-11x (6787) uktavAkye sattame yAdavAnAM kR^iShNo vyAsaH prA~njalirvAsudevam . vipraiH sArdhaM pUjayandevadevaM kR^iShNaM viShNuM vAsudevaM babhAShe .. 13\-15\-11 (81755) vyAsa uvAcha. 13\-15\-12x (6788) 13\-15\-12 (81756) AnantyaM te vishvakarmaMstavaivaM rUpaM paurANaM shAshvataM cha dhruvaM cha . kaste buddhyedvedavAdeShu chaita\- lloke hyasmi~nshAsakastvaM piteva .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 016 .. shrIH .. 13\.16\. adhyAyaH 16 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhagavanmahimapratipAdakavyAsavachanAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . dvArakAyAM yathA prAha purA.ayaM munisattamaH . vedavipramayatvaM tu vAsudevasya tachChR^iNu .. 13\-16\-1 (81757) yUpaM viShNuM vAsudevaM vijAna\- nsarvAnviprAnbodhate tatvadarshi . viShNuM krAntaM vAsudevaM vijAna\- nvipro vipratvaM gachChate tatvadarshI .. 13\-16\-2 (81758) viShNuryaj~nastvijyate chApi viShNuH kR^iShNo viShNuryashcha kR^itsnaH prabhushcha . kR^iShNo vedA~NgaM vedavAdAshcha kR^iShNa evaM jAnanbrAhmaNo brahma eti .. 13\-16\-3 (81759) sthAnaM sarvaM vaiShNavaM yaj~namArge chAturhotraM vaiShNavaM tatra kR^iShNaH . sarvairbhAvairijyate sarvakAmaiH puNyA.NllokAnbrAhmaNAH prApnuvanti .. 13\-16\-4 (81760) somaM sadbhAvAdye cha jAtaM pibanti dIptiM karma ye vidAnAshcharanti . ekAntamiShTaM chintayanto divisthA\- ste vai sthAnaM prApnuvanti vrataj~nAH .. 13\-16\-5 (81761) omityetaddhyAyamAno na gachChe\- ddurgaM panthAnaM pApakarmApi vipraH . sarvaM kR^iShNaM vAsudevaM hi vigrAH kR^itvA dhyAnaM durgatiM na prayAnti .. 13\-16\-6 (81762) AjyaM yaj~naH sruksruvau yaj~nadAtA ichChA patnI patnishAlA havIMShi . idhyAH puroDAshaM sarvadA hotR^ikartA kR^itsnaM viShNuM saMvijAnaMstameti .. 13\-16\-7 (81763) yogeyoge karmaNAM chAbhihAre yukte vaitAne karmaNi brAhmaNasya . puShTyartheShu prApnuyAtkarmasiddhiM shAntyartheShu prApnuyAtsarvashAntimTa'.. .. 13\-16\-8 (81764) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShoDasho.adhyAyaH .. 16 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 017 .. shrIH .. 13\.17\. adhyAyaH 17 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati bhaktishraddhAdInAM bhuktisAdhanatApratipAdakavyAsavAkyAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `dvaipAyana uvAcha . shraddAtyAgaM nirvR^itiM chApi pUjAM satyaM dharmaM yaH kR^itaM chAbhyupaiti . kAmadveShau tyajya sarveShu tulyaH shraddhApUtaH sarvayaj~neShu yogyaH .. 13\-17\-1 (81765) yasminyaj~ne sarvabhUtAH prahR^iShTAH sarve chArambhAH shAstradR^iShTAH pravR^ittAH . dharmyairarthyairye yajante dhruvaM te pUtAtmAno dharmamekaM bhajante .. 13\-17\-2 (81766) ekAkSharaM dvyakSharamekameva sadA yajante niyatAH pratItAH . dR^iShTvA manAgarchayitvA sma viprAH satAM mArgaM taM dhruvaM sambhajante .. 13\-17\-3 (81767) pApAtmAnaH krodharagAbhibhUtAH kR^iShNe bhaktA nAma sa~NkIrtayantaH . pUtAtmAno yaj~nashIlAH sumedhA yaj~nasyAnte kIrtilokAnbhajante .. 13\-17\-4 (81768) eko vedo brAhmaNAnAM babhUva chatuShpAdastriguNo brahmashIrShaH . pAdaMpAdaM brAhmaNA vedamAhu\- stretAkAle taM cha taM viddhi shIrSham ..' .. 13\-17\-5 (81769) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptadasho.adhyAyaH .. 17 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 018 .. shrIH .. 13\.18\. adhyAyaH 18 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shrIkR^iShNamahimapratipAdakavyAsamadrarAjasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `dvaipAyana uvAcha . sarve vedAH sarvavedyAH sashAstrAH sarve yaj~nAH sarva ityashcha kR^iShNaH . viduH kR^iShNaM brAhmaNAstatvato ye teShAM rAjansarvayaj~naH samAptaH .. 13\-18\-1 (81770) j~neyo yogI brAhmaNairvedatatvai\- rAraNyakaiH saiSha kR^iShNaH prabhutvAt . sarvAnyaj~nAnbrAhmaNAnbrahma chaiva vyApyAtiShThaddevadevastriloke .. 13\-18\-2 (81771) sa eSha devaH shakramIshaM yajAnaM prItyA prAha kratuyaShTAramagryam na mA shakro vedavedArthatatvA\- dbhakto bhaktyA shuddhabhAvapradhAnaH .. 13\-18\-3 (81772) mA jAnante brahmashIrShaM variShThaM vishve vishvaM brahmayoniM hyayonim . sarvatrAhaM shAshvataH shAshvateshaH kR^itsno vedo.agnirnirguNo.anantatejAH .. 13\-18\-4 (81773) sarve devA vAsudevaM yajante tato buddhyA mArgamANAstanUnAm . sarvAnkAmAnprApnuvante vishAlAM\- strailokye.asminkR^iShNanAmAbhidhAnAt .. 13\-18\-5 (81774) kR^iShNo yaj~nairijyate yAyajUkaiH kR^iShNo vIryairijyate vikramadbhiH . kR^iShNo vAkyairijyate sammR^ishAnaiH kR^iShNo muktairijyate vItamohaiH .. 13\-18\-6 (81775) vidyAvantaH somapA ye vipApA iShTvA yaj~nergocharaM prArthayante. 13\-18\-7 (81776) bhavagAnuvAcha . sarvaM krAntaM devalokaM vishAla\- mante gatvA muktilokaM bhajanti .. 13\-18\-7x (6789) evaM sarve tvAshramAH suvratA ye mAM jAnanto yAnti lokAnadInAn . ye dhyAnadIkShAmudvahanto vipApA jyotirbhUtvA devalokaM bhajanti .. 13\-18\-8 (81777) pUjyante mAM pUjayantaH prahR^iShTA mAM jAnantaH shraddhayA vAsudevam . bhaktyA tuShTo.ahaM tasya sattvaM prayachChe satvaspR^iShTo vItamoho.ayameti .. 13\-18\-9 (81778) dvaipAyana uvAcha. 13\-18\-10x (6790) jyotIMShi shuktAni cha yAni loke trayo lokA lokapAlAstrayashcha . trayo.agnayashchAhutayashcha pa~ncha sarve devA devakIputra eva .. 13\-18\-10 (81779) bhIShma uvAcha. 13\-18\-11x (6791) vyAsasyaitadvachaH shrutvA madrarAjaH saharShibhiH . vyAsaM kR^iShNaM cha vidhivatprItAtmA pratyapUjayat .. 13\-18\-11 (81780) vaishampAyana uvAcha. 13\-18\-12x (6792) kaviH prayAtastu maharShiputro dvaipAyanastadvachanaM nishamya . jagAma pR^ithvIM shirasA mahAtmA namashcha kR^iShNAya chakAra bhIShmaH ..' .. 13\-18\-12 (81781) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNI dAnadharmaparvaNi aShTAdasho.adhyAyaH .. 18 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 019 .. shrIH .. 13\.19\. adhyAyaH 19 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena bhIShmaMprati yudhiShThirAya garuDopAkhyAnakathanachodanA .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . garuDaH pakShiNAM shreShTha iti pUrvaM pitAmaha . uktastvayA mahAbAho shvetavAhaM prashaMsatA .. 13\-19\-1 (81782) atra kautUhala iti shravaNe jAyate matiH . kathaM garutmAnpakShINAM shraiShThyaM prApa parantapa .. 13\-19\-2 (81783) suparNo vainateyashcha kena shatrushcha bhoginAm . kiMvIryaH kiMbalashchAsau vaktumarhasi bhArata .. 13\-19\-3 (81784) bhIShma uvAcha. 13\-19\-4x (6793) vAsudeva mahAbAho devakI suprajAstvayA . shrutaM te dharmarAjasya mama harShavivardhana .. 13\-19\-4 (81785) suparNaM shaMsa ityeva mAmAha kurunandanaH . asya pravaktumichChAmi tvayA.aj~napto mahAdyute .. 13\-19\-5 (81786) tvaM hi shaure mahAbAho suparNaH prochyase purA . anAdinidhane kAle garuDashchAsi keshava .. 13\-19\-6 (81787) tasmAtpUrvaM prasAdya tvAM dharmaputrAya dhImate . garuDaM patatAMshreShThaM vaktumichChAmi mAdhava .. 13\-19\-7 (81788) vAsudeva uvAcha. 13\-19\-8x (6794) yathaiva mAM bhavAnveda tathA veda yudhiShThiraH . yathA cha garuDo jAtastathA.asmai brUhi tatvataH'.. .. 13\-19\-8 (81789) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonaviMsho.adhyAyaH .. 19 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 020 .. shrIH .. 13\.20\. adhyAyaH 20 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kashyapena svabhAryayoH kadrUvinatayoH krameNi putrasahasrataddvayalAbharUpavaradAnam .. 1 .. kadrvA aNDasahasrAtsarpasahasravinirgame utkaNThitayA vinatayA svIyANDadvaye ekatarANDavibhedanam .. 2 .. akAle.aNDabhedanAdasamagrA~NgatayA jAtenArUpeNa vinatAyai dAsyaprAptirUpashApadAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . yudhiShThira mahAbAho shR^iNu rAjanyathAtatham . garuDaM pakShiNAM shreShThaM vainateyaM mahAbalam .. 13\-20\-1 (81790) tathA cha garuDo rAjansuparNashcha yathA.abhavat . yathA cha bhujagAnhanti tathA me bruvataH shR^iNu .. 13\-20\-2 (81791) purA.ahaM tAta rAmeNi jAmadagnyena dhImatA . kailAsashikhare ramye mR^igAnnighnansahasrashaH .. 13\-20\-3 (81792) tamahaM tAta dR^iShTaiva shastraNyutsR^ijya sarvashaH . abhivAdya pUrvaM rAmAya vinayenopatasthivAn .. 13\-20\-4 (81793) tamahaM kathAnte varadaM suparNasya balaujasI . apR^ichChaM sa cha mAM prItaH pratyuvAcha yudhiShThira .. 13\-20\-5 (81794) kadrUshcha vinatA chAstAM prajApatisute ubhe . te tu dharmeNopayeme mArIchaH kashyapaH prabhuH .. 13\-20\-6 (81795) prAdAttAbhyAM varaM prIto bhAryAbhyAM sumahAtapAH .. 13\-20\-7 (81796) tatra kadrUrvaraM vavre putrANAM dashataH shatam . tulyatejaHprabhAvAnAM sarveShAM tulyajanmanAm .. 13\-20\-8 (81797) vinatA tu vavre dvau putrau vIrau bharatasattama . kadrUputrasahasreNa tulyavegaparAkramau .. 13\-20\-9 (81798) sa tu tAbhyAM varaM prAdAttathetyuktvA mahAtapAH . janayAmAsa tAnputrAM stAbhyAmAsIdyathA purA .. 13\-20\-10 (81799) kadrUH prajaj~ne hyaNDAnAM tathaiva dashataHshatam . aNDe dve vinatA chaiva darshanIyatare shubhe .. 13\-20\-11 (81800) tAni tvaNDAni tu tayoH kadrUvinatayordvayoH . sopasvedeShu pAtreShu nidadhuH parichAriNaH .. 13\-20\-12 (81801) nissaranti tadA.aNDebhyaH kadrUputrA bhuja~NgamAH . pa~nchavarShashate kAle dR^iShTvA.amoghabalaujasaH .. 13\-20\-13 (81802) vinatA teShu jAteShu pannageShu mahAtmasu . viputrA putrasaMtApAddaNDamekaM bibheda ha .. 13\-20\-14 (81803) kimanena kariShye.ahamiti vAkyamabhAShata . nahi pa~nchashate kAle purA putrau dadarsha sA .. 13\-20\-15 (81804) sApashyadaNDAnniShkrAntaM vinApatraM manasvinam . pUrvakAyopasampannaM viyuktamitareNa ha .. 13\-20\-16 (81805) dR^iShTvA tu taM tathArUpamasamagrasharIriNam . putraduHkhAnvitA.ashochatsa cha pakShI tathA gataH .. 13\-20\-17 (81806) abravIchcha mudA yuktaH paryashrunayanastadA . mAtaraM cha palAshI ha hato.ahamiti chAsakR^it .. 13\-20\-18 (81807) na tvayA kA~NkShitaH kAlo yAvAnevAtyagAtpurA . AvAM bhavAya putrau te shvasanAdbalavattarau .. 13\-20\-19 (81808) IrShyAkrodhAbhibhUtatvAdyohamevaM kR^itastvayA . tasmAttvamapi me mAtardAsIbhAvaM gamiShyasi .. 13\-20\-20 (81809) pa~nchavarShashatAni tvaM spardhase vai yayA saha . dAsI tasyA bhavitrIti sAshrupAtamuvAcha ha .. 13\-20\-21 (81810) eSha chaiva mahAbhAge balI balavatAMvaraH . mokShayiShyati te mAtardAsIbhAvAnmamAnujaH ..' .. 13\-20\-22 (81811) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi viMsho.adhyAyaH .. 20 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-20\-3 rAmeNa sa~Ngata iti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 021 .. shrIH .. 13\.21\. adhyAyaH 21 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## varShasahasrAnte pariNatAdaNDAdvinirgatena garuDena mAtR^ipArshvaM vihAya chirAddeshAntareShveva sa~ncharaNam .. 1 .. kadAchanaM kadrUvinatAkShyAM samudrAnte uchchairashravaso hayasya darshanam .. 2 .. kadrvA hayasya varNaM pR^iShTayA vinatayA sarvA~Ngashvetatvakathanam . `kadrvA tu nIlavAlatvakathanam .. 3 .. ' tathA vivadamAnAbhyAM tAbhyAM svoktavyatyAse anyatarayA.anyatarasyA dAsyavahanarUpapaNabandhanam .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . vinatA putrashokArtA shApAdbhItA cha bhArata . pratIkShate sma taM kAlaM yaH putroktastadA.abhavat .. 13\-21\-1 (81812) tato.apyatIte pa~nchashate varShANAM kAlasaMyuge . garuDo.atha mahAvIryo jaj~ne bhujagabhugbalI .. 13\-21\-2 (81813) bandhurAsyaH shikhI patrakoshaH kUrmanakho mahAn . raktAkShaH saMhatagrIvo hrasvapAdo mahAshirAH .. 13\-21\-3 (81814) yastvaNDAtsa vinirbhinno niShkrAnto bharatarShabha . vinatApUrvajaH putraH so.aruNo dR^ishyate divi .. 13\-21\-4 (81815) pUrvAM dishAmabhipretya sUryasyodayanaM prati . aruNo.aruNasaMkAsho nAmnA chaivAruNaH smR^itaH .. 13\-21\-5 (81816) jAtamAtrastu vihago garuDaH pannagAshanaH . vihAya mAtaraM kShipramagamatsarvato dishaH .. 13\-21\-6 (81817) sa tadA vavR^idhe.atIva sarvakAmaiH kadA.architaH . pitAmahavisR^iShTena bhojanena vishAMpate .. 13\-21\-7 (81818) tasmiMshcha vihage tatra yathAkAmaM vivardhati . kadrUshcha vinatA chaivAgachChatAM sAgaraM prati .. 13\-21\-8 (81819) dadR^ishAte tu te yAntamuchchaishshravasamantikAt . snAtvopavR^ittaM tvaritaM pItavantaM cha vAjinam .. 13\-21\-9 (81820) tataH kadrUrhasantyeva vinatAmidamabravIt . hayasya varNaH ko nvatra brUhi yaste mataH shubhe .. 13\-21\-10 (81821) vinatovAcha. 13\-21\-11x (6795) ekavarNo hayo rAj~ni sarvashveto mato mama . varNaM vA kIdR^ishaM tasya manyate tvaM manasvini .. 13\-21\-11 (81822) kadrUruvAcha. 13\-21\-12x (6796) sarvashveto matastubhyaM ya eSha hayasattamaH . brUhi kalyANi dIvyAvo varNAnyatvena bhAmini .. 13\-21\-12 (81823) vinatovAcha. 13\-21\-13x (6797) yadyArye dIvyasi tvaM me kaH paNo no bhaviShyati . sA tajj~nAtvA paNeyaM vai j~nAtvA tu vipaNe tvayA .. 13\-21\-13 (81824) kadrUruvAcha. 13\-21\-14x (6798) jitA dAsI bhaverme tvamahaM chApyasitekShaNe . naikavarNaikavarNatve vinate rochate cha te .. 13\-21\-14 (81825) rochate me paNe rAj~ni dAsItvena na saMshayaH . satyamAtiShTha bhadraM te satye sthAsyAmi chApyaham'.. .. 13\-21\-15 (81826) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekaviMsho.adhyAyaH .. 21 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 022 .. shrIH .. 13\.22\. adhyAyaH 22 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kadrvA svaputrAnprati vinatayA saha svasya paNabandhananivedanapUrvakamuchchairashravaso vAle svA~NgaveShTanena nailyasampAdanachodanA .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . vinatA tu tathetyuktvA kR^itasaMshayanA paNe . kadrUrapi tathetyuktvA putrAnidamuvAcha ha .. 13\-22\-1 (81827) mayA kR^itaH paNaH putrA mitho vinatayA saha . uchchairashravasi gAndharve tachChR^iNudhvaM bhuja~NgamAH .. 13\-22\-2 (81828) abravaM naikavarNaM taM saikavarNamathAbravIt . jitA dAsI bhavetputrAH sA vA.ahaM vA na saMshayaH .. 13\-22\-3 (81829) ekavarNashcha vAjI sa chandrakokanadaprabhaH . sA.ahaM dAsI bhaviShyAmi jitA putrA na saMshayaH .. 13\-22\-4 (81830) te yUyamashvapravaramAvishadhvamatandritAH . sarvashvetaM vAladhiShu vAlA bhUtvA~njanaprabhAH .. 13\-22\-5 (81831) sarpA UchuH. 13\-22\-5x (6799) nikR^ityA na jayaH shreyAnmAtaH satyA giraH shR^iNu . AyatyAM cha tadAtve cha na cha dharmo.atra vidyate .. 13\-22\-6 (81832) sA tvaM dharmAdapetaM vai kulasyaivAhitaM tava . nikR^ityA vijayaM mAtarmA sma kArShIH katha~nchanA .. 13\-22\-7 (81833) yadyadharmeNa vijayaM vayaM kA~NkShAmahe kvachit . tvayA nAma nivAryAH sma mA kurudhvamiti dhruvam .. 13\-22\-8 (81834) sA tvamasmAnapi sato vipApAnR^ijubuddhinaH . kalmaSheNAbhisaMyoktuM kA~NkShase lobhamohitA .. 13\-22\-9 (81835) te vayaM tvAM parityajya draviShyAma disho dasha . yatra vAkyaM na te mAtaH punaH shroShyAma IdR^isham .. 13\-22\-10 (81836) gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH . utpathaM pratipannasya parityAgo vidhIyate .. 13\-22\-11 (81837) kadrUruvAcha. 13\-22\-12x (6800) shR^iNomi vividhA vAcho hetumatyaH samIritAH . vakramArganivR^ittyarthaM tadahaM vo na rochaye .. 13\-22\-12 (81838) na cha tatpaNitaM mandAH shakyaM jetumato.anvathA . jite nikR^ityA shrutvaitatkShemaM kuruta putrakAH .. 13\-22\-13 (81839) shvo.ahaM prabhAtasamaye jitA dharmeNa putrakAH . shailUShiNI bhaviShyAmi vinatAyA na saMshayaH .. 13\-22\-14 (81840) iha chAmutra chArthAya putrAnichChanti mAtaraH . seyamIhA vipannA me yuShmAnAsAdya sa~NgatAm .. 13\-22\-15 (81841) iha vA tArayetputraH pretya vA tArayetpitR^In . mAtra chitraM bhaveki~nchitpunAtIti cha putrakaH .. 13\-22\-16 (81842) te yUyaM tAraNArthAya mama putrA manojavAH . AvishadhvaM hayashreShThaM vAlA bhUtvA.a~njanaprabhAH .. 13\-22\-17 (81843) jAnAmyadharmaM sakalaM vijitA vinatA bhavet . nikR^ityA dAsabhAvastu yuShmAnapyavapIDayet .. 13\-22\-18 (81844) nikR^ityA vijayo veti dAsatvaM vA parAbhave . ubhayaM nishchayaM kR^itvA jayo vai dhArmiko varaH .. 13\-22\-19 (81845) yadyapyadharmo vijayo yuShmAneva spR^ishetpunaH . gurorvachanamAsthAya dharmo vA sambhaviShyati'.. .. 13\-22\-20 (81846) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAviMsho.adhyAyaH .. 22 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 023 .. shrIH .. 13\.23\. adhyAyaH 23 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kadrvA svavachanatiraskAriNaH kAMshchana putrAnprati janamejayasarpasatre nidhanarUpashApadAnam .. 1 .. kaishchana sarpairuchchairashravaso vAle svA~NgaveShTanena nailyasampAdanam .. 2 .. tataH kadrUchodanayA hayavAle nailyadarshinyA vinatayA taddAsyA~NgIkaraNam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShya uvAcha . shrutvA tu vachanaM mAtuH kruddhAyAste bhuja~NgamAH . kR^ichChreNaivAnvamodanta kechiddhitvA disho gatAH .. 13\-23\-1 (81847) ye pratasthurdishastatra kruddhA tAnashapadbhR^isham . bhuja~NgamAnAM mAtA.asau kadrUrvairakarI tadA .. 13\-23\-2 (81848) utpatsyati hi rAjanyaH pANDavo janamejayaH . chaturtho dhanvinAM shreShThAtkuntIputrAddhana~njayAt .. 13\-23\-3 (81849) sa sarpasatramAhartA kruddhaH kurukulodvahaH . tasminsatre.agninA yuShmAnpa~nchatvamupaneShyati .. 13\-23\-4 (81850) evaM kruddhA.ashapanmAtA pannagAndharmachAriNaH . guroH parityAgakR^itaM naitadanyadbhaviShyati .. 13\-23\-5 (81851) evaM shaptA dishaH prAptAH pannagA dharmachAriNaH . vihAya mAtaraM kruddhA gatA vairakarIM tadA .. 13\-23\-6 (81852) tatra ye vR^ijinaM tasyA anApannA bhuja~NgamAH . te tasya vAjino vAlA babhUvurasitaprabhAH .. 13\-23\-7 (81853) tAndR^iShTvA vAladhisthAMshcha putrAnkadrUrathAbravIt . vinatAmatha saMhR^iShTA hayosau dR^ishyatAmiti .. 13\-23\-8 (81854) ekavarNo na vA bhadre paNo nau suvyavasthitaH . utakAduttarantaM taM hayaM chaiva cha bhAmini .. 13\-23\-9 (81855) sA tvavakramatirdevI vinatA jihmagAminIm . abravIdbhaginIM ki~nchidvihasantIva bhArata .. 13\-23\-10 (81856) hanta pashyAva gachChAvaH sukR^ito nau paNaH shubhe . dAsI vA te bhaviShyAmi tvaM vA dAsI bhaviShyasi .. 13\-23\-11 (81857) evaM sthiraM paNaM kR^itvA hayaM te taM dadarshatuH . kR^itvA sAkShiNamAtmAnaM bhaginyau kurusattama .. 13\-23\-12 (81858) sA dR^iShTvaiva hayaM mandaM vinatA shokakarshitA . shvetaM chandrAMshuvAlaM taM kAlavAlaM manojavam .. 13\-23\-13 (81859) tatra sA vrIlitA vAkyaM vinatA sAshrubindukA . uvAcha kAlavAlo.ayaM turago vijitaM tvayA .. 13\-23\-14 (81860) dAsI mAM preShaya svArthe yathA kAmavashAM shubhe . dAsyashcha kAmakArA hi bhartR^iNAM nAtra saMshayaH'.. .. 13\-23\-15 (81861) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayoviMsho.adhyAyaH .. 23 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-23\-9 hayamuddishya nau paNaH suvyavasthita iti sheSheNAnvayaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 024 .. shrIH .. 13\.24\. adhyAyaH 24 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## nAradena garuDaMprati vinatAyAH kadrUdAsyanivedanam .. 1 .. tachChravaNakhinnena tena kadrUMprati svamAturdAsyAnmochanayAchanA .. 2 .. kadrvA garuDaMpratyamR^itAnayane mAturdAsyAnmochanoktiH .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . tataH kadrUrhasantI cha vinatAM dharmachAriNIm . dAsIvatpreShayAmAsa sA cha sarvaM chakAra tat .. 13\-24\-1 (81862) na vivarNA na saMkShubdhA na cha kruddhA na duHkhitA . preShyakarma chakArAsyA vinatA kamalekShaNA .. 13\-24\-2 (81863) imA dishashchatasro.asyAH preShyabhAvena vartitAH . atha sma vainateyaM vai baladarpau samIyatuH .. 13\-24\-3 (81864) taM darpavashamApannaM paridhAvantamantikAt . dadarsha nArado rAjandevarShirdarpasaMyutam .. 13\-24\-4 (81865) tamabravIchcha devarShirnAradaH prahasanniva . kiM darpavashamApanno na vai pashyasi mAtaram .. 13\-24\-5 (81866) balena dR^iptaH satatamahaMmAnakR^itaH sadA . dAsIM pannagarAjasya mAturantargR^ihe satIm .. 13\-24\-6 (81867) tamabravIdvainateyaH karma kiM tanmahAmate . janayitrI mayi sute jAtA dAsI tapasvinI .. 13\-24\-7 (81868) athAbravIdR^iShirvAkyaM dIvyatI vijitA khaga . nikR^ityA pannagendrasya mAtrA putraiH purA saha .. 13\-24\-8 (81869) garuDa uvAcha. 13\-24\-9x (6801) kathaM jitA nikR^ityA sA bhagava~njananI mama . brUhi tanme yathAvR^ittaM shrutvA vetsye tataH param .. 13\-24\-9 (81870) tatastasya yathAvR^ittaM sarvaM tannAradastadA . Achakhyau bharatashreShTha yathAvR^ittaM patatriNaH .. 13\-24\-10 (81871) tachChrutvA vainateyasya kopo hR^idi samAvishat . jagarhe pannagAnsarvAnmAtrA saha paraMtapaH .. 13\-24\-11 (81872) tatastu roShAdduHkhAchcha tUrNamutpatyaka pakShirAT . jagAma yatra mAtA.asya kR^ichChre mahati vartate .. 13\-24\-12 (81873) tatrApashyattato dInAM jaTilAM malinAM kR^ishAm . toyadena pratichChannAM sUryAbhAmiva mAtaram .. 13\-24\-13 (81874) tasya duHkhAchcha roShAchcha netrAbhyAmashru chAsravat . pravR^ittiM cha nivR^ittiM cha pauruShe pratitasthuShaH .. 13\-24\-14 (81875) anuktvA mAtaraM ki~nchitpatatrivarapu~NgavaH . kadrUmeva sa dharmAtmA vachanaM pratyabhAShata .. 13\-24\-15 (81876) yadi dharmeNa me mAtA jitA yadyapyadharmataH . jyeShThA tvamasi me mAtA dharmaH sarvaH sa me mataH .. 13\-24\-16 (81877) iyaM tu me syAtkR^ipaNA mayi putre.amba duHkhitA . anujAnIhi tAM sAdhu matkR^ite dharmadarshini .. 13\-24\-17 (81878) kadrUH shrutvAsya tadvAkyaM vainateyasya dhImataH . uvAcha vAkyaM duShpraj~nA parItA duHkhamUrchChitA .. 13\-24\-18 (81879) nAhaM tava na te mAturvainateya katha~nchana . kuryAM priyamaniShTAtmA mAM bravIShi khaga dvijA .. 13\-24\-19 (81880) tAM tadA bruvatIM vAkyamaniShTaM krUrabhAShiNIm . dAruNAM sUnR^itAbhistAmanunetuM prachakrame .. 13\-24\-20 (81881) garuDa ruvAcha. 13\-24\-21x (6802) jyeShThA tvamasi kalyANi mAturme bhAmini priyA . sodaryI mama chAsi tvaM jyeShThA mAtA na saMshayaH .. 7\-\-24\-22x kadrUruvAcha. 13\-24\-21 (81882) viha~Ngama yathAkAmaM gachCha kAmagama dvija . sUnR^itAbhistvayA mAtA nAdAsI shakyamaNDaja .. 13\-24\-22 (81883) amR^itaM yadyAharestvaM viha~NgaM jananIM tava . adAsIM mama pashyemAM vainateya na saMshayaH .. .. 13\-24\-23 (81884) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturviMsho.adhyAyaH .. 24 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 025 .. shrIH .. 13\.25\. adhyAyaH 25 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kadrvA.amR^itAharaNaM choditena garuDena svapitari kashyape tannivedanam .. 1 .. tena tasya duShkaratvakathane garuDena svena tasya sukaratvoktiH .. 2 .. kashyapena garuDaMprati gajakachChapavR^ittAntakathanapUrvakaM tayorbhakShaNAdbalApyAyanasampAdanenAmR^itAharaNachodanA .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . tathetyuktvA tu vihagaH pratij~nAya mahAdyutiH . amR^itAharaNe vAchaM tataH pitaramabravIt .. 13\-25\-1 (81885) kAmaM vai sUnR^itA vAcho visR^ijya cha muhurmuhuH . yachchApyanuj~nAM mAturvai na cha sA hyanumanyate .. 13\-25\-2 (81886) sA mA bahuvidhA vAcho vajrakalpA visR^ijya vai . bhagavanvinatA dAsI mama mAtA mahAdyute .. 13\-25\-3 (81887) kadrUH preShayate chaiva dAsIyamiti chAbravIt . AharAmR^itamityeva mokShyate vinatA tataH .. 13\-25\-4 (81888) sohaM mAtR^ivimokShArthamAhariShya iti bruvan . amR^itaM prArthitastUrNamAhartuM pratinandya vai .. 13\-25\-5 (81889) pitovAcha. 13\-25\-6x (6803) amR^itaM tAta duShprApaM devairapi kutastvayA . rakShyate hi bhR^ishaM putra rakShibhistannibodha me .. 13\-25\-6 (81890) guptamadbhirbhR^ishaM sAdhu sarvataH parivAritam . anantaramatho guptaM jvalatA jAtavedasA .. 13\-25\-7 (81891) tataH shatasahasrANi ayutAnyarbudAni cha . rakShantyamR^itamatyantaM ki~NkarA nAma rAkShasAH .. 13\-25\-8 (81892) teShAM shaktyR^iShTishUlAMshcha shataghnyaH paTTasAstathA . AyudhA rakShiNAM tAta vajrakalpAH shilAstathA .. 13\-25\-9 (81893) tato jAlena mahatA avanaddhaM samantataH . ayasmayena vai tAta vR^itrahantuH sma shAsanAt .. 13\-25\-10 (81894) tattvamevaMvidhaM tAta kathaM prArthayase.amR^itam . surakShitaM vajrabhR^itAM vainateya viha~Ngama . indreNa devairnAgaishcha khaDgairgirijalAdibhiH .. 13\-25\-11 (81895) garuDa uvAcha. 13\-25\-13x (6804) putragR^iddhyA bravIShyetachChR^iNu tAta vinishchayam . balavAnupAyavAnasmi bhUyaH kiM karavANi te .. 13\-25\-12 (81896) tamabravItpitA hR^iShTaH prahasanvai punaH punaH . yadi tau bhakShayestAta krUrau kachChapavAraNau .. 13\-25\-13 (81897) tathA balamameyaM te bhavitA tanna saMshayaH . amR^itasyaiva chAhartA bhaviShyasi na saMshayaH .. 13\-25\-14 (81898) garuDa uvAcha. 13\-25\-15x (6805) kva tau krUrau mahAbhAga vartete hastikachChapau . bhakShayiShyAmyahaM tAta balasyApyAyanaM prati .. 13\-25\-15 (81899) kashyapa uvAcha. 13\-25\-16x (6806) parvato vai samudrAnte nabhaH stabdhveva tiShThati . urago nAma duShprApaH purA devagaNairapi .. 13\-25\-16 (81900) gorutAni sa vistIrNaH puShpitadrumasAnumAn . tatra panthAH kR^itastAta ku~njareNa balIyasA .. 13\-25\-17 (81901) gorutAnyuchChrayastasya nava sapta cha putraka . gachChatA.agachChatA chaiva kShapitaH sa mahAgiriH .. 13\-25\-18 (81902) tAvAnbhUmisamastAta kR^itaH panthAH samutthitaH . tena gatvA sa mAta~NgaH pipAsuryuddhamichChati .. 13\-25\-19 (81903) tamatItya tu shailendraM hradaH kokanadAyutaH . kanaketi cha vikhyAtastatra kUrmo mahAbalaH .. 13\-25\-20 (81904) gorutAni sa vistIrNaH kachChapaH ku~njarashcha saH . AyAmatashchApi samau tejobalasamanvitau .. 13\-25\-21 (81905) punarAvR^ittimApannau tAvetau madhukaiTabhau . janmAntare vipramUDhau parasparavadhaiShiNau .. 13\-25\-22 (81906) yadA sa nAgo vrajati pipAsustaM jalAshayam . tadainaM kachChapo roShAtpratiyAti mahAbalaH .. 13\-25\-23 (81907) nakhaishcha dashanaishchApi nimajyonmajya vA.asakR^it . vidadArAgrahastena ku~njaraM taM jalecharaH .. 13\-25\-24 (81908) nAgarADapi toyArthI pipAsushcharaNairapi . agrahastena dantAbhyAM nivArayati vArijam .. 13\-25\-25 (81909) sa tu toyAdanuttiShThanvArijo gajayUthapam . nakhaishcha dashanaishchaiva dviradaM pratiShedhati .. 13\-25\-26 (81910) nivArito gajashreShThaH punargachChati svaM vanam . pipAsuH klinnahastAgro rudhireNa samukShitaH .. 13\-25\-27 (81911) tau gachCha sahitau putra yadi shaknoShi bhakShaya . na tau pR^ithaktayA shakyAvapramattau bale sthitau'.. .. 13\-25\-28 (81912) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchaviMsho.adhyAyaH .. 25\.. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-25\-17 gorutAni gavyUtIH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 026 .. shrIH .. 13\.26\. adhyAyaH 26 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## garuDhena gajakachChapAvAsametya charaNAbhyAM tayorgrahaNam .. 1 .. tathA tayorbhakShaNAya naimiShAraNyasthamahAtarushAkhAyAM vegAnnipatanam .. 2 .. tathA svanipatanamAtreNa bhajyamAnashAkhAyA adhobhAge lambamAnamunigaNAvalokanAttuNDena tachChAkhAgrahaNapUrvakaM punarutpatanam .. 3 .. tathA devadUtavachanAtsamudrAnte shAkhAvisarjanena tannivAsinAM kuvindAnAM hananam .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `garuDa uvAcha . kathaM tau bhagava~nshakyau mayA vAraNakachChapau .. yugapadgR^ihItaM taM me tvamupAyaM vaktumarhasi .. 13\-26\-1 (81913) kashyaya uvAcha. 13\-26\-2x (6807) yoddhukAme gaje tasminmuhUrtaM sa jalecharaH . uttiShThati jalAttUrNaM yoddhukAmaH punaHpunaH .. 13\-26\-2 (81914) jalajaM nirgataM tAta pramattaM chaiva vAraNam . grahIShyasi pata~Ngesha nAnyo yogo.atra vidyate .. 13\-26\-3 (81915) bhIShma uvAcha. 13\-26\-4x (6808) ityemukto vihagastadgatvA vanamuttamam . dadarsha vAraNendraM taM meghAchalasamaprabham .. 13\-26\-4 (81916) tAM sa nAgo girervIthiM samprApta iva bhArataH . sa taM dR^iShTvA mahAbhAgaH samprahR^iShTatanUruhaH .. 13\-26\-5 (81917) bibhakShayiShato rAjandAruNasya mahAtmanaH .. mAta~NgaM kachChapaM chaiva praharShaH sumahAnabhUt .. 13\-26\-6 (81918) atha vegena mahatA khecharaH sa mahAbalaH . sa~Nkuchya sarvagAtrANi kR^ichChreNaivAnvapadyata .. 13\-26\-7 (81919) tathA gatvA tamadhvAnaM vAraNapravaro balI . nishashvAsa mahAshvAsaH shramAdvishramaNAya cha .. 13\-26\-8 (81920) tasya nishvAsavAtena madagandhena chaiva ha . udatiShThanmahAkUrmo vAraNapratiShedhakaH .. 13\-26\-9 (81921) tayoH sutumulaM yuddhaM dadarsha patageshvaraH . kachChapendradviradayorindraprahvAdayoriva .. 13\-26\-10 (81922) spR^ishantamagrahastena toyaM vAraNayUthapam . dantairnastaishcha jalajo vArayAmAsa bhArata .. 13\-26\-11 (81923) jalajaM vAraNo.apyevaM charaNaiH puShkareNa cha . pratyaShedhannimajjantamunmajjantaM tathaiva cha .. 13\-26\-12 (81924) muhUrtamabhavadyuddhaM tayorbhImapradarshanam . atha tasmAjjalAdrAjankachChapaH sthalamAsthitaH .. 13\-26\-13 (81925) sa tu nAgaH prabhagro.api pipAsurna nyavartata . toyagR^idhnuH shanaistarShAdapAsarpata pR^iShThataH .. 13\-26\-14 (81926) taM dR^iShTvA jalajastUrNamapasarpantamAhavAt . abhidudrAva vegena vajrayANirivAsuram .. 13\-26\-15 (81927) taM roShAtsthalamuttIrNamasamprAptaM gajottamam . ubhAveva samastau tu jagrAha vinatAsutaH .. 13\-26\-16 (81928) charaNena tu savyena jagrAha sa gajottamam . praspandamAnaM balavAndakShiNena tu kachChapam .. 13\-26\-17 (81929) utpapAta tatastUrNaM pannagendraniShUdataH . divaM khaM cha samutpatya pakShAbhyAmaparAjitaH .. 13\-26\-18 (81930) tena chotpatatA tUrNaM sa~NgR^ihItau nakhairbhR^isham . vajragarbhaiH sunishitaiH prANAMstUrNaM mumochatuH .. 13\-26\-19 (81931) tau gR^ihya balavAMstUrNaM srastapAdashirodharau . vivalganniva khe krIDankhecharo.abhijagAma ha .. 13\-26\-20 (81932) attukAmastato vIraH pR^ithivyAM pR^ithivIpate . niraikShata na chApashyaddrumaM paryAptamAsitum .. 13\-26\-21 (81933) naimiShaM tvatha samprApya devAraNyaM mahAdyutiH . apashyata drumaM ka~nchichChAkhAskandhasamAvR^itam .. 13\-26\-22 (81934) himavachChikharaprakhyaM yojanadvayamuchChritam . pariNAhena rAjendra nalvamAtraM samantataH .. 13\-26\-23 (81935) tasya shAkhA.abhavatkAchidAyatA pa~nchayojanam . dR^iDhamUlA dR^iDhaskandhA vajrapatrasamAchitA .. 13\-26\-24 (81936) tatropaviShTaH sahasA vainateyo nigR^ihya tau . attukAmastataH shAkhA tasya vegAdavApatat .. 13\-26\-25 (81937) tAM patantImabhiprekShya prekShya charShigaNAnadhaH . AsInAnvasubhiH sArdhaM satreNa jagatIpate .. 13\-26\-26 (81938) vaikhAnasAnnAma yatInvAlakhilyagaNAnapi . tatra bhIrAvishattasya patagendrasya bhArata .. 13\-26\-27 (81939) tAndR^iShTvA sa yatIMstatra samAsInAnsuraiH saha . tuNDena gR^ihya tAM shAkhAmutpapAta khageshvaraH . taucha pakShI bhuja~NgAsho vyomni krIDannivAvrajat .. 13\-26\-28 (81940) taM dR^iShTvA gurusambhAraM pragR^ihyotpatitaM khagam . R^iShayaste.abruvansarve garuDo.ayamiti sma ha . na tvanyaH kShamate kashchidyathA.ayaM vIryavAnkhagaH .. 13\-26\-29 (81941) asau yachChati dharmAtmA gurubhArasamanvitaH . ayaM krIDannivAkAshe tasmAdgaruDa eva saH .. 13\-26\-30 (81942) evaM te samayaM sarve vasavashcha divaukasaH . akArShuH pakShirAjasya garuDetyeva nAma ha .. 13\-26\-31 (81943) sa pakShI pR^ithivIM sarvAM paridhAvaMstatastataH . mumukShaH shAkhinaH shAkhAM na sma deshamapashyata .. 13\-26\-32 (81944) sa vAchamashR^iNoddivyAmuparyupari jalpataH . devadUtasya vispaShTamAbhAShya garuDeti cha .. 13\-26\-33 (81945) vainateya kuvindeShu samudrAnte mahAbala . pAtyatAM shAkhinaH shAkhA na hi te dharmanishchayAH .. 13\-26\-34 (81946) tachChrutvA garuDastUrNaM jagAma lavaNAmbhasaH . uddeshaM yatra te mandAH kuvindAH pApakarmiNaH .. 13\-26\-35 (81947) tato gatvA tataH shAkhAM mumocha patatAMvaraH . tayA hatA ********* dAstadA ShaDviMshato nR^ipa .. 13\-26\-36 (81948) sa desho rAjashArdUla khyAtaH paramadAruNaH . shAkhApataga ityeva kuvindAnAM mahAtmanAm ..' .. 13\-26\-37 (81949) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaDviMsho.adhyAyaH .. 26 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-26\-36 tuNDena shAkhAM gR^ihItvA kashyapasamIpaM gate garuDe shAkhAyA adhobhAgalambinAmR^iShINAM kasyapaprArthanayA shAkhAvisarjanena himavadgirigamanamAdiparvoktamatrAnusandheyam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 027 .. shrIH .. 13\.27\. adhyAyaH 27 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## garuDena shailAgre upavishya gajakachChapayorbhakShaNam .. 1 .. tataH svarge.amR^itasamIpaM gatena tena tatra parito jvaladagnidarshanabhayA********* prati tachChamanopAyaprashnaH .. 2 .. brahmaNA tamprati navanItaprakShepeNAgnisaMshAmanachedanA .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . hatvA taM pakShishArdUlaH kuvindAnAM janaM vratI . upopavishya shailAgre bhakShayAmAsa tAvubhau . vAraNaM kachCharpa chaiva saMhR^iShTaH sa patatrirAT .. 13\-27\-1 (81950) tayoH sa rudhiraM pItvA medasI cha parantapa . saMhR^iShTaH yatatAMshreShTho labdhvA balamanuttamam . jaMgAma devarAjasya bhavanaM pannagAshanaH .. 13\-27\-2 (81951) taM praNamya mahAtmAnaM pAvakaM visphuli~Nginam . rAtridivaM prajvalitaM rakShArthamamR^itasya ha .. 13\-27\-3 (81952) taM dR^iShTvA vihagendrasya bhayaM tIvramupAvishat . natu toyAnna rakShibhyo bhayamasyopapadyate .. 13\-27\-4 (81953) pakShitvamAtmano dR^iShTvA jvalantaM cha hutAshanam . pitAmahamatho gatvA dadarsha bhujagAshanaH .. 13\-27\-5 (81954) taM praNamya mahAtmAnaM garuDaH prayatA~njaliH . provAcha tadasandigdhaM vachanaM pannageshvaraH .. 13\-27\-6 (81955) udyataM gurukR^itye mAM bhagavandharmanishchitam . vimokShaNArthaM mAturhi dAsabhAvAdaninditam .. 13\-27\-7 (81956) kadrUsakAshamamR^itaM mayAhartavyamIshvara . tadA me jananI deva dAsabhAvAtpramokShyate .. 13\-27\-8 (81957) tatrAmR^itaM prajvalito nityamIshvara rakShati . hiraNyaretA bhagavAnpAkashAsanashAsanAt .. 13\-27\-9 (81958) tatra me devadevesha bhayaM tIvramathAvishat . jvalantaM pAvakaM dR^iShTvA pakShitvaM chAtmanaH prabho .. 13\-27\-10 (81959) samatikramituM shakyaH kathaM syAtpAvako mayA . tasyAbhyupAyaM varada vaktumIsho.asi me prabho .. 13\-27\-11 (81960) tamabravInmahAbhAga tapyamAnaM viha~Ngamam . agneH saMshamanopAyamutsayanta punaHpunaH .. 13\-27\-12 (81961) payasA shAmyate vatsa sarpiShA cha hutAshanaH . sharIrasthopi bhUtAnAM kiM punaH prajvalanbhuvi .. 13\-27\-13 (81962) navanItaM payo vA.api pAvake tvaM samAdadheH . tato gachCha yathAkAmaM na tvA dhakShyati pAvakaH ..' .. 13\-27\-14 (81963) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptaviMsho.adhyAyaH .. 27 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-27\-7 jAnIhIti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 028 .. shrIH .. 13\.28\. adhyAyaH 28 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## garuDena navanItaprakShepeNa mandIbhUtAbhyulla~NghanapUrvakamamR^itarakShiNAM pakShaprahAreNa nirAkaraNam .. 1 .. tathA.amR^itamAhR^itya vimati samutpatanam .. 2 .. tathA svasyopari indreNa vajre visR^iShTe tatsanmAnanAyaikatanUruhavisraMsanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . pitAmahavachaH shrutvA garuDaH patatAMvaraH . jagAma gokulaM ki~nchinnavanItajihIrShayA .. 13\-28\-1 (81964) navanItaM tathA.apashyanmathitaM kalashe sthitam . tadAdAya tato.agachChadyatastadrakShyate.amR^itam .. 13\-28\-2 (81965) sa tatra gatvA patagastiryaktoyaM mahAbalaH . hutAshanamapakramya navanItamapAtayat .. 13\-28\-3 (81966) so rchiShmAnmandavego.abhUtsarpiShA tena tarpitaH . dhUmaketurna jajvAla dhUmameva sasarja ha .. 13\-28\-4 (81967) tamatItyAshu garuDo hR^iShTAtmA jAtavedasam . rakShAMsi samatikrAmatpakShavAtena pAtayan .. 13\-28\-5 (81968) te patanti shirobhischa jAnubhishcharaNaistathA . utsR^ijya shastrAvaraNaM pakShipakShasamAhatAH .. 13\-28\-6 (81969) utplutya chAvR^itAnnAgAnhatvA chakraM vyatItya cha . arAntareNa shirasA bhittvA jAlaM samAdravat .. 13\-28\-7 (81970) sa bhittvA shirasA jAlaM vajravegasamo balI . ujjahAra tataH shIghramamR^itaM bhujagAshanaH .. 13\-28\-8 (81971) tadAdAyAdravachChIghraM garuDaH shvasano yathA . atha sannAhamakarodvR^itrahA vibudhaiH saha .. 13\-28\-9 (81972) tato mAtalisaMyuktaM haribhiH svarNamAlibhiH . Aruroha rathaM shIghraM sUryAgnisamatejasam .. 13\-28\-10 (81973) so.abhyadravatpakShirAjaM vR^itrahA pAkashAsanaH . udyamya nishitaM vajraM vajrahasto mahAbalaH .. 13\-28\-11 (81974) tathaiva garuDo rAjanvajrahastaM samAdravat . tato vai mAtaliM prAha shIghraM vAhaya vAjinaH .. 13\-28\-12 (81975) atha divyaM mahAghoraM garuDAya sasarja ha . vajraM sahasranayanastigmavegaparAkramaH .. 13\-28\-13 (81976) utsisR^ikShantamAj~nAya vajraM vai tridasheshvaram . tUrNaM vegaparo bhUtvA jagAma patatAMvaraH .. 13\-28\-14 (81977) pitAmahanisargeNa j~nAtvA labdhavaraH khagaH . AyudhAnAM varaM vajramatha shakramuvAcha ha .. 13\-28\-15 (81978) vR^itrahanneSha vajraste varo labdhaH pitAmahAt . ataH sammAnamAkA~NkShanmu~nchAmyekaM tanUruham .. 13\-28\-16 (81979) etenAyudharAjena yadi shaktosi vR^itrahan . hanyAstvaM parayA shaktayA gachChAmyahamanAmayaH .. 13\-28\-17 (81980) tattu tUrNaM tadA vajraM svena vegena bhArata . jaghAna parayA shaktyA na chainamadahadbhR^isham .. 13\-28\-18 (81981) tato devarShayo rAjangachChanto vai vihAyasA . dR^iShTvA vajraM vivaktaM taM pakSha_iparNe.abruvanvachaH .. 13\-28\-19 (81982) suparNaH pakShigaruDo yasya parNe varAyudham . viShaktaM devarAjasya vR^itrahantuH sanAtanam .. 13\-28\-20 (81983) evaM suparNo vihago vainateyaH pratApavAn . R^iShayastaM vijAnanti chAgneyaM vaiShNavaM punaH .. 13\-28\-21 (81984) vedAbhiShTutamatyarthaM svargamArgaphalapradam . tanuparNaM suparNasya jagR^ihurbarhiNastathA .. 13\-28\-22 (81985) mayUrAvismitAH sarve Adravanti sma vajriNam ..' .. 13\-28\-23 (81986) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTAviMsho.adhyAyaH .. 28 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 029 .. shrIH .. 13\.29\. adhyAyaH 29 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## garuDena kadrUMpratyamR^itAnayanakathanam .. 1 .. kadrvA vinatAyA dAsyAnmochanam .. 2 .. garuDena punarindrAyAmR^itapratyarpaNam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . tato vrajraM sahasrAkSho dR^iShTvA saktaM varAyudham . R^iShIMshcha dR^iShTvA sahasA suparNamidamabravIt .. 13\-29\-1 (81987) na te suparNa pashyAmi prabhAvaM tena yodhaye . ityukte na mayA rakShA shakyA kartumato.anyathA . idaM vajraM mayA sArdhaM nivR^ittaM hi yathAgatam .. 13\-29\-2 (81988) tataH sahasranayane nivR^itte garuDastathA . kadrUmabhyagamattUrNamamR^itaM gR^ihya bhArataH .. 13\-29\-3 (81989) garuDa uvAcha. 13\-29\-4x (6809) tadAhR^itaM mayA shIghramamR^itaM jananIkR^ite . adAsI sA bhavatvadya vinatA dharmichAriNI .. 13\-29\-4 (81990) kadrUruvAcha. 13\-29\-5x (6810) svAgataM svAhR^itaM chedamamR^itaM vinatAtmaja . adAsI jananI te.adya putra kAmavashA shubhA. 13\-29\-5 (81991) evamukte tadA sA cha samprAptA vinatA gR^iham .. upanIya yathAnyAyaM vihago balinAMvaraH. 13\-29\-6 (81992) smR^itvA nikR^ityA vijayaM mAtuH sampratipadya cha .. vadhaM cha bhujagendrANAM ye vAlAstasya vAjinaH. 13\-29\-7 (81993) babhUvurasitaprakhyA nikR^ityA vai jitaM tvayA .. tAmuvAcha tato nyAyyaM vihago balinAMvaraH. 13\-29\-8 (81994) u~njahArAmR^itaM tUrNamutpapAta cha raMhasA .. tadgR^ihItvA.amR^itaM tUrNaM prayAntamaparAjitam. 13\-29\-9 (81995) kimarthaM vainateya tvamAhR^ityAmR^itamuttamam . punarharati durbuddhe mA jAtu vR^ijitaM kR^ithAH .. 13\-29\-10 (81996) suparNi uvAcha. 13\-29\-11x (6811) amR^itAharaNaM me.adya yatkR^itaM jananIkR^ite . bhavatyA vachanAdetadAharAmR^itamityuta .. 13\-29\-11 (81997) AhR^itaM tadidaM shIghraM muktA cha jananI mama . harAmyeSha punastatra yata etanmayA.a.ahR^itam .. 13\-29\-12 (81998) yadi mAM bhavatI brUyAdamR^itaM me cha dIyatAm . tathA kuryAM na vA kuryAM na hi tvamamR^itakShamA . mayA dharmeNa satyena vinatA cha samuddhR^itA .. 13\-29\-13 (81999) bhIShma uvAcha. 13\-29\-14x (6812) tato gatvA.atha garuDaH purandaramuvAcha ha . idaM mayA vR^itrahantarhR^itaM te.amR^itamuttamam . mAtrarthe hi tathaivedaM gR^ihANAmR^itamAhR^itam .. 13\-29\-14 (82000) mAtA cha mama devesha dAsItvamupajagmuShI . bhuja~NgamAnAM mAturvai sA muktA.amR^itadarshanAt .. 13\-29\-15 (82001) etachChrutvA sahasrAkShaH suparNamanumanyate . uvAcha cha mudA yukto diShTyAdiShTyeti vAsavaH .. 13\-29\-16 (82002) kraShayo ye sahasrAkShamupAsanti suraiH saha . te sarve cha mudA yuktA vishvedevAstathaiva cha .. 13\-29\-17 (82003) tatastamR^iShayaH sarve devAshcha bharatarShabha . UchuH purandaraM dR^iShTA garuDo labhatAM varam .. 13\-29\-18 (82004) tataH shachIpatirvAkyamuvAcha prahasanniva . janiShyati hR^iShIkeshaH svayamevaiSha pakShirAT .. 13\-29\-19 (82005) keshavaH puNDarIkAkShaH shUraputrasya veshmani . svayaM dharmasya rakShArthaM vibhajya bhujagAshanaH .. 13\-29\-20 (82006) eSha te pANDavashreShTha garuDo.atha patatrirAT . suparNo vainateyashcha kIrtito bhadramastu te .. 13\-29\-21 (82007) tadetadbharatashreShTha mayA.a.akhyAnaM prakIrtitam . suparNasya mahAbAho kiM bhUyaH kathayAmi te ..' .. 13\-29\-22 (82008) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonaviMsho.adhyAyaH .. 29 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-29\-1 jitaM tvayeti tAM kadrUmuvAchetyuttareNa sambandhaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 030 .. shrIH .. 13\.30\. adhyAyaH 30 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNAya pratishrutArthApradAnasyAnarthahetutAyAM dR^iShTAntatayA sR^igAlavAnarasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . brAhmaNAnAM tu ye loke pratishrutya pitAmaha . na prayachChanti lobhAtte ke bhavanti mahAmate .. 13\-30\-1 (82009) etanme tatvato brUhi dharme dharmabhR^itAMvara . pratishrutya durAtmAno na prayachChanti ye narAH .. 13\-30\-2 (82010) bhIShma uvAcha. 13\-30\-3x (6813) yo na dadyAtpratishrutya svalpaM vA yadi vA bahu . AshAstasya hatAH sarvAH klIbasyeva prajAphalam .. 13\-30\-3 (82011) yAM rAtriM jAyate pApo yAM cha rAtriM vinashyati . etasminnantare yadyatsukR^itaM tasya bhArata .. 13\-30\-4 (82012) yachcha tasya hutaM ki~nchiddattaM vA bharatarShabha . tapastaptamatho vA.api sarvaM tasyopahanyate .. 13\-30\-5 (82013) athaitadvachanaM prAhurdharmashAstravido janAH . nishAsya bharatashreShTha buddhyA paramayuktayA .. 13\-30\-6 (82014) api chodAharantImaM dharmashAstravido janAH . ashvAnAM shyAmakarNAnAM sahasreNa sa muchyate .. 13\-30\-7 (82015) atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . sR^igAlasya cha saMvAdaM vAnarasya cha bhArata .. 13\-30\-8 (82016) tau sakhAyau purA hyAstAM mAnuShatve paraMtapa . anyAM yoniM samApannau sR^igAlIM vAnarIM tathA . sambhAShaNAttataH sakhyaM tatratatra parasparam .. 13\-30\-9 (82017) tataH parAsUnkhAdantaM sR^igAlaM vAnaro.abravIt . shmashAnamadhye samprekShya pUrvajAtimanusmaran .. 13\-30\-10 (82018) kiM tvayA pApakaM pUrvaM kR^itaM karma sudAruNam . yastvaM shmashAne mR^itakAnpUtikAnatsi kutsitAn .. 13\-30\-11 (82019) evamuktaH pratyuvAcha sR^igAlo vAnaraM tadA . brAhmaNasya pratishrutya na mayA tadupAhR^itam .. 13\-30\-12 (82020) tatkR^ite pApikAM yonimApannosmi plava~Ngama . tasmAdevaMvidhaM bhakShyaM bhakShayAmi bubhukShitaH .. 13\-30\-13 (82021) bhIShma uvAcha. 13\-30\-14x (6814) sR^igAlo vAnaraM prAha punareva narottama . kiM tvayA pAtakaM karma kR^itaM yenAsi vAnaraH .. 13\-30\-14 (82022) vAnara uvAcha. 13\-30\-15x (6815) sa chApyAha phalAhAro brAhmaNAnAM plava~NgamaH . tasmAnna brAhmaNasvaM tu harttavyaM viduShA sadA . sImAvivAde moktavyaM dAtavyaM cha pratishrutam .. 13\-30\-15 (82023) bhIShma uvAcha. 13\-30\-16x (6816) ityetadbruvato rAjanbrAhmaNasya mayA shrutam . kathAM kathayataH puNyAM dharmaj~nasya purAtanIm .. 13\-30\-16 (82024) shrutaM chApi mayA bhUyaH kR^iShNasyApi vishAMpate . kathAM kathayataH pUrvaM brAhmaNaM prati pANDava .. 13\-30\-17 (82025) na hartavyaM vipradhanaM kShantavyaM teShu nityashaH . bAlAshcha nAvamantavyA daridrAH kR^ipaNA api .. 13\-30\-18 (82026) evameva cha mAM nityaM brAhmaNAH saMdishanti vai . pratishrutaM bhaveddeyaM nAshA kAryA dvijottame .. 13\-30\-19 (82027) brAhmaNo hyAshayA pUrvaM kR^itayA pR^ithivIpate . susamiddho yatA dIptaH pAvakastadvidhaH smR^itaH .. 13\-30\-20 (82028) yaM nirIkSheta sa~Nkruddha AshayA pUrvajAtayA . pradahechcha hitaM rAjankakShamakShayyabhugyathA .. 13\-30\-21 (82029) sa eva hi yadA tuShTo vachasA pratinandati . bhavatyagadasaMkAsho viShaye tasya bhArata .. 13\-30\-22 (82030) putrAnpautrAnpashUMshchaiva bAndhavAnsachivAMstathA . puraM janapadaM chaiva shAntiriShTena poShayet .. 13\-30\-23 (82031) etaddhi paramaM tejo brAhmaNasyeha dR^ishyate . sahasrakiraNasyeva saviturdharaNItale .. 13\-30\-24 (82032) tasmAddAtavyameveha pratishrutya yudhiShThira . yadIchChechChobhanAM jAtiM prAptuM bharatasattama .. 13\-30\-25 (82033) brAhmaNasya hi dattena dhruvaM svargo hyanuttamaH . shakyaH prAptuM visheSheNa dAnaM hi mahatI kriyA .. 13\-30\-26 (82034) ito dattena jIvanti devatAH pitarasthA . tasmAddAnAni deyAni brAhmaNebhyo vijAnatA .. 13\-30\-27 (82035) mahaddhi bharatashreShTha brAhmaNastIrthamuchyate . velAyAM na tu kasyAM chidgachChedvipro hyapUjitaH .. .. 13\-30\-28 (82036) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi triMsho.adhyAyaH .. 30 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-30\-6 nishAmya vichArya .. 7\-30\-10 tataH purA sakhAyaM taM sR^igAlamiti tha.dha.pAThaH .. 7\-30\-16 bruvato.adhyApakasya kathAM kathayato mukhAt shrutam .. 7\-30\-17 kR^iShNasya vyAsasya . nR^igakathAM kathayato vAsudevasya vA mukhAt .. 7\-30\-19 AshA vandhyAshA .. 7\-30\-21 akShayyaM pitrarthamuddiShTaM dAnaM bhu~Nkte ityakShayyabhugagniH .. 7\-30\-22 agadasaMkAshaH chikitsakatulyaH .. 7\-30\-23 shAntiriShTena shAntyAhitena kShemeNa .. 7\-30\-30 triMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 031 .. shrIH .. 13\.31\. adhyAyaH 31 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati shUdropadeshasyAnarthahetutAyAM dR^iShTAntatayA munishUdrayoH kathAkathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . mitrasauhArdayogena upadeshaM karoti yaH . jAtyA.adharasya rAjarShe doShastasya bhavenna vA .. 13\-31\-1 (82037) etadichChAmi tattvena vyAkhyAtuM vai pitAmaha . sUkShmA gatirhi dharmasyi yatra muhyanti mAnavAH .. 13\-31\-2 (82038) bhIShma uvAcha. 13\-31\-3x (6817) atra te vartayiShyAmi shR^iNu rAjanyathAkramam . `maduktaM vachanaM rAjanyathAnyAyaM yathAgamam.' R^iShINAM vadatAM pUrvaM shrutamAsIdyathA purA .. 13\-31\-3 (82039) upadesho na kartavyo jAtihInasya kasya chit . upadeshe mahAndoSha upAdhyAyasya bhAShyate .. 13\-31\-4 (82040) `nAdhyApayechChUdramiha tathA naiva cha yAjayet.' nidarshanamidaM rAja~nshR^iNu me bharatarShabha .. 13\-31\-5 (82041) duruktavachane rAjanyathApUrvaM yudhiShThira . brahmAshramapade vR^ittaM pArshve himavataH shubhe .. 13\-31\-6 (82042) tatrAshramapadaM puNyaM nAnAvR^ikShagaNAyutam . nAnAgulmalatAkIrNaM mR^igadvijaniShevitam . siddhachAraNasaMghuShTaM ramyaM puShpitakAnanam .. 13\-31\-7 (82043) vratibhirbahubhiH kIrNaM tApasairupashobhitam . brAhmaNaishcha mahAbhAgaiH sUryajvalanasannibhaiH .. 13\-31\-8 (82044) niyamavratasampannaiH samAkIrNaM tapasvibhiH . dIkShitairbharatashreShTha yatAhAraiH kR^itAtmabhiH .. 13\-31\-9 (82045) vedAdhyayanaghoShaishcha nAditaM bharatarShabha . vAlakhilyaishcha bahubhiryatibhishcha niShevitam .. 13\-31\-10 (82046) tatra kashchitsamutsAhaM kR^itvA shUdro dayAnvitaH . Agato hyAshramapadaM pUjitashcha tapasvibhiH .. 13\-31\-11 (82047) tAMstu dR^iShTvA munigaNAndevakalpAnmahaujasaH . vividhAM vahato dIkShAM samprAhR^iShyata bhArata .. 13\-31\-12 (82048) athAsya buddhirabhAvattApasye bharatarShabha . tato.abravItkulapatiM pAdau sa~NgR^ihya bhArata .. 13\-31\-13 (82049) bhavatprasAdAdichChAmi dharmaM chartuM dvijarShabha . tasmAdabhigataM tvaM mAM pravrAjayitumarhasi .. 13\-31\-14 (82050) varNAvaro.ahaM bhagava~nshUdro jAtyA.asmi sattama . shushrUShAM kartumichChAmi prapannAya prasIda me .. 13\-31\-15 (82051) kulapatiruvAcha. 13\-31\-16x (6818) na shakyamiha shUdreNa li~NgamAshritya vartitum . AsyatAM yadi te buddhiH shushrUShAnirato bhava .. 13\-31\-16 (82052) shushrUShayA parA.NllokAnavApsyasi na saMshayaH .. 13\-31\-17 (82053) bhIShma uvAcha. 13\-31\-18x (6819) evamuktastu muninA sa shUdro.achintayannR^ipa . kathamatra mayA kAryaM shruddhA dharmaparA cha me .. 13\-31\-18 (82054) vij~nAtamevaM bhavatu kariShye priyamAtmanaH . gatvA.a.ashramapadAddUramuTajaM kR^itavAMstu saH .. 13\-31\-19 (82055) tatra vedIM cha bhUmiM cha devatAyatanAni cha . niveshya bharatashreShTha niyamastho.abhavanmuniH .. 13\-31\-20 (82056) abhiShekAMshcha niyamAndevatAyataneShu cha . baliM cha kR^itvA hutvA cha devatAM chApyapUjayat .. 13\-31\-21 (82057) sa~NkalpaniyamopetaH phalAhAro jitendriyaH . nityaM sannihitAbhistu oShadhIbhiH phalaistathA .. 13\-31\-22 (82058) atithInpUjayAmAsa yathAvatsamupAgatAn . evaM hi sumahAnkAlo vyatyakrAmata tasya vai .. 13\-31\-23 (82059) athAsya munirAgachchatsa~NgatyA vai tamAshramam . sampUjya svAgatenarShiM vidhivatsamatoShayat .. 13\-31\-24 (82060) anUkUlAH kathAH kR^itvA yathAgatamapR^ichChata . R^iShiH paramatejasvI dharmAtmA saMshitavrataH .. 13\-31\-25 (82061) evaM subahushastasya shUdrasya bharatarShabha . so.agachChadAshramamR^iShiH shUdraM draShTuM nararShabhaH .. 13\-31\-26 (82062) atha taM tApasaM shUdraH so.abravIdbharatarShabha . pitR^ikAryaM kariShyAmi tatra me.anugrahaM kuru .. 13\-31\-27 (82063) bADhamityeva taM vipra uvAcha bharatarShabha . shuchirbhUtvA sa shUdrastu tasyarSheH pAdyamAnayat .. 13\-31\-28 (82064) atha darbhAshcha vanyAMshcha oShadhIrbharatarShabha . pavitramAsanaM chaiva bR^isIM chi samupAnayat .. 13\-31\-29 (82065) atha dakShiNamAvR^itya bR^isIM charamashairShikIm . kR^itAmanyAyato dR^iShTvA taM shUdramR^iShirabravIt .. 13\-31\-30 (82066) kuruShvaitAM pUrvashIrShAM bhavAMshchoda~NmukhaH shuchiH . sa cha tatkR^itavA~nshUdraH sarvaM yadR^iShirabravIt .. 13\-31\-31 (82067) yathopadiShTaM medhAvI darbhArghAdi yathAtatham . havyakavyavidhiM kR^itsnamuktaM tena tapasvinA .. 13\-31\-32 (82068) R^iShiNA pitR^ikAryeShu sadA dharmapathe sthitaH . pitR^ikArye kR^ite chApi visR^iShTaH sa jagAma ha .. 13\-31\-33 (82069) atha dIrghasya kAlasya sa tapya~nshUdratApasaH . vane pa~nchatvamagamatsukR^itena cha tena vai . ajAyata mahArAja vaMshe sa cha mahAdyutiH .. 13\-31\-34 (82070) tathaiva sa R^iShistAta kAladharmamavApa ha . purohitakule vipraH sa jAto.asya vashAnugaH .. 13\-31\-35 (82071) evaM tau tatra sambhUtAvubhau shUdramunI tadA . krameNa vardhitau chApi vidyAsu kushalAvubhau .. 13\-31\-36 (82072) atharvavede vede cha babhUvarShiH suniShThitaH . kalpaprayoge chotpanne jyotiShe cha paraM gataH . sA~Nkhye chaiva parA prItistasya chaivaM vyavardhata .. 13\-31\-37 (82073) pitaryuparate chApi kR^itashauchastu pArthivaH . abhiShiktaH prakR^itibhI rAjaputraH sa pArthivaH .. 13\-31\-38 (82074) abhiShiktena sa R^iShirabhiShiktaH purohitaH .. 13\-31\-39 (82075) sa taM purodhAya sukhamavasadbharatarShabhaH . rAjyaM shashAsa dharmeNa prajAshcha paripAlayan .. 13\-31\-40 (82076) puNyAhavAchane nityaM dharmakAryeShu chAsakR^it . utsmayanprAhasachchApi dR^iShTvA rAjA purohitam . evaM sa bahusho rAjanpurodhasamupAhasat .. 13\-31\-41 (82077) lakShayitvA purodhAstu bahushastaM narAdhipam . utsmayantaM cha satataM dR^iShTvA taM manyumAnabhUt .. 13\-31\-42 (82078) atha shUnye purodhAstu saha rAj~nA samAgataH . kathAbhiranukUlAbhI rAjAnaM chAbhyorachayat .. 13\-31\-43 (82079) tato.abravInnarendraM sa purodhA bharatarShabha . varamichChAmyahaM tvekaM tvayA dattaM mahAdyute .. 13\-31\-44 (82080) rAjovAcha. 13\-31\-45x (6820) varANAM te shataM dadyAM kiM bataikaM dvijottama . snehAchcha bahumAnAchcha nAstyadeyaM hi me tava .. 13\-31\-45 (82081) purohita uvAcha. 13\-31\-46x (6821) ekaM vai varamichChAmi yadi tuShTisi pArthiva . pratijAnIhi tAvattvaM satyaM yadvada nAnR^itam .. 13\-31\-46 (82082) bhIShma uvAchi. 13\-31\-47x (6822) bADhamityeva taM rAjA pratyuvAcha yudhiShThira . yadi j~nAsyAmi vakShyAmi ajAnanna tu saMvade .. 13\-31\-47 (82083) purohita uvAcha. 13\-31\-48x (6823) puNyAhavAchane nityaM dharmakR^ityeShu chAsakR^it . shAntihomeShu cha sadA kiM tvaM hasasi vIkShya mAM .. 13\-31\-48 (82084) savrIDaM vai bhavati hi mano me hasatA tvayA . kAmayA shApito rAjannAnyathAvaktumarhasi .. 13\-31\-49 (82085) bhAvyaM hi kAraNenAtra na te hAsyamakAraNam . kautUhalaM me subhR^ishaM tattvena kathamasva me .. 13\-31\-50 (82086) rAjovAcha. 13\-31\-51x (6824) evamukte tvayA vipra yadavAchyaM bhavedapi . avashyameva vaktavyaM shR^iNuShvaikamanA dvija .. 13\-31\-51 (82087) pUrvadehe yathA vR^ittaM tannibodha dvijottama . jAtiM smarAmyahaM brahmannavadhAnena me shR^iNu .. 13\-31\-52 (82088) shudro.ahamabhavaM pUrvaM tapase kR^itanishchayaH . R^iShirugratapAstvaM cha tadA.abhUrdvijasattama .. 13\-31\-53 (82089) prIyatA hi tadA brahmanmamAnugrahabuddhinA . pitR^ikArye tvayA pUrvamupadeshaH kR^ito.anagha .. 13\-31\-54 (82090) vR^isyAM darbheShu havye cha kavye cha munisattama . etena karmadoSheNa purodhAstvamajAyathAH .. 13\-31\-55 (82091) ahaM rAjA cha viprendra pashya kAlasya paryayam . matkR^itasyopadeshasya tvayA.avAptamidaM phalam .. 13\-31\-56 (82092) etasmAtkAraNAdbrahmanprahase tvAM dvijottama . na tvAM paribhavanbrahmanaprahasAmi gururbhavAn .. 13\-31\-57 (82093) viparyayeNa me manyustena santapyate manaH . jAtiM smarAmyahaM tubhyamatastvAM prahasAmi vai .. 13\-31\-58 (82094) evaM tavograM hi tapa upadeshena nAshitam . purohitatvamutsR^ijya yatasva tvaM punarbhave .. 13\-31\-59 (82095) itastvamadhamAmanyAM mA yoniM prApsyase dvija . gR^ihyatAM draviNaM vipra pUtAtmA bhava sattama .. 13\-31\-60 (82096) bhIShma uvAcha. 13\-31\-61x (6825) tato visR^iShTo rAj~nA tu vipro dAnAnyanekashaH . brAhmaNebhyo dadau vittaM bhUmiM grAmAMshcha sarvashaH .. 13\-31\-61 (82097) kR^ichChrANi chIrtvA cha tato yathoktAni dvijottamaiH . tIrthAni chApi gatvA vai dAnAni vividhAni cha .. 13\-31\-62 (82098) dattvA gAshchaiva viprebhyaH pUtAtmA.abhavadAtmavAn . tameva chAshramaM gatvA chachAra vipulaM tapaH .. 13\-31\-63 (82099) tataH siddhiM parAM prApto brAhmaNo rAjasattama . sammataschAbhavatteShAmAshrame tannivAsinAm .. 13\-31\-64 (82100) evaM prApto mahatkR^ichChramR^iShiH sannR^ipasattama . brAhmaNena na vaktavyaM tasmAdvarNAvare jane .. 13\-31\-65 (82101) `varjayedupadeshaM cha sadaiva brAhmaNo nR^ipa . upadeshaM hi kurvANo dvijaH kR^ichChramavApnuyAt .. 13\-31\-66 (82102) neShitavyaM sadA vAchA dvijena nR^ipasattama . na cha pravaktavyamiha ki~nchidvarNAvare nare ..' 13\-31\-67 (82103) brAhmaNAH kShatriyA vaishyAstrayo varNA dvijAtayaH . eteShu kathayanrAjanbrAhmaNo na praduShyati .. 13\-31\-68 (82104) tasmAtsadbhirna vaktavyaM kasyachitkiMchidagrataH . sUkShmA gatirhi dharmasya durj~neyA hyakR^itAtmabhiH .. 13\-31\-69 (82105) tasmAnmaunena munayo dIkShAM kurvanti chAdR^itAH . duruktasya bhayAdrAjannAbhAShante cha ki~nchana .. 13\-31\-70 (82106) dhArmikA guNasampannAH satyArjavasamanvitAH . duruktavAchAbhihitaiH prApnuvantIha duShkR^itam .. 13\-31\-71 (82107) upadesho na kartavyo hyaj~nAtvA yasyakasya chit . upadeshAddhi tatpApaM brAhmaNaH samavApnuyAt .. 13\-31\-72 (82108) vimR^ishya tasmAtprAj~nena vaktavyaM dharmamichChatA . satyAnR^itena hi kR^ita upadesho hinasti hi .. 13\-31\-73 (82109) vaktavyamiha pR^iShTena vinishchayaviparyayam . sa chopadeshaH kartavyo yena dharmamavApnuyAt .. 13\-31\-74 (82110) etatte sarvamAkhyAtamupadeshakR^ite mayA . mahAnklesho hi bhavati tasmAnnopadishediha .. .. 13\-31\-75 (82111) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekaviMsho.adhyAyaH .. 31 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-31\-1 mitramupakAramapekShyopakartA . suhR^idupakAramanapekShyopakartA. lobhAt kR^ipayA vetyarthaH .. 7\-31\-4 upAdhyAyasyopadeshakartuH .. 7\-31\-6 duruktaM duHkhasthaM nIchaM prati uktaM vachanam .. 7\-31\-8 vratibhirbrahmachAribhiH . tApasairvAnaprasthaiH .. 7\-31\-10 yatibhiH saMnyAsibhiH .. 7\-31\-11 dayAnvitaH sarvabhUtAbhayadAnena pravrajyAM kR^itavAnityarthaH .. 7\-31\-12 dIkShAM niyamam .. 7\-31\-13 pravrAjayituM vidhivat svochitaM karma tyAjayitum .. 7\-31\-14 pravrajAyituM vidhivat svochitaM karma tyAjayitum .. 7\-31\-16 li~NgaM saMnyAsichihnam .. 7\-31\-19 AtmanaH priyaM vikShepakasya shushrUShAkhyasya svadharmasya tyAgam . li~NgadhAraNAnadhikAre.api tyAgamAtre sarvasyAdhikArAt. uTajaM parNasAlAm .. 7\-31\-20 vedIM pUjArtham . bhUmiM shayanAdyartham .. 7\-31\-21 abhiShekAn trisandhyaM srAnAni .. 7\-31\-22 sa~Nkalpasya niyamo nigrahaH . chittavR^ittinirodha iti yAvat. tena upetaH .. 7\-31\-30 bR^isIM charamashairShikIM AsanakUrchaM pashchimAgram .. 7\-31\-37 vede R^igvedAditraye . kalpaprayoge sUtroktayaj~naprayoge .. 7\-31\-43 matkR^itasya mahyaM kR^itasya .. 7\-31\-58 viparyayeNa vaiparItyena manyurdainyam .. 7\-31\-59 bhave bhavanimittam .. 7\-31\-63 satyAnR^itena vANijyena dhanalobhenetyarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 032 .. shrIH .. 13\.32\. adhyAyaH 32 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## mahIlakShyA rukmiNIMprati svAvAsasthalanirdeshaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kIdR^ishe puruShe tAta strIShu bharatarShabha . bhIShma uvAcha. 13\-32\-2x (6826) atra te varNayiShyAmi yathAvR^ittaM yathAshrutam . rukmiNI devakIputrasannidhau paryapR^ichChata .. 13\-32\-2 (82113) nArAyaNasyA~NkagatAM jvalantIM dR^iShTvA shriyaM padmasamAnavaktrAm. 13\-32\-3 (82114) kautUhalAdvismitachArunetrA paprachCha mAtA makaradhvajasyaSha .. 13\-32\-4 (82115) kAnIha bhUtAnyupasevase tvaM santiShThase kAni cha sevase tvam . tAni trilokeshvarabhUtakAnte tattvena me brUhi maharShikanye .. 13\-32\-4 (82116) evaM tadA shrIrAbhibhAShyamANA devyA samakShaM garuDadhvajasya . uvAcha vAkyaM madhurAbhidhAnaM manoharaM chandramukhI prasannA .. 13\-32\-5 (82117) shrIruvAcha. 13\-32\-6x (6827) vasAmi nityaM subhage pragalbhe dakShe nare karmaNi vartamAne . akrodhane devapare kR^itaj~ne jitendriye nityamudIrNasatve .. 13\-32\-6 (82118) nAkarmashIle puruShe vasAmi na nAstike sA~Nkarike kR^itaghne . na bhinnavR^itte na nR^ishaMsavR^itte na chAvinIte na guruShvasUyake .. 13\-32\-7 (82119) ye chAlpatejobalasattvamAnAH klishyanti kupyanti cha yatratatra . na chaiva tiShThAmi tathAvidheShu nareShu sa~NguptamanoratheShu .. 13\-32\-8 (82120) yashchAtmani prArthayate na ki~nchi\- dyashcha svabhAvopahatAntarAtmA . dyashcha svabhAvopahatAntarAtmA . nareShu nAhaM nivasAmi smyak .. 13\-32\-9 (82121) vasAmi dharmashIleShu dharmaj~neShu mahAtmasu . vR^iddhaseviShu dAnteShu satvaj~neShu mahAtmasu .. 13\-32\-10 (82122) avandhyakAleShu sadA dAnashaucharataShu cha . brahmacharyatapoj~nAnagodvijAtipriyeShu cha .. 13\-32\-11 (82123) strIShu kAntAsu shAntAsu devadvijaparAsu cha . vishuddhagR^ihabhANDAsu godhAnyAbhiratAsu cha .. 13\-32\-12 (82124) svadharmashIleShu cha dharmavitsu vR^iddhopasevAnirate cha dAnte . kR^itAtmani kShAntipare samarthe kShAntAsu dAntAsu tathA.abalAsu . satyasvabhAvArjavasaMyutAsu vasAgi devadvijapUjikAsu .. 13\-32\-13 (82125) prakIrNabhANDAmanavekShyakAriNIM sadA cha bhartuH pratikUlavAdinIm. 13\-32\-14 (82126) lolAmadakShAmavalepinIM cha vyapetashauchAM kalahapriyAM cha . nidrAbhibhUtAM satataM shayAnA\- mevaMvidhAM strIM parivarjayAmi .. 13\-32\-15 (82127) satyAsu nityaM priyadarshanAsu saubhAgyayuktAsu guNAnvitAsu . vasAmi nArIShu pativratAsu kalyANashIlAsu vibhUShitAsu .. 13\-32\-16 (82128) yAneShu kanyAsu vibhUShaNeShu yaj~neShu megheShu cha vR^iShTimatsu . vasAmi phullAsu cha padminIShu nakShatravIthIShu cha shAradIShu .. 13\-32\-17 (82129) gajeShu goShTheShu tathA.a.asaneShu saraHsu phullotpalapa~NkajeShu . nadIShu haMsasvananAditAsu krau~nchAvaghuShTasvarashobhitAsu .. 13\-32\-18 (82130) vikIrNakUladrumarAjitAsu tapasvisiddhadvijasevitAsu . vasAmi nityaM subahUdakAsu simhairgajaishchAkulitodakAsu .. 13\-32\-19 (82131) matte gaje govR^iShabhe narendre simhAsane satpuruSheShu nityam .. 13\-32\-20 (82132) yasmi~nchano havyabhujaM juhoti gobrAhmaNaM chArchati devatAshcha kAle cha puShpairbalayaH kriyante tasmingR^ihe nityamupaimi vAsam .. 13\-32\-21 (82133) svAdhyAyanityeShu sadA dvijeShu kShatre cha dharmAbhirate sadaiva . vaishye cha kR^iShyAbhirate vasAmi shUdre cha shushrUShaNanityayukte .. 13\-32\-22 (82134) nArAyaNe tvekamanA vasAmi sarveNa bhAvena sharIrabhUtA . tasminhi dharmaH sumahAnniviShTo brahmiNyatA chAtra tathA priyatvam .. 13\-32\-23 (82135) nAhaM sharIreNa vasAmi devi naivaM mayA shakyamihAbhidhAtum . bhAvena yasminnivasAmi puMsi sa vardhate dharmayashorthakAmaiH .. .. 13\-32\-24 (82136) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAtriMsho.adhyAyaH .. 32 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-32\-2 paryapR^ichChata shriyamityapakR^iShyate .. 7\-32\-4 upasevase gajaturagAdirUpeNa . saMtiShThase shauryAdirUpeNa puruShe vasasi .. 7\-32\-5 devyA rukmiNyA .. 7\-32\-6 pragalbhe vAgmini . dakShe anaruse. vasAmi sattve iti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-32\-8 tejaH shauryaM . satvaM buddhiH. yatra tatra vishiShTapuruShe. sa~NguptamanoratheShu anyat ghyAyantyanyaddarshayanti tAdR^isheShu .. 7\-32\-23 bhAvena AdareNa sharIrabhUtA sharIravatI .. 7\-32\-24 nArAyaNAdanyatra dharmAdivR^iddhirUpeNaiva vasAmi na sharIreNetyarthaH .. 7\-32\-32 dvAtriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 033 .. shrIH .. 13\.33\. adhyAyaH 33 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati kR^itaghnasya prAyashchittaviShaye dR^iShTAntatayA vatsanAbhamunicharitrakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . prAyashchittaM kR^itaghnAnAM pratibrUhi pitAmaha . mAtR^IH pitR^InguruMshchaiva ye.avamanyanti mohitAH .. 13\-33\-1 (82137) ye chApyante pare tAta kR^itaghnA nirapatrapAH . teShAM gatiM mahAbAho shrotumichChAmi tatvataH .. 13\-33\-2 (82138) bhIShma uvAcha. 13\-33\-3x (6828) kR^itaghnAnAM gatistAta narake shAshvatIH samAH . mAtApitR^igurUNAM cha ye na tiShThanti shAsane . krimikITapipIleShu jAyante sthAvareShu cha .. 13\-33\-3 (82139) durlabho hi punasteShAM mAnuShye punarudbhavaH . atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam .. 13\-33\-4 (82140) vatsanAbho mahAprAj~no maharShiH saMshitavrataH . valmIkabhUto brahmarShistapyate sumahattapaH .. 13\-33\-5 (82141) tasmiMshcha tapyati tapo vAsavo bharatarShabha . vavarSha samuhadvarShaM savidyutstanayitnumAn .. 13\-33\-6 (82142) tatra saptAhavarShaM tu mumuche pAkashAsanaH . nimIlitAkShastadvarShaM pratyagR^ihyata vai dvijaH .. 13\-33\-7 (82143) tasminpatati varShe tu shItavAtasamanvite . vishIrNadhvastashikharo valmIko.ashanitADitaH .. 13\-33\-8 (82144) tADyamAne tatastasminvatsanAbhe mahAtmani . kAruNyAttasya dharmaH svamAnR^ishaMsyamathAkarot .. 13\-33\-9 (82145) chintayAnasya brahmarShi tapantamatidhArmikam . anurUpA matiH kShipramupajAtA svabhAvajA .. 13\-33\-10 (82146) svaM rUpaM mAhiShaM kR^itvA ********* manoharam . rakShArthaM vatsanAmasya chatuShpAduparisthitaH .. 13\-33\-11 (82147) yadA tvapagataM varShaM vR^iShTivAtasamanvitam . tato mahiSharupeNa dharmo dharmabhR^itAMvara . shanairvalmIkamutsR^ijya prAdravadbharatarShabha .. 13\-33\-12 (82148) sthite.asminvR^iShTisampAte vIkShate sma mahAtapAH . dishashcha vipulAstatra girINAM shikharANi cha .. 13\-33\-13 (82149) dR^iShTvA cha pR^ithivIM sarvAM salilena pariplutAm . jalAshayAnsa tAndR^iShTvA vipraH pramudito.abhavat .. 13\-33\-14 (82150) achintayadvismitashchi vipraH pramudito.abhavat .. achintayadvistitashcha varShAtkenAbhirakShitaH . tato.apashyatsa mahiShamavasthitamadUrataH .. 13\-33\-15 (82151) tiryagyonAvapi kathaM dR^ishyate dharmavatsalaH .. 13\-33\-16 (82152) ato nu bhadramahiShaH shilApaTTamavasthitaH . pIvarashchaiva balyashcha bahumAMso bhavedayam .. 13\-33\-17 (82153) tasya buddhiriyaM jAtA dharmasaMsaktajA muneH . kR^itaghnA narakaM yAnti ye cha vishvastaghAtinaH .. 13\-33\-18 (82154) niShkR^itiM naiva pashyAmi kR^itaghnAnAM katha~nchana . krate prANiparityAgAddharmaj~nAnAM vacho yathA .. 13\-33\-19 (82155) akR^itvA bharaNaM pitroradattvA gurudakShiNAm . kR^itaghnatAM cha samprApya maraNAntA cha niShkR^itiH .. 13\-33\-20 (82156) AkA~NkShAyAmupekShAyAM chopapAtakamuttamam . tasmAtprANAnparityakShye prAyashchittArthamityuta .. 13\-33\-21 (82157) sa merushikharaM gatvA nisya~NkenAntarAtmanA . prAyashchittaM kartukAmaH sharIraM tyaktumudyataH . nigR^ihItashcha dharmAtmA haste dharmeNa dharmavit .. 13\-33\-22 (82158) dharmi uvAcha. 13\-33\-23x (6829) vatsanAbha mahAprAj~na bahuvarShashatAyuSha . parituShTosmi tyAgena nissa~Ngena tathA.a.atmanaH .. 13\-33\-23 (82159) evaM dharmabhR^itaH sarve vimR^ishanti kR^itAkR^itam . na kashchidvatsanAbhasya yasya nopahataM manaH .. 13\-33\-24 (82160) yashchAnavadyashcharati shakto dharmaM cha sarvashaH . nivartasva mahAprAj~n pUtAtmA hyasi shAshvataH'.. .. 13\-33\-25 (82161) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayastriMsho.adhyAyaH .. 33 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-33\-17 balyaH balikarmArhaH . pIvarashchaiva vadhyashveti pAThAntaram .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 034 .. shrIH .. 13\.34\. adhyAyaH 34 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strIpuMsayoH samAyoge striyAeva sukhAdhikye savAdatayA bha~NgAsvanopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . strIpuMsayoH samprayoge sparshaH kasyAdhiko bhavet . etasminsaMshaye rAjanyathAvadvaktumarhasi .. 13\-34\-1 (82162) bhIShma uvAcha. 13\-34\-2x (6830) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bha~NgAsvanena shakrasya yathA vairamabhUtpurA .. 13\-34\-2 (82163) purA bha~NgAsvano nAma rAjarShiratidhArmikaH . aputraH puruShavyAghra putrArthaM yaj~namAharat .. 13\-34\-3 (82164) agniShTutaM sa rAjarShirindradviShTaM mahAbalaH . prAyashchitteShu martyAnAM putrakAmeShu cheShyate .. 13\-34\-4 (82165) indro j~nAtvA tu taM yaj~naM mahAbhAgaH sureshvaraH . antaraM tasya rAjarSheranvichChanniyatAtmanaH . na chaivAsyAntaraM rAjansa dadarsha mahAtmanaH .. 13\-34\-5 (82166) kasya chittvatha kAlasya mR^igayAM gatavAnnR^ipaH . idamantaramityeva shakro nR^ipamamohayat .. 13\-34\-6 (82167) ekAshvena cha rAjarShirbhrAnta indreNa mohitaH . na disho.avindata nR^ipaH kShutpipAsArditastadA .. 13\-34\-7 (82168) itashchetashcha dhAvanvai shramatR^iShNArdito nR^ipa . saro.apashyatsuruchiraM pUrNaM paramavAriNA .. 13\-34\-8 (82169) so.avagAhya sarastAta pAyayAmAsa vAjinam .. 13\-34\-9 (82170) atha pItodakaM so.ashvaM vR^ikShe baddhvA nR^ipottamaH . avagAhya tataH snAtastatra strItvamavAptavAn .. 13\-34\-10 (82171) AtmAnaM strIkR^itaM dR^iShTvA vrIDito nR^ipasattamaH . chintAnugatasarvAtmA vyAkulendriyachetanaH .. 13\-34\-11 (82172) ArohiShye kathaM tvashvaM kathaM yAsyAmi vai puram . iShTenAgniShTutA chApi putrANAM shatamaurasam .. 13\-34\-12 (82173) jAtaM mahAbalAnAM me tAnpravakShyAmi kinnavaham . dAreShu chAtmakIyeShu paurajAnapadeShu cha .. 13\-34\-13 (82174) mR^idutvaM cha tanutvaM cha parAdhInatvameva cha . `hAsabhAvAdi lAvaNyaM strIguNAdvA kutUhalam.' strIguNA R^iShibhiH proktA dharmatattvArthadarshibhiH .. 13\-34\-14 (82175) vyAyAmaH karkashatvaM cha vIryaM cha puruShe guNAH .. 13\-34\-15 (82176) pauruShaM vipranaShTaM strItvaM kenApi me.abhavat . strIbhAvAtpunarashvaM taM kathamAroDhumutsahe .. 13\-34\-16 (82177) mahatA tvatha khedena AruhyAshvaM narAdhipaH . punarAyAtpuraM tAta strIbhUto nR^ipasattamaH. 13\-34\-17 (82178) putrA dArAshcha bhR^ityAshcha paurajAnapadAshcha te . kinnvidaM tviti vij~nAya vismayaM paramaM gatAH .. 13\-34\-18 (82179) athovAcha sa rAjarShiH strIbhUto vadatAMvaraH . mR^igayAmasmi niryAto balaiH parivR^ito dR^iDham . udbhAntaH prAvishaM ghorAmaTavIM daivamohitaH .. 13\-34\-19 (82180) aTavyAM cha sughoMrAyAM tR^iShNArto naShTachetanaH . saraH suruchiraprakhyamapashyaM pakShibhirvR^itam .. 13\-34\-20 (82181) tatrAvagADhaH strIbhUto vyaktaM daivAnna saMshayaH . `atR^ipta eva putrANAM dArANAM cha dhanasya cha ..' 13\-34\-21 (82182) nAmagotrANi chAbhAvya dArANAM mantriNAM tathA . Aha putrAMstataH so.atha strIbhUtaH pArtivottamaH . samprItyA bhujyatAMrAjyaM vanaM yAsyAmi putrakAH .. 13\-34\-22 (82183) sa putrANAM shataM rAjA abhiShichya vanaM gataH . gatvA chaivAshramaM sA tu tApasaM pratyapadyata .. 13\-34\-23 (82184) tApasenAsya putrANAmAshrameShvabhavachChatam . atha sA.a.adAya tAnsarvAnpUrvaputrAnabhAShata .. 13\-34\-24 (82185) puruShatve sutA yUyaM strItve cheme shataM sutAH . ekatra bhujyatAM rAjyaM bhrAtR^ibhAvena putrakAH .. 13\-34\-25 (82186) sahitA bhrAtaraste.atha rAjyaM bubhujire tadA .. 13\-34\-26 (82187) tAndR^iShTvA bhAtR^ibhAvena bhu~njAnAnrAjyamuttamam . chintayAmAsa devendro manyunA.atha pariplutaH . upakAro.asya rAjarSheH kR^ito nApakR^itaM mayA .. 13\-34\-27 (82188) tato brAhmaNarupeNa devarAjaH shatakratuH . bhedayAmAsa tAngatvA nagaraM vai nR^ipAtmajAn .. 13\-34\-28 (82189) bhrAtR^iNAM nAsti saubhrAtraM ye.apyekasya pitaH sutAH . kashyapasya surAshchaiva asurAshva sutAstathA. 13\-34\-29 (82190) rAjyahetorvivaditAH kashyapasya surAsurAH .. yUyaM bha~NgAsvanApatyAstApasasyetare sutAH. 13\-34\-30 (82191) yuShmAkaM bheditAste tu yuddhe.anyonyamapAtayan . tachChrutvA tApasI chApi saMtaptA praruroda ha .. 13\-34\-31 (82192) brAhmaNachChadmanA.abhyetya tAmindro.athAnvapR^ichChata . kena duHkhena saMtaptA rodiShi tvaM varAnane .. 13\-34\-32 (82193) brAhmNaM taM tato dR^iShTvA sA strI karaNamabravIt . putrANAM dve shate brahmankAlena vinipAtite .. 13\-34\-33 (82194) ahaM rAjA.abhava vipra tatra pUrvaM shataM mama . samutpannaM surUpANAM putrANAM brAhmaNottama .. 13\-34\-34 (82195) kadAchinmR^igayAM yAta uddhAnto gahane vane . avagADhashcha sarasi strIbhUto brAhmaNottama .. 13\-34\-35 (82196) putrAnrAjye pratiShThApya vanamasmi tato gataH .. 13\-34\-36 (82197) striyAshcha me putrashataM tApasena mahAtmanA . Ashrame janitaM brahmannItaM tannagaraM mayA .. 13\-34\-37 (82198) teShAM cha vairamutpannaM kAlayogena vai dvija . etachChochAmyahaM brahmandaivena samabhiplutA .. 13\-34\-38 (82199) indrastAM duHshitAM dR^iShTvA abravItparuShaM vachaH .. 13\-34\-39 (82200) purA suduHsahaM bhadre mama duHkhaM tvayA kR^itam . indradviShTena yajatA mAmanAhUya dhiShThitam . indro.ahamasmi durbuddhe vairaM te pAtitaM mayA .. 13\-34\-40 (82201) indraM dR^iShTvA tu rAjarShiH pAdayoH shirasA gataH . prasIda tridashashreShTha putrakAmena sa kratuH . iShTastridashashArdUla tatra me kShantumarhasi .. 13\-34\-41 (82202) praNipAtena tasyendraH parituShTo varaM dadau .. 13\-34\-42 (82203) putrAste katame rAja~njIvantvetatprachakShva me . strIbhUtasya hi ye jAtAH puruShasyAtha ye.abhavan .. 13\-34\-43 (82204) tApasI tu tataH shakramuvAcha prayatA~njaliH . strIbhUtasya hi ye putrAste me jIvantu vAsava .. 13\-34\-44 (82205) indrastu vismito dR^iShTvA striyaM paprachCha tAM punaH . puruShotpAditA ye te kathaM dveShyAH sutAstava .. 13\-34\-45 (82206) strIbhUtasya hi ye jAtAH snehastebhyo.adhikaH katham . kAraNaM shrotumichChAmi tanme vaktumihArhasi .. 13\-34\-46 (82207) stryuvAcha. 13\-34\-47x (6831) striyAstvabhyadhikaH sneho na tatA puruShasya vai . tasmAtte shakra jIvantu ye jAtAH strIkR^itasya vai .. 13\-34\-47 (82208) bhIShma uvAcha. 13\-34\-48x (6832) evamuktastatastvindraH prIto vAkyamuvAcha ha . sarva eveha jIvantu putrAste satyavAdini .. 13\-34\-48 (82209) varaM cha vR^iNu rAjendra yaM tvamichChasi suvrata . puruShatvamatha strItvaM matto yadabhikA~NkShase .. 13\-34\-49 (82210) stryuvAcha. 13\-34\-50x (6833) strItvameva vR^iNe shakra puMstvaM nechChAmi vAsava . evamuktastu devendrastAM striyaM pratyuvAcha ha .. 13\-34\-50 (82211) puruShatvaM kathaM tyaktvA strItvaM rochayase vibho . evamuktaH pratyuvAcha strIbhUto rAjasattamaH .. 13\-34\-51 (82212) striyAH puruShasaMyoge prItirabhyadhikA sadA . etasmAtkAraNAchChakra strItvameva vR^iNomyaham .. 13\-34\-52 (82213) ramAbhi chAdhikaM strItve satyaM vai devasattama . strIbhAvena hi tuShyAmi gamyatAM tridashAdhipa .. 13\-34\-53 (82214) evamastviti choktvA tAmApR^ichChya tridivaM gataH . evaM striyA mahArAja adhikA prItiruchyate .. .. 13\-34\-54 (82215) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatustriMsho.adhyAyaH .. 34 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-34\-1 sparshaH vaiShayikaM sukham .. 7\-34\-4 tatra hyagnideva stUyate . sacha putrapradaH kratuH sachendradviShTastatrendrasya prAdhAnyAbhAvAt .. 7\-34\-5 yaj~naM kR^itamiti sheShaH .. 7\-34\-14 mR^idutvAdayaH strIguNA AgatAH .. 7\-34\-15 karkashatvAdayaH puruShaguNAH naShTAH .. 7\-34\-23 pratyapadyata bhartR^itvena svIkR^itavatI .. 7\-34\-27 strItvadAnena dviguNitaputraprAptirUpa upakAraeva jAto na strItvakR^ito.apakAra ityarthaH .. 7\-34\-40 indadviShTena apriShTutA yaj~nena . dhiShThitamadhiShThitam. kratUniti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 035 .. shrIH .. 13\.35\. adhyAyaH 35 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati manovAkkAyarUpakaraNairduShkarmaparitpAgapUrvakaM shubhakarmakaraNasya bhagavatprasAdanahetutvoktiH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kiM kartavyaM manuShyeNa lokayAtrAhitArthinA . kathaM vai lokayAtrAM tu kiMshIlashcha samAcharet .. 13\-35\-1 (82216) bhIShma uvAcha. 13\-35\-2x (6834) `deve nArAyaNe bhaktiH shaMkare sAdhupUjayA . dhyAnenAtha japaH kAryaH svadharmaiH shuchichetasA ..' 13\-35\-2 (82217) kAyena trividhaM karma vAchA chApi chaturvidham . manasA trividhaM chaiva dasha karmapathAMstyajet .. 13\-35\-3 (82218) prANAtipAtaH stainyaM cha paradArAbhimarshanam . trINi pApAni kAyena sarvataH parivarjayet .. 13\-35\-4 (82219) asatpralApaM pAruShyaM paishunyamanR^itaM tathA . chatvAri vAchA rAjendra na jalpennAnuchintayet .. 13\-35\-5 (82220) anabhidhyA parakheShu sarvasatveShu sauhR^idam . karmaNAM phalamastIti trividhaM manasA charet .. 13\-35\-6 (82221) tasmAdvAkvAyamanasA nAcharedashubhaM naraH . shubhAnyevAchara.Nlloke bhakto nArAyaNasya hi . tasyaiva tu padaM sUkShmaM prasAdAdashnuyAtparam ..' .. 13\-35\-7 (82222) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchatriMsho.adhyAyaH .. 35 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-35\-1 lokayAtrAM lokadvayashreyaHsAdhanam .. 7\-35\-3 subhaM karmaphalaM charediti dha.pAThaH .. 7\-35\-4 prANAtipAto hiMsA .. 7\-35\-5 pAruShyaM niShThurabhAShaNam . paishunyaM rAjadvArAdau paradoShasUchanam. anataM mithyAvAdaH manasApyevaM vadiShyAmiti nAnuchintayet .. 7\-35\-6 anabhidhyeti shlokena paradravyeShvabhidhyAnaM parasyAniShTachintanaM vedabAdeShu nAstikyamiti trINi tyAjyAni lakShayet . tyajedityupakramAt .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 036 .. shrIH .. 13\.36\. adhyAyaH 36 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhIShmAMprati shrutadharmAnanUdya prANinAM sAMsArikaduHkhAnuvarNanapUrvakaM svasya saMsAranirvedanivedanena punarvistareNa vaiShNavadharmakathanaprArthanA .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . chittaM me dUyate tAta loke paramavindataH .. 13\-36\-1 (82223) ashAshvatamidaM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam . krate nArAyaNaM puNyaM pratibhAti pitAmaha .. 13\-36\-2 (82224) nArAyaNo hi vishvAtmA puruShaH puShkarekShaNaH . tasyAsya devakIsUnoH shrutaM kR^itsnaM tvayA.anagha .. 13\-36\-3 (82225) bhIShma uvAcha. 13\-36\-4x (6835) yudhiShThira mahAprAj~na mayA dR^iShTaM cha sa~Ngare .. 13\-36\-4 (82226) yudhiShThira uvAcha. 13\-36\-5x (6836) tvatta eva tu rAjendra rAjadharmAshcha puShkalAH . shrutaM purANamakhilaM nAradena niveditam . guhyaM nArAyaNAkhyAnaM trividhakleshanAshanam .. 13\-36\-5 (82227) ekAntidharmaniyamAH samAsavyAsakalpitAH . kathitA vai mahAbhAga tvayA vai madanugrahAt .. 13\-36\-6 (82228) lokarakShaNakartR^itvaM tasyaiva harimedhasaH . Atitheyavidhishchaiva tapAMsi niyamAshcha ye .. 13\-36\-7 (82229) vedavAdaprasiddhAshcha vAjapeyAdayo makhAH . yaj~nA draviNaniShpAdyA agnihotrAnupAlitAH .. 13\-36\-8 (82230) japayaj~nAshcha vividhA brAhmaNAnAM tapasvinAm . ekAdashavidhAH proktA haviryaj~nA dvijAtinAm .. 13\-36\-9 (82231) teShAM phalavisheShAshcha u~nChadharmAstathaiva cha . ahanyahani ye proktA mahAyaj~nA dvijAtinAm .. 13\-36\-10 (82232) vedashravaNadharmAshcha brahmayaj~naphalaM tathA . vedavratavidhAnaM cha niyamAshchaiva vaidikAH .. 13\-36\-11 (82233) svAhA svadhA praNIte cha iShTApUrtaphalaM tathA . uttarottarasevAyAmAshramANAM cha yatphalam .. 13\-36\-12 (82234) pratyekashashcha niShThAyAmAshramANAM mahAmate . mAsapakShopavAsAnAM samyaguktaphalaM cha yat .. 13\-36\-13 (82235) anAshitAnAM ye lokA ye cha pa~nchatapA narAH . vIrAdhvAnaM prapannAnAM yA gatishchAgnihotriNAm .. 13\-36\-14 (82236) grIShme pa~nchatapAnAM cha shishire jalachAriNAm . varShe sthaNDilashAyInAM phalaM yatparikIrtitam .. 13\-36\-15 (82237) loke chakracharANAM cha dvijAnAM yatphalaM smR^itam . annAdInAM cha dAnAnAM yatphalaM parikIrtitam .. 13\-36\-16 (82238) sarvatIrthAbhiShiktAnAM narANAM cha phalodayaH . rAj~nAM dharmAshcha ye loke samyakpAlayatAM prajAH .. 13\-36\-17 (82239) ye cha satyavratA loke ye tIrthe kR^itashramAH . mAtApitR^iparA ye cha guruvR^ittIshcha saMshritAH .. 13\-36\-18 (82240) gobrAhmaNaparitrANe rAShTrAtikramaNe tathA . tyajantyabhimukhAH prANAnnirbhayAH satvamAshritAH .. 13\-36\-19 (82241) sahasradakShiNAnAM cha yA gatirvadanAM vara . ye cha saMdhyAmupAsante samyaguktA mahAvratAH .. 13\-36\-20 (82242) tathA yogavidhAnaM cha yadgrantheShvabhishabditam . vedAdyAH shrutayashchApi shrutA me gurusattama .. 13\-36\-21 (82243) siddhAntanirNayAshchApi dvaipAyanamukhodgatAH . shrutAH pa~ncha mahAyaj~nA yeShu sarvaM pratiShThitam .. 13\-36\-22 (82244) tatprabhedeShu ye dharmAste.api vai kR^itsnashaH shrutAH . na cha dUShayituM shakyAH sadbhiruktA hi te tathA .. 13\-36\-23 (82245) eteShAM kila dharmANAmuttamo vaiShNavo vidhiH . rakShate bhagavAnviShNurbhaktamAtmasharIravat .. 13\-36\-24 (82246) karmaNo hi kR^itesyeha kAmitasya dvijottama . phalaM hyavashyaM bhoktavyamR^iShirdvaipAyano.abravIt .. 13\-36\-25 (82247) bhogAnte chApi patanaM gatiH pUrvaM prabhAShitA . na me prItikarAstvete viShodarkA hi me matAH .. 13\-36\-26 (82248) vadhAtkR^iShTataraM manye garbhavAsaM mahAdyute . diShTAnte yAni duHkhAni puruSho vindate vibho . tataH kaShTatarANIha garbhavAse hi vindati .. 13\-36\-27 (82249) tatashchAbhyAdhikAM tIvrAM vedanAM labhate naraH . garbhApakramaNe tAta karmaNAsupasarpaNe .. 13\-36\-28 (82250) tasmAnme nishchayo jAto dharmeShveteShu bhArata . tadichChAmi kurushreShTha tvatprasAdAnmahAmate . taM dharmaM cheha vettuM vai yo jarAjanmamR^ityuhA .. 13\-36\-29 (82251) yenoShNadA vaitaraNI asipatravanaM cha tat . kuNDAni chAgnitaptAni kShuradhArApathastathA . shAlmalIM cha mahAghorAmAyasIM ghorakaNTakAm .. 13\-36\-30 (82252) mAtApitR^ikate chApi suhR^inmitrArthakAraNAt . Atmahetoshcha pApAni kR^itAnIha naraishcha yaiH . teShAM phalodayaM kaShTamR^iShirdvaipAyano.abravIt .. 13\-36\-31 (82253) kumbhIpAkapradIptAnAM shUlArtAnAM cha krandatAm . raurave kShipyamANAnAM prahArairmathitAtmanAm .. 13\-36\-32 (82254) stanatAmapakR^ittAnAM pibatAmAtmashoNitam . teShAmeva pravadatAM kAruNyaM nAsti yantrataH .. 13\-36\-33 (82255) tR^iShNAshuShkoShThakaNThAnAM vihvalAnAmachetasAm . sarvaduHkhAbhibhUtAnAM rujArtAnAM cha kroshatAm .. 13\-36\-34 (82256) vedanArtA hi krandanti pUrayanto disho dasha .. 13\-36\-35 (82257) ekaH karoti pApAni sahabhojyAni bAndhavaiH . teShAmekaH phalaM bhu~Nkte kaShTaM vaivasvate gR^ihe .. 13\-36\-36 (82258) yena naitAM gatiM gachChenna viNmUtrAsthipichChile . viShThAmUtrakR^imImadhye bahujantuniShevite .. 13\-36\-37 (82259) ko garbhavAsAtparato narako.anyo vidhIyate . yatra vAsakR^ito yogaH kukShau vAso vidhIyate .. 13\-36\-38 (82260) jAto vistIrNashokaH syAdbhaveta vigatajvaraH . na chaiSha labhyate kAmo jAtamAtraM hi mAnavam . AvishantIha duHkhAni manovAkkAyikAni tu .. 13\-36\-39 (82261) tairasvatantro bhavati pIDyamAno bhayAnakaiH . tairgarbhavAsaM gachChati avasho jAyate tathA .. 13\-36\-40 (82262) avashashchehate janturvrajatyavasha eva hi . jarasA rUpavidhvaMsaM prApnotyavasha eva tu .. 13\-36\-41 (82263) sharIrabhedamApnoti jIryate.avasha eva tu . evaM hyaniyato mR^ityurbhavatyeva sadA nR^iShu .. 13\-36\-42 (82264) garbheShu mriyate kashchijjAyamAnastathA.aparaH . jAtA mriyante bahavo yauvanasthAstathA.apare . madhyabhAve tu nashyanti sthaviro mR^ita eva tu .. 13\-36\-43 (82265) ko janmano nodvijate svayambhUrapi yo bhavet . kutastvasmadvidhastAta maraNasya vashAnugaH .. 13\-36\-44 (82266) nityAviShTo bhayenAhaM manasA kurusattama . muhUrtamapyahaM sharma na vindAmi mahAmate .. 13\-36\-45 (82267) kAlAtmani tirobhUto nityaM tadguNavarjitaH . annairbahuvidhaiH puShTaM vastrairnAnAvidhairvR^itam .. 13\-36\-46 (82268) chandanAgarudigdhA~NgaM maNimuktAvibhUShitam . yAnairbahuvidhairyAtamekAntenaiva lAlitam .. 13\-36\-47 (82269) yauvanoddhatarUpAbhirmandavihvalagAmibhiH . iShTibhirabhirAmAbhirvarastrIbhirayantritam .. 13\-36\-48 (82270) ramitaM suchiraM kAlaM sharIramamitaprabham . avitR^iptA gamiShyanti hitvA prANAMstathA.apare .. 13\-36\-49 (82271) svarge.apyaniyatA bhUtistathaivAkAshasaMshraye . devA.apyadhiShThAnavashAstasmAddevaM na kAmaye .. 13\-36\-50 (82272) kAmAnAM nAstyadhiShThAnamakAmastu nivartate . lokasa~NgrahadharmAstu sarva eva na saMshayaH .. 13\-36\-51 (82273) DolAsadharmA dharmaj~na R^iShirdvaipAyano.abravIt . asmAtko viShamaM duHkhamAroheta vichakShaNaH .. 13\-36\-52 (82274) vidyamAne same mArge DolAdharmavivarjite . ko hyAtmAnaM priyaM loke DolAsAdharmyatAMnayet .. 13\-36\-53 (82275) charAcharaiH sarvabhUtairgantavyamavisha~NkayA . asmAllokAtparaM lokamapAtheyamadaishikam . ghoraM tamaH praveShTavyamatrAtAramabAndhavam .. 13\-36\-54 (82276) ye tu taM kila dharmaj~nA dharmaM nArAyaNeritam . ananyamanaso dAntAH smaranti niyatavratAH .. 13\-36\-55 (82277) tatastenaiva pashyanti prApnuvti paraM padam . rakShate bhagavAnviShNurbhaktAnAtmasharIravat .. 13\-36\-56 (82278) kulAlachakrapratime bhrAmyamANeShu jantuShu . mAtApitR^isahasrANi samprAptAni mayA guro .. 13\-36\-57 (82279) snehApannena pItAstu mAtR^INAM vividhAH stalAH .. 13\-36\-58 (82280) putradArasahasrANi iShTAniShTashatAni cha . prAptAnyadhiShThAnavashAdatItAni tathaiva cha . na kvachinna sukhaM prAptaM na kvachichChAshvatI sthitiH .. 13\-36\-59 (82281) sthAnairmahadbhirvibhraMsho duHkhalabdhaiH punaH punaH . dhananAshashcha samprApto labdhvA duHkhena taddhanam . adhvagAnAmiva pathi chChAyAmAshritya sa~NgamaH .. 13\-36\-60 (82282) evaM karmavasho loko j~nAtInAM hitasa~NgamaH . vishramya cha punaryAti karmabhirdarshitAM gatim .. 13\-36\-61 (82283) etadIdR^ishakaM dR^iShTvA j~nAtvA chaiva samAgamam . ko na bibhyetkurushreShTha viShThAnnasyeva bhojanAt .. 13\-36\-62 (82284) buddhishcha me samutpannA vaiShNave dharmavistare . tadeSha shirasA pAdau gato.asmi bhagavaMstava . sharaNaM cha prapanno.asmi gantavye sharaNe dhruve .. 13\-36\-63 (82285) janmamR^ityujarAkhinnastribhirduHkhairnipIDitaH . ichChAmi bhavatA trAtumebhyastvatto mahAmate . tasyAdya yugadharmasya shravaNAtkurupu~Ngava .. 13\-36\-64 (82286) etadAdyayugodbhUtaM tretAyAM tattirohitam . sa eva dharmamakhilamR^iShirdvaipAyano.abravIt ..' .. 13\-36\-65 (82287) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTtriMsho.adhyAyaHTha .. 36 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-36\-3 puruShaH puShkaro vibhuriti Ta.tha.dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 037 .. shrIH .. 13\.37\. adhyAyaH 37 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brahmAdisarvajagatAmanityatvAdikathanapUrvakaM nArAyaNasya nityatvAdikathanena tadupAsanavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . sadR^ishaM rAjashArdUla vR^ittasya cha kulasya cha .. 13\-37\-1 (82288) ko rAjyaM vipulaM gR^ihya sphItAkAraM punarmahat . nirjitArAtisAmantaM devarAjyopamaM sukham .. 13\-37\-2 (82289) rAjye rAjyaguNA ye cha tAnvyudasya narAdhipa . doShaM pashyati rAjendra dehe.asminpA~nchabhautike .. 13\-37\-3 (82290) atikrAntAstvayA rAjanvR^ittena prapitAmahAH . dharmo vigrahavAndhIro vidurashcha mahAyashAH .. 13\-37\-4 (82291) sa~njayashcha mahAtejA ye chAnye divyadarshanAH . pravR^ittaj~nAnasampannAstatvaj~nAnavido nR^ipa .. 13\-37\-5 (82292) te.atikrAntA mahArAja brahmAdyAH sasurAsurAH . anityaM duHkhasaMtaptaM jagadetanna saMshayaH .. 13\-37\-6 (82293) evametAnmahAbAho brahmAdyAnsasurAsurAn . anityAnsatataM pashya manuShyAdiShu kA kathA .. 13\-37\-7 (82294) nityAM tu prakR^itImAha yA.asau prasavadharmiNI . arUpiNImanirdeshyAmakR^itAM puruShAtigAm .. 13\-37\-8 (82295) tAmatyantasukhAM saumyAM nirvANamiti saMj~nitAm . AhurbrahmarShayo hyAdyAM bhuvi chaiva maharShayaH .. 13\-37\-9 (82296) tayA puruSharUpiNyA dharmaprakR^itiko.anagha . sa yAtyeva hi nirvANaM yattatprakR^itisaMj~nitam .. 13\-37\-10 (82297) sa eSha prAkR^ito dharmo bhrAjatyAdiyuge nR^ipa . vikAradharmAH sheSheShu yugeShu bharatarShabha . bhrAjante.abhyadhikaM vIra saMsArapathagocharAH .. 13\-37\-11 (82298) prakR^itInAM cha sarvAsAmakR^itA prakR^itiH smR^itA . evaM prakR^itidharmA hi varAM prakR^itimAshritA .. 13\-37\-12 (82299) pashyanti paramAM loke dR^iShTAdR^iShTAnudarshinIm . satvAdiyugaparyante tretAyugasamudbhave .. 13\-37\-13 (82300) kAmaM kAmayamAneShu brAhmaNeShu tirohitaH . kupatheShu tu dharmeShu prAdurbhUteShu kaurava . jAto mandaprachAro hi dharmaH kaliyuge nR^ipa .. 13\-37\-14 (82301) nityastu puruSho j~neyo vishvarUpo nira~njanaH . brahmAdyA api devAshcha yaM sadA paryupAsate .. 13\-37\-15 (82302) taM cha nArAyaNaM viddhi paraM brahmeti shAshvatam . tatkarma kuru kAyena dhyAyasva manasA cha tam .. 13\-37\-16 (82303) kIrtayasva cha tannAma vAchA sarvatra bhUpate . tatpadaM prApnuhi prApyaM shAshvataM chApunarbhavam .. 13\-37\-17 (82304) ityetadviShNumAshritya saMsAragrahamokShaNam . kathitaM te mahAbAho kiM bhUyaH shrotumichChasi ..' .. 13\-37\-18 (82305) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptatriMsho.adhyAyaH .. 37 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-37\-3 dehe.asminpa~nchaviMshaka iti Ta . tha. dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 038 .. shrIH .. 13\.38\. adhyAyaH 38 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati tatvasR^iShTyAdipratipAdakanAradasanatkumArasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . klishyamAneShu bhUteShu jAtImaraNasAgare . yatprApya kleshaM nApnoti tanme brUhi pitAmaha .. 13\-38\-1 (82306) bhIShma uvAcha. 13\-38\-2x (6837) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . sanatkumArasya sataH saMvAdaM nAradasya cha .. 13\-38\-2 (82307) sanatkumAro bhagavAnbrahmaputro mahAyashAH . pUrvajAtAstrayastasya kathyante brahmavAdinaH .. 13\-38\-3 (82308) sanakaH sanandanashchaiva tR^itIyashcha sanAtanaH . jAtamAtrAshcha te sarve pratibuddhA iti shrutiH .. 13\-38\-4 (82309) chaturthashchaiva teShAM sa bhagavAnyogavittamaH . sanatkumAra iti vai kathayanti maharShayaH .. 13\-38\-5 (82310) hairaNyagarbhaH sa munirvasiShThaH pa~nchamaH smR^itaH . ShaShThaH sthANuH sa bhagavAnameyAtmA trishUladhR^it .. 13\-38\-6 (82311) tato.apare samutpannAH pAvakAdAruNe kratau . manasA svayaMbhuvo hIme marIchipramukhAstathA .. 13\-38\-7 (82312) bhugurmarIcheranujo bhR^igorapya~NgirAstathA . anujo~Ngiraso.athAtriH pulastyotrestathA.anujaH .. 13\-38\-8 (82313) pulastyasyAnujo vidvAnpulaho na mahAdyutiH . paThyante brahmajA hyete vidvadbiramitaujasaH .. 13\-38\-9 (82314) sarvametanmahArAja kurvannAdigururmahAn . prabhurvibhuranantashrIrbrahmA lokapitAmahaH .. 13\-38\-10 (82315) mUrtimanto.amR^itIbhUtAstejasA.atitaponvitAH . sanakaprabhR^itayastatra ye cha prAptAH paraM padam . kR^itsnaM kShayamanuprApya vimuktA mUrtibandhanAt .. 13\-38\-11 (82316) sanatkumArastu vibhuryogamAsthAya yogavit . trI.NllokAnacharachChashvadairyeNa pareNa hi .. 13\-38\-12 (82317) rudrashchApyaShTaguNitaM yogaM prApto mahAyashAH . sUkShmamaShTaguNaM rAjannitare nR^ipasattama .. 13\-38\-13 (82318) marIchipramukhAstAta sarve sR^iShTyarthameva te . niyuktA rAjashArdUla teShAM sR^iShTiM shR^iNuShva me .. 13\-38\-14 (82319) sapta brahmaNa ityete purANe nishchayaM gatAH . sarve vedeShu chaivoktAH khileShu cha na saMshayaH .. 13\-38\-15 (82320) itihAsapurANe cha shrutireShA sanAtanI . brAhmaNA varadAnetAnprAhurvedAntapAragAH .. 13\-38\-16 (82321) eteShAM pitarastAta putrA ityanuchakShate . gaNAH sapta mahArAja mUrtayo.amUrtayastathA .. 13\-38\-17 (82322) pitR^iNAM chaiva rAjendra putrA devA iti shrutiH . devairvyAptA ime lokA ityevamanushushruma .. 13\-38\-18 (82323) kR^iShNadvaipAyanAchchaiva devasthAnAttathaiva ta . devalAchcha narashreShTha kAshyapAchcha mayA shrutam .. 13\-38\-19 (82324) gautamAdapi kauNDinyAdbAradvAjAttathaiva cha . mArkaNDeyAttathaivaitadR^iSherdevamatAdapi .. 13\-38\-20 (82325) pitrA cha mama rAjendra shrAddhakAle prabhAShitam . paraM rahasyaM vedAntaM priyaM hi paramAtmanaH .. 13\-38\-21 (82326) ataH paraM pravakShyAmi yanmAM pR^ichChasi bhArataH . tadihaikamanobuddhiH shR^iNuShvAvahito nR^ipa . svAyaMbhuvasya saMvAdaM nAradasya cha dhImataH .. 13\-38\-22 (82327) sanatkumAro bhagavAndivyaM jajvAla tejasA . a~NguShThamAtro bhUtvA vai vichachAra mahAdyutiH .. 13\-38\-23 (82328) sa kadAchinmahAbhAgo merupR^iShThaM samAgamat . nAradena narashreShTha muninA brahmavAdinA .. 13\-38\-24 (82329) jij~nAsamAnAvanyonyaM sakAshe brahmaNastataH . brahma bhAgavatau tAta paramArthArthachintakau .. 13\-38\-25 (82330) matimAnmatimachChreShThaM buddhimAnbuddhimattaram . kShetravitkShetravichChreShThaM j~nAnavijj~nAnamattamam .. 13\-38\-26 (82331) sanatkumAraM tatvaj~naM bhagavantamariMdama . lokavillokavichChreShThamAtmavichchAtmavittamam . sarvavedArthakushalaM sarvashAstravishAradam .. 13\-38\-27 (82332) sA~NkhyayogaM cha yo veda pANAvAmalakaM yathA . nArado.atha narashreShTha taM paprachCha mahAdyutiH .. 13\-38\-28 (82333) nArada uvAcha. 13\-38\-29x (6838) trayoviMshatitatvasya avyaktasya mahAmune . prabhavaM chApyayaM chaiva shrotumichChAmi tatvataH .. 13\-38\-29 (82334) adhyAtmamadhibhUtaM cha adhidaivaM tathaiva cha . kAlasa~NkhyAshcha sargaM cha sraShTAraM puruShaM prabhum. 13\-38\-30 (82335) yaM visvamupajIvanti yena sarvamidaM tatam . yaM prApya na nivartante tadbhavAnvaktumarhati .. 13\-38\-31 (82336) sanatkumAra uvAcha. 13\-38\-32x (6839) yaM vishvamupajIvanti yamAhuH puruShaM param . taM vai shR^iNu mahAbuddhe nArAyaNamanAmayam .. 13\-38\-32 (82337) eSha nArAyaNo nAma yaM vishvamupajIvati . eSha sraShTA vidhAtA cha bhartA pAlayitA prabhuH .. 13\-38\-33 (82338) prApyainaM na nivartante yatayo.adhyAtmachintakAH . etAvadeva vaktavyaM mayA nArada pR^ichChate .. 13\-38\-34 (82339) paraM na vedmi tatsargaM yAvAMshchAyaM yathApyaham . shrUyatAmAnupUrvyeNa na cha sargaH prayatnataH .. 13\-38\-35 (82340) yathA kAlaparImANaM tatvAnAmR^iShisattama . adhyAtmamadhibhUtaM cha adhidaivaM tathaiva cha . kAlasaMkhyAM cha sargaM cha sarvameva mahAmune .. 13\-38\-36 (82341) tamasaH kurvataH sargaM tAmaso hyabhidhIyate . brahmavidbhirdvijairnityaM nityamadhyAtmachintakaiH .. 13\-38\-37 (82342) paryAyanAmAnyetasya kathayanti manIShiNaH . tAni te sampravakShyAmi tadihaikamanAH shR^iNu .. 13\-38\-38 (82343) mahArNavo.arNavashchaiva salilaM cha guNAstathA . vedAstapAMsi yaj~nAshcha dharmAshcha bhagavAnvibhuH . prANaH sAMvartakognishcha vyoma kAlastathaiva cha .. 13\-38\-39 (82344) nAmAnyetAni brahmarShe sharIrasyeshvarasya vai . kIrtitAni dvijashreShTha mayA shAstrAnusArataH .. 13\-38\-40 (82345) chaturyugasahasrANi chaturyugamariMdama . prAhuH kalpasahasraM vai brAhmaNAstatvadarshinaH .. 13\-38\-41 (82346) dashakalpasahasrANi avyayasya mahAnishA . tathaiva divasaM prAhuryogAH sAMkhyAshcha tatvataH .. 13\-38\-42 (82347) nishAsuptotha bhagavAnkShapAnte pratyabudhyata . pashchAdbuddhvA sasarjApastAsu vIryamavAsR^ijat .. 13\-38\-43 (82348) tadaNDamabhavaddhaimaM sahasrAMshusamaprabham . ahaMkR^itvA tatastasminsasarja prabhurIshvaraH .. 13\-38\-44 (82349) hiraNyagarbhaM visvAtmA brahmANAM jalavanmunim . bhUtabhavyabhaviShyasya kartAramanaghaM vibhum . mUrtimantaM mahAtmAnaM vishvashabhuM svayaMbhuvam .. 13\-38\-45 (82350) aNimA laghimA prAptirIshAno jyotiShAM naram . chakre tirodhAM bhagavAnetkR^itvA mahAyashAH .. 13\-38\-46 (82351) etasyApi nishAmAhurvedavedA~NgapAragAH . pa~nchakalpasahasrANi aharetAvadeva cha .. 13\-38\-47 (82352) sa sargaM kuruta brahmA tAmasashchAnupUrvyashaH . sR^ijate.ahaM tvahaMkAraM parameShThinamavyayam .. 13\-38\-48 (82353) aha~NkAreNaiva lokA vyAptAH sAhaMkR^itena vai . yenAviShTAni bhUtAni majjantyavyaktasAgare .. 13\-38\-49 (82354) devarShidAnavanarA yakShagandharvakinnarAH . unmajjanti nimajjanti UrdhvAdhastiryageva cha .. 13\-38\-50 (82355) etasyApi nishAmAhustR^itIyAmatha kurvataH . trINi kalpasahasrANi aharetAvadeva tu .. 13\-38\-51 (82356) aha~NkArastu sR^ijati mahAbhUtAni pa~ncha vai . pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam .. 13\-38\-52 (82357) eteShAM guNatatvAni pa~ncha prAhurdvijAtayaH . shabde sparshe cha rUpe cha rase gandhe tathaiva cha .. 13\-38\-53 (82358) guNeShveteShvabhiratAH pa~NkalagnA iva dvipAH . nottiShThantyavashIbhUtAH saktA avyaktasAgare .. 13\-38\-54 (82359) eteShAmiha vai sarvaM chaturthamiha kurvataH . chaturyugasahasre vai ahorAtrAstathaiva cha .. 13\-38\-55 (82360) ananta iti vikhyAtaH pa~nchamaH sarga uchyate . indriyANi dashaikaM cha yathAshrutinidarshanAt .. 13\-38\-56 (82361) manaH sarvamidaM tAta vishvaM sarvamidaM jagat . na tathAnyAni bhUtAni balavanti yathA manaH .. 13\-38\-57 (82362) etasyApi ha vai sargaM ShaShThamAhurdvijAtayaH . ahaH kalpasahasraM vai rAtriretAvatI tathA .. 13\-38\-58 (82363) Urdhvasrotastu vai sargaM saptamaM brahmaNo viduH . aShTamaM chApyadhaHsrotastiryaktu navamaH smR^itaH .. 13\-38\-59 (82364) etAni nava sargANi tatvAni cha mahAmune . chaturviMshatitatvAni tatvasaMkhyAni te.anagha .. 13\-38\-60 (82365) sarvasya prabhavaH pUrvamukto nArAyaNaH prabhuH . avyayaH prabhavashchaiva avyaktasya mahAmune . pravakShyAmyaparaM tatvaM yasya yasyeshvarashcha yaH .. 13\-38\-61 (82366) adhyAtmamadhibhUtaM cha adhidaivaM tathaiva cha . yathAshrutaM yathAdR^iShTaM tatvato vai nibodha me ..' .. 13\-38\-62 (82367) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTatriMsho.adhyAyaH .. 38 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 039 .. shrIH .. 13\.39\. adhyAyaH 39 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## sanatkumAreNa nAradamprati pralayaprakArAdikathanam .. 1 .. tathA bhUtAdinirUpaNam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `sanatkumAra uvAcha . adhaHsrotasi sarge cha tiryaksrotasi chaiva hi . etAbhyAmIshvaraM vindyAdUrdhvasrotastathaiva cha .. 13\-39\-1 (82368) karmendriyANAM pa~nchAnAmIshvaro buddhigocharaH . buddhIndriyANAmapi tu Ishvaro mana uchyate .. 13\-39\-2 (82369) manasaH pa~nchabhUtAni saguNAnyAhurIshvaram . bhUtAnAmIshvaraM vidyAdbrahmANaM parameShThinam .. 13\-39\-3 (82370) bhavAnhi kushalashchaiva dharmeShveShu pareShu vai . kAlAgnirahnaH kalpAnte jagaddahati chAMshubhiH .. 13\-39\-4 (82371) tataH sarvANi bhUtAni sthAvarANi charANi cha . mahAbhUtAni dagdhAni svAM yoniM gamitAni vai .. 13\-39\-5 (82372) kUrmapR^iShThanibhA bhUmirnirdagdhakushakaNTakA . nirvR^ikShA nistR^iNA chaiva dagdhA kAlAgninA tadA .. 13\-39\-6 (82373) jagatpralInaM jagati jagachchApi pralIyate . naShTigandhA tadA sUkShmA jalamevAbhavattadA .. 13\-39\-7 (82374) tato mayUkhajAlena sUryastvApIyate jalam . rasAtmA lIyate chArke tathA brAhmaNasattama .. 13\-39\-8 (82375) antarikShagatAnbhUtAnpradahatyanalastadA . agnibhUtaM tadA vyoma bhavatItyabhichakShate .. 13\-39\-9 (82376) taM tathA visphuradvahniM vAyurjarayate mahAn . mahatA balavegena Adatte taM hi bhAnumAn .. 13\-39\-10 (82377) vAyorapi guNaM sparshamAkAshaM grasate yadA . prashAmyati tadA vAyuH khaM tu tiShThati nAnadat .. 13\-39\-11 (82378) tasya taM ninadaM shabdamAdatte vai manastadA . sa shabdaguNahInAtmA tiShThate mUrtimAMstu vai .. 13\-39\-12 (82379) bhu~Nkte cha sa tadA vyoma manastAta digAtmakam . vyomAtmani vinaShTe tu sa~NkalpAtmA vivardhate .. 13\-39\-13 (82380) sa~NkalpAtmAnamAdatte chittaM vai svena tejasA . chittaM grasatyaha~NkArastadA vai munisattama .. 13\-39\-14 (82381) vinaShTe cha tadA chitte aha~NkAro.abhavanmahAn . aha~NkAraM tadAdatte mahAnbrahmA prajApatiH .. 13\-39\-15 (82382) abhimAne vinaShTe tu mahAnbrahmA virAjate . taM tadA triShu lokeShu mUrtiShvevAgramUrtijam .. 13\-39\-16 (82383) yena vishvamidaM kR^itsnaM nirmitaM vai guNArthinA . mUrtaM jalecharamapi vyavasAyaguNAtmakam . grasiShNurbhagavAnbrahmA vyaktAvyaktamasaMshayam .. 13\-39\-17 (82384) eSho.avyayasya pralayo mayA te parikIrtitaH . adhyAtmamadhibhUtaM cha adhidaivaM cha shrUyatAm .. 13\-39\-18 (82385) AkAshaM prathamaM bhUtaM shrotramadhyAtmaM shabdodhibhUtaM dishodhidaivataM .. 13\-39\-19 (82386) vAyurdvitIyaM bhUtaM tvagadhyAtmaM sparshodhibhUtaM vidyudadhidaivataM syAt .. 13\-39\-20 (82387) jyotistR^itIyaM bhUtaM chakShuradhyAtmaM rUpamadhibhUtaM sUryodhidaivataM syAt .. 13\-39\-21 (82388) ApashchaturthaM bhUtaM jihvAdhyAtmaM rasodhibhUtaM varuNodhidaivataM syAt .. 13\-39\-22 (82389) pR^ithivI pa~nchamaM bhUtaM dhrANamadhyAtmaM gandhodhibhUtaM vAyuradhidaivataM syAt .. 13\-39\-23 (82390) pA~nchabhautikametachchatuShTayaM varNitam . ata UrdhvamindriyamanuvarNayiShyAmaH .. 13\-39\-24 (82391) pAdAvadhyAtmaM gantavyamadhibhUtaM viShNuradhidaivataM syAt .. 13\-39\-25 (82392) hastAvadhyAtmaM kartavyamadhibhUtamindro.adhidaivataM syAt .. 13\-39\-26 (82393) pAyuradhyAtmaM visargo.adhibhUtaM mitro.adhidaivataM syAt .. 13\-39\-27 (82394) upastho.adhyAtmamAnando.adhibhUtaM prajApatiravadhidaivataM syAt. 13\-39\-28 (82395) vAgadhyAtmaM vaktavyamadhibhUtamagniradhidaivataM syAt .. 13\-39\-29 (82396) mano.adhyAtmaM mantavyamadhibhUtaM chandramA adhidaivataM syAt .. 13\-39\-30 (82397) aha~NkAro.adhyAtmamabhimAno.adhibhUtaM viri~ncho.adhidaivataM syAt. 13\-39\-31 (82398) buddhiradhyAtmaM vyavasAyo.adhibhUtaM brahmAdhidaivataM syAt .. 13\-39\-32 (82399) evamavyakto bhagavAnsakR^itkR^itsnAnkurute samharate cha . kasmAtkrIDArtham .. 13\-39\-33 (82400) yathA.a.adityoM.ashujAlaM kShipati samharate cha evamavyakto guNAnsR^ijati samharate cha .. 13\-39\-34 (82401) yathA.arNavAdUrmimAlAnicha yashchordhvamuttiShThate samharate cha . yathA chAntarikShAdabhramAkAshamuttiShThati stanitagarjitonmishraM tadvattatraiva prANashat . evamavyakto guNAnsR^ijati samharati cha .. 13\-39\-35 (82402) yathA kUrmo.a~NgAni kAmAtprasArayate punashcha praveshayati evamavyakto bhagavAnlokAnprakAshayati praveshayate cha .. 13\-39\-36 (82403) evaM chetanashcha bhagavAnpa~nchaviMshaH shuchistenAdhiShThitA prakR^itishchetayati nityaM sahadharmA cha . bhagavato.avyaktasya kriyAvatokriyAvatashcha prakR^itiH kriyAvAnajarAmaraH kShetraj~no nArAyaNAkhyaH puruShaH .. 13\-39\-37 (82404) bhIShma uvAcha. 13\-39\-38x (6840) ityetannAradAyoktaM kumAreNa cha dhImatA . etachChrutvA dvijo rAjansarvayaj~naphalaM labhet ..' .. 13\-39\-38 (82405) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonachatvAriMsho.adhyAyaH .. 39 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 040 .. shrIH .. 13\.40\. adhyAyaH 40 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## brahmaNA devAnprati nArAyaNamahimapratipAdakagaruDakashyapasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThara uvAcha . Atmanyagnau samAdhnAya ya ete kurunandana . dvijAtayo vratopetA japayaj~naparAyaNAH .. 13\-40\-1 (82406) yajantyArambhayaj~naishcha mAnasaM yaj~namAsthitAH . agnibhyashcha paraM nAsti yeShAmeSho.avyavasthitaH .. 13\-40\-2 (82407) teShAM gatirmahAprAj~na kIdR^ishI kimparAshcha te . etadichChAmi tatvena tvattaH shrotuM pitAmaha .. 13\-40\-3 (82408) bhIShma uvAcha. 13\-40\-4x (6841) atra te vartayiShyAmi itihAsaM purAtanam . vaikuNThasya cha saMvAdaM suparNasya cha bhArata .. 13\-40\-4 (82409) amR^itasya samutpattau devAnAmasuraiH saha . ShaShTivarShasahasrANi daivAsuramavartata. 13\-40\-5 (82410) tatra devAstu daiteyairvadhyante bhR^ishadAruNaiH . trAtAraM nAdhigachChanti vadhyamAnA mahAsuraiH .. 13\-40\-6 (82411) ArtAste devadeveshaM prapannAH sharaNaiShiNaH . pitAmahaM mahAprAj~naM vadhyamAnAH suretaraiH .. 13\-40\-7 (82412) tA dR^iShTvA devatA brahmA sambhrAntendriyamAnasaH . vaikuNThaM sharaNaM devaM pratipede cha taiH saha .. 13\-40\-8 (82413) tataH sa devaiH sahitaH padmayonirnareshvara . tuShTAva prA~njalirbhUtvA nArAyaNamanAmayam .. 13\-40\-9 (82414) tvadrUpachintanAnnAmnAM smaraNAdarchanAdapi . tapoyogAdibhishchaiva shreyo yAnti manIShiNaH .. 13\-40\-10 (82415) bhaktavatsala padmAkSha parameshvara pApahan . paramAtmA.avikArAdya nArAyaNa namoMstu te .. 13\-40\-11 (82416) namaste sarvalokAde sarvAtmAmitavikrama . sarvabhUtabhaviShyesha sarvabhUtamaheshvara 13\-40\-12 (82417) devAnAmapi devastvaM sarvavidyAparAyaNaH . jagadvIjasamAhAra jagataH paramo hyasi .. 13\-40\-13 (82418) trAyasva devatA vIra dAnavAdyaiH supIDitAH . lokAMshcha lokapAlAMshcha R^iShIMshcha jayatAMvara .. 13\-40\-14 (82419) vedAH sA~NgopaniShadaH sarahasyAH sasa~NgrahAH . so~NkArAH savaShaTkArAH prAhustvAM yaj~namuttamam .. 13\-40\-15 (82420) pavitrANAM pavitraM cha ma~NgalAnAM cha ma~Ngalam . tapasvinAM tapashchaiva daivataM devatAsvapi .. 13\-40\-16 (82421) evamAdipuraskArairR^iksAmayajuShAM gaNaiH . vaikuNThaM tuShTuvurdevAH sarve brahmarShibhiH saha .. 13\-40\-17 (82422) tato.antarikShe vAgAsInmeghagambhIranisvanA . jeShyadhvaM dAnavAnyUyaM mayaiva saha sa~Ngare .. 13\-40\-18 (82423) tato devagaNAnAM cha dAnavAnAM cha yudhyatAm . prAdurAsInmahAtejAH shAr~NgachakragadAdharaH .. 13\-40\-19 (82424) suparNapR^iShThamAsthAya tejasA pradahanniva . vyadhamaddAnavAnsarvAnbAhudraviNatejasA .. 13\-40\-20 (82425) taM samAsAdya samare daityadAnavapu~NgavAH . vyanashyanta mahArAja pata~NgA iva pAvakam .. 13\-40\-21 (82426) sa vijityAsurAnsarvAndAnavAMshcha mahAmatiH . pashyatAmeva devAnAM tatraivAntaradhIyata .. 13\-40\-22 (82427) taM dR^iShTvAntarhitaM devA viShNuM devAmitadyutim . vismayotphullanayanA brahmANamidamabruvan .. 13\-40\-23 (82428) bhagavansarvalokesha sarvalokapitAmaha . idamatyadbhutaM vR^ittaM tannaH shaMsitumarhasi .. 13\-40\-24 (82429) daivAsure.asminsa~NgrAme trAtA yena vayaM vibho . etadvij~nAtumichChAmaH kutosau kashcha tatvataH .. 13\-40\-25 (82430) ko.ayamasmAnparitrAya tUShNImeva yathAgatam . pratiprayAto divyAtmA taM naH shaMsitumarhasi .. 13\-40\-26 (82431) evamuktaH suraiH sarvairvachanaM vachanArthavit . uvAcha padmanAbhasya pUrvarUpaM prati prabho .. 13\-40\-27 (82432) brahmovAcha. 13\-40\-28x (6842) na hyenaM veda tatvena bhuvanaM bhuvaneshvaram . sa~NkhyAtuM naiva chAtmAnaM nirguNaM guNinAM varam .. 13\-40\-28 (82433) atra te vartayiShyAmi itihAsaM purAtanam . suparNasya cha saMvAdamR^iShINAM chApi devatAH .. 13\-40\-29 (82434) purA brahmarShayashchaiva siddAshcha bhuvaneshvaram . Ashritya himavatpR^iShThe chakrire vividhAH kathAH .. 13\-40\-30 (82435) teShAM kathayatAM tatra kathAnte patatAM varaH . prAdurAsInmahAtejA vAhashchakragadAbhR^itaH .. 13\-40\-31 (82436) sa tAnR^iShInsamAsAdya vinayAvanatAnanaH . avatIrya mahAvIryastAnR^iShInabhijagmivAn .. 13\-40\-32 (82437) abhyarchitaH sa R^iShibhiH svAgatena mahAbalaH . upAvishata tejasvI bhUmau vegavatAM varaH .. 13\-40\-33 (82438) tamAsInaM mahAtmAnaM vainateyaM mahAdyutim . R^iShayaH paripaprachChurmahAtmAnastapasvinaH .. 13\-40\-34 (82439) kautUhalaM vainateya paraM no hR^idi vartate . tasya nAnyosti vakteha tvAmR^ite pannagAshana .. 13\-40\-35 (82440) tadAkhyAtamihechChAmo bhavatA prashnamuttamam . evamuktaH pratyuvAcha prA~njalirvinatAsutaH .. 13\-40\-36 (82441) dhanyosmyanugR^ihItosmi yanmAM brahmarShisattamAH . praShTavyaM praShTumichChanti prItimanto.anasUyakAH .. 13\-40\-37 (82442) kiM mayA brUta vaktavyaM kAryaM cha vadatAM varAH . yUyaM hi mAM yathAyuktaM sarvaM vai praShTumarhatha .. 13\-40\-38 (82443) namaskR^itvA hyanantAya tatasta R^iShisattamAH . praShTuM prachakramustatra vainateyaM mahAbalam .. 13\-40\-39 (82444) devadevaM mahAtmAnaM nArAyaNamanAmayam . bhavAnupAste varadaM kuto.asau kashcha tatvataH .. 13\-40\-40 (82445) prakR^itirvikR^itirvA.asya kIdR^ishI kvanu saMsthitiH . etadbhavantaM pR^ichChAmo devo.ayaM kva kR^itAlayaH .. 13\-40\-41 (82446) etha bhaktapriyo devaH priyabhaktastathaiva cha . tvaM priyashchAsya bhaktashcha nAnyaH kAshyapa vidyate .. 13\-40\-42 (82447) muShNanniva manashchakShUMShyavibhAvyatanurvibhuH . anAdimadhyanidhano na vidmainaM kuto hyasau .. 13\-40\-43 (82448) vedeShvapi cha vishvAtmA gIyate na cha vidmahe . tatvatastatvabhUtAtmA vibhurnityaH sanAtanaH .. 13\-40\-44 (82449) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam . guNAshchaiShAM yathAsa~NkhyaM bhAvAbhAvau tathaiva cha .. 13\-40\-45 (82450) tamaH satvaM rajashchaiva bhAvAshchaiva tadAtmakAH . mano buddhishcha tejashcha buddhigamyAni tatvataH . jAyante tAta tasmAddhi tiShThate teShvasau vibhuH .. 13\-40\-46 (82451) sa~nchintya bahudhA buddhyA nAdhyavasyAmahe param . tasya devasya tatvena tannaH shaMsa yathAtatham .. 13\-40\-47 (82452) etameva paraM prashnaM kautUhalasamanvitAH . evaM bhavantaM pR^ichChAmastannaH shaMsitumarhasi .. 13\-40\-48 (82453) suparNa uvAcha. 13\-40\-49x (6843) sthUlato yastu bhagavAMstenaiva svena hetunA . trailokyasya tu rakShArthaM dR^ishyate rUpamAsthitaH .. 13\-40\-49 (82454) mayA tu mahadAshcharyaM purA dR^iShTaM sanAtane . deve shrIvatsanilaye tachChR^iNudhvamasheShataH .. 13\-40\-50 (82455) na sma shakyo mayA vettuM na bhavadbhiH katha~nchana . yathA mAM prAha bhagavAMstathA tachChruyatAM mama .. 13\-40\-51 (82456) mayA.amR^itaM devatAnAM miShatAmR^iShisattamAH . hR^itaM vipATya taM yantraM vidrAvyAmR^itarakShiNaH .. 13\-40\-52 (82457) devatA vimukhIkR^itya sendrAH samaruto mR^idhe . unmathyAshu girIMshchaiva vikShobhya cha mahodadhiM .. 13\-40\-53 (82458) taM dR^iShTvA mama vikrAntaM vAguvAchAsharIriNI . prItosmi te vainateya karmaNA.anena suvrata . avR^ithA te.astu madvAkyaM brUhi kiM karavANi te .. 13\-40\-54 (82459) tAmevaMvAdinIM vAchamahaM pratyuktavAMstadA . j~nAtumichChAmi kastvaM hi tato me dAsyase varam . prakR^itirvikR^itirvA tvaM devo vA dAnavopi vA .. 13\-40\-55 (82460) tato jaladagambhIraM prahasya vadatAMvaraH . uMvAcha varadaH prItaH kAle tvaM mA.abhivetsyasi .. 13\-40\-56 (82461) vAhanaM bhava me sAdho varaM dadmi tavottamam . na te vIryeNa sadR^ishaH kashchilloke bhaviShyati .. 13\-40\-57 (82462) pata~Nga patatAMshreShTha na devo nApi dAnavaH . matsakhitvamanuprApto durdharShashcha bhaviShyasi .. 13\-40\-58 (82463) tamabravaM devadevaM mAmevaMvAdinaM param . prayataH prA~njalirbhUtvA praNamya shirasA vibhum .. 13\-40\-59 (82464) evametanmahAbAho sarvametadbhaviShyati . vAhanaM te bhaviShyAmi yathA vadati mAM bhavAn .. 13\-40\-60 (82465) mama chApi mahAbuddhe nishchayaM shrUyatAmiti . dhvajaste.ahaM bhaviShyAmi rathasthasya na saMshayaH .. 13\-40\-61 (82466) tathAstviti sa mAmuktvA bhUyaH prAha mahAmanAH . na te gativighAto.adya bhaviShyatyamR^itaM vinA .. 13\-40\-62 (82467) evaM kR^itvA tu samayaM devadevaH sanAtanaH . mAmuktvA sAdhayasveti yathA.abhiprAyato gataH .. 13\-40\-63 (82468) tato.ahaM kR^itasaMvAdo yena kenApi sattamAH . kautUhalasamAviShTaH pitaraM kashyapaM gataH .. 13\-40\-64 (82469) sohaM pitaramAsAdya praNipatyAbhivAdya cha . sarvametadyathAtathyamuktavAnpiturantike .. 13\-40\-65 (82470) shrutvA tu bhagavAnmahyaM dhyAnamevAnvapadyata . sa muhUrtamiva dhyAtvA mAmAha vadatAM varaH .. 13\-40\-66 (82471) dhanyosyanugR^ihItashcha yattvaM tena mahAtmanA . saMvAdaM kR^itavAMstAta guhyena paramAtmanA .. 13\-40\-67 (82472) sthUladR^ishyaH sa bhagavAMstena tenaiva hetunA . dR^ishyate.avyaktarUpasthaH pradhAnaprabhavApyayaH .. 13\-40\-68 (82473) mayA hi sa mahAtejA nAnyayogasamAdhinA . tapasogreNa tejasvI toShitastapasAMnidhiH .. 13\-40\-69 (82474) tato me darshayAmAsa toShayanniva putraka . shvetapItAruNanibhaH kadrUkapilapi~NgalaH .. 13\-40\-70 (82475) raktanIlAsitanibhaH sahasrodarapANimAn . dvisAhasramahAvaktra ekAkShaH shatalochanaH .. 13\-40\-71 (82476) aniShpandA nirAhArAH samAnAH sUryatejasA . tamupAsanti paramaM guhyamakSharamavyayam .. 13\-40\-72 (82477) samAsAdya tu taM vishvamahaM mUrdhnA praNamya cha . R^igyajuHsAmabhiH stutvA sharaNyaM sharaNaM gataH .. 13\-40\-73 (82478) mahAmeghaughadhIreNa svareNa jayatAMvaraH . AbhAShya putraputreti idamAha dhR^itaM vachaH .. 13\-40\-74 (82479) tvayA.abhyudayakAmena tapashchIrNaM mahAmune . amuktastvaM samAsa~Ngairavimukto.adya pashyasi .. 13\-40\-75 (82480) yadA sa~Ngairvimuktashcha gatamoho gataspR^ihaH . bhaviShyasi sadA brahma mAmanudhyAsyase dvija .. 13\-40\-76 (82481) aikAntikIM matiM kR^itvA madbhakto matparAyaNaH . j~nAsyase mAM tato brahmanvItamohashcha tatvataH .. 13\-40\-77 (82482) tena tvaM kR^itasaMvAdaH svataH sarvahitaiShiNA . vishvarUpeNa devena puruSheNa mahAtmanA . tamevArAdhaya kShipraM tamArAdhya na sIdasi .. 13\-40\-78 (82483) sohamevaM bhagavatA pitrA brahmarShisattamAH . anunIto yathAnyAyaM svameva bhavanaM gataH ..' .. 13\-40\-79 (82484) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatvAriMsho.adhyAyaH .. 40 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 041 .. shrIH .. 13\.41\. adhyAyaH 41 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## brahmaNA devAnprati garuDasya badarInArAyaNAnugamanAdipratipAdakagaruDamunigaNasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `suparNa uvAcha . so.ahamAmantrya pitaraM tadbhAvagatamAnasaH . svamevAlayamAsAdya tamevArthamachintayam .. 13\-41\-1 (82485) tadbhAvagatabhAvAtmA tadbhUtagatamAnasaH . govindaM chintayannAse shAshvataM paramavyayam .. 13\-41\-2 (82486) dhR^itaM babhUva hR^idayaM nArAyaNadidR^ikShayA . sohaM vegaM samAsthAya manomArutavegavAn . ramyAM vishAlAM badarIM gato nArAyaNAshramam .. 13\-41\-3 (82487) tatastatra hariM jagataH prabhavaM vibhum . govindaM puNDarIkAkShaM praNataH shirasA harim . R^igyajussAmabhishchainaM tuShTAva parayA mudA .. 13\-41\-4 (82488) athApashyaM suvipulamashvatthaM devasaMshrayam .. 13\-41\-5 (82489) chaturdviguNapInAMsaH sha~NkachakragadAdharaH . prAdurbabhUva puruShaH pItavAsAH sanAtanaH . madhyAhnArkapratIkAshastejasA bhAsayandishaH .. 13\-41\-6 (82490) saMstutaH saMvidaM kR^itvA vrajeti shreyase rataH . prAgudIchIM dishaM devaH pratasthe puruShottamaH . dishashcha vidishashchaiva bhAsayansvena tejasA .. 13\-41\-7 (82491) tamahaM puruShaM divyaM vrajantamamitaujasam . anuvavrAja vegena shanairgachChantamavyayam .. 13\-41\-8 (82492) yojanAnAM sahasrANi ShaShTimaShTau tathA shatam . tathA shatasahasraM cha shataM dviguNameva cha .. 13\-41\-9 (82493) sa gatvA dIrgamadhvAnamapashyamahamadbhutam . mahAntaM pAvakaM dIptamarchiShmantamanindhanam .. 13\-41\-10 (82494) shatayojanavistIrNaM tasmAddviguNamAyatam . vivesha sa mahAyogI pAvakaM pAvakadyutiH .. 13\-41\-11 (82495) tatra shaMbhustapastepe mahAdevaH sahomayA . sa tena saMvidaM kR^itvA pAvakaM samatikramat .. 13\-41\-12 (82496) shramAbhibhUtena mayA katha~nchidanugamyate .. 13\-41\-13 (82497) gatvA sa dIrghamadhvAnaM bhAskareNAvabhAsitam . abhAskaramamaryAdaM vivesha sumahattamaH .. 13\-41\-14 (82498) atha dR^iShTiH pratihatA mama tatra babhUva ha . yathAsvabhAvaM bhUtAtmA vivesha sa mahAdyutiH .. 13\-41\-15 (82499) tato.ahamabhavaM mUDho jaDAndhabadhiropamaH . dishashcha vidishashchaiva na vijaj~ne tamovR^itaH .. 13\-41\-16 (82500) avijAnannahaM ki~nchittasmiMstamasi saMvR^ite . sasaMbhrAntena manasA vyathAM paramikAM gataH .. 13\-41\-17 (82501) so.ahaM prapannaH sharaNaM devadevaM sanAtanam . prA~nchalirmanasA bhUtvA vAkyametattadoktavAn .. 13\-41\-18 (82502) bhagavanbhUtabhavyesha bhavadbhUtakR^idavyaya . sharaNaM samprapannaM mAM trAtumarhasyariMdama .. 13\-41\-19 (82503) ahaM tu tattvajij~nAsuH kosi kasyAsi kutra vA . samprAptaH padavIM deva sa mAM saMtrAtumarhasi .. 13\-41\-20 (82504) AvirbhUtaH purANAtmA mAmehIti sanAtanaH . tatoparAntato devo vishvasya gatirAtmavAn . mohayAmAsa mAM tatra durvibhAvyavapurvibhuH .. 13\-41\-21 (82505) svabhAvamAtmanastatra darshayansvayamAtmanA . shramaM me janayAmAsa bhayaM chAbhayadaH prabhuH .. 13\-41\-22 (82506) khinna ityeva mAM matvA bhagavAnavyayo.achyutaH . shabdenAshvAsayAmAsa jagAhe cha tamo mahat .. 13\-41\-23 (82507) ahaM tamevAnugataH shramAlasapadashcharan . manasA devadeveshaM dhyAtuM samupachakrame .. 13\-41\-24 (82508) tathAgataM tu mAM j~nAtvA bhagavAnamitadyutiH . tamaH praNAshayAmAsa mamAnugrahakA~NkShayA .. 13\-41\-25 (82509) tataH pranaShTe tamasi tamahaM dIptatejasam . apashyaM tejasA vyAptaM madhyAhna iva bhAskaram .. 13\-41\-26 (82510) svayaMprabhAMshcha puruShAnstriyashcha paramAdbhutAH . apashyamahamavyagrastasmindeshe sahasrashaH .. 13\-41\-27 (82511) na tatra dyotate sUryo nakShatrANi tathaiva cha . na tatra chandramA bhAti na vAyurvAti pAMsulaH .. 13\-41\-28 (82512) tatra tUryANyanekAni gItAni madhurANi cha . adR^ishyAni manoj~nAni shrUyante sarvatodisham .. 13\-41\-29 (82513) sravanti vaiDUryalatAH padmotpalajhaShAkulAH . muktAsikatavaprAshcha sarito nirmalodakAH .. 13\-41\-30 (82514) agatistatra devAnAmasurANAM tathaiva cha . gandharvanAgayakShANAM rAkShasAnAM tathaiva cha .. 13\-41\-31 (82515) svayaMprabhAstatra narA dR^ishyante.adbhutadarshanAH . yeShAM na devatAstulyAH prabhAbhirbhAvitAtmanAm .. 13\-41\-32 (82516) sa cha tAnapyatikramya daivatairapi pUjitaH . vivesha jvalanaM dIptamanindhanamanaupamam .. 13\-41\-33 (82517) jvAlAbhirmAM praviShTaM cha jvalantaM sarvatodisham . daityadAnavarakShobhirdaivataishchApi dussaham .. 13\-41\-34 (82518) jvAlAmAlinamAsAdya tamagnimahamavyayam . aviShahyatamaM matvA manasedamachintayam .. 13\-41\-35 (82519) mayA hi samareShvagniranekeShu mahAdyutiH . praviShTashchApaviddhashcha na cha mAM dagdhavAnkvachit .. 13\-41\-36 (82520) ayaM cha dussahaH shashvattejasA.atihutAshanaH . atyAdityaprakAshArchiranalo dIpyate mahAn .. 13\-41\-37 (82521) sa tathA dahyamAnopi tejasA dIptavarchasA . prapannaH sharaNaM devaM sha~NkachakragadAdharam .. 13\-41\-38 (82522) bhaktashchAnugatashcheti trAtumarhasi mAM vibho . yathA mAM na dahedagniH sadyo deva tathA kuru .. 13\-41\-39 (82523) evaM vilapamAnasya j~nAtvA me vachanaM prabhuH . mA bhairiti vachaH prAha meghagambIranisvanaH .. 13\-41\-40 (82524) sa mAmAshvAsya vachanaM prAhedaM bhagavAnvibhuH . mama tvaM viditaH saumya yathAvattatvadarshane .. 13\-41\-41 (82525) j~nApitashchApi yatpitrA tachchApi viditaM mahat . vainateya mamApyevamahaM vedyaH katha~nchana .. 13\-41\-42 (82526) mahadetatsvarUpaM me na te vedyaM katha~nchana . mAM hi vindanti vidvAMso ye j~nAne pariniShThitAH .. nirmamA niraha~NkArA nirAshIrbandhanAyutAH .. 13\-41\-43 (82527) bhavAMstu satataM bhakto manmanAH pakShisattama . sthUlaMmAM vetsyase tasmAjjagataH kAraNesthitam'.. .. 13\-41\-44 (82528) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekachatvAriMsho.adhyAyaH .. 41 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 042 .. shrIH .. 13\.42\. adhyAyaH 42 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## brahmaNA devAnprati shrInArAyaNamahimapratipAdakagaruDamunigaNasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `suparNa uvAcha . evaM dattAbhayastena tato.ahamR^iShisattamAH . naShTakhedashramabhayaH kShaNena hyabhavaM tadA .. 13\-42\-1 (82529) sa shanairyAti bhagavAngatyA laghuparAkramaH . ahaM tu sumahAvegamAstAyAnuvrajAmi tam .. 13\-42\-2 (82530) sa gatvA dIrghamadhvAnamAkAshamamitahyutiH . manasA.apyagamaM devamAsasAdAtmatatvavit .. 13\-42\-3 (82531) atha devaH samAsAdya manasaH sadR^ishaM javam . mohayitvA cha mAM tatra kShaNenAntaradhIyata .. 13\-42\-4 (82532) tatrAmbudharadhIreNa bhoshabdenAnunAdinA . ayaM bho.ahamiti prAha vAkyaM vAkyavishAradaH .. 13\-42\-5 (82533) shabdAnusArI tu tatastaM deshamahamAvrajam . tatrApashyaM tatashchAhaM shrImaddhaMsayutaM saraH .. 13\-42\-6 (82534) sa tatsaraH samAsAdya bhagavAnAtmavittamaH . bhoshabdapratisR^iShTena svareNa prativAdinA .. 13\-42\-7 (82535) vivesha devaH svAM yoniM mAmidaM chAbhyabhAShata . vishasva salilaM saumya sukhamatra vasAmahe .. 13\-42\-8 (82536) tatashcha prAvishaM tatra saha tena mahAtmanA . dR^iShTavAnadbhutataraM tasminsarasi bhAsvatAm .. 13\-42\-9 (82537) agnInAmapraNItAnAmiddhAnAmindhanairvinA . dIptAnAmAjyasiktAnAM syAneShvarchiShmatAM sadA .. 13\-42\-10 (82538) dIptisteShAmanAjyAnAM prAptAjyAnAmivAbhavat . aniddhAnAmiva satAmiddhAnAmiva bhAsvatAm .. 13\-42\-11 (82539) athAhaM varadaM devaM nApashyaM tatra sa~Ngatam . tataH sammohamApanno viShAdabhagamaM param .. 13\-42\-12 (82540) apashyaM chAgnihotrANi shatasho.atha sahasrashaH . vidhinA sampraNItAni dhiShNyeShvAjyavatAM tadA .. 13\-42\-13 (82541) asaMbhR^iShTatalAshchaiva vedIH kusumasaMstR^itAH . kushapadmotpalAsa~NgAH kalashAMshcha hiraNmayAn .. 13\-42\-14 (82542) agnihotrANi chitrANi shatasho.atha sahasrashaH . agnihotrAya yogyAni yAni dravyANi kAnichit . tAni chAtra samR^iddhAni dR^iShTavAnasmyanekashaH .. 13\-42\-15 (82543) manohR^idyatamashchAgniH surabhiH puNyalakShaNaH . Ajyagandho manogrAhI ghrANachakShussukhAvahaH .. 13\-42\-16 (82544) teShAM tatrAgnihotrANAmIDitAnAM sahasrashaH . samIpe tvadbhutatamamapashyamahamavyayam .. 13\-42\-17 (82545) chandrAMshukAshashubhrANAM tuShArodbhedavarchasAm . vimalAdityabhAsAnAM sthaNDilAni sahasrashaH . dR^iShTAnyagnisamIpe tu dhyutimanti mahAnti cha .. 13\-42\-18 (82546) eShu chAgnisamIpeShu shushrAva supadAkSharAH . prabhAvAntaritAnAM tu praspaShTAkSharabhAShiNAm . R^igyajuHsAmagAnAM cha madhurAH susvarA giraH .. 13\-42\-19 (82547) susaMmR^iShTatalaistaistu bR^ihadbirdIptatejasaiH . pAvakaiH pAvitAtmAhamabhavaM laghuvikramaH .. 13\-42\-20 (82548) tato.ahaM teShu dhiShNyeShu jvalamAneShu yajvanAm . taM deshaM praNamitvA.atha anveShTumupachakrame .. 13\-42\-21 (82549) tAnyanekasahasrANi paryaTaMstu mahAjavAt . apashyamAnastaM devaM tato.ahaM vyathito.abhavam .. 13\-42\-22 (82550) tatasteShvagnihotreShu jvalatsu vimalArchiShu . bhAnumatsu na pashyAmi devadevaM sanAtanam .. 13\-42\-23 (82551) tato.ahaM tAni dIptAni parIya vyasthitendriyaH . nAntaM teShAM prapashyAmi khedashcha sahasAbhavat .. 13\-42\-24 (82552) visR^itya sarvato dR^iShTiM bhayamohasamanvitaH . shramaM paraMmamApannashchintayAnastvachetanaH .. 13\-42\-25 (82553) tasminna khalu varte.ahaM loke yatraitadIdR^isham . R^igyajussAmanirghoShaH shrUyate na cha dR^ishyate .. 13\-42\-26 (82554) na cha pashyAmi taM devaM yenAhamiha choditaH . evaM chintAsabhApannaH pradhyAtumupachakrame .. 13\-42\-27 (82555) tatashchintayato mahyaM mohenAviShTachetasaH . mahAshabdaH prAdurAsItsubhR^ishaM me vyathAkaraH .. 13\-42\-28 (82556) athAhaM sahasA tatra shR^iNomi vipuladhvanim . apashyaM cha suparNAnAM sahasrANyayutAni cha .. 13\-42\-29 (82557) abhyadravanta mAmeva vipuladyutiraMhasaH . teShAmahaM prabhAveNa sarvathaivAvaro.abhavam .. 13\-42\-30 (82558) so.ahaM samantataH sarvaiH suparNairatitejasaiH . dR^iShTvA.a.atmAnaM parigataM sambhramaM paramaM gataH .. 13\-42\-31 (82559) vinayAvanato bhUtvA namashchakre mahAtmane . anAdinidhanAyaibhirnAmabhiH paramAtmane .. 13\-42\-32 (82560) nArAyaNAya shuddhAya shAshvatAya dhruvAya cha . bhUtabhavyabhaveshAya shivAya shivamUrtaye .. 13\-42\-33 (82561) shivayoneH shivAdyAyi shivapUjyatamAya cha . ghorarUpAya mahate yugAntakaraNAya cha .. 13\-42\-34 (82562) vishvAya vishvadevAya vishveshAya mahAtmane . sahasrodarapAdAya sahasranayanAya cha .. 13\-42\-35 (82563) sahasrabAhave chaiva sahasravadanAya cha . shuchishravAya mahate R^itusaMvatsarAya cha .. 13\-42\-36 (82564) R^igyajuHsAmavaktrAya atharvashirase namaH . hR^iShIkeshAya kR^iShNAya druhiNorukramAya cha .. 13\-42\-37 (82565) bR^ihadvegAya tArkShyAya varAhAyaikashR^i~NgiNe . shipiviShTAya satyAya haraye.atha shikhaNDine .. 13\-42\-38 (82566) hutAshAyordhvavaktrAya raudrAnIkAya sAdhave . sindhave sindhuvarShaghne devAnAM sindhave namaH .. 13\-42\-39 (82567) garutmate trinetrAya sudharmAya vR^iShAkR^ite . sammrADugre saMkR^itaye viraje sambhave bhave .. 13\-42\-40 (82568) vR^iShAya vR^iSharUpAya vibhave bhUrbhuvAya va . dIptasR^iShTAya yaj~nAya sthirAya sthavirAya cha .. 13\-42\-41 (82569) achyutAya tuShArAya vIrAya cha samAya cha . jiShNave puruhUtAya vasiShThAya varAya cha .. 13\-42\-42 (82570) satyeshAya sureshAya haraye.atha shikhaNDine . barhiShAya vareNyAya vasave vishvavedhase .. 13\-42\-43 (82571) kirITine sukeshAya vAsudevAya shuShmiNe . bR^ihadukthyasuSheNAya yugye dundubhaye tathA .. 13\-42\-44 (82572) bhayesakhAya vibhave bharadvAje.abhayAya cha . bhAskarAya cha chandrAya padmanAbhAya bhUriNe .. 13\-42\-45 (82573) punarvasubhR^itatvAya jIvaprabhaviShAya cha . vaShaTkArAya svAhAya svadhAya nidhanAya cha .. 13\-42\-46 (82574) R^iche cha yajuShe sAmne trailokyapataye namaH . shrIpadmAyAtmasadR^ishe dharaNIdhAriNe pare .. 13\-42\-47 (82575) saumyAsaumyasvarUpAya saumye sumanase namaH . vishvAya cha suvishvAya vishvarUpadharAya cha .. 13\-42\-48 (82576) keshavAya sukeshAya rashmikeshAya bhUriNe . hiraNyagarbhAya namaH saumyAya vR^iSharUpiNe .. 13\-42\-49 (82577) nArAyaNAgryavapuShe puruhUtAya vajriNe . varmiNe vR^iShasenAya dharmasenAya rodhase . munaye jvaramuktAyi jvarAdhipataye namaH .. 13\-42\-50 (82578) anetrAya trinetrAya pi~NgalAya viDUrmiNe . tapobrahmanidhAnAya yugaparyAyiNe namaH .. 13\-42\-51 (82579) sharaNAya sharaNyAya bhakteShTasharaNAya cha . namaH sarvabhaveshAya bhUtabhavyabhavAya cha .. 13\-42\-52 (82580) pAhi mAM devadevesha kopyajosi sanAtanaH . evaM gatosmi sharaNaM sharaNyaM brahmayoninam .. 13\-42\-53 (82581) stavyaM stavaM stutavatastattamo me praNashyata . bhayaM cha me vyapagataM pakShiNo.antarhitA.abhavan .. 13\-42\-54 (82582) shR^iNomi cha giraM divyAmantardhAnagatAM shivAm . mA bhairgarutmandAntosi punaH sendrAndivaukasaH . svaM chaiva bhavanaM gatvA drakShyase putrabAndhavAn .. 13\-42\-55 (82583) tatastasminkShaNenaiva sahasaiva mahAdyutiH . pratyadR^ishyata tejasvI purastAtsa mamAntike .. 13\-42\-56 (82584) samAgamya tatastena shivena paramAtmanA . apashyaM chAhamAyAntaM naranArAyaNAshrame . chaturdviguNavinyAsaM taM cha devaM sanAtanam .. 13\-42\-57 (82585) yajatastAnR^iShIndevAnvadato dhyAyato munIn . yuktAnsiddhAnnaiShThikAMshcha japato yajato gR^ihe .. 13\-42\-58 (82586) puShpapUraparikShiptaM dhUpitaM dIpitaM hutam . vanditaM siktasammR^iShTaM naranArAyaNAshramam .. 13\-42\-59 (82587) tadadbhutamahaM dR^iShTvA vismitosmi tadA.anaghAH . jagAma shirasA devaM prayatenAntarAtmanA .. 13\-42\-60 (82588) tadatyadbhutasa~NkAsaM kimetaditi chintayan . nAdhyagachChaM paraM divyaM tasya sarvabhavAtmanaH .. 13\-42\-61 (82589) praNipatya sudurdharShaM punaH punarudIkShya cha . shirasya~njalimAdhAya vismayotphullalochanaH . avochaM tamadInArthaM shreShThAnAM shreShThamuttamam .. 13\-42\-62 (82590) namaste bhagavandeva bhUtabhavyabhavatprabho . yadetadadbhutaM deva mayA dR^iShTaM tvadAshrayam .. 13\-42\-63 (82591) anAdimadyaparyantaM kiM tachChaMsitumarhasi . yadi jAnAsi sAM bhaktaM yadi vA.anugraho mayi . shaMsa sarvamasheSheNa shrotavyaM yadi chenmayA .. 13\-42\-64 (82592) svabhAvastava durj~neyaH prAdurbhAvo bhavasya cha . bhavadbhUtabhaviShyesha sarvathA gahanaM bhavAn .. 13\-42\-65 (82593) brUhi sarvamasheSheNa tadAshcharyaM mahAmune . kiM tadatyadbhutaM vR^ittaM teShvagniShu samantataH .. 13\-42\-66 (82594) kAni tAnyagnihotrANi keShAM shabdaH shruto mayA . shR^iNvatAM brahma satatamadR^ishyAnAM mahAtmanAm .. 13\-42\-67 (82595) etanme bhagavankR^iShNa brUhi sarvamasheShataH . gR^iNantyagnisamIpeShu ke cha te brahmarAshayaH ..' .. 13\-42\-68 (82596) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvichatvAriMsho.adhyAyaH .. 42 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 043 .. shrIH .. 13\.43\. adhyAyaH 43 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## badarInArAyaNena garuDaMprati svamahimoktiH .. 1 .. garuDena munigaNAnprati svAnubhUtanArAyaNamahimoktiH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhagavAnuvAcha . mAM na devA na gandharvA nAsurA na va rAkShasAH . vidustatvena satvasthaM sUkShmAtmAnamavasthitam .. 13\-43\-1 (82597) chaturdhA.ahaM vibhaktAtmA lokAnAM hitakAmyayA . bhUtabhavyabhaviShyAdiranAdirvishvakR^ittamaH .. 13\-43\-2 (82598) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotishcha pa~nchamam . mano buddhishcha chetashcha tamaH satvaM rajastathA .. 13\-43\-3 (82599) prakR^itirvikR^itishchaiva vidyAvidye shubhAshubhe . matta etAni jAyante nAhamebhyaH katha~nchana .. 13\-43\-4 (82600) yatkiMchichChreyasA yuktaM shreyaskaramanuttamam . dharmayuktaM cha puNyaM cha so.ahamasmi nirAmayaH .. 13\-43\-5 (82601) yatsvabhAvAtmatatvaj~naiH kAraNairupalakShyate . anAdimadhyanidhanaH sontarAtmA.asmi shAshvataH .. 13\-43\-6 (82602) yattu me paramaM guhyaM rUpaM sUkShmArthadarshibhiH . gR^ihyate sUkShmabhAvaj~naiH so.avibhAvyosmi shAshvataH .. 13\-43\-7 (82603) tattu me paramaM guhyaM yena vyAptamidaM jagat . soha~NgataH sarvasatvaH sarvasya prabhavo.avyayaH .. 13\-43\-8 (82604) matto jAyanti bhUtAni mayA dhAryantyaharnisham . mayyeva vilayaM yAnti pralaye pannagAshana .. 13\-43\-9 (82605) yo mAM yathA vedayati tathA tasyAsmi kAshyapa . manobuddhigataH shreyo vidadhAmi viha~Ngama .. 13\-43\-10 (82606) mAM tu j~nAtuM kR^itA buddhirbhavatA pakShisattama . shR^iNu yo.ahaM yatashchAhaM yadarthashchAhamudyataH .. 13\-43\-11 (82607) ye kechinniyatAtmAnastretAgniparamArchitAH . agnikAryaparA nityaM japahomaparAyaNAH .. 13\-43\-12 (82608) AtmanyagnInsamAdhAya niyatA niyatendriyAH . ananyamanasaste mAM sarve vai samupAsate .. 13\-43\-13 (82609) yajanto japayaj~nairmAM mAnasaishcha susaMyatAH . agnInabhyudyayuH shashvadagniShvevAbhisaMshritAH .. 13\-43\-14 (82610) ananyakAryAH shuchayo nityamagniparAyaNAH . ya evaMbuddhyo dhIrAste mAM gachChanti tAdR^ishAH .. 13\-43\-15 (82611) akAmahatasa~NkalpA j~nAne nityaM samAhitAH . AtmanyagniM samAdhAya nirAhArA nirAshiShaH .. 13\-43\-16 (82612) viShayeShu nirArambhA vimuktA j~nAnachakShuShaH . ananyamanaso dhIrAH svabhAvaniyamAnvitAH .. 13\-43\-17 (82613) yattadviyati dR^iShTaM tatsaraH padmotpalAyutam . tatrAgnayaH sannihitA dIpyante sma nirindhanAH .. 13\-43\-18 (82614) j~nAnAmalAshayAstasminye cha chandrAMshunirmalAH . upAsInA gR^iNanto.agnimaspaShTAkSharabhAShiNaH . AkA~NkShamANAH shuchayasteShvagriShu viha~Ngama .. 13\-43\-19 (82615) ye mayA bhAvitAtmAno mayyevAbhiratAH sadA . upAsate cha mAmeva jyotirbhUtA nirAmayAH .. 13\-43\-20 (82616) tairhi tatraiva vastavyaM nIrAgAdibhirachyutaiH . nirAhArA hyaniShpandAshchandrAMshusadR^ishaprabhAH .. 13\-43\-21 (82617) nirmalA niraha~NkArA nirAlambA nirAshiShaH . madbhaktAH satataM tevai bhaktAMstAnapi chApyaham .. 13\-43\-22 (82618) chaturdhA.ahaM vibhaktAtmA charAmi jagato hitaH . lokAnAM dhAraNArthAya vidhAnaM vidadhAmi cha .. 13\-43\-23 (82619) yathAvattadasheSheNa shrotumarhati me bhavAn .. 13\-43\-24 (82620) ekA mUrtirnirguNAkhyA yogaM paramamAsthitA . dvitIyA sR^ijate tAta bhUtagrAmaM charAcharam .. 13\-43\-25 (82621) sR^iShTaM saMharate chaikA jagatsthAvaraja~Ngamam . j~nAtAtmaniShThA kShapayanmohayantIva mAyayA . kShapayantI mohayati AtmaniShThA svamAyayA .. 13\-43\-26 (82622) chaturthI me mahAmUrtirjagadvR^iddhiM dadAti sA . rakShate chApi niyatA sohamasmi nabhashvaraH .. 13\-43\-27 (82623) mayA sarvamidaM vyAptaM mayi sarvaM pratiShThitam . ahaM sarvajagadbIjaM sarvatragatiravyayaH .. 13\-43\-28 (82624) yAni tAnyagnihotrANi ye cha chandrAMshurAshayaH . gR^iNanti vedaM satataM teShvagniShu viha~Ngama .. 13\-43\-29 (82625) krameNa mAM samAyAnti sukhino j~nAnasaMyutAH . teShAmahaM tapo dIptaM tejaH samyaksamAhitam . nityaM te mayi vartante teShu chAhamatandritaH .. 13\-43\-30 (82626) sarvato muktasa~Ngena mayyananyasamAdhinA . shakyaH samAsAdayitumahaM vai j~nAnachakShuShA .. 13\-43\-31 (82627) mAM sthUladarshanaM viddhi jagataH kAryakAraNam . mattashcha samprasUtAnvai viddhi lokAnsadaivatAn .. 13\-43\-32 (82628) mayA chApi chaturdhAtmA vibhaktaH prANiShu syithaH . AtmabhUto vAsudevo hyaniruddho matau syitaH .. 13\-43\-33 (82629) sa~NkarShaNo.aha~NkAre cha pradyumno manasi syitaH . anyathA cha chaturdA yatsamyaktvaM shrotumarhasi .. 13\-43\-34 (82630) yattatpadmamabhUtpUrvaM tatra brahmA vyajAyata . brAhmaNashchApi sambhUtaH shiva ityavadhAryatAm .. 13\-43\-35 (82631) shivAtskandaH saMvabhUva etatsR^iShTichatuShTayam . daityadAnavadarpaghnamevaM mAM viddhi nityashaH .. 13\-43\-36 (82632) daityadAnavarakShobhiryadA dharmaH prapIDyate . tadA.ahaM dharmavR^iddhyarthaM mUrtimAnbhavitA.a.ashuga .. 13\-43\-37 (82633) vedavrataparA ye tu dhIrA nishchitabuddhyaH . yogino yogayuktAshcha te mAM pashyanti nAnyathA .. 13\-43\-38 (82634) pa~nchabhiH samprayukto.ahaM viprayuktashcha pa~nchabhiH . vartamAnashcha teShvevaM nivR^ittashchaiva teShvaham .. 13\-43\-39 (82635) ye vidurjAtasa~NkalpAste mAM pashyanti tAdR^ishAH .. 13\-43\-40 (82636) svaM vAyurApo jyotishcha pR^ithivI cheti pa~nchamam . tadAtmako.asmi vij~neyo na chAnyosmIti nishchitam. 13\-43\-41 (82637) vartamAnamatItaM cha pa~nchavargeShu nishchalam . shabdasparsheShu rUpeShu rasagandheShu chApyaham .. 13\-43\-42 (82638) rajastamobhyAmAviShTA yeShAM buddhiranishchitA . te na pashyanti me tatvaM tapasA mahatA hyapi .. 13\-43\-43 (82639) nopavAsairna niyamairna vratairvividhairapi . draShTuM vA vedituM vA.api na shakyA paramA gatiH .. 13\-43\-44 (82640) mahAmohArthapa~Nke tu nimagrAnAM gatirhariH . ekAntino dhyAnaparA yatibhAvAdbrajanti mAm .. 13\-43\-45 (82641) satvayuktA matiryeShAM kevalA.a.atmavinishchitA . te pashyanti svamAtmAnaM paramAtmAnamavyayam .. 13\-43\-46 (82642) ahiMsA sarvabhUteShu teShvavastitamArjavam . teShveva cha samAdhAya samyageti cha mAmajam .. 13\-43\-47 (82643) yadetatparamaM guhyamAkhyAnaM paramAdbhutam . yattena tadasheSheNa yathAvachChrotumarhasi .. 13\-43\-48 (82644) ye tvagnihotraniyatA japayaj~naparAyaNAH . te mAmupAsate shashvadyAMstAMstvaM dR^iShTavAnasi .. 13\-43\-49 (82645) shAstradR^iShTavidhAnaj~nA asaktAH kvachidanyathA . shakyo.ahaM vedituM taistu yanme paramamavyayam .. 13\-43\-50 (82646) ye tu sAMkhyaM cha yogaM cha j~nAtvA.apyadhR^itanishchayAH . na te gachChanti kushalAH parAM gatimanuttamAm .. 13\-43\-51 (82647) tasmAjj~nAnena shuddhena prasannAtmA.a.anmavichChuchiH . AsAdayati tadbrahma yatra gatvA na shochati .. 13\-43\-52 (82648) shuddhAbhijanasampannAH shraddhAyuktena chetasA . madbhaktyA cha dvijashreShThA gachChanti paramAM gatiM .. 13\-43\-53 (82649) yadgahyaM paramaM buddherali~NgagrahaNaM cha yat . tatsUkShmaM gR^ihyate viprairyatibhistattvadarshibhiH .. 13\-43\-54 (82650) na vAyuH pavate tatra na tasmi~njyotiShAM gatiH . na chApaH pR^ithivI chaiva nAkAshaM na manogatiH .. 13\-43\-55 (82651) tasmAchchaitAni sarvANi prajAyante viha~Ngama . sarvebhyashcha sa tebhyashcha prabhavatyamalo vibhuH .. 13\-43\-56 (82652) sthUladarshanametanme yaddR^iShTaM bhavatA.anagha . etatsUkShmasya taddvAraM kAryANAM kAraNaM tvaham .. 13\-43\-57 (82653) dR^iShTo vai bhavatA tasmAtsarasyamitavikrama . brahmaNo yadahorAtrasa~NkhyAbhij~nairvibhAvyate .. 13\-43\-58 (82654) eSha kAlastvayA tatra sarasyahamupAgataH . mAM yaj~namAhuryaj~naj~nA vedaM vedavido janAH . munayashchApi mAmeva japayaj~naM prachakShate .. 13\-43\-59 (82655) vaktA mantA rasayitA ghrAtA draShTA pradarshakaH . boddhA bodhayitA chAhaM gantA shrotA chidAtmakaH .. 13\-43\-60 (82656) mAmiShTvA svargamAyAnti tathA chApnuvate mahat . j~nAtvA mAmeva chaivAnte niHsa~NgenAntarAtmanA .. 13\-43\-61 (82657) ahaM tejo dvijAtInAM mama tejo dvijAtayaH . mama yastejaso dehaH sognirityavagamyatAm .. 13\-43\-62 (82658) prANapAlaH sharIre.ahaM yoginAmahamIshvaraH . sAMkhyAnAmidamevAgre mayi sarvamidaM jagat .. 13\-43\-63 (82659) dharmamartaM cha kAmaM cha mokShaM chaivArjavaM japam . tamaH satvaM rajashchaiva karmajaM cha bhavApyayam .. 13\-43\-64 (82660) sa tadA.ahaM tathArUpastvayA dR^iShTaH sanAtanaH . tatastvahaM parataraH shakyaH kAlena veditum .. 13\-43\-65 (82661) mama yatparamaM guhyaM shAshvataM dhruvamavyayam . tadevaM paramo guhyo devo nArAyaNo hariH . na tachChakyaM bhuja~NgAre vettumabhyudayAnvitaiH .. 13\-43\-66 (82662) nirArambhanamaskArA nirAshIrbandhanAstathA . gachChanti taM mahAtmAnaH paraM brahma sanAtanam .. 13\-43\-67 (82663) sthUlo.ahamevaM vihaga tvayA dR^iShTastathA.anagha . etachchApi na vettyanyastvAmR^ite pannagAshana .. 13\-43\-68 (82664) mA matistava gAnnAshameShA gatiranuttamA . madbhakto bhava nityaM tvaM tato vetsyasi me padam .. 13\-43\-69 (82665) etatte sarvamAkhyAtaM rahasyaM divyamAnuSham . etachChreyaH paraM chaitatpanthAnaM viddhi mokShiNAm .. 13\-43\-70 (82666) evamuktvA sa bhagavAMstatraivAntaradhIyata . pashyato me mahAyogI jagAmAtmagatirgatim .. 13\-43\-71 (82667) etadevaMvidhaM tasya mahimAnaM mahAtmanaH . achyutasyAprameyasya dR^iShTavAnasmi yatpurA .. 13\-43\-72 (82668) etadvaH sarvamAkhyAtaM cheShTitaM tasya dhImataH . mayA.anubhUtaM pratyakShaM dR^iShTvA chAdbhutakarmaNaH ..' .. 13\-43\-73 (82669) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trichatvAriMsho.adhyAyaH .. 43 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 044 .. shrIH .. 13\.44\. adhyAyaH 44 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brahmaNA devAnpratyanUditasuparNopAkhyAnakathanasamApanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## R^iShaya UchuH . aho shrAvitamAkhyAnaM bhavatA.atyadbhutaM mahat . puNyaM yashasyamAyuShyaM svargyaM svastyayanaM mahat .. 13\-44\-1 (82670) etatpavitraM devAnAmetadguhyaM paraMtapa . etajj~nAnavatA j~neyameShA gatiranuttamA .. 13\-44\-2 (82671) ya imAM shrAvayedvidvAnkathAM parvasuparvasu sa lokAnprApnuyAtpuNyAndevarShibhirabhiShTutAn .. 13\-44\-3 (82672) shrAddhakAle cha viprANAM ya imAM shrAvayechChuchiH . na tatra rakShasAM bhAgo nAsurANAM cha vidyate .. 13\-44\-4 (82673) anasUyurjitakrodhaH sarvasatvahite rataH . yaH paThetsatataM yuktaH sa vrajettatsalokatAm .. 13\-44\-5 (82674) vedAnpArayate vipro rAjA vijayavAnbhavet . vaishyastu dhanadhAnyADhyaH shUdraH sukhamavApnuyAt .. 13\-44\-6 (82675) bhIShma uvAcha. 13\-44\-7x (6844) tataste munayaH sarve sampUjya vinatAsutam . svAneva chAshramA~njagmurbabhUvuH shAntitatparAH .. 13\-44\-7 (82676) sthUladarshibhirAkR^iShTo durj~neyo hyakR^itAtmabhiH . eShA dhutirmahArAja dharmyA dharmabhR^itAMvara .. 13\-44\-8 (82677) surANAM brahmaNA proktA vismitAnAM paraMtapa . mayApyeShA kathA tAta kathitA mAturantike . vasubhiH sattvasampannaistavApyeShA mayochyate .. 13\-44\-9 (82678) tadagnihotraparamA japayaj~naparAyaNAH . nirAshIrbandhanAH santaH prayAntyakSharasAtmatAM .. 13\-44\-10 (82679) Arambhayaj~nAnutsR^ijya japahomaparAyaNAH . dhyAyanto manasA viShNuM gachChanti paramAM gatim .. 13\-44\-11 (82680) tadeSha paramo mokSho mokShadvAraM cha bhArata . yathA vinishchitAtmAno gachChanti paramAM gatim .. .. 13\-44\-12 (82681) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatushchatvAriMsho.adhyAyaH .. 44 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 045 .. shrIH .. 13\.45\. adhyAyaH 45 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmaniyogAtkR^iShNena yudhiShThiramprati mahAdevamahimakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pitAmaha maheshAya nAmAnyAchakShva shambhave . viduShe vishvamAyAya mahAbhAgyaM cha tatvataH .. 13\-45\-1 (82682) bhIShma uvAcha. 13\-45\-2x (6845) surAsuraguro deva viShNo tvaM vaktumarhasi . shivAya shivarUpAya yanmA.apR^ichChadyudhiShThiraH .. 13\-45\-2 (82683) nAmnAM sahasraM devasya taNDinA brahmavAdinA . niveditaM brahmaloke brahmaNo yatpurA.abhavat .. 13\-45\-3 (82684) dvaipAyanaprabhR^itayastathA cheme tapodhanAH . R^iShayaH suvratA dAntAH shR^iNvantu gadatastava .. 13\-45\-4 (82685) dhruvAya nandine hotre goptre vishvasR^ije.agnaye . mahAbhAgyaM vibhorbrUhi muNDine.atha kapardine .. 13\-45\-5 (82686) vAsudeva uvAcha. 13\-45\-6x (6846) na gatiH karmaNAM shakyA vettumIshasya tattvataH . hiraNyagarbhapramukhA devAH sendrA maharShayaH .. 13\-45\-6 (82687) na viduryasya nidhanamAdiM vA sUkShmadarshinaH . sa kathaM nAmamAtreNa shakyo j~nAtuM satAM gatiH .. 13\-45\-7 (82688) tasyAhamasuraghnasya kAMshchidbhagavato guNAn . bhavatAM kIrtayiShyAmi vrateshAya yathAtatham .. 13\-45\-8 (82689) vaishampAyana uvAcha. 13\-45\-9x (6847) evamuktvA tu bhagavAnguNAMstasya mahAtmanaH . upaspR^ishya shuchirbhUtvA kathayAmAsa dhImataH .. 13\-45\-9 (82690) vAsudeva uvAcha. 13\-45\-10x (6848) shushrUShadhvaM brAhmaNendrAstvaM cha tAta yudhiShThira . tvaM chApageya nAmAni nishAmaya jagatpateH .. 13\-45\-10 (82691) yadavAptaM cha me pUrvaM sAmbahetoH suduShkaram . yathAvadbhagavAndR^iShTo mayA pUrvaM samAdhinA .. 13\-45\-11 (82692) shambare nihate pUrvaM raukmiNeyena dhImatA . atIte dvAdashe varShe jAmbavatyabravIddhi mAm .. 13\-45\-12 (82693) pradyumnachArudeShNAdInrukmiNyA vIkShya putrakAn . putrArthinI mAmupetya vAkyamAha yudhiShThira .. 13\-45\-13 (82694) shUraM balavatAM shreShThaM kAntarUpamakalmaSham . AtmatulyaM mama sutaM prayachChAchyuta mAchiram .. 13\-45\-14 (82695) na hi te.aprApyamastIha triShu lokeShu ki~nchana . lokAnsR^ijestvamaparAnichChanyadukulodvaha .. 13\-45\-15 (82696) tvayA dvAdashavarShANi vratIbhUtena shuShyatA . ArAdhya pashubhartAraM rukmiNyAM janitAH sutAH .. 13\-45\-16 (82697) chArudeShNaH suchArushcha chAruvesho yashodharaH . chArushravAshchAruyashAH pradyumnaH sambhureva cha .. 13\-45\-17 (82698) yathA te janitAH putrA rukmiNyAM chAruvikramAH . tathA mamApi tanayaM prayachCha madhusUdana .. 13\-45\-18 (82699) ityevaM chodito devyA tAmavochaM sumadhyamAm . anujAnIhi mAM rAj~ni kariShye vachanaM tava .. 13\-45\-19 (82700) sA cha mAmabravIdgachCha shivAya vijayAya cha . brahmA shivaH kAshyapashcha nadyo devA mano.anugAH. 13\-45\-20 (82701) kShetrauShadhyo yaj~navAhAshChandAsyR^iShigaNAdhvarAH . samudrA dakShiNA stobhA R^ikShANi pitaro grahAH .. 13\-45\-21 (82702) devapatnyo devakanyA devamAtara eva cha . manvantarANi gAvashcha chandramAH savitA hariH .. 13\-45\-22 (82703) sAvitrI brahmavidyA cha R^itavo vatsarAstathA . kShaNA lavA muhUrtAshcha nimeShA yugaparyayAH .. 13\-45\-23 (82704) rakShantu sarvatra gataM tvAM yAdava sukhAya cha . ariShTaM gachCha panthAnamapramatto bhavAnagha .. 13\-45\-24 (82705) evaM kR^itasvastyayanastayA.ahaM tato.abhyanuj~nAya narendraputrIm . pituH samIpaM narasattamasya mAtushcha rAj~nashcha tathA.a.ahukasya .. 13\-45\-25 (82706) gatvA samAvedya yadabravInmAM vidyAdharendrasya sutA bhR^ishartA . tAnabhyanuj~nAya tadA.atiduHkhA\- dgadaM tathaivAtibalaM cha rAmam . athochatuH prItiyutau tadAnIM tataHsamR^iddhirbhavato.astvavighnam .. 13\-45\-26 (82707) prApyAnuj~nAM gurujanAdahaM tArkShyamachintayam . sovahaddhimavantaM mAM prApya chainaM vyasarjayam .. 13\-45\-27 (82708) tatrAhamadbutAnbhAvAnapashyaM girisattame . kShetraM cha tapasAM shreShThaM pashyAmyadbhutamuttamam .. 13\-45\-28 (82709) divyaM vaiyAghrapadyasya upamanyormahAtmanaH . pUjitaM devagandharvairbrAhmayA lakShmyA samAvR^itam .. 13\-45\-29 (82710) dhavakakubhakadambanArikelaiH kuravakaketakajambupATalAbhiH . vaTavaruNakavatsanAbhavilvaiH saralakapitthapriyAlasAlatAlaiH .. 13\-45\-30 (82711) badarIkundapunnAgaraishokAmrAtimuktakaiH . madhUkaiH kovidAraishcha champakaiH panasaistathA .. 13\-45\-31 (82712) vanyairbahuvidhairvR^ikShaiH phalapuShpapradairyutam . puShpagulmalatAkIrNaM kadalIShaNDashobhitam .. 13\-45\-32 (82713) nAnAshakunisambhojyaiH phalairvR^ikShairala~NkR^itam . yathAsthAnavinikShiptairbhUShitaM bhasmarAshibhiH .. 13\-45\-33 (82714) ruruvAnarashArdUlasiMhadvIpisamAkulam . kura~NgabarhiNAkIrNaM mArjArabhujagAvR^itam . pUgaishcha mR^igajAtInAM mahiSharkShaniShevitam .. 13\-45\-34 (82715) sakR^itprabhinnaishcha gajairvibhUShitaM prahR^iShTanAnAvidhapakShisevitam . supuShpitairambudharaprakAshai\- rmahIruhANAM cha vanairvichitraiH .. 13\-45\-35 (82716) nAnApuShparajomishro gajadAnAdha_ivAsitaH . divyastrIgItabahulo mAruto.abhimukho vavau 13\-45\-36 (82717) dhArAninAdairvihagaprANAdaiH shubhaistathA bR^iMhitaiH ku~njarANAm . gItaistathA kinnarANAmudAraiH shubhaiH svanaiH sAmagAnAM cha vIra .. 13\-45\-37 (82718) achintyaM manasA.apyanyaiH sarobhiH samala~NkR^itam . vishAlaishchAgnisharaNairbhUShitaM kusumAvR^itaiH .. 13\-45\-38 (82719) vibhUShitaM puNyayavitratoyayA sadA cha juShTaM nR^ipa jahnukanyayA . vibhUShitaM dharmabhR^itAM variShThai\- rmahAtmabhirvahnisamAnakalpaiH .. 13\-45\-39 (82720) vAyvAhArairambupairjapyanityaiH samprakShAlairyogibhirdhyAnanityaiH . dhUmaprAshairUShmapaiH kShIrapaishcha saMjuShTaM cha brAhmaNendraiH samantAt .. 13\-45\-40 (82721) gochAriNo.arthAshmakuTTA dantolUkhalikAstathA . marIchipAH phenapAshcha tathaiva mR^igachAriNaH .. 13\-45\-41 (82722) ashvatthaphalabhakShAshcha tathA hyudakashAyinaH . chIchacharmAmbaradharAstathA valkaladhAriNaH .. 13\-45\-42 (82723) suduHkhAnniyamAMstAMstAnvahataH sutapodhanAn . pashyanmunInbahuvidhAnapraveShTumupachakrame .. 13\-45\-43 (82724) sUpUjitaM devagaNairmahAtmabhiH shivAdibhirbhAratapuNyakarmabhiH . rarAja tachchAshramamaNDalaM sadA divIva rAja~nshashimaNDalaM yathA .. 13\-45\-44 (82725) krIDanti sarpairnakulA mR^igairvyAghrAshcha mitravat . prabhAvAddIptatapasAM sannikarShAnmahAtmanAm .. 13\-45\-45 (82726) tatrAshramapade shreShThe sarvabhUtamanorama . sevite dvijashArdUlairvedavedA~NgapAragaiH .. 13\-45\-46 (82727) nAnAniyamavikhyAtairR^iShibhi sumahAnmabhiH . pravishanneva chApashyaM jaTAchIradharaM prabhum .. 13\-45\-47 (82728) tejasA tapasA chaiva dIpyamAnaM yathA.analam . shiShyairanugataM shAntaM yuvAnaM brAhmaNarvabham .. 13\-45\-48 (82729) shirasA vandamAnaM mAmupamanyurabhAShata .. 13\-45\-49 (82730) svAgataM puNDarIkAkSha saphalAni tapAMsi naH . yaH pUjyaH pUjayasi mAM draShTavyo draShTumichChasi .. 13\-45\-50 (82731) `manuShyatAnuvR^ittyA tvA j~nAtvA tiShThAma sarvagam.' tamahaM prA~njalirbhUtvA mR^igapakShiShvathAgniShu . dharme cha shiShyavarge cha samapR^ichChamanAmayam .. 13\-45\-51 (82732) tato mAM bhagavAnAha sAmnA paramavalgunA . lapsyase tanayaM kR^iShNi AtmatulyamasaMshayam .. 13\-45\-52 (82733) tapaH sumahadAsthAya toShayeshAnamIshvaram . iha devaH sapatnIkaH samAkrIDatyadhokShaja .. 13\-45\-53 (82734) ihainaM daivatashreShThaM devAH sarShigaNAH purA . tapasA brahmacharyeNa satyena cha damena cha .. 13\-45\-54 (82735) toShayitvA shubhAnkAmAnprAptavanto janArdana . tejasAM sapasAM chaiva nidhiH sa bhagavAniha .. 13\-45\-55 (82736) shubhAshubhAnvitAnbhAvAnvisR^ijansa kShipannapi . Aste devyA sahAchintyo yaM prArthayasi shatruhan .. 13\-45\-56 (82737) hiraNyakashipuryo.abhUddAnavo merukampanaH . tena sarvAmaraishvaryaM sharvAtprAptaM samArbudam .. 13\-45\-57 (82738) tasyaiva putrapravaro damano nAma vishrutaH . mahAdevavarAchChakraM varShArbudamayodhayam .. 13\-45\-58 (82739) viShNoshchakraM cha taddhoraM vajramAkhaNDalasya cha . shIrNaM purA.abhavattAta grahasyA~NgeShu keshava .. 13\-45\-59 (82740) [yattadbhagavatA pUrvaM dattaM chakraM tavAnagha . jalAntaracharaM hatvA daityaM cha balagarvitam .. 13\-45\-60 (82741) utpAditaM vR^iShA~Nkena dIptajvalanasannibham . dattaM bhagavatA tubhyaM durdhaShaM tejasA.adbhutam .. 13\-45\-61 (82742) na shakyaM draShTumanyena varjayitvA pinAkinam . sudarshanaM bhavatyevaM bhavenoktaM tadA tu tat .. 13\-45\-62 (82743) sudarshanaM tadA tasya loke nAma pratiShThitam . tajjIrNamabhAvattAta grahasyA~NgeShu keshava. 13\-45\-63 (82744) grahasyAtivalasyA~Nge varadattasya dhImataH . na shastrANi vahantya~Nge chakravajrashatAnyapi ..] 13\-45\-64 (82745) ardyamAnAshcha vibudhA graheNi subalIyasA . shivadattavarA~njaghnurasurendrAnsurA bhR^isham .. 13\-45\-65 (82746) tR^iShTo vidyutprabhasyApi trilokeshvaratAM dadau . shataM varShasahasrANAM sarvalokeshvaro.abhavat .. 13\-45\-66 (82747) mamaivAnucharo nityaM bhavitAsIti chAbravIt . tathA putrasahasrANAmayutaM cha dadau prabhuH .. 13\-45\-67 (82748) kushadvIpaM cha sa dadau rAjyena bhagavAnajaH . [tathA shatamukho nAma dhAtrA sR^iShTo mahAsuraH. 13\-45\-68 (82749) yena varShashataM sAgramAtmamAMsairhuto.analaH . taM prAha bhavavAMstuShTaH kiMkaromIti shaMkaraH .. 13\-45\-69 (82750) taM vai shatamukhaH prAha yogo bhavatu me.adbhutaH . balaM cha daivatashreShTha shAshvataM samprayachCha me .. 13\-45\-70 (82751) tatheti bhagavAnAha tasya tadvachanaM prabhuH . svAyaMbhuvaH kratushchApi putrArthamabhavatpurA .. 13\-45\-71 (82752) Avishya yogenAtmAnaM trINi varShashatAnyapi . tasya chopadadau putrAnsahasraM kratusammitAn.] yogeshvaraM devagItaM vettha kR^iShNa na saMshayaH .. 13\-45\-72 (82753) yAj~navalkya iti khyAta R^iShiH paramadhArmikaH . ArAdhya sa mahAdevaM prAptavAnatulaM yashaH .. 13\-45\-73 (82754) vedavyAsashcha yogAtmA parAsharasuto muniH . so.api shaMkaramArAdhya prAptavAnatulaM yashaH .. 13\-45\-74 (82755) vAlakhilyA maghavatA hyavaj~nAtAH purA kila . taiH kruddhairbhagavAnrudrastapasA toShito hyabhUt .. 13\-45\-75 (82756) tAMshchApi daivatashreShThaH prAha prIto jagatpatiH . suparNaM somahartAraM tapasotpAdayiShyatha .. 13\-45\-76 (82757) mahAdevasya roShAchcha Apo naShTAH purA.abhavan . tAshcha saptakapAlena devairanyAH pravartitAH .. 13\-45\-77 (82758) tataH pAnIyamabhavatprasanne tryambake bhuvi . atribhAryA sutaM dattaM somaM durvAsasaM prabho .. 13\-45\-78 (82759) atrerbhAryA.api bhartAraM saMtyajya brahmavAdinI . nAhaM tava mune bhUyo vashagA syAM katha~nchana .. 13\-45\-79 (82760) ityuktvA sA mahAdevamagamachCharaNaM kila . nirAhAsa bhayAdatrestrINi varShashatAnyapi .. 13\-45\-80 (82761) asheta musaleShveva prasAdArthaM bhavasya sA . tAmabravIddhasandevo bhavitA vai sutastava .. 13\-45\-81 (82762) vinA bhartrA charudreNa bhaviShyati na saMshayaH . vaMshe tavaiva nAmnA tu khyAtiM yAsyati chepsitAm .. 13\-45\-82 (82763) vikarNashcha mahAdevaM tathA bhaktasukhAvaham . prasAdya bhagavAnsiddhiM prAptavAnmadhusUdana .. 13\-45\-83 (82764) shAkalyaH saMshitAtmA vai navavarShashatAnyapi . ArAdhayAmAsa bhavaM manoyaj~nena keshava .. 13\-45\-84 (82765) taM chAha bhagavAMstuShTo granthakAro bhaviShyasi . vatsAkShayA cha te kItistrelokye vai bhaviShyati .. 13\-45\-85 (82766) akShayaM cha kulaM te.astu maharShibhiralaMkR^itam . bhaviShyati dvijashreShThaH sUtrakartA sutastava .. 13\-45\-86 (82767) sAvarNishchApi vikhyAta R^iShirAsItkR^ite yuge . iha tena tapastaptaM ShaShTivarShashatAnyatha .. 13\-45\-87 (82768) tamAha bhagavAnrudraH sAkShAttuShTosmi te.anagha . granthakR^illokavikhyAto bhavitAsyajarAmaraH .. 13\-45\-88 (82769) shakreNi tu purA devo vArANasyAM janArdana . ArAdhito.abhUdbhaktena digvAsA bhasmaguShThitaH .. ArAdhya sa mahAdevaM devarAjyamavAptavAn .. 13\-45\-89 (82770) nAradena tu bhaktyA.asau bhava ArAdhitaH purA . tasya tuShTo mahAdevo jagau devagururguruH .. 13\-45\-90 (82771) tejasA tapasA kIrtyA tvatsamo na bhaviShyati . gItena vAditavyena nityaM mAmanuyAsyasi .. 13\-45\-91 (82772) `bANaH skandasamatvaM cha kAmo darpavimokShaNam . lavaNo.avadhyatAmanyairdashAsyashcha punarbalam . antako.antamanuprAptastasmAtko.anyaH paraH prabhuH .. 13\-45\-92 (82773) mayA.api cha yathA dR^iShTo devadevaH purA vibho . sAkShAtpashupatistAta tachchApi shR^iNu mAdhava .. 13\-45\-93 (82774) yadarthaM cha mayA devaH prayatena tathA vibho . ArAdhito mahAtejAstachchApi shR^iNu vistarAt .. 13\-45\-94 (82775) yadavAptaM cha me pUrvaM devadevAnmaheshvarAt . tatsarvaM nikhilenAdya kathayiShyAmi te.anagha 13\-45\-95 (82776) purA kR^itayuge tAta R^iShirAsInmahAyashAH . vyAghrapAda iti khyAto vedavedA~NgapAragaH . tasyAhamabhavaM putro dhaumyashchApi mamAnujaH .. 13\-45\-96 (82777) kasyachitttha kAlasya dhaumyena saha mAdhava . AgachChamAshramaM krIDanmunInAM bhAvitAtmanAm .. 13\-45\-97 (82778) tatrApi cha mayA dR^iShTA duhyamAnA payasvinI . lakShitaM cha mayA kShIraM svAduto hyamR^itopamam .. 13\-45\-98 (82779) tadAprabhR^iti chaivAhamarudaM madhusUdana . dIyatAM dIyatAM kShIraM mama mAtaritIritA .. 13\-45\-99 (82780) abhAvAchchaiva dugdhasya duHkhitA jananI tadA .. 13\-45\-100 (82781) tataH piShTaM samAloDya toyena saha mAdhava . AvayoH kShIramityeva pAnArthaM samupAnayat .. 13\-45\-101 (82782) atha gavyaM payastAta kadAchitprAshitaM mayA. 13\-45\-102 (82783) pitrA.ahaM yaj~nakAle hi nIto j~nAtikulaM mahat . tatra sA kSharate devI divyA gauH suranandinI .. 13\-45\-103 (82784) yastAhaM tatpayaH pItvA rasena hyamR^itopamam . j~nAtvA kShIraguNAMshchaiva upalabhya hi sambhavam . sa cha piShTarasastAta na me prItimupAvahat .. 13\-45\-104 (82785) tato.ahamabruvaM bAlyAjjananImAtmanastadA . nedaM kShIrodanaM mAtaryattvaM me dattavatyasi .. 13\-45\-105 (82786) tato mAmabravInmAtA duHkhashokasamanvitA . putrasnehAtpariShvajya mUrdhni chAghrAya mAdhava .. 13\-45\-106 (82787) kutaH kShIrodanaM vatsa munInAM bhAvitAtmanam . vane nivasatAM nityaM kandamUlaphalAshinAm .. 13\-45\-107 (82788) AsthitAnAM nadIM divyAM vAlakhilyairniShevitAm kuta kShIraM vanasthAnAM munInAM girivAsinAm .. 13\-45\-108 (82789) pAvanAnAM vanAshAnAM vanAshramanivAsinAm . grAmyAhAranivR^ittAnAmAraNyaphalabhojinAm . nAsti putra payo.araNye surabhIgotravarjite .. 13\-45\-109 (82790) nadIgahvarashaileShu tIrtheShu vividheShu cha . tapasA japyanityAnAM shivo naH paramA gatiH .. 13\-45\-110 (82791) aprasAdya virUpAkShaM varadaM sthANumavyayam . kutaH kShIrodanaM vatsa sukhAni vasanAni cha .. 13\-45\-111 (82792) taM prapadya sadA vatsa sarvabhAvena sha~Nkaram . tatprasAdAchcha kAmebhyaH phalaM prApsyasi putraka .. 13\-45\-112 (82793) jananyAstadvachaH shrutvA tadAprabhR^iti shatruhan . [prA~njaliH praNato bhUtvA idamambAmavochayaM .. 13\-45\-113 (82794) ko.ayamamba mahAdevaH sa kathaM cha prasIdati . kutra vA vasate devo draShTavyo vA katha~nchana .. 13\-45\-114 (82795) tuShyate vA kathaM sharvo rUpaM tasya cha kIdR^isham . kathaM j~neyaH prasanno vA darshayejjananI mama .. 13\-45\-115 (82796) evamuktA tadA kR^iShNa mAtA me sutavatsalA . mUrghanyAdhrAya govinda sabAShpAkulalochanA .. 13\-45\-116 (82797) pramArjantI cha gAtrANi mama vai madhusUdana .. dainyamAlambya jananI idamAha surottama .. 13\-45\-117 (82798) durvij~neyo mahAdevo durAdhAro durantakaH . durAbAdhashcha durgrAhyo durddashyo hyakR^itAtmabhiH .. 13\-45\-118 (82799) yasya rUpANyanekAni pravadanti manIShiNaH . sthAnAni cha vichitrANi prAsAdAshchApyanekashaH .. 13\-45\-119 (82800) ko hi tattvena tadveda Ishasya charitaM shubham . kR^itavAnyAni rUpANi devadevaH purA kila . krIDate cha tathA sharvaH prasIdati yathAcha vai .. 13\-45\-120 (82801) hR^idisthaH sarvabhUtAnAM vishvarUpo maheshvaraH . bhaktAnAmanukampArthaM darshanaM cha yathAshrutam . munInAM bruvatAM divyamIshAnacharitaM shubham .. 13\-45\-121 (82802) kR^itavAnyAni rUpANi kathitAni divaukasaiH . anugrahArthaM viprANAM shR^iNu vatsa samAsataH .. 13\-45\-122 (82803) tAni te kIrtayiShyAmi yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. 13\-45\-123 (82804) brahmaviShNusurendrANAM rudrAdityAshvinAmapi . vishveShAmapi devAnAM vapurdhArayate bhavaH .. 13\-45\-124 (82805) narANAM devanArINAM tathA pretapishAchayoH . kirAtashabarANAM cha jalajAnAmanekashaH .. 13\-45\-125 (82806) karoti bhagavAnrUpamATavyashabarANyapi . kUrmo matsyastathA sha~NkhaH pravAlA~NkurabhUShaNaH .. 13\-45\-126 (82807) yakSharAkShasasarpANAM daityadAnavayorapi . vapurdhArayate devo bhUyashcha bilavAsinAm .. 13\-45\-127 (82808) vyAghrasiMhamR^igANAM cha tarakShvR^ikShapatattriNAm . ulUkashvashR^igAlAnAM rUpANi kurute.api cha .. 13\-45\-128 (82809) haMsakAkamayUrANAM kR^ikalAsakasArasAm . rUpANi cha balAkAnAM gR^idhrachakrA~Ngayorapi .. 13\-45\-129 (82810) karoti vA sa rUpANi dhArayatyapi parvatam . gorUpaM cha mahAdevo hastyashvoShTrakharAkR^itiH .. 13\-45\-130 (82811) ChAgashArdUlarUpashcha anekamR^igarUpadhR^ik . aNDajAnAM cha divyAnAM vapurdhArayate bhavaH .. 13\-45\-131 (82812) daNDI ChatrI cha kuNDI cha dvijAnAM vAraNastathA . ShaNmukho vai bahumukhastrinetro bahushIrShakaH .. 13\-45\-132 (82813) anekakaTipAdashcha anekodaravaktradhR^it . anekapANipArshvashcha anekagapasaMvR^itaH .. 13\-45\-133 (82814) R^iShigandharvarUpashcha siddhachAraNarUpadhR^it . bhaspapANDuragAtrashcha chandrArdhakR^itabhUShaNaH .. 13\-45\-134 (82815) anekarAvasaMghuShTashchAnekastutisaMskR^itaH . sarvabhUtAntakaH sarvaH sarvalokapratiShThitaH .. 13\-45\-135 (82816) sarvalokAntarAtmA cha sarvagaH sarvavAdyapi . sarvatra bhagavAnj~neyo hR^idisthaH sarvadehinAm .. 13\-45\-136 (82817) yo hi yaM kAmayetkAmaM yasminnartha.archyate punaH . tatsarvaM vetti deveshastaM prapadya yadIchChasi .. 13\-45\-137 (82818) nandate kupyate chApi tathA huMkArayatyapi . chakrI shUlI gadApANirmusalI khaDgapaTTasI .. 13\-45\-138 (82819) bhUdharo nAgamau~njI cha nAgakuNDalakuNDalI . nAgayaj~nopavItI ya nAgacharmottarachChadaH .. 13\-45\-139 (82820) hasate gAyate chaiva nR^ityate cha manoharam . vAdayatyapi vAdyAni vichitrANi gaNairyutaH .. 13\-45\-140 (82821) valgate jR^imbate chaiva rudate rodayatyapi . unmattamattarUpaM cha bhAShate chApi susvaraH .. 13\-45\-141 (82822) atIva hasate raudrastrAsayannayanairjanam . jAgarti chaiva svapiti jR^imbhate cha yathAsuvam .. 13\-45\-142 (82823) japate japyate chaiva tapate tapyate punaH . dadAti pratigR^ihNAti yu~njate dhyAyate.api cha .. 13\-45\-143 (82824) vedImadhye tathA yUpe goShThamadhye hutAshane . dR^ishyate dR^ishyate chApi bAlo vR^iddho yuvA tathA .. 13\-45\-144 (82825) krIDate R^iShikanyAbhirR^iShipatnIbhireva cha . Urdhvakesho mahAshepho nagno vikR^italochanaH .. 13\-45\-145 (82826) gauraH shyAmastathA kR^iShNaH pANDuro dhUmalohitaH . vikR^itAkSho vishAlAkSho digvAsAH sarvavAsakaH .. 13\-45\-146 (82827) arUpasyAdyarUpasya atirUpAdyarUpiNaH . anAdyantamajasyAntaM vetsyate kosya tattvataH .. 13\-45\-147 (82828) hR^idi prANo mano jIvo yogAtmA yogasaMj~nitaH . dhyAnaM tatparamAtmA cha bhAvagrAhyo maheshvaraH .. 13\-45\-148 (82829) vAdako gAyanashchaiva sahasrashatalochanaH . ekavaktro dvivaktrashcha trivaktro.anekavaktrakaH .. 13\-45\-149 (82830) tadbhaktastadgato nityaM tanniShThastatparAyaNaH . bhaja putra mahAdevaM tataH prApsyasi chepsitaM .. 13\-45\-150 (82831) jananyAstadvachaH shrutvA tadAprabhR^iti shatruhan.] mama bhaktirmahAdeve naiShThikI samapadyata .. 13\-45\-151 (82832) tato.ahaM tapa AsthAya topayAmAsa shaMkaram . divyaM varShasahasraM tu vAmA~NguShThAgraviShThitaH .. 13\-45\-152 (82833) ekaM varShashataM chaiva phalAhArastato.abhavam . dvitIyaM shIrNaparNAshI tR^itIyaM chAmbubhojanaH .. 13\-45\-153 (82834) shatAni sapta chaivAhaM vAyubhakShastadA.abhavam . ekaM varShasahasraM tu divyamArAdhito mayA .. 13\-45\-154 (82835) tatastuShTo mahAdevaH sarvalokeshvaraH prabhuH . ekabhakta iti j~nAtvA jij~nAsAM kurute tadA .. 13\-45\-155 (82836) shakrarUpaM sa kR^itvA tu sarvairdevagaNairvR^itaH . sahasrAkShastadA bhUtvA vajrapANirmahAyashAH .. 13\-45\-156 (82837) sudhAvadAtaM raktAkShaM stabdhakarNaM madotkaTam . AveShTatakaraM ghoraM chaturdaShTraM mahAgajam .. 13\-45\-157 (82838) samAsthitaH sa bhagavAndIpyamAnaH svatejasA . AjagAma kirITI tu hArakeyUrabhUShitaH .. 13\-45\-158 (82839) pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani . sevyabhAnopsarobhishcha divyagandharvanAditaiH .. 13\-45\-159 (82840) tato mAmAha devendrastuShTaste.ahaM dvijottama . varaM vR^iNIShva mattastvaM yatte manasi vartate .. 13\-45\-160 (82841) shakrasya tu vachaH shrutvA nAhaM prItamanA.abhavam . abravaM cha tadA kR^iShNa devarAjamidaM vachaH .. 13\-45\-161 (82842) nAhaM tvatto varaM kA~NkShe nAnyasmAdapi daivatAt . mahAdevAdR^ite saumya satyametadbravImi te .. 13\-45\-162 (82843) satyaMsatyaM hi naH shakra vAkyametatsunishchitam . na yanmiheshvaraM muktvA kathA.anyA mama rochate .. 13\-45\-163 (82844) pashupativachanAdbhavAmi sadyaH kR^imirathavA tarurapyanekashAkhaH . apashupativaraprasAdajA me tribhuvanarAjyavibhUtirapyaniShTA .. 13\-45\-164 (82845) [janmashvapAkamadhye.a\- pi me.astu haracharaNavandanaratasya . mA vA.anIshvarabhakto bhavAni bhavane.api shakrasya .. 13\-45\-165 (82846) vAyvambubhujo.api sato . narasya duHkhakShayaH kutastasya . bhavati hi surAsuragurau yasya na vishveshvare bhaktiH .. 13\-45\-166 (82847) alamanyAbhisteShAM kathAbhirapyanyadharmayuktAbhiH . yeShAM na kShaNamapi ruchito haracharaNasmaraNavichChedaH .. 13\-45\-167 (82848) haracharaNaniratamatinA bhavitavyamanArjavaM yugaM prApya . saMsArabhayaM na bhavati harabhaktirasAyanaM pItvA .. 13\-45\-168 (82849) divasaM divasArdhaM vA muhUrtaM vA kShaNaM lavam . na hyalabdhaprasAdasya bhaktirbhavati sha~Nkare ..] 13\-45\-169 (82850) api kITaH pata~Ngo vA bhaveyaM sha~NkarAj~nayA . na tu shakra tvayA dattaM trailokyamapi kAmaye .. 13\-45\-170 (82851) [shvA.api maheshvaravachanA\- dbhavAmi sa hi naH paraH kAmaH . tridashagaNarAjyamapi khalu nechChAmyamaheshvarAj~naptam .. 13\-45\-171 (82852) na nAkapR^iShThaM na cha devarAjyaM na brahmalokaM na cha niShkalatvam . na sarvakAmAnakhilAnvR^iNomi harasya dAsatvamahaM vR^iNomi ..] 13\-45\-172 (82853) yAvachChashA~NkadhavalAmalabaddhamauli\- rna prIyate pashupatirbhagavAnmameshaH . tAvajjarAmaraNajanmashatAbhighAtai\- rduHkhAni dehavihitAni samudvahAmi .. 13\-45\-173 (82854) divasakarashashA~NkavahnidIptaM tribhuvanasAramasAramAdyamekam . ajaramamaramaprasAdya rudraM jagati pumAniha ko labheta shAntiM .. 13\-45\-174 (82855) `dhikteShAM dhikteShAM punarapi cha dhigastu dhikteShAm . yeShAM na vasati hR^idaye kupathagativimokShako rudraH'.. 13\-45\-175 (82856) yadi nAma janma bhUyo bhavati madIyaiH punardoShaiH . tasmiMstasmi~njanmani bhave bhavenme.akShayA bhaktiH .. 13\-45\-176 (82857) shakra uvAcha. 13\-45\-177x (6849) kaH punarbhavane heturIshe kAraNakAraNe . yena sharvAdR^ite.anyasmAtprasAdaM nAbhikA~NkShasi .. 13\-45\-177 (82858) [upamanyuruvAcha. 13\-45\-178x (6850) sadasadvyaktamavyaktaM yamAhurbrahmavAdinaH . nityamekamanekaM cha varaM tasmAdvR^iNImahe .. 13\-45\-178 (82859) anAdimadhyaparyantaM j~nAnaishvaryamachintitam . AtmAnaM paramaM yasmAdvaraM tasmAdvR^iNImahe .. 13\-45\-179 (82860) aishvaryaM sakalaM yasmAdanutpAditamavyayam . abIjAdbIjasambhUtaM varaM tasmAdvR^iNImahe .. 13\-45\-180 (82861) tamasaH paramaM jyotistapastadvR^ittinAM param . yaM j~nAtvA nAnushochanti varaM tasmAdvR^iNImahe .. 13\-45\-181 (82862) bhUtabhAvanabhAvaj~naM sarvabhUtAbhibhAvanam . sarvagaM sarvadaM devaM pUjayAmi puraMdara .. 13\-45\-182 (82863) hetuvAdairvinirmuktaM sA~NkhyayogArthadaM param . yamupAsanti tattvaj~nA varaM tasmAdvR^iNImahe .. 13\-45\-183 (82864) maghavanmaghavAtmAnaM yaM vadanti sureshvaram . sarvabhUtaguruM devaM varaM tasmAdvR^iNImahe .. 13\-45\-184 (82865) yatpUrvamasR^ijaddevaM brahmANaM lokabhAvanam . aNDamAkAshamApUrya varaM tasmAdvR^iNImahe .. 13\-45\-185 (82866) agnirApo.anilaH pR^ithvI khaM buddhishcha mano mahAn . sraShTA chaiShAM bhavedyo.anyo brUhi kaH parameshvarAt .. 13\-45\-186 (82867) mano matiraha~NkArastanmAtrANIndriyANi cha . brUhi chaiShAM bhavechChakra ko.anyosti paramaM shivAt .. 13\-45\-187 (82868) sraShTAraM bhuvanasyeha vadantIha pitAmaham . ArAdhya sa tu deveshamashnute mahatIM kShiyam .. 13\-45\-188 (82869) bhagavatyuttamaishvaryaM brahmaviShNupurogamam . vidyate vai mahAdevAdbrUhi kaH parameshvarAt .. 13\-45\-189 (82870) daityadAnavamukhyAnAmAdhipatyArimardanAt . ko.anyaH shakroti deveshAdditeH sampAdituM sutAn .. 13\-45\-190 (82871) dikkAlasUryatejAMsi grahavAyvindutArakAH . viddhi tvete mahAdevAdbrUhi kaH parameshvarAt .. 13\-45\-191 (82872) athotpattivinAshe vA yaj~nasya tripurasya vA . daityadAnavamukhyAnAmAdhipatyArimardanaH .. 13\-45\-192 (82873) kiM chAtra bahubhiH sUktairhetuvAdaiH puraMdara . sahasranayanaM dR^iShTvA tvAmeva surasattama .. 13\-45\-193 (82874) pUjitaM siddhagandharvairdevaishcha R^iShibhistathA . devadevaprasAdena tatsarvaM kushikottama .. 13\-45\-194 (82875) avyaktamuktakeshAya sarvagasyedamAtmakam . chetanAchetanAdyeShu shakra viddhi maheshvarAt .. 13\-45\-195 (82876) bhuvAdyeShu mahAnteShu lokAlokAntareShu cha . dvIpasthAneShu meroshcha vibhaveShvantareShu cha. 13\-45\-196 (82877) bhagavanmaghavandevaM vadante tattvadarshinaH .. yadi devAH surAH shakra pashyantyanyAM bhavAkR^itim. 13\-45\-197 (82878) kiM na gachChanti sharaNaM marditAshchAsuraiH surAH .. abhighAteShu devAnAM sayakShoragarakShasAm. 13\-45\-198 (82879) parasparavinAshIShu svasthAnaishvaryado bhavaH .. andhakasyAtha shukrasya dundubhermahiShasya cha . yakShendrabalarakShaHsu nivAtakavacheShu cha . varadAnAvaghAtAya brUhi ko.anyo maheshvarAt .. 13\-45\-199 (82880) surAsuragurorvaktre kasya retaH purA hutam . kasya vA.anyasya retastadyena haimo giriH kR^itaH .. 13\-45\-200 (82881) digvAsAH kIrtyate ko.anyo loke kashchordhvaretasaH . kasya chArdhe sthitA kAntA ana~NgaH kena nirjitaH .. 13\-45\-201 (82882) brUhIndra paramaM sthAnaM kasya devaiH prashasyate . shmashAne kasya krIDArthaM nR^itte vA ko.abhibhAShyate .. 13\-45\-202 (82883) kasyaishvaryaM samAnaM cha bhUtaiH ko vA.api krIDate . kasya tulyabalA devagaNAshchaishvaryadarpitAH .. 13\-45\-203 (82884) ghuShyate hyachalaM sthAnaM kasya trailokyapUjitam . varShate tapate ko.anyo jvalate tejasA cha kaH .. 13\-45\-204 (82885) kasmAdoShadhisampattiH ko vA dhArayate vasu . prakAmaM krIDate ko vA trailokye sacharAchare .. 13\-45\-205 (82886) j~nAnasiddhikriyAyogaiH sevyamAnashcha yogibhiH . R^iShigandharvasiddhaishcha vihitaM kAraNaM param .. 13\-45\-206 (82887) karmayaj~nakriyAyogaiH sevyamAnaH surAsuraiH . nityaM karmaphalairhInaM tamahaM kAraNaM vade .. 13\-45\-207 (82888) sthUlaM sUkShmamanaupamyamagrAhyaM guNagocharam . guNahInaM guNAdhyakShaM paraM mAheshvaraM padam .. 13\-45\-208 (82889) vishveshaM kAraNaguruM lokakAlokAntakAraNam . bhUtAbhUtabhaviShyachcha janakaM sarvakAraNam. 13\-45\-209 (82890) akSharAkSharamavyaktaM vidyAvidye kR^itAkR^ite . dharmAdharmau yataH shakra tamahaM kAraNaM bruve .. 13\-45\-210 (82891) pratyakShamiha devendra pashya li~NgaM bhagA~Nkitam . devadevena rudreNa sR^iShTisaMhArahetunA .. 13\-45\-211 (82892) mAtrA pUrvaM mamAkhyAtaM kAraNaM lokalakShaNam . nAsti cheshAtparaM shakra taM prapadya yadIchChasi .. 13\-45\-212 (82893) pratyakShaM nanu te suresha viditaM saMyogali~NgodbhavaM trailokyaM savikAranirguNagaNaM brahmAdiretodbhavam . yadbrahmendrahutAshaviShNusahitA devAshcha daityeshvarA nAnyatkAmasahasrakalpitadhiyaH shaMsanti IshAtparaM .. 13\-45\-213 (82894) taM devaM sacharAcharasya jagato vyAkhyAtavedyottamaM kAmArthI varayAmi saMyatamanA mokShAya sadyaH shivam hetubhirvA kimanyaistairIshaH kAraNakAraNam . na shushruma yadanyasya li~NgamabhyarchitaM suraiH .. 13\-45\-214 (82895) kasyAnyasya suraiH sarvairli~NgaM muktvA maheshvaram . archyate.architapUrvaM vA brUhi yadyasti te shrutiH .. 13\-45\-215 (82896) yasya brahma cha viShNushcha tvaM chApi sahadaivataiH . archayadhvaM sadA li~NgaM tasmAchChreShThatamo hi saH .. 13\-45\-216 (82897) na padmA~NgA na chakrA~NkA na vajrA~NkA yataH prajAH . li~NgA~NkA cha bhagA~NkA cha tasmAnmAheshvarI prajA .. 13\-45\-217 (82898) devyAHkaraNarUpabhAvajanitAHsarvAbhagA~NkAH striyo li~NgenApi harasya sarvapuruShAH pratyakShachihnIkR^itAH . yo.anyatkAraNamIshvarAtpravadate devyA cha yannA~NkitaM trailokye sacharAchare sa tu pumAnbAhyo bhaveddurmatiH .. 13\-45\-218 (82899) pulli~NgaM sarvamIshAnaM strIli~NgaM viddhi chApyamAm . dvAbhyAM tanubhyAM vyAptaM hi charAcharamidaM jagat ..] 13\-45\-219 (82900) tasmAdvaramahaM kA~NkShe nidhanaM vA.api kaushika . gachCha vA tiShTha vA shakra yatheShTaM balasUdana .. 13\-45\-220 (82901) kAmameSha varo mestu shApo vA.atha maheshvarAt . na chAnyAM devatAM kA~NkShe sarvakAmaphalAmapi .. 13\-45\-221 (82902) evamuktvA tu devendraM duHkhAdAkulitendriyaH . na prasIdati me devaH kimetaditi chintayan .. 13\-45\-222 (82903) athApashyaM kShaNenaiva tamevairAvataM punaH . haMsakundendusadR^ishaM mR^iNAlarajataprabham .. 13\-45\-223 (82904) vR^iSharUpadharaM sAkShAtkShIrodamiva sAgaram . kR^iShNapuchChaM mahAkAyaM madhupi~Ngalalochanam .. 13\-45\-224 (82905) vajrasAramayaiH shR^i~NgairniShTaptakanakaprabhaiH . sutIkShNairmR^iduraktAgrairutkirantamivAvanim .. 13\-45\-225 (82906) jAmbUnadena dAmnA cha sarvataH samala~NkR^itam . suvaktrakhuranAsaM cha sukarNaM sukaTItaTam . supArshvaM vipulaskandhaM surUpaM chArudarshanam .. 13\-45\-226 (82907) kakudaM tasya chAbhAti skandhamApUrya dhiShThitam . tuShAragirikUTAbhaM sitAbhrashikharopamam .. 13\-45\-227 (82908) tabhAsthitashcha bhagavAndevadevaH sahomayA . ashobhata mahAdevaH paurNamAsyAmivoDurAT .. 13\-45\-228 (82909) `kirITaM cha jaTAbhAraH sarpAdyAbharaNAni cha . vajrAdishUlamAta~NgagambhIrasmitamAgatam ..' 13\-45\-229 (82910) tasya tejobhavo vahniH sameghaH stanayitnumAn . sahasramiva sUryANAM sarvamApUrya dhiShThitaH .. 13\-45\-230 (82911) IshvaraH sumahAtejAH saMvartaka ivAnalaH . yugAnte sarvabhUtAnAM didhakShuriva chodyataH .. 13\-45\-231 (82912) tejasA tu tadA vyAptaM durnirIkShyaM samantataH . punarudvignahR^idaya kimetaditi chintayam .. 13\-45\-232 (82913) muhUrtamiva tattejo vyApya sarvA disho dasha . prashAntaM cha kShaNenaiva devadevasya mAyayA .. 13\-45\-233 (82914) athApashyaM sthitaM sthANuM bhagavantaM maheshvaram . `saurabheyagataM saumyaM vidhUmamiva pAvakam .. 13\-45\-234 (82915) prashAntamanasaM devaM trinetramaparAjitam . sahitaM chArusarvA~NgyA pArvatyA parameshvaram ..' 13\-45\-235 (82916) nIlakaNThaM mahAtmanamasaktaM tejasAM nidhim . aShTAdashabhujaM sthANuM sarvAbharaNabhUShitam .. 13\-45\-236 (82917) shuklAmbaradharaM devaM shuklamAlyAnulepanam . shukladhvajamanAdhR^iShyaM shuklayaj~nopavItinam .. 13\-45\-237 (82918) gAyadbhirnR^ityamAnaishcha vAdayadbhishcha sarvashaH . vR^itaM pArshvacharairdivyairAtmatulyaparAkramaiH .. 13\-45\-238 (82919) bAlendumukuTaM pANDuM sharachchandramivoditam . tribhirnetraiH kR^itodyotaM tribhiH sUryairivoditaiH .. 13\-45\-239 (82920) `sarvavidyAdhipaM devaM sharachchandrasamaprabham . nayanAhlAdasaumyo.ahamapashyaM parameshvaram ..' 13\-45\-240 (82921) ashobhatAsya devasya mAlA gAtre sitaprabhe . jAtarUpamayaiH padmairgrathitA ratnabhUShitA .. 13\-45\-241 (82922) mUrtimanti tathA.astrANi sarvatejomayAni cha . mayA dR^iShTAni govinda bhavasyAmitatejasaH .. 13\-45\-242 (82923) indrAyudhasahasrAbhaM dhanustasya mahAtmanaH . pinAkamiti vikhyAtaM sa cha vai pannago mahAn .. 13\-45\-243 (82924) saptashIrSho mahAkAyastIkShNadaMShTro viSholvaNaH . jyAveShTitamahAgrIvaH sthitaH puruShavigrahaH .. 13\-45\-244 (82925) sharashcha sUryasa~NkAsho dR^iShTaH pAshupatAhvayaH . `sahasrabhujajihvAsyo bhIShaNo nAgaviMgraha .. 13\-45\-245 (82926) sha~NkhashUlAsibhishchaiva paTTasai rUpavAnsthitaH . yena cha tripuraM dagdhaM sarvadevamayaH ****** 13\-45\-246 (82927) advitIyamanirdeshyaM sarvabhUtabhayAvaham . sasphuli~NgaM mahAkAyaM visR^ijantamivAnalam .. 13\-45\-247 (82928) ekapAdaM mahAdaMShTraM sahasrashirasodaram . sahasrabhujajihvAkShamudgirantamivAnalam .. 13\-45\-248 (82929) brAhmAnnArAyaNAchchaindrAdAgneyAdapi vAruNAt . yadvishiShTaM mahAbAho sarvashastravighAtanam .. 13\-45\-249 (82930) yena tattripuraM dagdhvA kShaNAdbhasmIkR^itaM purA . shareNaikena govinda mahAdevena lIlayA .. 13\-45\-250 (82931) nirdaheta cha yatkR^itsnaM trailokyaM sacharAcharam . maheshvarabhujotsR^iShTaM nimeShArdhAnna saMshayaH .. 13\-45\-251 (82932) nAvadhyo yasya loke.asminbrahmaviShNusureShvapi . tadahaM dR^iShTavAMstatra Ashcharyamidamuttamam .. 13\-45\-252 (82933) guhyamastravaraM nAnyattattulyamadhikaM hi vA . yattachChUlamiti khyAtaM sarvalokeShu shUlinaH 13\-45\-253 (82934) dArayeddyAM mahI kR^itsnAM shoShayedvA mahodadhim . saMharedvA jagatkR^itsnaM visR^iShTaM shUlapANinA .. 13\-45\-254 (82935) yauvanAshvo hato yena mAndhAtA sabalaH purA . chakravartI mahAtejAstrilokavijayI nR^ipaH .. 13\-45\-255 (82936) mahAbalo mahAvIryaH shakratulyaparAkramaH . karasthenaiva govinda lavaNasyeha rakShasaH .. 13\-45\-256 (82937) tachChUlamatitIkShNAgraM subhImaM romaharShaNam . trishikhAM bhrukuTiM kR^itvA tarjamAnamiva sthitam .. 13\-45\-257 (82938) vidhUmaM sArchiShaM kR^iShNaM kAlasUryamivoditam . sarpahastamanirdeshyaM pAshahastAmivAntakam .. 13\-45\-258 (82939) dR^iShTavAnasmi govinda tadastraM rudrasannidhau . parashustIkShNadhArashcha datto rAmasya yaH purAH .. 13\-45\-259 (82940) mahAdevena tuShTena dattaM bhR^igusutAya cha . kArtavIryo hato yena chakravartI mahAmR^idhe .. 13\-45\-260 (82941) triHsaptakR^itvaH pR^ithivI yena niHkShatriyA kR^itA . jAmadagnyena govinda rAmeNAkliShTakarmaNA .. 13\-45\-261 (82942) dIptadhAraH suraudrAsyaH sarpakaNThAgradhiShThitaH .. abhavachChUlino.abhyAshe dIptavahnishatopamaH. 13\-45\-262 (82943) asa~NkhyeyAni chAstrANi tasya divyAni dhImataH . prAdhAnyato mayaitAni kIrtitAni tavAnagha .. 13\-45\-263 (82944) savyadeshe tu devasya brahmA lokapitAmahaH . divyaM vimAnamAsthAya haMsayuktaM manojavam .. 13\-45\-264 (82945) vAmapArshvagatashchApi tathA nArAyaNaH sthitaH . vainateyaM samAruhya sha~NkhachakragadAdharaH .. 13\-45\-265 (82946) skando mayUramAsthAya sthito devyAH samIpataH . shaktighaNTe samAdAya dvitIya iva pAvakaH .. 13\-45\-266 (82947) purastAchchaiva devasya nandiM pashyAmyavasthitam . shUlaM viShTabhya tiShThantaM dvitIyamiva sha~Nkaram .. 13\-45\-267 (82948) svAyaMbhuvAdyA manavo bhR^igvAdyA R^iShayastathA . shakrAdyA devatAshchaiva sarva eva samabhyayuH .. 13\-45\-268 (82949) sarvabhUtagaNAshchaiva mAtaro vividhAH sthitAH . te.abhivAdya mahAtmAnaM parivArya samantataH .. 13\-45\-269 (82950) astuvanvividhaiH satotrairmahAdevaM surAstadA . `jaganmUrti mahAli~NgaM tanmadhye sphUtarUpiNam .. 13\-45\-270 (82951) brahmA bhavaM tadA.astauvIdrathantaramudIrayan . jyeShThasAmnA cha deveshaM jagau nArAyaNastadA .. 13\-45\-271 (82952) gR^iNanbrahma paraM shakraH shatarudriyamuttamam . brahmA nArAyaNashchaiva devarAjashcha kaushikaH . ashobhanta mahAtmAnastrayastraya ivAgnayaH .. 13\-45\-272 (82953) teShAM madhyagato devo rarAja bhagavA~nChivaH . sharadabhravinirmuktaH paridhistha ivAMshumAn .. 13\-45\-273 (82954) ayutAni cha chandrArkAnapashyaM divi keshava . tato.ahamastuvaM devaM stavenAnena suvrata .. 13\-45\-274 (82955) upamanyuruvAcha. 13\-45\-275x (6851) namo devAdhidevAya mahAdevAya te namaH . shakrarUpAya shakrAya shakraveShadharAya cha .. 13\-45\-275 (82956) namaste vajrahastAya pi~NgalAyAruNAya cha . pinAkapANaye nityaM sha~NkhashUladharAya cha ... 13\-45\-276 (82957) namaste kR^iShNavAsAya kR^iShNaku~nchitamUrdhaja . kR^iShNAjinottarIyAya kR^iShNAShTamiratAya cha .. 13\-45\-277 (82958) shuklavarNAya shuklAya shuklAmbaradharAya cha . shuklabhasmAvaliptAya shuklakarmaratAya cha .. 13\-45\-278 (82959) namostu raktavarNAya raktAmbaradharAya cha . raktadhvajapatAkAya raktasraganulepine .. 13\-45\-279 (82960) namostu pItavarNAya pItAmbaradharAya cha .. 13\-45\-280 (82961) namostUchChritachChatrAya kirITavaradhAriNe . ardhahArArdakeyUra ardhakuNDalakarNine .. 13\-45\-281 (82962) namaH pavanavegAya namo devAya vai namaH . surendrAya munIndrAya mahendrAya namostu te .. 13\-45\-282 (82963) namaH padmArdhamAlAya utpalairmishritAya cha . ardhachandanaliptAya ardhasraganulepine .. 13\-45\-283 (82964) nama AdityavaktrAya AdityanayanAya cha . nama AdityavarNAya AdityapratimAya cha .. 13\-45\-284 (82965) namaH somAya saumyAya saumyavaktradharAya cha . saumyarUpAya mukhyAya saumyadaMShTrAvibhUShiNe .. 13\-45\-285 (82966) namaH shyAmAya gaurAya ardhapItArdhapANDave . nArInarasharIrAya strIpuMsAya namostu te .. 13\-45\-286 (82967) namo vR^iShabhavAhAya gajendragamanAya cha . durgamAya namastubhyamagamyAgamanAya cha .. 13\-45\-287 (82968) namostu gaNanItAya gaNavR^indaratAya cha . guNAnuyAtamArgAya gaNanityavratAya cha .. 13\-45\-288 (82969) namaH shvetAbhravarNAya saMdhyArAgaprabhAcha ya . anuddiShTAmabhidhAnAya svarUpAya namostu te .. 13\-45\-289 (82970) namo raktAgravAsAya raktasUtradharAya cha . raktamAlAvichitrAya raktAmbaradharAya cha .. 13\-45\-290 (82971) maNibhUShitamUrdhAya namashchandrArdhabhUShiNe . vichitramaNimUrdhAya kusumAShTadharAya cha .. 13\-45\-291 (82972) namo.agnimukhanetrAya sahasrashashilochane . agnirUpAya kAntAya namostu gahanAya cha .. 13\-45\-292 (82973) khacharAya namastubhyaM gocharAbhiratAya cha . bhUcharAya bhuvanAya anantAya shivAya cha .. 13\-45\-293 (82974) namo digvAsase nityamadhivAsasuvAsase . namo jagannivAsAya pratipattisukhAya cha .. 13\-45\-294 (82975) nityamudbaddhamukuTe mahAkeyUradhAriNe . sarpakaNThopahArAya vichitrAbharaNAya cha .. 13\-45\-295 (82976) namastrinetranetrAya sahasrashatalochane . strIpuMsAya napuMsAya namaH sA~NkhyAya yogine .. 13\-45\-296 (82977) shaMyorabhisravantAya atharvAya namonamaH . namaH sarvArtinAshAya namaH shokaharAya cha .. 13\-45\-297 (82978) namo meghaninAdAya bahumAyAdharAya cha . bIjakShetrAbhipAlAya sraShTArAya namonamaH .. 13\-45\-298 (82979) namaH surAsureshAya vishveshAya namonamaH . manaH pavanavegAya namaH pavanarUpiNe .. 13\-45\-299 (82980) namaH kA~nchanamAlAya girimAlAya vai namaH . namaH surArimAlAya chaNDavegAya vai namaH .. 13\-45\-300 (82981) brahmashiropahartAya mahiShaghnAya vai namaH . namaH strIrUpadhArAya yaj~navidhvaMsanAya cha .. 13\-45\-301 (82982) namastripurahartAya yaj~navidhvaMsanAya cha . namaH kAmA~NganAshAya kAladaNDadharAya cha .. 13\-45\-302 (82983) namaH skandavishAkhAya brahmadaNDAya vai namaH . namo bhavAya sharvAya vishvarUpAya vai namaH .. 13\-45\-303 (82984) IshAnAya bhavaghnAya namostvandhakaghAtine . namo vishvAya mAyAyachintyAchintyAya vai namaH .. 13\-45\-304 (82985) tvaM no gatishcha shreShThashcha tvameva hR^idayaM tathA.] tvaM brahmA sarvadevAnAM rudrANAM nIlalohitaH .. 13\-45\-305 (82986) AtmA cha sarvabhUtAnAM sA~Nkhye puruSha uchyate . R^iShabhastvaM pavitrANAM yoginAM niShkalaH shivaH .. 13\-45\-306 (82987) gR^ihasthastvamAshragiNAmIshvarANAM maheshvaraH . kuberaH sarvayakShANAM kratUnAM viShNuruchyate .. 13\-45\-307 (82988) parvatAnAM bhavAnmerurnakShatrANAM cha chandramAH . vasiShThastvamR^iShINAM cha grahANAM sUrya uchyate .. 13\-45\-308 (82989) AraNyAnAM pashUnAM cha siMhastvaM parameshvaraH . grAmyANAM govR^iShashchAsi bhavA.NllokprapUjitaH .. 13\-45\-309 (82990) AdityAnAM bhavAnviShNurvasUnAM chaiva pAvakaH . pakShiNAM vainateyastvamananto bhrujageShu cha .. 13\-45\-310 (82991) sAmavedashcha vedAnAM yajuShAM shatarudriyam . sanatkumAro yogAnAM sA~NkhyAnAM kapilo hyasi .. 13\-45\-311 (82992) shakrosi marutAM deva pitR^INAM havyavADasi .. brahmalokashcha lokAnAM gatInAM mokSha uchyase .. 13\-45\-312 (82993) kShIrodaH sAgarANAM cha shailAnAM himavAngiriH . varNAnAM brAhmaNashchAsi viprANAM dIkShito dvijaH .. 13\-45\-313 (82994) Adistvamasi lokAnAM saMhartA kAla eva cha yachchAnyadapi loke vai sarvatejodhikaM smR^itam . tatsarvaM bhagavAneva iti me nishchitA matiH .. 13\-45\-314 (82995) namaste bhagavandeva namaste bhaktavatsalaH . yogeshvara namaste.astu namaste visvasambhava .. 13\-45\-315 (82996) prasIda mama bhaktasya dInasya kR^ipaNasya cha . anaishvaryeNi yuktasya gatirbhava sanAtana .. 13\-45\-316 (82997) yachchAparAdhaM kR^itavAnaj~nAtvA parameshvara . madbhakta iti devesha tatsarvaM kShantumarhasi .. 13\-45\-317 (82998) mohitashchAsmi devesha tvayA rUpaviparyayAt . nArghyaM tena mayA dattaM pAdyaM chApi maheshvara .. 13\-45\-318 (82999) evaM stutvA.ahamIshAnaM pAdyamarghyaM cha bhaktitaH . kR^itA~njalipuTo bhUtvA sarvaM tasmai nyavedayam .. 13\-45\-319 (83000) tataH shItAmbusaMyuktA divyagandhasamanvitA . puShpavR^iShTiH shubhA tAta papAta mama mUrdhani .. 13\-45\-320 (83001) dundubhishcha tadA divyastADito devakiMkaraiH . vavau cha mArutaH puNyaH shuchigandhaH sukhAvahaH .. 13\-45\-321 (83002) tataH prIto mahAdevaH sapatnIko vR^iShadhvajaH . abravIttridashAMstatra harShayanniva mAM tadA .. 13\-45\-322 (83003) pashyadhvaM tridashAH sarve upamanyormahAtmanaH . mayi bhaktiM parAM nityamekabhAvAdavasthitAm .. 13\-45\-323 (83004) evamuktAstadA kR^iShNa surAste shUlapANinA . UchuH prA~njalayaH sarve namaskR^itvA vR^iShadhvajam .. 13\-45\-324 (83005) bhagavandevadevesha lokanAtha jagatpate . labhatAM sarvakAmebhyaH phalaM tvatto dvijottamaH .. 13\-45\-325 (83006) evamuktastataH sharvaH surairbrahmAdibhistathA . Aha mAM bhagavAnIshaH prahasanniva sha~NkaraH .. 13\-45\-326 (83007) bhagavAnuvAcha. 13\-45\-327x (6852) vatsopamanyo tR^iShTosmi pashya mAM munipu~Ngava . dR^iDhabhaktosi viprarShe mayA jij~nAsito hyasi .. 13\-45\-327 (83008) anayA chaiva bhaktyA te atyarthaM prItimAnaham . tasmAtsarvAndadAmyadya kAmAMstava yathopsitAn .. 13\-45\-328 (83009) evamuktasya chaivAtha mahAdevena dhImatA . harShAdashrUNyavartanta romaharShastvajAyata .. 13\-45\-329 (83010) abravaM cha tadA deva harShagadgadayA girA . jAnubhyAmavanIM gatvA praNamya cha punaHpunaH .. 13\-45\-330 (83011) adya jAto hyahaM deva saphalaM janma chAdya me . yanme sAkShAnmahAdevaH prasannastiShThate.agrataH .. 13\-45\-331 (83012) yaM na pashyanti chaivAddhA devA hyamitavikramam . tamahaM dR^iShTavAndevaM ko.anyo dhanyataro mayA .. 13\-45\-332 (83013) evaM dhyAyanti vidvAMsaH paraM tattvaM sanAtanam . tadvisheShamatikhyAtaM yadajaM j~nAnamakSharam .. 13\-45\-333 (83014) sa eSha bhagavAndevaH sarvasattvAdiravyayaH . sarvatattvavidhAnaj~naH pradhAnapuruShaH paraH .. 13\-45\-334 (83015) yo.asR^ijaddakShiNAda~NgAdbrahmANAM lokasambhavam . vAmapArshvAttathA viShNuM lokarakShArthamIshvaraH .. 13\-45\-335 (83016) yugAnte chaiva samprApte rudramIsho.asR^ijatprabhuH . sa rudraH saMharankR^itsnaM jagatsthAvaraja~Ngamam .. 13\-45\-336 (83017) kAlo bhUtvA paraM brahma yAti saMvartakAnalaH . yugAnte sarvabhUtAni grasanniva vyavasthitaH .. 13\-45\-337 (83018) eSha devo mahAdevo jagatsR^iShTvA charAcharam . kalpAnte chaiva sarveShAM smR^itimAkShipya tiShThati .. 13\-45\-338 (83019) sarvagaH sarvabhUtAtmA sarvabhUtabhavodbhavaH . Aste sarvagato nityamadR^ishyaH sarvadaivataiH .. 13\-45\-339 (83020) yadi deyo varo mahyaM yadi tuShTo.asi me prabho . bhaktirbhaktu me nityaM tvayi deva sureshvara .. 13\-45\-340 (83021) atItAnAgataM chaiva vartamAnaM cha yadvibho . jAnIyAmiti me buddhiH prasAdAtsurasattama .. 13\-45\-341 (83022) kShIrodanaM cha bhu~njIyAmakShayaM saha bAndhavaiH . Ashrame cha sadA.asmAkaM sAnnidhyaM paramastu te .. 13\-45\-342 (83023) evamuktaH sa mAM prAha bhagavA.NllokapUjitaH . maheshvaro mahAtejAshvarAcharaguruH shivaH .. 13\-45\-343 (83024) shrIbhagavAnuvAcha. 13\-45\-344x (6853) ajarashchAmarashchaiva bhava tvaM duHkhavarjitaH . yashasvI tejasA yukto divyaj~nAnasamanvitaH .. 13\-45\-344 (83025) R^iShINAmabhigamyashcha matprasAdAdhbhaviShyasi . shIlavAnguNasampannaH sarvaj~naH priyadarshanaH .. 13\-45\-345 (83026) akShayaM yauvanaM te.astu tejashchaivAnalopamam . kShIrodaH sAgarashchaiva yatrayatrechChasi priyam .. 13\-45\-346 (83027) tatra te bhavitA kAmaM sAnnidhyaM payasonidheH . kShIrodanaM cha bhu~Nkha tvamamR^itena samanvitam .. 13\-45\-347 (83028) bandhubhiH sahitaH kalpaM tato mAmupayAsyasi . akShayA bAndhavAshchaiva kulaM gotraM cha te sadA .. 13\-45\-348 (83029) bhaviShyati dvijashreShTha mayi bhaktishcha shAshvatI . sAnnidhyaM chAshrame nityaM kariShyAmi dvijottama .. 13\-45\-349 (83030) tiShTha vatsa yathAkAmaM notkaNThAM cha kariShyati . smR^itastvayA punarvipra kariShyAmi cha darshanam .. 13\-45\-350 (83031) evamuktvA sa bhagavAnsUryakoTisamaprabhaH . IshAnaH sa varAndattvA tatraivAntaradhIyata .. 13\-45\-351 (83032) evaM dR^iShTo mayA kR^iShNa devadevaH samAdhinA . tadavAptaM cha me sarvaM yaduktaM tena dhImatA .. 13\-45\-352 (83033) pratyakShaM chaiva te kR^iShNa pashya siddhAnvyavasthitAn . R^iShInvidyAdharAnyakShAngandharvApsarasastathA .. 13\-45\-353 (83034) pashya vR^ikShalatAgulmAnsarvapuShpaphalapradAn . sarvartukusumairyuktAnsukhapatrAnsugandhinaH .. 13\-45\-354 (83035) sarvametanmahAbAho divyabhAvasamanvitam . prasAdAddevadevasya Ishaavarasya mahAtmanaH .. 13\-45\-355 (83036) vAsudeva uvAcha. 13\-45\-356x (6854) etachChrutvA vachastasya pratyakShamiva darshanam . vismayaM paramaM gatvA abravaM taM mahAmunim .. 13\-45\-356 (83037) dhanyastvamasi viprendri kastvadanyosti puNyakR^it . yasya devAdhidevaste sAnnidhyaM kurute.a.ashrame .. 13\-45\-357 (83038) api tAvanmamApyevaM dadyAtsa bhagavA~nshivaH . darshaM munishArdUla prasAdaM chApi sha~NkaraH .. 13\-45\-358 (83039) upamanyuruvAcha. 13\-45\-359x (6855) [drakShyase puNDarIkAkSha mahAdevaM na saMshayaH . achireNaiva kAlena yathA dR^iShTo mayA.anagha .. 13\-45\-359 (83040) chakShuShA chaiva divyena pashyAmyamitavikramam . ShaShThe mAsi mahAdevaM drakShyase puruShottama .. 13\-45\-360 (83041) ShoDashAShTau varAMshchApi prApsyasi tvaM maheshvarAt . sapatnIkAdyadushreShTha satyametadbravImi te .. 13\-45\-361 (83042) atItAnAgataM chaiva vartamAnaM cha nityashaH . viditaM me mahAbAho prasAdAttasya dhImataH ..] 13\-45\-362 (83043) etAnsahasrashashchAnyAnsamanudhyAtavAnharaH . kasmAtprasAdaM bhagavAnna kuryAttava mAdhava .. 13\-45\-363 (83044) tvAdR^ishena hi devAnAM shlAghanIya samAgamaH . brahmaNaayenAnR^ishaMsena shraddadhAnena chApyuta . japyaM tu te pradAsyAmi yena drakShyasi shaMkaram .. 13\-45\-364 (83045) shrIkR^iShNa uvAcha. 13\-45\-365x (6856) abravaM tamahaM brahmantvatprasAdAnmahAmune . drakShye ditijasa~NghAnAM mardanaM tridasheshvaram .. 13\-45\-365 (83046) evaM kathayatastasya mahAdevAshritAM kathAm . dinAnyaShTau tato jagmurmuhUrtamiva bhArata .. 13\-45\-366 (83047) dine.aShTame tu vipreNi dIkShito.ahaM yathAvidhi . daNDI muNDI kushI chIri ghR^itAkto mekhalIkR^itaH .. 13\-45\-367 (83048) mAsamekaM phalAhAro dvitIyaM salilAshanaH . tR^itIyaM cha chaturthaM cha pa~nchamaM chAnilAshaH .. 13\-45\-368 (83049) ekapAdena tiShThaMshcha UrdhvabAhuratandritaH . tejaH sUryasahasrasya apashyaM divi bhArata .. 13\-45\-369 (83050) tasya madhyagataM chApi tejasaH pANDunandana . indrAyudhapinaddhA~NgaM vidyunmAlAgavAkShakam . nIlasailachayaprakhyaM balAkAbhUShitAmbaram .. 13\-45\-370 (83051) tatra sthitashcha bhagavAndevyA saha mahAdyutiH . tapasA tejasA kAntyA dIptayA saha bhAryayA .. 13\-45\-371 (83052) rarAja bhagavAMstatra devyA saha maheshvaraH . somena sahitaH sUryo yathA meghasthitastathA .. 13\-45\-372 (83053) saMhR^iShTaromA kaunteya vismayotphullalochanaH . apashyaM devasa~NghAnAM gatimArtiharaM haram .. 13\-45\-373 (83054) kirITinaM gadinaM shUlapANiM vyAghrAjinaM jaTilaM daNDapANim . pinAkinaM vajriNaM tIkShNadaMShTraM shubhA~NgadaM vyAlayaj~nopavItam .. 13\-45\-374 (83055) divyAM mAlAmurasA.anekavarNAM samudvahantaM gulphadeshAvalambAm . chandraM yathA pariviShTaM sasandhyaM varShAtyaye tadvadapashyamenam .. 13\-45\-375 (83056) pramathAnAM gaNaishchaiva samantAtparivAritam . sharadIva suduShprekShyaM pariviShTaM divAkaram .. 13\-45\-376 (83057) ekAdashashatAnyevaM rudrANAM vR^iShavAhanam astuvaM niyatAtmAnaM karmabhiH shubhakarmiNam .. 13\-45\-377 (83058) AdityA vasavaH sAdhyA vishvedevAstathA.ashvinau . vishvAbhiH stutibhirdevaM vishvadevaM samastuvan .. 13\-45\-378 (83059) shatakratushcha bhagavAnviShNushchAditinandanau . brahmA rathantaraM sAma Irayanti bhavAntike .. 13\-45\-379 (83060) yogIshvarAH subahavo yogadaM pitaraM gurum . brahmarShayashcha sasutAstathA devarShayashcha vai .. 13\-45\-380 (83061) pR^ithivIM chAntarikShaM cha nakShatrANi grahAstathA . mAsArdhamAsA kratavo rAtriH saMvatsarAH kShaNAH .. 13\-45\-381 (83062) muhUrtAshcha nimepAshcha tathaiva yugaparyayAH . divyA rAjannamasyanti vidyAH satvavidastathA .. 13\-45\-382 (83063) sanatkumAro devAshcha itihAsAstathaiva cha . marIchira~NgirA atriH pulastyaH pulahaH kratuH .. 13\-45\-383 (83064) manavaH sapta somashcha arthavA sabR^ihaspatiH . bhR^igurdakShaH kashyapashcha vasiShThaH kAshya eva cha .. 13\-45\-384 (83065) ChandAMsi dIkShA yaj~nAshcha dakShiNAH pAvako haviH . yaj~nopagAni dravyANi mUrtimanti yudhiShThira .. 13\-45\-385 (83066) prajAnAM pAlakAH sarve saritaH pannagA nagAH . devAnAM mAtaraH sarvAdevapatnya sakanyakAH .. 13\-45\-386 (83067) sahasrANi munInAM cha ayutAnyarbudAni cha . namasyanti prabhuM shAntaM parvatAHsAgarA dishaH .. 13\-45\-387 (83068) gandharvApsarasashchaiva gItavAditrakovidAH . divyatAleShu gAyantaH stuvanti bhavamadbhutam .. 13\-45\-388 (83069) vidyAdharA dAnavAshcha guhyakA rAkShasAstathA . sarvANi chaiva bhUtAni stAvarANi charANi cha . namasyanti mahArAja vA~NmanaH karmabhirvibhum .. 13\-45\-389 (83070) purastAddhiShThitaH sharvo mamAsIstridasheshvaraH .. 13\-45\-390 (83071) purastaddhiShThitaM dR^iShTvA mameshAnaM cha bhArata . saprajApatishakrAntaM jaganmAmabhyudaikShata .. 13\-45\-391 (83072) IkShituM cha mahAdevaM na me shaktirabhUttadA . tato mAmabravIddevaH pashya kR^iShNa vadasva cha .. 13\-45\-392 (83073) tvayA hyArAdhitashchAhaM shatasho.atha sahasrashaH . tvatsamo nAsti me kashchittriShu lokaShu vai priyaH .. 13\-45\-393 (83074) shirasA vandite deve devI prItA hyumA tadA . tato.ahamabruvaM sthANuM stutaM brahmAdibhiH suraiH .. 13\-45\-394 (83075) kR^iShNa uvAcha. 13\-45\-395x (6857) namostu te shAshvata sarvayone brAhmAdhipaM tvAmR^iShayo vadanti . tapashcha satvaM cha rajastamashcha tvAmeva satyaM cha vadanti santaH .. 13\-45\-395 (83076) tvaM vai brahmA cha rudrashcha varuNo.agnirmanurbhavaH . dhAtA tvaShTA vidhAtA cha tvaM prabhuH sarvatomukhaH .. 13\-45\-396 (83077) tvatto jAtAni bhUtAni sthAvarANi charANi cha . tvayA sR^iShTamidaM kR^itsnaM trailokyaM sacharAcharam .. 13\-45\-397 (83078) yAnIndriyANIha manashcha kR^itsnaM ye vAyavaH sapti tathaiva chAgnayaH . ye devasaMsthAstava devatAshcha tasmAtparaM tvAmR^iShayo vadanti .. 13\-45\-398 (83079) vedAshcha yaj~nAH somashcha dakShiNA pAvako haviH . yaj~nopagaM cha yatkiMchidbhagavAMstadasaMshayam .. 13\-45\-399 (83080) iShTaM dattamadhItaM vratAni niyamAshcha ye . hrIH kIrtiH shrIrdyutistuShTiH siddhishchaiva tadarpaNI .. 13\-45\-400 (83081) kAmaH krodho bhayaM lobho madaH stambhotha matsaraH . Adhayo vyAdhayashchaiva bhagavaMstanavastava .. 13\-45\-401 (83082) kR^itirvikAraH praNayaH pradhAnaM bIjamavyayam . manasaH paramA yoniH prabhAvashchApi shAshvataH .. 13\-45\-402 (83083) avyaktaH pAvano.achintyaH sahasrAMshurhiraNmayaH . AdirgaNAnAM sarveShAM bhavAnvaijIvitAshrayaH .. 13\-45\-403 (83084) mahAnAtmA matirbrahmA vishvaH shaMbhuH svayaMbhuvaH . buddhiH praj~nopalabdhishchasaMvitkhyAtirdhR^itiH smR^itiH .. 13\-45\-404 (83085) paryAyavAchakaiH shabdairmahAnAtmA vibhAvyate . tvAM buddhvA brAhmaNo vedAtpramohaM viniyachChati .. 13\-45\-405 (83086) hR^idayaM sarvabhUtAnAM kShetraj~nastvamR^iShistutaH .. 13\-45\-406 (83087) sarvataH pANipAdastvaM sarvatokShishiromukhaH . sarvataH shrutimA.Nlloke sarvamAvR^itya tiShThasi .. 13\-45\-407 (83088) phalaM tvamasi digmAMshornimeShAdiShu karmasu . tvaM vai prabArchiH puruShaH sarvasya hR^idi saMshritaH . aNimA mahimA prAptirIshAno jyotiravyayaH .. 13\-45\-408 (83089) tvayi buddhirmatirlokAH prapannAH saMshritAshcha ye . dhyAnino nityayogAshcha satyasatvA jitendriyAH .. 13\-45\-409 (83090) yastvAM dhruvaM vedayate guhAshayaM prabhuM purANaM puruShaM vishvarUpam . hiraNmayaM buddhimatAM parAM gatiM sa buddhimAnbuddhimatItya tiShThati .. 13\-45\-410 (83091) viditvA sapta sUkShmANi ShaDa~NgaM tvAM cha mUrtitaH . pradhAnavidhiyogasthastvAmeva vishate budhaH .. 13\-45\-411 (83092) evamukte mayA pArtha bhave chArtivinAshane . charAcharaM jagatsargaM siMhanAdaM tadA.akarot .. 13\-45\-412 (83093) taM viprasa~NghAshcha surAsurAshcha nAgAH pishAchAH pitaro vayAMsi . rakShogaNA bhUtagaNAshcha sarve maharShayashchaiva tadA praNemuH .. 13\-45\-413 (83094) mama mUrdhni cha divyAnAM kusumAnAM sugandhinAm . rAshayo nipatanti sma vAyushcha susukho vavau .. 13\-45\-414 (83095) nirIkShya bhagavAndevIM hyumAM mAM cha jagaddhitaH . shatakratuM chAbhivIkShya svayaM mAmAha sha~NkaraH .. 13\-45\-415 (83096) vidmaH kR^iShNa parAM bhaktimasmAsu tava shatruhan . kriyatAmAtmanaH shreyaH prItirhitvayi me parA .. 13\-45\-416 (83097) vR^iNIShvAShTau varAnkR^iShNa dAtA.asmi tava sattama . brUhi yAdavashArdUla yAnichChasi sudurlabhAn .. .. 13\-45\-417 (83098) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchachatvAriMsho.adhyAyaH .. 45 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## yudhiShThira uvAcha . yayA.a.apageya nAmAni shrutAnIha jagatpateH . pitAmaheshAya vibho nAmAnyAchakShya shambhave .. 13\-45\-1 (83099) babhrave vishvarUpAya mahAbhAgyaM cha tattvataH . surAsuragurau deve shaMkare.avyaktayonaye .. 13\-45\-2 (83100) bhIShma uvAcha. 13\-45\-3x (6858) ashakto.ahaM guNAnyaktuM mahAdevasya dhImataH . yo hi sarvagato devo na cha sarvatra dR^ishyate .. 13\-45\-3 (83101) brahmaviShNusureshAnAM sraShTA cha prabhureva cha . brahmAdayaH pishAchAntA yaM hi devA upAsate .. 13\-45\-4 (83102) prakR^itInAM paratvena puruShasya cha yaH paraH . chintyate yo yogavidbhirR^iShibhistattvadarshibhiH . akSharaM paramaM brahma asachcha sadasachcha yaH .. 13\-45\-5 (83103) prakR^itiM puruShaM chaiva kShobhayitvA svatejasA . brahmANamasR^ijattasmAddevadevaH prajApatiH .. 13\-45\-6 (83104) ko hi shakto guNAnvaktaM devadevasya dhImataH . garbhajanmajarAyukto martyo mR^ityusamanvitaH .. 13\-45\-7 (83105) ko hi shakto bhavaM j~nAtuM madvidhaH parameshvaram . krate nArAyaNAtputra sha~NkachakragadAdharAt .. 13\-45\-8 (83106) eSha vidvAnguNashreShTho viShNuH paramadurjayaH .. divyachakShurmahAtejA vIkShyate yogachakShuShA .. 13\-45\-9 (83107) rudrabhaktyA tu kR^iShNena jagadvyAptaM mahAtmanA . taM prasAdya tadA devaM badaryAM kila bhArata .. 13\-45\-10 (83108) arthAtpriyataratvaM cha sarvalokeShu vai tadA . prAptavAneva rAjendra suvarNAkShAnmaheshvarAt .. 13\-45\-11 (83109) pUrNaM varShasahasraM tu taptavAneSha mAdhavaH . prasAdya varadaM devaM charAcharaguruM shivam .. 13\-45\-12 (83110) yugeyuge tu kR^iShNena toShito vai maheshvaraH . bhaktyA paramayA chaiva prItashchaiva mahAtmanaH .. 13\-45\-13 (83111) aishvaryaM yAdR^isaM tasya jagadyonermahAtmanaH .. tadayaM dR^iShTavAnsAkShAtputrArthe harirachyutaH .. 13\-45\-14 (83112) yasmAtparataraM chaiva nAnyaM pashyAmi bhArata . vyAkhyAtuM devadevasya shakto nAmAnyashaShataH .. 13\-45\-15 (83113) eSha shakto mahAbAhurvaktuM bhagavato guNAn . vibhUtiM chaiva kArtsnyena satyAM mAheshvarIM nR^ipa .. 13\-45\-16 (83114) vaishampAyana uvAcha. 13\-45\-17x (6859) 13\-45\-17 (83115) evamuktvA tadA bhIShmo vAsudevaM mahAyashAH . bhavamAhAtmyasaMyuktamidamAha pitAmahaH. . 7\-45\-2 shivAya viShNurUpAyeti jha.pAThaH .. 7\-45\-3 taNDinA brahmayonineti jha.pAThaH.. 7\-45\-18 te tvayA.. 7\-45\-21 yaj~navAhA iti ChandasAmeva visheShaNam. ChandAMsi vai devebhyo havyamUDhvreti brAhmaNAt teShAM yaj~navAhatvasiddhiH. stobhAH sAmapUraNAnyakSharANi huMmA ityAdIni.. 7\-45\-25 narendraputrIM R^ikSharAjasya jAmbavato duhitaram.. 7\-45\-26 abhyanuj~nAya sthitaM mAmiti sheShaH. athochaturityardhaH.. 7\-45\-33 bhasmarAshibhiriti bhasmachChannairagnibha_iH.. 7\-45\-40 samprakShAlaiH maitryAdibhishchittashodhanaM kurvadbhiH.. 7\-45\-41 gochAriNo govanmukhenaiva charanto hastavyApArashUnyA ityarthaH. marIchipAshchandrarashmi pAnenaiva jIvantaH.. 7\-45\-47 niyamAH ambupAnAdayastairevAmpuShaiH kShIrapairityAdinAmabhiH khyAtaiH. pravishannevApashyamupamanyumiti sheShaH.. 7\-45\-58 samAnAM savatsaraNAmarbudaM samArvudam.. 7\-45\-59 prahasya mandAranAmnaH.. 7\-45\-60 bhagavatA mahAdevena.. 7\-45\-61 utpAditaM tasyaiva daityasya hananArtham.. 7\-45\-63 jIrNaM jIrNatR^iNavadvyarthamityarthaH.. 7\-45\-64 varadattasya sarvashastrAvadhyastvaM bhaveti dattavarasya.. 7\-45\-77 saptakapAlena tryambakadaivatyena hetunA. devaiH saptakapAlena rudramiShTvA Apo nirmitA ityarthaH.. 7\-45\-78 rudraprasAdAjjanayAmAsati sheShaH.. 7\-45\-81 musaleShvayogreShu kAShThakIleShu.. 7\-45\-82 charudraH charordravaH maNDa iti yAvat. charushabdapUrvAddravateranyebhyopi dR^ishyata iti DaH. bhartAraMvinApi charudravapAnamAtreNa tava putro bhaviShyatItyarthaH.. 7\-45\-96 dhUmrashchApi mamAnuja iti Ta.tha.pAThaH.. 7\-45\-109 pAvanAnAM pavanAshinAm. vanAshAnAM abbhakShANAm.. 7\-45\-112 pravadya prapanno bhava.. 7\-45\-118 durAdhAraH manasi dhartumashakyaH 7\-45\-126 pravAlA~NkurabhUShaNe vasantastena kAlopyayamevetyarthaH 7\-45\-139 bhUdharaH sheShanAgaH.. 7\-45\-146 sarvavAsakaH sarvasyAchChAdakaH 7\-45\-161 abhavaM sandhirArShaH.. 7\-45\-165 bhAvA maiva. bhavAni bhUyAsam.. 7\-45\-168 anArjavaM vakram. yugaM kaliyugam.. 7\-45\-174 asAraM nAsti sAro yasmAdanyastam.. 7\-45\-177 Ishe Ishasya. bhavane sattAyAm. ko hetuH kA yuktiH. Ishasattve pramANaM nAstItyarthaH.. 7\-45\-271 rathantarajyeShThe sAmanI.. 7\-45\-278 shuklaM karma hiMsArahito dhyAnAdidharmaH.. 7\-45\-283 mishritAya mishritamAlAya.. 7\-45\-295 mukuTe mukuTAya.. 7\-45\-296 trINi netrANIva netrANi lokayAtrAnirvAhakANyagnichandrasUryAkhyAni netrANi yasya tasyai trinetranetrAya. lochane lochanAya.. 7\-45\-298 sraShTArAya auNAdikaH sR^ijetvAran. sraShTre ityarthaH.. 7\-45\-304 mAyAya mAyAvine.. 7\-45\-325 kAmebhyaH kAmAn kAmyamAnAn arthAn.. 7\-45\-333 ShaDviMshakamiti khyAtamiti Ta.tha.pAThaH.. 7\-45\-336 taM tvAM praNamya sha_irasA prasAdya prArthaye prabho iti Ta.tha.pAThaH.. 7\-45\-375 pariviShTaM pariveShavantam.. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 046 .. shrIH .. 13\.46\. adhyAyaH 46 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiramprati pArvatIparameshvarAbhyAM syasmai varapradAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## kR^iShNa uvAcha . mUrdhnA nipatya niyatastejaHsannichaye tataH . paramaM harShamAgatya bhagavantamathAbravam .. 13\-46\-1 (83116) dharme dR^iDhatvaM yudhi shatrughAtaM yashastathA.agryaM paramaM balaM cha yogapriyatvaM tava sannikarShaM vR^iNe sutAnAM cha shataM shatAni .. 13\-46\-2 (83117) evamastviti tadvAkyaM mayoktaH prAha sha~NkaraH .. 13\-46\-3 (83118) tato mAM jagato mAtA dhAriNI sarvapAvanI . uvAchomA praNihitA sharvANI tapasAM nidhiH . datto bhagavatA putraH sAmbo nAma tavAnagha .. 13\-46\-4 (83119) mattopyaShTau varAniShTAngR^ihaNa tvaM dadAmi te . praNamya shirasA sA cha mayoktA pANDunandana .. 13\-46\-5 (83120) dvijeShvakopaM pitR^itaH prasAdaM shataM sutAnAM paramaM cha bhogam . kule prItiM mAtR^itashcha prasAdaM\- shamaprAptiM pravR^iNe chApi dAkShyam .. 13\-46\-6 (83121) umovAcha. 13\-46\-7x (6860) evaM bhaviShyatyamaraprabhAva nAhaM mR^iShA jAtu vade kadAchit . bhAryAsahasrANi cha ShoDashaiva tAsu priyatvaM cha tathA.akShayaM 13\-46\-7 (83122) prItiM chAgryAM bAndhavAnAM sakAshA\- ddadAmi te.ahaM vapuShaH kAmyatAM cha . bhokShyante vai saptatiM vai shatAni gR^ihe tubhyamatithInAM cha nityam .. 13\-46\-8 (83123) vAsudeva uvAcha. 13\-46\-9x (6861) evaM dattvA varAndevo mama devI cha bhArata . antarhitaH kShaNe tasminsagaNo bhImapUrvaja .. 13\-46\-9 (83124) etadatyadbhutaM pUrvaM brAhmaNAyAtitejase . upamanyave mayA kR^itsnaM vyAkhyAtaM pArthivottama . namaskR^itvA tu sa prAha devadevAya suvrata .. 13\-46\-10 (83125) nAsti sharvasamo devo nAsti sharvasamA gatiH . nAsti sharvasamo dAne nAsti sharvasamo raNe .. .. 13\-46\-11 (83126) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTchatvAriMsho.adhyAyaH .. 46 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 047 .. shrIH .. 13\.47\. adhyAyaH 47 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## upamanyunA kR^iShNaMprati taNDikR^itamahAdevastutyanuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## upamanyuruvAcha . R^iShirAsItkR^ite tAta taNDirityeva vishrutaH . dashavarShasahasrANi tena devaH samAdhinA .. 13\-47\-1 (83127) ArAdhito.abhUdbhaktena tasyodarkaM nishAmaya . sa dR^iShTavAnmahAdevamastauShIchcha stavairvibhum .. 13\-47\-2 (83128) [iti taNDistapoyogAtparamAtmAnamavyayam . chintayitvA mahAtmAnamidamAha suvismitaH .. 13\-47\-3 (83129) yaM paThanti sadA sA~NkhyAshchintayanti cha yoginaH . paraM pradhAnaM puruShamadhiShThAtAramIshvaram. 13\-47\-4 (83130) utpattau cha vinAshe cha kAraNaM yaM vidurbudhAH . devAsuramunInAM cha paraM yasmAnna vidyate .. 13\-47\-5 (83131) ajaM tamahamIshAnamanAdinidhanaM prabhum . atyantasukhinaM devamanaghaM sharaNaM vraje .. 13\-47\-6 (83132) evaM bruvanneva tadA dadarsha tapasAnnidhim . tamavyayamanaupamyamachintyaM shAshvataM dhruvam .. 13\-47\-7 (83133) niShkalaM sakalaM brahma nirguNaM guNagocharam . yoginAM paramAnandamakSharaM mokShasaMj~nitam .. 13\-47\-8 (83134) manorindrAgnimarutAM vishvasya brahmaNo gatim . agrAhyamachalaM shuddhaM buddhigrAhyaM manomayam .. 13\-47\-9 (83135) durvij~neyamasa~Nkhye duShprApamakR^itAtmabhiH . yoni vishvasya jagatastamasaH parataH param .. 13\-47\-10 (83136) yaH prANavantamAtmAnaM jyotirjIvasthitaM manaH . taM devaM darshanAkA~NkShI bahUnvarShagaNAnR^iShiH . tapasyugre sthito bhUtvA dR^iShTvA tuShTAva cheshvaram ..] 13\-47\-11 (83137) taNDiruvAcha. 13\-47\-12x (6862) pavitrANAM pavitrastvaM gatirgatimatAMvara .. 13\-47\-12 (83138) atyugraM tejasAM tejastapasAM paramaM tapaH . vishvAvasuhiraNyAkShapuruhUtanamastR^ita .. 13\-47\-13 (83139) bhUrikalyANada vibho paraM satyaM namostu te . jAtImaraNabhIrUNAM yatInAM yatatAM vibho .. 13\-47\-14 (83140) nirvANada sahasrAMsho namaste.astu sukhAshraya . brahmA shatakraturviShNurvishvedevA maharShayaH .. 13\-47\-15 (83141) na vidustvAM tu tattvena kuto vetsyAmahe vayam . tvattaH pravartate sarvaM tvayi sarvaM pratiShThitam .. 13\-47\-16 (83142) kAlAkhyaH puruShAkhyashcha brahmAkhyashcha tvameva hi . tanavaste smR^itAstisraH purANaj~naiH surarShibhiH .. 13\-47\-17 (83143) adhipauruShamadhyAtmamadhibhUtAdhidaivatam . adhilokAdhivij~nAnamadhiyaj~nastvameva hi .. 13\-47\-18 (83144) tvAM viditvA.a.atmadevasthaM durvidaM daivatairapi . vidvAMso yAnti nirmuktAH paraM bhAvamanAmayam .. 13\-47\-19 (83145) anichChatastava vibho janmamR^ityuranekataH . dvAraM tu svargamokShANAmAkSheptA tvaM dadAsi cha .. 13\-47\-20 (83146) tvaM vai svargashcha mokShashcha kAmaH krodhastvameva cha . satvaM rajasmamashchaiva adhashchordhvaM tvameva hi .. 13\-47\-21 (83147) brahmA bhavashcha viShNushcha skandendrau savitA yamaH . varuNendU manurdhAtA vidhAtA tvaM dhaneshvaraH .. 13\-47\-22 (83148) bhUrvAyuH salilAgnishcha khaM vAgbuddhiH sthitirmatiH . karma satyAnR^ite chobhe tvamevAsti cha nAsti cha .. 13\-47\-23 (83149) indriyANIndriyArthAshcha prakR^itibhyaH paraM dhruvam . vishvAvishvaparo bhAvashchintyAchintyastvameva hi .. 13\-47\-24 (83150) yachchaitatparamaM brahma yachcha tatparamaM padam . yA gatiH sA~NkhyayogAnAM sa bhavAnnAtra saMshayaH .. 13\-47\-25 (83151) nUnamadya kR^itArthAH sma nUnaM prAptAH satAM gatim . yAM gatiM prArtayantIha j~nAnanirmalabuddhayaH .. 13\-47\-26 (83152) ayo mUDhAH sma suchiramimaM kAlamachetasA . yanna vidmaH paraM devaM shAshvataM yaM vidurbudhAH .. 13\-47\-27 (83153) seyamAsAditA sAkShAttvadbhaktirjanmabhirmayA . bhaktAnugrahakR^iddevo yaM j~nAtvA.amR^itamashnute .. 13\-47\-28 (83154) devAsuramunInAM tu yachcha guhyaM sanAtanam . guhAyAM nihitaM brahmi durvij~neyaM munerapi .. 