%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % machine-readable Text of the mahaabhaarata % based on the poona critical edition % produced by muneo tokunaga % kyoto, japan % completed on november 14, 1991 % the first revised version(v1): september 16, 1994 % %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% ====================================================================== == The files in this directory are revised versions of the == == digital files produced by Professor Muneo Tokunaga, Kyoto == == University, and copyrighted by him. I am grateful to Professor == == Tokunaga for his agreement to this use of his original files == == and for permitting the revised versions to be made publicly == == available. == ====================================================================== == Dr J. D. Smith * jds10@cam.ac.uk == == http://bombay.oriental.cam.ac.uk/index.html == ====================================================================== %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % ITRANS conversion questions to: Avinash Chopde %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{iarticle} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitpage \parindent=0pt % no indents \let\usedvng=\normaldvng % \Largedvng \pagestyle{headings} \begin{document} #indian \centerline{\hugedvng .. mahaabhaarata..}##\setcounter{section}{0}## ##\begin{center}## \section{aadiparva.n} ##\end{center}## ##\begin{multicols}{2}\obeylines## \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 1} nArAyaNaM namaskR^itya nara.n chaiva narottamam . devI.n sarasvatI.n chaiva tato jayamudIrayet .. ..\\ \noindent lomaharShaNaputra ugrashravAH sUtaH paurANiko naimiShAraNye shaunakasya kulapaterdvAdashavArShike satre 1 .. 1..\\ samAsInAnabhyagachchhadbrahmarShInsaMshitavratAn . vinayAvanato bhUtvA kadA chitsUtanandanaH .. 2..\\ tamAshramamanuprAptaM naimiShAraNyavAsinaH . chitrAH shrotu.n kathAstatra parivavrustapasvinaH .. 3..\\ abhivAdya munI.nstA.nstu sarvAneva kR^itA~njaliH . apR^ichchhatsa tapovR^iddhi.n sadbhishchaivAbhinanditaH .. 4..\\ atha teShUpaviShTeShu sarveShveva tapasviShu . nirdiShTamAsanaM bheje vinayAllomaharShaNiH .. 5..\\ sukhAsIna.n tatastaM tu vishrAntamupalakShya cha . athApR^ichchhadR^iShistatra kashchitprastAvayankathAH .. 6..\\ kR^ita Agamyate saute kva chAya.n vihR^itastvayA . kAlaH kamalapatrAkSha sha.nsaitatpR^ichchhato mama .. 7..\\ suuta janamejayasya rAjarSheH sarpasatre mahAtmanaH . samIpe pArthivendrasya samyakpArikShitasya cha .. 8..\\ kR^iShNadvaipAyana proktAH supuNyA vividhAH kathAH . kathitAshchApi vidhivadyA vaishampAyanena vai .. 9..\\ shrutvAha.n tA vichitrArthA mahAbhArata saMshritAH . bahUni samparikramya tIrthAnyAyatanAni cha .. 10..\\ samantapa~nchakaM nAma puNya.n dvijaniShevitam . gatavAnasmi ta.n desha.n yuddhaM yatrAbhavatpurA . pANDavAnA.n kurUNAM cha sarveShAM cha mahIkShitAm .. 11..\\ didR^ikShurAgatastasmAtsamIpaM bhavatAm iha . AyuShmantaH sarva eva brahmabhUtA hi me matAH .. 12..\\ asminyaGYe mahAbhAgAH sUryapAvaka varchasaH . kR^itAbhiShekAH shuchayaH kR^itajapyA hutAgnayaH . bhavanta Asate svasthA bravImi kimaha.n dvijAH .. 13..\\ purANasaMshritAH puNyAH kathA vA dharmasaMshritAH . itivR^ittaM narendrANAmR^iShINA.n cha mahAtmanAm .. 14..\\ rsayah dvaipAyanena yatproktaM purANaM paramarShiNA . surairbrahmarShibhishchaiva shrutvA yadabhipUjitam .. 15..\\ tasyAkhyAna variShThasya vichitrapadaparvaNaH . sUkShmArtha nyAyayuktasya vedArthairbhUShitasya cha .. 16..\\ bhAratasyetihAsasya puNyA.n granthArtha sa.nyutAm . sa.nskAropagatAM brAhmIM nAnAshAstropabR^i.nhitAm .. 17..\\ janamejayasya yA.n rAGYo vaishampAyana uktavAn . yathAvatsa R^iShistuShTyA satre dvaipAyanAGYayA .. 18..\\ vedaishchaturbhiH samitA.n vyAsasyAdbhuta karmaNaH . sa.nhitA.n shrotumichchhAmo dharmyAM pApabhayApahAm .. 19..\\ suuta AdyaM puruShamIshAnaM puruhUtaM puru ShTutam . R^itamekAkSharaM brahma vyaktAvyakta.n sanAtanam .. 20..\\ asachcha sachchaiva cha yadvishva.n sadasataH param . parAvarANA.n sraShTAraM purANaM paramavyayam .. 21..\\ ma~NgalyaM ma~Ngala.n viShNuM vareNyamanaghaM shuchim . namaskR^itya hR^iShIkesha.n charAcharaguru.n harim .. 22..\\ maharSheH pUjitasyeha sarvaloke mahAtmanaH . pravakShyAmi mata.n kR^itsna.n vyAsasyAmita tejasaH .. 23..\\ AchakhyuH kavayaH ke chitsampratyAchakShate pare . AkhyAsyanti tathaivAnye itihAsamimaM bhuvi .. 24..\\ ida.n tu triShu lokeShu mahajGYAnaM pratiShThitam . vistaraishcha samAsaishcha dhAryate yaddvijAtibhiH .. 25..\\ ala~NkR^ita.n shubhaiH shabdaiH samayairdivyamAnuShaiH . chhando vR^ittaishcha vividhairanvita.n viduShAM priyam .. 26..\\ niShprabhe.asminnirAloke sarvatastamasAvR^ite . bR^ihadaNDamabhUdekaM prajAnAM bIjamakShayam .. 27..\\ yugasyAdau nimitta.n tanmahaddivyaM prachakShate . yasmi.nstachchhrUyate satya.n jyotirbrahma sanAtanam .. 28..\\ adbhuta.n chApyachintyaM cha sarvatra samatAM gatam . avyakta.n kAraNa.n sUkShmaM yattatsadasadAtmakam .. 29..\\ yasmAtpitAmaho jaGYe prabhurekaH prajApatiH . brahmA suraguruH sthANurmanuH kaH parameShThyatha .. 30..\\ prAchetasastathA dakSho daShka putrAsh cha sapta ye . tataH prajAnAM patayaH prAbhavannekaviMshatiH .. 31..\\ puruShashchAprameyAtmA ya.n sarvamR^iShayo viduH . vishve devAstathAdityA vasavo.athAshvinAvapi .. 32..\\ yakShAH sAdhyAH pishAchAshcha guhyakAH pitarastathA . tataH prasUtA vidvA.nsaH shiShTA brahmarShayo.amalAH .. 33..\\ rAjarShayashcha bahavaH sarvaiH samuditA guNaiH . Apo dyauH pR^ithivI vAyurantarikSha.n dishastathA .. 34..\\ sa.nvatsarartavo mAsAH pakShAho rAtrayaH kramAt . yachchAnyadapi tatsarva.n sambhUtaM lokasAkShikam .. 35..\\ yadida.n dR^ishyate kiM chidbhUta.n sthAvaraja~Ngamam . punaH sa~NkShipyate sarva.n jagatprApte yugakShaye .. 36..\\ yathartAvR^ituli~NgAni nAnArUpANi paryaye . dR^ishyante tAni tAnyeva tathA bhAvA yugAdiShu .. 37..\\ evametadanAdyantaM bhUtasa.nhAra kArakam . anAdi nidhana.n loke chakraM samparivartate .. 38..\\ trayastriMshatsahasrANi trayastriMshachchhatAni cha . trayastriMshachcha devAnA.n sR^iShTiH sa~NkShepa lakShaNA .. 39..\\ divaH putro bR^ihadbhAnushchakShurAtmA vibhAvasuH . savitA cha R^ichIko.arko bhAnurAshA vaho raviH .. 40..\\ putrA vivasvataH sarve mahyasteShA.n tathAvaraH . deva bhrATtanayastasya tasmAtsubhrADiti smR^itaH .. 41..\\ subhrAjastu trayaH putrAH prajAvanto bahushrutAH . dasha jyotiH shatajyotiH sahasrajyotirAtmavAn .. 42..\\ dasha putrasahasrANi dasha jyotermahAtmanaH . tato dashaguNAshchAnye shatajyoterihAtmajAH .. 43..\\ bhUyastato dashaguNAH sahasrajyotiShaH sutAH . tebhyo.aya.n kuruvaMshashcha yadUnAM bharatasya cha .. 44..\\ yayAtIkShvAku vaMshashcha rAjarShINA.n cha sarvashaH . sambhUtA bahavo vaMshA bhUtasargAH savistarAH .. 45..\\ bhUtasthAnAni sarvANi rahasya.n vividha.n cha yat . veda yoga.n saviGYAna.n dharmo.arthaH kAma eva cha .. 46..\\ dharmakAmArtha shAstrANi shAstrANi vividhAni cha . lokayAtrA vidhAna.n cha sambhUtaM dR^iShTavAnR^iShiH .. 47..\\ itihAsAH savaiyAkhyA vividhAH shrutayo.api cha . iha sarvamanukrAntamukta.n granthasya lakShaNam .. 48..\\ vistIryaitanmahajGYAnamR^iShiH sa~NkShepamabravIt . iShTa.n hi viduShAM loke samAsa vyAsa dhAraNam .. 49..\\ manvAdi bhArata.n ke chidAstIkAdi tathApare . tathoparicharAdyanye viprAH samyagadhIyate .. 50..\\ vividha.n sa.nhitA GYAna.n dIpayanti manIShiNaH . vyAkhyAtu.n kushalAH ke chidgranthaM dhArayituM pare .. 51..\\ tapasA brahmacharyeNa vyasya veda.n sanAtanam . itihAsamima.n chakre puNya.n satyavatI sutaH .. 52..\\ parAsharAtmajo vidvAnbrahmarShiH saMshitavrataH . mAturniyogAddharmAtmA gA~Ngeyasya cha dhImataH .. 53..\\ kShetre vichitravIryasya kR^iShNadvaipAyanaH purA . trInagnIniva kauravyA~njanayAmAsa vIryavAn .. 54..\\ utpAdya dhR^itarAShTra.n cha pANDu.n vidurameva cha . jagAma tapase dhImAnpunarevAshramaM prati .. 55..\\ teShu jAteShu vR^iddheShu gateShu paramA.n gatim . abravIdbhArata.n loke mAnuShe.asminmahAnR^iShiH .. 56..\\ janamejayena pR^iShTaH sanbrAhmaNaishcha sahasrashaH . shashAsa shiShyamAsIna.n vaishampAyanamantike .. 57..\\ sa sadasyaiH sahAsInaH shrAvayAmAsa bhAratam . karmAntareShu yaGYasya chodyamAnaH punaH punaH .. 58..\\ vistara.n kuruvaMshasya gAndhAryA dharmashIlatAm . kShattuH praGYA.n dhR^itiM kuntyAH samyagdvaipAyano.abravIt .. 59..\\ vAsudevasya mAhAtmyaM pANDavAnA.n cha satyatAm . durvR^itta.n dhArtarAShTrANAmuktavAnbhagavAnR^iShiH .. 60..\\ chaturviMshatisAhasrI.n chakre bhArata sa.nhitAm . upAkhyAnairvinA tAvadbhArataM prochyate budhaiH .. 61..\\ tato.adhyardhashataM bhUyaH sa~NkShepa.n kR^itavAnR^iShiH . anukramaNimadhyAya.n vR^ittAntAnAM saparvaNAm .. 62..\\ ida.n dvaipAyanaH pUrvaM putramadhyApayachchhukam . tato.anyebhyo.anurUpebhyaH shiShyebhyaH pradadau prabhuH .. 63..\\ nArado.ashrAvayaddevAnasito devalaH pitR^In . gandharvayakSharakShA.nsi shrAvayAmAsa vai shukaH .. 64..\\ duryodhano manyumayo mahAdrumaH skandhaH karNaH shakunistasya shAkhAH . duHshAsanaH puShpaphale samR^iddhe mUla.n rAjA dhR^itarAShTro.amanIShI .. 65..\\ yudhiShThiro dharmamayo mahAdrumaH skandho.arjuno bhImaseno.asya shAkhAH . mAdrI sutau puShpaphale samR^iddhe mUla.n kR^iShNo brahma cha brAhmaNAsh cha .. 66..\\ pANDurjitvA bahUndeshAnyudhA vikramaNena cha . araNye mR^igayA shIlo nyavasatsajanastadA .. 67..\\ mR^igavyavAya nidhane kR^ichchhrAM prApa sa Apadam . janmaprabhR^iti pArthAnA.n tatrAchAra vidhikramaH .. 68..\\ mAtrorabhyupapattishcha dharmopaniShadaM prati . dharmasya vAyoH shakrasya devayoshcha tathAshvinoH .. 69..\\ tApasaiH saha sa.nvR^iddhA mAtR^ibhyAM parirakShitAH . medhyAraNyeShu puNyeShu mahatAmAshrameShu cha .. 70..\\ R^iShibhishcha tadAnItA dhArtarAShTrAnprati svayam . shishavashchAbhirUpAshcha jaTilA brahmachAriNaH .. 71..\\ putrAshcha bhrAtarashcheme shiShyAshcha suhR^idashcha vaH . pANDavA eta ityuktvA munayo.antarhitAstataH .. 72..\\ tA.nstairniveditAndR^iShTvA pANDavAnkauravAstadA . shiShTAshcha varNAH paurA ye te harShAchchukrushurbhR^isham .. 73..\\ AhuH ke chinna tasyaite tasyaita iti chApare . yadA chiramR^itaH pANDuH katha.n tasyeti chApare .. 74..\\ svAgata.n sarvathA diShTyA pANDoH pashyAma santatim . uchyatA.n svAgatamiti vAcho.ashrUyanta sarvashaH .. 75..\\ tasminnuparate shabde dishaH sarvA vinAdayan . antarhitAnAM bhUtAnAM nisvanastumulo.abhavat .. 76..\\ puShpavR^iShTi.n shubhA gandhAH sha~NkhadundubhinisvanAH . Asanpraveshe pArthAnA.n tadadbhutamivAbhavat .. 77..\\ tatprItyA chaiva sarveShAM paurANA.n harShasambhavaH . shabda AsInmahA.nstatra divaspR^ikkIrtivardhanaH .. 78..\\ te.apyadhItyAkhilAnvedA~nshAstrANi vividhAni cha . nyavasanpANDavAstatra pUjitA akutobhayAH .. 79..\\ yudhiShThirasya shauchena prItAH prakR^itayo.abhavan . dhR^ityA cha bhImasenasya vikrameNArjunasya cha .. 80..\\ gurushushrUShayA kuntyA yamayorvinayena cha . tutoSha lokaH sakalasteShA.n shauryaguNena cha .. 81..\\ samavAye tato rAGYA.n kanyAM bhartR^isvaya.nvarAm . prAptavAnarjunaH kR^iShNA.n kR^itvA karma suduShkaram .. 82..\\ tataH prabhR^iti loke.asminpUjyaH sarvadhanuShmatAm . Aditya iva duShprekShyaH samareShvapi chAbhavat .. 83..\\ sa sarvAnpArthivA~njitvA sarvAMshcha mahato gaNAn . AjahArArjuno rAGYe rAjasUyaM mahAkratum .. 84..\\ annavAndakShiNAvAMshcha sarvaiH samudito guNaiH . yudhiShThireNa samprApto rAjasUyo mahAkratuH .. 85..\\ sunayAdvAsudevasya bhImArjunabalena cha . ghAtayitvA jarAsandha.n chaidyaM cha balagarvitam .. 86..\\ duryodhanamupAgachchhannarhaNAni tatastataH . maNikA~nchanaratnAni gohastyashvadhanAni cha .. 87..\\ samR^iddhA.n tAM tathA dR^iShTvA pANDavAnAM tadA shriyam . IrShyA samutthaH sumahA.nstasya manyurajAyata .. 88..\\ vimAnapratimA.n chApi mayena sukR^itA.n sabhAm . pANDavAnAmupahR^itA.n sa dR^iShTvA paryatapyata .. 89..\\ yatrAvahasitashchAsItpraskandanniva sambhramAt . pratyakSha.n vAsudevasya bhImenAnabhijAtavat .. 90..\\ sa bhogAnvividhAnbhu~njanratnAni vividhAni cha . kathito dhR^itarAShTrasya vivarNo hariNaH kR^ishaH .. 91..\\ anvajAnAdato dyUta.n dhR^itarAShTraH sutapriyaH . tachchhrutvA vAsudevasya kopaH samabhavanmahAn .. 92..\\ nAtiprIti manAshchAsIdvivAdAMshchAnvamodata . dyUtAdInanayAnghorAnpravR^iddhAMshchApyupaikShata .. 93..\\ nirasya vidura.n droNaM bhIShma.n shAradvataM kR^ipam . vigrahe tumule tasminnahankShatraM parasparam .. 94..\\ jayatsu pANDuputreShu shrutvA sumahadapriyam . duryodhana mata.n GYAtvA karNasya shakunestathA . dhR^itarAShTrashchira.n dhyAtvA sa~njaya.n vAkyamabravIt .. 95..\\ shR^iNu sa~njaya me sarvaM na me.asUyitumarhasi . shrutavAnasi medhAvI buddhimAnprAGYasaMmataH .. 96..\\ na vigrahe mama matirna cha prIye kuru kShaye . na me visheShaH putreShu sveShu pANDusuteShu cha .. 97..\\ vR^iddhaM mAmabhyasUyanti putrA manyuparAyaNAH . aha.n tvachakShuH kArpaNyAtputra prItyA sahAmi tat . muhyanta.n chAnumuhyAmi duryodhanamachetanam .. 98..\\ rAjasUye shriya.n dR^iShTvA pANDavasya mahaujasaH . tachchAvahasanaM prApya sabhArohaNa darshane .. 99..\\ amarShitaH svaya.n jetumashaktaH pANDavAnraNe . nirutsAhashcha samprAptu.n shriyamakShatriyo yathA . gAndhArarAjasahitashchhadma dyUtamamantrayat .. 100..\\ tatra yadyadyathA GYAtaM mayA sa~njaya tachchhR^iNu . shrutvA hi mama vAkyAni buddhyA yuktAni tattvataH . tato GYAsyasi mA.n saute praGYA chakShuShamityuta .. 101..\\ yadAshrauSha.n dhanurAyamya chitraM viddha.n lakShyaM pAtitaM vai pR^ithivyAm . kR^iShNA.n hR^itAM pashyatAM sarvarAGYAM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 102..\\ yadAshrauSha.n dvArakAyA.n subhadrAM prasahyoDhAM mAdhavIm arjunena . indraprastha.n vR^iShNivIrau cha yAtau tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 103..\\ yadAshrauSha.n devarAjaM pravR^iShTaM sharairdivyairvArita.n chArjunena . agni.n tathA tarpitaM khANDave cha tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 104..\\ yadAshrauSha.n hR^itarAjyaM yudhiShThiraM parAjita.n saubalenAkShavatyAm . anvAgataM bhrAtR^ibhiraprameyais tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 105..\\ yadAshrauSha.n draupadImashrukaNThIM sabhAM nItA.n duHkhitAmekavastrAm . rajasvalAM nAthavatImanAthavat tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 106..\\ yadAshrauSha.n vividhAstAta cheShTA dharmAtmanAM prasthitAnA.n vanAya . jyeShThaprItyA klishyatAM pANDavAnAM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 107..\\ yadAshrauSha.n snAtakAnAM sahasrair anvAgata.n dharmarAja.n vanastham . bhikShAbhujAM brAhmaNAnAM mahAtmanAM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 108..\\ yadAshrauShamarjuno devadevaM kirAta rUpa.n tryambakaM toShya yuddhe . avApa tatpAshupataM mahAstraM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 109..\\ yadAshrauSha.n tridivasthaM dhana~njayaM shakrAtsAkShAddivyamastra.n yathAvat . adhIyAna.n sha.nsitaM satyasandhaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 110..\\ yadAshrauSha.n vaishravaNena sArdhaM samAgataM bhImamanyAMshcha pArthAn . tasmindeshe mAnuShANAm agamye tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 111..\\ yadAshrauSha.n ghoShayAtrA gatAnAM bandha.n gandharvairmokShaNaM chArjunena . sveShA.n sutAnA.n karNa buddhau ratAnAM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 112..\\ yadAshrauSha.n yakSharUpeNa dharmaM samAgata.n dharmarAjena sUta . prashnAnuktAnvibruvanta.n cha samyak tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 113..\\ yadAshrauShaM mAmakAnA.n variShThAn dhana~njayenaika rathena bhagnAn . virATa rAShTre vasatA mahAtmanA tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 114..\\ yadAshrauSha.n satkR^itAM matsyarAGYA sutA.n dattAmuttarAmarjunAya . tA.n chArjunaH pratyagR^ihNAtsutArthe tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 115..\\ yadAshrauShaM nirjitasyAdhanasya pravrAjitasya svajanAtprachyutasya . akShauhiNIH sapta yudhiShThirasya tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 116..\\ yadAshrauShaM naranArAyaNau tau kR^iShNArjunau vadato nAradasya . aha.n draShTA brahmaloke sadeti tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 117..\\ yadAshrauShaM mAdhava.n vAsudevaM sarvAtmanA pANDavArthe niviShTam . yasyemA.n gA.n vikramamekamAhus tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 118..\\ yadAshrauSha.n karNaduryodhanAbhyAM buddhi.n kR^itAM nigrahe keshavasya . ta.n chAtmAnaM bahudhA darshayAnaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 119..\\ yadAshrauSha.n vAsudeve prayAte rathasyaikAmagratastiShThamAnAm . ArtAM pR^ithA.n sAntvitA.n keshavena tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 120..\\ yadAshrauShaM mantriNa.n vAsudevaM tathA bhIShma.n shAntanava.n cha teShAm . bhAradvAja.n chAshiSho.anubruvANaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 121..\\ yadAshrauSha.n karNa uvAcha bhIShmaM nAha.n yotsye yudhyamAne tvayIti . hitvA senAmapachakrAma chaiva tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 122..\\ yadAshrauSha.n vAsudevArjunau tau tathA dhanurgANDivamaprameyam . trINyugravIryANi samAgatAni tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 123..\\ yadAshrauSha.n kashmalenAbhipanne rathopasthe sIdamAne.arjune vai . kR^iShNa.n lokAndarshayAnaM sharIre tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 124..\\ yadAshrauShaM bhIShmamamitrakarshanaM nighnantamAjAvayuta.n rathAnAm . naiShA.n kashchidvadhyate dR^ishyarUpas tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 125..\\ yadAshrauShaM bhIShmamatyantashUraM hataM pArthenAhaveShvapradhR^iShyam . shikhaNDinaM purataH sthApayitvA tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 126..\\ yadAshrauSha.n sharatalpe shayAnaM vR^iddha.n vIraM sAdita.n chitrapu~NkhaiH . bhIShma.n kR^itvA somakAnalpasheShA.ns tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 127..\\ yadAshrauSha.n shAntanave shayAne pAnIyArthe choditenArjunena . bhUmiM bhittvA tarpita.n tatra bhIShmaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 128..\\ yadAshrauSha.n shukrasUryau cha yuktau kaunteyAnAmanulomau jayAya . nitya.n chAsmA~nshvApadA vyAbhaShantas tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 129..\\ yadA droNo vividhAnastramArgAn vidarshayansamare chitrayodhI . na pANDavA~nshreShThatamAnnihanti tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 130..\\ yadAshrauSha.n chAsmadIyAnmahArathAn vyavasthitAnarjunasyAntakAya . sa.nsaptakAnnihatAnarjunena tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 131..\\ yadAshrauSha.n vyUhamabhedyamanyair bhAradvAjenAtta shastreNa guptam . bhittvA saubhadra.n vIramekaM praviShTaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 132..\\ yadAbhimanyuM parivArya bAlaM sarve hatvA hR^iShTarUpA babhUvuH . mahArathAH pArthamashaknuvantas tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 133..\\ yadAshrauShamabhimanyuM nihatya harShAnmUDhAnkroshato dhArtarAShTrAn . krodhaM mukta.n saindhave chArjunena tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 134..\\ yadAshrauSha.n saindhavArthe pratiGYAM pratiGYAtA.n tadvadhAyArjunena . satyAM nistIrNA.n shatrumadhye cha tena tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 135..\\ yadAshrauSha.n shrAntahaye dhana~njaye muktvA hayAnpAyayitvopavR^ittAn . punaryuktvA vAsudevaM prayAtaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 136..\\ yadAshrauSha.n vAhaneShvAshvasatsu rathopasthe tiShThatA gANDivena . sarvAnyodhAnvAritAnarjunena tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 137..\\ yadAshrauShaM nAgabalairdurutsahaM droNAnIka.n yuyudhAnaM pramathya . yAta.n vArShNeyaM yatra tau kR^iShNa pArthau tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 138..\\ yadAshrauSha.n karNamAsAdya muktaM vadhAdbhIma.n kutsayitvA vachobhiH . dhanuShkoTyA tudya karNena vIraM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 139..\\ yadA droNaH kR^itavarmA kR^ipash cha karNo drauNirmadrarAjashcha shUraH . amarShayansaindhava.n vadhyamAnaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 140..\\ yadAshrauSha.n devarAjena dattAM divyA.n shaktiM vya.nsitAM mAdhavena . ghaTotkache rAkShase ghorarUpe tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 141..\\ yadAshrauSha.n karNa ghaTotkachAbhyAM yuddhe muktA.n sUtaputreNa shaktim . yayA vadhyaH samare savyasAchI tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 142..\\ yadAshrauSha.n droNamAchAryamekaM dhR^iShTadyumnenAbhyatikramya dharmam . rathopasthe prAyagata.n vishastaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 143..\\ yadAshrauSha.n drauNinA dvairathasthaM mAdrIputraM nakula.n lokamadhye . sama.n yuddhe pANDavaM yudhyamAnaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 144..\\ yadA droNe nihate droNaputro nArAyaNa.n divyamastra.n vikurvan . naiShAmanta.n gatavAnpANDavAnAM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 145..\\ yadAshrauSha.n karNamatyantashUraM hataM pArthenAhaveShvapradhR^iShyam . tasminbhrAtR^INA.n vigrahe deva guhye tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 146..\\ yadAshrauSha.n droNaputraM kR^ipaM cha duHshAsana.n kR^itavarmANamugram . yudhiShThira.n shUnyamadharShayantaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 147..\\ yadAshrauShaM nihataM madrarAjaM raNe shUra.n dharmarAjena sUta . sadA sa~NgrAme spardhate yaH sa kR^iShNaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 148..\\ yadAshrauSha.n kalahadyUtamUlaM mAyAbala.n saubalaM pANDavena . hata.n sa~NgrAme sahadevena pApaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 149..\\ yadAshrauSha.n shrAntamekaM shayAnaM hrada.n gatvA stambhayitvA tadambhaH . duryodhana.n virathaM bhagnadarpaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 150..\\ yadAshrauShaM pANDavA.nstiShThamAnAn ga~NgA hrade vAsudevena sArdham . amarShaNa.n dharShayataH sutaM me tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 151..\\ yadAshrauSha.n vividhA.nstAta mArgAn gadAyuddhe maNDala.n sa~ncarantam . mithyA hata.n vAsudevasya buddhyA tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 152..\\ yadAshrauSha.n droNaputrAdibhistair hatAnpA~nchAlAndraupadeyAMshcha suptAn . kR^itaM bIbhatsamaya shasya.n cha karma tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 153..\\ yadAshrauShaM bhImasenAnuyAtena ashvatthAmnA paramAstraM prayuktam . kruddhenaiShIkamavadhIdyena garbhaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 154..\\ yadAshrauShaM brahmashiro.arjunena muktaM svastItyastramastreNa shAntam . ashvatthAmnA maNiratna.n cha dattaM tadA nAsha.nse vijayAya sa~njaya .. 155..\\ yadAshrauSha.n droNaputreNa garbhe vairATyA vai pAtyamAne mahAstre . dvaipAyanaH keshavo droNaputraM paraspareNAbhishApaiH shashApa .. 156..\\ shochyA gAndhArI putrapautrairvihInA tathA vadhvaH pitR^ibhirbhrAtR^ibhish cha . kR^ita.n kAryaM duShkaraM pANDaveyaiH prApta.n rAjyamasapatnaM punastaiH .. 157..\\ kaShTa.n yuddhe dasha sheShAH shrutA me trayo.asmAkaM pANDavAnA.n cha sapta . dvyUnA viMshatirAhatAkShauhiNInAM tasminsa~NgrAme vigrahe kShatriyANAm .. 158..\\ tamasA tvabhyavastIrNo moha AvishatIva mAm . sa~nj~nAM nopalabhe sUta mano vihvalatIva me .. 159..\\ ityuktvA dhR^itarAShTro.atha vilapya bahuduHkhitaH . mUrchchhitaH punarAshvastaH sa~njaya.n vAkyamabravIt .. 160..\\ sa~njayaiva.n gate prANA.nstyaktumichchhAmi mAchiram . stoka.n hyapi na pashyAmi phala.n jIvitadhAraNe .. 161..\\ ta.n tathA vAdinaM dIna.n vilapantaM mahIpatim . gAvalgaNirida.n dhImAnmahArtha.n vAkyamabravIt .. 162..\\ shrutavAnasi vai rAGYo mahotsAhAnmahAbalAn . dvaipAyanasya vadato nAradasya cha dhImataH .. 163..\\ mahatsu rAjavaMsheShu guNaiH samuditeShu cha . jAtAndivyAstraviduShaH shakra pratimatejasaH .. 164..\\ dharmeNa pR^ithivI.n jitvA yaGYairiShTvApta dakShiNaiH . asmi.Nlloke yashaH prApya tataH kAlavasha.n gatAH .. 165..\\ vainyaM mahAratha.n vIraM sR^i~njaya.n jayatAM varam . suhotra.n ranti deva.n cha kakShIvantaM tathaushijam .. 166..\\ bAhlIka.n damana.n shaibyaM sharyAtimajitaM jitam . vishvAmitramamitraghnamambarIShaM mahAbalam .. 167..\\ maruttaM manumikShvAku.n gayaM bharatameva cha . rAma.n dAsharathiM chaiva shashabinduM bhagIratham .. 168..\\ yayAti.n shubhakarmANa.n devairyo yAjitaH svayam . chaityayUpA~NkitA bhUmiryasyeya.n savanAkarA .. 169..\\ iti rAGYA.n chaturviMshannAradena surarShiNA . putrashokAbhitaptAya purA shaibyAya kIrtitAH .. 170..\\ tebhyashchAnye gatAH pUrva.n rAjAno balavattarAH . mahArathA mahAtmAnaH sarvaiH samuditA guNaiH .. 171..\\ pUruH kururyaduH shUro viShvagashvo mahAdhR^itiH . anenA yuvanAshvashcha kakutstho vikramI raghuH .. 172..\\ vijitI vIti hotrashcha bhavaH shveto bR^ihadguruH . ushInaraH shatarathaH ka~Nko duliduho drumaH .. 173..\\ dambhodbhavaH paro venaH sagaraH sa~NkR^itirnimiH . ajeyaH parashuH puNDraH shambhurdevAvR^idho.anaghaH .. 174..\\ devAhvayaH supratimaH supratIko bR^ihadrathaH . mahotsAho vinItAtmA sukraturnaiShadho nalaH .. 175..\\ satyavrataH shAntabhayaH sumitraH subalaH prabhuH . jAnu ja~Ngho.anaraNyo.arkaH priya bhR^ityaH shubhavrataH .. 176..\\ balabandhurnirAmardaH ketushR^i~Ngo bR^ihadbalaH . dhR^iShTaketurbR^ihatketurdIptaketurnirAmayaH .. 177..\\ avikShitprabalo dhUrtaH kR^itabandhurdR^iDheShudhiH . mahApurANaH sambhAvyaH pratya~NgaH parahA shrutiH .. 178..\\ ete chAnye cha bahavaH shatasho.atha sahasrashaH . shrUyante.ayutashashchAnye sa~NkhyAtAshchApi padmashaH .. 179..\\ hitvA suvipulAnbhogAnbuddhimanto mahAbalAH . rAjAno nidhanaM prAptAstava putrairmahattamAH .. 180..\\ yeShA.n divyAni karmANi vikramastyAga eva cha . mAhAtmyamapi chAstikya.n satyatA shauchamArjavam .. 181..\\ vidvadbhiH kathyate loke purANaiH kavi sattamaiH . sarvarddhi guNasampannAste chApi nidhana.n gatAH .. 182..\\ tava putrA durAtmAnaH prataptAshchaiva manyunA . lubdhA durvR^itta bhUyiShThA na tA~nshochitumarhasi .. 183..\\ shrutavAnasi medhAvI buddhimAnprAGYasaMmataH . yeShA.n shAstrAnugA buddhirna te muhyanti bhArata .. 184..\\ nigrahAnugrahau chApi viditau te narAdhipa . nAtyantamevAnuvR^ittiH shrUyate putra rakShaNe .. 185..\\ bhavitavya.n tathA tachcha nAtaH shochitumarhasi . daivaM praGYA visheSheNa ko nivartitumarhati .. 186..\\ vidhAtR^ivihitaM mArgaM na kash chidativartate . kAlamUlamida.n sarvaM bhAvAbhAvau sukhAsukhe .. 187..\\ kAlaH pachati bhUtAni kAlaH sa.nharati prajAH . nirdahantaM prajAH kAla.n kAlaH shamayate punaH .. 188..\\ kAlo vikurute bhAvAnsarvA.Nlloke shubhAshubhAn . kAlaH sa~NkShipate sarvAH prajA visR^ijate punaH . kAlaH sarveShu bhUteShu charatyavidhR^itaH samaH .. 189..\\ atItAnAgatA bhAvA ye cha vartanti sAmpratam . tAnkAlanirmitAnbuddhvA na sa~nj~nA.n hAtumarhasi .. 190..\\ s atropaniShadaM puNyA.n kR^iShNadvaipAyano.abravIt . bhAratAdhyayanAtpuNyAdapi pAdamadhIyataH . shraddadhAnasya pUyante sarvapApAnyasheShataH .. 191..\\ devarShayo hyatra puNyA brahma rAjarShayastathA . kIrtyante shubhakarmANastathA yakShamahoragAH .. 192..\\ bhagavAnvAsudevashcha kIrtyate.atra sanAtanaH . sa hi satyamR^ita.n chaiva pavitraM puNyameva cha .. 193..\\ shAshvataM brahma parama.n dhruvaM jyotiH sanAtanam . yasya divyAni karmANi kathayanti manIShiNaH .. 194..\\ asatsatsadasachchaiva yasmAddevAtpravartate . santatishcha pravR^ittishcha janmamR^ityuH punarbhavaH .. 195..\\ adhyAtma.n shrUyate yachcha pa~ncha bhUtaguNAtmakam . avyaktAdi para.n yachcha sa eva parigIyate .. 196..\\ yattadyati varA yuktA dhyAnayogabalAnvitAH . pratibimbamivAdarshe pashyantyAtmanyavasthitam .. 197..\\ shraddadhAnaH sadodyuktaH satyadharmaparAyaNaH . AsevannimamadhyAyaM naraH pApAtpramuchyate .. 198..\\ anukramaNimadhyAyaM bhAratasyemamAditaH . AstikaH satata.n shR^iNvanna kR^ichchhreShvavasIdati .. 199..\\ ubhe sandhye japanki.n chitsadyo muchyeta kilbiShAt . anukramaNyA yAvatsyAdahnA rAtryA cha sa~ncitam .. 200..\\ bhAratasya vapurhyetatsatya.n chAmR^itameva cha . nava nIta.n yathA dadhno dvipadAM brAhmaNo yathA .. 201..\\ hradAnAmudadhiH shreShTho gaurvariShThA chatuShpadAm . yathaitAni variShThAni tathA bharatamuchyate .. 202..\\ yashchaina.n shrAvayechchhrAddhe brAhmaNAnpAdamantataH . akShayyamannapAna.n tatpitR^I.nstasyopatiShThati .. 203..\\ itihAsa purANAbhyA.n vedaM samupabR^i.nhayet . bibhetyalpashrutAdvedo mAmayaM pratariShyati .. 204..\\ kArShNa.n vedamimaM vidvA~nshrAvayitvArthamashnute . bhrUNa hatyA kR^ita.n chApi pApaM jahyAnna saMshayaH .. 205..\\ ya ima.n shuchiradhyAyaM paThetparvaNi parvaNi . adhItaM bhArata.n tena kR^itsna.n syAditi me matiH .. 206..\\ yashchema.n shR^iNuyAnnityamArShaM shraddhAsamanvitaH . sa dIrghamAyuH kIrti.n cha svargatiM chApnuyAnnaraH .. 207..\\ chatvAra ekato vedA bhArata.n chaikamekataH . samAgataiH surarShibhistulAmAropitaM purA . mahattve cha gurutve cha dhriyamANa.n tato.adhikam .. 208..\\ mahattvAdbhAravattvAchcha mahAbhAratamuchyate . niruktamasya yo veda sarvapApaiH pramuchyate .. 209..\\ tapo na kalko.adhyayanaM na kalkaH svAbhAviko veda vidhirna kalkaH . prasahya vittAharaNaM na kalkas tAnyeva bhAvopahatAni kalkaH .. 210..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 2} rsayag samantapa~nchakamiti yadukta.n sUtanandana . etatsarva.n yathAnyAyaM shrotumichchhAmahe vayam .. 1..\\ s shushrUShA yadi vo viprA bruvatashcha kathAH shubhAH . samantapa~nchakAkhya.n cha shrotumarhatha sattamAH .. 2..\\ tretA dvAparayoH sandhau rAmaH shastrabhR^itA.n varaH . asakR^itpArthiva.n kShatraM jaghAnAmarSha choditaH .. 3..\\ sa sarva.n kShatramutsAdya svavIryeNAnala dyutiH . samantapa~nchake pa~ncha chakAra rudhirahradAn .. 4..\\ sa teShu rudhirAmbhaHsu hradeShu krodhamUrchchhitaH . pitR^InsantarpayAmAsa rudhireNeti naH shrutam .. 5..\\ atharchIkAdayo.abhyetya pitaro brAhmaNarShabham . ta.n kShamasveti siShidhustataH sa virarAma ha .. 6..\\ teShA.n samIpe yo desho hradAnAM rudhirAmbhasAm . samantapa~nchakamiti puNya.n tatparikIrtitam .. 7..\\ yena li~Ngena yo desho yuktaH samupalakShyate . tenaiva nAmnA ta.n desha.n vAchyamAhurmanIShiNaH .. 8..\\ antare chaiva samprApte kalidvAparayorabhUt . samantapa~nchake yuddha.n kurupANDavasenayoH .. 9..\\ tasminparamadharmiShThe deshe bhUdoShavarjite . aShTAdasha samAjagmurakShauhiNyo yuyutsayA .. 10..\\ evaM nAmAbhinirvR^itta.n tasya deshasya vai dvijAH . puNyashcha ramaNIyashcha sa desho vaH prakIrtitaH .. 11..\\ tadetatkathita.n sarvaM mayA vo munisattamAH . yathA deshaH sa vikhyAtastriShu lokeShu vishrutaH .. 12..\\ rsayag akShauhiNya iti prokta.n yattvayA sUtanandana . etadichchhAmahe shrotu.n sarvameva yathAtatham .. 13..\\ akShauhiNyAH parImANa.n rathAshvanaradantinAm . yathAvachchaiva no brUhi sarva.n hi vidita.n tava .. 14..\\ s eko ratho jagashchaiko narAH pa~ncha padAtayaH . trayashcha turagAstajGYaiH pattirityabhidhIyate .. 15..\\ patti.n tu triguNAmetAmAhuH senAmukhaM budhAH . trINi senAmukhAnyeko gulma ityabhidhIyate .. 16..\\ trayo gulmA gaNo nAma vAhinI tu gaNAstrayaH . smR^itAstisrastu vAhinyaH pR^itaneti vichakShaNaiH .. 17..\\ chamUstu pR^itanAstisrastisrashchamvastvanIkinI . anIkinI.n dashaguNAM prAhurakShauhiNIM budhAH .. 18..\\ akShauhiNyAH prasa~NkhyAna.n rathAnA.n dvijasattamAH . sa~NkhyA gaNita tattvaGYaiH sahasrANyekaviMshatiH .. 19..\\ shatAnyupari chaivAShTau tathA bhUyashcha saptatiH . gajAnA.n tu parImANametadevAtra nirdishet .. 20..\\ GYeya.n shatasahasra.n tu sahasrANi tathA nava . narANAmapi pa~nchAshachchhatAni trINi chAnaghAH .. 21..\\ pa~ncha ShaShTisahasrANi tathAshvAnA.n shatAni cha . dashottarANi ShaTprAhuryathAvadiha sa~NkhyayA .. 22..\\ etAmakShauhiNIM prAhuH sa~NkhyA tattvavido janAH . yA.n vaH kathitavAnasmi vistareNa dvijottamAH .. 23..\\ etayA sa~NkhyayA hyAsankurupANDavasenayoH . akShauhiNyo dvijashreShThAH piNDenAShTAdashaiva tAH .. 24..\\ sametAstatra vai deshe tatraiva nidhana.n gatAH . kauravAnkAraNa.n kR^itvA kAlenAdbhuta karmaNA .. 25..\\ ahAni yuyudhe bhIShmo dashaiva paramAstravit . ahAni pa~ncha droNastu rarakSha kuru vAhinIm .. 26..\\ ahanI yuyudhe dve tu karNaH parabalArdanaH . shalyo.ardhadivasa.n tvAsIdgadAyuddhamataH param .. 27..\\ tasyaiva tu dinasyAnte hArdikya drauNigautamAH . prasuptaM nishi vishvasta.n jaghnuryaudhiShThiraM balam .. 28..\\ yattu shaunaka satre tu bhAratAkhyAna vistaram . AkhyAsye tatra paulomamAkhyAna.n chAditaH param .. 29..\\ vichitrArthapadAkhyAnamanekasamayAnvitam . abhipannaM naraiH prAGYairvairAgyamiva mokShibhiH .. 30..\\ Atmeva veditavyeShu priyeShviva cha jIvitam . itihAsaH pradhAnArthaH shreShThaH sarvAgameShvayam .. 31..\\ itihAsottame hyasminnarpitA buddhiruttamA . kharavya~njanayoH kR^itsnA lokavedAshrayeva vAk .. 32..\\ asya praGYAbhipannasya vichitrapadaparvaNaH . bhAratasyetihAsasya shrUyatAM parva sa~NgrahaH .. 33..\\ parvAnukramaNI pUrva.n dvitIyaM parva sa~NgrahaH . pauShyaM paulomamAstIkamAdivaMshAvatAraNam .. 34..\\ tataH sambhava parvoktamadbhuta.n devanirmitam . dAho jatu gR^ihasyAtra haiDimbaM parva chochyate .. 35..\\ tato bakavadhaH parva parva chaitraratha.n tataH . tataH svaya.nvara.n devyAH pA~nchAlyAH parva chochyate .. 36..\\ kShatradharmeNa nirmitya tato vaivAhika.n smR^itam . vidurAgamanaM parva rAjyalambhastathaiva cha .. 37..\\ arjunasya vanevAsaH subhadrAharaNa.n tataH . subhadrAharaNAdUrdhva.n GYeyaM haraNahArikam .. 38..\\ tataH khANDava dAhAkhya.n tatraiva maya darshanam . sabhA parva tataH proktaM mantraparva tataH param .. 39..\\ jarAsandha vadhaH parva parva digvijayastathA . parva digvijayAdUrdhva.n rAjasUyikamuchyate .. 40..\\ tatashchArghAbhiharaNa.n shishupAla vadhastataH . dyUtaparva tataH proktamanudyUtamataH param .. 41..\\ tata AraNyakaM parva kirmIravadha eva cha . IshvarArjunayoryuddhaM parva kairAta sa~nj~nitam .. 42..\\ indralokAbhigamanaM parva GYeyamataH param . tIrthayAtrA tataH parva kururAjasya dhImataH .. 43..\\ jaTAsuravadhaH parva yakShayuddhamataH param . tathaivAjagaraM parva viGYeya.n tadanantaram .. 44..\\ mArkaNDeya samasyA cha parvokta.n tadanantaram . sa.nvAdashcha tataH parva draupadI satyabhAmayoH .. 45..\\ ghoShayAtrA tataH parva mR^igasvapnabhaya.n tataH . vrIhi drauNikamAkhyAna.n tato.anantaramuchyate .. 46..\\ draupadI haraNaM parva saindhavena vanAttataH . kuNDalAharaNaM parva tataH paramihochyate .. 47..\\ AraNeya.n tataH parva vairATaM tadanantaram . kIchakAnA.n vadhaH parva parva gograhaNa.n tataH .. 48..\\ abhimanyunA cha vairATyAH parva vaivAhika.n smR^itam . udyogaparva viGYeyamata UrdhvaM mahAdbhutam .. 49..\\ tataH sa~njaya yAnAkhyaM parva GYeyamataH param . prajAgara.n tataH parva dhR^itarAShTrasya chintayA .. 50..\\ parva sAnatsujAta.n cha guhyamadhyAtmadarshanam . yAnasandhistataH parva bhagavadyAnameva cha .. 51..\\ GYeya.n vivAda parvAtra karNasyApi mahAtmanaH . niryANaM parva cha tataH kurupANDavasenayoH .. 52..\\ rathAtiratha sa~NkhyA cha parvokta.n tadanantaram . ulUka dUtAgamanaM parvAmarSha vivardhanam .. 53..\\ ambopAkhyAnamapi cha parva GYeyamataH param . bhIShmAbhiShechanaM parva GYeyamadbhutakAraNam .. 54..\\ jambU khaNDa vinirmANaM parvokta.n tadanantaram . bhUmiparva tato GYeya.n dvIpavistara kIrtanam .. 55..\\ parvoktaM bhagavadgItA parva bhIsma vadhastataH . droNAbhiShekaH parvokta.n saMshaptaka vadhastataH .. 56..\\ abhimanyuvadhaH parva pratiGYA parva chochyate . jayadrathavadhaH parva ghaTotkacha vadhastataH .. 57..\\ tato droNa vadhaH parva viGYeya.n lomaharShaNam . mokSho nArAyaNAstrasya parvAnantaramuchyate .. 58..\\ karNa parva tato GYeya.n shalya parva tataH param . hrada praveshanaM parva gadAyuddhamataH param .. 59..\\ sArasvata.n tataH parva tIrthavaMshaguNAnvitam . ata Urdhva.n tu bIbhatsaM parva sauptikamuchyate .. 60..\\ aiShIkaM parva nirdiShTamata Urdhva.n sudAruNam . jalapradAnikaM parva strI parva cha tataH param .. 61..\\ shrAddhaparva tato GYeya.n kurUNAm aurdhvadehikam . AbhiShechanikaM parva dharmarAjasya dhImataH .. 62..\\ chArvAka nigrahaH parva rakShaso brahmarUpiNaH . pravibhAgo gR^ihANA.n cha parvoktaM tadanantaram .. 63..\\ shAnti parva tato yatra rAjadharmAnukIrtanam . Apaddharmashcha parvoktaM mokShadharmastataH param .. 64..\\ tataH parva pariGYeyamAnushAsanikaM param . svargArohaNikaM parva tato bhIShmasya dhImataH .. 65..\\ tata AshvamedhikaM parva sarvapApapraNAshanam . anugItA tataH parva GYeyamadhyAtmavAchakam .. 66..\\ parva chAshramavAsAkhyaM putradarshanameva cha . nAradAgamanaM parva tataH paramihochyate .. 67..\\ mausalaM parva cha tato ghora.n samanuvarNyate . mahAprasthAnikaM parva svargArohaNika.n tataH .. 68..\\ hari vaMshastataH parva purANa.n khila sa~nj~nitam . bhaviShyatparva chApyukta.n khileShvevAdbhutaM mahat .. 69..\\ etatparva shataM pUrNa.n vyAsenoktaM mahAtmanA . yathAvatsUtaputreNa lomaharShaNinA punaH .. 70..\\ kathitaM naimiShAraNye parvANyaShTAdashaiva tu . samAso bhAratasyAya.n tatroktaH parva sa~NgrahaH .. 71..\\ pauShye parvaNi mAhAtmyamutta~NkasyopavarNitam . paulome bhR^iguvaMshasya vistAraH parikIrtitaH .. 72..\\ AstIke sarvanAgAnA.n garuDasya cha sambhavaH . kShIrodamathana.n chaiva janmochchhaiH shravasastathA .. 73..\\ yajataH sarpasatreNa rAGYaH pArikShitasya cha . katheyamabhinirvR^ittA bhAratAnAM mahAtmanAm .. 74..\\ vividhAH sambhavA rAGYAmuktAH sambhava parvaNi . anyeShA.n chaiva viprANAmR^iSherdvaipAyanasya cha .. 75..\\ aMshAvataraNa.n chAtra devAnAM parikIrtitam . daityAnA.n dAnavAnAM cha yakShANAM cha mahaujasAm .. 76..\\ nAgAnAmatha sarpANA.n gandharvANAM patatriNAm . anyeShA.n chaiva bhUtAnA.n vividhAnAM samudbhavaH .. 77..\\ vasUnAM punarutpattirbhAgIrathyAM mahAtmanAm . shantanorveshmani punasteShA.n chArohaNaM divi .. 78..\\ tejo.aMshAnA.n cha sa~NghAtAdbhIShmasyApyatra sambhavaH . rAjyAnnivartana.n chaiva brahmacharya vrate sthitiH .. 79..\\ pratiGYA pAlana.n chaiva rakShA chitrA~Ngadasya cha . hate chitrA~Ngade chaiva rakShA bhrAturyavIyasaH .. 80..\\ vichitravIryasya tathA rAjye sampratipAdanam . dharmasya nR^iShu sambhUtiraNI mANDavya shApajA .. 81..\\ kR^iShNadvaipAyanAchchaiva prasUtirvaradAnajA . dhR^itarAShTrasya pANDoshcha pANDavAnA.n cha sambhavaH .. 82..\\ vAraNAvata yAtrA cha mantro duryodhanasya cha . vidurasya cha vAkyena suru~Ngopakrama kriyA .. 83..\\ pANDavAnA.n vane ghore hiDimbAyAshcha darshanam . ghaTotkachasya chotpattiratraiva parikIrtitA .. 84..\\ aGYAtacharyA pANDUnA.n vAso brAhmaNa veshmani . bakasya nidhana.n chaiva nAgarANAM cha vismayaH .. 85..\\ a~NgAraparNaM nirjitya ga~NgAkUle.arjunastadA . bhrAtR^ibhiH sahitaH sarvaiH pA~nchAlAnabhito yayau .. 86..\\ tApatyamatha vAsiShThamaurva.n chAkhyAnamuttamam . pa~nchendrANAmupAkhyAnamatraivAdbhutamuchyate .. 87..\\ pa~nchAnAmekapatnItve vimarsho drupadasya cha . draupadyA deva vihito vivAhashchApyamAnuShaH .. 88..\\ vidurasya cha samprAptirdarshana.n keshavasya cha . khANDava prasthavAsashcha tathA rAjyArdha shAsanam .. 89..\\ nAradasyAGYayA chaiva draupadyAH samayakriyA . sundopasundayostatra upAkhyAnaM prakIrtitam .. 90..\\ pArthasya vanavAsashcha ulUpyA pathi sa~NgamaH . puNyatIrthAnusa.nyAnaM babhru vAhana janma cha .. 91..\\ dvArakAyA.n subhadrA cha kAmayAnena kAminI . vAsudevasyAnumate prAptA chaiva kirITinA .. 92..\\ haraNa.n gR^ihya samprApte kR^iShNe devakinandane . samprAptishchakradhanuShoH khANDavasya cha dAhanam .. 93..\\ abhimanyoH subhadrAyA.n janma chottamatejasaH . mayasya mokSho jvalanAdbhuja~Ngasya cha mokShaNam . maharShermandapAlasya shAr~Ngya.n tanayasambhavaH .. 94..\\ ityetadAdhi parvoktaM prathamaM bahuvistaram . adhyAyAnA.n shate dve tu sa~NkhAte paramarShiNA . aShTAdashaiva chAdhyAyA vyAsenottama tejasA .. 95..\\ sapta shlokasahasrANi tathA nava shatAni cha . shlokAshcha chaturAshItirdR^iShTo grantho mahAtmanA .. 96..\\ dvitIya.n tu sabhA parva bahu vR^ittAntamuchyate . sabhA kriyA pANDavAnA.n ki~NkarANAM cha darshanam .. 97..\\ lokapAla sabhAkhyAnaM nAradAddeva darshanAt . rAjasUyasya chArambho jarAsandha vadhastathA .. 98..\\ girivraje niruddhAnA.n rAGYA.n kR^iShNena mokShaNam . rAjasUye.argha sa.nvAde shishupAla vadhastathA .. 99..\\ yaGYe vibhUti.n tAM dR^iShTvA duHkhAmarShAnvitasya cha . duryodhanasyAvahAso bhImena cha sabhA tale .. 100..\\ yatrAsya manyurudbhUto yena dyUtamakArayat . yatra dharmasuta.n dyUte shakuniH kitavo.ajayat .. 101..\\ yatra dyUtArNave magnAndraupadI naurivArNavAt . tArayAmAsa tA.nstIrNA~nGYAtvA duryodhano nR^ipaH . punareva tato dyUte samAhvayata pANDavAn .. 102..\\ etatsarva.n sabhA parva samAkhyAtaM mahAtmanA . adhyAyAH saptatirGYeyAstathA dvau chAtra sa~NkhyayA .. 103..\\ shlokAnA.n dve sahasre tu pa~ncha shlokashatAni cha . shlokAshchaikAdasha GYeyAH parvaNyasminprakIrtitAH .. 104..\\ ataH para.n tR^itIyaM tu GYeyamAraNyakaM mahat . paurAnugamana.n chaiva dharmaputrasya dhImataH .. 105..\\ vR^iShNInAmAgamo yatra pA~nchAlAnA.n cha sarvashaH . yatra saubhavadhAkhyAna.n kirmIravadha eva cha . astrahetorvivAsashcha pArthasyAmita tejasaH .. 106..\\ mahAdevena yuddha.n cha kirAta vapuShA saha . darshana.n lokapAlAnAM svargArohaNameva cha .. 107..\\ darshanaM bR^ihadashvasya maharSherbhAvitAtmanaH . yudhiShThirasya chArtasya vyasane paridevanam .. 108..\\ nalopAkhyAnamatraiva dharmiShTha.n karuNodayam . damayantyAH sthitiryatra nalasya vyasanAgame .. 109..\\ vanavAsa gatAnA.n cha pANDavAnAM mahAtmanAm . svarge pravR^ittirAkhyAtA lomashenArjunasya vai .. 110..\\ tIrthayAtrA tathaivAtra pANDavAnAM mahAtmanAm . jaTAsurasya tatraiva vadhaH samupavarNyate .. 111..\\ niyukto bhImasenashcha draupadyA gandhamAdane . yatra mandArapuShpArthaM nalinI.n tAmadharShayat .. 112..\\ yatrAsya sumahadyuddhamabhavatsaha rAkShasaiH . yakShaishchApi mahAvIryairmaNimatpramukhaistathA .. 113..\\ Agastyamapi chAkhyAna.n yatra vAtApi bhakShaNam . lopAmudrAbhigamanamapatyArthamR^iSherapi .. 114..\\ tataH shyenakapotIyamupAkhyAnamanantaram . indro.agniryatra dharmashcha ajiGYAsa~nshibiM nR^ipam .. 115..\\ R^ishya shR^i~Ngasya charita.n kaumAra brahmachAriNaH . jAmadagnyasya rAmasya charitaM bhUri tejasaH .. 116..\\ kArtavIrya vadho yatra haihayAnA.n cha varNyate . saukanyamapi chAkhyAna.n chyavano yatra bhArgavaH .. 117..\\ sharyAti yaGYe nAsatyau kR^itavAnsomapIthinau . tAbhyA.n cha yatra sa muniryauvanaM pratipAditaH .. 118..\\ jantUpAkhyAnamatraiva yatra putreNa somakaH . putrArthamayajadrAjA lebhe putrashata.n cha saH .. 119..\\ aShTAvakrIyamatraiva vivAde yatra bandinam . vijitya sAgaraM prAptaM pitara.n labdhavAnR^iShiH .. 120..\\ avApya divyAnyastrANi gurvarthe savyasAchinA . nivAtakavachairyuddha.n hiraNyapuravAsibhiH .. 121..\\ samAgamashcha pArthasya bhrAtR^ibhirgandhamAdane . ghoShayAtrA cha gandharvairyatra yuddha.n kirITinaH .. 122..\\ punarAgamana.n chaiva teShAM dvaitavana.n saraH . jayadrathenApahAro draupadyAshchAshramAntarAt .. 123..\\ yatrainamanvayAdbhImo vAyuvegasamo jave . mArkaNDeya samasyAyAmupAkhyAnAni bhAgashaH .. 124..\\ sandarshana.n cha kR^iShNasya sa.nvAdashchaiva satyayA . vrIhi drauNikamAkhyAnamaindradyumna.n tathaiva cha .. 125..\\ sAvitryauddAlakIya.n cha vainyopAkhyAnameva cha . rAmAyaNamupAkhyAnamatraiva bahuvistaram .. 126..\\ karNasya parimoSho.atra kuNDalAbhyAM purandarAt . AraNeyamupAkhyAna.n yatra dharmo.anvashAtsutam . jagmurlabdhavarA yatra pANDavAH pashchimA.n disham .. 127..\\ etadAraNyakaM parva tR^itIyaM parikIrtitam . atrAdhyAya shate dve tu sa~NkhyAte paramarShiNA . ekona saptatishchaiva tathAdhyAyAH prakIrtitAH .. 128..\\ ekAdasha sahasrANi shlokAnA.n ShaTshatAni cha . chatuHShaShTistathA shlokAH parvaitatparikIrtitam .. 129..\\ ataH paraM nibodheda.n vairATaM parva vistaram . virATanagara.n gatvA shmashAne vipulA.n shamIm . dR^iShTvA saMnidadhustatra pANDavA AyudhAnyuta .. 130..\\ yatra pravishya nagara.n chhadmabhirnyavasanta te . durAtmano vadho yatra kIchakasya vR^ikodarAt .. 131..\\ gograhe yatra pArthena nirjitAH kuravo yudhi . godhana.n cha virATasya mokShita.n yatra pANDavaiH .. 132..\\ virATenottarA dattA snuShA yatra kirITinaH . abhimanyu.n samuddishya saubhadramarighAtinam .. 133..\\ chaturthametadvipula.n vairATaM parva varNitam . atrApi parisa~NkhyAtamadhyAyAnAM mahAtmanA .. 134..\\ saptaShaShTiratho pUrNA shlokAgramapi me shR^iNu . shlokAnA.n dve sahasre tu shlokAH pa~nchAshadeva tu . parvaNyasminsamAkhyAtAH sa~NkhyayA paramarShiNA .. 135..\\ udyogaparva viGYeyaM pa~nchama.n shR^iNvataH param . upaplavye niviShTeShu pANDaveShu jigIShayA . duryodhano.arjunashchaiva vAsudevamupasthitau .. 136..\\ sAhAyyamasminsamare bhavAnnau kartumarhati . ityukte vachane kR^iShNo yatrovAcha mahAmatiH .. 137..\\ ayudhyamAnamAtmAnaM mantriNaM puruSharShabhau . akShauhiNI.n vA sainyasya kasya vA ki.n dadAmyaham .. 138..\\ vavre duryodhanaH sainyaM mandAtmA yatra durmatiH . ayudhyamAna.n sachivaM vavre kR^iShNa.n dhana~njayaH .. 139..\\ sa~njayaM preShayAmAsa shamArthaM pANDavAnprati . yatra dUtaM mahArAjo dhR^itarAShTraH pratApavAn .. 140..\\ shrutvA cha pANDavAnyatra vAsudeva purogamAn . prajAgaraH samprajaGYe dhR^itarAShTrasya chintayA .. 141..\\ viduro yatra vAkyAni vichitrANi hitAni cha . shrAvayAmAsa rAjAna.n dhR^itarAShTraM manIShiNam .. 142..\\ tathA sanatsujAtena yatrAdhyAtmamanuttamam . manastApAnvito rAjA shrAvitaH shokalAlasaH .. 143..\\ prabhAte rAjasamitau sa~njayo yatra chAbhibhoH . aikAtmya.n vAsudevasya proktavAnarjunasya cha .. 144..\\ yatra kR^iShNo dayApannaH sandhimichchhanmahAyashAH . svayamAgAchchhama.n kartuM nagaraM nAgasAhvayam .. 145..\\ pratyAkhyAna.n cha kR^iShNasya rAGYA duryodhanena vai . shamArtha.n yAchamAnasya pakShayorubhayorhitam .. 146..\\ karNaduryodhanAdInA.n duShTa.n viGYAya mantritam . yogeshvaratva.n kR^iShNena yatra rAjasu darshitam .. 147..\\ rathamAropya kR^iShNena yatra karNo.anumantritaH . upAyapUrva.n shauNDIryAtpratyAkhyAtashcha tena saH .. 148..\\ tatashchApyabhiniryAtrA rathAshvanaradantinAm . nagarAddhAstina purAdbalasa~NkhyAnameva cha .. 149..\\ yatra rAGYA ulUkasya preShaNaM pANDavAnprati . shvo bhAvini mahAyuddhe dUtyena krUra vAdinA . rathAtiratha sa~NkhyAnamambopAkhyAnameva cha .. 150..\\ etatsubahu vR^ittAntaM pa~nchamaM parva bhArate . udyogaparva nirdiShTa.n sandhivigrahasaMshritam .. 151..\\ adhyAyAH sa~NkhyayA tvatra ShaDashIti shata.n smR^itam . shlokAnA.n ShaTsahasrANi tAvantyeva shatAni cha .. 152..\\ shlokAshcha navatiH proktAstathaivAShTau mahAtmanA . vyAsenodAra matinA parvaNyasmi.nstapodhanAH .. 153..\\ ata Urdhva.n vichitrArthaM bhIShma parva prachakShate . jambU khaNDa vinirmANa.n yatroktaM sa~njayena ha .. 154..\\ yatra yuddhamabhUdghora.n dashAhAnyatidAruNam . yatra yaudhiShThira.n sainyaM viShAdamagamatparam .. 155..\\ kashmala.n yatra pArthasya vAsudevo mahAmatiH . mohajaM nAshayAmAsa hetubhirmokShadarshanaiH .. 156..\\ shikhaNDinaM puraskR^itya yatra pArtho mahAdhanuH . vinighnannishitairbANai rathAdbhIShmamapAtayat .. 157..\\ ShaShThametanmahAparva bhArate parikIrtitam . adhyAyAnA.n shataM proktaM sapta dasha tathApare .. 158..\\ pa~ncha shlokasahasrANi sa~NkhyayAShTau shatAni cha . shlokAshcha chaturAshItiH parvaNyasminprakIrtitAH . vyAsena vedaviduShA sa~NkhyAtA bhIShma parvaNi .. 159..\\ droNa parva tatashchitraM bahu vR^ittAntamuchyate . yatra saMshaptakAH pArthamapaninyU raNAjirAt .. 160..\\ bhagadatto mahArAjo yatra shakrasamo yudhi . supratIkena nAgena saha shastaH kirITinA .. 161..\\ yatrAbhimanyuM bahavo jaghnurlokamahArathAH . jayadrathamukhA bAla.n shUramaprAptayauvanam .. 162..\\ hate.abhimanyau kruddhena yatra pArthena sa.nyuge . akShauhiNIH sapta hatvA hato rAjA jayadrathaH . saMshaptakAvasheSha.n cha kR^itaM niHsheShamAhave .. 163..\\ alambusaH shrutAyushcha jalasandhashcha vIryavAn . saumadattirvirATashcha drupadashcha mahArathaH . ghaTotkachAdayashchAnye nihatA droNa parvaNi .. 164..\\ ashvatthAmApi chAtraiva droNe yudhi nipAtite . astraM prAdushchakArograM nArAyaNamamarShitaH .. 165..\\ saptamaM bhArate parva mahadetadudAhR^itam . atra te pR^ithivIpAlAH prAyasho nidhana.n gatAH . droNa parvaNi ye shUrA nirdiShTAH puruSharShabhAH .. 166..\\ adhyAyAnA.n shataM proktamadhyAyAH saptatistathA . aShTau shlokasahasrANi tathA nava shatAni cha .. 167..\\ shlokA nava tathaivAtra sa~NkhyAtAstattvadarshinA . pArAsharyeNa muninA sa~ncintya droNa parvaNi .. 168..\\ ataH para.n karNa parva prochyate paramAdbhutam . sArathye viniyogashcha madrarAjasya dhImataH . AkhyAta.n yatra paurANa.n tripurasya nipAtanam .. 169..\\ prayANe paruShashchAtra sa.nvAdaH karNa shalyayoH . ha.nsakAkIyamAkhyAnamatraivAkShepa sa.nhitam .. 170..\\ anyonyaM prati cha krodho yudhiShThira kirITinoH . dvairathe yatra pArthena hataH karNo mahArathaH .. 171..\\ aShTamaM parva nirdiShTametadbhArata chintakaiH . ekona saptatiH proktA adhyAyAH karNa parvaNi . chatvAryeva sahasrANi nava shlokashatAni cha .. 172..\\ ataH para.n vichitrArthaM shakya parva prakIrtitam . hatapravIre sainye tu netA madreshvaro.abhavat .. 173..\\ vR^ittAni rathayuddhAni kIrtyante yatra bhAgashaH . vinAshaH kurumukhyAnA.n shalya parvaNi kIrtyate .. 174..\\ shalyasya nidhana.n chAtra dharmarAjAnmahArathAt . gadAyuddha.n tu tumulamatraiva parikIrtitam . sarasvatyAshcha tIrthAnAM puNyatA parikIrtitA .. 175..\\ navamaM parva nirdiShTametadadbhutamarthavat . ekona ShaShTiradhyAyAstatra sa~NkhyA vishAradaiH .. 176..\\ sa~NkhyAtA bahu vR^ittAntAH shlokAgra.n chAtra shasyate . trINi shlokasahasrANi dve shate viMshatistathA . muninA sampraNItAni kauravANA.n yasho bhR^itAm .. 177..\\ ataH paraM pravakShyAmi sauptikaM parva dAruNam . bhagnoru.n yatra rAjAna.n duryodhanamamarShaNam .. 178..\\ vyapayAteShu pArtheShu trayaste.abhyAyayU rathAH . kR^itavarmA kR^ipo drauNiH sAyAhne rudhirokShitAH .. 179..\\ pratijaGYe dR^iDhakrodho drauNiryatra mahArathaH . ahatvA sarvapA~nchAlAndhR^iShTadyumnapurogamAn . pANDavAMshcha sahAmAtyAnna vimokShyAmi daMshanam .. 180..\\ prasuptAnnishi vishvastAnyatra te puruSharShabhAH . pA~nchAlAnsaparIvArA~njaghnurdrauNipurogamAH .. 181..\\ yatrAmuchyanta pArthAste pa~ncha kR^iShNa balAshrayAt . sAtyakishcha maheShvAsaH sheShAshcha nidhana.n gatAH .. 182..\\ draupadI putrashokArtA pitR^ibhrAtR^ivadhArditA . kR^itAnashana sa~NkalpA yatra bhartR^InupAvishat .. 183..\\ draupadI vachanAdyatra bhImo bhImaparAkramaH . anvadhAvata sa~Nkruddho bharadvAja.n guroH sutam .. 184..\\ bhImasena bhayAdyatra daivenAbhiprachoditaH . apANDavAyeti ruShA drauNirastramavAsR^ijat .. 185..\\ maivamityabravItkR^iShNaH shamaya.nstasya tadvachaH . yatrAstramastreNa cha tachchhamayAmAsa phAlgunaH .. 186..\\ drauNidvaipAyanAdInA.n shApAshchAnyonya kAritAH . toyakarmaNi sarveShA.n rAGYAmudakadAnike .. 187..\\ gUDhotpannasya chAkhyAna.n karNasya pR^ithayAtmanaH . sutasyaitadiha prokta.n dashamaM parva sauptikam .. 188..\\ aShTAdashAsminnadhyAyAH parvaNyuktA mahAtmanA . shlokAgramatra kathita.n shatAnyaShTau tathaiva cha .. 189..\\ shlokAshcha saptatiH proktA yathAvadabhisa~NkhyayA . sauptikaiShIka sambandhe parvaNyamitabuddhinA .. 190..\\ ata UrdhvamidaM prAhuH strI parva karuNodayam . vilApo vIra patnInA.n yatrAtikaruNaH smR^itaH . krodhAveshaH prasAdashcha gAndhArI dhR^itarAShTrayoH .. 191..\\ yatra tAnkShatriyA~nshUrAndiShTAntAnanivartinaH . putrAnbhrAtR^InpitR^IMshchaiva dadR^ishurnihatAnraNe .. 192..\\ yatra rAjA mahAprAGYaH sarvadharmabhR^itA.n varaH . rAGYA.n tAni sharIrANi dAhayAmAsa shAstrataH .. 193..\\ etadekAdashaM proktaM parvAtikaruNaM mahat . sapta viMshatiradhyAyAH parvaNyasminnudAhR^itAH .. 194..\\ shlokAH saptashata.n chAtra pa~ncha saptatiruchyate . sa~NkhayA bhAratAkhyAna.n kartrA hyatra mahAtmanA . praNIta.n sajjana mano vaiklavyAshru pravartakam .. 195..\\ ataH para.n shAnti parva dvAdashaM buddhivardhanam . yatra nirvedamApanno dharmarAjo yudhiShThiraH . ghAtayitvA pitR^InbhrAtR^InputrAnsambandhibAndhavAn .. 196..\\ shAnti parvaNi dharmAshcha vyAkhyAtAH sharatalpikAH . rAjabhirveditavyA ye samya~NnayabubhutsubhiH .. 197..\\ ApaddharmAshcha tatraiva kAlahetu pradarshakAH . yAnbuddhvA puruShaH samyaksarvaGYatvamavApnuyAt . mokShadharmAshcha kathitA vichitrA bahuvistarAH .. 198..\\ dvAdashaM parva nirdiShTametatprAGYajanapriyam . parvaNyatra pariGYeyamadhyAyAnA.n shatatrayam . triMshachchaiva tathAdhyAyA nava chaiva tapodhanAH .. 199..\\ shlokAnA.n tu sahasrANi kIrtitAni chaturdasha . pa~ncha chaiva shatAnyAhuH pa~nchaviMshatisa~NkhyayA .. 200..\\ ata Urdhva.n tu viGYeyamAnushAsanamuttamam . yatra prakR^itimApannaH shrutvA dharmavinishchayam . bhIShmAdbhAgIrathI putrAtkururAjo yudhiShThiraH .. 201..\\ vyavahAro.atra kArtsnyena dharmArthIyo nidarshitaH . vividhAnA.n cha dAnAnAM phalayogAH pR^ithagvidhAH .. 202..\\ tathA pAtravisheShAshcha dAnAnA.n cha paro vidhiH . AchAra vidhiyogashcha satyasya cha parA gatiH .. 203..\\ etatsubahu vR^ittAntamuttama.n chAnushAsanam . bhIShmasyAtraiva samprAptiH svargasya parikIrtitA .. 204..\\ etattrayodashaM parva dharmanishchaya kArakam . adhyAyAnA.n shata.n chAtra ShaTchatvAriMshadeva cha . shlokAnA.n tu sahasrANi ShaTsaptaiva shatAni cha .. 205..\\ tata AshvamedhikaM nAma parva prokta.n chaturdasham . tatsa.nvartamaruttIya.n yatrAkhyAnamanuttamam .. 206..\\ suvarNakoshasamprAptirjanma choktaM parikShitaH . dagdhasyAstrAgninA pUrva.n kR^iShNAtsa~njIvanaM punaH .. 207..\\ charyAyA.n hayamutsR^iShTaM pANDavasyAnugachchhataH . tatra tatra cha yuddhAni rAjaputrairamarShaNaiH .. 208..\\ chitrA~NgadAyAH putreNa putrikAyA dhana~njayaH . sa~NgrAme babhru vAhena saMshaya.n chAtra darshitaH . ashvamedhe mahAyaGYe nakulAkhyAnameva cha .. 209..\\ ityAshvamedhikaM parva proktametanmahAdbhutam . atrAdhyAya shata.n triMshattrayo.adhyAyAshcha shabditAH .. 210..\\ trINi shlokasahasrANi tAvantyeva shatAni cha . viMshatishcha tathA shlokAH sa~NkhyAtAstattvadarshinA .. 211..\\ tata AshramavAsAkyaM parva pa~nchadasha.n smR^itam . yatra rAjyaM parityajya gAndhArI sahito nR^ipaH . dhR^itarAShTrAshramapada.n vidurashcha jagAma ha .. 212..\\ ya.n dR^iShTvA prasthita.n sAdhvI pR^ithApyanuyayau tadA . putrarAjyaM parityajya gurushushrUShaNe ratA .. 213..\\ yatra rAjA hatAnputrAnpautrAnanyAMshcha pArthivAn . lokAntara gatAnvIrAnapashyatpunarAgatAn .. 214..\\ R^iSheH prasAdAtkR^iShNasya dR^iShTvAshcharyamanuttamam . tyaktvA shoka.n sadArashcha siddhiM paramikA.n gataH .. 215..\\ yatra dharma.n samAshritya viduraH sugati.n gataH . sa~njayashcha mahAmAtro vidvAngAvalgaNirvashI .. 216..\\ dadarsha nArada.n yatra dharmarAjo yudhiShThiraH . nAradAchchaiva shushrAva vR^iShNInA.n kadanaM mahat .. 217..\\ etadAshramavAsAkhyaM pUrvokta.n sumahAdbhutam . dvichatvAriMshadadhyAyAH parvaitadabhisa~NkhyayA .. 218..\\ sahasrameka.n shlokAnAM pa~ncha shlokashatAni cha . ShaDeva cha tathA shlokAH sa~NkhyAtAstattvadarshinA .. 219..\\ ataH paraM nibodhedaM mausalaM parva dAruNam . yatra te puruShavyAghrAH shastrasparsha sahA yudhi . brahmadaNDaviniShpiShTAH samIpe lavaNAmbhasaH .. 220..\\ ApAne pAnagalitA daivenAbhiprachoditAH . erakA rUpibhirvajrairnijaghnuritaretaram .. 221..\\ yatra sarvakShaya.n kR^itvA tAvubhau rAma keshavau . nAtichakramatuH kAlaM prApta.n sarvaharaM samam .. 222..\\ yatrArjuno dvAravatImetya vR^iShNivinAkR^itAm . dR^iShTvA viShAdamagamatparA.n chArtiM nararShabhaH .. 223..\\ sa satkR^itya yadushreShThaM mAtula.n shaurimAtmanaH . dadarsha yaduvIrANAmApane vaishasaM mahat .. 224..\\ sharIra.n vAsudevasya rAmasya cha mahAtmanaH . sa.nskAra.n lambhayAmAsa vR^iShNInA.n cha pradhAnataH .. 225..\\ sa vR^iddhabAlamAdAya dvAravatyAstato janam . dadarshApadi kaShTAyA.n gANDIvasya parAbhavam .. 226..\\ sarveShA.n chaiva divyAnAmastrANAmaprasannatAm . nAsha.n vR^iShNikalatrANAM prabhAvAnAmanityatAm .. 227..\\ dR^iShTvA nivedamApanno vyAsa vAkyaprachoditaH . dharmarAja.n samAsAdya saMnyAsaM samarochayat .. 228..\\ ityetanmausalaM parva ShoDashaM parikIrtitam . adhyAyAShTau samAkhyAtAH shlokAnA.n cha shatatrayam .. 229..\\ mahAprasthAnika.n tasmAdUrdhva.n sapta dashaM smR^itam . yatra rAjyaM parityajya pANDavAH puruSharShabhAH . draupadyA sahitA devyA siddhiM paramikA.n gatAH .. 230..\\ atrAdhyAyAstrayaH proktAH shlokAnA.n cha shataM tathA . viMshatishcha tathA shlokAH sa~NkhyAtAstattvadarshinA .. 231..\\ svargaparva tato GYeya.n divya.n yattadamAnuSham . adhyAyAH pa~ncha sa~NkhyAtA parvaitadabhisa~NkhyayA . shlokAnA.n dve shate chaiva prasa~NkhyAte tapodhanAH .. 232..\\ aShTAdashaivametAni parvANyuktAnyasheShataH . khileShu harivaMshashcha bhaviShyachcha prakIrtitam .. 233..\\ etadakhilamAkhyAtaM bhArataM parva sa~NgrahAt . aShTAdasha samAjagmurakShauhiNyo yuyutsayA . tanmahaddAruNa.n yuddhamahAnyaShTAdashAbhavat .. 234..\\ yo vidyAchchaturo vedAnsA~NgopaniShadAndvijaH . na chAkhyAnamida.n vidyAnnaiva sa syAdvichakShaNaH .. 235..\\ shrutvA tvidamupAkhyAna.n shrAvyamanyanna rochate . puMH kokilaruta.n shrutvA rUkShA dhvA~NkShasya vAgiva .. 236..\\ itihAsottamAdasmAjjAyante kavi buddhayaH . pa~nchabhya iva bhUtebhyo lokasa.nvidhayastrayaH .. 237..\\ asyAkhyAnasya viShaye purANa.n vartate dvijAH . antarikShasya viShaye prajA iva chaturvidhAH .. 238..\\ kriyA guNAnA.n sarveShAmidamAkhyAnamAshrayaH . indriyANA.n samastAnA.n chitrA iva manaH kriyAH .. 239..\\ anAshrityaitadAkhyAna.n kathA bhuvi na vidyate . AhAramanapAshritya sharIrasyeva dhAraNam .. 240..\\ ida.n sarvaiH kavi varairAkhyAnamupajIvyate . udayaprepsubhirbhR^ityairabhijAta iveshvaraH .. 241..\\ dvaipAyanauShTha puTaniHsR^itamaprameyaM puNyaM pavitramatha pApahara.n shiva.n cha . yo bhArata.n samadhigachchhati vAchyamAnaM ki.n tasya puShkara jalairabhiShechanena .. 242..\\ AkhyAna.n tadidamanuttamaM mahArthaM vinyastaM mahadiha parva sa~NgraheNa . shrutvAdau bhavati nR^iNA.n sukhAvagAhaM vistIrNa.n lavaNajalaM yathA plavena .. 243..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 3} suuta \noindent janamejayaH pArikShitaH saha bhrAtR^ibhiH kurukShetre dIrghasattramupAste 1 tasya bhrAtarastrayaH shrutasenograseno bhImasena iti 2 .. 1.. teShu tatsatramupAsIneShu tatra shvAbhyAgachchhatsArameyaH 1 sajanamejayasya bhrAtR^ibhirabhihato rorUyamANo mAtuH samIpamupAgachchhat 2 .. 2.. taM mAtA rorUyamANamuvAcha 1 ki.n rodiShi 2 kenAsyabhihata iti 3 .. 3.. sa evamukto mAtaraM pratyuvAcha 1 janamejayasya bhrAtR^ibhirabhihato.asmIti 2 .. 4.. taM mAtA pratyuvAcha 1 vyakta.n tvayA tatrAparAddha.n yenAsyabhihata iti 2 .. 5.. sa tAM punaruvAcha 1 nAparAdhyAmi ki.n chit 2 nAvekShe havIMShi nAvaliha iti 3 .. 6.. tachchhrutvA tasya mAtA saramA putrashokArtA tatsatramupAgachchhadyatra sajanamejayaH saha bhrAtR^ibhirdIrghasatramupAste 1 .. 7.. sa tayA kruddhayA tatroktaH 1 ayaM me putro na ki.n chidaparAdhyati 2 kimarthamabhihata iti 3 yasmAchchAyamabhihato.anapakArI tasmAdadR^iShTa.n tvAM bhayamAgamiShyatIti 4 .. 8.. sajanamejaya evamukto deva shunyA saramayA dR^iDha.n sambhrAnto viShaNNashchAsIt 1 .. 9.. sa tasminsatre samApte hAstinapuraM pratyetya purohitamanurUpamanvichchhamAnaH para.n yatnamakarodyo me pApakR^ityAM shamayediti 1 .. 10.. sa kadA chinmR^igayA.n yAtaH pArikShito janamejayaH kasmiMshchitsvaviShayoddeshe Ashramamapashyat 1 .. 11.. tatra kashchidR^iShirAsA.n chakre shrutashravA nAma 1 tasyAbhimataH putra Aste somashravA nAma 2 .. 12.. tasya taM putramabhigamya janamejayaH pArikShitaH paurohityAya vavre 1 .. 13.. sa namaskR^itya tamR^iShimuvAcha 1 bhagavannaya.n tava putro mama purohito.astviti 2 .. 14.. sa evamuktaH pratyuvAcha 1 bho janamejaya putro.ayaM mama sarpyA.n jAtaH 2 mahAtapasvI svAdhyAyasampanno mattapo vIryasambhR^ito machchhukraM pItavatyAstasyAH kukShau sa.nvR^iddhaH 3 samartho.ayaM bhavataH sarvAH pApakR^ityAH shamayitumantareNa mahAdeva kR^ityAm 4 asya tvekamupAMshu vratam 5 yadena.n kashchidbrAhmaNaH kaM chidarthamabhiyAchettaM tasmai dadyAdayam 6 yadyetadutsahase tato nayasvainamiti 7 .. 15.. tenaivamutko janamejayastaM pratyuvAcha 1 bhagava.nstathA bhaviShyatIti 2 .. 16.. sa taM purohitamupAdAyopAvR^itto bhrAtR^InuvAcha 1 mayAya.n vR^ita upAdhyAyaH 2 yadayaM brUyAttatkAryamavichArayadbhiriti 3 .. 17.. tenaivamuktA bhrAtarastasya tathA chakruH 1 sa tathA bhrAtR^Insandishya takShashilAM pratyabhipratasthe 2 ta.n cha desha.n vashe sthApayAmAsa 3 .. 18.. etasminnantare kashchidR^iShirdhaumyo nAmAyodaH 1 .. 19.. sa eka.n shiShyamAruNiM pA~nchAlyaM preShayAmAsa 1 gachchha kedArakhaNDaM badhAneti 2 .. 20.. sa upAdhyAyena sandiShTa AruNiH pA~nchAlyastatra gatvA tatkedArakhaNDaM baddhuM nAshaknot 1 .. 21.. sa klishyamAno.apashyadupAyam 1 bhavatveva.n kariShyAmIti 2 .. 22.. sa tatra sa.nvivesha kedArakhaNDe 1 shayAne tasmi.nstadudaka.n tasthau 2 .. 23.. tataH kadA chidupAdhyAya Ayodo dhaumyaH shiShyAnapR^ichchhat 1 kva AruNiH pA~nchAlyo gata iti 2 .. 24.. te pratyUchuH 1 bhagavataiva preShito gachchha kedArakhaNDaM badhAneti 2 .. 25.. sa evamuktastA~nshiShyAnpratyuvAcha 1 tasmAtsarve tatra gachchhAmo yatra sa iti 2 .. 26.. sa tatra gatvA tasyAhvAnAya shabda.n chakAra 1 bho AruNe pA~nchAlya kvAsi 2 vatsaihIti 3 .. 27.. sa tachchhrutvA AruNirupAdhyAya vAkya.n tasmAtkedArakhaNDAtsahasotthAya tamupAdhyAyamupatasthe 1 provAcha chainam 2 ayamasmyatra kedArakhaNDe niHsaramANamudakamavAraNIya.n sa.nroddhuM sa.nviShTo bhagavachchhabdaM shrutvaiva sahasA vidArya kedArakhaNDaM bhagavantamupasthitaH 3 tadabhivAdaye bhagavantam 4 AGYApayatu bhavAn 5 ki.n karavANIti 6 .. 28.. tamupAdhyAyo.abravIt 1 yasmAdbhavAnkedArakhaNDamavadAryotthitastasmAdbhavAnuddAlaka eva nAmnA bhaviShyatIti 2 .. 29.. sa upAdhyAyenAnugR^ihItaH 1 yasmAttvayA madvacho.anuShThita.n tasmAchchhreyo.avApsyasIti 2 sarve cha te vedAH pratibhAsyanti sarvANi cha dharmashAstrANIti 3 .. 30.. sa evamukta upAdhyAyeneShTa.n deshaM jagAma 1 .. 31.. athAparaH shiShyastasyaivAyodasya daumyasyopamanyurnAma 1 .. 32.. tamupAdhyAyaH preShayAmAsa 1 vatsopamanyo gA rakShasveti 2 .. 33.. sa upAdhyAya vachanAdarakShadgAH 1 sa chAhani gA rakShitvA divasakShaye.abhyAgamyopAdhyAyasyAgrataH sthitvA namash chakre 2 .. 34.. tamupAdhyAyaH pIvAnamapashyat 1 uvAcha chainam 2 vatsopamanyo kena vR^itti.n kalpayasi 3 pIvAnasi dR^iDhamiti 4 .. 35.. sa upAdhyAyaM pratyuvAcha 1 bhaikSheNa vR^itti.n kalpayAmIti 2 .. 36.. tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 1 mamAnivedya bhaikShaM nopayoktavyamiti 2 .. 37.. sa tathetyuktvA punararakShadgAH 1 rakShitvA chAgamya tathaivopAdhyAyasyAgrataH sthitvA namash chakre 2 .. 38.. tamupAdhyAyastathApi pIvAnameva dR^iShTvovAcha 1 vatsopamanyo sarvamasheShataste bhaikSha.n gR^ihNAmi 2 kenedAnI.n vR^itti.n kalpayasIti 3 .. 39.. sa evamukta upAdhyAyena pratyuvAcha 1 bhagavate nivedya pUrvamapara.n charAmi 2 tena vR^itti.n kalpayAmIti 3 .. 40.. tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 1 naiShA nyAyyA guruvR^ittiH 2 anyeShAmapi vR^ittyuparodha.n karoShyeva.n vartamAnaH 3 lubdho.asIti 4 .. 41.. sa tathetyuktvA gA arakShat 1 rakShitvA cha punarupAdhyAya gR^ihamAgamyopAdhyAyasyAgrataH sthitvA namash chakre 2 .. 42.. tamupAdhyAyastathApi pIvAnameva dR^iShTvA punaruvAcha 1 aha.n te sarvaM bhaikShaM gR^ihNAmi na chAnyachcharasi 2 pIvAnasi 3 kena vR^itti.n kalpayasIti 4 .. 43.. sa upAdhyAyaM pratyuvAcha 1 bho etAsA.n gavAM payasA vR^ittiM kalpayAmIti 2 .. 44.. tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 1 naitannyAyyaM paya upayoktuM bhavato mayAnanuGYAtamiti 2 .. 45.. sa tatheti pratiGYAya gA rakShitvA punarupAdhyAya gR^ihAnetya puroragrataH sthitvA namash chakre 1 .. 46.. tamupAdhyAyaH pIvAnamevApashyat 1 uvAcha chainam 2 bhaikShaM nAshnAsi na chAnyachcharasi 3 payo na pibasi 4 pIvAnasi 5 kena vR^itti.n kalpayasIti 6 .. 47.. sa evamukta upAdhyAyaM pratyuvAcha 1 bhoH phenaM pibAmi yamime vatsA mAtR^INA.n stanaM pibanta udgirantIti 2 .. 48.. tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 1 ete tvadanukampayA guNavanto vatsAH prabhUtataraM phenamudgiranti 2 tadevamapi vatsAnA.n vR^ittyuparodha.n karoShyevaM vartamAnaH 3 phenamapi bhavAnna pAtumarhatIti 4 .. 49.. sa tatheti pratiGYAya nirAhArastA gA arakShat 1 tathA pratiShiddho bhaikShaM nAshnAti na chAnyachcharati 2 payo na pibati 3 phenaM nopayu~Nkte 4 .. 50.. sa kadA chidaraNye kShudhArto.arkapatrANyabhakShayat 1 .. 51.. sa tairarkapatrairbhakShitaiH kShAra kaTUShNa vipAkibhishchakShuShyupahato.andho.abhavat 1 so.andho.api cha~NkramyamANaH kUpe.apatat 2 .. 52.. atha tasminnanAgachchhatyupAdhyAyaH shiShyAnavochat 1 mayopamanyuH sarvataH pratiShiddhaH 2 sa niyata.n kupitaH 3 tato nAgachchhati chiragatash cheti 4 .. 53.. sa evamuktvA gatvAraNyamupamanyorAhvAna.n chakre 1 bho upamanyo kvAsi 2 vatsaihIti 3 .. 54.. sa tadAhvAnamupAdhyAyAchchhrutvA pratyuvAchochchaiH 1 ayamasmi bho upAdhyAya kUpe patita iti 2 .. 55.. tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 1 kathamasi kUpe patita iti 2 .. 56.. sa taM pratyuvAcha 1 arkapatrANi bhakShayitvAndhI bhUto.asmi 2 ataH kUpe patita iti 3 .. 57.. tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 1 ashvinau stuhi 2 tau tvA.n chakShuShmantaM kariShyato deva bhiShajAviti 3 .. 58.. sa evamukta upAdhyAyena stotuM prachakrame devAvashvinau vAgbhirR^igbhiH 1 .. 59..\\ prapUrvagau pUrvajau chitrabhAnU girA vA sha.nsAmi tapanAvanantau . divyau suparNau virajau vimAnAv adhikShiyantau bhuvanAni vishvA .. 60..\\ hiraNmayau shakunI sAmparAyau nAsatya dasrau sunasau vaijayantau . shukra.n vayantau tarasA suvemAv abhi vyayantAvasita.n vivasvat .. 61..\\ grastA.n suparNasya balena vartikAm amu~nchatAmashvinau saubhagAya . tAvatsuvR^ittAvanamanta mAyayA sattamA gA aruNA udAvahan .. 62..\\ ShaShTishcha gAvastrishatAsh cha dhenava eka.n vatsaM suvate ta.n duhanti . nAnA goShThA vihitA ekadohanAs tAvashvinau duhato gharmamukthyam .. 63..\\ ekAM nAbhi.n saptashatA arAH shritAH pradhiShvanyA viMshatirarpitA arAH . anemi chakraM parivartate.ajaraM mAyAshvinau samanakti charShaNI .. 64..\\ eka.n chakra.n vartate dvAdashAraM pradhi ShaNNAbhimekAkShamamR^itasya dhAraNam . yasmindevA adhi vishve viShaktAs tAvashvinau mu~nchato mA viShIdatam .. 65..\\ ashvinAvindramamR^ita.n vR^ittabhUyau tirodhattAmashvinau dAsapatnI . bhittvA girimashvinau gAmudAcharantau tadvR^iShTamahnA prathitA valasya .. 66..\\ yuvA.n disho janayatho dashAgre samAnaM mUrdhni rathayA viyanti . tAsA.n yAtamR^iShayo.anuprayAnti devA manuShyAH kShitimAcharanti .. 67..\\ yuvA.n varNAnvikurutho vishvarUpA.ns te.adhikShiyanti bhuvanAni vishvA . te bhAnavo.apyanusR^itAsh charanti devA manuShyAH kShitimAcharanti .. 68..\\ tau nAsatyAvashvinAvAmahe vAM sraja.n cha yAM bibhR^ithaH puShkarasya . tau nAsatyAvamR^itAvR^itAvR^idhAv R^ite devAstatprapadena sUte .. 69..\\ mukhena garbha.n labhatAM yuvAnau gatAsuretatprapadena sUte . sadyo jAto mAtaramatti garbhastAv ashvinau mu~nchatho jIvase gAH .. 70..\\ \noindent eva.n tenAbhiShTutAvashvinAvAjagmatuH 1 Ahatush chainam 2 prItau svaH 3 eSha te.apUpaH 4 ashAnainamiti 5 .. 71.. sa evamutaH pratyuvAcha 1 nAnR^itamUchaturbhavantau 2 na tvahametamapUpamupayoktumutsahe anivedya gurava iti 3 .. 72.. tatastamashvinAvUchatuH 1 AvAbhyAM purastAdbhavata upAdhyAyenaivamevAbhiShTutAbhyAmapUpaH prItAbhyA.n dattaH 2 upayuktashcha sa tenAnivedya gurave 3 tvamapi tathaiva kuruShva yathA kR^itamupAdhyAyeneti 4 .. 73.. sa evamuktaH punareva pratyuvAchaitau 1 pratyanunaye bhavantAvashvinau 2 notsahe.ahamanivedyopAdhyAyAyopayoktumiti 3 .. 74.. tamashvinAvAhatuH 1 prItau svastavAnayA guruvR^ittyA 2 upAdhyAyasya te kArShNAyasA dantAH 3 bhavato hiraNmayA bhaviShyanti 4 chakShuShmAMshcha bhaviShyasi 5 shreyashchAvApsyasIti 6 .. 75.. sa evamukto.ashvibhyA.n labdhachakShurupAdhyAya sakAshamAgamyopAdhyAyamabhivAdyAchachakShe 1 sa chAsya prItimAnabhUt 2 .. 76.. Aha chainam 1 yathAshvinAvAhatustathA tva.n shreyo.avApsyasIti 2 sarve cha te vedAH pratibhAsyantIti 3 .. 77.. eShA tasyApi parIkShopamanyoH 1 .. 78.. athAparaH shiShyastasyaivAyodasya dhaumyasya vedo nAma 1 .. 79.. tamupAdhyAyaH sandidesha 1 vatsa veda ihAsyatAm 2 bhavatA madgR^ihe ka.n chitkAla.n shushrUShamANena bhavitavyam 3 shreyaste bhaviShyatIti 4 .. 80.. sa tathetyuktvA guru kule dIrghakAla.n gurushushrUShaNaparo.avasat 1 gauriva nitya.n guruShu dhUrShu niyujyamAnaH shItoShNakShuttR^iShNA duHkhasahaH sarvatrApratikUlaH 2 .. 81.. tasya mahatA kAlena guruH paritoSha.n jagAma 1 tatparitoShAchcha shreyaH sarvaGYatA.n chAvApa 2 eShA tasyApi parIkShA vedasya 3 .. 82.. sa upAdhyAyenAnuGYAtaH samAvR^ittastasmAdguru kulavAsAdgR^ihAshramaM pratyapadyata 1 tasyApi svagR^ihe vasatastrayaH shiShyA babhUvuH 2 .. 83.. sa shiShyAnna ki.n chiduvAcha 1 karma vA kriyatA.n gurushushrUShA veti 2 duHkhAbhiGYo hi guru kulavAsasya shiShyAnparikleshena yojayituM neyeSha 3 .. 84.. atha kasya chitkAlasya vedaM brAhmaNa.n janamejayaH pauShyashcha kShatriyAvupetyopAdhyAya.n varayAM chakratuH 1 .. 85.. sa kadA chidyAjya kAryeNAbhiprasthita utta~NkaM nAma shiShyaM niyojayAmAsa 1 bho utta~Nka yatki.n chidasmadgR^ihe parihIyate yadichchhAmyahamaparihINaM bhavatA kriyamANamiti 2 .. 86.. sa evaM pratisamAdishyotta~Nka.n vedaH pravAsa.n jagAma 1 .. 87.. athotta~Nko gurushushrUShurguru niyogamanutiShThamAnastatra guru kule vasati sma 1 .. 88.. sa vasa.nstatropAdhyAya strIbhiH sahitAbhirAhUyoktaH 1 upAdhyAyinI te R^itumatI 2 upAdhyAyashcha proShitaH 3 asyA yathAyamR^iturvandhyo na bhavati tathA kriyatAm 4 etadviShIdatIti 5 .. 89.. sa evamuktastAH striyaH pratyuvAcha 1 na mayA strINA.n vachanAdidamakArya.n kAryam 2 na hyahamupAdhyAyena sandiShTaH 3 akAryamapi tvayA kAryamiti 4 .. 90.. tasya punarupAdhyAyaH kAlAntareNa gR^ihAnupajagAma tasmAtpravAsAt 1 sa tadvR^itta.n tasyAsheShamupalabhya prItimAnabhUt 2 .. 91.. uvAcha chainam 1 vatsotta~Nka ki.n te priyaM karavANIti 2 dharmato hi shushrUShito.asmi bhavatA 3 tena prItiH paraspareNa nau sa.nvR^iddhA 4 tadanujAne bhavantam 5 sarvAmeva siddhiM prApsyasi 6 gamyatAm iti 7 .. 92.. sa evamuktaH pratyuvAcha 1 ki.n te priyaM karavANIti 2 eva.n hyAhuH 3 .. 93.. yashchAdharmeNa vibrUyAdyashchAdharmeNa pR^ichchhati 1 .. 94.. tayoranyataraH praiti vidveSha.n chAdhigachchhati 1 so.ahamanuGYAto bhavatA ichchhAmIShTa.n te gurvarthamupahartumiti 2 .. 95.. tenaivamukta upAdhyAyaH pratyuvAcha 1 vatsotta~Nka uShyatA.n tAvaditi 2 .. 96.. sa kadA chittamupAdhyAyamAhotta~NkaH 1 AGYApayatu bhavAn 2 ki.n te priyamupaharAmi gurvarthamiti 3 .. 97.. tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 1 vatsotta~Nka bahusho mA.n chodayasi gurvarthamupahareyamiti 2 tadgachchha 3 enAM pravishyopAdhyAyanIM pR^ichchha kimupaharAmIti 4 eShA yadbravIti tadupaharasveti 5 .. 98.. sa evamuktopAdhyAyenopAdhyAyinImapR^ichchhat 1 bhavatyupAdhyAyenAsmyanuGYAto gR^iha.n gantum 2 tadichchhAmIShTa.n te gurvarthamupahR^ityAnR^iNo gantum 3 tadAGYApayatu bhavatI 4 kimupaharAmi gurvarthamiti 5 .. 99.. saivamuktopAdhyAyinyutta~NkaM pratyuvAcha 1 gachchha pauShya.n rAjAnam 2 bhikShasva tasya kShatriyayA pinaddhe kuNDale 3 te Anayasva 4 itashchaturthe.ahani puNyakaM bhavitA 5 tAbhyAmAbaddhAbhyAM brAhmaNAnpariveShTumichchhAmi 6 shobhamAnA yathA tAbhyA.n kuNDalAbhyAM tasminnahani sampAdayasva 7 shreyo hi te syAtkShaNa.n kurvata iti 8 .. 100.. sa evamukta upAdhyAyinyA prAtiShThatotta~NkaH 1 sa pathi gachchhannapashyadR^iShabhamatipramANa.n tamadhirUDhaM cha puruShamatipramANameva 2 .. 101.. sa puruSha utta~NkamabhyabhAShata 1 utta~NkaitatpurIShamasya R^iShabhasya bhakShasveti 2 .. 102.. sa evamukto naichchhati 1 .. 103.. tamAha puruSho bhUyaH 1 bhakShayasvotta~Nka 2 mA vichAraya 3 upAdhyAyenApi te bhakShitaM pUrvamiti 4 .. 104.. sa evamukto bADhamityuktvA tadA tadR^iShabhasya purIShaM mUtra.n cha bhakShayitvotta~NkaH pratasthe yatra sa kShatriyaH pauShyaH 1 .. 105.. tamupetyApashyadutta~Nka AsInam 1 sa tamupetyAshIrbhirabhinandyovAcha 2 arthI bhavantamupagato.asmIti 3 .. 106.. sa enamabhivAdyovAcha 1 bhagavanpauShyaH khalvaham 2 ki.n karavANIti 3 .. 107.. tamuvAchotta~NkaH 1 gurvarthe kuNDalAbhyAmarthyAgato.asmIti ye te kShatriyayA pinaddhe kuNDale te bhavAndAtumarhatIti 2 .. 108.. taM pauShyaH pratyuvAcha 1 pravishyAntaHpura.n kShatriyA yAchyatAm iti 2 .. 109.. sa tenaivamuktaH pravishyAntaHpura.n kShatriyAM nApashyat 1 .. 110.. sa pauShyaM punaruvAcha 1 na yuktaM bhavatA vayamanR^itenopacharitum 2 na hi te kShatriyAntaHpure saMnihitA 3 nainAM pashyAmIti 4 .. 111.. sa evamuktaH pauShyastaM pratyuvAcha 1 samprati bhavAnuchchhiShTaH 2 smara tAvat 3 na hi sA kShatriyA uchchhiShTenAshuchinA vA shakyA draShTum 4 pativratAtvAdeShA nAshucherdarshanamupaitIti 5 .. 112.. athaivamukta utta~NkaH smR^itvovAcha 1 asti khalu mayochchhiShTenopaspR^iShTa.n shIghra.n gachchhatA cheti 2 .. 113.. taM pauShyaH pratyuvAcha 1 etattadeva.n hi 2 na gachchhatopaspR^iShTaM bhavati na sthiteneti 3 .. 114.. athotta~NkastathetyuktvA prA~Nmukha upavishya suprakShAlita pANipAdavadano.ashabdAbhirhR^idaya~NgamAbhiradbhirupaspR^ishya triH pItvA dviH pramR^ijya khAnyadbhirupaspR^ishyAntaHpuraM pravishya tA.n kShatriyAmapashyat 1 .. 115.. sA cha dR^iShTvaivotta~NkamabhyutthAyAbhivAdyovAcha 1 svAgata.n te bhagavan 2 AGYApaya ki.n karavANIti 3 .. 116.. sa tAmuvAcha 1 ete kuNDale gurvarthaM me bhikShite dAtumarhasIti 2 .. 117.. sA prItA tena tasya sadbhAvena pAtramayamanatikramaNIyashcheti matvA te kuNDale avamuchyAsmai prAyachchhat 1 .. 118.. Aha chainam 1 ete kuNDale takShako nAgarAjaH prArthayati 2 apramatto netumarhasIti 3 .. 119.. sa evamuktastA.n kShatriyAM pratyuvAcha 1 bhavati sunirvR^ittA bhava 2 na mA.n shaktastakShako nAgarAjo dharShayitumiti 3 .. 120.. sa evamuktvA tA.n kShatriyAmAmantrya pauShya sakAshamAgachchhat 1 .. 121.. sa ta.n dR^iShTvovAcha 1 bhoH pauShya prIto.asmIti 2 .. 122.. taM pauShyaH pratyuvAcha 1 bhagavaMshchirasya pAtramAsAdyate 2 bhavAMshcha guNavAnatithiH 3 tatkariye shrAddham 4 kShaNaH kriyatAm iti 5 .. 123.. tamutta~NkaH pratyuvAcha 1 kR^itakShaNa evAsmi 2 shIghramichchhAmi yathopapannamannamupahR^itaM bhavateti 3 .. 124.. sa tathetyuktvA yathopapannenAnnenainaM bhojayAmAsa 1 .. 125.. athotta~NkaH shItamanna.n sakesha.n dR^iShTvAshuchyetaditi matvA pauShyamuvAcha 1 yasmAnme ashuchyanna.n dadAsi tasmadandho bhaviShyasIti 2 .. 126.. taM pauShyaH pratyuvAcha 1 yasmAttvamapyaduShTamanna.n dUShayasi tasmAdanapatyo bhaviShyasIti 2 .. 127.. so.atha pauShyastasyAshuchi bhAvamannasyAgamayAmAsa 1 .. 128.. atha tadannaM muktakeshyA striyopahR^ita.n sakeshamashuchi matvotta~NkaM prasAdayAmAsa 1 bhagavannaGYAnAdetadanna.n sakeshamupahR^itaM shIta.n cha 2 tatkShAmaye bhavantam 3 na bhaveyamandha iti 4 .. 129.. tamutta~NkaH pratyuvAcha 1 na mR^iShA bravImi 2 bhUtvA tvamandho nachirAdanandho bhaviShyasIti 3 mamApi shApo na bhavedbhavatA datta iti 4 .. 130.. taM pauShyaH pratyuvAcha 1 nAha.n shaktaH shApaM pratyAdAtum 2 na hi me manyuradyApyupashama.n gachchhati 3 ki.n chaitadbhavatA na GYAyate yathA 4 .. 131..\\ nAvanIta.n hR^idayaM brAhmaNasya vAchi kShuro nihitastIkShNadhAraH . viparItametadubhaya.n kShatriyasya vAnnAvanItI hR^idaya.n tIkShNadhAram .. 132..\\ \noindent iti 1 tadeva~Ngate na shakto.aha.n tIkShNahR^idayatvAtta.n shApamanyathA kartum 2 gamyatAm iti 3 .. 133.. tamutta~NkaH pratyuvAcha 1 bhavatAhamannasyAshuchi bhAvamAgamayya pratyanunItaH 2 prAkcha te.abhihitam 3 yasmAdaduShTamanna.n dUShayasi tasmAdanapatyo bhaviShyasIti 4 duShTe chAnne naiSha mama shApo bhaviShyatIti 5 .. 134.. sAdhayAmastAvadityuktvA prAtiShThatotta~Nkaste kuNDale gR^ihItvA 1 .. 135.. so.apashyatpathi nagna.n shramaNamAgachchhantaM muhurmuhurdR^ishyamAnamadR^ishyamAna.n cha 1 athotta~Nkaste kuNDale bhUmau nikShipyodakArthaM prachakrame 2 .. 136.. etasminnantare sa shramaNastvaramANa upasR^itya te kuNDale gR^ihItvA prAdravat 1 tamutta~Nko.abhisR^itya jagrAha 2 sa tadrUpa.n vihAya takShaka rUpa.n kR^itvA sahasA dharaNyAM vivR^itaM mahAbilaM vivesha 3 .. 137.. pravishya cha nAgaloka.n svabhavanamagachchhat 1 tamutta~Nko.anvAvivesha tenaiva bilena 2 pravishya cha nAgAnastuvadebhiH shlokaiH 3 .. 138..\\ ya airAvata rAjAnaH sarpAH samitishobhanAH . varShanta iva jImUtAH savidyutpavaneritAH .. 139..\\ surUpAshcha virUpAshcha tathA kalmAShakuNDalAH . AdityavannAkapR^iShThe rejurairAvatodbhavAH .. 140..\\ bahUni nAgavartmAni ga~NgAyAstIra uttare . ichchhetko.arkAMshu senAyA.n chartumairAvata.n vinA .. 141..\\ shatAnyashItiraShTau cha sahasrANi cha viMshatiH . sarpANAM pragrahA yAnti dhR^itarAShTro yadejati .. 142..\\ ye chainamupasarpanti ye cha dUraM para.n gatAH . ahamairAvata jyeShThabhrAtR^ibhyo.akaravaM namaH .. 143..\\ yasya vAsaH kurukShetre khANDave chAbhavatsadA . ta.n kAdraveyamastauShaM kuNDalArthAya takShakam .. 144..\\ takShakashchAshvasenashcha nitya.n sahacharAvubhau . kurukShetre nivasatAM nadImikShumatIm anu .. 145..\\ jaghanyajastakShakasya shrutaseneti yaH shrutaH . avasadyo mahaddyumni prArthayannAgamukhyatAm . karavANi sadA chAhaM namastasmai mahAtmane .. 146..\\ \noindent eva.n stuvannapi nAgAnyadA te kuNDale nAlabhadathApashyatstriyau tantre adhiropya paTaM vayantyau 1 .. 147.. tasmiMshcha tantre kR^iShNAH sitAshcha tantavaH 1 chakra.n chApashyatShaDbhiH kumAraiH parivartyamAnam 2 puruSha.n chApashyaddarshanIyam 3 .. 148.. sa tAnsarvAstuShTAvaibhirmantravAdashlokaiH 1 .. 149..\\ trINyarpitAnyatra shatAni madhye ShaShTishcha nitya.n charati dhruve.asmin . chakre chaturviMshatiparva yoge ShaD yatkumArAH parivartayanti .. 150..\\ tantra.n cheda.n vishvarUpaM yuvatyau vayatastantUnsatata.n vartayantyau . kR^iShNAnsitAMsh chaiva vivartayantyau bhUtAnyajasraM bhuvanAni chaiva .. 151..\\ vajrasya bhartA bhuvanasya goptA vR^itrasya hantA namuchernihantA . kR^iShNe vasAno vasane mahAtmA satyAnR^ite yo vivinakti loke .. 152..\\ yo vAjina.n garbhamapAM purANaM vaishvAnara.n vAhanamabhyupetaH . namaH sadAsmai jagadIshvarAya lokatrayeshAya purandarAya .. 153..\\ \noindent tataH sa enaM puruShaH prAha 1 prIto.asmi te.ahamanena stotreNa 2 ki.n te priyaM karavANIti 3 .. 154.. sa tamuvAcha 1 nAgA me vashamIyuriti 2 .. 155.. sa enaM puruShaH punaruvAcha 1 etamashvamapAne dhamasveti 2 .. 156.. sa tamashvamapAne.adhamat 1 athAshvAddhamyamAnAtsarvasrotobhyaH sadhUmA archiSho.agnerniShpetuH 2 .. 157.. tAbhirnAgaloko dhUpitaH 1 .. 158.. atha sasambhramastakShako.agnitejo bhayaviShaNNaste kuNDale gR^ihItvA sahasA svabhavanAnniShkramyotta~NkamuvAcha 1 ete kuNDale pratigR^ihNAtu bhavAniti 2 .. 159.. sa te pratijagrAhotta~NkaH 1 kuNDale pratigR^ihyAchintayat 2 adya tatpuNyakamupAdhyAyinyAH 3 dUra.n chAhamabhyAgataH 4 kathaM nu khalu sambhAvayeyamiti 5 .. 160.. tata ena.n chintayAnameva sa puruSha uvAcha 1 utta~Nka enamashvamadhiroha 2 eSha tvA.n kShaNAdevopAdhyAya kulaM prApayiShyatIti 3 .. 161.. sa tathetyuktvA tamashvamadhiruhya pratyAjagAmopAdhyAya kulam 1 upAdhyAyinI cha snAtA keshAnAvapayantyupaviShTotta~Nko nAgachchhatIti shApAyAsya mano dadhe 2 .. 162.. athotta~NkaH pravishyopAdhyAyinImabhyavAdayat 1 te chAsyai kuNDale prAyachchhat 2 .. 163.. sA chainaM pratyuvAcha 1 utta~Nka deshe kAle.abhyAgataH 2 svAgata.n te vatsa 3 manAgasi mayA na shaptaH 4 shreyastavopasthitam 5 siddhamApnuhIti 6 .. 164.. athotta~Nka upAdhyAyamabhyavAdayat 1 tamupAdhyAyaH pratyuvAcha 2 vatsotta~Nka svAgata.n te 3 ki.n chiraM kR^itamiti 4 .. 165.. tamutta~Nka upAdhyAyaM pratyuvAcha 1 bhostakShakeNa nAgarAjena vighnaH kR^ito.asminkarmaNi 2 tenAsmi nAgalokaM nItaH 3 .. 166.. tatra cha mayA dR^iShTe striyau tantre.adhiropya paTa.n vayantyau 1 tasmiMshcha tantre kR^iShNAH sitAshcha tantavaH 2 ki.n tat 3 .. 167.. tatra cha mayA chakra.n dR^iShTaM dvAdashAram 1 ShaTchaina.n kumArAH parivartayanti 2 tadapi kim 3 .. 168.. puruShashchApi mayA dR^iShTaH 1 sa punaH kaH 2 .. 169.. ashvashchAtipramANa yuktaH 1 sa chApi kaH 2 .. 170.. pathi gachchhatA mayarShabho dR^iShTaH 1 ta.n cha puruSho.adhirUDhaH 2 tenAsmi sopachAramuktaH 3 utta~NkAsyarShabhasya purIShaM bhakShaya 4 upAdhyAyenApi te bhakShitamiti 5 tatastadvachanAnmayA tadR^iShabhasya purIShamupayuktam 6 tadichchhAmi bhavatopadiShTa.n kiM taditi 7 .. 171.. tenaivamukta upAdhyAyaH pratyuvAcha 1 ye te striyau dhAtA vidhAtA cha 2 ye cha te kR^iShNAH sitAshcha tantavaste rAtryahanI 3 .. 172.. yadapi tachchakra.n dvAdashAra.n ShaTkumArAH parivartayanti te R^itavaH ShaTsa.nvatsarash chakram 1 yaH puruShaH sa parjanyaH 2 yo.ashvaH so.agniH 3 .. 173.. ya R^iShabhastvayA pathi gachchhatA dR^iShTaH sa airAvato nAgarAjaH 1 yashchainamadhirUDhaH sendraH 2 yadapi te purIShaM bhakShita.n tasya R^iShabhasya tadamR^itam 3 .. 174.. tena khalvasi na vyApannastasminnAgabhavane 1 sa chApi mama sakhA indraH 2 .. 175.. tadanugrahAtkuNDale gR^ihItvA punarabhyAgato.asi 1 tatsaumya gamyatAm 2 anujAne bhavantam 3 shreyo.avApsyasIti 4 .. 176.. sa upAdhyAyenAnuGYAta utta~NkaH kruddhastakShakasya pratichikIrShamANo hAstinapuraM pratasthe 1 .. 177..\\ sa hAstinapuraM prApya nachirAddvijasattamaH . samAgachchhata rAjAnamutta~Nko janamejayam .. 178..\\ purA takShashilAtastaM nivR^ittamaparAjitam . samyagvijayina.n dR^iShTvA samantAnmantribhirvR^itam .. 179..\\ tasmai jayAshiShaH pUrva.n yathAnyAyaM prayujya saH . uvAchaina.n vachaH kAle shabdasampannayA girA .. 180..\\ anyasminkaraNIye tva.n kArye pArthiva sattama . bAlyAdivAnyadeva tva.n kuruShe nR^ipasattama .. 181..\\ evamuktastu vipreNa sa rAjA pratyuvAcha ha . janamejayaH prasannAtmA samyaksampUjya taM munim .. 182..\\ AsAM prajAnAM paripAlanena sva.n kShatradharmaM paripAlayAmi . prabrUhi vA ki.n kriyatAM dvijendra shushrUShurasmyadya vachastvadIyam .. 183..\\ sa evamuktastu nR^ipottamena dvijottamaH puNyakR^itA.n variShThaH . uvAcha rAjAnamadInasattvaM svameva kAryaM nR^ipatesh cha yattat .. 184..\\ takShakeNa narendrendra yena te hi.nsitaH pitA . tasmai pratikuruShva tvaM pannagAya durAtmane .. 185..\\ kAryakAla.n cha manye.aha.n vidhidR^iShTasya karmaNaH . tadgachchhApachiti.n rAjanpitustasya mahAtmanaH .. 186..\\ tena hyanaparAdhI sa daShTo duShTAntarAtmanA . pa~nchatvamagamadrAjA varjAhata iva drumaH .. 187..\\ baladarpa samutsiktastakShakaH pannagAdhamaH . akArya.n kR^itavAnpApo yo.adashatpitaraM tava .. 188..\\ rAjarShirvaMshagoptAramamara pratimaM nR^ipam . jaghAna kAshyapa.n chaiva nyavartayata pApakR^it .. 189..\\ dagdhumarhasi taM pApa.n jvalite havyavAhane . sarvasatre mahArAja tvayi taddhi vidhIyate .. 190..\\ evaM pitushchApachiti.n gatavA.nstvaM bhaviShyasi . mama priya.n cha sumahatkR^ita.n rAjanbhaviShyati .. 191..\\ karmaNaH pR^ithivIpAla mama yena durAtmanA . vighnaH kR^ito mahArAja gurvartha.n charato.anagha .. 192..\\ etachchhrutvA tu nR^ipatistakShakasya chukopa ha . utta~Nka vAkyahaviShA dIpto.agnirhaviShA yathA .. 193..\\ apR^ichchhachcha tadA rAjA mantriNaH svAnsuduHkhitaH . utta~Nkasyaiva sAMnidhye pituH svargagatiM prati .. 194..\\ tadaiva hi sa rAjendro duHkhashokApluto.abhavat . yadaiva pitara.n vR^ittamutta~NkAdashR^iNottadA .. 195..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 4} \noindent lomaharShaNa putra ugrashravAH sUtaH paurANiko naimiShAraNye shaunakasya kulapaterdvAdasha vArShike satre R^iShInabhyAgatAnupatasthe 1 .. 1.. paurANikaH purANe kR^itashramaH sa tAnkR^itA~njaliruvAcha 1 kiM bhavantaH shrotumichchhanti 2 kimahaM bruvANIti 3 .. 2.. tamR^iShaya UchuH 1 parama.n lomaharShaNe prakShyAmastvAM vakShyasi cha naH shushrUShatA.n kathA yogam 2 tadbhagavA.nstu tAvachchhaunako.agnisharaNamadhyAste 3 .. 3..\\ yo.asau divyAH kathA veda devatAsurasa~NkathAH . manuShyoragagandharvakathA veda sa sarvashaH .. 4..\\ sa chApyasminmakhe saute vidvAnkulapatirdvijaH . dakSho dhR^itavrato dhImA~nshAstre chAraNyake guruH .. 5..\\ satyavAdI shama parastapasvI niyatavrataH . sarveShAmeva no mAnyaH sa tAvatpratipAlyatAm .. 6..\\ tasminnadhyAsati gurAvAsanaM paramArchitam . tato vakShyasi yattvA.n sa prakShyati dvijasattamaH .. 7..\\ suuta evamastu gurau tasminnupaviShTe mahAtmani . tena pR^iShTaH kathAH puNyA vakShyAmi vividhAshrayAH .. 8..\\ so.atha viprarShabhaH kArya.n kR^itvA sarva.n yathAkramam . devAnvAgbhiH pitR^InadbhistarpayitvAjagAma ha .. 9..\\ yatra brahmarShayaH siddhAsta AsInA yatavratAH . yaGYAyatanamAshritya sUtaputra puraHsarAH .. 10..\\ R^itvikShvatha sadasyeShu sa vai gR^ihapatistataH . upaviShTeShUpaviShTaH shaunako.athAbravIdidam .. 11..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 5} zaunaka purANamakhila.n tAta pitA te.adhItavAnpurA . kachchittvamapi tatsarvamadhIShe lomaharShaNe .. 1..\\ purANe hi kathA divyA AdivaMshAshcha dhImatAm . kathyante tAH purAsmAbhiH shrutAH pUrvaM pitustava .. 2..\\ tatra vaMshamahaM pUrva.n shrotumichchhAmi bhArgavam . kathayasva kathAmetA.n kalyAH sma shravaNe tava .. 3..\\ s yadadhItaM purA samyagdvijashreShTha mahAtmabhiH . vaishampAyana viprAdyaistaishchApi kathitaM purA .. 4..\\ yadadhIta.n cha pitrA me samyakchaiva tato mayA . tattAvachchhR^iNu yo devaiH sendraiH sAgnimarudgaNaiH . pUjitaH pravaro vaMsho bhR^igUNAM bhR^igunandana .. 5..\\ ima.n vaMshamahaM brahmanbhArgava.n te mahAmune . nigadAmi kathA yuktaM purANAshraya sa.nyutam .. 6..\\ bhR^igoH sudayitaH putrashchyavano nAma bhArgavaH . chyavanasyApi dAyAdaH pramatirnAma dhArmikaH . pramaterapyabhUtputro ghR^itAchyA.n rururityuta .. 7..\\ rurorapi suto jaGYe shunako vedapAragaH . pramadvarAyA.n dharmAtmA tava pUrvapitAmahAt .. 8..\\ tapasvI cha yashasvI cha shrutavAnbrahmavittamaH . dharmiShThaH satyavAdI cha niyato niyatendriyaH .. 9..\\ z sUtaputra yathA tasya bhArgavasya mahAtmanaH . chyavanatvaM parikhyAta.n tanmamAchakShva pR^ichchhataH .. 10..\\ s bhR^igoH sudayitA bhAryA pulometyabhivishrutA . tasyA.n garbhaH samabhavadbhR^igorvIryasamudbhavaH .. 11..\\ tasmingarbhe sambhR^ite.atha pulomAyAM bhR^igUdvaha . samaye samashIlinyA.n dharmapatnyA.n yashasvinaH .. 12..\\ abhiShekAya niShkrAnte bhR^igau dharmabhR^itA.n vare . Ashrama.n tasya rakSho.atha pulomAbhyAjagAma ha .. 13..\\ taM pravishyAshrama.n dR^iShTvA bhR^igorbhAryAmaninditAm . hR^ichchhayena samAviShTo vichetAH samapadyata .. 14..\\ abhyAgata.n tu tadrakShaH pulomA chArudarshanA . nyamantrayata vanyena phalamUlAdinA tadA .. 15..\\ tA.n tu rakShastato brahmanhR^ichchhayenAbhipIDitam . dR^iShTvA hR^iShTamabhUttatra jihIrShustAmaninditAm .. 16..\\ athAgnisharaNe.apashyajjvalita.n jAtavedasam . tamapR^ichchhattato rakShaH pAvaka.n jvalitaM tadA .. 17..\\ sha.nsa me kasya bhAryeyamagne pR^iShTa R^itena vai . satyastvamasi satyaM me vada pAvakapR^ichchhate .. 18..\\ mayA hIyaM pUrvavR^itA bhAryArthe varavarNinI . pashchAttvimAM pitA prAdAdbhR^igave.anR^itakAriNe .. 19..\\ seya.n yadi varArohA bhR^igorbhAryA rahogatA . tathA satya.n samAkhyAhi jihIrShAmyAshramAdimAm .. 20..\\ manyurhi hR^idayaM me.adya pradahanniva tiShThati . matpurva bhAryA.n yadimAM bhR^iguH prApa sumadhyamAm .. 21..\\ tadrakSha evamAmantrya jvalita.n jAtavedasam . sha~NkamAno bhR^igorbhAryAM punaH punarapR^ichchhata .. 22..\\ tvamagne sarvabhUtAnAmantashcharasi nityadA . sAkShivatpuNyapApeShu satyaM brUhi kave vachaH .. 23..\\ matpUrvabhAryApahR^itA bhR^iguNAnR^ita kAriNA . seya.n yadi tathA me tvaM satyamAkhyAtumarhasi .. 24..\\ shrutvA tvatto bhR^igorbhAryA.n hariShyAmyahamAshramAt . jAtavedaH pashyataste vada satyA.n giraM mama .. 25..\\ tasya tadvachana.n shrutvA saptArchirduHkhito bhR^isham . bhIto.anR^itAchcha shApAchcha bhR^igorityabravIchchhanaiH .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 6} s agneratha vachaH shrutvA tadrakShaH prajahAra tAm . brahmanvarAharUpeNa manomArutara.nhasA .. 1..\\ tataH sa garbho nivasankukShau bhR^igukulodvaha . roShAnmAtushchyutaH kukShesh chyavanastena so.abhavat .. 2..\\ ta.n dR^iShTvA mAturudarAchchyutamAdityavarchasam . tadrakSho bhasmasAdbhUtaM papAta parimuchya tAm .. 3..\\ sA tamAdAya sushroNI sasAra bhR^igunandanam . chyavanaM bhArgavaM brahmanpulomA duHkhamUrchchhitA .. 4..\\ tA.n dadarsha svayaM brahmA sarvalokapitAmahaH . rudatIM bAShpapUrNAkShIM bhR^igorbhAryAmaninditAm . sAntvayAmAsa bhagavAnvadhUM brahmA pitAmahaH .. 5..\\ ashrubindUdbhavA tasyAH prAvartata mahAnadI . anuvartatI sR^iti.n tasyA bhR^igoH patnyA yashasvinaH .. 6..\\ tasyA mArga.n sR^itavatI.n dR^iShTvA tu saritaM tadA . nAma tasyAstadA nadyAshchakre lokapitAmahaH . vadhU sareti bhagavAMshchyavanasyAshramaM prati .. 7..\\ sa eva.n chyavano jaGYe bhR^igoH putraH pratApavAn . ta.n dadarsha pitA tatra chyavanaM tAM cha bhAminIm .. 8..\\ sa pulomA.n tato bhAryAM paprachchha kupito bhR^iguH . kenAsi rakShase tasmai kathiteha jihIrShave . na hi tvA.n veda tadrakSho madbhAryA.n chAruhAsinIm .. 9..\\ tattvamAkhyAhi ta.n hyadya shaptumichchhAmyahaM ruShA . bibheti ko na shApAnme kasya chAya.n vyatikramaH .. 10..\\ p agninA bhagavA.nstasmai rakShase.ahaM niveditA . tato mAmanayadrakShaH kroshantI.n kurarIm iva .. 11..\\ sAha.n tava sutasyAsya tejasA parimokShitA . bhasmIbhUta.n cha tadrakSho mAmutsR^ijya papAta vai .. 12..\\ suuta iti shrutvA pulomAyA bhR^iguH paramamanyumAn . shashApAgnimabhikruddhaH sarvabhakSho bhaviShyasi .. 13..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 7} suuta shaptastu bhR^iguNA vahniH kruddho vAkyamathAbravIt . kimida.n sAhasaM brahmankR^itavAnasi sAmpratam .. 1..\\ dharme prayatamAnasya satya.n cha vadataH samam . pR^iShTo yadabruva.n satyaM vyabhichAro.atra ko mama .. 2..\\ pR^iShTo hi sAkShI yaH sAkShya.n jAnamAno.anyathA vadet . sa pUrvAnAtmanaH sapta kule hanyAttathA parAn .. 3..\\ yashcha kAryArthatattvaGYo jAnamAno na bhAShate . so.api tenaiva pApena lipyate nAtra saMshayaH .. 4..\\ shakto.ahamapi shaptu.n tvAM mAnyAstu brAhmaNA mama . jAnato.api cha te vyakta.n kathayiShye nibodha tat .. 5..\\ yogena bahudhAtmAna.n kR^itvA tiShThAmi mUrtiShu . agnihotreShu satreShu kriyAsvatha makheShu cha .. 6..\\ vedoktena vidhAnena mayi yaddhUyate haviH . devatAH pitarashchaiva tena tR^iptA bhavanti vai .. 7..\\ Apo devagaNAH sarve ApaH pitR^igaNAstathA . darshashcha paurNamAsashcha devAnAM pitR^ibhiH saha .. 8..\\ devatAH pitarastasmAtpitarashchApi devatAH . ekIbhUtAshcha pUjyante pR^ithaktvena cha parvasu .. 9..\\ devatAH pitarashchaiva juhvate mayi yatsadA . tridashAnAM pitR^INA.n cha mukhamevamaha.n smR^itaH .. 10..\\ amAvAsyA.n cha pitaraH paurNamAsyAM cha devatAH . manmukhenaiva hUyante bhu~njate cha huta.n haviH . sarvabhakShaH katha.n teShAM bhaviShyAmi mukhaM tvaham .. 11..\\ chintayitvA tato vahnishchakre sa.nhAramAtmanaH . dvijAnAmagnihotreShu yaGYasatra kriyAsu cha .. 12..\\ niro.n kAravaShaTkArAH svadhA svAhA vivarjitAH . vinA~NginA prajAH sarvAstata AsansuduHkhitAH .. 13..\\ atharShayaH samudvignA devAngatvAbruvanvachaH . agninAshAtkriyA bhraMshAdbhrAntA lokAstrayo.anaghAH . vidhadhvamatra yatkAryaM na syAtkAlAtyayo yathA .. 14..\\ atharShayashcha devAshcha brAhmaNamupagamya tu . agnerAvedaya~nshApa.n kriyA sa.nhArameva cha .. 15..\\ bhR^iguNA vai mahAbhAga shapto.agniH kAraNAntare . katha.n deva mukho bhUtvA yaGYabhAgAgra bhuktathA . hutabhuksarvalokeShu sarvabhakShatvameShyati .. 16..\\ shrutvA tu tadvachasteShAmagnimAhUya lokakR^it . uvAcha vachana.n shlakShNaM bhUtabhAvanamavyayam .. 17..\\ lokAnAmiha sarveShA.n tvaM kartA chAnta eva cha . tva.n dhArayasi lokA.nstrInkriyANAM cha pravartakaH . sa tathA kuru lokesha nochchhidyerankriyA yathA .. 18..\\ kasmAdeva.n vimUDhastvamIshvaraH sanhutAshanaH . tvaM pavitra.n yadA loke sarvabhUtagatash cha ha .. 19..\\ na tva.n sarvasharIreNa sarvabhakShatvameShyasi . upAdAne.archiSho yAste sarva.n dhakShyanti tAH shikhin .. 20..\\ yathA sUryAMshubhiH spR^iShTa.n sarvaM shuchi vibhAvyate . tathA tvadarchirnirdagdha.n sarvaM shuchi bhaviShyati .. 21..\\ tadagne tvaM mahattejaH svaprabhAvAdvinirgatam . svatejasaiva ta.n shApa.n kuru satyamR^iShervibho . devAnA.n chAtmano bhAgaM gR^ihANa tvaM mukhe hutam .. 22..\\ evamastviti ta.n vahniH pratyuvAcha pitAmaham . jagAma shAsana.n kartuM devasya parameShThinaH .. 23..\\ devarShayashcha muditAstato jagmauryathAgatam . R^iShayashcha yathApUrva.n kriyAH sarvAH prachakrire .. 24..\\ divi devA mumudire bhUtasa~NghAshcha laukikAH . agnishcha paramAM prItimavApa hatakalmaShaH .. 25..\\ evameSha purAvR^itta itihAso.agnishApajaH . pulomasya vinAshashcha chyavanasya cha sambhavaH .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 8} s sa chApi chyavano brahmanbhArgavo.ajanayatsutam . sukanyAyAM mahAtmAnaM pramati.n dIptatejasam .. 1..\\ pramatistu ruruM nAma ghR^itAchyA.n samajIjanat . ruruH pramadvarAyA.n tu shunaka.n samajIjanat .. 2..\\ tasya brahmanruroH sarva.n charitaM bhUri tejasaH . vistareNa pravakShyAmi tachchhR^iNu tvamasheShataH .. 3..\\ R^iShirAsInmahAnpUrva.n tapo vidyA samanvitaH . sthUlakesha iti khyAtaH sarvabhUtahite rataH .. 4..\\ etasminneva kAle tu menakAyAM prajaGYivAn . gandharvarAjo viprarShe vishvAvasuriti shrutaH .. 5..\\ athApsarA menakA sA ta.n garbhaM bhR^igunandana . utsasarja yathAkAla.n sthUlakeshAshramaM prati .. 6..\\ utsR^ijya chaiva ta.n garbhaM nadyAstIre jagAma ha . kanyAmamara garbhAbhA.n jvalantImiva cha shriyA .. 7..