13\-47\-29 (83155) sa eSha bhagavAndevaH sarvakR^itsarvatomukhaH . sarvAtmA sarvadarshI cha sarvagaH sarvaveditA .. 13\-47\-30 (83156) dehakR^iddehabhR^iddehI dehabhugdehinAM gatiH . prANakR^itprANabhR^itprANI prANadaH prANinAM gatiH .. 13\-47\-31 (83157) adhyAtmagatiriShTAnAM dhyAyinAmAtmavedinAm . apunarbhavakAmAnAM yA gatiH so.ayamIshvaraH .. 13\-47\-32 (83158) ayaM cha sarvabhUtAnAM shubhAshubhagatipradaH . ayaM cha janmamaraNe vidadhyAtsarvajantuShu . ayaM saMsiddhikAmAnAM yA gatiH soyamIsvaraH. 13\-47\-33 (83159) bhUrAdyAnsarvabhuvanAnutpAdya sadivaukasaH . dadhAti devastanubhiraShTAbhiryo bibharti cha .. 13\-47\-34 (83160) ataH pravartate sarvamasminsarvaM pratiShThitam . asmiMshcha pralayaM yAti ayamekaH sanAtanaH .. 13\-47\-35 (83161) ayaM sa satyakAmAnAM satyalokaH paraM satAm . apavargashcha muktAnAM kaivalyaM chAtmavedinAm .. 13\-47\-36 (83162) ayaM brahmAdibhiH siddhairguhAyAM gopitaH prubhuH . devAsuramanuShyANAmaprakAsho bhavediti .. 13\-47\-37 (83163) taM tvAM devAsuranarAstattvena na vidurbhavam . mohitAH khalvanenaiva hR^idisthenAprakAshinA 13\-47\-38 (83164) ye chainaM pratipadyante bhaktiyogena bhAvitAH . teShAmevAtmanAtmAnaM darshayatyeSha hR^ichChayaH .. 13\-47\-39 (83165) yaM j~nAtvA na punarjanma maraNaM chApi vidyate . yaM viditvA paraM vedyaM veditavyaM na vidyate .. 13\-47\-40 (83166) yaM labdhvA paramaM lAbhaM nAdhikaM manyate budhaH . yAM sUkShmAM paramAM prAptiM gachChannavyayamakShayam .. 13\-47\-41 (83167) yaM sA~NkhyA guNatattvaj~nAH sA~NkhyashAstravishAradAH . sUkShmaj~nAnatarAH sUkShmaM j~nAtvA muchyanti bandhanaiH 13\-47\-42 (83168) yaM cha vedavido vedyaM vedAnte cha pratiShThitam . prANAyAmaparA nityaM yaM vishanti japanti cha .. 13\-47\-43 (83169) oMkArarathamAruhya te vishanti maheshvaram . ayaM sa devayAnAnAmAdityo dvAramuchyate .. 13\-47\-44 (83170) ayaM cha pitR^iyAnAnAM chandramA dvAramuchyate . eSha kAShThA dishashchaiva saMvatsarayugAdi cha .. 13\-47\-45 (83171) divyAdivyaH paro lAbha ayane dakShiNottare . enaM prajApatiH pUrvamArAdhya bahubhiH stavaiH .. 13\-47\-46 (83172) prajArthaM varayAmAsa nIlalohitasaMj~nitam . kragbhiryamanushAsanti tattve karmaNi bahvR^ichAH .. 13\-47\-47 (83173) yajurbhiryattridhA vedyaM juhvatyadhvaryavo.adhvare . sAmabhiryaM cha gAyanti sAmagAH shuddhabuddhayaH .. 13\-47\-48 (83174) R^itaM satyaM paraM brahma stuvantyAtharvaNA dvijAH . yaj~nasya paramA yoniH parishchAyaM paraH smR^itaH .. 13\-47\-49 (83175) rAtryahaH shrotranayanaH pakShamAsashirobhujaH . R^ituvIryastapodhairyo hyabdaguhyorupAdavAn .. 13\-47\-50 (83176) mR^ityuryamo hutAshashcha kAlaH saMhAravegavAn . kAlasya paramA yoniH kAlashchAyaM sanAtanaH .. 13\-47\-51 (83177) chandrAdityau sanakShatrau grahAshcha saha vAyunA . dhruvaH saptarShayashchaiva bhuvanAH sapta eva cha .. 13\-47\-52 (83178) pradhAnaM mahadavyaktaM visheShAntaM savaikR^itam . brahmAdistambaparyantaM bhUtAdi sadasachcha yat .. 13\-47\-53 (83179) aShTau prakR^itayashchaiva prakR^itibhyashcha yaH paraH . asya devasya yadbhAgaM kR^itsnaM samparivartate .. 13\-47\-54 (83180) etatparamamAnandaM yattachChAshvatameva cha . eShA gatirviraktAnAmeSha bhAvaH paraH satAm .. 13\-47\-55 (83181) etatpadamanudvignametadbrahma sanAtanam . shAstravedA~NgaviduShAmetaddhyAnaM paraM padam .. 13\-47\-56 (83182) iyaM sA paramA kAShThA iyaM sA paramA kalA . iyaM sA paramA siddhiriyaM sA paramA gatiH .. 13\-47\-57 (83183) iyaM sA paramA shAntiriyaM sA nirvR^itiH parA . yaM prApya kR^itakR^ityAH sma ityamanyanta yoginaH .. 13\-47\-58 (83184) iyaM tuShTiriyaM siddhiriyaM shrutiriyaM smR^itiH . adhyAtmagatiriShTAnAM viduShAM prAptiravyayA .. 13\-47\-59 (83185) yajatAM kAmayAnAnAM makhairvipuladakShiNaiH . yA gatiryaj~nashIlAnAM sA gatistvaM na saMshayaH .. 13\-47\-60 (83186) samyagyogajapaiH shAntirniyamairdehatApanaiH . tapyatAM yA gatirdeva paramA sA gatirbhavAn .. 13\-47\-61 (83187) karmanyAsakR^itAnAM cha viraktAnAM tatastataH . yA gatirbrahmisadane sA gatistvaM sanAtana .. 13\-47\-62 (83188) apunarbhavakAmAnAM vairAgye vartatAM cha yA . prakR^itInAM layAnAM cha sA gatistvaM sanAtana .. 13\-47\-63 (83189) j~nAnavij~nAnayuktAnAM nirupAkhyA nira~njanA . kaivalyA yA gatirdeva paramA sA gatirbhavAn .. 13\-47\-64 (83190) vedashAstrapurANoktAH pa~ncha tA gatayaH smR^itAH . tvatprasAdAddhi labhyante na labhyante.anyathA vibho .. 13\-47\-65 (83191) iti taNDistaporAshistuShTAvesAnamAtmanA . jagau cha paramaM brahma yatpurA lokakR^ijjagau .. 13\-47\-66 (83192) upamanyuruvAcha. 13\-47\-67x (6863) evaM stuto mahAdevastaNDinA brahmavAdinA . uvAcha bhagavAndeva umayA sahitaH prabhuH .. 13\-47\-67 (83193) brahmA shatakraturviShNurvishvedevA maharShayaH . na vidustvAmiti tatastuShTaH provAcha taM shivaH .. 13\-47\-68 (83194) akShayashchAvyayashchaiva bhavitA duHkhavarjitaH . yashasvI tejasA yukto divyaj~nAnasamanvitaH .. 13\-47\-69 (83195) R^iShINAmabhigamyashcha sUtrakartA sutastava . matprasAdAddvijashreShTha bhaviShyati na saMshayaH .. 13\-47\-70 (83196) kaM vA kAmaM dadAmyadya brUhi yadvatsa kA~NkShase . prA~njaliH sa uvAchedaM tvayi bhaktirdR^iDhA.astu me .. 13\-47\-71 (83197) upamanyuruvAcha. 13\-47\-72x (6864) etAndattvA varAndevo vandyamAnaH surarShibhiH . stUyamAnashcha vibudhaistatraivAntaradhIyata .. 13\-47\-72 (83198) antarhite bhagavati sAnuge yAdaveshvara . R^iShirAshramamAgamya mamaitatproktavAniha .. 13\-47\-73 (83199) yAni cha prathitAnyAdau taNDirAkhyAtavAnmama mAnAni mAnavashreShTha tAni tvaM shR^iNu siddhaye .. 13\-47\-74 (83200) dasha nAmasahasrANi deveShvAha pitAmahaH . sarvasya shAstreShu tathA dasha nAmashatAni cha .. 13\-47\-75 (83201) guhyAnImAni nAmAni taNDirbhagavato.achyuta . devaprasAdAddeveshaH purA prAha mahAtmane .. .. 13\-47\-76 (83202) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptachatvAriMsho.adhyAyaH .. 47 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-47\-2 udarkaM phalodayam .. 7\-47\-27 achetasA aj~nAnena .. 7\-47\-42 sUkShmaM li~NgaM j~nAnena tarantyatikamya gachChanti te sUkShmaj~nAnatarAH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 048 .. shrIH .. 13\.48\. adhyAyaH 48 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThirampratyupamanyunA svAtmAnaM pratyuktashivasahasranAmAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vAsudeva uvAcha . tataH sa prayato bhUtvA mama tAta yudhiShThira . prA~njaliH prAha viprarShirnAmasa~NgrahamAditaH .. 13\-48\-1 (83203) upamanyuruvAcha. 13\-48\-2x (6865) brahmaproktairR^iShiproktairvedavedA~Ngasambhavai . sarvalokeShu vikhyAtaM stutyaM stoShyAmi nAmabhiH .. 13\-48\-2 (83204) mahadbhirvihitaiH satyaiH siddhaiH sarvArthasAdhakaiH . R^iShiNA taNDinA bhaktyA kR^itairvedakR^itAtmanA .. 13\-48\-3 (83205) yathoktaiH sAdhubhiH khyAtairmunibhistattvadarshibhiH . pravaraM prathamaM svargyaM sarvabhUtahitaM shubham .. 13\-48\-4 (83206) shruteH sarvatra jagati brahmalokAvatAritaiH . satyaistatparamaM brahmi brahmaproktaM sanAtanam . vakShye yadukulashreShTha shR^iNuShvAvahito mama .. 13\-48\-5 (83207) varayainaM bhavaM devaM bhaktastvaM parameshvaram . tena te shrAvayiShyAmi yattadbrahma sanAtanam .. 13\-48\-6 (83208) na shakyaM vistarAtkR^itsnaM vaktuM sarvasya kenachit . yuktenApi vibhUtInAmapi varShashatairapi .. 13\-48\-7 (83209) yasyAdirmadhyamantaM cha surairapi na gamyate . kastasya shaknuyAdvaktaM guNAnkArtsnyena mAdhava .. 13\-48\-8 (83210) kintu devasya mahataH saMkShiptArthapadAkSharam . shaktitashcharitaM vakShye prasAdAttasya dhImataH .. 13\-48\-9 (83211) aprApya tu tato.anuj~nAM na shakyaH stotumIshvaraH . yadA tenAbhyanuj~nAtaH stuto vai sa tadA mayA .. 13\-48\-10 (83212) anAdinidhanasyAhaM jagadyonermahAtmanaH . nAmnAM ka~nchitsamuddeshaM vakShyAmyavyaktayoninaH .. 13\-48\-11 (83213) varadasya vareNyasya vishvarUpasya dhImataH . shR^iNu nAmnAM chayaM kR^iShNa yaduktaM padmayoninA .. 13\-48\-12 (83214) dasha nAmasahasrANi yAnyAha prapitAmahaH . tAni nirmathya manasA dadhno ghR^itamivoddhR^itam .. 13\-48\-13 (83215) gireH sAraM yathA hema puShpasAraM yathA madhu . ghR^itAtsAraM yathA maNDastathaitatsAramuddhR^itam. 13\-48\-14 (83216) sarvapApApahamidaM chaturvedasamanvitam . prayatnenAdhigantavyaM dhAryaM cha prayatAtmanA .. 13\-48\-15 (83217) mA~NgalyaM pauShTikaM chaiva rakShoghnaM pAvanaM mahat .. 13\-48\-16 (83218) idaM bhaktAya dAtavyaM shraddaghAnAstikAya cha . nAshraddadhAnarUpAya nAstikAyAjitAtmane .. 13\-48\-17 (83219) yashchAbhyasUyate devaM kAraNAtmAnamIshvaram . sa kR^iShNa narakaM yAti sahapUrvaiH sahAtmajaiH .. 13\-48\-18 (83220) idaM dhyAnamidaM yogamidaM dhyeyamanuttamamam . idaM japyamidaM j~nAnaM rahasyamidamuttam .. 13\-48\-19 (83221) yaM j~nAtvA antakAle.api gachCheta paramAM gatim . pavitraM ma~NgalaM medhyaM kalyANamidamuttamam .. 13\-48\-20 (83222) idaM brahmA purA kR^itvA sarvalokapitAmahaH . sarvastavAnAM rAjatve divyAnAM samakalpayat .. 13\-48\-21 (83223) tadAprabhR^iti chaivAyamIshvarasya mahAtmanaH . stavarAja iti khyAto jagatyamarapUjitaH .. 13\-48\-22 (83224) brahmalokAdayaM svarge stavarAjo.avatAritaH . yatastaNDiH purA prApa tena taNDikR^ito.abhavat .. 13\-48\-23 (83225) svargAchchaivAtra bhUrlokaM taNDinA hyavatAritaH . sarvama~NgalamA~NgalyaM sarvapApapraNAshanam .. 13\-48\-24 (83226) nigadiShye mahAbAho stavAnAmuttamaM stavam . brahmaNAmapi yadbrahma parANAmapi yatparam .. 13\-48\-25 (83227) tejasAmapi yattejastapasAmapi yattapaH . shAntInAmapi yA shAntirdyutInAmapi yA dyutiH .. 13\-48\-26 (83228) dAntAnAmapi yo dAnto dhImatAmapi yA cha dhIH . devAnAmapi yo deva R^iShINAmapi yastvR^iShiH .. 13\-48\-27 (83229) yaj~nAnAmapi yo yaj~naH shivAnAmapi yaH shivaH . rudrANAmapi yo rudraH prabhA prabhavatAmapi .. 13\-48\-28 (83230) yoginAmapi yo yogI kAraNAnAM cha kAraNam . yato lokAH sambhavanti nabhavanti yataH punaH .. 13\-48\-29 (83231) sarvabhUtAtmabhUtasya harasyAmitatejasaH . aShTottarasahasraM tu nAmnAM sharvasya me shR^iNu . yachChrutvA manujavyAghra sarvAnkAmAnavApsyasi .. 13\-48\-30 (83232) sthiraH sthANuH prabhurbhAnuH, pravaro varado varaH . sarvAtmA sarvavikhyAtaH sarvaH sarvakaro bhavaH .. 13\-48\-31 (83233) jaTI charmIM shikhI kha~NgI sarvA~NgaH sarvabhAvanaH . harashcha hariNAkShashcha sarvabhUtaharaH prabhuH .. 13\-48\-32 (83234) pravR^ittishcha nivR^ittishcha niyataH shAshvato dhruvaH . shmashAnavAsI bhagavAnkhacharo gocharo.ardanaH .. 13\-48\-33 (83235) abhivAdyo mahAkarmA tapasvI bhUtabhAvanaH . unmattaveShaprachChannaH sarvalokaprajApatiH .. 13\-48\-34 (83236) mahArUpo mahAkAyo vR^iSharUpo mahAyashAH . mahAtmA sarvabhUtAtmA vishvarUpo mahAhanuH .. 13\-48\-35 (83237) lokapAlo.antarhitAtmA prasAdo hayagardabhiH . pavitraM cha mahAMshchaiva niyamo niyamAshritaH .. 13\-48\-36 (83238) sarvakarmA svayaMbhUta AdirAdikaro nidhiH . sahasrAkSho vishAlAkShaH somo nakShatrasAdhakaH .. 13\-48\-37 (83239) chandraH sUryaH shaniH keturgraho grahapatirvaraH . atriratryA namaskartA mR^igabANArpaNo.anaghaH .. 13\-48\-38 (83240) mahAtapA ghoratapA adIno dInasAdhakaH . saMvatsarakaro mantraH pramANaM paramaM tapaH .. 13\-48\-39 (83241) yogI yojyo mahAbIjo mahAretA mahAbalaH . suvarNaretAH sarvaj~naH subIjo bIjavAhanaH .. 13\-48\-40 (83242) dashabAhustvanimiSho nIlakaNTha umApatiH . vishvarUpaH svayaM shreShTho balavIro balo gaNaH .. 13\-48\-41 (83243) gaNakartA gaNapatirdigvAsAH kAma eva cha . mantravitparamo mantraH sarvabhAvakaro haraH .. 13\-48\-42 (83244) kamaNDaludharo dhanvI bANahastaH kapAlavAn . ashanI shataghnI kha~NgI paTTishI chAyudhI mahAn .. 13\-48\-43 (83245) sruvahastaH surUpashcha tejastejaskaro nidhiH . uShNIShI cha suvaktrashcha udagro vinatastathA .. 13\-48\-44 (83246) dIrghashcha harikeshashcha sutIrthaH kuShNa eva cha . shR^igAlarUpaH siddhArtho muNDaH sarvashubhaMkaraH .. 13\-48\-45 (83247) ajashcha bahurUpashcha gandhadhArI kapardyapi . UrdhvaretA Urdhvali~Nga UrdhvashAyI nabhaHsthalaH .. 13\-48\-46 (83248) trijaTI chIravAsAshcha rudraH senApatirvibhuH . ahashcharo naktaMcharastigmamanyuH suvarchasaH .. 13\-48\-47 (83249) gajahA daityahA kAlo lokadhAtA guNAkaraH . siMhashArdUlarUpashchi ArdracharmAmbarAvR^itaH .. 13\-48\-48 (83250) kAlayogI mahAnAdaH sarvakAmashchatuShpathaH . nishAcharaH pretachArI bhUtachArI maheshvaraH .. 13\-48\-49 (83251) bahubhUto bahudharaH svarbhinuramito gatiH . nR^ityapriyo nityanarto nartakaH sarvalAlasaH .. 13\-48\-50 (83252) ghoro mahAtapAH pAsho nityo giriruho nabhaH . sahasrahasto vijayo vyavasAyo hyatandritaH .. 13\-48\-51 (83253) adharShaNo dharShaNAtmA yaj~nahA kAmanAshakaH . dakShayAgApahArI cha susaho madhyamastathA .. 13\-48\-52 (83254) tejopahArI balahA mudito.artho.ajito varaH . gambhIraghoSho gambhIro gambhIrabalavAhanaH .. 13\-48\-53 (83255) nyagrodharUpo nyagrodho vR^ikShakarNasthitirvibhuH . sutIkShNadashanashchaiva mahAkAyo mahAnanaH .. 13\-48\-54 (83256) viShvakseno hariryaj~naH saMyugApIDavAhanaH . tIkShNatApashcha haryashvaH sahAyaH karmakAlavit .. 13\-48\-55 (83257) viShNuprasAdito yaj~naH samudro vaDavAmukhaH . hutAshanasahAyashcha prashAntAtmA hutAshanaH .. 13\-48\-56 (83258) ugratejA mahAtejA janyo vijayakAlavit . jyotiShAmayanaM siddhiH sarvavigraha eva cha .. 13\-48\-57 (83259) shiMkhI muNDI jaTI jvAlI mUrtijo mUrdhago balI . veNavI paNavI tAlI khalI kAlakaTaMkaTaH .. 13\-48\-58 (83260) nakShatravigrahamatirguNabuddhirlayo gamaH . prajApatirvishvabAhurvibhAgaH sarvagomukhaH .. 13\-48\-59 (83261) vimochanaH susaraNo hiraNyakavachodbhavaH .. meDhrajo balachArI cha mahIchArI srutastathA .. 13\-48\-60 (83262) sarvatUryaninAdI cha sarvAtodyaparigrahaH . vyAlarUpo guhAvAsI guho mAlI tara~Ngavit .. 13\-48\-61 (83263) tridashastrikAladhR^ikkarmasarvabandhavimochanaH . bandhanastvasurendrANAM yudhi shatruvinAshanaH .. 13\-48\-62 (83264) sA~NkhyaprasAdo durvAsAH sarvasAdhuniShevitaH . praskandano vibhAgaj~no atulyo yaj~nabhAgavit .. 13\-48\-63 (83265) sarvavAsaH sarvachArI durvAsA vAsavo.amaraH . haimo hemakaro yaj~naH sarvaMdhArI dharottamaH .. 13\-48\-64 (83266) lohitAkSho mahAkShashcha vijayAkSho vishAradaH . sa~Ngraho nigrahaH kartA sarpachIranivAsanaH .. 13\-48\-65 (83267) mukhyo.amukhyashcha dehashcha kAhaliH sarvakAmadaH . sarvakAsaprasAdashcha subalo balarUpadhR^it .. 13\-48\-66 (83268) sarvakAmavarashchaiva sarvadaH sarvatomukhaH . AkAshanirvirUpashcha nipAtI hyavashaH khagaH .. 13\-48\-67 (83269) raudrarUpoM.ashurAdityo bahurashmiH suvarchasI . vasuvego mahAvego manovego nishAcharaH .. 13\-48\-68 (83270) sarvavAsI shriyAvAsI upadeshakaro.akaraH . munirAtmanirAlokaH sambhagnashcha sahasradaH .. 13\-48\-69 (83271) pakShI cha pakSharUpashcha atidIpto vishAmpatiH . unmAdo madanaH kAmo hyashvattho.arthakaro yashaH .. 13\-48\-70 (83272) vAmadevashcha vAmashcha prAgdakShiNashcha vAmanaH . siddhayogI maharShishcha siddhArthaH siddhasAdhakaH .. 13\-48\-71 (83273) bhikShushcha bhikShurUpashcha vipaNo mR^iduravyayaH . mahAseno vishAkhashcha ShaShTibhAgo gavAMpatiH .. 13\-48\-72 (83274) vajrahastashcha viShkambhI chamUstambhana eva cha . vR^ittAvR^ittakarastAlo madhurmadhukalochanaH .. 13\-48\-73 (83275) vAchaspatyo vAjasano nityamAshramapUjitaH . brahmachArI lokachArI sarvachArI vichAravit .. 13\-48\-74 (83276) IshAna IshvaraH kAlo nishAchArI pinAkavAn . nimittastho nimittaM cha nandirnandikaro hariH .. 13\-48\-75 (83277) nandIshvarashcha nandI cha nandano nandivardhanaH . bhagahArI nihantA cha kAlo brahmA pitAmahaH .. 13\-48\-76 (83278) chaturmukho mahAli~NgashchAruli~Ngastathaiva cha . li~NgAdhyakShaH surAdhyakSho yogAdhyakSho yugAvahaH .. 13\-48\-77 (83279) bIjAdhyakSho bIjakartA avyAtmA.anugato balaH . itihAsaH sakalpashcha gautamo.atha nishAkaraH .. 13\-48\-78 (83280) dambho hyadambho vaidambho vashyo vashakaraH kaliH . lokakartA pashupatirmahAkartA hyanauShadhaH .. 13\-48\-79 (83281) akSharaM paramaM brahmi balavachChakra eva cha . nItirhyanItiH shuddhAtmA shuddho mAnyo gatAgataH .. 13\-48\-80 (83282) bahuprasAdaH susvapno darpaNo.atha tvabhitrajit . vedakAro mantrakAro vidvAnsamaramardanaH .. 13\-48\-81 (83283) mahAmeghanivAsI cha mahAghoro vashIkaraH . agnijvAlo mahAjvAlo atidhUmro huto hivaH .. 13\-48\-82 (83284) vR^iShaNaH shaMkaro nityaM varchasvI dhUmaketanaH . nIlastathA~Ngalubdhashcha shobhano niravagrahaH .. 13\-48\-83 (83285) svastidaH svastibhAvashcha bhAgI bhAgakaro laghuH . utsa~Ngashcha mahA~Ngashchi mahAgarbhaparAyaNaH .. 13\-48\-84 (83286) kR^iShNavarNaH suvarNashcha indriyaM sarvadehinAm . mahApAdo mahAhasto mahAkAyo mahAyashAH .. 13\-48\-85 (83287) mahAmUrdhA mahAbhAtro mahAnetro nishAlayaH . mahAntako mahAkarNo mahoShThashchi mahAhanuH .. 13\-48\-86 (83288) mahAnAso mahAkamburmahAgrIvaH shmashAnabhAk . mahAvakShA mahorasko hyantarAtmA mR^igAlayaH .. 13\-48\-87 (83289) lambano lambitoShThashcha mahAmAyaH payonidhiH . mahAdanto mahAdaMShTro mahAjihvo mahAmukhaH .. 13\-48\-88 (83290) mahAnakho mahAromA mahAkesho mahAjaTaH . prasannashcha prasAdashcha pratyayo girisAdhanaH .. 13\-48\-89 (83291) snehano.asnehanashchaiva ajitashcha mahAmuniH . vR^ikShAkAro vR^ikShaketuranalo vAyuvAhanaH .. 13\-48\-90 (83292) gaNDalI merudhAmA cha devAdhipatireva cha . atharvashIrShaH sAmAsya R^iksahasrAmitekShaNaH .. 13\-48\-91 (83293) yajuHpAdabhujo guhyaH prakAsho ja~NgamastathA . amoghArthaH prasAdashcha abhigamyaH sudarshanaH .. 13\-48\-92 (83294) upakAraH priyaH sarvaH kanakaH kA~nchanachChaviH . nAbhirnandikaro bhAvaH puShkarasthapatiH sthiraH .. 13\-48\-93 (83295) dvAdashastrAsanashchAdyo yaj~no yaj~nasamAhitaH . naktaM kalishcha kAlashcha makaraH kAlapUjitaH .. 13\-48\-94 (83296) sagaNo gaNakArashcha bhUtavAhanasArathiH . bhasmashayo bhasmagoptA bhasmabhUtastarurgaNaH .. 13\-48\-95 (83297) lokapAlastathA loko mahAtmA sarvapUjitaH . shuklastrishuklaH sampannaH shuchirbhUtaniShevitaH .. 13\-48\-96 (83298) AshramasthaH kriyAdastho vishvakarmamatirvaraH . vishAlashAkhastAmroShTho hyambujAlaH sunishchalaH .. 13\-48\-97 (83299) kapilaH kapishaH shukla Ayushchaivi paro.aparaH . gandharvo hyaditistArkShyaH suvij~neyaH sushAradaH .. 13\-48\-98 (83300) parashvadhAyudho deva anukArI subAndhavaH . tumbavINo mahAkrodha UrdhvaretA jaleshayaH .. 13\-48\-99 (83301) ugro vaMshakaro vaMsho vaMshanAdo hyaninditaH . sarvA~NgarUpo mAyAvI suhR^ido hyanilo.analaH .. 13\-48\-100 (83302) bandhano bandhakartA cha subandhanavimochanaH . sa yaj~nAriH sa kAmArirmahAdaMShTro mahAyudhaH .. 13\-48\-101 (83303) bahudhA ninditaH sharvaH sha~NkaraH sha~Nkaro.adhanaH . amaresho mahAdevI vishvadevaH surArihA .. 13\-48\-102 (83304) ahirbudhnyo.anilAbhashcha chekitAno havistathA . ajaikapAchcha kApAlI trisha~NkurajitaH shivaH .. 13\-48\-103 (83305) dhanvantarirdhUmaketuH skando vaishravaNastathA . dhAtA shakrashcha viShNushcha mitrastvaShTA dhruvo dharaH .. 13\-48\-104 (83306) prabhAvaH sarvago vAyuraryamA savitA raviH . uSha~Ngushcha vidhAtA cha mAMdhAtA bhUtabhAvanaH .. 13\-48\-105 (83307) vibhurvarNavibhAvI cha sarvakAmaguNAvahaH . padmanAbho mahAgarbhashchandravaktro.anilo.analaH .. 13\-48\-106 (83308) balavAMshchopashAntashcha purANaH puNyacha~nchurI . kurukartA kuruvAsI kurubhUto guNauShadhaH .. 13\-48\-107 (83309) sarvAshayo darbhachArI sarveShAM prANinAM patiH . devadevaH sukhAsaktaH sadasatsarvaratnavit .. 13\-48\-108 (83310) kailAsagirivAsI cha himavadbhirisaMshrayaH . kUlahArI kUlakartA bahuvidyo bahupradaH .. 13\-48\-109 (83311) vaNijo vardhakI vR^ikSho bakulashchandanashChadaH . sAragrIvo mahAjatruralolashcha mahauShadhaH .. 13\-48\-110 (83312) siddhArthakArI siddhArthashChado vyAkaraNottaraH . siMhanAdaH siMhadaMShTraH siMhagaH siMhavAhanaH .. 13\-48\-111 (83313) prabhAvAtmA jagatkAlasthAlo lokahitastaruH . sAra~Ngo navachakrA~NgaH ketumAlI sabhAvanaH .. 13\-48\-112 (83314) bhUtAlayo bhUtapatirahorAtramaninditaH .. 13\-48\-113 (83315) vAhitA sarvabhUtAnAM nilayashcha vibhurbhavaH . amoghaH saMyato hyashvo bhojanaH prANadhAraNaH .. 13\-48\-114 (83316) dhR^itimAnmatimAndakShaH satkR^itashcha yugAdhipaH . gopAlirgopatirgrAmo gocharmavasano hariH. 13\-48\-115 (83317) hiraNyabAhushcha tatA guhApAlaH praveshinAm . prakR^iShTArirmahAharSho jitakAmo jitendriyaH .. 13\-48\-116 (83318) gAndhArashcha suvAsascha tapaHsakto ratirnaraH . mahAgIto mahAnR^ityo hyapsarogaNasevitaH .. 13\-48\-117 (83319) mahAketurmahAdhAturnaikasAnucharashchalaH . AvedanIya AdeshaH sarvagandhasukhAvahaH .. 13\-48\-118 (83320) toraNastAraNo vAtaH varidhI patikhecharaH . saMyogo vardhano vR^iddho ativR^iddho guNAdhikaH .. 13\-48\-119 (83321) nitya AtmasahAyashcha devAsurapatiH patiH . yuktashcha yuktabAhushcha devo divi suparvaNaH .. 13\-48\-120 (83322) AShADhashcha suShAMDhashcha dhruvo.atha hariNo haraH . vapurAvartamAnebhyo vasushreShTho mahApathaH .. 13\-48\-121 (83323) shirohArI vimarshashcha sarvalakShaNalakShitaH . akShashcha rathayogI cha sarvayogI mahAbalaH .. 13\-48\-122 (83324) samAmnAyo.asamAmnAyastIrthadevo mahArathaH . nirjIvo jIvano mantraH shubhAkSho bahukarkashaH .. 13\-48\-123 (83325) ratnaprabhUto ratnA~Ngo mahArNavanipAnavit . mUlaM vishAlo hyamR^ito vyaktAvyaktastaponidhiH .. 13\-48\-124 (83326) ArohaNo.adhirohashcha shIladhArI mahAyashAH . senAkalpo mahAkalpo yogo yugakaro hariH .. 13\-48\-125 (83327) yugarUpo mahArUpo mahAnAgahano vadhaH . nyAyanirvapaNaH pAdaH paNDito hyachalopamaH .. 13\-48\-126 (83328) bahumAlo mahAmAlaH shashI harasulochanaH . vistAro lavaNaH kUpastriyugaH saphalodayaH .. 13\-48\-127 (83329) trilochano viShaShNA~Ngo maNividdho jaTAdharaH . bindurvisargaH sumukhaH sharaH sarvAyudhaH sahaH .. 13\-48\-128 (83330) nivedanaH sukhAjAtaH sugandhAro mahAdhanuH . gandhapAlI cha bhagavAnutthAnaH sarvakarmaNAm .. 13\-48\-129 (83331) manthAno bahulo vAyuH sakalaH sarvalochanaH . talastAlaH karasthAlI UrdhvasaMhanano mahAn .. 13\-48\-130 (83332) dhatraM suchChatro vikhyAto lokaH sarvAshrayaH kramaH . muNDo virUpo vikR^ito daNDI kuNDI vikurvaNaH. 13\-48\-131 (83333) haryakShaH kakubho vajro shatajihvaH sahasrapAt . sahasramUrdhA devendraH sarvadevamayo guruH .. 13\-48\-132 (83334) sahasrabAhuH sarvA~NgaH sharaNyaH sarvalokakR^it . pavitraM trikakunmantraH kaniShThaH kR^iShNapi~NgalaH. 13\-48\-133 (83335) brahmadaNDavinirmAtA shataghnIpAshashaktimAn . padmagarbho mahAgarbho brahmagarbho jalodbhavaH .. 13\-48\-134 (83336) gabhastirbrahmakR^idbrahmI brahmavidbrAhmaNo gatiH . anantarupo naikAtmA tigmatejAH svayaMbhuvaH .. 13\-48\-135 (83337) UrdhvagAtmA pashupatirvAtaraMhA manojavaH . chandanI padmanAlAgraH surabhyuttaraNo naraH .. 13\-48\-136 (83338) karNikAramahAsragvI nIlamauliH pinAkadhR^it . umApatirumAkAnto jAhnavIdhR^igumAdhavaH .. 13\-48\-137 (83339) varo varAho varado vareNyaH sumAhAsvanaH . mahAprasAdo damanaH shatruhA shvetapi~NgalaH .. 13\-48\-138 (83340) pItAtmA paramAtmA cha prayatAtmA pradhAnadhR^it . sarvapArshvamukhastryakSho dharmasAdhAraNo varaH .. 13\-48\-139 (83341) charAcharAtmA sUkShmAtmA amR^ito govR^iSheshvaraH . sAdhyarShirvasurAdityo vivasvAnsavitA.amR^itaH 13\-48\-140 (83342) vyAsaH sargaH susaMkShepo vistaraH paryayo naraH . R^itu saMvatsaro mAsaH pakShaH sa~NkhyAsamApanaH .. 13\-48\-141 (83343) kalA kAShThA lavA mAtrA muhUrtAhaHkShapAH kShaNAH . vishvakShetraM prajAbIjaM li~NgamAdyastu nirgamaH .. 13\-48\-142 (83344) sadasadvyaktamavyaktaM pitA mAtA pitAmahaH . svargadvAraM prajAdvAraM mokShadvAraM triviShTapam .. 13\-48\-143 (83345) nirvANaM hlAdanashchaiva brahmaloka parA gatiH . devAsuravinirmAtA devAsuraparAyaNaH .. 13\-48\-144 (83346) devAsuragururdevo devAsuranamaskR^itaH . devAsuramahAmAtro devAsugaNAshrayaH .. 13\-48\-145 (83347) devAsuragaNAdhyakSho devAsuragaNAgraNIH . devAtidevo devarShirdevAsuravarapradaH .. 13\-48\-146 (83348) devAsureshvaro vishvo devAsuramaheshvaraH . sarvadevamayochintyo devatAtmA.atmasambhavaH .. 13\-48\-147 (83349) udbhittrivikramo vaidyo virajo nIrajo.amaraH .. IDyo hastIshvaro vyAghro devasiMho nararShabhaH .. 13\-48\-148 (83350) vibudho.agravaraH sUkShmaH sarvadevastapomayaH . suyuktaH shobhano vajrI prAsAnAM prabhavo.avyayaH .. 13\-48\-149 (83351) guhaH kAnto nijaH sargaH pavitraM sarvapAvanaH . shR^i~NgI shR^i~Ngapriyo babhrU rAjarAjo nirAmayaH .. 13\-48\-150 (83352) abhirAmaH suragaNo virAmaH sarvasAdhaH . lalATAkSho vishvadevo hariNo brahmavarchasaH .. 13\-48\-151 (83353) sthAvarANAM patishchaiva niyamandriyavardhanaH . siddhArthaH siddhabhUtArtho.achintyaH satyavrataH shuchiH .. 13\-48\-152 (83354) vratAdhipaH paraM brahma bhaktAnAM paramA gatiH . vimukto muktatejAshcha shrImA~nshrIvardhano jagat .. 13\-48\-153 (83355) yathA pradhAnaM bhagavAniti bhaktyA stuto mayA . yanna brahmAdayo devA vidustattvena narShayaH . stotavyamarchyaM vandyaM cha kaH stoShyati jagatpatim .. 13\-48\-154 (83356) bhaktiM tvevaM puraskR^itya mayA yaj~napatirvibhuH . tato.abhyanuj~nAM samprApya stuto matimatAM varaH .. 13\-48\-155 (83357) shivamebhiH stuvandevaM nAmabhiH puShTivardhanaiH . nityayuktaH shuchirbhaktaH prApnotyAtmAnamAtmanA .. 13\-48\-156 (83358) etaddhi paramaM brahma paraM brahmAdhigachChati .. 13\-48\-157 (83359) R^iShayashchaiva devAshcha stuvantyetena tatparam .. 13\-48\-158 (83360) stUyamAno mahAdevastaShyate niyatAtmabhiH . bhaktAnukampI bhagavAnAtmasaMsthAkaro vibhuH .. 13\-48\-159 (83361) tathaiva cha manuShyeShu ye manuShyAH pradhAnataH . AstikAH shraddhadhAnAshcha bahubhirjanmabhiH stavaiH .. 13\-48\-160 (83362) bhaktyA hyananyamIshAnaM paraM devaM sanAtanam . karmaNA manasA vAchA bhAvenAmitatejasaH .. 13\-48\-161 (83363) shayAnA jAgramANAshcha vrajannupavishaMstathA . unmiShannimiShaMshchaiva chintayantaH punaHpanaH .. 13\-48\-162 (83364) shR^iNvantaH shrAvayantashcha kathayantashcha te bhavam . stuvantaH stUyAmAnAshcha tuShyanti cha ramanti cha .. 13\-48\-163 (83365) janmakoTisahasreShu nAnAsaMsArayoniShu . jantorvigatapApasya bhave bhaktiH prajAyate .. 13\-48\-164 (83366) utpannA cha bhave bhaktiranatyA sarvabhAvataH . bhAvinaH kAraNe chAsya sarvayuktasya sarvathA .. 13\-48\-165 (83367) etaddeveShu duShprApaM manuShyeShu na labhtate . nirvighrA nishchalA rudre bhaktiravyabhichAriNI .. 13\-48\-166 (83368) tasyaiva cha prasAdena bhaktirutpadyate nR^iNAm . yena yAnti parAM siddhiM tadbhAgavatachetasaH .. 13\-48\-167 (83369) ye sarvabhAvAnugatAH prapadyante maheshvaram . prapannavatsalo devaH saMsArAttAnsamuddharet .. 13\-48\-168 (83370) evamanye vikurvanti devAH saMsAramochanam . manuShyANAmR^ite devaM nAnyA shaktistapobalam .. 13\-48\-169 (83371) iti tenendrakalpena bhagavAnsadasatpatiH . kR^ittivAsAH stutaH kR^iShNa taNDinA shubhabuddhinA .. 13\-48\-170 (83372) stavametaM bhagavato brahmA svayamadhArayat . gIyate cha sa buddhyeta brahma shaMkarasannidhau .. 13\-48\-171 (83373) idaM puNyaM pavitraM cha sarvadA pApanAshanam . yogadaM mokShadaM chaiva svargadaM toShadaM tathA .. 13\-48\-172 (83374) evametatpaThante ya ekabhaktyA tu sha~Nkaram . yA gatiH sA~NkhyayogAnAM vrajantyetAM gatiM tadA .. 13\-48\-173 (83375) stavametaM prayatnena sadA rudrasya sannidhau . abdhamekaM charedbhaktaH prApnuyAdIpsitaM phalam .. 13\-48\-174 (83376) etadrahasyaM paramaM brahmaNo hR^idi saMsthitam . brahmA provAcha shakrAya shakraH provAcha mR^ityave .. 13\-48\-175 (83377) mR^ityuH provAcha rudrebhyo rudrebhyastaNDimAgamat . mahatA tapasA prAptastaNDinA brahmasadmAni .. 13\-48\-176 (83378) taNDiH provAcha shukrAya gautamAya cha bhArgavaH . vaivasvatAya manave gautamaH prAha mAdhava .. 13\-48\-177 (83379) nArAyaNAya sAdhyAya samAdhiShThAya dhImate . yamAya prAha bhagavAnsAdhyo nArAyaNochyutaH .. 13\-48\-178 (83380) nAchiketAya bhagavAnAha vaivasvato yamaH . mArkaNDeyAya vArShNeya nAchiketo.abhyabhAShata .. 13\-48\-179 (83381) mArkaNDeyAnmaya prApto niyamena janArdana . tavApyahamamitraghna stavaM dadyAM hyavishrutam. 13\-48\-180 (83382) svargyamArogyamAyuShyaM dhanyaM vedeni saMmitam . nAsya vighraM vikurvanti dAnavA yakSharAkShasAH .. 13\-48\-181 (83383) pishAchA yAtudhAnA vA guhyakA bhujagA api . yaH paTheta shuchiH pArtha brahmachArI jitendriyaH . abhagrayogo varShaM tu so.ashvamedhaphalaM labhet .. .. 13\-48\-182 (83384) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTachatvAriMsho.adhyAyaH .. 48 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-48\-3 satyairanvaryaiH vede kR^itAtmanA dattachittena kR^itaiH vedAtpR^ithakkR^itai .. 7\-48\-6 varaya prArthata .. 7\-48\-20 pavitraM pApanAshakam . medhyaM yaj~nAdiphalapradam. ma~Ngalamabhyudayakaram. uttamaM kalyANaM paramAnandarUpam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 049 .. shrIH .. 13\.49\. adhyAyaH 49 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vaishampAnena janamejayaMprati dvaipAyanAdibhiryudhiShThirampratyuktamahAdevamahimAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . mahAyogI tu taM prAha kR^iShNadvaipAyano muniH . paThasva putra bhadraM te prIyatAM te maheshvaraH .. 13\-49\-1 (83385) purA putra mayA merau tapyatA paramaM tapaH . putrahetormahArAja stava eSho.anukIrtitaH .. 13\-49\-2 (83386) labdhavAnIpsitaM kAmamahaM vai pANDunandana . tathA tvamapi sharvAddhi sarvAnkAmAnavApsyasi .. 13\-49\-3 (83387) kapilashcha tataH prAha sA~NkhyarShirdevasammataH . mayA janmAnyanekAni bhaktyA chArAdhito bhavaH . prItashcha bhagavA~nj~nAnaM dadau mama bhavAntakam .. 13\-49\-4 (83388) chArushIrShastataH prAha shakrasya dayitaH sakhA . AlambAyana ityevaM vishrutaH karuNAtmakaH .. 13\-49\-5 (83389) mayA gokarNamAsAdya tapastaptvA shataM samAH . ayonijAnAM dAntAnAM dharmaj~nAnAM suvarchasAm .. 13\-49\-6 (83390) ajarANAmaduHkhAnAM shatavarShasahasriNAm . labdhaM putra shataM sharvAtpurA pANDunR^ipAtmaja .. 13\-49\-7 (83391) vAlmIkishchAha bhagavAnyudhiShThiramidaM vachaH . vivAde sAgnimunibhirbrahmaghno vai bhavAniti .. 13\-49\-8 (83392) uktaH kShaNena chAviShTastenAdharmeNa bhArata . so.ahamIshAnamanaghamamoghaM sharaNaM gataH .. 13\-49\-9 (83393) muktashchAsmi tataH pApaistato duHkhavinAshanaH . Aha mAM tripuraghno vai yashaste.agryaM bhaviShyati .. 13\-49\-10 (83394) jAmadagnyashcha kaunteyamidaM dharmabhR^itAMvaraH . R^iShimadhye sthitaH prAha jvalanniva divAkaraH .. 13\-49\-11 (83395) pitR^ivipravadhenAhamArto vai pANDavAgraja . shuchirbhUtvA mahAdevaM gatosmi sharaNaM nR^ipa .. 13\-49\-12 (83396) nAmabhishchAstuvaM devaM tatastuShTo.abhavadbhavaH . parashuM cha tato devo divyAnyastrANi chaiva me .. 13\-49\-13 (83397) pApaM cha te na bhavitA ajeyashcha bhaviShyasi . na te prabhavitA mR^ityurajarashcha bhaviShyasi .. 13\-49\-14 (83398) Aha mAM bhagavAnevaM shikhaNDI shivavigrahaH . tadavAptaM cha me sarvaM prasAdAttasya dhImataH .. 13\-49\-15 (83399) vishvAmitrastadovAcha kShatriyo.ahaM tadA.abhavam . brAhmaNo.ahaM bhavAnIti mayA chArAdhito bhavaH . tatprasAdAnmayA prAptaM brAhmaNyaM durlabhaM mahat .. 13\-49\-16 (83400) asito devalashchaiva prAha pANDusutaM nR^ipam .. 13\-49\-17 (83401) shApAchChakrasya kaunteya vibho dharmo.anashattadA . tanme dharmaM yashashchAgryamAyushchaivAdadatprabhuH .. 13\-49\-18 (83402) R^iShirgR^itsamado nAma shakrasya dayitaH sakhA . prAhAjamIDhaM bhagavAnbR^ihaspatisamadyutiH .. 13\-49\-19 (83403) variShTho nAma bhagavAMshchAkShuShasya manoH sutaH . shatakratorachintyasya satre varShasahasrike .. 13\-49\-20 (83404) vartamAne.abravIdvAkyaM sAmni hyuchchArite mayA . rathantare dvijashreShTha na samyagiti vartate .. 13\-49\-21 (83405) samIkShasva punarbuddhyA pApaM tyaktvA dvijottama . ayaj~navAhinaM pApamakArShIstvaM sudurmate .. 13\-49\-22 (83406) evamuktvA mahAkrodhaH prAha shambhuM punarvachaH . praj~nayA rahito duHkhI nityabhIto vanecharaH .. 13\-49\-23 (83407) dashavarShasahasrANi dashAShTau cha shatAni cha . naShTapAnIyapavane mR^igairanyaishcha varjite .. 13\-49\-24 (83408) ayaj~nIyadrume deshe rurusiMhaniShevite . bhavitA tvaM mR^igaH krUro mahAduHkhasamanvitaH .. 13\-49\-25 (83409) tasya vAkyasya nidhane pArtha jAto hyahaM mR^igaH . tato mAM sharaNaM prAptaM prAha yogI maheshvaraH .. 13\-49\-26 (83410) ajarashchAmarashchaiva bhavitA dukhavarjitaH . sAmyaM mamAstu te saukhyaM yuvayorvardhatAM kratuH .. 13\-49\-27 (83411) anugrahAnevameSha karoti bhagavAnvibhuH . ayaM dhAtA vidhAtA cha sukhaduHkhe cha sarvadA .. 13\-49\-28 (83412) achintya eSha bhagavAnkarmaNA manasA girA . na me tAta yudhishreShTha vidyayA paNDitaH samaH .. 13\-49\-29 (83413) vAsudevastadovAcha punarmatimatAMvaraH . suvarNAkSho mahAdevastapasA toShito mayA .. 13\-49\-30 (83414) tato.atha bhagavAnAha prIto mA vai yudhiShThira . arthAtpriyataraH kR^iShNa matprasAdAdbhaviShyasi .. 13\-49\-31 (83415) aparAjitashcha yuddheShu tejashchaivAnalopamam . evaM sahasrashashchAnyAnmahAdevo varaM dadau .. 13\-49\-32 (83416) maNimanthe.atha shaile vai purA sampUjito mayA . varShAyutAsahasrANAM sahasraM shatameva cha .. 13\-49\-33 (83417) tato mAM bhagavAnprIta idaM vachanamabravIt . varaM vR^iNIShva bhadraM te yaste manasi vartate .. 13\-49\-34 (83418) tataH praNamya shirasA idaM vachanamabravam . yadi prIto mahAdevo bhaktyA paramayA prabhuH .. 13\-49\-35 (83419) nityakAlaM taveshAna bhaktirbhavatu me sthirA . evamastviti bhagavAMstatroktvAntaradhIyata .. 13\-49\-36 (83420) jaigIShavya uvAcha. 13\-49\-37x (6866) mamAShTaguNamaishvaryaM dattaM bhagavatA purA . yatnenAnyena balinA vArANasyAM yudhiShThira .. 13\-49\-37 (83421) garga uvAcha. 13\-49\-38x (6867) chatuHShaShTya~NgamadadatkalAj~nAnaM mamAdbhutam . sarasvatyAstaTe tuShTo manoyaj~nena pANDava .. 13\-49\-38 (83422) tulyaM mama sahasraM tu sutAnAM brahmavAdinAm . Ayushchaiva saputrasya saMvatsarashatAyutam .. 13\-49\-39 (83423) parAshara uvAcha. 13\-49\-40x (6868) prasAdyeha purA sharvaM manasA.achintayaM nR^ipa . mahAtapA mahAtejA mahAyogI mahAyashAH .. 13\-49\-40 (83424) vedavyAsaH shriyAvAso brAhmaNaH karuNAnvitaH . apyasAvIpsitaH putro mama syAdvai maheshvarAt .. 13\-49\-41 (83425) iti matvA hR^idi mataM prAha mAM surasattamaH . mayi sambhAvanA yAsyAH phalAtkR^iShNo bhaviShyati .. 13\-49\-42 (83426) sAvarNasya manoH sarge saptarShishcha bhaviShyati . vedAnAM cha sa vai vaktA kuruvaMshakarastathA .. 13\-49\-43 (83427) itihAsasya kartA cha putraste jagato hitaH . bhaviShyati mahendrasya dayitaH sa mahAmuniH .. 13\-49\-44 (83428) ajarashchAmarashchaiva parAshara sutastava . evamuktvA sa bhagavAMstatraivAntaradhIyata . yudhiShThira mahAyogI vIryavAnakShayo.avyayaH .. 13\-49\-45 (83429) mANDavya uvAcha. 13\-49\-46x (6869) achorashchorasha~NkAyAM shUle bhinno hyahaM tadA .. 13\-49\-46 (83430) tatrasthena stuto devaH prAha mAM vai nareshvara . mokShaM prApsyasi shUlAchcha jIviShyasi samArbudam .. 13\-49\-47 (83431) rujA shUlakR^itA chaiva na te vipra bhaviShyati . AdhibhirvyAdhibhishchaiva varjitastvaM bhaviShyati .. 13\-49\-48 (83432) pAdAchchaturthAtsambhUta AtmA yasmAnmune tava . tvaM bhaviShyasyanupamo janma vai saphalaM kuru .. 13\-49\-49 (83433) tIrthAbhiShekaM sakalaM tvamavighnena chApsyasi . svargaM chaivAkShayaM vipra vidadhAmi tavorjitam .. 13\-49\-50 (83434) evamuktvA tu bhagavAnvareNyo vR^iShavAhanaH . maheshvaro mahArAjaH kR^ittivAsA mahAdyutiH . sagaNo daivatashreShThastatraivAntaradhIyata .. 13\-49\-51 (83435) gAlava uvAcha. 13\-49\-52x (6870) vishvAmitrAbhyanuj~nAto hyahaM pitaramAgataH . abravInmAM tato mAtA duHkhitA rudatI bhR^isham .. 13\-49\-52 (83436) kaushikenAbhyanuj~nAtaM putraM devavibhUShitam . na tAta taruNaM dAntaM pitA tvAM pashyate.anagha .. 13\-49\-53 (83437) shrutvA jananyA vachanaM nirAsho gurudarshane . niyatAtmA mahAdevamapashyaM so.abravIchcha mAm .. 13\-49\-54 (83438) pitA mAtA cha te tvaM cha putra mR^ityuvivarjitAH . bhaviShyatha visha kShipraM draShTAsi pitaraM kShaye .. 13\-49\-55 (83439) anuj~nAto bhagavatA gR^ihaM gatvA yudhiShThira . apashyaM pitaraM tAta iShTiM kR^itvA viniHsR^itam . upaspR^ishya gR^ihItvedhmaM kushAMshcha sharaNAkurUn .. 13\-49\-56 (83440) tAnvisR^ijya cha mAM prAha pitA sAsrAvilekShaNaH . praNamantaM pariShvajya mUrdhnyupAghrAya pANDava .. 13\-49\-57 (83441) diShTyA dR^iShTosi me putra kR^itavidya ihAgata .. 13\-49\-58 (83442) vaishampAyana uvAcha. 13\-49\-59x (6871) etAnyatyadbhutAnyeva karmANyatha mahAtmanaH . proktAni munibhiH shrutvA vismayAmAsa pANDavaH .. 13\-49\-59 (83443) tataH kR^iShNo.abravIdvAkyaM punarmatimatAMvaraH . yudhiShThiraM dharmanidhiM puruhUtamiveshvaraH .. 13\-49\-60 (83444) upamanyurmayi prAha tapanniva divAkaraH . ashubhaiH pApakarmANo ye narAH kaluShIkR^itAH .. 13\-49\-61 (83445) IshAnaM na prapadyante tamorAjasavR^ittayaH. 13\-49\-62 (83446) IshvaraM samprapadyante dvijA bhAvitabhAvanAH .. 13\-49\-63 (83447) sarvathA vartamAnopi yo bhaktaH parameshvare . sadR^isho.araNyavAsInAM munInAM bhAvitAtmanAm .. 13\-49\-64 (83448) brahmatvaM keshavatvaM vA shakratvaM vA suraiH saha . trailokyasyAdhipatyaM vA tuShTo rudraH prayachChati 13\-49\-65 (83449) manasA.api shivaM tAta ye prapadyanti mAnavAH . vidhUya sarvapApAni devaiH saha vasanti te .. 13\-49\-66 (83450) bhittvAbhittvA cha kUlAni hutvA sarvamidaM jagat . jayeddevaM virUpAkShaM na sa pApena lipyate .. 13\-49\-67 (83451) sarvalakShaNahInopi yukto vA sarvapAtakaiH . sarvaM tudati tatpApaM bhAvaya~nshivamAtmanA 13\-49\-68 (83452) kITapakShipata~NgAnAM tirashchAmapi keshava . mahAdevaprapannAnAM na bhayaM vidyate kvachit .. 13\-49\-69 (83453) evameva mahAdevaM bhaktA ye mAnavA bhuvi . na te saMsAravashagA iti me nishchitA matiH . tataH kR^iShNo.abravIdvAkyaM dharmaputraM yudhiShThiram .. 13\-49\-70 (83454) viShNuruvAcha. 13\-49\-71x (6872) AdityachandrAvanilAnalau cha dyaurbhUmirApo vasavo.atha vishve . dhAtA.aryamA shukrabR^ihaspatI cha vedA yaj~nA dakShiNA vedavAhAH. 13\-49\-71 (83455) somo yaShTA yachcha havyaM havishcha rakShA dIkShA saMyamA ye cha kechit .. 13\-49\-72 (83456) svAhA vauShaT brAhmaNAH saurabheyI dharmaM chAgryaM kAlachakraM balaM cha . yasho damo buddhimatAM sthitishcha shubhAshubhaM ye munayashcha sapta .. 13\-49\-73 (83457) agryA buddhirmanasA darshane cha sparshashchAgryaH karmaNAM yA cha siddhiH . gaNA devAnAmUShmapAH somapAshcha lekhAH suyAmAstuShitA brahmakAyAH .. 13\-49\-74 (83458) AbhAsurA gandhapA dhUmapAshcha vAchA viruddhAshcha manoviruddhAH . shuddhAshcha nirmANaratAshcha devAH sparshAshanA darshapA AjyapAshcha .. 13\-49\-75 (83459) chintyadyotA ye cha deveShu mukhyA ye chApyante devatAshchAjamIDha . suparNagandharvapishAchadAnavA yakShAstathA chAraNapannagAshcha .. 13\-49\-76 (83460) sthUlaM sUkShmaM mR^idu chApyasUkShmaM duHkhaM sukhaM duHkhamanantaraM cha . sA~NkhyaM yogaM tatparANAM paraM cha sharvA~njAtaM viddhi ya***********.. 13\-49\-77 (83461) tatsambhUtA bhUtakR^ito vareNyA sarve devA bhuvanasyAsya gopAH . AvishyemAM dharaNIM ye.abhyarakShan purAtanIM tasya devasya sR^iShTim .. 13\-49\-78 (83462) vichinvantastapasA tatsthavIyaH ki~nchittattvaM prANahetornatosmi . dadAtu vedaH sa varAniheShTA\- nabhiShTutoH naH prabhuravyayaH sadA .. 13\-49\-79 (83463) imaM stavaM sanniyatendriyashcha bhUtvA shuchiryaH puruShaH paTheta . abhagnayogo niyato mAsamekaM samprApnuyAdashvamedhe phalaM yat .. 13\-49\-80 (83464) vedAnkR^itsnAnbrAhmaNaH prApnuyAttu jayennR^ipaH pArtha mahIM cha kR^itsnAm . vaishyo lAbhaM prApnuyAnnaipuNaM cha shUdro gatiM pretya tathA sukhaM cha .. 13\-49\-81 (83465) stavarAjamimaM kR^itvA rudrAya dadhire manaH . sarvadoShApahaM puNyaM pavitraM cha yashasvinaH .. 13\-49\-82 (83466) yAvantyasya sharIreShu romakUpANi bhArataH . tAvantyabdasahasrANi svarge vasati mAnavaH .. .. 13\-49\-83 (83467) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonapa~nchAsho.adhyAyaH .. 49 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-49\-1 paThasva stavamiti sheShaH . he putra yudhiShThira .. 7\-49\-5 AlambAyana AlambagotraH . chatuHshIrSha iti Ta.tha.pAThaH .. 7\-49\-7 he putra shataM putrANAmiti sheShaH .. 7\-49\-8 vivAde vedaviparItavAde . agnisahitairmunibhirukta iti sambandhaH .. 7\-49\-9 tena vedavirodhajena .. 7\-49\-12 pitR^itulyA viprA jyeShTho bhrAtA pituH sama itismR^iterjyeShThA bhrAtarasteShAM vadhena . sa tu vipravadheneti Ta.tha pAThaH .. 7\-49\-15 shikhaNDI kapardI . shivavigrahaH kalyANasharIraH .. 7\-49\-18 prabhuH prArthitaH sanniti sheShaH .. 7\-49\-21 uchchArite anyatheti sheShaH .. 7\-49\-22 pApaM vitathAbhiniveshaM tyaktvA samIkShasva vichAraya . ayaj~navAhinaM na yaj~naM vahati taM pApamavAkSharapAThajamaparAdham .. 7\-49\-23 nidhane ande sadya evetyarthaH .. 7\-49\-27 sAmyabhavaiShamyam . yuvayorgR^itsamadashatakratvoH .. 7\-49\-31 arthaH sarvasmAtpriyastato.api priyo.antarAtmA tattulyaH sarveShAM bhaviShyasItyarthaH .. 7\-49\-33 pUrA pUrvAvatAre .. 7\-49\-42 yA tava mayi sambhAvanA etasmAtphalamahaM prApsye iti asyAH phalAt puNyAttava kR^iShNonAma putro bhaviShyati .. 7\-49\-49 pAdAchchaturthAt . tapaH shauchaM dayA satyamiti chatvAro dharmasya pAdAsteShAM chaturthAtsatyAdeva tavAtmA sharIram .. 7\-49\-52 pitaraM drakShye iti buddhyA gR^ihamAgataH . duHkhitA vaidhavyaduHkhena .. 7\-49\-55 kShaye gR^ihe . visha pravisha .. 7\-49\-56 sharaNAkurUn vAyvAghAtena vA svayaM vA pakvatayA phalAnAmadhaH patanena visharaNaM sharaNA tatpradhAnAH kuravo.annAni sharaNAkuravastAn . shR^I visharaNe.asmAdbhAve lyuH .. 7\-49\-57 sAsratvAdAvile IkShaNe yasya .. 7\-49\-60 Ishvaro viShNuH .. 7\-49\-67 kUlAni gR^ihataTAkAdIni .. 7\-49\-68 AtmanA chittena .. 7\-49\-71 AdityachandrAvityAdisarvaM sarvAjjAtaM viddhIti saptamasthenAnvayaH .. 7\-49\-72 upaniShat . prAdhAnyAtpR^ithakkIrtanam. vedavAhA vedapAThakAH .. 7\-49\-75 vAchAviruddhAH . vA~NniyamanashIlAH. nirmANaM anekadhAbhavanaM yogenAnekasharIradhAraNaM tatra ratAH .. 7\-49\-77 chintyadyotAH sa~NkalpitamAtraM vastu yeShAM sadyaH purataH prakAshate tAdR^ishAH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 050 .. shrIH .. 13\.50\. adhyAyaH 50 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strIsvabhAvapradarshanAya dR^iShTAntatayA.aShTAvakropAkhyAnakathanArambhaH .. aShTAvakreNa bhAryAtvAya vadAnyaMprati kanyAyAchanam .. 2 .. tathA vadAvyaniyogAduttaradigantagamanam .. 3 .. tathottaradigabhimAninyA jaratIrUpa dhAriNyA saMvAdaH .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . yadidaM sahadharmeti prochyate bharatarShabha . pANigrahaNakAle tu strINAmetatkathaM smR^itam .. 13\-50\-1 (83468) ArSha eSha bhaveddharmaH prAjApatyo.athavA.asuraH . yadetatsahadharmeti pUrvamuktaM maharShibhiH .. 13\-50\-2 (83469) sandehaH sumahAneSha viruddha iti me matiH . iha yaH sahadharmo vai pretyAyaM vihitaH kvanu .. 13\-50\-3 (83470) svargo mR^itAnAM bhavati sahadharmaH pitAmaha . pUrvamekastu mriya********kastiShThate vada .. 13\-50\-4 (83471) nAnAdharmaphalopetA nAnAkarmanivAsitAH . nAnAnirayaniShThAntA mAnupA bahavo yadA .. 13\-50\-5 (83472) anR^itAH striya ityevaM sUtrakAro vyavasyati . yadA.anR^itAH striyastAta sahadharmaH kutaH smR^itaH .. 13\-50\-6 (83473) anR^itAH striya ityevaM vedeShvapi hi paThyate . dharmo yaH pUrviko dR^iShTa upachAraH kriyAvidhiH .. 13\-50\-7 (83474) gaharaM pratibhAtyetanmama chintayato.anisham . niHsandehamidaM sarvaM pitAmaha yathAshrutiH .. 13\-50\-8 (83475) yadaitadyAdR^ishaM chaitadyathA chaitatpravartitam . nikhilena mahAprAj~na bhavAnetadbravItu me .. 13\-50\-9 (83476) bhIShma uvAcha. 13\-50\-10x (6873) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . aShTAvakrasya saMvAdaM dishayA saha bhArata .. i 13\-50\-10 (83477) nirviShTukAmastu purA aShTAvakro mahAtapAH . R^iSheratha vadAnyasya vavre kanyAM mahAtmanaH .. 13\-50\-11 (83478) suprabhAM nAma vai nAmnA rUpeNApratimAM bhuvi . guNaprabhAvashIlena chAritreNa cha shobhanAm .. 13\-50\-12 (83479) sA tasyarShermano dR^iShTA jahAra shubhalochanA . vanarAjI yathA chitrA vasante kusumA~nachitA .. 13\-50\-13 (83480) R^iShistamAha deyA me sutA tubhyaM hi tachChR^iNu .. 13\-50\-14 (83481) `ananyastrIjanaH prAj~no hyapravAsI priyaMvadaH . surUpaH sammato vIraH shIlavAnbhogabhukChuchiH .. 13\-50\-15 (83482) dArAnumatayaj~nashcha sunakShatrAmathodvehet . sabhR^ityaH svajanopeta iha pretya cha modate .. 13\-50\-16 (83483) gachCha tAvaddishaM puNyAmuttarAM drakShyase tataH .. 13\-50\-17 (83484) aShTAvakra uvAcha. 13\-50\-18x (6874) kiM draShTavyaM mayA tatra vaktumarhati me bhavAn . tathedAnIM mayo kAryaM yathA vakShyati mAM bhavAn .. 13\-50\-18 (83485) vadAnya uvAcha. 13\-50\-19x (6875) dhanadaM samatikramya himavantaM cha parvatam . rudrasyAyatanaM dR^iShTvA siddhachAraNasevitam .. 13\-50\-19 (83486) saMhR^iShTaiH pArShadairjuShTaM nR^ityadbhirvividhAnanaiH . divyA~NgarAgaiH paishAchairanyairnAnAvidhaiH prabhoH .. 13\-50\-20 (83487) pANitAlasutAlaishcha shampAtAlaiH samaistathA . samprahR^iShTaiH pranR^ityadbhiH sharvastatra niShevyate .. 13\-50\-21 (83488) iShTaM kila girau sthAnaM taddivyamiti shushruma . nityaM sannihito devastathA te pArShadAH smR^itAH .. 13\-50\-22 (83489) tatra devyA tapastaptaM sa~NkarArthaM sudushcharam . atastadiShTaM devasya tathomAyA iti shrutiH .. 13\-50\-23 (83490) pUrve tatra mahApArshve devasyottaratastathA .. R^itavaH kAlarAtrishcha ye divyA ye cha mAnuShAH .. 13\-50\-24 (83491) devaM chopAsate sarve rUpiNaH kila tatra ha . tadatikramya bhavanaM tvayA yAtavyameva hi .. 13\-50\-25 (83492) tato nIlaM vanoddeshaM drakShyase meghasannibham . ramaNIyaM manogrAhi tatra vai drakShyase striyam .. 13\-50\-26 (83493) tapasvinIM mahAbhAgAM vR^iddhAM dIkShAmanuShThitAm . draShTavyA sA tvayA tatra sampUjyA chaiva yatnataH .. 13\-50\-27 (83494) tAM dR^iShTvA vinivR^ittastvaM tataH pANiM grahIShyasi . yadyeSha samayaH sarvaH sAdhyatAM tatra gamyatAm .. 13\-50\-28 (83495) aShTAvakra uvAcha. 13\-50\-29x (6876) tathA.astu sAdhayiShyAmi tatra yAsyAmyasaMshayam . yatra tvaM vadase sAdho bhavAnbhavatu satyavAk .. 13\-50\-29 (83496) bhIShma uvAcha. 13\-50\-30x (6877) tato.agachChatsa bhagavAnuttarAmuttarAM disham . himavantaM girishreShThaM siddhachAraNasevitam .. 13\-50\-30 (83497) sa gatvA dvijashArdUlo himavantaM mahAgirim . abhyagachChannadIM puNyAM bAhudAM puNyadAyinIm .. 13\-50\-31 (83498) ashoke vimale tIrthe snAtvA vai tarpya devatAH . tatra vAsAya shayane kaushe sukhamuvAsa ha .. 13\-50\-32 (83499) tato rAtryAM vyatItAyAM prAtarutthAya sa dvijaH . snAtvA prAdushchakArAgniM hutvA chaivaM vidhAnataH .. 13\-50\-33 (83500) rudrANIkUpamAsAdya hrade tatra samAshvasat . vishrAntashcha samutthAya kailAsamabhito yayau .. 13\-50\-34 (83501) so.apashyatkA~nchanadvAraM dIpyamAnamiva shriyA . mandAkinIM cha nalinIM dhanadasya mahAtmanaH .. 13\-50\-35 (83502) atha te rAkShasAH sarve ye.abhirakShanti padminIm . pratyutthitA bhagavantaM mANibhadrapurogamAH .. 13\-50\-36 (83503) sa tAnpratyarchayAmAsa rAkShasAnbhImavikramAn . nivedayata mAM kShipraM dhanadAyeti chAbravIt .. 13\-50\-37 (83504) te rAkShasAstathA rAjanbhagavantamathAbruvan . asau vaishravaNo rAjA svayamAyAti te.antikam .. 13\-50\-38 (83505) vidito bhagavAnasya kAryamAgamanasya yat . pashyainaM tvaM mahAbhAgaM jvalantamiva tejasA .. 13\-50\-39 (83506) tato vaishravaNo.abhyetya aShTAvakramaninditam . vidhivatkushalaM pR^iShTvA tato brahmarShimabravIt .. 13\-50\-40 (83507) sukhaM prApto bhavAnkachchitkiMvA mattashchikIrShati . brUhi sarvaM kariShyAmi yanmAM vakShyasi vai dvija .. 13\-50\-41 (83508) bhavanaM pravisha tvaM me yathAkAmaM dvijottama . satkR^itaH kR^itakAryashcha bhavAnyAsyatyavighnataH .. 13\-50\-42 (83509) prAvishadbhavanaM svaM vai gR^ihItvA taM dvijottamam . AsanaM svaM dadau chaiva pAdyamarghyaM tathaiva cha .. 13\-50\-43 (83510) athopaviShTayostatra mANibhadrapurogamAH . niShedustatra kauberA yakShagandharvakinnarAH .. 13\-50\-44 (83511) tatasteShAM niShaNNAnAM dhanado vAkyamabravIt . bhavachChandaM samAj~nAya nR^ityerannapsarogaNAH .. 13\-50\-45 (83512) AtithyaM paramaM kAryaM shushrUShA bhavatastathA . saMvartatAmityuvAcha munirmadhurayA girA .. 13\-50\-46 (83513) yathorvarA mishrakeshI rambhA chaivorvashI tathA . alambusA ghR^itAchI cha chitrA chitrA~NgadAruchiH .. 13\-50\-47 (83514) manoharA sukeshI cha sumukhI hAsinI prabhA . vidyutA prashamI dAntA vidyotA ratireva cha .. 13\-50\-48 (83515) etAshchAnyAshcha vai bahvyaH pranR^ittApsarasaH shubhAH . avAdayaMshcha gandharvA vAdyAni vividhAni cha .. 13\-50\-49 (83516) atha pravR^itte gAndharve divye R^iShirupAvishat . divyaM saMvatsaraM tatrAramataiSha mahAtapAH .. 13\-50\-50 (83517) tato vaishravaNo rAjA bhagavantamuvAcha ha . sAgraH saMvatsaro yAto vipreha tava pashyataH .. 13\-50\-51 (83518) hAryo.ayaM viShayo brahmangAndharvo nAma nAmataH . Chandato vartatAM vipra yathA vadati vA bhavAn .. 13\-50\-52 (83519) atithiH pUjanIyastvamidaM cha bhavato gR^iham . sarvamAj~nApyatAmAshu paravanto vayaM tvayi .. 13\-50\-53 (83520) atha vaishravaNaM prIto bhagavAnpratyabhAShata . architosmi yathAnyAyaM gamiShyAmi dhaneshvara .. 13\-50\-54 (83521) prItosmi sadR^ishaM chaiva tava sarvaM dhanAdhipa . tava prasAdAdbhagavanmaharSheshcha mahAtmanaH . niyogAdadya yAsyAmi vR^iddimAnR^iddhimAnbhava .. 13\-50\-55 (83522) atha niShkramya bhagavAnprayayAvuttarAmukhaH . `kailAse sa~NkarAvAsamabhivIkShya praNamya cha .. 13\-50\-56 (83523) gaurIshaM sha~NkaraM dAntaM sharaNAgatavatsalam . ga~NgAdharaM gopatinaM gaNAvR^itamakalpaSham ..' 13\-50\-57 (83524) kailAsaM mandaraM haimaM sarvAnanuchachAra ha . tAnatItya mahAshailAnkairAtaM sthAnamuttamam .. 13\-50\-58 (83525) pradakShiNaM tathA chakre prayataH shirasA nataH . dharaNImavatIryAtha pUtAtmA.asau tadA.abhakavat .. 13\-50\-59 (83526) sa taM pradakShiNaM kR^itvA niryAtashchottarAmukhaH . samena bhUmibhAgena yayau prItipuraskR^itaH .. 13\-50\-60 (83527) tato.aparaM vanoddeshaM ramaNIyamapashyata . sarvartubhirmUlaphalaiH pakShibhishcha samanvitaiH . ramaNIyairvanoddeshaistatratatra vibhUShitam .. 13\-50\-61 (83528) tatrAshramapadaM divyaM dadarsha bhagavAnatha .. 13\-50\-62 (83529) shailAMshcha vividhAkArAnkA~nchanAnratnabhUShitAn . maNibhUmau niviShTAshcha puShkariNyastathaiva cha .. 13\-50\-63 (83530) anyAnyapi suramyANi dadarsha subahUnyatha . bhR^ishaM tasya mano rame maharSherbhAvitAtmanaH .. 13\-50\-64 (83531) sa tatra kA~nchanaM divyaM sarvaratnamayaM gR^iham . dadarshAdbhutasa~NkAshaM dhanadasya gR^ihAdvaram .. 13\-50\-65 (83532) mahAnto yatra vividhA maNikA~nchanaparvatAH . vimAnAni cha ramyANi ratnAni vividhAni cha .. 13\-50\-66 (83533) mandArapuShpaiH sa~NkIrNAM tathA mandAkinIM nadIm . svayamprabhAshcha maNayo vajrairbhUmishcha bhUShitA .. 13\-50\-67 (83534) nAnAvidhaishcha bhavanairvichitramaNitoraNaiH . muktAjAlavinikShiptairmaNiratnavibhUShitaiH .. 13\-50\-68 (83535) manoddaShTiharai ramyaiH sarvataH saMvR^itaM shubhaiH . R^iShibhishchAvR^itaM tatra AshramaM taM manoharam .. 13\-50\-69 (83536) tatastasyAbhavachchintA kutra vAso bhavediti . atha dvAraM samabhito gatvA sthitvA tato.abravIt .. 13\-50\-70 (83537) atithiM samanuprAptamabhijAnantu ye.atra vai .. 13\-50\-71 (83538) atha kanyAH parivR^itA gR^ihAttasmAdvinirgatAH . nAnArUpAH sapta vibho kanyAH sarvA manoharAH .. 13\-50\-72 (83539) yAMyAmapashyatkanyAM vai sAsA tasya mano.aharat . na cha shakto vArayituM mano.asyAthAvasIdati . tato dhR^itiH samutpannA tasya viprasya dhImataH .. 13\-50\-73 (83540) atha taM pramadAH prAhurbhagavAnpravishatviti . sa cha tAsAM surupeNa tasyaiva bhavanasya cha . kautUhalaM samAviShTaH pravivesha gR^ihaM dvijaH .. 13\-50\-74 (83541) tatrApashyajjarAyuktAmarajombaradhAriNIm . vR^iddhAM parya~NkamAsInAM sarvAbharaNabhUShitAm .. 13\-50\-75 (83542) svastIti tena chaivoktA sA strI pratyavadattadA . pratyutthAya cha taM vipramAsyatAmityuvAcha ha .. 13\-50\-76 (83543) aShTAvakra uvAcha. 13\-50\-77x (6878) sarvAH svAnAlayAnyAntu ekA mAmupatiShThatu . praj~nAtA yA prashAntA yA sheShA gachChantu chChandataH .. 13\-50\-77 (83544) tataH pradakShiNIkR^itya kanyAstAstamR^iShiM tadA . nishchakramurgR^ihAttasmAtsA vR^iddhA.atha vyatiShThataH . tayA sampUjitastatra shayane chApi nirmale .. 13\-50\-78 (83545) atha tAM saMvishanprAha shayane bhAsvare tadA . tvayA.api supyatAM bhadre rajanI hyativartate .. 13\-50\-79 (83546) saMlApAttena vipreNa tathA sA tatra bhAShitA . dvitIye shayane divye saMvivesha mahAprabhe .. 13\-50\-80 (83547) atha sA vepamAnA~NgI nimittaM shItajaM tadA . vyapadishya maharShervai shayanaM vyavarohata .. 13\-50\-81 (83548) svAgatenAgatAM tAM tu bhagavAnabhyabhAShata . sA jugUha bhujAbhyAM tu R^iShiM prItyA nararShabha .. 13\-50\-82 (83549) nirvikAramR^iShiM chApi kAShThakuDyopamaM tadA . dukhitA prekShya sa~njalpamakArShIdR^iShiNA saha .. 13\-50\-83 (83550) brahmannakAmakarosti strINAM puruShato dhR^itiH . kAmena mohitA chAhaM tvAM bhajantIM bhajasva mAm .. 13\-50\-84 (83551) prahR^iShTo bhava viprarShe samAgachCha mayA saha . upagUha cha bhAM vipra kAmArtA.ahaM bhR^ishaM tvayi .. 13\-50\-85 (83552) etadvi tava dharmAtmaMstapasaH pUjyate phalam . prArthitaM darshanAdeva bhajamAnAM bhajasva mAm .. 13\-50\-86 (83553) sadma chedaM dhanaM sarvaM yachchAnyadapi pashyasi . prabhustvaM bhava sarvatra mayi chaiva na saMshayaH .. 13\-50\-87 (83554) sarvAnkAmAnvidhAsyAmi ramasva sahito mayA . ramaNIye vane vipra sarvakAmaphalaprade .. 13\-50\-88 (83555) tvadvashA.ahaM bhaviShyAmi raMsyase cha mayA saha . sarvAnkAmAnupAshnImo ye divyA ye cha mAnuShAH .. 13\-50\-89 (83556) nAtaH paraM hi nArINAM vidyate cha kadAchana . yathA puruShasaMsargaH parametaddhi naH phalam .. 13\-50\-90 (83557) AtmachChandena vartante nAryo manmathachoditAH . na cha dahyanti gachChantyaH sutaptairapi pAMsubhiH .. 13\-50\-91 (83558) aShTAvakra uvAcha. 13\-50\-92x (6879) paradArAnahaM bhadre na gachCheyaM katha~nchana . dUShitaM dharmashAstraj~naiH paradArAbhimarshanam .. 13\-50\-92 (83559) `shuddhakShetre brahmahatyAprAyashchittamathochyate . punashcha pAtakaM dR^iShTaM viprakShetre visheShataH'.. 13\-50\-93 (83560) bhadre nirveShTukAmo.ahaM tatrAvakiraNaM mama . `prAyashchittaM mahadato dAragrahaNapUrvakam .. 13\-50\-94 (83561) bIjaM na shuddhyate voDhuranyathA kR^itaniShkR^iteH . mAtR^itaH pitR^itaH shuddho j~neyaH putro yathArthataH ..' 13\-50\-95 (83562) viShayeShvanabhij~no.ahaM dharmArthaM kila santatiH . evaM lokAngamiShyAmi putrairiti na saMshayaH .. 13\-50\-96 (83563) bhadre dharmaM vijAnIhi j~nAtvA choparamasva ha .. 13\-50\-97 (83564) stryuvAcha. 13\-50\-98x (6880) nAnilo.agnirna varuNo na chAnye tridashA dvija . priyAH strINAM yathA kAmo ratishIlA hi yoShitaH .. 13\-50\-98 (83565) sahasre kila nArINAM prApyetaikA kadAchana . tathA shatasahasreShu yadi kAchitpativratA .. 13\-50\-99 (83566) naitA jAnanti pitaraM na kulaM na cha mAtaram . na bhrAtR^Inna cha bhartAraM na cha putrAnna devarAn .. 13\-50\-100 (83567) lIlAyantyaH kulaM ghnanti kUlAnIva saridvarAH . doShAnsarvAshcha matvA.a.ashu prajApatirabhAShata .. 13\-50\-101 (83568) bhIShma uvAcha. 13\-50\-102x (6881) tataH sa R^iShirekAgrastAM striyaM pratyabhAShata . AsyatAMruchitashChandaH ki~ncha kAryaM bravIhi me .. 13\-50\-102 (83569) sA strI provAcha bhagavandrakShyase deshakAlataH . vasa tAvanmahAbhAga kR^itakR^ityo bhaviShyasi .. 13\-50\-103 (83570) brahmarShistAmathovAcha sa tatheti yudhiShThira . vatsye.ahaM yAvadutsAho bhavatyA nAtra saMshayaH .. 13\-50\-104 (83571) atharShirabhisamprekShya striyaM tAM jarayA.arditAm . chintAM paramikAM bheje santapta iva chAbhavat .. 13\-50\-105 (83572) yadyada~NgaM hi so.apashyattasyA viprarShabhastadA . nAramattatratatrAsya dR^iShTI rUpavirAgitA .. 13\-50\-106 (83573) devateyaM gR^ihasyAsya shApAtkiMnu virUpitA . asyAshcha kAraNaM vettuM na yuktaM sahasA bhayA .. 13\-50\-107 (83574) iti chintAviShaktasya tamarthaM j~nAtumichChataH . vyagamadrAtrisheShaH sa manasA vyAkulena tu .. 13\-50\-108 (83575) atha sA strI tathovAcha bhagavanpashya vai raveH . rUpaM sandhyAbhrasaMraktaM kimupasthApyatAM tava .. 13\-50\-109 (83576) sa uvAcha tatastAM strIM snAnodakamihAnaya . upAsiShye tataH sandhyAM vAgyato niyatendriyaH .. .. 13\-50\-110 (83577) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchAsho.adhyAyaH .. 50 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-50\-1 sahobhau charatAM dharmaM kShaume vasAnau jAyApatI agnimAdadhIyAtAmiti dharmapatnIsAhityaM shAstre dR^ishyamAnamAkShipati yadidamiti . pANagrahaNAtprAksAhityAbhAvAtsahobhAviti vAkyaM vyAkupyeteti bhAvaH .. 7\-50\-3 ihaiva sAhityaM daMpatyordR^ishyate paraloke tayoH sAhityaM kvanu . na kvApItyarthaH .. 7\-50\-6 sUtrakAro dharmapravaktA . anR^itaM sAhasaM mAyA mUrkhatvamatilobhateti strIdharmAnAha .. 7\-50\-8 gahvaraM gahanaM durbodhamityarthaH .. 7\-50\-10 dishayA digabhimAnidevatayA .. 7\-50\-11 nirveShTukAmaH dArasaMgrahArthI .. 7\-50\-21 tAlaiH kAMsyamayairvAdyabhANDaiH . shampAtAlaiH vidyudvadatichapalairbhramaNAdighaTitaiH gItanR^ityakriyAmAnavisheShaiH. samairbhramaNAdirahitaistaireva .. 7\-50\-24 mahApArshve parvate . tataH kopo mahAnpArshve iti Ta. tha. pAThaH. tataH kAlo mahAnpArshve iti dha. pAThaH .. 7\-50\-30 uttarAM shreShThAm .. 7\-50\-45 bhavachChandaM bhavadichChAm .. 7\-50\-52 hAryaH haratIti hAryaH .. 7\-50\-54 bhagavAn aShTAvakraH .. 7\-50\-55 vR^iddhirupachayastadvAn . R^iddhiH sampat tadvAn .. 7\-50\-58 kairAtaM kirAtaveShadhAriNo mahAdevasya sambandhi .. 7\-50\-59 dharaNImavatIryetyanenAkAshamArgeNAShTAvakro gachChatIti gamyate .. 7\-50\-72 sapta itaradigdevatAH .. 7\-50\-75 uttarAdhiShThAtrI tu devatA mukhyA.aShTamI saiva jarAyuktA .. 7\-50\-77 praj~nAtA atyantaM j~nAnavatI . prashAntA nirjitachitA .. 7\-50\-82 jugUha Ali~NgitavatI .. 7\-50\-84 brahmannakAmato.anyAstIti jha . pAThaH. tatra akAmato.anichChAtaH svabhAvata ityarthaH. puruShataH puruShaM prApya strINAM dhR^itirdhairyamanyA parakIyAsti.puMyoge strINAM dhR^itiH svakIyA sarvathA nAstItyarthaH .. 7\-50\-85 prahR^iShTaH kAmuko bhava . upanR^iha ali~Ngasva .. 7\-50\-96 anabhij~no.aprItimAn .. 7\-50\-101 lIlAyantyaH lIlAM ratimAtmana ichChantyaH doShAMshcha mandAnmandAsuH prajApatirabhAShata iti dha . pAThaH .. 7\-50\-102 ekAgraH strIdoShAnanusandadhAnaH striyamprati AsyatA tUNNIM sthIyatAm . ruchitaH ruchiM prApya ChandaH ichChA bhavatIti abhAShata. tvaM ruchij~nA mAmichChasi ahaM tvaruchij~no na tvAM sphuShTumichChAmIti bhAvaH. evamapi yatkAryaM kartavyaM tava tanme bravIhi .. 7\-50\-103 drakShyase sparshasukhaM j~nAyase .. 7\-50\-106 rUpe virAgitA vairAgyavatI dR^iShTirnAramat na reme .. 7\-50\-108 vyagachChattadahaHsheSha iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 051 .. shrIH .. 13\.51\. adhyAyaH 51 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## uttaradigabhimAnidevatayA paradAratvasha~NkayA svabhogamana~NgIkurvANamaShTAvakramprati jaratIrUpatyAgena kanyArUpasvIkaraNapUrvakaM svapANigrahaNaprArthanA .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . atha sA strI tamuvAcha vipramevaM bhavatviti . tailaM divyamupAdAya snAnashATImupAnayat .. 13\-51\-1 (83578) anuj~nAtA cha muninA sA strI tena mahAtmanA . athAsya tailenA~NgAni sarvANyevAbhyamR^ikShata .. 13\-51\-2 (83579) shanaishchAchChAditastatra snAnashAlAmupAgamat . bhadrAsanaM tatashchitramR^iShiranvagamannavam .. 13\-51\-3 (83580) athopaviShTashcha yadA tasminbhadrAsane tadA . snApayAmAsa shanakaistamR^iShiM sukhahastavat . divyaM cha vidhivachchakre sopachAraM munestadA .. 13\-51\-4 (83581) jalena susukhoShNena tasyA hastasukhena cha . vyatItAM rajanIM kR^itsnAM nAjAnAtsa mahAvrataH .. 13\-51\-5 (83582) tata utthAya sa munistadA paramavismitaH . pUrvasyAM dishi sUryaM cha so.apashyaduditaM divi .. 13\-51\-6 (83583) `sandhyopAsanamityeva sarvapApaharaM na me.' tasya buddhiriyaM kintu mohastattvamidaM bhavet .. 13\-51\-7 (83584) athopAsya sahasrAMshuM kiM koramItyuvAcha tAm . sA chAmR^itarasaprakhyaM kraSherannamupAharat .. 13\-51\-8 (83585) tasya svAdutayA.annasya na prabhUtaM chakAra saH . vyagamachchApyahaHsheSha tataH sandhyA.a.agamatpunaH .. 13\-51\-9 (83586) atha sA strI bhagavantaM supyatAmityachodayat . tatra vai shayane divye tasya tasyAshcha kalpite .. 13\-51\-10 (83587) [pR^ithakrvaiva tathA suptau sA strI sa cha munistadA . tathA.artharAtre sA strI tu shayanaM tadupAgamat ..] 13\-51\-11 (83588) aShTAvakra uvAcha. 13\-51\-12x (6882) na bhadre paradAreShu mano me samprasajjati . uttiShTha bhadre bhadraM te svApaM vai viramasva cha .. 13\-51\-12 (83589) bhIShma uvAcha. 13\-51\-13x (6883) sA tadA tena vipreNa tathA dhR^ityA nivartitA . svatantrA.asmItyuvAcharShiM na dharmachChalamasti te .. 13\-51\-13 (83590) aShTAvakra uvAcha. 13\-51\-14x (6884) nAsti svatantratA strINAmasvatantrA hi yoShitaH . prajApatimataM hyetanna strI svAtantryamarhati .. 13\-51\-14 (83591) stryuvAcha. 13\-51\-15x (6885) bAdhane maithunaM vipra mama bhaktiM cha pashya vai . adharmaM prApsyase vipra yanmAM tvaM nAbhinandasi .. 13\-51\-15 (83592) aShTAvakra uvAcha. 13\-51\-16x (6886) haranti doShajAtAni naramindriyaki~Nkaram . prabhavAmi sadA dhR^ityA bhadre svashayanaM vraja .. 13\-51\-16 (83593) stryuvAcha. 13\-51\-17x (6887) shirasA praName vipra prasAdaM kartumarhasi . bhUmau nipatamAnAyAH sharaNaM bhava me.anagha .. 13\-51\-17 (83594) yadi vA doShajAtaM tvaM paradAreShu pashyasi . AtmAnaM sparshayAmyadya pANiM gR^ihNIShva me dvija .. 13\-51\-18 (83595) na doSho bhavitA chaiva satyenaitadbravImyaham . svatantrAM mAM vijAnIhi yo dharmaH sostu vai mayi . tvayyAveshitachittA cha svatantrA.asmi bhajasva mAm .. 13\-51\-19 (83596) aShTAvakra uvAcha. 13\-51\-20x (6888) svatantrA tvaM kathaM bhadre brUhi kAraNamatra vai . nAsti triloke strI kAchidyA vai svAtantryamarhati .. 13\-51\-20 (83597) pitA rakShati kaumAre bhartA rakShati yauvane . putrastu sthAvire bhAve na strI svAtantryamarhati . `na vR^iddhAmakShatAM manye cha chechChA tvayi me.anaghe' 13\-51\-21 (83598) stryuvAcha. 13\-51\-22x (6889) kaumAraM brahmacharyaM me kanyaivAsmi na saMshayaH . patnIM kuruShva mAM vipra shraddhAM vijahi mA mama .. 13\-51\-22 (83599) aShTAvakra uvAcha. 13\-51\-23x (6890) yathA mama tathA tubhyaM yathA tubhyaM tathA mama . jij~nAseyamR^iShestasya vighnaH satyaM nu kiM bhavet .. 13\-51\-23 (83600) AshcharyaM paramaM hIdaM kinnu shreyo hi me bhavet . divyAbharaNavastrA hi kanyeyaM mAmupasthitA .. 13\-51\-24 (83601) kiM tvasyAH paramaM rUpaM jIrNamAsItkathaM punaH . kanyArUpamihAdyaivaM kimivAtrottaraM bhavet .. 13\-51\-25 (83602) yathA me paramA shaktirna vyutthAne kathaMchana . na rochate hi vyutthAnaM satyenAsAdayAmyaham .. .. 13\-51\-26 (83603) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekapa~nchAsho.adhyAyaH .. 51 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-51\-2 abhyamR^ikShati abhya~njitavatI .. 7\-51\-3 shanaishchotsAdita iti Da.jha . pAThaH. tatra utsAditaH chAlitaH .. 7\-51\-5 nAjAnAt na j~nAtavAn .. 7\-51\-9 na prabhUtaM chakAra pUrNamiti nAbhyavadadityarthaH .. 7\-51\-12 svayaM vai viramasva cheti jha.pAThaH .. 7\-51\-13 svAtantryAnmama . na tava pAradAryadoSho.astItyarthaH .. dharmachChalaM parapuruShapralobhanam . nAdharmaphalamasti ta iti dha. pAThaH .. 7\-51\-14 nAstIti apradattA tvAM na kAmaye ityarthaH .. 7\-51\-18 sparshayAmi dadAmi .. 7\-51\-19 svatantrAmAtmapradAnaM iti sheShaH . yo dharmaH pANigrahaNAdisaMskAro mayi mannimittaM sostu .. 7\-51\-22 vijahi mA mA nAshaya .. 7\-51\-23 tubhyaM tava . sa~Ngamashraddhetyubhayatra sheShaH. kiM tasya mayA kanyArthinA prArtitasya tatkartR^ikA iyaM jij~nAsA mama parIkShA kimayaM sAdhurasAdhurveti .. 7\-51\-24 vighratvamevAha Ashcharyamiti . pUrvamatijIrNatvena dR^iShTA punaH kanyeva dR^ishyata iti mAyArUpamAshcharyam .. 7\-51\-25 atrAsminviShaye kimuttaraM shreShThataram . parvaparigR^ihItasyAtyAgaH uta etasyAH svIkAraH kartavya iti bhAvaH .. 7\-51\-26 na vyutthAsye.asyAH svIkAraM na kariShye . vyutthAnaM dharmAtikramo mama na rochate kintu satyenAsAdayAmbahaM dArAniti sheShaH. dhR^ityainAM sAdhayAmyahamiti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 052 .. shrIH .. 13\.52\. adhyAyaH 52 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## uttaradigabhimAnidevatayA svIyaprArthanAyAH strIchApalapradarshanAdyarthakatvakathanapUrvakamaShTAvakrasya dharmopadeshena svagR^ihamprati preShaNam .. 1 .. aShTAvakreNa vadAnyakanyApANigrahaNena svAshrame sukhanivAsaH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . na bibheti kathaM sA strI shApAchcha paramadyute . kathaM nivR^itto bhagavAMstadbhavAnprabravItu me .. 13\-52\-1 (83604) bhIShma uvAcha. 13\-52\-2x (6891) aShTAvakro.anvapR^ichChattAM rUpaM vikuruShe katham . na chAnR^itaM te vaktavyaM brUhi brAhmaNakAmyayA .. 13\-52\-2 (83605) stryuvAcha. 13\-52\-3x (6892) dyAvApR^ithivyoryatraiShA kAmyA brAhmaNasattama . shR^iNuShvAvahitaH sarvaM yadidaM satyavikrama .. 13\-52\-3 (83606) jij~nAseyaM prayuktA me sthairyaM kartuM tavAnagha . avyutthAnena te lokA jitAH satyaparAkrama .. 13\-52\-4 (83607) uttarAM mAM dishaM viddhi dR^iShTaM strIchApalaM cha te . sthavirANAmapi strINAM bAdhate maithunajvaraH .. 13\-52\-5 (83608) `avishvAso na vyasanI nAtisakto.apravAsakaH . vidvAnsushIlaH puruShaH sadAraH sukhamashnute ..' 13\-52\-6 (83609) tuShTaH pitAmahaste.adya tathA devAH savAsavAH .. 13\-52\-7 (83610) satvaM yena cha kAryeNa samprApto bhagavAniha . preShitastena vipreNa kanyApitrA dvijarShabhaH .. 13\-52\-8 (83611) preShitashchopadeshAya tachcha sarvaM shrutaM tvayA .. 13\-52\-9 (83612) `nitAntaM strI bhogaparA priyavAdApravAsanAt . rakShyate chAkuchelAdyairaprasa~NgAnuvartanaiH .. 13\-52\-10 (83613) aparvasvaniShiddhAsu rAtriShvapyanR^itau vrajet . rAtrau cha nAtiniyamo na vai hyaniyamo bhavet ..'.. 13\-52\-11 (83614) kShemairgamiShyasi gR^ihaM shramashcha na bhaviShyati . kanyAM prApsyasi tAM vipra putriNI cha bhaviShyati .. 13\-52\-12 (83615) kAmyayA pR^iShTavAMstvaM mAM tato vyAhR^itamuttaram . anatikramaNIyA sAkR^itsnairlokaistribhiH sadA .. 13\-52\-13 (83616) gachChasva kR^itakR^ityastvaM kiM vA.anyachChrotumichChasi . yAvadbravImi viprarShe aShTAvakra yathAtatham .. 13\-52\-14 (83617) R^iShiNA prasAditA chAsmi tava hetordvijarShabha . tasya sammAnanArthaM me tvayi vAkyaM prabhAShitam .. 13\-52\-15 (83618) bhIShma uvAcha. 13\-52\-16x (6893) shrutvA tu vachanaM tasyAH sa vipraH prA~njaliH sthitaH . anuj~nAtastayA chApi svagR^ihaM punarAvrajat .. 13\-52\-16 (83619) gR^ihamAgatya vishrAntaH svajanaM paripR^ichChya cha . abhyAgachChachcha taM vipraM nyAyataH kurunandana .. 13\-52\-17 (83620) pR^iShTashcha tena vipreNa dR^iShTaM tvetannidarshanam . prAha vipraM tadA vipraH suprItenAntarAtmanA .. 13\-52\-18 (83621) bhavatA.ahamanuj~nAtaH prAsthito gandhamAdanam . tasya chottarato deshe dR^iShTaM me daivataM mahat .. 13\-52\-19 (83622) tayA chAhamanuj~nAto bhavAMshchApi prakIrtitaH . shrAvitashchApi tadvAkyaM gR^ihaM chAbhyAgataH prabho .. 13\-52\-20 (83623) tamuvAcha tadA vipraH sutAM pratigR^ihANa me . nakShatratithisaMyoge pAtraM hi paramaM bhavAn .. 13\-52\-21 (83624) bhIShma uvAcha. 13\-52\-22x (6894) aShTAvakrastathetyuktvA pratigR^ihya cha tAM prabho . kanyAM paramadharmAtmA prItimAMshchAbhavattadA .. 13\-52\-22 (83625) kanyAM tAM pratigR^ihyaiva bhAryAM paramashobhanAm . uvAsa muditastatra shvAshrame vigatajvaraH .. .. 13\-52\-23 (83626) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNiH dvipa~nchAsho.adhyAyaH .. 52 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-52\-2 vikuruShe.anyathAnyathA karoShi . brAhmaNakAmyayA brAhmaNamAnalipsayA .. 7\-52\-3 dyAvApR^ithivyoH divi pR^ithivyAM cha yatra sthIyate tatra eShA kAmyA strIpuMsayoH anyonyAbhilASharUpA ichChAstItyarthaH .. 7\-52\-4 me mayA .. 7\-52\-8 tatkAryaM j~nApayAmIti sheShaH. 7\-52\-13 sA kAmyA.anatikramaNIyA. . 7\-52\-15 R^iShiNA vadAnyena .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 053 .. shrIH .. 13\.53\. adhyAyaH 53 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati R^iShyAdInAM viyonijatvepi tapovidyAdInAmeva mAhAtmyaprayojakatve nidarshanatayA tAdR^ishAnAM sambhavaprakArAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . vaishyayonyAM samutpannAH shUdrayonyAM tathaiva cha . brahmarShaya iti proktAH purANi dvijasattamAH .. 13\-53\-1 (83627) kathametanmahArAja tattvaM shaMsitumarhasi . viruddhamiha pashyAmi viyonau brAhmaNo bhavet .. 13\-53\-2 (83628) bhIShma uvAcha. 13\-53\-3x (6895) alaM kautUhalenAtra nibodha tvaM yudhiShThira . shubhetaraM shubhaM vA.api na chintayitumarhasi .. 13\-53\-3 (83629) IshantyAtmana ityete gatishchaiShAM na sa~njate . brahmabhUyAMsa ityeva R^iShayaH shrutichoditAH .. 13\-53\-4 (83630) nindyA na chaite rAjendra pramANaM hi pramANinAm . loko.anumanyate chaitAnpramANaM hyatra vai tapaH .. 13\-53\-5 (83631) evaM mahAtmabhistAta tapoj~nAnasamanvitaiH . pravartitAni kAryANi pramANAnyeva sattama .. 13\-53\-6 (83632) bhAryAshchatasro rAjendra brAhmaNasya svadharmataH . brAhmaNI kShatriyA vaishyA shUdrA cha bharatarShabha .. 13\-53\-7 (83633) rAj~nAM tu kShatriyA vaishyA shUdrA cha bharatarShabha . vaishyasya vaishyA vihitA shUdrA cha bharatarShabha .. 13\-53\-8 (83634) shUdrasyaikA smR^itA bhAryA pratilome tu sa~NkaraH . shUdrAyAstu narashreShTha chatvAraH patayaH smR^itAH .. 13\-53\-9 (83635) varNottamAyAstu patiH savarNastveka eva saH . dvau kShatriyAyA vihitau brAhmaNaH kShatriyastathA .. 13\-53\-10 (83636) vaishyAyAstu narashreShTha vihitAH patayastrayaH . savarNaH kShatriyashchaiva brAhmaNashcha vishAmpate .. 13\-53\-11 (83637) evaMvidhimanusmR^itya tataste R^iShibhiH purA . utpAditA mahAtmAnaH putrA brahmarShayaH purA .. 13\-53\-12 (83638) purANAbhyAmR^iShibhyAM tu mitreNa varuNena cha . vasiShTho.atha tathA.agastyo barhiShavyastathaiva cha .. 13\-53\-13 (83639) kakShIvAnArShTiSheNashcha puruShaH kaSha eva cha . mAmateyasya vai putrA gautamashchAtmajAH smR^itAH .. 13\-53\-14 (83640) vatsapriyashcha bhagavAnsthUlarashmistathAkShaNiH . gautamasyaiva tanayA ye dAsyAM janitA hyuta .. 13\-53\-15 (83641) kapi~njalAdo brahmarShishchANDAlyAmudapadyata . vainateyastathA pakShI turyAyAM cha vasiShThataH .. 13\-53\-16 (83642) prasAdAchcha vasiShThasya shuklAbhyupagamena cha . adR^ishyantyAH pitA vaishyo nAmnA chitramukhaH purA . brAhmaNatvamanuprApto brahmarShitvaM cha kaurava .. 13\-53\-17 (83643) vaishyashchitramukhaH kanyAM vasiShThatanayasya vai . shubhAM prAdAdyato jAto brahmarShistu parAsharaH .. 13\-53\-18 (83644) tathaiva dAshakanyAyAM satyavatyAM mahAnR^iShiH . parAsharAtprasUtashcha vyAso yogamayo muniH .. 13\-53\-19 (83645) vibhaNDakasya mR^igyAM cha tapoyogAtmako muniH . R^isyashR^i~NgaH samutpanno brahmachArI mahAyashAH .. 13\-53\-20 (83646) shAr~NgyAM cha mandapAlasya chatvAro brahmavAdinaH . jAtA brahmarShayaH puNyA yaiH stuto havyavAhanaH .. 13\-53\-21 (83647) droNashcha stambamitrashcha sArisR^ikvashcha buddhimAn . jaritArishcha vikhyAtashchatvAraH sUryasannibhAH .. 13\-53\-22 (83648) maharSheH kAlavR^ikShasya shakuntyAmeva jaj~nivAn . hiraNyahasto bhagavAnmaharShiH kA~nchanaprabhaH .. 13\-53\-23 (83649) pAvakAttAta sambhUtA manasA cha maharShayaH . pitAmahasya rAjendra purastyapulahAdayaH .. 13\-53\-24 (83650) sAvarNyashchApi rAjarShiH savarNAyAmajAyata . mR^iNmayyAM bharatashreShTha Adityena vivasvatA .. 13\-53\-25 (83651) shANDilyashchAgnito jAtaH kashyapasyAgrajaH prabhuH . sharadvataH sharastambAtkR^ipashva kR^ipayA saha .. 13\-53\-26 (83652) padmAshcha jaj~ne rAjendra sosyapasya mahAtmanaH . reNushcha reNukA chaiva rAmamAtA yashasvinI .. 13\-53\-27 (83653) samunAyAH samudbhUtaH somakena mahAtmanA . arkadanto mahAnR^iShiH prathitaH pR^ithivItale .. 13\-53\-28 (83654) agnerAhavanIyAchcha drupadasyendravarchasaH . dhR^iShTadyumnashcha sambhUto vedyAM kR^iShNA cha bhArata .. 13\-53\-29 (83655) vyAghrayonyAM tato jAtA vasiShThasya mahAtmanaH . ekonaviMshatiH putrAH khyAtA vyAghrapadAdayaH .. 13\-53\-30 (83656) mandhashcha bAdalomascha jAvAlishcha mahAnR^iShiH . manyushchaivopamanyushcha setukarNastathaiva cha . ete chAnye cha vikhyAtAH pR^ithivyAM gotratAM gatAH .. 13\-53\-31 (83657) vishvakAshasya rAjarSheraikShvAkostu mahAtmanaH . bAlAshvo nAma putro.abhUchChikhAM bhittvA vinissR^itaH .. 13\-53\-32 (83658) mAndhAtA chaiva rAjarShiryuvanAshvena dhImatA . svayaM dhR^ito.atha garbheNa divyAstrabalasaMyutaH .. 13\-53\-33 (83659) gaurikashchApi rAjarShishchakravartI mahAyashAH . bAhudAyAM samutpanno nadyAM rAj~nA subAhunA .. 13\-53\-34 (83660) bhUmeshcha putro narakaH saMvartashchaiva puShkalaH . adbhishchaiva mahAtejA R^iShirgArgyo.abhyajAyata .. 13\-53\-35 (83661) ete chAnye cha bahavo rAjanyA brAhmaNAstathA . prabhAvenAbhisambhUtA maharShINAM mahAtmanAm . nAsAdhya tapasA teShAM vidyayA.a.atmaguNaiH paraiH .. 13\-53\-36 (83662) asminnarthe cha manunA nItaH shloko narAdhipa . dharmaM praNayatA rAjaMstaM nibodha yudhiShThira .. 13\-53\-37 (83663) R^iShiNAM cha nadInAM cha sAdhUnAM cha mahAtmanAm . prabhavo nAdhigantavyaH strINAM dushcharitasya cha .. 13\-53\-38 (83664) tannAtra chintA kartavyA maharShINAM samudbhave . yathA sarvagato hyagnistathA tejo mahAtmasu ..' .. 13\-53\-39 (83665) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tripa~nchAsho.adhyAyaH .. 53 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-53\-1 etadAdisaptAdhyAyA dAkShiNAtyakosheShveva dR^ishyante . \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 054 .. shrIH .. 13\.54\. adhyAyaH 54 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati yugachatuShTayadharmAdipratipAdakanAradamArkaNDeyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . putraiH kathaM mahArAja puruShastArito bhavet . yAvanna labdhavAnputramaphalaH puruSho nR^ipa .. 13\-54\-1 (83666) bhIShma uvAcha. 13\-54\-2x (6896) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nAradena purA gItaM mArkaNDeyAya pR^ichChate .. 13\-54\-2 (83667) parvataM nAradaM chaiva asitaM devalaM cha tam . AruNeyaM cha raibhyaM cha etAnatrAgatAnpurA .. 13\-54\-3 (83668) ga~NgAyamunayormadhye bhogavatyAH samAgame . dR^iShTvA pUrvaM samAsInAnmArkaNDeyo.abhyagachChata .. 13\-54\-4 (83669) R^iShayastu muniM dR^iShTvA samutthAyonmukhAH sthitAH . archayitvA.arhato vipraM kiM kurma iti chAbruvan .. 13\-54\-5 (83670) mArkaNDeya uvAcha. 13\-54\-6x (6897) ayaM samAgamaH sadbhiryatnenAsAdito mayA . atra prApsyAmi dharmANAmAchArasya cha nishchayam .. 13\-54\-6 (83671) R^ijuH kR^itayuge dharmastasminkShINe vimuhyati . yugeyuge maharShibhyo dharmamichChAmi veditum .. 13\-54\-7 (83672) R^iShibhirnAradaH prokto brUhi yatrAsya saMshayaH . dharmAdharmeShu tatvaj~na tvaM hi chChettA hi saMshayAn .. 13\-54\-8 (83673) R^iShibhyo.anumataM vAkyaM niyogAnnAradastadA . sarvadharmArthatatvaj~naM mArkaNDeyaM tato.abravIt .. 13\-54\-9 (83674) dIrghAyo tapasA dIpta vadevadA~Ngatatvavit . yatra te saMshayo brahmansamutpannaH sa uchyatAm .. 13\-54\-10 (83675) dharmaM lokopakAraM vA yachchAnyachChrotumichChasi . tadahaM kathayiShyAmi brUhi tvaM sumahAtapAH .. 13\-54\-11 (83676) mArkaNDeya uvAcha. 13\-54\-12x (6898) yugeyuge vyatIte.asmindharmasetuH praNashyati . kathaM dharmachChalenAhaM prApnuyAmiti me matiH .. 13\-54\-12 (83677) nArada uvAcha. 13\-54\-13x (6899) AsIddharmaH purA vipra chatuShpAdaH kR^ite yuge . tato hyadharmaH kAlena prasUtaH ki~nchidUnataH .. 13\-54\-13 (83678) tatastretAyugaM nAma pravR^ittaM dharmadUShaNam .. 13\-54\-14 (83679) tasminnatIte samprAptaM tR^itIyaM dvAparaM yugam . tadA dharmasya dvau pAdAvadharmo nAshayiShyati .. 13\-54\-15 (83680) dvApare tu parikShINe nandike samupasthite . lokavR^ittaM cha dharmaM cha uchyamAnaM nibodha me .. 13\-54\-16 (83681) chaturthaM nandikaM nAma dharmaH pAdAvasheShitaH . tataH prabhR^iti jAyante kShINapraj~nAyupo narAH . kShINaprANadhanA loke dharmAchArabahiShkR^itAH .. 13\-54\-17 (83682) mArkaNDeya uvAcha. 13\-54\-18x (6900) evaM vilulite dharme loke chAdharmasaMyute . chAturvarNyasya niyataM havyaM kavyaM niyachChati .. 13\-54\-18 (83683) nArada uvAcha. 13\-54\-19x (6901) mantrapUtaM sadA havyaM kavyaM chaiva na nashyati . pratigR^ihNanti taddevA dAturnyAyAtprayachChataH .. 13\-54\-19 (83684) satvayuktaM cha dAtA cha sarvAnkAmAnavApnuyAt . avAptakAmaH svarge cha mahIyeta yathepsitam .. 13\-54\-20 (83685) mArkaNDeya uvAcha. 13\-54\-21x (6902) chatvAro hyatha ye varNA havyaM kavyaM pradAsyati . mantrahInamapanyAyaM teShAM dattaM kva gachChati .. 13\-54\-21 (83686) nArada uvAcha. 13\-54\-22x (6903) asurAngachChate dattaM viprai rakShAMsi kShatriyaiH . vaishyaiH pretAni vai dattaM shUdrairbhUtAni gachChati .. 13\-54\-22 (83687) mArkaNDeya uvAcha. 13\-54\-23x (6904) atha varNAvare jAtAshchAturvarNyopadeshinaH . dAsyanti havyakavyAni teShAM dattaM kva gachChati 13\-54\-23 (83688) nArada uvAcha. 13\-54\-24x (6905) varNAvarANAM bhUtAnAM havyakavyapradAtR^iNAm . naiva devA na pitaraH pratigR^ihNanti tatsvayam .. 13\-54\-24 (83689) yAtudhAnAH pishAchAshcha bhUtA ye chApi nairR^itAH . teShAM sA vihitA vR^ittiH pitR^idaivatanirgatAH .. 13\-54\-25 (83690) teShAM sarvapradAtR^INAM havyakavyaM samAhitAH . yatprayachChanti vidha_ivattadvai bhu~njanti devatAH ..' .. 13\-54\-26 (83691) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatuHpashchAsho.adhyAyaH .. 54 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-54\-16 nandika iti kaliyuge pravartamAnadharmaikapAdasya nAma .. 16 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 055 .. shrIH .. 13\.55\. adhyAyaH 55 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati kanyAnAM pradAnakAlAdipratipAdakanAradamArkaNDeyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `mArkaNDeya uvAcha . shrutaM varNAvarairdattaM havyaM kavyaM cha nArada . samprayoge cha putrANAM kanyAnAM cha bravIhi me .. 13\-55\-1 (83692) nArada uvAcha. 13\-55\-2x (6906) kanyApradAnaM pratrANAM strINAM saMyogameva cha . AnupUrvyAnmayA samyaguchyamAnaM nibodha me .. 13\-55\-2 (83693) jAtamAtrA tu dAtavyA kanyakA sadR^ishe vare . kAle dattAsu kanyAsu pitA dharmeNa yujyate .. 13\-55\-3 (83694) yastu puShpavatIM kanyAM bAndhavo na prayachChati . mAsimAsi gate bandhustasyA bhrauNaghnyamApnute .. 13\-55\-4 (83695) yastu kanyAM gR^ihe rundhyAdgrAmyairbhogairvivarjitAm . avadhyAtaH sa kanyAyA bandhuH prApnoti bhrUNahAm .. 13\-55\-5 (83696) dUShitA pANimAtreNa mR^ite bhartari dArikA . saMskAraM labhate nArI dvitIye sA punaH patau .. 13\-55\-6 (83697) punarbhUrnAma sA kanyA saputrA havyakavyadA . adUShyA sA prasUtIShu prajAnAM dArakarmaNi .. 13\-55\-7 (83698) mArkaNDeya uvAcha. 13\-55\-8x (6907) yA tu kanyA prasUyeta garbhiNI yA tu vA bhavet . kathaM dArakriyAM bhUyaH sA bhavedR^iShisattama .. 13\-55\-8 (83699) nArada uvAcha. 13\-55\-9x (6908) tatvArthanishchitaM shabdaM kanyakA nayate.agnaye . tasmAtkurvanti vai bhAvaM kumAryastA na kanyakAH .. 13\-55\-9 (83700) brahmahatyAtribhAgena garbhAdhAnavishodhitaH . gR^ihNIyAttAM chaturbhAgavishuddhAM sarjanAtpunaH .. 13\-55\-10 (83701) mArkaNDeya uvAcha. 13\-55\-11x (6909) kathaM kanyAsu ye jAtA bandhUnAM dUShitAH sadA . kasya te havyakavyAni pradAsyanti mahAmune .. 13\-55\-11 (83702) nArada uvAcha. 13\-55\-12x (6910) kanyAyAstu pituH putrAH kAnInA havyakavyadAH . antarvatnayAstu yaH pANiM gR^ihNIyAtsa sahoDhajaH .. 13\-55\-12 (83703) mArkaNDeya uvAcha. 13\-55\-13x (6911) atha yenAhito garbhaH kanyAyAM tatra nArada . kathaM putraphalaM tasya bhavedetatprachakShva me .. 13\-55\-13 (83704) nArada uvAcha. 13\-55\-14x (6912) dharmAchAreShu te nityaM dUShakAH kR^itashodhanAH . bIjaM cha nashyate teShAM moghacheShTA bhavanti te .. 13\-55\-14 (83705) mArkaNDeya uvAcha. 13\-55\-15x (6913) atha kAchidbhavetkanyA krItA dattA hR^itA.api vA . kathaM putrakR^itaM tasyAstadbhaveddaShisattama .. 13\-55\-15 (83706) nArada uvAcha. 13\-55\-16x (6914) krItA dattA hR^itA chaiva yA kanyA pANivarjitA . kaumArI nAma sA bhAryA prasavedaurasAnsutAn . na patnyarthe shubhA proktA tatkarmaNyaparAjite .. 13\-55\-16 (83707) mArkaNDeya uvAcha. 13\-55\-17x (6915) kena ma~NgalakR^ityeShu viniyujyanti kanyakAH . etadichChAmi vij~nAtuM tatveneha mahAmune .. 13\-55\-17 (83708) nArada uvAcha. 13\-55\-18x (6916) nityaM nivasate lakShmIH kanyakAsu pratiShThitA . shobhanA shubhayogyA cha pUjyA ma~Ngalakarmasu .. 13\-55\-18 (83709) AkarasthaM yathA ratnaM sarvakAmaphalopagam . tathA kanyA mahAlakShmIH sarvalokasya ma~Ngalam .. 13\-55\-19 (83710) evaM kanyA parA lakShmI ratistoShashcha dehinAm . mahAkulAnAM chAritravR^ittena nikaShopalam .. 13\-55\-20 (83711) AnayitvA svakAdvarNAtkanyakAM yo bhajennaraH . dAtAraM havyakavyAnAM putrakaM yA prasUyati .. 13\-55\-21 (83712) sAdhvI kulaM vardhayati sAdhvI puShTigrahe parA . sAdhvI lakShmI ratiH sAkShAtpratiShThA santatistathA .. .. 13\-55\-22 (83713) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchapa~nchAsho.adhyAyaH .. 55 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-55\-10 chaturbhAgavishuddhAtsvajanAtpunariti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 056 .. shrIH .. 13\.56\. adhyAyaH 56 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strINAM bhAryAtvena parigrahayogyatApratipAdakanAradamArkaNDeyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `mArkaNDeya uvAcha . shrutaM bahuvidhaM vR^ittaM kanyakAnAM mahAmate . ichChAmi yoShitAM shrotuM dharmAdharmau parigrahe .. 13\-56\-1 (83714) nArada uvAcha. 13\-56\-2x (6917) aShTau bhAryAgamA dharmyA narANAM dArakarmaNi . pretyeha cha hitA yAstu saputrA havyakavyadAH .. 13\-56\-2 (83715) sAdhvI pANigR^ihItA yA kaumArI pANivarjitA . bhrAtR^ibhAryA svabhAryeti prasUyetputramaurasam .. 13\-56\-3 (83716) mArkaNDeya uvAcha. 13\-56\-4x (6918) trayo bhAryAgamA j~neyA yatra dharmo na nashyati . pa~nchAnyAH pashchimA brUhi bhAryAstAsAM cha ye sutAH .. 13\-56\-4 (83717) nArada uvAcha. 13\-56\-5x (6919) sagotrabhAryA krItA cha parabhAryA cha kAritA . gatAgatA cha yA bhAryA AshramAdAhR^itA cha yA .. 13\-56\-5 (83718) etA bhAryAgamAH pa~ncha punarbhAryA bhavanti yAH . etA bhAryA nR^iNAM gamyAstatputrA havyakavyadAH ..' .. 13\-56\-6 (83719) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTpa~nchAsho.adhyAyaH .. 56 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 057 .. shrIH .. 13\.57\. adhyAyaH 57 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati satInAmasatanAM guNadoShapratipAdakanAradamArkaNDeyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `mArkaNDeya uvAcha . shrutA bhAryAshcha putrAshcha vistareNa mahAmune . AshramasthAH kathaM nAryo na duShyantIti brUhi bho .. 13\-57\-1 (83720) nArada uvAcha. 13\-57\-2x (6920) AshramasthAsu nArIShu bAndhavatvaM praNashyati . naShTavaMshyA bhavantyetA bandhUnAmatha bhartR^iNAm .. 13\-57\-2 (83721) paradArA muktadoShAstA nAryo.a.ashramasaMsthitAH . svayamIshAH svadehAnAM kAmyAstadgatamAnasAH .. 13\-57\-3 (83722) evaM nAryo na duShyanti narANAM tatprasUtiShu . dharmapatnyo bhavantyetAH saputrA havyakavyadAH .. 13\-57\-4 (83723) mArkaNDeya uvAcha. 13\-57\-5x (6921) parasya bhAryA yA pUrvaM mR^ite bhartari yA punaH . anyaM bhajati bhartAraM sasutA asutA katham .. 13\-57\-5 (83724) nArada uvAcha. 13\-57\-6x (6922) asutA vA prasUtA vA gR^ihasthAnAM parastriyaH . parAmR^iShTeti tA varjyA dharmAchAreShu dUShitAH .. 13\-57\-6 (83725) na chAsAM havyakavyAni pratigR^ihNanti devatAH . yastAsu janayetputrAnna taiH putramavApnuyAt .. 13\-57\-7 (83726) mArkaNDeya uvAcha. 13\-57\-8x (6923) parakShetreShu yo bIjaM chApalAdvisR^ijennaraH . kathaM putraphalaM tasya bhavettadR^iShisattama .. 13\-57\-8 (83727) nArada uvAcha. 13\-57\-9x (6924) asvAmike parakShetre yo naro bIjamutsR^ijet . svayaMvR^ito.a.ashramasthAyAM tadbIjaM na vinashyati .. 13\-57\-9 (83728) parakShetreShu yo bIjaM naro darpAtsamutsR^ijet . kShetrikasyaiva tadbIjaM na bIjI labhate phalam .. 13\-57\-10 (83729) nAtaH paramadharmyaM chApyayashasyaM tathottaram . garbhAdInAM cha bahubhistAshcha tyAjyAH sameShvapi .. 13\-57\-11 (83730) mArkaNDeya uvAcha. 13\-57\-12x (6925) atha ye paradAreShu putrA jAyanti nArada . kasya te bandhudAyAdA bhavanti paramadyute .. 13\-57\-12 (83731) nArada uvAcha. 13\-57\-13x (6926) paradAreShu jAyete dvau putrau kuNDagolakau . jIvatyatha patau kuNDo mR^ite bhartari golakaH .. 13\-57\-13 (83732) te cha jAtAH parakShetre dehinAM pretya cheha cha . dattAni havyakavyAni nAshayantyatha dAtR^iNAm .. 13\-57\-14 (83733) pituhi narakAyaite golakastu visheShataH . chaNDAlatulyau tajjau hi paratreha cha nashyataH .. 13\-57\-15 (83734) mArkaNDeya uvAcha. 13\-57\-16x (6927) kasya te garhitAH putrAH pitR^INAM havyakavyadAH . yasya kShetre prasUyante yo vA tA~njanayetsutAn .. 13\-57\-16 (83735) nArada uvAcha. 13\-57\-17x (6928) kShetrikashchaiva bIjI cha dvAvetau nirayaM gatau . na rakShati cha yo dArAnparadArAshcha gachChati .. 13\-57\-17 (83736) garhitAste narA nityaM dharmAchArabahiShkR^itAH . kuNDo bhoktA cha bhogI cha kutsitAH pitR^idaivataiH .. 13\-57\-18 (83737) mArkaNDeya uvAcha. 13\-57\-19x (6929) tathaite garhitAH putrA havyakavyAni nArada . kasya nityaM prayachChanti dharmo vA teShu kiM phalaM .. 13\-57\-19 (83738) nArada uvAcha. 13\-57\-20x (6930) yAtudhAnAH pishAchAshcha pratigR^ihNanti tairhutam . havyaM kavyaM cha tairdattaM ye cha bhUtA nishAcharAH .. 13\-57\-20 (83739) mArkaNDeya uvAcha. 13\-57\-21x (6931) atha te rAkShasAH prItAH kiM prayachChanti dAtR^iNAm . kiM vA dharmaphalaM teShAM bhavettadR^iShisattama .. 13\-57\-21 (83740) nArada uvAcha. 13\-57\-22x (6932) na dattaM nashyate ki~nchitsarvabhUteShu dAtR^iNAm . pretya cheha cha tAM puShTimupAshnanti pradAyinaH .. 13\-57\-22 (83741) mArkaNDeya uvAcha. 13\-57\-23x (6933) atha golakakuNDAbhyAM santatiryA bhaviShyati . tayorye bAndhavAH kechitpradAsyanti kathaM nu taM .. 13\-57\-23 (83742) nArada uvAcha. 13\-57\-24x (6934) sAdhvIjAtAH sutAsteShAM tAM vR^ittimanutiShThatAm . prINanti pitR^idaivatyaM havyakavyasamAhitAH .. 13\-57\-24 (83743) evaM golakakuNDAbhyAM ye cha varNApadeshinaH . havyaM kavyaM cha shuddhAnAM pratigR^ihNanti devatAH ..' .. 13\-57\-25 (83744) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptapa~nchAsho.adhyAyaH .. 57 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-57\-3 paramaM muktadoShAstA yA nAryo.a.ashramasaMsthitA iti dha . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 058 .. shrIH .. 13\.58\. adhyAyaH 58 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strINAmatikrame prAyashchittAdipratipAdakanAradamArkaNDeyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## mArkaNDeya uvAcha . shrutaM narANAM chApalyaM parastrIShu prajAyatAm . pramadAnAM tu chApalye doShamichChAmi veditum .. 13\-58\-1 (83745) nArada uvAcha. 13\-58\-2x (6935) ekavarNe vidoShaM tu gamanaM pUrvakAlikam . dhAtA cha samanuj~nAto viShNunA tattathA.akarot .. 13\-58\-2 (83746) bhagali~Nge mahAprAj~na pUrvameva prajApatiH . sasarja tAbhyAM saMyogamanuj~nAtashchakAra saH .. 13\-58\-3 (83747) atha viShNuprasAdena bhago dattavaraH kila . tena chaiva prasAdena sarvAMllokAnupAshnute .. 13\-58\-4 (83748) tasmAttu puruShe doSho hyadhiko nAtra saMshayaH . vinA garbhaM savarNeShu na tyAjyA gamanAtstriyaH .. 13\-58\-5 (83749) prAyashchittaM yathAnyAyaM daNDaM kuryAtsa paNDitaH . shvabhirvA daMshanaM snAnaM savanatritayaM nishi .. 13\-58\-6 (83750) bhUmau cha bhasmashayanaM dAnaM bhogavivarjitam . doShagauravataH kAlo dravyagauravameva cha . maryAdA sthApitA pUrvamiti tIrthAntaraM gate .. 13\-58\-7 (83751) tadyoShitIM tu dIrghAyo nAsti doSho vyatikrame . bhagatIrthAntare shuddho viShNostu vachanAdiha .. 13\-58\-8 (83752) rakShyAshchaivAnyasaMvAdairanyagehAdvichakShaNaiH . AsAM shuddhau visheSheNa karmaNAM phalamashnute .. 13\-58\-9 (83753) naitA vAchyA na vai vadhyA na kleshyAH shubhamichChatA . viShNuprasAdAdityeva bhagastIrthAntaraM gataH . mAsimAsi R^itustAsAM duShkR^itAnyapakarShati .. 13\-58\-10 (83754) striyastoShakarA nR^INAM striyaH puShTipradAH sadA . putrasetupratiShThAshcha striyo loke mahAdyute .. .. 13\-58\-11 (83755) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTapa~nchAsho.adhyAyaH .. 58 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 059 .. shrIH .. 13\.59\. adhyAyaH 59 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strINAmaparityAgaparityAgaprayojakaguNadoShAdipratipAdakanArada\- mArkaNDeyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `mArkaNDeya uvAcha . shrutaM balaM prabhAvashcha yoShitAM munisattama . ekasya bahubhAryasya dharmamichChAmi veditum .. 13\-59\-1 (83756) nArada uvAcha. 13\-59\-2x (6936) bahubhAryAsu saktasya nArIbhogeShu gehinaH . R^itau vimu~nchamAnasya sAMnidhye bhrUNahA smR^itaH .. 13\-59\-2 (83757) vR^iddhAM vandhyAM suvratA cha mR^itApatyAmapuShpiNIm . kanyAM cha bahuputrAM cha varjayanmuchyate bhayAt .. 13\-59\-3 (83758) vyAdhito bandhanastho vA pravAseShvatha parvasu . R^itukAle tu nArINAM bhrUNahatyAM pramu~nchati .. 13\-59\-4 (83759) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-5x (6937) vaishyanArIShu vai jAtAH parapreShyAsu vA sutAH . kasya te bandhudAyAdA bhavanti hi mahAmune .. 13\-59\-5 (83760) nArada uvAcha. 13\-59\-6x (6938) paNyastrIShu prasUtA ye yasya strI tasya te sutAH . krayAchcha kR^itrimAH putrA pradAnAchchaiva datrimAH .. 13\-59\-6 (83761) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-7x (6939) paNyanArIShvaniyataH puMso.artho vartate dhruvam . atra chAhitagarbhAyAH kasya putraM vadanti tam .. 13\-59\-7 (83762) nArada uvAcha. 13\-59\-8x (6940) tIrthabhUtAsu nArIShu j~nAyate yo.abhigachChati . R^itau tasya bhavedgarbho yaM vA nArI na sha~Nkate .. 13\-59\-8 (83763) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-9x (6941) narANAM tyajatAM bhAryAM kAmakrodhAdguNAnvitAm . aprasUtAM prasUtAM vA teShAM pR^ichChAmi niShkR^itim .. 13\-59\-9 (83764) nArada uvAcha. 13\-59\-10x (6942) apApAM tyajamAnasya sAdhvIM matvA yamAditaH . AtmavaMshasvadharmo vA tyajato niShkR^itirna tu .. 13\-59\-10 (83765) yo narastyajate bhAryA puShpiNImaprasUtikAm . sa naShTavaMshaH pitR^ibhiryuktastyajyeta daivataiH .. 13\-59\-11 (83766) bhAryAmapatyasa~njAtAM prasUtAM putrapautriNIm . putradAraparityAgI na sa prApnoti niShkR^itim .. 13\-59\-12 (83767) evaM hi bhAryAM tyajatAM narANAM nAsti niShkR^itiH . nArhanti pramadAstyaktuM putrapautrapratiShThitAH .. 13\-59\-13 (83768) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-14x (6943) kIdR^ishIM saMtyajanbhAryAM naro doShairna lipyate . etadichChAmi tatvena vij~nAtumR^iShisattama .. 13\-59\-14 (83769) nArada uvAcha. 13\-59\-15x (6944) mokShadharmasthitAnAM tu anyonyamanujAnatAm . bhAryApatInAM muktAnAmadharmo na vidhIyate .. 13\-59\-15 (83770) anyasa~NgAM gatApatyAM shUdragAM paragAminIm . parIkShya tyajamAnAnAM narANAM nAsti pAtakam .. 13\-59\-16 (83771) pAtake.api tu bhartavyau dvau tu mAtA pitA tathA .. 13\-59\-17 (83772) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-18x (6945) bhAryAyAM vyabhichAriNyAM narasya tyajato ruShA . kathaM dharmo.apyadharmo vA bhavatIha mahAmate .. 13\-59\-18 (83773) nArada uvAcha. 13\-59\-19x (6946) anR^ite.api hi satye vA yo nArIM dUShitAM tyajet . arakShamANaH svAM bhAryAM naro bhavati bhrUNahA .. 13\-59\-19 (83774) apatyahetoryA nArI bhartAramatila~Nghayet . lolendriyeti sA rakShyA na santyAjyA katha~nchana .. 13\-59\-20 (83775) nadyashcha nAryashcha samasvabhAvA naitAH pramu~nchanti narAvagADhAH . srotAMsi nadyo vahate nipAtaM nArI rajobhiH punareti shaucham .. 13\-59\-21 (83776) evaM nAryo na duShyanti vyabhichAre.api bhartR^iNAm . mAsimAsi bhavedrAgastataH shuddhA bhavantyuta .. 13\-59\-22 (83777) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-23x (6947) kAni tIrthAni bhagavannR^iNAM dehAshritAni vai . tAni vai shaMsa bhagavanyAthAtathyena pR^ichChataH .. 13\-59\-23 (83778) sarvatIrtheShu sarvaj~na kiM tIrthaM paramaM nR^iNAm . yatropaspR^ishya pUto yo naro bhavati nityashaH .. 13\-59\-24 (83779) nArada uvAcha. 13\-59\-25x (6948) devarShipitR^itIrthAni brAhmaM madhye.athaM vaiShNavam . nR^iNAM tIrthAni pa~nchAhuH pANau sannihitAni vai .. 13\-59\-25 (83780) AdyatIrthaM tu tIrthAnAM vaiShNavo bhAga uchyate . yatropaspR^ishya varNAnAM chaturNAM vardhate kulam . pitR^idaivatakAryANi vardhante pretya cheha cha .. 13\-59\-26 (83781) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-27x (6949) narANAM kAmavR^ittAnAM yA nAryo niravagrahAH . yAsAmabhigraho nAsti tA me kathaya nArada .. 13\-59\-27 (83782) nArada uvAcha. 13\-59\-28x (6950) pAshurvaishyA naTI gopI tAntukI tunnavAyikI . nArI kirAtI shabarI nartakI chAnavagrahA .. 13\-59\-28 (83783) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-29x (6951) etAsu jAtA nArIShu sarvavarNeShu ye sutAH . keShu ke bandhudAyAdA bhavanti R^iShisattama .. 13\-59\-29 (83784) nArada uvAcha. 13\-59\-30x (6952) ya etAH parigR^ihNanti teShAmeva hi te sutAH . sarvatra tu pravR^ittAsu bIjaM nashyati dehinAm .. 13\-59\-30 (83785) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-31x (6953) sarvastrIShu pravR^ittAshcha sAdhuvedavivarjitAH . mAnavAH kANDapR^iShThAshcha vedamantrabahiShkR^itAH . niyuktA havyakavyeShu teShAM dattaM kathaM bhavet .. 13\-59\-31 (83786) nArada uvAcha. 13\-59\-32x (6954) nArhanti havyakavyAni sAvitrIvarjitA dvijAH . vrAtyeShvannapradAnaM tadyathA shUdreShu vai tathA .. 13\-59\-32 (83787) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-33x (6955) dharmeShvadhikR^itAnAM tu narANAM muhyate manaH . kathaM na vighno bhavati etadichChAmi veditum .. 13\-59\-33 (83788) nArada uvAcha. 13\-59\-34x (6956) arthAshcha nAryashcha samAnamena\- chChreyAMsi puMsAmiha mohayanti . ratipramodAtpramadA haranti bhogairdhanaM chApyupahanti dharmAn .. 13\-59\-34 (83789) havyaM kavyaM cha dharmAtmA sarvaM tachChrotriyo.arhati . dattaM hi shrotriye sAdhau jvalitAgnAvivAhutiH .. 13\-59\-35 (83790) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-36x (6957) shrotriyANAM kule jAtA vedArthaviditAtmanAm . hitvA kasmAttrayIM vidyAM vArtAM vR^ittimupAshritAH .. 13\-59\-36 (83791) nArada uvAcha. 13\-59\-37x (6958) chAturvarNyaM purA nyastaM suvidvatsu dvijAtiShu . tasmAdvarNauH saMvibhajyA vR^ittiH sa~NkaravarjitA .. 13\-59\-37 (83792) ye chAnye shrotriyA jAtAH saMskR^itAH putragR^idhnubhiH . pUrvanirvANanirvR^ittAM jAtAM vR^ittimupAshritAH .. 13\-59\-38 (83793) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-39x (6959) asaMskR^itAH shrotriyajAH saMskR^itA j~nAnijAH katham. 13\-59\-39 (83794) nArada uvAcha. 13\-59\-40x (6960) asaMskAro vaidikashcha sa mAnyaH shrotriyAtmajaH . shuddhAnvayaH shrotriyastu suvidvadbhiH samo.anyathA .. 13\-59\-40 (83795) anadhIyAnaputrAshcha vedasaMskAravarjitAH . tasmAtte vedavij~nA.api viprAH shrutinikAriNaH .. 13\-59\-41 (83796) brahmarAshau purA sR^iShTA vedasaMskArasaMskR^itAH . tasmAtteShveva te jAtAH sAdhavaH kuladhAriNaH .. 13\-59\-42 (83797) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-43x (6961) svayaM krItAsu preShyAsu prasUyante tu ye narAH . kasya nAryaH sutAshchaiva bhavanti R^iShisattama .. 13\-59\-43 (83798) nArada uvAcha. 13\-59\-44x (6962) svadAsyAM yo naro mohAtprasUyeta sa pApakR^it . ihAbhininditaH pretya apatyaM preShyatAM nayet .. 13\-59\-44 (83799) sA tasya bhAryA putrA ye havyakavyapradAstu te . tasyA ye bAndhavAH kechidviShaktAH preShyatAM gatAH . sarve tasyAstu sambandhA muchyante preShyakarmasu .. 13\-59\-45 (83800) etatte kathitaM sarvaM yadabhivyAhR^itaM tvayA . athavA saMshayaH kashchidbhUyaH sampraShTumarhasi .. 13\-59\-46 (83801) mArkaNDeya uvAcha. 13\-59\-47x (6963) amithyAdarshanAloke nAradaH sarvakovidaH . pratyakShadarshI lokAnAM svayaMbhuriva sattamaH .. 13\-59\-47 (83802) bhIShma uvAcha. 13\-59\-48x (6964) iti sambhAShya R^iShibhirmArkaNDeyo mahAtapAH . nAradaM chApi satkR^itya tena chaivAbhisatkR^itaH . AmantrayitvA R^iShibhiH prayayAvAshramaM muniH .. 13\-59\-48 (83803) R^iShayashchApi tIrthAnAM paricharyAM prachakramuH .. 13\-59\-49 (83804) sukShetrabIjasaMskAravishuddho brahmicharyayA . nityanaimittikAtsnAto manashshuddhyA cha shuddhyati ..' .. 13\-59\-50 (83805) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonaShaShTitamo.adhyAyaH .. 59 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 060 .. shrIH .. 13\.60\. adhyAyaH 60 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraM prati dAne pAtrANAM lakShaNAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kimAhurbharatashreShTha pAtraM viprAH sanAtanam . brAhmaNaM li~NginaM chaiva brAhmaNaM vA.apyali~Nginam .. 13\-60\-1 (83806) bhIShma uvAcha. 13\-60\-2x (6965) svavR^ittimabhipannAya li~Ngine chetarAya cha . deyamAhurmahArAja ubhAvetau tapasvinau .. 13\-60\-2 (83807) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-3x (6966) shraddhayA parayA.apUto yaH prayachCheddvijAtaye . havyaM kavyaM tathA dAnaM ko doShaH syAtpitAmaha .. 13\-60\-3 (83808) bhIShma uvAcha. 13\-60\-4x (6967) shraddhApUto narastAta durdAnto.api na saMshayaH . pUto bhavati sarvatra kimuta tvaM mahAdyute .. 13\-60\-4 (83809) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-5x (6968) na brAhmaNaM parikSheta daiveShu satataM naraH . kavyapradAne tu budhAH parIkShyaM brAhmaNaM viduH .. 13\-60\-5 (83810) bhIShma uvAcha. 13\-60\-6x (6969) na brAhmaNaH sAdhayate havyaM daivAtprasiddhyati . devaprasAdAdijyante yajamAnairna saMshayaH .. 13\-60\-6 (83811) brAhmaNAnbharatashreShTha satataM brahmavAdinaH . mArkaNDeyaH purA prAha iti lokeShu buddhimAn . `brAhmaNAH pAtrabhUtAshcha shuddhA naivaM pitR^iShviha .. 13\-60\-7 (83812) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-8x (6970) aparvo.apyathavA vidvAnsambandhI vA yathA bhavet . tapasvI yaj~nashIlo vA kathaM pAtraM bhavettu saH .. 13\-60\-8 (83813) bhIShma uvAcha. 13\-60\-9x (6971) kulInaH karmakR^idvaidyastathaivApyanR^ishaMsyavAn . hrImAnR^ijuH satyavAdI pAtraM pUrve cha ye trayaH .. 13\-60\-9 (83814) tatremaM shR^iNu me pArtha chaturNAM tejasAM matam . pR^ithivyAH kAshyapasyAgnermArkaNDeyasya chaiva hi .. 13\-60\-10 (83815) pR^ithivyuvAcha. 13\-60\-11 (83816) yathA mahArNave kShiptaH kShipraM neShTurvinashyati . tathA dushcharitaM sarvaM trayInitye nimajjati .. 13\-60\-11 (83817) kAshyapa uvAcha. 13\-60\-12x (6972) sarve cha vedAH saha Sha~Nbhira~NgaiH sA~NkhyaM purANaM cha kule cha janma . naitAni sarvANi gatirbhavanti shIlavyapetasya nR^ipa dvijasya .. 13\-60\-12 (83818) agniruvAcha. 13\-60\-13x (6973) adhIyAnaH paNDitammanyamAno yo vidyayA hanti yashaH pareShAm . brahmansa tena labhate brahmavadhyAM lokAstasya hyantavanto bhavanti .. 13\-60\-13 (83819) mArkaNDeya uvAcha. 13\-60\-14x (6974) ashvamedhasahasraM cha satyaM cha tulayA dhR^itam . nAbhijAnAmi yaj~naM tu satyasyArdhamavApnuyAt .. 13\-60\-14 (83820) bhIShma uvAcha. 13\-60\-15x (6975) ityuktvA te jagmurAshu chatvAro.amitatejasaH . pR^ithivI kAshyapo.agnishcha prakR^iShTAyushcha bhArgavaH .. 13\-60\-15 (83821) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-16x (6976) yadi te brAhmaNA loke vratino bhu~njate haviH . dattaM brAhmaNakAmAya kathaM tatsukR^itaM bhavet .. 13\-60\-16 (83822) bhIShma uvAcha. 13\-60\-17x (6977) AdiShTino ye rAjendra brAhmaNA vedapAragAH . bhu~njate brahmakAmAya vrataluptA bhavanti te .. 13\-60\-17 (83823) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-18x (6978) anekAntaM bahudvAraM dharmamAhurmanIShiNaH . kiM nimittaM bhavedatra tanme brUhi pitAmaha .. 13\-60\-18 (83824) bhIShma uvAcha. 13\-60\-19x (6979) ahiMsA satyamakodha AnR^ishaMsyaM damastathA . ArjavaM chaiva rAjendra nishchitaM dharmalakShaNam .. 13\-60\-19 (83825) ye tu dharmaM prashaMsantashcharanti pR^ithivImimAm . anAcharantastaddharma sa~Nkare.abhiratA prabho .. 13\-60\-20 (83826) tebhyo hiraNyaM ratnaM vA gAmashvaM vA dadAti yaH . dashavarShANi viShThAM sa bhu~Nkte nirayamAsthitaH .. 13\-60\-21 (83827) dhanena pulkasAnAM cha tathaivAntevasAyinAm . kR^itaM karmAkR^itaM vA.api rAgamohena jalpatAm .. 13\-60\-22 (83828) vaishvadevaM cha ye mUDhA viprAya brahmachAriNe . na dadantIha rAjendra te lokAnbhu~njate.ashubhAn .. 13\-60\-23 (83829) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-24x (6980) kiM paraM brahmacharyaM cha kiM paraM dharmalakShaNam . ki~ncha shreShThatamaM shauchaM tanme brUhi pitAmaha .. 13\-60\-24 (83830) bhIShma uvAcha. 13\-60\-25x (6981) brahmacharyaM paraM tAta madhumAMsasya varjanam . maryAdAyAM sthito dharmaH shamaH shauchasya lakShaNam .. 13\-60\-25 (83831) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-26x (6982) kasminkAle chareddharma kasminkAle.arthamAcharet . kasminkAle sukhI cha syAttanme brUhi pitAmaha .. 13\-60\-26 (83832) bhIShma uvAcha. 13\-60\-27x (6983) kAlyamarthaM niSheveta tato dharmamanantaram . pashchAtkAmaM niSheveta na cha gachChetprasa~NgitAm .. 13\-60\-27 (83833) brAhmaNAMshchaiva manyeta gurUMshchApyabhipUjayet . sarvabhUtAnulomashcha mR^idushIlaH priyaMvadaH .. 13\-60\-28 (83834) adhikAre yadanR^itaM yachcha rAjasu paishunam . guroshchAlIkanirbandhaH samAni brahmahatyayA .. 13\-60\-29 (83835) praharenna narendreShu na hanyAdgAM tathaiva cha . bhrUNahatyAsamaM chaitadubhayaM ye niShedhate .. 13\-60\-30 (83836) nAgniM parityajejjAtu na cha vedAnparityajet . na cha brAhmaNamAkroshetsamaM tadbrahmahatyayA .. 13\-60\-31 (83837) yudhiShThira uvAcha. 13\-60\-32x (6984) kIdR^ishAH sAdhavo viprAH kebhyo dattaM mahAphalam . kIdR^ishAnAM cha bhoktavyaM tanme brUhi pitAmaha .. 13\-60\-32 (83838) bhIShma uvAcha. 13\-60\-33x (6985) akrodhanA dharmaparAH satyanityA dame ratAH . tAdR^ishAH sAdhavo viprAstebhyo dattaM mahAphalam .. 13\-60\-33 (83839) amAninaH sarvasahA dR^iDhArthA vijitendriyAH . sarvabhUtahitA maitrAstebhyo dattaM mahAphalam .. 13\-60\-34 (83840) alubdhAH shuchayo vaidyA hrImantaH satyavAdinaH . svakarmaniratA ye cha tebhyo dattaM mahAphalam .. 13\-60\-35 (83841) sA~NgAMshcha chaturo vedAnadhIte yo dvijarShabhaH . ShaDbhyaH pravR^ittaH karmabhyastaM pAtramR^iShayo viduH .. 13\-60\-36 (83842) ye tvevaMguNajAtIyAstebhyo dattaM mahAphalam . sahasraguNamApnoti guNArhAya pradAyakaH .. 13\-60\-37 (83843) praj~nAshrutAbhyAM vR^ittena shIlena cha samanvitaH . tArayeta kulaM sarvameko.apIha dvijarShabhaH . `tR^ipte tR^iptAH sarvadevAH pitaro munayopi cha ..' 13\-60\-38 (83844) gAmashvaM vittamannaM vA tadvidhe pratipAdayet . dravyANi chAnyAni tathA pretyabhAve na shochati .. 13\-60\-39 (83845) tArayeta kulaM sarvamekopi ha dvijottamaH . kima~Nga punarevaite tasmAtpAtraM samAcharet .. 13\-60\-40 (83846) nishAmya cha guNopetaM brAhmaNaM sAdhusammatam . dUrAdAnAyya satkR^itya sarvatashchApi pUjayet .. .. 13\-60\-41 (83847) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaShTitamo.adhyAyaH .. 60 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-60\-1 brAhmaNaM brahmavidam . li~NginaM brahmachAriNaM saMnyAsinaM cha daNDAdili~Ngavantam .. 7\-60\-3 apUtopi parayA shraddhayAM yadi prayachChati tarhi tasya dAturapUtatvaprayuktaH ko doShaH syAttaM vada .. 7\-60\-4 shraddhaivAsya pUtatvaM karotItyarthaH .. 7\-60\-5 shraddhaiva pUtatvakartrI chet kavye pAtraparIkShA na vidheyA syAdityAshayaH .. 7\-60\-6 havyaM daivaM karma sidhyati phaladaM bhavati natu brAhmaNaguNAditi bhAvaH . ijyante devA iti sheShaH. daivaM karma devAnugrahAdeva pUrNaM bhavati. shraddhAmAtrapriyatvAddevAnAmiti bhAvaH .. 7\-60\-7 pitryaM tu karma brAhmaNAnugrahAdeva pUrNaM bhavatIti tatrAnugrahakartari tapobalamAvashyakamityAshayenAha brAhmaNAniti .. 7\-60\-9 trayaH apUrvasambandhitapasvinaH kulInatvAdiguNasaptakayuktA eva pAtratvaM bhajante parisheShAt .. 7\-60\-10 tejasAM tejasvinAM sarvaj~nAnAmiti yAvat .. 7\-60\-11 neShTuH pAMsupiNDaH loShTho vinashyatIti dha . pAThaH .. 7\-60\-15 bhArgavaH mArkaNDeyaH .. 7\-60\-16 vratinaH brahmachAriNaH . tadIyavratanAshAtsvIyaM shrAddhaM duShyati naveti prashnaH .. 7\-60\-17 AdiShTaM dvAdashavarShANi brahmacharyaM chareti gurvAdeshastadvantaH . bhoktureva vrataM lupyate. natu dAtA pratyavaiti .. 7\-60\-18 anto niShThA . anekAntaM anekaphalAkAramityarthaH. pAtraguNAnAmanantatvAtke guNA niyamena pAtratAyA nimittaM tAneva saMkShepeNa brUhIti prashnArthaH .. 7\-60\-22 medAnAM pulkasAM cheti jha . pAThaH. tatra medAdInAM sa viShThAM bhu~Nkte iti sambandhaH. medA gomahiShyAdInAM mR^itAnAM mAMsamashnantaH. pulkasA ye brAhmaNAdInapi svabhAvAdeva hiMsanti. antevasAyinashcharmakArAdayaH. kR^itamakR^itaM vA parakIyaM pApaM karma .. 7\-60\-24 paraM shreShTham .. 7\-60\-27 kAlyaM pUrvAhNe .. 7\-60\-39 na shochati pratipAdayan .. 7\-60\-40 dvijottamaH nirdoShaH . ete pUrvoktA guNAshcha tatra yadi labhyante tarhi tArayeteti kimu .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 061 .. shrIH .. 13\.61\. adhyAyaH 61 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati shrAddhe nimantraNArhAnarhabrAhmaNalakShaNAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . shrAddhakAle cha daive cha pitrye.api cha pitAmaha . ichChAmIha tvayA.a.akhyAtaM vihitaM yatsurarShibhiH .. 13\-61\-1 (83848) bhIShma uvAcha. 13\-61\-2x (6986) daivaM paurvAhNike kuryAdaparAhNe tu paitR^ikam . ma~NgalAchArasampannaH kR^itashauchaH prayatnavAn .. 13\-61\-2 (83849) manuShyANAM tu madhyAhne pradadyAdupapattibhiH . kAlahInaM tu yaddAnaM taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-3 (83850) la~NghitaM chAvalIDhaM cha lAkapUrvaM cha yatkR^itam . rajasvalAbhidR^iShTaM cha taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-4 (83851) avaghuShTaM cha yadbhuktamavratena cha bhArata . parAmR^iShTaM shunA chaiva taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-5 (83852) keshakITAvapatitaM kShutaM shvabhiravekShitam . ruditaM chAvadhUtaM cha taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-6 (83853) niro~NkAreNa yadbhuktaM sashastreNa cha bhArata . durAtmanA cha yadbhuktaM taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-7 (83854) parochChiShTaM cha yadbhuktaM paribhuktaM cha yadbhavet . daive pitrye cha satataM taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-8 (83855) mantrahInaM kriyAhInaM yachChrAddhaM pariviShyate . tribhirvarNairnarashreShTha taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-9 (83856) AjyAhutiM vinA chaiva yatki~nchitpariviShyate . durAchAraishcha yadbhuktaM taM bhAgaM rakShasAM viduH .. 13\-61\-10 (83857) ye bhAgA rakShasAM prAptAsta uktA bharatarShabha . ata UrdhvaM visargasya parIkShAM brAhmaNe shR^iNu .. 13\-61\-11 (83858) yAvantaH patitA viprA jaDonmattAstathaiva cha . daive vA.apyatha pitrye vA rAjannArhanti ketanam .. 13\-61\-12 (83859) shvitrI klIbashcha kuShThI cha tatA yakShmahatashcha yaH . apasmArI cha yashchAndho rAjannArhanti ketanam .. 13\-61\-13 (83860) chikitsakA devalakA vR^ithA niyamadhAriNaH . somavikrayiNashchaiva shrAddhe nArhanti ketanam .. 13\-61\-14 (83861) gAyanA nartakAshchaiva plavakA vAdakAstathA . kathakA yodhakAshchaiva rAjannArhanti ketanam .. 13\-61\-15 (83862) hotAro vR^iShalAnAM cha vR^iShalAdhyApakAstathA . tathA vR^iShalashiShyAshcha rAjannArhanti ketanam .. 13\-61\-16 (83863) anuyoktA cha yo vipro anuyuktashcha bhArata . nArhatastAvapi shrAddhaM brahmavikrayiNau hi tau .. 13\-61\-17 (83864) agraNIryaH kR^itaH pUrvaM varNAvaraparigrahaH . brAhmaNaH sarvavidyo.api rAjannArhati ketanam .. 13\-61\-18 (83865) anagnayashcha ye viprA mR^itaniryAtakAshcha ye . stenAshcha patitAshchaiva rAjannArhanti ketanam .. 13\-61\-19 (83866) aparij~nAtapUrvAshcha gaNapUrvAshcha bhArata . putrikApUrvaputrAshcha shrAddhe nArhanti ketanam .. 13\-61\-20 (83867) R^iNakartA cha yo rAjanyashcha vArdhuShiko naraH . prANivikrayavR^ittishcha rAjannArhanti ketanam .. 13\-61\-21 (83868) strIpUrvAH kANDapR^iShThAshcha yAvanto bharatarShabha . AjapA brAhmaNAshchaiva shrAddhe nArhanti ketanam .. 13\-61\-22 (83869) shrAddhe daive cha nirdiShTo brAhmaNo bharatarShabha . dAtuH pratigrahItushcha shR^iNuShvAnugrahaM punaH .. 13\-61\-23 (83870) chIrNavratA guNairyuktA bhaveyurye.api karShakAH . sAvitrIj~nAH kriyAvantaste rAjanketanakShamAH .. 13\-61\-24 (83871) kShAtradharmiNamapyAjau ketayetkulajaM dvijam . na tveva vaNijaM tAta shrAddhe cha parikalpayet .. 13\-61\-25 (83872) agnihotrI cha yo vipro grAmavAsI cha yo bhavet . astenashchAtithij~nashcha sa rAjanketanakShamaH .. 13\-61\-26 (83873) sAvitrIM japate yastu trikAlaM bharatarShabha . bhikShAvR^ittiH kriyAvAMshcha sa rAjanketanakShamaH .. 13\-61\-27 (83874) uditAstamito yashcha tathaivAstamitoditaH . ahiMsrashchAlpadoShashcha sa rAjanketanakShamaH .. 13\-61\-28 (83875) akalkako hyatarkashcha brAhmaNo bharatarShabha . saMsarga bhaikShyavR^ittishcha sa rAjanketanakShamaH .. 13\-61\-29 (83876) avratI kitavaH stenaH prANivikrayiko vaNik . saniShkR^itiH punaH somaM pItavAnketanakShamaH .. 13\-61\-30 (83877) arjayitvA dhanaM pUrvaM dAruNairapi karmabhiH . bhavetsarvAtithiH pashchAtsa rAjanketanakShamaH .. 13\-61\-31 (83878) brahmavikrayanirdiShTaM striyA yachchArjitaM dhanam . adeyaM pitR^iviprebhyo yachcha klaibyAdupArjitam .. 13\-61\-32 (83879) kriyamANe.apavarge cha yo dvijo bharatarShabha . na vyAharati yadyuktaM tasyAdharmo gavAnR^itam .. 13\-61\-33 (83880) shrAddhasya brAhmaNaH kAlaH prAptaM dadhi ghR^itaM tathA . somakShayashcha mAMsaM cha yadAraNyaM yudhiShThira .. 13\-61\-34 (83881) `muhUrtAnAM trayaM pUrvamahnaH prAtariti smR^itam . japadhyAnAdibhistasminvipraiH kAryaM shubhavratam .. 13\-61\-35 (83882) sa~NgavAkhyaM tribhAgaM tu madhyAhnastrimuhUrtakaH . laukikaM sa~Ngave.ardhaM cha snAnAdi hyatha madhyame .. 13\-61\-36 (83883) chaturthamaparAhNaM tu trimuhUrtaM tu pitryakam . sAyAhnastrimuhUrtaM cha madhyamaM kavibhiH smR^itam .. 13\-61\-37 (83884) chaturtha tvaparAhNAkhye shrAddhaM kuryAtsadA nR^ipa .. 13\-61\-38 (83885) prAgudIchImukhA viprAH vishvedeve cha dakShiNAH . shrAviteShu sutR^ipteShu piNDaM dadyAtsadakShiNam ..' 13\-61\-39 (83886) shrAddhApavarge viprasya dAtAro vostvitIrayet . kShatriyasyApi yo brUyAtprIyantAM pitarastviti .. 13\-61\-40 (83887) apavarge tu vaishyasya shrAddhakarmaNi bhArata . akShayyamabhidhAtavyaM svasti shUdrasya bhArata .. 13\-61\-41 (83888) puNyAhavAchanaM daivaM brAhmaNasya vidhIyate . etadeva niro~NkAraM kShatriyasya vidhIyate .. 13\-61\-42 (83889) vaishyasya daive vaktavyaM prIyantAM devatA iti . `gorhisAyAM chaturbhAgaM pUrvaM viprAtiketinaH .. 13\-61\-43 (83890) varNAvareShu bhu~njAnaM kramAchChUdre chaturguNam . nAnyatra brAhmaNo brUyAtpUrvaM vipreNa ketitaH .. 13\-61\-44 (83891) abhojane cha doShaH syAdvarjayechChUdraketanam . shUdrAnnarasapuShTA~Ngo dvijo nordhvAM gatiM labhet .. 13\-61\-45 (83892) ashuchirnaiva chAshnIyAnnAstiko mAnavarjitaH . na pUrvaM la~NghayellobhAdekavarNo.api pArthiva .. 13\-61\-46 (83893) viprAH smR^itA bhUmidevA upakurvANavarjitAH.' karmaNAmAnupUrvyeNa vidipUrvaM kR^itaM shR^iNu .. 13\-61\-47 (83894) jAtakarmAdikAH sarvAstriShu varNeShu bhArata . brahmakShatre hi mantroktA vaishyasya cha yudhiShThira .. 13\-61\-48 (83895) viprasya rashanA mau~njI maurvI rAjanyagAminI . bAlvajI hyeva vaishyasya dharma eSha yudhiShThira .. 13\-61\-49 (83896) `pAlAsho dvijadaNDaH syAdashvatthaH kShatriyasya tu . audumbarashcha vaishyasya dharma eSha yudhiShThira ..' 13\-61\-50 (83897) dAtuH pratigrahItushcha dharmAdharmAvimau shR^iNu . brAhmaNasyAnR^ite.adharmaH proktaH pAtakasaMj~nitaH . chaturguNaH kShatriyasya vaishyasyAShTaguNaH smR^itaH .. 13\-61\-51 (83898) nAnyatra brAhmaNo.ashnIyAtpUrvaM vipreNa ketitaH . [yavIyAnpashuhiMsAyAM tulyadharmA bhavetsa hi .. 13\-61\-52 (83899) tathA rAjanyavaishyAbhyAM yadyashnIyAttu ketitaH . yavIyAnpashuhiMsAyAM bhAgArdhaM samavApnuyAt .. 13\-61\-53 (83900) daivaM vA.a************** pitryaM yo.ashnIyAdbrAhmaNAdiShu.] asnAto brAhmaNo rAjaMstasyAdharmo.anR^itaM smR^itam .. 13\-61\-54 (83901) Ashaucho brAhmaNo rAjanyo.ashnIyAdbrAhmaNAdiShu . j~nAnapUrvamatho lobhAttasyAdharmo gavAnR^itam .. 13\-61\-55 (83902) arthenAnyena yo lipsetkarmArthaM chaiva bhArata . Amantrayati rAjendra tasyAdharmo.anR^itaM smR^itam .. 13\-61\-56 (83903) avedavratachAritrAstribhirvarNairyudhiShThira . mantravatpariviShyante tasyAdharmo gavAnR^itam .. .. 13\-61\-57 (83904) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekaShaShTitamo.adhyAyaH .. 61 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-61\-1 kAlAdau vihitaM visheShamiti sheShaH .. 7\-61\-3 upapattibhiH AdarAdibhiryuktaH san .. 7\-61\-4 kalipUrvaM cheti jha . pAThaH .. 7\-61\-6 kShutaM kShutena dUShitam .. 7\-61\-7 niroMkAreNa ananuj~nAtena shUdreNa vA .. 7\-61\-8 paribhuktaM devAtithipitR^ibAlakAdInvarjayitvA bhuktaM svennaiva .. 7\-61\-10 AjyAhutiM pAtrAbhighAraNaM vinA .. 7\-61\-11 visargasya brAhmaNe dAnasya pAtrabhUte .. 7\-61\-12 patitAH mahApAtakena jAtibahirbhUtAH . ketanaM nimantraNam .. 7\-61\-13 shvitrI shvetakuShThI . kuShThI maNDalakuShThI. yakShmahato mahArogI. apasmArI grahagrastaH .. 7\-61\-14 devalakA devArchanavR^ittijIvinaH . 7\-61\-15 plavakAH krIDAparAH. kathakA vR^ithAlApinaH. yodhakA mallAH .. 7\-61\-16 vR^iShalAnAM shUdrANAM hotAro yAjakAH .. 7\-61\-17 anuyoktA bhR^itakAdhyApakaH . anuyukto bhR^itakAdhyetA .. 7\-61\-18 varNAvaraparigrahaH shUdrApatiH .. 7\-61\-20 gaNapUrvA grAmaNyaH . putrikApUrvaputrAH. asyAmutpannaH putro madIya iti niyamena yA dIyate tasyAM cha yo jAtaH sa putrikApUrvaputraH .. 7\-61\-21 R^iNakartA vR^iddhyArthaM dhanaprayoktA .. 7\-61\-22 strIpUrvAH strIjitAH strIpaNyopajIvino vA . kANDapR^iShTho veshyApatiH. ajapAH sandhyAvandanahInAH .. 7\-61\-23 anugrahaM niShiddhAnAmapi kenachidguNenAbhyanuj~nAnam .. 7\-61\-25 vaNijaM vaNigvR^ittim .. 7\-61\-28 udita ADhyaH . astamito daridraH pUrvaM ADhyaH sadyo daridraH .. 7\-61\-29 akalkako.adAmbhikaH apApo vA . atarko.ahaitukaH saMsarge sa~Ngatyarhe gR^ihe j~nAte bhaikShyavR^ittiH .. 7\-61\-30 kitavo dhUrtaH .. 7\-61\-31 sarvaM devatAdikaM atithireva yasya sa sarvAtithiH .. 7\-61\-32 brahma vedaH . klaibyAt dInabhAShaNena midhyAshapathAdinA vA .. 7\-61\-33 apavarge shrAddhasamAptau yuktaM astusvadhetyAdivachanaM gavAnR^itaM anR^itagoshapathasya pApam .. 7\-61\-34 somakShayo darshaH . AraNyaM mR^igAdimAMsaM cha yadA prAptaM tadaiva shrAddhasya kAlaH .. 7\-61\-40 svadhA vai muditA bhavediti jha.pAThaH . svadhochyatAmiti pradAtrA ukte astusvadheti brAhmaNo vadet. evamuttaratra muditA prItikarI pitR^INAmityarthAt .. 7\-61\-42 puNyAhaM bhavanto bruvantviti yajamAnena prokte oM puNyAhamastviti brAhmaNA brUyuH . daivaM so~NkAram .. 7\-61\-43 daive o~NkArasthAne prIyantAM devatAH puNyAhamastviti prativadedityarthaH .. 7\-61\-49 rashanA bhekhalA . mau~njI mu~njamayI. maurvI dhanurjyA. bAlbajI balbajastR^iNaviseShastanmayI .. 7\-61\-51 dharmo dAtuH . adharmaH pratigrahItuH .. 7\-61\-53 brAhmaNena ketitaH san yadi yavIyAn bhavettarhi vR^ithA pashuhiMsAyAH pUrNaM pApaM prApnuyAt . kShatriyAdinA ketitaH san yadi yavIyAnsyAttarhi vR^ithApashuhiMsAyA ardhaM pApaM prApnuyATiti shlokadvayArthaH .. 7\-61\-55 AshauchaH jananamaraNAshauchavAn .. 7\-61\-56 arthena prayojanena tIrthayAtrAvyapadeshena jIvikAdyarthI yo dhanaM liptet yo vA karmArthaM me bhikShAM dehItyAmantrayati dAtAramamimukhIkaroti tasyApi anR^itaM gavAnR^itameva smR^itam .. 7\-61\-57 vedavrataM chAritraM cha yeShAM nAsti te . yena mantravat mantrayuktaM yathA syAttathA shrAddhe pariviShyante tasya .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 062 .. shrIH .. 13\.62\. adhyAyaH 62 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati dAnAdiShu pAtralakShaNAnAM svarganarakaprApakapuNyapApAnAM cha pratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pitryaM vA.apyathavA daivaM dIyate yatpitAmaha . etadichChAmyahaM j~nAtuM dattaM keShu mahAphalam .. 13\-62\-1 (83905) bhIShma uvAcha. 13\-62\-2x (6987) yeShAM dArAH pratIkShante suvR^iShTimiva karShakAH . uchCheShaparisheShaM hi tAnbhojaya yudhiShThira .. 13\-62\-2 (83906) chAritraniratA rAjanye kR^ishAH kR^ishavR^ittayaH .. arthinashchopagachChanti teShu dattaM mahAphalam .. 13\-62\-3 (83907) tadbhaktAstadgR^ihA rAjaMstadbalAstadapAshrayAH . arthinashcha bhavantyarthe teShu dattaM mahAphalam .. 13\-62\-4 (83908) taskarebhyaH parebhyo vA hR^itasvA bhayaduHkhitAH . arthino bhoktumichChanti teShu dattaM mahAphalam .. 13\-62\-5 (83909) akalkakasya viprasya raukShyAtkarakR^itAtmanaH . vaTavo yasya bhikShanti tebhyo dattaM mahAphalam .. 13\-62\-6 (83910) hR^itasvA hR^itadArAshcha ye viprA deshasamplave . arthArthamabhigachChanti tebhyo dattaM mahAphalam .. 13\-62\-7 (83911) vratono niyamasthAshcha ye viprAH shrutasammatAH . tasmapAptyarthamichChanti tebhyo dattaM mahAphalam .. 13\-62\-8 (83912) atyutkrAntAshcha dharmeShu pAShaNDasramayeShu cha . kR^ishaprANAH kR^ishaghanAstebhyo dattaM mahAphalam .. 13\-62\-9 (83913) kR^itasarvasvaharaNA nirdoShAH prabhaviShNubhiH . spR^ihayanti cha bhuktvA.annaM teShudattaM mahAphalam .. 13\-62\-10 (83914) tapasvinastaponiShThAsteShAM bhaikShacharAshcha ye . arthinaH ki~nchidichChanti teShu dattaM mahAphalam .. 13\-62\-11 (83915) mahAphalavidhirdAne shrutaste bharatarShabha . nirayaM yena gachChanti svargaM chaiva hi tatChR^iNu .. 13\-62\-12 (83916) `vratAnAM pAraNArthAya gurvarthe yaj~nadakShiNAm . nirveshArthaM cha vidvAMsasteShAM dattaM mahAphalam .. 13\-62\-13 (83917) pitroshcha rakShaNArthAya putradArArthameva vA . mahAvyAdhivimokShArthaM teShu dattaM mahAphalam .. 13\-62\-14 (83918) bAlAH striyashcha vA~nChanti subhaktaM chApyasAdhanAH . svargamAyAnti dattvaiShAM nirayAnnopayAnti te ..'.. 13\-62\-15 (83919) gurvarthamabhayArthaM vA varjayitvA yudhiShThira . ye.anR^itaM kathayanti sma te vA nirayagAminaH .. 13\-62\-16 (83920) paradArAbhihartAraH paradArAbhimarshinaH . paradAraprayoktAste vai nirayagAminaH .. 13\-62\-17 (83921) ye parasvApahartAraH parasvAnAM cha nAshakAH . sUchakAshcha pareShAM ye te vA nirayagAminaH .. 13\-62\-18 (83922) prapANAM cha sabhAnAM cha saMkramANAM cha bhArata . agArANAM cha bhettAro narA nirayagAminaH .. 13\-62\-19 (83923) anAthAM pramadAM bAlAM vR^iddhAM bhItAM tapasvinIm . va~nchayanti narA ye cha te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-20 (83924) vR^ittichChedaM gR^ihachChedaM dArachChedaM cha bhArata . mitrachChedaM tathA.a.ashAyAste vai nirayagAminaH .. 13\-62\-21 (83925) sUchakAH setubhettAraH paravR^ittyupajIvakAH . akR^itaj~nAshcha mitrANAM te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-22 (83926) pAShaNDA dUShakAshchaiva samayAnAM cha dUShakAH . ye pratyavasitAshchaiva te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-23 (83927) viShamavyavahArAshcha viShamAshchaiva vR^iddhiShu . lAbheShu viShamAshchaiva te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-24 (83928) dUtasaMvyavahArAshcha niShparIkShAshcha mAnavAH . prANihiMsApravR^ittAshchi te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-25 (83929) kR^itAshaM kR^itanirdeshaM kR^itabhaktaM kR^itashramam . bhedairye vyapakarShanti te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-26 (83930) paryashnanti cha ye dArAnagnibhR^ityAtithIMstathA . utsannapitR^idevejyAste vai nirayagAminaH .. 13\-62\-27 (83931) vedavikrayiNashchaiva vedAnAM chaiva dUShakAH . vedAnAM lekhakAshchaiva te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-28 (83932) chAturAshramyabAhyAshcha shrutibAhyAshcha ye narAH . vikarmabhishcha jIvanti te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-29 (83933) keshavikrayikA rAjanviShavikrayikAshcha ye . kShIravikrayikAshchaiva te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-30 (83934) brAhmaNAnAM gavAM chaiva kanyAnAM cha yudhiShThira . ye.antarAyAnti kAryeShu te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-31 (83935) shastravikrayikAshchaiva kartArashcha yudhiShThira . shalyAnAM dhanuShAM chaiva te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-32 (83936) shilAbhiH sha~NkubhirvA.api shvarbhrairvA bharatarShabha . ye mArgamanurundhanti te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-33 (83937) upAdhyAyAMshcha bhR^ityAMshcha bhaktAMshcha bharatarShabha . ye tyajantyavikArAMstrIMste vai nirayagAminaH .. 13\-62\-34 (83938) aprAptadamakAshchaiva nAsAnAM vedhakAshcha ye . bandhakAshcha pashUnAM ye te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-35 (83939) agoptArashcha rAjAno baliShaDbhAgataskarAH . samarthAshchApyadAtAraste vai nirayagAminaH .. 13\-62\-36 (83940) kShAntAndAntAMstathA prAj~nAndIrghakAlaM sahoShitAn . tyajanti kR^itakR^ityA ye te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-37 (83941) bAlAnAmatha vR^iddhAnAM dAsAnAM chaiva ye narAH . adattvA bhakShayantyagre te vai nirayagAminaH .. 13\-62\-38 (83942) ete pUrvaM vinirdiShTAH proktA nirayagAminaH . bhAginaH svargalokasya vakShyAmi bharatarShabha .. 13\-62\-39 (83943) sarveShveva tu kAryeShu daivapUrveShu bhArata . hanti putrAnpashUnkR^itsnAnbrAhmaNAtikramaH kR^itaH .. 13\-62\-40 (83944) dAnena tapasA chaiva satyena cha yudhiShThira . ye dharmamanuvartante te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-41 (83945) shushrUShAbhistapobhishcha vidyAmAdAya bhArata . ye pratigrahaniHsnehAste narAH svargagAminaH .. 13\-62\-42 (83946) bhayAtpAShAttathA bAdhAddAridryAdvyAdhidharShaNAt . tatkR^ite dhanamIpsante te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-43 (83947) kShamAvantashcha dhIrAshcha dharmakAryeShu chotthitAH . ma~NgalAchArasampannAH puruShAH svargagAminaH .. 13\-62\-44 (83948) nivR^ittA madhumAMsebhyaH paradArebhya eva cha . nivR^ittAshchaiva madyebhyaste narAH svargagAminaH .. 13\-62\-45 (83949) AshramANAM cha kartAraH kulAnAM chaiva bhArata . deshAnAM nagarANAM cha te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-46 (83950) vastrAbharaNadAtAro bhakShyapAnAnnadAstathA . kuTumbAnAM cha bhartAraH puruShAH svargagAminaH .. 13\-62\-47 (83951) sarvahiMsAnivR^ittAshcha narAH sarvasahAshcha ye . sarvasyAshrayabhUtAshcha te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-48 (83952) mAtaraM pitaraM chaiva shushruShanti jitendriyAH . bhrAtR^INAM chaiva sasnehAste narAH svargagAminaH .. 13\-62\-49 (83953) ADhyAshcha balavantashcha yauvanasthAshcha bhArata . ye vai jitendriyA dhIrAste narAH svargagAminaH .. 13\-62\-50 (83954) aparAdhiShu sasnehA mR^idavo mR^iduvatsalAH . ArAdhanasukhAshchApi puruShAH svargagAminaH .. 13\-62\-51 (83955) sahasrapariveShTArastathaiva cha sahasradAH . trAtArashcha sahasrANAM te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-52 (83956) suvarNasya cha dAtAro gavAM cha bharatarShabha . yAnAnAM vAhanAnAM cha te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-53 (83957) vaivAhikAnAM dravyANAM preShyANAM cha yudhiShThira . dAtAro vAsasAM chaiva te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-54 (83958) vihArAvasathodyAnakUpArAmasabhAprapA . vaprANAM chaiva kartAraste narAH svargagAminaH .. 13\-62\-55 (83959) niveshanAnAM kShetrANAM vasatInAM cha bhArata . dAtAraH prArthitAnAM cha te narAH svargagAminaH .. 13\-62\-56 (83960) rasAnAM chAtha bIjAnAM dhAnyAnAM cha yudhiShThira . svayamutpAdya dAtAraH puruShAH svargagAminaH .. 13\-62\-57 (83961) yasmiMstasminkule jAtA bahuputrAH shatAyuShaH . sAnukroshA jitakrodhAH puruShAH svargagAminaH .. 13\-62\-58 (83962) etaduktamamutrArthaM daivaM pitryaM cha bhArata . dAnadharmaM cha dAnasya yatpUrvamR^iShitiH kR^itam .. .. 13\-62\-59 (83963) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dviShaShTitamo.adhyAyaH .. 62 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-62\-2 bhojanapAtre.avashiShTamuchCheShaH tena sahitaM parisheShaM sthAlyAmavashiShTaM pratIkShante . yeShAM pAkaparyAptameva dhAnyAdikamasti na kusUlAdau tAn bhojaya .. 7\-62\-4 tadbhaktAH chAritrameva bhakto.annaM tadvajjIvanaM yeShAM te . tadgR^ihAH tadeva gR^ihe stryAdau yeShAM te arthe prayojane satyevArthino bhavanti na sa~NgrahArtham .. 7\-62\-6 raukShyAt dAridryAt . kare kR^itaH AtmevAtmA jIvanamannam. haste gR^ihItAnnasya vaTavaH kShudhArtAH mahya dehi mahyaM devIti yAchante tebhyo.atidaridrebhyaH .. 7\-62\-9 pAShaNDAnAM samayo maryAdA yeShu dharmeShu tatra atyutkrAntAH atyantaM tato dUre sthitAH .. 7\-62\-10 bhuvatvAnnameva spR^ihayanti na svAdu . ataeva na chaturthI .. 7\-62\-16 asayArthaM, bhayanivR^ittirUpaM prayojanam .. 7\-62\-17 abhimarshito jArAH . prayoktAraH hartrabhimarshinordUtAH .. 7\-62\-18 pareShAM doShasyeti sheShaH .. 7\-62\-21 AshAyAshChedamityekadeshAnuSha~NgaH . kurvantIti sheShaH .. 7\-62\-22 sUchakAH rAjagAmipaishunyavAdinaH . setuH AryamaryAdA .. 7\-62\-23 pAShaNDAH vedavirodhinaH shAkyAdayaH dUShakAH satAM nindakAH . samayAnAM dharmasa~NketAnAm. pratyavasitAH ArUDhapatitAH .. 7\-62\-26 kR^itAshaM dAsamarthina vA . kR^itanirdeshaM nirdeshaH tubhyamidaM dAsyAmIti pratij~nA sA kR^itAyasmai tam. bhaktaM vetanam. vyapakarShanti ShatyuH sakAshAddUrIkurvanti .. 7\-62\-27 paryashnanti . parityajyAshnanti .. 7\-62\-29 vikarmabha_iH svasya niShiddhaiH karmabhiH .. 7\-62\-30 keshAshchAmarakambalAdayaH .. 7\-62\-32 kartAraH shastrashalyAdInAm .. 7\-62\-35 aprAptAnAmadAntAnAM pashUnAm . aNDamardanena balavIryayornAshakA aprAptadamakAH .. 7\-62\-40 ye brAhmaNAtikramaM na kurvanti te svargAgAmina ityarthaH .. 7\-62\-43 kartAraH pAlanakartAraH .. 7\-62\-51 ArAdhaneni itarAn sukhayanati te tathA .. 7\-62\-57 dAnasya pratyarpaNasya . dAnaM cha taddharma yeti shodhako dharmaH daiSh shodhana iti dhAtuH amutrArthaM paralokaphalam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 063 .. shrIH .. 13\.63\. adhyAyaH 63 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati hiMsAbhAvepi brahmahatyAprAptipratipAdakavyAsavachanAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . idaM me tattvato rAjanvaktumarhasi bhArata . ahiMsayitvA.api kathaM brahmahatyA vidhIyate .. 13\-63\-1 (83964) bhIShma uvAcha. 13\-63\-2x (6988) vyAsamAmantrya rAjendra purA yatpR^iShTavAnaham . tatte.ahaM sampravakShyAmi tadihaikamanAH shR^iNu .. 13\-63\-2 (83965) chaturthastvaM vasiShThasya tattvamAkhyAhi me mune . ahiMsayitvA keneha brahmahatyA vidhIyate .. 13\-63\-3 (83966) iti pR^iShTo mayA rAjanparAsharasharIrajaH . abravInnipuNo dharme niHsaMshayamanuttamam .. 13\-63\-4 (83967) brAhmaNaM svayamAhUya bhikShArthe kR^ishavR^ittinam . brUyAnnAstIti yaH pashchAttaM vidyAdbrahmaghAtinam .. 13\-63\-5 (83968) madhyasthasyeha viprasya yo.anUchAnasya bhArata . vR^ittiM harati durbuddhistaM vidyAdbrahmaghAtinam .. 13\-63\-6 (83969) gokulasya tR^iShArtasya jalArthamabhidhAvataH . utpAdayati yo vighnaM taM vidyA** hmaghAtinam .. 13\-63\-7 (83970) yaH pravR^ittAM shrutiM samyakU shAstra vA munibhiH kR^itam . dUShayatyanabhij~nAya taM vidyAdbrahmaghAtinam .. 13\-63\-8 (83971) AtmajAM rUpasampannAM mahatIM sadR^ishe vare . na prayachChati yaH kanyAM taM vidyAdbrahmadhAtinam .. 13\-63\-9 (83972) adharmanirato mUDho mithyA yo vai dvijAtiShu . dadyAnmarmAtigaM shokaM taM vidyAdbrahmaghAtinam .. 13\-63\-10 (83973) chakShuShA viprahINasya pa~Ngulasya jaDasya vA . hareta yo vai sarvasvaM taM vidyA *** ghAtinam .. 13\-63\-11 (83974) Ashrame vA vane vA.api grAme vA yadi vA pure . agniM samutsR^ijenmohAttaM vidyAdbrahmaghAtinam .. .. 13\-63\-12 (83975) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi triShaShTitamo.adhyAyaH .. 63 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 064 .. shrIH .. 13\.64\. adhyAyaH 64 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati nadyAditIrthAnAM tattannAmavisheShanirdeshena tatsevanaphalapratipAdakagautamA~NgiraHsaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . tIrthAnAM darshanaM shreyaH snAnaM cha bharatarShabha . shravaNaM cha mahAprAj~na shrotumichChAmi tattvataH. 13\-64\-1 (83976) pR^ithivyAM yAni tIrthAni puNyAni bharatarShabha . vaktumarhasi me tAni shrotA.asmi niyataM prabho .. 13\-64\-2 (83977) bhIShma uvAcha. 13\-64\-3x (6989) imama~NgirasA proktaM tIrthavaMshaM mahAdyute . shrotumarhasi bhadraM te prApsyase dharmamuttamam .. 13\-64\-3 (83978) tapovanagataM vipramabhigamya mahAmunim . paprachChA~NgirasaM dhIraM gautamaH saMshitavrataH. 13\-64\-4 (83979) asti me bhagavankashchittIrthebhyo dharmasaMshayaH . tatsarvaM shrotumichChAmi tanme shaMsa mahAmune .. 13\-64\-5 (83980) upaspR^ishya phalaM kiM syAtteShu tIrtheShu vai mune . pretyabhAve mahAprAj~na tadyathA.asti tathA vada .. 13\-64\-6 (83981) a~NgirA uvAcha. 13\-64\-7x (6990) saptAhaM chandrabhAgAM vai vitastAmUrmimAlinIm . vigAhya vai nirAhAro nirmalo munivadbhavet .. 13\-64\-7 (83982) kAshmIramaNDale nadyo yAH patanti mahAsvanam . tA nadIH sindhumAsAdya shIlavAnsvargamApnuyAt .. 13\-64\-8 (83983) puShkaraM cha prabhAsaM cha naimiShaM sAgarodakam . devikAmindramArgaM cha svarNabinduM vigAhya cha .. 13\-64\-9 (83984) vibodhyate vimAnasthaH so.apsarobhirabhiShTutaH . hiraNyabindumAlakShya prayatashchAbhivAdya cha .. 13\-64\-10 (83985) kusheshaye cha devatvaM dhUyate tasya kilbiSham . indratoyAM samAsAdya gandhamAdanasannidhau .. 13\-64\-11 (83986) karatoyAM kuru~Nge cha trirAtropoShito naraH . ashvamedhamavApnoti vigAhya prayataH shuchiH .. 13\-64\-12 (83987) ga~NgAdvAre kushAvarte bilvake nIlaparvate . tathA kanakhale snAtvA dhUtapApmA divaM vrajet .. 13\-64\-13 (83988) apAM hrada upaspR^ishya vAjimedhaphalaM labhet . brahmachArI jitakrodhaH satyasandhastvahiMsakaH .. 13\-64\-14 (83989) yatra bhAgIrathI ga~NgA vahate dishamuttaram . maheshvarasya tristhAne yo narastvabhiShichyate .. 13\-64\-15 (83990) ekamAsaM nirAhAraH sa pashyati hi devatAH . saptaga~Nge triga~Nge cha indramArge cha tarpayan .. 13\-64\-16 (83991) arthAnvai labhate bhoktuM yo naro jAyate punaH . mahAshrama upaspR^ishya yo.agnihotraparaH shuchiH .. 13\-64\-17 (83992) ekamAsaM nirAhAraH siddhiM mAsena sa vrajet . mahAhrada upaspR^ishya bhR^igutu~Nge tvalolupaH .. 13\-64\-18 (83993) trirAtropoShito bhUtvA muchyate brahmahatyayA . kanyAkUpa upaspR^ishya balAkAyAM kR^itodakaH .. 13\-64\-19 (83994) deveShu labhate kIrtiM yashasA cha virAjate .. 13\-64\-20 (83995) devikAyAmupaspR^ishya tathA sundarikAhrade . ashvinyAM rUpavarchaskaM pretya vai labhate naraH .. 13\-64\-21 (83996) mahAga~NgAmupaspR^ishya kR^ittikA~NgArake tathA . pakShamekaM nirAhAraH svargamApnoti nirmalaH .. 13\-64\-22 (83997) vaimAnika upaspR^ishya ki~NkiNIkAshrame tathA . nivAse.apsarasAM divye kAmachArI mahIyate .. 13\-64\-23 (83998) kAlikAshramamAsAdya vipAshAyAM kR^itodakaH . brahmachArI jitakrodhastrirAtraM muchyate bhavAt .. 13\-64\-24 (83999) Ashrame kR^ittikAnAM tu snAtvA yastarpayetpitR^In . toShayitvA mahAdevaM nirmalaH svargamApnuyAt .. 13\-64\-25 (84000) mahAkUpamupaspR^ishya trirAtropoShitaH shuchiH . trasAnAM sthAvarANAM cha dvipadAnAM bhayaM tyajet .. 13\-64\-26 (84001) devadAruvane snAtvA dhUtapApmA kR^itodakaH . devashabdamavApnoti saptarAtroShitaH shuchiH .. 13\-64\-27 (84002) sharastambe kushastambe droNasharmapade tathA . apAMprapatanAsevI sevyate sopsarogaNaiH .. 13\-64\-28 (84003) chitrakUTe janasthAne tathA mandAkinIjale . vigAhya vai nirAhAro rAjalakShmyA niShevyate .. 13\-64\-29 (84004) shyAmAyAstvAshramaM gatvA uShitvA chAbhiShichya cha . ekapakShaM nirAhArastvantardhAnaphalaM labhet .. 13\-64\-30 (84005) kaushikIM tu samAsAdya vAyubhakShastvalolupaH . ekaviMshatirAtreNa svargamArohate naraH .. 13\-64\-31 (84006) mata~NgavApyAM yaH snAyAdekarAtreNa sidhyati . vigAhati hyanAlambamandhakaM vai sanAtanam .. 13\-64\-32 (84007) naimiShe svargatIrthe cha upaspR^ishya jitendriyaH . phalaM puruShamedhasya labhenmAsaM kR^itodakaH .. 13\-64\-33 (84008) ga~NgAhrada upaspR^isya tathA chaivotpalAvane . ashvameghamavApnoti tatra mAsaM kR^itodakaH .. 13\-64\-34 (84009) ga~NgAyamunayostIrthe tathA kAla~njare girau . dashAshvamedhAnApnoti tatra mAsaM kR^itodakaH .. 13\-64\-35 (84010) yaShTihrada upaspR^ishya chAnnadAnAdvishiShyate .. 13\-64\-36 (84011) dashatIrthasahasrANi tisraH koTyastathA.aparAH . samAgachChanti mAghyAM tu prayAge bharatarShabha .. 13\-64\-37 (84012) mAghamAsaM prayAge tu niyataH saMshitavrataH . snAtvA tu bharatashreShTha nirmalaH svargamApnuyAt .. 13\-64\-38 (84013) marudgaNa upaspR^ishya pitR^INAmAshrame shuchiH . vaivasvatasya tIrthe cha tIrthabhUto bhavennaraH .. 13\-64\-39 (84014) tathA brahmasaro gatvA bhAgIrathyAM kR^itodakaH . ekamAsaM nirAhAraH somalokamavApnuyAt .. 13\-64\-40 (84015) utpAtake naraH snAtvA aShTAvakre kR^itodakaH . dvAdashAhaM nirAhAro naramedhaphalaM labhet .. 13\-64\-41 (84016) ashmapR^iShThe gayAyAM cha niravinde cha parvate . tR^itIyAM krau~nchapadyAM cha brahmahatyAM vishudhyate 13\-64\-42 (84017) kalavi~Nka upaspR^ishya vidyAchcha bahusho jalam . agneH pure naraH snAtvA agnikanyApure vaset .. 13\-64\-43 (84018) karavIrapure snAtvA vishAlAyAM kR^itodakaH . devahrada upaspR^ishya brahmabhUto virAjate .. 13\-64\-44 (84019) punarAvartanandAM cha mahAnandAM cha sevya vai . nandane sevyate dAntastvapsarobhirahiMsakaH .. 13\-64\-45 (84020) urvashIM kR^ittikAyoge gatvA chaiva samAhitaH . lauhitye vidhivatsnAtvA puNDarIkaphalaM labhet .. 13\-64\-46 (84021) rAmahrada upaspR^ishya vipAshAyAM kR^itodakaH . dvAdashAhaM nirAhAraH kalmaShAdvipramuchyate .. 13\-64\-47 (84022) mahAhrada upaspR^ishya shuddhena manasA naraH . ekamAsaM nirAhAro jamadagnigatiM labhet .. 13\-64\-48 (84023) vindhye saMtApya chAtmAnaM satyasandhastvahiMsakaH . vinayAttapa AsthAya mAsenaikena sidhyati .. 13\-64\-49 (84024) `muNDe brahmagavA chaiva nirichiM devaparvatam . devahradamupaspR^ishya brahmabhUto virAjate . kumArapadamAsthAya mAsenaikena shudhyati ..' 13\-64\-50 (84025) narmadAyAmupaspR^ishya tatA shUrpArakodake . ekapakShaM nirAhAro rAjaputro vidhIyate .. 13\-64\-51 (84026) jambUmArge tribhirmAsaiH saMyataH susamAhitaH . ahorAtreNa chaikena siddhiM samadhigachChati .. 13\-64\-52 (84027) kokAmukhe vigAhyAtha gatvA chA~njalikAshramam . shAkabhakShashchIravAsAH kumArIrvindate dasha .. 13\-64\-53 (84028) vaivasvatasya sadanaM na sa gachChetkadAchana . yasya kanyAhrada vAso devalokaM sa gachChati .. 13\-64\-54 (84029) prabhAse tvekarAtreNa amAvAsyAM mamAhitaH . siddhyate tu mahAbAho yo naro jAyate.amaraH .. 13\-64\-55 (84030) ujjAnaka upaspR^isya ArShTiSheNasya chAshrame . pi~NgAyAshchAshrame snAtvA sarvapApaiH pramuchyate .. 13\-64\-56 (84031) kulyAyAM samupaspR^ishya japtvA chaivAghamarShaNam . ashvamedhamavApnoti trirAtropoShito naraH .. 13\-64\-57 (84032) piNDAraka upaspR^ishya ekarAtroShito naraH . agniShTomamavApnoti prabhAtAM sharvarIM shuchiH .. 13\-64\-58 (84033) tathA brahmasaro gatvA dharmAraNyopashobhitam . puNDarIkamavApnoti upaspR^ishya naraH shuchiH .. 13\-64\-59 (84034) mainAke parvate snAtvA tathA sandhyAmupAsya cha . kAmaM jitvA cha vai mAsaM sarvayaj~naphalaM labhet .. 13\-64\-60 (84035) kAlodakaM nandikuNDaM tathA chottaramAnasam . abhyetya yojanashatAdbhUNahA vipramuchyate .. 13\-64\-61 (84036) nandIshvarasya mUrti tu dR^iShTvA muchyeta kilbiShaiH . svargamArge naraH snAtvA brahmalokaM sa gachChati .. 13\-64\-62 (84037) vikhyAto himavAnpuNyaH shaMkarashvashuro giriH . AkaraH sarvaratnAnAM siddhachAraNasevitaH .. 13\-64\-63 (84038) `darshanAdgamanAtpUto bhavedanashanAdapi.' sharIramutsR^ijettatra vidhipUrvamanAshake .. 13\-64\-64 (84039) adhruvaM jIvitaM j~nAtvA yo vai vedAntago dvijaH . abhyarchya devatAstatra namaskR^itya munIMstathA. 13\-64\-65 (84040) tataH krodhaM cha lobhaM cha yo jitvA tIrthamAvaset . na tena ki~nchinna prAptaM tIrthAbhigamanAdbhavet .. 13\-64\-66 (84041) yAnyagamyAni tIrthAni durgANi viShamANi cha . manasA tAni gamyAni sarvatIrthasamIkShayA .. 13\-64\-67 (84042) idaM medhyamidaM puNyamidaM svargyamanuttamam . idaM rahasyaM vedAnAmAplAvyaM pAvanaM tathA .. 13\-64\-68 (84043) idaM dadyAddvijAtInAM sAdhorAtmahitasya cha . suhR^idAM cha japetkarNe shiShyasyAnugatasya cha. 13\-64\-69 (84044) dattavAngautamasyaitada~NgirA vai mahAtapAH . a~NgirAH samanuj~nAtaH kAshyapena cha dhImatA .. 13\-64\-70 (84045) maharShINAmidaM japyaM pAvanAnAM tathottamam . japaMshchAbhyutthitaH shashvannirmalaH svargamApnuyAt .. 13\-64\-71 (84046) idaM yashchApi shR^iNuyAdrahasyaM tva~Ngiromatam . uttame cha kule janma labhe~njAtIshcha saMsmaret .. .. 13\-64\-72 (84047) iti shrImanmahAbhArate anusAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatuHShaShTitamo.adhyAyaH .. 64 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-64\-3 tIrthavaMshaM tIrthasaMgham .. 7\-64\-5 tIrthebhyaH tIrthAnyuddishya .. 7\-64\-6 pretyabhAve janmAntare .. 7\-64\-7 munivadbhavet munInAM gatiM labhetetyarthaH .. 7\-64\-8 siMdhuM samudraM patantItyanvayaH .. 7\-64\-9 svargabinduM vigAhyeti tha.dha . pAThaH .. 7\-64\-21 rUpavarchasoH samAhAraH rUpavarchaskam . varchastejaH .. 7\-64\-26 trasAnAM ja~NgamAnAm .. 7\-64\-30 antardhAnaphalaM gandharvAdibhogam .. 7\-64\-35 kAlA~njane girAviti tha.dha.pAThaH .. 7\-64\-37 samAgachChantyagAvAsyAmiti tha.pATha .. 7\-64\-43 urvashIM urvashItIrtham . kR^ittikAyoge kArtikyAM paurNamAsyAm .. 7\-64\-68 idaM tIrthasevanam . medhyaM yaj~naphalapradam. puNyaM pApaghnam .. 7\-64\-70 samanuj~nAtaH prArthitaH . kAshyapena etadvij~nAtukAmeneti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 065 .. shrIH .. 13\.65\. adhyAyaH 65 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati ga~NgAmahimapratipAdakasiddhasilavR^ittisaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . bR^ihaspatisamaM buddhyA kShamayA brahmaNaH samam . parAkrame shakrasamamAdityasamatejasam .. 13\-65\-1 (84048) gA~NgeyamarjunenAjau nihataM bhUritejasam . bhrAtR^ibhiH sahito.anyaishcha paryapR^ichChadyudhiShThiraH .. 13\-65\-2 (84049) shayAnaM vIrashayane kAlAkA~NkShiNamachyutam . AjagmurbharatashreShThaM draShTukAmA maharShayaH .. 13\-65\-3 (84050) atrirvasiShTho.atha bhR^iguH pulastyaH pulahaH kratuH . a~NgirA gautamo.agastyaH sumatiH suyatAtmavAn .. 13\-65\-4 (84051) vishvAmitraH sthUlagirAH saMvartaH pramatirdamaH . bR^ihaspatyushanovyAsashchyavanaH phAshyapo dhruvaH .. 13\-65\-5 (84052) durvAsA jamadagnishcha mArkaNDeyo.atha gAlavaH . bharadvAjo.atha raibhyashchaka yavakrItastritastathA .. 13\-65\-6 (84053) sthUlAkShaH shabalAkShashcha kaNvo medhAtithiH kR^ishaH . nAradaH parvatashchaiva sudhanvA.athaikato dvijaH .. 13\-65\-7 (84054) nitaMbhUrbhuvano dhaumyaH shatAnando.akR^itavraNaH . jAmadagryastathA rAmaH kachashchetyevamAdayaH . samAgatA mahAtmAno bhIShmaM draShTuM maharShayaH .. 13\-65\-8 (84055) teShAM mahAtmanAM pUjAmAgatAnAM yudhiShThiraH . bhrAtR^ibhiH sahitashchakre yatAvadanupUrvashaH .. 13\-65\-9 (84056) te pUjitAH sukhAsInAH kathAshrakrurmaharShayaH . bhIShmAshritAH sumadhurAH sarvendriyamanoharAH .. 13\-65\-10 (84057) bhIShmasteShAM kathAH shrutvA R^iShINAM bhAvitAtmanAm . mene diviShThamAtmAnaM tuShTyA paramayA yutaH .. 13\-65\-11 (84058) tataste bhIShmamAmantrya pANDavAMshcha maharShayaH . antardhAnaM gatAH sarve sarveShAmeva pashyatAm .. 13\-65\-12 (84059) tAnR^iShInsumahAbhAgAnantardhAnagatAnapi . pANDavAstuShTuvuH sarve praNemushcha muhurmuhuH .. 13\-65\-13 (84060) prasannamanasaH sarve gA~NgeyaM kurusattamam . upatasthuryathodyantamAdityaM mantrakovidAH .. 13\-65\-14 (84061) prabhAvaM tapasasteShAmR^iShINAM vIkShya pANDavAH . prakAshanto dishaH sarvA vismayaM paramaM yayuH .. 13\-65\-15 (84062) mahAbhAgyaM paraM teShAmR^iShINAmanuchintya te . pANDavAH saha bhIShmeNa kathAshchakrustadAshrayAH .. 13\-65\-16 (84063) kathAnte shirasA pAdau spR^iShTvA bhIShmasya pANDavaH . dharmyaM dharmasutaH prashnaM paryapR^ichChadyudhiShThiraH .. 13\-65\-17 (84064) ke deshAH ke janapadA AshramAH ke cha parvatAH . prakR^iShTAH puNyataH kAshcha j~neyA nadyaH pitAmaha .. 13\-65\-18 (84065) bhIShma uvAcha. 13\-65\-19x (6991) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . shilochChavR^itteH saMvAdaM siddhasya cha yudhiShThira .. 13\-65\-19 (84066) imAM kashchitparikramya pR^ithivIM shailabhUShaNAm . asakR^iddvipadAM shreShThaH shreShThasya gR^ihamedhinaH .. 13\-65\-20 (84067) shilavR^ittergR^ihaM prAptaH sa tena vidhinA.architaH . uvAsa rajanIM tatra sumukhaH sukhabhAgR^iShiH .. 13\-65\-21 (84068) shilavR^ittistu yatkR^ityaM prAtastatkR^itavA~nshuchiH . kR^itakR^ityamupAtiShThatsiddhaM tamatithiM tadA .. 13\-65\-22 (84069) tau sametya mahAtmAnau sukhAsInau kathAH shubhAH . chakraturvedasambaddhAstachCheShakR^italakShaNAH .. 13\-65\-23 (84070) shilavR^ittiH kathAnte tu siddhamAmantrya yatnataH . prashnaM paprachCha medhAvI yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. 13\-65\-24 (84071) shilavR^ittiruvAcha. 13\-65\-25x (6992) kedeshAH ke janapadAH ke.a.ashramAH ke cha parvatAH . prakR^iShTAH puNyataH kAshcha j~neyA nadyastaduchyatAm .. 13\-65\-25 (84072) siddha uvAcha. 13\-65\-26x (6993) te deshAste janapadAste.a.ashramAste cha parvatAH . yeShAM bhAgIrathI ga~NgA madhyenaiti rAridvarA .. 13\-65\-26 (84073) tapasA brahmacharyeNa yaj~naistyAgena vA punaH . gatiM tAM na labhejjanturga~NgAM saMsevya yAM labhet .. 13\-65\-27 (84074) spaShTAni yeShAM gA~NgeyaistoyairgAtrANi dehinAm . nyastAni na punasteShAM tyAgaH svargAdvidhIyate .. 13\-65\-28 (84075) sarvANi yeShAM gA~NgeyaistoyaiH kAryANi dehinAm . gAM tyaktvA mAnavA vipra divi tiShThanti te janAH .. 13\-65\-29 (84076) pUrve vayasi karmANi kR^itvA pApAni ye narAH . pashchAdga~NgAM niShevante te.api yAntyuttamAM gatim .. 13\-65\-30 (84077) `yuktAshcha pAtakaistyaktvA dehaM shuddhA bhavanti te . muchyante dehasaMtyAgAdga~NgAyamunasa~Ngame ..' 13\-65\-31 (84078) snAtAnAM shuchibhistoyairgA~NgeyaiH prayatAtmanAm . vyuShTirbhavati yA puMsAM na sA kratushatairapi .. 13\-65\-32 (84079) yAvadasthi manuShyasya ga~NgAtoyeShu tiShThati . tAvadvarShasahasrANi svargaloke mahIyate .. 13\-65\-33 (84080) apahatya tamastIvraM yathA bhAtyudaye raviH . tathA.apahatya pApmAnaM bhAti ga~NgAjalokShitaH .. 13\-65\-34 (84081) visomA iva sharvaryo vipuShpAstaravo yathA . tadvaddeshA dishashchaiva hInA ga~NgAjalaiH shivaiH .. 13\-65\-35 (84082) varNAshramA yathA sarve dharmaj~nAnavivarjitAH . kratavashcha yathA.asomAstathA ga~NgAM vinA jagat .. 13\-65\-36 (84083) yathA hInaM nabho.arkeNa bhUH shailaiH khaM cha vAyunA . tathA deshA dishashchaiva ga~NgAhInA na saMshayaH .. 13\-65\-37 (84084) triShu lokeShu ye kechitprANinaH sarva eva te . tarpyamANAH parAM tR^iptiM yAnti ga~NgAjalaiH shubhaiH .. 13\-65\-38 (84085) `anye cha devA munayaH pretAni pitR^ibhiH saha . tarpitAstR^iptimAyAnti triShu lokeShu sarvashaH ..' 13\-65\-39 (84086) yastu sUryeNa niShTaptaM gA~NgeyaM pibate jalam . gavAM nirharanirmuktAdyAvakAttadvishiShyate .. 13\-65\-40 (84087) indravratasahasraM tu yashchoratkAyashodhanam . pivedyashchApi ga~NgAmyaH samau syAtAM na vA samau .. 13\-65\-41 (84088) tiShThedyugasahasraM tu padenaikena yaH pumAn . mAsamekaM tu ga~NgAyAM samau syAtAM na vA sabhau .. 13\-65\-42 (84089) lambate.avAkshirA yastu yugAnAmayutaM pumAn . tiShThedyatheShTaM yashchApi ga~NgAyAM sa vishiShyate .. 13\-65\-43 (84090) agnau prAstaM pradhUyeta yathA tUlaM dvijottama . tathA ga~NgAvagADhasya sarvapApaM pradhUyate .. 13\-65\-44 (84091) bhUtAnAmiha sarveShAM duHkhopahatachetasAm . gatimanveShamANAnAM na ga~NgAsadR^ishI gatiH .. 13\-65\-45 (84092) bhavanti nirviShAH sarpA yathA tArkShyasya darshanAt . ga~NgAyA darshanAtadvatsarvapApaiH pramuchyate .. 13\-65\-46 (84093) apratiShThAshcha ye kechidadharmasharaNAshcha ye . yeShAM pratiShThA ga~Ngeha sharaNaM sharma varma cha. 13\-65\-47 (84094) prakR^iShTairashubhairgrastAnanekaiH puruShAdhamAn . patato narake ga~NgA saMshritAnpretya tArayet .. 13\-65\-48 (84095) te saMvibhaktA munibhirnUnaM devaiH savAsavaiH . ye.abhigachChanti satataM ga~NgAM matimatAMvara .. 13\-65\-49 (84096) vinayAchArahInAshcha ashivAshcha narAdhamAH . te bhavanti shivA vipra ye vai ga~NgAmupAshritAH .. 13\-65\-50 (84097) yathA surANAmabhR^itaM pitR^INAM cha yathA svadhA . sudhA yathA cha nAgAnAM tathA ga~NgAjalaM nR^iNAm .. 13\-65\-51 (84098) upAsate yathA bAlA mAtaraM kShudhayA.arditAH . shreyaskAmAstathA ga~NgAmupAsantIha dehinaH .. 13\-65\-52 (84099) svAyaMbhuvaM yathA sthAnaM sarveShAM shreShThamuchyate . sthAnAnAM saritAM shreShThA ga~NgA tadvadihochyate .. 13\-65\-53 (84100) `upajIvyA yathA dhenurlokAnAM brAhmameva vA . haviShAM tu yathA somastaraNeShu tathA tviyam .. 13\-65\-54 (84101) yathopajIvinAM dhenurdevAdInAM parA smR^itA . tathopajIvinAM ga~NgA sarvaprANabhR^itAmiha .. 13\-65\-55 (84102) devAH somArkasaMsthAni yatA satrAdibhirmakhaiH . amR^itAnyupajIvanti tathA ga~NgAjalaM narAH .. 13\-65\-56 (84103) jAhnavIpulinotthAbhiH sikatAbhiH samukShitam . AtmAnaM manyate loko diviShThamiva shobhitam .. 13\-65\-57 (84104) jAhnavItIrasambhUtAM mR^idaM mUrdhnA bibharti yaH . bibharti rUpaM so.arkasya tamonAshAya nirmalam .. 13\-65\-58 (84105) ga~Ngormibhiratho digdhaH puruShaM pavano yadA . spR^ishyate so.asya pApmAnaM sadya evApakarShati .. 13\-65\-59 (84106) vyasanairabhitaptasya narasya vinashiShyataH . ga~NgAdarshanajA prItirvyasanAnyapakarShati .. 13\-65\-60 (84107) haMsArAvaiH kokaravai ravairanyaishcha pakShiNAm . paspardha ga~NgA gandharvAnpulinaishcha shilochchayAn .. 13\-65\-61 (84108) haMsAdibhiH subahubhirvividhaiH pakShibhirvR^itAm . ga~NgAM gokulasambAdAM dR^iShTvA svargo.api vismR^itaH .. 13\-65\-62 (84109) na sA prItirdiviShThasya sarvakAmAnupAshnataH . sambhavedyA parA prItirga~NgAyAH puline nR^iNAm .. 13\-65\-63 (84110) vA~Nmana karmajairgrastaH pApairapi pumAniha . vIkShya ga~NgAM bhavenmUto atra me nAsti saMshayaH .. 13\-65\-64 (84111) saptAvarAnsapta parAnpitR^IMstebhyashcha ye pare . pumAMstArayate ga~NgAM vIkShya spR^iShTvA.avagAhya cha .. 13\-65\-65 (84112) shrutAbhilaShitA pItA spR^iShTA dR^iShTA.avagAhitA . ga~NgA tArayate nR^INAmubhau vaMshau visheShataH .. 13\-65\-66 (84113) `tattIragAnAM tapasA shrAddhapArAyaNAdibhiH . ga~NgAdvAraprabhR^itibhistattIrthairna paraM nR^iNAm .. 13\-65\-67 (84114) sAyaM prAtaH smaredga~NgAM nityaM snAne tu kIrtayet . tarpaNe pitR^ipUjAsu maraNe chApi saMsmaret ..' 13\-65\-68 (84115) darshanAtsparshanAtpAnAttathA ga~Ngeti kIrtanAt . punAtyupuNyAnpuruShA~nshatasho.atha sahasrashaH .. 13\-65\-69 (84116) ya ichChetsaphalaM janma jIvitaM shrutameva cha . sa pitR^IMstarpayedga~NgAmabhigamya surAMstathA .. 13\-65\-70 (84117) na shrutairna cha vittena karmaNA na cha tatphalam . prApnuyAtpuruSho.atyantaM ga~NgAM prApya yadApnuyAt .. 13\-65\-71 (84118) jAtyandhairiha tulyAste mR^itaiH pa~Ngubhireva cha . samarthA ye na pashyanti ga~NgAM puNyajalAM shivAm .. 13\-65\-72 (84119) bhUtabhavyabhaviShyaj~nairmaharShibhirupasthitAm . devaiH sendraishcha ko ga~NgAM nopaseveta mAnavaH .. 13\-65\-73 (84120) vAnaprasthairgR^ihasthaishcha yatibhirbrahmachAribhiH . vidyAvadbhiH shritAM ga~NgAM pumAnko nAma nAshrayet .. 13\-65\-74 (84121) utkAmadbishcha yaH prANaiH prayataH shiShTasammataH . chintayenmanasA ga~NgAM sa gatiM paramAMlabhet .. 13\-65\-75 (84122) na bhayebhyo bhayaM tasya na pApebhyo na rAjataH . AdehapatanAdga~NgAmupAste yaH pumAniha .. 13\-65\-76 (84123) gaganAdgAM patantIM vai mahApuNyAM maheshvaraH . dadhAra shirasA ga~NgAM tAmeva divi sevate .. 13\-65\-77 (84124) ala~NkR^itAstrayo lokAH pathibhirvimalaistribhiH . yastu tasyA jalaM sevetkratakR^ityaH pumAnbhavet. 13\-65\-78 (84125) divi jyotiryathA.a.adityaH pitR^INAM chaiva chandramAH . devesha yathA nR^iNAM ga~NgA cha saritAM tathA .. 13\-65\-79 (84126) mAtrA pitrA sutairdArairvimuktasya dhanena vA . na bhaveddhi tathA duHkhaM yathA ga~NgA viyogajam .. 13\-65\-80 (84127) nAraNyairneShTaviShayairna sutairna dhanAgamaiH . tathA prasAdo bhavati ga~NgAM vIkShya yathA bhavet .. 13\-65\-81 (84128) pUrNaminduM yathA dR^iShTvA nR^iNAM dR^iShTiH prasIdati . tathA tripathagAM dR^iShTvA nR^iNAM dR^iShTiH prasIdati .. 13\-65\-82 (84129) tadbhAvastadgatamanAstanniShThastatparAyaNaH . ga~NgAMyo.anugato bhaktyAsa tasyAH priyatAM vrajet .. 13\-65\-83 (84130) bhUsthaiH khasthairdiviShThaishcha bhUtairuchchAvachairapi . ga~NgA vigAhyA satatametatkAryatamaM satAm .. 13\-65\-84 (84131) vishvalokeShu puNyatvAdga~NgAyAH prathitaM yashaH . `durmR^itAnanapatyAMshcha sA mR^itAnanayaddivam.' yatputrAnsagarasyeto bhasmAkhyAnanayaddivam .. 13\-65\-85 (84132) vAyvIritAbhiH sumanoharAbhi\- rdrutAbhiratyarthasamutthitAbhiH . ga~NgormibhirbhAnumatIbhiriddhAH sahasrarashmipratimA bhavanti .. 13\-65\-86 (84133) payasvinIM ghR^itinImatyudArAM samR^iddhinIM veginIM durvigAhyAm . ga~NgAM gatvA yaiH sharIraM visR^iShTaM gatA dhIraste vibudhaiH samatvam .. 13\-65\-87 (84134) andhA~nchaDAndravyahInAMshcha ga~NgA yashasvinI bR^ihatI vishvarUpA . devaiH sendrairmunibhirmAnavaishcha niShevitA sarvakAmairyunakti .. 13\-65\-88 (84135) UrjasvatIM madhumatIM mahApuNyAM trivartmagAm . trilokagoptrIM ye ga~NgAM saMshritAste divaM gatAH .. 13\-65\-89 (84136) yo vatsyati drakShyati vA.api martya\- smasmai prayachChanti sukhAni devAH . tadbhAvitAH sparshanadarshanena iShTAM gatiM tasya surA dishanti .. 13\-65\-90 (84137) dakShAM pR^ishniM bR^ihatIM viprakR^iShTAM shivAmR^iddhAM bhAginIM suprasannAm . vibhAvarIM sarvabhUtapratiShThAM ga~NgAM gatA ye tridivaM gatAste .. 13\-65\-91 (84138) khyAtiryasyAH khaM divaM gAM cha nityA\- mUrdhvaM disho vidishashchAvatasthe . tasyA jalaM sevya saridvarAyA martyAH sarve kutakR^ityA bhavanti .. 13\-65\-92 (84139) iyaM ga~Ngeti niyataM pratiShThA guhasya skmasya cha garbhayoShA . prAtastrivargA ghR^itavahA vipApmA ga~NgA.avatIrNA viyato vishvatoyA .. 13\-65\-93 (84140) `nArAyaNAdakShayAtpUrvajAtA viShNoH pAdAchChiMshumArAddhruvAchcha . somAtsUryAnmerurUpAchcha viShNoH samAgatA shivamUrdhno himAdrim . satyAvatI dravyaparasya varyA divo bhuvashchApi vIkShyAnurUpA ..' 13\-65\-94 (84141) sutA.avanIdhrasya harasya bhAryA divo bhuvashchApi kR^itAnurUpA . bhavyA pR^ithivyAM bhAginI chApi rAja\- nga~NgA lokAnAM pR^iNyadA vai trayANAm .. 13\-65\-95 (84142) madhusravA ghR^itadhArA ghR^itArchi\- rmahormibhiH shobhitA brAhmaNaishcha . divashchyutA shirasA.a.aptA shivena ga~NgA.avanIdhrAttridivasya mAtA .. 13\-65\-96 (84143) yonirvariShThA virajA vitanvI shayyA.achirA vArivahA yashodA . vishvAvatI chAkR^itiriShTasiddhA ga~NgokShitAnAM bhuvanasya panthAH .. 13\-65\-97 (84144) kShAntyA mahyA gopane dhAraNe cha dIptya, kR^ishAnostapanasya chaiva . tulyA ga~NgA sammatA brAhmaNAnAM gR^ihasya brahmaNyatayA cha nityam .. 13\-65\-98 (84145) R^iShiShTutAM viShNupadIM purANAM supuNyatoyAM manasA.api loke . sarvAtmanA jAhnavIM ye pravannA ste brahmaNaH sadanaM samprayAtAH .. 13\-65\-99 (84146) lokAnimAnnayati yA jananIva putrA\- nsarvAtmanA sarvaguNopapannA . tatsthAnakaM brAhmamabhIpsamAnai\- rga~NgA sadaivAtmavashairupAsyA .. 13\-65\-100 (84147) `na tairjuShTAM spR^ishatIM vishvatoyA\- mirAvaj~nAM ravetIM bhUdharANAm.' usAM pR^iShTAM miShatIM vishvabhojyA\- mirAvatIM dhAriNIM bhUdharANAm . shiShTAshrayAmamR^itAM brahmakAntAM gaM~NgAM shrayedAtmavAnsiddhikAmaH .. 13\-65\-101 (84148) prasAdya devAnsavibhUnsamastA\- nbhagIrathastapasogreNa ga~NgAm . gAmAnayattAmabhigamya shashva\- tpuMsAM bhayaM neha chAmutra vidyAt .. 13\-65\-102 (84149) udAhR^itaH sarvathA te guNAnAM mayaikadeshaH prasamIkShya bR^iddhyA . shaktirna se kAchidihAsti vaktuM guNAnsarvAnparimAtuM tathaiva .. 13\-65\-103 (84150) meroH samudrasya cha sarvayatnaiH sa~NkhyopalAnAmudakasya vA.api . shakyaM vaktuM neha ga~NgAjalAnAM guNAkhyAnaM parimAtuM tathaiva .. 13\-65\-104 (84151) tasmAdetAnparayA shraddhayoktA\- nguNAnsarvA~njAhnavIyAnsadaiva . bhavedvAchA manasA karmaNA cha bhaktyA yuktaH shraddhayA shraddadhAnaH .. 13\-65\-105 (84152) lokAnimAMstrInyashasA vitatya siddhiM prApya mahatIM tAM durApAm . ga~NgAkR^itAnachireNaiva lokA\- nyatheShTamiShTAnvihariShyasi tvam .. 13\-65\-106 (84153) tava mama cha guNairmahAnubhAvA juShatu bhatiM satataM svadharmayuktaiH . abhimatajanavatsalA hi ga~NgA jagati yunakti sukhaishcha bhaktimantam .. 13\-65\-107 (84154) bhIShma uvAcha. 13\-65\-108x (6994) iti paramamatirguNAnasheShA\- ~nshilarataye tripathAnuyogarUpAn . bahuvidhamanushAsya tathyarUpA\- ngaganatalaM dyutimAnvivesha siddhaH .. 13\-65\-108 (84155) shilavR^ittistu siddhasya vAkyaiH sambodhitastadA . ga~NgAmupAsya vidhivatsiddhiM prApa sudurlabhAm .. 13\-65\-109 (84156) tathA tvamapi kaunteya bhaktyA paramayA yutaH . ga~NgAmabhyehi satataM prApsyase siddhimuttamAm .. 13\-65\-110 (84157) vaishampAyana uvAcha. 13\-65\-111x (6995) shrutvetihAsaM bhIShmoktaM ga~NgAyAH stavasaMyutam . yudhiShThiraH parAM prItimagachChaddhAtR^ibhiH saha .. .. 13\-65\-111 (84158) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchaShaShTitamo.adhyAyaH .. 65 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-65\-2 yadA.apR^ichChattadaivAjagmuriti dvitIyena yattadoradhyAhAreNa nvayaH .. 7\-65\-16 mahAbhAgyaM yogaishvaryaM khecharatvAntardhAnashaktyAdisiddhimattvam .. 7\-65\-18 deshAH bhUmibhAgAH . janapadAH mahAjananivAsasthAnAni. AshramAH R^iShisthAnAni .. 7\-65\-26 te deshA iti prakR^iShTAH puNyata ityanuSha~NgaH .. 7\-65\-28 gAtrANyasthIni . nyastAni ga~NgAyAm. tyaktAni yAni vai teShAM tyAgAtsvargo vidhIyate iti dha. pAThaH .. 7\-65\-32 vyuShTiH puNyavR^iddhiH .. 7\-65\-33 yAvadasthi manuShyANAmiti tha.dha . pAThaH .. 7\-65\-40 gavAM nirhAra AhAranirgamanAmArgastato nirmuktaM yAvakaM yavavikArastasmAt . gAM yavAnAdayitvA tachChakR^idantargatAn yavAn paktvA bhu~njAno yAvakavratItyuchyate .. 7\-65\-41 induvrataM chAndrAyaNam .. 7\-65\-44 dhUyate dUre jAyate bhasmIbhUyApi na shivyate ityarthaH .. 7\-65\-63 kAmAn bhogAn .. 7\-65\-81 upasthitAM nityaM sevitAm .. iShTaM yAgAdi tatprApyairiShTaviShayaiH svargyaiH .. 7\-65\-83 iddhAH nirdoShatvena dIptAH .. 7\-65\-87 payoghR^ite yAgIye haviShI samR^iddhiryAgaphalaM tadvatIm . yAgAdijaM puNyaM tatphalaM svargAdi cha ga~NgAprAptyaiva labhyata ityarthaH .. 7\-65\-89 Urka annapashvAdiH tatpradAmityarthaH . madhu karmaphalaM brahma vA tatpradAM madhumatIm .. 7\-65\-90 yogaM gAmiti sheShaH . tathA ga~NgayA bhAvitAH mahattvaM gatAH devAH. sparshanadarshanena ga~NgAyA eva .. 7\-65\-91 dakShAM tAraNasamarthAm . pR^ishniM viShNumAtaram. bR^ihatIM vAcham. vAgvai bR^ihatItishruteH. bhAginIM bhanAnAmaishvaryAdInAM ShaNNAM samUho bhAgaM tadvatIm. vibhAvarIM prakAshikAm .. 7\-65\-93 ga~NgAM dR^iShTvA iyaM ga~Ngeti anyAn ga~NgAM darshayataH puruShasya niyataM niyamena ga~Ngaiva pratiShThA saMsArAvasAnaheturbhavati . guhasya kArtikeyasya rukmasya svarNasya cha garbhayoShA garbhadhAriNI strI. viyataH sakAshAtprAtaravatIrNA trivargA dharprArthakAmadA. dhR^itavahA jalavAhinI. vishvatoyA vishvapriyatoyA .. 7\-65\-95 avanIdhrasya meroH himavato vA parvatasya . kR^itaM anurUpaM ala~NkAro yayA sA kR^itAnurUpA .. 7\-65\-96 madhusravA dharmadravA . ghR^itadhArA tejodhArA ghR^itArchiH Ajyasyeva archirvA yasyAH. sA avanIdhrAt pR^ithivIM prApteti sheShaH .. 7\-65\-97 variShThA yoniH paramakAraNam . vi jA nirmalA. vitanvI visheSheNa tanvI sUkShmA. shayyA dIrghanidrA talpaH. maraNaM jAhnavItaTa iti vachanAt. achirA shIghrA. vishvAvatI vishvaM avantI pAlayantI. numabhAva ArShaH. iShTasiddhA iShTAHka siddhA yasyAH sA, siddhAnAmiShTA iti vA. akShetAnAM snAtAnAm. bhuvanasya svargasya. puShpAvilA parivAhA yashodeti dha. pAThaH .. 7\-65\-98 kShAntyAditraye mahyA tulyeti sambandhaH . guhasya kumArasya sammatA. brahmaNyatayA brAhmaNajAtyanugrAhakatayaH .. 7\-65\-99 manasApi prapannAH kimuta sAkShAt .. 7\-65\-101 usraM dhenumamR^itadughAmiti yAvat . miShatIM pashyantIM sarvaj~nAmityarthaH. harAvatImannavatIm. brahmaNopi kAnto chetoharAm .. 7\-65\-102 savibhUn sekSharAn . gAM pR^ithvIm .. 7\-65\-103 maduktAn ga~NgAguNAn j~nAtvA vAgAdimiH stotradhyAnasnAnAdiShu shraddadAno bhaveditI sambandhaH . ga~NgAkR^itAn ga~NgAsevanaprAptAn. iShTAn sa~NkalpasiddhAn. 7\-65\-107 mahAnubhAvA ga~NgA matiM juShatu prINAtu. ga~NgAdarshanAdinA matiH prasIdatvityarthaH. abhimataH shraddhAluH. . \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 066 .. shrIH .. 13\.66\. adhyAyaH 66 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati mAnaveShu pUjyatAprayojakaguNapratipAdakakR^iShNanAradasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ke pUjyA vai triloke.asminmAnavA bharatarpabha . vistareNa tadAchakShva na hi tR^ipyAmi kathyataH .. 13\-66\-1 (84159) bhIShma uvAcha. 13\-66\-2x (6996) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nAradasya cha saMvAdaM vAsudevasya chobhayoH .. 13\-66\-2 (84160) nAradaM prA~njaliM dR^iShTvA pUjayAnaM dvijarShabhAn . keshavaH paripaprachCha bhagavankrAnnamasyami .. 13\-66\-3 (84161) bahumAnaparasteShu bhagavanyAnnamasyasi . shakyaM chechChrotumasmAbhirbrUhyetaddharmavittama .. 13\-66\-4 (84162) nArada uvAcha. 13\-66\-5x (6997) shR^iNu govinda yAnetAnpUjayAmyarimardana . tvatto.anyaH kaH pumA.Nlloke shrotumetadihArhati .. 13\-66\-5 (84163) varuNaM vAyumAdityaM parjanyaM jAtavedasam . sthANu skandaM mahAlakShmIM viShNuM brahmANameva cha .. 13\-66\-6 (84164) vAchaspatiM chandramasamapaH pR^ithvIM sarasvatIm . satataM ye namasyanti tAnnamasyAmyahaM vibho .. 13\-66\-7 (84165) tapodhanAnvedavido nityaM vedaparAyaNAn . mahArhAnvR^iShNishArdUla sadA sampUjayAmyaham .. 13\-66\-8 (84166) abhuktvA devakAryANi kurvate ye.avikatthanAH . santuShTAshcha kShamAyuktAstAnnamasyAmyahaM vibho .. 13\-66\-9 (84167) samyagyajanti ye cheShTIH kShAntA dAntA jitendriyAH . satyaM dharmaM kShitiM gAshcha tAnnamasyAmi yAdava .. 13\-66\-10 (84168) ye vai tapasi vartante vane mUlaphalAshanAH . asa~nchayAH kriyAvantastAnnamasyAmi yAdava .. 13\-66\-11 (84169) ye bhR^ityabharaNe shaktAH satataM chAtithivratAH . bhu~njate devasheShANi tAnnamasyAmi yAdava .. 13\-66\-12 (84170) ye veda prApya durdharShA vAgmino brahmachAriNaH . yAjanAdhyApane yuktA nityaM tAnpUjayAmyaham .. 13\-66\-13 (84171) prasannahR^idayAshchaiva sarvasatveShu nityashaH . apR^iShThatApAnsvAdhyAye yuktAstAnpUjayAmyaham .. 13\-66\-14 (84172) guruprasAde svAdhyAye yatanto ye sthiravratAH . shushrUShavo.anasUyantastAnnamasyAmi yAdava .. 13\-66\-15 (84173) suvratA munayo ye cha brAhmaNAH satyasa~NgarAH . voDhAro havyakavyAnAM tAnnamasyAmi yAdava .. 13\-66\-16 (84174) bhaikShacharyAsu niratAH kR^ishA gurukulAshrayAH . niHsukhA nirdhanA ye tu tAnnamasyAmi yAdava .. 13\-66\-17 (84175) nirmamA niShpratidvandvA niShThitA niShprayojanAH . ye vedaM prApya durdharShA vAgmino brahmavAdinaH .. 13\-66\-18 (84176) ahiMsAniratA ye cha ye cha satyavratA narAH . dAntAH shamaparAshchaiva tAnnamasyAmi keshava .. 13\-66\-19 (84177) devatAtithipUjAyAM yuktA ye gR^ihamedhinaH . kapotavR^ittayo nityaM tAnnamasyAmi yAdava .. 13\-66\-20 (84178) yeShAM trivargaH kR^ityeShu vartate nopahIyate . shiShTAchArapravR^ittAshcha tAnnamasyAmyahaM sadA .. 13\-66\-21 (84179) brAhmaNAH shrutasampannA ye trivargamanuShThitAH . alolupAH puNyashIlAstAnnamasyAmi keshava .. 13\-66\-22 (84180) `avandhyakAlA ye.alubdhAstrivarge sAdhaneShu cha . vishiShTAchArayuktAshcha nArAyaNa namAmi tAn ..' 13\-66\-23 (84181) abbhakShA vAyubhakShAshchaka sudhAbhakShAshcha ye sadA . vrataishcha vividhairyuktAstAnnamasyAmi mAdhava .. 13\-66\-24 (84182) ayonInagniyonIMshcha brahmayonIMstathaiva cha . sarvabhUtAtmayonIMshcha tAnnamasyAmyahaM sadA .. 13\-66\-25 (84183) nityametAnnamasyAmi kR^iShNa lokakarAnR^iShIn . lokajyeShThAnkulajyeShThAMstamoghna.NllokabhAskarAn .. 13\-66\-26 (84184) tasmAttvamapi vArShNeya dvijAnpUjaya nityadA . pUjitAH pUjanArhA hi sukhaM dAsyanti te.anagha .. 13\-66\-27 (84185) asmi.Nlloke sadA hyete paratra cha sukhapradAH . charante mAnyamAnA vai pradAsyanti sukhaM tava .. 13\-66\-28 (84186) ye sarvAtithayo nityaM goShu cha brAhmaNeShu cha . nityaM satye chAbhiratA durgANyatitaranti te .. 13\-66\-29 (84187) nityaM shamaparA ye cha tathA ye chAnasUyakAH . nityasvAdhyAyino ye cha durgANyatitaranti te .. 13\-66\-30 (84188) sarvAndevAnnamasyanti ya chaikaM vedamAshritAH . shraddadhAnAshcha dAntAshcha durgANyatitaranti te .. 13\-66\-31 (84189) tathaiva viprapravarAnnamaskR^itya yatavratAH . bhavanti ye dAnaratA durgANyatitaranti te .. 13\-66\-32 (84190) tapasvinashcha ye nityaM kaumArabrahmachAriNaH . tapasA bhAvitAtmAno durgANyatitaranti te .. 13\-66\-33 (84191) devatAtithibhR^ityAnAM pitR^INAM chArchane ratAH . shiShTAnnabhojino ye cha durgANyatitaranti te .. 13\-66\-34 (84192) agnimAdhAya vidhivatpraNatA dhArayanti ye . prAptaH somAhutiM chaiva durgANyatitaranti te .. 13\-66\-35 (84193) mAtApitrorguruShu cha samyagvartanti ye sadA . yathA tvaM vR^iShNishArdUletyuktvaivaM virarAma saH .. 13\-66\-36 (84194) tasmAttvamapi kaunteya pitR^idevadvijAtithIn . samyakpUjayase nityaM gatimiShTAmavApsyasi .. .. 13\-66\-37 (84195) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTShaShTitamo.adhyAyaH .. 66 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-66\-1 mAnavairbharatarShabheti jha.tha.dha.pAThaH .. 7\-66\-4 teShu mAnaveShu bahumAnaparaH san kAnnamasyaptIti yojyam .. 7\-66\-8 mahArhAn mahAn arhaH pUjA yeShAm, atipUjyAnityarthaH .. 7\-66\-9 avikatthanAH shlAghAhInAH .. 7\-66\-10 satyaM dharmaM cha yajanti pUjayanti . kShitiM gAshcha yajanti brAhmaNebhyaH prayachChanti. yaja devapUjAsa~NgatikaraNadAneShu. sasyaM dhanaM kShitimiti tha.dha pAThaH .. 7\-66\-14 ApR^iShThatApAn yAvanmadhyAhnam .. 7\-66\-15 svAdhyAye brahmayaj~ne mantrajape vA .. 7\-66\-18 nirhrIkA niShprayojanAH iti jha.pAThaH . nirhrIkAH digmbarAH .. 7\-66\-20 kapotavR^ittayaH kaNasha AdAya ye sa~NgrahaM na kurvantItyarthaH .. 7\-66\-21 trivargo dharmArthakAmAH . kR^ityeShu kartuM yogyeShu karmasu vartate uttamamadhyamAdhamabhAvena vartate natu hIyate adhamamadhyamottamabhAvenetyarthaH .. 7\-66\-24 sudhA vaishvadevasheShaH .. 7\-66\-25 ayonIn akR^itadArAn . agniyonIn dArAgnihotrayutAn. brahmaNo vedasya yonIn AshrayabhUtAn. abyonInagniyonIMshcheti tha.dha. pAThaH .. 7\-66\-26 lokajyeShThA~nj~nAnaniShThAniti tha.dha . pAThaH .. 7\-66\-31 svAdhyAye sarve yaj~nA antarbhavantItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 067 .. shrIH .. 13\.67\. adhyAyaH 67 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati sharaNAgatarakShaNaphalapratipAdakashyenakapotopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishArada . tvatto.ahaM shrotumichChAmi dharmaM bharatasattama .. 13\-67\-1 (84196) sharaNAgataM ye rakShanti bhUtagrAmaM chaturvidham . kiM tasya bharatashreShTha phalaM bhavati tattvataH .. 13\-67\-2 (84197) bhIShma uvAcha. 13\-67\-3x (6998) idaM shR^iNu mahAprAj~na dharmaputra mahAyashaH . itihAsaM purAvR^ittaM sharaNArthaM mahAphalam .. 13\-67\-3 (84198) prapAtyamAnaH shyenena kapotaH priyadarshanaH . vR^iShadarbhaM mahAbhAgaM narendraM sharaNaM gataH .. 13\-67\-4 (84199) sa taM dR^iShTvA vishuddhAtmA trAsAda~NkamupAgatam . AshvAsyAshvasihItyAha na te.asti bhayamaNDaja .. 13\-67\-5 (84200) bhayaM te sumahatkasmAtkutra kiM vA kR^itaM tvayA . yena tvamiha samprApto visaMj~no bhrAntachetanaH .. 13\-67\-6 (84201) navanIlotpalApIDa chAruvarNa sudarshana . dADimAshokapuShpAkSha mA trasasvAbhayaM tava .. 13\-67\-7 (84202) matsakAshamanuprAptaM na tvAM kashchitsamutsahet . manasA grahaNaM kartuM rakShAdhyakShapuraskR^itam .. 13\-67\-8 (84203) kAshirAjyaM tadadyaiva tvadartaM jIvitaM tathA . tyajeyaM bhava visrabdhaH kapota bhayaM tava .. 13\-67\-9 (84204) shyena uvAcha. 13\-67\-10x (6999) mamaitadvihitaM bhakShyaM na rAjaMstrAtumarhasi . atikrAntaM cha prAptaM cha prayatnAchchopapAditam .. 13\-67\-10 (84205) mAMsaM cha rudha_iraM chAsya majjA medashcha me hitam . paritoShakaro hyeSha mama mA.asyAgrato bhava .. 13\-67\-11 (84206) tR^iShNA me bAdhate.atyugrA kShudhA nirdahatIva mAm . mu~nchainaM nahi shakShyAmi rAjanmandayituM kShudhAm .. 13\-67\-12 (84207) mayA hyanusR^ito hyeSha matpakShanakhavikShataH . ki~nchiduchChvAsaniHshvAsaM na rAjangoptumarhasi .. 13\-67\-13 (84208) yadi svaviShaye rAjanprabhustvaM rakShaNe nR^iNAm . khecharasya tR^iShArtasya na tvaM prabhurathottama .. 13\-67\-14 (84209) yadi vairiShu bhR^ityeShu svajanavyavahArayoH . viShayeShvindriyANAM cha AkAshe mA parAkrama .. 13\-67\-15 (84210) prabhutvaM hi parAkramya samyak pakShahareShu te . yadi tvamiha dharmArthI mAmapi draShTumarhasi .. 13\-67\-16 (84211) bhIShma uvAcha. 13\-67\-17x (7000) shrutvA shyenasya tadvAkyaM rAjarShirvismayaM gataH . sambhAvya chainaM tadvAkyaM tadarthI pratyabhAShata .. 13\-67\-17 (84212) rAjovAcha. 13\-67\-18x (7001) govR^iSho vA varAho vA mR^igo vA mahiShopi vA . tvadatharmadya kriyatAM kShudhAprashamanAya te .. 13\-67\-18 (84213) sharaNAgataM na tyajeyamiti me vratamAhitam . na mu~nchati mamA~NgAni dvijo.ayaM pashya vai dvija .. 13\-67\-19 (84214) shyena uvAcha. 13\-67\-20x (7002) na varAhaM na chokShANaM na chAnyAnvividhAndvijAn bhakShayAmi mahArAja kimannAdyena tena me .. 13\-67\-20 (84215) yastu me vihito bhakShyaH svayaM devaiH sanAtanaH . shyenAH kapotAnkhAdanti stitireShA sanAtanI .. 13\-67\-21 (84216) ushInara kapote tu yadi snehastavAnagha . tatastvaM me prayachChAdya svamAMsaM tulayA dhR^itam .. 13\-67\-22 (84217) rAjovAcha. 13\-67\-23x (7003) mahAnanugraho me.adya yastvamevamihAttha mAm . bADhameva kariShyAmItyuktvA.asau rAjasattamaH .. 13\-67\-23 (84218) utkR^ityotkR^itya mAMsAni tulayA samatolayat . antaHpure tatastasya striyo ratnavibhUShitAH .. 13\-67\-24 (84219) hAhAbhUtA viniShkrAntAH shrutvA paramaduHkhitAH . tAsAM ruditashabdena mantribhR^ityajanasya cha .. 13\-67\-25 (84220) babhUva sumahAnnAdo meghagambhIraniHsvanaH . niruddhaM gaganaM sarvaM vyabhraM meghaiH samantataH .. 13\-67\-26 (84221) mahI prachalitA chAsIttasya satyena karmaNA .. 13\-67\-27 (84222) sa rAjA pArshvatashchaiva bAhubhyAmUrutashcha yat . tAni mAMsAni sa~nChidya tulAM pUrayate.ashanaiH . tathApi na samastena kapotena babhUva ha .. 13\-67\-28 (84223) asthibhUto yadA rAjA nirmAMso rudhirasravaH . tulAM tataH samArUDhaH svaM mAMsakShayamutsR^ijan .. 13\-67\-29 (84224) tataH sendrAstrayo lokAstaM narendramupasthitAH . rbharyashchAkAshagaistatra vAditA devadundubhiH .. 13\-67\-30 (84225) amR^itenAvasiktashcha vR^iShadarbho nareshvaraH . divyaishcha susukhairmAlyairabhivR^iShTaH punaHpunaH .. 13\-67\-31 (84226) devagandharvasanghAtairapsarobhishcha sarvataH . nR^ittashchaivopagItashcha pitAmaha iva prabhuH .. 13\-67\-32 (84227) hemaprAsAdasambAdhaM maNikA~nchanatoraNam . savaiDUryamaNistambhaM vimAnaM samadhiShThitaH .. 13\-67\-33 (84228) sa rAjarShirgataH svargaM karmaNA tena shAshvatam . sharaNAgateShu chaivaM tvaM kuru sarvaM yudhiShThira .. 13\-67\-34 (84229) bhaktAnAmanuraktAnAmAshritAnAM cha rakShitA . dayAvAnsarvabhUteShu paratra sukhamedhate .. 13\-67\-35 (84230) sAdhuvR^itto hi yo rAjA sadvR^ittamanutiShThati . kiM na prAptaM bhavetteni svavyAjeneha karmaNA .. 13\-67\-36 (84231) sa rAjarShirvishuddhAtmA dhIraH satyaparAkramaH . kAshInAmIshvaraH khyAtastriShu lokeShu karmaNA .. 13\-67\-37 (84232) yo.apyanyaH kAreyadevaM sharaNAgatarakShaNam . sopi gachCheta tAmeva gatiM bharatasattama .. 13\-67\-38 (84233) idaM vR^ittaM hi rAjarShe vR^iShadarbhasya kIrtayan . pUtAtmA vai bhavelloke shR^iNuyAdyashcha nityashaH .. .. 13\-67\-39 (84234) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptaShaShTitamo.adhyAyaH .. 67 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-67\-4 prAtyamAna AkashAditi sheShaH . vR^iShadarbhamaushInaraM shibim .. 7\-67\-7 navaM nIlaM cha yadutpalaM lasyA.a.apIDa ivAla~NkArabhUta .. 7\-67\-10 atikrAntaM gatprAyajavitam .. 7\-67\-15 yadi vairyAdiShu parAkramase tadyuktaM na tvAkAshe AkAshachAriShu .. 7\-67\-16 pakShahareShvAj~nAbha~NgiShu shatruShu .. 7\-67\-17 tadathIM kapotArthI .. 7\-67\-19 dvijaH pakShI .. 7\-67\-28 ashanaiH shIghram .. 7\-67\-29 mAMsakShayaM mAMsAlayaM sharIram .. 7\-67\-32 nR^ittaH nR^ityena topitaH . evamupagItaH .. 7\-67\-36 sAdhuvR^ittaH sushIlaH . sadvR^ittaM shiShTAchAram. svavyAjena sutarAM naShkapaTena .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 068 .. shrIH .. 13\.68\. adhyAyaH 68 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNamahimakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kiM rAj~naH sarvakR^ityAnAM garIyaH syAtpitAmaha . kurvankiM karma nR^ipatirubhau lokau samashrute 13\-68\-1 (84235) bhIShma uvAcha. 13\-68\-2x (7004) etadrAj~naH kR^ityatamamabhiShiktasya bhArata . brAhmaNAnAM rakShaNaM cha pUjA cha sukhamichChataH .. 13\-68\-2 (84236) kartavyaM pArthivendreNa tathaiva bharatarShabha . shrotriyAnbrAhmaNAnvR^iddhAnnityamevAbhipUjayet .. 13\-68\-3 (84237) paurajAnapadAMshchApi brAhmaNAMshcha bahushrutAn . sAMtvena bhogadAnena namaskAraiH sadA.archayet .. 13\-68\-4 (84238) etatkR^ityatamaM rAj~no nityamevopalakShayet . yathA.a.atmAnaM yathA putrAMstathaitAnpratipAlayet .. 13\-68\-5 (84239) ye chApyeShAM pUjyatamAstAndR^iDhaM pratipUjayet . teShu shAnteShu tadrAShTraM sarvameva virAjate .. 13\-68\-6 (84240) te pUjyAste namaskAryA mAnyAste pitaro yathA . teShveva yAtrA lokAnAM bhUtAnAmiva vAsave .. 13\-68\-7 (84241) abhichArairupAyaishcha daheyurapi chetasA . niHshepaM kupitAH kuryurugrAH satyaparAkramAH. 13\-68\-8 (84242) nAntameShAM prapashyAmi na dishashchApyapAvR^itAH . kupitAH samudIkShante dAveShaavagnishikhA iva .. 13\-68\-9 (84243) `mAnyAsteShAM sAdhavo ye na nindyAshchApyasAdhavaH'. bibhyatyeShAM sAhasikA guNAsteShAmatIva hi . kUpA iva tR^iNachChannA vishuddhA dyaurivApare .. 13\-68\-10 (84244) prasahyakAriNaH kechitkArpAsamR^idavo.apare . santi chaiShAmatishaThAstathaivAnye tapasvinaH .. 13\-68\-11 (84245) kR^iShigorakShyamapyeke bhaikShyamanye.apyanuShThitAH . chorAshchAnye.anR^itAshchAnye tathA.anye naTanartakAH .. 13\-68\-12 (84246) sarvakarmasahAshchAnye pArthiveShvitareShu cha . vividhAchArayuktAshcha brAhmaNA bharatarShabha .. 13\-68\-13 (84247) nAnAkarmasu raktAnAM bahukarmopajIvinAm . dharmaj~nAnAM satAM teShAM nityamavonukIrtayet 13\-68\-14 (84248) pitR^INAM devatAnaM cha manuShyoragarakShasAm . purA.apyete mahAbhAgA brAhmaNA vai janAdhipa .. 13\-68\-15 (84249) naite devairna pitR^ibhirna gandharvairna rAkShasaiH . nAsurairna pishAchaishcha shakyA jetuM dvijAtayaH .. 13\-68\-16 (84250) adaivaM daivataM kuryurdaivataM chApyadaivatam . yamichCheyuH sa rAjA syAdyaM dviShyuH sa parAbhavet .. 13\-68\-17 (84251) parivAdaM cha ye kuryurbrAhmaNAnAmachetasaH . satyaM bravImi te rAjanvinashyeyurna saMshayaH .. 13\-68\-18 (84252) nindAprashaMsAkushalAH kIrtyakIrtiparAyaNAH . parikupyanti te rAjansatataM dviShatAM dvijAH .. 13\-68\-19 (84253) brAhmaNA yaM prashaMsanti puruShaH sa pravardhate . brAhmaNairyaH parAkR^iShTaH parAbhUyAtkShaNAddhi saH .. 13\-68\-20 (84254) shakA yavanakAmbhojAstAstAH kShatriyajAtayaH . vR^iShalatvaM parigatA brAhmaNAnAmadarshanAt .. 13\-68\-21 (84255) drAviDAshcha kali~NgAshcha pulindAshchApyushInarAH . kolisarpA mahipakAstAstAH kShatriyajAtayaH .. 13\-68\-22 (84256) vR^ipalatvaM parigatA brAhmaNAnAmadarshanAt . shreyAnparAjayastebhyo na jayo jayatAMvara .. 13\-68\-23 (84257) yastu sarvamidaM hanyAdbrAhmaNaM cha na tatsamam . brahmavadhyA mahAndoSha ityAhuH paramarShayaH .. 13\-68\-24 (84258) parivAdo dvijAtInAM na shrotavyaH katha~nchana . AsItAdhomukhastUShNIM samutthAya vrajeta vA .. 13\-68\-25 (84259) na sa jAto janiShyo vA pR^ithivyAmiha kashchana . yo brAhmaNavirodhena sukhaM jIvitumutsahet .. 13\-68\-26 (84260) durgrAhyo muShTinA vAyurduHsparshaH pANinA shashI . durdharA pR^ithivI mUrdhnA durjayA brAhmaNA bhuvi .. .. 13\-68\-27 (84261) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTaShaShTitamo.adhyAyaH .. 68 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-68\-6 eShAM brAhmaNAnAM madhye .. 7\-68\-7 vAsave parjanye .. 7\-68\-8 abhichAraiH shyenayAgAdibhiH . uNayaiH kaulikashAstraprasiddhaiH. chetasA sa~NkalpamAtreNa .. 7\-68\-10 eShAM ebhyaH sAhasikA akAryakAriNo.aNi bibhyati kimuna vivekinaH .. 7\-68\-15 ete pUjyA iti sheShaH . yato mahAbhAgAH .. 7\-68\-19 parAyaNAH hetavaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 069 .. shrIH .. 13\.69\. adhyAyaH 69 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNamAhAtmyapratipAdakapR^ithvIvAsudevasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . brAhmaNAneva satataM bhR^ishaM samparipUjayet . ete hi somarAjAna IshvaraH sukhaduHkhayoH .. 13\-69\-1 (84262) ete bhogairala~NkArairanyaishchaiva kimichChakaiH . sadA pUjyA namaskArai rakShyAshcha pitR^ivannR^ipaiH . tato rAShTrAya shAntirhi bhUtAnAmiva vAsavAt .. 13\-69\-2 (84263) j~nAnavAnbrahmavarchasvI rAShTre vai brAhmaNaH shuchiH . mahArathashcha rAjanya eShTavyaH shatrutApanaH .. 13\-69\-3 (84264) brAhmaNaM jAtisampannaM dharmaj~naM saMshitavratam . bojayIta gR^ihe rAjanna tasmAtparamasti vai .. 13\-69\-4 (84265) brAhmaNebhyo havirdattaM pratigR^ihNanti devatAH . pitaraH sarvabhUtAnAM naitebhyo vidyate param .. 13\-69\-5 (84266) AdityashchandramA viShNuH sa~Nkaro.agniH prajApatiH . sarve brAhmaNamAvishya sadA.annamupabhu~njate .. 13\-69\-6 (84267) na tasyAshnanti pitaro yasya viprA na bhu~njate . devAshchApyasya nAshnanti pApasya brAhmaNadviShaH .. 13\-69\-7 (84268) brAhmaNeShu tu tuShTeShu prIyante pitaraH sadA . tathaiva devatA rAjannAtra kAryA vichAraNA .. 13\-69\-8 (84269) tathaiva te.api prIyante yeShAM bhavati taddhaviH . na cha pretya vinashyanti gachChanti cha parAM gatim .. 13\-69\-9 (84270) yenayenaiva prIyante pitaro devatAstathA .. tenatenaiva prIyante pitaro devatAstathA .. 13\-69\-10 (84271) brAhmaNAdeva tadbhUtaM prabhavanti yataH prajAH . yatashchAyaM prabhavati pretya yatra cha gachChati .. 13\-69\-11 (84272) vedaiSha mArgaM svargasya tathaiva narakasya cha . AgatAnAgate chome brAhmaNo dvipadAMvaraH .. 13\-69\-12 (84273) brAhmaNo dvipadAM shreShThaH svadharmaM chaiva veda yaH . ye chainamanuvartante te na yAnti parAbhavam . na te pretya vinashyanti gachChanti na parAbhavam .. 13\-69\-13 (84274) yadbrAhmaNamukhAtprAptaM pratigR^ihNanti vai vachaH . kR^itAtmAno mahAtmAnaste na yAnti parAbhavam .. 13\-69\-14 (84275) kShatriyANAM pratapatAM tejasA cha balena cha . brAhmaNeShveva shAmyanti tejAMsi cha balAni cha .. 13\-69\-15 (84276) bhR^igavastAlaja~NghAMshcha nIpAnA~Ngiraso.ajayan . bharadvAjo vaitahavyAnailAMshcha bharatarShabha .. 13\-69\-16 (84277) chitrAyudhAMshchApyajayannete kR^iShNAjinadhvajAH . prakShipyAtha cha kumbhAnvai pAragAminamArabhet .. 13\-69\-17 (84278) yatkiMchitkathyate loke shrUyate paThyate.api vA . sarvaM tadbrAhmaNeShveva gUDho.agniriva dAruShu .. 13\-69\-18 (84279) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . saMvAdaM vAsudevasya pR^ithvyAshcha bharatarShabha .. 13\-69\-19 (84280) vAsudeva uvAcha. 13\-69\-20x (7005) mAtaraM sarvabhUtAnAM pR^ichChe tvAM saMshayaM shubhe . kenasvitkarmaNA pApaM vyapohati naro gR^ihI .. 13\-69\-20 (84281) pR^ithivyuvAcha. 13\-69\-21x (7006) brAhmaNAneva seveta pavitraM hyetaduttamam . brAhmaNAnsevamAnasya rajaH sarvaM praNashyati . bhUto bhUtirataH kIrtirato buddhiH prajAyate .. 13\-69\-21 (84282) mahArathashcha rAjanya eShTavyaH shatrutApanaH . iti mAM nAradaH prAha satataM sarvabhUtaye .. 13\-69\-22 (84283) brAhmaNaM jAtisampannaM dharmaj~naM saMshitaM shuchim . apareShAM pareShAM cha parebhyashchaiva ye pare .. 13\-69\-23 (84284) brAhmaNA yaM prashaMsanti sa manuShyaH pravardhate . atha yo brAhmaNAnkruShTaH parAbhavati sochirAt .. 13\-69\-24 (84285) yathA mahArNave kShipta AmaloShTo vinashyati . tathA dushcharitaM vipre parAbhAvAya kalpate .. 13\-69\-25 (84286) pashya chandre kR^itaM lakShma samudre lavaNodakam . tathA bhagasahasreNa mahendraH parichihnitaH .. 13\-69\-26 (84287) teShAmeva prabhAvena sahasranayano hyasau . shatakratuH samabhavatpashya mAdhava yAdR^isham .. 13\-69\-27 (84288) ichChankIrtiM cha bhUtiM cha lokAMshcha madhusUdana . brAhmaNAnumate tiShThetpuruShaH shuchirAtmavAn .. 13\-69\-28 (84289) bhIShma uvAcha. 13\-69\-29x (7007) ityetadvachanaM shrutvA medinyA madhUsUdanaH . sAdhusAdhviti kauravya medinIM pratyapUjayat .. 13\-69\-29 (84290) etAM shrutvopamAM pArtha prayato brAhmaNarShabhAn . satataM pUjayethAstvaM tataH shreyo.abhipatsyase .. .. 13\-69\-30 (84291) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonasaptatitamo.adhyAyaH .. 69 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-69\-1 somo rAjA yeShAM te somarAjAnaH .. 7\-69\-2 prashnapUrvakaM yattadiShTaM dIyate tatkimichChakam .. 7\-69\-6 chandramA vAyurApo bhUrambaraM dishaH iti jha.pAThaH .. 7\-69\-9 tepi dAtAropi . tat pradeyaM dravyam .. 7\-69\-11 tadyaj~nAdikam . bhUtamutpannam. brAhmaNo veda tadbhUtamiti tha.dha. pAThaH .. 7\-69\-17 kuM pR^ithivIM brAhmaNAya prakShipya dattvA pAragAminaM paralokahitaM karma ArabhedAcharet . bhAnU dIptiM kurvannubhayaloke iti sheShaH. puragAminamAharanniti tha.pAThaH .. 7\-69\-23 apare brAhmaNaM sarvabhUtaye ichChedityAhuriti vipariNAmenAnaSha~NgaH .. 7\-69\-24 kruShTaH kroshati . kartari ktaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 070 .. shrIH .. 13\.70\. adhyAyaH 70 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNamAhAtmyakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . janmanaiva mahAbhAgo brAhmaNo nAma jAyate . namasyaH sarvabhUtAnAmatithiH prashritAgrabhuk .. 13\-70\-1 (84292) sarveShAM suhR^idastAta brAhmaNAH sumanomukAH . `sarvAnete haniShyanti brAhmaNA jAtamanyavaH.' gIrbhirma~NgalayuktAbhiranudhyAyanti pUjitAH .. 13\-70\-2 (84293) sarvAnno dviShatastAta brAhmaNA jAtamanyavaH . gIrbhirdAruNayuktAbhirhanyushchaite hyapUjitAH .. 13\-70\-3 (84294) atra gAthAH purA gItAH kIrtayanti purAvidaH . sR^iShTvA dvijAtIndhAtA hi yathApUrvaM samAdadhat .. 13\-70\-4 (84295) na vo.anyadiha kartavyaM ki~nchidUrdhvAyanaM vidhi . gupto gopAyate brahmA shreyo vastena shobhanam .. 13\-70\-5 (84296) svameva kurvatAM karma shrIrvo brAhmI bhaviShyati . pramANaM sarvabhUtAnAM pragrahAshcha bhaviShyatha .. 13\-70\-6 (84297) na shaudraM karma kartavyaM brAhmaNena vipashchitA . shaudraM hi kurvataH karma brAhmI shrIruparudhyate .. 13\-70\-7 (84298) shrIshcha buddhishcha tejashcha vibhUtishcha pratApinI . svAdhyAyenaiva mahAtmyaM vipulaM pratipatsyatha .. 13\-70\-8 (84299) hutvA chAhavanIyasthaM mahAbhAgye pratiShThitAH . agrabhojyAH prasUtInAM shriyA brAhmayA.anukalpitAH 13\-70\-9 (84300) shraddhayA parayA yuktA hyanabhidrohalabdhayA . damasvAdhyAyaniratAH sarvAnkAmAnavApsyatha .. 13\-70\-10 (84301) yachchaiva mAnuShe loke yachcha deveShu ki~nchana . sarvaM vastapasA sAdhyaM j~nAnena niyamena cha .. 13\-70\-11 (84302) `yuShmatsaMmAnanAM prItiM pAvanaiH kShatriyA bhR^isham.' amutreha samAyAnti vaishyashUdrAdhikAstathA .. 13\-70\-12 (84303) arakShitAshcha yuShmAbhirviruddhA yAnti vipravam . yuShmattejodhR^itA lokAstadrakShyatha jagattrayam ..' 13\-70\-13 (84304) ityevaM brahmagItAste samAkhyAtA mayA.anagha . viprAnukampArthamidaM tena proktaM hi dhImatA .. 13\-70\-14 (84305) bhUyasteShAM balaM manye yathA rAj~nastapasvinaH . durAsadAshcha chaNDAshcha tapasA kShiprakAriNaH .. 13\-70\-15 (84306) santyeShAM simhasatvAshcha vyAghrasatvAstathA.apare . varAhamR^igasatvAshcha gajasatvAstathA.apare .. 13\-70\-16 (84307) sarpasparshasamAH kechittathA.anye makaraspR^ishaH . vibhAShya ghAtinaH kechittathA chakShurhaNo.apare .. 13\-70\-17 (84308) santi chAshIviShasamAH santi mandAstathA.apare . vividhAnIha vR^ittAni brAhmaNAnAM yudhiShThira .. 13\-70\-18 (84309) mekalA drAviDA lATAH pauNDrAH kAnvashirAstathA . shauNDikA daradA dArvAshchorAH shabarabarbarAH .. 13\-70\-19 (84310) kirAtA yavanAshchaiva tAstAH kShatriyajAtayaH . vR^iShatvamanuprAptA brAhmaNAnAmadarshanAt .. 13\-70\-20 (84311) brAhmaNAnAM paribhavAdasurAH salileshayAH . brAhmaNAnAM prasAdAchcha devAH svarganivAsinaH .. 13\-70\-21 (84312) ashakyaM spraShTumAkAshamachAlyo himavAngiriH . avAryA setunA ga~NgA durjayA brAhmamA bhuvi .. 13\-70\-22 (84313) na brAhmaNavirodhena shakyA shAstuM vasundharA . brAhmaNA hi mahAtmAno devAnAmapi devatAH .. 13\-70\-23 (84314) tAnpUjayasva satataM dAnena paricharyayA . yadIchChasi mahIM bhoktamimAM sAgaramekhalAm .. 13\-70\-24 (84315) pratigraheNa tejo hi viprANA shAmyate.anagha . pratigrahaM ye nechCheyuste.api rakShyAstvayA nR^ipa .. .. 13\-70\-25 (84316) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptatitamo.adhyAyaH .. 70 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-70\-1 janmanaiva saMskArAdyabhAve.api brAhmaNo namasya eva . prashritaM pakvamannaM tatsvAgre bhoktumarhaH prashritAgrabhuk .. 7\-70\-2 sumanasAM devAnAM mukhamiva bhUtAH sumanomukhAH .. 7\-70\-3 no.asmAkaM dviShataH shatrUn . tairapUjitA brAhmaNA hanyuriti sambandhaH .. 7\-70\-4 samAdadhat samAdhiM niyamaM kR^itavAn .. 7\-70\-5 brahmA brAhmaNaH . vaH shobhanaM shreyastenaiva .. 7\-70\-6 pragrahAH damanakShabhA rajjva iva .. 7\-70\-7 shaudraM karma sevA .. 7\-70\-8 shrIshchetyAdeH shriyamityAdirarthaH .. 7\-70\-9 AhR^ivanIyasthaM devatAgaNaM prasUtInAM shishubhyo.apyagre bhojyaM yeShAM te . brAhmyA shriyA vidyayA.anukalpitAH pAtrIbhUtAH .. 7\-70\-15 chaNDatvAdidoShavantopi pUjyA evetyarthaH .. 7\-70\-17 kArpAsamR^idavaH kechiditi tha . pAThaH .. 7\-70\-20 adarshanAt ananugrahAt .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 071 .. shrIH .. 13\.71\. adhyAyaH 71 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNamAhAtmyapratipAdakashakrashambarasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . shakrashambarasaMvAdaM tannivodha yudhiShThira .. 13\-71\-1 (84317) shakro hyaj~nAtarUpeNa jaTI bhUtvA suvAruNaH . viprarUpaM samAsthAya prashnaM paprachCha shambaram .. 13\-71\-2 (84318) kena shambara vR^ittena svajAtyAnadhitiShThasi . shreShThaM tvAM kena manyante tadvai prabrUhi tattvataH .. 13\-71\-3 (84319) shambara uvAcha. 13\-71\-4x (7008) nAsUyAmi sadA viprAnbrAhmameva cha me matam . shAstrANi vadato viprAnsaMmanyAmi yathAsukham .. 13\-71\-4 (84320) shrutvA cha nAvajAnAmi nAparAdhyAmi karhichit . abhyarchyAbhyanupR^ichChAmi pAdau gR^ihNAmi dhImatAm .. 13\-71\-5 (84321) te visrabdhAH prabhAShante saMyachChanti cha mAM sadA . pramatteShvapramatto.asmi sadA supteShu jAgR^imi .. 13\-71\-6 (84322) te mAM shAstrapathe yuktaM brahmaNyamanasUyakam . samAsi~nchati shAstAraH kShaudraM madhviva makShikAH .. 13\-71\-7 (84323) yachcha bhAShanti saMtuShTAstachcha gR^ihNAmyamAyayA . samAdhimAtmano nityamanulomamachintayam .. 13\-71\-8 (84324) sohaM vAgagramR^iShTAnAM rasAnAmavalehakaH . svajAtyAnadhitiShThAmi nakShatrANIva chandramAH .. 13\-71\-9 (84325) etatpR^ithivyAmamR^itametachchakShuranuttamam . yadbrAhmaNamukhAchChAstramiha shrutvA pravartate .. 13\-71\-10 (84326) etatkAraNamAj~nAya dR^iShTvA devAsuraM purA . yuddhaM pitA me hR^iShTAtmA vismitaH samapadyata .. 13\-71\-11 (84327) dR^iShTvA cha brAhmaNAnAM tu mahimAnaM mahAtmanAm . paryapR^ichChatkathamamI siddhA iti nishAkaram .. 13\-71\-12 (84328) soma uvAcha. 13\-71\-13x (7009) brAhmaNAstapasA sarve sidhyante vAgbalAH sadA . bhujavIryAshcha rAjAno vAgastrAshcha dvijAtayaH .. 13\-71\-13 (84329) pravasanvApyadhIyIta brAhmIrdurvasatIrvasan . nirmanyurapi nirvANo yatiH syAtsamadarshanaH .. 13\-71\-14 (84330) api cha j~nAnasampannaH sarvAnvedAnpiturgR^ihe . shlAghamAna ivAdhIyAdgrAmya ityeva taM viduH .. 13\-71\-15 (84331) bhUmiretau nigirati sarpo bilashayAniva . rAjAnaM chApyayoddhAraM brAhmaNaM chApravAsinam .. 13\-71\-16 (84332) abhimAnaH shriyaM hanti puruShasyAlpamedhasaH . garbheNa duShyate kanyA gR^ihavAsena cha dvijaH .. 13\-71\-17 (84333) `vidyAvido lokavidastapodamasamanvitAH . nityapUjyAshcha vandyAshcha dvijA lokadvayechChubhiH .. 13\-71\-18 (84334) ityetanme pitA shrutvA somAdadbhutadarshanAt . brAhmaNAnpUjayAmAsa tathaivAhaM mahAvratAn .. 13\-71\-19 (84335) bhIShma uvAcha. 13\-71\-20x (7010) shrutvaitadvachanaM shakro dAnavendramukhAchchyutam . dvijAnsaMmpUjayAmAsa mahendratvamavApa cha .. .. 13\-71\-20 (84336) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekasaptatitamo.adhyAyaH .. 71 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-71\-7 mAM mayi . madhu amR^itatulyAM vidyAM samAsichchanti kShaudraM madhupaTalam makShikA madhvivetyAvR^ittyA yojyam .. 7\-71\-8 samAdhiM brAhmaNeShu niShThAm .. 7\-71\-9 vAgagre jihvAgre mR^iShTaM vidyAmR^itaM yeShAM brAhmaNAnAm . rasAnAmuktisudhAnAm .. 7\-71\-14 brAhmarvedArthAH durvasatIH gurukulavAsakleshAt . api apivA. sati vairAgye yatiH syAt .. 7\-71\-15 piturgR^ihe vedAdhyayanaM nindati apIti .. 7\-71\-16 apravAsinaM vedArthaM grAmAntare vA samakurvANam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 072 .. shrIH .. 13\.72\. adhyAyaH 72 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati pAtralakShaNAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . apUrvaM vA bhavetpAtramathavA.api chiroShitam . dUrAdabhyAgataM vA.api kiM pAtraM syAtpitAmaha .. 13\-72\-1 (84337) bhIShma uvAcha. 13\-72\-2x (7011) kriyA bhavati keShAMchidupAMshuvratamuttamam . yo no yAcheta yatkiMchitsarvaM dadyAma ityapi .. 13\-72\-2 (84338) apIDayanbhR^ityavargamityevamanushushruma . pIDayanbhR^ityavargaM hi AtmAnamapakarShati .. 13\-72\-3 (84339) apUrvaM chApi yatpAtraM yachchApi syAchchiroShitam . dUrAdabhyAgataM chApi tatpAtraM na vidurbudhAH .. 13\-72\-4 (84340) yudhiShThira uvAcha. 13\-72\-5x (7012) apIDayA cha bhUtAnAM dharmasyAhiMsayA tathA . pAtraM vidyAmatattvena yasmai dattaM na santapet .. 13\-72\-5 (84341) bhIShma uvAcha. 13\-72\-6x (7013) R^itvikpurohitAchAryAH shiShyasambandhibAndhavAH . sarve pUjyAshcha mAnyAshcha shrutavanto.anasUyakAH .. 13\-72\-6 (84342) ato.anyathA vartamAnAH sarve nArhanti satkriyAm . tasmAdguNaiH parIkSheta puruShAnpraNidhAya vai .. 13\-72\-7 (84343) akrodhaH satyavachanamahiMsA dama Arjavam . adroho.anabhimAnashcha hrIstitikShA damaH shamaH .. 13\-72\-8 (84344) yasminnotAni dR^ishyante na chAkAryANi bhArata . svabhAvato niviShTAni tatpAtraM mAnamarhati .. 13\-72\-9 (84345) tathA chiroShitaM chApi sampratyAgatameva cha . apUrvaM chaiva pUrvaM cha tatpAtraM mAnamarhati .. 13\-72\-10 (84346) aprAmANyaM cha vedAnAM shAstrANAM chAbhila~Nghanam . avyavasthA cha sarvatra etannAshanamAtmanaH .. 13\-72\-11 (84347) bhavetpaNDitamAnI yo brAhmaNo vedanindakaH . AnvIkShikIM tarkavidyAmanurakto nirarthikAM .. 13\-72\-12 (84348) hetuvAdAnbuvansatsu vijetA.ahetuvAdakaH . AkroShTA chAtivaktA cha brAhmaNAnAM sadaivahi .. 13\-72\-13 (84349) sarvAbhisha~NkI mUDhashcha bAlaH kaTukavAgapi . boddhavyastAdR^ishastAta naraM shvAnaM hi taM viduH .. 13\-72\-14 (84350) yathA shvA bhaShituM chaiva hantu chaivAvasajjate . evaM sambhAShaNArthAya sarvashAstravadhAya cha . `alpashrutAH kutarkAshcha dR^iShTAH sR^iShTAH kupaNDitAH .. 13\-72\-15 (84351) shrutismR^itI chetihAsapurANAraNyavedinaH . anurundhyAdbahuj~nAMshcha sAraj~nAshchaiva paNDitAH ..' 13\-72\-16 (84352) lokayAtrA cha draShTavyA dharmashchAtmahitAni cha . evaM naro vartamAnaH shAshvatIrvardhate samAH .. 13\-72\-17 (84353) R^iNamunmuchya devAnAmR^iShINAM cha tathaiva cha . pitR^INAmatha viprANAmatithInAM cha pa~nchamam .. 13\-72\-18 (84354) paryAyeNa vimukto yaH sunirNiktena karmaNA . evaM gR^ihasthaH karmANi kurvandharmAnana hIyate .. .. 13\-72\-19 (84355) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvisaptatitamo.adhyAyaH .. 72 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-72\-2 kashchidyaj~nArthaM kashchit gurudakShiNArthaM kashchitkuTumbabharaNArthamiti evaMrUpA kriyA keShAMchitpAtratve pradhAnaM bhavati keShAMchiduShAMshuvrataM maunaM pArivrAjyamiti . dadyAmaH dadAma ityeva vaktavyaM natveteShu ka~nchitpratyAchakShItetyarthaH .. 7\-72\-5 dattaM pradeyavastvabhimAninI devatA na santapet . vipre vedavivarjite. dIyamAnaM rudatyannamiti smR^iteH. ataH kastAdR^isha iti prashnaH .. 7\-72\-6 mukhyaM pAtraM visheSheNa shrutavanto.anasUyakA iti .. 7\-72\-10 tathA akrodhAdiguNavishiShTam .. 7\-72\-11 apAtratAvIjamAha aprAmANyamiti . AtmanaH pAtratAyA iti sheShaH .. 7\-72\-12 nirarthikAM shrutivirodhitvena mokShAnupayoginIm .. 7\-72\-13 ahetuvAdakaH shAstroktahetuvAdavirodhAt .. 7\-72\-14 boddhavyaH aspR^ishyatveneti sheShaH .. 7\-72\-17 dharmashchAtmahitAya cheti tha.dha.pAThaH .. 7\-72\-18 devAnAmR^iNaM yaj~nena R^iShINAM vedAdhigamena pitR^INAM prajotpAdanena viprANAM dAnamAnenA.atithInAM samyagAtithyena chonmuchyA.apAkR^itya karmANi kuryannityuttareNAnvayaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 073 .. shrIH .. 13\.73\. adhyAyaH 73 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strIsvabhAvapratipAdakanAradapa~nchachUDAsaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . strINAM svabhAvamichChAmi shrotuM bharatasattama . striyo hi mUlaM doShANAM laghuchittA hi tAH smR^itAH? 13\-73\-1 (84356) bhIShma uvAcha. 13\-73\-2x (7014) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nAradasya cha saMvAdaM puMshchalyA pa~nchachUDAyA .. 13\-73\-2 (84357) lokAnanucharansarvAndevarShirnAradaH purA . dadarshApsarasaM brAhmIM pa~nchachUDAmaninditAm .. 13\-73\-3 (84358) tAM dR^iShTvA chArusarvA~NgIM paprachchApsarasaM muniH . saMshayo hR^idi kashchinme brUhi tanme sumadhyame .. 13\-73\-4 (84359) evamuktA.atha sA vipraM pratyuvAchAtha nAradam . viShaye sati vakShyAmi samarthAM manyase cha mAm .. 13\-73\-5 (84360) nArada uvAcha. 13\-73\-6x (7015) na tvAmaviShaye bhadre niyokShyAmi katha~nchana . strINAM svabhAvamichChAmi tvattaH shrotuM varAnane .. 13\-73\-6 (84361) etachChrutvA vachastasya devarSherapsarottamA . pratyuvAcha na shakShyAmi strI satI nindituM striyaH .. 13\-73\-7 (84362) viditAste striyo yAshcha yAdR^ishAshcha svabhAvataH . na mAmarhasi devarShe niyoktuM kArya IdR^ishe .. 13\-73\-8 (84363) tAmuvAcha sa devarShiH satyaM vada sumadhyame . mR^iShAvAde bhaveddoShaH satye doSho na vidyate .. 13\-73\-9 (84364) ityuktA sA kR^itamatirabhavachchAruhAsinI . strIdoShA~nshAshvatAnsatyAnbhAShituM samprachakrame .. 13\-73\-10 (84365) kulInA rUpavatyashcha nAthavatyashcha yoShitaH . maryAdAsu na tiShThanti sa doShaH strIShu nArada 13\-73\-11 (84366) na strIbhyaH ki~nchidanyadvai pApIyastaramasti vai . striyo hi mUlaM doShANAM tathA tvamapi vettha ha .. 13\-73\-12 (84367) samAj~nAtAnR^iddhimataH pratirUpAnvashe sthitAn . patInantaramAsAdya nAlaM nAryaH parIkShitum .. 13\-73\-13 (84368) asaddharmastvayaM strINAmasmAkaM bhavati prabho . pApIyaso narAnyadvai lajjAM tyaktvA bhajAmahe .. 13\-73\-14 (84369) striyaM hi yaH prArthayate sannikarShaM cha gachChati . IShachcha kurute sevAM tamevechChanti yoShitaH .. 13\-73\-15 (84370) anarthitvAnmanuShyANAM bhayAtparijanasya cha . maryAdAyAmamaryAdAH striyastiShThanti bhartR^iShu .. 13\-73\-16 (84371) nAsAM kashchidagamyosti nAsAM vayasi nishchayaH .. virUpaM rUpavantaM vA pumAnityeva bhu~njate .. 13\-73\-17 (84372) na bhayAnnApyanukroshAnnArthahetoH katha~nchana . na j~nAtikulasambandhAtstriyastiShThanti bhartR^iShu .. 13\-73\-18 (84373) yauvane vartamAnAnAM mR^iShTAbharaNavAsasAm . nArINAM khairavR^ittInAM spR^ihayanti kulastriyaH .. 13\-73\-19 (84374) yAshcha shashvadbahumatA rakShyante dayitAH striyaH . api tAH samprasajjante kubjAndhajaDavAmanaiH .. 13\-73\-20 (84375) pa~NguShvatha cha devarShe ye chAnye kutsitA narAH . strINAmagamyo loke.asminnAsti kashchinmahAmune .. 13\-73\-21 (84376) yadi puMsAM gatirbrahmankathaMchinnopapadyate . apyanyonyaM pravartante na hi tiShThanti bhartR^iShu .. 13\-73\-22 (84377) `duShTAchArAH pAparatA asatyA mAyayA vR^itAH . adR^iShTabuddhibahulAH prAyeNetyavagamyatAm .. 13\-73\-23 (84378) alAbhAtpuruShANAM hi bhayAtparijanasya cha . vadhabandhabhayAchchApi svayaM guptA bhavanti tAH .. 13\-73\-24 (84379) chalasvabhAvA duHsevyA durgrAhyA bhAvatastathA . prAj~nasya puruShasyeha yathAbhAvAstathA striyaH .. 13\-73\-25 (84380) nAgnistR^ipyati kAShThAnAM nApagAnAM mahodadhiH . nAntakaH sarvabhUtAnAM na puMsAM vAmalochanAH .. 13\-73\-26 (84381) idamanyachcha devarShe rahasyaM sarvayoShitAm . dR^iShTvaiva puruShaM hyanyaM yoniH praklidyate striyAH .. 13\-73\-27 (84382) kAmAnAmapi dAtAraM kartAraM mAnasAntvayoH . rakShitAraM na mR^iShyanti svabhartAramasatstriyaH .. 13\-73\-28 (84383) na kAmabhogAnvipulAnnAla~NkArArthasa~nchayAn . tathaiva bahumanvante yathA ratyAmanugraham .. 13\-73\-29 (84384) antakaH shamano mR^ityuH pAtAlaM baDabAmukham . kShuradhArA viShaM sarpo vahnirityekataH striyaH .. 13\-73\-30 (84385) yatashcha bhUtAni mahAnti pa~ncha yatashcha lokA vihitA vidhAtrA . yataH pumAMsaH pramadAshcha nirmitA\- statashcha doShAH pramadAsu nArada .. .. 13\-73\-31 (84386) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trisaptatitamo.adhyAyaH .. 73 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-73\-1 laghuchittAH vAyuvat chalachittAH .. 7\-73\-3 brAhmIM brahmalokasthAm .. 7\-73\-5 viShaye vaktuM yogyatve .. 7\-73\-8 niyoktuM prashna IdR^ishe iti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-73\-10 kR^itamatiH vakShyAmIti kR^itanishchayA.abhavat .. 7\-73\-22 gatiH prAptiH . anyonyaM kR^itrimali~NgadhAriNyo bhUtvA maithunArthaM pravartante. etachcha lokaprasiddham. bhartR^iShu dUrastheShu iti sheShaH. nahi tiShThanti dhairye iti sheShaH .. 7\-73\-24 bhayAtparibhavasya cheti tha.dha . pAThaH .. 7\-73\-26 kAShThAnAM kAShThaiH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 074 .. shrIH .. 13\.74\. adhyAyaH 74 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strINAM dushcharitakathanam .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ime vai mAnavA loke strIShu sajjantyabhIkShNashaH . mohena paramAviShTA devadR^iShTena karmaNA .. 13\-74\-1 (84387) striyashcha puruSheShveva pratyakShaM lokasAkShikam . atra me saMshayastIvro hR^idi samparivartate .. 13\-74\-2 (84388) kathamAsAM narAH sa~NgaM kurvate kurunandanaH . striyo vAteShu rajyante virajyante cha tAH punaH .. 13\-74\-3 (84389) iti tAH puruShavyAghra kathaM shakyAstu rakShitum . pramadAH puruSheNeha tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-74\-4 (84390) bhIShma uvAcha. 13\-74\-5x (7016) etvA hi svIyamAyAbhirva~nchayantIha mAnavAn . na chAsAM muchyate kashchitpuruSho hastamAgataH .. 13\-74\-5 (84391) gAvo navatR^iNAnIva gR^ihNantyetA navannavam .. 13\-74\-6 (84392) shambarasya cha yA mAyA mAyA yA namucherapi . baleH kumbhInaseshchaiva sarvAstAM yoShito viduH .. 13\-74\-7 (84393) hasantaM prahasantyetA rudrantaM prarudanti cha . apriyaM priyavAkyaishcha gR^ihNate kAlayogataH .. 13\-74\-8 (84394) `yadi jihvAsahasraM syAjjIvechcha sharadAM shatam . ananyakarmA strIdoShAnanuktvA nidhanaM vrajet ..' 13\-74\-9 (84395) ushanA veda yachChAstraM yachcha veda bR^ihaspatiH . strI buddhyA na vishiShyeta tAstu rakShyAH kathaM naraiH .. 13\-74\-10 (84396) anR^itaM satyamityAhuH satyaM chApi tathA.anR^itam . iti yAstAH kathaM vIra saMrakShyAH puruShairiha . `doShAspade.ashuchau dehe hyAsAM saktAstvaho narAH'.. 13\-74\-11 (84397) strINAM buddhyarthaniShkarShAdarthashAstrANi shatruhan . bR^ihaspatiprabhR^itibhirmanye sadbhiH kR^itAni vai .. 13\-74\-12 (84398) saMpUjyamAnAH puruShairvikurvanti mano nR^iShu . apAstAshcha tathA rAjanvikurvanti manaH striyaH .. 13\-74\-13 (84399) imAH prajA mahApAho dhArmikya iti naH shrutam .. 13\-74\-14 (84400) satkR^itAsatkR^itAshchApi vikurvanti manaH sadA . kastAH shakto rakShituM syAditi me saMshayo mahAn .. 13\-74\-15 (84401) tathA brUhi mahAbhAga kurUNAM vaMshavardhana . yadi shakyA kurushreShTha rakShA tAsAM kadAchana. 13\-74\-16 (84402) kartuM vA kR^itapUrvaM vA tanme vyAkhyAtumarhasi .. .. 13\-74\-17 (84403) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatuHsaptatitamo.adhyAyaH .. 74 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-74\-7 kuhakAni cha vArShNeya sarvAstA iti Ta.tha.pAThaH .. 7\-74\-13 etAH pUjitA dikkR^itA vA tulyavadvikAraM janayantItyarthaH .. 7\-74\-14 imAH strIrUpAH dhArmikya iti shrutaM sAvitryAdiShu dR^iShTaM cha .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 075 .. shrIH .. 13\.75\. adhyAyaH 75 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strINAM puruShachittapramathanAya shaktisheShadAnapUrvakaM brahmaNA sR^iShTatayA tadrakShaNasya duShkaratvakathanam .. 1 .. strINAM rakShaNasya dushshakatve dR^iShTAntatayA vipulopAkhyAnakathanArambhaH .. 2 .. guruNA svabhArvArakShaNaM niyuktena vipulanAmnA tadarthaM yogena tachCharIrapraveshaH .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . evametanmahAbAho nAtra mithyA.asti ki~nchana . yathA bravIShi kauravya nArIM prati janAdhipa .. 13\-75\-1 (84404) atra te vartayiShyAmi itihAsaM purAtanam . yathA rakShA kR^itA pUrvaM vipulena mahAtmanA .. 13\-75\-2 (84405) pramadAshcha yathA sR^iShTA brahmaNA bharatarShabha .. yadarthaM tachcha te tAta pravakShyAmi narAdhipa .. 13\-75\-3 (84406) na hi strIbhyaH paraM putra pApIyaH ki~nchidasti vai . agnirhiH pramadA dIpto mAyAshcha mayajA vibho . kShuradhArA viShaM sarpo mR^ityurityekataH striyaH .. 13\-75\-4 (84407) prajA imA mahAbAho dhArmikya iti naH shrutam . svayaM gachChanti devatvaM tato devAniyAdbhayam .. 13\-75\-5 (84408) athAbhyAgachChandevAste pitAmahamariMdama . nivedya mAnasaM chApi tUShNImAsannadhomukhAH .. 13\-75\-6 (84409) teShAmantargataM j~nAtvA devAnAM sa pitAmahaH . mAnavAnAM pramohArthaM kR^ityA nAryo.asR^ijatprabhuH .. 13\-75\-7 (84410) pUrvasarge tu kaunteya sAdhvyo nArya ihAbhavan . asAdhvyastu samutpannAH kR^ityAH sargAtprajApateH 13\-75\-8 (84411) tAbhyaH kAmAnyathAkAmaM prAdAddhi sa pitAmahaH . tAH kAmalubdhAH pramadAH prAmathnanta narAnsadA .. 13\-75\-9 (84412) krodhaM kAmasya deveshaH sahAyaM chAsR^ijatprabhuH . asajjanta prajAH sarvAH kAmakrodhavasha~NgatAH .. 13\-75\-10 (84413) `dvijAnAM cha gurUNAM cha mahAgurunR^ipAdinAm . kShaNastrIsa~NgakAmotthA yAtanAho nirantarA .. 13\-75\-11 (84414) araktamanasAM nityaM brahmacharyAmalAtmanAm . tapodamArchanAdhyAnayuktAnAM shuddhiruttamA ..' 13\-75\-12 (84415) na cha strINAM kriyAH kAshchiditi dharmo vyavasthitaH . nirindriyA hyashAstrAshcha striyo.anR^itamiti shrutiH .. 13\-75\-13 (84416) shayyAsanamala~NkAramannapAnamanAryatAm . durvAgbhAvaM ratiM chaiva dadau strIbhyaH prajApatiH .. 13\-75\-14 (84417) na tAsAM rakShaNaM shakyaM kartuM puMsAM katha~nchana . api visvakR^itA tAta kutastu puruShairiha .. 13\-75\-15 (84418) vAchA cha vadhabandhairvA kleshairvA vividhaistathA . na shakyA rakShituM nAryastA hi nityamasaMyatAH .. 13\-75\-16 (84419) idaM tu puruShavyAghra purastAchChrutavAnaham . yathA rakShA kR^itA pUrvaM vipulena gurustriyAH .. 13\-75\-17 (84420) R^iShirAsInmahAbhAgo devasharmeti vishrutaH . tasya bhAryA ruchirnAma rUpeNAsadR^ishI bhuvi .. 13\-75\-18 (84421) tasyA rUpeNa sammattA devagandharvadAnavAH . visheSheNa tu rAjendra vR^itrahA pAkashAsanaH .. 13\-75\-19 (84422) nArINAM charitaj~nashcha devasharmA mahAmatiH . yathAshakti yathossAhaM bhAryAM tAmabhyarakShata .. 13\-75\-20 (84423) puraMdaraM cha jAnaMshcha parastrIkAmachAriNam . tasmAdyatnena bhAryAyA rakShaNaM sa chakAra ha .. 13\-75\-21 (84424) sa kadAchidR^iShistAta yaj~naM kartumanAstadA . bhAryAsaMrakShaNaM kAryaM kathaM syAdityachintayat .. 