\\ tA.n dadarsha samutsR^iShTAM nadItIre mahAnR^iShiH . sthUlakeshaH sa tejasvI vijane bandhuvarjitAm .. 8..\\ sa tA.n dR^iShTvA tadA kanyA.n sthUlakesho dvijottamaH . jagrAhAtha munishreShThaH kR^ipAviShTaH pupoSha cha . vavR^idhe sA varArohA tasyAshramapade shubhA .. 9..\\ pramadAbhyo varA sA tu sarvarUpaguNAnvitA . tataH pramadvaretyasyA nAma chakre mahAnR^iShiH .. 10..\\ tAmAshramapade tasya rururdR^iShTvA pramadvarAm . babhUva kila dharmAtmA madanAnugatAtmavAn .. 11..\\ pitara.n sakhibhiH so.atha vAchayAmAsa bhArgavaH . pramatishchAbhyayAchchhrutvA sthUlakesha.n yashasvinam .. 12..\\ tataH prAdAtpitA kanyA.n rurave tAM pramadvarAm . vivAha.n sthApayitvAgre nakShatre bhagadaivate .. 13..\\ tataH kati payAhasya vivAhe samupasthite . sakhIbhiH krIDatI sArdha.n sA kanyA varavarNinI .. 14..\\ nApashyata prasupta.n vai bhujaga.n tiryagAyatam . padA chaina.n samAkrAmanmumUrShuH kAlachoditA .. 15..\\ sa tasyAH sampramattAyAshchoditaH kAladharmaNA . viShopaliptAndashanAnbhR^ishama~Nge nyapAtayat .. 16..\\ sA daShTA sahasA bhUmau patitA gatachetanA . vyasuraprekShaNIyApi prekShaNIyatamAkR^itiH .. 17..\\ prasuptevAbhavachchApi bhuvi sarpaviShArditA . bhUyo manoharatarA babhUva tanumadhyamA .. 18..\\ dadarsha tAM pitA chaiva te chaivAnye tapasvinaH . vicheShTamAnAM patitAM bhUtale padmavarchasam .. 19..\\ tataH sarve dvija varAH samAjagmuH kR^ipAnvitAH . svastyAtreyo mahAjAnuH kushikaH sha~NkhamekhalaH .. 20..\\ bhAradvAjaH kauNakutsa ArShTiSheNo.atha gautamaH . pramatiH saha putreNa tathAnye vanavAsinaH .. 21..\\ tA.n te kanyA.n vyasuM dR^iShTvA bhujagasya viShArditAm . ruruduH kR^ipayAviShTA rurustvArto bahiryayau .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 9} suuta teShu tatropaviShTeShu brAhmaNeShu samantataH . rurushchukrosha gahana.n vana.n gatvA suduHkhitaH .. 1..\\ shokenAbhihataH so.atha vilapankaruNaM bahu . abravIdvachana.n shochanpriyA.n chintya pramadvarAm .. 2..\\ shete sA bhuvi tanva~NgI mama shokavivardhinI . bAndhavAnA.n cha sarveShAM kiM nu duHkhamataH param .. 3..\\ yadi datta.n tapastaptaM guravo vA mayA yadi . samyagArAdhitAstena sa~njIvatu mama priyA .. 4..\\ yathA janmaprabhR^iti vai yatAtmAha.n dhR^itavrataH . pramadvarA tathAdyaiva samuttiShThatu bhAminI .. 5..\\ devaduuta abhidhatse ha yadvAchA ruro duHkhena tanmR^iShA . na tu martyasya dharmAtmannAyurasti gatAyuShaH .. 6..\\ gatAyureShA kR^ipaNA gandharvApsarasoH sutA . tasmAchchhoke manastAta mA kR^ithAstva.n kathaM chana .. 7..\\ upAyashchAtra vihitaH pUrva.n devairmahAtmabhiH . ta.n yadIchchhasi kartu.n tvaM prApsyasImAM pramadvarAm .. 8..\\ r ka upAyaH kR^ito devairbrUhi tattvena khechara . kariShye ta.n tathA shrutvA trAtumarhati mAM bhavAn .. 9..\\ d AyuSho.ardhaM prayachchhasva kanyAyai bhR^igunandana . evamutthAsyati ruro tava bhAryA pramadvarA .. 10..\\ r AyuSho.ardhaM prayachchhAmi kanyAyai khecharottama . shR^i~NgArarUpAbharaNA uttiShThatu mama priyA .. 11..\\ s tato gandharvarAjashcha devadUtash cha sattamau . dharmarAjamupetyeda.n vachanaM pratyabhAShatAm .. 12..\\ dharmarAjAyuSho.ardhena rurorbhAryA pramadvarA . samuttiShThatu kalyANI mR^itaiva yadi manyase .. 13..\\ dh pramadvarA rurorbhAryA devadUta yadIchchhasi . uttiShThatvAyuSho.ardhena ruroreva samanvitA .. 14..\\ s evamukte tataH kanyA sodatiShThatpramadvarA . rurostasyAyuSho.ardhena supteva varavarNinI .. 15..\\ etaddR^iShTaM bhaviShye hi ruroruttamatejasaH . AyuSho.atipravR^iddhasya bhAryArthe.ardha.n hrasatviti .. 16..\\ tata iShTe.ahani tayoH pitarau chakraturmudA . vivAha.n tau cha remAte parasparahitaiShiNau .. 17..\\ sa labdhvA durlabhAM bhAryAM padmaki~njalka saprabhAm . vrata.n chakre vinAshAya jihmagAnAM dhR^itavrataH .. 18..\\ sa dR^iShTvA jihmagAnsarvA.nstIvrakopasamanvitaH . abhihanti yathAsanna.n gR^ihya praharaNa.n sadA .. 19..\\ sa kadA chidvana.n vipro rururabhyAgamanmahat . shayAna.n tatra chApashyaDDuNDubha.n vayasAnvitam .. 20..\\ tata udyamya daNDa.n sa kAladaNDopama.n tadA . abhyaghnadruShito viprastamuvAchAtha DuNDubhaH .. 21..\\ nAparAdhyAmi te ki.n chidahamadya tapodhana . sa.nrambhAttatkimarthaM mAmabhiha.nsi ruShAnvitaH .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 10} r mama prANasamA bhAryA daShTAsIdbhujagena ha . tatra me samayo ghora Atmanoraga vai kR^itaH .. 1..\\ hanyA.n sadaiva bhujagaM yaM yaM pashyeyamityuta . tato.aha.n tvAM jighA.nsAmi jIvitena vimokShyase .. 2..\\ du anye te bhujagA vipra ye dashantIha mAnavAn . DuNDubhAnahi gandhena na tva.n hi.nsitumarhasi .. 3..\\ ekAnarthAnpR^ithagarthAnekaduHkhAnpR^ithaksukhAn . DuNDubhAndharmavidbhUtvA na tva.n hi.nsitumarhasi .. 4..\\ suuta iti shrutvA vachastasya bhujagasya rurustadA . nAvadIdbhayasa.nvigna R^iShiM matvAtha DuNDubham .. 5..\\ uvAcha chainaM bhagavAnruruH saMshamayanniva . kAmayA bhujaga brUhi ko.asImA.n vikriyA.n gataH .. 6..\\ du ahaM purA ruro nAmnA R^iShirAsa.n sahasrapAt . so.aha.n shApena viprasya bhujagatvamupAgataH .. 7..\\ ru kimartha.n shaptavAnkruddho dvijastvAM bhujagottama . kiyanta.n chaiva kAlaM te vapuretadbhaviShyati .. 8..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 11} du sakhA babhUva me pUrva.n khagamo nAma vai dvijaH . bhR^isha.n saMshitavAktAta tapobalasamanvitaH .. 1..\\ sa mayA krIDatA bAlye kR^itvA tArNamathoragam . agnihotre prasaktaH sanbhIShitaH pramumoha vai .. 2..\\ labdhvA cha sa punaH sa~nj~nAM mAmuvAcha tapodhanaH . nirdahanniva kopena satyavAksaMshitavrataH .. 3..\\ yathA vIryastvayA sarpaH kR^ito.ayaM madvibhIShayA . tathA vIryo bhuja~NgastvaM mama kopAdbhaviShyasi .. 4..\\ tasyAha.n tapaso vIryaM jAnamAnastapodhana . bhR^ishamudvignahR^idayastamavocha.n vanaukasam .. 5..\\ prayataH sambhramAchchaiva prA~njaliH praNataH sthitaH . sakheti hasateda.n te narmArtha.n vai kR^itaM mayA .. 6..\\ kShantumarhasi me brahma~nshApo.aya.n vinivartyatAm . so.atha mAmabravIddR^iShTvA bhR^ishamudvignachetasam .. 7..\\ muhuruShNa.n viniHshvasya susambhrAntastapodhanaH . nAnR^ita.n vai mayA proktaM bhaviteda.n kathaM chana .. 8..\\ yattu vakShyAmi te vAkya.n shR^iNu tanme dhR^itavrata . shrutvA cha hR^idi te vAkyamidamastu tapodhana .. 9..\\ utpatsyati rururnAma pramaterAtmajaH shuchiH . ta.n dR^iShTvA shApamokShaste bhavitA nachirAdiva .. 10..\\ sa tva.n rururiti khyAtaH pramaterAtmajaH shuchiH . svarUpaM pratilabhyAhamadya vakShyAmi te hitam .. 11..\\ ahi.nsA paramo dharmaH sarvaprANabhR^itA.n smR^itaH . tasmAtprANabhR^itaH sarvAnna hi.nsyAdbrAhmaNaH kva chit .. 12..\\ brAhmaNaH saumya eveha jAyateti parA shrutiH . vedavedA~NgavittAta sarvabhUtAbhaya pradaH .. 13..\\ ahi.nsA satyavachana.n kShamA cheti vinishchitam . brAhmaNasya paro dharmo vedAnA.n dharaNAdapi .. 14..\\ kShatriyasya tu yo dharmaH sa neheShyati vai tava . daNDadhAraNamugratvaM prajAnAM paripAlanam .. 15..\\ tadida.n kShatriyasyAsItkarma vai shR^iNu me ruro . janamejayasya dharmAtmansarpANA.n hi.nsanaM purA .. 16..\\ paritrANa.n cha bhItAnA.n sarpANAM brAhmaNAdapi . tapo vIryabalopetAdvedavedA~NgapAragAt . AstIkAddvijamukhyAdvai sarpasattre dvijottama .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 12} ru katha.n hi.nsitavAnsarpAnkShatriyo janamejayaH . sarpA vA hi.nsitAstAta kimartha.n dvijasattama .. 1..\\ kimarthaM mokShitAshchaiva pannagAstena sha.nsa me . AstIkena tadAchakShva shrotumichchhAmyasheShataH .. 2..\\ rsi shroShyasi tva.n ruro sarvamAstIka charitaM mahat . brAhmaNAnA.n kathayatAmityuktvAntaradhIyata .. 3..\\ s rurushchApi vana.n sarvaM paryadhAvatsamantataH . tamR^iShi.n draShTumanvichchhansaMshrAnto nyapatadbhuvi .. 4..\\ labdhasa~nj~no rurushchAyAttachchAchakhyau pitustadA . pitA chAsya tadAkhyAnaM pR^iShTaH sarvaM nyavedayat .. 5..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 13} kimartha.n rAjashArdUla sa rAjA janamejayaH . sarpasatreNa sarpANA.n gato.antaM tadvadasva me .. 1..\\ AstIkashcha dvijashreShThaH kimartha.n japatA.n varaH . mokShayAmAsa bhujagAndIptAttasmAddhutAshanAt .. 2..\\ kasya putraH sa rAjAsItsarpasatra.n ya Aharat . sa cha dvijAtipravaraH kasya putro vadasva me .. 3..\\ s mahadAkhyAnamAstIka.n yatraitatprochyate dvija . sarvametadasheSheNa shR^iNu me vadatA.n vara .. 4..\\ z shrotumichchhAmyasheSheNa kathAmetAM manoramAm . AstIkasya purANasya brAhmaNasya yashasvinaH .. 5..\\ s itihAsamima.n vR^iddhAH purANaM parichakShate . kR^iShNadvaipAyana proktaM naimiShAraNyavAsinaH .. 6..\\ pUrvaM prachoditaH sUtaH pitA me lomaharShaNaH . shiShyo vyAsasya medhAvI brAhmaNairidamuktavAn .. 7..\\ tasmAdahamupashrutya pravakShyAmi yathAtatham . idamAstIkamAkhyAna.n tubhya.n shaunaka pR^ichchhate .. 8..\\ AstIkasya pitA hyAsItprajApatisamaH prabhuH . brahma chArI yatAhArastapasyugre rataH sadA .. 9..\\ jaratkAruriti khyAta UrdhvaretA mahAnR^iShiH . yAyAvarANA.n dharmaGYaH pravaraH saMshitavrataH .. 10..\\ aTamAnaH kadA chitsa svAndadarsha pitAmahAn . lambamAnAnmahAgarte pAdairUrdhvairadhomukhAn .. 11..\\ tAnabravItsa dR^iShTvaiva jaratkAruH pitAmahAn . ke bhavanto.avalambante garte.asminvA adhomukhAH .. 12..\\ vIraNastambake lagnAH sarvataH paribhakShite . mUShakena nigUDhena garte.asminnityavAsinA .. 13..\\ pitarah yAyAvarA nAma vayamR^iShayaH saMshitavratAH . santAnaprakShayAdbrahmannadho gachchhAma medinIm .. 14..\\ asmAka.n santatistveko jaratkAruriti shrutaH . mandabhAgyo.alpabhAgyAnA.n tapa eva samAsthitaH .. 15..\\ na saputrA~njanayitu.n dArAnmUDhashchikIrShati . tena lambAmahe garte santAnaprakShayAdiha .. 16..\\ anAthAstena nAthena yathA duShkR^itinastathA . kastvaM bandhurivAsmAkamanushochasi sattama .. 17..\\ GYAtumichchhAmahe brahmanko bhavAniha dhiShThitaH . kimartha.n chaiva naH shochyAnanukampitumarhasi .. 18..\\ j mama pUrve bhavanto vai pitaraH sapitAmahAH . brUta ki.n karavANyadya jaratkAruraha.n svayam .. 19..\\ p yatasva yatnavA.nstAta santAnAya kulasya naH . Atmano.arthe.asmadarthe cha dharma ityeva chAbhibho .. 20..\\ na hi dharmaphalaistAta na tapobhiH susa~ncitaiH . tA.n gatiM prApnuvantIha putriNo yA.n vrajanti ha .. 21..\\ taddAragrahaNe yatna.n santatyA.n cha manaH kuru . putrakAsmanniyogAttvametannaH parama.n hitam .. 22..\\ j na dArAnvai kariShyAmi sadA me bhAvitaM manaH . bhavatA.n tu hitArthAya kariShye dArasa~Ngraham .. 23..\\ samayena cha kartAhamanena vidhipUrvakam . tathA yadyupalapsyAmi kariShye nAnyathA tvaham .. 24..\\ sanAmnI yA bhavitrI me ditsitA chaiva bandhubhiH . bhaikShavattAmaha.n kanyAmupaya.nsye vidhAnataH .. 25..\\ daridrAya hi me bhAryA.n ko dAsyati visheShataH . pratigrahIShye bhikShA.n tu yadi kashchitpradAsyati .. 26..\\ eva.n dArakriyA hetoH prayatiShye pitAmahAH . anena vidhinA shashvanna kariShye.ahamanyathA .. 27..\\ tatra chotpatsyate janturbhavatA.n tAraNAya vai . shAshvata.n sthAnamAsAdya modantAM pitaro mama .. 28..\\ s tato niveshAya tadA sa vipraH saMshitavrataH . mahI.n chachAra dArArthI na cha dArAnavindata .. 29..\\ sa kadA chidvana.n gatvA vipraH pitR^ivachaH smaran . chukrosha kanyA bhikShArthI tisro vAchaH shanairiva .. 30..\\ ta.n vAsukiH pratyagR^ihNAdudyamya bhaginI.n tadA . na sa tAM pratijagrAha na sanAmnIti chintayan .. 31..\\ sanAmnImudyatAM bhAryA.n gR^ihNIyAm iti tasya hi . mano niviShTamabhavajjaratkArormahAtmanaH .. 32..\\ tamuvAcha mahAprAGYo jaratkArurmahAtapAH . kiMnAmnI bhaginIya.n te brUhi satyaM bhuja~Ngama .. 33..\\ vaa jaratkAro jaratkAruH svaseyamanujA mama . tvadartha.n rakShitA pUrvaM pratIchchhemA.n dvijottama .. 34..\\ s mAtrA hi bhujagAH shaptAH pUrvaM brahma vidA.n vara . janamejayasya vo yaGYe dhakShyatyanilasArathiH .. 35..\\ tasya shApasya shAntyarthaM pradadau pannagottamaH . svasAramR^iShaye tasmai suvratAya tapasvine .. 36..\\ sa cha tAM pratijagrAha vidhidR^iShTena karmaNA . AstIko nAma putrashcha tasyA.n jaGYe mahAtmanaH .. 37..\\ tapasvI cha mahAtmA cha vedavedA~NgapAragaH . samaH sarvasya lokasya pitR^imAtR^ibhayApahaH .. 38..\\ atha kAlasya mahataH pANDaveyo narAdhipaH . AjahAra mahAyaGYa.n sarpasatramiti shrutiH .. 39..\\ tasminpravR^itte satre tu sarpANAmantakAya vai . mochayAmAsa ta.n shApamAstIkaH sumahAyashAH .. 40..\\ nAgAMshcha mAtulAMshchaiva tathA chAnyAnsa bAndhavAn . pitR^IMshcha tArayAmAsa santatyA tapasA tathA . vrataishcha vividhairbrahma svAdhyAyaishchAnR^iNo.abhavat .. 41..\\ devAMshcha tarpayAmAsa yaGYairvividhadakShiNaiH . R^iShIMshcha brahmacharyeNa santatyA cha pitAmahAn .. 42..\\ apahR^itya guruM bhAraM pitR^INA.n saMshitavrataH . jaratkArurgataH svarga.n sahitaH svaiH pitAmahaiH .. 43..\\ AstIka.n cha sutaM prApya dharmaM chAnuttamaM muniH . jaratkAruH sumahatA kAlena svargamIyivAn .. 44..\\ etadAkhyAnamAstIka.n yathAvatkIrtitaM mayA . prabrUhi bhR^igushArdUla kiM bhUyaH kathyatAm iti .. 45..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 14} zaunaka saute kathaya tAmetA.n vistareNa kathAM punaH . AstIkasya kaveH sAdhoH shushrUShA paramA hi naH .. 1..\\ madhura.n kathyate saumya shlakShNAkShara padaM tvayA . prIyAmahe bhR^isha.n tAta pitevedaM prabhAShase .. 2..\\ asmachchhushrUShaNe nityaM pitA hi niratastava . AchaShTaitadyathAkhyAnaM pitA te tva.n tathA vada .. 3..\\ s AyusyamidamAkhyAnamAstIka.n kathayAmi te . yathA shruta.n kathayataH sakAshAdvai piturmayA .. 4..\\ purA devayuge brahmanprajApatisute shubhe . AstAM bhaginyau rUpeNa samupete.adbhute.anaghe .. 5..\\ te bhArye kashyapasyAstA.n kadrUshcha vinatA cha ha . prAdAttAbhyA.n varaM prItaH prajApatisamaH patiH . kashyapo dharmapatnIbhyAM mudA paramayA yutaH .. 6..\\ varAtisarva.n shrutvaiva kashyapAduttama.n cha te . harShAdapratimAM prItiM prApatuH sma varastriyau .. 7..\\ vavre kadrUH sutAnnAgAnsahasra.n tulyatejasaH . dvau putrau vinatA vavre kadrU putrAdhikau bale . ojasA tejasA chaiva vikrameNAdhikau sutau .. 8..\\ tasyai bhartA varaM prAdAdadhyarthaM putramIpsitam . evamastviti ta.n chAha kashyapa.n vinatA tadA .. 9..\\ kR^itakR^ityA tu vinatA labdhvA vIryAdhikau sutau . kadrUshcha labdhvA putrANA.n sahasra.n tulyatejasAm .. 10..\\ dhAryau prayatnato garbhAvityuktvA sa mahAtapAH . te bhArye varasa.nhR^iShTe kashyapo vanamAvishat .. 11..\\ kAlena mahatA kadrUraNDAnA.n dashatIrdasha . janayAmAsa viprendra dve aNDe vinatA tadA .. 12..\\ tayoraNDAni nidadhuH prahR^iShTAH parichArikAH . sopasvedeShu bhANDeShu pa~nchavarShashatAni cha .. 13..\\ tataH pa~nchashate kAle kadrU putrA niviHsR^itAH . aNDAbhyA.n vinatAyAstu mithunaM na vyadR^ishyata .. 14..\\ tataH putrArthiNI devI vrIDitA sA tapasvinI . aNDaM bibheda vinatA tatra putramadR^ikShata .. 15..\\ pUrvArdha kAyasampannamitareNAprakAshatA . saputro roShasampannaH shashApainAmiti shrutiH .. 16..\\ yo.ahameva.n kR^ito mAtastvayA lobhaparItayA . sharIreNAsamagro.adya tasmAddAsI bhaviShyasi .. 17..\\ pa~nchavarShashatAnyasyA yayA vispardhase saha . eSha cha tvA.n suto mAtardAsyatvAnmokShayiShyati .. 18..\\ yadyenamapi mAtastvaM mAmivANDa vibhedanAt . na kariShyasyadeha.n vA vya~NgaM vApi tapasvinam .. 19..\\ pratipAlayitavyaste janma kAlo.asya dhIrayA . vishiShTa balamIpsantyA pa~nchavarShashatAtparaH .. 20..\\ eva.n shaptvA tataH putro vinatAmantarikShagaH . aruNo dR^iShyate brahmanprabhAtasamaye sadA .. 21..\\ garuDo.api yathAkAla.n jaGYe pannagasUdanaH . sa jAtamAtro vinatAM parityajya khamAvishat .. 22..\\ AdAsyannAtmano bhojyamanna.n vihitamasya yat . vidhAtrA bhR^igushArdUla kShudhitasya bubhukShataH .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 15} s etasminneva kAle tu bhaginyau te tapodhana . apashyatA.n samAyAntamuchchaiHshravasamantikAt .. 1..\\ ya.n taM devagaNAH sarve hR^iShTarUpA apUjayan . mathyamAne.amR^ite jAtamashvaratnamanuttamam .. 2..\\ mahaughabalamashvAnAmuttama.n javatA.n varam . shrImantamajara.n divya.n sarvalakShaNalakShitam .. 3..\\ z katha.n tadamR^itaM devairmathitaM kva cha sha.nsa me . yatra jaGYe mahAvIryaH so.ashvarAjo mahAdyutiH .. 4..\\ s jvalantamachalaM meru.n tejorAshimanuttamam . AkShipantaM prabhAM bhAnoH svashR^i~NgaiH kA~nchanojjvalaiH .. 5..\\ kA~nchanAbharaNa.n chitraM devagandharvasevitam . aprameyamanAdhR^iShyamadharmabahulairjanaiH .. 6..\\ vyAlairAcharita.n ghorairdivyauShadhividIpitam . nAkamAvR^itya tiShThantamuchchhrayeNa mahAgirim .. 7..\\ agamyaM manasApyanyairnadI vR^ikShasamanvitam . nAnA patagasa~Nghaishcha nAdita.n sumanoharaiH .. 8..\\ tasya pR^iShThamupAruhya bahuratnAchita.n shubham . ananta kalpamudviddha.n surAH sarve mahaujasaH .. 9..\\ te mantrayitumArabdhAstatrAsInA divaukasaH . amR^itArthe samAgamya tapo niyamasa.nsthitAH .. 10..\\ tatra nArAyaNo devo brAhmaNamidamabravIt . chintayatsu sureShvevaM mantrayatsu cha sarvashaH .. 11..\\ devairasurasa~Nghaishcha mathyatA.n kalashodadhiH . bhaviShyatyamR^ita.n tatra mathyamAne mahodadhau .. 12..\\ sarvauShadhIH samAvApya sarvaratnAni chaiva hi . manthadhvamudadhi.n devA vetsyadhvamamR^itaM tataH .. 13..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 16} s tato.abhrashikharAkArairgirishR^i~Ngairala~NkR^itam . mandaraM parvata vara.n latA jAlasamAvR^itam .. 1..\\ nAnAvihagasa~NghuShTaM nAnA daMShTri samAkulam . kiMnarairapsarobhish cha devairapi cha sevitam .. 2..\\ ekAdasha sahasrANi yojanAnA.n samuchchhritam . adho bhUmeH sahasreShu tAvatsveva pratiShThitam .. 3..\\ tamuddhartuM na shaktA vai sarve devagaNAstadA . viShNumAsInamabhyetya brahmANa.n chedamabruvan .. 4..\\ bhavantAvatra kurutAM buddhiM naiHshreyasIM parAm . mandaroddharaNe yatnaH kriyatA.n cha hitAya naH .. 5..\\ tatheti chAbravIdviShNurbrahmaNA saha bhArgava . tato.anantaH samutthAya brahmaNA parichoditaH . nArAyaNena chApyuktastasminkarmaNi vIryavAn .. 6..\\ atha parvatarAjAna.n tamananto mahAbalaH . ujjahAra balAdbrahmansavana.n savanaukasam .. 7..\\ tatastena surAH sArdha.n samudramupatasthire . tamUchuramR^itArthAya nirmathiShyAmahe jalam .. 8..\\ apAM patirathovAcha mamApyaMsho bhavettataH . soDhAsmi vipulaM mardaM mandarabhramaNAditi .. 9..\\ Uchushcha kUrmarAjAnamakUpAra.n surAsurAH . gireradhiShThAnamasya bhavAnbhavitumarhati .. 10..\\ kUrmeNa tu tathetyuktvA pR^iShThamasya samarpitam . tasya shailasya chAgra.n vai yantreNendro.abhyapIDayat .. 11..\\ manthAnaM mandara.n kR^itvA tathA netraM cha vAsukim . devA mathitumArabdhAH samudraM nidhimambhasAm . amR^itArthinastato brahmansahitA daityadAnavAH .. 12..\\ ekamantamupAshliShTA nAgarAGYo mahAsurAH . vibudhAH sahitAH sarve yataH puchchha.n tataH sthitAH .. 13..\\ ananto bhagavAndevo yato nArAyaNastataH . shira udyamya nAgasya punaH punaravAkShipat .. 14..\\ vAsukeratha nAgasya sahasAkShipyataH suraiH . sadhUmAH sArchiSho vAtA niShpeturasakR^inmukhAt .. 15..\\ te dhUmasa~NghAH sambhUtA meghasa~NghAH savidyutaH . abhyavarShansuragaNA~nshramasantApa karshitAn .. 16..\\ tasmAchcha girikUTAgrAtprachyutAH puShpavR^iShTayaH . surAsuragaNAnmAlyaiH sarvataH samavAkiran .. 17..\\ babhUvAtra mahAghoSho mahAmegharavopamaH . udadhermathyamAnasya mandareNa surAsuraiH .. 18..\\ tatra nAnA jalacharA viniShpiShTA mahAdriNA . vilaya.n samupAjagmuH shatasho lavaNAmbhasi .. 19..\\ vAruNAni cha bhUtAni vividhAni mahIdharaH . pAtAlatalavAsIni vilaya.n samupAnayat .. 20..\\ tasmiMshcha bhrAmyamANe.adrau sa~NghR^iShyantaH parasparam . nyapatanpatagopetAH parvatAgrAnmahAdrumAH .. 21..\\ teShA.n sa~NgharShajashchAgnirarchirbhiH prajvalanmuhuH . vidyudbhiriva nIlAbhramAvR^iNonmandara.n girim .. 22..\\ dadAha ku~njarAMshchaiva si.nhAMshchaiva viniHsR^itAn . vigatAsUni sarvANi sattvAni vividhAni cha .. 23..\\ tamagnimamara shreShThaH pradahanta.n tatastataH . vAriNA meghajenendraH shamayAmAsa sarvataH .. 24..\\ tato nAnAvidhAstatra susruvuH sAgarAmbhasi . mahAdrumANAM niryAsA bahavashchauShadhI rasAH .. 25..\\ teShAmamR^itavIryANA.n rasAnAM payasaiva cha . amaratva.n surA jagmuH kA~nchanasya cha niHsravAt .. 26..\\ atha tasya samudrasya tajjAtamudakaM payaH . rasottamairvimishra.n cha tataH kShIrAdabhUdghR^itam .. 27..\\ tato brahmANamAsIna.n devA varadamabruvan . shrAntAH sma subhR^ishaM brahmannodbhavatyamR^ita.n cha tat .. 28..\\ R^ite nArAyaNa.n devaM daityA nAgottamAstathA . chirArabdhamida.n chApi sAgarasyApi manthanam .. 29..\\ tato nArAyaNa.n devaM brahmA vachanamabravIt . vidhatsvaiShAM bala.n viShNo bhavAnatra parAyaNam .. 30..\\ visnu bala.n dadAmi sarveShAM karmaitadye samAsthitAH . kShobhyatA.n kalashaH sarvairmandaraH parivartyatAm .. 31..\\ suuta nArAyaNa vachaH shrutvA balinaste mahodadheH . tatpayaH sahitA bhUyashchakrire bhR^ishamAkulam .. 32..\\ tataH shatasahasrAMshuH samAna iva sAgarAt . prasannabhAH samutpannaH somaH shItAMshurujjvalaH .. 33..\\ shrIranantaramutpannA ghR^itAtpANDuravAsinI . surA devI samutpannA turagaH pANDurastathA .. 34..\\ kaustubhashcha maNirdivya utpanno.amR^itasambhavaH . marIchivikachaH shrImAnnArAyaNa urogataH .. 35..\\ shrIH surA chaiva somashcha turagashcha manojavaH . yato devAstato jagmurAdityapathamAshritAH .. 36..\\ dhanvantaristato devo vapuShmAnudatiShThata . shveta.n kamaNDaluM bibhradamR^ita.n yatra tiShThati .. 37..\\ etadatyadbhuta.n dR^iShTvA dAnavAnA.n samutthitaH . amR^itArthe mahAnnAdo mamedamiti jalpatAm .. 38..\\ tato nArAyaNo mAyAmAsthito mohinIM prabhuH . strI rUpamadbhuta.n kR^itvA dAnavAnabhisaMshritaH .. 39..\\ tatastadamR^ita.n tasyai daduste mUDhachetasaH . striyai dAnava daiteyAH sarve tadgatamAnasAH .. 40..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 17} s athAvaraNa mukhyAni nAnApraharaNAni cha . pragR^ihyAbhyadravandevAnsahitA daityadAnavAH .. 1..\\ tatastadamR^ita.n devo viShNurAdAya vIryavAn . jahAra dAnavendrebhyo nareNa sahitaH prabhuH .. 2..\\ tato devagaNAH sarve papustadamR^ita.n tadA . viShNoH sakAshAtsamprApya sambhrame tumule sati .. 3..\\ tataH pibatsu tatkAla.n deveShvamR^itamIpsitam . rAhurvibudharUpeNa dAnavaH prApibattadA .. 4..\\ tasya kaNThamanuprApte dAnavasyAmR^ite tadA . AkhyAta.n chandrasUryAbhyA.n surANAM hitakAmyayA .. 5..\\ tato bhagavatA tasya shirashchhinnamala~NkR^itam . chakrAyudhena chakreNa pibato.amR^itamojasA .. 6..\\ tachchhailashR^i~Ngapratima.n dAnavasya shiromahat . chakreNotkR^ittamapatachchAlayadvasudhAtalam .. 7..\\ tato vairavinirbandhaH kR^ito rAhumukhena vai . shAshvatashchandrasUryAbhyA.n grasatyadyApi chaiva tau .. 8..\\ vihAya bhagavAMshchApi strI rUpamatula.n hariH . nAnApraharaNairbhImairdAnavAnsamakampayat .. 9..\\ tataH pravR^ittaH sa~NgrAmaH samIpe lavaNAmbhasaH . surANAmasurANA.n cha sarvaghorataro mahAn .. 10..\\ prAsAH suvipulAstIkShNA nyapatanta sahasrashaH . tomarAshcha sutIkShNAgrAH shastrANi vividhAni cha .. 11..\\ tato.asurAshchakrabhinnA vamanto rudhiraM bahu . asi shaktigadA rugNA nipeturdharaNItale .. 12..\\ chhinnAni paTTishaishchApi shirA.nsi yudhi dAruNe . taptakA~nchanajAlAni nipeturanisha.n tadA .. 13..\\ rudhireNAvaliptA~NgA nihatAshcha mahAsurAH . adrINAmiva kUTAni dhAturaktAni sherate .. 14..\\ hAhAkAraH samabhavattatra tatra sahasrashaH . anyonya.n chhindatA.n shastrairAditye lohitAyati .. 15..\\ parighaishchAyasaiH pItaiH saMnikarShe cha muShTibhiH . nighnatA.n samare.anyonyaM shabdo divamivAspR^ishat .. 16..\\ chhindhi bhindhi pradhAvadhvaM pAtayAbhisareti cha . vyashrUyanta mahAghorAH shabdAstatra samantataH .. 17..\\ eva.n sutumule yuddhe vartamAne bhayAvahe . naranArAyaNau devau samAjagmaturAhavam .. 18..\\ tatra divya.n dhanurdR^iShTvA narasya bhagavAnapi . chintayAmAsa vai chakra.n viShNurdAnava sUdanam .. 19..\\ tato.ambarAchchintita mAtramAgataM mahAprabha.n chakramamitratApanam . vibhAvasostulyamakuNThamaNDalaM sudarshanaM bhImamajayyamuttamam .. 20..\\ tadAgata.n jvalitahutAshanaprabhaM bhaya~Nkara.n karikarabAhurachyutaH . mumocha vai chapalamudagravegavan mahAprabhaM paranagarAvadAraNam .. 21..\\ tadantakajvalanasamAnavarchasaM punaH punarnyapatata vegavattadA . vidArayadditidanujAnsahasrashaH kareritaM puruShavareNa sa.nyuge .. 22..\\ dahatkva chijjvalana ivAvalelihat prasahya tAnasuragaNAnnyakR^intata . praverita.n viyati muhuH kShitau tadA papau raNe rudhiramatho pishAchavat .. 23..\\ athAsurA giribhiradInachetaso muhurmuhuH suragaNamardaya.nstadA . mahAbalA vigalitameghavarchasaH sahasrasho gaganamabhiprapadya ha .. 24..\\ athAmbarAdbhayajananAH prapedire sapAdapA bahuvidha megharUpiNaH . mahAdrayaH pravigalitAgra sAnavaH paraspara.n drutamabhihatya sasvanAH .. 25..\\ tato mahI pravichalitA sakAnanA mahAdripAtAbhihatA samantataH . parasparaM bhR^ishamabhigarjatAM muhU raNAjire bhR^ishamabhisampravartite .. 26..\\ narastato varakanakAgra bhUShaNair maheShubhirgaganapatha.n samAvR^iNot . vidArayangirishikharANi patribhir mahAbhaye.asura gaNavigrahe tadA .. 27..\\ tato mahI.n lavaNajala.n cha sAgaraM mahAsurAH pravivishurarditAH suraiH . viyadgata.n jvalitahutAshanaprabhaM sudarshanaM parikupitaM nishAmya cha .. 28..\\ tataH surairvijayamavApya mandaraH svameva desha.n gamitaH supUjitaH . vinAdya kha.n divamapi chaiva sarvashas tato gatAH saliladharA yathAgatam .. 29..\\ tato.amR^ita.n sunihitameva chakrire surAH parAM mudamabhigamya puShkalAm . dadau cha taM nidhimamR^itasya rakShituM kirITine balabhidathAmaraiH saha .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 18} suu etatte sarvamAkhyAtamamR^itaM mathita.n yathA . yatra so.ashvaH samutpannaH shrImAnatulavikramaH .. 1..\\ yaM nishAmya tadA kadrUrvinatAmidamabravIt . uchchaiHshravA nu ki.n varNo bhadre jAnIhi mAchiram .. 2..\\ vi shveta evAshvarAjo.aya.n ki.n vA tvaM manyase shubhe . brUhi varNa.n tvamapyasya tato.atra vipaNAvahe .. 3..\\ ka kR^iShNa vAlamahaM manye hayamena.n shuchismite . ehi sArdhaM mayA dIvya dAsI bhAvAya bhAmini .. 4..\\ suu eva.n te samayaM kR^itvA dAsI bhAvAya vai mithaH . jagmatuH svagR^ihAneva shvo drakShyAva iti sma ha .. 5..\\ tataH putrasahasra.n tu kadrUrjihmaM chikIrShatI . AGYApayAmAsa tadA vAlA bhUtvA~njana prabhAH .. 6..\\ Avishadhva.n haya.n kShipraM dAsI na syAmahaM yathA . tadvAkyaM nAnvapadyanta tA~nshashApa bhuja~NgamAn .. 7..\\ sarpasatre vartamAne pAvako vaH pradhakShyati . janamejayasya rAjarSheH pANDaveyasya dhImataH .. 8..\\ shApamena.n tu shushrAva svayameva pitAmahaH . atikrUra.n samuddiShTa.n kadrvA daivAdatIva hi .. 9..\\ sArdha.n devagaNaiH sarvairvAchaM tAm anvamodata . bahutvaM prekShya sarpANAM prajAnA.n hitakAmyayA .. 10..\\ tigmavIryaviShA hyete danda shUkA mahAbalAH . teShA.n tIkShNaviShatvAddhi prajAnAM cha hitAya vai . prAdAdviShahaNI.n vidyA.n kAshyapAya mahAtmane .. 11..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 19} suu tato rajanyA.n vyuShTAyAM prabhAta udite ravau . kadrUshcha vinatA chaiva bhaginyau te tapodhana .. 1..\\ amarShite susa.nrabdhe dAsye kR^itapaNe tadA . jagmatusturaga.n draShTumuchchhaiH shravasamantikAt .. 2..\\ dadR^ishAte tadA tatra samudraM nidhimambhasAm . timi~NgilajhaShAkIrNaM makarairAvR^ita.n tathA .. 3..\\ sattvaishcha bahusAhasrairnAnArUpaiH samAvR^itam . ugrairnityamanAdhR^iShya.n kUrmagrAhasamAkulam .. 4..\\ Akara.n sarvaratnAnAmAlayaM varuNasya cha . nAgAnAmAlaya.n ramyamuttamaM saritAM patim .. 5..\\ pAtAlajvalanAvAsamasurANA.n cha bandhanam . bhaya~Nkara.n cha sattvAnAM payasAM nidhimarNavam .. 6..\\ shubha.n divyamamartyAnAmamR^itasyAkaraM param . aprameyamachintya.n cha supuNya jalamadbhutam .. 7..\\ ghora.n jalacharArAva raudraM bhairavanisvanam . gambhIrAvarta kalila.n sarvabhUtabhaya~Nkaram .. 8..\\ velAdolAnila chala.n kShobhodvega samutthitam . vIchIhastaiH prachalitairnR^ityantamiva sarvashaH .. 9..\\ chandra vR^iddhikShayavashAdudvR^ittormi durAsadam . pA~nchajanyasya janana.n ratnAkaramanuttamam .. 10..\\ gA.n vindatA bhagavatA govindenAmitaujasA . varAharUpiNA chAntarvikShobhita jalAvilam .. 11..\\ brahmarShiNA cha tapatA varShANA.n shatamatriNA . anAsAdita gAdha.n cha pAtAlatalamavyayam .. 12..\\ adhyAtmayoganidrA.n cha padmanAbhasya sevataH . yugAdi kAlashayana.n viShNoramitatejasaH .. 13..\\ vaDavAmukhadIptAgnestoyahavyaprada.n shubham . agAdha pAra.n vistIrNamaprameyaM saritpatim .. 14..\\ mahAnadIbhirbahvIbhiH spardhayeva sahasrashaH . abhisAryamANamanisha.n dadR^ishAte mahArNavam .. 15..\\ gambhIra.n timimakarogra sa~NkulaM taM garjanta.n jalachara rAva raudranAdaiH . vistIrNa.n dadR^ishaturambaraprakAshaM te.agAdhaM nidhimurumambhasAm anantam .. 16..\\ ityeva.n jhaShamakarormi sa~NkulaM taM gambhIra.n vikasitamambaraprakAsham . pAtAlajvalanashikhA vidIpita.n taM pashyantyau drutamabhipetatustadAnIm .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 20} suu ta.n samudramatikramya kadrUrvinatayA saha . nyapatatturagAbhyAshe nachirAdiva shIghragA .. 1..\\ nishAmya cha bahUnvAlAnkR^iShNAnpuchchha.n samAshritAn . vinatA.n viShaNNavadanA.n kadrUrdAsye nyayojayat .. 2..\\ tataH sA vinatA tasminpaNitena parAjitA . abhavadduHkhasantaptA dAsI bhAva.n samAsthitA .. 3..\\ etasminnantare chaiva garuDaH kAla Agate . vinA mAtrA mahAtejA vidAryANDamajAyata .. 4..\\ agnirAshirivodbhAsansamiddho.ati bhaya~NkaraH . pravR^iddhaH sahasA pakShI mahAkAyo nabhogataH .. 5..\\ ta.n dR^iShTvA sharaNaM jagmuH prajAH sarvA vibhAvasum . praNipatyAbruvaMshchainamAsIna.n vishvarUpiNam .. 6..\\ agne mA tvaM pravardhiShThAH kachchinno na didhakShasi . asau hi rAshiH sumahAnsamiddhastava sarpati .. 7..\\ aa naitadeva.n yathA yUyaM manyadhvamasurArdanAH . garuDo balavAneSha mama tulyaH svatejasA .. 8..\\ suu evamuktAstago gatvA garuDa.n vAgbhirastuvan . adUrAdabhyupetyaina.n devAH sarShigaNAstadA .. 9..\\ tvamR^iShistvaM mahAbhAgastva.n devaH patageshvaraH . tvaM prabhustapana prakhyastvaM nastrANamanuttamam .. 10..\\ balormimAnsAdhuradInasattvaH samR^iddhimAnduShprasahastvameva . tapaH shruta.n sarvamahIna kIrte anAgata.n chopagataM cha sarvam .. 11..\\ tvamuttamaH sarvamida.n charAcharaM gabhastibhirbhAnurivAvabhAsase . samAkShipanbhAnumataH prabhAM muhus tvamantakaH sarvamida.n dhruvAdhruvam .. 12..\\ divAkaraH parikupito yathA dahet prajAstathA dahasi hutAshanaprabha . bhaya~NkaraH pralaya ivAgnirutthito vinAshayanyugaparivartanAnta kR^it .. 13..\\ svageshvara.n sharaNamupasthitA vayaM mahaujasa.n vitimiramabhragocharam . mahAbala.n garuDamupetya khecharaM parAvara.n varadamajayya vikramam .. 14..\\ eva.n stutaH suparNastu devaiH sarShigaNaistadA . tejasaH pratisa.nhAramAtmanaH sa chakAra ha .. 15..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 21} suu tataH kAmagamaH pakShI mahAvIryo mahAbalaH . mAturantikamAgachchhatpara.n tIraM mahodadheH .. 1..\\ yatra sA vinatA tasminpaNitena parAjitA . atIva duHkhasantaptA dAsI bhAvamupAgatA .. 2..\\ tataH kadA chidvinatAM pravaNAM putra saMnidhau . kAla AhUya vachana.n kadrUridamabhAShata .. 3..\\ nAgAnAmAlayaM bhadre suramya.n ramaNIyakam . samudrakukShAvekAnte tatra mA.n vinate vaha .. 4..\\ tataH suparNamAtA tAmavahatsarpamAtaram . pannagAngaruDashchApi mAturvachanachoditaH .. 5..\\ sa sUryasyAbhito yAti vainateyo viha~NgamaH . sUryarashmi parItAshcha mUrchchhitAH pannagAbhavan . tadavasthAnsutAndR^iShTvA kadrUH shakramathAstuvat .. 6..\\ namaste devadevesha namaste balasUdana . namuchighna namaste.astu sahasrAkSha shachIpate .. 7..\\ sarpANA.n sUryataptAnAM vAriNA tvaM plavo bhava . tvameva parama.n trANamasmAkamamarottama .. 8..\\ Isho hyasi payaH sraShTu.n tvamanalpaM purandara . tvameva meghastva.n vAyustvamagnirvaidyuto.ambare .. 9..\\ tvamabhraghanavikSheptA tvAmevAhurpunarghanam . tva.n vajramatula.n ghoraM ghoShavA.nstvaM balAhakaH .. 10..\\ sraShTA tvameva lokAnA.n sa.nhartA chAparAjitaH . tva.n jyotiH sarvabhUtAnAM tvamAdityo vibhAvasuH .. 11..\\ tvaM mahadbhUtamAshcharya.n tva.n rAjA tvaM surottamaH . tva.n viShNustvaM sahasrAkShastva.n devastvaM parAyaNam .. 12..\\ tva.n sarvamamR^ita.n deva tvaM somaH paramArchitaH . tvaM muhUrtastithishcha tva.n lavastvaM vai punaH kShaNa .. 13..\\ shuklastvaM bahulashchaiva kalA kAShThA truTistathA . sa.nvatsararShavo mAsA rajanyashcha dinAni cha .. 14..\\ tvamuttamA sagiri vanA vasundharA sabhAskara.n vitimiramambara.n tathA . mahodadhiH satimi timi~NgilastathA mahormimAnbahu makaro jhaShAlayaH .. 15..\\ mahadyashastvamiti sadAbhipUjyase manIShibhirmuditamanA maharShibhiH . abhiShTutaH pibasi cha somamadhvare vaShaTkR^itAnyapi cha havIMShi bhUtaye .. 16..\\ tva.n vipraiH satatamihejyase phalArthaM vedA~NgeShvatulabalaugha gIyase cha . tvaddhetoryajana parAyaNA dvijendrA vedA~NgAnyabhigamayanti sarvavedaiH .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 22} suu eva.n stutastadA kadrvA bhagavAnharivAhanaH . nIlajImUtasa~NghAtairvyoma sarva.n samAvR^iNot .. 1..\\ te meghA mumuchustoyaM prabhUta.n vidyudujjvalAH . parasparamivAtyartha.n garjantaH satataM divi .. 2..\\ sa~NghAtitamivAkAsha.n jaladaiH sumahAdbhutaiH . sR^ijadbhiratula.n toyamajasra.n sumahAravaiH .. 3..\\ sampranR^ittamivAkAsha.n dhArormibhiranekashaH . meghastanita nirghoShamambara.n samapadyata .. 4..\\ nAgAnAmuttamo harshastadA varShati vAsave . ApUryata mahI chApi salilena samantataH .. 5..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 23} suu suparNenohyamAnAste jagmusta.n deshamAshu vai . sAgarAmbuparikShiptaM pakShisa~Ngha ninAditam .. 1..\\ vichitraphalapuShpAbhirvanarAjibhirAvR^itam . bhavanairAvR^ita.n ramyaistathA padmAkarairapi .. 2..\\ prasannasalilaishchApi hradaishchitrairvibhUShitam . divyagandhavahaiH puNyairmArutairupavIjitam .. 3..\\ upajighradbhirAkAsha.n vR^ikShairmalayajairapi . shobhitaM puShpavarShANi mu~nchadbhirmArutoddhutaiH .. 4..\\ kiradbhiriva tatrasthAnnAgAnpuShpAmbuvR^iShTibhiH . manaH sa.nharShaNaM puNya.n gandharvApsarasAM priyam . nAnApakShiruta.n ramya.n kadrU putra praharShaNam .. 5..\\ tatte vana.n samAsAdya vijahruH pannagA mudA . abruvaMshcha mahAvIrya.n suparNaM patagottamam .. 6..\\ vahAsmAnapara.n dvIpa.n suramyaM vipulodakam . tva.n hi deshAnbahUnramyAnpatanpashyasi khechara .. 7..\\ sa vichintyAbravItpakShI mAtara.n vinatA.n tadA . ki.n kAraNaM mayA mAtaH kartavya.n sarpabhAShitam .. 8..\\ vi dAsI bhUtAsmyanAryAyA bhaginyAH patagottama . paNa.n vitathamAsthAya sarpairupadhinA kR^itam .. 9..\\ suu tasmi.nstu kathite mAtrA kAraNe gagane charaH . uvAcha vachana.n sarpA.nstena duHkhena duHkhitaH .. 10..\\ kimAhR^itya viditvA vA ki.n vA kR^itveha pauruSham . dAsyAdvo vipramuchyeya.n satyaM sha.nsata lelihAH .. 11..\\ shrutvA tamabruvansarpA AharAmR^itamojasA . tato dAsyAdvipramokSho bhavitA tava khechara .. 12..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 24} suu ityukto garuDaH sarpairtato mAtaramabravIt . gachchhAmyamR^itamAhartuM bhakShyamichchhAmi veditum .. 1..\\ vi samudrakukShAvekAnte niShAdAlayamuttamam . sahasrANAmanekAnA.n tAnbhuktvAmR^itamAnaya .. 2..\\ na tu te brAhmaNa.n hantu.n kAryA buddhiH kadA chana . avadhyasarvabhUtAnAM brAhmaNo hyanalopamaH .. 3..\\ agnirarko viSha.n shastraM vipro bhavati kopitaH . bhUtAnAmagrabhugvipro varNashreShThaH pitA guruH .. 4..\\ ga yathAhamabhijAnIyAM brAhmaNa.n lakShaNaiH shubhaiH . tanme kAraNato mAtaH pR^ichchhato vaktumarhasi .. 5..\\ vi yaste kaNThamanuprApto nigIrNaM baDisha.n yathA . daheda~NgAravatputra ta.n vidyAdbAhmaNarShabham .. 6..\\ suu provAcha chaina.n vinatA putrahArdAdidaM vachaH . jAnantyapyatula.n vIryamAshIrvAdasamanvitam .. 7..\\ pakShau te mArutaH pAtu chandraH pR^iShTha.n tu putraka . shirastu pAtu te vahnirbhAskaraH sarvameva tu .. 8..\\ aha.n cha te sadA putra shAnti svasti parAyaNA . ariShTa.n vraja panthAnaM vatsa kAryArthasiddhaye .. 9..\\ tataH sa mAturvachanaM nishamya vitatya pakShau nabha utpapAta . tato niShAdAnbalavAnupAgamad bubhukShitaH kAla ivAntako mahAn .. 10..\\ sa tAnniShAdAnupasa.nhara.nstadA rajaH samuddhUya nabhaHspR^ishaM mahat . samudrakukShau cha vishoShayanpayaH samIpagAnbhUmidharAnvichAlayan .. 11..\\ tataH sachakre mahadAnana.n tadA niShAdamArgaM pratirudhya pakShirAT . tato niShAdAstvaritAH pravavrajur yato mukha.n tasya bhuja~NgabhojitaH .. 12..\\ tadAnana.n vivR^itamatipramANavat samabhyayurgaganamivArditAH khagAH . sahasrashaH pavanarajo.abhramohitA mahAnila prachalita pAdape vane .. 13..\\ tataH khago vadanamamitratApanaH samAharatparichapalo mahAbalaH . niShUdayanbahuvidha matsyabhakShiNo bubhukShito gaganachareshvarastadA .. 14..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 25} suu tasya kaNThamanuprApto brAhmaNaH saha bhAryayA . dahandIpta ivA~NgArastamuvAchAntarikShagaH .. 1..\\ dvijottama vinirgachchha tUrNamAsyAdapAvR^itAn . na hi me brAhmaNo vadhyaH pApeShvapi rataH sadA .. 2..\\ bruvANameva.n garuDaM brAhmaNaH samabhAShata . niShAdI mama bhAryeyaM nirgachchhatu mayA saha .. 3..\\ g etAmapi niShAdI.n tvaM parigR^ihyAshu niShpata . tUrNa.n sambhAvayAtmAnamajIrNaM mama tejasA .. 4..\\ s tataH sa vipro niShkrAnto niShAdI sahitastadA . vardhayitvA cha garuDamiShTa.n deshaM jagAma ha .. 5..\\ sahabhArye viniShkrAnte tasminvipre sa pakShirAT . vitatya pakShAvAkAshamutpapAta manojavaH .. 6..\\ tato.apashyatsa pitaraM pR^iShThashchAkhyAtavAnpituH . aha.n hi sarpaiH prahitaH somamAhartumudyataH . mAturdAsya vimokShArthamAhariShye tamadya vai .. 7..\\ mAtrA chAsmi samAdiShTo niShAdAnbhakShayeti vai . na cha me tR^iptirabhavadbhakShayitvA sahasrashaH .. 8..\\ tasmAdbhoktavyamaparaM bhagavanpradishasva me . yadbhuktvAmR^itamAhartu.n samarthaH syAmahaM prabho .. 9..\\ kazyapa AsIdvibhAvasurnAma maharShiH kopano bhR^isham . bhrAtA tasyAnujashchAsItsupratIko mahAtapAH .. 10..\\ sa nechchhati dhanaM bhrAtrA sahaikasthaM mahAmuniH . vibhAga.n kIrtayatyeva supratIko.atha nityashaH .. 11..\\ athAbravIchcha taM bhrAtA supratIka.n vibhAvasuH . vibhAgaM bahavo mohAtkartumichchhanti nityadA . tato vibhaktA anyonyaM nAdriyante.arthamohitAH .. 12..\\ tataH svArthaparAnmUDhAnpR^ithagbhUtAnsvakairdhanaiH . viditvA bhedayantyetAnamitrA mitrarUpiNaH .. 13..\\ viditvA chApare bhinnAnantareShu patantyatha . bhinnAnAmatulo nAshaH kShiprameva pravartate .. 14..\\ tasmAchchaiva vibhAgArthaM na prasha.nsanti paNDitAH . guru shAstre nibaddhAnAmanyonyamabhisha~NkinAm .. 15..\\ niyantuM na hi shakyastvaM bhedano dhanamichchhasi . yasmAttasmAtsupratIka hastitva.n samavApsyasi .. 16..\\ shaptastveva.n supratIko vibhAvasumathAbravIt . tvamapyantarjalacharaH kachchhapaH sambhaviShyasi .. 17..\\ evamanyonyashApAttau supratIka vibhAvasU . gajakachchhapatAM prAptAvarthArthaM mUDhachetasau .. 18..\\ roShadoShAnuSha~NgeNa tiryagyonigatAvapi . parasparadveSharatau pramANa baladarpitau .. 19..\\ sarasyasminmahAkAyau pUrvavairAnusAriNau . tayorekataraH shrImAnsamupaiti mahAgajaH .. 20..\\ tasya bR^i.nhita shabdena kUrmo.apyantarjale shayaH . utthito.asau mahAkAyaH kR^itsna.n sa~NkShobhayansaraH .. 21..\\ ta.n dR^iShTvAveShTita karaH patatyeSha gajo jalam . dantahastAgra lA~NgUlapAdavegena vIryavAn .. 22..\\ ta.n vikShobhayamANa.n tu saro bahu jhaShAkulam . kUrmo.apyabhyudyata shirA yuddhAyAbhyeti vIryavAn .. 23..\\ ShaDuchchhrito yojanAni gajastaddviguNAyataH . kUrmastriyojanotsedho dashayojanamaNDalaH .. 24..\\ tAvetau yuddhasaMmattau parasparajayaiShiNau . upayujyAshu karmeda.n sAdhayepsitamAtmanaH .. 25..\\ suu sa tachchhrutvA piturvAkyaM bhImavego.antarikShagaH . nakhena jagamekena kUrmamekena chAkShipat .. 26..\\ samutpapAta chAkAsha.n tata uchchairviha~NgamaH . so.alamba tIrthamAsAdya deva vR^ikShAnupAgamat .. 27..\\ te bhItAH samakampanta tasya pakShAnilAhatAH . na no bha~njyAditi tadA divyAH kanakashAkhinaH .. 28..\\ prachalA~NgAnsa tAndR^iShTvA manorathaphalA~NkurAn . anyAnatularUpA~NgAnupachakrAma khecharaH .. 29..\\ kA~nchanai rAjataishchaiva phalairvaiDUrya shAkhinaH . sAgarAmbuparikShiptAnbhrAjamAnAnmahAdrumAn .. 30..\\ tamuvAcha khaga shreShTha.n tatra rohiNa pAdapaH . atipravR^iddhaH sumahAnApatantaM manojavam .. 31..\\ yaiShA mama mahAshAkhA shatayojanamAyatA . etAmAsthAya shAkhA.n tvaM khAdemau gajakachchhapau .. 32..\\ tato drumaM patagasahasrasevitaM mahIdhara pratimavapuH prakampayan . khagottamo drutamabhipatya vegavAn babha~nja tAmavirala patrasa.nvR^itAm .. 33..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 26} s spR^iShTamAtrA tu padbhyA.n sa garuDena balIyasA . abhajyata taroH shAkhA bhagnA.n chainAmadhArayat .. 1..\\ tAM bhagnA.n sa mahAshAkhAM smayansamavalokayan . athAtra lambato.apashyadvAlakhilyAnadhomukhAn .. 2..\\ sa tadvinAshasantrAsAdanupatya khagAdhipaH . shAkhAmAsyena jagrAha teShAmevAnvavekShayA . shanaiH paryapatatpakShI parvatAnpravishAtayan .. 3..\\ eva.n so.abhyapataddeshAnbahUnsagaja kachchhapaH . dayArtha.n vAlakhilyAnAM na cha sthAnamavindata .. 4..\\ sa gatvA parvatashreShTha.n gandhamAdanamavyayam . dadarsha kashyapa.n tatra pitaraM tapasi sthitam .. 5..\\ dadarsha taM pitA chApi divyarUpa.n viha~Ngamam . tejo vIryabalopetaM manomArutara.nhasam .. 6..\\ shailashR^i~NgapratIkAshaM brahmadaNDamivodyatam . achintyamanabhiGYeya.n sarvabhUtabhaya~Nkaram .. 7..\\ mAyAvIryadhara.n sAkShAdagnimiddhamivodyatam . apradhR^iShyamajeya.n cha devadAnavarAkShasaiH .. 8..\\ bhettAra.n girishR^i~NgANAM nadI jalavishoShaNam . lokasa.nloDana.n ghoraM kR^itAntasamadarshanam .. 9..\\ tamAgatamabhiprekShya bhagavAnkashyapastadA . viditvA chAsya sa~Nkalpamida.n vachanamabravIt .. 10..\\ putra mA sAhasa.n kArShIrmA sadyo lapsyase vyathAm . mA tvA daheyuH sa~NkruddhA vAlakhilyA marIchipAH .. 11..\\ prasAdayAmAsa sa tAnkashyapaH putrakAraNAt . vAlakhilyA.nstapaHsiddhAnidamuddishya kAraNam .. 12..\\ prajAhitArthamArambho garuDasya tapodhanAH . chikIrShati mahatkarma tadanuGYAtumarhatha .. 13..\\ evamuktA bhagavatA munayaste samabhyayuH . muktvA shAkhA.n giriM puNya.n himavantaM tapo.arthinaH .. 14..\\ tatasteShvapayAteShu pitara.n vinatAtmajaH . shAkhA vyAkShiptavadanaH paryapR^ichchhata kashyapam .. 15..\\ bhagavankva vimu~nchAmi tarushAkhAmimAm aham . varjitaM brAhmaNairdeshamAkhyAtu bhagavAnmama .. 16..\\ tato niShpuruSha.n shailaM himasa.nruddha kandaram . agamyaM manasApyanyaistasyAchakhyau sa kashyapaH .. 17..\\ taM parvata mahAkukShimAvishya manasA khagAH . javenAbhyapatattArkShyaH sashAkhA gajakachchhapaH .. 18..\\ na tA.n vadhraH pariNahechchhatacharmA mahAnaNuH . shAkhino mahatI.n shAkhAM yAM pragR^ihya yayau khagaH .. 19..\\ tataH sa shatasAhasra.n yojanAntaramAgataH . kAlena nAtimahatA garuDaH patatA.n varaH .. 20..\\ sa ta.n gatvA kShaNenaiva parvata.n vachanAtpituH . amu~nchanmahatI.n shAkhAM sasvanA.n tatra khecharaH .. 21..\\ pakShAnilahatashchAsya prAkampata sa shailarAT . mumocha puShpavarSha.n cha samAgalita pAdapaH .. 22..\\ shR^i~NgANi cha vyashIryanta girestasya samantataH . maNikA~nchanachitrANi shobhayanti mahAgirim .. 23..\\ shAkhino bahavashchApi shAkhayAbhihatAstayA . kA~nchanaiH kusumairbhAnti vidyutvanta ivAmbudAH .. 24..\\ te hemavikachA bhUyo yuktAH parvatadhAtubhiH . vyarAja~nshAkhinastatra sUryAMshupratira~njitAH .. 25..\\ tatastasya gireH shR^i~NgamAsthAya sa khagottamaH . bhakShayAmAsa garuDastAvubhau gajakachchhapau .. 26..\\ tataH parvatakUTAgrAdutpapAta manojavaH . prAvartantAtha devAnAmutpAtA bhayavedinaH .. 27..\\ indrasya varja.n dayitaM prajajvAla vyathAnvitam . sadhUmA chApatatsArchirdivolkA nabhasashchyutA .. 28..\\ tathA vasUnA.n rudrANAmAdityAnA.n cha sarvashaH . sAdhyAnAM marutA.n chaiva ye chAnye devatA gaNAH . sva.n svaM praharaNa.n teShAM parasparamupAdravat .. 29..\\ abhUtapUrva.n sa~NgrAme tadA devAsure.api cha . vavurvAtAH sanirghAtAH peturulkAH samantataH .. 30..\\ nirabhramapi chAkAshaM prajagarja mahAsvanam . devAnAmapi yo devaH so.apyavarShadasR^iktadA .. 31..\\ mamlurmAlyAni devAnA.n shemustejA.nsi chaiva hi . utpAtameghA raudrAshcha vavarShuH shoNitaM bahu . rajA.nsi mukuTAnyeShAmutthitAni vyadharShayan .. 32..\\ tatastrAsasamudvignaH saha devaiH shatakratuH . utpAtAndAruNAnpashyannityuvAcha bR^ihaspatim .. 33..\\ kimarthaM bhagavanghorA mahotpAtAH samutthitAH . na cha shatruM prapashyAmi yudhi yo naH pradharShayet .. 34..\\ brh tavAparAdhAddevendra pramAdAchcha shatakrato . tapasA vAlakhilyAnAM bhUtamutpannamadbhutam .. 35..\\ kashyapasya muneH putro vinatAyAshcha khecharaH . hartu.n somamanuprApto balavAnkAmarUpavAn .. 36..\\ samartho balinA.n shreShTho hartuM somaM viha~NgamaH . sarva.n sambhAvayAmyasminnasAdhyamapi sAdhayet .. 37..\\ s shrutvaitadvachana.n shakraH provAchAmR^ita rakShiNaH . mahAvIryabalaH pakShI hartu.n somamihodyataH .. 38..\\ yuShmAnsambodhayAmyeSha yathA sa na haredbalAt . atula.n hi bala.n tasya bR^ihaspatiruvAcha me .. 39..\\ tachchhrutvA vibudhA vAkya.n vismitA yatnamAsthitAH . parivAryAmR^ita.n tasthurvajrI chendraH shatakratuH .. 40..\\ dhArayanto mahArhANi kavachAni manasvinaH . kA~nchanAni vichitrANi vaiDUrya vikR^itAni cha .. 41..\\ vividhAni cha shastrANi ghorarUpANyanekashaH . shitatIkShNAgra dhArANi samudyamya sahasrashaH .. 42..\\ savisphuli~NgajvAlAni sadhUmAni cha sarvashaH . chakrANi parighAMshchaiva trishUlAni parashvadhAn .. 43..\\ shaktIshcha vividhAstIkShNAH karavAlAMshcha nirmalAn . svadeharUpANyAdAya gadAshchograpradarshanAH .. 44..\\ taiH shastrairbhAnumadbhiste divyAbharaNabhUShitAH . bhAnumantaH suragaNAstasthurvigatakalmaShAH .. 45..\\ anupama balavIryatejaso dhR^itamanasaH parirakShaNe.amR^itasya . asurapuravidAraNAH surA jvalanasamiddha vapuH prakAshinaH .. 46..\\ iti samaravara.n surAsthitaM parighasahasrashataiH samAkulam . vigalitamiva chAmbarAntare tapana marIchivibhAsitaM babhau .. 47..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 27} z ko.aparAdho mahendrasya kaH pramAdashcha sUtaja . tapasA vAlakhilyAnA.n sambhUto garuDaH katham .. 1..\\ kashyapasya dvijAteshcha katha.n vai pakShirATsutaH . adhR^iShyaH sarvabhUtAnAmavadhyashchAbhavatkatham .. 2..\\ katha.n cha kAmachArI sa kAmavIryashcha khecharaH . etadichchhAmyaha.n shrotuM purANe yadi paThyate .. 3..\\ s viShayo.ayaM purANasya yanmA.n tvaM paripR^ichchhasi . shR^iNu me vadataH sarvametatsa~NkShepato dvija .. 4..\\ yajataH putra kAmasya kashyapasya prajApateH . sAhAyyamR^iShayo devA gandharvAshcha daduH kila .. 5..\\ tatredhmAnayane shakro niyuktaH kashyapena ha . munayo vAlakhilyAshcha ye chAnye devatA gaNAH .. 6..\\ shakrastu vIryasadR^ishamidhma bhAra.n giriprabham . samudyamyAnayAmAsa nAtikR^ichchhrAdiva prabhuH .. 7..\\ athApashyadR^iShInhrasvAna~NguShThodara parvaNaH . palAshavR^intikAmekA.n sahitAnvahataH pathi .. 8..\\ pralInAnsveShvivA~NgeShu nirAhArA.nstapodhanAn . klishyamAnAnmandabalAngoShpade samplutodake .. 9..\\ tAMshcha sarvAnsmayAviShTo vIryonmattaH purandaraH . avahasyAtyagAchchhIghra.n la~NghayitvAvamanya cha .. 10..\\ te.atha roShasamAviShTAH subhR^isha.n jAtamanyavaH . Arebhire mahatkarma tadA shakra bhaya~Nkaram .. 11..\\ juhuvuste sutapaso vidhivajjAtavedasam . mantrairuchchAvachairviprA yena kAmena tachchhR^iNu .. 12..\\ kAmavIryaH kAmagamo devarAjabhayapradaH . indro.anyaH sarvadevAnAM bhavediti yatavratAH .. 13..\\ indrAchchhataguNaH shaurye vIrye chaiva manojavaH . tapaso naH phalenAdya dAruNaH sambhavatviti .. 14..\\ tadbuddhvA bhR^ishasantapto devarAjaH shatakratuH . jagAma sharaNa.n tatra kashyapa.n saMshitavratam .. 15..\\ tachchhrutvA devarAjasya kashyapo.atha prajApatiH . vAlakhilyAnupAgamya karmasiddhimapR^ichchhata .. 16..\\ evamastviti ta.n chApi pratyUchuH satyavAdinaH . tAnkashyapa uvAcheda.n sAntvapUrvaM prajApatiH .. 17..\\ ayamindrastribhuvane niyogAdbrahmaNaH kR^itaH . indrArtha.n cha bhavanto.api yatnavantastapodhanAH .. 18..\\ na mithyA brahmaNo vAkya.n kartumarhatha sattamAH . bhavatA.n cha na mithyAya.n sa~Nkalpo me chikIrShitaH .. 19..\\ bhavatveSha patatrINAmindro.atibalasattvavAn . prasAdaH kriyatA.n chaiva devarAjasya yAchataH .. 20..\\ evamuktAH kashyapena vAlakhilyAstapodhanAH . pratyUchurabhisampUjya munishreShThaM prajApatim .. 21..\\ indrArtho.aya.n samArambhaH sarveShAM naH prajApate . apatyArtha.n samArambho bhavatashchAyamIpsitaH .. 22..\\ tadida.n saphala.n karma tvayA vai pratigR^ihyatAm . tathA chaiva vidhatsvAtra yathA shreyo.anupashyasi .. 23..\\ etasminneva kAle tu devI dAkShAyaNI shubhA . vinatA nAma kalyANI putra kAmA yashasvinI .. 24..\\ tapastaptvA vrataparA snAtA pu.nsavane shuchiH . upachakrAma bhartAra.n tAmuvAchAtha kashyapaH .. 25..\\ ArambhaH saphalo devi bhavitAya.n tavepsitaH . janayiShyasi putrau dvau vIrau tribhuvaneshvarau .. 26..\\ tapasA vAlakhilyAnAM mama sa~Nkalpajau tathA . bhaviShyato mahAbhAgau putrau te lokapUjitau .. 27..\\ uvAcha chainAM bhagavAnmArIchaH punareva ha . dhAryatAmapramAdena garbho.aya.n sumahodayaH .. 28..\\ ekaH sarvapatatrINAmindratva.n kArayiShyati . lokasambhAvito vIraH kAmavIryo viha~NgamaH .. 29..\\ shatakratumathovAcha prIyamANaH prajApatiH . tvatsahAyau khagAvetau bhrAtarau te bhaviShyataH .. 30..\\ naitAbhyAM bhavitA doShaH sakAshAtte purandara . vyetu te shakra santApastvamevendro bhaviShyasi .. 31..\\ na chApyeva.n tvayA bhUyaH kSheptayA brahmavAdinaH . na chAvamAnyA darpAtte vAgviShA bhR^ishakopanAH .. 32..\\ evamukto jagAmendro nirvisha~NkastriviShTapam . vinatA chApi siddhArthA babhUva muditA tadA .. 33..\\ janayAmAsa putrau dvAvaruNa.n garuDaM tathA . aruNastayostu vikala Adityasya puraHsaraH .. 34..\\ patatrINA.n tu garuDa indratvenAbhyaShichyata . tasyaitatkarma sumahachchhrUyatAM bhR^igunandana .. 35..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 28} s tatastamindvijashreShTha samudIrNe tathAvidhe . garutmAnpakShirATtUrNa.n samprApto vibudhAnprati .. 1..\\ ta.n dR^iShTvAtibalaM chaiva prAkampanta samantataH . paraspara.n cha pratyaghnansarvapraharaNAnyapi .. 2..\\ tatra chAsIdameyAtmA vidyudagnisamaprabhaH . bhauvanaH sumahAvIryaH somasya parirakShitA .. 3..\\ sa tena patagendreNa pakShatuNDa nakhaiH kShataH . muhUrtamatula.n yuddha.n kR^itvA vinihato yudhi .. 4..\\ rajashchoddhUya sumahatpakShavAtena khecharaH . kR^itvA lokAnnirAlokA.nstena devAnavAkirat .. 5..\\ tenAvakIrNA rajasA devA mohamupAgaman . na chaina.n dadR^ishushchhannA rajasAmR^ita rakShiNaH .. 6..\\ eva.n sa.nloDayAmAsa garuDastridivAlayam . pakShatuNDa prahAraishcha devAnsa vidadAra ha .. 7..\\ tato devaH sahasrAkShastUrNa.n vAyumachodayat . vikShipemA.n rajo vR^iShTi.n tavaitatkarma mAruta .. 8..\\ atha vAyurapovAha tadrajastarasA balI . tato vitimire jAte devAH shakunimArdayan .. 9..\\ nanAda chochchairbalavAnmahAmegharavaH khagaH . vadhyamAnaH suragaNaiH sarvabhUtAni bhIShayan . utpapAta mahAvIryaH pakShirATparavIrahA .. 10..\\ tamutpatyAntarikShastha.n devAnAm upari sthitam . varmiNo vibudhAH sarve nAnAshastrairavAkiran .. 11..\\ paTTishaiH parighaiH shUlairgadAbhishcha savAsavAH . kShurAntairjvalitaishchApi chakrairAdityarUpibhiH .. 12..\\ nAnAshastravisargaishcha vadhyamAnaH samantataH . kurvansutumula.n yuddhaM pakShirAN na vyakampata .. 13..\\ vinardanniva chAkAshe vainateyaH pratApavAn . pakShAbhyAmurasA chaiva samantAdvyAkShipatsurAn .. 14..\\ te vikShiptAstato devAH prajagmurgaruDArditAH . nakhatuNDa kShatAshchaiva susruvuH shoNitaM bahu .. 15..\\ sAdhyAH prAchI.n sagandharvA vasavo dakShiNA.n disham . prajagmuH sahitA rudraiH patagendra pradharShitAH .. 16..\\ dishaM pratIchImAdityA nAsatyA uttarA.n disham . muhurmuhuH prekShamANA yudhyamAnA mahaujasam .. 17..\\ ashvakrandena vIreNa reNukena cha pakShiNA . krathanena cha shUreNa tapanena cha khecharaH .. 18..\\ ulUkashvasanAbhyA.n cha nimeSheNa cha pakShiNA . prarujena cha sa.nyuddha.n chakAra pralihena cha .. 19..\\ tAnpakShanakhatuNDAgrairabhinadvinatAsutaH . yugAntakAle sa~NkruddhaH pinAkIva mahAbalaH .. 20..\\ mahAvIryA mahotsAhAstena te bahudhA kShatAH . rejurabhraghanaprakhyA rudhiraughapravarShiNaH .. 21..\\ tAnkR^itvA patagashreShThaH sarvAnutkrAnta jIvitAn . atikrAnto.amR^itasyArthe sarvato.agnimapashyata .. 22..\\ AvR^iNvAnaM mahAjvAlamarchirbhiH sarvato.ambaram . dahantamiva tIkShNAMshu.n ghora.n vAyusamIritam .. 23..\\ tato navatyA navatIrmukhAnAM kR^itvA tarasvI garuDo mahAtmA . nadIH samApIya mukhaistatastaiH sushIghramAgamya punarjavena .. 24..\\ jvalantamagni.n tamamitratApanaH samAstaratpatraratho nadIbhiH . tataH prachakre vapuranyadalpaM praveShTu kAmo.agnimabhiprashAmya .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 29} s jAmbUnadamayo bhUtvA marIchivikachojjvalaH . pravivesha balAtpakShI vArivega ivArNavam .. 1..\\ sachakra.n kShura paryantamapashyadamR^itAntike . paribhramantamanisha.n tIkShNadhAramayasmayam .. 2..\\ jvalanArkaprabha.n ghoraM chhedana.n somahAriNAm . ghorarUpa.n tadatyartha.n yantraM devaiH sunirmitam .. 3..\\ tasyAntara.n sa dR^iShTvaiva paryavartata khecharaH . arAntareNAbhyapatatsa~NkShipyA~Nga.n kShaNena ha .. 4..\\ adhashchakrasya chaivAtra dIptAnalasamadyutI . vidyujjihvau mahAghorau dIptAsyau dIptalochanau .. 5..\\ chakShurviShau mahAvIryau nityakruddhau tarasvinau . rakShArthamevAmR^itasya dadarsha bhujagottamau .. 6..\\ sadA sa.nrabdha nayanau sadA chAnimiShekShaNau . tayoreko.api yaM pashyetsa tUrNaM bhasmasAdbhavet .. 7..\\ tayoshchakShUMShi rajasA suparNastUrNamAvR^iNot . adR^iShTarUpastau chApi sarvataH paryakAlayat .. 8..\\ tayora~Nge samAkramya vainateyo.antarikShagaH . AchhinattarasA madhye somamabhyadravattataH .. 9..\\ samutpATyAmR^ita.n tattu vainateyastato balI . utpapAta javenaiva yantramunmathya vIryavAn .. 10..\\ apItvaivAmR^itaM pakShI parigR^ihyAshu vIryavAn . agachchhadaparishrAnta AvAryArka prabhA.n khagaH .. 11..\\ viShNunA tu tadAkAshe vainateyaH sameyivAn . tasya nArAyaNastuShTastenAlaulyena karmaNA .. 12..\\ tamuvAchAvyayo devo varado.asmIti khecharam . sa vavre tava tiShTheyamuparItyantarikShagaH .. 13..\\ uvAcha chainaM bhUyo.api nArAyaNamida.n vachaH . ajarashchAmarashcha syAmamR^itena vinApyaham .. 14..\\ pratigR^ihya varau tau cha garuDo viShNumabravIt . bhavate.api vara.n dadmi vR^iNItAM bhagavAnapi .. 15..\\ ta.n vavre vAhana.n kR^iShNo garutmantaM mahAbalam . dhvaja.n cha chakre bhagavAnupari sthAsyasIti tam .. 16..\\ anupatya khaga.n tvindro vajreNA~Nge.abhyatADayat . viha~Ngama.n surAmitraM harantamamR^itaM balAt .. 17..\\ tamuvAchendramAkrande garuDaH patatA.n varaH . prahasa~nshlakShNayA vAchA tathA vajrasamAhataH .. 18..\\ R^iShermAna.n kariShyAmi vajra.n yasyAsthi sambhavam . vajrasya cha kariShyAmi tava chaiva shatakrato .. 19..\\ eSha patra.n tyajAmyeka.n yasyAntaM nopalapsyase . na hi vajranipAtena rujA me.asti kadA chana .. 20..\\ tatra ta.n sarvabhUtAni vismitAnyabruva.nstadA . surUpaM patramAlakShya suparNo.ayaM bhavatviti .. 21..\\ dR^iShTvA tadadbhuta.n chApi sahasrAkShaH purandaraH . khago mahadidaM bhUtamiti matvAbhyabhAShata .. 22..\\ bala.n viGYAtumichchhAmi yatte paramanuttamam . sakhya.n chAnantamichchhAmi tvayA saha khagottama .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 30} g sakhyaM me.astu tvayA deva yathechchhasi purandara . bala.n tu mama jAnIhi mahachchAsahyameva cha .. 1..\\ kAmaM naitatprasha.nsanti santaH svabalasa.nstavam . guNasa~NkIrtana.n chApi svayameva shatakrato .. 2..\\ sakheti kR^itvA tu sakhe pR^iShTo vakShyAmyaha.n tvayA . na hyAtmastava sa.nyukta.n vaktavyamanimittataH .. 3..\\ saparvatavanAmurvI.n sasAgaravanAmimAm . pakShanADyaikayA shakra tvA.n chaivAtrAvalambinam .. 4..\\ sarvAnsampiNDitAnvApi lokAnsasthANu ja~NgamAn . vaheyamaparishrAnto viddhIdaM me mahadbalam .. 5..\\ suuta ityuktavachana.n vIra.n kirITI shrImatAM varaH . Aha shaunaka devendraH sarvabhUtahitaH prabhuH .. 6..\\ pratigR^ihyatAmidAnIM me sakhyamAnantyamuttamam . na kArya.n tava somena mama somaH pradIyatAm . asmA.nste hi prabAdheyuryebhyo dadyAdbhavAnimam .. 7..\\ g ki.n chitkAraNamuddishya somo.ayaM nIyate mayA . na dAsyAmi samAdAtu.n soma.n kasmai chidapyaham .. 8..\\ yatrema.n tu sahasrAkSha nikShipeyamaha.n svayam . tvamAdAya tatastUrNa.n harethAstridasheshvara .. 9..\\ z vAkyenAnena tuShTo.aha.n yattvayoktamihANDaja . yadichchhasi varaM mattastadgR^ihANa khagottama .. 10..\\ s ityuktaH pratyuvAcheda.n kadrU putrAnanusmaran . smR^itvA chaivopadhi kR^itaM mAturdAsya nimittataH .. 11..\\ Isho.ahamapi sarvasya kariShyAmi tu te.arthitAm . bhaveyurbhujagAH shakra mama bhakShyA mahAbalAH .. 12..\\ tathetyuktvAnvagachchhatta.n tato dAnava sUdanaH . hariShyAmi vinikShipta.n somamityanubhAShya tam .. 13..\\ AjagAma tatastUrNa.n suparNo mAturantikam . atha sarpAnuvAcheda.n sarvAnparamahR^iShTavat .. 14..\\ idamAnItamamR^itaM nikShepsyAmi kusheShu vaH . snAtA ma~Ngalasa.nyuktAstataH prAshnIta pannagAH .. 15..\\ adAsI chaiva mAteyamadya prabhR^iti chAstu me . yathoktaM bhavatAmetadvacho me pratipAditam .. 16..\\ tataH snAtu.n gatAH sarpAH pratyuktvA taM tathetyuta . shakro.apyamR^itamAkShipya jagAma tridivaM punaH .. 17..\\ athAgatAstamuddesha.n sarpAH somArthinastadA . snAtAshcha kR^itajapyAshcha prahR^iShTAH kR^itama~NgalAH .. 18..\\ tadviGYAya hR^ita.n sarpAH pratimAyA kR^ita.n cha tat . somasthAnamida.n cheti darbhA.nste lilihustadA .. 19..\\ tato dvaidhI kR^itA jihvA sarpANA.n tena karmaNA . abhavaMshchAmR^itasparshAddharbhAste.atha pavitriNaH .. 20..\\ tataH suparNaH paramaprahR^iShTavAn vihR^itya mAtrA saha tatra kAnane . bhuja~NgabhakShaH paramArchitaH khagair ahIna kIrtirvinatAm anandayat .. 21..\\ imA.n kathA.n yaH shR^iNuyAnnaraH sadA paTheta vA dvija janamukhyasa.nsadi . asaMshaya.n tridivamiyAtsa puNyabhAn mahAtmanaH patagapateH prakIrtanAt .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 31} z bhuja~NgamAnA.n shApasya mAtrA chaiva sutena cha . vinatAyAstvayA prokta.n kAraNa.n sUtanandana .. 1..\\ varapradAnaM bhartrA cha kradrU vinatayostathA . nAmanI chaiva te prokte pakShiNorvainateyayoH .. 2..\\ pannagAnA.n tu nAmAni na kIrtayasi sUtaja . prAdhAnyenApi nAmAni shrotumichchhAmahe vayam .. 3..\\ s bahutvAnnAmadheyAni bhujagAnA.n tapodhana . na kIrtayiShye sarveShAM prAdhAnyena tu me shR^iNu .. 4..\\ sheShaH prathamato jAto vAsukistadanantaram . airAvatastakShakashcha karkoTaka dhana~njayau .. 5..\\ kAliyo maNinAgashcha nAgashchApUraNastathA . nAgastathA pi~njaraka elA patro.atha vAmanaH .. 6..\\ nIlAnIlau tathA nAgau kalmAShashabalau tathA . AryakashchAdikashchaiva nAgashcha shala potakaH .. 7..\\ sumanomukho dadhimukhastathA vimalapiNDakaH . AptaH koTanakashchaiva sha~Nkho vAlashikhastathA .. 8..\\ niShThyUnako hemaguho nahuShaH pi~NgalastathA . bAhyakarNo hastipadastathA mudgarapiNDakaH .. 9..\\ kambalAshvatarau chApi nAgaH kAlIyakastathA . vR^ittasa.nvartakau nAgau dvau cha padmAviti shrutau .. 10..\\ nAgaH sha~Nkhanakashchaiva tathA cha sphaNDako.aparaH . kShemakashcha mahAnAgo nAgaH piNDArakastathA .. 11..\\ karavIraH puShpadaMShTra eldako bilvapANDukaH . mUShakAdaH sha~NkhashirAH pUrNadaMShTro haridrakaH .. 12..\\ aparAjito jyotikashcha pannagaH shrIvahastathA . kauravyo dhR^itarAShTrashcha puShkaraH shalyakastathA .. 13..\\ virajAshcha subAhushcha shAlipiNDashcha vIryavAn . hastibhadraH piTharako mukharaH koNa vAsanaH .. 14..\\ ku~njaraH kurarashchaiva tathA nAgaH prabhA karaH . kumudaH kumudAkShashcha tittirirhalikastathA . karkarAkarkarau chobhau kuNDodara mahodarau .. 15..\\ ete prAdhAnyato nAgAH kIrtitA dvijasattama . bahutvAnnAmadheyAnAmitare na prakIrtitAH .. 16..\\ eteShAM prasavo yashcha prasavasya cha santatiH . asa~Nkhyeyeti matvA tAnna bravImi dvijottama .. 17..\\ bahUnIha sahasrANi prayutAnyarbudAni cha . ashakyAnyeva sa~NkhyAtuM bhujagAnA.n tapodhana .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 32} z jAtA vai bhujagAstAta vIryavanto durAsadAH . shApa.n taM tvatha viGYAya kR^itavanto nu kiM param .. 1..\\ s teShA.n tu bhagavA~nsheShastyaktvA kadrUM mahAyashAH . tapo vipulamAtasthe vAyubhakSho yatavrataH .. 2..\\ gandhamAdanamAsAdya badaryA.n cha tapo rataH . gokarNe puShkarAraNye tathA himavatastaTe .. 3..\\ teShu teShu cha puNyeShu tIrtheShvAyataneShu cha . ekAntashIlI niyataH satata.n vijitendriyaH .. 4..\\ tapyamAna.n tapo ghoraM taM dadarsha pitAmahaH . parishuShkamA.nsatvaksnAyu.n jaTAchIradharaM prabhum .. 5..\\ tamabravItsatyadhR^iti.n tapyamAnaM pitAmahaH . kimida.n kuruShe sheShaprajAnA.n svasti vai kuru .. 6..\\ tva.n hi tIvreNa tapasA prajAstApayase.anagha . brUhi kAma.n cha me sheShayatte hR^idi chira.n sthitam .. 7..\\ zesa sodaryA mama sarve hi bhrAtaro mandachetasaH . saha tairnotsahe vastu.n tadbhavAnanumanyatAm .. 8..\\ abhyasUyanti satataM parasparamamitravat . tato.aha.n tapa AtiShThe naitAnpashyeyamityuta .. 9..\\ na marShayanti satata.n vinatAM sasutA.n cha te . asmAka.n chAparo bhrAtA vainateyaH pitAmaha .. 10..\\ ta.n cha dviShanti te.atyartha.n sa chApi sumahAbalaH . varapradAnAtsa pituH kashyapasya mahAtmanaH .. 11..\\ so.aha.n tapaH samAsthAya mokShyAmIdaM kalevaram . kathaM me pretya bhAve.api na taiH syAtsaha sa~NgamaH .. 12..\\ brahmaa jAnAmi sheShasarveShAM bhrAtR^INA.n te vicheShTitam . mAtushchApyaparAdhAdvai bhrAtR^INA.n te mahadbhayam .. 13..\\ kR^ito.atra parihArashcha pUrvameva bhuja~Ngama . bhrAtR^INA.n tava sarveShAM na shokaM kartumarhasi .. 14..\\ vR^iNIShva cha varaM mattaH sheShayatte.abhikA~NkShitam . ditsAmi hi vara.n te.adya prItirme paramA tvayi .. 15..\\ diShTyA cha buddhirdharme te niviShTA pannagottama . ato bhUyashcha te buddhirdharme bhavatu susthirA .. 16..\\ zesa eSha eva varo me.adya kA~NkShitaH prapitAmaha . dharme me ramatAM buddhiH shame tapasi cheshvara .. 17..\\ br prIto.asmyanena te sheShadamena prashamena cha . tvayA tvida.n vachaH kAryaM manniyogAtprajAhitam .. 18..\\ imAM mahI.n shailavanopapannAM sasAgarA.n sAkara pattanA.n cha . tva.n sheShasamyakchalitAM yathAvat sa~NgR^ihya tiShThasva yathAchalA syAt .. 19..\\ zesa yathAha devo varadaH prajApatir mahIpatirbhUtapatirjagatpatiH . tathA mahI.n dhArayitAsmi nishchalAM prayachchha tAM me shirasi prajApate .. 20..\\ br adho mahI.n gachchha bhuja~Ngamottama svaya.n tavaiShA vivaraM pradAsyati . imA.n dharAM dhArayatA tvayA hi me mahatpriya.n sheShakR^itaM bhaviShyati .. 21..\\ s tatheti kR^itvA vivaraM pravishya sa prabhurbhuvo bhujaga varAgrajaH sthitaH . bibharti devI.n shirasA mahImimAM samudranemiM parigR^ihya sarvataH .. 22..\\ br sheSho.asi nAgottama dharmadevo mahImimA.n dhArayase yadekaH . ananta bhogaH parigR^ihya sarvAM yathAhamevaM balabhidyathA vA .. 23..\\ s adho bhUmervasatyevaM nAgo.anantaH pratApavAn . dhArayanvasudhAmekaH shAsanAdbrahmaNo vibhuH .. 24..\\ suparNa.n cha sakhAya.n vai bhagavAnamarottamaH . prAdAdanantAya tadA vainateyaM pitAmahaH .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 33} s mAtuH sakAshAtta.n shApaM shrutvA pannagasattamaH . vAsukishchintayAmAsa shApo.ayaM na bhavetkatham .. 1..\\ tataH sa mantrayAmAsa bhrAtR^ibhiH saha sarvashaH . airAvataprabhR^itibhirye sma dharmaparAyaNAH .. 2..\\ vaa aya.n shApo yathoddhiShTo viditaM vastathAnaghAH . tasya shApasya mokShArthaM mantrayitvA yatAmahe .. 3..\\ sarveShAmeva shApAnAM pratighAto hi vidyate . na tu mAtrAbhishaptAnAM mokSho vidyeta pannagAH .. 4..\\ avyayasyAprameyasya satyasya cha tathAgrataH . shaptA ityeva me shrutvA jAyate hR^idi vepathuH .. 5..\\ nUna.n sarvavinAsho.ayamasmAkaM samudAhR^itaH . na hyenA.n so.avyayo devaH shapantIM pratyaShedhayat .. 6..\\ tasmAtsaMmantrayAmo.atra bhujagAnAmanAmayam . yathA bhaveta sarveShAM mA naH kAlo.atyagAdayam .. 7..\\ api mantrayamANA hi hetuM pashyAma mokShaNe . yathA naShTaM purA devA gUDhamagni.n guhA gatam .. 8..\\ yathA sa yaGYo na bhavedyathA vApi parAbhavet . janamejayasya sarpANA.n vinAshakaraNAya hi .. 9..\\ s tathetyuktvA tu te sarve kAdraveyAH samAgatAH . samaya.n chakrire tatra mantrabuddhivishAradAH .. 10..\\ eke tatrAbruvannAgA vayaM bhUtvA dvijarShabhAH . janamejaya.n taM bhikShAmo yaGYaste na bhavediti .. 11..\\ apare tvabruvannAgAstatra paNDitamAninaH . mantriNo.asya vaya.n sarve bhaviShyAmaH susaMmatAH .. 12..\\ sa naH prakShyati sarveShu kAryeShvarthavinishchayam . tatra buddhiM pravakShyAmo yathA yaGYo nivartate .. 13..\\ sa no bahumatAnrAjA buddhvA buddhimatA.n varaH . yaGYArthaM prakShyati vyaktaM neti vakShyAmahe vayam .. 14..\\ darshayanto bahUndoShAnpretya cheha cha dAruNAn . hetubhiH kAraNaishchaiva yathA yaGYo bhavenna saH .. 15..\\ atha vA ya upAdhyAyaH kratau tasminbhaviShyati . sarpasatra vidhAnaGYo rAjakAryahite rataH .. 16..\\ ta.n gatvA dashatAM kashchidbhujagaH sa mariShyati . tasminhate yaGYakare kratuH sa na bhaviShyati .. 17..\\ ye chAnye sarpasatraGYA bhaviShyantyasya R^itvijaH . tAMshcha sarvAndashiShyAmaH kR^itamevaM bhaviShyati .. 18..\\ tatrApare.amantrayanta dharmAtmAno bhuja~NgamAH . abuddhireShA yuShmAkaM brahmahatyA na shobhanA .. 19..\\ samyaksaddharmamUlA hi vyasane shAntiruttamA . adharmottaratA nAma kR^itsna.n vyApAdayejjagat .. 20..\\ apare tvabruvannAgAH samiddha.n jAtavedasam . varShairnirvApayiShyAmo meghA bhUtvA savidyutaH .. 21..\\ srugbhANDaM nishi gatvA vA apare bhujagottamAH . pramattAnA.n harantvAshu vighna evaM bhaviShyati .. 22..\\ yaGYe vA bhujagAstasmi~nshatasho.atha sahasrashaH . jana.n dashantu vai sarvamevaM trAso bhaviShyati .. 23..\\ atha vA sa.nskR^itaM bhojya.n dUShayantu bhuja~NgamAH . svena mUtra purISheNa sarvabhojya vinAshinA .. 24..\\ apare tvabruva.nstatra R^itvijo.asya bhavAmahe . yaGYavighna.n kariShyAmo dIyatAM dakShiNA iti . vashyatA.n cha gato.asau naH kariShyati yathepShitam .. 25..\\ apare tvabruva.nstatra jale prakrIDitaM nR^ipam . gR^ihamAnIya badhnImaH kraturevaM bhavenna saH .. 26..\\ apare tvabruva.nstatra nAgAH sukR^itakAriNaH . dashAmainaM pragR^ihyAshu kR^itamevaM bhaviShyati . chhinnaM mUlamanarthAnAM mR^ite tasminbhaviShyati .. 27..\\ eShA vai naiShThikI buddhiH sarveShAmeva saMmatA . yathA vA manyase rAja.nstatkShipra.n sa.nvidhIyatAm .. 28..\\ ityuktvA samudaikShanta vAsukiM pannageshvaram . vAsukishchApi sa~ncintya tAnuvAcha bhuja~NgamAn .. 29..\\ naiShA vo naiShThikI buddhirmatA kartuM bhuja~NgamAH . sarveShAmeva me buddhiH pannagAnAM na rochate .. 30..\\ ki.n tvatra sa.nvidhAtavyaM bhavatA.n yadbhaveddhitam . anenAhaM bhR^isha.n tapye guNadoShau madAshrayau .. 31..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 34} s shrutvA tu vachana.n teShA.n sarveShAm iti cheti cha . vAsukeshcha vachaH shrutvA elApatro.abravIdidam .. 1..\\ na sa yaGYo na bhavitA na sa rAjA tathAvidhaH . janamejayaH pANDaveyo yato.asmAkaM mahAbhayam .. 2..\\ daivenopahato rAjanyo bhavediha pUruShaH . sa daivamevAshrayate nAnyattatra parAyaNam .. 3..\\ tadida.n daivamasmAkaM bhayaM pannagasattamAH . daivamevAshrayAmo.atra shR^iNudhva.n cha vacho mama .. 4..\\ aha.n shApe samutsR^iShTe samashrauShaM vachastadA . mAturutsa~NgamArUDho bhayAtpannagasattamAH .. 5..\\ devAnAM pannagashreShThAstIkShNAstIkShNA iti prabho . pitAmahamupAgamya duHkhArtAnAM mahAdyute .. 6..\\ devaah kA hi labdhvA priyAnputrA~nshapedevaM pitAmaha . R^ite kadrU.n tIkShNarUpAM devadeva tavAgrataH .. 7..\\ tatheti cha vachastasyAstvayApyuktaM pitAmaha . etadichchhAma viGYAtu.n kAraNa.n yanna vAritA .. 8..\\ br bahavaH pannagAstIkShNA bhImavIryA viSholbaNAH . prajAnA.n hitakAmo.ahaM na nivAritavA.nstadA .. 9..\\ ye danda shUkAH kShudrAshcha pApachArA viSholbaNAH . teShA.n vinAsho bhavitA na tu ye dharmachAriNaH .. 10..\\ yannimitta.n cha bhavitA mokShasteShAM mahAbhayAt . pannagAnAM nibodhadhva.n tasminkAle tathAgate .. 11..\\ yAyAvara kule dhImAnbhaviShyati mahAnR^iShiH . jaratkAruriti khyAtastejasvI niyatendriyaH .. 12..\\ tasya putro jaratkArorutpatsyati mahAtapAH . AstIko nAmayaGYa.n sa pratiShetsyati ta.n tadA . tatra mokShyanti bhujagA ye bhaviShyanti dhArmikAH .. 13..\\ devaah sa munipravaro deva jaratkArurmahAtapAH . kasyAM putraM mahAtmAna.n janayiShyati vIryavAn .. 14..\\ br sanAmAyA.n sanAmA sa kanyAyA.n dvijasattamaH . apatya.n vIryavAndevA vIryavajjanayiShyati .. 15..\\ elaapatra evamastviti ta.n devAH pitAmahamathAbruvan . uktvA chaiva.n gatA devAH sa cha devaH pitAmahaH .. 16..\\ so.ahamevaM prapashyAmi vAsuke bhaginI.n tava . jaratkAruriti khyAtA.n tAM tasmai pratipAdaya .. 17..\\ bhaikShavadbhikShamANAya nAgAnAM bhayashAntaye . R^iShaye suvratAya tvameSha mokShaH shruto mayA .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 35} s elApatrasya tu vachaH shrutvA nAgA dvijottama . sarve prahR^iShTamanasaH sAdhu sAdhvityapUjayan .. 1..\\ tataH prabhR^iti tA.n kanyA.n vAsukiH paryarakShata . jaratkAru.n svasAraM vai paraM harShamavApa cha .. 2..\\ tato nAtimahAnkAlaH samatIta ivAbhavat . atha devAsurAH sarve mamanthurvaruNAlayam .. 3..\\ tatra netramabhUnnAgo vAsukirbalinA.n varaH . samApyaiva cha tatkarma pitAmahamupAgaman .. 4..\\ devA vAsukinA sArdhaM pitAmahamathAbruvan . bhagava~nshApabhIto.aya.n vAsukistapyate bhR^isham .. 5..\\ tasyedaM mAnasa.n shalyaM samuddhartu.n tvamarhasi . jananyAH shApaja.n deva GYAtInA.n hitakA~NkShiNaH .. 6..\\ hito hyaya.n sadAsmAkaM priyakArI cha nAgarAT . kuru prasAda.n devesha shamayAsya mano jvaram .. 7..\\ br mayaivaitadvitIrNa.n vai vachanaM manasAmarAH . elApatreNa nAgena yadasyAbhihitaM purA .. 8..\\ tatkarotveSha nAgendraH prAptakAla.n vachastathA . vinashiShyanti ye pApA na tu ye dharmachAriNaH .. 9..\\ utpannaH sa jaratkArustapasyugre rato dvijaH . tasyaiSha bhaginI.n kAle jaratkAruM prayachchhatu .. 10..\\ yadelApatreNa vachastadoktaM bhujagena ha . pannagAnA.n hita.n devAstattathA na tadanyathA .. 11..\\ s etachchhrutvA sa nAgendraH pitAmahavachastadA . sarpAnbanU~njaratkArau nityayuktAnsamAdadhat .. 12..\\ jaratkAruryadA bhAryAmichchhedvarayituM prabhuH . shIghrametya mamAkhyeya.n tannaH shreyo bhaviShyati .. 13..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 36} z jaratkAruriti prokta.n yattvayA sUtanandana . ichchhAmyetadaha.n tasya R^iSheH shrotuM mahAtmanaH .. 1..\\ ki.n kAraNaM jaratkArornAmaitatprathitaM bhuvi . jaratkAru nirukta.n tva.n yathAvadvaktumarhasi .. 2..\\ s jareti kShayamAhurvai dAruNa.n kAru sa~nj~nitam . sharIra.n kAru tasyAsIttatsa dhImA~nshanaiH shanaiH .. 3..\\ kShapayAmAsa tIvreNa tapasetyata uchyate . jaratkAruriti brahmanvAsukerbhaginI tathA .. 4..\\ evamuktastu dharmAtmA shaunakaH prAhasattadA . ugrashravasamAmantrya upapannamiti bruvan .. 5..\\ s atha kAlasya mahataH sa muniH saMshitavrataH . tapasyabhirato dhImAnna dArAnabhyakA~NkShata .. 6..\\ sa UrdhvaretAstapasi prasaktaH svAdhyAyavAnvItabhayaklamaH san . chachAra sarvAM pR^ithivIM mahAtmA na chApi dArAnmanasApyakA~NkShat .. 7..\\ tato.aparasminsamprApte kAle kasmiMsh chideva tu . parikShiditi vikhyAto rAjA kauravavaMshabhR^it .. 8..\\ yathA pANDurmahAbAhurdhanurdhara varo bhuvi . babhUva mR^igayA shIlaH purAsya prapitAmahaH .. 9..\\ mR^igAnvidhyanvahArAMshcha tarakShUnmahiShA.nstathA . anyAMshcha vividhAnvanyAMshchachAra pR^ithivIpatiH .. 10..\\ sa kadA chinmR^iga.n viddhvA bANena nataparvaNA . pR^iShThato dhanurAdAya sasAra gahane vane .. 11..\\ yathA hi bhagavAnrudro viddhvA yaGYamR^iga.n divi . anvagachchhaddhanuShpANiH paryanveSha.nstatastataH .. 12..\\ na hi tena mR^igo viddho jIvangachchhati vai vanam . pUrvarUpa.n tu tannUnamAsItsvargagatiM prati . parikShitastasya rAGYo viddho yannaShTavAnmR^igaH .. 13..\\ dUra.n chApahR^itastena mR^igeNa sa mahIpatiH . parishrAntaH pipAsArta AsasAda muni.n vane .. 14..\\ gavAM prachAreShvAsIna.n vatsAnAM mukhaniHsR^itam . bhUyiShThamupayu~njAnaM phenamApibatAM payaH .. 15..\\ tamabhidrutya vegena sa rAjA saMshitavratam . apR^ichchhaddhanurudyamya taM muni.n kShuchchhramAnvitaH .. 16..\\ bho bho brahmannaha.n rAjA parikShidabhimanyujaH . mayA viddho mR^igo naShTaH kachchittva.n dR^iShTavAnasi .. 17..\\ sa munistasya novAcha ki.n chinmauna vrate sthitaH . tasya skandhe mR^ita.n sarpa.n kruddho rAjA samAsajat .. 18..\\ dhanuShkoTyA samutkShipya sa chaina.n samudaikShata . na cha ki.n chiduvAchaina.n shubhaM vA yadi vAshubham .. 19..\\ sa rAjA krodhamutsR^ijya vyathitasta.n tathAgatam . dR^iShTvA jagAma nagaramR^iShistvAste tathaiva saH .. 20..\\ taruNastasya putro.abhUttigmatejA mahAtapAH . shR^i~NgI nAma mahAkrodho duShprasAdo mahAvrataH .. 21..\\ sa devaM paramIshAna.n sarvabhUtahite ratam . brahmANamupatasthe vai kAle kAle susa.nyataH . sa tena samanuGYAto brahmaNA gR^ihamIyivAn .. 22..\\ sakhyoktaH krIDamAnena sa tatra hasatA kila . sa.nrambhI kopano.atIva viShakalpa R^iSheH sutaH . R^iShiputreNa narmArtha.n kR^ishena dvijasattamaH .. 23..\\ tejasvinastava pitA tathaiva cha tapasvinaH . shava.n skandhena vahati mA shR^i~Ngingarvito bhava .. 24..\\ vyAharatsvR^iShiputreShu mA sma ki.n chidvacho vadIH . asmadvidheShu siddheShu brahmavitsu tapasviShu .. 25..\\ kva te puruShamAnitva.n kva te vAchastathAvidhaH . darpajAH pitara.n yastva.n draShTA shavadharaM tathA .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 37} s evamuktaH sa tejasvI shR^i~NgI kopasamanvitaH . mR^itadhAra.n guru.n shrutvA paryatapyata manyunA .. 1..\\ sa ta.n kR^ishamabhipreShkya sUnR^itA.n vAchamutsR^ijan . apR^ichchhata katha.n tAtaH sa me.adya mR^itadhArakaH .. 2..\\ krza rAGYA parikShitA tAta mR^igayAM paridhAvatA . avasaktaH pituste.adya mR^itaH skandhe bhuja~NgamaH .. 3..\\ zrngii kiM me pitrA kR^ita.n tasya rAGYo.aniShTaM durAtmanaH . brUhi tva.n kR^isha tattvena pashya me tapaso balam .. 4..\\ k sa rAjA mR^igayA.n yAtaH parikShidabhimanyujaH . sasAra mR^igamekAkI viddhvA bANena patriNA .. 5..\\ na chApashyanmR^iga.n rAjA chara.nstasminmahAvane . pitara.n te sa dR^iShTvaiva paprachchhAnabhibhAShiNam .. 6..\\ ta.n sthANubhUta.n tiShThantaM kShutpipAsA shramAturaH . punaH punarmR^igaM naShTaM paprachchha pitara.n tava .. 7..\\ sa cha mauna vratopeto naiva taM pratyabhAShata . tasya rAjA dhanuShkoTyA sarpa.n skandhe samAsR^ijat .. 8..\\ shR^i~Ngi.nstava pitAdyAsau tathaivAste yatavrataH . so.api rAjA svanagaraM pratiyAto gajAhvayam .. 9..\\ s shrutvaivamR^iShiputrastu diva.n stabdhveva viShThitaH . kopasa.nrakta nayanaH prajvalanniva manyunA .. 10..\\ AviShTaH sa tu kopena shashApa nR^ipati.n tadA . vAryupaspR^ishya tejasvI krodhavegabalAtkR^itaH .. 11..\\ zr yo.asau vR^iddhasya tAtasya tathA kR^ichchhragatasya cha . skandhe mR^itamavAsrAkShItpannaga.n rAjakilbiShI .. 12..\\ taM pApamatisa~NkruddhastakShakaH pannagottamaH . AshIviShastigmatejA madvAkyabalachoditaH .. 13..\\ saptarAtrAdito netA yamasya sadanaM prati . dvijAnAmavamantAra.n kurUNAmayashaH karam .. 14..\\ s iti shaptvA nR^ipa.n kruddhaH shR^i~NgI pitaramabhyayAt . AsIna.n gochare tasminvahanta.n shavapannagam .. 15..\\ sa tamAlakShya pitara.n shR^i~NgI skhandhagatena vai . shavena bhujagenAsIdbhUyaH krodhasamanvitaH .. 16..\\ duHkhAchchAshrUNi mumuche pitara.n chedamabravIt . shrutvemA.n dharShaNAM tAta tava tena durAtmanA .. 17..\\ rAGYA parikShitA kopAdashapa.n tamahaM nR^ipam . yathArhati sa evogra.n shApa.n kuru kulAdhamaH .. 18..\\ saptame.ahani taM pApa.n takShakaH pannagottamaH . vaivasvatasya bhavanaM netA paramadAruNam .. 19..\\ tamabravItpitA brahma.nstathA kopasamanvitam . na me priya.n kR^itaM tAta naiSha dharmastapasvinAm .. 20..\\ vaya.n tasya narendrasya viShaye nivasAmahe . nyAyato rakShitAstena tasya pApaM na rochaye .. 21..\\ sarvathA vartamAnasya rAGYo hyasmadvidhaiH sadA . kShantavyaM putra dharmo hi hato hanti na saMshayaH .. 22..\\ yadi rAjA na rakSheta pIDA vai naH parA bhavet . na shaknuyAma charitu.n dharmaM putra yathAsukham .. 23..\\ rakShyamANA vaya.n tAta rAjabhiH shAstradR^iShTibhiH . charAmo vipula.n dharmaM teShAM chAMsho.asti dharmataH .. 24..\\ parikShittu visheSheNa yathAsya prapitAmahaH . rakShatyasmAnyathA rAGYA rakShitavyAH prajAstathA .. 25..\\ teneha kShudhitenAdya shrAntena cha tapasvinA . ajAnatA vratamida.n kR^itametadasaMshayam .. 26..\\ tasmAdida.n tvayA bAlyAtsahasA duShkR^itaM kR^itam . na hyarhati nR^ipaH shApamasmattaH putra sarvathA .. 27..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 38} zr yadyetatsAhasa.n tAta yadi vA duShkR^itaM kR^itam . priya.n vApyapriyaM vA te vAguktA na mR^iShA mayA .. 1..\\ naivAnyathedaM bhavitA pitareSha bravImi te . nAhaM mR^iShA prabravImi svaireShvapi kutaH shapan .. 2..\\ zamiika jAnAmyugraprabhAva.n tvAM putra satyagiraM tathA . nAnR^ita.n hyuktapUrva.n te naitanmithyA bhaviShyati .. 3..\\ pitrA putro vayaHstho.api satata.n vAchya eva tu . yathA syAdguNasa.nyuktaH prApnuyAchcha mahadyashaH .. 4..\\ kiM punarbAla eva tva.n tapasA bhAvitaH prabho . vardhate cha prabhavatA.n kopo.atIva mahAtmanAm .. 5..\\ so.ahaM pashyAmi vaktavya.n tvayi dharmabhR^itA.n vara . putratvaM bAlatA.n chaiva tavAvekShya cha sAhasam .. 6..\\ sa tva.n shama yuto bhUtvA vanyamAhAramAharan . chara krodhamima.n tyaktvA naivaM dharmaM prahAsyasi .. 7..\\ krodho hi dharma.n harati yatInA.n duHkhasa~ncitam . tato dharmavihInAnA.n gatiriShTA na vidyate .. 8..\\ shama eva yatInA.n hi kShamiNAM siddhikArakaH . kShamAvatAmaya.n lokaH parashchaiva kShamAvatAm .. 9..\\ tasmAchcharethAH satata.n kShamA shIlo jitendriyaH . kShamayA prApsyase lokAnbrahmaNaH samanantarAn .. 10..\\ mayA tu shamamAsthAya yachchhakya.n kartumadya vai . tatkariShye.adya tAtAhaM preShayiShye nR^ipAya vai .. 11..\\ mama putreNa shapto.asi bAlenAkR^ita buddhinA . mamemA.n dharShaNAM tvattaH prekShya rAjannamarShiNA .. 12..\\ s evamAdishya shiShya.n sa preShayAmAsa suvrataH . parikShite nR^ipataye dayApanno mahAtapAH .. 13..\\ sandishya kushalaprashna.n kAryavR^ittAntameva cha . shiShya.n gaura mukhaM nAma shIlavanta.n samAhitam .. 14..\\ so.abhigamya tataH shIghraM narendra.n kuruvardhanam . vivesha bhavana.n rAGYaH pUrva.n dvAHsthairniveditaH .. 15..\\ pUjitashcha narendreNa dvijo gaura mukhastataH . Achakhyau parivishrAnto rAGYe sarvamasheShataH . shamIka vachana.n ghora.n yathoktaM mantrisaMnidhau .. 16..\\ shamIko nAma rAjendra viShaye vartate tava . R^iShiH paramadharmAtmA dAntaH shAnto mahAtapAH .. 17..\\ tasya tvayA naravyAghra sarpaH prANairviyojitaH . avasakto dhanuShkoTyA skhandhe bharatasattama . kShAntavA.nstava tatkarma putrastasya na chakShame .. 18..\\ tena shapto.asi rAjendra pituraGYAtamadya vai . takShakaH saptarAtreNa mR^ityuste vai bhaviShyati .. 19..\\ tatra rakShA.n kuruShveti punaH punarathAbravIt . tadanyathA na shakya.n cha kartuM kena chidapyuta .. 20..\\ na hi shaknoti sa.nyantuM putra.n kopasamanvitam . tato.ahaM preShitastena tava rAjanhitArthinA .. 21..\\ iti shrutvA vacho ghora.n sa rAjA kurunandanaH . paryatapyata tatpApa.n kR^itvA rAjA mahAtapAH .. 22..\\ ta.n cha mauna vratadhara.n shrutvA munivaraM tadA . bhUya evAbhavadrAjA shokasantapta mAnasaH .. 23..\\ anukroshAtmatA.n tasya shamIkasyAvadhArya tu . paryatapyata bhUyo.api kR^itvA tatkilbiShaM muneH .. 24..\\ na hi mR^ityu.n tathA rAjA shrutvA vai so.anvatapyata . ashochadamaraprakhyo yathA kR^itveha karma tat .. 25..\\ tatastaM preShayAmAsa rAjA gaura mukha.n tadA . bhUyaH prasAdaM bhagavAnkarotviti mameti vai .. 26..\\ tasmiMshcha gatamAtre vai rAjA gaura mukhe tadA . mantribhirmantrayAmAsa saha sa.nvignamAnasaH .. 27..\\ nishchitya mantribhish chaiva sahito mantratattvavit . prAsAda.n kArayAmAsa ekastambha.n surakShitam .. 28..\\ rakShA.n cha vidadhe tatra bhiShajashchauShadhAni cha . brAhmaNAnsiddhamantrAMshcha sarvato vai nyaveshayat .. 29..\\ rAjakAryANi tatrasthaH sarvANyevAkarochcha saH . mantribhiH sahadharmaGYaH samantAtparirakShitaH .. 30..\\ prApte tu divase tasminsaptame dvijasattama . kAshyapo.abhyAgamadvidvA.nsta.n rAjAna.n chikitsitum .. 31..\\ shruta.n hi tena tadabhUdadya taM rAjasattamam . takShakaH pannagashreShTho neShyate yamasAdanam .. 32..\\ ta.n daShTaM pannagendreNa kariShye.ahamapajvaram . tatra me.arthashcha dharmash cha bhaviteti vichintayan .. 33..\\ ta.n dadarsha sa nAgendrastakShakaH kAshyapaM pathi . gachchhantamekamanasa.n dvijo bhUtvA vayo.atigaH .. 34..\\ tamabravItpannagendraH kAshyapaM munipu~Ngavam . kva bhavA.nstvarito yAti ki.n cha kAryaM chikIrShati .. 35..\\ k nR^ipa.n kuru kulotpannaM parikShitamarindamam . takShakaH pannagashreShThastejasAdya pradhakShyati .. 36..\\ ta.n daShTaM pannagendreNa tenAgnisamatejasA . pANDavAnA.n kulakara.n rAjAnamamitaujasam . gachchhAmi saumya tvarita.n sadyaH kartumapajvaram .. 37..\\ t aha.n sa takShako brahma.nsta.n dhakShyAmi mahIpatim . nivartasva na shaktastvaM mayA daShTa.n chikitsitum .. 38..\\ k aha.n taM nR^ipatiM nAga tvayA daShTamapajvaram . kariShya iti me buddhirvidyA balamupAshritaH .. 39..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 39} taksaka daShTa.n yadi mayeha tvaM shaktaH ki.n chichchikitsitum . tato vR^ikShaM mayA daShTamima.n jIvaya kAshyapa .. 1..\\ paraM mantrabala.n yatte taddarshaya yatasya cha . nyagrodhamena.n dhakShyAmi pashyataste dvijottama .. 2..\\ k dashanAgendra vR^ikSha.n tva.n yamenamabhimanyase . ahamena.n tvayA daShTaM jIvayiShye bhuja~Ngama .. 3..\\ s evamuktaH sa nAgendraH kAshyapena mahAtmanA . adashadvR^ikShamabhyetya nyagrodhaM pannagottamaH .. 4..\\ sa vR^ikShastena daShTaH sansadya eva mahAdyute . AshIviShaviShopetaH prajajvAla samantataH .. 5..\\ ta.n dagdhvA sa nagaM nAgaH kashyapaM punarabravIt . kuru yatna.n dvijashreShTha jIvayaina.n vanaspatim .. 6..\\ bhasmIbhUta.n tato vR^ikShaM pannagendrasya tejasA . bhasma sarva.n samAhR^itya kAshyapo vAkyamabravIt .. 7..\\ vidyA balaM pannagendrapashya me.asminvanaspatau . aha.n sa~njIvayAmyenaM pashyataste bhuja~Ngama .. 8..\\ tataH sa bhagavAnvidvAnkAshyapo dvijasattamaH . bhasmarAshIkR^ita.n vR^ikShaM vidyayA samajIvayat .. 9..\\ a~Nkura.n ta.n sa kR^itavA.nstataH parNadvayAnvitam . palAshina.n shAkhina.n cha tathA viTapinaM punaH .. 10..\\ ta.n dR^iShTvA jIvita.n vR^ikShaM kAshyapena mahAtmanA . uvAcha takShako brahmannetadatyadbhuta.n tvayi .. 11..\\ viprendra yadviSha.n hanyA mama vA madvidhasya vA . ka.n tvamarthamabhiprepsuryAsi tatra tapodhana .. 12..\\ yatte.abhilaShitaM prAptuM phala.n tasmAnnR^ipottamAt . ahameva pradAsyAmi tatte yadyapi durlabham .. 13..\\ vipra shApAbhibhUte cha kShINAyuShi narAdhipe . ghaTamAnasya te vipra siddhiH saMshayitA bhavet .. 14..\\ tato yashaH pradIpta.n te triShu lokeShu vishrutam . virashmiriva gharmAMshurantardhAnamito vrajet .. 15..\\ k dhanArthI yAmyaha.n tatra tanme ditsa bhuja~Ngama . tato.aha.n vinivartiShye gR^ihAyoraga sattama .. 16..\\ t yAvaddhanaM prArthayase tasmAdrAGYastato.adhikam . aha.n te.adya pradAsyAmi nivartasva dvijottama .. 17..\\ s takShakasya vachaH shrutvA kAshyapo dvijasattamaH . pradadhyau sumahAtejA rAjAnaM prati buddhimAn .. 18..\\ divyaGYAnaH sa tejasvI GYAtvA taM nR^ipati.n tadA . kShINAyuShaM pANDaveyamapAvartata kAshyapaH . labdhvA vittaM munivarastakShakAdyAvadIpsitam .. 19..\\ nivR^itte kAshyape tasminsamayena mahAtmani . jagAma takShakastUrNaM nagaraM nAgasAhvayam .. 20..\\ atha shushrAva gachchhansa takShako jagatIpatim . mantrAgadairviShaharai rakShyamANaM prayatnataH .. 21..\\ sa chintayAmAsa tadA mAyAyogena pArthivaH . mayA va~nchayitavyo.asau ka upAyo bhavediti .. 22..\\ tatastApasarUpeNa prAhiNotsa bhuja~NgamAn . phalapatrodaka.n gR^ihya rAGYe nAgo.atha takShakaH .. 23..\\ t gachchhadhva.n yUyamavyagrA rAjAna.n kAryavattayA . phalapatrodakaM nAma pratigrAhayituM nR^ipam .. 24..\\ s te takShaka samAdiShTAstathA chakrurbhuja~NgamAH . upaninyustathA rAGYe darbhAnApaH phalAni cha .. 25..\\ tachcha sarva.n sa rAjendraH pratijagrAha vIryavAn . kR^itvA cha teShA.n kAryANi gamyatAmityuvAcha tAn .. 26..\\ gateShu teShu nAgeShu tApasachchhadma rUpiShu . amAtyAnsuhR^idashchaiva provAcha sa narAdhipaH .. 27..\\ bhakShayantu bhavanto vai svAdUnImAni sarvashaH . tApasairupanItAni phalAni sahitA mayA .. 28..\\ tato rAjA sasachivaH phalAnyAdAtumaichchhata . yadgR^ihItaM phala.n rAGYA tatra kR^imirabhUdaNuH . hrasvakaH kR^iShNa nayanastAmro varNena shaunaka .. 29..\\ sa ta.n gR^ihya nR^ipashreShThaH sachivAnidamabravIt . astamabhyeti savitA viShAdadya na me bhayam .. 30..\\ satyavAgastu sa muniH kR^imiko mA.n dashatvayam . takShako nAma bhUtvA vai tathA parihR^itaM bhavet .. 31..\\ te chainamanvavartanta mantriNaH kAlachoditAH . evamuktvA sa rAjendro grIvAyA.n saMniveshya ha . kR^imikaM prAhasattUrNaM mumUrShurnaShTachetanaH .. 32..\\ hasanneva cha bhogena takShakeNAbhiveShTitaH . tasmAtphalAdviniShkramya yattadrAGYe niveditam .. 33..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 40} s ta.n tathA mantriNo dR^iShTvA bhogena pariveShTitam . vivarNavadanAH sarve rurudurbhR^ishaduHkhitAH .. 1..\\ ta.n tu nAdaM tataH shrutvA mantriNaste pradudruvuH . apashyaMshchaiva te yAntamAkAshe nAgamadbhutam .. 2..\\ sImantamiva kurvANaM nabhasaH padmavarchasam . takShakaM pannagashreShThaM bhR^isha.n shokaparAyaNAH .. 3..\\ tatastu te tadgR^ihamagninA vR^itaM pradIpyamAna.n viShajena bhoginaH . bhayAtparityajya dishaH prapedire papAta tachchAshani tADita.n yathA .. 4..\\ tato nR^ipe takShaka tejasA hate prayujya sarvAH paralokasatkriyAH . shuchirdvijo rAjapurohitastadA tathaiva te tasya nR^ipasya mantriNaH .. 5..\\ nR^ipa.n shishu.n tasya sutaM prachakrire sametya sarve puravAsino janAH . nR^ipa.n yamAhustamamitraghAtinaM kurupravIra.n janamejayaM janAH .. 6..\\ sa bAla evArya matirnR^ipottamaH sahaiva tairmantripurohitaistadA . shashAsa rAjya.n kurupu~NgavAgrajo yathAsya vIraH prapitAmahastathA .. 7..\\ tatastu rAjAnamamitratApanaM samIkShya te tasya nR^ipasya mantriNaH . suvarNavarmANamupetya kAshipaM vapuShTamArtha.n varayAM prachakramuH .. 8..\\ tataH sa rAjA pradadau vapuShTamAM kurupravIrAya parIkShya dharmataH . sa chApi tAM prApya mudA yuto.abhavan na chAnyanArIShu mano dadhe kva chit .. 9..\\ saraHsu phulleShu vaneShu chaiva ha prasannachetA vijahAra vIryavAn . tathA sa rAjanya varo vijahrivAn yathorvashIM prApya purA purUravAH .. 10..\\ vapuShTamA chApi varaM pati.n tadA pratItarUpa.n samavApya bhUmipam . bhAvena rAmA ramayAM babhUva vai vihArakAleShvavarodha sundarI .. 11..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 41} s etasminneva kAle tu jaratkArurmahAtapAH . chachAra pR^ithivI.n kR^itsnA.n yatrasAyaM gR^iho muniH .. 1..\\ charandIkShAM mahAtejA dushcharAmakR^itAtmabhiH . tIrtheShvAplavana.n kurvanpuNyeShu vichachAra ha .. 2..\\ vAyubhakSho nirAhAraH shuShyannaharaharmuniH . sa dadarsha pitR^Ingarte lambamAnAnadhomukhAn .. 3..\\ ekatantvavashiShTa.n vai vIraNastambamAshritAn . ta.n cha tantu.n shanairAkhumAdadAnaM bilAshrayam .. 4..\\ nirAhArAnkR^ishAndInAngarte.a.artA.nstrANamichchhataH . upasR^itya sa tAndInAndInarUpo.abhyabhAShata .. 5..\\ ke bhavanto.avalambante vIraNastambamAshritAH . durbala.n khAditairmUlairAkhunA bilavAsinA .. 6..\\ vIraNastambake mUla.n yadapyekamiha sthitam . tadapyaya.n shanairAkhurAdatte dashanaiH shitaiH .. 7..\\ chhetsyate.alpAvashiShTatvAdetadapyachirAdiva . tataH stha patitAro.atra garte asminnadhomukhAH .. 8..\\ tato me duHkhamutpanna.n dR^iShTvA yuShmAnadhomukhAn . kR^ichchhrAmApadamApannAnpriya.n kiM karavANi vaH .. 9..\\ tapaso.asya chaturthena tR^itIyenApi vA punaH . ardhena vApi nistartumApadaM brUta mAchiram .. 10..\\ atha vApi samagreNa tarantu tapasA mama . bhavantaH sarva evAsmAtkAmameva.n vidhIyatAm .. 11..\\ pitarah R^iddho bhavAnbrahma chArI yo nastrAtumihechchhati . na tu viprAgrya tapasA shakyametadvyapohitum .. 12..\\ asti nastAta tapasaH phalaM pravadatA.n vara . santAnaprakShayAdbrahmanpatAmo niraye.ashuchau .. 13..\\ lambatAmiha nastAta na GYAnaM pratibhAti vai . yena tvAM nAbhijAnImo loke vikhyAtapauruSham .. 14..\\ R^iddho bhavAnmahAbhAgo yo naH shochyAnsuduHkhitAn . shochasyupetya kAruNyAchchhR^iNu ye vai vaya.n dvija .. 15..\\ yAyAvarA nAma vayamR^iShayaH saMshitavratAH . lokAtpuNyAdiha bhraShTAH santAnaprakShayAdvibho .. 16..\\ pranaShTaM nastapaH puNyaM na hi nastanturasti vai . asti tveko.adya nastantuH so.api nAsti yathAtathA .. 17..\\ mandabhAgyo.alpabhAgyAnAM bandhuH sa khila naH kule . jaratkAruriti khyAto vedavedA~NgapAragaH . niyatAtmA mahAtmA cha suvrataH sumahAtapAH .. 18..\\ tena sma tapaso lobhAtkR^ichchhramApAditA vayam . na tasya bhAryA putro vA bAndhavo vAsti kash chana .. 19..\\ tasmAllambAmahe garte naShTasa~nj~nA hyanAthavat . sa vaktavyastvayA dR^iShTvA asmAkaM nAthavattayA .. 20..\\ pitaraste.avalambante garte dInA adhomukhAH . sAdhu dArAnkuruShveti prajAyasveti chAbhibho . kulatanturhi naH shiShTastvamevaikastapodhana .. 21..\\ yattu pashyasi no brahmanvIraNastambamAshritAn . eSho.asmAka.n kulastamba AsItsvakulavardhanaH .. 22..\\ yAni pashyasi vai brahmanmUlAnIhAsya vIrudhaH . ete nastantavastAta kAlena paribhakShitAH .. 23..\\ yattvetatpashyasi brahmanmUlamasyArdhabhakShitam . tatra lambAmahe sarve so.apyekastapa AsthitaH .. 24..\\ yamAkhuM pashyasi brahmankAla eSha mahAbalaH . sa ta.n tapo rataM manda.n shanaiH kShapayate tudan . jaratkAru.n tapo lubdhaM mandAtmAnamachetasam .. 25..\\ na hi nastattapastasya tArayiShyati sattama . chhinnamUlAnparibhraShTAnkAlopahatachetasaH . narakapratiShThAnpashyAsmAnyathA duShkR^itinastathA .. 26..\\ asmAsu patiteShvatra saha pUrvaiH pitAmahaiH . chhinnaH kAlena so.apyatra gantA vai naraka.n tataH .. 27..\\ tapo vApyatha vA yaGYo yachchAnyatpAvanaM mahat . tatsarvaM na sama.n tAta santatyeti satAM matam .. 28..\\ sa tAta dR^iShTvA brUyAstva.n jaratkAruM tapasvinam . yathAdR^iShTamida.n chAsmai tvayAkhyeyamasheShataH .. 29..\\ yathA dArAnprakuryAtsaputrAMshchotpAdayedyathA . tathA brahma.nstvayA vAchyaH so.asmAkaM nAthavattayA .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 42} s etachchhrutvA jaratkArurduHkhashokaparAyaNaH . uvAcha svAnpitR^InduHkhAdbAShpasandigdhayA girA .. 1..\\ ahameva jaratkAruH kilbiShI bhavatA.n sutaH . taddaNDa.n dhArayata me duShkR^iterakR^itAtmanaH .. 2..\\ pitarah putra diShTyAsi samprApta ima.n desha.n yadR^ichchhayA . kimartha.n cha tvayA brahmanna kR^ito dArasa~NgrahaH .. 3..\\ j mamAyaM pitaro nitya.n hR^idyarthaH parivartate . UrdhvaretAH sharIra.n vai prApayeyamamutra vai .. 4..\\ eva.n dR^iShTvA tu bhavataH shakuntAniva lambataH . mayA nivartitA buddhirbrahmacharyAtpitAmahAH .. 5..\\ kariShye vaH priya.n kAmaM nivekShye nAtra saMshayaH . sanAmnI.n yadyaha.n kanyAmupalapsye kadA chana .. 6..\\ bhaviShyati cha yA kA chidbhaikShavatsvayamudyatA . pratigrahItA tAmasmi na bhareya.n cha yAm aham .. 7..\\ eva.nvidhamaha.n kuryAM niveshaM prApnuyA.n yadi . anyathA na kariShye tu satyametatpitAmahAH .. 8..\\ s evamuktvA tu sa pitR^IMshchachAra pR^ithivIM muniH . na cha sma labhate bhAryA.n vR^iddho.ayamiti shaunaka .. 9..\\ yadA nirvedamApannaH pitR^ibhishchoditastathA . tadAraNya.n sa gatvochchaishchukrosha bhR^ishaduHkhitaH .. 10..\\ yAni bhUtAni santIha sthAvarANi charANi cha . antarhitAni vA yAni tAni shR^iNvantu me vachaH .. 11..\\ ugre tapasi vartantaM pitarashchodayanti mAm . nivishasveti duHkhArtAsteShAM priyachikIrShayA .. 12..\\ niveshArthyakhilAM bhUmi.n kanyA bhaikShaM charAmi bhoH . daridro duHkhashIlashcha pitR^ibhiH saMniyojitaH .. 13..\\ yasya kanyAsti bhUtasya ye mayeha prakIrtitAH . te me kanyAM prayachchhantu charataH sarvatodisham .. 14..\\ mama kanyA sanAmnI yA bhaikShavachchodyatA bhavet . bhareya.n chaiva yAM nAhaM tAM me kanyAM prayachchhata .. 15..\\ tataste pannagA ye vai jaratkArau samAhitAH . tAmAdAya pravR^itti.n te vAsukeH pratyavedayan .. 16..\\ teShA.n shrutvA sa nAgendraH kanyA.n tAM samala~NkR^itAm . pragR^ihyAraNyamagamatsamIpa.n tasya pannagaH .. 17..\\ tatra tAM bhaikShavatkanyAM prAdAttasmai mahAtmane . nAgendro vAsukirbrahmanna sa tAM pratyagR^ihNata .. 18..\\ asanAmeti vai matvA bharaNe chAvichArite . mokShabhAve sthitashchApi dvandvI bhUtaH parigrahe .. 19..\\ tato nAma sa kanyAyAH paprachchha bhR^iguna~Ngana . vAsuke bharaNa.n chAsyA na kuryAmityuvAcha ha .. 20..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 43} s vAsukistvabravIdvAkya.n jaratkArumR^iShiM tadA . sanAmA tava kanyeya.n svasA me tapasAnvitA .. 1..\\ bhariShyAmi cha te bhAryAM pratIchchhemA.n dvijottama . rakShaNa.n cha kariShye.asyAH sarvashaktyA tapodhana .. 2..\\ pratishrute tu nAgena bhariShye bhaginIm iti . jaratkArustadA veshma bhujagasya jagAma ha .. 3..\\ tatra mantravidA.n shreShThastapovR^iddho mahAvrataH . jagrAha pANi.n dharmAtmA vidhimantrapuraskR^itam .. 4..\\ tato vAsagR^iha.n shubhraM pannagendrasya saMmatam . jagAma bhAryAmAdAya stUyamAno maharShibhiH .. 5..\\ shayana.n tatra vai kL^ipta.n spardhyAstaraNa sa.nvR^itam . tatra bhAryA sahAyaH sa jaratkAruruvAsa ha .. 6..\\ sa tatra samaya.n chakre bhAryayA saha sattamaH . vipriyaM me na kartavyaM na cha vAchya.n kadA chana .. 7..\\ tyajeyamapriye hi tvA.n kR^ite vAsaM cha te gR^ihe . etadgR^ihANa vachanaM mayA yatsamudIritam .. 8..\\ tataH paramasa.nvignA svasA nAgapatestu sA . atiduHkhAnvitA vAcha.n tamuvAchaivamastviti .. 9..\\ tathaiva sA cha bhartAra.n duHkhashIlamupAcharat . upAyaiH shvetakAkIyaiH priyakAmA yashasvinI .. 10..\\ R^itukAle tataH snAtA kadA chidvAsukeH svasA . bhartAra.n ta.n yathAnyAyamupatasthe mahAmunim .. 11..\\ tatra tasyAH samabhavadgarbho jvalanasaMnibhaH . atIva tapasA yukto vaishvAnarasamadyutiH . shuklapakShe yathA somo vyavardhata tathaiva saH .. 12..\\ tataH katipayAhasya jaratkArurmahAtapAH . utsa~Nge.asyAH shiraH kR^itvA suShvApa parikhinnavat .. 13..\\ tasmiMshcha supte viprendre savitAstamiyAdgirim . ahnaH parikShaye brahma.nstataH sAchintayattadA . vAsukerbhaginI bhItA dharmalopAnmanasvinI .. 