13\-75\-22 (84425) rakShAvidhAnaM manasA sa sa~nchintya mahAtapAH . AhUya dayitaM shiShyaM vipulaM prAha bhArgavam .. 13\-75\-23 (84426) yaj~nakAro gamiShyAmi ruchiM chemAM sureshvaraH . yataH prArthayate nityaM tAM rakShasva yathAbalam .. 13\-75\-24 (84427) apramattena te bhAvyaM sadA prati puraMdaram . sa hi rUpANi kurute vividhAni bhR^igUttama .. 13\-75\-25 (84428) bhIShma uvAcha. 13\-75\-26x (7017) ityukto vipulastena tapasvI niyatendriyaH . sadaivogratapA rAjannagryarkasadR^ishadyutiH .. 13\-75\-26 (84429) dharmaj~naH satyavAdI cha tatheti pratyabhAShata . punashchedaM mahArAja paprachCha prasthitaM gurum .. 13\-75\-27 (84430) kAni rUpANi shakrasya bhavantyAgachChato mune . vapustejashcha kIdR^igvai tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-75\-28 (84431) bhIShma uvAcha. 13\-75\-29x (7018) tataH sa bhagavAMstasmai vipulAya mahAtmane . AchachakShe yathAtattvaM mAyAM shakrasya bhArata .. 13\-75\-29 (84432) bahumAyaH sa viprarShe balahA pAkashAsanaH . tAMstAnvikurute bhAvAnbahUnatha muhurmuhuH .. 13\-75\-30 (84433) kirITI vajradhR^igdhanvI mukuTI baddhakuNDalaH . bhavatyatha muhUrteni chaNDAlasamadarshanaH .. 13\-75\-31 (84434) shikhI jaTI chIravAsAH punarbhavati putraka . bR^ihachCharIrashcha panashchIravAsAH punaH kR^ishaH .. 13\-75\-32 (84435) gauraM shyAmaM cha kR^iShNaM cha varNaM vikurute punaH . virUpo rUpavAMshchaiva yuvA vR^iddhastathaiva cha .. 13\-75\-33 (84436) `prAj~no jaDashcha mUkashcha hrasvo dIrghastathaiva cha.' brAhmaNaH kShatriyashchaiva vaishyaH shUdrastathaiva cha .. 13\-75\-34 (84437) pratilomo.anulomashcha bhavatyatha shatakratuH . shukavAyasarUpI cha haMsakokilarUpavAn .. 13\-75\-35 (84438) siMhavyAghragajAnAM cha rUpaM dhArayate punaH . daivaM daityamatho rAj~nAM vapurdhArayate.api cha .. 13\-75\-36 (84439) akR^isho mAyubhagrA~NgaH shakunirvikR^itastathA . chatuShpAdbahurUpashcha punarbhavati bAlishaH .. 13\-75\-37 (84440) makShikAmashakAdInAM vapurdhArayate.api cha . na shakyamasya grahaNaM kartuM vipula kenachit .. 13\-75\-38 (84441) api vishvakR^itA tAta yena sR^iShTamidaM jagat . punarantarhitaH shakro dR^ishyate j~nAnachakShuShA .. 13\-75\-39 (84442) vAyubhUtashcha sa punardevarAjo bhavatyutaH . evaMrUpANi satataM kurute pAkashAsanaH . tasmAdvipula yatnena rakShemAM tanumadhyamAm .. 13\-75\-40 (84443) yathA ruchiM navaliheddevendro bhR^igusattama . kratAvupahite nyastaM haviH shveva durAtmavAn .. 13\-75\-41 (84444) evamAkhyAya sa muniryaj~nakAro.agamattadA . devasharmA mahAbhAgastato bharatasattama .. 13\-75\-42 (84445) vipulastu vachaH shrutvA guroshchintAmupeyivAn . rakShAM cha paramAM chakre devarAjAnmahAbalAt .. 13\-75\-43 (84446) kinnu shakyaM mayA kartuM gurudArAbhirakShaNe . mAyAvI hi surendrosau durdharShashchApi vIryavAn .. 13\-75\-44 (84447) nIpidhAyAshramaM shakyo rakShituM pAkashAsanaH . uTajaM vA tathA hyasya nAnAvidhasarUpatA .. 13\-75\-45 (84448) vAyurUpeNa vA shakro gurupatnIM pradharShayet . tasmAdimAM sampravishya ruchiM sthAsyehamadya vai .. 13\-75\-46 (84449) athavA pauruSheNeyaM na shakyA rakShituM mayA . bahurUpo hi bhagavA~nChrUyate pAkashAsanaH .. 13\-75\-47 (84450) sohaM yogabalAdenAM rakShiShye pAkashAsanAt . gAtrANi gAtrairasyAhaM sampravekShye hi rakShitum .. 13\-75\-48 (84451) yadyuchChiShTAmimAM patnImadya pashyati me guruH . shapsyatyasaMshayaM kopAddivyaj~nAno mahAtapAH .. 13\-75\-49 (84452) na cheyaM rakShituM shakyA yathA.anyA pramadA nR^ibhiH . mAyAvI hi surendrosAvaho prAptosmi saMshayam .. 13\-75\-50 (84453) avashyaM karaNIyaM hi guroriha hi shAsanam . yadi tvetadahaM kuryAmAshcharyaM syAtkR^itaM mayA .. 13\-75\-51 (84454) yogenAtha pravishyedaM gurupatnyAH kalevaram . asaktaH padmapatrastho jalabinduryathA chalaH .. 13\-75\-52 (84455) evameva sharIre .asyA nivatsyAmi samAhitaH . nirmuktasya rajorUpAnnAparAdho bhavenmama .. 13\-75\-53 (84456) yathAhi shUnyAM pathikaH sabhAmadhyAvasetyathi . tathA.adyAvAsayiShyAmi gurupatnyAH kalevaram . evameva sharIre .asya nivatsyAmi samAhitaH .. 13\-75\-54 (84457) ityevaM dharmamAlokya vedavedAMshcha sarvashaH . tapashcha vipulaM dR^iShTvA gurorAtmana eva cha .. 13\-75\-55 (84458) iti nishchitya manasA rakShAM prati sa bhArgavaH . anvatiShThatparaM yatnaM yathA tachChR^iNu pArthiva .. 13\-75\-56 (84459) gurupatnIM samAsIno vipulaH sa mahAtapAH . upAsInAmanindyA~NgI kathArthaiH samalobhayat .. 13\-75\-57 (84460) netrAbhyAM netrayorasyA rashmiM saMyojya rashmibhiH . vivesha vipulaH kAyamAkAshaM pavano yathA .. 13\-75\-58 (84461) lakShaNaM lakShaNenaiva vadanaM vadanena cha . avicheShTannatiShThadvai ChAyevAntargato muniH .. 13\-75\-59 (84462) tato viShTabhya vipulo gurupatnyAH kalevaram . uvAsa rakShaNe yukto na cha sA tamabudhyata .. 13\-75\-60 (84463) 13\-75\-61 (84464) yaM kAlaM nAgato rAjangurustasya mahAtmanaH . kratuM samApya svagR^ihaM taM kAlaM so.abhyarakShata .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-75\-4 asti hi pramadA dIpteti Ta.tha . pAThaH .. 7\-75\-13 daridrAshcha hyamantrashcha striyo nityamiti shrutiriti dha.pAThaH .. 7\-75\-51 ashakyakaraNIyaM hIti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 076 .. shrIH .. 13\.76\. adhyAyaH 76 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## indreNa devasharmamunyasannidhAne tadbhAryAvilobhanAya tadAshramAbhigamanam .. 1 .. tathA vipulatapo.abhibhUtena bhayAttato nirgamanam .. 2 .. vipulena shakravR^ittAntanivedanatuShTAdgurorvaragrahaNapUrvakaM tapashcharaNam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . tataH kadAchiddevendro divyarUpavapurdharaH . idamantaramityevamabhyagAttamathAshramam .. 13\-76\-1 (84465) rUpamapratimaM kR^itvA lobhanIyaM janAdhipaH . darshanIyatamo bhUtvA pravivesha tamAshramam .. 13\-76\-2 (84466) sa dadarsha tamAsInaM vipulasya kalebaram . nishcheShTaM stabdhanayanaM yatA.a.alekhyagataM tathA .. 13\-76\-3 (84467) ruchiM cha ruchirApA~NgIM pInashroNipayodharAm . padmapatravishAlAkShIM sampUrNendunibhAnanAm .. 13\-76\-4 (84468) sA tamAlokya sahasA pratyuttAtumiyeSha ha . rUpeNa vismitA ko.asItyatha vaktumivechChatI .. 13\-76\-5 (84469) utthAtukAmA tu satI viShTavdhA vipulena sA . nigR^ihItA manuShyendra na shashAka vicheShTitum .. 13\-76\-6 (84470) tAmAbabhAShe devendraH sAmnA paramaval*******. tvadarthamAgataM viddhi devendra mAM shuchismite .. 13\-76\-7 (84471) klishyamAnamana~Ngena tvatsa~Nkalpabhavena ha . tatparyApnuhi mAM subhru purA kAlo.ativartate .. 13\-76\-8 (84472) tamevaMvAdinaM shakraM shushrAva vipulo muniH . gurupatnayAH sharIrastho dadarsha tridasAdhipam .. 13\-76\-9 (84473) na shashAka cha sA rAjanpratyutthAtumaninditA . vaktuM cha nAshakadrAjanviShTabdA vipulena sA .. 13\-76\-10 (84474) AkAraM gurupatnyAstu sa vij~nAya bhR^igUdvahaH . nijaynAha mahAtejA yogena balavatprabho . babandha yogabandhaishcha tasyAH sarvendriyANi saH .. 13\-76\-11 (84475) tAM nirvikArAM dR^iShTvA tu punareva shachIpatiH . uvAcha vrIhito rAjaMstAM yogabalamohitAm .. 13\-76\-12 (84476) ehyehIti tataH sA tu prativaktumiyeSha tam . sa tAM vAchyaM guroH patnyA vipulaH paryavartayat .. 13\-76\-13 (84477) bhoH kimAgamane kR^ityamiti tasyAstu niHsR^itA . vaktrAchChashA~NkasadR^ishAdvANI saMskArabhUShaNA .. 13\-76\-14 (84478) vIDitA sA tu tadvAkyamuktvA paravashA tadA . purandarashcha saMtrasto babhUva vimanA bhR^isham .. 13\-76\-15 (84479) sa tadvaikR^itamAlakShya devarAjo vishAMpate . avaikShata sahasrAkShastadA divyena chakShuShA .. 13\-76\-16 (84480) sa dadarsha muniM tasyAH sharIrAntaragocharam . pratibimbamivAdarshe gurupatnyAH sharIragam .. 13\-76\-17 (84481) sa taM ghoreNa tapasA yuktaM dR^iShTvA puraMdaraH . prAvepata susaMtrasto vrIDitashcha tadA vibho .. 13\-76\-18 (84482) vimuchya gurupatnIM tu vipulaH sumahAtapAH . svakalebaramAvishya shakraM bhItamathAbravIt .. 13\-76\-19 (84483) ajitendriya durbuddhe pApAtmaka puraMdara . na chiraM pUjayiShyanti devAstvAM mAnuShAstathA .. 13\-76\-20 (84484) kinnu tadvismR^itaM shakra na tanmanasi te sthitam . gautamenAsi yanmukto bhagA~NkaparichihnitaH .. 13\-76\-21 (84485) jAne tvAM bAlishamatimakR^itAtmAnamasthiram . mayeyaM rakShyate mUDha gachCha pApa yathAgatam .. 13\-76\-22 (84486) nAhaM tvAmadya mUDhAtmandaheyaM hi svatejasA . kR^ipAyamAnastu na te dagdhumichChAmi vAsava .. 13\-76\-23 (84487) sa cha ghoratamo dhImAngururme pApachetasam . dR^iShTvA tvAM nirdahedadya krodhadIptena chakShuShA .. 13\-76\-24 (84488) naivaM tu shakra kartavyaM punarmAnyAshcha te dvijAH . mA gamaH sasutAmAtyaH kShayaM brahmabalArditaH .. 13\-76\-25 (84489) amarosmIti yadbuddhiM samAsthAya pravartate . mAvamaMsthA na tapasA na sAdhyaM nAma ki~nchana .. 13\-76\-26 (84490) bhIShma uvAcha. 13\-76\-27x (7019) tachChrutvA vachanaM shakro vipulasya mahAtmanaH . na ki~nchiduktvA vrIDArtastatraivAntaradhIyata .. 13\-76\-27 (84491) muhUrtayAte tasmiMstu devasharmA mahAtapAH . kR^itvA yaj~naM yathAkAmamAjagAma svamAshramam .. 13\-76\-28 (84492) Agate.atha gurau rAjanvipulaH priyakarmakR^it . rakShitAM gureva bhAryAM nyavedayadaninditAm .. 13\-76\-29 (84493) abhivAdya cha shAntAtmA sa guruM guruvatsalaH . vipulaH paryupAtiShThadyathApUrvamasha~NkitaH .. 13\-76\-30 (84494) vishrAntAya tatastasmai sahAsInAya bhAryayA . nivedayAmAsa tadA vipulaH shakrakarma tat .. 13\-76\-31 (84495) tachChutvA sa munistuShToM vipulasya pratApavAn . babhUva shIlavR^ittAbhyAM tapasA niyamena cha .. 13\-76\-32 (84496) vipulasya gurau vR^ittiM bhaktimAtmani tatprabhuH . dharme cha sthiratAM dR^iShTvA sAdhusAdhvityabhAShata .. 13\-76\-33 (84497) pratinandya cha dharmAtmA shiShyaM dharmaparAyaNam . vareNa chChandayAmAsa devasharmA mahAmatiH .. 13\-76\-34 (84498) sthitiM cha dharme jagrAha sa tasmAdguruvatsalaH . anuj~nAtashcha guruNA chachArAnuttamaM tapaH .. 13\-76\-35 (84499) tathaiva devasharmApi sabhAryaH sa mahAtapAH . nirbhayo balavR^itraghnAchchachAra vijane vane .. .. 13\-76\-36 (84500) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTsaptatitamo.adhyAyaH .. 76 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-76\-20 kAmAtmaka purandareti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 077 .. shrIH .. 13\.77\. adhyAyaH 77 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## guruniyogAddivyapuShpanayanArthaM gatena vipulena madhyemArgaM naravaramithunAtsvagatinindAshravaNam .. 1 .. ninditagatiprApakasvadushcharitaM chintayatA tena chirAya tadanusmaraNam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . vipulastvakarottIvraM tapaH kR^itvA gurorvachaH . tapoyuktamathAtmAnamamanyata sa vIryavAn .. 13\-77\-1 (84501) sa tena karmaNA svargaM pR^ithivIM pR^ithivIpate . chachAra gatabhIH prIto labdhakIrtivaro nR^ipa .. 13\-77\-2 (84502) ubhau lokau jitau chApi tathaivAmanyata prabhuH . karmaNA tena kauravya tapasA vipulena cha .. 13\-77\-3 (84503) atha kAle vyatikrAnte kasmiMshchitkurunandana . ruchyA bhaginyA AdAnaM prabhUtadanadhAnyavat .. 13\-77\-4 (84504) etasminneva kAle tu divyA kAchidvarA~NganA . bibhratI paramaM rUpaM jagAmAtha vihAyasA .. 13\-77\-5 (84505) tasyAH sharIrAtpuShpANi patitAni mahItale . tasyAshramasyAvidUre divyagandhAni bhArata .. 13\-77\-6 (84506) tAnyagR^ihNAttato rAjanruchirlalitalochanA . tadA nimantrakastasyA a~NgebhyaH kShipramAgamat .. 13\-77\-7 (84507) tasyA hi bhaginI tAta jyeShThA nAmnA prabhAvatI . bhAryA chitrarathasyAtha babhUvA~Ngeshvarasya vai .. 13\-77\-8 (84508) pinahya tAni puShpANi kesheShu varavarNinI . AmantritA tato.agachChadruchira~NgapatergR^iham .. 13\-77\-9 (84509) puShpANi tAni dR^iShTvA tu tadA~NgendravarA~NganA . bhaginIM chodayAmAsa puShpArthe chArulochanA .. 13\-77\-10 (84510) sA bhartre sarvamAchaShTa ruchiH suruchirAnanA . bhaginyA bhAShitaM sarvamR^iShistachchAbhyanandata .. 13\-77\-11 (84511) tato vipulamAnAyya devasharmA mahAtapAH . puShpArthe chodayAmAsa gachChagachCheti bhArata .. 13\-77\-12 (84512) vipulastu gurorvAkyamavichArya mahAtapAH . sa tathetyabravIdrAjaMstaM cha deshaM jagAma ha .. 13\-77\-13 (84513) yasmindeshe tu tAnyAsanpatitAni nabhastalAt . amlAnAnyapi tatrAsankusumAnyaparANyapi .. 13\-77\-14 (84514) sa tatastAni jagrAha divyAni ruchirANi cha . prAptAni svena tapasA divyagandhAni bhArata .. 13\-77\-15 (84515) samprApya tAni prItAtmA gurorvachanakArakaH . tadA jagAma tUrNaM cha champAM champakamAlinIm .. 13\-77\-16 (84516) sa vane nirjane tAta dadarsha mithunaM nR^iNAm . chakravatparivartantaM gR^ihItvA pANinA karam .. 13\-77\-17 (84517) tatraikastUrNamagamattatpade cha vivartayan . ekastu na tadA rAjaMshchakratuH kalahaM tataH .. 13\-77\-18 (84518) tvaM shIghraM gachChasItyeko.abravInneti tathA.aparaH . patiteti cha tau rAjanparasparamathochatuH .. 13\-77\-19 (84519) tayorvispardhatorevaM shapatho.ayamabhUttadA . sahasoddishya vipulaM tato vAkyamathochatuH .. 13\-77\-20 (84520) AvayoranR^itaM prAha yastasyAbhUddvijasya vai . vipulasya pare loke yA gatiH sA bhavediti .. 13\-77\-21 (84521) etachChrutvA tu vipulo viShaNNavadano.abhavat . evaM tIvratapAshchAhaM kaShTashchAyaM parishramaH .. 13\-77\-22 (84522) mithunasyAsya kiM me syAtkR^itaM pApaM yathA gatiH . aniShTA sarvabhUtAnAM kIrtitA.anena me.adya vai .. 13\-77\-23 (84523) evaM sa~nchintayanneva vipulo rAjasattama . avA~Nmukho dInamanA dadhyau duShkR^itamAtmanaH .. 13\-77\-24 (84524) tataH ShaDanyAnpuruShAnakShaiH kA~nchanarAjataiH . apashyaddIvyamAnAnvai lobhAmarShAnvitAMstathA .. 13\-77\-25 (84525) kurvataH shapathaM tena yaH kR^ito mithunena tu . vipulaM vai samuddishya tepi vAkyamathAbruvan .. 13\-77\-26 (84526) lobhamAsthAya yo.asmAkaM viShamaM kartumutsahet . vipulasya pare loke yA gatistAmavApnuyAt. 13\-77\-27 (84527) etachChrutvA tu vipulo nApashyaddharmasa~Nkaram .. janmaprabhR^iti kauravya kR^itapUrvamathAtmanaH .. 13\-77\-28 (84528) sa pradadhyau tathA rAjannagnAvagnirivAhitaH . dahyamAnena manasA shApaM shrutvA tathAvidham .. 13\-77\-29 (84529) tasya chintayatastAta bahvIrvAcho nishamya tu . idamAsInmanasi cha ruchyA rakShaNakAritam .. 13\-77\-30 (84530) lakShaNaM lakShaNenaiva vadanaM vadanena cha . vidhAya na mayA choktaM satyametadgurostathA .. 13\-77\-31 (84531) etadAtmani kauravya duShkR^itaM vipulastadA . amanyata mahAbhAga tathA tachcha na saMshayaH .. 13\-77\-32 (84532) sa champAM nagarImetya puShpANi gurave dadau . pUjayAmAsa cha guruM vidhivatsa gurupriyaH .. .. 13\-77\-33 (84533) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptasaptatitamo.adhyAyaH .. 77 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-77\-4 AdIyate.asminbAndhavairdattaM upAyanAdikaM sa AdAnaM ******dyutsavaH . prabhUtaM bahudhanAdikaM yatra .. 7\-77\-7 nimantrakaH AkAraNArthaM dUtaH .. 7\-77\-18 tatpade itarasya pade pAMsuShu vyakte AkarShaNena vivartayan viShamatAM nayan .. 7\-77\-21 vachaH shrutvA tathAvidhamiti dha.pAThaH .. 7\-77\-30 ruchyAH gurubhAryAyAH .. 7\-77\-31 lakShaNaM strIpuMsayorasAdhAraNaM chihnaM vidhAya ekIkR^itya .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 078 .. shrIH .. 13\.78\. adhyAyaH 78 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## devasharmaNA svashiShyaM vipulamprati taddvaShTAnAM mithunAnAM ShaTpuruShANAM cha krameNAhorAtraR^itvabhimAnidavatAtvakathanam .. 1 .. tathA svasminsvadArarakShaNAya yogena tachCharIrapraveshAnivedanasya durgatihetutvakathanam .. 2 .. tathA tatkR^itasvadArarakShamaparitoSheNa tadduritadUrIkaraNapUrvakaM tena svabhAryayA cha saha svarge sukhaviharaNam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . tamAgatamabhiprekShya shiShyaM vAkyamathAbravIt . devasharmA mahAtejA yattachChR^iNu janAdhipa .. 13\-78\-1 (84534) devasharmovAcha. 13\-78\-2x (7020) kiM tvayA mithunaM dR^iShTaM tasmi~nshiShya mahAvane . te tvAM jAnanti nipuNA AtmA cha ruchireva cha .. 13\-78\-2 (84535) vipula uvAcha. 13\-78\-3x (7021) brahmarShe mithunaM kintatke cha ShaTpuruShA vibho . ye mAM jAnanti tattvena yanmAM tvaM paripR^ichChasi .. 13\-78\-3 (84536) devasharmovAcha. 13\-78\-4x (7022) yadvai tanmithunaM brahminnahorAtraM hi viddhi tat . chakravatparivarteta tatte jAnAti duShkR^itam .. 13\-78\-4 (84537) ye cha te puruShA vipra akShairdIvyanti hR^iShTavat . R^itUMstAnabhijAnIhi te te jAnanti duShkR^itam .. 13\-78\-5 (84538) na mAM kashchidvijAnIta iti kR^itvA na vishvaset . naro rahasi pApAtmA pApakaM karma vai dvija .. 13\-78\-6 (84539) kurvANaM hi naraM karma pApaM rahasi sarvadA . pashyanti R^itavashchApi tathA dinanishe.apyuta .. 13\-78\-7 (84540) tathaiva hi bhaveyuste lokAH pApakR^ito yathA . kR^itvA.anAchakShataH karma mama tachcha yathA kR^itam .. 13\-78\-8 (84541) te tvAM harShasmitaM dR^iShTvA guroH karmAnivedakam . smArayantastathA prAhuste yathA shra_utavAnbhavAn .. 13\-78\-9 (84542) ahorAtraM vijAnAti R^itavashchApi nityashaH . puruShe pApakaM karma shubhaM vA.ashubhakarmiNaH .. 13\-78\-10 (84543) tattvayA mama yatkarma vyabhichArAdbhayAtmakam . nAkhyAtamiti jAnantaste tvAmAhustathA dvija .. 13\-78\-11 (84544) tenaiva hi bhaveyuste lokAH pApakR^ito yathA . kR^itvA nAchakShataH karma mama yachcha tvayA kR^itam .. 13\-78\-12 (84545) tathA.ashakyAshcha durvR^ittA rakShituM pramadA dvija . na cha tvaM kR^itavAnkiMchidAgaH prItosmi tena te .. 13\-78\-13 (84546) `manodoShavihInAnAM na doShaH syAttathA tava . anyathA.a.ali~Ngyate kAntA snehena duhitA.anyathA .. 13\-78\-14 (84547) yateshcha kAmukAnAM cha yoShidrUpe.anyathA matiH . ashikShayaiva manasaH prAyo lokastu va~nchyate .. 13\-78\-15 (84548) lAletyudvijate loko vaktrAsava iti spahA . abandhAyogyamanasAmiti mantrAtmadaivakam .. 13\-78\-16 (84549) na rAgasnehalobhAndhaM karmiNAM tanmahAphalam . niShkaShAyo vishuddhastvaM ruchyAveshAnna dUShitaH .. 13\-78\-17 (84550) yadi tvahaM tvAM durvR^ittamadrAkShaM dvijasattama . shapeyaM tvAmahaM krodhAnna me.atrAsti vichAraNA .. 13\-78\-18 (84551) sa~njanti puruShe nAryaH puMsAM so.arthashcha puShkalaH . anyathA rakShataH shApo.abhaviShyatte matishcha me .. 13\-78\-19 (84552) rakShitA cha tvayA putra mama chApi niveditA . ahaM te prItimAMstAta svasthaH svargaM gamiShyasi .. 13\-78\-20 (84553) ityuktvA vipulaM prIto devasharmA mahAnR^iShiH . mumoda svargamAsthAya sahabhAryaH sashiShyakaH .. 13\-78\-21 (84554) idamAkhyAtavAMshchApi mamAkhyAnaM mahAmuniH . mArkaNDeyaH purA rAjanga~NgAkUle kathAntare .. 13\-78\-22 (84555) tasmAdbravImi pArtha tvAM striyo rakShyAH sadaiva cha . ubhayaM dR^ishyate tAsu satataM sAdhvasAdhu cha .. 13\-78\-23 (84556) striyaH sAdhvyo mahAbhAgAH sammatA lokamAtaraH . dhArayanti mahIM rAjannimAM savanakAnanAm .. 13\-78\-24 (84557) asAdhvyashchApi durvR^ittAH kulaghnAH pApanishchayAH . vij~neyA lakShaNairduShTaiH svagAtrasahajairnR^ipa .. 13\-78\-25 (84558) evametAsu rakShA vai shakyA kartuM mahAtmabhiH . anyathA rAjashArdUla na shakyA rakShituM striyaH .. 13\-78\-26 (84559) etA hi manujavyAghra tIkShNAstIkShNaparAkramAH . nAsAmasti priyo nAma maithune sa~Ngameti yaH .. 13\-78\-27 (84560) etAH kR^ityAshcha kaShTAshcha kR^itaghnA bharatarShabha . na chaikasminnamantyetAH puruShe pANDunandana .. 13\-78\-28 (84561) nAsu sneho naraiH kAryastathaiverShyA janeshvara . khedamAsthAya bhu~njIta dharmamAsthAya chaiva ha . `anR^itAviha parvAdidoShavarjaM narAdhipa ..' 13\-78\-29 (84562) vihanyetAnyathA kurvannaraH kauravanandana . sarvathA rAjashArdUla yuktaH sarvatra yujyate .. 13\-78\-30 (84563) tenaikena tu rakShA vai vipulena kR^itA striyAH . nAnyaH shaktastriloke.asminrakShituM nR^ipa yoShitaH .. .. 13\-78\-31 (84564) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTasaptatitamo.adhyAyaH .. 78 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-78\-9 harShasmitaM harSheNa garvitam .. 7\-78\-12 tenaiva anAkhyAnenaiva .. 7\-78\-16 lAlA vadanAtsvato galajjaladhArA .. 7\-78\-25 sahajaiH pINipAdarekhAdibhiH .. 7\-78\-28 kR^ityAH prANagrAhidevatArUpAH .. 7\-78\-29 khedamAstAyA.aprItyA viShTigR^ihItavat bhu~njIta natu prItyA . dharmaM R^itukAlAnurodham .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 079 .. shrIH .. 13\.79\. adhyAyaH 79 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati vivAhavibhAgakathanam .. 1 .. tathA kanyAnAM bhAryAtvaprApakavidhyAdinirUpaNam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . yanmUlaM sarvadharmANAM prajanasya gR^ihasya cha . pitR^idevAtithInAM cha tanme brUhi pitAmaha .. 13\-79\-1 (84565) ayaM hi sarvadharmANAM dharmashchintyatamo mataH . kIdR^ishAya pradeyA syAtkanyeti vasudhAdhipa .. 13\-79\-2 (84566) bhIShma uvAcha. 13\-79\-3x (7023) shIlavR^itte samAj~nAya vidyAM yoniM cha karma cha . adbhireva pradAtavyA kanyA guNavate bhavet . brAhmaNAnAM satAmeSha nityaM dharmo yudhiShThira .. 13\-79\-3 (84567) AvAhyamAvahedevaM yo dadyAdanukUlataH . shiShTAnAM kShatriyANAM cha dharma eSha sanAtanaH .. 13\-79\-4 (84568) AtmAbhipretamutsR^ijya kanyAbhipreta eSha yaH . abhipretA cha yA yasya tasmai deyA yudhiShThira . gAndharvamiti taM dharmaM prAhurvedavido janAH .. 13\-79\-5 (84569) dhanena bahudhA krItvA sampralobhya cha bAndhavAn . asurANAM nR^ipaitaM vai dharmamAhurmanIShiNaH .. 13\-79\-6 (84570) hatvA ChittvA cha shIrShANi rudatAM rudatIM gR^ihAt . prasahya haraNaM tAta rAkShaso vidhiruchyate .. 13\-79\-7 (84571) `susAM mattAM pramattAM vA raho rAtrau cha gachChati . sa pApiShTho vivAhAnAM paishAchaH kathito.adhamaH .. 13\-79\-8 (84572) pa~nchAnAM tu trayo dharmyA dvAvadharmyau yudhiShThira . paishAchashchAsurashchaiva na kartavyau katha~nchana .. 13\-79\-9 (84573) brAhmaH kShAtro.atha gAndharva ete dharmyA nararShabha . pR^ithagvA yadi vA mishrAH kartavyA nAtra saMshayaH .. 13\-79\-10 (84574) tistro bhAryA brAhmaNasya dve bhArye kShatriyasya tu . vaishyaH svajAtyAM vindeta tAsvapatyaM hitAya hi .. 13\-79\-11 (84575) dvijasya brAhmNI shreShThA kShatriyA kShatriyasya tu . ratyarthamapi shUdrA syAnnetyAhurapare janAH .. 13\-79\-12 (84576) apatyajanma shUdrAyAM na prashaMsanti sAdhavaH . shUdrAyAM janayavinpraH prAyashchittI vidhIyate .. 13\-79\-13 (84577) `nAtibAlAM vahantyante anityatvAtprajArthinaH . vahanti karmiNastasyAmantaH shuddhivyapekShayA .. 13\-79\-14 (84578) aparAnvayasambhUtAM saMsvapnAdivivarjitAm . kAmo yasyAM niShiddhashcha kechidichChanti chApadi .. 13\-79\-15 (84579) triMshadvarSho dashavarShAM bhAryAM vindeta nagnikAm . ekaviMshativarSho vA saptavarShAmavApnuyAt .. 13\-79\-16 (84580) yasyAstu na bhavedbhAtA pitA vA bharatarShabha . nopayachCheta tAM jAtu putrikAdharmiNI hi sA .. 13\-79\-17 (84581) trINi varShANyudIkSheta kanyA R^itumatI satI . chaturthe.atvatha samprApte svayaM bhartAramarjayet .. 13\-79\-18 (84582) prajA na hIyate tasyA ratishcha bharatarShabha . ato.anyathA vartamAnA bhavedvAchyA prajApateH .. 13\-79\-19 (84583) asapiNDA cha yA mAturasagotrA cha yA pituH . ityetAmupayachCheta taM dharmaM manurabravIt .. 13\-79\-20 (84584) yudhiShThira uvAcha. 13\-79\-21x (7024) shulkamanyena dattaM syAddadAnItyAha chAparaH . balAdanyaH prabhASheta dhanamanyaH pradarshayet .. 13\-79\-21 (84585) pANigrahIttA chAnyaH syAtkasya bhAryA pitAmaha . tattvaM jij~nAsamAnAnAM chakShurbhavatu no bhavAn .. 13\-79\-22 (84586) bhIShma uvAcha. 13\-79\-23x (7025) yatki~nchitkarma mAnuShyaM saMsthAnAya pradR^ishyate . mantravanmantritaM tasya mR^iShAvAdastu pAtakaH .. 13\-79\-23 (84587) bhAryApatyR^itvigAchAryAH shiShyopAdhyAya eva cha . mR^iShokte daNDamarhanti netyAhurapare janAH .. 13\-79\-24 (84588) nahyakAmena saMvAdaM manurevaM prashaMsati . ayashasyamadharmyaM cha yanmR^iShA dharmagopanam .. 13\-79\-25 (84589) naikAnto doSha ekasmiMstadA kenopapadyate . dharmato yAM prayachChanti yAM cha krINanti bhArata .. 13\-79\-26 (84590) bandhubhiH samanuj~nAte mantrahomau prayojayet . tathA sidhyanti te mantrA nAdattAyAH katha~nchana .. 13\-79\-27 (84591) yastvatra manitrasamayo bhAryApatyormithaH kR^itaH . tamevAhurgarIyAMsaM yashchAsau j~nAtibhiH kR^itaH .. 13\-79\-28 (84592) devadattAM patirbhAryAM vetti dharmasya shAsanAt . sa daivIM mAnuShIM vAchamanR^itAM paryudasyati .. 13\-79\-29 (84593) yudhiShThira uvAcha. 13\-79\-30x (7026) kanyAyAM prAptasulkAyAM jyAyAMshchedAvrajedvaraH . dharmakAmArthasampanno vAchyamatrAnR^itaM na vA .. 13\-79\-30 (84594) tasminnubhayato doShe kurva~nshreyaH samAcharet . ayaM naH sarvadharmANAM dharmashchintyatamo mataH .. 13\-79\-31 (84595) tattvaM jij~nAsamAnAnAM chakShurbhavatu no bhavAn . tadetatsarvamAchakShva na hi tR^ipyAmi kathyatAm .. 13\-79\-32 (84596) bhIShma uvAcha. 13\-79\-33x (7027) naiva niShThAkaraM shulkaM j~nAtvA.a.asIttena nAnR^itam . na hi shulkaparAH santaH kanyAM dadati karhichit . anyairguNairupetaM tu shulkaM yAchanti bAndhavAH .. 13\-79\-33 (84597) ala~NkR^itvA vahasveti yo dadyAdanukUlataH . yachcha tAM cha dadatyevaM na shulkaM vikrayo na saH . pratigR^ihya bhaveddemeva dharmaH sanAtanaH .. 13\-79\-34 (84598) dAsyAmi bhavate kanyAmiti pUrvaM nabhAShitam . ye chAhurye cha nAhurye ye chAvashyaM vadantyuta .. 13\-79\-35 (84599) tasmAdAgrahaNAtpANeryAchayanti parasparam . kanyAvaraH purA datto marudbhiriti naH shrutam .. 13\-79\-36 (84600) nAniShTAya pradAtavyA kanyA ityR^iShichoditam . tanmUlaM kAmamUlasya prajanasyeti me matiH .. 13\-79\-37 (84601) samIkShya cha bahUndoShAnsaMvAsAdviddhi pANayoH . yathA niShThAkaraM shulkaM na jAtvAsIttathA shR^iNu .. 13\-79\-38 (84602) ahaM vichitravIryasya dve kanye samudAvaham . jitvA.a~NgamAgadhAnsarvAnkAshInatha cha kosalAn .. 13\-79\-39 (84603) gR^ihItapANirekA.a.asItprAptashulkA.aparA.abhavat . kanyA.agR^ihItA tatraiva visarjyA iti me pitA . abravIditarAM kanyAmAvaheti sa kauravaH .. 13\-79\-40 (84604) apyanyAnanupaprachCha sha~NkamAnaH piturvachaH . atIva hyasya dharmechChA piturme.abhyadhikA.abhavat .. 13\-79\-41 (84605) tatohamabravaM rAjannAchArepsuridaM vachaH . AchAraM tattvato vettumichChAmi cha punaHpunaH .. 13\-79\-42 (84606) tato mayaivamukte tu vAkye dharmabhR^itAvaraH .. pitA mama mahArAja bIhlIko vAkyamabravIt .. 13\-79\-43 (84607) yadi va shulkato niShThA na pANigrahaNAttathA . lAjAntaramupAsIta prAptashulka iti smR^itiH .. 13\-79\-44 (84608) na hi dharmavidaH prAhuH pramANaM vAkyataH smR^itam . yeShAM vai shulkato niShThA na pANigrahaNAttathA .. 13\-79\-45 (84609) prasiddhaM bhAShitaM dAne naiShAM pratyAyakaM punaH . ye manyante krayaM shulkaM na te dharmavido narAH .. 13\-79\-46 (84610) na chaitebhyaH pradAtavyA na voDhavyA tathAvidhA . na hyeva bhAryA kretavyA na vikrayyAM katha~nchana .. 13\-79\-47 (84611) ye cha krINanti dAsIvadvikrINanti tathaiva cha . bhavetteShAM tathA niShThA lubdhAnAM pApachetasAm .. 13\-79\-48 (84612) asminnarthe satyavantaM paryapR^ichChanta vai janAH . kanyAyAH prAptashulkAyAH shulkadaH prashamaM gataH .. 13\-79\-49 (84613) pANigrahItA vA.anyaH syAdatra no dharmasaMshayaH . tannashChindhi mahAprAj~na tvaM hi vai prAj~nasammataH .. 13\-79\-50 (84614) tattvaM jij~nAsamAnAnAM chakShurbhavatu no bhavAn . tAnevaM bruvataH sarvAnsatyavAnvAkyamabravIt .. 13\-79\-51 (84615) yatreShTaM tatra deyA syAnnAtra kAryA vichAraNA . kurvate jIvatopyevaM mR^ite naivAsti saMshayaH .. 13\-79\-52 (84616) devaraM pravishetkanyA tapyedvA.api tapaH punaH . tamevAnugatA bhUtvA pANigrAhasya nAma sA .. 13\-79\-53 (84617) likhantyeva tu keShAMchidapareShAM shanairapi . iti ye saMvadantyatra ta etaM nishchayaM viduH .. 13\-79\-54 (84618) tatpANigrahaNAtpUrvamantaraM yatra vartate . sarvama~NgalamantraM vai mR^iShAvAdastu pAtakaH .. 13\-79\-55 (84619) pANigrahaNamantrANAM niShThA syAtsaptame pade . pANigrahasya bhAryA syAdyasya chAdbhiH pradIyate .. 13\-79\-56 (84620) iti deyaM vadantyatra ta etaM nishchayaM viduH . anukUlAmanuvashAM bhrAtrA dattAmupAgnikAm . parikramya yathAnyAyaM bhAryAM vindeddvijottamaH .. .. 13\-79\-57 (84621) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonAshItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-79\-3 yoni mAtR^itaH pitR^itashcha shuddhim . ayaM brAhmAH prathamo vivAhaH .. 7\-79\-4 evaM uktaguNavantaM AvAhyaM vivAhayogyaM Avahet AkArayet . tatashcha anukUlato dhanadAnAdinA abhimukhIkR^itAya dadyAt. ayaM prAjApatyo nAma dvitIyo viprANAM kShatriyANAM cha prashastataraH .. 7\-79\-6 AsuraM chaturthamAha dhaneneti .. 7\-79\-7 hatveti rAkShasaH pa~nchamaH . atraiva pramattAnAM bandhUnAM kanyAharaNAt paishAcho haraNasAmAnyAdantarbhavati .. 7\-79\-13 nagnikAM ekavAsasam . ajAtastrIvya~njanAmiti yAvat .. 7\-79\-17 putrikAdharmiNI yasyAH pitA iyameva duhitA mama putrasthAne ityabhiprAyavAnna veti na j~nAyate sA .. 7\-79\-19 vAchyA nidyA . prajano hIyate iti dha. pAThaH .. 7\-79\-23 saMsthAnAya vyavasthArthaM mantravanmantritaM vichAravadbhiH sarvairekIbhUya mantritamiyamasmai deyeti vichAritam . tasya gR^iShAkaraNaM pAtakaH pAtayituM bhavatItyarthaH. mR^iShAvAdastvapAtakamiti tha. dha. pAThaH .. 7\-79\-25 tatra neti pakShaM nindati nahIti .. 7\-79\-28 yadyapi j~nAtibhiH kR^itaH samayo gurustathApi mantrapUrvakaH samayo gurutara ityarthaH .. 7\-79\-29 devaH prAkkarma Ishvaro vA . vetti labhate .. 7\-79\-31 doShe sati kurvan kartA shreyaH prashastataraM kiM samAcharedityadhyAhR^itya yojyam .. 7\-79\-32 kathyatAmityAdarasUchanArthA punaruktiH .. 7\-79\-33 guNairvayodhikatvAdibhiH .. 7\-79\-34 kanyArtAla~NkAragrahaNe na doSho.astItyAha ala~NkR^itveti .. 7\-79\-35 nabhAShitamityekapadam . ye pUrvaM dAsyAmItyAhurye cha nadAsyAmItyAhurye cha avashyaM dAsyAmIti vadanti tatsarvaM nabhAShitaM anuktavadevetyarthaH .. 7\-79\-36 yasmAdevaM tasmAt ApANigrahaNAtkanyAM yAcheteti marutAM varastena tataH pUrvaM vishiShTavarArthamapahArepi na doSha iti bhAvaH .. 7\-79\-37 tatkanyA kAmo mUlaM yasya . tasmAduttamadauhitrArthinA shreyase eva kanyA pradeyeti bhAvaH .. 7\-79\-38 saMvAsAchchiraparichayAt . pANayoH krayavikrayayoH saMvAde vidviShANayoriti dha.pAThaH .. 7\-79\-39 vIryamapi shulkaM bhavatItyabhiprAyeNAha ahamiti . ambikAmbAlikayorekatvavivakShayAM dve ityuktam .. 7\-79\-40 prAptashulkA vIryeNa nirjitApi kanyA agR^ihItA aprAptapANigraheyaM ambA visarjyA utsraShTaM yogyA iti pitA pitR^ivyo bAhlIko.abravIt .. 7\-79\-41 anupaprachCha anupR^iShTavAnaham .. 7\-79\-44 prAptaM shulkaM yena . pAThAntare yasyAH sA. kanyApitA kanyA vA lAjAntaraM varAntaramupAsIta iti yA smR^itistarhi bAdhyetetyadhyAhR^itya yojanA. lAjA vidyante hyaumyadravyamasya sa iti lAjashabdo.arshaAdyachpratyayAntaH. lAjoptAramupAsIteti tha.dha.pAThaH .. 7\-79\-45 yeShAM shulkato niShThA teShAM vAkyato vAkyaM pramANaM smR^itamiti dharmavido nahyAhurityanvayaH 7\-79\-46 lokavirodhamapyAhArdhena . prasiddhamiti kanyAyA dAnamityevochyate natu krayo jayo veti. eShAM shulkavAdinAM pratyAyakaM bhAryAtvaj~nApakaM kimapi nAsti. pariNayanAdeva bhAryA bhavati na shulkamAtrAditi lokavyavahArasya spaShTatvAdityarthaH .. 7\-79\-52 jIvata ityanAdare ShaShThI . jIvantamapi shulkadamanAdR^itya shiShTA evaM yatheShTadAnaM kurvata ityarthaH .. 7\-79\-53 devaramiti yugAntaradharmaH .. 7\-79\-54 keShAMchinmate devarAdayaH alikhitAM bhrAtR^ibhAryA likhantyeva suratena yojayantyeva . apareShAM mate shanaikmantharA iyaM pravR^ittiH. aichChikI natu vaidhItyarthaH .. 7\-79\-55 sa~NkalpapUrvakaM dattAyA api kanyAyA yo.apahArastajjanyo mR^iShAvAdaH pAtako bhavati dAturnatu tAvanmAtreNa tasyAM bhAryAtvamutpannamityarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 080 .. shrIH .. 13\.80\. adhyAyaH 80 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati vaivAhikavidhyAderdAyArhatAdeshcha kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha kanyAyAM prAptashulkAyAM patishchennAsti kashchana . tatra kA pratipattiH syAttanme brUhi pitAmaha .. 13\-80\-1 (84622) bhIShma uvAcha. 13\-80\-2x (7028) yA putrakasya R^iddhasya pratipAlyA tadA bhavet . athavA sA harechChulkaM krItA shulkapradasya sA .. 13\-80\-2 (84623) tasyArthe.apatyamIheva yena nyAyena shaknuyAt . na tasmAnmantravatkAryaM kashchitkurvIta ki~nchana .. 13\-80\-3 (84624) svayaMvR^itena sAj~naptA pitrA vai pratyapadyata . tattasyAnye prashaMsanti dharmaj~nA netare janAH .. 13\-80\-4 (84625) etattu nApare chakrurapare jAtu sAdhavaH . sAdhUnAM punarAchAro garIyAndharmalakShaNaH .. 13\-80\-5 (84626) asminneva prakAre tusukraturvAkyamabravIt . naptA videharAjasya janakasya mahAtmanaH .. 13\-80\-6 (84627) asadAcharite mArge kathaM syAdanukIrtanam . anuprashnaH saMshayo vA satAmevamupAlabhet .. 13\-80\-7 (84628) asadeva hi dharmasya pradAnaM dharma AsuraH . nAnushushruma jAtvenAmimAM pUrveShu karmasu .. 13\-80\-8 (84629) bhAryApatyorhi sambandhaH strIpuMsostulya eva tu . ratiH sAdhAraNo dharma iti chAha sa pArthivaH .. 13\-80\-9 (84630) yudhiShThira uvAcha. 13\-80\-10x (7029) atha kena pramANena puMsAmAdIyate dhanam . putravaddhi pitustasya kanyA bhavitumarhati .. 13\-80\-10 (84631) bhIShma uvAcha. 13\-80\-11x (7030) yathaivAtmA tathA putraH putreNa duhitA samA . tasyAmAtmani tiShThantyAM kathamanyo dhanaM haret .. 13\-80\-11 (84632) mAtushcha yautakaM yatsyAtkumArIbhAga eva saH . dauhitra eva tadrikthamaputrasya piturharet .. 13\-80\-12 (84633) dadAti hi sa piNDAnvai piturmAtAmahasya cha . putradauhitrayoreva visheSho nAsti dharmataH .. 13\-80\-13 (84634) anyatra jAmayA sArdhaM prajAnAM putra Ihate . duhitA.anyatra jAtena putreNApi vishiShyate .. 13\-80\-14 (84635) dauhitrakeNa dharmeNa tatra pashyAmi kAraNam . vikrItAsu hi ye putrA bhavanti pitureva te .. 13\-80\-15 (84636) asUyavastvadharmiShThAH parasvAdAyinaH shaThAH . AsurAdadhisambhUtA dharmAdviShamavR^ittayaH .. 13\-80\-16 (84637) atra gAthA yamodgItAH kIrtayanti purAvidaH . dharmaj~nA dharmashAstreShu nibaddhA dharmasetuShu .. 13\-80\-17 (84638) yo manuShyaH svakaM putraM vikrIya dhanamichChati . kanyAM vA jIvitArthAya yaH shulkena prayachChati .. 13\-80\-18 (84639) saptAvare mahAghore niraye kAlasAhvaye . svedaM mUtraM purIShaM cha tasminmUDhaH samashnute .. 13\-80\-19 (84640) ArShe gomithunaM shulkaM kechidAhurmR^iShaiva tat . alpo vA bahu vA rAjanvikrayastAvadeva saH .. 13\-80\-20 (84641) yadyapyAcharitaH kaishchinnaiSha dharmaH sanAtanaH . anyeShAmapi dR^ishyante lobhataH sampravR^ittayaH .. 13\-80\-21 (84642) vashyAM kumArIM balato ye tAM samupabhu~njate . ete pApasya kartArastamasyandhe cha sherate .. 13\-80\-22 (84643) anyopyatha na vikreyo manuShyaH kiM punaH prajAH . adharmamUlairhi dhanaistairna dharmo.atha kashchana .. .. 13\-80\-23 (84644) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ashItitamo.adhyAyaH .. 80\.. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-80\-1 shulkadashchetproShitastadbhayAdanyashcha na vR^iNute tadA tatpitrA kiM kartavyamiti prashnArthaH .. 7\-80\-2 yA kanyAH pituH pratipAlyA pitA cha yadi tat shulkaM parapakShIyebhyaH parAvR^itya na dadyAttarhi sA kanyA shulkapradasyaiva j~neyA .. 7\-80\-4 svayaMvR^iteti sAvitrIti dharmaj~nAnaparA janA iti cha.dha.pAThaH .. 7\-80\-8 dharmasya sitrINAmasvAtantryalakShaNasya dharmasya pradAnaM khaNDanaM yatsa Asuro dharmaH etAM paddhatim . pUrveShu vR^iddheShu. karmasu vivAheShu. jAtveva tadidaM pUrvajanmsaviti dha.pAThaH .. 7\-80\-14 jAmayA kanyayApi tAmapekShyetyarthaH . anyatra jAyate sopi prajayA putra Iyate iti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-80\-19 kAlasAhnaye kAlasUtrAkhye .. 7\-80\-22 balato vashyAM natu svachChandata ityarthaH .. 7\-80\-23 anyopi pashurapi .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 081 .. shrIH .. 13\.81\. adhyAyaH 81 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati strINAM prashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . prAchetasasya vachanaM kIrtayanti purAvidaH . yasyAH ki~nchinnAdadate j~nAtayo na sa vikrayaH .. 13\-81\-1 (84645) arhaNaM tatkumArINAmAnR^ishaMsyaM vrataM cha tat . sarvaM cha pratideyaM syAtkanyAyai tadasheShataH .. 13\-81\-2 (84646) pitR^ibhirbhrAtR^ibhishchApi shvashurairatha devaraiH . pUjyA lAlayitavyAshcha bahukalyANamIpsubhiH .. 13\-81\-3 (84647) yadi vai strI na rocheta pumAMsaM na pramodayet . apramodAtpunaH puMsaH prajano na pravardhate .. 13\-81\-4 (84648) pUjyA lAlayitavyAshcha striyo nityaM janAdhipa . striyo yatra cha pUjyante ramante tatra devatAH .. 13\-81\-5 (84649) apUjitAshcha yatraitAH sarvAstatrAphalAH kriyAH . tadA chaitatkulaM nAsti yadA shochanti jAmayaH .. 13\-81\-6 (84650) jAmIshaptAni gehAni nikR^ittAnIva kR^ityayA . naiva bhAnti na vardhante shriyA hInAni pArthiva .. 13\-81\-7 (84651) striyaH puMsAM paridadau manurjigamiShurdivam . abalAH svalpakaupInAH suhR^ida satyajiShNavaH .. 13\-81\-8 (84652) IrShavo mAnakAmAshcha chaNDAshcha suhR^ido.abudhAH . striyastu mAnamarhanti tA mAnayata mAnavAH .. 13\-81\-9 (84653) strIpratyayo hi vai dharmo ratibhogAshcha kevalAH . paricharyA namaskArAstadAyattA bhavantu vaH .. 13\-81\-10 (84654) utpAdanamapatyasya jAtasya paripAlanam . prItyarthaM lokayAtrAyAH pashyata strInibandhanam .. 13\-81\-11 (84655) sammAnyamAnAshchaitA hi sarvakAryAShyavApsyatha . videharAjaduhitA chAtra shlokamagAyata .. 13\-81\-12 (84656) nAsti yaj~naH striyAH kashchinna shrAddhaM nopravAsakam . dharmaH svabhartR^ishushrUShA tayA svargaM jayantyuta .. 13\-81\-13 (84657) pitA rakShati kaumAre bhartA rakShati yauvane . putrAshcha sthAvire bhAve na strI svAtantryamarhati .. 13\-81\-14 (84658) shriya etAH striyo nAma satkAryA bhUtimichChatA . lAlitA.anugR^ihItA cha shrIH strI bhavati bhArataH .. .. 13\-81\-15 (84659) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekAshItitamo.adhyAyaH .. 81 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-81\-1 prAchetasasya dakShasya . j~nAtayaH kanyApakShIyAH. svayaM nAdadate.atha cha kanyAla~NkArarthamichChanti sa vikrayo na bhavatItyartha .. 7\-81\-4 na rocheta na kAmayeta . na pramodayetkAmukaM na kuryAt. prajanaH santatiH .. 7\-81\-8 svalpa IShadAyAsena apaneyaH kaupIno guhyAchChAdanapaTo yAsAm . sadyohAryA ityarthaH. suhR^idaH sauhArdayuktAH .. 7\-81\-9 budhyanta ityabudhAH .. 7\-81\-10 strIpratyayaH strIhetukaH .. 7\-81\-12 atra strIdharmaviShaye .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 082 .. shrIH .. 13\.82\. adhyAyaH 82 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNAdInAM dAyavibhajanavidhinirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . sarvashAstravidhAnaj~na rAjadharmaviduttama . atIva saMshayachChettA bhavAnvai prathitaH kShitau .. 13\-82\-1 (84660) kashchittu saMshayo me.asti tanme brUhi pitAmaha . `asyAmApadi kaShTAyAmanyaM pR^ichChAma kaM vayam'.. jAte.asminsaMshaye rAjannAnyaM pR^ichChema ka~nchana .. 13\-82\-2 (84661) yathA nareNa kartavyaM dharmamArgAnuvartinA . etatsarvaM mahAbAho bhavAnvyAkhyAtumarhati .. 13\-82\-3 (84662) chatasro vihitA bhAryA brAhmaNasya pitAmaha . brAhmaNI kShatriyA vaishyA shUdrA cha ratimichChataH .. 13\-82\-4 (84663) tatra jAteShu putreShu sarvAsAM kurusattama . AnupUrvyeNa kasteShAM pitryaM dAyAdyamarhati .. 13\-82\-5 (84664) kena vA kiM tato hAryaM pitR^ivittAtpitAmaha . etadichChAmi kathitaM vibhAgasteShu kaH smR^itaH .. 13\-82\-6 (84665) bhIShma uvAcha. 13\-82\-7x (7031) brAhmaNaH kShatriyo vaishyastrayo varNA dvijAtayaH . eteShu vihito dharmo brAhmaNasya yudhiShThira .. 13\-82\-7 (84666) vaiShamyAdathavA lobhAtkAmAdvA.api parantapa . brAhmaNasya bhavechChUdrA na tu dR^iShTA na tu smR^itA .. 13\-82\-8 (84667) shUdrAM shayanamAropya brAhmaNi yAtyadhogatim . prAyashchittIyate chApi vidhidR^iShTena karmaNA .. 13\-82\-9 (84668) tatra jAteShvapatyeShu dviguNaM svAdyudhiShThira . ataste niyamaM vitte sampravakShyAmi bhArata .. 13\-82\-10 (84669) lakShaNyaM govR^iSho yAnaM yatpradhAnatamaM bhavet . brAhmaNyAstaddharetputra ekAMshaM vai piturdhanAt .. 13\-82\-11 (84670) eShaM tu dashadhA kAryaM brAhmaNasvaM yudhiShThira . tatra tenaiva hartavyAshchatvAroMshAH piturdhanAt .. 13\-82\-12 (84671) triyAyAstu yaH putro brAhmaNaH sopyasaMshayaH . sa tu mAturvisheSheNa trInaMshAnhartumarhati .. 13\-82\-13 (84672) varNe tR^itIye jAtastu vaishyAyAM brAhmaNAdapi . dviraMshastena hartavyo brAhmaNasvAdyudhiShThira .. 13\-82\-14 (84673) shUdrAyAM brAhmaNAjjAto nityAdeyadhanaH smR^itaH . alpaM chApi pradAtavyaM shUdrAputrAya bhArata .. 13\-82\-15 (84674) dashadhA pravibhaktasya dhanasyaiva bhavetkramaH . savarNAsu tu jAtAnAM samAnbhAgAnprakalpayet .. 13\-82\-16 (84675) abrAhmaNaM tu manyante shUdrAputramanaipuNAt . triShu varNeShu jAto hi brAhmaNAdbrAhmaNo bhavet .. 13\-82\-17 (84676) smR^itAshcha varNAshchatvAraH pa~nchamo nAdhigamyate . harechcha dashamaM bhAgaM shUdrAputraH piturdhanAt .. 13\-82\-18 (84677) tattu dattaM haretpitrA nAdattaM hartumarhati . avashyaM hi dhanaM deyaM shUdrAputrAya bhArata .. 13\-82\-19 (84678) AnR^ishaMsyaM paro dharma iti tasmai pradIyate . yatratatra samutpannaM guNAyaivopapadyate .. 13\-82\-20 (84679) yadyapyeSha suputraH syAdaputro yadi vA bhavet . nAdhikaM dashamAddadyAchChUdrAputrAya bhArata .. 13\-82\-21 (84680) `smR^ita ekashchaturbhAgaH kanyAbhAgastu dharmataH . abhrAtR^ikA samagrAhA chArdhAsyetyapare viduH ..' 13\-82\-22 (84681) traivArvikAdyadA bhaktAdadhikaM syAddvijasya tu . yajeta tena dravyeNa na vR^ithA sAdhayeddhanam .. 13\-82\-23 (84682) trisahasraparo dAyaH striyai deyo dhanasya vai . bhartrA tachcha dhanaM dattaM yathArhaM bhoktumarhati .. 13\-82\-24 (84683) strINAM tu patidAyAdyamupabhogaphalaM smR^itam . nApahAraM striyaH kuryuH pitR^ivittAtkatha~nchana .. 13\-82\-25 (84684) striyAstu yadbhavedvittaM pitrA dattaM yudhiShThira . brAhmaNyAstaddharetkanyA yathA putrastathA.asya sA .. 13\-82\-26 (84685) sA hi putrasamA rAjanvihitA kurunandana . evameva samuddiShTo dharmo vai bharatarShabha . evaM dharmamanusmR^itya na vR^ithA sAdhayeddhanam .. 13\-82\-27 (84686) yudhiShThira uvAcha. 13\-82\-28x (7032) shUdrAyAM brAhmaNAjjAto yadyadeyadhanaH smR^itaH . kena prativisheSheNa dashamo.apyasya dIyate .. 13\-82\-28 (84687) brAhmaNyAM brAhmaNAjjAto brAhmaNaH syAnna saMshayaH . kShatriyAyAM tathaiva syAdvaishyAyAmapi chaiva hi .. 13\-82\-29 (84688) kasmAttu viShamaM bhAgaM bhajerannR^ipasattama . yadA sarve trayo varNAstvayoktA brAhmaNA iti .. 13\-82\-30 (84689) bhIShma uvAcha. 13\-82\-31x (7033) dArA ityuchyate loke nAmnaikena parantapa . prokteni chaiva nAmnA.ayaM visheShaH sumahAnbhavet .. 13\-82\-31 (84690) tisraH kR^itvA puro bhAryAH pashchAdvindeta brAhmaNIm . sA jyeShThA sA cha pUjyA syAtsA cha tAbhyo garIyasI 13\-82\-32 (84691) snAnaM prasAdhanaM bharturdantadhAvanamu~njanam . havyaM kavyaM cha yachchAnyaddharmayuktaM gR^ihe bhavet .. 13\-82\-33 (84692) na tasyAM jAtu tiShThantyAmanyA tatkartumarhati . brAhmaNItveva kuryAdvA brAhmaNasya yudhiShThira .. 13\-82\-34 (84693) annaM pAnaM cha mAlyaM cha vAsAMsyAbharaNAni cha . brAhmaNyaitAni deyAni bhartuH sA hi garIyasI .. 13\-82\-35 (84694) manunA.abhihitaM shAstraM yachchApi kurunandana . tatrApyeSha mahArAja dR^iShTo dharmaH sanAtanaH .. 13\-82\-36 (84695) atha chedanyathA kuryAdyadi kAmAdyudhiShThira . yathA brAhmaNachANDAlaH pUrvadR^iShTastathaiva saH .. 13\-82\-37 (84696) brAhmaNyAH sadR^ishaH putraH kShatriyAyAshcha yo bhavet . rAjanvisheSho yastvatra varNayorubhayorapi .. 13\-82\-38 (84697) na tu jAtyA samA loke brAhmaNyAH kShatriyA bhavet . brAhmaNyAH prathamaH putro bhUyAnsyAdrAjasattama .. 13\-82\-39 (84698) bhUyobhUyopi saMhAryaH pitR^ivittAdyudhiShThira . yathA na sadR^ishI jAtu brAhmaNyAH kShatriyA bhavet .. 13\-82\-40 (84699) kShatriyAyAstathA vaishyA na jAtu sadR^ishI bhavet . shrIshcha rAjyaM cha koshashcha kShatriyANAM yudhiShThira .. 13\-82\-41 (84700) vihitaM dR^ishyate rAjansAgarAntAM cha medinIm . kShatriyo hi svadharmeNa shriyaM prApnoti bhUyasIm . rAjA daNDadharo rAjanrakShA nAnyatra kShatriyAt .. 13\-82\-42 (84701) brAhmaNA hi mahAbhAga devAnAmapi devatAH . teShu rAjA pravarteta pUjayA vidhipUrvakam .. 13\-82\-43 (84702) praNItamR^iShibhirj~nAtvA dharmaM shAshvatamavyayam . lupyamAnaM svadharmeNa kShatriyo rakShati prajAH .. 13\-82\-44 (84703) dasyubhirhriyamANaM cha dhanaM dArAMshcha sarvashaH . sarveShAmeva varNAnAM trAtA bhavati pArthivaH .. 13\-82\-45 (84704) bhUyAnsyAtkShatriyAputro vaishyAputrAnna saMshayaH . bhUyastenApi hartavyaM pitR^ivittAdyudhiShThira .. 13\-82\-46 (84705) yudhiShThira uvAcha. 13\-82\-47x (7034) uktaM te vidhivadrAjanbrAhmaNasya pitAmaha . itareShAM tu varNAnAM kathaM vai niyamo bhavet .. 13\-82\-47 (84706) bhIShma uvAcha. 13\-82\-48x (7035) kShatriyasyApi bhArye dve vihite kurunandana . tR^itIyA cha bhavechChUdrA na tu dR^iShTA na tu smUtA .. 13\-82\-48 (84707) eSha eva kramo hi syAtkShatriyANAM yudhiShThira . aShTadhA tu bhavetkAryaM kShatriyasvaM janAdhipa .. 13\-82\-49 (84708) kShatriyAyA haretputrashchaturoMshAnpiturdhanAt . yuddhAvahArikaM yachcha pituH svAtsa harettu tat .. 13\-82\-50 (84709) vaishyAputrastu bhAgAMstrI~nshUdrAputrastathAShTamam . ekaiva hi bhavedbhAryA vaishyasya kurunandana. 13\-82\-51 (84710) dvitIyA tu bhavechChUdrA na tu dR^iShTA na tu smR^itA .. vaishyasya vartamAnasya vaishyAyAM bharatarShabha. 13\-82\-52 (84711) shUdrAyAM chApi kaunteya tayorviniyamaH smR^itaH .. pa~nchadhA tu bhavetkAryaM vaishyasvaM bharatarShabha. 13\-82\-53 (84712) tayorapatye vakShyAmi vibhAgaM cha janAdhipa .. vaishyAputreNa hartavyAshchatvAroMshAH piturdhanAt. 13\-82\-54 (84713) pa~nchamastu smR^itoH bhAgaH shUdrAputrAya bhArata .. sopi dattaM haretpitrA nAdattaM hartumarhati. 13\-82\-55 (84714) trimirvarNaiH sadA jAtaH shUdro deyadhano bhavet .. 13\-82\-56 (84715) shUdrasya syAtsavarNaiva bhAryA nAnyA katha~nchana . samabhAgAshcha putrAH syuryadi putrashataM bhavet .. 13\-82\-57 (84716) jAtAnAM samavarNAyAH putrANAmavisheShataH . sarveShAmeva varNAnAM samabhAgo dhanAtsmR^itaH .. 13\-82\-58 (84717) jyeShThasya bhAgo jyeShThaH syAdekAMsho yaH pradhAnataH . eSha dAyavidhiH pArtha pUrvamuktaH svayaMbhuvA .. 13\-82\-59 (84718) samavarNAsu jAtAnAM visheSho.astyaparo nR^ipa . vivAhavaishiShTyakR^itaH pUrvapUrvo vishiShyate .. 13\-82\-60 (84719) harejjyeShThaH pradhAnAMshamekabhAryAsuteShvapi . madhyamo madhyamaM chaiva kanIyAMstu kanIyasam .. 13\-82\-61 (84720) evaM jAtiShu sarvAsu savarNaH shreShThatAM gataH . maharShirapi chaitadvai mArIchaH kAshyapo.abravIt .. .. 13\-82\-62 (84721) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvyashItitamo.adhyAyaH ... 82 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-82\-3 evamR^itvigAtmastrIshuddhimuktvA dhanashuddhyarthaM dAyavibhAgaM prastauti .. 7\-82\-4 ratimichChata eva vihitA natu dharmam .. 7\-82\-6 kiM kiyatpramANam .. 7\-82\-9 prAyashchittamAtmana ichChati prAyashchittIyate .. 7\-82\-10 dviguNaM prAyashchittam .. 7\-82\-11 ekAMshaM mukhyAMsham .. 7\-82\-12 tenaiva brAhmaNIputreNaiva .. 7\-82\-20 samutpannaM AnR^ishaMsyam .. 7\-82\-23 vR^ithA yaj~nAdiprayojanaMvinA na sAdhayet .. 7\-82\-24 striyo.adhiko dAyo na deya ityarthaH . tachchaturdhA dhanaM dattaM nAdattaMbhoktumarhatIti tha.dha. pAThaH .. 7\-82\-25 kuryuH putrA iti sheShaH . pativittAtkathaM chaneti jha.pAThaH. pativitAtpatyA dattAdvittAt .. 7\-82\-27 dharmo vibhAgaprakAraH . vR^ithA anyAyena .. 7\-82\-31 Adriyante tridhargArtimiriti dArapadapravR^ittinimittamAdaraH . yatashcha bharShA AdarastAsu varNakrameNa yathAyogyaM tAratamyakrameNa kriyata iti tAtputrANAM bhAgavaiShamyaM chAstItyabhiprAyaH .. 7\-82\-40 bhUyobhUyopi adhikamadhikam .. 7\-82\-47 uktaM dAyavibhAgAdi .. 7\-82\-50 yuddhe.avahiyate tadrathagajAyudhakavachAdikaM yuddhAvahArikam .. 7\-82\-53 savarNAjyeShThatAM gateti tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 083 .. shrIH .. 13\.83\. adhyAyaH 83 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati sa~NkarajAtInAM shIlavibhAgAdinirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . arthAshrayAdvA kAmAdvA varNAnAM chApyanishchayAt . aj~nAnAdvApi varNAnAM jAyate varNasa~NkaraH .. 13\-83\-1 (84722) teShAmetena vidhinA jAtAnAM varNasa~Nkare . ko dharmaH kAni karmANi tanme brUhi pitAmaha .. 13\-83\-2 (84723) bhIShma uvAcha. 13\-83\-3x (7036) chAturvarNyasya karmANi chAturvarNyaM cha kevalam . asR^ijatsa hi yaj~nArthe pUrvameva prajApatiH .. 13\-83\-3 (84724) bhAryAshchatasno viprasya dvayorAtmA prajAyate . AnupUrvyAddvayorhInau mAtR^ijAtyau prasUyataH .. 13\-83\-4 (84725) paraM shavAdbrAhmaNasyaiva putraH shUdrAputraM pArashavaM tamAhuH . shushrUShakaH svasya kulasya sa syA\- tsvachAritraM nityamatho na jahyAt .. 13\-83\-5 (84726) sarvAnupAyAnatha sampradhArya samuddharetsvasya kulasya tantram . jyeShTho yavIyAnapi yo dvijasya shushrUShayA dAnaparAyaNaH syAt .. 13\-83\-6 (84727) tisraH kShatriyasambandhAddvayorAtmA.asya jAyate . hInavarNAstR^itIyAyAM shUdrA ugrA iti smR^itiH .. 13\-83\-7 (84728) dve chApi bhArye vaishyasya dvayorAtmA.asva jAyate . shUdrA shUdrasya chApyekA shUdrameva prajAyate .. 13\-83\-8 (84729) ato.avishiShTastvadhamo gurudArapradharShakaH . brAhyaM varNaM janayati chAturvarNyavigarhitam .. 13\-83\-9 (84730) ayAjyaM kShatriyo vrAtyaMka sUtaM stotrakriyAparam . vaishyo vaidehakaM chApi maudgalyamapavarjitam .. 13\-83\-10 (84731) shUdrashchaNDAlamatyugraM vadhyaghnaM bAhyavAsinam . brAhmaNyAM samprajAyanta ityete kulapAMsanAH . ete matimatAMshreShTha varNasa~NkarajAH prabho .. 13\-83\-11 (84732) bandI tu jAyate vaishyAnmAgadho vAkyajIvanaH . shUdrAnniShAdo matsyaghnaH kShatriyAyAM vyatikramAt .. 13\-83\-12 (84733) shUdrAdAyogavashchApi vaishyAyAM grAmyadharmiNaH . brAhmaNairapratigrAhyastakShA svadhanajIvanaH .. 13\-83\-13 (84734) ete.api sadR^ishAnvarNA~njanayanti svayoniShu . mAtR^ijAtyA prasUyante hyavarA hInayoniShu .. 13\-83\-14 (84735) yathA chaturShu varNeShu dvayorAtmA.asya jAyate . AnantaryAtprajAyante yathA bAhyA pradhAnataH .. 13\-83\-15 (84736) te chApi sadR^ishaM varNaM janayanti svayoniShu . parasparasya dAreShu janayanti vigarhitAn .. 13\-83\-16 (84737) yathA shUdro.api brAhmaNyAM jantuM bAhyaM prasUyate . evaM bAhyatarAdbAhyashchAturvarNyAtprajAyate .. 13\-83\-17 (84738) pratilomaM tu vardhante bAhyodbAhyatarAtpunaH . hInAddhInAH prasUyante varNAH pa~nchadashaiva tu .. 13\-83\-18 (84739) agamyAgamanAchchaiva jAyate varNasa~NkaraH . bAhyAnAmanujAyante sairandhryAM mAgadheShu cha . prasAdhanopachAraj~namadAsaM dAsajIvanam .. 13\-83\-19 (84740) kShatrA hyAyogavaM sUte vAgurAbandhajIvanam . maireyakaM cha vaidehaH samprasUte.atha mAdhukam .. 13\-83\-20 (84741) niShAdo madguraM sUte dAsaM nAvopajIvinam . mR^itapaM chApi chANDAlaH shvapAkamiti vishrutam 13\-83\-21 (84742) chaturo mAgadhI sUte krUrAnmAyopajIvinaH . mAMsaM svAdukaraM kShaudraM saugandhamiti vishrutam .. 13\-83\-22 (84743) vaidehakAchcha pApiShThA krUraM mAyopajIvinam . niShAdAnmadranAbhaM cha kharayAnaprayAyinam .. 13\-83\-23 (84744) chaNDAlAtpulkasaM chApi kharAshvagajabhojinam . bhR^itachailapratichChannaM bhinnabhAjanabhojinam .. 13\-83\-24 (84745) AyogavIShu jAyante hInavarNAstu te trayaH . kShudro vaidehakAdandho bahirgrAmapratishrayaH .. 13\-83\-25 (84746) kArAvaro niShAdyAM tu charmakAraH prasUyate . chANDAlAtpANDusaupAkastvaksAravyavahAravAn .. 13\-83\-26 (84747) AhiNkoM niShAdena vaidehyAM samprasUyate . chaNDAlena tu saupAkashchaNDAlasamavR^ittimAn .. 13\-83\-27 (84748) niShAdI chApi chaNDAlAtputramantevasAyinam . shmashAnagocharaM sUte bAhyairapi bahiShkR^itam .. 13\-83\-28 (84749) ityete sa~Nkare jAtAH pitR^imAtR^ivyatikramAt . prachChannAnvA prakAshA vA veditavyAH svakarmabhiH .. 13\-83\-29 (84750) chaturNAmeva varNAnAM dharmo nAnyasya vidyate . varNAnAM dharmahIneShu sa~NkhyA nAstIha kasyachit .. 13\-83\-30 (84751) yadR^ichChayopasampannairyaj~nasAdhubahiShkR^itaiH . bAhyA bAhyaishcha jAyante yathAvR^itti yathAshrayam .. 13\-83\-31 (84752) chatuShpathashmashAnAni shailAMshchAnyAnvanaspatIn . kArShNAyasamala~NkAraM parigR^ihya cha nityashaH . vaseyurete vij~nAtA vartayantaH svakarmabhiH .. 13\-83\-32 (84753) yu~njanto vA.apyala~NkArAMstathopakaraNAni cha . gobrAhmaNAya sAhayyaM kurvANA vai na saMshayaH .. 13\-83\-33 (84754) AnR^ishaMsyamanukroshaH satyavAkyaM tathA kShamA . svasharIrairapi trANaM bAhyAnAM siddhikAraNam . bhavanti manujavyAghra tatra me nAsti saMshayaH .. 13\-83\-34 (84755) yathopadeshaM parikIrtitAsu naraH prajAyeta vichArya buddhimAn . nihInayonirhi suto.avasAdaye\- ttitIrShamANaM hi yathopalo jale .. 13\-83\-35 (84756) avidvAMsamalaM loke vidvAMsamapi vA punaH . nayanti hyapathaM nAryaH kAmakrodhavashAnugam .. 13\-83\-36 (84757) svabhAvashchaiva nArINAM narANAmiha dUShaNam . atyarthaM na prasajjante pramadAsu vipashchitaH .. 13\-83\-37 (84758) yudhiShThira uvAcha. 13\-83\-38x (7037) varNApetamavij~nAya naraM kaluShayonijam . AryarUpamivAnAryaM kathaM vidyAmahe vayam .. 13\-83\-38 (84759) bhIShma uvAcha. 13\-83\-39x (7038) yonisa~NkaluShe jAtaM nAnAbhAvasamanvitam . karmabhiH sajjanAchIrNairvij~neyAH shuddhayonikAH .. 13\-83\-39 (84760) anAryatvamanAchAraH krUratvaM niShkriyAtmatA . puruShaM vya~njayantIha loke kaluShayonijam .. 13\-83\-40 (84761) pitryaM vA bhajate shIlaM mAtR^ijaM vA tathobhayam . na katha~ncha sa~NkIrNaH pravR^itiM svAM niyachChati .. 13\-83\-41 (84762) yathaiva sadR^iso rUpe mAtAvitrorhi jAyate . vyAghrabindostathA yoniM puruShaH svAM niyachChati .. 13\-83\-42 (84763) kule srotasi saMchChanne yasya syAdyonisa~NkaraH . saMshrayatyeva tachChIlaM naro.alpamathavA bahu .. 13\-83\-43 (84764) AryarUpasamAchAraM charantaM kR^itake pathi . savarNamanyavarNaM vA svashIlaM sAsti nishchaye .. 13\-83\-44 (84765) nAnAvR^itteShu bhUteShu nAnAkramarateShu cha . janmavR^ittasamaM loke sushliShTaM na virajyate .. 13\-83\-45 (84766) sharIramiha satvena na tasya parikR^iShyate . jyeShThamadhyAvaraM satvaM tulyasatvaM pramodate .. 13\-83\-46 (84767) jyAyAMsamapi shIlena vihInaM naiva pUjayet . api shUdraM cha dharmaj~naM sadvR^ittamabhipUjayet .. 13\-83\-47 (84768) AtmAnamAkhyAti hi karmabhirnaraH sushIlachAritrakulaiH shubhAshubhaiH . pranaShTamapyAtmakulaM tathA naraH punaH prakAshaM kurute svakarmataH .. 13\-83\-48 (84769) yoniShvetAsu sarvAsu sa~NkIrNAsvitarAsu cha . yatrAtmAnaM na janayedbudhastAM parivarjayet .. .. 13\-83\-49 (84770) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tryashItitamo.adhyAyaH .. 83 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-83\-2 etena uktena . vidhinA prakAreNa .. 7\-83\-3 shUdrANAM sevAdvArA yaj~nArthatvaM natu sAkShAt .. 7\-83\-4 mAtR^ijAtyau vaishyAyAM vaishyo.ambaShTho nAma . shUdrAyAM shUdro niShAdo nAma pArashavAkhyo bhavati .. 7\-83\-5 shavasthAnatulyAchChUdrAtparamutkR^iShTam . paroMshabhAgbrAhmaNasyaiva putra iti tha.dha.pAThaH .. 7\-83\-6 tantramupakaraNam . vayasA jyeShTho.api pArashavo dvijasya trivarNajasya yavIyAn kanIyAneveti sambandhaH .. 7\-83\-9 ataH svapituravishiShTho nAdhikaH sannadhamaH shUdro gurUNAM brAhmaNAdInAM dArapradharShakashchet bAhyaM chANDAlAdim .. 7\-83\-10 viprAyAM kShatriyo bAhyaM sUtaM stomakriyAparamiti jha.pAThaH .. 7\-83\-11 vadhyAnAM chorAdInAM shirashChedAdikAryakAriNaM vadyaghnam .. 7\-83\-30 chAturvarNyasyaiva dharmAH *****nne dihitAH itareShAM itareShAM tu jAtibhedAnAM dharmaniyama iyatA cha nAsti .. 7\-83\-35 nihIna*** retaHseka na kuryAditi bhAvaH .. 7\-83\-38 kaluShayonijaM sa~Nkarayonijam .. 7\-83\-39 nAnAbhAvairAryebhyaH pR^ithagbhUtAbhishcheShTAbhiH samanvitaM naraM sa~NkarayonijaM jAnIyAt .. 7\-83\-41 prakR^itiM yonim . niyachChati gUhituM na shaknotItyarthaH .. 7\-83\-42 yathA tiryaksthArAdikaM bIjaguNaM na tyajatyevaM manuShyo.apItyarthaH .. 7\-83\-43 sa~nchanne sugupte.api yasya janmanIti sheShaH . saH tachChIlaM sa~NkarakartuH svabhAvam .. 7\-83\-46 tasya sa~Nkarajasya sharIraM satvena shAstrIyabuddhyA na parikR^iShyate na nIchamArgAdapakR^iShyate . bIjaguNasya prAbalyAt .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 084 .. shrIH .. 13\.84\. adhyAyaH 84 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThirampratyaurasAdiputranirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . brUhi tAta kurushreShTha varNAnAM tvaM pR^ithak pR^ithak . kIdR^ishyAM kIdR^ishAshchApi putrAH kasya cha ke cha te .. 13\-84\-1 (84771) vipravAdAH subahavaH shrUyante putrakAriNAm . atra no muhyatAM rAjansaMshayaM Chettumarhasi .. 13\-84\-2 (84772) bhIShma uvAcha. 13\-84\-3x (7039) `AtmA putrastu vij~neyaH prathamo bahudhA pare .. 13\-84\-3 (84773) sve kShetre saMskR^ite yastu putramutpAdayetsvayam . tamaurasaM vijAnIyAtputraM prathamakalpitam .. 13\-84\-4 (84774) agniM prajApatiM cheShTvA varAya pratipAditA . putrikA syAdduhitari sa~Nkalpe vA.api vA sutaH .. 13\-84\-5 (84775) talpe jAtaH pramItasya klIbasya patitasya vA . svadharmeNa niyukto yaH sa putraH kShetrajaH smR^itaH .. 13\-84\-6 (84776) mAtA pitA cha dadyAtAM yamadbhiH putramApadi . sadR^ishaprItisaMyukto vij~neyo datrimaH sutaH .. 13\-84\-7 (84777) sadR^ishaM tu prakuryAdyaM guNadoShavichakShaNam . putraM putraguNairyuktaM vij~neyaH sa tu kR^itrimaH .. 13\-84\-8 (84778) utpadyate yasya gUDhaM na cha j~nAyeta kasyachit . sa bhavedgUDhajo nAma tasya syAdyasya talpataH .. 13\-84\-9 (84779) mAtApitR^ibhyAmutsR^iShTastayoranyatareNa vA . yaM putraM pratigR^ihNIyAdapaviddhaH sa uchyate .. 13\-84\-10 (84780) pitR^iveshmani kanyA tu yaM putraM janayedrahaH . taM kAnInaM vadannAmnA voDhuH kanyAsamudbhave .. 13\-84\-11 (84781) yA garbhiNI saMskriyate j~nAtA.aj~nAtApi vA satI . voDhuH sa garbho bhavati sahoDha iti uchyate .. 13\-84\-12 (84782) krINIyAdyastvaparyArthaM mAtApitroryamantikAt . sa krItakaH sutastasya sadR^isho.asadR^ishopi vA .. 13\-84\-13 (84783) yA patyA vA parityaktA vidhavA vA svakechChayA . utpAdayati punarbhUtvA sa paunarbhava uchyate .. 13\-84\-14 (84784) sA chedakShatayoniH syAdgatapratyA~NgatA.api vA . paunarbhavena bhartrA sA punasaMskAramarhati .. 13\-84\-15 (84785) mAtApitR^ihano yaH syAttyakto vA syAdakAraNam . AtmAnaM sparshayedyastu svayaMdattastu sa smR^itaH .. 13\-84\-16 (84786) yaM brAhmaNastu shUdrAyAM kAmAdutpAdayetsutam . sa pAvayanneva shavastasmAtpArashavaH smR^itaH .. 13\-84\-17 (84787) dAsyAM vA dAsadAsyAM vA yaH shUdrasya suto bhavet . so.anuj~nAto haredaMshamiti dharmo vyavasthitaH .. 13\-84\-18 (84788) kShetrajAdInsutAnetAnekAdasha yathoditAn . putrapratinidhInAhuH kriyAlopAnmanIShiNaH .. 13\-84\-19 (84789) prAtR^INAmekajAtAnAmekashchetputravAnbhavet . sarvAMstAMstena putreNa putriNo manurabravIt .. 13\-84\-20 (84790) sarvAsAmekapatnInAmekA chetputriNI bhavet . sarvAstAstena putreNa prAha putravatIrmanuH .. 13\-84\-21 (84791) AtmA putrashcha vij~neyastasyAnantarajashcha yaH . niruktajashcha vij~neyaH sutaH prasR^itajastathA .. 13\-84\-22 (84792) patitasya tu bhAryAyA bhartrA susamavetayA . tathA dattakR^itau putrAvadhyUDhashcha tathA.aparaH .. 13\-84\-23 (84793) ShaDapadhvaMsajAshchApi kAnInApasadAstathA . ityete vai samAkhyAtAstAnvijAnIhi bhArata .. 13\-84\-24 (84794) yudhiShThira uvAcha. 13\-84\-25x (7040) ShaDapadhvaMsajAH ke syuH ke vA.apyapasadAstathA . etatsarvaM yathAtattvaM vyAkhyAtuM me tvamarhasi .. 13\-84\-25 (84795) bhIShma uvAcha. 13\-84\-26x (7041) triShu varNeShu ye putrA brAhmaNasya yudhiShThira . varNayoshcha dvayoH syAtAM yau rAjanyasya bhArata .. 13\-84\-26 (84796) eko dvivarNa evAtha tathA.atraivopalakShitaH . ShaDapadhvaMsajAste hi tathaivApasadA~nshR^iNu .. 13\-84\-27 (84797) chANDAlo vrAtyavarNau tu brAhmaNyAM kShatriyAsu cha . vaishyAyAM chaiva shUdrasya lakShyAste.apasadAstrayaH .. 13\-84\-28 (84798) mAgadho vAmakashchaiva dvau vaishyasyopalakShitau . brAhmaNyAM kShatriyAyAM cha kShatriyasyaika eva tu .. 13\-84\-29 (84799) brAhmaNyAM lakShyate sUta ityete.apasadAH smR^itAH . putrA hyete na shakyante mithyA kartuM narAdhipa .. 13\-84\-30 (84800) yudhiShThira uvAcha. 13\-84\-31x (7042) kShetrajaM kechidevAhuH sutaM kechittu shukrajam . tulyAvetau sutau kasya tanme brUhi pitAmaha .. 13\-84\-31 (84801) bhIShma uvAcha. 13\-84\-32x (7043) retajo vA bhavetputraH putro vA kShatrejo bhavet . adhyUDhaH samayaM bhittvetyetadeva nibodha me .. 13\-84\-32 (84802) yudhiShThira uvAcha. 13\-84\-33x (7044) retajaM vidma vai putraM kShatrejasyAgamaH katham . adhyUDhaM vidma vai putraM bhittvA tu samayaM katham .. 13\-84\-33 (84803) bhIShma uvAcha. 13\-84\-34x (7045) AtmajaM putramutpAdya yastyajetkAraNAntare . na tatra kAraNaM retaH sa kShetrasvAmino bhavet .. 13\-84\-34 (84804) putrakAmo hi putrArthe yAM vR^iNIte vishAmpate . tatra kShetraM pramANaM syAnna vai tatrAtmajaH sutaH .. 13\-84\-35 (84805) anyatra kShetrajaH putro lakShyate bharatarShabha . na hyAtmA shakyate hantuM dR^iShTAntopagato hyasau .. 13\-84\-36 (84806) kvachichcha kutakaH putraH sa~NgrahAdeva lakShyate . na tatra retaH kShetraM vA pramANaM syAdyudhiShThira .. 13\-84\-37 (84807) yudhiShThira uvAcha. 13\-84\-38x (7046) kIdR^ishaH kR^itakaH putraH sa~NgrahAdeva lakShyate . shukraM kShetraM pramANaM vA yatra lakShyaM na bhArata .. 13\-84\-38 (84808) bhIShma uvAcha. 13\-84\-39x (7047) mAtApitR^ibhyAM yastyaktaH pathi yastaM prakalpayet . na chAsya mAtApitarau j~nAyetAM sa hi kR^itrimaH .. 13\-84\-39 (84809) asvAmikasya svAmitvaM yasminsampratilakShyate . yo varNaH poShayettaM cha tadvarNastasya jAyate .. 13\-84\-40 (84810) yudhiShThira uvAcha. 13\-84\-41x (7048) kathamasya prayoktavyaH saMskAraH kasya vA katham . deyA kanyA kathaM cheti tanme brUhi pitAmaha .. 13\-84\-41 (84811) bhIShma uvAcha. 13\-84\-42x (7049) Atmavattasya kurvIta saMskAraM svAmivattathA . tyakto mAtApitR^ibhyAM yaH savarNaM pratipadyate .. 13\-84\-42 (84812) tadgotrabandhujaM tasya kuryAtsaMskAramachyuta . atha deyA tu kanyA syAttadvarNasya yudhiShThira .. 13\-84\-43 (84813) saMskartuM varNagotraM cha mAtR^ivarNavinishchaye . kAnInAdhyUDhajau vA.api vij~neyau putrakilbiShau .. 13\-84\-44 (84814) kAnInAdhyUDhajau vA.api vij~neyau putrakilbiShau .. tAvapi svAviva sutau saMskAryAviti nishchayaH. 13\-84\-45 (84815) kShetrajo vA.apyapasado ye.adhyUDhAsteShu chApyuta .. Atmavadvai prayu~njIransaMskArAnbrAhmaNAdayaH. 13\-84\-46 (84816) `svaM janme mAtR^igotreNa saMskAraM brAhmaNAdayaH ..' dharmashAstreShu varNAnAM nishchayo.ayaM padR^ishyate. 13\-84\-47 (84817) etatte sarvamAkhyAtaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 13\-84\-48 (84818) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturashItitamo.adhyAyaH .. 84 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-84\-2 vipravAdAH vividhAH pravAdaH pUrvoktA eva .. 7\-84\-6 talpe kalatre .. 7\-84\-22 anantarajaH aurasaH niruktajaH svakShetre.anyo retaHsekArthamuktastajjaH . prasR^ito.anirukto.api yo laulyAtparakShetre retaH si~nchati tajjaH prasR^itajaH .. 7\-84\-23 tathA patitAtsvabhAryAyAmeva jAtaH . bhAryAyAH tR^itIyArthe ShaShThI. dattaH pa~nchamaH. kR^itaH krItaH svayamupAyagamyo vA ShaShThaH. adhyUDhaH yasya mAtA garbhavatyeva UDhA tAdR^ishaH saptamaH .. 7\-84\-24 ShaDapadhvaMsajA vakShyamANAH . kAnInaH kanyAyAM vivAhAt prAgutpannashchaturdashaH. apasadA vakShyamANAH ShaT. ete viMshatiH. tAnsarvAn putrAniti vijAnIhi .. 7\-84\-34 kAraNAntare lokApavAdAdibhaye sati .. 7\-84\-35 yAM garbhavatI kanyAM vR^iNIte tatra sa putro vodureva kShetrajo natu sekturAtmaja .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 085 .. shrIH .. 13\.85\. adhyAyaH 85 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati mahaddarshanasahavAsayorgavAM cha prabhAvabodhanAya chyavanopAkhyAnakathanArambhaH .. 1 .. ga~NgAyamunA sa~Ngame.antarjale nimajya tapasyatashchyavanasya dAshairjAlena jalacharaiH saha kUlaprApaNam .. 2 .. dAshaiH prArthitena tena tAnprati matsyai saha svasya prANajAlAnyatarasmAnmochanachodanA .. 3\.. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . darshane kIdR^ishaH snehaH saMvAse cha pitAmaha . mahAbhAgyaM gavAM chaiva tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-85\-1 (84819) bhIShma uvAcha. 13\-85\-2x (7050) hanta te kathayiShyAmi purAvR^ittaM mahAdyute . nahuShasya cha saMvAdaM maharSheshchyavanasya cha .. 13\-85\-2 (84820) purA maharShishchyavano bhArgavo bharatarShabha . udavAsakR^itArambho babhUva sa mahAvrataH .. 13\-85\-3 (84821) nihatya mAnaM krodhaM cha praharShaM shokameva cha . varShANi dvAdasha munirjalavAse dhR^itavrataH .. 13\-85\-4 (84822) AdadhatsarvabhUteShu visramyaM paramaM shubham . jalechareShu sarveShu shItarashmiriva prabhuH .. 13\-85\-5 (84823) sthANubhUtaH shuchirbhUtvA daivatebhyaH praNamya cha . ga~NgAyamunayormadhye jalaM sampravivesha ha .. 13\-85\-6 (84824) ga~NgAyamunayorvegaM subhImaM bhImaniHsvanam . pratijagrAha shirasA vAtavegasamaM jave .. 13\-85\-7 (84825) ga~NgA cha yamunA chaiva saritashcha sarAMsi cha . pradakShiNamR^iShiM chakrurna chainaM paryapIDayan .. 13\-85\-8 (84826) antarjaleShu suShvApa kAShThabhUto mahAmuniH . tatashchordhvasthito dhImAnabhavadbharatarShabha .. 13\-85\-9 (84827) jalaukasAM sasatvAnAM babhUva priyadarshanaH . upAjighnanta cha tadA matsyAstaM hR^iShTamAnasAH . tatra tasyAsataH kAlaH samatIto.abhavanmahAn .. 13\-85\-10 (84828) tataH kadAchitsamaye kasmiMshchinmatsyajIvinaH . taM deshaM samupAjagmurjAlahastA mahAdyute .. 13\-85\-11 (84829) niShAdA bahavastatra matsyoddharaNanishchayAH . vyAyatA balinaH shUrAH salileShvanuvartinaH . abhyAyayushcha taM deshaM nishchitA jAlakarmNi .. 13\-85\-12 (84830) jAlaM te yojayAmAsurnavasUtrakR^itaM dR^iDham . matsyoddharaNamAkarShastadA bharatasattama .. 13\-85\-13 (84831) tataste bahubhiryogaiH kaivartA matsyakA~NkShiNaH . ga~NgAyamunayorvAri jAlenAvakiranti te .. 13\-85\-14 (84832) jAlaM suvitataM teShAM navasUtrakR^itaM tathA . vistArAyAmasampannaM yattatra salile kShamam .. 13\-85\-15 (84833) tataste sumahachchaiva balavachcha suvartitam . avatIrya tataH sarve jAlaM chakR^iShire tadA .. 13\-85\-16 (84834) abhItarUpAH saMhR^iShTA anyonyavashavartinaH . babandhustatra matsyAMshcha tathA.anyA~njalachAriNaH .. 13\-85\-17 (84835) tathA matsyaiH parivR^itaM chyavanaM bhR^igunandanam . AkarShayanmahArAja jAlenAtha yadR^ichChayA .. 13\-85\-18 (84836) nadIshaivaladigdhA~NgaM harishmashrujaTAdharam . lagnaiH sha~NkhanakhairgAtre kroDaishchitrairivArpitam. 13\-85\-19 (84837) taM jAlenoddhR^itaM dR^iShTvA te tadA vedapAragam . sarve prA~njalayo dAshAH shirobhiH prApatanbhuvi .. 13\-85\-20 (84838) parikhedaparitrAsAjjAlasyAkarShaNena cha . matsyA babhUvurvyApannAH sthalasaMsparshanena cha .. 13\-85\-21 (84839) sa munistattadA dR^iShTvA matsyAnAM kadanaM kR^itam . babhUva kR^ipayAviShTo niHshvasaMshcha punaHpanaH .. 13\-85\-22 (84840) niShAdA UchuH. 13\-85\-23x (7051) aj~nAnAdyatkR^itaM pApaM prasAdaM tatra naH kuru . karavAma priya kiM te tanno brUhi mahAmune .. 13\-85\-23 (84841) ityukto matsyamadhyasthashchyavano vAkyamabravIt . yo me.adya paramaH kAmastaM shR^iNudhvaM masAhitAH .. 13\-85\-24 (84842) prANotsargaM visargaM vA matsyairyAsyAmyahaM saha . saMvAsAnnotsahe tyaktuM salile.adhyupitAnaham .. 13\-85\-25 (84843) ityuktAste niShAdAstu subhR^ishaM bhayakampitAH . sarve vivarNavadanA nahuShAya nyavedayan .. .. 13\-85\-26 (84844) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pashchAshItitamo.adhyAyaH .. 85 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-85\-1 parapIDAdarshane paraiH saha saMvAse cha kIdR^ishaH sneha AtR^ishaMsyaM cha kartavyam . gavAM mAhAtmyaM cha brUhIti prashnadUyam .. 7\-85\-8 saritashcha tathAnugA iti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-85\-9 UrdhvasthitaH upaviShTaH .. 7\-85\-10 AsataH AsInasya .. 7\-85\-19 sha~NkhAnAM jalajantuvisheShANAM nakhAni taiH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 086 .. shrIH .. 13\.86\. adhyAyaH 86 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## dAshaishchyavanavR^ittAntaM niveditena nahuSheNa taMprati tadabhIShTakaraNapratij~nAnam .. 1 .. chyavanena nahuShaMprati dAshebhyaH svochitamUlyadAnenAtmamochanachodanA .. 2 .. nahuSheNa saMpUrNarAjyasya mUlyatAparikalpanepi munitA tadana~NgIkaraNe gavi jAtena muninA goH pratinidhIkaraNam .. 3 .. chyavanena gopratigrahaNena svasahavAsibhirmatsyaiH saha dAshAnAM svargaprApaNam .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . nahuShastu tataH shrutvA chyavanaM taM tathA.a.agatam . tvaritaH prayayau tatri sahAmAtyapurohitaH .. 13\-86\-1 (84845) shauchaM kR^itvA yathAnyAyaM prA~njaliH prayato nR^ipaH . AtmAnamAchachakShe cha chyavanAya mahAtmane .. 13\-86\-2 (84846) archayAmAsa taM chApi tasya rAj~naH purohitaH . satyavrataM mahAtmAnaM devakalpaM vishAmpate .. 13\-86\-3 (84847) nahuSha uvAcha. 13\-86\-4x (7052) karavANi priyaM kiM te tanme brUhi dvijottama . sarvaM kartA.asmi bhagavanyadyapi syAtsuduShkaram .. 13\-86\-4 (84848) chyavana uvAcha. 13\-86\-5x (7053) shrameNi mahatA yuktAH kaivartA matsyajIvinaH . mama mUlyaM prayachChaibhyo matsyAnAM vikrayaiH saha .. 13\-86\-5 (84849) nahuSha uvAcha. 13\-86\-6x (7054) sahasraM dIyatAM mUlyaM niShAdebhyaH purohita . niShkrayArthe bhagavato yathA.a.aha bhR^igunandanaH .. 13\-86\-6 (84850) chyavana uvAcha. 13\-86\-7x (7055) AtmamUlyaM cha vaktavyaM na tallokaH prashaMsati . tasmAdahaM pravakShyAmi na chAtmastutimmavR^itaH .. 13\-86\-7 (84851) sahasraM nAhamarhAmi kiM vA tvaM manyase nR^ipa . sadR^ishaM dIyatAM mUlyaM svabuddhyA nishchayaM kuru .. 13\-86\-8 (84852) nahuSha uvAcha. 13\-86\-9x (7056) sahasrANAM shataM vipra niShodebhyaH pradIyatAm . syAdidaM bhagavanmUlyaM kiM vA.anyanmanyate bhavAn .. 13\-86\-9 (84853) chyavana uvAcha. 13\-86\-10x (7057) nAhaM shatasahasreNa nimeyaH pArthivarShabha . dIyatAM sadR^ishaM mUlyamamAtyaiH saha chintaya .. 13\-86\-10 (84854) nahuSha uvAcha. 13\-86\-11x (7058) koTiH pradIyatAM mUlyaM niShAdebhyaH purohita . yadetadapi no mUlyamato bhUyaH pradIyatAm .. 13\-86\-11 (84855) chyavana uvAcha. 13\-86\-12x (7059) rAjannArhAmyahaM koTiM bhUyo vA.api mahAdyute . sadR^ishaM dIyatAM mUlyaM brAhmaNaiH saha chintaya .. 13\-86\-12 (84856) nahuSha uvAcha. 13\-86\-13x (7060) ardaM rAjyaM samagraM vA niShAdebhyaH pradIyatAm . etattulyamahaM manye kiM vA.anyanmanyase dvija .. 13\-86\-13 (84857) chyavana uvAcha. 13\-86\-14x (7061) ardhaM rAjyaM samagraM cha mUlyaM nArhAmi pArthiva . sadR^ishaM dIyatAM mUlyamR^iShibhiH saha chintyatAm .. 13\-86\-14 (84858) bhIShma uvAcha. 13\-86\-15x (7062) maharShervachanaM shrutvA nahuSho duHkhakarshitaH . sa chintayAmAsa tadA sahAmAtyapurohitaH .. 13\-86\-15 (84859) tatra tvanyo vanacharaH kashchinmUlaphalAshanaH . nahuShasya samIpastho gavijAto.abhavanmuniH .. 13\-86\-16 (84860) sa tamAbhAShya rAjAnamabravIddvijasattamaH . toShayiShyAmyahaM kShiptaM yathA tuShTo bhaviShyati .. 13\-86\-17 (84861) nAhaM mithyAvacho brUyAM khaireShvapi kuto.anyathA . bhavato yadahaM brayAM tatkAryamavisha~NkayA .. 13\-86\-18 (84862) nahuSha uvAcha. 13\-86\-19x (7063) vravItu bhagavAnmUlyaM maharSheH sadR^ishaM bhR^igoH . paritrAyasva mAmasmadviShayaM cha kulaM cha me .. 13\-86\-19 (84863) hanyAddhi bhagavAnkruddhastrailokyamapi kevalam . kiM punarmAM tapohInaM bAhuvIryaparAyaNam. 13\-86\-20 (84864) agAdhAmbhasi magnasya sAmAtyasya saR^itvijaH . plavo bhava maharShe tvaM kuru mUlyavinishchayam .. 13\-86\-21 (84865) bhIShma uvAcha. 13\-86\-22x (7064) nahuShasya vachaH shrutvA gavijAtaH pratApavAn . uvAcha harShayansarvAnamAtyAnpArthivaM cha tam .. 13\-86\-22 (84866) `brAhmaNAnAM gavAM chaiva kulamekaM dvidhA kR^itam . ekatra mantrAstiShThanti haviranyatra tiShThati ..' 13\-86\-23 (84867) anargheyA mahArAja dvijA varNeShu chottamAH . gAvashcha puruShavyAgra gaurmUlyaM parikalpyatAm .. 13\-86\-24 (84868) nahuShastu tataH shrutvA maharShervachanaM nR^ipa . harSheNa mahatA yuktaH sahAmAtyapurohitaH .. 13\-86\-25 (84869) abhigamya bhR^igoH putraM chyavanaM saMshitavratam . idaM provAcha nR^ipate vAchA santarpayanniva .. 13\-86\-26 (84870) uttiShThottiShTha viprarShe gavA krItosi bhArgava . etanmUlyamahaM manye tava dharmabhR^itAMvara .. 13\-86\-27 (84871) chyavana uvAcha. 13\-86\-28x (7065) uttiShThAmyeSha rAjendra samyak krItosmi te.anagha . gobhistulyaM na pashyAmi dhanaM ki~nchidihAchyuta .. 13\-86\-28 (84872) kIrtanaM shravaNaM dAnaM darshanaM chApi pArthiva . gavAM prashasyate vIra sarvapApaharaM shivam .. 13\-86\-29 (84873) gAvo lakShmyAH sadA mUlaM goShu pApmA na vidyate . annameva sadA gAvo devAnAM paramaM haviH .. 13\-86\-30 (84874) svAhAkAravaShaTkArau goShu nityaM pratiShThitau . gAvo yaj~nasya netryo vai tathA yaj~nasya tA mukham .. 13\-86\-31 (84875) amR^itaM hyavyayaM divyaM kSharanti cha vahanti cha . amR^itAyatanaM chaitAH sarvalokanamaskR^itAH .. 13\-86\-32 (84876) tejasA vapuShA chaiva gAvo vahnisamA bhuvi . gAvo hi sumahattejaH prANinAM cha sukhapradAH .. 13\-86\-33 (84877) niviShTaM gokulaM yatra shvAsaM mu~nchati nirbhayam . virAjayati taM deshaM pApaM chAsyApakarShati .. 13\-86\-34 (84878) gAvaH svargasya sopAnaM gAvaH svarge.api pUjitAH . gAvaH kAmaduhodevyo nAnyatki~nchitparaM smR^itam .. 13\-86\-35 (84879) ityetadgoShu me proktaM mahAtmyaM bharatarShabha . guNaikadeshavachanaM shakyaM pArAyaNaM na tu .. 13\-86\-36 (84880) niShAdA UchuH. 13\-86\-37x (7066) darshanaM kathanaM chaiva sahAsmAbhiH kR^itaM mune . satAM sAptapadaM maitraM prasAdaM na kuru prabho .. 13\-86\-37 (84881) havIMShi sarvANi yathA hyupabhu~Nkte hutAshanaH . evaM tvamapi dharmAtmanpuruShAgniH pratApavAn .. 13\-86\-38 (84882) prasAdayAmahe vidvanbhavantaM praNatA vayam . anugrahArthamasmAkamiyaM gauH pratigR^ihyatAm .. 13\-86\-39 (84883) `atyantApadi shaktAnAM paritrANaM hi kurvatAm . yA gatirviditA tvadya narake sharaNaM bhavAn .. 13\-86\-40 (84884) chyavana uvAcha. 13\-86\-40x (7067) kR^ipaNasya cha yachchakShurmunerAshIviShasya cha . naraM samUlaM dahati kakShamagniriva jvalan .. 13\-86\-41 (84885) pratigR^ihNAmi vo dhenuM kaivartA muktakilbiShAH . divaM gachChata vai kShipraM matsyairjAloddhR^itaiH saha .. 13\-86\-42 (84886) bhIShma uvAcha. 13\-86\-43x (7068) tatastasya prabhAvAtte maharSherbhAvitAtmanaH . niShAdAstena vAkyena saha matsyairdivaM yayuH .. 13\-86\-43 (84887) tataH sa rAjA nahuSho vismitaH prekShya dhIvarAn . ArohamANAMstridivaM matsyAMshcha bharatarShabha .. 13\-86\-44 (84888) tatastau gavijashchaiva chyavanashcha bhR^igUdvahaH . varAbhyAmanurUpAbhyAM ChandayAmAsaturnR^ipam .. 13\-86\-45 (84889) tato rAjA mahAvIryo nahuShaH pR^ithivIpatiH . paramityabravItprItastadA bharatasattama .. 13\-86\-46 (84890) tato jagrAha dharme sa sthitimindranibho nR^ipaH . tatheti choditaH prItastAvR^iShI pratyapUjayat .. 13\-86\-47 (84891) samAptadIkShashchyavanastato.agachChatsvamAshramam . gavijashcha mahAtejAH svamAshramapadaM yayau .. 13\-86\-48 (84892) niShAdAshcha divaM jagmuste cha matsyA janAdhipa . nahuShopi varaM labdhvA pravivesha svakaM puram .. 13\-86\-49 (84893) etatte kathitaM tAta yanmAM tvaM paripR^ichChasi . darshane yAdR^ishaH snehaH saMvAse vA yudhiShThira .. 13\-86\-50 (84894) mahAbhAgyaM gavAM chaiva tatA dharmavinishchayam . kiM bhUyaH kathyatAM vIra kiM te hR^idi vivakShitam .. .. 13\-86\-51 (84895) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaDashItitamo.adhyAyaH .. 86 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 087 .. shrIH .. 13\.87\. adhyAyaH 87 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati rAmavishvAmitrayorutpattiprakArakathanArambhaH .. 1 .. chyavanena kushikarAjametya sabhAryaM tamprati svashushrUShAvidhAnam .. 2 .. sabhAryeNa kushikena ekaviMshatidivasAnanavaratamekapArshvena prasuptasya chyavanasya pAdasaMvAhanena paryupAsanam .. 3 .. tataH shayanAdutthitena muninA ki~nchiddUraM gatvA punarantardhAnam .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . saMshayo me mahAprAj~na sumahAnsAgaropama . taM me shR^iNu mahAbAho shrutvA vyAkhyAtumarhasi .. 13\-87\-1 (84896) kautUhalaM me sumahajjAmadagnyaM prati prabho . rAmaM dharmabhR^itAM shreShThaM tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-87\-2 (84897) `brAhme bale supUrNAnAmeteShAM chyavanAdinAm.' kathameSha samutpanno rAmaH satyaparAkramaH . kathaM brahmarShivaMsho.ayaM kShatradharmA vyajAyata .. 13\-87\-3 (84898) tadasya sambhavaM rAjannikhilenAnukIrtaya . kaushikashcha kathaM vaMshAtkShAtrAdvai brAhmaNo.abhavat .. 13\-87\-4 (84899) aho prabhAvaH sumahAnAsIdvai sumahAtmanoH . rAmasya cha naravyAghra vishvAmitrasya chaiva hi .. 13\-87\-5 (84900) kathaM putrAnatikramya teShAM naptR^iShvathAbhavat . eSha doSho mahAprAj~na tattvaM vyAkhyAtumarhasi .. 13\-87\-6 (84901) bhIShma uvAcha. 13\-87\-7x (7069) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . chyavanasya cha saMvAdaM kushikasya cha bhArata .. 13\-87\-7 (84902) etaM doShaM purA dR^iShTvA bhArgavashchyavanastadA . AgAminaM mahAbuddhiH svavaMshe munisattamaH .. 13\-87\-8 (84903) nishchitya manasA sarvaM guNadoShabalAbalam . dagdhukAmaH kulaM sarvaM kushikAnAM tapodhanaH .. 13\-87\-9 (84904) chyavanastamanuprApya kushikaM vAkyamabravIt . vastumichChA samutpannA tvayA saha mamAnagha .. 13\-87\-10 (84905) kushika uvAcha. 13\-87\-11x (7070) bhagavansahadharmo.ayaM paNDitairiha charyate . pradAnakAle kanyAnAmuchyate cha sadA budhaiH .. 13\-87\-11 (84906) yattu tAvadatikrAntaM dharmadvAraM tapodhana . tatkAryaM prakariShyAmi tadanuj~nAtumarhasi .. 13\-87\-12 (84907) bhIShma uvAcha. 13\-87\-13x (7071) athAsanamupAdAya chyavanasya mahAmuneH . kushiko bhAryayA sArdhamAjagAma yato muniH .. 13\-87\-13 (84908) pragR^ihya rAjA bhR^i~NgAraM pAdyamasmai nyavedayat . kArayAmAsa sarvAshcha kriyAstasya mahAtmanaH .. 13\-87\-14 (84909) tataH sa rAjA chyavanaM madhuparkaM yathAvidhi . grAhayAmAsa chAvyagro mahAtmA niyatavrataH .. 13\-87\-15 (84910) satkR^itya taM tathA vipramidaM punarathAbravIt . bhagavanparavantau svo brUhi kiM karavAvahe .. 13\-87\-16 (84911) yadi rAjyaM yadi dhanaM yadi gAH saMshitavrata . yaj~nadAnAni cha tathA brUhi sarvaM dadAmi te .. 13\-87\-17 (84912) idaM gR^ihamidaM rAjyamidaM dharmAsanaM cha te . rAjA tvamasi shAdhyurvIM bhR^ityo.ahaM paravAnstriyA .. 13\-87\-18 (84913) evamukte tato vAkye chyavano bhArgavastadA . kushikaM pratyuvAchedaM mudA paramayA yutaH .. 13\-87\-19 (84914) na rAjyaM kAmaye rAjanna dhanaM na cha yoShitaH . na cha gA na cha vai deshAnna yaj~naM shrUyatAmidam .. 13\-87\-20 (84915) niyamaM ki~nchidArapsye yuvayoryadi rochate . paricharyosmi yattAbhyAM yuvAbhyAmavisha~NkayA .. 13\-87\-21 (84916) evamukte tadA tena dampatI tau jaharShatuH . pratyabrUtAM cha tamR^iShimevamastviti bhArata .. 13\-87\-22 (84917) atha taM kushiko hR^iShTaH prAveshayadanuttamam . gR^ihoddeshaM tatastasya darshanIyamadarshayat .. 13\-87\-23 (84918) iyaM shayyA bhagavato yathAkAmamihoShyatAm . prayatiShyAvahe prItimAhartuM te tapodhana .. 13\-87\-24 (84919) atha sUryotichakrAma teShAM saMvadatAM tathA . atharShishchodayAmAsa pAnamannaM tathaiva cha .. 13\-87\-25 (84920) tamapR^ichChattato rAjA kushikaH praNatastadA . kimannajAtamiShTaM te kimupasthApayAmyaham .. 13\-87\-26 (84921) tataH sa parayA prItyA pratyuvAcha narAdhipam . aupapattikamAhAraM prayachChasveti bhArata .. 13\-87\-27 (84922) tadvachaH pUjayitvA tu tathetyAha sa pArthivaH . yathopapannamAhAraM tasmai prAdAjjanAdhipa .. 13\-87\-28 (84923) tataH sa bhuktvA bhagavandampatI prAha dharmavit . svaptumichChAmyahaM nidrA bAdhate mAmiti prabho .. 13\-87\-29 (84924) tataH shayyAgR^ihaM prApya bhagavAnR^iShisattamaH . saMvivesha nareshastu sapatnIkaH sthito.abhavat .. 13\-87\-30 (84925) na prabodhyosmi saMsupta ityuvAchAtha bhArgavaH . saMvAhitavyau me pAdau jAgartavyaM cha vAM nishi .. 13\-87\-31 (84926) avisha~Nkastu kushikastathetyevAha dharmavit . na prAbodhayatAM tau cha daMpatI rajanIkShaye .. 13\-87\-32 (84927) yathAdeshaM maharShestu shushrUShAparamau tadA . babhUvaturmahArAja prayatAvatha dampatI .. 13\-87\-33 (84928) tataH sa bhagavAnvipraH samAdishya narAdhipam . suShvApaikena pArshvena divasAnekaviMshatim .. 13\-87\-34 (84929) sa tu rAjA nirAhAraH sabhAryaH kurunandana . paryupAsata taM hR^iShTashchyavanArAdhane rataH .. 13\-87\-35 (84930) bhArgavastu samuttasthau svayameva tapodhanaH . aki~nchiduktvA tu gR^ihAnnishchakrAma mahAtapAH .. 13\-87\-36 (84931) tamanvagachChatAM tau cha kShudhitau shramakarshitau . bhAryApatI munishreShThastAvetau nAvalokayat .. 13\-87\-37 (84932) tayostu prekShato.areva bhArgavANAM kulodvahaH . antarhitobhUdrAjendra tato rAjA.apatatkShitau .. 13\-87\-38 (84933) tato muhUrtAdAshvasya saha devyA mahAmuneH . punaranveShaNe yatnamakarotsa mahIpatiH .. .. 13\-87\-39 (84934) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptAshItitamo.adhyAyaH .. 87 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-87\-11 atithisevAdharma eva sahadharmaH strIsahitadharmaH .. 7\-87\-37 munishreShTho nacha tAvabhyavArayaditi Ta.tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 088 .. shrIH .. 13\.88\. adhyAyaH 88 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## pUrvamantarhitena ghyavanena kushikamprati punaH shayane prasvapata AtmanaH pradarshanam .. 1 .. punarutthitena muninA rAjAnamprati AtmanastailAbhya~njananiyojanena snAnashAlAyAM punarantardhAnam .. 2 .. punarAviShkR^itAtmanA tena sabhAryasya rAj~no rathadhuri saMyojanapUrvakaM yAchakebhyastadIyavittAdivitaraNena vIthyAM rathena nirgamanam .. 3 .. svIyapratodatADane.apyavikR^itamAnase sabhArye kushike prasIdatA muninA varadAnena tasya svagR^ihapreShaNam .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . tasminnantarhite vipre rAjA kimakarottadA . bhAryA chAsya mahAbhAgA tanme brUhi pitAmaha .. 13\-88\-1 (84935) bhIShma uvAcha. 13\-88\-2x (7072) adR^iShTvA sa mahIpAlastamR^iShiM saha bhAryayA . parishrAnto nivavR^ite vrIDito naShTachetanaH .. 13\-88\-2 (84936) sa pravishya purIM dIno nAbhyabhAShata ki~nchana . tadeva chintayAmAsa chyavanasya vicheShTitam .. 13\-88\-3 (84937) atha shUnyena manasA pravivesha gR^ihaM nR^ipaH . dadarsha shayane tasmi~nshayAnaM bhR^igunandanam .. 13\-88\-4 (84938) vismitau tamR^iShiM dR^iShTvA tadAshcharyaM vichintya cha . darshanAttasya tu tadA vishrAntau sambabhUvatuH .. 13\-88\-5 (84939) yathAsthAnaM tato gatvA tatpAdau saMvavAhatuH . athApareNa pArshvena suShvApa sa mahAmuniH .. 13\-88\-6 (84940) tenaiva cha sa kAlena pratyabuddhyata vIryavAn . na cha tau chakratuH ki~nchidvikAraM bhayasha~Nkitau .. 13\-88\-7 (84941) pratibuddhastu sa munistau provAcha vishAmpate . tailAbhya~Ngo dIyatAM me snAsye.ahamiti bhArata .. 13\-88\-8 (84942) tau tatheti pratishrutya kShudhitau shramakarshitau . shatapAkena tailena mahArheNopatasthatuH .. 13\-88\-9 (84943) tataH sukhAsInamR^iShiM vAgyatau saMvavAhatuH . na cha paryAptamityAha bhArgavaH sumahAtapAH .. 13\-88\-10 (84944) yadA tau nirvikArau tu lakShamAyAsa bhArgavaH . tata utthAya sahasA snAnashAlAM vivesha ha .. 13\-88\-11 (84945) klR^iptameva tu tatrAsItsnAnIyaM pArthivochitam . asatkR^itya cha tatsarvaM tatraivAntaradhIyata .. 13\-88\-12 (84946) sa muniH punarevAtha nR^ipateH pashyatastadA . nAsUyAM chakratustau cha dampatI bharatarShabha .. 13\-88\-13 (84947) atha snAtaH sa bhagavAnsiMhAsanagataH prabhuH . darshayAmAsa kushikaM sabhAryaM kurunandana .. 13\-88\-14 (84948) saMhR^iShTavadano rAjA sabhAryaH kushiko munim . siddhamannamiti prahvo nirvikAro nyavedayat .. 13\-88\-15 (84949) AnIyatAmiti munistaM chovAcha narAdhipam . sa rAjA samupAjahre tadannaM saha bhAryayA .. 13\-88\-16 (84950) mAMsaprakArAnvividhA~nshAkAni vividhAni cha . lehyapiShTavikArAMshcha pAnakAni laghUni cha .. 13\-88\-17 (84951) rasAlApUpakAMshchitrAnmodakAnatha ShaDrasAn . rasAnnAnAprakArAMshcha vanyaM cha munibhojanam .. 13\-88\-18 (84952) phalAni cha vichitrANi rAjabhojyAni bhUrishaH . badare~NgudakAshmaryabhallAtakaphalAni cha .. 13\-88\-19 (84953) gR^ihasthAnAM cha yadbhojyaM yachchApi vanavAsinAm . sarvamAhArayAmAsa rAjA shApabhayAnmuneH .. 13\-88\-20 (84954) atha sarvamupanyastamagratashchyavanasya tat . tataH sarvaM samAnIya tachcha shayyAsanaM muniH .. 13\-88\-21 (84955) vastraiH shubhairavachChAdya bhojanopaskaraiH saha . sarvamAdIpayAmAsa chyavano bhR^igunandanaH .. 13\-88\-22 (84956) na cha tau chakratuH krodhaM dampatI sumahAvratau . tayoH samprekShatoreva punarantarhito.abhavat .. 13\-88\-23 (84957) tathaiva cha sa rAjarShistasthau tAM rajanIM tadA . sabhAryo vAgyataH shrImAnna chakopaM samAvishat .. 13\-88\-24 (84958) nityasaMskR^itamannaM tu vividhaM rAjaveshmani .. shayanAni cha mukhyAni pariShekAshcha puShkalAH .. 13\-88\-25 (84959) vastraM cha vividhAkAramabhavatsamupArjitam . na shashAka tato draShTamantaraM chyavanastadA .. 13\-88\-26 (84960) punareva cha viprarShiH provAcha kushikaM nR^ipam . sabhAryo mAM rathenAshu vaha yatra bravImyaham .. 13\-88\-27 (84961) tatheti cha prAha nR^ipo nirvisha~Nkastapodhanam . krIDArathostu bhagavannuta sA~NgrAmiko rathaH .. 13\-88\-28 (84962) ityuktaH sa munI rAj~nA tena hR^iShTena tadvachaH . chyavanaH pratyuvAchedaM hR^iShTaH parapuraMjayam .. 13\-88\-29 (84963) sajjIkuru rathaM kShipraM yaste sA~NgrAmiko mataH . sAyudhaH sapatAkashcha shaktIkanakayaShTimAn .. 13\-88\-30 (84964) kiMkiNIsvananirghoSho yuktastoraNakalpanaiH . gadAsva~Nganibaddhashcha parameShushatAnvitaH .. 13\-88\-31 (84965) tataH sa taM tathetyuktvA kalpayitvA mahAratham . bhAryAM vAme dhuri tadA chAtmAnaM dakShiNe tathA .. 13\-88\-32 (84966) tridaNDaM vajrasUchyagraM pratodaM tatra chAdadhat . sarvametattathA dattvA nR^ipo vAkyama.athAbravIt .. 13\-88\-33 (84967) bhagavankva ratho yAtu bravItu bhR^igunandana . yatra vakShyasi viprarShe tatra yAsyati te rathaH .. 13\-88\-34 (84968) evamuktastu bhagavAnpratyuvAchAtha taM nR^ipam . itaH prabhR^iti yAtavyaM padakampadakaM shanaiH .. 13\-88\-35 (84969) shramo mama yathA na syAttathA machChandachAriNau . susukhaM chaiva voDhavyo janaH sarvashcha pashyatu .. 13\-88\-36 (84970) notsAryAH pathikAH kechittebhyodAsye vasu hyaham . brAhmaNebhyashcha ye kAmAnarthayiShyantimAM pathi .. 13\-88\-37 (84971) sarvAndAsyAmyasheSheNa dhanaM ratnAni chaiva hi . kriyatAM nikhilenaitanmA vichAraya pArthiva .. 13\-88\-38 (84972) tasya tadvachanaM shrutvA rAjA bhR^ityAMstathA.abravIt . yadyadbrUyAnmunistattatsarvaM deyamasha~NkitaiH .. 13\-88\-39 (84973) tato ratnAnyanekAni striyo yugyamajAvikam . kR^itAkR^itaM cha kanakaM gajendrAshchAchalopamAH .. 13\-88\-40 (84974) anvagachChanta tamR^iShiM rAjAmAtyAshcha sarvashaH . hAhAbhUtaM cha tatsarvamAsInnagaramArtavat .. 13\-88\-41 (84975) tau tIkShNAgreNa sahasA pratodena pratoditau . pR^iShThe viddhau kaTe chaiva nirvikArau tamUhatuH .. 13\-88\-42 (84976) vepamAnau nirAhArau pa~nchAshadrAtrakarshitau . kathaMchidUhaturdhairyAddampatI taM rathottamam .. 13\-88\-43 (84977) bahusho bhR^ishaviddhau tau kSharamANau kShatodbhavam . dadR^ishAte mahArAja puShpitAviva kiMshukau .. 13\-88\-44 (84978) tau dR^iShTvA pauravargastu bhR^ishaM shokasamAkulaH . abhishApabhayatrasto na taM ki~nchiduvAcha ha .. 13\-88\-45 (84979) dvandvashashchAbruvansarve pashyadhvaM tapaso balam . kruddhA api munishreShThaM vIkShituM neha shuknumaH .. 13\-88\-46 (84980) aho bhagavato vIryaM maharSherbhAvitAtmanaH . rAj~nashchApi sabhAryasya dhairyaM pashyata yAdR^isham .. 13\-88\-47 (84981) shrAntAvapi hi kachChreNa rathamenaM samUhatuH . na chaitayorvikAraM vai dadarshaM bhR^igunandanaH .. 13\-88\-48 (84982) bhIShma uvAcha. 13\-88\-49x (7073) tataH sa nirvikArau tu dR^iShTvA bhR^igukulodvahaH . vasu vishrANayAmAsa yathA vaishravaNastathA .. 13\-88\-49 (84983) tatrApi rAjA prItAtmA yathAdiShTamathAkarot . tato.asya bhagavAnprIto babhUva munisattamaH .. 13\-88\-50 (84984) avatIrya rathashreShThAddampatI tau mumocha ha . vimochya chaitau vidhivattato vAkyamuvAcha ha .. 13\-88\-51 (84985) snigdhagambhIrayA vAchA bhArgavaH suprasannayA . dadAmi vAM varaM shreShThaM taM brUtAmiti bhArata .. 13\-88\-52 (84986) sukumArau cha tau viddhau karAbhyAM munisattamaH . pasparshAmR^itakalpAbhyAM snehAdbharatasatama .. 13\-88\-53 (84987) athAbravInnR^ipo vAkyaM shramo nAstyAvayoriha . vishrAntau svaH prabhAvAtte dhyAnenaiveha bhArgava .. 13\-88\-54 (84988) atha tau bhagavAnprAha prahR^iShTashchyanastadA . na vR^ithA vyAhR^itaM pUrvaM yanmayA tadbhaviShyati .. 13\-88\-55 (84989) ramaNIyaH samuddesho ga~NgAtIramidaM shubham . ki~nchitkAlaM vrataparo nivatsyAmIha pArthiva .. 13\-88\-56 (84990) gamyatAM svapuraM putra vishrAntaH punareShyasi . ihasthaM mAM sabhAryastvaM draShTAsi shvo narAdhipa .. 13\-88\-57 (84991) na cha manyustvayA kAryaH shreyastvAM samupasthitam . yatkA~NkShitaM hR^idisthaM te tatsarvaM hi bhaviShyati .. 13\-88\-58 (84992) ityevamuktaH kushikaH prahR^iShTenAntarAtmanA . provAcha munishArdUlamidaM vachanamarthavat .. 13\-88\-59 (84993) na me manyurmahAbhAga pUtau svo bhagavaMstvayA . saMvR^itau yauvanasthau svo vapuShmantau balAnvitau .. 13\-88\-60 (84994) pratodena vraNA ye me sabhAryasya tvayA kR^itAH . tAnna pashyAmi gAtreShu svasthosmi saha bhAryayA .. 13\-88\-61 (84995) imAM cha devIM pashyAmi vapuShA.apsarasopamAm . shriyA paramayA yuktA tathA dR^iShTA purA mayA .. 13\-88\-62 (84996) tava prasAdasaMvR^ittamidaM sarvaM mahAmune . naitachchitraM tu bhagavaMstvayi satyaparAkrama .. 13\-88\-63 (84997) ityuktaH pratyuvAchainaM kushikaM chyavanastadA . AgachChethAH sabhAryashcha tvamiheti narAdhipa .. 13\-88\-64 (84998) ityuktaH samanuj~nAto rAjarShirabhivAdya tam . prayayau vapuShA yukto nagaraM devarAjavat .. 13\-88\-65 (84999) tata enamupAjagmuramAtyAH sapurohitAH . balasthA gaNikAyuktAH sarvAH prakR^itayastathA .. 13\-88\-66 (85000) tairvR^itaH kushiko rAjA shriyA paramayA jvalan . pravivesha puraM hR^iShTaH pUjyamAno.atha bandibhiH .. 13\-88\-67 (85001) tataH pravishya nagaraM kR^itvA paurvAhNikIH kriyAH . bhuktvA sabhAryo rajanImuvAsa sa mahAdyutiH .. 13\-88\-68 (85002) tatastu tau navamabhivIkShya yauvanaM parasparaM vigatajarAvivAmarau . nanandatuH shayanagatau vapurdharau shriyA yutau dvijavaradattayA tadA .. 13\-88\-69 (85003) athApyuShirbhR^igukulakIrtivardhana\- stapodhano vanamabhirAmamR^iddhimat . manIShayA bahuvidharatnabhUShitaM sasarja yanna puri shatakratorapi .. .. 13\-88\-70 (85004) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTAshIShTitamo.adhyAyaH .. 88 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 089 .. shrIH .. 13\.89\. adhyAyaH 89 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## paredyuH prabhAte sabhAryeNa kushikena chyavanAvalokanAya vanapraveshaH .. 1 .. chyavanena kushikamprati svayogaprabhAvasR^iShTasvargapradarshanapUrvakamabhimatavaravaraNapreraNA .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . tataH sa rAjA rAtryante pratibuddho mahAmanAH . kR^itapUrvAhNikaH prAyAtsabhAryastadvanaM prati .. 13\-89\-1 (85005) tato dadarsha nR^ipatiH prAsAdaM sarvakA~nchanam . maNistambhasahasrADhyaM gandharvanagaropamam . tatra divyAnabhiprAyAndadarsha kushikastadA .. 13\-89\-2 (85006) parvatAnrUpyasAnUMshcha nalinIshcha sapa~NkajAH . chitrashAlAshcha vividhAstoraNAni cha bhArata . shAdvalopachitAM bhUmiM tathA kA~nchanakuTTimAm .. 13\-89\-3 (85007) sahakArAnpraphullAMshcha ketakoddAlakAnvarAn . ashokAnsahakundAMshcha phullAMshchaivAtimuktakAn .. 13\-89\-4 (85008) champakAMstilakAnbhavyAnpanasAnva~njulAnapi . puShpitAnkarNikArAMshcha tatratatra dadarsha ha .. 13\-89\-5 (85009) shyAmAnvAraNapuShpAMshcha tathA.aShTapadikA latAH . tatratatra pariklR^iptA dadarsha sa mahIpatiH .. 13\-89\-6 (85010) ramyAnpadmotpaladharAnsarvartukusumAMstathA . vimAnapratimAMshchApi prAsAdA~nshailasannibhAn .. 13\-89\-7 (85011) shItalAni cha toyAni kvachiduShNAni bhArata . AsanAni vichitrANi shayanapravarANi cha .. 13\-89\-8 (85012) parya~NkAnratnasauvarNAnparArdhyAstaraNAstR^itAn . bhakShyaM bhojyamanantaM cha tatratatropakalpitam .. 13\-89\-9 (85013) vANIvAdA~nChukAMshchaiva shArikA bhR^i~NgarAjakAn . kokilA~nChatapatrAMshcha sakoyaShTikakukkubhAn .. 13\-89\-10 (85014) mayUrAnkukkuTAMshchApi dAtyUhA~njIvajIvakAn . chakorAnvAnarAnhaMsAnsArasAMshchakrasAhvayAn .. 13\-89\-11 (85015) samantataH praNadato dadarsha sumanoharAn . kvachidapsarasAM sa~NghAngandharvANAM cha pArthiva .. 13\-89\-12 (85016) kAntAbhiraparAMstatra pariShvakrAndadarsha ha . na dadarsha cha tAnbhUyo dadarsha cha punarnR^ipaH .. 13\-89\-13 (85017) gItadhvaniM sumadhuraM tathaivAdhyayanadhvanim . haMsAnasumadhurAMshchApi tatra shushrAva pArthivaH .. 13\-89\-14 (85018) taM dR^iShTvA.atyadbhutaM rAjA manasA.achintayattadA . svapno.ayaM chittavibhraMsha utAho satyameva tu .. 13\-89\-15 (85019) aho saha sharIreNa prAptosmi paramAM gatim . uttarAnvA kurUnpuNyAnathavA.apyamarAvatIm .. 13\-89\-16 (85020) ki~nchedaM mahadAshcharyaM sampashyAmItyachintayat . evaM sa~nchintayanneva dadarsha munipu~Ngavam .. 13\-89\-17 (85021) tasminvimAne sauvarNe maNistambhasamAkule . mahArhe shayane divye shayAnaM bhR^igunandanam .. 13\-89\-18 (85022) tamabhyayAtpraharSheNa narendraH saha bhAryayA . antarhitastato bhUyashchyavanaH shayanaM va tat .. 13\-89\-19 (85023) tato.anyasminvanoddeshe punareva dadarsha tam . kaushyAM bR^isyAM samAsInaM japamAnaM mahAvratam .. 13\-89\-20 (85024) evaM yogabalAdvipro mohayAmAsa pArthivam .. 13\-89\-21 (85025) kShaNena tadvanaM chaiva te chaivApsarasAM gaNAH . gandharvAH pAdapAshchaiva sarvamantaradhIyata .. 13\-89\-22 (85026) niHshabdamabhavachchApi ga~NgAkUlaM punarnR^ipa . kushavalmIkabhUyiShThaM babhUva cha yathA purA .. 13\-89\-23 (85027) tataH sa rAjA kushikaH sabhAryastena karmaNA . vismayaM paramaM prAptastaddR^iShTvA mahadadbhutam .. 13\-89\-24 (85028) tataH provAcha kushiko bhAryA harShasamanvitaH . pashya bhadre yathAbhAvAshchitrA dR^iShTAH sudurlabhAH . prasAdAdbhR^igumukhyasya kimanyatra tapobalAt .. 13\-89\-25 (85029) tapasA tadavApyaM hi yanna shakyaM manorathaiH . trailokyarAjyAdapi hi tapa eva vishiShyate .. 13\-89\-26 (85030) tapasA hi sutapteni krIDatyeSha tapodhanaH . aho prabhAvo brahmarSheshchyavanasya mahAtmanaH .. 13\-89\-27 (85031) ichChayaiSha tapovIryAdanyA.NllokAnsR^ijedapi . brAhmaNA eva jAyeranpuNyavAgbuddhikarmaNA .. 13\-89\-28 (85032) utsahediha kR^itvaiva ko.anyo vai chyavanAdR^ite . brAhmaNyaM durlabhaM loke rAjyaM hi sulabhaM naraiH .. 13\-89\-29 (85033) brAhmaNyasya prabhAvAddhi rathe yuktau svadhuryavat . ityevaM chintayAnaH sa viditashchyavanasya vai .. 13\-89\-30 (85034) samprekShyovAcha nR^ipatiM kShipramAgamyatAmiti . ityuktaH sahabhAryastu sobhyagachChanmahAmunim .. 13\-89\-31 (85035) shirasA vandanIyaM tamavandata cha pArthivaH . tasyAshiShaH prayujyAtha sa munistaM narAdhipam . niShIdetyabravIddhImAnsAntvayanpuruSharShabhaH .. 13\-89\-32 (85036) tataH prakR^itimApanno bhArgavo nR^ipate nR^ipam . uvAcha shlakShNayA vAchA tarpayanniva bhArata .. 13\-89\-33 (85037) rAjansamyagjitAnIha pa~nchapa~ncha svayaM tvayA . manaHShaShThAnIndriyANi kR^ichChrAnmuktosi tena vai .. 13\-89\-34 (85038) samyagArAdhitaH putra tvayA.ahaM vadatAMvara . na hi te vR^ijitaM ki~nchitsusUkShmamapi dR^ishyate .. 13\-89\-35 (85039) anujAnIhi mAM rAjangamiShyAmi yathAgatam . prItosmi tava rAjendra varashcha pratigR^ihyatAm .. 13\-89\-36 (85040) kushika uvAcha. 13\-89\-37x (7074) agnimadhye gateneva bhagavansannidhau mayA . vartitaM bhR^igushArdUla yanna dagdhosmi tadbahu .. 13\-89\-37 (85041) eSha eva varo mukhyaH prApto me bhR^igunandana . yatprItosi mamAchAraiH kulaM trAtaM cha me.anagha .. 13\-89\-38 (85042) etha me.andragraho vipra jIvite cha prayojanam . etadrAjyaphalaM chaiva tapasashcha phalaM mama .. 13\-89\-39 (85043) yadi tvaM prItimAnvipra mayi vai bhR^igunandana . asti me saMshayaH kashchittanme vyAkhyAtumarhasi .. .. 13\-89\-40 (85044) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonanavatitamo.adhyAyaH .. 89\.. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-89\-29 utsAhamiha kR^itvedaM ko.anyo vai chyavanAdR^ite . brAhmaNyaM durlabhaM loke tallavdhvA durlabhaM tapaH. siddhistatrApi duShprApA siddherapi parA gatiH iti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 090 .. shrIH .. 13\.90\. adhyAyaH 90 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## chyavanena kushikamprati svasya tadgR^ihe nivAsAdeH kAraNakathanam .. 1 .. tathA tasya brAhmaNyaprAptIchChAvagamena tatpautrAdestallAbhavaradAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## chyavana uvAcha . varashcha gR^ihyatAM matto yashcha te saMshayo hR^idi . taM prabrUdi narashreShTha sarvaM sampAdayAmi te .. 13\-90\-1 (85045) kushika uvAcha. 13\-90\-2x (7075) yadi prItosi bhagavaMstato me vada bhArgava . kAraNaM shrotusichChami madgR^ihe vAsakAritam .. 13\-90\-2 (85046) shayanaM chaikapArshvena divasAnekaviMshatim . na ki~nchiduktvA gamanaM bahishcha munipu~NgavaH .. 13\-90\-3 (85047) antardhAnamakasmAchcha punareva cha darshanam . punashcha shayanaM vipra divasAnekaviMshatim .. 13\-90\-4 (85048) tailAbhyaktasya gamanaM bhojanaM cha gR^ihe mama . samupAnIya vividhaM yaddagdhaM jAtavedasA .. 13\-90\-5 (85049) niryANAM cha rathenAshu sahasA yatkR^itaM tvayA . dhanAnAM cha visargashcha vanasyApi cha darshanam .. 13\-90\-6 (85050) prAsAdAnAM bahUnAM cha kA~nchanAnAM mahAmune . maNividrumapAdAnAM parya~NkANAM cha darshanam .. 13\-90\-7 (85051) punashchAdarshanaM tasya shrotumichChAmi kAraNam . atIva hyatra muhyAmi chintayAno bhR^igUdvaha .. 13\-90\-8 (85052) na chaivAtrAdhigachChAmi sarvasyAsya vinishchayam . etadichChAmi kArtsnyena satyaM shrotuM tapodhana .. 13\-90\-9 (85053) chyavana uvAcha. 13\-90\-10x (7076) shR^iNu sarvamasheSheNi yadidaM yena hetunA . na hi shakyamanAkhyAtumevaM pR^iShTena pArthiva .. 13\-90\-10 (85054) pitAmahasya vadataH purA devasamAgame . shrutavAnasmi yadrAjaMstanme nigadataH shR^iNu. 13\-90\-11 (85055) brahmakShatravirodhena bhavitA kulasa~NkaraH . pautraste bhavitA rAjaMstejovIryasamanvitaH .. 13\-90\-12 (85056) tataH svakularakShArthamahaM tvAM samupAgataH . chikIrShankushikochChedaM saMdidhakShuH kulaM tava .. 13\-90\-13 (85057) tato.ahamAgamya pure tvAmavochaM mahIpate . niyamaM ka~nchidArapsaye shushrUShA kriyatAmiti .. 13\-90\-14 (85058) na cha te duShkR^itaM ki~nchidahamAsAdayaM gR^ihe . tena jIvasi rAjarShe na bhavethAstvamanyathA .. 13\-90\-15 (85059) evaM buddhiM samAsthAya divasAnekaviMshatim . suptosmi yadi mAM kashchidbodhayediti pArthiva .. 13\-90\-16 (85060) yadA tvayA sabhAryeNa saMsupto na prabodhitaH . ahaM tadaiva te prIto manasA rAjasattama .. 13\-90\-17 (85061) utthAya chAsmi niShkrAnto yadi mAM tvaM mahIpate . pR^ichCheH kva yAsyasItyevaM shapeyaM tvAmiti prabho .. 13\-90\-18 (85062) antarhitaH punashchAsmi punareva cha te gR^ihe . yogamAsthAya saMsupto divasAnekaviMshatim .. 13\-90\-19 (85063) kShudhitau mAmasUyethAM shramAdveti narAdhipa . etAM buddhiM samAsthAya karshitau vAM kShudhA mayA .. 13\-90\-20 (85064) na cha te.abhUtsusUkShmopi manyurmanasi pArthiva . sabhAryasya narashreShTha tena te prItimAnaham .. 13\-90\-21 (85065) bhojanaM cha samAnAyya yattadAdIpitaM mayA . krudhyethA yadi mAtsaryAditi tanmarShitaM cha me .. 13\-90\-22 (85066) tato.ahaM rathamAruhya tvAmavochaM narAdhipa . sabhAryo mAM vahasveti tachcha tvaM kR^itavAMstathA .. 13\-90\-23 (85067) avisha~Nko narapate prIto.ahaM chApi tena ha . dhanotsarge.api cha kR^ite na tvAM krodhopyadharShayat .. 13\-90\-24 (85068) tataH prItena te rAjanpunaretatkR^itaM tava . sabhAryasya vanaM bhUyastadviddhi manujAdhipa .. 13\-90\-25 (85069) prItyarthaM tava chaitanme svargasaMdarshanaM kR^itam . yatte vane.asminnR^ipate dR^iShTaM divyaM sudarshanam .. 13\-90\-26 (85070) svargoddeshastvayA rAjansasharIreNa pArthiva . muhUrtamanubhUto.asau sabhAryeNa nR^ipottama .. 13\-90\-27 (85071) nidarshanArthaM tapaso dharmasya cha narAdhipa . tatra nAsItspR^ihA rAjaMstachchApi viditaM mayA .. 13\-90\-28 (85072) brAhmaNyaM kA~NkShase hi tvaM tapashcha pR^ithivIpate . avamatya narendratvaM devendratvaM cha pArthiva .. 13\-90\-29 (85073) evametadyathAtatvaM brAhmaNyaM tAta durlabham . brAhmaNye sati charShitvamR^iShitve cha tapasvitA .. 13\-90\-30 (85074) bhaviShyatyeSha te kAmaH kushikAtkaushiko dvijaH .. 13\-90\-31 (85075) tR^itIyaM puruShaM prApya brAhmaNatvaM gamiShyati . vaMshaste pArthivashreShTha bhR^igUNAmeva tejasA .. 13\-90\-32 (85076) pautraste bhavitA viprastapasvI pAvakadyutiH . `jamadagnau mahAbhAga tapasA bhAvitAtmani ..' 13\-90\-33 (85077) yaH sa devamanuShyANaAM bhayamutpAdayiShyati . trayANAmeva lokAnAM satyametadbravImi te .. 13\-90\-34 (85078) varaM gR^ihANa rAjarShe yaste manasi vartate . tIrthayAtrAM gamiShyAmi purA kAlo.ativartate .. 13\-90\-35 (85079) kushika uvAcha. 13\-90\-36x (7077) eSha eva varo me.adya yattvaM prIto mahAmune . bhavatvetadyathArthatvaM bhavetpautro mamAnagha .. 13\-90\-36 (85080) brAhmaNyaM me kulasyAstu bhagavanneSha me varaH . punashchAkhyAtumichChAmi bhagavanvistareNa vai .. 13\-90\-37 (85081) kathameShyati vipratvaM kulaM me bhR^igunandana . kashchAsau bhavitA bandhurmama kashchApi sammataH .. .. 13\-90\-38 (85082) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi navatitamo.adhyAyaH .. 90 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 091 .. shrIH .. 13\.91\. adhyAyaH 91 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## chyavanena kushikamprati svakule janiShyata R^ichIkasyAnubhAvena tadbhAryAshvashrvo kushikapautrasya gAdheH putrIpatryoH krameNa pautraputrabhAvena parashurAmavishvAmitrayorjanmakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## chyavana uvAcha . avashyaM kathanIyaM me tavaitannarapu~Ngava . yadarthaM tvAhamuchChettuM samprApto manujAdhipa .. 13\-91\-1 (85083) bhUgUNAM kShatriyA yAjyA nityametajjanAdhipa . te cha bhedaM gamiShyanti daivayuktena hetunA .. 13\-91\-2 (85084) kShatriyAshcha bhR^igUnsarvAnvadhiShyanti narAdhipa . AgarbhAdanukR^intanto daitadaNDanipIDitAH .. 13\-91\-3 (85085) tata utpatsyate.asmAkaM kule gotravivardhanaH . aurvo nAma mahAtejA jvalitArkasamadyutiH .. 13\-91\-4 (85086) sa trailokyavinAshAya kopAgniM janayiShyati . mahIM saparvatavanAM yaH kariShyati bhasmasAt. 13\-91\-5 (85087) ka~nchitkAlaM tu vahniM cha sa eva shamayiShyati . samudre vaDavAvaktre prakShipya munisattamaH. 13\-91\-6 (85088) putraM tasya mahArAja R^ichIkaM bhR^igunandanam . sAkShAtkR^itsno dhanurvedaH samupasthAsyate.anagha .. 13\-91\-7 (85089) kShatriyANAmabhAvAya daivayuktenu hetunA . sa tu taM pratigR^ihyaiva putre saMkrAmayiShyati .. 13\-91\-8 (85090) jamadagnau mahAbhAge tapasA bhAvitAtmani . sa chApi bhR^igushArdUlastaM vedaM dhArayiShyati .. 13\-91\-9 (85091) kulAttu tava dharmAtmankanyAM so.adhigamiShyati . udbhAvanArthaM bhavato vaMshasya bharatarShabha .. 13\-91\-10 (85092) `kShatrahantA bhaveddhiMsra iti daivaM sanAtanam . nArAyaNamupAsyAsya varAttaM putramR^ichChati ..' 13\-91\-11 (85093) gAdherduhitaraM prApyi pautrIM tava mahAtapAH . brAhmaNaM kShatradharmANaM putramutpAdayiShyati .. 13\-91\-12 (85094) kShatriyaM vipradharmANaM bR^ihaspatimivaujasA . vishvAmitraM tava kule gAdheH putraM sudhArmikam . tapasA mahatA yuktaM pradAsyati mahAdyute .. 13\-91\-13 (85095) striyau tu kAraNaM tatra parivarte bhaviShyataH . pitAmahaniyogAdvai nAnyathaitadbhaviShyati .. 13\-91\-14 (85096) tR^itIye puruShe tubhyaM brAhmaNatvamupaiShyati . bhavitA tvaM cha sambandhI bhR^igUNAM bhAvitAtmanAm .. 13\-91\-15 (85097) bhIShma uvAcha. 13\-91\-16x (7078) kushikastu munervAkyaM chyavanasya mahAtmanaH . shrutvA hR^iShTo.abhavadrAjA vAkyaM chedamuvAcha ha . evamastviti dharmAtmA tadA bharatasattama .. 13\-91\-16 (85098) chyavanastu mahAtejAH punareva narAdhipam . varArthaM chodayAmAsa tamuvAcha sa pArthivaH .. 13\-91\-17 (85099) bADhamevaM grahIShyAmi kAmAMstvatto mahAmune . brahmabhUtaM kulaM me.astu dharme chAsya mano bhavet .. 13\-91\-18 (85100) evamuktastathetyevaM pratyuktvA chyavano muniH . abhyanuj~nAya nR^ipatiM tIrthayAtrAM yayau tadA .. 13\-91\-19 (85101) etatte kathitaM sarvamasheSheNa mayA nR^ipa . bhR^igUNAM kushikAnAM cha abhisambandhakAraNam .. 13\-91\-20 (85102) yathoktamR^iShiNA chApi tadA tadabhavannR^ipa . janma rAmasya cha munervishvAmitrasya chaiva hi .. .. 13\-91\-21 (85103) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekanavatitamo.adhyAyaH .. 91 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-91\-15 tubhyaM tava . brAhmaNatvaM kartR^i .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 092 .. shrIH .. 13\.92\. adhyAyaH 92 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati tattaddAnAnAM vishiShyaphalakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . muhyAmIti nishamyAdya chintayAnaH punaHpunaH . hInAM pArthivasiMhaistaiH shrImadbhiH pR^ithivImimAm .. 13\-92\-1 (85104) prApya rAjyAni shatasho mahIM jitvA.api bhArata . koTishaH puruShAnhatvA paritapye pitAmaha .. 13\-92\-2 (85105) kA nu tAsAM varastrINAmavasthA.adya bhaviShyati . yA hInAH patibhiH putrairmAtulairbhrAtR^ibhistathA .. 13\-92\-3 (85106) vayaM hi tAnkurunhatvA j~nAtIMshcha suhR^ido.api cha . avAkshIrShAH patiShyAmo narake nAtraM saMshayaH .. 13\-92\-4 (85107) sharIraM yoktumichChAmi tapasogreNa bhArata . upadiShTamihechChAmi tattvato.ahaM vishAmpate .. 13\-92\-5 (85108) vaishampAyana uvAcha. 13\-92\-6x (7079) yudhiShThirasya tadvAkyaM shrutvA bhIShmo mahAmanAH . parIkShya nipuNaM buddhyA yudhiShThiramabhAShata .. 13\-92\-6 (85109) rahasyamadbhutaM chaiva shR^iNu vakShyAmi bhArata . yA gatiH prApyate vena pretyabhAve vishAmpate .. 13\-92\-7 (85110) tapasA prApyate svargastapasA prApyate yashaH . AyuHprakarSho bhogAshcha labhyante tapasA vibho .. 13\-92\-8 (85111) j~nAnaM vij~nAnamArogyaM rUpaM sampattathaiva cha . saubhAgyaM chaiva tapasA prApyate bharatarShabha .. 13\-92\-9 (85112) dhaM prApnoti tapasA maunaM j~nAnaM prayachChati . upabhogAMstu dAnena brahmacharyeNa jIvitam .. 13\-92\-10 (85113) ahiMsAyAH phalaM rUpaM dIkShAyA janma vai kule . phalamUlAshanAdrAjyaM svargaH parNashanAdbhavet .. 13\-92\-11 (85114) payobhakSho divaM yAti dAnena draviNAdhikaH . gurushushrUShayA vidyA nityashrAddhena santatiH .. 13\-92\-12 (85115) gavADhyaH shAkadIkShAbhiH svargamAhustR^iNAshanAt . striyastriShavaNsanAnAdvAyuM pItvA kratuM labhet .. 13\-92\-13 (85116) nityasnAyI dIrghajIvI sandhye tu dve japandvijaH . mantraM sAdhayato rAjannAkapR^iShThamanAshane .. 13\-92\-14 (85117) sthaNDileShu shayAnAnAM gR^ihANi shayanAni cha . chIravalkalavAsobhirvAsAMsyAbhANAni cha .. 13\-92\-15 (85118) shayyAsanAni yAnAni yogayukte tapodhane . agnipraveshe niyataM brahmaloke mahIyate .. 13\-92\-16 (85119) rasAnAM pratisaMhArAtsaubhAgyamiha vindati . AmiShapratisaMhArAtprajA hyAyuShmatI bhavet .. 13\-92\-17 (85120) udavAsaM vasedyastu sa narAdhipatirbhavet . satyavAdI narashreShTha daivataiH saha modate .. 13\-92\-18 (85121) kIrtirbhavati dAnena tathA.a.arogyamahiMsayA . dvijashushrUShayA rAjyaM dvijatvaM chApi puShkalam .. 13\-92\-19 (85122) pAnIyasya pradAnena kIrtirbhavati shAshvatI . annasya tu pradAnena tR^ipyante kAmabhogataH .. 13\-92\-20 (85123) sAntvadaH sarvabhUtAnAM sarvashokairvimuchyate . devashushrUShayA rAjyaM divyaM rUpaM nigachChati .. 13\-92\-21 (85124) dIpAlokapradAnena chakShuShmAnbuddhimAnbhavet . prekShaNIyapradAnena smR^itiM medhAM cha vindati .. 13\-92\-22 (85125) gandhamAlyapradAnena kIrtirbhavati puShkalA . keshashmashrU dhAraMyatAmagryA bhavati santatiH .. 13\-92\-23 (85126) upavAsaM cha dIkShAM cha abhiShekaM cha pArthiva . kR^itvA dvAdashavarShANi vIrasthAnAdvishiShyate .. 13\-92\-24 (85127) dAsIdAsamala~NkArAnkShetrANi cha gR^ihANi cha . brahmadeyAM sutAM dattvA prApnoti manujarShabha .. 13\-92\-25 (85128) kratubhishchopavAsaishcha tridivaM yAti bhArata . labhate cha shivaM j~nAnaM phalapuShpaprado naraH .. 13\-92\-26 (85129) suvarNashR^i~Ngaistu virAjitAnAM gavAM sahasrasya naraH pradAnAt . prApnoti puNyaM divi devaloka\- mityevamAhurdivi vedasa~NghAH .. 13\-92\-27 (85130) prayachChate yaH kapilAM savatsAM kAMsyopadohAM kanakAgrashR^i~NgIm . taistairguNaiH kAmadughA.asya bhUtvA naraM pradAtAramupaiti sA gauH .. 13\-92\-28 (85131) yAvanti romANi bhavanti dhenvA\- stAvatphalaM prApya sa gopradAnAt . putrAMshcha pautrAMshcha kulaM cha sarva\- mAsaptamaM tArayate paratra .. 13\-92\-29 (85132) sadakShiNAM kA~nchanachArushR^i~NgIM kAMsyopadohAM draviNottarIyAm . dhenuM tilAnAM dadato dvijAya lokA vasUnAM sulabhA bhavanti .. 13\-92\-30 (85133) svakarmabhirmAnavaM saMniruddhaM tIvrAndhakAre narake patantam . maMhArNave nauriva vAyuyuktA dAnaM gavAM tArayate paratra .. 13\-92\-31 (85134) yo brahmadeyAM tu dadAti kanyAM bhUmipradAnaM cha karoti vipre . dadAti chAnnaM vidhivachcha yashcha sa lokamApnoti puraMdarasya .. 13\-92\-32 (85135) naiveshikaM sarvaguNopapannaM dadAti vai yastu naro dvijAya . svAdhyAyachAritryaguNAnvitAya tasyApi lokAH kuruShUttareShu .. 13\-92\-33 (85136) dhuryapradAnena gavAM tathA vai lokAnavApnoti naro vasUnAm . svargAya chAhustu hiraNyadAnaM tato vishiShTaM kanakapradAnam .. 13\-92\-34 (85137) ChatrapradAnena gR^ihaM variShThaM yAnaM tathopAnahasampradAne . vasrapradAnena phalaM surUpaM gandhapradAnAtsurabhirnaraH syAt .. 13\-92\-35 (85138) puShpopagaM vA.atha phalopagaM vA yaH pAdapaM sparshayate dvijAya . sashrIkamR^iddhaM bahuratnapUrNaM labhatyayatnopagataM gR^ihaM vai .. 13\-92\-36 (85139) bhakShyAnnapAnIyarasapradAtA sarvAnsamApnoti rasAnprakAmam . pratishrayAchChAnasampradAtA prApnoti tAnyeva na saMshayo.atra .. 13\-92\-37 (85140) sragdhUpagandhAnanulepanAni snAnAni mAlyAni cha mAnavo yaH . dadyAddvijebhyaH sa bhavedaroga\- stathA.abhirUpashcha narendraloke .. 13\-92\-38 (85141) bIjairashUnyaM shayanairupetaM dadyAdgR^ihaM yaH puruSho dvijAya . puNyAbhirAmaM bahuratnapUrNaM labhatyadhiShThAnavaraM sa rAjan .. 13\-92\-39 (85142) sugandhachitrAstaraNopadhAnaM dadyAnnaro yaH shayanaM dvijAya . rUpAnvitAM pakShavatIM manoj~nAM bhAryAmayatnopagatAM labhetsaH .. 13\-92\-40 (85143) pitAmahasyAnavaro vIrashAyI bhavennaraH . nAdhikaM vidyate yasmAdityAhuH paramarShayaH .. 13\-92\-41 (85144) vaishampAyana uvAcha. 13\-92\-42x (7080) tasya tadvachanaM shrutvA prItAtmA kurunandanaH . nAshrame.arochayadvAsaM vIramArgAbhikA~NkShayA .. 13\-92\-42 (85145) tato yudhiShThiraH prAha pANDavAnpuruSharShabha . pitAmahasya yadvAkyaM tadvo rochatviti prabhuH .. 13\-92\-43 (85146) tatastu pANDavAH sarve draupadI cha yashasvinI . yudhiShThirasya tadvAkyaM bADhamityabhyapUjayan .. .. 13\-92\-44 (85147) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvinavatitamo.adhyAyaH .. 92 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-92\-7 yA gatiH phalaM, yena sAdhanena, pretyabhAve maraNAnantaram .. 7\-92\-10 jIvitaM AyuH .. 7\-92\-13 kratuM prajApatim . praNAyAmaiH prajApatilokaM prApnotItyarthaH .. 7\-92\-14 anAshanaM anAhAraH . nityasnAyI bhaveddakSha iti jha.pAThaH .. 7\-92\-17 pratisaMhArAtyAgAta .. 7\-92\-24 upavArsaH sarvabhogatyAgaH . dIkShA japAdiniyamakhIkAraH. abhiShekastriShavaNaM snAnam .. 7\-92\-33 naiveshikaM gR^ihopaskaraM shayyAdi .. 7\-92\-40 pakShavatIM mahAkulodbhavAm .. 7\-92\-41 anavaraH rAmAnaH . yasmAt pitAmahAt .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 093 .. shrIH .. 13\.93\. adhyAyaH 93 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati taTAkAdipratiShThAyA vR^ikShAdyAropaNasya cha phalanirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ArAmANAM taTAkAnAM yatphalaM kurupu~Ngava . tadahaM shrotumichChAmi tvatto.adya bharatarShabha .. 13\-93\-1 (85148) bhIShma uvAcha. 13\-93\-2x (7081) supradarshA balavatI chitrA dhAtuvibhUShitA . upetA sarvabhUtaishcha shreShThA bhUmirihochyate .. 13\-93\-2 (85149) tasyAH kShetravisheShAshcha taTAkAnAM cha bandhanam . audakAni cha sarvANi pravakShyAmyanupUrvashaH .. 13\-93\-3 (85150) taTAkAnAM cha vakShyAmi kR^itAnAM chApi ye guNAH . triShu lokeShu sarvatra pUjanIyastaTAkavAn .. 13\-93\-4 (85151) athavA mitrasadanaM maitraM mitravivardhanam . kIrtisaMjananaM shreShThaM taTAkAnAM niveshanam .. 13\-93\-5 (85152) dharmasyArthasya kAmasya phalamAhurmanIShiNaH . taTAkasukR^itaM deshe kShetramekaM mahAshrayam .. 13\-93\-6 (85153) chaturvidhAnAM bhUtAnAM taTAkamupalakShayet . taTAkAni cha sarvANi dishanti shriyamuttamAm .. 13\-93\-7 (85154) devA manuShyagandharvAH pitaroragarAkShasAH . sthAvarANi cha bhUtAni saMshrayanti jalAshayam .. 13\-93\-8 (85155) tasmAttAMste pravakShyAmi taTAke ye guNAH smR^itAH . yA cha tatra phalAvAptirR^iShibhiH samudAhR^itAH .. 13\-93\-9 (85156) varShAkAle taTAke tu salilaM yasya tiShThati . agnihotraphalaM tasya phalamAhurmanIShiNaH .. 13\-93\-10 (85157) sharatkAle tu salilaM taTAke yasya tiShThati . gosahasrasya sa pretya labhate phalamuttamam .. 13\-93\-11 (85158) hemantakAle salilaM taTAke yasya tiShThati . sa vai bahusuvarNasya yaj~nasya labhate phalam .. 13\-93\-12 (85159) yasya vai shaishire kAle taTAke salilaM bhavet . tasyAgniShTomayaj~nasya phalamAhurmanIShiNaH .. 13\-93\-13 (85160) taTAkaM sukR^itaM yasya vasante tu mahAshrayam . atirAtrasya yaj~nasya phalaM sa samupAshnute .. 13\-93\-14 (85161) nidAghakAle pAnIyaM taTAke yasya tiShThati . vAjimedhaphalaM tasya phalaM vai munayo viduH .. 13\-93\-15 (85162) sa kulaM tArayetsarvaM yasya khAte jalAshaye . gAvaH pibanti salilaM sAdhavashcha narAH sadA .. 13\-93\-16 (85163) taTAke yasya gAvastu pibanti tR^iShitA jalam . mR^igapakShimanuShyAshcha so.ashvamedhaphalaM labheta .. 13\-93\-17 (85164) yatpibanti jalaM tatra snAyante vishramanti cha . taTAke yasya tatsarvaM pretyAnantyAya kalpate .. 13\-93\-18 (85165) durlabhaM salilaM tAta visheSheNa paratra vai . pAnIyasya pradAnena prItirbhavati shAshvatI .. 13\-93\-19 (85166) tilAndadata pAnIyaM dIpAndadata jAgR^ita . j~nAtibhiH saha modadhvametatpretya sudurlabham .. 13\-93\-20 (85167) sarvadAnairgurutaraM sarvadAnairvishiShyate . pAnIyaM narashArdUla tasmAddAtavyameva hi .. 13\-93\-21 (85168) evametattaTAkasya kIrtitaM phalamuttamam . ata UrdhvaM pravakShyAmi vR^ikShANAmavaropaNam .. 13\-93\-22 (85169) sthAvarANAM cha bhUtAnAM jAtayaH ShaT prakIrtitAH . vR^ikShagulmalatAvallyastvaksArAstR^iNajAtayaH .. 13\-93\-23 (85170) etA jAtyastu vR^ikShANAM teShAM rope guNAstvime . kIrtishcha mAnuShe loke pretya chaiva phalaM shubham .. 13\-93\-24 (85171) labhate nAma loke cha pitR^ibhishcha mahIyate . devaloke gatasyApi nAma tasya na nashyati .. 13\-93\-25 (85172) atItAnAgate chobhe pitR^ivaMshaM cha bhArata . tArayedvR^ikSharopI cha tasmAdvR^ikShAMshcha ropayet .. 13\-93\-26 (85173) tasya putrA bhavantyete pAdapA nAtra saMshayaH . paralokagataH svargaM lokAMshchApnoti so.avyayAn .. 13\-93\-27 (85174) puShNaiH suragaNAnvR^ikShAH phalaishchApi tathA pitR^In . dhAyayA chAtithiM tAta pUjayanti mahIruhaH .. 13\-93\-28 (85175) kinnaroragarakShAMsi devagandharvamAnavAH . tathA R^iShigaNAshchaiva saMshrayanti mahIruhAn .. 13\-93\-29 (85176) puShpitAH phalavantashcha tarpayantIha mAnavAn . vR^ikShadaM putravadvR^ikShAstArayanti paratra tu .. 13\-93\-30 (85177) tasmAttaTAke sadvR^ikShA ropyAH shreyorthinA sadA . putravatparipAlyAshcha putrAste dharmataH smR^itAH .. 13\-93\-31 (85178) taTAkakR^idvR^ikSharopI iShTayaj~nashcha yo dvijaH . ete svarge mahIyante ye chAnye satyavAdinaH .. 13\-93\-32 (85179) tasmAttaTAkaM kurvIta ArAmAMshchaiva ropayet . yajechcha vividhairyaj~naiH satyaM cha satataM vadet .. .. 13\-93\-33 (85180) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trinavatitamo.adhyAyaH .. 93 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-93\-2 balavatI bahusasyotpAdikA .. 7\-93\-4 audakAni khAtAni taTAkAni .. 7\-93\-4 taTAkavAn taTAkakR^it .. 7\-93\-5 mitrANAM sadanamivopakArakaM sasyotpAdanAdinA . maitraM mitrasya sUryasyedaM prItikaram. mitrANAM devAnAM vivardhanaM poShakam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 094 .. shrIH .. 13\.94\. adhyAyaH 94 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNaprashaMsanapUrvakaM tadArAdhanavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . yAnImAni bahirvedyAM dAnAni parichakShate . tebhyo vishiShTaM kiM dAnaM mataM te kurupu~Ngava .. 13\-94\-1 (85181) kautUhalaM hi paramaM tatra me vidyate prabho . dAtAraM dattamanveti yaddAnaM tatprachakShva me .. 13\-94\-2 (85182) bhIShma uvAcha. 13\-94\-3x (7082) abhayaM sarvabhUtebhyo vyasane chApyanugrahaH . yachchAbhilaShitaM dadyAttR^iShitAyAbhiyAchate .. 13\-94\-3 (85183) bharaNe putradArANAM taddAnaM shreShThamuchyate . dattaM dAtAramanveti taddAnaM bharatarShabha .. 13\-94\-4 (85184) hiraNyadAnaM godAnaM pR^ithivIdAnameva cha . etAni vai pavitrANi tArayantyapi duShkR^itAt .. 13\-94\-5 (85185) etAni puruShavyAghra sAdhubhyo dehi nityadA . dAnAni hi naraM pApAnmokShayanti na saMshayaH .. 13\-94\-6 (85186) yadyadiShTatamaM loke yachchAsya dayitaM gR^ihe . tattadguNavate deyaM tadevAkShayamichChatA .. 13\-94\-7 (85187) priyANi labhate nityaM priyadaH priyakR^ittathA . priyo bhavati bhUtAnAmiha chaiva paratra cha .. 13\-94\-8 (85188) yAchamAnamabhImAnAdanAsaktamaki~nchanam . yo nArchati yathAshakti sa nR^ishaMso yudhiShThira .. 13\-94\-9 (85189) amitramapi cheddInaM sharaNaiShiNamAgatam . vyasane yo.anugR^ihNAti sa vai puruShasattamaH .. 13\-94\-10 (85190) kR^ishAya kR^itavidyAya vR^ittikShINAya sIdate . apahanyAtkShudhAM yastu na tena puruShaH samaH .. 13\-94\-11 (85191) kriyAniyamitAnsAdhunputradAraishcha karshitAn . ayAchamAnAnkaunteya sarvopAyairnimantrayet .. 13\-94\-12 (85192) AshiShaM ye na deveShu na cha martyeShu kurvate . arhanto nityasatvasthA yathAlabdhopajIvinaH .. 13\-94\-13 (85193) AshIviShasamebhyashcha tebhyo rakShasva bhArata . tAnyuktairupajij~nAsya bhogairnirvapa rakSha cha .. 13\-94\-14 (85194) kR^itairAvasathairnityaM sapreShyaiH saparichChadaiH . nimantrayethAH kauravya sarvabhUtasukhAvahaiH .. 13\-94\-15 (85195) yadi te pratigR^ihNIyuH shraddhApUtaM yudhiShThira . kAryamityeva manvAnA dhArmikAH puNyakarmiNaH .. 13\-94\-16 (85196) vidyAsnAtA vratasnAtA dharmamAshritya jIvinaH . gUDhasvAdhyAyatapaso brAhmNAH saMshitavratAH .. 13\-94\-17 (85197) teShu shuddheShu dAnteShu svadAranirateShu cha . yatkariShyasi kalyANaM tatte loke yudhAmpate .. 13\-94\-18 (85198) yathA.agnihotraM suhutaM sAyamprAtardvijAtinA . tathA bhavati dattaM vai vidvadbhyo yatkR^itAtmanA .. 13\-94\-19 (85199) eSha te vitato yaj~naH shraddhApUtaH sadakShiNaH . vishiShTaH sarvayaj~nebhyo dadatastAta vartatAm .. 13\-94\-20 (85200) nivApo dAnasadR^ishaH sadR^isheShu yudhiShThira . nivedayanpUjayanvai teShvAnR^iNyaM nigachChati .. 13\-94\-21 (85201) ya evaM naiva kupyante na lubhyanti tR^iNeShvapi . ta eva naH pUjyatamA ye chApi priyavAdinaH .. 13\-94\-22 (85202) ye no na bahumanyante na pravartanti yAchane . putravatparipAlyAste namastebhyastathA.abhayam .. 13\-94\-23 (85203) R^itvikpurohitAchAryA mR^idudharmaparA hi ye . kShAtreNApi hi saMsR^iShTaM tejaH shAmyati teShvapi .. 13\-94\-24 (85204) Ishvaro balavAnasmi rAjA.asmIti yudhiShThira . brAhmaNAnmAsma paryAsIrvAsobhirashanena cha .. 13\-94\-25 (85205) yachChobhArthaM balArtaM vA vittamasti tavAnagha . tena te brAhmaNAH pUjyAH svadharmamanutiShThatA .. 13\-94\-26 (85206) namaskAryAstathA viprA vartamAnA yathAtatham . yathAsukhaM yathotsAhaM lalantu tvayi putravat .. 13\-94\-27 (85207) ko hyakShayaprasAdAnAM suhR^idAmalpatoShiNAm . vR^ittimarhatyupakSheptuM tvadanyaH kurusattama .. 13\-94\-28 (85208) yathA.apatyAshrayo dharmaH strINAM loke sanAtanaH . sadaiva sA gatirnAnyA tathA.asmAkaM dvijAtayaH .. 13\-94\-29 (85209) yadi no brAhmaNAstAta saMtyajeyurapUjitAH . pashyanto dAruNaM karma satataM kShatriye sthitam .. 13\-94\-30 (85210) avedAnAmakIrtInAmalokAnAmayajvinAm . konu syAjjIvitenArthastaddhino brAhmaNAshrayam .. 13\-94\-31 (85211) atra te vartayiShyAmi yathA dharmaM sanAtanam . rAjanyo brAhmaNAnrAjanpurA parichachAra ha . vaishyo rAjanyamityeva shUdro vaishyamiti shrutiH .. 13\-94\-32 (85212) dUrAchChUdreNopacharyo brAhmaNo.agniriva jvalan . saMsparshaparicharyasaltu vaishyena kShatriyeNa cha .. 13\-94\-33 (85213) mR^idubhAvAnsatyashIlAnsatyadharmAnupAlakAn . AshIviShAniva kruddhAMstAnupAcharata dvijAn .. 13\-94\-34 (85214) apareShAM pareShAM cha parebhyashchApi ye pare . kShatriyANAM pratapatAM tejasA cha balena cha . brAhmaNeShveva shAmyanti tejAMsi cha tapAMsi cha .. 13\-94\-35 (85215) na me pitA priyataro na tvaM tAta tathA priyaH . na me pituH pitA rAjanna chAtmA na cha jIvitam .. 13\-94\-36 (85216) tvattashcha me priyataraH pR^ithivyAM nAsti kashchana . tvatto.api me priyatarA brAhmaNA bharatarShabha .. 13\-94\-37 (85217) bravImi satyametachcha yathA.ahaM pANDunandana . tena satyena gachCheyaM lokAnyatra sa shAntanuH .. 13\-94\-38 (85218) pashyeyaM cha satAM lokA~nChuchInbrahmapuraskR^itAn . tatra me tAta gantavyamahnAya cha chirAya cha .. 13\-94\-39 (85219) sohametAdR^ishAnlokAndR^iShTvA bharatasattama . yanme kR^itaM brAhmaNeShu na tapye tena pArthiva .. .. 13\-94\-40 (85220) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturnavatitamo.adhyAyaH .. 94 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-94\-9 abhImAnAdatisamartho.ayamityabhimAnaM svamanasyeva kR^itvA yAchamAnam . yAchamAnAvamAnAchcha AshAvantamaki~nchanamiti tha.dha.pAThaH .. 7\-94\-11 kR^ishAyetyAdichaturthI ShaShThyartha . kR^ishAya hrImate tAteti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-94\-12 kriyAniyamitAn svadharmayantritAn . hriyA tu niyatAniti tha.dha.pATha .. 7\-94\-16 dharmArthameva dharmaM kurvanti natu phalAntarArthamiti bhAvaH .. 7\-94\-20 dadataH dAtustava vartatAM sarvadAstu .. 7\-94\-21 nivApaH pitR^itarpaNam . dAnasadR^ishaH ityatra dAnaM mahAdAnam .. 7\-94\-26 te tvayA .. 7\-94\-27 lalantu ramantAm .. 7\-94\-28 upakSheptaM samarpitum .. 7\-94\-31 avedAnAmiti . tarhi brAhmaNairasmattyAge tata eva avedAdInAmasmAkaM jIvitena korthaH. tat jIvitaM .. 7\-94\-35 kShatriyANAM prabhAvaM cha tejAMsi cha tapAMsi cha . brAhmaNeShveva manyante shrIrayurbalameva cheti Ta.tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 095 .. shrIH .. 13\.95\. adhyAyaH 95 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNamahimAnuvarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . yau cha syAtAM charaNenopapannau yau vidyayA sadR^ishau janmanA cha . tAbhyAM dAnaM katarasmai vishiShTa\- mayAchamAnAya cha yAchate cha .. 13\-95\-1 (85221) bhIShma uvAcha. 13\-95\-2x (7083) shreyo vai yAchataH pArtha dAnamAhurayAchate . arhattamo vai dhR^itimAnkR^ipaNAdakR^itAtmanaH .. 13\-95\-2 (85222) kShatriyo rakShaNadhR^itirbrAhmaNo.anarthanAdhR^itiH . brAhmaNo dhR^itimAnvidvAndevAnprINAti tuShTimAn .. 13\-95\-3 (85223) yAchyamAhuranIshasya atihAraM cha bhArata . udvejayanti yAchanti yadA bhUtAni dasyuvat .. 13\-95\-4 (85224) mriyate yAchamAno vai tamanu mriyate.adadat . dadatsaMjIvayatyenamAtmAnaM cha yudhiShThira .. 13\-95\-5 (85225) AnR^ishaMsyaM paro dharmo yAchate yatpradIyate . ayAchataH sIdamAnAnsarvopAyairnimantrayet .. 13\-95\-6 (85226) yadi vai tAdR^ishA rAShTre vaseyuste dvijottamAH . bhasmachChannAnivAgnIMstAnbudhyethAstvaM prayatnataH .. 13\-95\-7 (85227) tapasA dIpyamAnAste daheyuH pR^ithivImapi . apUjyamAnAH kauravya pUjArhAstu tathAvidhAH .. 13\-95\-8 (85228) pUjyA hi j~nAnavij~nAnatapoyogasamanvitAH . tebhyaH pUjAM prayu~njIthA brAhmaNebhyaH parantapaH 13\-95\-9 (85229) dadadbahuvidhAndeyAnupachChandayate cha tAn .. 13\-95\-10 (85230) yadagnihotre suhute sAyaMprAtarbhavetphalam . vidyAvedavratavati taddAnaphalamuchyate .. 13\-95\-11 (85231) vidyAvedavratasnAtA na vyApAshrayajIvinaH . gUDhasvAdhyAyatapaso brAhmaNAnsaMshitavratAn .. 13\-95\-12 (85232) kR^itairAvasathairhR^idyaiH sapreShyaiH saparichChadaiH . nimantrayethAH kauravya kAmaishchAnyairdvijottamAn .. 13\-95\-13 (85233) api te pratigR^ihNIyuH shraddhopetaM yudhiShThira . kAryamityeva manvAnA dharmaj~nAH sUkShmadarshinaH .. 13\-95\-14 (85234) api te brAhmaNA bhuktvA gatAH soddharaNAngR^ihAn . yeShAM dArAH pratIkShante parjanyamiva karShakAH .. 13\-95\-15 (85235) annAni prAtaHsavane niyatA brahmachAriNaH . brAhmaNAstAta bhu~njAnAstretAgniM prINayantyuta .. 13\-95\-16 (85236) mAdhyaMdinaM te savanaM dadatastAta vartatAm . gohiraNyAni vAsAMsi tenendraH prIyatAM tava .. 13\-95\-17 (85237) tR^itIyaM savanaM te vai vaishvadevaM yudhiShThira . yaddevebhyaH pitR^ibhyashcha viprebhyashcha prayachChasi .. 13\-95\-18 (85238) ahiMsA sarvabhUtebhyaH saMvibhAgashcha sarvashaH . damastyAgo dhR^itiH satyaM bhavatyavabhR^ithAya te .. 13\-95\-19 (85239) etha te chitato yaj~naH shraddhApUtaH sadakShiNaH . vishiShTaH sarvayaj~nAnAM nityaM tAta pravartatAm .. .. 13\-95\-20 (85240) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchanavatitamo.adhyAyaH .. 95 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-95\-1 charaNenAcharaNena .. 7\-95\-2 yAchataH yAchakAt taddAnAdisyarthaH .. 7\-95\-3 anarthanA ayAchchA . 7\-95\-4 yAchyaM yAchanArUpaM karma. anIshasya daridrasyAtihAraM tiraskAramAhuH. yadA yataH yAchanti yAchamAnAni bhUtAni dasyuvallokAnudvejayanti .. 7\-95\-10 upachChandayate upachChandayeta . dadadbahuvidhAndAyAnupAgachChannayAchatAmiti jha.pAThaH. ayAchatAM ayAchamAnAnAm. upAgachChansamIpamupasarpan dAyAndhanAdIndadat dAtA bhaveti sheShaH .. 7\-95\-15 soddharaNAnsvAminyAgate dAsyAmIti yAchamAnebhyo bAlakebhya AshApradarshanamuddharaNaM tatsahitAn .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 096 .. shrIH .. 13\.96\. adhyAyaH 96 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNi yudhiShThiramprati brAhmaNaprashaMsanapUrvakaM brAhmaNAnAM prajAnAM cha rakShaNasyAvashyakartavyatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThara uvAcha . dAnaM yaj~naH kriyA cheha kiMsvitpretya mahAphalam . kasya jyAyaH phalaM proktaM kIdR^ishebhyaH kathaM kadA .. 13\-96\-1 (85241) etadichChAmi vij~nAtuM yAthAtathyeni bhArata . vidva~njij~nAsamAnAya dAnadharmAnprachakShva me .. 13\-96\-2 (85242) antarvedyAM cha yaddattaM shraddhayA chAnR^ishaMsyataH . kiMsvinnaiHshreyasaM tAta tanme brUhi pitAmaha .. 13\-96\-3 (85243) bhIShma uvAcha. 13\-96\-4x (7084) raudraM karma kShatriyasya satataM tAta vartate . nAsya vaitAnikaphalaM vinA dAnaM supAvanam .. 13\-96\-4 (85244) na tu pApakR^itAM rAj~nAM yAjakA dvijasattamAH .. dhane satyapradAtR^INAM pratigR^ihNanti sAdhavaH .. 13\-96\-5 (85245) pratigR^ihNanti na tu chedyadroShAdAptadakShiNaiH . etasmAtkAraNAdyaj~nairyajedrAjA.a.aptadakShiNaiH .. 13\-96\-6 (85246) atha chetpratigR^ihNIyurdadyAdaharaharnR^ipaH . shraddhAmAsthAya paramAM pAvanaM hyetuduttamam .. 13\-96\-7 (85247) brAhmaNAMstarpayandravyaiH sa vai yaj~no.anupadravaH . maitrAnsAdhUnvedavidaH shIlavR^ittataporjitAn .. 13\-96\-8 (85248) yatte te na kariShyanti kR^itaM te na bhaviShyati . yaj~nAnsAdhaya sAdhubhyaH svAdvannAndakShiNAvataH .. 13\-96\-9 (85249) iShTaM dattaM cha manyethA AtmAnaM dAnakarmaNA . pUjayethA yAyajUkAMstavApyaMsho bhavedyathA .. 13\-96\-10 (85250) `vidvadbhyaH sampradAnena tatrApyaMsho.asya pUjayA . yajvabhyashchAtha vidvadbhyo dattvA lokaM pradApayet . pradadyAjj~nAnadAtR^INAM j~nAnadAnAMshabhAgyabhavet ..' 13\-96\-11 (85251) prajAvato bharethAshcha brAhmaNAnbahubhAriNaH . prajAvAMstena bhavati yathA janayitA tathA .. 13\-96\-12 (85252) yAvataH sAdhudharmAnvai santaH saMvardhayantyuta . sarvasvaishchApi bhartavyA narA ye bahukAriNaH .. 13\-96\-13 (85253) samR^iddhaH samprayachCha tvaM brAhmNebhyo yudhiShThira . dhenUranaDuho.annAni chChatraM vAsAMsyupAnahau .. 13\-96\-14 (85254) AjyAni yajamAnebhyastathA.annAni cha bhArata . ashvavanti cha yAnAni veshmAni shayanAni cha .. 13\-96\-15 (85255) ete deyAH puShTimadbhirlaghUpAyAshcha bhArata . ajugupsAMshcha vij~nAya brAhmaNAnvR^ittikarshitAn .. 13\-96\-16 (85256) upachChannaM prakAshaM vA vR^ittyA tAnpratipAlaya . rAjasUyAshvamedhAbhyAM shreyastatkShatriyAnprati .. 13\-96\-17 (85257) evaM pApairvinirmuktastvaM pUtaH svargamApsyasi . sa~nchayitvA punaH koshaM yadrAShTraM pAlayiShyasi .. 13\-96\-18 (85258) tena tvaM brahmabhUyatvamavApsyasi dhanAni cha . Atmanashcha pareShAM cha vR^ittiM saMrakSha bhArata .. 13\-96\-19 (85259) putravachchApi bhR^ityAnsvAnprajAshcha paripAlaya . [yogaH kShemashcha te nityaM brAhmaNeShvastu bhArata .. 13\-96\-20 (85260) tadarthaM jIvitaM te.astu mA tebhyo.apratipAlanam . anartho brAhmaNasyaiSha yadvittanichayo mahAn .. 13\-96\-21 (85261) kShiyA hyabhIkShNaM saMvAso darpayetsampramohayet . brAhmaNeShu pramUDheShu dharmo vipraNasheddhuvam . dharmapraNAshe bhUtAnAmabhAvaH syAnna saMshayaH .. 13\-96\-22 (85262) yo rakShibhyaH sampradAya rAjA rAShTraM vilumpati . yaj~ne rAShTrAddhanaM tasmAdAnayadhvamiti bruvan .. 13\-96\-23 (85263) yachchAdAya tadAj~naptaM bhItaM dattaM sudAruNam . yajedrAjA na taM yaj~naM prashaMsantyasya sAdhavaH .. 13\-96\-24 (85264) apIDitAH susaMvR^iddhA ye dadatyanukUlataH . tAdR^ishenApyupAyena yaShTavyaM nodyamAhR^itaiH .. 13\-96\-25 (85265) yadA pariniShichyeta nihito vai yathAvidhi . tadA rAjA mahAyaj~nairyajeta bahudakShiNaiH .. 13\-96\-26 (85266) vR^iddhabAladhanaM rakShyamandhasya kR^ipaNasya cha . na khAtapUrvaM kurvIta na rudantIdhanaM haret .. 13\-96\-27 (85267) hR^itaM kR^ipaNavittaM hi rAShTraM hanti nR^ipa shriyam . dadyAchcha mahato bhogAnkShudbhayaM praNudetsatAm .. 13\-96\-28 (85268) yeShAM svAdUni bhojyAni samavekShyanti bAlakAH . nAshnanti vidhivattAni kinnu pApataraM tataH .. 13\-96\-29 (85269) yadi te tAdR^isho rAShTre vidvAntsIdetkShudhA dvijaH . bhrUNahatyAM cha gachChethAH kR^itvA pApamivottamam .. 13\-96\-30 (85270) dhiktasya jIvitaM rAj~no rAShTre yasyAvasIdati . dvijo.anyo vA manuShyopi shibirAha vacho yathA .. 13\-96\-31 (85271) yasya sma viShaye rAj~naH snAtakaH sIdati kShudhA . avR^iddhimeti tadrAShTraM vindate saha rAjakam .. 13\-96\-32 (85272) kroshantyo yasya vai rAShTrAddhriyante tarasA striyaH . kroshatAM patiputrANAM mR^ito.asau na cha jIvati] .. 13\-96\-33 (85273) arakShitAraM hartAraM viloptAramanAyakam . taM vai rAjakaliM hanyuH prajAH sannahya nirghR^iNaM .. 13\-96\-34 (85274) ahaM vo rakShitetyuktvA yo na rakShati bhUmipaH . sa saMhatya nihantavyaH shveva sonmAda AturaH .. 13\-96\-35 (85275) pApaM kurvanti yatki~nchitprajA rAj~nA hyarakShitAH . chaturthaM tasya pApasya rAjA vindati bhArata .. 13\-96\-36 (85276) athAhuH sarvamevaiti bhUyo.ardhamiti nishchayaH . chaturthaM matamasmAkaM manoH shrutvAnushAsanam .. 13\-96\-37 (85277) shubhaM vA yachcha kurvanti prajA rAj~nA surakShitAH . chaturthaM tasya puNyasya rAjA chApnoti bhArata .. 13\-96\-38 (85278) jIvantaM tvAnujIvantu prajAH sarvA yudhiShThira . parjanyamiva bhUtAni mahAdrumamivANDajAH .. 13\-96\-39 (85279) kuberamiva rakShAMsi shatakratumivAmarAH . j~nAtayastvA.anujIvantu suhR^idashcha parantapa .. .. 13\-96\-40 (85280) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaNNavatitamo.adhyAyaH .. 96 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-96\-1 yaj~naH kriyA yaj~narUpAkriyetyarthaH . kIdR^ishebhyo dAnaM kathaM yaj~nakriyeti. kadetyubhayatra sambandhaH .. 7\-96\-7 etaddAnam .. 7\-96\-9 yadyadi te brAhmaNAste tava na kariShyanti pratigrahamiti sheShaH . tarhi kR^itaM sukR^itaM te tava na bhaviShyati. tadA sukR^itotpattyarthaM yaj~nAnsAdhaya .. 7\-96\-10 dAne yaj~nAdikamantarbhavatItyarthaH .. 7\-96\-12 janayitA prajApatiH .. 7\-96\-13 tasya rAj~naste santo bahukAriNo.atyantamupakartAro bhavanti . narA ye bahubhAShiNa iti ta.tha.pAThaH .. 7\-96\-19 brahmaNo bhUyaM bhAvo.asyAsti sa brAhmaNo brahmabhUyastasya bhAvo brahmabhUyatvaM brAhmaNatvam .. 7\-96\-23 yo rAjA rakShibhyaH sa~Ngrahaparebhyo dhanaM dattvA yaj~ne yaj~nArthaM dhanamAnayadhvamiti bruvan yajet tarhi rAShTraM vilumpati .. 7\-96\-24 yachchAsau taddhanibhirbhAtaM bhayayuktaM yathAsyAttathA dattaM prajAbhya AdAya sudAruNaM yathAsyAttathA yajettaM yaj~naM na prashaMsanti .. 7\-96\-25 udyamaH prajApIDanAtmako.atiyatnaH .. 7\-96\-26 nihitaH prajAnAM nitarAM hito rAjA yadA prajAbhirniShichyeta dhanairabhiShichyeta .. 7\-96\-27 svAtapUrvaM dhanaM na kurvIta svAdhInaM na kurvItetyarthaH .. 7\-96\-29 samavekShyantyeva natu labhante .. 7\-96\-32 sahayugapat . rAjakaM rAjasamUhaM pratipakShabhUtaM vindate .. 7\-96\-37 sarvaM pApaM eti rAjAnam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 097 .. shrIH .. 13\.97\. adhyAyaH 97 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati sendrabR^ihaspatisaMvAdAnuvAdaM bhUmidAnaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . idaM deyamidaM deyamitIyaM shrutichodanAt . bahudeyAshcha rAjAnaH kiMsviddeyamanuttamam .. 13\-97\-1 (85281) bhIShma uvAcha. 13\-97\-2x (7085) ati dAnAni sarvANi pR^ithivIdAnamuchyate . achalA hyakShayA bhUmirdogdhrI kAmAnihottamAn .. 13\-97\-2 (85282) dogdhrI vAsAMsi ratnAni pashUnvrIhiyavAMstathA . bhUmidaH sarvabhUteShu shAshvatIredhate samAH .. 13\-97\-3 (85283) yAvadbhUmerAyuriha tAvadbhUmida edhate . na bhUmidAnAdastIha paraM ki~nchidyudhiShThira .. 13\-97\-4 (85284) apyalpaM pradaduH sarve pR^ithivyA iti naH shrutam . bhUmimeva daduH sarve bhUmiM te bhu~njate janAH .. 13\-97\-5 (85285) svakarmaivopajIvanti narA iha paratra cha . bhUmiH patiM mahAdevI dAtAraM kurute priyam .. 13\-97\-6 (85286) ya etAM dakShiNAM dadyAdakShayAM rAjasattama . punarnaratvaM samprApya bhavetsa pR^ithivIpatiH .. 13\-97\-7 (85287) yathA dAnaM tathA bhoga iti dharmeShu nishchayaH . sa~NgrAme vA tanuM jahyAddadyAchcha pR^ithivImimAMm .. 13\-97\-8 (85288) ityetatkShatrabandhUnAM vadanti paramAshiShaH . punAti dattA pR^ithivI dAtAramiti shushruma .. 13\-97\-9 (85289) api pApasamAchAraM brahmaghnamapi chAnR^itam . saiva pApaM plAvayati saiva pApAtpramochayet .. 13\-97\-10 (85290) api pApakR^itAM rAj~nAM pratigR^ihNanti sAdhavaH . pR^ithivIM nAnyadichChanti pAvanaM jagatI yataH .. 13\-97\-11 (85291) nAmAsyAH priyadatteti guhyaM devyAH sanAtanam . dAnaM vA.apyathavA.adAnaM nAmAsyAH prathamapriyam .. 13\-97\-12 (85292) ya etAM viduShe dadyAtpR^ithivIM pR^ithivIpatiH . pR^ithivyAmetadiShTaM sa rAjA rAjyamito vrajet .. 13\-97\-13 (85293) punashchAsau janiM prApya rAjavatsyAnna saMshayaH . tasmAtprApyaiva pR^ithivIM dadyAdviprAya pArthivaH .. 13\-97\-14 (85294) nAbhUmipatinA bhUmiradhiShTheyA katha~nchana . na cha vastreNi vA gUhedantardhAnena vA charet .. 13\-97\-15 (85295) ye chAnye bhUmimichCheyuH kuryurevaM na saMshayaH . yaH sAdhorbhUmimAdatte na bhUmiM vindate tu saH .. 13\-97\-16 (85296) bhUmiM dattvA tu sAdhubhyo vindate bhUmimuttamAm . pretya cheha cha dharmAtmA samprApnoti mahadyashaH .. 13\-97\-17 (85297) `ekAhArakarIM dattvA ShaShThisAhasramUrdhvagaH . tAvatyA haraNe pR^ithvyA narakaM dviguNottaram ..' 13\-97\-18 (85298) yasya viprAstu shaMsanti sAdhorbhUmiM sadaiva hi . na tasya shatravo rAjanprashaMsanti vasundharAm .. 13\-97\-19 (85299) yatki~nchitpuruShaH pApaM kurute vR^ittikarshitaH . api gocharmamAtreNa bhUmidAnena pUyate .. 13\-97\-20 (85300) ye.api sa~NgIrNAkarmANo rAjAno raudrakarmiNaH . tebhyaH pavitramAkhyeyaM bhUmidAnamanuttamam .. 13\-97\-21 (85301) alpAntaramidaM shashvatpurANA menire janAH . yo yajetAshvamedhena dadyAdvA sAdhave mahIm .. 13\-97\-22 (85302) api chetsukR^itaM kR^itvA sha~Nkerannapi paNDitAH . ashaMkyamekamevaitadbhUmidAnamanuttamam .. 13\-97\-23 (85303) suvarNaM rajataM vastraM maNimuktAvasUni cha . sarvametanmahAprAj~no dadAti vasudhAM dadat .. 13\-97\-24 (85304) tapo yaj~naH shrutaM shIlamalobhaH satyasandhatA . gurudaivatapUjA cha etA vartanti bhUmidam .. 13\-97\-25 (85305) bhartuniHshreyase yuktAstyaktAtmAno raNe hatAH . brahmalokagatAH siddhA nAtikrAmanti bhUmidam .. 13\-97\-26 (85306) yathA janitrI svaM putraM kShIreNa bharate sadA . anugR^ihNAti dAtAraM tathA sarvarasairmahI .. 13\-97\-27 (85307) mR^ityurvaikiMkaro daNDastApo vahneH sudAruNaH . ghorAshcha vAruNAH pAshA nopasarpanti bhUmidam .. 13\-97\-28 (85308) pitR^IMshcha pitR^ilokasthAndevaloke cha devatAH . santarpayati shAntAtmA yo dadAti vasundharAm .. 13\-97\-29 (85309) kR^ishAya mriyamANAya vR^ittiglAnAya sIdate . bhUmiM vR^ittikarIM dattvA satrI bhavati mAnavaH .. 13\-97\-30 (85310) yathA dhAvati gaurvatsaM sravantI vatsalA payaH . evameva mahAbhAga bhUmirbharati bhUmidam .. 13\-97\-31 (85311) halakR^iShTAM mahIM dattvA sabIjAM saphalAmapi . sodakaM vA.api sharaNaM tathA bhavati kAmadaH .. 13\-97\-32 (85312) brAhmaNaM vR^ittasampannamAhitAgniM shuchivratam . naraH pratigrAhya mahIM na yAti yamasAdanam .. 13\-97\-33 (85313) yathA chandramaso vR^iddhirahanyahani jAyate . tathA bhUmikR^itaM dAnaM sasyesasye vivardhate .. 13\-97\-34 (85314) atra gAthA bhUmigItAH kIrtayanti purAvidaH . yAH shrutvA jAmadagnyena dattA bhUH kAshyapAya vai .. 13\-97\-35 (85315) mAmevAdatta mAM datta mAM dattvA mAmavApsyatha . asmi.Nlloke pare chaiva taddattaM jAyate punaH .. 13\-97\-36 (85316) ya imAM vyAhR^itiM veda brAhmaNo vedasammitAm . shrAddhasya hUyamAnasya brahmabhUyaM sa gachChati .. 13\-97\-37 (85317) kR^ityAnAmabhishaptAnAmariShTashamanaM mahat . prAyashchittaM mahIM dattvA punAtyubhayato dasha .. 13\-97\-38 (85318) punAti ya idaM veda vedavAdaM tathaiva cha . prakR^itiH sarvabhUtAnAM bhUmirvai shAshvatI matA .. 13\-97\-39 (85319) abhiShichyaiva nR^ipatiM shrAvayedimamAgamam . yathA shrutvA mahIM dadyAnnAdadyAtsAdhutashcha tAM .. 13\-97\-40 (85320) so.ayaM kR^itsno brAhmaNArtho rAjArthashchApyasaMshayaH . rAjA hi dharmakushalaH prathamaM bhUtilakShaNam .. 13\-97\-41 (85321) atha yeShAmadharmaj~no rAjA bhavati nAstikaH . na te sukhaM prabudhyanti na sukhaM prasvapanti cha .. 13\-97\-42 (85322) sadA bhavanti chodvignAstasya dushcharitairnarAH . yogakShemA hi bahavo rAShTraM nAsyAvishanti tat .. 13\-97\-43 (85323) atha yeShAM punaH prAj~no rAjA bhavati dhArmikaH . sukhaM te pratibudhyante susukhaM prasvapanti cha .. 13\-97\-44 (85324) tasya rAj~naH shubhe rAjye karmabhirnirvR^itA narAH . yogakShemeNa vR^iShTyA cha vivardhante svakarmabhiH .. 13\-97\-45 (85325) sa kulInaH sa puruShaH sa bandhuH sa cha puNyakR^it . sa dAtA sa cha vikrAnto yo dadAti vasundharAM .. 13\-97\-46 (85326) AdityA iva dIpyante tejasA bhuvi mAnavAH . dadanti vasudhAM sphItAM ye vedaviduShi dvije .. 13\-97\-47 (85327) yathA sasyAni rohanti prakIrNAni mahItale . tathA kAmAH prarohanti bhUmidAnasamArjitAH .. 13\-97\-48 (85328) Adityo varuNo viShNurbrahmA somo hutAshanaH . shUlipANishcha bhagavAnpratinandanti bhUmidam .. 13\-97\-49 (85329) bhUmau jAyanti puruShA bhUmau niShThAM vrajanti cha . chaturvidho hi loko.ayaM yo.ayaM bhUmiguNAtmakaH .. 13\-97\-50 (85330) eShA mAtA pitA chaiva jagataH pR^ithivIpate . nAnayA sadR^ishaM bhUtaM ki~nchidasti janAdhipa .. 13\-97\-51 (85331) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bR^ihaspateshcha saMvAdamindrasya cha yudhiShThira .. 13\-97\-52 (85332) iShTvA kratushatenAtha mahatA dakShiNAvatA . maghavA vAgvidAMshreShThaM paprachChedaM bR^ihaspatim .. 13\-97\-53 (85333) bhagavankena dAnena svargataH sukhamedhate . yadakShayamahAryaM cha tadbrUhi vadatAMvara .. 13\-97\-54 (85334) bhIShma uvAcha. 13\-97\-55x (7086) ityuktR^iH sa surendreNa tato devapulohitaH . bR^ihaspatirbR^ihattejAH pratyuvAcha shatakratum .. 13\-97\-55 (85335) suvarNadAnaM godAnaM bhUmidAnaM cha vR^itrahan . `vidyAdAnaM cha kanyAnAM dAnaM pApaharaM param.' dadadetAnmahAprAj~naH sarvapApaiH pramuchyate .. 13\-97\-56 (85336) na bhUmidAnAddevendra paraM ki~nchiditi prabho . vishiShTamiti manye.ahaM yatA prAhurmanIShiNaH .. 13\-97\-57 (85337) `brAhmaNArthe gavArthe vA rAShTraghAte.atha svAminaH . kulastrINAM paribhave mR^itAste bhUmipaiH samAH'.. 13\-97\-58 (85338) ye shUrA nihatA yuddhe svaryAtA raNagR^iddhinaH . sarve te vibudhashreShTha nAtikrAmanti bhUmidam .. 13\-97\-59 (85339) bharturniHshreyase yuktAstyaktAtmAno raNe hatAH . brAhmalokagatA yuktA nAtikrAmanti bhUmidam .. 13\-97\-60 (85340) pa~ncha pUrvA hi puruShAH ShaDanye vasudhAM gatAH . ekAdasha dadadbhUmiM paritrAtIha mAnavaH .. 13\-97\-61 (85341) ratnopakIrNAM vasudhAM yo dadAti puraMdara . sa muktaH sarvakaluShaiH svargaloke mahIyate .. 13\-97\-62 (85342) mahIM sphItAM dadadrAjansarvakAmaguNAnvitAm . rAjAdhirAjo bhavati taddhi dAnamanuttamam .. 13\-97\-63 (85343) sarvakAmasamAyuktAM kAshyapIM yaH prayachChati . sarvabhUtAni manyante mAM dadAtIti vAsava .. 13\-97\-64 (85344) sarvakAmadughAM dhenuM sarvakAmaguNAnvitAm . dadAti yaH sahasrAkSha svargaM yAti sa mAnavaH .. 13\-97\-65 (85345) madhusarpiHpravAhiNyaH payodadhivahAstathA . saritastaparyantIha surendra vasudhApradam .. 13\-97\-66 (85346) bhUmipradAnAnnR^ipatirmuchyate sarvakilbiShAt . na hi bhUmipradAnena dAnamanyadvishiShyate .. 13\-97\-67 (85347) dadAti yaH samundrAntAM pR^ithivIM shastranirjitAm . taM janAH kathayantIha yAvaddharati gauriyam .. 13\-97\-68 (85348) puNyAmR^iddhirasAM bhUmiM yo dadAti puraMdara . na tasya lokAH kShIyante bhUmidAnaguNAnvitAH .. 13\-97\-69 (85349) sarvadA pArthiveneha satataM bhUtimichChatA . bhUrdeyA vidhivachChakra pAtre sukhamabhIpsunAM .. 13\-97\-70 (85350) api kR^itvA naraH pApaM bhUmiM dattvA dvijAtaye . samutsR^ijati tatpApaM jIrNAM tvachamivoragaH .. 13\-97\-71 (85351) sAgarAnsaritaH shailAnkAnanAni cha sarvashaH . sarvametannaraH shakra dadAti vasudhAM dadat .. 13\-97\-72 (85352) taTAkAnyudapAnAni srotAMsi cha sarAMsi cha . snehAnsarvarasAMshchaiva dadAti vasudhAM dadat .. 13\-97\-73 (85353) oShadhIrvIryasampannAnagAnpuShpaphalAnvitAn . kAnanopalashailAMshcha dadAti vasudhAM dadat .. 13\-97\-74 (85354) agniShTomaprabhR^itibhiriShTvA cha svAptadakShiNaiH . na tatphalamavApnoti bhUmidAnAdyadashnute .. 13\-97\-75 (85355) dAtA dashAnugR^ihNAti dasha hanti tathA kShipan . pUrvadattAM haranbhUmiM narakAyopagachChati .. 13\-97\-76 (85356) na dadAti pratishrutya dattvA.api cha harettu yaH . sa baddho vAruNaiH pAshaistapyate mR^ityusAsanAt .. 13\-97\-77 (85357) AhitAgniM sadAyaj~naM kR^ishavR^ittiM priyAtithim . ye bharanti dvijashreShThaM nopasarpanti te yamam .. 13\-97\-78 (85358) brAhmaNeShvanR^iNIbhUtaH pArthivaH syAtpuraMdara . itareShAM tu varNAnAM tArayetkR^ishadurbalAn .. 13\-97\-79 (85359) nAchChindyAtsparshitAM bhUmiM pareNa tridashAdhipa . brAhmaNasya surashreShTha kR^ishavR^itteH kadAchana .. 13\-97\-80 (85360) yathAshru patitaM teShAM dInAnAmatha sIdatAm . brAhmaNAnAM hR^ite kShetre hanyAttripuruShaM kulam .. 13\-97\-81 (85361) bhUmipAlaM chyutaM rAShTrAdyastu saMsthApayetpunaH . tasya vAsaH sahasrAkSha nAkapR^iShThe mahIyate .. 13\-97\-82 (85362) `sunirmitAM suvikrItAM subhR^itAM sthApayennR^ipa.' ikShubhiH santatAM bhUmiM yavagodhUmasAlinIm .. 13\-97\-83 (85363) goshvavAhanapUrNAM vA yo dadAti vasundharAm . vimuktaH sarvapApebhyaH svargaloke mahIyate ..' 13\-97\-84 (85364) nidhigarbhAM dadadbhUmiM sarvaratnaparichChadAm . akShayA.Nllabhate lokAnbhUmisatraM hi tasya tata .. 13\-97\-85 (85365) vidhUya kaluShaM sarvaM virajAH sammataH satAm . loke mahIyate sadbhiryo dadAti vasundharAm .. 13\-97\-86 (85366) yathA.apsu patitaH shakra tailabindurvisarpati . tathA bhUmikR^itaM dAnaM sasyesasye vivardhate .. 13\-97\-87 (85367) ye raNAgre mahIpAlAH shUrAH samitishobhanAH . vadhyante.abhimukhAH shakra brahmalokaM vrajanti te .. 13\-97\-88 (85368) nR^ittagItaparA nAryo divyamAlyavibhUShitAH . upatiShThanti devendra yathA bhUmipradaM divi .. 13\-97\-89 (85369) modate cha sukhaM svarge devagandharvapUjitaH . yo dadAti mahIM samyagvidhineha dvijAtaye .. 13\-97\-90 (85370) shatamapsarasashchaiva divyamAlyavibhUShitAH . upatiShThanti devendra brahmaloke dharApradam .. 13\-97\-91 (85371) upatiShThanti puNyAni sadA bhUmipradaM naram . sha~NkhaM bhadrAsanaM ChatraM varAshvA varavAhanam .. 13\-97\-92 (85372) bhUmipradAnAtpuShpANi hiraNyanichayAstathA . Aj~nA sadA.apratihatA jayashabdA vasUni cha .. 13\-97\-93 (85373) bhUmidAnasya puNyAni phalaM svargaH purandara . hiraNyapuShpAshchauShadhyaH kushakA~nchanashAdvalAH .. 13\-97\-94 (85374) amR^itaprasavAM bhUmiM prApnoti puruSho dadat .. 13\-97\-95 (85375) nAsti bhUmisamaM dAnaM nAsti mAtR^isamo guruH . nAsti satyasamo dharmo nAsti dAnasamo nidhiH .. 13\-97\-96 (85376) bhIShma uvAcha. 13\-97\-97x (7087) etadA~NgirasAchChrutvA vAsavo vasudhAmimAm . vasuratnasamAkIrNAM dadAvA~Ngirase tadA .. 13\-97\-97 (85377) ya idaM shrAvayechChrAddhe bhUmidAnasya saMstavam . na tasya rakShasAM bhAgo nAsurANAM bhavatyuta .. 13\-97\-98 (85378) akShayaM cha bhaveddattaM pitR^ibhyastanna saMshayaH . tasmAchChrAddheShvidaM vidvAnbhu~njataH shrAvayeddvijAn .. 13\-97\-99 (85379) ityetatsarvadAnAnAM shreShThamuktaM tavAnagha . mayA bharatashArdUla kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 13\-97\-100 (85380) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptanavatitamo.adhyAyaH .. 97 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-97\-6 priyaM svapatim .. 7\-97\-12 priyeNa priyAya vA datteti yogAttasyA dAnamAdAnaM vA kurvan priyadattAyA asyAH priyo bhavatItyarthaH . dAnaM vApyatha vA j~nAnaM nAmAsyAH paramapriyam iti Ta.dha.pAThaH .. 7\-97\-19 shaMsantyamukadatte gR^ihe tiShThAma iti kathayanti .. 7\-97\-23 arpitadAnAntaravadbhUmidAne puNyotpattau sha~Nkaiva nAstItyarthaH .. 7\-97\-25 etA etAni . supo DAdeshaH. vartantyanusaranti. nAtikrAmanti bhUmidamiti tha.dha.pAThaH .. 7\-97\-28 vaikiMkaraH viparItaM kutsitaM cha karotIti vikiMkaraH kAlastatsambandhI kAlamR^ityurityarthaH .. 7\-97\-30 satrI satrakR^it .. 7\-97\-31 udIrNaM iti pAThe mahat . sharaNaM gR^iham .. 7\-97\-36 tatashcha janane punariti tha.pATha ... 7\-97\-37 brahmabhUyaM bR^ihattvaM phalamiti yAvat . gachChati prApnoti. brAhmaNo brahmasaMshrita iti Ta.dha.pAThaH .. 7\-97\-38 kR^ityAnAM mantramayInAM mAraNArthashaktInAM sambandhi yadariShTaM tachChamanam .. 7\-97\-39 idaM bhUmidAnaM yo veda . vAdaM bhUmivAkyaM yo veda. so.api punAti dashapuruShAniti sheShaH .. 7\-97\-41 bhUtilakShaNaM aishvaryasUchakam .. 7\-97\-76 kShipan haran .. 7\-97\-80 sparshitAM dattAm .. 7\-97\-92 varAshvA varavAraNA iti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 098 .. shrIH .. 13\.98\. adhyAyaH 98 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThirampratyannadAnaprashaMsanapUrvakaM tatphalakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kAni dAnAni loke.asmindAtukAmo mahIpatiH . guNAdhikebhyo viprebhyo dadyAdbharatasattama .. 13\-98\-1 (85381) kena tuShyanti te sadyaH kiM tuShTAH pradishanti cha . shaMsa me tanmahAbAho phalaM puNyakR^itaM mahat .. 13\-98\-2 (85382) dattaM kiM phalavadrAjanniha lokeM paratra cha . bhavataH shrotumichChAmi tanme vistarato vada .. 13\-98\-3 (85383) bhIShma uvAcha. 13\-98\-4x (7088) imamarthaM purA pR^iShTo nArado devadarshanaH . yaduktavAnasau vAkyaM tanme nigadataH shR^iNu .. 13\-98\-4 (85384) nArada uvAcha. 13\-98\-5x (7089) annameva prashaMsanti devA R^iShigaNAstathA . lokatantraM hi yaj~nAshcha sarvamanne pratiShThitam .. 13\-98\-5 (85385) annena sadR^ishaM dAnaM na bhUtaM na bhaviShyati . tasmAdannaM visheSheNi dAtumichChanti mAnavAH .. 13\-98\-6 (85386) annamUrjaskaraM loke prANAshchAnne pratiShThitAH . annena dhAryate sarvaM vishvaM jagadidaM prabho .. 13\-98\-7 (85387) annAdgR^ihasthA loke.asminbhikShavastApasAstathA .. annAdbhavanti vai prANAH pratyakShaM nAtra saMshayaH .. 13\-98\-8 (85388) kaTumbine sIdate cha brAhmaNAya mahAtmane . dAtavyaM bhikShave chAnnamAtmano bhUtimichChatA .. 13\-98\-9 (85389) brAhmaNAyAbhirUpAya yo dadyAdannamarthine . nidadhAti nidhiM shreShThaM pAralaukikamAtmanaH .. 13\-98\-10 (85390) shrAntamadhvani vartantaM vR^iddhamarhamupasthitam . aryayedbhUtimanvichChangR^ihastho gR^ihamAgatam .. 13\-98\-11 (85391) krodhamutpatitaM hitvA sushIlo vItamatsaraH . annadaH prApnute rAjandivi cheha cha yatsukham .. 13\-98\-12 (85392) nAvamanyedabhigataM na praNudyAtkadAchana . api shvapAke shuni vA nAnnadAnaM praNashyati .. 13\-98\-13 (85393) yo dadyAdaparikliShTamannamadhvani vartate . ArtAyAdR^iShTapUrvAya sa mahaddharmamApnuyAt .. 13\-98\-14 (85394) pitR^IndevAnR^ipInviprAnatithIMshcha janAdhipa . yo naraH prINayatyannaistasya puNyaphalaM mahat .. 13\-98\-15 (85395) kR^itvA.atipAtakaM karma yo dadyAdannamarthine . brAhmaNAya visheSheNa na sa pApena muhyate .. 13\-98\-16 (85396) brAhmaNeShvakShayaM dAnamannaM shUdre mahAphalam . annadAnaM hi shUdre cha brAhmaNe cha vishiShyate .. 13\-98\-17 (85397) na pR^ichChedgotracharaNaM svAdhyAyaM deshameva cha . bhikShito brAhmaNenAnnaM dadyAdevAvichArataH .. 13\-98\-18 (85398) annadasyAnnadA vR^ikShAH sarvakAmaphalapradAH . bhavanti cheha chAmutra nR^ipate nAtra saMshayaH .. 13\-98\-19 (85399) AshaMsante hi pitaraH suvR^iShTimiva karShakAH . asmAkamapi putro vA pautro vA.annaM pradAsyati .. 13\-98\-20 (85400) brAhmaNo hi mahadbhUtaM svayaM dehIti yAchate . akAmo vA sakAmo vA dattvA puNyamavApnuyAt .. 13\-98\-21 (85401) brAhmaNaH sarvabhUtAnAmatithiH prasR^itAgrabhuk . viprA yadadhigachChanti bhikShamANA gR^ihaM sadA .. 13\-98\-22 (85402) satkatAshcha nivartante tadatIva pravardhate . mahAbhAge kule pretya janma chApnoti bhArata .. 13\-98\-23 (85403) dattvA tvannaM naro loke tathA sthAnamanuttamam . sviShTamR^iShTAnnadAyI tu svarge vasati satkR^itaH .. 13\-98\-24 (85404) annaM prANA narANAM hi sarvamanne pratiShThim . annadaH pashumAnputrI dhanavAnbhogavAnapi .. 13\-98\-25 (85405) prANavAMshchApi bhavati rUpavAMshcha tathA nR^ipa . annadaH prANado loke sarvadaH prochyate tu saH .. 13\-98\-26 (85406) annaM hi dattvA.atithaye brAhmaNAya yathAvidhi . pradAtA sukhamApnoti daivataishchApi pUjyate .. 13\-98\-27 (85407) brAhmaNo hi mahadbhUtaM kShetrabhUtaM yudhiShThira . upyate tatri yadbIjaM taddhi puNyaphalaM mahat .. 13\-98\-28 (85408) pratyakShaM prItijananaM bhokturdAturbhavatyuta . sarvANyanyAni dAnAni parokShaphalavantyuta .. 13\-98\-29 (85409) annAddhi prasavaM yAnti ratirannAddhi bhArata . dharmArthAvannato viddhi roganAshaM tathA.annataH .. 13\-98\-30 (85410) annaM hyamR^itamityAha purA kalpe prajApatiH. 7\-98\-3ab annaM bhuvaM divaM khaM cha sarvamanne pratiShThitam .. 13\-98\-31 (85411) annapraNAshe bhidyante sharIre pa~ncha dhAtavaH . balaM balavatopIha praNashyatyannahAnitaH .. 13\-98\-32 (85412) AvAhAshcha vivAhAshcha yaj~nAshchAnnamR^ite tathA . nivartante narashreShTha brahma chAtra pralIyate .. 13\-98\-33 (85413) annataH sarvametaddhi yatki~nchitsthANu ja~Ngamam . triShu lokeShu dharmArthamannaM deyamato budhaiH .. 13\-98\-34 (85414) annadasya manuShyasya balamojo yashAMsi cha . kIrtishcha vardhate shashvattriShu lokeShu pArthiva .. 13\-98\-35 (85415) megheShUrdhvaM sannidhatte prANAnAM pavanaH patiH . tachcha meghagataM vAri shakro varShati bhArata .. 13\-98\-36 (85416) Adatte cha rasAnbhaunAnAdityaH svagabhastibhiH . vAyurAdityatastAMshcha rasAndevaH pravarShati .. 13\-98\-37 (85417) tadyadA meghato vAri patitaM bhavati kShitau . tadA vasumatI devI snigdhA bhavati bhArata .. 13\-98\-38 (85418) tataH sasyAni rohanti yena vartayate jagat . mAMsamedosthishukrANAM prAdurbhAvastataH punaH .. 13\-98\-39 (85419) sambhavanti tataH shukrAtprANinaH pR^ithivIpate . agnIShomau hi tachChukraM sR^ijataH puShyatashcha ha .. 13\-98\-40 (85420) evamannAddhi sUryashcha pavanaH shakrameva cha . eka eva smR^ito rAshistato bhUtAni jaj~nire .. 13\-98\-41 (85421) prANAndadAti bhUtAnAM tejashcha bharatarShabha . gR^ihamabhyAgatAyAtha yo dadyAdannamarthine .. 13\-98\-42 (85422) bhIShma uvAcha. 13\-98\-43x (7090) nAradenaivamukto.ahamannadAnaM sadA nR^ipa . anasUyustvamapyannaM tasmAddehi gatajvaraH .. 13\-98\-43 (85423) dattvA.annaM vidhivadrAjanviprebhyastvamapi prabho . yathAvadanurUpebhyastataH svargamavApsyasi .. 13\-98\-44 (85424) annadAnAM hi ye lokAstAMstvaM shR^iNu janAdhipa . bhavanAni prakAshante divi teShAM mahAtmanAm .. 13\-98\-45 (85425) nAnAsaMsthAni rUpANi nAnAstambhAnvitAni cha . chandramaNDalashubhrANi kiMkiNIjAlavanti cha .. 13\-98\-46 (85426) taruNAdityavarNAni sthAvarANi charANi cha . anekashatabhaumAni sAntarjalacharANi cha .. 13\-98\-47 (85427) vaidUryArkaprakAshAni raupyarukmamayAni cha . sarvakAmaphalAshchApi vR^ikShA bhavanasaMsthitAH .. 13\-98\-48 (85428) vApyo vIthyaH sabhAH kUpA dIrghikAshchaiva sarvashaH . ghoShavanti cha yAnAni yuktAnyatha sahasrashaH .. 13\-98\-49 (85429) bhakShyabhojyamayAH shailA vAsAMsyAbharaNAni cha . kShIraM sravanti saritastathA chaivAnnaparvatAH .. 13\-98\-50 (85430) prAsAdAH pANDurAbhrAbhAH shayyAshcha kanako~njvalAH . tAnyannadAH prapadyante tasmAdannaprado bhava .. 13\-98\-51 (85431) ete lokAH puNyakR^itA annadAnAM mahAtmanAm . tasmAdannaM prayatnena dAtavyaM mAnavairbhuvi .. .. 13\-98\-52 (85432) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTanavatitamo.adhyAyaH .. 98 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-98\-9 kuTumbaM pIDayitvApi brAhmaNAyeti Ta.dha.pAThaH .. 7\-98\-19 annadasyAnnavR^ikShAshcheti jha.pAThaH .. 7\-98\-28 kShetra charati pAdavat iti tha.dha.pAThaH .. 7\-98\-33 brahma vedaH .. 7\-98\-36 megheShUdakamAdatte prANAnAM pavanaH shiva iti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 099 .. shrIH .. 13\.99\. adhyAyaH 99 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThirampratyashvinyAdinakShatrayoge.annadAnaphalapratipAdaka\- nAradadevakIsaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . shrutaM me bhavato vAkyamannadAnasya yo vidhiH . nakShatrayogasyedAnIM dAnakalpaM bravIhi me .. 13\-99\-1 (85433) bhIShma uvAcha. 13\-99\-2x (7091) atrApyudAharantImamitihAsaM purAnam . devakyAshchaiva saMvAdaM samarShernAradasya cha .. 13\-99\-2 (85434) dvArakAmanusamprAptaM nAradaM devadarshanam . paprachChedaM vachaH prashnaM devakI dharmadarshinI .. 13\-99\-3 (85435) tasyAH sampR^ichChamAnAyA devarShirnAradastataH . AchaShTa vidha_ivatsarvaM tachChR^iNuShva vishAmpate .. 13\-99\-4 (85436) nArada uvAcha. 13\-99\-5x (7092) kR^ittikAsu mahAbhAge pAyasena sasarpiShA . santarpya brAhmaNAnsAdhU.NllokAnApnotyanuttamAn .. 13\-99\-5 (85437) rohiNyAM prasR^itairmArgairmAMsairannena sarpiShA . payo.annapAnaM dAtavyamanR^iNArthaM dvijAtaye .. 13\-99\-6 (85438) dogdhrIM dattvA savatsAM tu nakShatre somadaivate . gachChanti mAnupAllokAtsvargalokamanuttamam .. 13\-99\-7 (85439) ArdrAyAM kR^isaraM dattvA tilabhishramupoShitaH . narastarati durgANi kShuradhArAMshcha parvatAn .. 13\-99\-8 (85440) pUpAnpunarvasau dattvA tathaivAnnAni shobhane . yashasvI rUpasampanno bahvanno jAyate kule .. 13\-99\-9 (85441) puNyeNa kanakaM dattvA kR^itaM vA.akR^itameva cha . anAlokeShu lokeShu somavatsa virAjate .. 13\-99\-10 (85442) AshleShAyAM tu yo rUpyamR^iShabhaM vA prayachChati . sa sarpabhayanirmuktaH sambhavAnadhitiShThati .. 13\-99\-11 (85443) maghAsu tilapUrNAni vardhamAnAni mAnavaH . pradAya putrapashumAniha pretya cha modate .. 13\-99\-12 (85444) phalgunIpUrvasamaye brAhmaNAnAmupoShitaH . bhakShyAnphANitasaMyuktAndattvA saubhAgyamR^ichChati .. 13\-99\-13 (85445) ghR^itakShIrasamAyuktaM vidhivatShaShTikaudanam . uttarAviShaye dattvA svargaloke mahIyate .. 13\-99\-14 (85446) yadyatpradIyate dAnamuttarAviShaye naraiH . mahAphalamanantaM tadbhavatIti vinishchayaH .. 13\-99\-15 (85447) haste hastirathaM dattvA chaturyuktamupoShitaH . prApnoti paramA.NllokAnpuNyakAmasamanvitAn .. 13\-99\-16 (85448) chitrAyAM vR^iShabhaM dattvA puNyagandhAMshcha bhArata . charantyapsarasAM loke ramante nandane tathA .. 13\-99\-17 (85449) svAtyAmatha dhanaM dattvA yadiShTatamamAtmanaH.i prApnoti lokAnsa shubhAniha chaiva mahadyashaH .. 13\-99\-18 (85450) vishAkhAyAmanaDvAhaM dhenuM dattvA cha dugdhadAm . saprAsa~NgaM cha shakaTaM sadhAnyaM vastrasaMyutam. 13\-99\-19 (85451) pitR^IndevAMshcha prINAti pretya chAnantyamashnute . na cha durgANyavApnoti svargalokaM cha gachChati .. 13\-99\-20 (85452) dattvA yathoktaM viprebhyo vR^ittimiShTAM sa vindati . narakAdIMshcha saMkleshAnnApnotIti vinishchayaH .. 13\-99\-21 (85453) anurAdhAsu prAvaraM varAnnaM samupoShitaH . dattvA yugashataM chApi naraH svarge mahIyate .. 13\-99\-22 (85454) kAlashAkaM tu viprebhyo dattvA martyaH samUlakam . jyeShThAyAmR^iddhimiShTAM vai gatimiShTAM sa gachChati .. 13\-99\-23 (85455) mUle mUlaphalaM dattvA brAhmaNebhyaH samAhitaH . pitR^InprINayate chApi gatimiShTAM cha gachChati. 13\-99\-24 (85456) atha pUrvAsvaShADhAsu dadhipAtrANyupoShitaH . kulavR^ittopasampanne brAhmaNe vedapArage .. 13\-99\-25 (85457) pradAya jAyate pretya kule subahugodhane . udamanthaM sasarpiShkaM prabhUtamadhuphANitam .. 13\-99\-26 (85458) dattvottarAsvaShADhAsu sarvakAmAnavApnuyAt . dugdhaM tvabhijite yoge dattvA madhughR^itaplutam . dharmanityo manIShibhyaH svargaloke mahIyate .. 13\-99\-27 (85459) shravaNe kambalaM dattvA vastrAntaritameva vA . shvetena yAti yAnena svargalokAnasaMvR^itAn .. 13\-99\-28 (85460) goprayuktaM dhaniShThAsu yAnaM dattvA samAhitaH . vastrarAshidhanaM sadyaH pretya rAjyaM prapadyate .. 13\-99\-29 (85461) gandhA~nshatabhiShagyoge dattvA sAgaruchandanAn . prApnotyapsarasAM sa~NghAnpretya gandhAMshcha shAshvatAn 13\-99\-30 (85462) pUrvaproShThapadAyoge rAjamAShAnpradAya tu . sarvabhakShaphalopetaH sa vai pretya sukhI bhavet .. 13\-99\-31 (85463) aurabhramuttarAyoge yastu mAMsaM prayachChati . sa pitR^InprINayati vai pretya chAnantyamashnute .. 13\-99\-32 (85464) kAMsyopadohanAM dhenu revatyAM yaH prayachChati . sA pretya kAmAnAdAya dAtAramupatiShThati .. 13\-99\-33 (85465) rathamashvasamAyuktaM dattvA.ashvinyAM narottamaH . hastyashvarathasampanne varchasvI jAyate kule .. 13\-99\-34 (85466) bharaNIShu dvijAtibhyastiladhenuM pradAya vai . gAH suprabhUtAH prApnoti naraH pretya yashastathA .. 13\-99\-35 (85467) bhIShma uvAcha. 13\-99\-36x (7093) ityeSha lakShaNoddeshaH prokto nakShatrayogataH . devakyA nAradeneha sA snuShAbhyo.abravIdidam .. .. 13\-99\-36 (85468) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonashatatamo.adhyAyaH .. 99\.. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-99\-6 mArgairmR^igasambandhibhiH .. 7\-99\-7 saumyanakShatre mR^igashirasi .. 7\-99\-9 pUpAn piShTamayAn ghR^itapAchitapiNDAn .. 7\-99\-10 anAlokeSha AlokAntaravarjiteShu svayaMprakAsheShvityarthaH .. 7\-99\-13 phANitaM gorasavikAraH .. 7\-99\-19 prAsa~Ngo dhAnyAdipidhAnayogyaM chaturashram .. 7\-99\-23 udamandhaM udakumbhayuktaM saktuvikAram .. 7\-99\-31 pUrvaproShTapadAyoge ChAgamAMsamiti tha.pAThaH .. 7\-99\-32 urabhraH pashuvisheSha ajo vA .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 100 .. shrIH .. 13\.100\. adhyAyaH 100 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati jalAdidAnaphalapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . sarvAnkAmAnprayachChanti ye prayachChanti kA~nchanam . ityevaM bhagavAnatriH pitAmahasuto.abravIt .. 13\-100\-1 (85469) pavitraM shuchyathAyuShyaM pitR^iNAmakShyaM cha tat . suvarNaM manujendreNa harishchandreNa kIrtitam .. 13\-100\-2 (85470) pAnIyaparamaM dAnaM dAnAnAM manurabravIt . tasmAtkUpAMshcha vApIshcha taTAkAni cha svAnayet .. 13\-100\-3 (85471) sarvaM vinAshayetpApaM puruShasyeha karmaNaH . kUpaH pravR^ittapAnIyaH supravR^ittashcha nityashaH .. 13\-100\-4 (85472) sarvaM tArayate vaMshaM yasya khAte jalAshaye . gAvaH pibanti viprAshcha sAdhavashcha narAH sadA .. 13\-100\-5 (85473) nidAghakAle pAnIyaM yasya tiShThatyavAritam . sa durgaM viShamaM kR^itsnaM na kadAchidavApnute .. 13\-100\-6 (85474) bR^ihaspaterbhagavataH pUShNashchaiva bhagasya cha . ashvinoshchaiva vahneshcha prItirbhavati sarpiShA .. 13\-100\-7 (85475) paramaM bheShajaM hyetadyaj~nAnAmetaduttamam . rasAnAmuttamaM chaitatphalAnAM chaitaduttamam .. 13\-100\-8 (85476) phalakAmo yashaskAmaH puShTikAmashcha nityadA . ghR^itaM dadyAddvijAtibhyaH puruShaH shuchirAtmavAn .. 13\-100\-9 (85477) ghR^itaM mAse Ashvayuji viprabhyo yaH prayachChati . tasmai prayachChato rUpaM prItau devAvihAshvinau .. 13\-100\-10 (85478) pAyasaM sarpiShA mishraM dvijebhyo yaH prayachChati . gR^ihaM tasya na rakShAMsi dharShayanti kadAchana .. 13\-100\-11 (85479) pipAsayA na mriyate sopachChandashcha jAyate . na prApnuyAchcha vyasanaM karakAnyaH prayachChati .. 13\-100\-12 (85480) prayato brAhmaNAgre yaH shraddhayA parayA yutaH . upasparshanaShaDbhAgaM labhate puruShaH sadA .. 13\-100\-13 (85481) yaH sAdhanArthaM kAShThAni brAhmaNebhyaH prayachChati . pratApanArthaM rAjendra vR^ittavadbhyaH sadA naraH .. 13\-100\-14 (85482) siddhyantyarthAH sadA tasya kAryANi vividhAni cha . uparyupari shatrUNAM vapuShA dIpyate cha saH .. 13\-100\-15 (85483) bhagavAMshchApi samprato vahnirbhavati nityashaH . na taM tyajanti pashavaH sa~NgrAme cha jayatyapi .. 13\-100\-16 (85484) putrA~nshriyaM cha labhate yashChatraM samprachChati . na chakShurvyAdhiM labhate yaj~nabhAgamathAshnute .. 13\-100\-17 (85485) nidAghakAle varShe vA yashChatraM samprayachChati . nAsya kashchinmanodAhaH kadAchidapi jAyate . kR^ichChrAtsa viShamAchchaiva kShipraM mokShamavApnute .. 13\-100\-18 (85486) pradAnaM sarvadAnAnAM shakaTasya vishAmpate . evamAha mahAbhAgaH shANDilyo bhagavAnR^iShiH .. .. 13\-100\-19 (85487) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi shatatamo.adhyAyaH .. 100 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-100\-12 sopachChandaH sopakaraNaH . karakAnpAtravisheShAn .. 7\-100\-13 agraM vR^ittikShetrAdi tadartham . utkochaM vinA. upasparshanaM dAnam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 101 .. shrIH .. 13\.101\. adhyAyaH 101 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati jalatilabhUmyannagodAnAdiphalakathanam. 1 . . ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . dahyamAnAya viprAya yaH prayachChatyupAnahau . yatphalaM tasya bhavati tanme brUhi pitAmaha .. 13\-101\-1 (85488) bhIShma uvAcha. 13\-101\-2x (7094) upAnahau prayachChedyo brAhmaNebhyaH samAhitaH . mardate kaNTakAnsarvAnviShamAnnistaratyapi .. 13\-101\-2 (85489) sa shatrUNAmupari cha santiShThati yudhiShThira . yAnaM chAshvatarIyuktaM tasya shubhraM vishAmpate .. 13\-101\-3 (85490) upatiShThati kaunteya raupyakA~nchanabhUShitam . shakaTaM damyasaMyuktaM dattaM bhavati chaiva hi .. 13\-101\-4 (85491) yudhiShThira uvAcha. 13\-101\-5x (7095) yatphalaM tiladAne cha bhUmidAne cha kIrtitam . godAne chAnnadAne cha bhUyastadbrUhi kaurava .. 13\-101\-5 (85492) bhIShma uvAcha. 13\-101\-6x (7096) shR^iNuShva mama kauntaiya tiladAnasya yatphalam . nishamya cha yathAnyAyaM prayachCha kurusattama .. 13\-101\-6 (85493) pitR^INAM prathamaM bhojyaM tilAH sR^iShTAH svayaMbhuvA . tiladAnena vai tasmAtpitR^ipakShaH pramodate .. 13\-101\-7 (85494) mAghamAse tilAnyastu brAhmaNebhyaH prayachChati . sarvasatvasamAkIrNaM narakaM sa na pashyati .. 13\-101\-8 (85495) sarvasatraishcha yajate yastilairyajate pitR^In . na chAkAmena dAtavyaM tilaiH shrAddhaM kadAchana .. 13\-101\-9 (85496) maharSheH kashyapasyaite gAtrebhyaH prasR^itAstilAH . tato divyaM gatA bhAvaM pradAneShu tilAH prabho 13\-101\-10 (85497) pauShTikA rUpadAshchaiva tathA pApavinAshanAH . tasmAtsarvapradAnebhyastiladAnaM vishiShyate .. 13\-101\-11 (85498) Apastambashcha medhAvI sha~Nkhashcha likhitastathA . maharShirgautamashchApi tiladAnairdivaM gatAH .. 13\-101\-12 (85499) tilahomaratA viprAH sarve saMyatamaithunAH . samA gavyena haviShA pravR^ittiShu cha saMsthitAH .. 13\-101\-13 (85500) sarveShAmiti dAnAnAM tiladAnaM vishiShyate . akShayaM sarvadAnAnAM tiladAnamihochyate .. 13\-101\-14 (85501) uchChinne tu purA havye kushikarShiH parantapaH . tilairagnitrayaM hutvA prAptavAngatimuttamAm .. 13\-101\-15 (85502) iti proktaM kurushreShTha tiladAnamanuttamam . vidhAnaM yena vidhinA tilAnAmiha shasyate .. 13\-101\-16 (85503) ata UrdhvaM nibodhedaM devAnAM yaShTumichChatAm . samAgame mahArAja brahmaNA vai svayaMbhuvA .. 13\-101\-17 (85504) devAH sametya brahmANaM bhUmibhAge yiyashravaH . shubhaM deshamayAchanta yajema iti pArthiva .. 13\-101\-18 (85505) devA UchuH. 13\-101\-19x (7097) bhagavaMstvaM prabhurbhUmeH sarvasya tridivasya cha . yajema hi mahAbhAga yaj~naM bhavadanuj~nayA .. 13\-101\-19 (85506) nAnanuj~nAtabhUmirhi yaj~nasya phalamashnute . tvaM hi sarvasya jagataH sthAvarasya charasya cha . prabhurbhavasi tasmAttvaM samanuj~nAtumarhasi .. 13\-101\-20 (85507) brahmovAcha. 13\-101\-21x (7098) dadAni medinIbhAgaM bhavadbhyo.ahaM surarShabhAH . yasmindeshe kariShyadhvaM yaj~nAnkAshyapanandanAH .. 13\-101\-21 (85508) daivA UchuH. 13\-101\-22x (7099) bhagavankR^itakAmAH sma yakShmahe svAptadakShiNaiH . imaM tu deshaM munayaH paryupAsanti nityadA .. 13\-101\-22 (85509) tato.agastyashcha kaNvashcha bhR^iguratrirvR^iShAkapiH . asito devalashchaiva devayaj~namupAgaman .. 13\-101\-23 (85510) tato devA mahAtmAna Ijire yaj~namachyutam . tathA samApayAmAsuryathAkAlaM surarShabhAH .. 13\-101\-24 (85511) ta iShTayaj~nAstridashA himavatyachalottame . ShaShThamaMshaM kratostasya bhUmidAnaM prachakrire. 13\-101\-25 (85512) prAdeshamAtraM bhUmestu yo dadyAdanupaskR^itam . na sIdati sa kR^ichChreShu na cha durgANyavApnute .. 13\-101\-26 (85513) shItavAtAtapasahAM yAgabhUmiM susaMskR^itAm . pradAya suralokasthaH puNyAnte.api na chAlyate .. 13\-101\-27 (85514) mudito vasati prAj~naH shakreNa saha pArthiva . patishrayapradAnAchcha so.api svarge mahIyate .. 13\-101\-28 (85515) adhyApakakule jAtaH shrotriyo niyatendriyaH . gR^ihe yasya vasettuShTaH pradhAnaM lokamashnute .. 13\-101\-29 (85516) tathA gavArthe sharaNaM shItavarShasahaM dR^iDham . AsaptamaM tArayati kulaM bharatasattama .. 13\-101\-30 (85517) kShetrabhUmiM dadalloke shubhAM shriyamavApnuyAt . ratnabhUmiM pradadyAttu kulavaMshaM pravardhayet .. 13\-101\-31 (85518) na choSharAM na nirdagdhAM mahIM dadyAtkatha~nchana . na shmashAnaparItAM cha na cha pApaniShevitAm .. 13\-101\-32 (85519) pArakye bhUmideshe tu pitR^INAM nirvapettu yaH . tadbhUmiM vA.api pitR^ibhiH shrAddhakarma vihanyate .. 13\-101\-33 (85520) tasmAtkrItvA mahIM dadyAtsvalpAmapi vichakShaNaH . piNDaH pitR^ibhyo datto vai tasyAM bhavati shAshvataH .. 13\-101\-34 (85521) aTavI parvatAshchaiva nadyastIrthAni yAni cha . sarvANyasvAmikAnyAddurna hi tatra parigrahaH .. 13\-101\-35 (85522) ityetadbhUmidAnasya phalamuktaM vishAmpate . ataH paraM tu godAnaM kIrtayiShyAmi te.anagha .. 13\-101\-36 (85523) gAvo.adhikAstapasvibhyo yasmAtsarvebhya eva cha . tasmAnmaheshvaro devastapastAbhiH sahAsthitaH .. 13\-101\-37 (85524) brAhme loke vasantyetAH somena saha bhArata . yAM tAM brahmarShayaH siddhAH prArthayanti parAM gatim .. 13\-101\-38 (85525) payasA haviShA dadhnA shakR^itA chAtha charmaNA . asthibhishchopakurvanti shR^i~NgairvAlaishcha bhArata .. 13\-101\-39 (85526) nAsAM shItAtapau syAtAM sadaitAH karma kurvate . na varShaviShayaM vA.api duHkhamAsAM bhavatyuta .. 13\-101\-40 (85527) brAhmaNaiH sahitA yAnti tasmAtpAramakaM padam . ekaM gobrAhmaNaM tasmAtpravadanti manIShiNaH .. 13\-101\-41 (85528) rantidevasya yaj~ne tAH pashutvenopakalpitAH . atashcharmaNvatI rAjangocharmabhyaH pravartitA . pashutvAchcha vinirmuktAH pradAnAyopakalpitAH .. 13\-101\-42 (85529) tA imA vipramukhyebhyo yo dadAti mahIpate . nistaredApadaM kR^ichChrAM viShamastho.api pArthiva .. 13\-101\-43 (85530) gavAM sahasradaH pretya narakaM na prapadyate . sarvatra vijayaM chApi labhate manujAdhipa .. 13\-101\-44 (85531) amR^itaM vai gavAM kShIramityAha tridashAdhipaH . tasmAddadAti yo dhenumamR^itaM sa prayachChati .. 13\-101\-45 (85532) agnInAmavyayaM hyetaddhaumyaM vedavido viduH . tasmAddadAti yo dhenuM sa haumyaM samprayachChati .. 13\-101\-46 (85533) svargo vai mUrtimAneSha vR^iShabhaM yo gavAM patim . vipre guNayute dadyAtsa vai svarge mahIyate .. 13\-101\-47 (85534) prANA vai prANinAmete prochyante bharatarShabha . tasmAddadAti yo dhenuM prANAneSha prayachChati .. 13\-101\-48 (85535) gAvaH sharaNyA bhUtAnAmiti vedavido viduH . tasmAddadAti yo dhenuM sharaNaM samprayachChati .. 13\-101\-49 (85536) na vadhArthaM pradAtavyA na kInAshe na nAstike . gojIvine na dAtavyA tathA gaurbharatarShabha . `gorasAnAM na vikretU rasaM cha yajanasya cha ..' 13\-101\-50 (85537) dadatsa tAdR^ishAnAM vai naro gAM pApakarmaNAm . akShayaM narakaM yAtItyevamAhurmaharShayaH .. 13\-101\-51 (85538) na kR^ishAM nApavatsAM vA vandhyAM rogAnvitAM tathA . na vya~NgAM na parishrAntAM dadyAdgAM brAhmaNAya vai .. 13\-101\-52 (85539) dashagosahasradaH samyak shakreNa saha modate . akShayA.Nllabhate lokAnnaraH shatasahasrashaH .. 13\-101\-53 (85540) ityetadgopradAnaM cha tiladAnaM cha kIrtitam . tathA bhUmipradAnaM cha shR^iNuShvAnne cha bhArata .. 13\-101\-54 (85541) annadAnaM pradhAnaM hi kaunteya parichakShate . annasya hi pradAnena rantidevo divaM gataH .. 13\-101\-55 (85542) shrAntAya kShudhitAyAnnaM yaH prayachChati bhUmipa . svAyaMbhuvaM mahAtsthAnaM sa gachChati narAdhipa .. 13\-101\-56 (85543) na hiraNyairna vAsobhirnAnyadAnena bhArata . prApnuvanti narAH shreyo yathA hyannapradAH prabho .. 13\-101\-57 (85544) annaM vai prathamaM dravyamannaM shrIshcha parA matA . annAtprANaH prabhavati tejo vIryaM balaM tathA .. 13\-101\-58 (85545) sadyo dadAti yashchAnnaM sadaikAgramanA naraH . na sa durgANyavApnotItyevamAha parAsharaH .. 13\-101\-59 (85546) archayitvA yathAnyAyaM devebhyo.annaM nivedayet . yadannA hi narA rAjaMstadannAstasya devataH .. 13\-101\-60 (85547) kaumudyAM shuklapakShe tu yo.annadAnaM karotyuta . sa santarati durgANi pretya chAnantyamashnute .. 13\-101\-61 (85548) abhuktvA.atitheye chAnnaM prayachChedyaH samAhitaH . sa vai brahmavidAM lokAnprApnuyAdbharatarShabha .. 13\-101\-62 (85549) sukR^ichChrAmApadaM prAptashchAnnadaH puruShastaret . pApaM tarati chaiveha duShkR^itaM chApakarShati .. 13\-101\-63 (85550) ityetadannadAnasya tiladAnasya chaiva ha . bhUmidAnasya cha phalaM godAnasya cha kIrtitam .. .. 13\-101\-64 (85551) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 101 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-101\-7 vai puNyaM pitR^iloke mahIyate iti dha.pAThaH .. 7\-101\-9 sarvakAmaishcha jayati yastilairiti nacha kAmena dAtavyamiti cha dha.pAThaH .. 7\-101\-22 imaM himavatsannihitam .. 7\-101\-27 pratishrayo vAsArthaM sthalam .. 7\-101\-33 tadbhUmiM parakIyAM bhUmiM vA yo nirvapet pitR^ibhiH pitR^ibhyo dadyAttarhi tachChrAddhaM tadbhUmidAnAkhyaM karma chobhayaM vihanyate vR^ithA bhavati .. 7\-101\-34 tasyAM krItAyAm .. 7\-101\-46 Aku~nchitamapi hyetaddhavyaM vedavido viduriti dha.pAThaH .. 7\-101\-56 svayaMbhuvaM mahAbhAgaM sa pashyati narAdhipeti dha.pAThaH .. 7\-101\-58 annaM vai paramaM daivamiti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 102 .. shrIH .. 13\.102\. adhyAyaH 102 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati jalaprabhAvavarNanapUrvakaM taddAnaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . shrutaM dAnaphalaM tAta yattvayA parikIrtitam . annadAnaM visheSheNa prashastamiha bhArata .. 13\-102\-1 (85552) pAnIyadAnamevaitatkathaM cheha mahAphalam . ityetachChrotumichChAmi vistareNa pitAmaha .. 13\-102\-2 (85553) bhIShma uvAcha. 13\-102\-3x (7100) hanta te vartayiShyAmi yathAvadbharatarShabha . gadatastanmamAdyeha shR^iNu satyaparAkrama . pAnIyadAnAtprabhR^iti sarvaM vakShyAmi te.anagha .. 13\-102\-3 (85554) yadannaM yachcha pAnIyaM sampradAyAshnute phalam . na tAbhyAM paramaM dAnaM ki~nchidastIti me manaH .. 13\-102\-4 (85555) annAtprANabhR^itastAta pravartante hi sarvashaH . tasmAdannaM paraM loke sarvadAneShu kathyate .. 13\-102\-5 (85556) annAdbalaM cha tejashcha prANinAM vardhate sadA . annAdAnamatastasmAchChreShThamAha prajApatiH .. 13\-102\-6 (85557) sAvitryA hyapi kaunteya shrUyate vachanaM shubham . yachchedaM nAnyathA chaitaddeva satre mahAmakhe .. 13\-102\-7 (85558) anne datte nareNeha prANA dattA bhavantyuta . prANadAnAddhi paramaM na dAnamiha vidyate .. 13\-102\-8 (85559) shrutaM hi te mahAbAho lomashasyApi tadvachaH . prANAndattvA kapotAya yatprAptaM shibinA purA .. 13\-102\-9 (85560) yAM gatiM labhate dattvA dvijasyAnna vishAmpate . tato vishiShTAM gachChanti prANadA iti naH shrutaM .. 13\-102\-10 (85561) annaM chApi prabhavati pAnIyAtkurusattama . nIrajAtena hi vinA na ki~nchitsampravartate .. 13\-102\-11 (85562) nIrajAtashcha bhagavAnsomo grahagaNeshvaraH . amR^itaM cha sudhA chaiva sudhA chaivAmR^itaM tathA .. 13\-102\-12 (85563) annauShadhyo mahArAja vIrudhashcha jalodbhavAH . yataH prANabhR^itAM prANAH sambhavanti vishAmpate .. 13\-102\-13 (85564) devAnAmamR^itaM hyannaM nAgAnAM cha sudhA tathA . pitR^INAM cha svadhA proktA pashUnAM chApi vIrudhaH .. 13\-102\-14 (85565) annameva manuShyANAM prANAnAhurmanIShiNaH . tachcha sarvaM naravyAghra pAnIyAtsampravartate .. 13\-102\-15 (85566) tasmAtpAnIyadAnAdvai na paraM vidyate kvachit . tachcha dadyAnnaro nityaM yadIchChedbhUtimAtmanaH .. 13\-102\-16 (85567) dhanyaM yashasyamAyuShyaM jaladAnamihochyate . shatrUMshchApyadhi kaunteya sadA tiShThati toyadaH .. 13\-102\-17 (85568) sarvakAmAnavApnoti kIrtiM chaiva hi shAshvatIm . pretya chAnantyamashnAti pApebhyashcha pramuchyate .. 13\-102\-18 (85569) toyado manujavyAghra svargaM gatvA mahAdyute . akShayAnsamavApnoti lokAnityabravInmanuH .. .. 13\-102\-19 (85570) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 102 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-102\-11 nIrajAtena jalodbhavena dhAnyAdinA .. 7\-102\-12 svadhA chaiva surA tatheti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 103 .. shrIH .. 13\.103\. adhyAyaH 103 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati tilajaladIpAdidAnaprashaMsAparayamabrAhmaNasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . tilAnAM kIdR^ishaM dAnamatha dIpasya chaiva hi . annAnAM vAsasA chaiva bhUya eva bravIhi me .. 13\-103\-1 (85571) bhIShma uvAcha. 13\-103\-2x (7101) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . brAhmaNasya cha saMvAdaM yamasya cha yudhiShThira .. 13\-103\-2 (85572) madhyadeshe mahAngrAmo brAhmaNAnAM babhUva ha . ga~NgAyamunayormadhye yAmunasya gireradhaH .. 13\-103\-3 (85573) parNashAleti vikhyAto ramaNIyo narAdhipa . vidvAMshastatra bhUyiShThA brAhmaNAshchAvasaMstathA .. 13\-103\-4 (85574) atha prAha yamaH ka~nchitpuruShaM kR^iShNavAsasam . raktAkShamUrdhvaromANaM kAkaja~NghAkShinAsikam .. 13\-103\-5 (85575) gachCha tvaM brAhmaNagrAmaM tato gatvA tamAnaya . agastyaM gotratashchApi nAmatashchApi sharmiNam .. 13\-103\-6 (85576) shame niviShTaM vidvAMsamadhyApakamanAvR^itam . mA chAnyamAnayethAstvaM sagotraM tasya pArshvataH .. 13\-103\-7 (85577) sa hi tAdR^igguNastena tulyo.adhyayanajanmanA . apatyeShu tathA vR^itte samastenaiva dhImatA . tamAnaya yathoddiShTaM pUjA kAryA hi tasya me .. 13\-103\-8 (85578) sa gatvA pratikUlaM tachchakAra yamashAsanam . tamAkramyAnayAmAsa pratiShiddho yamena yaH .. 13\-103\-9 (85579) tasmai yamaH samutthAya pUjA kR^itvA cha vIryavAn . provAcha nIyatAmeSha so.anya AnIyatAmiti .. 13\-103\-10 (85580) evamukte tu vachane dharmarAjena sa dvijaH . uvAcha dharmarAjAnaM nirviNNo.adhyayanena vai . yo me kAlo bhavechCheShastaM vaseyamihAchyuta .. 13\-103\-11 (85581) yama uvAcha. 13\-103\-12x (7102) nAhaM kAlasya vihitaM prApnomIha katha~nchana . yo hi dharmaM charati vai taM tu jAnAmi kevalam .. 13\-103\-12 (85582) gachCha vipra tvamadyaiva AlayaM svaM mahAdyute . brUhi sarvaM yathA svairaM karavANi kimachyuta .. 13\-103\-13 (85583) brAhmaNa uvAcha. 13\-103\-14x (7103) shuddhadAnaM cha sumahatpuNyaM syAttadbravIhi me . sarvasya hi pramANaM tvaM trailokyasyApi sattama .. 13\-103\-14 (85584) yama uvAcha. 13\-103\-15x (7104) shR^iNu tattvena viprarpe pradAnavidhimuttamam . tilAH paramakaM dAnaM puNyaM chaiveha shAshvatam .. 13\-103\-15 (85585) tilAshcha sampradAtavyA yathAshakti dvijarShabha . nityadAnAtsarvakAmAMstilA nirvartayantyuta .. 13\-103\-16 (85586) tilA~nshrAddhe prashaMsanti dAnametaddhyanuttamam . tAnprayachChasva viprebhaayo vidhidR^iShTena karmaNAH .. 13\-103\-17 (85587) vaishAkhyAM paurNamAsyAM tu tilAndadyAddvijAtiShu . tilA bhakShayitavyAshcha sadA tvAlambhaM cha taiH 13\-103\-18 (85588) kAryaM satatamichChadbhiH shreyaH sarvAtmanA gR^ihe . tathA.a.apaH sarvadA deyAH peyAshchaiva na saMshayaH .. 13\-103\-19 (85589) puShkariNyastaTAkAni kUpAMshchaivAtra khAnayet . etatsudurlabhataramiha loke dvijottama .. 13\-103\-20 (85590) Apo nityaM pradeyAste puNyaM hyetadanuttamam . prapAshcha kAryA dAnArthaM nityaM te dvijasattama . bhukte.apyatha pradeyaM tu pAnIyaM vai visheShataH .. 13\-103\-21 (85591) `pAnIyAbhyarthinaM dR^iShTvA prItyA dattvA tvarAnvitaH . vastre tantupramANena dIpe nimiShavatsaram .. 13\-103\-22 (85592) gavAM romapramANena svargabhogamupAshnute . jalabindupramANena tadetAnyupavartaya ..'.. 13\-103\-23 (85593) bhIShma uvAcha. 13\-103\-24x (7105) ityukte sa tadA tena yamadUtena vai gR^ihAn . nItashcha kArayAmAsa sarvaM tadyamashAsanam .. 13\-103\-24 (85594) nItvA taM yamadUto.api gR^ihItvA sharmiNaM tadA . yayau sa dharmarAjAya nyavedayata chApi tam .. 13\-103\-25 (85595) taM dharmarAjo dharmaj~naM pUjayitvA pratApavAn . kR^itvA cha saMvidaM tena visasarja yathAgatam .. 13\-103\-26 (85596) tasyApi cha yamaH sarvamupadeshaM chakAra ha . pretyaitya cha tataH sarvaM chakAroktaM yamena tat .. 13\-103\-27 (85597) tathA prashaMsane dIpAnyamaH pitR^ihitepsayA . tasmAddIpaprado nityaM santArati vai pitR^In .. 13\-103\-28 (85598) dAtavyAH satataM dIpAstasmAdbharatasattama . devatAnAM pitR^INAM cha chakShuShyaM chAtmanAM vibho .. 13\-103\-29 (85599) ratnadAnaM cha sumahatpuNyamuktaM janAdhipa . yastAnvikrIya yajate brAhmaNo hyabhayaMkaram .. 13\-103\-30 (85600) yadvai dadAti viprebhyo brAhmaNaH pratigR^ihya vai . ubhayoH syAttadakShayyaM dAturAdAtureva cha .. 13\-103\-31 (85601) yo dadAti sthitaH sthityAM tAdR^ishAya pratigraham . ubhayorakShayaM dharmaM taM manuH prAha dharmavit .. 13\-103\-32 (85602) vAsasAM sampradAneni svadAranirato naraH . suvastrashcha suveShashcha bhavatItyanushushruma .. 13\-103\-33 (85603) gAvaH suvarNaM cha tathA tilAshchaivAnuvarNitAH . bahushaH puruShavyAghra vedaprAmANyadarshanAt .. 13\-103\-34 (85604) vivAhAMshchaiva kurvIta putrAnutpAdayeta cha . putralAbho hi kauravya sarvalAbhAdvishiShyate .. .. 13\-103\-35 (85605) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tryadhikashatatamo.adhyAyaH .. 103 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-103\-7 adhyApakamanAnR^itamiti tha.pAThaH . adhyApakamanAratamiti dha.pAThaH .. 7\-103\-9 chakArachayamAshraya iti tha.dha.pAThaH .. 7\-103\-11 iha yamaloke .. 7\-103\-13 kAlasya vihitaM AyuHpramANaM na prApnomi na jAnAmi . kAlenApravartitaM tvAmiha sthApayituM na shaknomItyarthaH. vihitaM prApayAmIha ka~nchaneti tha.pAThaH .. 7\-103\-14 bR^ihi pR^ichCha .. 7\-103\-17 nirghartayanti sAdhayanti .. 7\-103\-18 AlambhanaM sarvataH sparshanaM udvartanamityarthaH .. 7\-103\-32 etaddi tasyA.abhaya~NkaraM pratigrahavikrayajadoShaghnam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 104 .. shrIH .. 13\.104\. adhyAyaH 104 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati gobhUvidyAdAnaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . bhUya eva kurushreShTha dAnAnAM vidhimuttamam . kathayasva mahAprAj~na bhUmidAnaM visheShataH .. 13\-104\-1 (85606) pR^ithivIM kShatriyo dadyAdbrAhmaNAyeShTikarmiNe . vidhivatpratigR^ihNIyAnna tvanyo dAtumarhati .. 13\-104\-2 (85607) sarvavarNaistu yachChakyaM pradAtuM phalakA~NkShibhiH . vede vA yatsamAkhyAtaM tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-104\-3 (85608) bhIShma uvAcha. 13\-104\-4x (7106) tulyanAmAni deyAni trINi tulyaphalAni cha . sarvakAmaphalAnIha gAvaH pR^ithvI sarasvatI .. 13\-104\-4 (85609) yo brUyAchchApi shiShyAya dharmyAM brAhmIM sarasvatIm . pR^ithivIgopradAnAbhyAM tulyaM sa phalamashnute .. 13\-104\-5 (85610) tathaiva gAH prashaMsanti na tu deyaM tataH param . sannikR^iShTaphalAstA hi laghvarthAshcha yudhiShThira .. 13\-104\-6 (85611) mAtaraH sarvabhUtAnAM gAvaH sarvasukhapradAH . vR^iddhimAkA~NkShatA nityaM gAvaH kAryAH pradakShiNAH 13\-104\-7 (85612) santADyA na tu pAdena gavAM madhye na cha vrajet . ma~NgalAyatanaM devyastasmAtpUjyAH sadaiva gAH .. 13\-104\-8 (85613) prachodanaM devakR^itaM gavAM karmasu vartatAm . pUrvamevAkSharaM chAnyadabhidheyaM tataH param .. 13\-104\-9 (85614) prachAre vA nivAte vA budho nodvejayeta gAH . tR^iShitA hyabhivIkShantyo naraM hanyuH sabAndhavam .. 13\-104\-10 (85615) pitR^isadmAni satataM devatAyatanAni cha . pUyante shakR^itA yAsAM pUtaM kimadhikaM tataH .. 13\-104\-11 (85616) ghAsamuShTiM paragave dadyAtsaMvatsaraM tu yaH . akR^itvA svayamAhAraM vrataM tatsArvakAmikam .. 13\-104\-12 (85617) sa hi putrAnyasho.arthaM cha shriyaM chApyadhigachChati . nAshayatyashubhaM chaiva duHsvapnaM chApyapohati .. 13\-104\-13 (85618) yudhiShThira uvAcha. 13\-104\-14x (7107) deyAH kiMlakShaNA gAvaH kAshchApi parivarjayet . kIdR^ishAya pradAtavyA na deyAH kIdR^ishAya cha .. 13\-104\-14 (85619) bhIShma uvAcha. 13\-104\-15x (7108) asadvR^ittAya pApAya lubdhAyAnR^itavAdine . havyakavyavyapetAya na deyA gauH katha~nchana .. 13\-104\-15 (85620) bhikShave bahuputrAya shrotriyAyAhitAgnaye . dattvA dashagavAM dAtA lokAnApnotyanuttamAn .. 13\-104\-16 (85621) `juhoti yadbhojayati yaddadAti gavAM rasaiH . sarvasyaivAMshabhAgdAtA tannimittaM pravartitaH ..' 13\-104\-17 (85622) yashchaiva dharmaM kurute tasya dharmaphalaM cha yat . sarvasyaivAMshabhAgdAtA tannimittaM pravR^ittayaH .. 13\-104\-18 (85623) yashchainamutpAdayate yashchainaM trAyate bhayAt . yashchAsya kurute vR^ittiM sarve te pitarastrayaH .. 13\-104\-19 (85624) kalmaShaM gurushushrUShA hanti mAno mahadyashaH . aputratAM trayaH putrA avR^ittiM dasha dhenavaH .. 13\-104\-20 (85625) vedAntaniShThasya bahushrutasya praj~nAnatR^iptasya jitendriyasya . shiShTasya dAntasya yatasya chaiva bhUteShu nityaM priyavAdinashcha .. 13\-104\-21 (85626) yaH kShudbhayAdvai na vikarma kuryA\- nmR^idushcha shAntau hyatithipriyashcha . shubhe pAtre ye guNA gopradAne tAvAndoSho brAhmaNasvApahAre. 13\-104\-22 (85627) sarvAvasthaM brAhmaNasvApahAre dArAshchaiShAM dUrato varjanIyAH .. 13\-104\-23 (85628) `vipradAre parihR^ite taddhane.apahR^ite cha tu . paritrAyanti shaktAstu namastebhyo mR^itAshcha ye .. 13\-104\-24 (85629) na pAlayanti nihatAnye tAnvaivasvato yamaH . daNDayanbharsayannityaM nirayebhyo na mu~nchati .. 13\-104\-25 (85630) tathA gavAM paritrANe pIDane cha shubhAshubham . vipragoShu visheSheNa rakShiteShu gR^iheShu vA ..' .. 13\-104\-26 (85631) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturadhikashatatamo.adhyAyaH .. 104 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-104\-2 iShTikarmiNe yAj~nikAya .. 7\-104\-4 tulyanAmAni gopadavAchyAni .. 7\-104\-6 deyaM dAnayogyam . paraM shreShTham .. 7\-104\-9 gavAM balIvardAnAM karmasu yaj~nAdyartheShu kR^iShyAdyartheShu karShaNAdiShu vartatAM prachodanaM pratodena preraNaM devaiH kR^itamiti na tatra doSha iti bhAvaH . tathApi pUrvaM yaj~nArthameva chodanamakSharaM shreyaskaram. anyatkR^iShyAdyarthaM tu tataH paraM vaidikakarShaNamanupravR^ittamabhidheyaM vAchyaM nindyamityarthaH .. 7\-104\-10 nivAte kaThinopaveshane . abhivIkShantyo jalamalabhamAnAH .. 7\-104\-12 AhAraM tadIyatakrAdyAharaNamakR^itvA .. 7\-104\-21 vedAntaniShThasya vR^ittiM atisR^ijetetyuttareNAnvayaH . chaturdhyarthe ShaShThI .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 105 .. shrIH .. 13\.105\. adhyAyaH 105 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brAhmaNasvApahArasyAnarthahetutAyAM dR^iShTAntatayA nR^igopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . atraiva kIrtyate sadbhirbrAhmaNasvAbhimarshane . nR^igeNa sumahatkR^ichChruM yadavAptaM kurUdvaha .. 13\-105\-1 (85632) nivishantyAM purA pArtha dvAravatyAmiti shrutiH . adR^ishyata mahAkUpastR^iNavIrutsamAvR^itaH. 13\-105\-2 (85633) prayatnaM tatra kurvANAstasmAtkUpAjjalArthinaH . shrameNa mahatA yuktAstasmiMstoye susaMvR^ite .. 13\-105\-3 (85634) dadR^ishuste mahAkAyaM kR^ikalAsamavasthitam . tasya choddharaNe yatnamakurvaMste sahasrashaH .. 13\-105\-4 (85635) pragrahaishcharmapaTTaishcha taM baddhvA parvatopamam . nAshaknuvansamuddhartuM tato jagmurjanArdanam .. 13\-105\-5 (85636) khamAvR^ityodapAnasya kR^ikalAsaH sthito mahAn . tasya nAsti samuddhartetyetatkR^iShNe nyavedayan .. 13\-105\-6 (85637) sa vAsudevena samuddhR^itashcha pR^iShTashcha kAmAnnijagAda rAjA . nR^igastadA.a.atmAnamatho nyavedaya\- tpurAtanaM yaj~nasahasrayAjinam .. 13\-105\-7 (85638) tathA bruvANaM tu tamAha mAdhavaH shubhaM tvayA karma kR^itaM na pApakam . kathaM bhavAndurgatimIdR^ishIM gato narendra tadbrUhi kimetadIdR^isham .. 13\-105\-8 (85639) shataM sahasrANi gavAM shataM punaH punaH shatAnyaShTashatAyutAni . nR^ipa dvijebhyaH kva nu tadgataM tava .. 13\-105\-9 (85640) nR^igastato.abravItkR^iShNaM brAhmaNasyAgnihotriNaH . proShitasya paribhraShTA gaurekA mama godhane*****.. 13\-105\-10 (85641) gavAM sahasre saMkhyAtA tadA sA pashupairmama . sA brAhmaNAya me dattA pretyArthamabhikA~NkShatA .. 13\-105\-11 (85642) apashyatparimArgaMshcha tAM gAM paragR^ihe dvijaH . mameyamiti chovAcha brAhmaNo yasya sA.abhavat .. 13\-105\-12 (85643) tAvubhau samanuprAptau vivadantau bhR^ishajvarau . bhavAndAtA bhavAnhartetyatha tau mAmavochatAm .. 13\-105\-13 (85644) shatena shatasa~Nkhyena gavAM vinimayena vai . yAche pratigrahItAraM sa tu mAmabravIdidam .. 13\-105\-14 (85645) deshakAlopasampannA dogdhrI shAntA.ativatsalA . svAdukShIrapradA dhanyA mama nityaM niveshane .. 13\-105\-15 (85646) kR^ishaM cha bharate sA gaurmama putramapastanam . na sA shakyA mayA dAtumityuktvA sa jagAma ha .. 13\-105\-16 (85647) tatastamaparaM vipraM yAche vinimayena vai . gavAM shatasahasraM hi tatkR^ite gR^ihyatAmiti .. 13\-105\-17 (85648) brAhmaNa uvAcha. 13\-105\-18x (7109) na rAj~nAM pratigR^ihNAmi shakto.ahaM svasya mArgaNe . saiva gaurdIyatAM shIghraM mameti madhusUdana .. 13\-105\-18 (85649) rukmamashvAMshcha dadato rajatasyandanAMstathA . na jagrAha yayau chApi tadA sa brAhmaNarShabhaH .. 13\-105\-19 (85650) etasminneva kAle tu choditaH kAladharmaNA . pitR^ilokamahaM prApya dharmarAjamupAgamam .. 13\-105\-20 (85651) yamastu pUjayitvA mAM tato vachanamabravIt . nAntaH sa~NkhyAyate rAjaMstava puNyasya karmaNaH .. 13\-105\-21 (85652) asti chaiva kR^itaM pApamaj~nAnAttadapi tvayA . charasva pApaM pashchAdvA pUrvaM vA tvaM yathechChasi .. 13\-105\-22 (85653) rakShitAsmIti choktaM te pratij~nA chAnR^itA tava . brAhmaNasvasya chAdAnaM dvividhaste vyatikramaH .. 13\-105\-23 (85654) pUrvaM kR^ichChaM chariShye.ahaM pashchAchChubhamiti prabho . dharmarAjaM bruvannevaM patitosmi mahItale .. 13\-105\-24 (85655) ashrauShaM patitashchAhaM yamasyochchaiH prabhAShataH . vAsudevaH samuddhartA bhavitA te janArdanaH .. 13\-105\-25 (85656) pUrNe varShasahasrAnte kShINe karmaNi duShkR^ite . prAplasyase shAshvatA.NllokA~njitAnsvenaiva karmaNA .. 13\-105\-26 (85657) kUpe.a.atmAnamadhaHshIrShamapashyaM patitaM cha ha . tiryagyonimanuprAptaM na cha mAmajahAtsmR^itiH .. 13\-105\-27 (85658) tvayA tu tArito.asmyadya kimanyatra tapobalAt . anujAnIhi mAM kR^iShNa gachCheyaM divamadya vai .. 13\-105\-28 (85659) anuj~nAtaH sa kR^iShNena namaskR^itya janArdanam . vimAnaM divyamAsthAya yayau divamarindamaH .. 13\-105\-29 (85660) tatastasmindivaM yAte nR^ige bharatasattama . vAsudeva imA~nshlokA~njagAda kurunandana .. 13\-105\-30 (85661) brAhmaNasvaM na hartavyaM puruSheNa vijAnatA . brAhmaNasvaM hR^itaM hanti nR^igaM brAhmaNagauriva .. 13\-105\-31 (85662) satAM samAgamaH sadbhirnAphalaH pArtha vidyate . vimuktaM narakAtpashya nR^igaM sAdhusamAgamAt .. 13\-105\-32 (85663) pradAnaM phalavattatra drohastatra tathA.aphalaH . apahAraM gavAM tasmAdvarjayeta yudhiShThira .. .. 13\-105\-33 (85664) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 105 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-105\-23 pratij~nA cha kR^itA tvayeti, trividhaste vyatikrama iti cha.tha.dha . pAThaH .. 7\-105\-24 kR^ichChraM chariShye pApaphalaM bhokShye .. 7\-105\-31 na hartavyaM kShatriyeNa visheShata iti tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 106 .. shrIH .. 13\.106\. adhyAyaH 106 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati godAnaprashaMsAparanAchiketopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . dattAnAM phalasamprAptiM gavAM prabrUhi me.anagha . vistareNa mahAbAho na hi tR^ipyAmi kathyatAm .. 13\-106\-1 (85665) bhIShma uvAcha. 13\-106\-2x (7110) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . R^iSherauddAlakervAkyaM nAchiketasya chobhayoH .. 13\-106\-2 (85666) R^iShirauddAlakirdIkShAmupagamya tataH sutam . tvaM mAmupacharasveti nAchiketamabhAShata .. 13\-106\-3 (85667) samApte niyame tasminmaharShiH putramabravIt . upasparshanasaktasya svAdhyAyAbhiratasya cha .. 13\-106\-4 (85668) idhmA darbhAH sumanasaH kalashashchAbhito jalam . vismR^itaM me tadAdAya nadItIrAdihAvraja .. 13\-106\-5 (85669) gatvAnavApya tatsarvaM nadIvegasamAplutam . na pashyAmi tadityevaM pitaraM so.abravInmuniH .. 13\-106\-6 (85670) kShutpipAsAshramAviShTo munirauddAlakistadA . yamaM pashyeti taM putramashapatkrodhamUrchChitaH .. 13\-106\-7 (85671) tathA sa pitrA.abhihato vAgvajreNa kR^itA~njaliH . prasIdeti bruvanneva gatasatvo.apatadbhuvi .. 13\-106\-8 (85672) nAchiketaM pritA dR^iShTvA patitaM duHkhamUrchChitaH . kiM mayA kR^itamityuktvA nipapAta mahItale .. 13\-106\-9 (85673) tasya duHkhaparItasya svaM putramanushochataH . vyatItaM tadahaHsheShaM sA chogrA tatra sharvarI .. 13\-106\-10 (85674) pitryeNAshruprapAtena nAchiketaH kurUdvaha . prAsyandachChayane kaushye vR^iShTyA sasyamivAplutam .. 13\-106\-11 (85675) sa paryapR^ichChattaM putraM shlAghyaM paryAgataM punaH . divyairgandhaiH samAdigdhaM kShINasvapnamivotthitam .. 13\-106\-12 (85676) api putra jitA lokAH shubhAste svena karmaNA . diShTyA chAsi punaH prApto na hi te mAnuShaM vapuH .. 13\-106\-13 (85677) pratyakShadArshI sarvasya vitrA pR^iShTo mahAtmanA . abhyutthAya piturmadhye maharShINAM nyavedayat .. 13\-106\-14 (85678) kurvanmavachChAsanamAshu yAto hyahaM vishAlAM ruchiraprabhAsAm . vaivasvatIM prApya sabhAmavashyaM sahasrasho yojanahaimabhaumAm .. 13\-106\-15 (85679) dR^iShTaiva mAmabhimukhamApatantaM gR^ihaM nivedyAsanamAdidesha . vaivasvato.arghyAdibhirarhaNaishcha bhavatkR^ite pUjayAmAsa mAM sAH .. 13\-106\-16 (85680) tatastvahaM taM shanakairavochaM vR^itaH sadasyairabhipUjyamAnaH . prApto.asmi te viShayaM dharmarAja lokAnarho yAnahaM tAnvidhatsva .. 13\-106\-17 (85681) yamo.abravInmAM na mR^itosi saumya yamaM pashyetyAha sa tvAM tapasvI . pitA pradIptAgnisamAnatejA na tatChakyamanR^itaM vipra kartum .. 13\-106\-18 (85682) dR^iShTaste.ahaM pratigachChasva tAta shochatyasau tava dehasya kartA . dadAni ki~nchApi manaHpraNItaM priyAtithestava kAmAnvR^iNIShva .. 13\-106\-19 (85683) tenaivamuktastamahaM pratyavochaM prAptosmi te viShayaM durnivartyam . ichChAmyahaM puNyakR^itAM samR^iddhA.N\- llokAndraShTuM yadi te.ahaM varArhaH .. 13\-106\-20 (85684) yAnaM samAropya tu mAM sa devo vAhairyuktaM suprabhaM bhAnumattam . saMdarshayAmAsa tadA.a.atmalokA\- nsarvAstathA puNyakR^itAM dvijendra .. 13\-106\-21 (85685) apashyaM tatra veshmAni taijasAni mahAtmanAm . nAnAsaMsthAnarUpANi sarvaratnamayAni cha .. 13\-106\-22 (85686) chandramaNDalashubhrANi kiMkiNIjAlavanti cha . anekashatabhaumAni sAntarjalavanAni cha .. 13\-106\-23 (85687) vaiDUryArkaprakAshAni rUpyarukmamayAni cha . taruNAdityavarNAni sthAvarANi charANi cha .. 13\-106\-24 (85688) bhakShyabhojyamayA~nshailAnvAsAMsi shayanAni cha . sarvakAmaphalAMshchaiva vR^ikShAnbhavanasaMsthitAn .. 13\-106\-25 (85689) nadyo vIthyaH sabhA vApyo dIrghikAshchaiva sarvashaH . ghoShavanti cha yAnAni yuktAndhatha sahasrashaH .. 13\-106\-26 (85690) kShIrasravA vai sarito girIMshcha sarpistathA vimalaM chApi toyam . vaivasvatasyAnumatAMshcha deshA\- nadR^iShTapUrvAnsubahUnapashyam .. 13\-106\-27 (85691) sarvAndR^iShTvA tadahaM dharmarAja\- mavochaM vai sarvadevaM sahiShNum . kShIrasyaitAH sarpiShashchaiva nadyaH shashvatsrotAH kasya bhojyAH pravR^ittAH .. 13\-106\-28 (85692) yamo.abravIdviddhi bhojyAMstvametA\- nye dAtAraH sAdhavo gorasAnAm . anye lokAH shAshvatA vItashokaiH samAkIrNA gopradAne ratAnAm .. 13\-106\-29 (85693) na tvetAsAM dAnamAtraM prashastaM pAtraM kAlo govisheSho vidhishcha . j~nAtvA deyaM vipra gavAntaraM hi duHkhaM j~nAtuM pAvakAdityabhUtam .. 13\-106\-30 (85694) svAdhyAyavAnyo.atimAtraM tapasvI vaitAnastho brAhmaNaH pAtramAsAm . goShu kShAntaM gosharaNyaM kR^itaj~naM vR^ittiglAnaM tAdR^ishaM pAtramAhuH .. 13\-106\-31 (85695) kR^ichChrotsR^iShTAH poShNAbhyAgatAshcha dvArairetairgovisheShAH prashastAH . antarjAtAH sukrayaj~nAnalabdhAH prANakrItAH sodakAH sodvahAshcha .. 13\-106\-32 (85696) tisro rAtryastvadbhirupoShya bhUmau tR^iptA gAvastarpitebhyaH pradeyAH . vatsaiH prItAH suprajAH sopachArA\- stryahaM dattvA gorasairvartitavyam .. 13\-106\-33 (85697) dattvA dhenuM suvratAM sAdhudohAM kalyANavatsAmapalAyinIM cha . yAvanti romANi bhavanti tasyA\- stAvadvarShANyashnute svargalokam .. 13\-106\-34 (85698) tathA.anaDvAhaM brAhmaNebhyaH pradAya dAntaM dhuryaM balavantaM yuvAnam . kulAnujIvyaM vIryavantaM bR^ihantaM bhu~Nkte lokAnsammitAndhenudasya .. 13\-106\-35 (85699) vR^iddhe glAne sambhrame vA mahArthe kR^iShyarthaM vA haumyahetoH pramUtyAm . gurvarthaM vA yaj~nasamAptaye vA gAM vai dAtuM deshakAlo.avishiShTaH .. 13\-106\-36 (85700) nAchiketa uvAcha. 13\-106\-37x (7111) shrutvA vaivasvatavachastamahaM punarabravam . agomI gopradAtR^INAM kathaM lokAnhi gachChati .. 13\-106\-37 (85701) tato.abravIdyamo dhImAngopradAnaM tato gatim . gopradAnAnukalpAttu gAmR^ite santu gopradAH .. 13\-106\-38 (85702) alAbhe yo gavAM dadyAddhR^itadhenuM yatavrataH . tasyaitA ghR^itavAhinyaH kSharante vatsalA iva .. 13\-106\-39 (85703) ghR^itAlAbhe tu yo dadyAttiladhenuM yatavrataH . sa durgAttArito dhenvA kShIranadyAM pramodate .. 13\-106\-40 (85704) tilAlAbhe tu yo dadyAjjaladhenuM yatavrataH . sa kAmapravahAM shItIM nadImetAmupAshnute .. 13\-106\-41 (85705) evametAni me tatra dharmarAjo nyadarshayat . dR^iShTvA cha paramaM harShamavApamahamachyuta .. 13\-106\-42 (85706) nivedaye chAhamimaM priyaM te kraturmahAnalpadhanaprachAraH . prApto mayA tAta sa matprasUtaH prapatsyate vedavidhipravR^ittaH .. 13\-106\-43 (85707) shApo hyayaM bhavato.anugrahAya prApto mayA yatra dR^iShTo yamo vai . dAnavyuShTiM tatra dR^iShTvA mahAtma\- nniHsaMdigdhAndAnadharmAMshchariShye .. 13\-106\-44 (85708) idaM cha mAmabravIddharmarAjaH punaH punaH samprahR^iShTo maharShe . dAnena yaH prayato.abhUtsadaiva visheShato gopradAnaM cha kuryAm .. 13\-106\-45 (85709) shuddho hyartho nAvamanyasva dharmA\- npAtre deyaM deshakAlopapanne . tasmAdgAvaste nityameva pradeyA mAbhUchcha te saMshayaH kashchidatra .. 13\-106\-46 (85710) etAH purA hyadadannityameva sAntAtmAno dAnapathe niviShTAH . tapAMsyugrANyapratisha~NkamAnA\- ste vai dAnaM pradadushchaiva shaktyA .. 13\-106\-47 (85711) kAle cha shaktyA matsaraM varjayitvA shuddhAtmAnaH shraddhinaH puNyashIlAH . dattvA gA vai lokamamuM prapannA dedIpyante puNyashIlAstu nAke .. 13\-106\-48 (85712) etaddAnaM nyAyalabdhaM dvijebhyaH pAtre dattaM prApaNIyaM parIkShya . kAmyAShTamyAM vartitavyaM dashAhaM rasairgavAM shakR^itA prasnavairvA .. 13\-106\-49 (85713) devavratI syAdvR^iShabhapradAnai\- rvedAvAptirgoyugasya pradAne . tIrthAvAptirgoprayuktapradAne pApotsargaH kapilAyAH pradAne .. 13\-106\-50 (85714) gAmapyekAM kapilAM sampradAya nyAyopetAM kaluShAdvipramuchyet . gavAM rasAtparamaM nAsti ki~nchi\- dgavAM pradAnaM sumahadvadanti .. 13\-106\-51 (85715) gAvo lokAMstArayanti kSharantyo gAvashchAnnaM saMjanayanti loke . yastaM jAnanna gavAM hArdameti sa vai gantA nirayaM pApachetAH .. 13\-106\-52 (85716) yaistaddattaM gosahasraM shataM vA dashArdhaM vA dasha vA sAdhuvatsam . apyekA vai sAdhave brAhmaNAya sAsyAmuShminpuNyatIrthA nadI vai .. 13\-106\-53 (85717) prAptyA puShTyA lokasaMrakShaNena gAvastulyAH sUryapAdaiH pR^ithivyAm . shabdashchaikaH saMnatishchopabhogA\- stasmAdgodaH sUrya ivAvabhAti .. 13\-106\-54 (85718) guruM shiShyo varayedgopradAne sa vai gantA niyataM svargameva . vidhij~nAnAM sumahAndharma eSha vidhiM hyAdyaM vidhayaH saMvishanti .. 13\-106\-55 (85719) idaM dAnaM nyAyalabdhaM dvijebhyaH pAtre dattvA prApayethAH parIkShya . tvayyAshaMsantyamarA dAnavAshcha vayaM chApi prasR^ite puNyashIle .. 13\-106\-56 (85720) ityukto.ahaM dharmarAjaM dvijarShe dharmAtmAnaM shirasA.abhipraNamya . anuj~nAtastena vaivasvatena pratyAgamaM bhagavatpAdamUlam .. .. 13\-106\-57 (85721) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaDadhikashatatamo.adhyAyaH .. 106 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-106\-5 kalashashchAtibhojanam iti jha.pATha .. tatra atibhojanaM bhojanasAmagrikaM shAkAdi .. 7\-106\-8 gatasatvo mR^itaH .. 7\-106\-11 sasyaM shuShyamANam .. 7\-106\-15 yojaneti luptatR^itIyAntaM padam . yojanaiH sahasrashaH sammitAmiti sheShaH .. 7\-106\-23 anekashatAni bhaumAni uparyupari bhUmisamUhA yeShu tAni prAsAdamaNDalAni .. 7\-106\-30 gavAmantaramanyonyatAratamyaM . ava~N .. 7\-106\-31 kR^ichChrotsR^iShTAH sa~NkaTAt nirodhAt muktAH . poShaNArthaM daridrAgArAdAgatAH. tAdR^ishInAM pAlanaM prashastataramityarthaH .. 7\-106\-33 tryahamammAtrAhAro bhUmishAyI bhUtvA chaturthaM dinamArabhya tryahamekaikAM gAM dattvA gorasairvR^ittiM kuryAt . evaM vratapUrvakaM gotrayaM dadata uktaM vakShyamANaM cha phalaM bhavatItyarthaH .. 7\-106\-36 vR^iddhe glAne rogiNi pathyAshanArthaM sambhrame durbhikShe . mahArthe yaj~nAdyarthe cha. prasUtyAM putrajanmani .. 7\-106\-43 kratuH godAnarUpaH .. 7\-106\-49 prApaNIyaM goH AhArAdi . kAme ichChApUraNe sAdhuH kAmyA yA aShTamI shuklakR^iShNAnyatarA tasyAM .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 107 .. shrIH .. 13\.107\. adhyAyaH 107 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThiramprati bhIShmeNa godAnaphalavisheShaviShayakendraprashnAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . uktaM te gopradAnaM vai nAchiketamR^iShiM prati . mAhAtmyamapi chaivoktamuddeshena gavAM prabho .. 13\-107\-1 (85722) nR^igeNa cha mahadduHkhamanubhUtaM mahAtmanA . ekAparAdhAdaj~nAnAtpitAmaha mahAmate .. 13\-107\-2 (85723) dvAravatyAM yathA chAsau nivishantyAM samuddhR^itaH . mokShaheturabhUtkR^iShNastadapyavadhR^itaM mayA .. 13\-107\-3 (85724) kiM tvasti mama saMdeho gavAM lokaM prati prabho . tattvataH shrotumichChAmi godA yatra vasantyuta .. 13\-107\-4 (85725) bhIShma uvAcha. 13\-107\-5x (7112) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . yathA.apR^ichChatpadmayonimetadeva shatakratuH .. 13\-107\-5 (85726) shakra uvAcha. 13\-107\-6x (7113) svarlokavAsinAM lakShmImabhibhUya svayA.archiShA . golokavAsinaH pashye vadatAM saMshayo.atra me .. 13\-107\-6 (85727) kIdR^ishA bhagava.NllokA gavAM tadbUhi me.anagha . yAnAvasanti dAtAra etadichChAmi veditum .. 13\-107\-7 (85728) kIdR^ishAH kiMphalAH kiMsvitparamastatra ko guNaH . kathaM cha puruShAstatra gachChanti vigatajvarAH .. 13\-107\-8 (85729) kiyatkAlaM pradAnasya dAtA cha phalamashnute . kathaM bahuvidhaM dAnaM syAdalpamapi vA katham .. 13\-107\-9 (85730) bahvInAM kIdR^ishaM dAnamalpAnAM vA.api dIdR^isham . adattvA gopradAH santi kena vA tachcha shaMsa me 13\-107\-10 (85731) kathaM vA bahudAtA syAdalpadAtrA samaH prabho . alpapradAtA bahudaH kathaM svitsyAdiheshvara .. 13\-107\-11 (85732) kIdR^ishI dakShiNA chaiva gopradAne vishiShyate . etattathyena bhagavanmama shaMsitumarhasi .. .. 13\-107\-12 (85733) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 107 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-107\-2 ekAparAdhAdaj~nAnAnnR^igastAM durgatiM gataH . iti Ta. dha. pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 108 .. shrIH .. 13\.108\. adhyAyaH 108 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## indramprati brahmaNA godAnaphalaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## pitAmaha uvAcha . yo.ayaM prashnastvayA pR^iShTo gopradAnAdikAritaH . nAnyaH praShTAsti lokesmiMstvattonyo hi shatakrato? 13\-108\-1 (85734) santi nAnAvidhA lokA yAMstvaM shakra na pashyasi . pashyAmi yAnahaM lokAnekapatnyashcha yAH striyaH .. 13\-108\-2 (85735) karmabhishchApi sushubhaiH suvratA R^iShayastathA . sasharIrA hi tAnyAnti brAhmaNAH shubhabuddhayaH .. 13\-108\-3 (85736) sharIranyAsamokSheNa manasA nirmalena cha . svapnabhUtAMshcha tA.NllokAnpashyantIhApi suvratAH .. 13\-108\-4 (85737) te tu lokAH sahasrAkSha shR^iNu yAdR^igguNAnvitAH . na tatra kramate kAlo na jarA na cha pAvakaH .. 13\-108\-5 (85738) tathA nAstyashubhaM ki~nchinna vyAdhistatra na klamaH . yadyachcha gAvo manasA tasminvA~nChanti vAsava .. 13\-108\-6 (85739) tatsarvaM prApayanti sma mama pratyakShadarshanAt . kAmagAH kAmachAriNyaH kAmAtkAmAMshcha bhu~njate .. 13\-108\-7 (85740) vApyaH sarAMsi sarito vividhAni vanAni cha . gR^ihANi parvatAshchaiva yAvaddravyaM cha ki~nchana .. 13\-108\-8 (85741) manoj~naM sarvabhUtebhyastadvanaM tatra dR^ishyate . IdR^ishAnviddi tA.NllokAnnAsti lokastathAvidhaH .. 13\-108\-9 (85742) tatra sarvasahAH kShAntA vatsalA guruvartinaH . aha~NkArairvirahitA yAnti shakra narottamAH .. 13\-108\-10 (85743) yaH sarvamAMsAni na bhakShayIta pumAnsadA bhAvito dharmayuktaH . mAtApitrorarchitA satyayuktaH shushruShitA brAhmaNAnAmanindyaH .. 13\-108\-11 (85744) akrodhano goShu tathA dvijeShu dharme rato gurushushrUShakashcha . yAvajjIvaM satyavR^itte ratashcha dAne rato yaH kShamI chAparAdhe .. 13\-108\-12 (85745) mR^idurdAnto devaparAyaNashcha sarvAtithishchApi yathA dayAvAn . IdR^igguNo mAnavastaM prayAti lokaM gavAM shAshvataM chAvyayaM cha .. 13\-108\-13 (85746) na pAradArI pashyati lokametaM na vai gurughno na mR^iShA sampralApI . sadApavAdI brAhmaNeShvAttavairo doShairanyairyashcha yukto durAtmA .. 13\-108\-14 (85747) na mitradhru~NnaikR^itikaH kR^itaghnaH shaTho.anujurdharmavidveShakashcha . na brahmahA manasA.api prapashye\- dgavAM lokaM puNyakR^itAM nivAsam .. 13\-108\-15 (85748) etatte sarvamAkhyAtaM naipuNyena sureshvara . gopradAnaratAnAM tu phalaM shR^iNu shatakrato .. 13\-108\-16 (85749) dAyAdyalabdhairarthairyo gAH krItvA samprayachChati . dharmArjitAndhaiH krItAnsa lokAnApnute.akShayAn .. 13\-108\-17 (85750) yo vai dyUte dhanaM jitvA gAH krItvA samprayachChati . sa divyamayutaM shakra varShANAM phalamashnute .. 13\-108\-18 (85751) dAyAdyAdyAH sma vai gAvo nyAyapUrvairupArjitAH . pradadyAttAH pradAtR^INAM sambhavantyapi cha dhruvAH .. 13\-108\-19 (85752) pratigR^ihya tu yo dadyAdgAH saMshuddheni chetasA . tasyApIhAkShayA.NllokAndhruvAnviddhi shachIpate .. 13\-108\-20 (85753) janmaprabhR^iti satyaM cha yo brUyAnniyatendriyaH . gurudvijasahaH kShAntastasya gobhiH samA gatiH .. 13\-108\-21 (85754) na jAtu brAhmaNo vAchyo yadavAchyaM shachIpate . manasA goShu na druhyedgovR^ittirgonukampakaH .. 13\-108\-22 (85755) satye dharme cha niratastasya shakra phalaM shR^iNu . gosahasreNa samitA tasya dhenurbhavatyuta .. 13\-108\-23 (85756) kShatriyasya guNairatairanvitasya phalaM shR^iNu . saptArdhashatatulyA gaurbhavatIti vinishchayaH .. 13\-108\-24 (85757) vaishyasyaite yadi guNAstasya pa~nchashataM bhavet . shUdrasyApi vinItasya chaturbhAgaphalaM smR^itam .. 13\-108\-25 (85758) etachchainaM yo.anutiShTheta yuktaH satye rato gurushushrUShayA cha . dakShaH kShAnto devatArthI prashAntaH shuchirbuddho dharmashIlo.anahaMvAk .. 13\-108\-26 (85759) mahatphalaM prApyate saddvijAya dattvA dogdhrIM vidhinA.anena dhenum . nityaM dadyAdekabhaktaH sadA cha satye sthito gurushushruShitA cha .. 13\-108\-27 (85760) vedAdhyAyI goShu yo bhaktimAMshcha nityaM dattvA yo.abhinandeta gAshcha . AjAtito yashcha gavAM nameta idaM phalaM shakra nibodha tasya .. 13\-108\-28 (85761) yatsyAdiShTvA rAjamUye phalaM tu yatsyAdiShTvA bahunA kA~nchanena . etatulyaM phalamapyAhuragryaM sarve saMntastvaShayo ye cha siddhAH .. 13\-108\-29 (85762) yo.agraM bhaktaM ki~nchidaprAshya dadyA\- dgobhyo nityaM govratI satyavAdI . shAnto.alubdho gosahasrasya puNyaM saMvatsareNApnuyAtsatyashIlaH .. 13\-108\-30 (85763) yadakebhaktamashnIyAddadyAdekaM gavAM cha yat . dashavarShANyanantAni govratI gonukampakaH .. 13\-108\-31 (85764) ekenaiva cha bhaktena yaH krItvA gAM prayachChati . yAvanti tasyA romANi sambhavanti shatakrato .. 13\-108\-32 (85765) tAvachChatAnAM sa gavAM phalamApnoti shAshvatam . brAhmaNasya phalaM hIdaM kShatriyasya tu vai shR^iNu .. 13\-108\-33 (85766) pa~nchavArShikamevaM tu kShatriyasya phalaM smR^itam . tato.ardhena tu vaishyasya shUdro vaishyArdhataH smR^itaH .. 13\-108\-34 (85767) yashchAtmAvekrayaM kR^itvA gAH krItvA samprayachChati . yAvatsaMdarshayedgAM vai sa tAvatphalamashnute .. 13\-108\-35 (85768) romNi romNi mahAbhAga lokAshchAsyAkShayAH smR^itAH sa~NgrAmeShvarjayitvA tu yo vai gAH samprayachChati . AtmavikrayatulyAstAH shAshvatA viddhi kaushika .. 13\-108\-36 (85769) abhAve yo gavAM dadyAttiladhenuM yatavrataH . durgAtsa tArito dhenvA kShIranadyAM pramodatte .. 13\-108\-37 (85770) na tvevAsAM dAnamAtraM prashastaM pAtraM kAlo govisheSho vidhishcha . kAlaj~nAnaM vipragavAntaraM hi duHkhaM j~nAtuM pAvakAdityabhUtam .. 13\-108\-38 (85771) svAdhyAyADhyaM shuddhayoniM prashAntaM vaitAnasthaM pApabhIruM bahuj~nam . goShu kShAntaM nAtitIkShNaM sharaNyaM vR^ittiglAnaM tAdR^ishaM pAtramAhuH. 13\-108\-39 (85772) vR^ittiglAne sIdati chAtimAtraM tuShTyarthaM vA homyahetoH prasUteH . gurvarthaM vA bAlasaMvR^iddhaye vA dhenuM dadyAddeshakAle vishiShTe .. 13\-108\-40 (85773) antarj~nAtAH sakrayaj~nAnalabdhAH prANaiH krItAstejasA yautakAshcha . kR^ichChrotsR^iShTAH poShaNAbhyAgatAshcha dvArairetairgovisheShAH prashastAH .. 13\-108\-41 (85774) balAnvitAH shIlavayopapannAH sarvAH prashaMsanti sugandhavatyaH yathA hi ga~NgA saritAM variShThA tathA.arjunInAM kapilA variShThA .. 13\-108\-42 (85775) tisro rAtrIstvadbhirupoShya bhUmau tR^iptA gAvastarpitebhyaH pradeyAH . vatsaiH puShTaiH kShIrapaiH suprachArA\- stryahaM dattvA gorasairvartitavyam .. 13\-108\-43 (85776) dattvA dhenuM suvratAM sAdhudohAM kalyANavatsAmapalAyinIM cha . yAvanti romANi bhavanti tasyA\- stAvanti varShAmi bhavantyamutra .. 13\-108\-44 (85777) tathA.anaDvAhaM brAhmaNAya pradAya dhuryaM yuvAnaM balinaM vinItam . halasya voDhAramanantavIryaM prApnoti lokAndashadhenudasya .. 13\-108\-45 (85778) kAntArAdbrAhmNAngAshcha yaH paritrAti kaushika . kShemeNa sa vimuchyeta tasya puNyaphalaM shR^iNu .. 13\-108\-46 (85779) ashvamedhakratostulyaM phalaM bhavati shAshvatam . mR^ityukAle sahasrAkSha yAM vR^ittimanukA~NkShate .. 13\-108\-47 (85780) lokAnbahuvidhAndivyAnyachchAsya hR^idi vartate . tatsarvaM samavApnoti karmaNaitena mAnavaH .. 13\-108\-48 (85781) gobhishcha samanuj~nAtaH sarvatra cha mahIyate . yastvetenaiva kalpena gAM vaneShvanugachChati .. 13\-108\-49 (85782) tR^iNagomayaparNAshI nispR^iho niyataH shuchiH . akAmaM tena vastavyaM muditena shatakrato .. 13\-108\-50 (85783) mama loke vasati sa loke vA yatra chechChati .. .. 13\-108\-51 (85784) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 108 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-108\-4 sharIrasya nyAsaH samAdhikAle . mokShaH maraNe .. 7\-108\-15 naikR^itiko va~nchakaH . shaThaH samartho.api dAridryabhAShI .. 7\-108\-21 gurUNAM dvijAnAM vAparAdhaM sahate iti gurudvijasahaH .. 7\-108\-22 govR^ittirasa~NgrahaparaH .. 7\-108\-24 saptArdhashataM pa~nchAshadadhikasaptashataM .. 7\-108\-31 dashavarShANicha phalaM vAjapeyasya vindatIti dha.pAThaH .. 7\-108\-32 yAvanti tasya proktAni divasAni shatakrato iti dha.pAThaH .. 7\-108\-35 saMdarshayetpashyet . yAvadbrahmANDe gojAtIyamasti tAvatatra vasedityarthaH .. 7\-108\-37 alAbhe yo gavAmiti dha . pAThaH .. 7\-108\-41 antarjAtAH sukrayaj~nAnalabdhAH prANakrItAH sodakAH sodvahAshcheti dha.pAThaH .. 7\-108\-42 arjunInAM gavAm .. 7\-108\-45 kulasya kartAramanantavIryamiti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 109 .. shrIH .. 13\.109\. adhyAyaH 109 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati brahmaNA indrAyoktagovikrayApahAraphalAnuvAdaH .. 1 .. tathA suvarNasya godAne dakShiNAtvaprashaMsanAnuvAdaH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## indra uvAcha . jAnyo gAmapaharedvikrIyAchchArthakAraNAt . etadvij~nAtumichChAmi kAnu tasya gatirbhavet .. 13\-109\-1 (85785) pitAmaha uvAcha. 13\-109\-2x (7114) bhaktArthaM vikrayArthaM vA ye.apahAraM hi kurvate . dAnArthaM brAhmaNArthAya tatredaM shrUyatAM phalam .. 13\-109\-2 (85786) vikrayArthaM hi yo hiMsyAdbhakShayedvA nira~NkushaH . ghAtayAnaM hi puruShaM ye.anumanyeyurarthinaH .. 13\-109\-3 (85787) ghAtakaH khAdako vA.api tathA yashchAnumanyate . yAvanti tasyA romANi tAvadvarShANi majjati .. 13\-109\-4 (85788) ye doShA yAdR^ishAshchaiva dvijayaj~nopaghAtake . vikraye chApahAre cha te doShA vai smR^itA gavAm .. 13\-109\-5 (85789) apahR^itya tu yo gAM vai brAhmaNAya prayachChati . yAvaddAne tu yo gAM vai brAhmaNAya prayachChati. 13\-109\-6 (85790) suvarNaM dakShiNAmAhurgopradAne mahAdyute . suvarNaM paramityuktaM dakShiNArthamasaMshayam .. 13\-109\-7 (85791) gopradAnAttArayate sapta pUrvAMstathA.aparAn . suvarNaM dakShiNAM kR^itvA tAvaddviguNamuchyate .. 13\-109\-8 (85792) suvarNaM paramaM dAnaM suvarNaM dakShiNA parA . suvarNaM pAvanaM shakra pAvanAnAM paraM smR^itam .. 13\-109\-9 (85793) kulAnAM pAvanaM prAhurjAtarUpaM shatakrato . eShA me dakShiNA proktA samAsena mahAdyute .. 13\-109\-10 (85794) bhIShma uvAcha. 13\-109\-11x (7115) etatpitAmahenoktamindrAya bharatarShabha . indro dasharathAyAha rAmAyAha pitA tathA .. 13\-109\-11 (85795) rAghavopi priyabhrAtre lakShmaNAya yashasvine . R^iShibhyo lakShmaNenoktamaraNye vasatA prabho .. 13\-109\-12 (85796) pAramparyAgataM chedamR^iShayaH saMshitavratAH . durdharaM dArayAmAsU rAjAnashchaiva dhArmikAH .. 13\-109\-13 (85797) upAdhyAyena gaditaM mama chedaM yudhiShThira .. 13\-109\-14 (85798) ya idaM brAhmaNo nityaM vadedbrAhmaNasaMsadi . yaj~neShu gopradAneShu dvayorapi samAgame .. 13\-109\-15 (85799) tasya lokAH kilAkShayyA daivataiH saha nityadA . iti brahmA sa bhagavAnuvAcha parameshvaraH .. .. 13\-109\-16 (85800) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi navAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 109 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-109\-3 vikrayArthaM yo niyu~Nkte iti sheShaH .. 7\-109\-10 suvarNaM prAhurityaj~nAjAtarUpamiti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 110 .. shrIH .. 13\.110\. adhyAyaH 110 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati satyadamAdiprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . visrambhito.ahaM bhavatA dharmAnpravadatA vibho . pravakShyAmi tu saMdehaM tanme brUhi pitAmaha .. 13\-110\-1 (85801) vratAnAM kiM phalaM proktaM kIdR^ishaM vA mahAdyute . niyamAnAM phalaM kiM cha svadhItasya cha kiM phalam .. 13\-110\-2 (85802) damasyeha phalaM kiM cha vedAnAM dhAraNe cha kim . adhyApane phalaM kiM cha sarvamichChAmi veditum .. 13\-110\-3 (85803) apratigrAhake kiM cha phalaM loke pitAmaha . tasya ki~ncha phalaM dR^iShTaM shrutaM yastu prayachChati .. 13\-110\-4 (85804) svakarmaniratAnAM cha shUrANAM chApi kiM phalam . satye cha kiM phalaM proktaM brahmacharye cha kiM phalam. 13\-110\-5 (85805) pitR^ishushrUShaNe ki~ncha mAtR^ishushrUShaNe tathA . AchAryagurushushrUShA svanukroshAnukampane .. 13\-110\-6 (85806) etatsarvamasheSheNa pitAmaha yathAtatham . vetumichChAmi dharmaj~na paraM kautUhalaM hi me .. 13\-110\-7 (85807) bhIShma uvAcha. 13\-110\-8x (7116) yo vrataM vai yathoddiShTaM tathA sampratipadyate . akhaNDaM samyagArabhya tasya lokAH sanAtanAH .. 13\-110\-8 (85808) niyamAnAM phalaM rAjanpratyakShamiha dR^ishyate . niyamAnAM kratUnAM cha tvayA.avAptamidaM phalam .. 13\-110\-9 (85809) svadhItasyApi cha phalaM dR^ishyate.amutra cheha cha . iha loke.arthavAnnityaM brahmaloke cha modate .. 13\-110\-10 (85810) damasya tu phalaM rAja~nshR^iNu tvaM vistareNa me . dAntAH sarvatra sukhino dAntAH sarvatra nirvR^itAH . yatrechChAgAmino dAntAH sarvashatruniShUdanAH .. 13\-110\-11 (85811) prArthayanti cha yaddAntA labhante tanna saMshayaH . yujyante sarvakAmairhi dAntAH sarvatra pANDava .. 13\-110\-12 (85812) svarge yathA pramodante tapasA vikrameNa cha . dAnairyaj~naishcha vividhaistathA dAntAH kShamAnvitAH .. 13\-110\-13 (85813) dAnAddamo vishiShTo hi dadatki~nchiddvijAtaye . dAtA kupyati no dAntastasmAddAnAtparaMdamaH .. yastu dadyAdakupyanhi tasya lokAH sanAtanAH . krodho hanti hi yaddAnaM tasmAddAnAdvaro damaH .. 13\-110\-14 (85814) adR^ishyAni mahArAja sthAnAnyayutasho divi . R^iShINAM sarvalokaShu yAni te yAnti devatAH .. 13\-110\-16 (85815) damena yAni nR^ipate gachChanti paramarShayaH . kAmayAnA mahatsthAnaM tasmAddAnAtparaM damaH .. 13\-110\-17 (85816) `vidyAdAnAdvaraM nAsti vedavidyA mahAphalAH.' adhyApakaH parikleshAdakShayaM phalamashnute .. 13\-110\-18 (85817) vidhivatpAvakaM hutvA brahmaloke narAdhipa . adhItyApi hi yo vedAnnyAyavidbhyaH prayachChati . gurukarmaprashaMsI tu sopi svarge mahIyate .. 13\-110\-19 (85818) kShatriyo.adhyayane yukto yajane dAnakarmaNi . yuddhe yashcha paritrAtA sopi svarge mahIyate .. 13\-110\-20 (85819) vaishyaH svakarmanirataH pradAnAllabhate mahat . shUdraH svakarmanirataH svargaM shushrUShayA.a.archChati .. 13\-110\-21 (85820) shUrA bahuvidhAH proktAsteShAmarthAstu me shR^iNu . shUrAnvayAnAM nirdiShTaM phalaM shUrasya chaiva hi .. 13\-110\-22 (85821) yaj~nashUrA dame shUrAH satyashUrAstathA pare . yuddhashUrAstathaivoktA dAnashUrAshcha mAnavAH .. 13\-110\-23 (85822) `buddhishUrAstathaivAnye kShamAshUrAstathA pare.' sA~NkhyashUrAshcha bahavo yogashUrAstathA pare . araNye gR^ihavAse cha tyAge shUrAstathA pare .. 13\-110\-24 (85823) Arjave cha tathA shUrAH shame vartanti mAnavAH . taistaishcha niyamaiH shUrA bahavaH santi chApare . vedAdhyayanashUrAshcha shUrAshchAdhyApane ratAH .. 13\-110\-25 (85824) gurushushrUShayA shUrAH pitR^ishushrUShayA pare . mAtR^ishushrUShayA shUrA bhaikShyashUrAstathA pare .. 13\-110\-26 (85825) araNye gR^ihavAse cha shUrAshchAtithipUjane . sarve yAnti parA.NllokAnsvakarmaphalanirjitAn .. 13\-110\-27 (85826) dhAraNaM sarvavedAnAM sarvatIrthAvagAhanam . satyaM cha bruvato nityaM samaM vA syAnnavA samam .. 13\-110\-28 (85827) ashvamedhasahasraM cha satyaM cha tulayA dhR^itam . ashvamedhasahasrAddhi satyameva vishiShyate .. 13\-110\-29 (85828) satyena sUryastapati satyenAgniH pradIpyate . satyena maruto vAnti sarvaM satye pratiShThitam .. 13\-110\-30 (85829) satyena devAH prIyante pitaro brAhmaNAstathA . satyamAhuH paro dharmastasmAtsatyaM na lopayet .. 13\-110\-31 (85830) munayaH satyaniratA munayaH satyavikramAH . munayaH satyashapathAstasmAtsatyaM vishiShyate .. 13\-110\-32 (85831) satyavantaH satyaloke modante bharatarShabha . damaH satyaphalAvAptiruktA sarvAtmanA mayA .. 13\-110\-33 (85832) asaMshayaM vinItAtmA sa vai svarge mahIyate . brahmacharyasya cha guNaM shR^iNu tvaM vasudhAdhipa .. 13\-110\-34 (85833) AjanmamaraNAdyastu brahmachArI bhavediha . na tasya ki~nchidaprApyamiti viddhi narAdhipa .. 13\-110\-35 (85834) bahvyaH koTyastvaShINAM tu brahmaloke vasantyuta satye ratAnAM satataM dAntAnAmUrdhvaretasAm .. 13\-110\-36 (85835) brahmacharyaM dahedrAjansarvapApAnyupAsitam . brAhmaNena visheSheNa brAhmamo hyagniruchyate .. 13\-110\-37 (85836) pratyakShaM hi tathA hyetadbrAhmaNeShu tapasviShu . bibheti hi yathA shakro brahmachAripradharShitaH .. 13\-110\-38 (85837) tadbrahmacharyasya phalamR^iShINAmiha dR^ishyate . mAtApitroH pUjane yo dharmastamapi me shR^iNu .. 13\-110\-39 (85838) shushrUShate yaH pitaraM na chAsUyetkadAchana . mAtaraM bhrAtaraM vA.api gurumAchAryameva cha .. 13\-110\-40 (85839) tasya rAjanphalaM viddhi svarloke sthAnamarchitam . na cha pashyeta narakaM gurushushrUShayA.a.atmavAn .. .. 13\-110\-41 (85840) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 110 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-110\-6 anukroshaH paraduHkhena duHkhitatvam . anukampA tatpratIkArakaraNam .. 7\-110\-9 phalamaishvaryameva pratyakSham .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 111 .. shrIH .. 13\.111\. adhyAyaH 111 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati godAnavidhiphalAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . vidhiM gavAM paraM shrotumichChAmi nR^ipa tattvataH . yena tA~nshAshvatA.NllokAnarthinAM prApnuyAdiha .. 13\-111\-1 (85841) bhIShma uvAcha. 13\-111\-2x (7117) na godAnAtparaM ki~nchidvidyate vasudhAdhipa . gaurhi nyAyAgatA dattA sadyastArayate kulam .. 13\-111\-2 (85842) satAmarthe samyagutpAdito yaH sa vai klR^iptaH samyagAbhyaH prajAbhyaH . tasmAtpUrvaM hyAdikAlapravR^ittaM godAnArthaM shR^iNu rAjanvidhiM me .. 13\-111\-3 (85843) purA goShThe nilInAsu goShu sandigdhadarshinA . mAMdhAtrA prakR^itaM prashnaM bR^ihaspatirabhAShata .. 13\-111\-4 (85844) dvijAnAmantrya satkR^itya proktaM kAlamupoShya cha . godAnArthe prayu~njIta rohiNIM niyatavrataH .. 13\-111\-5 (85845) AhvAnaM cha prayu~njIta sama~Nge bahuleti cha . pravishya cha gavAM madhyamimAM shrutimudAharet .. 13\-111\-6 (85846) gaurme mAtA vR^iShabhaH pitA me divaM garbhaM jagatI me pratiShThA . prapadyaivaM sharvarImuShya goShu punarvANImutsR^ijedgopradAne .. 13\-111\-7 (85847) sa tAmekAM nishAM gobhiH samasakhyaH samavrataH . aikAtmyagamanAtsadyaH kaluShAdvipramuchyate .. 13\-111\-8 (85848) utsR^iShTavR^iShavatsA hi pradeyA sUryadarshane . tridivaM pratipattavyamarthavAdAshiShastava .. 13\-111\-9 (85849) Urjasvinya UrjamedhAshcha yaj~ne garbho.amR^itasya jagatashcha pratiShThA . kShite rohaH pravahaH shashvadeva . prAjApatyAH sarvamityarthavAdAH .. 13\-111\-10 (85850) gAvo mamainaH praNudantu sauryA\- stathA saumyAH svargayAnAya santu . AtmAnaM me mAtR^ivachchAshrayantu tathA.anuktAH santu sarvAshiSho me .. 13\-111\-11 (85851) shoShotsarge karmabhirdehamokShe sarasvatyaH shreyase sampravR^ittAH . yUyaM nityaM sarvapuNyopavAhyAM dishadhvaM me gatimiShTAM prasannAH .. 13\-111\-12 (85852) yA vai yUyaM so.ahamadyaiva bhAvo yuShmAndattvA chAhamAtmapradAtA . manashchyutA mana evopapannAH sandhukShadhvaM saumyarUpAgryadehAH .. 13\-111\-13 (85853) dAnasyAgre pUrvametadvadeta gavAM dAtA vidhivatparvadR^iShTam . pratibrUyAchCheShamardhaMdvijAtiH pratigR^ihNanvai gopradAne vidhij~naH .. 13\-111\-14 (85854) gAM dadAnIti vaktavyamarghyamutsR^ijya suvrataH . UDhavyA bharitavyA cha vaiShNavIti cha chodayet .. 13\-111\-15 (85855) nAma sa~NkIrtayettasyA yathAsaMkhyottaraM sa vai . phalaM ShaTtriMshadaShTau cha sahasrANi cha viMshatiH .. 13\-111\-16 (85856) evametAnguNAnvidyAdgavAdInAM yathAkramam . gopradAtA samApnoti samastAnaShTame krame .. 13\-111\-17 (85857) godaH shIlI nirbhayashchArghadAtA na syAdduHkhI vasudAtA cha kAmam . upasyoDhA bhArate yashcha vidvA\- nvikhyAtAste vaiShNavAshchandralokAH .. 13\-111\-18 (85858) gA vai dattvA govratI syAttrirAtraM nishAM chaikAM saMvaseteha tAbhiH . kAmyAShTabhyAM vartitavyaM trirAtraM rasairvA goH shakR^itA prashnavairvA .. 13\-111\-19 (85859) devavratI syAdvR^iShabhapradAne vedAvAptirgoyugasya pradAne . tathA gavAM vidhimAsAdya yajvA lokAnagryAnvindate govidhij~naH .. 13\-111\-20 (85860) kAmAnsarvAnpArthivAnekasaMsthA\- nyo vai dadyAtkAmadughAM cha dhenum . samyaktAH syurhavyakavyaughavatya stAsAmukShNAM jyAyasAM sampradAnam .. 13\-111\-21 (85861) na chAshiShyAyAvratAyopakuryA\- nnAshraddadhAnAya na vakrabuddhaye . guhyo hyayaM sarvalokasya dharmo nemaM dharmaM yatra tatra prajalpet .. 13\-111\-22 (85862) santi loke shraddadhAnA manuShyAH santi kShudrA rAkShasamAnuSheShu . eShAmetaddIyamAnaM hyaniShTaM ye nAstikyaM chAshrayante.alpapuNyAH .. 13\-111\-23 (85863) bArhaspatyaM vAkyametannishamya ye rAjAno gopradAnAni dattvA . lokAnprAptAH puNyashIlAH pravR^ittA\- stAnme rAjankIrtyamAnAnnibodha .. 13\-111\-24 (85864) ushInaro vishvagashvo nR^igashcha bhagIratho vishruto yauvanAshvaH . mAndhAtA vai muchukundashcha rAjA bhUridyumno naiShadhaH somakashcha .. 13\-111\-25 (85865) purUravA bharatashchakravartI yasyAnvavAye bharatAH sarva eva . tathA vIro dAsharathishcha rAmo ye chApyanye vishrutAH kIrtimantaH .. 13\-111\-26 (85866) tathA rAjA pR^ithukarmA dilIpo divaM prApto gopradAnairvidhij~naH . yaj~nairdAnaistapasA rAjadharmai\- rmAMdhAtA.abhUdgopradAnaishcha yuktaH .. 13\-111\-27 (85867) tasmAtpArtha tvamapImAM mayoktAM bArhaspatIM bhAratIM dhArayasva . dvijAgryebhyaH samprayachChasva prIto gAH puNyA vai prApya rAjyaM kurUNAm .. 13\-111\-28 (85868) vaishampAyana uvAcha. 13\-111\-29x (7118) tathA sarvaM kR^itavAndharmarAjo bhIShmeNokto vidhivadgopradAne sa mAndhAturveda devopadiShTaM samyagdharmaM dhArayAmAsa rAjA .. 13\-111\-29 (85869) iti nR^ipa satataM gavAM pradAne yavashakalAnsaha gomayaiH pibAnaH . kShititalashayanaH shikhI yatAtmA vR^iSha iva rAjavR^iShastadA babhUva .. 13\-111\-30 (85870) narapatirabhavatsadaiva tAbhyaH prayatamanAstvabhisaMstuvaMshcha gA vai . nR^ipatidhuri cha gAmayukta bhUpa\- sturagavarairagamachcha yatra tatra .. .. 13\-111\-31 (85871) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 111 ... ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-111\-3 yo vidhirutpAditaH . samyagijyAH prajAbhya iti tha.dha.pAThaH .. 7\-111\-5 dvijAtimatisatkR^itya shvaH kAlamabhivedya cheti jha . pAThaH. rohiNIM lohitavarNAm .. 7\-111\-8 samasaMkhyo gA anivArayan . samavrataH bhUtalashAyitvadaMshAdyanivArakatvAdiguNayuktaH .. 7\-111\-9 utsR^iShTaH vR^iShavatso yayA sArdhaM sA utsR^iShTavR^iShavatsA . tvayA pradeyA tridivaM cha pratipattavyaM gantavyam. arthavAdamantroktA AshiShashcha tava bhaviShyantIti yojyam .. 7\-111\-10 AshiShamevAha Urjasvinya iti . balavatya utsAhavatyo vA UrjasvinyaH. UrjamedhA upagatapraj~nAH. yaj~ne amR^i\-tasya tatsAdhanasya haviSho garbha iva garbhaH kShetrabhUtAH. kShiteH aishvaryasya rohaH. shashvat shAshvataH kShiteH prahavaH pravAharUpAshcha. prAjApatyaH sarvavadyApravAda iti tha.dha.pAThaH .. 7\-111\-11 anuktAH mantradvayena uktA AshiSho me santu . AmnAtAyAmanadhItAH shrayantu iti tha.pAThaH .. 7\-111\-12 shoShotsarge kShayarogopatApApanaye kShayarogAdinivR^ittau dehamokShe cha karmabhiH pa~nchagavyAdibhiH sevitAH satyaH sarasvatyo nadya iva shreyase sampravR^ittAH .. 7\-111\-13 manashchyutAH dAturmamatvAbhimAnAchchyutAH . manaeva upapannAH madIyamamatAspadIbhUtAH. sandhudhvaM dAtAraM mAM cha iShTairbhogaiH prakAshayadhvam .. 7\-111\-18 gavAdInAM gopratinidhInAM eva tatphalam . pratyakShagodAne gopratigrahIturgR^ihaM gachChantyA aShTame pade bhavanti kimu tadgR^ihagamanAdiShviti bhAvaH. guNAnvR^iddhAnbhAvanIyaM yathAkramamiti tha.dha. pAThaH. shIlI shIlavAn arghadAtA nirbhaya iti sambandhaH. uShasyaM prAtaH snAnAdikarma UDhaM prAptaM yaiH. bhArate vidvAn bhAratavettA. vaiShNavAH viShNubhaktAH. chandravat loka Aloko yeShAM eva vikhyAtAH kathitAH .. 7\-111\-21 ekasaMsthAn ekIkR^itAn . tAsAM tAbhyo.adhikamiti sheShaH. ukShNAM vR^iShabhANAm .. 7\-111\-22 upakuryAt etatkathanena .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 112 .. shrIH .. 13\.112\. adhyAyaH 112 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati gosAmAnyotpattiprakArakathanapUrvakaM kapilotpattiprakArakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . tato yudhiShThire rAjA bhUyaH shAntanavaM nR^ipam . godAnavistaraM dhImAnpaprachCha vinayAnvitaH .. 13\-112\-1 (85872) gopradAnaguNAnsamyak punarme brUhi bhArata . na hi tR^ipyAmyahaM vIra shR^iNvAno.amR^itamIdR^isham .. 13\-112\-2 (85873) ityukto dharmarAjena tadA shAntanavo nR^ipaH . samyagAha guNAMstasmai gopradAnasya kevalAn .. 13\-112\-3 (85874) bhIShma uvAcha. 13\-112\-4x (7119) vatsalAM guNasamprannA taruNIM vastrasaMyutAm . dattvedR^ishIM gAM viprAya sarvapApaiH pramuchyate .. 13\-112\-4 (85875) asuryA nAma te lokA gAM dattvA tAnna gachChati. 13\-112\-5 (85876) pItodakAM jagdhatR^iNAM naShTakShIrAM nirindriyAm . jarArogopasampannAM jIrNAM vApImivAjalAm . dattvA tamaH pravishati dvijaM kleshena yojayet .. 13\-112\-6 (85877) ruShTA duShTA vyAdhitA durbalA vA no dAtavyA yAshcha mUlyairadattaiH . kleshairvipraM yo.aphalaiH saMyunakti tasyA.avIryAshchAphalAshchaiva lokAH .. 13\-112\-7 (85878) balAnvitAH shIlavIryopapannAH sarve prashaMsanti sugandhavatyaH . yathA hi ga~NgA saritAM variShThA tathA.arjunInAM kapilA variShThA .. 13\-112\-8 (85879) yudhiShThira uvAcha. 13\-112\-9x (7120) kasmAtsamAne bahulApradAne sadbhiH prashastaM kapilApradAnam . visheShamichChAmi mahAprabhAvaM shrotuM samarthosmi bhavAnpravaktum .. 13\-112\-9 (85880) bhIShma uvAcha. 13\-112\-10x (7121) vR^iddhAnAM bruvatAM shrutvA kapilAnAmathodbhavam . vakShyAmi tadasheSheNa rohiNyo nirmitA yathA .. 13\-112\-10 (85881) prajAH sR^ijeti chAdiShTaH pUrvaM dakShaH svayaMbhuvA . nAsR^ijadvR^ittimevAgre prajAnAM hitakAmyayA .. 13\-112\-11 (85882) yathA hyamR^itamAshritya vartayanti divaukasaH . tathA vR^ittiM samAshritya vartayanti prajA vibho .. 13\-112\-12 (85883) acharebhyashcha bhUtebhyashcharAH shreShThAstato narAH . brAhmaNAshcha tataH shreShThAstaShu yaj~nAH pratiShThitAH .. 13\-112\-13 (85884) yaj~nairApyAyate somaH sa cha goShu pratiShThitaH . tAbhyo devAH pramodante prajAnAM vR^ittirAsu cha .. 13\-112\-14 (85885) tataH prajAsu sR^iShTAsu dakShAdyaiH kShudhitAH prajAH . prajApatimupAdhAvanvinishchitya chaturmakham .. 13\-112\-15 (85886) prajAtAnyeva bhUtAni prAkroshanvR^ittikA~NkShayA . vR^ittidaM chAnvapadyanta tR^iShitAH pitR^imAtR^ivat .. 13\-112\-16 (85887) itIdaM manasA gatvA prajAsargArthamAtmanaH . prajApatirbalAdhAnamamR^itaM prApibattadA . shaMsatastasya tR^iptiM tu gandhAtsurabhirutthitA .. 13\-112\-17 (85888) mukhajA sA.asR^ijaddhAtuH surabhirlokamAtaram . darshanIyarasaM vR^ittiM surabhiM mukhajAM sutAm .. 13\-112\-18 (85889) sA.asR^ijatsaurabheyIstu surabhirlokamAtR^ikAH . suvarNavarNAH kapilAH prajAnAM vR^ittidhenavaH .. 13\-112\-19 (85890) tAsAmamR^itavR^ittInAM kSharantInAM samantataH . babhUvAmR^itajaH phenaH sravantInAmivormijaH .. 13\-112\-20 (85891) sa vatsamukhavibhraShTo bhavasya bhuvi tiShThataH . shirasyavApatatkruddhaH sa tadaikShata cha prabhuH . lalATaprabhaveNAkShNA rohiNIM pradahanniva .. 13\-112\-21 (85892) tattejastu tato raudraM kapilAM gAM vishAmpate . nAnAvarNatvamanayanmeghAniva divAkaraH .. 13\-112\-22 (85893) yAstu tasmAdapakramya somamevAbhisaMshritAH . yathotpannAH svavarNasthA na nItAshchAnyavarNatAM .. 13\-112\-23 (85894) atha kruddhaM mahAdevaM prajApatirabhAShata . amR^itenAvasiktastvaM nochChiShTaM vidyate gavAm .. 13\-112\-24 (85895) yathA hyamR^itamAdAya somo viShyandate punaH . tathA kShIraM kSharantyetA rohiNyo.amR^itasambhavAH .. 13\-112\-25 (85896) na duShyatyanilo nAgnirna suvarNaM na chodadhiH . nAmR^itenAmR^itaM pItaM na vatsairduShyate payaH .. 13\-112\-26 (85897) imA.NllokAnbhariShyanti haviShA prasraveNa cha . AsAmaishvaryamichChanti sarve.amR^itamayaM shubham .. 13\-112\-27 (85898) vR^iShabhaM cha dadau tasmai bhagavA.NllokabhAvanaH . prasAdayAmAsa manastena rudrasya bhArata .. 13\-112\-28 (85899) prItashchApi mahAdevashchakAra vR^iShabhaM tadA . dhvajaM cha vAhanaM chaiva tasmAtsa vR^iShabhadhvajaH .. 13\-112\-29 (85900) tato devairmahAdevastadA pashupatiH kR^itaH . IshvaraH sa gavAM madhye vR^iShabhA~NkaH prakIrtitaH .. 13\-112\-30 (85901) evamavyagravarNAnAM kapilAnAM mahaujasAm . pradAne prathamaH kalpaH sarvAsAmeva kIrtitaH .. 13\-112\-31 (85902) lokajyeShThA lokavR^ittipravR^ittA rudrodbhUtAH somaviShyandabhUtAH . saumyAH puNyAH kAmadAH prANadAshcha gA vai dattvA sarvakAmapradaH syAt .. 13\-112\-32 (85903) idaM gavAM prabhavavidhAnamuttamaM paThansadA shuchirapi ma~NgalapriyaH . vimuchyate kalikaluSheNa mAnavaH priyAnsutAndhanapashumApnuyAtsadA .. 13\-112\-33 (85904) havyaM kavyaM tarpaNaM shAntikarma yAnaM vAso vR^iddhabAlasya tuShTiH . etAnsarvAngopradAne guNAnvai dAtA rAjannApnuyAdvai sadaiva .. 13\-112\-34 (85905) vaishampAyana uvAcha. 13\-112\-35x (7122) pitAmahasyAtha nishamya vAkyaM rAjA saha bhrAtR^ibhirAjamIDhaH . suvarNavarNAnaDuhastathA gAH pArtho dadau brAhmaNasattamebhyaH .. 13\-112\-35 (85906) tathaiva tebhyopi dadau dvijebhyo gavAM sahasrANi shatAni chaiva . yaj~nAnsamuddhishya cha dakShiNArthe lokAnvijetuM paramAM cha kIrtim .. .. 13\-112\-36 (85907) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 112 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-112\-6 anantA nAma te lokA gAM dattvA yatra gachChatIti tha.dha.pAThaH .. 7\-112\-11 pItodakAM tyaktatR^iNAmiti tha.dha.pAThaH .. 7\-112\-20 asR^ijadvR^ittimevAgra iti jha.pAThaH .. 7\-112\-23 sravantInAM nadInAM .. 7\-112\-26 tA hyetA nAnyavarNagA iti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-112\-35 na suvarNaM ghR^itaM dadhIti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 113 .. shrIH .. 13\.113\. adhyAyaH 113 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati gomahimapratipAdakavisiShThasaudAsasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . evamuktvA tato bhIShmaH punardharmasutaM nR^ipam . janamejayabhUpAla uvAchedaM sahetukam .. 13\-113\-1 (85908) etasminneva kAle tu vasiShThamR^iShisattamam . ikShvAkuvaMshajo rAjA saudAso vadatAM varaH .. 13\-113\-2 (85909) sarvalokacharaM siddhaM brahmakoshaM sanAtanam . purohitamabhipraShTumabhivAdyopachakrame .. 13\-113\-3 (85910) trailokye bhagavankiMsvitpaviitraM kathyate.anagha . yatkIrtayansadA martyaH prApnuyAtpuNyamuttamam .. 13\-113\-4 (85911) bhIShma uvAcha. 13\-113\-5x (7123) tasmai provAcha vachanaM praNatAya hitaM tadA . gavAmupaniShadvidyAM namaskR^itya gavAM shuchiH .. 13\-113\-5 (85912) gAvaH surabhigandhinyastathA guggulugandhayaH . gAvaH pratiShThA bhUtAnAM gAvaH svastyayanaM mahat .. 13\-113\-6 (85913) gAvo bhUtaM cha bhavyaM cha gAvaH puShTiH sanAtanI . gAvo lakShmyAstathA mUlaM goShu dattaM na nashyati .. 13\-113\-7 (85914) annaM hi paramaM gAvo devAnAM paramaM haviH . svAhAkAravaShaTkArau goShu nityaM pratiShThitau .. 13\-113\-8 (85915) gAvo yaj~nasya hi phalaM goShu yaj~nAH pratiShThitAH . gAvo bhaviShyaM bhUtaM cha goShu yaj~nAH pratiShThitAH .. 13\-113\-9 (85916) sAyaM prAtashcha satataM homakAle mahAdyute . gAvo dadati vai haumyamR^iShibhyaH puruSharShabha .. 13\-113\-10 (85917) yAni kAni cha durgANi duShkR^itAni kR^itAni cha . taranti chaiva pApmAnaM dhenuM ye dadati prabho .. 13\-113\-11 (85918) ekAM cha dashagurdadyAddasha dadyAchcha goshatI . shataM sahasragurdadyAtsarve tulyaphalA hi te .. 13\-113\-12 (85919) anAhitAgniH shatagurayajvA cha sahasraguH . samR^iddho yashcha kInAsho nArghamarhanti te trayaH .. 13\-113\-13 (85920) kapilAM ye prayachChanti savatsAM kAMsyadohanAm . suvratAM vastrasaMvItAmubhau lokau jayanti te .. 13\-113\-14 (85921) yuvAnamindriyopetaM shatena sahayUthapam . gavendraM brAhmaNendrAya bhUrishR^i~Ngamala~NkR^itam .. 13\-113\-15 (85922) vR^iShabaM ye prayachChanti shrotriyAya parantapa . aishvaryaM te.adhigachChanti jAyamAnAH punaHpunaH .. 13\-113\-16 (85923) nAkIrtayitvA gAHka supyAttAsAM saMsmR^itya chotpatet . sAyaM prAtarnamasyechcha gAstataH puShTimApnuyAt .. 13\-113\-17 (85924) gavAM mUtrapurIShasya nodvijeta katha~nchana . na chAsAM mAMsamashnIyAdgavAM puShTiM tathA.a.apnuyAt .. 13\-113\-18 (85925) gAshcha saMkIrtayannityaM nAvamanyeta tAstathA . aniShTaM svapnamAlakShya gAM naraH samprakIrtayet .. 13\-113\-19 (85926) gomayena sadA snAyAdgokarIShe cha saMvishet . shloShmamUtrapurIShANi pratighAtaM cha varjayet .. 13\-113\-20 (85927) sArdre charmaNi bhu~njIta nirIkShedvAruNIM disham . vAgyataH sarpiShA bhUmau gavAM vyuShTiM sadA.a.ashnute .. 13\-113\-21 (85928) ghR^itena juhuyAdagniM ghR^itena svasti vAchayet . ghR^itaM dadyAddhR^itaM prAshedgavAM vyuShTiM sadA.a.ashnute .. 13\-113\-22 (85929) gomatyA vidyayA dhenuM tilAnAmabhimantrya yaH . sarvaratnamayIM dadyAnna sa shochetkR^itAkR^ite .. 13\-113\-23 (85930) gAvo mAmupatiShThantu hemashR^i~NgyaH payomuchaH . surabhyaH saurabheyyashcha saritaH sAgaraM yathA .. 13\-113\-24 (85931) gA vai pashyAmyahaM nityaM gAvaH pashyantu mAM sadA . gAvosmAkaM vayaM tAsAM yato gAvastato vayam .. 13\-113\-25 (85932) evaM rAtrau divA chApi sameShu viShameShu cha . mahAbhayeShu cha naraH kIrtayanmuchyate bhavAt .. .. 13\-113\-26 (85933) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayodashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 113 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-113\-13 kInAshaH karShakaH kR^ipaNo vA . arghaM pUjAm .. 7\-113\-21 saumye charmaNIti dha.pAThaH .. 7\-113\-23 gomA.N agnevimA.N ashvIti mantro gomatI .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 114 .. shrIH .. 13\.114\. adhyAyaH 114 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati gavAM chirachIrNatapaHprasAditAchchaturmukhAllokashraiShThyapAvitryAdi\- varalAbhakathanam .. 1 .. tathA govisheShadAnasya phalavisheShakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vasiShTha uvAcha . shataM varShasahasrANAM tapastaptaM suduShkaram . gobhiH pUrvaM visR^iShTAbhirgachChema shreShThatAmiti .. 13\-114\-1 (85934) loke.asmindakShiNAnAM cha sarvAsAM vayamuttamAH . bhavema na cha lopyema doSheNeti parantapa .. 13\-114\-2 (85935) asmatpurIShasnAnena janaH puyeta sarvadA . shakR^itA cha pavitrArthaM kurvIrandevamAnuShAHTha .. 13\-114\-3 (85936) tathA sarvANi bhUtAni sthAvarANi charANi cha . pradAtArashcha lokAnno gachCheyuriti mAnada .. 13\-114\-4 (85937) tAbhyo varaM dadau brahmA tapaso.ante svayaM prabhuH . evaM bhavanviti vibhurlokAMstArayateti cha .. 13\-114\-5 (85938) uttasthuH siddhakAmAstA bhUtabhavyasya mAtaraH . tapaso.ante mahArAja gAvo lokaparAyaNAH .. 13\-114\-6 (85939) tasmAdgAvo mahAbhAgAH pavitraM paramuchyate . tathaiva sarvabhUtAnAM samatiShThanta mUrdhani .. 13\-114\-7 (85940) sammanavatsAM kapilAM dhenuM dattvA payasvinIm .. suvratAM vastrasaMvItAM brahmaloke mahIyate .. 13\-114\-8 (85941) lohitAM tulyavatsAM tu dhenuM dattvA payasvinIm . suvratAM vastrasaMvItAM sUryaloke mahIyate .. 13\-114\-9 (85942) samAnavatsAM shabalAM dhenuM dattvA payasvinIm . suvratAM vastrasaMvItIM somaloke mahIyate .. 13\-114\-10 (85943) samAnavatsAM shvetAM tu dhenuM dattvA payasvinIm . suvratAM vastrasaMvItAmindraloke mahIyate .. 13\-114\-11 (85944) samAnavatsAM kR^iShNAM tu dhenu dattvA payasvinIm . suvratAM vastrasaMvItAmagniloke mahIyate .. 13\-114\-12 (85945) samAnavatsAM dhUmrAM tu dhenuM dattvA payasvinIm . suvratAM vastrasaMvItAM yAmyaloke mahIyate .. 13\-114\-13 (85946) apAM phenasavarNAM tu savatsAM kAMsyadohanAm . pradAya vastrasaMvItAM vAruNaM lokamApnute .. 13\-114\-14 (85947) vAtareNusavarNAM tu savatsAM kAMsyadohanAm . pradAya vastrasaMvItAM vAyuloke mahIyate .. 13\-114\-15 (85948) hiraNyavarNAM pi~NgAkShIM savatsAM kAMsyadohanAm . pradAya vastrasaMvItAM kauberaM lokamashnute .. 13\-114\-16 (85949) palAladhUmravarNAM tu savatsAM kAMsyadohanAm . pradAya vastrasaMvItAM pitR^iloke mahIyate .. 13\-114\-17 (85950) savatsAM pIvarIM dattvA dR^itikaNThAmala~NkR^itAm . vaishvadevamasambAdhaM sthAnaM shreShThaM prapadyate .. 13\-114\-18 (85951) samAnavatsAM gaurIM tu dhenuM dattvA payasvinIm . suvratAM vastrasaMvItAM vasUnAM lokamApnuyAt .. 13\-114\-19 (85952) pANDukambalavarNAbhAM savatsAM kAMsyakadohanAm . pradAya vastrasaMvItAM sAdhyAnAM lokamApnute .. 13\-114\-20 (85953) vairATapR^iShThamukShANaM sarvaratnairala~NkR^itam . pradadanmarutAM lokAnsa rAjanpratipadyate .. 13\-114\-21 (85954) vatsopapannAM nIlAM gAM sarvaratnasamanvitAm . gandharvApsarasAM lokAndattvA prApnoti mAnavaH .. 13\-114\-22 (85955) dR^itikaNThamanaDvAhaM sarvaratnairala~NkR^itam . dattvA prajApaterlokAnvishokaH pratipadyate .. 13\-114\-23 (85956) gopradAnarato yAti bhittvA jaladasa~nchayAn . vimAnenArkavarNena divi rAjanvirAjatA .. 13\-114\-24 (85957) taM choruveShAH sushroNyaH sahasraM vArayopitaH . ramayanti narashreShThaM gopradAnarataM naram .. 13\-114\-25 (85958) vINAnAM vallakInAM cha nU purANAM cha shi~njitaiH . hAsaishcha hariNAkShINAM suptaH supratibodhyate .. 13\-114\-26 (85959) yAvanti romANi bhavanti dhenvA\- stAvanti varShANi mahIyate saH . svargachyutashchApi tato nR^iloke kule prasUto vipule vishokaH .. .. 13\-114\-27 (85960) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 112 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-114\-1 gachChAmaH shR^i~NgitAmitIti ka.dha.pAThaH .. 7\-114\-18 pralambagalakambalAm . shitikaNThAmala~NkR^itAmiti ka.tha.dha.pAThaH .. 7\-114\-21 vairATaM vR^iddhaM pR^iShTaM yasya . vaitAnasthitamukShANamiti ka.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 115 .. shrIH .. 13\.115\. adhyAyaH 115 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNi yudhiShThiramprati godAnaphalaprashaMsanapUrvakaM vasiShThavachanAdgomahimAvagamena taddAtuH saudAsasya puNyalokaprAptikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vasiShTha uvAcha . ghR^itakShIrapradA gAvo ghR^itayonyo ghR^itodbhavAH . ghR^itanadyo ghR^itAvartAstA me santu sadA gR^ihe .. 13\-115\-1 (85961) ghR^itaM me hR^idaye nityaM ghR^itaM nAbhyAM pratiShThitam . ghR^itaM sarveShu gAtreShu ghR^itaM me manasi sthitam .. 13\-115\-2 (85962) gAvo mamAgrato nityaM gAvaH pR^iShThata eva cha . gAvo me sarvatashchaiva gavAM madhye vasAmyaham .. 13\-115\-3 (85963) ityAchamya japetsAyaM prAtashcha puruShaH sadA . yadahnA kurute pApaM tasmAtsa parimuchyate .. 13\-115\-4 (85964) prAsAdA yatra sauvarNA vasordhArAshcha kAmadAH . gandharvApsaraso yatra tatra yAnti sahasradAH .. 13\-115\-5 (85965) navanItapa~NkAH kShIrodA dadhishaivalasa~NkulAH . vahanti yatra vai nadyastatra yAnti sahasradAH .. 13\-115\-6 (85966) gavAM shatasahasraM tu yaH prachChedyathAvidhi . parAM vR^iddhimavApyAtha svargaloke mahIyate .. 13\-115\-7 (85967) dasha chobhayataH pretya mAtApitroH pitAmahAn . dadhAti sukR^itA.NllokAnpunAti cha kulaM naraH .. 13\-115\-8 (85968) dhenvAH pramANena samapramANAM dhenuM tilAnAmapi cha pradAya . pAnIyavApIH sa yamasya loke na yAtanAM kA~nchidupaiti tatra .. 13\-115\-9 (85969) pavitramagryaM jagataH pratiShThA divaukasAM mAtaro.athAprameyAH . anvAlabheddakShiNato vrajechcha dadyAchcha pAtre prasamIkShya kAlam .. 13\-115\-10 (85970) dhenuM savatsAM kapilAM bhUrishR^i~NgIM kAMsyopadohAM vasanottarIyAm . pradAya tAM gAhati durvigAhyAM yAmyAM sabhAM vItabhayo manuShyaH .. 13\-115\-11 (85971) surUpA bahurUpAshchi vishvarUpAshcha mAtaraH . gAvo mAmupatiShThantAmiti nityaM prakIrtayet .. 13\-115\-12 (85972) nAtaH puNyataraM dAnaM nAtaH puNyataraM phalam . nAto vishiShTaM lokeShu bhUtaM bhavitumarhati .. 13\-115\-13 (85973) tvachA lomnA.atha shR^i~NgairvA vAlaiH kShIreNa medasA . yaj~naM vahati sambhUya kimastyabhyadhikaM tataH .. 13\-115\-14 (85974) yayA sarvamidaM vyAptaM jagatsthAvaraja~Ngamam . tAM dhenuM shirasA vande bhUtabhavyasya mAtaram .. 13\-115\-15 (85975) guNavachanasamuchchayaikadesho nR^ivara mayaiSha gavAM prakIrtitaste . na cha paramiha dAnamasti gobhyo bhavati na chApi parAyaNaM tato.anyam .. 13\-115\-16 (85976) bhIShma uvAcha. 13\-115\-17x (7124) varamidamiti bhUmipo vichintya pravaramR^iShervachanaM tato mahAtmA . vyasR^ijata niyatAtmavAndvijebhyaH subahu cha godhanamAptavAMshcha lokAn .. .. 13\-115\-17 (85977) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchadashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 115 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 116 .. shrIH .. 13\.116\. adhyAyaH 116 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati gavAM tapaHprasannAdbrahmaNaH shR^i~NgaprAptyAdikathanam .. 1 .. tathA godAnaprApyapuNyalokavarNanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pavitrANAM pavitraM yachChreShThaM loke cha yadbhavet . pAvanaM paramaM chaiva tanme brUhi pitAmaha .. 13\-116\-1 (85978) bhIShma uvAcha. 13\-116\-2x (7125) gAvo mahArthAH puNyAshcha tArayanti cha mAnavAn . dhArayanti prajAshchemA haviShA payasA tathA .. 13\-116\-2 (85979) na hi puNyatamaM ki~nchidgobhyo bharatasattama . etAH puNyAH pavitrAshcha triShu lokeShu sattamAH .. 13\-116\-3 (85980) devAnAmupariShTAchcha gAvaH prativasanti vai . dattvA chaitAstArayate yAnti svargaM manIShiNaH .. 13\-116\-4 (85981) mAndhAtA yauvanAshvashcha yayAtirnahuShastathA . gA vai dadantaH satataM sahasrashatasammitAH .. 13\-116\-5 (85982) gatAH paramakaM sthAnaM devairapi sudurlabham . api chAtra purAvR^ittaM kathayiShyAmi te.anagha .. 13\-116\-6 (85983) R^iShINAmuttamaM dhImAnkR^iShNadvaipAyanaM shukaH . abhivAdyAhnikaM kR^itvA shuchiH prayatamAnasaH .. 13\-116\-7 (85984) pitaraM paripaprachCha dR^iShTalokaparAvaram . ko yaj~naH sarvayaj~nAnAM variShTho.abhyupalakShyate .. 13\-116\-8 (85985) ki~ncha kR^itvA paraM sthAnaM prApnuvanti manIShiNaH . kena devAH pavitreNa svargamashnanti vA vibho .. 13\-116\-9 (85986) ki~ncha yaj~nasya yaj~natvaM kva cha yaj~naH pratiShThitaH . dAnAnAmuttamaM ki~ncha ki~ncha satramitaH param . pavitrANAM pavitraM cha yattadbrUhi mahAmune .. 13\-116\-10 (85987) etachChrutvA tu vachanaM vyAsaH paramadharmavit . putrAyAkathayatsarvaM tattvena bharatarShabha .. 13\-116\-11 (85988) gAvaH pratiShThA bhUtAnAM tathA gAvaH parAyaNam . gAvaH puNyAH pavitrAshcha godhanaM pAvanaM tathA .. 13\-116\-12 (85989) pUrvamAsannaMshR^i~NgA vai gAva ityanushashruma . shR^i~NgArthe samupAsanta tAH kila prabhumavyayam .. 13\-116\-13 (85990) tato brahmA tu gAH satramupaviShTAH samIkShya ha . IpsitaM pradadau tAbhyo gobhyaH pratyekashaH prabhuH .. 13\-116\-14 (85991) tAsAM shR^i~NgANyajAyanta tasyA yAdR^i~Nbhanogatam . nAnAvarNAH shR^i~NgavantyastA vyarochanta putraka .. 13\-116\-15 (85992) brahmaNA varadattAstA havyakavyapradAH shubhAH . puNyAH pavitrAH subhagA divyasaMsthAnalakShaNAH .. 13\-116\-16 (85993) gAvastejo mahaddivyaM gavAM dAnaM prashasyate . ye chaitAH samprayachChanti sAdhavo vItamatsarAH .. 13\-116\-17 (85994) te vai sukR^itinaH proktAH sarvadAnapradAshcha te . gavAM lokaM tathA puNyamApnuvanti cha te.anagha .. 13\-116\-18 (85995) yatra vR^ikShA madhuphalA divyapuShpaphalopagAH . puShpANi cha sugandhIni divyAni dvijasattama .. 13\-116\-19 (85996) sarvA maNibhayI bhUmiH sarvakA~nchanavAlukAH . sarvartusukhasaMsparshA niShpa~NkA nirajAH shubhAH .. 13\-116\-20 (85997) raktotpalavanaishchaiva maNikhaNDairhiraNmayaiH . taruNAdityasa~NkAshairbhAnti tatra jalAshayAH .. 13\-116\-21 (85998) mahArhamaNipatraishcha kA~nchanaprabhakesaraiH . nIlotpalavimishraishcha sarobhirbahupa~NkajaiH .. 13\-116\-22 (85999) karavIravanaiH phullaiH sahasrAvartasaMvR^itaiH . santAnakavanaiH phullairvR^ikSheshcha samala~NkR^itAH .. 13\-116\-23 (86000) nirmilAbhishcha muktAbhirmaNibhishcha mahAprabhaiH . udbhUtapulinAstatra jAtarUpaishchi nimnagAH .. 13\-116\-24 (86001) sarvaratnamayaishchitrairavagADhA drumottamaiH . jAtarUpamayaishchAnyairhutAshanasamaprabhaiH .. 13\-116\-25 (86002) sauvarNi girayastatra maNiratnashilochchayAH . sarvaratnamayairbhAnti shR^i~NgaishchArubhiruchChritaiH .. 13\-116\-26 (86003) nityapuShpaphalAstatra nagAH patrarathAkulAH . divyagandharasaiH puShpaiH phalaishcha bharatarShabha .. 13\-116\-27 (86004) ramante puNyakarmANastatra nityaM yudhiShThira . sarvakAmasamR^iddhArthA niHshokA gatamanyavaH .. 13\-116\-28 (86005) vimAneShu vichitreShu ramaNIyeShu bhArata . modante puNyakarmANo virahanto yashasvinaH .. 13\-116\-29 (86006) upakrIDanti tAnrAja~nshubhAshchApsarasAM gaNAH . etAnlokAnavApnoti gAM dattvA vai yudhiShThira .. 13\-116\-30 (86007) yAsAmadhipatiH pUShA mAruto balavAnbale . aishvarye varuNo rAjA tA mAM pAntu yugandharAH .. 13\-116\-31 (86008) surUpA bahurUpAshcha vishvarUpAshcha mAtaraH . prAjApatyA iti brahma~njapennityaM yatavrataH .. 13\-116\-32 (86009) gAshcha shushrUShate yashcha samanveti cha sarvashaH . tasmai tuShTAH prayachChanti varAnapi sudurlabhAn .. 13\-116\-33 (86010) druhyena manasA vA.api goShu tA hi sukhapradAH . archayeta sadA chaiva namaskAraishcha pUjayet .. 13\-116\-34 (86011) dAntaH prItamanA nityaM gavAM vyuShTiM tathA.ashnute . tryahamuShNaM pibenmUtraM tryahamuShNaM pibetpayaH .. 13\-116\-35 (86012) gavAmuShNaM payaH pItvA tryahamuShNaM ghR^itaM vibet . tryahamuShNaM ghR^itaM pItvA vAyubhakSho bhavetryaham .. 13\-116\-36 (86013) yona devAH pavitreNi bhu~njate lokamuttamam . yatpavitraM pavitrANAM taddhR^itaM shirasA vahet .. 13\-116\-37 (86014) ghR^itena juhuyAdagniM ghR^itena svasti vAchayet . ghR^itaM prAsheddhR^itaM dadyAdgavAM puShTiM tathA.ashnute .. 13\-116\-38 (86015) nirhR^itaishcha yavairgobhirmAsaM prashritayAvakaH . brahmahatyAsamaM pApaM sarvametena shudhyate .. 13\-116\-39 (86016) parAbhavArthaM daityAnAM devaiH shauchamidaM kR^itam .. te devatvamapi prAptAH saMsiddhAshcha mahAbalAH .. 13\-116\-40 (86017) gAvaH pavitrAH puNyAshcha pAvanaM paramaM mahat . tAshcha dattvA dvijAtibhyo naraH svargamupAshnute .. 13\-116\-41 (86018) gavAM madhye shuchirbhUtvA gomatIM manasA japet . pUtAbhiradbhirAchamyi shuchirbhavati nirmalaH .. 13\-116\-42 (86019) agnimadhye gavAM madhye brAhmaNAnAM cha saMsadi . vidyAvedapratasnAtA brAhmaNAH puNyakarmiNaH .. 13\-116\-43 (86020) adhyApayera~nshiShyAnvai gomatIM yaj~nasammitAm . trirAtropoShito bhUtvA gomatIM labhate varam .. 13\-116\-44 (86021) putrikAmashcha labhate putraM dhanamathApi vA .. patikAmA cha bhartAraM sarvakAmAMshcha mAnavaH .. 13\-116\-45 (86022) gAvastuShTAH prayachChanti sevitA vai na saMshayaH . evametAM mahAbhAgA yaj~niyAH sarvakAmadAH . rohiNya iti jAnIhi naitAbhyo vidyate param .. 13\-116\-46 (86023) ityuktaH sa mahAtejAH shukaH pitrA mahAtmanA . pUjayAmAsa tAM nityaM tasmAttvamapi pUjaya .. .. 13\-116\-47 (86024) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShoDashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 116 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-116\-13 ashR^i~NkA ityakhurA ityasyApyupalakShaNam .. 7\-116\-14 gAH prAyamupaviShTA iti jha.pAThaH .. 7\-116\-27 ganAH vR^ikShAH . patrarathAH pakShiNaH .. 7\-116\-39 nirhR^itaiH gomayanirgataiH .. 7\-116\-44 gomatIM gomatyA R^ichA prakAshitamarthaM varaM labhate .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 117 .. shrIH .. 13\.117\. adhyAyaH 117 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati golokasya brahmalokAdapyuparitanatve brahmaNo varadAnasya kAraNatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `*yudhiShThira uvAcha . surANAmasurANAM cha bhUtAnAM cha pitAmaha . prabhuH sraShTA cha bhagavAnmunibhiH stUyate bhuvi .. 13\-117\-1 (86025) tasyopari kathaM hyeSha golokaH sthAnatAM gataH . saMshayo me mahAneSha tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-117\-2 (86026) bhIShma uvAcha. 13\-117\-3x (7126) manovAgbuddhayastAvadekasthAH kurusattama . tato me shR^iNu kArtsnyena gomahAbhAgyamuttamam .. 13\-117\-3 (86027) puNyaM yashasyamAyuShyaM tathA svastyayanaM mahat . kIrtirviharatA loke gavAM yo goShu bhaktimAn .. 13\-117\-4 (86028) shrUyate hi purANeShu maharShINAM mahAtmanAm . saMsthAne sarvalokAnAM devAnAM chApi sambhave .. 13\-117\-5 (86029) devatArthe.amR^itArthe cha yaj~nArthe chaiva bhArata . surabhirnAma vikhyAtA rohiNI kAmarUpiNI .. 13\-117\-6 (86030) sa~Nkalpya manasA pUrvaM rohiNI hyamR^itAtmanA . ghoraM tapaH samAsthAya nirmitI visvakarmaNA .. 13\-117\-7 (86031) puruShaM chAsR^ijadbhUstejasA tapasA cha ha . dedIpyamAnaM vapuShA samiddhamiva pAvakam .. 13\-117\-8 (86032) so.apashyadiShTarUpAM tAM surabhiM rohiNIM tadA . dR^iShTvaiva chAtivimanAH so.abhavatkAmamohitaH .. 13\-117\-9 (86033) taM kAmArtamatho j~nAtvA svayaMbhUrlokabhAvanaH . mA.a.arto bhava tathA chaiSha bhagavAnabhyabhAShata .. 13\-117\-10 (86034) tataH sa bhagavAMstatra mArtANDa iti vishrutaH . chakAra nAma taM dR^iShTvA tasyArtIbhAvamuttamam .. 13\-117\-11 (86035) so.adadAdbhagavAMstasmai mArtANDAya mahAtmane . surUpAM surabhiM kanyAM tapastejomayIM shubhAm .. 13\-117\-12 (86036) yathA mayaiSha chodbhUtastvaM chaivaShA cha rohiNI . maithunaM gatavantau cha tathA chotpatsyati prajA .. 13\-117\-13 (86037) prajA bhaviShyate puNyA pavitraM paramaM cha vAm . na chApyagamyAgamanAddoShaM prApsyasi karhichit .. 13\-117\-14 (86038) tvatprajAsambhavaM kShIraM bhaviShyati paraM haviH . yaj~neShu chAjyabhAgAnAM tvatprajAmUlajo vidhiH .. 13\-117\-15 (86039) prajAshushrUShavashchaiva ye bhaviShyanti rohiNi . tava tenaiva puNyeni golokaM yAntu mAnavAH .. 13\-117\-16 (86040) idaM pavitraM paramamR^iShabhaM nAma karhichit . yadvai j~nAtvA dvijA loke mokShyante yonisa~NkarAt .. 13\-117\-17 (86041) etatkriyAH pravartante mantrabrAhmaNasaMskR^itAH . devatAnAM vitR^INAM cha havyakavyapurogamAH .. 13\-117\-18 (86042) tata etena puNyena prajAstava tu rohiNi . UrdhvaM mamApi lokasya vatsyante nirupadravAH .. 13\-117\-19 (86043) bhadraM tebhyashcha bhadraM te ye prajAsu bhavanti vai . yugandharAshcha te putrAH santu lokasya dhAraNe .. 13\-117\-20 (86044) yAnyAnkAmayase lokAMstA.NllokAnanuyAsyasi . sarvadevagaNashchaiva tava yAsyanti putratAm . tava stanasamudbhUtaM pibanto.amR^itamuttamam .. 13\-117\-21 (86045) evametAnvarAnsarvAnagR^ihNAtsurabhistadA . bruvataH sarvalokeshAnnirvR^itiM chAgamatparAm .. 13\-117\-22 (86046) sR^iShTvA prajAshcha vipulA lokasandhAraNAya vai . brahmaNA samanuj~nAtA surabhirlokamAvishat .. 13\-117\-23 (86047) evaM varapradAnena svayaMbhoreva bhArata . upariShTAdgavAM lokaH proktaste sarvamAditaH ..' .. 13\-117\-24 (86048) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptadashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 117 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## * etadAdyekAdashAdhyAyA dAkShiNAtyakosheShveva dR^ishyante. 7\-117\-3 manovAgbuddhayaH manovAgbuddhIrekasthAH kuru. . 7\-117\-10 Arto mA bhavetyabhyabhAShata .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 118 .. shrIH .. 13\.118\. adhyAyaH 118 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati vistareNa gavotpattiprakArakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . surabheH kAH prajAH pUrvaM mArtANDAdabhavanpurA . etanme shaMsa tatveni goShu me prIyate manaH .. 13\-118\-1 (86049) bhIShma uvAcha. 13\-118\-2x (7127) shR^iNu nAmAni divyAni gomAtR^INAM visheShataH . yAbhirvyAptAstrayo lokAH kalyANIbhirjanAdhipa .. 13\-118\-2 (86050) surabhyaH prathamodbhUtA yAshcha syuH prathamAH prajAH . mayochyamAnAH shR^iNu tAH prApsyase vipulaM yashaH .. 13\-118\-3 (86051) taptvA tapo ghoratapAH surabhirdiptatejasaH . suShAvaikAdasha sutAnrudrA ye chChandasi stutAH .. 13\-118\-4 (86052) ajaikapAdahirbudhnyastryambakashcha mahAyashAH . vR^iShAkapishcha shambhushcha kapAlI raivatastathA .. 13\-118\-5 (86053) harashcha bahurUpashcha ugra ugro.atha vIryavAn . tasya chaivAtmajaH shrImAnvishvarUpo mahAyashAH .. 13\-118\-6 (86054) ekAdashaite kathitA rudrAste nAma nAmataH . mahAtmAno mahAyogAstejoyuktA mahAbalAH .. 13\-118\-7 (86055) ete variShThajanmAno devAnAM brahmavAdinAm . viprANAM prakR^itirloke eta eva hi vishrutAH .. 13\-118\-8 (86056) eta ekAdasha proktA rudrAstribhuvaneshvarAH . shataM tvetatsamAkhyAtaM shatarudraM mahAtmanAm .. 13\-118\-9 (86057) suShuve prathamAM kanyAM surabhiH pR^ithivIM tadA . vishvakAmadughA dhenuryA dhArayati dehinaH .. 13\-118\-10 (86058) sutaM gobrAhmaNaM rAjannekamityabhidhIyate . gobrAhmaNasya jananI surabhiH parikIrtyate .. 13\-118\-11 (86059) sR^iShTvA tu prathamaM rudrAnvaradAnrudrasambhavAn . pashchAtprabhuM grahapatiM suShuve lokasammatam .. 13\-118\-12 (86060) somarAjAnamamR^itaM yaj~nasarvasvamuttamam . oShadhInAM rasAnAM cha devAnAM jIvitasya cha .. 13\-118\-13 (86061) tataH shriyaM cha medhAM cha kIrtiM devIM sarasvatIm . chatasraH suShuve kanyA yogeShu niyatAH stitAH .. 13\-118\-14 (86062) etAH sR^iShTvA prajA eShA surabhiH kAmarUpiNI . suShuve paramaM bhUyo divyA gomAtaraH shubhAH .. 13\-118\-15 (86063) puNyAM mAyAM madhushchyotAM shivAM shIghrAM saridvarAm . hiraNyavarNAM subhagAM gavyAM pR^ishnIM kuthAvatIm .. 13\-118\-16 (86064) a~NgAvatIM ghR^itavatIM dadhikShIrapayovatIm . amoghAM suramAM satyAM revatIM mArutIM rasAm .. 13\-118\-17 (86065) ajAM cha sikatAM chaiva shuddhadhUmAmadhAriNIm . jIvAM prANavatIM dhanyAM shuddhAM dhenuM dhanAvahAm .. 13\-118\-18 (86066) indrAmR^iddhiM cha shAnti cha shAntapApAM saridvarAm . chatvAriMshatimekAM cha dhanyAstA divi pUjitAH .. 13\-118\-19 (86067) bhUyo jaj~ne surabhyAshcha shrImAMshchandrAMshusaprabhaH . vR^ipo dakSha iti khyAtaH kaNDhe maNitalaprabhaH. 13\-118\-20 (86068) sragvI kakudmAndyutimAnmR^iNAlasadR^ishaprabhaH . surabhyanumate datto dhvajo mAheshaavarastu saH .. 13\-118\-21 (86069) surabhyaH kAmarUpiNyo gAvaH puNyArthamutkaTAH . Adityebhyo vasubhyashcha vishvebhyashcha dadau varAn .. 13\-118\-22 (86070) surabhistu tapastaptvA suShuve gAstataH punaH . yA dattA lokapAlAnAmindrAdInAM yudhiShThira .. 13\-118\-23 (86071) suShTunAM kapilAM chaiva rohiNIM cha yashasvinIm . sarvakAmadughAM chaiva marutAM kAmarUpiNIm .. 13\-118\-24 (86072) gAvo mR^iShTadughA hyetAstAshchatasro.atra saMstutAH . yAsAM bhUtvA purA vatsAH pibantyamR^itamuttamam .. 13\-118\-25 (86073) suShTutAM devarAjAya vAsavAya mahAtmane . kapilAM dharmarAjAya varuNAya cha rohiNIm .. 13\-118\-26 (86074) sarvakAmadughAM dhenuM rAj~ne vaishravaNAya cha . ityetA lokamahitA vishrutAH surabheH prajAH .. 13\-118\-27 (86075) etAsAM prajayA pUrNA pR^ithivI munipu~NgavaH . gobhyaH prabhavate sarvaM yatkiMchidiha shobhanam .. 13\-118\-28 (86076) surabhyapatyamityetannAmataste.anupUrvashaH . kIrtitaM brUhi rAjendra kiM bhUyaH kathayAmi te'.. .. 13\-118\-29 (86077) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. 118 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 119 .. shrIH .. 13\.119\. adhyAyaH 119 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati indrasya vatsabhAvena surabhyAH kShIrapAnAdamaratvAdilAbhakathanam .. 1 .. tathA indradidevAnAM vAsArthaM surabheranumatyA tadIyamukhAdyavayavasamAshrayaNakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . surabhyAstu tadA devyAH kIrtirlakShmIH sarasvatI . medhA cha pravarA devI yAshchatasro.abhivishrutAH .. 13\-119\-1 (86078) pR^ithaggobhyaH kimetAH syurutAho goShu saMshritAH . devAH ke vA.a.ashritA goShu tanme brUhi pitAmaha .. 13\-119\-2 (86079) bhIShma uvAcha. 13\-119\-3x (7128) yaM devaM saMshritA gAvastaM devaM devasaMj~nitam . yadyaddevAshritaM daivaM tattaddaivaM dvijA viduH .. 13\-119\-3 (86080) sarveShAmeva devAnAM pUrvaM kila samudbhave . amR^itArthe surapatiH surabhiM samupasthitaH .. 13\-119\-4 (86081) indra uvAcha. 13\-119\-5x (7129) ichCheyamamR^itaM dattaM tvayA devi rasAdhikam . tvatprasAdAchChivaM mahyamamaratvaM bhavediti .. 13\-119\-5 (86082) surabhiruvAcha. 13\-119\-6x (7130) vatso bhUtvA suparate pibasva prasravaM mama . tato.amaratvamapi tasthAnamaindramavApsyasi .. 13\-119\-6 (86083) na cha te vR^itrahanyuddhe vyathA.aribhyo bhaviShyati . balArthamAtmanaH shakra prasravaM piba me vibho .. 13\-119\-7 (86084) bhIShma uvAcha. 13\-119\-8x (7131) tato.apibatsnaM tasyAH surabhyAH surasattamaH . amaratvaM surUpatvaM balaM chApadanuttamam .. 13\-119\-8 (86085) puraMdaro.amR^itaM pItvA prahR^iShTaH samupasthitaH . putro.ahaM tava bhadraM te brUhi kiM karavANi te .. 13\-119\-9 (86086) surabhiruvAcha. 13\-119\-10x (7132) kR^itaM putra tvayA sarvamupayAhi triviShTapam . pAlayasva surAnsarvA~njahi ye surashatravaH .. 13\-119\-10 (86087) na cha gobrAhmaNe.avaj~nA kAryA te shAntimichChatA . gobrAhmaNasya nishvAsaH shoShayedapi devatAH .. 13\-119\-11 (86088) gobrAhmaNapriyo nityaM svastishabdamudAharan . pR^ithivyAmantarikShe cha nAkapR^iShThe cha vikramet .. 13\-119\-12 (86089) yachcha te.anyadbhavetkR^ityaM tanme brUyAH samAsataH . tatte sarvaM kariShyAmi satyenaitadbravImi te .. 13\-119\-13 (86090) indra uvAcha. 13\-119\-14x (7133) ichCheyaM goShu niyataM vastuM devi bravImi te . ebhiH suragaNaiH sArdhaM mamAnugrahamAchara .. 13\-119\-14 (86091) surabhiruvAcha. 13\-119\-15x (7134) gavAM sharIraM pratyakShametatkaushika lakShye . yo yatrotsahate vastuM sa tatra vasatAM suraH .. 13\-119\-15 (86092) sarvaM pavitraM paramaM gavAM gAtraM supUjitam . tathA kuruShva bhadraM te yathA tvaM shakra manyase .. 13\-119\-16 (86093) bhIShma uvAcha. 13\-119\-17x (7135) tasyAstadvachanaM shrutvA surabhyAH surasattamaH . saha sarvaiH suragaNairabhajatsaurabhIM prajAm .. 13\-119\-17 (86094) shR^i~Nge vaktre cha jihvAyAM devarAjaH samAvishat . sarvachChidreShu pavanaH pAdeShu marutAM gaNAH .. 13\-119\-18 (86095) kakudaM sarvago rudraH kukShau chaiva hutAshanaH . sarasvatI staneShvagryA shrIH purIShe jagatpriyA .. 13\-119\-19 (86096) mUtre kIrtishcha ga~NgA cha medhA payasi shAshvatI . vaktre somashcha vai devo hR^idaye bhagavAnyamaH .. 13\-119\-20 (86097) dharmaH puchChe kriyA lomni bhAskarashchakShuShI shritaH . siddhAH sandhiShu siddhishcha tapastejashcha cheShTane .. 13\-119\-21 (86098) evaM sarve suragaNA niyatA gAtravartmasu . mahatI devatA gAvo brAhmaNaiH parisaMskR^itAH .. 13\-119\-22 (86099) gAmAshrayanti sahitA devA hi prabhaviShNavaH . kimAsAM sarvabhAvena vidadhyAdbhagavAnpriyam .. 13\-119\-23 (86100) bhavAMshcha parayA bhaktyA pUjayasva nareshvara . gAvastu paramaM loke pavitraM pAvanaM haviH .. 13\-119\-24 (86101) nipAtya bhakShitaH svargAdbhArgavaH phenapaH kila . sa cha prANAnpunarlabdhvA tato golokamAshritaH ..' .. 13\-119\-25 (86102) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 119 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 120 .. shrIH .. 13\.120\. adhyAyaH 120 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati penapopAkhyAnakathanArabhyaH .. 1 .. trishikharagiryAshramavAsine sumitranAmne vipravarAya A~NgirasenaikasyA gordAnam .. 2 .. tasyA vaMshe.asa~NkhyeyAnAM gavAM sambhavaH .. 3 .. sumitreNa vatsamukhodgatakShIraphenapAnAtphenapa iti nAmAdhigamaH .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . kaH phenapeti nAmnA.asau kathaM vA bhakShitaH purA . mR^ita ujjIvitaH kasmAtkathaM golokamAshritaH .. 13\-120\-1 (86103) virudve mAnuShe loke tathA samayavartmasu . krate daivaM hi duShprapaM mAnuSheShu visheShataH . saMshayo me mahAnatra tanme vyAkhyAtumarhasi .. bhIShma uvAcha. 13\-120\-2 (86104) shrUyate bhArgave vaMshe sumitro nAma bhArata . vedAdhyayanasampanno vipule tapasi sthitaH .. 13\-120\-3 (86105) vAnaprasthAshrame yuktaH svakarmanirataH sadA . vinayAchAratatvaj~naH sarvadharmArthakovidaH .. 13\-120\-4 (86106) yatnAttriShavaNasnAyI saMdhyopAsanatatparaH . agnihotrarataH kShAnto japa~njuhvachcha nityadAH .. 13\-120\-5 (86107) pitR^idevAMshcha niyatamatirthIMshcha sa pUjayan . prANasandhAraNArthaM cha yatkiMchidupahArayan .. 13\-120\-6 (86108) giristrishikharo nAma yataH prabhavate nadI . kulajeti purANeShu vishrutA rudranirmitA .. 13\-120\-7 (86109) tasyAstIre same deshe puShpamAlAsamAkule . vanyauShadhidrumopete nAnApakShimR^igAyute .. 13\-120\-8 (86110) vyapetadaMshamashake dhvA~NkShagR^idhrairasevite . kR^iShNadarbhatR^iNaprAye suramye jyotirashmini .. 13\-120\-9 (86111) sarvonnataiH samaiH shyAmairyAj~nIyaistarubhirvR^ite . tatrAshramapadaM puNyaM bhR^igUNAmabhavatpurA. 13\-120\-10 (86112) uvAsa tatra niyataH sumitro nAma bhArgavaH . yathoddiShTena pUrveShAM bhR^igUNAM sAdhuvartmanA .. 13\-120\-11 (86113) tasmA A~NgirasaH kashchiddadau gAM sharkarIM shubhAm . varShAsu pashchime mAsi paurNamAsyAM shuchivrataH .. 13\-120\-12 (86114) sa tAM labdhvA dharmashIlashchintayAmAsa tatparaH . sumitraH parayA bhaktyA jananImiva mAtaram .. 13\-120\-13 (86115) tena sandhukShyamANA sA rohiNI kAmarUpiNI . pravR^iddhimagamachChreShThA prANatashcha sudarshanA .. 13\-120\-14 (86116) sirAvimuktapArshvAntA vipulAM kAntimudvahat . shyAmapArshvAntapR^iShThA sA surabhirmadhupi~NgalA .. 13\-120\-15 (86117) bR^ihatI sUkShmaromAntA rUpodagrA tanutvachA . kR^iShNapuchChA shvetavaktrA samavR^ittapayodharA .. 13\-120\-16 (86118) pR^iShThonnatA pUrvanatA sha~NkukarNI sulochanA . dIrghajihvA hrasvashR^i~NgI sampUrNadashanAntarA .. 13\-120\-17 (86119) mAMsAdhikagalAntA sA prasannA shubhadarshanA . nityaM shamayutA snigdhA sampUrNodAttanisvanA .. 13\-120\-18 (86120) prAjApatyairgavAM nityaM prashastairlakShaNairyutA . yauvanastheva vanitA shushubhe rUpashobhayA .. 13\-120\-19 (86121) vR^iSheNopagatA sA tu kalyA madhuradarshanA . mithunaM janayAmAsa tulyarUpamivAtmanaH .. 13\-120\-20 (86122) saMvardhayAmAsa sa tAM savatsAM bhArgavo muniH . tayoH prajAdhisaMsargAtsahasraM cha gavAmabhUt .. 13\-120\-21 (86123) gavAM jAtisahasrANi sambhUtAni parasparam . R^iShabhANAM cha rAjendra naivAntaH pratidR^ishyate .. 13\-120\-22 (86124) tairAshramapadaM ramyamaraNyaM chaiva sarvashaH . samAkulaM samabhavanmeghairiva nabhasthalam .. 13\-120\-23 (86125) kAni chitpadmavarNAni kiMshukAbhAni kAnichit . rukmavarNAni chAnyAni chandrAMshusadR^ishAni cha .. 13\-120\-24 (86126) tathA rAjatavarNAni kAnichillohitAni vai . nIlalohitatAmrANi kR^iShNAni kapilAni cha . nAnArAgavichitrANi yUthAni kulayUthapa .. 13\-120\-25 (86127) na cha kShIraM sutasnehAdvatsAnAmupajIvati . bhArgavaH kevalaM chAsIdgavAM prANAyane rataH .. 13\-120\-26 (86128) tathA shushrUShatastasya gavAM hitamavekShataH . vyatIyAtsumAhAnkAlo vatsochChiShTena vartataH .. 13\-120\-27 (86129) kShutpipAsAparishrAntaH satataM prasravaM gavAm . vatsairuchChiShTamuditaM bahukShIratayA bahu .. 13\-120\-28 (86130) pItavAMstena nAmAsya phenapetyabhivishrutam . gautamasyAbhiniShpannamevaM nAma yudhiShThira .. .. 13\-120\-29 (86131) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi viMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 120 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-120\-7 kUlaheti purANeShviti Ta.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 121 .. shrIH .. 13\.121\. adhyAyaH 121 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## phenapasya gobhiH kadAchana golokAdetya girihrade strIrUpadhAraNena viharamANAnAM gavAmavalokanam .. 1 .. phenapasya gobhiH sveShAM golokaprAptyupAyaM pR^iShTAbhistAbhistAH prati rantidevasya satre AtmanAM pashutvopakalpanasya tadupAyatvoktiH .. 2 .. phenapasya sveShvativatsalatayA yAgIyapashutve tadabhyanuj~nAnasya duHsampAdatAM chintayantIShu tAsu kapilAbhistAbhyaH sveShAmeva goShu shraiShThyaprAptirUpavarAdhigamena penapavadhapratij~nAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . kadAchitkAmarUpiNyo gAvaH strIveShamAshritAH . hrade krIDanti saMhR^iShTA gAyantyaH puNyalakShaNAH ..? 13\-121\-1 (86132) dadR^ishustasya gAvo vai vismayotphullalochanAH . Uchushcha kA yUyamiti striyo mAnuShayA girA .. 13\-121\-2 (86133) striya UchuH. 13\-121\-3x (7136) gAva eva vayaM sarvakarmabhiH shobhanairyutAH . sarvAH strIveShadhAriNyo yathAkAmaM charAmehe. 13\-121\-3 (86134) gAva UchuH. 13\-121\-4x (7137) gavAM gAvaH paraM daivaM gavAM gAvaH parA gatiH . kathayadhvamihAsmAkaM kena vaH sukR^itAM gatiH .. 13\-121\-4 (86135) striya UchuH. 13\-121\-5x (7138) asmAkaM haviShA devA brAhmaNAstarpitAstathA . kavyena pitarashchaiva havyenAgnishcha tarpitaH .. 13\-121\-5 (86136) prajayA cha tathA.asmAkaM kR^iShirabhyuddhR^itA sadA . shakaTaishchApi saMyuktA dashavAhashatena vai .. 13\-121\-6 (86137) tadetaiH sukR^itaiH sphItairvayaM yAshchaiva naH prajAH . golokamanusamprAptA yaH paraM kAmagocharaH .. 13\-121\-7 (86138) yUyaM tu sarvA rohiNyaH saprajAH sahapu~NgavAH . adhogAminya ityeva pashyAmo divyachakShuShA .. 13\-121\-8 (86139) gAva UchuH. 13\-121\-9x (7139) evaM gavAM paraM daivaM gAva eva parAyaNam . svapakShyAstAraNIyA vaH sharaNAya gatA vayam .. 13\-121\-9 (86140) kimasmAbhiH karaNIyaM vartitavyaM katha~nchana . prApnuyAma cha golokaM bhavAma na cha garhitAH .. 13\-121\-10 (86141) striya UchuH. 13\-121\-11x (7140) vartate rantidevasya satraM varShasahasrakam . tatra tasya nR^ipasyAshu pashutvamupagachChataH .. 13\-121\-11 (86142) tatastasyopayogena pashutve yaj~nasaMskR^itAH . golokAnprApsyatha shubhAMstena puNyena saMyutAH .. 13\-121\-12 (86143) bhIShma uvAcha. 13\-121\-13x (7141) etattAsAM vachaH shrutvA gavAM saMhR^iShTamAnasAH . gamanAya manashchakrurautsukyaM chAgamanparam .. 13\-121\-13 (86144) na hi no bhArgavo dAtA pashutvenopayojanam . yaj~nastasya narendrasya vartate dharmatastathA .. 13\-121\-14 (86145) vayaM na chAnanuj~nAtAH shaktA gantuM katha~nchana . avochannatha tatratyA bhArgavo vadhyatAmayam .. 13\-121\-15 (86146) etatsarvA rochayata na hi shakyamato.anyathA . lokAnprAptuM sahAsmAbhirnishchayaH kriyatAmayam .. 13\-121\-16 (86147) na tu tAsAM sametAnAM kAchiddhoreNa chakShuShA . shaknoti bhArgavaM draShTuM satkR^itenopasaMyutA .. 13\-121\-17 (86148) atha padmasavarNAbhA bhAskarAMshusamaprabhAH . japAlohitatAmrAkShyo nirmAMsakaThinAnanAH .. 13\-121\-18 (86149) rohiNyaH kapilAH prAhuH sarvAsAM vai samakShataH . meghastanitanirghoShAstejobhirabhira~nchitAH .. 13\-121\-19 (86150) vayaM hi taM vadhiShyAmaH sumitraM nAtraM saMshayaH . sukR^itaM pR^iShThataH kR^itvA kiM naH shreyo vidhAsyatha .. 13\-121\-20 (86151) gAva UchuH. 13\-121\-21x (7142) kapilAH sarvavarNeShu pradhAnatvamavApsyatha . gavAM shataphalA chaikAM dattvA phalamavApsyati .. 13\-121\-21 (86152) bhIShma uvAcha. 13\-121\-22x (7143) etadgavAM vachaH shrutvA kapilA hR^iShTamAnasAH . chakruH sarvA bhArgavasya sumitrasya vadhe matim ..' .. 13\-121\-22 (86153) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 121 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-121\-2 tasya phenapasya striyaH prati .. 7\-121\-4 sukR^itAM puNyakR^itAm .. 7\-121\-6 shaktAshchApi tathA yuktA iti tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 122 .. shrIH .. 13\.122\. adhyAyaH 122 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## phenapasya gobhaktayudrekasantuShTAbhirgolokAdAgatagomAtR^ibhiH yogaprabhAveNa sharIrAdviyojanena svalokaprApaNapUrvakaM tasminkapilAnishchayanivedanam .. 1 .. tataH kapilAbhiryathApratij~naM shR^i~NgAghAtAdinA phenapasya kuNapasharIravibhedanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . yAstu gomAtarastasya kAmachAriNya AgatAH . samIpaM hi sumitrasya kR^itaj~nAH samupasthitAH .. 13\-122\-1 (86154) abhiprashasya chaivAhustamR^iShiM puNyadarshanAH . golokAdAgatA veda vR^iShagomAtaro vayam .. 13\-122\-2 (86155) suprItAH sma varaM gR^ihNa yamichChasi mahAmune . yadbhi goShu parAM buddhiM kR^itavAnasi nityadA .. 13\-122\-3 (86156) sumitra uvAcha. 13\-122\-4x (7144) prItosmyanugR^ihItosmi yanmAM gomAtaraH shubhAH . suprItamanasaH sarvAstiShThante cha varapradAH .. 13\-122\-4 (86157) bhavedgoShveva me bhaktiryathaivAdya tathA sadA . goghnAshchaivAvasIdantu narA brahmadviShashcha ye .. 13\-122\-5 (86158) gomAtara UchuH. 13\-122\-6x (7145) evametadR^iShishreShTha hitaM vadasi naH priyam . ehi gachCha sahA.asmAbhirgolokamR^iShisattama .. 13\-122\-6 (86159) sumitra uvAcha. 13\-122\-7x (7146) yUyamiShTAM gatiM yAntu na hyahaM gantumutsahe . imA gAvaH samutsR^ijya tapasvinyo mama priyAH .. 13\-122\-7 (86160) bhIShma uvAcha. 13\-122\-8x (7147) tAstu tasya vachaH shrutvA kapilAnAM sudAruNam . nityustamR^iShimutkShipya bhArgavaM nabha udvahan .. 13\-122\-8 (86161) kalevaraM tu tatraiva tasya saMnyasya mAtaraH . niShkR^iShya karaNaM yogAdAnayanbhArgavasya vai .. 13\-122\-9 (86162) sarvaM chAsya tadAchakhyuH kapilAnAM vicheShTitam . yadarthaM haraNaM gobhirgolokaM lokamAtaraH .. 13\-122\-10 (86163) tatastu kapilAstatra tasya dR^iShTvA kalevaram . tathApratij~naM shR^i~Ngaishcha khuraishchApyavachUrNayan .. 13\-122\-11 (86164) tataH saMChidya bahudhA bhArgavaM nR^ipasattama . yuyuryatretarA gAvastachcha sarvaM nyavedayan .. 13\-122\-12 (86165) atha gomAtR^ibhiH shaptAstA gAvaH pR^ithivIcharAH . amedhyavadanAH kShipraM bhavadhvaM brahmaghAtakAH .. 13\-122\-13 (86166) evaM kR^itaj~nA gAvo hi yatA gomAtaro nR^ipa . R^iShishcha prAptavA.NllokaM gAvashcha parimokShitAH ..' .. 13\-122\-14 (86167) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 122 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-122\-2 veda viddhi . R^iShe gomAtaro vayamiti tha.pAThaH .. 7\-122\-8 kapilAnAM sudAruNaM sumitravadhapratij~nAnaM cha shrutvA .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 123 .. shrIH .. 13\.123\. adhyAyaH 123 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## phenapasya gobhI rantidevaM prati tatsatre sveShAM pashutvena viniyogaprArthanA .. 1 .. tena gavAM madhye kasyAshchidapi sakAmatvaj~nAne satravirAmarUpasamayakaraNena satrArabhyaH .. 2 .. kadAjana kasyAshchidgorvatsasnehAdvishasane duHkhAvagamena yAgoparamaH .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `bhIShma uvAcha . tA gAvo rantidevasya gatvA yaj~naM manIShiNaH . AtmAnaM j~nApayAmAsurmaharShINAM samakShataH .. 13\-123\-1 (86168) rantidevastato rAjA prayataH prA~njaliH shuchiH . uvAcha gAvaH praNataH kimAgamanamityapi .. 13\-123\-2 (86169) gAva UchuH. 13\-123\-3x (7148) ichchAmastava rAjendra satre.asminviniyojanam . pashutvamupasamprAptuM prasAdaM kartumarhasi .. 13\-123\-3 (86170) rantideva uvAcha. 13\-123\-4x (7149) nAsti shakto gavAM ghAtaM kartuM shatasahasrashaH . ghAtayitvA tvahaM yuShmAnkathamAtmAnamuttare .. 13\-123\-4 (86171) yaH pashutvena saMyojya yuShmAnsvargaM nayediha . AtmAnaM chaiva tapasA gAvaH samupagamyatAm .. 13\-123\-5 (86172) gAva UchuH. 13\-123\-6x (7150) asmAkaM tAraNe yukto dharmAtmA tapasi sthitaH . shruto.asmAbhirbhavAnrAjaMstatastu svayamAgatAH .. 13\-123\-6 (86173) rantideva uvAcha. 13\-123\-7x (7151) mama satre pashutvaM vo yadyevaM hi manIShitam . samayenAhametena juhuyAM vo hutAshane .. 13\-123\-7 (86174) kadAchidyadi vaH kAchidakAmA viniyujyate . tadA samAptiH satrasya gavAM syAditi naiShThikI .. 13\-123\-8 (86175) gAva UchuH. 13\-123\-9x (7152) evamastu mahArAja yathA tvaM prabravIShi naH . akAmAH syuryadA gAvastadA satraM samApyatAm .. 13\-123\-9 (86176) bhIShma uvAcha. 13\-123\-10x (7153) tataH pravR^itte gosatre rantidevasya dhImataH . gosahasrANyaharaharniyujyante shamItR^ibhiH .. 13\-123\-10 (86177) evaM bahani varShANi vyatItAni narAdhipa . gavAM vai vadhyamAnAnAM na chAntaH pratyadR^ishyata .. 13\-123\-11 (86178) gavAM charmasahasraistu rAshayaH parvatopamAH . babhUvuH kurushArdUla bahudhA meghasaMnibhAH .. 13\-123\-12 (86179) medaHkledavahA chaiva prAvartata mahAnadI . adyApi bhuvi vikhyAtA nadI charmaNvatI shubhA .. 13\-123\-13 (86180) tataH kadAchitsvaM vatsaM gaurupAmantrya duHkhitA . ehi vatsa stanaM pAhi mA tvaM pashchAtkShudArditaH .. 13\-123\-14 (86181) tapsyase vimanA duHkhaM ghAtitAyAM mayi dhruvam . ete hyAyAnti chaNDAlAH sashastrAmAM jighAMsavaH .. 13\-123\-15 (86182) atha shushrAva tAM vANIM mAnuShIM samudAhR^itAm . rantidevo mahArAja tatastAM samavArayat .. 13\-123\-16 (86183) sthApayAmAsa gosatramatha taM pArtivarShabha . satrotsR^iShTAH parityaktA gAvo.anyAH samupAshritAH .. 13\-123\-17 (86184) yAstasya rAj~no nihatA gAvo yaj~ne mahAtmanaH . tA golokamupAjagmuH prekShitA brahmavAdibhiH .. 13\-123\-18 (86185) rantidevopi rAjarShiriShTvA yaj~naM yathAvidhi . tataH sakhyaM surapatestridivaM chAkShayaM yayau .. 13\-123\-19 (86186) phenapo divi goloke mumude shAshvatIH samAH . avashiShTashcha yA gavastA babhUvurvanecharAH .. 13\-123\-20 (86187) phenapAkhyAnametatte gavAM mAhAtmyameva cha . kathitaM pAvanaM puNyaM kR^iShNadvaipAyaneritam .. 13\-123\-21 (86188) nArAyaNo.api bhagavAndR^iShTvA goShu paraM yashaH . shushrUShAM paramAM chakre bhaktiM cha bharatarShabha .. 13\-123\-22 (86189) tasmAttvamapi rAjendra gA vai pUjaya bhArata . dvijebhyashchaiva satataM prayachCha kurusattama .. .. 13\-123\-23 (86190) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayoviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 123 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-123\-8 kadAchit kadApi . kAchit kApi .. 7\-123\-10 shamItR^ibhiH shamitR^ibhiH . dIrgha ArShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 124 .. shrIH .. 13\.124\. adhyAyaH 124 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati gomAhAtmyapratipAdakavyAsashukasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . pavitrANAM pavitraM yachChreShThaM lokeShu pUjitam . mahAvrataM mahAbhAga tanme brUhi pitAmaha .. 13\-124\-1 (86191) bhIShma uvAcha. 13\-124\-2x (7154) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . pituH putrasya saMvAdaM vyAsasya cha shukasya cha .. 13\-124\-2 (86192) R^iShINAmuttamaM kR^iShNaM bhAvitAtmAnamachyutam . pAramparyavisheShaj~naM sarvashAstrArthakovidam .. 13\-124\-3 (86193) kR^itashauchaH shukastatra kR^itajapyaH kR^itAhnikaH . paraM niyamamAsthAya paraM dharmamupAshritaH .. 13\-124\-4 (86194) praNamya shirasA vyAsaM sUkShmatatvArthadarshinam . shukaH paprachCha vai prashnaM dAnadharmakutUhalaH .. 13\-124\-5 (86195) bahuchitrANi dAnAni bahushaH shaMsase mune . mahArthaM pAvanaM puNyaM kiMsviddAnaM mahAphalam .. 13\-124\-6 (86196) kena durgANi tarati kena lokAnavApnute . kena vA mahadApnoti iha loke paratra cha .. 13\-124\-7 (86197) ke vA yaj~nasya voDhAraH keShu yaj~naH pratiShThitaH . ki~ncha yaj~nasya yaj~natvaM ki~ncha yaj~nasya bheShajam . yaj~nAnAmuttamaM ki~ncha tadbhavAnprabravItu me .. 13\-124\-8 (86198) sa tasmai bhajamAnAya jAtakautUhalAya cha . vyAso vratanidhiH prAha gavAmidamanuttamam .. 13\-124\-9 (86199) dhanyaM yashasyamAyuShyaM loke shrutisukhAvaham . yatpavitraM pavitrANAM ma~NgalAnAM cha ma~Ngalam .. 13\-124\-10 (86200) sarvapApaprashamanaM tatsamAsena me shR^iNu . yadidaM tiShThate loke jagatsthAvaraja~Ngamam . gAvastatprApya tiShThanti goloke puNyadarshanAH .. 13\-124\-11 (86201) mAtaraH sarvabhUtAnAM vishvasya jagatashcha ha . rudrANAmiha sAdhyAnAM gAva eva tu mAtaraH .. 13\-124\-12 (86202) rudrANAM mAtaro hyetA hyAdityAnAM svasA smR^itAH . vasUnAM cha duhitrastA brahmasantAnamUlajAH .. 13\-124\-13 (86203) yAsAmadhipatiH pUShA maruto vAlabandhanAH . aishvaryaM varuNo rAjA vishvedevAH samAshritAH .. 13\-124\-14 (86204) ya evaM veda tA gAvo mAtaro devapUjitAH . sa vipro brahmalokAya gavAM lokAya vA dhruvaH .. 13\-124\-15 (86205) gAvastu nAvamanyeta karmaNA manasA girA . gavAM sthAnaM paraM loke prArthayedyaH parAM gatim .. 13\-124\-16 (86206) na padbhyAM tADayedgA vai na daNDena na muShTinA . imAM vidyAmupAshritya pAvanIM brahmanirmitAm .. 13\-124\-17 (86207) mAtR^INAmanvavAye cha na gomadhye na govraje . naro mUtrapurIShasya dR^iShTvA kuryAdvisarjanam .. 13\-124\-18 (86208) shuddhAshchandanashItA~NgyashchandrarashmisamaprabhAH . saumyAH surabhyaH subhagA gAvo guggulugandhayaH .. 13\-124\-19 (86209) sarve devA.avishangA vai samudramiva sindhavaH . divaM chaivAntarikShaM cha gavAM vyuShTiM samashnute .. 13\-124\-20 (86210) dadhinA juhuyAdagniM dadhinA svasti vAchayet . dadhi dadyAchcha prAsheta gavAM vyuShTiM samashnute .. 13\-124\-21 (86211) ghR^itena juhuyAdagniM ghR^itena svasti vAchayet . ghR^itamAlabhya prAshnIyAdgavAM vyuShTiM samashnute .. 13\-124\-22 (86212) gAvaH saMjIvanA yAstu gAvo dAnamanuttamam . tAH puNyagopAH suphalA bhajamAnaM bhajantu mAm .. 13\-124\-23 (86213) yena devAH pavitreNa svargalokamito gatAH . tatpavitraM pavitrANAM mama mUrdhni pratiShThitam .. 13\-124\-24 (86214) vINAmR^ida~NgapaNavA gavAM gAtraM pratiShThitAH . krIDArativihArArthe triShu lokeShu vartate .. 13\-124\-25 (86215) na tatra devA vartante nAgnihotrANi juhvati . na yaj~nairijyate chAtra yatra gaurvai na dR^ishyate .. 13\-124\-26 (86216) kShIraM dadhi ghR^ithaM yAsAM rasAnAmuttamo rasaH . amR^itaprabhavA gAvastrailokyaM yena jIvati .. 13\-124\-27 (86217) imAmAhUya dhenuM cha savatsAM yaj~namAtaram . upAhvayanti yAM viprA gAvo yaj~nahaviShkR^itam .. 13\-124\-28 (86218) yA medhyA prathamaM karma iyaM dhenuH sarasvatI . paurNamAsena vatsena kAmaM kAmaguNAnvitA .. 13\-124\-29 (86219) yatra sarvamidaM protaM yatkiMchijja~NgamaM jagat . sa gaurvai prathamA puNyA sarvabhUtahite ratA .. 13\-124\-30 (86220) dhAraNAH pAvanAH puNyA bhAvanA bhUtabhAvanAH . gAvo mAmabhirakShantu iha loke paratra cha .. 13\-124\-31 (86221) eSha yaj~naH sahopA~Nga eSha yaj~naH sanAtanaH . vedAH sahopaniShado gavAM rUpAH pratiShThitAH .. 13\-124\-32 (86222) etattAta mayA proktaM gavAmiha paraM matam . sarvataH shrAvayennityaM prayato brahmasaMsadi .. 13\-124\-33 (86223) shrutvA labheta tA.NllokAnye mayA parikIrtitAH . shrAvayitvApi prItAtmA lokAMstAnpratipadyate 13\-124\-34 (86224) dhenumekAM samAdadyAdahanyahani pAvanIm . tattathA prApnuyAdvipraH paThanvai gomatIM sadA .. 13\-124\-35 (86225) atha dhenurna vidyate tiladhenumanuttamAm . dadyAdgomatikalpena tAM dhenuM sarvapAvanIm .. 13\-124\-36 (86226) AhnikaM gomatIM nityaM yaH paTheta sadA naraH . sarvapApAtpramuchyeta prayatAtmA ya Acharet .. 13\-124\-37 (86227) ghR^itaM vA nityamAlabhya prAshya vA gomatIM japet . snAtvA vA gokarISheNa paThanpApAtpramuchyate .. 13\-124\-38 (86228) manasA gomatIM japyedgomatyA nityamAhnikam . na tvena divasaM kuryAdvyarthaM gomatyapAThakaH .. 13\-124\-39 (86229) gomatIM japamAnA hi devA devatvamApnuvan . R^iShitvamR^iShayashchApi gomatyA sarvamApnuvan .. 13\-124\-40 (86230) baddho bandhAtpramuchyeta kR^ichChrAnmuchyeta sa~NkaTAt . gomatIM sevate yastu labhate priyasa~Ngamam .. 13\-124\-41 (86231) etatpavitraM kArtsnyena etadvratamanuttamam . etattu pR^ithivIpAla pAvanaM shR^iNvatAM sadA .. 13\-124\-42 (86232) putrakAmAshcha ye kechiddhanakAmAshcha mAnavAH . addhAne choravairibhyo muchyate gomatIM paThan .. 13\-124\-43 (86233) pUrvavairAnubandheShu raNae chApyAtatAyinaH . labheta jayamevAshu sadA gomatipAThakaH ..'.. .. 13\-124\-44 (86234) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 124 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-124\-1 devavrata mahAbhAgeti ka.pAThaH .. 7\-124\-18 mAtR^INAmanupAte cheti tha.pATha ... 7\-124\-26 yatra gaurvai na duhyate iti tha.pATha .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 125 .. shrIH .. 13\.125\. adhyAyaH 125 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vyAsena shukamprati brAhmaNetaravarNAnAM kapilAkShIropajIvanArhatvAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `shuka uvAcha . kShatriyAshchaiva shUdrAshcha mantrahInAshcha ye dvijAH . kapilAmupajIvanti kathametatpitarbhavet .. 13\-125\-1 (86235) shrIvyAsa uvAcha. 13\-125\-2x (7155) kShatriyAshchaiva shUdrAshcha mantrahInAshcha ye dvijAH . kapilAmupajIvanti teShAM vakShyAmi nirNayam .. 13\-125\-2 (86236) kapilAstUttamA loke goShu chaivottamA matAH . tAsAM dAtA labhetsvargaM vidhinA yashcha sevate .. 13\-125\-3 (86237) spR^isheta kapilAM yastu daNDena charaNena vA . sa tena sparshamAtreNa narakAyopapadyate .. 13\-125\-4 (86238) mantreNa yu~njyAtkapilAM mantreNaiva pramu~nchate . mantrihInaM tu yo yu~njAtkR^imiyonau prasUyate .. 13\-125\-5 (86239) prahArAhatamarmA~NgA duHkhena cha jaDIkR^itA . padAni yAvadgachCheta tAvallokAnkR^imirbhavet .. 13\-125\-6 (86240) yAvanto bindavastasyAH shoNitasya kShitiM gatAH . tAvadvarShasahasrANi narakaM pratipadyate .. 13\-125\-7 (86241) mantreNa yu~njyAtkapilAM mantreNa viniyojayet . mantrahInairanuyuto ma~njayettamasi prabho .. 13\-125\-8 (86242) kapilAM ye.api jIvanti buddhimohAnvitA narAH . te.api varShasahasrANi patanti narake nR^ipa .. 13\-125\-9 (86243) atha nyAyena ye viprAH kapilAmupayu~njate . tasmiMlloke pramodante lokAshchaiShAmanAmayAH .. 13\-125\-10 (86244) vidhinA ye na kurvanti shUdrAstAnupadhAraya ..' .. 13\-125\-11 (86245) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 125 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 126 .. shrIH .. 13\.126\. adhyAyaH 126 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vyAsena shukamprati kapilAnAM gavAM svA~Ngapraveshanena devebhyaH prachChannamAtmanogopanAtparituShTasyAgnervarAtsarvashraiShThyaprAptikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `shuka uvAcha . nAnAvarNairupetAnAM gavAM kiM munisattama . kapilAH sarvavarNeShu variShThatvamavApnuvan .. 13\-126\-1 (86246) vyAsa uvAcha. 13\-126\-2x (7156) shR^iNu putra yathA goShu variShThAH kapilAH smR^itAH . kapilatvaM cha samprAptAH pUjyAshchi satataM nR^iShu .. 13\-126\-2 (86247) agniH purApachakrAma devebhya iti naH shrutam . devebhyo mAM ChAdayata sharaNyAH sharaNaM gatam .. 13\-126\-3 (86248) UchustAH sahitAstatra svAgataM tava pAvakaH . iha guptastvamasmAbhirna devairupalapsyase .. 13\-126\-4 (86249) atha devA vivitsantaH pAvakaM parichakramuH . goShu guptaM cha vij~nAya tAH kShipramupatasthire .. 13\-126\-5 (86250) yuShmAsu nivasatyagniriti gAH samachUchudan . prakAshyatAM hutavaho lokAnna chChettumarhatha .. 13\-126\-6 (86251) evamastvityunuj~nAya pAvakaM samadarshayan .. 13\-126\-7 (86252) adhigamya pAvakaM tuShTAste devAH sadya eva tu . agniM prachodayAmAsuH kriyatAM goShvanugrahaH .. 13\-126\-8 (86253) gavAM tu yAsAM gAtreShu pAvakaH samavasthitaH . kapilatvamanuprAptAH sarvashreShThatvameva cha .. 13\-126\-9 (86254) mahAphalatvaM loke cha dadau tAsAM hutAshanaH . tasmAddhi sarvavarNAnAM kapilAM gAM pradApaya . shrotriyAya prashAntAya prayatAyAgnihotriNe .. 13\-126\-10 (86255) yAvanti romANi bhanti dhenvA yugAni tAvanti punAti dAtR^In . pratigrahItR^IMshcha punAti dattA shiShTe tu gaurvai pratipAdanena .. .. 13\-126\-11 (86256) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaDviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 126 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 127 .. shrIH .. 13\.127\. adhyAyaH 127 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vyAsena shukamprati kapilAlakShaNavibhAgAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## shuka uvAcha . kena varNavibhAgena vij~neyA kapilA bhavet . kati vA lakShaNAnyasyA dR^iShTAni munibhiH purA .. 13\-127\-1 (86257) shrIvyAsa uvAcha. 13\-127\-2x (7157) shR^iNu tAta yathA goShu vij~neyA kapilA bhavet . netrayoH shR^i~Ngayoshchaiva khureShu vR^iShaNeShu cha . karNato ghrANatashchApi ShaDvidhAH kapilAH smR^itAH .. 13\-127\-2 (86258) eteShAM lakShaNAnAM tu yadyekamapi dR^ishyate . kapilAM tAM vijAnIyAdevamAhurmanIShiNaH .. 13\-127\-3 (86259) AgneyI netrakapilA khurairmAheshvarI bhavet . grIvAyAM vaiShNavI j~neyA pUShNo ghrANAdajAyata .. 13\-127\-4 (86260) karNatastu vasantena svayonimabhijAyate . gAyatryAshcha vR^iShaNayorutpattiH ShaDguNA smR^itA .. 13\-127\-5 (86261) evaM gAvashcha viprAshcha gAyatrI satyameva cha . vasantashcha suvarNashcha ekataH samajAyata .. 13\-127\-6 (86262) netrayoH kapilAM yastu vAhayeta duheta vA . sa pApakarmA narakaM pratiShThAM pratipadyate .. 13\-127\-7 (86263) narakAdvipramuktastu tiryagyoniM niShevate . yadA labheta mAnuShyaM jAtyandho jAyate naraH .. 13\-127\-8 (86264) shR^i~NgayoH kapilAM yastu vAhayeta duheta vA . tiryagyoniM sa labhate jAyamAnaH punaH punaH .. 13\-127\-9 (86265) khureShu kapilAM yastu vAhayeta duheta vA . tamasyapAre majjeta dhanahIno narAdhamaH .. 13\-127\-10 (86266) kapilAM vAladhAneShu vAhayeta duheta vA . nirAshrayaH sadA chaiva jAyate yadi chetkR^imiH .. 13\-127\-11 (86267) karNena kapilAM yastu jAnannapyupajIvati . sahasrashaH shuchirbhutvA mAnuShyaM prApnuyAdatha . chaNDAlaH pApayonishcha jAyate sa narAdhamaH .. 13\-127\-12 (86268) ghrANena kapilAM yastu pramAdAdupajIvati . so.api varShasahasrANi tiryagyonau prajAyate .. 13\-127\-13 (86269) vyAdhigrasto jaDo rogI bhavenmAnuShyamAgataH .. 13\-127\-14 (86270) madhusarpissugandhAstu kapilAH shAstrataH smR^itAH . etAH samupajIveta so.api tiryakShu jAyate .. 13\-127\-15 (86271) sthAvaratvamanuprApto yadi mAnuShyatAM labhet . alpAyuH sa bhavejjAto hInavarNakulodbhavaH .. 13\-127\-16 (86272) ye tu pApA hyasUyante kapilAM vAhayanti cha . nirayeShu pratiShThante yAvadAbhUtasamplavam .. .. 13\-127\-17 (86273) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 127 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-127\-7 vAhayena dameta veti tha.pATha ... \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 128 .. shrIH .. 13\.128\. adhyAyaH 128 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati shriyo balAtkAreNa svaprArthanayA gomUtrapurIShayornivAsasya kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . mayA gavAM purIShaM vai shriyA juShTamiti shrutam . etadichChAmyahaM shrotuM saMshayo.atra hi me mahAn .. 13\-128\-1 (86274) bhIShma uvAcha. 13\-128\-2x (7158) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gobhirnR^ipehaM saMvAdaM shriyA bhAratasattama .. 13\-128\-2 (86275) gAvo.atha vismitAstasyA dR^iShTvA rUpasya sampadam .. 13\-128\-3 (86276) gAva UchuH. 13\-128\-4x (7159) kA.asi devi kuto vA tvaM rUpeNApratimA bhuvi . vismitAH sma mahAbhAge tava rUpasya sampadA .. 13\-128\-4 (86277) ichChAmastvAM vayaM j~nAtuM kA tvaM kva cha gamiShyasi . tattvena hi suvarNAbhe sarvametadbravIhi naH .. 13\-128\-5 (86278) shrIruvAcha. 13\-128\-6x (7160) lokasya kAntirbhadraM vaH shrIrnAmAhaM parishrutA . mayA daityAH parityaktA vinaShTAH shAshvatIH samAH .. 13\-128\-6 (86279) mayA.abhipannA devAshcha modante shAshvatIH samAH . indro vivasvAnsomashcha viShNurApo.agnireva cha .. 13\-128\-7 (86280) mayA.abhipannA dIpyante R^iShayo devatAstathA . yAnnAvishAmyahaM gAvaste vinashyanti sarvashaH .. 13\-128\-8 (86281) dharmashchArthashcha kAmashcha mayA juShTAH sukhAnvitAH . evaMprabhAvAM mAM gAvo vijAnIta sukhapradAm .. 13\-128\-9 (86282) ichChAmi chApi yuShmAsu vastuM sarvAsu nityadA . Agatya prArthaye yuShmA~nshrIjuShTA bhavatA.anaghAH .. 13\-128\-10 (86283) gAva UchuH. 13\-128\-11x (7161) adhruvA chapalA cha tvaM sAmAnyA bahubhiH saha . na tvAmichChAma bhadraM te gamyatAM yatra rochate .. 13\-128\-11 (86284) vapuShmantyo vayaM sarvAH kimasmAkaM tvayA.adya vai . yatheShTaM gamyatAM tatra kR^itakAryA vayaM tvayA .. 13\-128\-12 (86285) shrIruvAcha. 13\-128\-13x (7162) kimetadvaH kShamaM gAvo yanmAM nehAbhinandatha . na mAM sampratigR^ihNIdhvaM kasmAdvai durlabhAM satIm .. 13\-128\-13 (86286) satyashcha lokavAdo.ayaM loke charati suvratAH . svayaM prApte paribhavo bhavatIti vinishchayaH .. 13\-128\-14 (86287) mahadugraM tapaH kR^itvA mAM niShevanti mAnavAH . devadAnavagandharvAH pishAchoragarAkShasAH .. 13\-128\-15 (86288) kShamametaddhi vo gAvaH pratigR^ihNIta mAmiha . nAvamanyA hyahaM saumyAstrailokye sacharAchare .. 13\-128\-16 (86289) gAva UchuH. 13\-128\-17x (7163) nAvamAnyAmahe devi na tvAM paribhavAmahe . adhruvA chalachittAsi tatastvAM varjayAmahe .. 13\-128\-17 (86290) bahunA cha kimuktena gamyatAM yatra vA~nChasi . vapuShmantyo vayaM sarvAH kimasmAkaM tvayA.anaghe .. 13\-128\-18 (86291) shrIruvAcha. 13\-128\-19x (7164) avaj~nAtA bhaviShyAmi sarvalokeShu mAnavaiH . pratyAkhyAteti yuShmAbhiH prasAdaH kriyatAM mama .. 13\-128\-19 (86292) mahAbhAgA bhavatyo vai sharaNyAH sharaNAgatAm . paritrAyantu mAM nityaM bhajamAnAmaninditAm .. 13\-128\-20 (86293) mAnanAmahamichChAmi bhavatyaH satataM shivAH . apyekA~NgeShvadho vastumichChAmi cha sukutsite .. 13\-128\-21 (86294) na vo.asti kutsitaM ki~nchida~NgeShvAlakShyate.anaghAH . puNyAH pavitrAH subhagA avAgdeshaM prayachChatha . vaseyaM yatra vo dehe tanme vyAkhyAtumarhatha .. 13\-128\-22 (86295) evamuktAstu tA gAvaH shubhAH karuNavatsalAH . sammAnya sahitAH sarvAH shriyamuchurnarAdhipa .. 13\-128\-23 (86296) avashyaM mAnanA kAryA tavAsmAbhiryashasvini . shakR^inmUtre nivasatAM puNyametaddhi naH shubhe .. 13\-128\-24 (86297) shrIruvAcha. 13\-128\-25x (7165) diShTyA prasAdo yuShmAbhiH kR^ito me.anugrahAtmakaH . evaM bhavatu bhadraM vaH pUjitA.asmi sukhapradAH .. 13\-128\-25 (86298) bhIShma uvAcha. 13\-128\-26x (7166) evaM kR^itvA tu samayaM shrIrgobhiH saha bhArata . pashyantInAM tatastAsAM tatraivAntaradhIyata .. 13\-128\-26 (86299) evaM goshakR^itaH putra mAhAtmyaM te.anuvarNitam . mAhAtmyaM cha gavAM bhUyaH shrUyatAM gadato mama .. .. 13\-128\-27 (86300) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 128 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-128\-3 vismitA abhavanniti sheShaH .. 7\-128\-21 ekA aham . a~NgeShu madhye kutsite. suprItA~NgeShu vo vastumichChAmIha na kutsite iti dha.pAThaH .. 7\-128\-23 sammantrya sahitA iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 129 .. shrIH .. 13\.129\. adhyAyaH 129 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiramprati golokasya devalokasya devalokAdapyuparitanatve nimittapratipAdakabrahmashakrasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . ye cha gAH samprayachChanti hutashiShTAshinashcha ye . teShAM satrANi yaj~nAshcha nityameva yudhiShThira .. 13\-129\-1 (86301) R^ite dadhighR^iteneha na yaj~naH sampravartate . tena yaj~nasya yaj~natvamato mUlaM cha lakShyate .. 13\-129\-2 (86302) dAnAnAmapi sarveShAM gavAM dAnaM prashasyate . gAvaH shreShThAH pavitrAshcha pAvanaM hyetaduttamam .. 13\-129\-3 (86303) puShTyarthametAH seveta shAntyarthamapi chaiva ha . payo dadhi ghR^itaM chAsAM sarvapApapramochanam .. 13\-129\-4 (86304) gAvastejaH paraM proktamiha loke paratra cha . na gobhyaH paramaM ki~nchitpavitraM bharatarShabha .. 13\-129\-5 (86305) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . pitAmahasya saMvAdamindrasya cha yudhiShThira .. 13\-129\-6 (86306) parAbhUteShu daityeShu shakrastribhuvaneshvaraH . prajAH samuditAH sarvAH satyadharmaparAyaNAH .. 13\-129\-7 (86307) atharShayaH sagandharvAH kinnaroragarAkShasAH . devAsurasuparNAshcha prajAnAM patayastathA . paryupAsata kaunteya kadAchidvai pitAmaham .. 13\-129\-8 (86308) nAradaH parvatashchaiva vishvAvasuhahAhuhUH . divyatAneShu gAyantaH paryupAsata taM prabhum .. 13\-129\-9 (86309) tatra divyAni puShpANi prAvahatpavanastadA . AjahrurR^itavashchApi sugandhIni pR^ithakpR^ithak .. 13\-129\-10 (86310) tasmindevasamAvAye sarvabhUtasamAgame . divyavAditrasaMghuShTe divyastrIchAraNAvR^ite . indraH paprachCha deveshamabhivAdya praNamya cha .. 13\-129\-11 (86311) devAnAM bhagavankasmAllokeshAnAM pitAmaha . upariShThAdgavAM loka etadichChAmi veditum .. 13\-129\-12 (86312) kiM tapo brahmacharyaM vA gobhiH kR^itamiheshvara .. devAnAmupariShTAdyadvasantyarajasaH sukham .. 13\-129\-13 (86313) tataH provAcha brahmA taM shakraM balaniShUdanam . avaj~nAtAstvayA nityaM gAvo balaniShUdana .. 13\-129\-14 (86314) tena tvamAsAM mAhAtmyaM na vetsi shR^iNu yatprabho . gavAM prabhAvaM paramaM mAhAtmyaM cha surarShabha .. 13\-129\-15 (86315) yaj~nA~NgaM kathitA gAvo yaj~na eva cha vAsava . etAbhishcha vinA vij~no na varteta katha~nchana .. 13\-129\-16 (86316) dhArayanti prajAshchaitAH payasA haviShA tathA . etAsAM tanayAshchApi kR^iShiyogamupAsate .. 13\-129\-17 (86317) janayanti cha dhAnyAni bIjAni vividhAni cha . tato yaj~nAH pravartante havyaM kavyaM cha sarvashaH .. 13\-129\-18 (86318) payo dadhi ghR^itaM chaiva puNyAshchaitAH surAdhipa . vahanti vividhAnbhogAnkShuttR^iShNAparipIDitAH .. 13\-129\-19 (86319) munIMshcha dhArayantIha prajAshchaivApi karmaNA . vAsavA.akUTavAhinyaH karmaNA sukR^itena cha .. 13\-129\-20 (86320) upariShTAttato.asmAkaM vasantyetAH sadaiva hi . etatte kAraNaM shakra nivAsakR^itamadhya vai . gAvo devopariShTAddhi samAkhyAtAH shatakrato .. 13\-129\-21 (86321) etA hi varadattAshcha varadAshchApi vAsava . surabhyaH puNyakarmiNyaH pAvanAH shubhalakShaNAH .. 13\-129\-22 (86322) yadarthaM gAM gatAshchaiva surabhyaH surasattama . tachcha me shR^iNu kArsnyena vadato balasUdana .. 13\-129\-23 (86323) purA devayuge tAta daityendreShu mahAtmasu . trI.NllokAnanushAsatsu viShNau garbhatvamAgate .. 13\-129\-24 (86324) adityAM tapyamAnAyAM tapo ghoraM sudushcharam . putrArthamamarashreShTha pAdenaikena nityadA .. 13\-129\-25 (86325) tAM tu dR^iShTvA mahAdevIM tapyamAnAM mahattapaH . dakShasya duhitA devI surabhirnAma nAmataH .. 13\-129\-26 (86326) atapyata tapo ghoraM hR^iShTA dharmaparAyaNA . kailAsashikhare ramye devagandharvasevite .. 13\-129\-27 (86327) vyatiShThadekapAdena paramaM yogamAsthitA . dashavarShasahasrANi dashavarShashatAni cha .. 13\-129\-28 (86328) santaptAstapasA tasyA devAH sarShimahoragAH . tatra gatvA mayA sArdhaM paryupAsata tAM shubhAM .. 13\-129\-29 (86329) athAhamabravaM tatra devIM tAM tapasA.anvitAm . kimarthaM tapyase devi tapo ghoramanindite .. 13\-129\-30 (86330) prItaste.ahaM mahAbhAgo tapasA.anena shobhane . varayasva varaM devi dAtAsmIti purandara .. 13\-129\-31 (86331) surabhiruvAcha. 13\-129\-32x (7167) vareNa bhagavanmahyaM kR^itaM lokapitAmaha . eSha eva varo me.adya yatprItosi mamAnagha .. 13\-129\-32 (86332) brahmovAcha. 13\-129\-33x (7168) tAmeva bruvatIM devIM surabhiM tridasheshvara . pratyabravaM yaddevendra tannibodha shachIpate .. 13\-129\-33 (86333) alobhakAmyayA devi tapasA shuchinA cha te . prasanno.ahaM varaM tasmAdamaratvaM dAdAmi te .. 13\-129\-34 (86334) trayANAmapi lokAnAmupariShTAnnivatsyasi . matprasAdAchcha vikhyAto golokaH sambhaviShyati .. 13\-129\-35 (86335) mAnuSheShu cha kurvANAH prajAH karma shubhAstava . nivatsyanti mahAbhAgo sarvA duhitarashcha te .. 13\-129\-36 (86336) manasA chintitA bhogAstvayA vai divyamAnuShAH . yachcha svargasukhaM devi tatte sampatsyate shubhe .. 13\-129\-37 (86337) tasyA lokAH sahasrAkSha sarvakAmasamanvitAH . na tatra kramate mR^ityurna jarA na cha pAvakaH . na dainyaM nAshubhaM ki~nchidvidyate tatra vAsava .. 13\-129\-38 (86338) tatra divyAnyaraNyAni divyAni bhavanAni cha . vimAnAni suyuktAni kAmagAni cha vAsava .. 13\-129\-39 (86339) brahmacharyeNa tapasA satyena cha damena cha . dAnaishcha vividhaiH puNyaistathA tIrthAnusevanAt .. 13\-129\-40 (86340) tapasA mahatA chaiva sukR^itena cha karmaNA . shakyaH samAsAdayituM golokaH puShkarekShaNa .. 13\-129\-41 (86341) etatte sarvamAkhyAtaM mayA shakrAnupR^ichChate . na te paribhavaH kAryo gavAmasurasUdana .. 13\-129\-42 (86342) bhIShma uvAcha. 13\-129\-43x (7169) etachChrutvA sahasrAkShaH pUjayAmAsa nityadA . gAshchakre bahumAnaM cha tAsu nityaM yudhiShThira .. 13\-129\-43 (86343) etatte sarvamAkhyAtaM pAvanaM cha mahAdyute . pavitraM paramaM chApi gavAM mAhAtmyamuttamam. 13\-129\-44 (86344) kIrtitaM puruShavyAghra sarvapApavimochanam . ya idaM kathayennityaM brAhmaNebhyaH samAhitaH .. 13\-129\-45 (86345) havyakavyeShu yaj~neShu pitR^ikAryeShu chaiva ha . sArvakAmikamakShayyaM pitR^IMstasyopatiShThate .. 13\-129\-46 (86346) goShu bhaktashcha labhate yadyadichChati mAnavaH . striyopi bhaktA yA goShu tAshcha kAmamavApnuyuH .. 13\-129\-47 (86347) putrArthIM labhate putraM kanyArthI tAmavApnuyAt . dhanArthI labhate vittaM dharmArthI dharmamApnuyAt .. 13\-129\-48 (86348) vidyArthI chApnuyAdvidyAM sukhArthI prApnuyAtsukham . na ki~nchiddurlabhaM chaiva gavAM bhaktasya bhArata .. .. 13\-129\-49 (86349) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 128 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-129\-20 vAsava akUTavAhinyaH amAyAvyavahAriNyaH .. 7\-129\-21 nivAsArthaM kR^itaM nivAsakR^itam .. 7\-129\-48 kanyA patimavApnuyAditi ka.tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 130 .. shrIH .. 13\.130\. adhyAyaH 130 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa suvaNotpattiprakAraM pR^iShTena bhIShmeNa tatpratipAdakavasiShThaparasurAmasaMvAdAnuvAdArambhaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . uktaM pitAmahenedaM gavAM dAnamanuttamam . visheSheNa narendrANAmiha dharmamavekShatAm .. 13\-130\-1 (86350) rAjyaM hi satataM duHkhamAshramAshcha sudurvidAH . parichAreShu vai duHkhaM durdharaM chAkR^itAtmabhiH . bhUyiShThaM cha narendrANAM vidyate na shubhA gatiH .. 13\-130\-2 (86351) pUyante tatra niyataM prayachChanto vasundharAm . sarve cha kathitA dharmAstvayA me kurunandana .. 13\-130\-3 (86352) evameva gavAmuktaM pradAnaM te nR^igeNa ha . R^iShiNA nAchiketena pUrvameva nidarshitam .. 13\-130\-4 (86353) vedopaniShade chaiva sarvakarmasu dakShiNAH . sarvakratuShu choddiShTA bhUmirgAvo.atha kA~nchanam .. 13\-130\-5 (86354) tatra shrutistu paramA suvarNaM dakShiNeti vai . etadichChAmyahaM shrotuM pitAmaha yathAtatham .. 13\-130\-6 (86355) kiM suvarNaM kathaM jAtaM kasminkAle kimAtmakam . kiMdaiva kiMphalaM chaiva kasmAchcha paramuchyate .. 13\-130\-7 (86356) kasmAddAnaM suvarNasya pUjayanti manIShiNaH . kasmAchcha dakShiNArthaM tadyaj~nakarmasu shasyate .. 13\-130\-8 (86357) kasmAchcha pAvanaM shreShThaM bhUmergobhyashcha kA~nchanam . paramaM dakShiNArthe cha tadbravIhi pitAmaha .. 13\-130\-9 (86358) bhIShma uvAcha. 13\-130\-10x (7170) shR^iNu rAjannavahito bahukAraNavistaram . jAtarUpasamutpattimanubhUtaM cha yanmayA .. 13\-130\-10 (86359) pitA mama mahAtejAH shtanurnidhanaM gataH . tasya ditsurahaM shrAddhaM ga~NgAdvAramupAgamam .. 13\-130\-11 (86360) tatrAgamya pituH putra shrAddhakarma samArabham . mAto me jAhnavI chAtra sAhAyyamakarottadA .. 13\-130\-12 (86361) tatrAgatAMstapassiddhAnupaveshya bahUnR^iShIn . toyapradAnAtprabhR^iti kAryANyahamathArabham .. 13\-130\-13 (86362) tatsamApya yathoddiShTaM pUrvakarma samAhitaH . dAtuM nirvapaNaM samyagyathAvadahamArabham .. 13\-130\-14 (86363) tatastaM darbhavinyAsaM bhittvA suruchirA~NgadaH . pralambAbharaNo bAhurudatiShThadvishAmpate .. 13\-130\-15 (86364) muhUrtamapi taM dR^iShTvA paraM vismayamAgamam . pratigrahItA sAkShAnme piteti bharatarShabha .. 13\-130\-16 (86365) tato me punarevAsItsaMj~nA sa~nchintya shAstrataH . nAyaM vedeShu vihito vidhirhasta iti prabho . piNDo deyo nareNeha tato matirabhUnmama .. 13\-130\-17 (86366) sAkShAnneha manuShyasya piNDaM hi pitaraH kvachit . gR^ihNanti vihitaM chetthaM piNDo deyaH kusheShviti .. 13\-130\-18 (86367) tato.ahaM tadanAdR^itya piturhastanidarshanam . shAstraprAmANyasUkShmaM tu vidha_iM piNDasya saMsmaran .. 13\-130\-19 (86368) tato darbheShu tatsarvamadadaM bharatarShabha . shAstramArgAnusAreNa tadviddhi manujarShabha .. 13\-130\-20 (86369) tataH so.antarhito bAhuH piturmama janAdhipa . tato mAM darshayAmAsuH svapnAnte pitarastathA .. 13\-130\-21 (86370) prIyamANAstu mAmUchuH prItAH sma bharatarShabha . vij~nAnena tavAnena yanna muhyasi dharmataH .. 13\-130\-22 (86371) tvayA hi kurvatA shAstraM pramANamiha pArthiva . AtmA dharmaH shrutaM vedAH pitarashcharShibhiH saha .. 13\-130\-23 (86372) sAkShAtpitAmaho brahmA guravo.atha prajApatiH . pramANamupanItA vai sthitAshcha na vichAlitAH .. 13\-130\-24 (86373) tadidaM samyagArabdhaM tvayA.adya bharatarShabha . kintu bhUmergavAM chArthe suvarNaM dIyatAmiti .. 13\-130\-25 (86374) evaM vayaM cha dharmashcha sarve chAsmatpitAmahAH . pAvitA vai bhaviShyanti pAvanaM hi paraM hi tat .. 13\-130\-26 (86375) dasha pUrvAndashaivAnyAMstathA santArayanti te . suvarNaM ye prayachChanti evaM matpitaro.abruvan .. 13\-130\-27 (86376) tato.ahaM vismito rAjanpratibuddho vishAmpate . suvarNadAne.akaravaM matiM cha bharatarShabha .. 13\-130\-28 (86377) itihAsamimaM chApi shR^iNu rAjanpurAtanam . jAmadagnyaM prati vibho dhanyamAyuShyameva cha .. 13\-130\-29 (86378) jAmadagnyena rAmeNa tIvraroShAnvitena vai . triHsaptakR^itvaH pR^ithivI kR^itA niHkShatriyA purA .. 13\-130\-30 (86379) tato jitvA mahIM kR^itsnAM rAmo rAjIvalochanaH . AjahAra kratuM vIro brahmakShatreNa pUjitam .. 13\-130\-31 (86380) vAjimedhaM mahArAja sarvakAmasamanvitam . pAvanaM sarvabhUtAnAM tejodyutivivardhanam .. 13\-130\-32 (86381) vipApmA cha sa tejasvI tena kratuphalena cha . naivAtmano.atha laghutAM jAmadagnyo.adhyagachChata .. 13\-130\-33 (86382) sa tu kratuvareNeShTvA mahAtmA dakShiNAvatA . paprachChAgamasampannAnR^iShIndevAMshcha bhArata .. 13\-130\-34 (86383) pAvanaM yatparaM nR^INAmugre karmaNi vartatAm . taduchyatAM mahAbhAgA iti jAgaghR^iNo.abravIt .. 13\-130\-35 (86384) ityuktA vedashAstraj~nAstamUchuste maharShayaH . rAma viprAH satkriyantAM vedaprAmANyadarshanAt .. 13\-130\-36 (86385) bhUyashcha viprarShigaNAH praShTavyAH pAvanaM prati . te yadbrUrmahAprAj~nAstachchaiva samudAchara .. 13\-130\-37 (86386) tato vasiShThaM devarShimagastyamatha kAshyapam . tamevArtaM mahAtejAH paprachCha bhR^igunandanaH .. 13\-130\-38 (86387) jAtA matirme viprendrAH kathaM pUyeyamityuta . kena vA karmayogena pradAneneha kena vA .. 13\-130\-39 (86388) yadi vo.anugrahakR^itA buddhirmAM prati sattamAH . prabUta pAvanaM kiM me bhavediti tapodhanAH .. 13\-130\-40 (86389) R^iShaya UchuH. 13\-130\-41x (7171) gAshcha bhUmiM cha vittaM cha dattveha bhR^igunandana . pApakR^itpUyate martya iti bhArgava shushruma .. 13\-130\-41 (86390) anyaddAnaM tu viprarShe shrUyatAM pAvanaM mahat . divyamatyadbhutAkAramapatyaM jAtavedasaH .. 13\-130\-42 (86391) dagdhvA lokAnpurA vIryAtsambhUtamiha shushruma . suvarNamiti vikhyAtaM taddadatsiddhimeShyasi .. 13\-130\-43 (86392) tato.abravIdvasiShThastaM bhagavAnsaMshitavrataH . shR^iNu rAma yathotpannaM suvarNamanalaprabham .. 13\-130\-44 (86393) phalaM dAsyati te yattu dAne paramihochyate . suvarNaM yachcha yasmAchcha yathA cha guNavattamam .. 13\-130\-45 (86394) tannibodha mahAbAho sarvaM nigadato mama . agniShomAtmakamidaM suvarNaM viddi nishchaye .. 13\-130\-46 (86395) ajo.agnirvaruNo meShaH sUryo.ashcha iti darshanam . ku~njarAshcha mR^igA nAgA mahiShAshchAsurA iti .. 13\-130\-47 (86396) kukkuTAshcha varAhAshcha rAkShasA bhR^igunandana . iDA gAvaH payaH somo bhUmirityeva cha smR^itiH .. 13\-130\-48 (86397) jagatsarvaM cha nirmathya tejorAshiH samutthitaH . suvarNamebhyo viprarShe ratnaM paramamuttamam .. 13\-130\-49 (86398) etasmAtkAraNAddevA gandharvoragarAkShasAH . manuShyAshcha pishAchAshcha prayatA dhArayanti tat .. 13\-130\-50 (86399) mukuTaira~Ngadayutairala~NkAraiH pR^ithagvidhaiH . suvarNavikR^itaistatra virAjante bhR^igUttama .. 13\-130\-51 (86400) tasmAtsarvapavitrebhyaH pavitraM paramaM smR^itam . bhUmergobhyo.atha ratnebhyastadviddhi manujarShabha .. 13\-130\-52 (86401) pR^ithivIM gAshcha dattveha yachchAnyadapi ki~nchana . vishiShyate suvarNasya dAnaM paramakaM vibho .. 13\-130\-53 (86402) akShayaM pAvanaM chaiva suvarNamamaradyute . prayachCha dvijamukhyebhyaH pAvanaM hyetaduttamam .. 13\-130\-54 (86403) suvarNameva sarvAsu dakShiNAsu vidhIyate . suvarNaM ye prayachChanti sarvadAste bhavantyuta .. 13\-130\-55 (86404) devatAste prayachChanti ye suvarNaM dadatyatha . agnirhi devatAH sarvAH suvarNaM cha tadAtmakam .. 13\-130\-56 (86405) tasmAtsuvarNaM dadatA dattAH sarvAH sma devatAH . bhavanti puruShavyAghra na hyataH paramaM viduH .. 13\-130\-57 (86406) bhUya eva cha mahAtmyaM suvarNasya nibodha me . gadato mama viprarShe sarvashastrabhR^itAMvara .. 13\-130\-58 (86407) mayA shrutamidaM pUrvaM purANe bhR^igunandana . prajApateH kathayato manoH svAyaMbhuvasya vai .. 13\-130\-59 (86408) shUlapANerbhagavato rudrasya cha mahAtmanaH . girau himavati shreShThe tadA bhR^igukulodvaha .. 13\-130\-60 (86409) devyA vivAhe nirvR^itte rudrANyA bhR^igunandana . samAgame bhagavato devyA saha mahAtmanaH .. 13\-130\-61 (86410) tataH sarve samudvigrA devA rudramupAgaman .. te mahAdevamAsInaM devIM cha varadAmumAm. 13\-130\-62 (86411) prasAdya shirasA sarve rudramUchurbhR^igUdvaha .. ayaM samAgamo deva devyA saha tavAnagha. 13\-130\-63 (86412) tapasvinastapasvinyA tejasvinyA.atitejasaH .. amoghatejAstvaM deva devI cheyamumA tathA. 13\-130\-64 (86413) apatyaM yuvayordeva balavadbhavitA vibho . tannUnaM triShu lokeShu na ki~nchichCheShayiShyati .. 13\-130\-65 (86414) tadebhyaH praNatebhyastvaM devebhyaH pR^ithulochana . varaM prayachCha lokesha trailokyahitakAmyayA .. 13\-130\-66 (86415) apatyArthaM nigR^ihNIShva tejaH paramakaM vibho . [trailokyasArau hi yuvAM lokaM santApayiShyatha .. 13\-130\-67 (86416) tadapatyaM hi yuvayordevAnabhibhaveddhruvam . na hi te pR^ithivI devI na cha dyaurna divaM vibho .. 13\-130\-68 (86417) nedaM dhArayituM shaktAH samastA iti me matiH . tejaHprabhAvanirdagdhaM tasmAtsarvamidaM jagat .. 13\-130\-69 (86418) tasmAtprasAdaM bhagavankartumarhasi naH prabho . na devyAM sambhavetputro bhavataH surasattama . dhairyAdeva nigR^ihNIShva tejo jvalitamuttamam .. 13\-130\-70 (86419) iti teShAM kathayatAM bhagavAnvR^iShabhadhvajaH] . evamastviti devAMstAnviprarShe pratyabhAShata .. 13\-130\-71 (86420) ityuktvA chordhvamanayadreto vR^iShabhavAhanaH . UrdhvareShaH samabhavattataH prabhR^iti chApi saH .. 13\-130\-72 (86421) rudrANIti tataH kruddhA prajochCheda tadA kR^ite . devAnathAbravIttatra strIbhAvAtparuShaM vachaH .. 13\-130\-73 (86422) yasmAdapatyakAmo vai bhartA me vinivartitaH . tasmAtsarve surA bhUyamanapatyA bhaviShyatha .. 13\-130\-74 (86423) prajochChedo mama kR^ito yasmAdyuShmAbhiradya vai . tasmAtprajA vaH khagamAH sarveShAM na bhaviShyati .. 13\-130\-75 (86424) pAvakastu na tatrAsIchChApakAle bhR^igUdvaha . devA devyAstathA shApAdanapatyAstato.abhavan .. 13\-130\-76 (86425) rudrastu tejo.apratimaM dhArayAmAsa vai tadA . praskannaM tu tatastasmAtkiMchittatrApatadbhuvi .. 13\-130\-77 (86426) utpapAta tadA vahnau vavR^idhe chAdbhutopamam . tejastejasi saMyuktamekayonitvamAgatam .. 13\-130\-78 (86427) etasminneva kAle tu devAH shakrapurogamAH . asurastArako nAma tena santApitA bhR^isham .. 13\-130\-79 (86428) AdityA vasavo rudrA maruto.athAshvinAvapi . sAdhyAshcha sarve saMtrastA daiteyasya parAkramAt .. 13\-130\-80 (86429) sthAnAni devatAnAM hi vimAnAni purANi cha . R^iShINAM chAshramAshchaiva babhUvurasurairhR^itAH .. 13\-130\-81 (86430) te dInamanasaH sarve devatA R^iShayashcha ye . prajagmuH sharaNaM devaM brahmANamajaraM vibhum .. .. 13\-130\-82 (86431) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi triMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 130 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-130\-3 pUyante shudhyanti .. 7\-130\-21 tR^iptAste pitarastatheti tha.dha.pAThaH .. 7\-130\-27 navapUrvAnadhashchAnyAnnava santArayanti te iti tha.dha.pAThaH .. 7\-130\-33 laghutAM niShpApatAm .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 131 .. shrIH .. 13\.131\. adhyAyaH 131 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## tArakAsurabAdhitairdevairbrahmANaM prati sveShAM pArvatIshApenAnapatyatvakathanapUrvakamasuravadhopAyakathanaprArthanA .. 1 .. brahmaNAM devAnprati agnerasannihitatvena devIshApAviShayatayA devena svavIryanirodhakAle bhuvi praskannaki~nchidvIryAMshasya tasminsaMsR^iShTatayA cha tena ga~NgAyAM kumArotpAdanakathanenAgnyanveShaNachodanA .. 2 .. agninA devAnAM prArthanayA ga~NgAyAM svayaMsR^iShTarudravIryAdhAnam .. 3 .. ga~NgyA.agnitA svasminnAhitagarbhasya merugirau samutsarjane tadIyatejovyAptayAvadvastUnAM kA~nchanIbhAvaprAptiH .. 4 .. evaM bhIShmeNa suvarNotpattiprakArakathanam .. 5 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## devA UchuH . asurastArako nAma tvayA dattavaraH prabho . surAnR^iShIMshcha klishnAti vadhastasya vidhIyatAm .. 13\-131\-1 (86432) tasmAdbhayaM samutpannamasmAkaM vai pitAmaha . paritrAyasva no deva na hyanyA gatirasti naH .. 13\-131\-2 (86433) brahmovAcha. 13\-131\-3x (7172) samohaM sarvabhUtAnAmadharmaM neha rochaye . hanyatAM tArakaH kShipra surarShigaNabAdhitA .. 13\-131\-3 (86434) vedA dharmAshcha nochChedaM gachCheyuH surasattamAH . vihitaM pUrvamevAtra mayA vai vyetu vo jvaraH .. 13\-131\-4 (86435) devA UchuH. 13\-131\-5x (7173) varadAnAdbhagavato daiteyo balagarvitaH . devairna shakyate hantu sa kathaM prashamaM vrajet .. 13\-131\-5 (86436) sa hi naiva sma devAnAM nAsurANAM na rakShasAm . vadhyaH syAmiti jagrAha varaM tvattaH pitAmaha .. 13\-131\-6 (86437) devAshcha shaptA rudrANyA prajochChede purA kR^ite . na bhaviShyati vo.apatyamiti sarve jagatpate .. 13\-131\-7 (86438) brahmovAcha. 13\-131\-8x (7174) hutAshano na tatrAsIchChApakAle surottamAH . sa utpAdayitA.apatyaM vadhAya tridashadviShAm .. 13\-131\-8 (86439) tadvai sarvAnatikramya devadAnavarAkShasAn . mAnuShAnatha gandharvAnnAgAnatha cha pakShiNaH .. 13\-131\-9 (86440) astreNAmoghapAtena shaktyA taM ghAtayiShyati . yato vo bhayaputpannaM ye chAnye surashatravaH .. 13\-131\-10 (86441) sanAtano hi sa~NkalpaH kAma ityabhidhIyate . rudrasya tejaH praskannamagnau nipatitaM cha yat .. 13\-131\-11 (86442) tattajo.agnirmahadbhUtaM dvitIyamiva pAvakam . vadhArthaM devashatrUNAM ga~NgAyAM janayiShyati .. 13\-131\-12 (86443) sa tu nAvApa taM shApaM naShTaH sa hutabhuktadA . tasmAdvo bhayahR^iddevAH samutpatsyati pAvakiH .. 13\-131\-13 (86444) anviShyatAM vai jvalanastathA chAdya niyujyatAm . tArakasya vadhopAyaH kathito vai mayA.anaghAH .. 13\-131\-14 (86445) na hi tejasvinAM shApAstejaHsu prabhavanti vai . balAnyatibalaM prApya durbalAni bhavanti vai .. 13\-131\-15 (86446) hanyAdavadhyAnvaradAnapi chaiva tapasvinaH . sa~NkalpAbhiruchiH kAmaH sanAtanatamo.abhavat .. 13\-131\-16 (86447) jagatpatiranirdeshya sarvagaH sarvabhAvanaH . hR^ichChayaH sarvabhUtAnAM jyeShTho rudrAdapi prabhuH .. 13\-131\-17 (86448) anviShyatAM sa tu kShipraM tejorAshirhutAshanaH . sa vo manogataM kAmaM devaH sampAdayiShyati .. 13\-131\-18 (86449) etadvAkyamupashrutya tato devA mahAtmanaH . jagmu\- saMsiddhasa~NkalpAH paryeShanto vibhAvasum .. 13\-131\-19 (86450) tatastrailokyamR^iShayo vyachinvanta suraiH saha . kA~NkShanto darshanaM vahneH sarve tadgatamAnasAH .. 13\-131\-20 (86451) pareNa tapasA yuktAH shrImanto lokavishrutAH . lokAnanvacharansiddhAH sarva eva bhR^igUttama . naShTamAtmani saMlInaM nAbhijagmurhutAshanam .. 13\-131\-21 (86452) tataH saMjAtasaMtrAsAnagnidarshanalAlasAn . jalecharaH klAntamanAstejasA.agneH pradIpitaH . uvAcha devAnmaNDUko rasAtalatalotthitaH. 13\-131\-22 (86453) rasAtalatale devA vasatyagniriti prabho . santApAdiha samprAptaH pAvakaprabhavAdaham .. 13\-131\-23 (86454) sa saMsupto jale devA bhagavAnhavyavAhanaH . apaH saMsR^ijya tejobhistena santApitA vayam .. 13\-131\-24 (86455) tasya darshanamiShTaM vo yadi devA vibhAvasoH . tatraivamadhigachChadhvaM kAryaM vo yadi vahninA .. 13\-131\-25 (86456) gamyatAM sAdhayiShyAmo vayaM hyagnibhayAtsurAH . etAvaduktvA maNDUkastvarito jalamAvishat .. 13\-131\-26 (86457) hutAshanastu bubudhe maNDUkasya cha paishunam . shashApa sa tamAsAdya na rasAnvetsyasIti vai .. 13\-131\-27 (86458) taM vai saMyujya shApena maNDUkaM tvarito yayau . anyatra vAsAya vibhurna chAtmAnamadarshayat .. 13\-131\-28 (86459) devAstvanugrahaM chakrurmaNDUkAnAM bhR^igUttama . yattachChR^iNu mahAbAho gadato mama sarvashaH .. 13\-131\-29 (86460) devA UchuH. 13\-131\-30x (7175) agnishApAdajihvA.api rasaj~nAnabahiShkR^itAH . sarasvatIM bahuvidhAM yUmamuchchArayiShyatha .. 13\-131\-30 (86461) bilavAsaM gatAMshchaiva nirAhArAnachetasaH . gatAsUnapi vaH shuShkAnbhUmiH sandhArayiShyati .. 13\-131\-31 (86462) tamoghanAyAmapi vai nishAyAM vichariShyatha . ityuktvA tAMstato devAH punareva mahImimAm .. 13\-131\-32 (86463) parIyurjvalanasyArthe na chAvindanhutAshanam . atha tAndviradaH kashchitsurendradviradopamaH .. 13\-131\-33 (86464) ashvatthastho.agnirityevamAha devAnbhR^igUdvaha . shashApa jvalanaH sarvAndviradAnkrodhamUrchChitaH .. 13\-131\-34 (86465) pratIpA bhavatAM jihvA bhavitrIti bhR^igUdvaha . ityuktvA niHsR^ito.ashvatthAdagnirvAraNasUchitaH . pravivesha shamIgarbhamatha vahniH suShupsayA .. 13\-131\-35 (86466) anugrahaM tu nAgAnAM yaM chakruH shR^iNu taM prabho . devA bhR^igukulashreShTha prItyA satyaparAkramAH .. 13\-131\-36 (86467) devA UchuH. 13\-131\-37x (7176) pratIpayA jihvayA.api sarvAhArAnhariShyatha . vAchaM chochchArayiShyadhvamuchchairavya~njitAkSharAm . ityuktvA punarevAgnimanusasrurdivaukasaH .. 13\-131\-37 (86468) ashvatthAnniHsR^itashchAgniH shamIgarbhamupAvishat . shukena khyApito vipra taM devAH samupAdravan .. 13\-131\-38 (86469) shashApa sukamagnistu vAgvihIno bhaviShyasi . jihvAmAvartayAmAsa tasyApi hutabhuktadA .. 13\-131\-39 (86470) dR^iShTvA tu jvalanaM devAH shukamUchurdayAnvitAH . bhavitA na tvamatyantaM shukatve naShTavAgiti .. 13\-131\-40 (86471) AvR^ittajihvasya sato vAkyaM kAntaM bhaviShyati . bAlasyeva pravR^iddhasya kalamavyaktamadbhutam .. 13\-131\-41 (86472) ityuktvA taM shamIgarbhe vahnimAlakShya devatAH . tadevAyatanaM chakruH puNyaM sarvakriyAsvapi .. 13\-131\-42 (86473) tadAprabhR^iti chApyagniH shamIgarbheShu dR^ishyate . utpAdane tathopAyamabhijagmushcha mAnavAH .. 13\-131\-43 (86474) Apo rasAtale yAstu saMspR^iShTAshchitrabhAnunA . tAH parvataprasravaNairUShmAM mu~nchanti bhArgava . pAvakenAdhishayatA santaptAstasya tejasA .. 13\-131\-44 (86475) athAgnirdevatA dR^iShTvA babhUva vyathitastadA . kimAgamanamityevaM tAnapR^ichChata pAvakaH .. 13\-131\-45 (86476) tamUchurvibudhAH sarve te chaiva paramarShayaH . tvAM niyokShyAmahe kArye tadbhavAnkartumarhati . kR^ite cha tasminbhavitA tavApi sumahAnguNaH .. 13\-131\-46 (86477) agniruvAcha. 13\-131\-47x (7177) brUta yadbhavatAM kAryaM kartAsmi tadahaM surAH . bhavatAM tu niyojyosmi mAvotrAstu vichAraNA .. 13\-131\-47 (86478) devA UchuH. 13\-131\-48x (7178) asurastArako nAma brahmaNo varadarpitaH . asmAnprabAdhate vIryAdvadhastasya vidhIyatAm .. 13\-131\-48 (86479) imAndevagaNAMstAta prajApatigaNAMstathA . R^iShIMshchApi mahAbhAga paritrAyasva pAvaka .. 13\-131\-49 (86480) apatyaM tejasA yuktaM pravIraM janayaka prabho . yadbhayaM no.asurAttasmAnnAshayeddhavyavAhana .. 13\-131\-50 (86481) shaptAnAM no mahAdevyA nAnyadasti parAyaNam . anyatra bhavato vIra tasmAttrAyasva naH prabho .. 13\-131\-51 (86482) ityuktaH sa tathetyuktvA bhagavAnhavyavAhanaH . jagAmAtha durAdharSho ga~NgAM bhAgIrathIM prati .. 13\-131\-52 (86483) tayA chApyabhavanmishro garbhaM chAsyAM dadhe tadA . vavR^idhe sa tadA garbhaH kakShe kR^iShNagatiryathA .. 13\-131\-53 (86484) tejasA tasya devasya ga~NgA vihvalachetanA . santApamagamattIvraM voDhuM sA na shashAka ha .. 13\-131\-54 (86485) Ahite jvalanenAtha garbhe tejaHsamanvite . ga~NgAyAmasuraH kashchidbhairavaM nAdamAnadat .. 13\-131\-55 (86486) abuddhipatitenAtha nAdena vipulena sA .. vitrastoddhAntanayanA ga~NgA viplutalochanA .. 13\-131\-56 (86487) visaMj~nA nAshakadgarbhaM voDhumAtmAnameva cha . sA tu tejaHparItA~NgI kampamAnA cha jAhnavI .. 13\-131\-57 (86488) uvAcha jvalanaM vipra tadA garbhabaloddhutA . nate shaktA.asmi bhagavaMstejaso.asya vidhAraNe .. 13\-131\-58 (86489) vimUDhA.asmi kR^itA.anena na me svAsdhyaM yathA purA . vihvalA chAsmi bhagavaMshcheto naShTaM cha me.anagha 13\-131\-59 (86490) dhAraNe nAsya shaktA.ahaM garbhasya tapatAMvara . utsrakShye.ahamimaM duHkhAnna tu kAmAtkatha~nchana .. 13\-131\-60 (86491) na tejasA.asti saMsparsho mama deva vibhAvaso . Apadarthe hi sambandhaH susUkShmo.api mahAdyute .. 13\-131\-61 (86492) yadatra guNasampannamitaradvA hutAshana . tvayyeva tadahaM manye dharmAdharmau cha kevalau .. 13\-131\-62 (86493) tAmuvAcha tato vahnirdhAryatAM dhAryatAmiti . garbho mattejasA yukto mahAguNaphalodayaH .. 13\-131\-63 (86494) shaktA hyasi mahIM kR^itsnAM voDhuM dhArayituM tathA . na hi te ki~nchidaprApyamanyato dhAraNAdR^ite .. 13\-131\-64 (86495) `evamuktA tu sA devI tatraivAntaradhIyata . pAvakashchApi tejasvI kR^itvA kAryaM divaukasAm . jagAmeShTaM tadA deshaM tato bhArgavanandana ..' 13\-131\-65 (86496) sA vahninA vAryamANA devairapi saridvarA . samutsasarja taM garbhaM merau girivera tadA .. 13\-131\-66 (86497) samarthA dhAraNe chApi rudratejaHpradharShitA . nAshakatsA tadA garbhaM sandhArayitumojasA . samutsasarja taM duHkhAddIptavaishvAnaraprabham .. 13\-131\-67 (86498) darshayAmAsa chAgnistAM tadA ga~NgAM bhR^igUdvaha . paprachCha saritAM shreShThAM kachchidgarbhaH sukhodayaH .. 13\-131\-68 (86499) kIdR^igguNopi vA devi kIdR^igrUpashcha dR^ishyate . tejasA kena vA yuktaH sarvametadbravIhi me .. 13\-131\-69 (86500) ga~NgovAcha. 13\-131\-70x (7179) jAtarUpaH sa garbho vai tejasA tvamivAnagha . suvarNo vimalo dIptaH parvataM chAvabhAsayan .. 13\-131\-70 (86501) padmotpalavimishrANAM hradAnAmiva shItalaH . gandhosya sa kadambAnAM tulyo vai tapatAMvara .. 13\-131\-71 (86502) tejasA tasya garbhasya bhAskarasyeva rashmibhiH . yaddravyaM parisaMsR^iShTaM pR^ithivyAM parvateShu cha . tatsarvaM kA~nchanIbhUtaM samantAtpratyadR^ishyata .. 13\-131\-72 (86503) paryadhAvata shailAMshcha nadIH prasravaNAni cha . vyAdIpayattejasA cha trailokyaM sacharAcharam .. 13\-131\-73 (86504) evaMrUpaH sa bhagavAnputraste havyavAhana . sUryavaishvAnarasamaH kAntyA soma ivAparaH .. 13\-131\-74 (86505) vasiShTha uvAcha. 13\-131\-75x (7180) evamuktvA tu sA devI tatraivAntaradhIyata . pAvakashchApi tejasvI kR^itvA kAryaM divaukasAm . jagAmeShTaM tato deshaM tadA bhArgavanandana .. 13\-131\-75 (86506) etaiH karmaguNairloke nAmAgneH parigIyate . hiraNyaretA iti vai R^iShibhirvibudhaistathA . pR^ithivI cha tadA devI khyAtA vasumatIti vai .. 13\-131\-76 (86507) sa tu garbho mahAtejA gA~NgeyaH pAvakodbhavaH . divyaM sharavaNaM prApya vavR^idhe.adbhutadarshanaH .. 13\-131\-77 (86508) dadR^ishuH kR^ittikAstaM tu bAlArkasadR^ishadyutim . jAtasnehAstu taM bAlaM pupuShuH stanyavisravaiH .. 13\-131\-78 (86509) tataH sa kArtikeyatvamavApa paramadyutiH . skannatvAtskandatAM chApi guhAvAsAdguho.abhavat .. 13\-131\-79 (86510) evaM suvarNamutpannamapatyaM jAtavedasaH . tatra jAmbUnadaM shreShThaM devAnAmapi bhUShaNam .. 13\-131\-80 (86511) tataHprabhR^iti chApyeta~njAtarUpamudAhR^itam . ratnAnAmuttamaM ratnaM bhUShaNAnAM tathaiva cha .. 13\-131\-81 (86512) pavitraM cha pavitrANAM ma~NgalAnAM cha ma~Ngalam . yatsuvarNaM sa bhagavAnagnirIshaH prajApatiH .. 13\-131\-82 (86513) pavitrANAM pavitraM hi kanakaM dvijasattamAH . agnIShomAtmakaM chaiva jAtarUpamudAhR^itam .. .. 13\-131\-83 (86514) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 131 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-131\-13 naShTaH adarshaM gataH .. 7\-131\-16 kAmaH kAmyamAno vahniH .. 7\-131\-21 naShTaM adarshanaM gatam . Atmani jale jalasya tejojanyatvAt .. 7\-131\-26 mR^igyatAM sAdhayiShyAma iti tha.dha.pAThaH .. 7\-131\-27 na rasAniti . rasanendriyahIno bhaviShyasItyarthaH .. 7\-131\-28 nacha devAnadarshayaditi tha.dha.pAThaH .. 7\-131\-30 ajihvA apIti chChedaH .. 7\-131\-39 jihvAM cha kartayAmAseti Da.pAThaH .. 7\-131\-41 bAlasyeva pravR^ittasyeti Da.tha.dha.pAThaH .. 7\-131\-44 UShmA UShmANam . adishayatA adhishayAnena. pAvakenAdhishayitA iti Ta.dha.pAThaH .. 7\-131\-53 dadhe Adadhe . garbhashvAsyAbhavattadeti tha.pAThaH .. 7\-131\-54 soDhuM sA na shashAka heti tha.pAThaH .. 7\-131\-56 abuddhipatitena akasmAjjAtena .. 7\-131\-61 na chetasAsti saMsparsha iti tha.pAThaH .. 7\-131\-71 kadambAnAM kadambapuShpANAm .. 7\-131\-83 agniShTobhAtmakaM chaiveti tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 132 .. shrIH .. 13\.132\. adhyAyaH 132 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vasiShThena parashurAmaMprati suvarNaprabhAvakathanaprasa~Ngena rudrayaj~ne bhR^igva~NgiraH prabhR^itiprabhAvAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vasiShTha uvAcha . api chedaM purA rAma shrutaM me brahmadarshanam . pitAmahasya yadvR^ittaM brahmaNaH paramAtmanaH .. 13\-132\-1 (86515) devasya mahatastAta vAruNIM bibhratastanum . aishvarye vAruNevA.atha rudrasyeshasya vai prabho .. 13\-132\-2 (86516) AjagmurmunayaH sarve devAshchAgnipurogamAH . yaj~nA~NgAni cha sarvANi vaShaTkArashcha mUrtimAn .. 13\-132\-3 (86517) mUrtimanti cha sAmAni yajUMShi cha sahasrashaH . R^igvedashchAgamattatra padakramavibhUShitaH .. 13\-132\-4 (86518) lakShaNAni svarAstobhA niruktAH svarabhaktayaH . oMkArashChandasAM netraM nigrahapragrahau tathA .. 13\-132\-5 (86519) vedAshcha sopaniShado vidyA sAvitryathApi cha . bhUtaM bhavyaM bhaviShyachcha dadhAra bhagavA~nshivaH .. 13\-132\-6 (86520) saMjuhAvAtmanA.a.atmAnaM svayameva tadA prabho . yaj~naM cha shobhayAmAsa bahurUpaM pinAkadhR^it .. 13\-132\-7 (86521) dyaurnabhaH pR^ithivI khaM cha tathA chaivaiSha bhUpatiH . sarvavidyeshvaraH shrImAneSha chApi vibhAvasuH .. 13\-132\-8 (86522) eSha brahmA shivo rudro varuNo.agniH prajApatiH . kIrtyate bhagavAndevaH sarvabhUtapatiH shivaH .. 13\-132\-9 (86523) tasya yaj~naH pashupatestapaH kratava eva cha . dIkShA dIptavratA devI dishashcha sadigIshvarAH .. 13\-132\-10 (86524) devapatnyashcha kanyAshcha devAnAM chaiva mAtaraH . AjagmuH sahitAstatra tadA bhR^igukulodvaha . yaj~naM pashupateH prItA varuNasya mahAtmanaH .. 13\-132\-11 (86525) svayaMbhuvastu tA dR^iShTvA retaH samapatadbhuvi .. 13\-132\-12 (86526) tasya shukrasya niShyandAnpAMsUnsa~NgR^ihya bhUmitaH . prAsyatpUShA karAbhyAM vai tasminneva hutAshane .. 13\-132\-13 (86527) tatastasminsampravR^itte satre jvalitapAvake . brahmaNo juhvatastatra prAdurbhAvo babhUvaha .. 13\-132\-14 (86528) skannamAtraM cha tachChukraM sruveNa parigR^ihya saH . AjyavanmantratashchApi so.ajuhodbhR^igunandana .. 13\-132\-15 (86529) tataH sa janayAmAsa bhUtagrAmaM cha vIryavAn . tasya tattejasastasmAjjaj~ne lokeShu taijasam .. 13\-132\-16 (86530) tamasastAmasA bhAvA vyApi satvaM tathobhayam . sa guNastejaso nityaM tamasyAkAshameva cha . sarvabhUteShu cha tathA satvaM tejastathottamam .. 13\-132\-17 (86531) shukre hute.agnau tasmiMstu prAdurAsaMstrayaH prabho . puruShA vapuShA yuktAH svaiH svaiH prasavajairguNaiH .. 13\-132\-18 (86532) bharjanAdbhR^igurityevama~NgArebhyo.a~NgirA.abhavat . a~NgArasaMshrayAchchaiva kavirityaparo.abhavat . saha jvAlAbha_irutpanno bhR^igustasmAdbhR^iguH smR^itaH .. 13\-132\-19 (86533) marIchibhyo marIchistu mArIchaH kashyapo hyabhUt . a~Ngorabhyo.a~NgirAstAta vAlakhilyAH kushochchayAt .. 13\-132\-20 (86534) atraivAtreti cha vibho jAtamatriM vadantyapi .. 13\-132\-21 (86535) tathA bhasmavyapohebhyo brahmarShigaNasammatAH . vaikhAnasAH samutpannAstapaH shrutaguNepsavaH .. 13\-132\-22 (86536) ashruto.asya samutpannAvashvinau rUpasammatau . sheShAH prajAnAM patayaH srotobhyastasya jaj~nire . R^iShayo romakUpebhyaH svedAchChando balAnmanaH .. 13\-132\-23 (86537) etasmAtkAraNAdAhuragniH sarvAstu devatAH . R^iShayaH shrutasampannA vedaprAmANyadarshanAt .. 13\-132\-24 (86538) yAni dArUNi niryAsAste mAsAH pakShasaMj~nitAH . ahorAtrA muhUrtAshcha vItajyotishcha vAruNam .. 13\-132\-25 (86539) raudraM lohitamityAhurlohitAtkanakaM smR^itam . tanmaitramiti vij~neyaM dhUmAchcha vasavaH smR^itAH .. 13\-132\-26 (86540) archiSho yAshcha te rudrAstathA.a.adityA mahAprabhAH . uddIptAste tathA.a~NgArA ye dhiShNyeShu divi sthitAH .. 13\-132\-27 (86541) agnirnAthashcha lokasya tatparaM brahma tadbhuvam . sarvakAmadamityAhustatra havyamupAvahan .. 13\-132\-28 (86542) tato.abravInmahAdevo varuNaH pavanAtmakaH . mama satramidaM divyamahaM gR^ihapatistviha .. 13\-132\-29 (86543) trINi pUrvANyapatyAni mama tAni na saMshayaH . iti jAnIta khagamA mama yaj~naphalaM hi tat .. 13\-132\-30 (86544) agniruvAcha. 13\-132\-31x (7181) mada~NgebhyaH prasUtAni madAshrayakR^itAni cha . mamaiva tAnmapatyAni mama shuklaM hutaM hi tat .. 13\-132\-31 (86545) athAbravIllokagururbrahmA lokapitAmahaH . mamaiva tAnyapatyAni mama shuklaM hutaM hi tat .. 13\-132\-32 (86546) ahaM vaktA cha mantrasya hotA shukrasya chaiva ha . yasya bIjaM phalaM tasya shukraM chetkAraNaM matam .. 13\-132\-33 (86547) tato.abruvandevagaNAH pitAmahamupetya vai . kR^itA~njalipuTAH sarve shirobhirabhivandya cha .. 13\-132\-34 (86548) vayaM cha bhagavansarve jagachcha sacharAcharam . tavaiva prasavAH sarve tasmAdagnirvibhAvasuH . varuNashcheshvaro devo labhatAM kAmamIpsitam .. 13\-132\-35 (86549) nisargAdbrahmaNashchApi varuNo yAdasAmpatiH . jagrAha vai bhR^igu pUrvamapatyaM sUryavarchasam .. 13\-132\-36 (86550) Ishvaro.a~NgirasaM chAgnerapatyArthamakalpayat . pitAmahastvapatyaM vaikaviM jagrAha tattvavit .. 13\-132\-37 (86551) tadA sa vAruNiH khyAto bhR^iguH prasavakarmakR^it . Agneyastva~NgirAH shrImAnkavirbrAhmo mahAyashAH . bhArgavA~Ngirasau loke lokasantAnalakShaNau .. 13\-132\-38 (86552) ete vipravarAH sarve prajAnAM patayastrayaH . sarvaM santAnameteShAmidamityupadhAraya .. 13\-132\-39 (86553) bhR^igostu putrAH saptAsansarve tulyA bhR^igorguNaiH . chyavano vajrashIrShashcha shuchiraurvastathaiva cha .. 13\-132\-40 (86554) shukro vareNyashcha vibhuH savanashcheti sapta te . bhArgavA vAruNAH sarve yeShAM vaMshe bhavAnapi .. 13\-132\-41 (86555) aShaaTau chA~NgirasaH putrA vAruNAste.apyavAruNAH . bR^ihaspatiruchathyashcha vayasyaH shAntireva cha .. 13\-132\-42 (86556) ghoro virUpaH saMvartaH sudhanvA chAShTamaH smR^itaH . ete.aShTau vahnijAH sarve j~nAnaniShThA nirAmayAH .. 13\-132\-43 (86557) brAhmaNAshcha kaveH putrA vAruNAste.apyudAhR^itAH . aShTau prasavajairyuktA guNairbrahmavidaH shubhAH .. 13\-132\-44 (86558) kaviH kAvyashcha viShNushcha buddhimAnushanA tathA . bhR^igushcha varuNashchaiva kAshyapo.agnishcha dharmavit .. 13\-132\-45 (86559) aShTau kavisutA hyete sarvamebhirjagattatam . prajApataya ete hi prajAnAM yairimAH prajAH .. 13\-132\-46 (86560) evama~Ngirasashchaiva kaveshcha prasavAnvayaiH . bhR^igoshcha bhR^igushArdUla vaMshajaiH satataM jagat .. 13\-132\-47 (86561) varuNashchAdito vipra jagrAha prabhurIshvaraH . kaviM tAta bhR^iguM chApi tasmAttau vAruNau smR^itau .. 13\-132\-48 (86562) jagrAhA~NgirasaM devaH shikhI tasmAdbhutAshanaH . tasmAdA~NgirasA j~neyAH sarva eva tadanvayAH .. 13\-132\-49 (86563) brahmA pitAmahaH pUrvaM devatAbhiH prasAditaH . ime naH santariShyanti prajAbhirjagadIshvarAH .. 13\-132\-50 (86564) sarve prajAnAM patayaH sarve chAtitapasvinaH . tvatprasAdAdimaM lokaM dhArayiShyanti shAshvataM .. 13\-132\-51 (86565) tathaiva vaMshakartArastava tejovivardhanAH . bhaveyurvedaviduShaH sarve cha kR^itinastathA .. 13\-132\-52 (86566) devapakShacharAH saumyAH prAjApatyA maharShayaH . anantaM brahma satyaM cha tapashcha paramaM bhuvi .. 13\-132\-53 (86567) sarve hi vayamete cha tavaiva prasavAH prabho . devAnAM brAhmaNAnAM cha tvaM hi kartA pitAmaha .. 13\-132\-54 (86568) mArIchamAditaH kR^itvA sarve chaivAtha bhArgavAH . apatyAnIti samprekShya kShamayAma pitAmaha .. 13\-132\-55 (86569) atha svenaiva rUpeNi prajaniShyanti vai prajAH . sthApayiShyanti chAtmAnaM yugAdinidhane tathA .. 13\-132\-56 (86570) ityuktaH sa tadA taistu brahmA lokapitAmahaH . tatetyevAbravItprItaste.api jagmuryathAgatam .. 13\-132\-57 (86571) evametatpurAvR^ittaM tasya yaj~ne mahAtmanaH . devashreShThasya lokAdau vAruNIM bibhratastanum .. 13\-132\-58 (86572) agnirbrahma pashupatiH sharvo rudraH prajApatiH . agnerapatyametadvai suvarNamiti dhAraNAH .. 13\-132\-59 (86573) agnyabhAve cha kurute vahnisthAneShu kA~nchanam . jAmadagnyapramANaj~no vedashrutinidarshanAt .. 13\-132\-60 (86574) kushastambe juhotyagniM suvarNe tatra cha sthite . valmIkasya vapAyAM cha karNe vAjasya dakShiNe .. 13\-132\-61 (86575) shakaTorvyA parasyApsu brAhmaNasya kare tathA . hute prItikarImR^iddhiM bhagavAMstatra manyate .. 13\-132\-62 (86576) tasmAdagniparAH sarve devatA iti shushruma . brahmaNo hi prabhUto.agniragnerapi cha kA~nchanam .. 13\-132\-63 (86577) tasmAdye vai prayachChanti suvarNaM dharmadarshinaH . devatAste prayachChanti samastA iti naH shrutam .. 13\-132\-64 (86578) tasya vA tapaso lokAngachChataH paramAM gatim . svarloke rAjarAjyena sobhiShichyeta bhArgava .. 13\-132\-65 (86579) Adityodayane prApte vidhimantrapuraskR^itam . dadAti kA~nchanaM yo vAH duHsvapnaM pratihanti saH .. 13\-132\-66 (86580) dadAtyuditamAtre yasyasya pApmA vidhUyate . madhyAhne dadato rukmaM hanti pApamanAgatam .. 13\-132\-67 (86581) dadAti paschimAM sandhyAM yaH suvarNaM yatavrataH . brahmavAyvagnisomAnAM sAlokyamupayAti saH .. 13\-132\-68 (86582) sendreShu chaiva lokeShu pratiShThA vindate shubhAm . iha loke yashaH prApya shAntapApmA cha modate .. 13\-132\-69 (86583) tataH sampadyate.anyeShu lokeShvapratimaH sadA . anAvR^itagatishchaiva kAmachAro bhavatyuta .. 13\-132\-70 (86584) na cha kSharati tebhyashcha yashashchaivApnute mahat . suvarNamakShayaM dattvA lokAMshchApnoti puShkalAn .. 13\-132\-71 (86585) yastu sa~njanayitvA.agnimAdityodayanaM prati . dadyAdvai vratamuddishya sarvakAmAnsamashnute .. 13\-132\-72 (86586) agnirityeva tatprAhuH pradAnaM cha sukhAvaham . yatheShTaguNasaMvR^ittaM pravartakamiti smR^itam .. 13\-132\-73 (86587) eShA suvarNasyotpattiH kathitA te mayA.anagha . kArtikeyasya cha vibho tadviddhi bhR^igunandana .. 13\-132\-74 (86588) kArtikeyastu saMvR^iddhaH kAlena mahatA tadA . devaiH senApatitvena vR^itaH sendrairbhR^igUdvaha .. 13\-132\-75 (86589) jaghAna tArakaM chApi daityamanyAMstathA.asurAn . tridashendrAj~nayA brahma.NllokAnAM hitakAmyayA .. 13\-132\-76 (86590) suvarNadAne cha mayA kathitAste guNA vibho . tasmAtsuvarNaM viprebhyaH prayachCha tadatAMvara .. 13\-132\-77 (86591) bhIShma uvAcha. 13\-132\-78x (7182) ityuktaH sa vasiShThena jAmadagnyaH pratApavAn . dadau suvarNaM viprabhyo vyamuchyata cha kilbiShAt .. 13\-132\-78 (86592) etatte sarvamAkhyAtaM suvarNasya mahIpate . pradAnasya phalaM chaiva janma chAsya yudhiShThira .. 13\-132\-79 (86593) tasmAttvamapi viprebhyaH prayachCha kanakaM bahuH . dadatsuvarNaM nR^ipate kilbiShAdvipramokShyasi .. .. 13\-132\-80 (86594) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAtriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 132 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-132\-4 R^igvedo.atharvavedashcheti ka.~Na.dha.pAThaH .. 7\-132\-14 prAdurbhAvashcharamadhAtuH .. 7\-132\-16 bhUtagrAmaM chaturvidhaM tattejasastasya triguNamayasya retasaH sambandhI yastejoMsho rajoMshastasmAttaijasapravR^ittipradhAnaM ja~NgamamabhUt .. 7\-132\-17 tamasastamoMshAttAmasaM sthAvaram . satvAMshastUbhayatrAnugataH .. 7\-132\-18 prasavajaiH kAraNajairguNaiH .. 7\-132\-19 sahayajvabhirutpanna iti dha.pAThaH .. 7\-132\-20 vAlakhilyAH sharochchayAditi dha.pAThaH .. 7\-132\-21 atraiva kushochchaye . atra atraiveti sambandhaH. atraivAtriM cha hi vibho iti dha. pAThaH .. 7\-132\-22 vyapohebhyaH samUhebhyaH . tathAgnestasya bhasmabhya iti.dha.pAThaH .. 7\-132\-23 ashrutaH ashrusakAshAt . snotobhyaH shrotrAdIndriyebhyaH. balAt vIryAt. balAnmakha iti ka.Ta.dha.pAThaH .. 7\-132\-24 etasmAdagnijatvAt .. 7\-132\-25 niryAsA dArugatA lAkShAdayo vR^ikSharasAH .. 7\-132\-27 divisthitAH grahatArAdayaH dhiShNyeShu sthAneShu .. 7\-132\-30 trINi bhR^igva~NgiraHkavisaMj~nAni .. 7\-132\-44 kaveH putrA vAruNA ityaneni svIyabhAgopi kavirbrahmaNA varuNAya samarpita ityunneyam .. 7\-132\-50 no.asmAn santariShyanti santArayiShyanti .. 7\-132\-52 viduSho vidvAMsaH .. 7\-132\-56 Adinidhane utpattipralayayorantarAle .. 7\-132\-58 devashreShThasya rudrasya .. 7\-132\-59 dhAraNA nishchayaH .. 7\-132\-61 brAhmaNapANyajakarNadarbhastambApsu kAShTheShvityetAni shrutau dR^ishyante . vapAyAM randhre .. 7\-132\-62 shakaTorvIM tu shrutyantarAt j~neyA . parasya tIrthAderapsu .. 7\-132\-64 suvarNaM ye prayachChanti narAH shuddhena chetaseti dha.pAThaH .. 7\-132\-71 tebhyo lokebhyo na cha kSharati .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 133 .. shrIH .. 13\.133\. adhyAyaH 133 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kumArotpattiprakArasya devAdibhistasmai krIDanakAdidAnasya tArakAsuravadhAdeshcha kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . uktAH pitAmaheneha suvarNasya vidhAnataH . vistareNa pradAnasya ye guNAH shrutilakShaNAH .. 13\-133\-1 (86595) yattu kAraNamutpatteH suvarNasya prakIrtitam . sa kathaM tArakaH prApto nidhanaM tadbravIhi me .. 13\-133\-2 (86596) uktaM sa daivatAnAM hi avadhya iti pArthiva . kathaM tasyAbhavanmR^ityurvistareNa prakIrtaya .. 13\-133\-3 (86597) etadichChAmyahaM shrotuM tvattaH kurukulodvaha . kArtsnyena tArakavadhaM paraM kautUhalaM hi me .. 13\-133\-4 (86598) bhIShma uvAcha. 13\-133\-5x (7183) vipannakR^ityA rAjendra devatA R^iShayastathA . kR^ittikAshchodayAmAsurapatyabharaNAya vai .. 13\-133\-5 (86599) na devatAnAM kAchiddhi samarthA jAtavedasaH . etA hi shaktAstaM garbhaM sandhArayitumojasA .. 13\-133\-6 (86600) ShaNNAM tAsAM tataH prItaH pAvako garbhadhAraNAt . svena tejovisargeNa vIryeNa parameNa cha .. 13\-133\-7 (86601) tAstu ShaT kR^ittikA garbhaM pupuShurjAtavedasaH . ShaTsu vartmasu tejo.agneH sakalaM nihitaM prabho .. 13\-133\-8 (86602) tatastA vardhamAnasya kumArasya mahAtmanaH . tejasA.abhiparItA~Ngyo na kvachichCharma lebhire .. 13\-133\-9 (86603) tatastejaHparItA~NgyaH sarvAH kAla upasthite . samaM garbhaM suShuvire kR^itikAstA nararShabha .. 13\-133\-10 (86604) tatastaM ShaDadhiShThAnaM garbhamekatvamAgatam . pR^ithivI pratijagrAha kR^ittikAnAM samIpataH .. 13\-133\-11 (86605) sa garbho divyasaMsthAno dIptimAnpAvakaprabhaH . divyaM sharavaNaM prApya vavR^idhe priyadarshanaH .. 13\-133\-12 (86606) dadR^ishuH kR^ittikAstaM tu bAlamarkasamadyutim . jAtasnehAshcha sauhArdAtpupuShuH stantavisravaiH .. 13\-133\-13 (86607) abhavatkArtikeyaH sa trailokye sacharAchare . skannatvAtskandatAM prApto guhAvAsAdguho.abhavat .. 13\-133\-14 (86608) tato devAstrayastriMshaddishashcha sadigIshvarAH . rudro dhAtA cha viShNushcha yamaH pUShA.aryamA bhagaH .. 13\-133\-15 (86609) aMsho mitrashcha sAdhyAshcha vAsavo vasavo.ashvinau . Apo vAyurnabhashchandro nakShatrANi grahA raviH .. 13\-133\-16 (86610) pR^ithagbhUtAni chAnyAni yAni devagaNAni vai . Ajagmuste.adbhutaM draShTuM kumAraM jvalanAtmajam .. 13\-133\-17 (86611) R^iShayastuShTuvushchaiva gandharvAshcha jagustathA . ShaDAnanaM kumAraM tu dviShaDakShaM dvijapriyam .. 13\-133\-18 (86612) pInAMsaM dvAdashabhujaM pAvakAdityavarchasam . shayAnaM sharagulmasthaM dR^iShTvA devAH saharShibhiH . lebhire paramaM harShaM menire chAsuraM hatam .. 13\-133\-19 (86613) tato devAH priyANyasya sarva eva samAharan . krIDataH krIDanIyAni daduH pakShigaNAMshcha ha .. 13\-133\-20 (86614) suparNo.asya dadau putraM mayUraM chitrabarhiNam . rAkShasAshcha dadustasmai varAhamahiShAvubhau .. 13\-133\-21 (86615) kukkuTaM chAgnisa~NkAshaM pradadAvaruNaH svayam . chandramAH pradadau meShamAdityo ruchirAM prabhAm .. 13\-133\-22 (86616) gavAM mAtA cha gA devI dadau shatasahasrashaH . ChAgamagnirguNopetamilA puShpaphalaM bahu .. 13\-133\-23 (86617) sudhanvA shakaTaM chaiva rathaM chA~nchitakUbaram . varuNo vAruNAndivyAnsagajAnpradadau shubhAn .. 13\-133\-24 (86618) siMhAnsurendro vyAghrAMshcha dvipAnanyAMshcha daMShTriNaH . shvApadAMshcha bahUnghorA~nshastrANi vividhAni cha .. 13\-133\-25 (86619) rAkShasAsurasa~NghAshcha anujagmustamIshvaram .. 13\-133\-26 (86620) vardhamAnavadhopAyaM prArthayAmAsa tArakaH . upAyairbahubhirhantuM nAshakachchApi taM vibhum .. 13\-133\-27 (86621) sainApatyena taM devAH pUjayitvA guhAlayam . shashaMsurviprakAraM taM tasmai tArakakAritam .. 13\-133\-28 (86622) sa vivR^iddho mahAvIryo devasenApatiH prabhuH . jaghAnAmoghayA shaktyA dAnavaM tArakaM guhaH .. 13\-133\-29 (86623) tena tasminkumAreNa krIDatA nihate.asure . surendraH sthApito rAjye devAnAM punarIshvaraH .. 13\-133\-30 (86624) sa senApatirevAtha babhau skandaH pratApavAn . Isho goptA cha devAnAM priyakR^ichCha~Nkarasya cha .. 13\-133\-31 (86625) hiraNyamUrtirbhagavAneva eva cha pAvakiH . sadA kumAro devAnAM sainApatyamavAptavAn .. 13\-133\-32 (86626) tasmAtsuvarNaM ma~NgalyaM ratnamakShayyamuttamam . sahajaM kArtikeyasya vahnestejaH paraM matam .. 13\-133\-33 (86627) evaM rAmAya kauravya vasiShTho.akathayatpurA . tasmAtsuvarNadAnAya prayatasva narAdhipa .. 13\-133\-34 (86628) rAmaH suvarNaM dattvA hi vimuktaH sarvakilbiShaiH . triviShTape mahatsthAnamavApAsulabhaM naraiH .. .. 13\-133\-35 (86629) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayastriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 133 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-133\-1 shrutirvedo lakShaNaM j~nApakaM yeShAM te shrutilakShaNAH . shrutyuktA ityarthaH .. 7\-133\-5 vipannaM kR^ityaM yeShAM te ga~NgayA garbhe tyakte sati naShTakAryAH .. 7\-133\-6 garbhaM sandhArayitumityapakR^iShyate pUrvordhepi .. 7\-133\-7 prItastAbhirgaruDIrUpeNa tadretaH pItvA ShoDhA garbhe dhR^ite satIti sheShaH .. 7\-133\-8 vartmasu garbhAgamanamArgeShu yoniShvityarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 134 .. shrIH .. 13\.134\. adhyAyaH 134 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati pratipadAditithiShu shrAddhakaraNasya pratyekaM phalakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . chAturvarNyasya dharmAtmandharmAH proktA yathA tvayA . tathaiva me shrAddhavidhiM kR^itsnaM prabrUhi pArthiva .. 13\-134\-1 (86630) vaishampAyana uvAcha. 13\-134\-2x (7184) yudhiShThireNaivamukto bhIShmaH shAntanavastadA . imaM shrAddhavidhiM kR^itsnaM vaktuM samupachakrame .. 13\-134\-2 (86631) bhIShma uvAcha. 13\-134\-3x (7185) shR^iNuShvAvahito rAja~nshrAddhakarmavidhiM shubham . dhanyaM yashasyaM putrIyaM pitR^iyaj~naM parantapa .. 13\-134\-3 (86632) devAsuramanuShyANAM gandharvoragarakShasAm . pishAchakinnarANAM cha pUjyA vai pitaraH sadA .. 13\-134\-4 (86633) pitR^InpUjyAditaH pashchAddevatAstarpayanti vai . tasmAttAnsarvayatnena puruShaH pUjayetsadA .. 13\-134\-5 (86634) anvAhAryaM mahArAja pitR^INAM shrAddhamuchyate . tasmAdvisheShavidhinA vidhiH prathamakalpitaH .. 13\-134\-6 (86635) sarveShvahaHsu prIyante kR^ite shrAddhe pitAmahAH . `piNDAnvAhAryakaM shrAddhaM kuryAnmAsAnumAsikam . pitR^iyaj~naM tu nirvartya viprashchandrakShaye.agnimAn .. 13\-134\-7 (86636) piNDAnAM mAsikashrAddhamanvAhAryaM vidurbudhAH . tadAmiSheNa kurvIta prayataH prA~njaliH shuchiH ..' 13\-134\-8 (86637) pravakShyAmi tu te sarvAMstithyAMtithyAM dine guNAn . yeShvahaHsu kR^itaiH shrAddhairyatphalaM prApyate.anagha . tatsarvaM kIrtayiShyAmi yathAvattannibodha me .. 13\-134\-9 (86638) pitR^Inarchya pratipadi prApnuyAtsvagR^ihe striyaH . abhirUpaprajAyinyo darshanIyA bahuprajAH .. 13\-134\-10 (86639) striyo dvitIyAM jAyante tR^itIyAyAM tu vAjinaH . chaturthyAM kShudrapashavo bhavanti bahavo gR^ihe .. 13\-134\-11 (86640) pa~nchamyAM bahavaH putrA jAyante kurvatAM nR^ipa . kurvANAstu narAH ShaShThyAM bhavanti dyutibhAginaH .. 13\-134\-12 (86641) kR^iShibhAgI bhavechChrAddhaM kurvANaH saptamIM nR^ipa . aShTamyAM tu prakurvANo vANijye lAbhamApnuyAt .. 13\-134\-13 (86642) navamyAM kurvataH shrAddhaM bhavatyekashaphaM bahu . vivardhante tu dashamIM gAvaH shrAddhAni kurvataH .. 13\-134\-14 (86643) kupyabhAgI bhavenmartyaH kurvannekAdashIM nR^ipa . brahmavarchasvinaH putrA jAyante tasya veshmani .. 13\-134\-15 (86644) dvAdashyAmIhamAnasya nityameva pradR^ishyate . rajataM bahuvittaM cha suvarNaM cha manoramam .. 13\-134\-16 (86645) j~nAtInAM tu bhavechChreShThaH kurva~nshrAddhaM trayodashIm .. 13\-134\-17 (86646) avashyaM tu yuvAno.asya pramIyante narA gR^ihe . yuddhabhAgI bhavenmartyaH kurva~nshrAddhaM chaturdashIm .. 13\-134\-18 (86647) amAvAsyAM tu nivapansarvakAmAnavApnuyAt .. 13\-134\-19 (86648) kR^iShNapakShe dashamyAdau varjayitvA chaturdashIm . shrAddhakarmaNi tithyastu prashastA na tathetarAH .. 13\-134\-20 (86649) yathA chaivAparaH pakShaH pUrvapakShAdvishiShyate . tathA shrAddhasya pUrvAhNAdaparAhNo vishiShyate .. .. 13\-134\-21 (86650) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatustriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 134 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-134\-5 AditaH amAvAsyAyAM . pashchAtpratipadi .. 7\-134\-6 tachchAmiSheNa vidhineti ka.Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-134\-10 gR^ihe striyo bhAryAH .. 7\-134\-11 striyo duhitaraH .. 7\-134\-12 bhavanti dyUtabhAgina iti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-134\-15 kupyaM vastrapAtrAdi .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 135 .. shrIH .. 13\.135\. adhyAyaH 135 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shrAddhe tilamAMsavisheShadAnasya phalavisheShakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kiMsviddattaM pitR^ibhyo vai bhavatyakShayamIshvaraH . kiMsvidvahuphalaM proktaM kimAnantyAya kalpate .. 13\-135\-1 (86651) bhIShma uvAcha. 13\-135\-2x (7186) havIMShi shrAddhakalpe tu yAni shrAddhavido viduH . tAni me shR^iNu kAmyAni phalaM chaiShAM yudhiShThira .. 13\-135\-2 (86652) tilairvrIhiyavairmAShairadbhirmUlaphalaistathA . dattena mAsaM prIyante shrAddhena pitaro nR^ipa .. 13\-135\-3 (86653) vardhamAnatilaM shrAddhamakShayaM manurabravIt . sarveShveva tu bhojyeShu tilAH prAdhAnyataH smR^itAH .. 13\-135\-4 (86654) dvau mAsau tu bhavettuptirmatsyaiH titR^igaNasya ha . trInmAsAnAvikenAhushchaturmAsaM shashena ha .. 13\-135\-5 (86655) Ajena mAsAnprIyante pa~nchaiva pitaro nR^ipa . vArAheNa tu ShaNmAsAnsapta vai shAkulena tu .. 13\-135\-6 (86656) mAsAnaShTau pArShatena rauraveNa nava prabho . gavayasya tu mAMsena tR^iptiH syAddashamAsikI .. 13\-135\-7 (86657) mAMsenekAdasha prItiH pitR^INAM mAhiSheNa tu . gavyena datte shrAddhe tu saMvatsaramihochyate .. 13\-135\-8 (86658) yathA gavyaM tathA yuktaM pAyasaM sarpiShA saha . vAdhrINasasya mAMsena tR^iptirdvAdashavArShikI .. 13\-135\-9 (86659) AntyAya bhaveddataM kha~NgamAMsaM pitR^ikShate . kAlashAkaM cha lauhaM chApyAnantyaM ChAga uchyate .. 13\-135\-10 (86660) gAthAshchApyatra gAyanti pitR^igItA yudhiShThira . sanatkumAro bhagavAnpurA madhyabhyabhAShata .. 13\-135\-11 (86661) api naH svakule jAyAdyo no dadyAttrayodashIm . maghAsu sarpiHsaMyuktaM pAyasaM dakShiNAyane .. 13\-135\-12 (86662) Ajena vA.api lauhena maghAsveva yatavrataH . hastichChAyAsu vidhivatkarNavyajanavIjitam .. 13\-135\-13 (86663) eShTavyA bahavaH putrA yadyekopi gayAM vrajet . yatrAsau prathito lokeShvakShyakaraNo vaTaH .. 13\-135\-14 (86664) Apo mUlaM phalaM mAMsamannaM vA.api pitR^ikShaye . yatki~nchinmadhusaMmishraM tadAnantyAya kalpate .. .. 13\-135\-15 (86665) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 135 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-135\-7 pR^iShatashchitramR^igastadIyaM pArShatam . ruruH kR^iShNamR^igastadIyaM rauravam .. 7\-135\-9 vAdhrINasaH vadhryA syUtanAsiko mahokShaH . pakShivisheSho.ajavisheShashchetyanye .. 7\-135\-10 pitR^ikShate mR^itatithau . lauhaM kA~nchanavR^ikShajaM puShpAdishAkam .. 7\-135\-13 vIjitaM pAyasAdikaM dadyAditi pUrveNAnvayaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 136 .. shrIH .. 13\.136\. adhyAyaH 136 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratya shvinyAdinakShatreShu shrAddhakaraNasya phalavisheShakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . yamastu yAni shrAddhAni provAcha shashabindave . tAni me shR^iNu kAmyAni nakShatreShu pR^ithakpR^ithak .. 13\-136\-1 (86666) shrAddhaM yaH kR^ittikAyoge kurvIta satataM naraH . agnInAdhAya sApatyo yajeta vigatajvaraH .. 13\-136\-2 (86667) apatyakAmo rohiNyAM tejaskAmo mR^igottame . krUrakarmA dadachChrAddhamArdrAyAM mAnavo bhavet .. 13\-136\-3 (86668) kR^iShibhAgI bhavenmartyaH kurva~nshrAddhaM punarvasau . puShTikAmo.atha puShyeNa shrAddhamIheta mAnavaH .. 13\-136\-4 (86669) AshleShAyAM dadachChrAddhaM dhIrAnputrAnprajAyate . j~nAtInAM tu bhavechChreShTho maghAsu shrAddhamAvapan .. 13\-136\-5 (86670) phalgunIShu dadachChrAddhaM subhagaH shrAddhado bhavet . apatyabhAguttarAsu hastena phalabhAgbhavet .. 13\-136\-6 (86671) chitrAyAM tu dadachChrAddhaM labhedrUpavataH sutAn . svAtiyoge pitR^Inarchya vANijyamupajIvati .. 13\-136\-7 (86672) bahuputro vishAkhAsu putramInahanbhavennaraH . anurAdhAsu kurvANo rAjyachakraM pravartayet .. 13\-136\-8 (86673) AdhipatyaM vrajenmartyo jyeShThAyAmapavarjayan . naraH kurukulashreShTha R^iddho damapuraHsaraH .. 13\-136\-9 (86674) mUle tvArogyamR^ichCheta yasho.aShADhAsu chottamam . uttarAsu tvaShADhAsu vItashokashcharenmahIm .. 13\-136\-10 (86675) shrAddhaM tvabhijitau kurvanvidyAM shreShThAmavApnuyAt . shravaNeShu dadachChrAddhaM pretya gachChetsa tadgatim .. 13\-136\-11 (86676) rAjyabhAgI dhaniShThAyAM bhaveta niyataM naraH . nakShatre vAruNe kurvanbhiShaksiddhimavApnuyAt .. 13\-136\-12 (86677) pUrvaproShThapadAH kurvanbahUnvindatyajAvikAn . uttarAsu prakurvANo vindo gAH sahasrashaH .. 13\-136\-13 (86678) bahukupyakR^itaM vittaM vindate revatIM shritaH . ashvinIShvashvAnvindeta bharaNIShvAyuruttamam .. 13\-136\-14 (86679) imaM shrAddhavidhiM shrutvA shashabindustathA.akarot . aklesenAjayachchApi mahIM so.anushashAsa ha .. .. 13\-136\-15 (86680) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTtriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 136 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-136\-3 ArdrAyAM mAnado bhavediti tha.pAThaH .. 7\-136\-6 phalabhAk iShTArthabhAk .. 7\-136\-12 vAruNe shatabhiShaji .. 7\-136\-14 ashvAMshchAshvayujevettIti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 137 .. shrIH .. 13\.137\. adhyAyaH 137 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shrAddhe nimantraNArhAnarhANAM lakShaNanirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kIdR^ishebhyaH pradAtavyaM bhavechChrAddhaM pitAmaha . dvijebhyaH kurushArdUla tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-137\-1 (86681) bhIShma uvAcha. 13\-137\-2x (7187) brAhmaNAnna parIkSheta kShatriyo dAnadharmavit . daive karmaNi pitrye tu nyAyamAhuH parIkShaNam .. 13\-137\-2 (86682) devatAH pAvayantIha daivenaiveha tejasA . upetya tasmAddevebhyaH sarvebhyo dApayennaraH .. 13\-137\-3 (86683) shrAddhe tvatha mahArAja parIkShedbrAhmaNAnbudhaH . kulashIlavayorUpairvidyayA.abhijanena cha .. 13\-137\-4 (86684) teShAmanye pa~NktidUShyAstathA.anye pa~NktipAvanAH . apA~NkteyAstu ye rAjankIrtayiShyAmi tA~nshR^iNu .. 13\-137\-5 (86685) kitavo bhrUNahA yakShmIM pashupAlo nirAkR^itiH . grAmapreShyo vArdhuShiko gAyanaH sarvavikrayI .. 13\-137\-6 (86686) agAradAhI garadaH kuNDAshI somavikrayI . sAmudriko rAjabhR^ityastailikaH kUTakArakaH .. 13\-137\-7 (86687) pitrA vibhajamAnashcha yasya chopapatirgR^ihe . abhishastastathA stenaH shilpaM yashchopajIvatI .. 13\-137\-8 (86688) parvakArashcha sUchI cha mitradhruk pAradArikaH . avratAnAmupAdhyAyaH kANDapR^iShThastathaiva cha .. 13\-137\-9 (86689) shvabhishcha yaH parikrAmedyaH shunA daShTa eva cha . parivittishcha yashcha syAddushcharmA gurutalpagaH. 13\-137\-10 (86690) kushIlavo devalako nakShatrairyashcha jIvatI .. IdR^ishairbrAhmaNairbhuktamapA~NkteyairyudhiShThira. 13\-137\-11 (86691) rakShAMsi gachChate havyamityAhurbrahmavAdinaH .. shrAddhaM bhuktvA tvadhIyIta vR^iShalItalpagashcha yaH. 13\-137\-12 (86692) purIShe tasya te mAsaM pitarastasya sherate . somavikrayiNe viShThA bhiShaje pUyashoNitam .. 13\-137\-13 (86693) naShTaM devalake dattamapratiShThaM cha vArdhuShe . yattu vANijake dattaM neha nAmutra tadbhavet . bhasmanIva hutaM havyaM tathA paunarbhave dvije .. 13\-137\-14 (86694) ye tu dharmavyapeteShu chAritrApagateShu cha . havyaM kavyaM prayachChanti yeShAM tatpretya nashyati .. 13\-137\-15 (86695) j~nAnapUrvaM tu ye tebhyaH prayachChantyalpabuddhayaH . purIShaM bhu~njate tasya pitaraH pretya nishchayaH .. 13\-137\-16 (86696) etAnimAnvijAnIyAdapA~NkteyAndvijAdhamAn . shUdrANAmupadeshaM cha ye kurvantyalpachetasaH .. 13\-137\-17 (86697) ShaShTiM kANaH shataM ShaNDaH shvitrI yAvatprapashyati . pa~NktyAM samupaviShTAyAM tAvaddUShayate nR^ipa .. 13\-137\-18 (86698) yadveShTitashirA bhu~Nkte yadbhu~Nkte dakShiNAmukhaH . sopAnatkashcha yadbhu~Nkte sarvaM vidyAttadAsuram .. 13\-137\-19 (86699) asUyatA cha yadattaM yachcha shraddhAvivarjitam . sarvaM tadasurendrAya brahmA bhAgamakalpayat .. 13\-137\-20 (86700) shvAnashcha pa~NktidUShAshcha nAvekSherankatha~nchana . tasmAtparisR^ite dadyAttilAMshchAnvavakIrayet .. 13\-137\-21 (86701) tilairvirahitaM shrAddhaM kR^itaM krodhavashena cha . yAtudhAnAH pishAchAshcha vipralumpanti taddhaviH .. 13\-137\-22 (86702) apA~Nkto yAvataH pA~NktAnbhu~njAnAnanupashyati . tAvatphalAddhaMshayati dAtAraM tasya bAlisham .. 13\-137\-23 (86703) ime tu bharatashreShTha vij~neyAH pa~NktipAvanAH . hetutastAnpravakShyAmi parIkShasveha tAndvijAn .. 13\-137\-24 (86704) vidyAvedavratasnAtA brAhmaNAH sarva eva hi . sadAchAraparAshchaiva vij~neyAH sarvapAvanAH .. 13\-137\-25 (86705) pA~NkteyAMstu pravakShyAmi j~neyAste pa~NktipAvanAH . triNAchiketaH pa~nchAgnistrisuparNaH ShaDa~Ngavit .. 13\-137\-26 (86706) brahmadeyAnusantAnashChandogo jyeShThasAmagaH . mAtApitroryashcha vashyaH shrotriyo dashapUruShaH .. 13\-137\-27 (86707) R^itukAlAbhigAmI cha dharmapatnIShu yaH sadA . vedavidyAvratasnAto vipraH pa~NktiM punAtyuta .. 13\-137\-28 (86708) atharvashiraso.adhyetA brahmachArI yatavrataH . satyavAdI dharmashIlaH svakarmaniratashcha saH .. 13\-137\-29 (86709) ye cha puNyeShu tIrtheShu abhiShekakR^itashramAH . makheShu cha samantreShu bhantyavabhR^ithaplutAH .. 13\-137\-30 (86710) akrodhanA hyachapalAH kShAntAH dAntA jitendriyAH . sarvabhUtahitA ye cha shrAddheShvetAnnimantrayet .. 13\-137\-31 (86711) eteShu dattamakShayyamete vai pa~NktipAvanAH . ime pare mahAbhAgA vij~neyAH pa~NktipAvanAH .. 13\-137\-32 (86712) yatayo mokShadharmaj~nA yoginashcharitavratAH . `pa~ncharAtravido mukhyAstathA bhAgavatAH pare .. 13\-137\-33 (86713) vaikhAnasAH kulashreShThA vaidikAchArachAriNaH.' ye chetihAsaM prayatAH shrAvayanti dvijottamAn .. 13\-137\-34 (86714) ye cha bhAShyavidaH kechidye cha vyAkaraNe ratAH . adhIyate purANaM ye dharmashAstrANyathApi cha .. 13\-137\-35 (86715) adhItya cha yathAnyAyaM vidhivattasya kAriNaH . upapanno gurukule satyavAdI sahasrashaH .. 13\-137\-36 (86716) agryAH sarveShu vedeShu sarvapravachaneShu cha . yAvadete prapashyanti pa~NktyAstAvatpunantyuta .. 13\-137\-37 (86717) tato hi pAvanAtpa~NktyAH pa~NktipAvana uchyate . kroshAdardhatR^itIyAchcha pAvayedeka eva hi . brahmadeyAnusantAna iti brahmavido viduH .. 13\-137\-38 (86718) anutviganupAdhyAyaH sa chedagrAsanaM vrajet . R^itvigbhirabhyanuj~nAtaH pa~NktyA harati duShkR^itam .. 13\-137\-39 (86719) atha chedvedavitsarvaiH pa~NktidoShairvivarjitaH . na cha syAtpatito rAjanpa~NktipAvana eva saH .. 13\-137\-40 (86720) tasmAtsarvaprayatnena parIkShyAmantrayeddvijAn . svakarmaniratAndAntAnkule jAtAnbahushratAn .. 13\-137\-41 (86721) yasya mitrapradhAnAni shrAddhAni cha havIMShi cha . na prINanti pitR^IndevAnsvargaM cha na sa gachChati .. 13\-137\-42 (86722) yashcha shrAddhe kurute sa~NgatAni na devayAnena pathA sa yAti . sa vai muktaH pippalaM bandhanAdvA svargAllokachchyavate shrAddhamitraH .. 13\-137\-43 (86723) tasmAnmitraM shrAddhakR^innAdriyeta dadyAnmitrebhyaH sa~NgrahArthaM dhanAni . yanmanyate naiva shatruM na mitraM taM madhyasthaM bhojayeddhavyakavye .. 13\-137\-44 (86724) yathoShare bIjamuptaM na rohe\- nnachAvaptA prApnuyAdbIjabhAgam . evaM shrAddhaM bhuktamanarhamANai\- rna cheha nAmutra phalaM dadAti .. 13\-137\-45 (86725) brAhmaNo hyanadhIyAnastR^iNAgniriva shAmyati . tasmai shrAddhaM na dAtavyaM na hi bhasmani hUyate .. 13\-137\-46 (86726) sambhojanI nAma pishAchadakShiNA sA naiva devAnna pitR^Inupaiti . ihaiva sA bhrAmyati hInapuNyA shAlAntare gauriva naShTavatsA .. 13\-137\-47 (86727) yathA.agnau shAnte ghR^itamAjuhoti tannaiva devAnna pitR^Inupaiti . tathA dattaM nartake gAyake cha yAM chAnR^ite dakShiNAmAvR^iNoti .. 13\-137\-48 (86728) ubhau hinasti na bhunakti chaiShA yA chAnR^ite dakShiNA dIyate vai . AghAtinI garhitaiShA patantI teShAM pretAnpAtayeddevayAnAt .. 13\-137\-49 (86729) R^iShINAM samaye nityaM ye charanti yudhiShThira . nishchitAH sarvadharmaj~nAstAndevA brAhmaNAnviduH .. 13\-137\-50 (86730) svAdhyAyaniShThA R^iShayo j~nAnaniShThAstathaiva cha . taponiShThAshcha boddhavyAH karmaniShThAshcha bhArata .. 13\-137\-51 (86731) kavyAni j~nAnaniShThebhyaH pratiShThApyAni bhArata . tatra ye brAhmaNAnkechinna sIdanti hi te narAH .. 13\-137\-52 (86732) ye tu nindanti jalpeShu na tA~nashrAddheShu bhojayat . brAhmaNA ninditA rAjanhanyustraipuruShaM kulam .. 13\-137\-53 (86733) vaikhAnasAnAM vachanamR^iShINAM shrUyate nR^ipa . dUrAdeva parIkSheta brAhmaNAnvedapAragAn .. 13\-137\-54 (86734) priyo vA yadi vA dveShyasteShAM tu shrAddhamAvapet .. 13\-137\-55 (86735) yaH sahasraM sahasrANAM bhojayadenR^icho naraH . ekastAnmantravitprItaH sarvAnarhati bhArata .. .. 13\-137\-56 (86736) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 137 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-137\-3 devebhyo devAnuddishya . sarvebhyo viprebhyaH .. 7\-137\-5 teShAmanye pa~NktidUShA iti jha.pAThaH .. 7\-137\-6 nirAkR^itiradhyayanAdishUnyaH . vArdhuShiko vR^iddhyarthaM dhanaprayoktA .. 7\-137\-7 kuNDAshI bhagabhakShaH . tailikastatkarmakR^it. kUTasAkShika iti Ta.pAThaH .. 7\-137\-8 pitrA vivadamAnashcheti jha.pAThaH .. 7\-137\-9 parvakAro veShAntaradhArI . sUchI pishunaH. avratAnAM shUdrANAm. kANDapR^iShThaH shastrAjIvI .. 7\-137\-10 shvabhiH parikrAmenmR^igayAM kurvan .. 7\-137\-18 ShaShTiMshataM puruShAniti sheShaH .. 7\-137\-20 asurendrAya balaye .. 7\-137\-21 parisR^ite AvR^itadeshe .. 7\-137\-22 tiladAnepyadAyAdA ye cha krodhavashA gaNAH . yAtudhAnAH pishAchAshcha na pralupanti taddhaviriti tha.dha.pAThaH .. 7\-137\-26 trisuparNaM chatuShkapardA yuvatiH supeshA iti bahvR^ichAnAM mantratrayaM vA brahmametumAm ityAditaittirIyaprasiddhaM vA . ShaDa~NgAni shikShAdIni .. 7\-137\-27 brahma devaH paravidyA vA tadeva deyaM yeShAM teShAmanusantAnaH paramparAyAmutpannaH brahmadeyAnusantAnaH .. 7\-137\-30 mukheShu cha sahasreShviti tha.pATha .. 7\-137\-42 mitrameva pradhAnaM na yogyatvAdikaM yeShu tAni .. 7\-137\-43 shrAddhena nimittena sa~NgatAni sakhyAni .. 7\-137\-47 sambhojanI anyonyaM dIyamAnA .. 7\-137\-48 yAM cha dakShiNAmanR^ite apAtre AvR^iNoti prayachChati .. 7\-137\-49 na bhunakti na pAlayati . AghAtinI hantrI .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 138 .. shrIH .. 13\.138\. adhyAyaH 138 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shrAddhe varjanIyadhAnyashAkAdipratipAdakAtrinimisaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kena sa~NkalpitaM shrAddhaM kasminkAle kimAtmakam . bhR^igva~Ngirasike kAle muninA katareNa vA .. 13\-138\-1 (86737) `yena sa~NkalpitaM chaiva tanme brUhi pitAmaha.' kAni shrAddheShu varjyAni kAni mUlaphalAni cha . dhAnyajAtyashcha kA varjyAstanme brUhi pitAmaha .. 13\-138\-2 (86738) bhIShma uvAcha. 13\-138\-3x (7188) yathA shrAddhaM sampravR^ittaM yasminkAle sadAtmakam . yena sa~NkalpitaM chaiva tanme shR^iNu janAdhipa .. 13\-138\-3 (86739) svAyambhuvo.atriH kauravya paramarShiH pratApavAn . tasya vaMshe mahArAja dattAtreya iti smR^itaH .. 13\-138\-4 (86740) dattAtreyasya putro.abhUnnimirnAma tapodhanaH . nimeshchApyabhavatputraH shrImAnnAma shriyA vR^itaH .. 13\-138\-5 (86741) pUrNo varShasahasrAnte sa kR^itvA duShkaraM tapaH . kAladharmaparItAtmA nidhanaM samupAgataH .. 13\-138\-6 (86742) nimistu kR^itvA shauchAni vidhidR^iShTena karmaNA . santApamagamattIpraM putrashokaparAyaNaH .. 13\-138\-7 (86743) atha kR^itvopakAryANi chaturdashyAM mahAmatiH . tameva gaNaya~nshokaM virAtre pratyabudhyata .. 13\-138\-8 (86744) tasyAsItpratibuddhasya shokena vyathitAtmanaH . manaH saMhR^itya viShaye buddhirvistAragAminI .. 13\-138\-9 (86745) tataH sa~nchintayAmAsa shrAddhakalpaM samAhitaH . yAni tasyaiva bhojyAni mUlAni cha phalAni cha .. 13\-138\-10 (86746) uktAni yAni chAnyAni yAni cheShTAni tasya ha . tAni sarvANi manasA vinishchitya tapodhanaH .. 13\-138\-11 (86747) amAvAsyAM mahAprAj~no viprAnAnAyya pUjitAn . dakShiNAvartikAH sarvA bR^isIH svayamathAkarot .. 13\-138\-12 (86748) sapta viprAMstato bhojye yugapatsamupAnayat . R^ite cha lavaNaM bhojyaM shyAmAkAnnaM dadau prabhuH .. 13\-138\-13 (86749) dakShiNAgrAstato darbhA viShTareShu niveshitAH . pAdayoshchaiva viprANAM ye tvannamupabhu~njate .. 13\-138\-14 (86750) kR^itvA cha dakShiNAgnAnvai darbhAnsa prayataH shuchiH . pradadau shrImate piNDAnnAmagotramudAharan .. 13\-138\-15 (86751) tatkR^itvA sa munishreShTho dharmasa~NkaramAtmanaH . pashchAttApena mahatA tapyamAno.abhyachintayat .. 13\-138\-16 (86752) akR^itaM munibhiH pUrvaM kiM mayedamanuShThitam . kathaM nu shApena na mAM daheyurbrAhmaNA iti .. 13\-138\-17 (86753) tataH sa~nchintayAmAsa vaMshakartAramAtmanaH . `buddhvA.atriM manasA dadhyau bhagavantaM samAhitaH.' dhyAtamAtrastathA chAtrirAjagAma tapodhanaH .. 13\-138\-18 (86754) athAtristaM tathA dR^iShTvA putrashokena karshitam . bhR^ishamAshvAsayAmAsa vAgbhiriShTAbhiravyayaH .. 13\-138\-19 (86755) nime sa~Nkalpitaste.ayaM pitR^iyaj~nastapodhana . mato me pUrvadR^iShTo.atra dharmo.ayaM brahmaNA svayam .. 13\-138\-20 (86756) soyaM svayabhuvihito dharmaH sa~NkalpitastvayA . R^ite svayambhuvaH ko.anyaH shrAddhe saMvidhimAharet .. 13\-138\-21 (86757) athAkhyAsyAmi te putra shrAdde yaM vidhimuttamam . svayambhuvihitaM putra tatkuruShva nibodha me .. 13\-138\-22 (86758) kR^itvA.agnisharaNaM pUrvaM mantrapUrvaM tapodhana . tato.agnaye.atha somAya varuNAya cha nityashaH .. 13\-138\-23 (86759) vishvedavAshcha yi nityaM pitR^ibhiH saha gocharAH . tebhyaH sa~NkalpitA bhAgAH svayameva svayambhuvA .. 13\-138\-24 (86760) stotavyA cheha pR^ithivI lokasyaiva tu dhAriNI . vaiShNavI kAshyapi cheti tathaivehAkShayeti cha .. 13\-138\-25 (86761) udakAnayane chaiva stotavyo varuNo vibhuH . tato.agnishchaiva somashcha ArAdhyAviha te.anagha .. 13\-138\-26 (86762) devAstu pitaro nAma nirmitA ye svayambhuvA . UShmapA ye mahAbhAgAsteShAM bhAgaH prakalpitaH .. 13\-138\-27 (86763) te shrAddhenArchyamAnA vai vimuchyante ha kilbiShAt . saptakAH pitR^ivaMshAstu pUrvadR^iShTAH svayaMbhuvA .. 13\-138\-28 (86764) vishve chAgnimukhA devAH saMkhyAtAH pUrvameva te . teShAM nAmAni vakShyAmi bhAgArhANAM mahAtmanAm .. 13\-138\-29 (86765) sahaH kR^itirvipApmA cha puNyakR^itpAvanastathA . grAmyaH kShemyaH samUhashcha divyasAnustathaiva cha .. 13\-138\-30 (86766) vivasvAnvIryavA~nshrImAnkIrtimAnkR^ita eva cha . jitAtmA munivIryashcha dIptaromA bhaya~NkaraH .. 13\-138\-31 (86767) anukarmA pratItashcha pradAtA.apyaMshumAMstathA . shailAbhaH paramakrodhI dhIroShNI bhUpatistathA .. 13\-138\-32 (86768) srajo vajrIvarI chaiva vishvedevAH sanAtanAH . vidyudvarchAH somavarchAH sUryashrIshcheti nAmataH .. 13\-138\-33 (86769) somapaH sUryasAvitro dattAtmA puNDarIyakaH . uShNInAbho nabhodashcha vishvAyurdIptireva cha .. 13\-138\-34 (86770) chamUharaH sureshashcha vyomAriH sha~Nkaro bhavaH . IshaH kartA kR^itirdakSho bhuvano divyakarmakR^it .. 13\-138\-35 (86771) gaNitaH pa~nchavIryashcha Adityo rashmivAMstathA . saptakR^itsomavarchAshcha vishvakR^itkavireva cha .. 13\-138\-36 (86772) anugoptA sugoptA cha naptA cheshvara eva cha . kIrtitAste mahAbhAgAH kAlasya gatigocharAH .. 13\-138\-37 (86773) ashrAddheyAni dhAnyAni kodravAH pulakAstathA . hi~NgudraveShu shAkeShu mUlAnAM lashunaM tathA .. 13\-138\-38 (86774) palANDuH saubhA~njanakastathA gR^i~njanakAdayaH . kUshmANDajAtyalAbuM cha kR^iShNaM lavaNameva cha .. 13\-138\-39 (86775) grAmyavArAhamAMsaM cha yachchaivAprokShitaM bhavet . kR^iShNAjaM jIrakaM chaiva shItapAkI tathaiva cha . a~NkurAdyAstathA varjyA iha shR^i~NgATakAni cha .. 13\-138\-40 (86776) varjayellavaNaM sarvaM tathA jambUphalAni cha . avakShutAvaruditaM tathA shrAddhe cha varjayet. 13\-138\-41 (86777) nivApe havyakavye vA garhitaM cha sudarshanam . pitarashcha hi devAshcha nAbhinandanti taddhaviH .. 13\-138\-42 (86778) chaNDAlashvapachau varjyau nivApe samupasthite . kAShAyavAsAH kuShThI vA patito brahmahA.api vA .. 13\-138\-43 (86779) sa~NkIrNayonirviprashcha sambandhI patitashcha yaH . varjanIya budhairete nivApe samupasthite .. 13\-138\-44 (86780) ityevamuktvA bhagavAnsvavaMshyaM tamR^iShiM purA . pitAmahasabhAM divyA jagAmAtristapodhanaH .. .. 13\-138\-45 (86781) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 138 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-138\-1 bhR^igva~Ngirasake yadA bhR^igavo.a~Ngirasashcha vartante nAnye .. 7\-138\-2 shrAddheShu kAni karmANi varjyAni .. 7\-138\-8 kR^itvA upakalpya . upakAryANi mR^iShTAnnakashipUpabarhaNAdIni. virAtre prabhAte .. 7\-138\-9 viShaye manaHsaMhR^itya shokaM tyaktvetyarthaH .. 7\-138\-12 dakShiNAvartikAH pradakShiNAvartitAH . bR^isIH AsanAni .. 7\-138\-16 shraute pitrAdyuddeshena dR^iShTo dharmo loke putroddeshenApi svechChayA kalpita iti sa~NkaraH .. 7\-138\-23 tatrArthamNe cha somAyeti Ta.tha.pAThaH .. 7\-138\-28 te prasiddhAH pitrAdayaH . vimuchyante kilbiShAt narakAdirUpAt .. 7\-138\-38 pulakAH asampUrNataNDulayuktadhAnyAni . hi~NgudraveShu shAkAdisaMskArakadravyeShu .. 7\-138\-39 saubhA~njanakaH shigruH .. 7\-138\-40 shItapAkI shAkavisheShaH .. 7\-138\-42 sudarshanaM shAkavisheShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 139 .. shrIH .. 13\.139\. adhyAyaH 139 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati nimikR^itashrAddhaprakArAnuvAdena shrAddhavidhikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . tathA vidhau pravR^itte tu sarva eva maharShayaH . pitR^iyaj~nAnakurvanta vidhidR^iShTena karmaNA .. 13\-139\-1 (86782) R^iShayo dharmanityAstu kR^itvA nivapanAnyuta . tarpaNaM chApi kurvanta tIrthAMbhobhiryatavratAH .. 13\-139\-2 (86783) nivApairdIyamAnaishcha chAturvarNyena bhArata . tarpitAH pitaro devAstatrAnnaM jarayanti vai .. 13\-139\-3 (86784) ajIrNaistvabhihanyante te devAH pitR^ibhiH saha .. somamevAbhyapadyanta tadA hyannAbhipIDitAH .. 13\-139\-4 (86785) te.abruvansomamAsAdya pitaro.ajIrNapIDitAH . nivApAnnena pIDyAmaH shreyo notra vidhIyatAm .. 13\-139\-5 (86786) tAnsomaH pratyuvAchAtha shreyashchedIpsitaM surAH . svayaMbhUsadanaM yAta sa vaH shreyo.abhidhAsyati .. 13\-139\-6 (86787) te somavachanAddevAH pitR^ibhiH saha bhArata . merushR^i~Nge samAsInaM pitAmahamupAgaman .. 13\-139\-7 (86788) pitara UchuH. 13\-139\-8x (7189) nivApAnnena bhagavanbhR^ishaM pIDyAmahe vayam . prasAdaM kuru no deva shreyo naH saMvidhIyatAm .. 13\-139\-8 (86789) iti teShAM vachaH shrutvA svayambhUridamabravIt . eSha me pArshvato vahniryuShmachChreyo vidhAsyati. 13\-139\-9 (86790) agniruvAcha. 13\-139\-10x (7190) sahitAstasya bhokShyAmo nivApe samupasthite . jarayiShyatha chApyannaM mayA sArdhaM na saMshayaH .. 13\-139\-10 (86791) etachChrutvA tu pitarastataste vijvarA.abhavan . etasmAtkAraNAchchAgneH prAgbhAgo dIyate nR^ipa .. 13\-139\-11 (86792) nivApe chAgnipUrvaM vai nivR^itte puruSharShabha . na brahmarAkShasAstaM vai nivApaM dharShayantyuta .. 13\-139\-12 (86793) rakShAMsi nAbhivardhante sthite deve hutAshane . pUrvaM piNDaM piturdadyAttato dadyAtpitAmahe .. 13\-139\-13 (86794) prapitAmahAya cha tata eSha shrAddhavidhiH smR^itaH . brUyAchChrAddhe cha sAvitrIM piNDe piNDe samAhitaH . somAyeti cha vaktavyaM tathA pitR^imateti cha .. 13\-139\-14 (86795) rajasvalA cha yA nArI vya~NgitA karNayoshcha yA . nivApe nopatiShTheta sa~NgrAhyA nAnyavaMshajA .. 13\-139\-15 (86796) jalaM prataramANascha kIrtayeta pitAmahAn . nadImAsAdya kurvIta pitR^INAM pitR^itarpaNam .. 13\-139\-16 (86797) pUrvaM svavaMshajAnAM tu kR^itvA.adbhistarpaNaM punaH . suhR^itsambandhivargANAM tato dadyAjjalA~njalim .. 13\-139\-17 (86798) kalmAShagoyugenAtha yuktena tarato jalam . pitaro.abhilaShante vai nAvaM chApyadhirohitAH .. 13\-139\-18 (86799) sadA nAvi jalaM tajj~nAH prayachChanti samAhitAH . mAsArdhe kR^iShNapakShasya kuryAnnirvapaNAni vai .. 13\-139\-19 (86800) puShTirAyustathA vIryaM shrIshchaiva pitR^ibhaktitaH .. 13\-139\-20 (86801) pitAmahaH pulastyashcha vasiShThaH pulahastathA . a~NgirAshcha kratushchaiva kashyapashcha mahAnR^iShiH. 13\-139\-21 (86802) ete kurukulashreShTha mahAyogeshvarAH smR^itAH .. ete cha pitaro rAjanneSha shrAddhavidhiH paraH. 13\-139\-22 (86803) pretAstu piNDasambandhAnmuchyante tena karmaNA .. ityeShA puruShashreShTha shrAddhotpattiryathAgamam. 13\-139\-23 (86804) vyAkhyAtA pUrvanirdiShTA kiM te vakShyAmyataH param .. .. 13\-139\-24 (86805) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 139 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-139\-1 tathAnimau pravR^itte iti jha.pAThaH . tathA pitrye pravR^itte iti dha.pAThaH .. 7\-139\-15 anyavaMshajApi pAkArthaM na sa~NgrAhya . na grAhyAshchApyavaMshajA iti Ta.tha.pATha .. 7\-139\-18 yuktena shakaTena .. 7\-139\-19 mAsArdhe amAvAsyAyAm . kR^iShNapakShasyetyukternAtra shuklAdimAso vivakShitaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 140 .. shrIH .. 13\.140\. adhyAyaH 140 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyupavAsabrahmacharyAdInAM lakShaNakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . dvijAtayo vratopetA haviste yadi bhu~njate . annaM brAhmaNakAmAya kathametatpitAmaha .. 13\-140\-1 (86806) bhIShma uvAcha. 13\-140\-2x (7191) avedoktavratAshchaiva bhu~njAnAH kAmakAraNe . vedokteShu tu bhu~njAnA vrataluptA yudhiShThira .. 13\-140\-2 (86807) yudhiShThira uvAcha. 13\-140\-3x (7192) yadidaM tapa ityAhurupavAsaM pR^ithagjanAH . tapaH syAdetadeveha tapo.anyadvA.api kiM bhavet .. 13\-140\-3 (86808) bhIShma uvAcha. 13\-140\-4x (7193) mAsArdhamAsopavAsAdyattapo manyate janaH . AtmatantropaghAtI yo na tapasvI na dharmavit .. 13\-140\-4 (86809) tyAgasya chApi sampattiH shiShyate tapa uttamam . sadopavAsI cha bhavedbrahmachArI tathaiva cha .. 13\-140\-5 (86810) munishcha syAtsadA vipro devAMshchaiva sadA yajet . kuTumbiko dharmakAmaH sadA.asvapnashcha mAnavaH .. 13\-140\-6 (86811) amR^itAshI sadA cha syAtpavitraM cha sadA paThet . R^itavAdI sadA cha syAnniyatashcha sadA bhavet .. 13\-140\-7 (86812) vighasAshI kathaM cha syAtsadA chaivAtithipriyaH . amR^itAshI sadA cha syAtpavitrI cha sadA bhavet .. 13\-140\-8 (86813) yudhiShThira uvAcha. 13\-140\-9x (7194) kathaM sadopavAsI syAdbrahmachArI cha pArthiva . vighasAshI kathaM cha syAtkathaM chaivAtithipriyaH .. 13\-140\-9 (86814) bhIShma uvAcha. 13\-140\-10x (7195) antarA sAyamAshaM cha prAtarAshaM cha yo naraH . sadopavAsI bhavati yo na bhu~Nkte.antarA punaH .. 13\-140\-10 (86815) bhAryA gachChanbrahmachArI R^itau bhavati chaiva ha . R^itavAdI sadA cha syAddAnashIlastu mAnavaH .. 13\-140\-11 (86816) abhakShayanvR^ithA mAMsamamAMsAshI bhavatyuta . dAnaM dadatpavitrI syAdasvapnashcha divA.asvapan .. 13\-140\-12 (86817) bhR^ityAtithiShu yo bhu~Nkte bhuktavatsu naraH sadA . amR^itaM kevalaM bhu~Nkte iti viddhi yudhiShThira .. 13\-140\-13 (86818) abhuktavatsu nAshnAti brAhmaNeShu tu yo naraH . abhojanena tenAsya jitaH svargo bhavatyuta .. 13\-140\-14 (86819) devebhyashcha pitR^ibhyashcha saMshritebhyastathaiva cha . avashiShTAni yo bhu~Nkte tamAhurvighasAshinam .. 13\-140\-15 (86820) teShAM lokA hyaparyantAH sadane brahmaNaH smR^itAH . upasthitA hyapsaraso gandharvaishcha janAdhipa .. 13\-140\-16 (86821) devatAtithibhiH sArdhaM pitR^ibhishchopabhu~njate . ramante putrapautraishcha teShAM gatiranuttamA .. .. 13\-140\-17 (86822) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 140 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-140\-2 kAmakAraNe ichChayA hetunA bhu~njanA bhojanaM kurvantu nAma .. 7\-140\-4 AtmatantraM sharIrarUpaM kuTumbarUpaM vA tadupaghAtI .. 7\-140\-6 asvapnaH svadharme jAgarUkaH . vedAMshchaiva sadA japediti jha.pAThaH .. 7\-140\-8 sadA cha syAdasvapnashcha tathaiva cheti Da.pAThaH .. 7\-140\-12 vR^ithA yaj~nAdinimittaM vinA .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 141 .. shrIH .. 13\.141\. adhyAyaH 141 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyasAdhubhyaH pratigrahasya nindyatve pramANatayA saptarShivR^iShAdarbhisaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. vR^iShAdarbhiNA rAj~nA kashyapAdisaptarShibhi\- svasmAtpratigrahanirAkaraNe tajjighAMsayA kR^ityotpAdanam .. 2 .. tannAmArthaparij~nAnena tadvadhaM choditayA kR^ityayA vane tatsamIpamprati gamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . brAhmaNebhyaH prayachChanti dAnAni vividhAni cha . dAtR^ipratigrahItrorvai ko visheShaH pitAmaha .. 13\-141\-1 (86823) bhIShma uvAcha. 13\-141\-2x (7196) sAdhoryaH pratigR^ihNIyAttathaivAsAdhuto dvijaH . guNavatyalpadoShaH syAnnirguNe tu nimajjati .. 13\-141\-2 (86824) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . vR^iShAdarbheshcha saMvAdaM saptarShINAM cha bhArata .. 13\-141\-3 (86825) kashyapo.atrirvasiShThashcha bharadvAjo.atha gautamaH . vishvAmitro jamadagniH sAdhvI chaivApyarundhatI .. 13\-141\-4 (86826) sarveShAmatha teShAM tu gaNDAbhUtparichArikA . shUdraH pashusakhashchaiva bhartA chAsyA babhUva ha .. 13\-141\-5 (86827) te cha sarve tapasyantaH purA cherurmahImimAm . samAdhinA pratIkShanto brahmalokaM sanAtanam .. 13\-141\-6 (86828) athAbhavadanAvR^iShTirmahatI kurunandana . kR^ichChraprANo.abhavadyatra loko.ayaM vai kShudhAnvitaH .. 13\-141\-7 (86829) kasmiMshchichcha purA yaj~ne yAjyena shibisUnunA . dakShiNArthe.atha R^itvigbhyo dattaH putro.anilaH kila 13\-141\-8 (86830) asminkAle.atha so.alpAyurdiShTAntamagamatprabhuH . te taM kShudhAbhisantaptAH parivAryopatasthire .. 13\-141\-9 (86831) yAjyAtmajamatho dR^iShTvA gatAsumR^iShisattamAH . apachanta tadA sthAlyAM kShudhArtAH kila bhArata 13\-141\-10 (86832) nAjIvye martyaloke.asminnAtmAnaM te parIpsavaH . kR^ichChrAmApedire vR^ittimannahetostapasvinaH .. 13\-141\-11 (86833) aTamAno.atha tAnmArge pachamAnAnmahIpatiH . rAjA shaibyo vR^iShAdarbhiH klishyamAnAndadarsha ha .. 13\-141\-12 (86834) vR^iShAdarbhiruvAcha. 13\-141\-13x (7197) pratigrahastArayati puShTirvai pratigR^ihNatAm . mayi yadvidyate vittaM tadvR^iNudhvaM tapodhanAH .. 13\-141\-13 (86835) `pratigraho brAhmaNAnAM sR^iShTA vR^ittiraninditA . tasmAddadAmi vo vittaM tadvR^iNudhvaM tapodhanAH ..' 13\-141\-14 (86836) priyo hi me brAhmaNo yAchamAno dadyAmahaM vo.ashvatarIsahasram . dhenUnAM dadyAmayutaM samagra\- mekaikashaH savR^iShAH samprasUtAH .. 13\-141\-15 (86837) ashvAMstathA shIghragA~nshvetarUpAM\- nmanojavAnpradadAmyarbudAni . kulambharAnanaDuhaH shataM shatA\- ndhuryA~nshvetAnsarvasho.ahaM dadAmi . praShThauhInAM pIvarANAM cha tAva\- dagryA gR^iShTIrdhenavaH suvratAshcha .. 13\-141\-16 (86838) varAngramAnvrIhirasaM yavAMshcha ratnaM chAnyaddurlabhaM kiM dadAni . nAsminnabhakShye bhAvamevaM kurudhvaM puShTyarthaM vaH kiM prayachChAmyahaM vai .. 13\-141\-17 (86839) R^iShaya UchuH. 13\-141\-18x (7198) rAjanpratigraho rAj~naM madhvAsvAdo viShopamaH . tajjAnamAnaH kasmAttvaM kuruShe naH pralobhanam .. 13\-141\-18 (86840) `dashasUnAsamashchakrI dashachakrisamo dhvajI . dashadhvajisamA veshyA dashaveshyAsamo nR^ipaH .. 13\-141\-19 (86841) dashasUnAsahasrANi yo vAhayati saunikaH . tena tulyo bhavedrAjA ghorastasya pratigrahaH ..' 13\-141\-20 (86842) kShetraM hi daivatamiva brAhmaNAnsamupAshritam . amalo hyeSha tapasA prItaH prINAti devatAH .. 13\-141\-21 (86843) ahnAyeha tapo jAtu brAhmaNasyopajAyate . taddAva iva nirdahyAtprApto rAjapratigrahaH .. 13\-141\-22 (86844) kushalaM saha dAnena rAjannastu sadA tava . arthibhyo dIyatAM sarvamityuktvA tenyato yayuH .. 13\-141\-23 (86845) apakvameva tanmAMsamabhUtteShAM mahAtmanAm . atha hitvA yayu sarve vanamAhArakA~NkShiNaH .. 13\-141\-24 (86846) tataH prachoditA rAj~nA vanaM gatvA.asya mantriNaH . prachIyodumbarANi sma dAtuM teShAM prachakrire .. 13\-141\-25 (86847) `dR^iShTvA phalAni munayaste grahItumupAdravan ..' 13\-141\-26 (86848) udumbarANyathAnyAni hemagarbhANyupAharan . bhR^ityAsteShAM tatastAni pragrAhitumupAdravan .. 13\-141\-27 (86849) gurUNIti viditvA.atha na grAhyANyatrirabravIt . nAsmeha mandavij~nAnA nAsma mAnuShabuddhayaH .. 13\-141\-28 (86850) haimAnImAni jAnImaH pratibuddhAH sma jAgR^ima . iha hyetadupAvR^ittaM pretya syAtkaTukodayam . apratigrAhyamevaitatpretyeha cha sukhepsunA .. 13\-141\-29 (86851) vasiShTha uvAcha. 13\-141\-30x (7199) shatena niShkaguNitaM sahasreNa cha sammitam . tathA bahu pratIchChanvai pApiShThAM labhate gatim .. 13\-141\-30 (86852) kashyapa uvAcha. 13\-141\-31x (7200) yatpR^ithivyAM vrIhiyavaM hiraNyaM pashavaH striyaH . sarvaM tannAlamekasya tasmAdvidvA~nshamaM vrajet .. 13\-141\-31 (86853) bharadvAja uvAcha. 13\-141\-32x (7201) utpannasya ruroH shR^i~NgaM vardamAnasya vardhate . prArthanA puruShasyeva tasya mAtrA na vidyate .. 13\-141\-32 (86854) gautama uvAcha. 13\-141\-33x (7202) na talloke dravyamasti yallobhaM pratipUrayet . samudrakalpaH puruSho na kadAchana pUryate .. 13\-141\-33 (86855) vishvAmitra uvAcha. 13\-141\-34x (7203) kAmaM kAmayamAnasya yadA kAmaH samR^idhyate . athainamaparaH kAma iShTo vidhyati bANavat .. 13\-141\-34 (86856) `atriruvAcha. 13\-141\-35x (7204) na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena shAmyati . haviShA kR^iShNavartmeva bhUya evAbhivardhate ..' 13\-141\-35 (86857) jamadagniruvAcha. 13\-141\-36x (7205) pratigrahe saMyamo vai tapo dhArayate dhruvam . taddhanaM brAhmaNasyeha lubhyamAnasya visravet .. 13\-141\-36 (86858) arundhatyuvAcha. 13\-141\-37x (7206) dharmArthaM sa~nchayo yo vA dravyANAM pakShasammataH . tapaHsa~nchaya eveha vishiShTo dravyasa~nchayAt .. 13\-141\-37 (86859) chaNDovAcha. 13\-141\-38x (7207) ugrAdito bhayAdyasmAdbibhyatIme mameshvarAH . balIyaso durbalavadbibhemyahamataH param .. 13\-141\-38 (86860) pashusasva uvAcha. 13\-141\-39x (7208) yadvai dharmAtparaM nAsti tAdR^ishaM brAhmaNA viduH . vinayAtsAdhu vidvAMsamupAseyaM yathAtatham .. 13\-141\-39 (86861) R^iShaya UchuH. 13\-141\-40x (7209) kushalaM saha dAnena tasmai yasya prajA imAH . phalAnyupadhiyuktAni ya evaM naH prayachChati .. 13\-141\-40 (86862) bhIShma uvAcha. 13\-141\-41x (7210) ityuktvA hemagarbhANi hitvA tAni phalAni te . R^iShayo jagmuranyatra sarva eva dR^iDhavratAH .. 13\-141\-41 (86863) atha te mantriNaH sarve rAjAnamidamabruvan . upadhiM sha~NkamAnAste hitvA tAni phalAni vai . tato.anyatraiva gachChanti viditaM te.astu pArthiva .. 13\-141\-42 (86864) ityuktaH sa tu bhR^ityaistairvR^iShAdarbhishchukopa ha . teShAM vai pratikartuM cha sarveShAmagamadgR^iham .. 13\-141\-43 (86865) sa gatvA.a.ahavanIye.agnau tIvraM niyamamAsthitaH . juhAva saMskR^itairmantrairekaikAmAhutiM nR^ipaH .. 13\-141\-44 (86866) tasmAdagneH samuttasthau kR^ityA lokabhayaMkarI . tasyA nAma vR^iShAdarbhiryAtudhAnItyathAkarot .. 13\-141\-45 (86867) sA kR^ityA kAlarAtrIva kR^itA~njalirupasthitA . vR^iShAdarbhi narapatiM kiM karomIti chAbravIt .. 13\-141\-46 (86868) vR^iShAdarbhiruvAcha. 13\-141\-47x (7211) R^iShINAM gachCha saptAnAmarundhatyAstathaiva cha . dAsIbhartushcha dAsyAshcha manasA nAma dhAraya .. 13\-141\-47 (86869) j~nAtvA nAmAni chaivaiShAM sarvAnetAnvinAshaya . vinaShTeShu tathA svairaM gachCha yatrepsitaM tava .. 13\-141\-48 (86870) sA tatheti pratishrutya yAtudhAnI svarUpiNI . jagAma tadvanaM yatra vicheruste maharShayaH .. .. 13\-141\-49 (86871) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 141 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-141\-3 vR^iShA darveshcha saMvAdamiti tha.dha.pAThaH .. 7\-141\-5 gaNDAbhUtkarmakAriketi jha.pAThaH . gaNDA nAmataH .. 7\-141\-9 diShTAntaM maraNam .. 7\-141\-11 AtmAnaM sharIraM parIpsavaH rakShitukAmAH . niranne martyaloke.asminniti jha.pAThaH .. 7\-141\-13 puShTiH puShTihetuH . tachChR^iNudhvaM tapodhanA iti Ta.tha.dha.pAThaH .. 7\-141\-30 pratIchChan pratigR^ihNan .. 7\-141\-32 tasya lAbhasukhasya mAtrA iyattA .. 7\-141\-36 taddhanaM tapodhanam .. 7\-141\-37 pakShasammataH pAkShikatvena mataH .. 7\-141\-39 yadvai dharme paraM nAsti brAhmaNAstaddhanaM viduriti jha.pAThaH . yat yato hetoH. vaidharme vidharma eva vaidharmaH tasmi.NlobhAdidoShe sati paraM utkR^iShTaM padaM nAsti na labhyate.atastadalobhAkhyameva dhanaM brAhmaNA viduH .. 7\-141\-40 upadhishChalam . kashmalAdhamadAnAya pratiyatnaH prajAdhamAH. phalAnyupadhiyuktAni yatra yaH samprachChatIti tha.dha.pAThaH .. 7\-141\-47 nAma nAmnortham .. 7\-141\-48 j~nAtvA nAmAnurUpaM teShAM sAmarthyaM parIkShya tAn vinAshaya . anyathA tvAmeva te vinAshayiShyantIti bhAvaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 142 .. shrIH .. 13\.142\. adhyAyaH 142 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vane vicharatAM saptarShINAM parivrADrUpadhAriNendreNa samAgamaH .. 1 .. arundhatyA tasyAtipInA~Ngatve kAraNaM pR^iShTaistaistatkathanaH .. 2 .. tathA kAmapi padminImavalokitavadbhistairbisagrahaNAya tatsamIpagamanam .. 3 .. tatra tadrakShiNyA vR^iShAdarbhinirmitakatyayA svasvanAmanirvachanena saraHpraveshaM chodisaistAMprati tannirvachanam .. 4 .. bhikShurUpiNendreNa sakR^itsvanAmanirvachane.api puna pR^ichChantyAH kR^ityAyA daNDena mAraNapUrvakamR^iShInprati svasvarUpaprakaTanam .. 5 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . athAtripramukhA rAjanvane tasminmaharShayaH . vyacharanbhakShayanto vai mUlAni cha phalAni cha .. 13\-142\-1 (86872) athApashyansupInAMsapANipAdamukhodaram . parivrajantaM sthUlA~NgaM parivrAjaM shunassakham .. 13\-142\-2 (86873) arundhatI tu taM dR^iShTvA sarvA~NgopachitaM shubham . bhavitAro bhavanto vai naivamityabravIdR^iShIn .. 13\-142\-3 (86874) vasiShTha uvAcha. 13\-142\-4x (7212) naitasyeha yathA.asmAkamagnihotramanirhutam . sAyaM prAtashcha hotavyaM tena pIvA~nshunassakhaH .. 13\-142\-4 (86875) atriruvAcha. 13\-142\-5x (7213) naitasyeha yathA.asmAkaM kShudhayA vIryamAhatam . kR^ichChrAdhItaM pranaShTaM cha tena pIvA~nChunassakhaH .. 13\-142\-5 (86876) vishvAmitra uvAcha. 13\-142\-6x (7214) naitasyeha yathA.asmAkaM shashvachChAstrakR^ito jvaraH . alasaH kShutparo mUrkhastena pIvA~nshunassakhaH .. 13\-142\-6 (86877) jamadagniruvAcha. 13\-142\-7x (7215) naitasyeha yathA.asmAkaM bhaktamindhanameva cha . sa~nchityaM vArShikaM chitte tena pIvA~nshunassakhaH .. 13\-142\-7 (86878) kashyapa uvAcha. 13\-142\-8x (7216) naitasyeha yathA.asmAkaM chatvArashcha sahodarAH . dehidehIti bhikShanti tena pIvA~nshunassakhaH .. 13\-142\-8 (86879) bharadvAja uvAcha. 13\-142\-9x (7217) naitasyeha yathA.asmAkaM brahmabandhorachetasaH . shoko bhAryApavAdena tena pIvA~nshunassakhaH .. 13\-142\-9 (86880) gautama uvAcha. 13\-142\-10x (7218) naitasyeha yathA.asmAkaM trikausheyaM cha rA~Nkavam . ekaikaM vai trivarShIyaM tena pIvA~nshunassakhaH .. 13\-142\-10 (86881) bhIShma uvAcha. 13\-142\-11x (7219) atha dR^iShTvA parivrAT sa tAnmaharShI~nshunassakhaH . abhivAdya yathAnyAyaM pANisparshamathAcharat .. 13\-142\-11 (86882) paricharyAM vane tAM tu kShutpratIkArakA~NkShiNaH . anyonyena nivedyAtha prAtiShThanta sahaiva te .. 13\-142\-12 (86883) ekanishchayakAryAshcha vyacharanta vanAni te . AdadAnAH samuddhR^itya mUlAni cha phalAni cha .. 13\-142\-13 (86884) kadAchidvicharantaste vR^ikShairaviralairvR^itAm . shuchipUrNaprasannodAM dadR^ishuH padminIM shubhAm .. 13\-142\-14 (86885) bAlAdityavapuHprakhyaiH puShkarairupashobhitAm . vaiDUryavarNasadR^ishaiH padmapatrairathAvR^itAm .. 13\-142\-15 (86886) nAnAvidhaishcha vihagairjalapravarasevibhiH . ekadvArAmanAdeyAM sUpatIrthAmakardamAm .. 13\-142\-16 (86887) vR^iShAdarbhiprayuktA tu kR^ityA vikR^itadarshanA . yAtudhAnIti vikhyAtA padminIM tAmarakShata .. 13\-142\-17 (86888) shunassakhasahAyAstu bisArthaM te maharShayaH . padminImabhijagmuste sarve kR^ityAbhirakShitAm .. 13\-142\-18 (86889) tataste yAtudhAnIM tAM dR^iShTvA vikR^itadarshanAm . sthitAM kamalinItIre kR^ityAmUchurmaharShayaH .. 13\-142\-19 (86890) ekA tiShThasi kA cha tvaM kasyArthe kiM prayojanam . padminItIramAshritya brUhi tvaM kiM chikIrShasi .. 13\-142\-20 (86891) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-21x (7220) yA.asmi kA.asmyanuyogo me na kartavyaH katha~nchana . ArakShiNIM mA padminyA vitta sarve tapodhanAH .. 13\-142\-21 (86892) R^iShaya UchuH. 13\-142\-22x (7221) sarva eva kShudhArtAH sma na chAnyatkiMchidasti naH . bhavatyAH sammate sarve gR^ihNIyAma bisAnyuta .. 13\-142\-22 (86893) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-23x (7222) samayena bisAnIto gR^ihNIdhvaM kAmakArataH . ekaiko nAma me proktvA tato gR^ihNIta mAchiram .. 13\-142\-23 (86894) bhIShma uvAcha. 13\-142\-24x (7223) vij~nAya yAtudhAnIM tAM kR^ityamR^iShivadhaiShiNIm . atriH kShudhA parItAtmA tato vachanamabravIt .. 13\-142\-24 (86895) attriruvAcha. 13\-142\-25x (7224) arAttrirattriH sA rAtriryAM nAdhIte triradya vai . arAtriratrirityeva nAma me viddhi shobhane .. 13\-142\-25 (86896) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-26x (7225) yathodAhR^itametatte tvayA nAma mahAdyute . durdhAryametanmanasA gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-26 (86897) vasiShTha uvAcha. 13\-142\-27x (7226) vasiShTho.asmi variShTho.asmi vase vAsagR^iheShvapi . variShThatvAchcha vAsAchcha vasiShTha iti viddi mAm .. 13\-142\-27 (86898) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-28x (7227) nAma nairuktametatte duHkhavyAbhAShitAkSharam . naitaddhArayituM shakyaM gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-28 (86899) kashyapa uvAcha. 13\-142\-29x (7228) kulaMkulaM cha kuvamaH kuvamaH kashyapo dvijaH . kAshyaH kAshanikAshatvAdetanme nAma dhAraya .. 13\-142\-29 (86900) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-30x (7229) yathodAhR^itametatte mayi nAma mahAdyute . durdhAryametanmanasA gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-30 (86901) bharadvAja uvAcha. 13\-142\-31x (7230) bhare.asutAnbhare poShyAnbhare devAnbhare dvijAn . bhare bhAryAmahaM vyAjAdbharadvAjo.asmi shobhane .. 13\-142\-31 (86902) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-32x (7231) nAma nairuktametatte duHkhavyAbhAShitAkSharam . naitaddhArayituM shakyaM gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-32 (86903) gautama uvAcha. 13\-142\-33x (7232) godamo damato.adhUmo.adamaste samadarshanAt . viddhi mAM gotamaM kR^itye yAtudhAni nibodha mAM 13\-142\-33 (86904) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-34x (7233) yathodAhR^itametatte mayi nAma mahAmune . naitaddhArayituM shakyaM gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-34 (86905) vishvAmitra uvAcha. 13\-142\-35x (7234) vishvedevAshcha me mitraM mitramasmi gavAM tathA . vishvAmitra iti khyAtaM yAtudhAni nibodha mAM 13\-142\-35 (86906) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-36x (7235) nAma nairuktametatte duHkhavyAbhAShitAkSharam . naitaddhArayituM shakyaM gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-36 (86907) jamadagniruvAcha. 13\-142\-37x (7236) jAjamadyajajAne.ahaM jijAhIha jijAyiShi . jamadagniriti khyAtaM tato mAM viddhi shobhane .. 13\-142\-37 (86908) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-38x (7237) yathodAhR^itametatte mayi nAma mahAmune . naitaddhArayituM shakyaM gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-38 (86909) arundhatyuvAcha. 13\-142\-38x (7238) dharAndharitrIM vasudhAM bhartustiShThAmyanantaram . mano.anurundhatI bharturiti mAM viddhyarundhatIm .. 13\-142\-39 (86910) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-40x (7239) nAmanairuktametatte duHkhavyAbhAShitAkSharam . naitaddhArayituM shakyaM gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-40 (86911) gaNDovAcha. 13\-142\-41x (7240) vaktraikadeshe gaNDeti dhAtumetaM prachakShate . tenonnatena gaNDeti viddhi mA.analasambhave .. 13\-142\-41 (86912) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-42x (7241) nAmanairuktametatte duHkhavyAbhAShitAkSharam . naitaddhArayituM shakyaM gachChAvatara padminIm .. 13\-142\-42 (86913) pashusakha uvAcha. 13\-142\-43x (7242) pashUnya~njAmi dR^iShTvA.ahaM pashUnAM cha sadA sakhA . gauNaM pashusakhetyevaM viddhi mAmagnisambhave .. 13\-142\-43 (86914) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-44x (7243) nAmanairuktametatte duHkhavyAbhAShitAkSharam . naitaddhArayituM shakyaM gachChA.avatara padminIm .. 13\-142\-44 (86915) shunaHsakha uvAcha. 13\-142\-45x (7244) ebhiruktaM yathA nAma nAhaM vaktumihotsahe . shunaHsakhasakhAyaM mAM yAtudhAnyupadhAraya .. 13\-142\-45 (86916) yAtudhAnyuvAcha. 13\-142\-46x (7245) nAma na vyaktamuktaM vai vAkyaM saMdigdhayA girA . tasmAtsakR^ididAnIM tvaM brUhi yannAma te dvija .. 13\-142\-46 (86917) shunaHsakha uvAcha. 13\-142\-47x (7246) sakR^iduktaM mayA nAma na gR^ihItaM tvayA yadi . tasmAttridaNDAbhihatA gachCha bhasmeti mAchiram .. 13\-142\-47 (86918) bhIShma uvAcha. 13\-142\-48x (7247) sA brahmadaNDakalpena tena mUrdhni hatA tadA . kR^ityA papAta medinyAM bhasma sAcha jagAma ha .. 13\-142\-48 (86919) shunaHsakhashcha hatvA tAM yAtudhAnIM mahAbalAm . bhuvi tridaNDaM viShTabhya shAdvale samupAvishat .. 13\-142\-49 (86920) tataste munayaH sarveH puShkarANi bisAni cha . yathAkAmamupAdAya samuttasthurmudA.anvitAH .. 13\-142\-50 (86921) shrameNa mahatA yuktAste bisAni kalApashaH . tIre nikShipya padminyAstarpaNaM chakrurambhasA .. 13\-142\-51 (86922) athotthAya jalAttasmAtsarve te samupAgaman . nApashyaMshchApi te tAni bisAni puruSharShabhAH .. 13\-142\-52 (86923) R^iShaya UchuH. 13\-142\-53x (7248) kena kShudhAbhibhUtAnAmasmAkaM pApakarmaNAm . nR^ishaMsenApanItAni bisAnyAhArakA~NkShiNAm .. 13\-142\-53 (86924) bhIShma uvAcha. 13\-142\-54x (7249) te sha~NkamAnAstvanyonyaM paprachChurdvijasattamAH . ta UchuH shapathaM sarve kurma ityarikarshana .. 13\-142\-54 (86925) ta uktvA bADhamityeva sarva eva tadA samam . kShudhArtAH suparishrAntAH shapathAyopachakramuH .. 13\-142\-55 (86926) atriruvAcha. 13\-142\-56x (7250) sa gAM spR^ishatu pAdena sUryaM cha pratimehatu . adhyAyeShvadhIyIta bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-56 (86927) vasiShTha uvAcha. 13\-142\-57x (7251) anadhyAye paThelloke shunaH sa parikarShatu . parivrAT kAmavR^ittistu bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-57 (86928) sharaNAgataM hantu mitraM svasutAM chopajIvatu . arthAnkA~NkShatu kInAshAdbisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-58 (86929) kashyapa uvAcha. 13\-142\-59x (7252) `viShNuM brahmaNyadeveshaM devadevaM jagadgurum . AdhAtAraM vidhAtAraM sandhAtAraM jagadgurum . vihAya sa bhajatvanyaM bisastainyaM karoti yaH ..' 13\-142\-59 (86930) sarvatra sarvaM lapatu nyAsalopaM karotu cha . kUTasAkShitvamabhyetu bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-60 (86931) vR^ithA mAMsAshanashchAstu vR^ithA dAnaM karotu cha . yAtu striyaM divA chaiva bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-61 (86932) bharadvAja uvAcha. 13\-142\-62x (7253) nR^ishaMsastyaktadharmA.astu strIShu j~nAtiShu goShu cha . brAhmaNaM chApi jayatAM bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-62 (86933) upAdhyAyamadhaH kR^itvA R^icho.adhyetu yajUMShi cha . juhotu cha sa kakShAgnau bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-63 (86934) jamadagniruvAcha. 13\-142\-64x (7254) purIShamutsR^ijatvapsu hantu gAM chaiva druhyat . anR^itau maithunaM yAtu bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-64 (86935) dveShyo bhAryopajIvI syAddurabandhushcha vairavAn . anyonyasyAtithishchAstu bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-65 (86936) gautama uvAcha. 13\-142\-66x (7255) adhItya vedAMstyajatu trInagnInapavidhyatu . vikrINAtu tathA somaM bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-66 (86937) udapAnodake grAme brAhmaNo vR^iShalIpatiH . tasya sAlokyatAM yAtu bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-67 (86938) vishvAmitra uvAcha. 13\-142\-68x (7256) jIvato vai gurUnbhR^ityAnbharantvasya pare janAH . daridro bahuputraH syAdbisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-68 (86939) ashuchirbrahmakUTo.astu mithyA chaivApyaha~NkR^itaH . karShako matsarI chAstu bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-69 (86940) harShaM karotu bhR^itako rAj~nashvAstu purohitaH . ayAjyasya bhavedR^itvik bisastainyaM karoti yaH 13\-142\-70 (86941) arundhatyuvAcha. 13\-142\-71x (7257) nityaM paribhavechChvashrUM bharturbhavatu durmanAH . ekA svAdu samashnAtu bisastainyaM karoti yA .. 13\-142\-71 (86942) j~nAtInAM gR^ihamadhyasthA saktUnattu dinakShaye . abhogyA vIrasUrastu bisastainyaM karoti yA .. 13\-142\-72 (86943) gaNDovAcha. 13\-142\-73x (7258) anR^itaM bhAShatu sadA bandhubhishcha virudhyatu . dadAtu kanyAM shulkena bisastainyaM karoti yA .. 13\-142\-73 (86944) sAdhayitvA svayaM prAsheddAsye jIryatu chaiva ha . vikarmaNA pramIyeta bisastainyaM karoti yA .. 13\-142\-74 (86945) pashusakha uvAcha. 13\-142\-75x (7259) dAsa eva prajAyetAmaprasUtiraki~nchana . daivateShvanamaskAro bisastainyaM karoti yaH .. 13\-142\-75 (86946) shunaHsakha uvAcha. 13\-142\-76x (7260) adhvaryave duhitaraM vA dadAtu chChandoge vA.a.acharitabrahmacharye . AtharvaNaM vedamadhItya vipraH snAyIta vA yo harate bisAni .. 13\-142\-76 (86947) R^iShaya UchuH. 13\-142\-77x (7261) iShTametaddvijAtInAM yo.ayaM te shapathaH kR^itaH . tvayA kR^itaM bisastainyaM sarveShAM naH shunaHsakha .. 13\-142\-77 (86948) shunaHsakha uvAcha. 13\-142\-78x (7262) nyastamadyaM na pashyadbhiryaduktaM kR^itakarmabhiH . satyametanna mithyaitadbisastainyaM kR^itaM mayA .. 13\-142\-78 (86949) mayA hyantarhitAnIha bisAnImAni pashyata . parIkShArthaM bhagavatAM kR^itamevaM mayA.anaghAH .. 13\-142\-79 (86950) rakShaNArthaM cha sarveShAM bhavatAmahamAgataH . yAtudhAnI hyatikrUrA kR^ityaiShA vo vadhaiShiNI .. 13\-142\-80 (86951) vR^iShAdarbhiprayuktaiShA nihatA me tapodhanAH . duShTA hiMsyAdiyaM pApA yuShmAnpratyagnisambhavA .. 13\-142\-81 (86952) tasmAdasmyAgato viprA vAsavaM mAM nibodhata . alobhAdakShayA lokAH prAptA vaH sArvakAmikAH . uttiShThadhvamitaH kShipraM tAnavApnuta vai dvijAH .. 13\-142\-82 (86953) bhIShma uvAcha. 13\-142\-83x (7263) tato maharShayaH prItAstathetyuktvA purandaram . sahaiva tridashendreNa sarve jagmustriviShTapam .. 13\-142\-83 (86954) evamete mahAtmAno yogairbahuvidhairapi . kShudhA paramayA yuktAshChandyamAnA mahAtmabhiH . naiva lobhaM tadA yakrustataH svargamavApnuvan .. 13\-142\-84 (86955) tasmAtsarvAsvavasthAsu naro lobhaM vivarjayet . eSha dharmaH paro rAjaMstasmAllobhaM vivarjayet .. 13\-142\-85 (86956) idaM naraH sucharitaM samavAyeShu kIrtayan . arthabhAgI cha bhavati na cha durgANyavApnute .. 13\-142\-86 (86957) prIyante pitarashchAsya R^iShayo devatAstathA . yashodharmArthabhAgI cha bhavati pretya mAnavaH .. .. 13\-142\-87 (86958) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvichatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 142 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-142\-2 parivrAjaM shunA saheti jha.pAThaH .. 7\-142\-4 tena pIvAnshunA saheti jha.pAThaH .. 7\-142\-9 bhAryApavAdaH kR^ittikAsvabhishApAt .. 7\-142\-10 trikausheyaM kushA rajjustayA nirvR^ittaM kAsheyaM pATitasandhAnam . trINi kausheyAni yasmin. rA~NkavaM ra~NkormR^igAvesheShasya charma tadapi trivarShIyamatijIrNam .. 7\-142\-12 paricharyAM kariShyAmi kurvityanyonyamuktvetyarthaH .. 7\-142\-13 ekarUpa eva nishchayaH kAryaM cha yeShAM te .. 7\-142\-16 upatIrthamavataraNamArgaH .. 7\-142\-24 nAmArthadvArA sAmarthyaM j~nAtvA asmAkaM vadhaiShiNIyamiti vij~nAyetyarthaH .. 7\-142\-25 arAttriH arayaH kAmAdayaH santyasminnityaraM pApaM arshaAdibhyo.ajityach . tasmAttrAyata ityarAttriH. arashabdAdaluptapa~nchamIkAt parasya trAyaterupari kvippratyayaH. yasmAdarAtristasmAdatriH. attItyad mR^ityustasmAttrAyata ityatriH. mR^ityushabdasya pApmani prayogadarshanAt .. 7\-142\-26 mayi nAma mahAmune iti jha.pAThaH .. 7\-142\-27 vAyushcha pR^ithivI cheti shrutiprasiddhA vAyvAdayo vasavaste yasya svAdhInA bhavanti sa vasumAnprAptANimAdyaishvaryo mahAyogI . atishayena vasumAniti vasiShThastAdR^isho.ahamasti. vasumachChabdAdiShThanpratyaye pare matublope Tilope cha vasiShThaH. vAsagR^iheShu vAsayogyeShu gR^ihasthAshrameShu sarveShAmupajIvyeShu vase vasAmi ato.ahaM vastR^INAM madhye atishreShTha iti vasiShTho.asmi .. 7\-142\-29 kashA ashvatADanarajjustAmarhanti te kashyA ashvAH . indriyANyevAshvAH kashyAstadAshrayatvAchCharIrANyapi kashyAni. kula~Nkulamiti vIpsAyAM dvirvachanam. sarvasharIreShvahamevaikaH kashyapo nAma dvijo.asmi. kashyAni sharIrANi pAti rakShati pibati bhu~Nkte pAyayati yoShayati vA kashyapa iti yogAt. kuvamaH kuvama iti. kuH pR^ithavIM tasyAM vamati varShatIti kuvama AdityaH pUrvavaddvivachanam. sarvopyAdityo.ahameva. matputratvAtsarveShAmAdityAnAmityarthaH. kAshyo dIptimAn. tatra hetuH. kAshanikAshatvAt bahukAlInatvena kAshapuShpasadR^ishaH sarvataH palitashchirantanastapasA dIpto.asmIstarthaH. kulaM kulaM cha kushalaH kupayaH kAshyapo dvijaH. kAshyapaH kAshanIkAsha etanme nAma dhArayeti ka.Da.tha.pAThaH .. 7\-142\-31 prajA vai vAjastA eSha bibhartIti shrutyanusAreNa svanAmAha bhare iti . asutAn aputrAnudAsInAnapi dInAnadInAnpAlayAmi. bhare sutAnbhare shiShyAniti jha.pAThaH .. 7\-142\-33 gopadArthaM svargaM bhUmiM cha damayati vashIkarotIti godamaH . tatra hetuH damata iti. damena indriyajayena damayatIti jitendriyatvAt gAM dyAM cha damituM shaktosmItyarthaH. adhUmaH nirdhUmAgnitulyaH. ata evAdamaH anyena damitumayogyaH tatra hetuH. te tvayi. samadarshanAtsamasya brahmaNo darshanAt brahmaj~nAnitvAdityarthaH. atra dakArasthAne takAraH. gautamo damagodhUmo dhUmo durdarshanashcha te iti tha.dha.pAThaH .. 7\-142\-35 mitre charShau iti vishvapadAntasya dIrghaH . gavAM indriyANAm .. 7\-142\-37 jajAmAdyaM jajAmAyaM jajAmAhaM jajAyuShIti ka.tha.dha.pAThaH . bhUyobhUyo.atishayena jamanti yugapadanekeShu yaj~nAdiShvanekavAraM punaHpunarbhakShayanti havIMShi te jAjamanto devAH. `jamu bhakShaNe' ya~Nluki shatrantasya rUpam. ijyante devatA asminniti yajo.agniH teShAM jAna AvirbhAvastasmina jijAyiShi jAto.asmi ihaloke ato mAM jijAhi jAnIhi. tato yogAt mAM jamadagniriti nAmato viddhi. jAjamadityatrAdyapade prathamAkSharalope dvitIyasyAgnitve jamadagniriti siddham. tato jAjamanto.agnishchAsmin santIti jamadagnimAn. tato matublopena jamadagniriti padam. etenApi svasyAdharShaNIyatvamuktam .. 7\-142\-39 dharAnparvatAn . dharitrIM bhuvam. vasUndevAndhatte iti vyutpattyA vasudhAM divaM cha tiShThAmi adhitiShThAmi. bharturvasiShThasyAnantaraM avyavadhAnena anurundhatItyA nukAralopaH. sAraM dharitrIvasudhAM nechChe bharturanantaram. iti dha.pAThaH. vasudhAmichChe bharturiti ka.tha.pAThaH .. 7\-142\-41 gaDi vadanaikadesha iti dhAtoH gaNDeti numA sahitasyAnukaraNam . mA mAm. vR^iShAdarbhiNA.agnau hutvA.asyA utpAditatvAdanalasaMbhavatvam. gaNDaM gatavatI gaNDaM gaNDA gaNDeti saMj~nitA. gaNDaM gaNDeti gaNDetIti dha.pAThaH. chaNDaM gatavatprachaNDA chaNDAchaNDeti saMj~nitA. chaNDAchaNDeti chaNDetIti tha.pAThaH .. 7\-142\-43 pashUn jIvAn ra~njAmi ra~njayAmi . mAM mama nAmetyarthaH. sakhe sakhAyau sakhyeya iti tha.pAThaH. sahe.aparAdhaM sakhyeya iti ~Na.pAThaH .. 7\-142\-45 shvA dharmaH tatsakhAyo munayaH teShAM sakhA shunaHsakhasakhaH tam . shunAM sadA sakhAyaM mAmiti ~Na.tha. pAThaH .. 7\-142\-47 bhasma bhasmatAm .. 7\-142\-51 kalApashaH sa~NghashaH .. 7\-142\-55 sarva eva shunassakhamiti tha.dha.pAThaH .. 7\-142\-57 shunaH sArameyAnparikarShatu krIDArthaM mR^igayArthaM vA . parivrAT karmavR^ittistviti tha.dha.pAThaH .. 7\-142\-58 svasutAM shulkagrahaNena . kInAshAt karShakAt .. 7\-142\-60 sarvatra sarvaM paNatu nyAsalobhaM karotu cheti Ta.tha.pAThaH .. 7\-142\-61 vR^ithA yAgAdinimittaM vinA . vR^ithA naTanartakAdau .. 7\-142\-62 jayatAM yuddhe vAde vA . mAtaraM chApi jahatviti ka.pAThaH .. 7\-142\-63 kakShAptau tatra hi hutaM bhasmIbhAvamaprApya hoturdoShakaramityAshayaH .. 7\-142\-67 nirguNAnbibhR^iyAdbhR^ityAniti ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-142\-69 R^iddhyA chaivApyahaMkR^ita iti jha.pAThaH .. 7\-142\-70 varShAcharostu bhR^itaka iti jha.pAThaH .. 7\-142\-72 j~nAtInAM anAdare ShaShThI . j~nAtInanAdR^ityetyarthaH. abhogyA yonidUShitA .. 7\-142\-73 sAdhubhishcha virudhyatviti Ta.tha.pAThaH .. 7\-142\-74 sAdhayitvA annaM paktvA .. 7\-142\-78 adyaM bhakShyam .. 7\-142\-79 antarhitAni antardhAnaM prApitAni .. 7\-142\-85 rAjanbrAhmaNasya prakIrtita iti ka.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 143 .. shrIH .. 13\.143\. adhyAyaH 143 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## sambhUya tIrthayAtrAM kurvadbhirdvijarShibhI rAjarShibhishcha krameNa brahmasaraHprati gamanam .. 1 .. tatrAgastyena hradAtsamuddhR^itapadmasya dharmashushrUShuNendreNa gUDhamapahAre R^iShibhI rAjabhishcha sveShu puShkarasteyaM sha~NkamAnamagastyaMprati pratyekasho nAnAshapathakaraNam .. 2 .. pashchAdindreNa svasvarUpaprakAshanapUrvakaM svena puShkarApahArasya prayojananivedanena tatprasAdanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . yadvR^ittaM tIrthayAtrAyAM shapathaM prati tachChR^iNu .. 13\-143\-1 (86959) puShkarArthaM kR^itaM stainyaM purA bharatasattama . rAjarShibhirmahArAja tathaiva cha dvijarShibhiH .. 13\-143\-2 (86960) purA prabhAse R^iShayaH samagrAH sametA vai mantramamantrayanta . charAma sarvAM pR^ithivIM puNyatIrthAM tannaH kAmaM hanta gachChAma sarve .. 13\-143\-3 (86961) shukro.a~NgirAshchaiva kavishcha vidvAM\- stathA hyagastyo nAradaparvatau cha . bhR^igurvasiShThaH kashyapo gautamashcha vishvAmitro jamadagnishcha rAjan .. 13\-143\-4 (86962) R^iShistathA gAlavo.athAShTakashcha bharadvAjo.arundhatI vAlakhilyAH . shibirdilIpo nahuSho.ambarISho rAjA yayAtirdhundhumAro.atha pUruH .. 13\-143\-5 (86963) jagmuH puraskR^itya mahAnubhAvaM shatakratuM vR^itrahaNaM narendrAH . tIrthAni sarvANi paribhramanto mAghyAM yayuH kaushikIM puNyatIrthAm .. 13\-143\-6 (86964) sarveShu tIrtheShvavadhUtapApA jagmustato brahmasaraH supuNyam . devasya tIrthe jalamagnikalpA vigAhya te bhuktabisaprasUnAH .. 13\-143\-7 (86965) kechidbisAnyakhanaMstatra rAjanna\- nye mR^iNAlAnyakhanaMstatra viprAH . athApashyanpuShkaraM te hriyantaM hradAdagastyena samuddhR^itaM tat .. 13\-143\-8 (86966) nAnAha sarvAnR^iShimukhyAnagastyaH kenAhR^itaM puShkaraM me sujAtam . yuShmA~nsha~Nke puShkaraM dIyatAM me na vai bhavanto hartumarhanti padmam .. 13\-143\-9 (86967) shR^iNomi kAlo hiMsate dharmavIryaM seyaM prAptA vartate dharmapIDA . purA.adharmo vartate neha yAva\- ttAvadgachChAmaH suralokaM chirAya .. 13\-143\-10 (86968) purA vedAnbrAhmaNA grAmamadhye ghuShTasvarA vR^iShalAnshrAvayanti . purA rAjA vyavahArAnadharmA\- npashyatyahaM paralokaM vrajAmi .. 13\-143\-11 (86969) purA rAjA pratyavarAngarIyaso maMsyatyathainamanuyAsyanti sarve . dharmottaraM yAvadidaM na vartate tAvadvrajAmi paralokaM chirAya .. 13\-143\-12 (86970) purA prapashyAmi pareNa martyA\- nbalIyasA durbalAnbhujyamAnAn . tasmAdyAsyAmi paralokaM chirAya na hyutsahe draShTumIdR^i~NnR^iloke .. 13\-143\-13 (86971) tamAhurArtA R^iShayo maharShiM na te vayaM puShkaraM chorayAmaH . mithyAbhishaMsA bhavatA na kAryA shapAma tIkShNaiH shapathairmaharShe .. 