14..\\ kiM nu me sukR^itaM bhUyAdbharturutthApanaM na vA . duHkhashIlo hi dharmAtmA kathaM nAsyAparAdhnuyAm .. 15..\\ kopo vA dharmashIlasya dharmalopo.atha vA punaH . dharmalopo garIyAnvai syAdatretyakaronmanaH .. 16..\\ utthApayiShye yadyena.n dhruvaM kopaM kariShyati . dharmalopo bhavedasya sandhyAtikramaNe dhruvam .. 17..\\ iti nishchitya manasA jaratkArurbhuja~NgamA . tamR^iShi.n dIptatapasa.n shayAnamanalopamam . uvAcheda.n vachaH shlakShNa.n tato madhurabhAShiNI .. 18..\\ uttiShTha tvaM mahAbhAga sUryo.astamupagachchhati . sandhyAmupAssva bhagavannapaH spR^iShTvA yatavrataH .. 19..\\ prAduShkR^itAgnihotro.ayaM muhUrto ramyadAruNaH . sandhyA pravartate cheyaM pashchimAyA.n dishi prabho .. 20..\\ evamuktaH sa bhagavA~njaratkArurmahAtapAH . bhAryAM prasphuramANauShTha ida.n vachanamabravIt .. 21..\\ avamAnaH prayukto.aya.n tvayA mama bhuja~Ngame . samIpe te na vatsyAmi gamiShyAmi yathAgatam .. 22..\\ na hi tejo.asti vAmoru mayi supte vibhAvasoH . asta.n gantu.n yathAkAlamiti me hR^idi vartate .. 23..\\ na chApyavamatasyeha vastu.n rocheta kasya chit . kiM punardharmashIlasya mama vA madvidhasya vA .. 24..\\ evamuktA jaratkArurbhartrA hR^idayakampanam . abravIdbhaginI tatra vAsukeH saMniveshane .. 25..\\ nAvamAnAtkR^itavatI tavAhaM pratibodhanam . dharmalopo na te vipra syAdityetatkR^itaM mayA .. 26..\\ uvAcha bhAryAmityukto jaratkArurmahAtapAH . R^iShiH kopasamAviShTastyaktukAmo bhuja~NgamAm .. 27..\\ na me vAganR^itaM prAha gamiShye.ahaM bhuja~Ngame . samayo hyeSha me pUrva.n tvayA saha mithaH kR^itaH .. 28..\\ sukhamasmyuShito bhadre brUyAstvaM bhrAtara.n shubhe . ito mayi gate bhIru gataH sa bhagavAniti . tva.n chApi mayi niShkrAnte na shokaM kartumarhasi .. 29..\\ ityuktA sAnavadyA~NgI pratyuvAcha pati.n tadA . jaratkAru.n jaratkArushchintAshokaparAyaNA .. 30..\\ bAShpagadgadayA vAchA mukhena parishuShyatA . kR^itA~njalirvarArohA paryashrunayanA tataH . dhairyamAlambya vAmorurhR^idayena pravepatA .. 31..\\ na mAmarhasi dharmaGYa parityaktumanAgasam . dharme sthitA.n sthito dharme sadA priyahite ratAm .. 32..\\ pradAne kAraNa.n yachcha mama tubhya.n dvijottama . tadalabdhavatIM mandA.n kiM mA.n vakShyati vAsukhiH .. 33..\\ mAtR^ishApAbhibhUtAnA.n GYAtInAM mama sattama . apatyamIpShita.n tvattastachcha tAvanna dR^ishyate .. 34..\\ tvatto hyapatyalAbhena GYAtInAM me shivaM bhavet . samprayogo bhavennAyaM mama moghastvayA dvija .. 35..\\ GYAtInA.n hitamichchhantI bhagava.nstvAM prasAdaye . imamavyaktarUpaM me garbhamAdhAya sattama . katha.n tyaktvA mahAtmA sangantumichchhasyanAgasam .. 36..\\ evamuktastu sa munirbhAryA.n vachanamabravIt . yadyuktamanurUpa.n cha jaratkArustapodhanaH .. 37..\\ astyeSha garbhaH subhage tava vaishvAnaropamaH . R^iShiH paramadharmAtmA vedavedA~NgapAragaH .. 38..\\ evamuktvA sa dharmAtmA jaratkArurmahAnR^iShiH . ugrAya tapase bhUyo jagAma kR^itanishchayaH .. 39..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 44} s gatamAtra.n tu bhartAraM jaratkAruravedayat . bhrAtustvaritamAgamya yathAtathya.n tapodhana .. 1..\\ tataH sa bhujaga shreShThaH shrutvA sumahadapriyam . uvAcha bhaginI.n dInAM tadA dInataraH svayam .. 2..\\ jAnAmi bhadre yatkAryaM pradAne kAraNa.n cha yat . pannagAnA.n hitArthAya putraste syAttato yadi .. 3..\\ sa sarpasatrAtkila no mokShayiShyati vIryavAn . evaM pitAmahaH pUrvamuktavAnmA.n suraiH saha .. 4..\\ apyasti garbhaH subhage tasmAtte munisattamAt . na chechchhAmyaphala.n tasya dArakarma manIShiNaH .. 5..\\ kAma.n cha mama na nyAyyaM praShTuM tvAM kAryamIdR^isham . ki.n tu kAryagarIyastvAttatastvAhamachUchudam .. 6..\\ durvAsatA.n viditvA cha bhartuste.atitapasvinaH . nainamanvAgamiShyAmi kadAchiddhi shapetsa mAm .. 7..\\ AchakShva bhadre bhartustva.n sarvameva vicheShTitam . shalyamuddhara me ghoraM bhadre hR^idi chirasthitam .. 8..\\ jaratkArustato vAkyamityuktA pratyabhAShata . AshvAsayantI santapta.n vAsukiM pannageshvaram .. 9..\\ pR^iShTo mayApatya hetoH sa mahAtmA mahAtapAH . astItyudaramuddishya mameda.n gatavAMshcha saH .. 10..\\ svaireShvapi na tenAha.n smarAmi vitatha.n kva chit . uktapUrva.n kuto rAjansAmparAye sa vakShyati .. 11..\\ na santApastvayA kAryaH kAryaM prati bhuja~Ngame . utpatsyati hi te putro jvalanArkasamadyutiH .. 12..\\ ityuktvA hi sa mAM bhrAtargato bhartA tapovanam . tasmAdvyetu para.n duHkhaM tavedaM manasi sthitam .. 13..\\ etachchhrutvA sa nAgendro vAsukiH parayA mudA . evamastviti tadvAkyaM bhaginyAH pratyagR^ihNata .. 14..\\ sAntvamAnArtha dAnaishcha pUjayA chAnurUpayA . sodaryAM pUjayAmAsa svasAraM pannagottamaH .. 15..\\ tataH sa vavR^idhe garbho mahAtejA raviprabhaH . yathA somo dvijashreShTha shuklapakShodito divi .. 16..\\ yathAkAla.n tu sA brahmanprajaGYe bhujaga svasA . kumAra.n devagarbhAbhaM pitR^imAtR^ibhayApaham .. 17..\\ vavR^idhe sa cha tatraiva nAgarAjaniveshane . vedAMshchAdhijage sA~NgAnbhArgavAchchyavanAtmajAt .. 18..\\ charitavrato bAla eva buddhisattvaguNAnvitaH . nAma chAsyAbhavatkhyAta.n lokeShvAstIka ityuta .. 19..\\ astItyuktvA gato yasmAtpitA garbhasthameva tam . vana.n tasmAdidaM tasya nAmAstIketi vishrutam .. 20..\\ sa bAla eva tatrasthashcharannamitabuddhimAn . gR^ihe pannagarAjasya prayatnAtparyarakShyata .. 21..\\ bhagavAniva deveshaH shUlapANirhiraNyadaH . vivardhamAnaH sarvA.nstAnpannagAnabhyaharShayat .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 45} z yadapR^ichchhattadA rAjA mantriNo janamejayaH . pituH svargagati.n tanme vistareNa punarvada .. 1..\\ s shR^iNu brahmanyathA pR^iShTA mantriNo nR^ipatestadA . AkhyAtavantaste sarve nidhana.n tatparikShitaH .. 2..\\ j jAnanti tu bhavantastadyathAvR^ittaH pitA mama . AsIdyathA cha nidhana.n gataH kAle mahAyashAH .. 3..\\ shrutvA bhavatsakAshAddhi piturvR^ittamasheShataH . kalyANaM pratipatsyAmi viparItaM na jAtuchit .. 4..\\ s mantriNo.athAbruvanvAkyaM pR^iShTAstena mahAtmanA . sarvadharmavidaH prAGYA rAjAna.n janamejayam .. 5..\\ dharmAtmA cha mahAtmA cha prajA pAlaH pitA tava . AsIdiha yathAvR^ittaH sa mahAtmA shR^iNuShva tat .. 6..\\ chAturvarNya.n svadharmasthaM sa kR^itvA paryarakShata . dharmato dharmavidrAjA dharmo vigrahavAniva .. 7..\\ rarakSha pR^ithivI.n devI.n shrImAnatulavikramaH . dveShTArastasya naivAsansa cha na dveShTi ka.n chana . samaH sarveShu bhUteShu prajApatirivAbhavat .. 8..\\ brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shUdrAsh chaiva svakarmasu . sthitAH sumanaso rAja.nstena rAGYA svanuShThitAH .. 9..\\ vidhavAnAtha kR^ipaNAnvikalAMshcha babhAra saH . sudarshaH sarvabhUtAnAmAsItsoma ivAparaH .. 10..\\ tuShTapuShTajanaH shrImAnsatyavAgdR^iDhavikramaH . dhanurvede cha shiShyo.abhUnnR^ipaH shAradvatasya saH .. 11..\\ govindasya priyashchAsItpitA te janamejaya . lokasya chaiva sarvasya priya AsInmahAyashAH .. 12..\\ parikShINeShu kuruShu uttarAyAmajAyata . parikShidabhavattena saubhadrasyAtmajo balI .. 13..\\ rAjadharmArthakushalo yuktaH sarvaguNairnR^ipaH . jitendriyashchAtmavAMshcha medhAvI vR^iddhasevitaH .. 14..\\ ShaDvargavinmahAbuddhirnItidharmaviduttamaH . prajA imAstava pitA ShaShTi.n varShANyapAlayat . tato diShTAntamApannaH sarpeNAnativartitam .. 15..\\ tatastvaM puruShashreShTha dharmeNa pratipedivAn . ida.n varShasahasrAya rAjya.n kuru kulAgatam . bAla evAbhijAto.asi sarvabhUtAnupAlakaH .. 16..\\ j nAsminkule jAtu babhUva rAjA yo na prajAnA.n hitakR^itpriyash cha . visheShataH prekShya pitAmahAnAM vR^ittaM mahadvR^ittaparAyaNAnAm .. 17..\\ kathaM nidhanamApannaH pitA mama tathAvidhaH . AchakShadhva.n yathAvanme shrotumichchhAmi tattvataH .. 18..\\ s eva.n sa~ncoditA rAGYA mantriNaste narAdhipam . UchuH sarve yathAvR^itta.n rAGYaH priyahite ratAH .. 19..\\ babhUva mR^igayA shIlastava rAjanpitA sadA . yathA pANDurmahAbhAgo dhanurdhara varo yudhi . asmAsvAsajya sarvANi rAjakAryANyasheShataH .. 20..\\ sa kadA chidvanacharo mR^iga.n vivyAdha patriNA . viddhvA chAnvasarattUrNa.n taM mR^igaM gahane vane .. 21..\\ padAtirbaddhanistriMshastatAyudha kalApavAn . na chAsasAda gahane mR^igaM naShTaM pitA tava .. 22..\\ parishrAnto vayaHsthashcha ShaShTivarSho jarAnvitaH . kShudhitaH sa mahAraNye dadarsha munimantike .. 23..\\ sa taM paprachchha rAjendro muniM mauna vratAnvitam . na cha ki.n chiduvAchaina.n sa muniH pR^ichchhato.api san .. 24..\\ tato rAjA kShuchchhramArtastaM muni.n sthANuvatsthitam . mauna vratadhara.n shAntaM sadyo manyuvashaM yayau .. 25..\\ na bubodha hi ta.n rAjA mauna vratadharaM munim . sa taM manyusamAviShTo dharShayAmAsa te pitA .. 26..\\ mR^ita.n sarpa.n dhanuShkoTyA samutkShipya dharAtalAt . tasya shuddhAtmanaH prAdAtskandhe bharatasattama .. 27..\\ na chovAcha sa medhAvI tamatho sAdhvasAdhu vA . tasthau tathaiva chAkrudhyansarpa.n skandhena dhArayan .. 28..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 46} mantrinah tataH sa rAjA rAjendra skandhe tasya bhuja~Ngamam . muneH kShutkShAma Asajya svapuraM punarAyayau .. 1..\\ R^iShestasya tu putro.abhUdgavi jAto mahAyashAH . shR^i~NgI nAma mahAtejAstigmavIryo.atikopanaH .. 2..\\ brahmANa.n so.abhyupAgamya muniH pUjA.n chakAra ha . anuGYAto gatastatra shR^i~NgI shushrAva ta.n tadA . sakhyuH sakAshAtpitaraM pitrA te dharShita.n tathA .. 3..\\ mR^ita.n sarpaM samAsaktaM pitrA te janamejaya . vahanta.n kurushArdUla skandhenAnapakAriNam .. 4..\\ tapasvinamatIvAtha taM munipravaraM nR^ipa . jitendriya vishuddha.n cha sthitaM karmaNyathAdbhute .. 5..\\ tapasA dyotitAtmAna.n sveShva~NgeShu yata.n tathA . shubhAchAra.n shubhakathaM susthira.n tamalolupam .. 6..\\ akShudramanasUya.n cha vR^iddhaM mauna vrate sthitam . sharaNya.n sarvabhUtAnAM pitrA viprakR^ita.n tava .. 7..\\ shashApAtha sa tachchhrutvA pitara.n te ruShAnvitaH . R^iSheH putro mahAtejA bAlo.api sthavirairvaraH .. 8..\\ sa kShipramudaka.n spR^iShTvA roShAdidamuvAcha ha . pitara.n te.abhisandhAya tejasA prajvalanniva .. 9..\\ anAgasi gurau yo me mR^ita.n sarpamavAsR^ijat . taM nAgastakShakaH kruddhastejasA sAdayiShyati . saptarAtrAditaH pApaM pashya me tapaso balam .. 10..\\ ityuktvA prayayau tatra pitA yatrAsya so.abhavat . dR^iShTvA cha pitara.n tasmai shApaM taM pratyavedayat .. 11..\\ sa chApi munishArdUlaH preShayAmAsa te pituH . shapto.asi mama putreNa yatto bhava mahIpate . takShakastvAM mahArAja tejasA sAdayiShyati .. 12..\\ shrutvA tu tadvacho ghoraM pitA te janamejaya . yatto.abhavatparitrastastakShakAtpannagottamAt .. 13..\\ tatastasmi.nstu divase saptame samupasthite . rAGYaH samIpaM brahmarShiH kAshyapo gantumaichchhata .. 14..\\ ta.n dadarshAtha nAgendraH kAshyapaM takShakastadA . tamabravItpannagendraH kAshyapa.n tvarita.n vrajan . kva bhavA.nstvarito yAti ki.n cha kAryaM chikIrShati .. 15..\\ k yatra rAjA kurushreShThaH parikShinnAma vai dvijaH . takShakeNa bhuja~Ngena dhakShyate kila tatra vai .. 16..\\ gachchhAmyaha.n taM tvaritaH sadyaH kartumapajvaram . mayAbhipanna.n taM chApi na sarpo dharShayiShyati .. 17..\\ t kimartha.n taM mayA daShTa.n sa~njIvayitumichchhasi . brUhi kAmamaha.n te.adya dadmi sva.n veshma gamyatAm .. 18..\\ mantrinah dhanalipsuraha.n tatra yAmItyuktashcha tena saH . tamuvAcha mahAtmAnaM mAnaya~nshlakShNayA girA .. 19..\\ yAvaddhanaM prArthayase tasmAdrAGYastato.adhikam . gR^ihANa matta eva tva.n saMnivartasva chAnagha .. 20..\\ sa evamukto nAgena kAshyapo dvipadA.n varaH . labdhvA vittaM nivavR^ite takShakAdyAvadIpsitam .. 21..\\ tasminpratigate vipre chhadmanopetya takShakaH . taM nR^ipaM nR^ipatishreShTha pitara.n dhArmikaM tava .. 22..\\ prAsAdastha.n yattamapi dagdhavAnviShavahninA . tatastvaM puruShavyAghra vijayAyAbhiShechitaH .. 23..\\ etaddR^iShTa.n shruta.n chApi yathAvannR^ipasattama . asmAbhirnikhila.n sarva.n kathitaM te sudAruNam .. 24..\\ shrutvA chaitaM nR^ipashreShTha pArthivasya parAbhavam . asya charSherutta~Nkasya vidhatsva yadanantaram .. 25..\\ j etattu shrotumichchhAmi aTavyAM nirjane vane . sa.nvAdaM pannagendrasya kAshyapasya cha yattadA .. 26..\\ kena dR^iShTa.n shruta.n chApi bhavatAM shrotramAgatam . shrutvA chAtha vidhAsyAmi pannagAntakarIM matim .. 27..\\ m shR^iNu rAjanyathAsmAka.n yenaitatkathitaM purA . samAgama.n dvijendrasya pannagendrasya chAdhvani .. 28..\\ tasminvR^ikShe naraH kashchidindhanArthAya pArthiva . vichinvanpUrvamArUDhaH shuShkashAkha.n vanaspatim . abudhyamAnau ta.n tatra vR^ikShasthaM pannagadvijau .. 29..\\ sa tu tenaiva vR^ikSheNa bhasmIbhUto.abhavattadA . dvija prabhAvAdrAjendra jIvitaH savanaspatiH .. 30..\\ tena gatvA nR^ipashreShTha nagare.asminniveditam . yathAvR^itta.n tu tatsarvaM takShakasya dvijasya cha .. 31..\\ etatte kathita.n rAjanyathAvR^ittaM yathA shrutam . shrutvA tu nR^ipashArdUla prakuruShva yathepsitam .. 32..\\ s mantriNA.n tu vachaH shrutvA sa rAjA janamejayaH . paryatapyata duHkhArtaH pratyapiMShatkare karam .. 33..\\ niHshvAsamuShNamasakR^iddIrgha.n rAjIvalochanaH . mumochAshrUNi cha tadA netrAbhyAM pratataM nR^ipaH . uvAcha cha mahIpAlo duHkhashokasamanvitaH .. 34..\\ shrutvaitadbhavatA.n vAkyaM piturme svargatiM prati . nishchiteyaM mama matiryA vai tAM me nibodhata .. 35..\\ anantaramahaM manye takShakAya durAtmane . pratikartavyamityeva yena me hi.nsitaH pitA .. 36..\\ R^iSherhi shR^i~Ngervachana.n kR^itvA dagdhvA cha pArthivam . yadi gachchhedasau pApo nanu jIvetpitA mama .. 37..\\ parihIyeta ki.n tasya yadi jIvetsa pArthivaH . kAshyapasya prasAdena mantriNA.n sunayena cha .. 38..\\ sa tu vAritavAnmohAtkAshyapa.n dvijasattamam . sa~njijIvayiShuM prApta.n rAjAnamaparAjitam .. 39..\\ mahAnatikramo hyeSha takShakasya durAtmanaH . dvijasya yo.adadaddravyaM mA nR^ipa.n jIvayediti .. 40..\\ utta~Nkasya priya.n kurvannAtmanash cha mahatpriyam . bhavatA.n chaiva sarveShA.n yAsyAmyapachitiM pituH .. 41..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 47} s evamuktvA tataH shrImAnmantribhishchAnumoditaH . Aruroha pratiGYA.n sa sarpasatrAya pArthivaH . brahmanbharatashArdUlo rAjA pArikShitastadA .. 1..\\ purohitamathAhUya R^itvija.n vasudhAdhipaH . abravIdvAkyasampannaH sampadarthakara.n vachaH .. 2..\\ yo me hi.nsitavA.nstAta.n takShakaH sa durAtmavAn . pratikuryA.n yathA tasya tadbhavanto bruvantu me .. 3..\\ api tatkarma viditaM bhavatA.n yena pannagam . takShaka.n sampradIpte.agnau prApsye.ahaM sahabAndhavam .. 4..\\ yathA tena pitA mahyaM pUrva.n dagdho viShAgninA . tathAhamapi taM pApa.n dagdhumichchhAmi pannagam .. 5..\\ rtvijah asti rAjanmahatsatra.n tvadarthaM devanirmitam . sarpasatramiti khyAtaM purANe kathyate nR^ipa .. 6..\\ AhartA tasya satrasya tvannAnyo.asti narAdhipa . iti paurANikAH prAhurasmAka.n chAsti sa kratuH .. 7..\\ s evamuktaH sa rAjarShirmene sarpa.n hi takShakam . hutAshanamukha.n dIptaM praviShTamiti sattama .. 8..\\ tato.abravInmantravidastAnrAjA brAhmaNA.nstadA . AhariShyAmi tatsatra.n sambhArAH sambhriyantu me .. 9..\\ tataste R^itvijastasya shAstrato dvijasattama . desha.n taM mApayAmAsuryaGYAyatana kAraNAt . yathAvajGYAnaviduShaH sarve buddhyA para.n gatAH .. 10..\\ R^iddhyA paramayA yuktamiShTa.n dvijagaNAyutam . prabhUtadhanadhAnyADhyamR^itvigbhiH suniveshitam .. 11..\\ nirmAya chApi vidhivadyaGYAyatanamIpsitam . rAjAna.n dIkShayAmAsuH sarpasatrAptaye tadA .. 12..\\ ida.n chAsIttatra pUrva.n sarpasatre bhaviShyati . nimittaM mahadutpanna.n yaGYavighna kara.n tadA .. 13..\\ yaGYasyAyatane tasminkriyamANe vacho.abravIt . sthapatirbuddhisampanno vAstu vidyA vishAradaH .. 14..\\ ityabravItsUtradhAraH sUtaH paurANikastadA . yasmindeshe cha kAle cha mApaneyaM pravartitA . brAhmaNa.n kAraNaM kR^itvA nAya.n sa.nsthAsyate kratuH .. 15..\\ etachchhrutvA tu rAjA sa prAgdIkShA kAlamabravIt . kShattAraM neha me kashchidaGYAtaH pravishediti .. 16..\\ tataH karma pravavR^ite sarpasatre vidhAnataH . paryakrAmaMshcha vidhivatsve sve karmaNi yAjakAH .. 17..\\ paridhAya kR^iShNa vAsA.nsi dhUmasa.nrakta lochanAH . juhuvurmantravachchaiva samiddha.n jAtavedasam .. 18..\\ kampayantashcha sarveShAmuragANAM manA.nsi te . sarpAnAjuhuvustatra sarvAnagnimukhe tadA .. 19..\\ tataH sarpAH samApetuH pradIpte havyavAhane . viveShTamAnAH kR^ipaNA AhvayantaH parasparam .. 20..\\ visphurantaH shvasantashcha veShTayantastathA pare . puchchhaiH shirobhishcha bhR^isha.n chitrabhAnuM prapedire .. 21..\\ shvetAH kR^iShNAshcha nIlAshcha sthavirAH shishavastathA . ruvanto bhairavAnnAdAnpeturdIpte vibhAvasau .. 22..\\ eva.n shatasahasrANi prayutAnyarbudAni cha . avashAni vinaShTAni pannagAnA.n dvijottama .. 23..\\ indurA iva tatrAnye hastihastA ivApare . mattA iva cha mAta~NgA mahAkAyA mahAbalAH .. 24..\\ uchchAvachAshcha bahavo nAnAvarNA viSholbaNAH . ghorAshcha parighaprakhyA danda shUkA mahAbalAH . prapeturagnAvuragA mAtR^ivAgdaNDapIDitAH .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 48} z sarpasatre tadA rAGYaH pANDaveyasya dhImataH . janamejayasya ke tvAsannR^itvijaH paramarShayaH .. 1..\\ ke sadasyA babhUvushcha sarpasatre sudAruNe . viShAdajanane.atyarthaM pannagAnAM mahAbhaye .. 2..\\ sarva.n vistaratastAta bhavA~nsha.nsitumarhati . sarpasatra vidhAnaGYA viGYeyAste hi sUtaja .. 3..\\ suuta hanta te kathayiShyAmi nAmAnIha manIShiNAm . ye R^itvijaH sadasyAshcha tasyAsannR^ipatestadA .. 4..\\ tatra hotA babhUvAtha brAhmaNashchaNDabhArgavaH . chyavanasyAnvaye jAtaH khyAto vedavidA.n varaH .. 5..\\ udgAtA brAhmaNo vR^iddho vidvAnkautsArya jaiminiH . brahmAbhavachchhAr~Nga ravo adhvaryurbodha pi~NgalaH .. 6..\\ sadasyashchAbhavadvyAsaH putra shiShyasahAyavAn . uddAlakaH shamaThakaH shvetaketushcha pa~nchamaH .. 7..\\ asito devalashchaiva nAradaH parvatastathA . AtreyaH kuNDa jaTharo dvijaH kuTi ghaTastathA .. 8..\\ vAtsyaH shrutashravA vR^iddhastapaHsvAdhyAyashIlavAn . kahoDo deva sharmA cha maudgalyaH shama saubharaH .. 9..\\ ete chAnye cha bahavo brAhmaNAH saMshitavratAH . sadasyA abhava.nstatra satre pArikShitasya ha .. 10..\\ juhvatsvR^itvikShvatha tadA sarpasatre mahAkratau . ahayaH prApata.nstatra ghorAH prANibhayAvahAH .. 11..\\ vasA medo vahAH kulyA nAgAnA.n sampravartitAH . vavau gandhashcha tumulo dahyatAmanisha.n tadA .. 12..\\ patatA.n chaiva nAgAnAM dhiShThitAnAM tathAmbare . ashrUyatAnisha.n shabdaH pachyatA.n chAgninA bhR^isham .. 13..\\ takShakastu sa nAgendraH purandara niveshanam . gataH shrutvaiva rAjAna.n dIkShitaM janamejayam .. 14..\\ tataH sarva.n yathAvR^ittamAkhyAya bhujagottamaH . agachchhachchharaNaM bhIta AgaH kR^itvA purandaram .. 15..\\ tamindraH prAha suprIto na tavAstIha takShaka . bhayaM nAgendra tasmAdvai sarpasatrAtkatha.n chana .. 16..\\ prasAdito mayA pUrva.n tavArthAya pitAmahaH . tasmAttava bhayaM nAsti vyetu te mAnaso jvaraH .. 17..\\ evamAshvAsitastena tataH sa bhujagottamaH . uvAsa bhavane tatra shakrasya muditaH sukhI .. 18..\\ ajasraM nipatatsvagnau nAgeShu bhR^ishaduHkhitaH . alpasheSha parIvAro vAsukiH paryatapyata .. 19..\\ kashmala.n chAvishadghora.n vAsukiM pannageshvaram . sa ghUrNamAna hR^idayo bhaginImidamabravIt .. 20..\\ dahyante.a~NgAni me bhadre disho na pratibhAnti cha . sIdAmIva cha saMmohAdghUrNatIva cha me manaH .. 21..\\ dR^iShTirbhramati me.atIva hR^idaya.n dIryatIva cha . patiShyAmyavasho.adyAha.n tasmindIpte vibhAvasau .. 22..\\ pArikShitasya yaGYo.asau vartate.asmajjighA.nsayA . vyaktaM mayApi gantavyaM pitR^irAja niveshanam .. 23..\\ aya.n sa kAlaH samprApto yadarthamasi me svasaH . jaratkAroH purA dattA sA trAhyasmAnsabAndhavAn .. 24..\\ AstIkaH kila yaGYa.n ta.n vartantaM bhujagottame . pratiShetsyati mAM pUrva.n svayamAha pitAmahaH .. 25..\\ tadvatse brUhi vatsa.n sva.n kumAraM vR^iddhasaMmatam . mamAdya tva.n sabhR^ityasya mokShArthaM veda vittamam .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 49} s tata AhUya putra.n sva.n jaratkArurbhuja~NgamA . vAsukernAgarAjasya vachanAdidamabravIt .. 1..\\ aha.n tava pituH putrabhrAtrA dattA nimittataH . kAlaH sa chAya.n samprAptastatkuruShva yathAtatham .. 2..\\ aastiika kiMnimittaM mama piturdattA tvaM mAtulena me . tanmamAchakShva tattvena shrutvA kartAsmi tattathA .. 3..\\ s tata AchaShTa sA tasmai bAndhavAnA.n hitaiShiNI . bhaginI nAgarAjasya jaratkAruraviklavA .. 4..\\ bhujagAnAmasheShANAM mAtA kadrUriti shrutiH . tayA shaptA ruShitayA sutA yasmAnnibodha tat .. 5..\\ uchchhaiH shravAH so.ashvarAjo yanmithyA na kR^ito mama . vinatA nimittaM paNite dAsabhAvAya putrakAH .. 6..\\ janamejayasya vo yaGYe dhakShyatyanilasArathiH . tatra pa~nchatvamApannAH pretaloka.n gamiShyatha .. 7..\\ tA.n cha shaptavatImeva.n sAkShAllokapitAmahaH . evamastviti tadvAkyaM provAchAnumumoda cha .. 8..\\ vAsukishchApi tachchhrutvA pitAmahavachastadA . amR^ite mathite tAta devA~nsharaNamIyivAn .. 9..\\ siddhArthAshcha surAH sarve prApyAmR^itamanuttamam . bhrAtaraM me puraskR^itya prajApatimupAgaman .. 10..\\ te taM prasAdayAmAsurdevAH sarve pitAmaham . rAGYA vAsukinA sArdha.n sa shApo na bhavediti .. 11..\\ vAsukirnAgarAjo.aya.n duHkhito GYAtikAraNAt . abhishApaH sa mAtrAsya bhagavanna bhavediti .. 12..\\ br jaratkArurjaratkAru.n yAM bhAryAM samavApsyati . tatra jAto dvijaH shApAdbhujagAnmokShayiShyati .. 13..\\ j etachchhrutvA tu vachana.n vAsukiH pannageshvaraH . prAdAnmAmamaraprakhya tava pitre mahAtmane . prAgevAnAgate kAle tatra tvaM mayyajAyathAH .. 14..\\ aya.n sa kAlaH samprApto bhayAnnastrAtumarhasi . bhrAtara.n chaiva me tasmAttrAtumarhasi pAvakAt .. 15..\\ amoghaM naH kR^ita.n tatsyAdyadahaM tava dhImate . pitre dattA vimokShArtha.n katha.n vA putra manyase .. 16..\\ s evamuktastathetyuktvA sa AstIko mAtara.n tadA . abravIdduHkhasantapta.n vAsuki.n jIvayanniva .. 17..\\ aha.n tvAM mokShayiShyAmi vAsuke pannagottama . tasmAchchhApAnmahAsattvasatyametadbravImi te .. 18..\\ bhava svasthamanA nAga na hi te vidyate bhayam . prayatiShye tathA saumya yathA shreyo bhaviShyati . na me vAganR^itaM prAha svaireShvapi kuto.anyathA .. 19..\\ ta.n vai nR^ipa vara.n gatvA dIkShitaM janamejayam . vAgbhirma~NgalayuktAbhistoShayiShye.adya mAtula . yathA sa yaGYo nR^ipaternirvartiShyati sattama .. 20..\\ sa sambhAvaya nAgendra mayi sarvaM mahAmate . na te mayi mano jAtu mithyA bhavitumarhati .. 21..\\ v AstIka parighUrNAmi hR^idayaM me vidIryate . dishashcha na prajAnAmi brahmadaNDanipIDitaH .. 22..\\ aa na santApastvayA kAryaH katha.n chitpannagottama . dIptadAgneH samutpannaM nAshayiShyAmi te bhayam .. 23..\\ brahmadaNDaM mahAghora.n kAlAgnisamatejasam . nAshayiShyAmi mAtratvaM bhaya.n kArShIH kathaM chana .. 24..\\ s tataH sa vAsukerghoramapanIya mano jvaram . AdhAya chAtmano.a~NgeShu jagAma tvarito bhR^isham .. 25..\\ janamejayasya ta.n yaGYaM sarvaiH samudita.n guNaiH . mokShAya bhujagendrANAmAstIko dvijasattamaH .. 26..\\ sa gatvApashyadAstIko yaGYAyatanamuttamam . vR^ita.n sadasyairbahubhiH sUryavahni samaprabhaiH .. 27..\\ sa tatra vArito dvAHsthaiH pravishandvijasattamaH . abhituShTAva ta.n yaGYaM praveshArthI dvijottamaH .. 28..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 50} aa somasya yaGYo varuNasya yaGYaH prajApateryaGYa AsItprayAge . tathA yaGYo.aya.n tava bhAratAgrya pArikShita svasti no.astu priyebhyaH .. 1..\\ shakrasya yaGYaH shatasa~Nkhya uktas tathAparastulyasa~NkhyaH shata.n vai . tathA yaGYo.aya.n tava bhAratAgrya pArikShita svasti no.astu priyebhyaH .. 2..\\ yamasya yaGYo hari medhasash cha yathA yaGYo ranti devasya rAGYaH . tathA yaGYo.aya.n tava bhAratAgrya pArikShita svasti no.astu priyebhyaH .. 3..\\ gayasya yaGYaH shashabindoshcha rAGYo yaGYastathA vaishravaNasya rAGYaH . tathA yaGYo.aya.n tava bhAratAgrya pArikShita svasti no.astu priyebhyaH .. 4..\\ nR^igasya yaGYastvajamIDhasya chAsId yathA yaGYo dAsharatheshcha rAGYaH . tathA yaGYo.aya.n tava bhAratAgrya pArikShita svasti no.astu priyebhyaH .. 5..\\ yaGYaH shruto no divi deva sUnor yudhiShThirasyAjamIDhasya rAGYaH . tathA yaGYo.aya.n tava bhAratAgrya pArikShita svasti no.astu priyebhyaH .. 6..\\ kR^iShNasya yaGYaH satyavatyAH sutasya svaya.n cha karma prachakAra yatra . tathA yaGYo.aya.n tava bhAratAgrya pArikShita svasti no.astu priyebhyaH .. 7..\\ ime hi te sUryahutAshavarchasaH samAsate vR^itrahaNaH kratu.n yathA . naiShA.n GYAnaM vidyate GYAtumadya datta.n yebhyo na praNashyetkatha.n chit .. 8..\\ R^itviksamo nAsti lokeShu chaiva dvaipAyaneneti vinishchitaM me . etasya shiShyA hi kShiti.n charanti sarvarvijaH karmasu sveShu dakShAH .. 9..\\ vibhAvasushchitrabhAnurmahAtmA hiraNyaretA vishvabhukkR^iShNa vartmA . pradakShiNAvartashikhaH pradIpto havya.n taveda.n hutabhugvaShTi devaH .. 10..\\ neha tvadanyo vidyate jIvaloke samo nR^ipaH pAlayitA prajAnAm . dhR^ityA cha te prItamanAH sadAhaM tva.n vA rAjA dharmarAjo yamo vA .. 11..\\ shakraH sAkShAdvajrapANiryatheha trAtA loke.asmi.nstva.n tatheha prajAnAm . matastvaM naH puruShendreha loke na cha tvadanyo gR^ihapatirasti yaGYe .. 12..\\ khaTvA~NganAbhAga dilIpa kalpo yayAti mAndhAtR^isamaprabhAvaH . AdityatejaH pratimAnatejA bhIShmo yathA bhrAjasi suvratastvam .. 13..\\ vAlmIkivatte nibhR^ita.n sudhairyaM vasiShThavatte niyatashcha kopaH . prabhutvamindreNa samaM mataM me dyutishcha nArAyaNavadvibhAti .. 14..\\ yamo yathA dharmavinishchayaGYaH kR^iShNo yathA sarvaguNopapannaH . shriyAM nivAso.asi yathA vasUnAM nidhAna bhUto.asi tathA kratUnAm .. 15..\\ dambhodbhavenAsi samo balena rAmo yathA shastravidastravichcha . aurva tritAbhyAmasi tulyatejA duShprekShaNIyo.asi bhagIratho vA .. 16..\\ s eva.n stutAH sarva eva prasannA rAjA sadasyA R^itvijo havyavAhaH . teShA.n dR^iShTvA bhAvitAnI~NgitAni provAcha rAjA janamejayo.atha .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 51} j bAlo vAkya.n sthavira iva prabhAShate nAyaM bAlaH sthaviro.ayaM mato me . ichchhAmyaha.n varamasmai pradAtuM tanme viprA vitaradhva.n sametAH .. 1..\\ sadasyaah bAlo.api vipro mAnya eveha rAGYAM yashchAvidvAnyashcha vidvAnyathAvat . sarvAnkAmA.nstvatta eSho.arhate.adya yathA cha nastakShaka eti shIghram .. 2..\\ s vyAhartukAme varade nR^ipe dvijaM vara.n vR^iNIShveti tato.abhyuvAcha . hotA vAkyaM nAtihR^iShTAntarAtmA karmaNyasmi.nstakShako naiti tAvat .. 3..\\ j yathA cheda.n karma samApyate me yathA cha nastakShaka eti shIghram . tathA bhavantaH prayatantu sarve para.n shaktyA sa hi me vidviShANaH .. 4..\\ rtvijah yathAshAstrANi naH prAhuryathA sha.nsati pAvakaH . indrasya bhavane rAja.nstakShako bhayapIDitaH .. 5..\\ s yathA sUto lohitAkSho mahAtmA paurANiko veditavAnpurastAt . sa rAjAnaM prAha pR^iShTastadAnIM yathAhurviprAstadvadetannR^ideva .. 6..\\ purANamAgamya tato bravImyahaM datta.n tasmai varamindreNa rAjan . vaseha tvaM matsakAshe sugupto na pAvakastvAM pradahiShyatIti .. 7..\\ etachchhrutvA dIkShitastapyamAna Aste hotAra.n chodayankarmakAle . hotA cha yattaH sa juhAva mantrair atho indraH svayamevAjagAma .. 8..\\ vimAnamAruhya mahAnubhAvaH sarvairdevaiH parisa.nstUyamAnaH . balAhakaishchApyanugamyamAno vidyAdharairapsarasA.n gaNaish cha .. 9..\\ tasyottarIye nihitaH sa nAgo bhayodvignaH sharma naivAbhyagachchhat . tato rAjA mantravido.abravItpunaH kruddho vAkya.n takShakasyAntamichchhan .. 10..\\ indrasya bhavane viprA yadi nAgaH sa takShakaH . tamindreNaiva sahitaM pAtayadhva.n vibhAvasau .. 11..\\ rtvijah ayamAyAti vai tUrNa.n takShakaste vashaM nR^ipa . shrUyate.asya mahAnnAdo ruvato bhairavaM bhayAt .. 12..\\ nUnaM mukto vajrabhR^itA sa nAgo bhraShTashchA~NkAnmantravisrasta kAyaH . ghUrNannAkAshe naShTasa~nj~no.abhyupaiti tIvrAnniHshvAsAnniHshvasanpannagendraH .. 13..\\ vartate tava rAjendra karmaitadvidhivatprabho . asmai tu dvijamukhyAya vara.n tvaM dAtumarhasi .. 14..\\ j bAlAbhirUpasya tavAprameya varaM prayachchhAmi yathAnurUpam . vR^iNIShva yatte.abhimata.n hR^idi sthitaM tatte pradAsyAmyapi chedadeyam .. 15..\\ s patiShyamANe nAgendre takShake jAtavedasi . idamantaramityeva.n tadAstIko.abhyachodayat .. 16..\\ vara.n dadAsi chenmahya.n vR^iNomi janamejaya . satra.n te viramatvetanna pateyurihoragAH .. 17..\\ evamuktastato rAjA brahmanpArikShitastadA . nAtihR^iShTamanA vAkyamAstIkamidamabravIt .. 18..\\ suvarNa.n rajata.n gAshcha yachchAnyanmanyase vibho . tatte dadyA.n varaM vipra na nivartetkraturmama .. 19..\\ aa suvarNa.n rajata.n gAshcha na tvAM rAjanvR^iNomyaham . satra.n te viramatvetatsvasti mAtR^ikulasya naH .. 20..\\ s AstIkenaivamuktastu rAjA pArikShitastadA . punaH punaruvAchedamAstIka.n vadatAM varam .. 21..\\ anya.n varaya bhadra.n te varaM dvija varottama . ayAchata na chApyanya.n varaM sa bhR^igunandana .. 22..\\ tato vedavidastatra sadasyAH sarva eva tam . rAjAnamUchuH sahitA labhatAM brAhmaNo varam .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 52} z ye sarpAH sarpasatre.asminpatitA havyavAhane . teShAM nAmAni sarveShA.n shrotumichchhAmi sUtaja .. 1..\\ s sahasrANi bahUnyasminprayutAnyarbudAni cha . na shakyaM parisa~NkhyAtuM bahutvAdvedavittama .. 2..\\ yathA smR^ititu nAmAni pannagAnAM nibodha me . uchyamAnAni mukhyAnA.n hutAnA.n jAtavedasi .. 3..\\ vAsukeH kulajA.nstAvatpradhAnyena nibodha me . nIlaraktAnsitAnghorAnmahAkAyAnviSholbaNAn .. 4..\\ koTiko mAnasaH pUrNaH sahaH paulo halIsakaH . pichchhilaH koNapashchakraH koNa vegaH prakAlanaH .. 5..\\ hiraNyavAhaH sharaNaH kakShakaH kAladantakaH . ete vAsukijA nAgAH praviShTA havyavAhanam .. 6..\\ takShakasya kule jAtAnpravakShyAmi nibodha tAn . puchchhaNDako maNDalakaH piNDa bhettA rabheNakaH .. 7..\\ uchchhikhaH suraso dra~Ngo balaheDo virohaNaH . shilI shala karo mUkaH sukumAraH pravepanaH .. 8..\\ mudgaraH shasharomA cha sumanA vegavAhanaH . ete takShakajA nAgAH praviShTA havyavAhanam .. 9..\\ pArAvataH pAriyAtraH pANDaro hariNaH kR^ishaH . viha~NgaH sharabho modaH pramodaH sa.nhatA~NgadaH .. 10..\\ airAvata kulAdete praiviShTA havyavAhanam . kauravya kulajAnnAgA~nshR^iNu me dvijasattama .. 11..\\ aiNDilaH kuNDalo muNDo veNi skandhaH kumArakaH . bAhukaH shR^i~Ngavegashcha dhUrtakaH pAtapAtarau .. 12..\\ dhR^itarAShTra kule jAtA~nshR^iNu nAgAnyathAtatham . kIrtyamAnAnmayA brahmanvAtavegAnviSholbaNAn .. 13..\\ sha~NkukarNaH pi~NgalakaH kuThAra mukhamechakau . pUrNA~NgadaH pUrNamukhaH prahasaH shakunirhariH .. 14..\\ AmAhaThaH komaThakaH shvasano mAnavo vaTaH . bhairavo muNDavedA~NgaH pisha~Ngashchodra pAragaH .. 15..\\ R^iShabho vegavAnnAma piNDAraka mahAhanU . raktA~NgaH sarvasAra~NgaH samR^iddhaH pATa rAkShasau .. 16..\\ varAhako vAraNakaH sumitrashchitravedakaH . parAsharastaruNako maNiskandhastathAruNiH .. 17..\\ iti nAgA mayA brahmankIrtitAH kIrtivardhanAH . pradhAnyena bahutvAttu na sarve parikIrtitAH .. 18..\\ eteShAM putrapautrAstu prasavasya cha santatiH . na shakyAH parisa~NkhyAtu.n ye dIptaM pAvaka.n gatAH .. 19..\\ sapta shIrShA dvishIrShAshcha pa~nchashIrShAstathApare . kAlAnalaviShA ghorA hutAH shatasahasrashaH .. 20..\\ mahAkAyA mahAvIryAH shailashR^i~NgasamuchchhrayAH . yojanAyAma vistArA dviyojanasamAyatAH .. 21..\\ kAmarUpAH kAmagamA dIptAnalaviSholbaNAH . dagdhAstatra mahAsatre brahmadaNDanipIDitAH .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 53} s idamatyadbhuta.n chAnyadAstIkasyAnushushrumaH . tathA varaishchhandyamAne rAGYA pArikShitena ha .. 1..\\ indrahastAchchyuto nAgaH kha eva yadatiShThata . tatashchintAparo rAjA babhUva janamejayaH .. 2..\\ hUyamAne bhR^isha.n dIpte vidhivatpAvake tadA . na sma sa prApatadvahnau takShako bhayapIDitaH .. 3..\\ zau ki.n sUta teShAM viprANAM mantragrAmo manIShiNAm . na pratyabhAttadAgnau yanna papAta sa takShakaH .. 4..\\ s tamindrahastAdvisrasta.n visa~nj~naM pannagottamam . AstIkastiShTha tiShTheti vAchastisro.abhyudairayat .. 5..\\ vitasthe so.antarikShe.atha hR^idayena vidUyatA . yathA tiShTheta vai kashchidgochakrasyAntarA naraH .. 6..\\ tato rAjAbravIdvAkya.n sadasyaishchodito bhR^isham . kAmametadbhavatveva.n yathAstIkasya bhAShitam .. 7..\\ samApyatAmida.n karma pannagAH santvanAmayAH . prIyatAmayamAstIkaH satya.n sUtavacho.astu tat .. 8..\\ tato halahalAshabdaH prItijaH samavartata . AstIkasya vare datte tathaivopararAma cha .. 9..\\ sa yaGYaH pANDaveyasya rAGYaH pArikShitasya ha . prItimAMshchAbhavadrAjA bhArato janamejayaH .. 10..\\ R^itvigbhyaH sasadasyebhyo ye tatrAsansamAgatAH . tebhyashcha pradadau vitta.n shatasho.atha sahasrashaH .. 11..\\ lohitAkShAya sUtAya tathA sthapataye vibhuH . yenokta.n tatra satrAgre yaGYasya vinivartanam .. 12..\\ nimittaM brAhmaNa iti tasmai vitta.n dadau bahu . tatashchakArAvabhR^itha.n vidhidR^iShTtena karmaNA .. 13..\\ AstIkaM preShayAmAsa gR^ihAneva susatkR^itam . rAjA prItamanAH prIta.n kR^itakR^ityaM manIShiNam .. 14..\\ punarAgamana.n kAryamiti chaina.n vacho.abravIt . bhaviShyasi sadasyo me vAjimedhe mahAkratau .. 15..\\ tathetyuktvA pradudrAva sa chAstIko mudA yutaH . kR^itvA svakAryamatula.n toShayitvA cha pArthivam .. 16..\\ sa gatvA paramaprIto mAtaraM mAtula.n cha tam . abhigamyopasa~NgR^ihya yathAvR^ittaM nyavedayat .. 17..\\ etachchhrutvA prIyamANAH sametA ye tatrAsanpannagA vItamohAH . ta AstIke vai prItimanto babhUvur Uchushchaina.n varamiShTaM vR^iNIShva .. 18..\\ bhUyo bhUyaH sarvashaste.abruva.nstaM ki.n te priyaM karavAmo.adya vidvan . prItA vayaM mokShitAsh chaiva sarve kAma.n kiM te karavAmo.adya vatsa .. 19..\\ aa sAyamprAtaH suprasannAtma rUpA loke viprA mAnavAsh chetare.api . dharmAkhyAna.n ye vadeyurmamedaM teShA.n yuShmadbhyo naiva ki.n chidbhayaM syAt .. 20..\\ s taishchApyukto bhAgineyaH prasannair etatsatya.n kAmamevaM charantaH . prItyA yuktA Ipsita.n sarvashaste kartAraH sma pravaNA bhAgineya .. 21..\\ jaratkArorjaratkArvA.n samutpanno mahAyashAH . AstIkaH satyasandho mAM pannagebhyo.abhirakShatu .. 22..\\ asita.n chArtimantaM cha sunIthaM chApi yaH smaret . divA vA yadi vA rAtrau nAsya sarpabhayaM bhavet .. 23..\\ s mokShayitvA sa bhujagAnsarpasatrAddvijottamaH . jagAma kAle dharmAtmA diShTAntaM putrapautravAn .. 24..\\ ityAkhyAnaM mayAstIka.n yathAvatkIrtita.n tava . yatkIrtayitvA sarpebhyo na bhaya.n vidyate kva chit .. 25..\\ shrutvA dharmiShThamAkhyAnamAtIkaM puNyavardhanam . AstIkasya kavervipra shrImachcharitamAditaH .. 26..\\ z bhR^iguvaMshAtprabhR^ityeva tvayA me kathitaM mahat . AkhyAnamakhila.n tAta saute prIto.asmi tena te .. 27..\\ prakShyAmi chaiva bhUyastvA.n yathAvatsUtanandana . yA.n kathA.n vyAsa sampannAM tAM cha bhUyaH prachakShva me .. 28..\\ tasminparamaduShprApe sarpasatre mahAtmanAm . karmAntareShu vidhivatsadasyAnAM mahAkave .. 29..\\ yA babhUvuH kathAshchitrA yeShvartheShu yathAtatham . tvatta ichchhAmahe shrotu.n saute tvaM vai vichakShaNaH .. 30..\\ s karmAntareShvakathayandvijA vedAshrayAH kathAH . vyAsastvakathayannityamAkhyAnaM bhArataM mahat .. 31..\\ z mahAbhAratamAkhyAnaM pANDavAnA.n yashaH karam . janamejayena yatpR^iShTaH kR^iShNadvaipAyanastadA .. 32..\\ shrAvayAmAsa vidhivattadA karmAntareShu saH . tAmaha.n vidhivatpuNyAM shrotumichchhAmi vai kathAm .. 33..\\ manaH sAgarasambhUtAM maharSheH puNyakarmaNaH . kathayasva satA.n shreShTha na hi tR^ipyAmi sUtaja .. 34..\\ s hanta te kathayiShyAmi mahadAkhyAnamuttamam . kR^iShNadvaipAyana mataM mahAbhAratamAditaH .. 35..\\ tajjuShasvottama mate kathyamAnaM mayA dvija . sha.nsitu.n tanmano harSho mamApIha pravartate .. 36..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 54} s shrutvA tu sarpasatrAya dIkShita.n janamejayam . abhyAgachchhadR^iShirvidvAnkR^iShNadvaipAyanastadA .. 1..\\ janayAmAsa ya.n kAlI shakteH putrAtparAsharAt . kanyaiva yamunA dvIpe pANDavAnAM pitAmaham .. 2..\\ jAtamAtrashcha yaH sadya iShTyA dehamavIvR^idhat . vedAMshchAdhijage sA~NgAnsetihAsAnmahAyashAH .. 3..\\ yaM nAtitapasA kashchinna vedAdhyayanena cha . na vratairnopavAsaishcha na prasUtyA na manyunA .. 4..\\ vivyAsaika.n chaturdhA yo veda.n veda vidAM varaH . parAvaraGYo brahmarShiH kaviH satyavrataH shuchiH .. 5..\\ yaH pANDu.n dhR^itarAShTraM cha viduraM chApyajIjanat . shantanoH santati.n tanvanpuNyakIrtirmahAyashAH .. 6..\\ janamejayasya rAjarSheH sa tadyaGYasadastadA . vivesha shiShyaiH sahito vedavedA~NgapAragaiH .. 7..\\ tatra rAjAnamAsIna.n dadarsha janamejayam . vR^ita.n sadasyairbahubhirdevairiva purandaram .. 8..\\ tathA mUdhvAvasiktaishcha nAnAjanapadeshvaraiH . R^itvigbhirdevakalpaishcha kushalairyaGYasa.nstare .. 9..\\ janamejayastu rAjarShirdR^iShTvA tamR^iShimAgatam . sagaNo.abyudyayau tUrNaM prItyA bharatasattamaH .. 10..\\ kA~nchana.n viShTara.n tasmai sadasyAnumate prabhuH . Asana.n kalpayAmAsa yathA shakro bR^ihaspateH .. 11..\\ tatropaviShTa.n varada.n devarShigaNapUjitam . pUjayAmAsa rAjendraH shAstradR^iShTena karmaNA .. 12..\\ pAdyamAchamanIya.n cha arghyaM gAM cha vidhAnataH . pitAmahAya kR^iShNAya tadarhAya nyavedayat .. 13..\\ pratigR^ihya cha tAM pUjAM pANDavAjjanamejayAt . gA.n chaiva samanuGYAya vyAsaH prIto.abhavattadA .. 14..\\ tathA sampUjayitvA ta.n yatnena prapitAmaham . upopavishya prItAtmA paryapR^ichchhadanAmayam .. 15..\\ bhagavAnapi ta.n dR^iShTvA kushalaM prativedya cha . sadasyaiH pUjitaH sarvaiH sadasyAnabhyapUjayat .. 16..\\ tatasta.n satkR^itaM sarvaiH sadasyairjanamejayaH . idaM pashchAddvijashreShThaM paryapR^ichchhatkR^itA~njaliH .. 17..\\ kurUNAM pANDavAnA.n cha bhavAnpratyakShadarshivAn . teShA.n charitamichchhAmi kathyamAnaM tvayA dvija .. 18..\\ katha.n samabhavadbhedasteShAmakliShTakarmaNAm . tachcha yuddha.n katha.n vR^ittaM bhUtAnta karaNaM mahat .. 19..\\ pitAmahAnA.n sarveShA.n daivenAviShTa chetasAm . kArtsnyenaitatsamAchakShva bhagavankushalo hyasi .. 20..\\ tasya tadvachana.n shrutvA kR^iShNadvaipAyanastadA . shashAsa shiShyamAsIna.n vaishampAyanamantike .. 21..\\ kurUNAM pANDavAnA.n cha yathA bhedo.abhavatpurA . tadasmai sarvamAchakShva yanmattaH shrutavAnasi .. 22..\\ gurorvachanamAGYAya sa tu viprarShabhastadA . AchachakShe tataH sarvamitihAsaM purAtanam .. 23..\\ tasmai rAGYe sadasyebhyaH kShatriyebhyashcha sarvashaH . bheda.n rAjyavinAsha.n cha kurupANDavayostadA .. 24..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 55} vai gurave prA~NnamaskR^itya mano buddhisamAdhibhiH . sampUjya cha dvijAnsarvA.nstathAnyAnviduSho janAn .. 1..\\ maharSheH sarvalokeShu vishrutasyAsya dhImataH . pravakShyAmi mata.n kR^itsna.n vyAsasyAmita tejasaH .. 2..\\ shrotuM pAtra.n cha rAja.nstvaM prApyemAM bhAratIM kathAm . gurorvaktuM parispando mudA protsAhatIva mAm .. 3..\\ shR^iNu rAjanyathA bhedaH kurupANDavayorabhUt . rAjyArthe dyUtasambhUto vanavAsastathaiva cha .. 4..\\ yathA cha yuddhamabhavatpR^ithivI kShayakArakam . tatte.aha.n sampravakShyAmi pR^ichchhate bharatarShabha .. 5..\\ mR^ite pitari te vIrA vanAdetya svamandiram . nachirAdiva vidvA.nso vede dhanuShi chAbhavan .. 6..\\ tA.nstathArUpavIryaujaH sampannAnpaurasaMmatAn . nAmR^iShyankuravo dR^iShTvA pANDavA~nshrIyasho bhR^itaH .. 7..\\ tato duryodhanaH krUraH karNashcha sahasaubalaH . teShAM nigrahanirvAsAnvividhA.nste samAcharan .. 8..\\ dadAvatha viShaM pApo bhImAya dhR^itarAShTrajaH . jarayAmAsa tadvIraH sahAnnena vR^ikodaraH .. 9..\\ pramANa koTyA.n sa.nsuptaM punarbaddhvA vR^ikodaram . toyeShu bhIma.n ga~NgAyAH prakShipya puramAvrajat .. 10..\\ yadA prabuddhaH kaunteyastadA sa~nchidya bandhanam . udatiShThanmahArAja bhImaseno gatavyathaH .. 11..\\ AshIviShaiH kR^iShNasarpaiH supta.n chainamadaMshayat . sarveShvevA~NgadesheShu na mamAra cha shatruhA .. 12..\\ teShA.n tu viprakAreShu teShu teShu mahAmatiH . mokShaNe pratighAte cha viduro.avahito.abhavat .. 13..\\ svargastho jIvalokasya yathA shakraH sukhAvahaH . pANDavAnA.n tathA nitya.n viduro.api sukhAvahaH .. 14..\\ yadA tu vividhopAyaiH sa.nvR^itairvivR^itairapi . nAshaknodvinihantu.n tAndaivabhAvyartharakShitAn .. 15..\\ tataH saMmantrya sachivairvR^iShaduHshAsanAdibhiH . dhR^itarAShTramanuGYApya jAtuSha.n gR^ihamAdishat .. 16..\\ tatra tAnvAsayAmAsa pANDavAnamitaujasaH . adAhayachcha visrabdhAnpAvakena punastadA .. 17..\\ vidurasyaiva vachanAtkhanitrI vihitA tataH . mokShayAmAsa yogena te muktAH prAdravanbhayAt .. 18..\\ tato mahAvane ghore hiDimbaM nAma rAkShasam . bhImaseno.avadhItkruddho bhuvi bhImaparAkramaH .. 19..\\ atha sandhAya te vIrA ekachakrA.n vraja.nstadA . brahmarUpadharA bhUtvA mAtrA saha parantapAH .. 20..\\ tatra te brAhmaNArthAya baka.n hatvA mahAbalam . brAhmaNaiH sahitA jagmuH pA~nchAlAnAM pura.n tataH .. 21..\\ te tatra draupadI.n labdhvA parisa.nvatsaroShitAH . viditA hAstinapuraM pratyAjagmurarindamAH .. 22..\\ ta uktA dhR^itarAShTreNa rAGYA shAntanavena cha . bhrAtR^ibhirvigrahastAta katha.n vo na bhavediti . asmAbhiH khANDava prasthe yuShmadvAso.anuchintitaH .. 23..\\ tasmAjjanapadopeta.n suvibhaktamahApatham . vAsAya khANDava prastha.n vrajadhva.n gatamanyavaH .. 24..\\ tayoste vachanAjjagmuH saha sarvaiH suhR^ijjanaiH . nagara.n khANDava prastha.n ratnAnyAdAya sarvashaH .. 25..\\ tatra te nyavasanrAjansa.nvatsaragaNAnbahUn . vashe shastrapratApena kurvanto.anyAnmahIkShitaH .. 26..\\ eva.n dharmapradhAnAste satyavrataparAyaNAH . apramattotthitAH kShAntAH pratapanto.ahitA.nstadA .. 27..\\ ajayadbhImasenastu dishaM prAchIM mahAbalaH . udIchImarjuno vIraH pratIchIM nakulastathA .. 28..\\ dakShiNA.n sahadevastu vijigye paravIrahA . eva.n chakrurimA.n sarve vashe kR^itsnAM vasundharAm .. 29..\\ pa~nchabhiH sUryasa~NkAshaiH sUryeNa cha virAjatA . ShaTsUryevAbabhau pR^ithvI pANDavaiH satyavikramaiH .. 30..\\ tato nimitte kasmiMshchiddharmarAjo yudhiShThiraH . vanaM prasthApayAmAsa bhrAtara.n vai dhana~njayam .. 31..\\ sa vai sa.nvatsaraM pUrNaM mAsa.n chaika.n vane.avasat . tato.agachchhaddhR^iShIkesha.n dvAravatyAM kadA chana .. 32..\\ labdhavA.nstatra bIbhatsurbhAryA.n rAjIvalochanAm . anujA.n vAsudevasya subhadrAM bhadra bhAShiNIm .. 33..\\ sA shachIva mahendreNa shrIH kR^iShNeneva sa~NgatA . subhadrA yuyuje prItA pANDavenArjunena ha .. 34..\\ atarpayachcha kaunteyaH khANDave havyavAhanam . bIbhatsurvAsudevena sahito nR^ipasattama .. 35..\\ nAtibhAro hi pArthasya keshavenAbhavatsaha . vyavasAyasahAyasya viShNoH shatruvadheShviva .. 36..\\ pArthAyAgnirdadau chApi gANDIva.n dhanuruttamam . iShudhI chAkShayairbANai ratha.n cha kapilakShaNam .. 37..\\ mokShayAmAsa bIbhatsurmaya.n tatra mahAsuram . sa chakAra sabhA.n divyA.n sarvaratnasamAchitAm .. 38..\\ tasyA.n duryodhano mando lobhaM chakre sudurmatiH . tato.akShairva~nchayitvA cha saubalena yudhiShThiram .. 39..\\ vanaM prasthApayAmAsa sapta varShANi pa~ncha cha . aGYAtameka.n rAShTre cha tathA varSha.n trayo dasham .. 40..\\ tatashchaturdashe varShe yAchamAnAH svaka.n vasu . nAlabhanta mahArAja tato yuddhamavartata .. 41..\\ tataste sarvamutsAdya hatvA duryodhanaM nR^ipam . rAjya.n vidruta bhUyiShThaM pratyapadyanta pANDavAH .. 42..\\ evametatpurAvR^itta.n teShAmakliShTakarmaNAm . bhedo rAjyavinAshashcha jayashcha jayatA.n vara .. 43..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 56} j kathita.n vai samAsena tvayA sarva.n dvijottama . mahAbhAratamAkhyAna.n kurUNAM charitaM mahat .. 1..\\ kathA.n tvanagha chitrArthAmimAM kathayati tvayi . vistara shravaNe jAta.n kautUhalamatIva me .. 2..\\ sa bhavAnvistareNemAM punarAkhyAtumarhati . na hi tR^ipyAmi pUrveShA.n shR^iNvAnashcharitaM mahat .. 3..\\ na tatkAraNamalpa.n hi dharmaGYA yatra pANDavAH . avadhyAnsarvasho jaghnuH prashasyante cha mAnavaiH .. 4..\\ kimartha.n te naravyAghrAH shaktAH santo hyanAgasaH . prayujyamAnAnsa~NkleshAnkShAntavanto durAtmanAm .. 5..\\ kathaM nAgAyuta prANo bAhushAlI vR^ikodaraH . pariklishyannapi krodha.n dhR^itavAnvai dvijottama .. 6..\\ katha.n sA draupadI kR^iShNA klishyamAnA durAtmabhiH . shaktA satI dhArtarAShTrAnnAdahadghorachakShuShA .. 7..\\ katha.n vyatikramandyUte pArthau mAdrI sutau tathA . anuvrajannaravyAghra.n va~nchyamAna.n durAtmabhiH .. 8..\\ katha.n dharmabhR^itA.n shreShThaH suto dharmasya dharmavit . anarhaH parama.n klesha.n soDhavAnsa yudhiShThiraH .. 9..\\ katha.n cha bahulAH senAH pANDavaH kR^iShNasArathiH . asyanneko.anayatsarvAH pitR^iloka.n dhana~njayaH .. 10..\\ etadAchakShva me sarva.n yathAvR^itta.n tapodhana . yadyachcha kR^itavantaste tatra tatra mahArathAH .. 11..\\ v maharSheH sarvalokeShu pUjitasya mahAtmanaH . pravakShyAmi mata.n kR^itsna.n vyAsasyAmita tejasaH .. 12..\\ ida.n shatasahasraM hi shlokAnAM puNyakarmaNAm . satyavatyAtmajeneha vyAkhyAtamamitaujasA .. 13..\\ ya ida.n shrAvayedvidvAnyashchedaM shR^iNuyAnnaraH . te brahmaNaH sthAnametya prApnuyurdevatulyatAm .. 14..\\ ida.n hi vedaiH samitaM pavitramapi chottamam . shrAvyANAmuttama.n chedaM purANamR^iShisa.nstutam .. 15..\\ asminnarthashcha dharmashcha nikhilenopadishyate . itihAse mahApuNye buddhishcha parinaiShThikI .. 16..\\ akShudrAndAnashIlAMshcha satyashIlAnanAstikAn . kArShNa.n vedamidaM vidvA~nshrAvayitvArthamashnute .. 17..\\ bhrUNa hatyA kR^ita.n chApi pApaM jahyAdasaMshayam . itihAsamima.n shrutvA puruSho.api sudAruNaH .. 18..\\ jayo nAmetihAso.aya.n shrotavyo vijigIShuNA . mahI.n vijayate sarvAM shatrUMshchApi parAjayet .. 19..\\ idaM pu.nsavana.n shreShThamidaM svastyayanaM mahat . mahiShI yuvarAjAbhyA.n shrotavyaM bahushastathA .. 20..\\ arthashAstramidaM puNya.n dharmashAstramidaM param . mokShashAstramidaM prokta.n vyAsenAmita buddhinA .. 21..\\ sampratyAchakShate chaiva AkhyAsyanti tathApare . putrAH shushrUShavaH santi preShyAshcha priyakAriNaH .. 22..\\ sharIreNa kR^itaM pApa.n vAchA cha manasaiva cha . sarva.n tattyajati kShipramida.n shR^iNvannaraH sadA .. 23..\\ bhAratAnAM mahajjanma shR^iNvatAmanasUyatAm . nAsti vyAdhibhaya.n teShAM paralokabhayaM kutaH .. 24..\\ dhanya.n yashasyamAyuShyaM svargyaM puNya.n tathaiva cha . kR^iShNadvaipAyaneneda.n kR^itaM puNyachikIrShuNA .. 25..\\ kIrtiM prathayatA loke pANDavAnAM mahAtmanAm . anyeShA.n kShatriyANAM cha bhUri draviNa tejasAm .. 26..\\ yathA samudro bhagavAnyathA cha himavAngiriH . khyAtAvubhau ratnanidhI tathA bhAratamuchyate .. 27..\\ ya ida.n shrAvayedvidvAnbrAhmaNAniha parvasu . dhUtapApmA jitasvargo brahmabhUya.n sa gachchhati .. 28..\\ yashcheda.n shrAvayechchhrAddhe brAhmaNAnpAdamantataH . akShayya.n tasya tachchhrAddhamupatiShThetpitR^Inapi .. 29..\\ ahnA yadenashchAGYAnAtprakaroti narash charan . tanmahAbhAratAkhyAna.n shrutvaiva pravilIyate .. 30..\\ bhAratAnAM mahajjanma mahAbhAratamuchyate . niruktamasya yo veda sarvapApairpramuchyate .. 31..\\ tribhirvarShaiH sadotthAyI kR^iShNadvaipAyano muniH . mahAbhAratamAkhyAna.n kR^itavAnidamuttamam .. 32..\\ dharme chArthe cha kAme cha mokShe cha bharatarShabha . yadihAsti tadanyatra yannehAsti na tatkva chit .. 33..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 57} v rAjoparicharo nAma dharmanityo mahIpatiH . babhUva mR^igayA.n gantu.n sa kadA chiddhR^itavrataH .. 1..\\ sa chediviShaya.n ramyaM vasuH pauravanandanaH . indropadeshAjjagrAha grahaNIyaM mahIpatiH .. 2..\\ tamAshrame nyastashastraM nivasanta.n tapo ratim . devaH sAkShAtsvaya.n vajrI samupAyAnmahIpatim .. 3..\\ indratvamarho rAjAya.n tapasetyanuchintya vai . ta.n sAntvena nR^ipaM sAkShAttapasaH saMnyavartayat .. 4..\\ iindra na sa~NkIryeta dharmo.ayaM pR^ithivyAM pR^ithivIpate . taM pAhi dharmo hi dhR^itaH kR^itsna.n dhArayate jagat .. 5..\\ lokya.n dharmaM pAlaya tvaM nityayuktaH samAhitaH . dharmayuktastato lokAnpuNyAnApsyasi shAshvatAn .. 6..\\ diviShThasya bhuviShThastva.n sakhA bhUtvA mama priyaH . UdhaH pR^ithivyA yo deshastamAvasa narAdhipa .. 7..\\ pashavyashchaiva puNyashcha susthiro dhanadhAnyavAn . svArakShyashchaiva saumyashcha bhogyairbhUmiguNairvR^itaH .. 8..\\ atyanyAneSha desho hi dhanaratnAdibhiryutaH . vasu pUrNA cha vasudhA vasa chediShu chedipa .. 9..\\ dharmashIlA janapadAH susantoShAshcha sAdhavaH . na cha mithyA pralApo.atra svaireShvapi kuto.anyathA .. 10..\\ na cha pitrA vibhajyante narA guruhite ratAH . yu~njate dhuri no gAshcha kR^ishAH sandhukShayanti cha .. 11..\\ sarve varNAH svadharmasthAH sadA chediShu mAnada . na te.astyavidita.n kiM chittriShu lokeShu yadbhavet .. 12..\\ devopabhogya.n divyaM cha AkAshe sphATikaM mahat . AkAshaga.n tvAM maddatta.n vimAnamupapatsyate .. 13..\\ tvamekaH sarvamartyeShu vimAnavaramAsthitaH . chariShyasyuparistho vai devo vigrahavAniva .. 14..\\ dadAmi te vaijayantIM mAlAmamlAna pa~NkajAm . dhArayiShyati sa~NgrAme yA tvA.n shastrairavikShatam .. 15..\\ lakShaNa.n chaitadeveha bhavitA te narAdhipa . indra mAleti vikhyAta.n dhanyamapratimaM mahat .. 16..\\ v yaShTi.n cha vaiNavIM tasmai dadau vR^itraniShUdanaH . iShTapradAnamuddishya shiShTAnAM paripAlinIm .. 17..\\ tasyAH shakrasya pUjArthaM bhUmau bhUmipatistadA . pravesha.n kArayAmAsa gate sa.nvatsare tadA .. 18..\\ tataH prabhR^iti chAdyApi yaShTyAH kShitipa sattamaiH . praveshaH kriyate rAjanyathA tena pravartitaH .. 19..\\ apare dyustathA chAsyAH kriyate uchchhrayo nR^ipaiH . ala~NkR^itAyAH piTakairgandhairmAlyaishcha bhUShaNaiH . mAlyadAma parikShiptA vidhivatkriyate.api cha .. 20..\\ bhagavAnpUjyate chAtra hAsyarUpeNa sha~NkaraH . svayameva gR^ihItena vasoH prItyA mahAtmanaH .. 21..\\ etAM pUjAM mahendrastu dR^iShTvA devakR^itA.n shubhAm . vasunA rAjamukhyena prItimAnabravIdvibhuH .. 22..\\ ye pUjayiShyanti narA rAjAnashcha mahaM mama . kArayiShyanti cha mudA yathA chedipatirnR^ipaH .. 23..\\ teShA.n shrIrvijayashchaiva sarAShTrANAM bhaviShyati . tathA sphIto janapado muditashcha bhaviShyati .. 24..\\ evaM mahAtmanA tena mahendreNa narAdhipa . vasuH prItyA maghavatA mahArAjo.abhisatkR^itaH .. 25..\\ utsava.n kArayiShyanti sadA shakrasya ye narAH . bhUmidAnAdibhirdAnairyathA pUtA bhavanti vai . varadAnamahAyaGYaistathA shakrotsavena te .. 26..\\ sampUjito maghavatA vasushchedipatistadA . pAlayAmAsa dharmeNa chedisthaH pR^ithivImimAm . indra prItyA bhUmipatishchakArendra maha.n vasuH .. 27..\\ putrAshchAsya mahAvIryAH pa~nchAsannamitaujasaH . nAnA rAjyeShu cha sutAnsa samrADabhyaShechayat .. 28..\\ mahAratho magadha rADvishruto yo bR^ihadrathaH . pratyagrahaH kushAmbashcha yamAhurmaNivAhanam . machchhillashcha yadushchaiva rAjanyashchAparAjitaH .. 29..\\ ete tasya sutA rAjanrAjarSherbhUri tejasaH . nyaveshayannAmabhiH svaiste deshAMshcha purANi cha . vAsavAH pa~ncha rAjAnaH pR^ithagvaMshAshcha shAshvatAH .. 30..\\ vasantamindra prAsAde AkAshe sphATike cha tam . upatasthurmahAtmAna.n gandharvApsaraso nR^ipam . rAjoparicharetyevaM nAma tasyAtha vishrutam .. 31..\\ puropavAhinI.n tasya nadI.n shuktimatIM giriH . arautsIchchetanA yuktaH kAmAtkolAhalaH kila .. 32..\\ giri.n kolAhalaM taM tu padA vasuratADayat . nishchakrAma nadI tena prahAra vivareNa sA .. 33..\\ tasyAM nadyAmajanayanmithunaM parvataH svayam . tasmAdvimokShaNAtprItA nadI rAGYe nyavedayat .. 34..\\ yaH pumAnabhavattatra ta.n sa rAjarShisattamaH . vasurvasu pradashchakre senApatimarindamam . chakAra patnI.n kanyAM tu dayitAM girikAM nR^ipaH .. 35..\\ vasoH patnI tu girikA kAmAtkAle nyavedayat . R^itukAlamanuprApta.n snAtA pu.nsavane shuchiH .. 36..\\ tadahaH pitarashchainamUchurjahi mR^igAniti . ta.n rAjasattamaM prItAstadA matimatAM varam .. 37..\\ sa pitR^INAM niyoga.n tamavyatikramya pArthivaH . chachAra mR^igayA.n kAmI girikAmeva sa.nsmaran . atIva rUpasampannA.n sAkShAchchhriyamivAparAm .. 38..\\ tasya retaH prachaskanda charato ruchire vane . skanna mAtra.n cha tadreto vR^ikShapatreNa bhUmipaH .. 39..\\ pratijagrAha mithyA me na skandedreta ityuta . R^itushcha tasyA patnyA me na moghaH syAditi prabhuH .. 40..\\ sa~ncintyaiva.n tadA rAjA vichArya cha punaH punaH . amoghatva.n cha viGYAya retaso rAjasattamaH .. 41..\\ shukraprasthApane kAlaM mahiShyAH prasamIkShya saH . abhimantryAtha tachchhukramArAttiShThantamAshugam . sUkShmadharmArthatattvaGYo GYAtvA shyena.n tato.abravIt .. 42..\\ matpriyArthamida.n saumya shukraM mama gR^ihaM naya . girikAyAH prayachchhAshu tasyA hyArtavamadya vai .. 43..\\ gR^ihItvA tattadA shyenastUrNamutpatya vegavAn . javaM paramamAsthAya pradudrAva viha~NgamaH .. 44..\\ tamapashyadathAyAnta.n shyenaM shyenastathAparaH . abhyadravachcha ta.n sadyo dR^iShTvaivAmiSha sha~NkayA .. 45..\\ tuNDayuddhamathAkAshe tAvubhau samprachakratuH . yudhyatorapatadretastachchApi yamunAmbhasi .. 46..\\ tatrAdriketi vikhyAtA brahmashApAdvarApsarAH . mInabhAvamanuprAptA babhUva yamunA charI .. 47..\\ shyenapAdaparibhraShTa.n tadvIryamatha vAsavam . jagrAha tarasopetya sAdrikA matsyarUpiNI .. 48..\\ kadA chidatha matsI.n tAM babandhurmatsyajIvinaH . mAse cha dashame prApte tadA bharatasattama . ujjahnurudarAttasyAH strIpumA.nsa.n cha mAnuSham .. 49..\\ AshcharyabhUtaM matvA tadrAGYaste pratyavedayan . kAye matsyA imau rAjansambhUtau mAnuShAviti .. 50..\\ tayoH pumA.nsa.n jagrAha rAjoparicharastadA . sa matsyo nAma rAjAsIddhArmikaH satyasa~NgaraH .. 51..\\ sApsarA muktashApA cha kShaNena samapadyata . puroktA yA bhagavatA tiryagyonigatA shubhe . mAnuShau janayitvA tva.n shApamokShamavApsyasi .. 52..\\ tataH sA janayitvA tau vishastA matsyaghAtinA . santyajya matsyarUpa.n sA divyaM rUpamavApya cha . siddharShichAraNapatha.n jagAmAtha varApsarAH .. 53..\\ yA kanyA duhitA tasyA matsyA matsyasagandhinI . rAGYA dattAtha dAshAya iya.n tava bhavatviti . rUpasattvasamAyuktA sarvaiH samuditA guNaiH .. 54..\\ sA tu satyavatI nAma matsyaghAtyabhisaMshrayAt . AsInmatsyasagandhaiva ka.n chitkAla.n shuchismitA .. 55..\\ shushrUShArthaM piturnAva.n tAM tu vAhayatIM jale . tIrthayAtrAM parikrAmannapashyadvai parAsharaH .. 56..\\ atIva rUpasampannA.n siddhAnAmapi kA~NkShitAm . dR^iShTvaiva cha sa tAndhImAMshchakame chArudarshanAm . vidvA.nstA.n vAsavI.n kanyAM kAryavAnmunipu~NgavaH .. 57..\\ sAbravItpashya bhagavanpArAvAre R^iShInsthitAn . AvayordR^ishyatorebhiH kathaM nu syA.n samAgamaH .. 58..\\ eva.n tayokto bhagavAnnIhAramasR^ijatprabhuH . yena deshaH sa sarvastu tamo bhUta ivAbhavat .. 59..\\ dR^iShTvA sR^iShTa.n tu nIhAraM tatastaM paramarShiNA . vismitA chAbravItkanyA vrIDitA cha manasvinI .. 60..\\ viddhi mAM bhagavankanyA.n sadA pitR^ivashAnugAm . tvatsa.nyogAchcha duShyeta kanyA bhAvo mamAnagha .. 61..\\ kanyAtve dUShite chApi katha.n shakShye dvijottama . gantu.n gR^ihaM gR^ihe chAhaM dhImanna sthAtumutsahe . etatsa~ncintya bhagavanvidhatsva yadanantaram .. 62..\\ evamuktavatI.n tAM tu prItimAnR^iShisattamaH . uvAcha matpriya.n kR^itvA kanyaiva tvaM bhaviShyasi .. 63..\\ vR^iNIShva cha varaM bhIru ya.n tvamichchhasi bhAmini . vR^ithA hina prasAdo me bhUtapUrvaH shuchismite .. 64..\\ evamuktA vara.n vavre gAtrasaugandhyamuttamam . sa chAsyai bhagavAnprAdAnmanasaH kA~NkShitaM prabhuH .. 65..\\ tato labdhavarA prItA strIbhAvaguNabhUShitA . jagAma saha sa.nsargamR^iShiNAdbhuta karmaNA .. 66..\\ tena gandhavatItyeva nAmAsyAH prathitaM bhuvi . tato yojanagandheti tasyA nAma parishrutam .. 67..\\ parAsharo.api bhagavA~njagAma svaM niveshanam . iti satyavatI hR^iShTA labdhvA varamanuttamam .. 68..\\ parAshareNa sa.nyuktA sadyo garbha.n suShAva sA . jaGYe cha yamunA dvIpe pArAsharyaH savIryavAn .. 69..\\ sa mAtaramupasthAya tapasyeva mano dadhe . smR^ito.aha.n darshayiShyAmi kR^ityeShviti cha so.abravIt .. 70..\\ eva.n dvaipAyano jaGYe satyavatyAM parAsharAt . dvIpe nyastaH sa yadbAlastasmAddvaipAyano.abhavat .. 71..\\ pAdApasAriNa.n dharma.n vidvAnsa tu yuge yuge . AyuH shakti.n cha martyAnA.n yugAnugamavekShya cha .. 72..\\ brahmaNo brAhmaNAnA.n cha tathAnugraha kAmyayA . vivyAsa vedAnyasmAchcha tasmAdvyAsa iti smR^itaH .. 73..\\ vedAnadhyApayAmAsa mahAbhArata pa~nchamAn . sumantu.n jaiminiM paila.n shukaM chaiva svamAtmajam .. 74..\\ prabhurvariShTho varado vaishampAyanameva cha . sa.nhitAstaiH pR^ithaktvena bhAratasya prakAshitAH .. 75..\\ tathA bhIShmaH shAntanavo ga~NgAyAmamitadyutiH . vasu vIryAtsamabhavanmahAvIryo mahAyashAH .. 76..\\ shUle protaH purANarShirachorashchorasha~NkayA . aNI mANDavya iti vai vikhyAtaH sumahAyashAH .. 77..\\ sa dharmamAhUya purA maharShiridamuktavAn . iShIkayA mayA bAlyAdekA viddhA shakuntikA .. 78..\\ tatkilbiSha.n smare dharmanAnyatpApamahaM smare . tanme sahasrasamita.n kasmAnnehAjayattapaH .. 79..\\ garIyAnbrAhmaNavadhaH sarvabhUtavadhAdyataH . tasmAttva.n kilbiShAdasmAchchhUdra yonau janiShyasi .. 80..\\ tena shApena dharmo.api shUdrayonAvajAyata . vidvAnvidura rUpeNa dhArmI tanurakilbiShI .. 81..\\ sa~njayo munikalpastu jaGYe sUto gavalgaNAt . sUryAchcha kunti kanyAyA.n jaGYe karNo mahArathaH . sahaja.n kavacha.n vibhratkuNDaloddyotitAnanaH .. 82..\\ anugrahArtha.n lokAnAM viShNurlokanamaskR^itaH . vasudevAttu devakyAM prAdurbhUto mahAyashAH .. 83..\\ anAdi nidhano devaH sa kartA jagataH prabhuH . avyaktamakSharaM brahma pradhAnaM nirguNAtmakam .. 84..\\ AtmAnamavyaya.n chaiva prakR^itiM prabhavaM param . puruSha.n vishvakarmANaM sattvayoga.n dhruvAkSharam .. 85..\\ anantamachala.n deva.n ha.nsaM nArAyaNaM prabhum . dhAtAramajaraM nitya.n tamAhuH paramavyayam .. 86..\\ puruShaH sa vibhuH kartA sarvabhUtapitAmahaH . dharmasa.nvardhanArthAya prajaGYe.andhakavR^iShNiShu .. 87..\\ astraGYau tu mahAvIryau sarvashastravishAradau . sAtyakiH kR^itavarmA cha nArAyaNamanuvratau . satyakAddhR^idikAchchaiva jaGYAte.astravishAradau .. 88..\\ bharadvAjasya cha skanna.n droNyA.n shukramavardhata . maharSherugratapasastasmAddroNo vyajAyata .. 89..\\ gautamAnmithuna.n jaGYe sharastambAchchharadvataH . ashvatthAmnashcha jananI kR^ipashchaiva mahAbalaH . ashvatthAmA tato jaGYe droNAdastrabhR^itA.n varaH .. 90..\\ tathaiva dhR^iShTadyumno.api sAkShAdagnisamadyutiH . vaitAne karmaNi tate pAvakAtsamajAyata . vIro droNa vinAshAya dhanuShA saha vIryavAn .. 91..\\ tathaiva vedyA.n kR^iShNApi jaGYe tejasvinI shubhA . vibhrAjamAnA vapuShA bibhratI rUpamuttamam .. 92..\\ prahrAda shiShyo nagnajitsubalashchAbhavattataH . tasya prajA dharmahantrI jaGYe deva prakopanAt .. 93..\\ gAndhArarAjaputro.abhUchchhakuniH saubalastathA . duryodhanasya mAtA cha jaGYAte.arthavidAvubhau .. 94..\\ kR^iShNadvaipAyanAjjaGYe dhR^itarAShTro janeshvaraH . kShetre vichitravIryasya pANDushchaiva mahAbalaH .. 95..\\ pANDostu jaGYire pa~ncha putrA devasamAH pR^ithak . dvayoH striyorguNajyeShThasteShAmAsIdyudhiShThiraH .. 96..\\ dharmAdyudhiShThiro jaGYe mArutAttu vR^ikodaraH . indrAddhana~njayaH shrImAnsarvashastrabhR^itA.n varaH .. 97..\\ jaGYAte rUpasampannAvashvibhyA.n tu yamAvubhau . nakulaH sahadevashcha gurushushrUShaNe ratau .. 98..\\ tathA putrashata.n jaGYe dhR^itarAShTrasya dhImataH . duryodhanaprabhR^itayo yuyutsuH karaNastathA .. 99..\\ abhimanyuH subhadrAyAmarjunAdabhyajAyata . svastIyo vAsudevasya pautraH pANDormahAtmanaH .. 100..\\ pANDavebhyo.api pa~nchabhyaH kR^iShNAyAM pa~ncha jaGYire . kumArA rUpasampannAH sarvashastravishAradAH .. 101..\\ prativindhyo yudhiShThirAtsuta somo vR^ikodarAt . arjunAchchhruta kIrtistu shatAnIkastu nAkuliH .. 102..\\ tathaiva sahadevAchcha shrutasenaH pratApavAn . hiDimbAyA.n cha bhImena vane jaGYe ghaTotkachaH .. 103..\\ shikhaNDI drupadAjjaGYe kanyA putratvamAgatA . yA.n yakShaH puruSha.n chakre sthUNaH priyachikIrShayA .. 104..\\ kurUNA.n vigrahe tasminsamAgachchhanbahUnyatha . rAGYA.n shatasahasrANi yotsyamAnAni sa.nyuge .. 105..\\ teShAmaparimeyAni nAmadheyAni sarvashaH . na shakyaM parisa~NkhyAtu.n varShANAm ayutairapi . ete tu kIrtitA mukhyA yairAkhyAnamida.n tatam .. 106..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 58} j ya ete kIrtitA brahmanye chAnye nAnukIrtitAH . samyaktA~nshrotumichchhAmi rAGYashchAnyAnsuvarchasaH .. 1..\\ yadarthamiha sambhUtA devakalpA mahArathAH . bhuvi tanme mahAbhAga samyagAkhyAtumarhasi .. 2..\\ v rahasya.n khalvida.n rAjandevAnAmiti naH shrutam . tattu te kathayiShyAmi namaskR^itvA svayaM bhuve .. 3..\\ triH saptakR^itvaH pR^ithivI.n kR^itvA niHkShatriyAM purA . jAmadagnyastapastepe mahendre parvatottame .. 4..\\ tadA niHkShatriye loke bhArgaveNa kR^ite sati . brAhmaNAnkShatriyA rAjangarbhArthinyo.abhichakramuH .. 5..\\ tAbhiH saha samApeturbrAhmaNAH saMshitavratAH . R^itAvR^itau naravyAghra na kAmAnnAnR^itau tathA .. 6..\\ tebhyastu lebhire garbhAnkShatriyAstAH sahasrashaH . tataH suShuvire rAjankShatriyAnvIryasaMmatAn . kumArAMshcha kumArIshcha punaH kShatrAbhivR^iddhaye .. 7..\\ eva.n tadbrAhmaNaiH kShatraM kShatriyAsu tapasvibhiH . jAtamR^idhyata dharmeNa sudIrgheNAyuShAnvitam . chatvAro.api tadA varNA babhUvurbrAhmaNottarAH .. 8..\\ abhyagachchhannR^itau nArIM na kAmAnnAnR^itau tathA . tathaivAnyAni bhUtAni tiryagyonigatAnyapi . R^itau dArAMshcha gachchhanti tadA sma bharatarShabha .. 9..\\ tato.avardhanta dharmeNa sahasrashatajIvinaH . tAH prajAH pR^ithivIpAla dharmavrataparAyaNAH . AdhibhirvyAdhibhishchaiva vimuktAH sarvasho narAH .. 10..\\ athemA.n sAgarApA~NgA.n gAM gajendra gatAkhilAm . adhyatiShThatpunaH kShatra.n sashailavanakAnanAm .. 11..\\ prashAsati punaH kShatre dharmeNemA.n vasundharAm . brAhmaNAdyAstadA varNA lebhire mudamuttamAm .. 12..\\ kAmakrodhodbhavAndoShAnnirasya cha narAdhipAH . daNDa.n daNDyeShu dharmeNa praNayanto.anvapAlayan .. 13..\\ tathA dharmapare kShatre sahasrAkShaH shatakratuH . svAdu deshe cha kAle cha vavarShApyAyayanprajAH .. 14..\\ na bAla eva mriyate tadA kashchinnarAdhipa . na cha striyaM prajAnAti kashchidaprAptayauvanaH .. 15..\\ evamAyuShmatIbhistu prajAbhirbharatarShabha . iya.n sAgaraparyantA samApUryata medinI .. 16..\\ Ijire cha mahAyaGYaiH kShatriyA bahu dakShiNaiH . sA~NgopaniShadAnvedAnviprAshchAdhIyate tadA .. 17..\\ na cha vikrINate brahma brAhmaNAH sma tadA nR^ipa . na cha shUdra samAbhyAshe vedAnuchchArayantyuta .. 18..\\ kArayantaH kR^iShi.n gobhistathA vaishyAH kShitAviha . na gAmayu~njanta dhuri kR^ishA~NgAshchApyajIvayan .. 19..\\ phenapAMshcha tathA vatsAnna duhanti sma mAnavAH . na kUTamAnairvaNijaH paNya.n vikrINate tadA .. 20..\\ karmANi cha naravyAghra dharmopetAni mAnavAH . dharmamevAnupashyantashchakrurdharmaparAyaNAH .. 21..\\ svakarmaniratAshchAsansarve varNA narAdhipa . eva.n tadA naravyAghra dharmo na hrasate kva chit .. 22..\\ kAle gAvaH prasUyante nAryashcha bharatarShabha . phalantyR^ituShu vR^iShkAshcha puShpANi cha phalAni cha .. 23..\\ eva.n kR^itayuge samyagvartamAne tadA nR^ipa . ApUryate mahIkR^itsnA prANibhirbahubhirbhR^isham .. 24..\\ tataH samudite loke mAnuShe bharatarShabha . asurA jaGYire kShetre rAGYAM manujapu~Ngava .. 25..\\ Adityairhi tadA daityA bahusho nirjitA yudhi . aishvaryAdbhraMshitAshchApi sambabhUvuH kShitAviha .. 26..\\ iha devatvamichchhanto mAnuSheShu manasvinaH . jaGYire bhuvi bhUteShu teShu teShvasurA vibho .. 27..\\ goShvashveShu cha rAjendra kharoShTramahiSheShu cha . kravyAdeShu cha bhUteShu gajeShu cha mR^igeShu cha .. 28..\\ jAtairiha mahIpAla jAyamAnaishcha tairmahI . na shashAkAtmanAtmAnamiya.n dhArayituM dharA .. 29..\\ atha jAtA mahIpAlAH ke chidbalasamanvitAH . diteH putrA danoshchaiva tasmAllokAdiha chyutAH .. 30..\\ vIryavanto.avaliptAste nAnArUpadharA mahIm . imA.n sAgaraparyantAM parIyurarimardanAH .. 31..\\ brAhmaNAnkShatriyAnvaishyA~nshUdrAMshchaivApyapIDayan . anyAni chaiva bhUtAni pIDayAmAsurojasA .. 32..\\ trAsayanto vinighnantastA.nstAnbhUtagaNAMsh cha te . vicheruH sarvato rAjanmahI.n shatasahasrashaH .. 33..\\ AshramasthAnmaharShIMshcha dharShayantastatastataH . abrahmaNyA vIryamadA mattA madabalena cha .. 34..\\ eva.n vIryabalotsiktairbhUriya.n tairmahAsuraiH . pIDyamAnA mahIpAla brahmANamupachakrame .. 35..\\ na hImAM pavano rAjanna nAgA na nagA mahIm . tadA dhArayitu.n shekurAkrAntA.n dAnavairbalAt .. 36..\\ tato mahI mahIpAla bhArArtA bhayapIDitA . jagAma sharaNa.n deva.n sarvabhUtapitAmaham .. 37..\\ sA sa.nvR^itaM mahAbhAgairdevadvija maharShibhiH . dadarsha devaM brahmANa.n lokakartAramavyayam .. 38..\\ gandharvairapsarobhishcha bandi karmasu niShThitaiH . vandyamAnaM mudopetairvavande chainametya sA .. 39..\\ atha viGYApayAmAsa bhUmista.n sharaNArthinI . saMnidhau lokapAlAnA.n sarveShAmeva bhArata .. 40..\\ tatpradhAnAtmanastasya bhUmeH kR^itya.n svayaM bhuvaH . pUrvamevAbhavadrAjanviditaM parameShThinaH .. 41..\\ sraShTA hi jagataH kasmAnna sambudhyeta bhArata . surAsurANA.n lokAnAmasheSheNa manogatam .. 42..\\ tamuvAcha mahArAja bhUmiM bhUmipatirvibhuH . prabhavaH sarvabhUtAnAmIshaH shambhuH prajApatiH .. 43..\\ yadarthamasi samprAptA matsakAsha.n vasundhare . tadartha.n saMniyokShyAmi sarvAneva divaukasaH .. 44..\\ ityuktvA sa mahI.n devo brahmA rAjanvisR^ijya cha . Adidesha tadA sarvAnvibudhAnbhUtakR^itsvayam .. 45..\\ asyA bhUmernirasituM bhAraM bhAgaiH pR^ithakpR^ithak . asyAmeva prasUyadhva.n virodhAyeti chAbravIt .. 46..\\ tathaiva cha samAnIya gandharvApsarasA.n gaNAn . uvAcha bhagavAnsarvAnida.n vachanamuttamam . svairaMshaiH samprasUyadhva.n yatheShTaM mAnuSheShviti .. 47..\\ atha shakrAdayaH sarve shrutvA suragurorvachaH . tathyamarthya.n cha pathyaM cha tasya te jagR^ihustadA .. 48..\\ atha te sarvasho.aMshaiH svairgantuM bhUmi.n kR^itakShaNAH . nArAyaNamamitraghna.n vaikuNThamupachakramuH .. 49..\\ yaH sachakragadApANiH pItavAsAsita prabhaH . padmanAbhaH surArighnaH pR^ithuchArva~nchitekShaNaH .. 50..\\ taM bhuvaH shodhanAyendra uvAcha puruShottamam . aMshenAvatarasveti tathetyAha cha ta.n hariH .. 51..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 59} v atha nArAyaNenendrashchakAra saha sa.nvidam . avatartuM mahI.n svargAdaMshataH sahitaH suraiH .. 1..\\ Adishya cha svaya.n shakraH sarvAneva divaukasaH . nirjagAma punastasmAtkShayAnnArAyaNasya ha .. 2..\\ te.amarArivinAshAya sarvalokahitAya cha . avateruH krameNemAM mahI.n svargAddivaukasaH .. 3..\\ tato brahmarShivaMsheShu pArthivarShikuleShu cha . jaGYire rAjashArdUla yathAkAma.n divaukasaH .. 4..\\ dAnavAnrAkShasAMshchaiva gandharvAnpannagA.nstathA . puruShAdAni chAnyAni jaghnuH sattvAnyanekashaH .. 5..\\ dAnavA rAkShasAshchaiva gandharvAH pannagAstathA . na tAnbalasthAnbAlye.api jaghnurbharatasattama .. 6..\\ j devadAnava sa~NghAnA.n gandharvApsarasAM tathA . mAnavAnA.n cha sarveShAM tathA vai yakSharakShasAm .. 7..\\ shrotumichchhAmi tattvena sambhava.n kR^itsnamAditaH . prANinA.n chaiva sarveShA.n sarvashaH sarvaviddhyasi .. 8..\\ v hanta te kathayiShyAmi namaskR^itvA svayaM bhuve . surAdInAmaha.n samyaglokAnAM prabhavApyayam .. 9..\\ brahmaNo mAnasAH putrA viditAH ShaNmaharShayaH . marIchiratrya~Ngirasau pulastyaH pulahaH kratuH .. 10..\\ marIcheH kashyapaH putraH kashyapAttu imAH prajAH . prajaGYire mahAbhAgA dakSha kanyAstrayodasha .. 11..\\ aditirditirdanuH kAlA anAyuH si.nhikA muniH . krodhA prAvA ariShTA cha vinatA kapilA tathA .. 12..\\ kadrUshcha manujavyAghradakSha kanyaiva bhArata . etAsA.n vIryasampannaM putrapautramanantakam .. 13..\\ adityA.n dvAdashAdityAH sambhUtA bhuvaneshvarAH . ye rAjannAmatastA.nste kIrtayiShyAmi bhArata .. 14..\\ dhAtA mitro.aryamA shakro varuNashchAMsha eva cha . bhago vivasvAnpUShA cha savitA dashamastathA .. 15..\\ ekAdashastathA tvaShTA viShNurdvAdasha uchyate . jaghanyajaH sa sarveShAmAdityAnA.n guNAdhikaH .. 16..\\ eka eva diteH putro hiraNyakashipuH smR^itaH . nAmnA khyAtAstu tasyeme putrAH pa~ncha mahAtmanaH .. 17..\\ prahrAdaH pUrvajasteShA.n sa.nhrAdastadanantaram . anuhrAdastR^itIyo.abhUttasmAchcha shibibAShkalau .. 18..\\ prahrAdasya trayaH putrAH khyAtAH sarvatra bhArata . virochanashcha kumbhashcha nikumbhashcheti vishrutAH .. 19..\\ virochanasya putro.abhUdbalirekaH pratApavAn . baleshcha prathitaH putro bANo nAma mahAsuraH .. 20..\\ chatvAriMshaddanoH putrAH khyAtAH sarvatra bhArata . teShAM pathamajo rAjA viprachittirmahAyashAH .. 21..\\ shambaro namuchishchaiva pulomA cheti vishrutaH . asi lomA cha keshI cha durjayashchaiva dAnavaH .. 22..\\ ayaH shirA ashvashirA ayaH sha~Nkushcha vIryavAn . tathA gaganamUrdhA cha vegavAnketumAMshcha yaH .. 23..\\ svarbhAnurashvo.ashvapatirvR^iShaparvAjakastathA . ashvagrIvashcha sUkShmashcha tuhuNDashcha mahAsuraH .. 24..\\ isR^ipA ekachakrashcha virUpAkSho harAharau . nichandrashcha nikumbhashcha kupathaH kApathastathA .. 25..\\ sharabhaH shalabhashchaiva sUryA chandramasau tathA . iti khyAtA danorvaMshe dAnavAH parikIrtitAH . anyau tu khalu devAnA.n sUryachandramasau smR^itau .. 26..\\ ime cha vaMshe prathitAH sattvavanto mahAbalAH . danu putrA mahArAja dasha dAnava pu~NgavAH .. 27..\\ ekAkSho mR^itapA vIraH pralambanarakAvapi . vAtApiH shatrutapanaH shaThashchaiva mahAsuraH .. 28..\\ gaviShThashcha danAyushcha dIrghajihvashcha dAnavaH . asa~NkhyeyAH smR^itAsteShAM putrAH pautrAshcha bhArata .. 29..\\ si.nhikA suShuve putra.n rAhu.n chandrArkamardanam . suchandra.n chandra hantAraM tathA chandra vimardanam .. 30..\\ krUra svabhAva.n krUrAyAH putrapautramanantakam . gaNaH krodhavasho nAma krUrakarmAri mardanaH .. 31..\\ anAyuShaH punaH putrAshchatvAro.asura pu~NgavAH . vikSharo balavIrau cha vR^itrashchaiva mahAsuraH .. 32..\\ kAlAyAH prathitAH putrAH kAlakalpAH prahAriNaH . bhuvi khyAtA mahAvIryA dAnaveShu parantapAH .. 33..\\ vinAshanashcha krodhashcha hantA krodhasya chAparaH . krodhashatrustathaivAnyaH kAleyA iti vishrutAH .. 34..\\ asurANAmupAdhyAyaH shukrastvR^iShisuto.abhavat . khyAtAshchoshanasaH putrAshchatvAro.asura yAjakAH .. 35..\\ tvaShTAvarastathAtrishcha dvAvanyau mantrakarmiNau . tejasA sUryasa~NkAshA brahmalokaprabhAvanAH .. 36..\\ ityeSha vaMshaprabhavaH kathitaste tarasvinAm . asurANA.n surANA.n cha purANe saMshruto mayA .. 37..\\ eteShA.n yadapatya.n tu na shakyaM tadasheShataH . prasa~NkhyAtuM mahIpAla guNabhUtamanantakam .. 38..\\ tArkShyashchAriShTanemishcha tathaiva garuDAruNau . AruNirvAruNishchaiva vainateyA iti smR^itAH .. 39..\\ sheSho.ananto vAsukishcha takShakashcha bhuja~NgamaH . kUrmashcha kulikashchaiva kAdraveyA mahAbalAH .. 40..\\ bhImasenogra senau cha suparNo varuNastathA . gopatirdhR^itarAShTrashcha sUryavarchAshcha saptamaH .. 41..\\ patravAnarkaparNashcha prayutashchaiva vishrutaH . bhImashchitrarathashchaiva vikhyAtaH sarvavidvashI .. 42..\\ tathA shAlishirA rAjanpradyumnashcha chaturdashaH . kaliH pa~nchadashashchaiva nAradashchaiva ShoDashaH . ityete devagandharvA mauneyAH parikIrtitAH .. 43..\\ atastu bhUtAnyanyAni kIrtayiShyAmi bhArata . anavadyAmanuvashAmanUnAmaruNAM priyAm . anUpA.n subhagAM bhAsImiti prAvA vyajAyata .. 44..\\ siddhaH pUrNashcha barhI cha pUrNAshashcha mahAyashAH . brahma chArI ratiguNaH suparNashchaiva saptamaH .. 45..\\ vishvAvasushcha bhAnushcha suchandro dashamastathA . ityete devagandharvAH prAveyAH parikIrtitAH .. 46..\\ ima.n tvapsarasA.n vaMshaM viditaM puNyalakShaNam . prAvAsUta mahAbhAgA devI devarShitaH purA .. 47..\\ alambusA mishrakeShI vidyutparNA tulAnaghA . aruNA rakShitA chaiva rambhA tadvanmanoramAH .. 48..\\ asitA cha subAhushcha suvratA subhujA tathA . supriyA chAtibAhushcha vikhyAtau cha hahAhuhU . tumburushcheti chatvAraH smR^itA gandharvasattamAH .. 49..\\ amR^itaM brAhmaNA gAvo gandharvApsarasastathA . apatya.n kapilAyAstu purANe parikIrtitam .. 50..\\ iti te sarvabhUtAnA.n sambhavaH kathito mayA . yathAvatparisa~NkhyAto gandharvApsarasA.n tathA .. 51..\\ bhujagAnA.n suparNAnAM rudrANAM marutA.n tathA . gavA.n cha brAhmaNAnAM cha shrImatAM puNyakarmaNAm .. 52..\\ AyuShyashchaiva puNyashcha dhanyaH shrutisukhAvahaH . shrotavyashchaiva satata.n shrAvyashchaivAnasUyatA .. 53..\\ ima.n tu vaMshaM niyamena yaH paThen mahAtmanAM brAhmaNadeva saMnidhau . apatyalAbha.n labhate sa puShkalaM shriya.n yashaH pretya cha shobhanA.n gatim .. 54..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 60} v brahmaNo mAnasAH putrA viditAH ShaNmaharShayaH . ekAdasha sutAH sthANoH khyAtAH paramamAnasAH .. 1..\\ mR^igavyAdhashcha sharvashcha nirR^itishcha mahAyashAH . ajaika pAdahirbudhnyaH pinAkI cha parantapaH .. 2..\\ dahano.atheshvarashchaiva kapAlI cha mahAdyutiH . sthANurbhavashcha bhagavAnrudA ekAdasha smR^itAH .. 3..\\ marIchira~NgirA atriH pulastyaH pujahaH kratuH . ShaDete brahmaNaH putrA vIryavanto maharShayaH .. 4..\\ trayastva~NgirasaH putrA loke sarvatra vishrutAH . bR^ihaspatirutathyashcha sa.nvartashcha dhR^itavratAH .. 5..\\ atrestu bahavaH putrAH shrUyante manujAdhipa . sarve vedavidaH siddhAH shAntAtmAno maharShayaH .. 6..\\ rakShasAstu pulastyasya vAnarAH kiMnarAstathA . pulahasya mR^igAH si.nhA vyAghrAH kimpuruShAstathA .. 7..\\ kratoH kratusamAH putrAH pata~NgasahachAriNaH . vishrutAstriShu lokeShu satyavrataparAyaNAH .. 8..\\ dakShastvajAyatA~NguShThAddakShiNAdbhagavAnR^iShiH . brahmaNaH pR^ithivIpAla putraH putravatA.n varaH .. 9..\\ vAmAdajAyatA~NguShThAdbhAryA tasya mahAtmanaH . tasyAM pa~nchAshata.n kanyAH sa evAjanayanmuniH .. 10..\\ tAH sarvAstvanavadyA~NgyaH kanyAH kamalalochanAH . putrikAH sthApayAmAsa naShTaputraH prajApatiH .. 11..\\ dadau sa dasha dharmAya sapta viMshatimindave . divyena vidhinA rAjankashyapAya trayodasha .. 12..\\ nAmato dharmapatnyastAH kIrtyamAnA nibodha me . kIrtirlakShmIrdhR^itirmedhA puShTiH shraddhA kriyA tathA .. 13..\\ buddhirlajjA matishchaiva patnyo dharmasya tA dasha . dvArANyetAni dharmasya vihitAni svayaM bhuvA .. 14..\\ sapta viMshatisomasya patnyo loke parishrutAH . kAlasya nayane yuktAH somapatnyaH shubhavratAH . sarvA nakShatrayoginyo lokayAtrA vidhau sthitAH .. 15..\\ pitAmaho munirdevastasya putraH prajApatiH . tasyAShTau vasavaH putrAsteShA.n vakShyAmi vistaram .. 16..\\ dharo dhruvashcha somashcha ahashchaivAnilo.analaH . pratyUShashcha prabhAsashcha vasavo.aShTAviti smR^itAH .. 17..\\ dhUmrAyAshcha dharaH putro brahma vidyo dhruvastathA . chandramAstu manasvinyAH shvasAyAH shvasanastathA .. 18..\\ ratAyAshchApyahaH putraH shANDilyAshcha hutAshanaH . pratyUShashcha prabhAsashcha prabhAtAyAH sutau smR^itau .. 19..\\ dharasya putro draviNo hutahavyavahastathA . dhruvasya putro bhagavAnkAlo lokaprakAlanaH .. 20..\\ somasya tu suto varchA varchasvI yena jAyate . manoharAyAH shishiraH prANo.atha ramaNastathA .. 21..\\ ahnaH sutaH smR^ito jyotiH shramaH shAntastathA muniH . agneH putraH kumArastu shrImA~nsharavaNAlayaH .. 22..\\ tasya shAkho vishAkhashcha naigameshashcha pR^iShThajaH . kR^ittikAbhyupapatteshcha kArttikeya iti smR^itaH .. 23..\\ anilasya shivA bhAryA tasyAH putraH purojavaH . aviGYAta gatishchaiva dvau putrAvanilasya tu .. 24..\\ pratyUShasya viduH putramR^iShiM nAmnAtha devalam . dvau putrau devalasyApi kShamAvantau manIShiNau .. 25..\\ bR^ihaspatestu bhaginI varastrI brahmachAriNI . yogasiddhA jagatsarvamasakta.n vicharatyuta . prabhAsasya tu bhAryA sA vasUnAmaShTamasya ha .. 26..\\ vishvakarmA mahAbhAgo jaGYe shilpaprajA patiH . kartA shilpasahasrANA.n tridashAnAM cha vardhakiH .. 27..\\ bhUShaNAnA.n cha sarveShAM kartA shilpavatA.n varaH . yo divyAni vimAnAni devatAnA.n chakAra ha .. 28..\\ manuShyAshchopajIvanti yasya shilpaM mahAtmanaH . pUjayanti cha yaM nitya.n vishvakarmANamavyayam .. 29..\\ stana.n tu dakShiNaM bhittvA brahmaNo naravigrahaH . niHsR^ito bhagavAndharmaH sarvalokasukhAvahaH .. 30..\\ trayastasya varAH putrAH sarvabhUtamanoharAH . shamaH kAmashcha harShashcha tejasA lokadhAriNaH .. 31..\\ kAmasya tu ratirbhAryA shamasya prAptira~NganA . nandI tu bhAryA harShasya yatra lokAH pratiShThitAH .. 32..\\ marIcheH kashyapaH putraH kashyapasya surAsurAH . jaGYire nR^ipashArdUla lokAnAM prabhavastu saH .. 33..\\ tvAShTrI tu saviturbhAryA vaDavA rUpadhAriNI . asUyata mahAbhAgA sAntarikShe.ashvinAvubhau .. 34..\\ dvAdashaivAditeH putrAH shakra mukhyA narAdhipa . teShAmavarajo viShNuryatra lokAH pratiShThitAH .. 35..\\ trayastriMshata ityete devAsteShAmaha.n tava . anvaya.n sampravakShyAmi pakShaishcha kulato gaNAn .. 36..\\ rudrANAmaparaH pakShaH sAdhyAnAM marutA.n tathA . vasUnAM bhArgava.n vidyAdvishve devA.nstathaiva cha .. 37..\\ vainateyastu garuDo balavAnaruNastathA . bR^ihaspatishcha bhagavAnAdityeShveva gaNyate .. 38..\\ ashvibhyA.n guhyakAnviddhi sarvauShadhyastathA pashUn . eSha devagaNo rAjankIrtitaste.anupUrvashaH . ya.n kIrtayitvA manujaH sarvapApaiH pramuchyate .. 39..\\ brahmaNo hR^idayaM bhittvA niHsR^ito bhagavAnbhR^iguH . bhR^igoH putraH kavirvidvA~nshukraH kavi suto grahaH .. 40..\\ trailokyaprANayAtrArthe varShAvarShe bhayAbhaye . svayaM bhuvA niyuktaH sanbhuvanaM paridhAvati .. 41..\\ yogAchAryo mahAbuddhirdaityAnAmabhavadguruH . surANA.n chApi medhAvI brahma chArI yatavrataH .. 42..\\ tasminniyukte vibhunA yogakShemAya bhArgave . anyamutpAdayAmAsa putraM bhR^iguraninditam .. 43..\\ chyavana.n dIptatapasaM dharmAtmAnaM manIShiNam . yaH saroShAchchyuto garbhAnmAturmokShAya bhArata .. 44..\\ AruNI tu manoH kanyA tasya patnI manIShiNaH . aurvastasyA.n samabhavadUruM bhittvA mahAyashAH . mahAtapA mahAtejA bAla eva guNairyutaH .. 45..\\ R^ichIkastasya putrastu jamadagnistato.abhavat . jamadagnestu chatvAra AsanputrA mahAtmanaH .. 46..\\ rAmasteShA.n jaghanyo.abhUdajaghanyairguNairyutaH . sarvashastrAstrakushalaH kShatriyAntakaro vashI .. 47..\\ aurvasyAsItputrashata.n jamadagnipurogamam . teShAM putrasahasrANi babhUvurbhR^iguvistaraH .. 48..\\ dvau putrau brahmaNastvanyau yayostiShThati lakShaNam . loke dhAtA vidhAtA cha yau sthitau manunA saha .. 49..\\ tayoreva svasA devI lakShmIH padmagR^ihA shubhA . tasyAstu mAnasAH putrAsturagA vyoma chAriNaH .. 50..\\ varuNasya bhAryA jyeShThA tu shukrAddevI vyajAyata . tasyAH putraM bala.n viddhi surA.n cha suranandinIm .. 51..\\ prajAnAmannakAmAnAmanyonyaparibhakShaNAt . adharmastatra sa~njAtaH sarvabhUtavinAshanaH .. 52..\\ tasyApi nirR^itirbhAryA nairR^itA yena rAkShasAH . ghorAstasyAstrayaH putrAH pApakarma ratAH sadA . bhayo mahAbhayashchaiva mR^ityurbhUtAntakastathA .. 53..\\ kAkI.n shyenI.n cha bhAsIM cha dhR^itarAShTrIM tathA shukIm . tAmrA tu suShuve devI pa~nchaitA lokavishrutAH .. 54..\\ ulUkAnsuShuve kAkI shyenI shyenAnvyajAyata . bhAsI bhAsAnajanayadgR^idhrAMshchaiva janAdhipa .. 55..\\ dhR^itarAShTrI tu ha.nsAMshcha kalaha.nsAMshcha sarvashaH . chakravAkAMshcha bhadra.n te prajaGYe sA tu bhAminI .. 56..\\ shukI vijaGYe dharmaGYa shukAneva manasvinI . kalyANa guNasampannA sarvalakShaNapUjitA .. 57..\\ nava krodhavashA nArIH prajaGYe.apyAtmasambhavAH . mR^igI.n cha mR^igamandAM cha hariM bhadra manAm api .. 58..\\ mAta~NgImatha shArdUlI.n shvetAM surabhimeva cha . sarvalakShaNasampannA.n surasA.n cha yashasvinIm .. 59..\\ apatya.n tu mR^igAH sarve mR^igyA naravarAtmaja . R^ikShAshcha mR^igamandAyAH sR^imarAshchamarA api .. 60..\\ tatastvairAvataM nAga.n jaGYe bhadra manA sutam . airAvataH sutastasyA deva nAgo mahAgajaH .. 61..\\ haryAshcha harayo.apatya.n vAnarAshcha tarasvinaH . golA~NgUlAMshcha bhadra.n te haryAH putrAnprachakShate .. 62..\\ prajaGYe tvatha shArdUlI si.nhAnvyAghrAMshcha bhArata . dvIpinashcha mahAbhAga sarvAneva na saMshayaH .. 63..\\ mAta~NgyAstvatha mAta~NgA apatyAni narAdhipa . dishAgaja.n tu shvetAkhya.n shvetAjanayadAshugam .. 64..\\ tathA duhitarau rAjansurabhirvai vyajAyata . rohiNI.n chaiva bhadraM te gandharvIM cha yashasvinIm . rohiNyA.n jaGYire gAvo gandharvyA.n vAjinaH sutAH .. 65..\\ surasAjanayannAgAnrAjankadrUshcha pannagAn . sapta piNDa phalAnvR^ikShAnanalApi vyajAyata . analAyAH shukI putrI kadrvAstu surasA sutA .. 66..\\ aruNasya bhAryA shyenI tu vIryavantau mahAbalau . sampAti.n janayAmAsa tathaiva cha jaTAyuSham . dvau putrau vinatAyAstu vikhyAtau garuDAruNau .. 67..\\ ityeSha sarvabhUtAnAM mahatAM manujAdhipa . prabhavaH kIrtitaH samya~NmayA matimatA.n vara .. 68..\\ ya.n shrutvA puruShaH samyakpUto bhavati pApmanaH . sarvaGYatA.n cha labhate gatimagryAM cha vindati .. 69..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 61} j devAnA.n dAnavAnAM cha yakShANAmatha rakShasAm . anyeShA.n chaiva bhUtAnA.n sarveShAM bhagavannaham .. 1..\\ shrotumichchhAmi tattvena mAnuSheShu mahAtmanAm . janma karma cha bhUtAnAmeteShAmanupUrvashaH .. 2..\\ v mAnuSheShu manuShyendra sambhUtA ye divaukasaH . prathama.n dAnavAMshchaiva tA.nste vakShyAmi sarvashaH .. 3..\\ viprachittiriti khyAto ya AsIddAnavarShabhaH . jarAsandha iti khyAtaH sa AsInmanujarShabhaH .. 4..\\ diteH putrastu yo rAjanhiraNyakashipuH smR^itaH . sa jaGYe mAnuShe loke shishupAlo nararShabhaH .. 5..\\ sa.nhrAda iti vikhyAtaH prahrAdasyAnujastu yaH . sa shalya iti vikhyAto jaGYe bAhlIla pu~NgavaH .. 6..\\ anuhrAdastu tejasvI yo.abhUtkhyAto jaghanyajaH . dhR^iShTaketuriti khyAtaH sa AsInmanujeshvaraH .. 7..\\ yastu rAja~nshibirnAma daiteyaH parikIrtitaH . druma ityabhivikhyAtaH sa AsIdbhuvi pArthivaH .. 8..\\ bAShkalo nAma yasteShAmAsIdasurasattamaH . bhagadatta iti khyAtaH sa AsInmanujeshvaraH .. 9..\\ ayaH shirA ashvashirA ayaH sha~Nkushcha vIryavAn . tathA gaganamUrdhA cha vegavAMshchAtra pa~nchamaH .. 10..\\ pa~nchaite jaGYire rAjanvIryavanto mahAsurAH . kekayeShu mahAtmAnaH pArthivarShabha sattamAH .. 11..\\ ketumAniti vikhyAto yastato.anyaH pratApavAn . amitaujA iti khyAtaH pR^ithivyA.n so.abhavannnR^ipaH .. 12..\\ svarbhAnuriti vikhyAtaH shrImAnyastu mahAsuraH . ugrasena iti khyAta ugra karmA narAdhipaH .. 13..\\ yastvashva iti vikhyAtaH shrImAnAsInmahAsuraH . ashoko nAma rAjAsInmahAvIryaparAkramaH .. 14..\\ tasmAdavarajo yastu rAjannashvapatiH smR^itaH . daiteyaH so.abhavadrAjA hArdikyo manujarShabhaH .. 15..\\ vR^iShaparveti vikhyAtaH shrImAnyastu mahAsuraH . dIrghapraGYa iti khyAtaH pR^ithivyA.n so.abhavannR^ipaH .. 16..\\ ajakastvanujo rAjanya AsIdvR^iShaparvaNaH . sa malla iti vikhyAtaH pR^ithivyAmabhavannR^ipaH .. 17..\\ ashvagrIva iti khyAtaH sattvavAnyo mahAsuraH . rochamAna iti khyAtaH pR^ithivyA.n so.abhavannR^ipaH .. 18..\\ sUkShmastu matimAnrAjankIrtimAnyaH prakIrtitaH . bR^ihanta iti vikhyAtaH kShitAvAsItsa pArthivaH .. 19..\\ tuhuNDa iti vikhyAto ya AsIdasurottamaH . senA binduriti khyAtaH sa babhUva narAdhipaH .. 20..\\ isR^ipA nAma yasteShAmasurANAM balAdhikaH . pApajinnAma rAjAsIdbhuvi vikhyAtavikramaH .. 21..\\ ekachakra iti khyAta AsIdyastu mahAsuraH . prativindhya iti khyAto babhUva prathitaH kShitau .. 22..\\ virUpAkShastu daiteyashchitrayodhI mahAsuraH . chitravarmeti vikhyAtaH kShitAvAsItsa pArthivaH .. 23..\\ harastvariharo vIra AsIdyo dAnavottamaH . suvAsturiti vikhyAtaH sa jaGYe manujarShabhaH .. 24..\\ aharastu mahAtejAH shatrupakSha kShaya.n karaH . bAhlIko nAma rAjA sa babhUva prathitaH kShitau .. 25..\\ nichandrashchandra vaktrashcha ya AsIdasurottamaH . mu~nja kesha iti khyAtaH shrImAnAsItsa pArthivaH .. 26..\\ nikumbhastvajitaH sa~Nkhye mahAmatirajAyata . bhUmau bhUmipatiH shreShTho devAdhipa iti smR^itaH .. 27..\\ sharabho nAma yasteShA.n daiteyAnAM mahAsuraH . pauravo nAma rAjarShiH sa babhUva nareShviha .. 28..\\ dvitIyaH shalabhasteShAmasurANAM babhUva yaH . prahrAdo nAma bAhlIkaH sa babhUva narAdhipaH .. 29..\\ chandrastu ditijashreShTho loke tArAdhipopamaH . R^iShiko nAma rAjarShirbabhUva nR^ipasattamaH .. 30..\\ mR^itapA iti vikhyAto ya AsIdasurottamaH . pashchimAnUpaka.n viddhi taM nR^ipaM nR^ipasattama .. 31..\\ gaviShThastu mahAtejA yaH prakhyAto mahAsuraH . drumasena iti khyAtaH pR^ithivyA.n so.abhavannR^ipaH .. 32..\\ mayUra iti vikhyAtaH shrImAnyastu mahAsuraH . sa vishva iti vikhyAto babhUva pR^ithivIpatiH .. 33..\\ suparNa iti vikhyAtatasmAdavarajastu yaH . kAlakIrtiriti khyAtaH pR^ithivyA.n so.abhavannR^ipaH .. 34..\\ chandra hanteti yasteShA.n kIrtitaH pravaro.asuraH . shunako nAma rAjarShiH sa babhUva narAdhipaH .. 35..\\ vinAshanastu chandrasya ya AkhyAto mahAsuraH . jAnakirnAma rAjarShiH sa babhUva narAdhipaH .. 36..\\ dIrghajihvastu kauravya ya ukto dAnavarShabhaH . kAshirAja iti khyAtaH pR^ithivyAM pR^ithivIpatiH .. 37..\\ graha.n tu suShuve yaM ta.n si.nhI chandrArkamardanam . krAtha ityabhivikhyAtaH so.abhavanmanujAdhipaH .. 38..\\ anAyuShastu putrANA.n chaturNAM pravaro.asuraH . vikSharo nAma tejasvI vasu mitro.abhavannR^ipaH .. 39..\\ dvitIyo vikSharAdyastu narAdhipa mahAsuraH . pA.nsurAShTrAdhipa iti vishrutaH so.abhavannR^ipaH .. 40..\\ balavIra iti khyAto yastvAsIdasurottamaH . pauNDra matsyaka ityeva sa babhUva narAdhipaH .. 41..\\ vR^itra ityabhivikhyAto yastu rAjanmahAsuraH . maNimAnnAma rAjarShiH sa babhUva narAdhipaH .. 42..\\ krodhahanteti yastasya babhUvAvarajo.asuraH . daNDa ityabhivikhyAtaH sa AsInnR^ipatiH kShitau .. 43..\\ krodhavardhana ityeva yastvanyaH parikIrtitaH . daNDadhAra iti khyAtaH so.abhavanmanujeshvaraH .. 44..\\ kAlakAyAstu ye putrAsteShAmaShTau narAdhipAH . jaGYire rAjashArdUla shArdUlasamavikramAH .. 45..\\ magadheShu jayatsenaH shrImAnAsItsa pArthivaH . aShTAnAM pravarasteShA.n kAleyAnAM mahAsuraH .. 46..\\ dvitIyastu tatasteShA.n shrImAnharihayopamaH . aparAjita ityeva sa babhUva narAdhipaH .. 47..\\ tR^itIyastu mahArAja mahAbAhurmahAsuraH . niShAdAdhipatirjaGYe bhuvi bhImaparAkramaH .. 48..\\ teShAmanyatamo yastu chaturthaH parikIrtitaH . shreNimAniti vikhyAtaH kShitau rAjarShisattamaH .. 49..\\ pa~nchamastu babhUvaiShAM pravaro yo mahAsuraH . mahaujA iti vikhyAto babhUveha parantapaH .. 50..\\ ShaShThastu matimAnyo vai teShAmAsInmahAsuraH . abhIruriti vikhyAtaH kShitau rAjarShisattamaH .. 51..\\ samudrasenashcha nR^ipasteShAmevAbhavadguNAn . vishrutaH sAgarAntAyA.n kShitau dharmArthatattvavit .. 52..\\ bR^ihannnAmAShTamasteShA.n kAleyAnAM parantapaH . babhUva rAjandharmAtmA sarvabhUtahite rataH .. 53..\\ gaNaH krodhavasho nAma yaste rAjanprakIrtitaH . tataH sa~njaGYire vIrAH kShitAviha narAdhipAH .. 54..\\ nandikaH karNaveShTashcha siddhArthAH kITakastathA . suvIrashcha subAhushcha mahAvIro.atha bAhlikaH .. 55..\\ krodho vichityaH surasaH shrImAnnIlashcha bhUmipaH . vIra dhAmA cha kauravya bhUmipAlashcha nAmataH .. 56..\\ dantavaktrashcha nAmAsIddurjayashchaiva nAmataH . rukmI cha nR^ipashArdUlo rAjA cha janamejayaH .. 57..\\ AShADho vAyuvegashcha bhUmitejAstathaiva cha . ekalavyaH sumitrashcha vATadhAno.atha gomukhaH .. 58..\\ kArUShakAshcha rAjAnaH kShemadhUrtistathaiva cha . shrutAyuruddhavashchaiva bR^ihatsenastathaiva cha .. 59..\\ kShemogra tIrthaH kuharaH kali~NgeShu narAdhipaH . matimAMshcha manuShyendra Ishvarashcheti vishrutaH .. 60..\\ gaNAtkrodhavashAdeva.n rAjapUgo.abhavatkShitau . jAtaH purA mahArAja mahAkIrtirmahAbalaH .. 61..\\ yastvAsIddevako nAma devarAjasamadyutiH . sa gandharvapatirmukhyaH kShitau jaGYe narAdhipaH .. 62..\\ bR^ihaspaterbR^ihatkIrterdevarSherviddhi bhArata . aMshAddroNa.n samutpannaM bhAradvAjamayonijam .. 63..\\ dhanvinAM nR^ipashArdUla yaH sa sarvAstravittamaH . bR^ihatkIrtirmahAtejAH sa~njaGYe manujeShviha .. 64..\\ dhanurvede cha vede cha ya.n ta.n vedavido viduH . variShThamindrakarmANa.n droNa.n svakulavardhanam .. 65..\\ mahAdevAntakAbhyA.n cha kAmAtkrodhAchcha bhArata . ekatvamupapannAnA.n jaGYe shUraH parantapaH .. 66..\\ ashvatthAmA mahAvIryaH shatrupakSha kShaya.n karaH . vIraH kamalapatrAkShaH kShitAvAsInnarAdhipa .. 67..\\ jaGYire vasavastvaShTau ga~NgAyA.n shantanoH sutAH . vasiShThasya cha shApena niyogAdvAsavasya cha .. 68..\\ teShAmavarajo bhIShmaH kurUNAmabhaya~NkaraH . matimAnvedavidvAgmI shatrupakSha kShaya.n karaH .. 69..\\ jAmadagnyena rAmeNa yaH sa sarvavidA.n varaH . ayudhyata mahAtejA bhArgaveNa mahAtmanA .. 70..\\ yastu rAjankR^ipo nAma brahmarShirabhavatkShitau . rudrANA.n taM gaNAdviddhi sambhUtamatipauruSham .. 71..\\ shakunirnAma yastvAsIdrAjA loke mahArathaH . dvApara.n viddhi taM rAjansambhUtamarimardanam .. 72..\\ sAtyakiH satyasandhastu yo.asau vR^iShNikulodvahaH . pakShAtsa jaGYe marutA.n devAnAmarimardanaH .. 73..\\ drupadashchApi rAjarShistata evAbhavadgaNAt . mAnuShe nR^ipa loke.asminsarvashastrabhR^itA.n varaH .. 74..\\ tatashcha kR^itavarmANa.n viddhi rAja~njanAdhipam . jAtamapratikarmANa.n kShatriyarShabha sattamam .. 75..\\ marutA.n tu gaNAdviddhi sa~njAtamarimardanam . virATaM nAma rAjarShiM pararAShTra pratApanam .. 76..\\ ariShTAyAstu yaH putro ha.nsa ityabhivishrutaH . sa gandharvapatirjaGYe kuruvaMshavivardhanaH .. 77..\\ dhR^itarAShTra iti khyAtaH kR^iShNadvaipAyanAdapi . dIrghabAhurmahAtejAH praGYA chakShurnarAdhipaH . mAturdoShAdR^iSheH kopAdandha eva vyajAyata .. 78..\\ atrestu sumahAbhAgaM putraM putravatA.n varam . vidura.n viddhi loke.asmi~njAtaM buddhimatAM varam .. 79..\\ kaleraMshAttu sa~njaGYe bhuvi duryodhano nR^ipaH . durbuddhirdurmatishchaiva kurUNAmayashaH karaH .. 80..\\ jagato yaH sa sarvasya vidviShTaH kalipUruShaH . yaH sarvA.n ghAtayAmAsa pR^ithivIM puruShAdhamaH . yena vaira.n samuddIptaM bhUtAnta karaNaM mahat .. 81..\\ paulastyA bhrAtaraH sarve jaGYire manujeShviha . shata.n duHshAsanAdInA.n sarveShAM krUrakarmaNAm .. 82..\\ durmukho duHsahashchaiva ye chAnye nAnushabditAH . duryodhana sahAyAste paulastyA bharatarShabha .. 83..\\ dharmasyAMsha.n tu rAjAna.n viddhi rAjanyudhiShThiram . bhImasena.n tu vAtasya devarAjasya chArjunam .. 84..\\ ashvinostu tathaivAMshau rUpeNApratimau bhuvi . nakulaH sahadevash cha sarvalokamanoharau .. 85..\\ yaH suvarcheti vikhyAtaH somaputraH pratApavAn . abhimanyurbR^ihatkIrtirarjunasya suto.abhavat .. 86..\\ agneraMsha.n tu viddhi tvaM dhR^iShTadyumnaM mahAratham . shikhaNDinamatho rAjanstrIpu.nsa.n viddhi rAkShasam .. 87..\\ draupadeyAshcha ye pa~ncha babhUvurbharatarShabha . vishve devagaNAnrAja.nstAnviddhi bharatarShabha .. 88..\\ AmuktakavachaH karNo yastu jaGYe mahArathaH . divAkarasya ta.n viddhi devasyAMshamanuttamam .. 89..\\ yastu nArAyaNo nAma devadevaH sanAtanaH . tasyAMsho mAnuSheShvAsIdvAsudevaH pratApavAn .. 90..\\ sheShasyAMshastu nAgasya baladevo mahAbalaH . sanatkumAraM pradyumna.n viddhi rAjanmahaujasam .. 91..\\ evamanye manuShyendra bahavo.aMshA divaukasAm . jaGYire vasudevasya kule kulavivardhanAH .. 92..\\ gaNastvapsarasA.n yo vai mayA rAjanprakIrtitaH . tasya bhAgaH kShitau jaGYe niyogAdvAsavasya cha .. 93..\\ tAni ShoDasha devInA.n sahasrANi narAdhipa . babhUvurmAnuShe loke nArAyaNa parigrahaH .. 94..\\ shriyastu bhAgaH sa~njaGYe ratyarthaM pR^ithivItale . drupadasya kule kanyA vedimadhyAdaninditA .. 95..\\ nAtihrasvA na mahatI nIlotpalasugandhinI . padmAyatAkShI sushroNI asitAyata mUrdhajA .. 96..\\ sarvalakShaNasampannA vaiDUrya maNisaMnibhA . pa~nchAnAM puruShendrANA.n chittapramathinI rahaH .. 97..\\ siddirdhR^itishcha ye devyau pa~nchAnAM mAtarau tu te . kuntI mAdrI cha jaGYAte matistu subalAtmajA .. 98..\\ iti devAsurANA.n te gandharvApsarasAM tathA . aMshAvataraNa.n rAjanrakShasAnA.n cha kIrtitam .. 99..\\ ye pR^ithivyA.n samudbhUtA rAjAno yuddhadurmadAH . mahAtmAno yadUnA.n cha ye jAtA vipule kule .. 100..\\ dhanya.n yashasyaM putrIyamAyuShyaM vijayAvaham . idamaMshAvataraNa.n shrotavyamanasUyatA .. 101..\\ aMshAvataraNa.n shrutvA devagandharvarakShasAm . prabhavApyayavitprAGYo na kR^ichchhreShvavasIdati .. 102..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 62} j tvattaH shrutamidaM brahmandevadAnavarakShasAm . aMshAvataraNa.n samyaggandharvApsarasA.n tathA .. 1..\\ ima.n tu bhUya ichchhAmi kurUNA.n vaMshamAditaH . kathyamAna.n tvayA vipra viprarShigaNasaMnidhau .. 2..\\ v pauravANA.n vaMshakaro duHShanto nAma vIryavAn . pR^ithivyAshchaturantAyA goptA bharatasattama .. 3..\\ chaturbhAgaM bhuvaH kR^itsna.n sa bhu~Nkte manujeshvaraH . samudrAvaraNAMshchApi deshAnsa samiti~njayaH .. 4..\\ AmlechchhATavikAnsarvAnsa bhu~Nkte ripumardanaH . ratnAkara samudrAntAMshchAturvarNyajanAvR^itAn .. 5..\\ na varNasa~Nkarakaro nAkR^iShya karakR^ijjanaH . na pApakR^itkashchidAsIttasminrAjani shAsati .. 6..\\ dharmyA.n ratiM sevamAnA dharmArthAvabhipedire . tadA narA naravyAghra tasmi~njanapadeshvare .. 7..\\ nAsIchchorabhaya.n tAta na kShudhA bhayamaNvapi . nAsIdvyAdhibhaya.n chApi tasmi~njanapadeshvare .. 8..\\ svairdharmai remire varNA daive karmaNi niHspR^ihAH . tamAshritya mahIpAlamAsaMshchaivAkuto bhayAH .. 9..\\ kAlavarShI cha parjanyaH sasyAni phalavanti cha . sarvaratnasamR^iddhA cha mahI vasumatI tadA .. 10..\\ sa chAdbhutamahAvIryo vajrasa.nhanano yuvA . udyamya mandara.n dorbhyA.n haretsavanakAnanam .. 11..\\ dhanuShyatha gadAyuddhe tsarupraharaNeShu cha . nAgapR^iShThe.ashvapR^iShThe cha babhUva pariniShThitaH .. 12..\\ bale viShNusamashchAsIttejasA bhAskaropamaH . akShubdhatve.arNava samaH sahiShNutve dharA samaH .. 13..\\ saMmataH sa mahIpAlaH prasannapurarAShTravAn . bhUyo dharmaparairbhAvairvidita.n janamAvasat .. 14..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 63} vai sa kadA chinmahAbAhuH prabhUtabalavAhanaH . vana.n jagAma gahana.n hayanAgashatairvR^itaH .. 1..\\ khaDgashakti dharairvIrairgadAmusalapANibhiH . prAsatomara hastaishcha yayau yodhashatairvR^itaH .. 2..\\ si.nhanAdaishcha yodhAnA.n sha~NkhadundubhinisvanaiH . rathanemi svanaishchApi sanAgavarabR^i.nhitaiH .. 3..\\ heShitasvanamishraishcha kShveDitAsphoTita svanaiH . AsItkilakilA shabdastasmingachchhati pArthive .. 4..\\ prAsAdavarashR^i~NgasthAH parayA nR^ipa shobhayA . dadR^ishusta.n striyastatra shUramAtmayashaH karam .. 5..\\ shakropamamamitraghnaM paravAraNavAraNam . pashyantaH strIgaNAstatra shastrapANi.n sma menire .. 6..\\ aya.n sa puruShavyAghro raNe.adbhutaparAkramaH . yasya bAhubalaM prApya na bhavantyasuhR^idgaNAH .. 7..\\ iti vAcho bruvantyastAH striyaH premNA narAdhipam . tuShTuvuH puShpavR^iShTIshcha sasR^ijustasya mUdhani .. 8..\\ tatra tatra cha viprendraiH stUyamAnaH samantataH . niryayau parayA prItyA vanaM mR^igajighA.nsayA .. 