13\-143\-14 (86972) te nishchitAstatra maharShayastu sampashyanto dharmametaM narendrAH . tato.ashapanta shapathAnparyayeNa sahaiva te pArthiva putrapautraiH .. 13\-143\-15 (86973) bhR^iguruvAcha. 13\-143\-16x (7264) pratyAkroshedihAkruShTastADitaH pratitADayet . khAdechcha pR^iShThamAMsAni yaste harati puShkaram .. 13\-143\-16 (86974) vasiShTha uvAcha. 13\-143\-17x (7265) asvAdhyAyaparo loke shvAnaM cha parikarShatu . pure cha bhikShurbhavatu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-17 (86975) kashyapa uvAcha. 13\-143\-18x (7266) sarvatra sarvaM paNatu nyAse lobhaM karotu cha . kUTasAkShitvamabhyetu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-18 (86976) gautama uvAcha. 13\-143\-19x (7267) jIvatvaha~NkR^ito buddhyA viShameNAsamena saH . karShako matsarI chAstu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-19 (86977) a~NgirA uvAcha. 13\-143\-20x (7268) ashuchirbrahmakUTostu shvAnaM cha parikarShatu . brahmahA.anikR^itishchAstu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-20 (86978) dhundhumAra uvAcha. 13\-143\-21x (7269) akR^itaj~nastu mitrANAM shUdrAyAM cha prajAyatu . ekaH sampannamashnAtu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-21 (86979) purUravA uvAcha. 13\-132\-22x (7270) chikitsAyAM pracharatu bhAryayA chaiva puShyatu . shvashurAttasya vR^ittiH syAdyaste harati puShkaram .. 13\-143\-22 (86980) dilIpa uvAcha. 13\-143\-23x (7271) udapAnaplave grAme brAhmaNo vR^iShalIpatiH . tasya lokAnsa vrajatu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-23 (86981) shukra uvAcha. 13\-143\-24x (7272) vR^ithA mAMsaM samashnAtu divA gachChatu maithunam . preShyo bhavatu rAj~nashcha yaste harati puShkaram .. 13\-143\-24 (86982) jamadagniruvAcha. 13\-143\-25x (7273) anadhyAyeShvadhIyIta mitraM shrAddhe cha bhojayet . shrAddhe shUdrasya chAshnIyAdyaste harati puShkaram .. 13\-143\-25 (86983) shibiruvAcha. 13\-143\-26x (7274) anAhitAgnirmiyatAM yaj~ne vighnaM karotu cha . tapasvibhirvirudhyechcha yaste harati puShkaram .. 13\-143\-26 (86984) yayAtiruvAcha. 13\-143\-27x (7275) anR^itau vrataniyatAyAM bhAryAyAM sa prajAyatu . nirAkarotu vedAMshcha yaste harati puShkaram .. 13\-143\-27 (86985) nahuSha uvAcha. 13\-143\-28x (7276) atithirgR^ihasaMstho.astu kAmavR^ittastu dIkShitaH . vidyAM prayachChatu bhR^ito yaste harati puShkaram .. 13\-143\-28 (86986) ambarISha uvAcha. 13\-143\-29x (7277) nR^ishaMsastyaktadharmo.astu strIShu j~nAtiShu goShu cha . nihantu brAhmaNaM chApi yaste harati puShkaram .. 13\-143\-29 (86987) nArada uvAcha. 13\-143\-30x (7278) gR^ihaj~nAnI bahiHshAstraM paThatAM visvaraM padam . garIyaso.avajAnAtu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-30 (86988) nAbhAga uvAcha. 13\-143\-31x (7279) anR^itaM bhAShatu sadA sadbhishchaiva virudhyatu . shulkena dadatu kanyAM yaste harapi puShkaram .. 13\-143\-31 (86989) kaviruvAcha. 13\-143\-32x (7280) padA cha gAM saMspR^ishatu sUryaM cha prati mehatu . sharaNAgataM saMtyajatu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-32 (86990) vishvAmiitra uvAcha. 13\-143\-33x (7281) karotu bhR^itako.avarShAM rAj~nashchAstu purohitaH . R^itvigastu hyayAjyasya yaste harati puShkaram .. 13\-143\-33 (86991) parvata uvAcha. 13\-143\-34x (7282) grAme chAdhikR^itaH so.astu kharayAnena gachChatu . shunaH karShatu vR^ittyarthe yaste harati puShkaram .. 13\-143\-34 (86992) bharadvAja uvAcha. 13\-143\-35x (7283) sarvapApasamAdAnaM nR^ishaMse chAnR^ite cha yat . tattasyAstu sadA pApaM yaste harati puShkaram .. 13\-143\-35 (86993) aShTaka uvAcha. 13\-143\-36x (7284) sa rAjAstvakR^itapraj~naH kAmavR^ittashcha pApakR^it . adharmeNAbhishAstUrvIM yaste harati puShkaram .. 13\-143\-36 (86994) gAlava uvAcha. 13\-143\-37x (7285) pApiShThebhyo hyanarghArhaH sa naro.astu svapApakR^it . dattvA dAnaM kIrtayatu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-37 (86995) arundhatyuvAcha. 13\-143\-38x (7286) shvashrvA.apavAdaM vadatu bharturbhavatu durmanAH . ekA svAdu samashnAtu yA te harati puShkaram .. 13\-143\-38 (86996) vAlakhilyA UchuH. 13\-143\-39x (7287) ekapAdena vR^ittyarthaM grAmadvAre sa tiShThatu . dharmaj~nastyaktadharmAstu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-39 (86997) pashusakha uvAcha. 13\-143\-40x (7288) agnihotramanAdR^itya sa sukhaM svapatu dvijaH . parivrAT kAmavR^ittostu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-40 (86998) surabhyuvAcha. 13\-143\-41x (7289) vAlajena nidAnena kAMsyaM bhavatu dohanam . duhyeta paravatsena yA te harati puShkaram .. 13\-143\-41 (86999) bhIShma uvAcha. 13\-143\-42x (7290) tatastu taiH shapathaiH shapyamAnai\- rnAnAvidhairbahubhiH kauravendra . sahasrAkSho devarAT samprahR^iShTaH samIkShya taM kopanaM vipramukhyam .. 13\-143\-42 (87000) yathAbravInmaghavA pratyayaM svaM svayaM samAgatya tamR^iShiM jAtaroSham . brahmarShidevarShinR^iparShimadhye yaM taM nibodheha mamAdya rAjan .. 13\-143\-43 (87001) shakra uvAcha. 13\-143\-44x (7291) adhvaryave duhitaraM dadAtu Chandoge vA.a.acharitabrahmacharye . atharvaNaM vedamadhItya vipraH snAyIta yaH puShkaramAdadAti .. 13\-143\-44 (87002) sarvAnvedAnadhIyIta puNyashIlo.astu dhArmikaH . brahmaNaH sadanaM yAtu yaste harati puShkaram .. 13\-143\-45 (87003) agastya uvAcha. 13\-143\-46x (7292) AshIrvAdastvayA proktaH shapatho balasUdana . dIyatAM puShkaraM mahyameSha dharmaH sanAtanaH .. 13\-143\-46 (87004) indra uvAcha. 13\-143\-47x (7293) na mayA bhagava.NllobhAddhR^itaM puShkaramadya vai . dharmAMstu shrotukAmena hR^itaM na kroddhumarhasi .. 13\-143\-47 (87005) dharmashrutisamutkarSho dharmaseturanAmayaH . ArSho vai shAshvato nityamavyayo.ayaM mayA shrutaH .. 13\-143\-48 (87006) tadidaM gR^ihyatAM vidvanpuShkaraM dvijasattama . atikramaM me bhagavankShantumarhasyanindita .. 13\-143\-49 (87007) ityuktaH sa mahendreNa tapasvI kopano bhR^isham . jagrAha puShkaraM dhImAnprasannashchAbhavanmuniH .. 13\-143\-50 (87008) prayayuste tato bhUyastIrthAni vanagocharAH . puNyeShu tIrtheShu tathA gAtrANyAplAvayanta te .. 13\-143\-51 (87009) AkhyAnaM ya idaM yuktaH paThetvarvaNiparvaNi . na mUrkhaM janayetputraM na bhavechcha nirAkR^itiH .. 13\-143\-52 (87010) na tamApatspR^ishetkAchidvijvaro na jarAvahaH . virajAH shreyasA yuktaH pretya svargamavApnuyAt .. 13\-143\-53 (87011) yashcha shAstramadhIyIta R^iShibhiH paripAlitam . sa gachChedbrahmaNo lokamavyayaM cha narottama .. .. 13\-143\-54 (87012) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trichatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 143 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-143\-1 atra shapathenaiva niShiddhArthaprakAshane .. 7\-143\-2 puShkarArthaM indreNa stainyaM kR^itam . munibhiH shapathAH kR^itA ityarthaH .. 7\-143\-8 bisamR^iNAlayoH kamalakumudavadavAntarabhedo j~neyaH . hriyantaM hriyamANam .. 7\-143\-12 pratyavarAnmadhyamAn . tamottaraM yAvadidaM na vartata iti jha.pAThaH .. 7\-143\-16 pR^iShThamAMsAni pR^iShThavAhAnAM hayavR^iShabhoShTrAdInAM mAMsAni . khAdechcha brahmamAMsAnIti Da.pAThaH .. 7\-143\-17 bhikShuH saMmyAsI .. 7\-143\-18 paNatu krayavikrayaM karotu . sarvaM apaNyamapi .. 7\-143\-19 vigataH samabhAvo yasmAttenAsamena kAmakrodhAdinA . kR^ipaNatvaM sametu sa iti Ta.dha.pAThaH .. 7\-143\-20 anikR^itiH akR^itaprAyAshchetaH .. mAnaM cha parikarShatviti Ta.dha.pAThaH .. 7\-143\-22 chorakAryaM pracharatu iti Ta.dha.pAThaH . bhAryAM svAM chaiva dUShyatu iti tha.pAThaH. bhAryA vAchaiva tuShyatviti dha. pAThaH .. 7\-143\-23 udapAne plava AplavaH snAnaM yasmin .. 7\-143\-24 yatirgachChatu maithunamiti Ta.dha.pAThaH .. 7\-143\-28 atithiryatiH . gR^ihasaMstho gR^ihavAsI. atithiM gR^ihasthastyajatviti tha.pAThaH. bhR^ito vittena krItaH .. 7\-143\-30 gUDho j~nAtuM bahishshAstramiti tha . dha.pAThaH .. 7\-143\-33 bhR^itakau dhAnyavikrItaH san avarShAM vR^iShTinirbandhaM karotu .. 7\-143\-37 pApiShThA eva anarghArhAH apUjyAH . ayaM tu tatopyapUjyostu. svapApakR^it sveShu j~nAtiShu pApakR^it .. 7\-143\-41 nidAnaM dohanakAle gavAM pAdabandhanI rajjustena .. 7\-143\-43 pratyayamabhiprAyam .. 7\-143\-48 dharmashrutInAM samyagutkarShaH . dharma eva setustaraNopAyaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 144 .. shrIH .. 13\.144\. adhyAyaH 144 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati ChatropAnatpravR^ittipradAnanidAnakathanAya sUryajamadagnisaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. jamadagninA reNukAyAH svadhanurnissR^itasharANAM punaHpunarAdAne niyojanena bANakrIDArambhaH .. 2 .. reNukayA sUryatejaH prataptashiraH pAdatayA taruchChAyAshrayaNena sharAnayanavilambane ruShTena muninA tatkAraNaprashnaH .. 3 .. reNukayA tannivedane muninA kopAchChastreNa bhUmau sUryanipAtanodyamanam .. 4 .. bhayAtsUryeNa viprarUpadhAraNena bhuvametya tatprasAdanam .. 5 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . yadidaM shrAddhakR^ityeShu dIyate bharatarShabha . ChatraM chopAnahau chaiva kenaitatsampravartitam .. 13\-144\-1 (87013) kathaM chaitatsamutpannaM kimarthaM chaiva dIyate . na kevalaM shrAddhakR^itye puNyakeShvapi dIyate .. 13\-144\-2 (87014) bahuShvapi nimitteShu puNyamAshritya dIyate . etadvistarato brahma~nshrotumichChAmi tattvataH .. 13\-144\-3 (87015) bhIShma uvAcha. 13\-144\-4x (7294) shR^iNu rAjannavahitashChatropAnahavistaram . yathaitatprathitaM loke yathA chaitatpravartitam .. 13\-144\-4 (87016) yathA chAkShayyatAM prAptaM puNyatAM cha yathAgatam . sarvametadasheSheNa pravakShyAmi narAdhipa .. 13\-144\-5 (87017) `itihAsaM purAvR^ittamidaM shR^iNu narAdhipa.' jamadagneshcha saMvAdaM sUryasya cha mahAtmanaH .. 13\-144\-6 (87018) purA sa bhagavAnsAkShAddhanuShA krIDati prabho . sandhAyasandhAya sharAMshchikShepa kila bhArgavaH .. 13\-144\-7 (87019) tAnkShiptAnreNukA sarvAMstasyeShUndIptatejasaH . AnIya sA tadA tasmai prAdAdasakR^idachyuta .. 13\-144\-8 (87020) atha tena sa shabdeni jyAyAshchaiva sharasya cha . prahR^iShTaH samprachikShepa sA cha pratyAjahAra tAn .. 13\-144\-9 (87021) tato madhyAhnamArUDhe jyeShThAmUle divAkare . sa sAyakAndvijo muktvA reNukAmidamabravIt .. 13\-144\-10 (87022) gachChAnaya vishAlAkShi sharAnetAndhanushchyutAn . yAvadetAnpunaH subhru kShipAmIti janAdhipa .. 13\-144\-11 (87023) sA gachChantyantarA ChAyAM vR^ikShamAshritya bhAminI . tasthau tasyA hi santaptaM shiraH pAdau tathaiva cha .. 13\-144\-12 (87024) sthitA sA tu mUhUrtaM vai bhartuH shApabhayAchChubhA . yayAvAnayituM bhUyaH sAyakAnasitekShaNA . pratyAjagAma cha sharAMstAnAdAya yashasvinI .. 13\-144\-13 (87025) sA vai prasvinnasarvA~NgI padbhyAM duHkhaM niyachChatI . upAjagAma bhartAraM bhayAdbhartuH pravepatI .. 13\-144\-14 (87026) sa tAmR^iShistadA kruddho vAkyamAha shubhAnanAm . reNuke kiM chireNa tvamAgateti punaHpunaH .. 13\-144\-15 (87027) reNukovAcha. 13\-144\-16x (7295) shirastaptaM pradIptau me pAdau chaiva tapodhana . sUryatejoniruddhA.ahaM vR^ikShachChAyAM samAshritA .. 13\-144\-16 (87028) etasmAtkAraNAdbrahmaMshchirAyaitatkR^itaM mayA . etachChrutvA mama vibho mA krudhastvaM patodhana .. 13\-144\-17 (87029) jamadagniruvAcha. 13\-144\-18x (7296) adyainaM dIptakiraNaM reNuke tava duHkhadam . sharairnipAtayiShyAmi sUryamastrAgnitejasA .. 13\-144\-18 (87030) bhIShma uvAcha. 13\-144\-19x (7297) sa viShphArya dhanurdivyaM gR^ihItvA cha sharAnbahUMn . atiShThatsUryamabhito yato yAti tatomukhaH .. 13\-144\-19 (87031) atha taM prekShya sannaddhaM sUryo.abhyetya vacho.abravIt . dvijarUpeNa kaunteya kiM te sUryo.aparAdhyati .. 13\-144\-20 (87032) Adatte rashmibhiH sUryo divi tiShThaMstatastataH . rasaM hR^itaM vai varShAsu pravarShati divAkaraH .. 13\-144\-21 (87033) tato.annaM jAyate vipra manuShyANAM sukhAvaham . annaM prANA iti yathA vedeShu paripaThyate .. 13\-144\-22 (87034) athA.abhreShu nigUDhashcha rashmibhiH parivAritaH . saptadvIpAnimAnbrahmanvarSheNAbhipravarShati .. 13\-144\-23 (87035) tatastadauShadhInAM cha vIrudhAM puShpapatrajam . sarvaM varShAbhinirvR^ittamannaM sambhavati prabho .. 13\-144\-24 (87036) jAtakarmANi sarvANi vratopanayanAni cha . godAnAni vivAhAshcha tathA yaj~nasamR^iddhayaH .. 13\-144\-25 (87037) satrANi dAnAni tathA saMyogA vittasa~nchayAH . annataH sampravartante yathA tvaM vettha bhArgava .. 13\-144\-26 (87038) ramaNIyAni yAvanti yAvadArambhikANi cha . sarvamannAtprabhavati viditaM kIrtayAmi te .. 13\-144\-27 (87039) sarvaM hi vettha vipra tvaM yadetatkIrtitaM mayA . prasAdaye tvAM viprarShe kiM te sUryo nipAtyate .. .. 13\-144\-28 (87040) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatushchatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 144 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-144\-2 puNyakeShu strINAM vratotsaveShu .. 7\-144\-4 jyeShThAmUle dakShiNAvarte bhramammaNe bhachakre jyeShThAnAM samasUtre patitaM rohiNInakShatraM tadeva jyeShThAnAM mUlaM . yathAshrutArthagrahaNaM tu na. jyeShThAmUlastherke hemante shiraHpAdadAhasyAnavasarAt. loke yena chaiva prakIrtitaditi dha.pAThaH .. 7\-144\-10 dvijo viddhvatiTa . dha.pAThaH .. 7\-144\-28 kiM te sUryaM nipAtya vai iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 145 .. shrIH .. 13\.145\. adhyAyaH 145 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## jamadagninA saurAtapatApanivAraNopAyakalpanaM choditena sUryeNa tasmai ChatropAnatpradAnam .. 1 .. evaM bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tatpravR^ittikathanapUrvakaM tadvAnaprashaMsanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . evaM prayAchati tadA bhAskare munisattamaH . jamadagnirmahAtejAH kiM kAryaM pratyapadyata .. 13\-145\-1 (87041) bhIShma uvAcha. 13\-145\-2x (7298) sa tathA yAchamAnasya muniragnisamaprabhaH . jamadagniH shamaM naiva jagAma kurunandana .. 13\-145\-2 (87042) tataH sUryo madhurayA vAchA tamidamabravIt . kR^itA~njalirviprarUpI praNamyainaM vishAmpate .. 13\-145\-3 (87043) chalaM nimittaM viprarShe sadA sUryasya gachChataH . kataM chalaM bhetsyasi tvaM sadA yAntaM divAkaram .. 13\-145\-4 (87044) jamadagniruvAcha. 13\-145\-5x (7299) sthiraM chApi chalaM chApi jAne tvAM j~nAnachakShuShA . avasyaM vinayAdhAnaM kAryamadya mayA tava .. 13\-145\-5 (87045) madhyAhne vai nimeShArdhaM tiShTasi tvaM divAkara . tatra bhetsyAmi sUrya tvAM na me.atrAsti vichAraNA .. 13\-145\-6 (87046) sUrya uvAcha. 13\-145\-7x (7300) asaMshayaM mAM viprarShe bhetsyase dhanvinAMvara . apakAriNaM mAM viddi bhagava~nsharaNAgatam .. 13\-145\-7 (87047) bhIShma uvAcha. 13\-145\-8x (7301) tataH prahasya bhagavA~njamadagniruvAcha tam . na bhIH sUrya tvayA kAryA praNipAtagato hyasi .. 13\-145\-8 (87048) brAhmaNeShvArjavaM yachcha sthairyaM cha dharaNItale . saumyatAM chaiva somasya gAmbhIryaM varuNasya cha .. 13\-145\-9 (87049) dIptimagneH prabhAM meroH pratApaM dhanadasya cha . etAnyatikramedyo vai sa hanyAchCharaNAgatam .. 13\-145\-10 (87050) bhavetsa gurutalpI cha brahmihA cha sa vai bhavet . surApAnaM sa kuryAchcha yo hanyAchCharaNAgatam .. 13\-145\-11 (87051) etasya tvapanItasya samAdhiM tAta chintaya . yathA sukhagamaH panthA bhavettvadrashmitApitaH .. 13\-145\-12 (87052) bhIShma uvAcha. 13\-145\-13x (7302) etAvaduktvA sa tadA tUShNImAsIdbhR^igUttamaH . atha sUryo.adadattasmai ChatropAnahamAshu vai .. 13\-145\-13 (87053) sUrya uvAcha. 13\-145\-14x (7303) maharShe shirasastrANAM ChatraM madrashmivAraNam . pratigR^ihNIShva padbhyAM cha trANArthaM charmapAduke. 13\-145\-14 (87054) adyaprabhR^iti chaiveha loke samprachariShyati . puNyakeShu cha sarveShu paramakShayyameva cha .. 13\-145\-15 (87055) bhIShma uvAcha. 13\-145\-16x (7304) upAnahau cha chChatraM cha sUryeNaitatpravartitam . puNyametadabhikhyAtaM triShu lokeShu bhArata .. 13\-145\-16 (87056) tasmAtprayachCha vipreShu ChatropAnahamuttamam . dharmaste sumahAnbhAvI na me.atrAsti vichAraNA .. 13\-145\-17 (87057) ChatraM hi bharatashreShThaH yaH pradadyAddvijAtaye . shubhraM shatashalAkaM vai sa pretya sukhamedhate .. 13\-145\-18 (87058) sa shakraloke vasati pUjyamAno dvijAtibhiH . apsarobhishcha satataM devaishcha bharatarShabha .. 13\-145\-19 (87059) upAnahau cha yo dadyAchChlakShNau snehasamanvitau . snAtakAya mahAbAho saMshitAya dvijAtaye .. 13\-145\-20 (87060) sopi lokAnavApnoti devatairabhipUjitAn . goloke sa mudA yukto vasati pretya bhArata .. 13\-145\-21 (87061) etatte bharatashreShTha mayA kArtsnyena kIrtitam . ChatropAnahadAnasya phalaM bharatasattama .. .. 13\-145\-22 (87062) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 145 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-145\-4 nimittaM lakShyam .. 7\-145\-9 brAhmaNeShvapi yajjhAnamiti Ta.dha.pAThaH .. 7\-145\-12 apanItasyApanayasya santApanarUpasya samAdhiM samAdhAnam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 146 .. shrIH .. 13\.146\. adhyAyaH 146 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shUdradharmANAM mR^ittikAshauchAdInAM cha nirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## *yudhiShThira uvAcha . shUdrANAmiha shushrUShA nityamevAnuvarNitA . kaiH kAraNaiH katividhA shushrUShA samudAhR^itA .. 13\-146\-1 (87063) ke cha shushrUShayA lokA vihitA bharatarShabha . shudrANAM bharatashreShTha brUhi me dharmalakShaNam .. 13\-146\-2 (87064) bhIShma uvAcha. 13\-146\-3x (7305) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . shUdrANAmanukampArthaM yaduktaM brahmavAdinA .. 13\-146\-3 (87065) vR^iddhaH parAsharaH prAha dharmaM shubhramanAmayam . anugrahArthaM varNAnAM shauchAchArasamanvitam .. 13\-146\-4 (87066) dharmopadeshamakilaM yathAvadanupUrvashaH . shiShyAnadhyApayAmAsa shAstramarthavadarthavit .. 13\-146\-5 (87067) kShAntendriyeNa mAnena shuchinA.achApalena vai . adurbalena dhIreNa shAntenottaravAdinA .. 13\-146\-6 (87068) alubdhenAnR^ishaMsena R^ijunA brahmavAdinA . chAritratatpareNaiva sarvabhUtahitAtmanA .. 13\-146\-7 (87069) arayaH ShaDvijetavyA nityaM svaM dehamAshritAH . kAmakrodhau cha lobhashcha mAnamohau madastathA .. 13\-146\-8 (87070) vidhinA dhR^itimAsthAya shushrUShuranahaMkR^itaH . varNatrayasyAnumato yathAshakti yathAbalam .. 13\-146\-9 (87071) karmaNA manasA vAchA chakShuShA cha chaturvidham . AsthAya niyamaM dhImA~nshAnto dAnto jitendriyaH .. 13\-146\-10 (87072) rakShoyakShajanadveShI sheShAnnakR^itabhojanaH . varNatrayAnmadhu yathA bhramaro dharmamAcharet .. 13\-146\-11 (87073) yadi shUdrastapaH kuryAdvedadR^iShTena karmaNA .. iha chAsya parikleshaH pretya chAsyAsubhAgatiH .. 13\-146\-12 (87074) adharmyamayashasyaM cha tapaH shUdre pratiShThitam . amArgeNa tapastaptvA mlechCheShu phalamashnute .. 13\-146\-13 (87075) anyathA vartamAno hi na shUdro dharmamarhati . amArgeNi prayAtAnAM pratyakShAdupalabhyate . chAturvarNyavyapetAnAM jAtimUrtiparigrahaH .. 13\-146\-14 (87076) tathA te hi shakAshchInAH kAmbhojAH pAradAstathA . shabarAH paplavAshchaiva tuShArayavanAstathA .. 13\-146\-15 (87077) dArvAshcha daradAshchaiva ujjihAnAstathetarAH . veNAshcha ka~NkaNAshchaiva simhalA madrakAstathA .. 13\-146\-16 (87078) kiShkindhakAH pulindAshcha kahvAshchAndhrAH sanIragAH . gandhikA dramiDAshchaiva barbarAshchUchukAstathA .. 13\-146\-17 (87079) kirAtAH pArvateyAshcha kolAshcholAH sakAShakAH . ArUkAshchaiva dohAshcha yAshchAnyAmlechChajAtayaH .. 13\-146\-18 (87080) vikR^itA vikR^itAchArA dR^ishyante krUrabuddhayaH . amArgeNAshritA dharmaM tato jAtyantaraM gatAH .. 13\-146\-19 (87081) amArgopArjitasyaitattapaso viditaM phalam . na nashyati kR^itaM karma shubhaM vA yadi vA.ashubham .. 13\-146\-20 (87082) atrApyete vasu prApya vikarma tapasArjitam . pAShaNDAnarchayiShyanti dharmakAmA vR^ithA shramAH .. 13\-146\-21 (87083) evaM chaturNAM varNAnAmAshramANAM cha pArthiva . viparItaM vartamAnA mlechChA jAyantyabuddhayaH .. 13\-146\-22 (87084) adhyAyadhanino viprAH kShatriyANAM balaM dhanam . vaNikkR^iShishcha vaishyAnAM shUdrANAM parichArikA .. 13\-146\-23 (87085) vyuchChedAttasya dharmasya nirayAyopapadyate . tato mlechChA bhavantyete nirghR^iNA dharmavarjitAH . punashcha nirayaM teShAM tiryagyonishcha shAshvatI .. 13\-146\-24 (87086) ye tu satyathamAsthAya varNAshramakR^itaM purA . sarvAnvimArgAnutsR^ijya svadharmavidhimAshritAH .. 13\-146\-25 (87087) sarvabhUtadayAvanto daivatadvijapUjakAH . shAstradR^iShTena vidhinA shraddhayA jitamanyavaH .. 13\-146\-26 (87088) teShAM vidhiM pravakShyAmi yathAvadanupUrvashaH . upAdAnavidha_iM kR^itsnaM shushrUShAdhigamaM tathA .. 13\-146\-27 (87089) shiShTopanayanaM chaiva mantrANi vividhAni cha . tathA shiShyaparIkShAM cha shAstraprAmANyadarshanAt .. 13\-146\-28 (87090) pravakShyAmi yathAtatvaM yathAvadanupUrvashaH . shauchakR^ityasya shauchArthAnsarvAneva visheShataH .. 13\-146\-29 (87091) mahAshauchaprabhR^itayo dR^iShTAstatvArthadarshibhiH . tatrApi shUdro bhikShUNAmidaM sheSha cha kalpayet .. 13\-146\-30 (87092) bhikShubhiH sukR^itapraj~naiH kevalaM darmamAshritaiH . samyadgarshanasampannairgatAdhvani hitArthibhiH . avakAshamimaM medhyaM nirmitaM tAmavIrudham .. 13\-146\-31 (87093) nirjanaM saMvR^itaM buddhvA niyatAtmA jitendriyaH . sajalaM bhAjanaM sthApya mR^ittikAM cha parIkShitAm .. 13\-146\-32 (87094) parIkShya bhUmiM mUtrArthI tata AsIta vAgyataH . uda~Nmukho divA kuryAdrAtrau cheddakShiNAmukhaH .. 13\-146\-33 (87095) antarhitAyAM bhUmau tu antarhitashirAstathA . asamApte tathA shauche na vAchaM ki~nchidIrayet .. 13\-146\-34 (87096) kR^itakR^ityastathA.a.achamya gachChannodIrayedvachaH . shauchArthamupaviShTastu mR^idgAjanapuraskR^itaH .. 13\-146\-35 (87097) sthApyaM kamaNDaluM gR^ihyi pArshvorubhyAmathAntare . shauchaM kuryAchChanairvIro buddhipUrvamasa~Nkaram .. 13\-146\-36 (87098) pANinA shuddhamudakaM sa~NgR^ihya vidhipUrvakam . vipruShashcha yatA na syuryathA chorU na saMspR^ishet .. 13\-146\-37 (87099) apAne mR^ittikAstisraH pradeyAstvanupUrvashaH . hastAbhyAM cha tathA vipro hastaM hastena saMspR^ishet 13\-146\-38 (87100) apAne nava deyAH syuriti vR^iddhAnushAsanam . mR^ittikA dIyamAnA hi shodhayeddeshama~njasA .. 13\-146\-39 (87101) tasmAtpANitale deyA mR^ittikAstu punaH punaH . bR^iddhipUrvaM prayatnena yathA naiva spR^ishetsphijau .. 13\-146\-40 (87102) yathA ghAto hi na bhavetkledajaH paridhAnake . tathA gudaM pramArjeta shauchArthaM tu punaHpunaH .. 13\-146\-41 (87103) pratipAdaM tatastyaktvA shauchamutthAya kArayet . savye dvAdasha deyAH syustisrastisraH punaH punaH . deyA kUrparake haste pR^iShThe bandhe punaH panaH. 13\-146\-42 (87104) tathaivAdarshake dadyAchchatasrastUbhayorapi . ubhayorhastayorevaM saptasapta pradApayet .. 13\-146\-43 (87105) tato.anyAM mR^ittikAM gR^ihya kAryaM shauchaM punastayoH . hastayorevametaddhi mahAshaucha vidhIyate . tato.anyathA na kurvIta vidhireSha sanAtanaH .. 13\-146\-44 (87106) upasthe mUtrashauchaM syAdata UrdhvaM vidhIyate . ato.anyathA tu yaH suryAtprAyashchittIyate tu saH .. 13\-146\-45 (87107) malopahatachelasya dviguNaM tu vidhIyate . sahapAdamathorubhyAM hastashauchamasaMshayam .. 13\-146\-46 (87108) avadhIrayamANasya sandeha upajAyate . yathAyathA vishuddhyeta tattathA tadupakrame .. 13\-146\-47 (87109) sakardamaM tu varShAsu gR^ihamAvishya sa~NkaTam . hastayormR^ittikAstisraH pAdayoH ShaT pradApayet .. 13\-146\-48 (87110) kAmaM dattvA gude dadyAttisraH padbhyAM tathaiva cha . hastashauchaM prakartavyaM mUtrashauchavidhestathA .. 13\-146\-49 (87111) mUtrashauche tathA hastau pAdAbhyAM chAnupUrvashaH . naiShThike sthAnashauche tu mahAshauchaM vidhIyate .. 13\-146\-50 (87112) kShArauSharAbhyAM vastrasya kuryAchChauchaM mR^idA saha . lepagandhApanayanamamedhyasya vidhIyate .. 13\-146\-51 (87113) snAnashATyAM mR^idastisro hastAbhyAM chAnupUrvashaH . shauchaM prayatnataH kR^itvA kampamAnaH samuddharet .. 13\-146\-52 (87114) deyAshchatasrastisro vA dve vA.apyekAM tathA.a.apadi . kAlamAsAdya deshaM cha shauchasya gurulAghavam .. 13\-146\-53 (87115) vidhinA.anena shauchaM tu nityaM kuryAdatandritaH . aviprekShannasambhrAntaH pAdau prakShAlya tatparaH .. 13\-146\-54 (87116) aprakShAlitapAdastu pANimAmaNibandhanAt . adhastAdupariShTAchcha tataH pANimupaspR^ishet .. 13\-146\-55 (87117) manogatAstu nishshabdA nishshabdaM trirapaH pibet . dvirmukhaM parimR^ijyAchcha khAni chopaspR^ishedbudhaH .. 13\-146\-56 (87118) R^igvedaM tena prINAti prathamaM yaH pibedapaH . dvitIyaM tu yajurvedaM tR^itIyaM sAma eva cha .. 13\-146\-57 (87119) mR^ijyate prathamaM tena atharvA prItimApnuyAt . dvitIyenetihAsaM cha purANasmR^itidevatAH .. 13\-146\-58 (87120) yachchakShuShi samAdhatte tenAdityaM tu prINayet . prINAti vAyuM ghrANaM cha dishashchApyatha shrotrayoH .. 13\-146\-59 (87121) brahmANaM tena prINAti yanmUrdhani samApayet . samutkShipati chApordhvamAkAshaM tena prINayet .. 13\-146\-60 (87122) prINAti viShNuH padbhyAM tu salilaM vai samAdadhat .. prA~Nmukhoda~Nmukho vA.api antarjAnurupaspR^ishet. 13\-146\-61 (87123) sarvatra vidhirityeSha bhojanAdiShu nityashaH .. anneShu dantalagneShu uchChiShTaH punarAchamet. 13\-146\-62 (87124) vidhireSha samuddiShTaH shauche chAbhyukShaNaM smR^itam .. shUdrasyaiva vidhirdR^iShTo gR^ihAnniShkramatastataH. 13\-146\-63 (87125) nityaM tvaluptashauchena vartitavyaM kR^itAtmanA . yashaskAmena bhikShubhyaH shudreNAtmahitArthinA'.. .. 13\-146\-64 (87126) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTchatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## * etadAdyaShTAdhyAyA dAkShiNyatyakosheShvena dR^ishyante. 7\-146\-2 shushrUShAM bharatashreShThati Ta.pAThaH. . 7\-146\-11 nityaM rakSha janAdveShIti ka . pAThaH .. 7\-146\-12 vikR^itAkArA iti tha.pAThaH .. 7\-146\-25 svadharmapathamAshritAH iti ka.Ta.tha . pAThaH .. 7\-146\-48 padamAvishya sa~NkaTam iti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 147 .. shrIH .. 13\.147\. adhyAyaH 147 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNAdidharmanirUpaNapUrvakaM shUdrasya yatishushrUShAprakAranirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `purAshara uvAcha . kShatrA Arambhayaj~nAstu vIryayaj~nA vishaH smR^itAH . shUdrA paricharAyaj~nA japayaj~nAstu brAhmaNAH .. 13\-147\-1 (87127) shushrUShAjIvinaH shUdrA vaishyA vipaNijIvinaH . aniShTanigrahaH kShatrA viprAH svAdhyAyajIvinaH .. 13\-147\-2 (87128) tapasA shobhate vipro rAjanyaH pAlanAdibhiH . Atithyena tathA vaishyaH shUdro dAsyena shobhate .. 13\-147\-3 (87129) yatAtmanA tu shUdreNa shushrUShA nityameva cha . kartavyA triShu varNeShu prAyeNAshramavAsiShu .. 13\-147\-4 (87130) ashaktena trivargasya sevyA hyAshramavAsinaH . yathAshakyaM yathApraj~naM yathAdharmaM yathAshrutam .. 13\-147\-5 (87131) visheSheNaiva kartavyA shushrUShA bhikShukAshrame .. 13\-147\-6 (87132) AshramANAM tu sarveShAM chaturNAM bhikShukAshramam . pradhAnamiti varNyante shiShTAH shAstravinishchaye .. 13\-147\-7 (87133) yachchopadishyate shiShTaiH shrutismR^itividhAnataH . tathA.a.astheyamashaktena sa dharma iti nishchitaH .. 13\-147\-8 (87134) ato.anyathA tu kurvANaH shreyo nApnoti mAnavaH . tasmAdbhikShuShu shUdreNa kAryamAtmahitaM sadA .. 13\-147\-9 (87135) iha yatkurute shreyastatpretya samupAshnute . tachchAnasUyatA kAryaM kartavyaM yaddhi manyate .. 13\-147\-10 (87136) asUyatA tu tasyeha phalaM duHkhAdavApyate . priyavAdI jitakrodho vItatandrIramatsaraH .. 13\-147\-11 (87137) kShamAvA~nshIlasampannaH satyadharmaparAyaNaH . ApadbhAvena kuryAddhi shushrUShAM bhikShukAshrame .. 13\-147\-12 (87138) ayaM me paramo dharmastvanenedaM suduShkaram . saMsArasAgaraM ghoraM tariShyAmi na saMshayaH .. 13\-147\-13 (87139) vibhayo dehamutsR^ijya yAsyAmi paramAM gatim . nAtaH paraM mamApyanya eSha dharmaH sanAtanaH .. 13\-147\-14 (87140) evaM sa~nchintya manasA shUdro buddhisamAdhinA . kuryAdavimanA nityaM shushrUShAdharmamuttamam .. 13\-147\-15 (87141) shushrUShAniyameneha bhAvyaM shiShTAshinA sadA . shamAnvitena dAntena kAryAkAryavidA sadA .. 13\-147\-16 (87142) sarvakAryeShu kR^ityAni kR^itAnyeva tu durshayet . yathA priyo bhavedbhikShustathA kAryaM prasAdhayet .. 13\-147\-17 (87143) yadakalpyaM bhavedbhikShorna tatkAryaM samAcharet . yathA.a.ashramasyAviruddhaM dharmamAtrAbhisaMhitam .. 13\-147\-18 (87144) tatkAryamavichAreNa nityameva shubhArthinA . manasA karmamA vAchA nityameva prasAdayet .. 13\-147\-19 (87145) sthAtavyaM tiShThamAneShu gachChamAnAnanuvrajet . AsIneShvAsitavyaM cha nityamevAnuvartatA .. 13\-147\-20 (87146) dharmalabdhena snehena pAdau sampIDayetsadA . udvartanAdIMshcha tathA kuryAdapratichoditaH .. 13\-147\-21 (87147) naijakAryANi kR^itvA tu nityaM chaivAnuchoditaH . yathAvidhirupaspR^ishya saMnyasya jalabhAjanam .. 13\-147\-22 (87148) bhikShUNAM nilayaM gatvA praNamya vidhipUrvakam . brahmapUrvAngurUMstatra praNamyi niyatendriyaH .. 13\-147\-23 (87149) tathA.a.achAryapurogANAmanukuryAnnamaskriyAm . svadharmachAriNAM chApi sukhaM pR^iShTvA.abhivAdya cha .. 13\-147\-24 (87150) yo bhavetpUrvasaMsiddhastulyakarmA bhavetsadA . tasmai praNAmaH kartavyo netareShu kadAchana .. 13\-147\-25 (87151) anuktvA teShu chotthAya nityameva yatavrataH . sammArjanamatho gatvA kR^itvA chApyupalepanam .. 13\-147\-26 (87152) tataH puShpabaliM dadyApuShpANyAdAya dharmataH . niShkramyAvasathAttUrNamanyatkarma samAcharet .. 13\-147\-27 (87153) yathopaghAto na bhavetsvAdhyAye.a.ashramiNAM tathA . upaghAtaM tu kurvANa enasA samprayujyate . tathA.a.atmA praNidhAtavyo yathA te prItimApnuyuH .. 13\-147\-28 (87154) parichArako.ahaM varNAnAM trayANAM dharmataH smR^itaH . kimutAshramavR^iddhAnAM yathAlabdhopajIvinAm .. 13\-147\-29 (87155) bhikShUNAM gatarAgANAM kevalaM j~nAnadarshinam . visheSheNa mayA kAryA shushrUShA niyatAtmanA .. 13\-147\-30 (87156) teShAM prasAdAttapasA prApsyAmIShTAM shubhAM gatim . evametadvinishchitya yadi seveta bhikShukAn . vidhinA svopadiShTena prApnoti paramAM gatim ..' .. 13\-147\-31 (87157) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 147 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-147\-1 haviryaj~nA vishaH smR^itA iti ~Na.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 148 .. shrIH .. 13\.148\. adhyAyaH 148 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yatishushrUShAprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `parAshara uvAcha . na tathA sampradAnena nopavAsAdibhistathA . iShTAM gatimavApnoti yathA shushrUShakarmaNA .. 13\-148\-1 (87158) yAdR^ishena tu toyena shuddhiM prakurute naraH . tAdR^igbhavati taddhautamudakasya prabhAvataH .. 13\-148\-2 (87159) shUdropyetena mArgeNa yAdR^ishaM sevate janam . tAdR^igbhavati saMsargAdachireNa na saMshayaH .. 13\-148\-3 (87160) tasmAtprayatnataH sevyA bhikShavo niyatAtmanA . udakagrAhaNAdyena snapanodvartanaistathA .. 13\-148\-4 (87161) adhvanA karshitAnAM cha vyAdhitAnAM tathaiva cha . shushrUShAM niyataM kuryAtteShAmApadi yatnataH .. 13\-148\-5 (87162) darbhAjinAnyavekSheta bhaikShabhAjanameva cha . yathAkAmaM cha kAryANi sarvANyevopasAdhayet . prAyashchittaM yatA na syAttathA sarvaM samAcharet .. 13\-148\-6 (87163) vyAdhitAnAM tu bhikShUNAM chelaprakShAlanAdibhiH . pratikarmakriyA kAryA bheShajAnayanaistathA .. 13\-148\-7 (87164) piMShaNAlepanaM chUrNaM kaShAyamatha sAdhanam . nAnyasya pratichAreShu sukhArthamupapAdayet .. 13\-148\-8 (87165) bhikShATano.abhigachCheta bhiShajashcha vipashchitaH . tato viniShkriyArthAni dravyANi samupArjayet .. 13\-148\-9 (87166) yashcha prItamanA dadyAdAdadyAdbheShajaM naraH . ashraddhayA hi dattAni tAnyabhokShyANi bhikShubhiH .. 13\-148\-10 (87167) shraddhayA yadupAdattaM shraddhayA chopapAditam . tasyopabhogAddharmaH syAdvyAdhibhishcha nivartyate .. 13\-148\-11 (87168) AdehapatanAdevaM shushrUShedvidhipUrvakam . na tvevaM dharmamutsR^ijya kuryAtteShAM pratikriyAm .. 13\-148\-12 (87169) svabhAvato hi dvandvAni viprayAntyupayAnti cha . svabhAvataH sarvabhAvA bhavanti nabhavanti cha . sAgarasyormisadR^ishA vij~nAtavyA guNAtmakAH .. 13\-148\-13 (87170) vidyAdevaM hi yo dhImAMstatvavittatvadarshanaH . na sa lipyeta pApena padmapatramivAmbhasA ..' .. 13\-148\-14 (87171) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 148 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 149 .. shrIH .. 13\.149\. adhyAyaH 149 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati yatishushrUShAdinAnAdharmakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `parAshara uvAcha . evaM prayatitavyaM hi shushrUShArthamatandritaiH . sarvAbhirUpasevAbhistuShyanti yatayo yathA .. 13\-149\-1 (87172) nAparAdhyeta bhikShostu na chainamavadhIrayet . uttaraM cha na sandadyAtkruddhaM chaiva prasAdayet .. 13\-149\-2 (87173) shreya evAbhidhAtavyaM kartavyaM cha prahR^iShTavat . tUShNIMbhAvena vai tatra na kruddhamabhisaMvadet .. 13\-149\-3 (87174) nAdadIta parasvAni na gR^ihNIyAdayAchitam . labdhAlabdhena jIveta tathaiva paritoShayet .. 13\-149\-4 (87175) kopinaM tu na yAcheta j~nAnavidveShakAritaH . sthAvareShu dayAM kuryAjja~NgameShu chu prANiShu .. 13\-149\-5 (87176) yathA.a.atmani tathA.anyeShu samAM dR^iShTiM nipAtayet . sarvabhUteShu chAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani . sampashyamAno vicharanbrahmabhUyAya kalpate .. 13\-149\-6 (87177) hiMsA vA yadi vA.ahiMsAM na kuryAdAtmakAraNAt . yatretaro bhavennityaM doShaM tatra na kArayet .. 13\-149\-7 (87178) evaM sa muchyate doShAtparAnAshritya vartayan . AtmAshrayeNa doSheNa lipyate hyalpabuddhimAn .. 13\-149\-8 (87179) jarAyujANDajAshchaiva udbhijjAH svedajAshva ye . avadhyAH sarva etaite budhaiH samanuvarNitAH .. 13\-149\-9 (87180) nishchayArthaM vibuddhAnAM prAyashchittaM vidhIyate . hiMsA yathA.anyA vihitA tathA doSha prayojayet . tathopadiShTaM guruNA shiShyasya charato vidhim .. 13\-149\-10 (87181) na hi lobhaH prabhavati hiMsA vA.api tadAtmikA . shAstradarshanametaddhi vihitaM vishvayoninA .. 13\-149\-11 (87182) yadyetadevaM manyeta shUdro hyapi cha buddhimAn . kR^itaM kR^itavatAM gachChetkiM punaryo niShevate .. 13\-149\-12 (87183) na shUdraH patate kashchinna cha saMskAramarhati . nAsyAdhikAro dharme.asti na dharmAtpratiShedhanam .. 13\-149\-13 (87184) anugrahArtaM manunA sarvavarNeShu varNitam. 13\-149\-14 (87185) yadApavAdastu bhavetstrIkR^itaH parichArake . abhrAvakAshashayanaM tasya saMvatsaraM smR^itam . tena tasya bhavechChAntistato bhUyopyupAvrajet .. 13\-149\-15 (87186) savarNAyA bhavedetaddhInAyAstvardhamarhati . varShatrayaM tu vaishyAyAH kShatriyAyAstu ShaT samAH . brAhmaNyA tu sametasya samA dvAdasha kIrtitAH. 13\-149\-16 (87187) kaTAgninA vA dagdhavyastasminneva kShaNe bhavet . shishnAvapAtanAdvA.api vishuddhiM samavApnuyAt .. 13\-149\-17 (87188) anasthibandhamekaM tu yadi prANairviyojayet . upoShyaikAhamAdadyAtprANAyAmAMstu dvAdasha .. 13\-149\-18 (87189) triH snAnamudake kR^itvA tasmAtpApAtpramuchyate . asthibandheShu dviguNaM prAyashchittaM vidhIyate .. 13\-149\-19 (87190) anena vidhinA vA.api sthAvareShu na saMshayaH . kAyena padbhyAM hastAbhyAmaparAdhAttu muchyate .. 13\-149\-20 (87191) aduShTaM kShapayedyastu sarvavarNeShu yashcharet . tasyApyaShTaguNaM vidyAtprAyashchittaM tadeva tu .. 13\-149\-21 (87192) chaturguNaM karmakR^ite dviguNaM vAkpradUShite . kR^itvA tu mAnasaM pApaM tathaivaikaguNaM smR^itam .. 13\-149\-22 (87193) tasmAdetAni sarvANi viditvA na samAcharet . sarvabhUtahitArthaM hi kushalAni samAcharet .. 13\-149\-23 (87194) evaM samAhitamanAH sevate yadi yattamAn . tadgatistatsamAchArastanmanAstatparAyaNaH .. 13\-149\-24 (87195) nAbhinandeta maraNaM nAbhinandeta jIvitam . kAlameva pratIkSheta nirveshaM bhR^itako yathA .. 13\-149\-25 (87196) evaM pravartamAnastu vinItaH prayatAtmavAn . nirNayaM puNyapApAbhyAmachireNopagachChati'.. .. 13\-149\-26 (87197) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 149 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 150 .. shrIH .. 13\.150\. adhyAyaH 150 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati puruShasya mR^itisUchakali~NgaiH svamaraNanishchayena bhagavatsmaraNAdipUrvakaM dehatyAge svargabhogaprakArasya sukR^itasheSheNa punarbhUloke jananAdiprakArAdeshcha kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `parAshara uvAcha . shushrUShAnirato nityamariShTAnyupalakShayet . traivArShikaM dvivArShikaM vA vArShikaM vA samutthitam .. 13\-150\-1 (87198) ShANmAsikaM mAsikaM vA sAptarAtrikameva vA . sarvAMstadarthAnvA vidyAtteShAM chihnAni labhayet .. 13\-150\-2 (87199) puruShaM hiraNmayaM yastu tiShThantaM dakShiNAmukham . lakShayeduttareNaiva mR^ityustraivArShiko bhavet .. 13\-150\-3 (87200) shuddhamaNDalamAdityamarashmiM samprapashyataH . saMvatsaradvayenaiva tasya matyuM samAdishet .. 13\-150\-4 (87201) jyotsnAyAmAtmanashChAyAM sachChidrAM yaH prapashyati . mR^ityuM saMvatsareNaiva jAnIyAtsuvichakShaNaH .. 13\-150\-5 (87202) vishiraskAM yadA ChAyAM pashyetpuruSha AtmanaH . jAnIyAdAtmano mR^ityuM ShANmAseneha buddhimAn .. 13\-150\-6 (87203) karNau pidhAya hastAbhyAM shabdaM na shR^iNute yadi . jAnIyAdAtmano mR^ityuM mAsenaiva vichakShaNaH .. 13\-150\-7 (87204) shavagandhamupAghrAti anyadvA surabhiM naraH . devatAyatanastho vai saptarAtreNa mR^ityubhAk .. 13\-150\-8 (87205) karNanAsApanayanaM danyadR^iShTivirAgatA . luptasaMj~naM hi karaNaM sadyo mR^ityuM samAdishet .. 13\-150\-9 (87206) evameShAmariShTAnAM pashyedanyatamaM yadi . na taM kAlaM parIkSheta yathA.ariShTaM prakalpitam .. 13\-150\-10 (87207) abhyAsena tu kAlasya gachCheta pulinaM shuchi . tatra prANAnpramu~ncheta tamIshAnamanusmaran .. 13\-150\-11 (87208) tato.anyadehamAsAdya gAndharvaM sthAnamApnuyAt . tatrastho vasate viMshatpadmAni suhahAdyutiH .. 13\-150\-12 (87209) gandharvaishchitrasenAdyaiH sahitaH satkR^itastathA . nIlavaiDUryavarNena vimAnenAvabhAsayan .. 13\-150\-13 (87210) nabhasthalamadInAtmA sArdhamapsarasAM gaNaiH . ChandakAmAnusArI cha tatratatra mahIyate .. 13\-150\-14 (87211) modate.amaratulyAtmA sadA.amaragaNaiH saha . patitashcha kShaye kAle kShaNena vimaladyutiH .. 13\-150\-15 (87212) vaishyasya bahuvittasya kule.agrye bahugodhane . avApya tatra vai janma sa pUto devakarmaNA .. 13\-150\-16 (87213) ChandasA jAgatenaiva prAptopanayanaM tataH . kShaumavastropakaraNaM dvijatvaM samavApya tu .. 13\-150\-17 (87214) adhIyamAno vedArthAngurushushrUShaNe rataH . brahmachArI jitakrodhastapasvI jAyate tataH .. 13\-150\-18 (87215) adhItya dakShiNAM dattvA gurave vidhipUrvakam . kR^itadAraH samupaiti gR^ihasthavratamuttamam .. 13\-150\-19 (87216) dadAti yajate chaiva chaj~nairvipuladakShiNaiH . agnihotramupAsanvai juhvachchaiva yathAvidhiH .. 13\-150\-20 (87217) dharmaM sa~nchinute nityaM mR^idugAmI jitendriyaH . sa kAlapariNAmAttu mR^ityunA samprayujyate .. 13\-150\-21 (87218) saMskR^itashchAgnihotreNa kR^itapAtropadhAnavAn . saMskR^ito dehamutsR^ijya marudbhirupapadyate .. 13\-150\-22 (87219) marudbhiH sahitashchApi tulyatejA mahAdyutiH . bAlArkasamavarNena vimAnena virAjatA .. 13\-150\-23 (87220) sukhaM charati tatrasto gantharvApsarasAM gaNaiH . virajombarasaMvItastaptakA~nchanabhUShaNaH .. 13\-150\-24 (87221) ChandakAmAnusArI cha dviguNaM kAlamAvaset . sannivarteta kAlena sthAnAdasmAtparichyutaH .. 13\-150\-25 (87222) avitR^iptavihArArtho divyabhogAnvihAya tu . sa~njAyate nR^ipakule gajAshvarathasaMkule .. 13\-150\-26 (87223) pArthivIM shriyamApannaH shrImAndharmapatiryathA . janmaprabhR^iti saMskAraM chaulopanayanAni cha .. 13\-150\-27 (87224) prApya rAjakule tatra yathAvadvidhipUrvakam . ChdasA traiShTubheneha dvijatvamupanIyate .. 13\-150\-28 (87225) adhItya vedamakhilaM dhanurvedaM cha mukhyashaH . samAvR^ittastataH pitrA yauvarAjye.abhiShichyate .. 13\-150\-29 (87226) kR^itadArakriyaH shrImAnrAjyaM samprApya dharmataH . prajAH pAlayate samyak ShaDbhAgakR^itasaMvidhiH .. 13\-150\-30 (87227) yaj~nairbahubhirIjAnaH samyagAptArthadakShiNaiH . prashAsati mahIM shrImAnrAjyamindrasamudyutiH .. 13\-150\-31 (87228) svadharmanirato nityaM putrapautrasahAyavAn . kAlasya vashamApannaH prANAMstyajati saMyuge .. 13\-150\-32 (87229) devarAjasya bhavanamindralokamavApnute . sampUjyamAnastridivairvichachAra yathAsukham .. 13\-150\-33 (87230) rAjarShibhiH puNyakR^idbhiryathA devapatistathA . taiH stUyate bandibhistu nAnAvAdyaiH prabodhyate .. 13\-150\-34 (87231) divyajAmbUnadamayaM bhrAjamAnaM samantataH . varApsarobhiH sampUrNaM devagandharvasevitam .. 13\-150\-35 (87232) yAnamAruhya vicharedyathA shakraH shachIpatiH . sa tatra vasate ShaShTiM padmAnIha mudAnvitaH .. 13\-150\-36 (87233) sarvA.NllokAnanucharanmaharddhiravabhAsayan . atha puNyakShayAttasmAtsthApyate bhuvi bhArata . jAyate cha dvijakule vedavedA~NgapArage ..' .. 13\-150\-37 (87234) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 150 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 151 .. shrIH .. 13\.151\. adhyAyaH 151 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati puruShasya puNyavisheSheNi punaHpunaH svargabhUmyAdiShu parivartatena jAtavairAgyasya brahmaj~nAnenApunarAvR^ittishAshvatapadAprAptyAdiprakArapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `parAshara uvAcha . tataH shrutisamApannaH saMskR^ishcha yathAvidhi . chaulopanayanaM tasya yathAvatkriyate dvijaiH .. 13\-151\-1 (87235) tato.aShTame sa varShe tu vratopanayanAdibhiH . kriyAbhirvidhidR^iShTAbhirbrahmatvamupanIyate .. 13\-151\-2 (87236) gAyatreNa ChandasA tu saMskR^itashcharitavrataH . adhIyamAno medhAvI shuddhAtmA niyatavrataH .. 13\-151\-3 (87237) achireNaiva kAlena sA~NgAnvedAnavApnute . samAvR^ittaH sa dharmAtmA samAvR^ittikriyastathA .. 13\-151\-4 (87238) yAjanAdhyApanarataH kushale karmaNi sthitaH . agnihoitraparo nityaM devatAtithipUjakaH .. 13\-151\-5 (87239) yajate vividhairyaj~nairjapayaj~naistathaiva cha . nyAyAgatadhanAnveShI nyAyavR^ittastapodhanaH .. 13\-151\-6 (87240) sarvabhUtahitashchaiva sarvashAstravishAradaH . svadAraparituShTAtmA kratugAmI jitendriyaH .. 13\-151\-7 (87241) parApavAdavirataH satyavrataparaH sadA . sa kAlapariNAmAttu saMyutaH kAladharmaNA .. 13\-151\-8 (87242) saMskR^itashchAgnihotreNa yathAvadvidhipUrvakam . somalokamavApnoti dehanyAsAnna saMshayaH .. 13\-151\-9 (87243) tatra somaprabhairdevairagniShvAttaishcha bhAsvaraiH . tathA barhiShadaishchaiva devairA~Ngirasairapi .. 13\-151\-10 (87244) vishvebhishchaiva devaishcha tathA brahmarShibhiH punaH . devarShibhishchApratimaistathaivApsarasAM gaNaiH . sAdhyaiH siddhaishcha satataM satkR^itastatra modate .. 13\-151\-11 (87245) jAtarUpamayaM divyamarkatulyaM manojavam . devagandharvasaMkIrNaM vimAnamadhirohati .. 13\-151\-12 (87246) saumyarUpA manaHkAntAstaptakA~nchanabhUShaNAH . somakanyA vimAnasthaM ramayanti mudAnvitAH .. 13\-151\-13 (87247) sa tatra ramate prItaH saha devaiH saharShibhiH . lokAnsarvAnanucharandIptatejA manojavaH .. 13\-151\-14 (87248) sabhAM kAmajavIM chApi nityamevAbhigachChati . sarvalokeshvaramR^iShiM namaskR^itya pitAmaham .. 13\-151\-15 (87249) parameShThiranantashrIrlokAnAM prabhavApyayaH . yataH sarvAH pravartante sargapralayavikriyAH . sa tatra vartate shrImAndvishataM dvijasattama .. 13\-151\-16 (87250) atha kAlakShayAttasmAtsthAnAdAvartate punaH . jAtidharmAMstathA sarvAnsargAdAvartanAni cha .. 13\-151\-17 (87251) ashAshvatamidaM savemiti chintyopalabhya cha . shAshvataM divyamachalamadInamapanarbhavam .. 13\-151\-18 (87252) AsthAsyatyabhayaM nityaM yatrAvR^ittirna vidyate . yatri gatvA na mriyate janma chApi na vidyate .. 13\-151\-19 (87253) garbhakleshAmayAH prAptA jAyatA cha punaH punaH . kAyakleshAshcha vividhA dvandvAni vividhAni cha .. 13\-151\-20 (87254) shItoShNasukhaduHkhAni IrShyAdveShakR^itAni cha . tatratatropabhuktAni na kvachichChAshvatI sthitiH .. 13\-151\-21 (87255) evaM sa nishchayaM kR^itvA nirmuchyi grahabandhanAt . ChittvA bhAryAmayaM pAshaM tathaivApatyasambhavam .. 13\-151\-22 (87256) yatidharmamupAshrityi gurushushrUShaNe rataH . achireNaiva kAlena shreyaH samabhigachChati .. 13\-151\-23 (87257) yogashAstraM cha sA~NkhyaM cha viditvA so.arthatatvataH . anuj~nAtashcha guruNA yathAshAstramavasthitaH .. 13\-151\-24 (87258) puNyatIrthAnusevI cha nadInAM pulinAshrayaH . shUnyAgAraniketashcha vanavR^ikShaguhAshayaH .. 13\-151\-25 (87259) araNyAnucharo nityaM devAraNyaniketanaH . ekarAtraM dvirAtraM vA na kvachitsajjate dvijaH .. 13\-151\-26 (87260) shIrNaparNabhugevApi vane charati bhikShukaH . na bhogArthamanupretya yAtrAmAtraM samashnute .. 13\-151\-27 (87261) dharmalabdhaM samashnAti na kAmAtki~nchidashnute . yugamAtradR^igadhvAnaM kroshAdUrdhvaM na gachChati .. 13\-151\-28 (87262) samo mAnAvamAnAbhyAM samaloShTAshmakA~nchanaH . sarvabhUtAbhayakarastathaivAbhayadakShiNaH .. 13\-151\-29 (87263) nirdvandvo nirnamaskAro nirAnandaparigrahaH . nirmamo niraha~NkAraH sarvabhUtanirAshrayaH .. 13\-151\-30 (87264) parisa~NkhyAnatatvaj~nastadA satyarataH sadA . UrdhvaM nAdho na tiryakcha na ki~nchidabhikAmayet .. 13\-151\-31 (87265) evaM hi ramamANastu yatidharmaM yathAvidhi . kAlasya pariNAmAttu yathA pakvaphalaM tathA .. 13\-151\-32 (87266) sa visR^ijya svakaM dehaM pravishedbrahma shAshvatam . nirAmayamanAdyantaM guNasaumyamachetanam .. 13\-151\-33 (87267) nirakSharamabIjaM cha nirindriyamajaM tathA . ajayyamakShayaM yattadabhedyaM sUkShmameva cha .. 13\-151\-34 (87268) nirguNaM cha prakR^itimannirvikAraM cha sarvashaH . bhUtabhavyabhaviShyasya kAlasya parameshvaram. 13\-151\-35 (87269) avyaktaM puruShaM kShetramAnantyAya prapadyate ..'.. .. 13\-151\-36 (87270) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 151 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-151\-33 guNasAmyamachetanamiti ka.tha.pAThaH .. 7\-151\-35 nirguNaM chAprakR^itimaditi tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 152 .. shrIH .. 13\.152\. adhyAyaH 152 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati chAturvarNyasya shreyassAdhanopAyapratipAdakaparAsharavachanAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `parAshara uvAcha . evaM sa bhikShurnirvANaM prApnuyAddagdhakilbiShaH . ihastho dehamutsR^ijya nIDaM shakunivadyathA .. 13\-152\-1 (87271) satpathAlambanAdeva shUdraH prApnoti sadgatim . brahmaNaH sthAnamachalaM sthAnAtsthAnamavApnuyAt .. 13\-152\-2 (87272) yathA khanankhanitreNa jA~Ngale vAri vindati . anirvedAttataH sthAnamIpsitaM pratipadyate .. 13\-152\-3 (87273) saiShA gatiranAdyantA sarvairapyupadhAritA . tasmAchChUdrairanirvedAchChraddadhAnaistu nityadA . vartitavyaM yathAshaktyA yathA proktaM manIShibhiH. 13\-152\-4 (87274) yatkaroti tadashnAti shubhaM vA yadi vA.ashubham . nAkR^itaM bhujyate karma na kR^itaM nashyate phalam .. 13\-152\-5 (87275) tathA shubhasamAchAraH shubhamevApnute phalam . tathA.ashubhasamAchAro hyashubhaM samavApnute . shubhAnyeva samAdadyAdya ichChedbhUtimAtmanaH .. 13\-152\-6 (87276) bhUtishcha nAnyataH shaktyA shUdrANAmiti nishchayaH . krate yatInAM shushrUShAmiti santo vyavasthitAH .. 13\-152\-7 (87277) tasmAdAgamasampanno bhavetsuniyatendriyaH . shakyate hyAgamAdeva gatiM prAptumanAmayAm .. 13\-152\-8 (87278) varA chaiShA gatirdR^iShTA yAmanvepanti sAdhavaH . yatrAmR^itatvaM labhate tyaktvA duHkhamanantaram .. 13\-152\-9 (87279) imaM hi dharmimAsthAya ye.api syuH pApayonayaH . striyo vaishyAshcha shUdrAshcha prApnuyuH paramAM gatim . kiM punarbrAhmaNo vidvAnkShatriyo vA bahushrutaH .. 13\-152\-10 (87280) na chApyakShINapApasya j~nAnaM bhavati dehinaH . j~nAnopalabdhirbhavati kR^itakR^ityo yadA bhavet .. 13\-152\-11 (87281) upalabhya tu vij~nAnaM j~nAnaM vA.apyanasUyakaH . tathaiva vartedguruShu bhUyAMsaM vA samAhitaH .. 13\-152\-12 (87282) athAvamanyeta guruM tathA teShu pravartate . vyarthamasya shrutaM bhavati j~nAnamaj~nAnatAM vrajet .. 13\-152\-13 (87283) gatiM chApyashubhAM gachChennirayAya na saMshayaH . prakShIyate tasya puNyaM j~nAnamasya virudhyate .. 13\-152\-14 (87284) adR^iShTapUrvakalyANo yathA dR^iShTvA vidhiM naraH . utsekAnmohamApadya tatvaj~nAnamavAptavAn .. 13\-152\-15 (87285) evamevi hi notsekaH kartavyo j~nAnasambhavaH . phalaM j~nAnasya hi shamaH prashAmAya yatetsadA .. 13\-152\-16 (87286) upashAntena dAntena kShamAyuktena sarvadA . shushrUShA pratipattavyA nityamevAnasUyatA .. 13\-152\-17 (87287) dhR^ityA shishnodaraM rakShetpANipAdaM cha chakShuShA . indriyArthAMshcha manasA mano buddhau samAdadhet .. 13\-152\-18 (87288) dhR^ityA.a.asIta tato gatvA shuddhadeshaM susaMvR^itam . labdhAsanaM yathA dR^iShTaM vidhipUrvaM samAcharet .. 13\-152\-19 (87289) j~nAnayuktastathA devaM hR^idisthamupalakShayet . AdIpyamAnaM vapuShA vidhUmamanalaM yathA .. 13\-152\-20 (87290) rashmimantamivAdityaM vaidyutAgnimivAmbare . saMsthitaM hR^idaye pashyedIshaM shAshvatamavyayam .. 13\-152\-21 (87291) na chAyuktena shakyeta draShTuM dehe maheshvaraH . yuktastu pashyate buddhyA sanniveshya mano hR^idi .. 13\-152\-22 (87292) atha tvevaM na shaknoti kartuM hR^idayadhAraNam . yathAsAMkhyamupAsIta yathAvadyogamAsthitaH .. 13\-152\-23 (87293) pa~ncha buddhIndriyANIha pa~ncha karmendriyANi vai . pa~ncha bhUtavisheShAshcha manashchaiva tu ShoDasha .. 13\-152\-24 (87294) tanmAtrANyapabi pa~nchaiva mano.aha~NkAra eva cha . aShTamaM chApyathAvyaktametAH prakR^itisaMj~nitAH . etAH prakR^itayashchAShTau vikArAshchApi ShoDasha .. 13\-152\-25 (87295) evametadihasthena vij~neyaM tatvabuddhinA . evaM varShma samuttIrya tIrNo bhavati nAnyathA .. 13\-152\-26 (87296) parisaMkhyAnamevaitanmantavyaM j~nAnabuddhinA .. 13\-152\-27 (87297) ahanyahani shAntAtmA pAvanAya hitAya cha . evameva prasaMkhyAya tatvabuddhirvimuchyate . niShpalaM kevalaM bhavati shuddhatatvArthatatvavit .. 13\-152\-28 (87298) bhikShukAshramamAsthAya shushrUShAnirato budhaH . shUdro nirmuchyate satvasaMsargAdeva nAnyathA .. 13\-152\-29 (87299) satsaMnikraShe parivartitavyaM vidyAdhikAshchApi niShevitavyAH . savarNatAM gachChati sannikarShA\- nnIlaH khago merumivAshrayanvai .. 13\-152\-30 (87300) bhIShma uvAcha. 13\-152\-31x (7306) ityevamAkhyAya mahAmunistadA chaturShu varNeShu vidhAnamarthavit . shushrUShayA vR^ittagatiM samAdhinA samAdhiyuktaH prayayau svamAshramam ..' .. 13\-152\-31 (87301) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvipa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 152 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 153 .. shrIH .. 13\.153\. adhyAyaH 153 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sakalasevyatAprayojakaguNapratipAdakendramAtalisaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . keShAM devA mahAbhAgAH sannamante mahAtmanAm . loke.asmiMstanR^iShInsarva~nshrotumichChAmi sattama .. 13\-153\-1 (87302) bhIShma uvAcha. 13\-153\-2x (7307) itihAsamimaM viprAH kIrtayanti purAvidaH . asminnarthe mahAprAj~nAstaM nibodha yudhiShThira .. 13\-153\-2 (87303) vR^itraM hatvA.apyupAvR^ittaM tridashAnAM puraskR^itam . mahendramanusamprAptaM stUyamAnaM maharShibhiH .. 13\-153\-3 (87304) shriyA paramayA yuktaM rathasthaM harivAhanam . mAtaliH prA~njalirbhUtvA devamindramughAcha ha .. 13\-153\-4 (87305) namaskR^itAnAM sarveShAM bhagavaMstvaM puraskR^itaH . yeShAM loke namaskuryAttAnbravItu bhavAnmama .. 13\-153\-5 (87306) tasya tadvachanaM shrutvA devarAjaH shachIpatiH . yantAraM paripR^ichChantaM tamindraH pratyuvAcha saH .. 13\-153\-6 (87307) dharmaM chArthaM cha kAmaM cha yeShAM chintayatAM matiH . nAdharme vartate nityaM tAnnamasyAmi mAtale .. 13\-153\-7 (87308) ye rUpaguNasampannAH pramadAhR^idayaMgamAH . nivR^ittAH kAmabhogeShu tAnnamasyAmi mAtale .. 13\-153\-8 (87309) sveShu bhogeShu santuShTAH suvAcho vachanakShamAH . amAnakAmAshchArghArhAstAnnamasyAmi mAtale .. 13\-153\-9 (87310) dhanaM vidyAstathaishvaryaM yeShAM na chalayenmatim . chalitAM ye nigR^ihNanti tAnnityaM pUjayAmyaham .. 13\-153\-10 (87311) iShTairdArairupetAnAM shuchInAmagnihotriNAm . chatuShpAdakuTumbAnAM mAtile praNamAmyaham .. 13\-153\-11 (87312) mahatastapasA prAptau dhanasya vipulasya cha . katyAgastasya na vai kAryo yo.a.atmAnaM nAvabudhyate .. 13\-153\-12 (87313) yeShAmarthastathA kAmo dharmamUlavivardhitaH . dharmArthau tasya niyatau tAnnamasyAmi mAtale .. 13\-153\-13 (87314) dharmamUlArthakAmAnAM brAhmaNAnAM gavAmapi .. pativratAnAM nArINAM praNAmaM prakaromyaham .. 13\-153\-14 (87315) ye bhuktvA mAnuShAnbhogAnpUrve vayasi mAtale . tapasA svargamAyAnti shashvattAnpUjayAmyaham .. 13\-153\-15 (87316) asaMbhogAnnachAsaktAndharmanityA~njitendriyAn . saMnyastAnachalaprakhyAnmanasA pUjayAmi tAn .. 13\-153\-16 (87317) j~nAnaprasannavidyAnAM nirUDhaM dharmamIpsitam . paraiH kIrtitashauchAnAM mAtale tAnnamAmyaham'.. .. 13\-153\-17 (87318) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tripa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 153 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 154 .. shrIH .. 13\.154\. adhyAyaH 154 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati gR^ihasthadharmapratipAdakapR^ithivIvAsudevasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `yudhiShThira uvAcha . gArhasthyaM dharmamakhilaM prabrUhi bharatarShabha . R^iddhimApnoti kiM kR^itvA manuShya iha pArthiva .. 13\-154\-1 (87319) bhIShma uvAcha. 13\-154\-2x (7308) atra te vartayiShyAmi purAvR^ittaM janAdhipa . vAsudevasya saMvAdaM pR^ithivyAshchaiva bhArata .. 13\-154\-2 (87320) saMstutya pR^ithivIM devIM vAsudevaH pratApavAn . paprachCha bharatashreShTha mAM tvaM yatpR^ichChase.adya vai .. 13\-154\-3 (87321) vAsudeva uvAcha. 13\-154\-4x (7309) gArhasthyaM dharmamAshritya mayA vA madvidhena vA . kimavashyaM dhare kAryaM kiM vA kR^itvA sukhaM bhavet .. 13\-154\-4 (87322) pR^ithivyuvAcha. 13\-154\-5x (7310) R^iShayaH pitaro devA manuShyAshchaiva mAdhava . pUjyAshchaivArchanIyAshcha yathA chaiva nibodha me .. 13\-154\-5 (87323) sadA yaj~nena devAMshcha sadA.a.atithyena mAnuShAn . ChandatastarpaNenApi pitR^Inyu~njanti nityashaH .. 13\-154\-6 (87324) tena hyR^iShigaNAH prItA brahmachayeNi chAnagha . nityamagniM paricharedabhuktvA balikarma cha .. 13\-154\-7 (87325) kuryAttathaiva devAnvai priyaM me madhusUdana . kuryAdaharahaH shrAddhamannAdyenodakena cha .. 13\-154\-8 (87326) payomUlaphalairvA.api pitR^INAM prItimAvahet . siddhAnnAdvaishvadevaM vai kuryAdagnau yathAvidhi .. 13\-154\-9 (87327) AgnIShomaM vaishvadevaM dhAnvantaryamanantaram . prajAnAM pataye chaiva pR^ithagghomo vidhIyate .. 13\-154\-10 (87328) tathaiva chAnupUrvyeNa balikarma prayojayet . dakShiNAyAM yamAyeti pratIchyAM varuNAya cha .. 13\-154\-11 (87329) somAya chApyudIchyAM vai vAstumadhye prajApateH . dhanvantareH prAgudIchyAM prAchyAM shakrAya mAdhava .. 13\-154\-12 (87330) manuShyebhya iti prAhurbaliM dvAri gR^ihasya vai . marudbhyo daivatebhyashcha balimantargR^ihe haret .. 13\-154\-13 (87331) tathaiva vishvedevebhyo balimAkAshato haret . nishAcharebhyo bhUtebhyo baliM naktaM yathA haret .. 13\-154\-14 (87332) evaM kR^itvA baliM samyagdadyAdbhikShAM dvijAya vai . alAbhe brAhmaNasyAgnAvagramuddhR^itya nikShipet .. 13\-154\-15 (87333) yadA shrAddhaM pitR^ibhyopi dAtumichCheta mAnavaH . tadA pashchAtprakurvIta nivR^itte shrAddhakarmaNi .. 13\-154\-16 (87334) pitR^InsantarpayitvA tu baliM kuryAdvidhAnataH . veshvadaivaM tataH kuryAtpashchAdbrAhmNabhojanam .. 13\-154\-17 (87335) tato.annenAvasheSheNa bhojayedatithInapi . arghyapUrvaM mahArAja tataH prINAti mAnavAn . anityaM hi sthito yasmAttasmAdatithiruchyate .. 13\-154\-18 (87336) AchAryasya pitushchaiva sakhyurAptasya chAtitheH . idamasti gR^ihe mahyamiti nityaM nivedayet .. 13\-154\-19 (87337) te yadvadeyustatkuryAditi dharmo vidhIyate . gR^ihasthaH puruShaH kR^iShNa shiShTAshI cha sadA bhavet .. 13\-154\-20 (87338) rAjartvijaM snAtakaM cha guruM shvashurameva cha . archayenmadhuparkeNa parisaMvatsaroShitAn .. 13\-154\-21 (87339) shvabhyashcha shvapachebhyashcha vayobhyashchAvapedbhuvi .. 13\-154\-22 (87340) vaishvadevaM hi nAmaitatsAyaM prAtarvidhIyate .. 13\-154\-23 (87341) etAMstu dharmAngArhasthyAnyaH kuryAdanasUyakaH . sa iharddhiM parAM prApya pretya loke mahIyate .. 13\-154\-24 (87342) bhIShma uvAcha. 13\-154\-25x (7311) iti bhUmervachaH shrutvA vAsudevaH pratApavAn . tathA chakAra satataM tvamapyevaM sadA.a.achara .. 13\-154\-25 (87343) etadgR^ihasthadharmaM tvaM cheShTamAno janAdhipa . iha loke yashaH prApya pretya svargamavApsyasi .. .. 13\-154\-26 (87344) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatuHpa~nchAshadadikashatatamo.adhyAyaH .. 154 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-154\-1 gArhasthyaM gR^ihasthayogyam .. 7\-154\-7 balikarma vaishvadevaH tatra prAgannameva grAhyam .. 7\-154\-15 bhikShAdvayaM tatheti tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 155 .. shrIH .. 13\.155\. adhyAyaH 155 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNi yudhiShThiraMprati puShpadhUpadIpadAnAdiprashaMsAparabalishukrasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . AlokadAnaM nAmaitatkIdR^ishaM bharatarShabha . kathametatsamutpannaM phalaM vA tadbravIhi me .. 13\-155\-1 (87345) bhIShma uvAcha. 13\-155\-2x (7312) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . manoH prajApatervAdaM suvarNasya cha bhArata .. 13\-155\-2 (87346) tapasvI kashchidabhavatsuvarNo nAma bhArata . varNato hemavarNaH sa suvarNa iti vishrutaH .. 13\-155\-3 (87347) kulashIlaguNopetaH svAdhyAyoparamaM gataH . bahUnsuvaMshaprabhavAnsamatItaH svakairguNaiH .. 13\-155\-4 (87348) sa kadAchinmanuM vipro dadarshopasasarpa cha . kushalaprashnamanyonyaM tau chobhau tatra chakratuH .. 13\-155\-5 (87349) tatastau satyasaMkalpau merau kA~nchanaparvate . devarShibhiH sadA juShTe sahitau saMnyaShIdatAm .. 13\-155\-6 (87350) tatra tau kathayantau stAM kathA nAnAvidhAshrayAH . brahmarShidevadaityAnAM purANAnAM mahAtmanAm .. 13\-155\-7 (87351) suvarNastvabravIdvAkyaM manuM svAyaMbhuvaM prati . hitArthaM sarvabhUtAnAM prashnaM me vaktumarhasi .. 13\-155\-8 (87352) sumanogandhadhUpAdyairijyante daivatAni cha . kimetatkathamutpannaM phalaM yogaM cha shaMsa me .. 13\-155\-9 (87353) manuruvAcha. 13\-155\-10x (7313) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . shukrasya cha baleshchaiva saMvAdaM vai mahAtmanoH .. 13\-155\-10 (87354) balervairochanasyeha trailokyamanushAsataH . samIpamAjagAmAshu shukro bhR^igukulodvahaH .. 13\-155\-11 (87355) tamarghyAdibhirabhyarchya bhArgavaM so.asurAdhipaH . niShasAdAsane pashchAdvidhivadbhUridakShiNaH .. 13\-155\-12 (87356) katheyamabhavattatra tvayA yA parikIrtitA . sumanodhUpadIpAnAM sampradAne phalaM prati .. 13\-155\-13 (87357) tataH paprachCha daityendraH kavIndraM prashnamuttamam .. 13\-155\-14 (87358) sumanodhUpadIpAnAM kiM phalaM brahmivittama . pradAnasya dvijashreShTha tadbhavAnvaktumarhati .. 13\-155\-15 (87359) shukra uvAcha. 13\-155\-16x (7314) agnIShomAdisR^iShTau tu viShNoH sarvAtmanaH prabhoH . tapaH pUrvaM samutpannaM dharmastasmAdanantaram .. 13\-155\-16 (87360) etasminnantare chaiva vIrudoShadhya eva cha . somasyAtmA cha bahudhA sambhUtaH pR^ithivItale . amR^itaM cha viShaM chaiva yAshchAnyAstR^iNajAtayaH .. 13\-155\-17 (87361) amR^itaM manasaH prItiM sadyastR^iptiM dadAti cha . mano glapayate tIvraM viShaM gandhena sarvashaH .. 13\-155\-18 (87362) amR^itaM ma~NgalaM viddhi mahadviShamama~Ngalam . oShadhyo hyamR^itaM sarvA viShaM tejognisambhavam .. 13\-155\-19 (87363) amR^itaM mano hlAdayate shriyaM chApi dadAti cha . tasmAtsumanasaH proktA naraiH sukR^itakarmabhiH .. 13\-155\-20 (87364) devatAbhyaH sumanaso yo dadAti naraH shuchiH . tasmai sumanaso devAstasmAtsumanasaH smR^itAH .. 13\-155\-21 (87365) yaMyamuddishya dIyerandevaM sumanasaH prabho . ma~NgalArtaM sa tenAsya prIto bhavati daityapa .. 13\-155\-22 (87366) j~neyAstUgrAshcha saumyAshcha tejasvinyashcha tAH pR^ithak . oShadhyo bahuvIryA hi bahurUpAstathaiva cha .. 13\-155\-23 (87367) yaj~niyAnAM cha vR^ikShANAmayaj~nIyAnnibodha me . AsurANi cha mAlyAni daivatebhyo hitAni cha .. 13\-155\-24 (87368) rakShasAmuragANAM cha yakShANAM cha tathA priyAH . manuShyANAM pitR^INAM cha kAntA yAstvanupUrvashaH .. 13\-155\-25 (87369) vanyA grAmyAshcheha tathA kR^iShToptAH parvatAshrayAH . akaNTakAH kaNTakino gandharUparasAnvitAH .. 13\-155\-26 (87370) dvividho hi smR^ito gandha iShTo.aniShTashcha puShpajaH . iShTagandhAni devAnAM puShpANIti vibhAvaya .. 13\-155\-27 (87371) akaNTakAnAM vR^ikShANAM shvetaprAyAshcha varNataH . teShAM puShpANi devAnAmiShTAni satataM prabho .. 13\-155\-28 (87372) `padmaM cha tulasI jAtirApaH sarveShu pUjitA.' jalajAni cha mAlyAni padmAdIni cha yAni vai . gandharvanAgayakShebhyastAni dadyAdvichakShaNaH .. 13\-155\-29 (87373) opadhyo raktapuShpAshcha kaTukAH kaNTakAnvitAH . shatrUNAmabhichArArthamatharvasu nidarshitAH .. 13\-155\-30 (87374) tIkShNavIryAstu bhUtAnAM durAlambhAH sakaNTakAH . raktabhUyiShThavarNAshcha kR^iShNAshchaivopahArayet .. 13\-155\-31 (87375) manohR^idayanandinyo vimarde madhurAshcha yAH . chArurarUpAH sumanaso mAnupANAM smR^itA vibho .. 13\-155\-32 (87376) na tu shmashAnasambhUtA na devAyatanodbhavAH . sannayetpuShTiyukteShu vivAheShu rahaHsu cha .. 13\-155\-33 (87377) girisAnuruhAH saumyA devAnAmupadhArayet . prokShitAbhyukShitAH saumyA yathAyogaM yathAsmR^iti .. 13\-155\-34 (87378) gandhena devAstuShyanti darshanAdyakSharAkShasAH . nAgAH samupabhogena tribhiretaistu mAnuShAH .. 13\-155\-35 (87379) sadyaH prINAti devAnvai te prItA bhAvayantyuta . sa~NkalpasiddhA martyAnAmIpsitAshcha manorathAH .. 13\-155\-36 (87380) devAH prINanti satataM mAnitA mAnayanti cha . avaj~nAtAvadhUtAshcha nirdahantyadhamAnnarAn .. 13\-155\-37 (87381) ata UrdhvaM pravakShyAmi dhUpadAnavidheH phalam . dhUpAMshcha vividhAnsAdhUnasAdhUMshcha nibodha me .. 13\-155\-38 (87382) niryAsAH saralAshchaiva kR^itrimAshchaiva te trayaH . iShTo.aniShTo bhavedgandhastanme vistarashaH shR^iNu .. 13\-155\-39 (87383) niryAsAH sallakIvarjyA devAnAM dayitAstu te . gugguluH pravarasteShAM sarvepAmiti nishchayaH .. 13\-155\-40 (87384) aguruH sAriNAM shreShTho yakSharAkShasabhoginAm . daityAnAM sallakIjashcha kA~NkShito yashcha tadvidhaH .. 13\-155\-41 (87385) atha sarjarasAdInAM gandhaiH pArthivadAravaiH . phANitAsavasaMyuktairmanuShyANAM vidhIyate .. 13\-155\-42 (87386) devadAnavabhUtAnAM sadyastuShThikaraH smR^itaH . ye.anye vaihArikAstatra mAnuShANAmiti smR^itAH .. 13\-155\-43 (87387) ya evoktAH sumanasAM pradAne guNahetavaH . dhUpeShvapi parij~neyAsta eva prItivardhanAH .. 13\-155\-44 (87388) dIpadAne pravakShyAmi phalayogamanuttamam . yathA yena yadA chaiva pradeyA yAdR^ishAshcha te .. 13\-155\-45 (87389) jyotistejaH prakAshaM vA.apyUdhvagaM chApi vardhate . pradAnaM tejasAM tasmAttejo vardhayate nR^iNAm .. 13\-155\-46 (87390) andhatamastamisraM cha dakShiNAyanameva cha . uttarAyaNametasmAjjyotirdAnaM prashasyate .. 13\-155\-47 (87391) yasmAdUrdhvagame tattu tamasashchaiva bheShajam . tasmAdUrdhvagaterdAtA bhavedatreti nishchayaH .. 13\-155\-48 (87392) devAstejasvino yasmAtprabhAvantaH prakAshakAH . tAmasA rAkShasAshchaiva tasmAddIpaH pradIyate .. 13\-155\-49 (87393) AlokadAnAchchakShuShmAnprabhAyukto bhavennaraH . tAndattvA nopahiMsena na harennopanAshayet .. 13\-155\-50 (87394) dIpahArtA bhavedandhastamogatirasuprabhaH . dIpapradaH svargaloke dIpamAlI virAjate .. 13\-155\-51 (87395) havipA prathamaH kalpo dvitIyashchauShadhIrasaiH . vasAmedosthiniryAsairna kAryaH puShTimichChatA .. 13\-155\-52 (87396) devAlaye sabhAyAM cha girau chaityachatuShpathe . dIpadAtA bhavennityaM ya ichChedbhUtimAtmanaH .. 13\-155\-53 (87397) kulodyoto vishuddhAtmA prakAshatvaM cha gachChati . jyotiShAM chaiva sAlokyaM dIpadAtA bhavennaraH .. 13\-155\-54 (87398) balikarmasu vakShyAmi guNAnkarmaphalodayAn . devayakShoraganR^iNAM bhUtAnAmatha rakShasAm .. 13\-155\-55 (87399) yeShAM nAgrabhujo viprA devatAtithibAlakAH . rAkShasAneva tAnviddhi nirvaShaTkArama~NgalAn .. 13\-155\-56 (87400) tasmAdagraM prayachCheta devabhyaH pratipUjitam . shirasA praNatashchApi haredbalimatandritaH .. 13\-155\-57 (87401) gR^ihNanti devatA nityamAshaMsanti sadA gR^ihAn . bAhyAshchAgantavo ye.anye yakSharAkShasapannagAH .. 13\-155\-58 (87402) ito dattena jIvanti devatAH pitarastathA . te prItAH prINayantyenamAyuShA yashasA dhanaiH .. 13\-155\-59 (87403) balayaH saha puShpaistu devAnAmupahArayet . dadhidugdhamayAH puNyAH sugandhAH priyadarshanAH .. 13\-155\-60 (87404) kAryA rudhiramAMsADhyA balayo yakSharakShasAm . surAsavapuraskArA lAjollApikabhUShitAH .. 13\-155\-61 (87405) nAgAnAM dayitA nityaM padmotpalavimishritAH . tilAnguDasusampannAnbhUtAnAmupahArayet .. 13\-155\-62 (87406) agradAtA.agrabhogI syAdbalavIryasamanvitaH . tasmAdagraM prayachCheta devabhyaH pratipUjitam .. 13\-155\-63 (87407) jvalantyaharaho veshma yAshchAsya gR^ihadevatAH . tAH pUjyA bhUtikAmena prasR^itAgrapradAyinA .. 13\-155\-64 (87408) ityetadasurendrAya kAvyaH provAcha bhArgavaH . suvarNAya manuH prAha suvarNo nAradAya cha .. 13\-155\-65 (87409) nArado.api mayi prAha guNAnetAnmahAdyute . tvamapyetadviditveha sarvamAchara putraka .. .. 13\-155\-66 (87410) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 155 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-155\-6 ramaNIye shilApR^iShTha iti jha.pAThaH .. 7\-155\-7 stAM abhavatAm .. 7\-155\-16 tapaH varNAshramadharmaH . dharmo dayAdiH .. 7\-155\-17 latAH oShadhyo vrIhyAdayaH .. 7\-155\-40 pravarasteShAM ghR^itamishro.atha ku~njara iti tha.pAThaH .. 7\-155\-46 jyotirdIpAdi . tejaH kAntiH. prakAshaH kIrtiH .. 7\-155\-47 tamisraM andhakAraH . andhaM tamo nAma narakarUpam. tathA dakShiNAyanamapyandhaM tama eva. ata uttarAyaNe rAtrau tamonAshakaM jyotirdeyaM narakanivR^ittyarthaM .. 7\-155\-52 haviShA ghR^itena oShadhIrasaiH tilasarShapAdisnehaiH . vasAmedosthIni prANyavayavAsteShAM niryAsAH snehAH. vasAdayaH pR^ithagvA niryAsAt .. 7\-155\-60 dadhidrapsayutAH puNyA iti dha.pAThaH .. 7\-155\-61 lAjollApikabhUShitAH . ullApika uparilApanam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 156 .. shrIH .. 13\.156\. adhyAyaH 156 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati balidIpapradAnakathanopayogitayA nahuShacharitakathanArambhaH .. 1 .. devairvaradAnapUrvakamindrapadaM prApitena nahuSheNa parpAtsaptarShyAdibhiH paryAyeNa svayAnavAhanam .. 2 .. agastyasya tadyAnavahanaparyAye bhR^iguNA.agastyaMprati svena nahuShasyAdhaHpAtanapratij~nAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . shrutaM me bharatashreShTha puShpadhUpapradAyinAm . phalaM balividhAne cha tadbhUyo vaktumarhasi .. 13\-156\-1 (87411) dhUpapradAnasya phalaM pradIpasya tathaiva cha . balayashcha kimarthaM vai kShipyante gR^ihamedhibhiH .. 13\-156\-2 (87412) bhIShma uvAcha. 13\-156\-3x (7315) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . nahuShasya cha saMvAdamagastyasya bhR^igostatA .. 13\-156\-3 (87413) nahuSho hi mahArAja rAjarShiH sumahAtapAH . devarAjyamanuprAptaH sukR^iteneha karmaNA .. 13\-156\-4 (87414) tatrApi prayato rAjannahuShastridive vasan . mAnuShIshchaiva divyAshcha kurvANo vividhAH kriyAH .. 13\-156\-5 (87415) mAnuShyastatra sarvAH sma kriyAstasya mahAtmanaH . pravR^ittAstridive rAjandivyAshchaiva sanAtanAH .. 13\-156\-6 (87416) agnikAryANi samidhaH kushAH sumanasastathA . balayashchAnnalAjAbhirdhUpanaM dIpakarma cha .. 13\-156\-7 (87417) sarvaM tasya gR^ihe rAj~naH prAvartata mahAtmanaH . japayaj~nAnmanoyaj~nAMstridive.api chakAra saH .. 13\-156\-8 (87418) devAnabhyarchayachchApi vidhivatsa sureshvaraH . sarvAneva yathAnyAyaM yathApUrvamariMdama .. 13\-156\-9 (87419) athenadro.ahamiti j~nAtvA aha~NkAraM samAvishat . sarvAshchaiva kriyAstasya paryahIyanta bhUpateH .. 13\-156\-10 (87420) saptarShInvAhayAmAsa varadAnadamAnvitaH . parihInakriyashchaiva durbalatvamupeyivAn .. 13\-156\-11 (87421) tasya vAhayataH kAlo munimukhyAMstapodhanAn . aha~NkArAbhibhUtasya sumahAnatyavartata .. 13\-156\-12 (87422) atha paryAyashaH sarvAnvAhanAyopachakrame . paryAyashchApyagastyasya samapadyata bhArata .. 13\-156\-13 (87423) athAgatya mahAtejA bhR^igurbrahmavidAMvaraH . agastyamAshramasthaM vai samupetyedamabravIt .. 13\-156\-14 (87424) evaM vayamasatkAraM devendrasyAsya durmateH . nahuShasya kimarthaM vai marShayAma mahAmune .. 13\-156\-15 (87425) agastya uvAcha. 13\-156\-16x (7316) kathameSha mayA shakyaH shaptuM yasya mahAmune . varadena varo datto bhavato viditashcha saH .. 13\-156\-16 (87426) yo me dR^iShTipathaM gachChetsa me vashyo bhavediti . ityanena varaM devo yAchito gachChatA divam .. 13\-156\-17 (87427) evaM na dagdhaH sa mayA bhavatA cha na saMshayaH . anyenApyR^iShimukhyena na dagdho na cha pAtitaH .. 13\-156\-18 (87428) amR^itaM chaiva pAnAya dattamasmai purA vibho . mahAtmanA tadartaM cha nAsmAbhirvinipAtyate .. 13\-156\-19 (87429) prAyachChata varaM devaH prajAnAM duHkhakAraNam . dvijeShvadharmayuktAni sa karoti narAdhamaH .. 13\-156\-20 (87430) tatra yatprAptakAlaM nastadbrU vadatAMvara . bhavAMshchApi yathA brUyAttatkartAsmi na saMshayaH .. 13\-156\-21 (87431) bhR^iguruvAcha. 13\-156\-22x (7317) pitAmahaniyogena bhavantaM so.ahamAgataH . pratikartuM balavati nahuShe darpamohite .. 13\-156\-22 (87432) adya hi tvAM sudurbuddhI rathe yokShyati devarAT . adyainamahamudvR^ittaM kariShye.anindramojasA .. 13\-156\-23 (87433) adyendraM sthApayiShyAmi pashyataste shatakratum . sa~nchAlya pApakarmANamaindrAtsthAnAtsudurmatim. 13\-156\-24 (87434) adya chAsau kudevendrastvAM padA dharShayiShyati . daivopahatachittatvAdAtmanAshAya mandadhIH .. 13\-156\-25 (87435) vyutkrAntadharmaM tamahaM dharShaNAmarShito bhR^isham . ahirbhavasveti ruShA shapsye pApaM dvijadruham .. 13\-156\-26 (87436) tata enaM sudurbuddhiM dhikshabdAbhihatatviSham . dharaNyAM pAtayiShyAmi pashyataste mahAmune .. 13\-156\-27 (87437) nahuShaM pApakarmANamaishvaryabalamohitam . yathA cha rochate tubhyaM tathA kartAsmyahaM mune .. 13\-156\-28 (87438) evamuktastu bhR^iguNA maitrAvaruNiravyayaH . agastyaH paramaprIto babhUva vigatajvaraH .. .. 13\-156\-29 (87439) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTpa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 156 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-156\-7 lAjAbhiH . ArShaM strItvam .. 7\-156\-10 athendrasya bhaviShyatvAdaha~NkAraH samAvishat iti dha.pAThaH .. 7\-156\-18 na shapto vinipAtina iti tha.dha.pAThaH .. 7\-156\-26 shapiShye pApamohitamiti tha.dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 157 .. shrIH .. 13\.157\. adhyAyaH 157 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## nahuSheNAgastyasya svayAne yojanam .. 1 .. tathA tena saha shrutiprAmANyavivAde svaviruddhabhAShiNo.agastyasya mastake svapAdena tADanam .. 2 .. tadA tajjaTAntarnigUDhena bhR^iguNA shApadAnena tasyAdhaHpAtanam .. 3 .. tato devairindrasya svapade.abhiShechanam .. 4 . nahuShasya svakR^itapUrvabalidIpadAnAdijasukR^itamahimnA punaH svargaprAptiH .. 5 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kathaM vai sa vipannashcha kathaM vai pAtito bhuvi . kathaM devendratAM prAptastadbhavAnvaktumarhati .. 13\-157\-1 (87440) bhIShma uvAcha. 13\-157\-2x (7318) evaM tayoH saMvadatoH kriyAstasya mahAtmanaH . sarvA eva pravartante yA divyA yAshcha mAnuShAH .. 13\-157\-2 (87441) tathaiva dIpadAnAni sarvopakaraNAni vai . balikarma cha yachchAnyadvatsakAshcha pR^ithagvidhAH .. 13\-157\-3 (87442) sarvAstasya samutpannA devendrasya mahAtmanaH . devaloke nR^iloke cha sadAchArapuraskR^itAH .. 13\-157\-4 (87443) tAshchodbhavanti rAjendra samR^iddhyai gR^ihamedhinaH . dhUpapradAnairdIpaishcha namaskAraistathaiva cha .. 13\-157\-5 (87444) yathA siddhasya chAnnasya gR^ihya chAgraM pradIyate . balayashcha gR^ihoddeshe tataH prIyanti devatAH .. 13\-157\-6 (87445) yathA cha gR^ihiNastoSho bhavedvai balikarmaNi . tathA shataguNA prItirdevatAnAM prajAyate .. 13\-157\-7 (87446) evaM dhUpapradAnaM cha dIpadAnaM cha sAdhavaH . prayachChati namaskArairyuktamAtmaguNAvaham .. 13\-157\-8 (87447) snAnenAdbhishcha yatkarma kriyate vai vipashchitA . namaskAraprayuktena tena prINanti devatAH .. 13\-157\-9 (87448) pitarashcha mahAbhAgA R^iShayashcha tapodhanAH . gR^ihyAshcha devatAH sarvAH prIyante vidhinA.architAH .. 13\-157\-10 (87449) ityetAM buddhimAsthAya nahuShaH sa nareshvaraH . surendratvaM mahatprApya kR^itavAnetadadbhutam .. 13\-157\-11 (87450) kasya chittvatha kAlasya bhAgyakShaya upasthite . sarvametadavaj~nAya na chakAra yathAvidhi .. 13\-157\-12 (87451) tataH sa parihINo.abhUtsurendro baladarpataH . dhUpadIpAdikavidhiM na yathAvachchakAra ha . tato.asya yaj~naviShayo rakShobhiH paribAdhyate .. 13\-157\-13 (87452) athAgastyamR^iShishreShThaM vAhanAyAjuhAva ha . drutaM sarasvatIkUlAtsmayanniva mahAbalaH .. 13\-157\-14 (87453) tato bhR^igurmahAtejA maitrAvaruNimabravIt . nimIlayasva nayane jaTAM yAvadvishAmi te . `surendrapatanAyeti sa cha netra nyamIlayat ..' 13\-157\-15 (87454) tato.agastyasyAtha jaTAM dR^iShTvA prAvishadachyutaH . bhR^iguH sa sumahAtejAH pAtanAya nR^ipasya cha .. 13\-157\-16 (87455) tataH sa devarAT prAptastamR^iShiM vAhanAya vai . tato.agastyaH surapatiM vAkyamAha vishAmpate . yojayasveti mAM kShipraM kaM cha deshaM vahAmi te .. 13\-157\-17 (87456) yatra vakShyasi tatra tvAM nayiShyAmi surAdhipa . ityukto narahuShastena yojayAmAsa taM munim .. 13\-157\-18 (87457) bhR^igustasya jaTAntastho babhUva hR^iShito bhR^isham . na chApi darshanaM tasya chakAra sa bhR^igustadA . varadAnaprabhAvaj~no nahuShasya mahAtmanaH .. 13\-157\-19 (87458) na chukopa tadA.agastyo yukto.api nahuSheNa vai . taM tu rAjA padaikena chodayAmAsa bhArata . `shrutiH smR^itiH pramANaM vA netivAdena devarAT ..' 13\-157\-20 (87459) na chukopa sa dharmAtmA tataH pAdena devarAT . agastyasya tadA kruddho vAmenAbhyahanachChiraH .. 13\-157\-21 (87460) tasmi~nshirasyabhihate sa jaTAntargato bhR^iguH . shashApa balavatkruddho nahuShaM pApachetasam .. 13\-157\-22 (87461) yasmAtpadA.avadhIH krodhAchChirasImaM mahAmunim . tasmAdAshu mahIM gachCha sarpo bhUtvA sudurmate .. 13\-157\-23 (87462) shapto.atha sa tadA tena sarpo bhUtvA papAta ha . adR^iShTenAtha bhR^iguNA bhUtale bharatarShabha .. 13\-157\-24 (87463) bhR^iguM hi yadi so.adrAkShInnahuShaH pR^ithivIpate . sa shaktonA.abhaviShyadvai pAtane tasya tejasA .. 13\-157\-25 (87464) sa tu taistaiH pradAnaishcha tapobhirniyamaistathA . patito.api mahArAja bhUtale smR^itimAnabhUt .. 13\-157\-26 (87465) prasAdayAmAsa bhR^iguM shApAnto me bhavediti . tato.agastyaH kR^ipAviShTaH prAsAdayata taM bhR^igum . shApAntArthaM mahArAja sa cha prAdAtkR^ipAnvitaH .. 13\-157\-27 (87466) bhR^iguruvAcha. 13\-157\-28x (7319) rAjA yudhiShThiro nAma bhaviShyati kurUdvahaH . sa tvAM mokShayitA shApAdityuktvA.antaradhIyata .. 13\-157\-28 (87467) agastyo.api mahAtejAH kR^itvA kAryaM shatakratoH . svamAshramapadaM prAyAtpUjyamAno dvijAtibhiH .. 13\-157\-29 (87468) nahuSho.api tvayA rAjaMstasmAchChApAtsamuddhR^itaH . jagAma brahmabhavanaM pashyataste janAdhipa .. 13\-157\-30 (87469) tadA sa pAtayitvA taM nahuShaM bhUtale bhR^iguH . jagAma brahmabhavanaM brahmaNe cha nyavedayat .. 13\-157\-31 (87470) tataH shakraM samAnAyya devAnAha pitAmahaH . varadAnAnmama surA nahuSho rAjyamAptavAn . sa chAgastyena kruddhena bhraMshito bhUtalaM gataH .. 13\-157\-32 (87471) na cha shakyaM vinA rAj~nA sukhaM vartayituM kvachit . tasmAdayaM punaH shakro devarAjye.abhiShichyatAm .. 13\-157\-33 (87472) evaM sambhAShamANaM tu devAH pArtha pitAmaham . evamastviti saMhR^iShTAH pratyUchustaM narAdhipa .. 13\-157\-34 (87473) so.abhiShikto bhagavatA devarAjye cha vAsavaH . brahmaNA rAjashArdUla yathApUrvaM vyarochata .. 13\-157\-35 (87474) evametatpurAvR^ittaM nahuShasya vyatikramAt . sa cha taireva saMsiddho nahuShaH karmabhiH punaH .. 13\-157\-36 (87475) tasmAddIpAH pradAtavyAH sAyaM vai gR^ihamedhibhiH . divyaM chakShuravApnoti pretya dIpasya dAyakaH . pUrNachandrapratIkAshA dIpadAshcha bhavantyuta .. 13\-157\-37 (87476) yAvadakShinimeShANi jvalante tAvatIH samAH . rUpavAnbalavAMshchApi naro bhavati dIpadaH .. 13\-157\-38 (87477) ya idaM shR^iNuyAdvApi paThate yo dvijottamaH . brahmalokamavApnoti sa cha vai nAtra saMshayaH .. .. 13\-157\-39 (87478) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 157 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-157\-3 vatsakAH putrAdervArShikotsavAH . yachchAnyadutsekAshcheti tha.dha.pAThaH .. 7\-157\-20 taM tu rAjA pratodeneti jha.pAThaH .. 7\-157\-30 bhavanaM tena puNyena karmaNeti tha.dha.pAThaH .. 7\-157\-38 rUpavAndharmavAMshchApIti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 158 .. shrIH .. 13\.158\. adhyAyaH 158 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraM prati brahmasvApahArasyAnarthahetutAyA pramANatayA nR^ipachaNDalasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . brAhmaNasvAni ye mandA haranti bharatarShabha . nR^ishaMsakAriNo yoniM kAM te gachChanti mAnavAH .. 13\-158\-1 (87479) bhIShya uvAcha. 13\-158\-2x (7320) pAtakAnAM paraM hyetadbrahmasvaharaNaM balAt . sAnvayAste vinashyanti chaNDAlAH pretya cheha cha .. 13\-158\-2 (87480) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanamam . chaNDAlasya cha saMvAdaM kShatrabandhoshcha bhArata .. 13\-158\-3 (87481) rAjovAcha. 13\-158\-4x (7321) vR^iddharUpo.asi chaNDAla bAlavachcha vicheShTase . shvakharANAM rajaHsevI kasmAdudvijase gavAm .. 13\-158\-4 (87482) sAdhubhirgarhitaM karma chaNDAlasya vidhIyate . kasmAdgorajasA dhvastama~NgaM toyena si~nchasi .. 13\-158\-5 (87483) chaNDAla uvAcha. 13\-158\-6x (7322) brAhmaNasya gavAM rAjanprayAntInAM rajaH purA . somamuddhvaMsayAmAsa taM somamapibandvijAH .. 13\-158\-6 (87484) bhR^ityAnAmapi rAj~nastu rajasA dhvaMsitaM makhe . tatpAnAchcha dvijAH sarve kShipraM narakamAvishan .. 13\-158\-7 (87485) dIkShitashcha sa rAjA.api kShipraM narakamAvishat . saha tairyAjakaiH sarvairbrahmasvamupajIvya tat .. 13\-158\-8 (87486) ye.api tatrApibankShIraM ghR^itaM dadhi cha mAnavAH . brAhmaNAH saharAjanyAH sarve narakamAvishan .. 13\-158\-9 (87487) jaghnustAH payasA putrAMstathA pautrAnvidhUya tAn . pashUnavekShamANashcha sAdhuvR^ittena daMpatI .. 13\-158\-10 (87488) ahaM tatrAvasaM rAjanbrahmachArI jitendriyaH . tAsAM me rajasA dhvastaM bhaikShamAsInnarAdhipa 13\-158\-11 (87489) chaNDAlo.ahaM tato rAjanbhuktvA tadabhavaM nR^ipa . brahmasvahArI na nR^ipaH so.apratiShThAM gatiM yayau .. 13\-158\-12 (87490) tasmAddharenna viprasvaM kadAchidapi ki~nchana . na pashyennAnumodechcha na hartuM ki~nchidAharet .. 13\-158\-13 (87491) brahmasvaM rajasA dhvastaM bhuktvA mAM pashya yAdR^isham . tasmAtsomo.apyavikreyaH puruSheNa vipashchitA .. 13\-158\-14 (87492) etaddhi dhanamutkR^iShTaM dvijAnAmavisheShataH . vikrayaM tviha somasya garhayanti manIShiNaH .. 13\-158\-15 (87493) ye chainaM krINate tAta ye cha vikrINate janAH . te tu vaivasvataM prApya rauravaM yAnti sarvashaH .. 13\-158\-16 (87494) somaM tu rajasA dhvastaM vikrINanvidhipUrvakam . shrotriyo vArdhuShI bhUtvA nachiraM sa vinashyati .. 13\-158\-17 (87495) narakaM triMshataM prApya svaviShThAmupajIvati . brahmasvahArI narakAnyAtanAshchAnubhUya tu . maleShu cha kR^imirbhUtvA shvaviShThAmupajIvatI .. 13\-158\-18 (87496) shvacharyAmatimAnaM cha sakhidAreShu viplavam . tulayAdhArayaddharmo hyatimAno.atirichyate .. 13\-158\-19 (87497) mlAnaM mAM vikalaM pashya vivarNaM hariNaM kR^isham . atimAneni mAM pashya pApAM gatimupAgatam .. 13\-158\-20 (87498) ahaM vai vipule tAta kule danasamanvite . paurANe janmani vibho j~nAnavij~nAnapAragaH .. 13\-158\-21 (87499) abhavaM tatra jAnAno hyetAndoShAnmadAtsadA . saMrabdha eva bhUtAnAM pR^iShThamAMsamabhakShayam .. 13\-158\-22 (87500) so.ahaM vai viditaH sarvairdUrago vanino vane . sAdhUnAM paribhAvepsurviprANAM garvito dhanaiH . imAmavasthAM samprAptaH pashya kAlasya paryayam .. 13\-158\-23 (87501) AdIptamiva chailAntaM bhramarairiva chArditam . dhAvamAnaM susaMrabdaM phashya mAM rajasA.anvitam .. 13\-158\-24 (87502) svAdhyAyaistu mahAtpApaM haranti gR^ihamedhinaH . dAnaiH pR^ithagvidhaishchApi viprajAtyAM manIShiNaH .. 13\-158\-25 (87503) tathA pApakR^itaM vipramAshramastaM mahIpate . sarvasa~NgavinirmuktaM ChandAMsyuttArayantyuta .. 13\-158\-26 (87504) ahaM hi pApayonyAM vai prasUtaH kShatriyarShabha . nishchayaM nAdhigachChAmi kathaM muchyeyamityuta .. 13\-158\-27 (87505) jAtismaratvaM cha mama kenachitpUrvakarmaNA . shubhane yena mokShaM vai prAptumichChAmyahaM nR^ipa .. 13\-158\-28 (87506) tvamimaM samprapannAya saMshayaM brUhi pR^ichChate . chaNDAlatvAtkathamahaM muchyeyamiti sattama .. 13\-158\-29 (87507) rAjovAcha. 13\-158\-30x (7323) chaNDAla pratijAnIhi yena mokShamavApsyasi . brAhmaNArthe tyajanprANAngatimiShTAmavApsyasi .. 13\-158\-30 (87508) dattvA sharIraM kravyAdbhyo raNAgnau dvijahetukam . hitvA prANAnpramokShaste nAnyathA mokShamarhasi .. 13\-158\-31 (87509) bhIShma uvAcha. 13\-158\-32x (7324) ityuktaH sa tadA tena brahmasvArthe parantapa . hitvA raNamukhe prANAngatimiShTAmavApa ha .. 13\-158\-32 (87510) tasmAdrakShyaM tvayA putra brahmasvaM bharatarShabha . yadIchChasi mahAbAho shAshvatIM gatimAtmanaH .. .. 13\-158\-33 (87511) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. 158 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-158\-4 rajaHsevI rajoguNThitaH .. 7\-158\-5 gorajasA goparAgeNa prachalatyA dhenorUdhasaH sakAshAtprasarantyaH kShIravipruSho.atra parAgaparyAyeNa rajaHpadenochyante . dhvastaM vyAptaM vipruNmAtreNApi brahmasvena dehasnigdhatvaM mAbhUditi bhAvaH .. 7\-158\-6 rajaH kShIraM kartR^i mArgasthavallIrUpaM somamuddhvaMsayAmAsa nAshitavat .. 7\-158\-10 tA gAvaH paraiH pItena svapayasA teShAM putrapautrAn pashUn dampatI cha jaghnuH sadyo.alpAyuShashchakruH .. 7\-158\-16 enaM brahmasvasR^iShTam .. 7\-158\-19 shvacharyAM nIchasevAm . atimAnI itaradvayApekShayA atyantaM pApItyarthaH. svasvadAreShu viplavamiti dha.pAThaH .. 7\-158\-22 bhUtAnAmupari sadA saMrabda eva kupita evetyanvayaH .. 7\-158\-24 bhramaraistIkShNatuNDairardyamAnamiva chelAntavaddahyamAnamiva klishyantaM mAM pashya . AdIptamiva chAlAtamiti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 159 .. shrIH .. 13\.159\. adhyAyaH 159 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati puNyapApakarmaphalabhedasya puNyakarmaNAM cha taratamabhAvasya cha bodhanAya tAdR^isha karmavisheShasAdhyaphalavisheShapratipAdakashakragautamasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . eko lokastu kR^itinAM svarge loke pitAmaha . uta tatrApi nAnAtvaM sarvaM brUhi pitAmaha .. 13\-159\-1 (87512) bhIShma uvAcha. 13\-159\-2x (7325) karmabhiH pArtha nAnAtvaM lokAnAM yAnti mAnavAH . puNyAnpuNyakR^ito yAnti pApAnpApakR^ito narAH .. 13\-159\-2 (87513) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . gautamasya munestAta saMvAdaM vAsavasya cha .. 13\-159\-3 (87514) brAhmaNo gautamaH kashchinmR^idurdAnto jitendriyaH . mahAvane hastishishuM paridyUnamamAtR^ikam .. 13\-159\-4 (87515) taM dR^iShTvA jIvayAmAsa sAnukrosho dhR^itavrataH . sa tu dIrgheNa kAleni babhUvAtibalo mahAn .. 13\-159\-5 (87516) taM prapannaM mahAdIrghaM prabhUtaM sarvatomadam . dhR^itarAShTrasvarUpeNa shakro jagrAha hastinam .. 13\-159\-6 (87517) hriyamANaM tu taM dR^iShTvA gautamaH saMshitavrataH . abhyabhAShata rAjAnaM dhR^itarAShTraM mahAtapAH .. 13\-159\-7 (87518) mAmAhArShIrhastinaM putramenaM duHkhAtpuShTaM dhR^itarAShTrAtkR^itaj~na . maitraM satAM saptapadaM vadanti mitradroho neha rAjanspR^isettvAm .. 13\-159\-8 (87519) idhmodakapradAtAraM shUnyapAlaM mamAshrame . vinItamAchAryakule suyuktaM gurukarmaNi .. 13\-159\-9 (87520) shiShTaM dAntaM kR^itaj~naM cha priyaM cha satataM mama . na me vikroshato rAjanhartumarhasi ku~njaram .. 13\-159\-10 (87521) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-11x (7326) gavAM sahasraM bhavate dadAni shatAni niShkasya dadAni pa~ncha . anyachcha vittaM vividhaM maharShe kiM brAhmaNasyeha gajena kR^ityam .. 13\-159\-11 (87522) gautama uvAcha. 13\-159\-12x (7327) tavaiva gAvo hi bhavantu rAja\- ndAsyaH saniShkA vividhaM cha ratnam . anyachcha vittaM vividhaM narendra kiM brAhmaNasyeha dhanena kR^ityam .. 13\-159\-12 (87523) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-13x (7328) brAhmaNAnAM hastibhirnAsti kR^ityaM rAjanyAnAM nAgakulAni vipra . svaM vAhanaM nayato nAstyadharmo nAgashreShThaM gautamAsmAnnivarta .. 13\-159\-13 (87524) gautama uvAcha. 13\-159\-14x (7329) yatra preto nandati puNyakarmA yatra pretaH shochate pApakarmA . vaivasvatasya sadane mahAtmana\- statra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-14 (87525) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-15x (7330) ye niShkriyA nAstikAH shraddhadhAnAH pApAtmAna indriyArthe nisR^iShTAH . yamasya te yAtanAM prApnuvanti paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-15 (87526) gautama uvAcha. 13\-159\-16x (7331) vaivasvatI saMyamanI janAnAM yatrAnR^itaM nochyate yatra satyam . yatrAMbalAnbalino ghAtayanti tatra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-16 (87527) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-17x (7332) jyeShThAM svasAraM pitaraM mAtaraM cha gurUnyathA.amAnayantashcharanti . tathAvidhAnAmeSha loko maharShe paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-17 (87528) gautama uvAcha. 13\-159\-18x (7333) mandAkinI vaishravaNas rAj~no mahAbhAgA bhogijanapraveshyA . gandharvayakShairapsarobhishcha juShTA tatra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-18 (87529) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-19x (7334) atithivratAH suvratA ye janA vai pratishrayaM dadati brAhmaNebhyaH . shiShTAshinaH saMvibhajyAshritebhyo mandAkinIM te.api hi bhUShayanti .. 13\-159\-19 (87530) gautama uvAcha. 13\-159\-20x (7335) meroragre yadvanaM bhAti ramyaM supuShpitaM kinnarIgItajuShTam . sudarshanA yatra jambUrvishAlA tatra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-20 (87531) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-21x (7336) ye brAhmaNA mR^idavaH satyashIlA bahushrutAH sarvabhUtAbhirAmAH . ye.adhIyate setihAsaM purANaM madhvAhutyA juhvati vai dvijebhyaH .. 13\-159\-21 (87532) tathAvidhAnAmeSha loko maharShe paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra . yadanyatte viditaM sthAnamasti tadbrUhi tvaM tvarito hyeSha yAmi .. 13\-159\-22 (87533) gautama uvAcha. 13\-159\-23x (7337) supuShpitaM kiMnararAjajuShTaM priyaM vanaM nandanaM nAradasya . gandharvANAmapsarasAM cha sadma tatra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-23 (87534) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-154\-24x (7338) ye nR^ityagIte kushalA janAH sadA devAtmAnaH priyakAmAshcharanti . tathAvidhAnAmeSha loko maharShe paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-24 (87535) gautama uvAcha. 13\-159\-25x (7339) yatrottarAH kuravo bhAnti ramyA devaiH sArdhaM modamAnA narendraH . yatrAgniyaunAshcha vasanti viprA abyonayaH parvatayonayashcha .. 13\-159\-25 (87536) yatra shakro varShati sarvakAmA\- nyatra striyaH kAmachArA bhavanti . yatra cherShyA nAsti nArInarANAM tatra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-26 (87537) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-27x (7340) ye sarvabhUteShu nivR^ittakAmA amAMsAdA nyastadaNDAshcharanti . na hiMsanti sthAvaraM ja~NgamAni bhUtAnAM ye sarvabhUtAtmabhUtAH .. 13\-159\-27 (87538) nirAshiSho nirmamA vItarAgA lAbhAlAbhe tulyanindAprashaMsAH . tathAvidhAnAmeSha loko maharShe paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-28 (87539) gautama uvAcha. 13\-159\-29x (7341) tato.apare bhAnti lokAH sanAtanAH supuNyagandhA virajA vItashokAH . somasya rAj~naH sadane mahAtmana\- statra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-29 (87540) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-30x (7342) ye dAnashIlA na pratigR^ihNate sadA na chApyarthAMshchAdadate parebhyaH . yeShAmadeyamarhate nAsti ki~nchi\- tsarvAtithyAH suprajanA janAshcha .. 13\-159\-30 (87541) ye kShantAro nAbhijalpanti chAnyA\- ~nshaktA bhUtvA satataM puNyashIlAH . tathAvidhAnAmeSha loko maharShe paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-31 (87542) gautama uvAcha. 13\-159\-32x (7343) tato.apare bhAnti lokAH sanAtanA virAjasA vitamaskA vishokAH . Adityadevasya padaM mahAtmana\- statra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-32 (87543) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-33x (7344) svAdhyAyashIlA gurushushrUShakAshcha tapasvinaH suvratAH satyasandhAH . AchAryANAmapratikUlabhAShiNo nityotthitA gurukarmasvachodyAH .. 13\-159\-33 (87544) tathAvidhAnAmeSha loko maharShe vishuddhAnAM bhAvito vAgyatAnAm . satye sthitAnAM vedavidAM mahAtmanAM paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-34 (87545) gautama uvAcha. 13\-159\-35x (7345) tato.apare bhAnti lokAH sanAtanAH supuNyagandhA virajA vishokAH . varuNasya rAj~naH sadane mahAtmana\- statra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-35 (87546) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-36x (7346) chAturmAsyairye yajante janAH sadA tatheShTInAM dashashataM prApnuvanti . ye chAgnihotraM juhvati shraddadhAnA yathAnyAyaM trINi varShANi viprAH .. 13\-159\-36 (87547) svadAragANAM dharmakR^itAM mahAtmanAM yathodite vartmani susthitAnAm . dharmAnmanAmudvahatAM gatiM tAM paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-37 (87548) gautama uvAcha. 13\-159\-38x (7347) indrasya lokA virajA vishokA duranvayAH kA~NkShitA mAnavAnAm . tasyAhaM te bhavane bhUritejaso rAjannimaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-38 (87549) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-39x (7348) shatavarShajIvI yashcha shUro manuShyo vedAdhyAyI yashcha yajvA.apramattaH . ete sarve shakralokaM vrajanti paraM gantA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-39 (87550) gautama uvAcha. 13\-159\-40x (7349) prAjApatyAH santi lokA mahAnto nAkasya pR^iShThe puShkalA vItashokAH . manIShiNAM sarvalokAbhayAnAM tatra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-40 (87551) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-41x (7350) ye rAjAno rAjasUyAbhiShiktA dharmAtmAno rakShitAraH prajAnAm . ye chAshvamedhAvabhR^ithe plutA~NgA\- steShAM lokA dhR^itarAShTro na tatra .. 13\-159\-41 (87552) gautama uvAcha. 13\-159\-42x (7351) tataHparaM bhAnti lokAH sanAtanAH supuNyagandhA virajA vItashokAH . tasminnahaM durlabhe chApyadhR^iShye gavAM loke hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-42 (87553) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-43x (7352) yo gosahasrI shatado mahAtmA yo goshatI dasha dadyAchcha shaktyA . tathA dashabhyo yashcha dadyAdihaikAM pa~nchabhyo vA dAnashIlastathaikAm .. 13\-159\-43 (87554) ye jIryante brahmacharyeNi viprA brAhmIM vAchaM parirakShanti chaiva . manasvinastIrthayAtrAparA ye te tatra modanti tato vimAnaiH .. 13\-159\-44 (87555) prabhAsaM mAnasaM tIrtha puShkarANi mahatsaraH . puNyaM cha naimiShaM tIrthaM bAhudAM karatoyinIm .. 13\-159\-45 (87556) gAM hayashirashchaiva vipAshAM sthUlavAlukAm . tUShNIM ga~NgAM shanairga~NgAM mahAhradamathApi cha .. 13\-159\-46 (87557) gomatIM kaushikIM paMpAM mahAtmAno dhR^itavratAH . sarasvatIdR^iShadvatyau yamunAM ye tu yAnti cha .. 13\-159\-47 (87558) tata te divyasaMsthAnA divyamAlyadharAH shivAH . prayAnti puNyagandhADhyA dhR^itarAShTro na tatra vai .. 13\-159\-48 (87559) gautama uvAcha. 13\-159\-49x (7353) yatra shItabhayaM nAsti na choShNabhayamaNvapi . na kShutpipAse na glAnirna duHkhaM na sukhaM tathA .. 13\-159\-49 (87560) na dveShyo na priyaH kashchinna bandhurna ripustathA . na jarAmaraNe tatra na puNyaM na cha pAtakam. 13\-159\-50 (87561) tasminvirajasi sphIte praj~nAsatvavyavasthite . svayambhubhavane puNye hastinaM yAtayiShyati .. 13\-159\-51 (87562) dhR^itarAShTra uvAcha. 13\-159\-52x (7354) nirmuktAH sarvasa~Ngairye kR^itAtmAno yatavratAH . adhyAtmayogasaMstAnairyuktAH svargagatiM gatAH .. 13\-159\-52 (87563) te brahmabhavanaM puNyaM prApnuvantIha sAtvikAH . na tatra dhR^itarAShTraste shakyo draShTuM mahAmune .. 13\-159\-53 (87564) gautama uvAcha. 13\-159\-54x (7355) rathantaraM yatra bR^ihachcha gIyate yatra vediH puNyajanairvR^itA cha . yatropayAti haribhiH somapIthI tatra tvA.ahaM hastinaM yAtayiShye .. 13\-159\-54 (87565) budhyAmi tvAM vR^itrahaNaM shatakratuM vyatikramantaM bhuvanAni vishvA . kachchinna vAchA vR^ijinaM kadAchi\- dakArShaM te manaso.abhiSha~NkAt .. 13\-159\-55 (87566) shatakraturuvAcha. 13\-159\-56x (7356) maghavA.ahaM lokapathaM prajAnA\- manvAgamaM parivAde gajasya . tasmAdbhavAnpraNataM mA.anushAstu bravIShi yattatkaravANi sarvam .. 13\-159\-56 (87567) gautama uvAcha. 13\-159\-57x (7357) shvetaM kareNuM mama putraM hi nAgaM priyaM tu me ShaShTivarShaM tu bAlam . yo me vane vasato.abhUddvitIya\- stameva me dehi surendra nAgam .. 13\-159\-57 (87568) shatakraturuvAcha. 13\-159\-58x (7358) ayaM sutaste dvijamukhyanAga AghrAyate tvAmabhivIkShamANaH . pAdau cha te nAsikayopajighrate shreyo mamAdhyAhi namashcha te.astu .. 13\-159\-58 (87569) gautama uvAcha. 13\-159\-59x (7359) shivaM sadaiveha surendra tubhyaM dhyAyAmi pUjAM cha sadA prayu~nje . mamApi tvaM shakra shivaM dadasva tvayA dattaM pratigR^ihNAmi nAgam .. 13\-159\-59 (87570) shatakraturuvAcha. 13\-159\-60x (7360) yeShAM vedA nihitA vai guhAyAM manIShiNAM satyavatAM mahAtmanAm . teShAM tvayaikena mahAtmanA.asmi buddhastasmAtprItimAMste.ahatadya .. 13\-159\-60 (87571) hantaihi brAhmaNi kShipraM saha putreNa hastinA . tvaM hi prAptuM shubhA.NllokAnahnAya cha chirAya cha .. 13\-159\-61 (87572) bhIShma uvAcha. 13\-159\-62x (7361) sa gautamaM puruskR^itya saha putreNa hastinA . divamAchakrame vajrI sadbhiH saha durAsadam .. 13\-159\-62 (87573) idaM yaH shR^iNuyAnnityaM yaH paThedvA jitendriyaH . sa yAti brahmaNo lokaM brAhmaNo gautamo yathA .. .. 13\-159\-63 (87574) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 159 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-159\-2 puNyapApayoriva puNyAnAmavAntarabhedo.astItyarthaH .. 7\-159\-11 dAsIshataM niShkashatAni pa~ncha . iti jha.pAThaH .. 7\-159\-12 brAhmaNasya brAhmaNasambandhinA dhanena .. 7\-159\-14 yAtayiShye hastinam . svIyaM phalaM tvatto grahIShye ityarthaH. hastinaM yAchayiShye iti ka.~Na.dha.pAThaH .. 7\-159\-18 yathA shatruM madamattAshcharanti iti jha.pAThaH .. 7\-159\-25 agniyaunA dhR^iShTadyumnavadagnireva yaunaM yoniryeShAM te .. 7\-159\-31 kShantAraH kShamiNaH .. 7\-159\-51 hastinaM me pradAsyasi iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 160 .. shrIH .. 13\.160\. adhyAyaH 160 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vipravachanasyaihikapAratrikashreyassAdhanatvakathanam .. 1 .. tathA.anashanasya mahAtapastvakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . dAnaM bahuvidhAkAraM shAntiH satyamahiMsitam . svadAratuShTishchoktA te phalaM dAnasya vA.api yat .. 13\-160\-1 (87575) pitAmahasya viditaM kimanyattapaso balAt . tapaso yatparaM te.adya tanno vyAkhyAtumarhasi .. 13\-160\-2 (87576) bhIShma uvAcha. 13\-160\-3x (7362) tapasaH prakShayo yAvattAlloko yudhiShThira . mataM mamAtra kaunteya tapo nAnashanAtparam .. 13\-160\-3 (87577) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . bhagIrathasya saMvAdaM brahmaNashcha mahAtmanaH .. 13\-160\-4 (87578) atItya suralokaM cha gavAM lokaM cha bhArata . R^iShilokaM cha so.agachChadbhagIratha iti shrutam .. 13\-160\-5 (87579) taM tu dR^iShTvA vachaH prAha brahmA rAjanbhagIratham . kathaM bhagIrathA.a.agAstvamimaM lokaM durAsadam .. 13\-160\-6 (87580) na hi devA na gandharvA na manuShyA bhagIratha . AyAntyataptatapasaH kathaM vai tvamihAgataH .. 13\-160\-7 (87581) bhagIratha uvAcha. 13\-160\-8x (7363) nishsha~NkamannamadadAM brAhmaNobhyaH shataM sahasrANi sadaivatAnAm . brAhmaM vrataM nityamAsthAya vidva\- nna tvevAhaM tasya phalAdihAgAm .. 13\-160\-8 (87582) dashaikarAtrAndashapa~ncharAtrA\- nekAdashaikAdashakAnkratUMshcha . jyotiShTomAnAM cha shataM yadiShTaM phalena tenApi cha nAgato.aham .. 13\-160\-9 (87583) yachchAvasaM jAhnavItIranityaH shataM samAstapyamAnastapo.aham . adAM cha tatrAshvatarIsahasraM nArIpuraM na cha tenAhamAgAm .. 13\-160\-10 (87584) dashAyutAni chAshvAnAM go.ayutAni cha viMshatim . puShkareShu dvijAtibhyaH prAdAM shatasahasrashaH .. 13\-160\-11 (87585) suvarNachandrottamadhAriNInAM kanyottamAnAmadadaM sahasram . ShaShTiM sahasrANi vibhUShitAnAM jAmbUnadairAbharaNairna tena .. 13\-160\-12 (87586) dashArbudAnyadadaM gosavejyA\- svekaikasho dasha gA okanAtha . samAnavatsAH payasA samanvitAH suvarNakAMsyopaduhA na tena .. 13\-160\-13 (87587) AptoryAmeShu niyatamekaikasmindashAdadam . gR^iShTInAM kShIradogdhrINAM rohiNInAM shatAni cha .. 13\-160\-14 (87588) dogdhrINAM vai gavAM chApi prayutAni dashaiva ha . prAdAM dashaguNaM brahmanna tenAhamihAgataH .. 13\-160\-15 (87589) vAjinAM bAhlijAtAnAmayutAnyadadaM dasha . karkANAM hemamAlAnAM na cha tenAhamAgataH .. 13\-160\-16 (87590) koTIshcha kA~nchanasyAShTau prAdAM brahmandashAnvaham . ekaikasminkratau tena phalenAhaM na chAgataH .. 13\-160\-17 (87591) vAjinAM shyAmakarNAnAM haritAnAM pitAmaha . prAdAM hemasrajAM brahmankoTIrdasha cha sapta cha .. 13\-160\-18 (87592) IShAdantAnmahAkAyAnkA~nchatasragvibhUShitAn . padmino vai sahasrANi prAdAM dasha cha sapta cha .. 13\-160\-19 (87593) ala~NkR^itAnAM devesha divyaiH kanakabhUShaNaiH . rathAnAM kA~nchanA~NgAnAM sahasrANyadadaM dasha .. 13\-160\-20 (87594) sapta chAnyAni yuktAni vAjibhiH samala~NkR^itaiH . dakShiNAvayavAH kechidvedairye samprakIrtitAH .. 13\-160\-21 (87595) vAjapeyeShu dashasu prAdAM teShvapi chApyaham . shakratulyaprabhAvANAmijyayA vikrameNa ha .. 13\-160\-22 (87596) sahasraM niShkakaNThAnAmadadaM dakShiNAmaham . vijitya bhUpatInsarvAnarthairiShTvA pitAmaha . aShTabhyo rAjasUyebhyo na cha tenAhamAgataH .. 13\-160\-23 (87597) srotashcha yAvadga~NgAyAshChannamAsIjjagatpate . dakShiNAbhiH pravR^ittAbhirmama nAgAM cha tatkR^ite .. 13\-160\-24 (87598) vAjinAM cha sahasre dve suvarNashatabhUShite . varaM grAmashataM chAhamekaikasyAM tithAvadAm .. 13\-160\-25 (87599) tapasvI niyatAhAraH shamamAsthAya vAgyataH . dIrghakAlaM himavati ga~NgArthamacharaM tapaH .. 13\-160\-26 (87600) mUrdhnA haraM mahAdevaM praNamyAbhyarchayannR^ipaH . na tenApyahamAgachChaM phaleneha pitAmaha .. 13\-160\-27 (87601) shamyAkShepairayajaM yachcha devA\- ~nshataiH kratUnAmayutaishchApi yachcha . trayodashadvAdashAhaishcha deva sapauNDarIkairna cha teShAM phalena .. 13\-160\-28 (87602) aShTau sahasrANi kakudminAmahaM shuklarShabhANAmadadaM dvijebhyaH . ekaikaM vai kA~nchanaM shR^i~NgamebhyaH patnIshchaiShAmadadaM niShkakaNThIH .. 13\-160\-29 (87603) hiraNyaratnanichayAnadadaM ratnaparvatAn . dhanadhAnyaiH samR^iddhAMshcha grAmA~nshatasahasrashaH .. 13\-160\-30 (87604) shataM shatAnAM gR^iShTInAmadadaM chApyatandritaH . iShTvA.anekairmahAyaj~nairbrAhmaNebhyo na tena cha .. 13\-160\-31 (87605) ekAdashAhairayajaM sadakShiNai\- rdvirdvAdashAhairashvamedhaishcha deva . gavAM dhanaiH ShoDashabhishcha brahmaM\- steShAM phaleneha na chAgato.asmi .. 13\-160\-32 (87606) niShkaikakaNThamadadaM yojanAyataM tadvistIrNaM kA~nchanapAdapAnAm . vanaM chUtAnAM ratnavibhUShitAnAM nachaiva teShAmAgato.ahaM phalena .. 13\-160\-33 (87607) turAyaNaM hi vratamapyadhR^iShya\- makrodhano.akaravaM triMshadabdAn . shataM gavAmaShTashatAni chaiva dinedine hyadadaM brAhmaNebhyaH .. 13\-160\-34 (87608) payasvinInAmatha rohiNInAM tathaivAnyAnanaDuho lokanAtha . prAdAM nityaM brAhmaNebhyaH suresha nehAgatastena phalena chAham .. 13\-160\-35 (87609) `shamyAkShepeNa pR^ithivIM tridhA paryacharaM yajan.' triMshadagnInahaM brahmannayajaM yachcha nityadA . aShTAbhiH sarvamedhaishcha naramedhaishcha saptabhiH .. 13\-160\-36 (87610) dashabhirvishvajidbhishcha shatairaShTAdashottaraiH . na chaiva teShAM devesha phalenAhamihAgamam .. 13\-160\-37 (87611) sarayvAM bAhudAyAM cha ga~NgAyAmatha naimiShe . gavAM shatAnAmayutamadadaM na cha tena vai .. 13\-160\-38 (87612) indreNa guhyaM nihitaM vai guhAyAM yadbhArgavastapasehAbhyavindat . jAjvalyamAnamushanastejaseha tatsAdhayAmAsamahaM vareNya .. 13\-160\-39 (87613) `brAhmaNArthAya karmANi raNaM chaiva karomi yat.' tato me brAhmaNAstuShTAstasminkarmaNi sAdhite . `pUjitairbrAhmaNairnityaM na cha tenAhamAgataH ..' 13\-160\-40 (87614) sahasramR^iShayashchAsanye vai tatra samAgatAH . uktastairasmi gachCha tvaM brahmalokamiti prabho .. 13\-160\-41 (87615) prItenoktaH sahasreNa brAhmaNAnAmahaM prabho . imaM lokamanuprApto mA bhUtte.atra vichAraNA .. 13\-160\-42 (87616) kAmaM yathAvadvihitaM vidhAtrA pR^iShTena vAchyaM tu mayA yathAvat . tapo hi nAnyachchAnashanAnmataM me namostu te devavara prasIda .. 13\-160\-43 (87617) bhIShma uvAcha. 13\-160\-44x (7364) ityuktavantaM brahmi tu rAjAnaM sa bhagIratham . pUjayAmAsa pUjArhaM vidhidR^iShTena karmaNA .. 13\-160\-44 (87618) tasmAdanashanairyukto viprAnpUjya nityadA . viprANAM vachanAtsarvaM paratrehaM cha sidhyati .. 13\-160\-45 (87619) vAsobhirannairgobhischa shubhairnaiveshikairapi . shubhaiH surakShaNaishchApi stoShyA eva dvijAstathA . etadeva paraM guhyamalobhena samAchara .. .. 13\-160\-46 (87620) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 160 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-160\-1 ahiMsitamahiMsA .. 7\-160\-2 tapasaH kR^ichChrachAndrAyaNAderbalAdanyatkiM balavattaraM viditaM na kimapyapitu tapasastapasAM madhye yatparam .. 7\-160\-3 loko bhogyapradeshaH .. 7\-160\-5 brahmalokaM cha sogachChat iti ka.pAThaH .. 7\-160\-9 ekarAtrAdayaH kratuvisheShAH .. 7\-160\-10 nArIpuraM kanyAsamUhamadAm .. 7\-160\-12 chandro bhUShaNavisheShaH . na tenAhamAgAmityanuvartate .. 7\-160\-13 ekaikasho brAhmaNAya dasha gAH .. 7\-160\-14 AptoryAmaH somayAgaH .. 7\-160\-16 karkANAM shuklAshvAnAm .. 7\-160\-19 padminaH padmachihnAn .. 7\-160\-21 dakShiNArUpA yaj~nA~NgabhUtA dakShiNAvayavAH .. 7\-160\-23 niShkakaNThAnAM yuddhe jitAnAM rAj~nAM sahasraM viprebhyo vipravachanAddikShiNA adadaM utsR^iShTavAn .. 7\-160\-28 shamyA pR^ithubudhnaH kAShThadaNDaH . sa balenAkShipto yAvaddUraM patati tAvaddesho yasya vedikAyA bhavati sa shamyAkShopoyAgaH. devAn sAdyaskAnAmayutaishchApi yattat iti jha.pAThaH .. 7\-160\-32 ArkAyaNaiH ShoDashabhishcha iti jha.pAThaH .. 7\-160\-33 kA~nchanamayAnAM vR^ikShANAM chUtAnAM nAnAvarNaratnakhachitAnAM vanamityarthaH .. 7\-160\-36 agnInagnichayanAni .. 7\-160\-39 guhAyAM nihitaM gopitaM guhyaM yadanashanaM tapasA abhyavindat Aj~nAsIt . ushanastejasA shukrasya balena jAjvalyamAnam. tachcha vAkyasheShAtsarvabogatyAgAtmakamanashanaM sarvabhogairbrAhmaNAnAM santarpaNaM cha. sAdhayAmAsamityArSham .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 161 .. shrIH .. 13\.161\. adhyAyaH 161 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyAyuShyAnAyuShyakAraNashubhAshubhakarmapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . shatAyuruktaH puruShaH shatavIryashchi vaidike . kasmAnmriyante puruShA bAlA api pitAmaha .. 13\-161\-1 (87621) AyuShmAnkena bhavati alpAyurvA.api mAnavaH . kena vA labhate kIrtiM kena vA labhate shriyam .. 13\-161\-2 (87622) tapasA brahmacharyeNa japairhomaistathA paraiH . janmanA yadi vA.achArAttanme brUhi pitAmaha .. 13\-161\-3 (87623) bhIShma uvAcha. 13\-161\-4x (7365) atra te.ahaM pravakShyAmi yanmAM tvamanupR^ichChasi . alpAyuryena bhavati dIrghAyuryeni mAnavaH .. 13\-161\-4 (87624) yena vA labhate kIrtiM yena vA labhate shriyam . yathA cha vartayanpuruShaH shreyasA samprayujyate .. 13\-161\-5 (87625) AchArAllabhate hyAyurAchArAllabhate shriyam . AchArAtkIrtimApnoti puruShaH pretya cheha cha .. 13\-161\-6 (87626) durAchAro hi puruSho nehAyurvindate mahat . trasanti chAsya bhUtAni tathA paribhavanti cha .. 13\-161\-7 (87627) tasmAtkuryAdihAchAraM ya ichChedbhUtimAtmanaH . api pApasharIrasya AchAro hantyalakShaNam .. 13\-161\-8 (87628) AchAralakShaNo dharmaH santashchAritralakShaNAH . sAdhUnAM cha yathAvR^ittametadAchAralakShaNam .. 13\-161\-9 (87629) apyadR^iShTaM shravAdeva puruShaM dharmachAriNam . svAni karmANi kurvANaM taM janAH kurvate priyam .. 13\-161\-10 (87630) ye nAstikA niShkriyAshcha gurushAstrAtila~NghinaH . adharmaj~nA durAchArAste bhavanti gatAyuShaH .. 13\-161\-11 (87631) vishIlA bhinnamaryAdA nityaM sa~NkIrNamaithunAH . alpAyuSho bhavantIha narA nirayagAminaH .. 13\-161\-12 (87632) sarvalakShaNahIno.api samudAchAravAnnaraH . shraddadhAno.anasUyushcha shataM varShANi jIvati .. 13\-161\-13 (87633) akrodhanaH satyavAdI bhUtAnAmavihiMsakaH . anasUyurajihmashcha shataM varShANi jIvati .. 13\-161\-14 (87634) loShThamardI tR^iNachChedI nakhakhAdI cha yo naraH . nityochChiShTaH sa~Nkusuko nehAyurvindate mahat .. 13\-161\-15 (87635) brAhme muhUrte budhyeta dharmArthau chAnuchintayet . utthAya chopatiShTheta pUrvAM sandhyAM kR^itA~njaliH . evamevAparAM sandhyAM samupAsIta vAgyataH .. 13\-161\-16 (87636) nekShetAdityamudyantaM nAstaM yantaM kadAchana . nopasR^iShTaM na vAristhaM na madhyaM nabhaso gatam .. 13\-161\-17 (87637) R^iShayo nityasandhyatvAddIrghamAyuravApnuvan .. 13\-161\-18 (87638) `sadarbhapANistatkurvanvAgyatastanmanAH shuchiH.' tasmAttiShThetsadA pUrvAM pashchimAM chaiva vAgyataH .. 13\-161\-19 (87639) ye na pUrvAmupAsante dvijAH saMdhyAM na pashchimAm . sarvAMstAndhArmiko rAjA shUdrakarmANi kArayet .. 13\-161\-20 (87640) paradArA na gantavyAH sarvavarNeShu karhichit . nahIdR^ishamanAyuShyaM loke ki~nchana vidyate .. 13\-161\-21 (87641) yAdR^ishaM puruShasyeha paradAropasevanam . tAdR^ishaM vidyate ki~nchidanAyuShyaM nR^iNAmiha .. 13\-161\-22 (87642) yAvanto romakUpAH syuH strINAM gAtreShu nirmitAH . tAvadvarShasahasrANi narakaM paryupAsate .. 13\-161\-23 (87643) maitraM prasAdhanaM snAnama~njanaM dantadhAvanam . pUrvAhNa eva kurvIta devatAnAM cha pUjanam .. 13\-161\-24 (87644) purIShamUtre nodIkShennAdhitiShThetkadAchana . nAtikalyaM nAtisAyaM na cha madhyaMdine sthite . nAj~nAtaiH saha gachCheta naiko na vR^iShalaiH saha .. 13\-161\-25 (87645) panthA deyo brAhmaNAya gobhyo rAjabhya eva cha . vR^iddhAya bhArataptAya garbhiNyai durbalAya cha .. 13\-161\-26 (87646) pradakShiNaM cha kurvIta parij~nAtAnvanaspatIn . chatuShpadAnma~NgalAMshcha mAnyAnvR^iddhAndvijAnapi .. 13\-161\-27 (87647) madhyaMdine nishAkAle ardharAtre cha sarvadA . chatuShpathaM na seveta ubhe sandhye tathaiva cha .. 13\-161\-28 (87648) upAnahau na vastraM cha dhR^itamanyairna dhArayet . brahmachArI cha nityaM syAtpAdaM pAdena nAkramet .. 13\-161\-29 (87649) amAvAsyAM paurNamAsyAM chaturdashyAM cha janmani . aShTamyAmatha dvAdashyAM brahmachArI sadA bhavet .. 13\-161\-30 (87650) vR^ithA mAMsaM na khAdeni pR^iShThamAMsaM tathaiva cha . AkroshaM parivAdaM cha paishunyaM cha vivarjayet .. 13\-161\-31 (87651) nAruntudaH syAnna nR^ishaMsavAdI na hInato varamabhyAdadIta . yayA.asya vAchA para udvijeta na tAM vadedrushatIM pApalokyAm .. 13\-161\-32 (87652) ativAdabANA mukhato niHsaranti yairAhataH shochati rAtryahAni . parasya vA marmasu ye patanti tAnpaNDito nAvasR^ijetpareShu .. 13\-161\-33 (87653) saMrohatyagninA dagdhaM vanaM parashunA hatam . vAchA duruktaM bIbhatsaM na saMrohati vAkkShatam .. 13\-161\-34 (87654) karNinAlIkanArAchAnnirharanti sharIrataH . vAkshalyastu na nirhartuM shakyo hR^idishayo hi saH .. 13\-161\-35 (87655) hInA~NgAnatiriktA~NgAnvidyAhInAnvayodhikAn . rUpadraviNahInAMshcha satyahInAMshcha nAkShipet .. 13\-161\-36 (87656) nAstikyaM vedanindAM cha paranindAM cha kutsanam . dveShastambhAbhimAnaM cha taikShNyaM cha parivarjayet .. 13\-161\-37 (87657) parasya daNDaM nodyachChetkruddho nainaM nipAtayet . anyatri putrAchChiShyAchcha shikShArthaM tADanaM smR^itaM .. 13\-161\-38 (87658) na brAhmNAnparivadennakShatrANi na nirdishet . tithiM pakShasya na brUyAttathA.asyAyurna riShyate .. 13\-161\-39 (87659) `amAvAsyAmR^ite nityaM dantadhAvanamAcharet . itihAsapurANAni dAnaM vedaM cha nityashaH . gAyatrImananaM nityaM kuryAtsandhyAM samAhitaH ..' 13\-161\-40 (87660) kR^itvA mUtrapurIShe tu rathyAmAkramya vA punaH . pAdaprakShAlanaM kuryAtsvAdhyAye bhojane tathA .. 13\-161\-41 (87661) trINi devAH pavitrANi brAhmaNAnAmakalpayan . adR^iShTamadbhirnirNiktaM yachcha vAchA prashasyate .. 13\-161\-42 (87662) yAvakaM kR^isaraM mAMsaM shaShkulIM pAyasaM tathA . AtmArthaMtaM na prakartavyaM devArthaM tu prakalpayet .. 13\-161\-43 (87663) nityamagniM paricharedbhikShAM dadyAchcha nityadA . dantakAShThe cha sandhyAyAM malotsarge cha maunagaH .. 13\-161\-44 (87664) na chAbhyuditasAyI syAtprAyashchittI tathA bhavet . mAtApitaramutthAya pUrvamevAbhivAdayet . AchAryamathavA.apyantaM tathA.a.ayurvidante mahat .. 13\-161\-45 (87665) varjayeddantakAShThAni varjanIyAni nityashaH . bhakShayechChAstradR^iShTAni parvasvapi vivarjayet . uda~Nmukhashcha satataM shauchaM kuryAtsamAhitaH .. 13\-161\-46 (87666) akR^itvA devapUjAM cha nAchareddantadhAvanam . akR^itvA devapUjAM cha nAnyaM gachChetkadAchana . anyatra tu guruM vR^iddhaM dhArmikaM vA vichakShaNam .. 13\-161\-47 (87667) avalokyo na chAdarsho malino buddhimattaraiH . na chAj~nAtAM striyaM gachChedgarbhiNIM vA kadAchana .. 13\-161\-48 (87668) dArasa~NgrahaNAtpUrvaM nAcharenmaithunaM budhaH . anyathA tvavakIrNaH syAtprAyashchittaM sadA.a.acharet .. 13\-161\-49 (87669) nIdIkShetparadArAMshcha rahasyekAsano bhavet . indriyANi sadA yachChetsvagne shuddhamanA bhavet .. 13\-161\-50 (87670) udakshirA na svapeta tathA pratyakshirA na cha . prAkshirAstu svapedvidvAMstathA vai dakShiNAshirAH .. 13\-161\-51 (87671) na bhagne nAvashIrNo cha shayane prasvapIta cha . nAntardhAnena saMyukte na cha tiryakkadAchana .. 13\-161\-52 (87672) na chApi gachChetkAryeNa samayAdvA.api nAstikaiH . AsanaM tu padA.a.akR^iShya na prasajjettathA naraH .. 13\-161\-53 (87673) na nagnaH karhichitsnAyAnna nishAyAM kadAchana . snAtvA cha nAvamR^ijyeta gAtrANi suvichakShaNaH . na nishAyAM punaH snAyAdApadyagnidvijAntike .. 13\-161\-54 (87674) na chAnulimpedasnAtvA vAsashchApi na nirdhunet . Ardra eva tu vAsAMsi nityaM seveta mAnavaH .. 13\-161\-55 (87675) srajashcha nAvakR^iShyeta na bahirdhArayIta cha . udakyayA cha sambhAShAM na kurvIta kadAchana .. 13\-161\-56 (87676) notsR^ijeta puriShaM cha kShetre mArgasya chAntike . ubhe mUtrapurIShe tu nApsu kuryAtkadAchana .. 13\-161\-57 (87677) devAlaye.atha govR^inde chaitye sasyeShu vishrame . bhokShyaM bhuktvA kShute.adhvAnaM gatvA mUtrapurIShayoH . dvirAchAmedyathAnyAyaM hR^idgataM tu pibannapaH .. 13\-161\-58 (87678) annaM bubhukShamANastu trimukhena spR^ishedapaH . bhuktvA chAnnaM tathaiva trirdviH punaH parimArjayet .. 13\-161\-59 (87679) prA~Nmukho nityamashnIyAdvAgyato.annamakutsayan . praskandayechcha manasA bhuktvA chAgnimupaspR^ishet .. 13\-161\-60 (87680) AyuShyaM prA~Nmukho bhu~Nkte yashasyaM dakShiNAmukhaH . dhanyaM pashchAnmukho bhu~Nkta R^itaM bhu~Nkta uda~NmukhaH .. 13\-161\-61 (87681) `agrAsano jitakrodho bAlapUrvastvala~NkR^itaH . ghR^itAhutivishuddhAnnaM hutAgnishcha kShipangraset ..' 13\-161\-62 (87682) agnimAlabhya toyena sarvAnprANAnupaspR^ishet . gAtrANi chaiva sarvANi nAbhiM pANitale tathA .. 13\-161\-63 (87683) nAdhitiShThettuShaM jAtu keshabhasmakapAlikAH . anyasya chApyavasnAtaM dUrataH parivarjayet .. 13\-161\-64 (87684) shAntihomAMshcha kurvIta sAvitrANi cha dhArayet . niShaShNashchApi khAdena na tu gachChankadAchana .. 13\-161\-65 (87685) mUtraM nottiShThatA kAryaM na bhasmani na govraje . ArdrapAdastu bhu~njIta nArdrapAdastu saMvishet .. 13\-161\-66 (87686) ArdrapAdastu bhu~njAno varShANAM jIvate shatam . trINi tejAMsi nochChiShTa Alabheta kadAchana . agniM gAM brAhmaNaM chaiva tatA hyAyurna riShyate .. 13\-161\-67 (87687) trINi jyotIMShi nochChiShTa udIkSheta kadAchana . sUryAchandramasau chaiva nakShatrANi cha sarvashaH .. 13\-161\-68 (87688) UrdhvaM prANA hyutkramanti yUnaH sthavira Agate . pratyutthAnAbhivAdAbhyAM punastAnpratipadyate .. 13\-161\-69 (87689) abhivAdayIta vR^iddhAMshcha dadyAchchaivAsanaM svayam . kR^itA~njalirupAsIta gachChantaM pR^iShThato.anviyAt .. 13\-161\-70 (87690) na chAsItAsane bhinne bhinnakAMsyaM cha varjayet . naikavastreNa bhoktavyaM na nagnaH snAtumarhati .. 13\-161\-71 (87691) spaptavyaM naiva nagnena na chochChiShTopi saMvishet . uchChiShTo na spR^ishechChIrShaM sarve prANAstadAshrayAH .. 13\-161\-72 (87692) keshagrahaM prahArAMshcha sirasyetAnvivarjayet . na saMhAtAbhyAM pANibhyAM kaNDUyedAtmanaH shiraH . na chAbhIkShNaM shiraHsnAyAttathA syAyurna riShyate .. 13\-161\-73 (87693) shiraHsnAtastu tailaishcha nA~NgaM ki~nchidapi spR^ishet . tilapiShTaM na chAshnIyAdgatasarvarasaM tathA .. 13\-161\-74 (87694) nAdhyApayettathochChiShTo nAdhIyIta kadAchana . vAte cha pUtigandhe cha manasA.api na chintayet .. 13\-161\-75 (87695) atra gAthA yamodgItAH kIrtayanti purAvidaH . Ayurasya nikR^intAmi praj~nAmasyAdade tathA .. 13\-161\-76 (87696) uchChiShTo yaH prAdravati svAdhyAyaM chAdhigachChati . yashchAnadhyAyakAle.api mohAdabhyasyati dvijaH .. 13\-161\-77 (87697) tasya vedaH praNashyeta Ayushchi parihIyate . tasmAdyukto hyanadhyAye nAdhIyIta kadAchana .. 13\-161\-78 (87698) pratyAdityaM pratyanalaM pratigAM cha pratidvijAn . ye mehanti cha panthAnaM te bhavanti gatAyuShaH .. 13\-161\-79 (87699) ubhe mUtrapurIShe tu divA kuryAduda~NmukhaH . dakShiNAbhimukho rAtrau tathA hanyurna riShyate .. 13\-161\-80 (87700) trInkR^ishAnnAvajAnIyAddIrghamAyurjijIviShu . brAhmaNaM kShatriyaM sarpaM sarve hyAshIviShAstrayaH .. 13\-161\-81 (87701) dahatyAshIviShaH kruddho yAvatpashyati chakShuShA . kShatriyopi dahetkruddho yAvatspR^ishati tejasA .. 13\-161\-82 (87702) brAhmNistu kulaM hanyAddhyAnenAvekShitena cha . tasmAdetattrayaM yatnAdupaseveta paNDitaH .. 13\-161\-83 (87703) guruNA vairanirbandho na kartavyaH kadAchana . anumAnyaH prasAdyashcha guruH kruddho yudiShThira .. 13\-161\-84 (87704) samya~NmithyApravR^itte.api vartitavyaM gurAviha . gurunindA dahatyAyurmanuShyANAM na saMshayaH .. 13\-161\-85 (87705) dUrAdAvasathAnmUtraM dUrAtpAdAvasechanam . uchChiShTotsarjanaM chaiva dUre kAryaM hitaiShiNA .. 13\-161\-86 (87706) raktamAlyaM na dhAryaM syAchChuklaM dhAryaM tu paNDitaiH . varjayitvA tu kamalaM tathA kuvalayaM prabho .. 13\-161\-87 (87707) raktaM shirasi dhAryaM tu tathA vAneyamityapi . kA~nchanIyA.api mAlA yA na sA duShyati karhichit .. 13\-161\-88 (87708) snAtasya varNakaM nityamArdraM dadyAdvishAMpate .. 13\-161\-89 (87709) viparyayaM na kurvIta vAsaso buddhimAnnaraH . tathA nAnyadhR^itaM dhAryaM na chAtivikR^itaM tathA .. 13\-161\-90 (87710) anyadeva bhavedvAsaH shayanIye narottama . anyadrathyAsu devAnAmarchAyAmanyadeva hi .. 13\-161\-91 (87711) priya~NguchandanAbhyAM cha bilvena sthagareNa cha . pR^ithagevAnulimpeta kesareNa cha buddhimAn .. 13\-161\-92 (87712) upavAsaM cha kurvIta snAtaH shuchirala~NkR^itaH . `nopavAsaM vR^ithA kuryAddhanaM nApaharediha ..' 13\-161\-93 (87713) parvakAleShu sarveShu brahmachArI sadA bhavet . samAnamekapAtre tu bhu~njennAnnaM janeshvara .. 13\-161\-94 (87714) nAvalIDhamavaj~nAtamAghrAtuM bhakShayedapi . tathA noddhR^itasArANi prekShatAmapradAya cha .. 13\-161\-95 (87715) nAsaMniviShTo medhAvI nAshuchirni cha satyu cha . pratiShiddhAnnaM dharmeShu bhakShyAnbhu~njIta pR^iShThataH .. 13\-161\-96 (87716) pippalaM cha vaTaM chaiva shaNashAkaM tathaiva cha . udumbaraM na khAdeshcha bhavArthI puruSho nR^ipa .. 13\-161\-97 (87717) AjaM gavyaM cha yanmAMsaM mAyUraM chaiva varjayet . varjayechChuShkamAMsaM cha tathA paryuShitaM cha yat .. 13\-161\-98 (87718) na pANau lavaNaM vidvAnprAshnIyAnna cha rAtriShu . dadhisaktUnna doShAyAM pibenmadhu cha nityashaH .. 13\-161\-99 (87719) sAyaM prAtashcha bhu~njIta nAntarAle samAhitaH . vAlena tu na bhu~njIta parashrAddhaM tathaiva cha .. 13\-161\-100 (87720) vAgyato naikavastrashcha nAsaMviShTaH kadAchana . bhUmau sadaiva nAshnIyAnnAshauchaM na cha shabdavat .. 13\-161\-101 (87721) toyapUrvaM pradAyAnnamatithibhyo vishAmpate . pashchAdbhu~njIta medhAvI na chApyanyamanA naraH .. 13\-161\-102 (87722) samAnamekapa~NktyAM tu bhojyamannaM nareshvara . viShaM hAlAhalaM bhu~Nkte yo.apradAya suhR^ijjane .. 13\-161\-103 (87723) pAnIyaM pAyasaM saktUndadhi sarpirmadhUnyapi . nirasya sheShamanyeShAM na pradeyaM tu kasyachit .. 13\-161\-104 (87724) bhu~njAno manujavyAghra naiva sha~NkAM samAcharet . dadhi chApyanu pAnaM vai na kartavyaM bhavArthinA .. 13\-161\-105 (87725) Achamya chaiva hasteni parisrAvya tathodakam . a~NguShThaM charaNasyAtha dakShiNasyAvasechayet .. 13\-161\-106 (87726) pANiM mUrdhni samAdhAya spR^iShTvA chAgniM samAhitaH . j~nAtishraiShThyamavApnoti prayogakushalo naraH .. 13\-161\-107 (87727) adbhiH prANAnsamAlabhya nAbhiM pANitale tathA . spR^ishaMshchaiva pratiShTheta na chApyArdreNa pANinA .. 13\-161\-108 (87728) a~NguShThamUlasya tale brAhmaM tIrtamudAhR^itam . kaniShThikAyAH pashchAttu devatIrthamihochyate .. 13\-161\-109 (87729) a~NguShThasya cha yanmadhyaM pradeshinyAshcha bhArata . tena pitryANi kurvIta spR^iShTvA.a.apo nyAyataH sadA .. 13\-161\-110 (87730) parApavAdaM na brUyAnnApriyaM cha kadAchana . na manyuH kashchidutpAdyaH puruSheNi bhavArthinA .. 13\-161\-111 (87731) etitaistu kathAM nechCheddarshanaM cha vivarjayet . saMsargaM cha na gachCheta tathA.a.ayurvindate mahat .. 13\-161\-112 (87732) na divA maithunaM gachChenna kanyAM na cha bandhakIm . na chAsnAtAM striyaM gachChettathA.a.ayurvindate mahat .. 13\-161\-113 (87733) svesve tIrthe samAchamya kArye samupakalpite . triH pItvA.a.apo dviH pramR^ijya kR^itashaucho bhavennaraH .. 13\-161\-114 (87734) indriyANi sakR^itspR^ishya trirabhyukShya cha mAnavaH . kurvIta pitryaM daivaM cha vedadR^iShTena karmaNA .. 13\-161\-115 (87735) brAhmaNArthe cha yachChauchaM tachcha me shR^iNu kaurava . pravR^ittaM chAhitaM choktvA bahubhojanavattadA .. 13\-161\-116 (87736) sarvashaucheShu brAhmeNa tIrthena samupaspR^ishet . niShThIvya tu tathA kShutvA spR^ishyApo hi shuchirbhavet .. 13\-161\-117 (87737) niShThivane maithune cha kShute akShyAvimechane . udakyA darshane tadvannagnasyAchamanaM smR^itam . spR^ishetkarNaM sapraNavaM sUryamIkShetsadA tadA .. 13\-161\-118 (87738) vR^iddho j~nAtistathA mitramanAthA cha svasA guruH . kulInaH paNDita iti rakShyA niHsvaH svashaktitaH . gR^ihe vAsayitavyAste dhanyamAyuShyameva cha .. 13\-161\-119 (87739) gR^ihe pArAvatA dhAryAH shukAshcha sahashArikAH . `devatApratimA.a.adarshashchandanAH puShpavallikAH .. 13\-161\-120 (87740) shuddhaM jalaM suvarNaM cha rajataM gR^ihama~Ngalam.' gR^iheShvete na pApAya yathA vai tailapAyikAH .. 13\-161\-121 (87741) uddIpakAshcha gR^idhrAscha kapotA bhramarAstathA . nivisheyuryadA tatra shAntimeva tadA.a.acharet .. 13\-161\-122 (87742) ama~NgalyaH satAM shApastathA.a.akrosho mahAtmanAm . mahAtmanotiguhyAni na vaktavyAni karhichit. 13\-161\-123 (87743) agamyAshcha na gachCheta rAj~naH patnIM sakhIstathA . vaidyAnAM bAlavR^iddhAnAM bhR^ityAnAM cha yudhiShThira 13\-161\-124 (87744) bandhUnAM brAhmaNAnAM cha tathA shAraNikasya cha . sambandhinAM cha rAjendra tathA.a.ayurvindate mahat .. 13\-161\-125 (87745) brAhmaNastapatibhyAM cha nirmitaM yanniveshanam . tadA vasetsadA prAj~no bhavArthI manujeshvara .. 13\-161\-126 (87746) sandhyAyAM na svapedrAjanvidyAM na cha samAcharet . na bhu~njIta cha medhAvI tathA.a.ayurvindate mahat .. 13\-161\-127 (87747) naktaM na kuryAtpitryANi naktaM chaiva prasAdhanam . pAnIyasya kriyA naktaM na kAryA bhUtimichChatA .. 13\-161\-128 (87748) varjanIyAshchaiva nityaM saktavo nishi bhArata . sheShANi chAvadAtAni pAnIyaM chApi bhojane .. 13\-161\-129 (87749) sauhityaM na cha kartavyaM rAtrau na cha samAcharet . `na bhuktvA maithunaM gachChenna dhAvennAtihAsakam.' dvijachChedaM na kurvIta bhuktvA na cha samAcharet .. 13\-161\-130 (87750) mahAkule prasUtAM cha prashastAM lakShaNaistathA . vayasA.avarAM sunakShatrAM kanyAmAvoDhumarhati .. 13\-161\-131 (87751) apatyamutpAdya tataH pratiShThApya kulaM tathA . putrAH pradeyA jAteShu kuladharmeShu bhArata .. 13\-161\-132 (87752) kanyA chotpAdya dAtavyA kulaputrAya dhImate . putrA niveshyAshcha kulAdbhR^ityA labhyAshcha bhArata .. 13\-161\-133 (87753) shiraHsnAtotha kurvIta daivaM pitryamathApi cha .. 13\-161\-134 (87754) `tailaM janmadine.aShTamyAM chaturdashyAM cha parvasu.' nakShatre na cha kurvIta yasmi~njAto bhavennaraH . na proShThapadayoH kAryaM tathA.a.agneye cha bhArata .. 13\-161\-135 (87755) dAruNeShu cha sarveShu pratyariM cha vivarjayet . jyotiShe yAni choktAni tAni sarvANi varjayet .. 13\-161\-136 (87756) prA~NmukhaH shmashrukarmANi kArayetsusamAhitaH . uda~Nmukho vA rAjendra tathA.a.ayurvindate mahat .. 13\-161\-137 (87757) `sAmudreNAmyasA snAnaM kShauraM shrAddheShu bhojanam . antarvatnIpatiH kurvanna putraphalamashnute .. 13\-161\-138 (87758) satAM gurUNAM vR^iddhAnAM kulastrINAM visheShataH.' parivAdaM na cha brUyAtpareShAmAtmanastathA . parivAdo hyadharmAya prochyate bharatarShabha .. 13\-161\-139 (87759) varjayedvya~NginIM nArIM tathA kanyAM narottama . samArShAM vya~NgikAM shchaiva mAtuH sakulajAM tathA .. 13\-161\-140 (87760) vR^iddhAM pravrajitAM chaiva tathaiva cha pativratAm . tathA nikR^iShTavarNA cha varNotkR^iShTAM cha varjayet. 13\-161\-141 (87761) ayoniM cha viyoniM cha na gachCheta vichakShaNaH . pi~NgalAM kuShThinIM nArIM na tvamudvoDhumarhasi .. 13\-161\-142 (87762) apasmArikule jAtAM nihInAM chApi varjayet . shvitriNAM cha kule jAtAM kShayiNAM manujeshvara .. 13\-161\-143 (87763) `suromashAmatisthUlAM kanyAM mAtR^ipitR^isthitAm . alajjAM bhrAtR^ijAM tuShTAM varjayedraktakeshinIm ..' 13\-161\-144 (87764) lakShaNairanvitA yA cha prashastA yA cha lakShaNaiH . manoj~nAM darshanIyAM cha tAM bhavAnvoDhumarhati .. 13\-161\-145 (87765) mahAkule niveShTavyaM sadR^ishe vA yudhiShThira . avarA patitA chaiva na grAhyA bhUtimichChatA .. 13\-161\-146 (87766) agnInutpAdya yatnena kriyAH suvihitAshcha yAH . vede cha brAhmaNaiH proktAstAshcha sarvAH samAcharet .. 13\-161\-147 (87767) na cherShyA strIShu kartavyA rakShyA dArAshcha sarvashaH . anAyuShyA bhavedIrShyA tasmAdIrShyAM vivarjayet .. 13\-161\-148 (87768) anAyuShyaM divA svapnaM tathA.abhyuditashAyitA . prAtarnishAyAM cha tathA ye chochChiShTA bhavanti cha .. 13\-161\-149 (87769) pAradAryamanAyuShyaM nApitochChiShTatA tathA . yatnato vai na kartavyamatyAshashchaiva bhArata .. 13\-161\-150 (87770) sandhyAM na bhu~njyAnna snAyenna purIShaM samutsR^ijet . prayatashcha bhavettasyAM na cha ki~nchitsamAcharet .. 13\-161\-151 (87771) brAhmaNAnpUjayechchApi tathA snAtvA narAdhipa . devAMshcha praNametsnAto gurUMshchApyabhivAdayet .. 13\-161\-152 (87772) animantrito na gachCheta yaj~naM gachCheta darshakaH . anarchite hyanAyuShyaM gamanaM tatra bhArata .. 13\-161\-153 (87773) na chaikena parivrajyaM na gantavyaM tathA nishi . `nAnApadi parasyAnnamanimantritamAharet .. 13\-161\-154 (87774) ekoddiShTaM na bhu~njIta prathamaM tu visheShataH . sapiNDIkaraNaM varjyaM savidhAnaM cha mAsikam .. 13\-161\-155 (87775) anAgatAyAM sandhyAyAM pashchimAyAM gR^ihe vaset .. 13\-161\-156 (87776) mAtuH piturgurUNAM cha kAryamevAnushAsanam . hitaM chApyahitaM chApi na vichAryaM nararShabha .. 13\-161\-157 (87777) `kShatriyastu visheSheNa dhanurvedaM samabhyaset.' dhanurvede cha vede cha yatnaH kAryo nArAdhipa .. 13\-161\-158 (87778) hastipR^iShThe.ashvapR^iShThe cha rathacharyAsu chaiva ha . yatnavAnbhava rAjendra yatnavAnsuvamedhate .. 13\-161\-159 (87779) apradhR^iShyashcha shatrUmAM bhR^ityAnAM svajanasya cha . prajApAlanayuktashcha nAratiM labhate kvachit .. 13\-161\-160 (87780) yuktishAstraM cha te j~neyaM shabdashAstraM cha bhArata . gAndharvashAstraM cha kalAH parij~neyA narAdhipa .. 13\-161\-161 (87781) purANamitihAsAshcha tathA.a.akhyAnAni yAni cha . mahAtmanAM cha charitaM shrotavyaM nityameva te .. 13\-161\-162 (87782) `mAnyAnAM mAnanaM kuryAnnindyAnAM nindanaM tathA . gobrAhmaNArthe yudhyeta prANAnapi parityajet .. 13\-161\-163 (87783) na strIShu sajjeddraShTavyaM shaktyA dAnaruchirbhavet . na brAhmaNAnparibhavetkArpaNyaM brAhmaNairvR^itam . patitAnnAbhibhASheta nAhvayeta rajasvalAm ..' 13\-161\-164 (87784) patnIM rajasvalAM chaiva nAbhigachChenna chAhvayet . snAtAM chaturthe divase rAtrau gachChedvichakShaNaH .. 13\-161\-165 (87785) pa~nchame divase nArI ShaShThe.ahani pumAnbhavet . `AShoDashAdR^iturmukhyaH putrajanmani shabditaH' 13\-161\-166 (87786) etena vidhinA patnImupagachCheta paNDitaH . j~nAtisambandhimitrANi pUjanIyAni sarvashaH .. 13\-161\-167 (87787) yaShTavyaM cha yathAshakti yaj~nairvividhadakShiNaiH . ata UrdhvamaraNyaM cha sevitavyaM narAdhipa .. 13\-161\-168 (87788) eSha te lakShaNoddesha AyuShyANAM prakIrtitaH . sheShastraividyavR^iddhebhyaH pratyAhAryo yudhiShThira .. 13\-161\-169 (87789) AchAro bhUtijanana AchAraH kIrtivardhanaH . AchArAdvardhate hyAyurAchAro hantyalakShaNam .. 13\-161\-170 (87790) AgamAnAM hi sarveShAmAchAraH shreShTha uchyate . AchAraprabhavo dharmo dharmAdAyurvivardhate .. 13\-161\-171 (87791) etadyashasyamAyuShyaM svargyaM svastyayanaM mahat . anukampya sarvavarNAnbrahmaNA samudAhR^itam .. 13\-161\-172 (87792) ya idaM shR^iNuyAnnityaM yashchApi parikIrtayet . sa shubhAnprApnuyAllokAnsadAchAraparo nR^ipa .. .. 13\-161\-173 (87793) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 161 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-161\-3 japairhomaistathauShadhairiti jha.pAThaH .. 7\-161\-5 vartayan anutiShThan .. 7\-161\-8 alakShaNaM kuShThApasmArAdiviruddhaM lakShaNam .. 7\-161\-10 shravAt shravaNAt . taM puruSham. janAH sAdhavaH .. 7\-161\-15 sa~Nkusuko durjanaH asthirashcha . nityochChiShTaH sUchakashcheti ka.tha.pAThaH .. 7\-161\-17 upasR^iShTaM rAhugrastam .. 7\-161\-29 upAnahau cha ChatraM cha iti tha.pAThaH .. 7\-161\-39 na riShyate na hiMsyate .. 7\-161\-48 trINi bhojyAni . adR^iShTaM shUdrodakyAdibhiH .. 7\-161\-52 aj~nAtAmR^itumatItvena kAmukatvena vA .. 7\-161\-52 antardhAne atyantamandhakAre . saMyukte itareNa stryAdinA .. 7\-161\-52 snAtvA vAso na nirdhunet iti . na chaivArdrANi vAsAMsi iti cha.jha.pAThaH .. 7\-161\-60 praskandayedannasheShaM ki~nchittyajet . bhuktvA cha manasAgnimupaspR^ishet .. 7\-161\-61 R^itaM niHshreyasamichChanniti sheShaH .. 7\-161\-63 prANAnnAsAdIn UrdhvachChidrANi .. 7\-161\-64 avasnAtaM snAnajalaM . anyasya chApyupasthAnaM dUrataH parivarjayet iti ka.tha.dha.pAThaH .. 7\-161\-65 sAvitrANi mantravisheShAn . shAntihomAMshcha kurvIta pavitrANi cha kArayet iti ka.tha.dha.pAThaH .. 7\-161\-73 nariShyate hiMsyate .. 7\-161\-74 shirobhyaktena taileneti ka.tha.dha.pAThaH .. 7\-161\-75 na chintayet vedam .. 7\-161\-76 prajAstasyAdade tathA iti jha.pAThaH .. 7\-161\-85 mithyApravR^ittepi samyagvartitavyam .. 7\-161\-90 viparyayamauttarAdharyam . apadashaM dashAhInam. na chApadashameva cheti jha.pAThaH .. 7\-161\-93 upavAsaM brahmacharyam .. 7\-161\-96 dharmeShu shrAddhAdiShu .. 7\-161\-100 vAlena keshena upalakShitam . parashrAddhaM shatrushrAddham .. 7\-161\-104 nirasya pAnIyAdInvihAya . anyeShAM bhakShANAM sheShamanyasmai na deyam .. 7\-161\-105 adhikaM toyapAnaM tu na kartavyaM iti ~Na.pAThaH . sha~NkAM jIryati na veti. dadhIti takraM tvanupAnaM kartavyameva. yatheShTaM bhuMkShva mAbhaiShIstakraM salavaNaM pibeti tasya dR^iShTArthatvokteH .. 7\-161\-108 prANAnnAsAdIn .. 7\-161\-113 nacha vardhakIm iti Da.tha.dha.pAThaH . nacha nartakIm iti ka.pAThaH .. 7\-161\-121 ete tailapAyikAdivanna pApAya . abhyudayAyetyarthaH. pArAvatAdayaH sarve pakShivisheShA eva .. 7\-161\-125 shAraNikasya rakShaNArthinaH . tathA nAgarikasya cheti dha.pAThaH .. 7\-161\-128 prasAdhanaM keshAnAM saMskArAdikam . pAnIyasya kriyA snAnaM na naktaM srAyAditi gR^ihe rAtrau shiraHsnAnaniShedhaH .. 7\-161\-132 putrAH pradeyA j~nAneShviti jha.pAThaH . j~nAneShu bahuj~nAnanimittaM putrA deyA vidvatsu samarpaNIyAH .. 7\-161\-133 kulAtsatkulasambandhena . niveshyA vivAhyAH. labhyA lambhanIyAH .. 7\-161\-135 tailAbhya~njanamaShTamyAmiti ~Na.tha.pAThaH . Agneye kR^ittikAyAm .. 7\-161\-136 svanakShatrAddinanakShatraM yAvadgaNayitvA navabhirbhAge hR^ite pa~nchamI tArA pratyariH .. 7\-161\-140 vya~NginIM nyUnA~NgIm . vya~NgikAM viruddhA~NgenAdhikena yuktAm. samArShA samAnapravarAm .. 7\-161\-142 ayoni aj~nAtakulAm . viyoniM hInakulAm .. 7\-161\-150 nApitochChiShTatA shmashrukarmottaramasnAtatA .. 7\-161\-153 darshako draShTA .. 7\-161\-154 parivrajyaM deshAntare gantavyam .. 7\-161\-157 mAtuH pitushcha putrANAM kAryamiti tha.pAThaH .. 7\-161\-169 AyuShyANAmA**ShkarANAM karmaNAm . uddeshaH saMkShepaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 162 .. shrIH .. 13\.162\. adhyAyaH 162 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati jyeShThakaniShThayoH parasparasminvartanaprakArAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kathaM jyeShThaH kaniShTheShu varteta bharatarShabha . kaniShThAshcha yathA jyeShThe varteraMstadbravIhi me .. 13\-162\-1 (87794) bhIShma uvAcha. 13\-162\-2x (7366) jyeShThavattAta vartasva jyeShThosi hi tathA bhavAn . gurorgarIyasI vR^ittiryA cha shiShyasya bhArata .. 13\-162\-2 (87795) na gurAvakR^itapraj~ne shakyaM shiShyeNa vartitum . gurau hi sadR^ishI vR^ittiryathA shiShyasya bhArata .. 13\-162\-3 (87796) andhaH syAdandhavelAyAM jaDaH syAdapi vA budhaH . parihAreNa tadbrUyAdyasteShAM syAdvyatikramaH .. 13\-162\-4 (87797) pratyakShaM bhinnahR^idayA bhedayeyuryathA.ahitAH . `shriyA.abhitaptAstadbhedAnnabhinnAH syuH samAhitAH' shriyA.abhitaptAH kaunteya bhedakAmAstathA.arayaH .. 13\-162\-5 (87798) jyeShThaH kulaM vardhayati vinAshayati vA punaH . hanti sarvamapi jyeShThaH prAyo durvinayAdiha .. 13\-162\-6 (87799) atha yo vinikurvIta jyeShTho bhrAtA yavIyasaH . ajyeShThaH syAdabhAgashcha niyamyo rAjabhishcha saH .. 13\-162\-7 (87800) nikR^itI hi naro lokAnpApAngachChatyasaMshayam . viphalaM tasya putratvaM moghaM janayituH smR^itam .. 13\-162\-8 (87801) pitroranarthAyaka kule jAyate pApapUruShaH . akIrtiM janayatyeva kIrtimantardadhAti cha .. 13\-162\-9 (87802) sarve chApi vikarmasthA bhAgaM nArhanti sodarAH . jyeShTho.api durvinItastu kaniShThastu visheShataH . nApradAya kaniShThebhyo jyeShThaH kurvIta vetanam .. 13\-162\-10 (87803) anujasya piturdAyo ja~NghAshramaphalo.adhvagaH . svayamIheta labdhaM tu nAkAmo dAtumarhati .. 13\-162\-11 (87804) bhrAtR^INAmavibhaktAnAmutthAnamapi chetsaha . na putrabhAgaM viShamaM pitA dadyAtkadAchana. 13\-162\-12 (87805) na jyeShTho vA.avamanyeta duShkR^itaH sukR^ito.api vA . gurUNAmaparAdho hi shakyaH kShantavya eva cha .. 13\-162\-13 (87806) yadi strI yadyavaraja shreyaH pashyettadAcharet . dharmArthaH shreya ityAhustrayo j~nAtA vidhAyakAH .. 13\-162\-14 (87807) dashAchAryAnupAdhyAya upAdhyAyAnpitA dasha . dasha chaiva pitR^InmAtA sarvAM vA pR^ithivImapi . gauraveNAbhibhavati nAsti mAtR^isamo guruH .. 13\-162\-15 (87808) mAtA garIyasI yachcha tenaitAM manyate gurum . jyeShTho bhrAtA pitR^isamo mR^ite pitari bhArata .. 13\-162\-16 (87809) sa hyeShAM vR^ittidAtA syAtsa chaitAnpratipAlayet . kaniShThAstaM namasyeransarve ChandAnuvartinaH .. 13\-162\-17 (87810) tameva chopajIveranyathaiva pitaraM tathA . sharIrametau sR^ijataH pitA matA cha bhArata .. 13\-162\-18 (87811) AchAryashiShTA yA jAtiH sA satyA sA.ajarAmarA . jyeShThA mAtR^isamA chApi bhaginI bharatarShabha. 13\-162\-19 (87812) bhrAturbhAryA cha tadvatsyAdyasyA bAlye stanaM pibet .. .. 13\-162\-20 (87813) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dviShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-162\-2 yA cha shiShyasya gurau vR^ittistAM vartasva .. 7\-162\-4 teShAM gurUNAm .. 7\-162\-7 yavIyasaH kaniShThAn .. 7\-162\-8 vidulasyeva tatpuShpaM moghamiti jha.pAThaH .. 7\-162\-10 jyeShThaH kurvIta yautakamiti jha.pAThaH .. 7\-162\-11 ja~NghAshrama eva phalaM dhanaM yasya . adhvagaH pravAsI. anupaghnanpiturdAyaM iti jha.pAThaH .. 7\-162\-12 utthAnaM bhojanAdau vibhAge vA .. 7\-162\-14 yadi strI yadi vA kaniShTho duShkR^itastathApi tasya shreya Acharet .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 163 .. shrIH .. 13\.163\. adhyAyaH 163 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNi yudhiShThiraMprati pakShamAsopavAsaphalapratipAdakA~NgirovachanAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . sarveShAmeva varNAnAM mlechChAnAM cha pitAmaha . upavAse matiriyaM kAraNaM cha na vidmahe .. 13\-163\-1 (87814) brahmakShatreNa niyamAH kartavyA iti naH shrutam . upavAse kathaM teShAM kR^itamasti pitAmaha. 13\-163\-2 (87815) niyamAMshchopavAsAMshcha sarveShAM brUhi pArthiva . Apnoti kAM gatiM tAta upavAsaparAyaNaH .. 13\-163\-3 (87816) upavAsaH paraM puNyaM pavitramapi chottamam .. upoShyeha narashreShTha kiM phalaM pratipadyate .. 13\-163\-4 (87817) adharmAnmuchyate kena dharmamApnoti vA katham . svargaM puNyaM cha labhate kathaM bharatasattama .. 13\-163\-5 (87818) upoShya chApi kiM tena prayojyaM syAnnarAdhipa . dharmeNa cha sukhAnarthA.Nllabhedyena bravIhi me .. 13\-163\-6 (87819) vaishampAyana uvAcha. 13\-163\-7x (7367) evaM bruvANaM kaunteyaM dharmaj~naM dharmatattvavit . dharmaputramidaM vAkyaM bhIShmaH shAntanavo.abravIt .. 13\-163\-7 (87820) idaM khalu mahArAja shrutamAsItpurAtanam . upAvAsavidhau shreShThA guNA ye bharatarShabha .. 13\-163\-8 (87821) prAjApatyamA~NgirasaM pR^iShTavAnasmi bhArata . yathA mAM tvaM tathaivAhaM pR^iShTavAMstaM tapodhanam .. 13\-163\-9 (87822) prashnametaM mayA pR^iShTo bhagavAnagnisambhavaH . upavAsavidhiM puNyamAchaShTa bharatarShabha .. 13\-163\-10 (87823) a~NgirA uvAcha. 13\-163\-11x (7368) brahmakShatre trirAtraM tu vihitaM kurunandana . dvistrirAtramathaikAhaM nirdiShTaM puruSharShabha .. 13\-163\-11 (87824) vaishyAH shUdrAshcha yanmohAdupavAsaM prakurvate . trirAtraM vA dvirAitraM vA tayorvyuShTirna vidyate .. 13\-163\-12 (87825) chaturthabhaktakShapaNaM vaishye shUdre vidhIyate . trirAtraM na tu dharmaj~nairvihitaM brahmavAdibhiH .. 13\-163\-13 (87826) pa~nchamyAM vA.api ShaShThyAM cha paurNamAsyAM cha bhArata . upoShya ekabhaktena niyatAtmA jitendriyaH .. 13\-163\-14 (87827) kShamAvAnrUpasampannaH surabhishchaiva jAyate . nAnapatyo bhavetprAj~no daridro vA kadAchana .. 13\-163\-15 (87828) yajiShNuH pa~nchamIM ShaShThIM kule bhojayate dvijAn . aShTamImatha kauravya kR^iShNapakShe chaturdashIm . upoShya vyAdhirahito vIryavAnabhijAyate .. 13\-163\-16 (87829) mArgashIrShaM tu vai mAsamekabhaktena yaH kShipet . bhojayechcha dvijA~nshaktyA sa muchyedvyAdhikilbiShaiH .. 13\-163\-17 (87830) sarvakalyANasampUrNaH sarvauShadhisamanvitaH . kR^iShibhAgI bahudhano bahudhAnyashcha jAyate .. 13\-163\-18 (87831) pauShamAsaM tu kaunteya bhaktenaikena yaH kShipet . subhago darshanIyashcha yashobhAgI cha jAyate .. 13\-163\-19 (87832) pitR^ibhakto mAghamAsaM yaH kShipedekabhojanaH . shrImatkule j~nAtimadhye subhagatvaM prapadyate .. 13\-163\-20 (87833) bhagadaivatamAsaM tu ekabhaktena yaH kShipet . `subhago darshanIyashcha yashobhAgI cha jAyate.' strIShu vallabhatAM yAti vashyAshchAsya bhavanti tAH .. 13\-163\-21 (87834) chaitraM tu niyato mAsamekabhaktena yaH kShipet . suvarNamaNimuktADhye kule mahati jAyate .. 13\-163\-22 (87835) nistaredekabhaktena vaishAkhaM yo jitendriyaH . naro vA yadi vA narI j~nAtInAM shreShThatAM vrajet .. 13\-163\-23 (87836) jyeShThAmUlaM tu yo mAsamekabhaktena saMkShipet . aishvaryamatulaM shreShThaM pumAnstrI vA prapadyate .. 13\-163\-24 (87837) AShADhamekabhaktena sthitvA mAsamatandritaH . bahudhAnyo bahudhano bahuputrashcha jAyate .. 13\-163\-25 (87838) shrAvaNaM niyato mAsamekabhaktena yaH kShipet . rUpadraviNasampannaH sukhI bhavati nityashaH . bahubhAryo bahudhano bahuputrashchi jAyate .. 13\-163\-26 (87839) prauShThapAdaM tu yo mAsamekAhAro bhavennaraH . gavADhyaM sphItamachalamaishvaryaM pratipadyate .. 13\-163\-27 (87840) tathaivAshvayujaM mAsamekabhaktena yaH kShipet . praj~nAvAnvAhanADhyashcha bahuputrashcha jAyate .. 13\-163\-28 (87841) kArtikaM tu naro mAsaM yaH kuryAdekabhojanam . shUrashcha bahubhAryashcha kIrtimAMshchaiva jAyate .. 13\-163\-29 (87842) iti mAsA naravyAghra kShipatAM parikIrtitAH . tithInAM niyamA ye tu shR^iNu tAnapi pArthiva .. 13\-163\-30 (87843) pakShepakShe gate yastu bhaktamashnAti bhArata . gavADhyo bahuputrashcha dIrghAyushcha sa jAyate .. 13\-163\-31 (87844) mAsimAsi trirAtrANi kR^itvA varShANi dvAdasha . gaNAdhipatyaM prApnoti niHsapatnamanAvilam .. 13\-163\-32 (87845) ete tu niyamAH sarve kartavyAH sharado dasha . dve chAnye bharatashreShTha pravR^ittiranukIrtitA .. 13\-163\-33 (87846) yastu prAtastathA sAyaM bhu~njAno nAntarA pibet . ahiMsAnirato nityaM juhvAno jAtavedasam .. 13\-163\-34 (87847) ShaDbhiH sa varShairnR^ipate sidhyate nAitra saMshayaH . agniShTomasya yaj~nasya phalaM prApnoti mAnavaH .. 13\-163\-35 (87848) adhivAse sopsarasAM nR^ityagItavinAdite . ramate strIsahasrADhye sukutI virajA naraH .. 13\-163\-36 (87849) taptakA~nchanavarNAbhaM vimAnamadhirohati . pUrNaM varShasahasraM cha brahmiloke mahIyate . tatkShayAdiha chAgamya mAhAtmyaM pratipadyate .. 13\-163\-37 (87850) yastu saMvatsaraM pUrNamekAhAro bhavennaraH . atirAtrasya yaj~nasya sa phalaM samupAshnute .. 13\-163\-38 (87851) triMshadvarShasahasrANi svarge cha sa mahIyate . tatkShayAdiha chAgamya mAhAtmyaM pratipadyate .. 13\-163\-39 (87852) yastu saMvatsaraM pUrNaM chaturthaM bhaktamashnute . ahiMsAnirato nityaM satyavAgvijitendriyaH .. 13\-163\-40 (87853) vAjapeyasya yaj~nasya sa phalaM samupAshnute . triMshadvarShasahasrANi svargaloke mahIyate .. 13\-163\-41 (87854) ShaShThe kAle tu kaunteya naraH saMvatsaraM kShipan . ashvamedhasya yaj~nasya phalaM prApnoti mAnavaH .. 13\-163\-42 (87855) chakravAkaprayuktena vimAnena sa gachChati . chatvAriMshatsahasrANi varShANi divi modate .. 13\-163\-43 (87856) aShTamena tu bhaktena jIvansaMvatsaraM nR^ipa . gavAmayanayaj~nasya phalaM prApnoti mAnavaH .. 13\-163\-44 (87857) haMsasArasayuktena vimAnena sa gachChati . pa~nchAshataM sahasrANi varShANAM divi modate .. 13\-163\-45 (87858) pakShepakShe gate rAjanyo.ashnIyAdvarShameva tu . ShaNmAsAnashanaM tasya bhagavAna~NgirA.abravIt . ShaShTiM varShasahasrANi divamAvasate cha saH .. 13\-163\-46 (87859) viNAnAM vallakInAM cha veNUnAM cha vishAmpate . sughoShairmadhuraiH shabdaiH suptaH sa pratibodhyate .. 13\-163\-47 (87860) saMvatsaramihaikaM tu mAsimAsi pibedapaH . phalaM vishvajitastAta prApnoti sa naro nR^ipa .. 13\-163\-48 (87861) siMhavyAghraprayuktena vimAnena sa gachChati . saptatiM cha sahasrANi varShANAM divi modate .. 13\-163\-49 (87862) mAsAdUrdhvaM naravyAghra nopavAso vidhIyate . vidhiM tvanashanasyAhuH pArtha dharmavido janAH .. 13\-163\-50 (87863) anArto vyAdhirahito gachChedanashanaM tu yaH . padepade yaj~naphalaM sa prApnoti na saMshayaH .. 13\-163\-51 (87864) divaM haMsaprayuktena vimAnena sa gachChati . shataM varShasahasrANAM modate sa divi prabho .. 13\-163\-52 (87865) shataM chApsarasaH kanyA ramayantyapi taM naram . Arto vA vyAdhito vA.api gachChedanashanaM tu yaH .. 13\-163\-53 (87866) shataM varShasahasrANAM modate sa divi prabho . kA~nchInUpurashabdena suptashchaiva prabodhyate .. 13\-163\-54 (87867) sahasrahaMsayuktena vimAnena tu gachChati . sa gatvA strIshatAkIrNe ramate bharatarShabha .. 13\-163\-55 (87868) kShINasyApyAyanaM dR^iShTaM kShatasya kShatarohaNam . vyAdhitasyauShadhagrAmaH kruddhasya cha prasAdanam .. 13\-163\-56 (87869) duHkhitasyArtapUrvasya dravyANAM pratipAdanam . na chaitadrochate teShAM ye dhanaiH sukhamedhitAH .. 13\-163\-57 (87870) ataH sa kAmasaMyukte vimAne hemasannibhe . ramate strIshatAkIrNe puruSho.ala~NkR^itaH shuchiH .. 13\-163\-58 (87871) svasthaH saphalasa~NkalpaH sukhI vigatakalmaShaH . anashnandehamutsR^ijya phalaM prApnoti mAnavaH .. 13\-163\-59 (87872) bAlasUryapratIkAshe vimAne somavarchasi . vaidUryamuktAkhachite vINAmurajanAdite .. 13\-163\-60 (87873) patAkAdIpikAkIrNe divyaghaNTAninAdite . strIsahasrAnucharite sa naraH sukhamedhate .. 13\-163\-61 (87874) yAvanti romakUpANi tasya gAtreShu pANDava . tAvantyeva sahasrANi varShANAM divi modate .. 13\-163\-62 (87875) nAsti vedAtparaM shAstraM nAsti mAtR^isamo guruH . na dharmAtparamo lAbhastapo nAnashanAtparam .. 13\-163\-63 (87876) brAhmaNebhyaH paraM nAsti pAvanaM divi cheha cha . upavAsaistathA tulyaM tapaHkarma na vidyate .. 13\-163\-64 (87877) upoShya vidhivaddevAstridivaM pratipedire . R^iShayashcha parAM siddhimupavAsairavApnuvan .. 13\-163\-65 (87878) divyavarShasahasrANi vishvAmitreNa dhImatA . kShAntamekena bhaktena tena vipratvamAgatam .. 13\-163\-66 (87879) chyavano jamadagnishcha vasiShTho gautamo bhR^iguH . sarva eva divaM prAptAH kShamAvanto maharShayaH .. 13\-163\-67 (87880) idama~NgIrasA pUrvaM maharShibhyaH pradarshitam . yaH pradarshayate nityaM na sa duHkhamavApnute .. 13\-163\-68 (87881) imaM tu kaunteya yathAkramaM vidhiM pravartitaM hya~NgirasA maharShiNA . paThechcha yo vai shR^iNuyAchcha nityadA na vidyate tasya narasya kilbiSham .. 13\-163\-69 (87882) vimuchyate chApi sa sarvasa~Nkarai\- rna chAsya doShairabhibhUyate manaH . viyonijAnAM cha vijAnate rutaM dhruvAM cha kIrtiM labhate narottamaH .. .. 13\-163\-70 (87883) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi triShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 163 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-163\-12 vyuShTiH phalam .. 7\-163\-13 dinasya dve bhakte tatra chaturthasya bhaktasya kShapaNam . dvirAtramabhojanamityarthaH .. 7\-163\-16 yajiShNuH devatApUjanashIlaH kule sa eva mahAnannadAtA bhavatItyarthaH .. 7\-163\-24 jyeShThAmUlaM jyeShThamAsam .. 7\-163\-28 mR^ijAvAn vAhanADhyashcha iti jha.pAThaH .. 7\-163\-31 sarveShu mAseShvekaikasminpakShe gate dvitIyapakShe bhaktamekabhaktamashnAti .. 7\-163\-57 duHkhitasyArthamAnAbhyAM duHkhAnAM pratiShedhanam iti jha.pAThaH .. 7\-163\-70 viyonijAnAM pakShyAdInAM rutaM shabdaM vijAnate vijAnIte .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 164 .. shrIH .. 13\.164\. adhyAyaH 164 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNi bhIShmaMprati daridrANAM yaj~nasya bahudravyasAdhyatvena duShkaratayA tatphalaprAptyai tatpratinidhikathanaprArthanA .. 1 .. bhIShmeNa yudhiShThiraMprati ekaikadinavR^iddhyA mAsAvadhyupavAsasya yaj~napratinidhitvakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pitAmahena vidhivadyaj~nAH proktA mahAtmanA . guNAshchaiShAM yathAtathyaM pretya cheha cha sarvashaH .. 13\-164\-1 (87884) na tai shakyA daridreNa yaj~nAH prAptuM pitAmaha . bahUpakaraNA yaj~nA nAnAsambhAravistarAH .. 13\-164\-2 (87885) pArthivai rAjaputrairvA shakyAH prAptuM pitAmaha . nArthanyUnairavaguNairekAtmabhirasaMhataiH .. 13\-164\-3 (87886) yo daridrairapi vidhiH shakyaH prAptuM sadA bhavet . arthanyUnairavaguNairekAtmabhirasaMhataiH . tulyo yaj~naphalairetaistanme brUhi pitAmaha .. 13\-164\-4 (87887) bhIShma uvAcha. 13\-164\-5x (7369) idama~NgirasA proktamupavAsaphalAtmakam . vidhiM yaj~naphalaistulyaM tannibodha yudhiShThira .. 13\-164\-5 (87888) yastu kalyaM tathA sAyaM bhu~njAno nAntarA pibet . ahiMsAnirato nityaM juhvAno jAtavedasam . ShaDbhireva sa varShaistu sidhyate nAtra saMshayaH .. 13\-164\-6 (87889) taptakA~nchanavarNaM cha vimAnaM labhate naraH . devastrINAmadhIvAse nR^ittagItaninAdite . prAjApatye vasetpadmaM varShANAmagnisannibhe .. 13\-164\-7 (87890) trINi varShANi yaH prAshetsatataM tvekabhojanam . dharmatnIrato nityamagniShTomaphalaM labhet . yaj~naM bahusuvarNaM vA vAsavapriyamAcharet .. 13\-164\-8 (87891) satyavAndAnashIlashcha brahmaNyashchAnasUyakaH . kShAnto dAnto jitakrodhaH sa gachChati parAM gatim .. 13\-164\-9 (87892) pANDurAbhrapatIkAshe vimAne haMsalakShaNe . dve samApte tataH padme sopsarobhirvasetsaha .. 13\-164\-10 (87893) dvitIye divase yastu prAshnIyAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-11 (87894) agnikAryaparo nityaM nityaM kalyaprabodhanaH . agniShTomasya yaj~nasya phalaM prApnoti mAnavaH .. 13\-164\-12 (87895) haMsasArasayuktaM cha vimAnaM labhate naraH . indraloke cha vasate varastrIbhiH samAvR^itaH .. 13\-164\-13 (87896) tR^itIye divase yastu prAshnIyAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-14 (87897) agnikAryaparo nityaM nityaM kalyaprabodhanaH . atirAtrasya yaj~nasya phalaM prApnotyanuttamam .. 13\-164\-15 (87898) mayUrahaMsayuktaM cha vimAnaM labhate naraH . saptarShINAM sadA loke sopsarobhirvasetsaha . nivartanaM cha tatrAsya trINi padmAni vai viduH .. 13\-164\-16 (87899) divase yashchaturthe tu prAshnIyAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAnvai juhvAno jAtavedasam . vAjapeyasya yaj~nasya phalaM prApnItyanuttamam. 13\-164\-17 (87900) indrikanyAbhirUDhaM cha vimAna labhate naraH . sAgarasya cha paryante vAsavaM lokamAvaset . devarAjasya cha krIDAM nityakAlamavekShate .. 13\-164\-18 (87901) divase pa~nchame yastu prAshnIyAdaikabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-19 (87902) alubdhaH . satyavAdI cha brahmaNyashchAvihiMsakaH . anasUyurapApastho dvAdashAhaphalaM labhet .. 13\-164\-20 (87903) jAmbUnadamayaM divyaM vimAnaM haMsalakShaNam . sUryamAlAsamAbhAsamArohetpANDuraM guham .. 13\-164\-21 (87904) AvartanAni chatvAri tathA padmAni dvAdasha . sharAgniparimANaM cha tatrAsau vasate sukham .. 13\-164\-22 (87905) divase yastu ShaShThe vai muniH prAsheta bhojanam . sadA dvAdashamAsAnvai juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-23 (87906) sadA triShavaNasnAyI brahmachAryanasUyakaH . gavAmayanayaj~nasya phalaM prApnotyanuttamam .. 13\-164\-24 (87907) agnijvAlAsamAbhAsaM haMsabarhiNasevitam . shAtakumbhasamAyuktaM sAdhayedyAnamuttamam .. 13\-164\-25 (87908) tathaivApsarasAma~Nke pratisuptaH prabodhyate . nUpurANAM ninAdena mekhalAnAM cha niHsvanaiH .. 13\-164\-26 (87909) koTIsahasraM varShANAM trINi koTishatAni cha . padmAnyaShTAdasha tathA patAke dve tathaiva cha .. 13\-164\-27 (87910) ayutAni cha pa~nchashadR^ikShacharmashatasya cha . lomnAM pramANena samaM brahmaloke mahIyate .. 13\-164\-28 (87911) divase saptame yastu prAshnIyAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAnvai juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-29 (87912) sarasvatIM gopayAno brahmacharyaM samAcharan . sumanovarNakaM chaiva madhu mAMsaM cha varjayan .. 13\-164\-30 (87913) puruSho marutAM lokamindralokaM cha gachChati . tatratatra hi siddhArtho devakanyAbhiruhyate .. 13\-164\-31 (87914) phalaM bahusuvarNasya yaj~nasya labhate naraH . sa~NkhyAmatiguNAM chApi teShu lokeShu modate .. 13\-164\-32 (87915) yastu saMvatsaraM kShAnto bhu~Nkte.ahanyaShTame naraH . devakAryaparo nityaM juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-33 (87916) pauNDarIkasya yaj~nasya phalaM prApnotyanuttamam . padmavarNanibhaM chaiva vimAnamadhirohati .. 13\-164\-34 (87917) mR^iShTAH kanakagauryashcha nAryaH shyAmAstathA parAH . vayorUpavilAsinyo labhate nAtra saMshayaH .. 13\-164\-35 (87918) yastu saMvatsaraM bhu~Nkte navamenavame.ahani . sadA dvAdashamAsAnvai juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-36 (87919) ashvamedhasahasrasya phalaM prApnotyanuttamam . puNDarIkaprakAshaM cha vimAnaM labhate naraH .. 13\-164\-37 (87920) dIptasUryAgnitejobhirdivyamAlAbhireva cha . nIyate rudrakanyAbhiH sontarikShaM sanAtanam .. 13\-164\-38 (87921) aShTAdashasahasrANi varShANAM kalpameva cha . koTIshatasahasraM cha teShu lokeShu modate .. 13\-164\-39 (87922) yastu saMvatsaraM bhu~Nkte dashAhe vai gategate . sadA dvAdasha mAsAnvai juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-40 (87923) brahmakanyAnivAse sa sarvabhUtamanohare . ashvamedhasahasrasya phalaM prApnotyanuttamam .. 13\-164\-41 (87924) rUpavatyashcha taM kanyA ramayanti sadA naram . nIlotpalanibhairvarNai raktotpalanibhaistathA .. 13\-164\-42 (87925) vimAnaM maNDalAvartamAvartagahanAkulam . sAgarormipratIkAshaM sa labhedyAnamuttamam .. 13\-164\-43 (87926) vichitramaNimAlAbhirnAditaM sha~NkhaniHsvanaiH . sphATikairvajrasAraishcha stambhaiH sukR^itavedikam . Arohati mahadyAnaM haMsasArasavAhanam .. 13\-164\-44 (87927) ekAdashe tu divase yaH prApte prAshate haviH . sadA dvAdashamAsAMstu juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-45 (87928) paristriyaM nAbhilaShedvAchAtha manasA.api vA . anR^itaM cha na bhASheta mAtApitroHka kR^ite.api vA . abhigachChenmahAdevaM vimAnasthaM mahAbalam .. 13\-164\-46 (87929) ashvamedhasahasrasya phalaM prApnotyanuttamam . svAyaMbhuvaM cha pashyeta vimAnaM samupasthitam .. 13\-164\-47 (87930) kumAryaH kA~nchanAbhAsA rUpavatyo nayanti tam . rudrANAM tamadhIvAsaM divi divyaM manoharam .. 13\-164\-48 (87931) varShANyaparimeyAni yugAntamapi chAvaset . koTIshatasahasraM cha dashakoTishatAni cha .. 13\-164\-49 (87932) rudraM nityaM praNamate devadAnavasammatam . sa tasmai darshanaM prApto divasedivase bhavet .. 13\-164\-50 (87933) divase dvAdashe yastu prApto vai prAshate haviH . sadA dvAdasha mAsAnvai juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-51 (87934) niyamena samAyuktaH sarvamedhaphalaM labheta . AdityairdvAdashaistasya vimAnaM saMvidhIyate .. 13\-164\-52 (87935) maNimuktApravAlaishcha mahArhairupashobhitam . haMsabhAsA parikShiptaM nAgavIthIsamAkulam .. 13\-164\-53 (87936) mayUraishchakravAkaishcha kUjadbhirupashobhitam . aTTairmahadbhiH saMyuktaM brahmaloke pratiShThitam .. 13\-164\-54 (87937) nityamAvasathaM rAjannaranArIsamAvR^itam . R^iShirevaM mahAbhAgastva~NgirAH prAha dharmivit .. 13\-164\-55 (87938) trayodashe tu divase prApte yaH prAshate haviH . sadA dvAdasha mAsAnvai devasatraphalaM labhet .. 13\-164\-56 (87939) raktapadmodayaM nAma vimAnaM sAdhayennaraH . jAtarUpaprayuktaM cha ratnasa~nchayabhUShitam .. 13\-164\-57 (87940) devakanyAbhirAkIrNaM divyAbharaNabhUShitam . puNyagandhodayaM divyaM vAditrairupashobhitam .. 13\-164\-58 (87941) tatra sha~NkupatAke dve yugAntaM kalpameva cha . ayutAyutaM tathA padmaM samudraM cha tathA vaset .. 13\-164\-59 (87942) gItagandharvaghoShaishcha bherIpaNavaniHsvanaiH . sadA prahlAditastAbhirdevakanyAbhirIDyate .. 13\-164\-60 (87943) chaturdashe tu divase yaH pUrNe prAshate haviH . sadA dvAdashamAsAMstu mahAmedhaphalaM labhet .. 13\-164\-61 (87944) anirdeshyavayorUpA devakanyAH svala~NkR^itAH . mR^iShTataptA~NgadadharA vimAnairupayAnti tam .. 13\-164\-62 (87945) kalahaMsavinirghoShairnUpurANAM cha niHkhanaiH . kA~nchInAM cha samutkarShaistatratatra nibodhyate .. 13\-164\-63 (87946) devakanyAnivAse cha tasminvasati mAnavaH . jAhnavIvAlukAkIrNaM pUrNaM saMvatsaraM naraH .. 13\-164\-64 (87947) yastu pakShe gate bhu~Nkte ekabhaktaM jitendriyaH . sadA dvAdashamAsAMstu juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-65 (87948) rAjasUyasahasrasya phalaM prApnotyanuttamam . yAnamArohate divyaM haMsabarhiNalakShaNam .. 13\-164\-66 (87949) maNimaNDalakaishchitraM jAtarUpasamAvR^itam . divyAbharaNashobhAbhirvarastrIbhirala~NkR^itam .. 13\-164\-67 (87950) ekastambhaM chaturdvAraM saptabhaumaM suma~Ngalam . vaijayantIsahasraishcha shobhitaM gItaniHsvanai . divyaM divyaguNopetaM vimAnamadhirohati .. 13\-164\-68 (87951) maNimuktApravAlaishcha bhUShitaM vaidyutaprabham . vasedyugasahasraM cha khaDgaku~njaravAhanaH .. 13\-164\-69 (87952) ShoDashe divase yastu samprApte prAshate haviH . sadA dvAdashamAsAnvai somayaj~naphalaM labhet .. 13\-164\-70 (87953) somakanyAnivAseShu so.adhyAvasati nityashaH . saumyagandhAnuliptashcha kAmachAragatirbhavet .. 13\-164\-71 (87954) sudarshanAbhirnArIbhirmadhurAbhistathaiva cha . archyate vai vimAnasthaH kAmabhogaishcha sevyate .. 13\-164\-72 (87955) phalaM padmashataprakhyaM mahAkalpaM dashAdhikam . AvartanAni chatvAri sAdhayechchApyasau naraH .. 13\-164\-73 (87956) divase saptadashame yaH prApte prAshate haviH . sadA dvAdashamAsAnvai juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-74 (87957) sthAnaM vAruNamaindraM cha raudraM vA.apyadhigachChati .. 13\-164\-75 (87958) mArutaM shayanaM chaiva brahmalokaM sa gachChati . tatra daivatakanyAbhirAsanenopacharyate .. 13\-164\-76 (87959) bhUrbhuvaHsvashcha devarShirvishvarUpamavekShate . tatra devAdhidevasya kumAryo ramayanti tam . dvAtriMshadrUpadAriNyo madhurAH samala~NkR^itAH .. 13\-164\-77 (87960) chandrAdityAvubhau yAvadgagate charataH prabho . tAvachcharatyasau dhIraH sudhAtulyarasAshanaH .. 13\-164\-78 (87961) aShTAdashe yo divase prAshnIyAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAnvai saptalokAnsa pashyati .. 13\-164\-79 (87962) rathaiH sa nandighoShaishcha pR^iShThataH so.anugamyate . devakanyAdhirUDhaistu bhrAjamAnaiH svalaMkR^itaiH .. 13\-164\-80 (87963) vyAghrasiMhaprayuktaM cha meghasvananinAditam . vimAnamuttamaM divyaM susukhi hyadhirohati .. 13\-164\-81 (87964) tatra kalpasahasraM sa kanyAbhiH saha modate . sudhArasaM cha bhu~njIta amR^itopamamuttamam .. 13\-164\-82 (87965) ekonaviMshadivase yo bhu~Nkte ekabhojanam . sadA dvAdashamAsAnvai sapta lokAnsa pashyati .. 13\-164\-83 (87966) uttamaM labhate sthAnamapsarogaNasevitam . gandharvairupagItaM cha vimAnaM sUryavarchasam .. 13\-164\-84 (87967) tatrAmaravarastrIbhirmodate vigatajvaraH . divyAmbaradharaH shrImAnayutAnAM shataMshatam .. 13\-164\-85 (87968) pUrNe.atha viMshe divase yo bhu~Nkte hyekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu satyavAdI dhR^itavrataH .. 13\-164\-86 (87969) amAMsAshI brahmachArI sarvabhUtahite rataH . sa lokAnvipulAnramyAnAdityAnAmupAshnute .. 13\-164\-87 (87970) gandharvairapsarobhishcha divyamAlyAnulepanaiH . vimAnaiH kA~nchanairhR^idyaiH pR^iShThatashchAnugamyate .. 13\-164\-88 (87971) ekaviMsho tu divase yo bhu~Nkte hyekabhojanam . sadA dvAdashamAsAnvai juhvAno jAtavedasam . lokamaushanasaM divyaM shakralokaM cha gachChati .. 13\-164\-89 (87972) ashvinormarutAM chaiva sukheShvabhirataH sadA . anabhij~nashcha duHkhAnAM vimAnavaramAsthitaH . sevyamAno varastrIbhiH krIDatyamaravatprabhuH .. 13\-164\-90 (87973) dvAviMshe divase prApte yo bhu~Nkte hyekabhojanam . sadA dvAdasha mAsAnvai juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-91 (87974) ahiMsAnirato dhImAnsatyavAganasUyakaH . lokAnvasUnAmApnoti divAkarasamaprabhaH .. 13\-164\-92 (87975) kAmachArI sudhAhAro vimAnavaramAsthitaH . ramate devakanyAbhirdivyAbharaNabhUShitaH .. 13\-164\-93 (87976) trayoviMshe tu divase prAshedyastvekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu mitAhAro jitendriyaH . vAyorushanasaschaiva rudralokaM cha gachChati .. 13\-164\-94 (87977) kAmachArI kAmagamaH pUjyamAno.apsarogaNaiH . anekayugaparyantaM vimAnavaramAsthitaH . ramate devakanyAbhirdivyAbharaNabhUShitaH .. 13\-164\-95 (87978) chaturviMshe tu divase yaH prApte prAshate haviH . sadA dvAdashamAsAMshcha juhvAno jAtavedasam . AdityAnAmadhIvAse modamAno vasechchiram .. 13\-164\-96 (87979) divyamAlyAmbaradharo divyagandhAnulepanaH . vimAne kA~nchane divye haMsayukte manorame . ramate devakanyAnAM sahasrairayutaistathA .. 13\-164\-97 (87980) pa~nchaviMshe tu divase yaH prAshedekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu puShkalaM yAnamAruhet .. 13\-164\-98 (87981) siMhavyAgraprayuktaistu meghaniHsvananAditaiH . sa rathairnandighoShaishcha pR^iShThato hyanugamyate . devakanyAsamArUDhaiH kA~nchanairvimalaiH shubhaiH .. 13\-164\-99 (87982) vimAnamuttamaM divyamAsthAya sumanoharam . tatra kalpasahasraM vai vasate strIshatAvR^ite . sudhArasaM chopajIvannamR^itopamamuttamam .. 13\-164\-100 (87983) ShaDviMshe divase yastu prakuryAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu niyato niyatAshanaH . jitendriyo vItarAgo juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-101 (87984) sa prApnoti mahAbhAgaH pUjyamAno.apsarogaNaiH . saptAnAM marutAM lokAnvasUnAM chApi soshnute .. 13\-164\-102 (87985) vimAnaiH sphATikairdivyaiHi sarvaratnairala~NkR^itaiH . gandharvairapsarobhishchi pUjyamAnaH pramodate . dve.arbudAnAM sahasre tu divye divyena tejasA .. 13\-164\-103 (87986) saptaviMshe.atha divase yaH kuryAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu juhvAno jAtavedasam .. 13\-164\-104 (87987) phalaM prApnoti vipulaM devaloke cha pUjyate . amR^itAshI vasaMstatra sa vitR^ipaH pramodate .. 13\-164\-105 (87988) devarShicharitA.NllokAnrAjarShibhiranuShThitAn . adhyAvasati divyAtmA vimAnavaramAsthitaH .. 13\-164\-106 (87989) strIbhirminobhirAmAbhI ramamANo madotkaTaH . yugakalpasahasrANi trINyAvasati vai sukham .. 13\-164\-107 (87990) yo.aShTAviMshe tu divase prAshnIyAdekabhojanam . sadA dvAdashamAsAMstu jitAtmA vijitendriyaH .. 13\-164\-108 (87991) phalaM devarShicharitaM vipulaM samupAshnute . bhogavAMstejasA bhAti sahasrAMshurivAmalaH .. 13\-164\-109 (87992) sukumAryashcha nAryastaM ramamANAH suvarchasaH . pInastanorujaghanA divyAbharaNabhUShitAH .. 13\-164\-110 (87993) ramayanti manaHkAntA vimAne sUryasannibe . sarvakAmagame divye kalpAyutashataM samAH .. 13\-164\-111 (87994) ekonatriMshadivase yaH prAshedekabhojanam . tasya lokAH shubhA divyA devarAjarShipUjitAH .. tasya lokAH shubhA divyA devarAjarShipUjitAH .. 13\-164\-112 (87995) vimAnaM sUryachandrAbhaM divyaM samadhigachChati . jAtarUpamayaM yuktaM sarvaratnasamanvitam . apsarogaNasa~NkIrNaM gandharvairabhinAditam .. 13\-164\-113 (87996) tatra chainaM shubhA nAryo divyAbharaNabhUShitAH . manobhirAmA madhurA ramayanti madotkaTAH .. 13\-164\-114 (87997) bhogavAMstejasA yukto vaishvAnarasamaprabhaH . divyo divyena vapuShA bhrAjamAna ivAmaraH .. 13\-164\-115 (87998) vasUnAM marutAM chaiva sAdhyAnAmashvinostathA . rudrANAM cha tathA lokaM brahmalokaM cha gachChati .. 13\-164\-116 (87999) yastu mAse gate bhu~Nkte ekabhaktaM samAhitaH . sadA dvAdasha mAsAnvai brahmlokamavApnuyAt .. 13\-164\-117 (88000) sudhArasakR^itAhAra shrImAnsarvamanoharaH . tejasA vapuShA lakShmyA bhrAjate rashmivAniva .. 13\-164\-118 (88001) divyamAlyAmbaradharo divyagandhAnulepanaH . sukheShvabhirato bhogI duHkhAnAmavijAnakaH .. 13\-164\-119 (88002) svayaMprabhAbhirnArIbhirvimAnastho mahIyate . rudradevarShikanyAbhiH satataM chAbhipUjyate .. 13\-164\-120 (88003) nAnAramaNarUpAbhirnAnArAgAbhireva cha . nAnAmadhurabhAShAbhirnAnAratibhireva cha .. 13\-164\-121 (88004) vimAne gaganAkAre sUryavaiDUryasannibhe . pR^iShThataH somasa~Nkaro udarke chAbhrasannibhe .. 13\-164\-122 (88005) dakShiNAyAM tu raktAbhe adhastAnnIlamaNDale . UrdhvaM vichitrasa~NkAshe naiko vasati pUjitaH .. 13\-164\-123 (88006) yAvadvarShasahasraM vai jambUdvIpe pravarShati . tAvatsaMvatsarAH proktA brahmaloke.asya dhImataH .. 13\-164\-124 (88007) vipruShashchaiva yAvantyo nipatanti nabhastalAt . varShAsu varShatastAvannivasatyamaraprabhaH .. 13\-164\-125 (88008) mAsopavAsI varShaistu dashabhiH svargamuttamam . maharShitvamathAsAdya sasharIragatirbhavet .. 13\-164\-126 (88009) munirdAnto jitakrodho jitashishnodaraH sadA . juhvannagnIMshcha niyataH sandhyopAsanasevitA .. 13\-164\-127 (88010) bahubhirniyamairevaM shuchirashnAti yo naraH . abhrAvakAshashIlashcha tasya bhAnoriva tviShaH .. 13\-164\-128 (88011) divaM gatvA sharIreNa svena rAjanyathA.amaraH . svargaM puNyaM yathAkAmamupabhu~Nkte tathAvidhaH .. 13\-164\-129 (88012) etha te bharatashreShTha yaj~nAnAM vidhiruttamaH . vyAkhyAto hyAnupUrvyeNa upavAsaphalAtmakaH. 13\-164\-130 (88013) daridrairmanujaiH pArtha prApyaM yaj~naphalaM yathA .. devadvijAtipUjAyAM rato bharatasattamam .. 13\-164\-131 (88014) upavAsavidhistveSha vistareNa prakIrtitaH . niyateShvapramatteShu shauchavatsu mahAtmasu .. 13\-164\-132 (88015) dambhadrohanivR^itteShu kR^itabuddhiShu bhArata . achaleShvaprakampeShu mA te bhUdatra saMshayaH .. .. 13\-164\-133 (88016) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatuHShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 164 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-164\-3 avaguNairnirguNaiH . ekAtmabhirekAkibhiH. ata evAsaMhatairasahAyaiH .. 7\-164\-6 kalyaM prAtaH .. 7\-164\-10 sagApte sampUrNe dve padme varShANIti sheShaH . shatakoTaya ekaM padmam .. 7\-164\-16 nivartanaM niyamena vartanam .. 7\-164\-22 AvartanAni varShANi chatvAri dvAdashacheti ShoDasha padmAni . tathA sharAgniriti pa~nchatriMshat. evamekapa~nchAshatpadmAni .. 7\-164\-27 patAkA mahApadmAkhyasaMkhyAvisheShaH .. 7\-164\-30 sumanovarNakaM srakchndanAdi .. 7\-164\-59 sha~NkupatAke saMkhyAvisheShau .. 7\-164\-82 sudhA amR^itam . amR^itaM devabhogyaM tadupamam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 165 .. shrIH .. 13\.165\. adhyAyaH 165 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tatvasR^iShTipratipAdakarudrasanatkumArasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pitAmahena kathitA dAnadharmAshritAH kathAH . mayA shrutA R^iShINAM tu saMnidhau keshavasya cha .. 13\-165\-1 (88017) punaH kautUhalamabhUttAmevAdhyAtmikIM prati . kathAH kathaya rAjendra tvadanyaH ka udAharet .. 13\-165\-2 (88018) eSha yAdavadAyAdastathAnuj~nAtumarhati . j~nAte tu yasmi~nj~nAtavyaM j~nAtaM bhavati bhArata .. 13\-165\-3 (88019) pashchAchChroShyAmahe rAj~nAM shrAvyAndharmAnpitAmaha . kautUhalamR^iShINAM tu chChetumarhasi sAmpratam .. 13\-165\-4 (88020) bhIShma uvAcha. 13\-165\-5x (7370) ata UrdhvaM mahArAja sA~NkhyayogobhayashAstrAdhi\- gatayAthAtmyadarshanasampannayorAchAryayoH saMvAdamanuvyAkhyAsyAmaH .. 13\-165\-5 (88021) tadyathA bhagavantaM sanatkumAramAsInama~NguShThaparva\- mAtraM mahati vimAnavare yojanasahasramaNDale taruNa\- bhAskarapratIkAshe shayanIye mahati baddhAsanamanu\- dhyAyantamamR^itamanAvartakaramamUrtamakShayajamathopadi\- ShTamupasasarpa bhagavantamAchAryaM bhagavAnAchAryo rudraH .. 13\-165\-6 (88022) taM provAcha svAgataM maheshvara brahmasuta etadAsa\- namAstAM bhagavAn .. 13\-165\-7 (88023) ityukte chAsIno bhagavAnanantarUpo rudrastaM provAcha bhagavAnapi dhyAnamAvartayati . ityukte chAha bhagavAnsanatkumArastatheti .. 13\-165\-8 (88024) tathetyuktashcha provAcha bhagavA~nsha~NkarastadA . parAvaraj~naM sarvasya trailokyasya mahAmunim .. 13\-165\-9 (88025) kiM vA dhyAnena draShTavyaM yadbhavAnanupashyati . yachcha dhyAtvA na shochanti yatayastatvadarshinaH .. 13\-165\-10 (88026) kathaya tvamimaM devaM dehinAM yatisattama . yachcha tatpuruShaM shuddhamityuktaM yogasA~NkhyayoH .. 13\-165\-11 (88027) kimadhyAtmAdhibhUtaM cha tathA chApyadhidaivatam . kAlasa~NkhyA cha kA deva draShTavyA tasya brahmaNaH .. 13\-165\-12 (88028) sa~NkhyA sa~NkhyAdanasyaiva yA proktA paramarShibhiH . shAstradR^iShTena mArgeNa yathAvadyatisattama .. 13\-165\-13 (88029) yachcha tatpuruShaM shuddhaM prabuddhamajaraM dhruvam . budhyamAnAprabuddhAbhyAM vidyAvedyaM tathaiva cha .. 13\-165\-14 (88030) vimokShaM trividhaM chaiva brUhi mokShavidAMvara . parisA~NkhyaM cha sA~NkhyAnAM dhyAnaM yogeShu chArthavat .. 13\-165\-15 (88031) ekatvadarshanaM chaiva tathA nAnAtvadarshanam . ariShTAni cha tatvena tathaivotkramaNAni cha .. 13\-165\-16 (88032) daivatAni cha sarvANi nikhilenAnupUrvashaH . yAnyAshritAni deheShu dehinAM yatisattama . sarvametadyathAtatvamAkhyAhi munisattama .. 13\-165\-17 (88033) shreShTho bhavAnhi sarveShAM brahmaj~nAnAmaninditaH . chaturthastvaM trayANAM tu ye gatAHi paramAM gatim . j~nAnena cha prAkR^itena nirmukto mR^ityubandhanAt .. 13\-165\-18 (88034) vayaM tu vaikR^itaM mArgamAshritA vai kSharaM sadA . paramutsR^ijya panthAnamamR^itAkSharameva tu .. 13\-165\-19 (88035) nyUne pathi nimagnAstu aishvarye.aShTaguNe tathA . mahimAnaM pragR^ihyemaM vicharAmo yathAsukham .. 13\-165\-20 (88036) na chaitatsukhamatyantaM nyUnametadanantaram . mUrtimatparametatsyAdidamevaM susattama .. 13\-165\-21 (88037) punaH punashcha patanaM mUrtimatyupadishyate . na punarmR^ityumityanyaM nirmuktAnAM tu mUrtitaH .. 13\-165\-22 (88038) mR^ityudoShAstvanantA vai utpadyante kR^itAtmanAm . martyeShu nAkapR^iShTheShu nirayeShu mahAmune .. 13\-165\-23 (88039) tatra ma~njanti puruShAH sukhaduHkhena veShTitAH .. 13\-165\-24 (88040) sukhaduHkhavyapetaM cha yadAhuramR^itaM padam . tadahaM shrotumichChAmi yathAvachChrutidarshanAt .. 13\-165\-25 (88041) sanatkumAra uvAcha. 13\-165\-26x (7371) yaduktaM bhavatA vAkyaM tatvasaMj~neti dehinAm . chaturviMshatimevAtra kechidAhurmanIShiNaH .. 13\-165\-26 (88042) kechidAhustrayoviMshaM yathAshrutinidarshanAt . vayaM tu pa~nchaviMshaM vai tadadhiShThAnasaMj~nitam . tatvaM samadhimanyAmaH sarvatantrapralApanAt .. 13\-165\-27 (88043) avyayashchaiva vai vyaktAvubhAvapi pinAkadhR^ik . saha chaiva vinA chaiva tAvanyonyaM pratiShThitau .. 13\-165\-28 (88044) hiraNmayIM pravishyaiSha mUrtiM mUrtimatAMvara . chakAra puruShastAta vikArapuruShAvubhau .. 13\-165\-29 (88045) avyaktAdeka evaiSha mahAnAtmA prasUyate . aha~NkAreNa lokAMshcha vyApya chAhaMkR^itena vai .. 13\-165\-30 (88046) pinA sarvaM tadavyaktAdabhaphimanyasva shUladhR^ik . bhUtasargamaha~NkArAttR^itIyaM viddhi vai kramAt .. 13\-165\-31 (88047) aha~NkArAchcha bhUteShu chaturthaM viddi vaikR^itam . aha~NkArAchcha jAtAni yugapadvibudheshvara .. 13\-165\-32 (88048) savisheShANi bhUtAni pa~ncha prAhurmanIShiNaH . chaturviMshAttu vai proktAtpa~nchaviMsho.adhitiShThati .. 13\-165\-33 (88049) ete sargA mayA proktAshchatvAraH prAkR^itAstviha . aha~NkArAchcha jAtAni yugapadvibudheshvara .. 13\-165\-34 (88050) a~NkArAchcha bhUteShu vividhArthaM vyajAyata . indriyairyugapatsarvaiH so nityashcha samIkShate .. 13\-165\-35 (88051) maruttvaM satvasargashcha tuShTiH siddhistathaiva cha . vaikR^itAni pravakShyAmi shR^iNu tAni mahAmate .. 13\-165\-36 (88052) eShA tatvachaturviMshanmayA shAstrAnumAnataH . varNitA tava devesha pa~nchaviMshatsamanvitA .. 13\-165\-37 (88053) pa~nchamo.anugrahashchaiva navaite prAkR^itaiH saha . aindrepyahamadhopyanyanmamAtmani cha bhAsvaraH .. 13\-165\-38 (88054) yachcha dehamayaM ki~nchittriShu lokeShu vidyate . sarvatraivAbhimantavyaM tvayA tripurasUdana .. 13\-165\-39 (88055) anyathA ye.anupashyanti te na pashyanti brahmaja . etadavyaktaviShayaM pa~nchaviMshasamanvitam .. 13\-165\-40 (88056) anena kAraNenaiva tatvamAhurmanIShiNaH . vikAramAtrametaM tu tatvamAchakShate param .. 13\-165\-41 (88057) nistatvashchaiSha devesha boddhavyaM tu na buddhyate . yadi buddhyetparaM buddhaM buddhyamAnaH surarShabhaH . prabuddho hyabhimanyeta yoyaM nAhamiti prabho .. .. 13\-165\-42 (88058) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 165 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-165\-1x etadAdipa~nchAdhyAyA dAkShiNAtyakosheShveva dR^ishyante .. 7\-165\-13 yathAvadvada sattameti ~Na.pAThaH .. 7\-165\-36 mama tvaM sattvasargashcheti dha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 166 .. shrIH .. 13\.166\. adhyAyaH 166 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## rudraMprati sanatkumAreNa tatvalayakramAdhyAtmAdipratipAdanam .. 1\.. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `sanatkumAra uvAcha . tatvasa~NkhyA shrutA chaiShA yeShAM brahmavidAMvara . sargasa~NkhyA mayA proktA navAnAmAnupUrvyashaH . pravakShyAmi tu te.adhyAtmamadhibhUtAdhidaivatam .. 13\-166\-1 (88059) naitadyuktairvedavidbhirgR^ihasthai\- rmAnyairebhistapasA vAbhipannaiH . yatnena dR^iShTaM paramAtmatatvaM tatvena prApyaM tu yathoktametat . paraM parebhyastvamR^itArthatatvaM svabhAvasatvasthamanIshamIsham .. 13\-166\-2 (88060) kaivalyatAM prApya mahAsurottama tavaitadAkhyAmi munIndravR^ittyA . rahasyamevAnyadavApya divyaM pavitrapUtastava mR^ityujAlam .. 13\-166\-3 (88061) pR^ithvImimAM yadyapi ratnapUrNAM dadyAnna deyaM tvaparIkShitAya . nAshraddadhAnAya na chAnyabuddhe\- rnAj~nAnayuktAya na vismitAya .. 13\-166\-4 (88062) svAdhyAyayuktAya guNAnvitAya pradeyametanniyatendriyAya .. 13\-166\-5 (88063) saMkShepaM chApyathaiteShAM tatvAnAM vR^iShabhadhvaja . anulomAnujAtAnAM pratilomapramIyatam .. 13\-166\-6 (88064) pravakShyAmi tamadhyAtmaM sAdhibhUtAdhidaivatam . yathAMshujAlamarkasya tathaitatpravadanti vai .. 13\-166\-7 (88065) saMkShINe brahmadivase jagajjaladhimAvishet . pralIyate jale bhUmirjalamagnau pralIyate .. 13\-166\-8 (88066) lIyate.agnistathA vAyau vAyurAkAsha eva tu . manasi pralIyate khaM tu mano.ahaMkAra eva cha .. 13\-166\-9 (88067) aha~NkArastathA tasminmahati pravilIyate . mahAnavyakta ityAhustadekatvaM prachakShate .. 13\-166\-10 (88068) avyaktasya mahAdeva pralayaM viddhi brahmNi . evamasyAsakR^itkrIDAmAhustatvavido janAH .. 13\-166\-11 (88069) adhyAtmamadhibhUtaM cha tathaivApyadhidaivatam . yathAvaduditaM shAstraM yoge tu sumahAtmabhiH .. 13\-166\-12 (88070) tathaiva cheha sA~Nkhye tu parisaMkhyAtmachintakaiH . prapa~nchitArthametAvanmahAdeva mahAtmabhiH .. 13\-166\-13 (88071) brahmeti vidyAdadhyAtmaM puruShaM chAdhidaivatam . prabhavaM sarvabhUtAnAM rakShaNaM tatra karma cha .. 13\-166\-14 (88072) adhyAtmaM prANamityAhuH kratumapyadhidaivatam . rathaM cha yaj~navAho.atra karmAha~NkArameva cha .. 13\-166\-15 (88073) adhyAtmaM tu mano vidyAchchandramAshchAdhidaivatam . daivaM cha prabhavashchaiva karma vyAhR^itayastathA .. 13\-166\-16 (88074) vidyAttu shrotramadhyAtmamAkAshamadhidaivatam . sarvabhAvAbhidhAnArthaM shabdaH karma sadA smR^itaM .. 13\-166\-17 (88075) tvagadhyAtmamatho vidyAdvAyuratrAdhidaivatam . sannipAtaya vij~nAnaM sarvakarma cha tatra ha .. 13\-166\-18 (88076) adhyAtmaM chakShurityAhurbhAskaro.atrAdhidaivatam . j~nApataM sarvavarNAnAM rUpaM karma sadA smR^itam .. 13\-166\-19 (88077) jihveti vidyAdadhyAtmamApashchAtrAdhidaivatam .. 13\-166\-20 (88078) pAyuradhyAtmamityAhuryathAvadyatisattamAH . visargamadhibhUtaM cha mitraM chApyadhidaivatam .. 13\-166\-21 (88079) upastho.adhyAtmamityAhurdevadeva pinAkadhR^ik . anubhAvo.adhibhUtaM tu daivataM cha prajApatiH .. 13\-166\-22 (88080) pAdAvadhyAtmamityAhustrishUlA~Nka manIShiNaH . gantavyamadhibhUtaM tu viShNustatrAdhidaivatam .. 13\-166\-23 (88081) vAgadhyAtmaM tathaivAhuH pinAkiMstatvadarshinaH . vaktavyamadhibhUtaM tu vahnistatrAdhidaivatam .. 13\-166\-24 (88082) etadadhyAtmamatulaM sAdhibhUtAdhidaivatam . mayA tu varNitaM samyagdehinAmamararShabha .. 13\-166\-25 (88083) etatkITapata~Nge cha shvapAke shuni hastini . putrikAdaMshamashake brAhmaNe gavi pArthive .. 13\-166\-26 (88084) sarvameva hi draShTavyamanyathA mA vichintaya . ato.anyathA ye pashyanti na samyakteShu darshanam .. 13\-166\-27 (88085) devadAnavagandharvayakSharAkShasakinnarAH . yanna jAnanti ko hyeSha kuto vA bhagavAniti .. 13\-166\-28 (88086) omityekAkSharaM brahma yattatsadasataH param . anAdimadhyaparyantaM kUTasthamachalaM dhruvam .. 13\-166\-29 (88087) yogeshvaraM padmanAbhaM viShNuM jiShNuM jagatpatim . anAdinidhaM devaM devadevaM sanAtanam .. 13\-166\-30 (88088) apameyamavij~neyaM hariM nArAyaNaM prabhum . kR^itA~njaliH shuchirbhUtvA praNamya prayato.archayet .. 13\-166\-31 (88089) anAdyantaM paraM brahma na devA R^iShayo viduH . ekoyaM veda bhagavAMstrAtA nArAyaNo hariH .. 13\-166\-32 (88090) nArAyaNAdR^iShigaNAstataH siddhA mahoragAH . devA devarShayashchaiva yaM vidurduHkhabheShajam .. 13\-166\-33 (88091) yamAhurvijitakleshaM yasmiMshcha vihitAH prajAH . yasmi.NllokAH sphurantIme jAle shakunayo yathA .. 13\-166\-34 (88092) saptarShayo manaH sapta sA~NkhyAstu munidarshanAt . saptarShayashchendriyANi pa~ncha buddhIndriyANi cha .. 13\-166\-35 (88093) shrotrayoshcha dishaH prAhurmanasi tvatha chandramAH .. 13\-166\-36 (88094) manaH ShaShThaM buddhiH saptamI hyAtmani sthApitAni sharIreShu nAtmani tasya hi kAraNAni bhanti sarvA\- Nyapi sarvakarmasu vA viShayeShuvA yu~njanti yathAtma\- ni svAni karmANi pravR^ittAni saptasvapi .. 13\-166\-37 (88095) viShayANAM vyApakatvAni tAnyeva svapato bhUta\- grAmasyAjamAtmAnaM devalokasthAnasaMmitaM dehAntara\- gAminaM mumukShuM vAnupratishanti sUkShmANi pralIyante .. 13\-166\-38 (88096) mokShakAle tamekaM na kashchidvetti svaparam . evaM praviShTeShu bhUteShu ko jAgartItyuchyate .. 13\-166\-39 (88097) nidrAprasupteShu vA.atra jAgratsvapnashIlotrasadanau cha devadyotano bhagavAMshchAtra kShatrej~no buddhirvA.abhisupta\- syApi svapnadarshanAni pashyanti .. 13\-166\-40 (88098) apratibuddheShu lokeShu sa eva pratibudhyate . sa eSha prAj~naH . atha taijasaH kAyAgniH sa hi suptasyAtmA vA .. 13\-166\-41 (88099) aviduSho vA.apratibudhyamAnasyAnnaM pachatItyante vai tiShThati etadAtmAnamadhikR^ityAnuj~nAtamiti .. .. 13\-166\-42 (88100) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 166 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-166\-2 gR^ihasyairmAnyejyAbhiriti Ta.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 167 .. shrIH .. 13\.167\. adhyAyaH 167 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## sanatkumAreNa rudraMprati dehidehAvayavAshritadevatAkathanapUrvakaM yoganirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `sanatkumAra uvAcha . prabhavashchApyayastAta varNitaste.anupUrvashaH . tathA.adhyAtmAdhebhUtaM cha tathaivAtrAdhidaivatam .. 13\-167\-1 (88101) nikhilena tu vakShyAmi daivatAni ha dehinAm . yAnyAshriteShu deheShu yAni pR^ichChasi sha~Nkara .. 13\-167\-2 (88102) vAchyagnistvatha jihvAyAM somaH prANe tu mArutaH . rUpe chApyatha nakShatraM jihvAyAM chApa eva tu .. 13\-167\-3 (88103) nAbhyAM samudrashcha vibhurnakharoma tathaiva cha . vanaspativanauShadhyastva~NgeShu marutastathA .. 13\-167\-4 (88104) saMvatsarAH parvasu cha AkAshe daivamAnuShe . udAne vidyudabhavadvyAne parjanya eva cha .. 13\-167\-5 (88105) stanayoreva chAkAshaM bale chendrastathaiva cha . manaso.apyatha cheshAnastvapAne rudra eva cha .. 13\-167\-6 (88106) gandharvApsaraso vyAne satye mitrashcha sha~Nkara . praj~nAyAM varuNashchaiva chakShuShyAditya eva cha .. 13\-167\-7 (88107) sharIre pR^ithivI chaiva pAdayorviShNureva cha . pAyau mitrastathopasthe prajApatirariMdama .. 13\-167\-8 (88108) mUrdhni chaiva dishaH prAhurbuddhau brahmA pratiShThitaH . budhyamAno.a.atmaniShThaH syAdadhiShThAtA tu sha~NkaraH .. 13\-167\-9 (88109) abuddhashchAbhavattasmAdbudhyamAnAnna saMshayaH . AbhyAmanyaH paro buddho vedavAdeShu sha~Nkara .. 13\-167\-10 (88110) yadAshritAni deheShu daivatAni pR^ithakpR^ithak . yo.agnaye jAyate nityamAtmayAjI samAhitaH .. 13\-167\-11 (88111) ya evamanupashyeta daivatAni samAhitaH . sotra yogI bhavatyeva ya evamanupashyati . sa sarvaj~nayAjibhyo hyAtmayAjI vishiShyate .. 13\-167\-12 (88112) mukhe juhoti yo nityaM kR^itsnaM vishvamidaM jagat . sotmavitprochyate tajj~nairmahAdeva mahAtmabhiH .. 13\-167\-13 (88113) sarvebhyaH paramebhyo vai daivatebhyo hyAtmayAjinA . gantavyaM paramAkA~NkShanparameva cha chintayan .. 13\-167\-14 (88114) yathA saMkramate dehAddehI tripurasUdana . tathAsya sthAnamAkhyAsye pR^ithaktveneha sha~Nkara .. 13\-167\-15 (88115) pAdAbhyAM vaiShNavaM sthAnamApnoti viniyojanAt . pAyunA mitramApnoti upasthena prajApatim .. 13\-167\-16 (88116) nAbhyA cha vAruNaM sthAnaM stanAbhyAM tu bhavo labhet bAhubhyAM vAsavaM sthAnaM shrotrAbhyAmApnuyAddishaH . AdityaM chakShuShA sthAnaM mUrdhnA brahmaNa eva cha .. 13\-167\-17 (88117) atha mUrdhasu yaH prANAndhArayeta samAhitaH . buddhyA mAnamavApnoti dravyAvasthaM cha saMshayaH .. 13\-167\-18 (88118) avyaktAtparamaM shuddhamaprameyamanAmayam . tamAhuH paramaM nityaM yadyadApnoti buddhimAn .. 13\-167\-19 (88119) budhyamAnAprabuddhAbhyAM sa buddha iti paThyate . budhyamAnamabuddhashcha nityamevAnupashyati .. 13\-167\-20 (88120) vikArapuruShastveSha budhyamAna iti smR^itaH . pa~nchaviMshatitatvaM tatprochyate tatra saMshayaH .. 13\-167\-21 (88121) sa eSha prakR^itisthatvAttasthurityupadishyate . mahAnAtmA mahAdeva mahAnatrAdhitiShThati .. 13\-167\-22 (88122) adhiShThAnAdadhiShThAtA prochyate shAstradarshanAt . eSha chetayate deva mohajAlamabuddhimAn .. 13\-167\-23 (88123) avyaktasyaiva sAdharmyametadAhurmanIShiNaH . sohaM sohamato nityAdaj~nAnAditi manyate .. 13\-167\-24 (88124) yadi budhyati chaivAyaM manyeyamiti bhAsvaraH . na prabuddho na varteta pAnIyaM matsyako yathA .. 13\-167\-25 (88125) devatA nikhilenaitAH proktAstribhuvaneshvara . yogakR^ityaM tu tAvanme tvaM nibodhAnupUrvashaH .. 13\-167\-26 (88126) shUnyAgAreShvaraNyeShu sAgare vA guhAsu vA . viShTambhayitvA trIndaNDAnavApto hyadvayo bhavet .. 13\-167\-27 (88127) prA~Nmukhoda~Nmukho vApi tathA pashchAnmukhopi vA . dakShiNAvadano vApi baddhvA vidhivadAsanam .. 13\-167\-28 (88128) svastikenopasaMviShTaH kAyamunnAmya bhAsvaram . yathopadiShTaM guruNA tathA tadbrahma dhArayet .. 13\-167\-29 (88129) laghvAhAro yato dAntastrikAlaparivarjakaH . mUtrotsargapurIShAbhyAmAhAre cha samAhitaH .. 13\-167\-30 (88130) sheShakAlaM tu yu~njIta manasA susamAhitaH . indriyANIndriyArthebhyo manasA vinivartayet .. 13\-167\-31 (88131) manastathaiva sa~NgR^ihya buddhyA buddhimatAM vara . vidhAvamAnaM dhairyeNa visphurantamitastataH .. 13\-167\-32 (88132) nirudhya sarvasa~NkalpAMstato vai sthiratAM vrajet . ekAgrastadvijAnIyAtsarvaM guhyatamaM param .. 13\-167\-33 (88133) nivAtastha ivAlolo yathA dIpo.atidIpyate . Urdhvameva na tiryakcha tathaivAbhrAnti te manaH .. 13\-167\-34 (88134) hR^idisthastiShThate yosau tasyaivAbhimukho yadA . mano bhavati devesha pAShANamiva nishchalam .. 13\-167\-35 (88135) sa nirjane vinirghoShe saghoShe chA.a.avasa~njane . yukto yo na vikampeta yogI yogavidhiH shrutaH .. 13\-167\-36 (88136) tataH pashyati tadbrahma jvaladAtmani saMsthitam . vidyudambudhare yadvattadvadekamanAshrayam .. 13\-167\-37 (88137) tamasyagAdhe tiShThantaM nistamaskamachetanam . chetayAnamachetaM cha dIpyamAnaM svatejasA .. 13\-167\-38 (88138) a~NgaShThaparvamAtraM tannaishreyasamaninditam . mahadbhUtamanantaM cha svatantraM vigatajvaram .. 13\-167\-39 (88139) jyotiShAM jyotiShaM devaM viShNumatyantanirmalam . nArAyaNamaNIyAMsamIshvarANAmadhIshvaram .. 13\-167\-40 (88140) vishvataH paramaM nityaM vishvaM nArAyaNaM prabhum . avij~nAya nimajjanti lokAH saMsArasAgare .. 13\-167\-41 (88141) yaM dR^iShTvA yatayastAta na shochanti gatajvarAH . janmamR^ityubhayAnmuktAstIrNAH saMsArasAgaram .. 13\-167\-42 (88142) aNimA laghimA bhUmA prAptiH prAkamyameva cha . IshitvaM cha vashitvaM cha yatra kAmAvasAyitA . etadaShTuguNaM yogaM yogAnAmamitaM smR^itam .. 13\-167\-43 (88143) dR^iShTvAtmAnaM nirAtmAnamaprameyaM sanAtanam . te vishanti sharIrANi yogenAnena bhAsvaram . daityadevamanuShyANAM balena balavattamAH .. 13\-167\-44 (88144) etattatvamanAdyantaM yadbhavAnanupR^ichChati . nityaM vayamupAsyAmo yogadharmaM sanAtanam .. 13\-167\-45 (88145) yogadharmAnna dharmosti garIyAnsurasattama . etaddharma hi dharmANAmapunarbhavasaMskR^itam .. 13\-167\-46 (88146) tatvataH paramastIsti kechidAhurmanIShiNaH . kechidAhuH paraM nAsti ye j~nAnaphalamAshritAH .. 13\-167\-47 (88147) j~nAnasthaH puruShastveSha vikR^itaH svena varNitaH . ye dhyAnenAnupashyanti nityaM yogaparAyaNAH .. 13\-167\-48 (88148) tameva puruShaM devaM kechideva maheshvara . nityamanyatamAH prAhurj~nAnaM paramakaM smR^itam .. 13\-167\-49 (88149) j~nAnameva vinirmuktAH sAMkhyA gachChanti kevalam . chintAdhyAtmani chAnyatra yogAH paramabuddhayaH .. 13\-167\-50 (88150) uktametAvadetatte yogadarshanamuttamam . sA~Nkhyaj~nAnaM pravakShyAmi parisaMkhyAvidarshanam ..' .. 13\-167\-51 (88151) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 167 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-167\-11 yo.agniM yAjayate nityamiti tha.pAThaH .. 7\-167\-21 pa~nchaviMshatikaM tatvamiti tha.pAThaH .. 7\-167\-27 trIndaNDAnavApnoti cha yogaviditi Ta.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 168 .. shrIH .. 13\.168\. adhyAyaH 168 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## sanatkumAreNa rudraMprati avyaktAditatvAnAM tAratamyakathanapUrvakaM tatsR^iShTilayAdikathanam .. 1 .. tathA etajj~nAnasya saMsAratArakatvoktiH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `sanatkumAra uvAcha . indriyebhyo manaH pUrvamaha~NkArastataH param . aha~NkArAtparA buddhirbuddheH parataraM mahat .. 13\-168\-1 (88152) mahataH paramavyaktamavyaktAtpuruShaH paraH . etAvadetatsAMkhyAnAM darshanaM devasattama .. 13\-168\-2 (88153) avyaktaM buddhyaha~NkArau mahAbhUtAni pa~ncha cha . manastathA visheShAshcha dasha chaivendriyANi cha . etAstatvachaturviMshanmahApuruShasammitAH .. 13\-168\-3 (88154) buddhyAmAnena devesha chetanena mahAtmanA . saMyogametayornityamAhuravyaktapuMsayoH .. 13\-168\-4 (88155) ekatvaM cha bahutvaM cha sargapralayakoTishaH . tamaHsaMj~nitametaddhi pravadanti trishUladhR^ik .. 13\-168\-5 (88156) samutpATya yathAvyaktAjjIvA yAnti punaHpunaH . AdireSha mahAnAtmA guNAnAmiti naH prabho .. 13\-168\-6 (88157) guNasthatvAdguNaM chainamAhuravyaktalakShaNam . etenAdhyuShito vyaktastriguNaM chetayatyuta .. 13\-168\-7 (88158) achetanaH prakR^ityeShu na chAnyamanubudhyate . budhyamAno hyahaMkAro nityaM mAnAprabodhanAt .. 13\-168\-8 (88159) vimalasva vishuddhasya nIrujasya mahAtmanaH . vimalodarashIlaH syAdbudhyamAnAprabuddhayoH .. 13\-168\-9 (88160) draShTA bhavatyabhoktA cha satvamUrtishcha nirguNaH . budhyamAnAprabuddhAbhyAmanya eva tu nirguNaH .. 13\-168\-10 (88161) upekShakaH shuchistAbhyAmubhAbhyAmayutastathA . budhyamAno na budhyeta buddhamevaM sanAtanam .. 13\-168\-11 (88162) sa eva buddheravyaktasvabhAvatvAdachetanaH . sohameva na me.anyosti ya evamabhimanyate .. 13\-168\-12 (88163) na manyate mamAnyosti yena chetosmyachetanaH . evamevAbhimanyeta budhyamAnopyanAtmavAn .. 13\-168\-13 (88164) ahameva na me.anyosti na prabuddhavashAnugaH . avyaktastho guNAneSha nityamevAbhimanyate .. 13\-168\-14 (88165) tenAdhiShThitatatvaj~nairmahadbhirabhidhIyate . aha~NkAreNa saMyuktastatasdadabhimanyate .. 13\-168\-15 (88166) kShetraM pravishya durbuddhirbuddhyamAno hyanAtmavAn . ahameva sR^ijatyanyaddvitIyaM lokasArathiH .. 13\-168\-16 (88167) sarvAbhAvairaha~NkAraistR^itIyaM sargasaMj~nitam . tato bhUtAnyaha~NkAramaha~NkAro mano.asR^ijat .. 13\-168\-17 (88168) sarvasnotasyabhimukhaM samprAvartata buddhimAn . tathaiva yaj~ne bhUteShu viShayArthI punaHpunaH . indriyaiH saha shUlA~Nka pa~ncha pa~nchabhireva cha .. 13\-168\-18 (88169) mano veda na chAtmAnama~NkAraM prajApatiH . na veda vApyaha~NkAro buddhiM buddhimatAMvara .. 13\-168\-19 (88170) evamete mahAbhAga netare nayavAdinaH . aha~NkAreNa saMyuktaH srotasyabhimukhaH sadA .. 13\-168\-20 (88171) evameSha vikArAtmA mahApuruShasa~nj~nakaH . pratanoti jagatkR^itsnaM punarAdadate sakR^it .. 13\-168\-21 (88172) sasaMj~natvAjjagatkR^itsnamavyaktasya hR^idi sthitam . saMvishadrajanIM kR^itsnAM nishAnte divasAgame .. 13\-168\-22 (88173) punarAtmA vijayate bahavo nirguNAstathA . aj~nAnena samAyuktaH sovyaktena tamotmanA .. 13\-168\-23 (88174) yadi hyeSho nu manyeta mamAsti parato varaH . sa punaH punarAtmAnaM na kuryAdAkShipeta cha .. 13\-168\-24 (88175) etamavyaktaviShayaM sUkShmaM manyeta buddhimAn . pa~nchaviMshaM mahAdeva mahApuruShavaikR^itam .. 13\-168\-25 (88176) prabuddhau buddhavAnetatsR^ijamAnamabuddhavAn . guNAnpunashcha tAneva sotmanAtmani nikShipet .. 13\-168\-26 (88177) avyaktasya vashIbhUto yo.aj~nAnasya tamotmanaH . budhyamAno hyabuddhasya buddhastadanubhujyate .. 13\-168\-27 (88178) upekShakaH shuchirvyagraH soli~NgaH sovraNo.amalaH . ShaDviMsho bhagavAnAste buddhaH shuddho nirAmayaH .. 13\-168\-28 (88179) avyaktAdivisheShAntametadvaidyA vadantyuta . etaireva vihInaM tu kechidAhurmanIShiNaH .. 13\-168\-29 (88180) nistatvaM budhyamAnAstu kechidAhurmahAmate . kechidAhurmahAtmAnastatvasaMj~nitameva tu .. 13\-168\-30 (88181) tatvasya shravaNAdenaM tatvamevaM vadanti vai . satvasaMshrayaNAchchaiva satvavantaM maheshvara .. 13\-168\-31 (88182) evameSha vikArAtmA budhyamAno mahAbhuja . avyakto bhavate vyaktau satvaMsatvaM tathA guNau . vidyA cha bhavate vidyA bhavettu grahasaMj~nitam .. 13\-168\-32 (88183) ya evamanubuddhyante yogasA~NkhyAshcha tatvataH . te.avyaktaM sha~NkarAgADhaM mu~nchante shAstrabuddhayaH .. 13\-168\-33 (88184) teShAmetattu vadatAM shAstrArthaM sUkShmadarshinAm . buddhirvistIryate sarvaM tailabindurivAmbhasi .. 13\-168\-34 (88185) vidyA tu sarvavidyAnAmavabodha iti smR^itaH . yena vidyAmavidyAM cha vindanti yatisattamAH .. 13\-168\-35 (88186) saiShA trayI parA vidyA chaturthyAnvIkShikI smR^itA . yAM buddhyamAno buddhyeta buddhyAtmani samaM gataH .. 13\-168\-36 (88187) aprabuddhamathAvyaktamavidyAsaMj~nikaM smR^itam . vimohitaM tu shokena kevalena samanvitam . etadbuddhyA bhavedbuddhaH kimanyadbuddhilakShaNam .. 13\-168\-37 (88188) ye tvetannAvabuddhyante te prabuddhavashAnugAH . te punaHpunaravyaktAjjaniShyantyabudhAMtmanaH .. 13\-168\-38 (88189) tameva tulayiShyanti abuddhivashavartinaH . ye chApyanye tanmanasastepyetatphalabhAginaH .. 13\-168\-39 (88190) viditvainaM na shochanti yogopetArthadarshinaH . svAtantryaM pratilapsyante kevalatvaM cha bhAsvaram .. 13\-168\-40 (88191) aj~nAnabandhanAnmuktAstIrNAH saMsArabandhanAt . aj~nAnasAgaraM ghoramagAdhaM tamasaMj~nakam . yatra majjanti bhUtAni punaHpunarariMdam .. 13\-168\-41 (88192) eShA vidyA tathA.avidyA kathitA te mayA.arthataH . yasmindeyaM cha no grAhyaM sAMkhyAH sAMkhyaM tathaiva cha .. 13\-168\-42 (88193) tathA chaikatvanAnAtvamakSharaM kSharameva cha . nigadiShyAmi devesha vimokShaM trividhaM cha te .. 13\-168\-43 (88194) buddhyamAnAprabuddhAbhyAmabuddhasya prapa~nchanam . bhUya eva nibodha tvaM devAnAM devasattama .. 13\-168\-44 (88195) yachcha ki~ncha shrutaM na syAddR^iShTaM chaiva na ki~nchana . tachcha te sampravakShyAmi ekAgraH shR^iNu tatparaH ..' .. 13\-168\-45 (88196) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 168 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 169 .. shrIH .. 13\.169\. adhyAyaH 169 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## sanatkumAreNa rudraMprati prANinAM maraNasUchakadurnimittakathanapUrvakaM jijIviShostatpahihAropAyakathanam .. 1 .. tathA.anichChorbhagavaddhyAnena sharIratyAgasya pAratrikasukhasAdhanatvoktiH .. 2 .. tathA bhagavajj~nAnaprashaMsanapUrvakaM tadupadeshaparaMparAkathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `sanatkumAra uvAcha . ariShTAni pravakShyAmi tatvena shR^iNu tadbhavAn . madhya uttaratastAta dakShiNAmukhaniShThitam .. 13\-169\-1 (88197) vidyutsaMsthAnapuruShaM yadi pashyeta mAnavaH . varShatrayeNa jAnIyAddehanyAsamupasthitam . etatphalamaMriShTasya sha~NkarAhurmanIShiNaH. 13\-169\-2 (88198) shuddhamaNDamAdityamarashmimatha pashyataH . varShArdhakena jAnIyAddehanyAsamupasthitam .. 13\-169\-3 (88199) ChidrAM chandramasashChAyAM pAdAvapyanapashyataH . saMvatsareNa jAnIyAddehanyAsamupasthitam .. 13\-169\-4 (88200) kanInikAyAmashiraHpuruShaM yadi pashyati . jAnIyAtShaTsu mAseShu dehanyAsamupasthitam .. 13\-169\-5 (88201) karNau pidhAya hastAbhyAM shabdaM na shR^iNuyAdyadi . vijAnIyAttu mAsena dehanyAsamupasthitam .. 13\-169\-6 (88202) AmagandhamupAghrAti surabhiM prApya bhAsvaram . devatAyatanasthopi saptarAtreNa mR^ityubhAk .. 13\-169\-7 (88203) sarvA~NgadhAraNAvasthAM dhArayeta samAhitaH . yathA sa mR^ityuM jayati nAnyatheha maheshvara . yadi jIvitumichCheta chirakAlaM mahAmune .. 13\-169\-8 (88204) atha nechChechchiraM kAlaM tyajedAtmAnamAtmanA . kevalaM chintayAnastu niShkalaM sa nirAmayam .. 13\-169\-9 (88205) atha taM nirvikAraM tu prakR^ite paramaM shuchiH . puruShaM dehasAdharmyaM dehanyAsamupAshnuyAt .. 13\-169\-10 (88206) jAgrato hi mayoktAni tavAriShTAni tatvataH . dhAraNAchchaiva sarvA~Nge mR^ityu jIyAtsurarShabha .. 13\-169\-11 (88207) ekatvadarshanaM bhUyo nAnAtvaM cha nibodha me . akSharaM cha kSharaM chaiva chatuShTayavidhAnataH .. 13\-169\-12 (88208) avyaktAdIni tatvAni sarvANyeva mahAdyute . AhushchaturviMshatitamaM vikArapuruShAnvitam .. 13\-169\-13 (88209) ekatvadarshanaM chaiva nAnAtvena varaM smR^itam . pa~nchaviMshativargaH syAdapavargo.ajarAmaraH .. 13\-169\-14 (88210) sa nirvikAraH puruShastatvenaivopadishyate . sa eva pa~nchaviMshastu vikAraH puruShaH smR^itaH .. 13\-169\-15 (88211) yadyeSha nirvikAraH syAttatvaM na tu bhavedbhava . vikAro vidyamAnastu tatvasaMj~nakamuchyate .. 13\-169\-16 (88212) yadyoSho.avyaktatAM naiti vyatirekAnna saMshayaH . tathA bhavati nistatvastathA satvastathAguNaH .. 13\-169\-17 (88213) vikAraguNasaMtyAgAtprakR^ityanyatvatA shuchiH . tadA nAnAtvatAmeti sargahIno.apavargabhAk .. 13\-169\-18 (88214) bodhyamAnaH prabudhyeta samo bhavati buddhimAn . akSharashcha bhavatyeSha yathAvA chyutavAnkShaNAt .. 13\-169\-19 (88215) avyaktAvyaktiruktA syAnnirguNasya guNAkarAt . etadekatvanAnAtvamakSharaH kShara eva cha .. 13\-169\-20 (88216) vyAkhyAtaM tava shUlA~Nka tathAriShTAni chaiva hi . vimokShalakShaNaM sheShaM tadapIha bravImi te . yaM j~nAtvA yatayaH prAptAH kevalatvamanAmayam .. 13\-169\-21 (88217) sA~NkhyAshchApyatha yogAshcha dagdhapa~NkA gatajvarAH . amUrtitvamanuprAptA nirguNA nirbhayA bhava .. 13\-169\-22 (88218) vipApmAno mahAdeva muktAH saMsArasAgarAt . saraNe prajanAdAne guNAnAM prakR^itiH sadA . parA pramattA satatametAvatkAryakAraNam .. 13\-169\-23 (88219) asachchaiva cha sachchaiva kurute sa punaH punaH . chaitanyena purANena chetanAchetanAtparaH .. 13\-169\-24 (88220) yastu chetayate cheto manasA chaikabuddhikam . sa naiva sanna chaivAsansadasanna cha saMsmR^itaH .. 13\-169\-25 (88221) vyatiriktashcha shuddhashcha so.anyashchAprakR^itistathA . upekShakashcha prakR^itervikArapuruShaH smR^itaH .. 13\-169\-26 (88222) vikArapuruSheNaiShA saMyuktA sR^ijate jagat . punarAdadate chaiva guNAnAmanyathAtmani .. 13\-169\-27 (88223) matsyodakAtsasaMj~nAtaH prakR^itereva karmaNaH . tadvatkShetrasahasrANi sa eva prakariShyati .. 13\-169\-28 (88224) kShetrapralayatajj~nastu kShetraj~na iti chochyate . sayogo nitya ityAhurye janAstatvadarshinaH .. 13\-169\-29 (88225) evameSha hyasatsachcha vikArapuruShaH smR^itaH . vikArApadyamAnaM tu vikR^itiM pravadanti naH .. 13\-169\-30 (88226) yadA tveSha vikArasya prakR^itAniti manyate . tadA vikAratAmeti vikArAnyatvatAM vrajet .. 13\-169\-31 (88227) prakR^ityA cha vikAraishcha vyatirikto yadA bhavet . shuchi yatparamaM shuddhaM pratibuddhaM sanAtanam . ayuktaM niShkalaM shuddhamavyayaM chAjarAmaram .. 13\-169\-32 (88228) sametya tena shuddhena budhyamAnaH sa bhAsvaraH . vimokShaM bhajate vyaktAdaprabuddhAdachetanAt .. 13\-169\-33 (88229) udumbarAdvA mashakaH pralayAnnirgato yathA . tathA.avyaktasya saMtyAgAnnirmamaH pa~ncha viMshakaH .. 13\-169\-34 (88230) yathA puShkaraparNastho jalabindurna saMshliShet . tathaivAvyaktaviShaye na lipyetpa~nchaviMshakaH .. 13\-169\-35 (88231) AkAsha iva niHsa~NgastathA sa~NgastthA varaH . pa~nchaviMshatimo buddho buddheni samatAM gataH .. 13\-169\-36 (88232) etaddhi prakR^itaM j~nAnaM tatvatashcha samutthitam . pUrvajebhyastathotpannaM brahmajebhyastathAnagha .. 13\-169\-37 (88233) Adisargo mahAbAho tAmasenAvR^itaM param . pratiShTAvayavaMdevamabhedyamajarAmaram .. 13\-169\-38 (88234) sanakaH sanandanashchaivi tR^itIyashcha sanAtanaH . te viduH paramaM dharmamavyayaM vyayadharShaNam .. 13\-169\-39 (88235) avyaktAtparamAtsUkShmAdavraNAnmUrtisaMj~nakAt . kShetraj~no bhagavAnAste narAyaNaparAyaNaH .. 13\-169\-40 (88236) asmAkaM sahajAtAnAmutpannaM j~nAnamuttamam . ete hi mUrtimanto vai lokAnpravicharAmahe .. 13\-169\-41 (88237) punaHpunaH prajAtA vai tatratatra pinAkadhR^ik . dvandvairvirajyamAnasya j~nAnamutpannamuttamam .. 13\-169\-42 (88238) kapilAnmUlaAchAryAttatvabuddhivinishchayam . yogasAMkhyamavAptaM me kArtsnyena munisattamAt .. 13\-169\-43 (88239) tena saMbodhitAH shiShyA bahavastatvadarshinaH . tadbuddhvA bahavaH shiShyA mayApyetannidarshitAH .. 13\-169\-44 (88240) janmamR^ityuharaM tathyaM j~nAnaM j~neyaM sanAtanam . yajj~nAtvA nAnushochanti tatvaj~nAnA nirindriyAH .. 13\-169\-45 (88241) shuddhabIjamalAshchaiva vipa~NkA vai nirakSharAH . svatantrAste svatantreNa sammitA niShkalAH smR^itAH .. 13\-169\-46 (88242) shAshvatAshchAvyayAshchaiva tamogrAhyAshcha bhAsvara . vipApmAnastathA sarve satvasthAshchApi nirvraNAH .. 13\-169\-47 (88243) vimuktAH kevalAshchaiva vItamohabhayAstathA . amUrtAste mahAbhAga sarve cha vigatajvarAH .. 13\-169\-48 (88244) hiraNyanAbhastrishirAstathA prahlAdabhAskarau . vasurvishvAvasushchaiva sArdhaM pa~nchashikhastathA .. 13\-169\-49 (88245) gArgyo.athAsurirAvantyo gautamo vR^ita eva cha . kAtyAyano.atha namuchirharishcha damanashchi ha .. 13\-169\-50 (88246) ete chAnye cha bahavastatvamevopadarshitAH . kechinmuktAH sthitAH kechichChandatashchApare mR^itAH .. 13\-169\-51 (88247) darshitAstrividhaM bandhaM vimokShaM trividhaM tathA . aj~nAnaM chaiva rAgashcha saMyogaM prAkR^itaM tathA .. 13\-169\-52 (88248) etebhyo bandhanaM proktaM vimokShamapi me shR^iNu . paritastAvatA samyaksambandho yAvatA kR^itaH .. 13\-169\-53 (88249) kR^itsnakShayaparityAgAdvimokSha iti naH shrutiH . nivR^ittaH sarvasa~NgebhyaH kevalaH puruSho.amalaH .. 13\-169\-54 (88250) bhIShma uvAcha. 13\-169\-55x (7372) 13\-169\-55 (88251) ityevamuktvA bhagavAnIshvarAya mahAtmane . sanatkumAraH prayayAvAkAshaM samupAshritaH ..' \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 170 .. shrIH .. 13\.170\. adhyAyaH 170 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati tIrthashauchanirUpaNam .. 1\.. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . yadvaraM sarvatIrthAnAM tadbravIhi pitAmaha . yatra chaiva paraM shauchaM tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-170\-1 (88252) bhIShma uvAcha. 13\-170\-2x (7373) sarvANi khalu tIrthAni guNavanti manIShiNaH . yattu tIrthaM cha shauchaM cha tanme shR^iNu samAhitaH .. 13\-170\-2 (88253) agAdhe vimale shuddhe satyatIrthe dhR^itihrade . snAtavyaM mAnase tIrthe satvamAlambya shAshvatam .. 13\-170\-3 (88254) tIrthashauchaM tapo j~nAnaM mArdavaM satyamArjavam . ahiMsA sarvabhUtAnAmAnR^ishaMsyaM damaH shamaH .. 13\-170\-4 (88255) nirmamA niraha~NkArA nirdvandvA niShparigrahAH . yoginastIrthabhUtAste tIrthaM paramamuchyate .. 13\-170\-5 (88256) nArAyaNe.atha rudre vA bhaktistIrthaM paraM matam . shauchalakShaNametatte sarvatraivAnvavekShataH .. 13\-170\-6 (88257) rajastamaHsatvamatho yeShAM nirdhUtamAtmanA . tIrthamAchArashuddhishcha svamArgaparimArgaNam. 13\-170\-7 (88258) sarvatyAgeShvabhiratAH sarvaj~nAH samadarshinaH . shauchaShveteShvabhiratAste tIrthashuchayo.api cha .. 13\-170\-8 (88259) nodakaklinnagAtrastu snAta ityabhidhIyate . sa snAto yo damasnAtaH sa bAhyAbhyantaraH shuchiH .. 13\-170\-9 (88260) adR^iShTeShvanapekShA ye prApteShvartheShu nirmamAH . shauchameva paraM teShAM yeShAM notpadyate spR^ihA .. 13\-170\-10 (88261) praj~nAnaM shauchameveha sharIrasya visheShataH . tathA niShkiMchanatvaM cha manasashcha prasannatA .. 13\-170\-11 (88262) vR^ittaM shauchaM mahAshauchaM tIrthashauchamataH param . j~nAnotpannaM cha yachChauchaM tachChauchaM paramaM smR^itam .. 13\-170\-12 (88263) manasA cha pradIptena brahmaj~nAnajalena cha . snAtA ye mAnase tIrthe tajj~nAH kShetraj~nadarshanAH .. 13\-170\-13 (88264) samAropitashauchastu nityaM bhavasamanvitaH . kevalaM guNasampannaH shuchireva naraH sadA .. 13\-170\-14 (88265) sharIrasthAni tIrthAni proktAnyetAni bhArata . pR^ithivyAM yAni tIrthAni puNyAni shR^iNu tAnyapi .. 13\-170\-15 (88266) sharIrasya yathoddeshaH sharIropari nirmitAH . tathA pR^ithivyA bhAgAshcha puNyAni salilAni cha .. 13\-170\-16 (88267) kIrtanAchchaiva tIrthasya snAnAchcha pitR^itarpaNAt . shodhyaM hi pAtakaM tIrthe pUtA yAnti sukhaM divam. 13\-170\-17 (88268) parigrahAchcha sAdhUnAM pR^ithivyAshchaiva tejasA . atIva puNyabhAgAste salilasya cha tejasA .. 13\-170\-18 (88269) manasashcha pR^ithivyAshcha puNyAstIrthAstathApare . ubhayoreva yaH snAyAtsa siddhiM shIghramApnuyAt .. 13\-170\-19 (88270) yathA phalaM kriyAhInaM kriyA vA phalavarjitA . neha sAdhayate kAryaM samAyuktA tu sidhyati .. 13\-170\-20 (88271) evaM sharIrashauchena tIrthashauchena chAnvitaH . shuchiH siddhimavApnoti dvividhaM shauchamuttamam .. .. 13\-170\-21 (88272) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 170 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-170\-7 tattvavittvanahaMbuddhistIrthapravaramuchyate iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 171 .. shrIH .. 13\.171\. adhyAyaH 171 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mArgashIrShAdi kArtikAnteShu dvAdashamAseShu dvAdashadvAdashIShu keshavAdidAmodarAntabhagavadrUpavisheShapUjAphalavisheShakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [*yudhiShThira uvAcha . sarveShAmupavAsAnAM yachChreyaH sumahatphalam . yachchApyasaMshayaM loke tanme tvaM vaktumarhasi .. 13\-171\-1 (88273) bhIShma uvAcha. 13\-171\-2x (7374) shR^iNu rAjanyathA gItaM svayameva svayaMbhuvA . yatkR^itvA nirvR^ito bhUyAtpuruSho nAtra saMshayaH .. 13\-171\-2 (88274) dvAdashyAM mArgashIrShe tu ahorAtreNa keshavam . archyAshvamedhaM prApnoti duShkR^itaM chAsya nashyati .. 13\-171\-3 (88275) tathaiva pauShamAse tu pUjyo nArAyaNeti cha . vAjapeyamavApnoti siddhiM cha paramAM vrajet .. 13\-171\-4 (88276) ahorAtreNa dvAdashyAM mAghamAse tu mAghavam . rAjasUyamavApnoti kulaM chaiva samuddharet .. 13\-171\-5 (88277) tathaiva phAlgune mAsi govindeti cha pUjayan . atirAtramavApnoti somalokaM cha gachChati .. 13\-171\-6 (88278) ahorAtreNa dvAdashyAM chaitre viShNuriti smaran . pauNDarIkamavApnoti devalokaM cha gachChati .. 13\-171\-7 (88279) vaishAkhamAse dvAdashyAM pUjayanmadhusUdanam . agniShTomamavApnoti somalokaM cha gachChati .. 13\-171\-8 (88280) ahorAtreNa dvAdashyAM jyeShThe mAsi trivikramam . gavAM medhamavApnoti apsarobhishcha modate .. 13\-171\-9 (88281) AShADhe mAsi dvAdashyAM vAmaneti cha pUjayan . naramedhamavApnoti puNyaM cha labhate mahat .. 13\-171\-10 (88282) ahorAtreNa dvAdashyAM shrAvaNe mAsi shrIdharam . pa~nchayaj~nAnavApnoti vimAnasthashcha modate .. 13\-171\-11 (88283) tathA bhAdrapade mAsi hR^iShIkesheti pUjayan . sautrAmaNimavApnoti pUtAtmA bhavate cha hi .. 13\-171\-12 (88284) dvAdashyAmAshvine mAsi padmanAbheti chArchayan . gosahasraphalaM puNyaM prApnuyAnnAtra saMshayaH .. 13\-171\-13 (88285) dvAdashyAM kArtike mAsi pUjyo dAmodareti cha . gavAM yaj~namavApnoti pumAnstrI vA na saMshayaH .. 13\-171\-14 (88286) archayetpuNDarIkAkShamevaM saMvatsaraM tu yaH . jAtismaratvaM prApnoti vindyAdbahu suvarNakam .. 13\-171\-15 (88287) ahanyahani tadbhAvamupendraM yo.adhigachChati . samApte bhojayedviprAnathavA dApayeddhR^itam .. 13\-171\-16 (88288) ataH paraM nopavAso bhavatIti vinishchayaH .. uvAcha bhagavAnviShNuH svayameva purAtanam ..] .. 13\-171\-17 (88289) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 171 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## * etadAdyadhyAyadvayaM jha.pustaka eva dR^ishyate. 7\-171\-3 archya abhyarchya. . \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 172 .. shrIH .. 13\.172\. adhyAyaH 172 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sharIrasaundaryAdiphalakachAndravratAcharaNaprakArakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [vaishampAyana uvAcha . sharatalpagataM bhIShmaM vR^iddhaM kurupitAmaham . upagamya mahAprAj~naH paryapR^ichChadyudhiShThiraH .. 13\-172\-1 (88290) a~NgAnAM rUpasaubhAgyaM priyaM chaiva kathaM bhavet . dharmArthakAmasaMyuktaH sukhabhAgI kathaM bhavet .. 13\-172\-2 (88291) bhIShma uvAcha. 13\-172\-3x (7375) mArgashIrShasya mAsasya chandre mUlena saMyute . pAdau mUlena rAjendri ja~NghAyAmatha rohiNIm .. 13\-172\-3 (88292) ashvinyAM sakthinI chaiva UrU chAShADhayostathA . guhyaM tu phAlgunI vidyAtkR^ittikA kaTikAstathA .. 13\-172\-4 (88293) nAbhiM bhAdrapade vidyAdrevatyAmakShimaNDalam . pR^iShThameva dhaniShThAsu anurAdhottarAstathA .. 13\-172\-5 (88294) bAhubhyAM tu vishAkhAsu hastau hastena nirdishet . punarvasva~NgulI rAjannAshleShAsu nakhAstathA .. 13\-172\-6 (88295) grIvAM jyeShThA cha rAjendra shravaNena tu karNayoH . mukhaM puShyeNa dAnena dantoShThau svAtiruchyate .. 13\-172\-7 (88296) hAsaM shatabhiShAM chaiva maghAM chaivAtha nAsikAm . netre mR^igashiro vidyAllalATe mitrameva tu .. 13\-172\-8 (88297) bharaNyAM tu shiro vidyAtkeshAnArdrAM narAdhipa . samApte tu ghR^itaM dadyAdbrAhmaNe vedapArage .. 13\-172\-9 (88298) subhago darshanIyashcha j~nAnabhAgyatha jAnate . jAyate paripUrNA~NgaH paurNamAsyeva chandramAH ..] .. 13\-172\-10 (88299) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvisaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 172 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-172\-3 iShTakAmanAsiddhyarthaM chAndravratamAha mArgeti . mArgashIrShashuklapratipadi mUlanakShatrayoge stIdaM chAndraM vratamArabheta. tatra chandrAvayaveShu nakShatrANi nyaset pAdau mUlenetyAdinA. svadevatAsahitena mUlena chandrasya pAdau kalpayedityarthaH. evaM rohiNyAdibhiH sadevatAbhirja~NghAdayaH kalpanIyAH. sarvatra vibhaktivyatyaya ArShaH .. 7\-172\-4 AShADhAdvayaM phAlgunIdvayaM bhAdrapadAdvayaM cha j~neyam .. 7\-172\-10 evaM kurvanvikalA~Ngo.api paurNamAsyAM sakalA~Ngo bhavati etatsadR^iShTAntamAha paripUrNA~Nga iti .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 173 .. shrIH .. 13\.173\. adhyAyaH 173 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bR^ihaspatinA yudhiShThiraMprati dehinAM jananAdiprakAranirUpaNam .. 1 .. tathA prANinAM duShkarmavisheShaphalatayA tiryagyonivisheSheShu jananakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishArada . shrotumichChAmi martyAnAM saMsAravidhimuttamam .. 13\-173\-1 (88300) kena vR^ittena rAjendra vartamAnA narA bhuvi . prApnuvantyuttamaM svargaM kathaM cha narakaM nR^ipa .. 13\-173\-2 (88301) mR^itaM sharIramutsR^ijya kAShThaloShTasamaM janAH . prayAntyamuM lokamitaH ko vai tAnanugachChati .. bhIShma uvAcha. 13\-173\-3 (88302) dUrAdAyAti bhagavAnbR^ihaspatirudAradhIH . pR^ichChainaM sumahAbhAgametadguhyaM sanAtanam .. 13\-173\-4 (88303) naitadanyena shakyaM hi vaktuM kenachidadya vai . vaktA bR^ihaspatisamo na hyanyo vidyate kvachit .. vaishampAyana uvAcha. 13\-173\-5 (88304) tayoH saMvadatorevaM pArthagA~NgeyayostadA . AjagAma vishuddhAtmA bhagavAnsa bR^ihaspatiH .. 13\-173\-6 (88305) tato rAjA samutthAya dhR^itarAShTrapurogamaH . pUjAmanuShamAM chakre sarve te cha sabhAsadaH .. 13\-173\-7 (88306) tato dharmasuto rAjA bhagavantaM bR^ihaspatim . upagamya yathAnyAyaM prashnaM paprachCha tattvataH .. 13\-173\-8 (88307) bhagavansarvadharmaj~na sarvashAstravishArada . martyasya kaH sahAyo vai pitA mAtA suto guruH . j~nAtisambandhivargashcha mitravargastathaiva cha .. 13\-173\-9 (88308) mR^itaM sharIramutsR^ijya kAShThaloShTasamaM janAH . gachChantyamuM cha lokaM vai ka etAnanugachChati .. bR^ihaspatiruvAcha. 13\-173\-10 (88309) ekaH prasUyate rAjanneka eva vinashyati . ekastarati durgANi gachChatyekastu durgatim .. 13\-173\-11 (88310) na sahAyaH pitA mAtA tathA bhrAtA suto guruH . j~nAtisambandhivargashcha mitravargastathaiva cha .. 13\-173\-12 (88311) mR^itaM sharIramutsR^ijya kAShThaloShTasamaM janAH . muhUrtamupayu~njyAtha tato yAnti parA~NmukhAH .. 13\-173\-13 (88312) taistachCharIramutsR^iShTaM dharmi eko.anugachChati . tasmAddharmaH sahAyArthe sevitavyaH sadA nR^ipaH .. 13\-173\-14 (88313) prANI dharmasamAyukto gachChetsvargagatiM parAm . tathaivAdharmasaMyukto narakaM chopapadyate .. 13\-173\-15 (88314) tasmAnnyAyAgatairarthairdharmaM seveta paNDitaH . dharma eko manuShyANAM sahAyaH pAralaukikaH .. 13\-173\-16 (88315) lobhAnmohAdanukroshAdbhayAdvA.apyabahushrutaH . naraH karotyakAryANi parArthe lobhamohitaH .. 13\-173\-17 (88316) dharmashchArthashcha kAmashcha tritayaM jIvite phalam . etattrayamavAptavyamadharmaparivarjitam .. yudhiShThira uvAcha. 13\-173\-18 (88317) shrutaM bhagavato vAkyaM dharmayuktaM paraM hitam . sharIranishchayaM j~nAtuM buddhistu mama jAyate .. 13\-173\-19 (88318) mR^itaM sharIraM hi nR^iNAM sUkShmamavyaktatAM gatam . achakShurviShayaM prAptaM kathaM dharmo.anugachChati .. bR^ihaspatiruvAcha. 13\-173\-20 (88319) pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotiranantaram . buddhirAtmA cha sahitA dharmaM pashyanti nityadA .. 13\-173\-21 (88320) prANinAmiha sarveShAM sAkShibhUtaM divAnisham . etaishcha saha dharmo.api taM jIvamanugachChati .. 13\-173\-22 (88321) tvagasthi mAMsaM shukraM cha shoNitaM cha mahAmate . sharIraM varjayantyete jIvitena vivarjitam .. 13\-173\-23 (88322) tato dharmasamAyuktaH sa jIvaH sukhamedhate . iha loke pare chaiva kiM bhUyaH kathayAmi te .. yudhiShThira uvAcha. 13\-173\-24 (88323) taddarshitaM bhagavatA yathA dharmo.anugachChati . etattu j~nAtumichChAmi kathaM retaH pravartate .. bR^ihaspatiruvAcha. 13\-173\-25 (88324) annamashnanti yaddevAH sharIrasthA nareshvara . pR^ithivI vAyurAkAshamApo jyotirmanastathA .. 13\-173\-26 (88325) tatastR^ipteShu rAjendra teShu bhUteShu pa~nchasu . manaHShaShTheShu shuddhAtmanretaH sampadyate mahat .. 13\-173\-27 (88326) tato garbhaH sambhavati shleShAtstrIpuMsayornR^ipa . etatte sarvamAkhyAtaM bhUyaH kiM shrotumichChasi .. yudhiShThira uvAcha. 13\-173\-28 (88327) AkhyAtaM me bhagavatA garbhaH sa~njAyate yathA . yathA jAtastu puruShaH prapadyati taduchyatAm .. bR^ihaspatiruvAcha. 13\-173\-29 (88328) AsannamAtraH puruShastairbhUtairabhibhUyate . viprayuktashcha tairbhUtaiH punaryAtyaparAM gatim . sa cha bhUtasamAyuktaH prApnute jIva eva hi .. 13\-173\-30 (88329) tato.asya karma pashyanti shubhaM vA yadi vAshubham . devatAH pa~nchabhUtasthAH kiM bhUyaH shrotumichChasi .. yudhiShThira uvAcha. 13\-173\-31 (88330) tvagasthimAMsamutsR^ijya taishcha bhUtairvivarjitaH . jIvaH saha vasankR^itsnaM sukhaduHkhasahaH prabho .. bR^ihaspatiruvAcha. 13\-173\-32 (88331) `bhogavashyaM karmavashyaM yAtanAvashyamityapi . etattrayANAmAsAdya karmataH so.ashnute phalam ..' 13\-173\-33 (88332) jIvaH karmasamAyuktaH shIghraM retastvamAgataH . strINAM puShpaM samAsAdya sUtikAle labheta tat .. 13\-173\-34 (88333) yamasya puruShaiH klesaM yamasya puruShairvadham . duHkhaM saMsArachakraM cha naraH kleshaM sa vindati .. 13\-173\-35 (88334) iha loke sa cha prANI janmaprabhR^iti pArthiva . sukR^itaM karma vai bhu~Nkte dharmasya phalamAshritaH .. 13\-173\-36 (88335) yadi dharmaM yathAshakti janmaprabhR^iti sevate . tataH sa puruSho bhUtvA sevate niyataM sukham .. 13\-173\-37 (88336) athAntarA tu dharmasyApyadharmamupasevate . sukhasyAnantaraM duHkhaM sa jIvo.apyadhigachChati .. 13\-173\-38 (88337) adharmeNa samAyukto yamasya viShayaM gataH . mahadduHkhaM samAsAdya tiryagyonau prajAyate .. 13\-173\-39 (88338) karmaNA yena yeneha yasyAM yonau prajAyate . jIvo mohasamAyuktastanme nigadataH shR^iNu .. 13\-173\-40 (88339) yadetaduchyate shAstre setihAse cha chChandasi . yamasya viShayaM ghoraM martyo lokaH prapadyate .. 13\-173\-41 (88340) iha sthAnAni puNyAni devatulyAni bhUpate . tiryagyonyatiriktAni gatimanti cha sarvashaH .. 13\-173\-42 (88341) yamasya bhavane divye brahmalokasame guNaiH . karmabhirniyatairbaddho janturduHkhAnyupAshnute .. 13\-173\-43 (88342) yenayena tu bhAvena karmaNA puruSho gatim . prayAti paruShAM ghorAM tatte vakShyAmyataH param .. 13\-173\-44 (88343) adhItya chaturo vedAndvijo mohasamanvitaH . patitAtpratigR^ihyAtha kharayonau prajAyate .. 13\-173\-45 (88344) kharo jIvati varShANi dasha pa~ncha cha bhArata . kharo mR^ito balIvardaH saptavarShANi jIvati .. 13\-173\-46 (88345) balIvardo mR^itashchApi jAyate brahmarAkShasaH . brahmarakShashcha mAsAMstrIMstato jAyeta brAhmaNaH .. 13\-173\-47 (88346) patitaM yAjayitvA tu kR^imiyonau prajAyate . tatra jIvati varShANi dasha pa~ncha cha bhArata .. 13\-173\-48 (88347) kR^imibhAvAdvimuktastu tato jAyeta gardabhaH . gardabhaH pa~nchavarShANi pa~nchavarShANi sUkaraH .. 13\-173\-49 (88348) kukkuTaH pa~nchavarShANi pa~nchavarShANi jambukaH . shvA varShamekaM bhavati tato jAyeta mAnavaH .. 13\-173\-50 (88349) upAdhyAyastriyaH pApaM shiShyaH kuryAdabuddhimAn . sa jIva iha saMsArAMstrInApnoti na saMshayaH .. 13\-173\-51 (88350) vR^iko bhavati rAjendra tataH kravyAttataH kharaH . tataH pretaH parikliShTaH pashchAjjAyeta brAhmaNaH .. 13\-173\-52 (88351) manasA.api gurorbhAryAM yaH shiShyo yAti pApakR^it . sa ugrAnpraiti saMsArAnadharmeNeha chetasA .. 13\-173\-53 (88352) shvayonau tu sa sambhUtastrINi varShANi jIvati . tatrApi nidhanaM prAptaH kR^imiyonau prajAyate .. 13\-173\-54 (88353) kR^imibhAvamanuprApto varShamekaM tu jIvati . tatastu nidhanaM prApto brahmayonau prajAyate .. 13\-173\-55 (88354) yadi putrasamaM shiShyaM gururhanyAdakAraNe . AtmanaH kAmakAreNa sopi hiMsraH prajAyate .. 13\-173\-56 (88355) pitaraM mAtaraM chaiva yastu putro.avamanyate . so.api rAjanmR^ito jantuH pUrvaM jAyeta gardabhaH .. 13\-173\-57 (88356) gardabhatvaM tu samprApya dashavarShANi jIvati . saMvatsaraM tu kumbhIrastato jAyeta mAnavaH .. 13\-173\-58 (88357) putrasya mAtApitarau yasya ruShTAvubhAvapi . gurvapadhyAnataH sopi mR^ito jAyati gardabhaH .. 13\-173\-59 (88358) kharo jIvati mAsAMstu dasha shvA cha chaturdashaH . biDAlaH saptamAsAMstu tato jAyeta mAnavaH .. 13\-173\-60 (88359) mAtApitarAvAkrushya shArikA samprajAyate . tADayitvA tu tAveva jAyate kachChapo nR^ipa .. 13\-173\-61 (88360) kachChapo dashavarShANi trINi varShANi shalyakaH . vyAlo bhUtvA cha ShaNmAsAMstato jAyati mAnuShaH .. 13\-173\-62 (88361) bhartR^ipiNDamupAshnanyo rAjadviShTAni sevate . sopi mohasamApanno mR^ito jAyati vAnaraH .. 13\-173\-63 (88362) vAnaro dashavarShANi pa~nchavarShANi sUkaraH . shvA.atha bhUtvA tu ShaNmAsAMstato jAyati mAnuShaH .. 13\-173\-64 (88363) nyAsApahartA tu naro yamasya viShayaM gataH . yAtanAnAM shataM gatvA kR^imiyonau prajAyate .. 13\-173\-65 (88364) tatra jIvati varShANi dashapa~ncha cha bhArata . duShkR^itasya kShayaM kR^itvA tato jAyati mAnuShaH .. 13\-173\-66 (88365) asUyakaH kutsitashcha chaNDAlo duHkhamashnute . vishvAsahartA tu naro mIno jAyati durmatiH .. 13\-173\-67 (88366) bhUtvA mIno.aShTamAsAMstu mR^igo jAyati bhArata . mR^igastu chaturo mAsAMstatashChAgaH prajAyate .. 13\-173\-68 (88367) ChAgastu nidhanaM prApya pUrNe saMvatsare tataH . gauH sa sa~njAyate jantustato jAyati mAnuShaH .. 13\-173\-69 (88368) dhAnyAnyavAMstilAnmAShAnkulatthAnsarShapAMshchaNAn . kalAyAnatha mudgAMshcha godhUmAnatasIstathA .. 13\-173\-70 (88369) yastu dhAnyApahartA cha mohAjjanturachetanaH . sa jAyate mahArAja mUShiko nirapatrapaH .. 13\-173\-71 (88370) tataH pretya mahArAja mR^ito jAyati sUkaraH . sUkaro jAtamAtrastu rogeNi mriyate nR^ipa .. 13\-173\-72 (88371) shvA tato jAyate mUDhaH karmaNA tena pArthiva . bhUtvA shvA pa~nchavarShANi tato jAyati mAnavaH .. 13\-173\-73 (88372) paradArAbhimarshaM tu kR^itvA jAyati vai vR^ikaH . shvA shR^igAlastato gR^idhro vyAlaH ka~Nko bakastathA .. 13\-173\-74 (88373) bhrAturbhAryAM tu pApAtmA yo dharmayati mohitaH . puMskokilatvamApnoti so.api saMvatsaraM nR^ipa .. 13\-173\-75 (88374) sakhibhAryAM gurorbhAryAM rAjabhAryAM tathaiva cha . pradharShayitvA kAmAdyo mR^ito jAyati sUkaraH .. 13\-173\-76 (88375) sUkaraH pa~nchavarShANi dashavarShANi shvAvidhaH . biDAlaH pa~nchavarShANi dashavarShANi kukkuTaH .. 13\-173\-77 (88376) pipIlikA tu mAsAMstrInvAnaro mAsameva tu . etAnAsAdya saMsArAnkR^imiyonau prajAyate .. 13\-173\-78 (88377) tatra jIvati mAsAMstu kR^imiyonau chaturdasha . tato.adharmakShayaM kR^itvA punarjAyati mAnavaH .. 13\-173\-79 (88378) upasthite vivAhe tu yaj~ne dAne.api vA vibho . mohAtkaroti yo vighnaM sa mR^ito jAyate kR^imiH .. 13\-173\-80 (88379) kR^imirjIvati varShANi dasha pa~ncha cha bhArata . adharmisya kShayaM kR^itvA tato jAyati mAnavaH .. 13\-173\-81 (88380) pUrvaM dattvA tu yaH kanyAM dvitIye dAtumichChati . sopi rAjanmR^ito jantuH kR^imiyonau prajAyate .. 13\-173\-82 (88381) tatra jIvati varShANi trayodasha yudhiShThira . adharmasaMkShaye yuktastato jAyati mAnavaH .. 13\-173\-83 (88382) devakAryamakR^itvA tu pitR^ikAryamathApi vA . anirvApya samashnanvai mR^ito jAyati vAyasaH .. 13\-173\-84 (88383) vAyasaH shatavarShANi tato jAyati kukkuTaH . jAyate vyAlakashchApi mAsaM tasmAttu mAnuShaH .. 13\-173\-85 (88384) jyeShThaM pitR^isamaM chApi bhrAtaraM yo.avamanyate . so.api mR^ityumupAgamya krau~nchayonau prajAyate .. 13\-173\-86 (88385) krau~ncho jIvati varShaM tu tato jAyati chIrakaH . tato nidhanamApanno mAnuShatvamupAshnute .. 13\-173\-87 (88386) vR^iShalo brAhmaNIM gatvA kR^imiyonau prajAyate . [tataH samprApya nidhanaM jAyate sUkaraH punaH .. 13\-173\-88 (88387) sUkaro jAtamAtrastu rogeNa mriyate nR^ipa . shvA tato jAyate mUDhaH karmaNA tena pArthiva .. 13\-173\-89 (88388) shvA bhUtvA kR^itakarmA.asau jAyate mAnuShastataH . tatrApatyaM samutpAdya mR^ito jAyati mUShikaH .. 13\-173\-90 (88389) kR^itaghnastu mR^ito rAjanyamasya viShayaM gataH . yamasya puruShaiH kruddhairvadhaM prApnoti dAraNam .. 13\-173\-91 (88390) daNDaM samudgaraM shUlamagnikumbhaM cha dAruNam . asipatravanaM ghoravAlukaM kUTashAlmalIm .. 13\-173\-92 (88391) etAshchAnyAshcha bahvIshcha yamasya viShayaM gataH . yAtanAH prApya tatrogrAstato vadhyati bhArata .. 13\-173\-93 (88392) tato hataH kR^itaghnaH sa tatrograirbharatarShabha . saMsArachakramAsAdya kR^imiyonau prajAyate .. 13\-173\-94 (88393) kR^imirbhavati varShANi dashapa~ncha cha bhArata . tato garbhaM samAsAdya tatraiva mriyate shishuH .. 13\-173\-95 (88394) tato garbhashatairjanturbahubhi samprapadyate . saMsArAMshcha bahUngatvA tatasmiryakShu jAyate .. 13\-173\-96 (88395) tato duHkhamanuprApya bahuvarShagaNAniha . sa punarbhavasaMyuktastataH kUrmaH prajAyate .. 13\-173\-97 (88396) dadhi hR^itvA bakashchApi plavo matsyAnasaMskR^itAn . chorayitvA tu durbuddhirmadhudaMshaH prajAyate .. 13\-173\-98 (88397) phalaM vA mUlakaM hR^itvA apUpaM vA pipIlikAH . chorayitvA cha niShpAvaM jAyate halagolakaH .. 13\-173\-99 (88398) pAyasaM chorayitvA tu tittiritvamavApnute . hR^itvA piShTamayaM pUpaM kumbholUkaH prajAyate .. 13\-173\-100 (88399) ayo hR^itvA tu durbuddhirvAyaso jAyate naraH . kAMsyaM hR^itvA tu durbaddhirhArito jAyate naraH .. 13\-173\-101 (88400) rAjataM bhAjanaM hR^itvA kapotaH samprajAyate . hR^itvA tu kA~nchanaM bhANDaM kR^imiyonau prajAyate .. 13\-173\-102 (88401) patrorNaM chorayitvA tu kR^ikalatvaM nigachChati . kaushikaM tu tato hR^itvA naro jAyati vartakaH .. 13\-173\-103 (88402) aMshukaM chorayitvA tu shukro jAyati mAnavaH . chorayitvA dukUlaM tu mR^ito haMsaH prajAyate .. 13\-173\-104 (88403) krau~nchaH kArpAsikaM hR^itvA mR^ito jAyati mAnavaH . chorayitvA naraH paTTaM tvAvikaM chaiva bhArata . kShaumaM cha vastramAdAya shasho jantuH prajAyate .. 13\-173\-105 (88404) varNAnhR^itvA tu puruSho mR^ito jAyati barhiNaH . hR^itvA raktAni vastrANi jAyate jIvajIvakaH .. 13\-173\-106 (88405) varNakAdIMstathA gandhAMshchorayitveha mAnavaH . ChundundaritvamApnoti rAja.NllobhaparAyaNaH .. 13\-173\-107 (88406) tatra jIvati varShANi tato dasha cha pa~ncha cha . adharmasya kShayaM gatvA tato jAyati mAnuShaH .. 109a chorayitvA payashchApi balAkA samprajAyate.. 110a yastu chorayate tailaM naro mohasamanvitaH. 110b sopi rAjanmR^ito jantustailapAyI prajAyate.. 111a ashastraM puruShaM hatvA sashastraH puruShAdhamaH. 111b arthArthI yadi vA vairI sa mR^ito jAyate svaraH.. 112a kharo jIvati varShe dve tataH shastreNa vadhyate. 112b sa mR^ito mR^igayonau tu nityodvigno.abhijAyate.. 113a mR^igo vadhyati shastreNa gate saMvatsare tu saH. 113b hato mR^igastato mInaH sopi jAlena badhyate.. 114a mAse chaturthe samprApte shvApadaH samprajAyate. 114b shvApado dashavarShANi dvIpI varShANi pa~ncha cha.. 115a tatastu nidhanaM prAptaH kAlaparyAyachoditaH. 115b adharmasya kShayaM kR^itvA tato jAyati mAnuShaH.. 116a striyaM hatvA tu durbuddhiryamasya viShayaM gataH. 116b bahUnkleshAnsamAsAdya narakAnekaviMshatim.. 117a tataH pashchAnmahArAja kR^imiyonau prajAyate. 117b kR^imirviMshativarShANi bhUtvA jAyati mAnuShaH.. 118a bhojanaM chorayitvA tu makShikA jAyate naraH. 118b makShikAsa~Nghavashago bahUnmAsAnbhavatyuta.. 119a tataH pApakShayaM kR^itvA mAnuShatvamavApnute. 119b `bhakShyaM hR^itvA tu puruSho jAlapAshaH prajAyate.. 120a svAdyaM hR^itvA tu puruShashchIrapAshaH prajAyate.' 120b dhAnyaM hR^itvA tu puruSho lomashaH samprajAyate.. 121a tathA piNyAkasammishramashanaM chorayennaraH. 121b sa jAyate bhR^itidhano dAruNo mUShiko naraH.. 122a dashanvai mAnuShAnnityaM pApAtmA sa vishAmpate. 122b ghR^itaM hR^itvA tu durbuddhiH kAkamadguH prajAyate.. 123a matsyamAMsamatho hR^itvA kAko jAyati durmatiH. 123b lavaNaM chorayitvA tu chirikAkaH prajAyate. 124a vishvAsena tu nikShiptaM yo vinihnoti mAnavaH. 124b sa gatAyurnarastAta matsyayonau prajAyate.. 125a matsyayonimanuprApya mR^ito jAyati mAnuShaH. 125b mAnuShatvamanuprApya kShINAyurupapadyate.. 126a pApAni tu narAH kR^itvA tiryagjAyanti bhArata. 126b na chAtmanaH prayANAnte dharmaM jAnanti ka~nchana.. 127a ye pApAni narAH kR^itvA nirasyanti vrataiH sadA. 127b sukhaduHkhasamAyuktA vyathitAste bhavantyuta.. 128a apumAMsaH prajAyante mlechChAshchApi na saMshayaH. 128b narAH pApasamAchArA lobhamohasamanvitAH.. 129a varjayanti cha pApAni janmaprabhR^iti ye narAH. 129b arogA rUpavantaste dhaninashcha bhavantyuta.. 130a striyo.apyetena kalpena kR^itvA pApamavApnuyuH. 130b eteShAmeva jantUnAM bhAryAtvamupayAnti tAH.. 131a parasvaharaNe doShAH sarva eva prakIrtitAH. 131b etaddhi leshamAtreNa kathitaM te mayA.anagha.. 132a aparasminkathAyoge bhUyaH shroShyasi bhArata. 132b etanmayA mahArAja brahmaNo gadataH purA.. 133a surarShINAM shrutaM madhye pR^iShTashchApi yathAtatham. 133b mayA.api tachcha kArtsnyena yathAvadanuvarNitam. 133c etachChrutvA mahArAja dharme kuru manaH sadA.. .. 13\-173\-108 (88407) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trisaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 173 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-173\-13 muhUrtamiva roditveti jha.pAThaH .. 7\-173\-32 jIvaH sa bhagavankvasthaH sukhaduHkhe samashnute iti jha.pAThaH .. 7\-173\-51 upAdhyAyasya yaH pApaM iti jha.pAThaH .. 7\-173\-52 prAk shvA bhavati iti jha.pAThaH .. 7\-173\-58 kumbhIro nakraH .. 7\-173\-64 pa~nchavarShANi mUShikaH iti jha.pAThaH .. 7\-173\-65 saMsArANAM shataM iti jha.pAThaH .. 7\-173\-99 niShpAvaM rAjamASham . halagolakaH dIrghapuchCho golarUpI kITavisheShaH .. 7\-173\-100 kumbholUka ulUkajAtibhedaH .. 7\-173\-101 hAritaH pakShivisheShaH .. 7\-173\-103 patrormaM dhautakausheyam .. 7\-173\-106 varNAn haritAlAdIn .. 7\-173\-122 kAkamadguH shR^i~NgavAn jalapakShI .. 7\-173\-128 asaMvAsAH prajAyante iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 174 .. shrIH .. 13\.174\. adhyAyaH 174 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bR^ihaspatinA yudhiShThiraMprati pashchAttApAderbrAhmaNebhyo.annadAnasya cha pApaparihAropAyatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . adharmasya gatirbrahmankathitA me tvayA.anagha . dharmasya tu gatiM shrotumichChAmi vadatAMvara .. 13\-174\-1 (88408) kR^itvA karmANi pApAni kathaM yAnti shubhAM gatim . karmaNA cha kR^iteneha kena yAnti shubhAM gatim .. 13\-174\-2 (88409) bR^ihaspatiruvAcha. 13\-174\-3x (7376) kR^itvA pApAni karmANi adharmavashamAgataH . manasA viparItena nirayaM pratipadyate .. 13\-174\-3 (88410) mohAdadharmaM yaH kR^itvA punaH samanutapyate . manaHsamAdhisaMyukto na sa seveta duShkR^itam .. 13\-174\-4 (88411) [yathAyathA manastasya duShkR^itaM karma garhate . tathAtathA sharIraM tu tenAdharmeNa muchyate .. 13\-174\-5 (88412) yadi vyAharate rAjanviprANAM dharmavAdinAm . tato.adharmakR^itAtkShipramapavAdAtpramuchyate ..] 13\-174\-6 (88413) yathAyathA naraH samyagadhramamanubhAShate . samAhitena manasA vimuchyeta tathAtathA . bhuja~Nga iva nirmokAtpUrvabhuktAjjarAnvitAt .. 13\-174\-7 (88414) dattvA viprasya dAnAni vividhAni samAhitaH . manaHsamAdhisaMyuktaH sugatiM pratipadyate .. 13\-174\-8 (88415) pradAnAni tu vakShyAmi yAni dattvA yudhiShThira . naraH kR^itvA.apyakAryANi tato dharmeNa yujyate .. 13\-174\-9 (88416) sarveShAmeva dAnAnAmannaM shreShThamudAhR^itam . pUrvamannaM pradAtavyamR^ijunA dharmamichChatA .. 13\-174\-10 (88417) prANA hyannaM manuShyANAM tasmAjjantushcha jAyate . anne pratiShThito lokastasmAdannaM prashasyate .. 13\-174\-11 (88418) annameva prashaMsanti devarShipitR^imAnavAH . annasya hi pradAnena svargamApnoti mAnavaH .. 13\-174\-12 (88419) nyAyalabdhaM pradAtavyaM dvijAtibhyo.annamuttamam . svAdhyAyasamupetebhyaH prahR^iShTenAntarAtmanA .. 13\-174\-13 (88420) yasya hyannamupAshnanti brAhmaNAnAM shataM dasha . hR^iShTena manasA dattaM na sa tiryaggatirbhavet .. 13\-174\-14 (88421) brAhmaNAnAM sahasrANi dasha bhojya nararShabha . naro.adharmAtpramuchyeta yogeShvabhirataH sadA .. 13\-174\-15 (88422) bhaikShyeNAnnaM samAhR^itya dadyAdannaM dvijeShu vai . suvarNadAnAtpApAni nashyanti subahUnyapi .. 13\-174\-16 (88423) dattvA vR^ittikarIM bhUmiM pAtakenApi muchyate . pArAyaNaishcha vedAnAM muchyate pAtakairdvijaH .. 13\-174\-17 (88424) gAyatryAshchaiva lakSheNa gosahasrasya tarpaNAt . vedArthaM j~nApayitvA tu shuddhAnviprAnyathArthataH .. 13\-174\-18 (88425) sarvatyAgAdibhishchaiva muchyate pAtakairdvijaH . sarvAtithyaM paraM hyeShAM tasmAddAnaM paraM smR^itam .. 13\-174\-19 (88426) ahiMsanbrAhmaNasvAni nyAyena paripAlya cha . kShatriyastarasA prAptamannaM yo vai prayachChati .. 13\-174\-20 (88427) dvijebhyo vedavR^iddhebhyaH prayataH susamAhitaH . tenApohati dharmAtmanduShkR^itaM karma pANDava .. 13\-174\-21 (88428) ShaDbhAgaparishuddhaM cha kR^iSherbhAgamupArjitam . vaishyo.adadaddvijAtibhyaH pApebhyaH parimuchyate .. 13\-174\-22 (88429) avApya prANasaMdehaM kArkashyena samArjitam . annaM dattvA dvijAtibhyaH shUdraH pApAtpramuchyate .. 13\-174\-23 (88430) aurasena balenAnnamarjayitvA.avihiMsakaH . yaH prayachChati viprebhyo na sa durgANi pashyati .. 13\-174\-24 (88431) nyAyenaivAptamannaM tu naro harShasamanvitaH . dvijebhyo vedavR^iddhebhyo dattvA pApAtpramuchyate .. 13\-174\-25 (88432) annamUrjaskaraM loke dattvorjasvI bhavennaraH . satAM panthAnamAvR^itya sarvapApaiH pramuchyate .. 13\-174\-26 (88433) `shUdrAnnaM naiva bhoktavyaM viprairdharmaparAyaNaiH . Apadyeva svadAsAnAM bhoktavyaM svayamudyataiH .. 13\-174\-27 (88434) dAnavadbhiH kR^itaH panthA yena yAnti manIShiNaH . te hi prANasya dAtArastebhyo dharmaH sanAtanaH .. 13\-174\-28 (88435) sarvAvasthaM manuShyeNa nyAyenAnnamupArjitam . kAryaM pAtrAgataM nityamannaM hi paramA gatiH .. 13\-174\-29 (88436) annasya hi pradAnena naro raudraM na sevate . tasmAdannaM pradAtavyamanyAyaparivarjitam .. 13\-174\-30 (88437) yatedbrAhmaNapUrvaM hi bhoktumannaM gR^ihI sadA . avandhyaM divasaM kuryAdannapAnIyadAnataH .. 13\-174\-31 (88438) bhojayitvA dashashataM naro vedavidAM nR^ipa . nyAyaviddharmaviduShAmitihAsavidAM tathA .. 13\-174\-32 (88439) na yAti narakaM ghoraM saMsArAMshcha na sevate . sarvakAmasamAyuktaH pretya chApyashnute sukham .. 13\-174\-33 (88440) evaM sukhasamAyukto ramate vigatajvaraH . rUpavAnkIrtimAMshchaiva dhanavAMshchopapadyate .. 13\-174\-34 (88441) etatte sarvamAkhyAtamannadAnaphalaM mahUt . mUlametattu dharmANAM pradAnAnAM cha bhArata .. .. 13\-174\-35 (88442) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatuHsaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 117 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-174\-12 pradAnena rantidevo divaM gataH iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 175 .. shrIH .. 13\.175\. adhyAyaH 175 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bR^ihaspatInA yudhiShThiraMpratyahiMsAprashaMsanam. 1 . . ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ahiMsA vaidikaM karma dhyAnamindriyasaMyamaH . tapo.atha gurushushrUShA kiM shreyaH puruShaM prati .. 13\-175\-1 (88443) bR^ihaspatiruvAcha. 13\-175\-2x (7377) sarvANyetAni dharmasya pR^ithagdvArANi nityashaH . shR^iNu saMkIrtyamAnAni ShaDeva bharatarShabha .. 13\-175\-2 (88444) hanta niHshreyasaM jantorahaM vakShyAmyanuttamam . ahiMsApAshrayaM dharmaM dAnto vidvAnsamAcharet .. 13\-175\-3 (88445) tridaNDaM sarvabhUteShu nidhAya puruShaH shuchiH . kAmakrodhau cha saMyamya tataH siddhimavApnute .. 13\-175\-4 (88446) ahiMsakAni bhUtAni daNDena vinihanti yaH . AtmanaH sukhamanvichChansa pretya na sukhI bhavet .. 13\-175\-5 (88447) Atmopamastu bhUteShu yo vai bhavati pUruShaH . tyaktadaNDo jitakrodhaH sa pretya sukhamedhate .. 13\-175\-6 (88448) sarvabhUtAtmabhUtasya sarvabhUtAni pashyataH . devA.api mArge muhyanti hyapadasya padeShiNaH .. 13\-175\-7 (88449) na tatparasya saMdadhyAtpratikUlaM yadAtmanaH . eSha sA~NgrAhiko dharmaH kAmAdanyaH pravartate .. 13\-175\-8 (88450) prakhyApane cha dAne cha sukhaduHkhe priyApriye . Atmaupamyena puruShaH pramANamadhigachChati .. 13\-175\-9 (88451) yathA paraH prakramate pareShu tathA pare prakramante parasmin . niShevate svasamAM jIvaloke yathA dharmo naipuNenopadiShTaH. 13\-175\-10 (88452) vaishampAyana uvAcha. 13\-175\-11x (7378) ityuktvA taM suragurudharmarAjaM yudhiShThiram . divAmachakrame dhImAnpashyatAmeva nastadA .. .. 13\-175\-11 (88453) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 175 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-175\-7 sarveShAM bhUtAnAmAtmabhUtasyA.a.aduHkheneva paraduHkhenApyudvijataH .. 7\-175\-10 hiMsito hinasti pAlitaH pAlayati tasmaHtpAlayedeva no hiMsayedityarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 176 .. shrIH .. 13\.176\. adhyAyaH 176 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudiShThiraMprati hiMsAyA mAMsabhakShaNasya cha garhaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . tato yudhiShThiro rAjA sharatalpe pitAmaham . punareva mahArAja paprachCha vadatAMvaraH .. 13\-176\-1 (88454) yudhiShThira uvAcha. 13\-176\-2x (7379) R^iShayo brAhmaNA devAH prashaMsanti mahAmate . ahiMsAlakShaNaM dharmaM vedaprAmANyadarshanAt .. 13\-176\-2 (88455) karmaNA na naraH kurvanhiMsAM pArthivasattama . vAchA cha manasA chaivaM tato duHkhAtpramuchyate .. 13\-176\-3 (88456) bhIShma uvAcha. 13\-176\-4x (7380) chaturvidheyaM nirdiShTA hyahiMsA brahmavAdibhiH . ekaikato.api vibhraShTA na bhavatyarisUdana .. 13\-176\-4 (88457) yathA sarvashchatuShpAdvai tribhiH pAdairna tiShThati . tathaiveyaM mahIpAla kAraNaiH prochyate tribhiH .. 13\-176\-5 (88458) yathA nAgapade.anyAni padAni padagAminAm . sarvANyevApidhIyante padajAtAni kau~njare .. 13\-176\-6 (88459) evaM lokeShvahiMsA tu nirdiShTA dharmataH purA . karmNA lipyate janturvAchA cha manasA.api cha .. 13\-176\-7 (88460) pUrvaM tu manasA tyaktvA tyajedvAchA.atha karmaNA . `hiMsAM tu nopayu~njIta tathA hiMsA chaturvidhA .. 13\-176\-8 (88461) kAye manasi vAkye.api doShA hyete prakIrtitAH'. [na bhakShayati yo mAMsaM trividhaM sa vimuchyate .. 13\-176\-9 (88462) trikAraNaM tu nirdiShTaM shrUyate brahmavAdibhiH . mano vAchi tathA.a.asvAde doShA hyeShu pratiShThitAH ..] 13\-176\-10 (88463) na bhakShayantyato mAMsaM tapoyuktA manIShiNaH . doShAMstu bhakShaNe rAjanmAMsasyeha nibodha me .. 13\-176\-11 (88464) putra mAMsopamaM jAnankhAdate yo vichetanaH . mAMsaM mohasamAyuktaH puruShaH so.adhamaH smR^itaH .. 13\-176\-12 (88465) pitR^imAtR^isamAyoge putratvaM jAyate yathA . hiMsAM kR^itvA.avashaH pApo bhUyiShThaM jAyate tathA .. 13\-176\-13 (88466) rasashcha hR^idi jihvAyA j~nAnaM praj~nAyate yathA . tathA shAstreShu niyataM rAgo hyAsvAditAdbhavet .. 13\-176\-14 (88467) saMskR^itAsaMskR^itAH pakvA lavaNAlavaNAstathA . prajAyante yathA bhAvAstathA chittaM nirudhyate .. 13\-176\-15 (88468) bherImR^ida~NgashabdAMshcha tantrIshabdAMshcha puShkalAn . niSheviShyanti vai mandA mAMsabhakShAH kathaM narAH .. 13\-176\-16 (88469) `pareShAM dhanadhAnyAnAM hisakAH stAvakAstathA . prashaMsakAshcha mAMsasya nityaM svarge bahiShkR^itAH ..' 13\-176\-17 (88470) achintitamanirdiShTamasa~Nkalpitameva cha . rasagR^iddhyA.abhibhUtA ye prashaMsanti phalArthinaH .. 13\-176\-18 (88471) prashaMsA hyeva mAMsasya doShakalpaphalAnvitA .. 13\-176\-19 (88472) `bhasma viShThA kR^imirvA.api niShThA yasyedR^ishI dhruvA . sa kAyaH parapIDAbhiH kathaM dhAryovipashchitA ..' 13\-176\-20 (88473) jIvitaM hi parityajya bahavaH sAdhavo janAH . svamAMsaiH paramAMsAni paripAlya divaM gatAH .. 13\-176\-21 (88474) evameShA mahArAja chaturbhiH kAraNaiH smR^itA . ahiMsA tava nirdiShTA sarvadharmAnusaMhitA .. .. 13\-176\-22 (88475) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTsaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 176 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-176\-4 manasA vachasA karmaNA bhakShaNeneti chaturvidhA hiMsA . tatra ekena tyaktA sarvAtmanA tyaktA na bhavati .. 7\-176\-6 nAgapade gajapade kShudrapadAnAmiva sarveShAM dharmANAM samAvesho bhavati ahiMsAyAm . kau~njare pade datte sati sarvANi padAni yathA pidhIyante evaM hiMsAyAM sarve dharmAH pidhIyante .. 7\-176\-13 yathA trIpuMyoge nAntarIyakaM putrajanma evaM hiMsakasya bhUyiShThaM pApayonau janmetyarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 177 .. shrIH .. 13\.177\. adhyAyaH 177 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mAMsabhakShaNAbhakShaNayoH krameNa nindAprashaMsane .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ahiMsA paramo dharma ityuktaM bahushastvayA . shrAddheShu cha bhavAnAha pitR^INAM mAMsamIpsitam .. 13\-177\-1 (88476) mAMsairbahuvidhaiH proktastvayA shrAddhavidhiH purA . ahatvA cha kuto mAMsamevametadvirudhyate .. 13\-177\-2 (88477) jAto naH saMshayo dharme mAMsasya parivarjane . doSho bhakShayata kaH syAtkashchAbhakShayato guNaH .. 13\-177\-3 (88478) hatvA bhakShayato vA.api pareNopahR^itasya vA . hanyAdvA yaH parasyArthe krItvA vA bhakShayennaraH .. 13\-177\-4 (88479) etadichChAmi tattvena kathyamAnaM tvayA.anagha . nishchayena chikIrShAmi dharmametaM sanAtanam .. 13\-177\-5 (88480) kathamAyuravApnoti kathaM bhavati satvavAn . kathamavya~NgatAmeti lakShaNyo jAyate katham .. 13\-177\-6 (88481) bhIShma uvAcha. 13\-177\-7x (7381) mAMsasyAbhakShaNAdrAjanyo dharmaH kurunandana . taM me shR^iNu yathAtattvaM yashchAsya vidhiruttamaH .. 13\-177\-7 (88482) rUpamavya~NgatAmAyurbuddhiM satvaM balaM smR^itim . prAptukAmairnarairhiMsA varjanIyA kR^itAtmabhiH .. 13\-177\-8 (88483) R^iShINAmatra saMvAdo bahushaH kurunandana . babhUva teShAM tu mataM yattachChR^iNu yudhiShThira .. 13\-177\-9 (88484) yo yajetAshvamedhena mAsimAsi yatavrataH . varjayenmadhu mAMsaM cha samametadyudhiShThira .. 13\-177\-10 (88485) saptarShayo vAlakhilyAstathaiva cha marIchipAH . mAMsasyAbhakShaNaM rAjanprashaMsanti manIShiNaH .. 13\-177\-11 (88486) na bhakShayati yo mAMsaM na cha hanyAnna ghAtayet . tanmitraM sarvabhUtAnAM manuH svAyaMbhuvo.abravIt .. 13\-177\-12 (88487) adhR^iShyaH sarvabhUtAnAM vishvAsyaH sarvajantuShu . sAdhUnAM sammato nityaM bhavenmAMsaM vivarjayan .. 13\-177\-13 (88488) svamAMsaM paramAMsena yo vardhayitumichChati . avishvAsyo.avasIdetsa iti hovAcha nAradaH .. 13\-177\-14 (88489) dadAti yajate chApi tapasvI cha bhavatyapi . madhumAMsanivR^ittyeti prAha chaivaM bR^ihaspatiH .. 13\-177\-15 (88490) mAsimAsyashvamedhena yo yajeta shataM samAH . na khAdati cha yo mAMsaM samametanmataM mama .. 13\-177\-16 (88491) sadA yajati satreNa sadA dAnaM prayachChati . sadA tapasvI bhavati madyamAMsavivarjanAt .. 13\-177\-17 (88492) sarve vedA na tatkuryuH sarve yaj~nAshcha bhArata . yo bhakShayitvA mAMsAni pashchAdapi nivartate .. 13\-177\-18 (88493) `bhakShayitvA nimitte.api duShkaraM kurute tapaH.' duShkaraM cha rasaj~nena mAMsasya parivarjanam . chartuM vratamidaM shreShThaM sarvaprANyabhayapradam .. 13\-177\-19 (88494) sarvabhUteShu yo vidvAndadAtyabhayadakShiNAm . dAtA bhavati loke sa prANAnAM nAtra saMshayaH . evaM vai paramaM dharmaM prashaMsanti manIShiNaH .. 13\-177\-20 (88495) prANA yathA.a.atmano.abhIShTA bhUtAnAmapi vai tathA . Atmaupamyena gantavyaM buddhimadbhiH kR^itAtmabhiH .. 13\-177\-21 (88496) vikIrNakarNakenApi tR^iNamaspandane bhayam . kiM punarhanyamAnAnAM tarasA jIvitArthinAm . arogANAmapApAnAM pApairmAMsopajIvibhiH .. 13\-177\-22 (88497) mR^ityuto bhayamastIti sha~NkAyAM duHkhamuttaram . dharmasyAyatanaM tasmAnmAMsasya parivarjanam .. 13\-177\-23 (88498) ahiMsA paramo dharmastathA.ahiMsA paraM tapaH . ahiMsA paramaM satyaM tato dharmaH pravartate .. 13\-177\-24 (88499) na hi mAMsaM tR^iNAtkAShThAdupalAdvA.api jAyate . hatvA jantuM tato mAMsaM tasmAddoShastu bhakShaNe .. 13\-177\-25 (88500) svAhAsvAdhAmR^itabhujo devAH satyArjavapriyAH . rAkShasendrabhayAnmuktAH sarvabhUtaparAyaNAH .. 13\-177\-26 (88501) kAntAreShvatha ghoreShu durgeShu gahaneShu cha . rAtrAvahani sandhyAsu chatvareShu sabhAsu cha .. 13\-177\-27 (88502) udyateShu cha shastreShu mR^igavyAlahateShu cha . amAMsabhakShaNAdrAjanna bhayaM teShu vidyate .. 13\-177\-28 (88503) sharaNyaH sarvabhUtAnAM vishvAsyaH sarvajantuShu . anudvegakaro loke na chApyudvijate sadA .. 13\-177\-29 (88504) yadi chetsvAdako na syAnna tadA ghAtako bhavet . ghAtakaH khAdakArthAya taddhAtayati vai naraH .. 13\-177\-30 (88505) abhakShyametaditi vai iti hiMsA nivartate . khAdakakramato hiMsA mR^igAdInAM pravartate .. 13\-177\-31 (88506) yasmAdgrasati chaivAyurhiMsakAnAM mahAdyute . tasmAdvivarjayenmAMsaM ya ichChedbhUtimAtmanaH .. 13\-177\-32 (88507) trAtAraM nAdhigachChanti raudrAH prANivihiMsakAH . udvejakAstu bhUtAnAM yathA vyAlamR^igAstathA .. 13\-177\-33 (88508) lobhAdvA buddhimohAdvA balavIryArthameva cha . saMsargAdatha pApAnAmadharmo ruchito nR^iNAm .. 13\-177\-34 (88509) svamAMsaM paramAMsena yo vardhayitumichChati . udvignarAShTre vasati yatra yatrAbhijAyate .. 13\-177\-35 (88510) dhanyaM yashasyAmAyuShyaM svargyaM svastyayanaM mahat . mAMsasyAbhakShaNaM prAhurniyatAH paramarShayaH .. 13\-177\-36 (88511) idaM tu khalu kaunteya shrutamAsItpurA mayA . mArkaNDeyasya vadato ye doShA mAMsabhakShaNe .. 13\-177\-37 (88512) yo hi khAdati sAMsAni prANinAM jIvitaiShiNAm . sadA bhavati vai pApaH prANihantA tathaiva saH .. 13\-177\-38 (88513) dhanena krayiko hanti khAdakashchopabhogataH . ghAtako vadhabandhAbhyAmityeSha trividho vadhaH .. 13\-177\-39 (88514) akhAdannanumodaMshcha bhAvadoSheNa mAnavaH . yo.anumodati hanyantaM so.api doSheNa lipyate .. 13\-177\-40 (88515) adhR^iShyaH sarvabhUtAnAmAyuShmAnnirujaH sadA . bhavatyabhakShayanmAsaM dayAvAnprANinAmiha .. 13\-177\-41 (88516) hiraNyadAnairgodAnairbhUmidAnaishcha sarvashaH . mAMsasyAbhakShaNe dharmo vishiShTa iti naH shrutiH .. 13\-177\-42 (88517) aprokShitaM vR^ithAmAsaM vidhihInaM na bhakShayet . bhakShayannirayaM yAti naro nAstyatra saMshayaH .. 13\-177\-43 (88518) prokShitAbhyukShitaM mAMsaM tathA brAhmNakAmyayA . alpadoShamiti j~neyaM viparite tu lipyate .. 13\-177\-44 (88519) khAdakasya kR^ite jantUnyo hanyAtpuruShAdhamaH . mahAdoShakarastatra ghAtako na tu khAdakaH .. 13\-177\-45 (88520) ijyAyaj~nashrutikR^itairyA mArgairabudho.adhamaH . hanyAjjantUnmAMsagR^idhnuH sa vai narakabhA~NnaraH .. 13\-177\-46 (88521) bhakShayitvA.api yo mAMsaM pashchAdapi nivartate . tasyApi sumahAndharmo yaH pApAdvinivartate .. 13\-177\-47 (88522) AhartA chAnumantA cha vishastA krayavikrayI . saMskartA chopabhoktA cha ghAtakAH sarva eva te .. 13\-177\-48 (88523) idamanyattu vakShyAmi pramANaM vidhinirmitam . purANamuShibhirjuShTaM vedeShu parinishchitam .. 13\-177\-49 (88524) pravR^ittilakShaNe dharme phalArthibhirabhidrute . yathoktaM rAjashArdUla na tu tanmokShakAraNam .. 13\-177\-50 (88525) haviryatsaMskR^itaM mantraiH prokShitAbhyukShitaM shuchi . vedoktena pramANena pitR^INAM prakriyAsu cha . pravR^ittidharmiNA bhakShyaM nAnyathA manurabravIt .. 13\-177\-51 (88526) asvargyamayashasyaM cha rakShovadbharatarShabha . vidhihInaM naraH pUrvaM mAMsaM rAjanna bhakShayet .. 13\-177\-52 (88527) ya ichChetpuruSho.atyantamAtmAnaM nirupadravam . sa varjayeta mAMsAni prANinAmiha sarvashaH .. 13\-177\-53 (88528) shrUyate hi purAkalpe nR^iNAM vrIhimayaH pashuH . yenAyajanta vidvAMsaH puNyalokaparAyaNAH .. 13\-177\-54 (88529) R^iShibhiH saMshayaM pR^iShTo vasushchedipatiH purA . abhakShyamapi mAMsaM yaH prAha bhakShyamiti prabho .. 13\-177\-55 (88530) AkAshAdavaniM prAptastataH sa pR^ithivIpatiH . yastadeva punashchoktvA vivesha dharaNItalam .. 13\-177\-56 (88531) prajAnAM hitakAmena tvagastyena mahAtmanA . AraNyAH sarvadaivatyAH prokShitAstApasairmR^igAH .. 13\-177\-57 (88532) kriyA hyevaM na hIyante pitR^idaivatasaMshritAH . prIyante pitarashchaiva nyAyato mAMsatarpitAH .. 13\-177\-58 (88533) idaM tu shR^iNu rAjendra mAMsasyAbhakShaNe guNAH . [abhakShaNe sarvasukhaM mAMsasya manujAdhipa ..] 13\-177\-59 (88534) yastu varShashataM pUrNaM tapastapyetsudAruNam . yashchaiva varjayenmAMsaM samametanmataM mama .. 13\-177\-60 (88535) kaumudyAstu visheSheNa shuklapakShe narAdhipa . varjayetsarvamAMsAni dharmo hyatra vidhIyate .. 13\-177\-61 (88536) [chaturo vArShikAnmAsAnyo mAMsaM parivarjayet . chatvAri bhadrANyApnoti kIrtimAyuryasho balam .. 13\-177\-62 (88537) athavA mAsamekaM vai sarvamAMsAnyabhakShayan . atItya sarvaduHkhAni sukhaM jIvennirAmayaH .. 13\-177\-63 (88538) varjayanti hi mAMsAni mAsashaH pakShashopi vA . teShAM hiMsAnivR^ittAnAM brahmaloko vidhIyate ..] 13\-177\-64 (88539) mAMsaM tu kaumudaM pakShaM varjitaM pArtha rAjabhiH . sarvabhUtAtmabhUtasthairviditArthaparAvaraiH .. 13\-177\-65 (88540) nAbhAgenAmbarISheNa gayena cha mahAtmanA . AyuShA.athAnaraNyena dilIparaghusUnubhiH .. 13\-177\-66 (88541) kArtavIryAniruddhAbhyAM nahuSheNa yayAtinA . nR^igeNa viShvagashvena tathaiva shashabindunA .. 13\-177\-67 (88542) yuvanAshvena cha tathA shibinaushInareNa cha . muchukundena mAndhAtrA harishchandreNa vA vibho .. 13\-177\-68 (88543) satyaM vadata mA.asatyaM satyaM dharmaH sanAtanaH . harishchandrashcharati vai divi satyena chandravat .. 13\-177\-69 (88544) shyenachitreNa rAjendra somakena vR^ikeNa cha . raivate rantidevena vasunA sR^i~njayena cha .. 13\-177\-70 (88545) etaishchAnyaishcha rAjendra kR^ipeNa bharatena cha . duShyantena karUshena rAmAlarkanalaistathA . vichakAshvena niminA janakena cha dhImatA .. 13\-177\-71 (88546) ailena pR^ithunA chaiMva vIrasenena chaiva ha . ikShvAkuNA shambhunA cha shvetena sagareNa cha .. 13\-177\-72 (88547) ajena dhundhunA chaiva tathaiva cha subAhunA . haryashvena cha rAjendra kShupeNa bharatena cha .. 13\-177\-73 (88548) etaishchAnyaishcha rAjendri purA mAMsaM na bhakShitam . shAradaM kaumudaM mAsaM tataste svargamApnuvan .. 13\-177\-74 (88549) brahmaloke cha tiShThanti jvalamAnAH shriyA.anvitAH . upAsyamAnA gandharvaiH strIsahasrasamanvitAH .. 13\-177\-75 (88550) tadetaduttamaM dharmamahiMsAdharmalakShaNam . ye charanti mahAtmAno nAkapR^iShThe vasanti te .. 13\-177\-76 (88551) madhu mAMsaM cha ye nityaM varjayantIha dhArmikAH . janmaprabhR^iti madyaM cha sarva te munayaH smR^itAH .. 13\-177\-77 (88552) imaM dharmamamAMsAdaM yashcharenachChrAvayIta vA . api chetsudurAchAro na jAtu nirayaM vrajet .. 13\-177\-78 (88553) paThedvA cha idaM rAja~nshR^iNuyAdvA.apyabhIkShNashaH . amAMsabhakShaNavidhiM pavitramR^iShipUjitam .. 13\-177\-79 (88554) vimuktaH sarvapApebhyaH sarvakAmairmahIyate . vishiShTatAM j~nAtiShu cha labhate nAtra saMshayaH . `ahiMsro dAnashIlashcha madhumAMsavivarjitaH ..' 13\-177\-80 (88555) ApannashchApado muchyedbaddho muchyeta bandhanAt . muchyettathA.a.aturo rogAdduHkhAnmuchyeta duHkhitaH .. 13\-177\-81 (88556) tiryagyoniM na gachCheta rUpavAMshcha bhavennaraH . R^iddhimAnvai kurushreShTha prApnuyAchcha mahadyashaH .. 13\-177\-82 (88557) etatte kathitaM rAjanmAMsasya parivarjane . pravR^ittau cha nivR^ittau cha vidhAnamR^iShinirmitam .. .. 13\-177\-83 (88558) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 177 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-177\-18 nahi kR^itsno vedastathA tadbodhitA yaj~nAshcha puruShaM hiMsAyAM pavartayanti . kintu parisaMkhyAvidhayA nivR^ittimeva bodhayantItyarthaH .. 7\-177\-33 vyAlamR^igAH mAMsAdapashavaH .. 7\-177\-40 hanyantaM hanyamAnam .. 7\-177\-46 ijyA devapUjA yaj~no.ashvamedhAdistadarthaM shrutikR^itairmArgairupAyairabudho yaj~nopaniShadamajAnanmAMsagR^idhnuH . kevalaM yaj~navyAjena mAMsaM bhoktukAmaH .. 7\-177\-50 pravattilakShaNo dharmaH prajArthibhirudAhR^itaH . yathoktaM rAjashArdUla natu tanmokShakA~NkShiNAm. iti jha. pAThaH .. 7\-177\-57 AraNyAH prokShitA iti paryagnikR^itAnAraNyAnutsR^ijantIti shruterAraNyairyaj~naM kR^itvApi teShAM vadho na kR^ita ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 178 .. shrIH .. 13\.178\. adhyAyaH 178 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati mAMsagataguNakathanapUrvakaM tadbhakShaNagarhaNam .. 1 .. tathA dayAyA ahiMsAyAshcha prashaMsanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ime vai mAnavA loke bhR^ishaM mAMseShu gR^iddhinaH . visR^ijya vividhAnbhakShyAnmahArakShogaNA iva .. 13\-178\-1 (88559) apUpAnvividhAkArA~nshAkAni vividhAni cha . pAdapAnrasasaMyuktAnna chechChanti yathA.a.amiSham .. 13\-178\-2 (88560) tatra me buddhiratreva viShaye parimuhyate . na manye rasataH ki~nchinmAMsato.astIti ki~nchana .. 13\-178\-3 (88561) tadichChAmi guNA~nshrotuM mAMsasyAbhakShaNe prabho . bhakShaNe chaiva ye doShAstAMshchaiva puruSharShabha .. 13\-178\-4 (88562) sarvasattvena dharmaj~na yathAvadiha dharmataH . kiM vA bhakShyamabhakShyaM vA sarvametadvadasva me .. 13\-178\-5 (88563) yathaitadyAdR^ishaM chaiva guNA ye chAsya varjane . doShA bhakShayato ye.api tanme brUhi pitAmaha .. 13\-178\-6 (88564) bhIShma uvAcha. 13\-178\-7x (7382) sarvametanmahAbAho yathA vadasi bhArata . na mAMsAtparamaM ki~nchidrasato vidyate bhuvi .. 13\-178\-7 (88565) kShatakShINAbhitaptAnAM grAmyadharmaratAtmanAm . adhvanA karshitAnAM cha na mAMsAdvidyate param .. 13\-178\-8 (88566) sadyo vardhayati prANAnpuShTimagryAM dadhAti cha . `nAsho bhakShaNadoShaH syAddAnameva sadA matam .. 13\-178\-9 (88567) kShudhitAnAM dvijAnAM cha sarveShAM chApi jIvitam . dattvA bhavati pUtAtmA shraddhayA lobhavarjitaH .. 13\-178\-10 (88568) shikShayanti na yAchante darshayanti svamUrtibhiH . avastheyamadAnasya mA bhUdevaM bhavAniti . dAnAdyaH sushuchirmAMsaM punarnaiva cha bhakShayet ..' 13\-178\-11 (88569) na bhakShyo.abhyAdhikaH kashchinmAMsAdasti paraMtapa . vivarjane tu bahavo guNAH kauravanandana . ye bhavanti manuShyANAM tAnme nigadataH shR^iNu .. 13\-178\-12 (88570) svamAMsaM paramAMsena yo vardhayitumichChati . nAsti kShudratarastasmAtsa nR^ishaMsataro naraH .. 13\-178\-13 (88571) na hi prANAtpriyataraM loke ki~nchana vidyate . tasmAddayAM naraH kuryAdyathA.a.atmani tathA pare .. 13\-178\-14 (88572) shukrAchcha tAta sambhUtirmAMsasyeha na saMshayaH . bhakShaNe tu mahAndoSho malena sa hi kalpyate .. 13\-178\-15 (88573) `ahiMsAlakShaNo dharma iti vedavido viduH . yadahiMsraM bhavetkarma tatkuryAdAtmavinnaraH .. 13\-178\-16 (88574) pitR^idaivatayaj~neShu prokShitaM haviruchyate.' vidhinA vedadR^iShTena tadbhuktveha na duShyati .. 13\-178\-17 (88575) yaj~nArthe pashavaH sR^iShTA ityapi shrUyate shrutiH . ato.anyathA pravR^ittAnAM rAkShaso vidhiruchyate .. 13\-178\-18 (88576) kShatriyANAM tu yo dR^iShTo vidhistamapi me shR^iNu . vIryeNopArjitaM mAMsaM yathA bhu~njanna duShyati .. 13\-178\-19 (88577) AraNyAH sarvadaivatyAH sarvashaH prokShitA mR^igAH . agastyena purA rAjanmR^igayA yena pUjyate .. 13\-178\-20 (88578) `rakShaNArthAya bhUtAnAM hiMsrAnhanyAnmR^igAnpunaH.' nAtmAnamaparityajya mR^igayA nAma vidyate .. 13\-178\-21 (88579) samatAmupasa~Ngamya rUpaM hanyAnna vA nR^ipa . ato rAjarShayaH sarve mR^igayAM yAnti bhArata . na hi lipyanti pApena na chaitatpAtakaM bhuvi .. 13\-178\-22 (88580) na hyataH sadR^ishaM ki~nchidiha loke paratra cha . yatsarveShviha bhUteShu dayA kauravandana .. 13\-178\-23 (88581) na bhayaM vidyate jAtu narasyeha dayAvataH . dayAvatAmime lokAH pare chApi tapasvinAm .. 13\-178\-24 (88582) abhayaM sarvabhUtebhyo yo dadAti dayAparaH . abhayaM tasya bhUtAni dadatItyanushushruma .. 13\-178\-25 (88583) kShataM cha skhalitaM chaiva patitaM klinnamAhatam . sarvabhUtAni rakShanti sameShu viShameShu cha. 13\-178\-26 (88584) nainaM vyAlamR^igA ghnanti na pishAchA na rAkShasAH . muchyate bhayakAleShu mokShayedyo bhaye parAn .. 13\-178\-27 (88585) prANadAnAtparaM dAnaM na bhUtaM na bhaviShyati . na hyAtmanaH priyataraM ki~nchidastIha nishchitam .. 13\-178\-28 (88586) aniShTaM sarvabhUtAnAM maraNaM nAma bhArata . mR^ityukAle hi bhUtAnAM sadyo jAyati vepathuH .. 13\-178\-29 (88587) vyAdhijanmajarAduHkhairnityaM saMsArasAgare . jantavaH parivartante maraNAdudvijanti cha .. 13\-178\-30 (88588) garbhavAseShu pachyante kShArAmlakaTukai rasaiH . mUtrasvedapurIShANAM paruShairbhR^ishadAruNaiH .. 13\-178\-31 (88589) jAtAshchApyavashAstatra chChidyamAnAH punaHpunaH . hanyamAnAshcha dR^ishyante vivashA mAMsagR^iddhinaH .. 13\-178\-32 (88590) kumbhIpAke cha pachyante tAM tAM yonimupAgatAH . Akramya mAryamANAshcha trAsyantyanye punaHpunaH .. 13\-178\-33 (88591) nAtmano.asti priyataraH pR^ithivImanusR^itya ha . tasmAtprANiShu sarveShu dayAvAnAtmavAnbhavet .. 13\-178\-34 (88592) sarvamAMsAni yo rAjanyAvajjIvaM na bhakShayet . AshvAsaM vipulaM sthAnaM prApnuyAnnAtra saMshayaH .. 13\-178\-35 (88593) ye bhakShayanti mAMsAni bhUtAnAM jIvitaiShiNAm . bhakShyante te.api bhUtaistairiti me nAsti saMshayaH .. 13\-178\-36 (88594) mAM sa bhakShayate yasmAdbhakShayiShye tamapyaham . etanmAMsasya mAMsatvamanubuddhyasva bhArata .. 13\-178\-37 (88595) ghAtako vadhyate nityaM tathA badhyeta bandhakaH . AkroShTA krudhyate rAjandveShTA dveShyatvamApnute .. 13\-178\-38 (88596) yenayena sharIreNa yadyatkarma karoti yaH . tenatena sharIreNa tattatphalamupAshnute .. 13\-178\-39 (88597) ahiMsA paramo dharmastathA.ahiMsA paro damaH . ahiMsA paramaM dAnamahiMsA paramaM tapaH .. 13\-178\-40 (88598) ahiMsA paramaM mimahiMsA paramaM sukham .. sarvayaj~neShu vA dAnaM sarvatIrtheShu vA plutam. 13\-178\-41 (88599) sarvadAnaphalaM vA.api naitattulyamahiMsayA .. ahiMsasya tapo.akShayyamahiMsro jayate sadA. 13\-178\-42 (88600) ahiMsraH sarvabhUtAnAM yathA mAtA yathA pitA .. etatphalamahiMsAyAM bhUyashcha kurupu~Ngava. 13\-178\-43 (88601) na hi shakyA guNA vaktumapi varShashatairapi .. .. 13\-178\-44 (88602) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 178 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-178\-15 doSho nivR^ittyA puNyamuchyata iti jha.pAThaH .. 15 .. 7\-178\-21 ki~ncha hanyamAnAtpashoH svavadhasyApi sambhavAt prANapaNeneyaM kriyamANA mR^igayA na doShAyetyAha nAtmAnamiti .. 21 .. 7\-178\-37 mAM saH pUrvajanmani bhakShitavAnata eva tasya mAMsamahaM bhakShayiShyAmIti vyavahArAnmAMsapadaniruktiH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 179 .. shrIH .. 13\.179\. adhyAyaH 179 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati kITopAkhyAnakathanam .. 1 .. kITena vyAsaMpratati svapUrvajanmavR^ittAntakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . akAmAshcha sakAmAshcha ye hatAH sma mahAmR^idhe . kAM yoniM pratipannAste tanme brUhi pitAmaha .. 13\-179\-1 (88603) duHkhaM prANaparityAgaH puruShANAM mahAmR^idhe . jAnAmi chAhaM dharmaj~na prANatyAgaM suduShkaram .. 13\-179\-2 (88604) samR^idde vA.asamR^iddhe vA shubhe vA yadi vA.ashubhe . `saMsAre.asminsadAjAtAH prANino.abhiratAHkatham ' kAraNaM tatra me brUhi sarvaj~no hyasi me mataH .. 13\-179\-3 (88605) bhIShma uvAcha. 13\-179\-4x (7383) samR^iddhe vA.asamR^iddhe vA shubhe vA yadi vA.ashubhe . saMsAre.asminsame jAtAH prANinaH pR^ithivIpate .. 13\-179\-4 (88606) niratA yena bhAvena tatra me shR^iNu kAraNam . samyakchAyamanuprashnastvayoktastu yudhiShThira .. 13\-179\-5 (88607) atra te vartayiShyAmi purAvR^ittamidaM nR^ipa . dvaipAyanasya saMvAdaM kITasya cha yudhiShThira .. 13\-179\-6 (88608) brahmibhUtashcharanvipraH kR^iShNadvaipAyanaH purA . dadarsha kITaM dhAvantaM shIghraM shakaTavartmani .. 13\-179\-7 (88609) gatij~naH sarvabhUtAnAM rutaj~nashcha sharIriNAm . sarvaj~nastvaritaM dR^iShTvA kITaM vachanamabravIt .. 13\-179\-8 (88610) kITa saMtrastarUpo.asi tvaritashchaiva lakShyase . kva cha vAsastadAchakShva kutaste bhayamAgatam .. 13\-179\-9 (88611) kITa uvAcha. 13\-179\-10x (7384) shakaTavrajasya mahato ghoShaM shrutvA bhayaM mama . AgataM vai mahAbuddhe svana eSha hi dAruNaH .. 13\-179\-10 (88612) shrUyate tu sa mA hanyAditi hyasmAdapakrame . shvasatAM cha shR^iNomyenaM govR^iShANAM pratodyatAm .. 13\-179\-11 (88613) vahatAM sumahAbhAraM sannikarShe svanaM prabho . nR^iNAM cha saMvAhayatAM shrUyante vividhAH svanAH .. 13\-179\-12 (88614) voDhumasmadvidhenaiva na shakyaH kITayoninA . tasmAdatikramAmyeSha bhayAdasmAtsudAruNAt .. 13\-179\-13 (88615) duHkhaM hi mR^ityurbhUtAnAM jIvitaM cha sudurlabham . ato bhItaH palAyAmi gachCheyaM nApadaM yathA .. 13\-179\-14 (88616) bhIShma uvAcha. 13\-179\-15x (7385) ityuktaH sa tu saM prAha kutaH kITa sukhaM tava . maraNaM te sukhaM manye tiryagyonau hi vartase .. 13\-179\-15 (88617) shabdaM sparshaM rasaM gandhaM bhogAMshchochchAvachAnbahUn . nAbhijAnAsi kITa tvaM shreyo maraNameva te .. 13\-179\-16 (88618) kITa uvAcha. 13\-179\-17x (7386) sarvatra nirato jIva ihApi cha sukhaM mama . chetayAmi mahAprAj~na tasmAdichChAmi jIvitum .. 13\-179\-17 (88619) ihApi viShayaH sarvo yathAdehaM pravartitaH . manuShyAstiryagAshchaiva pR^ithagbhogA visheShataH .. 13\-179\-18 (88620) ahamAsaM manuShyo vai shUdro bahudhanaH prabho . abrahmaNyo nR^ishaMsashcha kadaryo buddhijIvanaH .. 13\-179\-19 (88621) vAkshlakShNo hyakR^itapraj~no dveShTA vishvasya karmaNaH . mithoguptanidhirnityaM parasvaharaNe rataH .. 13\-179\-20 (88622) bhR^ityAtithijanashchApi gR^ihe.aparyashito mayA . mAtsaryAtsvAdukAmena nR^ishaMsena bubhukShatA .. 13\-179\-21 (88623) devArthaM pitR^iyaj~nArthaM na cha shrAddhaM kR^itaM mayA . na dattamannakAmeShu dattamannaM lunAmi cha .. 13\-179\-22 (88624) guptaM sharaNamAshritya bhayeShu sharaNAgatAn . tyaktvA.akasmAnnishAyAM cha na dattamabhayaM mayA .. 13\-179\-23 (88625) dhanaM dhAnyaM priyAndArAnyAnaM vAsastathA.adbhutam . shriyaM dR^iShTvA manuShyANAmasUyAmi nirarthakam .. 13\-179\-24 (88626) IrShyuH parasukhaM dR^iShTvA anyasya na bubhUShakaH . trivargahantA chAnyeShAmAtmakAmAnuvartakaH .. 13\-179\-25 (88627) nR^ishaMsaguNabhUyiShThaM purA karma kR^itaM mayA . smR^itvA tadanutapye.ahaM hitvA priyamivAtmajam .. 13\-179\-26 (88628) shubhAnAM nAbhijAnAmi kR^itAnAM karmaNAM phalam . mAtA cha pUjitA vR^iddhA brAhmaNashchArchito mayA .. 13\-179\-27 (88629) sakR^ijjAtiguNopetaH sa~NgatyA gR^ihamAgataH . atithiH pUjito brahmaMstena mAM nAjahAtsmR^itiH .. 13\-179\-28 (88630) karmaNAmeva chaivAhaM sukhAshAmiva lakShaye . tachChrotumahamichChAmi tvattaH shreyastapodhana .. .. 13\-179\-29 (88631) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 179 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-179\-19 kadaryo vR^iddhijIvanaH iti jha.pAThaH .. 7\-179\-25 na bubhUShakaH anaishvaryamichChan .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 180 .. shrIH .. 13\.180\. adhyAyaH 180 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vyAsena kITAya rAjyadAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vyAsa uvAcha . shubhena karmaNA yadvai tiryagyonau na muhyase . mamaiva kITa tatkarma yena tvaM na pramuhyase .. 13\-180\-1 (88632) ahaM tvAM darshanAdeva tArayAmi tapobalAt . tapobalAddhi balavadbalamanyanna vidyate .. 13\-180\-2 (88633) jAnAmi pApaiH svakR^itairgataM tvAM kITa kITatAm . avApsysi paraM rdharmaM mAnuShye yadi manyase .. 13\-180\-3 (88634) karmabhUmikR^itaM devA bhu~njate tiryagAshcha ye . dhanyA api manuShyeShu kAmArthAshcha yathA guNAH .. 13\-180\-4 (88635) vAgbuddhipANipAdaishcha samupetA vipashchitaH . kimAyAti manuShyasya mandasyArthasya jIvataH .. 13\-180\-5 (88636) daive yaH kurute pUjAM viprAgnishashisUryayoH . bruvannapi kathAM puNyAM tatra kITa tvameShyasi .. 13\-180\-6 (88637) guNabhUtAni bhUtAni tatra tvamupabhokShyase . kramAtte.ahaM vineShyAmi brahmatvaM yadi chechChasi. 13\-180\-7 (88638) bhIShma uvAcha . sa tatheti pratishrutya kITaH samavatiShThata .. 13\-180\-7x (7387) *tamR^iShiM draShTumagamatsarvAsvanyAsu yoniShu .. 13\-180\-8 (88639) shvAvidgodhAvarAhANAM tathaiva mR^igapakShiNAm . shvapAkashUdravaishyAnAM kShatriyANAM cha yoniShu .. 13\-180\-9 (88640) sa kITe evamAkhyAtamR^iShiNA satyavAdinA . pratismR^ityAtha jagrAha pAdau mUrdhni kR^itA~njaliH .. 13\-180\-10 (88641) kITa uvAcha. 13\-180\-11x (7388) idaM tadatulaM sthAnamIpsitaM dashabhirguNaiH . yadahaM prApya kITatvamAgato rAjaputratAm .. 13\-180\-11 (88642) vahanti mAmatibalAH ku~njarA hemamAlinaH . syandaneShu cha kAmbhojA yuktAHsamaravAjinaH .. 13\-180\-12 (88643) uShTrAshvatarayuktAni yAnAni cha vahanti mAm . sabAndhavaH sahAmAtyashchAshnAmi pishitAshanam .. 13\-180\-13 (88644) gR^iheShu svanivAseShu sukheShu shayaneShu cha . varArheShu mahAbhAga svapAmi cha supUjitaH .. 13\-180\-14 (88645) sarveShvapararAtreShu sUtamAgadhabandinaH . stuvanti mAM yathA devA mahendraM priyavAdinaH .. 13\-180\-15 (88646) prasAdAtsatyasandhasya bhavato.amitatejasaH . yadahaM kITatAM prApya smR^itijAtA jugupsitAm . nanu nAshosti pApasya yanmayopachitaM purA .. 13\-180\-16 (88647) [namaste.astu mahAprAj~na kiM karomi prashAdhi mAm . tvattapobalanirdiShTamidaM hyadhigataM mayA ..] 13\-180\-17 (88648) vyAsa uvAcha. 13\-180\-18x (7389) [archito.ahaM tvayA rAjanvAgbhiradya yadR^ichChayA . adya te kITatAM prApya smR^itirjAtAjugupsitAm] .. 13\-180\-18 (88649) shUdreNArthapradhAnena nR^ishaMsenAtatAyinA . mamaitaddarshanaM prAptaM tachcha vai sukR^itaM purA . tiryagyonau sma jAtena mama chAbhyarchanAttathA .. 13\-180\-19 (88650) itastvaM rAjaputratvAdbrAhmaNyaM samavApsyasi . gobrAhmaNakR^ite prANAnhitvA.a.atmIyAnraNAjire .. 13\-180\-20 (88651) bhIShma uvAcha. 13\-180\-21x (7390) rAjaputraH sukhaM prApya Ije chaivAptadakShiNaiH . atha choddIpyata svarge prabhUtopyavyayaH sukhI .. 13\-180\-21 (88652) tiryagyonyAH shUdratAmabhyapaiti shUdro vaishyaM kShatriyatvaM cha vaishyaH . vR^ittashlAghI kShatriyo brAhmaNatvaM svargaM puNyAdbrAhmaNaH sAdhuvR^ittaH .. .. 13\-180\-22 (88653) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 180 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-180\-1 tadaiva kITa tatkarmeti ka.Da.tha . pAThaH .. 7\-180\-6 jIvanhi kurute pUjAM viprAgryaH shashisUryayoH iti jha.pAThaH .. 7\-180\-8 * atra saptamashlokAdanantaraM sArdhashloko jha . pustake.adhiko dR^isyate sacha vrajaMshcha sumahAnAgatashcha yadR^ichChayA. chakrAkrameNa bhinnashcha kITaH prANAnmumocha ha .. sambhUtaH kShatriyakule prasAdAdamitaujasaH . iti .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 181 .. shrIH .. 13\.181\. adhyAyaH 181 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kITena vyAsachodanayA rAjyapAlanapUrvakaM janmAntare brAhmaNyalAbhena tapashcharyAdinA brahmasAlokyAdhigamaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . kShatradharmamanuprAptaH smaranneva cha vIryavAn . tyaktvA hi kITatAM rAjaMshchachAra vipulaM tapaH .. 13\-181\-1 (88654) tasya dharmArthaviduSho dR^iShTvA tadvipulaM tapaH . AjagAma dvijashreShThaH kR^iShNadvaipAyanastadA .. 13\-181\-2 (88655) vyAsa uvAcha. 13\-181\-3x (7391) kShAtrAdeva vratAtkITa bhUtAnAM paripAlaya . kShAtraM devavrataM dhyAsaMstato vipratvameShyasi .. 13\-181\-3 (88656) pAhi sarvAH prajAH samyak shubhAshubhavidAtmavAn . shubhaiH saMvibhajankAmairashubhAnAM cha bhAvanaiH .. 13\-181\-4 (88657) AtmavAnbhava suprItaH svadharmAcharaNe rataH . kShAtrIM tanuM samutsR^ijya tato vipratvameShyasi .. 13\-181\-5 (88658) bhIShma uvAcha. 13\-181\-6x (7392) so.apyaraNyAdabhipretya punareva yudhiShThira . maharShervachanaM shrutvA prajA dharmeNa pAlayan .. 13\-181\-6 (88659) achireNaiva kAlena kITaH pArthivasattama . prajApAlanadharmeNi pretya vipratvamAgataH .. 13\-181\-7 (88660) tatastaM brAhmaNaM draShTuM punareva mahAyashAH . AjagAma mahAprAj~naH kR^iShNadvaipAyanastadA .. 13\-181\-8 (88661) vyAsa uvAcha. 13\-181\-9x (7393) bhobho brahmarShabha shrImanmA vyathiShThAH katha~nchana . shubhakR^ichChubhayonIShu pApakR^itpApayoniShu .. 13\-181\-9 (88662) upapadyati dharmaj~na yathAdharmaM yathAvratam . tasmAnmR^ityubhayAtkITa mA vyathiShThAH katha~nchana . dharmalAbhAtparaM na syAttasmAddharmaM charottamam .. 13\-181\-10 (88663) kITa uvAcha. 13\-181\-11x (7394) sukhAtsukhataraM prApto bhagavaMstvatkR^ite hyaham . dharmamUlaM shubhaM prApya pApmA naShTa ihAdya me .. 13\-181\-11 (88664) bhIShma uvAcha. 13\-181\-12x (7395) bhagavadvachanAtkITo brAhmaNyaM prApya durlabham . akarotpR^ithivIM rAjanyaj~nayUpashatA~NkitAm . tataH sAlokyamagamadbrahmaNo brahmavittamaH .. 13\-181\-12 (88665) atha pApaharaM kITaH pArta brahma sanAtanam . svakarmaphalanirvR^ittaM vyAsasya vachanAttadA .. 13\-181\-13 (88666) kurukShetre yuddhahatAH puNye kShatriyapu~NgavAH . samprAptAste gatiM puNyAM tanmA tvaM shocha putraka .. .. 13\-181\-14 (88667) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 181 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 182 .. shrIH .. 13\.182\. adhyAyaH 182 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vidyAtapodAnAnAM madhye dAnaprashaMsanaparavyAsamaitreyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . vidyA tapashcha dAnaM cha kimeteShAM vishiShyate . pR^ichChAmi tvAM satAM shreShTha tanme brUhi pitAmaha .. 13\-182\-1 (88668) bhIShma uvAcha. 13\-182\-2x (7396) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . maitreyasya cha saMvAdaM kR^iShNadvaipAyanasya cha .. 13\-182\-2 (88669) kR^iShNadvaipAyano rAjannaj~nAtacharitaM charan . vArANasyAmupAtiShThanmaitreyaM svairiNIkule .. 13\-182\-3 (88670) tamupachChannamAsInaM j~nAtvA sa munisattamaH . architvA bhojayAmAsa maitreyo.ashanamuttamam .. 13\-182\-4 (88671) tadannamuttamaM bhuktvA guNavatsArvakAmikam . uttiShThamAno.asmayata prItaH kR^iShNo mahAmanAH .. 13\-182\-5 (88672) tamutsmayantaM samprekShya maitreyaH kR^iShNamabravIt . kAraNaM brUhi dharmAtmanvyasmayiShThAH kutashcha te . tapasvino dhR^itimataH pramodaH samupAgataH .. 13\-182\-6 (88673) etadichChAmi te vidvannabhivAdya praNamya cha . Atmanashcha tapobhAgyaM sukhabhAgyaM mameha cha .. 13\-182\-7 (88674) `tapobhAgyAnmahAbhAga sukhabhAgyAttathaiva cha.' pR^ithagAcharitaM tAta pR^ithagAcharitAtmanaH . alpAntaramahaM manye vishiShTamapi chAnvayAt .. 13\-182\-8 (88675) vyAsa uvAcha. 13\-182\-9x (7397) atichChedAtivAdAbhyAM smayo.ayaM samupAgataH . asatyaM vedavachanaM kasmAdvedo.anR^itaM vadet .. 13\-182\-9 (88676) trINyeva tu padAnyAhuH puruShasyottamaM prati . na druhyechchaiva dadyAchcha satyaM chaiva parAnvadet .. 13\-182\-10 (88677) iti vedoktamR^iShibhiH purastAtparikalpitam . idAnIM chaiva naH kR^ityaM purastAchcha parishrutam .. 13\-182\-11 (88678) alpo.api tAdR^isho nyAso bhavatyuta mahAphalaH . tR^iShitAya cha yaddattaM hR^idayenAnasUyatA .. 13\-182\-12 (88679) toShitAstridashA yatte dattvaitaddarshanaM mama . ajaiShIrmahato lokAnmahAyaj~nairiva prabho .. 13\-182\-13 (88680) tato dAnapavitreNa prIto.asmi tapasaiva cha . dUrAtpuNyavato gandhaH puNyasyaiva cha darshanAt .. 13\-182\-14 (88681) puNyashcha vAtigandhaste manye karma vidhAnajam . atha karmArjitastAta yathAchaivAnulepanAt .. 13\-182\-15 (88682) shubhaM sarvapavitrebyo dAnameva paraM dvija . [nochetsarvapavitrebhyo dAnameva paraM bhavet ..] 13\-182\-16 (88683) yAnImAnyuttamAnIha vedoktAni prashaMsati . teShAM shreShThataraM dAnamiti me nAtra saMshayaH .. 13\-182\-17 (88684) dAnavadbhiH kR^itaH panthA yena yAnti manIShiNaH . te hi prANasya dAtArasteShu dharmaH pratiShThitaH .. 13\-182\-18 (88685) yathA vedAH svadhItAshcha yathA chendriyasaMyamaH . sarvatyAgo yatA cheha tatA dAnamanuttamam .. 13\-182\-19 (88686) tvaM hi tAta sukhAdeva shubhameShyasi shobhanam . sukhAtsukhataraprAptimApnute matimAnnaraH .. 13\-182\-20 (88687) tannaH pratyakShamevedamupalakShyamasaMshayam . shrImantaH prApnuvantyarthAndAnaM yaj~naM tathA sukham .. 13\-182\-21 (88688) sukhAdeva paraM duHkhaM duHkhAdanyatparaM sukham . dR^ishyate hi mahAprAj~na niyataM vai svabhAvataH .. 13\-182\-22 (88689) vividhAnIha vR^ittAni narasyAhurmanIShiNaH . puNyamanyatpApamanyanna puNyaM na cha pApakam .. 13\-182\-23 (88690) na vR^ittaM manyate.anyasya manyate.anyasya pAtakam . yathA svakarmanirvR^ittaM na puNyaM na cha pApakam .. 13\-182\-24 (88691) yaj~nadAnatapaHshIlA narA vai puNyakarmiNaH . ye.abhidruhyanti bhUtAni te vai pApakR^ito janAH .. 13\-182\-25 (88692) dravyANyAdadate chaiva duHkhaM yAnti patanti cha . tato.anyatkarma yatkiMchinna puNyaM na cha pAtakam .. 13\-182\-26 (88693) `nityaM chAkR^ipaNo bhu~Nkte svajanairdehi yAchataH . bhAgyakShayeNa kShIyante nopabhogena sa~nchayAH ..' 13\-182\-27 (88694) ramasvaidhasva modasva dehi dAne ramasva cha . na tvAmatibhaviShyanti vaidyA na cha tapasvinaH .. .. 13\-182\-28 (88695) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvyashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 182 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-182\-3 maitreyamapi aj~nAtacharitaM charantamityarthaH . svaM Irayati dharmAya prerayati svairiNI munishreNI tasyAH kule gR^ihe. svairiNaM kula iti tha. pAThaH .. 7\-182\-5 asmayata vismayaM prAptavAn .. 7\-182\-6 kutashcha te pramoda iti sambandhaH .. 7\-182\-7 ichChAmi j~nAtumiti sheShaH .. 7\-182\-9 atichChedo.atyantamantaraM mashakena samudrashoShaNamiva ativAdastasyaivArthasya kathanaM loke tAbhyAM vismayo me bhavet . idaM sthAnaM kratushataM vinA na prApyata iti vedavachanamasatyam. jalamAtradAnena tava tatprAptidarshanAt. deshakAlapAtrashraddhAvisheShAdalpamapi mahattamatvaM jalamauktikanyAyena prApnotIti darshanAt. kasmAdvedo.anR^itaM vadediti uktam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 183 .. shrIH .. 13\.183\. adhyAyaH 183 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dAnAdiprashaMsAparavyAsamaitreyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . evamuktaH pratyuvAcha maitreyaH karmapUrvakaH . atyantaM shrImati kule jAtaH prAj~no bahushrutaH .. 13\-183\-1 (88696) asaMshayaM mahAprAj~na yathaivAttha tathaiva tat . anuj~nAtashcha bhavatA ki~nchidbrUyAmahaM vibho .. 13\-183\-2 (88697) vyAsa uvAcha. 13\-183\-3x (7398) yadyadichChasi maitreya yAvadyAvadyathAyathA . brUhi tatvaM mahAprAj~na shushruShe vachanaM tava .. 13\-183\-3 (88698) maitreya uvAcha. 13\-183\-4x (7399) nirdoShaM nirmalaM chaiva vachanaM satyasaMhitam . vidyAtapobhyAM hi bhavAnbhAvitAtmA na saMshayaH .. 13\-183\-4 (88699) bhavato bhAvitAtmatvAllAbho.ayaM sumahAnmama . bhUyo buddhyA.anupashyAmi susamR^iddhatapA iva .. 13\-183\-5 (88700) api me darshanAdeva bhavato.abhyudayo mahAn . manye bhavatprasAdo.ayaM buddhikarmasvabhAvataH .. 13\-183\-6 (88701) tapaH shrutaM cha yonishchApyetadbrAhmaNyakAraNam . tribhirguNaiH samuditaH snAto bhavati vai dvijaH .. 13\-183\-7 (88702) asmiMstR^ipte cha tR^ipyanti pitaro daivatAni cha . na hi shrutavatAM ki~nchidadhikaM brAhmaNAdR^ite .. 13\-183\-8 (88703) `asaMskArAtkShatravaishyau nashyete brAhmaNAdR^ite . shUdro nashyatyashushrUShurAshramANAM yathArhataH ..' 13\-183\-9 (88704) [andhaM syAttama evedaM na praj~nAyeta ki~nchana . chAturvarNyaM na varteta dharmAdharmAvR^itAnR^ite ..] 13\-183\-10 (88705) yathAhi sukR^ite kShetre phalaM vindati mAnavaH . evaM dattvA shrutavate phalaM dAtA samashnute .. 13\-183\-11 (88706) brAhmaNashchenna vindeta shrutavR^ittopasaMhitaH . pratigrahItA dAnasya moghaM syAddhaninAM dhanam .. 13\-183\-12 (88707) annaM hyavidvAnhantyevamavidvAMsaM cha hanti tat . tachchAnyaM hanti yachchAnyatsa bhuktvA hanyate.abudhaH .. 13\-183\-13 (88708) prAhurhyannamadanvidvAnpunarjanayatIshvaraH . sa chAnnAjjAyate tasmAtsUkShma eSha vyatikramaH .. 13\-183\-14 (88709) `brAhmaM hyanupayogI yo dadaMshchAnnamasaMshayam . yastArayati vai vidvAnpitR^IndevAnsadA.amR^itAn' 13\-183\-15 (88710) yadeva dadataH puNyaM tadeva pratigR^ihNataH . na hyekachakraM varteta ityevamR^iShayo viduH .. 13\-183\-16 (88711) yatra vai brAhmaNAH santi shrutavR^ittopasaMhitAH . tatra dAnaphalaM puNyamiha chAmutra chAshnute .. 13\-183\-17 (88712) ye yonishuddhAH satataM tapasyabhiratA bhR^isham . dAnAdhyayanasampannAste vai pUjyatamAH sadA .. 13\-183\-18 (88713) tairhi sadbhiH kR^itaH panthA devayAno na muhyate . te hi svargasya netAro yaj~navAhAH sanAtanAH .. .. 13\-183\-19 (88714) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tryashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 183 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-183\-7 shrutaM shAstraj~nAnam. 7\-183\-8 brAhmaNAdR^ite idamandhantama eva syAdyato varNadharmAdikaM tena vinA na praj~nAyeteti sambandhaH. . 7\-183\-14 IshvaratvAchcha kShetrabhUtaH san punarjanayati dAtre anekaguNitaM prayachChatItyarthaH . sacha dAturannAjjAyate prajArUpeNa. gR^ihasthashchettatra yasyAnnaM tasya santatiriti sUkShmo vyatikramo.asti. tena gR^ihasthaH parapAkaM nAshnIyAditi gamyate .. 7\-183\-15 pratigrahItrabhAve annasya vR^iddhirna syAt . vaddhyabhAve dAturdAne pravR^ittirna syAditi dAtR^ipratigrahItArau chakravallokatantraM vahata ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 184 .. shrIH .. 13\.184\. adhyAyaH 184 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati vidyAtapodAnaprashaMsAparakhyAsamaitreyasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . evamuktaH sa bhagavAnmaitreyaM pratyabhAShata . diShTyaitattvaM vijAnAsi diShTyA te buddhirIdR^ishI? 13\-184\-1 (88715) loko hyayaM guNAneva bhUyiShThaM samprashaMsati . rUpamAno vayomAno dhanavidyAmadastathA .. 13\-184\-2 (88716) diShTyA nAbhibhavanti tvAM daivaste.ayamanugrahaH . tatte bahuguNaM dAnaM vartayiShyAmi tachChR^iNu .. 13\-184\-3 (88717) yAnIhAgamashAstrANi yAshcha kAshchitprivR^ittayaH . tAni vedaM puraskR^itya pravR^ittAni yathAkramam. 13\-184\-4 (88718) ahaM dAnaM prashaMsAmi bhavAnapi tapaHshruteH . tapaH pavitraM vedasya tapaH svargasya sAdhanam .. 13\-184\-5 (88719) tapasA mahadApnoti vidyayA cheti naH shrutam . tapasaiva chApanudedyachchAnyadapi duShkR^itam .. 13\-184\-6 (88720) yadyaddhi ki~nchitsandhAya puruShastapyate tapaH . sarvametadavApnoti brAhmaNo vedapAragaH .. 13\-184\-7 (88721) duranvayaM duShpradharShaM durApaM duratikramam . sarvaM vai tapasA.abhyoti tapo hi balavattaram .. 13\-184\-8 (88722) surApaH svarNahArI cha bhrUNahA gurutalpagaH . tapasA tarate sarvamenasashcha pramuchyate .. 13\-184\-9 (88723) sarvo vaidyastu chakShuShmAnapi yAdR^ishatAdR^ishaH . tapasvinaM tathaivAhustAbhyAM kAryaM satAM matam .. 13\-184\-10 (88724) sarve pUjyAH shrutadhanAstathaiva cha tapasvinaH . dAnapradAH sukhaM pretya prApnuvantIha cha shriyam .. 13\-184\-11 (88725) imaM cha brahmalokaM cha lokaM cha balavattaram . annadAnaiH sukR^itinaH pratipadyanti laukikam .. 13\-184\-12 (88726) pUjitAH pUjayantyete mAnitA mAnayanti cha . sa dAtA yatra yatraiti sarvataH sampraNUyate .. 13\-184\-13 (88727) akartA chaiva kartA cha labhate yasya yAdR^isham . yadi chordhvaM yadyadho vA svAnlokAnabhiyAsyati .. 13\-184\-14 (88728) prApsyasi tvannapAnAni yAni dAsyasi karhichit . medhAvyasi kule jAtaH shrutavAnanR^ishaMsavAn .. 13\-184\-15 (88729) kaumAradAro vratavAnmaitreya nirato bhava . [etadgR^ihANa prathamaM prashastaM gR^ihamedhinAm .. 13\-184\-16 (88730) yo bhartA vAsitAtuShTo bhartustuShTA cha vAsitA . yasminnevaM kule sarvaM kalyANaM tatra vartate .. 13\-184\-17 (88731) adbhirgAtrAnmalamiva tamo.agniprabhayA yathA.] dAnena tapasA chaiva viShNorabhyarchanena cha . `brAhmaNaH sa mahAbhAga taretsaMsArasAgarAt .. 13\-184\-18 (88732) svakarmashuddhasattvAnAM tapobhirnirmalAtmanAm . vidyayA gatamohAnAM tAraNAya hariH smR^itaH .. 13\-184\-19 (88733) tadarchanaparo nityaM tadbhaktastaM namaskuru . tadbhaktA na vinashyanti hyaShTAkSharaparAyaNAH .. 13\-184\-20 (88734) praNavopAsanaparAH paramArthiparAstviha . etaiH pAvaya chAtmAnaM sarvapApamapohya cha ..' 13\-184\-21 (88735) svasti prApnuhi maitreya gR^ihAnsAdhu vrajAmyaham . etanmanasi kartavyaM shreya evaM bhaviShyati .. 13\-184\-22 (88736) taM praNamyAtha maitreyaH kR^itvA chApi pradakShiNam . svasti prApnotu bhagavAnityuvAcha kR^itA~njaliH .. .. 13\-184\-23 (88737) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 184 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-184\-3 vartayiShyAmi kathayiShyAmi .. 7\-184\-10 yaH sarvavitsa chakShuShmAn yAdR^ishatAdR^ishamapi tapasvinaM tathaiva chakShuShmantamevAhuH . tAbhyAM sarvavittapasvibhyAm .. 7\-184\-17 vAsitA svastrI .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 185 .. shrIH .. 13\.185\. adhyAyaH 185 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati pativratAdharmapratipAdakashANDilIsumanAsaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . strINAM hi samudAchAraM sarvadharmavidAMvara . shrotumichChAmyahaM tvattastanme brUhi pitAmaha .. 13\-185\-1 (88738) bhIShma uvAcha. 13\-185\-2x (7400) sarvaj~nAM sarvatattvaj~nAM devaloke manasvinIm . kaikeyI sumanA nAma shANDilIM paryapR^ichChata .. 13\-185\-2 (88739) kena vR^ittena kalyANi samAchAreNa kena vA . vidhUya sarvapApAni devalokaM tvamAgatA .. 13\-185\-3 (88740) hutAshanashikheva tvaM jvalamAnA svatejasA . sutA tArAdhipasyeva prabhayA divamAgatA .. 13\-185\-4 (88741) arajAMsi cha vastrANi dhArayantI gataklamA . vimAnasthA shubhA bhAsi sahasraguNamojasA .. 13\-185\-5 (88742) na tvamalpena tapasA dAnena niyamena vA . imaM lokamanuprAptA tvaM hi tattvaM vadasva me .. 13\-185\-6 (88743) iti pR^iShTA sumanayA madhuraM chAruhAsinI . shANDilI nibhR^itaM vAkyaM sumanAmidamabravIt .. 13\-185\-7 (88744) nAhaM kAShAyavasanA nApi valkaladhAriNI . na cha muNDA cha jaTilA bhUtvA devatvamAgatA .. 13\-185\-8 (88745) ahitAni cha vAkyAni sarvANi paruShANi cha . apramattA cha bhartAraM kadAchinnAhamabravam .. 13\-185\-9 (88746) devatAnAM pitR^INAM cha brAhmaNAnAM cha pUjane . apramattA sadA yuktA shvashrUshvashuravartinI .. 13\-185\-10 (88747) paishunye na pravartAmi na mamaitanmano gatam . advAri na cha tiShThAmi chiraM na kathayAmi cha .. 13\-185\-11 (88748) asadvA hasitaM ki~nchidahitaM vA.api karmaNA . rahasyamarahasyaM vA na pravartAmi sarvathA .. 13\-185\-12 (88749) kAryArthe nirgataM chApi bhartAraM gR^ihamAgatam . AsanenopasaMyojya pUjayAmi samAhitA .. 13\-185\-13 (88750) yadannaM nAbhijAnAti yadbhojyaM nAbhinandati . bhakShyaM vA yadi vA lehyaM tatsarvaM varjayAmyaham .. 13\-185\-14 (88751) kuTuMbArthe samAnItaM yatki~nchitkAryameva tu . punarutthAya tatsarvaM kArayAmi karomi cha .. 13\-185\-15 (88752) agnisaMrakShaNaparA gR^ihashuddhiM cha kAraye . kumArAnpAlaye nityaM kumArIM parishikShaye .. 13\-185\-16 (88753) AtmapriyANi hitvA.api garbhasaMrakShaNe ratA . bAlAnAM varjaye nityaM shApaM kopaM pratApanam .. 13\-185\-17 (88754) avikShiptAni dhAnyAni nAnnavikShepaNaM gR^ihe . raktavatspR^ihaye gehe gAvaH sayavasodakAH . samudgamya cha shuddhA.ahaM bhikShAM dadyAM dvijAtiShu .. 13\-185\-18 (88755) pravAsaM yadi me yAti bhartA kAryeNa kenachit . ma~NgalairbahubhiryuktA bhavAmi niyatA tadA .. 13\-185\-19 (88756) a~njanaM rochanAM chaiva snAnaM mAlyAnulepanam . prasAdhanaM cha niShkrAnte nAminandAmi bhartari .. 13\-185\-20 (88757) notthApayAmi bhartAraM sukhaM suptamahaM sadA . AtureShvapi kAryeShu tena tuShyati me manaH . notthApaye sukhaM suptaM hyAturaM pAlaye patim .. 13\-185\-21 (88758) nAyAsayAmi bhartAraM kuTumbArthe.api sarvadA . guptaguhyA sadA chAsmi susaMmR^iShTaniveshanA .. 13\-185\-22 (88759) imaM dharmapathaM nArI pAlayantI samAhitA . arundhatIva nArINIsvargaloke mahIyate .. 13\-185\-23 (88760) bhIShma uvAcha. 13\-185\-24x (7401) etadAkhyAya sA devI sumanAyai tapasvinI . patidharmaM mahAbhAgA jagAmAdarshanaM tadA .. 13\-185\-24 (88761) yashchedaM pANDavAkhyAnaM paThetparvaNi parvaNi . sa devalokaM samprApya nandane sa sukhI vaset .. .. 13\-185\-25 (88762) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 185 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-185\-19 ma~Ngalairniyateti ma~NgalasUtramAtraM dhArayAmi natu tAmbUlAdInityarthaH .. 7\-185\-25 pANDavAkhyAnaM pANDaveti chChedaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 186 .. shrIH .. 13\.186\. adhyAyaH 186 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNAvashchavedyopAsyeShu parAvadhiM pR^iShTeni bhIShmeNa tamprati shrInArAyaNamahimapratipAdakanAradapuNDirIkasaMvAdAnuvAdapUrvakaM nArAyaNasya sarvotkR^iShTatvena vedyatvopAsyatvavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## `*yudhiShThira uvAcha . yajj~neyaM paramaM kR^ityamanuShTheyaM mahAtmabhiH . sAraM me sarvashAstrANAM vaktumarhasyanugrahAt .. 13\-186\-1 (88763) bhIShma uvAcha. 13\-186\-2x (7402) shrUyatAmidamatyantaM gUDhaM saMsAramochanam . shrotavyaM cha tvayA samyagj~nAtavyaM cha vishAmpate .. 13\-186\-2 (88764) puNDarIkaH purA vipraH puNyatIrthe japAnvitaH . nAradaM paripaprachCha shreyo yogaparaM munim .. 13\-186\-3 (88765) nAradashchAbravIdenaM brahmaNoktaM mahAtmanA .. 13\-186\-4 (88766) shR^iNuShvAvahitastAta j~nAnayogamanuttamam . aprabhUtaM prabhUtArthaM vedashAstrArthasaMyutam. 13\-186\-5 (88767) yaH paraH prakR^ite proktaH puruShaH pa~nchaviMshakaH . sa eva sarvabhUtAtmA nara ityabhidhIyate .. 13\-186\-6 (88768) narAjjAtAni tatvAni nArANIti tato viduH . tAnyeva chAyanaM tasya tena nArAyaNaH smR^itaH .. 13\-186\-7 (88769) nArAyaNAjjagatsarvaM sargakAle prajAyate . tasminneva punastachcha pralaye sampralIyate .. 13\-186\-8 (88770) nArAyaNaH paraM brahma tatvaM nArAyaNaH paraH . parAdapi parashchAsau tasmAnnAsti parAtparaH .. 13\-186\-9 (88771) vAsudevaM tathA viShNumAtmAnaM cha tathA viduH . saMj~nAbhedaiH sa evaikaH sarvashAstrAbhisaMskR^itaH .. 13\-186\-10 (88772) AloDya sarvashAstrANi vichArya cha punaHpunaH . idamekaM suniShpannaM dhyeyo nArAyaNaH sadA .. 13\-186\-11 (88773) tasmAttvaM gahanAnsarvAMstyaktvA shAstrArthavistarAn . ananyachetA dhyAyasva nArAyaNamajaM vibhum .. 13\-186\-12 (88774) muhUrtimapi yo dhyAyennArAyaNamatandritaH . so.api tadgatimApnoti kiM punastatparAyaNaH .. 13\-186\-13 (88775) namo nArAyaNAyeti yo veda brahma shAshvatam . antyakAle japanneti tadviShNoH paramaM padam .. 13\-186\-14 (88776) shravaNAnmananAchchaiva gItistutyarchanAdibhiH . ArAdhyaM sarvadA brahma puruSheNa hitaiShiNA .. 13\-186\-15 (88777) lipyate na sa pApena nArAyaNaparAyaNaH . punAti sakalaM lokaM sahasrAMshurivoditaH .. 13\-186\-16 (88778) brahmachArI gR^ihastho.api vAnaprastho.atha bhikShukaH . keshavArAdhanaM hitvA naiva yAti parAM gatim .. 13\-186\-17 (88779) janmAntarasahasreShu durlabhA tadgatA matiH . tadbhaktavatsalaM devaM samarAdhaya suvrata .. 13\-186\-18 (88780) nAradenaivamuktastu sa vipro.abhyarchayaddharim . svapno.api puNDarIkAkShaM sha~NkhachakragadAdharam .. 13\-186\-19 (88781) kirITakuNDaladharaM lasachChrIvatsakaustubham . taM dR^iShTvA devadeveshaM prANamatsambhramAnvitaH .. 13\-186\-20 (88782) atha kAlena mahatA tathA pratyakShatAM gataH . saMstutaH stutibhirvedairdevagandharvakinnaraiH .. 13\-186\-21 (88783) atha tenaiva bhagavAnAtmalokamadhokShajaH . gataH samprajitaH sarvaiH sa yoginilayo hariH .. 13\-186\-22 (88784) tasmAttvamapi rAjendra tadbhaktastatparAyaNaH . archayitvA yathAyogaM bhajasva puruShottamam .. 13\-186\-23 (88785) ajaramamaramekaM dhyeyamAdyantashUnyaM saguNamaguNamAdyaM sthUlamatyantasUkShmam . nirupamamupameyaM yogivij~nAnagamyaM tribhuvanagurumIshaM samprapadyasva viShNum .. 13\-186\-24 (88786) .. itI shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaDashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 186 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-186\-1x ayamadhyAyo dAkShiNAtyakosheShveva dR^ishyate . \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 187 .. shrIH .. 13\.187\. adhyAyaH 187 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati sAmnaH sakalavashIkaraNopAyatve dR^iShTAntatayA rakShobrAhmaNasaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . sAmni chApi pradAnena cha jyAyaH kiM bhavato matam . prabrUhi bharatashreShTha yadatra vyatirichyate .. 13\-187\-1 (88787) bhIShma uvAcha. 13\-187\-2x (7403) sAmnA prasAdyate kashchiddAnena cha tathA.aparaH . pauruShIM prakR^itiM j~nAtvA tayorekataraM bhajet .. 13\-187\-2 (88788) guNAMstu shR^iNu vairAjantsAntvasya puruSharShabha . dAruNAnyapi bhUtAni sAntvenArAdhayedyathA .. 13\-187\-3 (88789) atrApyudAharantImamidihAsaM purAtanam . gR^ihItvA rakShasA mukto dvijAtiH kAnane yathA .. 13\-187\-4 (88790) kashchittu buddhisampanno brAhmaNo vijane vane . gR^ihItaH kR^ichChramApanno rakShasA bhakShayiShyatA .. 13\-187\-5 (88791) subuddhiH shrutisampanno dR^iShTvA tamatibhIShaNam . sAmaivAsmai prayu~njAno na mumoha na vivyadhe .. 13\-187\-6 (88792) rakShastu vAchA sampUjya prashnaM paprachCha taM dvijam . mokShyase brUhi me prashnaM kenAsmi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-7 (88793) bhIShma uvAcha. 13\-187\-8x (7404) muhUrtamatha sa~nchintya brAhmaNistaM nirIkShya saH . abhItavadathAvyagraH prashnaM pratijagAda ha .. 13\-187\-8 (88794) videshastho vilokastho vinA nUnaM suhR^ijjanaiH . viShayAnatulAnbhu~NkShe tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-9 (88795) nUnaM mitrANi te rakShaH sAdhUpacharitAnyapi . svadoShAttu parityajya tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-10 (88796) avR^ittyA pIDyamAno.api vR^ittyupAyAnvigarhayan . mahArthAndhyAyase nUnaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-11 (88797) parakAryAdhikArasthAH sadguNairadhamA narAH . avajAnanti nUnaM tvAM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-12 (88798) guNavAnnirguNAnanyAnnUnaM pashyasi tatkR^itAn . prAj~nairapi vinItAtmA tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-13 (88799) sampIDyAtmAnamAryatvAttvayA kashchidupaskR^itaH . jitaM tvAM manyate sAdho tenAsi harimaH kR^ishaH .. 13\-187\-14 (88800) klishyamAnAnvimArgeShu kAmakrodhAvR^itAtmanaH . manye.anudhyAyasi janAMstenAsi harimaH kR^ishaH .. 13\-187\-15 (88801) prAj~nairapujito nUnaM prAj~nairapyabhininditaH . hrImAnamarShI durvR^ittastenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-16 (88802) nUnaM mitramukhaH shatruH kashchidAryavadAcharan . va~nchayitvA gatastvAM vai tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-17 (88803) nUnamadya satAM madhye tava vAkyamanuttamam . na bhAti kAle.abhihitaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-18 (88804) dR^iShTapUrvA~nshrutapUrvAnkupitAnhR^idayapriyAn . anunetuM na shakroShi tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-19 (88805) nUnamAsa~njayitvA tvA kR^itye kasmiMshchidIpsite . kachchidarthayate nityaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-20 (88806) parokShavAdibhirmithyAdoShaste sampradarshitaH . tajj~nairna pUjyase vyaktaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-21 (88807) nUnaM tvAM sadguNApekShaM pUjayAnaM suhR^itprajAH . mAyAvIti cha jAnanti tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-22 (88808) antargatamabhiprAyaMna na nUnaM lajjayechChasi . vivaktuM prApya shaithilyAttenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-23 (88809) nAnAbuddhiruchI.Nlloke mAnuShAnnUnamichChasi . grahItuM svairguNaiH sarvAMstenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-24 (88810) asatsu viniviShTeShu na guNAnvadataH svayam . guNAste na virAjante tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-25 (88811) dharmavR^ittaH shrutairhInaH padaM tvaM rajasAnvitaH . mahatprArthayase nUnaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-26 (88812) tapaHpraNihitAtmAnaM manye tvAraNyakA~NkShiNam . bandhuvargo nigR^ihNAti tenAsi harimaH kR^ishaH .. 13\-187\-27 (88813) iShTabhAryasya te nUnaM prAtiveshyo mahAdhanaH . yuvA sulalitaH kAmI tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-28 (88814) durvinItahataH putro jAmAtA vA.apramArjakaH . dArA vA pratikUlAste tenAsi harimaH kR^ishaH .. 13\-187\-29 (88815) bhrAtaro.atIva viShamAH pitA vA kShutkShato mR^itaH . mAtA jyoShTho gururvA.api tenAsi harimaH kR^ishaH .. 13\-187\-30 (88816) brAhmaNo vA hato gaurvA brahmasvaM vApahR^itaM purA . devasyaM vA hR^itaM kAle tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-31 (88817) hR^itadAro.atha vR^iddho vA loke dviShTo.athavA naraiH . avij~nAnena vA vR^iddhastenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-32 (88818) vArdhakArthaM dhanaM dR^iShTvA svA shrIrvA.api parairhR^itA . vR^ittirvA durjanApekShA tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-33 (88819) sampatkAlena te dharmaH kShINastAta suhR^idbuvaiH . asaMnyAsamatistatra tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-34 (88820) avidvAnbhIruralpArthe vidyAvikramadAnajam . yashaH prArthayase nityaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-35 (88821) chirahAbhilaShitaM ki~nchitphalamaprAptameva te . kR^itamanyairapahR^itaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-36 (88822) nUnamAtmagataM doShamapashyankiMchidAtmani . akAraNe.abhishasto hi tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-37 (88823) suhR^idAM duHkhamArtAnAM na pramokShyasi hAnijam . alamarthaguNairhInaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-38 (88824) sAdhUngR^ihasthAndR^iShTvA cha tathA sAdhUnvanecharAn . muktAMshchAvasathe saktAMstenAsi harimaH kR^ishaH .. 13\-187\-39 (88825) dharmyamarthyaM cha kAmyaM cha deshe cha rahitaM vachaH . na prasiddhyati te nUnaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-40 (88826) dattAnakushalairarthAnmanIShI saMjijIviShuH . prApya vartayase nUnaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-41 (88827) parasparaviruddhAnAM priyaM nUnaM chikIrShasi . suhR^idAmuparodhena tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-42 (88828) pApAnvivardhitAndR^iShTvA kalyANAMshchAvasIdataH . dhruvaM garhayase nUnaM tenAsi hariNaH kR^ishaH .. 13\-187\-43 (88829) evaM sampUjitaM rakSho vipraM taM pratyapUjayat . sahAyamakarochchainaM sampUjyAmuM mumocha ha .. .. 13\-187\-44 (88830) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 187 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-187\-8 AbhirgAdhAbhiravyagra iti jha.pAThaH .. 7\-187\-10 svadoShAdaparajyante iti jha.pAThaH .. 7\-187\-16 praj~nAsambhAvito nUnamapradairupasaMhite iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 188 .. shrIH .. 13\.188\. adhyAyaH 188 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shrAddhavidyAdipratipAdakapitR^idevadUtAdisaMvAdAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [*yudhiShThira uvAcha . janma mAnuShyakaM prApya karmakShetraM sudurlabham . shreyorthinA daridreNa kiM kartavyaM pitAmaha .. 13\-188\-1 (88831) dAnAnAmuttamaM yachcha deyaM yachcha yathAyathA . mAnyAnpUjyAMshcha gA~Ngeya rahasyaM vaktumarhasi .. 13\-188\-2 (88832) vaishampAyana uvAcha. 13\-188\-3x (7405) evaM pR^iShTo narendreNa pANDavena yashasvinA . dharmANAM paramaM guhyaM bhIShmaH provAcha pArthivam .. 13\-188\-3 (88833) bhIShma uvAcha. 13\-188\-4x (7406) shR^iNuShvAvahito rAjandharmaguhyAni bhArata . yathAhi bhagavAnvyAsaH purA kathitavAnmayi .. 13\-188\-4 (88834) devaguhyamidaM rAjanyamenAkliShTakarmaNA . niyamasthena yuktena tapaso mahataH phalam .. 13\-188\-5 (88835) yena yaH prIyate devaH prIyante pitarastathA . R^iShayaH pramathAH shrIshcha chitragupto dishAM gajAH .. 13\-188\-6 (88836) R^iShidharmaH smR^ito yatra sarahasyo mahAphalaH . mahAdAnaphalaM chaiva sarvayaj~naphalaM tathA .. 13\-188\-7 (88837) yashchaitadevaM jAnIyAjj~nAtvA vA kurute.anagha . sadoSho.adoShavAMshcheha tairguNaiH saha yujyate .. 13\-188\-8 (88838) dashasUnAsamaM chakraM dashachakrasamo dhvajaH . dashadhvajasamA veshyA dashaveshyAsamo nR^ipaH 13\-188\-9 (88839) arghenaitAni sarvANi nR^ipatiH kathyate.adhikaH . trivargasahitaM shAstraM pavitraM puNyalakShaNam .. 13\-188\-10 (88840) dharmivyAkaraNaM puNyaM rahasyashravaNaM mahat . shrotavyaM dharmasaMyuktaM vihitaM tridashaiH svayam .. 13\-188\-11 (88841) pitR^INAM yatra guhyAni prochyante shrAddhakarmaNi . devatAnAM cha sarveShAM rahasyaM kathyate.akhilam .. 13\-188\-12 (88842) R^iShidharmaH smR^ito yatra sarahasyo mahAphalaH . mahAyaj~naphalaM chaiva sarvadAnaphalaM tathA .. 13\-188\-13 (88843) ye paThanti sadA martyA yeShAM chaivopatiShThati . shrutvA cha phalamAchaShTe svayaM nArAyaNaH prabhuH .. 13\-188\-14 (88844) gavAM phalaM tIrthaphalaM yaj~nAnAM chaiva yatphalam . etatphalamavApnoti yo naro.atithipUjakaH .. 13\-188\-15 (88845) shrotAraH shraddhadhAnAshcha yeShAM shuddhaM cha mAnasam . teShAM vyaktaM jitA lokAH shraddadhAnena sAdhunA .. 13\-188\-16 (88846) muchyate kilbiShAchchaiva na sa pApena lipyate . dharmaM cha labhate nityaM pretya lokagato naraH .. 13\-188\-17 (88847) kasyachittvatha kAlasya devadUto yadR^ichChayA . sthito hyantarhito bhUtvA paryabhAShata vAsavam .. 13\-188\-18 (88848) yo tau kAmaguNopetAvashvinau bhiShajAM varau . Aj~nayA.ahaM tayoH prAptaH sanarAnpitR^idaivatAn .. 13\-188\-19 (88849) kasmAddhi maithunaM shrAddhe dAturbhoktushcha varjitam . kemarthaM cha trayaH piNDAH pravibhaktAH pR^ithakpR^ithak .. 13\-188\-20 (88850) prathamaH kasya dAtavyo madhyamaH kva cha gachChati . uttarashcha smR^itaH kasya etadichChAmi veditum .. 13\-188\-21 (88851) shraddadhAnena dUtena bhAShitaM dharmasaMhitam . pUrvasthAstridashAH sarve pitaraH pUjya khecharam .. 13\-188\-22 (88852) pitara UchuH. 13\-188\-23x (7407) svAgataM te.astu bhadraM te shrUyatAM khecharottama . gUDhArthaH paramaH prashno bhavatA samudIritaH .. 13\-188\-23 (88853) shrAddhaM dattvA cha bhuktvA cha puruSho yaH striyaM vrajet . pitarastasya taM mAsaM tasminretasi sherate .. 13\-188\-24 (88854) pravibhAgaM tu piNDAnAM pravakShyAmyanupUrvashaH . piNDo hyadhastAdgachChaMstu apa Avishya bhAvayet .. 13\-188\-25 (88855) piNDaM tu madhyamaM tatra patnItvekA samashnute . piNDastR^itIyo yasteShAM taM dadyAjjAtavedasi . eSha shrAddhavidhiH prokto yathA dharmo na lupyate .. 13\-188\-26 (88856) pitarastasya tuShyanti prahR^iShTamanasaH sadA . prajA vivardhate chAsya akShayaM chopatiShThati .. 13\-188\-27 (88857) devadUta uvAcha. 13\-188\-28x (7408) AnupUrvyeNa piNDAnAM pravibhAgaH pR^ithakpR^ithak . pitR^INAM triShu sarveShAM niruktaM kathitaM tvayA .. 13\-188\-28 (88858) ekaH samuddhR^itaH piNDo hyadhastAtkasya gachChati . kaM vA prINayate devaM kathaM tArayate pitR^In .. 13\-188\-29 (88859) madhyamaM tu tadA patnI bhu~Nkte.anuj~nAtameva hi . kimarthaM pitarastasya kavyameva cha bhu~njate .. 13\-188\-30 (88860) atra yastvantimaH piNDo gachChate jAtavedasam . bhavate kA gatistasya kaM vA samanugachChati .. 13\-188\-31 (88861) etadichChAmyahaM shrotuM piNDeShu triShu yA gatiH . phalaM vR^ittiM cha mArgaM cha yashchainaM pratipadyate .. 13\-188\-32 (88862) pitara UchuH. 13\-188\-33x (7409) sumahAneSha prashno vai yastvayA samudIritaH . rahasyamadbhutaM chApi pR^iShTAH sma gaganechara .. 13\-188\-33 (88863) etadeva prashaMsanti devAshcha munayastathA . te.apyevaM nAbhijAnanti pitR^ikAryavinishchayam . varjayitvA mahAtmAnaM chirajIvinamuttamam .. 13\-188\-34 (88864) pitR^ibhaktastu yo vipro valabdho mahAyashAH . trayANAmapi piNDAnAM shrutvA bhagavato gatim .. 13\-188\-35 (88865) devadUtena yaH pR^iShTaH shrAddhasya vidinishchayaH . gatiM trayANAM piNDAnAM shR^iNuShvAvahito mama .. 13\-188\-36 (88866) apo gachChati yo hyatra shashinaM hyeSha prINayet . shashI prINayate devAnpitR^IMshchaiva mahAmate .. 13\-188\-37 (88867) bhu~Nkte tu patnIM yaM chaiShAmanuj~nAtA tu madhyamam . putrakAmAya putraM tu prayachChanti pitAmahAH .. 13\-188\-38 (88868) havyavAhe tu yaH piNDo dIyate tannibodha me . pitarastena tR^ipyanti prItAH kAmAndishanti cha . etatte kathitaM sarvaM triShu piNDeShu yA gatiH .. 13\-188\-39 (88869) R^itvigyo yajamAnasya pitR^itvamanugachChati . tasminnahani manyante parihAryaM hi maithunam .. 13\-188\-40 (88870) shuchinA tu sadA shrAddhaM bhoktavyaM khecharottama . ye mayA kathitA doShAste tathA syurna chAnyathA .. 13\-188\-41 (88871) tasmAtsnAtaH shuchiH kShAntaH shrAddhaM bhu~njIta vai dvijaH . prajA vivardate chAsya chashchaivaM samprayachChati .. 13\-188\-42 (88872) tato vidyutprabho nAma R^iShirAha mahAtapAH . AdityatejasA tasya tulyaM rUpaM prakAshate .. 13\-188\-43 (88873) sa cha dharmarahasyAni shrutvA shakramathAbravIt .. 13\-188\-44 (88874) tiryagyonigatAnsatvAnmartyA hiMsanti mohitAH . kITAnpipIlikAnsarpAnmeShAnsamR^igapakShiNaH . kilbiShaM subahu prAptAH kiMsvideShAM pratikriyA .. 13\-188\-45 (88875) tato devagaNAH sarve R^iShayashcha tapodhanAH . pitarashcha mahAbhAgAH pUjayanti sma taM munim .. 13\-188\-46 (88876) shakra uvAcha. 13\-188\-47x (7410) kurukShetraM gayAM ga~NgAM prabhAsaM puShkarANi cha . etAni manasA dhyAtvA avagAhettato jalam . tathA muchyati pApeni rAhuNA chandramA yathA .. 13\-188\-47 (88877) tryahaM snAtaH sa bhavati nirAhArashcha vartate . spR^ishate yo gavAM pR^iShThaM vAladhiM cha namasyati .. 13\-188\-48 (88878) tato vidyutprabho vAkyamabhyabhAShata vAsavam . ayaM sUkShmataro dharmastaM nibodha shatakrato .. 13\-188\-49 (88879) ghR^iShTo vaTakaShAyeNi anuliptaH priya~NguNA . kShIreNa ShaShTikAnbhuktvA sarvapApaiH pramuchyate .. 13\-188\-50 (88880) shrUyatAM chAparaM guhyaM rahasyamR^iShichintitam . shrutaM me bhAShamANasya sthANoH sthAne bR^ihaspateH . rudreNa saha devesha tannibodha shachIpate .. 13\-188\-51 (88881) parvatArohaNaM kR^itvA ekapAdo vibhAvasum . nirIkSheta nirAhAra UrdhvabAhuH kR^itA~njaliH . tapasA mahatA yukta upavAsaphalaM labhet .. 13\-188\-52 (88882) rashmibhistApito.arkasya sarvapApamapohati . grIShmakAle.athavA shIte evaM pApamapohati .. 13\-188\-53 (88883) tataH pApAtpramuktasya dyutirbhavati shAshvatI . tejasA sUryavaddIpto bhrAjate somavatpanaH .. 13\-188\-54 (88884) madhye tridashavargasya devarAjaH shatakratuH . uvAcha madhuraM vAkyaM bR^ihaspatimanuttamam .. 13\-188\-54 (88885) dharmaguhyaM tu bhagavanmAnuShANAM sukhAvaham . sarahasyAshcha ye doShAstAnyathAvadudIratha .. 13\-188\-56 (88886) bR^ihaspatiruvAcha. 13\-188\-57x (7411) pratimehanti ye sUryamanilaM dviShate cha ye . havyavAhe pradIpte cha samidhaM ye na juhvati .. 13\-188\-57 (88887) bAlavatsAM cha ye dhenuM duhanti kShIrakAraNAt . teShAM doShAnpravakShyAmi tAnnibodha shachIpate .. 13\-188\-58 (88888) bhAnumAnanilashchaiva havyavAhashcha vAsava . lokAnAM mAtarashchaiva gAvaH sR^iShTAH svayaMbhuvA .. 13\-188\-59 (88889) lokAMstArayituM shaktA martyeShveteShu devatAH . sarve bhavantaH shR^iNivantu ekaikaM dharmanishchayam .. 13\-188\-60 (88890) varShANi ShaDashItiM tu durvR^ittAH kulapAMsanAH . striyaH sarvAshcha durvR^ittAH pratimehanti yA ravim .. 13\-188\-61 (88891) aniladveShiNaH shakra garbhasthA chyavate prajA . havyavAhasya dIptasya samidhaM ye na juhvati . agnikAryeShu vai teShAM havyaM nAshnAti pAvakaH .. 13\-188\-62 (88892) kShIraM tu bAlavatsAnAM ye pibantIha mAnavAH . na teShAM kShIrapAH kechijjAyante kulavardhanAH .. 13\-188\-63 (88893) prajAkShayeNa yujyante kulavaMshakShayeNa cha . evametatpurA dR^iShTaM kulavR^iddhairdvijAtibhiH .. 13\-188\-64 (88894) tasmAdvarjyAni varjyAni kAryaM kAryaM cha nityashaH . bhUtikAmeni martyena satyametadbravImi te .. 13\-188\-65 (88895) tataH sarvA mahAbhAga devatAH samarudgaNAH . R^iShayashcha mahAbhAgAH pR^ichChanti sma pitR^IMstataH .. 13\-188\-66 (88896) pitaraH kena tuShyanti martyAnAmalpachetasAm . akShayaM cha kathaM dAnaM bhavechchaivaurdhvadehikam .. 13\-188\-67 (88897) AnR^iNyaM vA kathaM martyA gachCheyuH kena karmaNA . etadichChAmahe shrotuM paraM kautUhalaM hi naH .. 13\-188\-68 (88898) pitara UchuH. 13\-188\-69x (7412) nyAyato vai mahAbhAgAH saMshayaH samudAhR^itaH . shrUyatAM yena tuShyAmo martyAnAM sAdhukarmaNAm .. 13\-188\-69 (88899) nIlaShaNDapramokSheNa aNAvAsyAM tilodakaiH . varShAsu dIpakaishchaiva pitR^INAmanR^iNo bhavet .. 13\-188\-70 (88900) akShayaM nirvyalIkaM cha dAnametanmahAphalam . asmAkaM paritoShashcha akShayaH parikIrtyate .. 13\-188\-71 (88901) shraddhadhAnAshcha ye martyA AhariShyanti santatim . durgAtte tArayiShyanti narakAtprapitAmahAn .. 13\-188\-72 (88902) pitR^INAM bhAShitaM shrutvA hR^iShTaromA tapodhanaH . vR^iddhagArgyo mahAtejAstAnevaM vAkyamabravIt .. 13\-188\-73 (88903) ke guNA nIlaShaNDasya pramuktasya tapodhanAH . varShAsu dIpadAnena tathaiva cha tilodakaiH .. 13\-188\-74 (88904) pitara UchuH. 13\-188\-75x (7413) nIlaShaNDasya lA~NgUlaM toyamabhyuddaredyadi . ShaShTiM varShasahasrANi pitarastena tarpitAH .. 13\-188\-75 (88905) yastu shR^i~NgagataM pa~NktaM kUlAduddhR^itya tiShThati . pitarastena gachChanti somalokamasaMshayam .. 13\-188\-76 (88906) varShAsu dIpadAnena shashIvachChobhate naraH . tamorUpaM na tasyAsti dIpakaM yaH prayachChati .. 13\-188\-77 (88907) amAvAsyAM tu ye martyAH prayachChanti tilodakam . pAtramaudumbaraM gR^ihya madhumishraM tapodhana . kR^itaM bhavati taiH shrAddhaM sarahasyaM yathArthavat .. 13\-188\-78 (88908) hR^iShTapuShTamanAsteShAM prajA bhavati nityadA . kulavaMshasya vR^iddhistu piNDadasya phalaM bhavet . shraddadhAnastu yaH kuryAtpitR^INAmanR^iNo bhavet .. 13\-188\-79 (88909) evameva samuddiShTaH shrAddhakAlakramastathA . vidhiH pAtraM phalaM chaiva yathAvadanukIrtitam ..] .. 13\-188\-80 (88910) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 188 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-188\-5 yamenaprAptamiti sheShaH .. 7\-188\-9 dashAnAM pashUnAM sUnA vadho yatra sA pashughnajAtirdashasUnA . chakraM chakravAn tailikaH. dhvajaH surApAyI. nR^ipaH kShudro rAjA .. 7\-188\-10 evaM duShpratigrahaparA~Nmukhena trivargashAstraM dharmArthakAmashAstrANi j~neyAni .. 7\-188\-14 paThanti shAstram . upatiShThati samyak sphuratyAchaShTe cha yaH sa svayaM nArAyaNa eveti j~nAtavyaH .. 7\-188\-19 sanarAn saharShInprAptaH praShTumiti sheShaH .. 7\-188\-22 pUjya sampUjya .. 7\-188\-34 chirajIvinaM mArkaNDeyam .. 7\-188\-40 yataH R^itvik shrAddhabhoktA yajamAnasya pitR^itvaM gachChati tasmAdanyAtmatAM gataH svastriyaM na gachChet . pAradAryadoShatulyaM hyetadityarthaH .. 7\-188\-41 etachcha varaNamArabhya draShTavyamityAshayenAha shuchineti .. 7\-188\-50 vaTakaShAyeNa vaTajaTAkaShAyeNa . priya~NguH rAjasarShapaH ShaShTikAn ShaShTirAtreNa pakvadhAnyam .. 7\-188\-52 vibhAvasuM sUryam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 189 .. shrIH .. 13\.189\. adhyAyaH 189 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## viShNunendraMprati svaprItikaradharmakathanam .. 1 .. tatA baladevadevAgnivishvAmitrAdibhiH pR^ithakpR^ithagdharmavisheShakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [bhIShma uvAcha . kena te cha bhavetprItiH kathaM tuShTiM tu gachChasi . iti pR^iShTaH surendreNa provAcha harirIshvaraH .. 13\-189\-1 (88911) brAhmaNAnAM parIvAdo mama vidveShaNaM mahat . brAhmaNaiH pUjitairnityaM pUjito.ahaM na saMshayaH .. 13\-189\-2 (88912) nityAbhivAdyA viprendrA bhuktvA pAdau tathA.a.atmanaH . teShAM tuShyAmi martyAnAM yashchakre cha baliM haret .. 13\-189\-3 (88913) vAmanaM brAhmaNaM dR^iShTvA varAhaM cha jalotthitam . uddhR^itAM dharaNIM chaiva mUrdhnA dhArayate tu yaH . na teShAmashubhaM ki~nchitkalmaShaM chopapadyate .. 13\-189\-4 (88914) ashvatthaM rochanAM gAM cha pUjayedyo naraH sadA . pUjitaM cha jagattena sadevAsuramAnuSham .. 13\-189\-5 (88915) tena rUpeNa teShAM cha pUjAM gR^ihNAmi tattvataH . pUjA mamaiShA nAstyanyA yAvallokAH pratiShThitAH .. 13\-189\-6 (88916) anyathA hi vR^ithA martyAH pUjayantyalpabuddhyaH . nAhaM tatpratigR^ihNAmi na sA tuShTikarI mama .. 13\-189\-7 (88917) indra uvAcha. 13\-189\-8x (7414) chakraM pAdau varAhaM cha brAhmaNaM chApi vAmanam . uddhR^itAM dharaNIM chaiva kimarthaM tvaM prashaMsasi .. 13\-189\-8 (88918) bhavAnsR^ijati bhUtAni bhAvansaMharati prajAH . prakR^itiH sarvabhUtAnAM samartyAnAM sanAtanI .. 13\-189\-9 (88919) bhIShma uvAcha. 13\-189\-10x (7415) samprahasya tato viShNuridaM vachanamabravIt . chakreNa nihatA daityAH padmyAM krAntA vasundharA .. 13\-189\-10 (88920) vArAhaM rUpamAsthAya hiraNyAkSho nipAtitaH . vAmanaM rUpamAsthAya jito rAjA mayA baliH. 13\-189\-11 (88921) parituShTo bhavAmyevaM mAnuShANAM mahAtmanAm . tanmAM ye pUjayiShyanti nAsti teShAM parAbhavaH .. 13\-189\-12 (88922) api vA brAhmNaM dR^iShTvA brahma chAriNamAgatam . brAhmaNAgryAhutiM dattvA amR^itaM tasya bhojanam .. 13\-189\-13 (88923) aindrIM saMdhyAmupAsitvA AdityAbhimukhaH sthitaH . sarvatIrtheShu sa snAto muchyate sarvakilbiShaiH .. 13\-189\-14 (88924) etadvaH kathitaM guhyamakhileni tapodhanAH . saMshayaM pR^ichChamAnAnAM kiM bhUyaH kathayAmyaham .. 13\-189\-15 (88925) baladeva uvAcha. 13\-189\-16x (7416) shrUyatAM paramaM guhyaM mAnuShANAM sukhAvaham . ajAnanto yadabudhAH klishyante bhUtapIDitAH .. 13\-189\-16 (88926) kalya utthAya yo martyaH spR^ishedgAM vai ghR^itaM dadhi . sarShapaM cha priya~NgaM cha kalmaShAtpratimuchyate .. 13\-189\-17 (88927) bhUtAni chaiva sarvANi agrataH pR^iShThatopi vA . uchChiShTaM vA.api chChidreShu varjayanti tapodhanAH .. 13\-189\-18 (88928) devA UchuH. 13\-189\-19x (7417) pragR^ihyaudumbaraM pAtraM toyapUrNamuda~NbhukhaH . upavAsaM tu gR^ihNIyAdyadvA sa~Nkalpayedvratam .. 13\-189\-19 (88929) devatAstasya tuShyanti kAmikaM chApi sidhyati . anyathA hi vR^ithA martyAH kurvate svalpabuddhayaH .. 13\-189\-20 (88930) upavAse balau chApi tAmrapAtraM vishiShyate . balirbhikShA tathA.ardhyaM cha pitR^INAM cha tilodakaM 13\-189\-21 (88931) tAmrapAtreNa dAtavyamanyathA.alpaphalaM bhavet . guhyametatsamuddiShTaM yathA tuShyanti devatAH .. 13\-189\-22 (88932) dharma uvAcha. 13\-189\-23x (7418) rAjapauruShike vipre ghANTike parichArike . gorakShake vANijake tathA kArukushIlave .. 13\-189\-23 (88933) mitradruhyanadhIyAne yashcha syAdvR^iShalIpatiH . eteShu daivaM pitryaM vA na deyaM syAtkatha~nchana . piNDadAstasya hIyante na cha prINAti vai pitR^In .. 13\-189\-24 (88934) atithiryasya bhagnAsho gR^ihAtpratinivartate . pitarastasya devAshcha agnayashcha tathaiva hi . nirAshAH pratigachChanti atitherapratigrahAt .. 13\-189\-25 (88935) strIghnairgoghnaiH kR^itaghnaishcha brahmaghnairgurutalpagaiH . tulyadoSho bhavatyebhiryasyAtithitaranarchitaH .. 13\-189\-26 (88936) agniruvAcha. 13\-189\-27x (7419) pAdamudyamya yo martyaH spR^ishedgAshcha sudurmatiH . brAhmaNaM vA mahAbhAgaM dIpyamAnaM tathA.analam . tasya doShAnpravakShyAmi tachChR^iNudhvaM samAhitAH .. 13\-189\-27 (88937) divaM spR^ishatyashabdo.asya trasyanti pitarashcha vai . vaimanasyaM cha devAnAM kR^itaM bhavati puShkalam . pAvakashcha mahAtejA havyaM na pratigR^ihNati .. 13\-189\-28 (88938) AjanmanAM shataM chaiva narake pachyate tu saH . niShkR^itiM cha na tasyApi anumanyanti karhichit .. 13\-189\-29 (88939) tasmAdgAvo na pAdena spraShTavyA vai kadAchana . brAhmaNashcha mahAtejA dIpyamAnastathA.analaH . shraddadhAnena martyena Atmano hitamichChatA .. 13\-189\-30 (88940) ete doShA mayA proktAstriShu yaH pAdamutsR^ijet. 13\-189\-31 (88941) vishvAmitra uvAcha. 13\-189\-32x (7420) shrUyatAM paramaM guhyaM rahasyaM dharmasaMhitam . paramAnnena yo dadyAtpitR^INAmaupahArikam .. 13\-189\-32 (88942) gajachChAyAyAM pUrvasyAM kutape dakShiNAmukhaH . yadA bhAdrapade mAsi bhavate bahule maghA .. 13\-189\-33 (88943) shrUyatAM tasya dAnasya yAdR^isho guNavistaraH . kR^itaM tena mahachChrAddhaM varShANIha trayodasha .. 13\-189\-34 (88944) bahapal sama~Nge hyakutobhaye cha kSheme cha saMkhyeva hi bhUyasI cha . yathA purA brahmapure savatsA shatakratorvajradharasya yaj~ne .. 13\-189\-35 (88945) bhUyashcha yA viShNupade sthitAyA vibhAvasoshchApi pathe sthitA yA . devAshcha sarve saha nAradena prakurvate sarvasaheti nAma .. 13\-189\-36 (88946) mantreNaitenAbhivandeta yo vai vimuchyate pApakR^itena karmaNA . lokAnavApnoti puraMdarasya gavAM phalaM chandramaso dyutiM cha .. 13\-189\-37 (88947) evaM hi mantraM tridashAbhijuShTaM paTheta yaH parvasu goShThamadhye . na tasyi pApaM na bhayaM na shokaH sahasranetrasya cha yAti lokam .. 13\-189\-38 (88948) bhIShma uvAcha. 13\-189\-39x (7421) atha sapta mahAbhAga R^iShayo lokavishrutAH . vasiShThapramukhAH sarve brahmaNaM padmasambhavam. 13\-189\-39 (88949) pradakShiNamabhikramya sarve prA~njalayaH sthitAH .. uvAcha vachanaM teShAM vasiShTho brahmavittamaH. 13\-189\-40 (88950) sarvaprANihitaM prashnaM brahmikShatre visheShataH .. dravyahInAH kathaM martyA daridrAH sAdhuvartinaH. 13\-189\-41 (88951) prApnuvantIha yaj~nasya phalaM kena cha karmaNA .. etachChrutvA vachasteShAM brahmA vachanamabravIt .. 13\-189\-42 (88952) aho prashno mahAbhAga gUDhArthaH paramaH shubhaH . sUkShmaH shreyAMshcha martyAnAM bhavadbhiH samudAhR^itaH .. 13\-189\-43 (88953) shrUyatAM sarvamAkhyAsye nikhilena tapodhanAH . yathA yaj~naphalaM martyo labhate nAtra saMshayaH .. 13\-189\-44 (88954) pauShamAsasya shukle vai yadA yujyeta rohiNI . tena nakShatrayogena AkAshashayano bhavet .. 13\-189\-45 (88955) ekavastraH shuchiH snAtaH shraddadhAnaH samAhitaH . somasya rashmayaH pItvA mahAyaj~naphalaM labhet .. 13\-189\-46 (88956) etadvaH paramaM guhyaM kathitaM dvijasattamAH . yanmAM bhavantaH pR^ichChanti sUkShmatattvArthadarshinaH] .. 13\-189\-47 (88957) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 189 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-189\-3 chakre gomayopalipte maNDale sudarshanamantreNa pUjite .. 7\-189\-28 ashabdaH apashabdaH nindArUpaH .. 7\-189\-46 rashmayaH rashmIn .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 190 .. shrIH .. 13\.190\. adhyAyaH 190 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## sUryagArgyAdibhiH pR^ithakpR^ithagdharmarahasyakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [vibhAvasuruvAcha . salilasyA~njaliM pUrNamakShatAshcha dhR^itottarAH . somasyottiShThamAnasya tajjalaM chAkShatAMshcha tAn .. 13\-190\-1 (88958) sthito hyabhimukho martyaH paurNamAsyAM baliM haret . agnikAryaM kR^itaM tena hutAshchAsyAgnayastrayaH .. 13\-190\-2 (88959) vanaspatiM cha yo hanyAdamAvAsyAmabuddhimAn . api hyekena patreNa lipyate brahmahatyayA .. 13\-190\-3 (88960) dantakAShThaM tu yaH khAdedamAvAsyAmabuddhimAn . hiMsitashchandramA**** pitarashchodvijanti cha .. 13\-190\-4 (88961) havyaM na tasya devAshcha pratigR^ihNanti parvasu . kupyante pitarashchAsya kule vaMsho.asya hIyate .. 13\-190\-5 (88962) shrIruvAcha. 13\-190\-6x (7422) prakIrNaM bhAjanaM yatra bhinnabhANDamathAsanam . yoShitashchaiva hanyante kashmalopahate gR^ihe .. 13\-190\-6 (88963) devatAH pitarashchaiva utsave parvaNIShu vA . nirAshAH pratigachChanti kashmalopahatAdgR^ihAt .. 13\-190\-7 (88964) a~NgirA uvAcha. 13\-190\-8x (7423) yastu saMvatsaraM pUrNaM dadyAddIpaM kara~njake . suvarchalAmUlahastaH prajA tasya vivardhate .. 13\-190\-8 (88965) gArgya uvAcha. 13\-190\-9x (7424) AtIthyaM satataM kuryAddIpaM dadyAtpratishraye . varjayAno divAsvApaM na cha mAMsAni bhakShayet .. 13\-190\-9 (88966) gobrAhmaNaM na hiMsyAchcha puShkarANi cha kIrtayet . eta shreShThatamo dharmaH sarahasyo mahAphalaH .. 13\-190\-10 (88967) api kratushatairiShTvA kShayaM gachChati taddhaviH . na tu kShIyanti te dharmAH shraddadhAnaiH prayojitAH .. 13\-190\-11 (88968) idaM cha paramaM guhyaM sarahasyaM nibodhata . shrAddhakalpe cha daive cha tairthike parvaNIShu cha .. 13\-190\-12 (88969) rajasvalA cha yA nArI shvitrikA.aputrikA cha yA . etAbhishchakShuShA dR^iShTaM havirnAshnanti devatAH . pitarashcha na tuShyanti varShANyapi trayodasha .. 13\-190\-13 (88970) shuklavAsAH shuchirbhUtvA brAhmaNAnsvasti vAchayet . kIrtayedbhArataM chaiva tathA syAdakShayaM haviH .. 13\-190\-14 (88971) dhaumya uvAcha. 13\-190\-15x (7425) bhinnabhANDaM cha khaTvAM cha kukkuTaM shunakaM tathA . aprashastAni sarvANi yashcha vR^ikSho gR^iheruhaH .. 13\-190\-15 (88972) bhinnabhANDe kaliM prAhuH khaTvAyAM tu dhanakShayaH . kukkuTe shunake chaiva havirnAshnanti devatAH . vR^ikShamUle dhruvaM satvaM tasmAdvR^ikShaM na ropayet .. 13\-190\-16 (88973) jamadagniruvAcha. 13\-190\-17x (7426) yo yajedashvamedhena vAjapeyashatena ha . avAkshirA vA lambeta satraM vA sphItamAharet .. 13\-190\-17 (88974) na yasya hR^idayaM shuddhaM narakaM sa dhruvaM vrajet . tulyaM yaj~nashcha satyaM cha hR^idayasya cha shuddhatA .. 13\-190\-18 (88975) shuddhena manasA dattvA saktuprasthaM dvijAtaye . brahmalokamanuprAptaH paryAptaM tannidarshanam ..] .. 13\-190\-19 (88976) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi navatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 190 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-190\-8 kara~njasuvarchale vR^ikShavallivisheShau .. 7\-190\-16 satvaM vR^ishchikasarpAdi . na ropayet gR^ihe iti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 191 .. shrIH .. 13\.191\. adhyAyaH 191 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vAyunA dharmarahasyakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [vAyuruvAcha . ki~nchiddharmaM pravakShyAmi mAnuShANAM sukhAvaham . sarahasyAshcha ye doShAstA~nshR^iNudhvaM samAhitAH .. 13\-191\-1 (88977) agnikAryaM cha kartavyaM paramAnnena bhojanam . dIpakashchApi kartavyaH pitR^INAM satilodakaH .. 13\-191\-2 (88978) etena vidhinA martyaH shraddadhAnaH samAhitaH . chaturo vArShikAnmAsAnyo dadAti tilodakAm .. 13\-191\-3 (88979) bhojanaM cha yathAshaktyA brAhmaNe vedapArage . pashubandhashatasyeha phalaM prApnoti puShkalam .. 13\-191\-4 (88980) idaM chaivAparaM guhyamaprashastaM nibodhata . agnestu vR^iShalo netA havirmUDhAshcha yoShitaH .. 13\-191\-5 (88981) manyate dharma eveti cha chAdharmeNi lipyate . agnayastasya kupyanti shUdrayoniM sa gachChati .. 13\-191\-6 (88982) pitarashcha na tuShyanti sahadevairvisheShataH . prAyashchittaM tu yattatra bruvatastannibodha me . yatkR^itvA tu naraH samyaksukhI bhavati vijvaraH .. 13\-191\-7 (88983) gavAM mUtrapurISheNi payasA cha ghR^itena cha . agnikAryaM tryahaM kuryAnnirAhAraH samAhitaH .. 13\-191\-8 (88984) tataH saMvatsare pUrNe pratigR^ihNanti devatAH . hR^iShyanti pitarashchAsya shrAddhakAla upasthite .. 13\-191\-9 (88985) eSha hyadharmo dharmashcha sarahasyaH prakIrtitaH . martyAnAM svargakAmAnAM pretya svargasukhAvaha ..] .. 13\-191\-10 (88986) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 191 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-191\-5 netA deshAntaraprApako yadi shUdraH syAt tarhi tasya doShaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 192 .. shrIH .. 13\.192\. adhyAyaH 192 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## lomashena dharmarahasyakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [lomasha uvAcha . paradAreShu ye saktA akR^itvA dArasa~Ngraham . nirAshAH pitarasteShAM shrAddhakAle bhavanti vai .. 13\-192\-1 (88987) paradAraratiryashcha yashcha vandhyAmupAsate . brahmasvaM harate yashcha samadoShA bhavanti te .. 13\-192\-2 (88988) asambhAShyA bhavantyete pitR^INAM nAtra saMshayaH . devatAH pitarashchaiShAM nAbhinandanti taddhaviH .. 13\-192\-3 (88989) tasmAtparasya vai dArAMstyajedvandhyAM cha yoShitam . brahmasvaM hi na hartavyamAtmano hitamichChatA .. 13\-192\-4 (88990) shrUyatAM chAparaM guhyaM rahasyaM dharmasaMhitam . shraddadhAnena kartavyaM guruNAM vachanaM sadA .. 13\-192\-5 (88991) dvAdashyAM paurNamAsyAM cha mAsimAsi ghR^itAkShatam . brAhmaNebhyaH prayachCheta tasya puNyaM nibodhata .. 13\-192\-6 (88992) somashcha vardhate tena samudrashcha mahodadhiH . ashvamedhachaturbhAgaM phalaM sR^ijati vAsavaH .. 13\-192\-7 (88993) dAnenaitena tejasvI vIryavAMshcha bhavennaraH . prItashcha bhagavAnsoma iShTAnkAmAnprayachChati .. 13\-192\-8 (88994) shrUyatAM chAparo dharmaH sarahasyo mahAphalaH . idaM kaliyugaM prApya manuShyANAM sukhAvahaH .. 13\-192\-9 (88995) kalyamutthAya yo martyaH snAtaH shuklena vAsasA . tilapAtraM prayachCheta brAhmaNebhyaH samAhitaH .. 13\-192\-10 (88996) tilodakaM cha yo dadyAtpitR^INAM madhunA saha . dIpakaM kR^isaMra chaiva shrUyatAM tasya yatphalam .. 13\-192\-11 (88997) tilapAtre phalaM prAha bhagavAnpAkashAMsanaH . gopradAnaM cha yaH kuryAdbhUmidAnaM cha shAshvatam .. 13\-192\-12 (88998) agniShTomaM cha yo yaj~naM yajeta bahudakShiNam . tilapAtraM sahaitena samaM manyanti devatAH .. 13\-192\-13 (88999) tilodakaM sadA shrAddhe manyante pitaro.akShayam . dIpe cha kR^isare chaiva tuShyante.asya pitAmahAH .. 13\-192\-14 (89000) svarge cha pitR^iloke cha pitR^idevAbhipUjitam . evametanmayoddiShTapidR^iShTaM purAtanam ..] .. 13\-192\-15 (89001) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvinavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 192 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-192\-7 mahAntyudakAni dhIyante.asminniti . yadvA mahAnAmutsavAnAmudadhiriva .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 193 .. shrIH .. 13\.193\. adhyAyaH 193 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMpratyarundhatIchitraguptoditadharmarahasyakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [bhIShma uvAcha . tatastvR^iShigaNAH sarve pitarashcha sadevatAH . arundhatIM tapovR^iddhAmapR^ichChanta samAhitAH .. 13\-193\-1 (89002) samAnashIlAM vIryeNa vasiShThasya mahAtmanaH . tvatto dharmarahasyAni shrotumichChAmahe vayam . yatte guhyatamaM bhadre tatprabhAShitumarhasi .. 13\-193\-2 (89003) arundhatyuvAcha. 13\-193\-3x (7427) tapovR^iddhirmayA prAptA bhavatAM smaraNena vai . bhavatAM cha prasAdena dharmAnvakShyAmi shAshvatAn .. 13\-193\-3 (89004) saguhyAnsarahasyAMshcha tA~nshR^iNudvamasheShataH . shraddadhAne prayoktavyA yasya shuddhaM tathA manaH .. 13\-193\-4 (89005) ashraddadhAno mAnI cha brahmahA gurutalpaga . asambhAShyA hi chatvAro naiShAM dharmaM prakAshayet .. 13\-193\-5 (89006) ahanyahani yo dadyAtkapilAM dvAdashIH samAH . mAsimAsi cha satreNa yo yajeta sadA naraH .. 13\-193\-6 (89007) gavAM shatasahasraM cha yo dadyAjjyeShThapuShkare . na taddharmaphalaM tulyamatithiryasya tuShyati .. 13\-193\-7 (89008) shrUyatAM chAparo dharmo manuShyANAM sukhAvahaH . shraddadhAnena kartavyaH sarahasyo mahAphalaH .. 13\-193\-8 (89009) kalyamutthAya gomadhye gR^ihya darbhAnsahodakAn . niShi~ncheta gavAM shR^i~Nge mastakena cha tajjalam . pratIchCheta nirAhArastasyi dharmaphalaM shR^iNu .. 13\-193\-9 (89010) shrUyante yAni tIrthAni triShu lokeShu kAnichit . siddhachAraNajuShTAni sevitAni maharShibhiH . abhiShekaH samasteShAM gavAM shR^i~Ngodakasya cha .. 13\-193\-10 (89011) sAdhusAdhviti choddiShTaM daivataiH pitR^ibhistathA . bhUtaishchaiva susaMhR^iShTaiH pUjitA sA.apyarundhatI .. 13\-193\-11 (89012) pitAmaha uvAcha. 13\-193\-12x (7428) aho dharmo mahAbhAge sarahasya udAhR^itaH . varaM dadAmi te dhanye tapaste vardatAM sadA .. 13\-193\-12 (89013) yama uvAcha. 13\-193\-13x (7429) ramaNIyA kathA divyA yuShmatto yA mayA shrutA . shrUyatAM chitraguptasya bhAShitaM mama cha priyam .. 13\-193\-13 (89014) rahasyaM dharmasaMyuktaM shakyaM shrotuM maharShibhiH . shraddadhAnena martyena Atmano hitamichChAtA .. 13\-193\-14 (89015) na hi puNyaM tathA pApaM kR^itaM ki~nchidvinashyati . parvakAle cha yatkiMchidAdityaM chAdhitiShThati .. 13\-193\-15 (89016) pretalokaM gate martye tattatsarvaM vibhAvasuH . pratijAnAti puNyAtmA tachchi tatropayujyate .. 13\-193\-16 (89017) ki~nchiddharma pravakShyAmi chitraguptamataM shubham . pAnIyaM chaiva dIpaM cha dAtavyaM satataM tathA .. 13\-193\-17 (89018) upAnahau cha chChatraM cha kapilA cha yathAtatham . puShkare kapilA deyA brAhmaNe vedapArage .. 13\-193\-18 (89019) agnihotraM cha yatnena sarvashaH pratipAlayet . ayaM chaivAparo dharmashchitraguptena bhAShitaH .. 13\-193\-19 (89020) phalamasya pR^ithaktvena shrotumarhanti sattamAH . pralayaM sarvabhUtaistu gantavyaM kAlaparyayAt .. 13\-193\-20 (89021) tatra durgamanuprAptAH kShuttR^iShNAparipIDitAH . dahyamAnA vipachyante na tatrAsti palAyanam .. 13\-193\-21 (89022) andhakAraM tamo ghoraM pravishantyalpabuddhayaH . tatra dharmaM pravakShyAmi yena durgANi santaret .. 13\-193\-22 (89023) alpavyayaM mahArthaM cha pretya chaiva sukhodayam . pAnIyasya guNA divyAH pretaloke visheShataH .. 13\-193\-23 (89024) tatra puNyodakA nAma nadI teShAM vidhIyate . akShayaM salilaM tatra shItalaM hyamR^itopamam .. 13\-193\-24 (89025) sa tatra toyaM pibati pInIyaM yaH prayachChati . pradIpasya pradAnena shrUyatAM guNavistaraH .. 13\-193\-25 (89026) tamondhakAraM niyataM dIpado na prapashyati . prabhAM chAsya prayachChanti somabhAskarapAvakAH . devatAshchAnumanyante vimalAH sarvato dishaH .. 13\-193\-26 (89027) dyotateM cha yathA.a.adityaH pretalokagato naraH . tasmAddIpaH pradAtavyaH pAnIyaM cha visheShataH .. 13\-193\-27 (89028) kapilAM ye prayachChanti brAhmaNe vedapArage . puShkare cha visheSheNa shrUyatAM tasya yatphalam .. 13\-193\-28 (89029) goshataM savR^iShaM tena dattaM bhavati shAshvatam . pApaM karma cha yatki~nchidbrahmahatyAsamaM bhavet . shodhayetkapilA hyekA pradattaM goshataM yathA .. 13\-193\-29 (89030) tasmAttu kapilA deyA kaumudyAM jyeShThapuShkare . na teShAM viShamaM ki~nchinna duHkhaM na cha kaNTakAH .. 13\-193\-30 (89031) upAnahau cha yo dadyAtpAtrabhUte dvijottame . ChatradAne sukhAM ChAyAM labhate paralokagaH .. 13\-193\-31 (89032) na hi dattasya dAnasya nAsho.astIha kadAchana . chitraguptamataM shrutvA hR^iShTaromA vibhAvasuH .. 13\-193\-32 (89033) uvAcha devatAH sarvAH pitR^IMshchaiva mahAdyutiH . shrutaM hi chitraguptasya dharmaguhyaM mahAtmanaH .. 13\-193\-33 (89034) shraddadhAnAshcha ye martyA brAhmaNeShu mahAtmasu . dAnametatprayachChanti na teShAM vidyate bhayam .. 13\-193\-34 (89035) dharmadoShAstvime pa~ncha yeShAM nAstIha niShkR^itiH . asaMbhAShyA anAchArA varjanIyA narAdhamAH .. 13\-193\-35 (89036) brahmahA chaiva goghnashcha paradAraratashcha yaH . ashraddadhAnashcha naraH striyaM yashchopajIvati .. 13\-193\-36 (89037) pretalokagatA hyete narake pApakarmiNaH . pachyante vai yathA mInAH pUyashoNitabhojanAH .. 13\-193\-37 (89038) asambhAShyAH pitR^INAM cha devAnAM chaiva pa~ncha te . snAtakAnAM cha viprANAM ye chAnye cha tapodhanAH .. .. 13\-193\-38 (89039) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trinavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 193 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-193\-4 prayoktavyA dharmA vAchyAH .. 7\-193\-16 pratIjAnAtyarpayati . upayujyate puNyapApakartA .. 7\-193\-20 prakR^iShTo layo.adarshanaM yasmAttatpralayaM maraNam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 194 .. shrIH .. 13\.194\. adhyAyaH 194 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## pramathairR^iShigaNAnprati prajAnAM svahiMsAtadabhAvakAraNAbhidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . tataH sarve mahAbhAgA devAshcha pitarashcha ha . R^iShayashcha mahAbhAgAH pramathAnvAkyamabruvan .. 13\-194\-1 (89040) bhavanto vai mahAbhAgA aparokShanishAcharAH . uchChiShTAnashuchInkShudrAnkathaM hisatha mAnavAn .. 13\-194\-2 (89041) ke cha smR^itAH pratIghAtA yena martyAnna hiMsatha . rakShoghnAni cha kAni syuryairgR^iheShu praNashyatha . shrotumichChAma yuShmAkaM sarvametannishAcharAH .. 13\-194\-3 (89042) pramathA UchuH. 13\-194\-4x (7430) maithunena sadochChiShTAH kR^ite chaivAdharottare . mohAnmAMsAni khAdeta vR^ikShamUle cha yaH svapet .. 13\-194\-4 (89043) AmiShaM shIrShato yasya pAdato yashcha saMvishet . tata uchChiShTakAH sarve bahuchChidrAshcha mAnavAH .. 13\-194\-5 (89044) udake chApyamedhyAni shleShmANaM cha pramu~nchati . ete bhakShyAshcha vadhyAshcha mAnuShA nAtra saMshayaH .. 13\-194\-6 (89045) evaM shIlasamAchArAndharShayAmo hi mAnavAn . shrUyatAM cha pratIghAtAnyairna shaknuma hiMsitum. 13\-194\-7 (89046) gorochanAsamAlambho vachAhastashcha yo bhavet . ghR^itAkShataM cha yo dadyAnmastake tatparAyaNaH .. 13\-194\-8 (89047) ye cha mAMsaM na khAdanti tAnna shaknuma hiMsitum . yasya chAgnirgR^ihe nityaM divArAtrau cha dIpyate .. 13\-194\-9 (89048) tarakShoshcharmadaMShTrAshcha tathaiva girikachChapaH . AjyadhUmo biDAlashcha chChAgaH kR^iShNo.ata pi~NgalaH .. 13\-194\-10 (89049) yeShAmetAni tiShThanti gR^iheShu gR^ihamedhinAm . tAnyadhR^iShyANyagArANi pishitAshaiH sudAruNaiH .. 13\-194\-11 (89050) lokAnasmadvidhA ye cha vicharanti yathAsukham . tasmAdetAni geheShu rakShoghnAni vishAmpate . etadvaH kathitaM sarvaM yatra vaH saMshayo mahAn ..] .. 13\-194\-12 (89051) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturnavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 194 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-194\-4 adharottare adhara uttaraH shreShTho yatra shreShThasyAvamAne kR^ite sati .. 7\-194\-5 AmiShaM mAMsaM shirasi dadhAnaH . pAdataH shayyAyAM pAdasthAne shiraH kR^itvA yaH saMvishet .. 7\-194\-10 tarakShorvyAghrasya . girikachChapaHka parvatadarIshAyI sthalakUrmaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 195 .. shrIH .. 13\.195\. adhyAyaH 195 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## reNukanAmakena kareNunA devAdInprati diggajagaditadharmanivedanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [bhIShma uvAcha . tataH padmapratIkAshaH padmodbhUtaH pitAmahaH . uvAcha vachanaM devAnvAsavaM cha shachIpatim .. 13\-195\-1 (89052) ayaM mahAbalo nAgo rasAtalacharo balI . tejasvI reNuko nAma mahAsatvaparAkramaH .. 13\-195\-2 (89053) atitejasvinaH sarve mahAvIryA mahAgajAH . dhArayanti mahIM kR^itsnAM sashailavanakAnanAm .. 13\-195\-3 (89054) bhavadbhiH samanuj~nAto reNukastAnmahAgajAn . dharmaguhyAni sarvANi gatvA pR^ichChatu tatra vai .. 13\-195\-4 (89055) pitAmahavachaHka shrutvA te devA reNukaM tadA . preShayAmAsuravyagrA yatra te dharaNIdharAH .. 13\-195\-5 (89056) reNuka uvAcha. 13\-195\-6x (7431) anuj~nAto.asmi devaishcha pitR^ibhischaka mahAbalAH . dharmaguhyAni yuShmAkaM shrotumichChAmi tattvataH . kathayadhvaM mahAbhAgA yadvastattvaM manIShitam .. 13\-195\-6 (89057) diggajA UchuH. 13\-195\-7x (7432) kArtike mAsi chAshleShA bahulasyAShTamI shivA . tena nakShatrayogena yo dadAti guDaudanam . imaM mantraM japachChrAddhe yatAhAro hyakopanaH .. 13\-195\-7 (89058) baladevaprabhR^itayo ye nAgA balavattarAH . anantA hyakShayA nityaM bhoginaH sumahAbalAH .. 13\-195\-8 (89059) teShAM kulodbhavA ye cha mahAbhUtA bhuja~NgamAH . te me baliM prayachChantu balatejobhivR^iddhaye .. 13\-195\-9 (89060) yadA nArAyaNaH shrImAnujjahAra vasundharAm . tadbalaM tasya devasya dharAmuddharatastathA .. 13\-195\-10 (89061) evamuktvA baliM tatra valmIke tu nivedayet .. 13\-195\-11 (89062) gajendrakusumAkIrNaM nIlavastrAnulepanam . nirvapettaM tu valmIke astaM yAte divAkare .. 13\-195\-12 (89063) evaM tuShTAstataH sarve adhastAdbhArapIDitAH . shramaM taM nAvabudhyAmo dhArayanto vasundharAm .. 13\-195\-13 (89064) evaM manyAmahe sarve bhArArtA nirapekShiNaH . brAhmaNaH kShatriyo vaishyaH shUdro vA yadyupoShitaH .. 13\-195\-14 (89065) evaM saMvatsaraM kR^itvA dAnaM bahuphalaM labhet . valmIke balimAdAya tanno bahuphalaM matam .. 13\-195\-15 (89066) ye cha nAgA mahAvIryAstriShu lokeShu kR^itsnashaH . kR^itAtithyA bhaveyuste shataM varShANi tattvataH .. 13\-195\-16 (89067) diggajAnAM cha tachChrutvA devatAH pitarastathA . R^iShayashcha mahAbhAgAH pUjayanti sma reNukam ..] .. 13\-195\-17 (89068) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 195 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-195\-2 nAgo gajaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 196 .. shrIH .. 13\.196\. adhyAyaH 196 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa devAdInprati goprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [maheshvara uvAcha . sAramuddhR^itya yuShmAbhiH sAdhudharma udAhR^itaH . dharmaguhyamidaM mattaH shR^iNudhvaM sarva eva ha .. 13\-196\-1 (89069) yeShAM dharmAshritA buddhiHka shraddadhAnAshcha ye narAH . teShAM syAdupadeShTavyaH sarahasyo mahAphalaH .. 13\-196\-2 (89070) nirudvignastu yo dadyAnmAsamekaM gavAhnikam . ekabhaktaM tathA.ashnIyAchChrUyatAM tasya yatphalam .. 13\-196\-3 (89071) imA gAvo mahAbhAgAH pavitraM paramaM smR^itAH . trInlokAndhAnayanti sma sadevAsuramAnupAn .. 13\-196\-4 (89072) tAsu chaiva mahApuNyaM shushrUShA cha mahAphalam . ahanyahani dharmeNa yujyate vai gavAhnikaH .. 13\-196\-5 (89073) mayA hyetA hyanuj~nAtAH pUrvamAsankR^ite yuge . tato.ahamanunIto vai brahmaNA padmayoninA .. 13\-196\-6 (89074) tasmAdvrajasthAnagatastiShThatyupari me vR^iShaH . rame.ahaM saha gobhishcha tasmAtpUjyAH sadaiva tAH .. 13\-196\-7 (89075) mahAprabhAvA varadA varaM dadyurupAsitAH . tA gAvo.asyAnumanyante sarvakarmasu yutphalam .. 13\-196\-8 (89076) tasya tatra chaturbhAgo yo dadAti gavAhnikam ..] .. 13\-196\-9 (89077) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaNNavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 196 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 197 .. shrIH .. 13\.197\. adhyAyaH 197 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## skandena devAdInprati dharmarahasyavisheShakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [skanda uvAcha . mamApyanumato dharmastaM shR^iNudhvaM samAhitAH . nIlaShaNDasya shR^i~NgAbhyAM gR^ihItvA mR^ittikAM tu yaH .. 13\-197\-1 (89078) abhiShekaM tryahaM kuryAttasya dharmaM nibodhata . shodhayedashubhaM sarvamAdhipatyaM paratra cha .. 13\-197\-2 (89079) yAvachcha jAyate martyastAvachChUro bhaviShyati . idaM chApyaparaM guhyaM sarahasyaM nibodhata .. 13\-197\-3 (89080) pragR^ihyaudumbaraM pAtraM pakvAnnaM madhunA saha . somasyottiShThamAnasyi paurNamAsyAM baliM haret .. 13\-197\-4 (89081) tasya dharmaphalaM nityaM shraddadhAnA nibodhata . sAdhyA rudrAstathA.a.adityA vishvedevAstathA.ashvinau 13\-197\-5 (89082) maruto vasavashchaiva pratigR^ihNanti taM balim . somashcha vardhate tena samudrashcha mahodadhiH .. 13\-197\-6 (89083) eSha dharmo mayoddiShTaH sarahasyaH sukhAvahaH .. 13\-197\-7 (89084) viShNuruvAcha. 13\-197\-8x (7433) dharmaguhyAni sarvANi devatAnAM mahAtmanAm . R^iShINAM chaiva guhyAni yaH paThedAhnikaM sadA .. 13\-197\-8 (89085) shR^iNuyAdvA.anasUyuryaH shraddadhAnaH samAhitaH . nAsya vighnaH prabhavati bhayaM chAsya na vidyate .. 13\-197\-9 (89086) ye cha dharmAH shubhAH puNyAH sarahasyA udAhR^itAH . teShAM dharmaphalaM tasya yaH paTheta jitendriyaH .. 13\-197\-10 (89087) nAsya pApaM prabhavati na cha pApena lipyate . paThedvA shrAvayedvA.api shrutvA vA labhate phalam .. 13\-197\-11 (89088) bhu~njate pitaro devA havyaM kavyamathAkShayam . shrAvayaMshchApi viprendrAnparvasu prayato naraH .. 13\-197\-12 (89089) R^iShINAM devatAnAM cha pitR^INAM chaiva nityadA . bhavatyabhimataH shrImAndharmeShu prayataH sadA .. 13\-197\-13 (89090) kR^itvA.api pApakaM karma mahApAtakavarjitam . rahasyadharmaM shrutvemaM sarvapApaiH pramuchyate .. 13\-197\-14 (89091) bhIShma uvAcha. 13\-197\-15x (7434) etaddharmarahasyaM vai devatAnAM narAdhipa . vyAsoddiShTaM mayA proktaM sarvadevanamaskR^itam .. 13\-197\-15 (89092) pR^ithivI ratnasaMpUrNA j~nAnaM chedamanuttamam . idameva tataH shrAvyamiti manyeta dharmavit .. 13\-197\-16 (89093) nAshraddadhAnAya na nAstikAya na naShTadharmAyi na nirghR^iNAya . na hetuduShTAya gurudviShe vA nAnAtmabhUtAya nivedyametat .. .. 13\-197\-17 (89094) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 197 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 198 .. shrIH .. 13\.198\. adhyAyaH 198 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhAShmeNi yudhiShThiraMprati bhojyAbhojyAnnakAnAM bhojanIyAnAM janAnAM cha vivechanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ke bhojyA brAhmaNasyeha ke bhojyAH kShatriyasya ha . tathA vaishyasya ke bhojyAH ke shUdrasya cha bhArata .. 13\-198\-1 (89095) bhIShma uvAcha. 13\-198\-2x (7435) brAhmaNA brAhmaNasyeha bhojyA ye chaiva kShatriyAH . vaishyAshchApi tathA bhojyAH shUdrAshcha parivarjitAH .. 13\-198\-2 (89096) brAhmaNAH kShatriyA vaishyA bhojyA vai kShatriyasya ha . varjanIyAstu vai shUdrAH sarvabhakShA vikarmiNaH .. 13\-198\-3 (89097) vaishyAstu bhojyA viprANAM kShatriyANAM tathaiva cha . nityAgnayo viviktAshcha chAturmAsyaratAshcha ye .. 13\-198\-4 (89098) shUdrANAmatha yo bhu~Nkte sa bhu~Nkte pR^ithivImalam . malaM nR^iNAM sa pibati malaM bhu~Nkte janasya cha .. 13\-198\-5 (89099) shUdrANAM yastathA bhu~Nkte sa bhu~Nkte pR^ithivImalam . pR^ithivImalamashnanti ye dvijAH shUdrabhojinaH .. 13\-198\-6 (89100) shUdrasya karmaniShThAyAM vikarmasthopi pachyate . brAhmaNaH kShatriyo vaishyo vikarmasthashcha pachyate .. 13\-198\-7 (89101) svAdhyAyaniratA viprAstathA svastyayane nR^iNAm . rakShaNe kShatriyaM prAhurvaishyaM puShTyarthameva cha .. 13\-198\-8 (89102) karoti karma yadvaishyastadgatvA hyupajIvati . kR^iShigorakShyavANijyamakutsA vaishyakarmaNi .. 13\-198\-9 (89103) shUdrakarma tu yaH kuryAdavahAya svakarma cha . sa vij~neyo yathA shUdro na cha bhojyaH kadAchana .. 13\-198\-10 (89104) chikitsakaH kANDapR^iShThaH purA.adhyakShaH purohitaH . sAMvatsaro vR^ithAdhyAyI sarve te shUdrasaMmitAH .. 13\-198\-11 (89105) shUdrakarmasvathaiteShu yo bhu~Nkte nirapatrapaH . abhojyabhojanaM bhuktvA bhayaM prApnoti dAruNam .. 13\-198\-12 (89106) kulaM vIryaM cha tejashcha tiryagyonitvameva cha . sa prayAti yathA shvA vai niShkriyo dharmavarjitaH .. 13\-198\-13 (89107) bhu~Nkte chikitsakasyAnnaM tadannaM cha purIShavat . puMshchalyannaM cha mUtraM syAtkArukAnnaM cha shoNitam .. 13\-198\-14 (89108) vidyopajIvino.annaM cha yo bhu~Nkte sAdhusammataH . tadapyannaM yathA shaudraM tatsAdhuH parivarjayet .. 13\-198\-15 (89109) vachanIyasya yo bhu~Nkte tamAhuH shoNitaM hradam . pishunaM bhojanaM bhu~Nkte brahmahatyAsamaM viduH .. 13\-198\-16 (89110) asatkR^itamavaj~nAtaM na bhoktavyaM kadAchana .. 13\-198\-17 (89111) vyAdhiM kulakShayaM chaiva kShipraM prApnoti brAhmaNaH . nagarIrakShiNo bhu~Nkte shvapachapravaNo bhavet .. 13\-198\-18 (89112) goghne cha brAhmaNaghne cha surApe gurutalpage . bhuktvA.annaM jAyate vipro rakShasAM kulavardhanaH .. 13\-198\-19 (89113) nyAsApahAriNo bhuktvA kR^itaghne klIbavartini . jAyate shabarAvAse madhyadeshabahiShkR^ite .. 13\-198\-20 (89114) abhojyAshchaiva bhojyAshcha mayA proktA yathAvidhi . kimanyadadya kaunteya mattastvaM shrotumichChasi ..] .. 13\-198\-21 (89115) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. 198 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-198\-1 ke bhojyA bhojyAnnAH .. 7\-198\-4 vaishyA bhojyA bhojanIyAH .. 7\-198\-7 shUdrasya karmaniShThAyAM sevAyAM vartamAno vikarmastho vishiShTakarmasthaH saMdhyAvandanAdiyukto.api pachyate narake iti sheShaH .. 7\-198\-11 kANDapR^iShTho.adhamaH .. 7\-198\-16 pishunaM tatsambandhi .. 7\-198\-18 nagarIM rakShati tasya .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 199 .. shrIH .. 13\.199\. adhyAyaH 199 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati apratigrAhyapratigrahe abhojyabhojane cha prAyashchittakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [yudhiShThira uvAcha . uktAstu bhavatA bhojyAstathA.abhojyAshcha sarvashaH . atra me prashnasandehastanme vada pitAmaha .. 13\-199\-1 (89116) brAhmaNAnAM visheSheNa havyakavyapratigrahe . nAnAvidheShu bhojyeShu prAyashchittAni shaMsa me .. 13\-199\-2 (89117) bhIShma uvAcha. 13\-199\-3x (7436) hanta vakShyAmi te rAjanbrAhmaNAnAM mahAtmanAm . pratigraheShu bhojye cha muchyate yena pApmanaH .. 13\-199\-3 (89118) ghR^itapratigrahe chaiva sAvitrI samidAhutiH . tilapratigrahe chaiva samametadyudhiShThira .. 13\-199\-4 (89119) mAMsapratigrahe chaiva madhuno lavaNasya cha . AdityodayanaM sthitvA pUto bhavati brAhmaNaH .. 13\-199\-5 (89120) kA~nchanaM pratigR^ihyAtha japamAno gurushrutim . kR^iShNAyasaM cha vivR^itaM dhArayanmuchyate dvijaH .. 13\-199\-6 (89121) evaM pratigR^ihIte.atha dhane vastre tathA striyAm . evameva narashreShTha suvarNasya pratigrahe. 13\-199\-7 (89122) annapratigrahe chaiva pAyasekShurase tathA . ikShutailapavitrANAM trisandhye.apsu nimajjanam .. 13\-199\-8 (89123) vrIhau puShpe phale chaiva jale piShTamaye tathA . yAvake dadhidugdhe cha sAvitrIM shatasho.anvitAm .. 13\-199\-9 (89124) upAnahau cha chChatraM cha pratigR^ihyaurdhvadehike . japechChataM samAyuktastena muchyate pApmanA .. 13\-199\-10 (89125) kShetrapratigrahe chaiva grahasUtakayostathA . trINi rAtrANyupoShitvA tena pApAdvimuchyate .. 13\-199\-11 (89126) kR^iShNapakShe tu yaH shrAddhaM pitR^INAmashnute dvijaH . annametadahorAtrAtpUto bhavati brAhmaNaH .. 13\-199\-12 (89127) na cha sandhyAmupAsIta na cha jApyaM pravartayet . na sa~NkirettadannaM cha tataH pUyeta brAhmaNaH .. 13\-199\-13 (89128) ityarthamaparA~NNe tu pitR^INAM shrAddhamuchyate . yathoktAnAM yadashnIyurbrAhmaNAH pUrvaketitAH .. 13\-199\-14 (89129) mR^itakasya tR^itIyAhe brAhmaNo yo.annamashnute . sa trivelaM samunmajjya dvAdashAhena shudhyati .. 13\-199\-15 (89130) dvAdashAhe vyatIte tu kR^itashaucho visheShataH . brAhmaNebhyo havirdattvA muchyate tena pApmanA .. 13\-199\-16 (89131) mR^itasya dasharAtreNa prAyashchittAni dApayet . sAvitrIM raivatImiShTiM kUshmANDamaghamarShaNam .. 13\-199\-17 (89132) mR^itakasya trirAtre yaH samuddiShTe samashnute . saptatriShavaNaM snAtvA pUto bhavati brAhmaNaH .. 13\-199\-18 (89133) siddhimApnoti vipulAmApadaM chaiva nApnuyAt .. 13\-199\-19 (89134) yastu shUdraiH samashnIyAdbrAhmaNo.apyekabhojane . ashauchaM vidhivattasya shauchamatra vidhIyate .. 13\-199\-20 (89135) yastu vaishyaiH sahAshnIyAdbrAhmaNo.apyekabhojane . sa vai trirAtraM dIkShitvA muchyate tena karmaNA .. 13\-199\-21 (89136) kShatriyaiH saha yo.ashnIyAdbrAhmaNo.apyekabhojane . AplutaH saha vAsobhistena muchyeta pApmanA .. 13\-199\-22 (89137) shUdrAsya tu kulaM hanti vaishyasya pashubAndhavAn . kShatriyasya shriyaM hanti brAhmaNasya suvarchasam .. 13\-199\-23 (89138) prAyashchittaM cha shAntiM cha juhuyAttena muchyate . sAvitrIM raivatImiShTiM kUshmANDamaghamarShaNam. 13\-199\-24 (89139) tathochChiShTamathAnyonyaM samprAshennAtra saMshayaH . rochanA virajA rAtrirma~NgalAlambhanAni cha .. .. 13\-199\-25 (89140) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonadvishatatamodhyAyaH .. 199 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-199\-5 AdityodayanaM tatparyantaM sthitvA .. 7\-199\-6 vivR^itaM lokapratyakShaM dhArayan .. 7\-199\-11 grahasUtakayoH kArAgArastAshauchavatoH .. 7\-199\-13 nacha saMdhyAmupAsItetyatra asnAta iti sheShaH . na sa~Nkirediti punarbhojana na kuryAdityarthaH .. 7\-199\-14 ashnIyurityarthamiti sambandhe aparAhNe kShudbodhAtsamyagannamashnantvityarthaH . ketitAH nimantritAH .. 7\-199\-16 havirannam . 7\-199\-17 sAvitrIM japan. raivatIM raivataM sAma. iShTiM pavitreShTim. kUshmANDaM yaddevAdevaheDanamityanuvAkapa~nchakam. aghamarShaNaM jale nimajjya dasha praNavasaMyuktagAyatryAH R^itaMcheti tR^ichasya vA trirjapaH .. 7\-199\-20 ashauchaM prAyashchittAbhAva eva .. 7\-199\-25 virajA dUrvA rAtrirharidreti vishvaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 200 .. shrIH .. 13\.200\. adhyAyaH 200 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dR^iShTAntapradarshanapUrvakaM dAnaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . dAnena vartatetyAha tapasA chaiva bhArata . tadetanme manoduHshaM vyapoha tvaM pitAmaha . kiMsvitpR^ithivyAM hyetanme bhavA~nshaMsitumarhati .. 13\-200\-1 (89141) bhIShma uvAcha. 13\-200\-2x (7437) shR^iNu yairdharmanirataistapasA bhAvitAtmabhiH . lokA hyasaMshayaM prAptA dAnapuNyaratairnR^ipaiH .. 13\-200\-2 (89142) satkR^itashcha tathA.a.atreyaH shiShyebhyo brahma nirguNam . upadishya tadA rAjangato lokAnanuttamAn .. 13\-200\-3 (89143) shibiroshInaraH prANAnpriyasya tanayasya cha . brAhmaNArthamupAkR^itya nAkapR^iShThamito gataH .. 13\-200\-4 (89144) pratardanaH kAshipatiH pradAya tanayaM svakam . brAhmaNAyAtulAM kIrtimiha chAmutra chAshnute .. 13\-200\-5 (89145) rantidevashcha sAMkR^ityo vasiShThAya mahAtmane . arghyaM pradAya vidhivallebhe lokAnanuttamAn .. 13\-200\-6 (89146) divyaM shatashalAkaM cha yaj~nArthaM kA~nchanaM shubham . ChatraM devAvR^idho dattvA brAhmaNAyAsthito divam .. 13\-200\-7 (89147) bhagavAnambarIShashcha brAhmaNAyAmitaujase . pradAya sakalaM rAShTraM surolakamavAptavAn .. 13\-200\-8 (89148) sAvitraH kuNDalaM divyaM yAnaM cha janamejayaH . brAhmaNAya cha gA dattvA gato lokAnanuttamAn .. 13\-200\-9 (89149) vR^iShAdarbhishcha rAjarShI ratnAni vividhAni cha . ramyAMshchAvasathAndattvA dvijebhyo divamAgataH .. 13\-200\-10 (89150) nimI rAShTraM cha vaidarbhiH kanyAM dattvA mahAtmane . agastyAya gataH svargaM saputrapashubAndhavaH .. 13\-200\-11 (89151) jAmadagnyashcha viprAya bhUmiM dattvA mahAyashAH . rAmo.akShayAMstathA lokA~njagAma manaso.adhikAn .. 13\-200\-12 (89152) avarShati cha parjanye sarvabhUtAni devarAT . vasiShTho jIvayAmAsa yena yAto.akShayAM gatim .. 13\-200\-13 (89153) rAmo dAsharathishchaiva hutvA yaj~neShu vai vasu . sagato hyakShayA.NllokAnyasya loke mahadyashaH .. 13\-200\-14 (89154) kakShasenashcha rAjarShirvasiShThAya mahAtmane . nyAsaM yathAvatsaMnyasya jagAmi sumahAyashaH .. 13\-200\-15 (89155) karaMdhamasya pautrastu marutto.avikShitaH sutaH . kanyAmA~Ngirase dattvA divAmAshu jagAma saH .. 13\-200\-16 (89156) brahmadattashcha pA~nchAlyo rAjA dharmabhR^itAMvaraH . nidhiM sha~Nkhamanuj~nApya jagAma paramAM gatim .. 13\-200\-17 (89157) rAjA mitrasahashchaiva vasiShThAya mahAtmane . madayantIM priyAM bhAryAM dattvA cha tridivaM gataH .. 13\-200\-18 (89158) manoH putrashcha sudyumno likhitAya mahAtmane . daNDamuddhR^itya dharmeNa gato lokAnanuttamAn .. 13\-200\-19 (89159) sahasrachityo rAjarShiH prANAniShTAnmahAyashAH . brAhmaNArthe parityajya gato lokAnanuttamAn .. 13\-200\-20 (89160) sarvakAmaishcha sampUrNaM dattvA veshma hiraNmayam . maudgalyAya gataH svargaM shatadyumno mahIpatiH .. 13\-200\-21 (89161) bhakShyabhojyasya cha kR^itAnrAshayaH parvatopamAn . shANDilyAya purA dattvA sumanyurdivamAsthitaH .. 13\-200\-22 (89162) nAmnA cha dyutimAnnAma sAlvarAjo mahAdyutiH . dattvA rAjyamR^ichIkAya gato lokAnanuttamAn .. 13\-200\-23 (89163) madirAshvashcha rAjarShirdattvA kanyAM sumadhyamAm . hiraNyahastAya gato lokAndevairadhiShThitAn .. 13\-200\-24 (89164) lomapAdashcha rAjarShiH shAntAM dattvA sutAM prabhuH . R^ishyashR^i~NgAya vipulaiH sarvaiH kAmairayujyata .. 13\-200\-25 (89165) kautsAya dattvA kanyAM tu haMsIM nAma yashasvinIm . gato.akShayAnato lokAnrAjarShishcha bhagIrathaH .. 13\-200\-26 (89166) dattvA shatasahasraM tu gavAM rAjA bhagIrathaH . sa vatsAnAM kohalAya gato lokAnanuttamAn .. 13\-200\-27 (89167) ete chAnye cha bahavo dAnena tapasA cha ha . yudhiShThira gatAH svargaM nivartante punaHpunaH .. 13\-200\-28 (89168) teShAM pratiShThitA kIrtiryAvatsthAsyati medinI . gR^ihasthairdAnatapasA yairlokA vai vinirjitAH .. 13\-200\-29 (89169) shiShTAnAM charitaM hyetatkIrtitaM me yudhiShThira . dAnayaj~naprajAsargairete hi divamAsthitAH .. 13\-200\-30 (89170) dattvA tu satataM te.astu kauravANAM dhurandhara . dAnayaj~nakriyAyuktA buddhirdharmopachAyinI .. 13\-200\-31 (89171) yatra te nR^ipashArdUla sandeho vai bhaviShyati . shvaH prabhAte hi vakShyAmi sandhyA hi samupasthitA .. .. 13\-200\-32 (89172) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvishatatamo.adhyAyaH .. 200 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-200\-1 dAnatapasormadhye kiM shreShThamiti prashnaH . vartate svarge iti sheShaH sandhirArShaH .. 7\-200\-9 sAvitraH karNaH .. 7\-200\-12 manaso manaHsa~NkalpAdapyadhikAn .. 7\-200\-13 devarAT bhUdevArAT vasiShThaH .. 7\-200\-15 nyAsaM dAnarUpeNa sthApanam .. 7\-200\-17 anuj~nApya dattvA .. 7\-200\-19 daNDaM chorayogyaM hastachChedarUpam .. 7\-200\-22 rAshayaH rAshIn .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 201 .. shrIH .. 13\.201\. adhyAyaH 201 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dAnasya pa~nchavidhatvakathanapUrvakaM tattallakShyapradarshanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## [yudhiShThira uvAcha . shrutaM me bhavatastAta satyavrataparAkrama . dAnadharmeNa mahatA ye prAptAstridivaM nR^ipAH .. 13\-201\-1 (89173) imAMstu shrotumichChAmi dhramAndharmabhR^itAMvara . dAnaM katividhaM deyaM kiM tasya cha phalaM labhet .. 13\-201\-2 (89174) kathaM kebhyascha dharmyaM cha dAnaM dAtavyamiShyate . kaiH kAraNaiH katividhaM shrotumichChAmi tattvataH .. 13\-201\-3 (89175) bhIShma uvAcha. 13\-201\-4x (7438) shR^iNu tattvena kaunteya dAnaM prati mamAnagha . yathA dAnaM pradAtavyaM sarvavarNeShu bhArata .. 13\-201\-4 (89176) dharmAdarthAdbhayAtkAmAtkAruNyAditi bhArata . dAnaM pa~nchavidhaM j~neyaM kAraNairyairnibodha tat .. 13\-201\-5 (89177) iha kIrtimavApnoti pretya chAnuttamaM sukham . iti dAnaM pradAtavyaM brAhmaNebhyo.anasUyatA .. 13\-201\-6 (89178) dadAti vA dAsyati vA mahyaM dattamanena vA . ityartibhyo nishamyaiva sarvaM dAtavyamarthine .. 13\-201\-7 (89179) nAsyAhaM na madIyo.ayaM pApaM kuryAdvimAnitaH . iti dadyAdbhayAdeva dR^iDhaM mUDhAya paNDitaH .. 13\-201\-8 (89180) priyo me yaM priyo.asyAhamiti samprekShya buddhimAn . vayasyAyaivamakliShTaM dAnaM dadyAdatandritaH .. 13\-201\-9 (89181) dInashcha yAchate chAyamalpenApi hi tuShyati . iti dadyAddaridrAya kAruNyAditi sarvathA .. 13\-201\-10 (89182) iti pa~nchavidhaM dAnaM puNyakIrtivivardhanam . yathAshaktyA pradAtavyamevamAha prajApatiH ..] .. 13\-201\-11 (89183) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 201 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-201\-6 dharmaddAnaM vyAchaShTe iheti .. 7\-201\-7 arthAdityasya lakShaNamAha dadAtIti .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 202 .. shrIH .. 13\.202\. adhyAyaH 202 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhIShmaMprati saprashaMsanaM punardharmakathanaprArthanA .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana* uvAcha . anushAsya shubhairvAkyairbhIShmamAha mahAmatiH . prItyA punaH sa shushrUShurvachanaM yadyudhiShThiraH .. 13\-202\-1 (89184) janamejaya uvAcha. 13\-202\-2x (7439) pitAmaho me viprarShe bhIShmaM kAlavashaM gatam . kimapR^ichChattadA rAjA sarvasAmAjikaM hitam .. 13\-202\-2 (89185) ubhayorlokayoryuktaM puruShArthamanuttamam . tanme vada mahAprAj~na shrotuM kautUhalaM hi me .. 13\-202\-3 (89186) vaishampAyana uvAcha. 13\-202\-4x (7440) bhUya eva mahArAja shR^iNu dharmasamuchchayam . yadapR^ichChattadA rAjA kuntIputro yudhiShThiraH .. 13\-202\-4 (89187) sharatalpagataM bhIShmaM sarvapArthivasannidhau . ajAtashatruH prItAtmA punarevAbhyabhAShata .. 13\-202\-5 (89188) pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishAradaH . shrUyatAM me hi vachanamarthitvAtprabravImyaham .. 13\-202\-6 (89189) parAvaraj~no bhUtAnAM dayAvAnsarvajantuShu . AgamairbahubhiH prIto bhavAnnaH paramaM kule .. 13\-202\-7 (89190) tvAdR^isho durlabho loke sAmprataM j~nAnasaMyutaH . bhavatA guruNA chaiva dhanyAshchaiva vayaM prabho .. 13\-202\-8 (89191) ayaM sa kAlaH samprApto durlabhairj~nAtibAndhavaiH . shAstA tu nAsti naH kashchittvadR^ite puruSharShabha .. 13\-202\-9 (89192) tasmAddharmArthasahitamAyatyAM cha hitodayam . AshcharyaM paramaM vAkyaM shrotumichChAmi bhArata .. 13\-202\-10 (89193) ayaM nArAyaNaH shrImansarvapArthivasannidhau . bhavantaM bahumAnAchcha praNayAchchaiva sevate .. 13\-202\-11 (89194) asyaiva tu samakShaM naH pArtivAnAM tathaiva cha . itivR^ittaM purANaM cha shrotR^INAM paramaM hitam .. 13\-202\-12 (89195) yadi te.ahamanugrAhyo bhrAtR^ibhiH sahito.anagha . matpriyArthaM hi kauravya snehAdbhAShitumarhasi .. 13\-202\-13 (89196) vaishampAyana uvAcha. 13\-202\-14x (7441) tasya tadvachanaM shrutvA snehAdAgataviklavaH . pravibanniva taM dR^iShTvA bhIShmo vachanamabravIt .. 13\-202\-14 (89197) shR^iNu rAjanpurAvR^ittimitihAsaM purAtanam . etAvaduktvA gA~NgeyaH praNamya shirasA harim . dharmarAjaM samIkShyedaM punarvaktuM samArabhat .. .. 13\-202\-15 (89198) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 202 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-202\-1x * ekottaradvishatatamAdhyAyAtparaM ekapa~nchAshadadhikadvishatatamAdyAyAtpUrvaM madhye paridR^ishyamAnaikonapa~nchAshadadhyAyapratinidhitayA auttarAhakoshe aShTAvevAdhyAyAH paridR^ishyante . techAnupUrvIbhedena tadarthaikadeshapratipAdakAeva dR^ishyante natu tadanuktArthapratipAdakAH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 203 .. shrIH .. 13\.203\. adhyAyaH 203 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kR^iShNena putrArthaM kailAse tapashcharaNam .. 1 .. tatra kR^iShNadarshanAya nAradAdInAmAgamanam .. 2 .. kR^iShNena svamukhaniHsR^itAgninA tatparvatasya bhasmIkaraNam .. 3 .. tathA punaH prasannadR^iShTyA girerujjIvanam .. 4 .. tathA nAradAdInprati tatkAraNakathanam .. 5 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . ayaM nArAyaNaH shrImAnputrArthe vratakA~NkShayA . dIkShito.abhUnmahAbAhuH purA dvAdashavArShikam .. 13\-203\-1 (89199) dIkShitaM keshavaM draShTumabhijagmurmaharShayaH . sevitvA cha mahAtmAnaH prIyamANaM janArdanam .. 13\-203\-2 (89200) nAradaH parvatashchaiva kR^iShNadvaipAyanastathA . devalaH kAshyapashchaiva hastikAshyapa eva cha . jamadagnishcha rAjendra dhaumyo vAlmIkireva cha .. 13\-203\-3 (89201) apare.api tapaHsiddhAH satyavrataparAyaNAH . shiShyairanugatAH sarve brahmavidbhirakalmaShaiH .. 13\-203\-4 (89202) keshavastAnabhigatAnprItyA samparigR^ihya cha . teShAmatithisatkAraM pUjanArthaM kulochitam . devakItanayo hR^iShTo devatulyamakalpayat .. 13\-203\-5 (89203) upaviShTeShu sarveShu viShTareShu tadA.anagha . vishvasteShvnabhituShTeShu keshavArchanayA punaH .. 13\-203\-6 (89204) parasparaM kathA divyAH prAvartanta manoramAH . viShNornArAyaNasyaiva prasAdAtkathayAmi tAH .. 13\-203\-7 (89205) tasyaiva vratacharyAyAM munibhirvismitaM purA . yatra govR^iShabhA~Nkasya prabhAvo.abhUnmahAtmanaH .. 13\-203\-8 (89206) yatra devI mahAdevamapR^ichChatsaMshayAnpurA . kathayAmAsa sarvAMstAndevyAH priyachikIrShayA .. 13\-203\-9 (89207) umApatyoshcha saMvAdaM shR^iNu tAta manoramam . varNAshramANAM dharmashcha tatra tAta samAhitaH .. 13\-203\-10 (89208) R^iShidharmashcha nikhilo rAjadharmascha puShkalaH . gR^ihasthadharmashcha shubhaH karmapAkaphalAni cha .. 13\-203\-11 (89209) devaguhyaM cha vividhaM dAnadharmavidhistathA . vidhAnamatra proktaM yadyamasya niyamasya cha .. 13\-203\-12 (89210) yamalokavidhAnaM cha svargalokagatistathA . prANamokShavidhishchaiva tIrthacharyA cha puShkalA .. 13\-203\-13 (89211) mokShadharmavidhAnaM cha sA~Nkhyayogasamanvitam . strIdharmashcha svayaM devyA devadevAya bhAShitaH .. 13\-203\-14 (89212) evamAdi shubhaM sarvaM tatra tAta samAhitam . rudrANyAH saMshayaprashno yatra tAta pravartate .. 13\-203\-15 (89213) dhanyaM yashasyamAyuShyaM dharmyaM cha paramaM hitam . puShTiyogamimaM divyaM kathyamAnaM mayA shR^iNu .. 13\-203\-16 (89214) itihAsamimaM divyaM pavitraM paramaM shubham . sAyaM prAtaH sadA samyak shrotavyaM cha bubhUShatA .. 13\-203\-17 (89215) bhIShma uvAcha. 13\-203\-18x (7442) tato nArAyaNo devaH saMkliShTo vratacharyayA . vahnirviniHsR^ito vaktrAtkR^iShNasyAdbhutadarshanaH .. 13\-203\-18 (89216) agninA tena mahatA niHsR^itena mukhAdvibhoH . pashyatAmeva sarveShAM dagdha eva nagottamaH .. 13\-203\-19 (89217) mR^igapakShigaNAkIrNaH shvApadairapi sa~NkulaH . vR^ikShagulmalatAkIrNo mathito dInadarshanaH .. 13\-203\-20 (89218) punaH sa dR^iShTamAtreNa hariNA saumyachetasA . sa babhUva giriH kShipraM praphulladrumakAnanaH .. 13\-203\-21 (89219) siddhachAraNasa~Nghaishcha prasannairupashobhitaH . mattavAraNasaMyukto nAnApakShigaNairyutaH . tadadbhutamachintyaM cha sarveShAmabhavadbhR^isham .. 13\-203\-22 (89220) taM dR^iShTvA hR^iShTaromANaH sarve munigaNAstadA . vistitAH paramAyattAH sAdhyasAkulalochanAH . na ki~nchidabruvaMstatra shubhaM vA yadi vetarat .. 13\-203\-23 (89221) tato nArAyaNo devo munisa~Nghe tu vismite . tAnsamIkShyaiva madhuraM babhAShe puShkarekShaNaH .. 13\-203\-24 (89222) kimarthaM munisa~Nghe.asminvismayo.ayamanuttamaH . etanme saMshayaM sarve yAthAtathyena nanditAH . R^iShayo vaktumarhanti nishchayenArthakovidAH .. 13\-203\-25 (89223) keshavasya vachaH shrutvA tuShTuvurmunipu~NgavAH . bhavAnsR^ijati vai lokAnbhavAnsaMharati prajAH . bhavA~nshItaM bhavAnuShNaM bhavAnsatyaM bhavAnkratuH .. 13\-203\-26 (89224) bhavAnAdirbhavAnanto bhavato.anyanna vidyate . sthAvaraM ja~NgamaM sarvaM tvameva puruShottama .. 13\-203\-27 (89225) tvattaH sarvamidaM tAta lokachakraM pravartate . tvamevArhasi tadvaktuM mukhAdagnivinirgamam .. 13\-203\-28 (89226) etanno vismayakaraM babhUva madhusUdana . tato vigatasaMtrAsA bhavAma puruShottama . yadichChettatra vaktavyaM kuto.asmAkaM niyogataH .. 13\-203\-29 (89227) shrIbhagavAnuvAcha. 13\-203\-30x (7443) nityaM hitArthaM lokAnAM bhavadbhiH kriyate tapaH . tasmAllokahitaM guhyaM shrUyatAM kathayAmi vaH .. 13\-203\-30 (89228) asuraH sAmprataM kashchidahito lokanAshanaH . mAyAstrakushalashchaiva baladarpasamanvitaH .. 13\-203\-31 (89229) babhUva sa mayA baddho lokAnAM hitakAmyayA . putreNa me vadho dR^iShTastasya vai munipu~NgavAH .. 13\-203\-32 (89230) tadarthaM putramevAhaM sisR^ikShurvanamAgataH . AtmanaH sadR^ishaM putramahaM janayituM vrataiH .. 13\-203\-33 (89231) evaM vrataparItasya tapastIvratayA mama . athAtmA mama dehasthaH sognirbhUtvA viniHsR^itaH .. 13\-203\-34 (89232) viniHsR^itya gato draShTuM kShaNena cha pitAmaham . brahmaNA manmatho.ana~NgaH putratvena prakalpitaH . anuj~nAtashcha tenaiva punarAyAnmamAntikam .. 13\-203\-35 (89233) evaM me vaiShNavaM tejo mama vaktrAdviniHsR^itam . tattejasA nirmathitaH purato.ayaM giriH sthitaH .. 13\-203\-36 (89234) dR^iShTvA dAhaM girestasya saumyabhAvatayA mama . punaH sa dR^iShTamAtreNa girirAsIdyathA purA .. 13\-203\-37 (89235) etadguhyaM yathAtathyaM kathitaM vaH samAsataH . bhavanto vyathitA yena vismitAshcha tapodhanAH .. 13\-203\-38 (89236) R^iShINAmevamuktvA tu tAnpunaH pratyabhAShata .. .. 13\-203\-39 (89237) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tryadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 203 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 204 .. shrIH .. 13\.204\. adhyAyaH 204 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kR^iShNenAshcharyakathanaM prArthitairmunigaNairnAradaMprati tachchodanA .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## shrIbhagavAnuvAcha . bhavatAM darshanAdeva prItirabhyadhikA mama . bhavantastu tapaHsiddhA bhavanto divyadarshanAH .. 13\-204\-1 (89238) sarvatra gatimantashcha j~nAnavij~nAnabhAvitAH . gatyAgatij~nA lokAnAM sarve nirdUtakalmaShAH .. 13\-204\-2 (89239) tasmAdbhavadbhiryatkiMchidR^iShTaM vA.apyathavA shrutam . AshcharyabhUtaM lokeShu tadbhavanto bruvantu me .. 13\-204\-3 (89240) yuShmAbhiH kathitaM yatsyAttapasA bhAvitAtmabhiH tasyAdamR^itasaMkAshaM vA~NmadhushravaNe spR^ihA .. 13\-204\-4 (89241) rAgadveShaviyuktAnAM satataM satyavAdinAm . shraddheyaM shravaNIyaM cha vachanaM hi satAM bhavet .. 13\-204\-5 (89242) tatsaMyogaM hitaM me.astu na vR^ithA kartumarhatha . bhavatAM darshanaM tasmAtsaphalaM tu bhavenmama .. 13\-204\-6 (89243) tadahaM sajjanamukhAnniHsR^itaM janasaMsadi . kathayiShyAmyahaM buddhyA buddhidIpakaraM nR^iNAm .. 13\-204\-7 (89244) tadanye vardhayiShyanti pUjayiShyanti chApare . vAtsalyavigatAshchAnye prashaMsanti purAtanAH .. 13\-204\-8 (89245) evaM bruvati govinde shravaNArthaM maharShayaH . vAgbhiH sA~njalimAlAbhiridamUchurjanArdanam .. 13\-204\-9 (89246) ayuktamasmAnevaM tvaM vAchA varada bhAShitum . tvachChAsanamukhAH sarve tvadadhInaparishramAH .. 13\-204\-10 (89247) evaM pUjayituM chAsmAnna chaivArhasi keshava . tvattastvanyaM na pashyAmo yalloke te na vidyate . divi vA bhuvi vA ki~nchittatsarvaM hi tvayA tatam .. 13\-204\-11 (89248) na vidmahe vayaM deva kathyamAnaM tavAntike . evamukto hR^iShIkeshaH sasmitaM chedamabravIt .. 13\-204\-12 (89249) ahaM mAnuShayonisthaH sAmprataM munipu~NgavAH . tasmAnmAnuShavadvIryaM mama jAnIta suvratAH . bhavadbhiH kathyamAnaM cha apUrvamiva tadbhavet .. 13\-204\-13 (89250) bhIShma uvAcha. 13\-204\-14x (7444) evaM saMchoditAH sarve keshavena mahAtmanA . R^iShayashchAnuvartante vAsudevasya shAsanam .. 13\-204\-14 (89251) tatastvR^iShigaNAH sarve nAradaM devadarshanam . amanyanta budhA buddhyA samarthaM tannibodhane .. 13\-204\-15 (89252) R^iShirugratapAshchAyaM keshavasya priyo.adhikam . purANaj~nashcha vAgmI cha kAraNaistaM cha menire .. 13\-204\-16 (89253) sarve tadarhaNaM kR^itvA nAradaM vAkyamabruvan .. 13\-204\-17 (89254) bhavatA tIrthayAtrArthaM charatA himavadgirau . dR^iShTaM vai yattadAshcharyaM shrotR^INAM paramaM priyam .. 13\-204\-18 (89255) atastvamavisheSheNa hitArthaM sarvamAditaH . priyArthaM keshavasyAsya sa bhavAnvaktumarhati .. 13\-204\-19 (89256) tadA saMyojitaH sarvairR^iShibhirnAradastadA . praNamya shirasA viShNuM sarvalokahite ratam . samudvIkShya hR^iShIkeshaM vaktumevopachakrame .. 13\-204\-20 (89257) tato nArAyaNasuhR^innArado vadatAMvaraH . sha~NkarasyomayA sArdhaM saMvAdamanubhAShata .. .. 13\-204\-21 (89258) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 204 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 205 .. shrIH .. 13\.205\. adhyAyaH 205 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## nAradena kR^iShNaMprati umAmaheshvarasaMvadAnuvAdArambhaH .. 1 .. nAnAmunigaNAkIrNahimavattaTamupaviShTe mahAdeve tatpR^iShThabhAgamupAgatayA pArvatyA krIDArthaM svapANibhyAM tadIyanayanadvayapidhAnam .. 2 .. tadA jagata AndhyaprAptau devena svalalATe tR^itIyanetrasarjanam .. 3 .. tattejasA nirdagdhe girau devIprArthanayA devena punargirerujjIvanam .. 4 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## nArada uvAcha . bhagavaMstIrthayAtrArthaM tathaiva charatA mayA . divyamadbhutasa~NkAshaM dR^iShTaM haimavataM vanam .. 13\-205\-1 (89259) nAnAvR^ikShasamAyuktaM nAnApakShigaNairvR^itam . nAnaratnagaNAkIrNaM nAnAbhAvasamanvitam .. 13\-205\-2 (89260) divyachandanasaMyuktaM divyadhUpena dhUpitam . divyapuShpasamAkIrNaM divyagandhena vAsitam .. 13\-205\-3 (89261) siddhachAraNasaMghAtairbhUtasa~NghairniShevitam . variShThApsarasAkIrNaM nAgagandharvasa~Nkulam .. 13\-205\-4 (89262) mR^ida~NgamurajoddhuShTaM sha~NkhavINAbhinAditam . nR^ityadbhirbhUtasa~Nghaishcha sarvatastvabhishobhitam .. 13\-205\-5 (89263) nAnArUpairvirUpaishcha bhImarUpairbhayAnakaiH . siMhavyAghroragamR^igairbiDAlavadanaistathA .. 13\-205\-6 (89264) svaroShTradvIpivadanairgajavaktraistathaiva cha . ulUkashyenavadanaiH kAkagR^idhramukhaistathA .. 13\-205\-7 (89265) evaM bahuvidhAkArairbhUtasa~NghairbhR^ishAkulam . nAnadyamAnaM bahudhA harapAriShadairbhR^isham .. 13\-205\-8 (89266) ghorarUpaM sudurdarshaM rakShogaNashatairvR^itam . samAjaM tadvane dR^iShTaM mayA bhUtapateH purA .. 13\-205\-9 (89267) pranR^ittApsarasaM divyaM devagandharvanAditam . prathame varSharAtre tu meghasa~NghaninAditam .. 13\-205\-10 (89268) nAnAbarhiNasaMghuShTaM gajayUthasamAkulam . ShaTpadairupagItaM cha prathame mAsi mAdhave .. 13\-205\-11 (89269) utkroshatkrau~nchakuraraiH sArasairjIvajIvakaiH . mattAbhiH parapuShTAbhiH kUjantIbhiH samAkulam .. 13\-205\-12 (89270) uttamAvAsasa~NkAshaM bhImarUpataraM tataH . draShTuM bhavati dharmasya dharmabhAgijanasya cha .. 13\-205\-13 (89271) ye chodhvaretasaH siddhAstatratatra samAgatAH . mArtANDarashmisa~nchArA vishvedevagaNAstathA .. 13\-205\-14 (89272) tathA nAgAstathA divyA lokapAlA hutAshanAH . vAtAshcha sarve chAyAnti divyapuShpasamAkulAH .. 13\-205\-15 (89273) kirantaH sarvapuShpANi kiranto.adbhutadarshanAH . oShadhyaH prajvalantyashcha dyotayantyo disho dasha .. 13\-205\-16 (89274) vihagAshcha mudA yuktA nR^ityanti cha nadanti cha . tataH samantatastatra divyA divyajanapriyAH .. 13\-205\-17 (89275) tatra devo giritaTe hemadhAtuvibhUShite . parya~Nka iva babhrAja upaviShTo mahAdyutiH .. 13\-205\-18 (89276) vyAghracharmaparIdhAno gajacharmottarachChadaH . vyAlayaj~nopavItashcha lohitAntravibhUShitaH .. 13\-205\-19 (89277) harishmashrujaTo bhImo bhayakartA.amaradviShAm . bhayaheturabhaktAnAM bhaktAnAmabhaya~NkaraH .. 13\-205\-20 (89278) kinnarairdevagandharvaiH stUyamAnastatastataH . R^iShibhishchApsarobhishcha sarvatashchaiva shobhitaH .. 13\-205\-21 (89279) tatra bhUtapateH sthAnaM devadAnavasa~Nkulam . sarvatejomayaM bhUmnA lokapAlaniShevitam .. 13\-205\-22 (89280) mahoragasamAkIrNaM sarveShAM romaharShaNam . bhImarUpamanirdeshyamapradhR^iShyatamaM vibhoH .. 13\-205\-23 (89281) tatra bhUtapatiM devamAsInaM shikharottame . R^iShayo bhUtasa~NghAshcha praNamya shirasA haram . gIrbhiH paramashuddhAbhistuShTuvuscha manoharam .. 13\-205\-24 (89282) vimuktAshchaiva pApebhyo babhUvurvigatajvarAH . R^iShayo bAlakilyAshcha tathA viprarShayashcha ye .. 13\-205\-25 (89283) ayonijA yonijAshcha tapaHsiddhA maharShayaH . tatastaM devadeveshaM bhagavantamupAsate. 13\-205\-26 (89284) tatastasminkShaNe devI bhUtastrIgaNasaMvR^itA . haratulyAmbaradharA samAnavratachAriNI .. 13\-205\-27 (89285) kA~nchanaM kalashaM gR^ihya sarvatIrthAmbupUritam . puShpavR^iShTyA.abhivarShantI divyagandhasamAvR^itA .. 13\-205\-28 (89286) saridvarAbhiH sarvAbhiH pR^iShThato.anugatA varA . sevituM bhagavatpArshvamAjagAma shuchismitA .. 13\-205\-29 (89287) Agamya tu gireH putrI devadevasya chAntikam . manaHpriyaM chikIrShantI krIDArthaM sha~NkarAntike .. 13\-205\-30 (89288) manoharAbhyAM pANibhyAM haranetre pidhAya tu . avekShya hR^iShTA svagaNAnsmayantI pR^iShThataH sthitA .. 13\-205\-31 (89289) devyA chAndhIkR^ite deve kashmalaM samapadyata . nimIlite bhUtapatau naShTachandrArkatArakam .. 13\-205\-32 (89290) niHsvAdhyAyavaShaTkAraM tamasA chAbhisaMvR^itam . viShaNNaM bhayavitrastaM jagadAsIdbhayAkulam .. 13\-205\-33 (89291) hAhAkAramR^iShINAM cha lokAnAmabhavattadA . tamobhibhUte sambhrAnte loke jIvanasaMkShaye .. 13\-205\-34 (89292) tR^itIyaM chAsya sambhUtaM lalATe netramAyatam . dvAdashAdityasa~NkAshaM lokAnbhAsA.avabhAsayat .. 13\-205\-35 (89293) tatraka tenAgninA tena yugAntAgninibhena vai . adahyata giriH sarvo himavAnagrataH sthitaH .. 13\-205\-36 (89294) dahyamAne girau tasminmR^igapakShisamAkule . savidyAdharagandharve divyauShadhasamAkule .. 13\-205\-37 (89295) tato girisutA chApi vismayotphullalochanA . babhUva cha jagatsarvaM tathA vismayasaMyutam .. 13\-205\-38 (89296) pashyatAmeva sarveShAM devadAnavarakShasAm . netrajenAgninA tena dagdha eva nagottamaH .. 13\-205\-39 (89297) taM dR^iShTvA mathitaM shailaM shailaputrI saviklavA . pituH sammAnamichChantI papAta bhuvi pAdUyoH .. 13\-205\-40 (89298) taM dR^iShTvA devadevesho devyA duHkhamanuttamam . haimavatyAH priyArthaM cha giriM punaravaikShata .. 13\-205\-41 (89299) dR^iShTamAtre bhagavatA saumyayuktena chetasA . kShaNena himavA~nshailaH prakR^itistho.abhavatpunaH .. 13\-205\-42 (89300) hR^iShTapuShTaviha~Ngaishcha praphulladrumakAnanaH . siddhachAraNasa~Nghaishcha prItiyuktaiH samAkulaH .. 13\-205\-43 (89301) pitaraM prakR^itisthaM cha dR^iShTvA haimavatI bhR^isham . abhavatprItisaMyuktA muditAtra pinAkinam .. 13\-205\-44 (89302) devI vismayasaMyuktA praShTukAmA maheshvaram . hitArtaM sarvalokAnAM prajAnAM hitakAmyayA . devadevaM mahAdevI babhAShedaM vacho.arthavat .. 13\-205\-45 (89303) bhagavandevadevesha shUlapANe mahAdyute . vismayo me mahA~njAtastasminnetrAgnisambhave .. 13\-205\-46 (89304) kimarthaM devadevesha lalATe.asminprakAshate . atisUryAgnisa~NkAshaM tR^itIyaM netramAyatam .. 13\-205\-47 (89305) netrAgninA tu mahatA nirdagdho himavAnasau . punaH saMdR^iShTamAtrastu prakR^itisthaH pitA mama .. 13\-205\-48 (89306) eSha me saMshayo deva hR^idi me sampravartate . devadeva namastubhyaM tanme saMsitumarhasi .. 13\-205\-49 (89307) nArada uvAcha. 13\-205\-50x (7445) evamuktastayA devyA prIyamANo.abravIdbhavaH . sthAne saMshayituM devi dharmaj~ne priyabhAShiNi .. 13\-205\-50 (89308) tvadR^ite mAM hi vai praShTuM na shakyaM kena chetpriye . prakAshaM yadi vA guhyaM priyArthaM prabravImyaham .. 13\-205\-51 (89309) shR^iNu tatsarvamakilamasyAM saMsadi bhAmini . sarveShAmeva lokAnAM kUTasthaM viddhi mAM priye .. 13\-205\-52 (89310) madadhInAstrayo lokA yathA viShNau tathA mayi . sraShTA viShNurahaM goptA ityetadviddhi bhAmini .. 13\-205\-53 (89311) tasmAdyadA mAM spR^ishati shubhaM vA yadi vetarat . tathaivedaM jagatsarvaM tattadbhavati shobhane .. 13\-205\-54 (89312) etadguhyamajAnantyA tvayA bAlyAdanindite . mannetre pihite devi krIDanArthaM dR^iDhavrate .. 13\-205\-55 (89313) tatkR^ite naShTachandrArkaM jagadAsIdbhayAkulam . naShTAditye tamobhUte loke girisute priye .. 13\-205\-56 (89314) tR^itIyaM lochanaM sR^iShTaM lokaM saMrakShituM mayA . kathitaM saMshayasthAnaM nirvisha~NkA bhava priye .. .. 13\-205\-57 (89315) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 205 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 206 .. shrIH .. 13\.206\. adhyAyaH 206 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa pArvatIMprati svasya chaturmukhatvasya nIlakaNThatAyAH pinAkakArmukatAyA vR^iShabhavAhanatvasya cha kAraNAbhidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## nArada uvAcha . kShaNaj~nA devadevasya shrotukAmA priyaM hitam . umAdevI mahAdevamapR^ichChatpunareva tu .. 13\-206\-1 (89316) bhagavandevadevesha sarvadevanamaskR^ita . chaturmukho vai bhagavAnabhavatkena hetunA .. 13\-206\-2 (89317) bhagavankena te vaktramaindramadbhutadarshanam . uttaraM chApi bhagavanpashchimaM shubhadarshanam . dakShiNaM cha mukhaM raudraM kenordhvaM jaTilAvR^itam .. 13\-206\-3 (89318) yathAdR^ishaM mahAbhAga shrotumichChAmi kAraNam . eSha me saMshayo deva tanme shaMsitumarhasi .. 13\-206\-4 (89319) mahAdeva uvAcha. 13\-206\-5x (7446) tadahaM te pravakShyAmi yattvamichChasi bhAmini . purA.asuro mahAghorau lokodvegakarau bhR^isham .. 13\-206\-5 (89320) sundopasundanAmAnAvAsaturbalagarvitau . ashastravadhyau balinau parasparahitaiShiNau .. 13\-206\-6 (89321) tayoreva vinAshAya nirmitA vishvakarmaNA . sarvataH sAramuddhR^itya tilasho lokapUjitA . tilottameti vikhyAtA apsarAH sA babhUva ha .. 13\-206\-7 (89322) devakAryaM kariShyantI hAsabhAvasamanvitA . sA tapasyantamAgamya rUpeNApratimA bhuvi .. 13\-206\-8 (89323) mayA bahumatA cheyaM devakAryaM kariShyati . iti matvA tadA chAhaM kurvantIM mAM pradakShiNam . tathaiva tAM didR^ikShushcha chaturvaktro.abhavaM priye .. 13\-206\-9 (89324) aindraM mukhamidaM pUrvaM tapashcharyAparaM sadA . dakShiNaM me mukhaM divyaM raudraM saMharati prajAH .. 13\-206\-10 (89325) lokakAryaparaM nityaM pashchimaM me mukhaM priye . vedAnadhIte satatamadbhutaM chottaraM mukham . etatte sarvamAkhyAtaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-206\-11 (89326) umovAcha. 13\-206\-12x (7447) bhagava~nshrotumichChAmi shUlapANe varaprada . kimarthaM nIlatA kaNThe bhAti barhinibhA tava .. 13\-206\-12 (89327) maheshvara uvAta. 13\-206\-13x (7448) etatte kathayiShyAmi shR^iNu devi samAhitA .. 13\-206\-13 (89328) purA yugAntare yatnAdamR^itArthaM surAsuraiH . balavadbhirvimathitashchirakAlaM mahodadhiH .. 13\-206\-14 (89329) rajjunA nAgarAjena mathyamAne mahodadhau . viShaM tatra samudbhUtaM sarvalokavinAshanam .. 13\-206\-15 (89330) taddR^iShTvA vibudhAH sarve tadA vimanaso.abhavan . grastaM hi tanmayA devi lokAnAM hitakAraNAt .. 13\-206\-16 (89331) tatkR^itA nIlatA chAsItkaNThe barhinibhA shubhe . tadAprabhR^iti chaivAhaM nIlakaNTha iti smR^itaH . etatte sarvamAkhyAtaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-206\-17 (89332) umovAcha. 13\-206\-18x (7449) nIlakaNTha namaste.astu sarvalokasukhAvaha . bahUnAmAyudhAnAM tvaM pinAkaM dharmumichChasi . kimarthaM devadevesha tanme shaMsitumarhasi .. 13\-206\-18 (89333) maheshvara uvAcha. 13\-206\-19x (7450) shastrAgamaM te vakShyAmi shR^iNu dharmyaM shuchismite . yugAntare mahAdevi kaNvo nAma mahAmuniH .. 13\-206\-19 (89334) sa hi divyAM tapashcharyAM kartumevopachakrame . tathA tasya tapo ghoraM charataH kAlaparyayAt . valmIkaM punarudbhUtaM tasyaiva shirasi priye .. 13\-206\-20 (89335) veNurvalmIkasaMyogAnmUrdhni tasya babhUva ha . dharamANashcha tatsarvaM tapashcharyAM tathA.akarot .. 13\-206\-21 (89336) tasmai brahmA varaM dAtuM jagAma tapasArchitaH . dattvA tasmai varaM devo veNuM dR^iShTvA tvachintayat .. 13\-206\-22 (89337) lokakAryaM samuddishya veNunA.anena bhAmini . chintayitvA tamAdAya kArmukArthe nyayojayat .. 13\-206\-23 (89338) viShNormama cha sAmarthyaM j~nAtvA lokapitAmahaH . dhanuShI dve tadA prAdAdviShNave cha mamaiva cha .. 13\-206\-24 (89339) pinAkaM nAma me chApaM shAr~NgaM nAma harerdhanuH . tR^itIyamavasheSheNa gANDIvamabhavaddhanuH .. 13\-206\-25 (89340) tachcha somAya nirdishya brahmA lokaM gataH punaH . etatte sarvamAkhyAtaM shastrAgamamanindite .. 13\-206\-26 (89341) umovAcha. 13\-206\-27x (7451) bhagavandevadevesha pinAkaparamapriya . vAhaneShu tathA.anyeShu satsu bhUtapate tava .. 13\-206\-27 (89342) ayaM tu vR^iShabhaH kasmAdvAhanaM sa yathA.abhavat . eSha me sashayo deva tanme shaMsitumarhasi .. 13\-206\-28 (89343) mahAdeva uvAcha. 13\-206\-29x (7452) tadahaM te pravakShyAmi vAhanaM sa yathA.abhavat .. 13\-206\-29 (89344) Adisarge purA gAvaH shvetavarNAH shuchismite . balasaMhananA gAvo darpayuktAshcharanti tAH .. 13\-206\-30 (89345) ahaM tu tapa AtiShThaM tasminkAle shubhAnane . ekapAdashchordhvabAhurlokArthaM himavadgirau .. 13\-206\-31 (89346) gAvo me pArshvamAgamya darpotsiktAH samantataH . sthAnabhraMshaM tadA devi chakrire bahushastadA .. 13\-206\-32 (89347) apachAreNa vai tAsAM manaHkShobho.abhavanmama . tasmAddagdhA yadA gAvo roShAviShTena chetasA .. 13\-206\-33 (89348) tasmiMstu vyasane ghore vartamAne pashUnprati . anena vR^iShabheNAhaM shamitaH samprasAdanaiH .. 13\-206\-34 (89349) tadAprabhR^iti shAntAshcha varNabhedatvamAgatAH . shveto.ayaM vR^iShabho devi pUrvasaMskArasaMyutaH . vAhanatve dhvajatve me tadAprabhR^iti yojitaH .. 13\-206\-35 (89350) tasmAnme gopatitvaM cha devairgobhishcha kalpitam . prasannashchAbhavaM devi tadA gopatitAM gataH .. .. 13\-206\-36 (89351) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaDadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 206 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 207 .. shrIH .. 13\.207\. adhyAyaH 207 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa pArvatIMprati svasya shmashAnavAsachandrakalAdhAraNAdeH kAraNAbhidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavansarvabhUtesha shUlapANe vR^iShadhvaja . AvAseShu vichitreShu ramyeShu cha shubheshu cha .. 13\-207\-1 (89352) satsu chAnyeShu bhUteShu shmashAne ramase katham . keshAsthikalile bhIme kapAlashatasa~Nkule .. 13\-207\-2 (89353) sR^igAlagR^idhrampUrNe shavadhUmasamAkule . chitAgniviShame ghore gahane cha bhayAnake .. 13\-207\-3 (89354) evaM kalevarakShetre durdarshe ramase katham . eSha me saMshayo deva tanme shaMsitumarhasi .. 13\-207\-4 (89355) mahAdeva uvAcha. 13\-207\-5x (7453) hanta te kathayiShyAmi shR^iNu devi samAhitA . AvAsArthaM purA devi shuddhAnveShI shuchismite .. 13\-207\-5 (89356) nAdhyagachChaM chiraM kAlaM deshaM shuchitamaM shubhe . eSha me.abhinivesho.abhUttasminkAle prajApatiH .. 13\-207\-6 (89357) AkulaH sumahAghoraH prAdurAsItsamantataH . sambhUtA bhUtasR^iShTishcha ghorA lokabhayAvahA .. 13\-207\-7 (89358) nAnAvarNA virUpAshcha tIkShNadaMShTrAH prahAriNaH . pishAcharakShovadanAH prANinAM prANahAriNaH . itashcharanti nighnantaH prANino bhR^ishameva cha .. 13\-207\-8 (89359) evaM loke prANihIne kShayaM yAte pitAmahaH . chintayaMstatpratIkAraM mAM cha shaktaM hi nigrahe .. 13\-207\-9 (89360) evaM j~nAtvA tato brahmA tasminkarmaNyojayat . tachcha prANihitArthaM tu mayA.apyanumataM priye .. 13\-207\-10 (89361) tasmAtsaMrakShitA devi bhUtebhyaH prANino bhayAt . asmAchChmashAnAnmedhyaM tu nAsti ki~nchidanindite . niHsampAtAnmanuShyANAM tasmAchChuchitamaM smR^itaM .. 13\-207\-11 (89362) bhUtasR^iShTiM cha tAM chAhaM shmashAne saMnyaveshayam . tatrasthaH sarvabhUtAnAM vinihanmi priye bhayam .. 13\-207\-12 (89363) na cha bhUtagaNenAhaM vinA vasitumutsahe . tasmAnme sannivAsAya shmashAne rochate manaH .. 13\-207\-13 (89364) medhyakAmairdvijainityaM medhyamityabhidhIyate . AcharadbhirvrataM nityaM mokShakAmaishcha sevyate .. 13\-207\-14 (89365) sthAnaM me tatra vihitaM vIrasthAnamiti priye . kapAlashatasampUrNamabhirUpaM bhayAnakam .. 13\-207\-15 (89366) madhyAhne sandhyayostatra nakShatre rudradevate . AyuShkAmairashuddhairvA na gantavyamiti sthitiH .. 13\-207\-16 (89367) madanyena na shakyaM hi nihantuM bhUtajaM bhayam . tatrastho.ahaM prajAH sarvAH pAlayAmi dinedine .. 13\-207\-17 (89368) manniyogAdbhUtasa~NghA na cha ghnantIha ka~nchana . tAMstu lokahitArtAya shmashAne ramayAnmaham . etatte sarvamAkhyAtaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-207\-18 (89369) umovAcha. 13\-207\-19x (7454) bhagavandevadevesha trinetra vR^iShabhadhvaja . pi~NgalaM vikR^itaM bhAti rUpaM te tu bhayAnakam .. 13\-207\-19 (89370) bhasmadigdhaM virUpAkShaM tIkShNadaMShTraM jaTAkulam . vyAghrodaratvaksaMvItaM kapilashmashrusaMtatam .. 13\-207\-20 (89371) raudraM bhayAnakaM ghoraM shUlapaTTasasaMyutam . kimarthaM tvIdR^ishaM rUpaM tanme shaMsitumarhasi .. 13\-207\-21 (89372) maheshvara uvAcha. 13\-207\-22x (7455) tadahaM kathayiShyAmi shR^iNu tattvaM samAhitA . dvividho laukiko bhAvaH shItamuShNamiti priye .. 13\-207\-22 (89373) tayorhi grasitaM sarvaM saumyAgneyamidaM jagat .. 13\-207\-23 (89374) saumyatvaM satataM viShNau mayyAgneyaM pratiShThitam . anena vapuShA nityaM sarvalokAnbibharmyaham .. 13\-207\-24 (89375) raudrAkR^itiM virUpAkShaM shUlapaTTasasaMyutam . Agneyamiti me rUpaM devi lokahite ratam .. 13\-207\-25 (89376) yadyahaM viparItaH syAmetattyaktvA shubhAnane . tadaiva sarvalokAnAM viparItaM pravartate .. 13\-207\-26 (89377) tasmAnmayedaM dhriyate rUpaM lokahitaiShiNA . iti te kathitaM devi kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-207\-27 (89378) umovAcha. 13\-207\-28x (7456) bhagavandevadevesha shUlapANe vR^iShadhvaja . kimarthaM chandrarekhA te shirobhAge virochate . shrotumichChAmyahaM deva tanme shaMsitumarhasi .. 13\-207\-28 (89379) maheshvara uvAcha. 13\-207\-29x (7457) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam . purA.ahaM kAraNAddevi kopayuktaH shuchismite . dakShayaj~navadhAryAya bhUtasa~NghaiH samAvR^itaH .. 13\-207\-29 (89380) tasminkratuvare ghore yaj~nabhAganimittataH . devA vibhraMshitAste vai yeShAM bhAgaH kratau kR^itaH .. 13\-207\-30 (89381) somastatra mayA devi kupitena bhR^ishArditaH . pashyaMshchAnaparAdhI sanpAda~NguShThena tADitaH .. 13\-207\-31 (89382) tathApi vikR^itenAhaM sAmapUrvaM prasAditaH . tanme chintayatashchAsItpashchAttApaH purA priye .. 13\-207\-32 (89383) tadAprabhR^iti somaM vai shirasA dhArayAmyam . evaM me pApahAnistu bhavediti matirmama . tadAprabhR^iti vai somo mUrdhni saMdR^ishyate sadA .. 13\-207\-33 (89384) nArada uvAcha. 13\-207\-34x (7458) evaM bruvati deveshe vismitAH paramarShayaH . vAgbhiH sA~njalimAlAbhirabhituShTuvurIshvaram .. 13\-207\-34 (89385) R^iShaya UchuH. 13\-207\-35x (7459) namaH sha~Nkara sarvesha namaH sarvajagadbhuro . namo devAdidevAya namaH shashikalAdhara .. 13\-207\-35 (89386) namo ghoratarAddhora namo rudrAya sha~Nkara . namaH shAntatarAchChAnta namashchandrasya pAlaka .. 13\-207\-36 (89387) namaH somAya devAya namastubhyaM chaturmukha . namo bhUtapate shaMbho jahnukanyAmbushekhara .. 13\-207\-37 (89388) namastrishUlahastAya pannagAbharaNAya cha . namostu viShamAkShAya dakShayaj~napradAhaka .. 13\-207\-38 (89389) namostu bahunetrAya lokarakShaNatatpara . aho devasya mahAtmyamaho devasya vai kR^ipA . evaM dharmaparatvaM cha devadevasya chArhati .. 13\-207\-39 (89390) evaM bruvatsu muniShu vacho devyabravIddharam . samprItyarthaM munInAM sA kShaNaj~nA paramaM hitam .. 13\-207\-40 (89391) umovAcha. 13\-207\-41x (7460) bhagavandevadevesha sarvalokanamaskR^ita . asyaiva R^iShisa~Nghasya mama cha priyakAmyayA .. 13\-207\-41 (89392) varNAshramakR^itaM dharmaM vaktumarhasyasheShataH . na tR^iptirasti devesha shravaNIyaM hi te vachaH .. 13\-207\-42 (89393) sadharmachAriNI cheyaM bhaktA cheyamiti prabho . vaktumarhasi devesha lokAnAM hitakAmyayA . yAthAtathyena tatsarvaM vaktumarhasi shaMkara .. .. 13\-207\-43 (89394) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 207 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 208 .. shrIH .. 13\.208\. adhyAyaH 208 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa pArvatIMprati varNAshramadharmakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . hanta te kathayiShyAmi yatte devi manaHpriyam . shR^iNu tatsarvamakhilaM dharmaM varNAshramAshritam .. 13\-208\-1 (89395) brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shudrAshcheti chaturvidham . brAhmaNA vihitAH pUrvaM lokatantramabhIpsatA . karmANi cha tadarhANi shAstreShu vihitAni vai .. 13\-208\-2 (89396) yadIdamekavarNaM syAjjagatsarvaM vinashyati . sahaiva devi varNAni chatvAri vihitAnyataH .. 13\-208\-3 (89397) mukhato brAhmaNAH sR^iShTastasmAtte vAgvishAradAH . bAhubhyAM kShatriyAH sR^iShTAstasmAtte bAhugarvitAH .. 13\-208\-4 (89398) UrubhyAmudgatA vaishyAstasmAdvArtopajIvinaH . shUdrAshcha pAdataH sR^iShTAstasmAtte parichAkAH .. 13\-208\-5 (89399) teShAM dharmAMshcha karmANi shR^iNu devi samAhitA . viprAH kR^itA bhUmidevA lokAnAM dhAraNe kR^itAH . te kaishchinnAvamantavyA brAhmaNA hitamichChubhiH .. 13\-208\-6 (89400) yadi te brAhmaNA na syurdAnayogavahAH sadA . ubhayorlokayordevi sthitirna syAtsamAsataH .. 13\-208\-7 (89401) lokeShu durlabhaM kiMtu brAhmaNatvamiti smR^itam . abudho vA daridro vA pUjanIyaH sadaiva saH .. 13\-208\-8 (89402) brAhmaNAnyo.avamanyeta nindechcha krodhayechcha vA . prahareta haredvA.api dhanaM teShAM narAdhamaH .. 13\-208\-9 (89403) kArayeddhInakarmaNi kAmalobhavimohanAt . sa cha mAmavamanyeta mAM krodhayati nindati .. 13\-208\-10 (89404) mAmeva praharenmUDho maddhanasyApahArakaH . mAmeva preShaNaM kR^itvA nidante mUDhachetanaH .. 13\-208\-11 (89405) svAdhyAyo yajanaM dAnaM tasya dharma iti sthitiH . karmaNyadhyApanaM chaiva yAjanaM cha pratigrahaH . satyaM shAntistapaH shauchaM tasya dharmaH sanAtanaH .. 13\-208\-12 (89406) vikrayo rasadhAnyAnAM brAhmaNasya vigarhitaH . anApadi cha shUdrAnnaM vR^iShalIsa~NgrahastathA .. 13\-208\-13 (89407) tapa eva sadA dharmo brAhmaNasya na saMshayaH . sa tu dharmArthamutpannaH pUrvaM dhAtrA tapobalAt .. 13\-208\-14 (89408) tasyopanayanaM dharmo nityaM chodakadhAraNam . shAstrasya shravaNaM dharmo devavrataniShevaNam .. 13\-208\-15 (89409) agnikAryaM paro dharmo nityayaj~nopavItitA . shUdrAnnavarjanaM dharmo dharmaH satpathasevanam . dharmo nityopavAsitvaM brahmacharyaM paraM tathA .. 13\-208\-16 (89410) gR^ihasthasya paro dharmo gR^ihasthAshramiNastathA . gR^ihasammArjanaM dharma AlepanavidhistathA .. 13\-208\-17 (89411) atithipriyatA dharmo dharmastretAgnidhAraNam . iShTirvA pashubandhAshcha vidhipUrvaM paraMtapa .. 13\-208\-18 (89412) dampatyoH samashIlatvaM dharmo vai gR^ihamedhinAm . evaM dvijanmano dharmo gArhasthye dharmadhAraNam .. 13\-208\-19 (89413) yastu kShatragato dharmastvayA devi prayoditaH . tamahaM te pravakShyAmi shR^iNu devi samAhitA .. 13\-208\-20 (89414) kShatriyAstu tato devi dvijAnAM pAlane smR^itAH . yadi niHkShatriyo loko jagatsyAdadharottaram .. 13\-208\-21 (89415) rakShaNAtkShatriyaireva jagadbhavati shAshvatam . tasyApyadhyayanaM dAnaM yajanaM dharmataH smR^itam .. 13\-208\-22 (89416) dInAnAM rakShaNaM chaiva pApanAmanushAsanam . satAM sampoShaNaM chaiva karmaShaNmArgajIvanam .. 13\-208\-23 (89417) utsAhaH shastrajIvitvaM tasya dharmaH sanAtanaH . bhR^ityAnAM bharaNaM dharmaH kR^ite karmaNyamoghatA .. 13\-208\-24 (89418) samyagguNayuto dharmo dharmaH paurahitakriyA . vyavahArasthitirnityaM guNayukto mahIpatiH .. 13\-208\-25 (89419) Artavittaprado rAjA dharmaM prApnotyanuttamam . evaM tairvihitaH pUrvairdharmaH karmavidhAnataH .. 13\-208\-26 (89420) tathaiva devi vaishyAshcha lokayAtrAhitAH smR^itAH . anye tAnupajIvanti pratyakShaphaladA hi te .. 13\-208\-27 (89421) yadi na syustathA vaishyA na bhaveyustathA pare . teShAmadhyayanaM dAnaM gajanaM dharma uchyate .. 13\-208\-28 (89422) vaishyasya satataM dharmaH pAshupAlyaM kR^iShistathA . agnihotraparispandAstrayo varNA dvijAtayaH .. 13\-208\-29 (89423) vANijyaM satpathe sthAnamAtitheyatvameva cha . viprANAM svAgatanyAyo vaishyadharmaH sanAtanaH .. 13\-208\-30 (89424) tilagandharasAshchaiva na vikreyAH katha~nchana . vaNikpathamupAsadbhirvaishyairvaishyapathi sthitaiH .. 13\-208\-31 (89425) sarvAtithyaM trivargasya yathAshakti divAnisham . evaM te vihitA devi lokayAtrA svayaMbhuvA .. 13\-208\-32 (89426) tathaiva shUdrA vihitAH sarvadharmaprasAdhakAH . shUdrAshcha yadi te na syuH karmakartA na vidyate .. 13\-208\-33 (89427) trayaH pUrve shUdramUlAH sarve karmakarAH smR^itAH . brAhmaNAdiShu shushrUShA dAsadharma iti smR^itaH .. 13\-208\-34 (89428) vArtA cha kArukarmANi shilyaM nATyaM tathaiva cha . ahiMsakaH shubhAchAro devatadvijavandakaH .. 13\-208\-35 (89429) shUdro dharmaphalairiShTaiH svadharmeNopapadyate . evamAdi tathA.anyachcha shUdradharma iti smR^itaH .. 13\-208\-36 (89430) te.apyevaM vihitA loke karmayogyAH shubhAnane .. 13\-208\-37 (89431) evaM chaturNAM varNAnAM varNalokAH paratra cha . vihitAshcha tathA dR^iShTA yathAvaddharmachAriNi .. 13\-208\-38 (89432) eSha varNAshrayo dharmaH karma chaiva tadarpaNam . kathitaM shrotukAmAyAH kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-208\-39 (89433) umovAcha. 13\-208\-40x (7461) bhagavandevadevesha namaste vR^iShabhadhvaja . shrotumichChAmyahaM deva dharmamAshramiNAM vibho .. 13\-208\-40 (89434) maheshvara uvAcha. 13\-208\-41x (7462) tathA.a.ashramagataM dharmaM shR^iNu devi samAhitA . AshramANAM tu yo dharmaH kriyate brahmavAdibhiH .. 13\-208\-41 (89435) gR^ihasthaH pravarasteShAM gArhasthyaM dharmamAshritaH . pa~nchayaj~nakriyAshauchaM dAratuShTiratandritA .. 13\-208\-42 (89436) R^itukAlAbhigamanaM dAnayaj~natapAMsi cha . avipravAsastasyeShTaH svAdhyAyashvAgnipUrvakam .. 13\-208\-43 (89437) atithInAmAbhimukhyaM shaktyA cheShTanimantraNam . anugrahashcha sarveShAM manovAkkAyakarmabhiH .. 13\-208\-44 (89438) evamAdi shubhaM chAnyatkuryAttadvR^ittimAngR^ihI . evaM sa~ncharatastasya puNyalokA na saMshayaH. 13\-208\-45 (89439) tathaiva vAnaprasthasya dharmAH proktAH sanAtanAH .. 13\-208\-46 (89440) gR^ihavAsaM samutsR^ikajya nishchityaikamanAH shubhaiH . vanyaireva tadAhAraiH vartayediti cha sthitiH .. 13\-208\-47 (89441) bhUmishayyA jaTAshmashrucharmavalkaladhAraNam . devatAtithisatkAro mahAkR^ichChrAbhipUjanam .. 13\-208\-48 (89442) agnihotraM triShavaNaM nityaM tasya vidhIyate . brahmacharyaM kShamA shauchaM tasya dharmaH sanAtanaH . evaM sa vigate prANe devaloke mahIyate .. 13\-208\-49 (89443) yatidharmAstathA devi gR^ihAMstyaktvA yatastataH . Aki~nchanyamanArambhaH sarvataH shauchamArjavam .. 13\-208\-50 (89444) sarvatra bhaikShacharyA cha sarvatraiva vivAsanam . sadA dhyAnaparatvaM cha dehashuddhiH kShamA dayA . tatvAnugatabuddhitvaM tasya dharmavidhirbhavet .. 13\-208\-51 (89445) brahmachArI cha yo devi janmaprabhR^iti bhikShitaH . brahmacharyaparo bhUtvA sAdhayedgurumAtmanaH . sarvakAleShu sarvatra gurupUjAM samAcharet .. 13\-208\-52 (89446) bhaikShacharyAgnikAryaM cha sadA jalaniShevaNam . svAdhyAyaH satataM tasya eSha dharmaH sanAtanaH .. 13\-208\-53 (89447) tasya cheShTA tu gurvarthamAprANAntamiti sthitiH . gurorabhAve tatputre guruvadvR^ittimAcharet .. 13\-208\-54 (89448) evaM sopyamalA.NllokAnbrAhmaNaH pratipadyate . eSha te kathito devi dharmashchAshramavAsinAm .. 13\-208\-55 (89449) chaturNAmAshramo yukto loka ityeva vidyate . kathitaM te samAsena kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 13\-208\-56 (89450) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTottaradvishatatamo.adhyAyaH .. 208 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-208\-9 brAhmaNo.abhihitA shuchiH iti ka.pAThaH .. 7\-208\-55 AyuShkAmo dvijo devi dhArayedbhasya nitpashaH . mokShakAmI cha yo vipro bhUtikAmothavA punaH. punarAvR^ittirahitaM lokaM sampratipadyate. iti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 209 .. shrIH .. 13\.209\. adhyAyaH 209 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa pArvatIMprati R^iShidharmakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha tripurAntaka sha~Nkara . ayaM tvR^iShigaNo deva tapastapa iti prabho .. 13\-209\-1 (89451) tapasA karshito nityaM tapo.arjanaparAyaNaH . asya kiMlakShaNo dharmaH kIdR^ishashchAgamastathA . etadichChAmyahaM shrotuM tanme vada varaprada .. 13\-209\-2 (89452) nArada uvAcha. 13\-209\-3x (7463) evaM bruvantyAM rudrANyAmR^iShayaH sAdhusAdhviti . abruvanhR^iShTamanasaH sarve tadgatamAnasAH .. 13\-209\-3 (89453) shR^iNvantImR^iShidharmAMstu R^iShayashchAbhyapUjayan .. 13\-209\-4 (89454) R^iShaya UchuH. 13\-209\-5x (7464) tvatprasAdadvayaM devi shroShyAmaH paramaM hitam . dhanyAH khalu vayaM sarve pAdamUlaM tavAshritAH . iti sarve tadA devIM vAchA samabhipUjayan .. 13\-209\-5 (89455) maheshvara uvAcha. 13\-209\-6x (7465) nyAyatastvaM mahAbhAge shrotukAmA manasvini . hanta te kathayiShyAmi munidharmaM shuchismite .. 13\-209\-6 (89456) vAnaprasthaM samAshritya kriyate bahudhA naraiH . bahushAkho bahuvidho R^iShidharmaH sanAtanaH .. 13\-209\-7 (89457) prAyashaH sarvabhogArthamR^iShibhiH kriyate tapaH . tathA sa~ncharatAM teShAM devi dharmavidhiM shR^iNu .. 13\-209\-8 (89458) bhUtvA pUrvaM gR^ihasthastu putrAnR^iNyamavApya cha . kalatrakAryaM saMsthApya kAraNAtsaMtyajedgR^iham .. 13\-209\-9 (89459) avasthApya mano dhR^ityA vyavasAyapuraHsaraH . nirdAro vA sadAro vA vanavAsAya saMvrajet .. 13\-209\-10 (89460) deshAH paramapuNyA ye nadIvanasamanvitAH . abodhamuktAH prAyeNa tIrthAyatanasaMyutAH .. 13\-209\-11 (89461) tatra gatvA vidhiM j~nAtvA dIkShAM kuryAdyathAgamam . dIkShitvaikamanA bhUtvA paricharyAM samAcharet .. 13\-209\-12 (89462) kAlyotthAnaM cha shauchaM cha sarvadevapraNAmanam . sakR^idAlepanaM kAye tyaktadoSho.apramAditA .. 13\-209\-13 (89463) sAyaMprAtashchAbhiShekaM chAgnihotraM yathAvidhi . kAle shauchaM cha kAryaM cha jaTAvalkaladhAraNam .. 13\-209\-14 (89464) satataM vanacharyA cha samitkusumakAraNAt . nIvArAgrayaNaM kAle shAkamUlopachAyanam .. 13\-209\-15 (89465) sadAyatanashauchaM cha tasya dharmAya cheShyate . atithInAmAbhimukhyaM tatparatvaM cha sarvadA .. 13\-209\-16 (89466) pAdyAsanAbhyAM sampUjya tathA.a.ahAranimantraNam . agrAmyapachanaM kAle pitR^idevArchanaM tathA .. 13\-209\-17 (89467) pashchAdatithisatkArastasya dharmaH sanAtanaH . shiShTairdharmAsane chaiva dharmArthasahitAH kathAH .. 13\-209\-18 (89468) pratishrayavibhAgashcha bhUmishayyA shilAsu vA . vratopavAsayogashcha kShamA chendriyanigrahaH .. 13\-209\-19 (89469) divArAtraM yathAyogaM shauchaM dharmasya chintanam . evaM dharmAH purA dR^iShTAH sAmAnyA vanavAsinAm .. 13\-209\-20 (89470) evaM vai yatamAnasya kAladharmo yathA bhavet . tathaiva so.abhijayati svargalokaM shuchismite .. 13\-209\-21 (89471) tatra saMviditA bhogAH svargastrIbhiranindite . paribhraShTo yathA svargAdvishiShTastu bhavennR^iShu .. 13\-209\-22 (89472) evaM dharmastathA devi sarveShAM vanavAsinAm . etatte kathitaM sarvaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-209\-23 (89473) umovAcha. 13\-209\-24x (7466) bhagavandevadevesha R^iShINAM charitaM shubham . visheShadharmAnichChAmi shrotuM kautUhalaM hi me .. 13\-209\-24 (89474) maheshvara uvAcha. 13\-209\-25x (7467) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu devi samAhitA .. 13\-209\-25 (89475) vananityairvanaratairvAnaprasthairmaharShibhiH . vanaM gurumivAlambya vastuvyamiti nishchayaH .. 13\-209\-26 (89476) vIrashayyAmupAsadbhirvArasthAnopasevibhiH . vratopavAsairbahulairgrIShme pa~nchatapaistathA .. 13\-209\-27 (89477) pa~nchayaj~naparairnityaM paurNamAsyAparAyaNaiH . maNDUkashAyairhemante shaivAlA~NkurabhojanaiH .. 13\-209\-28 (89478) chIravalkalasaMvItairmR^igAjinadharaistathA . chAturmAsyaparaiH kaishchiddevadharmaparAyaNaiH .. 13\-209\-29 (89479) evaMvidhairvanevAsaistapyate sumahattapaH . evaM kR^itvA shubhaM karma pashchAdyAti triviShTapam .. 13\-209\-30 (89480) tatrApi sumahatkAlaM saMvihR^ityi yathAsukham . jAyate mAnuShe loke dAnabhogasamanvitaH .. 13\-209\-31 (89481) tapovisheShasaMyuktAH kathitAste shuchismite .. 13\-209\-32 (89482) umovAcha. 13\-209\-33x (7468) bhagavandevadevesha teShu ye dArasaMyutAH . kIdR^ishaM charitaM teShAM tanme shaMsitumarhasi .. 13\-209\-33 (89483) maheshva uvAcha. 13\-209\-34x (7469) ya ekapatnIdharmANashcharanti vipulaM tapaH . viMdhyapAdeShu ye kechidye cha naimishavAsinaH .. 13\-209\-34 (89484) puShkareShu cha ye chAnye nadIvanasamAshritAH . sarve te vidhidR^iShTena charanti vipulaM tapaH .. 13\-209\-35 (89485) hiMsAdrohavimuktAshcha sarvabhUtAnukampinaH . shAntA dAntA jitakrodhAH sarvAtithyaparAyaNAH .. 13\-209\-36 (89486) prANiShvAtmopamA nityamR^itukAlAbhigAminaH . svadArasahitA devi charanti vratamuttamam .. 13\-209\-37 (89487) vasanti sukhamavyagrAH putradArasamanvitAH . teShAM parichChadArambhAH kR^itopakaraNAni cha .. 13\-209\-38 (89488) gR^ihasthavaddvitIyaM te yathAyogaM pramANataH . poShaNArthaM svadArANAmagnikAryArthameva cha . gAvashcha karShaNaM chaiva sarvametadvidhIyate. 13\-209\-39 (89489) evaM vanagatairdevi kartavyaM dArasa~NgrahaiH . te svadAraiH samAyAnti puNyA.NllokAnddaDhavratAH .. 13\-209\-40 (89490) patibhiH saha ye dArAshcharanti vipulaM tapaH . avyagrabhAvAdaikAtmyAttAshcha gachChanti vai divam . etatte kathitaM devi kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 13\-209\-41 (89491) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi navAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 209 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 210 .. shrIH .. 13\.210\. adhyAyaH 210 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa pArvatIMprati R^iShINAM karmaphalavisheShAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha teShAM karmaphalaM prabho . shrotumichChAmyahaM deva prasAdAtte varaprada .. 13\-210\-1 (89492) maheshvara uvAcha. 13\-210\-2x (7470) vAnaprasthagataM sarvaM phalapAkaM shR^iNu priye .. 13\-210\-2 (89493) agniyogaM vrajangrIShme tato dvAdashavArShikam . rudraloke.abhijAyeta vidhidR^iShTena karmaNA .. 13\-210\-3 (89494) upavAsavrataM kurvanvarShAkAle dR^iDhavrataH . somaloke.abhijAyeta naro dvAdashavArShikam .. 13\-210\-4 (89495) kAShThavanmaunamAsthAya naro dvAdashavArShikam . marutAM lokamAsthAya tatra bhogaishcha yujyate .. 13\-210\-5 (89496) kushasharkarasaMyukte sthaNDile saMvishanmuniH . yakShaloke.abhijAyeta sahasrANi chaturdasha .. 13\-210\-6 (89497) varShANAM bhogasaMyukto naro dvAdashavArShikam . vIrAsanagato yastu kaNTakAphalakAshritaH . gandharveShvabhijAyeta naro dvAdashavArShikam .. 13\-210\-7 (89498) vIrasthAyI chordhvabAhurnaro dvAdashavArShikam . devaloke.abhijAyeta divyabhogasamanvitaH .. 13\-210\-8 (89499) pAdA~NguShThena yastiShThedUrdhvabAhurjitendriyaH . indraloke.abhijAyeta sahasrANi chaturdasha. 13\-210\-9 (89500) AhAraniyamaM kR^itvA munirdvAdashavArShikam . nAgaloke.abhijAyeta saMvatsaragaNAnbahUn .. 13\-210\-10 (89501) evaM dR^iDhavratA devi vAnaprasthAshcha karmabhiH . sthAneShu tatra tiShThanti tattadbhogasamanvitAH .. 13\-210\-11 (89502) tebhyo bhraShTAH punardevi jAyante nR^iShu bhoginaH . varNottamakuleShveva dhanadhAnyasamanvitAH .. 13\-210\-12 (89503) etatte kathitaM devi kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-210\-13 (89504) umovAcha. 13\-210\-14x (7471) eShAM yathA varANAM tu dharmamichChAmi mAnada . kR^ipayA parayA.a.aviShTastanme brUhi maheshvara .. 13\-210\-14 (89505) maheshvara uvAcha. 13\-210\-15x (7472) dharmaM yathA varANAM tvaM shR^iNu bhAmini tatparA .. 13\-210\-15 (89506) vratopavAsashuddhA~NgAstIrthasnAnaparAyaNAH . dhR^itimantaHka kShamAyuktAH satyavrataparAyaNAH .. 13\-210\-16 (89507) pakShamAsopavAsaishcha karshitA dharmadarshinaH . varShaiH shItAtapaishchaiva kurvantaH paramaM tapaH .. 13\-210\-17 (89508) kAlayogena gachChanti shakralokaM shuchismite . tatra te bhogasaMyuktA divyagandhasamanvitAH .. 13\-210\-18 (89509) divyabhUShaNasaMyuktA vimAnavarasaMyutAH . vicharanti yathAkAmaM divyastrIgaNasaMyutAH . etatte kathitaM devi kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-210\-19 (89510) umovAcha. 13\-210\-20x (7473) teShAM chakracharANAM cha dharmamichChAmi vai prabho .. 13\-210\-20 (89511) maheshvara uvAcha. 13\-210\-21x (7474) hanta te kathayiShyAmi shR^iNu shAkaTikaM shubhe .. 13\-210\-21 (89512) saMvahanto dhuraM dAnaiH shakaTAnAM tu sarvadA . prArthayante yathAkAlaM shakaTairbhaikShacharyayA .. 13\-210\-22 (89513) taporjanaparA dhIrAstapasA kShINakalmaShAH . paryaTanto dishaH sarvAH kAmakrodhavivarjitAH .. 13\-210\-23 (89514) tenaiva kAlayogena tridivaM yAnti shobhane . tatra pramuditA bhogairvicharanti yathAsukham .. 13\-210\-24 (89515) etatte kathitaM devi kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-210\-25 (89516) umovAcha. 13\-210\-26x (7475) vaikhAnasAnAM vai dharmaM shrotumichChAmyahaM prabho .. 13\-210\-26 (89517) maheshvara uvAcha. 13\-210\-27x (7476) te vai vaikhAnasA nAma vAnaprasthAH shubhekShaNe . tIvreNa tapasA yuktA dIptimantaH svatejasA . satyavrataparA dhIrAsteShAM niShkalmaShaM tapaH .. 13\-210\-27 (89518) ashmakuTTAstathA.anye cha dantolUkhalinastathA . shIrNaparNAshinashchAnye u~nChavR^ittAstathA pare .. 13\-210\-28 (89519) kapotavR^ittayashchAnye kApotIM vR^ittimAshritAH . pashuprachAraniratAH phenapAshcha tathA pare .. 13\-210\-29 (89520) mR^igavanmR^igacharyAyAM sa~ncharanti tathA pare . abbhakShA vAyubhakShAshcha nirAhArAstathaiva cha .. 13\-210\-30 (89521) kechichcharanti sadviShNoH pAdapUjanamuttamam . sa~ncharanti tapo ghoraM vyAdhimR^ityuvivarjitAH . svavashAdeva te mR^ityuM bhIShayanti cha nityashaH .. 13\-210\-31 (89522) indraloke tathA teShAM nirmitA bhogasa~nchayAH . amaraiH samatAM yAnti devavadbhogasaMyutAH .. 13\-210\-32 (89523) varApsarobhiH saMyuktAshchirakAlamanindite . etatte kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. 13\-210\-33 (89524) umovAcha. 13\-210\-34x (7477) bhagava~nshrotumichChAmi vAlakhilyAMstapodhanAn .. 13\-210\-34 (89525) mahesvara uvAcha. 13\-210\-35x (7478) dharmacharyAM tathA devi vAlakhilyagatAM shR^iNu .. 13\-210\-35 (89526) mR^iganirmokavasanA nirdvandvAste tapodhanAH . a~NguShThamAtrAH sushroNi teShvevA~NgeShu saMshritAH .. 13\-210\-36 (89527) udyantaM satataM sUryaM stuvanto vividhaiH stavaiH . bhAskarasyeva kiraNaiH sahasA yAnti nityadA . dyotayanto dishaH sarvA dharmaj~nAH satyavAdinaH .. 13\-210\-37 (89528) teShveva nirmalaM satyaM lokArthaM tu pratiShThitam . loko.ayaM dhAryate devi teShAmeva tapobalAt .. 13\-210\-38 (89529) mahAtmanAM tu tapasA satyena cha shuchismite . kShamayA cha mahAbhAge bhUtAnAM saMsthitiM viduH .. 13\-210\-39 (89530) prajArthamapi lokArthaM mahadbhiH kriyate tapaH . tapasA prApyate sarvaM tapasA prApyate phalam . duShprApamapi yalloke tapasA prApyate hi tat .. 13\-210\-40 (89531) pa~nchabhUtArthatatve cha lokasR^iShTivirdhanam . etatsarvaM samAsena tapoyogAdvinirmitam .. 13\-210\-41 (89532) tasmAdayaM tvR^iShigaNastapastapa iti priye . dharmAnveShI tapaH kartuM yatate satataM priye .. 13\-210\-42 (89533) amaratvaM shivatvaM cha tapasA prApayetsadA . etatte kathitaM sarvaM shR^iNvantyAste shrutaM priye . priyArthamR^iShisa~Nghasya prajAnAM hitakAmyayA .. 13\-210\-43 (89534) nArada uvAcha. 13\-210\-44x (7479) evaM bruvantaM deveshamR^iShayashchApi tuShTuvuH . bhUyaH parataraM yattu tadAprabhR^iti chakrire .. .. 13\-210\-44 (89535) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 210 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 211 .. shrIH .. 13\.211\. adhyAyaH 211 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIprati nivR^ittidharmaphalakathanam .. 1 .. tathA gArhasthyaprashaMsanapUrvakaM taddharmaphalAdikathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . uktastvayA trivargasya dharmashcha paramaH shubhaH . sarvavyApI tu yo dharmo bhagavaMstaM bravItu me. 13\-211\-1 (89536) maheshvara uvAcha. 13\-211\-2x (7480) brahmaNA lokasaMsAre sR^iShTA dhAtrA guNArthinA . lokAMstArayituM yuktA martyeShu kShitidevatAH .. 13\-211\-2 (89537) teShu tAvatpravakShyAmi dharmaM shubhaphalodayam . brAhmaNeShvabhayo dharmaH paramaH shubhalakShaNaH .. 13\-211\-3 (89538) ime cha dharmA lokAnAM pUrvaM sR^iShTAH svayaMbhuvA . pR^ithivyAM saddvijairnityaM kIrtyamAnaM nibodha me .. 13\-211\-4 (89539) svadAraniratirdharmo nityaM japyaM tathaiva cha . sarvAtithyaM trivargasya yathAshakti divAnisham .. 13\-211\-5 (89540) shUdro dharmaparo nityaM shushrUShAnirato bhavet .. 13\-211\-6 (89541) traividyo brAhmaNo vR^iddho na chAdhyayanajIvakaH . trivargasya vyatikrAntaM tasya dharmaH sanAtanaH .. 13\-211\-7 (89542) ShaT karmANi cha proktAni sR^iShTAni brahmaNA purA . dharmiShThAni variShThAni tAnitAni shR^iNUttame .. 13\-211\-8 (89543) yajanaM yAjanaM chaiva dAnaM pAtre pratigrahaH . adhyApanamadhyayanaM ShaTkarmA dharmabhAgR^ijuH .. 13\-211\-9 (89544) nityaH svAdhyAyato dharmaH nityayaj~naH sanAtanaH . dAnaM prashaMsate nityaM brAhmaNeShu trikarmasu .. 13\-211\-10 (89545) ayameva paro dharmaH saMvR^itaH satsu vidyate . garbhasthAne vishuddhAnAM dharmasya niyamo mahAn .. 13\-211\-11 (89546) pa~nchayaj~navishuddhAtmA R^itunityo.anasUyakaH . dAnto brAhmaNasatkartA susaMmR^iShTaniveshanaH .. 13\-211\-12 (89547) chakShuHshrotramanojihvAsnigdhavarNapradaH sadA . atithyabhyAgatarataH sheShAnnakR^itabhojanaH .. 13\-211\-13 (89548) pAdyamarghyaM yathAnyAyamAsanaM shayanaM tathA . dIpaM pratishrayaM chaiva yo dadAti sa dhArmikaH .. 13\-211\-14 (89549) prAtarutthAya vai pashchAdbhojane tu nimantrayet . satkR^ityA.anuvrajedyashcha tasya dharmaH sanAtanaH .. 13\-211\-15 (89550) pravR^ittilakShaNo dharmo gR^ihastheShu vidhIyate . tadahaM kIrtayiShyAmi trivargeShu cha yadyathA .. 13\-211\-16 (89551) ekenAMshena dharmArthaH kartavyo hitamichChatA . ekenAMshena kAmArthamekamaMshaM vivardhayet .. 13\-211\-17 (89552) nivR^ittilakShaNaH puNyo dharmo mokSho vidhIyate . tasya vR^ittiM pravakShyAmi tAM shR^iNuShva samAhitA .. 13\-211\-18 (89553) sarvabhUtadayA dharmo nivR^itteH parama sadA . bubhukShitaM pipAsArtamatithiM shrAntamAgatam . archayanti varArohe teShAmapi phalaM mahat .. 13\-211\-19 (89554) pAtramityeva dAtavyaM sarvasmai dharmakA~NkShibhiH . AgamiShyati yatpAtraM tatpAtraM tArayiShyati .. 13\-211\-20 (89555) kAle samprAptamatithiM bhoktukAmamupasthitam . yastaM sambhAvayettatra vyAso.ayaM samupasthitaH .. 13\-211\-21 (89556) tasya pUjAM yathAshaktyA saumyachittaH prayojayet . chittamUlo bhaveddharmo dharmamUlaM bhavedyashaH .. 13\-211\-22 (89557) tasmAtsaumyena chittena dAtavyaM devi sarvathA . saumyachittastu yo dadyAttaddhi dAnamanuttamam .. 13\-211\-23 (89558) yathAmbubindubhiH sUkShmaiH patadbhirmedinItale . kedArAshcha taTAkAni sarAMsi saritastathA .. 13\-211\-24 (89559) toyapUrNAni dR^ishyante apratarkyo.atishobhane . alpamalpamapi hyekaM dIyamAnaM vivardhate .. 13\-211\-25 (89560) pIDayA.api cha bhR^ityAnAM dAnameva vishiShyate . putradAradhanaM dhAnyaM na mR^itAnanugachChati .. 13\-211\-26 (89561) shreyo dAnaM cha bhogashcha dhanaM prApya yashasvini . dAnena hi mahAbhAgA bhavanti manujAdhipAH .. 13\-211\-27 (89562) nAsti bhUmau dAnasamaM nAsti dAnasamo nidhiH . nAsti satyAtparo dharmo nAnR^itAtpAtakaM param .. 13\-211\-28 (89563) Ashrame yastu tapyeta tapo mUlaphalAshanaH . AdityAbhimukho bhUtvA jaTAvalkalasaMvR^itaH . maNDUkashAyI hemante grIShme pa~nchatapA bhavet .. 13\-211\-29 (89564) samyaktapashcharantIha shraddadhAnA vanAshrame . gR^ihAshramasya te devi kalAM nArhanti ShoDashIm .. 13\-211\-30 (89565) umovAcha. 13\-211\-31x (7481) gR^ihAshramasya yA charyA vratAni niyamAshcha ye . tathA cha devatAH pUjyAH satataM gR^ihamedhinA .. 13\-211\-31 (89566) yadyachcha parihartavyaM gR^ihINAtithiparvasu . tatsarvaM shrotumichChAmi kathyamAnaM tvayA vibho .. 13\-211\-32 (89567) maheshvara uvAcha. 13\-211\-33x (7482) gR^ihAshramasya yanmUlaM phalaM dharmo.ayamuttamam . pAdaishchaturbhiH satataM dharmo yatra pratiShThitaH .. 13\-211\-33 (89568) sArabhUtaM varArohe dadhno ghR^itamivoddhR^itam . tadahaM te pravakShyAmi shrUyatAM dharmachAriNi .. 13\-211\-34 (89569) `daMpatyala~NkariShNushcha gR^ihadAnaratirnaraH . kalatrasaukhyaM vindeta nAsti tatra vichAraNA .. 13\-211\-35 (89570) striyo vA puruSho vA.api dampatInpUjayanti te . manobhilaShitAnkAmAnprApnuvanti na saMshayaH ..' 13\-211\-36 (89571) shushrUShante ye pitaraM mAtaraM cha gR^ihAshrame . bhartAraM chaiva yA nArI agnihotraM cha ye dvijAH .. 13\-211\-37 (89572) teShuteShu cha prINanti devA indrapurogamAH . pitaraH pitR^ilokasthAH svadharmeNa sa rajyate .. 13\-211\-38 (89573) umovAcha. 13\-211\-39x (7483) mAtApitR^iviyuktAnAM kA charyA gR^ihamedhinAm . vidhavAnAM cha nArINAM bhavAneva bravItu me .. 13\-211\-39 (89574) maheshvara uvAcha. 13\-211\-40x (7484) devatAtithishushrUShA guruvR^iddhAbhivAdanam . ahiMsA sarvabhUtAnAmalobhaH satyasandhatA .. 13\-211\-40 (89575) brahmacharyaM sharaNyatvAshauchaM pUrvAbhibhAShaNam . kR^itaj~natvamapaishunyaM satataM dharmashIlatA .. 13\-211\-41 (89576) dine dvirabhiShekaM cha pitR^idaivatapUjanam . gavAhnikapradAnaM cha saMvibhAgo.atithiShvapi .. 13\-211\-42 (89577) dIpapratishrayaM chaiva dadyAtpAdyAsanaM tathA . pa~nchame.ahani ShaShThe vA dvAdashe.apyaShTame.athavA . tadurdashe pa~nchadashe brahmachArI sadA bhavet .. 13\-211\-43 (89578) shmashrukarma shirobhya~Ngama~njanaM dantadhAvanam . naiteShvahastu kurvIta teShu lakShmIH pratiShThitA .. 13\-211\-44 (89579) vratopavAsaniyamastapo dAnaM cha shaktitaH . bharaNaM bhR^ityavargasya dInAnAmanukampanam .. 13\-211\-45 (89580) paradArAnnivR^ittishcha svadAreShu ratiH sadA . sharIramekaM daMpatyorvidhAtrA pUrvanirmitam . tasmAtsvadAranirato brahmachArI vidhIyate .. 13\-211\-46 (89581) shIlavR^ittavinItasya nigR^ihItendriyasya cha . Arjave vartamAnasya sarvabhUtahitaiShiNaH .. 13\-211\-47 (89582) priyAtitheshcha kShAntasya dharmArjitadhanasya cha . gR^ihAshramapadasthasya kimanyaiH kR^ityamAshramaiH .. 13\-211\-48 (89583) yathA mAtaramAshritya sarve jIvanti jantavaH . tathA gR^ihAshramaM prApya sarve jIvanti chAshramAH .. 13\-211\-49 (89584) rAjAnaH sarvapAShaNDAH sarve ra~NgopajIvinaH . vyAlagrahAshcha DamyAshcha chorA rAjabhaTAstathA .. 13\-211\-50 (89585) savidyAH sarvajIvaj~nAH sarve vai vichikitsakAH . dUrAdhvAnaM prapannAshcha kShINapathyodanA narAH . ete chAnye cha bahavastarkayanti gR^ihAshramam .. 13\-211\-51 (89586) mArjArA mUShikAH shvAnaH sUkarAshcha shukAstathA . kapotakA kAvaTakAH sarIsR^ipaniShevaNAH . araNyavAsinashchAnye sa~NghA ye mR^igapakShiNAm .. 13\-211\-52 (89587) evaM bahuvidhA devi loke.asminsacharAcharAH . gR^ihe kShetre bile chaiva shatasho.atha sahasrashaH .. 13\-211\-53 (89588) gR^ihasthena kR^itaM karma sarvaistairiha bhujyate . upayuktaM cha yatteShAM matimAnnAnushochati .. 13\-211\-54 (89589) dharma ityeva sahkalpya yastu tasya phalaM shR^iNu . sarvayaj~napraNItasya hayamedhena yatphalam . varShe sa dvAdashe devi phalenaitena yujyate .. 13\-211\-55 (89590) AshApAshavimokShaM cha vidhidharmamanuttamam . vR^ikShamUlacharo nityaM shUnyAgAriniveshanamam .. 13\-211\-56 (89591) nadIpulinashAyI cha nadItIramanuvrajan . vimuktaH sarvasa~NgebhyaH snehabandhena vai dvijaH. 13\-211\-57 (89592) AtmanyevAtmanA bhAvaM samAyojyeha tena vai . AtmabhUto yatAhAro mokShadR^iShTena karmaNA .. 13\-211\-58 (89593) pavitranityo yuktashcha tasya dharmaHka sanAtanaH . naikatra ramate sakto na chaikagrAmagocharaH . yukto.apyaTati yo yukto na chaikapulinAshrayaH .. 13\-211\-59 (89594) eSha mokShavidAM dharmo vedoktaH satpathe sthitaH .. .. 13\-211\-60 (89595) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekAdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 211 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 212 .. shrIH .. 13\.212\. adhyAyaH 212 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati vistareNa rAjadharmakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . devadeva namastubhyaM tryakSha bho vR^iShabhadhvaja . shrutaM me bhagavansarvaM tvatprasAdAnmaheshvara .. 13\-212\-1 (89596) sa~NgR^ihItaM mayA tachcha tava vAkyamanuttamam . idAnImasti saMdeho mAnuSheShviha kashchana .. 13\-212\-2 (89597) tulyaprANashiraHkAyo rAjA.ayamiti mR^ishyate . kena karmavipAkena sarvaprAdhAnyamarhati .. 13\-212\-3 (89598) sa chApi daNDayanmartyAnbhartsayanvidhamannapi . pretyabhAve kathaM lokA.Nllabhate puNyakarmaNA . rAjavR^ittamahaM tasmAchChrotumichChAmi mAnada .. 13\-212\-4 (89599) maheshvara uvAcha. 13\-212\-5x (7485) tadahaM te pravakShyAmi rAjadharmaM shubhAnane .. 13\-212\-5 (89600) rAjAyattaM hi yatsarvaM lokavR^ittaM shubhAshubham . mahatastapaso devi phalaM rAjyamiti smR^itam .. 13\-212\-6 (89601) tapodAnamayaM rAjyaM paraM sthAnaM vidhIyate . tasmAdrAj~naH sadA martyAH praNamanti yatastataH .. 13\-212\-7 (89602) nyAyatastvaM mahAbhAge shrotukAmA.asi bhAmini . tasmAttasyaiva charitaM jagatpathyaM shR^iNu priye .. 13\-212\-8 (89603) arAjake purA tvAsItprajAnAM sa~NkulaM mahat . tadR^iShTvA sa~NkulaM brahmA manuM rAjye nyavedayat . tadAprabhR^iti saMdR^iShTaM rAj~nAM vR^ittaM shubhAshubham .. 13\-212\-9 (89604) tanme shR^iNu varArohe tasya pathyaM jagaddhitam . yathA pretya labhetsvargaM yathA vIryaM yashastathA .. 13\-212\-10 (89605) pitryaM vA bhUtapUrvaM vA svayamutpAdya vA punaH . rAjyadharmamanuShThAya vidhivadbhoktumarhati .. 13\-212\-11 (89606) AtmAnameva prathamaM vinayairupapAdayet . anu bhR^ityAnprajAH pashchAdityeSha vinayakramaH .. 13\-212\-12 (89607) svAminaM choShamAM kR^itvA prajAstadvR^ittakA~NkShayA . svayaM vinayasampannA bhavantIha shubhekShaNe .. 