9..\\ sudUramanujagmustaM paurajAnapadAstadA . nyavartanta tataH pashchAdanuGYAtA nR^ipeNa ha .. 10..\\ suparNapratimenAtha rathena vasudhAdhipaH . mahImApUrayAmAsa ghoSheNa tridiva.n tathA .. 11..\\ sa gachchhandadR^ishe dhImAnnandanapratima.n vanam . bilvArka khadirAkIrNa.n kapittha dhava sa~Nkulam .. 12..\\ viShamaM parvata prasthairashmabhishcha samAvR^itam . nirjalaM nirmanuShya.n cha bahuyojanamAyatam . mR^igasa~NghairvR^ita.n ghorairanyaishchApi vanecharaiH .. 13..\\ tadvanaM manujavyAghraH sabhR^ityabalavAhanaH . loDayAmAsa duHShantaH sUdayanvividhAnmR^igAn .. 14..\\ bANagochara samprAptA.nstatra vyAghragaNAnbahUn . pAtayAmAsa duHShanto nirbibheda cha sAyakaiH .. 15..\\ dUrasthAnsAyakaiH kAMshchidabhinatsa nararShabhaH . abhyAshamAgatAMshchAnyAnkhaDgena nirakR^intata .. 16..\\ kAMshchideNAnsa nirjaghne shaktyA shaktimatA.n varaH . gadA maNDalatattvaGYashchachArAmita vikramaH .. 17..\\ tomarairasibhishchApi gadAmusalakarpaNaiH . chachAra sa vinighnanvai vanyA.nstatra mR^igadvijAn .. 18..\\ rAGYA chAdbhutavIryeNa yodhaishcha samarapriyaiH . loDyamAnaM mahAraNya.n tatyajushcha mahAmR^igAH .. 19..\\ tatra vidruta sa~NghAni hatayUthapatIni cha . mR^igayUthAnyathautsukyAchchhabda.n chakrustatastataH .. 20..\\ shuShkA.n chApi nadIM gatvA jalanairAshya karshitAH . vyAyAmaklAntahR^idayAH patanti sma vichetasaH .. 21..\\ kShutpipAsAparItAshcha shrAntAshcha patitA bhuvi . ke chittatra naravyAghrairabhakShyanta bubhukShitaiH .. 22..\\ ke chidagnimathotpAdya samidhya cha vanecharAH . bhakShayanti sma mA.nsAni prakuTya vidhivattadA .. 23..\\ tatra ke chidgajA mattA balinaH shastravikShatAH . sa~NkochyAgra karAnbhItAH pradravanti sma vegitAH .. 24..\\ shakR^inmUtra.n sR^ijantashcha kSharantaH shoNitaM bahu . vanyA gajavarAstatra mamR^idurmanujAnbahUn .. 25..\\ tadvanaM balameghena sharadhAreNa sa.nvR^itam . vyarochanmahiShAkIrNa.n rAGYA hatamahAmR^igam .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 64} vai tato mR^igasahasrANi hatvA vipulavAhanaH . rAjA mR^igaprasa~Ngena vanamanyadvivesha ha .. 1..\\ eka evottama balaH kShutpipAsA samanvitaH . sa vanasyAntamAsAdya mahadIriNamAsadat .. 2..\\ tachchApyatItya nR^ipatiruttamAshramasa.nyutam . manaH prahlAda janana.n dR^iShTikAntamatIva cha . shItamAruta sa.nyukta.n jagAmAnyanmahadvanam .. 3..\\ puShpitaiH pAdapaiH kIrNamatIva sukhashAdvalam . vipulaM madhurArAvairnAdita.n vihagaistathA .. 4..\\ pravR^iddhaviTapairvR^ikShaiH sukhachchhAyaiH samAvR^itam . ShaTpadAghUrNita lata.n lakShmyA paramayA yutam .. 5..\\ nApuShpaH pAdapaH kashchinnAphalo nApi kaNTakI . ShaTpadairvApyanAkIrNastasminvai kAnane.abhavat .. 6..\\ vihagairnAditaM puShpairala~NkR^itamatIva cha . sarvartukusumairvR^ikShairatIva sukhashAdvalam . manoramaM maheShvAso vivesha vanamuttamam .. 7..\\ mArutAgalitAstatra drumAH kusumashAlinaH . puShpavR^iShTi.n vichitrAM sma vyasR^ija.nste punaH punaH .. 8..\\ divaspR^isho.atha sa~NghuShTAH pakShibhirmadhurasvaraiH . virejuH pAdapAstatra vichitrakusumAmbarAH .. 9..\\ teShA.n tatra pravAleShu puShpabhArAvanAmiShu . ruvanti rAva.n vihagAH ShaTpadaiH sahitA mR^idu .. 10..\\ tatra pradeshAMshcha bahUnkusumotkara maNDitAn . latAgR^ihaparikShiptAnmanasaH prItivardhanAn . sampashyansa mahAtejA babhUva muditastadA .. 11..\\ parasparAshiShTa shAkhaiH pAdapaiH kusumAchitaiH . ashobhata vana.n tattairmahendradhvajasaMnibhaiH .. 12..\\ sukhashItaH sugandhI cha puShpareNu vaho.anilaH . parikrAmanvane vR^ikShAnupaitIva rira.nsayA .. 13..\\ eva~NguNasamAyukta.n dadarsha sa vanaM nR^ipaH . nadI kachchhodbhava.n kAntamuchchhritadhvajasaMnibham .. 14..\\ prekShamANo vana.n tattu suprahR^iShTa viha~Ngamam . Ashramapravara.n ramya.n dadarsha cha manoramam .. 15..\\ nAnAvR^ikShasamAkIrNa.n samprajvalita pAvakam . yatibhirvAlakhilyaishcha vR^itaM munigaNAnvitam .. 16..\\ agnyAgAraishcha bahubhiH puShpasa.nstara sa.nstR^itam . mahAkachchhairbR^ihadbhishcha vibhrAjitamatIva cha .. 17..\\ mAlinImabhito rAjannadIM puNyA.n sukhodakAm . naikapakShigaNAkIrNA.n tapovanamanoramAm . tatra vyAlamR^igAnsaumyAnpashyanprItimavApa saH .. 18..\\ ta.n chApyatirathaH shrImAnAshramaM pratyapadyata . devalokapratIkAsha.n sarvataH sumanoharam .. 19..\\ nadImAshramasaMshliShTAM puNyatoyA.n dadarsha saH . sarvaprANabhR^itA.n tatra jananImiva viShThitAm .. 20..\\ sachakravAkapulinAM puShpaphena pravAhinIm . sakiMnaragaNAvAsA.n vAnararkSha niShevitAm .. 21..\\ puNyasvAkhyAya sa~NghuShTAM pulinairupashobhitAm . mattavAraNashArdUla bhujagendraniShevitAm .. 22..\\ nadImAshramasambaddhA.n dR^iShTvAshramapadaM tathA . chakArAbhipraveshAya mati.n sa nR^ipatistadA .. 23..\\ ala~NkR^ita.n dvIpavatyA mAlinyA ramyatIrayA . naranArAyaNa sthAna.n ga~Ngayevopashobhitam . mattabarhiNa sa~NghuShTaM pravivesha mahadvanam .. 24..\\ tatsa chaitrarathaprakhya.n samupetya nareshvaraH . atIva guNasampannamanirdeshya.n cha varchasA . maharShi.n kAshyapaM draShTumatha kaNvaM tapodhanam .. 25..\\ rathinImashvasambAdhAM padAtigaNasa~NkulAm . avasthApya vanadvAri senAmidamuvAcha saH .. 26..\\ muni.n virajasa.n draShTuM gamiShyAmi tapodhanam . kAshyapa.n sthIyatAmatra yAvadAgamanaM mama .. 27..\\ tadvanaM nandanaprakhyamAsAdya manujeshvaraH . kShutpipAse jahau rAjA harSha.n chAvApa puShkalam .. 28..\\ sAmAtyo rAjali~NgAni so.apanIya narAdhipaH . purohita sahAyashcha jagAmAshramamuttamam . didR^ikShustatra tamR^iShi.n tapo rAshimathAvyayam .. 29..\\ brahmalokapratIkAshamAshrama.n so.abhivIkShya cha . ShaTpadodgIta sa~NghuShTaM nAnAdvija gaNAyutam .. 30..\\ R^icho bahvR^icha mukhyaishcha preryamANAH padakramaiH . shushrAva manujavyAghro vitateShviha karmasu .. 31..\\ yaGYavidyA~Ngavidbhishcha kramadbhishcha kramAnapi . amitAtmabhiH suniyataiH shushubhe sa tadAshramaH .. 32..\\ atharvaveda pravarAH pUgayAGYika saMmatAH . sa.nhitAmIrayanti sma padakramayutA.n tu te .. 33..\\ shabdasa.nskAra sa.nyuktaM bruvadbhishchAparairdvijaiH . nAditaH sa babhau shrImAnbrahmaloka ivAshramaH .. 34..\\ yaGYasa.nskAra vidbhishcha kramashikShA vishAradaiH . nyAyatattvArtha viGYAnasampannairvedapAragaiH .. 35..\\ nAnA vAkyasamAhAra samavAya vishAradaiH . visheShakAryavidbhishcha mokShadharmaparAyaNaiH .. 36..\\ sthApanAkShepa siddhAnta paramArthaGYatA.n gataiH . lokAyatika mukhyaishcha samantAdanunAditam .. 37..\\ tatra tatra cha viprendrAnniyatAnsaMshitavratA . japahomaparAnsiddhAndadarsha paravIra hA .. 38..\\ AsanAni vichitrANi puShpavanti mahApatiH . prayatnopahitAni sma dR^iShTvA vismayamAgamat .. 39..\\ devatAyatanAnA.n cha pUjAM prekShya kR^itAM dvijaH . brahmalokasthamAtmAnaM mene sa nR^ipasattamaH .. 40..\\ sa kAshyapa tapo guptamAshramapravara.n shubham . nAtR^ipyatprekShamANo vai tapodhanagaNairyutam .. 41..\\ sA kAshyapasyAyatanaM mahAvratair vR^ita.n samantAdR^iShibhistapodhanaiH . vivesha sAmAtyapurohito.arihA viviktamatyartha mano raha.n shivam .. 42..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 65} v tato gachchhanmahAbAhureko.amAtyAnvisR^ijya tAn . nApashyadAshrame tasmi.nstamR^iShi.n saMshitavratam .. 1..\\ so.apashyamAnastamR^iShi.n shUnya.n dR^iShTvA tamAshramam . uvAcha ka ihetyuchchairvana.n saMnAdayanniva .. 2..\\ shrutvAtha tasya ta.n shabda.n kanyA shrIriva rUpiNI . nishchakrAmAshramAttasmAttApasI veShadhAriNI .. 3..\\ sA ta.n dR^iShTvaiva rAjAnaM duHShantamasitekShaNA . svAgata.n ta iti kShipramuvAcha pratipUjya cha .. 4..\\ AsanenArchayitvA cha pAdyenArghyeNa chaiva hi . paprachchhAnAmaya.n rAjankushala.n cha narAdhipam .. 5..\\ yathAvadarchayitvA sA pR^iShTvA chAnAmaya.n tadA . uvAcha smayamAneva ki.n kAryaM kriyatAm iti .. 6..\\ tAmabravIttato rAjA kanyAM madhurabhAShiNIm . dR^iShTvA sarvAnavadyA~NgI.n yathAvatpratipUjitaH .. 7..\\ Agato.ahaM mahAbhAgamR^iShi.n kaNvamupAsitum . kva gato bhagavAnbhadre tanmamAchakShva shobhane .. 8..\\ zak gataH pitA me bhagavAnphalAnyAhartumAshramAt . muhUrta.n sampratIkShasva drakShyasyenamihAgatam .. 9..\\ v apashyamAnastamR^iShi.n tayA choktastathA nR^ipaH . tA.n cha dR^iShTvA varArohA.n shrImatIM chAruhAsinIm .. 10..\\ vibhrAjamAnA.n vapuShA tapasA cha damena cha . rUpayauvana sampannAmityuvAcha mahIpatiH .. 11..\\ kAsi kasyAsi sushroNi kimartha.n chAgatA vanam . eva.nrUpaguNopetA kutastvamasi shobhane .. 12..\\ darshanAdeva hi shubhe tvayA me.apahR^itaM manaH . ichchhAmi tvAmaha.n GYAtu.n tanmamAchakShva shobhane .. 13..\\ evamuktA tadA kanyA tena rAGYA tadAshrame . uvAcha hasatI vAkyamida.n sumadhurAkSharam .. 14..\\ kaNvaShyAhaM bhagavato duHShanta duhitA matA . tapasvino dhR^itimato dharmaGYasya yashasvinaH .. 15..\\ du UrdhvaretA mahAbhAgo bhagavA.NllokapUjitaH . chaleddhi vR^ittAddharmo.api na chaletsaMshitavrataH .. 16..\\ katha.n tvaM tasya duhitA sambhUtA varavarNinI . saMshayo me mahAnatra taM me chhettumihArhasi .. 17..\\ zak yathAyamAgamo mahya.n yathA chedamabhUtpurA . shR^iNu rAjanyathAtattva.n yathAsmi duhitA muneH .. 18..\\ R^iShiH kashchidihAgamya mama janmAbhyachodayat . tasmai provAcha bhagavAnyathA tachchhR^iNu pArthiva .. 19..\\ tapyamAnaH kila purA vishvAmitro mahattapaH . subhR^isha.n tApayAmAsa shakra.n suragaNeshvaram .. 20..\\ tapasA dIptavIryo.aya.n sthAnAnmA chyAvayediti . bhItaH purandarastasmAnmenakAmidamabravIt .. 21..\\ guNairdivyairapsarasAM menake tva.n vishiShyase . shreyo me kuru kalyANi yattvA.n vakShyAmi tachchhR^iNu .. 22..\\ asAvAdityasa~NkAsho vishvAmitro mahAtapAH . tapyamAnastapo ghoraM mama kampayate manaH .. 23..\\ menake tava bhAro.aya.n vishvAmitraH sumadhyame . saMshitAtmA sudurdharSha ugre tapasi vartate .. 24..\\ sa mAM na chyAvayetsthAnAtta.n vai gatvA pralobhaya . chara tasya tapovighna.n kuru me priyamuttamam .. 25..\\ rUpayauvana mAdhuryacheShTita smitabhAShitaiH . lobhayitvA varArohe tapasaH saMnivartaya .. 26..\\ m mahAtejAH sa bhagavAnsadaiva cha mahAtapAH . kopanashcha tathA hyena.n jAnAti bhagavAnapi .. 27..\\ tejasastapasashchaiva kopasya cha mahAtmanaH . tvamapyudvijase yasya nodvijeyamaha.n katham .. 28..\\ mahAbhAga.n vasiShThaM yaH putrairiShTairvyayojayat . kShatre jAtashcha yaH pUrvamabhavadbrAhmaNo balAt .. 29..\\ shauchArtha.n yo nadI.n chakre durgamAM bahubhirjalaiH . yA.n tAM puNyatamA.n loke kaushikIti vidurjanAH .. 30..\\ babhAra yatrAsya purA kAle durge mahAtmanaH . dArAnmata~Ngo dharmAtmA rAjarShirvyAdhatA.n gataH .. 31..\\ atItakAle durbhakShe yatraitya punarAshramam . muniH pAreti nadyA vai nAma chakre tadA prabhuH .. 32..\\ mata~Nga.n yAjayA.n chakre yatra prItamanAH svayam . tva.n cha somaM bhayAdyasya gataH pAtu.n shureshvara .. 33..\\ ati nakShatravaMshAMshcha kruddho nakShatrasampadA . prati shravaNapUrvANi nakShatrANi sasarja yaH .. 34..\\ etAni yasya karmANi tasyAhaM bhR^ishamudvije . yathA mAM na dahetkruddhastathAGYApaya mA.n vibho .. 35..\\ tejasA nirdahellokAnkampayeddharaNIM padA . sa~NkShipechcha mahAmeru.n tUrNamAvartayettathA .. 36..\\ tAdR^isha.n tapasA yuktaM pradIptamiva pAvakam . kathamasmadvidhA bAlA jitendriyamabhispR^ishet .. 37..\\ hutAshanamukha.n dIpta.n sUryachandrAkShi tArakam . kAlajihva.n surashreShTha kathamasmadvidhA spR^ishet .. 38..\\ yamashcha somashcha maharShayash cha sAdhyA vishve vAlakhilyAsh cha sarve . ete.api yasyodvijante prabhAvAt kasmAttasmAnmAdR^ishI nodvijeta .. 39..\\ tvayaivamuktA cha katha.n samIpam R^iSherna gachchheyamaha.n surendra . rakShA.n tu me chintaya devarAja yathA tvadartha.n rakShitAha.n chareyam .. 40..\\ kAma.n tu me mArutastatra vAsaH prakrIDitAyA vivR^iNotu deva . bhavechcha me manmathastatra kArye sahAyabhUtastava devaprasAdAt .. 41..\\ vanAchcha vAyuH surabhiH pravAyet tasminkAle tamR^iShi.n lobhayantyAH . tathetyuktvA vihite chaiva tasmi.ns tato yayau sAshrama.n kaushikasya .. 42..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 66} zak evamuktastayA shakraH sandidesha sadAgatim . prAtiShThata tadA kAle menakA vAyunA saha .. 1..\\ athApashyadvarArohA tapasA dagdhakilbiSham . vishvAmitra.n tapasyantaM menakA bhIrurAshrame .. 2..\\ abhivAdya tataH sA taM prAkrIDadR^iShisaMnidhau . apovAha cha vAso.asyA mArutaH shashisaMnibham .. 3..\\ sAgachchhattvaritA bhUmi.n vAsastadabhili~NgatI . utsmayantIva savrIDaM mAruta.n varavarNinI .. 4..\\ gR^iddhA.n vAsasi sambhrAntAM menakAM munisattamaH . anirdeshya vayo rUpAmapashyadvivR^itA.n tadA .. 5..\\ tasyA rUpaguNa.n dR^iShTvA sa tu viprarShabhastadA . chakAra bhAva.n sa.nsarge tayA kAmavasha.n gataH .. 6..\\ nyamantrayata chApyenA.n sA chApyaichchhadaninditA . tau tatra suchira.n kAla.n vane vyaharatAm ubhau . ramamANau yathAkAma.n yathaika divasa.n tathA .. 7..\\ janayAmAsa sa munirmenakAyA.n shakuntalAm . prasthe himavato ramye mAlinImabhito nadIm .. 8..\\ jAtamutsR^ijya ta.n garbhaM menakA mAlinIm anu . kR^itakAryA tatastUrNamagachchhachchhakra sa.nsadam .. 9..\\ ta.n vane vijane garbhaM si.nhavyAghra samAkule . dR^iShTvA shayAna.n shakunAH samantAtparyavArayan .. 10..\\ nemA.n hi.nsyurvane bAlA.n kravyAdA mA.nsagR^iddhinaH . paryarakShanta tA.n tatra shakuntA menakAtmajAm .. 11..\\ upaspraShTu.n gatashchAhamapashya.n shayitAmimAm . nirjane vipine.araNye shakuntaiH parivAritAm . AnayitvA tatashchainA.n duhitR^itve nyayojayam .. 12..\\ sharIrakR^itprANadAtA yasya chAnnAni bhu~njate . krameNa te trayo.apyuktAH pitaro dharmanishchaye .. 13..\\ nirjane cha vane yasmAchchhakuntaiH parirakShitA . shakuntaleti nAmAsyAH kR^ita.n chApi tato mayA .. 14..\\ eva.n duhitara.n viddhi mama saumya shakuntalAm . shakuntalA cha pitaraM manyate mAmaninditA .. 15..\\ etadAchaShTa pR^iShTaH sanmama janma maharShaye . sutA.n kaNvasya mAmeva.n viddhi tvaM manujAdhipa .. 16..\\ kaNva.n hi pitaraM manye pitaraM svamajAnatI . iti te kathita.n rAjanyathAvR^ittaM shrutaM mayA .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 67} duhsanta suvyakta.n rAjaputrI tvaM yathA kalyANi bhAShase . bhAryA me bhava sushroNi brUhi ki.n karavANi te .. 1..\\ suvarNamAlA vAsA.nsi kuNDale parihATake . nAnApattanaje shubhre maNiratne cha shobhane .. 2..\\ AharAmi tavAdyAhaM niShkAdInyajinAni cha . sarva.n rAjya.n tavAdyAstu bhAryA me bhava shobhane .. 3..\\ gAndharveNa cha mAM bhIru vivAhenaihi sundari . vivAhAnA.n hi rambhoru gAndharvaH shreShTha uchyate .. 4..\\ zak phalAhAro gato rAjanpitA me ita AshramAt . taM muhUrtaM pratIkShasva sa mA.n tubhyaM pradAsyati .. 5..\\ duh ichchhAmi tvA.n varArohe bhajamAnAm anindite . tvadarthaM mA.n sthitaM viddhi tvadgataM hi mano mama .. 6..\\ Atmano bandhurAtmaiva gatirAtmaiva chAtmanaH . AtmanaivAtmano dAna.n kartumarhasi dharmataH .. 7..\\ aShTAveva samAsena vivAhA dharmataH smR^itAH . brAhmo daivastathaivArShaH prAjApatyastathAsuraH .. 8..\\ gAndharvo rAkShasashchaiva paishAchashchAShTamaH smR^itaH . teShA.n dharmAnyathApUrvaM manuH svAyambhuvo.abravIt .. 9..\\ prashastAMshchaturaH pUrvAnbrAhmaNasyopadhAraya . ShaDAnupUrvyA kShatrasya viddhi dharmAnanindite .. 10..\\ rAGYA.n tu rAkShaso.apyukto viTshUdreShvAsuraH smR^itaH . pa~nchAnA.n tu trayo dharmyA dvAvadharmyau smR^itAviha .. 11..\\ paishAchashchAsurashchaiva na kartavyau katha.n chana . anena vidhinA kAryo dharmasyaiShA gatiH smR^itA .. 12..\\ gAndharvarAkShasau kShatre dharmyau tau mA visha~NkithAH . pR^ithagvA yadi vA mishrau kartavyau nAtra saMshayaH .. 13..\\ sA tvaM mama sakAmasya sakAmA varavarNini . gAndharveNa vivAhena bhAryA bhavitumarhasi .. 14..\\ zak yadi dharmapathastveSha yadi chAtmA prabhurmama . pradAne pauravashreShTha shR^iNu me samayaM prabho .. 15..\\ satyaM me pratijAnIhi yattvA.n vakShyAmyahaM rahaH . mama jAyeta yaH putraH sa bhavettvadanantaram .. 16..\\ yuvarAjo mahArAja satyametadbravIhi me . yadyetadeva.n duHShanta astu me sa~NgamastvayA .. 17..\\ v evamastviti tA.n rAjA pratyuvAchAvichArayan . api cha tvAM nayiShyAmi nagara.n svaM shuchismite . yathA tvamarhA sushroNi satyametadbravImi te .. 18..\\ evamuktvA sa rAjarShistAmaninditagAminIm . jagrAha vidhivatpANAvuvAsa cha tayA saha .. 19..\\ vishvAsya chainA.n sa prAyAdabravIchcha punaH punaH . preShayiShye tavArthAya vAhinI.n chatura~NgiNIm . tayA tvAmAnayiShyAmi nivAsa.n svaM shuchismite .. 20..\\ iti tasyAH pratishrutya sa nR^ipo janamejaya . manasA chintayanprAyAtkAshyapaM prati pArthivaH .. 21..\\ bhagavA.nstapasA yuktaH shrutvA kiM nu kariShyati . eva.n sa~ncintayanneva pravivesha svakaM puram .. 22..\\ muhUrtayAte tasmi.nstu kaNvo.apyAshramamAgamat . shakuntalA cha pitara.n hriyA nopajagAma tam .. 23..\\ viGYAyAtha cha tA.n kaNvo divyaGYAno mahAtapAH . uvAcha bhagavAnprItaH pashyandivyena chakShuShA .. 24..\\ tvayAdya rAjAnvayayA mAmanAdR^itya yatkR^itaH . pu.nsA saha samAyogo na sa dharmopaghAtakaH .. 25..\\ kShatriyasya hi gAndharvo vivAhaH shreShTha uchyate . sakAmAyAH sakAmena nirmantro rahasi smR^itaH .. 26..\\ dharmAtmA cha mahAtmA cha duHShantaH puruShottamaH . abhyagachchhaH pati.n ya.n tvaM bhajamAnaM shakuntale .. 27..\\ mahAtmA janitA loke putrastava mahAbalaH . ya imA.n sAgarApA~NgA.n kR^itsnAM bhokShyati medinIm .. 28..\\ para.n chAbhiprayAtasya chakraM tasya mahAtmanaH . bhaviShyatyapratihata.n satata.n chakravartinaH .. 29..\\ tataH prakShAlya pAdau sA vishrAntaM munimabravIt . vinidhAya tato bhAra.n saMnidhAya phalAni cha .. 30..\\ mayA patirvR^ito yo.asau duHShantaH puruShottamaH . tasmai sasachivAya tvaM prasAda.n kartumarhasi .. 31..\\ k prasanna eva tasyAha.n tvatkR^ite varavarNini . gR^ihANa cha varaM mattastatkR^ite yadabhIpsitam .. 32..\\ v tato dharmiShThatA.n vavre rAjyAchchAskhalana.n tathA . shakuntalA pauravANA.n duHShanta hitakAmyayA .. 33..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 68} v pratiGYAya tu duHShante pratiyAte shakuntalA . garbha.n suShAva vAmoruH kumAramamitaujasam .. 1..\\ triShu varSheShu pUrNeShu diptAnala samadyutim . rUpaudAryaguNopeta.n dauHShantiM janamejaya .. 2..\\ jAtakarmAdi sa.nskAra.n kaNvaH puNyakR^itA.n varaH . tasyAtha kArayAmAsa vardhamAnasya dhImataH .. 3..\\ dantaiH shuklaiH shikharibhiH si.nhasa.nhanano yuvA . chakrA~Nkita karaH shrImAnmahAmUrdhA mahAbalaH . kumAro devagarbhAbhaH sa tatrAshu vyavardhata .. 4..\\ ShaDvarSha eva bAlaH sa kaNvAshramapadaM prati . vyAghrAnsi.nhAnvarAhAMshcha gajAMshcha mahiShA.nstathA .. 5..\\ baddhvA vR^ikSheShu balavAnAshramasya samantataH . ArohandamayaMshchaiva krIDaMshcha paridhAvati .. 6..\\ tato.asya nAma chakruste kaNvAshramanivAsinaH . astvaya.n sarvadamanaH sarvaM hi damayatyayam .. 7..\\ sa sarvadamano nAma kumAraH samapadyata . vikrameNaujasA chaiva balena cha samanvitaH .. 8..\\ ta.n kumAramR^iShirdR^iShTvA karma chAsyAtimAnuSham . samayo yauva rAjyAyetyabravIchcha shakuntalAm .. 9..\\ tasya tadbalamAGYAya kaNvaH shiShyAnuvAcha ha . shakuntalAmimA.n shIghraM sahaputrAmita AshramAt . bhartre prApayatAdyaiva sarvalakShaNapUjitAm .. 10..\\ nArINA.n chiravAso hi bAndhaveShu na rochate . kIrtichAritradharmaghnastasmAnnayata mAchiram .. 11..\\ tathetyuktvA tu te sarve prAtiShThantAmitaujasaH . shakuntalAM puraskR^itya saputrA.n gajasAhvayam .. 12..\\ gR^ihItvAmara garbhAbhaM putra.n kamalalochanam . AjagAma tataH shubhrA duHShanta viditAdvanAt .. 13..\\ abhisR^itya cha rAjAna.n viditA sA praveshitA . saha tenaiva putreNa taruNAdityavarchasA .. 14..\\ pUjayitvA yathAnyAyamabravItta.n shakuntalA . ayaM putrastvayA rAjanyauva rAjye.abhiShichyatAm .. 15..\\ tvayA hyaya.n suto rAjanmayyutpannaH suropamaH . yathA samayametasminvartasva puruShottama .. 16..\\ yathA samAgame pUrva.n kR^itaH sa samayastvayA . ta.n smarasva mahAbhAga kaNvAshramapadaM prati .. 17..\\ so.atha shrutvaiva tadvAkya.n tasyA rAjA smarannapi . abravInna smarAmIti kasya tva.n duShTatApasi .. 18..\\ dharmakAmArtha sambandhaM na smarAmi tvayA saha . gachchha vA tiShTha vA kAma.n yadvApIchchhasi tatkuru .. 19..\\ saivamuktA varArohA vrIDiteva manasvinI . visa~nj~neva cha duHkhena tasthau sthANurivAchalA .. 20..\\ sa.nrambhAmarSha tAmrAkShI sphuramANauShTha sampuTA . kaTAkShairnirdahantIva tiryagrAjAnamaikShata .. 21..\\ AkAra.n gUhamAnA cha manyunAbhisamIritA . tapasA sambhR^ita.n tejo dhArayAmAsa vai tadA .. 22..\\ sA muhUrtamiva dhyAtvA duHkhAmarSha samanvitA . bhartAramabhisamprekShya kruddhA vachanamabravIt .. 23..\\ jAnannapi mahArAja kasmAdevaM prabhAShase . na jAnAmIti niHsa~Nga.n yathAnyaH prAkR^itastathA .. 24..\\ atra te hR^idaya.n veda satyasyaivAnR^itasya cha . kalyANa bata sAkShI tvaM mAtmAnamavamanyathAH .. 25..\\ yo.anyathA santamAtmAnamanyathA pratipadyate . ki.n tena na kR^itaM pApaM choreNAtmApahAriNA .. 26..\\ eko.ahamasmIti cha manyase tvaM na hR^ichchhaya.n vetsi muniM purANam . yo veditA karmaNaH pApakasya yasyAntike tva.n vR^ijina.n karoShi .. 27..\\ manyate pApaka.n kR^itvA na kashchidvetti mAm iti . vidanti chaina.n devAshcha svashchaivAntara pUruShaH .. 28..\\ AdityachandrAvanilAnalau cha dyaurbhUmirApo hR^idaya.n yamash cha . ahashcha rAtrishcha ubhe cha sandhye dharmashcha jAnAti narasya vR^ittam .. 29..\\ yamo vaivasvatastasya niryAtayati duShkR^itam . hR^idi sthitaH karma sAkShI kShetraGYo yasya tuShyati .. 30..\\ na tu tuShyati yasyaiSha puruShasya durAtmanaH . ta.n yamaH pApakarmANaM niryAtayati duShkR^itam .. 31..\\ avamanyAtmanAtmAnamanyathA pratipadyate . devA na tasya shreyA.nso yasyAtmApi na kAraNam .. 32..\\ svayaM prApteti mAmevaM mAvama.nsthAH pativratAm . arghyArhAM nArchayasi mA.n svayaM bhAryAmupasthitAm .. 33..\\ kimarthaM mAM prAkR^itavadupaprekShasi sa.nsadi . na khalvahamida.n shUnye raumi kiM na shR^iNoShi me .. 34..\\ yadi me yAchamAnAyA vachanaM na kariShyasi . duHShanta shatadhA mUrdhA tataste.adya phaliShyati .. 35..\\ bhAryAM patiH sampravishya sa yasmAjjAyate punaH . jAyAyA iti jAyAtvaM purANAH kavayo viduH .. 36..\\ yadAgamavataH pu.nsastadapatyaM prajAyate . tattArayati santatyA pUrvapretAnpitAmahAn .. 37..\\ punnAmno narakAdyasmAtpitara.n trAyate sutaH . tasmAtputra iti proktaH svayameva svayambhuvA .. 38..\\ sA bhAryA yA gR^ihe dakShA sA bhAryA yA prajAvatI . sA bhAryA yA patiprANA sA bhAryA yA pativratA .. 39..\\ ardhaM bhAryA manuShyasya bhAryA shreShThatamaH sakhA . bhAryA mUla.n trivargasya bhAryA mitraM mariShyataH .. 40..\\ bhAryAvantaH kriyAvantaH sabhAryA gR^ihamedhinaH . bhAryAvantaH pramodante bhAryAvantaH shriyAnvitAH .. 41..\\ sakhAyaH pravivikteShu bhavantyetAH priya.nvadAH . pitaro dharmakAryeShu bhavantyArtasya mAtaraH .. 42..\\ kAntAreShvapi vishrAmo narasyAdhvanikasya vai . yaH sadAraH sa vishvAsyastasmAddArAH parA gatiH .. 43..\\ sa.nsarantamapi preta.n viShameShvekapAtinam . bhAryaivAnveti bhartAra.n satataM yA pativratA .. 44..\\ prathama.n sa.nsthitA bhAryA patiM pretya pratIkShate . pUrvaM mR^ita.n cha bhartAraM pashchAtsAdhvyanugachchhati .. 45..\\ etasmAtkAraNAdrAjanpANigrahaNamiShyate . yadApnoti patirbhAryAm iha loke paratra cha .. 46..\\ AtmAtmanaiva janitaH putra ityuchyate budhaiH . tasmAdbhAryAM naraH pashyenmAtR^ivatputra mAtaram .. 47..\\ bhAryAyA.n janitaM putramAdarshe svamivAnanam . hlAdate janitA preShkya svargaM prApyeva puNyakR^it .. 48..\\ dahyamAnA manoduHkhairvyAdhibhishchAturA narAH . hlAdante sveShu dAreShu gharmArtAH salileShviva .. 49..\\ susa.nrabdho.api rAmANAM na brUyAdapriyaM budhaH . ratiM prIti.n cha dharmaM cha tAsvAyattamavekShya cha .. 50..\\ Atmano janmanaH kShetraM puNya.n rAmAH sanAtanam . R^iShINAmapi kA shaktiH sraShTu.n rAmAmR^ite prajAH .. 51..\\ paripatya yadA sUnurdharaNI reNuguNThitaH . piturAshliShyate.a~NgAni kimivAstyadhika.n tataH .. 52..\\ sa tva.n svayamanuprAptaM sAbhilAShamimaM sutam . prekShamANa.n cha kAkSheNa kimarthamavamanyase .. 53..\\ aNDAni bibhrati svAni na bhindanti pipIlikAH . na bharethAH kathaM nu tva.n dharmaGYaH sansvamAtmajam .. 54..\\ na vAsasAM na rAmANAM nApA.n sparshastathA sukhaH . shishorAli~NgyamAnasya sparshaH sUnoryathAsukhaH .. 55..\\ brAhmaNo dvipadA.n shreShTho gaurvariShThA chatuShpadAm . gururgarIyasA.n shreShThaH putraH sparshavatAM varaH .. 56..\\ spR^ishatu tvA.n samAshliShya putro.ayaM priyadarshanaH . putra sparshAtsukhataraH sparsho loke na vidyate .. 57..\\ triShu varSheShu pUrNeShu prajAtAhamarindama . ima.n kumAra.n rAjendra tava shokapraNAshanam .. 58..\\ AhartA vAjimedhasya shatasa~Nkhyasya paurava . iti vAgantarikShe mA.n sUtake.abhyavadatpurA .. 59..\\ nanu nAmA~NkamAropya snehAdgrAmAntara.n gatAH . mUrdhni putrAnupAghrAya pratinandanti mAnavaH .. 60..\\ vedeShvapi vadantImaM mantravAda.n dvijAtayaH . jAtakarmaNi putrANA.n tavApi viditaM tathA .. 61..\\ a~NgAda~NgAtsambhavasi hR^idayAdabhijAyase . AtmA vai putra nAmAsi sa jIva sharadaH shatam .. 62..\\ poSho hi tvadadhIno me santAnamapi chAkShayam . tasmAttva.n jIva me vatsa susukhI sharadA.n shatam .. 63..\\ tvada~NgebhyaH prasUto.ayaM puruShAtpuruSho.aparaH . sarasIvAmala AtmAna.n dvitIyaM pashya me sutam .. 64..\\ yathA hyAhavanIyo.agnirgArpapatyAtpraNIyate . tathA tvattaH prasUto.aya.n tvamekaH sandvidhAkR^itaH .. 65..\\ mR^igApakR^iShTena hi te mR^igayAM paridhAvatA . ahamAsAditA rAjankumArI piturAshrame .. 66..\\ urvashI pUrvachittishcha sahajanyA cha menakA . vishvAchI cha ghR^itAchI cha ShaDevApsarasA.n varAH .. 67..\\ tAsAM mAM menakA nAma brahmayonirvarApsarAH . divaH samprApya jagatI.n vishvAmitrAdajIjanat .. 68..\\ sA mA.n himavataH pR^iShThe suShuve menakApsarAH . avakIrya cha mA.n yAtA parAtmajamivAsatI .. 69..\\ kiM nu karmAshubhaM pUrva.n kR^itavatyasmi janmani . yadahaM bAndhavaistyaktA bAlye samprati cha tvayA .. 70..\\ kAma.n tvayA parityaktA gamiShyAmyahamAshramam . ima.n tu bAla.n santyaktuM nArhasyAtmajamAtmanA .. 71..\\ duh na putramabhijAnAmi tvayi jAta.n shakuntale . asatyavachanA nAryaH kaste shraddhAsyate vachaH .. 72..\\ menakA niranukroshA bandhakI jananI tava . yayA himavataH pR^iShThe nirmAlyeva praveritA .. 73..\\ sa chApi niranukroshaH kShatrayoniH pitA tava . vishvAmitro brAhmaNatve lubdhaH kAmaparAyaNaH .. 74..\\ menakApsarasA.n shreShThA maharShINA.n cha te pitA . tayorapatya.n kasmAttvaM puMshchalIvAbhidhAsyasi .. 75..\\ ashraddheyamida.n vAkya.n kathayantI na lajjase . visheShato matsakAshe duShTatApasi gamyatAm .. 76..\\ kva maharShiH sadaivograH sApsarA kva cha menakA . kva cha tvameva.n kR^ipaNA tApasI veShadhAriNI .. 77..\\ atikAyashcha putraste bAlo.api balavAnayam . kathamalpena kAlena shAlaskandha ivodgataH .. 78..\\ sunikR^iShTA cha yoniste puMshchalI pratibhAsi me . yadR^ichchhayA kAmarAgAjjAtA menakayA hyasi .. 79..\\ sarvametatparokShaM me yattva.n vadasi tApasi . nAha.n tvAmabhijAnAmi yatheShTaM gamyatAM tvayA .. 80..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 69} zak rAjansarShapa mAtrANi parachchhidrANi pashyasi . Atmano bilvamAtrANi pashyannapi na pashyasi .. 1..\\ menakA tridasheShveva tridashAshchAnu menakAm . mamaivodrichyate janma duHShanta tava janmataH .. 2..\\ kShitAvaTasi rAja.nstvamantarikShe charAmyaham . AvayorantaraM pashya merusarShapayoriva .. 3..\\ mahendrasya kuberasya yamasya varuNasya cha . bhavanAnyanusa.nyAmi prabhAvaM pashya me nR^ipa .. 4..\\ satyashchApi pravAdo.aya.n yaM pravakShyAmi te.anagha . nidarshanArthaM na dveShAttachchhrutvA kShantumarhasi .. 5..\\ virUpo yAvadAdarshe nAtmanaH pashyate mukham . manyate tAvadAtmAnamanyebhyo rUpavattaram .. 6..\\ yadA tu mukhamAdarshe vikR^ita.n so.abhivIkShate . tadetara.n vijAnAti AtmAnaM netara.n janam .. 7..\\ atIva rUpasampanno na ki.n chidavamanyate . atIva jalpandurvAcho bhavatIha viheThakaH .. 8..\\ mUrkho hi jalpatAM pu.nsA.n shrutvA vAchaH shubhAshubhAH . ashubha.n vAkyamAdatte purIShamiva sUkaraH .. 9..\\ prAGYastu jalpatAM pu.nsA.n shrutvA vAchaH shubhAshubhAH . guNavadvAkyamAdatte ha.nsaH kShIramivAmbhasaH .. 10..\\ anyAnparivadansAdhuryathA hi paritapyate . tathA parivadannanyA.nstuShTo bhavati durjanaH .. 11..\\ abhivAdya yathA vR^iddhAnsanto gachchhanti nirvR^itim . eva.n sajjanamAkrushya mUrkho bhavati nirvR^itaH .. 12..\\ sukha.n jIvantyadoShaGYA mUrkhA doShAnudarshinaH . yatra vAchyAH paraiH santaH parAnAhustathAvidhAn .. 13..\\ ato hAsyatara.n loke ki.n chidanyanna vidyate . ida.n durjana ityAha durjanaH sajjana.n svayam .. 14..\\ satyadharmachyutAtpu.nsaH kruddhAdAshIviShAdiva . anAstiko.apyudvijate janaH kiM punarAstikaH .. 15..\\ svayamutpAdya vai putra.n sadR^ishaM yo.avamanyate . tasya devAH shriya.n ghnanti na cha lokAnupAshnute .. 16..\\ kulavaMshapratiShThA.n hi pitaraH putramabruvan . uttama.n sarvadharmANA.n tasmAtputraM na santyajet .. 17..\\ svapatnI prabhavAnpa~ncha labdhAnkrItAnvivardhitAn . kR^itAnanyAsu chotpannAnputrAnvai manurabravIt .. 18..\\ dharmakIrtyAvahA nR^INAM manasaH prItivardhanAH . trAyante narakAjjAtAH putrA dharmaplavAH pitR^In .. 19..\\ sa tvaM nR^ipatishArdUla na putra.n tyaktumarhasi . AtmAna.n satyadharmau cha pAlayAno mahIpate . narendra si.nhakapaTaM na voDhu.n tvamihArhasi .. 20..\\ vara.n kUpashatAdvApI vara.n vApI shatAtkratuH . vara.n kratushatAtputraH satyaM putrashatAdvaram .. 21..\\ ashvamedha sahasra.n cha satyaM cha tulayA dhR^itam . ashvamedha sahasrAddhi satyameva vishiShyate .. 22..\\ sarvavedAdhigamana.n sarvatIrthAvagAhanam . satya.n cha vadato rAjansama.n vA syAnna vA samam .. 23..\\ nAsti satyAtparo dharmo na satyAdvidyate param . na hi tIvratara.n kiM chidanR^itAdiha vidyate .. 24..\\ rAjansatyaM paraM brahmasatya.n cha samayaH paraH . mA tyAkShIH samaya.n rAjansatyaM sa~Ngatamastu te .. 25..\\ anR^ite chetprasa~Ngaste shraddadhAsi na chetsvayam . Atmano hanta gachchhAmi tvAdR^ishe nAsti sa~Ngatam .. 26..\\ R^ite.api tvayi duHShanta shaula rAjAvata.nsakAm . chaturantAmimAmurvIM putro me pAlayiShyati .. 27..\\ v etAvaduktvA vachanaM prAtiShThata shakuntalA . athAntarikShe duHShanta.n vAguvAchAsharIriNI . R^itvikpurohitAchAryairmantribhishchAvR^ita.n tadA .. 28..\\ bhastrA mAtA pituH putro yena jAtaH sa eva saH . bharasva putra.n duHShanta mAvama.nsthAH shakuntalAm .. 29..\\ retodhAH putra unnayati naradeva yamakShayAt . tva.n chAsya dhAtA garbhasya satyamAha shakuntalA .. 30..\\ jAyA janayate putramAtmano.a~Nga.n dvidhAkR^itam . tasmAdbharasva duHShanta putra.n shAkuntalaM nR^ipa .. 31..\\ abhUtireShA kastyajyAjjIva~njIvantamAtmajam . shAkuntalaM mahAtmAna.n dauHShantiM bhara paurava .. 32..\\ bhartavyo.aya.n tvayA yasmAdasmAka.n vachanAdapi . tasmAdbhavatvayaM nAmnA bharato nAma te sutaH .. 33..\\ tachchhrutvA pauravo rAjA vyAhR^ita.n vai divaukasAm . purohitamamAtyAMshcha samprahR^iShTo.abravIdidam .. 34..\\ shR^iNvantvetadbhavanto.asya devadUtasya bhAShitam . ahamapyevamevaina.n jAnAmi svayamAtmajam .. 35..\\ yadyaha.n vachanAdeva gR^ihNIyAmimamAtmajam . bhaveddhi sha~NkA lokasya naiva.n shuddho bhavedayam .. 36..\\ ta.n vishodhya tadA rAjA devadUtena bhArata . hR^iShTaH pramuditashchApi pratijagrAha ta.n sutam .. 37..\\ mUrdhni chainamupAghrAya sasnehaM pariShasvaje . sabhAjyamAno vipraishcha stUyamAnashcha bandibhiH . sa mudaM paramA.n lebhe putra sa.nsparshajAM nR^ipaH .. 38..\\ tA.n chaiva bhAryAM dharmaGYaH pUjayAmAsa dharmataH . abravIchchaiva tA.n rAjA sAntvapUrvamidaM vachaH .. 39..\\ kR^ito lokaparokSho.aya.n sambandho vai tvayA saha . tasmAdetanmayA devi tvachchhuddhyartha.n vichAritam .. 40..\\ manyate chaiva lokaste strIbhAvAnmayi sa~Ngatam . putrashchAya.n vR^ito rAjye mayA tasmAdvichAritam .. 41..\\ yachcha kopitayAtyartha.n tvayokto.asmyapriyaM priye . praNayinyA vishAlAkShi tatkShAnta.n te mayA shubhe .. 42..\\ tAmevamuktvA rAjarShirduHShanto mahiShIM priyAm . vAsobhirannapAnaishcha pUjayAmAsa bhArata .. 43..\\ duHShantashcha tato rAjA putra.n shAkuntala.n tadA . bharataM nAmataH kR^itvA yauvarAjye.abhyaShechayat .. 44..\\ tasya tatprathita.n chakraM prAvartata mahAtmanaH . bhAsvara.n divyamajita.n lokasaMnAdanaM mahat .. 45..\\ sa vijitya mahIpAlAMshchakAra vashavartinaH . chakAra cha satA.n dharmaM prApa chAnuttama.n yashaH .. 46..\\ sa rAjA chakravartyAsItsArvabhaumaH pratApavAn . Ije cha bahubhiryaGYairyathA shakro marutpatiH .. 47..\\ yAjayAmAsa ta.n kaNvo dakShavadbhUridakShiNam . shrImAngovitataM nAma vAjimedhamavApa saH . yasminsahasraM padmAnA.n kaNvAya bharato dadau .. 48..\\ bharatAdbhAratI kIrtiryenedaM bhArata.n kulam . apare ye cha pUrve cha bhAratA iti vishrutAH .. 49..\\ bharatasyAnvavAye hi devakalpA mahaujasaH . babhUvurbrahmakalpAshcha bahavo rAjasattamaH .. 50..\\ yeShAmaparimeyAni nAmadheyAni sarvashaH . teShA.n tu te yathAmukhyaM kIrtayiShyAmi bhArata . mahAbhAgAndevakalpAnsatyArjava parAyaNAn .. 51..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 70} v prajApatestu dakShasya manorvaivasvatasya cha . bharatasya kuroH pUrorajamIDhasya chAnvaye .. 1..\\ yAdavAnAmima.n vaMshaM pauravANA.n cha sarvashaH . tathaiva bhAratAnA.n cha puNya.n svastyayanaM mahat . dhanya.n yashasyamAyuShya.n kIrtayiShyAmi te.anagha .. 2..\\ tejobhiruditAH sarve maharShisamatejasaH . dasha prachetasaH putrAH santaH pUrvajanAH smR^itAH . meghajenAgninA ye te pUrva.n dagdhA mahaujasaH .. 3..\\ tebhyaH prAchetaso jaGYe dakSho dakShAdimAH prajAH . sambhUtAH puruShavyAghra sa hi lokapitAmahaH .. 4..\\ vIriNyA saha sa~Ngamya dakShaH prAchetaso muniH . AtmatulyAnajanayatsahasra.n saMshitavratAn .. 5..\\ sahasrasa~NkhyAnsamitAnsutAndakShasya nAradaH . mokShamadhyApayAmAsa sA~NkhyaGYAnamanuttamam .. 6..\\ tataH pa~nchAshata.n kanyAH putrikA abhisandadhe . prajApateH prajA dakShaH sisR^ikShurjanamejaya .. 7..\\ dadau sa dasha dharmAya kashyapAya trayodasha . kAlasya nayane yuktAH sapta viMshatimindave .. 8..\\ trayodashAnAM patnInA.n yA tu dAkShAyaNI varA . mArIchaH kashyapastasyAmAdityAnsamajIjanat . indrAdInvIryasampannAnvivasvantamathApi cha .. 9..\\ vivasvataH suto jaGYe yamo vaivasvataH prabhuH . mArtaNDashcha yamasyApi putro rAjannajAyata .. 10..\\ mArtaNDasya manurdhImAnajAyata sutaH prabhuH . manorvaMsho mAnavAnA.n tato.ayaM prathito.abhavat . brahmakShatrAdayastasmAnmanorjAtAstu mAnavAH .. 11..\\ tatrAbhavattadA rAjanbrahmakShatreNa sa~Ngatam . brAhmaNA mAnavAsteShA.n sA~NgaM vedamadIdharan .. 12..\\ vena.n dhR^iShNuM nariShyantaM nAbhAgekShvAkumeva cha . karUShamatha sharyAti.n tatraivAtrAShTamImilAm .. 13..\\ pR^iShadhra navamAnAhuH kShatradharmaparAyaNAn . nAbhAgAriShTa dashamAnmanoH putrAnmahAbalAn .. 14..\\ pa~nchAshataM manoH putrAstathaivAnye.abhavankShitau . anyonyabhedAtte sarve nineshuriti naH shrutam .. 15..\\ purUravAstato vidvAnilAyA.n samapadyata . sA vai tasyAbhavanmAtA pitA cheti hi naH shrutam .. 16..\\ trayodasha samudrasya dvIpAnashnanpurUravAH . amAnuShairvR^itaH sattvairmAnuShaH sanmahAyashAH .. 17..\\ vipraiH sa vigraha.n chakre vIryonmattaH purUravAH . jahAra cha sa viprANA.n ratnAnyutkroshatAm api .. 18..\\ sanatkumArasta.n rAjanbrahmalokAdupetya ha . anudarshayA.n tatashchakre pratyagR^ihNAnna chApyasau .. 19..\\ tato maharShibhiH kruddhaiH shaptaH sadyo vyanashyata . lobhAnvito madabalAnnaShTasa~nj~no narAdhipaH .. 20..\\ sa hi gandharvalokastha urvashyA sahito virAT . AninAya kriyArthe.agnInyathAvadvihitA.nstridhA .. 21..\\ ShaTputrA jaGYire.athailAdAyurdhImAnamAvasuH . dR^iDhAyushcha vanAyushcha shrutAyushchorvashI sutAH .. 22..\\ nahuSha.n vR^iddhasharmANaM rajiM rambhamanenasam . svarbhAvanI sutAnetAnAyoH putrAnprachakShate .. 23..\\ AyuSho nahuShaH putro dhImAnsatyaparAkramaH . rAjya.n shashAsa sumahaddharmeNa pR^ithivIpatiH .. 24..\\ pitR^IndevAnR^iShInviprAngandharvoragarAkShasAn . nahuShaH pAlayAmAsa brahmakShatramatho vishaH .. 25..\\ sa hatvA dasyu sa~NghAtAnR^iShInkaramadApayat . pashuvachchaiva tAnpR^iShThe vAhayAmAsa vIryavAn .. 26..\\ kArayAmAsa chendratvamabhibhUya divaukasaH . tejasA tapasA chaiva vikrameNaujasA tathA .. 27..\\ yati.n yayAtiM sa.nyAtimAyAtiM pA~nchamuddhavam . nahuSho janayAmAsa ShaTputrAnpriyavAsasi .. 28..\\ yayAtirnAhuShaH samrADAsItsatyaparAkramaH . sa pAlayAmAsa mahImIje cha vividhaiH savaiH .. 29..\\ atishaktyA pitR^InarchandevAMshcha prayataH sadA . anvagR^ihNAtprajAH sarvA yayAtiraparAjitaH .. 30..\\ tasya putrA maheShvAsAH sarvaiH samuditA guNaiH . deva yAnyAM mahArAja sharmiShThAyA.n cha jaGYire .. 31..\\ deva yAnyAmajAyetA.n yadusturvasureva cha . druhyushchAnushcha pUrushcha sharmiShThAyAM prajaGYire .. 32..\\ sa shAshvatIH samA rAjanprajA dharmeNa pAlayan . jarAmArchhanmahAghorAM nAhuSho rUpanAshinIm .. 33..\\ jarAbhibhUtaH putrAnsa rAjA vachanamabravIt . yaduM pUru.n turvasuM cha druhyuM chAnuM cha bhArata .. 34..\\ yauvanena charankAmAnyuvA yuvatibhiH saha . vihartumahamichchhAmi sAhya.n kuruta putrakAH .. 35..\\ taM putro devayAneyaH pUrvajo yadurabravIt . ki.n kAryaM bhavataH kAryamasmAbhiryauvanena cha .. 36..\\ yayAtirabravItta.n vai jarA me pratigR^ihyatAm . yauvanena tvadIyena chareya.n viShayAnaham .. 37..\\ yajato dIrghasatrairme shApAchchoshanaso muneH . kAmArthaH parihINo me tapye.aha.n tena putrakAH .. 38..\\ mAmakena sharIreNa rAjyamekaH prashAstu vaH . aha.n tanvAbhinavayA yuvA kAmAnavApnuyAm .. 39..\\ na te tasya pratyagR^ihNanyaduprabhR^itayo jarAm . tamabravIttataH pUruH kanIyAnsatyavikramaH .. 40..\\ rAjaMshcharAbhinavayA tanvA yauvanagocharaH . aha.n jarA.n samAsthAya rAjye sthAsyAmi ta AGYayA .. 41..\\ evamuktaH sa rAjarShirtapo vIryasamAshrayAt . sa~ncArayAmAsa jarA.n tadA putre mahAtmani .. 42..\\ pauraveNAtha vayasA rAjA yauvanamAsthitaH . yAyAtenApi vayasA rAjyaM pUrurakArayat .. 43..\\ tato varShasahasrAnte yayAtiraparAjitaH . atR^ipta eva kAmAnAM pUruM putramuvAcha ha .. 44..\\ tvayA dAyAdavAnasmi tvaM me vaMshakaraH sutaH . pauravo vaMsha iti te khyAti.n loke gamiShyati .. 45..\\ tataH sa nR^ipashArdUlaH pUru.n rAjye.abhiShichya cha . kAlena mahatA pashchAtkAladharmamupeyivAn .. 46..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 71} j yayAtiH pUrvako.asmAka.n dashamo yaH prajApateH . katha.n sa shukratanayAM lebhe paramadurlabhAm .. 1..\\ etadichchhAmyaha.n shrotuM vistareNa dvijottama . AnupUrvyA cha me sha.nsa pUrorvaMshakarAnpR^ithak .. 2..\\ v yayAtirAsIdrAjarShirdevarAjasamadyutiH . ta.n shukravR^iSha parvANau vavrAte vai yathA purA .. 3..\\ tatte.aha.n sampravakShyAmi pR^ichchhato janamejaya . devayAnyAshcha sa.nyoga.n yayAternAhuShasya cha .. 4..\\ surANAmasurANA.n cha samajAyata vai mithaH . aishvaryaM prati sa~NgharShastrailokye sacharAchare .. 5..\\ jigIShayA tato devA vavrira A~NgirasaM munim . paurohityena yAjyArthe kAvya.n tUshanasaM pare . brAhmaNau tAvubhau nityamanyonyaspardhinau bhR^isham .. 6..\\ tatra devA nijaghnuryAndAnavAnyudhi sa~NgatAn . tAnpunarjIvayAmAsa kAvyo vidyA balAshrayAt . tataste punarutthAya yodhayA.n chakrire surAn .. 7..\\ asurAstu nijaghnuryAnsurAnsamaramUrdhani . na tAnsa~njIvayAmAsa bR^ihaspatirudAradhIH .. 8..\\ na hi veda sa tA.n vidyAM yA.n kAvyo veda vIryavAn . sa~njIvanI.n tato devA viShAdamagamanparam .. 9..\\ te tu devA bhayodvignAH kAvyAdushanasastadA . UchuH kachamupAgamya jyeShThaM putraM bR^ihaspateH .. 10..\\ bhajamAnAnbhajasvAsmAnkuru naH sAhyamuttamam . yAsau vidyA nivasati brAhmaNe.amitatejasi . shukre tAmAhara kShipraM bhAgabhAnno bhaviShyasi .. 11..\\ vR^iShaparva samIpe sa shakyo draShTu.n tvayA dvijaH . rakShate dAnavA.nstatra na sa rakShatyadAnavAn .. 12..\\ tamArAdhayitu.n shakto bhavAnpUrvavayAH kavim . deva yAnI.n cha dayitA.n sutAM tasya mahAtmanaH .. 13..\\ tvamArAdhayitu.n shakto nAnyaH kash chana vidyate . shIladAkShiNya mAdhuryairAchAreNa damena cha . deva yAnyA.n hi tuShTAyAM vidyA.n tAM prApsyasi dhruvam .. 14..\\ tathetyuktvA tataH prAyAdbR^ihaspatisutaH kachaH . tadAbhipUjito devaiH samIpa.n vR^iShaparvaNaH .. 15..\\ sa gatvA tvarito rAjandevaiH sampreShitaH kachaH . asurendra pure shukra.n dR^iShTvA vAkyamuvAcha ha .. 16..\\ R^iShera~NgirasaH pautraM putra.n sAkShAdbR^ihaspateH . nAmnA kacha iti khyAta.n shiShya.n gR^ihNAtu mAM bhavAn .. 17..\\ brahmacharya.n chariShyAmi tvayyahaM paramaM gurau . anumanyasva mAM brahmansahasraM parivatsarAn .. 18..\\ zukra kacha susvAgata.n te.astu pratigR^ihNAmi te vachaH . archayiShye.ahamarchya.n tvAmarchito.astu bR^ihaspatiH .. 19..\\ v kachastu ta.n tathetyuktvA pratijagrAha tadvratam . AdiShTa.n kavi putreNa shukreNoshanasA svayam .. 20..\\ vratasya vratakAla.n sa yathoktaM pratyagR^ihNata . ArAdhayannupAdhyAya.n deva yAnIM cha bhArata .. 21..\\ nityamArAdhayiShya.nstA.n yuvA yauvanaga Amukhe . gAyannR^ityanvAdayaMshcha deva yAnImatoShayat .. 22..\\ saMshIlayandeva yAnI.n kanyA.n samprAptayauvanAm . puShpaiH phalaiH preShaNaishcha toShayAmAsa bhArata .. 23..\\ deva yAnyapi ta.n vipraM niyamavratachAriNam . anugAyamAnA lalanA rahaH paryacharattadA .. 24..\\ pa~nchavarShashatAnyeva.n kachasya charato vratam . tatrAtIyuratho buddhvA dAnavAsta.n tataH kacham .. 25..\\ gA rakShanta.n vane dR^iShTvA rahasyekamamarShitAH . jaghnurbR^ihaspaterdveShAdvidyA rakShArthameva cha . hatvA shAlA vR^ikebhyashcha prAyachchha.nstilashaH kR^itam .. 26..\\ tato gAvo nivR^ittAstA agopAH svaM niveshanam . tA dR^iShTvA rahitA gAstu kachenAbhyAgatA vanAt . uvAcha vachana.n kAle deva yAnyatha bhArata .. 27..\\ ahuta.n chAgnihotraM te sUryashchAstaM gataH prabho . agopAshchAgatA gAvaH kachastAta na dR^ishyate .. 28..\\ vyakta.n hato mR^ito vApi kachastAta bhaviShyati . ta.n vinA na cha jIveya.n kachaM satyaM bravImi te .. 29..\\ zukra ayamehIti shabdena mR^ita.n sa~njIvayAmyaham .. 30..\\ v tataH sa~njIvanI.n vidyAM prayujya kachamAhvayat . AhUtaH prAdurabhavatkacho.ariShTo.atha vidyayA . hato.ahamiti chAchakhyau pR^iShTo brAhmaNa kanyayA .. 31..\\ sa punardeva yAnyoktaH puShpAhAro yadR^ichchhayA . vana.n yayau tato vipra dadR^ishurdAnavAsh cha tam .. 32..\\ tato dvitIya.n hatvA ta.n dagdhvA kR^itvA cha chUrNashaH . prAyachchhanbrAhmaNAyaiva surAyAmasurAstadA .. 33..\\ deva yAnyatha bhUyo.api vAkyaM pitaramabravIt . puShpAhAraH preShaNakR^itkachastAta na dR^ishyate .. 34..\\ zukra bR^ihaspateH sutaH putri kachaH pretagati.n gataH . vidyayA jIvito.apyeva.n hanyate karavANi kim .. 35..\\ maiva.n shucho mA ruda deva yAni na tvAdR^ishI martyamanuprashochet . surAshcha vishve cha jagachcha sarvam upathitA.n vaikR^itimAnamanti .. 36..\\ dev yasyA~NgirA vR^iddhatamaH pitAmaho bR^ihaspatishchApi pitA tapodhanaH . R^iSheH putra.n tamatho vApi pautraM kathaM na shocheyamahaM na rudyAm .. 37..\\ sa brahma chArI cha tapodhanash cha sadotthitaH karmasu chaiva dakShaH . kachasya mArgaM pratipatsye na bhokShye priyo hi me tAta kacho.abhirUpaH .. 38..\\ zukra asaMshayaM mAmasurA dviShanti ye me shiShyaM nAgasa.n sUdayanti . abrAhmaNa.n kartumichchhanti raudrAs te mA.n yathA prastuta.n dAnavairhi . apyasya pApasya bhavedihAntaH kaM brahmahatyA na dahedapIndram .. 39..\\ v sa~ncodito deva yAnyA maharShiH punarAhvayat . sa.nrambheNaiva kAvyo hi bR^ihaspatisuta.n kacham .. 40..\\ gurorbhIto vidyayA chopahUtaH shanairvAcha.n jaThare vyAjagAra . tamabravItkena pathopanIto mamodare tiShThasi brUhi vipra .. 41..\\ k bhavatprasAdAnna jahAti mA.n smR^itiH smare cha sarva.n yachcha yathA cha vR^ittam . na tveva.n syAttapaso vyayo me tataH klesha.n ghoramima.n sahAmi .. 42..\\ asuraiH surAyAM bhavato.asmi datto hatvA dagdhvA chUrNayitvA cha kAvya . brAhmIM mAyAmAsurI chaiva mAyA tvayi sthite kathamevAtivartet .. 43..\\ z ki.n te priyaM karavANyadya vatse vadhena me jIvita.n syAtkachasya . nAnyatra kukShermama bhedanena dR^ishyetkacho madgato deva yAni .. 44..\\ dev dvau mA.n shokAvagnikalpau dahetAM kachasya nAshastava chaivopaghAtaH . kachasya nAshe mama nAsti sharma tavopaghAte jIvituM nAsmi shaktA .. 45..\\ z sa.nsiddha rUpo.asi bR^ihaspateH suta yattvAM bhaktaM bhajate deva yAnI . vidyAmimAM prApnuhi jIvanI.n tvaM na chedindraH kacha rUpI tvamadya .. 46..\\ na nivartetpunarjIvankashchidanyo mamodarAt . brAhmaNa.n varjayitvaika.n tasmAdvidyAmavApnuhi .. 47..\\ putro bhUtvA bhAvaya bhAvito mAm asmAddehAdupaniShkramya tAta . samIkShethA dharmavatImavekShAM guroH sakAshAtprApya vidyA.n savidyaH .. 48..\\ v guroH sakAshAtsamavApya vidyAM bhittvA kukShiM nirvichakrAma vipraH . kacho.abhirUpo dakShiNaM brAhmaNasya shuklAtyaye paurNamAsyAmivenduH .. 49..\\ dR^iShTvA cha taM patitaM brahmarAshim utthApayAmAsa mR^ita.n kacho.api . vidyA.n siddhA.n tAmavApyAbhivAdya tataH kachasta.n gurumityuvAcha .. 50..\\ R^itasya dAtAramanuttamasya nidhiM nidhInA.n chaturanvayAnAm . ye nAdriyante gurumarchanIyaM pAlA.NllokA.nste vrajantyapratiShThAn .. 51..\\ v surA pAnAdva~nchanAM prApayitvA sa~nj~nA nAsha.n chaiva tathAtighoram . dR^iShTvA kacha.n chApi tathAbhirUpaM pIta.n tadA surayA mohitena .. 52..\\ samanyurutthAya mahAnubhAvas tadoshanA viprahita.n chikIrShuH . kAvyaH svaya.n vAkyamida.n jagAda surA pAnaM prati vai jAtasha~NkaH .. 53..\\ yo brAhmaNo.adya prabhR^itIha kash chin mohAtsurAM pAsyati mandabuddhiH . apetadharmo brahmahA chaiva sa syAd asmi.Nlloke garhitaH syAtpare cha .. 54..\\ mayA chemA.n vipra dharmokti sImAM maryAdA.n vai sthApitAM sarvaloke . santo viprAH shushruvA.nso gurUNAM devA lokAshchopashR^iNvantu sarve .. 55..\\ itIdamuktvA sa mahAnubhAvas tapo nidhInAM nidhiraprameyaH . tAndAnavAndaivavimUDhabuddhIn ida.n samAhUya vacho.abhyuvAcha .. 56..\\ AchakShe vo dAnavA bAlishAH stha siddhaH kacho vatsyati matsakAshe . sa~njIvanIM prApya vidyAM mahArthAM tulyaprabhAvo brahmaNA brahmabhUtaH .. 57..\\ guroruShya sakAshe tu dashavarShashatAni saH . anuGYAtaH kacho gantumiyeSha tridashAlayam .. 58..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 72} v samAvR^itta vrata.n taM tu visR^iShTaM guruNA tadA . prasthita.n tridashAvAsaM deva yAnyabravIdidam .. 1..\\ R^iShera~NgirasaH pautra vR^ittenAbhijanena cha . bhrAjase vidyayA chaiva tapasA cha damena cha .. 2..\\ R^iShiryathA~NgirA mAnyaH piturmama mahAyashAH . tathA mAnyashcha pUjyashcha bhUyo mama bR^ihaspatiH .. 3..\\ eva.n GYAtvA vijAnIhi yadbravImi tapodhana . vratasthe niyamopete yathA vartAmyaha.n tvayi .. 4..\\ sa samAvR^itta vidyo mAM bhaktAM bhajitumarhasi . gR^ihANa pANi.n vidhivanmama mantrapuraskR^itam .. 5..\\ kacha pUjyo mAnyashcha bhagavAnyathA tava pitA mama . tathA tvamanavadyA~Ngi pUjanIyatarA mama .. 6..\\ AtmaprANaiH priyatamA bhArgavasya mahAtmanaH . tvaM bhadre dharmataH pUjyA guruputrI sadA mama .. 7..\\ yathA mama gururnityaM mAnyaH shukraH pitA tava . deva yAni tathaiva tvaM naivaM mA.n vaktumarhasi .. 8..\\ dev guruputrasya putro vai na tu tvamasi me pituH . tasmAnmAnyashcha pUjyashcha mamApi tva.n dvijottama .. 9..\\ asurairhanyamAne cha kacha tvayi punaH punaH . tadA prabhR^iti yA prItistA.n tvameva smarasva me .. 10..\\ sauhArde chAnurAge cha vettha me bhaktimuttamAm . na mAmarhasi dharmaGYa tyaktuM bhaktAmanAgasam .. 11..\\ k aniyojye niyoge mAM niyunakShi shubhavrate . prasIda subhru tvaM mahya.n gurorgurutarI shubhe .. 12..\\ yatroShita.n vishAlAkShi tvayA chandranibhAnane . tatrAhamuShito bhadre kukShau kAvyasya bhAmini .. 13..\\ bhaginI dharmato me tvaM maiva.n vochaH shubhAnane . sukhamasmyuShito bhadre na manyurvidyate mama .. 14..\\ ApR^ichchhe tvA.n gamiShyAmi shivamAsha.nsa me pathi . avirodhena dharmasya smartavyo.asmi kathAntare . apramattotthitA nityamArAdhaya guruM mama .. 15..\\ dev yadi mA.n dharmakAmArthe pratyAkhyAsyasi choditaH . tataH kacha na te vidyA siddhimeShA gamiShyati .. 16..\\ k guruputrIti kR^itvAhaM pratyAchakShe na doShataH . guruNA chAbhyanuGYAtaH kAmameva.n shapasva mAm .. 17..\\ ArSha.n dharmaM bruvANo.ahaM deva yAni yathA tvayA . shapto nArho.asmi shApasya kAmato.adya na dharmataH .. 18..\\ tasmAdbhavatyA yaH kAmo na tathA sa bhaviShyati . R^iShiputro na te kashchijjAtu pANi.n grahIShyati .. 19..\\ phaliShyati na te vidyA yattvaM mAmAttha tattathA . adhyApayiShyAmi tu ya.n tasya vidyA phaliShyati .. 20..\\ v evamuktvA dvijashreShTho deva yAnI.n kachastadA . tridasheshAlaya.n shIghra.n jagAma dvijasattamaH .. 21..\\ tamAgatamabhiprekShya devA indrapurogamAH . bR^ihaspati.n sabhAjyeda.n kachamAhurmudAnvitAH .. 22..\\ yattvamasmaddhita.n karma chakartha paramAdbhutam . na te yashaH praNashitA bhAgabhAnno bhaviShyasi .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 73} v kR^itavidye kache prApte hR^iShTarUpA divaukasaH . kachAdadhItya tA.n vidyA.n kR^itArthA bharatarShabha .. 1..\\ sarva eva samAgamya shatakratumathAbruvan . kAlaste vikramasyAdya jahi shatrUnpurandara .. 2..\\ evamuktastu sahitaistridashairmaghavA.nstadA . tathetyuktvopachakrAma so.apashyata vane striyaH .. 3..\\ krIDantInA.n tu kanyAnA.n vane chaitrarathopame . vAyubhUtaH sa vastrANi sarvANyeva vyamishrayat .. 4..\\ tato jalAtsamuttIrya kanyAstAH sahitAstadA . vastrANi jagR^ihustAni yathAsannAnyanekashaH .. 5..\\ tatra vAso deva yAnyAH sharmiShThA jagR^ihe tadA . vyatimishramajAnantI duhitA vR^iShaparvaNaH .. 6..\\ tatastayormithastatra virodhaH samajAyata . deva yAnyAshcha rAjendra sharmiShThAyAshcha tatkR^ite .. 7..\\ dev kasmAdgR^ihNAsi me vastra.n shiShyA bhUtvA mamAsuri . samudAchAra hInAyA na te shreyo bhaviShyati .. 8..\\ zar AsIna.n cha shayAnaM cha pitA te pitaraM mama . stauti vandati chAbhIkShNaM nIchaiH sthitvA vinItavat .. 9..\\ yAchatastva.n hi duhitA stuvataH pratigR^ihNataH . sutAha.n stUyamAnasya dadato.apratigR^ihNataH .. 10..\\ anAyudhA sAyudhAyA riktA kShubhyasi bhikShuki . lapsyase pratiyoddhAraM na hi tvA.n gaNayAmyaham .. 11..\\ v samuchchhraya.n deva yAnIM gatA.n saktAM cha vAsasi . sharmiShThA prAkShipatkUpe tataH svapuramAvrajat .. 12..\\ hateyamiti viGYAya sharmiShThA pApanishchayA . anavekShya yayau veshma krodhavegaparAyaNAH .. 13..\\ atha ta.n deshamabhyAgAdyayAtirnahuShAtmajaH . shrAntayugyaH shrAntahayo mR^igalipsuH pipAsitaH .. 14..\\ sa nAhuShaH prekShamANa udapAna.n gatodakam . dadarsha kanyA.n tAM tatra dIptAmagnishikhAm iva .. 15..\\ tAmapR^ichchhatsa dR^iShTvaiva kanyAmamara varNinIm . sAntvayitvA nR^ipashreShThaH sAmnA paramavalgunA .. 16..\\ kA tva.n tAmranakhI shyAmA sumR^iShTamaNikuNDalA . dIrgha.n dhyAyasi chAtyarthaM kasmAchchhvasiShi chAturA .. 17..\\ katha.n cha patitAsyasminkUpe vIruttR^iNAvR^ite . duhitA chaiva kasya tva.n vada sarvaM sumadhyame .. 18..\\ dev yo.asau devairhatAndaityAnutthApayati vidyayA . tasya shukrasya kanyAha.n sa mAM nUnaM na budhyate .. 19..\\ eSha me dakShiNo rAjanpANistAmranakhA~NguliH . samuddhara gR^ihItvA mA.n kulInastva.n hi me mataH .. 20..\\ jAnAmi hi tvA.n saMshAntaM vIryavantaM yashasvinam . tasmAnmAM patitAmasmAtkUpAduddhartumarhasi .. 21..\\ v tAmatha brAhmaNI.n strI.n cha viGYAya nahuShAtmajaH . gR^ihItvA dakShiNe pANAvujjahAra tato.avaTAt .. 22..\\ uddhR^itya chainA.n tarasA tasmAtkUpAnnarAdhipaH . AmantrayitvA sushroNI.n yayAtiH svapuraM yayau .. 23..\\ dev tvarita.n ghUrNike gachchha sarvamAchakShva me pituH . nedAnI.n hi pravekyAmi nagaraM vR^iShaparvaNaH .. 24..\\ v sA tu vai tvarita.n gatvA ghUrNikAsuramandiram . dR^iShTvA kAvyamuvAcheda.n sambhramAviShTachetanA .. 25..\\ AchakShe te mahAprAGYa deva yAnI vane hatA . sharmiShThayA mahAbhAga duhitrA vR^iShaparvaNaH .. 26..\\ shrutvA duhitara.n kAvyastatra sharmiShThayA hatAm . tvarayA niryayau duHkhAnmArgamANaH sutA.n vane .. 27..\\ dR^iShTvA duhitara.n kAvyo deva yAnIM tato vane . bAhubhyA.n sampariShvajya duHkhito vAkyamabravIt .. 28..\\ AtmadoShairniyachchhanti sarve duHkhasukhe janAH . manye dushcharita.n te.asti yasyeyaM niShkR^itiH kR^itA .. 29..\\ dev niShkR^itirme.astu vA mAstu shR^iNuShvAvahito mama . sharmiShThayA yaduktAsmi duhitrA vR^iShaparvaNaH . satya.n kilaitatsA prAha daityAnAmasi gAyanaH .. 30..\\ eva.n hi me kathayati sharmiShThA vArShaparvaNI . vachana.n tIkShNaparuShaM krodharaktekShaNA bhR^isham .. 31..\\ stuvato duhitA hi tva.n yAchataH pratigR^ihNataH . sutAha.n stUyamAnasya dadato.apratigR^ihNataH .. 32..\\ iti mAmAha sharmiShThA duhitA vR^iShaparvaNaH . krodhasa.nraktanayanA darpapUrNA punaH punaH .. 33..\\ yadyaha.n stuvatastAta duhitA pratigR^ihNataH . prasAdayiShye sharmiShThAmityuktA hi sakhI mayA .. 34..\\ zukra stuvato duhitA na tvaM bhadre na pratigR^ihNataH . astotuH stuyamAnasya duhitA deva yAnyasi .. 35..\\ vR^iShaparvaiva tadveda shakro rAjA cha nAhuShaH . achintyaM brahma nirdvandvamaishvara.n hi balaM mama .. 36..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 74} zu yaH pareShAM naro nityamativAdA.nstitikShati . deva yAni vijAnIhi tena sarvamida.n jitam .. 1..\\ yaH samutpatita.n krodhaM nigR^ihNAti haya.n yathA . sa yantetyuchyate sadbhirna yo rashmiShu lambate .. 2..\\ yaH samutpatita.n krodhamakrodhena nirasyati . deva yAni vijAnIhi tena sarvamida.n jitam .. 3..\\ yaH samutpatita.n krodhaM kShamayeha nirasyati . yathoragastvacha.n jIrNA.n sa vai puruSha uchyate .. 4..\\ yaH sandhArayate manyu.n yo.ativAdA.nstitikShati . yashcha tapto na tapati dR^iDha.n so.arthasya bhAjanam .. 5..\\ yo yajedaparishrAnto mAsi mAsi shata.n samAH . na krudhyedyashcha sarvasya tayorakrodhano.adhikaH .. 6..\\ yatkumArA kumAryashcha vaira.n kuryurachetasaH . na tatprAGYo.anukurvIta viduste na balAbalam .. 7..\\ dev vedAha.n tAta bAlApi dharmANA.n yadihAntaram . akrodhe chAtivAde cha veda chApi balAbalam .. 8..\\ shiShyasyAshiShya vR^itterhi na kShantavyaM bubhUShatA . tasmAtsa~NkIrNa vR^itteShu vAso mama na rochate .. 9..\\ pumA.nso ye hi nindanti vR^ittenAbhijanena cha . na teShu nivasetprAGYaH shreyo.arthI pApabuddhiShu .. 10..\\ ye tvenamabhijAnanti vR^ittenAbhijanena cha . teShu sAdhuShu vastavya.n sa vAsaH shreShTha uchyate .. 11..\\ vAgduruktaM mahAghora.n duhiturvR^iShaparvaNaH . na hyato duShkarataraM manye lokeShvapi triShu . yaH sapatnashriya.n dIptA.n hInashrIH paryupAsate .. 12..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 75} v tataH kAvyo bhR^igushreShThaH samanyurupagamya ha . vR^iShaparvANamAsInamityuvAchAvichArayan .. 1..\\ nAdharmashcharito rAjansadyaH phalati gauriva . putreShu vA naptR^iShu vA na chedAtmani pashyati . phalatyeva dhruvaM pApa.n guru bhuktamivodare .. 2..\\ yadaghAtayathA vipra.n kachamA~NgirasaM tadA . apApashIla.n dharmaGYa.n shushrUShaM madgR^ihe ratam .. 3..\\ vadhAdanarhatastasya vadhAchcha duhiturmama . vR^iShaparvannibodheda.n tyakShyAmi tvA.n sabAndhavam . sthAtu.n tvadviShaye rAjanna shakShyAmi tvayA saha .. 4..\\ aho mAmabhijAnAsi daitya mithyA pralApinam . yathemamAtmano doShaM na niyachchhasyupekShase .. 5..\\ vr nAdharmaM na mR^iShAvAda.n tvayi jAnAmi bhArgava . tvayi dharmashcha satya.n cha tatprasIdatu no bhavAn .. 6..\\ yadyasmAnapahAya tvamito gachchhasi bhArgava . samudra.n sampraveShkyAmo nAnyadasti parAyaNam .. 7..\\ zu samudraM pravishadhva.n vA disho vA dravatAsurAH . duhiturnApriya.n soDhuM shakto.aha.n dayitA hi me .. 8..\\ prasAdyatA.n deva yAnI jIvita.n hyatra me sthitam . yogakShema karaste.ahamindrasyeva bR^ihaspatiH .. 9..\\ vr yatki.n chidasurendrANA.n vidyate vasu bhArgava . bhuvi hastigavAshva.n vA tasya tvaM mama cheshvaraH .. 10..\\ zu yatki.n chidasti draviNaM daityendrANAM mahAsura . tasyeshvaro.asmi yadi te deva yAnI prasAdyatAm .. 11..\\ dev yadi tvamIshvarastAta rAGYo vittasya bhArgava . nAbhijAnAmi tatte.aha.n rAjA tu vadatu svayam .. 12..\\ vr ya.n kAmamabhikAmAsi deva yAni shuchismite . tatte.aha.n sampradAsyAmi yadi chedapi durlabham .. 13..\\ dev dAsI.n kanyA sahasreNa sharmiShThAmabhikAmaye . anu mA.n tatra gachchhetsA yatra dAsyati me pitA .. 14..\\ vr uttiShTha he sa~NgrahItri sharmiShThA.n shIghramAnaya . ya.n cha kAmayate kAmaM deva yAnI karotu tam .. 15..\\ v tato dhAtrI tatra gatvA sharmiShThA.n vAkyamabravIt . uttiShTha bhadre sharmiShThe GYAtInA.n sukhamAvaha .. 16..\\ tyajati brAhmaNaH shiShyAndeva yAnyA prachoditaH . sA ya.n kAmayate kAma.n sa kAryo.adya tvayAnaghe .. 17..\\ zar sA ya.n kAmayate kAmaM karavANyahamadya tam . mA tvevApagamachchhukro deva yAnI cha matkR^ite .. 18..\\ v tataH kanyA sahasreNa vR^itA shibikayA tadA . piturniyogAttvaritA nishchakrAma purottamAt .. 19..\\ zar aha.n kanyA sahasreNa dAsI te parichArikA . anu tvA.n tatra yAsyAmi yatra dAsyati te pitA .. 20..\\ dev stuvato duhitA te.ahaM bandinaH pratigR^ihNataH . stUyamAnasya duhitA katha.n dAsI bhaviShyasi .. 21..\\ zar yena kena chidArtAnA.n GYAtInAM sukhamAvahet . atastvAmanuyAsyAmi yatra dAsyati te pitA .. 22..\\ v pratishrute dAsabhAve duhitrA vR^iShaparvaNaH . deva yAnI nR^ipashreShTha pitara.n vAkyamabravIt .. 23..\\ pravishAmi pura.n tAta tuShTAsmi dvijasattama . amogha.n tava viGYAnamasti vidyA balaM cha te .. 24..\\ evamukto duhitrA sa dvijashreShTho mahAyashAH . pravivesha pura.n hR^iShTaH pUjitaH sarvadAnavaiH .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 76} v atha dIrghasya kAlasya deva yAnI nR^ipottama . vana.n tadeva niryAtA krIDArtha.n varavarNinI .. 1..\\ tena dAsI sahasreNa sArdha.n sharmiShThayA tadA . tameva desha.n samprAptA yathAkAma.n chachAra sA . tAbhiH sakhIbhiH sahitA sarvAbhirmuditA bhR^isham .. 2..\\ krIDantyo.abhiratAH sarvAH pibantyo madhumAdhavIm . khAdantyo vividhAnbhakShyAnvidashantyaH phalAni cha .. 3..\\ punashcha nAhuSho rAjA mR^igalipsuryadR^ichchhayA . tameva desha.n samprApto jalArthI shramakarshitaH .. 4..\\ dadR^ishe deva yAnI.n cha sharmiShThAM tAshcha yoShitaH . pibantIrlalamAnAshcha divyAbharaNabhUShitAH .. 5..\\ upaviShTA.n cha dadR^ishe deva yAnI.n shuchismitAm . rUpeNApratimA.n tAsA.n strINAM madhye varA~NganAm . sharmiShThayA sevyamAnAM pAdasa.nvAhanAdibhiH .. 6..\\ y dvAbhyA.n kanyA sahasrAbhyAM dve kanye parivArite . gotre cha nAmanI chaiva dvayoH pR^ichchhAmi vAm aham .. 7..\\ dev AkhyAsyAmyahamAdatsva vachanaM me narAdhipa . shukro nAmAsuraguruH sutA.n jAnIhi tasya mAm .. 8..\\ iya.n cha me sakhI dAsI yatrAhaM tatra gAminI . duhitA dAnavendrasya sharmiShThA vR^iShaparvaNaH .. 9..\\ y kathaM nu te sakhI dAsI kanyeya.n varavarNinI . asurendra sutA subhru para.n kautUhala.n hi me .. 10..\\ dev sarva eva naravyAghra vidhAnamanuvartate . vidhAnavihitaM matvA mA vichitrAH kathAH kR^ithAH .. 11..\\ rAjavadrUpaveShau te brAhmI.n vAchaM bibharShi cha . kiMnAmA tva.n kutashchAsi kasya putrashcha sha.nsa me .. 12..\\ y brahmacharyeNa kR^itsno me vedaH shrutipatha.n gataH . rAjAha.n rAjaputrashcha yayAtiriti vishrutaH .. 13..\\ dev kenAsyarthena nR^ipate ima.n deshamupAgataH . jighR^ikShurvArija.n kiM chidatha vA mR^igalipsayA .. 14..\\ y mR^igalipsurahaM bhadre pAnIyArthamupAgataH . bahu chApyanuyukto.asmi tanmAnuGYAtumarhasi .. 15..\\ dev dvAbhyA.n kanyA sahasrAbhyAM dAsyA sharmiShThayA saha . tvadadhInAsmi bhadra.n te sakhA bhartA cha me bhava .. 16..\\ y viddhyaushanasi bhadra.n te na tvAmarho.asmi bhAmini . avivAhyA hi rAjAno deva yAni pitustava .. 17..\\ dev sa.nsR^iShTaM brahmaNA kShatra.n kShatraM cha brahma sa.nhitam . R^iShishcha R^iShiputrashcha nAhuShA~Nga vadasva mAm .. 18..\\ y ekadehodbhavA varNAshchatvAro.api varA~Ngane . pR^ithagdharmAH pR^ithakshauchAsteShA.n tu brAhmaNo varaH .. 19..\\ dev pANidharmo nAhuShAyaM na pumbhiH sevitaH purA . taM me tvamagrahIragre vR^iNomi tvAmaha.n tataH .. 20..\\ kathaM nu me manasvinyAH pANimanyaH pumAnspR^ishet . gR^ihItamR^iShiputreNa svaya.n vApyR^iShiNA tvayA .. 21..\\ y kruddhAdAshIviShAtsarpAjjvalanAtsarvato mukhAt . durAdharShataro vipraH puruSheNa vijAnatA .. 22..\\ dev kathamAshIviShAtsarpAjjvalanAtsarvato mukhAt . durAdharShataro vipra ityAttha puruSharShabha .. 23..\\ y ekamAshIviSho hanti shastreNaikash cha vadhyate . hanti vipraH sarAShTrANi purANyapi hi kopitaH .. 24..\\ durAdharShataro viprastasmAdbhIru mato mama . ato.adattA.n cha pitrA tvAM bhadre na vivahAmyaham .. 25..\\ dev dattA.n vahasva pitrA mA.n tvaM hi rAjanvR^ito mayA . ayAchato bhayaM nAsti dattA.n cha pratigR^ihNataH .. 26..\\ v tvarita.n deva yAnyAtha preShitaM piturAtmanaH . shrutvaiva cha sa rAjAna.n darshayAmAsa bhArgavaH .. 27..\\ dR^iShTvaiva chAgata.n shukraM yayAtiH pR^ithivIpatiH . vavande brAhmaNa.n kAvyaM prA~njaliH praNataH sthitaH .. 28..\\ dev rAjAyaM nAhuShastAta durge me pANimagrahIt . namaste dehi mAmasmai nAnya.n loke patiM vR^iNe .. 29..\\ zu vR^ito.anayA patirvIra sutayA tvaM mameShTayA . gR^ihANemAM mayA dattAM mahiShIM nahuShAtmaja .. 30..\\ y adharmo na spR^ishedevaM mahAnmAmiha bhArgava . varNasa~Nkarajo brahmanniti tvAM pravR^iNomyaham .. 31..\\ zu adharmAttvA.n vimu~nchAmi varayasva yathepShitam . asminvivAhe mA glAsIrahaM pApaM nudAmi te .. 32..\\ vahasva bhAryA.n dharmeNa deva yAnI.n sumadhyamAm . anayA saha samprItimatulA.n samavApsyasi .. 33..\\ iya.n chApi kumArI te sharmiShThA vArShaparvaNI . sampUjyA satata.n rAjanmA chainAM shayane hvayeH .. 34..\\ v evamukto yayAtistu shukra.n kR^itvA pradakShiNam . jagAma svapura.n hR^iShTo anuGYAto mahAtmanA .. 35..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 77} v yayAtiH svapuraM prApya mahendra purasaMnibham . pravishyAntaHpura.n tatra deva yAnIM nyaveshayat .. 1..\\ deva yAnyAshchAnumate tA.n sutAM vR^iShaparvaNaH . ashokavanikAbhyAshe gR^iha.n kR^itvA nyaveshayat .. 2..\\ vR^itA.n dAsI sahasreNa sharmiShThAmAsurAyaNIm . vAsobhirannapAnaishcha sa.nvibhajya susatkR^itAm .. 3..\\ deva yAnyA tu sahitaH sa nR^ipo nahuShAtmajaH . vijahAra bahUnabdAndevavanmudito bhR^isham .. 4..\\ R^itukAle tu samprApte deva yAnI varA~NganA . lebhe garbhaM prathamataH kumAra.n cha vyajAyata .. 5..\\ gate varShasahasre tu sharmiShThA vArShaparvaNI . dadarsha yauvanaM prAptA R^itu.n sA chAnvachintayat .. 6..\\ R^itukAlashcha samprApto na cha me.asti patirvR^itaH . kiM prApta.n kiM nu kartavyaM ki.n vA kR^itvA kR^itaM bhavet .. 7..\\ deva yAnI prajAtAsau vR^ithAhaM prAptayauvanA . yathA tayA vR^ito bhartA tathaivAha.n vR^iNomi tam .. 8..\\ rAGYA putraphala.n deyamiti me nishchitA matiH . apIdAnI.n sa dharmAtmA iyAnme darshanaM rahaH .. 9..\\ atha niShkramya rAjAsau tasminkAle yadR^ichchhayA . ashokavanikAbhyAshe sharmiShThAM prApya viShThitaH .. 10..\\ tameka.n rahite dR^iShTvA sharmiShThA chAruhAsinI . pratyudgamyA~njali.n kR^itvA rAjAna.n vAkyamabravIt .. 11..\\ somasyendrasya viShNorvA yamasya varuNasya vA . tava vA nAhuSha kule kaH striya.n spraShTumarhasi .. 12..\\ rUpAbhijana shIlairhi tva.n rAjanvettha mAM sadA . sA tvA.n yAche prasAdyAhamR^itu.n dehi narAdhipa .. 13..\\ y vedmi tvA.n shIlasampannA.n daitya kanyAmaninditAm . rUpe cha te na pashyAmi sUchyagramapi ninditam .. 14..\\ abravIdushanA kAvyo deva yAnI.n yadAvaham . na yamAhvayitavyA te shayane vArShaparvaNI .. 15..\\ zar na narma yukta.n vachanaM hinasti na strIShu rAjanna vivAha kAle . prANAtyaye sarvadhanApahAre pa~nchAnR^itAnyAhurapAtakAni .. 16..\\ pR^iShTa.n tu sAkShye pravadantamanyathA vadanti mithyopahitaM narendra . ekArthatAyA.n tu samAhitAyAM mithyA vadantamanR^ita.n hinasti .. 17..\\ y rAjA pramANaM bhUtAnA.n sa nashyeta mR^iShA vadan . arthakR^ichchhramapi prApya na mithyA kartumutsahe .. 18..\\ zar samAvetau matau rAjanpatiH sakhyAshcha yaH patiH . sama.n vivAhamityAhuH sakhyA me.asi patirvR^itaH .. 19..\\ y dAtavya.n yAchamAnebhya iti me vratamAhitam . tva.n cha yAchasi mAM kAmaM brUhi kiM karavANi te .. 20..\\ zar adharmAttrAhi mA.n rAjandharma.n cha pratipAdaya . tvatto.apatyavatI loke chareya.n dharmamuttamam .. 21..\\ traya evAdhanA rAjanbhAryA dAsastathA sutaH . yatte samadhipachchhanti yasya te tasya taddhanam .. 22..\\ deva yAnyA bhujiShyAsmi vashyA cha tava bhArgavI . sA chAha.n cha tvayA rAjanbharaNIye bhajasva mAm .. 23..\\ v evamuktastu rAjA sa tathyamityeva jaGYivAn . pUjayAmAsa sharmiShThA.n dharmaM cha pratyapAdayat .. 24..\\ samAgamya cha sharmiShThA.n yathAkAmamavApya cha . anyonyamabhisampUjya jagmatustau yathAgatam .. 25..\\ tasminsamAgame subhrUH sharmiShThA chAru hAsinI . lebhe garbhaM prathamatastasmAnnR^ipatisattamAt .. 26..\\ prajaGYe cha tataH kAle rAjanrAjIvalochanA . kumAra.n devagarbhAbha.n rAjIvanibha lochanam .. 27..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 78} v shrutvA kumAra.n jAtaM tu deva yAnI shuchismitA . chintayAmAsa duHkhArtA sharmiShThAM prati bhArata .. 1..\\ abhigamya cha sharmiShThA.n deva yAnyabravIdidam . kimida.n vR^ijinaM subhru kR^ita.n te kAmalubdhayA .. 2..\\ zar R^iShirabhyAgataH kashchiddharmAtmA vedapAragaH . sa mayA varadaH kAma.n yAchito dharmasa.nhitam .. 3..\\ nAhamanyAyataH kAmamAcharAmi shuchismite . tasmAdR^iShermamApatyamiti satyaM bravImi te .. 4..\\ dev shobhanaM bhIru satya.n chedatha sa GYAyate dvijaH . gotra nAmAbhijanato vettumichchhAmi te dvijam .. 5..\\ zar ojasA tejasA chaiva dIpyamAna.n raviM yathA . ta.n dR^iShTvA mama sampraShTu.n shaktirnAsIchchhuchi smite .. 6..\\ dev yadyetadeva.n sharmiShThe na manurvidyate mama . apatya.n yadi te labdha.n jyeShThAchchhreShThAchcha vai dvijAt .. 7..\\ v anyonyamevamuktvA cha samprahasya cha te mithaH . jagAma bhArgavI veshma tathyamityeva jaGYuShI .. 8..\\ yayAtirdeva yAnyA.n tu putrAvajanayannR^ipaH . yadu.n cha turvasuM chaiva shakra viShNU ivAparau .. 9..\\ tasmAdeva tu rAjarSheH sharmiShThA vArShaparvaNI . druhyu.n chAnuM cha pUruM cha trInkumArAnajIjanat .. 10..\\ tataH kAle tu kasmiMshchiddeva yAnI shuchismitA . yayAti sahitA rAjannirjagAma mahAvanam .. 11..\\ dadarsha cha tadA tatra kumArAndevarUpiNaH . krIDamAnAnsuvishrabdhAnvismitA chedamabravIt .. 12..\\ kasyaite dArakA rAjandevaputropamAH shubhAH . varchasA rUpatashchaiva sadR^ishA me matAstava .. 13..\\ evaM pR^iShTvA tu rAjAna.n kumArAnparyapR^ichchhata . kiMnAmadheya gotro vaH putrakA brAhmaNaH pitA . vibrUta me yathAtathya.n shrotumichchhAmi taM hyaham .. 14..\\ te.adarshayanpradeshinyA tameva nR^ipasattamam . sharmiShThAM mAtara.n chaiva tasyAchakhyushcha dArakAH .. 15..\\ ityuktvA sahitAste tu rAjAnamupachakramuH . nAbhyanandata tAnrAjA deva yAnyAstadAntike . rudantaste.atha sharmiShThAmabhyayurbAlakAstataH .. 16..\\ dR^iShTvA tu teShAM bAlAnAM praNayaM pArthivaM prati . buddhvA cha tattvato devI sharmiShThAmidamabravIt .. 17..\\ madadhInA satI kasmAdakArShIrvipriyaM mama . tamevAsuradharma.n tvamAsthitA na bibheShi kim .. 18..\\ za yaduktamR^iShirityeva tatsatya.n chAruhAsini . nyAyato dharmatashchaiva charantI na bibhemi te .. 19..\\ yadA tvayA vR^ito rAjA vR^ita eva tadA mayA . sakhI bhartA hi dharmeNa bhartA bhavati shobhane .. 20..\\ pUjyAsi mama mAnyA cha jyeShThA shreShThA cha brAhmaNI . tvatto.api me pUjyatamo rAjarShiH kiM na vettha tat .. 21..\\ v shrutvA tasyAstato vAkya.n deva yAnyabravIdidam . rAjannAdyeha vatsyAmi vipriyaM me kR^ita.n tvayA .. 22..\\ sahasotpatitA.n shyAmA.n dR^iShTvA tAM sAshrulochanAm . tvarita.n sakAsha.n kAvyasya prasthitAM vyathitastadA .. 23..\\ anuvavrAja sambhrAntaH pR^iShThataH sAntvayannR^ipaH . nyavartata na chaiva sma krodhasa.nraktalochanA .. 24..\\ avibruvantI ki.n chittu rAjAnaM chArulochanA . achirAdiva samprAptA kAvyasyoshanaso.antikam .. 25..\\ sA tu dR^iShTvaiva pitaramabhivAdyAgrataH sthitA . anantara.n yayAtistu pUjayAmAsa bhArgavam .. 26..\\ dev adharmeNa jito dharmaH pravR^ittamadharottaram . sharmiShThayAtivR^ittAsmi duhitrA vR^iShaparvaNaH .. 27..\\ trayo.asyA.n janitAH putrA rAGYAnena yayAtinA . durbhagAyA mama dvau tu putrau tAta bravImi te .. 28..\\ dharmaGYa iti vikhyAta eSha rAjA bhR^igUdvaha . atikrAntashcha maryAdA.n kAvyaitatkathayAmi te .. 29..\\ zu dharmaGYaH sanmahArAja yo.adharmamakR^ithAH priyam . tasmAjjarA tvAmachirAddharShayiShyati durjayA .. 30..\\ y R^itu.n vai yAchamAnAyA bhagavannAnyachetasA . duhiturdAnavendrasya dharmyametatkR^itaM mayA .. 31..\\ R^itu.n vai yAchamAnAyA na dadAti pumAnvR^itaH . bhrUNahetyuchyate brahmansa iha brahmavAdibhiH .. 32..\\ abhikAmA.n striyaM yastu gamyAM rahasi yAchitaH . nopaiti sa cha dharmeShu bhrUNahetyuchyate budhaiH .. 33..\\ ityetAni samIkShyAha.n kAraNAni bhR^igUdvaha . adharmabhayasa.nvignaH sharmiShThAmupajagmivAn .. 34..\\ zu nanvahaM pratyaveShkyaste madadhIno.asi pArthiva . mithyAchArasya dharmeShu chauryaM bhavati nAhuSha .. 35..\\ v kruddhenoshanasA shapto yayAtirnAhuShastadA . pUrva.n vayaH parityajya jarAM sadyo.anvapadyata .. 36..\\ y atR^ipto yauvanasyAha.n deva yAnyAM bhR^igUdvaha . prasAda.n kuru me brahma~njareyaM mA visheta mAm .. 37..\\ zu nAhaM mR^iShA bravImyetajjarAM prApto.asi bhUmipa . jarA.n tvetAM tvamanyasmai sa~NkrAmaya yadIchchhasi .. 38..\\ y rAjyabhAksa bhavedbrahmanpuNyabhAkkIrtibhAktathA . yo me dadyAdvayaH putrastadbhavAnanumanyatAm .. 39..\\ zu sa~NkrAmayiShyasi jarA.n yatheShTaM nahuShAtmaja . mAmanudhyAya bhAvena na cha pApamavApsyasi .. 40..\\ vayo dAsyati te putro yaH sa rAjA bhaviShyati . AyuShmAnkIrtimAMsh chaiva bahvapatyastathaiva cha .. 41..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 79} v jarAM prApya yayAtistu svapuraM prApya chaiva ha . putra.n jyeShTha.n variShThaM cha yadumityabravIdvachaH .. 1..\\ jarA valI cha mA.n tAta palitAni cha paryaguH . kAvyasyoshanasaH shApAnna cha tR^ipto.asmi yauvane .. 2..\\ tva.n yado pratipadyasva pApmAna.n jarayA saha . yauvanena tvadIyena chareya.n viShayAnaham .. 3..\\ pUrNe varShasahasre tu punaste yauvana.n tvaham . dattvA svaM pratipatsyAmi pApmAna.n jarayA saha .. 4..\\ yadu sitashmashrushirA dIno jarayA shithilI kR^itaH . valI santatagAtrashcha durdarsho durbalaH kR^ishaH .. 5..\\ ashaktaH kAryakaraNe paribhUtaH sa yauvanaiH . sahopajIvibhishchaiva tA.n jarAM nAbhikAmaye .. 6..\\ y yattvaM me hR^idayAjjAto vayaH svaM na prayachchhasi . tasmAdarAjyabhAktAta prajA te vai bhaviShyati .. 7..\\ turvaso pratipadyasva pApmAna.n jarayA saha . yauvanena chareya.n vai viShayA.nstava putraka .. 8..\\ pUrNe varShasahasre tu punardAsyAmi yauvanam . sva.n chaiva pratipatsyAmi pApmAnaM jarayA saha .. 9..\\ tu na kAmaye jarA.n tAta kAmabhoga praNAshinIm . balarUpAnta karaNIM buddhiprANavinAshinIm .. 10..\\ y yattvaM me hR^idayAjjAto vayaH svaM na prayachchhasi . tasmAtprajA samuchchheda.n turvaso tava yAsyati .. 11..\\ sa~NkIrNAchAra dharmeShu pratiloma chareShu cha . pishitAshiShu chAntyeShu mUDha rAjA bhaviShyasi .. 12..\\ guru dAraprasakteShu tiryagyonigateShu cha . pashudharmiShu pApeShu mlechchheShu prabhaviShyasi .. 13..\\ v eva.n sa turvasaM shaptvA yayAtiH sutamAtmanaH . sharmiShThAyAH suta.n druhyumida.n vachanamabravIt .. 14..\\ druhyo tvaM pratipadyasva varNarUpavinAshinIm . jarA.n varShasahasraM me yauvanaM sva.n dadasva cha .. 15..\\ pUrNe varShasahasre tu pratidAsyAmi yauvanam . sva.n chAdAsyAmi bhUyo.ahaM pApmAnaM jarayA saha .. 16..\\ dru na gajaM na rathaM nAshva.n jIrNo bhu~Nkte na cha striyam . vAgbha~NgashchAsya bhavati tajjarAM nAbhikAmaye .. 17..\\ y yattvaM me hR^idayAjjAto vayaH svaM na prayachchhasi . tasmAddruhyo priyaH kAmo na te sampatsyate kva chit .. 18..\\ uDupa plava santAro yatra nityaM bhaviShyati . arAjA bhojashambda.n tvaM tatrAvApsyasi sAnvayaH .. 19..\\ ano tvaM pratipadyasva pApmAna.n jarayA saha . eka.n varShasahasra.n tu chareyaM yauvanena te .. 20..\\ aanu jIrNaH shishuvadAdatte.akAle.annamashuchiryathA . na juhoti cha kAle.agni.n tAM jarAM nAbhikAmaye .. 21..\\ y yattvaM me hR^idayAjjAto vayaH svaM na prayachchhasi . jarA doShastvayokto.aya.n tasmAttvaM pratipatsyase .. 22..\\ prajAshcha yauvanaprAptA vinashiShyantyano tava . agnipraskandana parastva.n chApyevaM bhaviShyasi .. 23..\\ puro tvaM me priyaH putrastva.n varIyAnbhaviShyasi . jarA valI cha me tAta palitAni cha paryaguH . kAvyasyoshanasaH shApAnna cha tR^ipto.asmi yauvane .. 24..\\ puro tvaM pratipadyasva pApmAna.n jarayA saha . ka.n chitkAlaM chareya.n vai viShayAnvayasA tava .. 25..\\ pUrNe varShasahasre tu pratidAsyAmi yauvanam . sva.n chaiva pratipatsyAmi pApmAnaM jarayA saha .. 26..\\ v evamuktaH pratyuvAcha pUruH pitarama~njasA . yathAttha mAM mahArAja tatkariShyAmi te vachaH .. 27..\\ pratipatsyAmi te rAjanpApmAna.n jarayA saha . gR^ihANa yauvanaM mattashchara kAmAnyathepsitAn .. 28..\\ jarayAhaM pratichchhanno vayo rUpadharastava . yauvanaM bhavate dattvA chariShyAmi yathAttha mAm .. 29..\\ y pUro prIto.asmi te vatsa prItashcheda.n dadAmi te . sarvakAmasamR^iddhA te prajA rAjye bhaviShyati .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 80} v pauraveNAtha vayasA yayAtirnahuShAtmajaH . prItiyukto nR^ipashreShThashchachAra viShayAnpriyAn .. 1..\\ yathAkAma.n yathotsAhaM yathAkAlaM yathAsukham . dharmAviruddhAnrAjendro yathArhati sa eva hi .. 2..\\ devAnatarpayadyaGYaiH shrAddhaistadvatpitR^Inapi . dInAnanugrahairiShTaiH kAmaishcha dvijasattamAn .. 3..\\ atithInannapAnaishcha vishashcha paripAlanaiH . AnR^isha.nsyena shUdrAMshcha dasyUnsaMnigraheNa cha .. 4..\\ dharmeNa cha prajAH sarvA yathAvadanura~njayan . yayAtiH pAlayAmAsa sAkShAdindra ivAparaH .. 5..\\ sa rAjA si.nhavikrAnto yuvA viShayagocharaH . avirodhena dharmasya chachAra sukhamuttamam .. 6..\\ sa samprApya shubhAnkAmA.nstR^iptaH khinnashcha pArthivaH . kAla.n varShasahasrAntaM sasmAra manujAdhipaH .. 7..\\ parisa~NkhyAya kAlaGYaH kalAH kAShThAshcha vIryavAn . pUrNaM matvA tataH kAlaM pUruM putramuvAcha ha .. 8..\\ yathAkAma.n yathotsAhaM yathAkAlamarindama . sevitA viShayAH putra yauvanena mayA tava .. 9..\\ pUro prIto.asmi bhadra.n te gR^ihANeda.n svayauvanam . rAjya.n chaiva gR^ihANedaM tva.n hi me priyakR^itsutaH .. 10..\\ pratipede jarA.n rAjA yayAtirnAhuShastadA . yauvanaM pratipede cha pUruH svaM punarAtmanaH .. 11..\\ abhiShektu kAmaM nR^ipatiM pUruM putra.n kanIyasam . brAhmaNa pramukhA varNA ida.n vachanamabruvan .. 12..\\ katha.n shukrasya naptAra.n deva yAnyAH sutaM prabho . jyeShTha.n yadumatikramya rAjyaM pUroH pradAsyasi .. 13..\\ yadurjyeShThastava suto jAtastamanu turvasuH . sharmiShThAyAH suto druhyustato.anuH pUrureva cha .. 14..\\ katha.n jyeShThAnatikramya kanIyAnrAjyamarhati . etatsambodhayAmastvA.n dharmaM tvamanupAlaya .. 15..\\ y brAhmaNa pramukhA varNAH sarve shR^iNvantu me vachaH . jyeShThaM prati yathA rAjyaM na deyaM me katha.n chana .. 16..\\ mama jyeShThena yadunA niyogo nAnupAlitaH . pratikUlaH pituryashcha na saputraH satAM mataH .. 17..\\ mAtApitrorvachanakR^iddhitaH pathyashcha yaH sutaH . saputraH putravadyashcha vartate pitR^imAtR^iShu .. 18..\\ yadunAhamavaGYAtastathA turvasunApi cha . druhyunA chAnunA chaiva mayyavaGYA kR^itA bhR^isham .. 19..\\ pUruNA me kR^ita.n vAkyaM mAnitashcha visheShataH . kanIyAnmama dAyAdo jarA yena dhR^itA mama . mama kAmaH sa cha kR^itaH pUruNA putra rUpiNA .. 20..\\ shukreNa cha varo dattaH kAvyenoshanasA svayam . putro yastvAnuvarteta sa rAjA pR^ithivIpatiH . bhavato.anunayAmyevaM pUrU rAjye.abhiShichyatAm .. 21..\\ prakrtayah yaH putro guNasampanno mAtApitrorhitaH sadA . sarvamarhati kalyANa.n kanIyAnapi sa prabho .. 22..\\ arhaH pUrurida.n rAjyaM yaH sutaH priyakR^ittava . varadAnena shukrasya na shakya.n vaktumuttaram .. 23..\\ v paurajAnapadaistuShTairityukto nAhuShastadA . abhyaShi~nchattataH pUru.n rAjye sve sutamAtmajam .. 24..\\ dattvA cha pUrave rAjya.n vanavAsAya dIkShitaH . purAtsa niryayau rAjA brAhmaNaistApasaiH saha .. 25..\\ yadostu yAdavA jAtAsturvasoryavanAH sutAH . druhyorapi sutA bhojA anostu mlechchha jAtayaH .. 26..\\ pUrostu pauravo vaMsho yatra jAto.asi pArthiva . ida.n varShasahasrAya rAjya.n kArayituM vashI .. 27..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 81} v eva.n sa nAhuSho rAjA yayAtiH putramIpsitam . rAjye.abhiShichya mudito vAnaprastho.abhavanmuniH .. 1..\\ uShitvA cha vanevAsaM brAhmaNaiH saha saMshritaH . phalamUlAshano dAnto yathA svargamito gataH .. 2..\\ sa gataH suravAsa.n taM nivasanmuditaH sukham . kAlasya nAtimahataH punaH shakreNa pAtitaH .. 3..\\ nipatanprachyutaH svargAdaprApto medinI talam . sthita AsIdantarikShe sa tadeti shrutaM mayA .. 4..\\ tata eva punashchApi gataH svargamiti shrutiH . rAGYA vasumatA sArdhamaShTakena cha vIryavAn . pratardanena shibinA sametya kila sa.nsadi .. 5..\\ j karmaNA kena sa divaM punaH prApto mahIpatiH . sarvametadasheSheNa shrotumichchhAmi tattvataH . kathyamAna.n tvayA vipra viprarShigaNasaMnidhau .. 6..\\ devarAjasamo hyAsIdyayAtiH pR^ithivIpatiH . vardhanaH kuruvaMshasya vibhAvasu samadyutiH .. 7..\\ tasya vistIrNayashasaH satyakIrtermahAtmanaH . charita.n shrotumichchhAmi divi cheha cha sarvashaH .. 8..\\ v hanta te kathayiShyAmi yayAteruttarA.n kathAm . divi cheha cha puNyArthA.n sarvapApapraNAshinIm .. 9..\\ yayAtirnAhuSho rAjA pUruM putra.n kanIyasam . rAjye.abhiShichya muditaH pravavrAja vana.n tadA .. 10..\\ anteShu sa vinikShipya putrAnyadupurogamAn . phalamUlAshano rAjA vane saMnyavasachchiram .. 11..\\ saMshitAtmA jitakrodhastarpayanpitR^idevatAH . agnIMshcha vidhivajjuhvanvAnaprasthavidhAnataH .. 12..\\ atithInpUjayAmAsa vanyena haviShA vibhuH . shilo~nchha vR^ittimAsthAya sheShAnna kR^itabhojanaH .. 13..\\ pUrNa.n varShasahasraM sa eva.nvR^ittirabhUnnR^ipaH . abbhakShaH sharadastriMshadAsInniyatavAnmanAH .. 14..\\ tatashcha vAyubhakSho.abhUtsa.nvatsaramatandritaH . pa~nchAgnimadhye cha tapastepe sa.nvatsaraM nR^ipaH .. 15..\\ ekapAdasthitashchAsItShaNmAsAnanilAshanaH . puNyakIrtistataH svarga.n jagAmAvR^itya rodasI .. 16..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 82} v svargataH sa tu rAjendro nivasandeva sadmani . pUjitastridashaiH sAdhyairmarudbhirvasubhistathA .. 1..\\ devalokAdbrahmaloka.n sa~ncaranpuNyakR^idvashI . avasatpR^ithivIpAlo dIrghakAlamiti shrutiH .. 2..\\ sa kadA chinnR^ipashreShTho yayAtiH shakramAgamat . kathAnte tatra shakreNa pR^iShTaH sa pR^ithivIpatiH .. 3..\\ zakra yadA sa pUrustava rUpeNa rAja~n jarA.n gR^ihItvA prachachAra bhUmau . tadA rAjya.n sampradAyaiva tasmai tvayA kimuktaH kathayeha satyam .. 4..\\ y ga~NgAyamunayormadhye kR^itsno.aya.n viShayastava . madhye pR^ithivyAstva.n rAjA bhrAtaro.antyAdhipAstava .. 5..\\ akrodhanaH krodhanebhyo vishiShTas tathA titikShuratitikShorvishiShTaH . amAnuShebhyo mAnuShAshcha pradhAnA vidvA.nstathaivAviduShaH pradhAnaH .. 6..\\ AkrushyamAno nAkroshenmanyureva titikShataH . AkroShTAraM nirdahati sukR^ita.n chAsya vindati .. 7..\\ nAru.n tudaH syAnna nR^isha.nsavAdI na hInataH paramabhyAdadIta . yayAsya vAchA para udvijeta na tA.n vadedrushatIM pApalokyam .. 8..\\ aru.n tudaM puruSha.n rUkShavAchaM vAkkaNTakairvitudantaM manuShyAn . vidyAdalakShmIkatama.n janAnAM mukhe nibaddhAM nirR^iti.n vahantam .. 9..\\ sadbhiH purastAdabhipUjitaH syAt sadbhistathA pR^iShThato rakShitaH syAt . sadAsatAmativAdA.nstitikShet satA.n vR^itta.n chAdadItArya vR^ittaH .. 10..\\ vAksAyakA vadanAnniShpatanti yairAhataH shochati rArtyahAni . parasya vA marmasu ye patanti tAnpaNDito nAvasR^ijetpareShu .. 11..\\ na hIdR^isha.n sa.nvanana.n triShu lokeShu vidyate . yathA maitrI cha bhUteShu dAna.n cha madhurA cha vAk .. 12..\\ tasmAtsAntva.n sadA vAchyaM na vAchyaM paruSha.n kva chit . pUjyAnsampUjayeddadyAnna cha yAchetkadA chana .. 13..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 83} iindra sarvANi karmANi samApya rAjan gR^ihAnparityajya vana.n gato.asi . tattvAM pR^ichchhAmi nahuShasya putra kenAsi tulyastapasA yayAte .. 1..\\ y nAha.n devamanuShyeShu na gandharvamaharShiShu . AtmanastapasA tulya.n kaM chitpashyAmi vAsava .. 2..\\ ii yadAvama.nsthAH sadR^ishaH shreyasash cha pApIyasashchAvidita prabhAvaH . tasmAllokA antavantastaveme kShINe puNye patitAsyadya rAjan .. 3..\\ y surarShigandharvanarAvamAnAt kShaya.n gatA me yadi shakra lokAH . ichchheya.n vai suralokAdvihInaH satAM madhye patitu.n devarAja .. 4..\\ ii satA.n sakAshe patitAsi rAjaMsh chyutaH pratiShThA.n yatra labdhAsi bhUyaH . eva.n viditvA tu punaryayAte na te.avamAnyAH sadR^ishaH shreyasash cha .. 5..\\ v tataH prahAyAmara rAjajuShTAn puNyA.NllokAnpatamAna.n yayAtim . samprekShya rAjarShivaro.aShTakastam uvAcha saddharmavidhAnagoptA .. 6..\\ kastva.n yuvA vAsavatulyarUpaH svatejasA dIpyamAno yathAgniH . patasyudIrNAmbudharAndha kArAtkhAt khecharANAM pravaro yathArkaH .. 7..\\ dR^iShTvA cha tvA.n sUryapathAtpatantaM vaishvAnarArka dyutimaprameyam . kiM nu svidetatpatatIti sarve vitarkayantaH parimohitAH smaH .. 8..\\ dR^iShTvA cha tvA.n viShThita.n devamArge shakrArka viShNupratima prabhAvam . abhyudgatAstvA.n vayamadya sarve tattvaM pAte tava jiGYAsamAnAH .. 9..\\ na chApi tvA.n dhR^iShNumaH praShTumagre na cha tvamasmAnpR^ichchhasi ye vaya.n smaH . tattvAM pR^ichchhAmaH spR^ihaNIya rUpaM kasya tva.n vA kiMnimitta.n tvamAgAH .. 10..\\ bhaya.n tu te vyetu viShAdamohau tyajAshu devendra samAnarUpa . tvA.n vartamAnaM hi satAM sakAshe nAlaM prasoDhuM balahApi shakraH .. 11..\\ santaH pratiShThA hi sukhachyutAnAM satA.n sadaivAmara rAjakalpa . te sa~NgatAH sthavara ja~NgameshAH pratiShThitastva.n sadR^isheShu satsu .. 12..\\ prabhuragniH pratapane bhUmirAvapane prabhuH . prabhuH sUryaH prakAshitve satA.n chAbhyAgataH prabhuH .. 13..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 84} y aha.n yayAtirnahuShasya putraH pUroH pitA sarvabhUtAvamAnAt . prabhraMshitaH surasiddharShilokAt parichyutaH prapatAmyalpapuNyaH .. 1..\\ aha.n hi pUrvo vayasA bhavadbhyas tenAbhivAdaM bhavatAM na prayu~nje . yo vidyayA tapasA janmanA vA vR^iddhaH sa pUjyo bhavati dvijAnAm .. 2..\\ aastaka avAdIshchedvayasA yaH sa vR^iddha iti rAjannAbhyavadaH katha.n chit . yo vai vidvAnvayasA sansma vR^iddhaH sa eva pUjyo bhavati dvijAnAm .. 3..\\ y pratikUla.n karmaNAM pApamAhus tadvartate.apravaNe pApalokyam . santo.asatAM nAnuvartanti chaitad yathA AtmaiShAmanukUla vAdI .. 4..\\ abhUddhanaM me vipulaM mahadvai vicheShTamAno nAdhigantA tadasmi . evaM pradhAryAtma hite niviShTo yo vartate sa vijAnAti jIvan .. 5..\\ nAnAbhAvA bahavo jIvaloke daivAdhInA naShTacheShTAdhikArAH . tattatprApya na vihanyeta dhIro diShTaM balIya iti matvAtma buddhyA .. 6..\\ sukha.n hi janturyadi vApi duHkhaM daivAdhIna.n vindati nAtma shaktyA . tasmAddiShTaM balavanmanyamAno na sa~njvarennApi hR^iShyetkadA chit .. 7..\\ duHkhe na tapyenna sukhena hR^iShyet samena varteta sadaiva dhIraH . diShTaM balIya iti manyamAno na sa~njvarennApi hR^iShyetkadA chit .. 8..\\ bhaye na muhyAmyaShTakAha.n kadA chit santApo me mAnaso nAsti kash chit . dhAtA yathA mA.n vidadhAti loke dhruva.n tathAhaM bhaviteti matvA .. 9..\\ sa.nsvedajA aNDajA udbhidAsh cha sarIsR^ipAH kR^imayo.athApsu matsyAH . tathAshmAnastR^iNakAShTha.n cha sarvaM diShTa kShaye svAM prakR^itiM bhajante .. 10..\\ anityatA.n sukhaduHkhasya buddhvA kasmAtsantApamaShTakAhaM bhajeyam . ki.n kuryA.n vai kiM cha kR^itvA na tapye tasmAtsantApa.n varjayAmyapramattaH .. 11..\\ aastaka ye ye lokAH pArthivendra pradhAnAs tvayA bhuktA ya.n cha kAla.n yathA cha . tanme rAjanbrUhi sarva.n yathAvat kShetraGYavadbhAShase tva.n hi dharmAn .. 12..\\ y rAjAhamAsamiha sArvabhaumas tato lokAnmahato ajaya.n vai . tatrAvasa.n varShasahasramAtraM tato lokaM paramasmyabhyupetaH .. 13..\\ tataH purIM puruhUtasya ramyAM sahasradvArA.n shatayojanAyatAm . adhyAvasa.n varShasahasramAtraM tato lokaM paramasmyabhyupetaH .. 14..\\ tato divyamajaraM prApya lokaM prajApaterlokapaterdurApam . tatrAvasa.n varShasahasramAtraM tato lokaM paramasmyabhyupetaH .. 15..\\ devasya devasya niveshane cha vijitya lokAnavasa.n yatheShTam . sampUjyamAnastridashaiH samastais tulyaprabhAva dyutirIshvarANAm .. 16..\\ tathAvasaM nandane kAmarUpI sa.nvatsarANAmayuta.n shatAnAm . sahApsarobhirviharanpuNyagandhAn pashyannnagAnpuShpitAMshchArurUpAn .. 17..\\ tatrasthaM mA.n deva sukheShu saktaM kAle.atIte mahati tato.atimAtram . dUto devAnAmabravIdugrarUpo dhva.nsetyuchchaistriH plutena svareNa .. 18..\\ etAvanme vidita.n rAjasi.nha tato bhraShTo.ahaM nandanAtkShINapuNyaH . vAcho.ashrauSha.n chAntarikShe surANAm anukroshAchchhochatAM mAnavendra .. 19..\\ aho kaShTa.n kShINapuNyo yayAtiH patatyasau puNyakR^itpuNyakIrtiH . tAnabruvaM patamAnastato.ahaM satAM madhye nipateya.n kathaM nu .. 20..\\ tairAkhyAtA bhavatA.n yaGYabhUmiH samIkShya chainA.n tvaritamupAgato.asmi . havirgandha.n deshika.n yaGYabhUmer dhUmApA~NgaM pratigR^ihya pratItaH .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 85} aa yadAvaso nandane kAmarUpI sa.nvatsarANAmayuta.n shatAnAm . ki.n kAraNaM kArtayugapradhAna hitvA tattva.n vasudhAmanvapadyaH .. 1..\\ y GYAtiH suhR^itsvajano yo yatheha kShINe vitte tyajyate mAnavairhi . tathA tatra kShINapuNyaM manuShyaM tyajanti sadyaH seshvarA devasa~NghAH .. 2..\\ aa katha.n tasminkShINapuNyA bhavanti saMmuhyate me.atra mano.atimAtram . ki.n vishiShTAH kasya dhAmopayAnti tadvai brUhi kShetravittvaM mato me .. 3..\\ y imaM bhaumaM naraka.n te patanti lAlapyamAnA naradeva sarve . te ka~NkagomAyu balAshanArthaM kShINA vivR^iddhiM bahudhA vrajanti .. 4..\\ tasmAdetadvarjanIyaM nareNa duShTa.n loke garhaNIya.n cha karma . AkhyAta.n te pArthiva sarvametad bhUyashchedAnI.n vada ki.n te vadAmi .. 5..\\ aa yadA tu tAnvitudante vayA.nsi tathA gR^idhrAH shitikaNThAH pata~NgAH . kathaM bhavanti kathamAbhavanti na bhaumamanyaM naraka.n shR^iNomi .. 6..\\ y Urdhva.n dehAtkarmaNo jR^imbhamANAd vyaktaM pR^ithivyAmanusa~ncaranti . imaM bhaumaM naraka.n te patanti nAvekShante varShapUgAnanekAn .. 7..\\ ShaShTi.n sahasrANi patanti vyomni tathA ashItiM parivatsarANi . tAnvai tudanti prapatataH prapAtaM bhImA bhaumA rAkShasAstIkShNadaMShTrAH .. 8..\\ aa yadenasaste patatastudanti bhImA bhaumA rAkShasAstIkShNadaMShTrAH . kathaM bhavanti kathamAbhavanti kathaM bhUtA garbhabhUtA bhavanti .. 9..\\ y asra.n retaH puShpaphalAnupR^iktam anveti tadvai puruSheNa sR^iShTam . sa vai tasyA raja Apadyate vai sa garbhabhUtaH samupaiti tatra .. 10..\\ vanaspatIMshchauShadhIshchAvishanti apo vAyuM pR^ithivI.n chAntarikSham . chatuShpada.n dvipadaM chApi sarvam evaM bhUtA garbhabhUtA bhavanti .. 11..\\ aa anyadvapurvidadhAtIha garbha utAho svitsvena kAmena yAti . ApadyamAno narayonimetAm AchakShva me saMshayAtprabravImi .. 12..\\ sharIradehAdi samuchchhraya.n cha chakShuH shrotre labhate kena sa~nj~nAm . etattattva.n sarvamAchakShva pR^iShTaH kShetraGYa.n tvAM tAta manyAma sarve .. 13..\\ y vAyuH samutkarShati garbhayonim R^itau retaH puShparasAnupR^iktam . sa tatra tanmAtra kR^itAdhikAraH krameNa sa.nvardhayatIha garbham .. 14..\\ sa jAyamAno vigR^ihIta gAtraH ShaDGYAnaniShThAyatano manuShyaH . sa shrotrAbhyA.n vedayatIha shabdaM sarva.n rUpaM pashyati chakShuShA cha .. 15..\\ ghrANena gandha.n jihvayAtho rasaM cha tvachA sparshaM manasA veda bhAvam . ityaShTakehopachiti.n cha viddhi mahAtmanaH prANabhR^itaH sharIre .. 16..\\ aa yaH sa.nsthitaH puruSho dahyate vA nikhanyate vApi nighR^iShyate vA . abhAva bhUtaH sa vinAshametya kenAtmAna.n chetayate purastAt .. 17..\\ y hitvA so.asUnsuptavanniShThanitvA purodhAya sukR^ita.n duShkR^itaM cha . anyA.n yoniM pavanAgrAnusArI hitvA dehaM bhajate rAjasi.nha .. 18..\\ puNyA.n yoniM puNyakR^ito vrajanti pApA.n yoniM pApakR^ito vrajanti . kITAH pata~NgAshcha bhavanti pApA na me vivakShAsti mahAnubhAva .. 19..\\ chatuShpadA dvipadAH ShaTpadAsh cha tathA bhUtA garbhabhUtA bhavanti . AkhyAtametannikhilena sarvaM bhUyastu kiM pR^ichchhasi rAjasi.nha .. 20..\\ aa ki.nsvitkR^itvA labhate tAta lokAn martyaH shreShThA.nstapasA vidyayA vA . tanme pR^iShTaH sha.nsa sarva.n yathAvach chhubhA.NllokAnyena gachchhetkrameNa .. 21..\\ y tapashcha dAna.n cha shamo damash cha hrIrArjava.n sarvabhUtAnukampA . nashyanti mAnena tamo.abhibhUtAH pu.nsaH sadaiveti vadanti santaH .. 22..\\ adhIyAnaH paNDitaM manyamAno yo vidyayA hanti yashaH pareShAm . tasyAntavantashcha bhavanti lokA na chAsya tadbrahma phala.n dadAti .. 23..\\ chatvAri karmANyabhaya~NkarANi bhayaM prayachchhantyayathA kR^itAni . mAnAgnihotramuta mAnamaunaM mAnenAdhItamuta mAnayaGYaH .. 24..\\ na mAnyamAno mudamAdadIta na santApaM prApnuyAchchAvamAnAt . santaH sataH pUjayantIha loke nAsAdhavaH sAdhubuddhi.n labhante .. 25..\\ iti dadyAditi yajedityadhIyIta me vratam . ityasminnabhayAnyAhustAni varjyAni nityashaH .. 26..\\ yenAshraya.n vedayante purANaM manIShiNo mAnasamAnabhaktam . tanniHshreyastaijasa.n rUpametya parA.n shAntiM prApnuyuH pretya cheha .. 27..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 86} aa charangR^ihasthaH kathameti devAn kathaM bhikShuH kathamAchArya karmA . vAnaprasthaH satpathe saMniviShTo bahUnyasminsamprati vedayanti .. 1..\\ y AhUtAdhyAyI guru karma svachodyaH pUrvotthAyI charama.n chopashAyI . mR^idurdAnto dhR^itimAnapramattaH svAdhyAyashIlaH sidhyati brahma chArI .. 2..\\ dharmAgataM prApya dhana.n yajeta dadyAtsadaivAtithInbhojayechcha . anAdadAnashcha parairadattaM saiShA gR^ihasthopaniShatpurANI .. 3..\\ svavIryajIvI vR^ijinAnnivR^itto dAtA parebhyo na paropatApI . tAdR^i~NmuniH siddhimupaiti mukhyAM vasannaraNye niyatAhAra cheShTaH .. 4..\\ ashilpa jIvI nagR^ihashcha nityaM jitendriyaH sarvato vipramuktaH . anoka sArI laghuralpachArash charandeshAnekacharaH sa bhikShuH .. 5..\\ rAtryA yayA chAbhijitAshcha lokA bhavanti kAmA vijitAH sukhAsh cha . tAmeva rAtriM prayatena vidvAn araNyasa.nstho bhavitu.n yatAtmA .. 6..\\ dashaiva pUrvAndasha chAparA.nstu GYAtInsahAtmAnamathaika viMsham . araNyavAsI sukR^ite dadhAti vimuchyAraNye svasharIradhAtUn .. 7..\\ aa katisvideva munayo maunAni kati chApyuta . bhavantIti tadAchakShva shrotumichchhAmahe vayam .. 8..\\ y araNye vasato yasya grAmo bhavati pR^iShThataH . grAme vA vasato.araNya.n sa muniH syAjjanAdhipa .. 9..\\ aa katha.nsvidvasato.araNye grAmo bhavati pR^iShThataH . grAme vA vasato.araNya.n kathaM bhavati pR^iShThataH .. 10..\\ y na grAmyamupayu~njIta ya AraNyo munirbhavet . tathAsya vasato.araNye grAmo bhavati pR^iShThataH .. 11..\\ anagniraniketashcha agotra charaNo muniH . kaupInAchchhAdana.n yAvattAvadichchhechcha chIvaram .. 12..\\ yAvatprANAbhisandhAna.n tAvadichchhechcha bhojanam . tathAsya vasato grAme.araNyaM bhavati pR^iShThataH .. 13..\\ yastu kAmAnparityajya tyaktakarmA jitendriyaH . AtiShTheta munirmauna.n sa loke siddhimApnuyAt .. 14..\\ dhautadanta.n kR^ittanakha.n sadA snAtamala~NkR^itam . asita.n sitakarmastha.n kastaM nArchitumarhati .. 15..\\ tapasA karshitaH kShAmaH kShINamA.nsAsthi shoNitaH . yadA bhavati nirdvandvo munirmauna.n samAsthitaH . atha lokamima.n jitvA loka.n vijayate param .. 16..\\ Asyena tu yadAhAra.n govanmR^igayate muniH . athAsya lokaH pUrvo yaH so.amR^itatvAya kalpate .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 87} aa katarastvetayoH pUrva.n devAnAmeti sAtmyatAm . ubhayordhAvato rAjansUryA chandramasoriva .. 1..\\ y aniketo gR^ihastheShu kAmavR^itteShu sa.nyataH . grAma eva vasanbhikShustayoH pUrvatara.n gataH .. 2..\\ aprApya dIrghamAyustu yaH prApto vikR^iti.n charet . tapyeta yadi tatkR^itvA charetso.anyattatastapaH .. 3..\\ yadvai nR^isha.nsa.n tadapathyamAhur yaH sevate dharmamanarthabuddhiH . asvo.apyanIshashcha tathaiva rAja.ns tadArjava.n sa samAdhistadAryam .. 4..\\ aa kenAsi dUtaH prahito.adya rAjan yuvA sragvI darshanIyaH suvarchAH . kuta AgataH katarasyA.n dishi tvam utAho svitpArthiva.n sthAnamasti .. 5..\\ y imaM bhaumaM naraka.n kShINapuNyaH praveShTumurvI.n gaganAdviprakIrNaH . uktvAha.n vaH prapatiShyAmyanantaraM tvaranti mAM brAhmaNA lokapAlAH .. 6..\\ satA.n sakAshe tu vR^itaH prapAtas te sa~NgatA guNavantash cha sarve . shakrAchcha labdho hi varo mayaiSha patiShyatA bhUmitale narendra .. 7..\\ aa pR^ichchhAmi tvAM mA prapata prapAtaM yadi lokAH pArthiva santi me.atra . yadyantarikShe yadi vA divi shritAH kShetraGYa.n tvAM tasya dharmasya manye .. 8..\\ y yAvatpR^ithivyA.n vihita.n gavAshvaM sahAraNyaiH pashubhiH parvataish cha . tAvallokA divi te sa.nsthitA vai tathA vijAnIhi narendra si.nha .. 9..\\ aa tA.nste dadAmi mA prapata prapAtaM ye me lokA divi rAjendra santi . yadyantarikShe yadi vA divi shritAs tAnAkrama kShipramamitrasAha .. 10..\\ y nAsmadvidho.abrAhmaNo brahmavichcha pratigrahe vartate rAjamukhya . yathA pradeya.n satata.n dvijebhyas tathAdadaM pUrvamahaM narendra .. 11..\\ nAbrAhmaNaH kR^ipaNo jAtu jIved yA chApi syAdbrAhmaNI vIra patnI . so.aha.n yadaivAkR^ita pUrva.n chareyaM vivitsamAnaH kimu tatra sAdhu .. 12..\\ pratardana pR^ichchhAmi tvA.n spR^ihaNIya rUpa pratardano.aha.n yadi me santi lokAH . yadyantarikShe yadi vA divi shritAH kShetraGYa.n tvAM tasya dharmasya manye .. 13..\\ y santi lokA bahavaste narendra apyekaikaH sapta saptApyahAni . madhu chyuto ghR^itapR^iktA vishokAs te nAntavantaH pratipAlayanti .. 14..\\ pr tA.nste dadAmi mA prapata prapAtaM ye me lokAstava te vai bhavantu . yadyantarikShe yadi vA divi shritAs tAnAkrama kShipramapetamohaH .. 15..\\ y na tulyatejAH sukR^ita.n kAmayeta yogakShemaM pArthiva pArthivaH san . daivAdeshAdApadaM prApya vidvAMsh charennR^isha.nsaM na hi jAtu rAjA .. 16..\\ dharmyaM mArga.n chetayAno yashasyaM kuryAnnR^ipo dharmamavekShamANaH . na madvidho dharmabuddhiH prajAnan kuryAdeva.n kR^ipaNaM mA.n yathAttha .. 17..\\ kuryAmapUrvaM na kR^ita.n yadanyair vivitsamAnaH kimu tatra sAdhu . bruvANamevaM nR^ipati.n yayAtiM nR^ipottamo vasu manAbravIttam .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 88} vas pR^ichchhAmi tvA.n vasu manA raushadashvir yadyasti loko divi mahyaM narendra . yadyantarikShe prathito mahAtman kShetraGYa.n tvAM tasya dharmasya manye .. 1..\\ y yadantarikShaM pR^ithivI dishash cha yattejasA tapate bhAnumAMsh cha . lokAstAvanto divi sa.nsthitA vai te nAntavantaH pratipAlayanti .. 2..\\ vas tA.nste dadAmi pata mA prapAtaM ye me lokAstava te vai bhavantu . krINIShvainA.nstR^iNakenApi rAjan pratigrahaste yadi samyakpraduShTaH .. 3..\\ y na mithyAha.n vikrayaM vai smarAmi vR^ithA gR^ihIta.n shishukAchchha~NkamAnaH . kuryAM na chaivAkR^ita pUrvamanyair vivitsamAnaH kimu tatra sAdhu .. 4..\\ vas tA.nstva.n lokAnpratipadyasva rAjan mayA dattAnyadi neShTaH krayaste . ahaM na tAnvai pratigantA narendra sarve lokAstava te vai bhavantu .. 5..\\ zibi pR^ichchhAmi tvA.n shibiraushInaro.ahaM mamApi lokA yadi santIha tAta . yadyantarikShe yadi vA divi shritAH kShetraGYa.n tvAM tasya dharmasya manye .. 6..\\ y na tva.n vAchA hR^idayenApi vidvan parIpsamAnAnnAvama.nsthA narendra . tenAnantA divi lokAH shritAste vidyudrUpAH svanavanto mahAntaH .. 7..\\ z tA.nstva.n lokAnpratipadyasva rAjan mayA dattAnyadi neShTaH krayaste . na chAha.n tAnpratipatsyeha dattvA yatra gatvA tvamupAsse ha lokAn .. 8..\\ y yathA tvamindra pratimaprabhAvas te chApyanantA naradeva lokAH . tathAdya loke na rame.anyadatte tasmAchchhibe nAbhinandAmi dAyam .. 9..\\ aa na chedekaikasho rAja.NllokAnnaH pratinandasi . sarve pradAya bhavate gantAro naraka.n vayam .. 10..\\ y yadarhAya dadadhva.n tatsantaH satyAnR^isha.nsyataH . aha.n tu nAbhidhR^iShNomi yatkR^itaM na mayA purA .. 11..\\ aa kasyaite pratidR^ishyante rathAH pa~ncha hiraNmayAH . uchchaiH santaH prakAshante jvalanto.agnishikhA iva .. 12..\\ y yuShmAnete hi vakShyanti rathAH pa~ncha hiraNmayAH . uchchaiH santaH prakAshante jvalanto.agnishikhA iva .. 13..\\ aa AtiShThasva ratha.n rAjanvikramasva vihAyasA . vayamapyanuyAsyAmo yadA kAlo bhaviShyati .. 14..\\ y sarvairidAnI.n gantavya.n sahasvargajito vayam . eSha no virajAH panthA dR^ishyate deva sadmanaH .. 15..\\ v te.adhiruhya rathAnsarve prayAtA nR^ipasattamAH . Akramanto divaM bhAbhirdharmeNAvR^itya rodasI .. 16..\\ aa ahaM manye pUrvameko.asmi gantA sakhA chendraH sarvathA me mahAtmA . kasmAdeva.n shibiraushInaro.ayam eko.atyagAtsarvavegena vAhAn .. 17..\\ y adadAddeva yAnAya yAvadvittamavindata . ushInarasya putro.aya.n tasmAchchhreShTho hi naH shibiH .. 18..\\ dAna.n tapaH satyamathApi dharmo hrIH shrIH kShamA saumya tathA titikShA . rAjannetAnyapratimasya rAGYaH shibeH sthitAnyanR^isha.nsasya buddhyA . eva.nvR^itto hrIniShedhashcha yasmAt tasmAchchhibiratyagAdvai rathena .. 19..\\ v athAShTakaH punarevAnvapR^ichchhan mAtAmaha.n kautukAdindrakalpam . pR^ichchhAmi tvAM nR^ipate brUhi satyaM kutashcha kasyAsi sutash cha kasya . kR^ita.n tvayA yaddhi na tasya kartA loke tvadanyaH kShatriyo brAhmaNo vA .. 20..\\ y yayAtirasmi nahuShasya putraH pUroH pitA sArvabhaumastvihAsam . guhyamarthaM mAmakebhyo bravImi mAtAmaho.ahaM bhavatAM prakAshaH .. 21..\\ sarvAmimAM pR^ithivIM nirjigAya prasthe baddhvA hyadadaM brAhmaNebhyaH . medhyAnashvAnekashaphAnsurUpA.ns tadA devAH puNyabhAjo bhavanti .. 22..\\ adAmahaM pR^ithivIM brAhmaNebhyaH pUrNAmimAmakhilA.n vAhanasya . gobhiH suvarNena dhanaish cha mukhyais tatrAsangAH shatamarbudAni .. 23..\\ satyena me dyaushcha vasundharA cha tathaivAgnirjvalate mAnuSheShu . na me pR^ithA vyAhR^itameva vAkyaM satya.n hi santaH pratipUjayanti . sarve cha devA munayashcha lokAH satyena pUjyA iti me manogatam .. 24..\\ yo naH svargajitaH sarvAnyathAvR^ittaM nivedayet . anasUyurdvijAgrebhyaH sa labhennaH salokatAm .. 25..\\ v eva.n rAjA sa mahAtmA hyatIva svairdauhitraistArito.amitrasAhaH . tyaktvA mahIM paramodArakarmA svarga.n gataH karmabhirvyApya pR^ithvIm .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 89} j bhagava~nshrotumichchhAmi pUrorvaMshakarAnnR^ipAn . yadvIryA yAdR^ishAshchaiva yAvanto yatparAkramAH .. 1..\\ na hyasmi~nshIlahIno vA nirvIryo vA narAdhipaH . prajA virahito vApi bhUtapUrvaH kadA chana .. 2..\\ teShAM prathitavR^ittAnA.n rAGYAM viGYAnashAlinAm . charita.n shrotumichchhAmi vistareNa tapodhana .. 3..\\ v hanta te kathayiShyAmi yanmA.n tvaM paripR^ichchhasi . pUrorvaMshadharAnvIrA~nshakra pratimatejasaH .. 4..\\ pravIreshvara raudrAshvAstrayaH putrA mahArathAH . pUroH pauShThyAmajAyanta pravIrastatra vaMshakR^it .. 5..\\ manasyurabhavattasmAchchhUraH shyenI sutaH prabhuH . pR^ithivyAshchaturantAyA goptA rAjIvalochanaH .. 6..\\ subhrUH sa.nhanano vAgmI sauvIrI tanayAstrayaH . manasyorabhavanputrAH shUrAH sarve mahArathAH .. 7..\\ raudrAshvasya maheShvAsA dashApsarasi sUnavaH . yajvAno jaGYire shUrAH prajAvanto bahushrutAH . sarve sarvAstravidvA.nsaH sarve dharmaparAyaNAH .. 8..\\ R^ichepuratha kakShepuH kR^ikaNepushcha vIryavAn . sthaNDile pUrvanepushcha sthalepushcha mahArathaH .. 9..\\ tejepurbalavAndhImAnsatyepushchendra vikramaH . dharmepuH saMnatepushcha dashamo deva vikramaH . anAdhR^iShTi sutAstAta rAjasUyAshvamedhinaH .. 10..\\ matinArastato rAjA vidvAMsh charcheputo.abhavat . matinAra sutA rAjaMshchatvAro.amitavikramAH . ta.nsurmahAnatiratho druhyushchApratimadyutiH .. 11..\\ teShA.n ta.nsurmahAvIryaH paurava.n vaMshamudvahan . AjahAra yasho dIpta.n jigAya cha vasundharAm .. 12..\\ ilina.n tu sutaM ta.nsurjanayAmAsa vIryavAn . so.api kR^itsnAmimAM bhUmi.n vijigye jayatAM varaH .. 13..\\ rathantaryA.n sutAnpa~ncha pa~ncha bhUtopamA.nstataH . ilino janayAmAsa duHShantaprabhR^itInnR^ipa .. 14..\\ duHShanta.n shUra bhImau cha prapUrvaM vasumeva cha . teShA.n jyeShTho.abhavadrAjA duHShanto janamejaya .. 15..\\ duHShantAdbharato jaGYe vidvA~nshAkuntalo nR^ipaH . tasmAdbharata vaMshasya vipratasthe mahadyashaH .. 16..\\ bharatastisR^iShu strIShu nava putrAnajIjanat . nAbhyanandanta tAnrAjA nAnurUpA mametyuta .. 17..\\ tato mahadbhiH kratubhirIjAno bharatastadA . lebhe putraM bharadvAjAdbhumanyuM nAma bhArata .. 18..\\ tataH putriNamAtmAna.n GYAtvA pauravanandanaH . bhumanyuM bharatashreShTha yauvarAjye.abhyaShechayat .. 19..\\ tatastasya mahIndrasya vitathaH putrako.abhavat . tataH sa vitatho nAma bhumanyorabhavatsutaH .. 20..\\ suhotrashcha suhotA cha suhaviH suyajustathA . puShkariNyAmR^ichIkasya bhumanyorabhavansutAH .. 21..\\ teShA.n jyeShThaH suhotrastu rAjyamApa mahIkShitAm . rAjasUyAshvamedhAdyaiH so.ayajadbahubhiH savaiH .. 22..\\ suhotraH pR^ithivI.n sarvAM bubhuje sAgarAmbarAm . pUrNA.n hastigavAshvasya bahuratnasamAkulAm .. 23..\\ mamajjeva mahI tasya bhUri bhArAvapIDitA . hastyashvarathasampUrNA manuShyakalilA bhR^isham .. 24..\\ suhotre rAjani tadA dharmataH shAsati prajAH . chaityayUpA~NkitA chAsIdbhUmiH shatasahasrashaH . pravR^iddhajanasasyA cha sahadevA vyarochata .. 25..\\ aikShvAkI janayAmAsa suhotrAtpR^ithivIpateH . ajamIDha.n sumIDha.n cha purumIDhaM cha bhArata .. 26..\\ ajamIDho varasteShA.n tasminvaMshaH pratiShThitaH . ShaTputrAnso.apyajanayattisR^iShu strIShu bhArata .. 27..\\ R^ikShaM bhUminyatho nIlI duHShanta parameShThinau . keshinyajanayajjahnumubhau cha janarUpiNau .. 28..\\ tatheme sarvapA~nchAlA duHShanta parameShThinoH . anvayAH kushikA rAja~njahnoramitatejasaH .. 29..\\ janarUpiNayorjyeShThamR^ikShamAhurjanAdhipam . R^ikShAtsa.nvaraNo jaGYe rAjanvaMshakarastava .. 30..\\ ArkShe sa.nvaraNe rAjanprashAsati vasundharAm . sa~NkShayaH sumahAnAsItprajAnAmiti shushrumaH .. 31..\\ vyashIryata tato rAShTra.n kShayairnAnAvidhaistathA . kShunmR^ityubhyAmanAvR^iShTyA vyAdhibhishcha samAhatam . abhyaghnanbhAratAMshchaiva sapatnAnAM balAni cha .. 32..\\ chAlayanvasudhA.n chaiva balena chatura~NgiNA . abhyayAtta.n cha pA~nchAlyo vijitya tarasA mahIm . akShauhiNIbhirdashabhiH sa ena.n samare.ajayat .. 33..\\ tataH sadAraH sAmAtyaH saputraH sasuhR^ijjanaH . rAjA sa.nvaraNastasmAtpalAyata mahAbhayAt .. 34..\\ sindhornadasya mahato niku~nje nyavasattadA . nadI viShayaparyante parvatasya samIpataH . tatrAvasanbahUnkAlAnbhAratA durgamAshritAH .. 35..\\ teShAM nivasatA.n tatra sahasraM parivatsarAn . athAbhyagachchhadbharatAnvasiShTho bhagavAnR^iShiH .. 36..\\ tamAgataM prayatnena pratyudgamyAbhivAdya cha . arghyamabhyAhara.nstasmai te sarve bhAratAstadA . nivedya sarvamR^iShaye satkAreNa suvarchase .. 37..\\ ta.n samAmaShTamImuShTaM rAjA vavre svaya.n tadA . purohito bhavAnno.astu rAjyAya prayatAmahe . omityeva.n vasiShTho.api bhAratAnpratyapadyata .. 38..\\ athAbhyaShi~nchatsAmrAjye sarvakShatrasya pauravam . viShANa bhUta.n sarvasyAM pR^ithivyAmiti naH shrutam .. 39..\\ bharatAdhyuShitaM pUrva.n so.adhyatiShThatpurottamam . punarbalibhR^itashchaiva chakre sarvamahIkShitaH .. 40..\\ tataH sa pR^ithivIM prApya punarIje mahAbalaH . AjamIDho mahAyaGYairbahubhirbhUridakShiNaiH .. 41..\\ tataH sa.nvaraNAtsaurI suShuve tapatI kurum . rAjatve taM prajAH sarvA dharmaGYa iti vavrire .. 42..\\ tasya nAmnAbhivikhyAtaM pR^ithivyA.n kurujA~Ngalam . kurukShetra.n sa tapasA puNya.n chakre mahAtapAH .. 43..\\ ashvavantamabhiShvanta.n tathA chitrarathaM munim . janamejaya.n cha vikhyAtaM putrAMshchAsyAnushushrumaH . pa~nchaitAnvAhinI putrAnvyajAyata manasvinI .. 44..\\ abhiShvataH parikShittu shabalAshvashcha vIryavAn . abhirAjo virAjashcha shalmalashcha mahAbalaH .. 45..\\ uchchaiHshravA bhadra kAro jitArishchAShTamaH smR^itaH . eteShAmanvavAye tu khyAtAste karmajairguNaiH .. 46..\\ janamejayAdayaH sapta tathaivAnye mahAbalAH . parikShito.abhavanputrAH sarve dharmArthakovidAH .. 47..\\ kakShasenogra senau cha chitrasenashcha vIryavAn . indrasenaH suSheNashcha bhImasenashcha nAmataH .. 48..\\ janamejayasya tanayA bhuvi khyAtA mahAbalAH . dhR^itarAShTraH prathamajaH pANDurbAhlIka eva cha .. 49..\\ niShadhashcha mahAtejAstathA jAmbUnado balI . kuNDodaraH padAtishcha vasAtishchAShTamaH smR^itaH . sarve dharmArthakushalAH sarve bhUtihite ratAH .. 50..\\ dhR^itarAShTro.atha rAjAsIttasya putro.atha kuNDikaH . hastI vitarkaH krAthashcha kuNDalashchApi pa~nchamaH . haviH shravAstathendrAbhaH sumanyushchAparAjitaH .. 51..\\ pratIpasya trayaH putrA jaGYire bharatarShabha . devApiH shantanushchaiva bAhlIkashcha mahArathaH .. 52..\\ devApistu pravavrAja teShA.n dharmaparIpsayA . shantanushcha mahI.n lebhe bAhlIkashcha mahArathaH .. 53..\\ bharatasyAnvaye jAtAH sattvavanto mahArathAH . devarShikalpA nR^ipate bahavo rAjasattamAH .. 54..\\ eva.nvidhAshchApyapare devakalpA mahArathAH . jAtA manoranvavAye aila vaMshavivardhanAH .. 55..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 90} j shrutastvatto mayA vipra pUrveShA.n sambhavo mahAn . udArAshchApi vaMshe.asminrAjAno me parishrutAH .. 1..\\ ki.n tu laghvarthasa.nyuktaM priyAkhyAnaM na mAm ati . prINAtyato bhavAnbhUyo vistareNa bravItu me .. 2..\\ etAmeva kathA.n divyAmAprajA patito manoH . teShAmAjananaM puNya.n kasya na prItimAvahet .. 3..\\ saddharmaguNamAhAtmyairabhivardhitamuttamam . viShTabhya lokA.nstrIneShA.n yashaH sphItamavasthitam .. 4..\\ guNaprabhAva vIryaujaH sattvotsAhavatAm aham . na tR^ipyAmi kathA.n shR^iNvannamR^itAsvAda saMmitAm .. 5..\\ v shR^iNu rAjanpurA samya~NmayA dvaipAyanAchchhrutam . prochyamAnamida.n kR^itsna.n svavaMshajananaM shubham .. 6..\\ \noindent dakShasyAditiH 1 aditervivasvAn 2 vivasvato manuH 3 manorilA 4 ilAyAH purUravAH 5 purUravasa AyuH 6 AyuSho nahuShaH 7 nahuShasya yayAtiH 8 .. 7.. yayAterdve bhArye babhUvatuH 1 ushanaso duhitA deva yAnI vR^iShaparvaNashcha duhitA sharmiShThA nAma 2 atrAnuvaMsho bhavati 3 .. 8..\\ yadu.n cha turvasuM chaiva deva yAnI vyajAyata . druhyu.n chAnuM cha pUruM cha sharmiShThA vArShaparvaNI .. 9..\\ \noindent tatra yadoryAdavAH 1 pUroH pauravAH 2 .. 10.. pUrorbhAryA kausalyA nAma 1 tasyAmasya jaGYe janamejayo nAma 2 yastrInashvamedhAnAjahAra 3 vishvajitA cheShTvA vanaM pravivesha 4 .. 11.. janamejayaH khalvanantAM nAmopayeme mAdhavIm 1 tasyAmasya jaGYe prAchinvAn 2 yaH prAchI.n dishaM jigAya yAvatsUryodayAt 3 tatastasya prAchinvatvam 4 .. 12.. prAchinvAnkhalvashmakIm upayeme 1 tasyAmasya jaGYe sa.nyAtiH 2 .. 13.. sa.nyAtiH khalu dR^iShadvato duhitara.n varA~NgIM nAmopayeme 1 tasyAmasya jaGYe ahaM pAtiH 2 .. 14.. ahaM pAtistu khalu kR^itavIryaduhitaramupayeme bhAnumatIM nAma 1 tasyAmasya jaGYe sArvabhaumaH 2 .. 15.. sArvabhaumaH khalu jitvAjahAra kaikeyI.n sunandAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe jayatsenaH 2 .. 16.. jayatsenaH khalu vaidarbhImupayeme suShuvAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe arAchInaH 2 .. 17.. arAchIno.api vaidarbhImevAparAmupayeme maryAdAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe mahAbhaumaH 2 .. 18.. mahAbhaumaH khalu prAsenajitImupayeme suyaGYAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe ayuta nAyI 2 yaH puruShamedhAnAmayutamAnayat 3 tadasyAyuta nAyitvam 4 .. 19.. ayutanAyI khalu pR^ithushravaso duhitaramupayeme bhAsAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe akrodhanaH 2 .. 20.. akrodhanaH khalu kAlinI.n karaNDuM nAmopayeme 1 tasyAmasya jaGYe devAtithiH 2 .. 21.. devAtithiH khalu vaidehImupayeme maryAdAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe R^ichaH 2 .. 22.. R^ichaH khalvA~NgeyImupayeme sudevAM nAma 1 tasyAM putramajanayadR^ikSham 2 .. 23.. R^ikShaH khalu takShaka duhitaramupayeme jvAlAM nAma 1 tasyAM putraM matinAraM nAmotpAdayAmAsa 2 .. 24.. matinAraH khalu sarasvatyA.n dvAdasha vArShika.n satramAjahAra 1 .. 25.. nivR^itte cha satre sarasvatyabhigamya taM bhartAra.n varayAmAsa 1 tasyAM putramajanayatta.nsuM nAma 2 .. 26.. atrAnuvaMsho bhavati 1 .. 27..\\ ta.nsu.n sarasvatI putraM matinArAdajIjanat . ilina.n janayAmAsa kAlindyAM ta.nsurAtmajam .. 28..\\ \noindent ilinastu rathantaryA.n duHShantAdyAnpa~ncha putrAnajanayat 1 .. 29.. duHShantaH khalu vishvAmitra duhitara.n shakuntalAM nAmopayeme 1 tasyAmasya jaGYe bharataH 2 tatra shlokau bhavataH 3 .. 30..\\ mAtA bhastrA pituH putro yena jAtaH sa eva saH . bharasva putra.n duHShanta mAvama.nsthAH shakuntalAm .. 31..\\ reto dhAH putra unnayati naradeva yamakShayAt . tva.n chAsya dhAtA garbhasya satyAmAha shakuntalA .. 32..\\ \noindent tato.asya bharatatvam 1 .. 33.. bharataH khalu kAsheyImupayeme sArvasenI.n sunandAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe bhumanyuH 2 .. 34.. bhumanyuH khalu dAshArhImupayeme jayAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe suhotraH 2 .. 35.. suhotraH khalvikShvAkukanyAmupayeme suvarNAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe hastI 2 ya ida.n hAstinapuraM mApayAmAsa 3 etadasya hAstinapuratvam 4 .. 36.. hastI khalu traigartImupayeme yashodharAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe vikuNThanaH 2 .. 37.. vikuNThanaH khalu dAshArhImupayeme sudevAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe.ajamIDhaH 2 .. 38.. ajamIDhasya chaturviMshaM putrashataM babhUva kaikeyyAM nAgAyA.n gAndharyA.n vimalAyAmR^ikShAyAM cheti 1 pR^ithakpR^ithagvaMshakarA nR^ipatayaH 2 tatra vaMshakaraH sa.nvaraNaH 3 .. 39.. sa.nvaraNaH khalu vaivasvatI.n tapatIM nAmopayeme 1 tasyAmasya jaGYe kuruH 2 .. 40.. kuruH khalu dAshArhImupayeme shubhA~NgIM nAma 1 tasyAmasya jaGYe viDUrathaH 2 .. 41.. viDUrathastu mAgadhImupayeme sampriyAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe.arugvAnnAma 2 .. 42.. arugvAnkhalu mAgadhImupayeme.amR^itAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe parikShit 2 .. 43.. parikShitkhalu bAhudAmupayeme suyashAM nAma 1 tasyAmasya jaGYe bhImasenaH 2 .. 44.. bhImasenaH khalu kaikeyImupayeme sukumArIM nAma 1 tasyAmasya jaGYe paryashravAH 2 yamAhuH pratIpaM nAma 3 .. 45.. pratIpaH khalu shaibyAmupayeme sunanddAM nAma 1 tasyAM putrAnutpAdayAmAsa devApi.n shantanuM bAhlIka.n cheti 2 .. 46.. devApiH khalu bAla evAraNyaM pravivesha 1 shantanustu mahIpAlo.abhavat 2 atrAnuvaMsho bhavati 3 .. 47..\\ ya.n ya.n karAbhyAM spR^ishati jIrNaM sa sukhamashnute . punaryuvA cha bhavati tasmAtta.n shantanuM viduH .. 48..\\ \noindent tadasya shantanutvam 1 .. 49.. shantanuH khalu ganAM bhAgIrathIm upayeme 1 tasyAmasya jaGYe devavrataH 2 yamAhurbhIShma iti 3 .. 50.. bhIShmaH khalu pituH priyachikIrShayA satyavatImudavahanmAtaram 1 yAmAhurgandhakAlIti 2 .. 51.. tasyA.n kAnIno garbhaH parAsharAddvaipAyanaH 1 tasyAmeva shantanordvau putro babhUvatuH 2 chitrA~Ngado vichitravIryash cha 3 .. 52.. tayoraprAptayauvana eva chitrA~Ngado gandharveNa hataH 1 vichitravIryastu rAjA samabhavat 2 .. 53.. vichitravIryaH khalu kausalyAtmaje.ambikAmbAlike kAshirAja duhitarAvupayeme 1 .. 54.. vichitravIryastvanapatya eva videhatvaM prAptaH 1 .. 55.. tataH satyavatI chintayAmAsa 1 dauHShanto vaMsha uchchhidyate iti 2 .. 56.. sA dvaipAyanamR^iShi.n chintayAmAsa 1 .. 57.. sa tasyAH purataH sthitaH ki.n karavANIti 1 .. 58.. sA tamuvAcha 1 bhrAtA tavAnapatya eva svaryAto vichitravIryaH 2 sAdhvapatya.n tasyotpAdayeti 3 .. 59.. sa paramityuktvA trInputrAnutpAdayAmAsa dhR^itarAShTraM pANDu.n vidura.n cheti 1 .. 60.. tatra dhR^itarAShTrasya rAGYaH putrashataM babhUva gAndhAryA.n varadAnAddvaipAyanasya 1 .. 61.. teShA.n dhR^itarAShTrasya putrANAM chatvAraH pradhAnA babhUvurduryodhano duHshAsano vikarNash chitraseneti 1 .. 62.. pANDostu dve bhArye babhUvatuH kuntI mAdrI chetyubhe strIratne 1 .. 63.. atha pANDurmR^igayA.n charanmaithuna gatamR^iShimapashyanmR^igyA.n vartamAnam 1 tathaivApluta manAsAdita kAmarasamatR^iptaM bANenAbhijaghAna 2 .. 64.. sa bANaviddhovAcha pANDum 1 charatA dharmamiya.n yena tvayAbhiGYena kAmarasasyAhamanavAptakAmaraso.abhihatastasmAttvamapyetAmavasthAmAsAdyAnavApta kAmarasaH pa~nchatvamApsyasi kShiprameveti 2 .. 65.. sa vivarNarUpaH pANDuH shApaM pariharamANo nopAsarpata bhArye 1 .. 66.. vAkya.n chovAcha 1 svachApalyAdidaM prAptavAnaham 2 shR^iNomi cha nAnapatyasya lokA santIti 3 .. 67.. sA tvaM madarthe putrAnutpAdayeti kuntImuvAcha 1 .. 68.. sA tatra putrAnutpAdayAmAsa dharmAdyudhiShThiraM mArutAdbhImasena.n shakrAdarjunamiti 1 .. 69.. sa tA.n hR^iShTarUpaH pANDuruvAcha 1 iya.n te sapatnyanapatyA 2 sAdhvasyAmapatyamutpAdyatAm iti 3 .. 70.. saivamastvityuktaH kuntyA 1 .. 71.. tato mAdryAmashvibhyAM nakula sahadevAvutpAditau 1 .. 72.. mAdrI.n khalvala~NkR^itAM dR^iShTvA pANDurbhAvaM chakre 1 .. 73.. sa tA.n spR^iShTvaiva videhatvaM prAptaH 1 .. 74.. tatraina.n chitAsthaM mAdrI samanvAruroha 1 .. 75.. uvAcha kuntIm 1 yamayorAryayApramattayA bhavitavyamiti 2 .. 76.. tataste pa~ncha pANDavAH kuntyA sahitA hAstinapuramAnIya tApasairbhIShmasya vidurasya cha niveditAH 1 .. 77.. tatrApi jatu gR^ihe dagdhu.n samArabdhA na shakitA vidura mantritena 1 .. 78.. tatashcha hiDimbamantarA hatvaika chakrA.n gatAH 1 .. 79.. tasyAmapyekachakrAyAM bakaM nAma rAkShasa.n hatvA pA~nchAla nagaramabhigatAH 1 .. 80.. tasmAddraupadIM bhAryAmavindansvaviShaya.n chAjagmuH kushalinaH 1 .. 81.. putrAMshchotpAdayAmAsuH 1 prativindhya.n yudhiShThiraH 2 suta soma.n vR^ikodaraH 3 shrutakIrtimarjunaH 4 shatAnIkaM nakulaH 5 shrutakarmANa.n sahadeveti 6 .. 82.. yudhiShThirastu govAsanasya shaibyasya devikAM nAma kanyA.n svaya.nvare lebhe 1 tasyAM putra.n janayAmAsa yaudheyaM nAma 2 .. 83.. bhImaseno.api kAshyAM baladharAM nAmopayeme vIryashulkAm 1 tasyAM putra.n sarvagaM nAmotpAdayAmAsa 2 .. 84.. arjunaH khalu dvAravatI.n gatvA bhaginI.n vAsudevasya subhadrAM nAma bhAryAm udavahat 1 tasyAM putramabhimanyuM nAma janayAmAsa 2 .. 85.. nakulastu chaidyA.n kareNuvatIM nAma bhAryAm udavahat 1 tasyAM putraM niramitraM nAmAjanayat 2 .. 86.. sahadevo.api mAdrImeva svaya.nvare vijayAM nAmopayeme 1 tasyAM putramajanayatsuhotraM nAma 2 .. 87.. bhImasenastu pUrvameva hiDimbAyA.n rAkShasyA.n ghaTotkachaM nAma putraM janayAmAsa 1 .. 88.. ityeta ekAdasha pANDavAnAM putrAH 1 .. 89.. virATasya duhitaramuttarAM nAmAbhimanyurupayeme 1 tasyAmasya parAsurgarbho.ajAyata 2 .. 90.. tamutsa~Ngena pratijagrAha pR^ithA niyogAtpuruShottamasya vAsudevasya 1 ShANmAsika.n garbhamahamenaM jIvayiShyAmIti 2 .. 91.. sa~njIvayitvA chainamuvAcha 1 parikShINe kule jAto bhavatvayaM parikShinnAmeti 2 .. 92.. parikShittu khalu mAdravatIM nAmopayeme 1 tasyAmasya janamejayaH 2 .. 93.. janamejayAttu vapuShTamAyA.n dvau putrau shatAnIkaH sha~Nkush cha 1 .. 94.. shatAnIkastu khalu vaidehIm upayeme 1 tasyAmasya jaGYe putro.ashvamedha dattaH 2 .. 95..\\ ityeSha pUrorvaMshastu pANDavAnA.n cha kIrtitaH . pUrorvaMshamima.n shrutvA sarvapApaiH pramuchyate .. 96..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 91} v ikShvAkuvaMshaprabhavo rAjAsItpR^ithivIpatiH . mahAbhiSha iti khyAtaH satyavAksatyavikramaH .. 1..\\ so.ashvamedha sahasreNa vAjapeyashatena cha . toShayAmAsa devendra.n svargaM lebhe tataH prabhuH .. 2..\\ tataH kadA chidbrahmANamupAsA.n chakrire surAH . tatra rAjarShayo Asansa cha rAjA mahAbhiShaH .. 3..\\ atha ga~NgA sarichchhreShThA samupAyAtpitAmaham . tasyA vAsaH samudbhUtaM mArutena shashiprabham .. 4..\\ tato.abhavansuragaNAH sahasAvA~NmukhAstadA . mahAbhiShastu rAjarShirasha~Nko dR^iShTavAnnadIm .. 5..\\ apadhyAto bhagavatA brahmaNA sa mahAbhiShaH . uktashcha jAto martyeShu punarlokAnavApsyasi .. 6..\\ sa chintayitvA nR^ipatirnR^ipAnsarvA.nstapodhanAn . pratIpa.n rochayAmAsa pitaraM bhUri varchasam .. 7..\\ mahAbhiSha.n tu taM dR^iShTvA nadI dhairyAchchyutaM nR^ipam . tameva manasAdhyAyamupAvartatsaridvarA .. 8..\\ sA tu vidhvastavapuShaH kashmalAbhihataujasaH . dadarsha pathi gachchhantI vasUndevAndivaukasaH .. 9..\\ tathArUpAMshcha tAndR^iShTvA paprachchha saritA.n varA . kimidaM naShTarUpAH stha kachchitkShema.n divaukasAm .. 10..\\ tAmUchurvasavo devAH shaptAH smo vai mahAnadi . alpe.aparAdhe sa.nrambhAdvasiShThena mahAtmanA .. 11..\\ vimUDhA hi vaya.n sarve prachchhannamR^iShisattamam . sandhyA.n vasiShThamAsIna.n tamatyabhisR^itAH purA .. 12..\\ tena kopAdvaya.n shaptA yonau sambhavateti ha . na shakyamanyathA kartu.n yaduktaM brahmavAdinA .. 13..\\ tva.n tasmAnmAnuShI bhUtvA sUShva putrAnvasUnbhuvi . na mAnuShINA.n jaTharaM pravishemAshubha.n vayam .. 14..\\ ityuktA tAnvasUnga~NgA tathetyuktvAbravIdidam . martyeShu puruShashreShThaH ko vaH kartA bhaviShyati .. 15..\\ vasavah pratIpasya suto rAjA shantanurnAma dhArmikaH . bhavitA mAnuShe loke sa naH kartA bhaviShyati .. 16..\\ gangaa mamApyevaM mata.n devA yathAvadata mAnaghAH . priya.n tasya kariShyAmi yuShmAkaM chaitadIpshitam .. 17..\\ vasavah jAtAnkumArAnsvAnapsu prakSheptu.n vai tvamarhasi . yathA nachira kAlaM no niShkR^itiH syAttrilokage .. 18..\\ g evametatkariShyAmi putrastasya vidhIyatAm . nAsya moghaH sa~NgamaH syAtputra hetormayA saha .. 19..\\ vasavah turIyArdhaM pradAsyAmo vIryasyaikaikasho vayam . tena vIryeNa putraste bhavitA tasya chepsitaH .. 20..\\ na sampatsyati martyeShu punastasya tu santatiH . tasmAdaputraH putraste bhaviShyati sa vIryavAn .. 21..\\ v eva.n te samayaM kR^itvA ga~NgayA vasavaH saha . jagmuH prahR^iShTamanaso yathA sa~Nkalpama~njasA .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 92} v tataH pratIpo rAjA sa sarvabhUtahite rataH . niShasAda samA bahvIrga~NgAtIragato japan .. 1..\\ tasya rUpaguNopetA ga~NgA shrIriva rUpiNI . uttIrya salilAttasmAllobhanIyatamAkR^itiH .. 2..\\ adhIyAnasya rAjarSherdivyarUpA manasvinI . dakShiNa.n shAlasa~NkAshamUruM bheje shubhAnanA .. 3..\\ pratIpastu mahIpAlastAmuvAcha manasvinIm . karavANi ki.n te kalyANi priya.n yatte.abhikA~NkShitam .. 4..\\ strii tvAmaha.n kAmaye rAjankurushreShTha bhajasva mAm . tyAgaH kAmavatInA.n hi strINAM sadbhirvigarhitaH .. 5..\\ pr nAhaM parastriya.n kAmAdgachchheya.n varavarNini . na chAsavarNA.n kalyANi dharmyaM tadviddhi me vratam .. 6..\\ strii nAshreyasyasmi nAgamyA na vaktavyA cha karhi chit . bhaja mmAM bhajamAnA.n tva.n rAjankanyAM varastriyam .. 7..\\ pr mayAtivR^ittametatte yanmA.n chodayasi priyam . anyathA pratipannaM mAM nAshayeddharmaviplavaH .. 8..\\ prApya dakShiNamUruM me tvamAshliShTA varA~Ngane . apatyAnA.n snuShANA.n cha bhIru viddhyetadAsanam .. 9..\\ savyataH kAminI bhAgastvayA sa cha vivarjitaH . tasmAdahaM nAchariShye tvayi kAma.n varA~Ngane .. 10..\\ snuShA me bhava kalyANi putrArthe tvA.n vR^iNomyaham . snuShApekSha.n hi vAmoru tvamAgamya samAshritA .. 11..\\ strii evamapyastu dharmaGYa sa.nyujyeya.n sutena te . tvadbhaktyaiva bhajiShyAmi prakhyAtaM bhArata.n kulam .. 12..\\ pR^ithivyAM pArthivA ye cha teShA.n yUyaM parAyaNam . guNA na hi mayA shakyA vaktu.n varShashatairapi . kulasya ye vaH prathitAstatsAdhutvamanuttamam .. 13..\\ sa me nAbhijanaGYaH syAdAchareya.n cha yadvibho . tatsarvameva putraste na mImA.nseta karhi chit .. 14..\\ eva.n vasantI putre te vardhayiShyAmyahaM priyam . putraiH puNyaiH priyaishchApi svargaM prApsyati te sutaH .. 15..\\ v tathetyuktvA tu sA rAja.nstatraivAntaradhIyata . putra janma pratIkSha.nstu sa rAjA tadadhArayat .. 16..\\ etasminneva kAle tu pratIpaH kShatriyarShabhaH . tapastepe sutasyArthe sabhAryaH kurunandana .. 17..\\ tayoH samabhavatputro vR^iddhayoH sa mahAbhiShaH . shAntasya jaGYe santAnastasmAdAsItsa shantanuH .. 18..\\ sa.nsmaraMshchAkShayA.NllokAnvijitAnsvena karmaNA . puNyakarmakR^idevAsIchchhantanuH kuru sattama .. 19..\\ pratIpaH shantanuM putra.n yauvanastha.n tato.anvashAt . purA mA.n strI samabhyAgAchchhantano bhUtaye tava .. 20..\\ tvAmAvrajedyadi rahaH sA putra varavarNinI . kAmayAnAbhirUpADhyA divyA strI putrakAmyayA . sA tvayA nAnuyoktavyA kAsi kasyAsi vA~Ngane .. 21..\\ yachcha kuryAnna tatkAryaM praShTavyA sA tvayAnagha . manniyogAdbhajantI.n tAM bhajethA ityuvAcha tam .. 22..\\ eva.n sandishya tanayaM pratIpaH shantanu.n tadA . sve cha rAjye.abhiShichyaina.n vanaM rAjA vivesha ha .. 23..\\ sa rAjA shantanurdhImAnkhyAtaH pR^ithvyA.n dhanurdharaH . babhUva mR^igayA shIlaH satata.n vanagocharaH .. 24..\\ sa mR^igAnmahiShAMshchaiva vinighnanrAjasattamaH . ga~NgAmanuchachAraikaH siddhachAraNasevitAm .. 25..\\ sa kadA chinmahArAja dadarsha paramastriyam . jAjvalyamAnA.n vapuShA sAkShAtpadmAmiva shriyam .. 26..\\ sarvAnavadyA.n sudatI.n divyAbharaNabhUShitAm . sUkShmAmbaradharAmekAM padmodara samaprabhAm .. 27..\\ tA.n dR^iShTvA hR^iShTaromAbhUdvismito rUpasampadA . pibanniva cha netrAbhyAM nAtR^ipyata narAdhipaH .. 28..\\ sA cha dR^iShTvaiva rAjAna.n vicharantaM mahAdyutim . snehAdAgatasauhArdA nAtR^ipyata vilAsinI .. 29..\\ tAmuvAcha tato rAjA sAntvaya~nshlakShNayA girA . devI vA dAnavI vA tva.n gandharvI yadi vApsarAH .. 30..\\ yakShI vA pannagI vApi mAnuShI vA sumadhyame . yA vA tva.n suragarbhAbhe bhAryA me bhava shobhane .. 31..\\ etachchhrutvA vacho rAGYaH sasmitaM mR^idu valgu cha . vasUnA.n samayaM smR^itvA abhyagachchhadaninditA .. 32..\\ uvAcha chaiva rAGYaH sA hlAdayantI mano girA . bhaviShyAmi mahIpAla mahiShI te vashAnugA .. 33..\\ yattu kuryAmaha.n rAja~nshubhaM vA yadi vAshubham . na tadvArayitavyAsmi na vaktavyA tathApriyam .. 34..\\ eva.n hi vartamAne.aha.n tvayi vatsyAmi pArthiva . vAritA vipriya.n choktA tyajeyaM tvAmasaMshayam .. 35..\\ tatheti rAGYA sA tUktA tadA bharatasattama . praharShamatula.n lebhe prApya taM pArthivottamam .. 36..\\ AsAdya shantanustA.n cha bubhuje kAmato vashI . na praShTavyeti manvAno na sa tA.n kiM chidUchivAn .. 37..\\ sa tasyAH shIlavR^ittena rUpaudAryaguNena cha . upachAreNa cha rahastutoSha jagatIpatiH .. 38..\\ divyarUpA hi sA devI ga~NgA tripathagA nadI . mAnuSha.n vigrahaM shrImatkR^itvA sA varavarNinI .. 39..\\ bhAgyopanata kAmasya bhAryevopasthitAbhavat . shantano rAjasi.nhasya devarAjasamadyuteH .. 40..\\ sambhogasnehachAturyairhAva lAsyairmanoharaiH . rAjAna.n ramayAmAsa yathA reme tathaiva saH .. 41..\\ sa rAjA ratisaktatvAduttamastrI guNairhR^itaH . sa.nvatsarAnR^itUnmAsAnna bubodha bahUngatAn .. 42..\\ ramamANastayA sArdha.n yathAkAma.n janeshvaraH . aShTAvajanayatputrA.nstasyAmamara varNinaH .. 43..\\ jAta.n jAtaM cha sA putraM kShipatyambhasi bhArata . prINAmi tvAhamityuktvA ga~NgA srotasyamajjayat .. 44..\\ tasya tanna priya.n rAGYaH shantanorabhavattadA . na cha tA.n kiM chanovAcha tyAgAdbhIto mahIpatiH .. 45..\\ atha tAmaShTame putre jAte prahasitAm iva . uvAcha rAjA duHkhArtaH parIpsanputramAtmanaH .. 46..\\ mA vadhIH kAsi kasyAsi ki.n hi.nsasi sutAniti . putraghni sumahatpApaM mA prApastiShTha garhite .. 47..\\ strii putra kAmana te hanmi putraM putravatA.n vara . jIrNastu mama vAso.aya.n yathA sa samayaH kR^itaH .. 48..\\ aha.n ga~NgA jahnusutA maharShigaNasevitA . devakAryArtha siddhyarthamuShiTAha.n tvayA saha .. 49..\\ aShTame vasavo devA mahAbhAgA mahaujasaH . vasiShTha shApadoSheNa mAnuShatvamupAgatAH .. 50..\\ teShA.n janayitA nAnyastvadR^ite bhuvi vidyate . madvidhA mAnuShI dhAtrI na chaivAstIha kA chana .. 51..\\ tasmAttajjananI hetormAnuShatvamupAgatA . janayitvA vasUnaShTau jitA lokAstvayAkShayAH .. 52..\\ devAnA.n samayastveSha vasUnAM saMshruto mayA . jAta.n jAtaM mokShayiShye janmato mAnuShAditi .. 53..\\ tatte shApAdvinirmuktA Apavasya mahAtmanaH . svasti te.astu gamiShyAmi putraM pAhi mahAvratam .. 54..\\ eSha paryAya vAso me vasUnA.n saMnidhau kR^itaH . matprasUta.n vijAnIhi ga~NgA dattamimaM sutam .. 55..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 93} zamtanu Apavo nAma ko nveSha vasUnA.n kiM cha duShkR^itam . yasyAbhishApAtte sarve mAnuShI.n tanumAgatAH .. 1..\\ anena cha kumAreNa ga~NgA dattena ki.n kR^itam . yasya chaiva kR^itenAyaM mAnuSheShu nivatsyati .. 2..\\ IshAnAH sarvalokasya vasavaste cha vai kR^itam . mAnuSheShUdapadyanta tanmamAchakShva jAhnavi .. 3..\\ v saivamuktA tato ga~NgA rAjAnamidamabravIt . bhartAra.n jAhnavI devI shantanuM puruSharShabham .. 4..\\ ya.n lebhe varuNaH putraM purA bharatasattama . vasiShTho nAma sa muniH khyAta Apava ityuta .. 5..\\ tasyAshramapadaM puNyaM mR^igapakShigaNAnvitam . meroH pArshve nagendrasya sarvartukusumAvR^itam .. 6..\\ sa vAruNistapastepe tasminbharatasattama . vane puNyakR^itA.n shreShThaH svAdumUlaphalodake .. 7..\\ dakShasya duhitA yA tu surabhItyatigarvitA . gAM prajAtA tu sA devI kashyapAdbharatarShabha .. 8..\\ anugrahArtha.n jagataH sarvakAmadughA.n varAm . tA.n lebhe gA.n tu dharmAtmA homadhenuM sa vAruNiH .. 9..\\ sA tasmi.nstApasAraNye vasantI munisevite . chachAra ramye dharmye cha gaurapetabhayA tadA .. 10..\\ atha tadvanamAjagmuH kadA chidbharatarShabha . pR^ithvAdyA vasavaH sarve devadevarShisevitam .. 11..\\ te sadArA vana.n tachcha vyacharanta samantataH . remire ramaNIyeShu parvateShu vaneShu cha .. 12..\\ tatraikasya tu bhAryA vai vasorvAsava vikrama . sA charantI vane tasmingA.n dadarsha sumadhyamA . yA sA vasiShThasya muneH sarvakAmadhuguttamA .. 13..\\ sA vismayasamAviShTA shIladraviNa sampadA . dive vai darshayAmAsa tA.n gAM govR^iShabhekShaNa .. 14..\\ svApInA.n cha sudogdhrIM cha suvAladhi mukhA.n shubhAm . upapannA.n guNaiH sarvaiH shIlenAnuttamena cha .. 15..\\ eva~NguNasamAyuktA.n vasave vasu nandinI . darshayAmAsa rAjendra purA pauravanandana .. 16..\\ dyaustadA tA.n tu dR^iShTvaiva gAM gajendrendra vikrama . uvAcha rAja.nstA.n devIM tasyA rUpaguNAnvadan .. 17..\\ eShA gauruttamA devi vAruNerasitekShaNe . R^iShestasya varArohe yasyeda.n vanamuttamam .. 18..\\ asyAH kShIraM pibenmartyaH svAdu yo vai sumadhyame . dashavarShasahasrANi sa jIvetsthirayauvanaH .. 19..\\ etachchhrutvA tu sA devI nR^ipottama sumadhyamA . tamuvAchAnavadyA~NgI bhartAra.n dIptatejasam .. 20..\\ asti me mAnuShe loke naradevAtmajA sakhI . nAmnA jinavatI nAma rUpayauvana shAlinI .. 21..\\ ushInarasya rAjarSheH satyasandhasya dhImataH . duhitA prathitA loke mAnuShe rUpasampadA .. 22..\\ tasyA hetormahAbhAga savatsA.n gAM mamepsitAm . AnayasvAmara shreShTha tvaritaM puNyavardhana .. 23..\\ yAvadasyAH payaH pItvA sA sakhI mama mAnada . mAnuSheShu bhavatvekA jarA rogavivarjitA .. 24..\\ etanmama mahAbhAga kartumarhasyanindita . priyaM priyatara.n hyasmAnnAsi me.anyatkatha.n chana .. 25..\\ etachchhrutvA vachastasyA devyAH priyachikIrShayA . pR^ithvAdyairbhrAtR^ibhiH sArdha.n dyaustadA tAM jahAra gAm .. 26..\\ tayA kamalapatrAkShyA niyukto dyaustadA nR^ipaH . R^iShestasya tapastIvraM na shashAka nirIkShitum . hR^itA gauH sA tadA tena prapAtastu na tarkitaH .. 27..\\ athAshramapadaM prAptaH phalAnyAdAya vAruNiH . na chApashyata gA.n tatra savatsAM kAnanottame .. 28..\\ tataH sa mR^igayAmAsa vane tasmi.nstapodhanaH . nAdhyagachchhachcha mR^igaya.nstA.n gAM munirudAradhIH .. 29..\\ GYAtvA tathApanItA.n tA.n vasubhirdivyadarshanaH . yayau krodhavasha.n sadyaH shashApa cha vasU.nstadA .. 30..\\ yasmAnme vasavo jahrurgA.n vai dogdhrIM suvAladhim . tasmAtsarve janiShyanti mAnuSheShu na saMshayaH .. 31..\\ eva.n shashApa bhagavAnvasU.nstAnmunisattamaH . vasha.n kopasya samprApta Apavo bharatarShabha .. 32..\\ shaptvA cha tAnmahAbhAgastapasyeva mano dadhe . eva.n sa shaptavAnrAjanvasUnaShTau tapodhanaH . mahAprabhAvo brahmarShirdevAnroShasamanvitaH .. 33..\\ athAshramapadaM prApya ta.n sma bhUyo mahAtmanaH . shaptAH sma iti jAnanta R^iShi.n tamupachakramuH .. 34..\\ prasAdayantastamR^iShi.n vasavaH pArthivarShabha . na lebhire cha tasmAtte prasAdamR^iShisattamAt . ApavAtpuruShavyAghra sarvadharmavishAradAt .. 35..\\ uvAcha cha sa dharmAtmA sapta yUya.n dharAdayaH . anusa.nvatsarAchchhApamokSha.n vai samavApsyatha .. 36..\\ aya.n tu yatkR^ite yUyaM mayA shaptAH sa vatsyati . dyaustadA mAnuShe loke dIrghakAla.n svakarmaNA .. 37..\\ nAnR^ita.n tachchikIrShAmi yuShmAnkruddho yadabruvam . na prajAsyati chApyeSha mAnuSheShu mahAmanAH .. 38..\\ bhaviShyati cha dharmAtmA sarvashAstravishAradaH . pituH priyahite yuktaH strI bhogAnvarjayiShyati . evamuktvA vasUnsarvA~njagAma bhagavAnR^iShiH .. 39..\\ tato mAmupajagmuste samastA vasavastadA . ayAchanta cha mA.n rAjanvaraM sa cha mayA kR^itaH . jAtA~njAtAnprakShipAsmAnsvaya.n ga~Nge tvamambhasi .. 40..\\ eva.n teShAmaha.n samyakshaptAnAM rAjasattama . mokShArthaM mAnuShAllokAdyathAvatkR^itavatyaham .. 41..\\ aya.n shApAdR^iShestasya eka eva nR^ipottama . dyau rAjanmAnuShe loke chira.n vatsyati bhArata .. 42..\\ etadAkhyAya sA devI tatraivAntaradhIyata . AdAya cha kumAra.n taM jagAmAtha yathepsitam .. 43..\\ sa tu devavrato nAma gA~Ngeya iti chAbhavat . dvinAmA shantanoH putraH shantanoradhiko guNaiH .. 44..\\ shantanushchApi shokArto jagAma svapura.n tataH . tasyAha.n kIrtayiShyAmi shantanoramitAnguNAn .. 45..\\ mahAbhAgya.n cha nR^ipaterbhAratasya yashasvinaH . yathetihAso dyutimAnmahAbhAratamuchyate .. 46..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 94} v sa eva.n shantanurdhImAndevarAjarShisatkR^itaH . dharmAtmA sarvalokeShu satyavAgiti vishrutaH .. 1..\\ damo dAna.n kShamA buddhirhrIrdhR^itisteja uttamam . nityAnyAsanmahAsattve shantanau puruSharShabhe .. 2..\\ eva.n sa guNasampanno dharmArthakushalo nR^ipaH . AsIdbharata vaMshasya goptA sAdhu janasya cha .. 3..\\ kambugrIvaH pR^ithu vya.nso mattavAraNavikramaH . dharma eva paraH kAmAdarthAchcheti vyavasthitaH .. 4..\\ etAnyAsanmahAsattve shantanau bharatarShabha . na chAsya sadR^ishaH kashchitkShatriyo dharmato.abhavat .. 5..\\ vartamAna.n hi dharme sve sarvadharmavidAM varam . taM mahIpA mahIpAla.n rAjarAjye.abhyaShechayan .. 6..\\ vItashokabhayAbAdhAH sukhasvapnavibodhanAH . prati bhArata goptAra.n samapadyanta bhUmipAH .. 7..\\ shantanu pramukhairgupte loke nR^ipatibhistadA . niyamAtsarvavarNAnAM brahmottaramavartata .. 8..\\ brahma paryacharatkShatra.n vishaH kShatramanuvratAH . brahmakShatrAnuraktAshcha shUdrAH paryacharanvishaH .. 9..\\ sa hAstinapure ramye kurUNAM puTabhedane . vasansAgaraparyantAmanvashAdvai vasundharAm .. 10..\\ sa devarAjasadR^isho dharmaGYaH satyavAgR^ijuH . dAnadharmatapo yogAchchhriyA paramayA yutaH .. 11..\\ arAgadveShasa.nyuktaH somavatpriyadarshanaH . tejasA sUryasa~NkAsho vAyuvegasamo jave . antakapratimaH kope kShamayA pR^ithivIsamaH .. 12..\\ vadhaH pashuvarAhANA.n tathaiva mR^igapakShiNAm . shantanau pR^ithivIpAle nAvartata vR^ithA nR^ipaH .. 13..\\ dharmabrahmottare rAjye shantanurvinayAtmavAn . sama.n shashAsa bhUtAni kAmarAgavivarjitaH .. 14..\\ devarShipitR^iyaGYArthamArabhyanta tadA kriyAH . na chAdharmeNa keShA.n chitprANinAmabhavadvadhaH .. 15..\\ asukhAnAmanAthAnA.n tiryagyoniShu vartatAm . sa eva rAjA bhUtAnA.n sarveShAmabhavatpitA .. 16..\\ tasminkurupatishreShThe rAjarAjeshvare sati . shritA vAgabhavatsatya.n dAnadharmAshritaM manaH .. 17..\\ sa samAH ShoDashAShTau cha chatasro.aShTau tathAparAH . ratimaprApnuvanstrIShu babhUva vanagocharaH .. 18..\\ tathArUpastathAchArastathA vR^ittastathA shrutaH . gA~Ngeyastasya putro.abhUnnAmnA devavrato vasuH .. 19..\\ sarvAstreShu sa niShNAtaH pArthiveShvitareShu cha . mahAbalo mahAsattvo mahAvIryo mahArathaH .. 20..\\ sa kadA chinmR^iga.n viddhvA ga~NgAmanusarannadIm . bhAgIrathImalpajalA.n shantanurdR^iShTavAnnR^ipaH .. 21..\\ tA.n dR^iShTvA chintayAmAsa shantanuH puruSharShabhaH . syandate kiM nviyaM nAdya sarichchhreShThA yathA purA .. 22..\\ tato nimittamanvichchhandadarsha sa mahAmanAH . kumAra.n rUpasampannaM bR^ihanta.n chArudarshanam .. 23..\\ divyamastra.n vikurvANaM yathA devaM purandaram . kR^itsnA.n ga~NgA.n samAvR^itya sharaistIkShNairavasthitam .. 24..\\ tA.n sharairAvR^itA.n dR^iShTvA nadIM ga~NgAM tadantike . abhavadvismito rAjA karma dR^iShTvAtimAnuSham .. 25..\\ jAtamAtraM purA dR^iShTa.n taM putra.n shantanustadA . nopalebhe smR^iti.n dhImAnabhiGYAtuM tamAtmajam .. 26..\\ sa tu taM pitara.n dR^iShTvA mohayAmAsa mAyayA . saMmohya tu tataH kShipra.n tatraivAntaradhIyata .. 27..\\ tadadbhuta.n tadA dR^iShTvA tatra rAjA sa shantanuH . sha~NkamAnaH suta.n ga~NgAmabravIddarshayeti ha .. 28..\\ darshayAmAsa ta.n ga~NgA bibhratI rUpamuttamam . gR^ihItvA dakShiNe pANau ta.n kumAramala~NkR^itam .. 29..\\ ala~NkR^itAmAbharaNairarajo.ambaradhAriNIm . dR^iShTapUrvAmapi satIM nAbhyajAnAtsa shantanuH .. 30..\\ g yaM putramaShTama.n rAja.nstvaM purA mayyajAyithAH . sa te.ayaM puruShavyAghra nayasvaina.n gR^ihAntikam .. 31..\\ vedAnadhijage sA~NgAnvasiShThAdeva vIryavAn . kR^itAstraH parameShvAso devarAjasamo yudhi .. 32..\\ surANA.n saMmato nityamasurANA.n cha bhArata . ushanA veda yachchhAstramaya.n tadveda sarvashaH .. 33..\\ tathaivA~NgirasaH putraH surAsuranamaskR^itaH . yadveda shAstra.n tachchApi kR^itsnamasminpratiShThitam . tava putre mahAbAhau sA~NgopA~NgaM mahAtmani .. 34..\\ R^iShiH parairanAdhR^iShyo jAmadagnyaH pratApavAn . yadastra.n veda rAmashcha tadapyasminpratiShThitam .. 35..\\ maheShvAsamima.n rAjanrAjadharmArthakovidam . mayA dattaM nijaM putra.n vIraM vIra gR^ihAnnaya .. 36..\\ v tayaiva.n samanuGYAtaH putramAdAya shantanuH . bhrAjamAna.n yathAdityamAyayau svapuraM prati .. 37..\\ pauravaH svapura.n gatvA purandara puropamam . sarvakAmasamR^iddhArthaM mene AtmAnamAtmanA . pauraveShu tataH putra.n yauvarAjye.abhyaShechayat .. 38..\\ pauravA~nshantanoH putraH pitara.n cha mahAyashAH . rAShTra.n cha ra~njayAmAsa vR^ittena bharatarShabha .. 39..\\ sa tathA saha putreNa ramamANo mahIpatiH . vartayAmAsa varShANi chatvAryamitavikramaH .. 40..\\ sa kadA chidvana.n yAto yamunAmabhito nadIm . mahIpatiranirdeshyamAjighradgandhamuttamam .. 41..\\ tasya prabhavamanvichchhanvichachAra samantataH . sa dadarsha tadA kanyA.n dAshAnAM devarUpiNIm .. 42..\\ tAmapR^ichchhatsa dR^iShTvaiva kanyAmasitalochanAm . kasya tvamasi kA chAsi ki.n cha bhIru chikIrShasi .. 43..\\ sAbravIddAshakanyAsmi dharmArtha.n vAhaye tarIm . piturniyogAdbhadra.n te dAsharAGYo mahAtmanaH .. 44..\\ rUpamAdhurya gandhaistA.n sa.nyuktA.n devarUpiNIm . samIkShya rAjA dAsheyI.n kAmayAmAsa shantanuH .. 45..\\ sa gatvA pitara.n tasyA varayAmAsa tAM tadA . paryapR^ichchhattatastasyAH pitara.n chAtmakAraNAt .. 46..\\ sa cha taM pratyuvAcheda.n dAsharAjo mahIpatim . jAtamAtraiva me deyA varAya varavarNinI . hR^idi kAmastu me kashchittaM nibodha janeshvara .. 47..\\ yadImA.n dharmapatnIM tvaM mattaH prArthayase.anagha . satyavAgasi satyena samaya.n kuru me tataH .. 48..\\ samayena pradadyA.n te kanyAmahamimAM nR^ipa . na hi me tvatsamaH kashchidvaro jAtu bhaviShyati .. 49..\\ z shrutvA tava vara.n dAshavyavasyeyamahaM na vA . dAtavya.n chetpradAsyAmi na tvadeyaM kathaM chana .. 50..\\ daaza asyA.n jAyeta yaH putraH sa rAjA pR^ithivIpatiH . tvadUrdhvamabhiShektavyo nAnyaH kashchana pArthiva .. 51..\\ v nAkAmayata ta.n dAtu.n varaM dAshAya shantanuH . sharIrajena tIvreNa dahyamAno.api bhArata .. 52..\\ sa chintayanneva tadA dAshakanyAM mahIpatiH . pratyayAddhAstina pura.n shokopahatachetanaH .. 53..\\ tataH kadA chichchhochanta.n shantanu.n dhyAnamAsthitam . putro devavrato.abhyetya pitara.n vAkyamabravIt .. 54..\\ sarvato bhavataH kShema.n vidheyAH sarvapArthivAH . tatkimarthamihAbhIkShNaM parishochasi duHkhitaH . dhyAyanniva cha ki.n rAjannAbhibhAShasi ki.n chana .. 55..\\ evamuktaH saputreNa shantanuH pratyabhAShata . asaMshaya.n dhyAnapara.n yathA mAttha tathAsmyuta .. 56..\\ apatyaM nastvamevaikaH kule mahati bhArata . anityatA cha martyAnAmataH shochAmi putraka .. 57..\\ katha.n chittava gA~Ngeya vipattau nAsti naH kulam . asaMshaya.n tvamevaikaH shatAdapi varaH sutaH .. 58..\\ na chApyaha.n vR^ithA bhUyo dArAnkartumihotsahe . santAnasyAvinAshAya kAmaye bhadramastu te . anapatyataika putratvamityAhurdharmavAdinaH .. 59..\\ agnihotra.n trayo vedA yaGYAshcha sahadakShiNAH . sarvANyetAnyapatyasya kalAM nArhanti ShoDashIm .. 60..\\ evameva manuShyeShu syAchcha sarvaprajAsvapi . yadapatyaM mahAprAGYa tatra me nAsti saMshayaH . eShA trayI purANAnAmuttamAnA.n cha shAshvatI .. 61..\\ tva.n cha shUraH sadAmarShI shastranityashcha bhArata . nAnyatra shastrAttasmAtte nidhana.n vidyate.anagha .. 62..\\ so.asmi saMshayamApannastvayi shAnte kathaM bhavet . iti te kAraNa.n tAta duHkhasyoktamasheShataH .. 63..\\ tatastatkAraNa.n GYAtvA kR^itsna.n chaivamasheShataH . devavrato mahAbuddhiH prayayAvanuchintayan .. 64..\\ abhyagachchhattadaivAshu vR^iddhAmAtyaM piturhitam . tamapR^ichchhattadAbhyetya pitustachchhokakAraNam .. 65..\\ tasmai sa kurumukhyAya yathAvatparipR^ichchhate . vara.n shasha.nsa kanyA.n tAmuddishya bharatarShabha .. 66..\\ tato devavrato vR^iddhaiH kShatriyaiH sahitastadA . abhigamya dAsharAjAna.n kanyA.n vavre pituH svayam .. 67..\\ ta.n dAshaH pratijagrAha vidhivatpratipUjya cha . abravIchchainamAsIna.n rAjasa.nsadi bhArata .. 68..\\ tvameva nAthaH paryAptaH shantanoH puruSharShabha . putraH putravatA.n shreShThaH kiM nu vakShyAmi te vachaH .. 69..\\ ko hi sambandhaka.n shlAghyamIpsitaM yaunamIdR^isham . atikrAmanna tapyeta sAkShAdapi shatakratuH .. 70..\\ apatya.n chaitadAryasya yo yuShmAka.n samo guNaiH . yasya shukrAtsatyavatI prAdurbhUtA yashasvinI .. 71..\\ tena me bahushastAta pitA te parikIrtitaH . arhaH satyavatI.n voDhuM sarvarAjasu bhArata .. 72..\\ asito hyapi devarShiH pratyAkhyAtaH purA mayA . satyavatyA bhR^isha.n hyarthI sa AsIdR^iShisattamaH .. 73..\\ kanyApitR^itvAtki.n chittu vakShyAmi bharatarShabha . balavatsapatnatAmatra doShaM pashyAmi kevalam .. 74..\\ yasya hi tva.n sapatnaH syA gandharvasyAsurasya vA . na sa jAtu sukha.n jIvettvayi kruddhe parantapa .. 75..\\ etAvAnatra doSho hi nAnyaH kashchana pArthiva . etajjAnIhi bhadra.n te dAnAdAne parantapa .. 76..\\ evamuktastu gA~NgeyastadyuktaM pratyabhAShata . shR^iNvatAM bhUmipAlAnAM piturarthAya bhArata .. 77..\\ idaM me matamAdatsva satya.n satyavatAM vara . naiva jAto na vAjAta IdR^isha.n vaktumutsahet .. 78..\\ evametatkariShyAmi yathA tvamanubhAShase . yo.asyA.n janiShyate putraH sa no rAjA bhaviShyati .. 79..\\ ityuktaH punarevAtha ta.n dAshaH pratyabhAShata . chikIrShurduShkara.n karma rAjyArthe bharatarShabha .. 80..\\ tvameva nAthaH paryAptaH shantanoramitadyuteH . kanyAyAshchaiva dharmAtmanprabhurdAnAya cheshvaraH .. 81..\\ ida.n tu vachana.n saumya kAryaM chaiva nibodha me . kaumArikANA.n shIlena vakShyAmyahamarindama .. 82..\\ yattvayA satyavatyarthe satyadharmaparAyaNa . rAjamadhye pratiGYAtamanurUpa.n tavaiva tat .. 83..\\ nAnyathA tanmahAbAho saMshayo.atra na kash chana . tavApatyaM bhavedyattu tatra naH saMshayo mahAn .. 84..\\ tasya tanmatamAGYAya satyadharmaparAyaNaH . pratyajAnAttadA rAjanpituH priyachikIrShayA .. 85..\\ devavrata dAsharAjanibodheda.n vachanaM me nR^ipottama . shR^iNvatAM bhUmipAlAnA.n yadbravImi pituH kR^ite .. 86..\\ rAjya.n tAvatpUrvameva mayA tyaktaM narAdhipa . apatyahetorapi cha karomyeSha vinishchayam .. 87..\\ adya prabhR^iti me dAshabrahmacharyaM bhaviShyati . aputrasyApi me lokA bhaviShyantyakShayA divi .. 88..\\ v tasya tadvachana.n shrutvA samprahR^iShTatanU ruhaH . dadAnItyeva ta.n dAsho dharmAtmA pratyabhAShata .. 89..\\ tato.antarikShe.apsaraso devAH sarShigaNAstathA . abhyavarShanta kusumairbhIShmo.ayamiti chAbruvan .. 90..\\ tataH sa piturarthAya tAmuvAcha yashasvinIm . adhiroha rathaM mAtargachchhAvaH svagR^ihAniti .. 91..\\ evamuktvA tu bhIShmastA.n rathamAropya bhAminIm . Agamya hAstinapura.n shantanoH saMnyavedayat .. 92..\\ tasya tadduShkara.n karma prashasha.nsurnarAdhipAH . sametAshcha pR^ithakchaiva bhIShmo.ayamiti chAbruvan .. 93..\\ taddR^iShTvA duShkara.n karmakR^itaM bhIShmeNa shantanuH . svachchhandamaraNa.n tasmai dadau tuShTaH pitA svayam .. 94..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 95} v tato vivAhe nirvR^itte sa rAjA shantanurnR^ipaH . tA.n kanyA.n rUpasampannAM svagR^ihe saMnyaveshayat .. 1..\\ tataH shAntanavo dhImAnsatyavatyAmajAyata . vIrashchitrA~Ngado nAma vIryeNa manujAnati .. 2..\\ athAparaM maheShvAsa.n satyavatyAM punaH prabhuH . vichitravIrya.n rAjAna.n janayAmAsa vIryavAn .. 3..\\ aprAptavati tasmiMshcha yauvanaM bharatarShabha . sa rAjA shantanurdhImAnkAladharmamupeyivAn .. 4..\\ svargate shantanau bhIShmashchitrA~Ngadamarindamam . sthApayAmAsa vai rAjye satyavatyA mate sthitaH .. 5..\\ sa tu chitrA~NgadaH shauryAtsarvAMshchikShepa pArthivAn . manuShyaM na hi mene sa ka.n chitsadR^ishamAtmanaH .. 6..\\ ta.n kShipanta.n surAMshchaiva manuShyAnasurA.nstathA . gandharvarAjo balavA.nstulyanAmAbhyayAttadA . tenAsya sumahadyuddha.n kurukShetre babhUva ha .. 7..\\ tayorbalavatostatra gandharvakurumukhyayoH . nadyAstIre hiraNvatyAH samAstisro.abhavadraNaH .. 8..\\ tasminvimarde tumule shastravR^iShTi.n samAkule . mAyAdhiko.avadhIdvIra.n gandharvaH kurusattamam .. 9..\\ chitrA~Ngada.n kurushreShTha.n vichitrasharakArmukam . antAya kR^itvA gandharvo divamAchakrame tataH .. 10..\\ tasminnR^ipatishArdUle nihate bhUri varchasi . bhIShmaH shAntanavo rAjanpretakAryANyakArayat .. 11..\\ vichitravIrya.n cha tadA bAlamaprAptayauvanam . kururAjye mahAbAhurabhyaShi~nchadanantaram .. 12..\\ vichitravIryastu tadA bhIShmasya vachane sthitaH . anvashAsanmahArAja pitR^ipaitAmahaM padam .. 13..\\ sa dharmashAstrakushalo bhIShma.n shAntanavaM nR^ipaH . pUjayAmAsa dharmeNa sa chainaM pratyapAlayat .. 14..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 96} v hate chitrA~Ngade bhIShmo bAle bhrAtari chAnagha . pAlayAmAsa tadrAjya.n satyavatyA mate sthitaH .. 1..\\ samprAptayauvanaM pashyanbhrAtara.n dhImatA.n varam . bhIShmo vichitravIryasya vivAhAyAkaronmatim .. 2..\\ atha kAshipaterbhIShmaH kanyAstisro.apsaraH samAH . shushrAva sahitA rAjanvR^iNvatIrvai svaya.nvaram .. 3..\\ tataH sa rathinA.n shreShTho rathenaikena varma bhR^it . jagAmAnumate mAtuH purI.n vArANasIM prati .. 4..\\ tatra rAGYaH samuditAnsarvataH samupAgatAn . dadarsha kanyAstAshchaiva bhIShmaH shantanunandanaH .. 5..\\ kIrtyamAneShu rAGYA.n tu nAmasvatha sahasrashaH . bhIShmaH svaya.n tadA rAjanvarayAmAsa tAH prabhuH .. 6..\\ uvAcha cha mahIpAlAnrAja~njaladaniHsvanaH . rathamAropya tAH kanyA bhIShmaH praharatA.n varaH .. 7..\\ AhUya dAna.n kanyAnAM guNavadbhyaH smR^itaM budhaiH . ala~NkR^itya yathAshakti pradAya cha dhanAnyapi .. 8..\\ prayachchhantyapare kanyAM mithunena gavAm api . vittena kathitenAnye balenAnye.anumAnya cha .. 9..\\ pramattAmupayAntyanye svayamanye cha vindate . aShTama.n tamatho vittavivAhaM kavibhiH smR^itam .. 10..\\ svaya.nvara.n tu rAjanyAH prasha.nsantyupayAnti cha . pramathya tu hR^itAmAhurjyAyasI.n dharmavAdinaH .. 11..\\ tA imAH pR^ithivIpAlA jihIrShAmi balAditaH . te yatadhvaM para.n shaktyA vijayAyetarAya vA . sthito.ahaM pR^ithivIpAlA yuddhAya kR^itanishchayaH .. 12..\\ evamuktvA mahIpAlAnkAshirAja.n cha vIryavAn . sarvAH kanyAH sa kauravyo rathamAropayatsvakam . Amantrya cha sa tAnprAyAchchhIghra.n kanyAH pragR^ihya tAH .. 13..\\ tataste pArthivAH sarve samutpeturamarShitAH . sa.nspR^ishantaH svakAnbAhUndashanto dashanachchhadAn .. 14..\\ teShAmAbharaNAnyAshu tvaritAnA.n vimu~nchatAm . Amu~nchatA.n cha varmANi sambhramaH sumahAnabhUt .. 15..\\ tArANAmiva sampAto babhUva janamejaya . bhUShaNAnA.n cha shubhrANAM kavachAnAM cha sarvashaH .. 16..\\ savarmabhirbhUShaNaiste drAgbhrAjadbhiritastataH . sakrodhAmarSha jihmabhrU sakaShAya dR^ishastathA .. 17..\\ sUtopakL^iptAnruchirAnsadashvodyata dhUrgatAn . rathAnAsthAya te vIrAH sarvapraharaNAnvitAH . prayAntameka.n kauravyamanusasrurudAyudhAH .. 18..\\ tataH samabhavadyuddha.n teShAM tasya cha bhArata . ekasya cha bahUnA.n cha tumula.n lomaharShaNam .. 19..\\ te tviShUndashasAhasrA.nstasmai yugapadAkShipan . aprAptAMshchaiva tAnAshu bhIShmaH sarvA.nstadAchchhinat .. 20..\\ tataste pArthivAH sarve sarvataH parivArayan . vavarShuH sharavarSheNa varSheNevAdrimambudAH .. 21..\\ sa tadbANamaya.n varShaM sharairAvArya sarvataH . tataH sarvAnmahIpAlAnpratyavidhyattribhistribhiH .. 22..\\ tasyAti puruShAnanyA.NllAghava.n rathachAriNaH . rakShaNa.n chAtmanaH sa~Nkhye shatravo.apyabhyapUjayan .. 23..\\ tAnvinirjitya tu raNe sarvashAstravishAradaH . kanyAbhiH sahitaH prAyAdbhArato bhAratAnprati .. 24..\\ tatastaM pR^iShThato rAja~nshAlvarAjo mahArathaH . abhyAhanadameyAtmA bhIShma.n shAntanavaM raNe .. 25..\\ vAraNa.n jaghane nighnandantAbhyAmaparo yathA . vAshitAmanusamprApto yUthapo balinA.n varaH .. 26..\\ strI kAmatiShTha tiShTheti bhIShmamAha sa pArthivaH . shAlvarAjo mahAbAhuramarSheNAbhichoditaH .. 27..\\ tataH sa puruShavyAghro bhIShmaH parabalArdanaH . tadvAkyAkulitaH krodhAdvidhUmo.agniriva jvalan .. 28..\\ kShatradharma.n samAsthAya vyapetabhayasambhramaH . nivartayAmAsa ratha.n shAlvaM prati mahArathaH .. 29..\\ nivartamAna.n taM dR^iShTvA rAjAnaH sarva eva te . prekShakAH samapadyanta bhIShma shAlva samAgame .. 30..\\ tau vR^iShAviva nardantau balinau vAshitAntare . anyonyamabhivartetAM balavikrama shAlinau .. 31..\\ tato bhIShma.n shAntanavaM sharaiH shatasahasrashaH . shAlvarAjo narashreShThaH samavAkiradAshugaiH .. 32..\\ pUrvamabhyardita.n dR^iShTvA bhIShma.n shAlvena te nR^ipAH . vismitAH samapadyanta sAdhu sAdhviti chAbhruvan .. 33..\\ lAghava.n tasya te dR^iShTvA sa.nyuge sarvapArthivAH . apUjayanta sa.nhR^iShTA vAgbhiH shAlvaM narAdhipAH .. 34..\\ kShatriyANA.n tadA vAchaH shrutvA parapura~njayaH . kruddhaH shAntanavo bhIShmastiShTha tiShThetyabhAShata .. 35..\\ sArathi.n chAbravItkruddho yAhi yatraiSha pArthivaH . yAvadenaM nihanmyadya bhuja~Ngamiva pakShirAT .. 36..\\ tato.astra.n vAruNaM samyagyojayAmAsa kauravaH . tenAshvAMshchaturo.amR^idnAchchhAlva rAGYo narAdhipa .. 37..\\ astrairastrANi sa.nvArya shAlvarAGYaH sa kauravaH . bhIShmo nR^ipatishArdUla nyavadhIttasya sArathim . astreNa chApyathaikena nyavadhItturagottamAn .. 38..\\ kanyA hetornarashreShTha bhIShmaH shAntanavastadA . jitvA visarjayAmAsa jIvantaM nR^ipasattamam . tataH shAlvaH svanagaraM prayayau bharatarShabha .. 39..\\ rAjAno ye cha tatrAsansvaya.nvaradidR^ikShavaH . svAnyeva te.api rAShTrANi jagmuH parapura~njaya .. 40..\\ eva.n vijitya tAH kanyA bhIShmaH praharatAM varaH . prayayau hAstinapura.n yatra rAjA sa kauravaH .. 41..\\ so.achireNaiva kAlena atyakrAmannarAdhipa . vanAni saritashchaiva shailAMshcha vividhadrumAn .. 42..\\ akShataH kShapayitvArInsa~Nkhye.asa~NkhyeyavikramaH . AnayAmAsa kAshyasya sutAH sAgaragAsutaH .. 43..\\ snuShA iva sa dharmAtmA bhaginya iva chAnujAH . yathA duhitarashchaiva pratigR^ihya yayau kurUn .. 44..\\ tAH sarvA guNasampannA bhrAtA bhrAtre yavIyase . bhIShmo vichitravIryAya pradadau vikramAhR^itAH .. 45..\\ satA.n dharmeNa dharmaGYaH kR^itvA karmAtimAnuSham . bhrAturvichitravIryasya vivAhAyopachakrame . satyavatyA saha mithaH kR^itvA nishchayamAtmavAn .. 46..\\ vivAha.n kArayiShyantaM bhIShmaM kAshipateH sutA . jyeShThA tAsAmida.n vAkyamabravIddhi satI tadA .. 47..\\ mayA saubhapatiH pUrvaM manasAbhivR^itaH patiH . tena chAsmi vR^itA pUrvameSha kAmashcha me pituH .. 48..\\ mayA varayitavyo.abhUchchhAlvastasminsvaya.nvare . etadviGYAya dharmaGYa tatastva.n dharmamAchara .. 49..\\ evamuktastayA bhIShmaH kanyayA vipra sa.nsadi . chintAmabhyagamadvIro yuktA.n tasyaiva karmaNaH .. 50..\\ sa vinishchitya dharmaGYo brAhmaNairvedapAragaiH . anujaGYe tadA jyeShTAmambA.n kAshipateH sutAm .. 51..\\ ambikAmbAlike bhArye prAdAdbhrAtre yavIyase . bhIShmo vichitravIryAya vidhidR^iShTena karmaNA .. 52..\\ tayoH pANi.n gR^ihItvA sa rUpayauvana darpitaH . vichitravIryo dharmAtmA kAmAtmA samapadyata .. 53..\\ te chApi bR^ihatI shyAme nIlaku~nchita mUrdhaje . raktatu~Nga nakhopete pInashreNi payodhare .. 54..\\ AtmanaH pratirUpo.asau labdhaH patiriti sthite . vichitravIrya.n kalyANaM pUjayAmAsatustu te .. 55..\\ sa chAshvi rUpasadR^isho deva sattvaparAkramaH . sarvAsAmeva nArINA.n chittapramathano.abhavat .. 56..\\ tAbhyA.n saha samAH sapta viharanpR^ithivIpatiH . vichitravIryastaruNo yakShmANa.n samapadyata .. 57..\\ suhR^idA.n yatamAnAnAmAptaiH saha chikitsakaiH . jagAmAstamivAdityaH kauravyo yamasAdanam .. 58..\\ pretakAryANi sarvANi tasya samyagakArayat . rAGYo vichitravIryasya satyavatyA mate sthitaH . R^itvigbhiH sahito bhIShmaH sarvaishcha kurupu~NgavaiH .. 59..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 97} v tataH satyavatI dInA kR^ipaNA putragR^iddhinI . putrasya kR^itvA kAryANi snuShAbhyA.n saha bhArata .. 1..\\ dharma.n cha pitR^ivaMshaM cha mAtR^ivaMshaM cha mAninI . prasamIkShya mahAbhAgA gA~Ngeya.n vAkyamabravIt .. 2..\\ shantanordharmanityasya kauravyasya yashasvinaH . tvayi piNDashcha kIrtishcha santAna.n cha pratiShThitam .. 3..\\ yathA karma shubha.n kR^itvA svargopagamanaM dhruvam . yathA chAyurdhruva.n satye tvayi dharmastathA dhruvaH .. 4..\\ vettha dharmAMshcha dharmaGYa samAsenetareNa cha . vividhAstva.n shrutIrvettha vettha vedAMshcha sarvashaH .. 5..\\ vyavasthAna.n cha te dharme kulAchAraM cha lakShaye . pratipatti.n cha kR^ichchhreShu shukrA~Ngirasayoriva .. 6..\\ tasmAtsubhR^ishamAshvasya tvayi dharmabhR^itA.n vara . kArye tvA.n viniyokShyAmi tachchhrutvA kartumarhasi .. 7..\\ mama putrastava bhrAtA vIryavAnsupriyash cha te . bAla eva gataH svargamaputraH puruSharShabha .. 8..\\ ime mahiShyau bhrAtuste kAshirAjasute shubhe . rUpayauvana sampanne putra kAme cha bhArata .. 9..\\ tayorutpAdayApatya.n santAnAya kulasya naH . manniyogAnmahAbhAga dharma.n kartumihArhasi .. 10..\\ rAjye chaivAbhiShichyasva bhAratAnanushAdhi cha . dArAMshcha kuru dharmeNa mA nimajjIH pitAmahAn .. 11..\\ tathochyamAno mAtrA cha suhR^idbhishcha parantapaH . pratyuvAcha sa dharmAtmA dharmyamevottara.n vachaH .. 12..\\ asaMshayaM paro dharmastvayA mAtarudAhR^itaH . tvamapatyaM prati cha me pratiGYA.n vettha vai parAm .. 13..\\ jAnAsi cha yathAvR^ittha.n shulka hetostvadantare . sa satyavati satya.n te pratijAnAmyahaM punaH .. 14..\\ parityajeya.n trailokya.n rAjyaM deveShu vA punaH . yadvApyadhikametAbhyAM na tu satya.n kathaM chana .. 15..\\ tyajechcha pR^ithivI gandhamApashcha rasamAtmanaH . jyotistathA tyajedrUpa.n vAyuH sparshaguNa.n tyajet .. 16..\\ prabhA.n samutsR^ijedarko dhUmaketustathoShNatAm . tyajechchhabdamathAkAshaH somaH shItAMshutA.n tyajet .. 17..\\ vikrama.n vR^itrahA jahyAddharma.n jahyAchcha dharmarAT . na tvaha.n satyamutsraShTuM vyavaseya.n kathaM chana .. 18..\\ evamuktA tu putreNa bhUri draviNa tejasA . mAtA satyavatI bhIShmamuvAcha tadanantaram .. 19..\\ jAnAmi te sthiti.n satye parAM satyaparAkrama . ichchhansR^ijethAstrI.NllokAnanyA.nstva.n svena tejasA .. 20..\\ jAnAmi chaiva satya.n tanmadartha.n yadabhAShathAH . ApaddharmamavekShasva vaha paitAmahI.n dhuram .. 21..\\ yathA te kulatantushcha dharmashcha na parAbhavet . suhR^idashcha prahR^iShyera.nstathA kuru parantapa .. 22..\\ lAlapyamAnA.n tAmevaM kR^ipaNAM putragR^iddhinIm . dharmAdapetaM bruvatIM bhIShmo bhUyo.abravIdidam .. 23..\\ rAGYi dharmAnavekShasva mA naH sarvAnvyanInashaH . satyAchchyutiH kShatriyasya na dharmeShu prashasyate .. 24..\\ shantanorapi santAna.n yathA syAdakShayaM bhuvi . tatte dharmaM pravakShyAmi kShAtra.n rAGYi sanAtanam .. 25..\\ shrutvA taM pratipadyethAH prAGYaiH saha purohitaiH . ApaddharmArthakushalairlokatantramavekShya cha .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 98} bhs jAmadagnyena rAmeNa piturvadhamamR^iShyatA . kruddhena cha mahAbhAge haihayAdhipatirhataH . shatAni dasha bAhUnAM nikR^ittAnyarjunasya vai .. 1..\\ punashcha dhanurAdAya mahAstrANi pramu~nchatA . nirdagdha.n kShatramasakR^idrathena jayatA mahIm .. 2..\\ evamuchchAvachairastrairbhArgaveNa mahAtmanA . triH saptakR^itvaH pR^ithivI kR^itA niHkShatriyA purA .. 3..\\ tataH sambhUya sarvAbhiH kShatriyAbhiH samantataH . utpAditAnyapatyAni brAhmaNairniyatAtmabhiH .. 4..\\ pANigrAhasya tanaya iti vedeShu nishchitam . dharmaM manasi sa.nsthApya brAhmaNA.nstAH samabhyayuH . loke.apyAcharito dR^iShTaH kShatriyANAM punarbhavaH .. 5..\\ athotathya iti khyAta AsIddhImAnR^iShiH purA . mamatA nAma tasyAsIdbhAryA paramasaMmitA .. 6..\\ utathyasya yavIyA.nstu purodhAstridivaukasAm . bR^ihaspatirbR^ihattejA mamatA.n so.anvapadyata .. 7..\\ uvAcha mamatA ta.n tu devara.n vadatAM varam . antarvatnI ahaM bhrAtrA jyeShThenAramyatAm iti .. 8..\\ aya.n cha me mahAbhAga kukShAveva bR^ihaspate . autathyo vedamatraiva ShaDa~NgaM pratyadhIyata .. 9..\\ amogharetAstva.n chApi nUnaM bhavitumarhasi . tasmAdeva~Ngate.adya tvamupAramitumarhasi .. 10..\\ evamuktastayA samyagbR^ihattejA bR^ihaspatiH . kAmAtmAna.n tadAtmAnaM na shashAka niyachchhitum .. 11..\\ sambabhUva tataH kAmI tayA sArdhamakAmayA . utsR^ijanta.n tu ta.n retaH sa garbhastho.abhyabhAShata .. 12..\\ bhostAta kanyasa vade dvayornAstyatra sambhavaH . amoghashukrashcha bhavAnpUrva.n chAhamihAgataH .. 13..\\ shashApa ta.n tataH kruddha evamukto bR^ihaspatiH . utathya putra.n garbhasthaM nirbhartsya bhagavAnR^iShiH .. 14..\\ yasmAttvamIdR^ishe kAle sarvabhUtepsite sati . evamAttha vachastasmAttamo dIrghaM pravekShyasi .. 15..\\ sa vai dIrghatamA nAma shApAdR^iShirajAyata . bR^ihaspaterbR^ihatkIrterbR^ihaspatirivaujasA .. 16..\\ saputrA~njanayAmAsa gautamAdInmahAyashAH . R^iSherutathyasya tadA santAnakulavR^iddhaye .. 17..\\ lobhamohAbhibhUtAste putrAsta.n gautamAdayaH . kAShThe samudre prakShipya ga~NgAyA.n samavAsR^ijan .. 18..\\ na syAdandhashcha vR^iddhash cha bhartavyo.ayamiti sma te . chintayitvA tataH krUrAH pratijagmuratho gR^ihAn .. 19..\\ so.anusrotastadA rAjanplavamAna R^iShistataH . jagAma subahUndeshAnandhastenoDupena ha .. 20..\\ ta.n tu rAjA balirnAma sarvadharmavishAradaH . apashyanmajjana gataH srotasAbhyAshamAgatam .. 21..\\ jagrAha chaina.n dharmAtmA baliH satyaparAkramaH . GYAtvA chaina.n sa vavre.atha putrArthaM manujarShabha .. 22..\\ santAnArthaM mahAbhAga bhAryAsu mama mAnada . putrAndharmArthakushalAnutpAdayitumarhasi .. 23..\\ evamuktaH sa tejasvI ta.n tathetyuktavAnR^iShiH . tasmai sa rAjA svAM bhAryA.n sudeShNAM prAhiNottadA .. 24..\\ andha.n vR^iddha.n cha taM matvA na sA devI jagAma ha . svA.n tu dhAtreyikAM tasmai vR^iddhAya prAhiNottadA .. 25..\\ tasyA.n kAkShIvadAdInsa shUdrayonAvR^iShirvashI . janayAmAsa dharmAtmA putrAnekAdashaiva tu .. 26..\\ kAkShIvadAdInputrA.nstAndR^iShTvA sarvAnadhIyataH . uvAcha tamR^iShi.n rAjA mamaita iti vIryavAH .. 27..\\ netyuvAcha maharShistaM mamaivaita iti bruvan . shUdrayonau mayA hIme jAtAH kAkShIvadAdayaH .. 28..\\ andha.n vR^iddha.n cha mAM matvA sudeShNA mahiShI tava . avamanya dadau mUDhA shUdrA.n dhAtreyikA.n hi me .. 29..\\ tataH prasAdayAmAsa punastamR^iShisattamam . baliH sudeShNAM bhAryA.n cha tasmai tAM prAhiNotpunaH .. 30..\\ tA.n sa dIrghatamA~NgeShu spR^iShTvA devImathAbravIt . bhaviShyati kumAraste tejasvI satyavAgiti .. 31..\\ tatrA~Ngo nAma rAjarShiH sudeShNAyAmajAyata . evamanye maheShvAsA brAhmaNaiH kShatriyA bhuvi .. 32..\\ jAtAH paramadharmaGYA vIryavanto mahAbalAH . etachchhrutvA tvamapyatra mAtaH kuru yathepsitam .. 33..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 99} bhs punarbharata vaMshasya hetu.n santAnavR^iddhaye . vakShyAmi niyataM mAtastanme nigadataH shR^iNu .. 1..\\ brAhmaNo guNavAnkashchiddhanenopanimantryatAm . vichitravIryakShetreShu yaH samutpAdayetprajAH .. 2..\\ v tataH satyavatI bhIShma.n vAchA sa.nsajjamAnayA . vihasantIva savrIDamida.n vachanamabravIt .. 3..\\ satyametanmahAbAho yathA vadasi bhArata . vishvAsAtte pravakShyAmi santAnAya kulasya cha . na te shakyamanAkhyAtumApaddhIya.n tathAvidhA .. 4..\\ tvameva naH kule dharmastva.n satya.n tvaM parA gatiH . tasmAnnishamya vAkyaM me kuruShva yadanantaram .. 5..\\ dharmayuktasya dharmAtmanpiturAsIttarI mama . sA kadA chidaha.n tatra gatA prathamayauvane .. 6..\\ atha dharmabhR^itA.n shreShThaH paramarShiH parAsharaH . AjagAma tarI.n dhImA.nstariShyanyamunAM nadIm .. 7..\\ sa tAryamANo yamunAM mAmupetyAbravIttadA . sAntvapUrvaM munishreShThaH kAmArto madhuraM bahu .. 8..\\ tamaha.n shApabhItA cha piturbhItA cha bhArata . varairasulabhairuktA na pratyAkhyAtumutsahe .. 9..\\ abhibhUya sa mAM bAlA.n tejasA vashamAnayat . tamasA lokamAvR^itya nau gatAmeva bhArata .. 10..\\ matsyagandho mahAnAsItpurA mama jugupsitaH . tamapAsya shubha.n gandhamimaM prAdAtsa me muniH .. 11..\\ tato mAmAha sa munirgarbhamutsR^ijya mAmakam . dvIpe.asyA eva saritaH kanyaiva tvaM bhaviShyasi .. 12..\\ pArAsharyo mahAyogI sa babhUva mahAnR^iShiH . kanyA putro mama purA dvaipAyana iti smR^itaH .. 13..\\ yo vyasya vedAMshchaturastapasA bhagavAnR^iShiH . loke vyAsatvamApede kArShNyAtkR^iShNatvameva cha .. 14..\\ satyavAdI shama parastapasvI dagdhakilbiShaH . sa niyukto mayA vyakta.n tvayA cha amitadyute . bhrAtuH kShetreShu kalyANamapatya.n janayiShyati .. 15..\\ sa hi mAmuktavA.nstatra smareH kR^ityeShu mAm iti . ta.n smariShye mahAbAho yadi bhIShma tvamichchhasi .. 16..\\ tava hyanumate bhIShma niyata.n sa mahAtapAH . vichitravIryakShetreShu putrAnutpAdayiShyati .. 17..\\ maharSheH kIrtane tasya bhIShmaH prA~njalirabravIt . dharmamartha.n cha kAmaM cha trInetAnyo.anupashyati .. 18..\\ arthamarthAnubandha.n cha dharmaM dharmAnubandhanam . kAma.n kAmAnubandhaM cha viparItAnpR^ithakpR^ithak . yo vichintya dhiyA samyagvyavasyati sa buddhimAn .. 19..\\ tadida.n dharmayuktaM cha hitaM chaiva kulasya naH . uktaM bhavatyA yachchhreyaH parama.n rochate mama .. 20..\\ tatastasminpratiGYAte bhIShmeNa kurunandana . kR^iShNadvaipAyana.n kAlI chintayAmAsa vai munim .. 21..\\ sa vedAnvibruvandhImAnmAturviGYAya chintitam . prAdurbabhUvAviditaH kShaNena kurunandana .. 22..\\ tasmai pUjA.n tadA dattvA sutAya vidhipUrvakam . pariShvajya cha bAhubhyAM prasnavairabhiShichya cha . mumocha bAShpa.n dAsheyI putraM dR^iShTvA chirasya tam .. 23..\\ tAmadbhiH pariShichyArtAM maharShirabhivAdya cha . mAtaraM pUrvajaH putro vyAso vachanamabravIt .. 24..\\ bhavatyA yadabhipreta.n tadahaM kartumAgataH . shAdhi mA.n dharmatattvaGYe karavANi priyaM tava .. 25..\\ tasmai pUjA.n tato.akArShItpurodhAH paramarShaye . sa cha tAM pratijagrAha vidhivanmantrapUrvakam .. 26..\\ tamAsanagataM mAtA pR^iShTvA kushalamavyayam . satyavatyabhivIkShyainamuvAchedamanantaram .. 27..\\ mAtApitroH prajAyante putrAH sAdhAraNAH kave . teShAM pitA yathA svAmI tathA mAtA na saMshayaH .. 28..\\ vidhAtR^ivihitaH sa tva.n yathA me prathamaH sutaH . vichitravIryo brahmarShe tathA me.avarajaH sutaH .. 29..\\ yathaiva pitR^ito bhIShmastathA tvamapi mAtR^itaH . bhrAtA vichitravIryasya yathA vA putra manyase .. 30..\\ aya.n shAntanavaH satyaM pAlayansatyavikramaH . buddhiM na kurute.apatye tathA rAjyAnushAsane .. 31..\\ sa tva.n vyapekShayA bhrAtuH santAnAya kulasya cha . bhIShmasya chAsya vachanAnniyogAchcha mamAnagha .. 32..\\ anukroshAchcha bhUtAnA.n sarveShAM rakShaNAya cha . AnR^isha.nsyena yadbrUyA.n tachchhrutvA kartumarhasi .. 33..\\ yavIyasastava bhrAturbhArye surasutopame . rUpayauvana sampanne putra kAme cha dharmataH .. 34..\\ tayorutpAdayApatya.n samartho hyasi putraka . anurUpa.n kulasyAsya santatyAH prasavasya cha .. 35..\\ vy vettha dharma.n satyavati para.n chAparameva cha . yathA cha tava dharmaGYe dharme praNihitA matiH .. 36..\\ tasmAdaha.n tvanniyogAddharmamuddishya kAraNam . Ipsita.n te kariShyAmi dR^iShTa.n hyetatpurAtanam .. 37..\\ bhrAtuH putrAnpradAsyAmi mitrA varuNayoH samAn . vrata.n charetAM te devyau nirdiShTamiha yanmayA .. 38..\\ sa.nvatsara.n yathAnyAya.n tataH shuddhe bhaviShyataH . na hi mAmavratopetA upeyAtkA chida~NganA .. 39..\\ s yathA sadyaH prapadyeta devI garbha.n tathA kuru . arAjakeShu rAShTreShu nAsti vR^iShTirna devatAH .. 40..\\ kathamarAjaka.n rAShTraM shakya.n dhArayituM prabho . tasmAdgarbha.n samAdhatsva bhIShmastaM vardhayiShyati .. 41..\\ vy yadi putraH pradAtavyo mayA kShipramakAlikam . virUpatAM me sahatAmetadasyAH para.n vratam .. 42..\\ yadi me sahate gandha.n rUpaM veSha.n tathA vapuH . adyaiva garbha.n kausalyA vishiShTaM pratipadyatAm .. 43..\\ v samAgamanamAkA~NkShanniti so.antarhito muniH . tato.abhigamya sA devI snuShA.n rahasi sa~NgatAm . dharmyamarthasamAyuktamuvAcha vachana.n hitam .. 44..\\ kausalye dharmatantra.n yadbravImi tvAM nibodha me . bharatAnA.n samuchchhedo vyaktaM madbhAgyasa~NkShayAt .. 45..\\ vyathitAM mA.n cha samprekShya pitR^ivaMshaM cha pIDitam . bhIShmo buddhimadAnme.atra dharmasya cha vivR^iddhaye .. 46..\\ sA cha buddhistavAdhInA putri GYAtaM mayeti ha . naShTa.n cha bhArata.n vaMshaM punareva samuddhara .. 47..\\ putra.n janaya sushroNi devarAjasamaprabham . sa hi rAjyadhura.n gurvImudvakShyati kulasya naH .. 48..\\ sA dharmato.anunIyainA.n kathaM chiddharmachAriNIm . bhojayAmAsa viprAMshcha devarShInatithI.nstathA .. 49..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 100} v tataH satyavatI kAle vadhU.n snAtAmR^itau tadA . sa.nveshayantI shayane shanakairvAkyamabravIt .. 1..\\ kausalye devaraste.asti so.adya tvAnupravekShyati . apramattA pratIkShainaM nishIthe AgamiShyati .. 2..\\ shvashrvAstadvachanashrutvA shayAnA shayane shubhe . sAchintayattadA bhIShmamanyAMshcha kurupu~NgavAn .. 3..\\ tato.ambikAyAM prathamaM niyuktaH satyavAgR^iShiH . dIpyamAneShu dIpeShu shayanaM pravivesha ha .. 4..\\ tasya kR^iShNasya kapilA jaTA dIpte cha lochane . babhrUNi chaiva shmashrUNi dR^iShTvA devI nyamIlayat .. 5..\\ sambabhUva tayA rAtrau mAtuH priyachikIrShayA . bhayAtkAshisutA ta.n tu nAshaknodabhivIkShitum .. 6..\\ tato niShkrAntamAsAdya mAtAputramathAbravIt . apyasyA.n guNavAnputra rAjaputro bhaviShyati .. 7..\\ nishamya tadvacho mAturvyAsaH paramabuddhimAn . provAchAtIndriya GYAno vidhinA samprachoditaH .. 8..\\ nAgAyuga samaprANo vidvAnrAjarShisattamaH . mahAbhAgo mahAvIryo mahAbuddhirbhaviShyati .. 9..\\ tasya chApi shataM putrA bhaviShyanti mahAbalAH . ki.n tu mAtuH sa vaiguNyAdandha eva bhaviShyati .. 10..\\ tasya tadvachana.n shrutvA mAtAputramathAbravIt . nAndhaH kurUNAM nR^ipatiranurUpastapodhana .. 11..\\ GYAtivaMshasya goptAraM pitR^INA.n vaMshavardhanam . dvitIya.n kuruvaMshasya rAjAnaM dAtumarhasi .. 12..\\ sa tatheti pratiGYAya nishchakrAma mahAtapAH . sApi kAlena kausalyA suShuve.andha.n tamAtmajam .. 13..\\ punareva tu sA devI paribhAShya snuShA.n tataH . R^iShimAvAhayatsatyA yathApUrvamaninditA .. 14..\\ tatastenaiva vidhinA maharShistAm apadyata . ambAlikAmathAbhyAgAdR^iShi.n dR^iShTvA cha sApi tam . viShaNNA pANDusa~NkAshA samapadyata bhArata .. 15..\\ tAM bhItAM pANDusa~NkAshA.n viShaNNAM prekShya pArthiva . vyAsaH satyavatI putra ida.n vachanamabravIt .. 16..\\ yasmAtpANDutvamApannA virUpaM prekShya mAm api . tasmAdeSha sutastubhyaM pANDureva bhaviShyati .. 17..\\ nAma chAsya tadeveha bhaviShyati shubhAnane . ityuktvA sa nirAkrAmadbhagavAnR^iShisattamaH .. 18..\\ tato niShkrAntamAlokya satyA putramabhAShata . shasha.nsa sa punarmAtre tasya bAlasya pANDutAm .. 19..\\ taM mAtA punarevAnyamekaM putramayAchata . tatheti cha maharShistAM mAtaraM pratyabhAShata .. 20..\\ tataH kumAra.n sA devI prAptakAlamajIjanat . pANDu.n lakShaNasampanna.n dIpyamAnamiva shriyA . tasya putrA maheShvAsA jaGYire pa~ncha pANDavAH .. 21..\\ R^itukAle tato jyeShThA.n vadhU.n tasmai nyayojayat . sA tu rUpa.n cha gandhaM cha maharSheH pravichintya tam . nAkarodvachana.n devyA bhayAtsurasutopamA .. 22..\\ tataH svairbhUShaNairdAsIM bhUShayitvApsara upamAm . preShayAmAsa kR^iShNAya tataH kAshipateH sutA .. 23..\\ dAsI R^iShimanuprAptaM pratyudgamyAbhivAdya cha . sa.nviveshAbhyanuGYAtA satkR^ityopachachAra ha .. 24..\\ kAmopabhogena tu sa tasyA.n tuShTimagAdR^iShiH . tayA sahoShito rAtriM maharShiH prIyamANayA .. 25..\\ uttiShThannabravIdenAmabhujiShyA bhaviShyasi . aya.n cha te shubhe garbhaH shrImAnudaramAgataH . dharmAtmA bhavitA loke sarvabuddhimatA.n varaH .. 26..\\ sa jaGYe viduro nAma kR^iShNadvaipAyanAtmajaH . dhR^itarAShTrasya cha bhrAtA pANDoshchAmitabuddhimAn .. 27..\\ dharmo vidura rUpeNa shApAttasya mahAtmanaH . mANDavyasyArtha tattvaGYaH kAmakrodhavivarjitaH .. 28..\\ sa dharmasyAnR^iNo bhUtvA punarmAtrA sametya cha . tasyai garbha.n samAvedya tatraivAntaradhIyata .. 29..\\ eva.n vichitravIryasya kShetre dvaipAyanAdapi . jaGYire devagarbhAbhAH kuruvaMshavivardhanAH .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 101} j ki.n kR^itaM karma dharmeNa yene shApamupeyivAn . kasya shApAchcha brahmarShe shUdrayonAvajAyata .. 1..\\ v babhUva brAhmaNaH kashchinmANDavya iti vishrutaH . dhR^itimAnsarvadharmaGYaH satye tapasi cha sthitaH .. 2..\\ sa AshramapadadvAri vR^ikShamUle mahAtapAH . UrdhvabAhurmahAyogI tasthau mauna vratAnvitaH .. 3..\\ tasya kAlena mahatA tasmi.nstapasi tiShThataH . tamAshramapadaM prAptA dasyavo loptra hAriNaH . anusAryamANA bahubhI rakShibhirbharatarShabha .. 4..\\ te tasyAvasathe loptraM nidadhuH kurusattama . nidhAya cha bhayAllInAstatraivAnvAgate bale .. 5..\\ teShu lIneShvatho shIghra.n tatastadrakShiNAM balam . AjagAma tato.apashya.nstamR^iShi.n taskarAnugAH .. 6..\\ tamapR^ichchha.nstato rAja.nstathA vR^itta.n tapodhanam . katareNa pathA yAtA dasyavo dvijasattama . tena gachchhAmahe brahmanpathA shIghratara.n vayam .. 7..\\ tathA tu rakShiNA.n teShAM bruvatA.n sa tapodhanaH . na ki.n chidvachana.n rAjannavadatsAdhvasAdhu vA .. 8..\\ tataste rAjapuruShA vichinvAnAstadAshramam . dadR^ishustatra sa.nlInA.nstAMshchorAndravyameva cha .. 9..\\ tataH sha~NkA samabhavadrakShiNA.n taM muniM prati . sa.nyamyaina.n tato rAGYe dasyUMsh chaiva nyavedayan .. 10..\\ ta.n rAjA saha taishchorairanvashAdvadhyatAm iti . sa vadhya ghAtairaGYAtaH shUle proto mahAtapAH .. 11..\\ tataste shUlamAropya taM muni.n rakShiNastadA . pratijagmurmahIpAla.n dhanAnyAdAya tAnyatha .. 12..\\ shUlasthaH sa tu dharmAtmA kAlena mahatA tataH . nirAhAro.api viprarShirmaraNaM nAbhyupAgamat . dhArayAmAsa cha prANAnR^iShIMshcha samupAnayat .. 13..\\ shUlAgre tapyamAnena tapastena mahAtmanA . santApaM parama.n jagmurmunayo.atha parantapa .. 14..\\ te rAtrau shakunA bhUtvA saMnyavartanta sarvataH . darshayanto yathAshakti tamapR^ichchhandvijottamam . shrotumichchhAmahe brahmankiM pApa.n kR^itavAnasi .. 15..\\ tataH sa munishArdUlastAnuvAcha tapodhanAn . doShataH ka.n gamiShyAmi na hi me.anyo.aparAdhyati .. 16..\\ rAjA cha tamR^iShi.n shrutvA niShkramya saha mantribhiH . prasAdayAmAsa tadA shUlasthamR^iShisattamam .. 17..\\ yanmayApakR^itaM mohAdaGYAnAdR^iShisattama . prasAdaye tvA.n tatrAhaM na me tvaM kroddhumarhasi .. 18..\\ evamuktastato rAGYA prasAdamakaronmuniH . kR^itaprasAdo rAjA ta.n tataH samavatArayat .. 19..\\ avatArya cha shUlAgrAttachchhUlaM nishchakarSha ha . ashaknuvaMshcha niShkraShTu.n shUlaM mUle sa chichchhide .. 20..\\ sa tathAntargatenaiva shUlena vyacharanmuniH . sa tena tapasA lokAnvijigye durlabhAnparaiH . aNI mANDavya iti cha tato lokeShu kathyate .. 21..\\ sa gatvA sadana.n vipro dharmasya paramArthavit . Asanastha.n tato dharmaM dR^iShTvopAlabhata prabhuH .. 22..\\ kiM nu tadduShkR^ita.n karma mayA kR^itamajAnatA . yasyeyaM phalanirvR^ittirIdR^ishyAsAditA mayA . shIghramAchakShva me tattvaM pashya me tapaso balam .. 23..\\ dharma pata~NgakAnAM puchchheShu tvayeShIkA praveshitA . karmaNastasya te prAptaM phalametattapodhana .. 24..\\ aan alpe.aparAdhe vipulo mama daNDastvayA kR^itaH . shUdrayonAvato dharmamAnuShaH sambhaviShyasi .. 25..\\ maryAdA.n sthApayAmyadya loke dharmaphalodayAm . AchaturdashamAdvarShAnna bhaviShyati pAtakam . pareNa kurvatAmeva.n doSha eva bhaviShyati .. 26..\\ v etena tvaparAdhena shApAttasya mahAtmanaH . dharmo vidura rUpeNa shUdrayonAvajAyata .. 27..\\ dharme chArthe cha kushalo lobhakrodhavivarjitaH . dIrghadarshI shama paraH kurUNA.n cha hite rataH .. 28..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 102} v teShu triShu kumAreShu jAteShu kurujA~Ngalam . kuravo.atha kurukShetra.n trayametadavardhata .. 1..\\ UrdhvasasyAbhavadbhUmiH sasyAni phalavanti cha . yathartu varShI parjanyo bahupuShpaphalA drumAH .. 2..\\ vAhanAni prahR^iShTAni muditA mR^igapakShiNaH . gandhavanti cha mAlyAni rasavanti phalAni cha .. 3..\\ vaNigbhishchAvakIryanta nagarANyatha shilpibhiH . shUrAshcha kR^itavidyAshcha santash cha sukhino.abhavan .. 4..\\ nAbhavandasyavaH ke chinnAdharmaruchayo janAH . pradesheShvapi rAShTrANA.n kR^ita.n yugamavartata .. 5..\\ dAnakriyA dharmashIlA yaGYavrataparAyaNAH . anyonyaprItisa.nyuktA vyavardhanta prajAstadA .. 6..\\ mAnakrodhavihInAshcha janA lobhavivarjitAH . anyonyamabhyavardhanta dharmottaramavartata .. 7..\\ tanmahodadhivatpUrNaM nagara.n vai vyarochata . dvAratoraNa niryUhairyuktamabhrachayopamaiH . prAsAdashatasambAdhaM mahendra purasaMnibham .. 8..\\ nadIShu vanakhaNDeShu vApI palvala sAnuShu . kAnaneShu cha ramyeShu vijahrurmuditA janAH .. 9..\\ uttaraiH kurubhirsArdha.n dakShiNAH kuravastadA . vispardhamAnA vyachara.nstathA siddharShichAraNaiH . nAbhavatkR^ipaNaH kashchinnAbhavanvidhavAH striyaH .. 10..\\ tasmi~njanapade ramye bahavaH kurubhiH kR^itAH . kUpArAma sabhA vApyo brAhmaNAvasathAstathA . bhIShmeNa shAstrato rAjansarvataH parirakShite .. 11..\\ babhUva ramaNIyashcha chaityayUpa shatA~NkitaH . sa deshaH pararAShTrANi pratigR^ihyAbhivardhitaH . bhIShmeNa vihita.n rAShTre dharmachakramavartata .. 12..\\ kriyamANeShu kR^ityeShu kumArANAM mahAtmanAm . paurajAnapadAH sarve babhUvuH satatotsavAH .. 13..\\ gR^iheShu kurumukhyAnAM paurANA.n cha narAdhipa . dIyatAM bhujyatA.n cheti vAcho.ashrUyanta sarvashaH .. 14..\\ dhR^itarAShTrashcha pANDushcha vidurashcha mahAmatiH . janmaprabhR^iti bhIShmeNa putravatparipAlitAH .. 15..\\ sa.nskAraiH sa.nskR^itAste tu vratAdhyayana sa.nyutAH . shramavyAyAma kushalAH samapadyanta yauvanam .. 16..\\ dhanurvede.ashvapR^iShThe cha gadAyuddhe.asi charmaNi . tathaiva gajashikShAyAM nItishAstre cha pAragAH .. 17..\\ itihAsa purANeShu nAnA shikShAsu chAbhibho . vedavedA~NgatattvaGYAH sarvatra kR^itanishramAH .. 18..\\ pANDurdhanuShi vikrAnto narebhyo.abhyadhiko.abhavat . atyanyAnbalavAnAsIddhR^itarAShTro mahIpatiH .. 19..\\ triShu lokeShu na tvAsItkashchidvidura saMmitaH . dharmanityastato rAjandharme cha parama.n gataH .. 20..\\ pranaShTa.n shantanorvaMshaM samIkShya punaruddhR^itam . tato nirvachana.n loke sarvarAShTreShvavartata .. 21..\\ vIrasUnA.n kAshisute deshAnAM kurujA~Ngalam . sarvadharmavidAM bhIShmaH purANA.n gajasAhvayam .. 22..\\ dhR^itarAShTrastvachakShuShTvAdrAjyaM na pratyapadyata . karaNatvAchcha viduraH pANDurAsInmahIpatiH .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 103} bhs guNaiH samudita.n samyagidaM naH prathita.n kulam . atyanyAnpR^ithivIpAlAnpR^ithivyAmadhirAjyabhAk .. 1..\\ rakShita.n rAjabhiH pUrvairdharmavidbhirmahAtmabhiH . notsAdamagamachcheda.n kadA chidiha naH kulam .. 2..\\ mayA cha satyavatyA cha kR^iShNena cha mahAtmanA . samavasthApitaM bhUyo yuShmAsu kulatantuShu .. 3..\\ vardhate tadidaM putra kula.n sAgaravadyathA . tathA mayA vidhAtavya.n tvayA chaiva visheShataH .. 4..\\ shrUyate yAdavI kanyA anurUpA kulasya naH . subalasyAtmajA chaiva tathA madreshvarasya cha .. 5..\\ kulInA rUpavatyashcha nAthavatyashcha sarvashaH . uchitAshchaiva sambandhe te.asmAka.n kShatriyarShabhAH .. 6..\\ manye varayitavyAstA ityaha.n dhImatA.n vara . santAnArtha.n kulasyAsya yadvA vidura manyase .. 7..\\ v bhavAnpitA bhavAnmAtA bhavAnnaH paramo guruH . tasmAtsvaya.n kulasyAsya vichArya kuru yaddhitam .. 8..\\ v atha shushrAva viprebhyo gAndhArI.n subalAtmajAm . ArAdhya varada.n devaM bhaga netrahara.n haram . gAndhArI kila putrANA.n shataM lebhe varaM shubhA .. 9..\\ iti shrutvA cha tattvena bhIShmaH kurupitAmahaH . tato gAndhArarAjasya preShayAmAsa bhArata .. 10..\\ achakShuriti tatrAsItsubalasya vichAraNA . kula.n khyAtiM cha vR^ittaM cha buddhyA tu prasamIkShya saH . dadau tA.n dhR^itarAShTrAya gAndhArIM dharmachAriNIm .. 11..\\ gAndhArI tvapi shushrAva dhR^itarAShTramachakShuSham . AtmAna.n ditsitaM chAsmai pitrA mAtrA cha bhArata .. 12..\\ tataH sA paTTamAdAya kR^itvA bahuguNa.n shubhA . babandha netre sve rAjanpativrataparAyaNA . nAtyashnIyAM patimahamityeva.n kR^itanishchayA .. 13..\\ tato gAndhArarAjasya putraH shakunirabhyayAt . svasAraM parayA lakShmyA yuktAmAdAya kauravAn .. 14..\\ dattvA sa bhaginI.n vIro yathArha.n cha parichchhadam . punarAyAtsvanagaraM bhIShmeNa pratipUjitaH .. 15..\\ gAndhAryapi varArohA shIlAchAra vicheShTitaiH . tuShTi.n kurUNA.n sarveShAM janayAmAsa bhArata .. 16..\\ vR^ittenArAdhya tAnsarvAnpativrataparAyaNA . vAchApi puruShAnanyAnsuvratA nAnvakIrtayat .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 104} v shUro nAma yadushreShTho vasudeva pitAbhavat . tasya kanyA pR^ithA nAma rUpeNAsadR^ishI bhuvi .. 1..\\ paitR^iShvaseyAya sa tAmanapatyAya vIryavAn . agryamagre pratiGYAya svasyApatyasya vIryavAn .. 2..\\ agrajAteti tA.n kanyAmagryAnugraha kA~NkShiNe . pradadau kuntibhojAya sakhA sakhye mahAtmane .. 3..\\ sA niyuktA piturgehe devatAtithipUjane . ugraM paryacharadghoraM brAhmaNa.n saMshitavratam .. 4..\\ nigUDha nishchaya.n dharme yaM taM durvAsasa.n viduH . tamugra.n saMshitAtmAnaM sarvayatnairatoShayat .. 5..\\ tasyai sa pradadau mantramApaddharmAnvavekShayA . abhichArAbhisa.nyuktamabravIchchaiva tAM muniH .. 6..\\ ya.n ya.n devaM tvametena mantreNAvAhayiShyasi . tasya tasya prasAdena putrastava bhaviShyati .. 7..\\ tathoktA sA tu vipreNa tena kautUhalAttadA . kanyA satI devamarkamAjuhAva yashasvinI .. 8..\\ sA dadarsha tamAyAntaM bhAskara.n lokabhAvanam . vismitA chAnavadyA~NgI dR^iShTvA tanmahadadbhutam .. 9..\\ prakAshakarmA tapanastasyA.n garbhaM dadhau tataH . ajIjanattato vIra.n sarvashastrabhR^itAM varam . AmuktakavachaH shrImAndevagarbhaH shriyAvR^itaH .. 10..\\ sahaja.n kavachaM bibhratkuNDaloddyotitAnanaH . ajAyata sutaH karNaH sarvalokeShu vishrutaH .. 11..\\ prAdAchcha tasyAH kanyAtvaM punaH sa paramadyutiH . dattvA cha dadatA.n shreShTho divamAchakrame tataH .. 12..\\ gUhamAnApachAra.n taM bandhupakSha bhayAttadA . utsasarja jale kuntI ta.n kumAra.n salakShaNam .. 13..\\ tamutsR^iShTa.n tadA garbha.n rAdhA bhartA mahAyashAH . putratve kalpayAmAsa sabhAryaH sUtanandanaH .. 14..\\ nAmadheya.n cha chakrAte tasya bAlasya tAvubhau . vasunA saha jAto.aya.n vasu SheNo bhavatviti .. 15..\\ sa vardhAmAno balavAnsarvAstreShUdyato.abhavat . A pR^iShThatApAdAdityamupatasthe sa vIryavAn .. 16..\\ yasminkAle japannAste sa vIraH satyasa~NgaraH . nAdeyaM brAhmaNeShvAsIttasminkAle mahAtmanaH .. 17..\\ tamindro brAhmaNo bhUtvA bhikShArthaM bhUtabhAvanaH . kuNDale prArthayAmAsa kavacha.n cha mahAdyutiH .. 18..\\ utkR^itya vimanAH svA~NgAtkavacha.n rudhirasravam . karNastu kuNDale chhittvA prAyachchhatsa kR^itA~njaliH .. 19..\\ shakti.n tasmai dadau shakro vismito vAkyamabravIt . devAsuramanuShyANA.n gandharvoragarakShasAm . yasmai kShepsyasi ruShTaH sanso.anayA na bhaviShyati .. 20..\\ purA nAma tu tasyAsIdvasu SheNa iti shrutam . tato vaikartanaH karNaH karmaNA tena so.abhavat .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 105} v rUpasattvaguNopetA dharmArAmA mahAvratA . duhitA kuntibhojasya kR^ite pitrA svaya.nvare .. 1..\\ si.nhadaMShTra.n gajaskandhamR^iShabhAkShaM mahAbalam . bhUmipAla sahasrANAM madhye pANDumavindata .. 2..\\ sa tayA kuntibhojasya duhitrA kurunandanaH . yuyuje.amitasaubhAgyaH paulomyA maghavAniva .. 3..\\ yAtvA devavratenApi madrANAM puTabhedanam . vishrutA triShu lokeShu mAdrI madrapateH sutA .. 4..\\ sarvarAjasu vikhyAtA rUpeNAsadR^ishI bhuvi . pANDorarthe parikrItA dhanena mahatA tadA . vivAha.n kArayAmAsa bhIShmaH pANDormahAtmanaH .. 5..\\ si.nhoraska.n gajaskandhamR^iShabhAkShaM manasvinam . pANDu.n dR^iShTvA naravyAghra.n vyasmayanta narA bhuvi .. 6..\\ kR^itodvAhastataH pANDurbalotsAha samanvitaH . jigIShamANo vasudhA.n yayau shatrUnanekashaH .. 7..\\ pUrvamAgaskR^ito gatvA dashArNAH samare jitAH . pANDunA narasi.nhena kauravANA.n yashobhR^itA .. 8..\\ tataH senAmupAdAya pANDurnAnAvidha dhvajAm . prabhUtahastyashvarathAM padAtigaNasa~NkulAm .. 9..\\ AgaskR^itsarvavIrANA.n vairI sarvamahIbhR^itAm . goptA magadha rAShTrasya dArvo rAjagR^ihe hataH .. 10..\\ tataH kosha.n samAdAya vAhanAni balAni cha . pANDunA mithilA.n gatvA videhAH samare jitAH .. 11..\\ tathA kAshiShu suhmeShu puNDreShu bharatarShabha . svabAhubalavIryeNa kurUNAmakarodyashaH .. 12..\\ ta.n sharaughamahAjvAlamastrArchiShamarindamam . pANDupAvakamAsAdya vyadahyanta narAdhipAH .. 13..\\ te sasenAH sasenena vidhva.nsitabalA nR^ipAH . pANDunA vashagAH kR^itvA karakarmasu yojitAH .. 14..\\ tena te nirjitAH sarve pR^ithivyA.n sarvapArthivAH . tamekaM menire shUra.n deveShviva purandaram .. 15..\\ ta.n kR^itA~njalayaH sarve praNatA vasudhAdhipAH . upAjagmurdhana.n gR^ihya ratnAni vividhAni cha .. 16..\\ maNimuktA pravAla.n cha suvarNa.n rajataM tathA . goratnAnyashvaratnAni ratharatnAni ku~njarAn .. 17..\\ kharoShTramahiShAMshchaiva yachcha ki.n chidajAvikam . tatsarvaM pratijagrAha rAjA nAgapurAdhipaH .. 18..\\ tadAdAya yayau pANDuH punarmuditavAhanaH . harShayiShyansvarAShTrANi pura.n cha gajasAhvayam .. 19..\\ shantano rAjasi.nhasya bharatasya cha dhImataH . pranaShTaH kIrtijaH shabdaH pANDunA punaruddhR^itaH .. 20..\\ ye purA kuru rAShTrANi jahruH kuru dhanAni cha . te nAgapurasi.nhena pANDunA karadAH kR^itAH .. 21..\\ ityabhAShanta rAjAno rAjAmAtyAshcha sa~NgatAH . pratItamanaso hR^iShTAH paurajAnapadaiH saha .. 22..\\ pratyudyayusta.n samprAptaM sarve bhIShma purogamAH . te nadUramivAdhvAna.n gatvA nAgapurAlayAH . AvR^ita.n dadR^ishurloka.n hR^iShTA bahuvidhairjanaiH .. 23..\\ nAnA yAnasamAnItai ratnairuchchAvachaistathA . hastyashvaratharatnaishcha gobhiruShTrairathAvikaiH . nAnta.n dadR^ishurAsAdya bhIShmeNa saha kauravAH .. 24..\\ so.abhivAdya pituH pAdau kausalyAnandavardhanaH . yathArhaM mAnayAmAsa paurajAnapadAnapi .. 25..\\ pramR^idya pararAShTrANi kR^itArthaM punarAgatam . putramAsAdya bhIShmastu harShAdashrUNyavartayat .. 26..\\ sa tUryashatasa~NghAnAM bherINA.n cha mahAsvanaiH . harShayansarvashaH paurAnvivesha gajasAhvayam .. 27..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 106} vai dhR^itarAShTrAbhyanuGYAtaH svabAhuvijita.n dhanam . bhIShmAya satyavatyai cha mAtre chopajahAra saH .. 1..\\ vidurAya cha vai pANDuH preShayAmAsa taddhanam . suhR^idashchApi dharmAtmA dhanena samatarpayat .. 2..\\ tataH satyavatIM bhIShmaH kausalyA.n cha yashasvinIm . shubhaiH pANDujitai ratnaistoShayAmAsa bhArata .. 3..\\ nananda mAtA kausalyA tamapratimatejasam . jayantamiva paulomI pariShvajya nararShabham .. 4..\\ tasya vIrasya vikrAntaiH sahasrashatadakShiNaiH . ashvamedha shatairIje dhR^itarAShTro mahAmakhaiH .. 5..\\ samprayuktashcha kuntyA cha mAdryA cha bharatarShabha . jitatandrIstadA pANDurbabhUva vanagocharaH .. 6..\\ hitvA prAsAdanilaya.n shubhAni shayanAni cha . araNyanityaH satataM babhUva mR^igayA paraH .. 7..\\ sa charandakShiNaM pArshva.n ramyaM himavato gireH . uvAsa giripR^iShTheShu mahAshAlavaneShu cha .. 8..\\ rarAja kuntyA mAdryA cha pANDuH saha vane vasan . kareNvoriva madhyasthaH shrImAnpaurandaro gajaH .. 9..\\ bhArata.n saha bhAryAbhyAM bANakhaDgadhanurdharam . vichitrakavacha.n vIraM paramAstra vidaM nR^ipam . devo.ayamityamanyanta charanta.n vanavAsinaH .. 10..\\ tasya kAmAMshcha bhogAMshcha narA nityamatandritAH . upajahrurvanAnteShu dhR^itarAShTreNa choditAH .. 11..\\ atha pArashavI.n kanyAM devalasya mahIpateH . rUpayauvana sampannA.n sa shushrAvApagA sutaH .. 12..\\ tatastu varayitvA tAmAnAyya puruSharShabhaH . vivAha.n kArayAmAsa vidurasya mahAmateH .. 13..\\ tasyA.n chotpAdayAmAsa viduraH kurunandanaH . putrAnvinayasampannAnAtmanaH sadR^ishAnguNaiH .. 14..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 107} vai tataH putrashata.n jaGYe gAndhAryAM janamejaya . dhR^itarAShTrasya vaishyAyAmekashchApi shatAtparaH .. 1..\\ pANDoH kuntyA.n cha mAdryAM cha pa~ncha putrA mahArathAH . devebhyaH samapadyanta santAnAya kulasya vai .. 2..\\ j kathaM putrashata.n jaGYe gAndhAryAM dvijasattama . kiyatA chaiva kAlena teShAmAyushcha kiM param .. 3..\\ katha.n chaikaH sa vaishyAyAM dhR^itarAShTra suto.abhavat . katha.n cha sadR^ishIM bhAryAM gAndhArIM dharmachAriNIm . AnukUlye vartamAnA.n dhR^itarAShTro.atyavartata .. 4..\\ katha.n cha shaptasya sataH pANDostena mahAtmanA . samutpannA daivatebhyaH pa~ncha putrA mahArathAH .. 5..\\ etadvidvanyathAvR^ittha.n vistareNa tapodhana . kathayasva na me tR^iptiH kathyamAneShu bandhuShu .. 6..\\ v kShuchchhramAbhipariglAna.n dvaipAyanamupasthitam . toShayAmAsa gAndhArI vyAsastasyai vara.n dadau .. 7..\\ sA vavre sadR^ishaM bhartuH putrANA.n shatamAtmanaH . tataH kAlena sA garbha.n dhR^itarAShTrAdathAgrahIt .. 8..\\ sa.nvatsaradvaya.n taM tu gAndhArI garbhamAhitam . aprajA dhArayAmAsa tatastA.n duHkhamAvishat .. 9..\\ shrutvA kuntIsuta.n jAtaM bAlArkasamatejasam . udarasyAtmanaH sthairyamupalabhyAnvachintayat .. 10..\\ aGYAta.n dhR^itarAShTrasya yatnena mahatA tataH . sodaraM pAtayAmAsa gAndhArI duHkhamUrchchhitA .. 11..\\ tato jaGYe mA.nsapeshI lohAShThIleva sa.nhatA . dvivarShasambhR^itA.n kukShau tAmutsraShTuM prachakrame .. 12..\\ atha dvaipAyano GYAtvA tvaritaH samupAgamat . tA.n sa mA.nsamayIM peshI.n dadarsha japatAM varaH .. 13..\\ tato.abravItsaubaleyI.n kimidaM te chikIrShitam . sA chAtmano mata.n satyaM shasha.nsa paramarShaye .. 14..\\ jyeShTha.n kuntIsutaM jAta.n shrutvA ravisamaprabham . duHkhena parameNedamudaraM pAtitaM mayA .. 15..\\ shata.n cha kila putrANA.n vitIrNaM me tvayA purA . iya.n cha me mA.nsapeshI jAtA putrashatAya vai .. 16..\\ vy evametatsaubaleyi naitajjAtvanyathA bhavet . vitathaM noktapUrvaM me svaireShvapi kuto.anyathA .. 17..\\ ghR^itapUrNa.n kuNDa shataM kShiprameva vidhIyatAm . shItAbhiradbhiraShThIlAmimA.n cha pariShi~nchata .. 18..\\ v sA sichyamAnA aShThIlA abhavachchhatadhA tadA . a~NguShTha parva mAtrANA.n garbhANAM pR^ithageva tu .. 19..\\ ekAdhika shataM pUrNa.n yathAyogaM vishAM pate . mA.nsapeshyAstadA rAjankramashaH kAlaparyayAt .. 20..\\ tatastA.nsteShu kuNDeShu garbhAnavadadhe tadA . svanugupteShu desheShu rakShA.n cha vyadadhAttataH .. 21..\\ shashAsa chaiva bhagavAnkAlenaitAvatA punaH . vighaTTanIyAnyetAni kuNDAnIti sma saubalIm .. 22..\\ ityuktvA bhagavAnvyAsastathA pratividhAya cha . jagAma tapase dhImAnhimavanta.n shilochchayam .. 23..\\ jaGYe krameNa chaitena teShA.n duryodhano nR^ipaH . janmatastu pramANena jyeShTho rAjA yudhiShThiraH .. 24..\\ jAtamAtre sute tasmindhR^itarAShTro.abravIdidam . samAnIya bahUnviprAnbhIShma.n vidurameva cha .. 25..\\ yudhiShThiro rAjaputro jyeShTho naH kulavardhanaH . prAptaH svaguNato rAjyaM na tasminvAchyamasti naH .. 26..\\ aya.n tvanantarastasmAdapi rAjA bhaviShyati . etaddhi brUta me satya.n yadatra bhavitA dhruvam .. 27..\\ vAkyasyaitasya nidhane dikShu sarvAsu bhArata . kravyAdAH prANadanghorAH shivAshchAshiva sha.nsinaH .. 28..\\ lakShayitvA nimittAni tAni ghorANi sarvashaH . te.abruvanbrAhmaNA rAjanvidurashcha mahAmatiH .. 29..\\ vyakta.n kulAnta karaNo bhavitaiSha sutastava . tasya shAntiH parityAge puShTyA tvapanayo mahAn .. 30..\\ shatamekonamapyastu putrANA.n te mahIpate . ekena kuru vai kShema.n lokasya cha kulasya cha .. 31..\\ tyajedeka.n kulasyArthe grAmasyArthe kulaM tyajet . grAma.n janapadasyArthe AtmArthe pR^ithivIM tyajet .. 32..\\ sa tathA vidureNoktastaishcha sarvairdvijottamaiH . na chakAra tathA rAjA putrasneha samanvitaH .. 33..\\ tataH putrashata.n sarva.n dhR^itarAShTrasya pArthiva . mAsamAtreNa sa~njaGYe kanyA chaikA shatAdhikA .. 34..\\ gAndhAryA.n klishyamAnAyAmudareNa vivardhatA . dhR^itarAShTraM mahAbAhu.n vaishyA paryacharatkila .. 35..\\ tasminsa.nvatsare rAjandhR^itarAShTrAnmahAyashAH . jaGYe dhImA.nstatastasyA.n yuyutsuH karaNo nR^ipa .. 36..\\ evaM putrashata.n jaGYe dhR^itarAShTrasya dhImataH . mahArathAnA.n vIrANA.n kanyA chaikAtha duHshalA .. 37..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 108} j jyeShThAnujyeShThatA.n teShAM nAmadheyAni chAbhibho . dhR^itarAShTrasya putrANAmAnupUrvyeNa kIrtaya .. 1..\\ v duryodhano yuyutsushcha rAjanduHshAsanastathA . duHsaho duHshalashchaiva jalasandhaH samaH sahaH .. 2..\\ vindAnuvindau durdharShaH subAhurduShpradharShaNaH . durmarShaNo durmukhashcha duShkarNaH karNa eva cha .. 3..\\ viviMshatirvikarNashcha jalasandhaH sulochanaH . chitropachitrau chitrAkShashchAru chitraH sharAsanaH .. 4..\\ durmado duShpragAhashcha vivitsurvikaTaH samaH . UrNu nAbhaH sunAbhashcha tathA nandopanandakau .. 5..\\ senApatiH suSheNashcha kuNDodara mahodarau . chitrabANashchitravarmA suvarmA durvimochanaH .. 6..\\ ayo bAhurmahAbAhushchitrA~NgashchitrakuNDalaH . bhImavego bhImabalo balAkI balavardhanaH .. 7..\\ ugrAyudho bhImakarmA kanakAyurdR^iDhAyudhaH . dR^iDhavarmA dR^iDhakShatraH somakIrtiranUdaraH .. 8..\\ dR^iDhasandho jarAsandhaH satyasandhaH sadaH suvAk . ugrashravA ashvasenaH senAnIrduShparAjayaH .. 9..\\ aparAjitaH paNDitako vishAlAkSho durAvaraH . dR^iDhahastaH suhastashcha vAtavegasuvarchasau .. 10..\\ AdityaketurbahvAshInAgadantogra yAyinau . kavachI niSha~NgI pAshI cha daNDadhAro dhanurgrahaH .. 11..\\ ugro bhIma ratho vIro vIrabAhuralolupaH . abhayo raudrakarmA cha tathA dR^iDharathastrayaH .. 12..\\ anAdhR^iShyaH kuNDa bhedI virAvI dIrghalochanaH . dIrghabAhurmahAbAhurvyUDhorurkanakadhvajaH .. 13..\\ kuNDAshI virajAshchaiva duHshalA cha shatAdhikA . etadekashata.n rAjankanyA chaikA prakIrtitA .. 14..\\ nAmadheyAnupUrvyeNa viddhi janma kramaM nR^ipa . sarve tvatirathAH shUrAH sarve yuddhavishAradAH .. 15..\\ sarve vedavidashchaiva rAjashAstreShu kovidAH . sarve sa.nsargavidyAsu vidyAbhijana shobhinaH .. 16..\\ sarveShAmanurUpAshcha kR^itA dArA mahIpate . dhR^itarAShTreNa samaye samIkShya vidhivattadA .. 17..\\ duHshalA.n samaye rAjA sindhurAjAya bhArata . jayadrathAya pradadau saubalAnumate tadA .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 109} j kathito dhArtarAShTrANAmArShaH sambhava uttamaH . amAnuSho mAnuShANAM bhavatA brahma vittama .. 1..\\ nAmadheyAni chApyeShA.n kathyamAnAni bhAgashaH . tvattaH shrutAni me brahmanpANDavAnA.n tu kIrtaya .. 2..\\ te hi sarve mahAtmAno devarAjaparAkramAH . tvayaivAMshAvataraNe deva bhAgAH prakIrtitAH .. 3..\\ tasmAdichchhAmyaha.n shrotumatimAnuSha karmaNAm . teShAmAjanana.n sarvaM vaishampAyana kIrtaya .. 4..\\ v rAjA pANDurmahAraNye mR^igavyAlaniShevite . vane maithuna kAlastha.n dadarsha mR^igayUthapam .. 5..\\ tatastA.n cha mR^igIM taM cha rukmapu~NkhaiH supatribhiH . nirbibheda sharaistIkShNaiH pANDuH pa~nchabhirAshugaiH .. 6..\\ sa cha rAjanmahAtejA R^iShiputrastapodhanaH . bhAryayA saha tejasvI mR^igarUpeNa sa~NgataH .. 7..\\ sa.nsaktastu tayA mR^igyA mAnuShImIrayangiram . kShaNena patito bhUmau vilalApAkulendriyaH .. 8..\\ mrga kAmamanyuparItApi buddhya~Nga rahitApi cha . varjayanti nR^isha.nsAni pApeShvabhiratA narAH .. 9..\\ na vidhi.n grasate praGYA praGYAM tu grasate vidhiH . vidhiparyAgatAnarthAnpraGYA na pratipadyate .. 10..\\ shashvaddharmAtmanAM mukhye kule jAtasya bhArata . kAmalobhAbhibhUtasya katha.n te chalitA matiH .. 11..\\ p shatrUNA.n yA vadhe vR^ittiH sA mR^igANAM vadhe smR^itA . rAGYAM mR^igana mAM mohAttva.n garhayitumarhasi .. 12..\\ achchhadmanAmAyayA cha mR^igANA.n vadha iShyate . sa eva dharmo rAGYA.n tu tadvidvAnkiM nu garhase .. 13..\\ agastyaH satramAsInashchachAra mR^igayAmR^iShiH . AraNyAnsarvadaivatyAnmR^igAnprokShya mahAvane .. 14..\\ pramANa dR^iShTadharmeNa kathamasmAnvigarhase . agastyasyAbhichAreNa yuShmAka.n vai vapA hutA .. 15..\\ mrga na ripUnvai samuddishya vimu~nchanti purA sharAn . randhra eShA.n visheSheNa vadhakAlaH prashasyate .. 16..\\ p pramattamapramatta.n vA vivR^ita.n ghnanti chaujasA . upAyairiShubhistIkShNaiH kasmAnmR^igavigarhase .. 17..\\ m nAha.n ghnantaM mR^igAnrAjanvigarhe AtmakAraNAt . maithuna.n tu pratIkShyaM me syAttvayehAnR^isha.nsataH .. 