13\-212\-13 (89608) svasmAtpUrvatarA rAjA vinayatyeva vai prajAH . apahAsyo bhavettAdR^iksvadoShasyAnavekShaNAt .. 13\-212\-14 (89609) vidyAbhyAsairvR^iddhayogairAtmAnaM vinayaM nayet . vidyA dharmArthaphalinI tadvido vR^iddhasaMj~nitAH .. 13\-212\-15 (89610) indriyANAM jayo devi ata UrdhvamudAhR^itaH . ajaye sumahAndoSho rAjAnaM vinipAtayet .. 13\-212\-16 (89611) pa~nchaiva svavashe kR^itvA tadarthAnpa~ncha shoShayet . ShaDutsR^ijya yathAyogaM j~nAnena vinayena cha . sAstrachakShurnayaparo bhUtvA bhR^ityAnsamAharet .. 13\-212\-17 (89612) vR^ittashrutakulopetAnupadhAbiH parIkShitAn . amAtyAnupadhAtItAnsopasarpA~njitendriyAn . yojayeta yathAyogaM yathArhaM sveShu karmasu .. 13\-212\-18 (89613) amAtyA buddhisampannA rAShTraM bahujanapriyam . durAdharShaM purashreShThaM koshaH kR^ichChrasahaH smR^itaH .. 13\-212\-19 (89614) anuraktaM balaM sAmnAmadvaidhaM mantrameva cha . etAH prakR^itayaH sveShu svAmI vinayatatvavit. 13\-212\-20 (89615) prajAnAM rakShaNArthAya sarvametadvinirmitam . AbhiH karaNabhUtAbhiH kuryAllokahitaM nR^ipaH .. 13\-212\-21 (89616) AtmarakShA narendrasya prajArakShArthamiShyate . tasmAtsatatamAtmAnaM saMrakShedapramAdavAn .. 13\-212\-22 (89617) bhojanAchChAdanasnAnAdbahirniShkramaNAdapi . nityaM strIgaNasaMyogAdrakShedAtmAnamAtmavAn .. 13\-212\-23 (89618) svebhyashchaiva parebhyashcha shashtrAdapi viShAdapi . satataM putradArebhyo rakShedAtmAnamAtmavAn .. 13\-212\-24 (89619) sarvebhya eva sthAnebhyo rakShedAtmAnamAtmavAn . prajAnAM rakShaNArthAya prajAhitakaro bhavet .. 13\-212\-25 (89620) prajAkAryaM tu tatkAryaM prajAsaukhyaM tu tatsukham . prajApriyaM priyaM tasya svahitaM tu prajAhitam . prajArtaM tasya sarvasvamAtmArthaM na vidhIyate. 13\-212\-26 (89621) prakR^itInAM hi rakShArthaM rAgadveShau vyudasya cha . ubhayoH pakShayorvAdaM shrutvA chaiva yathAtatham . tamarthaM vimR^ishedbuddhyA svayamAtatvadarshanAt .. 13\-212\-27 (89622) tatvavidbhishcha bahubhirvR^iddhaiH saha narottamaiH . kartAramaparAdhaM cha deshakAlau nayAnayau .. 13\-212\-28 (89623) j~nAtvA samyagyathAshAstraM tato daNDaM nayennR^iShu . evaM kurvaMllabheddharmaM pakShapAtavivarjanAt .. 13\-212\-29 (89624) pratyakShAptopadeshAbhyAmanumAnena vA punaH . boddhavyaM satataM rAj~nA deshavR^ittaM shubhAshubham .. 13\-212\-30 (89625) chAraiH karmapravR^ittyA cha tadvij~nAya vichArayet . ashubhaM nirharetsadyo joShayechChubhamAtmanaH .. 13\-212\-31 (89626) garhyAnvigarhayedeva pUjyAnsampUjayettathA . daNDyAMshcha daNDayeddevi nAtra kAryA vichAraNA .. 13\-212\-32 (89627) pa~nchAvekShansadA mantraM kuryAdbuddhiyutairnaraiH . kulavR^ittashrutopetairnityaM mantraparo bhavet .. 13\-212\-33 (89628) kAmakAreNa vai mukhyairna cha mantramanA bhavet . rAjA rAShTrahitApekShaM satyadharmANi kArayet .. 13\-212\-34 (89629) sarvodyogaM svayaM kuryAddurgAdiShu sadA nR^iShu . deshavR^iddhikarAnbhR^ityAnapramAdena kArayet .. 13\-212\-35 (89630) deshakShayakarAnsarvAnapriyAMshcha vivarjayet . ahanyahani sampashyedanujIvigaNaM svayam .. 13\-212\-36 (89631) sumukhaH supriyo dattvA samyagvR^ittaM samAcharet . adharmyaM paruShaM tIkShNaM vAkyaM vaktuM na chArhati .. 13\-212\-37 (89632) asaMvishvAsya vachanaM vaktuM satsu na chArhati . narenare guNAndoShAnsamyagveditumarhati .. 13\-212\-38 (89633) sve~NgitaM vR^iNuyAddhairyaM na kuryAtkShudrasaMvidam . pare~Ngitaj~no lokeShu bhUtvA saMsargamAcharet .. 13\-212\-39 (89634) svatashcha paratashchaiva parasparabhayAdapi . amAnuShabhayebhyashcha svAH prajAH pAlayennR^ipaH .. 13\-212\-40 (89635) lubdhAH kaThorAshchApyasya mAnavA dasyuvR^ittayaH . nigrAhyA eva te rAj~nA sa~NgR^ihItvA yatastataH .. 13\-212\-41 (89636) kumArAnvinayodbodhairjanmaprabhR^iti yojayet . teShAmAtmaguNopetaM yauvarAjyena yojayet .. 13\-212\-42 (89637) prakR^itInAM yathA na syAdrAjyabhraMsho bhavedbhayam . etatsaMchintayennityaM tadvidhAnaM tathArhati .. 13\-212\-43 (89638) arAjakaM kShaNamapi rAjyaM na syAddhi shobhane . Atmano.anuvidhAnAya yauvarAjyaM sadeShyate .. 13\-212\-44 (89639) kulajAnAM cha vaidyAnAM shrotriyANAM tapasvinAm . anyeShAM vR^ittiyuktAnAM visheShaM kartumarhati .. 13\-212\-45 (89640) AtmArthaM rAjyatantrArthaM koshArthaM cha samAcharet . durgAdrAShTrAtsamudrAchcha vaNigbhyaH puruShAtyayAt .. 13\-212\-46 (89641) parAtmaguNasArAbhyAM bhR^ityapoShaNamAcharet . vAhanAnAM prakurvIta poShaNaM yodhakarmasu .. 13\-212\-47 (89642) sAdaraH satataM bhUtvA avekShAvratamAcharet . chaturdA vibhajetkoshaM dharmabhR^ityAtmakAraNAt .. 13\-212\-48 (89643) ApadarthaM cha nItij~no deshakAlavashena tu . anAthAnvyathitAnvR^iddhAnsve deshe poShayennR^ipaH .. 13\-212\-49 (89644) sandhiM cha vigrahaM chaiva tadvisheShAMstathA pAran . yathAvatsaMvimR^ishyaiva buddhipUrvaM samAcharet .. 13\-212\-50 (89645) sarveShAM sampriyo bhUtvA maNDalaM satataM charet . shubheShvapi cha kAryeShu cha chaikAntaH samAcharet .. 13\-212\-51 (89646) svatashcha paratashchaiva vyasanAni vimR^ishya saH . pareNi dhArmikAnyogAnnAtIyAddveShalobhataH .. 13\-212\-52 (89647) rakShyatvaM vai prajAdharmaH kShatradharmastu rakShaNam . kunR^ipaiH pIDitAstasmAtprajAH sarvatra pAlayet .. 13\-212\-53 (89648) yAtrAkAle.anavekShyaiva pashchAtkopaphalodayaH . tadyuktAshchApadashchaiva shAsanAditi chintayet .. 13\-212\-54 (89649) vyasanebhyo balaM rakShennayato vyayatopi vA . prAyasho varjayedyuddhaM prANarakShaNakAraNAt .. 13\-212\-55 (89650) kAraNAdevi yoddhavyaM nAtmanaH paradoShataH . suyuddhe prANamokShashcha tasya dharmAya iShyate .. 13\-212\-56 (89651) abhiyukto balavatA kuryAdApadvidhiM nR^ipaH . anunIya tathA sarvAnprajAnAM hitakAraNAt .. 13\-212\-57 (89652) anyaprakR^itiyuktAnAM rAj~nAM vR^ittivichAriNAm . anyAMshchApatprapannAnAM na tAnsaMyoktumarhati .. 13\-212\-58 (89653) shubhAshubhaM yadA devi vrataM tUbhayasAdhanam . Atmaiva tachChubhaM kuryAdashubhaM yojayetparAn. 13\-212\-59 (89654) evamuddeshataH proktamalepatvaM yathA bhavet . eSha devi samAsena rAjadharmaH prakIrtitaH .. 13\-212\-60 (89655) evaM saMvartamAnastu daNDayanbhartsayanprajAH . niShkalmaShamavApnoti padmapatramivAmbhasA .. 13\-212\-61 (89656) evaM saMvartamAnasya kAladharmo yadA bhavet . svargaloke tadA rAjA tridashaiH saha toShyate .. 13\-212\-62 (89657) dvividhaM rAjyavR^ittaM cha nyAyabhAgyasamanvitam . evaM nyAyAnugaM vR^ittaM kathitaM te shubhekShaNe .. 13\-212\-63 (89658) rAjyaM nyAyAnugaM tAta buddhishAstrAnugaM bhavet . dharmyaM pathyaM yashasyaM cha svargyaM chaiva tathA bhavet .. 13\-212\-64 (89659) rAjyaM bhAgyAnugaM nAma ayathAvatpradR^ishyate . tattu shAstravinirmuktaM satAM kopakaraM bhavet . adharmyamayashasyaM cha durantaM cha bhaveddhruvam .. 13\-212\-65 (89660) yatra svachChandataH sarvaM kriyate karma rAjabhiH . tatra bhAgyavashAdbhR^ityA labhante na visheShataH .. 13\-212\-66 (89661) yatra daNDyA na daNDyante pUjyante vA narAdhamAH . yatra santopi hanyante tatra bhAgyAnugaM bhavet .. 13\-212\-67 (89662) shubhAshubhaM yathA yatra viparItaM pradR^ishyate . rAj~ni chAsurapakShe tu tatra bhAgyAnugaM bhavet .. 13\-212\-68 (89663) bhAgyAnuge tu rAjAno vartamAnA yathAtathA . prApyAkIrtimanarthaM cha iha loke shubhekShaNe .. 13\-212\-69 (89664) paratra sumahAghoraM tamaH prApya duratyayam . tiShThanti narake devi pralayAntAditi sthitiH .. 13\-212\-70 (89665) mokShaM duShkR^itinAM chApi vidyate kAlaparyayAt . nAstyeva mokShaNaM devi rAj~nAM duShkR^itikAriNAm .. 13\-212\-71 (89666) etatsarvaM samAsena rAjavR^ittaM shubhAshubham . kathitaM te mahAbhAge bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-212\-72 (89667) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 212 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 213 .. shrIH .. 13\.213\. adhyAyaH 213 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa hiMsAyA dustyajatvanirUpaNapUrvakamarhiMsAprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . devadeva mahAdeva sarvadevanamaskR^ita . yAni dharmarahasyAni shrotumichChAmi tAnyaham .. 13\-213\-1 (89668) maheshvara uvAcha. 13\-213\-2x (7486) rahasyaM shrUyatAM devi mAnuShANAM sukhAvaham . napuMsakeShu vandhyAsu viyonau pR^ithivItale .. 13\-213\-2 (89669) utsargo retasasteShu na kAryo dharmakA~NkShibhiH . eteShu bIjaM prakShiptaM na cha rohati vai priye .. 13\-213\-3 (89670) yatra vA tatra vA bIjaM dharmArthIM notsR^ijetpunaH . naro bIjavinAshena lipyate brahmahatyayA .. 13\-213\-4 (89671) ahiMsA paramo dharma ahiMsA paramaM sukham . ahiMsA dharmashAstreShu sarveShu paramaM padam .. 13\-213\-5 (89672) devatAtithishushrUShA satataM dharmashIlatA . vedAdhyayanayaj~nAshcha tapo dAnaM damastathA .. 13\-213\-6 (89673) AchAryagurushushrUShA tIrthAbhigamanaM tathA . ahiMsAyA varArohe kalAM nArhanti ShoDashIm .. 13\-213\-7 (89674) etatte paramaM guhyamAkhyAtaM paramArchitam .. 13\-213\-8 (89675) umovAcha. 13\-213\-9x (7487) yadyadharmastu hiMsAyAM kimarthamamarottama . yaj~neShu pashubandheShu hanyante pashavo dvijaiH .. 13\-213\-9 (89676) kathaM cha bhagavanbhUyo hiMsamAnA narAdhipAH . svargaM sudurgamaM yAnti tadA sma ripusUdana .. 13\-213\-10 (89677) yasyaiva gosahasrANi viMshatiH svAdikAni tu . ahanyahani hanyante dvijAnAM mAMsakAraNAt .. 13\-213\-11 (89678) samAMsaM tu sa dattvA.annaM rantidevo narAdhipaH . kathaM svargamanuprAptaH paraM kautUhalaM hi me .. 13\-213\-12 (89679) kintu dharmaM na shR^iNvanti na shraddadhati vA shrutam . mR^iyAM vai vinirgatya mR^igAnhanti narAdhipAH .. 13\-213\-13 (89680) etatsarvaM visheSheNa vistareNa vR^iShadhvaja . shrotumichChAmi sarvaj~na tattvamadya mamochyatAm .. 13\-213\-14 (89681) Ishvara uvAcha. 13\-213\-15x (7488) bahumAnyamidaM devi nAsti kashchidahiMsakaH . shrUyatAM kAraNaM chAtra yathA.anekavidhaM bhavet .. 13\-213\-15 (89682) dR^ishyate chApi loke.asminna hi kashchidahiMsakaH . dharaNIsaMshritA devi susUkShmAMshchaiva madhyamAn .. 13\-213\-16 (89683) sa~ncharaMshcharaNAbhyAM cha hanti jIvAnanekashaH . aj~nAnAjj~nAnato vA.api yo jIvaH shayanAsanAt . upAvisha~nshayAnashcha hanti jIvAnanekashaH .. 13\-213\-17 (89684) shirovastreShu ye jIvA naraNAM svedasambhavAH . tAMshcha hiMsanti satataM daMshAMshcha mashakAnapi .. 13\-213\-18 (89685) jale jIvAstathA.a.akAshe pR^ithivI jIvamAlinI . evaM jIvAkule loke kosau syAdyastvahiMsakaH .. 13\-213\-19 (89686) sthUlamadhyamasUkShmaishcha svedavArimahIruhaiH . dR^ishyarUpairadR^ishyaishcha nAnArUpaishcha bhAmini .. 13\-213\-20 (89687) jIvaistatamidaM sarvamAkAshaM pR^ithivI tathA . anyonyaM te cha hiMsanti durbalAnbalavattarAH .. 13\-213\-21 (89688) matsyA matsyAngrasantIha khagAshchaiva khagAMstathA . sarIsR^ipaishcha jIvanti kapotAdyA viha~NgamAH .. 13\-213\-22 (89689) bhUcharAH khecharAshchAnye kravyAdA mAMsagR^iddhinaH . samR^iddhAH paramAMsaistu bhakSheraMste.api chAparaiH .. 13\-213\-23 (89690) satvaiH satvAni jIvanti shatashotha sahasrashaH . apIDayitvA naivAnyaM jIvA jIvanti sundari .. 13\-213\-24 (89691) sthUlakAyasya satvasya kharasya mahiShasya cha . jIvasyaikasya mAMsena payasA rudhireNa vA . tR^ipyante bahavo jIvAH kravyAdA mAMsajIvinaH .. 13\-213\-25 (89692) eko jIvasahasrANi sadA khAdati mAnavaH . annAdyasya cha bhogena dAnyasaMj~nAni yAni tu .. 13\-213\-26 (89693) mAMsadhAnyaiH sabIjaishcha bhojanaM parivarjayet .. 13\-213\-27 (89694) trirAtraM pa~ncharAtraM vA saptarAtraM tathA.api vA . dhAnyAni yo na hiMsetAhiMsakaH parikIrtitaH .. 13\-213\-28 (89695) nAshnAti yAvato jIvastAvatpuNyena yujyate . AhArasya viyogena sharIraM paritapyate .. 13\-213\-29 (89696) tapyamAne sharIre tu sharIre chendriyANi tu . vashe tiShThanti sushroNi nR^ipANAmiva kiMkarAH .. 13\-213\-30 (89697) niruNaddhIndriyANyeva sa sukhI sa vichakShaNaH . indriyANAM nirodhena dAnena cha damena cha . naraH sarvamavApnoti manasA yadyadhichChati .. 13\-213\-31 (89698) evaM mUlamarhisAyA upavAsaH prakIrtitaH .. 13\-213\-32 (89699) AhAraM kurute yastu bhUmimAkramate cha yaH . sarve te hiMsakA devi yathA dharmeShu dR^ishyate .. 13\-213\-33 (89700) yathaivAhiMsako devi tatvato j~nAyate naraH . tathA te sampravakShyAmi shrUyatAM dharmachAriNi .. 13\-213\-34 (89701) phalAni mUlaparNAni bhasma vA yopi bhakShayet . alekhyamiva nishcheShTaM taM manye.ahamahiMsakam .. 13\-213\-35 (89702) ArambhA hiMsayA yuktA dhUmenAgnirivAvR^itAH . tasmAdyastu nirAhArastaM manye.ahamahiMsakam .. 13\-213\-36 (89703) yastu sarvaM samutsR^ijya dIkShitvA niyataH shuchiH . kR^itvA maNDalamaryAdAM sa~NkalpaM kurute naraH .. 13\-213\-37 (89704) yAvajjIvamanAshitvA kAlakA~NkShI dR^iDhavrataH . dhyAnena tapasA yuktastaM manye.ahamahiMsakam .. 13\-213\-38 (89705) anyathA hi na pashyAmi naro yaH syAdahiMsakaH . bahu chintyamidaM devi nAsti kashchidahiMsakaH .. 13\-213\-39 (89706) yato yato mahAbhAge hiMsA syAnmahatI tataH . nivR^itto madhumAMsAbhyAM hiMsA tvalpatarA bhavet .. 13\-213\-40 (89707) nivR^ittiH paramo dharmo nivR^ittiH paramaM sukham . manasA vinivR^ittAnAM dharmasya nichayo mahAn .. 13\-213\-41 (89708) manaHpUrvAgamA dharmA adharmAshcha na saMshayaH . manasA badhyate chApi muchyate chApi mAnavaH .. 13\-213\-42 (89709) nigR^ihIte bhavetsvargo visR^iShTe narako dhruvaH . ghAtakaH shastramudyamya manasA chintayedyadi .. 13\-213\-43 (89710) AyuHkShayaM gate.anyeShAM mR^ite tu praharAmyaham . iti yo ghAtako hanyAnna sa pApena lipyate .. 13\-213\-44 (89711) vidhinA nihatAH pUrvaM nimittaM sa tu ghAtakaH . vidhirhi balavAndevi dustyajaM vai purAkR^itam .. 13\-213\-45 (89712) jIvAH purAkR^itenaiva tiryagyonisarIsR^ipAH . nAnAyoniShu jAyante svakarmapariveShTitAH .. 13\-213\-46 (89713) nAnAvidhavichitrA~NgA nAnAshauryaparAkramAH . nAnAbhUmipradesheShu nAnAhArashcha jantavaH .. 13\-213\-47 (89714) jAyamAnasya jIvasya mR^ityuH pUrvaM prajAyate . sukhaM vA yadi vA duHkhaM yathApUrvaM kR^itaM tu vA .. 13\-213\-48 (89715) prApnuvanti narA mR^ityuM yadA yatra cha yena cha . nAtikrAntuM hi shakyaH syAnnideshaH pUrvakarmaNaH .. 13\-213\-49 (89716) apramattaH pramatteShu vidhirjAgarti jantuShu . na hi tasya priyaH kashchinna dveShyo na cha madhyamaH .. 13\-213\-50 (89717) samaH sarveShu bhUteShu kAlaH kAlaM nirIkShate . gatAyuSho hyAkShipate jIvaH sarvasya dehinaH .. 13\-213\-51 (89718) yathA yena cha martavyaM nAnyathA mriyate hi saH . dR^ishyate na cha loke.asminbhUto bhavyo dvidhA punaH .. 13\-213\-52 (89719) vij~nAnairvikramairvA.api nAnAmantrauShadhairapi . yo hi va~nchayituM shakto vidhestu niyatAM gatim .. 13\-213\-53 (89720) eSha te.abhihito devi jIvahiMsAvidhikramaH .. .. 13\-213\-54 (89721) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayodasAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 213 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 214 .. shrIH .. 13\.214\. adhyAyaH 214 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati sadR^iShTAntapradarshanaM sarvairvidherduratikramatvanirUpaNam .. 1 .. tatA yodhadharmakathanapUrvakaM rAj~nAM yodhAnAM cha prANayaj~naprashaMsanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . shrUyatAM kAraNaM devi yathA hi duratikramaH . vidhiH sarveShu bhUteShu martavye samupasthite .. 13\-214\-1 (89722) AyuHkShayeNopahitAH samAgamya varAnane . kITAH pata~NgA bahavaH sthUlAH sUkShmAshcha madhyamAH. 7\-214\-2dc prajvalatsu pradIpeShu svayameva patanti te .. 13\-214\-2 (89723) bahUnAM mR^igayUthAnAM nAnAvananiSheviNAm . yastu kAlaM gatasteShAM sa vai pAshena badhyate .. 13\-214\-3 (89724) sUnArthaM devi baddhAnAM kShINAyuryo nibadhyate . avasho ghAtakasyAtha hastaM tadahareti saH .. 13\-214\-4 (89725) yathA pakShigaNAH kShipraM vistIrNAkAshagAminaH . kShINAyuSho nibadhyante shaktA api palAyitum .. 13\-214\-5 (89726) yathA vAricharA mInA bahavo.ambujajAtayaH . jAlaM samadhirohanti svayameva vidhervashAt .. 13\-214\-6 (89727) shalyakasya cha jihvAgraM svayamAruhya shobhane . AyuHkShayeNopahatA nibadhyante sarIsR^ipAH .. 13\-214\-7 (89728) kR^iShatAM karShakANAM cha nAsti buddhirvihiMsane . athaiShAM lA~NgalAgrAdyairhanyante jantavo.akShayAH .. 13\-214\-8 (89729) pAdAgreNaiva chaikena yAM hiMsAM kurute naraH . mAta~Ngopi na tAM kuryAtkUro janmashatairapi .. 13\-214\-9 (89730) mriyante yairhi martavyaM na tAnghnanti kR^iShIvalAH . kR^iShAmIti manastasya nAsti chintA vihiMsane .. 13\-214\-10 (89731) tasmAjjIvasahasrANi hatvA.api na sa lipyate . vidhinA sa hataH pUrvaM pashchAtprANi vipadyate . evaM sarveShu bhUteShu vidhirhi duratikramaH .. 13\-214\-11 (89732) gatAyuShA muhUrtaM tu na shakyamupajIvitum . jIvitavye na martavyaM na bhUtaM na bhaviShyati .. 13\-214\-12 (89733) shubhAshubhaM karmaphalaM na shakyamativartitum . tathA tAbhishcha martavyaM moktavyAshchaiva tAstathA .. 13\-214\-13 (89734) rantidevasya gAvo vai vidherhi vashamAgatAH . svayamAyAnti gAvo vai hanyante yatra sundari .. 13\-214\-14 (89735) gavAM vai hanyamAnAnAM rudhiraprabhavA nadI . charmaNvatIti vikhyAtA khurashR^i~NgAsthidurgamA .. 13\-214\-15 (89736) rudhiraM tAM nadIM prApya toyaM bhavati shobhane . medhyaM puNyaM pavitraM cha gandhavarNarasairyutam .. 13\-214\-16 (89737) tatrA.abhiShekaM kurvanti kR^itajapyAH kR^itAhnikAH . dvijA devagaNAshchApi lokapAlA maheshvarAH .. 13\-214\-17 (89738) tasya rAj~naH sadA satre svayamAgamya sundari . vidhinA pUrvadR^iShTena tanmAMsamupakalpitam . mantravatpratigR^ihNanti yatAnyAyaM yatAvidhi .. 13\-214\-18 (89739) samAMsaM cha sadA hyannaM shatasho.atha sahasrashaH . bhu~njAnAnAM dvijAtInAmastameti divAkaraH .. 13\-214\-19 (89740) gAvo yAstatra hanyante rAj~nastasya kratUttame . paThyamAneShu mantreShu yathAnyAyaM yathAvidhi .. 13\-214\-20 (89741) tAshcha svargaM gatA gAvo rantidevashcha pArthivaH . sadA satravidhAnena siddhiM prApto narottamaH .. 13\-214\-21 (89742) atha yastu sahAyArthamuktaH syAtpArthivairnaraiH . bhogAnAM saMvibhAgena vastrAbharaNabhUShaNaiH .. 13\-214\-22 (89743) sahabhojanasambaddhaiH satkArairvividhairapi . sahAyakAle samprApte sa~NgrAme shastramuddharet .. 13\-214\-23 (89744) vyUDhAnIke yathA sAstraM senayorubhayorapi . hastyashvarathasampUrNe padAtibalasa~Nkule . chAmarachChatrashabale dhvajacharmAyudhojjvale .. 13\-214\-24 (89745) shaktitomarakuntAsishUlamudgarapANibhiH . kUTamudgarachApeShu musuNThIjuShTamuShTibhiH .. 13\-214\-25 (89746) bhiNDipAlagadAchakraprAsakarpaTadhAribhiH . nAnApraharaNairyodhaiH senayorubhayorapi . yuddhashauNDaiH pragarjadbhirvR^iSheShu vR^iShabhairiva .. 13\-214\-26 (89747) sha~NkhadundubhinAdena nAnAtUryaraveNa cha . hayaheShitashabdena ku~njarANAM tu bR^iMhitaiH .. 13\-214\-27 (89748) yodhAnAM siMhanAdaishcha ghaNTAnAM shi~njitasvanaiH . dishashcha vidishashchaiva samantAdbadhirIkR^itAH .. 13\-214\-28 (89749) grIShmAnteShviva garjadbhirnabhashIva balAhakaiH . rathanemikhuroddhUtairaruNai raNareNubhiH . kapilAbhirivAkAshe ChAdyamAne samantataH .. 13\-214\-29 (89750) pravR^itte shastrasampAte yodhAnAM tatra senayoH . teShAM prahArakShatajaM raktachandanasannibham .. 13\-214\-30 (89751) teShAmasrANi gAtrebhya sravante raNamUrdhani . palAshAshokapuShpANAM ja~NgamA iva rAshayaH .. 13\-214\-31 (89752) raNe samabhivartanta udyatAyudhapANayaH . shobhamAnA raNe shUrA AhvayantaH parasparam .. 13\-214\-32 (89753) hanyamAneShvabhighnatsu shUreShu raNasa~NkaTe . pR^iShThaM dattvA cha ye tatra nAyakasya narAdhamAH .. 13\-214\-33 (89754) anAhatA nivartante nAyake chApyanIpsati . te duShkR^itaM prapadyante nAyakasyAkhilaM narAH . yachchAsti sukR^itaM teShAM yujyate tena nAyakaH .. 13\-214\-34 (89755) ahiMsA paramo dharma iti ye.api narA viduH . sa~NgrAmeShu na yudhyante bhR^ityAshchaivAnurUpataH . narakaM yAnti te ghoraM bhartR^ipiNDApahAriNa_iH .. 13\-214\-35 (89756) yastu prANAnparityajya pravishedudyatAyudhaH . sa~NgrAmamagnipratimaM patahga iva nirbhayaH . svargamAvishate pretya j~nAtvA yodhasya nishchayam .. 13\-214\-36 (89757) AviShTashchaiva sattvena saghR^iNo jAyate naraH . prahArairnandayeddevi satvenAdhiShThito hi saH . prahAravyathitashchaiva na vaiklabyamupaiti saH .. 13\-214\-37 (89758) yastu svaM nAyakaM rakShedatighore raNA~NkaNe . tApayannarisainyAni siMho mR^igagaNAniva . Aditya iva madhyAhne durnirIkShyo raNAjire .. 13\-214\-38 (89759) nirdayo yastu sa~NgrAme praharannudyatAyudhaH . yajate sa tu pUtAtmA sa~NgrAmeNa mahAkratum .. 13\-214\-39 (89760) charma kR^iShNAjinaM tasya dantakAShThaM dhanuH smR^itam . ratho vedirdhvajo yUpaH kushAshcha ratharashmayaH .. 13\-214\-40 (89761) mAno darpastvaha~NkArastrayastretAgnayaH smR^itAH . pramodascha sruvastasya upAdhyAyo hi sArathiH .. 13\-214\-41 (89762) srugbhANDaM chApi yatki~nchidyaj~nopakaraNAni cha . AyudhAnyasya tatsarvaM samidhaH sAyakAH smR^itAH .. 13\-214\-42 (89763) svedasravashcha gAtrebhyaH kShaudraM tasya yashasvinaH . puroDAshA nR^ishIrShANi rudhiraM chAhutiH smR^itA . tUNAshchaiva charurj~neyA vasordhArA vasAH smR^itAH .. 13\-214\-43 (89764) kravyAdA bhUtasa~NghAshcha tasminyaj~ne dvijatayaH . teShAM bhakShAnnapAnAni hatA nR^igajavAjinaH . bhu~njate te yathAkAmaM yatA yaj~ne kimichChati .. 13\-214\-44 (89765) nihatAnAM tu yodhAnAM vastrAbharaNabhUShaNam . hiraNyaM cha suvarNaM cha yadvai yaj~nasya dakShiNA .. 13\-214\-45 (89766) yastatra hanyate devi gajaskandhagato naraH . brahmalokamavApnoti raNeShvabhimukho hataH .. 13\-214\-46 (89767) rathamadhyagato vA.api hayapR^iShThagatopi vA . hanyate yastu sa~NgrAme shakraloke mahIyate .. 13\-214\-47 (89768) svarge hatAH prapUjyate hantA tvatraiva pUjyate . dvAvetau sukhamedhete hantA yashchaiva hanyate .. 13\-214\-48 (89769) tasmAtsa~NgrAmamAsAdya prahartavyamabhItavat .. 13\-214\-49 (89770) nirbhayo yastu sa~NgrAme yastu sa~NgrAme praharedudyatAyudhaH . yathA nadIsahasrANi praviShTAni mahodadhim .. 13\-214\-50 (89771) tathA sarve na sandeho dharmA dharmabhR^itAMvaram . praviShTA rAjadharmeNa AchAravinayastathA .. 13\-214\-51 (89772) vedoktAshchaiva ye dharmAH pAShaNDeShu cha kIrtitAH . tathaiva mAnuShA dharmA dharmAshchAnye tathetare .. 13\-214\-52 (89773) deshajAtikulAnAM cha grAmadharmAstathaiva cha . ye dharmAH pArvatIyeShu ye dharmAH pattanAdiShu . teShAM pUrvapravR^ittAnAM kartavyaM parirakShaNam .. 13\-214\-53 (89774) dharma eva hato hanti dharmo rakShati rakShitaH . tasmAddharmo na hantavyaH pArthivena visheShataH .. 13\-214\-54 (89775) prajAH pAlayate yatra dharmeNa vasudhAdhipaH . ShaTkarmaniratA viprAH pUjyante pitR^idevatAH .. 13\-214\-55 (89776) naiva tasminnanAvR^iShTirna rogA nApyupadravAH . dharmashIlAH prajAH sarvAH svadharmanirate nR^ipe .. 13\-214\-56 (89777) eShTavyaH satataM devi yuktAchAro narAdhipaH . Chidraj~nashchaiva shatrUNAmapramattaH pratApavAn .. 13\-214\-57 (89778) shUdrAH pR^ithivyAM bahavo rAj~nAM bahuvinAshakAH . tasmAtpramAdaM sushroNi na kuryAtpaNDito nR^ipaH .. 13\-214\-58 (89779) teShu mitreShu tyakteShu tathA martyeShu hastiShu . visrambho nopagantavyaH snAnapAneShu nityashaH .. 13\-214\-59 (89780) rAj~no vallabhatAmeti kulaM bhAvayate svakam . yastu rAShTrahitArthAya gobrAhmaNakR^ite tathA . bandIgrahAya mitrArthe prANAMstyajati dustyajAn .. 13\-214\-60 (89781) sarvakAmadughAM dhenuM dharaNIM lokadhAriNIm . samudrAntAM varArohe sashailavanakAnanAm .. 13\-214\-61 (89782) dadyAddevi dvijAtibhyo vasupUrNAM vasundharAm . na tatsamaM varArohe prANatyAgI vishiShyate .. 13\-214\-62 (89783) sahasramapi yaj~nAnAM yajate cha yatarddhimAn . yaj~naistasya kimAshcharyaM prANatyAgaH suduShkaraH .. 13\-214\-63 (89784) tasmAtsarveShu yaj~neShu prANayaj~no vishiShyate . evaM sa~NgrAmayaj~nAste yathArthaM samudAhR^itAH .. .. 13\-214\-64 (89785) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 214 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 215 .. shrIH .. 13\.215\. adhyAyaH 215 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa pArvatIMprati rAj~nAM mR^igayAyAM mR^igahiMsAyA dharmatvapratipAdanam .. 1 .. tathA sadR^iShTAntapradarshanaM brAhmaNamahimaprasho sanapUrvakaM teShAbhadaNDyatvakathanam .. 2 .. tathA sAmAnyena rAjadharmakathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . mR^igayAtrAM tu vakShyAmi shR^iNu tAM dharmichAriNi . mR^igAnhatvA mahIpAlo yathA pApairna lipyate .. 13\-215\-1 (89786) nirmAnuShAmimAM sarve mR^igA ichChanti medinIm . bhakShayanti cha sasyAni shAsitavyA nR^ipeNa te .. 13\-215\-2 (89787) duShTAnAM shAsanaM dharmaH shiShTAnAM paripAlanam . kartavyaM bhUmipAlena nityaM kAryeShu chArjavam . svargaM mR^igAshcha gachChanti svayaM nR^ipatinA hatAH .. 13\-215\-3 (89788) yathA gAvo hyagopAlAstathA rAShTramanAyakam . tasmAdaMshAstu devAnAM gandharvoragarakShasAm . rAjye niyuktA rAShTreShu prajApAlanakAraNAt .. 13\-215\-4 (89789) ashiShTashAsane chaiva shiShTAnAM paripAlane . teShAM charyAM pravakShyAmi shrUyatAmanupUrvashaH .. 13\-215\-5 (89790) yathA pracharatAM teShAM pArthivAnAM yashasvinAm . rAShTraM dharmo dhanaM chaiva yashaH kIrtishcha vardhate .. 13\-215\-6 (89791) nR^ipANAM pUrvamevAyaM dharmo dharmabhR^itAMvara . sabhAprapAtaTAkAni devatAyatanAni cha . brAhmaNAvasathAshchaiva kartavyA nR^ipasattamaiH .. 13\-215\-7 (89792) brAhmaNA nAvamantavyA bhasmachChannA ivAgnayaH . kulamutsAdayeyuste krodhAviShTA dvijAtayaH .. 13\-215\-8 (89793) dhmAyamAno yatA hyagnirnirdahetsarvamindhanam . tathA krodhAgninA viprA daheyuH pR^ithivImimAm . na hi vipreShu kruddheShu rAjyaM bhu~njanti bhUmipAH .. 13\-215\-9 (89794) paribhUya dvijAnmohAdvAtApinahuShAdayaH . sabandhumitrA naShTAste dagdhA brAhmaNamanyubhiH . sharIraM chApi shakrasya kR^itaM bhaganirantaram .. 13\-215\-10 (89795) tato devagaNAH sarve indrasyArthe mahAmunim . prasAdaM kArayAmAsuH praNAsastutivandanaiH .. 13\-215\-11 (89796) tena prItena sushroNi gautamena mahAtmanA . tachCharIraM tu shakrasya sahasrabhagachihnitam . kR^itaM netrasahasreNa kShaNenaiva nirantaram .. 13\-215\-12 (89797) ChittvA meShasya vR^iShaNau gautamenAbhimantritau . indrasya vR^iShaNau bhUtvA kShipraM vai shleShamAgatau .. 13\-215\-13 (89798) evaM vipreShu kruddheShu devarAjaH shatakratuH . ashaktaH shAsituM rAjyaM kiMpunarmAnuShA bhuvi .. 13\-215\-14 (89799) krodhAviShTo dahedvipraH shuShkendhanamivAnalaH . bhasmIkR^itya jagatsarvaM sR^ijedanyajjagatpunaH .. 13\-215\-15 (89800) adevAnapi devAnsa kuryAddevAnadevatAH . tasmAnnotpAdayenmanyuM manyupraharaNA dvijAH .. 13\-215\-16 (89801) mahatsvapyaparAdheShu shAsanaM nArhati dvijaH . na cha shastranipAtAni na cha prANairviyojanam . dR^ishyate triShu lokeShu brAhmamAnAmanindite .. 13\-215\-17 (89802) krodhAshcha vipulA ghorAH prasAdAshchApyanuttamAH . tasmAnnotpAdayetkrodhaM nityaM pUjyA dvijAtayaH .. 13\-215\-18 (89803) dR^ishyate na sa loke.asminbhUte vA.atha bhaviShyati . kruddheShu yo vai vipreShu rAjyaM bhu~Nkte narAdhipaH .. 13\-215\-19 (89804) na chaivApahasedviprAnni chaivopAlabhechcha tAn . kAlamAsAdya kupyechcha kAle kuryAdanugraham .. 13\-215\-20 (89805) samprahAsashcha bhR^ityeShu na kartavyo narAdhipaiH . laghutvaM chaiva prApnoti Aj~nA chAsya nivartate .. 13\-215\-21 (89806) bhR^ityAnAM samprahAsena pArthivaH paribhUyate . ayAchyAni cha yAchanti avaktavyaM bruvanti cha .. 13\-215\-22 (89807) pUrvamapyarpitairlobhaiH paritoShaM na yAnti te . tasmAdbhR^ityeShu nR^ipatiH samprahAsaM vivarjayet .. 13\-215\-23 (89808) na vishvasedavishvaste vishvaste nAtivishvaset . sagotreShu visheSheNa sarvopAyairna vishvaset .. 13\-215\-24 (89809) vishvAsAdbhayamutpannaM hanyAdvR^ikShamivAshaniH . pramAdAddhanyate rAjA lobhena cha vashIkR^itaH . tasmAtpramAdaM lobhaM cha na cha kuryAnna vishvaset .. 13\-215\-25 (89810) bhayArtAnAM bhayatrAtA dInAnugrahakAraNAt . kAryAkAryavisheShaj~no nityaM rAShTrahite rataH .. 13\-215\-26 (89811) satyasandhaH sthito rAjye prajApAlanatatparaH . alubdho nyAyavAdI cha ShaDbhAgamupajIvati .. 13\-215\-27 (89812) kAryAkAryavisheShaj~naH sarvaM dharmeNa pashyati . svarAShTreShu dayAM kuryAdakArye na pravartate .. 13\-215\-28 (89813) ye chaivainaM prashaMsanti ye cha nindanti mAnavAH . shatruM cha mitravatpashyedaparAdhavivarjitam. 13\-215\-29 (89814) aparAdhAnurUpeNa duShTaM daNDena shAsayet . dharmaH pravartate tatra yatra daNDaruchirnR^ipaH . na dharmo vidyate tatra yatra rAjA kShamAnvitaH .. 13\-215\-30 (89815) ashiShTashAsanaM dharmaH shiShTAnAM paripAlanam . vadhyAMshcha ghAtayedyastu avadhyAnaparirakShati .. 13\-215\-31 (89816) avadhyA brAhmaNA gAvo dUtAshchaiva pitA tathA . vidyAM grAhayate yashcha ye cha pUrvopakAriNaH . striyashchaiva na hantavyA yachcha sarvAtithirnaraH .. 13\-215\-32 (89817) dharaNIM gAM hiraNyaM cha siddhAnnaM cha tilAnghR^itam . dadannityaM dvijAtibhyo muchyate rAjakilbiShAt .. 13\-215\-33 (89818) evaM charati yo nityaM rAjA rAShTrahite rataH . tasya rAShTraM dhanaM dharmo yashaH kIrtishcha vardhate . na cha pApairna chAnarthairyujyate sa narAdhipaH .. 13\-215\-34 (89819) ShaDbhAgamupabhu~njAnaH prajA rAjA na rakShati . svachakraparachakrAbhyAM dharmairvA vikrameNa vA .. 13\-215\-35 (89820) nirudyogo nR^ipo yashcha pararAShTranighAtane . svarAShTraM niShpratApasya parachakreNa hanyate .. 13\-215\-36 (89821) yatpApaM sakalaM rAjA hatarAShTraH prapadyate .. mAtulaM bhAgineyaM vA mAtaraM shvashuraM gurum. 13\-215\-37 (89822) pitaraM varjayitvaikaM hanyAddhAtakamAgatam .. 13\-215\-38 (89823) svasya rAShTrasya rakShArthaM yudyamAnashcha yo hataH . sa~NgrAme parachakreNa shrUyatAM tasya yA gatiH .. 13\-215\-39 (89824) vimAnena varArohe apsarogaNasevitaH . shakralokamito yAti sa~NgrAme nihato nR^ipaH .. 13\-215\-40 (89825) yAvanto romakUpAH syustasya gAtreShu sundari . tAvadvarShasahasrANi shakraloke mahIyate .. 13\-215\-41 (89826) yadi vai mAnuShe loke kadAchidupapadyate . rAjA vA rAjamAtro vA bhUyo bhavati vIryavAn .. 13\-215\-42 (89827) tasmAdyatnena kartavyaM svarAShTraparipAlanam . vyavahArAshcha chArashcha satataM satyasandhatA .. 13\-215\-43 (89828) apramAdaH pramodashcha vyavasAye.apyachaNDatA . bharaNaM chaiva bhR^ityAnAM vAhanAnAM cha poShaNam .. 13\-215\-44 (89829) yodhAnAM chaiva satkAraH kR^ite karmaNyamoghatA . shreya eva narendrANAmiha chaiva paratra cha .. .. 13\-215\-45 (89830) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchadashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 215 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-215\-23 pUrvamapyuchitairlAbhairiti Tha.pAThaH .. 7\-215\-30 nAdharmo vidyate tatreti tha.pAThaH .. 7\-215\-31 yo ghAtayet tasyAshiShTashAsanaM dharmaM ityanvayaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 216 .. shrIH .. 13\.216\. adhyAyaH 216 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati trivarganirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . pashavaH pashubandheShu ye hanyante.adhvareShu cha . yUpe nibadhya mantraishcha yathAnyAyaM yathAvidhi . mantrAhutivipUtAste svargaM yAnti yashasvini .. 13\-216\-1 (89831) tarpitA yaj~nabhAgeShu teShAM mAMsairvarAnane . agnayastridashAshchaiva lokapAlA maheshvarAH. 13\-216\-2 (89832) teShu tuShTeShu jAyeta yasya yaj~nasya yatphalam . tena saMyujyate devi yajamAno na saMshayaH .. 13\-216\-3 (89833) sapatnIkaH saputrashchi pitrA cha bhrAtR^ibhiH saha . ye tatra dIkShitA devi sarve svargaM prayAnti te .. 13\-216\-4 (89834) etatte sarvamAkhyAtaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-216\-5 (89835) umovAcha. 13\-216\-6x (7489) bhagavansarvabhUtesha shUlapANe mahAdyute . shrotumichChAmyahaM vR^ittaM sarveShAM gR^ihamedhinAm .. 13\-216\-6 (89836) kIdR^ishaM charitaM teShAM trivargasahitaM prabho . pratyAyatiH kathaM teShAM jIvanArthamudAhR^itam .. 13\-216\-7 (89837) vartamAnAH kathaM sarve prApnuvantyuttamAM gatim . etatsarvaM samAsena vaktumarhasi mAnadaH .. 13\-216\-8 (89838) maheshvara uvAcha. 13\-216\-9x (7490) nyAyatastvaM mahAbhAge shrotukAmA.asi bhAmini . prAyasho lokasadvR^ittamiShyate gR^ihavAsinAm .. 13\-216\-9 (89839) teShAM saMrakShaNArthAya rAjAnaH saMskR^itA bhuvi . sarveShAmatha martyAnAM vR^ittiM sAmAnyataH shR^iNuH .. 13\-216\-10 (89840) vidyA vArtA cha sevA cha kArutvaM nATyatA tathA . ityate jIvanArthAya martyAnAM vihitAH priye .. 13\-216\-11 (89841) api janmaphalaM tAvanmAnuShANAM visheShataH . vihitaM tatsvavR^ittena tanme shR^iNu samAhitAH .. 13\-216\-12 (89842) karmakShetraM hi mAnuShyaM sukhaduHkhayutAH pare . sarveShAM prANinAM tasmAnmAnuShye vR^ittiriShyate .. 13\-216\-13 (89843) vidyAyogastu sarveShAM pUrvameva vidhIyate . kAryAkAryaM vijAnanti vidyayA devi nAnyathA .. 13\-216\-14 (89844) vidyayA sphIyate j~nAnaM j~nAnAttatvanidarshanam . dR^iShTatatvo vinItAtmA sarvArthasya cha bhAjanam .. 13\-216\-15 (89845) shakyaM vidyAvinItena loke saMjIvanaM shubham .. 13\-216\-16 (89846) AtmAnaM vidyayA tasmAtpUrvaM vR^itvA tu bhAjanam . vashyendriyo jitakrodho bhUtAtmAnaM tu bhAvayet . bhAvayitvA tadA.a.atmAnaM pUjanIyaH satAmapi .. 13\-216\-17 (89847) kulAnuvR^ittaM vR^ittaM vA pUrvamAtmA samAshrayet . ityetatkulavAsAya dAnakarma yathA purA .. 13\-216\-18 (89848) yadi chedvidyayA chaiva vR^ittiM kA~NkShedathAtmanaH . rAjavidyAnuvAde.api lokavidyAmathApi vA . tIrthatashchApi gR^ihNIyAchChushrUShAdiguNairyutaH .. 13\-216\-19 (89849) granthatashchArthatashchaiva dR^iDhaM kuryAtprayatnataH . evaM vidyAphalaM devi prApnuyAnnAnyathA naraH . nyAyAdvidyAphalAnIchChedadharmaM tatra varjayet .. 13\-216\-20 (89850) yadichChedvArtayA vR^ittiM kA~NkSheta vidhipUrvakam . kShetre jalopapanne cha tadyogyAM kR^iShimAcharet .. 13\-216\-21 (89851) vANijyaM vA yathAkAlaM kuryAttaddeshayogataH . mUlyamarthaM prayAsaM cha vichAryaiva vyayodayau .. 13\-216\-22 (89852) pashusaMjIvanaM chaiva dasha gAH poShayeddhruvam . bahuprakArA bahavaH pashavastasya sAdhakAH .. 13\-216\-23 (89853) yaH kashchitsevayA vR^ittiM kA~NkSheta matimAnnaraH . yatAtmA shravaNIyAnAM bhavedvai samprayojakaH .. 13\-216\-24 (89854) buddhyA vA karmayogAdvA bodhanAdvA samAshrayet . mArgatastu samAshritya tadA tatsamprayojayet .. 13\-216\-25 (89855) yathAyathA su tuShyeta tathA saMtoShayettu tam . anujIviguNopetaH kuryAdAtmArthamAshritam .. 13\-216\-26 (89856) vipriyaM nAcharettasya eShA sevA samAsataH . viprayogAtpurA tena gatimanyAM na lakShayet .. 13\-216\-27 (89857) kArukarma cha nATyaM cha prAyasho nIchayoniShu . tayorapi yathAyogaM nyAyataH karmavetanam .. 13\-216\-28 (89858) AjIvebhyo.api sarvabhyaH svArjavAdvetanaM haret . anArjavAdAharatastattu pApAya kalpate .. 13\-216\-29 (89859) sarveShAM pUrvamArambhAMshchintayennayapUrvakam . AtmashaktimupAyAMshcha deshakAlau cha yuktitaH . kAraNAni prayAsaM cha prakShepaM cha phalodayam .. 13\-216\-30 (89860) evamAdIni sa~nchintya dR^iShTvA daivAnukUlatAm . ataH paraM samArambhedyatrAtmahitamAhitam .. 13\-216\-31 (89861) vR^ittimeva samAsAdya tAM sadA paripAlayet . devamAnuShavighnebhyo na punarmanyate yathA .. 13\-216\-32 (89862) pAlayanvardhayanbhu~njaMstAM prApya na vinAshayet . kShIyate girisa~NkAshamashnato hyanapekShayA .. 13\-216\-33 (89863) AjIvebhyo dhanaM prApya chaturdhA vibhajedbudhaH . dharmAyArthAya kAmAya ApatprashamanAya cha .. 13\-216\-34 (89864) chaturShvapi vibhAgeShu vidhAnaM shR^iNu shobhane .. 13\-216\-35 (89865) yaj~nArthaM chAnnadAnArthaM dInAnugrahakAraNAt . devabrAhmaNapUjArthaM pitR^ipUjArthameva cha .. 13\-216\-36 (89866) mUlArthaM sannivAsArthaM kriyAnityaishchi dhArmikaiH . evamAdiShu chAnyeShu dharmArthaM saMtyajeddhanam .. 13\-216\-37 (89867) dharmakArye dhanaM dadyAdanavekShya phalodayam . aishvaryasthAnalAbhArthaM rAjavAllabhyakAraNAt .. 13\-216\-38 (89868) vArtAyAM cha samArambhe.amAtyamitraparigrahe . AvAhe cha vivAhe cha putrANAM vR^ittikAraNAt .. 13\-216\-39 (89869) arthodayasamAvAptAvanarthasya vighAtane . evamAdiShu chAnyeShu arthArthaM visR^ijeddhanam .. 13\-216\-40 (89870) anubandhaM hetuyuktaM dR^iShTvA vittaM parityajet . anarthaM bAdhate hyartho artaM chaiva phalAnyuta .. 13\-216\-41 (89871) nAdhanAH prApnuntyarthaM narA yatnashatairapi . tasmAddhanaM rakShitavyaM dAtavyaM cha vidhAnataH .. 13\-216\-42 (89872) sharIrapoShaNArthAya AhArasya vishoShaNe . naTa*****dharvasaMyoge kAmayAtrAvihArayoH .. 13\-216\-43 (89873) manaHpriyANAM saMyoge prItidAne tathaiva cha . evamAdiShu chAnyeShu kAmArtaM visR^ijeddhanam .. 13\-216\-44 (89874) vichArya guNadoShAMstu trayANAM tatra saMtyajet . chaturthaM sannidadhyAchcha ApadarthaM shuchismite .. 13\-216\-45 (89875) rAjyabhraMshavinAshArthaM durbhikShArthaM cha shobhane . mahAvyAdhivimokShArthaM vArdhakasyaiva kAraNAt .. 13\-216\-46 (89876) shatrUNAM pratikArAya sAhasaishchApyamarShaNAt . prasthAne chAnyadeshArthamApadAM vipramokShaNe . evamAdi samuddishya sannidadhyAtsvakaM dhanam .. 13\-216\-47 (89877) sukhamarthavatAM loke kR^ichChrANAM vipramokShaNam . yasya nAsti dhanaM ki~nchittasya lokadvayaM na cha .. 13\-216\-48 (89878) ashanAdindriyANIva sarvamarthAtpravartate . nidhAnamAtraM yasteShAmanyathA vilayaM vrajet . evaM devi manuShyANAM lokAnAM jIvanaM prati .. 13\-216\-49 (89879) evaM lokasya vR^ittasya lokavR^ittaM punaH shR^iNu . dhanyaM yashasyamAyuShyaM svargyaM cha paramaM yashaH .. 13\-216\-50 (89880) trivargo hi vashe yuktaH sarveShAM saMvidhIyate . tathA saMvartamAnAstu lokayorhitamApnuyuH .. 13\-216\-51 (89881) kAlyotthAnaM cha shauchaM cha devabrAhmaNabhaktitaH . guruNAmeva shushrUShA brAhmaNeShvabhivAdanam .. 13\-216\-52 (89882) pratyutthAnaM cha vR^iddhAnAM devasthAnapraNAmanam . AbhimukhyaM puraskR^itya atithInAM cha pUjanam .. 13\-216\-53 (89883) vR^iddhopadeshakaraNaM shravaNaM hitapathyayoH . poShaNaM bhUtyavargasya sAntvadAnaparigrahe .. 13\-216\-54 (89884) nyAyataH karmakaraNamanyAyAhitavarjitam . samyagvR^ittaM svadAreShu doShANAM pratiShedhanam .. 13\-216\-55 (89885) putrANAM vinayaM kuryAttattatkAryaniyojanam . varjanaM chAshubhArthAnAM shubhAnAM joShaNaM tathA .. 13\-216\-56 (89886) kulochitAnAM dharmANAM yatAvatparipAlanam . kulasandhAraNaM chaiva pauruSheNaiva sarvashaH . evamAdi shubhaM sarvaM tasya vR^ittamiti sthitam .. 13\-216\-57 (89887) vR^iddhasevI bhavennityaM hitArthaM j~nAnakA~NkShayA . parArthaM nAhareddravyamanAmantrya tu sarvathA . na yAcheta parAndhIraH svabAhubalamAshrayet .. 13\-216\-58 (89888) svasharIraM sadA rakShedAhArAchArayorapi . hitaM pathyaM sadAhAraM jIrNaM bhu~njIta mAtrayA .. 13\-216\-59 (89889) devatAtithisatkAraM kR^itvA sarvaM yathAvidhi . sheShaM bhu~njechChuchirbhUtvA na cha bhASheta vipriyam .. 13\-216\-60 (89890) pratishrayaM cha pAnIyaM baliM bhikShAM cha sarvataH . gR^ihasthavAsI satataM tadyAdgAshchaiva poShayet .. 13\-216\-61 (89891) bahirniShkramaNaM chaiva kuryAtkAraNatopi vA . madhyAhne vA.ardharAtre vA gamanAya na rochayet .. 13\-216\-62 (89892) viShayAnnAvagAheta svashaktyA tu samAcharet . yathA.a.ayavyayatA loke gR^ihasthAnAM prapUjitam .. 13\-216\-63 (89893) ayashaskaramarthaghnaM karma yatparapIDanam . bhayAdvA yadi lobhAdvA na kurvIta kadAchana .. 13\-216\-64 (89894) buddhipUrvaM samAlokya dUrato guNadoShataH . Arabheta tadA karbha shubhaM vA yadi vetarat .. 13\-216\-65 (89895) AtmasAkShI bhavennityamAtmanastu shubhAshubhe . manasA karmaNA vAchA na cha kA~NkSheta pAtakam .. .. 13\-216\-66 (89896) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShoDashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 216 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 217 .. shrIH .. 13\.217\. adhyAyaH 217 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## pArvatyA brAhmaNyAdikaM kiM svAbhAvikaM uta karmAdhInamiti prashne IshvareNa tasya karmAdhInatvapratipAdanam .. 1 .. tathA prANinAM bhogAbhogAdeH svasvakarmAyattatvapratipAdanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavanbhaganetraghna kAlasUdana sha~Nkara . ime varNAshcha chatvAro vihitAH svasvabhAvataH . utAho kriyayA varNAH sambhavanti maheshvara .. 13\-217\-1 (89897) evaM me saMshayaprashnastaM me ChettuM tvamarhasi .. 13\-217\-2 (89898) maheshvara uvAcha. 13\-217\-3x (7491) svabhAvAdeva vidyante chatvAro brAhmaNAdayaH . ekajAtyA suduShprApamanyavarNatvamAgatam .. 13\-217\-3 (89899) tachcha karmavisheSheNa punarjanmani jAyate . tasmAtteShAM pravakShyAmi tatsarvaM karmapAkajam 13\-217\-4 (89900) brAhmaNastu naro bhUtvA svajAtimanupAlayan . dR^iDhaM brAhmaNakarmANi vedoktAni samAcharet .. 13\-217\-5 (89901) satyArjavaparo bhUtvA dAnayaj~naparastathA . satyAM jAtyAM samudito jAtidharmAnna hApayet .. 13\-217\-6 (89902) evaM saMvartamAnastu kAladharmaM gataH punaH . svargaloke hi jAyeta svargabhogAya bhAmini .. 13\-217\-7 (89903) tatkShaye brAhmaNo bhUtvA tathaiva nR^iShu jAyate . evaMsvakarmaNA martyaH svajAtiM labhate punaH .. 13\-217\-8 (89904) aparastu tathA kashchidbrahmayonisamudbhavaH . avamatyaiva tAM jAtimaj~nAnatamasA vR^itaH .. 13\-217\-9 (89905) anyathA vartamAnastu jAtikarmANi varjayet . shUdravadvicharelloke shUdrakarmAbhilAShavAn . shUdraiH saha charannityaM shauchama~NgalavarjitaH. 13\-217\-10 (89906) sa chApi kAladharmastho yamaloke sudaNDitaH . yadi jAyeta martyeShu shUdra evAbhijAyate .. 13\-217\-11 (89907) shUdra eva bhaveddevi brAhmaNo.api svakarmaNA .. 13\-217\-12 (89908) tathaiva shUdrastvaparaH shUdrakarmANi varjayet . satyArjavaparo bhUtvA dAnadharmaparastathA . mantrabrAhmaNasatkartA manasA brAhmaNapriyaH .. 13\-217\-13 (89909) evaM yuktasamAchAraH shUdropi maraNaM gataH . svargaloke hi jAyeta tatkShaye nR^iShu jAyate . brAhmaNAnAM kule mukhye vedasvAdhyAyasaMyute .. 13\-217\-14 (89910) evameva sadA loke shUdro brAhmaNyamApnuyAt .. 13\-217\-15 (89911) evaM kShatriyavaishyAshcha jAtidharmeNa saMyutAH . svakarmaNaiva jAyante vishiShTeShvadhameShu cha .. 13\-217\-16 (89912) evaM jAtiviparyAsaH pretyabhAve bhavennR^iNAm . anyathA tu na shakyaM tallokasaMsthitikAraNAt .. 13\-217\-17 (89913) tasmAjjAtiM vishiShTAM tu kathaMchitprApya paNDitaH . sarvathA tAM tathA rakShenna punarbhrashyate yathA . iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. 13\-217\-18 (89914) umovAcha. 13\-217\-19x (7492) janmaprabhR^iti kaH shuddho labhejjanmaphalaM naraH . shobhanAshobhanaM sarvamadha_ikAravashAtsvakam .. 13\-217\-19 (89915) maheshvara uvAcha. 13\-217\-20x (7493) karma kurvanna lipyeta Arjavena samAcharet . Atmaiva tachChubhaM kuryAdashubhe yojayetparAn .. 13\-217\-20 (89916) shaTheShu shaThavatkuryodAryaShvAryavadAcharet . Apatsu nAvasIdechcha ghorAnsa~NgrAmayetparAt . sAmnaiva sarvakAryANi kartuM pUrvaM samArabhet .. 13\-217\-21 (89917) anarthAdharmashokAnAM yathA na prApnuyAtsvayam . prIyate tattathA kartumetadvR^ittaM samAsataH .. 13\-217\-22 (89918) evaM vR^ittaM samAsAdya gR^ihamAshritya mAnavAH . nirAhArA nirudvegAH prApnuvantyuttamAM gatim .. 13\-217\-23 (89919) etajjanmaphalaM nityaM sarveShAM gR^ihavAsinAm . evaM gR^ihasthitairnityaM vartitavyamiti sthitiH . etatsarvaM mayA proktaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-217\-24 (89920) umovAcha. 13\-217\-25x (7494) surAsurapate deva varada prItivardhana . mAnuSheShveva ye ke chidADhyAH kleshavivarjitAH . bhu~njAnA vividhAnbhogAndR^ishyante nirupadravAH .. 13\-217\-25 (89921) apare kleshasaMyuktA daridrA bhogavarjitAH .. 13\-217\-26 (89922) kimarthaM mAnuShe loke na samatvena kalpitAH . etachChrotuM mahAdeva kautUhalamatIva me .. 13\-217\-27 (89923) maheshvara uvAcha. 13\-217\-28x (7495) nyAyatastvaM mahAbhAge shrotukAmAsi bhAmini . shR^iNu tatsarvamakhilaM mAnuShANAM hitaM vachaH .. 13\-217\-28 (89924) Adisarge purA brahmA samatvenAsR^ijatprajAH . nityaM na bhavato hyasya rAgadveShau prajApateH . tadA tasmAtsurAH sarve babhUvuH samato narAH .. 13\-217\-29 (89925) evaM saMvartamAne tu yuge kAlaviparyayAt . kechitprapedire tatra viShamaM buddhimohitAH .. 13\-217\-30 (89926) teShAM hAniM tato dR^iShTvA tulyAnAmeva bhAmini . brAhmaNAste samAjagmustattatkAraNavedakAH .. 13\-217\-31 (89927) kartuM nArhasi devesha pakShapAtaM tvamIdR^isham . putrabhAve same deva kimarthaM no bhavetkaliH .. 13\-217\-32 (89928) evametairupAlabdho brahmA vachanamabravIt . yUyaM mA brUta me doShaM svakR^itaM smaratha prajAH .. 13\-217\-33 (89929) yuShmAbhireva yuShmAkaM grathitaM hi shubhAshubham . yAdR^ishaM kurute karma tAdR^ishaM phalamashnute . svakR^itasya phalaM bhu~Nkte nAnyastadboktumarhati .. 13\-217\-34 (89930) evaM saMbodhitAstena kAlakartrA svayaMbhuvA . punarvivR^itya karmANi shubhAnyeva prapedire .. 13\-217\-35 (89931) evaM vij~nAtatatvAste dAnadharmaparAyaNAH . shubhAni vidhivatkR^itvA kAladharmagatAH punaH . tAni dAnaphalAnyeva bhu~njate sukhabhoginaH .. 13\-217\-36 (89932) svakR^itaM tu narastasmAtsvayameva prapadyate .. 13\-217\-37 (89933) apare dharmakAmebhyo nivR^ittAshcha shubhekShaNe . kadaryA niranukroshAH prAyeNAtmaparAyaNAH .. 13\-217\-38 (89934) tAdR^ishA maraNaM prAptAH punarjanmani shobhane . daridrAH kleshabhUyiShThA bhavantyeva na saMshayaH .. 13\-217\-39 (89935) umovAcha. 13\-217\-40x (7496) mAnuSheShvatha ye kechiddhanadhAnyasamanvitAH . bhogahInAH pradR^ishyante sarvabhogeShu satsvapi . na bhu~njate kimarthaM te tanme shaMsitumarhasi .. 13\-217\-40 (89936) maheshvara uvAcha. 13\-217\-41x (7497) paraiH saMchoditA dharmaM kurvate na svakAmataH . svayaM shraddhAM bahiShkR^itya kurvanti cha rudanti cha .. 13\-217\-41 (89937) tAdR^ishA maraNaM prAptAH punarjanmani shobhane . phalAni tAni samprApya bhu~njate na kadAchana . rakShanto vardhayantashcha Asate nidhipAlavat .. 13\-217\-42 (89938) umovAcha. 13\-217\-43x (7498) kechiddhanaviyuktAshcha bhogayuktA maheshvara . mAnuShAH sampradR^ishyante tanme shaMsitumarhasi .. 13\-217\-43 (89939) maheshvara uvAcha. 13\-217\-44x (7499) AnR^ishaMsyaparA ye tu dharmakAmAshchi durgatAH . paropakAraM kurvanti dInAnugrahakAraNAt .. 13\-217\-44 (89940) pratipadyuH paradhanaM naShTaM vA.anyairnarairhR^itam . nityaM ye dAtumanaso narA vitteShvasatsvapi .. 13\-217\-45 (89941) kAladharmavashaM prAptAH punarjanmani te narAH . ete dhanavihInAshcha bhogayuktA bhavantyuta .. 13\-217\-46 (89942) dharmadAnopadeshaM vA kartavyamiti nishchayaH . iti te kathitaM devi kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 13\-217\-47 (89943) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptadashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 217 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 218 .. shrIH .. 13\.218\. adhyAyaH 218 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati prANinAM shubhAshubhakarmAnusAreNa shubhAshubhaphalaprAptikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha tryakSha bho vR^iShabhadhvaja . mAnuShAstrividhA deva dR^ishyante satataM vibho .. 13\-218\-1 (89944) AsInA eva bhu~njante sthAnaishvaryaparigrahaiH . apare yatnapUrvaM tu labhante bhogasa~Ngraham .. 13\-218\-2 (89945) apare yatamAnAshcha na labhante tu ki~nchana . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-218\-3 (89946) maheshvara uvAcha. 13\-218\-4x (7500) nyAyatastvaM mahAbhAge shrotukAmA.asi bhAmini .. 13\-218\-4 (89947) ye loke mAnuShA devi dAnadharmaparAyaNAH . pAtrANi vidhivajj~nAtvA dUratopyanumAnataH .. 13\-218\-5 (89948) abhigamya svayaM tatra grAhayanti prasAdya cha . dAnAdi che~Ngitaireva tairavij~nAtameva vA .. 13\-218\-6 (89949) punarjanmani te devi tAdR^ishAH shobhanA narAH . ayatnatastu tAnyeva phalAni prApnuvantyuta .. 13\-218\-7 (89950) AsInA eva bhu~njante bhogAnsukR^itabhoginaH .. 13\-218\-8 (89951) apare ye cha dAnAni dadatyeva prayAchitAH . yadAyadA.arthine dattvA punardAnaM cha yAchitAH .. 13\-218\-9 (89952) tAvatkAlaM tato devi punarjanmani te narAH . yatnataH shramasaMyuktAH punastAnprApnuvanti cha .. 13\-218\-10 (89953) yAchitA api kechittu adattvaiva katha~nchana . abhyasUyAparA martyA lobhopahatachetasaH .. 13\-218\-11 (89954) te punarjanmani shubhe yatanto bahudhA narAH . na prApnuvanti manujA mArgantaste.api ki~nchana .. 13\-218\-12 (89955) nAnuptaM rohate sasyaM tadvaddAnaphalaM viduH . yadyaddadAti puruShastattatprApnoti kevalam .. 13\-218\-13 (89956) iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. 13\-218\-14 (89957) umovAcha. 13\-218\-15x (7501) bhagavanbhaganetraghna kechidvArdhakasaMyutAH . abhogayogyakAle tu bhogAMshchaiva dhanAni cha .. 13\-218\-15 (89958) labhante sthavirA bhUtA bhogaishvaryaM yatastataH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-218\-16 (89959) maheshvara uvAcha. 13\-218\-17x (7502) hanta te kathayiShyAmi shR^iNu tatvaM samAhitA .. 13\-218\-17 (89960) dharmakAryaM chiraM kAlaM vismR^itya dhanasaMyutAH . prANAntakAle samprApte vyAdhibhishcha nipIDitAH .. 13\-218\-18 (89961) Arabhante punardharmaM dAtuM dAnAni vA narAH . te punarjanmani shubhe bhUtvA duHkhapariplutAH .. 13\-218\-19 (89962) atItayauvane kAle sthaviratvamupAgatAH . labhante pUrvadattAnAM phalAni shubhalakShaNe .. 13\-218\-20 (89963) etatkarmaphalaM devi kAlayogAdbhavatyuta .. 13\-218\-21 (89964) umovAcha. 13\-218\-22x (7503) bhogayuktA mahAdeva kechidvyAdhipariplutAH . asamarthAshcha tAnbhoktaM bhavanti kimu kAraNam .. 13\-218\-22 (89965) maheshvara uvAcha. 13\-218\-23x (7504) vyAdhiyogaparikliShTA ye nirAshAH svajavite . Arabhante tadA kartuM dAnAni shubhalakShaNam .. 13\-218\-23 (89966) te punarjanmani shubhe prApya tAni phalAnyuta . asamarthAshcha tAnbhoktuM vyAdhitAste bhavantyuta .. 13\-218\-24 (89967) umovAcha. 13\-218\-25x (7505) bhagavandevadevesha mAnuSheShveva kechana . rUpayuktAH pradR^ishyante shubhA~NgA priyadarshanAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-218\-25 (89968) maheshvara uvAcha. 13\-218\-26x (7506) hanta te kathayiShyAmi shR^iNu tatvaM samAhitA .. 13\-218\-26 (89969) ye purA manujA devi lajjAyuktAH priyaMvadAH . shaktAH sumadhurA nityaM bhUtvA chaiva svabhAvataH .. 13\-218\-27 (89970) amAMsabhojinashchaiva sadA prANidayAyutAH . pratikarmapradA vA.api vastradA dharmakAraNAt . bhUmishuddhikarA vA.api kAraNAdagnipUjakAH .. 13\-218\-28 (89971) evaM yuktasamAchArAH punarjanmani te narAH . rUpeNa spR^ihaNIyAstu bhavantyeva na saMshayaH .. 13\-218\-29 (89972) umovAcha. 13\-218\-30x (7507) virUpAshcha pradR^ishyante mAnuSheShveva kechana . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-218\-30 (89973) maheshvara uvAcha. 13\-218\-31x (7508) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam .. 13\-218\-31 (89974) rUpayogAtpurA martyA darpAhaMkArasaMyutAH . virUpahAsakAschaiva stutinindAdibhirbhR^isham .. 13\-218\-32 (89975) paropatApanAshchaiva mAMsAdAshcha tathaiva cha . abhyasUyAparAshchaiva ashuddhAshcha tathA narAH .. 13\-218\-33 (89976) evaM yuktasamAchArA yamaloke sudaNDitAH . kathaMchitprApya mAnuShyaM tatra te rUpavarjitAH . virUpAH sambhavantyeva nAsti tatra vichAraNA .. 13\-218\-34 (89977) umovAcha. 13\-218\-35x (7509) bhagavandevadevesha kechitsaubhAgyasaMyutAH . rUpabhogyavihInAshcha dR^ishyante pramadApriyAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-218\-35 (89978) maheshvara uvAcha. 13\-218\-36x (7510) ye purA manujA devi saumyashIlAH priyaMvadAH . svadAraireva saMtuShTA dAreShu samavR^ittayaH .. 13\-218\-36 (89979) dAkShiNyenaiva vartante pramadAsvapriyAsvapi . na tu pratyAdishantyeva strIdoShAnguNasaMshritAn. 13\-218\-37 (89980) annapAnIyadAH kAle nR^iNAM svAdupradAshcha ye . svadAravartinashchaiva dhR^itimanto niratyayAH .. 13\-218\-38 (89981) evaM yuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . mAnuShAste bhavantyeva satataM subhagA bhR^isham . arthAdR^ite.api te devi bhavanti pramadApriyAH .. 13\-218\-39 (89982) umovAcha. 13\-218\-40x (7511) durbhagAH sampradR^ishyante ADhyA bhogayutA api . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-218\-40 (89983) maheshvara uvAcha. 13\-218\-41x (7512) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu sarvaM samAhitA .. 13\-218\-41 (89984) ye purA manujA devi svadAreShvanapekShayA . yatheShTavR^ittayashchaiva nirlajjA vItasambhramAH .. 13\-218\-42 (89985) pareShAM vipriyakarA vA~NmanaHkAyakarmabhiH . nirAshrayA nirAnandAH strINAM hR^idayakopanAH .. 13\-218\-43 (89986) evaM yuktasamAchArAH panarjanmani te narAH . durbhagAstu bhavantyeva strINAM hR^idayavipriyAH. 13\-218\-44 (89987) nAsti teShAM ratisukhaM svadAreShvapi ki~nchana .. .. 13\-218\-45 (89988) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTAdashAdhikadvishatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 219 .. shrIH .. 13\.219\. adhyAyaH 219 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati shubhAshubhakarmaNoH sukhaduHkhahetutvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha mAnuSheShveva kechana . j~nAnavij~nAnasampannA buddhimanto vichakShaNAH .. 13\-219\-1 (89989) durgatAstu pradR^ishyante yatamAnA yathAvidhi . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-219\-2 (89990) maheshvara uvAcha. 13\-219\-3x (7513) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam .. 13\-219\-3 (89991) ye purA manujA devi shrutavantopi kevalam . nirA**** nirannAdyA bhR^ishamAtmaparAyaNAH .. 13\-219\-4 (89992) te punarjanmani shubhe j~nAnabuddhiyutA api . niShki~nchanA bhavantyeva anuptaM hi na rohati .. 13\-219\-5 (89993) umovAcha. 13\-219\-6x (7514) mUrkhA loke pradR^ishyante vR^ithA mUDhA vichetasaH . j~nAnavij~nAnarahitAH samR^iddhAshcha samantataH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-219\-6 (89994) maheshvara uvAcha. 13\-219\-7x (7515) ye purA manujA devi bAlishA api sarvataH . samAcharanti dAnAni dInAnugrahakAraNAt .. 13\-219\-7 (89995) abuddhipUrvaM vA dAnaM dadatyeva yatastataH . te punarjanmani shubhe prApnuvantyeva tattathA .. 13\-219\-8 (89996) paNDito.apaNDito vA.api bhu~Nkte dAnaphalaM naraH . buddhyA.anapekShitaM dAnaM sarvathA tatphalatyuta .. 13\-219\-9 (89997) umovAcha. 13\-219\-10x (7516) bhagavandevadevesha mAnuSheShveva kechana . medhAvinaH shrutadharA bhavanti vishadAkSharAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-219\-10 (89998) maheshvara uvAcha. 13\-219\-11x (7517) ye purA manujA devi gurushushrUShakA bhR^isham . j~nAnArthaM te tu sa~NgR^ihya tIrthato vidhipUrvakam .. 13\-219\-11 (89999) vidhinaiva parAMshchaiva grAhayanti cha nAnyathA . ashlAghamAnA j~nAnena prashAntA yatavAchakAH . vidyAsthAnAni ye loke sthApayanti cha yatnataH .. 13\-219\-12 (90000) tAdR^isha maraNaM prAptAH punarjanmani shobhane . medhAvinaH shrutadharA bhavanti vishadAkSharAH .. 13\-219\-13 (90001) umovAcha. 13\-219\-14x (7518) apare mAnuShA deva yatantopi yatastataH . bahiShkR^itAH pradR^ishyante shrutavij~nAnabuddhitaH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-219\-14 (90002) maheshvara uvAcha. 13\-219\-15x (7519) ye purA manujA devi j~nAnadarpasamanvitAH . shlAghamAnAshcha tatprApya j~nAnAha~NkAramohitAH .. 13\-219\-15 (90003) vadanti ye parAnnityaM j~nAnAdhikyena darpitAH . j~nAnAdasUyAM kurvanti na sahante cha chAparAn .. 13\-219\-16 (90004) tAdR^ishA maraNaM prAptAH punarjanmani shobhane . mAnuShyaM suchirAtprApya tatra bodhavivarjitAH . bhavanti satataM devi yatanto hInamedhasaH .. 13\-219\-17 (90005) umovAcha. 13\-219\-18x (7520) bhagavanmAnuShAH kechitsarvakalyANasaMyutAH . putrairdArairguNayutairdAsIdAsaparichChadaiH .. 13\-219\-18 (90006) paramaM buddhisaMyuktAH sthAnaishvaryaparigrahaiH . vyAdhihInA nabAdhAshcha rUpArogyabalairyutAH .. 13\-219\-19 (90007) dhanadhAnyena sampannAH prAsAdairyAnavAhanaiH . sarvopabhogasaMyuktA nAnAchitrairmanoharaiH .. 13\-219\-20 (90008) j~nAtibhiH saha modante avighnaM tu dinedine . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-219\-21 (90009) maheshvara uvAcha. 13\-219\-22x (7521) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu sarvaM samAhitA .. 13\-219\-22 (90010) ye purA manujA devi ADhyA vA itare.api vA . shrutavR^ittasamAyuktA dAnakAmAH shrutapriyAH .. 13\-219\-23 (90011) pare~NgitaparA nityaM dAtavyamiti nishchitAH . satyasandhAH kShamAshIlA lobhamohavivarjitAH .. 13\-219\-24 (90012) dAtAraH pAtrato dAnaM vratairniyamasaMyutAH . svaduHkhamiva saMsmR^itya paraduHkhavivarjitAH . saumyashIlAH shubhAchArA devabrAhmaNapUjakAH .. 13\-219\-25 (90013) evaMshIlasamAchArAH punarjanmani shobhane . divi vA bhuvi vA devi jAyante karmabhoginaH .. 13\-219\-26 (90014) mAnuSheShvapi ye jAtAstAdR^ishAH sambhavanti te . yAdR^ishAstu tathA proktAH sarve kalyANasaMyutAH .. 13\-219\-27 (90015) rUpaM dravyaM balaM chAyurbhogaishvaryaM balaM shrutam . ityetatsarvasAdguNyaM dAnAdbhavati nAnyathA . tapodAnamayaM sarvamiti viddhi shubhAnane .. 13\-219\-28 (90016) umovAcha. 13\-219\-29x (7522) atha kechitpradR^ishyante mAnuSheShveva mAnuShAH . durgatAH kleshabhUyiShThA dAnabhogavivarjitAH .. 13\-219\-29 (90017) bhayaistribhiH samAjuShTA vyAdhikShudbhayasaMyutAH . duShkalatrAbhibhUtAshcha satataM vighnadarshakAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-219\-30 (90018) maheshvara uvAcha. 13\-219\-31x (7523) ye purA manujA devi AsuraM bhAvamAshritAH . krodhalobhasamAyuktA nirannAdyAshcha niShkriyAH .. 13\-219\-31 (90019) nAstikAshchaiva dhUrtAshcha mUrkhAshchAtmaparAyaNAH . paropatApino devi prAyashaH prANinirdayAH .. 13\-219\-32 (90020) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . kathaMchitprApya mAnuShyaM tatra te duHkhapIDitAH .. 13\-219\-33 (90021) sarvataH sambhavantyeva pUrvamAtmapramAdataH . yathA te pUrvakathitAstathA te sambhavantyuta .. 13\-219\-34 (90022) shubhAshubhaM kR^itaM karma sukhaduHkhaphalodayam . iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-219\-35 (90023) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 219 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 220 .. shrIH .. 13\.220\. adhyAyaH 220 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNomAMprati andhatvapa~NgutvAdinAnAdoShakAraNIbhUtAnAM duShkarmaNAM vishiShya kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha mama prItivivardhana . `jAtyandhAshchaiva dR^ishyante jAtA vA naShTachakShuShaH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-1 (90024) maheshvara uvAcha. 13\-220\-2x (7524) hanta te kathayiShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam .. 13\-220\-2 (90025) ye purA kAmakAreNi paraveshmasu lolupAH . parastriyo.abhivIkShante duShTenaiva svachakShuShAH .. 13\-220\-3 (90026) andhIkurvanti yanmartyAnkrodhalobhasamanvitAH . lakShaNaj~nAshcha rUpeShu ayathAvatpradarshakAH .. 13\-220\-4 (90027) evaM yuktasamAchArAH kAladharmavashAstu te . daNDitA yamadaNDena nirayasthAshchiraM priye .. 13\-220\-5 (90028) yadi chenmAnuShaM janma labheraMste tathApi vA . svabhAvato vA jAtA vA andhA eva bhavanti te . akShirogayutA vA.api nAsti tatra vichAraNA .. 13\-220\-6 (90029) umovAcha. 13\-220\-7x (7525) mukharogayutAH kechiddR^ishyante satataM narAH . dantakaNThakapolasthairvyAdhibhirbahupIDitAH .. 13\-220\-7 (90030) AdiprabhR^iti vai martyA jAtA vA.apyatha kAraNAt . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-8 (90031) maheshvara uvAcha. 13\-220\-9x (7526) hanta te kathayiShyAmi shR^iNu devi samAhitA .. 13\-220\-9 (90032) kuvaktArastu ye devi jihvayA kaTukaM bhR^isham . asatyaM paruShaM ghoraM gurUnprati parAnprati .. 13\-220\-10 (90033) jihvAbAdhAM tadA.anyeShAM kurvate kopakAraNAt . prAyasho.anR^itabhUyiShThA narAH kAryavashena vA . teShAM jihvApradeshasthA vyAdhayaH sambhavanti te .. 13\-220\-11 (90034) kushrotArastu ye chAryaM pareShAM karNanAshakAH . karNarogAnbahuvidhA.Nllabhante te punarbhave .. 13\-220\-12 (90035) dantarogashirorogakarNarogAstathaiva cha . anye duHkhAshritA doShAH sarve chAtmakR^itaM phalam .. 13\-220\-13 (90036) umovAcha. 13\-220\-14x (7527) pIDyante satataM deva mAnuSheShveva kechana . kukShipakShAshritairdoShairvyAdhibhishchodarAshritaiH .. 13\-220\-14 (90037) tIkShNishUlaishcha pIDyante narA duHkhapariplutAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-15 (90038) maheshvara uvAcha. 13\-220\-16x (7528) ye purA manujA devi kAmakrodhavashA bhR^isham . AtmArthameva chAhAraM bhu~njante nirapekShakAH .. 13\-220\-16 (90039) abhakShyAhAradAnaishcha vishvastAnAM viShapradAH . abhakShyabhakShadAshchaiva shauchama~NgalavarjitAH .. 13\-220\-17 (90040) mAMsayuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . katha~nchitprApya mAnuShyaM tatra te vyAdhipIDitAH .. 13\-220\-18 (90041) taistairbahuvidhAkArairvyAdhibhirduHkhasaMshritAH . bhavantyevaM tathA devi yathA chaivaM tathA kR^itam .. 13\-220\-19 (90042) umovAcha. 13\-220\-20x (7529) dR^ishyante satataM deva vyAdhibhirmehanAshritaiH . pIDyamAnAstathA martyA ashmarIsharkarAdibhiH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-20 (90043) maheshvara uvAcha. 13\-220\-21x (7530) ye purA manujA devi paradArapradharShakAH . tiryagyoniShu dhUrtA vai maithunArthaM charanti cha .. 13\-220\-21 (90044) kAmadoSheNi ye dhUrtAH kanyAsu vidhavAsu cha . balAtkAreNa gachChanti rUpadarpasamanvitAH .. 13\-220\-22 (90045) tAdR^ishA maraNaM punarjanmani shobhane . yadi chenmAnuShaM janma labheraMste tathAvidhAH . mehanasthaistathA ghoraiH pIDyante vyadhibhiH priye .. 13\-220\-23 (90046) umovAcha. 13\-220\-24x (7531) bhagavanmAnuShAH kechiddR^ishyante shoShiNaH kR^ishAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-24 (90047) maheshvara uvAcha. 13\-220\-25x (7532) ye purA manujA devi mAMsalubdhAH sulolupAH . AtmArthe svAdugR^iddhAshcha parabhogopatApinaH .. 13\-220\-25 (90048) abhyasUyAshchopatApAH parabhogeShu ye narAH . evaM yuktasamAchArAH punarjanmani shobhane .. 13\-220\-26 (90049) sheShavyAdhiyutAstatra narA dhamanisaMtatAH . bhavantyeva narA devi pApakarmopabhoginaH .. 13\-220\-27 (90050) umovAcha. 13\-220\-28x (7533) bhagavanmAnuShAH kechitklishyante kaNTharogiNaH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-28 (90051) maheshvara uvAcha. 13\-220\-29x (7534) ye purA manujA devi pareShAM rUpanAshanAH . AghAtavadhabandhaishcha vR^ithA daNDena mohitAH .. 13\-220\-29 (90052) iShTanAshakarA ye tu apathyAhAradA narAH . chikitsakA vA duShTAscha dveShalobhasamanvitAH .. 13\-220\-30 (90053) nirdayAH prANihiMsAyAM maladAshchittanAshanAH . evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane .. 13\-220\-31 (90054) yadi vai mAnuShaM janma labheraMsteShu duHkhitAH . atra te kleshasaMyuktAH kaNTharogashatairvR^itAH .. 13\-220\-32 (90055) kechittvagdoShasaMyuktA vraNakuShThaishcha saMyutAH . shvitrakuShThayutA vA.api bahudhA kR^ichChrasaMyutAH . bhavantyeva narA devi yathA tena kR^itaM phalam .. 13\-220\-33 (90056) umovAcha. 13\-220\-34x (7535) bhagavanmAnuShAH kechida~NgahInAshcha pa~Ngava . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-34 (90057) maheshvara uvAcha. 13\-220\-35x (7536) ye purA manujA devi lobhamohasamAvR^itAH . prANinAM prANahiMsArthama~NgavighnaM prakurvate . shastreNotkR^itya vA devi prANinAM cheShTanAshakAH .. 13\-220\-35 (90058) evaM yuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . tada~NgahInA vai pretya bhavantyeva na saMshayaH . svabhAvato vA jAtA vA pa~Ngavashcha bhavanti te .. 13\-220\-36 (90059) umovAcha. 13\-220\-37x (7537) bhagavanmAnuShAH kechidgranthibhiH pilakaistathA . klishyamAnAH pradR^ishyante tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-37 (90060) maheshvara uvAcha. 13\-220\-38x (7538) ye purA manujA devi granthibhedakarA nR^iNAm . muShTiprahAraparuShA nR^ishaMsAH pApakAriNaH . pATakAstoTakAshchaiva shUlatunnAstathaiva cha .. 13\-220\-38 (90061) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . granthibhiH pilakaishchaiva klishyante bhR^ishaduHkhitAH .. 13\-220\-39 (90062) umovAcha. 13\-220\-40x (7539) bhagavanmAnuShAH kechitpAdarogasamanvitAH . dR^ishyante satataM deva tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-40 (90063) maheshvara uvAcha. 13\-220\-41x (7540) ye purA manujA devi krodhalobhasamanvitAH . manujA devatAsthAnaM svapAdairbhraMshayantyuta . jAnubhiH pArShNibhishchaiva prANihiMsAM prakurvate .. 13\-220\-41 (90064) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . pAdarogairbahuvidhairbAdhyante vipadAdibhiH .. 13\-220\-42 (90065) umovAcha. 13\-220\-43x (7541) bhagavanmAnuShAH kechiddR^ishyante bahavo bhuvi . vAtajaiH pittajai rogairyugapatsAnnipAtakaiH .. 13\-220\-43 (90066) rogairbahuvidhairdeva klishyamAnAH suduHkhitAH . asamastaiH samastaishcha ADhyA vA durgatAstathA . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-220\-44 (90067) maheshvara uvAcha. 13\-220\-45x (7542) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam .. 13\-220\-45 (90068) ye purA manujA devi tvAsuraM bhAvamAshritAH . svavashAH kopanaparA guruvidveShiNastathA .. 13\-220\-46 (90069) pareShAM duHkhajanakA manovAkkAyakarmabhiH . Chindanbhindanstudanneva nityaM prANiShu nirdayAH .. 13\-220\-47 (90070) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . yadi vai mAnuShaM janma labheraMste tathAvidhAH . tatra te bahubhirghoraistapyante vyAdhibhiH priye .. 13\-220\-48 (90071) kechidvAtAdisaMyuktAH kechitkAsasamanvitAH . jvarAtisAratR^iShNAbhiH pIDyamAnAstathA pare .. 13\-220\-49 (90072) pAdagulmaishcha bahubhiH shleShmadoShasamanvitAH . pAdarogaishcha vividhairvraNakuShThabhagaMdaraiH . ADhyA vA durgatA vA.api dR^ishyante vyAdhipIDitAH. 13\-220\-50 (90073) evamAtmakR^itaM karma bhu~njante tatratatra te . abhibhUtuM na shakyaM hi kenachitsvakR^itaM phalam . iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-220\-51 (90074) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi viMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 221 .. shrIH .. 13\.221\. adhyAyaH 221 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNa pArvatIMprati prANinAma~NgavikR^ityanapatyatAdidoShahetubhUtaduShkarmapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha bhUtapAla namostu te . hrasvA~NgAshchaiva vakrA~NgAH kubjA vAmanakAstathA .. 13\-221\-1 (90075) apare mAnuShA deva dR^ishyante kuNibAhavaH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-221\-2 (90076) maheshvara uvAcha. 13\-221\-3x (7543) ye purA manujA devi lobhamohasamanvitAH . dhAnyamAnAnvikurvanti krayavikrayakAraNAt .. 13\-221\-3 (90077) kuladoShaM tadA devi dhR^itamAneShu nityashaH . ardhApakarShaNaM chaiva sarveShAM krayavikraye .. 13\-221\-4 (90078) a~NgadoShakarA ye tu pareShAM kopakAraNAt . mAMsAdAshchaiva ye mUrkhA ayathAvatprathAH sadA .. 13\-221\-5 (90079) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . hrasvA~NgA vAmanAshchaiva kubjAshchaiva bhavanti te .. 13\-221\-6 (90080) umovAcha. 13\-221\-7x (7544) bhagavanmAnuShAH kechiddR^ishyante mAnuSheShu vai . unmattAshcha pishAchAshcha paryaTanto yatastataH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-221\-7 (90081) maheshvara uvAcha. 13\-221\-8x (7545) ye purA manujA devi darpAhaMkArasaMyutAH . bahudhA pralapantyeva hasanti cha parAnbhR^isham .. 13\-221\-8 (90082) mohayanti parAnbhogairmadanairlobhakAraNAt . vR^iddhAngurUMshcha ye mUrkhA vR^ithaivApahasanti cha . shauNDA vidagdhAH shAstreShu sadaivAnR^itavAdinaH .. 13\-221\-9 (90083) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . unmattAshcha pishAchAshcha bhavantyeva na saMshayaH .. 13\-221\-10 (90084) umovAcha. 13\-221\-11x (7546) bhagavanmAnuShAH kechinnirapatyAH suduHkhitAH . yatanto na labhantyeva apatyAni yatastataH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-221\-11 (90085) maheshvara uvAcha. 13\-221\-12x (7547) ye purA manujA devi sarvaprANiShu nirdayAH . ghnanti bAlAMshcha bhu~njante mR^igANAM pakShiNAmapi .. 13\-221\-12 (90086) guruvidveShiNashchaiva paraputrAbhyasUyakAH . pitR^ipUjAM na kurvanti yathoktAM chAShTakAdibhiH .. 13\-221\-13 (90087) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . mAnuShyaM vA chirAtprApya nirapatyA bhavanti te . putrashokayutAshchApi nAsti tatra vichAraNA .. 13\-221\-14 (90088) umovAcha. 13\-221\-15x (7548) bhagavanmAnuShAH kechitpradR^ishyante suduHkhitAH . udvegavAsaniratAH sodvegAshcha yatavratAH .. 13\-221\-15 (90089) nityaM shokasamAviShTA durgatAshcha tathaiva cha . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-221\-16 (90090) maheshvara uvAcha. 13\-221\-17x (7549) ye purA manujA nityamutkroshanaparAyaNAH . bhIShayanti parAnityaM vikurvanti tathaiva cha .. 13\-221\-17 (90091) R^iNavR^iddhikarAshchaiva daridrebhyo yatheShTataH . R^iNArthamabhigachChanti satataM vR^iddhirUpakAH .. 13\-221\-18 (90092) udvijante hi tAndR^iShTvA dhArakAH svArthakAraNAt . ativR^iddhirna kartavyA daridrebhyo yatheShTataH .. 13\-221\-19 (90093) ye shvabhiH krIDamAnAshcha trAsayanti vane mR^igAn . prANihiMsAM tathA devi kurvanti cha yatastataH .. 13\-221\-20 (90094) yeShAM gR^iheShu vai shvAnastrAsayanti vR^ithA narAn . evaMyuktasamAchArAH kAladharmagatAH punaH .. 13\-221\-21 (90095) pIDitA yamadaNDena nirayasthAshchiraM priye . katha~nchitprApya mAnuShyaM tatra te duHkhasaMyutAH .. 13\-221\-22 (90096) kudeshe duHkhabhUyiShThe vyAghAtashatasa~Nkule . jAyante tatra shochantaH sodvegAshcha yatastataH .. 13\-221\-23 (90097) umovAcha. 13\-221\-24x (7550) bhagavanmAnuShAH kechidaishvaryaj~nAnasaMyutAH . mlechChabhUmiShu dR^ishyante mlechChaishvaryasamanvitAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-221\-24 (90098) maheshvara uvAcha. 13\-221\-25x (7551) ye purA manujA devi dhanadhAnyasamanvitAH . ayathAvatprayachChanti shraddhAvarjitameva vA .. 13\-221\-25 (90099) apAtrebhyashcha ye dAnaM shauchama~NgalavarjitAH . dadatyeva cha ye mUrkhAH shlAghayA.avaj~nayA.api vA .. 13\-221\-26 (90100) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane . kudeshe mlechChabhUyiShThe durgame vanasaMkaTe . mlechChAdhipatyaM samprApya jAyante tatratatra vai .. 13\-221\-27 (90101) umovAcha. 13\-221\-28x (7552) bhagavanbhaganetraghna mAnuSheShu cha kechana . klIbA napuMsakAshchaiva dR^ishyante ShaNDakAstathA .. 13\-221\-28 (90102) nIchakarmaratA nIchA nIchasakyAstathA bhuvi . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-221\-29 (90103) maheshvara uvAcha. 13\-221\-30x (7553) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam .. 13\-221\-30 (90104) ye purA manujA bhUtvA ghorakarmaratAstathA . pashupaMstvopagAtena jIvanti cha ramanti cha .. 13\-221\-31 (90105) puMstvopaghAtinashchaiva narANAM kopakAraNAt . ye dhUrtAH strIShu gachChanti ayathAvadyatheShTataH .. 13\-221\-32 (90106) kAmavighnakarA ye tu dveShapaishunyakAraNAt . evaMyuktasamAchArAH kAladharmaM gatAstu te . daNDitA yamadaNDena nirayasthAshchiraM priye .. 13\-221\-33 (90107) yadi chenmAnuShaM janma labheraMste tathAvidhAH . klIbA varShavarAshchaiva ShaNDakAshcha bhavanti te .. 13\-221\-34 (90108) nIchakarmaparA loke nirlajjA vItasambhramAH . parAndInAnbahiShkR^itya te bhavanti svakarmaNA .. 13\-221\-35 (90109) yadi chetsamprapashyeraMste muchyante hi kalmaShAt . atrApi te pramAdyeyuH patanti narakAlaye .. 13\-221\-36 (90110) strINAmapi tathA devi yathA puMsAM tu karmajam . iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-221\-37 (90111) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 221 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 222 .. shrIH .. 13\.222\. adhyAyaH 222 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNomAMprati strINAM puMshchalItvAdidoShahetubhUtaduShkarmakathanam .. 1 .. tathA prANisAdhAraNyena dAsyAdiprayojakaduShkarmakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha shUlapANe vR^iShadhvaja . puMshchalya iva yA strIShu nIchavR^ittiratAH smR^itAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-222\-1 (90112) maheshvara uvAcha. 13\-222\-2x (7554) yAH purA manujA devi buddhimohasamanvitAH . kAmarAgasamAyuktAH patInaticharanti vai .. 13\-222\-2 (90113) pratikUlaparA yAstu patInprati yathA tathA . shauchaM lajjAM tu vismR^itya yatheShTaparichAraNAH .. 13\-222\-3 (90114) evaMyuktasamAchArA yamaloke sudaNDitAH . yadi vai mAnuShaM janma labheraMstAstathAvidhAH . bahusAdhAraNA eva puMshchalyashcha bhavanti tAH .. 13\-222\-4 (90115) paushchalyaM yattu tadvR^ittaM strINAM kaShTatamaM smR^itam . tataHprabhR^iti tA devi patantyeva na saMshayaH .. 13\-222\-5 (90116) shochanti chettu tadvR^ittaM manasA hitamApnuyuH .. 13\-222\-6 (90117) umovAcha . bhagavandevadevesha pramadA vidhavA bhR^isham. 13\-222\-6x (7555) dR^ishyante mAnuShA loke sarvakalyANavarjitAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-222\-7 (90118) maheshvara uvAcha. 13\-222\-8x (7556) yAH purA manujA devi buddhimohasamanvitAH . kuTumbaM tatra ve patyurnAshayanti vR^ithA tathA .. 13\-222\-8 (90119) viShadAshchAgnidAshchaiva patInprati sunirdayAH . anyAsAM hi patInyAnti svapatidveShakAraNAt .. 13\-222\-9 (90120) evaMyuktasamAchArA yamaloke sudaNDitAH . nirayasthAshchiraM kAlaM kathaMchitprApya mAnuSham . tatra tA bhogarahitA vidhavAstu bhavanti vai .. 13\-222\-10 (90121) umovAcha. 13\-222\-11x (7557) bhagavanpramadA loke patyau j~nAtiShu satsucha . li~NginyaH sampradR^ishyante pAShaNDaM matamAshritAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-222\-11 (90122) maheshvara uvAcha. 13\-222\-12x (7558) yAH purA bhAvadoSheNi lobhamohasamanvitAH . paradravyaparA lobhAtpareShAM dravyahArakAH .. 13\-222\-12 (90123) abhyasUyAparA yAstu sapatnInAM pradUShakAH . IrShyAparAH kopanAshcha bandhUnAM viphalAH sadA .. 13\-222\-13 (90124) evaMyuktasamAchArAH punarjanmani tAH striyaH . alakShaNasamAyuktAH pAShaNDaM dharmamAshritAH . striyaH pravrAjashIlAshcha bhavantyeva na saMshayaH .. 13\-222\-14 (90125) umovAcha. 13\-222\-15x (7559) bhagavanmAnuShAH kechitkAruvR^ittisamAshritAH . pradR^ishyante manuShyeShu nIchakarmaratAstathA . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhati .. 13\-222\-15 (90126) maheshvara uvAcha. 13\-222\-16x (7560) ye purA manujA devi stabdhamAnayutA bhR^isham . darpAha~NkArasaMyuktAH kevalAtmaparAyaNAH .. 13\-222\-16 (90127) tAdR^ishA mAnuShA devi punarjanmani shobhane . kAtvo naTagandharvAH sambhavanti yathA tathA .. 13\-222\-17 (90128) nApitA bandinashchaiva tathA vaitAlikAH priye . evaMbhUtAstvadhovR^ittiM jIvantyAshritya mAnavAH .. 13\-222\-18 (90129) paraprasAdhanakarAste paraiH kR^itavetanAH . parAvamAnasya phalaM bhu~njate paurvadaihikam .. 13\-222\-19 (90130) umovAcha. 13\-222\-20x (7561) bhagavandevadevesha mAnuSheShveva kechana . dAsabhUtAH pradR^ishyante sarvakarmaparA bhR^isham .. 13\-222\-20 (90131) AghAtabhartsanasahAH pIDyamAnAshcha sarvashaH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-222\-21 (90132) maheshvara uvAcha. 13\-222\-22x (7562) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam .. 13\-222\-22 (90133) ye purA manujA devi pareShAM vittahArakAH . R^iNavR^iddhikaraM kR^iShyA nyAsadattaM tathaiva cha .. 13\-222\-23 (90134) nikShepakAraNAddattaparadravyApahAriNaH . pramAdAdvismR^itaM naShTaM pareShAM dhanahArakAH .. 13\-222\-24 (90135) vadhabandhaparikleshairdAsatvaM kurvate parAn . tAdR^ishA maraNaM prAptA daNDitA yamashAsanaiH .. 13\-222\-25 (90136) katha~nchitprApya mAnuShyaM tatra te devi sarvathA . dAsabhUtA bhaviShyanti janmaprabhR^iti mAnavAH .. 13\-222\-26 (90137) teShAM karmANi kurvanti yeShAM te dhanahArakAH . AsamApteH svapApasya kurvantIti vinishchayaH .. 13\-222\-27 (90138) pashubhUtAstathA chAnye bhavanti dhanahArakAH . tattathA kShIyate karma teShAM pUrvAparAdhajam . ato.anyathA na tachChakyaM karma bhoktuM surAsuraiH .. 13\-222\-28 (90139) kintu mokShavidhisteShAM sarvatA tatprasAdanam . ayathAvanmokShakAmaH punarjanmani cheShyate .. 13\-222\-29 (90140) mokShakAmI yathAnyAyaM kurvankarmANi sarvashaH . bhartuH prasAdamAkA~NkShedAyAsAnsarvathA sahan .. 13\-222\-30 (90141) prItipUrvaM tu yo bhartrA mukto muktaH svapApataH . tathAbhUtAnkarmakarAnsadA santoShayetpatiH .. 13\-222\-31 (90142) yathArhaM kArayetkarma daNDakAraNataH kShipet . vR^iddhAnbAlAMstathA kShINAnpAlayandharmamApnuyAt .. 13\-222\-32 (90143) iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-222\-33 (90144) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 222 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 223 .. shrIH .. 13\.223\. adhyAyaH 223 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNa pArvatIprati prANinAM chaNDAlatvadaridratvAdiprApakaduShkarmapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavanmAnuSheShveva mAnuShAH samadarshanAH . chaNDAlA iva dR^ishyante sparshamAtravidUShitAiH .. 13\-223\-1 (90145) nIchakarmaratA deva sarveShAM malahArakAH . durgatAH kleshabhUyiShThA virUpA duShTachetasaH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-223\-2 (90146) maheshvara uvAcha. 13\-223\-3x (7563) tadahaM te pravakShyAmi tadekAgramanAH shR^iNu .. 13\-223\-3 (90147) ye purA manujA devi atimAnayutA bhR^isham . AtmasambhAvanAyuktAH stabdhA darpasamanvitAH .. 13\-223\-4 (90148) praNAmaM tu na kurvanti gurUNAmapi pAmarAH . ye svadharmArpaNaM kAryamatimAnAnna kurvate .. 13\-223\-5 (90149) parAnsaMnAmayantyeva Aj~nayAtmani ye balAt . R^iddhiyogAtparAnnityamavamanyanti mAnavAn . pAnapAH sarvabhakShAshcha paruShAH kaTukA narAH .. 13\-223\-6 (90150) evaMyuktasamAchArAka daNDitA yamashAsanaiH . kathaMchitprApya mAnuShyaM chaNDAlAH sambhavanti te .. 13\-223\-7 (90151) nIchakarmaratAshchaiva sarveShAM malahArakAH . pareShAM vandanaparAste bhavantyeva mAninaH .. 13\-223\-8 (90152) virUpAH pApayonisthAH sparshanAdivivarjitAH . kuvR^ittimupajIvanti bhutvA te rajakAdayaH . purA.atimAnadoShAttu bhu~njate svakR^itaM phalam .. 13\-223\-9 (90153) tAnapyavastAkR^ipaNAMshchaNDAlAnapi buddhimAn . na cha nindennApi kupyedbhu~njate svakR^itaM phalam . chaNDAlA api tAM jAtiM shochantaH shuddhimApnuyuH .. 13\-223\-10 (90154) umovAcha. 13\-223\-11x (7564) bhagavanmAnuShAH kechidAshApAshashatairvR^itAH . pareShAM dvAri tiShThanti pratiShiddhAH praveshane .. 13\-223\-11 (90155) draShTuM j~nApayituM chaiva na labhante cha yatnataH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-223\-12 (90156) maheshvara uvAcha. 13\-223\-13x (7565) ye purA mAnuShA devi aishvaryasthAnasaMyutAH . saMvAdaM tu na kurvanti parairaishvaryamohitAH .. 13\-223\-13 (90157) dvArANi na dadatyeva lobhamohAdibhirvR^itAH . avasthAmohasaMyuktAH svArthamAtraparAyaNAH .. 13\-223\-14 (90158) sarvabhogayutA vA.api sarveShAM niShphalA bhR^isham . api shaktA na kuryuste parAnugrahakAraNAt .. 13\-223\-15 (90159) nirdayAshchaiva nirdvArA bhogaishvaryagatiM prati . evaMyuktasamAchArAH punarjanmani shobhane .. 13\-223\-16 (90160) yadi chenmAnuShaM janma labheraMste tathAvidhAH . durgatA duravasthAshcha karmavyAkShepasaMyutAH .. 13\-223\-17 (90161) abhidhAvanti te sarve tamarthamabhivedinaH . rAj~nAM vA rAjamAtrANAM dvAri tiShThanti vAritAH .. 13\-223\-18 (90162) karma vij~nApituM draShTuM na labhante katha~nchana . praveShTumapi te dvAraM bahistiShThanti kA~NkShayA .. 13\-223\-19 (90163) umovAcha. 13\-223\-20x (7566) bhagavanmAnuShAH kechinmanuShyeShu bahuShvapi . sahasA naShTasarvasvA bhraShTakoshaparigrahAH .. 13\-223\-20 (90164) dR^ishyante mAnuShAH kechidrAjachorodakAdibhiH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-223\-21 (90165) maheshvara uvAcha. 13\-223\-22x (7567) ye purA mAnuShA devi AsuraM bhAvamAshritAH . pareShAM vR^ittinAshaM tu kurvate dveShalobhataH .. 13\-223\-22 (90166) utkochanaparAshchaiva pishunAshcha tathAvidhAH . paradravyaharA ghorAshchauryAdvA.anyena karmaNA .. 13\-223\-23 (90167) nirdayA niranukroshAH pareShAM vR^ittinAshakAH . nAstikA.anR^itabhUyiShThAH paradravyApahAriNaH .. 13\-223\-24 (90168) evaMyuktasamAchArA daNDitA yamashAsanaiH . nirayasthAshchiraM kAlaM tatra duHkhasamanvitAH .. 13\-223\-25 (90169) yadi chenmAnuShaM janma labheraMste tathAvidhAH . tatrasthAH prApnuvantyeva sahasA dravyavAshanam .. 13\-223\-26 (90170) kaShTaM tatprApnuvantyeva kAraNAkAraNAdapi . nAshaM vinAshaM dravyANAmupaghAtaM cha sarvashaH .. 13\-223\-27 (90171) umovAcha. 13\-223\-28x (7568) bhagavanmAnuShAH kechidbAndhavaiH sahasA pR^ithak . kAraNAdeva sahasA sarveShAM prANanAshanam .. 13\-223\-28 (90172) shastreNa vA.anyathA vA.api prApnuvanti vadhaM narAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-223\-29 (90173) maheshvara uvAcha. 13\-223\-30x (7569) ye purA manujA devi ghorakarmaratAnR^itAH . AsurAH prAyasho mUrkhAH prANihiMsApriyA bhR^ishaM .. 13\-223\-30 (90174) nirdayAH prANihiMsAyAM tathA prANivighAtakAH . vishvastaghAtakAshchaiva tathA suptavighAtakAH . prAyasho.anR^itabhUyiShThA nAstikA mAMsabhojanAH .. 13\-223\-31 (90175) evaMyuktasamAchArAH kAladharmaM gatAH punaH . daNDitA yamadaNDena nirayasthAshchiraM priye .. 13\-223\-32 (90176) tiryagyoniM punaH prApya tatra duHkhaparikShayAt . yadi chenmAnupaM janma labheraMste tathAvidhAH . tatra te prApnuvantyeva vadhabandhAnyathA tathA .. 13\-223\-33 (90177) ADhyA vA durgatA vA.api bhu~njate svakR^itaM phalam . suptA mattAshcha vishvastAstathA te prApnuvantyuta .. 13\-223\-34 (90178) prANavAdhakR^itaM duHkhaM bAndhavaiH sahasA pR^ithak . putradAravinAshaM vA shastreNAnyena vA vadham .. 13\-223\-35 (90179) umovAcha. 13\-223\-36x (7570) bhagavanmAnuShAH kechidrAjanItivishAra daiH . daNDyante mAnuShe loke mAnuShAH sarvatobhayAH . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-223\-36 (90180) maheshvara uvAcha. 13\-223\-37x (7571) ye purA manujA devi mAnuShAMshchetarANi vA . kliShTaghAtena nighnanti prANAnprANiShu nirdayAH . Asura ghorakarmANaH krUradaNDavadhapriyAH .. 13\-223\-37 (90181) ye daNDayantyadaNDyAMshcha rAjAnaH kopamohitAH . hiMsAha~NkAraparuShA mAMsAdA nAstikAshubhAH .. 13\-223\-38 (90182) kechitstrIpuruShaghnAshcha gurughnAshcha tathA priye . evaMyuktasamAchArA prANidharmaM gatAH punaH .. 13\-223\-39 (90183) daNDitA yamadaNDena nirayasthAshchiraM priye . pUrvajanmakR^itaM karma bhu~njate tadiha prajAH .. 13\-223\-40 (90184) ihaiva yatkarma kR^itaM tatparatra phalatyuta . eShA vyavasthitirdevi mAnuSheShveva dR^ishyate .. 13\-223\-41 (90185) na charShINAM na devAnAmamR^itatvAttapobalAt . tairekena sharIreNa bhujyate karmaNaH phalam .. 13\-223\-42 (90186) na tathA mAnuShANAM syAdantardhAya bhaveddhi tat .. 13\-223\-43 (90187) umovAcha. 13\-223\-44x (7572) kimarthaM mAnuShA loke daNDyante pR^ithivIshvaraiH . kR^itAparAdhamuddishya hantA hartA.ayamityuta .. 13\-223\-44 (90188) putrArthI putrakAmeShTyA ihaiva labhate sutAn . taireva hi sharIreNa bhu~njante karmaNAM phalam .. 13\-223\-45 (90189) dR^ishyante mAnuShe loke tadbhavAnnAnumanyate . etanme saMshayasthAnaM tanme tvaM Chettumarhasi .. 13\-223\-46 (90190) maheshvara uvAcha. 13\-223\-47x (7573) sthAne saMshayitaM devi tattvaM shR^iNu samAhitA . karma karmaphalaM cheti yugapadbhuvi neShyate .. 13\-223\-47 (90191) ye tvayA.abhihitA devi hantA hartA.ayamityapi . teShAM tatpUrvakaM karma daNDyate yatra rAjabhiH .. 13\-223\-48 (90192) devi karma kR^itaM chaiShAM heturbhavati shAsane . aparAdhApareshena rAjA daNDayati prajAH .. 13\-223\-49 (90193) iha loke vyavasthArthaM rAjabhirdaNDanaM smR^itam . udvejanArthaM sheShANAmaparAdhaM tamuddishan .. 13\-223\-50 (90194) purAkR^itaphalaM daNDo daNDyamAnasya taddhruvam . prAgeva cha mayA proktaM tatra niHsaMshayA bhava .. 13\-223\-51 (90195) umovAcha. 13\-223\-52x (7574) bhagavanbhuvi martyAnAM daNDitAnAM nareshvaraiH . daNDenaiva tu teneha pApanAsho bhavenna vA. 13\-223\-52 (90196) etanmayA saMshayitaM tadbhavAMshChettumarhati .. 13\-223\-53 (90197) maheshvara uvAcha . sthAne saMshayitaM devi shR^iNu tatvaM samAhitA .. 13\-223\-53x (7575) ye nR^ipairdaNDitA bhUmAvaparAdhApadeshataH . yamaloke na daNDyante tatra te yamadaNDanaiH .. 13\-223\-54 (90198) adaNDitA vA ye mithyA mithyA vA daNDitA bhuvi . tAnyamo daNDayatyeva sa hi veda kR^itAkR^itam . nAtikramedyamaM kashchitkarma kR^itveha mAnuShaH .. 13\-223\-55 (90199) rAjA yamashcha kurvAte daNDamAtraM tu shobhane . ubhAbhyAM yamarAjabhyAM daNDito.adaNDitopi vA . pashchAtkarmaphalaM bhu~Nkte narake mAnuSheShu vA .. 13\-223\-56 (90200) nAsti karmaphalachChettA kashchillokatraye.api cha . iti te kathitaM sarvaM nirvisha~NkA bhava priye .. 13\-223\-57 (90201) umovAcha. 13\-223\-58x (7576) kimarthaM duShkR^itaM kR^itvA mAnuShA bhuvi nityashaH . punastatkarmanAshAya prAyashchittAni kurvate .. 13\-223\-58 (90202) sarvapApaharaM cheti hayamedhaM vadanti cha . prAyashchittAni chAnyAni pApanAshAya kurvate . tasmAnmayA saMshayitaM tvaM tachChettumihArhasi .. 13\-223\-59 (90203) maheshvara uvAcha. 13\-223\-60x (7577) sthAne saMshayitaM devi shR^iNu tatvaM samAhitA . saMshayo hi mahAneva pUrveShAM cha manIShiNAm .. 13\-223\-60 (90204) dvidhA tu kriyate pApaM sadbhishchAsadbhireva cha . abhisandhAya vA nityamanyathA vA yadR^ichChayA .. 13\-223\-61 (90205) kevalaM chAbhisandhAya saMrambhAchcha karoti yat . karmaNastasya nAshastu na kathaMchana vidyate .. 13\-223\-62 (90206) abhisandhikR^itasyaiva naiva nAshosti karmaNaH . ashvamedhasahasraishcha prAyashchittashatairapi .. 13\-223\-63 (90207) anyathA yatkR^itaM pApaM pramAdAdvA yadR^ichChayA . prAyashchittAshvamedhAbyAM shreyasA tatpraNashyati .. 13\-223\-64 (90208) lokasaMvyavahArArthaM prAyashchittAdiriShyate . viddhyevaM pApake kArye nirvisha~NkA bhava priye .. 13\-223\-65 (90209) iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. 13\-223\-66 (90210) umovAcha. 13\-223\-67x (7578) bhagavandevadevesha mAnuShAshchetarA api . mriyante mAnuShA loke kAraNAkAraNAdapi . kena karmavipAkena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-223\-67 (90211) maheshvara uvAcha. 13\-223\-68x (7579) ye purA manujA devi kAraNAkAraNAdapi . yathA.asubhirviyujyante prANinaH prANinirdaryaH .. 13\-223\-68 (90212) tathaiva te prApnuvanti yathaivAtmakR^itaM phalam . viShadAstu viSheNaiva shastraiH shastreNa ghAtakAH .. 13\-223\-69 (90213) evameva yathA loke mAnuShAnghnanti mAnuShAH . kAraNenaiva tenAtha tatA svaprANanAshanam . prApnuvanti punardevi nAsti tatra vichAraNA .. 13\-223\-70 (90214) iti te kathitaM sarvaM karmapAkaphalaM priye . bhUyastava samAsena kathayiShyAmi tachChR^iNu .. 13\-223\-71 (90215) satyapramANakaraNAnnityamavyabhichAri cha . yaiH purA manujairdevi yasminkAle yathA kR^itam .. 13\-223\-72 (90216) yenaiva kAraNenApi karma yattu shubhAshubham . tasmankAle tathA devi kAraNenaiva tena tu .. 13\-223\-73 (90217) prApnuvanti narAH pretya niHsandehaM shubhAshubham . iti satyaM prajAnIhi loke tatra vidhiM prati .. 13\-223\-74 (90218) karmakartA naro bhoktA sa nAsti divi vA bhuvi . na shakyaM karma chAbhoktuM sadevAsuramAnuShaiH .. 13\-223\-75 (90219) karmaNA grathito loka AdiprabhR^iti vartate . etaduddeshataH proktaM karmapAkaphalaM prati .. 13\-223\-76 (90220) yadanyachcha mayA noktaM yasmiMste karmasa~Ngrahe . buddhitarkeNa tatsarvaM tathA veditumarhasi . kathitaM shrotukAmAyA bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-223\-77 (90221) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trayoviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 223 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 224 .. shrIH .. 13\.224\. adhyAyaH 224 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNa pArvatIMprati martyAmartyAnAM sharIrabhedAbhedena karmaphalabhogoktiH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha lokapAlanamaskR^ita . prasAdAtte mahAdeva shrutA me karmaNAM gatiH .. 13\-224\-1 (90222) sa~NgR^ihItaM cha tatsarvaM tatvato.amR^itasaMnibham . karmaNA grathitaM sarvamiti veda shubhAshubham .. 13\-224\-2 (90223) govatsavachcha jananIM nimnaM salilavattathA . kartAraM svakR^itaM karma nityaM tadanudhAvati .. 13\-224\-3 (90224) kR^itasya karmaNashcheha nAsho nAstIti nishchayaH . ashubhasya shubhasyApi tadapyupagataM mayA .. 13\-224\-4 (90225) bhUya eva mahAdeva varada prItivardhana . karmaNAM gatimAshritya saMshayAnmoktumarhasi .. 13\-224\-5 (90226) maheshvara uvAcha. 13\-224\-6x (7580) yatte vivakShitaM devi guhyamapyasitekShaNe . tatsarvaM nirvishaMkA tvaM pR^ichCha mAM shubhalakShaNe .. 13\-224\-6 (90227) umovAcha. 13\-224\-7x (7581) evaM vyavasthite loke karmamAM vR^iShabhadhvaja . kR^itvA tatpuruShaH karma shubhaM vA yadi vetarat .. 13\-224\-7 (90228) karmaNaH sukR^itasyeha kadA bhu~Nkte phalaM punaH . iha vA pretya vA deva tanme shaMsitumarhasi .. 13\-224\-8 (90229) maheshvara uvAcha. 13\-224\-9x (7582) sthAne saMshayitaM devi taddhi guhyatamaM nR^iShu . tvatpriyArthaM pravakShyAmi devi guhyaM shubhAnane .. 13\-224\-9 (90230) pUrvadehakR^itaM karma bhu~njate tadiha prajAH . ihaiva yatkR^itaM puMsAM tatparatra phaliShyatai . eShA vyavasthitirdevi mAnuSheShveva dR^ishyate .. 13\-224\-10 (90231) devAnAmasurANAM cha amaratvAttapobalAt . ekenaiva sharIreNa bhujyate karmaNAM phalam . mAnuShairna tathA devi antaraM tvetadiShyate .. .. 13\-224\-11 (90232) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chaturviMsatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 224 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 225 .. shrIH .. 13\.225\. adhyAyaH 225 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## pArvatyA parameshvaraMprati prANinAM shubhAshubhaphalayormadhye kasya pUrvopabhoga iti prashnaH .. 1 .. parameshvareNa tAMprati sadR^iShTAntapradarshanaM tayoryaugapadyenopabhogakathanam .. 2 .. tathA pUrvakarmaNAmalpAyuShTvAdikAraNatvAbhidhAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavanbhaganetraghna mAnuShANAM vicheShTitam . sarvamAtmakR^itaM cheti shrutaM me bhagavanmatam .. 13\-225\-1 (90233) loke grahakR^itaM sarvaM matvA karma shubhAshubham . tadeva grahanakShatraM prAyashaH paryupAsate . eSha me saMshayo deva taM me tvaM Chettumarhasi .. 13\-225\-2 (90234) maheshvara uvAcha. 13\-225\-3x (7583) sthAne saMshayitaM devi shR^iNu tatvavinishchayam .. 13\-225\-3 (90235) nakShatrANi grahAshchaiva shubhAshubhanivedakAH . mAnavAnAM mahAbhAge na tu karmakarAH svayam .. 13\-225\-4 (90236) prajAnAM tu hitArthAya shubhAshubhavidhiM prati . anAgatamatikrAntaM jyotishchakreNa bodhyate .. 13\-225\-5 (90237) kintu tatra shubhaM karma sugrahaistu nivedyate . duShkR^itasyAshubhaireva samAvAyo bhavediti .. 13\-225\-6 (90238) tasmAttu grahavaiShamye viShamaM kurute janaH . grahasAmye shubhaM kuryAjj~nAtvA.a.atmAnaM tathA kR^itam .. 13\-225\-7 (90239) kevalaM grahanakShatraM na karoti shubhAshubham . sarvamAtmakR^itaM karma lokavAdo grahA iti .. 13\-225\-8 (90240) pR^ithaggrahAH pR^ithakkartA kartA svaM bhu~njate phalam . iti te kathitaM sarvaM visha~NkAM jahi shobhane .. 13\-225\-9 (90241) umovAcha. 13\-225\-10x (7584) bhagavanvividhaM karma kR^itvA jantuH shubhAshubham . kiM tayoH pUrvakataraM bhu~Nkte janmAntare punaH . eSha me saMshayo deva taM me tvaM Chettumarhasi .. 13\-225\-10 (90242) maheshvara uvAcha. 13\-225\-11x (7585) sthAne saMshayitaM devi tatte vakShyAmi tatvataH .. ashubhaM pUrvamityAhurapare shubhamityapi. 13\-225\-11 (90243) mithyA tadubhayaM proktaM kevalaM tadbravImi te .. 13\-225\-12 (90244) mAnuShe tu pade karma yugapadbhujyate sadA . yathAkR^itaM yathAyogamubhayaM bhujyate kramAt .. 13\-225\-13 (90245) bhu~njAnAshchApi dR^ishyante kramasho bhuvi mAnavAH . R^iddhiM hAniM sukhaM duHkhaM tatsarvamubhayaM bhayam .. 13\-225\-14 (90246) duHkhAnyanubhavantyADhyA daridrAshcha sukhAni cha . yaugapadyAddhi bhu~njAnA dR^ishyante lokasAkShikam .. 13\-225\-15 (90247) narake svargaloke cha na tathA saMsthitiH priye . nityaM duHkhaM hi narake svarge nityaM sukhaM tathA .. 13\-225\-16 (90248) shubhAshubhAnAmAdhikyaM karmaNAM tatra sevyate . nirantaraM sukhaM duHkhaM svarge cha narake bhavet .. 13\-225\-17 (90249) tatrApi sumahadbhuktvA pUrvamalpaM punaH shubhe . etatte sarvamAkhyAtaM kiM bhUyaH shrotumichChasi .. 13\-225\-18 (90250) umovAcha. 13\-225\-19x (7586) bhagavanprANino loke mriyante kena hetunA . jAtAjAtA na tiShThanti tanme shaMsitumarhasi .. 13\-225\-19 (90251) maheshvara uvAcha. 13\-225\-20x (7587) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu satyaM samAhitA . AtmA karmakShayAddehaM yathA mu~nchati tachChR^iNu .. 13\-225\-20 (90252) sharIrAtmasamAhAro janturityabhidhIyate . tatrAtmAnaM nityamAhuranityaM kShetrimuchyate .. 13\-225\-21 (90253) evaM kAlena sa~NkrAntaM sharIraM jarjharIkR^itam . akarmayogyaM saMshIrNaM tyaktvA dehI tato vrajet .. 13\-225\-22 (90254) nityasyAnityasaMtyAgAlloke tanmaraNaM viduH . kAlaM nAtikrameranhi sadevAsuramAnavAH .. 13\-225\-23 (90255) yathA.a.akAshe na tiShTheta dravyaM ki~nchidachetanam . tathA dhAvati kAlo.ayaM kShaNaM ki~nchinna tiShThati .. 13\-225\-24 (90256) sa punarjAyate.anyatra sharIraM navamAvishan . evaMlokagatirnityamAdiprabhR^iti vartate .. 13\-225\-25 (90257) umovAcha. 13\-225\-26x (7588) bhagavanprANino bAlA dR^ishyante maraNaM gatAH . ativR^iddhAshcha jIvanto dR^ishyante chirajIvinaH .. 13\-225\-26 (90258) kevalaM kAlamaraNaM na pramANaM maheshvara . tasmAnme saMshaya brUhi prANinAM jIvakAraNam .. 13\-225\-27 (90259) maheshvara uvAcha. 13\-225\-28x (7589) shR^iNu tatkAraNaM devi nirNayastveka eva saH . jIrNatvamAtraM kurute kAlo dehaM na pAtayet .. 13\-225\-28 (90260) jIrNe karmaNi saMghAtaH svayameva vishIryate . pUrvakarmapramANena jIvitaM mR^ityureva vA .. 13\-225\-29 (90261) yAvatpUrvakR^itaM karma tAvajjIvati mAnavaH . tatra karmavashAdbAlA mriyante kAlasaMkShayAt .. 13\-225\-30 (90262) chiraM jIvanti vR^iddhAshcha tathA karmapramANataH . iti te kathitaM devi nirvisha~NkA bhava priye .. 13\-225\-31 (90263) umovAcha. 13\-225\-32x (7590) bhagavankena vR^ittena bhavanti chirajIvinaH . alpAyuSho narAH kena tanme shaMsitumarhasi .. 13\-225\-32 (90264) maheshvara uvAcha. 13\-225\-33x (7591) shR^iNu tatsarvamakhilaM guhyaM pathyataraM nR^iNAm . yena vR^ittena sampannA bhavanti chirajIvinaH .. 13\-225\-33 (90265) ahiMsA satyavachanamakrodhaH kShIntirArjavam . gurUNAM nityashushrUShA vR^iddhAnAmapi pUjanam .. 13\-225\-34 (90266) shauchAdakAryasaMtyAgAtsadA pathyasya bhojanam . evamAdiguNaM vR^ittaM narANAM dIrghajIvinAm .. 13\-225\-35 (90267) tapasA brahmacharyeNa rasAyananiShevaNAt . udagrasattvA balino bhavanti chirajIvinaH . svarge vA mAnuShe vA.api chiraM tiShThanti dhArmikAH 13\-225\-36 (90268) apare pApakarmANaH prAyasho.anR^itavAdinaH . hiMsApriyA gurudviShTA niShkriyAH shauchavarjitAH .. 13\-225\-37 (90269) nAstikA ghorakarmANaH satataM mAMsapAnapAH . pApAchArA gurudviShTAH kopanAH kalahapriyAH .. 13\-225\-38 (90270) evamevAshubhAchArAstiShThanti narake chiram . tiryagyonau tathA.atyantamalpAstiShThanti mAnavAH . tasmAdalpAyuSho martyAstAdR^ishAH sambhavanti te .. 13\-225\-39 (90271) agamyadeshagamanAdapathyAnAM cha bhojanAt . AyuHkShayo bhavennR^INAmAyuHkShayakarA hi te .. 13\-225\-40 (90272) bhavantyalpAyuShastaistairanyathA chirajIvinaH . etatte kathitaM sarvaM bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-225\-41 (90273) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchavi.Nshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 225 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 226 .. shrIH .. 13\.226\. adhyAyaH 226 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNa pArvatIMprati prANinAM strItvapuMstvayoH svAbhAvikatvaniShedhena karmAyattatvoktiH .. 1 .. tathA sAtvikAdidharmAdipratipAdanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . devadeva mahAdeva shrutaM me bhagavannidam . Atmano jAtisambandhaM brUhi strIpuruShAntaram .. 13\-226\-1 (90274) strIprANAH puruShaprANA ekataH pR^ithageva vA . eSha me saMshayo deva taM me ChettuM tvamarhasi .. 13\-226\-2 (90275) maheshvara uvAcha. 13\-226\-3x (7592) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu sarvaM samAhitA . strItvaM puMstvamiti prANe sthitirnAsti shubhekShaNe .. 13\-226\-3 (90276) nirvikAraH sadaivAtmA strItvaM puMstvaM na chAtmani . karmaprakAreNa tathA jAtyAM jAtyAM prajAyate .. 13\-226\-4 (90277) kR^itvA karma pumAnstrI vA strI pumAnapi jAyate . strIbhAvaM yatpumAnkR^itvA karmaNA pramadA bhavet .. 13\-226\-5 (90278) umovAcha. 13\-226\-6x (7593) bhagavansarvalokesha karmAtmA na karoti chet . ko.anyaH karmakaro dehe tanme tvaM vaktumarhasi .. 13\-226\-6 (90279) maheshvara uvAcha. 13\-226\-7x (7594) shR^iNu bhAmini kartAramAtmA hi na cha karmakR^it . prakR^ityA guNayuktena kriyate karma nityashaH .. 13\-226\-7 (90280) sharIraM prANinAM loke yathA pittakaphAnilaiH . vyAptamebhistribhirdoShaistathA vyAptaM tribhirguNaiH .. 13\-226\-8 (90281) satvaM rajastamashchaiva guNAstvete sharIriNaH . prakAshAtmakameteShAM satvaM satatamiShyate .. 13\-226\-9 (90282) rajo duHkhatmakaM tatra tamo mohAtmakaM smR^itam . tribhiretairguNairyuktaM loke karma pravartate .. 13\-226\-10 (90283) satyaM prANidayA shauchaM shreyaH prItiH kShamA damaH . evamAdi tathA.anyashcha karma sAtvikamuchyate .. 13\-226\-11 (90284) dAkShyaM karmaparatvaM cha lobho moho vidhiM prati . kalatrasa~Ngo mAdhuryaM nityamaishvaryalubdhatA . rajasashchodbhavaM chaitatkarma nAnAvidhaM sadA .. 13\-226\-12 (90285) anR^itaM chaiva pAruShyaM dhR^itirvidveShitA bhR^isham . hiMsA.asatyaM cha nAstikyaM nidrAlasyabhayAni cha . tamasashchodbhavaM chaitatkarma pApayutaM tathA .. 13\-226\-13 (90286) tasmAdguNamayaH sarvaH kAryArambhaH shubhAshubhaH . tasmAdAtmAnamavyagraM viddhyakartAramavyayam .. 13\-226\-14 (90287) sAtvikAH puNyalokeShu rAjasA mAnuShe pade . tiryagyonau cha narake tiShTheyustAmasA narAH .. 13\-226\-15 (90288) umovAcha. 13\-226\-16x (7595) kimarthamAtmA bhinne.asmindehe shastreNa vA hate . svayaM prayAsyati tadA tanme shaMsitumarhasi .. 13\-226\-16 (90289) maheshvara uvAcha. 13\-226\-17x (7596) tadahaM te prakShyAmi shR^iNu kalyANi kAraNam . etannirNAyakaishchApi muhyante sUkShmabuddhibhiH .. 13\-226\-17 (90290) karmakShaye tu samprApte prANinAM janmadhAriNAm . upadravo bhaveddehe yena kenApi hetunA .. 13\-226\-18 (90291) tannimittaM sharIrI tu sharIraM prApya saMkShayam . apayAti parityajya tataH karmavashena saH .. 13\-226\-19 (90292) dehakShayepi naivAtmA vedanAbhirna chAlyate . tiShThetkarmaphalaM yAvadvrajetkarmakShaye punaH .. 13\-226\-20 (90293) AdiprabhR^iti loke.asminnevamAtmagatiH smR^itA . etatte kathitaM devi kiM bhUyaH shrotumichChasi .. .. 13\-226\-21 (90294) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaDviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 226 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 227 .. shrIH .. 13\.227\. adhyAyaH 227 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## IshvareNomAMprati prANinAmudbhidAdibhedena chAturvidhyAdinirUpaNam .. 1 .. tathA shAstrajanyaj~nAnasya shreyaH sAdhanatvAdyuktiH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha karmaNaiva shubhAshubham . yathAyogaM phalaM jantuH prApnotIti vinishchayaH .. 13\-227\-1 (90295) pareShAM vipriyaM kurvanyathA samprApnuyAchChubham . yadyetadasmiMshcheddehe tanme shaMsitumarhasi .. 13\-227\-2 (90296) maheshvara uvAcha. 13\-227\-3x (7597) tadapyasti mahAbhAge abhisandhibalAnnR^iNam . hitArthaM duHkhamanyeShAM kR^itvA sukhamavApnuyAt .. 13\-227\-3 (90297) daNDayanbhartsayanrAjA janAnpuNyamavApnuyAt . guruH santarjaya~nshiShyAnbhartA bhR^ityajanAnsvakAn . unmArgapratipannAMshcha shAstA dharmaphalaM labhet .. 13\-227\-4 (90298) chikitsakashcha duHkhAni janayanhitamApnuyAt . yaj~nArthaM pashuhiMsAM cha kurvannapi na lipyate . evamanye sumanaso hiMsakAH svargamApnuyuH .. 13\-227\-5 (90299) ekasminnihate bhadre bahavaH sukhamApnuyuH . tasminhate bhaveddharmaH kuta eva tu pAtakam .. 13\-227\-6 (90300) ahiMsateti hatvA tu shuddhe karmaNi gauravAt . abhisandherajihmatvAchChuddhe dharmasya gauravAt . etatkR^itvA tu pApebhyo na doShaM prApnuyuH kvachit .. 13\-227\-7 (90301) umovAcha. 13\-227\-8x (7598) chaturvidhAnAM jantUnAM kathaM j~nAnamiha smR^itam . kR^itrimaM tatsvabhAvaM vA tanme shaMsitumarhasi .. 13\-227\-8 (90302) maheshvara uvAcha. 13\-227\-9x (7599) sthAvaraM ja~NgamaM chaiva jagaddvividhamuchyate . chatasro yonayastatra prajAnAM kramasho yathA .. 13\-227\-9 (90303) teShAmudbhidajA vR^ikShA latAvallyashcha vIrudhaH . daMshayUkAdayashchAnye svedajAH krimijAtayaH .. 13\-227\-10 (90304) pakShiNashChidkarNAshcha prANinastvaNDajA matAH . mR^igavyAlamanuShyAMshcha viddhi teShAM jarAyujAn .. 13\-227\-11 (90305) evaM chaturvidhAM jAtimAtmA saMsR^itya tiShThati .. 13\-227\-12 (90306) sparshenaikendriyeNAtmA tiShThatyudbhidajeShu vai . sharIrasparsharUpAbhyAM svedajeShvapi tiShThati .. 13\-227\-13 (90307) pa~nchabhishchendriyadvArairjIvantyaNDajarAyujAH .. 13\-227\-14 (90308) tathA bhUmyambusaMyogAdbhavantyudbhidajAH priye . shIkatoShNayostu saMyogAjjAyante svedajAH priye . aNDajAshchApi jAyante saMyogAtkledabIjayoH .. 13\-227\-15 (90309) shuklashoNitasaMyogAtsambhavanti jarAyujAH . jarAyujAnAM sarveShAM mAnuShaM padamuttamam .. 13\-227\-16 (90310) ataHparaM tamotpattiM shR^iNu devi samAhitA . dvividhaM hi tamo loke shArvaraM dehajaM tathA .. 13\-227\-17 (90311) jotirbhishcha tamo loke nAshaM gachChati shArvaram . dehajaM tu tamo loke taiH samastairna shAmyate .. 13\-227\-18 (90312) tamasastasya nAshArthaM nopAyamadhijagmivAn . tapashchachAra valipulaM lokakartA pitAmahaH .. 13\-227\-19 (90313) charatastu samudbhUtA vedAH sA~NgAH sahottarAH . tA.NllabdhvA mumude brahmA lokAnAM hitakAmyayA . dehajaM tu tamo ghoramabhUttaireva nAshitam .. 13\-227\-20 (90314) kAryAkAryamidaM cheti vAchyAvAchyamidaM tviti . yadi chenna bhavelloke shrutaM chAritradaishikam . pasubhirnirvisheShaM tu cheShTante mAnuShA api .. 13\-227\-21 (90315) yaj~nAdInAM samArambhaH shrutenaiva vidhIyate . yaj~nasya phalayogena devalokaH samR^iddhyate .. 13\-227\-22 (90316) prItiyuktAH punardevA mAnuShANAM bhavantyuta . evaM nityaM pravardhete rodasI cha parasparam .. 13\-227\-23 (90317) lokasandhAraNaM tasmAchChrutamityavadhAraya . j~nAnAdvishiShTaM jantUnAM nAsti lokatraye.api cha .. 13\-227\-24 (90318) sahajaM tatpradhAnaM syAdaparaM kR^itrimaM smR^itam . ubhayaM yatra sampannaM bhavettatra tu shobhanam .. 13\-227\-25 (90319) sampragR^ihya shrutaM sarvaM kR^itakR^ityo bhavatyuta . uparyupari martyAnAM devavatsamprakAshate .. 13\-227\-26 (90320) kAmaM krodhaM bhayaM darpamaj~nAnaM chaiva buddhijam . tachChrutaM nudati kShipraM yathA vAyurbalAhakAn .. 13\-227\-27 (90321) alpamAtraM kR^ito dharmo bhavejjhAnavatAM mahAn . mahAnapi kR^ito dharmo hyaj~nAnAnniShphalo bhavet .. 13\-227\-28 (90322) parAvarajho bhUtAnAM j~nAnavAMstatvavidbhavet . evaM shrutaphalaM sarvaM kathitaM te shubhakShaNe .. 13\-227\-29 (90323) umovAcha. 13\-227\-30x (7600) bhagavanmAnuShAH kechijjAtismaraNasaMyutAH . kimarthamabhijAyante jAnantaH paurvadaihikam . etanme tatvato deva mAnuSheShu vadasva bho .. 13\-227\-30 (90324) maheshvara uvAcha. 13\-227\-31x (7601) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu tatvaM samAhitA .. 13\-227\-31 (90325) ye mR^itAH sahasA martyA jAyante sahasA punaH . teShAM paurANiko bodhaH ka~nchitkAlaM hi tiShThati .. 13\-227\-32 (90326) tasmAjjAtismarA loke jAyante bodhasaMyutAH . teShAM vivardhatAM saMj~nA svapnavatsA praNashyati . paralokasya chAstitve mUDhAnAM kAraNaM cha tat .. 13\-227\-33 (90327) umovAcha. 13\-227\-34x (7602) bhagavanmAnuShAH kechinmR^itA bhUtvA.api samprati . nivartamAnA dR^ishyante deheShveva punarnarAH .. 13\-227\-34 (90328) maheshvara uvAcha. 13\-227\-35x (7603) tadahaM te pravakShyAmi kAraNaM shR^iNu shobhane .. 13\-227\-35 (90329) prANairviyujyamAnAnAM bahutvAtprANinAM vadhe . tathaiva nAmasAmAnyAdyamadUtA nR^iNAM prati .. 13\-227\-36 (90330) vahanti te kvachinmohAdanyaM martyaM tu yAmikAH . nirvikAraM hi tatsarvaM yamo veda kR^itAkR^itam .. 13\-227\-37 (90331) tasmAtsaMyamanIM prApya yamenaikena mokShitAH . punareva nivartante sheShaM bhoktuM svakarmaNaH . svakarmaNyasamApte tu nivartante hi mAnavAH .. 13\-227\-38 (90332) umovAcha. 13\-227\-39x (7604) bhagavansuptamAtreNa prANinAM svapnadarshanam . kiM tatsvabhAvamanyadvA tanme shaMsitumarhasi .. 13\-227\-39 (90333) maheshvara uvAcha. 13\-227\-40x (7605) suptAnAM tu manashcheShTA svapna ityabhidhIyate . anAgatamatikrAntaM pashyate sa~ncharanmanaH .. 13\-227\-40 (90334) nimittaM cha bhavettasmAtprANinAM svapnadarshanam . etatte kathitaM devi bhUyaH shrotu kimichChasi .. .. 13\-227\-41 (90335) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptaviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 227 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 228 .. shrIH .. 13\.228\. adhyAyaH 228 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNa pArvatIMprati prANinAM phalanitpattau daivapuruShakArayoH parasparasApekShatvena sAdhanatvoktiH .. 1 .. tathA.aNDajarAyujAnAM garbhapraveshAdiprakArakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavansarvabhUtesha loke karmakriyApathe . daivAtpravartate sarvamiti kechidvyavasthitAH .. 13\-228\-1 (90336) apare cheShTayA cheti dR^iShTvA pratyakShataH kriyAm . pakShabhede dvidhA chAsminsaMshayasthaM mano mama . tattvaM vada mahAdeva shrotuM kautUhalaM hi me .. 13\-228\-2 (90337) maheshvara uvAcha. 13\-228\-3x (7606) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu tatvaM samAhitA . tadevaM kurute karma loke devi shubhAshubham .. 13\-228\-3 (90338) lakShyate dvividhaM karma mAnuSheShveva tachChR^iNu . purAkR^itaM tayorekamaihikaM tvitarastathA .. 13\-228\-4 (90339) adR^iShTapUrvaM yatkarma taddaivamiti lakShyate . vihInaM dR^iShTakaraNaM tanmAnuShamiti smR^itam .. 13\-228\-5 (90340) mAnuShaM tu kriyAmAtraM daivAtsambhavate phalam . evaM tadubhayaM karma mAnuShaM viddhi tannR^iShu .. 13\-228\-6 (90341) laukikaM tu pravakShyAmi daivamAnuShanirmitam . kR^iShau tu dR^ishyate karma karShaNaM vapanaM tathA .. 13\-228\-7 (90342) ropaNaM chaiva lavanaM yachchAnyatpauruShaM smR^itam . daivAdasiddhishcha bhavedduShkR^itaM chAsti pauruShe .. 13\-228\-8 (90343) suyatnAllabhyate kIrtirduryatnAdayashastathA . evaM lokagatirdevi AdiprabhR^iti vartate .. 13\-228\-9 (90344) umovAcha. 13\-228\-10x (7607) bhagavansarvalokesha surAsuranamaskR^ita . kathamAtmA sadA garbhaM saMvisheShkarmakAraNAt . tanme vada mahAdeva taddhi guhyaM paraM matam .. 13\-228\-10 (90345) maheshvara uvAcha. 13\-228\-11x (7608) shR^iNu bhAmini tatsarvaM guhyAnAM paramaM priye . devaguhyAdapi paramAtmaguhyamiti smR^itam .. 13\-228\-11 (90346) devAsurAstanna vidurAtmano hi gatAgatam . adR^ishyo hi sadaivAtmA janaiH saukShmyAnnirAshrayAt .. 13\-228\-12 (90347) atimAyeti mAyAnAmAtmamAyA sedaShyate . soyaM chaturvidhAM jAtiM saMvishatyAtmamAyayA . maithunaM shoNitaM bIjaM daivamevAtra kAraNam .. 13\-228\-13 (90348) bIjashoNitasaMyoge yadA sambhavate shubhe . tadA.a.atmA vishate garbhamevamaNDajarAyuje .. 13\-228\-14 (90349) evaM saMyogakAle tu AtmA garbhatvameyivAn .. 13\-228\-15 (90350) kalilAjjAyate piNDaM piNDAtpeshyarbudaM bhavet . vyaktibhAvagataM chaiva karma tvAshrayate kramAt .. 13\-228\-16 (90351) evaM vivardhamAnena karmAtmA saha vardhate . evamAtmagatiM viddhi yanmAM pR^ichChasi suprabhe .. 13\-228\-17 (90352) ropaNaM chaiva lavanaM yachchAnyatpauruShaM smR^itam .. 13\-228\-18 (90353) kAle vR^iShTiH suvApaM cha prarohaH paktireva cha . evamAdi tu yachchAnyattaddaivatamiti smR^itam .. 13\-228\-19 (90354) pa~nchabhUtasthitishchaiva jyotiShAmayanaM tathA . abuddhigamyaM yanmartyairhetubhirvA na vidyate .. 13\-228\-20 (90355) tAdR^ishaM kAraNaM daivaM shubhaM vA yadi vetarat . yAdR^ishaM chAtmanA shakyaM tatpauruShamiti smR^itam .. 13\-228\-21 (90356) kevalaM phalaniShpattirekena tu na shakyate . pauruSheNaiva daiveni yugapadgrathitaM priye . tayoH samAhitaM karma shItoShNaM yugapattathA .. 13\-228\-22 (90357) pauruShaM tu tayoH pUrvamArabdhavyaM vijAnatA . AtmanA tu na shakyaM hi na tathA kIrtimApnuyAt .. 13\-228\-23 (90358) khananAnmathanAlloke jalAgniprApaNaM yathA . tathA puruShakAre tu daivasampatsamAhitA .. 13\-228\-24 (90359) narasyAkurvataH karma daivasampanna labhyate . tasmAtsarvasamArambho daivamAnuShanirmitaH .. 13\-228\-25 (90360) asurA rAkShasAshchaiva manyante lokanAshanAH . pashyante na cha te pApAH kevalaM mAMsabhakShaNAH .. 13\-228\-26 (90361) prachChAditaM hi tatsarvaM gUDhamAyA hi devatAH . tadahaM te pravakShyAmi devi guhyaM purassaram .. 13\-228\-27 (90362) AdikAle narAH sarve kR^itvA karma shubhAshubham . bhu~njate pashyamAnAste vR^ittAntaM lokayordvayoH .. 13\-228\-28 (90363) yathaivAtmakR^itaM vidyurdeshAntaragatA narAH . vidyustathaivAntakAle sukR^itaM paurvadaihikam .. 13\-228\-29 (90364) evaM vyavasthite loke sarve dharmaratA.abhavan . achireNaiva kAlena svargaH sampUritastadA .. 13\-228\-30 (90365) devAnAmapi sambAdhaM dR^iShTvA brahmA.apyachintayat . sa~ncharante kathaM svargaM mAnuShAH pravishanti hi .. 13\-228\-31 (90366) ityevamanuchintyaiva mAnuShAnsamamohayat . tadAprabhR^iti te martyA na viduste purAkR^itam .. 13\-228\-32 (90367) kAmakrodhau tu tatkAle mAnuSheShvavapAtayat . tAbhyAmabhihatA martyAH svargalokaM na pedire .. 13\-228\-33 (90368) purAkR^itasyAvij~nAnAtkAmakrodhAbhipIDitAH . naitadastIti manvAnA vikAraMshchakrire punaH .. 13\-228\-34 (90369) akAryAdimahAdoShAnAharantyAtmakAraNAt . vismR^itya dharmakAryANi paralokabhayaM tadA .. 13\-228\-35 (90370) evaM vyavasthite loke kashmalaM samapadyata . lokAnAM chaiva devAnAM kShayAyaiva tathA priye . narakAH pUritAshchAsanprANibhiH pApakAribhiH .. 13\-228\-36 (90371) punareva tu tAndR^iShTvA lokakartA pitAmahaH . achintayattamevArthaM lokAnAM hitakAraNAt . samatvena kathaM loke varteteti muhurmuhuH .. 13\-228\-37 (90372) chintayitvA tadA brahmA j~nAnena tapasA priye . akarojj~nAnadR^ishyaM tatparalokaM na chakShuShA .. 13\-228\-38 (90373) umovAcha. 13\-228\-39x (7609) bhagavanmR^itamAtrastu yoyaM jAta iti smR^itaH . tathaiva dR^ishyate jAtastatrAtmA tu kathaM bhavet .. 13\-228\-39 (90374) garbhAdAveva saMviShTa AtmA tu bhagavanmama . eSha me saMshayo deva tanme ChettuM tvamarhasi .. 13\-228\-40 (90375) maheshvara uvAcha. 13\-228\-41x (7610) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu tatvaM samAhitA. 13\-228\-41 (90376) anyo garbhagato bhUtvA tatraiva nidhanaM gataH . punaranyachCharIraM tatpravishya bhuvi jAyate . tatvavinnaiva sarvastu daivayogastu sambhavet .. 13\-228\-42 (90377) sUtikAyA hitArthaM cha mohanArthaM cha dehinAm . samakarmavidhAnatvAdityevaM viddhi shobhane .. 13\-228\-43 (90378) kA~NkShamANAstu narakaM bhuktvA kechitprayAnti hi . mAyAsaMyAmikA nAma yajjanmamaraNAntare . iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. 13\-228\-44 (90379) umovAcha. 13\-228\-45x (7611) bhagavansarvalokesha lokanAtha vR^iShadhvaja . nAstyAtmA karmabhokteti mR^ito janturna jAyate .. 13\-228\-45 (90380) svabhAvAjjAyate sarvaM yathA vR^ikShaphalaM tathA . yathormayaH sambhavanti tathaiva jagadAkR^itiH .. 13\-228\-46 (90381) tapodAnAni yatkarma tatra taddR^ishyate vR^ithA . nAsti paunarbhavaM janma iti kechidvyavasthitAH .. 13\-228\-47 (90382) parokShavachanaM shrutvA na pratyakShasya darshanAt . tatsarvaM nAstinAstIti saMshayasthAstathA pare .. 13\-228\-48 (90383) pakShabhedAntare chAsmiMstatvaM me vaktumarhasi . uktaM bhagavatA yattu tattu lokasya saMsthitiH .. 13\-228\-49 (90384) prashnametattu pR^ichChatyA rudrANyA pariShattadA . kautUhalayutA shrotuM samAhitamanA.abhavat .. 13\-228\-50 (90385) maheshvara uvAcha. 13\-228\-51x (7612) naitadasti mahAbhAge yadvadantIha nAstikAH . etadevAbhishastAnAM shrutavidveShiNAM matam .. 13\-228\-51 (90386) sarvamarthaM shrutaM dR^iShTaM yatprAguktaM mayA tava . tadAprabhR^iti martyAnAM shrutamAshritya paNDitAH .. 13\-228\-52 (90387) kAmAnsaMChidya parigAndhR^ityA vai paramAsinA . abhiyAntyeva te svargaM pashyantaH karmaNaH palam .. 13\-228\-53 (90388) evaM shraddhAphalaM loke parataH sumahatphalam . buddhiH shraddhA cha vinayaH kAraNAni hitaiShiNAm .. 13\-228\-54 (90389) tasmAtsvargAbhigantAraH katichittvabhavannarAH . anye karaNahInatvAnnAstikyaM bhAvamAshritAH .. 13\-228\-55 (90390) shrutavidveShiNo mUrkhA nAstikA dR^iDhanishchayAH . niShkriyAstu nirannAdAH patantyevAdhamAM gatim .. 13\-228\-56 (90391) nAstyastIti punarjanma kavayo.apyatra mohitAH . nAdhigachChanti tannityaM hetuvAdashatairapi .. 13\-228\-57 (90392) eShA brahmakR^itA mAyA durvij~neyA surAsuraiH . kiMpunarmAnavairloke j~nAtukAmaiH kubuddhibhiH .. 13\-228\-58 (90393) kevalaM shraddhayA devi shrutamAtmaniviShTayA . tatostI.atyeva mantavyaM tathA hitamavApnuyAt .. 13\-228\-59 (90394) daivaguhyeShu chAnyeShu heturdevi nirarthakaH . badhirAndhavadevAtra vartitavyaM hitaiShiNA . etatte kathitaM devi R^iShiguhyaM prajAhitam .. .. 13\-228\-60 (90395) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTAviMshatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 228 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 229 .. shrIH .. 13\.229\. adhyAyaH 229 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## mahAdevena devIMprati yamanagaratanmArgAdipratipAdanapUrvakaM pApinAM yAtanAnubhavaprakArAdipratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavansarvalokesha tripurArdana sha~Nkara . kIdR^ishA yamadaNDAste kIdR^ishAH parichArakAH .. 13\-229\-1 (90396) kathaM mR^itAste gachChanti prANino yamasAdanam . kIdR^ishaM bhavanaM tasya kathaM daNDayati prajAH . etatsarvaM mahAdeva shrotumichChAmyahaM prabho .. 13\-229\-2 (90397) maheshvara uvAcha. 13\-229\-3x (7613) shR^iNu kalyANi tatsarvaM yatte devi manaHpriyam . dakShiNasyAM dishi shubhe yamasya sadanaM mahat .. 13\-229\-3 (90398) vichitraM ramaNIyaM cha nAnAbhAvasamanvitam . pitR^ibhiH pretasa~Nghaishcha yamadUtaishcha santatam .. 13\-229\-4 (90399) prANisa~Nghaishcha bahubhiH karmavashyaishcha pUritam . tatrAste daNDayannityaM yamo lokahite rataH .. 13\-229\-5 (90400) mAyayA satataM vetti prANinAM yachChubhAshubham . mAyayA saMharaMstatra prANisa~NghAnyatastataH .. 13\-229\-6 (90401) tasya mAyAmayAH pAshA na vedyante surAsuraiH . ko hi mAnuShamAtrastu devasya charitaM mahat .. 13\-229\-7 (90402) evaM saMvasatastasya yamasya parichArakAH . gR^ihItvA sannayantyeva prANinaH kShINakarmaNaH . yana kenApadeshena tvapadeshasamudbhavAH .. 13\-229\-8 (90403) karmaNA prANino loke uttamAdhamamadhyamAH . yathArhaM tAnsamAdAya nayanti yamasAdanam .. 13\-229\-9 (90404) dhArmikAnuttamAnviddhi svargiNaste yathA.amarAH . triShu janma labhante ye karmaNA madhyamAH smR^itAH . tirya~NanarakagantAro hyadhamAste narAdhamAH .. 13\-229\-10 (90405) panthAnastrividhA dR^iShTAH sarveShAM gatajIvinAm . ramaNIyaM nirAbAdhaM durdarshamiti nAmataH .. 13\-229\-11 (90406) ramaNIyaM tu yanmArgaM patAkAdhvajasa~Nkulam . dhUpitaM siktasaMmR^iShTaM puShpamAlAbhisa~Nkulam .. 13\-229\-12 (90407) manoharaM sukhasparshaM gachChatAmeva tadbhavet . nirAbAdhaM yathAlokaM suprashastaM kR^itaM bhavet .. 13\-229\-13 (90408) tR^itIyaM yattu durdarshaM durgandhi tamasA vR^itam . paruShaM sharkarAkIrNaM shvadaMShTrAbahulaM bhR^isham . kimikITasamAkIrNaM bhajatAmatidurgamam .. 13\-229\-14 (90409) mArgairevaM tribhirnityamuttamAdhamamadhyamAn . sannayanti yathA kAle tanme shR^iNu shuchismite .. 13\-229\-15 (90410) uttamAnantakAle tu yamadUtAH susaMvR^itAH . nayanti sukhamAdAya ramaNIyapathena vai .. 13\-229\-16 (90411) umovAcha. 13\-229\-17x (7614) bhagavaMstatra chAtmAnaM tyaktadehaM nirAshrayam . adR^ishyaM kathamAdAya sannayanti yamAntikam .. 13\-229\-17 (90412) maheshvara uvAcha. 13\-229\-18x (7615) shR^iNu bhAmini tatsravaM trividhaM dehakAraNam . karmavashyaM bhogavashyaM duHkhavashyamiti priye .. 13\-229\-18 (90413) mAnuShaM karmavashyaM syAddvitIyaM bhogasAdhanam . tR^itIyaM yAtanAvashyaM sharIraM mAyayA kR^itam . yamaloke na chAnyatra dR^ishyate yAtanAyutam .. 13\-229\-19 (90414) sharIrairyAtanAvashyairjIvAnAmuchya bhAmini . nayanti yAmikAstatra prANino mAyayA mR^itAn .. 13\-229\-20 (90415) madhyamAnyodhaveSheNa madhyamena pathA tathA .. 13\-229\-21 (90416) chaNDAlaveShAstvadhamAngR^ihItvA bhartsatarjanaiH . AkarShantastathA pAshairdurdarshena nayanti tAn .. 13\-229\-22 (90417) trividhAnevamAdAya nayanti yamasAdanam . dharmAsanagataM dakShaM bhrAjamAnaM svatejasA .. 13\-229\-23 (90418) lokapAlaM sahAdhyakShaM tathaiva pariShadgatam . darshayanti mahAbhAge yAmikAstaM nivedya te .. pUjayandaNDayankAMshchitteShAM shR^iNva~nshubhAshubham . vyAhR^ito bahusAhasraistatrAste satataM yamaH .. 13\-229\-24 (90419) gatAnAM tu yamasteShAmuttamAnabhipUjayA . abhisa~NgR^ihya vidhivatpR^iShTvA svAgatakaushalam . prastutya tatkR^itaM teShAM lokaM saMdishate yamaH .. 13\-229\-26 (90420) yamenaivamanuj~nAtA yAnti pashchAttriviShTapam .. 13\-229\-27 (90421) madhyamAnAM yamasteShAM shrutvA karma yathAtatham . jAyantAM mAnuSheShveva iti saMdishate cha tAn .. 13\-229\-28 (90422) adhamAnpAshasaMyuktAnyamo nAvekShate gatAn . yamasya puruShA ghorAshchaNDAlasamadarshanAH . yAtanAH prApayantyetA.NllokapAlasya shAsanAt .. 13\-229\-29 (90423) bhindantashcha tudantashcha prakarShanto yatastataH . kroshantaH pAtayantyetAnmitho garteShvavA~NmukhAn .. 13\-229\-30 (90424) saMyAminyaH shilAsteShAM patanti shirasi priye . ayomukhAH ka~NkavalA bhakShayanti sudAruNAH .. 13\-229\-31 (90425) asipatravane ghore chArayanti tathA parAn . tIkShNadaMShTrAstathA shvAnaH kAMshchittatra hyadanti vai .. 13\-229\-32 (90426) tatra vaitaraNI nAma nadI grAhasamAkulA . duShpraveshA cha ghorA cha mUtrashoNitavAhinI . tasyAM sammajjayantyete tR^iShitAnpAyayanti tAn .. 13\-229\-33 (90427) Aropayanti vai kAMshchittatra kaNTakashalmalIm . yantrachakreShu tilavatpIDyante tatra kechana .. 13\-229\-34 (90428) a~NgareShu cha dahyante tathA duShkR^itakAriNaH . kumbhIpAkeShu pachyante pachyante sikatAsu vai .. 13\-229\-35 (90429) pATyante taruvachChastraiH pApinaH krakachAdibhiH . bhidyante bhAgashaH shUlaistudyante sUkShmasUchibhiH .. 13\-229\-36 (90430) evaM tvayA kR^itaM doShaM tadarthaM daNDanaM tviti . vAchaiva ghoShayanti sma daNDamAnAH samantataH .. 13\-229\-37 (90431) evaM te yAtanAM prApya sharIrairyAtanAshayaiH . prasahantashcha tadduHkhaM smarantaH svAparAdhajam .. 13\-229\-38 (90432) kroshantashcha rudrantashcha na muchyante katha~nchana . smarantastatra tapyante pApamAtmakR^itaM bhR^isham .. 13\-229\-39 (90433) evaM bahuvidhA daNDA bhujyante pApakAribhiH . yAtanAbhishcha pachyante narakeShu punaH punaH .. 13\-229\-40 (90434) apare yAtanAM bhuktvA muchyante tatra kilbiShAt . pApadoShakShayakarA yAtanAH saMsmR^itA nR^iNAm . bahutaptaM yathA lohamamalaM tattathA bhavet .. .. 13\-229\-41 (90435) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 229 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 230 .. shrIH .. 13\.230\. adhyAyaH 230 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNa pArvatIMprati rauravAdinarakavibhajanapUrvakaM prANinAM duShkR^itatAratamyena teShu yAtanAnubhavaprakArakathanam .. 1 .. tathA yAtanAnubhavAnantaraM karmasheShaphalatayA nAnAnIchayoniprAptyAdikathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavaMste kathaM tatra daNDyante narakeShu vai . kati te narakA ghorAH kIdR^ishAste maheshvara .. 13\-230\-1 (90436) maheshvara uvAcha. 13\-230\-2x (7616) shR^iNu bhAmini tatsarvaM pa~nchaite narakAH smR^itAH . bhUmeradhastAdvihitA ghorA duShkR^itakarmaNAm .. 13\-230\-2 (90437) prathamaM rauravaM nAma shatayojanamAyatam . tAvatpramANavistIrNaM tAmasaM pApapIDitam .. 13\-230\-3 (90438) bhR^ishaM durgandhi paruShaM krimibhirdAruNairvR^itam . atighoramanirdeshyaM pratikUlaM tatastataH .. 13\-230\-4 (90439) te chiraM tatra tiShThanti na tatra shayanAsane . krimibhirbhakShyamANAshcha viShThAgandhasamAyutAH .. 13\-230\-5 (90440) evaMpramANamudvignA yAvattiShThanti tatra te . yAtanAbhyo dashaguNaM narake duHkhamiShyate .. 13\-230\-6 (90441) tatra chAtyantikaM duHkhamiShyate cha shubhekShaNe kroshantashcha rudrantashcha vedanAstatri bhu~njate .. 13\-230\-7 (90442) bhramanti duHkhamokShArthaM j~nAtA kashchinna vidyate . duHkhasyAntaramAtraM tu j~nAnaM vA na cha labhyate .. 13\-230\-8 (90443) mahArauravasaMj~naM tu dvitIyaM narakaM priye . tasmAddviguNitaM viddhi mAne duHkhe cha rauravAt .. 13\-230\-9 (90444) tR^itIyaM narakaM tatra kaNTikAvanasaMj~nitam . tato dviguNitaM tachcha pUrvAbhyAM duHkhamAnayoH . mahApAtakasaMyuktA ghorAstasminvishanti hi .. 13\-230\-10 (90445) agnikuNDamiti khyAtaM chaturthaM narakaM priye . etaddviguNitaM tasmAdyathAniShTasukhaM tathA .. 13\-230\-11 (90446) tato duHkhaM hi sumahadamAnuShamiti smR^itam . bhu~njate tatratatraiva duHkhaM duShkR^itakAriNaH .. 13\-230\-12 (90447) tatra duHkhamanirdeshyaM vahaddhoraM yathA tathA . pa~nchendriyairasambAdhAtpa~nchakaShTamiti smR^itam . bhu~njate tatratatraiva duHkhaM duShkR^itakAriNaH .. 13\-230\-13 (90448) amAnuShArhajaM duHkhaM mahAbhUtaishcha bhu~njate . atighoraM chiraM kR^itvA mahAbhUtAni yAnti tam .. 13\-230\-14 (90449) pa~nch kaShTena hi samaM nAsti duHkhaM tathA param . duHkhasthAnamiti prAhuH pa~nchakaShTamiti priye .. 13\-230\-15 (90450) evaM tveteShu tiShThanti prANinoH duHkhabhAginaH . anye cha narakAH santi avIchipramukhAH priye .. 13\-230\-16 (90451) kroshantashcha rudantashcha vedanartA bhR^ishAturAH . kechidbhamantashcheShTante kechiddhAvanti chAturAH .. 13\-230\-17 (90452) AdhAvanto nivAryante shUlahastairyatastataH . rujArditAstR^iShAyuktAH prANinaH pApakAriNaH .. 13\-230\-18 (90453) yAvatpUrvakR^itaM tAvanna muchyante katha~nchana . krimibhirbhakShyamANAshcha vedanArtAstR^iShAnvitAH .. 13\-230\-19 (90454) saMsmarantaH svakaM pApaM kR^itamAtmAparAdhajam . shochantastatra tiShThanti yAvatpApakShayaM priye . evaM bhuktvA tu narakaM muchyante pApasaMkShayAt .. 13\-230\-20 (90455) umovAcha. 13\-230\-21x (7617) bhagavankatikAlaM te tiShThanti narakeShu vai .. 13\-230\-21 (90456) maheshvara uvAcha. 13\-230\-22x (7618) shatavarShasahasrANAmAdiM kR^itvA hi jantavaH. 13\-230\-22 (90457) tiShThanti narakAvAsAH pralayAntamiti sthitiH .. 13\-230\-22 (90458) umovAcha. 13\-230\-23x (7619) bhagavaMsteShu ke tatra tiShThantIti vada prabho .. 13\-230\-23 (90459) maheshvara uvAcha. 13\-230\-24x (7620) raurave shatasAhasraM varShANAmiti saMsthitiH. 13\-230\-24 (90460) mAnuShaghnAH kR^itaghnAshcha tathaivAnR^itavAdinaH .. 13\-230\-24 (90461) dvitIye dviguNaM kAlaM pachyante tAdR^ishA narAH . mahApAtakayuktAstu tR^itIye duHkhamApnuyuH .. 13\-230\-25 (90462) etAvanmAnuShasahaM paramanyeShu lakShyate .. 13\-230\-26 (90463) yakShA vidyAdharAshchaiva kAdraveyAshcha kiMnarAH . gandharvabhUtasa~NghAshcha teShAM pApayutA bhR^isham . chaturthe paripachyante tAdR^ishA narakAH smR^itAH .. chaturthe paritapyante yAvadyugaviparyayaH. 13\-230\-27 (90464) sahantastAdR^ishaM ghoraM pa~nchakaShTe tu yAdR^isham . tatrAsya chiraduHkhasya hyadhonyAnviddhi mAnuShAn .. 13\-230\-28 (90465) evaM te narakAnbhuktvA tatra kShapitakalmaShAH . narakebhyo vimuktAshcha jAyante kR^imijAtiShu .. 13\-230\-29 (90466) udbhedajeShu vA kechidatrApi kShINakalmaShAH . punareva prajAyante mR^igapakShiShu shobhane . mR^igapakShiShu tadbhuktvA labhante mAnuShaM padam .. 13\-230\-30 (90467) umovAcha. 13\-230\-31x (7621) nAnAjAtiShu kenaiva jAyante pApakAriNaH .. 13\-230\-31 (90468) maheshvara uvAcha. 13\-230\-32x (7622) tadahaM te pravakShyAmi yattvamichChasi shobhane . sarvadA.a.atmA karmavasho nAnAjAtiShu jAyate .. 13\-230\-32 (90469) yashcha mAMsapriyo nityaM kAkagR^idhnAnsa saMspR^ishet . surApaH satataM martyaH sUkaratvaM vrajedbhuvam .. 13\-230\-33 (90470) abhakShyabhakShaNo martyaH kAkajAtiShu jAyate . Atmaghno yo naraH kopAtpretajAtisu tiShThati .. 13\-230\-34 (90471) paishunyAtparivAdAchcha kukkuTatvamavApnuyAt . nAstikashchaiva yo mUrkho mR^igajAtiM sa gachChati .. 13\-230\-35 (90472) hiMsAvihArastu naraH krimikITeShu jAyate . atimAnayuto nityaM pretya gardabhatAM vrajet .. 13\-230\-36 (90473) agamyAgamanAchchaiva paradAraniShevaNAt . mUShikatvaM vrajenmartyo nAsti tatra vichAraNA .. 13\-230\-37 (90474) kR^itaghno mitraghAtI cha sR^igAlavR^ikajAtiShu . kR^itaghnaH putraghAtI cha sthAvareShvatha tiShThati .. 13\-230\-38 (90475) evamAdyashubhaM kR^itvA narA nirayagAminaH . tAMstAnbhAvAnprapadyante svakR^itasyaiva kAraNAt .. 13\-230\-39 (90476) evaMjAtiShu nirdeshyAH prANinaH pApakAriNaH . kathaMchitpunarutpadyi labhante mAnuShaM padam .. 13\-230\-40 (90477) bahushashchAgnisa~NkrAntaM lohaM shuchimayaM tathA . bahuduHkhAbhisantaptastathA.a.atmA shodhyate balAt . tasmAtsudurlabhaM cheti viddhi janmasu mAnuSham .. .. 13\-230\-41 (90478) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi triMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 230 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 231 .. shrIH .. 13\.231\. adhyAyaH 231 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNa pArvatIMprati shubhAshubhakarmaNAM mAnasikatvAdibhedena traividhyakathanapUrvakaM tattatphalanirUpaNam .. 1 .. tathA madyotpattikAraNAdikathanapUrvakaM tatpAnajadoShAdipratipAdanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha shUlapANe vR^iShadhvaja . shrutaM me paramaM guhyaM prasAdAtte varaprada .. 13\-231\-1 (90479) shrotuM bhUyo.ahamichChAmi prajAnAM hitakAraNAt . shubhAshubhamiti proktaM karma svasvaM samAsataH .. 13\-231\-2 (90480) tanme vistarato brUhi shubhAshubhavidha_iM prati . ashubhaM kIdR^ishaM karma prANino yannipAtayet .. 13\-231\-3 (90481) shubhaM vApi kathaM deva prajAnAmUrdhvadaM bhavet . etanme vada devesha shrotukAmA.asmi kIrtaya .. 13\-231\-4 (90482) maheshvara uvAcha. 13\-231\-5x (7623) tadahaM te pravakShyAmi tatsarvaM shR^iNu shobhane . sukR^itaM duShkR^itaM cheti dvividhaM karmavistaram .. 13\-231\-5 (90483) tayoryadduShkR^itaM karma tachcha sa~njAyate tridhA . manasA karmaNA vAchA buddhimohasamudbhavAt .. 13\-231\-6 (90484) manaHpUrvaM tu vA karma vartate vA~NmayaM tataH . jAyate vai kriyAyogamanu cheShTAkramaH priye .. 13\-231\-7 (90485) abhidroho.abhyasUyA cha parArtheShu cha vai spR^ihA . shubhAshubhAnAM martyAnAM vartanaM parivAritam .. 13\-231\-8 (90486) dharmakArye yadA.ashraddhA pApakarmaNi harShaNam . evamAdyashubhaM karma manasA pApamuchyate .. 13\-231\-9 (90487) anR^itaM yachcha paruShamabaddhavachanaM kaTu . asatyaM parivAdashcha pApametattu vA~Nmayam .. 13\-231\-10 (90488) agamyAgamanaM chaiva paradAraniShevaNam . vadhabandhaparikleshaiH paraprANopatApanam .. 13\-231\-11 (90489) chauryaM pareShAM dravyANAM haraNaM nAshanaM tathA . abhakShyabhakShaNaM chaiva vyasaneShvaviSha~NgatA .. 13\-231\-12 (90490) darpAtstambhAbhimAnAchcha pareShAmupatApanam . akAryANAM cha karaNamashauchaM pAnasevanam .. 13\-231\-13 (90491) dauHshIlyaM pApasamparke sAhAyyaM pApakarmaNi . adharmyamayashasyaM cha kAryaM tasya niShevaNam . evamAdyashubhaM chAnyachChArIraM pApamuchyate .. 13\-231\-14 (90492) mAnasAdvA~NmayaM pApaM vishiShTamiti lakShyate . vA~NmayAdapi vai pApAchChArIraM gaNyate bahu .. 13\-231\-15 (90493) evaM pApayutaM karma trividhaM pAtayennaram . parApakArajananamatyantaM pAtakaM smR^itam .. 13\-231\-16 (90494) trividhaM tatkR^itaM pApaM kartAraM pApakaM nayet . pAtakaM chApi yatkarma karmaNA buddhipUrvakam .. 13\-231\-17 (90495) sApadeshamavashyaM tatkartavyamiti tatkR^itam . katha~nchittatkR^itamapi kartA tena sa lipyate .. 13\-231\-18 (90496) avashyaM pApadeshena pratihR^inyeta kAraNam .. 13\-231\-19 (90497) umovAcha. 13\-231\-20x (7624) bhagavanpApakaM karma yathA kR^itvA na lipyate .. 13\-231\-20 (90498) maheshvara uvAcha. 13\-231\-21x (7625) yo naro.anaparAdhI cha svAtmaprANasya rakShaNAt . shatrumudyatashastraM vA pUrvaM tena hatopi vA . pratihanyAnnaro hiMsyAnna sa pApena lipyate .. 13\-231\-21 (90499) chorAdadhikasaMtrastastatpratIkAracheShTayA . yaH prajaghnannaro hanyAnna sa pApena lipyate .. 13\-231\-22 (90500) grAmArthaM bhartR^ipiNDArthaM dInAnugrahakAraNAt . vadhabandhaparikleshAnkurvanpApAtpramuchyate .. 13\-231\-23 (90501) durbhikShe chAtmavR^ittyarthamekAyatanagastathA . akAryaM vA.apyabhakShyaM vA kR^itvA papAnna lipyate 13\-231\-24 (90502) vidhireSha gR^ihasthAnAM prAyeNaivopadishyate . avAchyaM vA.apyakAryaM vA deshakAlavashena tu .. 13\-231\-25 (90503) buddhipUrva naraH kurvastatprayojanamAtrayA . ki~nchidvA lipyate pApairathavA na cha lipyate .. 13\-231\-26 (90504) evaM devi vijAnIhi nAsti tatra vichAraNA .. 13\-231\-27 (90505) umovAcha. 13\-231\-28x (7626) bhagavanpAnadoShAMshcha peyApeyatvakAraNam . etadichChAmyahaM shrotuM tanme vada maheshvara .. 13\-231\-28 (90506) maheshvara uvAcha. 13\-231\-29x (7627) hanta te kathayiShyAmi pAnotpattiM shuchismite .. 13\-231\-29 (90507) purA sarve.abhavanmartyA buddhimanto nayAnugAH . shuchayashcha shubhAchArAH sarve chonmanasaH priye .. 13\-231\-30 (90508) evaMbhUte tadA loke preShyakR^inna parasparam . preShyAbAvAnmanuShyANAM karmArambho nanAsha ha .. 13\-231\-31 (90509) ubhayorlokayornAshaM dR^iShTvA karmakShayAtprabhuH . yaj~nakarma kathaM loke varteteti pitAmahaH .. 13\-231\-32 (90510) Aj~nApayatsurAndevi mohayasveti mAnuShAn . tamasaH sAramuddhR^itya pAnaM buddhipraNAshanami . nyapAtayanmanuShyeShu pApadoShAvahaM priye .. 13\-231\-33 (90511) tadAprabhR^iti tatpAnAnmumuhurmAnavA bhuvi . kAryAkAryamajAnanto vAchyAvAchyaM guNAguNam .. 13\-231\-34 (90512) kechiddhasanti tatpItvA pravadanti tathA pare . nR^ityanti muditAH kechidgAyanti shubhAshubhAn. 13\-231\-35 (90513) kaliM te kurvate.abhIShTaM praharanti parasparam . kvachiddhAvanti sahasA praskhalanti patanti cha .. 13\-231\-36 (90514) ayuktaM bahu bhAShante yatra kvachana shobhane . nagnA vikShipya gAtrANi naShTaj~nAnA ivAsate .. 13\-231\-37 (90515) evaM bahuvidhAnbhAvAnkurvanti bhrAntachetanAH . ye pibanti mahAmohaM pAnaM pApayutA narAH .. 13\-231\-38 (90516) dhR^itiM lajjAM cha buddhiM cha pAnaM pItaM praNAshayet . tasmAnnarAH sambhavanti nirlajjA nirapatrapAH .. 13\-231\-39 (90517) buddhisatvaiH parikShINAstejohInA malAnvitAH . pItvApItvA tR^iShAyuktAH pAnapAH sambhavanti cha .. 13\-231\-40 (90518) pAnakAmAH pAnakathAH pAnakAlAbhikA~NkShiNaH . pAnArthaM karmavashyAste sambhavanti narAdhamAH .. 13\-231\-41 (90519) pAnakAmAstR^iShAyogAdbuddhisatvaparikShayAt . pAnadAnAM preShyakArAH pAnapAH sahasA.abhavan .. 13\-231\-42 (90520) tadAprabhR^iti vai loke dInaiH pAnavashairnaraiH . kArayanti cha karmANi buddhimantastu pAnapAH .. 13\-231\-43 (90521) kArutvamatha dAsatvaM preShyatAmetya pAnapAH . sarvakarmakarAshchAsanpashuvadrajjubandhitAH .. 13\-231\-44 (90522) pAnapastu surAM pItvA tadA buddhipraNAshanAt . kAryAkAryasya chAj~nAnAdyatheShTakaraNAtsvayam . viduShAmavidheyatvAtpApamevAbhipadyate .. 13\-231\-45 (90523) paribhUto bhavelloke madyapo mitrabhedakaH . sarvakAlamashuddhiM cha sarvabhakShastathA bhavet .. 13\-231\-46 (90524) vinaShTo j~nAtividvadbhyaH satataM kalibhAvagaH . paruShaM kaTukaM ghoraM vAkyaM vadati sarvashaH .. 13\-231\-47 (90525) gurUnativadenmattaH paradArAnpradharShayet . saMvidaM kurute shauNDerna shR^iNoti hitaM kvachit .. 13\-231\-48 (90526) evaM bahuvidhA doShAH pAnape santi shobhane . kevalaM narakaM yAnti nAsti tatra vichAraNA . tasmAttadvarjitaM sadbhiH pAnamAtmahitaiShibhiH .. 13\-231\-49 (90527) yadi pAnaM na varjeransantashchAritrakAraNAt . bhavedetajjagatsarvamamaryAdaM cha niShkriyam .. 13\-231\-50 (90528) tasmAdbuddherhi rakShArthaM sadbhiH pAnaM vivarjitam . iti te duShkR^itaM sarvaM kathitaM trividhaM priye .. .. 13\-231\-51 (90529) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekatriMshadadhikadvishatatamo.adyAyaH .. 231 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-231\-47 vinaShTo j~nAnavidvadbhya iti ~Na.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 232 .. shrIH .. 13\.232\. adhyAyaH 232 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNi pArvatIMprati sukR^itasya tredhA vibhajanena tallakShaNAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . vidhAnaM sukR^itasyApi bhUyaH shR^iNu shuchismite . prochyate tattridhA devi sukR^itaM cha samAsataH .. 13\-232\-1 (90530) yadauparamikaM chaiva sukR^itaM nirupadravam . tathaiva sopakaraNaM tAvatA sukR^itaM viduH .. 13\-232\-2 (90531) nivR^ittiH pApakarmabhyastadauparamikaM priye . manovAkkAyajA doShAH shR^iNu me varjanAchChubham .. 13\-232\-3 (90532) traividhyadoShoparame yastu doShavyapekShayA . sa hi prApnoti sakalaM sarvaduShkR^itavarjanAt .. 13\-232\-4 (90533) prathamaM varjayeddoShAnyugapatpR^ithageva vA . tathA dharmamavApnoti doShatyAgo hi duShkaraH . doShasAkalyasaMtyAgAnmunirbhavati mAnavaH .. 13\-232\-5 (90534) saukaryaM pasya dharmasya kAryArambhAdR^ite.api cha . AtmA cha labdhoparamo labhante sukR^itaM param .. 13\-232\-6 (90535) aho nR^ishaMsAH pachyante mAnuShAH svalpabuddhayaH . etAdR^ishaM na budhyante AtmAdhInaM na nirvyathAH .. 13\-232\-7 (90536) duShkR^itatyAgamAtreNa padamUrdhvaM hi labhyate .. 13\-232\-8 (90537) pApabhIrutvamAtreNa doShANAM parivarjanAt . sushobhano bhaveddevi krajurdharmavyapekShayA . ityauparamikaM devi kathitaM sukR^itaM tava .. 13\-232\-9 (90538) shrutvA cha vR^iddhasaMyogAdindriyANAM cha nigrahAt . santoShAchcha dhR^iteshchaiva shakyate doShavarjanam .. 13\-232\-10 (90539) tadeva dharmamityAhurdoShasaMyamanaM priye . yamadharmeNa dharmosti nAnyaH shubhataraH priye . yamadharmeNa yatayaH prApnuvantyuttamAM gatim .. 13\-232\-11 (90540) IshvarANAM prabhavatAM daridrANAM cha vai nR^iNAm . saphalo doShasaMtyAgo dAnAdapi shubhAdapi .. 13\-232\-12 (90541) tapo dAnaM mahAdevi doShamalpaM hi nirbharet . sukR^itaM yAmikaM choktaM vakShye nirupasAdhanam .. 13\-232\-13 (90542) sukhAbhisandhirlokAnAM satyaM shauchamathArjavam . vratopavAsaH prItishcha brahmacharyaM damaH shamaH .. 13\-232\-14 (90543) evamAdi shubhaM karma sukR^itaM niyamAshritam . shR^iNu teShAM visheShAMshcha kIrtayiShyAmi bhAmini .. 13\-232\-15 (90544) satyaM svargasya sopAnaM pArAvArasya nauriva . nAsti satyAtparaM dAnaM nAsti satyAtparaM tapaH .. 13\-232\-16 (90545) yathA shrutaM yathA dR^iShTamAtmanA yadyathA kR^itam . tathA tasyAvikAreNa vachanaM satyalakShaNam .. 13\-232\-17 (90546) yachChalenAbhisaMyuktaM satyarUpaM mR^iShaiva tat . satyameva pravaktavyaM pArAvaryaM vijAnatA .. 13\-232\-18 (90547) dIrghAyushcha bhavetsatyAtkulasantAnapAlakaH . lokasaMsthitipAlashcha bhavetsatyena mAnavaH .. 13\-232\-19 (90548) umovAcha. 13\-232\-20x (7628) kathaM sandhArayanmartyo vrataM shubhamavApnuyAt .. 13\-232\-20 (90549) maheshvara uvAcha. 13\-232\-21x (7629) pUrvamuktaM tu yatpApaM manovAkkAyakarmabhiH . vratavattasya saMtyAgastapovratamiti smR^itam .. 13\-232\-21 (90550) tyAjyaM vA yadi vA joShyamavrateni vR^ithA charan . tathA phalaM na labhate tasmAddharmaM vR^ithA charet .. 13\-232\-22 (90551) shuddhakAyo naro bhUtvA snAtvA tIrtha yathAvidhi . pa~nchabhUtAni chandrArkau saMdhye dharmayamau pitR^In .. 13\-232\-23 (90552) Atmanaiva tathA.a.atmAnaM nivedya vratavachcharet . vratamAmaraNAdvA.api kAlachChedena vA haret .. 13\-232\-24 (90553) shAkAdiShu vrataM kuryAttathA puShpaphalAdiShu . brahmacharyavrataM kuryAdupavAsavrataM tathA .. 13\-232\-25 (90554) evamanyeShu bahuShu vrataM kAryaM hitaiShiNA . vratabha~Ngo yathA na syAdrakShitavyaM tathA budhaiH . vratabha~Nge mahatpApamiti viddhi shubhekShaNe .. 13\-232\-26 (90555) auShadhArthaM yadaj~nAnAdgurUNAM vachanAdapi . anugrahArthaM bandhUnAM vratabha~Ngo na duShyate .. 13\-232\-27 (90556) vratApavargakAle tu daivabrAhmaNapUjanam . nareNa tu yathA viddhi kAryasiddhiM yathA.a.aptuyAt .. 13\-232\-28 (90557) umovAcha. 13\-232\-29x (7630) kathaM shauchavidhistatra tanme shaMsitumarhasi .. 13\-232\-29 (90558) maheshvara uvAcha. 13\-232\-30x (7631) bAhmamAbhyantaraM cheti dvividhaM shauchamiShyate . mAnasaM sukR^itaM yattachChauchamAbhyantaraM smR^itam .. 13\-232\-30 (90559) sadA.a.ahAravishuddhishcha kAyaprakShAlanaM cha yat . bAhyashauchaM bhavedetattathaivAchamanAdinA .. 13\-232\-31 (90560) mR^ichchaiva shuddhadeshasthA goshakR^inmUtrameva cha . dravyANi gandhayuktAni yAni puShTikarANi cha . etaiH sammArjayetkAyamambhasA cha punaH punaH .. 13\-232\-32 (90561) akShobhyaM yatprakIrNaM cha nityasrotaM cha yajjalam . prAyashastAdR^ishe majjedanyathA cha vivarjayet .. 13\-232\-33 (90562) tristrirAchamanaM shreShThaM niShphenairnirmalairjalaiH . tathA viNmUtrayoH shuddhiradbhirbahumR^idA bhavet . tathaiva jalasaMshuddhiryatsaMshuddhaM tu saMspR^ishet .. 13\-232\-34 (90563) shakR^itA bhUmishuddhiH syAllauhAnAM bhasmanA smR^itam . takShaNaM gharShaNaM chaiva dAravANAM vishodhanam .. 13\-232\-35 (90564) dahanaM mR^iNmayAnAM cha martyAnAM kR^ichChradhAraNam . sheShANAM devi sarveShAmAtapena jalena cha . brAhmaNAnAM cha vAkyena sadA saMshodhanaM bhavet .. 13\-232\-36 (90565) adR^iShTamadbhirnirNiktaM yachcha vAchA prashasyate . evamApadi saMshuddhirevaM shauchaM vidhIyate. 13\-232\-37 (90566) umovAcha. 13\-232\-38x (7632) AhArashuddhistu kathaM devadeva maheshvara .. 13\-232\-38 (90567) maheshvara uvAcha. 13\-232\-39x (7633) amAMsamadyamakledyamaparyuShitameva cha . atikaTvamlalavaNahanaM cha shubhagandhi cha .. 13\-232\-39 (90568) krimikeshamalairhInaM saMvR^itaM shuddhadarsham . evaMvidhaM sadAhAryaM devabrAhmaNasAtkR^itam .. 13\-232\-40 (90569) shrutamityeva tajj~neyamanyathA manyase.ashubham . grAmyAdAraNyakaiH siddhaM shreShThamityavadhAraya .. 13\-232\-41 (90570) atimAtragR^ihItAttu alpadattaM bhavechChuchi . yaj~nasheShaM haviHsheShaM pitR^isheShaM cha nirmalam . iti te kathitaM devi bhUyaH kiM shrotumichChasi .. .. 13\-232\-42 (90571) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvAtriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 232 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 233 .. shrIH .. 13\.233\. adhyAyaH 233 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNomAMprati mAMsabhakShaNAbhakShaNayordoShaguNakathanam .. 1 .. guruprashaMsanapUrvakaM tatpUjAdiphalakathanam .. 2 .. tathA tIrthasnAnopavAsAdiphalakathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhakShayantyapare mAMsaM varjayantyapare vibho . tanme vada mahAdeva bhakShyAbhakShyavinirNayam .. 13\-233\-1 (90572) maheshvara uvAcha. 13\-233\-2x (7634) mAMsasya bhakShaNe doSho yashchAsyAbhakShaNe guNaH . tadahaM kIrtayiShyAmi tannibodha yathAtatham .. 13\-233\-2 (90573) iShTaM dattamadhItaM cha kratavashcha sadakShiNAH . amAMsabhakShaNasyaiva kalAM nArhanti ShoDashIm .. 13\-233\-3 (90574) AtmArthaM yaH paraprANAnhisyAtsvAduphalepsayA . vyAlagR^idhrasR^igAlaishcha rAkShasaishcha samastu saH .. 13\-233\-4 (90575) yo vR^ithA nityamAMsAshI sa pumAnadhamo bhavet . tataH kaShTataraM nAsti svayamAhR^itya bhakShaNAt .. 13\-233\-5 (90576) svamAMsaM paramAMsena yo vardhayitumichChati . udvignavAsaM labhate yatrayatratropajAyate .. 13\-233\-6 (90577) saMChedanaM svamAMsasya yathA sa~njanayedrujam . tathaiva paramAMse.api veditavyaM vijAnatA .. 13\-233\-7 (90578) yastu sarvANi mAMsAni yAvajjIvaM na bhakShayet . sa svarge vipulaM sthAnaM labhate nAtra saMshayaH .. 13\-233\-8 (90579) yattu varShashataM pUrNaM tapyate paramaM tapaH . yachchApi varjayenmAMsaM samametanna vA samam .. 13\-233\-9 (90580) na hi prANaiH priyatamaM loke ki~nchana vidyate . tasmAtprANidayA kAryA yathAtmani tathA pare .. 13\-233\-10 (90581) sarve yaj~nA na tatkuryuH sarve devAshcha bhAmini . yo mAMsarasamAsvAdya punarmAsaM vivarjayet .. 13\-233\-11 (90582) ityevaM munayaH prAhurmAMsasyAbhakShaNe guNAH . evaM bahuguNaM devi nR^iNAM mAMsavivarjanam .. 13\-233\-12 (90583) na shaknuyAdyadA.atIya tyaktaM mAMsaM katha~nchana . puNyaM tanmAsamAtraM vA varjanIyaM visheShataH .. 13\-233\-13 (90584) na shaknuyAdapi tathA kaumudImAsameva cha . janmanakShatratithiShu sadA parvasu rAtriShu . varjanIyaM tathA mAMsaM paratri hitamichChatA. 13\-233\-14 (90585) ashaktaH kAraNAnmartyo bhoktumichChedvidhiM shR^iNu . aneni khAdanvidhinA kaluSheNa na lipyate .. 13\-233\-15 (90586) sUnAyAM cha gataprANAnkrItvA nyAyena bhAmini . brAhmaNAtithipUjArthaM bhoktavyaM hitamichChatA .. 13\-233\-16 (90587) bhaiShajyakAraNAdvyAdhau khAdanpApairna lipyate . pitR^isheShaM tathaivAshnanmAMsaM nAshubhamR^ichChati .. 13\-233\-17 (90588) umovAcha. 13\-233\-18x (7635) gurupUjA kathaM deva kriyate dharmachAribhiH .. 13\-233\-18 (90589) maheshvara uvAcha. 13\-233\-19x (7636) gurupUjAM pravakShyAmi yathAvattava shobhane . kR^itaj~nAnAM paro dharma iti vedAnushAsanam .. 13\-233\-19 (90590) tasmAtsvaguravaH pUjyAste hi pUrvopakAriNaH . gurUNAM cha garIyAMsastrayo lokeShu pUjitAH .. 13\-233\-20 (90591) upAdhyAyaH pitA mAtA saMpUjyAste visheShataH . ye piturbhrAtaro jyeShThA ye cha tasyAnujAstathA . pituH pitA cha sarve te pUjanIyAH pitA tathA .. 13\-233\-21 (90592) mAturyA bhaginI jyeShThA mAturyA cha yavIyasI . mAtAmahI cha dhAtrI cha sarvAstA mAtaraH smR^itAH .. 13\-233\-22 (90593) upAdhyAyasya yaH putro yashcha tasya bhavedguruH . R^itvigguruH pitA cheti guravaH samprakIrtitAH .. 13\-233\-23 (90594) jyeShTho bhrAtA narendrashcha mAtulaH shvaLashurastathA . bhayatrAtA cha bhartA cha guravaste prakIrtitAH .. 13\-233\-24 (90595) ityeSha kathitaH sAdhvi gurUNAM sarvasa~NgrahaH . anuvR^ittiM cha pUjAM cha teShAmapi nibodha me .. 13\-233\-25 (90596) ArAdhyA mAtApitarAvupAdhyAyastathaiva cha . kathaMchinnAvamantavyA nareNa hitamichChatA .. 13\-233\-26 (90597) yena prINanti pitarastena prItaH prajApatiH . yena prINAti chenmAtA prItAH syurdevamAtaraH .. 13\-233\-27 (90598) ye prINAtyupAdhyAyo brahmA tenAbhipUjitaH . aprIteShu punasteShu naro narakameti hi .. 13\-233\-28 (90599) gurUNAM vairanirbandho na kartavyaH katha~nchana . naraH svagurumaprItyA manasA.api na gachChati .. 13\-233\-29 (90600) na brUyAdvipriyaM teShAmaniShTaM na pravartayet . vigR^ihya na vadetteShAM samIpe spardhayA kvachit .. 13\-233\-30 (90601) yadyadichChanti te kartumasvatantrastadAcharet . vedAnushAsanasamaM gurushAsanamiShyate .. 13\-233\-31 (90602) kalahAMshcha vivAdAMshcha gurubhiH saha varjayet . kaitavaM parihAsAMshcha manyukAmAshrayAH kathAH .. 13\-233\-32 (90603) gurUNAM yo.anahaMvAdI karotyAj~nAmatandritaH . na tasmAtsarvamartyeShu vidyate puNyakR^ittamaH .. 13\-233\-33 (90604) asUyAmapavAdaM cha gurUNAM parivarjayet . teShAM priyahitAnveShI bhUtvA paricharetsadA .. 13\-233\-34 (90605) na tadyaj~naphalaM kuryAttapo vA.a.acharitaM mahat . yatkuryAtpuruShasyeha gurupUjA sadA kR^itA .. 13\-233\-35 (90606) anuvR^ittervinA dharmo nAsti sarvAshrameShvapi . tasmAtkShamAvR^itaH kShAnto guruvR^ittiM samAcharet .. 13\-233\-36 (90607) svamarthaM svasharIraM cha gurvarthe saMtyajedbudhaH . vivAdaM dhanahetorvA mohAdvA tairna rochayet .. 13\-233\-37 (90608) brahmacharyamahiMsA cha dAnAni vividhAni cha . gurubhiH pratiShiddhasya sarvametapArthakam .. 13\-233\-38 (90609) upAdhyAyaM pitaraM mAtaraM cha . ye.abhidruhyurmanasA karmaNA vA . teShAM pApaM bhrUNahatyAvishiShTaM tebhyo nAnyaH pApakR^idasti loke .. 13\-233\-39 (90610) umovAcha. 13\-233\-40x (7637) upavAsavidhiM tatra tanme shaMsitumarhasi .. 13\-233\-40 (90611) maheshvara uvAcha. 13\-233\-41x (7638) sharIramalashAntyarthamindriyochChoShaNAya cha . ekabhuktopavAsaistu dhArayante vrataM narAH .. 13\-233\-41 (90612) labhante vipulaM dharmaM tathA.a.ahAraparikShayAt . bahUnAmuparodhaM tu na kuryAdAtmakAraNAt .. 13\-233\-42 (90613) jIvopaghAtaM cha tathA sa jIvandhanya iShyate . tasmAtpuNyaM labhenmartyaH svayamAhArakarshanAt . tadgR^ihasthairyathAshakti kartavyamiti nishchayaH .. 13\-233\-43 (90614) upavAsArdite kAye ApadarshaM payo jalam . bhu~njanna pratighAtI syAdbrAhmNAnanumAnya cha .. 13\-233\-44 (90615) umovAcha. 13\-233\-45x (7639) brahmacharyaM kathaM deva rakShitavyaM vijAnatA .. 13\-233\-45 (90616) maheshvara uvAcha. 13\-233\-46x (7640) tadahaM te pravakShyAmi shR^iNu devi samAhitA .. 13\-233\-46 (90617) brahmacharyaM paraM shauchaM brahmacharyaM paraM tapaH . kevalaM brahmacharyeNi prApyate paramaM padam .. 13\-233\-47 (90618) sa~NkalpAddarshanAchchaiva tadyuktavachanAdapi . saMsparshAdatha saMyogAtpa~nchadhA rakShitaM vratam .. 13\-233\-48 (90619) vratavaddhAritaM chaiva brahmacharyamakalmaSham . nityaM saMrakShitaM tasya naiShThikAnAM vidhiyate . tadiShyate gR^ihasthAnAM kAlamuddishya kAraNam .. 13\-233\-49 (90620) janmanakShatrayogeShu puNyavAseShu parvasu . devatAdharmakAryeShu brahmacharyavrataM charet .. 13\-233\-50 (90621) brahmacharyavrataphalaM labheddAravratI sadA . shauchamAyustathA.a.arogyaM labhyate brahmachAribhiH .. 13\-233\-51 (90622) umovAcha. 13\-233\-52x (7641) tIrthacharyAvrataM deva kriyate dharmakA~NkShibhi . kAni tIrthAni lokeShu tanme shaMsitumarhasi .. 13\-233\-52 (90623) maheshvara uvAcha. 13\-233\-53x (7642) hanta te kathayiShyAmi tIrthasnAnavidhiM priye . pAvanArthaM cha shauchArthaM brahmaNA nirmitaM purA .. 13\-233\-53 (90624) yAstu loke mahAnadyastAH sarvAstIrthasaMj~nitAH . tAsAM prAksrotasaH shreShThAH sa~Ngamashcha parasparam . tAsAM sAgarasaMyogo variShThashcheti vidyate .. 13\-233\-54 (90625) tAsAmubhayataH kUlaM tatratatra manIShibhiH . devairvA sevitaM devi tattIrthaM paramaM smR^itam .. 13\-233\-55 (90626) samudrashcha mahAtIrthaM pAvanaM paramaM shubham . tasya kUlagatAstIrthA mahadbhishcha samAplutAH .. 13\-233\-56 (90627) srotasakAM parvatAnA cha joShitAnAM maharShibhiH . api kUpaM naTAkaM vA sevituM munibhiH priye .. 13\-233\-57 (90628) tattu tIrthamiti j~neyaM prabhAvAttu tapasvinAm . tadA prabhR^iti tIrthatvaM lebhe lokahitAya vai .. 13\-233\-58 (90629) evaM tIrthaM bhaveddevi tasya snAnavidhiM shR^iNu .. 13\-233\-59 (90630) janmanA vratabhUyiShTho gatvA tIrthAni kA~NkShayA . upavAsatrayaM kuryAdekaM vA niyamAnvitaH .. 13\-233\-60 (90631) puNyamAsevate kAle paurNamAsyAM yathAvidhi . bahireva shuchirbhUtvA tattIrthaM manmanA vishet .. 13\-233\-61 (90632) trirAplutya jalAbhyAse dattvA brAhmaNadakShiNAm . abhyarchya devAyatanaM tataH prAyAdyathAgatam .. 13\-233\-62 (90633) etadvidhAnaM sarveShAM tIrthaMtIrthamiti priye . samIpatIrthasnAnAttu dUratIrthaM supUjitam .. 13\-233\-63 (90634) AdiprabhR^itishuddhasya tIrthasnAnaM shubhaM bhavet . taporthaM pApanAshArthaM shauchArthaM tIrthagAhanam .. 13\-233\-64 (90635) evaM puNyeShu tIrtheShu tIrthasnAnaM shubhaM bhavet . etannaiyamikaM sarvaM sukR^itaM kathitaM tava .. .. 13\-233\-65 (90636) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmiparvaNi trayastriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 233 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 234 .. shrIH .. 13\.234\. adhyAyaH 234 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati dAnasya ShA~NguNyaptipAdanapUrvakaM tatphalakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . etadarthamavApnoti naraH pretya shubhekShaNe .. umovAcha. 13\-234\-1 (90637) lokasiddhaM tu yaddravyaM sarvasAdhAraNaM bhavet . tadadatsarvisAmAnyaM kathaM dharmaM labhennaraH . evaM sAdhAraNe dravye tasya svatvaM kathaM bhavet .. maheshvara uvAcha. 13\-234\-2 (90638) loke bhUtamayaM dravyaM sarvasAdhAraNaM tathA . tathaiva taddadanmartyo labhetpuNyaM sa tachChR^iNu .. 13\-234\-3 (90639) dAtA pratigrahItA cha deyaM sopakramaM tathA . deshakAlau cha yattvetaddAnaM Sha~NguNamuchyate . teShAM sampadvisheShAMshcha kIrtyamAnAnnibodha me .. 13\-234\-4 (90640) AdiprabhR^iti yaH shuddho manovAkkAyakarmabhiH . satyavAdI jitakrodhastvalubdho nAbhyasUyakaH. shruddhAvAnAstikashchaivaka evaM dAtA prashasyate .. 13\-234\-5 (90641) shudro dAnto jitakrodhastathA dInakulodbhavaH . shrutachAritrasampannastathA bahukalatravAn .. 13\-234\-6 (90642) pa~nchayaj~naparo nityaM nirvikArasharIravAn . etAnpAtraguNAnviddhi tAdR^ikpAtraM prashasyate .. 13\-234\-7 (90643) pitR^idevAgnikAryeShu tasya dattaM mahAphalam . yadyadarhati yo loke pAtraM tasya bhavechcha saH . muchyedApada Apanno yena pAtraM tadasya tu .. 13\-234\-8 (90644) annasya kShudhitaM pAtraM tR^iShitastu jalasya vai . evaM pAtreShu nAnAtvamiShyate puruShaM prati .. 13\-234\-9 (90645) jArashchorashcha ShaNDashcha hiMsraH samayabhedakaH . lokavighnakarAshchAnye varjitavyAH sarvashaH priye .. 13\-234\-10 (90646) paropaghAtAdyaddravyaM chauryAdvA labhyate nR^ibhiH . nirdayAllabhyate yachcha dhUrtabhAvena vai tathA .. 13\-234\-11 (90647) adharmAdarthamohAdvA bahUnAmuparodhanAt . yallabhyate dhanaM devi tadatyantavigarhitam .. 13\-234\-12 (90648) tAdR^ishena kR^itaM dharmaM niShphalaM viddhi bhAmini . tasmAnnyAyAgatenaiva dAtavyaM shubhamichChatA .. 13\-234\-13 (90649) yadyadAtmapriyaM nityaM tattaddeyamiti sthitiH . upakramamimaM viddhi dAtR^INAM paramaM hitam .. 13\-234\-14 (90650) pAtrabhUtaM tu dUrasthamabhigamya prasAdya cha . dAtA dAnaM tathA dadyAdyathA tuShyeta tena saH . eSha dAnavidha_iH shreShThaH samAhUya tu madhyamaH .. 13\-234\-15 (90651) pUrvaM cha pAtratAM j~nAtvA samAhUya nivedya cha . shauchAchamanasaMyuktaM dAtavyaM shraddhayA priye .. 13\-234\-16 (90652) yAchitR^INAM tu paramamAbhimukhyaM puraskR^itam . saMmAnapUrvaM sa~NgrAhyaM dAtavyaM deshakAlayo .. 13\-234\-17 (90653) apAtrebhyopi chAnyebhyo dAtavyaM bhUtimichChatA .. pAtrANi samparIkShyaiva dAtrA vai nAmamAtrayA. 13\-234\-18 (90654) atishaktayA paraM dAnaM yathAshakti tu madhyamam . tR^itIyaM chAparaM dAnaM nAnurUpamivAtmanaH .. 13\-234\-19 (90655) yathA sambhAShitaM pUrvaM dAtavyaM tattathaiva cha . puNyikShetreShu yaddattaM puNyakAleShu vA yathA . tachChobhanataraM viddhi gauravAddeshakAlayoH .. umovAcha. 13\-234\-20 (90656) yashcha puNyatamo deshastathA kAlashcha shaMsa me .. maheshvara uvAcha. 13\-234\-21 (90657) kurukShetraM mahAnanyo yashcha devarShisevitaH . girirvarashcha tIrthAni deshabhAgeShu pUjitaH . grahItumIpsito yatra tatra dattaM mahAphamal .. 13\-234\-22 (90658) sharadvasantakAlashcha puNyamAsastathaiva cha . shuklapakShashcha pakShANAM paurNamAsI cha parvasu .. 13\-234\-23 (90659) pitR^idaivatanakShatranirmalo divasastathA . tachChobhanataraM viddhi chandrasUryagrahe tathA .. 13\-234\-24 (90660) pratigrahIturyaH kAlo manasA kIrtitaH shubhe . evamAdiShTakAleShu dattaM dAnaM mahadbhavet .. 13\-234\-25 (90661) dAtA deyaM cha pAtraM cha upakramayutA kriyA . deshakAlaM tathA teShAM sampachChuddhiH prakIrtitA .. 13\-234\-26 (90662) yathaiva yugapatsampattatra dAnaM mahadbhavet .. 13\-234\-27 (90663) atyalpamapi yaddAnamebhiH ShaDbhirguNairyutam . bhUtvA.anantaM nayetsvargaM dAtAraM doShavarjitam .. 13\-234\-28 (90664) sumahadvA.api yaddAnaM guNairebhirvinAkR^itam . atyalpaphalaniryogamaphalaM vA phaloddhatam .. umovAcha. 13\-234\-29 (90665) evaMguNayutaM dAnaM dattaM cha phalatAM vrajet . tadasti chenmahaddeyaM tanme shaMsitumarhasi .. maheshvara uvAcha. 13\-234\-30 (90666) tadapyasti mahAbhAge narANAM bhAvadoShataH .. 13\-234\-31 (90667) kR^itvA dharmaM tu vidhivatpashchAttApaM karoti chet . shlAghayA vA yadi brUyAdvR^ithA saMsadiM yatkR^itam .. 13\-234\-32 (90668) prakalpayechcha manasA tatphalaM pretyabhAvataH . karma dharmakR^itaM yachcha satataM phalakA~NkShayA . etatkR^itaM vA dattaM vA paratra viphalaM bhavet .. 13\-234\-33 (90669) ete doShA vivarjyAshcha dAtR^ibhiH puNyakA~NkShibhiH . sanAtanamidaM vR^ittaM sadbhirAcharitaM tathA .. 13\-234\-34 (90670) anugrahAtpareShAM tu gR^ihasthAnAmR^iNaM hi tat . ityevaM mana Avishya dAtavyaM satataM budhaiH .. 13\-234\-35 (90671) evameva kR^itaM nityaM sukR^itaM tadbhavenmahat . sarvasAdhAraNaM dravyamevaM dattvA mahatphalam .. .. 13\-234\-36 (90672) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatustriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 234 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 235 .. shrIH .. 13\.235\. adhyAyaH 235 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## parameshvareNa pArvatIMprati annasvarNagobhUkanyAvidyAdAnAnAM mahimapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavankAni deyAni dharmamuddishya mAnavaiH . tAnyahaM shrotumichChAmi tanme shaMsitumarhasi .. 13\-235\-1 (90673) maheshvara uvAcha. 13\-235\-2x (7643) ajasraM dharmakAryaM cha tathA naimittikaM priye . annaM pratishrayo dIpaH pAnIyaM tR^iNamindhanam .. 13\-235\-2 (90674) sneho gandhashcha bhaiShajyaM tilAshcha lavaNaM tathA . evamAdi tathA.anyashcha dAnamAjasramuchyate .. 13\-235\-3 (90675) ajasradAnAtsatatamAjasramiti nishchitam . sAmAnyaM sarvavarNAnAM dAnaM shR^iNu samAhitA .. 13\-235\-4 (90676) annaM prANo manuShyANAmannadaH prANado bhavet . tasmAkadannaM visheSheNa dAtumichChati mAnavaH .. 13\-235\-5 (90677) brAhmaNAyAbhirUpAya yo dadyAdannamIpsitam . nidadhAti nidhiM shreShThaM so.anantaM pAralaukikam .. 13\-235\-6 (90678) shrAntamadhvaparishrAntamatithiM gR^ihamAgatam . archayIta prayatnena sa hi yaj~no varapradaH .. 13\-235\-7 (90679) kR^itvA tu pAtakaM karma yo dadyAdannamarthinAm . brAhmaNAnAM visheSheNa sopahanti svakaM tamaH .. 13\-235\-8 (90680) pitarastasya nandanti suvR^iShTyA karShakA iva . putro yasya tu pautro vA shrotriyaM bhojayiShyati .. 13\-235\-9 (90681) api chaNDAlashUdrANAmannadAnaM na garhate . tasmAtsarvaprayatnena dadyAdannamamatsaraH .. 13\-235\-10 (90682) kalatraM pIDayitvA.api poShayedatithInsadA . janmApi mAnuShe loke tadarthaM hi vidhIyate .. 13\-235\-11 (90683) annadAnAchcha lokAMstAnsampravakShyAmyanindite . bhavanAni prakAshante divi teShAM mahAtmanAm .. 13\-235\-12 (90684) anekashatabhaumAni sAntarjalavanAni cha . vaiDUryArchiHprakAshapani hemarUpyamayAni cha .. 13\-235\-13 (90685) nAnArUpANi saMsthAnAM nAnAratnamayAni cha . chandramaNDalashubhrANi ki~NkiNIjAlavanti cha .. 13\-235\-14 (90686) taruNAdityavarNAni sthAvarANi charANi cha . yatheShTabhakShyabhojyAni shayanAsanavanti cha .. 13\-235\-15 (90687) sarvakAmaphalAshchAtra vR^ikShA bhavanasaMsthitAH . vApyo bahvyashcha kUpAshcha dIrghikAshcha sahasrashaH .. 13\-235\-16 (90688) arujAni vishokAni nityAni vividhAni cha . bhavanAni vichitrANi prANadAnAM triviShTape .. 13\-235\-17 (90689) vivasvatashcha somasya brahmaNashcha prajApateH . vishanti lokAMste nityaM jagatyannodakapradAH .. 13\-235\-18 (90690) tatra te suchiraM kAlaM vihR^ityApsarasAM gaNaiH . jAyante mAnuShe loke sarvakalyANasaMyutAH .. 13\-235\-19 (90691) balasaMhananopetA nIrogAshchirajIvinaH . kulInA matimantashcha bhavantyannapradA narAH .. 13\-235\-20 (90692) tasmAdannaM visheSheNa dAtavyaM bhUtimichChatA . sarvakAlaM cha sarvasya sarvatra cha sadaiva cha .. 13\-235\-21 (90693) suvarNadAnaM paramaM svargyaM svastyayanaM mahat . tasmAtte varNayiShyAmi yathAvadanupUrvashaH .. 13\-235\-22 (90694) api pApakR^itaM krUraM dattaM rukmaM prakAshayet .. 13\-235\-23 (90695) suvarNaM ye prayachChanti shrotribhebhyaH suchetasaH . devatAste tarpayanti samastA iti vaidikam .. 13\-235\-24 (90696) agnirhi devatAH sarvAH suvarNaM chAgniruchyate . tasmAtsuvarNadAnena tR^iptAH syuH sarvadevatAH .. 13\-235\-25 (90697) agnyabhAve tu kurvanti vahnisthAneShu kA~nchanam . tasmAtsuvarNadAtAraH sarvAnkAmAnavApnuyuH .. 13\-235\-26 (90698) Adityasya hutAshasya lokAnnAnAvidhA~nshubhAn . kA~nchanaM sampradAyAshu pravishanti na saMshayaH .. 13\-235\-27 (90699) ala~NkAraM kR^itaM chApi kevalAnpravishiShyate . sauvarNairbrAhmaNaM kAle tairala~NkR^itya bhojayet .. 13\-235\-28 (90700) ya etatparamaM dAnaM dattvA sauvarNamadbhutam . dyutiM medhAM vapuH kIrtiM punarjAte labeddhruvam .. 13\-235\-29 (90701) tasmAtsvashaktyA dAtavyaM kA~nchanaM bhuvi mAnavaiH . na hyetasmAtparaM lokeShvanyatpApAtpramuchyate .. 13\-235\-30 (90702) ata UrdhvaM pravakShyAmi gavAM dAnamanindite . nahi gobhyaH paraM dAnaM vidyate jagati priye .. 13\-235\-31 (90703) lokAnsisR^ikShuNA pUrvaM gAvaH sR^iShTAH svayaMbhuvA . vR^ittyarthaM sarvabhUtAnAM tasmAttA mAtaraH smR^itAH .. 13\-235\-32 (90704) lokajyeShThA lokavR^ittyA pravR^ittA mayyAyattAH somaniShyandabhUtAH . saumyAH puNyAH prANadAH kAmadAshcha tasmAtpUjyAH puNyakAmairmanuShyaiH .. 13\-235\-33 (90705) dhenuM dattvA nibhR^itAM sushIlAM kalyANavatsAM cha payasvinIM cha . yAvanti romANi bhavanti tasyA\- stAvatsamAH svargaphalAni bhu~Nkte .. 13\-235\-34 (90706) prayachChate yaH kapilAM sachelAM sakAMsyadohAM kanakAgryashR^i~NgIm . putrAshcha pautrAMshcha kulaM cha sarva\- mAsaptamaM tArayate paratra cha .. 13\-235\-35 (90707) antarjAtAH krItakA dyUtalabdhAH . prANakrItAH sodakAshchaujasA vA . kR^ichChrotsR^iShTAH poShaNArthAgatAshcha dvArairetaistAH pralabdhAH pradadyAt .. 13\-235\-36 (90708) kR^isAya bahuputrAya shrotriyAyAhitAgnaye . pradAya nIrujAM dhenuM lokAnprApnotyanuttamAn .. 13\-235\-37 (90709) nR^ishaMsasya kR^itaghnasya lubdhasyAnR^itavAdinaH . havyakavyavyapetasya na dadyAdgAH katha~nchana .. 13\-235\-38 (90710) samAnavatsAM yo dadyAddhernuM vipre payasvinIm . suvR^ittAM vastrasaMChannAM somaloke mahIyate .. 13\-235\-39 (90711) samAnavatsAM yo dadyAtkR^iShNAM dhenuM payasvinIm . suvR^ittAM vastrasaMChannAM lokAnprApnotyapAMpateH .. 13\-235\-40 (90712) hiraNyavarNAM pi~NgAkShIM savatsAM kAMsyadohanAm . pradAya vastrasampannAM yAnti kaukaberasadmanaH .. 13\-235\-41 (90713) vAyureNusavarmAM cha savatsAM kAMsyadohanAm . pradAya vastrasampannAM vAyuloke mahIyate .. 13\-235\-42 (90714) samAnavatsAM yo dhenuM dattvA gaurIM payasvinIm . suvR^ittAM vastrasaMChannAmagniloke mahIyate .. 13\-235\-43 (90715) yuvAnaM balinaM shyAmaM shatena saha yUthapam . gavendraM brAhmaNendrAya bhUrishR^i~NgamalaMkR^itam .. 13\-235\-44 (90716) R^iShabhaM ye prayachChanti shrotriyANAM mahAtmanAm . aishvaryamabhijAyante jAyamAnAH punaHpunaH .. 13\-235\-45 (90717) gavAM mUtrapurIShANi nodvijena kadAchana . na chAsAM mAMsamashnIyAdgoShu bhaktaH sadA bhavet .. 13\-235\-46 (90718) grAsamuShTiM paragave dadyAtsaMvatsaraM shuchi . akR^itvA svayamAhAraM vrataM tatsArvakAmikam .. 13\-235\-47 (90719) gavAmubhayataH kAle nityaM svastyayanaM vadet . na chAsAM chintayetpApamiti dharmavido viduH .. 13\-235\-48 (90720) gAvaH pavitraM paramaM goShu lokAH pratiShThitAH . katha~nchinnAvamantavyA gAvo lokasya mAtaraH .. 13\-235\-49 (90721) tasmAdeva gavAM dAnaM vishiShTamiti kathyate . goShu pUjA cha bhaktishcha narasyAyuShyatAM vahet .. 13\-235\-50 (90722) ataHparaM pravakShyAmi bhUmidAnaM mahAphalam . bhUmidAnasamaM dAnaM loke nAstIti nishchayaH .. 13\-235\-51 (90723) gR^ihayukkShetrayugvA.api bhUmibhAgaH pradIyate . sukhabhogaM nirAkroshaM vAstupUrvaM prakalpya cha .. 13\-235\-52 (90724) grahItAramala~NkR^itya vastrapuShpAnulopanaiH . sabhR^ityaM saparIvAraM bhojayitvA yatheShTataH . yo dadyAddakShiNAM kAle triradbhirgR^ihyatAmiti .. 13\-235\-53 (90725) evaM bhUmyAM pradattAyAM shraddhayA vItamatsaraiH . yAvattiShThati sA bhUmistAvaddattaphalaM viduH .. 13\-235\-54 (90726) bhUmidaH svargamAruhya ramate shAshvatIH samAH . achalA hyakShayA bhUmiH sarvakAmAndudhukShati .. 13\-235\-55 (90727) yatki~nchitkurute pApaM puruSho vR^ittikarshitaH . api gokarNamAtreNa bhUmidAnana muchyate .. 13\-235\-56 (90728) suvarNaM rajataM vastraM maNimuktAvasUni cha . sarvametanmahAbhAge bhUmidAne pratiShThitam .. 13\-235\-57 (90729) bharturniH shreyase yuktAstyaktAtmAno raNe hatAH . brahmalokAya saMsiddhA nAtikrAmanti bhUmidam .. 13\-235\-58 (90730) halakR^iShTAM mahIM dadyAtsarvabIjaphalAnvitAm . sukUpasharaNAM vA.api sA bhavetsarvakAmadA .. 13\-235\-59 (90731) niShpannasasyAM pR^ithivIM yo dadAti dvijanmanAm . vimuktaH kaluShaiH sarvaiH shakalokaM sa gachChati .. 13\-235\-60 (90732) yathA janitrI kShIreNi svaputramabhivardhayet . evaM sarvaphalairbhUmirdAtAramabhivardhayet .. 13\-235\-61 (90733) brAhmaNaM vR^ittasampannamAhitAgniM shuchivratam . grAhayitvA nijAM bhUmiM na yAnti yamasAdanam .. 13\-235\-62 (90734) yathA chandramaso vR^iddhirahanyahani dR^ishyate . tathA bhUmeH kR^itaM dAnaM sasyesasye vivardhate .. 13\-235\-63 (90735) yathA bIjAni rohanti prakIrNAni mahItale . tathA kAmAH prarohanti bhUmidAnaguNArjitAH .. 13\-235\-64 (90736) pitaraH pitR^ilokasthA devatAshcha divi sthitAH . santarpayanti bhogaistaM yo dadAti vasundharAm .. 13\-235\-65 (90737) dIrghAyuShyaM varA~NgatvaM sphItAM cha shriyamuttamAm . paratra labhate martyaH sampradAya vasundharAm .. 13\-235\-66 (90738) etatsarvaM mayoddiShTaM bhUmidAnasya yatphalam . shraddadhAnairnarairnityaM shrAvyametatsanAtanam .. 13\-235\-67 (90739) ataH paraM pravakShyAmi kanyAdAnaM yathAvidhi . kanyA deyA mahAdevi pareShAmAtmanopi vA .. 13\-235\-68 (90740) kanyAM shuddhavratAchArAM kularUpasamanvitAm . yasmai ditsati pAtrAya tenApi bhR^ishakAmitAm .. 13\-235\-69 (90741) prathamaM tatsamAkalpya bandhubhiH kR^itanishchayaH . kArayitvA gR^ihaM pUrvaM dAsIdAsaparichChadaiH .. 13\-235\-70 (90742) gR^ihopakaraNaishchaiva pashudhAnyena saMyutAm . tadarthine tadarhAya kanyAM tAM samala~NkR^itAm .. 13\-235\-71 (90743) savivAhaM yathAnyAyaM prachachChedagnisAkShikam . vR^ittyAtIM yathA kR^itvA sadgR^ihe tau niveshayet .. 13\-235\-72 (90744) evaM kR^itvA vadhUdAnaM tasya dAnasya gauravAt . pretyabhAve mahIyeta svargaloke yathAsukham .. 13\-235\-73 (90745) punarjAtasya saubhAgyaM kulavR^iddhiM tathA.a.apnuyAt .. 13\-235\-74 (90746) vidyAdAnaM tathA devi pAtrabhUtAya vai dadat . pretyabhAve labhenmartyo medhAM vR^iddhiM dhR^itiM smR^itim .. 13\-235\-75 (90747) anurUpAya shiShyAya yashcha vidyAM prayachChati . yathoktasya pradAnasya phalamAnantyamashnute .. 13\-235\-76 (90748) dApanaM tvatha vidyAnAM daridrebhyo.arthavedanaiH . svayaM dattena tulyaM syAditi viddhi shubhAnane .. 13\-235\-77 (90749) evaM te kathitAnyeva mahAdAnAni mAnini . tvatpriyArthaM mayA devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-235\-78 (90750) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 235 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 236 .. shrIH .. 13\.236\. adhyAyaH 236 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNomAMprati tiladAnaprakAratatphalayoH kathanam .. 1 .. tathA jalAnnAdinAnAdAnaphalakathanam .. 2 .. tathA setukUpataTAkanirmApaNAdidharmaphalakathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha kathaM deyaM tilAnvitam . tasya tasya phalaM brUhi dattasya cha kR^itasya cha .. 13\-236\-1 (90751) maheshvara uvAcha. 13\-236\-2x (7644) tilakalpavidhiM devi tanme shR^iNu samAhitA .. 13\-236\-2 (90752) samR^iddhairasamR^iddhairvA tilA deyA visheShataH . tilAH pavitrAH pApaghnAH supuNyA iti saMsmR^itAH .. 13\-236\-3 (90753) nyAyatastu tilA~nshuddhAnsaMhR^ityAtha svashaktinaH . tilarAshiM punaH kuryAtparvAtAbhaM surasnakam . mahAntaM yadi vA stokaM nAnAdravyasamanvitam .. 13\-236\-4 (90754) suvarNarajatAbhyAM cha maNimuktApravAlakaiH . ala~NkR^itya yathAyogaM sapatAkaM savedikam . sabhUShaNaM savastraM cha shayanAsanasaMmitam .. 13\-236\-5 (90755) prAyashaH kaumudImAse paurNamAsyAM visheShataH . bhojayitvA cha vidhivadbrAhmNAnarhato bahUn .. 13\-236\-6 (90756) svayaM kR^itopavAsashcha vR^ittashauchasamanvitaH . dadyAtpradakShiNIkR^itya tilarAshiM sadakShiNam .. 13\-236\-7 (90757) ekasyApi bahUnAM vA dAtavyaM bhUtimichChatA . tasya dAnaphalaM devi agniShTomena saMyutam .. 13\-236\-8 (90758) kevalaM vA tilaireva bhUmau kR^itvA gavAkR^itim . savastrakaM saratnaM cha puMsA godAnakA~NkShiNA . tadarhAya pradAtavyaM tasya godAnataH phalam .. 13\-236\-9 (90759) sharAvAMstilasampUrNAnsahiraNyAnsachampakAn . nR^ipo.adadadbrAhmaNAya su puNyaphalabhAgbhavet .. 13\-236\-10 (90760) evaM tilamayaM deyaM nareNa hitamichChatA . nAnAdAnaphalaM bhUyaH shR^iNu devi samAhitA .. 13\-236\-11 (90761) balamAyuShyamArogyamannadAnAllabhennaraH . pAnIyadastu saubhAgyaM rasaj~nAnaM labhennaraH .. 13\-236\-12 (90762) vastradAnAdvapuHshobhAmala~NkAraM labhennaraH . dIpado buddhivaishadyaM dyutishobhAM labhennaraH .. 13\-236\-13 (90763) rAjapIDAvimokShaM tu Chatrado labhate phalam . dAsIdAsapradAnAttu bhavetkarmAntabhA~NnaraH . dAsIdAsaM cha vividhaM labhetpretya guNAnvitam .. 13\-236\-14 (90764) yAnAni vAhanaM chaiva tadarhAya dadannaraH . pAdarogaparikleshAnmuktaH shvasanavAhavAn . vichitra ramaNIyaM cha labhate yAnavAhanam .. 13\-236\-15 (90765) pratishrayapradAnaM cha tadarhAya tadichChate . varShAkAle tu rAtrau vA labhetpakShabalaM shubham .. 13\-236\-16 (90766) setukUpataTAkAnAM kartA tu labhate naraH . dIrghAyuShyaM cha saubhAgyaM tatA pretya gatiM shubhAM .. 13\-236\-17 (90767) vR^ikShasaMropako yastu ChAyApuShpaphalapradaH . pretyabhAve labhetpuNyamabhigamyo bhavennaraH .. 13\-236\-18 (90768) yastu sa~NkramakR^illoke nadIShu jalahAriNAm . labhetpuNyaphalaM pretya vyasanebhyo vimokShaNam .. 13\-236\-19 (90769) mArgakR^itsatataM martyo bhavetsantAnavAnnaraH . kAyadoShavimuktastu tIrthakR^itsatataM bhavet .. 13\-236\-20 (90770) auShadhAnAM pradAnAttu satataM kR^ipayA.anvitaH . bhavedvyAdhivihInashcha dIrghAyushcha visheShataH .. 13\-236\-21 (90771) anAthAnpoShayedyastu kR^ipaNAndhakapa~NgukAn . sa cha puNyaphalaM pretya labhate kR^ichChramokShaNam .. 13\-236\-22 (90772) vedagoShThAH shubhAH shAlA bhikShUNAM cha pratishrayam . yaH kuryAllabhate nityaM naraH pretya phalaM shubham .. 13\-236\-23 (90773) prAsAdavAsaM vividhaM yakShashobhAM labhetpunaH . vividhaM vividhAkAraM bhakShyabhojyaguNAnvitam .. 13\-236\-24 (90774) ramyaM taM daivagovATaM yaH kuryAllabhate naraH . pretya bhAve shubhAM jAtiM vyAdhimokShaM tathaiva cha .. 13\-236\-25 (90775) evaM nAnAvidhaM dravyaM dAnakartA labhetphalam .. 13\-236\-26 (90776) umovAcha. 13\-236\-27x (7645) kR^itaM dattaM yathA yAvattasya tallabhate phalam . etanme devadevesha tatra kautUhalaM mahat .. 13\-236\-27 (90777) maheshvara uvAcha. 13\-236\-28x (7646) pretyibhAve shR^iNu phalaM dattasya cha kR^itasya cha . dAnaM Sha~NguNayuktaM tu tadarhAya yathAvidhiH . yathAvibhavato dAnaM dAtavyamiti mAnavaiH .. 13\-236\-28 (90778) buddhimAyuShyamArogyaM balaM bhAgyaM tathA.a.agamam . rUpeNa saptadhA bhUtvA mAnuShyaM phalati dhruvam .. 13\-236\-29 (90779) idaM dattamidaM deyamityevaM phalakA~NkShayA . yaddattaM tattadeva syAnna tu ki~nchana labhyate .. 13\-236\-30 (90780) dhruvaM devyattame dAnaM madhyame tvadhamaM phalam .. .. 13\-236\-31 (90781) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTtriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 236 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-236\-10 sahiraNyAnsavastrakAniti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 237 .. shrIH .. 13\.237\. adhyAyaH 237 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati yaj~naprashaMsanam .. 1 .. tathA devAnAM pUjAdiphalakathanam .. 2 .. tathA devAnAM manuShyachintitavij~nAnasAmarthyakathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavandevadevesha vishiShTaM yaj~namuchyate . laukikaM vaidikaM chaiva tanme shaMsitumarhasi .. 13\-237\-1 (90782) maheshvara uvAcha. 13\-237\-2x (7647) devatAnAM tu pUjA yA yaj~neShveva samAhitA . yaj~nA vedeShvadhItAshcha vedA brAhmaNasaMyutAH .. 13\-237\-2 (90783) idaM tu sakalaM divyaM divi vA bhuvi vA priye . yaj~nArthaM viddhi tatsR^iShTaM lokAnAM hitakAmyayA .. 13\-237\-3 (90784) evaM vij~nAya tatkartA sadAraH satataM dvijaH . pretyabhAve labhellokAnbrahmakarmasamAdhinA .. 13\-237\-4 (90785) brAhmaNeShveva tadbrahma nityaM devi samAhitam . tasmAdviprairyathAshAstraM vidhidR^iShTena karmaNA .. 13\-237\-5 (90786) yaj~nakarmi kR^itaM sarvaM devatA abhitarpayet . brAhmaNAH kShatriyAshchaiva yaj~nArthaM prAyashaH smR^itAH .. 13\-237\-6 (90787) agniShTomAdibhiryaj~nairvedeShu parikalpitaiH . sushuddhairyajamAnaischa R^itvigbhishcha yathAvidhiH . shuddhairdravyopakaraNairyaShTavyamiti nishchayaH .. 13\-237\-7 (90788) tathA kR^iteShu yaj~neShu devAnAM toShaNaM bhavet . tuShTeShu sarvadeveShu yajvA yaj~naphalaM labhet .. 13\-237\-8 (90789) devAH santoShitA yaj~nairlokAnsaMvardhayantyuta . ubhayorlokayorbhUtirdevi yaj~ne pradR^ishyate .. 13\-237\-9 (90790) tasmAdyajvA divaM gatvA amaraiH saha modate . nAsti yaj~nasamaM dAnaM nAsti yaj~nasamo nidhiH .. 13\-237\-10 (90791) sarvadharmasamuddesho devi yaj~ne samAhitaH . eShA yaj~nakR^itA pUjA laukikImaparAM shR^iNu .. 13\-237\-11 (90792) devasatkAramuddishya kriyate laukikotsavaH .. 13\-237\-12 (90793) devagoShThe.adhisaMskR^itya chotsavaM yaH karoti vai . yAgAndevopahArAMshcha shuchirbhUtvA yathAvidhi . devAnsantoShayitvA sa devi dharmamavApnuyAt .. 13\-237\-13 (90794) gandhamAlyaishcha vividhaiH paramAnnena dhUpanaiH . bahvIbhiH stutibhishchaiva stuvadbhiH prayatairnaraiH .. 13\-237\-14 (90795) nR^ittairvAdyaishcha gAndharvairanyairdR^iShTivilobhanaiH . devasatkAramuddishya kurvate ye narA bhuvi .. 13\-237\-15 (90796) teShAM bhaktikR^itenaiva satkAreNaiva pUjitAH . tenaiva toShaM saMyAnti devi devAstriviShTape .. 13\-237\-16 (90797) mAnuShaishchopakArairvA shuchibhiH satparAyaNaiH . brahmacharyaparairetatkR^itaM dharmaphalaM labhet .. 13\-237\-17 (90798) kevalaiH stutibhirdevi gandhamAlyasamAhitaiH . prayataiH shuddhagAtraistu shuddhadeshe supUjitAH . santoShaM yAnti te devA bhaktaiH sampUjitAstathA .. 13\-237\-18 (90799) devAnsantoShayitvaiva devi dharmamavApnuyAt .. 13\-237\-19 (90800) umovAcha. 13\-237\-20x (7648) triviShTapasthA vai bhUmau devA mAnuShacheShTitam . kathaM j~nAsyanti vidhivattanme shaMsitumarhasi .. 13\-237\-20 (90801) maheshvara uvAcha. 13\-237\-21x (7649) tadahaM tepravakShyAmi yathA tairvidyate priye . prANinAM tu sharIreShu antarAtmA vyavasthitaH .. 13\-237\-21 (90802) AtmAnaM paramaM devamiti viddhi shubhekShaNe . AtmA manovyavasthAnAtsarvaM vetti shubhAshubham .. 13\-237\-22 (90803) Atmaiva devAstadvidyuravyagramanasA kR^itam . satAM manovyavasthAnAchChubhaM bhavati vai nR^iNAm .. 13\-237\-23 (90804) tasmAddevA.abhisampUjyA brAhmaNAnAM tathaiva cha . yaj~nAshcha dharmakAryANi gurupUjA cha shobhane .. 13\-237\-24 (90805) shuddhagAtrairvratayutaistanmayaistatparAyaNaiH . evaM vyavasthitairnityaM kartavyamiti nishchayaH .. 13\-237\-25 (90806) evaM kR^itvA shubhAkA~NkShI paratreha cha modate . anyathA mana Avishya kR^itaM na phalati priye . R^ite.api tu mano devi ashubhaM phalati dhruvam .. .. 13\-237\-26 (90807) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 237 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 238 .. shrIH .. 13\.238\. adhyAyaH 238 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati shrAddhavidhAnAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . pitR^imedhaH kathaM deva tanme shaMsitumarhasi . sarveShAM pitaraH pUjyAH sarvasampatpradAyinaH .. 13\-238\-1 (90808) maheshva uvAcha. 13\-238\-2x (7650) pitR^imedhaM pravakShyAmi yathAvattanmanA shR^iNu . deshakAlau vidhAnaM cha tatkriyAyAH shubhAshubham .. 13\-238\-2 (90809) lokeShu pitaraH pUjyA devatAnAM cha devatAH . shuchayo nirmalAH puNyA dakShiNAM dishamAshritAH .. 13\-238\-3 (90810) yathA vR^iShTiM pratIkShante bhUmiShThAH sarvajantavaH . pitarashcha tathA loke pitR^imedhaM shubhekShaNe .. 13\-238\-4 (90811) tasya deshAH kurukShetraM gayA ga~NgA sarasvatI . prabhAsaM puShkaraM cheti teShu dattaM mahAphalam .. 13\-238\-5 (90812) tIrthAni saritaH puNyA viviktAni vanAni cha . nadInAM pulinAnIti deshAH shrAddhasya pUjitAH .. 13\-238\-6 (90813) mAghaproShThapadau mAsau shrAddhakarmaNi pUjitau . pakShayoH kR^iShNapakShashcha pUrvapakShAtprashasyate .. 13\-238\-7 (90814) amAvAsyAM trayodashyAM navamyAM pratipatsu cha . tithiShvetAsu tuShyanti datteneha pitAmahAH .. 13\-238\-8 (90815) pUrvAhNe shuklapakShe cha rAtrau janmadineShu vA . yugmeShvahassu cha shrAddhaM na cha kurvIta paNDitaH .. 13\-238\-9 (90816) eSha kAlo mayA proktaH pitR^imedhasya pUjitaH . yasmiMshcha brAhmNaM pAtraM pashyetkAlaH sa cha smR^itaH .. 13\-238\-10 (90817) apA~NkteyA dvijA varjyA grAhyAste pa~NktipAvanAH . bhojayedyadi pApiShThA~nshrAddheShu narakaM vrajet .. 13\-238\-11 (90818) vR^ittashrutakulopetAnsakalatrAnguNAnvitAn . tadarhA~nshrotriyAnviddhi brAhmaNAnayujaH shubhe .. 13\-238\-12 (90819) etAnnimantrayodvidvAnpUrvedyuH prAtareva vA . tatra shrAddhakriyAM pashchAdArabheta yathAvidhi .. 13\-238\-13 (90820) trINi shrAddhe pavitrANi dauhitraH kutapastilAH . trINi chAtra prashaMsanti shauchamakrodhamatvarA .. 13\-238\-14 (90821) kutapaH kha~NgapAtraM cha kushA darbhAstilA madhu . kAlashAkaM gajachChAyA pavitraM shrAddhakarmasu .. 13\-238\-15 (90822) tilAnavakirettatra nAnAvarNAnsamantataH . ashuddhaM pitR^iyaj~nashcha tilaiH shudhyati shobhane .. 13\-238\-16 (90823) nIlakAShAyavastraM cha bhinnavarNaM navavraNam . hInA~NgamashuchiM vA.api varjayettatra dUrataH .. 13\-238\-17 (90824) kukkuTAMshcha varAhAMshcha nagnaM klIbaM rajasvalAm . AyasaM trapusIsaM cha shrAddhakarmaNi varjayet .. 13\-238\-18 (90825) mAMsaiH prINanti pitaro mudgamAShayavairiha . shasharauravamAMsena ShaNmAsaM tR^iptiriShyate .. 13\-238\-19 (90826) saMvatsaraM cha gavyena haviShA pAyasena cha . vArdhrINasasya mAMsena tR^iptirdvAdashavArShikI .. 13\-238\-20 (90827) AnantyAya bhaveddattaM kha~NgamAMsaM pitR^ikShaye . pAyasaM satilaM kShaudraM kha~NgamAMsena sammitam .. 13\-238\-21 (90828) mahAshakalino masyAshChAgo vA sarvalohitaH . kAlashAkamitItyeva tadAnantyAya kalpitam .. 13\-238\-22 (90829) sApUpaM sAmiShaM snigdhamAhAramupakalpayet . upakalpya tadAhAraM brAhmaNAnarchayettataH .. 13\-238\-23 (90830) shmashrukarmashiraH snAtAnsamAropyAsanaM kramAt . sugandhamAlyAbharaNaiH snagbhiretAnvibhUShayet .. 13\-238\-24 (90831) ala~NkR^ityopaviShTAMstAnpiNDAvApaM nivedayet .. 13\-238\-25 (90832) tataH prastIrya darbhANAM prastaraM dakShiNAmukham . tatsamIpe.agnimiddhvA cha svadhAM cha juhuyAttataH . samIpe tvagnIShomAbhyAM pitR^ibhyo juhuyAttadA .. 13\-238\-26 (90833) tathA darbheShu piNDAMstrInnirvapeddakShiNAmukhaH . apasavyamapA~NguShThaM nAmadheyapuraskR^itam .. 13\-238\-27 (90834) etena vidhinA dattaM pitR^INAmakShayaM bhavet . tato viprAnyathAshakti pUjayenniyataH shuchiH . sadakShiNaM sasambhAraM yathA tuShyanti te dvijAH .. 13\-238\-28 (90835) yatra tatkriyate tatra na jalpanna japenmithaH . niyamya vAchyaM dehaM cha shrAddhakarma samArabhet .. 13\-238\-29 (90836) tato nirvapane vR^itte tAnpiNDAMstadanantaram . brAhmaNo.agnirajo gaurvA bhakShayedapsu vA kShipet .. 13\-238\-30 (90837) patnIM vA madhyamaM piNDaM putrakAmo hi prAshayet . Adhatta pitaro garbhaM kumAraM puShkarasrajam .. 13\-238\-31 (90838) tR^iptAnutthApya tAnviprAnannasheShaM nivedayet . tachCheShaM bahubhiH pashchAtsabhR^ityo bhakShayennaraH .. 13\-238\-32 (90839) eSha proktaH samAsena pitR^iyaj~naH sanAtanaH . pitarastena tuShyanti kartA cha phalamApnuyAt .. 13\-238\-33 (90840) ahanyahani vA kuryAnmAsemAse.athavA punaH . saMvatsaraM dviH kuryAchcha chaturvA.api svashaktitaH .. 13\-238\-34 (90841) dIrghAyushcha bhavetsvasthaH pitR^imedhena vA punaH . saputro bahubhR^ityashcha prabhUtadhanadhAnyavAn .. 13\-238\-35 (90842) shrAddhadaH svargamApnoti nirmalaM vividhAtmakam . apsarogaNasaMghuShTaM virajaskamanantaram .. 13\-238\-36 (90843) shrAddhAni puShTikAmA vai ye prakurvanti paNDitAH . teShAM puShTiM prajAM chaiva dAsyanti pitaraH sadA .. 13\-238\-37 (90844) dhanyaM yashasyamAyuShyaM svargyaM shatruvinAshanam . kulasandhArakaM cheti shrAddhamAhurmanIShiNaH .. 13\-238\-38 (90845) umovAcha. 13\-238\-39x (7651) bhagavandevadevesha mR^itAste bhuvi jantavaH . nAnAjAtiShu jAyante shIghraM karmavashAtpunaH .. 13\-238\-39 (90846) pitaraH svasti te tatra kathaM tiShThanti devavat . pitR^INAM katamo deshaH piNDAnashnanti vai katham .. 13\-238\-40 (90847) anne datte mR^itAnAM tu kathamApyAyanaM bhavet . evaM mayA saMshayitaM bhagavanvaktumarhasi .. 13\-238\-41 (90848) nArada uvAcha. 13\-238\-42x (7652) etadviruddhaM pR^ichChantyAM rudrANyAM pariShadbhR^isham . babhUva sarvA muditA shrotuM hi paramaM hitam .. 13\-238\-42 (90849) maheshvara uvAcha. 13\-238\-43x (7653) sthAne saMshayitaM devi shR^iNu kalyANi tatvataH . guhyAnAM paramaM guhyaM hitAnAM paramaM hitam .. 13\-238\-43 (90850) yathA devagaNA devi tathA pitR^igaNAH priye . dakShiNasyAM dishi shubhe sarve pitR^igaNAH sthitAH .. 13\-238\-44 (90851) pretAnuddishya yA pUjA kriyate mAnuShairiha . tena tuShyanti pitaro na pretAH pitaraH smR^itAH .. 13\-238\-45 (90852) uttarasyAM yathA devA ramante yaj~nakarmabhiH . dakShiNasyAM tathA devi tuShyanti vividhairmakhaiH .. 13\-238\-46 (90853) dvividhaM kriyate karma havyakavyasamAshritam . tayorhavyakriyA devAnkavyamApyAyate pitR^In. 13\-238\-47 (90854) prasavyaM ma~Ngalairdravyairhavyakarma vidhIyate . apasavyamama~NgalyaiH kavyaM chApi vidhIyate .. 13\-238\-48 (90855) sadevAsuragandharvAH pitR^Inabhyarchayanti cha . ApyAyante cha te shrAddhaiH punarApyAyayanti tAn .. 13\-238\-49 (90856) aniShTA cha pitR^InpUrvaM yaH kriyAM prakaroti chet . rakShAMsi cha pishAchAshcha phalaM bhokShyanti tasya tat .. 13\-238\-50 (90857) havyakavyakriyAstasmAtkartavyA bhuvi mAnuShaiH . karmakShetraM hi mAnuShyaM tadanyatra na vidyate .. 13\-238\-51 (90858) kavyena santatirdR^iShTA havye bhUtiH pR^ithagvidhAH . iti te kathitaM devi devaguhyaM sanAtanam .. .. 13\-238\-52 (90859) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTatriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 238 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 239 .. shrIH .. 13\.239\. adhyAyaH 239 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati dAnatraividhyAttatphalatraividhyAdikathanam .. 1 .. tathA dAnaphalasya pa~nchavidhatvapratipAdanam .. 2 .. tathA nAnAdharmatatphalapratipAdanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . evaM kR^itasya dharmasya shrotumichChAmyahaM prabho . pramANaM phalamAnAnAM tanme shaMsitumarhasi .. 13\-239\-1 (90860) maheshvara uvAcha. 13\-239\-2x (7654) pramANakalpanAM devi dAnasya shR^iNu bhAmini .. 13\-239\-2 (90861) yatsArastu naro loke taddAnaM chottamaM smR^itam . sarvadAnavidhiM prAhustadeva bhuvi shobhane .. 13\-239\-3 (90862) prasthaM sAraM daridrasya shataM koTidhanasya cha . prasthasArastu tatprasthaM dadanmahadaShApnuyAt .. 13\-239\-4 (90863) koTisArastu tAM koTiM dadAnmahadavApnuyAt . ubhayaM tanmahattachcha phalenaiva samaM smR^itam .. 13\-239\-5 (90864) dharmArthakAmabhogeShu shaktyabhAvastu madhyamam . svadravyAdatihInaM tu taddAnamadhamaM smR^itam .. 13\-239\-6 (90865) shR^iNu dattasya vai devi pa~nchadhA phalakalpanAm . AnantyaM cha mahachchaiva samaM hInaM hi pAtakam .. 13\-239\-7 (90866) teShAM visheShaM vakShyAmi shR^iNu devi samAhitA . dustyajasya cha vai dAnaM pAtra Anantyamuchyate .. 13\-239\-8 (90867) dAnaM Sha~NguNayuktaM tu mahadityabhidhIyate . yathAshraddhaM tu vai dAnaM yathArhaM samamuchyate .. 13\-239\-9 (90868) guNatastu tathA hInaM dAnaM hInamiti smR^itam . dAnaM pAtakamityAhuH ShaDguNAnAM viparyaye .. 13\-239\-10 (90869) devaloke mahatkAlamAntyasya phalaM viduH . mahatastu tathA kAlaM svargaloke tu pUjyate .. 13\-239\-11 (90870) samasya tu tadA dAnaM mAnuShyaM bhogamAvahet . dAnaM niShphalamityAhurvihInaM kriyayA shubhe .. 13\-239\-12 (90871) athavA mlechChadesheShu tatra tatphalatAM vrajet . narakaM pretya tiryakShu gachChedashubhadAnataH .. 13\-239\-13 (90872) umovAcha. 13\-239\-14x (7655) ashubhasyApi dAnasya shubhaM syAchcha phalaM katham .. 13\-239\-14 (90873) maheshvara uvAcha. 13\-239\-15x (7656) manasA tatvataH shuddhamAnR^ishaMsyapuraHsaram . prItyA tu sarvadAnAni dattvA phalamavApnuyAt .. 13\-239\-15 (90874) rahasyaM sarvadAnAnAmetadviddhi shubhekShaNe . anyAni dharmakAryANi shR^iNu sadbhiH kR^itAni cha .. 13\-239\-16 (90875) ArAmadevagoShThAni saMkramAH kUpa eva cha . govATashcha taTAkashcha sabhA shAlA cha sarvashaH .. 13\-239\-17 (90876) pAShaNDAvasathashchaiva pAnIyaM gotR^iNAni cha . vyAdhitAnAM cha bhaiShajyamanAthAnAM cha poShaNam .. 13\-239\-18 (90877) anAthashavasaMskArastIrthamArgavishodhanam . vyasanAbhyavapattishcha sarveShAM cha svashaktitaH .. 13\-239\-19 (90878) etatsarvaM samAsena dharmakAryamiti smR^itam . tatkartavyaM manuShyeNa svashaktyA shraddhayA shubhe .. 13\-239\-20 (90879) pretyabhAve labhetpuNyaM nAsti tatra vichAraNA . rUpaM saubhAgyamArogyaM balaM saukhyaM labhennaraH . svargo vA mAnuShe vA.api taistairApyAyate hi saH .. 13\-239\-21 (90880) umovAcha. 13\-239\-22x (7657) bhagavanlokapAlesha dharmastu katibhedakaH . dR^ishyate paritaH sadbhistanme shaMsitumarhasi .. 13\-239\-22 (90881) maheshvara uvAcha. 13\-239\-23x (7658) shR^iNu devi samuddeshAnnAnAtvaM dharmasa~NkaTe . dharmA bahuvidhA loke shrutibhedamukhodbhavAH .. 13\-239\-23 (90882) smR^itidharmashcha bahudhA sadbhirAchAra iShyate .. 13\-239\-24 (90883) deshadharmAshcha dR^ishyante kuladharmAstathaiva cha . jAtidharmAshcha vai dharmA gaNadharmAshcha shobhane .. 13\-239\-25 (90884) sharIrakAlavaiShamyAdApaddharmashcha dR^ishyate . etaddharmasya nAnAtvaM kriyate lokavAsibhiH .. 13\-239\-26 (90885) kAraNAttatratatraiva phalaM dharmasya cheShyate . tatkAraNasamAyoge labhetkurvanphalaM naraH .. 13\-239\-27 (90886) anyathA na labhetpuNyamatadarhaH samAvishet . evaM dharmasya nAnAtvaM phalaM kurvalla.NbhennaraH .. 13\-239\-28 (90887) shrautasmArtastu dharmANAM prAkR^ito dharma uchyate . iti te kathitaM devi bhUyaH shrotuM kimichChasi .. .. 13\-239\-29 (90888) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 239 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 240 .. shrIH .. 13\.240\. adhyAyaH 240 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati bhadrAshvaketumAlAdikhaNDAnAM sukR^itinAM bhogasthAnatvAdipratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavansarvabhUtesha puramardana sha~Nkara . shrutaM pApakR^itAM duHkhaM yamaloke varaprada .. 13\-240\-1 (90889) shrotumichChAmyahaM deva nR^iNAM sukR^itakarmaNAm . kathaM te bhu~njate bhogAnsvargaloke maheshvara .. 13\-240\-2 (90890) kathitAH kIdR^ishA lokA nR^iNAM sukR^itakAriNAm . etanme vada devasha shrotuM kautUhalaM hi me .. 13\-240\-3 (90891) maheshvara uvAcha. 13\-240\-4x (7659) shR^iNu kalyANi tatsarvaM yattvamichChasi shobhane . vividhAH puNyalokAste karmakarmaNyatAM gatAH .. 13\-240\-4 (90892) meruM hi kanakAtmAnaM paritaH sarvatodisham . bhadrAshchaH ketumAlashcha uttarAH kuravastathA .. 13\-240\-5 (90893) jambUvanAdayaH svargA ityete karmavarjitAH . teShu bhUtvA svayaMbhUtAH pradR^ishyate yatastataH .. 13\-240\-6 (90894) yojanAnAM sahasraM cha ekaikaM mAnamAtrayA . nityaM puShpaphalopetAstatra vR^ikShAH samantataH .. 13\-240\-7 (90895) AsaktavastrAbharaNAH sarve kanakasannibhAH . dvirephAshchANDajAstatra pravAlamaNisannibhAH . vichitrAshcha manoj~nAshcha kUjitaiH shobhayanti tAn .. 13\-240\-8 (90896) kusheshayavanachChannA nalinyashcha manoramAH . tatra vAntyanilA nityaM divyagandhasukhAvahAH .. 13\-240\-9 (90897) sarve chAmlAnamAlyAshcha virajombarasaMvR^itAH . evaM bahuvidhA devi divyabhogAH sukhAvahAH .. 13\-240\-10 (90898) striyashcha puruShAshchaiva sarve sukR^itakAriNaH . ramante tatra chAnyonyaM kAmarAgasamanvitAH .. 13\-240\-11 (90899) manoharA mahAbhAgAH sarve lalitakuNDalAH . evaM tatra sthitA martyAH pramadAH priyadarshanAH .. 13\-240\-12 (90900) nAnAbhAvasamAyuktA yauvanasthAH sadaiva tu . yuvatyaH kalpitAstatra kAmajA lalitAstathA .. 13\-240\-13 (90901) manonukUlA madhurA bhoginAmupakalpitAH . pramadAshchodbhavantyeva svargaloke yathA tathA .. 13\-240\-14 (90902) evaMvidhAH striyashchAtra puruShAshcha parasparam . ramante chendriyaiH svasthai sharIrairbhogasaMskR^itaiH .. 13\-240\-15 (90903) kAmaharShaguNAbhyastA nAnye krodhAdayaH priye . kShutpipAsA na chAstyatri gAtrakleshAshcha shobhane .. 13\-240\-16 (90904) sarvato ramaNIyaM cha sarvatra kusumAnvim . yAvatpuNyaphalaM tAvaddR^ishyante bahusa~NgatAH . nirantaraM bhogayutA ramante svargavAsinaH .. 13\-240\-17 (90905) tatra bhogAnyathAyogaM bhuktvA puNyakShayAtpunaH . nashyanti jAyamAnAste sharIraiH sahasA priye .. 13\-240\-18 (90906) svargalokAtparibhraShTAH jAyante mAnuShe punaH . pUrvapuNyAvasheSheNa vishiShTAH sambhavanti te .. 13\-240\-19 (90907) eShA svargagatiH proktA pR^ichChantyAstava bhAmini . ata UrdhvaM padAnyaShTau sukarmANi shR^iNu priye . bhogayuktAni puNyAni uchChritAni parasparam .. 13\-240\-20 (90908) vidyAdharAH kimpuruShA yakShagandharvakinnarAH . apsarodAnavA devA yathAkramamudAhR^itAH .. 13\-240\-21 (90909) teShu sthAneShu jAyante prANinAH puNyakarmaNaH . teShAmapi cha ye lokAH svargalokopamAH smR^itAH .. 13\-240\-22 (90910) svargavattatra te bhogAnbhu~njate cha ramanti cha . rUpasatvabalopetAH sarve dIrghAyuShastathA .. 13\-240\-23 (90911) teShAM sarvakriyArambho mAnuSheShviva dR^ishyate . atimAnuShamaishvaryamatra mAyAbalAtkR^itam .. 13\-240\-24 (90912) jarAprasUtimaraNaM teShu sthAneShu dR^ishyate . guNA doShAshcha santyatra AkAshagamanaM tathA .. 13\-240\-25 (90913) antardhAnaM balaM sattvamAyushcha chirajIvitam . tapovisheShajjAyante yathA karmNi bhAmini .. 13\-240\-26 (90914) devaloke pravR^ittistu teShAmeva vidhIyate . na tathA devaloko hi tadvishiShTAH surAH smR^itAH ..i 13\-240\-27 (90915) tatra bhogamanirdeshyamamR^itatvaM cha vidyate . vimAnagamanaM nityamapsarogaNasevitam .. 13\-240\-28 (90916) evamanyachcha tatkarma devatAbhyo vishiShyate . pratyakShaM tava tatsarvaM devaloke pravartanam .. 13\-240\-29 (90917) tasmAnna varNaye devi viditaM cha tvayA shubhe . tatsarvaM sukR^itaireva prApyate chottamaM padam .. .. 13\-240\-30 (90918) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 240 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 241 .. shrIH .. 13\.241\. adhyAyaH 241 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati prANinAM shubhAshubhatvanishchAyakali~Ngakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . mAnuSheShveva jIvatsu gatirvij~nAyate na vA . yathA shubhagatirjIvo nAsau tvashubhabhAgiti .. 13\-241\-1 (90919) etadichChAmyahaM shrotuM tanme shaMsitumarhasi .. 13\-241\-2 (90920) maheshvara uvAcha. 13\-241\-3x (7660) tadahaM te pravakShyAmi jIvitaM vidyate yathA . dvividhAH prANino loke daivamAsuramAshritAH .. 13\-241\-3 (90921) manasA karmaNA vAchA pratikalA bhavanti ye . tAdR^ishAnAsurAnviddhi martyAste narakAlayAH .. 13\-241\-4 (90922) hiMsrAshchorAshcha dhUrtAshcha paradArAbhimarshakAH . nIchakarmaratA ye cha shauchama~NgalavarjitAH .. 13\-241\-5 (90923) shuchividveShiNaH pApA lokachAritradUShakAH . evaM yuktasamAchArA jIvanto narakAlayAH .. 13\-241\-6 (90924) lokodvegakarAshchAnye pashavashcha sarIsR^ipAH . vR^ikShAH kaNTakino rUkShAstAdR^ishAnviddhi chAsurAn .. 13\-241\-7 (90925) aparAndevapakShAMstu shR^iNu devi samAhitA .. 13\-241\-8 (90926) manovAkkarmabhirnityamanukUlA bhavanti ye . tAdR^ishAnamarAnviddhi te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-9 (90927) shauchArjavaparA dhIrAH parArthaM nAharanti ye . ye samAH sarvabhUteShu te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-10 (90928) bhayAdvA vR^ittihetorvA anR^itaM na vadanti ye . satyaM vadanti satataM te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-11 (90929) dhArmikAH shauchasampannAH shuklA madhuravAdinaH . nAkAryaM manasechChanti te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-12 (90930) svaduHkhamiva manyante pareShAM duHkhavedanam . daridrA api ye kechidyAchitAH prItipUrvakam . dadatyeva cha yatki~nchitte narAH svargagAminaH .. 13\-241\-13 (90931) AstikA ma~NgalaparAH satataM vR^iddhasevinaH . puNyakarmaparA nityaM te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-14 (90932) vratino dAnashIlAshcha dharmashIlAshcha mAnavAH .. R^ijavo mR^idavo nityaM te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-15 (90933) gurushushrUShaNaparA devabrAhmaNapUjakAH . kR^ijaj~nAH kR^itavidyAshcha te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-16 (90934) jitendriyA jitakrodhA jitamAnamadAH smR^itAH . lobhamAtsaryahInA ye te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-17 (90935) nirmA niraha~NkAraH sAnukroshAH svabandhuShu . dInAnukampino nityaM te narAH svargagAminaH .. 13\-241\-18 (90936) aihikena tu vR^ittena pAratramanumIyate . evaMvidhA narA loke jIvantaH svargagAminaH .. 13\-241\-19 (90937) yadanyachcha shubhaM loke prajAnugrahakAri cha . pashavashchaiva vR^ikShAshcha prajAnAM hitakAriNaH . tAdR^ishAndevapakShasthAniti viddhi shubhAnane .. 13\-241\-20 (90938) shubhAshubhaprayaM loke sarvaM sthAvaraja~Ngamam . daivaM shubhamiti prAhurAsuraM chAshubhaM priye .. .. 13\-241\-21 (90939) iti shrImanyahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 241 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 242 .. shrIH .. 13\.242\. adhyAyaH 242 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati prANinAM maraNasya svAbhAvikatvayatnasAdhyatvabhedena dvaividhyakathanapUrvakaM dvitIyasya yogAdinA sharIratyAgAdibhedena chAturvidhyakathanena tasya mahAphalahetutvakathanam .. 1 .. kAmakrodhAdinA sharIratyAgasya nakarabhogahetutvakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . bhagavanmAnuShAH kechitkAladharmamupasthitAH . prANamokShaM kathaM kR^itvA paratri hitamApnuyuH .. 13\-242\-1 (90940) maheshvara uvAcha. 13\-242\-2x (7661) hanta te kathayiShyAmi shR^iNu devi samAhitA . dvividhaM maraNaM loke svabhAvAdyatnatastathA .. 13\-242\-2 (90941) tayoH svabhAvaM nApAyaM yatnataH karaNodbhavam . etayorubhayordevi vidhAnaM shR^iNu shobhane .. 13\-242\-3 (90942) kalyAkalyasharIrasya yatnajaM dvividhaM smR^itam . yatnajaM nAma maraNamAtmatyAgo mumUrShayA .. 13\-242\-4 (90943) tatrAkalyasharIrasya jarA vyAdhishcha kAraNam . mahAprasthAnagamanaM tathA prAyopaveshanam . jalAvagAhanaM chaiva agnichityAM praveshanam .. 13\-242\-5 (90944) evaM chaturvidhaH prokta AtmatyAgo mumUrShatAm . eteShAM kramayogena vidhAnaM shR^iNu shobhane .. 13\-242\-6 (90945) svadharmayuktaM gArhasthyaM chiramUDhvA vidhAnataH . tatrAnR^iNyaM cha samprApya vR^iddho vA vyAdhito.api vA .. 13\-242\-7 (90946) darshayitvA svadaurbalyaM sarvAnevAnumAnya cha . sarvaM vihAya bandhUMshcha kramANAM bharaNaM tathA .. 13\-242\-8 (90947) dAnAni vidhivatkR^itvA dharmikAryarthamAtmanaH . anuj~nApya janaM sarvaM vAchA madhurayA bruvan .. 13\-242\-9 (90948) ahataM vastramAchChAdya baddhvA tatkusharajjunA . upaspR^ishcha pratij~nAya vyavasAyapurasaram .. 13\-242\-10 (90949) parityajya tato grAmyaM dharmaM kuryAdyathepsitam . mahAprastAnamichChechchetpratiShThetottarAM disham .. 13\-242\-11 (90950) bhUtvA tAvannirAhAro yAvatprANavimokShaNam . cheShTAhAnau shayitvA.api tanmanAH prANamutsR^ijet . evaM puNyakR^itAM lokAnamalAnpratipadyate .. 13\-242\-12 (90951) prAyopaveshanaM chechChettenaiva vidhinA naraH . deshe puNyatame shreShThe nirAhArastu saMvishet .. 13\-242\-13 (90952) aprANaM tu shuchirbhUtvA kurvandAnaM svashaktitaH . puNyaM parityajetprANAneSha dharmaH sanAtanaH . evaM kalevaraM tyaktvA svargaloke mahIyate .. 13\-242\-14 (90953) agnipraveshanaM chechChettenaiva vidhinA shubhe . kR^itvA kAShThamayaM chityaM puNyakShetre nadIShu vA .. 13\-242\-15 (90954) daivatebhyo namaskR^itvA kR^itvA chApi pradakShiNam . bhUtvA shuchirvyavasitaH pravishedagnisaMstaram . sopi lokAnyathAnyAyaM prApnuyAtpuNyakarmaNAm .. 13\-242\-16 (90955) jalAvagAhanaM chechChettenaiva vidhinA shubhe . khyAte puNyatame tIrthe nimajjetsukR^itaM smaran .. 13\-242\-17 (90956) sopi puNyatamA.NllokAnniHsa~NgAtpratipadyate . tataH kalyasharIrasya saMtyAgaM shR^iNu tatvataH .. 13\-242\-18 (90957) rakShArthaM kShatriyaH shreShThaH prajApAlanakAraNAt . yodhAnAM bhartR^ipiNDArthaM gurvarthaM brahmachAriNAm .. 13\-242\-19 (90958) gobrAhmaNArthaM sarveShAM prANatyAgo vidhIyate . svarAjyarakShaNArtaM vA kujanaiH pIDitAH prajAH .. 13\-242\-20 (90959) moktukAmastyajetprANAnyuddhamArge yathAvidhi . susannaddho vyavasitaH sampravishyAparA~NmukhaH . evaM rAjA mR^itaH sadyaH svargaloke mahIyate .. 13\-242\-21 (90960) tAdR^ishI sugatirnAsti kShatriyasya visheShataH . bhR^ityo vA bhartR^ipiNDArthaM bhartR^ikarmaNyupasthite .. 13\-242\-22 (90961) kurvaMstatra tu sAhAyyamAtmaprANAnapekShayA . svAmyarthaM saMtyajetprANAnpuNyA.NllokAnsa gachChati .. 13\-242\-23 (90962) spR^ihaNIyaH suragaNaistatra nAsti vichAraNA . evaM gobrAhmaNArthaM vA dInArthaM vA tyajettanum .. 13\-242\-24 (90963) sopi puNyamavApnoti AnR^ishaMsyavyapekShayA . ityete jIvitatyAge mArgAste samudAhR^itAH .. 13\-242\-25 (90964) kAmakrodhAdbhayAdvA.api yadi chetsaMtyajettanum . so.anantaM narakaM yAti AtmahantR^itvakAraNAt .. 13\-242\-26 (90965) svabhAvaM maraNaM nAma na tu chAtmechChayA bhavet . yathA mR^itAnAM yatkAryaM tanme shR^iNu yathAvidhi .. 13\-242\-27 (90966) tatrApi maraNaM tyAgo mUDhatyAgAdvishiShyate . bhUmau saMveshayeddehaM narasya vinashiShyataH .. 13\-242\-28 (90967) nirjIvaM vR^iNuyAtsadyo vAsasA tu kalevaram . mAlyagandhairala~NkR^itya suvarNena cha bhAmini .. 13\-242\-29 (90968) shmashAne dakShiNe deshe chitAgnau pradahenmR^itam . athavA nikShipedbhUmau sharIraM jIvavarjitam .. 13\-242\-30 (90969) divA cha shuklapakShashcha uttarAyaNameva cha . mumUrShUNAM prashastAni viparItaM tu garhitam .. 13\-242\-31 (90970) audakaM chAShTakAshrAddhaM bahubhirbahubhiH kR^itam . ApyAyanaM mR^itAnAM tatparaloke bhavechChubham . etatsarvaM mayA proktaM mAnuShANAM hitaM vachaH .. .. 13\-242\-32 (90971) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvichatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 242 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 243 .. shrIH .. 13\.243\. adhyAyaH 243 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati nAnAdharmAmAmapi pratyekaM sAphalyakathanena teShu mokShadharmasyaiva shraiShThyapratipAdanam .. 1 .. tathA j~nAnasya mokShasAdhanatvakathanapUrvakaM tatprAptyupAyakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . devadeva namaste.astu kAlasUdana sha~Nkara . lokeShu vividhA dharmAstvatprasAdAnmayA shrutAH .. 13\-243\-1 (90972) vishiShTaM sarvadharmebhyaH shAshvataM dhruvamavyayam . shrutumichChAmyahaM sarvamatra muhyati me manaH .. 13\-243\-2 (90973) kechinmokShaM prashaMsanti kechidyaj~naphalaM dvijAH . vAnaprasthaM punaH kechidgArhasthyaM kechidAshramam .. 13\-243\-3 (90974) rAjadharmAshrayaM kechitkechitsvAdhyAyameva cha . brahmacharyAshramaM kechitkechidvAksaMyamAshrayam .. 13\-243\-4 (90975) mAtaraM pitaraM kechitsevamAnA divaM gatAH . ahiMsayA paraH svarge satyena cha mahIyate .. 13\-243\-5 (90976) Ahave.abhimukhAH kechinnihatAstridivaM gatAH . kechidu~nChavR^itte siddhAH svargamArgaM samAshritAH .. 13\-243\-6 (90977) ArjavenApare yuktA mahatAM pUjate ratAH . R^ijavo nAkapR^iShThe tu shuddhAtmAnaH pratiShThitAH .. 13\-243\-7 (90978) evaM bahuvidhairloke dharmadvAraiH susaMvR^itaiH . mamApi matirAviddhA meghalekheva vAyunA .. 13\-243\-8 (90979) etasminsaMshayasthAne saMshayachChedakAri yat . vachanaM brUhi devesha nishchayaj~nAnasaMj~nitam .. 13\-243\-9 (90980) nArada uvAcha. 13\-243\-10x (7662) evaM pR^iShTaH svayA devyA mahAdevaH pinAkadhR^ik . provAcha madhuraM vAkyaM sUkShmamadhyAtmasaMshritam .. 13\-243\-10 (90981) maheshvara uvAcha. 13\-243\-11x (7663) nyAyatastvaM mahAbhAge shrotukAmA.asi nishchayam . etadeva vishiShTaM te yattvaM pR^ichChasi mAM priye .. 13\-243\-11 (90982) sarvatra vihito dharmaH svargalokaphalAshritaH . bahudvArasya dharmasya nehAsti viphalAH kriyAH .. 13\-243\-12 (90983) yasminyasmiMshcha viShaye yoyo yAti vinishchayam . taM tamevAbhijAnAti nAnyaM dharmaM shuchismite .. 13\-243\-13 (90984) shR^iNu devi samAsena mokShadvArasamanuttamam . etaddhi sarvadharmANAM vishiShTaM shubhamavyayam .. 13\-243\-14 (90985) nAsti mokShAtparaM devi mokSha eva parA gatiH . sukhamAtyantikaM shreShThamanivR^ittaM cha tadviduH .. 13\-243\-15 (90986) nAtra devi jarA mR^ityuH shoko vA duHkhameva vA . anuttamamachintyaM cha taddevi paramaM sukham .. 13\-243\-16 (90987) j~nAnAnAmuttamaM j~nAnaM mokShaj~nAnaM vidurbudhAH . R^iShibhirdevasa~Nghaishcha prochyate paramaM padam .. 13\-243\-17 (90988) nityamakSharamakShobhyamajeyaM shAshvataM shivam . vishanti tatpadaM prAj~nAH spR^ihaNIyaM surottamaiH .. 13\-243\-18 (90989) duHkhAdishcha durantashcha saMsAroyaM prakIrtitaH . shokavyAdhijarAdoShairmaraNena cha saMyutaH .. 13\-243\-19 (90990) yathA jyotirgaNA vyomni vivartante punaHpunaH . tasya mokShasya mArgo.ayaM shruyatAM shubhalakShaNe .. 13\-243\-20 (90991) brahmAdisthAvarAntashcha saMsAro yaH prakIrtitaH . saMsAre prANinaH sarve nivartante yathA punaH .. 13\-243\-21 (90992) tatra saMsArachakrasya mokSho j~nAnena dR^ishyate . adhyAtmatatvavij~nAnaM j~nAnamityabhidhIyate .. 13\-243\-22 (90993) j~nAnasya grahaNopAyamAchAraM j~nAninastathA . yathAvatsampravakShyAmi tattvamekamanAH shR^iNu .. 13\-243\-23 (90994) brAhmaNaH kShatriyo vA.api bhUtvA pUrvaM gR^ihe sthitaH . AnR^iNyaM sarvataH prApya tatastAnsaMtyajedgR^ihAn .. 13\-243\-24 (90995) tataH saMtyajya gArhasthyaM nishchito vanamAshrayet .. 13\-243\-25 (90996) vane guruM samAj~nAya dIkShito vidhipUrvakam . dIkShAM prApya yathAnyAyaM svavR^ittaM paripAlayet .. 13\-243\-26 (90997) gR^ihNIyAdapyupAdhyAyAnmokShaj~nAnamaninditaH . dvividhaM cha punarmokShaM sA~Nkhyayogamiti smR^itiH .. 13\-243\-27 (90998) pa~nchaviMshativij~nAnaM sA~NkhyamityabhidhIyate . aishvaryaM devasArUpyaM yogashAstrasya nirNayaH . tayoranyataraM j~nAnaM shR^iNuyAchChiShyatAM gataH .. 13\-243\-28 (90999) nAkAlo nApyakAShAyI nApyasaMvatsaroShitaH . nAsA~Nkhyayogo nAshrAddhaM guruNA snehapUrvakam . samaH shItoShNaharShAdInviShaheta sa vai muniH .. 13\-243\-29 (91000) amR^iShyaH kShutpipAsAbhyAmuchitebhyo nivartayet . tyajetsa~NkalpajAngranthInsadA dhyAnaparo bhavet .. 13\-243\-30 (91001) kuNDikAchamasaM shikyaM ChatraM yaShTimupAnahau . chelamityeva naiteShu sthApayetsAmyamAtmanaH .. 13\-243\-31 (91002) guroH pUrvaM samuttiShThejjaghanyaM tasya saMvishet . naivAvij~nApya bhartAramAvashyakamapi vrajet .. 13\-243\-32 (91003) dvirahni snAnashATena saMdhyayorabhiShechanam . ekakAlAshanaM chAs vihitaM yatibhiH purA .. 13\-243\-33 (91004) bhaikShaM sarvatra gR^ihNIyAchchintayetsatataM nishi . kAraNe chApi samprApte na j~nApyeta kadAchana .. 13\-243\-34 (91005) brahmicharyaM vane vAsaM shauchamindriyasaMyamaH . dayA cha sarvabhUteShu tasya dharmaH sanAtanaH .. 13\-243\-35 (91006) vimuktaH sarvapApebhyo laghvAhAro jitendriyaH . AtmayuktaH parAM buddhiM labhate pApanAshinIm .. 13\-243\-36 (91007) yadA bhAvaM na kurute sarvabhUteShu pApakam . karmaNA manasA vAchA brhama sampadyate tadA .. 13\-243\-37 (91008) aniShThuro.anaha~NkAro nirdvandvo vItamatsaraH . vItashokabhayAbAdhaM padaM prApnotyanuttamam .. 13\-243\-38 (91009) tulyanindAstutirmaunI samaloShTAshmakA~nchanaH . samaH shatrau cha mitre cha nirvANamadhigachChati .. 13\-243\-39 (91010) evaM yuktasamAchArastatparo.adhyAtmachintakaH . j~nAnAbhyAsena tenaiva prApnoti paramAM gatim .. .. 13\-243\-40 (91011) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi trichatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 243 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 244 .. shrIH .. 13\.244\. adhyAyaH 244 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati jarAmaraNatAraNasya nirvANaikasAdhyatvoktyA tasya j~nAnaikasAdhyatvapratipAdanenendriyanigrahAdinA vairAgyasya tatkAraNatvoktiH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . anudvignamaterjantorasminsaMsAramaNDale . shokavyAdhijarAduHkhairnirvANaM nopapadyate .. tasmAdudvegajananaM mano.avasthAnapaM tathA . j~nAnaM te sampravakShyAmi tanmUlamamR^itaM hi vai .. 13\-244\-1 (91012) shokasthAnasahasrANi bhayasthAnashatAni cha . divasedivase mUDhamAvishanti na paNDitam .. 13\-244\-3 (91013) naShTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mR^ite . aho duHkhamiti dhyAya~nshokasya padamAvrajet .. 13\-244\-4 (91014) dravyeShu samatIteShu ye shubhAstAnna chintayet . tAnanAdriyamANasya shokabandhaH praNashyati .. 