18..\\ sarvabhUtahite kAle sarvabhUtepsite tathA . ko hi vidvAnmR^iga.n hanyAchcharantaM maithunaM vane . puruShArtha phala.n kAnta.n yattvayA vitathaM kR^itam .. 19..\\ pauravANAmR^iShINA.n cha teShAmakliShTakarmaNAm . vaMshe jAtasya kauravya nAnurUpamida.n tava .. 20..\\ nR^isha.nsa.n karma sumahatsarvalokavigarhitam . asvargyamayashasya.n cha adharmiShThaM cha bhArata .. 21..\\ strI bhogAnA.n visheShaGYaH shAstradharmArthatattvavit . nArhastva.n surasa~NkAsha kartumasvargyamIdR^isham .. 22..\\ tvayA nR^isha.nsakartAraH pApAchArAshcha mAnavAH . nigrAhyAH pArthivashreShTha trivargaparivarjitAH .. 23..\\ ki.n kR^itaM te narashreShTha nighnato mAmanAgasam . muniM mUlaphalAhAraM mR^igaveSha dharaM nR^ipa . vasamAnamaraNyeShu nitya.n shama parAyaNam .. 24..\\ tvayAha.n hi.nsito yasmAttasmAttvAmapyasaMshayam . dvayornR^isha.nsakartAramavasha.n kAmamohitam . jIvitAntakaro bhAva evamevAgamiShyati .. 25..\\ aha.n hi kindamo nAma tapasApratimo muniH . vyapatrapanmanuShyANAM mR^igyAM maithunamAcharam .. 26..\\ mR^igo bhUtvA mR^igaiH sArdha.n charAmi gahane vane . na tu te brahmahatyeyaM bhaviShyatyavijAnataH . mR^igarUpadhara.n hatvA mAmeva.n kAmamohitam .. 27..\\ asya tu tvaM phalaM mUDha prApsyasIdR^ishameva hi . priyayA saha sa.nvAsaM prApya kAmavimohitaH . tvamapyasyAmavasthAyAM pretaloka.n gamiShyasi .. 28..\\ antakAle cha sa.nvAsa.n yayA gantAsi kanyayA . pretarAjavashaM prApta.n sarvabhUtaduratyayam . bhaktyA matimatA.n shreShTha saiva tvAmanuyAsyati .. 29..\\ vartamAnaH sukhe duHkha.n yathAhaM prAptitastvayA . tathA sukha.n tvA.n samprAptaM duHkhamabhyAgamiShyati .. 30..\\ v evamuktvA suduHkhArto jIvitAtsa vyayujyata . mR^igaH pANDushcha shokArtaH kShaNena samapadyata .. 31..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 110} vai ta.n vyatItamatikramya rAjA svamiva bAndhavam . sabhAryaH shokaduHkhArtaH paryadevayadAturaH .. 1..\\ paandu satAmapi kule jAtAH karmaNA bata durgatim . prApnuvantyakR^itAtmAnaH kAmajAlavimohitAH .. 2..\\ shashvaddharmAtmanA jAto bAla eva pitA mama . jIvitAntamanuprAptaH kAmAtmaiveti naH shrutam .. 3..\\ tasya kAmAtmanaH kShetre rAGYaH sa.nyata vAgR^iShiH . kR^iShNadvaipAyanaH sAkShAdbhagavAnmAmajIjanat .. 4..\\ tasyAdya vyasane buddhiH sa~njAteyaM mamAdhamA . tyaktasya devairanayAnmR^igayAyA.n durAtmanaH .. 5..\\ mokShameva vyavasyAmi bandho hi vyasanaM mahat . suvR^ittimanuvartiShye tAmahaM pituravyayAm . atIva tapasAtmAna.n yojayiShyAmyasaMshayam .. 6..\\ tasmAdeko.ahamekAhamekaikasminvanaspatau . charanbhaikShaM munirmuNDashchariShyAmi mahImimAm .. 7..\\ pA.nsunA samavachchhannaH shUnyAgAra pratishrayaH . vR^ikShamUlaniketo vA tyaktasarvapriyApriyaH .. 8..\\ na shochanna prahR^iShyaMshcha tulyanindAtmasa.nstutiH . nirAshIrnirnamaskAro nirdvandvo niShparigrahaH .. 9..\\ na chApyavahasanka.n chinna kurvanbhrukuTIM kva chit . prasannavadano nitya.n sarvabhUtahite rataH .. 10..\\ ja~NgamAja~Ngama.n sarvamavihi.nsaMsh chaturvidham . svAsu prajAsviva sadA samaH prANabhR^itAM prati .. 11..\\ ekakAla.n charanbhaikShaM kulAni dve cha pa~ncha cha . asambhave vA bhaikShasya charannanashanAnyapi .. 12..\\ alpamalpa.n yathA bhojyaM pUrvalAbhena jAtuchit . nityaM nAtichara.NllAbhe alAbhe sapta pUrayan .. 13..\\ vAsyaika.n takShato bAhuM chandanenaikamukShataH . nAkalyANaM na kalyANaM pradhyAyannubhayostayoH .. 14..\\ na jijIviShuvatki.n chinna mumUrShuvadAcharan . maraNa.n jIvitaM chaiva nAbhinandanna cha dviShan .. 15..\\ yAH kAshchijjIvatA shakyAH kartumabhyudaya kriyAH . tAH sarvAH samatikramya nimeShAdiShvavasthitaH .. 16..\\ tAsu sarvAsvavasthAsu tyaktasarvendriyakriyaH . samparityakta dharmAtmA sunirNiktAtma kalmaShaH .. 17..\\ nirmuktaH sarvapApebhyo vyatItaH sarvavAgurAH . na vashe kasya chittiShThansadharmA mAtarishvanaH .. 18..\\ etayA satata.n vR^ittyA charannevaM prakArayA . deha.n sandhArayiShyAmi nirbhayaM mArgamAsthitaH .. 19..\\ nAha.n shvA charite mArge avIrya kR^ipaNochite . svadharmAtsatatApete rameya.n vIryavarjitaH .. 20..\\ satkR^ito.asaktR^ito vApi yo.anyA.n kR^ipaNa chakShuShA . upaiti vR^itti.n kAmAtmA sa shunA.n vartate pathi .. 21..\\ v evamuktvA suduHkhArto niHshvAsaparamo nR^ipaH . avekShamANaH kuntI.n cha mAdrIM cha samabhAShata .. 22..\\ kausalyA viduraH kShattA rAjA cha saha bandhubhiH . AryA satyavatI bhIShmaste cha rAjapurohitAH .. 23..\\ brAhmaNAshcha mahAtmAnaH somapAH saMshitavratAH . pauravR^iddhAshcha ye tatra nivasantyasmadAshrayAH . prasAdya sarve vaktavyAH pANDuH pravrajito vanam .. 24..\\ nishamya vachanaM bharturvanavAse dhR^itAtmanaH . tatsama.n vachana.n kuntI mAdrI cha samabhAShatAm .. 25..\\ anye.api hyAshramAH santi ye shakyA bharatarShabhaH . AvAbhyA.n dharmapatnIbhyA.n saha taptvA tapo mahat . tvameva bhavitA sArthaH svargasyApi na saMshayaH .. 26..\\ praNidhAyendriya grAmaM bhartR^ilokaparAyaNe . tyaktakAmasukhe hyAvA.n tapsyAvo vipulaM tapaH .. 27..\\ yadi AvAM mahAprAGYa tyakShyasi tva.n vishAM pate . adyaivAvAM prahAsyAvo jItivaM nAtra saMshayaH .. 28..\\ p yadi vyavasita.n hyetadyuvayordharmasa.nhitam . svavR^ittimanuvartiShye tAmahaM pituravyayAm .. 29..\\ tyaktagrAmya sukhAchArastapyamAno mahattapaH . valkalI phalamUlAshI chariShyAmi mahAvane .. 30..\\ agni.n juhvannubhau kAlAvubhau kAlAvupaspR^ishan . kR^ishaH parimitArAhashchIracharma jaTAdharaH .. 31..\\ shItavAtAtapa sahaH kShutpipAsAshramAnvitaH . tapasA dushchareNeda.n sharIramupashoShayan .. 32..\\ ekAntashIlI vimR^ishanpakvApakvena vartayan . pitR^IndevAMshcha vanyena vAgbhiradbhish cha tarpayan .. 33..\\ vAnaprasthajanasyApi darshana.n kulavAsinAm . nApriyANyAcharajjAtu kiM punargrAmavAsinAm .. 34..\\ evamAraNya shAstrANAmugramugratara.n vidhim . kA~NkShamANo.ahamAsiShye dehasyAsya samApanAt .. 35..\\ v ityevamuktvA bhArye te rAjA kauravavaMshajaH . tatashchUDAmaNiM niShkama~Ngade kuNDalAni cha . vAsA.nsi cha mahArhANi strINAmAbharaNAni cha .. 36..\\ pradAya sarva.n viprebhyaH pANDuH punarabhAShata . gatvA nAgapura.n vAchyaM pANDuH pravrajito vanam .. 37..\\ artha.n kAma.n sukhaM chaiva ratiM cha paramAtmikAm . pratasthe sarvamutsR^ijya sabhAryaH kurupu~NgavaH .. 38..\\ tatastasyAnuyAtrANi te chaiva parichArakAH . shrutvA bharata si.nhasya vividhAH karuNA giraH . bhImamArtasvara.n kR^itvA hAheti parichukrushuH .. 39..\\ uShNamashruvimu~nchantasta.n vihAya mahIpatim . yayurnAgapura.n tUrNa.n sarvamAdAya tadvachaH .. 40..\\ shrutvA cha tebhyastatsarva.n yathAvR^ittaM mahAvane . dhR^itarAShTro narashreShThaH pANDumevAnvashochata .. 41..\\ rAjaputrastu kauravyaH pANDurmUlaphalAshanaH . jagAma saha bhAryAbhyA.n tato nAgasabhaM girim .. 42..\\ sa chaitrarathamAsAdya vAriSheNamatItya cha . himavantamatikramya prayayau gandhamAdanam .. 43..\\ rakShyamANo mahAbhUtaiH siddhaishcha paramarShibhiH . uvAsa sa tadA rAjA sameShu viShameShu cha .. 44..\\ indra dyumna saraH prApya ha.nsakUTamatItya cha . shatashR^i~Nge mahArAja tApasaH samapadyata .. 45..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 111} v tatrApi tapasi shreShThe vartamAnaH sa vIryavAn . siddhachAraNasa~NghAnAM babhUva priyadarshanaH .. 1..\\ shushrUShuranaha.nvAdI sa.nyatAtmA jitendriyaH . svarga.n gantuM parAkrAntaH svena vIryeNa bhArata .. 2..\\ keShA.n chidabhavadbhrAtA keShAM chidabhavatsakhA . R^iShayastvapare chainaM putravatparyapAlayan .. 3..\\ sa tu kAlena mahatA prApya niShkalmaSha.n tapaH . brahmarShisadR^ishaH pANDurbabhUva bharatarShabha .. 4..\\ svargapAra.n titIrShansa shatashR^i~NgAduda~NmukhaH . pratasthe saha patnIbhyAmabruva.nstatra tApasAH . uparyupari gachchhantaH shailarAjamuda~NmukhAH .. 5..\\ dR^iShTavanto girerasya durgAndeshAnbahUnvayam . AkrIDabhUtAndevAnA.n gandharvApsarasAM tathA .. 6..\\ udyAnAni kuberasya samAni viShamANi cha . mahAnadI nitambAMshcha durgAMshcha girigahvarAn .. 7..\\ santi nityahimA deshA nirvR^ikSha mR^igapakShiNaH . santi ke chinmahAvarShA durgAH ke chiddurAsadAH .. 8..\\ atikrAmenna pakShI yAnkuta evetare mR^igAH . vAyureko.atigAdyatra siddhAshcha paramarShayaH .. 9..\\ gachchhantyau shailarAje.asminrAjaputryau katha.n tvime . na sIdetAmaduHkhArhe mA gamo bharatarShabha .. 10..\\ p aprajasya mahAbhAgA na dvAraM parichakShate . svarge tenAbhitapto.ahamaprajastadbravImi vaH .. 11..\\ R^iNaishchaturbhiH sa.nyuktA jAyante manujA bhuvi . pitR^idevarShimanujadeyaiH shatasahasrashaH .. 12..\\ etAni tu yathAkAla.n yo na budhyati mAnavaH . na tasya lokAH santIti dharmavidbhiH pratiShThitam .. 13..\\ yaGYaishcha devAnprINAti svAdhyAyatapasA munIn . putraiH shrAddhaishpitR^IMshchApi AnR^isha.nsyena mAnavAn .. 14..\\ R^iShideva manuShyANAM parimukto.asmi dharmataH . pitryAdR^iNAdanirmuktastena tapye tapodhanAH .. 15..\\ dehanAshe dhruvo nAshaH pitR^INAmeSha nishchayaH . iha tasmAtprajA hetoH prajAyante narottamAH .. 16..\\ yathaivAhaM pituH kShetre sR^iShTastena mahAtmanA . tathaivAsminmama kShetre katha.n vai sambhavetprajA .. 17..\\ taapasaah asti vai tava dharmAtmanvidma devopama.n shubham . apatyamanagha.n rAjanvaya.n divyena chakShuShA .. 18..\\ daivadiShTaM naravyAghra karmaNehopapAdaya . akliShTaM phalamavyagro vindate buddhimAnnaraH .. 19..\\ tasmindR^iShTe phale tAta prayatna.n kartumarhasi . apatya.n guNasampanna.n labdhvA prItimapApsyasi .. 20..\\ v tachchhrutvA tApasa vachaH pANDushchintAparo.abhavat . Atmano mR^igashApena jAnannupahatA.n kriyAm .. 21..\\ so.abravIdvijane kuntI.n dharmapatnI.n yashasvinIm . apatyotpAdane yogamApadi prasamarthayan .. 22..\\ apatyaM nAma lokeShu pratiShThA dharmasa.nhitA . iti kunti vidurdhIrAH shAshvata.n dharmamAditaH .. 23..\\ iShTa.n dattaM tapastaptaM niyamashcha svanuShThitaH . sarvamevAnapatyasya na pAvanamihochyate .. 24..\\ so.ahameva.n viditvaitatprapashyAmi shuchismite . anapatyaH shubhA.NllokAnnAvApsyAmIti chintayan .. 25..\\ mR^igAbhishApAnnaShTaM me prajana.n hyakR^itAtmanaH . nR^isha.nsakAriNo bhIru yathaivopahata.n tathA .. 26..\\ ime vai bandhudAyAdAH ShaTputrA dharmadarshane . ShaDevAbandhu dAyAdAH putrAstA~nshR^iNu me pR^ithe .. 27..\\ svaya.n jAtaH praNItashcha parikrItashcha yaH sutaH . paunarbhavashcha kAnInaH svairiNyA.n yashcha jAyate .. 28..\\ dattaH krItaH kR^itrimashcha upagachchhetsvaya.n cha yaH . sahoDho jAtaretAshcha hInayonidhR^itashcha yaH .. 29..\\ pUrvapUrvatamAbhAve matvA lipseta vai sutam . uttamAdavarAH pu.nsaH kA~NkShante putramApadi .. 30..\\ apatya.n dharmaphalada.n shreShThaM vindanti sAdhavaH . AtmashukrAdapi pR^ithe manuH svAyambhuvo.abravIt .. 31..\\ tasmAtpraheShyAmyadya tvA.n hInaH prajananAtsvayam . sadR^ishAchchhreyaso vA tva.n viddhyapatyaM yashasvini .. 32..\\ shR^iNu kunti kathA.n chemA.n shAra daNDAyanIM prati . yA vIra patnI gurubhirniyuktApatya janmani .. 33..\\ puShpeNa prayatA snAtA nishi kunti chatuShpathe . varayitvA dvija.n siddhaM hutvA pu.nsavane.analam .. 34..\\ karmaNyavasite tasminsA tenaiva sahAvasat . tatra trI~njanayAmAsa durjayAdInmahArathAn .. 35..\\ tathA tvamapi kalyANi brAhmaNAttapasAdhikAt . manniyogAdyatakShipramapatyotpAdanaM prati .. 36..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 112} v evamuktA mahArAja kuntI pANDumabhAShata . kurUNAmR^iShabha.n vIra.n tadA bhUmipatiM patim .. 1..\\ na mAmarhasi dharmaGYa vaktumeva.n kathaM chana . dharmapatnImabhiratA.n tvayi rAjIvalochana .. 2..\\ tvameva tu mahAbAho mayyapatyAni bhArata . vIra vIryopapannAni dharmato janayiShyasi .. 3..\\ svargaM manujashArdUla gachchheya.n sahitA tvayA . apatyAya cha mA.n gachchha tvameva kurunandana .. 4..\\ na hyahaM manasApyanya.n gachchheyaM tvadR^ite naram . tvattaH prativishiShTashcha ko.anyo.asti bhuvi mAnavaH .. 5..\\ imA.n cha tAvaddharmyAM tvaM paurANI.n shR^iNu me kathAm . parishrutA.n vishAlAkSha kIrtayiShyAmi yAm aham .. 6..\\ vyuShitAshva iti khyAto babhUva kila pArthivaH . purA paramadharmiShThaH pUrorvaMshavivardhanaH .. 7..\\ tasmiMshcha yajamAne vai dharmAtmani mahAtmani . upAgama.nstato devAH sendrAH saha maharShibhiH .. 8..\\ amAdyadindraH somena dakShiNAbhirdvijAtayaH . vyuShitAshvasya rAjarShestato yaGYe mahAtmanaH .. 9..\\ vyuShitAshvastato rAjannati martyAnvyarochata . sarvabhUtAnyati yathA tapanaH shishirAtyaye .. 10..\\ sa vijitya gR^ihItvA cha nR^ipatInrAjasattamaH . prAchyAnudIchyAnmadhyAMshcha dakShiNAtyAnakAlayat .. 11..\\ ashvamedhe mahAyaGYe vyuShitAshvaH pratApavAn . babhUva sa hi rAjendro dashanAgabalAnvitaH .. 12..\\ apyatra gAthA.n gAyanti ye purANavido janAH . vyuShitAshvaH samudrAntA.n vijityemAM vasundharAm . apAlayatsarvavarNAnpitA putrAnivaurasAn .. 13..\\ yajamAno mahAyaGYairbrAhmaNebhyo dadau dhanam . anantaratnAnyAdAya AjahAra mahAkratUn . suShAva cha bahUnsomAnsomasa.nsthAstatAna cha .. 14..\\ AsItkAkShIvatI chAsya bhAryA paramasaMmatA . bhadrA nAma manuShyendra rUpeNAsadR^ishI bhuvi .. 15..\\ kAmayAmAsatustau tu parasparamiti shrutiH . sa tasyA.n kAmasaMmatto yakShmANa.n samapadyata .. 16..\\ tenAchireNa kAlena jagAmAstamivAMshumAn . tasminprete manuShyendre bhAryAsya bhR^ishaduHkhitA .. 17..\\ aputrA puruShavyAghra vilalApeti naH shrutam . bhadrA paramaduHkhArtA tannibodha narAdhipa .. 18..\\ nArI paramadharmaGYa sarvA putra vinAkR^itA . pati.n vinA jIvati yA na sA jIvati duHkhitA .. 19..\\ pati.n vinA mR^itaM shreyo nAryAH kShatriya pu~Ngava . tvadgati.n gantumichchhAmi prasIdasva nayasva mAm .. 20..\\ tvayA hInA kShaNamapi nAha.n jIvitumutsahe . prasAda.n kuru me rAjannitastUrNaM nayasva mAm .. 21..\\ pR^iShThato.anugamiShyAmi sameShu viShameShu cha . tvAmahaM narashArdUla gachchhantamanivartinam .. 22..\\ chhAyevAnapagA rAjansatata.n vashavartinI . bhaviShyAmi naravyAghra nityaM priyahite ratA .. 23..\\ adya prabhR^iti mA.n rAjankaShTA hR^idayashoShaNAH . Adhayo.abhibhaviShyanti tvadR^ite puShkarekShaNa .. 24..\\ abhAgyayA mayA nUna.n viyuktAH sahachAriNaH . sa.nyogA viprayuktA vA pUrvadeheShu pArthiva .. 25..\\ tadida.n karmabhiH pApaiH pUrvadeheShu sa~ncitam . duHkhaM mAmanusamprApta.n rAja.nstvadviprayogajam .. 26..\\ adya prabhR^ityaha.n rAjankusha prastarashAyinI . bhaviShyAmyasukhAviShTA tvaddarshanaparAyaNA .. 27..\\ darshayasva naravyAghra sAdhu mAmasukhAnvitAm . dInAmanAthA.n kR^ipaNA.n vilapantIM nareshvara .. 28..\\ evaM bahuvidha.n tasyA.n vilapantyAM punaH punaH . ta.n shavaM sampariShvajya vAkkilAntarhitAbravIt .. 29..\\ uttiShTha bhadre gachchha tva.n dadAnIha varaM tava . janayiShyAmyapatyAni tvayyaha.n chAruhAsini .. 30..\\ AtmIye cha varArohe shayanIye chaturdashIm . aShTamI.n vA R^itusnAtA sa.nvishethA mayA saha .. 31..\\ evamuktA tu sA devI tathA chakre pativratA . yathoktameva tadvAkyaM bhadrA putrArthinI tadA .. 32..\\ sA tena suShuve devI shavena manujAdhipa . trI~nshAlvAMshchaturo madrAnsutAnbharatasattama .. 33..\\ tathA tvamapi mayyeva manasA bharatarShabha . shakto janayituM putrA.nstapoyogabalAnvayAt .. 34..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 113} v evamuktastayA rAjA tA.n devIM punarabravIt . dharmaviddharmasa.nyuktamida.n vachanamuttamam .. 1..\\ evametatpurA kunti vyuShitAshvashchakAra ha . yathA tvayokta.n kalyANi sa hyAsIdamaropamaH .. 2..\\ atha tvimaM pravakShyAmi dharma.n tvetaM nibodha me . purANamR^iShibhirdR^iShTa.n dharmavidbhirmahAtmabhiH .. 3..\\ anAvR^itAH kila purA striya AsanvarAnane . kAmachAravihAriNyaH svatantrAshchArulochane .. 4..\\ tAsA.n vyuchcharamANAnA.n kaumArAtsubhage patIn . nAdharmo.abhUdvarArohe sa hi dharmaH purAbhavat .. 5..\\ ta.n chaiva dharmaM paurANaM tiryagyonigatAH prajAH . adyApyanuvidhIyante kAmadveShavivarjitAH . purANadR^iShTo dharmo.ayaM pUjyate cha maharShibhiH .. 6..\\ uttareShu cha rambhoru kuruShvadyApi vartate . strINAmanugraha karaH sa hi dharmaH sanAtanaH .. 7..\\ asmi.nstu loke nachirAnmaryAdeya.n shuchismite . sthApitA yena yasmAchcha tanme vistarataH shR^iNu .. 8..\\ babhUvoddAlako nAma maharShiriti naH shrutam . shvetaketuriti khyAtaH putrastasyAbhavanmuniH .. 9..\\ maryAdeya.n kR^itA tena mAnuSheShviti naH shrutam . kopAtkamalapatrAkShi yadartha.n tannibodha me .. 10..\\ shvetaketoH kila purA samakShaM mAtaraM pituH . jagrAha brAhmaNaH pANau gachchhAva iti chAbravIt .. 11..\\ R^iShiputrastataH kopa.n chakArAmarShitastadA . mAtara.n tAM tathA dR^iShTvA nIyamAnAM balAdiva .. 12..\\ kruddha.n taM tu pitA dR^iShTvA shvetaketumuvAcha ha . mA tAta kopa.n kArShIstvameSha dharmaH sanAtanaH .. 13..\\ anAvR^itA hi sarveShA.n varNAnAma~NganA bhuvi . yathA gAvaH sthitAstAta sve sve varNe tathA prajAH .. 14..\\ R^iShiputro.atha ta.n dharma.n shvetaketurna chakShame . chakAra chaiva maryAdAmimA.n strIpu.nsayorbhuvi .. 15..\\ mAnuSheShu mahAbhAge na tvevAnyeShu jantuShu . tadA prabhR^iti maryAdA sthiteyamiti naH shrutam .. 16..\\ vyuchcharantyAH patiM nAryA adya prabhR^iti pAtakam . bhrUNa hatyA kR^itaM pApaM bhaviShyatyasukhAvaham .. 17..\\ bhAryA.n tathA vyuchcharataH kaumArIM brahmachAriNIm . pativratAmetadeva bhavitA pAtakaM bhuvi .. 18..\\ patyA niyuktA yA chaiva patnyapatyArthameva cha . na kariShyati tasyAshcha bhaviShyatyetadeva hi .. 19..\\ iti tena purA bhIru maryAdA sthApitA balAt . uddAlakasya putreNa dharmyA vai shvetaketunA .. 20..\\ saudAsena cha rambhoru niyuktApatya janmani . madayantI jagAmarShi.n vasiShThamiti naH shrutam .. 21..\\ tasmAllebhe cha sA putramashmakaM nAma bhAminI . bhAryA kalmAShapAdasya bhartuH priyachikIrShatA .. 22..\\ asmAkamapi te janma vidita.n kamalekShaNe . kR^iShNadvaipAyanAdbhIru kurUNA.n vaMshavR^iddhaye .. 23..\\ ata etAni sarvANi kAraNAni samIkShya vai . mamaitadvachana.n dharmyaM kartumarhasyanindite .. 24..\\ R^itAvR^itau rAjaputri striyA bhartA yatavrate . nAtivartavya ityeva.n dharmaM dharmavido viduH .. 25..\\ sheSheShvanyeShu kAleShu svAtantrya.n strI kilArhati . dharmameta.n janAH santaH purANaM parichakShate .. 26..\\ bhartA bhAryA.n rAjaputri dharmyaM vAdharmyameva vA . yadbrUyAttattathA kAryamiti dharmavido viduH .. 27..\\ visheShataH putragR^iddhI hInaH prajananAtsvayam . yathAhamanavadyA~Ngi putradarshanalAlasaH .. 28..\\ tathA raktA~Nguli talaH padmapatra nibhaH shubhe . prasAdArthaM mayA te.aya.n shirasyabhyudyato.a~njaliH .. 29..\\ manniyogAtsukeshAnte dvijAtestapasAdhikAt . putrAnguNasamAyuktAnutpAdayitumarhasi . tvatkR^ite.ahaM pR^ithushroNigachchheyaM putriNA.n gatim .. 30..\\ evamuktA tataH kuntI pANDuM parapura~njayam . pratyuvAcha varArohA bhartuH priyahite ratA .. 31..\\ pitR^iveshmanyahaM bAlA niyuktAtithi pUjane . ugraM paryachara.n tatra brAhmaNa.n saMshitavratam .. 32..\\ nigUDha nishchaya.n dharme yaM taM durvAsasa.n viduH . tamaha.n saMshitAtmAnaM sarvayaGYairatoShayam .. 33..\\ sa me.abhichAra sa.nyuktamAchaShTa bhagavAnvaram . mantragrAma.n cha me prAdAdabravIchchaiva mAm idam .. 34..\\ ya.n ya.n devaM tvametena mantreNAvAhayiShyasi . akAmo vA sakAmo vA sa te vashamupaiShyati .. 35..\\ ityuktAha.n tadA tena pitR^iveshmani bhArata . brAhmaNena vachastathya.n tasya kAlo.ayamAgataH .. 36..\\ anuGYAtA tvayA devamAhvayeyamahaM nR^ipa . tena mantreNa rAjarShe yathA syAnnau prajA vibho .. 37..\\ AvAhayAmi ka.n devaM brUhi tattvavidA.n vara . tvatto.anuGYA pratIkShAM mA.n viddhyasminkarmaNi sthitAm .. 38..\\ p adyaiva tva.n varArohe prayatasva yathAvidhi . dharmamAvAhaya shubhe sa hi deveShu puNyabhAk .. 39..\\ adharmeNa na no dharmaH sa.nyujyeta katha.n chana . lokashchAya.n varArohe dharmo.ayamiti ma.nsyate .. 40..\\ dhArmikashcha kurUNA.n sa bhaviShyati na saMshayaH . dattasyApi cha dharmeNa nAdharme ra.nsyate manaH .. 41..\\ tasmAddharmaM puraskR^itya niyatA tva.n shuchismite . upachArAbhichArAbhyA.n dharmamArAdhayasva vai .. 42..\\ v sA tathoktA tathetyuktvA tena bhartrA varA~NganA . abhivAdyAbhyanuGYAtA pradakShiNamavartata .. 43..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 114} v sa.nvatsarAhite garbhe gAndhAryA janamejaya . AhvayAmAsa vai kuntI garbhArtha.n dharmamachyutam .. 1..\\ sA bali.n tvaritA devI dharmAyopajahAra ha . jajApa japya.n vidhivaddatta.n durvAsasA purA .. 2..\\ sa~Ngamya sA tu dharmeNa yogamUrti dhareNa vai . lebhe putra.n varArohA sarvaprANabhR^itAM varam .. 3..\\ aindre chandrasamAyukte muhUrte.abhijite.aShTame . divA madhyagate sUrye tithau puNye.abhipUjite .. 4..\\ samR^iddhayashasa.n kuntI suShAva samaye sutam . jAtamAtre sute tasminvAguvAchAsharIriNI .. 5..\\ eSha dharmabhR^itA.n shreShTho bhaviShyati na saMshayaH . yudhiShThira iti khyAtaH pANDoH prathamajaH sutaH .. 6..\\ bhavitA prathito rAjA triShu lokeShu vishrutaH . yashasA tejasA chaiva vR^ittena cha samanvitaH .. 7..\\ dhArmika.n ta.n sutaM labdhvA pANDustAM punarabravIt . prAhuH kShatraM balajyeShThaM balajyeShTha.n sutaM vR^iNu .. 8..\\ tatastathoktA patyA tu vAyumevAjuhAva sA . tasmAjjaGYe mahAbAhurbhImo bhImaparAkramaH .. 9..\\ tamapyatibala.n jAta.n vAgabhyavadadachyutam . sarveShAM balinA.n shreShTho jAto.ayamiti bhArata .. 10..\\ idamatyadbhuta.n chAsIjjAtamAtre vR^ikodare . yada~NkAtpatito mAtuH shilA.n gAtrairachUrNayat .. 11..\\ kuntI vyAghrabhayodvignA sahasotpatitA kila . nAnvabudhyata sa.nsuptamutsa~Nge sve vR^ikodaram .. 12..\\ tataH sa varja sa~NghAtaH kumAro.abhyapatadgirau . patatA tena shatadhA shilA gAtrairvichUrNitA . tA.n shilA.n chUrNitAM dR^iShTvA pANDurvismayamAgamat .. 13..\\ yasminnahani bhImastu jaGYe bharatasattama . duryodhano.api tatraiva prajaGYe vasudhAdhipa .. 14..\\ jAte vR^ikodare pANDuridaM bhUyo.anvachintayat . kathaM nu me varaH putro lokashreShTho bhavediti .. 15..\\ daive puruShakAre cha loko.aya.n hi pratiShThitaH . tatra daiva.n tu vidhinA kAlayuktena labhyate .. 16..\\ indro hi rAjA devAnAM pradhAna iti naH shrutam . aprameyabalotsAho vIryavAnamitadyutiH .. 17..\\ ta.n toShayitvA tapasA putra.n lapsye mahAbalam . ya.n dAsyati sa me putra.n sa varIyAnbhaviShyati . karmaNA manasA vAchA tasmAttapsye mahattapaH .. 18..\\ tataH pANDurmahAtejA mantrayitvA maharShibhiH . didesha kuntyAH kauravyo vrata.n sAmvatsaraM shubham .. 19..\\ AtmanA cha mahAbAhurekapAdasthito.abhavat . ugra.n sa tapa Atasthe parameNa samAdhinA .. 20..\\ ArirAdhayiShurdeva.n tridashAnAM tamIshvaram . sUryeNa sahadharmAtmA paryavartata bhArata .. 21..\\ ta.n tu kAlena mahatA vAsavaH pratyabhAShata . putra.n tava pradAsyAmi triShu lokeShu vishrutam .. 22..\\ devAnAM brAhmaNAnA.n cha suhR^idAM chArthasAdhakam . suta.n te.agryaM pradAsyAmi sarvAmitra vinAshanam .. 23..\\ ityuktaH kauravo rAjA vAsavena mahAtmanA . uvAcha kuntI.n dharmAtmA devarAjavachaH smaran .. 24..\\ nItimantaM mahAtmAnamAdityasamatejasam . durAdharSha.n kriyAvantamatIvAdbhuta darshanam .. 25..\\ putra.n janaya sushroNi dhAma kShatriya tejasAm . labdhaH prasAdo devendrAttamAhvaya shuchismite .. 26..\\ evamuktA tataH shakramAjuhAva yashasvinI . athAjagAma devendro janayAmAsa chArjunam .. 27..\\ jAtamAtre kumAre tu vAguvAchAsharIriNI . mahAgambhIra nirghoShA nabho nAdayatI tadA .. 28..\\ kArtavIrya samaH kunti shibitulyaparAkramaH . eSha shakra ivAjeyo yashaste prathayiShyati .. 29..\\ adityA viShNunA prItiryathAbhUdabhivardhitA . tathA viShNusamaH prIti.n vardhayiShyati te.arjunaH .. 30..\\ eSha madrAnvashe kR^itvA kurUMshcha saha kekayaiH . chedikAshikarUShAMshcha kuru lakShma sudhAsyati .. 31..\\ etasya bhujavIryeNa khANDave havyavAhanaH . medasA sarvabhUtAnA.n tR^ipti.n yAsyati vai parAm .. 32..\\ grAmaNIshcha mahIpAlAneSha jitvA mahAbalaH . bhrAtR^ibhiH sahito vIrastrInmedhAnAhariShyati .. 33..\\ jAmadagnya samaH kunti viShNutulyaparAkramaH . eSha vIryavatA.n shreShTho bhaviShyatyaparAjitaH .. 34..\\ tathA divyAni chAstrANi nikhilAnyAhariShyati . vipranaShTA.n shriya.n chAyamAhartA puruSharShabhaH .. 35..\\ etAmatyadbhutA.n vAcha.n kuntIputrasya sUtake . uktavAnvAyurAkAshe kuntI shushrAva chAsya tAm .. 36..\\ vAchamuchchAritAmuchchaistAM nishamya tapasvinAm . babhUva paramo harShaH shatashR^i~NganivAsinAm .. 37..\\ tathA deva R^iShINA.n cha sendrANAM cha divaukasAm . AkAshe dundubhInA.n cha babhUva tumulaH svanaH .. 38..\\ udatiShThanmahAghoShaH puShpavR^iShTibhirAvR^itaH . samavetya cha devAnA.n gaNAH pArthamapUjayan .. 39..\\ kAdraveyA vainateyA gandharvApsarasastathA . prajAnAM patayaH sarve sapta chaiva maharShayaH .. 40..\\ bharadvAjaH kashyapo gautamash cha vishvAmitro jamadagnirvasiShThaH . yashchodito bhAskare.abhUtpranaShTe so.apyatrAtrirbhagavAnAjagAma .. 41..\\ marIchira~NgirAshchaiva pulastyaH pulahaH kratuH . dakShaH prajApatishchaiva gandharvApsarasastathA .. 42..\\ divyamAlyAmbaradharAH sarvAla~NkAra bhUShitAH . upagAyanti bIbhatsumupanR^ityanti chApsarAH . gandharvaiH sahitaH shrImAnprAgAyata cha tumburuH .. 43..\\ bhImasenogra senau cha UrNAyuranaghastathA . gopatirdhR^itarAShTrashcha sUryavarchAshcha saptamaH .. 44..\\ yugapastR^iNapaH kArShNirnandishchitrarathastathA . trayodashaH shAlishirAH parjanyashcha chaturdashaH .. 45..\\ kaliH pa~nchadashashchAtra nAradashchaiva ShoDashaH . sadvA bR^ihadvA bR^ihakaH karAlashcha mahAyashAH .. 46..\\ brahma chArI bahuguNaH suparNashcheti vishrutaH . vishvAvasurbhumanyushcha suchandro dashamastathA .. 47..\\ gItamAdhurya sampannau vikhyAtau cha hahAhuhU . ityete devagandharvA jagustatra nararShabham .. 48..\\ tathaivApsaraso hR^iShTAH sarvAla~NkAra bhUShitAH . nanR^iturvai mahAbhAgA jagushchAyatalochanAH .. 49..\\ anUnA chAnavadyA cha priya mukhyA guNAvarA . adrikA cha tathA sAchI mishrakeshI alambusA .. 50..\\ marIchiH shichukA chaiva vidyutparNA tilottamA . agnikA lakShaNA kShemA devI rambhA manoramA .. 51..\\ asitA cha subAhushcha supriyA suvapustathA . puNDarIkA sugandhA cha surathA cha pramAthinI .. 52..\\ kAmyA shAradvatI chaiva nanR^itustatra sa~NghashaH . menakA sahajanyA cha parNikA pu~njikasthalA .. 53..\\ R^itusthalA ghR^itAchI cha vishvAchI pUrvachittyapi . umlochetyabhivikhyAtA pramlocheti cha tA dasha . urvashyekAdashItyetA jagurAyatalochanAH .. 54..\\ dhAtAryamA cha mitrashcha varuNo.aMsho bhagastathA . indro vivasvAnpUShA cha tvaShTA cha savitA tathA .. 55..\\ parjanyashchaiva viShNushcha AdityAH pAvakArchiShaH . mahimAnaM pANDavasya vardhayanto.ambare sthitAH .. 56..\\ mR^igavyAdhashcha sharvashcha nirR^itishcha mahAyashAH . ajaikapAdahirbudhnyaH pinAkI cha parantapaH .. 57..\\ dahano.atheshvarashchaiva kapAlI cha vishAM pate . sthANurbhavashcha bhagavAnrudrAstatrAvatasthire .. 58..\\ ashvinau vasavashchAShTau marutashcha mahAbalAH . vishve devAstathA sAdhyAstatrAsanparisa.nsthitAH .. 59..\\ karkoTako.atha sheShashcha vAsukishcha bhuja~NgamaH . kachchhapashchApakuNDashcha takShakashcha mahoragaH .. 60..\\ AyayustejasA yuktA mahAkrodhA mahAbalAH . ete chAnye cha bahavastatra nAgA vyavasthitAH .. 61..\\ tArkShyashchAriShTanemishcha garuDashchAsita dhvajaH . aruNashchAruNishchaiva vainateyA vyavasthitAH .. 62..\\ taddR^iShTvA mahadAshcharya.n vismitA munisattamAH . adhikA.n sma tato vR^ittimavartanpANDavAnprati .. 63..\\ pANDustu punarevainAM putra lobhAnmahAyashAH . prAhiNoddarshanIyA~NgI.n kuntI tvenamathAbravIt .. 64..\\ nAtashchaturthaM prasavamApatsvapi vadantyuta . ataH para.n chAriNI syAtpa~nchame bandhakI bhavet .. 65..\\ sa tva.n vidvandharmamimaM buddhigamya.n kathaM nu mAm . apatyArtha.n samutkramya pramAdAdiva bhAShase .. 66..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 115} v kuntIputreShu jAteShu dhR^itarAShTrAtmajeShu cha . madrarAjasutA pANDu.n raho vachanamabravIt .. 1..\\ na me.asti tvayi santApo viguNe.api parantapa . nAvaratve varArhAyAH sthitvA chAnagha nityadA .. 2..\\ gAndhAryAshchaiva nR^ipate jAtaM putrashata.n tathA . shrutvA na me tathA duHkhamabhavatkurunandana .. 3..\\ ida.n tu me mahadduHkhaM tulyatAyAmaputratA . diShTyA tvidAnIM bharturme kuntyAmapyasti santatiH .. 4..\\ yadi tvapatyasantAna.n kunti rAjasutA mayi . kuryAdanugraho me syAttava chApi hitaM bhavet .. 5..\\ stambho hi me sapatnItvAdvaktu.n kunti sutAM prati . yadi tu tvaM prasanno me svayamenAM prachodaya .. 6..\\ p mamApyeSha sadA mAdri hR^idyarthaH parivartate . na tu tvAM prasahe vaktumiShTAniShTa vivakShayA .. 7..\\ tava tvidaM mata.n GYAtvA prayatiShyAmyataH param . manye dhruvaM mayoktA sA vacho me pratipatsyate .. 8..\\ v tataH kuntIM punaH pANDurvivikta idamabravIt . kulasya mama santAna.n lokasya cha kuru priyam .. 9..\\ mama chApiNDa nAshAya pUrveShAmapi chAtmanaH . matpriyArtha.n cha kalyANi kuru kalyANamuttamam .. 10..\\ yashaso.arthAya chaiva tva.n kuru karma suduShkaram . prApyAdhipatyamindreNa yaGYairiShTa.n yasho.arthinA .. 11..\\ tathA mantravido viprAstapastaptvA suduShkaram . gurUnabhyupagachchhanti yashaso.arthAya bhAmini .. 12..\\ tathA rAjarShayaH sarve brAhmaNAshcha tapodhanAH . chakruruchchAvacha.n karma yashaso.arthAya duShkaram .. 13..\\ sA tvaM mAdrIM plaveneva tArayemAm anindite . apatyasa.nvibhAgena parA.n kIrtimavApnuhi .. 14..\\ evamuktAbravInmAdrI.n sakR^ichchintaya daivatam . tasmAtte bhavitApatyamanurUpamasaMshayam .. 15..\\ tato mAdrI vichAryaiva jagAma manasAshvinau . tAvAgamya sutau tasyA.n janayAmAsaturyamau .. 16..\\ nakula.n sahadeva.n cha rUpeNApratimau bhuvi . tathaiva tAvapi yamau vAguvAchAsharIriNI .. 17..\\ rUpasattvaguNopetAvetAvanyA~njanAnati . bhAsatastejasAtyartha.n rUpadraviNa sampadA .. 18..\\ nAmAni chakrire teShA.n shatashR^i~NganivAsinaH . bhaktyA cha karmaNA chaiva tathAshIrbhirvishAM pate .. 19..\\ jyeShTha.n yudhiShThiretyAhurbhImaseneti madhyamam . arjuneti tR^itIya.n cha kuntIputrAnakalpayan .. 20..\\ pUrvajaM nakuletyeva.n sahadeveti chAparam . mAdrIputrAvakathaya.nste viprAH prItamAnasAH . anusa.nvatsara.n jAtA api te kurusattamAH .. 21..\\ kuntImatha punaH pANDurmAdryarthe samachodayat . tamuvAcha pR^ithA rAjanrahasyuktA satI sadA .. 22..\\ uktA sakR^iddvandvameShA lebhe tenAsmi va~nchitA . bibhemyasyAH paribhavAnnArINA.n gatirIdR^ishI .. 23..\\ nAGYAsiShamahaM mUDhA dvandvAhvAne phaladvayam . tasmAnnAhaM niyoktavyA tvayaiSho.astu varo mama .. 24..\\ evaM pANDoH sutAH pa~ncha devadattA mahAbalAH . sambhUtAH kIrtimantaste kuruvaMshavivardhanAH .. 25..\\ shubhalakShaNasampannAH somavatpriyadarshanAH . si.nhadarpA maheShvAsAH si.nhavikrAnta gAminaH . si.nhagrIvA manuShyendrA vavR^idhurdeva vikramAH .. 26..\\ vivardhamAnAste tatra puNye haimavate girau . vismaya.n janayAmAsurmaharShINA.n sameyuShAm .. 27..\\ te cha pa~nchashata.n chaiva kuruvaMshavivardhanAH . sarve vavR^idhuralpena kAlenApsviva nIrajAH .. 28..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 116} vai darshanIyA.nstataH putrAnpANDuH pa~ncha mahAvane . tAnpashyanparvate reme svabAhubalapAlitAn .. 1..\\ supuShpita vane kAle kadA chinmadhumAdhave . bhUtasaMmohane rAjA sabhAryo vyacharadvanam .. 2..\\ palAshaistilakaishchUtaishchampakaiH pAribhadrakaiH . anyaishcha bahubhishvR^ikShaiH phalapuShpasamR^iddhibhiH .. 3..\\ jalasthAnaishcha vividhaiH padminIbhishcha shobhitam . pANDorvana.n tu samprekShya prajaGYe hR^idi manmathaH .. 4..\\ prahR^iShTamanasa.n tatra viharanta.n yathAmaram . taM mAdryanujagAmaikA vasanaM bibhratI shubham .. 5..\\ samIkShamANaH sa tu tA.n vayaHsthA.n tanu vAsasam . tasya kAmaH pravavR^idhe gahane.agnirivotthitaH .. 6..\\ rahasyAtmasamA.n dR^iShTvA rAjA rAjIvalochanAm . na shashAka niyantu.n taM kAmaM kAmabalAtkR^itaH .. 7..\\ tata enAM balAdrAjA nijagrAha rahogatAm . vAryamANastayA devyA visphurantyA yathAbalam .. 8..\\ sa tu kAmaparItAtmA ta.n shApaM nAnvabudhyata . mAdrIM maithuna dharmeNa gachchhamAno balAdiva .. 9..\\ jIvitAntAya kauravyo manmathasya vasha~NgataH . shApajaM bhayamutsR^ijya jagAmaiva balAtpriyAm .. 10..\\ tasya kAmAtmano buddhiH sAkShAtkAlena mohitA . sampramathyendriya grAmaM pranaShTA saha chetasA .. 11..\\ sa tayA saha sa~Ngamya bhAryayA kurunandana . pANDuH paramadharmAtmA yuyuje kAladharmaNA .. 12..\\ tato mAdrI samAli~Ngya rAjAna.n gatachetasam . mumocha duHkhaja.n shabdaM punaH punaratIva ha .. 13..\\ saha putraistataH kuntI mAdrIputrau cha pANDavau . AjagmuH sahitAstatra yatra rAjA tathAgataH .. 14..\\ tato mAdryabravIdrAjannArtA kuntImida.n vachaH . ekaiva tvamihAgachchha tiShThantvatraiva dArakAH .. 15..\\ tachchhrutvA vachana.n tasyAstatraivAvArya dArakAn . hatAhamiti vikrushya sahasopajagAma ha .. 16..\\ dR^iShTvA pANDu.n cha mAdrIM cha shayAnau dharaNItale . kuntI shokaparItA~NgI vilalApa suduHkhitA .. 17..\\ rakShyamANo mayA nitya.n vIraH satatamAtmavAn . katha.n tvamabhyatikrAntaH shApaM jAnanvanaukasaH .. 18..\\ nanu nAma tvayA mAdri rakShitavyo janAdhipaH . sA katha.n lobhitavatI vijane tvaM narAdhipam .. 19..\\ katha.n dInasya satataM tvAmAsAdya rahogatAm . ta.n vichintayataH shApaM praharShaH samajAyata .. 20..\\ dhanyA tvamasi bAhlIki matto bhAgyatarA tathA . dR^iShTavatyasi yadvaktraM prahR^iShTasya mahIpateH .. 21..\\ m vilobhyamAnena mayA vAryamANena chAsakR^it . AtmA na vArito.anena satya.n diShTaM chikIrShuNA .. 22..\\ k aha.n jyeShThA dharmapatnI jyeShThaM dharmaphalaM mama . avashyaM bhAvino bhAvAnmA mAM mAdri nivartaya .. 23..\\ anveShyAmIha bhartAramahaM pretavasha.n gatam . uttiShTha tva.n visR^ijyainamimAnrakShasva dArakAn .. 24..\\ m ahamevAnuyAsyAmi bhartAramapalAyinam . na hi tR^iptAsmi kAmAnA.n tajjyeShThA anumanyatAm .. 25..\\ mA.n chAbhigamya kShINo.ayaM kAmAdbharatasattamaH . tamuchchhindyAmasya kAma.n kathaM nu yamasAdane .. 26..\\ na chApyaha.n vartayantI nirvisheShaM suteShu te . vR^ittimArye chariShyAmi spR^ishedenastathA hi mAm .. 27..\\ tasmAnme sutayoH kunti vartitavya.n svaputravat . mA.n hi kAmayamAno.ayaM rAjA pretavasha.n gataH .. 28..\\ rAGYaH sharIreNa saha mamApIda.n kalevaram . dagdhavya.n supratichchhannametadArye priya.n kuru .. 29..\\ dArakeShvapramattA cha bhavethAshcha hitA mama . ato.anyanna prapashyAmi sandeShTavya.n hi ki.n chana .. 30..\\ v ityuktvA ta.n chitAgnisthaM dharmapatnI nararShabham . madrarAjAtmajA tUrNamanvArohadyashasvinI .. 31..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 117} v pANDoravabhR^itha.n kR^itvA devakalpA maharShayaH . tato mantramakurvanta te sametya tapasvinaH .. 1..\\ hitvA rAjya.n cha rAShTraM cha sa mahAtmA mahAtapAH . asminsthAne tapastaptu.n tApasA~nsharaNaM gataH .. 2..\\ sa jAtamAtrAnputrAMshcha dArAMshcha bhavatAm iha . pradAyopanidhi.n rAjA pANDuH svargamito gataH .. 3..\\ te parasparamAmantrya sarvabhUtahite ratAH . pANDoH putrAnpuraskR^itya nagaraM nAgasAhvayam .. 4..\\ udAramanasaH siddhA gamane chakrire manaH . bhIShmAya pANDavAndAtu.n dhR^itarAShTrAya chaiva hi .. 5..\\ tasminneva kShaNe sarve tAnAdAya pratasthire . pANDordArAMshcha putrAMshcha sharIra.n chaiva tApasAH .. 6..\\ sukhinI sA purA bhUtvA satataM putravatsalA . prapannA dIrghamadhvAna.n sa~NkShipta.n tadamanyata .. 7..\\ sA nadIrgheNa kAlena samprAptA kurujA~Ngalam . vardhamAnapuradvAramAsasAda yashasvinI .. 8..\\ ta.n chAraNasahasrANAM munInAmAgamaM tadA . shrutvA nAgapure nR^INA.n vismayaH samajAyata .. 9..\\ muhUrtodita Aditye sarve dharmapuraskR^itAH . sadArAstApasAndraShTuM niryayuH puravAsinaH .. 10..\\ strI sa~NghAH kShatrasa~NghAshcha yAnasa~NghAnsamAsthitAH . brAhmaNaiH saha nirjagmurbrAhmaNAnA.n cha yoShitaH .. 11..\\ tathA viTshUdra sa~NghAnAM mahAnvyatikaro.abhavat . na kashchidakarodIrShyAmabhavandharmabuddhayaH .. 12..\\ tathA bhIShmaH shAntanavaH somadatto.atha bAhlikaH . praGYA chakShushcha rAjarShiH kShattA cha viduraH svayam .. 13..\\ sA cha satyavatI devI kausalyA cha yashasvinI . rAjadAraiH parivR^itA gAndhArI cha viniryayau .. 14..\\ dhR^itarAShTrasya dAyAdA duryodhana purogamAH . bhUShitA bhUShaNaishchitraiH shatasa~NkhyA viniryayuH .. 15..\\ tAnmaharShigaNAnsarvA~nshirobhirabhivAdya cha . upopavivishuH sarve kauravyAH sapurohitAH .. 16..\\ tathaiva shirasA bhUmAvabhivAdya praNamya cha . upopavivishuH sarve paurajAnapadA api .. 17..\\ tamakUjamivAGYAya janaugha.n sarvashastadA . bhIShmo rAjya.n cha rAShTraM cha maharShibhyo nyavedayat .. 18..\\ teShAmatho vR^iddhatamaH pratyutthAya jaTAjinI . maharShimatamAGYAya maharShiridamabravIt .. 19..\\ yaH sa kauravya dAyAdaH pANDurnAma narAdhipaH . kAmabhogAnparityajya shatashR^i~Ngamito gataH .. 20..\\ brahmacharya vratasthasya tasya divyena hetunA . sAkShAddharmAdayaM putrastasya jAto yudhiShThiraH .. 21..\\ tathemaM balinA.n shreShTha.n tasya rAGYo mahAtmanaH . mAtarishvA dadau putraM bhImaM nAma mahAbalam .. 22..\\ puruhUtAdaya.n jaGYe kuntyA.n satyaparAkramaH . yasya kIritrmaheShvAsAnsarvAnabhibhaviShyati .. 23..\\ yau tu mAdrI maheShvAsAvasUta kurusattamau . ashvibhyAM manujavyAghrAvimau tAvapi tiShThataH .. 24..\\ charatA dharmanityena vanavAsa.n yashasvinA . eSha paitAmaho vaMshaH pANDunA punaruddhR^itaH .. 25..\\ putrANA.n janma vR^iddhiM cha vaidikAdhyayanAni cha . pashyataH satataM pANDoH shashvatprItiravardhata .. 26..\\ vartamAnaH satA.n vR^itte putralAbhamavApya cha . pitR^iloka.n gataH pANDuritaH saptadashe.ahani .. 27..\\ ta.n chitA gatamAGYAya vaishvAnara mukhe hutam . praviShTA pAvakaM mAdrI hitvA jIvitamAtmanaH .. 28..\\ sA gatA saha tenaiva patilokamanuvratA . tasyAstasya cha yatkArya.n kriyatAM tadanantaram .. 29..\\ ime tayoH sharIre dve sutAshcheme tayorvarAH . kriyAbhiranugR^ihyantA.n saha mAtrA parantapAH .. 30..\\ pretakArye cha nirvR^itte pitR^imedhaM mahAyashAH . labhatA.n sarvadharmaGYaH pANDuH kurukulodvahaH .. 31..\\ evamuktvA kurUnsarvAnkurUNAmeva pashyatAm . kShaNenAntarhitAH sarve chAraNA guhyakaiH saha .. 32..\\ gandharvanagarAkAra.n tatraivAntarhitaM punaH . R^iShisiddhagaNa.n dR^iShTvA vismayaM te para.n yayuH .. 33..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 118} dh pANDorvidura sarvANi pretakAryANi kAraya . rAjavadrAjasi.nhasya mAdryAshchaiva visheShataH .. 1..\\ pashUnvAsA.nsi ratnAni dhanAni vividhAni cha . pANDoH prayachchha mAdryAshcha yebhyo yAvachcha vA~nchhitam .. 2..\\ yathA cha kuntI satkAra.n kuryAnmAdhryAstathA kuru . yathA na vAyurnAdityaH pashyetA.n tA.n susa.nvR^itAm .. 3..\\ na shochyaH pANDuranaghaH prashasyaH sa narAdhipaH . yasya pa~ncha sutA vIrA jAtAH surasutopamAH .. 4..\\ v vidurasta.n tathetyuktvA bhIShmeNa saha bhArata . pANDu.n sa.nskArayAmAsa deshe paramasa.nvR^ite .. 5..\\ tatastu nagarAttUrNamAjyahomapuraskR^itAH . nirhR^itAH pAvakA dIptAH pANDo rAjapurohitaiH .. 6..\\ athainamArtavairgandhairmAlyaishcha vividhairvaraiH . shibikA.n samala~ncakrurvAsasAchchhAdya sarvashaH .. 7..\\ tA.n tathA shobhitAM mAlyairvAsobhishcha mahAdhanaiH . amAtyA GYAtayashchaiva suhR^idash chopatasthire .. 8..\\ nR^isi.nhaM narayuktena paramAla~NkR^itena tam . avahanyAnamukhyena saha mAdryA susa.nvR^itam .. 9..\\ pANDureNAtapatreNa chAmaravyajanena cha . sarvavAditra nAdaishcha samala~ncakrire tataH .. 10..\\ ratnAni chApyupAdAya bahUni shatasho narAH . pradaduH kA~NkShamANebhyaH pANDostatraurdhvadekikam .. 11..\\ atha chhatrANi shubhrANi pANDurANi bR^ihanti cha . AjahruH kauravasyArthe vAsA.nsi ruchirANi cha .. 12..\\ jAyakaiH shuklavAsobhirhUyamAnA hutAshanAH . agachchhannagratastasya dIpyamAnAH svala~NkR^itAH .. 13..\\ brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shUdrAshchaiva sahasrashaH . rudantaH shokasantaptA anujagmurnarAdhipam .. 14..\\ ayamasmAnapAhAya duHkhe chAdhAya shAshvate . kR^itvAnAthAnparo nAthaH kva yAsyati narAdhipaH .. 15..\\ kroshantaH pANDavAH sarve bhIShmo vidura eva cha . ramaNIye vanoddeshe ga~NgAtIre same shubhe .. 16..\\ nyAsayAmAsuratha tA.n shibikAM satyavAdinaH . sabhAryasya nR^isi.nhasya pANDorakliShTakarmaNaH .. 17..\\ tatastasya sharIra.n tatsarvagandhaniShevitam . shuchi kAlIyakAdigdhaM mukhyasnAnAdhivAsitam . paryaShi~nchajjalenAshu shAtakumbhamayairghaTaiH .. 18..\\ chandanena cha mukhyena shuklena samalepayan . kAlAguruvimishreNa tathA tu~Ngarasena cha .. 19..\\ athaina.n deshajaiH shuklairvAsobhiH samayojayan . AchchhannaH sa tu vAsobhirjIvanniva nararShabhaH . shushubhe puruShavyAghro mahArhashayanochitaH .. 20..\\ yAjakairabhyanuGYAtaM pretakarmaNi niShThitaiH . ghR^itAvasikta.n rAjAnaM saha mAdryA svala~NkR^itam .. 21..\\ tu~NgapadmakamishreNa chandanena sugandhinA . anyaishcha vividhairgandhairanalpaiH samadAhayan .. 22..\\ tatastayoH sharIre te dR^iShTvA mohavasha.n gatA . hAhA putreti kausalyA papAta sahasA bhuvi .. 23..\\ tAM prekShya patitAmArtAM paurajAnapado janaH . ruroda sasvana.n sarvo rAjabhaktyA kR^ipAnvitaH .. 24..\\ klAntAnIvArtanAdena sarvANi cha vichukrushuH . mAnuShaiH saha bhUtAni tiryagyonigatAnyapi .. 25..\\ tathA bhIShmaH shAntanavo vidurashcha mahAmatiH . sarvashaH kauravAshchaiva prANadanbhR^ishaduHkhitAH .. 26..\\ tato bhIShmo.atha viduro rAjA cha saha bandhubhiH . udaka.n chakrire tasya sarvAshcha kuru yoShitaH .. 27..\\ kR^itodakA.nstAnAdAya pANDavA~nshokakarshitAn . sarvAH prakR^itayo rAja~nshochantyaH paryavArayan .. 28..\\ yathaiva pANDavA bhUmau suShupuH saha bAndhavaiH . tathaiva nAgarA rAja~nshishyire brAhmaNAdayaH .. 29..\\ tadanAnandamasvasthamAkumAramahR^iShTavat . babhUva pANDavaiH sArdhaM nagara.n dvAdasha kShapAH .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 119} v tataH kShattA cha rAjA cha bhIShmashcha saha bandhubhiH . daduH shrAddha.n tadA pANDoH svadhAmR^itamayaM tadA .. 1..\\ kurUMshcha vipramukhyAMshcha bhojayitvA sahasrashaH . ratnaughAndvijamukhyebhyo dattvA grAmavarAnapi .. 2..\\ kR^itashauchA.nstatastA.nstu pANDavAnbharatarShabhAn . AdAya vivishuH paurAH pura.n vAraNasAhvayam .. 3..\\ satata.n smAnvatapyanta tameva bharatarShabham . paurajAnapadAH sarve mR^ita.n svamiva bAndhavam .. 4..\\ shrAddhAvasAne tu tadA dR^iShTvA ta.n duHkhitaM janam . saMmUDhA.n duHkhashokArtA.n vyAso mAtaramabravIt .. 5..\\ atikrAnta sukhAH kAlAH pratyupasthita dAruNAH . shvaH shvaH pApIya divasAH pR^ithivI gatayauvanA .. 6..\\ bahu mAyA samAkIrNo nAnA doShasamAkulaH . luptadharmakriyAchAro ghoraH kAlo bhaviShyati .. 7..\\ gachchha tva.n tyAgamAsthAya yuktA vasa tapovane . mA drakShyasi kulasyAsya ghora.n sa~NkShayamAtmanaH .. 8..\\ tatheti samanuGYAya sA pravishyAbravItsnuShAm . ambike tava putrasya durnayAtkila bhAratAH . sAnubandhA vina~NkShyanti paurAshchaiveti naH shrutam .. 9..\\ tatkausalyAmimAmArtAM putrashokAbhipIDitAm . vanamAdAya bhadra.n te gachchhAvo yadi manyase .. 10..\\ tathetyukte ambikayA bhIShmamAmantrya suvratA . vana.n yayau satyavatI snuShAbhyAM saha bhArata .. 11..\\ tAH sughora.n tapaH kR^itvA devyo bharatasattama . deha.n tyaktvA mahArAja gatimiShTA.n yayustadA .. 12..\\ avApnuvanta vedoktAnsa.nskArAnpANDavAstadA . avardhanta cha bhogA.nste bhu~njAnAH pitR^iveshmani .. 13..\\ dhArtarAShTraishcha sahitAH krIDantaH pitR^iveshmani . bAla krIDAsu sarvAsu vishiShTAH pANDavAbhavan .. 14..\\ jave lakShyAbhiharaNe bhojye pA.nsuvikarShaNe . dhArtarAShTrAnbhImasenaH sarvAnsa parimardati .. 15..\\ harShAdetAnkrIDamAnAngR^ihya kAkanilIyane . shiraHsu cha nigR^ihyainAnyodhayAmAsa pANDavaH .. 16..\\ shatamekottara.n teShAM kumArANAM mahaujasAm . eka eva vimR^idnAti nAtikR^ichchhrAdvR^ikodaraH .. 17..\\ pAdeShu cha nigR^ihyainAnvinihatya balAdbalI . chakarSha kroshato bhUmau ghR^iShTa jAnu shiro.akShikAn .. 18..\\ dasha bAlA~njale krIDanbhujAbhyAM parigR^ihya saH . Aste sma salile magnaH pramR^itAMshcha vimu~nchati .. 19..\\ phalAni vR^ikShamAruhya prachinvanti cha te yadA . tadA pAdaprahAreNa bhImaH kampayate drumam .. 20..\\ prahAra vegAbhihatAddrumAdvyAghUrNitAstataH . saphalAH prapatanti sma druta.n srastAH kumArakAH .. 21..\\ na te niyuddhe na jave na yogyAsu kadA chana . kumArA uttara.n chakruH spardhamAnA vR^ikodaram .. 22..\\ eva.n sa dhArtarAShTrANAM spardhamAno vR^ikodaraH . apriye.atiShThadatyantaM bAlyAnna droha chetasA .. 23..\\ tato balamatikhyAta.n dhArtarAShTraH pratApavAn . bhImasenasya tajGYAtvA duShTabhAvamadarshayat .. 24..\\ tasya dharmAdapetasya pApAni paripashyataH . mohAdaishvaryalobhAchcha pApA matirajAyata .. 25..\\ ayaM balavatA.n shreShThaH kuntIputro vR^ikodaraH . madhyamaH pANDuputrANAM nikR^ityA saMnihanyatAm .. 26..\\ atha tasmAdavaraja.n jyeShThaM chaiva yudhiShThiram . prasahya bandhane baddhvA prashAsiShye vasundharAm .. 27..\\ eva.n sa nishchayaM pApaH kR^itvA duryodhanastadA . nityamevAntara prekShI bhImasyAsInmahAtmanaH .. 28..\\ tato jalavihArArtha.n kArayAmAsa bhArata . chela kambalaveshmAni vichitrANi mahAnti cha .. 29..\\ pramANa koTyAmuddesha.n sthala.n kiM chidupetya cha . krIDAvasAne sarve te shuchi vastrAH svala~NkR^itAH . sarvakAmasamR^iddha.n tadannaM bubhujire shanaiH .. 30..\\ divasAnte parishrAntA vihR^itya cha kurUdvahAH . vihArAvasatheShveva vIrA vAsamarochayan .. 31..\\ khinnastu balavAnbhImo vyAyAmAbhyadhikastadA . vAhayitvA kumArA.nstA~njalakrIDA gatAnvibhuH . pramANa koTyA.n vAsArthI suShvApAruhya tatsthalam .. 32..\\ shIta.n vAsaM samAsAdya shrAnto madavimohitaH . nishcheShTaH pANDavo rAjansuShvApa mR^itakalpavat .. 33..\\ tato baddhvA latA pAshairbhIma.n duryodhanaH shanaiH . gambhIraM bhImavega.n cha sthalAjjalamapAtayat .. 34..\\ tataH prabuddhaH kaunteyaH sarva.n sa~nchidya bandhanam . udatiShThajjalAdbhUyo bhImaH praharatA.n varaH .. 35..\\ supta.n chApi punaH sarpaistIkShNadaMShTrairmahAviShaiH . kupitairdaMshayAmAsa sarveShvevA~Ngamarmasu .. 36..\\ daMShTrAshcha daMShTriNA.n teShAM marmasvapi nipAtitAH . tvachaM naivAsya bibhiduH sAratvAtpR^ithuvakShasaH .. 37..\\ pratibuddhastu bhImastAnsarvAnsarpAnapothayat . sArathi.n chAsya dayitamapahastena jaghnivAn .. 38..\\ bhojane bhImasenasya punaH prAkShepayadviSham . kAlakUTaM nava.n tIkShNa.n sambhR^itaM lomaharShaNam .. 39..\\ vaishyAputrastadAchaShTa pArthAnA.n hitakAmyayA . tachchApi bhuktvAjarayadavikAro vR^ikodaraH .. 40..\\ vikAraM na hyajanayatsutIkShNamapi tadviSham . bhIma sa.nhanano bhImastadapyajarayattataH .. 41..\\ eva.n duryodhanaH karNaH shakunishchApi saubalaH . anekairabhyupAyaistA~njighA.nsanti sma pANDavAn .. 42..\\ pANDavAshchApi tatsarvaM pratyajAnannarindamAH . udbhAvanamakurvanto vidurasya mate sthitAH .. 43..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 120} j kR^ipasyApi mahAbrahmansambhava.n vaktumarhasi . sharastambhAtkatha.n jaGYe kathaM chAstrANyavAptavAn .. 1..\\ vai maharShergatamasyAsIchchharadvAnnAma nAmataH . putraH kila mahArAja jAtaH saha sharairvibho .. 2..\\ na tasya vedAdhyayane tathA buddhirajAyata . yathAsya buddhirabhavaddhanurvede parantapa .. 3..\\ adhijagmuryathA vedA.nstapasA brahmavAdinaH . tathA sa tapasopetaH sarvANyastrANyavApa ha .. 4..\\ dhanurveda paratvAchcha tapasA vipulena cha . bhR^isha.n santApayAmAsa devarAjaM sa gautamaH .. 5..\\ tato jAlapadIM nAma devakanyA.n sureshvaraH . prAhiNottapaso vighna.n kuru tasyeti kaurava .. 6..\\ sAbhigamyAshramapada.n ramaNIyaM sharadvataH . dhanurbANadharaM bAlA lobhayAmAsa gautamam .. 7..\\ tAmekavasanA.n dR^iShTvA gautamo.apsarasa.n vane . loke.apratimasa.nsthAnAm utphullanayano.abhavat .. 8..\\ dhanushcha hi sharAshchAsya karAbhyAM prApatanbhuvi . vepathushchAsya tA.n dR^iShTvA sharIre samajAyata .. 9..\\ sa tu GYAnagarIyastvAttapasashcha samanvayAt . avatasthe mahAprAGYo dhairyeNa parameNa ha .. 10..\\ yastvasya sahasA rAjanvikAraH samapadyata . tena susrAva reto.asya sa cha tannAvabudhyata .. 11..\\ sa vihAyAshrama.n taM cha tAM chaivApsarasaM muniH . jagAma retastattasya sharastambe papAta ha .. 12..\\ sharastambe cha patita.n dvidhA tadabhavannR^ipa . tasyAtha mithuna.n jaGYe gautamasya sharadvataH .. 13..\\ mR^igayA.n charato rAGYaH shantanostu yadR^ichchhayA . kashchitsenA charo.araNye mithuna.n tadapashyata .. 14..\\ dhanushcha sashara.n dR^iShTvA tathA kR^iShNAjinAni cha . vyavasya brAhmaNApatya.n dhanurvedAntagasya tat . sa rAGYe darshayAmAsa mithuna.n sashara.n tadA .. 15..\\ sa tadAdAya mithuna.n rAjAtha kR^ipayAnvitaH . AjagAma gR^ihAneva mama putrAviti bruvan .. 16..\\ tataH sa.nvardhayAmAsa sa.nskAraishchApyayojayat . gautamo.api tadApetya dhanurveda paro.abhavat .. 17..\\ kR^ipayA yanmayA bAlAvimau sa.nvardhitAviti . tasmAttayornAma chakre tadeva sa mahIpatiH .. 18..\\ nihitau gautamastatra tapasA tAvavindata . Agamya chAsmai gotrAdi sarvamAkhyAtavA.nstadA .. 19..\\ chaturvidha.n dhanurvedamastrANi vividhAni cha . nikhilenAsya tatsarva.n guhyamAkhyAtavA.nstadA . so.achireNaiva kAlena paramAchAryatA.n gataH .. 20..\\ tato.adhijagmuH sarve te dhanurvedaM mahArathAH . dhR^itarAShTrAtmajAshchaiva pANDavAshcha mahAbalAH . vR^iShNayashcha nR^ipAshchAnye nAnAdeshasamAgatAH .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 121} vai visheShArthI tato bhIShmaH pautrANA.n vinayepsayA . iShvastraGYAnparyapR^ichchhadAchAryAnvIryasaMmatAn .. 1..\\ nAlpadhIrnAmahA bhAgastathAnAnAstra kovidaH . nAdeva sattvo vinayetkurUnastre mahAbalAn .. 2..\\ maharShistu bharadvAjo havirdhAne charanpurA . dadarshApsarasa.n sAkShAdghR^itAchImAplutAmR^iShiH .. 3..\\ tasyA vAyuH samuddhUto vasana.n vyapakarShata . tato.asya retashchaskanda tadR^iShirdroNa Adadhe .. 4..\\ tasminsamabhavaddroNaH kalashe tasya dhImataH . adhyagIShTa sa vedAMshcha vedA~NgAni cha sarvashaH .. 5..\\ agniveshyaM mahAbhAgaM bharadvAjaH pratApavAn . pratyapAdayadAgneyamastradharmabhR^itA.n varaH .. 6..\\ agniShTujjAtaH sa munistato bharatasattama . bhAradvAja.n tadAgneyaM mahAstraM pratyapAdayat .. 7..\\ bharadvAja sakhA chAsItpR^iShato nAma pArthivaH . tasyApi drupado nAma tadA samabhavatsutaH .. 8..\\ sa nityamAshrama.n gatvA droNena saha pArShataH . chikrIDAdhyayana.n chaiva chakAra kShatriyarShabhaH .. 9..\\ tato vyatIte pR^iShate sa rAjA drupado.abhavat . pA~nchAleShu mahAbAhuruttareShu nareshvaraH .. 10..\\ bharadvAjo.api bhagavAnAruroha diva.n tadA . tataH pitR^iniyuktAtmA putra lobhAnmahAyashAH . shAradvatI.n tato droNaH kR^ipIM bhAryAm avindata .. 11..\\ agnihotre cha dharme cha dame cha satata.n ratA . alabhadgautamI putramashvatthAmAnameva cha .. 12..\\ sa jAtamAtro vyanadadyathaivochchaiH shravA hayaH . tachchhrutvAntarhitaM bhUtamantarikShasthamabravIt .. 13..\\ ashvasyevAsya yatsthAma nadataH pradisho gatam . ashvatthAmaiva bAlo.aya.n tasmAnnAmnA bhaviShyati .. 14..\\ sutena tena suprIto bhAradvAjastato.abhavat . tatraiva cha vasandhImAndhanurveda paro.abhavat .. 15..\\ sa shushrAva mahAtmAna.n jAmadagnyaM parantapam . brAhmaNebhyastadA rAjanditsanta.n vasu sarvashaH .. 16..\\ vana.n tu prasthita.n rAmaM bhAradvAjastadAbravIt . Agata.n vittakAmaM mAM viddhi droNa.n dvijarShabham .. 17..\\ raama hiraNyaM mama yachchAnyadvasu ki.n chana vidyate . brAhmaNebhyo mayA datta.n sarvameva tapodhana .. 18..\\ tathaiveya.n dharA devI sAgarAntA sapattanA . kashyapAya mayA dattA kR^itsnA nagaramAlinI .. 19..\\ sharIramAtramevAdya mayedamavasheShitam . astrANi cha mahArhANi shastrANi vividhAni cha . vR^iNIShva kiM prayachchhAmi tubhya.n droNa vadAshu tat .. 20..\\ drona astrANi me samagrANi sasa.nhArANi bhArgava . saprayoga rahasyAni dAtumarhasyasheShataH .. 21..\\ vai tathetyuktvA tatastasmai prAdAdastrANi bhArgavaH . sarahasya vrata.n chaiva dhanurvedamasheShataH .. 22..\\ pratigR^ihya tu tatsarva.n kR^itAstro dvijasattamaH . priya.n sakhAyaM suprIto jagAma drupadaM prati .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 122} vai tato drupadamAsAdya bharadvAjaH pratApavAn . abravItpArShata.n rAjansakhAyaM viddhi mAm iti .. 1..\\ drupada akR^iteya.n tava praGYA brahmannAtisama~njasI . yanmAM bravIShi prasabha.n sakhA te.ahamiti dvija .. 2..\\ na hi rAGYAmudIrNAnAmevaM bhUtairnaraiH kva chit . sakhyaM bhavati mandAtma~nshriyA hInairdhanachyutaiH .. 3..\\ sauhR^idAnyapi jIryante kAlena parijIryatAm . sauhR^idaM me tvayA hyAsItpUrva.n sAmarthya bandhanam .. 4..\\ na sakhyamajara.n loke jAtu dR^ishyeta karhi chit . kAmo vaina.n viharati krodhashchainaM pravR^ishchati .. 5..\\ maiva.n jIrNamupAsiShThAH sakhyaM navamupAkuru . AsItsakhya.n dvijashreShTha tvayA me.arthanibandhanam .. 6..\\ na daridro vasumato nAvidvAnviduShaH sakhA . shUrasya na sakhA klIbaH sakhipUrva.n kimiShyate .. 7..\\ yayoreva sama.n vittaM yayoreva sama.n kulam . tayoH sakhyavivAhashcha na tu puShTavipuShTayoH .. 8..\\ nAshrotriyaH shrotriyasya nArathI rathinaH sakhA . nArAGYA sa~Ngata.n rAGYaH sakhipUrva.n kimiShyate .. 9..\\ vai drupadenaivamuktastu bhAradvAjaH pratApavAn . muhUrta.n chintayAmAsa manyunAbhipariplutaH .. 10..\\ sa vinishchitya manasA pA~nchAlaM prati buddhimAn . jagAma kurumukhyAnAM nagaraM nAgasAhvayam .. 11..\\ kumArAstvatha niShkramya sametA gajasAhvayAt . krIDanto vITayA tatra vIrAH paryacharanmudA .. 12..\\ papAta kUpe sA vITA teShA.n vai krIDatA.n tadA . na cha te pratyapadyanta karma vITopalabdhaye .. 13..\\ atha droNaH kumArA.nstAndR^iShTvA kR^ityavatastadA . prahasya mandaM paishalyAdabhyabhAShata vIryavAn .. 14..\\ aho nu dhigbala.n kShAtraM dhigetA.n vaH kR^itAstratAm . bharatasyAnvaye jAtA ye vITAM nAdhigachchhata .. 15..\\ eSha muShTiriShIkANAM mayAstreNAbhimantritaH . asya vIryaM nirIkShadhva.n yadanyasya na vidyate .. 16..\\ vetsyAmIShIkayA vITA.n tAmiShIkAmathAnyayA . tAmanyayA samAyogo vITAyA grahaNe mama .. 17..\\ tadapashyankumArAste vismayotphullalochanAH . aveShkya choddhR^itA.n vITAM vITA veddhAramabruvan .. 18..\\ abhivAdayAmahe brahmannaitadanyeShu vidyate . ko.asi ka.n tvAbhijAnImo vayaM kiM karavAmahe .. 19..\\ drona AchakShvadhva.n cha bhIShmAya rUpeNa cha guNaishcha mAm . sa eva sumahAbuddhiH sAmprataM pratipatsyate .. 20..\\ vai tathetyuktvA tu te sarve bhIShmamUchuH pitAmaham . brAhmaNasya vachastathya.n tachcha karmavisheShavat .. 21..\\ bhIShmaH shrutvA kumArANA.n droNaM taM pratyajAnata . yuktarUpaH sa hi gururityevamanuchintya cha .. 22..\\ athainamAnIya tadA svayameva susatkR^itam . paripaprachchha nipuNaM bhIShmaH shastrabhR^itA.n varaH . hetumAgamane tasya droNaH sarvaM nyavedayat .. 23..\\ maharSheragniveshyasya sakAshamahamachyuta . astrArthamagamaM pUrva.n dhanurveda jighR^ikShayA .. 24..\\ brahma chArI vinItAtmA jaTilo bahulAH samAH . avasa.n tatra suchiraM dhanurveda chikIrShayA .. 25..\\ pA~nchAlarAjaputrastu yaGYaseno mahAbalaH . mayA sahAkarodvidyA.n guroH shrAmyansamAhitaH .. 26..\\ sa me tatra sakhA chAsIdupakArI priyash cha me . tenAha.n saha sa~Ngamya ratavAnsuchiraM bata . bAlyAtprabhR^iti kauravya sahAdhyayanameva cha .. 27..\\ sa samAsAdya mA.n tatra priyakArI priya.nvadaH . abravIditi mAM bhIShma vachanaM prItivardhanam .. 28..\\ ahaM priyatamaH putraH piturdroNa mahAtmanaH . abhiShekShyati mA.n rAjye sapA~nchAlyo yadA tadA .. 29..\\ tvadbhojyaM bhavitA rAjya.n sakhe satyena te shape . mama bhogAshcha vitta.n cha tvadadhIna.n sukhAni cha .. 30..\\ evamuktaH pravavrAja kR^itAstro.aha.n dhanepsayA . abhiShikta.n cha shrutvainaM kR^itArtho.asmIti chintayan .. 31..\\ priya.n sakhAyaM suprIto rAjyasthaM punarAvrajam . sa.nsmaransa~Ngama.n chaiva vachanaM chaiva tasya tat .. 32..\\ tato drupadamAgamya sakhipUrvamahaM prabho . abruvaM puruShavyAghra sakhAya.n viddhi mAm iti .. 33..\\ upasthita.n tu drupadaH sakhivachchAbhisa~Ngatam . sa mAM nirAkAramiva prahasannidamabravIt .. 34..\\ akR^iteya.n tava praGYA brahmannAtisama~njasI . yadAttha mA.n tvaM prasabha.n sakhA te.ahamiti dvija .. 35..\\ na hi rAGYAmudIrNAnAmevaM bhUtairnaraiH kva chit . sakhyaM bhavati mandAtma~nshriyA hInairdhanachyutaiH .. 36..\\ nAshrotriyaH shrotriyasya nArathI rathinaH sakhA . nArAjA pArthivasyApi sakhipUrva.n kimiShyate .. 37..\\ drupadenaivamukto.ahaM manyunAbhipariplutaH . abhyAgachchha.n kurUnbhIShma shiShyairarthI guNAnvitaiH .. 38..\\ pratijagrAha taM bhIShmo guruM pANDusutaiH saha . pautrAnAdAya tAnsarvAnvasUni vividhAni cha .. 39..\\ shiShyA iti dadau rAjandroNAya vidhipUrvakam . sa cha shiShyAnmaheShvAsaH pratijagrAha kauravAn .. 40..\\ pratigR^ihya cha tAnsarvAndroNo vachanamabravIt . rahasyekaH pratItAtmA kR^itopasadanA.nstadA .. 41..\\ kAryaM me kA~NkShita.n kiM chiddhR^idi samparivartate . kR^itAstraistatpradeyaM me tadR^ita.n vadatAnaghAH .. 42..\\ tachchhrutvA kauraveyAste tUShNImAsanvishAM pate . arjunastu tataH sarvaM pratijaGYe parantapaH .. 43..\\ tato.arjunaM mUrdhni tadA samAghrAya punaH punaH . prItipUrvaM pariShvajya praruroda mudA tadA .. 44..\\ tato droNaH pANDuputrAnastrANi vividhAni cha . grAhayAmAsa divyAni mAnuShANi cha vIryavAn .. 45..\\ rAjaputrAstathaivAnye sametya bharatarShabha . abhijagmustato droNamastrArthe dvijasattamam . vR^iShNayashchAndhakAshchaiva nAnAdeshyAshcha pArthivAH .. 46..\\ sUtaputrashcha rAdheyo guru.n droNamiyAttadA . spardhamAnastu pArthena sUtaputro.atyamarShaNaH . duryodhanamupAshritya pANDavAnatyamanyata .. 47..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 123} vai arjunastu para.n yatnamAtasthe guru pUjane . astre cha parama.n yogaM priyo droNasya chAbhavat .. 1..\\ droNena tu tadAhUya rahasyukto.annasAdhakaH . andhakAre.arjunAyAnnaM na deya.n te kathaM chana .. 2..\\ tataH kadA chidbhu~njAne pravavau vAyurarjune . tena tatra pradIptaH sa dIpyamAno nivApitaH .. 3..\\ bhu~Nkta evArjuno bhaktaM na chAsyAsyAdvyamuhyata . hastastejasvino nityamannagrahaNa kAraNAt . tadabhyAsakR^itaM matvA rAtrAvabhyasta pANDavaH .. 4..\\ tasya jyAtalanirghoSha.n droNaH shushrAva bhArata . upetya chainamutthAya pariShvajyedamabravIt .. 5..\\ prayatiShye tathA kartu.n yathA nAnyo dhanurdharaH . tvatsamo bhavitA loke satyametadbravImi te .. 6..\\ tato droNo.arjunaM bhUyo ratheShu cha gajeShu cha . ashveShu bhUmAvapi cha raNashikShAmashikShayat .. 7..\\ gadAyuddhe.asi charyAyA.n tomaraprAsashaktiShu . droNaH sa~NkIrNa yuddheShu shikShayAmAsa pANDavam .. 8..\\ tasya tatkaushala.n dR^iShTvA dhanurveda jighR^ikShavaH . rAjAno rAjaputrAshcha samAjagmuH sahasrashaH .. 9..\\ tato niShAdarAjasya hiraNyadhanuShaH sutaH . ekalabyo mahArAja droNamabhyAjagAma ha .. 10..\\ na sa taM pratijagrAha naiShAdiriti chintayan . shiShya.n dhanuShi dharmaGYasteShAmevAnvavekShayA .. 11..\\ sa tu droNasya shirasA pAdau gR^ihya parantapaH . araNyamanusamprAptaH kR^itvA droNaM mahI mayam .. 12..\\ tasminnAchArya vR^itti.n cha paramAmAsthitastadA . iShvastre yogamAtasthe paraM niyamamAsthitaH .. 13..\\ parayA shraddhayA yukto yogena parameNa cha . vimokShAdAna sandhAne laghutvaM paramApa saH .. 14..\\ atha droNAbhyanuGYAtAH kadA chitkurupANDavAH . rathairviniryayuH sarve mR^igayAmarimardanAH .. 15..\\ tatropakaraNa.n gR^ihya naraH kashchidyadR^ichchhayA . rAjannanujagAmaikaH shvAnamAdAya pANDavAn .. 16..\\ teShA.n vicharatA.n tatra tattatkarma chikIrShatAm . shvA charansa vane mUDho naiShAdiM prati jagmivAn .. 17..\\ sa kR^iShNaM maladigdhA~Nga.n kR^iShNAjinadhara.n vane . naiShAdi.n shvA samAlakShya bhaSha.nstasthau tadantike .. 18..\\ tadA tasyAtha bhaShataH shunaH saptasharAnmukhe . lAghava.n darshayannastre mumocha yugapadyathA .. 19..\\ sa tu shvA sharapUrNAsyaH pANDavAnAjagAma ha . ta.n dR^iShTvA pANDavA vIrA vismayaM parama.n yayuH .. 20..\\ lAghava.n shabdavedhitva.n dR^iShTvA tatparamaM tadA . prekShya ta.n vrIDitAshchAsanprashasha.nsushcha sarvashaH .. 21..\\ ta.n tato.anveShamANAste vane vananivAsinam . dadR^ishuH pANDavA rAjannasyantamanisha.n sharAn .. 22..\\ na chainamabhyajAna.nste tadA vikR^itadarshanam . athainaM paripaprachchhuH ko bhavAnkasya vetyuta .. 23..\\ ekalavya niShAdAdhipatervIrA hiraNyadhanuShaH sutam . droNashiShya.n cha mA.n vittadhanurveda kR^itashramam .. 24..\\ vai te tamAGYAya tattvena punarAgamya pANDavAH . yathAvR^itta.n cha te sarvaM droNAyAchakhyuradbhutam .. 25..\\ kaunteyastvarjuno rAjannekalavyamanusmaran . raho droNa.n samAgamya praNayAdidamabravIt .. 26..\\ nanvahaM parirabhyaikaH prItipUrvamida.n vachaH . bhavatokto na me shiShyastvadvishiShTo bhaviShyati .. 27..\\ atha kasmAnmadvishiShTo lokAdapi cha vIryavAn . astyanyo bhavataH shiShyo niShAdAdhipateH sutaH .. 28..\\ muhUrtamiva ta.n droNashchintayitvA vinishchayam . savyasAchinamAdAya naiShAdiM prati jagmivAn .. 29..\\ dadarsha maladigdhA~Nga.n jaTilaM chIravAsasam . ekalavya.n dhanuShpANimasyantamanisha.n sharAn .. 30..\\ ekalavyastu ta.n dR^iShTvA droNamAyAntamantikAt . abhigamyopasa~NgR^ihya jagAma shirasA mahIm .. 31..\\ pUjayitvA tato droNa.n vidhivatsa niShAdajaH . nivedya shiShyamAtmAna.n tasthau prA~njaliragrataH .. 32..\\ tato droNo.abravIdrAjannekalavyamida.n vachaH . yadi shiShyo.asi me tUrNa.n vetanaM sampradIyatAm .. 33..\\ ekalavyastu tachchhrutvA prIyamANo.abravIdidam . kiM prayachchhAmi bhagavannAGYApayatu mA.n guruH .. 34..\\ na hi ki.n chidadeyaM me gurave brahmavittama . tamabravIttvayA~NguShTho dakShiNo dIyatAM mama .. 35..\\ ekalavyastu tachchhrutvA vacho droNasya dAruNam . pratiGYAmAtmano rakShansatye cha nirataH sadA .. 36..\\ tathaiva hR^iShTavadanastathaivAdIna mAnasaH . chhittvAvichArya taM prAdAddroNAyA~NguShThamAtmanaH .. 37..\\ tataH para.n tu naiShAdira~NgulIbhirvyakarShata . na tathA sa tu shIghro.abhUdyathApUrvaM narAdhipa .. 38..\\ tato.arjunaH prItamanA babhUva vigatajvaraH . droNashcha satyavAgAsInnAnyo.abhyabhavadarjunam .. 39..\\ droNasya tu tadA shiShyau gadA yogyA.n visheShataH . duryodhanashcha bhImashcha kurUNAmabhyagachchhatAm .. 40..\\ ashvatthAmA rahasyeShu sarveShvabhyadhiko.abhavat . tathAti puruShAnanyAnsArukau yamajAvubhau . yudhiShThiro rathashreShThaH sarvatra tu dhana~njayaH .. 41..\\ prasthitaH sAgarAntAyA.n rathayUthapa yUthapaH . buddhiyogabalotsAhaiH sarvAstreShu cha pANDavaH .. 42..\\ astre gurvanurAge cha vishiShTo.abhavadarjunaH . tulyeShvastropadesheShu sauShThavena cha vIryavAn . ekaH sarvakumArANAM babhUvAtiratho.arjunaH .. 43..\\ prANAdhikaM bhImasena.n kR^itavidyaM dhana~njayam . dhArtarAShTrA durAtmAno nAmR^iShyanta narAdhipa .. 44..\\ tA.nstu sarvAnsamAnIya sarvavidyAsu niShThitAn . droNaH praharaNa GYAne jiGYAsuH puruSharShabha .. 45..\\ kR^itrimaM bhAsamAropya vR^ikShAgre shilpibhiH kR^itam . aviGYAta.n kumArANA.n lakShyabhUtamupAdishat .. 46..\\ drona shIghraM bhavantaH sarve vai dhanUMShyAdAya satvarAH . bhAsameta.n samuddishya tiShThantAM sa.nhiteShavaH .. 47..\\ madvAkyasamakAla.n cha shiro.asya vinipAtyatAm . ekaikasho niyokShyAmi tathA kuruta putrakAH .. 48..\\ vai tato yudhiShThiraM pUrvamuvAchA~NgirasA.n varaH . sandhatsva bANa.n durdharShaM madvAkyAnte vimu~ncha cha .. 49..\\ tato yudhiShThiraH pUrva.n dhanurgR^ihya mahAravam . tasthau bhAsa.n samuddishya guruvAkyaprachoditaH .. 50..\\ tato vitatadhanvAna.n droNastaM kurunandanam . sa muhUrtAduvAcheda.n vachanaM bharatarShabha .. 51..\\ pashyasyena.n drumAgrasthaM bhAsaM naravarAtmaja . pashyAmItyevamAchAryaM pratyuvAcha yudhiShThiraH .. 52..\\ sa muhUrtAdiva punardroNastaM pratyabhAShata . atha vR^ikShamimaM mA.n vA bhrAtR^InvApi prapashyasi .. 53..\\ tamuvAcha sa kaunteyaH pashyAmyena.n vanaspatim . bhavanta.n cha tathA bhrAtR^InbhAsaM cheti punaH punaH .. 54..\\ tamuvAchApasarpeti droNo.aprIta manA iva . naitachchhakya.n tvayA veddhu.n lakShyamityeva kutsayan .. 55..\\ tato duryodhanAdI.nstAndhArtarAShTrAnmahAyashAH . tenaiva kramayogena jiGYAsuH paryapR^ichchhata .. 56..\\ anyAMshcha shiShyAnbhImAdInrAGYashchaivAnya deshajAn . tathA cha sarve sarva.n tatpashyAma iti kutsitAH .. 57..\\ tato dhana~njaya.n droNaH smayamAno.abhyabhAShata . tvayedAnIM prahartavyametallakShyaM nishamyatAm .. 58..\\ madvAkyasamakAla.n te moktavyo.atra bhavechchharaH . vitatya kArmukaM putra tiShTha tAvanmuhUrtakam .. 59..\\ evamuktaH savyasAchI maNDalIkR^itakArmukaH . tasthau lakShya.n samuddishyA guruvAkyaprachoditaH .. 60..\\ muhUrtAdiva ta.n droNastathaiva samabhAShata . pashyasyena.n sthitaM bhAsa.n drumaM mAm api vetyuta .. 61..\\ pashyAmyenaM bhAsamiti droNaM pArtho.abhyabhAShata . na tu vR^ikShaM bhavanta.n vA pashyAmIti cha bhArata .. 62..\\ tataH prItamanA droNo muhUrtAdiva taM punaH . pratyabhAShata durdharShaH pANDavAnA.n ratharShabham .. 63..\\ bhAsaM pashyasi yadyena.n tathA brUhi punarvachaH . shiraH pashyAmi bhAsasya na gAtramiti so.abravIt .. 64..\\ arjunenaivamuktastu droNo hR^iShTatanU ruhaH . mu~nchasvetyabravItpArtha.n sa mumochAvichArayan .. 65..\\ tatastasya nagasthasya kShureNa nishitena ha . shira utkR^itya tarasA pAtayAmAsa pANDavaH .. 66..\\ tasminkarmaNi sa.nsiddhe paryashvajata phalgunam . mene cha drupada.n sa~Nkhye sAnubandhaM parAjitam .. 67..\\ kasya chittvatha kAlasya sashiShyo.a~NgirasA.n varaH . jagAma ga~NgAmabhito majjituM bharatarShabha .. 68..\\ avagADhamatho droNa.n salile salile charaH . grAho jagrAha balavA~nja~NghAnte kAlachoditaH .. 69..\\ sa samartho.api mokShAya shiShyAnsarvAnachodayat . grAha.n hatvA mokShayadhvaM mAm iti tvarayanniva .. 70..\\ tadvAkyasamakAla.n tu bIbhatsurnishitaiH sharaiH . AvApaiH pa~nchabhirgrAhaM magnamambhasyatADayat . itare tu visaMmUDhAstatra tatra prapedire .. 71..\\ ta.n cha dR^iShTvA kriyopetaM droNo.amanyAta pANDavam . vishiShTa.n sarvashiShyebhyaH prItimAMshchAbhavattadA .. 72..\\ sa pArtha bANairbahudhA khaNDashaH parikalpitaH . grAhaH pa~nchatvamApede ja~NghA.n tyaktvA mahAtmanaH .. 73..\\ athAbravInmahAtmAnaM bhAradvAjo mahAratham . gR^ihANedaM mahAbAho vishiShTamatidurdharam . astraM brahmashiro nAma saprayoga nivartanam .. 74..\\ na cha te mAnuSheShvetatprayoktavya.n kathaM chana . jagadvinirdahedetadalpatejasi pAtitam .. 75..\\ asAmAnyamida.n tAta lokeShvastraM nigadyate . taddhArayethAH prayataH shR^iNu cheda.n vacho mama .. 76..\\ bAdhetAmAnuShaH shatruryadA tvA.n vIra kash chana . tadvadhAya prayu~njIthAstadAstramidamAhave .. 77..\\ tatheti tatpratishrutya bIbhatsuH sa kR^itA~njaliH . jagrAha paramAstra.n tadAha chainaM punarguruH . bhavitA tvatsamo nAnyaH pumA.Nlloke dhanurdharaH .. 78..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 124} vai kR^itAstrAndhArtarAShTrAMshcha pANDuputrAMshcha bhArata . dR^iShTvA droNo.abravIdrAjandhR^itarAShTra.n janeshvaram .. 1..\\ kR^ipasya somadattasya bAhlIkasya cha dhImataH . gA~Ngeyasya cha sAMnidhye vyAsasya vidurasya cha .. 2..\\ rAjansamprAptavidhyAste kumarAH kurusattama . te darshayeyuH svA.n shikShAM rAjannanumate tava .. 3..\\ tato.abravInmahArAjaH prahR^iShTenAntarAtmanA . bhAradvAja mahatkarmakR^ita.n te dvijasattama .. 4..\\ yadA tu manyase kAla.n yasmindeshe yathA yathA . tathA tathAvidhAnAya svayamAGYApayasva mAm .. 5..\\ spR^ihayAmyadya nirvedAtpuruShANA.n sachakShuShAm . astrahetoH parAkrAntAnye me drakShyanti putrakAn .. 6..\\ kShattaryadgururAchAryo bravIti kuru tattathA . na hIdR^ishaM priyaM manye bhavitA dharmavatsalaH .. 7..\\ tato rAjAnamAmantrya vidurAnugato bahiH . bhAradvAjo mahAprAGYo mApayAmAsa medinIm . samAmavR^ikShAM nirgulmAmudakpravaNa sa.nsthitAm .. 8..\\ tasyAM bhUmau bali.n chakre tithau nakShatrapUjite . avaghuShTaM pure chApi tadartha.n vadatAM vara .. 9..\\ ra~Nga bhUmau suvipula.n shAstradR^iShTaM yathAvidhi . prekShAgAra.n suvihita.n chakrustatra cha shilpinaH . rAGYaH sarvAyudhopeta.n strINA.n chaiva nararShabha .. 10..\\ ma~nchAMshcha kArayAmAsustatra jAnapadA janAH . vipulAnuchchhrayopetA~nshibikAshcha mahAdhanAH .. 11..\\ tasmi.nstato.ahani prApte rAjA sasachivastadA . bhIShmaM pramukhataH kR^itvA kR^ipa.n chAchArya sattamam .. 12..\\ muktAjAlaparikShipta.n vaiDUrya maNibhUShitam . shAtakumbhamaya.n divyaM prekShAgAramupAgamat .. 13..\\ gAndhArI cha mahAbhAgA kuntI cha jayatA.n vara . striyashcha sarvA yA rAGYaH sapreShyAH saparichchhadAH . harShAdAruruhurma~nchAnmeru.n deva striyo yathA .. 14..\\ brAhmaNakShatriyAdya.n cha chAturvarNyaM purAddrutam . darshanepsu samabhyAgAtkumArANA.n kR^itAstratAm .. 15..\\ pravAditaishcha vAditrairjanakautUhalena cha . mahArNava iva kShubdhaH samAjaH so.abhavattadA .. 16..\\ tataH shuklAmbara dharaH shuklayaGYopavItavAn . shuklakeshaH sitashmashruH shuklamAlyAnulepanaH .. 17..\\ ra~Ngamadhya.n tadAchAryaH saputraH pravivesha ha . nabho jaladharairhIna.n sA~NgAraka ivAMshumAn .. 18..\\ sa yathA samaya.n chakre baliM balavatA.n varaH . brAhmaNAMshchAtra mantraGYAnvAchayAmAsa ma~Ngalam .. 19..\\ atha puNyAhaghoShasya puNyasya tadanantaram . vivishurvividha.n gR^ihya shastropakaraNaM narAH .. 20..\\ tato baddhatanu trANA baddhakakShyA mahAbalAH . baddhatUNAH sadhanuSho vivishurbharatarShabhAH .. 21..\\ anujyeShTha.n cha te tatra yudhiShThirapurogamAH . chakrurastraM mahAvIryAH kumArAH paramAdbhutam .. 22..\\ ke chichchharAkShepa bhayAchchhirA.nsyavananAmire . manujA dhR^iShTamapare vIkShA.n chakruH savismayAH .. 23..\\ te sma lakShyANi vividhurbANairnAmA~Nka shobhitaiH . vividhairlAghavotsR^iShTairuhyanto vAjibhirdrutam .. 24..\\ tatkumAra bala.n tatra gR^ihItasharakArmukam . gandharvanagarAkAraM prekShya te vismitAbhavan .. 25..\\ sahasA chukrushustatra narAH shatasahasrashaH . vismayotphullanayanAH sAdhu sAdhviti bhArata .. 26..\\ kR^itvA dhanuShi te mArgAnrathacharyAsu chAsakR^it . gajapR^iShThe.ashvapR^iShThe cha niyuddhe cha mahAbalAH .. 27..\\ gR^ihItakhaDgacharmANastato bhUyaH prahAriNaH . tsarumArgAnyathoddiShTAMshcheruH sarvAsu bhUmiShu .. 28..\\ lAghava.n sauShThavaM shobhAM sthiratva.n dR^iDhamuShTitAm . dadR^ishustatra sarveShAM prayoge khaDgacharmaNAm .. 29..\\ atha tau nityasa.nhR^iShTau suyodhana vR^ikodarau . avatIrNau gadAhastAvekashR^i~NgAvivAchalau .. 30..\\ baddhakakShyau mahAbAhU pauruShe paryavasthitau . bR^ihantau vAshitA hetoH samadAviva ku~njarau .. 31..\\ tau pradakShiNasavyAni maNDalAni mahAbalau . cheraturnirmalagadau samadAviva govR^iShau .. 32..\\ viduro dhR^itarAShTrAya gAndhArye pANDavAraNiH . nyavedayetA.n tatsarvaM kumArANA.n vicheShTitam .. 33..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 125} vai kururAje cha ra~Ngasthe bhIme cha balinA.n vare . pakShapAta kR^itasnehaH sa dvidhevAbhavajjanaH .. 1..\\ hA vIra kururAjeti hA bhImeti cha nardatAm . puruShANA.n suvipulAH praNAdAH sahasotthitAH .. 2..\\ tataH kShubdhArNava nibha.n ra~NgamAlokya buddhimAn . bhAradvAjaH priyaM putramashvatthAmAnamabravIt .. 3..\\ vArayaitau mahAvIryau kR^itayogyAvubhAvapi . mA bhUdra~Nga prakopo.ayaM bhIma duryodhanodbhavaH .. 4..\\ tatastAvudyatagadau guruputreNa vAritau . yugAntAnila sa~NkShubdhau mahAvegAvivArNavau .. 5..\\ tato ra~NgA~NgaNa gato droNo vachanamabravIt . nivArya vAditragaNaM mahAmeghasamasvanam .. 6..\\ yo me putrAtpriyataraH sarvAstraviduShA.n varaH . aindririndrAnuja samaH sa pArtho dR^ishyatAm iti .. 7..\\ AchArya vachanenAtha kR^itasvastyayano yuvA . baddhagodhA~Nguli trANaH pUrNatUNaH sakArmukaH .. 8..\\ kA~nchana.n kavachaM bibhratpratyadR^ishyata phalgunaH . sArkaH sendrAyudha taDitsasandhya iva toyadaH .. 9..\\ tataH sarvasya ra~Ngasya samutpi~njo.abhavanmahAn . pravAdyanta cha vAdyAni sasha~NkhAni samantataH .. 10..\\ eSha kuntIsutaH shrImAneSha pANDavamadhyamaH . eSha putro mahendrasya kurUNAmeSha rakShitA .. 11..\\ eSho.astraviduShA.n shreShTha eSha dharmabhR^itAM varaH . eSha shIlavatA.n chApi shIlaGYAnanidhiH paraH .. 12..\\ ityevamatulA vAchaH shR^iNvantyAH prekSha keritAH . kuntyAH prasnava saMmishrairasraiH klinnamuro.abhavat .. 13..\\ tena shabdena mahatA pUrNashrutirathAbravIt . dhR^itarAShTro narashreShTho vidura.n hR^iShTamAnasaH .. 14..\\ kShattaH kShubdhArNava nibhaH kimeSha sumahAsvanaH . sahasaivotthito ra~Nge bhindanniva nabhastalam .. 15..\\ vidura eSha pArtho mahArAja phalgunaH pANDunandanaH . avatIrNaH sakavachastatraiSha sumahAsvanaH .. 16..\\ dhr dhanyo.asmyanugR^ihIto.asmi rakShito.asmi mahAmate . pR^ithAraNi samudbhUtaistribhiH pANDava vahnibhiH .. 17..\\ vai tasminsamudite ra~Nge katha.n chitparyavasthite . darshayAmAsa bIbhatsurAchAryAdastralAghavam .. 18..\\ AgneyenAsR^ijadvahni.n vAruNenAsR^ijatpayaH . vAyavyenAsR^ijadvAyuM pArjanyenAsR^ijaddhanAn .. 19..\\ bhaumena prAvishadbhUmiM pArvatenAsR^ijadgirIn . antardhAnena chAstreNa punarantarhito.abhavat .. 20..\\ kShaNAtprAMshuH kShaNAddhrasvaH kShaNAchcha rathadhUrgataH . kShaNena rathamadhyasthaH kShaNenAvApatanmahIm .. 21..\\ sukumAra.n cha sUkShmaM cha guruM chApi gurupriyaH . sauShThavenAbhisa.nyuktaH so.avidhyadvividhaiH sharaiH .. 22..\\ bhramatashcha varAhasya lohasya pramukhe samam . pa~nchabANAnasa.nsaktAnsa mumochaika bANavat .. 23..\\ gavye viShANa koshe cha chale rajjvavalambite . nichakhAna mahAvIryaH sAyakAnekaviMshatim .. 24..\\ ityevamAdi sumahatkhaDge dhanuShi chAbhavat . gadAyA.n shastrakushalo darshanAni vyadarshayat .. 25..\\ tataH samAptabhUyiShThe tasminkarmANi bhArata . mandI bhUte samAje cha vAditrasya cha nisvane .. 26..\\ dvAradeshAtsamudbhUto mAhAtmya balasUchakaH . vajraniShpeSha sadR^ishaH shushruve bhujanisvanaH .. 27..\\ dIryante kiM nu girayaH ki.nsvidbhUmirvidIryate . ki.nsvidApUryate vyoma jalabhAra ghanairghanaiH .. 28..\\ ra~NgasyaivaM matirabhUtkShaNena vasudhAdhipa . dvAra.n chAbhimukhAH sarve babhUvuH prekShakAstadA .. 29..\\ pa~nchabhirbhrAtR^ibhiH pArthairdroNaH parivR^ito babhau . pa~ncha tAreNa sa.nyuktaH sAvitreNeva chandramAH .. 30..\\ ashvatthAmnA cha sahitaM bhrAtR^INA.n shatamUrjitam . duryodhanaMmamitraghnamutthitaM paryavArayat .. 31..\\ sa taistadA bhrAtR^ibhirudyatAyudhair vR^ito gadApANiravasthitaiH sthitaH . babhau yathA dAnava sa~NkShaye purA purandaro devagaNaiH samAvR^itaH .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 126} vai datte.avakAshe puruShairvismayotphullalochanaiH . vivesha ra~Nga.n vistIrNa.n karNaH parapura~njayaH .. 1..\\ sahaja.n kavachaM bibhratkuNDaloddyotitAnanaH . sadhanurbaddhanistriMshaH pAdachArIva parvataH .. 2..\\ kanyA garbhaH pR^ithu yashAH pR^ithAyAH pR^ithulochanaH . tIkShNAMshorbhAskarasyAMshaH karNo.arigaNasUdanaH .. 3..\\ si.nharShabha gajendrANA.n tulyavIryaparAkramaH . dIptikAnti dyutiguNaiH sUryendu jvalanopamaH .. 4..\\ prAMshuH kanakatAlAbhaH si.nhasa.nhanano yuvA . asa~NkhyeyaguNaH shrImAnbhAskarasyAtmasambhavaH .. 5..\\ sa nirIkShya mahAbAhuH sarvato ra~Nga maNDalam . praNAma.n droNa kR^ipayornAtyAdR^itamivAkarot .. 6..\\ sa sAmAja janaH sarvo nishchalaH sthiralochanaH . ko.ayamityAgatakShobhaH kautUhalaparo.abhavat .. 7..\\ so.abravInmeghadhIreNa svareNa vadatA.n varaH . bhrAtA bhrAtaramaGYAta.n sAvitraH pAkashAsanim .. 8..\\ pArtha yatte kR^ita.n karmavisheShavadahaM tataH . kariShye pashyatAM nR^INAM mAtmanA vismaya.n gamaH .. 9..\\ asamApte tatastasya vachane vadatA.n vara . yantrotkShipta iva kShipramuttasthau sarvato janaH .. 10..\\ prItishcha puruShavyAghra duryodhanamathAspR^ishat . hrIshcha krodhashcha bIbhatsu.n kShaNenAnvavishachcha ha .. 11..\\ tato droNAbhyanuGYAtaH karNaH priyaraNaH sadA . yatkR^ita.n tatra pArthena tachchakAra mahAbalaH .. 12..\\ atha duryodhanastatra bhrAtR^ibhiH saha bhArata . karNaM pariShvajya mudA tato vachanamabravIt .. 13..\\ svAgata.n te mahAbAho diShTyA prApto.asi mAnada . aha.n cha kururAjyaM cha yatheShTamupabhujyatAm .. 14..\\ karna kR^ita.n sarveNa me.anyena sakhitva.n cha tvayA vR^iNe . dvandvayuddhA.n cha pArthena kartumichchhAmi bhArata .. 15..\\ dur bhu~NkShva bhogAnmayA sArdhaM bandhUnAM priyakR^idbhava . durhR^idA.n kuru sarveShAM mUrdhni pAdamarindama .. 16..\\ vai tataH kShiptamivAtmAnaM matvA pArtho.abhyabhAShata . karNaM bhrAtR^isamUhasya madhye.achalamiva sthitam .. 17..\\ anAhUtopasR^iptAnAmanAhUtopajalpinAm . ye lokAstAnhataH karNa mayA tvaM pratipatsyase .. 18..\\ karna ra~Ngo.aya.n sarvasAmAnyaH kimatra tava phalguna . vIryashreShThAshcha rAjanyA bala.n dharmo.anuvartate .. 19..\\ ki.n kShepairdurbalAshvAsaiH sharaiH kathaya bhArata . guroH samakSha.n yAvatte harAmyadya shiraH sharaiH .. 20..\\ vai tato droNAbhyanuGYAtaH pArthaH parapura~njayaH . bhrAtR^ibhistvarayAshliShTo raNAyopajagAma tam .. 21..\\ tato duryodhanenApi sabhrAtrA samarodyataH . pariShvaktaH sthitaH karNaH pragR^ihya sashara.n dhanuH .. 22..\\ tataH savidyutstanitaiH sendrAyudha puro javaiH . AvR^ita.n gaganaM meghairbalAkApa~NktihAsibhiH .. 23..\\ tataH snehAddhari haya.n dR^iShTvA ra~NgAvalokinam . bhAskAro.apyanayannAsha.n samIpopagatAnghanAn .. 24..\\ meghachchhAyopagUDhastu tato.adR^ishyata pANDavaH . sUryAtapaparikShiptaH karNo.api samadR^ishyata .. 25..\\ dhArtarAShTrA yataH karNastasmindeshe vyavasthitAH . bhAradvAjaH kR^ipo bhIShmo yataH pArthastato.abhavan .. 26..\\ dvidhA ra~NgaH samabhavatstrINA.n dvaidhamajAyata . kuntibhojasutA moha.n viGYAtArthA jagAma ha .. 27..\\ tA.n tathA mohasAmpannA.n viduraH sarvadharmavit . kuntImAshvAsayAmAsa prokShyAdbhishchandanokShitaiH .. 28..\\ tataH pratyAgataprANA tAvubhAvapi daMshitau . putrau dR^iShTvA susantaptA nAnvapadyata ki.n chana .. 29..\\ tAvudyatamahAchApau kR^ipaH shAradvato.abravIt . tAvudyatasamAchAre kushalaH sarvadharmavit .. 30..\\ ayaM pR^ithAyAstanayaH kanIyAnpANDunandanaH . kauravo bhavatA.n sArdha.n dvandvayuddhaM kariShyati .. 31..\\ tvamapyevaM mahAbAho mAtaraM pitara.n kulam . kathayasva narendrANA.n yeShA.n tvaM kulavardhanaH . tato viditvA pArthastvAM pratiyotsyati vA na vA .. 32..\\ evamuktasya karNasya vrIDAvanatamAnanam . babhau varShAmbubhiH klinnaM padmamAgalita.n yathA .. 33..\\ dur AchArya trividhA yonI rAGYA.n shAstravinishchaye . tatkulInashcha shUrashcha senA.n yashcha prakarShati .. 34..\\ yadyayaM phalguno yuddhe nArAGYA yoddhumichchhati . tasmAdeSho.a~NgaviShaye mayA rAjye.abhiShichyate .. 35..\\ vai tatastasminkShaNe karNaH salAja kusumairghaTaiH . kA~nchanaiH kA~nchane pIThe mantravidbhirmahArathaH . abhiShikto.a~NgarAjye sa shriyA yukto mahAbalaH .. 36..\\ sachchhatravAlavyajano jayashabdAntareNa cha . uvAcha kaurava.n rAjA rAjAna.n taM vR^iShastadA .. 37..\\ asya rAjyapradAnasya sadR^isha.n kiM dadAni te . prabrUhi rAjashArdUla kartA hyasmi tathA nR^ipa . atyanta.n sakhyamichchhAmItyAha taM sa suyodhanaH .. 38..\\ evamuktastataH karNastatheti pratyabhAShata . harShAchchobhau samAshliShya parAM mudamavApatuH .. 39..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 127} vai tataH srastottara paTaH saprasvedaH savepathuH . viveshAdhiratho ra~Nga.n yaShTiprANo hvayanniva .. 1..\\ tamAlokya dhanustyaktvA pitR^igauravayantritaH . karNo.abhiShekArdra shirAH shirasA samavandata .. 2..\\ tataH pAdAvavachchhAdya paTAntena sasambhramaH . putreti paripUrNArthamabravIdrathasArathiH .. 3..\\ pariShvajya cha tasyAtha mUrdhAna.n snehaviklavaH . a~NgarAjyAbhiShekArdramashrubhiH siShiche punaH .. 4..\\ ta.n dR^iShTvA sUtaputro.ayamiti nishchitya pANDavaH . bhImasenastadA vAkyamabravItprahasanniva .. 5..\\ na tvamarhasi pArthena sUtaputra raNe vadham . kulasya sadR^ishastUrNaM pratodo gR^ihyatA.n tvayA .. 6..\\ a~NgarAjya.n cha nArhastvamupabhoktuM narAdhama . shvA hutAshasamIpasthaM puroDAshamivAdhvare .. 7..\\ evamutkastataH karNaH ki.n chitprasphuritAdharaH . gaganastha.n viniHshvasya divAkaramudaikShata .. 8..\\ tato duryodhanaH kopAdutpapAta mahAbalaH . bhrAtR^ipadmavanAttasmAnmadotkaTa iva dvipaH .. 9..\\ so.abravIdbhImakarmANaM bhImasenamavasthitam . vR^ikodara na yukta.n te vachana.n vaktumIdR^isham .. 10..\\ kShatriyANAM bala.n jyeShTha.n yoddhavyaM kShatrabandhunA . shUrANA.n cha nadInAM cha prabhavA durvidAH kila .. 11..\\ salilAdutthito vahniryena vyApta.n charAcharam . dadhIchasyAsthito vajra.n kR^itaM dAnava sUdanam .. 12..\\ AgneyaH kR^ittikA putro raudro gA~Ngeya ityapi . shrUyate bhagavAndevaH sarvaguhya mayo guhaH .. 13..\\ kShatriyAbhyashcha ye jAtA brAhmaNAste cha vishrutAH . AchAryaH kalashAjjAtaH sharastambAdguruH kR^ipaH . bhavatA.n cha yathA janma tadapyAgamitaM nR^ipaiH .. 14..\\ sakuNDala.n sakavacha.n divyalakShaNalakShitam . kathamAdityasa~NkAshaM mR^igI vyAghra.n janiShyati .. 15..\\ pR^ithivI rAjyamarho.ayaM nA~NgarAjyaM nareshvaraH . anena bAhuvIryeNa mayA chAGYAnuvartinA .. 16..\\ yasya vA manujasyedaM na kShAntaM madvicheShTitam . rathamAruhya padbhyA.n vA vinAmayatu kArmukam .. 17..\\ tataH sarvasya ra~NgasyA hAhAkAro mahAnabhUt . sAdhuvAdAnusambaddhaH sUryashchAstamupAgamat .. 18..\\ tato duryodhanaH karNamAlambyAtha kare nR^ipa . dIpikAgnikR^itAlokastasmAdra~NgAdviniryayau .. 19..\\ pANDavAshcha sahadroNAH sakR^ipAshcha vishAM pate . bhIShmeNa sahitAH sarve yayuH sva.n svaM niveshanam .. 20..\\ arjuneti janaH kashchitkAshchitkarNeti bhArata . kashchidduryodhanetyevaM bruvantaH prathitAstadA .. 21..\\ kuntyAshcha pratyabhiGYAya divyalakShaNasUchitam . putrama~Ngeshvara.n snehAchchhannA prItiravardhata .. 22..\\ duryodhanasyApi tadA karNamAsAdya pArthiva . bhayamarjuna sA~njAta.n kShipramantaradhIyata .. 23..\\ sa chApi vIraH kR^itashastranishramaH pareNa sAmnAbhyavadatsuyodhanam . yudhiShThirasyApyabhavattadA matir na karNa tulyo.asti dhanurdharaH kShitau .. 24..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 128} vai tataH shiShyAnsamAnIya AchAryArthamachodayat . droNaH sarvAnasheSheNa dakShiNArthaM mahIpate .. 1..\\ pA~nchAlarAja.n drupadaM gR^ihItvA raNamUrdhani . paryAnayata bhadra.n vaH sA syAtparamadakShiNA .. 2..\\ tathetyuktvA tu te sarve rathaistUrNaM prahAriNaH . AchArya dhanadAnArtha.n droNena sahitA yayuH .. 3..\\ tato.abhijagmuH pA~nchAlAnnighnantaste nararShabhAH . mamR^idustasya nagara.n drupadasya mahaujasaH .. 4..\\ te yaGYasena.n drupadaM gR^ihItvA raNamUrdhani . upAjahruH sahAmAtya.n droNAya bharatarShabhAH .. 5..\\ bhagnadarpa.n hR^itadhana.n tathA cha vashamAgatam . sa vairaM manasA dhyAtvA droNo drupadamabravIt .. 6..\\ pramR^idya tarasA rAShTraM pura.n te mR^iditaM mayA . prApya jIvanripuvasha.n sakhipUrva.n kimiShyate .. 7..\\ evamuktvA prahasyainaM nishchitya punarabravIt . mA bhaiH prANabhayAdrAjankShamiNo brAhmaNA vayam .. 8..\\ Ashrame krIDita.n yattu tvayA bAlye mayA saha . tena sa.nvardhitaH snehastvayA me kShatriyarShabha .. 9..\\ prArthayeya.n tvayA sakhyaM punareva nararShabha . vara.n dadAmi te rAjanrAjyasyArdhamavApnuhi .. 10..\\ arAjA kila no rAGYA.n sakhA bhavitumarhati . ataH prayatita.n rAjye yaGYasena mayA tava .. 11..\\ rAjAsi dakShiNe kUle bhAgIrathyAhamuttare . sakhAyaM mA.n vijAnIhi pA~nchAla yadi manyase .. 12..\\ drupada anAshcharyamidaM brahmanvikrAnteShu mahAtmasu . prIye tvayAha.n tvattashcha prItimichchhAmi shAshvatIm .. 13..\\ vai evamuktastu ta.n droNo mokShayAmAsa bhArata . satkR^itya chainaM prItAtmA rAjyArdhaM pratyapAdayat .. 14..\\ mAkandImatha ga~NgAyAstIre janapadAyutAm . so.adhyAvasaddInamanAH kAmpilya.n cha purottamam . dakShiNAMshchaiva pA~nchAlAnyAvachcharmaNvatI nadI .. 15..\\ droNena vaira.n drupadaH sa.nsmaranna shashAma ha . kShAtreNa cha balenAsya nApashyatsa parAjayam .. 16..\\ hIna.n viditvA chAtmAnaM brAhmaNena balena cha . putra janma parIpsanvai sa rAjA tadadhArayat . ahichchhatra.n cha viShayaM droNaH samabhipadyata .. 17..\\ eva.n rAjannahichchhatrA purI janapadAyutA . yudhi nirjitya pArthena droNAya pratipAditA .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 129} vai prANAdhikaM bhImasena.n kR^itavidyaM dhana~njayam . duryodhano lakShayitva paryatapyata durmatiH .. 1..\\ tato vaikartanaH karNaH shakunishchApi saubalaH . anekairabhyupAyaistA~njighA.nsanti sma pANDavAn .. 2..\\ pANDavAshchApi tatsarvaM pratyajAnannarindamAH . udbhAvanamakurvanto vidurasya mate sthitAH .. 3..\\ guNaiH samuditAndR^iShTvA paurAH pANDusutA.nstadA . kathayanti sma sambhUya chatvareShu sabhAsu cha .. 4..\\ praGYA chakShurachakShuShTvAddhR^itarAShTro janeshvaraH . rAjyamaprAptavAnpUrva.n sA kathaM nR^ipatirbhavet .. 5..\\ tathA bhIShmaH shAntanavaH satyasandho mahAvrataH . pratyAkhyAya purA rAjyaM nAdya jAtu grahIShyati .. 6..\\ te vayaM pANDava.n jyeShThaM taruNa.n vR^iddhashIlinam . abhiShi~nchAma sAdhvadya satya.n karuNavedinam .. 7..\\ sa hi bhIShma.n shAntanava.n dhR^itarAShTraM cha dharmavit . saputra.n vividhairbhogairyojayiShyati pUjayan .. 8..\\ teShA.n duryodhanaH shrutvA tAni vAkyAni bhAShatAm . yudhiShThirAnuraktAnAM paryatapyata durmatiH .. 9..\\ sa tapyamAno duShTAtmA teShA.n vAcho na chakShame . IrShyayA chAbhisantapto dhR^itarAShTramupAgamat .. 10..\\ tato virahita.n dR^iShTvA pitaraM pratipUjya saH . paurAnurAga santaptaH pashchAdidamabhAShata .. 11..\\ shrutA me jalpatA.n tAta praurANAmashivA giraH . tvAmanAdR^itya bhIShma.n cha patimichchhanti pANDavam .. 12..\\ matametachcha bhIShmasya na sa rAjyaM bubhUShati . asmAka.n tu parAM pIDAM chikIrShanti pure janAH .. 13..\\ pitR^itaH prAptavAnrAjyaM pANDurAtmaguNaiH purA . tvamapyaguNa sa.nyogAtprApta.n rAjyaM na labdhavAn .. 14..\\ sa eSha pANDordAyAdya.n yadi prApnoti pANDavaH . tasya putro dhruvaM prAptastasya tasyeti chAparaH .. 15..\\ te vaya.n rAjavaMshena hInAH saha sutairapi . avaGYAtA bhaviShyAmo lokasya jagatIpate .. 16..\\ satataM nirayaM prAptAH parapiNDopajIvinaH . na bhavema yathA rAja.nstathA shIghra.n vidhIyatAm .. 17..\\ abhaviShyaH sthiro rAjye yadi hi tvaM purA nR^ipa . dhruvaM prApsyAma cha vaya.n rAjyamapyavashe jane .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 130} vai dhR^itarAShTrastu putrasya shrutvA vachanamIdR^isham . muhUrtamiva sa~ncintya duryodhanamathAbravIt .. 1..\\ dharmanityaH sadA pANDurmamAsItpriyakR^iddhitaH . sarveShu GYAtiShu tathA mayi tvAsIdvisheShataH .. 2..\\ nAsya ki.n chinna jAnAmi bhojanAdi chikIrShitam . nivedayati nitya.n hi mama rAjya.n dhR^itavrataH .. 3..\\ tasya putro yathA pANDustathA dharmaparAyaNaH . guNavA.NllokavikhyAtaH paurANA.n cha susaMmataH .. 4..\\ sa katha.n shakyamasmAbhirapakraShTuM balAditaH . pitR^ipaitAmahAdrAjyAtsasahAyo visheShataH .. 5..\\ bhR^itA hi pANDunAmAtyA bala.n cha satataM bhR^itam . bhR^itAH putrAshcha pautrAshcha teShAmapi visheShataH .. 6..\\ te purA satkR^itAstAta pANDunA pauravA janAH . katha.n yudhiShThirasyArthe na no hanyuH sabAndhavAn .. 7..\\ dur evametanmayA tAta bhAvita.n doShamAtmani . dR^iShTvA prakR^itayaH sarvA arthamAnena yojitAH .. 8..\\ dhruvamasmatsahAyAste bhaviShyanti pradhAnataH . arthavargaH sahAmAtyo matsa.nstho.adya mahIpate .. 9..\\ sa bhavAnpANDavAnAshu vivAsayitumarhati . mR^idunaivAbhyupAyena nagara.n vAraNAvatam .. 10..\\ yadA pratiShThita.n rAjyaM mayi rAjanbhaviShyati . tadA kuntI sahApatyA punareShyati bhArata .. 11..\\ dhr duryodhana mamApyetaddhR^idi samparivartate . abhiprAyasya pApatvAnnaitattu vivR^iNomyaham .. 12..\\ na cha bhIShmo na cha droNo na kShattA na cha gautamaH . vivAsyamAnAnkaunteyAnanuma.nsyanti karhi chit .. 13..\\ samA hi kauraveyANA.n vayamete cha putraka . naite viShamamichchheyurdharmayuktA manasvinaH .. 14..\\ te vaya.n kauraveyANAmeteShAM cha mahAtmanAm . kathaM na vadhyatA.n tAta gachchhema jagatastathA .. 15..\\ dur madhyasthaH satataM bhIShmo droNaputro mayi sthitaH . yataH putrastato droNo bhavitA nAtra sAMshayaH .. 16..\\ kR^ipaH shAradvatashchaiva yata ete trayastataH . droNa.n cha bhAgineyaM cha na sa tyakShyati karhi chit .. 17..\\ kShattArtha baddhastvasmAkaM prachchhanna.n tu yataH pare . na chaikaH sa samartho.asmAnpANDavArthe prabAdhitum .. 18..\\ sa vishrabdhaH pANDuputrAnsaha mAtrA vivAsaya . vAraNAvatamadyaiva nAtra doSho bhaviShyati .. 19..\\ vinidra karaNa.n ghora.n hR^idi shalyamivArpitam . shokapAvakamudbhUta.n karmaNaitena nAshaya .. 20..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 131} vai tato duryodhano rAjA sarvAstAH prakR^itIH shanaiH . arthamAnapradAnAbhyA.n sa~njahAra sahAnujaH .. 1..\\ dhR^itarAShTra prayuktAstu ke chitkushalamantriNaH . kathayA.n chakrire ramyaM nagara.n vAraNAvatam .. 2..\\ aya.n samAjaH sumahAnramaNIyatamo bhuvi . upasthitaH pashupaternagare vAraNAvate .. 3..\\ sarvaratnasamAkIrNe pu.nsA.n deshe manorame . ityeva.n dhR^itarAShTrasya vachanAchchakrire kathAH .. 4..\\ kathyamAne tathA ramye nagare vAraNAvate . gamane pANDuputrANA.n jaGYe tatra matirnR^ipa .. 5..\\ yadA tvamanyata nR^ipo jAtakautUhalA iti . uvAchainAnatha tadA pANDavAnambikA sutaH .. 6..\\ mameme puruShA nitya.n kathayanti punaH punaH . ramaNIyatara.n loke nagaraM vAraNAvatam .. 7..\\ te tAta yadi manyadhvamutsava.n vAraNAvate . sagaNAH sAnuyAtrAshcha viharadhva.n yathAmarAH .. 8..\\ brAhmaNebhyashcha ratnAni gAyanebhyashcha sarvashaH . prayachchhadhva.n yathAkAma.n devA iva suvarchasaH .. 9..\\ ka.n chitkAla.n vihR^ityaivamanubhUya parAM mudam . ida.n vai hAstinapuraM sukhinaH punareShyatha .. 10..\\ dhR^itarAShTrasya ta.n kAmamanubuddhvA yudhiShThiraH . AtmanashchAsahAyatva.n tatheti pratyuvAcha tam .. 11..\\ tato bhIShmaM mahAprAGYa.n vidura.n cha mahAmatim . droNa.n cha bAhlikaM chaiva somadattaM cha kauravam .. 12..\\ kR^ipamAchArya putra.n cha gAndhArIM cha yashasvinIm . yudhiShThiraH shanairdInamuvAcheda.n vachastadA .. 13..\\ ramaNIye janAkIrNe nagare vAraNAvate . sagaNAstAta vatsyAmo dhR^itarAShTrasya shAsanAt .. 14..\\ prasannamanasaH sarve puNyA vAcho vimu~nchata . AshIrbhirvardhitAnasmAnna pApaM prasahiShyati .. 15..\\ evamuktAstu te sarve pANDuputreNa kauravAH . prasannavadanA bhUtvA te.abhyavartanta pANDavAn .. 16..\\ svastyastu vaH pathi sadA bhUtebhyashchaiva sarvashaH . mA cha vo.astvashubha.n kiM chitsarvataH pANDunandanAH .. 17..\\ tataH kR^itasvastyayanA rAjyalAbhAya pANDavAH . kR^itvA sarvANi kAryANi prayayurvAraNAvatam .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 132} vai evamukteShu rAGYA tu pANDaveShu mahAtmasu . duryodhanaH para.n harShamAjagAma durAtmavAn .. 1..\\ sa purochanamekAntamAnIya bharatarShabha . gR^ihItvA dakShiNe pANau sachiva.n vAkyamabravIt .. 2..\\ mameya.n vasusampUrNA purochana vasundharA . yatheyaM mama tadvatte sa tA.n rakShitumarhasi .. 3..\\ na hi me kashchidanyo.asti vaishvAsikatarastvayA . sahAyo yena sandhAya mantrayeya.n yathA tvayA .. 4..\\ sa.nrakSha tAta mantra.n cha sapatnAMsh cha mamoddhara . nipuNenAbhyupAyena yadbravImi tathA kuru .. 5..\\ pANDavA dhR^itarAShTreNa preShitA vAraNAvatam . utsave vihariShyanti dhR^itarAShTrasya shAsanAt .. 6..\\ sa tva.n rAsabha yuktena syandanenAshu gAminA . vAraNAvatamadyaiva yathA yAsi tathA kuru .. 7..\\ tatra gatvA chatuHshAla.n gR^ihaM paramasa.nvR^itam . AyudhAgAramAshritya kArayethA mahAdhanam .. 8..\\ shaNasarjarasAdIni yAni dravyANi kAni chit . AgneyAnyuta santIha tAni sarvANi dApaya .. 9..\\ sarpiShA cha satailena lAkShayA chApyanalpayA . mR^ittikAM mishrayitvA tva.n lepa.n kuDyeShu dApayeH .. 10..\\ shaNAnvaMsha.n ghR^itaM dAru yantrANi vividhAni cha . tasminveshmani sarvANi nikShipethAH samantataH .. 11..\\ yathA cha tvaM na sha~NkeranparIkShanto.api pANDavAH . Agneyamiti tatkAryamiti chAnye cha mAnavAH .. 12..\\ veshmanyeva.n kR^ite tatra kR^itvA tAnparamArchitAn . vAsayeH pANDaveyAMshcha kuntI.n cha sasuhR^ijjanAm .. 13..\\ tatrAsanAni mukhyAni yAnAni shayanAni cha . vidhAtavyAni pANDUnA.n yathA tuShyeta me pitA .. 14..\\ yathA rameranvishrabdhA nagare vAraNAvate . tathA sarva.n vidhAtavyaM yAvatkAlasya paryayaH .. 15..\\ GYAtvA tu tAnsuvishvastA~nshayAnAnakutobhayAn . agnistatastvayA deyo dvAratastasya veshmanaH .. 16..\\ dagdhAneva.n svake gehe dagdhA iti tato janAH . GYAtayo vA vadiShyanti pANDavArthAya karhi chit .. 17..\\ tattatheti pratiGYAya kauravAya purochanaH . prAyAdrAsabha yuktena nagara.n vAraNAvatam .. 18..\\ sa gatvA tvarito rAjanduryodhana mate sthitaH . yathokta.n rAjaputreNa sarva.n chakre purochanaH .. 19..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 133} vai pANDavAstu rathAnyuktvA sadashvairanilopamaiH . ArohamANA bhIShmasya pAdau jagR^ihurArtavat .. 1..\\ rAGYashcha dhR^itarAShTrasya droNasya cha mahAtmanaH . anyeShA.n chaiva vR^iddhAnA.n vidurasya kR^ipasya cha .. 2..\\ eva.n sarvAnkurUnvR^iddhAnabhivAdya yatavratAH . samAli~Ngya samAnAMshcha balaishchApyabhivAditAH .. 3..\\ sarvA mAtR^IstathApR^iShTvA kR^itvA chaiva pradakShiNam . sarvAH prakR^itayashchaiva prayayurvAraNA vatam .. 4..\\ vidurashcha mahAprAGYastathAnye kurupu~NgavAH . paurAshcha puruShavyAghrAnanvayuH shokakarshitAH .. 5..\\ tatra kechchidbruvanti sma brAhmaNA nirbhayAstadA . shochamAnAH pANDuputrAnatIva bharatarShabha .. 6..\\ viShamaM pashyate rAjA sarvathA tamasAvR^itaH . dhR^itarAShTraH sudurbuddhirna cha dharmaM prapashyati .. 7..\\ na hi pApamapApAtmA rochayiShyati pANDavaH . bhImo vA balinA.n shreShThaH kaunteyo vA dhana~njayaH . kuta eva mahAprAGYau mAdrIputrau kariShyataH .. 8..\\ tadrAjyaM pitR^itaH prApta.n dhR^itarAShTro na mR^iShyate . adharmamakhila.n kiM nu bhIShmo.ayamanumanyate . vivAsyamAnAnasthAne kauneyAnbharatarShabhAn .. 9..\\ piteva hi nR^ipo.asmAkamabhUchchhAntanavaH purA . vichitravIryo rAjarShiH pANDushcha kurunandanaH .. 10..\\ sa tasminpuruShavyAghre diShTa bhAva.n gate sati . rAjaputrAnimAnbAlAndhR^itarAShTro na mR^iShyate .. 11..\\ vayametadamR^iShyantaH sarva eva purottamAt . gR^ihAnvihAya gachchhAmo yatra yAti yuthiShThiraH .. 12..\\ tA.nstathA vAdinaH paurAnduHkhitAnduHkhakarshitaH . uvAcha paramaprIto dharmarAjo yudhiShThiraH .. 13..\\ pitA mAnyo guruH shreShTho yadAha pR^ithivIpatiH . asha~NkamAnaistatkAryamasmAbhiriti no vratam .. 14..\\ bhavantaH suhR^ido.asmAkamasmAnkR^itvA pradakShiNam . AshIrbhirabhinandyAsmAnnivartadhva.n yathA gR^iham .. 15..\\ yadA tu kAryamasmAkaM bhavadbhirupapatsyate . tadA kariShyatha mama priyANi cha hitAni cha .. 16..\\ te tatheti pratiGYAya kR^itvA chaitAnpradakShiNam . AshIrbhirabhinandyainA~n jagmurnagarameva hi .. 17..\\ paureShu tu nivR^itteShu viduraH sarvadharmavit . bodhayanpANDavashreShThamida.n vachanamabravIt . prAGYaH prAGYaM pralApaGYaH samyagdharmArthadarshivAn .. 18..\\ viGYAyeda.n tathA kuryAdApadaM nistaredyathA . alohaM nishita.n shastraM sharIraparikartanam . yo vetti na tamAghnanti pratighAtavida.n dviShaH .. 19..\\ kakShaghnaH shishiraghnashcha mahAkakShe bilaukasaH . na dahediti chAtmAna.n yo rakShati sa jIvati .. 20..\\ nAchakShurvetti panthAnaM nAchakShurvindate dishaH .. 21..\\ nAdhR^itirbhUtimApnoti budhyasvaivaM prabodhitaH . anAptairdattamAdatte naraH shastramalohajam . shvAvichchharaNamAsAdya pramuchyeta hutAshanAt .. 22..\\ charanmArgAnvijAnAti nakShatrairvindate dishaH . AtmanA chAtmanaH pa~ncha pIDayannAnupIDyate .. 23..\\ anushiShTvAnugatvA cha kR^itvA chainAM pradakShiNam . pANDavAnabhyanuGYAya viduraH prayayau gR^ihAn .. 24..\\ nivR^itte vidure chaiva bhIShme paurajane gR^ihAn . ajAtashatrumAmantrya kuntI vachanamabravIt .. 25..\\ kShattA yadabravIdvAkya.n janamadhye.abruvanniva . tvayA cha tattathetyukto jAnImo na cha tadvayam .. 26..\\ yadi tachchhakyamasmAbhiH shrotuM na cha sadoShavat . shrotumichchhAmi tatsarva.n sa.nvAda.n tava tasya cha .. 27..\\ y viShAdagneshcha boddhavyamiti mA.n viduro.abravIt . panthAshcha vo nAviditaH kashchitsyAditi chAbravIt .. 28..\\ jitendriyashcha vasudhAM prApsyasIti cha mAbravIt . viGYAtamiti tatsarvamityukto viduro mayA .. 29..\\ vai aShTame.ahani rohiNyAM prayAtAH phalgunasya te . vAraNAvatamAsAdya dadR^ishurnAgara.n janam .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 134} vai tataH sarvAH prakR^itayo nagarAdvAraNAvatAt . sarvama~Ngala sa.nyuktA yathAshAstramatandritAH .. 1..\\ shrutvAgatAnpANDuputrAnnAnA yAnaiH sahasrashaH . abhijagmurnarashreShThA~nshrutvaiva parayA mudA .. 2..\\ te samAsAdya kaunteyAnvAraNAvatakA janAH . kR^itvA jayAshiShaH sarve parivAryopatasthire .. 3..\\ tairvR^itaH puruShavyAghro dharmarAjo yudhiShThiraH . vibabhau devasa~NkAsho vajrapANirivAmaraiH .. 4..\\ satkR^itAste tu pauraishcha paurAnsatkR^itya chAnaghAH . ala~NkR^ita.n janAkIrNa.n vivishurvAraNAvatam .. 5..\\ te pravishya pura.n vIrAstUrNa.n jagmuratho gR^ihAn . brAhmaNAnAM mahIpAla ratAnA.n sveShu karmasu .. 6..\\ nagarAdhikR^itAnA.n cha gR^ihANi rathinAM tathA . upatasthurnarashreShThA vaishyashUdra gR^ihAnapi .. 7..\\ architAshcha naraiH pauraiH pANDavA bharatarShabhAH . jagmurAvasathaM pashchAtpurochana puraskR^itAH .. 8..\\ tebhyo bhakShyAnnapAnAni shayanAni shubhAni cha . AsanAni cha mukhyAni pradadau sa purochanaH .. 9..\\ tatra te satkR^itAstena sumahArha parichchhadAH . upAsyamAnAH puruShairUShuH puranivAsibhiH .. 10..\\ dasharAtroShitAnA.n tu tatra teShAM purochanaH . nivedayAmAsa gR^iha.n shivAkhyamashiva.n tadA .. 11..\\ tatra te puruShavyAghrA vivishuH saparichchhadAH . purochanasya vachanAtkailAsamiva guhyakAH .. 12..\\ tattvagAramabhiprekShya sarvadharmavishAradaH . uvAchAgneyamityevaM bhImasena.n yudhiShThiraH . jighransomya vasA gandha.n sarpirjatu vimishritam .. 13..\\ kR^ita.n hi vyaktamAgneyamidaM veshma parantapa . shaNasarjarasa.n vyaktamAnIta.n gR^ihakarmaNi . mu~nja balvaja vaMshAdi dravya.n sarva.n ghR^itokShitam .. 14..\\ shilpibhiH sukR^ita.n hyAptairvinItairveshma karmaNi . vishvastaM mAmayaM pApo dagdhakAmaH purochanaH .. 15..\\ imA.n tu tAM mahAbuddhirviduro dR^iShTavA.nstadA . imA.n tu tAM mahAbuddhirviduro dR^iShTavAnpurA .. 16..\\ te vayaM bodhitAstena buddhavanto.ashiva.n gR^iham . AchAryaiH sukR^ita.n gUDhairduryodhana vashAnugaiH .. 17..\\ bhm yadida.n gR^ihamAgneya.n vihitaM manyate bhavAn . tatraiva sAdhu gachchhAmo yatra pUrvoShitA vayam .. 18..\\ y iha yattairnirAkArairvastavyamiti rochaye . naShTairiva vichinvadbhirgatimiShTA.n dhruvAmitaH .. 19..\\ yadi vindeta chAkAramasmAka.n hi purochanaH . shIghrakArI tato bhUtvA prasahyApi daheta naH .. 20..\\ nAyaM bibhetyupakroshAdadharmAdvA purochanaH . tathA hi vartate mandaH suyodhana mate sthitaH .. 21..\\ api cheha pradagdheShu bhIShmo.asmAsu pitAmahaH . kopa.n kuryAtkimartha.n vA kauravAnkopayeta saH . dharma ityeva kupyeta tathAnye kurupu~NgavAH .. 22..\\ vaya.n tu yadi dAhasya bibhyataH pradravema hi . spashairno ghAtayetsArvAnrAjyalubdhaH suyodhanaH .. 23..\\ apadasthAnpade tiShThannapakShAnpakShasa.nsthitaH . hInakoshAnmahAkoshaH prayogairghAtayeddhruvam .. 24..\\ tadasmAbhirimaM pApa.n taM cha pApa.n suyodhanam . va~nchayadbhirnivastavya.n chhannavAsaM kva chitkva chit .. 25..\\ te vayaM mR^igayA shIlAshcharAma vasudhAmimAm . tathA no viditA mArgA bhaviShyanti palAyatAm .. 26..\\ bhauma.n cha bilamadyaiva karavAma susa.nvR^itam . gUDhochchhvasAnna nastatra hutAshaH sampradhakShyati .. 27..\\ vasato.atra yathA chAsmAnna budhyeta purochanaH . pauro vApi janaH kashchittathA kAryamatandritaiH .. 28..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 135} vai vidurasya suhR^itkashchitkhanakaH kushalaH kva chit . vivikte pANDavAnrAjannida.n vachanamabravIt .. 1..\\ prahito vidureNAsmi khanakaH kushalo bhR^isham . pANDavAnAM priya.n kAryamiti kiM karavANi vaH .. 2..\\ prachchhanna.n vidureNoktaH shreyastvamiha pANDavAn . pratipAdaya vishvAsAditi ki.n karavANi vaH .. 3..\\ kR^iShNapakShe chaturdashyA.n rAtrAvasya purochanaH . bhavanasya tava dvAri pradAsyati hutAshanam .. 4..\\ mAtrA saha pradagdhavyAH pANDavAH puruSharShabhAH . iti vyavasitaM pArtha dhArtarAShTrasya me shrutam .. 5..\\ ki.n chichcha vidureNokto mlechchha vAchAsi pANDava . tvayA cha tattathetyuktametadvishvAsakAraNam .. 6..\\ uvAcha ta.n satyadhR^itiH kuntIputro yudhiShThiraH . abhijAnAmi saumya tvA.n suhR^idaM vidurasya vai .. 7..\\ shuchimAptaM priya.n chaiva sadA cha dR^iDhabhaktikam . na vidyate kaveH ki.n chidabhiGYAnaprayojanam .. 8..\\ yathA naH sa tathA nastvaM nirvisheShA vaya.n tvayi . bhavataH sma yathA tasya pAlayAsmAnyathA kaviH .. 9..\\ ida.n sharaNamAgneyaM madarthamiti me matiH . purochanena vihita.n dhArtarAShTrasya shAsanAt .. 10..\\ sa pApaH koshavAMshchaiva sasahAyashcha durmatiH . asmAnapi cha duShTAtmA nityakAlaM prabAdhate .. 11..\\ sa bhavAnmokShayatvasmAnyatnenAsmAddhutAshanAt . asmAsviha hi dagdheShu sakAmaH syAtsuyodhanaH .. 12..\\ samR^iddhamAyudhAgAramida.n tasya durAtmanaH . vaprAnte niShpratIkAramAshliShyeda.n kR^itaM mahat .. 13..\\ ida.n tadashubhaM nUnaM tasya karma chikIrShitam . prAgeva viduro veda tenAsmAnanvabodhayat .. 14..\\ seyamApadanuprAptA kShattA yA.n dR^iShTavAnpurA . purochanasyAviditAnasmA.nstva.n vipramochaya .. 15..\\ sa tatheti pratishrutya khanako yatnamAsthitaH . parikhAmutkirannAma chakAra sumahadbilam .. 16..\\ chakre cha veshmanastasya madhye nAtimahanmukham . kapATayuktamaGYAta.n samaM bhUmyA cha bhArata .. 17..\\ purochana bhayAchchaiva vyadadhAtsa.nvR^itaM mukham . sa tatra cha gR^ihadvAri vasatyashubha dhIH sadA .. 18..\\ tatra te sAyudhAH sarve vasanti sma kShapAM nR^ipa . divA charanti mR^igayAM pANDaveyA vanAdvanam .. 19..\\ vishvastavadavishvastA va~nchayantaH purochanam . atuShTAstuShTavadrAjannUShuH paramaduHkhitAH .. 20..\\ na chainAnanvabudhyanta narA nagaravAsinaH . anyatra vidurAmAtyAttasmAtkhanaka sattamAt .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 136} vai tA.nstu dR^iShTvA sumanasaH parisa.nvatsaroShitAn . vishvastAniva sa.nlakShya harSha.n chakre purochanaH .. 1..\\ purochane tathA hR^iShTe kaunteyo.atha yudhiShThiraH . bhImasenArjunau chaiva yamau chovAcha dharmavit .. 2..\\ asmAnaya.n suvishvastAnvetti pApaH purochanaH . va~nchito.ayaM nR^isha.nsAtmA kAlaM manye palAyane .. 3..\\ AyudhAgAramAdIpya dagdhvA chaiva purochanam . ShaTprANino nidhAyeha dravAmo.anabhilakShitAH .. 4..\\ atha dAnApadeshena kuntI brAhmaNa bhojanam . chakre nishi mahadrAjannAjagmustatra yoShitaH .. 5..\\ tA vihR^itya yathAkAmaM bhuktvA pItvA cha bhArata . jagmurnishi gR^ihAneva samanuGYApya mAdhavIm .. 6..\\ niShAdI pa~ncha putrA tu tasminbhojye yadR^ichchhayA . annArthinI samabhyAgAtsaputrA kAlachoditA .. 7..\\ sA pItvA madirAM mattA saputrA madavihvalA . saha sarvaiH sutai rAja.nstasminneva niveshane . suShvApa vigataGYAnA mR^itakalpA narAdhipa .. 8..\\ atha pravAte tumule nishi supte jane vibho . tadupAdIpayadbhImaH shete yatra purochanaH .. 9..\\ tataH pratApaH sumahA~nshabdashchaiva vibhAvasoH . prAdurAsIttadA tena bubudhe sajanavrajaH .. 10..\\ pauraah duryodhana prayuktena pApenAkR^itabuddhinA . gR^ihamAtmavinAshAya kArita.n dAhitaM cha yat .. 11..\\ aho dhigdhR^itarAShTrasya buddhirnAtisama~njasI . yaH shuchInpANDavAnbAlAndAhayAmAsa mantriNA .. 12..\\ diShTyA tvidAnIM pApAtmA dagdho.ayamatidurmatiH . anAgasaH suvishvastAnyo dadAha narottamAn .. 13..\\ vai eva.n te vilapanti sma vAraNAvatakA janAH . parivArya gR^iha.n tachcha tasthU rAtrau samantataH .. 14..\\ pANDavAshchApi te rAjanmAtrA saha suduHkhitAH . bilena tena nirgatya jagmurgUDhamalakShitAH .. 15..\\ tena nidroparodhena sAdhvasena cha pANDavAH . na shekuH sahasA gantu.n saha mAtrA parantapAH .. 16..\\ bhImasenastu rAjendra bhImavegaparAkramaH . jagAma bhrAtR^InAdAya sarvAnmAtarameva cha .. 17..\\ skandhamAropya jananI.n yamAva~Nkena vIryavAn . pArthau gR^ihItvA pANibhyAM bhrAtarau sumahAbalau .. 18..\\ tarasA pAdapAnbha~njanmahIM padbhyA.n vidArayan . sa jagAmAshu tejasvI vAtara.nhA vR^ikodaraH .. 19..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 137} vai atha rAtryA.n vyatItAyAmashoSho nAgaro janaH . tatrAjagAma tvarito didR^ikShuH pANDunandanAn .. 1..\\ nirvApayanto jvalana.n te janA dadR^ishustataH . jAtuSha.n tadgR^ihaM dagdhamamAtyaM cha purochanam .. 2..\\ nUna.n duryodhaneneda.n vihitaM pApakarmaNA . pANDavAnA.n vinAshAya ityeva.n chukruShurjanAH .. 3..\\ vidite dhR^itarAShTrasya dhArtarAShTro na saMshayaH . dagdhavAnpANDudAyAdAnna hyenaM pratiShiddhavAn .. 4..\\ nUna.n shAntanavo bhIShmo na dharmamanuvartate . droNashcha vidurashchaiva kR^ipashchAnye cha kauravAH .. 5..\\ te vaya.n dhR^itarAShTrasya preShayAmo durAtmanaH . sa.nvR^ittaste paraH kAmaH pANDavAndagdhavAnasi .. 6..\\ tato vyapohamAnAste pANDavArthe hutAshanam . niShAdI.n dadR^ishurdagdhAM pa~ncha putrAmanAgasam .. 7..\\ khanakena tu tenaiva veshma shodhayatA bilam . pA.nsubhiH pratyapihitaM puruShaistairalakShitam .. 8..\\ tataste preShayAmAsurdhR^itarAShTrasya nAgarAH . pANDavAnagninA dagdhAnamAtya.n cha purochanam .. 9..\\ shrutvA tu dhR^itarAShTrastadrAjA sumahadapriyam . vinAshaM pANDuputrANA.n vilalApa suduHkhitaH .. 10..\\ adya pANDurmR^ito rAjA bhrAtA mama sudurlabhaH . teShu vIreShu dagdheShu mAtrA saha visheShataH .. 11..\\ gachchhantu puruShAH shIghraM nagara.n vAraNAvatam . satkArayantu tAnvIrAnkunti rAjasutA.n cha tAm .. 12..\\ kArayantu cha kulyAni shubhrANi cha mahAnti cha . ye cha tatra mR^itAsteShA.n suhR^ido.archantu tAnapi .. 13..\\ eva~Ngate mayA shakya.n yadyatkArayituM hitam . pANDavAnA.n cha kuntyAshcha tatsarvaM kriyatAM dhanaiH .. 14..\\ evamuktvA tatashchakre GYAtibhiH parivAritaH . udakaM pANDuputrANA.n dhR^itarAShTro.ambikA sutaH .. 15..\\ chukrushuH kauravAH sarve bhR^isha.n shokaparAyaNAH . vidurastvalpashashchakre shoka.n veda paraM hi saH .. 16..\\ pANDavAshchApi nirgatya nagarAdvAraNAvatAt . javena prayayU rAjandakShiNA.n dishamAshritAH .. 17..\\ viGYAya nishi panthAnaM nakShatrairdakShiNAmukhAH . yatamAnA vana.n rAjangahanaM pratipedire .. 18..\\ tataH shrAntAH pipAsArtA nidrAndhAH pANDunandanAH . punarUchurmahAvIryaM bhImasenamida.n vachaH .. 19..\\ itaH kaShTatara.n kiM nu yadvayaM gahane vane . dishashcha na prajAnImo gantu.n chaiva na shakrumaH .. 20..\\ ta.n cha pApaM na jAnImo yadi dagdhaH purochanaH . kathaM nu vipramuchyema bhayAdasmAdalakShitAH .. 21..\\ punarasmAnupAdAya tathaiva vraja bhArata . tva.n hi no balavAneko yathA satatagastathA .. 22..\\ ityukto dharmarAjena bhImaseno mahAbalaH . AdAya kuntIM bhrAtR^IMshcha jagAmAshu mahAbalaH .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 138} vai tena vikramatA tUrNamUruvegasamIritam . pravavAvanilo rAja~nshuchi shukrAgame yathA .. 1..\\ sa mR^idnanpuShpitAMshchaiva phalitAMshcha vanaspatIn . ArujandAru gulmAMshcha pathastasya samIpajAn .. 2..\\ tathA vR^ikShAnbha~njamAno jagAmAmita vikramaH . tasya vegena pANDUnAM mUrchchheva samajAyata .. 3..\\ asakR^ichchApi santIrya dUrapAraM bhujaplavaiH . pathi prachchhannamAsedurdhArtarAShTra bhayAttadA .. 4..\\ kR^ichchhreNa mAtara.n tvekA.n sukumArIM yashasvinIm . avahattatra pR^iShThena rodhaHsu viShameShu cha .. 5..\\ Agama.nste vanoddeshamalpamUlaphalodakam . krUra pakShimR^iga.n ghora.n sAyAhne bharatarShabhAH .. 6..\\ ghorA samabhavatsandhyA dAruNA mR^igapakShiNaH . aprakAshA dishaH sarvA vAtairAsannanArtavaiH .. 7..\\ te shrameNa cha kauravyAstR^iShNayA cha prapIDitAH . nAshaknuva.nstadA gantuM nidrayA cha pravR^iddhayA .. 8..\\ tato bhImo vana.n ghoraM pravishya vijanaM mahat . nyagrodha.n vipulachchhAyaM ramaNIyamupAdravat .. 9..\\ tatra nikShipya tAnsarvAnuvAcha bharatarShabhaH . pAnIyaM mR^igayAmIha vishramadhvamiti prabho .. 10..\\ ete ruvanti madhura.n sArasA jalachAriNaH . dhruvamatra jalasthAyo mahAniti matirmama .. 11..\\ anuGYAtaH sa gachchheti bhrAtrA jyeShThena bhArata . jagAma tatra yatra sma ruvanti jalachAriNaH .. 12..\\ sa tatra pItvA pAnIya.n snAtvA cha bharatarShabha . uttarIyeNa pAnIyamAjahAra tadA nR^ipa .. 13..\\ gavyUti mAtrAdAgatya tvarito mAtaraM prati . sa suptAM mAtara.n dR^iShTvA bhrAtR^IMshcha vasudhAtale . bhR^isha.n duHkhaparItAtmA vilalApa vR^ikodaraH .. 14..\\ shayaneShu parArdhyeShu ye purA vAraNAvate . nAdhijagmustadA nidrA.n te.adya suptA mahItale .. 15..\\ svasAra.n vasudevasya shatrusa~NghAvamardinaH . kuntibhojasutA.n kuntI.n sarvalakShaNapUjitAm .. 16..\\ snuShA.n vichitravIryasya bhAryAM pANDormahAtmanaH . prAsAdashayanAM nityaM puNDarIkAntara prabhAm .. 17..\\ sukumAratarA.n strINAM mahArhashayanochitAm . shayAnAM pashyatAdyeha pR^ithivyAmatathochitAm .. 18..\\ dharmAdindrAchcha vAyoshcha suShuve yA sutAnimAn . seyaM bhUmau parishrAntA shete hyadyAtathochitA .. 19..\\ kiM nu duHkhatara.n shakyaM mayA draShTumataH param . yo.ahamadya naravyAghrAnsuptAnpashyAmi bhUtale .. 20..\\ triShu lokeShu yadrAjya.n dharmavidyo.arhate nR^ipaH . so.ayaM bhUmau parishrAntaH shete prAkR^itavatkatham .. 21..\\ ayaM nIlAmbudashyAmo nareShvapratimo bhuvi . shete prAkR^itavadbhUmAvato duHkhataraM nu kim .. 22..\\ ashvinAviva devAnA.n yAvimau rUpasampadA . tau prAkR^itavadadyemau prasuptau dharaNItale .. 23..\\ GYAtayo yasya naiva syurviShamAH kulapA.nsanAH . sa jIvetsusukha.n loke grAme druma ivaikajaH .. 24..\\ eko vR^ikSho hi yo grAme bhavetparNaphalAnvitaH . chaityo bhavati nirGYAtirarchanIyaH supUjitaH .. 25..\\ yeShA.n cha bahavaH shUrA GYAtayo dharmasaMshritAH . te jIvanti sukha.n loke bhavanti cha nirAmayAH .. 26..\\ balavantaH samR^iddhArthA mitra bAndhavanandanAH . jIvantyanyonyamAshritya drumAH kAnanajA iva .. 27..\\ vaya.n tu dhR^itarAShTreNa saputreNa durAtmanA . vivAsitA na dagdhAshcha katha.n chittasya shAsanAt .. 28..\\ tasmAnmuktA vaya.n dAhAdima.n vR^ikShamupAshritAH . kA.n dishaM pratipatsyAmaH prAptAH kleshamanuttamam .. 29..\\ nAtidUre cha nagara.n vanAdasmAddhi lakShaye . jAgartavye svapantIme hanta jAgarmyaha.n svayam .. 30..\\ pAsyantIme jalaM pashchAtpratibuddhA jitaklamAH . iti bhImo vyavasyaiva jajAgAra svaya.n tadA .. 31..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 139} vai tatra teShu shayAneShu hiDimbo nAma rAkShasaH . avidUre vanAttasmAchchhAla vR^ikShamupAshritaH .. 1..\\ krUro mAnuShamA.nsAdo mahAvIryo mahAbalaH . virUparUpaH pi~NgAkShaH karAlo ghoradarshanaH . pishitepsuH kShudhArtastAnapashyata yadR^ichchhayA .. 2..\\ UrdhvA~NguliH sa kaNDUyandhunvanrUkShA~nshiroruhAn . jR^imbhamANo mahAvakraH punaH punaravekShya cha .. 3..\\ duShTo mAnuShamA.nsAdo mahAkAyo mahAbalaH . AghrAya mAnuSha.n gandhaM bhaginImidamabravIt .. 4..\\ upapannashchirasyAdya bhakSho mama manaHpriyaH . snehasravAnprasravati jihvA paryeti me mukham .. 5..\\ aShTau daMShTrAH sutIkShNAgrAshchirasyApAta duHsahAH . deheShu majjayiShyAmi snigdheShu pishiteShu cha .. 6..\\ Akramya mAnuSha.n kaNThamAchchhidya dhamanIm api . uShNaM navaM prapAsyAmi phenila.n rudhiraM bahu .. 7..\\ gachchha jAnIhi ke tvete sherate vanamAshritAH . mAnuSho balavAngandho ghrANa.n tarpayatIva me .. 8..\\ hatvaitAnmAnuShAnsarvAnAnayasva mamAntikam . asmadviShayasuptebhyo naitebhyo bhayamasti te .. 9..\\ eShAM mA.nsAni sa.nskR^itya mAnuShANA.n yatheShTataH . bhakShayiShyAva sahitau kuru tUrNa.n vacho mama .. 10..\\ bhrAturvachanamAGYAya tvaramANeva rAkShasI . jagAma tatra yatra sma pANDavA bharatarShabha .. 11..\\ dadarsha tatra gatvA sA pANDavAnpR^ithayA saha . shayAnAnbhImasena.n cha jAgrataM tvaparAjitam .. 12..\\ dR^iShTvaiva bhImasena.n sA shAlaskandhamivodgatam . rAkShasI kAmayAmAsa rUpeNApratimaM bhuvi .. 13..\\ aya.n shyAmo mahAbAhuH si.nhaskandho mahAdyutiH . kambugrIvaH puShkarAkSho bhartA yukto bhavenmama .. 14..\\ nAhaM bhrAtR^ivacho jAtu kuryA.n krUropasa.nhitam . patisneho.atibalavAnna tathA bhrAtR^isauhR^idam .. 15..\\ muhUrtamiva tR^iptishcha bhavedbhrAturmamaiva cha . hatairetairahatvA tu modiShye shAshvatiH samAH .. 16..\\ sA kAmarUpiNI rUpa.n kR^itvA mAnuShamuttamam . upatasthe mahAbAhuM bhImasena.n shanaiH shanaiH .. 17..\\ vilajjamAneva latA divyAbharaNabhUShitA . smitapUrvamida.n vAkyaM bhImasenamathAbravIt .. 18..\\ kutastvamasi samprAptaH kashchAsi puruSharShabha . ka ime sherate cheha puruShA devarUpiNaH .. 19..\\ keya.n cha bR^ihatI shyAmA sukumArI tavAnagha . shete vanamidaM prApya vishvastA svagR^ihe yathA .. 20..\\ neda.n jAnAti gahana.n vanaM rAkShasasevitam . vasati hyatra pApAtmA hiDimbo nAma rAkShasaH .. 21..\\ tenAhaM preShitA bhrAtrA duShTabhAvena rakShasA . bibhakShayiShatA mA.nsa.n yusmAkamamaropama .. 22..\\ sAha.n tvAmabhisamprekShya devagarbhasamaprabham . nAnyaM bhartAramichchhAmi satyametadbravImi te .. 23..\\ etadviGYAya dharmaGYa yuktaM mayi samAchara . kAmopahata chittA~NgIM bhajamAnAM bhajasva mAm .. 24..\\ trAsye.aha.n tvAM mahAbAho rAkShasAtpuruShAdakAt . vatsyAvo giridurgeShu bhartA bhava mamAnagha .. 25..\\ antarikShacharA hyasmi kAmato vicharAmi cha . atulAmApnuhi prIti.n tatra tatra mayA saha .. 26..\\ bhm mAtaraM bhrAtara.n jyeShThaM kaniShThAnaparAnimAn . parityajeta ko nvadya prabhavanniva rAkShasi .. 27..\\ ko hi suptAnimAnbhrAtR^IndattvA rAkShasa bhojanam . mAtara.n cha naro gachchhetkAmArta iva madvidhaH .. 28..\\ raaks yatte priya.n tatkariShye sarvAnetAnprabodhaya . mokShayiShyAmi vaH kAma.n rAkShasAtpuruShAdakAt .. 29..\\ bhm sukhasuptAnvane bhrAtR^InmAtara.n chaiva rAkShasi . na bhayAdbodhayiShyAmi bhrAtustava durAtmanaH .. 30..\\ na hi me rAkShasA bhIru soDhu.n shaktAH parAkramam . na manuShyA na gandharvA na yakShAshchArulochane .. 31..\\ gachchha vA tiShTha vA bhadre yadvApIchchhasi tatkuru . ta.n vA preShaya tanva~Ngi bhrAtaraM puruShAdakam .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 140} vai tA.n viditvA chiragatAM hiDimbo rAkShaseshvaraH . avatIrya drumAttasmAdAjagAmAtha pANDavAn .. 1..\\ lohitAkSho mahAbAhurUrdhvakesho mahAbalaH . meghasa~NghAta varShmA cha tIShkNadaMShTrojjvalAnanaH .. 2..\\ tamApatanta.n dR^iTvaiva tathA vikR^itadarshanam . hiDimbovAcha vitrastA bhImasenamida.n vachaH .. 3..\\ ApatatyeSha duShTAtmA sa~NkruddhaH puruShAdakaH . tvAmahaM bhrAtR^ibhiH sArdha.n yadbravImi tathA kuru .. 4..\\ aha.n kAmagamA vIra rakShobalasamanvitA . AruhemAM mama shroNIM neShyAmi tvA.n vihAyasA .. 5..\\ prabodhayainAnsa.nsuptAnmAtara.n cha parantapa . sarvAneva gamiShyAmi gR^ihItvA vo vihAyasA .. 6..\\ bhm mA bhaistva.n vipulashroNinaiSha kash chinmayi sthite . ahamena.n haniShyAmi prekShantyAste sumadhyame .. 7..\\ nAyaM pratibalo bhIru rAkShasApasado mama . soDhu.n yudhi parispandamatha vA sarvarAkShasAH .. 8..\\ pashya bAhU suvR^ittau me hastihastanibhAvimau . UrU parighasa~NkAshau sa.nhata.n chApyuro mama .. 9..\\ vikramaM me yathendrasya sAdya drakShyasi shobhane . mAvama.nsthAH pR^ithushroNimatvA mAmiha mAnuSham .. 10..\\ hi nAvamanye naravyAghra tAmaha.n devarUpiNam . dR^iShTApadAnastu mayA mAnuSheShveva rAkShasaH .. 11..\\ vai tathA sa~njalpatastasya bhImasenasya bhArata . vAchaH shushrAva tAH kruddho rAkShasaH puruShAdakaH .. 12..\\ avekShamANastasyAshcha hiDimbo mAnuSha.n vapuH . sragdAma pUritashikha.n samagrendu nibhAnanam .. 13..\\ subhrU nAsAkShi keshAnta.n sukumAranakha tvacham . sarvAbharaNasa.nyukta.n susUkShmAmbara vAsasam .. 14..\\ tA.n tathA mAnuSha.n rUpaM bibhratIM sumanoraham . pu.nskAmA.n sha~NkamAnashcha chukrodha puruShAdakaH .. 15..\\ sa~Nkruddho rAkShasastasyA bhaginyAH kurusattama . utphAlya vipule netre tatastAmidamabravIt .. 16..\\ ko hi me bhoktukAmasyA vighna.n charati durmatiH . na bibheShi hiDimbe kiM matkopAdvipramohitA .. 17..\\ dhiktvAmasati pu.nskAme mama vipriyakAriNi . pUrveShA.n rAkShasendrANAM sarveShAmayashaH kari .. 18..\\ yAnimAnAshritAkArShIrapriya.n sumahanmama . eSha tAnadya vai sarvAnhaniShyAmi tvayA saha .. 19..\\ evamuktvA hiDimbA.n sa hiDimbo lohitekShaNaH . vadhAyAbhipapAtainA.n dantairdantAnupaspR^ishan .. 20..\\ tamApatanta.n samprekShya bhImaH praharatAM varaH . bhartsayAmAsa tejasvI tiShTha tiShTheti chAbravIt .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 141} vai bhImasenastu ta.n dR^iShTvA rAkShasaM prahasanniva . bhaginIM prati sa~Nkruddhamida.n vachanamabravIt .. 1..\\ ki.n te hiDimba etairvA sukhasuptaiH prabodhitaiH . mAmAsAdaya durbuddhe tarasA tvaM narAshana .. 2..\\ mayyeva praharaihi tvaM na striya.n hantumarhasi . visheShato.anapakR^ite pareNApakR^ite sati .. 3..\\ na hIya.n svavashA bAlA kAmayatyadya mAm iha . choditaiShA hyana~Ngena sharIrAntara chAriNA . bhaginI tava durbuddhe rAkShasAnA.n yashohara .. 4..\\ tvanniyogena chaiveya.n rUpaM mama samIkShya cha . kAmayatyadya mAM bhIrurnaiShA dUShayate kulam .. 5..\\ ana~Ngena kR^ite doShe nemA.n tvamiha rAkShasa . mayi tiShThati duShTAtmanna striya.n hantumarhasi .. 6..\\ samAgachchha mayA sArdhamekenaiko narAshana . ahameva nayiShyAmi tvAmadya yamasAdanam .. 7..\\ adya te talaniShpiShTa.n shiro rAkShasa dIryatAm . ku~njarasyeva pAdena viniShpiShTaM balIyasaH .. 8..\\ adya gAtrANi kravyAdAH shyenA gomAyavash cha te . karShantu bhuvi sa.nhR^iShTA nihatasya mayA mR^idhe .. 9..\\ kShaNenAdya kariShye.ahamida.n vanamakaNTakam . purastAddUShitaM nitya.n tvayA bhakShayatA narAn .. 10..\\ adya tvAM bhaginI pApakR^iShyamANaM mayA bhuvi . drakShatyadripratIkAsha.n si.nheneva mahAdvipam .. 11..\\ nirAbAdhAstvayi hate mayA rAkShasapA.nsana . vanametachchariShyanti puruShA vanachAriNaH .. 12..\\ hi garjitena vR^ithA ki.n te katthitena cha mAnuSha . kR^itvaitatkarmaNA sarva.n katthethA mAchiraM kR^ithAH .. 13..\\ balinaM manyase yachcha AtmAnamaparAkramam . GYAsyasyadya samAgamya mayAtmAnaM balAdhikam .. 14..\\ na tAvadetAnhi.nsiShye svapantvete yathAsukham . eSha tvAmeva durbuddhe nihanmyadyApriya.n vadam .. 15..\\ pItvA tavAsR^iggAtrebhyastataH pashchAdimAnapi . haniShyAmi tataH pashchAdimA.n vipriyakAriNIm .. 16..\\ vai evamuktvA tato bAhuM pragR^ihyA puruShAdakaH . abhyadhAvata sa~Nkruddho bhImasenamarindamam .. 17..\\ tasyAbhipatatastUrNaM bhImo bhImaparAkramaH . vegena prahR^itaM bAhuM nijagrAha hasanniva .. 18..\\ nigR^ihya taM balAdbhImo visphuranta.n chakarSha ha . tasmAddeshAddhanUMShyaShTau si.nhaH kShudramR^iga.n yathA .. 19..\\ tataH sa rAkShasaH kruddhaH pANDavena balAddhR^itaH . bhImasena.n samAli~Ngya vyanadadbhairavaM ravam .. 20..\\ punarbhImo balAdena.n vichakarSha mahAbalaH . mA shabdaH sukhasuptAnAM bhrAtR^INAM me bhavediti .. 21..\\ anyonya.n tau samAsAdya vichakarShaturojasA . rAkShaso bhImasenashcha vikrama.n chakratuH param .. 22..\\ babha~njaturmahAvR^ikShA.NllatAshchAkarShatustataH . mattAviva susa.nrabdhau vAraNau ShaShTihAyanau .. 23..\\ tayoH shabdena mahatA vibuddhAste nararShabhAH . saha mAtrA tu dadR^ishurhiDimbAmagrataH sthitAm .. 24..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 142} vai prabuddhAste hiDimbAyA rUpa.n dR^iShTvAtimAnuSham . vismitAH puruShA vyAghrA babhUvuH pR^ithayA saha .. 1..\\ tataH kuntI samIkShyainA.n vismitA rUpasampadA . uvAcha madhura.n vAkyaM sAntvapUrvamidaM shanaiH .. 2..\\ kasya tva.n suragarbhAbhe kA chAsi varavarNini . kena kAryeNa sushroNi kutashchAgamana.n tava .. 3..\\ yadi vAsya vanasyAsi devatA yadi vApsarAH . AchakShva mama tatsarva.n kimarthaM cheha tiShThasi .. 4..\\ hidimbaa yadetatpashyasi vanaM nIlameghanibhaM mahat . nivAso rAkShasasyaitaddhiDimbasya mamaiva cha .. 5..\\ tasya mA.n rAkShasendrasya bhaginIM viddhi bhAmini . bhrAtrA sampreShitAmArye tvA.n saputrA.n jighA.nsatA .. 6..\\ krUra buddheraha.n tasya vachanAdAgatA iha . adrAkSha.n hemavarNAbha.n tava putraM mahaujasam .. 7..\\ tato.aha.n sarvabhUtAnAM bhAve vicharatA shubhe . choditA tava putrasya manmathena vashAnugA .. 8..\\ tato vR^ito mayA bhartA tava putro mahAbalaH . apanetu.n cha yatito na chaiva shakito mayA .. 9..\\ chirAyamANAM mA.n GYAtvA tataH sa puruShAdakaH . svayamevAgato hantumimAnsarvA.nstavAtmajAn .. 10..\\ sa tena mama kAntena tava putreNa dhImatA . balAdito viniShpiShya vyapakR^iShTo mahAtmanA .. 11..\\ vikarShantau mahAvegau garjamAnau parasparam . pashyadhva.n yudhi vikrAntAvetau tau nararAkShasau .. 12..\\ vai tasyA shrutvaiva vachanamutpapAta yudhiShThiraH . arjuno nakulashchaiva sahadevashcha vIryavAn .. 13..\\ tau te dadR^ishurAsaktau vikarShantau parasparam . kA~NkShamANau jaya.n chaiva si.nhAviva raNotkaTau .. 14..\\ tAvanyonya.n samAshliShya vikarShantau parasparam . dAvAgnidhUmasadR^isha.n chakratuH pArthiva.n rajaH .. 15..\\ vasudhA reNusa.nvItau vasudhAdharasaMnibhau . vibhrAjetA.n yathA shailau nIhAreNAbhisa.nvR^itau .. 16..\\ rAkShasena tathA bhIma.n klishyamAnaM nirIkShya tu . uvAcheda.n vachaH pArthaH prahasa~nshanakairiva .. 17..\\ bhIma mA bhairmahAbAho na tvAM budhyAmahe vayam . sametaM bhImarUpeNa prasuptAH shramakarshitAH .. 18..\\ sAhAyye.asmi sthitaH pArtha yodhayiShyAmi rAkShasam . nakulaH sahadevashcha mAtara.n gopayiShyati .. 19..\\ bhm udAsIno nirIkShasva na kAryaH sambhramastvayA . na jAtvayaM punarjIvenmadbAhvantaramAgataH .. 20..\\ aarj kimanena chiraM bhIma jIvatA pAparakShasA . gantavyaM nachira.n sthAtumiha shakyamarindama .. 21..\\ purA sa.nrajyate prAchI purA sandhyA pravartate . raudre muhUrte rakShA.nsi prabalAni bhavanti cha .. 22..\\ tvarasva bhIma mA krIDa jahi rakSho vibhIShaNam . purA vikurute mAyAM bhujayoH sAramarpaya .. 23..\\ vai arjunenaivamuktastu bhImo bhImasya rakShasaH . utkShipyAbhrAmayaddeha.n tUrNaM guNashatAdhikam .. 24..\\ bhm vR^ithA mA.nsairvR^ithA puShTo vR^ithA vR^iddho vR^ithA matiH . vR^ithA maraNamarhastva.n vR^ithAdya na bhaviShyasi .. 25..\\ aarj atha vA manyase bhAra.n tvamima.n rAkShasaM yudhi . karomi tava sAhAyya.n shIghrameva nihanyatAm .. 26..\\ atha vApyahamevaina.n haniShyAmi vR^ikodara . kR^itakarmA parishrAntaH sAdhu tAvadupArama .. 27..\\ vai tasya tadvachana.n shrutvA bhImaseno.atyamarShaNaH . niShpiShyainaM balAdbhUmau pashumAramamArayat .. 28..\\ sa mAryamANo bhImena nanAda vipula.n svanam . pUraya.nstadvana.n sarva.n jalArdra iva dundubhiH .. 29..\\ bhujAbhyA.n yoktrayitvA taM balavAnpANDunandanaH . madhye bha~NktvA sabalavAnharShayAmAsa pANDavAn .. 30..\\ hiDimbaM nihata.n dR^iShTvA sa.nhR^iShTAste tarasvinaH . apUjayannaravyAghraM bhImasenamarindamam .. 31..\\ abhipUjya mahAtmAnaM bhImaM bhImaparAkramam . punarevArjuno vAkyamuvAcheda.n vR^ikodaram .. 32..\\ nadUre nagaraM manye vanAdasmAdahaM prabho . shIghra.n gachchhAma bhadraM te na no vidyAtsuyodhanaH .. 33..\\ tataH sarve tathetyuktvA saha mAtrA parantapAH . prayayuH puruShavyAghrA hiDimbA chaiva rAkShasI .. 34..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 143} bhm smaranti vaira.n rakShA.nsi mAyAmAshritya mohinIm . hiDimbe vraja panthAna.n tva.n vai bhrAtR^iniShevitam .. 1..\\ y kruddho.api puruShavyAghra bhIma mA sma striya.n vadhIH . sharIraguptyAbhyadhika.n dharmaM gopaya pANDava .. 2..\\ vadhAbhiprAyamAyAntamavadhIstvaM mahAbalam . rakShasastasyA bhaginI kiM naH kruddhA kariShyati .. 3..\\ vai hiDimbA tu tataH kuntImabhivAdya kR^itA~njaliH . yudhiShThira.n cha kaunteyamida.n vachanamabravIt .. 4..\\ Arye jAnAsi yadduHkhamiha strINAmana~Ngajam . tadidaM mAmanuprAptaM bhImasenakR^ita.n shubhe .. 5..\\ soDhu.n tatparamaM duHkhaM mayA kAlapratIkShayA . so.ayamabhyAgataH kAlo bhavitA me sukhAya vai .. 6..\\ mayA hyutsR^ijya suhR^idaH svadharma.n svajana.n tathA . vR^ito.ayaM puruShavyAghrastava putraH patiH shubhe .. 7..\\ vareNApi tathAnena tvayA chApi yashasvini . tathA bruvantI hi tadA pratyAkhyAtA kriyAM prati .. 8..\\ tvaM mAM mUDheti vA matvA bhaktA vAnugateti vA . bhartrAnena mahAbhAge sa.nyojaya sutena te .. 9..\\ tamupAdAya gachchheya.n yatheShTa.n devarUpiNam . punashchaivAgamiShyAmi vishrambha.n kuru me shubhe .. 10..\\ aha.n hi manasA dhyAtA sarvAnneShyAmi vaH sadA . vR^ijine tArayiShyAmi durgeShu cha nararShabhAn .. 11..\\ pR^iShThena vo vahiShyAmi shIghrA.n gatimabhIpsataH . yUyaM prasAda.n kuruta bhImaseno bhajeta mAm .. 12..\\ ApadastaraNe prANAndhArayedyena yena hi . sarvamAdR^itya kartavya.n taddharmamanuvartatA .. 13..\\ Apatsu yo dhArayati dhrama.n dharmaviduttamaH . vyasana.n hyeva dharmasya dharmiNAmApaduchyate .. 14..\\ puNyaM prANAndhArayati puNyaM prANadamuchyate . yena yenAchareddharma.n tasmingarhA na vidyate .. 15..\\ y evametadyathAttha tva.n hiDimbe nAtra saMshayaH . sthAtavya.n tu tvayA dharme yathA brUyA.n sumadhyame .. 16..\\ snAta.n kR^itAhnikaM bhadre kR^itakautuka ma~Ngalam . bhImasenaM bhajethAstvaM prAgastagamanAdraveH .. 17..\\ ahaHsu viharAnena yathAkAmaM manojavA . aya.n tvAnayitavyaste bhImasenaH sadA nishi .. 18..\\ vai tatheti tatpratiGYAya hiDimbA rAkShasI tadA . bhImasenamupAdAya UrdhvamAchakrame tataH .. 19..\\ shailashR^i~NgeShu ramyeShu devatAyataneShu cha . mR^igapakShivighuShTeShu ramaNIyeShu sarvadA .. 20..\\ kR^itvA cha parama.n rUpaM sarvAbharaNabhUShitA . sa~njalpantI sumadhura.n ramayAmAsa pANDavam .. 21..\\ tathaiva vanadurgeShu puShpitadrumasAnuShu . saraHsu ramaNIyeShu padmotpalayuteShu cha .. 22..\\ nadI dvIpapradesheShu vaiDUrya sikatAsu cha . sutIrtha vanatoyAsu tathA girinadIShu cha .. 23..\\ sagarasya pradesheShu maNihemachiteShu cha . pattaneShu cha ramyeShu mahAshAlavaneShu cha .. 24..\\ devAraNyeShu puNyeShu tathA parvatasAnuShu . guhyakAnAM nivAseShu tApasAyataneShu cha .. 25..\\ sarvartuphalapuShpeShu mAnaseShu saraHsu cha . bibhratI parama.n rUpaM ramayAmAsa pANDavam .. 26..\\ ramayantI tathA bhIma.n tatra tatra manojavA . prajaGYe rAkShasI putraM bhImasenAnmahAbalam .. 27..\\ virUpAkShaM mahAvaktra.n sha~NkukarNaM vibhIShaNam . bhImarUpa.n sutAmrauShTha.n tIkShNadaMShTraM mahAbalam .. 28..\\ maheShvAsaM mahAvIryaM mahAsattvaM mahAbhujam . mahAjavaM mahAkAyaM mahAmAyamarindamam .. 29..\\ amAnuShAM mAnuShajaM bhImavegaM mahAbalam . yaH pishAchAnatIvAnyAnbabhUvAti sa mAnuShAn .. 30..\\ bAlo.api yauvanaM prApto mAnuSheShu vishAM pate . sarvAstreShu para.n vIraH prakarShamagamadbalI .. 31..\\ sadyo hi garbha.n rAkShasyo labhante prasavanti cha . kAmarUpadharAshchaiva bhavanti bahurUpiNaH .. 32..\\ praNamya vikachaH pAdAvagR^ihNAtsa pitustadA . mAtushcha parameShvAsastau cha nAmAsya chakratuH .. 33..\\ ghaTabhAsotkacha iti mAtara.n so.abhyabhAShata . abhavattena nAmAsya ghaTotkacha iti sma ha .. 34..\\ anuraktashcha tAnAsItpANDavAnsa ghaTotkachaH . teShA.n cha dayito nityamAtmabhUto babhUva saH .. 35..\\ sa.nvAsasamayo jIrNa ityabhAShata ta.n tataH . hiDimbA samaya.n kR^itvA svAM gatiM pratyapadyata .. 36..\\ kR^ityakAla upasthAsye pitR^Initi ghaTotkachaH . Amantrya rAkShasashreShThaH pratasthe chottarA.n disham .. 37..\\ sa hi sR^iShTo maghavatA shaktihetormahAtmanA . karNasyAprativIryasya vinAshAya mahAtmanaH .. 38..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 144} vai te vanena vana.n vIrA ghnanto mR^igagaNAnbahUn . apakramya yayU rAja.nstvaramANA mahArathAH .. 1..\\ matsyA.nstrigartAnpA~nchAlAnkIchakAnantareNa cha . ramaNIyAnvanoddeshAnprekShamANAH sarA.nsi cha .. 2..\\ jaTAH kR^itvAtmanaH sarve valkalAjinavAsasaH . saha kuntyA mahAtmAno bibhratastApasa.n vapuH .. 3..\\ kva chidvahanto jananI.n tvaramANA mahArathAH . kva chichchhandena gachchhantaste jagmuH prasabhaM punaH .. 4..\\ brAhma.n vedamadhIyAnA vedA~NgAni cha sArvashaH . nItishAstra.n cha dhArmaGYA dadR^ishuste pitAmaham .. 5..\\ te.abhivAdya mahAtmAna.n kR^iShNadvaipAyanaM tadA . tasthuH prA~njalayaH sarve saha mAtrA parantapAH .. 6..\\ vyaasa mayedaM manasA pUrva.n viditaM bharatarShabhAH . yathA sthitairadharmeNa dhArtarAShTrairvivAsitAH .. 7..\\ tadviditvAsmi samprAptashchikIrShuH parama.n hitam . na viShAdo.atra kartavyaH sarvametatsukhAya vaH .. 8..\\ samAste chaiva me sarve yUya.n chaiva na saMshayaH . dInato bAlatashchaiva sneha.n kurvanti bAndhavAH .. 9..\\ tasmAdabhyadhikaH sneho yuShmAsu mama sAmpratam . snehapUrva.n chikIrShAmi hita.n vastannibodhata .. 10..\\ idaM nagaramabhyAshe ramaNIyaM nirAmayam . vasateha pratichchhannA mamAgamanakA~NkShiNaH .. 11..\\ vai eva.n sa tAnsamAshvAsya vyAsaH pArthAnarindamAn . ekachakrAmabhigataH kuntImAshvAsayatprabhuH .. 12..\\ jIvaputri sutaste.aya.n dharmaputro yudhiShThiraH . pR^ithivyAM pArthivAnsarvAnprashAsiShyati dharmarAT .. 13..\\ dharmeNa jitvA pR^ithivImakhilA.n dharmavidvashI . bhImasenArjuna balAdbhokShyatyayamasaMshayaH .. 14..\\ putrAstava cha mAdryAshcha sarva eva mahArathAH . svarAShTre vihariShyanti sukha.n sumanasastadA .. 15..\\ yakShyanti cha naravyAghrA vijitya pR^ithivImimAm . rAjasUyAshvamedhAdyaiH kratubhirbhUridakShiNaiH .. 16..\\ anugR^ihya suhR^idvarga.n dhanena cha sukhena cha . pitR^ipaitAmaha.n rAjyamiha bhokShyanti te sutAH .. 17..\\ evamuktvA niveshyainAnbrAhmaNasya niveshane . abravItpArthivashreShThamR^iShirdvaipAyanastadA .. 18..\\ iha mA.n sampratIkShadhvamAgamiShyAmyahaM punaH . deshakAlau viditvaiva vetsyadhvaM paramAM mudam .. 19..\\ sa taiH prA~njalibhiH sarvaistathetyukto narAdhipa . jagAma bhagavAnvyAso yathAkAmamR^iShiH prabhuH .. 20..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 145} j ekachakrA.n gatAste tu kuntIputrA mahArathAH . ataH para.n dvijashreShTha kimakurvata pANDavAH .. 1..\\ vai ekachakrA.n gatAste tu kuntIputrA mahArathAH . UShurnAtichira.n kAlaM brAhmaNasya niveshane .. 2..\\ ramaNIyAni pashyanto vanAni vividhAni cha . pArthivAnapi choddeshAnsaritashcha sarA.nsi cha .. 3..\\ cherurbhaikSha.n tadA te tu sarva eva vishAM pate . babhUvurnAgarANA.n cha svairguNaiH priyadarshanAH .. 4..\\ nivedayanti sma cha te bhaikSha.n kuntyAH sadA nishi . tayA vibhaktAnbhAgA.nste bhu~njate sma pR^ithakpR^ithak .. 5..\\ ardha.n te bhu~njate vIrAH saha mAtrA parantapAH . ardhaM bhaikShasya sarvasya bhImo bhu~Nkte mahAbalaH .. 6..\\ tathA tu teShA.n vasatA.n tatra rAjanmahAtmanAm . atichakrAma sumahAnkAlo.atha bharatarShabha .. 7..\\ tataH kadA chidbhaikShAya gatAste bharatarShabhAH . sa~NgatyA bhImasenastu tatrAste pR^ithayA saha .. 8..\\ athArtijaM mahAshabdaM brAhmaNasya niveshane . bhR^ishamutpatita.n ghoraM kuntI shushrAva bhArata .. 9..\\ rorUyamANA.nstAnsarvAnparidevayatashcha sA . kAruNyAtsAdhubhAvAchcha devI rAjanna chakShame .. 10..\\ mathyamAneva duHkhena hR^idayena pR^ithA tataH . uvAcha bhIma.n kalyANI kR^ipAnvitamida.n vachaH .. 11..\\ vasAmaH susukhaM putra brAhmaNasya niveshane . aGYAtA dhArtarAShTrANA.n satkR^itA vItamanyavaH .. 12..\\ sA chintaye sadA putra brAhmaNasyAsya kiM nvaham . priya.n kuryAmiti gR^ihe yatkuryuruShitAH sukham .. 13..\\ etAvAnpuruShastAta kR^ita.n yasminna nashyati . yAvachcha kuryAdanyo.asya kuryAdabhyadhika.n tataH .. 14..\\ tadidaM brAhmaNasyAsya duHkhamApatita.n dhruvam . tatrAsyA yadi sAhAyya.n kuryAma sukR^itaM bhavet .. 15..\\ bhm GYAyatAmasya yadduHkha.n yatash chaiva samutthitam . vidite vyavasiShyAmi yadyapi syAtsuduShkaram .. 16..\\ vai tathA hi kathayantau tau bhUyaH shushruvatuH svanam . Artija.n tasya viprasya sabhAryasya vishAM pate .. 17..\\ antaHpura.n tatastasya brAhmaNasya mahAtmanaH . vivesha kuntI tvaritA baddhavatseva saurabhI .. 18..\\ tatastaM brAhmaNa.n tatra bhAryayA cha sutena cha . duhitrA chaiva sahita.n dadarsha vikR^itAnanam .. 19..\\ br dhigida.n jIvita.n loke.anala sAramanarthakam . duHkhamUlaM parAdhInaM bhR^ishamapriyabhAgi cha .. 20..\\ jIvite parama.n duHkhaM jIvite paramo jvaraH . jIvite vartamAnasya dvandvAnAmAgamo dhruvaH .. 21..\\ ekAtmApi hi dharmArthau kAma.n cha na niShevate . etaishcha viprayogo.api duHkhaM paramakaM matam .. 22..\\ AhuH ke chitparaM mokSha.n sa cha nAsti katha.n chana . arthaprAptau cha narakaH kR^itsna evopapadyate .. 23..\\ arthepsutA para.n duHkhamarthaprAptau tato.adhikam . jAtasnehasya chArtheShu viprayoge mahattaram .. 24..\\ na hi yogaM prapashyAmi yena muchyeyamApadaH . putradAreNa vA sArdhaM prAdraveyAmanAmayam .. 25..\\ yatita.n vai mayA pUrvaM yathA tvaM vettha brAhmaNi . yataH kShema.n tato gantuM tvayA tu mama na shrutam .. 26..\\ iha jAtA vivR^iddhAsmi pitA cheha mameti cha . uktavatyasi durmedhe yAchyamAnA mayAsakR^it .. 27..\\ svargato hi pitA vR^iddhastathA mAtA chira.n tava . bAndhavA bhUtapUrvAshcha tatra vAse tu kA ratiH .. 28..\\ so.aya.n te bandhukAmAyA ashR^iNvantyA vacho mama . bandhupraNAshaH samprApto bhR^isha.n duHkhakaro mama .. 29..\\ atha vA madvinAsho.ayaM na hi shakShyAmi ka.n chana . parityaktumahaM bandhu.n svaya.n jIvannR^isha.nsavat .. 30..\\ sahadharmacharI.n dAntAM nityaM mAtR^isamAM mama . sakhAya.n vihitA.n devairnityaM paramikAM gatim .. 31..\\ mAtrA pitrA cha vihitA.n sadA gArhasthya bhAginIm . varayitvA yathAnyAyaM mantravatpariNIya cha .. 32..\\ kulInA.n shIlasampannAmapatyajananIM mama . tvAmaha.n jIvitasyArthe sAdhvImanapakAriNIm . parityaktuM na shakShyAmi bhAryAM nityamanuvratAm .. 33..\\ kuta eva parityaktu.n sutAM shakShyAmyahaM svaham . bAlAmaprAptavayasamajAtavya~njanAkR^itim .. 34..\\ bharturarthAya nikShiptAM nyAsa.n dhAtrA mahAtmanA . yasyA.n dauhitrajA.NllokAnAsha.nse pitR^ibhiH saha . svayamutpAdya tAM bAlA.n kathamutsraShTumutsahe .. 35..\\ manyante ke chidadhika.n snehaM putre piturnarAH . kanyAyAM naiva tu punarmama tulyAvubhau matau .. 36..\\ yasmi.NllokAH prasUtishcha sthitA nityamatho sukham . apApA.n tAmahaM bAlAM kathamutsraShTumutsahe .. 37..\\ AtmAnamapi chotsR^ijya tapsye pretavasha.n gataH . tyaktA hyete mayA vyaktaM neha shakShyanti jIvitum .. 38..\\ eShA.n chAnyatama tyAgo nR^isha.nso garhito budhaiH . AtmatyAge kR^ite cheme mariShyanti mayA vinA .. 39..\\ sa kR^ichchhrAmahamApanno na shaktastartumApadam . aho dhikkA.n gatiM tvadya gamiShyAmi sabAndhavaH . sarvaiH saha mR^ita.n shreyo na tu me jIvitu.n kShamam .. 40..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 146} braahmanii na santApastvayA kAryaH prAkR^iteneva karhi chit . na hi santApakAlo.aya.n vaidyasya tava vidyate .. 1..\\ avashyaM nidhana.n sarvairgantavyamiha mAnavaiH . avashya bhAvinyarthe vai santApo neha vidyate .. 2..\\ bhAryA putro.atha duhitA sarvamAtmArthamiShyate . vyathA.n jahi subuddhyA tva.n svayaM yAsyAmi tatra vai .. 3..\\ etaddhi paramaM nAryAH kArya.n loke sanAtanam . prANAnapi parityajya yadbhartR^ihitamAcharet .. 4..\\ tachcha tatra kR^ita.n karma tavApIha sukhAvaham . bhavatyamutra chAkShayya.n loke.asmiMshcha yashaH karam .. 5..\\ eSha chaiva gururdharmo yaM pravakShAmyaha.n tava . arthashcha tava dharmashcha bhUyAnatra pradR^ishyate .. 6..\\ yadarthamiShyate bhAryA prAptaH so.arthastvayA mayi . kanyA chaiva kumArashcha kR^itAhamanR^iNA tvayA .. 7..\\ samarthaH poShaNe chAsi sutayo rakShaNe tathA . na tvaha.n sutayoH shaktA tathA rakShaNapoShaNe .. 8..\\ mama hi tvadvihInAyAH sarvakAmA na ApadaH . katha.n syAtAM sutau bAlau bhaveya.n cha kathaM tvaham .. 9..\\ katha.n hi vidhavA nAthA bAla putrA vinA tvayA . mithuna.n jIvayiShyAmi sthitA sAdhu gate pathi .. 10..\\ aha.n kR^itAvaliptaishcha prArthyamAnAmimA.n sutAm . ayuktaistava sambandhe katha.n shakShyAmi rakShitum .. 11..\\ utsR^iShTamAmiShaM bhUmau prArthayanti yathA khagAH . prArthayanti janAH sarve vIra hInA.n tathA striyam .. 12..\\ sAha.n vichAlyamAnA vai prArthyamAnA durAtmabhiH . sthAtuM pathi na shakShyAmi sajjaneShTe dvijottama .. 13..\\ katha.n tava kulasyaikAmimAM bAlAmasa.nskR^itAm . pitR^ipaitAmahe mArge niyoktumahamutsahe .. 14..\\ katha.n shakShyAmi bAle.asminguNAnAdhAtumIpShitAn . anAthe sarvato lupte yathA tva.n dharmadarshivAn .. 15..\\ imAmapi cha te bAlAmanAthAM paribhUya mAm . anarhAH prArthayiShyanti shUdrA vedashruti.n yathA .. 16..\\ tA.n chedahaM na ditseyaM tvadguNairupabR^i.nhitAm . pramathyainA.n hareyuste havirdhvA~NkShA ivAdhvarAt .. 17..\\ samprekShamANA putra.n te nAnurUpamivAtmanaH . anarha vashamApannAmimA.n chApi sutAM tava .. 18..\\ avaGYAtA cha lokasya tathAtmAnamajAnatI . avaliptairnarairbrahmanmariShyAmi na saMshayaH .. 19..\\ tau vihInau mayA bAlau tvayA chaiva mamAtmajau . vinashyetAM na sandeho matsyAviva jalakShaye .. 20..\\ tritaya.n sarvathApyevaM vinashiShyatyasaMshayam . tvayA vihIna.n tasmAttvaM mAM parityaktumarhasi .. 21..\\ vyuShTireShA parA strINAM pUrvaM bhartuH parA gatiH . na tu brAhmaNa putrANA.n viShaye parivartitum .. 22..\\ parityaktaH sutashchAya.n duhiteyaM tathA mayA . bandhavAshcha parityaktAstvadartha.n jIvitaM cha me .. 23..\\ yaGYaistapobhirniyamairdAnaishcha vividhaistathA . vishiShyate striyA bharturnityaM priyahite sthitiH .. 24..\\ tadida.n yachchikIrShAmi dharmyaM paramasaMmatam . iShTa.n chaiva hitaM chaiva tava chaiva kulasya cha .. 25..\\ iShTAni chApyapatyAni dravyANi suhR^idaH priyAH . ApaddharmavimokShAya bhAryA chApi satAM matam .. 26..\\ ekato vA kula.n kR^itsnamAtmA vA kulavardhana . na sama.n sarvameveti budhAnAmeSha nishchayaH .. 27..\\ sa kuruShva mayA kArya.n tArayAtmAnamAtmanA . anujAnIhi mAmArya sutau me parirakSha cha .. 28..\\ avadhyAH striya ityAhurdharmaGYA dharmanishchaye . dharmaGYAnrAkShasAnAhurna hanyAtsa cha mAm api .. 29..\\ niHsaMshayo vadhaH pu.nsA.n strINAM saMshayito vadhaH . ato mAmeva dharmaGYa prasthApayitumarhasi .. 30..\\ bhuktaM priyANyavAptAni dharmashcha charito mayA . tvatprasUtiH priyA prAptA na mA.n tapsyatyajIvitam .. 31..\\ jAtaputrA cha vR^iddhA cha priyakAmA cha te sadA . samIkShyaitadaha.n sarvaM vyavasAya.n karomyataH .. 32..\\ utsR^ijyApi cha mAmArya vetsyasyanyAm api striyam . tataH pratiShThito dharmo bhaviShyati punastava .. 33..\\ na chApyadharmaH kalyANa bahu patnIkatA nR^iNAm . strINAmadharmaH sumahAnbhartuH pUrvasya la~Nghane .. 34..\\ etatsarva.n samIkShya tvamAtmatyAga.n cha garhitam . AtmAna.n tAraya mayA kulaM chemau cha dArakau .. 35..\\ vai evamuktastayA bhartA tA.n samAli~Ngya bhArata . mumocha bAShpa.n shanakaiH sabhAryo bhR^ishaduHkhitaH .. 36..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 147} vai tayorduHkhitayorvAkyamatimAtraM nishamya tat . bhR^isha.n duHkhaparItA~NgI kanyA tAvabhyabhAShata .. 1..\\ kimidaM bhR^ishaduHkhArtau roravItho anAthavat . mamApi shrUyatA.n kiM chichchhrutvA cha kriyatAM kShamam .. 2..\\ dharmato.ahaM parityAjyA yuvayornAtra saMshayaH . tyaktavyAM mAM parityajya trAta.n sarvaM mayaikayA .. 3..\\ ityarthamiShyate.apatya.n tArayiShyati mAm iti . tasminnupasthite kAle tarataM plavavanmayA .. 4..\\ iha vA tArayeddurgAduta vA pretya tArayet . sarvathA tArayetputraH putra ityuchyate budhaiH .. 5..\\ AkA~NkShante cha dauhitrAnapi nityaM pitAmahAH . tAnsvaya.n vai paritrAsye rakShantI jIvitaM pituH .. 6..\\ bhrAtA cha mama bAlo.aya.n gate lokamamuM tvayi . achireNaiva kAlena vinashyeta na saMshayaH .. 7..\\ tAte.api hi gate svarge vinaShTe cha mamAnuje . piNDaH pitR^INA.n vyuchchhidyettatteShAmapriyaM bhavet .. 8..\\ pitrA tyaktA tathA mAtrA bhrAtrA chAhamasaMshayam . duHkhAdduHkhataraM prApya mriyeyamatathochitA .. 9..\\ tvayi tvaroge nirmukte mAtA bhrAtA cha me shishuH . santAnashchaiva piNDashcha pratiShThAsyatyasaMshayam .. 10..\\ AtmA putraH sakhA bhAryA kR^ichchhra.n tu duhitA kila . sa kR^ichchhrAnmochayAtmAnaM mA.n cha dharmeNa yojaya .. 11..\\ anAthA kR^ipaNA bAlA yatra kva chana gAminI . bhaviShyAmi tvayA tAta vihInA kR^ipaNA bata .. 12..\\ atha vAha.n kariShyAmi kulasyAsya vimokShaNam . phalasa.nsthA bhaviShyAmi kR^itvA karma suduShkaram .. 13..\\ atha vA yAsyase tatra tyaktvA mA.n dvijasattama . pIDitAhaM bhaviShyAmi tadavekShasva mAm api .. 14..\\ tadasmadartha.n dharmArthaM prasavArthaM cha sattama . AtmAnaM parirakShasva tyaktavyAM mA.n cha santyaja .. 15..\\ avashya karaNIye.arthe mA.n tvAM kAlo.atyagAdayam . tvayA dattena toyena bhaviShyanti hita.n cha me .. 16..\\ kiM nvataH parama.n duHkha.n yadvayaM svargate tvayi . yAchamAnAH parAdannaM paridhAvemahi shvavat .. 17..\\ tvayi tvaroge nirmukte kleshAdasmAtsabAndhave . amR^ite vasatI loke bhaviShyAmi sukhAnvitA .. 18..\\ evaM bahuvidha.n tasyA nishamya paridevitam . pitA mAtA cha sA chaiva kanyA prarurudustrayaH .. 19..\\ tataH praruditAnsarvAnnishamyAtha sutastayoH . utphullanayano bAlaH kalamavyaktamabravIt .. 20..\\ mA rodIstAta mA mAtarmA svasastvamiti bruvan . prahasanniva sarvA.nstAnekaika.n so.apasarpati .. 21..\\ tataH sa tR^iNamAdAya prahR^iShTaH punarabravIt . anena ta.n haniShyAmi rAkShasaM puruShAdakam .. 22..\\ tathApi teShA.n duHkhena parItAnAM nishamya tat . bAlasya vAkyamavyakta.n harShaH samabhavanmahAn .. 23..\\ aya.n kAla iti GYAtvA kuntI samupasR^itya tAn . gatAsUnamR^iteneva jIvayantIdamabravIt .. 24..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 148} kuntii kuto mUlamida.n duHkha.n GYAtumichchhAmi tattvataH . viditvA apakarSheya.n shakya.n chedapakarShitum .. 1..\\ braahmana upapanna.n satAmetadyadbravIShi tapodhane . na tu duHkhamida.n shakyaM mAnuSheNa vyapohitum .. 2..\\ samIpe nagarasyAsya bako vasati rAkShasaH . Isho janapadasyAsya purasya cha mahAbalaH .. 3..\\ puShTo mAnuShamA.nsena durbuddhiH puruShAdakaH . rakShatyasurarANnityamima.n janapadaM balI .. 4..\\ nagara.n chaiva deshaM cha rakShobalasamanvitaH . tatkR^ite parachakrAchcha bhUtebhyash cha na no bhayam .. 5..\\ vetana.n tasya vihita.n shAlivAhasya bhojanam . mahiShau puruShashchaiko yastadAdAya gachchhati .. 6..\\ ekaikashchaiva puruShastatprayachchhati bhojanam . sa vAro bahubhirvarShairbhavatyasutaro naraiH .. 7..\\ tadvimokShAya ye chApi yatante puruShAH kva chit . saputradArA.nstAnhatvA tadrakSho bhakShayatyuta .. 8..\\ vetrakIya gR^ihe rAjA nAyaM nayamihAsthitaH . anAmaya.n janasyAsya yena syAdadya shAshvatam .. 9..\\ etadarhA vayaM nUna.n vasAmo durbalasya ye . viShaye nityamudvignAH kurAjAnamupAshritAH .. 10..\\ brAhmaNAH kasya vaktavyAH kasya vA chhanda chAriNaH . guNairete hi vAsyante kAmagAH pakShiNo yathA .. 11..\\ rAjAnaM prathama.n vindettato bhAryA.n tato dhanam . trayasya sa~ncaye chAsya GYAtInputrAMshcha dhArayet .. 12..\\ viparItaM mayA cheda.n traya.n sarvamupArjitam . ta imAmApadaM prApya bhR^isha.n tapsyAmahe vayam .. 13..\\ so.ayamasmAnanuprApto vAraH kulavinAshanaH . bhojanaM puruShashchaikaH pradeya.n vetanaM mayA .. 14..\\ na cha me vidyate vitta.n sa~NkretuM puruSha.n kva chit . suhR^ijjanaM pradAtu.n cha na shakShyAmi kathaM chana . gati.n chApi na pashyAmi tasmAnmokShAya rakShasaH .. 15..\\ so.aha.n duHkhArNave magno mahatyasutare bhR^isham . sahaivaitairgamiShyAmi bAndhavairadya rAkShasam . tato naH sahitankShudraH sarvAnevopabhokShyati .. 16..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 149} kuntii na viShAdastvayA kAryo bhayAdasmAtkatha.n chana . upAyaH paridR^iShTo.atra tasmAnmokShAya rakShasaH .. 1..\\ ekastava suto bAlaH kanyA chaikA tapasvinI . na te tayostathA patnyA gamana.n tatra rochaye .. 2..\\ mama pa~ncha sutA brahma.nsteShAmeko gamiShyati . tvadarthaM balimAdAya tasya pApasya rakShasaH .. 3..\\ braahmana nAhametatkariShyAmi jIvitArthI katha.n chana . brAhmaNasyAtitheshchaiva svArthe prANairviyojanam .. 4..\\ na tvetadakulInAsu nAdharmiShThAsu vidyate . yadbrAhmaNArthe visR^ijedAtmAnamapi chAtmajam .. 5..\\ Atmanastu mayA shreyo boddhavyamiti rochaye . brahma vadhyAtma vadhyA vA shreya Atmavadho mama .. 6..\\ brahmavadhyA paraM pApaM niShkR^itirnAtra vidyate . abuddhipUrva.n kR^itvApi shreya Atmavadho mama .. 7..\\ na tvaha.n vadhamAkA~NkShe svayamevAtmanaH shubhe . paraiH kR^ite vadhe pApaM na ki.n chinmayi vidyate .. 8..\\ abhisandhikR^ite tasminbrAhmaNasya vadhe mayA . niShkR^itiM na prapashyAmi nR^isha.nsa.n kShudrameva cha .. 9..\\ Agatasya gR^ihe tyAgastathaiva sharaNArthinaH . yAchamAnasya cha vadho nR^isha.nsaM paramaM matam .. 10..\\ kuryAnna nindita.n karma na nR^isha.nsaM kadA chana . iti pUrve mahAtmAna Apaddharmavido viduH .. 11..\\ shreyA.nstu sahadArasya vinAsho.adya mama svayam . brAhmaNasya vadhaM nAhamanuma.nsye katha.n chana .. 12..\\ kuntii mamApyeShA matirbrahmanviprA rakShyA iti sthirA . na chApyaniShTaH putro me yadi putrashataM bhavet .. 13..\\ na chAsau rAkShasaH shakto mama putra vinAshane . vIryavAnmantrasiddhashcha tejasvI cha suto mama .. 14..\\ rAkShasAya cha tatsarvaM prApayiShyati bhojanam . mokShayiShyati chAtmAnamiti me nishchitA matiH .. 15..\\ samAgatAshcha vIreNa dR^iShTapUrvAshcha rAkShasAH . balavanto mahAkAyA nihatAshchApyanekashaH .. 16..\\ na tvida.n keShu chidbrahmanvyAhartavyaM kathaM chana . vidyArthino hi me putrAnviprakuryuH kutUhalAt .. 17..\\ guruNA chAnanuGYAto grAhayedya.n suto mama . na sa kuryAttayA kArya.n vidyayeti satAM matam .. 18..\\ vai evamuktastu pR^ithayA sa vipro bhAryayA saha . hR^iShTaH sampUjayAmAsa tadvAkyamamR^itopamam .. 19..\\ tataH kuntI cha viprashcha sahitAvanilAtmajam . tamabrUtA.n kuruShveti sa tathetyabravIchcha tau .. 20..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 150} vai kariShya iti bhImena pratiGYAte tu bhArata . Ajagmuste tataH sarve bhaikShamAdAya pANDavAH .. 1..\\ AkAreNaiva ta.n GYAtvA pANDuputro yudhiShThiraH . rahaH samupavishyaikastataH paprachchha mAtaram .. 2..\\ ki.n chikIrShatyayaM karma bhImo bhImaparAkramaH . bhavatyanumate kachchidaya.n kartumihechchhati .. 3..\\ ku mamaiva vachanAdeSha kariShyati parantapaH . brAhmaNArthe mahatkR^ityaM moShkAya nagarasya cha .. 4..\\ y kimida.n sAhasa.n tIkShNaM bhavatyA duShkR^itaM kR^itam . parityAga.n hi putrasya na prasha.nsanti sAdhavaH .. 5..\\ kathaM parasutasyArthe svasuta.n tyaktumichchhasi . lokavR^itti viruddha.n vai putra tyAgAtkR^ita.n tvayA .. 6..\\ yasya bAhU samAshritya sukha.n sarve svapAmahe . rAjya.n chApahR^itaM kShudrairAjihIrShAmahe punaH .. 7..\\ yasya duryodhano vIrya.n chintayannamitaujasaH . na shete vasatIH sarvA duHkhAchchhakuninA saha .. 8..\\ yasya vIrasya vIryeNa muktA jatu gR^ihAdvayam . anyebhyashchaiva pApebhyo nihatashcha purochanaH .. 9..\\ yasya vIrya.n samAshritya vasu pUrNAM vasundharAm . imAM manyAmahe prAptAM nihatya dhR^itarAShTrajAn .. 10..\\ tasya vyavasitastyAgo buddhimAsthAya kA.n tvayA . kachchinna duHkhairbuddhiste viplutA gatachetasaH .. 11..\\ ku yudhiShThira na santApaH kAryaH prati vR^ikodaram . na chAyaM buddhidaurbalyAdvyavasAyaH kR^ito mayA .. 12..\\ iha viprasya bhavane vayaM putra sukhoShitAH . tasya pratikriyA tAta mayeyaM prasamIkShitA . etAvAneva puruShaH kR^ita.n yasminna nashyati .. 13..\\ dR^iShTvA bhIShmasya vikrAnta.n tadA jatu gR^ihe mahat . hiDimbasya vadhAchchaiva vishvAso me vR^ikodare .. 14..\\ bAhvorbala.n hi bhImasya nAgAyuta samaM mahat . yena yUya.n gajaprakhyA nirvyUDhA vAraNAvatAt .. 15..\\ vR^ikodara balo nAnyo na bhUto na bhaviShyati . yo.abhyudIyAdyudhi shreShThamapi vajradhara.n svayam .. 16..\\ jAtamAtraH purA chaiSha mamA~NkAtpatito girau . sharIragauravAttasya shilA gAtrairvichUrNitA .. 17..\\ tadahaM praGYayA smR^itvA balaM bhImasya pANDava . pratIkAra.n cha viprasya tataH kR^itavatI matim .. 18..\\ neda.n lobhAnna chAGYAnAnna cha mohAdvinishchitam . buddhipUrva.n tu dharmasya vyavasAyaH kR^ito mayA .. 19..\\ arthau dvAvapi niShpannau yudhiShThira bhaviShyataH . pratIkArashcha vAsasya dharmashcha charito mahAn .. 20..\\ yo brAhmaNasya sAhAyya.n kuryAdartheShu karhi chit . kShatriyaH sa shubhA.NllokAnprApnuyAditi me shrutam .. 21..\\ kShatriyaH kShatriyasyaiva kurvANo vadhamokShaNam . vipulA.n kIrtimApnoti loke.asmiMsh cha paratra cha .. 22..\\ vaishyasyaiva tu sAhAyya.n kurvANaH kShatriyo yudhi . sa sarveShvapi lokeShu prajA ra~njayate dhruvam .. 23..\\ shUdra.n tu mokShayanrAjA sharaNArthinamAgatam . prApnotIha kule janma sadravye rAjasatkR^ite .. 24..\\ eva.n sa bhavagAnvyAsaH purA kauravanandana . provAcha sutarAM prAGYastasmAdetachchikIrShitam .. 25..\\ y upapannamidaM mAtastvayA yadbuddhipUrvakam . Artasya brAhmaNasyaivamanukroshAdida.n kR^itam . dhruvameShyati bhImo.ayaM nihatya puruShAdakam .. 26..\\ yathA tvidaM na vindeyurnarA nagaravAsinaH . tathAyaM brAhmaNo vAchyaH parigrAhyashcha yatnataH .. 27..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 151} vai tato rAtryA.n vyatItAyAmannamAdAya pANDavaH . bhImaseno yayau tatra yatrAsau puruShAdakaH .. 1..\\ AsAdya tu vana.n tasya rakShasaH pANDavo balI . AjuhAva tato nAmnA tadannamupayojayan .. 2..\\ tataH sa rAkShasaH shrutvA bhImasenasya tadvachaH . AjagAma susa~Nkruddho yatra bhImo vyavasthitaH .. 3..\\ mahAkAyo mahAvego dArayanniva medinIm . trishikhAM bhR^ikuTi.n kR^itvA sandashya dashanachchhadam .. 4..\\ bhu~njAnamanna.n taM dR^iShTvA bhImasena.n sa rAkShasaH . vivR^itya nayane kruddha ida.n vachanamabravIt .. 5..\\ ko.ayamannamidaM bhu~Nkte madarthamupakalpitam . pashyato mama durbuddhiryiyAsuryamasAdanam .. 6..\\ bhImasenastu tachchhrutvA prahasanniva bhArata . rAkShasa.n tamanAdR^itya bhu~Nkta eva parA~NmukhaH .. 7..\\ tataH sa bhairava.n kR^itvA samudyamya karAvubhau . abhyadravadbhImasena.n jighA.nsuH puruShAdakaH .. 8..\\ tathApi paribhUyainaM nekShamANo vR^ikodaraH . rAkShasaM bhu~Nkta evAnnaM pANDavaH paravIrahA .. 9..\\ amarSheNa tu sampUrNaH kuntIputrasya rAkShasaH . jaghAna pR^iShThaM pANibhyAMmubhAbhyAM pR^iShThataH sthitaH .. 10..\\ tathA balavatA bhImaH pANibhyAM bhR^ishamAhataH . naivAvalokayAmAsa rAkShasaM bhu~Nkta eva saH .. 11..\\ tataH sa bhUyaH sa~Nkruddho vR^ikShamAdAya rAkShasaH . tADayiShya.nstadA bhImaM punarabhyadravadbalI .. 12..\\ tato bhImaH shanairbhuktvA tadannaM puruSharShabhaH . vAryupaspR^ishya sa.nhR^iShTastasthau yudhi mahAbalaH .. 13..\\ kShipta.n kruddhena ta.n vR^ikShaM pratijagrAha vIryavAn . savyena pANinA bhImaH prahasanniva bhArata .. 14..\\ tataH sa punarudyamya vR^ikShAnbahuvidhAnbalI . prAhiNodbhImasenAya tasmai bhImashcha pANDavaH .. 15..\\ tadvR^ikShayuddhamabhavanmahIruha vinAshanam . ghorarUpaM mahArAja bakapANDavayormahat .. 16..\\ nAma vishrAvya tu bakaH samabhidrutya pANDavam . bhujAbhyAM parijagrAha bhImasenaM mahAbalam .. 17..\\ bhImaseno.api tadrakShaH parirabhya mahAbhujaH . visphurantaM mahAvega.n vichakarSha balAdbalI .. 18..\\ sa kR^iShyamANo bhImena karShamANashcha pANDavam . samayujyata tIvreNa shrameNa puruShAdakaH .. 19..\\ tayorvegena mahatA pR^ithivIsamakampata . pAdapAMshcha mahAkAyAMshchUrNayAmAsatustadA .. 20..\\ hIyamAna.n tu tadrakShaH samIkShya bharatarShabha . niShpiShya bhUmau pANibhyA.n samAjaghne vR^ikodaraH .. 21..\\ tato.asya jAnunA pR^iShThamavapIDya balAdiva . bAhunA parijagrAha dakShiNena shirodharAm .. 22..\\ savyena cha kaTI deshe gR^ihya vAsasi pANDavaH . tadrakSho dviguNa.n chakre nadantaM bhairavAnravAn .. 23..\\ tato.asya rudhira.n vaktrAtprAdurAsIdvishAM pate . bhajyamAnasya bhImena tasya ghorasya rakShasaH .. 24..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 152} vai tena shabdena vitrasto janastasyAtha rakShasaH . niShpapAta gR^ihAdrAjansahaiva parichAribhiH .. 1..\\ tAnbhItAnvigataGYAnAnbhImaH praharatA.n varaH . sAntvayAmAsa balavAnsamaye cha nyaveshayat .. 2..\\ na hi.nsyA mAnuShA bhUyo yuShmAbhiriha karhi chit . hi.nsatA.n hi vadhaH shIghramevameva bhavediti .. 3..\\ tasya tadvachana.n shrutvA tAni rakShA.nsi bhArata . evamastviti taM prAhurjagR^ihuH samaya.n cha tam .. 4..\\ tataH prabhR^iti rakShA.nsi tatra saumyAni bhArata . nagare pratyadR^ishyanta narairnagaravAsibhiH .. 5..\\ tato bhimastamAdAya gatAsuM puruShAdakam . dvAradeshe vinikShipya jagAmAnupalakShitaH .. 6..\\ tataH sa bhImasta.n hatvA gatvA brAhmaNa veshma tat . AchachakShe yathAvR^itta.n rAGYaH sarvamasheShataH .. 7..\\ tato narA viniShkrAntA nagarAtkAlyameva tu . dadR^ishurnihataM bhUmau rAkShasa.n rudhirokShitam .. 8..\\ tamadrikUTasadR^isha.n vinikIrNaM bhayAvaham . ekachakrA.n tato gatvA pravR^ittiM pradaduH pare .. 9..\\ tataH sahasrasho rAjannarA nagaravAsinaH . tatrAjagmurbaka.n draShTu.n sastrI vR^iddhakumArakAH .. 10..\\ tataste vismitAH sarve karma dR^iShTvAtimAnuSham . daivatAnyarchayA.n chakruH sarva eva vishAM pate .. 11..\\ tataH pragaNayAmAsuH kasya vAro.adya bhojane . GYAtvA chAgamya ta.n vipraM paprachchhuH sarva eta tat .. 12..\\ evaM pR^iShTastu bahusho rakShamANashcha pANDavAn . uvAcha nAgarAnsarvAnida.n viprarShabhastadA .. 13..\\ AGYApitaM mAmashane rudanta.n saha bandhubhiH . dadarsha brAhmaNaH kashchinmantrasiddho mahAbalaH .. 14..\\ paripR^ichchhya sa mAM pUrvaM parikleshaM purasya cha . abravIdbrAhmaNashreShTha AshvAsya prahasanniva .. 15..\\ prApayiShyAmyaha.n tasmai idamannaM durAtmane . mannimittaM bhaya.n chApi na kAryamiti vIryavAn .. 16..\\ sa tadannamupAdAya gato bakavanaM prati . tena nUnaM bhavedetatkarma lokahita.n kR^itam .. 17..\\ tataste brAhmaNAH sarve kShatriyAshcha suvismitAH . vaishyAH shUdrAshcha muditAshchakrurbrahma maha.n tadA .. 18..\\ tato jAnapadAH sarve AjagmurnagaraM prati . tadadbhutatama.n draShTuM pArthAstatraiva chAvasan .. 19..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 153} j te tathA puruShavyAghrA nihatya bakarAkShasam . ata Urdhva.n tato brahmankimakurvata pANDavAH .. 1..\\ vai tatraiva nyavasanrAjannihatya bakarAkShasam . adhIyAnAH paraM brahma brAhmaNasya niveshane .. 2..\\ tataH katipayAhasya brAhmaNaH saMshitavrataH . pratishrayArtha.n tadveshma brAhmaNasyAjagAma ha .. 3..\\ sa samyakpUjayitvA ta.n vidvAnviprarShabhastadA . dadau pratishraya.n tasmai sadA sarvAtithi vratI .. 4..\\ tataste pANDavAH sarve saha kuntyA nararShabhAH . upAsA.n chakrire vipraM kathayAnaM kathAstadA .. 5..\\ kathayAmAsa deshAnsa tIrthAni vividhAni cha . rAGYA.n cha vividhAshcharyAH purANi vividhAni cha .. 6..\\ sa tatrAkathayadvipraH kathAnte janamejaya . pA~nchAleShvadbhutAkAra.n yAGYasenyAH svaya.nvaram .. 7..\\ dhR^iShTadyumnasya chotpattimutpatti.n cha shikhaNDinaH . ayonijatva.n kR^iShNAyA drupadasya mahAmakhe .. 8..\\ tadadbhutatama.n shrutvA loke tasya mahAtmanaH . vistareNaiva paprachchhuH kathA.n tAM puruSharShabhAH .. 9..\\ katha.n drupadaputrasya dhR^iShTadyumnasya pAvakAt . vedimadhyAchcha kR^iShNAyAH sambhavaH kathamadbhutaH .. 10..\\ katha.n droNAnmaheShvAsAtsarvANyastrANyashikShata . kathaM priyasakhAyau tau bhinnau kasya kR^itena cha .. 11..\\ eva.n taishchodito rAjansa vipraH puruSharShabhaiH . kathayAmAsa tatsarva.n draupadI sambhavaM tadA .. 12..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 154} braahmana ga~NgA dvAraM prati mahAnbabhUvarShirmahAtapAH . bharadvAjo mahAprAGYaH satata.n saMshitavrataH .. 1..\\ so.abhiShektu.n gato ga~NgAM pUrvamevAgatA.n satIm . dadarshApsarasa.n tatra ghR^itAchImAplutAmR^iShiH .. 2..\\ tasyA vAyurnadItIre vasana.n vyaharattadA . apakR^iShTAmbarA.n dR^iShTvA tAmR^iShishchakame tataH .. 3..\\ tasyA.n sa.nsaktamanasaH kaumAra brahmachAriNaH . hR^iShTasya retashchaskanda tadR^iShirdroNa Adadhe .. 4..\\ tataH samabhavaddroNaH kumArastasya dhImataH . adhyagIShTa sa vedAMshcha vedA~NgAni cha sarvashaH .. 5..\\ bharadvAjasya tu sakhA pR^iShato nAma pArthivaH . tasyApi drupado nAma tadA samabhavatsutaH .. 6..\\ sa nityamAshrama.n gatvA droNena saha pArShataH . chikrIDAdhyayana.n chaiva chakAra kShatriyarShabhaH .. 7..\\ tatastu pR^iShate.atIte sa rAjA drupado.abhavat . droNo.api rAma.n shushrAva ditsantaM vasu sarvashaH .. 8..\\ vana.n tu prathita.n rAmaM bharadvAjasuto.abravIt . Agata.n vittakAmaM mAM viddhi droNa.n dvijarShabha .. 9..\\ raama sharIramAtramevAdya mayedamavasheShitam . astrANi vA sharIra.n vA brahmannanyataraM vR^iNu .. 10..\\ drona astrANi chaiva sarvANi teShA.n sa.nhArameva cha . prayoga.n chaiva sarveShAM dAtumarhati me bhavAn .. 11..\\ braahmana tathetyuktvA tatastasmai pradadau bhR^igunandanaH . pratigR^ihya tato droNaH kR^itakR^ityo.abhavattadA .. 12..\\ samprahR^iShTamanAshchApi rAmAtparamasaMmatam . brahmAstra.n samanuprApya nareShvabhyadhiko.abhavat .. 13..\\ tato drupadamAsAdya bhAradvAjaH pratApavAn . abravItpuruShavyAghraH sakhAya.n viddhi mAm iti .. 14..\\ drupada nAshrotriyaH shrotriyasya nArathI rathinaH sakhA . nArAjA pArthivasyApi sakhipUrva.n kimiShyate .. 15..\\ br sa vinishchitya manasA pA~nchAlyaM prati buddhimAn . jagAma kurumukhyAnAM nagaraM nAgasAhvayam .. 16..\\ tasmai pautrAnsamAdAya vasUni vividhAni cha . prAptAya pradadau bhIShmaH shiShyAndroNAya dhImate .. 17..\\ droNaH shiShyA.nstataH sarvAnida.n vachanamabravIt . samAnIya tadA vidvAndrupadasyAsukhAya vai .. 18..\\ AchArya vetana.n kiM chiddhR^idi samparivartate . kR^itAstraistatpradeya.n syAttadR^itaM vadatAnaghAH .. 19..\\ yadA cha pANDavAH sarve kR^itAstrAH kR^itanishramAH . tato droNo.abravIdbhUyo vetanArthamida.n vachaH .. 20..\\ pArShato drupado nAma chhatravatyAM nareshvaraH . tasyApakR^iShya tadrAjyaM mama shIghraM pradIyatAm .. 21..\\ tataH pANDusutAH pa~ncha nirjitya drupada.n yudhi . droNAya darshayAmAsurbaddhvA sasachiva.n tadA .. 22..\\ dro prArthayAmi tvayA sakhyaM punareva narAdhipa . arAjA kila no rAGYaH sakhA bhavitumarhati .. 23..\\ ataH prayatita.n rAjye yaGYasena mayA tava . rAjAsi dakShiNe kUle bhAgIrathyAhamuttare .. 24..\\ br asatkAraH sa sumahAnmuhUrtamapi tasya tu . na vyeti hR^idayAdrAGYo durmanAH sa kR^isho.abhavat .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 155} braahmana amarShI drupado rAjA karmasiddhAndvijarShabhAn . anvichchhanparichakrAma brAhmaNAvasathAnbahUn .. 1..\\ putra janma parIpsanvai shokopahatachetanaH . nAsti shreShThaM mamApatyamiti nityamachintayat .. 2..\\ jAtAnputrAnsa nirvedAddhigbandhUniti chAbravIt . niHshvAsaparamashchAsIddroNaM pratichikIrShayA .. 3..\\ prabhAva.n vinayaM shikShA.n droNasya charitAni cha . kShAtreNa cha balenAsya chintayannAnvapadyata . pratikartuM nR^ipashreShTho yatamAno.api bhArata .. 4..\\ abhitaH so.atha kalmAShI.n ga~NgAkUle paribhraman . brAhmaNAvasathaM puNyamAsasAda mahIpatiH .. 5..\\ tatra nAsnAtakaH kashchinna chAsIdavratI dvijaH . tathaiva nAmahA bhAgaH so.apashyatsaMshitavratau .. 6..\\ yAjopayAjau brahmarShI shAmyantau pR^iShatAtmajaH . sa.nhitAdhyayane yuktau gotratashchApi kAshyapau .. 7..\\ tAraNe yuktarUpau tau brAhmaNAvR^iShisattamau . sa tAvAmantrayAmAsa sarvakAmairatandritaH .. 8..\\ buddhvA tayorbalaM buddhi.n kanIyA.nsamupahvare . prapede chhandayankAmairupayAja.n dhR^itavratam .. 9..\\ pAdashushrUShaNe yuktaH priyavAksarvakAmadaH . arhayitvA yathAnyAyamupayAjamuvAcha saH .. 10..\\ yena me karmaNA brahmanputraH syAddroNa mR^ityave . upayAja kR^ite tasmingavA.n dAtAsmi te.arbudam .. 11..\\ yadvA te.anyaddvijashreShTha manasaH supriyaM bhavet . sarva.n tatte pradAtAhaM na hi me.astyatra saMshayaH .. 12..\\ ityukto nAhamityeva.n tamR^iShiH pratyuvAcha ha . ArAdhayiShyandrupadaH sa taM paryacharatpunaH .. 13..\\ tataH sa.nvatsarasyAnte drupada.n sa dvijottamaH . upayAjo.abravIdrAjankAle madhurayA girA .. 14..\\ jyeShTho bhrAtA mamAgR^ihNAdvicharanvananirjhare . apariGYAta shauchAyAM bhUmau nipatitaM phalam .. 15..\\ tadapashyamahaM bhrAturasAmpratamanuvrajan . vimarsha.n sa~NkarAdAne nAya.n kuryAtkathaM chana .. 16..\\ dR^iShTvA phalasya nApashyaddoShA ye.asyAnubandhikAH . vivinakti na shaucha.n yaH so.anyatrApi kathaM bhavet .. 17..\\ sa.nhitAdhyayana.n kurvanvasanguru kule cha yaH . bhaikShamuchchhiShTamanyeShAM bhu~Nkte chApi sadA sadA . kIrtayanguNamannAnAmaghR^iNI cha punaH punaH .. 18..\\ tamahaM phalArthinaM manye bhrAtara.n tarka chakShuShA . ta.n vai gachchhasva nR^ipate sa tvAM sa.nyAjayiShyati .. 19..\\ jugupsamAno nR^ipatirmanaseda.n vichintayan . upayAja vachaH shrutvA nR^ipatiH sarvadharmavit . abhisampUjya pUjArhamR^iShi.n yAjamuvAcha ha .. 20..\\ ayutAni dadAnyaShTau gavA.n yAjaya mAM vibho . droNa vairAbhisantapta.n tva.n hlAdayitumarhasi .. 21..\\ sa hi brahmavidA.n shreShTho brahmAstre chApyanuttamaH . tasmAddroNaH parAjaiShInmA.n vai sa sakhivigrahe .. 22..\\ kShatriyo nAsti tulyo.asya pR^ithivyA.n kashchidagraNIH . kauravAchArya mukhyasya bhAradvAjasya dhImataH .. 23..\\ droNasya sharajAlAni prANidehaharANi cha . ShaDaratni dhanushchAsya dR^ishyate.apratimaM mahat .. 24..\\ sa hi brAhmaNa vegena kShAtra.n vegamasaMshayam . pratihanti maheShvAso bhAradvAjo mahAmanAH .. 25..\\ kShatrochchhedAya vihito jAmadagnya ivAsthitaH . tasya hyastrabala.n ghoramaprasahyaM narairbhuvi .. 26..\\ brAhmamuchchAraya.nstejo hutAhutirivAnalaH . sametya sa dahatyAjau kShatraM brahma puraHsaraH . brahmakShatre cha vihite brahmatejo vishiShyate .. 27..\\ so.aha.n kShatrabalAddhIno brahmatejaH prapedivAn . droNAdvishiShTamAsAdya bhavantaM brahmavittamam .. 28..\\ droNAntakamahaM putra.n labheyaM yudhi durjayam . tatkarma kuru me yAja nirvapAmyarbuda.n gavAm .. 29..\\ tathetyuktA tu ta.n yAjo yAjyArthamupakalpayat . gurvartha iti chAkAmamupayAjamachodayat . yAjo droNa vinAshAya pratijaGYe tathA cha saH .. 30..\\ tatastasya narendrasya upayAjo mahAtapAH . Achakhyau karma vaitAna.n tadA putraphalAya vai .. 31..\\ sa cha putro mahAvIryo mahAtejA mahAbalaH . iShyate yadvidho rAjanbhavitA te tathAvidhaH .. 32..\\ bhAradvAjasya hantAra.n so.abhisandhAya bhUmipaH . Ajahre tattathA sarva.n drupadaH karmasiddhaye .. 33..\\ yAjastu havanasyAnte devImAhvApayattadA . praihi mA.n rAGYi pR^iShati mithuna.n tvAm upasthitam .. 34..\\ devii avaliptaM me mukhaM brahmanpuNyAngandhAnbibharmi cha . sutArthenoparuddhAsmi tiShTha yAja mama priye .. 35..\\ yaaja yAjena shrapita.n havyamupayAjena mantritam . katha.n kAmaM na sandadhyAtsA tva.n vipraihi tiShTha vA .. 36..\\ br evamukte tu yAjena hute haviShi sa.nskR^ite . uttasthau pAvakAttasmAtkumAro devasaMnibhaH .. 37..\\ jvAlA varNo ghorarUpaH kirITI varma chottamam . bibhratsakhaDgaH sasharo dhanuShmAnvinadanmuhuH .. 38..\\ so.adhyArohadrathavara.n tena cha prayayau tadA . tataH praNeduH pA~nchAlAH prahR^iShTAH sAdhu sAdhviti .. 39..\\ bhayApaho rAjaputraH pA~nchAlAnA.n yashaH karaH . rAGYaH shokApaho jAta eSha droNa vadhAya vai . ityuvAcha mahadbhUtamadR^ishya.n khecharaM tadA .. 40..\\ kumArI chApi pA~nchAlI vedimadhyAtsamutthitA . subhagA darshanIyA~NgI vedimadhyA manoramA .. 41..\\ shyAmA padmapalAshAkShI nIlaku~nchita mUrdhajA . mAnuSha.n vigraha.n kR^itvA sAkShAdamara varNinI .. 42..\\ nIlotpalasamo gandho yasyAH kroshAtpravAyati . yA bibharti para.n rUpaM yasyA nAstyupamA bhuvi .. 43..\\ tA.n chApi jAtA.n sushroNIM vAguvAchAsharIriNI . sarvayoShidvarA kR^iShNA kShaya.n kShatraM ninIShati .. 44..\\ surakAryamiya.n kAle kariShyati sumadhyamA . asyA hetoH kShatriyANAM mahadutpatsyate bhayam .. 45..\\ tachchhrutvA sarvapA~nchAlAH praNeduH si.nhasa~Nghavat . na chaitAnharShasampUNAniya.n sehe vasundharA .. 46..\\ tau dR^iShTvA pR^iShatI yAjaM prapede vai sutArthinI . na vai madanyA.n jananIM jAnIyAtAmimAviti .. 47..\\ tathetyuvAcha tA.n yAjo rAGYaH priyachikIrShayA . tayoshcha nAmanI chakrurdvijAH sampUrNamAnasAH .. 48..\\ dhR^iShTatvAdatidhR^iShNutvAddharmAddyutsambhavAdapi . dhR^iShTadyumnaH kumAro.aya.n drupadasya bhavatviti .. 49..\\ kR^iShNetyevAbruvankR^iShNA.n kR^iShNAbhUtsA hi varNataH . tathA tanmithuna.n jaGYe drupadasya mahAmakhe .. 50..\\ dhR^iShTadyumna.n tu pA~nchAlyamAnIya sva.n viveshanam . upAkarodastrahetorbhAradvAjaH pratApavAn .. 51..\\ amokShaNIya.n daiva.n hi bhAvi matvA mahAmatiH . tathA tatkR^itavAndroNa AtmakIrtyanurakShaNAt .. 52..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 156} vai etachchhrutvA tu kaunteyAH shalyaviddhA ivAbhavan . sarve chAsvastha manaso babhUvuste mahArathAH .. 1..\\ tataH kuntIsutAndR^iShTvA vibhrAntAngatachetasaH . yudhiShThiramuvAcheda.n vachanaM satyavAdinI .. 2..\\ chirarAtroShitAH smeha brAhmaNasya niveshane . ramamANAH pure ramye labdhabhaikShA yudhiShThira .. 3..\\ yAnIha ramaNIyAni vanAnyupavanAni cha . sarvANi tAni dR^iShTAni punaH punararindama .. 4..\\ punardR^iShTAni tAnyeva prINayanti na nastathA . bhaikSha.n cha na tathA vIra labhyate kurunandana .. 5..\\ te vaya.n sAdhu pA~nchAlAngachchhAma yadi manyase . apUrva darshana.n tAta ramaNIyaM bhaviShyati .. 6..\\ subhikShAshchaiva pA~nchAlAH shrUyante shatrukarshana . yaGYasenashcha rAjAsau brahmaNya iti shushrumaH .. 7..\\ ekatra chiravAso hi kShamo na cha mato mama . te tatra sAdhu gachchhAmo yadi tvaM putra manyase .. 8..\\ y bhavatyA yanmata.n kAryaM tadasmAkaM para.n hitam . anujA.nstu na jAnAmi gachchheyurneti vA punaH .. 9..\\ vai tataH kuntI bhImasenamarjuna.n yamajau tathA . uvAcha gamana.n te cha tathetyevAbruva.nstadA .. 10..\\ tata Amantrya ta.n vipra.n kuntI rAjansutaiH saha . pratasthe nagarI.n ramyA.n drupadasya mahAtmanaH .. 11..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 157} vai vasatsu teShu prachchhannaM pANDaveShu mahAtmasu . AjagAmAtha tAndraShTu.n vyAsaH satyavatI sutaH .. 1..\\ tamAgatamabhiprekShya pratyudgamya parantapAH . praNipatyAbhivAdyaina.n tasthuH prA~njalayastadA .. 2..\\ samanuGYApya tAnsarvAnAsInAnmunirabravIt . prasannaH pUjitaH pArthaiH prItipUrvamida.n vachaH .. 3..\\ api dharmeNa vartadhva.n shAstreNa cha parantapAH . api vipreShu vaH pUjA pUjArheShu na hIyate .. 4..\\ atha dharmArthavadvAkyamuktvA sa bhagavAnR^iShiH . vichitrAshcha kathAstAstAH punarevedamabravIt .. 5..\\ AsIttapovane kA chidR^iSheH kanyA mahAtmanaH . vilagnamadhyA sushroNI subhrUH sarvaguNAnvitA .. 6..\\ karmabhiH svakR^itaiH sA tu durbhagA samapadyata . nAdhyagachchhatpati.n sA tu kanyA rUpavatI satI .. 7..\\ tapastaptumathArebhe patyarthamasukhA tataH . toShayAmAsa tapasA sA kilogreNa sha~Nkaram .. 8..\\ tasyAH sa bhagavA.nstuShTastAmuvAcha tapasvinIm . vara.n varaya bhadra.n te varado.asmIti bhAmini .. 9..\\ atheshvaramuvAchedamAtmanaH sA vacho hitam . pati.n sarvaguNopetamichchhAmIti punaH punaH .. 10..\\ tAmatha pratyuvAchedamIshAno vadatA.n varaH . pa~ncha te patayo bhadre bhaviShyantIti sha~NkaraH .. 11..\\ pratibruvantImekaM me pati.n dehIti sha~Nkaram . punarevAbravIddeva ida.n vachanamuttamam .. 12..\\ pa~nchakR^itvastvayA uktaH pati.n dehItyahaM punaH . dehamanya.n gatAyAste yathoktaM tadbhaviShyati .. 13..\\ drupadasya kule jAtA kanyA sA devarUpiNI . nirdiShTA bhavatA patnI kR^iShNA pArShatyaninditA .. 14..\\ pA~nchAla nagara.n tasmAtpravishadhvaM mahAbalAH . sukhinastAmanuprApya bhaviShyatha na saMshayaH .. 15..\\ evamuktvA mahAbhAgaH pANDavAnAM pitAmaha . pArthAnAmantrya kuntI.n cha prAtiShThata mahAtapAH .. 16..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 158} vai te pratasthuH puraskR^itya mAtaraM puruSharShabhAH . samairuda~NmukhairmArgairyathoddiShTaM parantapAH .. 1..\\ te gachchhantastvahorAtra.n tIrtha.n somashravAyaNam . AseduH puruShavyAghrA ga~NgAyAM pANDunandanAH .. 2..\\ ulmuka.n tu samudyamya teShAmagre dhana~njayaH . prakAshArtha.n yayau tatra rakShArtha.n cha mahAyashAH .. 3..\\ tatra ga~NgA jale ramye vivikte krIDayanstriyaH . IrShyurgandharvarAjaH sma jalakrIDAmupAgataH .. 4..\\ shabda.n teShA.n sa shushrAva nadIM samupasarpatAm . tena shabdena chAviShTashchukrodha balavadbalI .. 5..\\ sa dR^iShTvA pANDavA.nstatra saha mAtrA parantapAn . visphArayandhanurghoramida.n vachanamavravIt .. 6..\\ sandhyA sa.nrajyate ghorA pUrvarAtrAgameShu yA . ashItibhistruTairhIna.n taM muhUrtaM prachakShate .. 7..\\ vihita.n kAmachArANA.n yakShagandharvarakShasAm . sheShamanyanmanuShyANA.n kAmachAramiha smR^itam .. 8..\\ lobhAtprachAra.n charatastAsu velAsu vai narAn . upakrAntA nigR^ihNImo rAkShasaiH saha bAlishAn .. 9..\\ tato rAtrau prApnuvato jalaM brahmavido janAH . garhayanti narAnsarvAnbalasthAnnR^ipatInapi .. 10..\\ ArAttiShThata mA mahya.n samIpamupasarpata . kasmAnmAM nAbhijAnIta prAptaM bhAgIrathI jalam .. 11..\\ a~NgAraparNa.n gandharva.n vittamAM svabalAshrayam . aha.n hi mAnI cherShyushcha kuberasya priyaH sakhA .. 12..\\ a~NgAraparNamiti cha khyata.n vanamidaM mama . anu ga~NgA.n cha vAkAM cha chitra.n yatra vasAmyaham .. 13..\\ na kuNapAH shR^i~NgiNo vA na devA na cha mAnuShAH . ida.n samupasarpanti tatkiM samupasarpatha .. 14..\\ aarj samudre himavatpArshve nadyAmasyA.n cha durmate . rAtrAvahani sandhyau cha kasya kL^iptaH parigrahaH .. 15..\\ vaya.n cha shaktisampannA akAle tvAmadhR^iShNumaH . ashaktA hi kShaNe krUre yuShmAnarchanti mAnavAH .. 16..\\ purA himavatashchaiShA hemashR^i~NgAdviniHsR^itA . ga~NgA gatvA samudrAmbhaH saptadhA pratipadyate .. 17..\\ iyaM bhUtvA chaikavaprA shuchirAkAshagA punaH . deveShu ga~NgA gandharva prApnotyalaka nandatAm .. 18..\\ tathA pitR^InvaitaraNI dustarA pApakarmabhiH . ga~NgA bhavati gandharva yathA dvaipAyano.abravIt .. 19..\\ asambAdhA deva nadI svargasampAdanI shubhA . kathamichchhasi tA.n roddhuM naiSha dharmaH sanAtanaH .. 20..\\ anivAryamasambAdha.n tava vAchA katha.n vayam . na spR^ishema yathAkAmaM puNyaM bhAgIrathI jalam .. 21..\\ vai a~NgAraparNastachchhrutvA kruddha Anamya kArmukam . mumocha sAyakAndIptAnahInAshIviShAniva .. 22..\\ ulmukaM bhrAmaya.nstUrNaM pANDavash charma chottamam . vyapovAha sharA.nstasya sarvAneva dhana~njayaH .. 23..\\ aarj bibhIShikaiShA gandharva nAstraGYeShu prayujyate . astraGYeShu prayuktaiShA phenavatpravilIyate .. 24..\\ mAnuShAnati gandharvAnsarvAngandharva lakShaye . tasmAdastreNa divyena yotsye.ahaM na tu mAyayA .. 25..\\ purAstramidamAgneyaM prAdAtkila bR^ihaspatiH . bharadvAjasya gandharva guruputraH shatakratoH .. 26..\\ bharadvAjAdagniveshyo agniveshyAdgururmama . sa tvidaM mahyamadadAddroNo brAhmaNasattamaH .. 27..\\ vai ityuktvA pANDavaH kruddho gandharvAya mumocha ha . pradIptamastramAgneya.n dadAhAsya rathaM tu tat .. 28..\\ viratha.n vipluta.n taM tu sa gandharvaM mahAbalam . astratejaH pramUDha.n cha prapatantamavA~Nmukham .. 29..\\ shiroruheShu jagrAha mAlyavatsu dhana~njayaH . bhrAtR^Inprati chakarShAtha so.astrapAtAdachetasam .. 30..\\ yudhiShThira.n tasya bhAryA prapede sharaNArthinI . nAmnA kumbhInasI nAma patitrANamabhIpsatI .. 31..\\ gandharvii trAhi tvaM mAM mahArAja pati.n chema.n vimu~ncha me . gandharvI.n sharaNaM prAptAM nAmnA kumbInasIM prabho .. 32..\\ y yuddhe jita.n yasho hInaM strI nAthamaparAkramam . ko nu hanyAdripu.n tvAdR^i~Nmu~nchema.n ripusUdana .. 33..\\ aarj a~NgemaM pratipadyasva gachchha gandharva mA shuchaH . pradishatyabhaya.n te.adya kururAjo yudhiShThiraH .. 34..\\ g jito.ahaM pUrvakaM nAma mu~nchAmya~NgAraparNatAm . na cha shlAghe balenAdya na nAmnA janasa.nsadi .. 35..\\ sAdhvima.n labdhavA.NllAbhaM yo.aha.n divyAstradhAriNam . gAndharvyA mAyayA yoddhumichchhAmi vayasA varam .. 36..\\ astrAgninA vichitro.aya.n dagdho me ratha uttamaH . so.aha.n chitraratho bhUtvA nAmnA dagdharatho.abhavam .. 37..\\ sambhR^itA chaiva vidyeya.n tapaseha purA mayA . nivedayiShye tAmadya prANadAyA mahAtmane .. 38..\\ sa.nstambhita.n hi tarasA jitaM sharaNamAgatam . yo.ari.n sa.nyojayetprANaiH kalyANa.n kiM na so.arhati .. 39..\\ chakShuShI nAma vidyeya.n yAM somAya dadau manuH . dadau sa vishvAvasave mahya.n vishvAvasurdadau .. 40..\\ seya.n kApuruShaM prAptA guru dattA praNashyati . Agamo.asyA mayA proktA vIryaM pratinibodha me .. 41..\\ yachchakShuShA draShTumichchhettriShu lokeShu ki.n chana . tatpashyedyAdR^isha.n chechchhettAdR^iShaM draShTumarhati .. 42..\\ samAnapadye ShanmAsAnsthito vidyA.n labhedimAm . anuneShyAmyaha.n vidyAM svaya.n tubhyaM vrate kR^ite .. 43..\\ vidyayA hyanayA rAjanvayaM nR^ibhyo visheShitAH . avishiShTAshcha devAnAmanubhAva pravartitAH .. 44..\\ gandharvajAnAmashvAnAmahaM puruShasattama . bhrAtR^ibhyastava pa~nchabhyaH pR^ithagdAtA shata.n shatam .. 45..\\ devagandharvavAhAste divyagandhA mano gamAH . kShINAH kShINA bhavantyete na hIyante cha ra.nhasaH .. 46..\\ purA kR^itaM mahendrasya vajra.n vR^itra nibarhaNe . dashadhA shatadhA chaiva tachchhIrNa.n vR^itramUrdhani .. 47..\\ tato bhAgI kR^ito devairvajrabhAga upAsyate . loke yatsAdhana.n kiM chitsA vai vajratanuH smR^itA .. 48..\\ vajrapANirbrAhmaNaH syAtkShatra.n vajrarathaM smR^itam . vaishyA vai dAnavajrAshcha karma varjA yavIyasaH .. 49..\\ vajra.n kShatrasya vAjino avadhyA vAjinaH smR^itAH . rathA~Nga.n vaDavA sUte sUtAshchAshveShu ye matAH .. 50..\\ kAmavarNAH kAmajavAH kAmataH samupasthitAH . ime gandharvajAH kAmaM pUrayiShyanti te hayAH .. 51..\\ aarj yadi prItena vA datta.n saMshaye jIvitasya vA . vidyA vitta.n shrutaM vApi na tadgandharva kAmaye .. 52..\\ g sa.nyogo vai prItikaraH sa.nsatsu pratidR^ishyate . jIvitasya pradAnena prIto vidyA.n dadAmi te .. 53..\\ tvatto hyaha.n grahIShyAmi astramAgneyamuttamam . tathaiva sakhyaM bIbhatso chirAya bharatarShabha .. 54..\\ aarj tvatto.astreNa vR^iNomyashvAnsa.nyogaH shAshvato.astu nau . sakhe tadbrUhi gandharva yuShmabhyo yadbhaya.n tyajet .. 55..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 159} aarj kAraNaM brUhi gandharva ki.n tadyena sma dharShitAH . yAnto brahmavidaH santaH sarve rAtrAvarindama .. 1..\\ g anagnayo.anAhutayo na cha vipra puraskR^itAH . yUya.n tato dharShitAH stha mayA pANDavanandana .. 2..\\ yakSharAkShasa gandharvAH pishAchoragamAnavAH . vistara.n kuruvaMshasya shrImataH kathayanti te .. 3..\\ nAradaprabhR^itInA.n cha devarShINAM mayA shrutam . guNAnkathayatA.n vIra pUrveShA.n tava dhImatAm .. 4..\\ svaya.n chApi mayA dR^iShTashcharatA sAgarAmbarAm . imA.n vasumatI.n kR^itsnAM prabhAvaH svakulasya te .. 5..\\ vede dhanuShi chAchAryamabhijAnAmi te.arjuna . vishruta.n triShu lokeShu bhAradvAja.n yashasvinam .. 6..\\ dharma.n vAyu.n cha shakraM cha vijAnAmyashvinau tathA . pANDu.n cha kurushArdUla ShaDetAnkulavardhanAn . pitR^InetAnahaM pArtha deva mAnuShasAttamAn .. 7..\\ divyAtmAno mahAtmAnaH sarvashastrabhR^itA.n varAH . bhavanto bhrAtaraH shUrAH sarve sucharitavratAH .. 8..\\ uttamA.n tu mano buddhiM bhavatAM bhAvitAtmanAm . jAnannapi cha vaH pArtha kR^itavAniha dharShaNAm .. 9..\\ strI sakAshe cha kauravya na pumAnkShantumarhati . dharShaNAmAtmanaH pashyanbAhudraviNamAshritaH .. 10..\\ nakta.n cha balamasmAkaM bhUya evAbhivardhate . yatastato mA.n kaunteya sadAraM manyurAvishat .. 11..\\ so.aha.n tvayeha vijitaH sa~Nkhye tApatyavardhana . yena teneha vidhinA kIrtyamAnaM nibodha me .. 12..\\ brahmacharyaM paro dharmaH sa chApi niyatastvayi . yasmAttasmAdahaM pArtha raNe.asminvijitastvayA .. 13..\\ yastu syAtkShatriyaH kashchitkAmavR^ittaH parantapa . nakta.n cha yudhi yudhyeta na sa jIvetkathaM chana .. 14..\\ yastu syAtkAmavR^itto.api rAjA tApatya sa~Ngare . jayennakta~ncarAnsarvAnsa purohita dhUrgataH .. 15..\\ tasmAttApatya yatki.n chinnR^iNA.n shreya ihepsitam . tasminkarmaNi yoktavyA dAntAtmAnaH purohitAH .. 16..\\ vede ShaDa~Nge niratAH shuchayaH satyavAdinaH . dharmAtmAnaH kR^itAtmAnaH syurnR^ipANAM purohitAH .. 17..\\ jayashcha niyato rAGYaH svargashcha syAdanantaram . yasya syAddharmavidvAgmI purodhAH shIlavA~nshuchiH .. 18..\\ lAbha.n labdhumalabdhaM hi labdha.n cha parirakShitum . purohitaM prakurvIta rAjA guNasamanvitam .. 19..\\ purohita mate tiShThedya ichchhetpR^ithivIM nR^ipaH . prAptuM meruvarotta.nsA.n sarvashaH sAgarAmbarAm .. 20..\\ na hi kevalashauryeNa tApatyAbhijanena cha . jayedabrAhmaNaH kashchidbhUmiM bhUmipatiH kva chit .. 21..\\ tasmAdeva.n vijAnIhi kurUNAM vaMshavardhana . brAhmaNa pramukha.n rAjyaM shakyaM pAlayitu.n chiram .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 160} aarh tApatya iti yadvAkyamuktavAnasi mAm iha . tadaha.n GYAtumichchhAmi tApatyArtha vinishchayam .. 1..\\ tapatI nAma kA chaiShA tApatyA yatkR^ite vayam . kaunteyA hi vaya.n sAdho tattvamichchhAmi veditum .. 2..\\ vai evamuktaH sa gandharvaH kuntIputra.n dhana~njayam . vishrutA.n triShu lokeShu shrAvayAmAsa vai kathAm .. 3..\\ g hanta te kathayiShyAmi kathAmetAM manoramAm . yathAvadakhilAM pArtha dharmyA.n dharmabhR^itA.n vara .. 4..\\ uktavAnasmi yena tvA.n tApatya iti yadvachaH . tatte.aha.n kathyayiShyAmi shR^iNuShvaika manA mama .. 5..\\ ya eSha divi dhiShNyena nAka.n vyApnoti tejasA . etasya tapatI nAma babhUvAsadR^ishI sutA .. 6..\\ vivasvato vai kaunteya sAvitryavarajA vibho . vishrutA triShu lokeShu tapatI tapasA yutA .. 7..\\ na devI nAsurI chaiva na yakShI na cha rAkShasI . nApsarA na cha gandharvI tathArUpeNa kA chana .. 8..\\ suvibhaktAnavadyA~NgI svasitAyata lochanA . svAchArA chaiva sAdhvI cha suveShA chaiva bhAminI .. 9..\\ na tasyAH sadR^isha.n kaM chittriShu lokeShu bhArata . bhartAra.n savitA mene rUpashIlakulashrutaiH .. 10..\\ samprAptayauvanAM pashyandeyA.n duhitaraM tu tAm . nopalebhe tataH shAnti.n sampradAnaM vichintayan .. 11..\\ artharkSha putraH kaunteya kurUNAmR^iShabho balI . sUryamArAdhayAmAsa nR^ipaH sa.nvaraNaH sadA .. 12..\\ arghya mAlyopahAraishcha shashvachcha nR^ipatiryataH . niyamairupavAsaish cha tapobhirvividhairapi .. 13..\\ shushrUShuranaha.nvAdI shuchiH pauravanandanAH . aMshumanta.n samudyantaM pUjayAmAsa bhaktimAn .. 14..\\ tataH kR^itaGYa.n dharmaGYa.n rUpeNAsadR^ishaM bhuvi . tapatyAH sadR^ishaM mene sUryaH sa.nvaraNaM patim .. 15..\\ dAtumaichchhattataH kanyA.n tasmai sa.nvaraNAya tAm . nR^ipottamAya kauravya vishrutAbhijanAya vai .. 16..\\ yathA hi divi dIptAMshuH prabhAsayati tejasA . tathA bhuvi mahIpAlo dIptyA sa.nvaraNo.abhavat .. 17..\\ yathArjayanti chAdityamudyantaM brahmavAdinaH . tathA sa.nvaraNaM pArtha brAhmaNAvarajAH prajAH .. 18..\\ sa somamati kAntatvAdAdityamati tejasA . babhUva nR^ipatiH shrImAnsuhR^idA.n durhR^idAm api .. 19..\\ eva~NguNasya nR^ipatestathA vR^ittasya kaurava . tasmai dAtuM manashchakre tapatI.n tapanaH svayam .. 20..\\ sa kadA chidatho rAjA shrImAnuru yashA bhuvi . chachAra mR^igayAM pArtha parvatopavane kila .. 21..\\ charato mR^igayA.n tasya kShutpipAsA shramAnvitaH . mamAra rAGYaH kaunteya girAvapratimo hayaH .. 22..\\ sa mR^itAshvashcharanpArtha padbhyAmeva girau nR^ipaH . dadarshAsadR^ishI.n loke kanyAmAyatalochanAm .. 23..\\ sa eka ekAmAsAdya kanyA.n tAmarimardanaH . tasthau nR^ipatishArdUlaH pashyannavichalekShaNaH .. 24..\\ sa hi tA.n tarkayAmAsa rUpato nR^ipatiH shriyam . punaH santarkayAmAsa raverbhraShTAmiva prabhAm .. 25..\\ giriprasthe tu sA yasminsthitA svasita lochanA . sa savR^ikShakShupa lato hiraNmaya ivAbhavat .. 26..\\ avamene cha tA.n dR^iShTvA sarvaprANabhR^itA.n vapuH . avApta.n chAtmano mene sa rAjA chakShuShaH phalam .. 27..\\ janmaprabhR^iti yatki.n chiddR^iShTavAnsa mahIpatiH . rUpaM na sadR^isha.n tasyAstarkayAmAsa kiM chana .. 28..\\ tayA baddhamanashchakShuH pAshairguNamayaistadA . na chachAla tato deshAdbubudhe na cha ki.n chana .. 29..\\ asyA nUna.n vishAlAkShyAH sadevAsuramAnuSham . lokaM nirmathya dhAtreda.n rUpamAviShkR^ita.n kR^itam .. 30..\\ eva.n sa tarkayAmAsa rUpadraviNa sampadA . kanyAmasadR^ishI.n loke nR^ipaH sa.nvaraNastadA .. 31..\\ tA.n cha dR^iShTvaiva kalyANIM kalyANAbhijano nR^ipaH . jagAma manasA chintA.n kAmamArgaNa pIDitaH .. 32..\\ dahyamAnaH sa tIvreNa nR^ipatirmanmathAgninA . apragalbhAM pragalbhaH sa tAmuvAcha yashasvinIm .. 33..\\ kAsi kasyAsi rambhoru kimartha.n cheha tiShThasi . katha.n cha nirjane.araNye charasyekA shuchismite .. 34..\\ tva.n hi sarvAnavadyA~NgI sarvAbharaNabhUShitA . vibhUShaNamivaiteShAM bhUShaNAnAmabhIpsitam .. 35..\\ na devIM nAsurI.n chaiva na yakShIM na cha rAkShasIm . na cha bhogavatIM manye na gandharvI na mAnuShIm .. 36..\\ yA hi dR^iShTA mayA kAshchichchhrutA vApi varA~NganAH . na tAsA.n sadR^ishIM manye tvAmahaM mattakAshini .. 37..\\ eva.n tA.n sa mahIpAlo babhAShe na tu sA tadA . kAmArtaM nirjane.araNye pratyabhAShata ki.n chana .. 38..\\ tato lAlapyamAnasya pArthivasyAyatekShaNA . saudAmanIva sAbhreShu tatraivAntaradhIyata .. 39..\\ tAmanvichchhansa nR^ipatiH parichakrAma tattadA . vana.n vanaja patrAkShIM bhramannunmattavattadA .. 40..\\ apashyamAnaH sa tu tAM bahu tatra vilapya cha . nishcheShTaH kauravashreShTho muhUrta.n sa vyatiShThata .. 41..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 161} g atha tasyAmadR^ishyAyAM nR^ipatiH kAmamohitaH . pAtana.n shatrusa~NghAnAM papAta dharaNItale .. 1..\\ tasminnipatite bhUmAvatha sA chAruhAsinI . punaH pInAyatashroNI darshayAmAsa taM nR^ipam .. 2..\\ athAvabhAShe kalyANI vAchA madhurayA nR^ipam . ta.n kurUNAM kulakaraM kAmAbhihata chetasam .. 3..\\ uttiShThottiShTha bhadra.n te na tvamarhasyarindama . mohaM nR^ipatishArdUla gantumAviShkR^itaH kShitau .. 4..\\ evamukto.atha nR^ipatirvAchA madhurayA tadA . dadarsha vipulashroNI.n tAmevAbhimukhe sthitAm .. 5..\\ atha tAmasitApA~NgImAbabhAShe narAdhipaH . manmathAgniparItAtmA sandigdhAkSharayA girA .. 6..\\ sAdhu mAmasitApA~Nge kAmArtaM mattakAshini . bhajasva bhajamAnaM mAM prANA hi prajahanti mAm .. 7..\\ tvadartha.n hi vishAlAkShi mAmayaM nishitaiH sharaiH . kAmaH kamalagarbhAbhe pratividhyanna shAmyati .. 8..\\ grastamevamanAkrande bhadre kAmamahAhinA . sA tvaM pInAyatashroNiparyApnuhi shubhAnane .. 9..\\ tvayyadhInA hi me prANA kiMnarodgIta bhAShiNi . chAru sarvAnavadyA~Ngi padmendu sadR^ishAnane .. 10..\\ na hyaha.n tvadR^ite bhIru shakShye jIvitumAtmanA . tasmAtkuru vishAlAkShi mayyanukroshama~Ngane .. 11..\\ bhaktaM mAmasitApA~Nge na parityaktumarhasi . tva.n hi mAM prItiyogena trAtumarhasi bhAmini .. 12..\\ gAndharveNa cha mAM bhIru vivAhenaihi sundari . vivAhAnA.n hi rambhoru gAndharvaH shreShTha uchyate .. 13..\\ tapatii nAhamIshAtmano rAjankanyApitR^imatI hyaham . mayi chedasti te prItiryAchasva pitaraM mama .. 14..\\ yathA hi te mayA prANAH sa~NgR^ihItA nareshvara . darshanAdeva bhUyastva.n tathA prANAnmamAharaH .. 15..\\ na chAhamIshA dehasya tasmAnnR^ipatisattama . samIpaM nopagachchhAmi na svatantrA hi yoShitaH .. 16..\\ kA hi sarveShu lokeShu vishrutAbhijanaM nR^ipam . kanyA nAbhilaShennAthaM bhartAraM bhakta vatsalam .. 17..\\ tasmAdeva~Ngate kAle yAchasva pitaraM mama . AdityaM praNipAtena tapasA niyamena cha .. 18..\\ sa chetkAmayate dAtu.n tava mAm arimardana . bhaviShyAmyatha te rAjansatata.n vashavartinI .. 19..\\ aha.n hi tapatI nAma sAvitryavarajA sutA . asya lokapradIpasya savituH kShatriyarShabha .. 20..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 162} g evamuktvA tatastUrNa.n jagAmordhvamaninditA . sa tu rAjA punarbhUmau tatraiva nipapAta ha .. 1..\\ amAtyaH sAnuyAtrastu ta.n dadarsha mahAvane . kShitau nipatita.n kAle shakradhvajamivochchhritam .. 2..\\ ta.n hi dR^iShTvA maheShvAsaM nirashvaM patita.n kShitau . babhUva so.asya sachivaH sampradIpta ivAgninA .. 3..\\ tvarayA chopasa~Ngamya snehAdAgatasambhramaH . ta.n samutthApayAmAsa nR^ipati.n kAmamohitam .. 4..\\ bhUtalAdbhUmipAleshaM piteva patita.n sutam . praGYayA vayasA chaiva vR^iddhaH kIrtyA damena cha .. 5..\\ amAtyasta.n samutthApya babhUva vigatajvaraH . uvAcha chaina.n kalyANyA vAchA madhurayotthitam . mA bhairmanujashArdUla bhadra.n chAstu tavAnagha .. 6..\\ kShutpipAsAparishrAnta.n tarkayAmAsa taM nR^ipam . patitaM pAtana.n sa~Nkhye shAtravANAM mahItale .. 7..\\ vAriNAtha sushItena shirastasyAbhyaShechayat . aspR^ishanmukuTa.n rAGYaH puNDarIkasugandhinA .. 8..\\ tataH pratyAgataprANastadbalaM balavAnnR^ipaH . sarva.n visarjayAmAsa tamekaM sachivaM vinA .. 9..\\ tatastasyAGYayA rAGYo vipratasthe mahadbalam . sa tu rAjA giriprasthe tasminpunarupAvishat .. 10..\\ tatastasmingirivare shuchirbhUtvA kR^itA~njaliH . ArirAdhayiShuH sUrya.n tasthAvUrdhvabhujaH kShitau .. 11..\\ jagAma manasA chaiva vasiShThamR^iShisattamam . purohitamamitraghnastadA sa.nvaraNo nR^ipaH .. 12..\\ nakta.n dinamathaikasthe sthite tasmi~njanAdhipe . athAjagAma viprarShistadA dvAdashame.ahani .. 13..\\ sa viditvaiva nR^ipati.n tapatyA hR^itamAnasam . divyena vidhinA GYAtvA bhAvitAtmA mahAnR^iShiH .. 14..\\ tathA tu niyatAtmAna.n sa taM nR^ipatisattamam . AbabhAShe sa dharmAtmA tasyaivArtha chikIrShayA .. 15..\\ sa tasya manujendrasya pashyato bhagavAnR^iShiH . UrdhvamAchakrame draShTuM bhAskaraM bhAskaradyutiH .. 16..\\ sahasrAMshu.n tato vipraH kR^itA~njalirupasthitaH . vasiShTho.ahamiti prItyA sa chAtmAnaM nyavedayat .. 17..\\ tamuvAcha mahAtejA vivasvAnmunisattamam . maharShe svAgata.n te.astu kathayasva yathechchhasi .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 163} vasistha yaiShA.n te tapatI nAma sAvitryavarajA sutA . tA.n tvA.n sa.nvaraNasyArthe varayAmi vibhAvaso .. 1..\\ sa hi rAjA bR^ihatkIrtirdharmArthavidudAradhIH . yuktaH sa.nvaraNo bhartA duhituste viha~Ngama .. 2..\\ gandharva ityuktaH savitA tena dadAnItyeva nishchitaH . pratyabhAShata ta.n vipraM pratinandya divAkaraH .. 3..\\ varaH sa.nvaraNo rAGYA.n tvamR^iShINA.n varo mune . tapatI yoShitA.n shreShThA kimanyatrApavarjanAt .. 4..\\ tataH sarvAnavadyAgnI.n tapatIM tapanaH svayam . dadau sa.nvaraNasyArthe vaShiShThAya mahAtmane . pratijagrAha tA.n kanyAM maharShistapatIM tadA .. 5..\\ vasiShTho.atha visR^iShTashcha punarevAjagAma ha . yatra vikhyata kIrtiH sa kurUNAmR^iShabho.abhavat .. 6..\\ sa rAjA manmathAviShTastadgatenAntarAtmanA . dR^iShTvA cha devakanyA.n tAM tapatIM chAruhAsinIm . vasiShThena sahAyAntI.n sa.nhR^iShTo.abhyadhikaM babhau .. 7..\\ kR^ichchhre dvAdasha rAtre tu tasya rAGYaH samApite . AjagAma vishuddhAtmA vasiShTho bhagavAnR^iShiH .. 8..\\ tapasArAdhya varada.n devaM gopatimIshvaram . lebhe sa.nvaraNo bhAryA.n vasiShThasyaiva tejasA .. 9..\\ tatastasmingirishreShThe devagandharvasevite . jagrAha vidhivatpANi.n tapatyAH sa nararShabhaH .. 10..\\ vasiShThenAbhyanuGYAtastasminneva dharAdhare . so.akAmayata rAjarShirvihartu.n saha bhAryayA .. 11..\\ tataH pure cha rAShTre cha vAhaneShu baleShu cha . Adidesha mahIpAlastameva sachiva.n tadA .. 12..\\ nR^ipati.n tvabhyanuGYAya vasiShTho.athApachakrame . so.api rAjA girau tasminvijahArAmaropamaH .. 13..\\ tato dvAdasha varShANi kAnaneShu jaleShu cha . reme tasmingirau rAjA tayaiva saha bhAryayA .. 14..\\ tasya rAGYaH pure tasminsamA dvAdasha sarvashaH . na vavarSha sahasrAkSho rAShTre chaivAsya sarvashaH .. 15..\\ tatkShudhArtairnirAnandaiH shavabhUtaistadA naraiH . abhavatpretarAjasya puraM pretairivAvR^itam .. 16..\\ tatastattAdR^isha.n dR^iShTvA sa eva bhagavAnR^iShiH . abhyapadyata dharmAtmA vasiShTho rAjasattamam .. 17..\\ ta.n cha pArthivashArdUlamAnayAmAsa tatpuram . tapatyA sahita.n rAjannuShita.n dvAdashIH samAH .. 18..\\ tataH pravR^iShTastatrAsIdyathApUrva.n surArihA . tasminnR^ipatishArdUla praviShTe nagaraM punaH .. 19..\\ tataH sarAShTraM mumude tatpuraM parayA mudA . tena pArthiva mukhyena bhAvitaM bhAvitAtmanA .. 20..\\ tato dvAdasha varShANi punarIje narAdhipaH . patnyA tapatyA sahito yathA shakro marutpatiH .. 21..\\ evamAsInmahAbhAgA tapatI nAma paurvikI . tava vaivasvatI pArtha tApatyastva.n yayA mataH .. 22..\\ tasyA.n sa~njanayAmAsa kuruM sa.nvaraNo nR^ipaH . tapatyA.n tapatA.n shreShTha tApatyastvaM tato.arjuna .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 164} vai sa gandharvavachaH shrutvA tattadA bharatarShabha . arjunaH parayA prItyA pUrNachandra ivAbabhau .. 1..\\ uvAcha cha maheShvAso gandharva.n kurusattamaH . jAtakautUhalo.atIva vasiShThasya tapobalAt .. 2..\\ vasiShTha iti yasyaitadR^iShernAma tvayeritam . etadichchhAmyaha.n shrotuM yathAvattadvadasva me .. 3..\\ ya eSha gandharvapate pUrveShAM naH purohitaH . AsIdetanmamAchakShva ka eSha bhagavAnR^iShiH .. 4..\\ g tapasA nirjitau shashvadajeyAvamarairapi . kAmakrodhAvubhau yasya charaNau sa.nvavAhatuH .. 5..\\ yastu nochchhedana.n chakre kushikAnAmudAradhIH . vishvAmitrAparAdhena dhArayanmanyumuttamam .. 6..\\ putravyasanasantaptaH shaktimAnapi yaH prabhuH . vishvAmitra vinAshAya na mene karma dAruNam .. 7..\\ mR^itAMshcha punarAhartu.n yaH saputrAnyamakShayAt . kR^itAntaM nAtichakrAma velAmiva mahodadhiH .. 8..\\ yaM prApya vijitAtmAnaM mahAtmAnaM narAdhipAH . ikShvAkavo mahIpAlA lebhire pR^ithivImimAm .. 9..\\ purohita varaM prApya vasiShThamR^iShisattamam . Ijire kratubhishchApi nR^ipAste kurunandana .. 10..\\ sa hi tAnyAjayAmAsa sarvAnnR^ipatisattamAn . brahmarShiH pANDava shreShTha bR^ihaspatirivAmarAn .. 11..\\ tasmAddharmapradhAnAtmA veda dharmavidIpsitaH . brAhmaNo guNavAnkashchitpurodhAH pravimR^ishyatAm .. 12..\\ kShatriyeNa hi jAtena pR^ithivI.n jetumichchhatA . pUrvaM purohitaH kAryaH pArtha rAjyAbhivR^iddhaye .. 13..\\ mahI.n jigIShatA rAGYA brahma kAryaM puraHsaram . tasmAtpurohitaH kashchidguNavAnastu vo dvijaH .. 14..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 165} aarj kiMnimittamabhUdvaira.n vishvAmitra vasiShThayoH . vasatorAshrame puNye sha.nsa naH sarvameva tat .. 1..