13\-244\-5 (91015) samprayogAdaniShTasya viprayogAtpriyasya cha . mAnuShA mAnasairduHkhaiH saMyujyante.alpabuddhayaH .. 13\-244\-6 (91016) mR^itaM vA yadi vA naShTaM yo.atItamanushochati . santApena cha yujyeta tachchAsya na nivartate .. 13\-244\-7 (91017) utpannamiha mAnuShye garbhaprabhR^iti mAnavam . vividhAnyupavartante duHkhAni cha sukhAni cha .. 13\-244\-8 (91018) tayorekataro mArgo yadyenamabhisaMnamet . sukhaM prApya na saMhR^iShyenna duHkhaM prApya saMjvaret .. 13\-244\-9 (91019) doShadarshI bhavettatra yatra snehaH pravartate . aniShTenAnvitaM pashyedyathA kShipraM virajyate .. 13\-244\-10 (91020) yathA kAShThaM cha kAShThaM cha sameyAtAM mahodadhau . sametya cha vyapeyAtAM tadvajj~nAtisamAgamaH .. 13\-244\-11 (91021) adarshanAdApatitAH punashchAdarshanaM gatAH . snehastatra na kartavyo viprayogo hi tairdhruvam .. 13\-244\-12 (91022) kuTumbaputradArAMshcha sharIraM dhanasa~nchayam . aishvaryaM svastitA cheti na muhyettatra paNDitaH .. 13\-244\-13 (91023) sukhamekAntato nAsti shakrasyApi triviShTape . tatrApi sumahadduHkhaM na nityaM labhate sukham .. 13\-244\-14 (91024) sukhasyAntaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham . kShayA nichayAH sarve patanAntAH samuchChrayAH .. 13\-244\-15 (91025) saMyogA *********** maraNAntaM cha jIvitam . uchChrayAMshcha nipAtAshcha dR^iShTyA pratyakShatastrayam . anityamasukhaM cheti vyavasyetsarvameva cha .. 13\-244\-16 (91026) arthAnAmArjane duHkhamArjitAnAM tu rakShaNe . nAshe duHkhaM vyaye duHkhaM dhigarthaM duHkhabhAjanam .. 13\-244\-17 (91027) arthavantaM naraM nityaM pa~nchAbhighnanti shatravaH . rAjA chorashcha dAyAdA bhUtAni kShaya eva cha .. 13\-244\-18 (91028) arthameva hyanarthasya mUlamityavadhAraya . na hyanarthAH prabAdhante naramartavivarjitam .. 13\-244\-19 (91029) arthaprAptirmahadduHkhamAki~nchinyaM paraM sukham . upadraveShu chArthAnAM duHkhaM hi niyataM bhavet .. 13\-244\-20 (91030) dhanalobhena tR^iShNAyA na tR^iptirupalabhyate . labdhAshrayo vivardheta samiddha iva pAvakaH .. 13\-244\-21 (91031) jitvA.api pR^ithivIM kR^itsnAM chatuHsAgaramekhalAm . sAgarANAM punaH pAraM jetumichChatyasaMshayam .. 13\-244\-22 (91032) alaM parigraheNeha doShavAnhi parigrahaH . koshakAraH krimirdevi badhyate hi parigrahAt .. 13\-244\-23 (91033) eko.api pR^ithivIM kR^itsnAmekachChatrAM prashAsti cha . ekasminneva rAShTre tu sa chApi nivasennR^ipaH .. 13\-244\-24 (91034) tasminrAShTre.api nagaramekamevAdhitiShThati . nagare.api gR^ihaM chaikaM bhavettasya niveshanam .. 13\-244\-25 (91035) eka eva pratiShThaH syAdAvAsastadgR^ihe.api cha . AvAse shayanaM chaikaM nishi yatra pralIyate .. 13\-244\-26 (91036) shayanasyArdhamevAsya striyAshchArdhaM vidhIyate . tadanena prasa~Ngena svalpenaiva hi yujyate .. 13\-244\-27 (91037) sarvaM mameti sammUDho balaM pashyati bAlishaH . evaM sarvopayogeShu svalpamasya prayojanam .. 13\-244\-28 (91038) taNDulaprasthamAtreNa yAtrA syAtsarvadehinAm . tato bhUyastaro yogo duHkhAya tapanAya cha .. 13\-244\-29 (91039) nAsti tR^iShNAsamaM duHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham . sarvAnkAmAnparityajya brahmabhUyAya kalpate .. 13\-244\-30 (91040) yA dustyajA durmatibhiryA na jIryati jIryataH . yo.asau prANAntiko rogastAM tR^iShNAM tyajataH sukham .. 13\-244\-31 (91041) na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena shAmyati . haviShA kuShNavartmeva bhUya evAbhivardhate .. 13\-244\-32 (91042) alAbhenaiva kAmAnAM shokaM tyajati paNDitaH . AyAsaviTapastIvraH kAmAgniH karShaNAraNiH . indriyArthaishcha sammohya dahatyakushalaM janam .. 13\-244\-33 (91043) yatpR^ithivyAM vrIhiyavaM hiraNyaM pashavaH striyaH . nAlamekasya paryAptamiti pashyanna muhyati .. 13\-244\-34 (91044) yachcha kAmasukhaM loke yachcha divyaM mahatsukham . tR^iShNAkShayasukhasyaite nArhataH ShoDashIM kalAm .. 13\-244\-35 (91045) indriyANIndriyArtheShu naiva dhIro niyojayet . manaHShaShThAni saMyamya nityamAtmani yojayeta .. 13\-244\-36 (91046) indriyANAM visargeNa doShamR^ichChatyasaMshayam . saMniyamya nu tAnyeva tataH siddhimavApnuyAt .. 13\-244\-37 (91047) ShaNNAmAtmani yuktAnAmaishvaryaM yo.adhigachChati . na cha pApairna chAnarthaiH saMyujyeta vichakShaNaH .. 13\-244\-38 (91048) apramattaH sadA rakShedindriyANi vichakShaNaH . arakShiteShu teShvAshu naro narakameti hi .. 13\-244\-39 (91049) hR^idi kAmamayashchitro mohasa~nchayasambhavaH . aj~nAnarUDhamUlastu vivitsApariShechanaH .. 13\-244\-40 (91050) roShalobhamahAskandhaH purA duShkR^itasAravAn . AyAsaviTapastIvrashokapuShpo bhayA~NkuraH .. 13\-244\-41 (91051) nAnAsa~NkalpapatrADhyaH pramAdAtparivardhitaH . mahatIbhiH pipAsAbhiH samantAtpariveShTitaH .. 13\-244\-42 (91052) saMrohatyakR^itapraj~ne pAdapaH kAmasambhavaH . naiva rohati tatvaj~ne rUDho vA Chidyate punaH .. 13\-244\-43 (91053) kR^ichChropAyeShvanityeShu niHsAreShu phaleShu cha . duHkhAdiShu duranteShu kAmayogeShu kA ratiH .. 13\-244\-44 (91054) indriyeShu cha jIryatsu chChidyamAne tatA.a.ayuShi . purastAchcha sthite mR^ityau kiM sukhaM pashyatAsukhe .. 13\-244\-45 (91055) vyAdhibhiH pIDyamAnasya nityaM shArIramAnasaiH . narasyAkR^itakR^ityasya kiM sukhaM maraNe sati .. 13\-244\-46 (91056) sa~nchinvAnaM tamevArthaM kAmAnAmavitR^iptakam . vyAghraH pashumivAraNye mR^ityurAdAya gachChati .. 13\-244\-47 (91057) janmamR^ityujarAduHkhaiH satataM samabhidrutaH . saMsAre pachyamAnastu pApAnnodvijate janaH .. 13\-244\-48 (91058) umovAcha. 13\-244\-49x (7664) kenopAyena martyAnAM nivartyete jarAntakau . yadyasti bhagavanmahyametadAchakShva mAchiram .. 13\-244\-49 (91059) tapasA vA sumahatA karmaNA vA shrutena vA . rasAyanaprayogairvA kenAtyeti jarAntakau .. 13\-244\-50 (91060) maheshvara uvAcha. 13\-244\-51x (7665) naitadasti mahAbhAge jarAmR^ityunivartanam . sarvalokeShu jAnIhi mokShAdanyatra bhAmini .. 13\-244\-51 (91061) na dhanena na rAjyena nogreNa tapasA.api vA . maraNaM nAtitarate vinA muktyA sharIriNaH .. 13\-244\-52 (91062) ashvamedhasahasrANi vAjapeyashatAni cha . na taranti jarAmR^ityU nirvANAdhigamAdvinA .. 13\-244\-53 (91063) aisvaryaM dhanadhAnyaM cha vidyAlAbhastapastathA . rasAyanaprayogAdvai na taranti jarAntakau .. 13\-244\-54 (91064) dAnayaj~natapaHshIlarasAyanavido.api vA . svAdhyAyaniratA vA.api na taranti jarAntakau .. 13\-244\-55 (91065) devadAnavagandharvakinnaroragarAkShasAn . svavashe kurute kAlo na kAlasyAstyagocharaH .. 13\-244\-56 (91066) na hyahAni nivartante na mAsA na punaH kShapAH . sreyaM prapadyate dhyAnamajasraM dhruvamavyayam .. 13\-244\-57 (91067) sravanti na nivartante srotAMsi saritAmiva . AyurAdAya martyAnAmahorAtreShu santatam .. 13\-244\-58 (91068) jIvitaM sarvabhUtAnAmakShayaH kShapayannasau . Adityo hyastamabhyeti punaH punarudeti cha .. 13\-244\-59 (91069) yasyAM rAtryAM vyatItAyAmAyuralpataraM bhavet . gAdhodake matsya iva kinnu tasya kumAratA .. 13\-244\-60 (91070) maraNaM hi sharIrasya niyataM dhruvameva cha . tiShThannapi kShaNaM sarvaH kAlasyaiti vashaM punaH .. 13\-244\-61 (91071) na mriyeranna jIryeranyadi syuH sarvadehinaH . na chAniShTaM pravarteta shoko vA prANinaM kvachit .. 13\-244\-62 (91072) apramattaH pramatteShu kAlo bhUteShu tiShThati . apramattasya kAlasya kShayaM prApto na muchyate .. 13\-244\-63 (91073) shvaHkAryamadya kurvIta pUrvAhNe chAparAhNikam . kopi tadveda yatrAsau mR^ityunA nAbhivIkShitaH .. 13\-244\-64 (91074) varShAsvidaM kariShyAmi idaM grIShmavasantayoH . iti bAlashchintayati antarAyaM na budhyati .. 13\-244\-65 (91075) idaM me syAdidaM me syAdityevaM manasA narAH . anavApteShu kAmeShu hriyante maraNaM prati .. 13\-244\-66 (91076) kAlapAshena baddhAnAmahanyahani jIryatAm . kA shraddhA prANinAM mArge viShame bhramatAM sadA .. 13\-244\-67 (91077) yuvaiva dharmashIlaH syAdanimittaM hi jIvitam . phalAnAmiva pakvAnAM sadA hi patanAdbhayam .. 13\-244\-68 (91078) martyasya kiM dhanairdAraiH putrairbhogaiH priyairapi . ekAhnA sarvamutsR^ijya mR^ityostu vashamanviyAt. 13\-244\-69 (91079) jAyAmAnAMshcha samprekShya mriyamANAMstathaiva cha . na saMvegosti chetpuMsaH kAShThalosamo hi saH .. 13\-244\-70 (91080) vinAshino hyadhruvajIvitasya kiM bandhubhirmitraparigrahaishcha . vihAya yadgachChati sarvamevaM kShaNena gatvA na nivartate cha .. 13\-244\-71 (91081) evaM chintayato nityaM sarvArthAnAmanityatAm . udvego jAyate shIghraM nirvANasya purassaraH .. 13\-244\-72 (91082) tenodvegena chApyasya vimarsho jAyate punaH . vimarsho nAma vairAgyaM sarvadravyeShu jAyate .. 13\-244\-73 (91083) vairAgyeNa parAM shAntiM labhante mAnavAH shubhe . mokShasyopaniShaddivyaM vairAgyamiti nishchitam .. 13\-244\-74 (91084) etatte kathitaM devi vairAgyotpAdanaM vachaH . evaM sa~nchintya sa~nchintya muchyante hi mumukShavaH .. .. 13\-244\-75 (91085) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatushchatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 244 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-244\-18 dArAshchorAshcheti ka.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 245 .. shrIH .. 13\.245\. adhyAyaH 245 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati sA~Nkhyaj~nAnapratipAdanapUrvakamavyaktAdichaturviMshatitatvAnAmutpatti\- prakArAdikathanam .. 1 .. tathA sattvAdiguNAnAM kAryavisheShanirUpaNam .. 2 .. tathA bhUtapa~nchakAdiguNapratipAdanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . sA~Nkhyaj~nAnaM pravakShyAmi yathAvatte shuchismite . yajj~nAtvA na punarmartyaH saMsAreShu pravartate .. 13\-245\-1 (91086) j~nAnenaiva vimuktAste sA~NkhyAH saMnyAsakovidAH . sharIraM tu tapo ghoraM sA~NkhyAH prAhurnirarthakam. 13\-245\-2 (91087) pa~nchaviMshatikaM j~nAnaM teShAM j~nAnamiti smR^itam . mUlaprakR^itiravyaktamavyaktAjjAyate mahAn .. 13\-245\-3 (91088) mahato.abhUdaha~NkArastasmAttanmAtrapa~nchakam . indriyANi dashaikaM cha tanmAtrebhyo bhavantyuta .. 13\-245\-4 (91089) tebhyo bhUtAni pa~nchAsya sharIraM yaiH pravartate . iti kShetrasya saMkShepaM chaturviMshatiriShyate . pa~nchaviMshatityAhuH puruSheNeha sa~NkhyayA .. 13\-245\-5 (91090) satvaM rajastamashcheti guNAH prakR^itisambhavAH . taiH sR^ijatyakhilaM lokaM prakR^itiH svAtmakairguNaiH .. 13\-245\-6 (91091) ichChA dveShaH sukhaM duHkhaM saMghAtashchetanA dhR^itiH . vikArAH prakR^iteshchaite veditavyA manIShibhiH .. 13\-245\-7 (91092) lakShaNaM chApi sarveShAM vikalpaM chAditaH pR^ithak . vistareNaiva vakShyAmi tasya vyAkhyAmahaM shR^iNu .. 13\-245\-8 (91093) nityamekamaNu vyApi kriyAhInamahetukam . agrAhyamindriyaiH sarvairetadavyaktalakShaNam .. 13\-245\-9 (91094) avyaktaM prakR^itirmUlaM pradhAnaM yoniravyayam . avyaktasyaiva nAmAni shabdaiH paryAyavAchakaiH .. 13\-245\-10 (91095) tatsUkShmatvAdanirdeshyaM tatsadityabhidhIyate . tanmUlaM cha jagatsarvaM tanmUlA sR^iShTiriShyate .. 13\-245\-11 (91096) satvAdayaH prakR^itijA guNAstAnprabravImyaham .. 13\-245\-12 (91097) sukhaM tuShTiH prakAshashcha trayaste sAtvikA guNAH . rAgadveShau sukhaM duHkhaM stambhashcha rajaso guNAH . aprakAsho bhayaM mohastandrI cha tamaso guNAH .. 13\-245\-13 (91098) shraddhA praharSho vij~nAnamasaMmoho dayA dhR^itiH . satve pravR^itte vardhante viparIte viparyayaH .. 13\-245\-14 (91099) kAmakrodhau manastApo lobho mohastathAmR^iShA . pravR^iddhe parivardhante rajasyetAni sarvashaH .. 13\-245\-15 (91100) viShAdaH saMshayo mohastandrI nidrA bhayaM tathA . tamasyetAni vardhante pravR^iddhe hetvahetukam .. 13\-245\-16 (91101) evamanyonyametAni vardhante cha punaHpunaH . hIyante cha tathA nityamabhibhUtAni bhUrishaH .. 13\-245\-17 (91102) tatra yatprItisaMyuktaM kAyena manasA.api vA . vartate sAtviko bhAva ityupekSheta tattathA .. 13\-245\-18 (91103) yadA santApasaMyuktaM chittakShobhakaraM bhavet . vartate raja ityeva tadA tadabhichintayet .. 13\-245\-19 (91104) yadA sammohasaMyuktaM yadviShAdakaraM bhavet . apratArkyamavij~neyaM tamastadupadhArayet .. 13\-245\-20 (91105) samAsAtsAtviko dharmaH samAsAdrAjasaM dhanam . samAsAttAmasaH kAmastrivarge triguNAH kramAt .. 13\-245\-21 (91106) brahmAdidevasR^iShTiryA sAtvikIti prakIrtyate . rAjasI mAnavI sR^iShTistiryagyonistu tAmisI .. 13\-245\-22 (91107) UrdhvaM gachChanti satvasthA madhye tiShThanti rAjasAH . jaghanyaguNavR^itachtisthA adho gachChanti tAmasAH .. 13\-245\-23 (91108) devamAnuShatiryakShu yadbhUtaM sacharAcharam . AdiprabhR^iti saMyuktaM vyAptamebhistribhirguNaiH .. 13\-245\-24 (91109) ataH paraM pravakShyAmi mahadAdIni li~NgataH . vij~nAnaM cha vivekashcha mahato lakShaNaM bhavet .. 13\-245\-25 (91110) mahAnbuddhirmatiH praj~nA nAmAni mahato viduH . aha~NkAraH sa vij~neyo lakShaNena samAsataH .. 13\-245\-26 (91111) aha~NkAreNa bhUtAnAM sargo nAnAvidho bhavet . aha~NkAranivR^ittirhi nirvANAyopapadyate .. 13\-245\-27 (91112) khaM vAyuragniH salilaM pR^ithivI cheti pa~nchamI . mahAbhUtAni bhUtAnAM sarveShAM prabhavApyayau .. 13\-245\-28 (91113) shabdaH shrotraM tathA khAni trayamAkAshasambhavam . sparshavatprANinAM cheShTA pavanasya guNAH smR^itAH .. 13\-245\-29 (91114) rUpaM pAkokShiNI jyotishchatvArastejaso guNAH . rasaH snehastathA jihvA shaityaM cha jalajA guNAH .. 13\-245\-30 (91115) gandho ghrANaM sharIraM cha pR^ithivyAste guNAstrayaH . iti sarvaguNA devi vikhyAtAH pA~nchabhautikAH .. 13\-245\-31 (91116) guNAnpUrvasyapUrvasya prApnuvantyuttarANi tu . tasmAnnaikaguNAshcheha dR^ishyante bUtasR^iShTayaH .. 13\-245\-32 (91117) upalabhyApsu ye gandhaM kechidbrUyuranaipuNAH . apAM gandhaguNaM prAj~nA nechChanti kamalekShaNe .. 13\-245\-33 (91118) tadgandhatvamapAM nAsti pR^ithivyA eva tadguNaH . bhUmirgandhe rase sneho jyotishchakShuShi saMsthitam . prANApAnAshrayoH vAyuH kheShvAkAshaH sharIriNAM 13\-245\-34 (91119) keshAsthinakhadantatvakpANipAdashirAMsi cha . pR^iShThodarakaTigrIvAH sarvaM bhUmyAtmakaM smR^itam .. 13\-245\-35 (91120) yatki~nchidapi kAye.asmindhAtudoShamalAshritam . tatsarvaM bhautikaM viddhi dehairevAsya svAmikam .. 13\-245\-36 (91121) buddhIndriyANi karNatvakchakShurjihvA.atha nAsikA . karmendriyANi vAkpANipAdau meDhraM gudastathA .. 13\-245\-37 (91122) shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhashcha pa~nchamaH . buddhIndriyArthA~njAnIyAdbhUtebhyastvabhiniHsR^itAn .. 13\-245\-38 (91123) vAkyaM kriyA gatiH prItirutsargashcheti pa~nchadhA . karmendriyArthA~njAnIyAtte cha bhUtodbhavA matAH .. 13\-245\-39 (91124) indriyANAM tu sarveShAmIshvaraM mana uchyate . prArthanAlakShaNaM tachcha indriyaM tu manaH smR^itam .. 13\-245\-40 (91125) niyu~Nkte cha sadA tAni bhUtAni manasA saha . niyame cha visarge cha manasaH kAraNaM prabhuH .. 13\-245\-41 (91126) indriyANIndriyArthAshcha svabhAvashchetanA dhR^itiH . bhUtAbhUtavikArashcha sharIramiti saMsmR^itam .. 13\-245\-42 (91127) sharIrAchcha paro dehI sharIraM cha vyapAshritaH . sharIriNaH sharIrasya so.antaraM vetti vai muniH .. 13\-245\-43 (91128) rasaH sparshascha gandhashcha rUpaM shabdavivarjitam . asharIraM sharIreShu didR^ikSheta nirindriyam. 13\-245\-44 (91129) avyaktaM sarvadeheShu martyeShvamaramAshritam . yaH pashyetparamAtmAnaM bandhanaiH sa vimuchyate .. 13\-245\-45 (91130) naivAyaM chakShuShAM grAhyo nAparairindriyairapi . manasaiva pradIptena mahAnAtmA pradR^ishyate .. 13\-245\-46 (91131) sa hi sarveShu bhUteShu sthAvareShu chareShu cha . vasatyeko mahAvIryo nAnAbhAvasamanvitaH .. 13\-245\-47 (91132) naiva chordhvaM na tiryakcha nAdhastAnna kadAchana . indriyairiva buddhyA vA na dR^ishyeta kadAchana .. 13\-245\-48 (91133) navadvAraM puraM gatvA sthito.asau niyato vashI . IshvaraH sarvalokeShu sthAvarasya charasya cha .. 13\-245\-49 (91134) tamevAhuraNubhyo.aNuM tu mahadbhyo mahattaram . bahudhA sarvabhUtAni vyApya tiShThati shAshvatam .. 13\-245\-50 (91135) kShetraj~namekataH kR^itvA sarvaM kShetramathaikataH . evaM sa vimR^ishejj~nAnI saMyataH satataM hR^idi .. 13\-245\-51 (91136) puruShaH prakR^itistho hi bhu~Nkte prakR^itijAnguNAn . akartA lepako nityo madhyasthaH sarvakarmaNAm .. 13\-245\-52 (91137) kAryakAraNakartR^itve hetuH prakR^itiruchyate . puruShaH sukhaduHkhAnAM bhoktR^itve heturuchyate .. 13\-245\-53 (91138) ajayyo.ayamachintyo.ayamavyakto.ayaM sanAtanaH . dehI tejomayo dehi tiShThatItyapare viduH .. 13\-245\-54 (91139) j~nAnamUShmA cha vAyushcha sharIre jIvasaMj~nakaH . ityete nishchitA buddhyA tatraite buddhichintakAH .. 13\-245\-55 (91140) apare sarvalokAMshcha vyApya tiShThantamIshvaram . bruvate kechidatraiva tilatailavadAsthitam .. 13\-245\-56 (91141) apare nAstikA mUDhA hInatvAtsthUlalakShaNaiH . nAstyAtmeti vinishchityApraj~nAste nirayAlayAH .. 13\-245\-57 (91142) evaM nAnAvidhA naiva vimR^ishanti maheshvaram .. 13\-245\-58 (91143) umovAcha. 13\-245\-59x (7666) bhagavanbrAhmaNo loke nityamakSharamavyayam . astyAtmA sarvabhUteShu hetustatra sudurgamaH .. 13\-245\-59 (91144) maheshvara uvAcha. 13\-245\-60x (7667) R^iShibhishchApi devaishcha vyaktameSha na dR^ishyate . dR^iShTvA tu taM mahAtmAnaM punastu na nivartate .. 13\-245\-60 (91145) tasmAttaddarshanAdeva vindate paramAM gatim . iti te kathito devi sA~NkhyadharmaH sanAtanaH . kapilAdibhirAchAryaiH sevitaH paramarShibhiH .. .. 13\-245\-61 (91146) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 245 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-245\-59 astyAtmA sarvadeheShviti ~Na . pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 246 .. shrIH .. 13\.246\. adhyAyaH 246 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati yoganirUpaNapUrvakaM tatphalapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## maheshvara uvAcha . sA~Nkhyaj~nAne niyuktAnAM yathAvatkIrtitaM mayA . yogadharmaM punaH kR^itsnaM kIrtayiShyAmi te shR^iNu .. 13\-246\-1 (91147) sa cha yogo dvidhA bhinno brahmidevarShisammataH . samAnamubhayatrApi vR^ittaM shAstraprachoditam .. 13\-246\-2 (91148) cha chAShTaguNamaishvaryamadhikR^itya vidhIyate . sAyujyaM sarvadevAnAM yogadharmaM paraM shritAH .. 13\-246\-3 (91149) j~nAnaM sarvasya yogasya mUlamityavadhAraya . vratopavAsaniyamaistatsarvaM chApi bR^iMhayet .. 13\-246\-4 (91150) aikAtmyaM buddhimanasorindriyANAM cha sarvashaH . Atmano veditaM prAj~ne j~nAnametattu yoginAm .. 13\-246\-5 (91151) archayedbrAhmaNAnagniM devatAyatanAni cha . varjayedashivaM bhAvaM sarvasattvamupAshritaH .. 13\-246\-6 (91152) dAnamadhyayanaM shruddhA vratAni niyamAstathA . satyamAhArashuddhishcha shauchamindriyanigrahaH . etaishcha vardhate tejaH pApaM chApyavadhUyate .. 13\-246\-7 (91153) nirdhUtapApastejasvI laghvAhAro jitendriyaH . amodho nirmalo dAntaH pashchAdyogaM samAcharet .. 13\-246\-8 (91154) avarudhyAtmanaH pUrvaM matsyaghAta ivAmiSham . ekAnte vijane deshe sarvataH saMvR^ite shuchau . kalpayedAsanaM tatra svAstIrNaM mR^idubhiH kushaiH .. 13\-246\-9 (91155) upavishyAsane tasminnR^ijukAyashirodharaH . avyagraH sukhamAsInaH svA~NgAni na vikampayet . samprekShya nAsikAgraM svaM dishashchAnavalokayan .. 13\-246\-10 (91156) mano.avasthApanaM devi yogasyopaniShadbhavet . tasmAtsarvaprayatnena mano.avasthApayetsadA .. 13\-246\-11 (91157) tvakChrotraM cha tato jihvA ghrANaM chakShushcha saMharet . pa~nchendriyANi sandhAya manasi sthApayedbudhaH .. 13\-246\-12 (91158) sarvaM chApohya sa~NkalpamAtmani sthApayenmanaH . yadaitAnyavatiShThante manaHShaShThAni chAtmani .. 13\-246\-13 (91159) prANApAnau tadA tasya yugapattiShThato vashe . prANe hi vashamApanne yogasiddhirdhruvA bhavet .. 13\-246\-14 (91160) sharIraM chintayetsarvaM vipATya cha samIpataH . antardehagatiM chApi prANAnAM parichintayet .. 13\-246\-15 (91161) tato mUrdhAnamagniM cha sharIraM paripAlayet . prANo mUrdhani cha shvAso vartamAne vicheShTate .. 13\-246\-16 (91162) sajjastu sarvabhUtAtmA puruShaH sa sanAtanaH . mano buddhiraha~NkAro bhUtAni viShayAMshcha saH .. 13\-246\-17 (91163) bastirmUlaM gudaM chaiva pAvakaM cha samAshritaH . vahanmUtraM purIShaM cha sadA.apAnaH pravartate .. 13\-246\-18 (91164) ataH pravR^ittirdehaShu karma chApAnasaMyutam . udIrayansarvadhAtUnanta UrdhvaM pravartate . udAna iti taM vidyuradhyAtmakushalA janAH .. 13\-246\-19 (91165) sandhausandhau sa nirviShTaH sarvacheShTApravartakaH . sharIreShu manuShyANAM vyAna ityupadishyate .. 13\-246\-20 (91166) dhAtuShvagnau cha vitataH samAno.agniH samIraNaH . sa eva sarvacheShTAnAmantakAle nivartakaH .. 13\-246\-21 (91167) prANAnAM sannipAteShu saMsargAdyaH prajAyate . UShmA sogniriti j~neyaH sonnaM pachati dehinAm .. 13\-246\-22 (91168) apAnaprANayormadhye vyAnodAnAvupAshritau . samanvitaH samAnena samyakpachati pAvakaH .. 13\-246\-23 (91169) sharIramadhye nAbhiH syAnnAbhyAmagniH pratiShThitaH . agnau prANAshcha saMyuktAH prANeShvAtmA vyavasthitaH .. 13\-246\-24 (91170) pakvAshayastvadho nAbherUrdhvamAmAshayastathA . nAbhirmadhye sharIrasya sarvaprANAshcha saMshritAH .. 13\-246\-25 (91171) sthitAH prANAdayaH sarve tiryagUrdhvamadhashvarAH . vahantyannarasAnnADyo dashaprANAgnichoditAH .. 13\-246\-26 (91172) yoginAmeSha mArgastu pa~nchasveteShu tiShThati . jitashramaH samAsIno mUrdhanyAtmAnamAdadhet .. 13\-246\-27 (91173) mUrdhanyAtmAnamAdhAya bhruvormadhye manastathA . sannirudhya tataH prANAnAtmAnaM chintayetparam .. 13\-246\-28 (91174) prANe tvapAnaM yu~njIta prANAMshchApAnakarmaNi . prANApAnagatI ruddhvA prANAyAmaparo bhavet .. 13\-246\-29 (91175) evamantaH prayu~njIta pa~ncha prANAnparasparam . vijane sammitAhAro munastUShNIM niruchChvasan .. 13\-246\-30 (91176) ashrAntashchintayedyogI utthAya cha punaHpunaH . tiShThangachChansvapaMschApi yu~njItaivamatandritaH .. 13\-246\-31 (91177) evaM niyu~njatastasya yogino yuktachetasaH . prasIdati manaH kShipraM prasanne dR^ishyate param .. 13\-246\-32 (91178) vidhUma iva dIpto.agnirAditya iva rashmivAn . vaidyuto.agnirivAkAshe puruSho dR^ishyate.avyayaH .. 13\-246\-33 (91179) dR^iShTvA tadAtmano jyotiraishvaryAShTaguNairyutaH . prApnoti paramaM sthAnaM spR^ihaNIyaM surairapi .. 13\-246\-34 (91180) imAnyogasya doShAMshcha dashaiva parichakShate . doShairvighne varArohe yoginAM kavibhiH smR^itAH .. 13\-246\-35 (91181) kAmaH krodho bhayaM svapnaH snehamatyashanaM tathA . vaichityaM vyAdhirAlasyaM lobhaM cha dashamaM smR^itam .. 13\-246\-36 (91182) etaisteShAM bhavedvighno dashabhirdevakAritaiH . tasmAdetAnapAsyAdau yu~njIta cha paraM manaH .. 13\-246\-37 (91183) imAnapi guNAnaShTau yogasya parichakShate . guNaistairaShTabhirdravyamaishvaryamadhigamyate .. 13\-246\-38 (91184) aNimA mahimA chaiva prAptiH prAkAmyameva hi . IshitvaM cha vashitvaM cha yatra kAmAvasAyitA .. 13\-246\-39 (91185) etAnaShTau guNAnprApya katha~nchidyoginAM varAH . IshAH sarvasya lokasya devAnapyatisherate .. 13\-246\-40 (91186) yogosti naivAtyashino na chaikAntamanashnataH . na chAtisvapnashIlasya nAtijAgatarastathA .. 13\-246\-41 (91187) yuktAhAravihArasya yuktacheShTasya karmasu . yuktasvapnAvabodhasya yogo bhavati duHkhahA .. 13\-246\-42 (91188) anenaiva vidhAnena sAyujyaM tatprakalpyate . sAyujyaM devasAtkR^itvA prayu~njItAtmabhaktitaH .. 13\-246\-43 (91189) ananyamanasA devi nityaM tadgatachetasA . sAyujyaM prApyate devairyatnena mahatA chirAt .. 13\-246\-44 (91190) havirbhirarchanairhomaiH praNAmairnityachintayA . archayitvA yathAshakti svakaM deshaM vishanti te .. 13\-246\-45 (91191) sAyujyAnAM vishiShTaM cha mAmakaM vaiShNavaM tathA . mAM prApya na nivartante viShNu vA shubhalochane .. 13\-246\-46 (91192) iti te kathito devi yogadharmaH sanAtanaH . na shakyaH praShTumanyena yogadharmastvayA vinA .. .. 13\-246\-47 (91193) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTchatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 246 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-246\-15 nipAtya cheti ~Na.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 247 .. shrIH .. 13\.247\. adhyAyaH 247 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati svamAhAtmyakathanapUrvakaM dIkShayA shivali~NgArchanAphalakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . triyakSha tridashashreShTha tryambaka tridashAdhipa . tripurAntaka kAmA~Ngahara tripathagAdhara .. 13\-247\-1 (91194) dakShayaj~naprashamana sUlapANe.arisUdana . namaste lokapAlesha lokapAlavaraprada .. 13\-247\-2 (91195) naikashAkhamaparyantamadhyAtmaj~nAnamuttamam . apratarkyamavij~neyaM sA~Nkhyayogasamanvitam .. 13\-247\-3 (91196) bhavatA paripR^iShTena shR^iNvantyA mama bhAShitam . idAnIM shrotumichChAmi sAyujyaM tvadgataM vibho .. 13\-247\-4 (91197) kathaM paricharantyete bhaktAstvAM parameShThinam . AchAraH kIdR^ishasteShAM kena tuShTo bhavedbhavAn . varNyamAnaM tvayA sAkShAtprINayatyadhikaM hi mA .. 13\-247\-5 (91198) maheshvara uvAcha. 13\-247\-6x (7668) hanta te kathayiShyAmi mama sAyujyamadbhutam . yena te na nivartante yuktAH paramayoginaH .. 13\-247\-6 (91199) avyakto.ahamachintyo.ahaM pUrvairapi mumukShubhiH . sA~Nkhyayogau mayA sR^iShTau sarvaM chApi charAcharam .. 13\-247\-7 (91200) archanIyo.ahamIsho.ahamavyayo.ahaM sanAtanaH . ahaM prasanno bhaktAnAM dadAmyamaratAmapi .. 13\-247\-8 (91201) na mAM viduH suragaNA munayashcha tapodhanAH . tvatpriyArthamahaM devi madvibhUtiM bravImi te .. 13\-247\-9 (91202) Ashramebhyashchaturbhyo.ahaM chaturo brAhmaNA~nshubhe . madbhaktAnnirmalAnpuNyAnsamAnIya tapasvinaH .. 13\-247\-10 (91203) vyAchakhye.ahaM tathA devi yogaM pAshupataM mahat . gR^ihItaM tachcha taiH sarvaM mukhAchcha mama dakShiNAt .. 13\-247\-11 (91204) shrutvA tattriShu lokeShu sthApitaM chApi taiH punaH . idAnIM cha tvayA pR^iShTo vadAmyekamanAH shR^iNu .. 13\-247\-12 (91205) ahaM pasupatirnAma madbhaktA ye cha mAnavAH . sarve pAshupatA j~neyA bhasmadigdhatanUruhAH .. 13\-247\-13 (91206) rakShArthaM ma~NgalArthaM na pavitrArthaM cha bhAmini . li~NgArthaM chaiva bhaktAnAM bhasma dattaM mayA purA .. 13\-247\-14 (91207) tena saMdigdhasarvA~NgA bhasmanA brahmachAriNaH . jaTilA muNDitA vA.api nAnAkArashikhaNDinaH .. 13\-247\-15 (91208) vikR^itAH pi~NgalAbhischa nagnA nAnAprakAriNaH . bhaikShaM charantaH sarvatra niHspR^ihA niShparigrahAH .. 13\-247\-16 (91209) mR^itpAtrahastA madbhaktA manniveshitabuddhyaH . charanto nikhilaM lokaM mama harShavivardhanAH .. 13\-247\-17 (91210) mama pAshupataM divyaM yogashAstramanuttamam . sUkShmaM sarveShu lokeShu vimR^ishantashcharanti te .. 13\-247\-18 (91211) evaM nityAbhiyuktAnAM madbhaktAnAM tapasvinAm . upAyaM chintayAmyAshu yena mAmupayAnti te .. 13\-247\-19 (91212) sthApitaM triShu lokeShu shivali~NgaM mayA mama . namaskAreNa vA tasya muchyante sarvakilbiShaiH .. 13\-247\-20 (91213) iShTaM dattamadhItaM cha yaj~nAshcha bahudakShiNAH . shivali~NgapraNAmasya kalAM nArhanti ShoDashIm .. 13\-247\-21 (91214) archayA shivali~Ngasya parituShyAmyahaM priye . shivali~NgArchanAyAM tu vidAnamapi me shR^iNu .. 13\-247\-22 (91215) gokShIranavanItAbhyAmarchayedyaH shivaM mama . iShTasya hayamedhasya yatphalaM tatphalaM bhavet .. 13\-247\-23 (91216) ghR^itamaNDena yo nityamarchayedyaH shivaM mama . sa phalaM prApnuyAnmartyo brAhmaNasyAgnihotriNaH .. 13\-247\-24 (91217) kevalenApi toyena snApayedyaH shivaM mama . sa chApi labhate puNyaM priyaM cha labhate naraH .. 13\-247\-25 (91218) saghR^itaM guggulu samyagdhUpayedyaH shivAntike . gosavasya tu yaj~nasya yatphalaM tasya tadbhavet .. 13\-247\-26 (91219) yastu guggulapiNDena kevalenApi dhUpayet . tasya rukmapradhAnasya yatphalaM tasya tadbhavet .. 13\-247\-27 (91220) yastu nAnAvidhaiH puShpairmama li~NgaM samarchayet . sa hi dhenusahasrasya dattasya phalamApnuyAt. 13\-247\-28 (91221) yastu deshAntaraM gatvA shivali~NgaM samarchayet . tasmAtsarvamanuShyeShu nAsti me priyakR^ittamaH .. 13\-247\-29 (91222) evaM nAnAvidhairdravyaiH shivali~NgaM samarchayet . matsamAno manuShyeShu na punarjAyate naraH .. 13\-247\-30 (91223) archanAbhirnamaskArairupahAraiH stavairapi . bhakto mAmarchayennityaM shivali~NgeShvatandritaH .. 13\-247\-31 (91224) palAshabilvapatrANi rAjavR^ikShasrajaM tathA . arkapuShpANi medhyAni matpriyANi visheShataH .. 13\-247\-32 (91225) phalaM vA yadi vA shAkaM puShpaM vA yadi vA jalam . dattaM samprINayeddevi bhaktairmadgatamAnasaiH .. 13\-247\-33 (91226) mamAbhiparituShTasya nAsti lokeShu durlabham . tasmAtte satataM bhaktA mAmevAbhyarchayantyuta .. 13\-247\-34 (91227) madbhaktA na vinashyanti madbhaktA vItakalmaShAH . madbhaktAH sarvalokeShu pUjanIyA visheShataH .. 13\-247\-35 (91228) maddveShiNashchi ye martyA madbhaktadveShiNashcha vA . yAnti te narakaM ghoramiShTvA kratushatairapi .. 13\-247\-36 (91229) etatte sarvamAkhyAtaM yogaM pAshupataM mahat . madbhaktairmanujairdevi shrAvyametaddinedine .. 13\-247\-37 (91230) shR^iNuyAdyaH paThedvA.api mamedaM dharmanishchayam . svargaM kIrtiM dhanaM dhAnyaM sa labheta narottamaH .. .. 13\-247\-38 (91231) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 247 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 248 .. shrIH .. 13\.248\. adhyAyaH 248 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa pArvatIMprati sashlAghaM strIdharmakathanachodanA .. 1 .. pArvatyA ga~NgAdimahAnadIShu tannivedanam .. 2 .. ga~NgayA tadanumodanapUrvakaM bhagavati tatkathanAbhyanuj~nAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## nArada uvAcha . evamuktvA mahAdevaH shrotukAmaH svayaM prabhuH . anukUlAM priyAM bhAryAM pArshvastAmabhyabhAShata .. 13\-248\-1 (91232) maheshvara uvAcha. 13\-248\-2x (7669) parAvaraj~ne dharmANAM tapovananivAsinAm . dIkShAvidhidamopete satataM vratachAriNi . pR^ichChAmi tvAM varArohe pR^iShTA vada mamepsitam .. 13\-248\-2 (91233) sAvitrI brahmaNaH patnI kaushikasya shachI shubhA . lakShmIrviShNoH priyA bhAryA dhR^itirbhAryA yamasya tu .. 13\-248\-3 (91234) mArkaNDeyasya dhUmorNA R^iddhirvaishravaNasya tu . varuNasya priyA gaurI savitushcha suvarchalA .. 13\-248\-4 (91235) rohiNI shashino bhAryA svAhA chAgneraninditA . kAshyapasyAditishchaiva vasiShThasyApyarundhatI .. 13\-248\-5 (91236) etAshchAnyAshcha devyastu sarvAstAH patidevatAH . shrUyante lokavikhyAtAstvayA chaiva sahoShitAH .. 13\-248\-6 (91237) tAbhishcha pUjitA.api tvamanuvR^ittyanubhAShaNaiH . tasmAttu paripR^ichChAmi dharmaj~ne lokasammate .. 13\-248\-7 (91238) strIdharmaM shrotumichChAmi tvayaiva samudAhR^itam . sadhramachAriNI me tvaM lokasandhAriNI tathA .. 13\-248\-8 (91239) ayaM hi strIgaNastvAM tu anuyAti na mu~nchati . tvatprasAdAddhitaM shrotuM strIvR^ittaM shubhalakShaNam .. 13\-248\-9 (91240) tvayA choktaM visheSheNa guNabhUtaM hi tiShThati . striya eva sadA loke strIgaNasya gatiH priye .. 13\-248\-10 (91241) shashvadgaurgoShu gachCheta nAnyatra ramate naraH . evaM lokagatirdevi AdiprabhR^iti vartate .. 13\-248\-11 (91242) pramadoktaM tu yatki~nchittatstrIShu bahumanyate . na tathA manyate strIShu puruShoktamanindite .. 13\-248\-12 (91243) tvayaiSha vidito hyarthaH strINAM dharmaH sanAtanaH . tasmAttvAM prati pR^ichChAmi pR^iShTA vada mamepsitam .. 13\-248\-13 (91244) nArada uvAcha. 13\-248\-14x (7670) evamuktA tadA devI mahAdevena shobhanA . sodvegA cha salajjA cha nAvadattatra ki~nchana . punaH punastadA devI devaH kimiti chAbravIt .. 13\-248\-14 (91245) umovAcha. 13\-248\-15x (7671) bhagavandevadevesha surAsuranamaskR^ita . tvadantike mayA vaktuM strINAM dharmaH kathaM bhavet .. maheshvara uvAcha. 13\-248\-15 (91246) manniyogAdavashyaM tu vaktavyaM tu mama priye .. 13\-248\-16 (91247) umovAcha. 13\-248\-17x (7672) imA nadyo mahAdeva sarvatIrthodakAnvitAH . upasparshanahetostvAM na tyajanti samIpataH .. 13\-248\-17 (91248) etAbhiH saha sammantrya pravakShyAmi tavepsitam . ayuktaM satsu tantreShu tAnatikramya bhAShitum .. 13\-248\-18 (91249) mayA sammAnitAshchaiva bhaviShyanti saridvarAH .. 13\-248\-19 (91250) nArada uvAcha. 13\-248\-20x (7673) iti matvA mahAdevI nadIrdevIH samAhvayat . vipAshAM cha vitastyAM cha chandrabhAgAM sarasvatIm .. 13\-248\-20 (91251) shatadruM deviktAM sindhuM gautamIM kaushikIM tathA . yamunAM narmadAM chaiva kAverImatha nimnagAm .. 13\-248\-21 (91252) tathA devanadIM ga~NgAM shreShThAM tripathagAM shubhAm . sarvatIrthodakavahAM sarvapApavinAshinIm . etA nadIH samAhUya samudvIkShyedamabravIt .. 13\-248\-22 (91253) umovAcha. 13\-248\-23x (7674) he puNyAH saritaH shreShThAH sarvapApavinAshikAH . j~nAnavij~nAnasampannAH shR^iNudhvaM vachanaM mama .. 13\-248\-23 (91254) ayaM bhagavatA prashna uktaH strIdharmamAshritaH . na chaikayA mayA sAdyaM tasmAdvastvAnayAmyaham .. 13\-248\-24 (91255) yuShmAbhistadvichAryaivaM vaktumichChAmi shobhanAH . tatkathaM devadevAya vAchyaH strIdharma uttamaH .. 13\-248\-25 (91256) nArada uvAcha. 13\-248\-26x (7675) iti pR^iShTAstathA devyA mahAnadyashchakampire . tAsAM shreShThatamA ga~NgA vachanaM tvavemabravIt .. 13\-248\-26 (91257) dhanyAshchAnugR^ihItAH sma anena vachanena te . yA tvaM surAsurairmAnyA nadIrAdriyase.anaghe .. 13\-248\-27 (91258) tavaivArhati kalyANi evaM sAntvaprasAdanam . ashakyamapi ye mUrkhAH svAtmasambhAvanAyutAH . vAkyaM vadanti saMsatsu svayameva yatheShTataH .. 13\-248\-28 (91259) shakto yashchAnahaMvAdI sudurlabhatamo mataH .. 13\-248\-29 (91260) tvaM hi shaktA satI devI vaktuM prashnamasheShataH . vyAhartuM nechChasi strItvAtsaMpUjayati nastathA .. 13\-248\-30 (91261) tvaM hi devi mahAdevI UhApohavishAradA . divyaj~nAnayutA devi divyaj~nAnendhanaidhitA .. 13\-248\-31 (91262) tvamevArhasi tadvaktuM strINAM vR^ittaM shubhAshubham . yAchAmahe vayaM shrotumamR^itaM tvanmukhodgatam . kuru devapriyaM devi vada strIdharmamuttamam .. 13\-248\-32 (91263) nArada uvAcha. 13\-248\-33x (7676) evaM prasAditA devI ga~NgayA lokapUjyayA . prAha dharmamasheSheNa strIdharmaM surasundarI .. 13\-248\-33 (91264) umovAcha. 13\-248\-34x (7677) bhagavandevadevesha sureshvara maheshvara . tvatprasAdAtsurashreShTha tavaiva priyakAmyayA . tamahaM kIrtayiShyAmi yathAvachChrotumichChasi .. .. 13\-248\-34 (91265) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTachatvAriMshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 248 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 249 .. shrIH .. 13\.249\. adhyAyaH 249 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## pArvatyA parameshvaraMprati devagandharvAdiyoShitAM madhye strIdharmakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## nArada uvAcha . evaM bruvantyAM strIdharmaM devyAM devasya shAsanAt . R^iShigandharvayakShANAM yoShitashchApsarogaNAH .. 13\-249\-1 (91266) nAgabhUtastriyashchaiva nadyashchaiva samAgatAH . shrutukAmAH paraM vAkyaM sarvAH paryavatasthire .. 13\-249\-2 (91267) umAdevI mudA yuktA pujyamAnA.a~NganAgaNaiH . AnR^ishaMsyaparA devI satataM strIgaNaM prati .. 13\-249\-3 (91268) strIgaNasya hitArthAya bhavapriyachikIrShayA . vaktuM vachanamArebhe strINAM dharmAshrayAnvitam .. 13\-249\-4 (91269) umovAcha. 13\-249\-5x (7678) bhagavansarvabhUtesha shrUyatAM vachanaM mama . R^ituprAptA sushuddA yA kanyA setyabhidhIyate .. 13\-249\-5 (91270) tAM tu kanyAM pitA mAtA bhrAtA mAtula eva vA . pitR^ivyashchaiva pa~nchate dAtuM prabhavatAM gatAH .. 13\-249\-6 (91271) vivAhAshcha tathA pa~ncha tAsAM dharmArthakAraNAt . kAmatashcha mitho dAnamitaretarakAmyayA .. 13\-249\-7 (91272) dattA yasya bhavedbhAryA eteShAM yena kena chit . dAtAraH suvimR^ishyaiva dAtumarhanti nAnyathA .. 13\-249\-8 (91273) uttamAnAM tu varNAnAM mantravatpANisa~NgrahaH . vivAhakAraNaM chAhuH shUdrANAM samprayogataH .. 13\-249\-9 (91274) yadA dattA bhavetkanyA tasmAdbhAryArthine svakaiH . tadAprabhR^iti sA nArI dasharAtraM vilajjayA . manasA karmaNA vAchA anukUlA cha sA bhavet .. 13\-249\-10 (91275) iti bhartR^ivrataM kuryAtpatimuddishya shobhanA . tadAprabhR^iti sA nArI na kuryAtpatyurapriyam .. 13\-249\-11 (91276) yadyadichChati vai bhartA dhramakAmArthakAraNAt . tathaivAnupriyA bhUtvA tathaivopacharetpatim . pativratAtvaM nArINAmetadeva sanAtanam .. 13\-249\-12 (91277) tAdR^ishI sA bhavennityaM yAdR^ishastu bhavetpatiH . shubhAshubhasamAchAra etadvR^ittaM samAsataH .. 13\-249\-13 (91278) daivataM satataM sAdhvI bhartAraM yA tu pashyati . daivameva bhavettasyAH patirityavagamyate .. 13\-249\-14 (91279) etasminkAraNaM deva paurANI shrUyate shrutiH . kathayAmi prasAdAtte shR^iNu deva samAsataH .. 13\-249\-15 (91280) kasya chittvatha viprasya bhArye dve hi babhUvatuH . tayorekA dharmakAmA devAnuddishya bhaktitaH .. 13\-249\-16 (91281) bhartAramavamatyaiva devatAsu samAhitA . chakAra vipulaM dharmaM pUjayAnA.archayA.anvitam .. 13\-249\-17 (91282) aparA dharmakAmA cha patimuddishya shobhanA . bhartAraM daivataM kR^itvA chakAra kila tatpriyam .. 13\-249\-18 (91283) evaM vivartamAne tu yugapanmaraNe.adhvani . gate kila mahAdeva tatraikA yA pativratA . devapriyAyAM tiShThantyAM puNyalokaM jagAma sA .. 13\-249\-19 (91284) devapriyA cha tiShThantI vilalApa suduHkhitA . tAM yamo lokapAlastu babhAShe puShkalaM vachaH .. 13\-249\-20 (91285) mA shuchastvaM nivartasva na lokAH santi te.anaghe . svadharmavimukhA sA tvaM tasmAllokA na santi te .. 13\-249\-21 (91286) devatA hi patirnAryAH sthApitA sarvadaivataiH . avamatya shubhe tattvaM kathaM lokAngamiShyasi .. 13\-249\-22 (91287) moheni tvaM varArohe na jAnIShe svadaivatam . patimatyA striyA kAryo dharmaH patyarpaNastviti .. 13\-249\-23 (91288) tasmAttvaM hi nivartasva kuru patyAshritaM hitam . tadA gantAsi lokAMstAnyAngachChanti pativratAH . nAnyathA shakyate prAptuM patInAM lokamuttamam .. 13\-249\-24 (91289) yamenaivaMvidhaM choktA nivR^ittA punareva sA . babhUva patimAlambya patipriyaparAyaNA .. 13\-249\-25 (91290) evametanmahagAdeva daivataM hi striyAH patiH . tasmAtpatiparA bhUtvA patInupacharediti .. .. 13\-249\-26 (91291) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 249 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 250 .. shrIH .. 13\.250\. adhyAyaH 250 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## pArvatyA maheshvaraMprati strIdharmakathanam .. 1 .. nAradena kR^iShNaMprati umAmaheshvarasaMvAdAnuvAdopasamhAraH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## umovAcha . patimatyA divArAtraM vR^ittAntaM shrUyatAM shubham . patyuH pUrvaM samutthAya prAtaHkrama samAcharet .. 13\-250\-1 (91292) patyurbhAvaM viditvA tu pashchAtsambodhayettu tam . nityaM paurvAhNikaM kAryaM svayaM kuryAdyathAvidhi .. 13\-250\-2 (91293) nivedya cha tathA.a.ahAraM yathA sampadyatAmiti . tathaiva kuryAttatsarvaM yathA patyuH priyaM bhavet .. 13\-250\-3 (91294) yathA bhartA tathA nArI gurUNAM pratipadyate .. 13\-250\-4 (91295) shushrUShApoShaNavidhau patipriyachikIrShayA . bharturniShkramaNe kAryaM saMsmaredapramAdataH .. 13\-250\-5 (91296) AgataM tu patiM dR^iShTvA sahasA parichAraNam . svayaM kurvIta samprItyA kAyashramaharaM param .. 13\-250\-6 (91297) pAdyasanAbhyAM shayanairvAkyaishcha hR^idayapriyaiH . atithInAmAgamena prItiyuktA sadA bhavet .. 13\-250\-7 (91298) karmaNA vachanenApi toShayedatithInsadA . ma~NgalaM gR^ihashauchaM cha sarvopakaraNAni cha .. 13\-250\-8 (91299) sarvakAlamavekSheta kArayantI cha kurvatI . dharmakArye tu samprApte tadvaddharmaparA bhavet .. 13\-250\-9 (91300) arthakArye punarbhartuH pramAdAlasyavarjitA . sA yatnaM paramaM kuryAttasyi sAhAyyakAraNAt .. 13\-250\-10 (91301) dhurandharA bhavedbhartuH sAdhvI dharmArthayoH sadA . vihArakAle vai bharturj~nAtvA bhAvaM hR^idi sthitam .. 13\-250\-11 (91302) ala~NkR^itya yathAyogaM mandahAsasamanvitam . vAkyairmadhurasaMyuktaiH smayantI toShayetpatim .. 13\-250\-12 (91303) kaThorANi na vAchyAni anyathA pramadAntare . yasyAM kAmI bhavedbhartA tasyAH prItikarI bhavet .. 13\-250\-13 (91304) apramAdaM puraskR^itya manasA toShayetpatim . anantaramathAnyeShAM bhojanAvekShaNaM charet .. 13\-250\-14 (91305) dAsIdAsabalIvardAMshchaNDAlaM cha shunastathA . anAthAnkR^ipaNAMshchaiva bhikShukAMshcha tathaiva cha . pUjayedbalibhaikSheNa patyurdharmaM vivardhayet .. 13\-250\-15 (91306) kupitaM vA.arthahInaM vA shrAntaM vopacharetpatim . yatA sa tuShTaH svasthashcha tathA santoShayetpatim .. 13\-250\-16 (91307) yathA kuTumbachintAyAM vivAde vA.arthasa~nchaye . AhUtA tatsahAyArthaM tathA priyahitaM vadet .. 13\-250\-17 (91308) apriyaM cha hitaM brUyAttasya dharmArthakA~NkShayA . ekAntacharyAkathanaM kalahaM varjayetparaiH .. 13\-250\-18 (91309) bahirAlokanaM chaiva mohaM vrIDAM cha paishunam . bahvAshitvaM divAsvapnamevamAdi vivarjayet .. 13\-250\-19 (91310) rahasyekAsanaM sAdhvI na kuryAdAtmajairapi . yadyaddadyAnniyatsveti nyAsavatparipAlayet .. 13\-250\-20 (91311) vismR^itaM vA.api yaddravyaM pratipadyAtsvashauchataH . yatki~nchitpatinA dattaM labdhvA tatsA sukI bhavet .. 13\-250\-21 (91312) atIvAj~nAmatIrShyAM cha dUrataH parivarjayet . bAlavadvR^iddhavadbhAryA sadaivAnucharetpatim .. 13\-250\-22 (91313) bhAryAyA vratamityeva kartavyaM satataM vibho . etatpativratAvR^ittamuktaM deva samAsataH .. 13\-250\-23 (91314) na cha bhoge na chaishvarye na sukhe na dhane tathA . spR^ihA yasyAstathA bhartuH sA nArINAM pativratA .. 13\-250\-24 (91315) patirhi daivataM strINAM patirbandhuH patirgatiH . nAnyaM gatimahaM pashye pramadAyA yathA patiH .. 13\-250\-25 (91316) jAtiShvapi cha vai strItvaM vishiShTaM me matiH prabho . kAyakleshena mahatA puruShaH prApnuyAtphalam . tatsarvaM labhate nArI sukhena patipUjayA .. 13\-250\-26 (91317) yathAsukhaM patimatI sarvaM patyanukUlataH . IdR^ishaM dharmasAkalyaM pashya tvaM pramadAM prati . etadvisR^ijya pachyante kustriyaH pApamohitAH .. 13\-250\-27 (91318) tapashcharyA cha dAnaM cha patau tasyAH samarpitam . rUpaM kulaM yashastejaH sarvaM tasminpratiShThitam .. 13\-250\-28 (91319) evaM vratasamAchArAH svavR^ittenaiva shobhanAH . svabhartrA cha sama gachChetpuNyalokAnsukarmaNA .. 13\-250\-29 (91320) vR^iddho virupo bIbhatso dhanavAnnirdhano.api vA . evaMbhUtopi vai bhartA strINAM bhUShaNamuttamam .. 13\-250\-30 (91321) ADhyaM vA rUpayuktaM vA virUpaM dhanavarjitam . yA patiM toShayetsAdhvI sA patnInAM vishiShyate .. 13\-250\-31 (91322) daridrAMshcha virUpAshcha pramUDhAnkuShTasaMyutAn . patInupacharellokAnakShayAnpratipadyate .. 13\-250\-32 (91323) evaM pravartamAnAyAH patiH pUrvaM mriyeta chet . tadA.anumaraNaM gachChetpunardharmaM chareta vA .. 13\-250\-33 (91324) etadevaM mayA proktaM striyastu bahudhA smR^itAH . devadAnavagandharvA manuShyA iti naikadhA .. 13\-250\-34 (91325) saumyashIlAH shubhAchArAH sarvAstAH sambhavanti cha . yathA shubhaM pravakShyAmi strINAM dharmaM maheshvara .. 13\-250\-35 (91326) Asuryashchaiva paishAchyo rAkShasyashcha bhanti hi . tAsAM vR^ittamasheSheNa shrUyatAM lokakAraNAt .. 13\-250\-36 (91327) nyAyato vA.anyathA proktA bhAvadoShasamanvitAH . bhartR^Inupacharantyeva rAgadveShabalAtkR^itAH .. 13\-250\-37 (91328) svadharmavimukhA bhUtvA pradUShyanti yatastataH . pravR^iddaviShayA nityaM pratikUlaM vadanti cha .. 13\-250\-38 (91329) arthAnvinAshayantyevaM na gR^ihNanti hitaM kvachit . svabuddhiniratA bhUtvA jIvanti cha yathA tathA .. 13\-250\-39 (91330) guNavatyaH kvachidbhUtvA patidharmaparA iva . punarbhavanti pApiShThA viShamaM vR^ittamAsthitAH .. 13\-250\-40 (91331) anavasthitamaryAdA bahuveShA vyavasthitAH . asantuShTAshcha lubdhAshcha IrShyAkrodhayutA bhR^isham .. 13\-250\-41 (91332) bhogapriyA hitadveShyAH kAmabhogaparAyaNAH . prAyasho.anR^itabhUyiShThA gurUNAM pratilomakAH .. 13\-250\-42 (91333) evaMvR^ittasamAchArA AsuraM bhAvamAshritAH . apakAraparA nityaM satataM kalahapriyA .. 13\-250\-43 (91334) paruShA rukShavachanA nirghR^iNA nirapatrapAH . niHsnehAH krodhanAshchaiva bhartR^iputrasvabandhuShu .. 13\-250\-44 (91335) ghorA mAMsapriyA nityaM hasanti cha rudanti cha . patInvyabhicharantyeva durmArgeNa yathA tathA . bandhubhirbhartsitA bhUtvA gR^ihakAryANi kurvate .. 13\-250\-45 (91336) athavA bhartsitA deva nivR^ittAH sveShu karmasu . tathaivAtmavadhaM ghoraM vyavasyeyurna saMshayaH .. 13\-250\-46 (91337) nirdayA niranukroshAH kuTumbArthavilopakAH . dharmartharahitA ghorAH satataM kurvate kriyAH .. 13\-250\-47 (91338) anarthe nipuNAH pApAH paraprANeShu nirdayAH . evaMyuktasamAchArAH striyaH paishAchamAshritAH .. 13\-250\-48 (91339) aparA mohasaMyuktA nirlajjA rodanapriyAH . ashuddhA maladigdhA~Ngya pAnamAMsaratA bhR^isham . vadantyanR^itavAkyAni hasanti vilapanti cha. 13\-250\-49 (91340) duShpasAdA mahAkrodhAH svapnashIlA nirantaram . tAmasyo naShTatatvArthA mandashIlA mahodarAH . bhu~njate vividhaM siddhaM bhojanaM tIvrasambhramAH .. 13\-250\-50 (91341) guNarUpavayoyuktaM patiM kAminamuttamam . hitvA.anyenaiva gachChanti sarvadhA bhR^ishatApitAH .. 13\-250\-51 (91342) nirlajjA dharmasandigdhAH pratikUlAH samantataH . evaMrUpasamAchArAH striyo rAkShasamAshritAH .. 13\-250\-52 (91343) evaMvidhAnAM sarvAsAM na paratra mahAsukham . narakAdvipramuktAnAM mAnuShyaM durlabhaM bhavet .. 13\-250\-53 (91344) kaShTaM tatrApi bhu~njante svakR^itaM duHkhajaM bahu . daridrAH kleshabhUyiShThA virUpAH kutsitAH paraiH . vidhavA durbhagA vA.api labhante duHkhamIdR^isham .. 13\-250\-54 (91345) shatavarShasahasrANi nirayaM vyabhichAriNI . vrajetpatiM cha pApena saMyojya svakulaM tathA .. 13\-250\-55 (91346) etadvij~nAya patitaM punashcheddhitamAtmanaH . kuryAdbhartAramAshritya tathA dharmavamApnuyAt .. 13\-250\-56 (91347) atisaMyAnti tA.NllokAnpuNyAnparamashobhanAn . avamatya cha yAH pUrvaM patiM duShTena chetasA .. 13\-250\-57 (91348) vartamAnAscha satataM bhartR^INAM pratikUlataH . bhartrAnumaraNaM kAle yAH kurvanti tathAvidhAH .. 13\-250\-58 (91349) kAmAtkrodhAdbhayAllobhAdapahAsyA bhavanti tAH . AdiprabhR^iti kustrINAM tathA.anumaraNaM vR^ithA .. 13\-250\-59 (91350) AdiprabhR^iti yA sAdhvI patyuH priyaparAyaNA . UrdhvaM gachChati sA pUtA bhartrA.anumaraNaM gatA .. 13\-250\-60 (91351) evaM mR^itAyA vai lokAnahaM pashyAmi chakShuShA . spR^ihaNIyAnsuragaNairyAngachChanti pativratAH .. 13\-250\-61 (91352) athavA bhartari mR^ite vaidhavyaM dharmamAshritAH . tUShNIM bhaumaM jale nityama~njalisnAnamuttamam . vrataM cha patimuddishya kuryashchaiva vidhiM tataH .. 13\-250\-62 (91353) evaM gachChati sA nArI patilokamanuttamam . ramaNIyamanirdeshyaM duShprApaM devamAnuShaiH .. 13\-250\-63 (91354) prApnuyAttAdR^ishaM lokaM kevalaM yA pativratA . iti te kathitaM deva strINAM dharmimanuttamam .. 13\-250\-64 (91355) bhavataH priyakAminyA yanmayoktaM tavAgrataH . chApalyAnmama devesha tadbhavAnkShantumarhati .. 13\-250\-65 (91356) nArada uvAcha. 13\-250\-66x (7679) evaM vadantIM rudrANIM lajjAbhAvasamanvitAm . prashashaMsa cha devesho vAchA sa~njanayanpriyam .. 13\-250\-66 (91357) R^iShayo devagandharvAH pramadAshcha sahasrashaH . praNamya shirasA devIM stutibhishchAbhituShTuvuH .. 13\-250\-67 (91358) pUjayAmAsurapare devadeva mudA yutAH . saMvAdaM chintayantyante shraddadhAnAH suchetasaH .. 13\-250\-68 (91359) tatastu devadevesho devIM vachanamabravIt . shR^iNu kalyANi madvAkyaM saMvAdo.ayaM mayA tava . puNyaM pavitraM khyAtaM cha bhavitA nAtra saMshayaH .. 13\-250\-69 (91360) ya imaM shrAvayedvidvAnsaMvAdaM chAvayoH priye . shuchirbhUtvA narAnyuktAnsa taiH svargaM vrajetsukham .. 13\-250\-70 (91361) yastvenaM shR^iNuyAnnityaM saMvAdaM chAvayoH shubham . kIrtimAyuShyamArogyaM labhate sa gatiM parAm .. .. 13\-250\-71 (91362) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 250 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-250\-59 sarvAH pUtA bhavanti tA iti tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 251 .. shrIH .. 13\.251\. adhyAyaH 251 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## maheshvareNa munigaNAnprati shrIkR^iShNasya vaMshAnukramavarNanapUrvakaM guNagaNAnuvarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## R^iShaya UchuH . pinAkinbhaganetraghna sarvalokanamaskR^ita . mahAtmyaM vAsudevasya shrotumichChAma sha~Nkara .. 13\-251\-1 (91363) Ishvara uvAcha. 13\-251\-2x (7680) pitAmahAdapi varaH shAshvataH puruSho hariH . kR^iShNo jAmbUnadAbhAso vyabhre sUrya ivoditaH .. 13\-251\-2 (91364) dashabAhurmahAtejA devatAriniShUdanaH . shrIvatsA~Nko hR^iShIkeshaH sarvadaivatapUjitaH .. 13\-251\-3 (91365) brahmA tasyodarabhavastasyAhaM cha shirobhavaH . shiroruhebhyo jyotIMShi romabhyashcha surA.asurAH .. 13\-251\-4 (91366) R^iShayo dehasambhUtAstasya lokAshcha shAshvatAH . pitAmahagR^ihaM sAkShAtsarvadevagR^ihaM cha saH .. 13\-251\-5 (91367) sosyAH pR^ithivyAH kR^itsnAyAH sraShTA tribhuvaneshvaraH . saMhartA chaiva bhUtAnAM sthAvarasya charasya cha .. 13\-251\-6 (91368) sa hi devavaraH sAkShAddevanAthaH parantapaH . sarvaj~naH sarvasaMshliShTaH sarvagaH sarvatomukhaH .. 13\-251\-7 (91369) paramAtmA hR^iShIkeshaH sarvavyApI maheshvaraH . na tasmAtparamaM bhUtaM triShu lokeShu ki~nchana .. 13\-251\-8 (91370) sanAtano vai madhuhA govinda iti vishrutaH . sa sarvAnpArtivAnsa~Nkhye ghAtayiShyati mAnadaH .. 13\-251\-9 (91371) surakAryArthamutpanno mAnuShaM vapurAsthitaH . na hi devagaNAH shaktAstrivikramavinAkR^itAH .. 13\-251\-10 (91372) bhuvane devakAryANi kartuM nAyakavarjitAH . nAyakaH sarvabhUtAnAM sarvadevanamaskR^itaH .. 13\-251\-11 (91373) etasya devanAthasya devakAryaparasya cha . brahmabhUtasya satataM brahmarShisharaNasya cha .. 13\-251\-12 (91374) brahmA vasati garbhasthaH sharIre sukhasaMsthitaH . sharvaH sukhaM saMshritashch sharIre sukhasaMsthitaH .. 13\-251\-13 (91375) sarvAH sukhaM saMshritAshcha sharIre tasya devatAH . sa devaH puNDarIkAkShaH shrIgarbhaH shrIsahoShitaH .. 13\-251\-14 (91376) shAr~NgachakrAyudhaH khaDgI sarvanAgaripudhvaja . uttamena sa shIlena damena cha shamena cha .. 13\-251\-15 (91377) parAkrameNa vIryeNa vapuShA darshanena cha . AroheNi pramANena dhairyeNArjavasampadA .. 13\-251\-16 (91378) AnR^ishaMsyena rUpeNa balena na samanvitaH . astraiH samuditaH sarvairdivyairadbhutadarshanaiH .. 13\-251\-17 (91379) yogamAyaH sahasrAkSho nirapAyo mahAmanAH . vIro mitrajanashlAghI j~nAtibandhujanapriyaH .. 13\-251\-18 (91380) kShamAvAMshchAnahaMvAdI brahmaNyo brahmanAyakaH . bhayahartA bhayArtAnAM mitrANAM nandivardhanaH .. 13\-251\-19 (91381) sharaNyaH sarvabhUtAnAM dInAnAM pAlane rataH . shrutavAnarthasampannaH sarvabhUtanamaskR^itaH .. 13\-251\-20 (91382) samAshritAnAM varadaH shatrUNAmapi dharmavit . nItij~no nItisampanno brahmavAdI jitendriyaH .. 13\-251\-21 (91383) bhavArthamiha devAnAM buddhyA paramayA yutaH . prAjApatye shubhe mArge mAnave dharmasaMskR^ite .. 13\-251\-22 (91384) samutpatsyati govindo manorvaMshe mahAtmanaH . a~Ngo nAma manoH putro antardhAmA tataH paraH .. 13\-251\-23 (91385) antardhAmno havirdhAmA prajApatiraninditaH . prAchInabarhirbhavitA havirdhAmnaH suto mahAn .. 13\-251\-24 (91386) tasya prachetaHpramukhA bhaviShyanti dashAtmajAH . prAchetasastathA dakSho bhaviteha prajApatiH .. 13\-251\-25 (91387) dAkShAyaNyAstathA.a.adityo manurAdityatastathA . manoshcha vaMshaja ilA sudyumnashcha bhaviShyati .. 13\-251\-26 (91388) budhAtpurUravAshchApi tasmAdAyurbhaviShyati . nahuSho bhavitA tasmAdyayAtistasya chAtmajaH .. 13\-251\-27 (91389) yadustasmAnmahAsatvaH kroShTA tasmAdbhaviShyati . kroShTushchaiva mahAnputro vR^ijinIvAnbhaviShyati .. 13\-251\-28 (91390) vR^ijinIvatashcha bhavitA uSha~NguraparAjitaH . uSha~NgorbhavitA putraH shUrashchitrarathastathA . tasya tvavarajaH putraH shUro nAma bhaviShyati .. 13\-251\-29 (91391) teShAM vikhyAtavIryANAM charitraguNashAlinAm . yajvanAM suvishuddhAnAM vaMshe brAhmaNasammate .. 13\-251\-30 (91392) sa shUraH kShatriyashreShTho mahAvIryo mahAyashAH . svavaMshavistarakaraM janayiShyati mAnadaH . vasudeva iti khyAtaM putramAnakadundubhim .. 13\-251\-31 (91393) tasya putrashchaturbAhurvAsudevo bhaviShyati .. dAtA brAhmaNasatkartA brahmabhUto dvijapriyaH. 13\-251\-32 (91394) rAj~no mAgadhasaMruddhAnmokShayiShyati yAdavaH .. 13\-251\-33 (91395) jarAsandhaM tu rAjAnaM nirjitya girigahvare . sarvapArthivaratnADhyo bhaviShyati sa vIryavAn .. 13\-251\-34 (91396) pR^ithivyAmapratihato vIryeNa cha bhaviShyati . vikrameNa cha sampannaH sarvapArthivapArthivaH .. 13\-251\-35 (91397) shUraseneShu bhUtvA sa dvArakAyAM vasanprabhuH . pAlayiShyati gAM devIM vijitya nayavitsadA .. 13\-251\-36 (91398) taM bhavantaH samAsAdya vA~NbhAlyairarhaNairvaraiH . archayantu yathAnyAyaM brahmANamiva shAshvatam .. 13\-251\-37 (91399) yo hi mAM draShTumichCheta brahmANaM cha pitAmaham . draShTavyastena bhagavAnvAsudevaH pratApavAn .. 13\-251\-38 (91400) dR^iShTe tasminnahaM dR^iShTo na me.atrAsti vichAraNA . pitAmaho vA devesha iti vitta tapodhanAH .. 13\-251\-39 (91401) sa yasya puNDarIkAkShaH prItiyukto bhaviShyati . tasya devagaNaH prIto brahmapUrvo bhaviShyati .. 13\-251\-40 (91402) yashcha taM mAnave loke saMshrayiShyati keshavam . tasya kIrtirjayashchaiva svargashchaiva bhaviShyati .. 13\-251\-41 (91403) dharmANAM deshikaH sAkShAtsa bhaviShyati dharmibhAk . dharmavadbhiH sa devesho namaskAryaH sadodyataiH .. 13\-251\-42 (91404) dharma eva paro hi syAttasminnabhyarchite vibhau . sahi devo mahAtejAH prajAhitachikIrShayA .. 13\-251\-43 (91405) dharmArthaM puruShavyAghra R^iShikoTIH sasarja ha . tAH sR^iShTAstena vibhunA parvate gandhamAdane .. 13\-251\-44 (91406) sanatkumArapramukhAstiShThanti tapasA.anvitAH . tasmAtsa vAgmI dharmaj~no namasyo dvijapu~NgavAH .. 13\-251\-45 (91407) divi shreShTho hi bhagavAnharirnArAyaNaH prabhuH . vandito hi sa vandeta mAnito mAnayIta cha . arhitashchArhayennityaM pUjitaH pratipUjayet .. 13\-251\-46 (91408) dR^iShTaH pashyedaharahaH saMshritaH pratisaMshrayet . architashchArchayennityaM sa devo dvijasattamAH .. 13\-251\-47 (91409) etattasyAnavadyasya viShNorvai paramaM vratam . Adidevasya mahataH sajjanAcharitaM sadA .. 13\-251\-48 (91410) bhuvane.abhyarchito nityaM devairapi sanAtanaH . abhayenAnurUpeNi yujyante tamanuvratAH .. 13\-251\-49 (91411) karmaNA manasA vAchA sa namasyo dvijaiH sadA . yatnavadbhirupasthAya draShTavyo devakIsutaH .. 13\-251\-50 (91412) eSha vo.abhihito mArgo mayA vai munisattamAH . taM dR^iShTvA sarvasho devaM dR^iShTAH syuH surasattamAH .. 13\-251\-51 (91413) mahAvarAhaM taM devaM sarvalokapitAmaham . ahaM chaiva namasyAmi nityameva jagatpatim .. 13\-251\-52 (91414) tatra cha tritayaM dR^iShTaM bhaviShyati na saMshayaH . samastA hi vayaM devAstasya dehe vasAmahe .. 13\-251\-53 (91415) tasya chaivAgrajo bhrAtA sitAdrinichayaprabhaH . halI bala iti khyAto bhaviShyati dharAdharaH .. 13\-251\-54 (91416) trishirAstasya divyashcha sAtakumbhamayo drumaH . dhvajastR^iNendro devasya bhaviShyati rathAshritaH .. 13\-251\-55 (91417) shiro nAgairmahAbhogaiH parikIrNaM mahAtmabhiH . bhaviShyati mahAbAhoH sarvalokeshvarasya cha .. 13\-251\-56 (91418) chintitAni sameShyanti shastrANyastrANi chaiva ha . anantashcha sa avokto bhagavAnhariravyayaH .. 13\-251\-57 (91419) samAdiShTashcha vibudhairdarshaya tvamiti prabho . suparNo yasya vIryeNa kashyapasyAtmajo balI . antaM naivAshakaddraShTuM devasya paramAtmanaH .. 13\-251\-58 (91420) sa cha sheSho vicharate parayA vai mudA yutaH . antarvasati bhogena parirabhya vasundharAm .. 13\-251\-59 (91421) ya eva viShNuH so.ananto bhagavAnvasudhAdharaH . yo rAmaH sa hR^iShIkesho yochyutaH sa dharAdharaH .. 13\-251\-60 (91422) tAvubhau puruShavyAghrau divyau divyaparAkramau . draShTavyau mAnanIyau cha chakralA~NgaladhAriNau .. 13\-251\-61 (91423) eSha vo.anugrahaH prokto mayA puNyastapodhanAH . yadbhavanto yadushreShThaM pUjayeyuH prayatnataH .. .. 13\-251\-62 (91424) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 251 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-251\-43 arhitaH puShpadhUpAdinArchitaH . pUjitaH vAchA cha mahIkR^itaH 7\-251\-47 architaH manasA dhyAtaH .. 7\-251\-55 tR^iNeMdraH tAladrumaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 252 .. shrIH .. 13\.252\. adhyAyaH 252 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa himavadgirau nAradoditakR^iShNamahimAnuvAdaH .. 1 .. tathA pArthakR^iShNayornaranArAyaNAtmakatvakathanapUrvakaM kR^iShNamahimaprashaMsanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## nArada uvAcha . atha vyomni mahA~nshabdaH savidyutstanayitnumAn . meghaishcha gaganaM nIlaM saMruddhamabhavaddhanaiH .. 13\-252\-1 (91425) prAvR^iShIva cha parjanyo vavR^iShe nirmalaM payaH . tamashvaivAbhavaddhoraM dishashcha na chakAshire .. 13\-252\-2 (91426) tato devagirau tasminramye puNye sanAtane . na sharvaM bhUtasa~NghaM vA dadR^ishurmanayastadA .. 13\-252\-3 (91427) vyabhraM cha gaganaM sadyaH kShaNena samapadyata . tIrthayAtrAM tato viprA jagmushchAnye yathAgatam .. 13\-252\-4 (91428) tadadbhutamachintyaM cha dR^iShTvA te vismitA.abhavan . sha~NkarasyomayA sArdhaM saMvAdaM tvatkathAshrayam .. 13\-252\-5 (91429) sa bhavAnpuruShavyAghra brahmabhUtaH sanAtanaH . yadarthamanushiShTA smo giripR^iShThe mahAtmanA .. 13\-252\-6 (91430) dvitIyaM tvadbhutamidaM tvattejaHkR^itamadya vai . dR^iShTvA cha vismitAH kR^iShNa sA cha naH smR^itirAgatA .. 13\-252\-7 (91431) etatte devadevasya mAhAtmyaM kathitaM prabho . kapardino girIshasya mahAbAho janArdana .. 13\-252\-8 (91432) ityuktAH sa tadA kR^iShNastapovananivAsibhiH . mAnayAmAsa tAnsarvAnR^iShIndevakinandanaH .. 13\-252\-9 (91433) atharShayaH samprahR^iShTAH punaste kR^iShmamabruvan . punaHpunardarshayAsmAnsadaiva madhusUdana .. 13\-252\-10 (91434) na hi naH sA rati svarge yA cha tvaddarshane vibho . tadR^itaM cha mahAbAho yadAha bhagavAnbhavaH .. 13\-252\-11 (91435) etatte sarvamAkhyAtaM rahasyamarikarshana . tvameva hyartatattvaj~naH pR^iShTo.asmAnpR^ichChase yadA .. 13\-252\-12 (91436) tadasmAbhiridaM guhyaM tvatpriyArthamudAhR^itam . na cha te.aviditaM ki~nchittriShu lokeShu vidyate .. 13\-252\-13 (91437) janma chaiva prasUtishcha yachchAnyatkAraNaM vibho . vayaM tu bahuchApalyAdashaktA guhyadhAraNe .. 13\-252\-14 (91438) tataH sthite tvayi vibho laghutvAtpralapAmahe . na hi ki~nchittadAshcharyaM yanna vetti bhavAniha .. 13\-252\-15 (91439) divi vA bhuvi vA deva sarvaM hi viditaM tava . sAdhayAma vayaM kR^iShNa buddhiM puShTimavApnuhi .. 13\-252\-16 (91440) putraste sadR^ishastAta vishiShTo vA bhaviShyati . mahAprabhAvasaMyukto dIptikIrtikaraH prabhuH .. 13\-252\-17 (91441) bhIShma uvAcha. 13\-252\-18x (7681) tataH praNamya deveshaM yAdavaM puruShottamam . pradakShiNamupAvR^itya prajagmuste maharShayaH .. 13\-252\-18 (91442) soyaM nArAyaNaH shrImandIptyA paramayA yutaH . vrataM yathAvattachchIrtvA dvArakAM punarAgamat .. 13\-252\-19 (91443) pUrNe cha dashame mAsi putro.asya paramAdbhutaH . rukmiNyAM sammato jaj~ne shUro vaMshadharaH prabho .. 13\-252\-20 (91444) sa kAmaH sarvabhUtAnAM sarvabhAvagato nR^ipa . asurANAM surANAM cha charatyantargataH sadA .. 13\-252\-21 (91445) soyaM puruShashArdUlo meghavarNashchaturbhujaH . saMshritaH pANDavAnpremNA bhavantashchainamAshritAH .. 13\-252\-22 (91446) kIrtirlakShmIrdhR^itishchaivaka svargamArgastathaiva cha . yatraiSha saMsthitastatra devo viShNustrivikramaH .. 13\-252\-23 (91447) sendrA devAstrayastriMshadeSha nAtra vichAraNA . Adidevo mahAdevaH sarvabhUtapratishrayaH .. 13\-252\-24 (91448) anAdinidhano.avyakto mahAtmA madhusUdanaH . ayaM jAto mahAtejAH surANAmarthasiddhaye .. 13\-252\-25 (91449) sudustarArthatattvasya vaktA kartA cha mAdhavaH . tava pArtha jayaH kR^itsnastava kIrtistathA.atulA .. 13\-252\-26 (91450) taveyaM pR^ithivI devI kR^itsnA nArAyaNAshrayAt . ayaM nAthastavAchintyo yasya nArAyaNo gatiH .. 13\-252\-27 (91451) sa bhavAMstvamupAdhvaryU raNAgnau hutavAnnR^ipAn . kR^iShNasruveNa mahatA yugAntAgnisamena vai .. 13\-252\-28 (91452) duryodhanashcha shochyosau saputrabhrAtR^ibAndhavaH . kR^itavAnyo.abudhaH krodhAddharigANDIvivigraham .. 13\-252\-29 (91453) daiteyA dAnavendrAshcha mahAkAyA mahAbalAH . chakrAgnau kShayamApannA dAvAgnau shalabhA iva .. 13\-252\-30 (91454) pratiyoddhuM na shakyo hi mAnuShaireva saMyuge . vihInaiH puruShavyAghra sattvashaktibalAdibhiH .. 13\-252\-31 (91455) jayo yogI yugAntAbhaH savyasAchI raNAgragaH . tejasA hatavAnsarvaM suyodhanavalaM nR^ipa .. 13\-252\-32 (91456) yattu govR^iShabhA~Nkena munibhyaH samudAhR^itam . purANaM himavatpR^iShThe tanme nigadataH shR^iNu .. 13\-252\-33 (91457) yAvattasya bhavetpuShTistejo jIptiH parAkramaH . prabhAvaH sannatirjanma kR^iShNe tattriguNaM vibho .. 13\-252\-34 (91458) kaH shaknotyanyathA kartuM tadyadi syAttathA shR^iNu . yatraH kR^iShNo hi bhagavAMstatra puShTiranuttamA .. 13\-252\-35 (91459) vayaM tvihAlpamatayaH paratantrAH suviklabAH . j~nAnapUrvaM prapannAH smo mR^ityoH panthAnamavyayam .. 13\-252\-36 (91460) bhavAMshchApyArjavaparaH pUrvaM kR^itvA pratishrayam . rAjavR^ittaM na labhate pratij~nApAlane rataH .. 13\-252\-37 (91461) atyevAtmavadhaM loke rAjaMstvaM bahu manyase . na hi pratij~nA yA dattA tAM prahAtumariMdama .. 13\-252\-38 (91462) kAlenAyaM janaH sarvo nihato raNamUrdhani . vayaM cha kAlena hatAH kAlo hi parameshvaraH .. 13\-252\-39 (91463) na hi kAlena kAlaj~naH spR^iShTaH shochitumarhasi . kAlo lohitaraktAkShaH kR^iShNo daNDI sanAtanaH .. 13\-252\-40 (91464) tasmAtkuntIsuta j~nAtInneha shochitumarhasi . vyapetamanyurnityaM tvaM bhava kauravanandana .. 13\-252\-41 (91465) mAdhavasyAsya mahAtmyaM shrutaM yatkathitaM mayA . tadeva tAvatparyAptaM sajjanasya nidarshanam .. 13\-252\-42 (91466) vyAsasya vachanaM shrutvA nAradasya cha dhImataH . svayaM chaiva mahArAja kR^iShNasyArhatamasya vai .. 13\-252\-43 (91467) prabhAvashcharShipUgasya kathitaH sumahAnmayA . maheshvarasya saMvAdaM shailaputryAshcha bhArata .. 13\-252\-44 (91468) dhArayiShyati yashchainaM mahApuruShasambhavam . shR^iNuyAtkathayedvA yaH sa shreyo labhate param .. 13\-252\-45 (91469) bhavitArashcha tasyAtha sarve kAmA yathepsitAH . pretya svargaM cha labhate naro nAstyatra saMshayaH .. 13\-252\-46 (91470) nyAyyaM shreyobhikAmena pratipattuM janArdanaH . eSha evAkShayo vipraiH stuto rAja~njanArdanaH .. 13\-252\-47 (91471) maheshvaramukhotsR^iShTA ye cha dharmaguNAH smR^itAH . te tvayA manasA dhAryAH kururAja divAnisham .. 13\-252\-48 (91472) evaM te vartamAnasya samyagdaNDadharasya cha . prajApAlanadakShasya svargaloko bhaviShyati .. 13\-252\-49 (91473) dharmoNApi sadA rAjanprajA rakShitumarhasi . yastasya vipulo daNDaH samyagdharmaH sa kIrtyate .. 13\-252\-50 (91474) ya eSha kathito rAjanmayA sajjanasannidhau . sha~NkarasyomayA sArdhaM saMvAdo dharmasaMhitaH .. 13\-252\-51 (91475) shrutvA vA shrotukAmo vA.apyarchayedvR^iShabhadhvajam . vishuddheneha bhAvena ya ichChedbhUtimAtmanaH .. 13\-252\-52 (91476) eSha tasyAnavadyasya nAradasya mahAtmanaH . saMdesho devapUjArthaM taM tathA kuru pANDava .. 13\-252\-53 (91477) etadatyadbhutaM vR^ittaM puNye hi bhavati prabho . vAsudevasya kaunteya sthANoshchaiva svabhAvajam .. 13\-252\-54 (91478) dashavarshasahasrANi badaryAmeSha shAshvataH . tapashchachAra vipulaM saha gANDIvadhanvanA .. 13\-252\-55 (91479) triyugau puNDarIkAkShau vAsudevadhanaMjayau . viditau nAradAdetau mama vyAsAchcha pArthiva .. 13\-252\-56 (91480) bAla eva mahAbAhushchakAra kadanaM mahat . kaMsasya puNDarIkAkSho j~nAtitrAmArthakAraNAt .. 13\-252\-57 (91481) karmaNAmasya kaunteya nAntaM sa~NkhyAtumutsahe . shAshvatasya purANasya puruShasya yudhiShThira .. 13\-252\-58 (91482) dhruvaM shreyaH paraM tAta bhaviShyati tavottamam . yasya te puruShavyAghraH sakhA chAyaM janArdanaH .. 13\-252\-59 (91483) duryodhanaM tu shochAmi pretya loke.api durmatim . yatkR^ite pR^ithivI sarvA vinaShTA sahayadvipA .. 13\-252\-60 (91484) duryodhanAparAdhena karNasya shakunestathA . duHshAsanavaturthAnAM kuravo nidhanaM gatAH .. 13\-252\-61 (91485) vaishampAyana uvAcha. 13\-252\-62x (7682) evaM sambhAShamANe tu gA~Ngeye puruSharShabhe . tUShNIM babhUva kauravyo madhye teShAM mahAtmanAm .. 13\-252\-62 (91486) tachChrutvA vismayaM jagmurdhR^itarAShTrAdayo nR^ipAH . sampUjya manasA kR^iShNaM sarve prA~njalaya.abhavan .. 13\-252\-63 (91487) R^iShayashchApi te sarve nAradapramukhAstadA . pratigR^ihyAbhyanandanta tadvAkyaM pratipUjya cha .. 13\-252\-64 (91488) ityetadakhilaM sarvaiH pANDavo bhrAtR^ibhiH saha . shrutavAnsumahAshcharyaM puNyaM bhIShmAnushAsanam .. 13\-252\-65 (91489) vaishampAyana uvAcha. 13\-252\-66x (7683) yudhiShThirastu gA~NgeyaM vishrAntaM bhUridakShiNam . punareva mahAbuddhiH paryapR^ichChanmahIpatiH .. .. 13\-252\-66 (91490) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvipa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 252 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 253 .. shrIH .. 13\.253\. adhyAyaH 253 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dR^iShTAntatayA viprakanyopAkhyAnakathanapUrvakaM vidvatsaMrakShaNasya mahAphalahetutvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kR^ipayA parayA proktaH sarveShAM pApakarmaNAm . j~nAnasya cha parasyeha tanme brUhi pitAmaha .. 13\-253\-1 (91491) bhIShma uvAcha. 13\-253\-2x (7684) upAyo.ayaM paraprAptau paramaH parikIrtitaH . nArAyaNAsyAnudhyAnamarchanaM yajanaM stutiH .. 13\-253\-2 (91492) shravaNaM tatkathAnAM cha vidvatsaMrakShaNaM tathA . vidvachChushrUShaNaprItirupadeshAnupAlanam . sa dhyAnena japenanAshu muchyate prAkR^itopi vA .. 13\-253\-3 (91493) japashchaturvidhaH prokto vaidikastAntrikopi cha . paurANikotha vidvadbhiH kathitaH smArta eva cha .. 13\-253\-4 (91494) vidvachChushrUShayA j~nAnaM vidvatsaMrakShaNena cha . nAsAdhyaM j~nAninAM ki~nchittasmAdrakShyAstvayA dvijAH .. 13\-253\-5 (91495) suvratA bandhuhInaikA vane pUrvaM yamena tu . AsIdAshvAsitA vidvatsaMrakShaNaphalAtkila .. 13\-253\-6 (91496) viprasya maraNe hetustatpatnI pitR^ishokadA . vaishyA tvamatilAbho.ayaM viprakanyeti sAmpratam. 13\-253\-7 (91497) ityuktA.a.ashvAsitA.apR^ichChatkenaivaM pApasaMyutA . jAtA viprakule samyak shreyashchApi bravIhi me .. 13\-253\-8 (91498) yama uvAcha. 13\-253\-9x (7685) anyajanmani vidvAMsaM prahArairabhipIDitam . chorasha~NkAvimokSheNa mokShayitvA sujanmikA .. 13\-253\-9 (91499) ityuktA.aShTAkSharadhyAnajapAdishreyasaMyutA . yamenAnugR^ihItA.abhUtpuNyalokanivAsinI .. 13\-253\-10 (91500) tannityaM viduShAM rakShA tatparo.abhUrmahIpate . teShAM saMrakShaNAtsadyaH sarvapApaiH pramuchyate .. .. 13\-253\-11 (91501) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi tripa~nchashadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 253 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 254 .. shrIH .. 13\.254\. adhyAyaH 254 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati shrIviShNusahasranAmakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . shrutvA dharmAnasheSheNa pAvanAni cha sarvashaH . yudhiShThiraH shAntanavaM punarevAbhyabhAShata .. 13\-254\-1 (91502) kimekaM daivataM loke kiM vA.apyekaM parAyaNam . stuvantaH kaM karmarchantaH prApnuyurmAnavAH shubham .. 13\-254\-2 (91503) ko dharmaH sarvadharmANAM bhavataH paramo mataH . kiM japanmuchyate janturjanmasaMsArabandhanAt .. 13\-254\-3 (91504) bhIShma uvAcha. 13\-254\-4x (7686) jagatprabhuM devadevamanantaM puruShottamam . stuvannAmasahasreNa puruShaH satatotthitaH .. 13\-254\-4 (91505) tameva chArchayannityaM bhaktyA puruShamavyayam . dhyAyanstuvannamasyaMshcha yajamAnastameva cha .. 13\-254\-5 (91506) anAdinidhanaM viShNuM sarvalokamaheshvaram . lokAdhyakShaM stuvannityaM sarvaduHkAtigo bhavet .. 13\-254\-6 (91507) brahmaNyaM sarvadharmaj~naM lokAnAM kIrtivardhanam . lokanAthaM mahadbhUtaM sarvabUtabhavodbhavam .. 13\-254\-7 (91508) eSha me sarvadharmANAM dharmo.adhikatamo mataH . yadbhaktyA puNDarIkAkShaM stavairarchennaraH sadA .. 13\-254\-8 (91509) paramaM yo mahattejaH paramaM yo mahattapaH . paramaM yo mahadbrahma paramaM yaH parAyaNam .. 13\-254\-9 (91510) pavitrANAM pavitraM yo ma~NgalAnAM cha ma~Ngalam . daivataM devatAnAM cha bhUtAnAM yo.avyayaH pitA .. 13\-254\-10 (91511) yataH sarvANi bhUtAni bhavantyAdiyugAgame . yasmiMshcha pralayaM yAnti punareva yugakShaye .. 13\-254\-11 (91512) tasya lokapradhAnasya jagannAthasya bhUpate . viShNornAmasahasraM me shR^iNu pApabhayApaham .. 13\-254\-12 (91513) yAni nAmAni gauNAni vikhyAtAni mahAtmanaH . R^iShibhiH parigItAni tAni vakShyAmi bhUtaye .. 13\-254\-13 (91514) `R^iShirnAmnAM sahasrasya devavyAso mahAmuniH . ChandonuShTuptathA devo bhagavAndevakIsutaH .. 13\-254\-14 (91515) amutAMshUdbhavo bIjaM shaktirdevakinandanaH . trisAma hR^idayaM tasya shAntyarthe viniyujyate ..' 13\-254\-15 (91516) oM vishvaM viShNurvaShaTkAro bhUtabhavyabhavatprabhuH . bhUtakR^idbhUtabhR^idbhAvo bhUtAtmA bhUtabhAvanaH .. 13\-254\-16 (91517) pUtAtmA paramAtmA cha muktAnAM paramA gatiH . avyayaH puruShaH sAkShI kShetraj~no.akShara eva cha .. 13\-254\-17 (91518) yogo yogavidAMnetA pradhAnapuruSheshvaraH . narasiMhavapuH shrImAnkeshavaH puruShottamaH .. 13\-254\-18 (91519) sarvaH sharvaH shivaH sthANurbhUtAdirnidhiravyayaH . sambhavo bhAvano bhartA prabhavaH prabhurIshvaraH .. 13\-254\-19 (91520) svayaMbhUH shaMbhurAdityaH puShkarAkSho mahAsvanaH . anAdinidhano dhAtA vidhAtA dhAturuttamaH .. 13\-254\-20 (91521) aprameyo hR^iShIkeshaH padmanAbho.amaraprabhuH . vishvakarmA manustvaShTA sthaviShThaH sthaviro dhruvaH .. 13\-254\-21 (91522) agrAhyaH shAshvataH kR^iShNo lohitAkShaH pratardanaH . prabhUtastrikakuddhAma pavitraM ma~NgalaM param .. 13\-254\-22 (91523) IshAnaH prANadaH prANo jyeShThaH shreShThaH prajApatiH . hiraNyagarbho bhUgarbho mAghavo madhusUdanaH .. 13\-254\-23 (91524) Ishvaro vikramI dhanvI medhAvI vikramaH kramaH . anuttamo durAdharShaH kR^itaj~naH kR^itirAtmavAn .. 13\-254\-24 (91525) sureshaH sharaNaM sharma vishvaretAH prajAbhavaH . ahaH saMvatsaro vyAlaH pratyayaH sarvadarshanaH .. 13\-254\-25 (91526) ajaH sarveshvaraH siddhaH siddhiH sarvAdirachyutaH . vR^iShAkapirameyAtmA sarvayogaviniHsR^itaH .. 13\-254\-26 (91527) vasurvasumanAH satyaH samAtmA sammitaH samaH . amoghaH puNDarIkAkSho vR^iShakarmA vR^iShAkR^itiH .. 13\-254\-27 (91528) rudro bahushirA babhrurvishvayoniH shuchishravAH . amR^itaH shAshvataH sthApurvarAroho mahAtapAH .. 13\-254\-28 (91529) sarvagaH sarvavidbhAnurviShvakseno janArdanaH . vedo vedavidavya~Ngo vedA~Ngo vedavitkaviH .. 13\-254\-29 (91530) lokAdhyakShaH surAdhyakSho dharmAdhyakShaH kR^itAkR^itaH . chaturAtmA chaturvyUhashchaturdaMShTrashchaturbhujaH .. 13\-254\-30 (91531) bhrAjiShNurbhojanaM bhoktA sahiShNurjagadAdijaH . anagho vijayo jetA vishvayoniH punarvasu .. 13\-254\-31 (91532) upendro vAmanaH prAMshuramoghaH shuchirUrjitaH . atIndraH sa~NgrahaH sargo dhR^itAtmA niyamoyamaH .. 13\-254\-32 (91533) vedyo vaidyaH sadAyogI vIrahA mAdhavo madhuH . atIndriyo mahAmAyo mahotsAho mahAbalaH .. 13\-254\-33 (91534) mahAbuddhirmahAvIryo mahAshaktirmahAdyutiH . anirdeshyavapuH shrImAnameyAtmA mahAdridhR^ik .. 13\-254\-34 (91535) maheShvAso mahIbhartA shrInivAsaH satA~NgatiH . aniruddhaH surAnando govindo govidAmpatiH .. 13\-254\-35 (91536) marIchirdamano haMsaH suparNo bhujagottamaH . hiraNyanAbhaH sutapAH padmanAbhaH prajApatiH .. 13\-254\-36 (91537) amR^ityuH sarvadR^iksiMhaH sandhAtA sandhimAnsthiraH . ajo durmarShaNaH shAstA vishrutAtmA surArihA .. 13\-254\-37 (91538) gururgarutamo dhAma satyaH satyaparAkramaH . nimiSho.animiShaH sragvI vAchaspatirudAradhIH .. 13\-254\-38 (91539) agraNIrgrAmaNIH shrImAnnyAyo netA samIraNaH . sahasramUrdhA vishvAtmA sahasrAkShaH sahasrapAt .. 13\-254\-39 (91540) Avartano nivR^ittAtmA saMvR^itaH sampramardanaH . ahaH saMvartako vahniranilo dharaNIdharaH .. 13\-254\-40 (91541) suprasAdaH prasannAtmA vishvadR^igvishvabhugvibhuH . satkartA satkR^itiH sAdhurjahnurnArAyaNo naraH .. 13\-254\-41 (91542) asaMkhyeyoprameyAtmA vishiShTaH shiShTakR^ichChuchiH . siddhArthaH siddhasa~NkalpaH siddhidaH siddhisAdhanaH .. 13\-254\-42 (91543) vR^iShAhirvR^iShabho viShNurvR^iShaparvA vR^iShodaraH . vardhano vardhamAnashcha viviktaH shrutisAgaraH .. 13\-254\-43 (91544) subhujo durdharo vAgmI mahendro vasudo vasuH . naikarUpo bR^ihadrUpaH shipiviShTaH prakAshanaH .. 13\-254\-44 (91545) ojastejodyutidharaH prakAshAtmA pratApanaH . R^iddhaH spR^iShTAkSharo mantrashchandrAMshurbhAskaradyutiH .. 13\-254\-45 (91546) amR^itAMshUdbhavo bhAnuH shashabinduH sureshvaraH . auShadhaM jagataH setuH satyadharmaparAkramaH .. 13\-254\-46 (91547) bhUtabhavyabhavannAthaH pavanaH pAvano.analaH . kAmahA kAmakR^itkAntaH kAmaH kAmapradaH prabhuH .. 13\-254\-47 (91548) yugAdikR^idyugAvarto naikamAyo mahAshanaH . adR^ishyo vyaktarUpashcha sahasrajidanantajit .. 13\-254\-48 (91549) iShTo vishiShTaH shiShTeShTa shikhaNDI nahuSho vR^iShaH . krodhahA krodhakR^itkartA vishvabAhurmahIdharaH .. 13\-254\-49 (91550) achyutaH prathitaH prANaH prANado vAsavAnujaH . apAMnidhiradhiShThAnamapramattaH pratiShThitaH .. 13\-254\-50 (91551) skandaH skandadharo dhuryo varado vAyuvAhanaH . vAsudevo bR^ihadbhAnurAdidevaH puraMdaraH .. 13\-254\-51 (91552) ashokastAraNastAraH shUraH shaurirjaneshvaraH . anukUlaH shatAvartaH padmI padmanibhekShaNaH .. 13\-254\-52 (91553) padmanAbo.aravindAkShaH padmagarbhaH sharIrabhR^it . maharddhirR^iddho vR^iddhAtmA mahAkSho garuDadhvakShaH .. 13\-254\-53 (91554) atulaH sharabho bhImaH samayaj~no havirhariH . sarvalakShaNalakShaNyo lakShmIvAnsamitiMjayaH .. 13\-254\-54 (91555) vikSharo rohito mArgo heturdAmodaraH sahaH . mahIdharo mahAbhAgo vegavAnamitAshanaH .. 13\-254\-55 (91556) udbhavaH kShobhaNo devaH shrIgarbhaH parameshvaraH . karaNaM kAraNaM kartA vikartA gahano guhaH .. 13\-254\-56 (91557) vyavasAyo vyavasthAnaH saMsthAnaH sthAnado dhruvaH . pararddhiH paramaspaShTastuShTaH puShTaH shubhekShaNaH .. 13\-254\-57 (91558) rAmo virAmo virajo mArgo neyo nayo.anayaH . vIraH shaktimatAMshreShTho dharmo dharmaviduttamaH .. 13\-254\-58 (91559) vaikuNThaH puruShaH prANaH prANadaH praNavaH pR^ithuH . hiraNyagarbhaH shatrughno vyApto vAyuradhokShajaH .. 13\-254\-59 (91560) R^ituH sudarshanaH kAlaH parameShThI parigrahaH . ugraH saMvatsaro dakSho vishrAmo vishvadakShiNaH .. 13\-254\-60 (91561) vistAraH sthAvaraH sthANuH pramANaM bIjamavyayam . artho.anartho mahAkosho mahAbhogo mahAdhanaH .. 13\-254\-61 (91562) anirviNNaH sthaviShTho bhUrdharmayUpo mahAmakhaH . nakShatranemirnakShatrI kShamaH kShAmaH samIhanaH .. 13\-254\-62 (91563) yaj~na ijyo mahejyashcha kratuH satraM satA~NgatiH . sarvadarshI vamuktAtmA sarvaj~no j~nAnamuttamam .. 13\-254\-63 (91564) suvrataH sumukhaH sUkShmaH sughoShaH sukhadaH suhR^it . manoharo jitakrodho vIrabAhurvidAraNaH .. 13\-254\-64 (91565) svApanaH svavasho vyApI naikAtmA naikakarmakR^it . vatsaro vatsalo vatsI ratnagarbho dhaneshvaraH .. 13\-254\-65 (91566) dharmagubdharmakR^iddharmI sadasatkSharamakSharam . avij~nAtA sahasrAMshurvidhAtA kR^italakShaNaH .. 13\-254\-66 (91567) gabhastinemiH satvasthaH siMho bhUtamaheshvaraH . Adidevo mahAdevo devesho devabhR^idguruH .. 13\-254\-67 (91568) uttaro gopatirgoptA j~nAnagamyaH purAtanaH . sharIrI bhUtabhR^idbhoktA kapIndro bhUridakShiNaH .. 13\-254\-68 (91569) somapo.amR^itapaH somaH purujitpurusattamaH . vinayojyaH satyasandho dAshArhaH sAtvatAMpatiH .. 13\-254\-69 (91570) jIvo vinayitA sAkShI mukundo.amitavikramaH . ambhonidhiranantAtmA mahodadhishayo.antakaH .. 13\-254\-70 (91571) ajo mahArhaH svAbhAvyo jitAmitraH pramodanaH . Anando nandano nandaH satyadharmA trivikramaH .. 13\-254\-71 (91572) maharShiH kapilAchArya kR^itaj~no medinIpatiH . tripadastridashAdhyakSho mahAshR^i~NgaH kR^itAntakR^it .. 13\-254\-72 (91573) mahAvarAho govindaH suSheNaH kanakA~NgadI . guhyo gabhIro gahano guptashchakragadAdharaH .. 13\-254\-73 (91574) vedhAH svA~Ngo.ajitaH kR^iShNo dR^iDhaH sa~NkarShaNochyutaH . varuNo vAruNo vR^ikShaH puShkarAkSho mahAmanAH .. 13\-254\-74 (91575) bhagavAnbhagahA nandI vanamAlI halAyudhaH . Adityo jyotirAdityaH sahiShNurgatisattamaH .. 13\-254\-75 (91576) sudhanvA khaNDaparashurdAruNo draviNapradaH . divaspR^iksarvadR^igvyAso vAchaspatirayonijaH .. 13\-254\-76 (91577) trisAmA sAmagaH sAma nirvANaM bheShajaM bhiShak . saMnyAsakR^ichChamaH shAnto niShThA shAntiH parAyaNam .. 13\-254\-77 (91578) shubhA~NgaH shAntidaH sraShTA kumudaH kuvaleshayaH . gohito gopatirgoptA vR^iShabhAkSho vR^iShapriyaH .. 13\-254\-78 (91579) anivartI nivR^ittAtmA saMkSheptA kShemakR^ichChivaH . shrIvatsavakShAH shrIvAsaH shrIpatiH shrImatAMvaraH .. 13\-254\-79 (91580) shrIdaH shrIshaH shrInivAsaH shrInidhiH shrIvibhAvanaH . shrIdharaH shrIkaraH shreyaH shrImA.NllokatrayAshrayaH .. 13\-254\-80 (91581) svakShaH sva~NgaH shatAnando nandirjyotirgaNeshvaraH . vijitAtmA vidheyAtmA satkIrtishChinnasaMshayaH .. 13\-254\-81 (91582) udIrNaH sarvatashchakShuranIshaH shAshvataH sthiraH . bhUshayo bhUShaNo bhUtirvishokaH shokanAshanaH .. 13\-254\-82 (91583) archiShmAnarchitaH kumbho vishuddhAtmA vishodhanaH . aniruddho.apratirathaH pradyumno.amitavikramaH .. 13\-254\-83 (91584) kAlaneminihA vIraH shauriH sUrajaneshvaraH . trilokAtmA trilokeshaH keshavaH keshihA hariH .. 13\-254\-84 (91585) kAmadevaH kAmapAlaH kAmI kAntaH kR^itAgamaH . anirdeshyavapurviShNurvIro.ananto dhana~njayaH .. 13\-254\-85 (91586) brahmaNyo brahmakR^idbrahmA brahma brahmavivardhanaH . brahmavidbrAhmaNo brahmI brahmaj~no brAhmaNapriyaH .. 13\-254\-86 (91587) mahAkramo mahAkarmA mahAtejA mahoragaH . mahAkraturmahAyajvA mahAyaj~no mahAhaviH .. 13\-254\-87 (91588) stavyaH stavapriyaH stotraM stutiHstotA raNapriyaH . pUrNaH pUrayitA puNyaH puNyakIrtiranAmayaH .. 13\-254\-88 (91589) manojavastIrthakaro vasuretA vasupradaH . vasuprado vAsudevo vasurvasumanA haviH .. 13\-254\-89 (91590) sadgatiH satkR^itiH sattA sadbhUtiH satparAyaNaH . shUraseno yadushreShThaH sannivAsaH suyAmunaH .. 13\-254\-90 (91591) bhUtAvAso vAsudevaH sarvAsunilayo.analaH . darpahA darpaho dR^ipto durdharo.addhA.aparAjitaH .. 13\-254\-91 (91592) vishvamUrtirmahamUrtirdIptamUrtiramUrtimAn . anekamUrtiravyaktaH shatamUrtiH shatAnanaH .. 13\-254\-92 (91593) eko naikaH savaH kaH kiM yattatpadamanuttamam . lokabandhurlokanAtho mAdhavo bhaktavatsalaH .. 13\-254\-93 (91594) suvarNavarNo hemA~Ngo varA~NgashchandanA~NgadI . vIrahA viShamaH shUnyo ghR^itAshIrachalashchalaH .. 13\-254\-94 (91595) amAnI mAnado mAnyo lokasvAmI trilokadhR^it . sumedhA meghajo dhanyaH satyamedhA dharAdharaH .. 13\-254\-95 (91596) tejo vR^iSho dyutidharaH sarvashastrabhR^itAMvaraH . pragraho nigraho vyagro naikashR^i~Ngo gadAgrajaH .. 13\-254\-96 (91597) chaturmUrtishchaturbAhushchaturvyUhashchaturgatiH . chaturAtmA chaturbhAvashchaturvadavidekapAt .. 13\-254\-97 (91598) samAvarto nivR^ittAtmA durjayo duratikramaH . durlabho durgamo durgo durAvAso durArihA .. 13\-254\-98 (91599) shubhA~Ngo lokasAra~NgaH sutantustantuvardhanaH . indrakarmA mahAkarmA kR^itakarmA kR^itAgamaH .. 13\-254\-99 (91600) udbhavaH sundaraH sundo ratnanAbhaH sulochanaH . arko vAjasanaH shR^i~NgI jayantaH sarvavijjayI .. 13\-254\-100 (91601) suvarNibindurakShobhyaH sarvavAgIshvareshvaraH . mahAhrado mahAgarto mahAbhUto mahAnidhiH .. 13\-254\-101 (91602) kumudaH kundaraH kundaH parjanyaH pavano.anilaH . amR^itAMsho.amR^itavapuH sarvaj~naH sarvatomukhaH .. 13\-254\-102 (91603) sulabhaH suvrataH siddhaH shatrujichChatrutApanaH . nyagrodhodumbaroshvatthashchApUrAndhraniShUdanaH .. 13\-254\-103 (91604) sahasrArchiH saptajihvaH saptaidhAH saptavAhanaH . amUrtiranagho.achintyo bhayakR^idbhayanAshanaH .. 13\-254\-104 (91605) aNurbR^ihatkR^ishaH sthUlo guNabhR^innarguNo mahAn . adhR^itaH svadhR^itaH svAsthyaH prAgvaMsho vaMshavardhanaH .. 13\-254\-105 (91606) bhArabhR^itkathito yogI yogIshaH sarvakAmadaH . AshramaH shramaNaH kShAmaH suparNo vAyuvAhanaH .. 13\-254\-106 (91607) dhanurdharo dhanurvedo daNDo damayitA damaH . aparAjitaH sarvasaho niyantA niyamo yamaH .. 13\-254\-107 (91608) satvavAnsAtvikaH satyaH satyadharmaparAyaNaH . abhiprAyaH priyArho.arhaHR^i priyakR^itprItivardhanaH .. 13\-254\-108 (91609) vihAyasagatirjyotiH suruchirhutabhugvibhuH . ravirvirochanaH sUryaH savitA ravilochanaH .. 13\-254\-109 (91610) anto hutabhugbhoktA sukhado naikado.agrajaH . anirviNNaH sadAmarShI lokAdhiShThAnamadbhutaH .. 13\-254\-110 (91611) sanAtsanAtanatamaH kapilaH kapirapyayaH . svastidaH svastikR^itsvasti svastibhuk svastidakShiNaH .. 13\-254\-111 (91612) araudraH kuNDalI chakrI vikramyUrjitashAsanaH . shabdAtigaH shabdasahaH shishiraH sharvarIkaraH .. 13\-254\-112 (91613) akrUraH peshalo dakSho dakShiNaH kShamiNAMvaraH . vidvattamo vItabhayaH puNyashravaNakIrtanaH .. 13\-254\-113 (91614) uttAraNo duShkR^itihA puNyo duHkhapnanAshanaH . vIrahA rakShaNaH santo jIvanaH paryavasthitaH .. 13\-254\-114 (91615) anantarUpo.anantashrIrjitamanyurbhayApahaH . chaturasro gabhIrAtmA vidisho vyAdisho dishaH .. 13\-254\-115 (91616) anAdirbhUrbhuvo lakShmIH suvIro ruchirA~NgadaH . janano janajanmAdirbhImo bhImaparAkramaH .. 13\-254\-116 (91617) AdhAranilayo dhAtA puShpahAsaH prajAgaraH . UrdhvagaH satpathAchAraH prANadaH praNavaH paNaH .. 13\-254\-117 (91618) pramANaM prANanilayaH prANabhR^itprANajIvanaH . tattvaM tattvavidekAtmA janmamR^ityujarAtigaH .. 13\-254\-118 (91619) bhUrbhuvaHsvastarustAraH savitA prapitAmahaH . yaj~no yaj~napatiryajvA yaj~nA~Ngo yaj~navAhanaH .. 13\-254\-119 (91620) yaj~nabhR^idyaj~nakR^idyaj~nI yaj~nabhugyaj~nasAdhanaH . yaj~nAntakR^idyaj~naguhyamannamannAda eva cha .. 13\-254\-120 (91621) AtmayoniH svayaMjAto vaikhAnaH sAmagAyanaH . devakInandanaH sraShTA kShitIshaH pApanAshanaH .. 13\-254\-121 (91622) sha~NkhabhR^innandakI chakrI shAr~NgadhanvA gadAdharaH . rathA~NgapANirakShobhyaH sarvapraharaNAyudhaH . sarvaprahAraNAyudha oMnama iti .. 13\-254\-122 (91623) itIdaM kIrtanIyasyi keshavasya mahAtmanaH . nAmnAM sahasraM divyAnAmasheSheNa prakIrtitam .. 13\-254\-123 (91624) ya idaM shR^iNuyAnnityaM yashchApi parikIrtayet . nAshubhaM prApnuyAtki~nchitsomutreha cha mAnavaH .. 13\-254\-124 (91625) vedAnto brAhmaNaH syAtkShatriyo vijayI bhavet . vaishyo dhanasamR^iddhaH syAchChUdraH sukhamavApnuyAt .. 13\-254\-125 (91626) dharmArthI prApnuyAddharmamarthArthI chArthamApnuyAt . kAmAnavApnuyAtkAmI prajArthI prApnuyAtprajAm .. 13\-254\-126 (91627) bhaktimAnyaH sadotthAya shuchistadgatamAnasaH . sahasraM vAsudevasya nAmnAtematprakIrtayet .. 13\-254\-127 (91628) yashaH prApnoti vipulaM j~nAtiprAdhAnyameva cha . achalAM shriyamApnoti shreyaH prApnotyanuttamam .. 13\-254\-128 (91629) na bhayaM kvachidApnoti vIryaM tejashcha vindati . bhavatyayogo dyutimAnbalarUpaguNAnvitaH .. 13\-254\-129 (91630) rogArto muchyate rogAdbaddho muchyeta bandhanAt . bhayAnmuchyeta bhItastu muchyedApanna ApadaH .. 13\-254\-130 (91631) durgANyatitaratyAshu puruShaH puruShottamam . stuvannAmasahasreNa nityaM bhaktisamanvitaH .. 13\-254\-131 (91632) vAsudevAshrayo martyo vAsudevaparAyaNaH . sarvapApavishuddhAtmA yAti brahma sanAtanam .. 13\-254\-132 (91633) na vAsudevabhaktAnAmashubhaM vidyate kvachit . janmamR^ityujarAvyAdhibhayaM naivopajAyate .. 13\-254\-133 (91634) imaM stavamadhIyAnaH shraddhAbhaktisamanvitaH . yujyetAtmasukhakShAntishrIdhR^itismR^itikIrtibhiH .. 13\-254\-134 (91635) na krodho na cha mAtsaryaM na lobho nAshubhA matiH . bhanti kR^itapuNyAnAM bhaktAnAM puruShottame .. 13\-254\-135 (91636) dyauH sachandrArkanakShatrA khaM disho bhUrmahodadhiH . vAsudevasya vIryeNa vidhR^itAni mahAtmanaH .. 13\-254\-136 (91637) sasurAsuragandharvaM sayakShoragarAkShasam . jagadvashe vartatedaM kR^iShNasya sacharAcharam .. 13\-254\-137 (91638) indriyANi mano buddhiH satvaM tejo balaM dhR^itiH . vAsudevAtmakAnyAhuH kShetraM kShetraj~na eva cha .. 13\-254\-138 (91639) sarvAgamAnAmAchAraH prathamaM parikalpyate . AchAraprabhavo dharmo dharmasya prabhurachyutaH .. 13\-254\-139 (91640) R^iShayaH pitaro devA mahAbhUtAni dhAtavaH . ja~NgamAja~NgamaM chedaM jagannArayaNodbhavam .. 13\-254\-140 (91641) yogo j~nAnaM tathA sA~NkhyaM vidyAH shilpAdikarma cha . vedAH sAstrANi vij~nAnametatsarvaM janArdanAt .. 13\-254\-141 (91642) eko viShNurmahadbhUtaM pR^ithagbhUtAnyanekashaH . trIMllokAnvyApya bhUtAtmA bhu~Nkte vishvabhugavyayaH .. 13\-254\-142 (91643) imaM stavaM bhagavato viShNorvyAsena kIrtitam . paThedya ichChetpuruShaH shreyaH prAptuM sukhAni cha .. 13\-254\-143 (91644) vishveshvaramajaM devaM jagataH prabhavApyayam . bhajanti ye puShkarAkShaM na te yAnti parAbhavam . `na te yAnti parAbhavam oM nama iti .. 13\-254\-144 (91645) arjuna uvAcha. 13\-254\-145x (7687) padmapatravishAlakSha padmanAbha surottama . bhaktAnAmanuraktAnAM trAtA bhava janArdana .. 13\-254\-145 (91646) bhagavAnuvAcha. 13\-254\-146x (7688) yo mAM nAmasahasreNa stotumichChati pANDava . sohamekena shlokena stuta eva na saMshayaH . stuta eva na saMshaya oM nama iti .. 13\-254\-146 (91647) vAsanAdvAsudevaH syA vAsitaM te jagattrayam . sarvabhUtanivAsosi vAsudev namostu te .. 13\-254\-147 (91648) 13\-254\-148 (91649) namostvanantAya sahasramUrtaye sahasrapAdAkShishirorubAhave . sahasranAmne puruShAya shAshvate sahasrakoTiyugadhAriNe namaH . shrIsahasrakoTiyugadhAriNe nama iti ..' ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-254\-41 vishvadhR^igiti jha.pATha . satkR^itaH sAdhuriti cha .. 7\-254\-58 viramo viramaH iti ka.pAThaH,virataH iti tha.pAThaH .. 7\-254\-64 sughoShaH suhR^idaH suhR^iditi ka.tha.pAThaH .. 7\-254\-68 sharIrabhUtabhR^idbhokteti ka.~Na.jha.tha.pAThaH .. 7\-254\-69 vinayo jayaH satyasandhaH iti ka.~Na.jha.pAThaH .. 7\-254\-74 kAlaneminihA shaurirvIraH shUrajaneshvaraH iti ka.pAThaH . kAlaneminihA vIraH shUraH shaurirjaneshvaraH iti tha.pAThaH .. 7\-254\-100 arko vAjasaniH shR^i~NgI iti tha.pAThaH .. 7\-254\-102 amR^itAsho.amR^itavapuriti jha.tha.pAThaH .. 7\-254\-110 anantahutabhugbhokteti ka.tha.pAThaH .. 7\-254\-119 sapitA prapitAmahaH iti jha.pATha .. 7\-254\-128 vipulaM yAti prAdhAnyameva cheti ka.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 255 .. shrIH .. 13\.255\. adhyAyaH 255 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati ekAdasharudradvAdashAdityAdInAM vasiShThAdimaharShINAM rAjarShyAdInAM cha pR^ithakpR^itha~NgAmanirdeshapUrvakaM tattannAmakIrtanAdeH sAvitrIjapAdeshcha mahAphalahetutvAbhidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha*. pitAmaha mahAprAj~na sarvashAstravishArada . kiM japyaM japato nityaM bhaveddharmaphalaM mahat .. 13\-255\-1 (91650) prasthAne vA praveshe vA pravR^itte vA.api karmaNi . daive vA shrAddhakAle vA kiM japyaM karmasAdhanam .. 13\-255\-2 (91651) shAntikaM pauShTikaM rakShA shatrughnaM bhayanAshanam . japyaM yadbrahma samitaM tadbhavAnvaktumarhati .. 13\-255\-3 (91652) bhIShma uvAcha. 13\-255\-4x (7689) vyAsaproktamimaM mantraM shR^iNuShvaikamanA nR^ipa . sAvitryA vihitaM divyaM sadyaH pAvavimochanam .. 13\-255\-4 (91653) shR^iNu mantravidhiM kR^itsnaM prochyamAnaM mayA.anagha . yaM shrutvA pANDavashreShTha sarvapApaiH pramuchyate .. 13\-255\-5 (91654) rAtrAvahani dharmaj~na japanpApairna lipyate . tatte.ahaM sampravakShyAmi shR^iNuShvaikamanA nR^ipa .. 13\-255\-6 (91655) AyuShmAnbhavate chaiva yaM shrutvA pArthivAtmaja . puruShastu susiddhArthaH pretya cheha cha modate .. 13\-255\-7 (91656) sevitaM satataM rAjanpurA rAjarShisattamaiH . kShatradharmapairarnityaM satyavrataparAyaNaiH .. 13\-255\-8 (91657) idamAhnikamavyagraM kurvadbhirniyataiH sadA . nR^ipairbharatashArdUla prApyate shrIranuttamA .. 13\-255\-9 (91658) namo vasiShThAya mahAvratAya parAsharaM vedanidha_iM namaste . namostvanantAya mahoragAya namostu siddhebhya ihAkShayebhyaH .. 13\-255\-10 (91659) namostvR^iShibhyaH paramaM pareShAM deveShu devaM varadaM varANAm . sahasrashIrShAya namaH shivAya sahasranAmAya janArdanAya .. 13\-255\-11 (91660) ajaikapAdahirbudhnyaH pinAkI chAparAjitaH . R^itashcha pitR^irUpashcha tryambakashcha maheshvaraH .. 13\-255\-12 (91661) vR^iShAkapishcha shaMbhushcha havano.atheshvarastathA . ekAdashaite prathitA rudrAstribhuvaneshvarAH .. 13\-255\-13 (91662) shatametatsamAmnAtaM shatarudre mahAtmanAm .. 13\-255\-14 (91663) aMsho bhagashcha mitrashcha varuNashcha jaleshvaraH . tathA dhAtA.aryamA chaiva jayanto bhAskarastathA .. 13\-255\-15 (91664) tvaShTA pUShA tathaivendro dvAdasho viShNuruchyate . ityete dvAdashAdityAH kAshyapeyA iti shrutiH .. 13\-255\-16 (91665) dharo dhruvashcha somashcha sAvitro.athAnilo.analaH . pratyUShashcha prabhAsashcha vasavoShTau prakIrtitAH .. 13\-255\-17 (91666) nAsatyashchApi dasrashcha smR^itau dvAvashvinAvapi . mArtaNDasyAtmajAvetau saMj~nAnAsAvinirgatau .. 13\-255\-18 (91667) ataH paraM pravakShyAmi lokAnAM karmasAkShiNaH . api yaj~nasya vettAro dattasya sukR^itasya cha .. 13\-255\-19 (91668) adR^ishyAH sarvabhUteShu pashyanti tridasheshvarAH. 13\-255\-20 (91669) shubhAshubhAni karmANi mR^ityuH kAlashcha sarvashaH .. 13\-255\-20 (91670) vishvedevAH pitR^igaNA mUrtimantastapodhanAH . munayashchaiva siddhAshcha tapomokShaparAyaNAH . shuchismitAH kIrtayatAM prayachChanti shubhaM nR^iNAm .. 13\-255\-21 (91671) prajApatikR^itAnetAnlokAndivyena tejasA . vasanti sarvalokeShu prayatAH sarvakarmasu .. 13\-255\-22 (91672) prANAnAmIshvarAnetAnkIrtayanprayato naraH . dharmArthakAmairvipulairyujyate saha nityashaH .. 13\-255\-23 (91673) lokAMshcha labhate puNyAnvishveshvarakR^itA~nshubhAn . ete devAstrayastriMshatsarvabhUtagaNeshvarAH .. 13\-255\-24 (91674) nandIshvaro mahAkAyo grAmaNIrvR^iShabhadhvajaH . IshvarAH sarvalokAnAM gaNeshvaravinAyakAH .. 13\-255\-25 (91675) saumyA raudrA gaNAshchaiva yogabhUtagaNAstathA . jyotIMShi sarito vyoma suparNaH patageshvaraH .. 13\-255\-26 (91676) pR^ithivyAM tapasA siddhAH sthAvarAshcha charAscha ha . himavAngirayaH sarve chatvArashcha mahArNavAH .. 13\-255\-27 (91677) bhavasyAnucharAshchaiva haratulyaparAkramAH . viShNurdevotha jiShNushcha skandashchAmbikayA saha .. 13\-255\-28 (91678) kIrtayanprayataH sarvAnsarvapApaiH pramuchyate . ata UrdhvaM pravakShyAmi mAnavAnR^iShisattamAn .. 13\-255\-29 (91679) yavakrItashcha raibhyashcha arvAvasuparAvasU . aushijashchaiva kakShIvAnbalashchA~NgirasaH sutaH .. 13\-255\-30 (91680) R^iShirmedhAtitheH putraH kaNvo barhiShadastathA . brahmatejomayAH sarve kIrtitA lokabhAvanAH .. 13\-255\-31 (91681) labhante hi shubhaM sarve rudrAnalavasuprabhAH . bhuvi kR^itvA shubhaM karma modante divi daivataiH .. 13\-255\-32 (91682) mahendraguravaH sapta prAchIM vai dishamAshritAH . prayataH kIrtayedetA~nshakraloke mahIyate .. 13\-255\-33 (91683) unmuchuH pramuchushchaiva svastyAtreyashcha vIryavAn . dR^iDhavyashchordhvabAhushcha tR^iNasomA~NgirAstathA .. 13\-255\-34 (91684) mitrAvaruNayoH putrastathA.agastyaH pratApavAn . dharmarAjartvijaH sapta dakShiNAM dishamAshritAH .. 13\-255\-35 (91685) dR^iDheyushcha R^iteyushcha parivyAdhashcha kIrtimAn . ekatashcha dvitashchaiva tritashchAdityasannibhAH .. 13\-255\-36 (91686) atreH putrashcha dharmAtmA R^iShiH sArasvatastathA . varuNasyartvijaH sapta pashchimAM dishamAshritAH .. 13\-255\-37 (91687) atrirvasiShTho bhagavAnkashyapashcha mahAnR^iShiH . gautamashcha bharadvAjo vishvAmitrotha kaushikaH .. 13\-255\-38 (91688) R^ichIkatanayashchogro jamadagniH pratApavAn . dhaneshvarasya guravaH saptaite uttarAshritAH .. 13\-255\-39 (91689) apare munayaH sapta dikShu sarvAsvadhiShThitAH . kIrtisvastikarA nR^INAM kIrtitA lokabhAvanAH .. 13\-255\-40 (91690) dharmaH kAmashcha kAlashcha vasurvAsukireva cha . anantaH kapilashchaiva saptaite dharaNIdharAH .. 13\-255\-41 (91691) rAmo vyAsastathA drauNirashvatthAmA cha lomashaH . ityete munayo divyA ekaikaH saptasaptadhA .. 13\-255\-42 (91692) shAntisvastikarA loke dishAMpAlAH pratIrtitAH . yasyAMyasyAM dishi hyete tanmukhaH sharaNaM vrajet .. 13\-255\-43 (91693) sraShTAraH sarvabhUtAnAM kIrtitA lokapAvanAH . saMvarto merusAvarNo mArkaNDeyashcha dhArmikaH .. 13\-255\-44 (91694) sA~Nkhyayogau nAradashcha durvAsAshcha mahAnR^iShiH . atyantatapaso dAntAstriShu lokeShu vishrutAH .. 13\-255\-45 (91695) apare rudrasa~NkAshAH kIrtitA brahmalaukikAH . aputro labhate putraM daridro labhate dhanam .. 13\-255\-46 (91696) tathA dharmArthakAmeShu siddhiM cha labhate naraH . pR^ithuM vainyaM nR^ipavaraM pR^ithvI yasyAbhavatsutA .. 13\-255\-47 (91697) prajApatiM sArvabhaumaM kIrtayedvasudhAdhipam . AdityavaMshaprabhavaM mahendrasamavikramam .. 13\-255\-48 (91698) purUravasamailaM cha triShu lokeShu vishrutam . budhasya dayitaM putraM kIrtayedvasudhAdhipam .. 13\-255\-49 (91699) trilokavishrutaM vIraM bharataM cha prakIrtayet . gavAmayena yaj~nena yeneShTaM vai kR^ite yuge .. 13\-255\-50 (91700) rantidevaM mahAdevaM kIrtayetparamadyutim . vishvajittapasopetaM lakShaNyaM lokapUjitam .. 13\-255\-51 (91701) tathA shvetaM cha rAjarShiM kIrtayetparamudyatim . sagarasyAtmajA yena plAvitAstAritAstathA .. 13\-255\-52 (91702) hutAshanasamAnetAnmahArUpAnmahaujasaH . ugrakAyAnmahAsatvAnkIrtayetkIrtivardhanAn .. 13\-255\-53 (91703) devAnR^iShigaNAMshchaiva nR^ipAMshcha jagatIshvarAn . sA~NkhyaM yogaM cha paramaM havyaM kavyaM tathaiva cha .. 13\-255\-54 (91704) kIrtitaM paramaM brahma sarvashrutiparAyaNam . ma~NgalyaM sarvabhUtAnAM pavitraM bahu kIrtitam .. 13\-255\-55 (91705) vyAdhiprashamanaM shreShThaM pauShTikaM sarvakarmaNAm . prayataH kIrtayechchaitAnkalyaM sAyaM cha bhArata .. 13\-255\-56 (91706) ete vai yAnti varShanti bhAnti vAnti sR^ijanti cha . ete vinAyakAH shreShThA dakShAH kShAntA jitendriyAH .. 13\-255\-57 (91707) narANAmashubhaM sarve vyapohanti prakIrtitAH . sAkShibhUtA mahAtmAnaH pApasya sukR^itasya cha .. 13\-255\-58 (91708) etAnvai kalyamutthAya kIrtaya~nshubhamashnute . nAgnichorabhayaM tasya na mArgapratirodhanam .. 13\-255\-59 (91709) etAnkIrtayatAM nityaM duHsvapno nashyate nR^iNAm . muchyate sarvapApebhyaH svastimAMshcha gR^ihAnvrajet .. 13\-255\-60 (91710) dIkShAkAleShu sarveShu yaH paThenniyato dvijaH . nyAyavAnAtmanirataH kShAnto dAnto.anasUyakaH .. 13\-255\-61 (91711) rogArto vyAdhiyukto vA paThanpApAtpramuchyate . vAstumadhye tu paThataH kule svastyayanaM bhavet .. 13\-255\-62 (91712) kShetramadhye tu paThataH sarvaM sasyaM prarohati . gachChataH kShemamadhvAnaM grAmAntaragataH paThan .. 13\-255\-63 (91713) Atmanashcha sutAnAM cha dArANAM cha dhanasya cha . bIjAnAmoShadhInAM cha rakShAmetAM prayojayet .. 13\-255\-64 (91714) etAnsa~NgrAmakAle tu paThataH kShatriyasya tu . vrajanti ripavo nAshaM kShemaM cha parivartate .. 13\-255\-65 (91715) etAndaive cha pitrye cha paThataH puruShasya hi . bhu~njate pitaraH kavyaM havyaM cha tridivaukasaH .. 13\-255\-66 (91716) na vyAdhishvApadabhayaM na dvipAnna hi taskarAt . kashmalaM laghutAM yAti pApmanA cha pramuchyate .. 13\-255\-67 (91717) yAnapAtre cha yAne cha pravAse rAjaveshmani . parAM siddhimavApnoti sAvitrIM hyuttamAM paThan .. 13\-255\-68 (91718) na cha rAjabhayaM teShAM na pishAchAnna rAkShasAt . nAgnyambupavanavyAlAdbhayaM tasyopajAyate .. 13\-255\-69 (91719) chaturNAmapi varNAnAmAshramasya visheShataH . karoti satataM shAntiM sAvitrImuttamAM paThan .. 13\-255\-70 (91720) nAgnirdahati kAShThAni sAvitrI yatra paThyate . na tatra bAlo mriyate na cha tiShThanti pannagAH .. 13\-255\-71 (91721) na teShAM vidyate duHkhaM gachChanti paramAM gatim . ye shR^iNvanti mahadbrahma sAvitrIguNakIrtanam .. 13\-255\-72 (91722) gavAM madhye tu paThato gAvo.asya bahuvatsalAH . prasthAne vA pravAse vA sarvAvasthAM gataH paThet .. 13\-255\-73 (91723) japatAM juhvatAM chaiva nityaM cha prayatAtmanAm . R^iShINAM paramaM japyaM guhyametannarAdhipa .. 13\-255\-74 (91724) yAthAtathyena siddhasya itihAsaM purAtanam . parAsharamataM divyaM shakrAya kathitaM purA .. 13\-255\-75 (91725) tadetatte samAkhyAtaM tathyaM brahma sanAtanam . hR^idayaM sarvabhUtAnAM shrutireShA sanAtanI .. 13\-255\-76 (91726) somAdityAnvayAH sarve rAghavAH kuravastathA . paThanti shuchayo nityaM sAvitrIM prANinAM gatiM .. 13\-255\-77 (91727) abhyAse nityaM devAnAM saptarShINAM dhruvasya cha . mokShaNaM sarvakR^ichChrANAM mochayatyashubhAtsadA .. 13\-255\-78 (91728) vR^iddhaiH kAshyapagautamaprabhR^itibhirbhR^igva~NgirotryAdibhiH shukrAgastyabR^ihaspatiprabhR^itibhirbrahmahmarShibhiH sevitam . bhAradvAjamataM R^ichIkatanayaiH prAptaM vasiShThAtpunaH sAvitrImadhigamya shakravasubhiH kR^itsnA jitA dAnavAH .. 13\-255\-79 (91729) yo goshataM kanakashR^i~NgamayaM dadAti viprAya vedaviduShe cha bahushrutAya . divyAM cha bhAratakathAM kathayechcha nityaM tulyaM phalaM bhavati tasya cha tasya chaiva .. 13\-255\-80 (91730) dharmo vivardhati bhR^igoH parikIrtanena vIryaM vivardhati pasiShThanamonatena . sa~NgrAmajidbhavati chaiva raghuM namasya\- nsyAdashvinau cha parikIrtayato na rogaH .. 13\-255\-81 (91731) eShA te kathitA rAjansAvitrI brahmashAshvatI . vivakShurasi yachchAnyattatte vakShyAmi bhArata .. .. 13\-255\-82 (91732) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 255 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-255\-1x ayamadhyAyaH auttarAhapATha eva vartate. 7\-255\-4 vihitaM iShTasiddhyarthaM japtam. . 7\-255\-9 AhnikaM aharahaH kartavyam .. 7\-255\-11 varadaM namasye iti sheShaH .. 7\-255\-18 saMj~nAyA ashvArUpAyA nAstAtaH nAsikAyAH sakAshAdvinirgatau .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 256 .. shrIH .. 13\.256\. adhyAyaH 256 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNamahimaprashaMsanapUrvakaM teShAM pUjyatvAdikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ke pUjyAH ke namaskAryA kathaM varteta keShu cha . kimAchAraH kIdR^isheShu pitAmaha na riShyate .. 13\-256\-1 (91733) bhIShma uvAcha. 13\-256\-2x (7690) brAhmaNAnAM paribhavaH sAdayedapi devatAH . brAhmaNAMstu namaskR^itya yudhiShThira na riShyate .. 13\-256\-2 (91734) te pUjyAste namaskAryA vartethAsteShu putravat . te hi lokAnimAnsarvAndhArayanti manIShiNaH .. 13\-256\-3 (91735) brAhmaNAH sarvalokAnAM mahAnto dharmasetavaH .. dhanatyAgAbhirAmAschi vAksa~NgamadhurAshcha ye .. 13\-256\-4 (91736) ramaNIyAshcha bhUtAnAM niyamena dhR^itavratAH . praNetArashcha koshAnAM shAstrANAM cha yashasvinaH .. 13\-256\-5 (91737) tapo yeShAM dhanaM nityaM vAkchaiva vipulaM balam . prasavAshchaiva dharmANAM dharmaj~nAH sUkShmadarshinaH .. 13\-256\-6 (91738) dharmakAmAH sthitA dharme sukR^itairdharmasevataH . yAnsamAshritya tiShThanti prajAH sarvAshchaturvidhAH .. 13\-256\-7 (91739) panthAnaH sarvanetAro yaj~navAhAH sanAtanAH . pitR^ipaitAmahIM gurvImudvahanti dhuraM sadA .. 13\-256\-8 (91740) dhuri ye nAvasIdanti viShame saddhayA iva . pitR^idevAtithimukhA havyakavyAgrabhojinaH .. 13\-256\-9 (91741) bhojanAdeva lokAMstrIMstrAyante mahato bhayAt . dIpaH sarvasya lokasya chakShushchakShuShmatAmapi .. 13\-256\-10 (91742) sarvashilpAdinidhayo nipuNAH sUkShmadarshinaH . gatij~nAH sarvabhUtAnAmadhyAtmagatichintakAH .. 13\-256\-11 (91743) AdimadhyAvasAnAnAM j~nAtArashChinnasaMshayAH . parAvaravisheShaj~nA gantAraH paramAM gatim .. 13\-256\-12 (91744) vimuktA dhUtapApmAno nirdvandvA niShparigrahAH . mAnArhA mAnitA nityaM j~nAnavidbhirmahAtmabhiH .. 13\-256\-13 (91745) chandane malapa~Nke cha bhojane.abhojane samAH . samaM yeShAM dukUlaM cha shANakShaumAjinAni cha .. 13\-256\-14 (91746) tiShTheyurapyabhu~njAnA bahUni divasAnyapi . shoShayeyushcha gAtrANi svAdhyAyaiH saMyatendriyAH .. 13\-256\-15 (91747) adaivaM daivataM kuryurdaivataM chApyadaivatam . lokAnanyAnsR^ijeyuste lokapAlAMshcha kopitAH .. 13\-256\-16 (91748) apeyaH sAgaro yeShAmapi sApAnmahAtmanAm . yeShAM kopAgniradyApi daNDake nopashAmyati .. 13\-256\-17 (91749) devAnAmapi ye devAH kAraNaM kAraNasya cha . pramAmasya pramANaM cha tasmAnnAbhibhavedbudhaH .. 13\-256\-18 (91750) teShAM vR^iddhAshcha bAlAshcha sarve sanmArgadarshinaH . tapovidyAvisheShAttu mAnayanti parasparam .. 13\-256\-19 (91751) avidvAnbrAhmaNo devaH pAtraM vai pAvanaM mahat . vidvAnbhUyastaro devaH pUrNasAgarasannibhaH .. 13\-256\-20 (91752) avidvAMshchaiva vidvAMshcha brAhmaNo daivataM mahat . praNItashchApraNItashcha yathA.agnirdaivataM mahat .. 13\-256\-21 (91753) shmashAne hyapi tejasvI pAvako naiva duShyati . haviryaj~ne cha vidhivadbhUya evAbhishobhate .. 13\-256\-22 (91754) evaM yadyapyaniShTeShu vartate sarvakarmasu . sarvathA brAhmaNo mAnyo daivataM viddhi tatparam .. .. 13\-256\-23 (91755) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTpa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 256 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-256\-1 kimAchAraH kathaM dharmaH kIdR^isheShu na riShyate iti ka.pAThaH .. 7\-256\-16 adaivaM daivataM kuryurbhasma kuryushcha te jagat iti ka.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 257 .. shrIH .. 13\.257\. adhyAyaH 257 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati brAhmaNamahimaprakAshanAya kArtavIryArjunakathAkathanArambhaH .. 1 .. dattAtreyAdvaralAbhagarvitena tena digjayayAtrAyAM kvApi puruShe svasAmyAbhAvakathane asharIravANyA brAhmaNAnAmutkarShakathanam .. 2 .. tena darpAttadavaj~nAne vAyunApi brAhmaNAnAmevotkarShe kathate tena vAyuMprati tatprakAshanaprArthanA .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . kAM tu brAhmaNapUjAyAM vyuShTiM dR^iShTvA janAdhipa . kaM vA dharmodayaM matvA tAnarchasi mahAmate .. 13\-257\-1 (91756) bhIShma uvAcha. 13\-257\-2x (7691) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . pavanasya cha saMvAdamarjunasya cha bhArata .. 13\-257\-2 (91757) sahasrabhujabhR^ichChrImAnkArtavIryo.abhavatprabhuH . asya lokasya sarvasya mAhiShmatyAM mahAbalaH .. 13\-257\-3 (91758) sa tu ratnAkaravatIM saptadvIpAM sasAgarAm . shashAsa pR^ithivIM sarvAM haihayaH satyavikramaH .. 13\-257\-4 (91759) svavittaM tena dattaM tu dattAtreyAya karmaNe . kShatradharmaM puraskR^itya vinayaM shrutameva cha .. 13\-257\-5 (91760) ArAdhayAmAsa cha taM kR^itavIryAtmajo munim . nyamantrayata saMtuShTo dvijashchainaM varaistribhiH .. 13\-257\-6 (91761) sa varaishChanditastena nR^ipo vachanamabravIt . sahasrabAhutA me.astu yUpamadhye graho yathA .. 13\-257\-7 (91762) mama bAhusahasraM tu pashyantAM sainikA raNe . vikrameNi mahIM kR^itsnAM jayeyaM saMshitavrata .. 13\-257\-8 (91763) tAM cha dharmeNa samprApya pAlayeyamatandritaH . chaturthaM tu varaM yAche tvAmahaM dvijasattama .. 13\-257\-9 (91764) taM mamAnugrahakR^ite dAtumarhasyanindita . anushAshantu mAM santo mithyAvR^ittaM tvadAshrayam .. 13\-257\-10 (91765) ityuktaH sa dvijaH prAha tathAstviti narAdhipam . evaM samabhavaMstasya varAste dIptatejasaH .. 13\-257\-11 (91766) gataH sa rathamAsthAya jvalanArkasamadyutim . abravIdvIryasaMmohAtko vA.asti sadR^isho mama .. 13\-257\-12 (91767) dhairyairvIryairyashaHshauryaurvikrameNaujasA.api vA . tadvAkyAnte chAntarikShe vAguvAchAsharIriNI .. 13\-257\-13 (91768) na tvaM mUDha vijAnIShe brAhmaNaM kShatriyAdvaram . sahito brAhmaNeneha kShatriyaH shAsti vai prajAH .. 13\-257\-14 (91769) arjuna uvAcha. 13\-257\-15x (7692) kuryAM bhUtAni tuShTo.ahaM kruddho nAshaM tathA naye . karmNA manasA vAchA na mattosti varo dvijaH .. 13\-257\-15 (91770) pUrvo brahmottaro vAdo dvitIyaH kShatriyottaraH . tvayoktau hetuyuktau tau visheShastatra dR^ishyate .. 13\-257\-16 (91771) brAhmaNAH saMshritAH kShatraM na kShatraM brAhmaNAshritam . shritA brahmopadhA viprAH khAdanti kShatriyAnbhuvi .. 13\-257\-17 (91772) kShatriyeShvAshrito dharmaH prajAnAM paripAlanam . kShatrAdvR^ittirbrAhmaNAnAM taiH kathaM brAhmaNo varaH .. 13\-257\-18 (91773) sarvabhUtapradhAnAMstAnbhaikShavR^ittInahaM sadA . AtmasambhAvitAnviprAnsthApayAmyAtmano vashe .. 13\-257\-19 (91774) kathitaM tvanayA.asatyaM gAyantyA kanyayA divi . vijeShyAmyavashAnsarvAnbrAhmaNAMshcharmavAsasaH .. 13\-257\-20 (91775) na cha mAM chyAvayedrAShTrAttriShu lokeShu kashchana . devo vA mAnuSho vA.api tasmAjjyeShye dvijAnaham .. 13\-257\-21 (91776) adya brahmottaraM lokaM kariShye kShatriyottaram . nahi me saMyuge kashchitsoDhumutsahate balam .. 13\-257\-22 (91777) arjunasya vachaH shrutvA vitrastA.abhUnnishAcharI . athainamantarikShasthastato vAyurabhAShata .. 13\-257\-23 (91778) tyajainaM kaluShaM bhAvaM brAhmaNebhyo namaskuru . eteShAM kurvataH pApaM rAShTrakShobho bhaviShyati .. 13\-257\-24 (91779) atha cha tvAM mahIpAla shamayiShyanti vai dvijAH . nirasiShyanti te rAShTrAddhatotsAhA mahAbalAH .. 13\-257\-25 (91780) taM rAjA kastvamityAha tatastaM prAha mArutaH . vAyurvai devadUtosmi hitaM tvAM prabravImyaham .. 13\-257\-26 (91781) arjuna uvAcha. 13\-257\-27x (7693) aho tvayA.ayaM vipreShu bhaktirAgaH pradarshitaH . yAdR^ishaM pR^ithivIbhUtaM tAdR^ishaM brUhi me dvijam .. 13\-257\-27 (91782) vAyorvA sadR^ishaM ki~nchidbrUhi tvaM brAhmaNottamam . apAM vai sadR^ishaM vahneH sUryasya nabhaso.api vA .. .. 13\-257\-28 (91783) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-257\-1 vyuShTiM samR^iddhiM phalaM vA . kaM vA karmodayaM matvA iti ~Na.jha. pAThaH .. 7\-257\-4 sa cha rakShArthamavaniM saptadvIpAM iti ka.pAThaH .. 7\-257\-5 dattAtreyAya kAraNe iti ~Na.jha.pAThaH .. 7\-257\-7 sahasrabAhurbhUyAM vai chamUmadhye gR^ihe.anyathA iti ~Na.jha.pAThaH .. 7\-257\-16 pUrvo vAdo brahmottaraH brAhmaNAdhikyavachanaM pUrvapakShaH kShatriyAdhikyaM siddhAnta ityarthaH . hetuyuktau prajApAlanena hetunA yuktau sahitau tau brAhmaNakShatriyau pUrvaM brahmottaro vAdaH kShatriyaH kShatriyottaraH mayokto hetuyuktau cheti ka.pAThaH .. 7\-257\-17 brahmA vedo yaj~nashcha adhyApanayAjanArtha eva upadhA chChalaM yeShAM te tathA kShatriyAnkhAdanti upajIvanti .. 7\-257\-20 charmavAsasaH ajinavastrAn . gAyatryA kanyayA divIti jha.pAThaH .. 7\-257\-22 brahmottaraM santam .. 7\-257\-23 nishAcharI antarhitA sarasvatI .. 7\-257\-27 pR^ithivIbhUtaM pR^ithivyAtmakaM bhUtam .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 258 .. shrIH .. 13\.258\. adhyAyaH 258 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kArtavIryArjunaMprati vAyunA brAhmNamahimaprashaMsake svavAkye prAmANyanashchayAya dR^iShTAntatayA.a~NgiraH prabhR^itibrAhmaNacharitravisheShapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vAyuruvAcha . shR^iNu mUDha guNAnkAMshchidbrAhmaNAnAM mahAtmanAm . ye tvayA kIrtitA rAjaMstebhyo.atha brAhmaNo varaH .. 13\-258\-1 (91784) tyaktvA mahItvaM bhUmistu spardhayA kAshyapasya ha . nAshaM jagAma tAM vipro vyastamyayata kashyapaH .. 13\-258\-2 (91785) akShayA brAhmaNA rAjandivi cheha cha nityadA . apibattejasA hyApaH svayamevA~NgirAH purA .. 13\-258\-3 (91786) sa tAH piba~nshIramiva nAtR^ipyata mahAtapAH . apUrayanmahaughena mahIM sarvAM cha pArthiva .. 13\-258\-4 (91787) tasminnahaM cha kruddhe vai jagattyaktvA tato bhayAt . vyatiShThamagnihotre cha chirama~Ngiraso bhayAt .. 13\-258\-5 (91788) atha shaptashcha bhagavAngautamena puraMdaraH . ahalyAM kAmayAno vai dharmArthaM cha na hiMsitaH .. 13\-258\-6 (91789) tathA samudro nR^ipate pUrNo dR^iShTashcha vAriNA . brAhmaNairabhishaptashcha babhUva lavaNodakaH .. 13\-258\-7 (91790) suvarNavarNo nirdhUmaH sa~NgatordhvashikhaH kaviH . kruddhenA~NgirasA shapto guNairetairvivarjitaH .. 13\-258\-8 (91791) mahatashchUrNitAnpashya ye hAsanta mahodadhim . suvarNidhAriNA nityamavashaptA dvijAtinA .. 13\-258\-9 (91792) sammatatvaM dvijAtibhyaH shreShThaM viddhi narAdhipa . garbhasthAnbrAhmaNA~nshashvannamasyati kila prabhuH .. 13\-258\-10 (91793) daNDakAnAM mahadrAjyaM brAhmaNena vinAshitam . tAlaja~NghaM mahAkShatramaurveNaikena nAshitam .. 13\-258\-11 (91794) tvayA cha vipulaM rAjyaM balaM dharmaM shrutaM tathA . dattAtreyaprasAdena praptaM paramadurlabham .. 13\-258\-12 (91795) agniM tvaM yajase nityaM kasmAdbrAhmaNamarjana . sa hi sarvasya lokasya havyavAT kiM na vetsi tam .. 13\-258\-13 (91796) athavA brAhmaNashreShThamanubhUtAnupAlakam . kartAraM javalokasya kasmAjjAnanvimuhyase .. 13\-258\-14 (91797) tathA prajApatirbrAhmA avyaktaprabhavo.avyayaH . yenedaM vipulaM vishvaM janitaM sthAvaraM charam .. 13\-258\-15 (91798) aNDajAtaM tu brahmANaM kechidichChintyapaNDitAH . aNDAdbhinnAdbabhuH shailA dishoM.abhaH pR^ithivI divam .. 13\-258\-16 (91799) dR^iShTavAnetadevaM hi kathaM jAyedajo hi saH . sthAnamAkAshamaNDaM tu yasmAjjAtaH pitAmahaH .. 13\-258\-17 (91800) tiShThetkathamiti brUyAnna ki~nchiddhi tadA bhavet . aha~NkAra iti proktaH sarvatejogataH prabhuH .. 13\-258\-18 (91801) nAstyantamasti tu brahmA sa rAjA lokabhAvanaH . ityuktaH sa tadA tUShNImabhUdvAyustamabravIt .. .. 13\-258\-19 (91802) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTapa~nchAshadadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 258 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-258\-4 rasakAmaH vibankShIraM nAkupyata mahAtapAH iti tha.pAThaH .. 7\-258\-5 ahaM vAyuH .. 7\-258\-8 kaviH agniH .. 7\-258\-9 mahataH sagaraputrAn Asanta upAsanta . suvarNadhAriNA shobhano brAhmaNavarNastasya dhAriNA dhartrA dvijAtinA kapilena marutashchUrNitAnpashya. yaurhi pUrNo mahodadhiriti ka.tha.pAThaH .. 7\-258\-13 agniM brAhmaNamityanvayaH .. 7\-258\-14 anubhUtaM pratibhUtam . anupAlakaM poShakam .. 7\-258\-16 nanu brahmANDe jAtatvAtkathamaNDamajanayadityatrAha aNDeti .. 7\-258\-17 aNDajatvavachanaM tvasya prakArAntareNetyAha smR^itamiti . draShTavyaM naitadevaM hIti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 259 .. shrIH .. 13\.259\. adhyAyaH 259 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vAyunA haihayaMprati kashyapacharitrakathanam .. 1 .. tathA uchathyopAkhyAnakathanArambhaH .. 2 .. somena bhadrAbhidhAyAH svakanyAyA uchathyAya bhAryAtvena pradAnam .. 3 .. pUrvameva tAM kAmitavatA varuNena vijane tasyA apaharaNam .. 4 .. nAradAttachChrutavatochathyena kopAtsamudre shoShite bhayAdvaruNenochathyAya punarbhadrApratyarpaNam .. 5 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vAyuruvAcha . imAM bhUmiM dvijAtibhyo ditsurvai dakShiNAM purA . a~Ngo nAma nR^ipo rAjaMstatashchintAM mahI yayau .. 13\-259\-1 (91803) dhAriNIM sarvabhUtAnAmayaM prApya varo nR^ipaH . kathamichChati mAM dAtuM dvijebhyo brahmaNaH sutAm .. 13\-259\-2 (91804) sAhaM tyaktvA gamiShyAmi bhUmitvaM brahmaNaH padam . ayaM sarAShTro nR^ipatirmArbhUditi tato.agamat .. 13\-259\-3 (91805) tatastAM kashyapo dR^iShTvA vrajantIM pR^ithivIM tadA . pravivesha mahIM sadyo yuktAtmA susamAhitaH .. 13\-259\-4 (91806) R^iddhA sA sarvato jaj~ne tR^iNauShadhisamanvitA . dharmottarA naShTabhayA bhUmirAsIttamato nR^ipa .. 13\-259\-5 (91807) evaM varShasahasrANi divyAni vipulavrataH . triMshataM kashyapo rAjanbhUmirAsIdatandritaH .. 13\-259\-6 (91808) athAgamya mahArAjannamaskR^ityi cha kashyapam . pR^ithavI kAshyapI jaj~ne sutA tasya mahAtmanaH .. 13\-259\-7 (91809) eSha rAjannIdR^isho vai brAhmaNaH kashyapo.abhavat . anyaM prabrUhi vA tvaM cha kashyapAtkShatriyaM varam .. 13\-259\-8 (91810) tUShNIM babhUva nR^ipatiH pavanastvabravIdvachaH . shR^iNu rAjannuchakShyasya jAtasyA~Ngirase kule .. 13\-259\-9 (91811) bhadrA somasya duhitA rUpeNa paramA matA . tasyAstulyaM patiM soma uchathyaM samapashyata .. 13\-259\-10 (91812) sA cha tIvraM tapastepe mahAbhAgA yashasvinI . uchathyaM tu mahAbhAgaM tatkR^ite varayattadA .. 13\-259\-11 (91813) tata AhUya chochathyaM dadAmIti yashasvinIm . bhAryArthe sa cha jagrAha vidhivadbhUridakShiNaH .. 13\-259\-12 (91814) tAM tvakAmayata shrImAnvaruNaH pUrvameva ha . sa chAgamya vanaprasthaM yamunAyAM jahAra tAm .. 13\-259\-13 (91815) jaleshvarastu hR^itvA tAmanayastvaM puraM prati . paramAdbhutasa~NkAshaM ShaTsahasrashatahradam .. 13\-259\-14 (91816) na hi ramyataraM ki~nchittasmAdanyatpurottamam . vAsAdairapsarobhishcha divyaiH kAmaishcha shobhitam .. 13\-259\-15 (91817) tatra devastayA sArdhaM reme rAja~njaleshvaraH . tadAkhyAtamuchathyAya tataH patnyavamardanam .. 13\-259\-16 (91818) tachChrutvA nAradAtsarvamuchathyo nAradaM tadA . provAcha gachCha brUhi tvaM varuNaM paruShaM vachaH .. 13\-259\-17 (91819) madvAkyAnmu~ncha me bhAryAM kasmAttAM hR^itavAnasi . lokapAlosi lokAnAM na lokasya vilopakaH .. 13\-259\-18 (91820) somena dattA bhAryA me tvayA chApahR^itA.adya vai . ityukto vachanAttasya nAradena jaleshvaraH .. 13\-259\-19 (91821) mu~ncha bhAryAmuchathyasya kasmAttvaM hR^itavAnasi . iti shrutvA vachastasya so.atha taM varuNo.abravIt .. 13\-259\-20 (91822) mamaiShA supriyA bhAryA nainAmutsraShTumutsahe . ityukto varuNenAtha nAradaH prApya taM munim . uchathyamabravIdvAkyaM nAtihR^iShTamanA iva .. 13\-259\-21 (91823) gale gR^ihItvA kShiptosmi varuNena mahAmune . na prayachChati te bhAryAM yatte kAryaM kuruShva tat .. 13\-259\-22 (91824) nAradasya vachaH shrutvA kruddhaH prAjvalada~NgirAH . apibattejasA vAri viShTabhya sumahAtapAH .. 13\-259\-23 (91825) pIyamAne tu sarvasmiMstoye.api salileshvaraH . suhR^idbhirbhikShamANo.api naivAmu~nchata tAM tadA .. 13\-259\-24 (91826) tataH kruddho.abravIdbhUmimuchathyo brAhmaNottamaH . darshaya svasthalaM bhadre ShaTsahasrashatahradam .. 13\-259\-25 (91827) tatastadIraNaM jAtaM samudrasyAvasarpataH . tasmAddeshAnnadIM chaiva provAchAsau dvijottamaH .. 13\-259\-26 (91828) adR^ishyA gachCha bhIru tvaM sarasvati marUnprati . aNuNyabhUSho bhavatu deshastyaktastayA shubhe .. 13\-259\-27 (91829) tatashchUrNIkR^ite desheka bhadrAmAdAya vAripaH . adadAchCharaNaM gatvA bhAryAmA~NgirasAya vai .. 13\-259\-28 (91830) pratigR^ihya tu tAM bhAryAmuchathyaH sumanA.abhavat . mumocha cha jagadduHkhAnmarutashchaiva nirmalAH .. 13\-259\-29 (91831) tataH sa labdhvA tAM bhAryAM varuNaM prAha dharmavit . uchathyaH sumahAtejA yattuchChR^iNu narAdhipa .. 13\-259\-30 (91832) mayaiShA tapasA prAptA kroshataste jalAdhipa . ityuktvA tAmupAdAya svameva bhavanaM yayau .. 13\-259\-31 (91833) eSha rAjannIdR^isho vai uchathyo brAhmaNarShabhaH . bravImi hAnyaM brUhi tvamuchathyAtkShatriyaM varam .. .. 13\-259\-32 (91834) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 259 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-259\-3 bhUmitvaM tyaktvA brahmaNaH padaM gamiShyAmIti sambandhaH .. 7\-259\-11 uchathyArthe tu chArva~NgI paraM niyamamAsthitA . iti jha.pAThaH .. 7\-259\-12 somaH dadAmItyuktvA dadAvityadhyAhAreNa yojanA . dadAvatriryashasvinImiti jha.pAThaH. atriH somapitA .. 7\-259\-16 devo varuNaH . tayA bhadrakayA .. 7\-259\-25 darshayasva bilaM bhadre iti ka.pAThaH .. 7\-259\-26 IriNaM USharapraveshaH . samudrashchApasarpateti ka.pAThaH .. 7\-259\-27 apuNya eSha bhavitviti jha.pAThaH .. 7\-259\-29 duHkhAdvaruNaM chaiva haihayeti jha.pAThaH . jagadvaruNaM cha duHkhAnmumocha mochayAmAsa .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 260 .. shrIH .. 13\.260\. adhyAyaH 260 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vAyunA haihayArjunaM prati svatejasA daityadAhanarUpAgastyavasiShThacharitrakIrtanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . ityuktaH sa nR^ipastUShNImabhUdvAyustato.abravIt . shR^iNu rAjannagastyasya mahAtmyaM brAhmamasya ha .. 13\-260\-1 (91835) asurairnirjitA devA nirutsAhAshcha te kR^itAH . yaj~nAshchaiShAM hR^itAH sarve pitR^INAM cha svadhAstathA .. 13\-260\-2 (91836) karmajyA mAnavAnAM cha dAnavairhaihayarShabha . bhraShTaishvaryAstato devAshcheruH pR^ithvImiti shrutiH .. 13\-260\-3 (91837) tataH kadAchitte rAjandIptamAdityavarchasam . dadR^ishustejasAH yuktamagastyaM vipulavratam .. 13\-260\-4 (91838) abhivAdya tu taM devAH pR^iShTvA kushalameva cha . idamUchurmahAtmAnaM vAkyaM kAle janAdhipa .. 13\-260\-5 (91839) dAnavairyudhi bhagnAH sma tathaishvaryAchchi bhraMshitAH . tadasmAnno bhayAttIvrAttrAhi tvaM munipu~NgavaH .. 13\-260\-6 (91840) ityuktaH sa tadA devairagastyaH kupito.abhavat . prajajvAla cha tejasvI kAlAgniriva saMkShaye .. 13\-260\-7 (91841) tena dIptAMshujAlena nirdagdhA dAnavAstadA . antarikShAnmahArAja nipetuste sahasrashaH .. 13\-260\-8 (91842) dahyamAnAstu te daityAstasyAgastyasya tejasA . ubhau lokau parityajya gatAH kAShThAM tu dakShiNAm .. 13\-260\-9 (91843) balistu yajate yaj~namashvamedhaM mahIM gataH . yenye.adhastA mahIsthAshcha tena dagdhA mahAsurAH .. 13\-260\-10 (91844) tyaktalokAH punaH prAptAH suraiH shAntabhayairnR^ipa . athainamabruvandevA bhUmiShThAnasu rA~njahi .. 13\-260\-11 (91845) ityuktaH prAha devAnsa na shaktosmi mahIgatAn . dagdhuM tapo hi kShIyenme na dhakShyAmIti pArthiva .. 13\-260\-12 (91846) evaM dagdhA bhagavatA dAnavAH svena tejasA . agastyena tadA rAjaMstapasA bhAvitAtmanA .. 13\-260\-13 (91847) IdR^ishashchApyagastyo hi kathitaste mayA.anagha . bravImyanyaM brUhi vA tvamagastyAtkShatriyaM varam .. 13\-260\-14 (91848) bhIShma uvAcha. 13\-260\-15x (7694) ityuktaH sa tadA tUShNImabhUdvAyustato.abravIt . shR^iNu rAjanvasiShThasya mukhyaM karma yashasvinaH .. 13\-260\-15 (91849) `vaikhAnasavidhAnena ga~NgAtIraM samAshritAH.' AdityAH satramAsanta saro vaikhAnasaM prati . vasiShThaM manasA gatvA j~nAtvA tatvasya gocharam .. 13\-260\-16 (91850) yajamAnAMstu tAndR^iShvA sarvAndIkShAnukarshitAn . hantumaichChanta shailAbhA balino nAma dAnavAH .. 13\-260\-17 (91851) adUrAttu tatasteShAM brahmadattavaraM saraH . hatA hatA vai tatraite jIvantyAplutya dAnavAH .. 13\-260\-18 (91852) te pragR^ihya mahAghorAnparvatAnparighAndrumAn . vikShobhayantaH salilamutthitaM shatayojanam .. 13\-260\-19 (91853) abhyadravanta devAMste sahasrANi dashaiva hi . tatastairarditA devAH sharaNaM vAsavaM yayuH .. 13\-260\-20 (91854) sa cha tairvyathitaH shakro vasiShThaM saraNaM yayau . tato.abhayaM dadau tebhyo vasiShTho bhagavAnR^iShiH .. 13\-260\-21 (91855) tadA tAnduHkitAnj~nAtvA AnR^ishaMsyaparo muniH . ayatnenAdahatsarvA~njvalatA svena tejasA .. 13\-260\-22 (91856) kailAsaM prasthitAM chaiva nadIM ga~NgAM mahAtapAH . Anayattatsaro divyaM tayA bhinnaM cha tatsaraH .. 13\-260\-23 (91857) saro bhinnaM tayA nadyA sarayUH sA tato.abhavat . hatAshcha balino yatra sa deshe balino.abhavat .. 13\-260\-24 (91858) evaM sendrA vasiShThena rakShitAstridivaukasaH . brahmadattavarAshchaiva hatA daityA mahAtmanA .. 13\-260\-25 (91859) etatkarma vasiShThasya kathitaM hi mayA.anagha . bravImyanyaM brUhi vA tvaM vasiShThAtkShatriyaM varam .. 26 .. .. 13\-260\-26 (91860) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 260 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 261 .. shrIH .. 13\.261\. adhyAyaH 261 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vAyunA haihayArjunaMprati devAsurayuddhe rAhuNA chandrasUryaparAbhavenAndhakAraprAptau devAnAM prArthanayA chandrIbhUya tamonirasanarUpAtrimahimoktiH .. 1 .. tathA savajrendrahastastambhanenAshvinoH somapAnadApanarUpachyavanamahimoktiH .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . ityuktastvarjunastUShNImabhUdvAyustamabravIt . shR^iNu me haihayashreShTha karmAtreH sumahAtmanaH .. 13\-261\-1 (91861) ghore tamasyayudhyanta sahitA devadAnavAH . avidyata sharaistatra svarbhAnuH somabhAskarau .. 13\-261\-2 (91862) atha te tamasA grastA nihanyante sma dAnavaiH . devA nR^ipatishArdUla sahaiva balibhistadA .. 13\-261\-3 (91863) asurervadhyamAnAste kShINaprANA divaukasaH . apashyanta tapasyantamatriM vipraM tapodhanam .. 13\-261\-4 (91864) athainamabruvandevAH shAntakrodhaM jitendriyam . asureriShubhirviddhau chandrAdityAvimAvubhau .. 13\-261\-5 (91865) vayaM vadhyAmahe chApi shatrubhistamasA vR^ite . nAdhigachChAma shAntiM cha bhayAttrAyasva naH prabho .. 13\-261\-6 (91866) atriruvAcha. 13\-261\-7x (7695) kathaM rakShAmi bhavataste.abruvaMshchandramA bhava . timiraghnashcha savitA dasyuhantA cha no bhava .. 13\-261\-7 (91867) evamuktastadAtrirvai tamonudabhavachChashI . apashyatsaumyabhAvAchcha somavatpriyadarshanaH .. 13\-261\-8 (91868) dR^iShTvA nAtiprabhaM somaM tathA sUryaM cha pArthiva . prakAshamakarodatristapasA svena saMyuge .. 13\-261\-9 (91869) jagadvitimiraM chApi pradIptamakarottadA . vyajayachChatrusa~NghAMshcha devAnAM svena tejasA .. 13\-261\-10 (91870) atriNA dahyamAnAMstAndR^iShTvA devA mahAsurAn . parAkramaiste.apiM tadA vyaghnannatrisurakShitAH . udbhAsitashcha savitA devAstrAtA hatAsurAH .. 13\-261\-11 (91871) atriNA tvatha somatvaM kR^itamuttamatejasA . dvijenAgnidvitIyeni japatA charmavAsasA .. 13\-261\-12 (91872) phalabhakSheNa rAjarShe pashya karmAtriNA kR^itam . tasyApi vistareNoktaM karmAtreH sumahAtmanaH . bravImyanyaM brUhi vA tvamatritaH kShatriyaM varam .. 13\-261\-13 (91873) ityuktastvarjunastUShNImabhUdvAyustato.abravIt . shR^iNu rAjanmahatkarma chyavanasya mahAtmanaH .. 13\-261\-14 (91874) ashvinoH pratisaMshrutya chyavanaH pAkashAsanam . provAcha sahito devaiH somapAvashvinau kuru .. 13\-261\-15 (91875) indra uvAcha. 13\-261\-16x (7696) asmAbhirninditAvetau bhavetAM somapau katham . devairna sammitAvetau tasmAnmaivaM vadasva naH .. 13\-261\-16 (91876) ashvibhyAM saha nechChAmaH somaM pAtuM mahAvrata . yadanyadvakShyase vipra tatkariShyAma te vachaH .. 13\-261\-17 (91877) chyavana uvAcha. 13\-261\-18x (7697) pibetAmashvinau somaM bhavadbhiH sahitAvimau . ubhAvetAvapi surau sUryaputrau sureshvara .. 13\-261\-18 (91878) kriyatAM madvacho devA yathA vai samudAhR^itam . etadvaH kurvatAM shreyo bhavennaitadakurvatAm .. 13\-261\-19 (91879) indra uvAcha. 13\-261\-20x (7698) ashvibhyAM saha somaM vai na pAsyAmi dvijottama . pibantvanye yathAkAmaM nAhaM pAtumihotsahe .. 13\-261\-20 (91880) chyavana uvAcha. 13\-261\-21x (7699) na chetkariShyasi vacho mayoktaM balasUdana . mayA pramathitaH sadyaH somaM pAsyasi vai makhe .. 13\-261\-21 (91881) vAyuruvAcha. 13\-261\-22x (7700) tataH karma samArabdhaM hitAya sahasA.ashvinoH . chyavaneni tato mantrairabhibhUtAH surA.abhavan .. 13\-261\-22 (91882) tattu karma samArabdhaM dR^iShTvendraH krodhamUrchChitaH . udyamya vipulaM shailaM chyavanaM samupAdravat .. 13\-261\-23 (91883) tathA vajrema bhagavAnamarShAkulalochanaH . tamApatantaM dR^iShTvaiva chyavanastapasA.anvitaH .. 13\-261\-24 (91884) adbhiH siktvA.astamyayataM savajraM sahaparvatam . athendrasya mahAghoraM so.asR^ijachChatrumeva hi .. 13\-261\-25 (91885) madaM nAmAhutimayaM vyAditAsyaM mahAmuniH . tasya dantasahasraM tu babhUva shatayojanam .. 13\-261\-26 (91886) dviyojanashatAstasya daMShTrAH paramadAruNAH . hanustasyAbhavadbhUmAvAsyaM chAsyAspR^ishaddivam .. 13\-261\-27 (91887) jihvAmUle sthitAstasya sarve devAH savAsavAH . timerAsyamanuprAptA yathA matsyA mahArNave .. 13\-261\-28 (91888) te sammantrya tato devA madasyAsya samIpagAH . abruvansahitAH shakraM praNamAsmai dvijAtaye .. 13\-261\-29 (91889) ashvibhyAM saha somaM cha pibAma vigatajvarAH . tataH sa praNataH shakrashchakAra chyavanasya tat .. 13\-261\-30 (91890) chyavanaH kR^itavAnetAvashvinau somapAyinau . tataH pratyAharatkarma madaM cha vyabhajanmuniH .. 13\-261\-31 (91891) akSheShu mR^igayAyAM cha pAne strIShu cha vIryavAn . etairdoShairnarA rAjankShayaM yAnti na saMshayaH .. 13\-261\-32 (91892) tasmAdetAnnaro nityaM dUrataH parivarjayetad .. 13\-261\-33 (91893) etatte chyavanasyApi karmi rAjanprakIrtitam . bravImyanyaM brUhi vA tvaM kShatriyaM brAhmaNAdvaram .. .. 13\-261\-34 (91894) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 261 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 262 .. shrIH .. 13\.262\. adhyAyaH 262 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## vAyunA haihayaMprati devAnAM prArthanayA agnisarjanena kapahananarUpabrAhmaNamahimoktiH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . tUShNImAsIdarjunastu pavanastvabravItpunaH . shR^iNu me brAhmaNeShveva mukhyaM karma janAdhipa .. 13\-262\-1 (91895) madasyAsyamanuprAptA yadA sendrA divaukasaH . tadaiva chyavanena dyaurhR^itA teShAM vasundharA .. 13\-262\-2 (91896) ubhau lokau hR^itau matvA te devA duHkhitA.abhavan . shokArtAshta mahAtmAnaM brahmANaM sharaNaM yayuH .. 13\-262\-3 (91897) devA UchuH. 13\-262\-4x (7701) madAsyavyatiShiktAnAmasmAkaM lokapUjita . chyavanena hR^itA bhUmiH kapaishchaiva divaM prabho .. 13\-262\-4 (91898) brahmovAcha. 13\-262\-5x (7702) gachChadhvaM sharaNaM viprAnAshu sendrA divaukasaH . prasAdya tAnubhau lokAvavApsyatha yathApuram .. 13\-262\-5 (91899) te yayuH sharaNaM viprAnUchuste kA~njayAmahe . ityuktAste dvijAnprAhurjayateha kapAniti .. 13\-262\-6 (91900) bhUgatAnhi vijetAro vayamityabruvandvijAH . tataH karma samArabdhaM brAhmaNaiH kapanAshanam .. 13\-262\-7 (91901) tachChrutvA preShito dUto brAhmaNebhyo dhanI kapaiH . sa cha tAnbrAhmaNAnAha dhanI kapavacho yathA .. 13\-262\-8 (91902) bhavadbhiH sadR^ishaH sarve kapAH kimiha vartate . sarve vedavidaH prAj~nAH sarve cha kratuyAjinaH .. 13\-262\-9 (91903) sarve satyavratAshchaiva sarve tulyA maharShibhiH . shrIshchaiva ramate teShu dhArayanti shriyaM cha te .. 13\-262\-10 (91904) vR^ithA dArAnna gachChanti vR^ithA mAMsaM na bhu~njate . dIptamagniM juhvate cha gurUNAM vachane sthitAH .. 13\-262\-11 (91905) sarve cha niyatAtmAno bAlAnAM saMvibhAginaH . upetya shanakairyAnti na sevanti rajasvalAm . svargAtiM chaiva gachChanti tathaiva shubhakarmiNaH .. 13\-262\-12 (91906) abhuktavatsu nAshnanti garbhiNIvR^iddhakAdiShu . pUrvAhNeShu na dIvyanti divA chaiva na sherate .. 13\-262\-13 (91907) etaishchAnyaishcha bahubhirguNairyuktAnkathaM kapAn . vijeShyatha nivartadhvaM nivR^ittAnAM sukhaM hi vaH .. 13\-262\-14 (91908) brAhmaNA UchuH. 13\-262\-15x (7703) kapAnvayaM vijeShyAmo ye devAste vayaM smR^itAH . tasmAdvadhyAH kapA.asmAkaM dhaninyAhi yathAgatam .. 13\-262\-15 (91909) dhanI gatvA kapAnAha na vo viprAH priya~NkarAH . gR^ihItvA.astrANyato viprAnkapAH sarve samAdravan .. 13\-262\-16 (91910) samudagradhvajAndR^iShTvA kapAnsarve dvijAtayaH . vyasR^ija~njvalitAnagnInkapAnAM prANanAshanAn .. 13\-262\-17 (91911) brahmasR^iShTA havyabhujaH kapAnhatvA sanAtanAH . nabhasIva yathA.abhrANi vyarAjanta narAdhipa .. 13\-262\-18 (91912) hatvA vai dAnavAndevAH sarve sambhUya saMyuge . te nAbhyajAnanhi tadA brAhmaNairnihatAnkapAn .. 13\-262\-19 (91913) athAgamya mahAtejA nArado.akathayadvibho . yathA hatA mahAbhAgaistejasA brAhmaNaiH kapAH .. 13\-262\-20 (91914) nAradasya vachaH shrutvA prItAH sarve divaukasaH . prashashaMsurdvijAMshchApi brAhmaNAMshcha yashasvinaH .. 13\-262\-21 (91915) teShAM tejastathA vIryaM devAnAM vavR^idhe tataH . avApnuvaMshchAmaratvaM triShu lokeShu pUjitam .. 13\-262\-22 (91916) ityuktavachanaM vAyumarjunaH pratyuvAcha ha . pratipUjya mahAbAho yattachChR^iNu narAdhipa .. 13\-262\-23 (91917) arjuna uvAcha. 13\-262\-24x (7704) jIvAmyahaM brAhmaNArthaM sarvathA satataM prabho . brahmaNyo brAhmaNebhyashcha praNamAmi cha nityashaH .. 13\-262\-24 (91918) dattAtreyaprasAdAchcha mayA prAptamidaM balam . loke cha paramA kIrtirdharmashchAcharito mahAn .. 13\-262\-25 (91919) aho brAhmaNakarmANi mayi mAruta tattvataH . tvayA proktAni kArtsnyena shrutAni prayatena cha .. 13\-262\-26 (91920) vAyuruvAcha. 13\-262\-27x (7705) brAhmaNAnkShAtrAdharmeNa pAlayasvendriyANi cha . viprebhyaste bhayaM ghoraM tattu kAlAdbhaviShyati .. .. 13\-262\-27 (91921) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dviShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 262 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-262\-4 kapaiH suravisheShaiH . divaM dyauH .. 7\-262\-8 dhanInAma dUtaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 263 .. shrIH .. 13\.263\. adhyAyaH 263 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa brAhmaNamahimAnaM pR^iShTena bhIShmeNa taMprati svasya kuShThitendriyAdishaktikatayA mumUrShAnivedanapUrvakaM kR^iShNAttadavagamanachodanA .. 1 .. tathA kR^iShNasya shrInArAyaNAtmakatvanivedanena tanmahimAnuvarNanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . brAhmaNAnarchase rAjansatataM saMshitavratAn . kaM tu dharmodayaM dR^iShTvA tAnarchasi janAdhipa .. 13\-263\-1 (91922) kAM vA brAhmaNapUjAyAM vyuShTiM dR^iShTvA mahAvrata . tAnarchasi mahAbAho sarvametadvadasva me .. 13\-263\-2 (91923) bhIShma uvAcha. 13\-263\-3x (7706) eSha te keshavaH sarvamAkhyAsyati mahAmatiH . vyuShTiM brAhmaNapUjAyAM dR^iShTvA vyuShTiM mahAvrata .. 13\-263\-3 (91924) balaM shrotre vA~NmanashchakShuShI cha j~nAnaM tathA navishuddhaM mamAdya . dehanyAso nAtichirAnmato me na chAtitUrNaM savitA.adya yAti .. 13\-263\-4 (91925) uktA dharmA ye purANe mahAnto rAjanviprANAM kShatriyANAM vishAM cha . yeye shUdrANAM dharmamupAsate te tAneva kR^iShNadupashikShasva pArthaH .. 13\-263\-5 (91926) ahaM hyenaM vedmi tattvena kR^iShNaM yo.ayaM hi yachchAsya balaM purANam . ameyAtmA keshavaH kauravendra soyaM dharmaM vakShyati sarvametat .. 13\-263\-6 (91927) kR^iShNaH pR^ithvImasR^ijatsvaM divaM cha kR^iShNasyi dehAnmedinI sambabhUva . varAho.ayaM bhImabalaH purANaH sa parvatAnvyasR^ijadvai dishashcha .. 13\-263\-7 (91928) asmAdvAyushchAntarikShaM divaM cha dishashchatasro vidishashchatasraH . sR^iShTistathaiveyamanuprasUtA sa nirmame vishvamidaM purANaH .. 13\-263\-8 (91929) asya nAbhyAM puShkaraM samprasUtaM yatrotpannaH svayamevAmitaujAH . yenAchChinnaM tattamaH pArtha ghoraM yatra tiShThantyarNavAstachChayAnAH .. 13\-263\-9 (91930) kR^ite yuge dharma AsItsamagra\- stretAkAle yaj~namanuprapannaH . balaM tvAsIddvApare pArtha kR^iShNaH kalau tvadharmaH kShitimevAjagAma .. 13\-263\-10 (91931) sa eva pUrvaM nijaghAna daityA\- nsa eva devashcha babhUva samrAT . sa bhUtAnAM bhAvano bhUtabhavyaH sa vishvasyAsya jagatashchAbhigoptAH .. 13\-263\-11 (91932) yadA dharmo glAti vaMshe surANAM tadA kR^iShNo jAyate mAnuSheShu . dharme sthitvA sa tu vai bhAvitAtmA parAMshcha lokAnaparAshcha pAti .. 13\-263\-12 (91933) tyAjyAMstyaktvA chAsurANAM vadhena kAryAkArye kAraNaM chaiva pAti . kR^itaM kariShyatkriyate cha devo rAhuM somaM viddhi cha shakramenam .. 13\-263\-13 (91934) sa vishvakarmA sa hi vishvarUpaH sa vishvabugvishvasR^igvishvajichcha . sa shUlabhR^ichChoNitabhR^itkarAla\- staM karmabhirviditaM vai stuvanti .. 13\-263\-14 (91935) taM gandharvANAmapsarasAM cha nitya\- mupatiShThante vibudhAnAM shatAni . taM rAkShasAshcha parisaMvadanti rAjanyAnAM sa vijigIShurekaH .. 13\-263\-15 (91936) tamadhvare shaMsitAraH stuvanti rathantare sAmagAshcha stuvanti . taM brAhmaNA brahmamantraiH stuvanti tasmai haviradhvaryavaH kalpayanti .. 13\-263\-16 (91937) sa paurANIM brahmaguhAM praviShTo mahIsatraM bhAratAgre dadarsha . sa chaiva gAmuddadhArAgryakarmA vikShobhya daityAnuragAndAnavAMshcha .. 13\-263\-17 (91938) taM ghoShArthe gIrbhirindrAH stuvanti sa chApIsho bhArataikaH pashUnAm . tasya bhakShAnvividhAnvedayanti tamevAjau vAhanaM vedayanti .. 13\-263\-18 (91939) tasyAntarikShaM pR^ithivI divaM cha sarvaM vashe tiShThati shAshvatasya . sa kumbhe retaH sasR^ije surANAM yatrotpannamR^iShimAhurvasiShTham .. 13\-263\-19 (91940) sa mAtarishvA vibhurashvavAjI sa rashmivAnsavitA chAdidevaH . tenAsurA vijitAH sarva eva tadvikrAntairvijitAnIha trINi .. 13\-263\-20 (91941) sa devAnAM mAnuShANAM pitR^INAM tamevAhuryaj~navidAM vitAnam . sa eva kAlaM vibhajannudeti tasyottaraM dakShiNaM chAyane dve .. 13\-263\-21 (91942) tasyaivordhvaM tiryagadhashcharanti gabhastayo medinIM bhAsayantaH . taM brAhmaNA vedavido juShanti tasyAdityo gAmupayujya bhAti .. 13\-263\-22 (91943) sa mAsimAsyadhvarakR^idvidhatte tamadhvare vedavidaH paThanti . sa evoktashchakramidaM trinAbhi saptAshvayuktaM vahate vai tridhAmA .. 13\-263\-23 (91944) `hiraNmayaH saptagUDhaH sasaMvi\- chchaturbAhuH pannagaH padmanAbhaH.' mahAtejAH sarvagaH sarvasiMhaH kR^iShNo lokAndhArayate yathaikaH . haMsaM tamoghnaM cha tameva vIra kR^iShNaM sadA pArtha kartAramehi .. 13\-263\-24 (91945) sa ekadA kakShagato mahAtmA tuShTo vibhuH khANDave dhUmaketuH . sa rAkShasAnuragAMshchAvajitya sarvatragaH sarvamagnau juhoti .. 13\-263\-25 (91946) sa eva pArthAya shvetamashvaM prAyachCha\- tsa evAshvAnatha sarvAMshchakAra . sabandhurastasya rathastrichakra\- strivR^ichChirAshchaturashvastrinAbhiH .. 13\-263\-26 (91947) sa vihAyo vyadadhAtpa~nchanAbhiH sa nirmame gAM divamantarikSham . so.araNyAni vyasR^ijatparvatAMshcha hR^iShIkesho.amitadIptAgnitejAH .. 13\-263\-27 (91948) ala~Nghayadvai sarito jighAMsa\- ~nshakraM vajraM praharantaM nirAsa . sa mahendraH stUyate vai mahAdhvare vipraireko R^iksahasraiH purANaiH .. 13\-263\-28 (91949) durvAsA vai tena nAnyena shakyo gR^ihe rAjanvAsayituM mahaujAH . tamevAhurR^iShimekaM purANaM sa vishvakR^idvidadhAtyAtmabhAvAn .. 13\-263\-29 (91950) vedAMshcha yo vedayate.adhidevo vidhIMshcha yashchAshrayate purANAn . kAme vede laukike yatphalaM cha viShvaksenaH sarvametatpratIhi .. 13\-263\-30 (91951) jyotIMShi shuklAni hi sarvaloke trayo lokA lokapAlAstrayashcha . trayo.agrayo vyAhR^itayashcha tisraH sarve devA devakIputra eva .. 13\-263\-31 (91952) sa ktsaraH sa R^ituH so.ardhamAsaH so.ahorAtraH sa kalA vai sa kAShThAH . mAtrA muhUrtAshcha lavAH kShaNAshcha viShvaksenaH sarvametatpratIhi .. 13\-263\-32 (91953) chandrAdityau grahanakShatratArAH sarvANi darshAnyatha paurNamAsam . chandrAdityau grahanakShatratArAH sarvANi darshAnyatha paurNamAsam. 13\-263\-33 (91954) nakShatrayogA R^itavashcha pArtha viShvaksenAtsarvametatprasUtam .. rudrAdityA vasavo.athAshvinau cha sAdhyAshcha vishve marutAM gaNAshcha . prajApatirdevamAtA.aditishcha sarva kR^iShNAdR^iShayashchaiva sapta .. 13\-263\-34 (91955) vAyurbhUtvA vikShipate cha vishva\- magnirbhUtvA dahate vishvarUpaH . Apo bhUtvA majjayate cha sarvaM brahma bhUtvA sR^ijate vishvasa~NghAn .. 13\-263\-35 (91956) vedyaM cha yadvedayate cha vedyaM vidhishcha yashcha shrayate vidheyam . dharme cha vede cha bale cha sarvaM charAcharaM keshavaM tvaM pratIhi .. 13\-263\-36 (91957) jyotirbhUtaH paramosau purastA\- tprakAshate yatprabhayA vishvarUpaH . apaH sR^iShTvA sarvabhUtAtmayoniH purA.akarotsarvamevAtha vishvam .. 13\-263\-37 (91958) R^itUnutpAtAnvividhAnyadbhutAni meghAnvidyutsarvamairAvataM cha . sarvaM kR^iShNAtsthAvaraM ja~NgaM cha vishvAtmAnaM viShNumenaM pratIhi .. 13\-263\-38 (91959) vishvAvAsaM nirguNaM vAsudevaM sa~NkarShaNaM jIvabhUtaM vadanti . tataH pradyumnamaniruddhaM chaturtha\- mAj~nApayatyAtmayonirmahAtmA .. 13\-263\-39 (91960) sa pa~nchadhA pa~nchaguNopapannaM sa~nchodayanvishvamidaM sisR^ikShuH . tatashchakArAvanimArutau cha khaM jyotirambhashchi tathaiva pArtha .. 13\-263\-40 (91961) sa sthAvaraM ja~NgamaM chaivameta\- chchaturvidhaM lokamimaM cha kR^itvA . tato bhUmiM vyadadhAtpa~nchabIjAM dyAvApR^ithivyagnirathAmbuvAyU .. 13\-263\-41 (91962) tena vishvaM kR^itametaddhi rAja\- nsa jIvayatyAtmanaivAtmayoniH . tato devAnasurAnmAnavAMshcha lokAnR^iShIMshchApi pitR^InprajAshcha . samAseni vividhAnpAti lokA\- nsarvAnsadA bhUtapatiH sisR^ikShuH .. 13\-263\-42 (91963) shubhAshubhaM sthAvaraM ja~NgamaM cha viShvaksenAtsarvametatpratIhi . yadvartate yachcha bhaviShyatIha sarvaM hyetatkeshavaM tvaM pratIhi .. 13\-263\-43 (91964) mR^ityushchaiva prANinAmantakAle sAkShAtkR^iShNaH keshavo dehabhAjAm . bhUtaM cha yachcheha na vidma ki~nchi\- dviShvaksenAtsarvametatpratIhi .. 13\-263\-44 (91965) yatprashastaM cha lokeShu puNyaM yachcha shubhAshubham . tatsarvaM keshavo.achintyo viparItamataH param .. 13\-263\-45 (91966) etAdR^ishaH keshavo.atashcha bhUyo nArAyaNaH paramashchAvyayashcha . madhyAdyantasya jagatastastuShashcha bubhUShatAM prabhavashchAvyayashcha .. .. 13\-263\-46 (91967) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi triShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 263 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-263\-2 vyuShTiM phalam .. 7\-263\-3 dR^iShTavyuShTiriti jha.pAThaH .. 7\-263\-4 na cheti duHkhitasya dinaM mahadbhavatItyarthaH .. 7\-263\-10 kalau tvadharma eva balavAniti bhAvaH .. 7\-263\-12 glAti glAyati .. 7\-263\-13 enaM rAhuM somaM shakraM cha viddhi .. 7\-263\-14 shoNitabhR^ichCharIri .. 7\-263\-17 mahIsatraM pR^ithivyAshChAdanaM majjanamiti yAvat .. 7\-263\-18 ghoShArthe govarddhanoddharaNakAle . pashUnAM gavAM jIvAnAM cha. vAhanaM jayaprApakam .. 7\-263\-19 surANAM mitrAvaruNayo retaH kumbhe sasR^ije .. 7\-263\-20 vikrAntaiH pAdavikShepaiH . trINi bhuvanAni .. 7\-263\-21 devAnAM Atmeti sheShaH . tamevAhuryaj~navidaH purANamiti ka.tha.pAThaH .. 7\-263\-22 juShanti sevante .. 7\-263\-23 vidhatte.adhvaramityarthAt . trinAbhi shItoShNavR^iShTikAlagarbham. chakraM saMvatsaram. tridhAmeti varShavAtoShNaprakAram .. 7\-263\-24 haMsaM sUryam . prAshnannanashnaMshcha sa eva dhIraH kR^iShNaM sadA pArtheti ka.tha.pAThaH .. 7\-263\-26 tribandhurastAsyeti ka.dha.pAThaH .. 7\-263\-27 pa~nchanAbhiH pa~nchabhUtAnAM nAbhirAshraya ityarthaH .. 7\-263\-28 nirAsa parAbhUtavAn .. 7\-263\-30 vidhinagnihotrAdIn .. 7\-263\-36 vedyaM vedapratidyaM . vedyaM j~neyam .. 7\-263\-38 nakShatramAsAnvividhaM kAryajAtaM vidyutsaMghairApatantashcha meghAH . sarvaM kR^iShNAditi ka.tha.pAThaH .. 7\-263\-40 pa~nchadhA pa~nchaprakAraM devAsuramanuShyashvApadatiryagrUpeNa vishvaM sisR^ikShurAj~nApayatIti pUrveNAnvayaH . pa~nchajanopapannamiti jha.pAThaH .. 7\-263\-41 chaturvidhaM jarAyujAdi . pa~nchabIjAM chaturvidhabhUtagrAmaH karma cha teShAM bIjabhUtAm .. 7\-263\-45 ataH keshavAt yatparaM kalpyate tadviparItam . asanmArga ityarthaH .. 7\-263\-46 tAdR^ishaH keshavo devo bhUyo nArAyaNaH paraH . Adirantashcha madhyaM cha deshataH kAlate hariH. jagatAM tasthuShAM chaiva bhUtAnAM prabhavApyaya iti ka.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 264 .. shrIH .. 13\.264\. adhyAyaH 264 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati brAhmaNAnAM mahattaratve dR^iShTAntatayA svena pradyumnaM pratyuktadurvAsashcharitrapratipAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . brUhi brAhmaNapUjAyAM vyuShTiM tvaM madhusUdana . vettA tvamasya chArthasya veda tvAM hi pitAmahaH .. 13\-264\-1 (91968) vAsudeva uvAcha. 13\-264\-2x (7707) shR^iNuShvAvahito rAjandvijAnAM bharatarShabha . yathAtattvena vadato guNAnvai kurusattama .. 13\-264\-2 (91969) dvAravatyAM samAsInaM purA mAM kurunandana . pradyumnaH paripaprachCha brAhmaNaiH parikopitaH .. 13\-264\-3 (91970) kiM phalaM brAhmaNeShvasti pUjAyAM madhusUdana . IshvaratvaM kutasteShAmihaiva cha paratra cha .. 13\-264\-4 (91971) sadA dvijAtInsampUjya kiM phalaM tatra mAnada . etadbrUhi sphuTaM sarvaM sumahAnsaMshayo.atra me .. 13\-264\-5 (91972) ityukte vachane tasminpradyumnena tathA tvaham . pratyabravaM mahArAja yattachChR^iNu samAhitaH .. 13\-264\-6 (91973) vyuShTiM brAhmaNapUjAyAM raukmiNeya nibodha me . ete hi somarAjAna IshvarAH sukhaduHkhayoH .. 13\-264\-7 (91974) asmi.Nlloke raukmiNeya tathA.amuShmiMshcha putraka . brAhmaNapramukhaM saumyaM na me.atrAsti vichAraNA .. 13\-264\-8 (91975) brAhmaNaprabhavaM saukhyamAyuH kIrtiryasho balam . lokA lokeshvarAshchaiva sarve brAhmaNapUjakAH .. 13\-264\-9 (91976) trivarge chApavarge cha yashaHshrIrogashAntiShu . devatApitR^ipUjAsu santoShyAshchaiva no dvijAH .. 13\-264\-10 (91977) tAnkathaM vai nAdriyeyamIshvarosmIti putraka . mA te manyurmahAbAho bhavatvatra dvijAnprati .. 13\-264\-11 (91978) brAhmaNA hi mahadbhUtamasmi.Nlloke paratra cha . bhasma kuryarjagadidaM kruddhAH pratyakShadarshinaH .. 13\-264\-12 (91979) hanyuste.api sR^ijeyuscha lokAnlokeshvarAMstathA . kathaM teShu na varteransamyagj~nAnAtsutejasaH .. 13\-264\-13 (91980) avasanmadgR^ihe tAta brAhmaNo haripi~NgalaH . chIravAsA bilvadaNDI dIrghashmashruH kR^isho mahAn .. 13\-264\-14 (91981) dIrghabhyashcha manuShyebhyaH pramANAdadhiko bhuvi . sa svairaM charate lokAnye divyA ye cha mAnuShAH .. 13\-264\-15 (91982) imAM gAthAM gAyamAnashchatvareShu sabhAsu cha . durvAsasaM vAsayetko brAhmaNaM satkR^itaM gR^ihe .. 13\-264\-16 (91983) roShaNaH sarvabhUtAnAM sUkShme.apyapakR^ite kR^ite . paribhAShAM cha me shrutvA ko nu dadyAtpratishrayam .. 13\-264\-17 (91984) yo mAM kashchidvAsayIta na sa mAM kopayediti . yasmAnnAdriyate kashchittato.ahaM samavAsayam .. 13\-264\-18 (91985) sa sambhu~Nkte sahasrANAM bahUnAmannamekadA . ekadA solpakaM bhu~Nkte nachaivaiti punargR^ihAn .. 13\-264\-19 (91986) akasmAchcha prahasati tathA.akasmAtpraroditi . na chAsya vayasA tulyaH pR^ithivyAmabhavattadA .. 13\-264\-20 (91987) atha svAvasathaM gatvA sashayyAstaraNAni cha . adahatsa mahAtejAstatashchAbhyapatatsvayam .. 13\-264\-21 (91988) atha mAmabravIdbhUyaH sa muniH saMshitavrataH . kR^iShNa pAyasamichChAmi bhoktumityeva satvaraH .. 13\-264\-22 (91989) tadaiva tu mayA tasya chittaj~nena gR^ihe janaH . sarvANyannAni pAnAni bhakShyAshchochchAvachAstathA .. 13\-264\-23 (91990) bhavantu satkR^itAnIha pUrvameva prayochitaH . tato.ahaM jvalamAnaM vai pAyasaM pratyavedayam .. 13\-264\-24 (91991) taM bhuktvaiva sa tu kShipraM tato vachanamabravIt . kShiprama~NgAni limpasva pAyaseneti sa sma ha .. 13\-264\-25 (91992) avimR^ishyaiva cha tataH kR^itavAnasmi tattathA . tenochChiShTena gAtrANi sharIraM cha samAlipam .. 13\-264\-26 (91993) sa dadarsha tadA.abhyAshe mAtaraM te shubhAnanAm . tAmapi smayamAnAM sa pAyasenAbhyalepayat .. 13\-264\-27 (91994) muniH pAyasadigdhA~NgIM rathe tUrNamayojayat . tamArudya rathaM chaiva niryayau sa gR^ihAnmama .. 13\-264\-28 (91995) agnivarNo jvalandhImAnsa dvijo rathadhuryavat . pratodenAtudadbAlAM rukmiNIM mama pashyataH .. 13\-264\-29 (91996) na cha me stokamapyAsIdduH khamIrShyAkR^itaM tadA . tathA sa rAjamArgeNi mahatA niryayau bahiH .. 13\-264\-30 (91997) taddR^iShTvA mahadAshcharyaM dAshArhA jAtamanyavaH . tatrAjalpanmithaH kechitsamAbhAShya parasparam .. 13\-264\-31 (91998) brAhmaNA eva jAyerannAnyo varNaH katha~nchana . ko hyenAM rathamAsthAya jIvedanya pumAniha .. 13\-264\-32 (91999) AshIviShaviShaM tIkShNaM tatastIkShNataro dvijaH . brahmAhiviShadigdhasya nAsti kashchichchikitsakaH .. 13\-264\-33 (92000) tasminvrajati durdharShe prAskhaladrukmiNI pathi . amarShayaMstathA shrImAnsmitapUrvamachodayam .. 13\-264\-34 (92001) tataH paramasaMkruddho rathAtpraskandya sa dvijaH . padAtirutpathenaiva prAdravaddakShiNAmukhaH .. 13\-264\-35 (92002) tamutpathena dhAvantamanvadhAvaM dvijottamam . tathaiva pAyasAdigdhaH prasIda bhagavanniti .. 13\-264\-36 (92003) tato vilokya tejasvI brAhmaNo mAmuvAcha ha . jitaH krodhastvayA kR^iShNa prakR^ityaiva mahAbhuja .. 13\-264\-37 (92004) na te.aparAdhamiha vai dR^iShTavAnasmi suvrata . prItosmi tava govinda vR^iNu kAmAnyathepsitAn .. 13\-264\-38 (92005) prasannasya cha me tAta pashya vyuShTiM yathAvidhAm .. 13\-264\-39 (92006) yAvadeva manuShyANAmanne bhAvo bhaviShyati . yathaivAnne tathA teShAM tvayi bhAvo bhaviShyati .. 13\-264\-40 (92007) yAvachcha puNyA lokeShu tvayi kIrtirbhaviShyati . triShu lokeShu tAvachcha vaishiShTyaM pratipatsyase . supriyaH sarvalokasya bhaviShyasi janArdana .. 13\-264\-41 (92008) yatte bhinnaM cha dagdhaM cha yachcha ki~nchidvinAshitam . sarvaM tathaiva draShTAsi vishiShTaM janArdana .. 13\-264\-42 (92009) yAvadetatpraliptaM te gAtreShu madhusUdana . ato mR^ityubhayaM nAsti yAvadichChasi chAchyuta .. 13\-264\-43 (92010) na tu pAdatale lipte tasmAtte mR^ityuratra vai . naitanme priyamityevaM sa mAM prIto.abravIttadA .. 13\-264\-44 (92011) ityukto.ahaM sharIraM svaM dadarsha shrIsamAyutam. 13\-264\-45 (92012) rukmiNIM chAbravItprItaH sarvastrINAM varaM yashaH . kIrtiM chAnuttamAM loke samavApsyasi shobhane .. 13\-264\-46 (92013) na tvAM jarA vA rogo vA vaivarNyaM chApi bhAmini . sprakShyanti puNyagandhA cha kR^iShNamArAdhayiShyasi .. 13\-264\-47 (92014) ShoDashAnAM sahasrANAM badhUnAM keshavasya ha . variShThA cha salokyA cha keshavasya bhaviShyasi .. 13\-264\-48 (92015) tava mAtaramityuktvA tato mAM punarabravIt . prasthitaH sumahAtejA durvAsA.agniriva jvalan .. 13\-264\-49 (92016) eShaiva te buddhirastu brAhmaNAnprati keshava . ityuktvA sa tadA putra tatraivAntaradhIyata .. 13\-264\-50 (92017) tasminnantarhite chAhamupAMshu vratamAcharam . yatki~nchidbrAhmaNo brUyAtsarvaM kuryAmiti prabho .. 13\-264\-51 (92018) etadvratamahaM kR^itvA mAtrA te saha putraka . tataH paramahR^iShTAtmA prAvishaM gR^ihameva cha .. 13\-264\-52 (92019) praviShTamAtrashcha gR^ihe sarvaM pashyAmi tannavam . yadbhinnaM yachcha vai dagdhaM tena vipreNa putraka .. 13\-264\-53 (92020) tato.ahaM vismayaM prAptaH sarvaM dR^iShTvA navaM dR^iDham . apUjayaM cha manasA raukmiNeya sadA dvijAn .. 13\-264\-54 (92021) ityahaM raukmiNeyasya pR^ichChato bharatarShabha . mAhAtmyaM dvijamukhyasya sarvamAkhyAtavAMstadA .. 13\-264\-55 (92022) tathA tvamapi kaunteya brAhmaNAnsatataM prabho . pUjayasva mahAbhAgAnvAgbhirdAnaishcha nityadA .. 13\-264\-56 (92023) evaM vyuShTimahaM prApto brAhmaNasya prasAdajAm . yachcha mAmAha bhIShmo.ayaM tatsatyaM bharatarShabha .. .. 13\-264\-57 (92024) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi chatuHShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 264 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-264\-8 saumyaM kalyANam .. 7\-264\-9 brAhmaNapratipUjAyAmAyuriti jha . pAThaH .. 7\-264\-14 dIrghashmashrunakhAdimAniti tha.dha.pAThaH .. 7\-264\-23 jana iti iti sheShapUrtyA sambandhaH .. 7\-264\-44 lipte kasmAtte putrakAdya vai iti jha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 265 .. shrIH .. 13\.265\. adhyAyaH 265 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati dakShAdhvaravidhvaMsanatripuradahanAdirUparudracharitraparikIrtanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . durvAsasaH prasAdAtte shaMkarAMshasya mAghava . avAptamiha vij~nAnaM tanme vyAkhyAtumarhasi .. 13\-265\-1 (92025) mahAbhAgyaM cha yattasya nAmAni cha mahAtmanaH . tattvamo j~nAtumichChAmi sarvaM matimatAMvara .. 13\-265\-2 (92026) vAsudeva uvAcha. 13\-265\-3x (7708) hanti te kIrtayiShyAmi namaskR^itya kapardine . yadavAptaM mayA rAja~nshreyo yachchArjitaM yashaH .. 13\-265\-3 (92027) prayataH prAtarutthAya yastvadhIyedvishAmpate . prA~njaliH shatarudrIyaM nAsya ki~nchani durlabham .. 13\-265\-4 (92028) `shivaH sarvakato rudraH sraShTA yastvaM shR^iNuShva me.' prajApatistamasR^ijattamaso.ante mahAtapAH . sha~NkarastvasR^ijattAta prajAH sthAvaraja~NgamAH .. 13\-265\-5 (92029) nAsti ki~nchitparaM bhUtaM mahAdevAdvishAmpate . iha triShvapi lokeShu bhUtAnAM prabhavo hi saH .. 13\-265\-6 (92030) na chaivotsahate sthAtuM kashchidagre mahAtmanaH . na hi bhUtaM samaM tena triShu lokeShu vidyate .. 13\-265\-7 (92031) gandhenApi hi sa~NgrAme tasya kruddhasya shatravaH . visaMj~nA hatabhUyiShThA vepanete cha patanti cha .. 13\-265\-8 (92032) ghoraM cha ninadaM tasya parjanyaninadopam . shrutvA vishIryeddhR^idayaM devAnAmapi saMyuge . yaM chAkShNA ghorarUpeNa pashyeddagdhaH patedadhaH .. 13\-265\-9 (92033) na surA nAsurA loke na gandharvA na pannagAH . kupite sukhamedhante tasminnapi guhAgatAH .. 13\-265\-10 (92034) prajApateshcha dakShasya yajato vitate kratau . vivyAdha kupito yaj~naM nirbhayastu bhavastadA .. 13\-265\-11 (92035) dhanuShA vANamutsR^ijya sughoraM vinanAda cha .. 13\-265\-12 (92036) te na sharma kutaH shAnti viShAdaM lebhire surAH . viddhe cha sahasA yaj~ne kupite cha maheshvare .. 13\-265\-13 (92037) tena jyAtalaghoSheNa sarve lokAH samAkulAH . babhUvuravashAH pArtha viShedushcha surAsurAH .. 13\-265\-14 (92038) ApashchukShubhire chaiva chakampe cha vasundharaH . vyadravagnirayashchApi dyauH paphAla cha sarvashaH .. 13\-265\-15 (92039) andhena tamasA lokAH prAvR^itA na chakAshire . pranaShTA jyotiShAM bhAshcha saha sUryeNa bhArata .. 13\-265\-16 (92040) bhR^ishaM bhItAstataH shAntiM chatruH svastyayanAni cha . R^iShayaH sarvabhUtAnAmAtmanashcha hitaiShimaH .. 13\-265\-17 (92041) tataH so.abhyadravaddevAnrudro raudraparAkramaH . bhagasya nayane kruddhaH prahAreNa vyashAtayat .. 13\-265\-18 (92042) pUShaNaM chAbhidudrAva ghoreNa vapuShA.anvitaH . puroDAshaM bhakShayato dashanAnvai vyashAtayat .. 13\-265\-19 (92043) tataH praNemurdevAste vepamAnAH sma sha~Nkaram . punashcha sandadhe rudro dIptaM sunishitaM sharam .. 13\-265\-20 (92044) rudrasya vikramaM dR^iShTvA bhItA devAH saharShibhiH . tataH prasAdayAmAsuH sharvaM te vibudhottamAH .. 13\-265\-21 (92045) jeShushcha shatarudrIyaM devAH kR^itvA~njaliM tadA . saMstUyamAnastridashaiH prasasAda maheshvaraH .. 13\-265\-22 (92046) rudrasya bhAgaM yaj~ne cha vishiShTaM te tvakalpayan . bhayena tridashA rAja~nsharaNaM cha prapedire .. 13\-265\-23 (92047) tena chaiva hi tuShTena sa yaj~naH sandhito.abhavat . yadyachchApahR^itaM tatra tattathaivAnvajIvayat .. 13\-265\-24 (92048) asurANAM purANyAsaMstrINi vIryavatAM divi . AyasaM rAjataM chaiva sauvarNamapi chAparam .. 13\-265\-25 (92049) nAshakattAni maghavA bhettuM sarvAyudhairapi . atha sarve.amarA rudraM jagmuH sharaNamarditAH .. 13\-265\-26 (92050) tata UchurmahAtmAno devAH sarve samAgatAH . rudra raudrA bhaviShyanti pashavaH sarvakarmasu .. 13\-265\-27 (92051) jahi daityAnsaha purairlokAMstrAyasva mAnada . sa tathoktastathetyuktvA kR^itvA viShNuM sharottamam .. 13\-265\-28 (92052) shalyamagniM tathA kR^itvA pu~NkhaM vaivasvataM yamam . o~NkAraM cha dhanuH sarvA~njyAM cha sAvitrimuttamAM .. 13\-265\-29 (92053) brahmANaM sArathiM kR^itvA viniyujya cha sarvashaH . triparvaNA trishalyena tena tAni bibheda saH .. 13\-265\-30 (92054) shareNAdityavarNena kAlAgnisamatejasA . te.asurAH sapurAstatra dagdhA rudreNa bhArata .. 13\-265\-31 (92055) taM chaivA~NkagataM dR^iShTvA bAlaM pa~nchashikhaM punaH . umA jij~nAsamAnA vai ko.ayamityabravIttadA .. 13\-265\-32 (92056) asUyatashcha shakrasya vajreNi prahariShyataH . savajraM stambhayAmAsa taM bAhuM parighopamam .. 13\-265\-33 (92057) na saMyuyudhire chaiva devAstaM bhuvaneshvaram . saprajApatayaH sarve tasminmumuhurIshvare .. 13\-265\-34 (92058) tato dhyAtvA cha bhagavAnbrahmA tamamitaujasam . ayaM shreShTha iti j~nAtvA vavande tamumApatim .. 13\-265\-35 (92059) tataH prasAdayAmAsurumAM rudraM cha te surAH . babhUva sa tadA bAlaH prayayau tu yathApuram .. 13\-265\-36 (92060) sa chApi brAhmaNo bhUtvA durvAsA nAma vIryavAn . dvAravatyAM mama gR^ihe chiraM kAlamupAvasan .. 13\-265\-37 (92061) viprakArAnprayu~Nkte sma subahUnmama veshmani . tAnudAratayA chAhaM chakShame chAtiduHsahAn .. 13\-265\-38 (92062) sa vai rudraH sa cha shivaH sogniH sarvaH sa sarvajit . sa chaivendrashcha vAyushcha so.asvinau sa cha vidyutaH .. 13\-265\-39 (92063) sa chandramAH sa cheshAnaH sa sUryo varuNashcha saH . sa kAlaH sontako mR^ityuH sa yamo rAtryahAni cha .. 13\-265\-40 (92064) mAsArdhamAsA R^itavaH sandhye saMvatsarashcha saH . sadhAtA sa vidhAtA cha vishvakarmA sa sarvavit .. 13\-265\-41 (92065) nakShatrANi grahAshchaiva disho.atha pradishastathA . vishvamUrtirameyAtmA bhagavAnparamadyutiH .. 13\-265\-42 (92066) ekadhA cha dvidhA chaiva bahudhA cha sa eva hi . shatadhA sahasradhA chaiva tathA shatasahasradhA .. 13\-265\-43 (92067) IdR^ishaH sa mahAdevo bhUyashcha bhagavAnataH . na hi shakyA guNA vaktumapi varShashatairapi .. .. 13\-265\-44 (92068) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi pa~nchaShaShTyadikadvishatatamo.adhyAyaH .. 265 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 266 .. shrIH .. 13\.266\. adhyAyaH 266 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## kR^iShNena yudhiShThiraMprati maheshvarAdinAmanirvachanapUrvakaM shivamahimoktiH .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vAsudeva uvAcha . yudhiShThira mahAbAho mahAbhAgyaM mahAtmanaH . rudrAya bahurUpAya bahunAmne nibodha me .. 13\-266\-1 (92069) vadantyugraM mahAdevaM tathA sthANuM maheshvaram . ekAkShaM tryambakaM chaiva vishvarUpaM shivaM tathA .. 13\-266\-2 (92070) dve tanU tasya devasya vedaj~nA brAhmaNA viduH . ghorAmanyAM shivAmanyAM te tanU bahudhA punaH .. 13\-266\-3 (92071) ugrA ghorA tanuryA.asya so.agnirvidyutsa bhAskaraH . shivA saumyA cha yA tvasya dharmastvApotha chandramAH .. 13\-266\-4 (92072) Atmano.ardhaM tu tasyAgniH somo.ardhaM punaruchyate . brahmacharyaM charatyekA shivA chAsya tanustathA .. 13\-266\-5 (92073) yA.asya ghoratamA mUrtirjagatsaMharate tathA . IshvaratvAnmahattvAchcha maheshvara iti smR^itaH .. 13\-266\-6 (92074) yannirdahati yattIkShNo yadugro yatpratApavAn . mAMsashoNitamajjAdo yattato rudra uchyate .. 13\-266\-7 (92075) devAnAM sumahAnyachcha yachchAsya viShayo mahAn . yachcha vishvaM jagatpAti mahAdevastataH smR^itaH .. 13\-266\-8 (92076) dhUmrarUpA jaTA yasmAddhUrjaTItyata uchyate .. 13\-266\-9 (92077) sa medhayati yannityaM sarvAnvai sarvakarmabhiH . shivamichChanmanuShyANAM tasmAdeSha shivaH smR^itaH .. 13\-266\-10 (92078) dahatyUdhvaM sthito yachcha prANAnnR^INAM sthirashcha yat . sthirali~Ngashcha yannityaM tasmAtsthANuriti smR^itaH .. 13\-266\-11 (92079) yadasya bahudhA rUpaM bhUtaM bhavyaM bhavattathA . sthAvaraM ja~NgamaM chaiva bahurUpastataH smR^itaH .. 13\-266\-12 (92080) vishvedevAshcha yattasminvishvarUpastataH smR^itaH . sahasrAkSho.ayutAkSho vA sarvatokShimayopi vA . chakShuShaH prabhavaM tejaH sarvatashchakShureva tat .. 13\-266\-13 (92081) sarvathA yatpashUnpAti taishcha yadramate saha . teShAmadhipatiryachcha tasmAtpashupatiH smR^itaH .. 13\-266\-14 (92082) nityena brahmacharyeNa li~Ngamasya yadA sthitam . `bhaktAnugrahaNArthAya gUDhali~NgastataH smR^itaH.' mahayatyasya lokashcha priyaM hyetanmahAtmanaH .. 13\-266\-15 (92083) vigrahaM pUjayedyo vai li~NgaM vA.api mahAtmanaH . li~NgaM pUjayitA nityaM mahatIM shriyamashnute .. 13\-266\-16 (92084) R^iShayashchApi devAshcha gandharvApsarasastathA . li~NgamevArchayanti sma yattadUrdhvaM samAsthitam. 13\-266\-17 (92085) pUjyamAne tatastasminmodate sa maheshvaraH . sukhaM dadAti prItAtmA bhaktAnAM bhaktavatsalaH .. 13\-266\-18 (92086) eSha eva shmashAneShu devo vasati nirdahan . yajante ye janAstatra vIrasthAnaniSheviNaH .. 13\-266\-19 (92087) viShamasthaH sharIreShu sa mR^ityuH prANinAmiha . sa cha vAyuH sharIreShu prANapAlaH sharIriNAm .. 13\-266\-20 (92088) tasya ghorANi rUpANi dIptAni cha bahuni cha . loke yAnyasya pUjyante viprAstAni vidurbudhAH .. 13\-266\-21 (92089) nAmadheyAni deveShu bahUnyasya yathArthavat . niruchyante mahattvAchcha vibhutvAtkarmabhistathA .. 13\-266\-22 (92090) vede chAsya vidurviprAH shatarudrIyamuttamam . vyAsenoktaM cha yachchApi upasthAnaM mahAtmanaH .. 13\-266\-23 (92091) pradAtA sarvalokAnAM vishvasAkShI nirAmayaH . jyeShThabhUtaM vadantyenaM brAhmaNA R^iShayo.apare .. 13\-266\-24 (92092) prathamo hyeSha devAnAM mukhAdagnimajIjanat . grahairbahuvidhaiH prANAnsaMruddhAnutsR^ijatyapi .. 13\-266\-25 (92093) vimokShayati tuShTAtmA sharaNyaH sharaNAgatAn . AyurArogyamaishvaryaM hitaM kAmAMshcha puShkalAn .. 13\-266\-26 (92094) sa dadAti manuShyebhyaH sa evAkShipate punaH . shakrAdiShu cha deveShu tasya chaishvaryamuchyate .. 13\-266\-27 (92095) sa eva sthApako nityaM trailokyasya shubhAshubhe . aishvaryAchchaiva kAmAnAmIshvaraH punaruchyate .. 13\-266\-28 (92096) maheshvarashcha lokAnAM mahAtAmIshvarashcha saH . bahubhirvividhai rUpairvishvaM vyAptamidaM jagat . tasya devasya yadvaktraM samudre vaDaMvAmukhaN .. .. 13\-266\-29 (92097) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ShaTShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 266 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-266\-4 sA agnividyutsamaprabheti ka.Ta.tha.pAThaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 267 .. shrIH .. 13\.267\. adhyAyaH 267 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dharmapramANanirUpaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . ityuktavati tadvAkyaM kR^iShNe devakinandane . bhIShmaM shAntanavaM bhUyaH paryapR^ichChadyudhiShThiraH .. 13\-267\-1 (92098) nirNaye vA mahAbuddhe sarvadharmavidAMvara . pratyakShamAgamo veti kiM tayoH kAraNaM bhavet .. 13\-267\-2 (92099) bhIShma uvAcha. 13\-267\-3x (7709) nAstyatri saMshayaH kashchiditi me vartate matiH . shR^iNu vakShyAmi te prAj~na samyaktvaM me.anupR^ichChasi .. 13\-267\-3 (92100) saMshayaH sugamastatra durgamastasya nirNayaH . dR^iShTaM shrutamanantaM hi yatra saMshayadarshan .. 13\-267\-4 (92101) pratyakShaM kAraNaM dR^iShTaM haitukaM prAj~namAninaH . nAstItyevaM vyavasyanti satyamAgamameva vA .. 13\-267\-5 (92102) tadayuktaM vyavasyanti bAlAH paNDitamAninaH . atha sa~nchintyamevaikaM kAraNaM kiM bhavediti .. 13\-267\-6 (92103) shakyaM dIrgheNa kAlena yuktenAmantritena cha . prANayAtrAmanekAM cha kalpayAnena bhArata .. 13\-267\-7 (92104) tatpareNaiva nAnyena shakyate tattu kAraNam . hetUnAmantamAsAdya vipulaM j~nAnamuttamam .. 13\-267\-8 (92105) jyotiH sarvasya lokasya vipulaM pratipadyate . na tveva gamanaM rAjanhetuto gamanaM tathA . agrAhyamanibaddhaM cha vAchA samparivarjayet .. 13\-267\-9 (92106) yudhiShThira uvAcha. 13\-267\-10x (7710) pratyikShaM lokataH siddhirlokashchAgamapUrvakaH . shiShTAchAro bahuvidhastanme brUhi pitAmahaH .. 13\-267\-10 (92107) bhIShma uvAcha. 13\-267\-11x (7711) dharmasya hriyamANasya balavadbhirdurAtmabhiH . saMsthA yatnairapi kR^itA kAlena pratibhidyate .. 13\-267\-11 (92108) adharmo dharmarUpeNa tR^iNaiH kUpa ivAvR^itaH . tatastairbhidyate vR^ittaM shR^iNu chaiva yudhiShThira .. 13\-267\-12 (92109) avR^ittyA ye tu nindani shrutatyAgaparAyaNAH . dharmavidveShiNo mandA ityuktasteShu saMshayaH .. 13\-267\-13 (92110) atR^ipyantastu sAdhUnAM yAvadAgamabuddhayaH . paramityeva santuShTAstAnupAssva cha pR^ichCha cha .. 13\-267\-14 (92111) kAmArthau pR^iShThataH kR^itvA lobhamohAnusAriNau . dharma ityeva sambuddhastAnupAssva cha pR^ichCha cha .. 13\-267\-15 (92112) na teShAM bhidyate vR^ittaM yaj~nAH svAdhyAyakarma cha . AchAraH kAraNaM chaiva dharmashchaikastrayaM punaH .. 13\-267\-16 (92113) yudhiShThira uvAcha. 13\-267\-17x (7712) punareva hi me buddhi saMshaye parimuhyati . aparo majjamAnasya paraM tIramapashyataH .. 13\-267\-17 (92114) vedaH pratyakShamAchAraH pramANaM tattrayaM yadi . pR^ithaktvaM labhyate chaiShAM dharmashchaitattrayaM katham .. 13\-267\-18 (92115) bhIShma uvAcha. 13\-267\-19x (7713) dharmasya hriyamANasya balavadbhirdurAtmabhiH . yadyevaM manyase rAjaMstridhA dharmavichAraNA .. 13\-267\-19 (92116) eka eveti jAnIhi tridhA dharmasya darshanam . pR^ithaktve cha na me buddhistrayANAmapi vai tathA .. 13\-267\-20 (92117) [ukto mArgastrayANAM cha tattathaiva samAchara . jij~nAsA na tu kartavyA dharmasya paritarkaNAt .. 13\-267\-21 (92118) sadaiva bharatashreShTha mA te bhUdatra saMshayaH . andho jaDa ivAsha~NkI yadbravImi tadAchara .. 13\-267\-22 (92119) ahiMsA satyamakrodho dAnametachchatuShTayam . ajAtashatro sevasya dharma eSha sanAtanaH ..] 13\-267\-23 (92120) brAhmaNeShu cha vR^ittiryA pitR^ipaitAmahochitA . tAmanvehi mahAbAho dharmasyaite hi deshikAH .. 13\-267\-24 (92121) pramANamapramANaM vai yaH kuryAdabudho janaH . na sa pramANatAmarho viShAdajanano hi saH .. 13\-267\-25 (92122) brAhmaNAneva sevasva satkR^itya bahumAnya cha . eteShveva tvime lokAH kR^itsnA iti nibodha tAn .. .. 13\-267\-26 (92123) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 267 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-267\-2 shrutipratyakShayoH kiM balavaditi prashnaH .. 7\-267\-4 shrutyapekShayA pratyakShaM prabalaM kvachitpratyakShApekShayA shrutirityarthaH .. 7\-267\-6 yadi tvamapi ekamasaMhataM brahma kAraNaM kathaM bhavediti saMshayavAnasi tarhi dIrghakAlasevanAdinA.ayamartho yuktena yogena vedituM shakyaH .. 7\-267\-8 hetUnAmantrite vApi dharmashAstreNa chottamam iti ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-267\-9 lokasya prakAshaM pratipadyata iti . tatvAgamasame rAjanhetvantagamane tatheti cha ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-267\-10 lokataH siddhiranumAnaM AgamapUrvaH shiShTachArashcheti pramANAni eteShAM madhye kiM prabalamiti prashnArthaH .. 7\-267\-11 dharmasya prIyamANasya balavadbhirmahAtmabhiH iti, kAle viparividyata iti cha ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-267\-12 vR^ittaM shiShTAchAraH .. 7\-267\-13 nindanti vR^ittam . teShu pratyakShAnumAnAchAreShu .. 7\-267\-14 atR^ipyanto nityaM sotkaNThAH . AgamajanyA buddhayo yeShAM te. paraM shreShThaM pramANamityanvayaH .. 7\-267\-16 vR^ittaM shIlam . AchAraH shauchAdiH. kAraNaM vedaH. trayaM militvA eko dharmaH. sa dharmaH sAdhAnIya ityarthaH. yenaiShAM bhidyate vR^ittaM yaj~nasvAdhyAyakarmabhiH. mUlAvArastu sAdhUnAM yaj~nasvAdhyAyavR^ittata iti ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-267\-19 he rAjan, yadyevaM dharmatrayaM manyase tanneti sheShaH . kintu hriyamANasyaikasyaiva dharmasya tridhA triprakArA vichAraNA. ekaeva pramANatrayusaMvAdena parIkShaNIya ityarthaH .. 7\-267\-20 tridhetyasya vyAkhyAnaM ekaeveti . trayANAM pramANAnAM pR^ithaktve pratyekaM svAtantryeNa dharmapratipAdakatve mama buddhirna cha. evameva vijAnIhi iti ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-267\-22 asha~NkI sha~NkAshUnyaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 268 .. shrIH .. 13\.268\. adhyAyaH 268 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dhArmikAdhArmikANAM svarganarakaprAptipratipAdanam .. 1 .. tatA sAdhvasAdhujanakakShaNAbhidhAnapUrvakaM sAmAnyato nAnAdharmapratipAdanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . ye cha dharmamasUyante ye chainaM paryupAsate . bravItu me bhavAnetatkva te gachChanti tAdR^ishAH .. 13\-268\-1 (92124) bhIShma uvAcha. 13\-268\-2x (7714) rajasA tamasA chaiva samavastIrNachetasaH . narakaM pratipadyante dharmavidveShimo janAH .. 13\-268\-2 (92125) ye tu dharmaM mahArAja satataM paryupAsate . satyArjavaparAH santaste vai svargabhUjo narAH .. 13\-268\-3 (92126) dharma eva ratisteShAmAchAryopAsanAdbhavet . devalokaM prapadyante ye dharmaM paryupAsate .. 13\-268\-4 (92127) manuShyA yadi vA devAH sharIramupatApya vai . dharmiNaH sukhamedhante lobhadveShavivarjitAH .. 13\-268\-5 (92128) prathamaM brahmNaH putraM dharmamAhurmanIShiNaH . dharmiNaH paryupAsante phalaM pakvamivAshinaH .. 13\-268\-6 (92129) yudhiShThira uvAcha. 13\-268\-7x (7715) asAdhoH kIdR^ishaM shIlaM sAdhoshchaiva tu kIdR^isham . bravItu me bhavAnetatsanto.asantashcha kIdR^ishAH .. 13\-268\-7 (92130) bhIShma uvAcha. 13\-268\-8x (7716) durAdhArAshcha durdharShA durmukhAshchApyasAdhavaH . sAdhavaH shIlasampannAH shiShTAchArasya lakShaNam .. 13\-268\-8 (92131) rAjamArge gavAM madhye janamadhye cha dharmiNaH . nopasechanti rAjendra sargaM mUtrapurIShayoH .. 13\-268\-9 (92132) pa~nchAnAM yajanaM kR^itvA sheShamashnanti sAdhavaH . na jalpanti cha bhu~njAnA na nidrAntyArdrapANayaH .. 13\-268\-10 (92133) chitrabhAnumapAM devaM goShThaM chaiva chatuShpatham . brAhmaNaM dhArmikaM vR^iddhaM ye kurvanti pradakShiNam .. 13\-268\-11 (92134) vR^iddhAnAM bhArataprAnAM strINAM bAlAturasya cha . brAhmaNAnAM gavAM rAj~nAM panthAnaM dadate cha ye .. 13\-268\-12 (92135) atithInAM cha sarveShAM preShyANAM svajanasya cha . `sAmAnyaM bhojanaM kuryAtsvayaM nAgryashanaM vrajet .. 13\-268\-13 (92136) na satyArjavadharmasya tulyamanyachcha vidyate . bahulA nAma gaustena gatimagryAM gatA kila .. 13\-268\-14 (92137) munishApAddvijaH kashchidvyAghratAM samupAgataH . bahulAM bhakShaNaruchirAsvAdya shapathena tu .. 13\-268\-15 (92138) vimuchya pItavatsAM tAM dR^iShTvA smR^itvA purAtanam . jagAma lokAnamalAnsA svarAShTraM tathA punaH .. 13\-268\-16 (92139) tasmAtsatyArjavarato rAjanrAShTraM samAnavam . tArayitvA sukhaM svargaM gantAsi bharatarShabha .. 13\-268\-17 (92140) tathA sharaNakAmAnAM goptA syAtsvAgatapradaH .. sAyaM prAtarmanuShyANAmashanaM devanirmitam. 13\-268\-18 (92141) nAntarA bhojanaM dR^iShTamupavAsavidhirhi saH .. homakAle yathA vahniH kAle homaM pratIkShate. 13\-268\-19 (92142) R^itukAle tathA.a.adhAnaM pitarashcha pratIkShate . nAnyadA gachChate yastu brahmacharyaM cha tatsmR^itam .. 13\-268\-20 (92143) amR^itaM brAhmaNA gAva ityetattrayamekataH . tasmAdobrAhmaNAnnityamarchayeta yathAvidhi .. 13\-268\-21 (92144) yajuShAM saMskR^itaM mAMsamupabhu~njata duShyati . pR^iShThamAMsaM vR^ithAmAMsaM putramAMsaM cha tatsamam .. 13\-268\-22 (92145) svadeshe paradeshe vA.apyatithiM nopavAsayet . karma vai saphalaM kR^itvA guruNAM pratipAdayet .. 13\-268\-23 (92146) gurubhyastvAsanaM deyamabhivAdyAbhipUjya cha . gurumabhyarchya vardhante AyuShA yashasA shriyA .. 13\-268\-24 (92147) vR^iddhAnnAbhibhavejjAtu na chaitAnpreShayediti . nAsInaH syAtsthiteShvevamAyurasya na riShyate .. 13\-268\-25 (92148) na nagrAmIkShate nArIM na nagrAnpuruShAnapi . maithunaM satataM guptaM tapashchaiva samAcharet .. 13\-268\-26 (92149) tIrthAnAM guravastIrthaM shuchInAM hR^idayaM shuchi . darshanAnAM paraM j~nAnaM santoShaH paramaM sukham .. 13\-268\-27 (92150) sAyaM prAtashcha vR^iddhAnAM shR^iNuyAtpuShkalA giraH . shrutamApnoti hi naraH satataM vR^iddhasevayA .. 13\-268\-28 (92151) svAdhyAye bhojane chaiva dakShiNaM pANimuddharet . yachChedvA~NmanasI nityamindriyANi tathaiva cha .. 13\-268\-29 (92152) saMskR^itaM pAyasaM nityaM yAvakaM kR^isaraM haviH . aShTakAH pitR^idaivatyA grahANAmabhipUjanam .. 13\-268\-30 (92153) shmashrukarmaNi ma~NgalyaM kShutAnAmabhinandanam . vyAdhitAnAM cha sarveShAmAyuShAmabhinandanam .. 13\-268\-31 (92154) na jAtu tvamiti brUyAdApannopi mahR^ittaram . tvaMkAro vA vadho veti vidvatsu na vishiShyate . avarANAM samAnAnAM shiShyANAM cha samAcharet .. 13\-268\-32 (92155) pApamAcharate nityaM hR^idayaM pApakarmaNAm . j~nAnapUrvakR^itaM karma chChAdayante hyasAdhavaH .. 13\-268\-33 (92156) j~nAnapUrvaM vinashyanti gUhamAnA mahAjane . na mAM manuShyAH pashyanti na mAM pashyanti devatAH .. 13\-268\-34 (92157) pApenAbhihitaH pApaH pApamevAbhijAyate .. 13\-268\-35 (92158) yathA vArdhuShiko vR^iddhiM dinabhede pratIkShate . dharmeNa pihitaM pApaM dharmamevAbhivardhayet .. 13\-268\-36 (92159) yathA lavaNamambhobhirAplutaM pravilIyate . prAyashchittahataM pApaM tathA sadyaH praNashyati .. 13\-268\-37 (92160) tasmAtpApaM na gUheta gUhamAnaM vivardhate . kR^itvA tu sAduShvAkhyAyAdharmaM prashamayantyuta .. 13\-268\-38 (92161) AshayA sa~nchitaM dravyaM svakAle nopabhujyate . anye chaitatpradyante viyoge tasya dehinaH .. 13\-268\-39 (92162) `taddharmasAdhanaM nityaM sa~NkalpAddhanamArjayet.' mananaM sarvabhUtAnAM dharmamAhurmanIShiNaH. 13\-268\-40 (92163) tasmAtsarvANi bhUtAni dharmameva samAsate .. eka eva chareddharmaM na dharmadhvajiko bhavet. 13\-268\-41 (92164) dharmavANijakA hyete ye dharmamupabhu~njate .. archeddevAnadambhena sevetA.amAyayA gurUn. 13\-268\-42 (92165) dhanaM nidadhyAtpAtreShu paratrArthaM samAvR^itam .. .. 13\-268\-43 (92166) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi aShTaShaShTyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 268 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-268\-7 kIdR^ishAH kilakShaNAH .. 7\-268\-9 sargaM utsargam .. 7\-268\-10 pa~nchanAM devapitR^ibhUtAtithikuTumbAnAm .. 7\-268\-20 R^itukAle tathA nArI R^itumeva pratIkShate iti jha.pAThaH . nachAnyAM gachChate yastu brahmacharyaM cha tasya tat iti ka.Ta.tha. pAThaH .. 7\-268\-23 karma adhyayanam . pratipAdayet dakShiNAmiti sheShaH .. 7\-268\-25 vR^iddhAnnAtivadejvAtviti ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-268\-29 dakShiNaM pANiM uddharet yaj~nopavItI bhavet .. 7\-268\-31 ma~NgatyaM ma~Ngalavachanam . abhinandanaM shataM jIveti vachanena sukhotpAdanaM cha. kuryAditi sheShaH .. 7\-268\-32 tvaMkAro vA vadasvetIti ka.Ta.tha.pAThaH .. 7\-268\-41 dharmadhvajikastatprakAshakaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 269 .. shrIH .. 13\.269\. adhyAyaH 269 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNi yudhiShThiraMpratyanvayavyatirekAbhyAM sukR^itaduShkR^itayoH sadR^iShTAntapradarshanaM sukhaduHkhakAraNatvopapAdanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## yudhiShThira uvAcha . nAbhAgadheyaH prApnoti dhanaM subalavAnapi . bhAgadheyAnvitastvarthAnkR^isho bAlashcha vindati .. 13\-269\-1 (92167) nAlAbhakAle labhate prayatne.api kR^ite sati . lAbhakAle.aprayatnena labhate vipulaM dhanam .. 13\-269\-2 (92168) kR^itayatnAphalAshchaiva dR^ishyante shatasho narAH . ayatnenaidhamAnAshcha dR^ishyante bahavo janAH .. 13\-269\-3 (92169) yadi yatno bhavenmartyaH sa sarvaM phalamApnuyAt . nAlabhyaM chopalabhyeta nR^iNAM bharatasattama .. 13\-269\-4 (92170) prayatnaM kR^itavantopi dR^ishyante hyaphalA narAH . mArgatyAgashatairarthAnamArgashchAparaH sukhI .. 13\-269\-5 (92171) akAryamasakR^itkR^itvA dR^ishyante hyadhanA narAH . dhanayuktAH svakarmasthA dR^ishyante chApare.adhanAH .. 13\-269\-6 (92172) adhItya nItishAstrANi nItiyukto na dR^ishyate . anabhij~nashcha sAchivyaM gamitaH kena hetunA .. 13\-269\-7 (92173) vidyAyukto hyavidyashcha dhanavAndurmatistathA . yadi vidyAmupAshritya naraH sukhamavApnuyAt .. 13\-269\-8 (92174) na vidvAnvidyayA hInaM vR^ittyarthamupasaMshrayet . yathA pipAsAM jayati puruShaH prApya vai jalam .. 13\-269\-9 (92175) iShTArtho vidyayA hyeva na vidyAM prajahennaraH .. 13\-269\-10 (92176) nAprAptakAlo mriyate viddhaH sharashatairapi . tR^iNAgreNApi saMspR^iShTaH prAptakAlo na jIvati .. 13\-269\-11 (92177) bhIShma uvAcha. 13\-269\-12x (7717) IhamAnaH samArambhAnyadi nAsAdayeddhanam . ugraM tapaH samArohenna hyanuptaM prarohati .. 13\-269\-12 (92178) dAnena bhogI bhavati medhAvI vR^iddhasevayA . ahiMsayA cha dIrghAyuriti prAhurmanIShiNaH .. 13\-269\-13 (92179) tasmAddadyAnna yAcheta pUjayeddhArmikAnapi . subhAShI priyakR^ichChAntaH sarvasatvAvihiMsakaH .. 13\-269\-14 (92180) yadA pramANaM prasavaH svabhAvashcha sukhAsukhe . daMshakITapipIlAnAM sthiro bhava yudhiShThira .. .. 13\-269\-15 (92181) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekonasaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 269 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-269\-3 kR^ito yatno.aphalo yeShAM te kR^itayatnAphalAH .. 7\-269\-4 bhavetsamarthaH syAt .. 7\-269\-5 AyashataiH upAyashataiH . sukhI dhanena .. 7\-269\-13 tapaseha bhogI bhavatIti Ta.tha.pAThaH .. 7\-269\-15 prasavaH prasavakAraNaM karmaiva . dashAdInAM sukhAdyAptau pramANaM niyAmakam. evaM svasyApi j~nAtvA sthiro.acha~nchalo bhava .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 270 .. shrIH .. 13\.270\. adhyAyaH 270 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati dharmaprashaMsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## bhIShma uvAcha . kAryate yachcha kriyate sachchAsachcha kR^itAkR^itam . tatrAshvasIta satkR^itvA asatkR^itvA na vishvaset .. 13\-270\-1 (92182) kAla evAntarAshaktirnigrahAnugrahau dadat . buddhimAvishya bhUtAnAM dharmAdharmau pravartate .. 13\-270\-2 (92183) yadA tvasya bhavedbuddhirdharmArthasya pradarshanAt . tadAshvasIta dharmAtmA dR^iDhabuddhirna vishvaset .. 13\-270\-3 (92184) etAvanmAtrametaddhi bhUtAnAM prAj~nalakShaNam . kAlayukto.apyubhayavichCheShaM yuktaM samAcharet .. 13\-270\-4 (92185) yathA hyupasthitaishvaryAH pUjayanti narA janAn . evamevAtmanA.a.atmAnaM pUjayantIha dhArmikAH .. 13\-270\-5 (92186) `bhAvashuddhistu tapasA devatAnAM cha mUjayA . sanAtanena shuddhyA cha shrutadAnajapairapi . na hyashuddhastu tAM dadyAddharmakAle katha~nchana ..' 13\-270\-6 (92187) na hyadharmatayA dharmaM dadyAtkAlaH katha~nchana . tasmAdvishuddhamAtmAnaM jAnIyAddharmachAriNam .. 13\-270\-7 (92188) spraShTumapyasamartho hi jvalantamiva pAvakam . adharmaH santato dharmaM kAlena parirakShitam .. 13\-270\-8 (92189) kAryAvetau hi dharmoNi dharmo hi vijayAvahaH . trayANAmapi lokAnAmAlokaH kAraNaM bhavet .. 13\-270\-9 (92190) na tu kashchinnayetprAj~no gR^ihItvaiva kare naram . UhyamAnastu dharmeNa prApnuyAtparamachyutam . vishvAsa eva kartavyo bahudharme shubhachChale .. 13\-270\-10 (92191) shUdro.ahaM nAdhikAro me chAturAshramyasevane . iti vij~nAnamapare nAtmanyupadadhatyuta .. 13\-270\-11 (92192) visheSheNa cha vakShyAmi chAturvarNyasya li~NgataH . pa~nchabhUtasharIrANAM sarveShAM sadR^ishAtmanAm .. 13\-270\-12 (92193) lokadharme cha dharme cha visheShakaraNaM kR^itam . yathaikatvaM punaryAnti prANinastatra vistaraH .. 13\-270\-13 (92194) adhruvo hi kathaM lokaH smR^ito dharmaH kathaM dhruvaH . yatra kAlo dhruvastAta tatra dharmaH sanAtanaH .. 13\-270\-14 (92195) sarveShAM tulyadehAnAM sarveShAM sadR^ishAtmanAm . kAlo dharmeNa saMyuktaH sheSha eva svayaM guruH .. 13\-270\-15 (92196) evaM sati na doSho.asti bhUtAnAM dharmasevane . tiryagyonAvapi satAM loka eva mato guruH .. .. 13\-270\-16 (92197) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi saptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 270 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-270\-2 pravartate pravartayati .. 7\-270\-3 dharmArthasya dharmaphalasya pradarshanAt . yadA dharma eva shreyaskara iti buddhirbhavettadAyaM dharmAtmA dharmachittaH dharme AshvasIta vishvAsaM kurvIta. adR^iDhabuddhistu na vishvaset dharmaphale .. 7\-270\-4 etAvaddharme vishvAsavattvam . ubhayavitkartavyAkartavyavit .. 7\-270\-7 dharmaH kadApyadharmo na bhavedityAha nahIti . adharmatayA duHkhahetutayA .. 7\-270\-8 adharmasantatau dharmaM kurute parakAraNAt iti ka.pAThaH .. 7\-270\-9 etau vishuddhatA.adharmAsparshau .. 7\-270\-11 uchyamAnastu dharmeNa dharmalokabhayachChale iti jha.pAThaH .. 7\-270\-14 visheSheNeti yugmam . sarveShAM prANinAM pA~nchabhautikatve pratyakShepi visheShakaraNamidaM pavitramidamapavitramiti vyavasthApanaM lokadharme shAstrIyadharme cha nimitte sati kR^itam .. 7\-270\-15 atra sha~Nkate adhruva iti . lokasya dharmasya cha kAryakAraNabAvAtkAryasyAdhruvatvaM kAraNasya dhruvatvaM cha na yuktaM tantunAshamantareNa paTanAshAyogAdityarthaH. uttaramAha. kAlaH sa~NkalpaH. niShkAmadharma eva dhruvastatphalaM natu sakAmi ityarthaH .. 7\-270\-16 svayaM gururiti . dharmabalAtsvayameva cha sa udeti shikShayedityartaH .. 7\-270\-17 yadi bhUtAnAM prAkkarmaiva tatratatra sukhaduHkhasAdhane pravartakamato dharmasevane karmaphalabhoge asama~njasepi bhUtAnAM doSho nAsti . yataH tiryagyonAvapi satAM vidyamAnAnAM bhUtAnAM sadasratpravR^ittau pUrvakarmAnusArAlloka eva gururdR^iShTaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 271 .. shrIH .. 13\.271\. adhyAyaH 271 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa yudhiShThiraMprati devadevarShigirinadItIrthakShetrAdInAM vistareNa pR^itha~NnAmanirdeshapUrvakaM prAtaHsAyaM tatkIrtanasya duritanivR^ittisukR^itaprAptihetutvotkIrtanam .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . sharatalpagataM bhIShmaM pANDavo.atha kurUdvahaH . yudhiShThiro hitaM prepsurapR^ichChatkalmaShApaham .. 13\-271\-1 (92198) yudhiShThira uvAcha. 13\-271\-2x (7718) kiM shreyaH puruShasyeha kiM kurvansukhamedhate . vipApmA sa bhavetkena kiM vA kalmaShanAshanam .. 13\-271\-2 (92199) vaishampAyana uvAcha. 13\-271\-3x (7719) tasmai shushrUShamANAya bhUyaH shAntanavastadA . daivaM vaMshaM yathAnyAyamAchaShTa puruSharShabha .. 13\-271\-3 (92200) bhIShma uvAcha. 13\-271\-4x (7720) ayaM daivatavaMsho vai R^iShivaMshasamanvitaH . trisandhyaM paThitaH putra kalmaShApaharaH paraH .. 13\-271\-4 (92201) yadahnA kurute pApamindriyaiH puruShashcharan . buddhipUrvamabuddhirvA rAtrau yachchApi sandhyayoH .. 13\-271\-5 (92202) muchyate sarvapApebhyaH kIrtayanvai shuchiH sadA . nAndho na badhiraH kAle kurute svastimAnsadA .. 13\-271\-6 (92203) tiryagyoniM na gachChechcha narakaM sa~NkarANi cha . na cha duHkhamayaM tasya maraNe sa na muhyati .. 13\-271\-7 (92204) devAsuragakururdevaH sarvabhUtanamaskR^itaH . achintyothApyanirdeshyaH sarvaprANo hyayonijaH .. 13\-271\-8 (92205) pitAmaho jagannAthaH sAvitrI brahmaNaH satI . vedabhUratha kartA cha viShNurnArAyaNaH prabhuH .. 13\-271\-9 (92206) umApatirvirUpAkShaH skandaH senApatistathA . vishAkho hutabhugvAyushchandrasUryau prabhAkarau .. 13\-271\-10 (92207) shakraH shachIpatirdevo yamo dhUmorNayA saha . varuNaH saha gauryA cha saha R^iddhyA dhaneshvaraH .. 13\-271\-11 (92208) saumyA gauH surabhirdevI vishravAshcha mahAnR^iShiH . sa~NkalpaH sAgaro ga~NgA sravantyo.atha marudgaNaH .. 13\-271\-12 (92209) vAlakhilyAstapaHsiddhAH kR^iShNadvaipAyanastathA . nAradaH parvatashchaiva vishvAvasurhahAhuhUH .. 13\-271\-13 (92210) tumburushchitrasenashcha devadUtashcha vishrutaH . devakanyA mahAbhAgA divyAshchApsarasAM gaNAH .. 13\-271\-14 (92211) urvashI menakA rambhA mishrakeshI hyalambuShA . vishvAchI cha ghR^itAchI cha pa~nchachUDA tilottamA .. 13\-271\-15 (92212) AdityA vasavo rudrAH sAshvinaH pitaropi cha . dharmaH shrutaM tapo dIkShA vyavasAyaH pitAmahaH .. 13\-271\-16 (92213) sharvaryo divasAshchaiva mArIchaH kashyapastathA . shukro bR^ihaspatirbhaumo budho rAhuH shanaishcharaH .. 13\-271\-17 (92214) nakShatrANyR^itavashchaiva mAsAH pakShAH savatsarAH . vainateyAH samudrAshcha kadrujAH pannagAstathA .. 13\-271\-18 (92215) shatadrushcha vipAshA cha chandrabhAgA sarasvatI . sindhushcha devikA chaiva prabhAsaM puShkarANi cha .. 13\-271\-19 (92216) ga~NgA mahAnadI veNA kAverI narmadA tathA . kulampunA vishalyA cha karatoyAmbuvAhinI .. 13\-271\-20 (92217) sarayUrgaNDakI chaiva lohitashcha mahAnadaH . tAmrAruNA vetravatI parNAshA gautamI tathA .. 13\-271\-21 (92218) godAvarI cha veNyA cha kR^iShNaveNA tathA.adrijA . dR^iShadvatI cha kAverI chakShurmandAkinI tathA .. 13\-271\-22 (92219) prayAgaM cha prabhAsaM cha puNyaM naimiShameva cha . tachcha vishveshvarasthAnaM yatra tadvimalaM saraH .. 13\-271\-23 (92220) puNyatIrthaM susalilaM kurukShetraM prakIrtitam . sindhUttamaM tapo dAnaM jambUmArgamathApi cha .. 13\-271\-24 (92221) hiraNvatI vitastA cha tathA plakShavatI nadI . vedasmR^itirvedavatI mAlavA.athAshvavatyapi .. 13\-271\-25 (92222) bhUmibhAgAstathA puNyA ga~NgAdvAramathApi cha . R^iShikulyAstathA medhyA nadyaH sindhuvahAstathA .. 13\-271\-26 (92223) charmaNvatI nadI puNyA kaushikI yamunA tathA . nadI bhImarathI chaiva bAhudA cha mahAnadI .. 13\-271\-27 (92224) mAhendravANI tridivA nIlikA cha sarasvatI . nandA chAparanandA cha tathA tIrthamahAhradaH .. 13\-271\-28 (92225) gayA.atha phalgutIrthaM cha dharmAraNyaM surairvR^itam . tathA devanadI puNyA sarashcha brahmanirmitam .. 13\-271\-29 (92226) puNyaM trilokavikhyAtaM sarvapApaharaM shivam . himavAnparvatashchaiva divyauShadhisamanvitaH .. 13\-271\-30 (92227) vindhyo dhAtuvichitrA~NgastIrthavAnauShadhAnvitaH . merurmahendro malayaH shvetashcha rajatAvR^itaH .. 13\-271\-31 (92228) shR^i~NgavAnmandaro nIlo niShadho dardurastathA . chitrakUTo.a~njanAbhashcha parvato gandhamAdanaH .. 13\-271\-32 (92229) puNyaH somagirishchaiva tathaivAnye mahIdharAH . dishashcha vidishashchaiva kShitiH sarve mahIruhAH .. 13\-271\-33 (92230) vishvedevA nabhashchaiva nakShatrANi grahAstathA . pAntu naH satataM devAH kIrtitA.akIrtitA mayA .. 13\-271\-34 (92231) kIrtayAno naro hyetAnmuchyate sarvakilbiShaiH . stuvaMshcha pratinandaMshcha muchyate sarvato bhayAt .. 13\-271\-35 (92232) sarvasa~NkarapApebhyo devatAstavanandakaH . devatAnantaraM viprAMstapaHsiddhAMstapodhikAn .. 13\-271\-36 (92233) kIrtitAnkIrtayiShyAmi sarvapApapramochanAn . yavakrIto.atha raimyashcha kakShIvAnaushijastathA .. 13\-271\-37 (92234) bhR^igva~NgirAstathA kaNvo medhAtithiratha prabhuH . barhI cha guNasampannaH prAchIM dishamupAshritAH .. 13\-271\-38 (92235) bhadrAM dishaM mahAbhAgA ulmuchuH pramuchustathA. 13\-271\-39 (92236) mumuchushcha mahAbhAgaH svastyAtreyashcha vIryavAn .. 13\-271\-39 (92237) mitrAvaruNayoH putrastathA.agastyaH pratApavAn . dR^iDhAyushchordhvabAhushcha vishrutAvR^iShisattamau .. 13\-271\-40 (92238) pashchimAM dishamAshritya ya edhante nibodha tAn . uSha~NguH saha sodaryaiH parivyAdhashcha vIryavAn .. 13\-271\-41 (92239) R^iShirdIrghatamAshchaiva gautamaH kAshyapastathA . ekatashcha dvitashchaiva tritashchaiva mahAnR^iShiH .. 13\-271\-42 (92240) atreH putrashcha dharmAtmA tathA sArasvataH prabhuH . uttarAM dishamAshritya ya edhante nibodha tAn. 13\-271\-43 (92241) atrirvasiShThaH shaktishcha pArAsharyashcha vIryavAn . vishvAmitro bharadvAjo jamadagnistathaiva cha .. 13\-271\-44 (92242) R^ichIkaputro rAmashcha R^iShirauddAlakistathA . shvetaketuH kohalashcha vipulo devalastathA .. 13\-271\-45 (92243) devasharmA cha dhaumyashcha hastikAshyapa eva cha . lomasho nAchiketashcha lomaharShaNa eva cha .. 13\-271\-46 (92244) R^iShirugrashravAshchaiva bhArgavashchyavanastathA . eSha vai samavAyashcha R^iShidevasamanvitaH .. 13\-271\-47 (92245) AdyaH prakIrtito rAjansarvapApapramochanaH . nR^igo yayAtirnahuSho yaduH pUrushcha vIryavAn .. 13\-271\-48 (92246) dhundhumAro dilIpashcha sagarashcha pratApavAn . kR^ishAshvo yauvanAshvashcha chitrAshvaH satyavAMstathA .. 13\-271\-49 (92247) duShyanto bharatashchaiva chakravartI mahAyashAH . pavano janakashchaiva tathA dR^iShTaratho nR^ipaH .. 13\-271\-50 (92248) raghurnaravarashchaiva tathA dasharatho nR^ipaH . rAmo rAkShasahA vIraH shashabindurbhagIrathaH .. 13\-271\-51 (92249) harishchandro maruttashcha tathA daDharatho nR^ipaH . mahodaryo hyalarkashcha ailashchaiva narAdhipaH .. 13\-271\-52 (92250) karaMdhamo narashreShThaH kadhmorashcha narAdhipaH . dakSho.ambarIShaH kukuro raivatashcha mahAyashAH .. 13\-271\-53 (92251) kuru saMvaraNashchaiva mAMdhAtA satyavikramaH . muchukundashcha rAjarShirjahnurjAhnavisevitaH .. 13\-271\-54 (92252) AdirAjaH pR^ithurvainyo mitrabhAnuH priya~NkaraH . trasaddasyustathA rAjA shveto rAjarShisattamaH .. 13\-271\-55 (92253) mahAbhiShashcha vikhyAto nimI rAjA tathA.aShTakaH . AyuH kShupashcha rAjarShiH kakSheyuscha narAdhipaH .. 13\-271\-56 (92254) pratardano divodAsaH sudAsaH kosaleshvaraH . ailo nalashcha rAjarShirmanushchaiva prajApatiH .. 13\-271\-57 (92255) havidhrashcha pR^iShadhrashcha pratIpaH shAntanustathA . ajaH prAchInabarhishcha tathaikShvAkurmahAyashAH .. 13\-271\-58 (92256) anaraNyo narapatirjAnuja~Nghastathaiva cha . kakShasenashcha rAjarShirye chAnye chAnukIrtitAH .. 13\-271\-59 (92257) kalyamutthAya yo nityaM sandhye dve.astamayodaye . paThechChuchiranAvR^ittaH sa dharmaphalabhAgbhavet .. 13\-271\-60 (92258) devA devarShayashchaiva stutA rAjarShayastathA . puShTimAyuryashaH svargaM vidhAsyanti mameshvarAH .. 13\-271\-61 (92259) mA vighnaM mA cha me pApaM mA cha me paripanthinaH . dhruvo jayo me nityaH syAtparatra cha shubhA gatiH .. 13\-271\-62 (92260) `pAlaya tvaM prajAH sarvAH shAntAtmA tvanushAsitA . dvaipAyanaH svayaMchakShuH kR^iShNaste.astu parAyaNam .. 13\-271\-63 (92261) vaishampAyana uvAcha. 13\-271\-64x (7721) ityuktvopAsanArthAya virarAma mahAmatiH ..' .. 13\-271\-64 (92262) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi ekasaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 271 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 272 .. shrIH .. 13\.272\. adhyAyaH 272 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThirAya nikhiladharmopadeshAnantaraM svAvasAnakAlA.a.asattyavagamena bhagavaddhyAnAya vAkprasAraNAduparate bhIShme taMprati vyAsena yudhiShThirastha nagaragamanAbhyanuj~nAnachodanA .. 1 .. yudhiShThireNa bhIShmAshyanuj~nayA sahakR^iShNAdibhirhAstinapurapraveshanam .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## janamejaya uvAcha . sharatalpagate bhIShme kauravANAM dhurandhare . shayAne vIrashayane pANDavaiH samupasthite .. 13\-272\-1 (92263) yudhiShThiro mahAprAj~no mama pUrvapitAmahaH . dharmANAmAgamaM shrutvA viditvA sarvasaMshayAn .. 13\-272\-2 (92264) dAnAnAM cha vidhiM shrutvA chChinnadharmArthasaMshayaH . yadanyadakarodvipra tanme shaMsitumarhasi .. 13\-272\-3 (92265) vaishampAyana uvAcha. 13\-272\-4x (7722) abhUnmuhUrtaM stimitaM sarvaM tadrAjamaNDalam . tUShNIMbhUte tatastasminpaTe chitramivArpitam .. 13\-272\-4 (92266) muhUrtamiva cha dhyAtvA vyAsaHka satyavatIsutaH . nR^ipaM shayAnaM gA~NgeyamidamAha vachastvaran .. 13\-272\-5 (92267) rAjanprakR^itimApannaH kururAjo yudhiShThiraH . sahito bhrAtR^ibhiH sarvaiH pArtivaishchAnuyAyibhiH .. 13\-272\-6 (92268) upAste tvAM naravyAghra saha kR^iShNena dhImatA . tamimaM purayAnAya samanuj~nAtumarhasi .. 13\-272\-7 (92269) evamukto bhagavatA vyAsena pR^ithivIpatiH . yudhiShThiraM sahAmAtyamanujaj~ne nadIsutaH .. 13\-272\-8 (92270) uvAcha chainaM madhuraM nR^ipaM shAntanavo nR^ipaH . pravishasva purIM rAjandharme cha dhriyatAM manaH .. 13\-272\-9 (92271) yajasva vividhairyajairbahvannaiH svAptadakShiNaiH . yayAtiriva rAjendra shrakaddhAdamapuraHsaraH .. 13\-272\-10 (92272) kShatradharmarataH pArtha pitR^IndevAMshcha tarpaya . shreyasA yokShyase chaiva vyetu te mAnaso jvaraH .. 13\-272\-11 (92273) ra~njayasva prajAH sarvAH prakR^itIH parisAntvaya . suhR^idaH phalasatkArairarchayasva yathArhataH .. 13\-272\-12 (92274) anuM tvAM tAta jIvantu mitrANi suhR^ikadastathA . chaityasthAne sthitaM vR^ikShaM phalavantamiva dvijAH .. 13\-272\-13 (92275) AgantavyaM cha bhavatA samaye mama pArthiva . vinivR^itte dinakare pravR^itte chottarAyaNe .. 13\-272\-14 (92276) tathetyuktvA cha kaunteyaH sobhivAdya pitAmaham . prayayau saparIvAro nagaraM nAgasAhvayam .. 13\-272\-15 (92277) dhR^itarAShTraM puraskR^itya gAndhArIM cha pativratAm . saha tairR^iShibhiH sarvairbhrAtR^ibhiH keshavena cha .. 13\-272\-16 (92278) paurajAnapadaishchaiva mantrivR^iddhaishcha pArthiva . pravivesha kurushreShThaH puraM vAraNasAhvayam .. .. 13\-272\-17 (92279) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi dAnadharmaparvaNi dvisaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 272 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-272\-7 tamimaM punarAgantumiti tha.pAThaH .. atha bhIShasvargArohaNaparva .. 2 .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 273 .. shrIH .. 13\.273\. adhyAyaH 273 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhIShmasaMskAropayogisambhAraprasthApanapUrvakaM kR^iShNadhR^itarAShTrAdibhiHsaha bhIShmasamIpaM pratyAgamanam .. 1 .. yudhiShThireNAbhivAdanapUrvakaM kR^iShNAdyAgamanaM niveditena bhIShmeNa svasya kR^iShNayAthAtmyaj~nAnaprakAshanena tatpraNAmastutipUrvakaM vyAsakR^iShNadhR^itarAShTrAdibhyaH svasya prANotsargAbhyanuj~nAnaprArthanA .. 2 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . tataH kuntIsuto rAjA paurajAnapadaM janam . pUjayitvA yathAnyAyamanujaj~ne gR^ihAnprati .. 13\-273\-1 (92280) sAntvayAmAsa nArIshcha hataputrA hateshvarAH . vipulairarthadAnaiH sa tadA pANDusuto nR^ipaH .. 13\-273\-2 (92281) sobhiShikto mahAprAj~naH prApya rAjyaM yudhiShThiraH . avasthApya narashreShThaH sarvAH svaprakR^itIstathA .. 13\-273\-3 (92282) dvijebhyo balamukhyebhyo naigamebhyashcha sarvashaH . pratigR^ihyAshiSho mukhyAstathA dharmabhR^itAMvaraH .. 13\-273\-4 (92283) uShitvA sharvarIH shrImAnpa~nchAshannagarottame . samayaM kauravAgryasya sasmAra puruSharShabhaH .. 13\-273\-5 (92284) sa niryayau jagapurAdyajakaiH parivAritaH . dR^iShTvA nivR^ittamAdityaM pravR^ittaM chottarAyaNam .. 13\-273\-6 (92285) ghR^itaM mAlyaM cha gandhAMshcha kShaumANi cha yudhiShThiraH . chandanAgarumukhyAni tathA kAlagarUNi cha .. 13\-273\-7 (92286) prasthApyacha pUrvaM kaunteyo bhIShmasaMskaraNAya vai . mAlyAni cha varArhANi ratnAni vividhAni cha .. 13\-273\-8 (92287) dhR^itarAShTraM puruskR^itya gAndhArIM cha yashasvinIm . mAtaraM cha pR^ithAM dhAmAnbhrAtR^IMshcha puruSharShaMbhAn .. 13\-273\-9 (92288) janArdanenAnugato vidureNa cha dhImatA . yuyutsunA cha kauravyo yuyudhAnena chAbhibho .. 13\-273\-10 (92289) mahatA rAjabhogena pAribarheNa saMvR^itaH . stUyamAno mahAtejA bhIShmisyAgnInanuvrajan .. 13\-273\-11 (92290) nishchakrAma purAttasmAdyathA devapatistathA . AsasAda kurukShetre tataH shAntanavaM nR^ipaH .. 13\-273\-12 (92291) upAsyamAnaM vyAsena pArAsharyeNa dhImatA . nAradena cha rAjarShe devalenAsitena cha .. 13\-273\-13 (92292) hatashiShTairnR^ipaischAnyairnAnAdeshasamAgataiH . rakShibhishcha mahAtmAnaM rakShyamANaM samantataH .. 13\-273\-14 (92293) shayAnaM vIrashayane dadarsha nR^ipatistataH . tato rathAdavArohaddhAtR^ibhiH saha dharmarAT .. 13\-273\-15 (92294) abhivAdyAtha kaunteyaH pitAmahamariMdamam . dvaipAyanAdInviprAMshcha taishcha pratyabhinanditaH .. 13\-273\-16 (92295) R^itvigbhirbrahmakalpaishcha bhrAtR^ibhiH saha dharmajaH . AsAdya sharatalpasthamR^iShibhiH parivAritam .. 13\-273\-17 (92296) abravIdbharatashreShThaM dharmarAjo yudhiShThiraH . bhrAtR^ibhiH saha kauravyaH shayAnaM nimnagAsutam .. 13\-273\-18 (92297) yudhiShThiro.ahaM nR^ipate namaste jAhnavIsuta . shR^iNoShi chenmahAbAho brUhi kiM karavANi te .. 13\-273\-19 (92298) prAptosmi samaye rAjannagnInAdAya te vibho . AchAryAnbrAhmaNAMshchaiva R^itvijo bhrAtarashcha me .. 13\-273\-20 (92299) putrashcha te mahAtejA dhR^itarAShTro janeshvaraH . upasthitaH sahAmAtyo vAsudevashcha vIryavAn .. 13\-273\-21 (92300) hatashiShTAshcha rAjAnaH sarve cha kurujA~NgalAH . tAnpashya narashArdUla samunmIlaya lochane .. 13\-273\-22 (92301) yachcheha ki~nchitkartavyaM tatsarvaM prApitaM mayA . yathoktaM bhavatA kAle sarvameva cha tatkR^itam .. 13\-273\-23 (92302) vaishampAyana uvAcha. 13\-273\-24x (7723) evamuktastu gA~NgeyaH kuntIputreNa dhImatA . dadarsha bhAratAnsarvAnsthitAnsamparivArya ha .. 13\-273\-24 (92303) tatashchalavapurbhIShmaH pragR^ihya vipulaM bhujam . oghameghasvaro vAgmI kAle vachanamabravIt .. 13\-273\-25 (92304) diShTyA prAptosi kaunteya sahAmAtyo yudhiShThira . parivR^itto hi bhagavAnsahasrAMshurdivAkaraH .. 13\-273\-26 (92305) aShTapa~nchAshataM rAtryaH shayAnasyAdya me gatAH . shareShu nishitAgneShu yathA varShashataM tathA .. 13\-273\-27 (92306) mAgho.ayaM samanuprApto mAsaH puNyo yudhiShThira . tribhAgasheShaH pakSho.ayaM shuklo bhavitumarhati .. 13\-273\-28 (92307) evamuktvA tu gA~Ngeyo dharmaputraM yudhiShThiram . dhR^itarAShTramathAmantrya kAle vachanamabravIt .. 13\-273\-29 (92308) bhIShma uvAcha. 13\-273\-30x (7724) rAjanviditadharmosi sunirNItArthasaMshayaH . bahushrutA hi te viprA bahavaH paryupAsitAH .. 13\-273\-30 (92309) veda shAstrANi sUkShmANi dharmAMshcha manujeshvara . vedAMshcha chaturaH sarvAnShaDa~NgairupabR^iMhitAn .. 13\-273\-31 (92310) na shochitavyaM kauravya bhavitavyaM hi tattathA . shrutaM devarahasyaM te kR^iShNadvaipAyanAdapi .. 13\-273\-32 (92311) yathA pANDoH sutA rAjaMstathaiva tava dharmataH . tAnpAlaya sthito dharme gurushushrUShaNe ratAn .. 13\-273\-33 (92312) dharmarAjo hi shuddhAtmA nideshe sthAsyate tava . AnR^ishaMsyaparaM hyena jAnAmi guruvatsalam .. 13\-273\-34 (92313) tava putrA durAtmAnaH krodhalobhaparAyaNAH . IrShyAbhibhUtA durvR^ittAstAnna shochitumarhasi .. 13\-273\-35 (92314) vaishampAyana uvAcha. 13\-273\-36x (7725) etAvadhuktvA vachanaM dhR^itarAShTraM manIShiNam . vAsudevaM mahAbAhumabhyabhAShaya kauravaH .. 13\-273\-36 (92315) bhIShma uvAcha. 13\-273\-37x (7726) bhagavandevadevesha surAsuranamaskR^ita . trivikrama namastubhyaM sha~NkhachakragadAdhara .. 13\-273\-37 (92316) vAsudevo hiraNyAtmA puruShaH savitA virAd . jIvabhUto.anurUpastvaM paramAtmA sanAtanaH .. 13\-273\-38 (92317) tvadbhaktaM tvadgatiM shAntamudAramaparigraham . trAyasva puNDarIkAkSha puruShottama nityashaH . anujAnIhi mAM kR^iShNa vaikuNTha puruShottama .. 13\-273\-39 (92318) rakShyAshcha te pANDaveyA bhavAnyeShAM parAyaNam . uktavAnasmi durbaddhiM mandaM duryodhanaM tadA .. 13\-273\-40 (92319) yataH kR^iShNastato dharmo yato dharmastato jayaH . vAsudevena tIrthena putra saMshAmya pANDavaiH .. 13\-273\-41 (92320) sandhAnasya paraH kAlastaveti cha punaHpunaH . na cha me tadvacho mUDhaH kR^itavAnsa sumandadhIH . ghAtayitveha pR^ithivIM tataH sa nidhanaM gataH .. 13\-273\-42 (92321) tvAM tu jAnAmyahaM devaM purANamR^iShisattamam . nareNa sahitaM deva badaryAM suchiroShitam .. 13\-273\-43 (92322) tathA me nAradaH prAha vyAsashcha sumahAtapAH . naranArAyaNAvetau sambhUtau manujeShviti .. 13\-273\-44 (92323) sa mAM tvamanujAnIhi kR^iShNa mokShye kalevaram . tvayA.ahaM samanuj~nAto gachCheyaM paramAM gatim .. 13\-273\-45 (92324) vAsudeva uvAcha. 13\-273\-46x (7727) anujAnAmi bhIShma tvAM vasUnprApnuhi pArthiva . na te.asti vR^ijinaM ki~nchichChuddhAtmaishvaryasaMyutaH .. 13\-273\-46 (92325) pitR^ibhaktosi rAjarShe mArkaNDeya ivAparaH . tena mR^ityustava vashe sthito bhR^itya ivAnataH .. 13\-273\-47 (92326) vaishampAyana uvAcha. 13\-273\-48x (7728) evamuktastu gA~NgeyaH pANDavAnidamabravIt . dhR^itarAShTramukhAMshchApi sarvAMshcha suhR^idastathA .. 13\-273\-48 (92327) prANAnutsraShTumichChAmi tatrAnuj~nAtumarhatha . satyeShu yatitavyaM vaH satyaM hi paramaM balam .. 13\-273\-49 (92328) AnR^ishaMsyaparairbhAvyaM sadaiva niyatAtmabhiH . brahmaNyairdharmashIlaishcha taponityaishcha bhAratAH .. 13\-273\-50 (92329) ityuktvA suhR^idaH sarvAMstathA sampUjya chaiva ha . `dhanaM bahuvidhaM rAjandattvA nityaM dvijAtiShu.' punarevAbravIddhImAnyudhiShThiramidaM vachaH .. 13\-273\-51 (92330) brAhmaNAshchaiva te nityaM prAj~nAshchaiva visheShataH . AchAryA R^itvijashchaiva pUjanIyA janAdhipa .. .. 13\-273\-52 (92331) iti shrImanmahAbhArate anushAsanaparvaNi bhIShmasvargArohaNaparvaNi trisaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 273 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 7\-273\-28 mAsaH saumya iti jha.pAThaH . saumyashchAndraH. mAsasya chaturbhAgakaraNe sArdhasaptatitherekaikabhAgatvAt. aShTamyardhasyAnatItatvena prathamabhAgasya vidyamAnatvAt tribhAgasheSho bhavitumarhatItyarthaH. tenAdyAShTamItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip anushAsanaparva \- adhyAya 274 .. shrIH .. 13\.274\. adhyAyaH 274 atha dAnadharmaparva .. 1 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa bhagavaddhyAnapUrvakaM svasharIramUrdhamadhyodbhedanena tejo jvAlArUpeNa sarvAparokShamAkAshapraveshanena kShaNAdantardhAnam .. 1 .. tato dhR^itarAShTrayudhiShThirAdibI rAjavaibhavena chitAropaNena vidhivadagninA samuddIpanam .. 2 .. tato ga~NgAmavagAhya kR^itodakeShu yudhiShThirAdiShu mUrtIbhUya jalAdudgatya bhIShmaMprati sakaruNaM vilApena shochantIM ga~NgAMprati kR^iShNAdibhirAshvAsanam .. 3 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . evamuktvA kurUnsarvAnbhIShmaH shAntanavastadA . tUShNIM babhUva kauravyaH sa muhUrtamariMdama .. 13\-274\-1 (92332) dhArayAmAsa chAtmAnaM dhAraNAsu yathAkramam . tasyordhvamagamanprANAH sanniruddhA mahAtmanaH .. 13\-274\-2 (92333) idamAshcharyamAsIchcha madhye teShAM mahAtmanAm . sahitairR^iShibhiH sarvaistadA vyAsAdibhiH prabho .. 13\-274\-3 (92334) yadyanmu~nchati gAtraM hi sa shantanusutastadA . tattadvishalyamabhavadyogayuktasya vai kramAt . kShaNena prekShatAM teShAM vishalyaH so.abhavattadA .. 13\-274\-4 (92335) taddR^iShTvA vismitAH sarve vAsudevapurogamAH . saha tairmunibhiH sarvaistadA vyAsAdibhirnR^ipa .. 13\-274\-5 (92336) sanniruddhastu tenAtmA sarveShvAyataneShu cha . jagAma bhittvA mUrdhAnaM divamabhyutpapAta ha .. 13\-274\-6 (92337) devadundubhinAdashcha puShpavarShaiH sahAbhavat . siddhA brahmarShayashchaiva sAdusAdhviti harShitAH .. 13\-274\-7 (92338) maholkeva cha bhIShmasya mUrdhadeshAjjanAdhipa . niHsR^ikatyAkAshamAvishya kShaNenAntaradhIyata .. 13\-274\-8 (92339) evaM sa rAjashArdUla nR^ipaH shAntanavastadA . samayujyata lokaiH svairbharatAnAM kulodvahaH .. 13\-274\-9 (92340) tatastvAdAya dArUNi gandhAMshcha vividhAnbahUn . chitAM chakrurmahAtmAnaH pANDavA vidurastathA . yuyutsushchApi kauravyaM prekShakAstvitare.abhavan .. 13\-274\-10 (92341) yudhiShThirashcha gA~NgeyaM dhR^itarAShTrashcha duHkhitau . ChAdayAmAsaturubhau kShaumermAlyaishcha kauravam .. 13\-274\-11 (92342) dhArayAmAsa tasyAtha yuyutsushChatramuttamam . chAmare vyajane shubhre bhImasenArjunAvubhau . uShNIShe parigR^ihNItAM mAdrIputrAvubhau tathA .. 13\-274\-12 (92343) yudhiShThireNa sahito dhR^itarAShTrashcha pAdataH . vR^iddhA striyaH kauravANAM bhIShmaM kurukulodvaham . tAlavR^intAnyupAdAya paryavIjanta sarvashaH .. 13\-274\-13 (92344) tatosya vidivachchakruH pitR^imedhaM mahAtmanaH . yAjakA juhuvushchAgnau jaguH sAmAni samAgAH .. 13\-274\-14 (92345) tatashchandanakAShThaishcha tathA kAlIyakairapi . kAlAguruprabhR^itibhirgandhaishchochchAvachchaistathA .. 13\-274\-15 (92346) samavachChAdya gA~NgeyaM samprajvAlya hutAshanam . apasavyamakurvanta dhR^itarAShTramukhAshchitAm .. 13\-274\-16 (92347) saMskR^itya cha kurushreShThaM gA~NgeyaM kurusattamAH . jagmurbhAgIrathIM puNyAmR^iShijuShTAM kurUdvahAH .. 13\-274\-17 (92348) anugamyamAnA vyAsena nAradenAsitena cha . kR^iShNena bharatastrIbhirye cha paurAH samAgatAH .. 13\-274\-18 (92349) udakaM chakrire sarve gA~Ngeyasya mahAtmanaH . vidhivatkShatriyashreShThAH sa cha sarvo janastadA .. 13\-274\-19 (92350) tato bhAgIrathI devI tanayasyodake kR^ite . utthAya salilAttasmAdrudatI shokavihvalA . paridevayatI tatra kaurakavAnabhyabhAShata .. 13\-274\-20 (92351) nibodhata yathAvR^ittamuchyamAnaM mayA nR^ipAH . rAjavR^ittena sampannaH praj~nayAbhijanena cha . satkartA kuruvR^iddhAnAM pitR^ibhakto dR^iDhavrataH .. 13\-274\-21 (92352) jAmadagnyena rAmeNa yaH purA na parAjitaH . divyairastrairmahAvIryaH sa hato.adya shikhaNDinA .. 13\-274\-22 (92353) ashmasAramayaM nUnaM hR^idayaM mama pArthivAH . apashyantyAH priyaM putraM yanna dIryati me.adya vai .. 13\-274\-23 (92354) sametaM pArthivaM kShatraM kAshipuryAM svayaMpare . vijityaikarathenAjau kanyAshchAyaM jahAraha .. 13\-274\-24 (92355) yasya nAsti bale tulyaH pR^ithivyAmapi kashchana . hataM shikhaNDinA shrutvA yanna dIryati me manaH .. 13\-274\-25 (92356) jAmadagnyaH kurukShetre yudhi yena mahAtmanA . pIDito nAtiyatnena sa hato.adya shikhaNDinA .. 13\-274\-26 (92357) evaMvidhaM bahu tadA vilanpatIM nahAnadIm . AshvAsayAmAsa tadA sAmnA dAmodaro vibhuH .. 13\-274\-27 (92358) samAshvasihi bhadre tvaM mA shuchaH shubhadarshane . gataH sa paramaM lokaM tava putro na saMshayaH .. 13\-274\-28 (92359) vasureSha mahAtejAH shApadoSheNa shobhane . mAnuShatvamanuprApto nainaM shochitumarhasi .. 13\-274\-29 (92360) sa eSha kShatradharmeNa yudhyamAno raNAjire . dhanaMjayena nihato naiSha devi shikhaNDinA .. 13\-274\-30 (92361) bhIShmaM hi kurushArdUlamudyateShu mahAraNe . na shaktaH saMyuge hantuM sAkShAdapi shatakratuH .. 13\-274\-31 (92362) svachChandatastava suto gataH svargaM shubhAnane . na shaktA vinihantuM hi raNe taM sarvadevatAH .. 13\-274\-32 (92363) tasmAnmA tvaM sarichChreShThe shochasya kurunandanam . vasUneSha gato devi putraste vijvarA bhava .. 13\-274\-33 (92364) vaishampAyana uvAcha. 13\-274\-34x (7729) ityuktA sA tu kR^iShNena vyAsena tu saridvarA . tyaktvA shokaM mahArAja svaM vAryavatatAra ha .. 13\-274\-34 (92365) satkR^itya te tAM saritaM tataH kR^iShNamukhA nR^ipa . anuj~nAtAstayA sarve nyavartanta janAdhipAH .. .. 13\-274\-35 (92366) iti shrImanmahAbhArate shatasAhasrikAyAM saMhitAyAM vaiyAsikyAM anushAsanaparvaNi bhIShmasvargArohaNaparvaNi chatuHsaptatyadhikadvishatatamo.adhyAyaH .. 274 .. iti anushAsanaparva samAptam.. 13 .. ##Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes## 13\-274\-2 samAdadhatsvamAtmAnaM dhAraNAnukramasthitaH . iti ka.dha.pAThaH .. 13\-274\-12 uShNIShe kirITashiroveShTe .. 13\-274\-21 samarthaH kuruvR^iddhAnAmiti Ta.tha.pAThaH .. 13\-274\-23 dR^iShTApyevaMvidhaM putraM na dIryati sahasradheti ka.Ta.tha.pAThaH .. 13\-274\-35 anuj~nApya cha te sarve iti Ta.tha.pAThaH .. ataH paramAshvamedhikaM parva bhaviShyati. . 14 .. tasyAyamAdyaH shlokaH .. vaishampAyana uvAcha. kR^itodakaM tu rAjanaM dhR^itarAShTraM yudhiShThiraH. puraskR^itya mahAbAhuruttatArAkulendriyaH.. idaM anushAsanaparva kumbhaghoNasthena ##TI.Ar##.kR^iShNAchAryeNa ##TI.Ar##.vyAsAchAryeNa cha mumbayyAM nirNayasAgaramudrAyantre mudrApitam. shakAbdAH 1831 sana 1910\. ## \medskip\hrule\obeylines \medskip {\rm Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om} {\rm Last updated \today} {\rm http://sanskritdocuments.org} \end{document}