\\ g ida.n vAsiShThamAkhyAnaM purANaM parichakShate . pArtha sarveShu lokeShu yathAvattannibodha me .. 2..\\ kanyakubje mahAnAsItpArthivo bharatarShabha . gAdhIti vishruto loke satyadharmaparAyaNaH .. 3..\\ tasya dharmAtmanaH putraH samR^iddhabalavAhanaH . vishvAmitra iti khyAto babhUva ripumardanaH .. 4..\\ sa chachAra sahAmAtyo mR^igayA.n gahane vane . mR^igAnvidhyanvarAhAMshcha ramyeShu maru dhanvasu .. 5..\\ vyAyAmakarshitaH so.atha mR^igalipsuH pipAsitaH . AjagAma narashreShTha vasiShThasyAshramaM prati .. 6..\\ tamAgatamabhiprekShya vasiShThaH shreShThabhAgR^iShiH . vishvAmitraM narashreShThaM pratijagrAha pUjayA .. 7..\\ pAdyArghyAchamanIyena svAgatena cha bhArata . tathaiva pratijagrAha vanyena haviShA tathA .. 8..\\ tasyAtha kAmadhugdhenurvasiShThasya mahAtmanaH . uktA kAmAnprayachchheti sA kAmAnduduhe tataH .. 9..\\ grAmyAraNyA oShadhIsh cha duduhe paya eva cha . ShaDrasa.n chAmR^itarasa.n rasAyanamanuttamam .. 10..\\ bhojanIyAni peyAni bhakShyANi vividhAni cha . lehyAnyamR^itakalpAni choShyANi cha tathArjuna .. 11..\\ taiH kAmaiH sarvasampUrNaiH pUjitaH sa mahIpatiH . sAmAtyaH sabalashchaiva tutoSha sa bhR^ishaM nR^ipaH .. 12..\\ ShaDAyatA.n supArshvoru.n tripR^ithuM pa~ncha sa.nvR^itAm . maNDUkanetrA.n svAkArAM pInodhasamaninditAm .. 13..\\ suvAladhiH sha~NkukarNA.n chAru shR^i~NgAM manoramAm . puShTAyata shirogrIvA.n vismitaH so.abhivIkShya tAm .. 14..\\ abhinandati tAM nandI.n vasiShThasya payasvinIm . abravIchcha bhR^isha.n tuShTo vishvAmitro muniM tadA .. 15..\\ arbudena gavAM brahmanmama rAjyena vA punaH . nandinI.n samprayachchhasva bhu~NkShva rAjyaM mahAmune .. 16..\\ vas devatAtithipitrarthamAjyArtha.n cha payasvinI . adeyA nandinIyaM me rAjyenApi tavAnagha .. 17..\\ vizvaamitra kShatriyo.ahaM bhavAnviprastapaHsvAdhyAyasAdhanaH . brAhmaNeShu kuto vIryaM prashAnteShu dhR^itAtmasu .. 18..\\ arbudena gavA.n yastvaM na dadAsi mamepsitAm . svadharmaM na prahAsyAmi nayiShye te balena gAm .. 19..\\ vas balasthashchAsi rAjA cha bAhuvIryashcha kShatriyaH . yathechchhasi tathA kShipra.n kuru tvaM mA vichAraya .. 20..\\ g evamuktastadA pArtha vishvAmitro balAdiva . ha.nsachandra pratIkAshAM nandinI.n tAM jahAra gAm .. 21..\\ kashA daNDapratihatA kAlyamAnA tatastataH . hambhAyamAnA kalyANI vasiShThasyAtha nandinI .. 22..\\ AgamyAbhimukhI pArtha tasthau bhagavadunmukhI . bhR^isha.n cha tADyamAnApi na jagAmAshramAttataH .. 23..\\ vas shR^iNomi te ravaM bhadre vinadantyAH punaH punaH . balAddhR^iyasi me nandikShamAvAnbrAhmaNo hyaham .. 24..\\ g sA tu teShAM balAnnandI balAnAM bharatarShabha . vishvAmitra bhayodvignA vasiShTha.n samupAgamat .. 25..\\ gauh pAShANa daNDAbhihatA.n krandantIM mAmanAthavat . vishvAmitrabalairghorairbhagavankimupekShase .. 26..\\ g eva.n tasyAM tadA partha dharShitAyAM mahAmuniH . na chukShubhe na dhairyAchcha vichachAla dhR^itavrataH .. 27..\\ vas kShatriyANAM bala.n tejo brAhmaNAnAM kShamA balam . kShamA mAM bhajate tasmAdgamyatA.n yadi rochate .. 28..\\ gauh kiM nu tyaktAsmi bhagavanyadevaM mAM prabhAShase . atyaktAha.n tvayA brahmanna shakyA nayituM balAt .. 29..\\ vas na tvA.n tyajAmi kalyANi sthIyatA.n yadi shakyate . dR^iDhena dAmnA baddhvaiva vatsaste hriyate balAt .. 30..\\ g sthIyatAmiti tachchhrutvA vasiShThasyA payasvinI . UrdhvA~nchita shirogrIvA prababhau ghoradarshanA .. 31..\\ krodharaktekShaNA sA gaurhambhAra vadhana svanA . vishvAmitrasya tatsainya.n vyadrAvayata sarvashaH .. 32..\\ kashAgra daNDAbhihatA kAlyamAnA tatastataH . krodhA dIptekShaNA krodhaM bhUya eva samAdadhe .. 33..\\ Aditya iva madhyAhne krodhA dIptavapurbabhau . a~NgAravarShaM mu~nchantI muhurvAladhito mahat .. 34..\\ asR^ijatpahlavAnpuchchhAchchhakR^itaH shabarA~nshakAn . mUtratashchAsR^ijachchchApi yavanAnkrodhamUrchchhitA .. 35..\\ puNDrAnkirAtAndramiDAnsi.nhalAnbarbarA.nstathA . tathaiva dAradAnmlechchhAnphenataH sA sasarja ha .. 36..\\ tairviShR^iShTairmahatsainyaM nAnA mlechchha gaNaistadA . nAnAvaraNa sa~nchannairnAnAyudha dharaistathA . avAkIryata sa.nrabdhairvishvAmitrasya pashyataH .. 37..\\ ekaikashcha tadA yodhaH pa~nchabhiH saptabhirvR^itaH . astravarSheNa mahatA kAlyamAnaM bala.n tataH . prabhagna.n sarvatastrastaM vishvAmitrasya pashyataH .. 38..\\ na cha prANairviyujyante ke chitte sainikAstadA . vishvAmitrasya sa~NkruddhairvAsiShThairbharatarShabha .. 39..\\ vishvAmitrasya sainya.n tu kAlyamAnaM triyojanam . kroshamAnaM bhayodvigna.n trAtAraM nAdhyagachchhata .. 40..\\ dR^iShTvA tanmahadAshcharyaM brahmatejo bhava.n tadA . vishvAmitraH kShatrabhAvAnnirviNNo vAkyamabravIt .. 41..\\ dhigbala.n kShatriyabalaM brahmatejobalaM balam . balAbala.n vinishchitya tapa eva paraM balam .. 42..\\ sa rAjyasphItamutsR^ijya tA.n cha dIptAM nR^ipa shriyam . bhogAMshcha pR^iShThataH kR^itvA tapasyeva mano dadhe .. 43..\\ sa gatvA tapasA siddhi.n lokAnviShTabhya tejasA . tatApa sarvAndIptaujA brAhmaNatvamavApa cha . apivachcha suta.n somamindreNa saha kaushikaH .. 44..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 166} g kalmAShapAda ityasmi.Nlloke rAjA babhUva ha . ikShvAkuvaMshajaH pArtha tejasAsadR^isho bhuvi .. 1..\\ sa kadA chidvana.n rAjA mR^igayAM niryayau purAt . mR^igAnvidhyanvarAhAMshcha chachAra ripumardanaH .. 2..\\ sa tu rAjA mahAtmAna.n vAsiShThamR^iShisAttamam . tR^iShArtashcha kShudhArtashcha ekAyanagataH pathi .. 3..\\ apashyadajitaH sa~Nkhye muniM pratimukhAgatam . shaktiM nAma mahAbhAga.n vasiShTha kulanandanam . jyeShThaM putrashatAtputra.n vasiShThasya mahAtmanaH .. 4..\\ apagachchha patho.asmAkamityevaM pArthivo.abravIt . tathA R^iShiruvAchaina.n sAntvaya~nshlakShNayA girA .. 5..\\ R^iShistu nApachakrAma tasmindarma pathe sthitaH . nApi rAjA munermAnAtkrodhAchchchApi jagAma ha .. 6..\\ amu~nchanta.n tu panthAnaM tamR^iShiM nR^ipasattamaH . jaghAna kashayA mohAttadA rAkShasavanmunim .. 7..\\ kashA prahArAbhihatastataH sa munisattamaH . ta.n shashApa nR^ipashreShThaM vAsiShThaH krodhamUrchchhitaH .. 8..\\ ha.nsi rAkShasavadyasmAdrAjApasada tApasam . tasmAttvamadya prabhR^iti puruShAdo bhaviShyasi .. 9..\\ manuShyapishite saktashchariShyasi mahImimAm . gachchha rAjAdhametyuktaH shaktinA vIryashaktinA .. 10..\\ tato yAjya nimitta.n tu vishvAmitra vasiShThayoH . vairamAsIttadA ta.n tu vishvAmitro.anvapadyata .. 11..\\ tayorvivadatoreva.n samIpamupachakrame . R^iShirugratapAH pArtha vishvAmitraH pratApavAn .. 12..\\ tataH sa bubudhe pashchAttamR^iShiM nR^ipasattamaH . R^iSheH putra.n vasiShThasya vasiShThamiva tejasA .. 13..\\ antardhAya tadAtmAna.n vishvAmitro.api bhArata . tAvubhAvupachakrAma chikIrShannAtmanaH priyam .. 14..\\ sa tu shaptastadA tena shaktinA vai nR^ipottamaH . jagAma sharaNa.n shaktiM prasAdayitumarhayan .. 15..\\ tasya bhAva.n viditvA sa nR^ipateH kurunandana . vishvAmitrastato rakSha Adidesha nR^ipaM prati .. 16..\\ sa shApAttasya viprarShervishvAmitrasya chAGYayA . rAkShasAH ki~Nkaro nAma vivesha nR^ipati.n tadA .. 17..\\ rakShasA tu gR^ihIta.n ta.n viditvA sA munistadA . vishvAmitro.apyapakrAmattasmAddeshAdarindama .. 18..\\ tataH sa nR^ipatirvidvAnrakShannAtmAnamAtmanA . balavatpIDyamAno.api rakShasAntargatena ha .. 19..\\ dadarsha ta.n dvijaH kashchidrAjAnaM prathitaM punaH . yayAche kShudhitashchaina.n samA.nsAM bhojana.n tadA .. 20..\\ tamuvAchAtha rAjarShirdvijaM mitrasahastadA . Assva brahma.nstvamatraiva muhUrtamiti sAntvayan .. 21..\\ nivR^ittaH pratidAsyAmi bhojana.n te yathepsitam . ityuktvA prayayau rAjA tasthau cha dvijasattamaH .. 22..\\ antargata.n tu tadrAGYastadA brAhmaNa bhAShitam . so.antaHpuraM pravishyAtha sa.nvivesha narAdhipaH .. 23..\\ tato.ardharAtra utthAya sUdamAnAyya satvaram . uvAcha rAjA sa.nsmR^itya brAhmaNasya pratishrutam .. 24..\\ gachchhAmuShminnasau deshe brAhmaNo mAM pratIkShate . annArthI tva.n tanannena samA.nsenopapAdaya .. 25..\\ evamuktastadA sUdaH so.anAsAdyAmiSha.n kva chit . nivedayAmAsa tadA tasmai rAGYe vyathAnvitaH .. 26..\\ rAjA tu rakShasAviShTaH sUdamAha gatavyathaH . apyenaM naramA.nsena bhojayeti punaH punaH .. 27..\\ tathetyuktvA tataH sUdaH sa.nsthAna.n vadhya ghAtinAm . gatvA jahAra tvarito naramA.nsamapetabhIH .. 28..\\ sa tatsa.nskR^itya vidhivadannopahitamAshu vai . tasmai prAdAdbrAhmaNAya kShudhitAya tapasvine .. 29..\\ sa siddhachakShuShA dR^iShTvA tadanna.n dvijasattamaH . abhojyamidamityAha krodhaparyAkulekShaNaH .. 30..\\ yasmAdabhojyamannaM me dadAti sa narAdhipaH . tasmAttasyaiva mUDhasya bhaviShyatyatra lolupA .. 31..\\ sakto mAnuShamA.nseShu yathoktaH shaktinA purA . udvejanIyo bhUtAnA.n chariShyati mahImimAm .. 32..\\ dviranuvyAhR^ite rAGYaH sa shApo balavAnabhUt . rakShobalasamAviShTo visa~nj~nashchAbhavattadA .. 33..\\ tataH sa nR^ipatishreShTho rAkShasopahatendriyaH . uvAcha shakti.n taM dR^iShTvA nachirAdiva bhArata .. 34..\\ yasmAdasadR^ishaH shApaH prayukto.aya.n tvayA mayi . tasmAttvattaH pravartiShye khAdituM mAnuShAnaham .. 35..\\ evamuktvA tataH sadyastaM prANairviprayujya saH . shaktinaM bhakShayAmAsa vyAghraH pashumivepsitam .. 36..\\ shaktina.n tu hataM dR^iShTvA vishvAmitrastataH punaH . vasiShThasyaiva putreShu tadrakShaH sandidesha ha .. 37..\\ sa tA~nshatAvarAnputrAnvasiShThasya mahAtmanaH . bhakShayAmAsa sa~NkruddhaH si.nhaH kShudramR^igAniva .. 38..\\ vasiShTho ghAtitA~nshrutvA vishvAmitreNa tAnsutAn . dhArayAmAsa ta.n shokaM mahAdririva medinIm .. 39..\\ chakre chAtmavinAshAya buddhi.n sa munisattamaH . na tveva kushikochchhedaM mene matimatA.n varaH .. 40..\\ sa merukUTAdAtmAnaM mumocha bhagavAnR^iShiH . shirastasya shilAyA.n cha tUlarAshAvivApatat .. 41..\\ na mamAra cha pAtena sa yadA tena pANDava . tadAgnimiddhvA bhagavAnsa.nvivesha mahAvane .. 42..\\ ta.n tadA susamiddho.api na dadAha hutAshanaH . dIpyamAno.apyamitraghna shIto.agnirabhavattataH .. 43..\\ sa samudramabhipretya shokAviShTo mahAmuniH . baddhvA kaNThe shilA.n gurvIM nipapAta tadambhasi .. 44..\\ sa samudrormi vegena sthale nyasto mahAmuniH . jagAma sa tataH khinnaH punarevAshramaM prati .. 45..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 167} g tato dR^iShTvAshramapada.n rahita.n taiH sutairmuniH . nirjagAma suduHkhArtaH punarevAshramAttataH .. 1..\\ so.apashyatsaritaM pUrNAM prAvR^iTkAle navAmbhasA . vR^ikShAnbahuvidhAnpArtha vahantI.n tIrajAnbahUn .. 2..\\ atha chintA.n samApede punaH pauravanandana . ambhasyasyA nimajjeyamiti duHkhasamanvitaH .. 3..\\ tataH pAshaistadAtmAna.n gADhaM baddhvA mahAmuniH . tasyA jale mahAnadyA nimamajja suduHkhitaH .. 4..\\ atha chhittvA nadI pAshA.nstasyAri balamardana . samastha.n tamR^iShiM kR^itvA vipAsha.n samavAsR^ijat .. 5..\\ uttatAra tataH pAshairvimuktaH sa mahAnR^iShiH . vipAsheti cha nAmAsyA nadyAshchakre mahAnR^iShiH .. 6..\\ shoke buddhi.n tatashchakre na chaikatra vyatiShThita . so.agachchhatparvatAMshchaiva saritashcha sarA.nsi cha .. 7..\\ tataH sa punarevarShirnadI.n haimavatI.n tadA . chaNDagrAhavatI.n dR^iShTvA tasyAH srotasyavApatat .. 8..\\ sA tamagnisama.n vipramanuchintya saridvarA . shatadhA vidrutA yasmAchchhatadruriti vishrutA .. 9..\\ tataH sthalagata.n dR^iShTvA tatrApyAtmAnamAtmanA . martuM na shakyamityuktvA punarevAshrama.n yayau .. 10..\\ vadhvAdR^ishyantyAnugata AshramAbhimukho vrajan . atha shushrAva sa~NgatyA vedAdhyayananiHsvanam . pR^iShThataH paripUrNArthaiH ShaDbhira~Ngairala~NkR^itam .. 11..\\ anuvrajati ko nveSha mAmityeva cha so.abravIt . aha.n tvadR^ishyatI nAmnA ta.n snuShA pratyabhAShata . shakterbhAryA mahAbhAga tapo yuktA tapasvinI .. 12..\\ vas putri kasyaiSha sA~Ngasya vedasyAdhyayana svanaH . purA sA~Ngasya vedasya shakteriva mayA shrutaH .. 13..\\ aadrzyantii aya.n kukShau samutpannaH shaktergarbhaH sutasya te . samA dvAdAsha tasyeha vedAnabhyasato mune .. 14..\\ g evamuktastato hR^iShTo vasiShThaH shreShTha bhAgR^iShiH . asti santAnamityuktvA mR^ityoH pArtha nyavartata .. 15..\\ tataH pratinivR^ittaH sa tayA vadhvA sahAnagha . kalmAShapAdamAsIna.n dadarsha vijane vane .. 16..\\ sa tu dR^iShTvaiva ta.n rAjA kruddha utthAya bhArata . AviShTo rakShasogreNa iyeShAttu.n tataH sma tam .. 17..\\ adR^ishyantI tu ta.n dR^iShTvA krUrakarmANamagrataH . bhayasa.nvignayA vAchA vasiShThamidamabravIt .. 18..\\ asau mR^ityurivogreNa daNDena bhagavannitaH . pragR^ihItena kAShThena rAkShaso.abhyeti bhIShaNaH .. 19..\\ taM nivArayitu.n shakto nAnyo.asti bhuvi kash chana . tvadR^ite.adya mahAbhAga sarvavedavidA.n vara .. 20..\\ trAhi mAM bhagavAnpApAdasmAddAruNadarshanAt . rakSho attumiha hyAvAM nUnametachchikIrShati .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 168} vas mA bhaiH putri na bhetavya.n rakShasaste katha.n chana . naitadrakShobhaya.n yasmAtpashyasi tvamupasthitam .. 1..\\ rAjA kalmAShapAdo.aya.n vIryavAnprathito bhuvi . sa eSho.asminvanoddeshe nivasatyatibhIShaNaH .. 2..\\ g tamApatanta.n samprekShya vasiShTho bhagavAnR^iShiH . vArayAmAsa tejasvI hu~NkareNaiva bhArata .. 3..\\ mantrapUtena cha punaH sa tamabhyukShya vAriNA . mokShayAmAsa vai ghorAdrAkShasAdrAjasattamam .. 4..\\ sa hi dvAdasha varShANi vasiShThasyaiva tejasA . grasta AsIdgR^iheNeva parvakAle divAkaraH .. 5..\\ rakShasA vipramukto.atha sa nR^ipastadvanaM mahat . tejasA ra~njayAmAsa sandhyAbhramiva bhAskaraH .. 6..\\ pratilabhya tataH sa~nj~nAmabhivAdya kR^itA~njaliH . uvAcha nR^ipatiH kAle vasiShThamR^iShisattamam .. 7..\\ saudAmo.ahaM mahAbhAga yAjyaste dvijasattama . asminkAle yadiShTa.n te brUhi kiM karavANi te .. 8..\\ vas vR^ittametadyathAkAla.n gachchha rAjyaM prashAdhi tat . brAhmaNAMshcha manuShyendra mAvama.nsthAH kadA chana .. 9..\\ raajaa nAvama.nsyAmyahaM brahmankadA chidbrAhmaNarShabhAn . tvannideshe sthitaH shashvatpujayiShyAmyaha.n dvijAn .. 10..\\ ikShvAkUNA.n tu yenAhamanR^iNaH syAM dvijottama . tattvattaH prAptumichchhAmi vara.n vedavidAM vara .. 11..\\ apatyAyepsitAM mahyaM mahiShI.n gantumarhasi . shIlarUpaguNopetAmikShvAkukulavR^iddhaye .. 12..\\ g dadAnItyeva ta.n tatra rAjAnaM pratyuvAcha ha . vasiShThaH parameShvAsa.n satyasandho dvijottamaH .. 13..\\ tataH pratiyayau kAle vasiShThaH sahito.anagha . khyAtaM puravara.n lokeShvayodhyAM manujeshvaraH .. 14..\\ taM prajAH pratimodantyaH sarvAH pratyudyayustadA . vipApmAnaM mahAtmAna.n divaukasa iveshvaram .. 15..\\ achirAtsa manuShyendro nagarIM puNyakarmaNAm . vivesha sahitastena vasiShThena mahAtmanA .. 16..\\ dadR^ishusta.n tato rAjannayodhyAvAsino janAH . puShyeNa sahita.n kAle divAkaramivoditam .. 17..\\ sa hi tAM pUrayAmAsa lakShmyA lakShmIvatA.n varaH . ayodhyA.n vyoma shItAMshuH sharatkAla ivoditaH .. 18..\\ sa.nsikta mR^iShTapanthAnaM patAkochchhraya bhUShitam . manaH prahlAdayAmAsA tasya tatpuramuttamam .. 19..\\ tuShTapuShTajanAkIrNA sA purI kurunandana . ashobhata tadA tena shakreNevAmarAvatI .. 20..\\ tataH praviShTe rAjendre tasminrAjani tAM purIm . tasya rAGYa AGYayA devI vasiShThamupachakrame .. 21..\\ R^itAvatha maharShiH sa sambabhUva tayA saha . devyA divyena vidhinA vasiShThaH shreShTha bhAgR^iShiH .. 22..\\ atha tasyA.n samutpanne garbhe sa munisattamaH . rAGYAbhivAditastena jagAma punarAshramam .. 23..\\ dIrghakAladhR^ita.n garbha.n suShAva na tu taM yadA . sAtha devyashmanA kukShiM nirbibheda tadA svakam .. 24..\\ dvAdashe.atha tato varShe sa jaGYe manujarShabha . ashmako nAma rAjarShiH potana.n yo nyaveshayat .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 169} g AshramasthA tataH putramadR^ishyantI vyajAyata . shakteH kulakara.n rAjandvitIyamiva shaktinam .. 1..\\ jAtakarmAdikAstasya kriyAH sa munipu~NgavaH . pautrasya bharatashreShTha chakAra bhagavAnsvayam .. 2..\\ parAsushcha yatastena vasiShThaH sthApitastadA . garbhasthena tato loke parAshara iti smR^itaH .. 3..\\ amanyata sa dharmAtmA vasiShThaM pitara.n tadA . janmaprabhR^iti tasmiMshcha pitarIva vyavartata .. 4..\\ sa tAta iti viprarShi.n vasiShThaM pratyabhAShata . mAtuH samakSha.n kaunteya adR^ishyantyAH parantapa .. 5..\\ tAteti paripUrNArtha.n tasya tanmadhura.n vachaH . adR^ishyantyashrupUrNAkShI shR^iNvantI tamuvAcha ha .. 6..\\ mA tAta tAta tAteti na te tAto mahAmuniH . rakShasA bhakShitastAta tava tAto vanAntare .. 7..\\ manyase ya.n tu tAteti naiSha tAtastavAnagha . AryastveSha pitA tasya pitustava mahAtmanaH .. 8..\\ sa evamukto duHkhArtaH satyavAgR^iShisattamaH . sarvalokavinAshAya mati.n chakre mahAmanAH .. 9..\\ ta.n tathA nishchitAtmAnaM mahAtmAnaM mahAtapAH . vasiShTho vArayAmAsa hetunA yena tachchhR^iNu .. 10..\\ vas kR^itavIrya iti khyAto babhUva nR^ipatiH kShitau . yAjyo vedavidA.n loke bhR^igUNAM pArthivarShabhaH .. 11..\\ sa tAnagrabhujastAta dhAnyena cha dhanena cha . somAnte tarpayAmAsa vipulena vishAM patiH .. 12..\\ tasminnR^ipatishArdUle svaryAte.atha kadA chana . babhUva tatkuleyAnA.n dravyakAryamupasthitam .. 13..\\ te bhR^igUNA.n dhana.n GYAtvA rAjAnaH sarva eva ha . yAchiShNavo.abhijagmustA.nstAta bhArgava sattamAn .. 14..\\ bhUmau tu nidadhuH ke chidbhR^igavo dhanabhakShayam . daduH ke chiddvijAtibhyo GYAtvA kShatriyato bhayam .. 15..\\ bhR^igavastu daduH ke chitteShA.n vittaM yathepsitam . kShatriyANA.n tadA tAta kAraNAntara darshanAt .. 16..\\ tato mahItala.n tAta kShatriyeNa yadR^ichchhayA . khAnatAdhigata.n vitta.n kena chidbhR^iguveshmani . tadvitta.n dadR^ishuH sarve sametAH kShatriyarShabhAH .. 17..\\ avamanya tataH kopAdbhR^igU.nstA~nsharaNAgatAn . nijaghnuste maheShvAsAH sarvA.nstAnnishitaiH sharaiH . A garbhAdanukR^intantashcherushchaiva vasundharAm .. 18..\\ tata uchchhidyamAneShu bhR^iguShvevaM bhayAttadA . bhR^igupatnyo giri.n tAta himavantaM prapedire .. 19..\\ tAsAmanyatamA garbhaM bhayAddAdhAra taijasam . UruNaikena vAmorurbhartuH kulavivR^iddhaye . dadR^ishurbrAhmaNI.n tAM te dIpyamAnA.n svatejasA .. 20..\\ atha garbhaH sa bhittvoruM brAhmaNyA nirjagAma ha . muShNandR^iShTIH kShatriyANAM madhyAhna iva bhAskaraH . tatashchakShurviyuktAste giridurgeShu babhramuH .. 21..\\ tataste moghasa~NkalpA bhayArtAH kShatriyarShabhAH . brahmaNI.n sharaNa.n jagmurdR^iShTyarthaM tAmaninditAm .. 22..\\ UchushchainAM mahAbhAgA.n kShatriyAste vichetasaH . jyotiH prahINA duHkhArtAH shAntArchiSha ivAgnayaH .. 23..\\ bhagavatyAH prasAdena gachchhetkShatra.n sachakShuSham . upAramya cha gachchhema sahitAH pApakarmaNaH .. 24..\\ saputrA tvaM prasAdaM naH sarveShA.n kartumarhasi . punardR^iShTipradAnena rAGYaH santrAtumarhasi .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 170} braahmanii nAha.n gR^ihNAmi vastAta dR^iShTIrnAsti ruShAnvitA . aya.n tu bhargavo nUnamUrujaH kupito.adya vaH .. 1..\\ tena chakShUMShi vastAta nUna.n kopAnmahAtmanA . smaratA nihatAnbandhUnAdattAni na saMshayaH .. 2..\\ garbhAnapi yadA yUyaM bhR^igUNA.n ghnata putrakAH . tadAyamUruNA garbho mayA varShashata.n dhR^itaH .. 3..\\ ShaDa~NgashchAkhilo veda ima.n garbhasthameva hi . vivesha bhR^iguvaMshasya bhUyaH priyachikIrShayA .. 4..\\ so.ayaM pitR^ivadhAnnUna.n krodhAdvo hantumichchhati . tejasA yasya divyena chakShUMShi muShitAni vaH .. 5..\\ tamima.n tAta yAchadhvamaurvaM mama sutottamam . aya.n vaH praNipAtena tuShTo dR^iShTIrvimokShyati .. 6..\\ g evamuktAstataH sarve rAjAnaste tamUrujam . UchuH prasIdeti tadA prasAda.n cha chakAra saH .. 7..\\ anenaiva cha vikhyAto nAmnA lokeShu sattamaH . sa aurva iti viprarShirUruM bhittvA vyajAyata .. 8..\\ chakShUMShi pratilabhyAtha pratijjagmustato nR^ipAH . bhArgavastu munirmene sarvalokaparAbhavam .. 9..\\ sachakre tAta lokAnA.n vinAshAya mahAmanAH . sarveShAmeva kArtsnyena manaH pravaNamAtmanaH .. 10..\\ ichchhannapachiti.n kartuM bhR^igUNAM bhR^igusattamaH . sarvalokavinAshAya tapasA mahataidhitaH .. 11..\\ tApayAmAsa lokAnsa sadevAsuramAnuShAn . tapasogreNa mahatA nandayiShyanpitAmahAn .. 12..\\ tatastaM pitarastAta viGYAya bhR^igusattamam . pitR^ilokAdupAgamya sarva Uchurida.n vachaH .. 13..\\ aurva dR^iShTaH prabhAvaste tapasograsya putraka . prasAda.n kuru lokAnAM niyachchha krodhamAtmanaH .. 14..\\ nAnIshairhi tadA tAta bhR^igubhirbhAvitAtmabhiH . vadho.abhyupekShitaH sarvaiH kShatriyANA.n vihi.nsatAm .. 15..\\ AyuShA hi prakR^iShTena yadA naH kheda Avishat . tadAsmAbhirvadhastAta kShatriyairIpsitaH svayam .. 16..\\ nikhAta.n taddhi vai vittaM kena chidbhR^iguveshmani . vairAyaiva tadA nyasta.n kShatriyAnkopayiShNubhiH . ki.n hi vittena naH kAryaM svargepsUnA.n dvijarShabha .. 17..\\ yadA tu mR^ityurAdAtuM na naH shaknoti sarvashaH . tadAsmAbhiraya.n dR^iShTa upAyastAta saMmataH .. 18..\\ AtmahA cha pumA.nstAta na lokA.Nllabhate shubhAn . tato.asmAbhiH samIkShyaivaM nAtmanAtmA vinAshitaH .. 19..\\ na chaitannaH priya.n tAta yadidaM kartumichchhasi . niyachchhedaM manaH pApAtsarvalokaparAbhavAt .. 20..\\ na hi naH kShatriyAH ke chinna lokAH sapta putraka . dUShayanti tapastejaH krodhamutpatita.n jahi .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 171} aaurva uktavAnasmi yA.n krodhAtpratiGYAM pitarastadA . sarvalokavinAshAya na sA me vitathA bhavet .. 1..\\ vR^ithA roShA pratiGYo hi nAha.n jIvitumutsahe . anistIrNo hi mA.n roSho dahedagnirivAraNim .. 2..\\ yo hi kAraNataH krodha.n sa~njAta.n kShantumarhati . nAla.n sa manujaH samyaktrivargaM parirakShitum .. 3..\\ ashiShTAnAM niyantA hi shiShTAnAM parirakShatA . sthAne roShaH prayuktaH syAnnR^ipaiH svargajigIShubhiH .. 4..\\ ashrauShamahamUrustho garbhashayyA gatastadA . ArAvaM mAtR^ivargasya bhR^igUNA.n kShatriyairvadhe .. 5..\\ sAmarairhi yadA lokairbhR^igUNA.n kShatriyAdhamaiH . AgarbhotsAdana.n kShAntaM tadA mAM manyurAviShat .. 6..\\ ApUrNa koshAH kila me mAtaraH pitarastathA . bhayAtsarveShu lokeShu nAdhijagmuH parAyaNam .. 7..\\ tAnbhR^igUNA.n tadA dArAnkashchinnAbhyavapadyata . yadA tadA dadhAreyamUruNaikena mA.n shubhA .. 8..\\ pratiSheddhA hi pApasya yadA lokeShu vidyate . tadA sarveShu lokeShu pApakR^innopapadyate .. 9..\\ yadA tu pratiSheddhAraM pApo na labhate kva chit . tiShThanti bahavo loke tadA pApeShu karmasu .. 10..\\ jAnannapi cha yanpApa.n shaktimAnna niyachchhati . IshaH sanso.api tenaiva karmaNA samprayujyate .. 11..\\ rAjabhishcheshvaraish chaiva yadi vai pitaro mama . shaktairna shakitA trAtumiShTaM matveha jIvitum .. 12..\\ ata eShAmaha.n kruddho lokAnAmIshvaro.adya san . bhavatA.n tu vacho nAhamala.n samativartitum .. 13..\\ mama chApi bhavedetadIshvarasya sato mahat . upekShamANasya punarlokAnA.n kilbiShAdbhayam .. 14..\\ yashchAyaM manyujo me.agnirlokAnAdAtumichchchhati . dahedeSha cha mAmeva nigR^ihItaH svatejasA .. 15..\\ bhavatA.n cha vijAnAmi sarvalokahitepsutAm . tasmAdvidadhva.n yachchhreyo lokAnAM mama cheshvarAH .. 16..\\ pitarah ya eSha manyujaste.agnirlokAnAdAtumichchhati . apsu taM mu~ncha bhadra.n te lokA hyapsu pratiShThitAH .. 17..\\ Apo mayAH sarvarasAH sarvamApo maya.n jagat . tasmAdapsu vimu~nchema.n krodhAgniM dvijasattama .. 18..\\ aya.n tiShThatu te vipra yadIchchhasi mahodadhau . manyujo.agnirdahannApo lokA hyApo mayAH smR^itAH .. 19..\\ evaM pratiGYA.n satyeya.n tavAnagha bhaviShyati . na chaiva sAmarA lokA gamiShyanti parAbhavam .. 20..\\ vas tatasta.n krodhajaM tAta aurvo.agni.n varuNAlaye . utsasarga sa chaivApa upayu~Nkte mahodadhau .. 21..\\ mahaddhaya shiro bhUtvA yattadvedavido viduH . tama~NgimudgiranvaktrAtpibatyApo mahodadhau .. 22..\\ tasmAttvamapi bhadra.n te na lokAnhantumarhasi . parAshara parAndharmA~njAna~nGYAnavatA.n vara .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 172} g evamuktaH sa viprarShirvasiShThena mahAtmanA . nyayachchhadAtmanaH kopa.n sarvalokaparAbhavAt .. 1..\\ Ije cha sa mahAtejAH sarvavedavidA.n varaH . R^iShI rAkShasa satreNa shAkteyo.atha parAsharaH .. 2..\\ tato vR^iddhAMshcha bAlAMshcha rAkShasAnsa mahAmuniH . dadAha vitate yaGYe shaktervadhamanusmaran .. 3..\\ na hi ta.n vArayAmAsa vasiShTho rakShasAM vadhAt . dvitIyAmasya mA bhA~NkShaM pratijAmiti nishchayAt .. 4..\\ trayANAM pAvakAnA.n sa satre tasminmahAmuniH . AsItpurastAddIptAnA.n chaturtha iva pAvakaH .. 5..\\ tena yaGYena shubhreNa hUyamAnena yuktitaH . tadvidIpitamAkAsha.n sUryeNeva ghanAtyaye .. 6..\\ ta.n vasiShThAdayaH sarve munayastatra menire . tejasA divi dIpyanta.n dvitIyamiva bhAskaram .. 7..\\ tataH paramaduShprApamanyairR^iShirudAradhIH . samApipayiShuH satra.n tamatriH samupAgamat .. 8..\\ tathA pulastyaH pulahaH kratushchaiva mahAkratum . upAjagmuramitraghna rakShasA.n jIvitepsayA .. 9..\\ pulastyastu vadhAtteShA.n rakShasAM bharatarShabha . uvAcheda.n vachaH pArtha parAsharamarindamam .. 10..\\ kachchittAtApavighna.n te kachchinnandasi putraka . ajAnatAmadoShANA.n sarveShAM rakShasAM vadhAt .. 11..\\ prajochchhedamimaM mahya.n sarvaM somapa sattama . adharmiShTha.n variShThaH sankuruShe tvaM parAshara . rAjA kalmAShapAdashcha divamAroDhumichchhati .. 12..\\ ye cha shaktyavarAH putrA vasiShThasya mahAmuneH . te cha sarve mudA yuktA modante sahitAH suraiH . sarvametadvasiShThasya vidita.n vai mahAmune .. 13..\\ rakShasA.n cha samuchchheda eSha tAta tapasvinAm . nimittabhUtastva.n chAtra kratau vAsiShThanandana . sa satraM mu~ncha bhadra.n te samAptamidamastu te .. 14..\\ evamuktaH pulastyena vasiShThena cha dhImatA . tadA samApayAmAsa satra.n shAktiH parAsharaH .. 15..\\ sarvarAkShasa satrAya sambhR^itaM pAvakaM muniH . uttare himavatpArshve utsasarja mahAvane .. 16..\\ sa tatrAdyApi rakShA.nsi vR^ikShAnashmAna eva cha . bhakShayandR^ishyate vahniH sadA parvaNi parvaNi .. 17..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 173} aarj rAGYA kalmAShapAdena gurau brahmavidA.n vare . kAraNa.n kiM puraskR^itya bhAryA vai saMniyojitA .. 1..\\ jAnatA cha para.n dharma.n lokyaM tena mahAtmanA . agamyAgamana.n kasmAdvasiShThena mahAtmanA . kR^ita.n tena purA sarva.n vaktumarhasi pR^ichchhataH .. 2..\\ g dhana~njaya nibodheda.n yanmA.n tvaM paripR^ichchhasi . vasiShThaM prati durdharSha.n tathAmitra sahaM nR^ipam .. 3..\\ kathita.n te mayA pUrva.n yathA shaptaH sa pArthivaH . shaktinA bharatashreShTha vAsiShThena mahAtmanA .. 4..\\ sa tu shApavashaM prAptaH krodhaparyAkulekShaNaH . nirjagAma purAdrAjA saha dAraH parantapaH .. 5..\\ araNyaM nirjana.n gatvA sadAraH parichakrame . nAnAmR^igagaNAkIrNaM nAnA sattvasamAkulam .. 6..\\ nAnAgulmalatAchchhannaM nAnAdrumasamAvR^itam . araNya.n ghorasaMnAda.n shApagrastaH paribhraman .. 7..\\ sa kadA chitkShudhAviShTo mR^igayanbhakShamAtmanaH . dadarsha suparikliShTaH kasmiMsh chidvananirjhare . brAhmaNIM brAhmaNa.n chaiva maithunAyopasa~Ngatau .. 8..\\ tau samIkShya tu vitrastAvakR^itArthau pradhAvitau . tayoshcha dravatorvipra.n jagR^ihe nR^ipatirbalAt .. 9..\\ dR^iShTvA gR^ihItaM bhartAramatha brAhmaNyabhAShata . shR^iNu rAjanvacho mahya.n yattvAM vakShyAmi suvrata .. 10..\\ AdityavaMshaprabhavastva.n hi lokaparishrutaH . apramattaH sthito dharme gurushushrUShaNe rataH .. 11..\\ shApaM prApto.asi durdharShe na pApa.n kartumarhasi . R^itukAle tu samprApte bhartrAsmyadya samAgatA .. 12..\\ akR^itArthA hyahaM bhartrA prasavArthashcha me mahAn . prasIda nR^ipatishreShTha bhartA me.aya.n visR^ijyatAm .. 13..\\ eva.n vikroshamAnAyAstasyAH sa sunR^isha.nsakR^it . bhartAraM bhakShayAmAsa vyAghormR^igamivepsitam .. 14..\\ tasyAH krodhAbhibhUtAyA yadashrunyapatadbhuvi . so.agniH samabhavaddIptasta.n cha desha.n vyadIpayat .. 15..\\ tataH sA shokasantaptA bhartR^ivyasanaduHkhitA . kalmAShapAda.n rAjarShimashapadbrAhmaNI ruShA .. 16..\\ yasmAnmamAkR^itArthAyAstvayA kShudranR^isha.nsavat . prekShantyA bhakShito me.adya prabhurbhartA mahAyashAH .. 17..\\ tasmAttvamapi durbuddhe machchhApaparivikShataH . patnImR^itAvanuprApya sadyastyakShyasi jIvitam .. 18..\\ yasya charShervasiShThasya tvayA putrA vinAshitAH . tena sa~Ngamya te bhAryA tanaya.n janayiShyati . sa te vaMshakaraH putro bhaviShyati nR^ipAdhama .. 19..\\ eva.n shaptvA tu rAjAnaM sA tamA~NgirasI shubhA . tasyaiva saMnidhau dIptaM pravivesha hutAshanam .. 20..\\ vasiShThashcha mahAbhAgaH sarvametadapashyata . GYAnayogena mahatA tapasA cha parantapa .. 21..\\ muktashApashcha rAjarShiH kAlena mahatA tataH . R^itukAle.abhipatito madayantyA nivAritaH .. 22..\\ na hi sasmAra nR^ipatista.n shApaM shApamohitaH . devyAH so.atha vachaH shrutvA sa tasyA nR^ipasattamaH . ta.n cha shApamanusmR^itya paryatapyadbhR^ishaM tadA .. 23..\\ etasmAtkAraNAdrAjA vasiShTha.n saMnyayojayat . svadAre bharatashreShTha shApadoShasamanvitaH .. 24..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 174} aarj asmAkamanurUpo vai yaH syAdgandharva vedavit . purohitastamAchakShva sarva.n hi vidita.n tava .. 1..\\ g yavIyAndevalasyaiSha vane bhrAtA tapasyati . dhaumya utkochake tIrthe ta.n vR^iNudhvaM yadIchchhatha .. 2..\\ vai tato.arjuno.astramAgneyaM pradadau tadyathAvidhi . gandharvAya tadA prIto vachana.n chedamabravIt .. 3..\\ tvayyeva tAvattiShThantu hayA gandharvasattama . karmakAle grahIShyAmi svasti te.asviti chAbravIt .. 4..\\ te.anyonyamabhisampUjya gandharvaH pANDavAsh cha ha . ramyAdbhAgI rathI kachchhAdyathAkAmaM pratasthire .. 5..\\ tata utkochana.n tIrthaM gatvA dhaumyAshramaM tu te . ta.n vavruH pANDavA dhaumyaM paurohityAya bhArata .. 6..\\ tAndhaumyaH pratijagrAha sarvavedavidA.n varaH . pAdyena phalamUlena paurohityena chaiva ha .. 7..\\ te tadAsha.nsire labdhA.n shriyaM rAjya.n cha pANDavAH . taM brAhmaNaM puraskR^itya pA~nchAlyAshcha svaya.nvaram .. 8..\\ mAtR^iShaShThAstu te tena guruNA sa~NgatAstadA . nAthavantamivAtmAnaM menire bharatarShabhAH .. 9..\\ sa hi vedArtha tattvaGYasteShA.n gururudAradhIH . tena dharmavidA pArthA yAjyAH sarvavidA kR^itAH .. 10..\\ vIrA.nstu sa hi tAnmene prAptarAjyAnsvadharmataH . buddhivIryabalotsAhairyuktAndevAnivAparAn .. 11..\\ kR^itasvastyayanAstena tataste manujAdhipAH . menire sahitA gantuM pA~nchAlyAsta.n svaya.nvaram .. 12..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 175} vai tataste narashArdUlA bhrAtaraH pa~ncha pANDavAH . prayayurdraupadI.n draShTuM taM cha devamahotsavam .. 1..\\ te prayAtA naravyAghrA mAtrA saha parantapAH . brAhmaNAndadR^ishurmArge gachchhataH sagaNAnbahUn .. 2..\\ tAnUchurbrAhmaNA rAjanpANDavAnbrahmachAriNaH . kva bhavanto gamiShyanti uto vAgachchhateti ha .. 3..\\ y AgatAnekachakrAyAH sodaryAndeva darshinaH . bhavanto hi vijAnantu sahitAnmAtR^ichAriNaH .. 4..\\ braahmanaah gachchhatAdyaiva pA~nchAlAndrupadasya niveshanam . svaya.nvaro mahA.nstatra bhavitA sumahAdhanaH .. 5..\\ ekasArthaM prayAtAH smo vayamapyatra gAminaH . tatra hyadbhutasa~NkAsho bhavitA sumahotsavaH .. 6..\\ yaGYasenasya duhitA drupadasya mahAtmanaH . vedImadhyAtsamutpannA padmapatra nibhekShaNA .. 7..\\ darshanIyAnavadyA~NgI sukumArI manasvinI . dhR^iShTadyumnasya bhaginI droNa shatroH pratApinaH .. 8..\\ yo jAtaH kavachI khaDgI sasharaH sasharAsanaH . susamiddhe mahAbAhuH pAvake pAvakaprabhaH .. 9..\\ svasA tasyAnavadyA~NgI draupadI tanumadhyamA . nIlotpalasamo gandho yasyAH kroshAtpravAyati .. 10..\\ tA.n yaGYasenasya sutAM svaya.nvarakR^itakShaNAm . gachchhAmahe vaya.n draShTuM taM cha devamahotsavam .. 11..\\ rAjAno rAjaputrAshcha yajvAno bhUridakShiNAH . svAdhyAyavantaH shuchayo mahAtmAno yatavratAH .. 12..\\ taruNA darshanIyAshcha nAnAdeshasamAgatAH . mahArathAH kR^itAstrAshcha samupaiShyanti bhUmipAH .. 13..\\ te tatra vividhAndAyAnvijayArthaM nareshvarAH . pradAsyanti dhana.n gAshcha bhakShyaM bhojyaM cha sarvashaH .. 14..\\ pratigR^ihya cha tatsarva.n dR^iShTvA chaiva svaya.nvaram . anubhUyotsava.n chaiva gamiShyAmo yathepsitam .. 15..\\ naTA vaitAlikAshchaiva nartakAH sUtamAgadhAH . niyodhakAshcha deshebhyaH sameShyanti mahAbalAH .. 16..\\ eva.n kautUhalaM kR^itvA dR^iShTvA cha pratigR^ihya cha . sahAsmAbhirmahAtmAnaH punaH pratinivartsyatha .. 17..\\ darshanIyAMshcha vaH sarvAndevarUpAnavasthitAn . samIkShya kR^iShNA varayetsa~NgatyAnyatama.n varam .. 18..\\ ayaM bhrAtA tava shrImAndarshanIyo mahAbhujaH . niyudhyamAno vijayetsa~NgatyA draviNaM bahu .. 19..\\ y paramaM bho gamiShyAmo draShTu.n devamahotsavam . bhavadbhiH sahitAH sarve kanyAyAsta.n svaya.nvaram .. 20..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 176} vai evamuktAH prayAtAste pANDavA janamejaya . rAGYA dakShiNapA~nchAlAndrupadenAbhirakShitAn .. 1..\\ tataste taM mahAtmAna.n shuddhAtmAnamakalmaSham . dadR^ishuH pANDavA rAjanpathi dvaipAyana.n tadA .. 2..\\ tasmai yathAvatsatkAra.n kR^itvA tena cha sAntvitAH . kathAnte chAbhyanuGYAtAH prayayurdrupada kShayam .. 3..\\ pashyanto ramaNIyAni vanAni cha sarA.nsi cha . tatra tatra vasantashcha shanairjagmurmahArathAH .. 4..\\ svAdhyAyavantaH shuchayo madhurAH priyavAdinaH . AnupUrvyeNa samprAptAH pA~nchAlAnkurunandanAH .. 5..\\ te tu dR^iShTvA pura.n tachcha skandhAvAraM cha pANDavAH . kumbhakArasya shAlAyAM nivesha.n chakrire tadA .. 6..\\ tatra bhaikSha.n samAjahrurbrAhmIM vR^ittiM samAshritAH . tAMshcha prAptA.nstadA vIrA~njaGYire na narAH kva chit .. 7..\\ yaGYasenasya kAmastu pANDavAya kirITine . kR^iShNA.n dadyAmiti sadA na chaitadvivR^iNoti saH .. 8..\\ so.anveShamANaH kaunteyAnpA~nchAlyo janamejaya . dR^iDha.n dhanuranAyamyaM kArayAmAsa bhArata .. 9..\\ yantra.n vaihAyasa.n chApi kArayAmAsa kR^itrimam . tena yantreNa sahita.n rAjA lakShya.n cha kA~nchanam .. 10..\\ drupada ida.n sajya.n dhanuH kR^itvA sajyenAnena sAyakaiH . atItya lakShya.n yo veddhA sa labdhA matsutAm iti .. 11..\\ vai iti sa drupado rAjA sarvataH samaghoShayat . tachchhrutvA pArthivAH sarve samIyustatra bhArata .. 12..\\ R^iShayashcha mahAtmAnaH svaya.nvaradidR^ikShayA . duryodhana purogAshcha sakarNAH kuravo nR^ipa .. 13..\\ brAhmaNAshcha mahAbhAgA deshebhyaH samupAgaman . te.abhyarchitA rAjagaNA drupadena mahAtmanA .. 14..\\ tataH paurajanAH sarve sAgaroddhUta niHsvanAH . shishumAra puraM prApya nyavisha.nste cha pArthivAH .. 15..\\ prAguttareNa nagarAdbhUmibhAge same shubhe . samAjavATaH shushubhe bhavanaiH sarvatovR^itaH .. 16..\\ prAkAraparikhopeto dvAratoraNa maNDitaH . vitAnena vichitreNa sarvataH samavastR^itaH .. 17..\\ tUryaughashatasa~NkIrNaH parArdhyAguru dhUpitaH . chandanodakasiktashcha mAlyadAmaishcha shobhitaH .. 18..\\ kailAsashikharaprakhyairnabhastalavilekhibhiH . sarvataH sa.nvR^itairnaddhaH prAsAdaiH sukR^itochchhritaiH .. 19..\\ suvarNajAlasa.nvItairmaNikuTTima bhUShitaiH . sukhArohaNa sopAnairmahAsanaparichchhadaiH .. 20..\\ agrAmyasamavachchhannairagurUttamavAsitaiH . ha.nsAchchha varNairbahubhirAyojanasugandhibhiH .. 21..\\ asambAdha shatadvAraiH shayanAsanashobhitaiH . bahudhAtupinaddhA~Ngairhimavachchhikharairiva .. 22..\\ tatra nAnAprakAreShu vimAneShu svala~NkR^itAH . spardhamAnAstadAnyonyaM niSheduH sarvapArthivAH .. 23..\\ tatropaviShTAndadR^ishurmahAsattvaparAkramAn . rAjasi.nhAnmahAbhAgAnkR^iShNAguru vibhUShitAn .. 24..\\ mahAprasAdAnbrahmaNyAnsvarAShTra parirakShiNaH . priyAnsarvasya lokasya sukR^itaiH karmabhiH shubhaiH .. 25..\\ ma~ncheShu cha parArdhyeShu paurajAnapadA janAH . kR^iShNA darshanatuShTyartha.n sarvataH samupAvishan .. 26..\\ brAhmaNaiste cha sahitAH pANDavAH samupAvishan . R^iddhiM pA~nchAlarAjasya pashyantastAmanuttamAm .. 27..\\ tataH samAjo vavR^idhe sa rAjandivasAnbahUn . ratnapradAna bahulaH shobhito naTanartakaiH .. 28..\\ vartamAne samAje tu ramaNIye.ahni ShoDashe . AplutA~NgI suvasanA sarvAbharaNabhUShitA .. 29..\\ vIra kA.nsyamupAdAya kA~nchana.n samala~NkR^itam . avatIrNA tato ra~Nga.n draupadI bharatarShabha .. 30..\\ purohitaH somakAnAM mantravidbrAhmaNaH shuchiH . paristIrya juhAvAgnimAjyena vidhinA tadA .. 31..\\ sa tarpayitvA jvalanaM brAhmaNAnsvasti vAchya cha . vArayAmAsa sarvANi vAditrANi samantataH .. 32..\\ niHshabde tu kR^ite tasmindhR^iShTadyumno vishAM pate . ra~Ngamadhyagatastatra meghagambhIrayA girA . vAkyamuchchairjagAdeda.n shlakShNamarthavaduttamam .. 33..\\ ida.n dhanurlakShyamime cha bANAH shR^iNvantu me pArthivAH sarva eva . yantrachchhidreNAbhyatikramya lakShyaM samarpayadhva.n khagamairdashArdhaiH .. 34..\\ etatkartA karma suduShkaraM yaH kulena rUpeNa balena yuktaH . tasyAdya bhAryA bhaginI mameyaM kR^iShNA bhavitrI na mR^iShA bravImi .. 35..\\ tAnevamuktvA drupadasya putraH pashchAdida.n draupadImabhyuvAcha . nAmnA cha gotreNa cha karmaNA cha sa~NkIrtaya.nstAnnR^ipatInsametAn .. 36..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 177} dhr duryodhano durviShaho durmukho duShpradharShaNaH . viviMshatirvikarNashcha saho duHshAsanaH samaH .. 1..\\ yuyutsurvAtavegashcha bhImavegadharastathA . ugrAyudho balAkI cha kanakAyurvirochanaH .. 2..\\ sukuNDalashchitrasenaH suvarchAH kanakadhvajaH . nandako bAhushAlI cha kuNDajo vikaTastathA .. 3..\\ ete chAnye cha bahavo dhArtarATrA mahAbalAH . karNena sahitA vIrAstvadartha.n samupAgatAH . shatasa~NkhyA mahAtmAnaH prathitAH kShatriyarShabhAH .. 4..\\ shakunishcha balashchaiva vR^iShako.atha bR^ihadbalaH . ete gAndhara rAjasya sutAH sarve samAgatAH .. 5..\\ ashvatthAmA cha bhojashcha sarvashastrabhR^itA.n varau . samavetau mahAtmAnau tvadarthe samala~NkR^itau .. 6..\\ bR^ihanto maNimAMshchaiva daNDadhArashcha vIryavAn . sahadevo jayatseno meghasandhishcha mAgadhaH .. 7..\\ virATaH saha putrAbhyA.n sha~NkhenaivottareNa cha . vArdhakShemiH suvarchAshcha senA bindushcha pArthivaH .. 8..\\ abhibhUH saha putreNa sudAmnA cha suvarchasA . sumitraH sukumArashcha vR^ikaH satyadhR^itistathA .. 9..\\ sUryadhvajo rochamAno nIlashchitrAyudhastathA . aMshumAMshchekitAnashcha shreNimAMshcha mahAbalaH .. 10..\\ samudrasenaputrashcha chandra senaH pratApavAn . jalasandhaH pitA putrau sudaNDo daNDa eva cha .. 11..\\ pauNDrako vAsudevashcha bhagadattashcha vIryavAn . kali~NgastAmraliptashcha pattanAdhipatistathA .. 12..\\ madrarAjastathA shalyaH sahaputro mahArathaH . rukmA~Ngadena vIreNa tathA rukmarathena cha .. 13..\\ kauravyaH somadattashcha putrAshchAsya mahArathAH . samavetAstrayaH shUrA bhUrirbhUrishravAH shalaH .. 14..\\ sudakShiNashcha kAmbojo dR^iDhadhanvA cha kauravaH . bR^ihadbalaH suSheNashcha shibiraushInarastathA .. 15..\\ sa~NkarShaNo vAsudevo raukmiNeyashcha vIryavAn . sAmbashcha chAru deShNashcha sAraNo.atha gadastathA .. 16..\\ akrUraH sAtyakishchaiva uddhavashcha mahAbalaH . kR^itavarmA cha hArdikyaH pR^ithurvipR^ithureva cha .. 17..\\ viDUrathashcha ka~Nkashcha samIkaH sAramejayaH . vIro vAtapatishchaiva jhillI piNDArakastathA . ushInarashcha vikrAnto vR^iShNayaste prakIrtitAH .. 18..\\ bhagIratho bR^ihatkShatraH saindhavashcha jayadrathaH . bR^ihadratho bAhlikashcha shrutAyushcha mahArathaH .. 19..\\ ulUkaH kaitavo rAjA chitrA~Ngada shubhA~Ngadau . vatsa rAjashcha dhR^itimAnkosalAdhipatistathA .. 20..\\ ete chAnye cha bahavo nAnAjanapadeshvarAH . tvadarthamAgatA bhadre kShatriyAH prathitA bhuvi .. 21..\\ ete vetsyannti vikrAntAstvadartha.n lakShyamuttamam . vidhyeta ya ima.n lakShyaM varayethAH shubhe.adya tam .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 178} vai te.ala~NkR^itAH kuNDalino yuvAnaH paraspara.n spardhamAnAH sametAH . astraM bala.n chAtmani manyamAnAH sarve samutpeturaha.n kR^itena .. 1..\\ rUpeNa vIryeNa kulena chaiva dharmeNa chaivApi cha yauvanena . samR^iddhadarpA madavegabhinnA mattA yathA haimavatA gajendrAH .. 2..\\ paraspara.n spardhayA prekShamANAH sa~NkalpajenApi pariplutA~NgAH . kR^iShNA mamaiShetyabhibhAShamANA nR^ipAsanebhyaH sahasopatasthuH .. 3..\\ te kShatriyA ra~Nga gatAH sametA jigIShamANA drupadAtmajA.n tAm . chakAshire parvatarAjakanyAm umA.n yathA devagaNAH sametAH .. 4..\\ kandarpa bANAbhinipIDitA~NgAH kR^iShNAgataiste hR^idayairnarendrAH . ra~NgAvatIrNA drupadAtmajArthaM dveShyAnhi chakruH suhR^ido.api tatra .. 5..\\ athAyayurdevagaNA vimAnai rudrAdityA vasavo.athAshvinau cha . sAdhyAsh cha sarve marutastathaiva yamaM puraskR^itya dhaneshvara.n cha .. 6..\\ daityAH suparNAshcha mahoragash cha devarShayo guhyakAshchAraNAsh cha . vishvAvasurnArada parvatau cha gandharvamukhyAshcha sahApsarobhiH .. 7..\\ halAyudhastatra cha keshavash cha vR^iShNyandhakAshchaiva yathA pradhAnAH . prekShA.n sma chakruryadupu~NgavAste sthitAshcha kR^iShNasya mate babhUvuH .. 8..\\ dR^iShTvA hi tAnmattagajendra rUpAn pa~nchAbhipadmAniva vAraNendrAn . bhasmAvR^itA~NgAniva havyavAhAn pArthAnpradadhyau sa yadupravIraH .. 9..\\ shasha.nsa rAmAya yudhiShThira.n cha bhIma.n cha jiShNuM cha yamau cha vIrau . shanaiH shanaistAMshcha nirIkShya rAmo janArdanaM prItamanA dadarsha .. 10..\\ anye tu nAnA nR^ipaputrapautrAH kR^iShNA gatairnetramanaH svabhAvaiH . vyAyachchhamAnA dadR^ishurbhramantIM sandaShTa dantachchhadatAmravaktrAH .. 11..\\ tathaiva pArthAH pR^ithu bAhavaste vIrau yamau chaiva mahAnubhAvau . tA.n draupadIM prekShya tadA sma sarve kandarpa bANAbhihatA babhUvuH .. 12..\\ devarShigandharvasamAkula.n tat suparNanAgAsurasiddhajuShTam . divyena gandhena samAkula.n cha divyaishcha mAlyairavakIryamANam .. 13..\\ mahAsvanairdundubhinAditaish cha babhUva tatsa~NkulamantarikSham . vimAnasambAdhamabhUtsamantAt saveNu vINA paNavAnunAdam .. 14..\\ tatastu te rAjagaNAH krameNa kR^iShNA nimittaM nR^ipa vikramantaH . tatkArumuka.n sa.nhananopapannaM sajyaM na shekustarasApi kartum .. 15..\\ te vikramantaH sphuratA dR^iDhena niShkR^iShyamANA dhanuShA narendrAH . vicheShTamAnA dharaNItalasthA dInA adR^ishyanta vibhagna chittAH .. 16..\\ hAhAkR^ita.n taddhanuShA dR^iDhena niShpiShTabhagnA~Ngada kuNDala.n cha . kR^iShNA nimitta.n vinivR^ittabhAvaM rAGYA.n tadA maNDalamArtamAsIt .. 17..\\ tasmi.nstu sambhrAntajane samAje nikShiptavAdeShu narAdhipeShu . kuntIsuto jiShNuriyeSha kartuM sajya.n dhanustatsashara.n sa vIraH .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 179} vai yadA nivR^ittA rAjAno dhanuShaH sajya karmaNi . athodatiShThadviprANAM madhyAjjiShNurudAradhIH .. 1..\\ udakroshanvipramukhyA vidhunvanto.ajinAni cha . dR^iShTvA samprasthitaM pArthamindraketusamaprabham .. 2..\\ ke chidAsanvimanasaH ke chidAsanmudA yutAH . AhuH paraspara.n ke chinnipuNA buddhijIvinaH .. 3..\\ yatkarNa shalya pramukhaiH pArthivairlokavishrutaiH . nAnR^itaM balavadbhirhi dhanurvedA parAyaNaiH .. 4..\\ tatkatha.n tvakR^itAstreNa prANato durbalIyasA . baTu mAtreNa shakya.n hi sajya.n kartuM dhanurdvijAH .. 5..\\ avahAsyA bhaviShyanti brAhmaNAH sarvarAjasu . karmaNyasminnasa.nsiddhe chApalAdaparIkShite .. 6..\\ yadyeSha darpAddharShAdvA yadi vA brahma chApalAt . prasthito dhanurAyantu.n vAryatAM sAdhu mA gamat .. 7..\\ nAvahAsyA bhaviShyAmo na cha lAghavamAsthitAH . na cha vidviShTatA.n loke gamiShyAmo mahIkShitAm .. 8..\\ ke chidAhuryuvA shrImAnnAgarAjakaropamaH . pInaskandhoru bAhushcha dhairyeNa himavAniva .. 9..\\ sambhAvyamasminkarmedamutsAhAchchAnumIyate . shaktirasya mahotsAhA na hyashaktaH svaya.n vrajet .. 10..\\ na cha tadvidyate ki.n chitkarma lokeShu yadbhavet . brAhmaNAnAmasAdhya.n cha triShu sa.nsthAna chAriShu .. 11..\\ abbhakShA vAyubhakShAshcha phalAhArA dR^iDhavratAH . durbalA hi balIyA.nso viprA hi brahmatejasAH .. 12..\\ brAhmaNo nAvamantavyaH sadvAsadvA samAcharan . sukha.n duHkhaM mahaddhrasvaM karma yatsamupAgatam .. 13..\\ eva.n teShA.n vilapatAM viprANAM vividhA giraH . arjuno dhanuSho.abhyAshe tasthau giririvAchalaH .. 14..\\ sa taddhanuH parikramya pradakShiNamathAkarot . praNamya shirasA hR^iShTo jagR^ihe cha parantapaH .. 15..\\ sajya.n cha chakre nimiShAntareNa sharAMshcha jagrAha dashArdha sa~NkhyAn . vivyAdha lakShyaM nipapAta tachcha chhidreNa bhUmau sahasAtividdham .. 16..\\ tato.antarikShe cha babhUva nAdaH samAjamadhye cha mahAnninAdaH . puShpANi divyAni vavarSha devaH pArthasya mUrdhni dviShatAM nihantuH .. 17..\\ chelA vedhA.nstatashchakrurhAhAkArAMshcha sarvashaH . nyapataMshchAtra nabhasaH samantAtpuShpavR^iShTayaH .. 18..\\ shatA~NgAni cha tUryANi vAdakAshchApyavAdayan . sUtamAgadha sa~NghAshcha astuva.nstatra susvanAH .. 19..\\ ta.n dR^iShTvA drupadaH prIto babhUvAri niShUdanaH . sahasainyashcha pArthasya sAhAyyArthamiyeSha saH .. 20..\\ tasmi.nstu shabde mahati pravR^itte yudhiShThiro dharmabhR^itA.n variShThaH . AvAsamevopajagAma shIghraM sArdha.n yamAbhyAM puruShottamAbhyAm .. 21..\\ viddha.n tu lakShyaM prasamIkShya kR^iShNA pArtha.n cha shakra pratimaM nirIkShya . AdAya shukla.n varamAlyadAma jagAma kuntIsutamutsmayantI .. 22..\\ sa tAmupAdAya vijitya ra~Nge dvijAtibhistairabhipUjyamAnaH . ra~NgAnnirakrAmadachintyakarmA patnyA tayA chApyanugamyamAnaH .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 180} vai tasmai ditsati kanyA.n tu brAhmaNAya mahAtmane . kopa AsInmahIpAnAmAlokyAnyonyamantikAt .. 1..\\ asmAnayamatikramya tR^iNI kR^ityacha sa~NgatAn . dAtumichchhati viprAya draupadI.n yoShitAM varAm .. 2..\\ nihanmaina.n durAtmAna.n yo.ayamasmAnna manyate . na hyarhatyeSha satkAraM nApi vR^iddhakrama.n guNaiH .. 3..\\ hanmaina.n saha putreNa durAchAraM nR^ipa dviSham . aya.n hi sarvAnAhUya satkR^itya cha narAdhipAn . guNavadbhojayitvA cha tataH pashchAdvinindati .. 4..\\ asminrAjasamAvAye devAnAmiva saMnaye . kimaya.n sadR^isha.n kaM chinnR^ipatiM naiva dR^iShTavAn .. 5..\\ na cha vipreShvadhIkAro vidyate varaNaM prati . svaya.nvaraH kShatriyANAmitIyaM prathivA shrutiH .. 6..\\ atha vA yadi kanyeyaM neha ka.n chidbubhUShati . agnAvenAM parikShipya yAmarAShTrANi pArthivAH .. 7..\\ brAhmaNo yadi vA bAlyAllobhAdvA kR^itavAnidam . vipriyaM pArthivendrANAM naiSha vadhyaH katha.n chana .. 8..\\ brAhmaNArtha.n hi no rAjya.n jIvitaM cha vasUni cha . putrapautra.n cha yachchAnyadasmAka.n vidyate dhanam .. 9..\\ avamAnabhayAdetatsvadharmasya cha rakShaNAt . svaya.nvarANA.n chAnyeShAM mA bhUdeva.nvidhA gatiH .. 10..\\ ityuktvA rAjashArdUlA hR^iShTAH parighabAhavaH . drupada.n sa~njighR^ikShantaH sAyudhAH samupAdravan .. 11..\\ tAngR^ihItasharAvApAnkruddhAnApatato nR^ipAn . drupado vIkShya santrAsAdbrAhmaNA~nsharaNa.n gataH .. 12..\\ vegenApatatastA.nstu prabhinnAniva vAraNAn . pANDuputrau mahAvIryau pratIyaturarindamau .. 13..\\ tataH samutpeturudAyudhAste mahIkShito baddhatalA~NgulitrAH . jighA.nsamAnAH kururAjaputrAv amarShayanto.arjuna bhImasenau .. 14..\\ tatastu bhImo.adbhutavIryakarmA mahAbalo vajrasamAnavIryaH . utpATya dorbhyA.n drumamekavIro niShpatrayAmAsa yathA gajendraH .. 15..\\ ta.n vR^ikShamAdAya ripupramAthI daNDIva daNDaM pitR^irAja ugram . tasthau samIpe puruSharShabhasya pArthasya pArthaH pR^ithu dIrghabAhuH .. 16..\\ tatprekShya karmAtimanuShya buddher jiShNoH sahabhrAturachintyakarmA . dAmodaro bhrAtaramugravIryaM halAyudha.n vAkyamidaM babhAShe .. 17..\\ ya eSha mattarShabha tulyagAmI mahaddhanuH karShati tAlamAtram . eSho.arjuno nAtra vichAryamasti yadyasmi sa~NkarShaNa vAsudevaH .. 18..\\ ya eSha vR^ikSha.n tarasAvarujya rAGYA.n vikAre sahasA nivR^ittaH . vR^ikodaro nAnya ihaitadadya kartuM samartho bhuvi martyadharmA .. 19..\\ yo.asau purastAtkamalAyatAkShas tanurmahAsi.nhagatirvinItaH . gauraH pralambojjvala chAru ghoNo viniHsR^itaH so.achyuta dharmarAjaH .. 20..\\ yau tau kumArAviva kArtikeyau dvAvashvineyAviti me pratarkaH . muktA hi tasmAjjatu veshma dAhAn mayA shrutAH pANDusutAH pR^ithA cha .. 21..\\ tamabravInnirmalatoyadAbho halAyudho.anantarajaM pratItaH . prIto.asmi diShTyA hi pitR^iShvasA naH pR^ithA vimuktA saha kauravAgryaiH .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 181} vai ajinAni vidhunvantaH karakAMshcha dvijarShabhAH . UchustaM bhIrna kartavyA vaya.n yotsyAmahe parAn .. 1..\\ tAneva.n vadato viprAnarjunaH prahasanniva . uvAcha prekShakA bhUtvA yUya.n tiShThata pArshvataH .. 2..\\ ahamenAnajihmAgraiH shatasho vikira~nsharaiH . vArayiShyAmi sa~NkruddhAnmantrairAshIviShAniva .. 3..\\ iti taddhanurAdAya shulkAvAptaM mahArathaH . bhrAtrA bhImena sahitastasthau giririvAchalaH .. 4..\\ tataH karNa mukhAnkruddhAnkShatriyA.nstAnruShotthitAn . sampetaturabhItau tau gajau pratigajAniva .. 5..\\ Uchushcha vAchaH paruShAste rAjAno jighA.nsavaH . Ahave hi dvijasyApi vadho hR^iShTo yuyutsataH .. 6..\\ tato vaikartanaH karNo jagAmArjunamojasA . yuddhArthI vAshitA hetorgajaH pratigaja.n yathA .. 7..\\ bhImasena.n yayau shalyo madrANAmIshvaro balI . duryodhanAdayastvanye brAhmaNaiH saha sa~NgatAH . mR^idupUrvamayatnena pratayudhya.nstadAhave .. 8..\\ tato.arjunaH pratyavidhyadApatanta.n tribhiH sharaiH . karNa.n vaikartana.n dhImAnvikR^iShya balavaddhanuH .. 9..\\ teShA.n sharANAM vegena shitAnA.n tigmatejasAm . vimuhyamAno rAdheyo yatnAttamanudhAvati .. 10..\\ tAvubhAvapyanirdeshyau lAghavAjjayatA.n varau . ayudhyetA.n susa.nrabdhAvanyonyavijayaiShiNau .. 11..\\ kR^ite pratikR^itaM pashya pashya bAhubala.n cha me . iti shUrArtha vachanairAbhAShetAM parasparam .. 12..\\ tato.arjunasya bhujayorvIryamapratimaM bhuvi . GYAtvA vaikartanaH karNaH sa.nrabdhaH samayodhayat .. 13..\\ arjunena prayuktA.nstAnbANAnvegavatastadA . pratihatya nanAdochchaiH sainyAstamabhipUjayan .. 14..\\ karna tuShyAmi te vipramukhyabhujavIryasya sa.nyuge . aviShAdasya chaivAsya shastrAstravinayasya cha .. 15..\\ ki.n tva.n sAkShAddhanurvedo rAmo vA vipra sattama . atha sAkShAddhari hayaH sAkShAdvA viShNurachyutaH .. 16..\\ AtmaprachchhAdanArtha.n vai bAhuvIryamupAshritaH . vipra rUpa.n vidhAyeda.n tato mAM pratiyudhyase .. 17..\\ na hi mAmAhave kruddhamanyaH sAkShAchchhachI pateH . pumAnyodhayitu.n shaktaH pANDavAdvA kirITinaH .. 18..\\ vai tameva.n vAdina.n tatra phalgunaH pratyabhAShata . nAsmi karNa dhanurvedo nAsmi rAmaH pratApavAn . brAhmaNo.asmi yudhA.n shreShThaH sarvashastrabhR^itAM varaH .. 19..\\ brAhme paurandare chAstre niShThito guru shAsanAt . sthito.asmyadya raNe jetu.n tvA.n vIrAvichalo bhava .. 20..\\ evamuktastu rAdheyo yuddhAtkarNo nyavartata . brahma.n tejastadAjayyaM manyamAno mahArathaH .. 21..\\ yuddha.n tUpeyatustatra rAja~nshalya vR^ikodarau . balinau yugapanmattau spardhayA cha balena cha .. 22..\\ anyonyamAhvayantau tau mattAviva mahAgajau . muShTibhirjAnubhishchaiva nighnantAvitaretaram . muhUrta.n tau tathAnyonya.n samare paryakarShatAm .. 23..\\ tato bhImaH samutkShipya bAhubhyA.n shalyamAhave . nyavadhIdbalinA.n shreShTho jahasurbrAhmaNAstataH .. 24..\\ tatrAshcharyaM bhImasenashchakAra puruSharShabhaH . yachchhalyaM patitaM bhUmau nAhanadbalinaM balI .. 25..\\ pAtite bhImasenena shalye karNe cha sha~Nkite . sha~NkitAH sarvarAjAnaH parivavrurvR^ikodaram .. 26..\\ Uchushcha sahitAstatra sAdhvime brAhmaNarShabhAH . viGYAyantA.n kva janmAnaH kva nivAsAstathaiva cha .. 27..\\ ko hi rAdhA suta.n karma.n shakto yodhayituM raNe . anyatra rAmAddroNAdvA kR^ipAdvApi sharadvataH .. 28..\\ kR^iShNAdvA devakIputrAtphalgunAdvA parantapAt . ko vA duryodhana.n shaktaH pratiyodhayituM raNe .. 29..\\ tathaiva madrarAjAna.n shalyaM balavatAM varam . baladevAdR^ite vIrAtpANDavAdvA vR^ikodarAt .. 30..\\ kriyatAmavahAro.asmAdyuddhAdbrAhmaNa sa.nyutAt . athainAnupalabhyeha punaryotsyAmahe vayam .. 31..\\ tatkarma bhImasya samIkShya kR^iShNaH kuntIsutau tau parisha~NkamAnaH . nivArayAmAsa mahIpatI.nstAn dharmeNa labdhetyanunIya sarvAn .. 32..\\ ta eva.n saMnivR^ittAstu yuddhAdyuddhavishAradAH . yathAvAsa.n yayuH sarve vismitA rAjasattamAH .. 33..\\ vR^itto brahmottaro ra~NgaH pA~nchAlI brAhmaNairvR^itA . iti bruvantaH prayayurye tatrAsansamAgatAH .. 34..\\ brAhmaNaistu pratichchhannau rauravAjinavAsibhiH . kR^ichchhreNa jagmatustatra bhImasenadhana~njayau .. 35..\\ vimuktau janasambAdhAchchhatrubhiH parivikShitau . kR^iShNayAnugatau tatra nR^ivIrau tau virejatuH .. 36..\\ teShAM mAtA bahuvidha.n vinAshaM paryachintayat . anAgachchhatsu putreShu bhaikSha kAle.atigachchhati .. 37..\\ dhArtarAShTrairhatA na syurviGYAya kurupu~NgavAH . mAyAnvitairvA rakShobhiH sughorairdR^iDhavairibhiH .. 38..\\ viparItaM mata.n jAta.n vyAsasyApi mahAtmanaH . ityeva.n chintayAmAsa sutasnehAnvitA pR^ithA .. 39..\\ mahatyathAparAhNe tu ghanaiH sUrya ivAvR^itaH . brAhmaNaiH pravishattatra jiShNurbrahma puraskR^itaH .. 40..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 182} vai gatvA tu tAM bhArgava karmashAlAM pArthau pR^ithAM prApya mahAnubhAvau . tA.n yAGYasenIM paramapratItau bhikShetyathAvedayatAM narAgryau .. 1..\\ kuTI gatA sA tvanavekShya putrAn uvAcha bhu~Nkteti sametya sarve . pashchAttu kuntI prasamIkShya kanyAM kaShTaM mayA bhAShitamityuvAcha .. 2..\\ sAdharmabhItA hi vilajjamAnA tA.n yAGYasenIM paramapraprItAm . pANau gR^ihItvopajagAma kuntI yudhiShThira.n vAkyamuvAcha chedam .. 3..\\ iya.n hi kanyA drupadasya rAGYas tavAnujAbhyAM mayi saMnisR^iShTA . yathochitaM putra mayApi choktaM sametya bhu~Nkteti nR^ipa pramAdAt .. 4..\\ kathaM mayA nAnR^itamuktamadya bhavetkurUNAmR^iShabhabravIhi . pA~nchAlarAjasya sutAm adharmo na chopavarteta nabhUta pUrvaH .. 5..\\ muhUrtamAtra.n tvanuchintya rAjA yudhiShThiro mAtaramuttamaujA . kuntI.n samAshvAsya kurupravIro dhana~njaya.n vAkyamidaM babhAShe .. 6..\\ tvayA jitA pANDava yAGYasenI tvayA cha toShiShyati rAjaputrI . prajvAlyatA.n hUyatA.n chApi vahnir gR^ihANa pANi.n vidhivattvamasyAH .. 7..\\ aarj mA mAM narendra tvamadharmabhAjaM kR^ithA na dharmo hyayamIpsito.anyaiH . bhavAnniveshyaH prathama.n tato.ayaM bhImo mahAbAhurachintyakarmA .. 8..\\ aha.n tato nakulo.anantaraM me mAdrI sutaH sahadevo jaghanyaH . vR^ikodaro.aha.n cha yamau cha rAjann iya.n cha kanyA bhavataH sma sarve .. 9..\\ eva~Ngate yatkaraNIyamatra dharmya.n yashasya.n kuru tatprachintya . pA~nchAlarAjasya cha yatpriya.n syAt tadbrUhi sarve sma vashe sthitAste .. 10..\\ vai te dR^iShTvA tatra tiShThantI.n sarve kR^iShNAM yashasvinIm . samprekShyAnyonyamAsInA hR^idayaistAmadhArayan .. 11..\\ teShA.n hi draupadI.n dR^iShTvA sarveShAmamitaujasAm . sampramathyendriya grAmaM prAdurAsInmano bhavaH .. 12..\\ kAmya.n rUpaM hi pA~nchAlyA vidhAtrA vihitaM svayam . babhUvAdhikamanyAbhiH sarvabhUtamanoharam .. 13..\\ teShAmAkAra bhAvaGYaH kuntIputro yudhiShThiraH . dvaipAyana vachaH kR^itsna.n sa.nsmaranvai nararShabha .. 14..\\ abravItsa hi tAnbhrAtR^Inmitho bhedabhayAnnR^ipaH . sarveShA.n draupadI bhAryA bhaviShyati hi naH shubhA .. 15..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 183} vai bhrAtR^ivachastatprasamIkShya sarve jyeShThasya pANDostanayAstadAnIm . tamevArtha.n dhyAyamAnA manobhir AsA.n chakruratha tatrAmitaujAH .. 1..\\ vR^iShNipravIrastu kurupravIrAn Asha~NkamAnaH saharauhiNeyaH . jagAma tAM bhArgava karmashAlAM yatrAsate te puruShapravIrAH .. 2..\\ tatropaviShTaM pR^ithu dIrghabAhuM dadarsha kR^iShNaH saharauhiNeyaH . ajAtashatruM parivArya tAMsh cha upopaviShTA~njvalanaprakAshAn .. 3..\\ tato.abravIdvAsudevo.abhigamya kuntIsuta.n dharmabhR^itA.n variShTahm . kR^iShNo.ahamasmIti nipIDya pAdau yudhiShThirasyAjamIDhasya rAGYaH .. 4..\\ tathaiva tasyApyanu rauhiNeyas tau chApi hR^iShTAH kuravo.abhyanandan . pitR^iShvasushchApi yadupravIrAv agR^ihNatAM bhAratamukhyapAdau .. 5..\\ ajAtashatrushcha kurupravIraH paprachchha kR^iShNa.n kushalaM nivedya . katha.n vayaM vAsudeva tvayeha gUDhA vasanto viditAH sma sarve .. 6..\\ tamabravIdvAsudevaH prahasya gUDho.apyagnirGYAyata eva rAjan . ta.n vikramaM pANDaveyAnatItya ko.anyaH kartA vidyate mAnuSheShu .. 7..\\ diShTyA tasmAtpAvakAtsampramuktA yUya.n sarve pANDavAH shatrusAhAH . diShTyA pApo dhR^itarAShTrasya putraH sahAmAtyo na sakAmo.abhaviShyat .. 8..\\ bhadra.n vo.astu nihitaM yadguhAyAM vivardhadhva.n jvalana ivedhyamAnaH . mA vo vidyuH pArthivAH ke chaneha yAsyAvahe shibirAyaiva tAvat . so.anuGYAtaH pANDavenAvyaya shrIH prAyAchchhIghraM baladevena sArdham .. 9..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 184} vai dhR^iShTadyumnastu pA~nchAlyaH pR^iShThataH kurunandanau . anvagachchhattadA yAntau bhArgavasya niveshanam .. 1..\\ so.aGYAyamAnaH puruShAnavadhAya samantataH . svayamArAnniviShTo.abhUdbhArgavasya niveshane .. 2..\\ sAye.atha bhImastu ripupramAthI jiShNuryamau chApi mahAnubhAvau . bhaikSha.n charitvA tu yudhiShThirAya nivedayA.n chakruradInasattvAH .. 3..\\ tatastu kuntI drupadAtmajAM tAmuvAcha kAle vachana.n vadAnyA . ato.agramAdAya kuruShva bhadre bali.n cha viprAya cha dehi bhikShAm .. 4..\\ ye chAnnamichchhanti dadasva tebhyaH parishritA ye parito manuShyAH . tatashcha sheShaM pravibhajya shIghram ardha.n chaturNAM mama chAtmanash cha .. 5..\\ ardha.n cha bhImAya dadAhi bhadre ya eSha mattarShabha tulyarUpaH . shyAmo yuvA sa.nhananopapanna eSho hi vIro bahubhuksadaiva .. 6..\\ sA hR^iShTarUpaiva tu rAjaputrI tasyA vachaH sAdhvavisha~NkamAnA . yathAvaduktaM prachakAra sAdhvI te chApi sarve.abhyavajahrurannam .. 7..\\ kushaistu bhUmau shayana.n chakAra mAdrI sutaH sahadevastarasvI . yathAtmIyAnyajinAni sarve sa.nstIrya vIrAH suShupurdharaNyAm .. 8..\\ agastyashAstAmabhito disha.n tu shirA.nsi teShA.n kurusattamAnAm . kuntI purastAttu babhUva teShAM kR^iShNA tirashchaiva babhUva pattaH .. 9..\\ asheta bhUmau saha pANDuputraiH pAdopadhAneva kR^itA kusheShu . na tatra duHkha.n cha babhUva tasyA na chAvamene kurupu~NgavA.nstAn .. 10..\\ te tatra shUrAH kathayAM babhUvuH kathA vichitrAH pR^itanAdhikArAH . astrANi divyAni rathAMshcha nAgAn khaDgAngadAshchApi parashvadhAMsh cha .. 11..\\ teShA.n kathAstAH parikIrtyamAnAH pA~nchAlarAjasya sutastadAnIm . shushrAva kR^iShNA.n cha tathA niShaNNAM te chApi sarve dadR^ishurmanuShyAH .. 12..\\ dhR^iShTadyumno rAjaputrastu sarvaM vR^itta.n teShAM kathitaM chaiva rAtrau . sarva.n rAGYe drupadAyAkhilena nivedayiShya.nstvarito jagAma .. 13..\\ pA~nchAlarAjastu viShaNNarUpas tAnpANDavAnaprativindamAnaH . dhR^iShTadyumnaM paryapR^ichchhanmahAtmA kva sA gatA kena nItA cha kR^iShNA .. 14..\\ kachchinna shUdreNa na hInajena vaishyena vA karadenopapannA . kachchitpadaM mUrdhni na me nidigdhaM kachchinmAlA patitA na shmashAne .. 15..\\ kachchitsavarNa pravaro manuShya udrikta varko.apyuta veha kachchit . kachchinna vAmo mama mUrdhni pAdaH kR^iShNAbhimarshena kR^ito.adya putra .. 16..\\ kachchichcha yakShye paramapraprItaH sa.nyujya pArthena nararShabheNa . bravIhi tattvena mahAnubhAvaH ko.asau vijetA duhiturmamAdya .. 17..\\ vichitravIryasya tu kachchidadya kurupravIrasya dharanti putrAH . kachchittu pArthena yavIyasAdya dhanurgR^ihItaM nihata.n cha lakShyam .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 185} vai tatastathoktaH parihR^iShTarUpaH pitre shasha.nsAtha sa rAjaputraH . dhR^iShTadyumnaH somakAnAM prabarho vR^itta.n yathA yena hR^itA cha kR^iShNA .. 1..\\ yo.asau yuvasvAyata lohitAkShaH kR^iShNAjinI devasamAnarUpaH . yaH kArmukAgrya.n kR^itavAnadhijyaM lakShya.n cha tatpatitavAnpR^ithivyAm .. 2..\\ asajjamAnashcha gatastarasvI vR^ito dvijAgryairabhipUjyamAnaH . chakrAma vajrIva diteH suteShu sarvaishcha devairR^iShibhishcha juShTaH .. 3..\\ kR^iShNA cha gR^ihyAjinamanvayAttaM nAga.n yathA nAgavadhUH prahR^iShTA . amR^iShyamANeShu narAdhipeShu kruddheShu ta.n tatra samApatatsu .. 4..\\ tato.aparaH pArthiva rAjamadhye pravR^iddhamArujya mahI praroham . prakAlayanneva sa pArthivaughAn kruddho.antakaH prANabhR^ito yathaiva .. 5..\\ tau pArthivAnAM miShatAM narendra kR^iShNAmupAdAya gatau narAgryau . vibhrAjamAnAviva chandrasUryau bAhyAM purAdbhArgava karmashAlAm .. 6..\\ tatropaviShTArchirivAnalasya teShA.n janitrIti mama pratarkaH . tathAvidhaireva narapravIrair upopaviShTaistribhiragnikalpaiH .. 7..\\ tasyAstatastAvabhivAdya pAdAv uktvA cha kR^iShNAmabhivAdayeti . sthitau cha tatraiva nivedya kR^iShNAM bhaikSha prachArAya gatA narAgryAH .. 8..\\ teShA.n tu bhaikShaM pratigR^ihya kR^iShNA kR^itvA baliM brahmaNasAchcha kR^itvA . tA.n chaiva vR^iddhAM pariviShya tAMsh cha narapravIrAnsvayamapyabhu~Nkta .. 9..\\ suptAstu te pArthiva sarva eva kR^iShNA tu teShA.n charaNopadhAnam . AsItpR^ithivyA.n shayana.n cha teShAM darbhAjinAgryAstaraNopapannam .. 10..\\ te nardamAnA iva kAlameghAH kathA vichitrAH kathayAM babhUvuH . na vaishyashUdraupayikIH kathAstA na cha dvijAteH kathayanti vIrAH .. 11..\\ niHsaMshaya.n kShatriya pu~NgavAste yathA hi yuddha.n kathayanti rAjan . AshA hi no vyaktamiya.n samR^iddhA muktAnhi pArthA~nshR^iNumo.agnidAhAt .. 12..\\ yathA hi lakShyaM nihata.n dhanush cha sajya.n kR^itaM tena tathA prasahya . yathA cha bhAShanti paraspara.n te chhannA dhruva.n te pracharanti pArthAH .. 13..\\ tataH sa rAjA drupadaH prahR^iShTaH purohitaM preShayA.n tatra chakre . vidyAma yuShmAniti bhAShamANo mahAtmanaH pANDusutAH stha kachchit .. 14..\\ gR^ihItavAkyo nR^ipateH purodhA gatvA prasha.nsAmabhidhAya teShAm . vAkya.n yathAvannR^ipateH samagrAm uvAcha tAnsa kramavitkrameNa .. 15..\\ viGYAtumichchhatyavanIshvaro vaH pA~nchAlarAjo drupado varArhAH . lakShyasya veddhAramima.n hi dR^iShTvA harShasya nAntaM paripashyate saH .. 16..\\ tadAchaDDhva.n GYAtikulAnupUrvIM pada.n shiraHsu dviShatA.n kurudhvam . prahlAdayadhva.n hR^idaye mamedaM pA~nchAlarAjasya sahAnugasya .. 17..\\ pANDurhi rAjA drupadasya rAGYaH priyaH sakhA chAtmasamo babhUva . tasyaiSha kAmo duhitA mameyaM snuShA yadi syAditi kauravasya .. 18..\\ aya.n cha kAmo drupadasya rAGYo hR^idi sthito nityamaninditA~NgAH . yadarjuno vai pR^ithu dIrghabAhur dharmeNa vindeta sutAM mameti .. 19..\\ tathokta vAkya.n tu purohitaM taM sthita.n vinItaM samudIkShya rAjA . samIpasthaM bhImamida.n shashAsa pradIyatAM pAdyamarghya.n tathAsmai .. 20..\\ mAnyaH purodhA drupadasya rAGYas tasmai prayojyAbhyadhikaiva pUjA . bhImastathA tatkR^itavAnnarendra tA.n chaiva pUjAM pratisa~NgR^ihItvA .. 21..\\ sukhopaviShTa.n tu purohitaM taM yudhiShThiro brAhmaNamityuvAcha . pA~nchAlarAjena sutA nisR^iShTA svadharmadR^iShTena yathAnukAmam .. 22..\\ pradiShTa shulkA drupadena rAGYA sAnena vIreNa tathAnuvR^ittA . na tatra varNeShu kR^itA vivakShA na jIva shilpe na kule na gotre .. 23..\\ kR^itena sajyena hi kArmukeNa viddhena lakShyeNa cha saMnisR^iShTA . seya.n tathAnena mahAtmaneha kR^iShNA jitA pArthiva sa~Nghamadhye .. 24..\\ naiva.n gate saumakiradya rAjA santApamarhatyasukhAya kartum . kAmashcha yo.asau drupasadya rAGYaH sa chApi sampatsyati pArthivasya .. 25..\\ aprApya rUpA.n hi narendra kanyAm imAmahaM brAhmaNa sAdhu manye . na taddhanurmandabalena shakyaM maurvyA samAyojayitu.n tathA hi . na chAkR^itAstreNa na hInajena lakShya.n tathA pAtayitu.n hi shakyam .. 26..\\ tasmAnna tApa.n duhiturnimittaM pA~nchAlarAjo.arhati kartumadya . na chApi tatpAtanamanyatheha kartu.n viShahyaM bhuvi mAnavena .. 27..\\ evaM bruvatyeva yudhiShThire tu pA~nchAlarAjasya samIpato.anyaH . tatrAjagAmAshu naro dvitIyo nivedayiShyanniha siddhamannam .. 28..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 186} duuta janyArthamanna.n drupadena rAGYA vivAha hetorupasa.nskR^ita.n cha . tadApnuvadhva.n kR^itasarvakAryAH kR^iShNA cha tatraiva chiraM na kAryam .. 1..\\ ime rathAH kA~nchanapadmachitrAH sadashvayuktA vasudhAdhipArhAH . etAnsamAruhya paraita sarve pA~nchAlarAjasya niveshana.n tat .. 2..\\ vai tataH prayAtAH kurupu~NgavAste purohita.n taM prathamaM prayApya . AsthAya yAnAni mahAnti tAni kuntI cha kR^iShNA cha sahaiva yAte .. 3..\\ shrutvA tu vAkyAni purohitasya yAnyuktavAnbhArata dharmarAjaH . jiGYAsayaivAtha kurUttamAnAM dravyANyanekAnyupasa~njahAra .. 4..\\ phalAni mAlyAni susa.nskR^itAni charmANi varmANi tathAsanAni . gAshchaiva rAjannatha chaiva rajjUr dravyANi chAnyAni kR^iShI nimittam .. 5..\\ anyeShu shilpeShu cha yAnyapi syuH sarvANi kR^ilptAnyakhilena tatra . krIDA nimittAni cha yAni tAni sarvANi tatropajahAra rAjA .. 6..\\ rathAshvavarmANi cha bhAnumanti khaDgA mahAnto.ashvarathAshcha chitrAH . dhanUMShi chAgryANi sharAshcha mukhyAH shaktyR^iShayaH kA~nchanabhUShitAsh cha .. 7..\\ prAsA bhushuNDyashcha parashvadhAsh cha sA~NgrAmika.n chaiva tathaiva sarvam . shayyAsanAnyuttamasa.nskR^itAni tathaiva chAsanvividhAni tatra .. 8..\\ kuntI tu kR^iShNAM parigR^ihya sAdhvIm antaHpura.n drupadasyAviveSha . striyashcha tA.n kauravarAjapatnIM pratyarchayA.n chakruradInasattvAH .. 9..\\ tAnsi.nhavikrAnta gatInavekShya maharShabhAkShAnajinottarIyAn . gUDhottarA.nsAnbhujagendra bhogapralambabAhUnpuruShapravIrAn .. 10..\\ rAjA cha rAGYaH sachivAsh cha sarve putrAshcha rAGYaH suhR^idastathaiva . preShyAshcha sarve nikhilena rAjan harSha.n samApeturatIva tatra .. 11..\\ te tatra vIrAH paramAsaneShu sapAda pITheShvavisha~NkamAnAH . yathAnupUrvyA vivishurnarAgryAs tadA mahArheShu na vismayantaH .. 12..\\ uchchAvachaM pArthiva bhojanIyaM pAtrIShu jAmbUnadarAjatIShu . dAsAshcha dAsyashcha sumR^iShTaveShA bhojApakAshchApyupajahrurannam .. 13..\\ te tatra bhuktvA puruShapravIrA yathAnukAma.n subhR^ishaM pratItAH . utkramya sarvANi vasUni tatra sA~NgrAmikAnyAvivishurnR^ivIrAH .. 14..\\ tallakShayitvA drupadasya putro rAjA cha sarvaiH saha mantrimukhyaiH . samarchayAmAsurupetya hR^iShTAH kuntIsutAnpArthiva putrapautrAn .. 15..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 187} vai tata AhUya pA~nchAlyo rAjaputra.n yudhiShThiram . parigraheNa brAhmeNa parigR^ihya mahAdyutiH .. 1..\\ paryapR^ichchhadadInAtmA kuntIputra.n suvarchasam . katha.n jAnIma bhavataH kShatriyAnbrAhmaNAnuta .. 2..\\ vaishyAnvA guNasampannAnuta vA shUdrayonijAn . mAyAmAsthAya vA siddhAMshcharataH sarvatodisham .. 3..\\ kR^iShNA hetoranuprAptAndivaH sandarshanArthinaH . bravItu no bhavAnsatya.n sandeho hyatra no mahAn .. 4..\\ api naH saMshayasyAnte manastuShTirihAvishet . api no bhAgadheyAni shubhAni syuH parantapa .. 5..\\ kAmayA brUhi satya.n tva.n satyaM rAjasu shobhate . iShTApUrtena cha tathA vaktavyamanR^itaM na tu .. 6..\\ shrutvA hyamarasa~NkAsha tava vAkyamarindama . dhruva.n vivAha karaNamAsthAsyAmi vidhAnataH .. 7..\\ y mA rAjanvimanA bhUstvaM pA~nchAlya prItirastu te . Ipsitaste dhruvaH kAmaH sa.nvR^itto.ayamasaMshayam .. 8..\\ vaya.n hi kShatriyA rAjanpANDoH putrA mahAtmanaH . jyeShThaM mA.n viddhi kaunteyaM bhImasenArjunAvimau . yAbhyA.n tava sutA rAjannirjitA rAjasa.nsadi .. 9..\\ yamau tu tatra rAjendra yatra kR^iShNA pratiShThitA . vyetu te mAnasa.n duHkhaM kShatriyAH smo nararShabha . padminIva suteya.n te hradAdanya.n hradaM gatA .. 10..\\ iti tathyaM mahArAja sarvametadbravImi te . bhavAnhi gururasmAkaM parama.n cha parAyaNam .. 11..\\ vai tataH sa drupado rAjA harShavyAkula lochanaH . prativaktu.n tadA yuktaM nAshakatta.n yudhiShThiram .. 12..\\ yatnena tu sa ta.n harShaM saMnigR^ihya parantapaH . anurUpa.n tato rAjA pratyuvAcha yudhiShThiram .. 13..\\ paprachchha chaina.n dharmAtmA yathA te pradrutAH purA . sa tasmai sarvamAchakhyAvAnupUrvyeNa pANDavaH .. 14..\\ tachchhrutvA drupado rAjA kuntIputrasya bhAShitam . vigarhayAmAsa tadA dhR^itarAShTra.n janeshvaram .. 15..\\ AshvAsayAmAsa tadA dhR^itarAShTra.n yudhiShThiram . pratijaGYe cha rAjyAya drupado vadatA.n varaH .. 16..\\ tataH kuntI cha kR^iShNA cha bhImasenArjunAvapi . yamau cha rAGYA sandiShTau vivishurbhavanaM mahat .. 17..\\ tatra te nyavasanrAjanyaGYasenena pUjitAH . pratyAshvastA.nstato rAjA saha putrairuvAcha tAn .. 18..\\ gR^ihNAtu vidhivatpANimadyaiva kurunandanaH . puNye.ahani mahAbAhurarjunaH kurutA.n kShaNam .. 19..\\ tatastamabravIdrAjA dharmaputro yudhiShThiraH . mamApi dArasambandhaH kAryastAvadvishAM pate .. 20..\\ drupada bhavAnvA vidhivatpANi.n gR^ihNAtu duhiturmama . yasya vA manyase vIra tasya kR^iShNAmupAdisha .. 21..\\ y sarveShA.n draupadI rAjanmahiShI no bhaviShyati . eva.n hi vyAhR^itaM pUrvaM mama mAtrA vishAM pate .. 22..\\ aha.n chApyaniviShTo vai bhImasenashcha pANDavaH . pArthena vijitA chaiShA ratnabhUtA cha te sutA .. 23..\\ eSha naH samayo rAjanratnasya sahabhojanam . na cha ta.n hAtumichchhAmaH samayaM rAjasattama .. 24..\\ sarveShA.n dharmataH kR^iShNA mahiShI no bhaviShyati . AnupUrvyeNa sarveShA.n gR^ihNAtu jvalane karam .. 25..\\ drupada ekasya bahvyo vihitA mahiShyaH kurunandana . naikasyA bahavaH pu.nso vidhIyante kadA chana .. 26..\\ lokaveda viruddha.n tvaM nAdharmaM dhArmikaH shuchiH . kartumarhasi kaunteya kasmAtte buddhirIdR^ishI .. 27..\\ y sUkShmo dharmo mahArAja nAsya vidmo vaya.n gatim . pUrveShAmAnupUrvyeNa yAtu.n vartmAnuyAmahe .. 28..\\ na me vAganR^itaM prAha nAdharme dhIyate matiH . eva.n chaiva vadatyambA mama chaiva manogatam .. 29..\\ eSha dharmo dhruvo rAjaMshcharainamavichArayan . mA cha te.atra visha~NkA bhUtkatha.n chidapi pArthiva .. 30..\\ drupada tva.n cha kuntI cha kaunteya dhR^iShTadyumnashcha me sutaH . kathayantvitikartavya.n shvaHkAle karavAmahe .. 31..\\ vai te sametya tataH sarve kathayanti sma bhArata . atha dvaipAyano rAjannabhyAgachchhadyadR^ichchhayA .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 188} vai tataste pANDavAH sarve pA~nchAlyashcha mahAyashAH . pratyutthAya mahAtmAna.n kR^iShNaM dR^iShTvAbhyapUjayan .. 1..\\ pratinandya sa tAnsarvanpR^iShTvA kushalamantataH . Asane kA~nchane shubhre niShasAda mahAmanAH .. 2..\\ anuGYAtAstu te sarve kR^iShNenAmita tejasA . AsaneShu mahArheShu niShedurdvipadA.n varAH .. 3..\\ tato muhUrtAnmadhurA.n vANImuchchArya pArShataH . paprachchha taM mahAtmAna.n draupadyarthe vishAM patiH .. 4..\\ kathamekA bahUnA.n syAnna cha syAddharmasa~NkaraH . etanno bhagavAnsarvaM prabravItu yathAtatham .. 5..\\ vyaasa asmindharme vipralambhe lokaveda virodhake . yasya yasya mata.n yadyachchhrotumichchhAmi tasya tat .. 6..\\ drupada adharmo.ayaM mama mato viruddho lokavedayoH . na hyekA vidyate patnI bahUnA.n dvijasattama .. 7..\\ na chApyAcharitaH pUrvairaya.n dharmo mahAtmabhiH . na cha dharmo.apyanekasthashcharitavyaH sanAtanaH .. 8..\\ ato nAha.n karomyeva.n vyavasAyaM kriyAM prati . dharmasandeha sandigdhaM pratibhAti hi mAm idam .. 9..\\ dhr yavIyasaH kathaM bhAryA.n jyeShTho bhrAtA dvijarShabha . brahmansamabhivarteta sadvR^ittaH sa.nstapodhana .. 10..\\ na tu dharmasya sUkShmatvAdgati.n vidmaH katha.n chana . adharmo dharma iti vA vyavasAyo na shakyate .. 11..\\ kartumasmadvidhairbrahma.nstato na vyavasAmyaham . pa~nchAnAM mahiShI kR^iShNA bhavatviti katha.n chana .. 12..\\ y na me vAganR^itaM prAha nAdharme dhIyate matiH . vartate hi mano me.atra naiSho.adharmaH katha.n chana .. 13..\\ shrUyate hi purANe.api jaTilA nAma gautamI . R^iShInadhyAsitavatI sapta dharmabhR^itA.n vara .. 14..\\ guroshcha vachanaM prAhurdharma.n dharmaGYa sattama . gurUNA.n chaiva sarveShAM janitrI paramo guruH .. 15..\\ sA chApyuktavatI vAchaM bhaikShavadbhujyatAm iti . tasmAdetadahaM manye dharma.n dvija varottama .. 16..\\ kuntii evametadyathAhAya.n dharmachArI yudhiShThiraH . anR^itAnme bhaya.n tIvraM muchyeyamanR^itAtkatham .. 17..\\ vyaasa anR^itAnmokShyase bhadre dharmashchaiva sanAtanaH . na tu vakShyAmi sarveShAM pA~nchAla shR^iNu me svayam .. 18..\\ yathAya.n vihito dharmo yatashchAyaM sanAtanaH . yathA cha prAha kaunteyastathA dharmo na saMshayaH .. 19..\\ vai tata utthAya bhagavAnvyAso dvaipAyanaH prabhuH . kare gR^ihItvA rAjAna.n rAjaveshma samAvishat .. 20..\\ pANDavAshchApi kuntI cha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . vichetasaste tatraiva pratIkShante sma tAvubhau .. 21..\\ tato dvaipAyanastasmai narendrAya mahAtmane . Achakhyau tadyathA dharmo bahUnAmekapatnitA .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 189} vyaasa purA vai naimiShAraNye devAH satramupAsate . tatra vaivasvato rAja~nshAmitramakarottadA .. 1..\\ tato yamo dIkShitastatra rAjan nAmArayatki.n chidapi prajAbhyaH . tataH prajAstA bahulA babhUvuH kAlAtipAtAnmaraNAtprahINAH .. 2..\\ tatastu shakro varuNaH kuberaH sAdhyA rudrA vasavashchAshvinau cha . praNetAraM bhuvanasya prajApatiM samAjagmustatra devAstathAnye .. 3..\\ tato.abruva.Nllokaguru.n sametA bhayaM nastIvraM mAnuShANA.n vivR^iddhyA . tasmAdbhayAdudvijantaH sukhepsavaH prayAma sarve sharaNaM bhavantam .. 4..\\ brahmaa ki.n vo bhayaM mAnuShebhyo yUyaM sarve yadAmarAH . mA vo martyasakAshAdvai bhayaM bhavatu karhi chit .. 5..\\ devaah martyA hyamartyAH sa.nvR^ittA na visheSho.asti kash chana . avisheShAdudvijanto visheShArthamihAgatAH .. 6..\\ brahmaa vaivasvato vyApR^itaH satra hetos tena tvime na mriyante manuShyAH . tasminnekAgre kR^itasarvakArye tata eShAM bhavitaivAnta kAlaH .. 7..\\ vaivasvatasyApi tanurvibhUtA vIryeNa yuShmAkamuta prayuktA . saiShAmanto bhavitA hyantakAle tanurhi vIryaM bhavitA nareShu .. 8..\\ vyaasa tatastu te pUrvaja devavAkyaM shrutvA devA yatra devA yajante . samAsInAste sametA mahAbalA bhAgI rathyA.n dadR^ishuH puNDarIkam .. 9..\\ dR^iShTvA cha tadvismitAste babhUvus teShAmindrastatra shUro jagAma . so.apashyadyoShAmatha pAvakaprabhAM yatra ga~NgA satata.n samprasUtA .. 10..\\ sA tatra yoShA rudatI jalArthinI ga~NgA.n devI.n vyavagAhyAvatiShThat . tasyAshru binduH patito jale vai tatpadmamAsIdatha tatra kA~nchanam .. 11..\\ tadadbhutaM prekShya vajrI tadAnIm apR^ichchhattA.n yoShitamantikAdvai . kA tva.n katha.n rodiShi kasya hetor vAkya.n tathyaM kAmayeha bravIhi .. 12..\\ strii tva.n vetsyase mAmiha yAsmi shakra yadartha.n chAha.n rodimi mandabhAgyA . Agachchha rAjanpurato.aha.n gamiShye draShTAsi tadrodimi yatkR^ite.aham .. 13..\\ vyaasa tA.n gachchhantImanvagachchhattadAnIM so.apashyadArAttaruNa.n darshanIyam . si.nhAsanastha.n yuvatI sahAya.n krIDantam akShairgirirAjamUrdhni .. 14..\\ tamabravIddevarAjo mamedaM tva.n viddhi vishvaM bhuvanaM vashe sthitam . Isho.ahamasmIti samanyurabravId dR^iShTvA tamakShaiH subhR^ishaM pramattam .. 15..\\ kruddha.n tu shakraM prasamIkShya devo jahAsa shakra.n cha shanairudaikShata . sa.nstambhito.abhUdatha devarAjas tenokShitaH sthANurivAvatasthe .. 16..\\ yadA tu paryAptamihAsya krIDayA tadA devI.n rudatI.n tAmuvAcha . AnIyatAmeSha yato.ahamArAn maina.n darpaH punarapyAvisheta .. 17..\\ tataH shakraH spR^iShTamAtrastayA tu srastaira~NgaiH patito.abhUddharaNyAm . tamabravIdbhagavAnugratejA maivaM punaH shakra kR^ithAH katha.n chit .. 18..\\ vivartayaina.n cha mahAdrirAjaM bala.n cha vIryaM cha tavAprameyam . vivR^itya chaivAvisha madhyamasya yatrAsate tvadvidhAH sUryabhAsaH .. 19..\\ sa tadvivR^itya shikharaM mahAgires tulyadyutIMshchaturo.anyAndadarsha . sa tAnabhiprekShya babhUva duHkhitaH kachchinnAhaM bhavitA vai yatheme .. 20..\\ tato devo girisho vajrapANiM vivR^itya netre kupito.abhyuvAcha . darImetAM pravisha tva.n shatakrato yanmAM bAlyAdavama.nsthAH purastAt .. 21..\\ uktastveva.n vibhunA devarAjaH pravepamAno bhR^ishamevAbhiSha~NgAt . srastaira~Ngairanileneva nunnam ashvattha pAtra.n girirAjamUrdhni .. 22..\\ sa prA~njalirvinatenAnanena pravepamAnaH sahasaivamuktaH . uvAcha chedaM bahurUpamugraM draShTA sheShasya bhagava.nstvaM bhavAdya .. 23..\\ tamabravIdugradhanvA prahasya naiva.n shIlAH sheShamihApnuvanti . ete.apyevaM bhavitAraH purastAt tasmAdetA.n darimAvishya shedhvam .. 24..\\ sheSho.apyevaM bhavitA no na saMshayo yoni.n sarve mAnuShImAvishadhvam . tatra yUya.n karmakR^itvAviShahyaM bahUnanyAnnidhanaM prApayitvA .. 25..\\ AgantAraH punarevendra lokaM svakarmaNA pUrvajitaM mahArham . sarvaM mayA bhAShitametadevaM kartavyamanyadvividhArthavachcha .. 26..\\ puurvaindraah gamiShyAmo mAnuSha.n devalokAd durAdharo vihito yatra mokShaH . devAstvasmAnAdadhIra~njananyAM dharmo vAyurmaghavAnashvinau cha .. 27..\\ vyaasa etachchhrutvA vajrapANirvachastu deva shreShThaM punarevedamAha . vIryeNAhaM puruSha.n kAryahetor dadyAmeShAM pa~nchamaM matprasUtam .. 28..\\ teShA.n kAmaM bhagavAnugradhanvA prAdAdiShTa.n sannisargAdyathoktam . tA.n chApyeShA.n yoShitaM lokakAntAM shriyaM bhAryA.n vyadadhAnmAnuSheShu .. 29..\\ taireva sArdha.n tu tataH sa devo jagAma nArAyaNamaprameyam . sa chApi tadvyadadhAtsarvameva tataH sarve sambabhUvurdharaNyAm .. 30..\\ sa chApi keshau harirudbabarha shuklamekamapara.n chApi kR^iShNam . tau chApi keshau vishatA.n yadUnAM kule sthirau rohiNI.n devakIM cha . tayoreko baladevo babhUva kR^iShNo dvitIyaH keshavaH sambabhUva .. 31..\\ ye te pUrva.n shakra rUpA niruddhAs tasyA.n daryAM parvatasyottarasya . ihaiva te pANDavA vIryavantaH shakrasyAMshaH pANDavaH savyasAchI .. 32..\\ evamete pANDavAH sambabhUvur ye te rAjanpUrvamindrA babhUvuH . lakShmIshchaiShAM pUrvamevopadiShTA bhAryA.n yaiShA draupadI divyarUpA .. 33..\\ katha.n hi strI karmaNo.ante mahItalAt samutthiShThedanyato daivayogAt . yasyA rUpa.n somasUryaprakAshaM gandhashchAgryaH kroshamAtrAtpravAti .. 34..\\ ida.n chAnyatprItipUrvaM narendra dadAmi te varamatyadbhuta.n cha . divya.n chakShuH pashya kuntIsutA.nstvaM puNyairdivyaiH pUrvadehairupetAn .. 35..\\ vai tato vyAsaH paramodArakarmA shuchirviprastapasA tasya rAGYaH . chakrurdivyaM pradadau tAnsa sarvAn rAjApashyatpUrvadehairyathAvat .. 36..\\ tato divyAnhemakirITa mAlinaH shakra prakhyAnpAvakAdityavarNAn . baddhApIDhAMshchArurUpAMshcha yUno vyUDhoraskA.nstAlamAtrAndadarsha .. 37..\\ divyairvastrairarajobhiH suvarNair mAlyaishchAgryaiH shobhamAnAnatIva . sAkShAttryakShAnvasavo vAtha divyAn AdityAnvA sarvaguNopapannAn . tAnpUrvendrAnevamIkShyAbhirUpAn prIto rAjA drupado vismitash cha .. 38..\\ divyAM mAyA.n tAmavApyAprameyAM tA.n chaivAgryA.n shriyamiva rUpiNIM cha . yogyA.n teShA.n rUpatejo yashobhiH patnImR^iddhA.n dR^iShTavAnpArthivendraH .. 39..\\ sa taddR^iShTvA mahadAshcharyarUpaM jagrAha pAdau satyavatyAH sutasya . naitachchitraM paramarShe tvayIti prasannachetAH sa uvAcha chainam .. 40..\\ vyaasa AsIttapovane kA chidR^iSheH kanyA mahAtmanaH . nAdhyagachchhatpati.n sA tu kanyA rUpavatI satI .. 41..\\ toShayAmAsa tapasA sA kilogreNa sha~Nkaram . tAmuvAcheshvaraH prIto vR^iNu kAmamiti svayam .. 42..\\ saivamuktAbravItkanyA deva.n varadamIshvaram . pati.n sarvaguNopetamichchhAmIti punaH punaH .. 43..\\ dadau tasmai sa deveshasta.n varaM prItimA.nstadA . pa~ncha te patayaH shreShThA bhaviShyantIti sha~NkaraH .. 44..\\ sA prasAdayatI devamidaM bhUyo.abhyabhAShata . ekaM pati.n guNopetaM tvatto.arhAmIti vai tadA . tA.n devadevaH prItAtmA punaH prAha shubha.n vachaH .. 45..\\ pa~ncha kR^itvastvayA uktaH pati.n dehItyahaM punaH . tattathA bhavitA bhadre tava tadbhadramastu te . dehamanya.n gatAyAste yathoktaM tadbhaviShyati .. 46..\\ drupadaiShA hi sA jaGYe sutA te devarUpiNI . pa~nchAnA.n vihitA patnI kR^iShNA pArShatyaninditA .. 47..\\ svargashrIH pANDavArthAya samutpannA mahAmakhe . seha taptvA tapo ghora.n duhitR^itvaM tavAgatA .. 48..\\ saiShA devI ruchirA deva juShTA pa~nchAnAmekA svakR^itena karmaNA . sR^iShTA svaya.n devapatnI svayambhuvA shrutvA rAjandrupadeShTa.n kuruShva .. 49..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 190} drupada ashrutvaiva.n vachana.n te maharShe mayA pUrva.n yAtita.n kAryametat . na vai shakya.n vihitasyApayAtuM tadevedamupapanna.n vidhAnam .. 1..\\ diShTasya granthiranivartanIyaH svakarmaNA vihitaM neha ki.n chit . kR^itaM nimitta.n hi varaika hetos tadevedamupapannaM bahUnAm .. 2..\\ yathaiva kR^iShNoktavatI purastAn naikAnpatInme bhagavAndadAtu . sa chApyeva.n varamityabravIttAM devo hi veda parama.n yadatra .. 3..\\ yadi vAya.n vihitaH sha~NkareNa dharmo.adharmo vA nAtra mamAparAdhaH . gR^ihNantvime vidhivatpANimasyA yathopajoSha.n vihitaiShAM hi kR^iShNA .. 4..\\ vai tato.abravIdbhagavAndharmarAjam adya puNyAhamuta pANDaveya . adya pauShya.n yogamupaiti chandramAH pANi.n kR^iShNAyAstvaM gR^ihANAdya pUrvam .. 5..\\ tato rAjo yaGYasenaH saputro janyArtha yuktaM bahu tattadagryam . samAnayAmAsa sutA.n cha kR^iShNAm AplAvya ratnairbahubhirvibhUShya .. 6..\\ tataH sarve suhR^idastatra tasya samAjagmuH sachivA mantriNash cha . draShTu.n vivAhaM paramapratItA dvijAshcha paurAshcha yathA pradhAnAH .. 7..\\ tattasya veshmArthi janopashobhitaM vikIrNapadmotpalabhUShitAjiram . mahArharatnaughavichitramAbabhau diva.n yathA nirmalatArakAchitam .. 8..\\ tatastu te kauravarAjaputrA vibhUShitAH kuNDalino yuvAnaH . mahArhavastrA varachandanokShitAH kR^itAbhiShekAH kR^itama~Ngala kriyAH .. 9..\\ purohitenAgnisamAnavarchasA sahaiva dhaumyena yathAvidhi prabho . krameNa sarve vivishush cha tatsado maharShabhA goShThamivAbhinandinaH .. 10..\\ tataH samAdhAya sa vedapArago juhAva mantrairjvalita.n hutAshanam . yudhiShThira.n chApyupanIya mantravin niyojayAmAsa sahaiva kR^iShNayA .. 11..\\ pradakShiNa.n tau pragR^ihItapANI samAnayAmAsa sa vedapAragaH . tato.abhyanuGYAya tamAjishobhinaM purohito rAjagR^ihAdviniryayau .. 12..\\ krameNa chAnena narAdhipAtmajA varastriyAste jagR^ihustadA karam . ahanyahanyuttamarUpadhAriNo mahArathAH kauravavaMshavardhanAH .. 13..\\ ida.n cha tatrAdbhuta rUpamuttamaM jagAda viprarShiratItamAnuSham . mahAnubhAvA kila sA sumadhyamA babhUva kanyaiva gate gate.ahani .. 14..\\ kR^ite vivAhe drupado dhana.n dadau mahArathebhyo bahurUpamuttamam . shata.n rathAnAM varahemabhUShiNAM chaturyujA.n hemakhalIna mAlinAm .. 15..\\ shata.n gajAnAmabhipadminIM tathA shata.n girINAmiva hemashR^i~NgiNAm . tathaiva dAsI shatamagryayauvanaM mahArhaveShAbharaNAmbara srajam .. 16..\\ pR^ithakpR^ithakchaiva dashAyutAnvitaM dhana.n dadau saumakiragnisAkShikam . tathaiva vastrANi cha bhUShaNAni prabhAvayuktAni mahAdhanAni .. 17..\\ kR^ite vivAhe cha tataH sma pANDavAH prabhUtaratnAmupalabhya tA.n shriyam . vijahrurindra pratimA mahAbalAH pure tu pA~nchAla nR^ipasya tasya ha .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 191} vai pANDavaiH saha sa.nyoga.n gatasya drupadasya tu . na babhUva bhaya.n kiM chiddevebhyo.api kathaM chana .. 1..\\ kuntImAsAdya tA nAryo drupadasya mahAtmanaH . nAma sa~NkIrtayantyastAH pAdau jagmuH svamUrdhabhiH .. 2..\\ kR^iShNA cha kShaumasa.nvItA kR^itakautuka ma~NgalA . kR^itAbhivAdanA shvashrvAstasthau prahvA kR^itA~njaliH .. 3..\\ rUpalakShaNasampannA.n shIlAchAra samanvitAm . draupadImavadatpremNA pR^ithAshIrvachana.n snuShAm .. 4..\\ yathendrANI harihaye svAhA chaiva vibhAvasau . rohiNI cha yathA some damayantI yathA nale .. 5..\\ yathA vaishravaNe bhadrA vasiShThe chApyarundhatI . yathA nArAyaNe lakShmIstathA tvaM bhava bhartR^iShu .. 6..\\ jIvasUrvIrasUrbhadre bahu saukhya samanvitA . subhagA bhogasampannA yaGYapatnI svanuvratA .. 7..\\ atithInAgatAnsAdhUnbAlAnvR^iddhAngurU.nstathA . pUjayantyA yathAnyAya.n shashvadgachchhantu te samAH .. 8..\\ kurujA~Ngala mukhyeShu rAShTreShu nagareShu cha . anu tvamabhiShichyasva nR^ipati.n dharmavatsalam .. 9..\\ patibhirnirjitAmurvI.n vikrameNa mahAbalaiH . kuru brAhmaNasAtsarvAmashvamedhe mahAkratau .. 10..\\ pR^ithivyA.n yAni ratnAni guNavanti gunAnvite . tAnyApnuhi tva.n kalyANi sukhinI sharadA.n shatam .. 11..\\ yathA cha tvAbhinandAmi vadhvadya kShaumasa.nvR^itAm . tathA bhUyo.abhinandiShye sUtaputrA.n guNAnvitAm .. 12..\\ tatastu kR^itadArebhyaH pANDubhyaH prAhiNoddhariH . muktA vaiDUrya chitrANi haimAnyAbharaNAni cha .. 13..\\ vAsA.nsi cha mahArhANi nAnAdeshyAni mAdhavaH . kambalAjina ratnAni sparshavanti shubhAni cha .. 14..\\ shayanAsanayAnAni vividhAni mahAnti cha . vaiDUrya vajrachitrANi shatasho bhAjanAni cha .. 15..\\ rUpayauvana dAkShiNyairupetAshcha svala~NkR^itAH . preShyAH sampradadau kR^iShNo nAnAdeshyAH sahasrashaH .. 16..\\ gajAnvinItAnbhadrAMshcha sadashvAMshcha svala~NkR^itAn . rathAMshcha dAntAnsauvarNaiH shubhaiH paTTairala~NkR^itAn .. 17..\\ koTishashcha suvarNa.n sa teShAmakR^itaka.n tathA . vItI kR^itamameyAtmA prAhiNonmadhusUdanaH .. 18..\\ tatsarvaM pratijagrAha dharmarAjo yudhiShThiraH . mudA paramayA yukto govinda priyakAmyayA .. 19..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 192} vai tato rAGYA.n charairAptaishchAraH samupanIyata . pANDavairupasampannA draupadI patibhiH shubhA .. 1..\\ yena taddhanurAyamya lakShya.n viddhaM mahAtmanA . so.arjuno jayatA.n shreShTho mahAbANadhanurdharaH .. 2..\\ yaH shalyaM madrarAjAnamutkShipyAbhrAmayadbalI . trAsayaMshchApi sa~Nkruddho vR^ikSheNa puruShAnraNe .. 3..\\ na chApi sambhramaH kashchidAsIttatra mahAtmanaH . sa bhImo bhIma sa.nsparshaH shatrusenA~NgapAtanaH .. 4..\\ brahmarUpadharA~nshrutvA pANDurAja sutA.nstadA . kaunteyAnmanujendrANA.n vismayaH samajAyata .. 5..\\ saputrA hi purA kuntI dagdhA jatu gR^ihe shrutA . punarjAtAniti smaitAnmanyante sarvapArthivAH .. 6..\\ dhikkurvantastadA bhIShma.n dhR^itarAShTraM cha kauravam . karmaNA sunR^isha.nsena purochana kR^itena vai .. 7..\\ vR^itte svaya.nvare chaiva rAjAnaH sarva eva te . yathAgata.n viprajagmurviditvA pANDavAnvR^itAn .. 8..\\ atha duryodhano rAjA vimanA bhrAtR^ibhiH saha . ashvatthAmnA mAtulena karNena cha kR^ipeNa cha .. 9..\\ vinivR^itto vR^ita.n dR^iShTvA draupadyA shvetavAhanam . ta.n tu duHshAsano vrIDanmandaM mandamivAbravIt .. 10..\\ yadyasau brAhmaNo na syAdvindeta draupadIM na saH . na hi ta.n tattvato rAjanveda kashchiddhana~njayam .. 11..\\ daiva.n tu paramaM manye pauruShaM tu nirarthakam . dhigasmatpauruSha.n tAta yaddharantIha pANDavAH .. 12..\\ eva.n sambhAShamANAste nindantash cha purochanam . vivishurhAstinapura.n dInA vigatachetasaH .. 13..\\ trastA vigatasa~NkalpA dR^iShTvA pArthAnmahaujasaH . muktAnhavyavahAchchainAnsa.nyuktAndrupadena cha .. 14..\\ dhR^iShTadyumna.n cha sa~ncintya tathaiva cha shikhaNDinam . drupadasyAtmajAMshchAnyAnsarvayuddhavishAradAn .. 15..\\ vidurastvatha tA~nshrutvA draupadyA pANDavAnvR^itAn . vrIDitAndhArtarAShTrAMshcha bhagnadarpAnupAgatAn .. 16..\\ tataH prItamanAH kShattA dhR^itarAShTra.n vishAM pate . uvAcha diShTyA kuravo vardhanta iti vismitaH .. 17..\\ vaichitra vIryastu nR^ipo nishamya vidurasya tat . abravItparamaprIto diShTyA diShTyeti bhArata .. 18..\\ manyate hi vR^itaM putra.n jyeShThaM drupada kanyayA . duryodhanamaviGYAnAtpraGYA chakShurnareshvaraH .. 19..\\ atha tvAGYApayAmAsa draupadyA bhUShaNaM bahu . AnIyatA.n vai kR^iShNeti putra.n duryodhanaM tadA .. 20..\\ athAsya pashchAdvidura Achakhyau pANDavAnvR^itAn . sarvAnkushalino vIrAnpUjitAndrupadena cha . teShA.n sambandhinashchAnyAnbahUnbalasamanvitAn .. 21..\\ dhr yathaiva pANDoH putrAste tathaivAbhyadhikA mama . seyamabhyadhikA prItirvR^iddhirvidura me matA . yatte kushalino vIrA mitravantashcha pANDavAH .. 22..\\ ko hi drupadamAsAdya mitra.n kShattaH sabAndhavam . na bubhUShedbhavenArthI gatashrIrapi pArthivaH .. 23..\\ vai ta.n tathA bhAShamANaM tu viduraH pratyabhAShata . nityaM bhavatu te buddhireShA rAja~nshata.n samAH .. 24..\\ tato duryodhanashchaiva rAdheyashcha vishAM pate . dhR^itarAShTramupAgamya vacho.abrUtAmida.n tadA .. 25..\\ saMnidhau vidurasya tvA.n vaktuM nR^ipa na shaknuvaH . viviktamiti vakShyAvaH ki.n tavedaM chikIrShitam .. 26..\\ sapatnavR^iddhi.n yattAta manyase vR^iddhimAtmanaH . abhiShTauShi cha yatkShattuH samIpe dvipadA.n vara .. 27..\\ anyasminnR^ipa kartavye tvamanyatkuruShe.anagha . teShAM balavighAto hi kartavyastAta nityashaH .. 28..\\ te vayaM prAptakAlasya chikIrShAM mantrayAmahe . yathA no na graseyuste saputrabalabAndhavAn .. 29..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 193} dhr ahamapyevamevaitachchintayAmi yathA yuvAm . vivektuM nAhamichchhAmi tvAkara.n viduraM prati .. 1..\\ atasteShA.n guNAneva kIrtayAmi visheShataH . nAvabudhyeta viduro mamAbhiprAyami~NgitaiH .. 2..\\ yachcha tvaM manyase prApta.n tadbrUhi tva.n suyodhana . rAdheya manyase tva.n cha yatprAptaM tadbravIhi me .. 3..\\ dur adya tAnkushalairvipraiH sukR^itairAptakAribhiH . kuntIputrAnbhedayAmo mAdrIputrau cha pANDavau .. 4..\\ atha vA drupado rAjA mahadbhirvittasa~ncayaiH . putrAshchAsya pralobhyantAmamAtyAshchaiva sarvashaH .. 5..\\ parityajadhva.n rAjAna.n kuntIputraM yudhiShThiram . atha tatraiva vA teShAM nivAsa.n rochayantu te .. 6..\\ ihaiShA.n doShavadvAsa.n varNayantu pR^ithakpR^ithak . te bhidyamAnAstatraiva manaH kurvantu pANDavAH .. 7..\\ atha vA kushalAH ke chidupAyanipuNA narAH . itaretarataH pArthAnbhedayantvanurAgataH .. 8..\\ vyutthApayantu vA kR^iShNAM bahutvAtsukara.n hi tat . atha vA pANDavA.nstasyAM bhedayantu tatashcha tAm .. 9..\\ bhImasenasya vA rAjannupAyakushalairnaraiH . mR^ityurvidhIyatA.n chhannaiH sa hi teShAM balAdhikaH .. 10..\\ tasmi.nstu nihate rAjanhatotsAhA hataujasaH . yatiShyante na rAjyAya sa hi teShA.n vyapAshrayaH .. 11..\\ ajeyo hyarjunaH sa~Nkhye pR^iShThagope vR^ikodare . tamR^ite phalguno yuddhe rAdheyasya na pAdabhAk .. 12..\\ te jAnamAnA daurbalyaM bhImasenamR^ite mahat . asmAnbalavato GYAtvA nashiShyantyabalIyasaH .. 13..\\ ihAgateShu pArtheShu nideshavashavartiShu . pravartiShyAmahe rAjanyathAshraddhaM nibarhaNe .. 14..\\ atha vA darshanIyAbhiH pramadAbhirvilobhyatAm . ekaikastatra kaunteyastataH kR^iShNA virajyatAm .. 15..\\ preShyatA.n vApi rAdheyasteShAmAgamanAya vai . te loptra hAraiH sandhAya vadhyantAmAptakAribhiH .. 16..\\ eteShAmabhyupAyAnA.n yaste nirdoShavAnmataH . tasya prayogamAtiShTha purA kAlo.ativartate .. 17..\\ yAvachchAkR^ita vishvAsA drupade pArthivarShabhe . tAvadevAdya te shakyA na shakyAstu tataH param .. 18..\\ eShA mama matistAta nigrahAya pravartate . sAdhu vA yadi vAsAdhu ki.n vA rAdheya manyase .. 19..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 194} karna duryodhana tava praGYA na samyagiti me matiH . na hyupAyena te shakyAH pANDavAH kurunandana .. 1..\\ pUrvameva hite sUkShmairupAyairyatitAstvayA . nigrahItu.n yadA vIra shakitA na tadA tvayA .. 2..\\ ihaiva vartamAnAste samIpe tava pArthiva . ajAtapakShAH shishavaH shakitA naiva bAdhitum .. 3..\\ jAtapakShA videshasthA vivR^iddhAH sarvasho.adya te . nopAya sAdhyAH kaunteyA mamaiShA matirachyuta .. 4..\\ na cha te vyasanairyoktu.n shakyA diShTa kR^itA hi te . sha~NkitAshchepsavashchaiva pitR^ipaitAmahaM padam .. 5..\\ paraspareNa bhedashcha nAdhAtu.n teShu shakyate . ekasyA.n ye ratAH patnyAM na bhidyante parasparam .. 6..\\ na chApi kR^iShNA shakyeta tebhyo bhedayituM paraiH . paridyUnAnvR^itavatI kimutAdya mR^ijAvataH .. 7..\\ Ipsitashcha guNaH strINAmekasyA bahu bhartR^itA . ta.n cha prAptavatI kR^iShNA na sA bhedayitu.n sukham .. 8..\\ Arya vR^ittashcha pA~nchAlyo na sa rAjA dhanapriyaH . na santyakShyati kaunteyAnrAjyadAnairapi dhruvam .. 9..\\ tathAsya putro guNavAnanuraktashcha pANDavAn . tasmAnnopAya sAdhyA.nstAnahaM manye katha.n chana .. 10..\\ ida.n tvadya kShamaM kartumasmAkaM puruSharShabha . yAvanna kR^itamUlAste pANDaveyA vishAM pate . tavatpraharaNIyAste rochatA.n tava vikramaH .. 11..\\ asmatpakSho mahAnyAvadyAvatpA~nchAlako laghuH . tAvatpraharaNa.n teShAM kriyatAM mA vichAraya .. 12..\\ vAhanAni prabhUtAni mitrANi bahulAni cha . yAchanna teShA.n gAndhAre tAvadevAshu vikrama .. 13..\\ yAvachcha rAjA pA~nchAlyo nodyame kurute manaH . saha putrairmahAvIryaistAvadevAshu vikrama .. 14..\\ yAvannAyAti vArShNeyaH karShanyAvadavAhinIm . rAjyArthe pANDaveyAnA.n tAvadevAshu vikrama .. 15..\\ vasUni vividhAnbhogAnrAjyameva cha kevalam . nAtyAjyamasti kR^iShNasya pANDavArthe mahIpate .. 16..\\ vikrameNa mahI prAptA bharatena mahAtmanA . vikrameNa cha lokA.nstrI~njitavAnpAkashAsanaH .. 17..\\ vikrama.n cha prasha.nsanti kShatriyasya vishAM pate . svako hi dharmaH shUrANA.n vikramaH pArthivarShabha .. 18..\\ te balena vaya.n rAjanmahatA chatura~NgiNA . pramathya drupada.n shIghramAnayAmeha pANDavAn .. 19..\\ na hi sAmnA na dAnena na bhedena cha pANDavAH . shakyAH sAdhayitu.n tasmAdvikrameNaiva tA~n jahi .. 20..\\ tAnvikrameNa jitvemAmakhilAM bhu~NkShva medinIm . nAnyamatra prapashyAmi kAryopAya.n janAdhipa .. 21..\\ vai shrutvA tu rAdheya vacho dhR^itarAShTraH pratApavAn . abhipUjya tataH pashchAdida.n vachanamabravIt .. 22..\\ upapannaM mahAprAGYe kR^itAstre sUtanandane . tvayi vikramasampannamida.n vachanamIdR^isham .. 23..\\ bhUya eva tu bhIShmashcha droNo vidura eva cha . yuvA.n cha kurutAM buddhiM bhavedyA naH sukhodayA .. 24..\\ tata AnAyya tAnsarvAnmantriNaH sumahAyashAH . dhR^itarAShTro mahArAja mantrayAmAsa vai tadA .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 195} bhs na rochate vigraho me pANDuputraiH katha.n chana . yathaiva dhR^itarAShTro me tathA pANDurasaMshayam .. 1..\\ gAndhAryAshcha yathA putrAstathA kuntIsutA matAH . yathA cha mama te rakShyA dhR^itarAShTra tathA tava .. 2..\\ yathA cha mama rAGYashcha tathA duryodhanasya te . tathA kurUNA.n sarveShAmanyeShAmapi bhArata .. 3..\\ eva~Ngate vigraha.n tairna rochaye sandhAya vIrairdIyatAmadya bhUmiH . teShAmapIdaM prapitAmahAnAM rAjyaM pitushchaiva kurUttamAnAm .. 4..\\ duryodhana yathA rAjya.n tvamidaM tAta pashyasi . mama paitR^ikamityeva.n te.api pashyanti pANDavAH .. 5..\\ yadi rAjyaM na te prAptAH pANDaveyAstapasvinaH . kuta eva tavApIdaM bhAratasya cha kasya chit .. 6..\\ atha dharmeNa rAjya.n tvaM prAptavAnbharatarShabha . te.api rAjyamanuprAptAH pUrvameveti me matiH .. 7..\\ madhureNaiva rAjyasya teShAmardhaM pradIyatAm . etaddhi puruShavyAghra hita.n sarvajanasya cha .. 8..\\ ato.anyathA chetkriyate na hitaM no bhaviShyati . tavApyakIrtiH sakalA bhaviShyati na saMshayaH .. 9..\\ kIrtirakShaNamAtiShTha kIrtirhi paramaM balam . naShTakIrtermanuShyasya jIvita.n hyaphalaM smR^itam .. 10..\\ yAvatkIrtirmanuShyasya na praNashyati kaurava . tAvajjIvati gAndhAre naShTakIrtistu nashyati .. 11..\\ tamima.n samupAtiShTha dharma.n kuru kulochitam . anurUpaM mahAbAho pUrveShAmAtmanaH kuru .. 12..\\ diShTyA dharanti te vIrA diShTyA jIvati sA pR^ithA . diShTyA purochanaH pApo nasakAmo.atyaya.n gataH .. 13..\\ tadA prabhR^iti gAndhAre na shaknomyabhivIkShitum . loke prANabhR^itA.n kaM chichchhrutvA kuntIM tathAgatAm .. 14..\\ na chApi doSheNa tathA loko vaiti purochanam . yathA tvAM puruShavyAghra loko doSheNa gachchhati .. 15..\\ tadida.n jIvitaM teShAM tava kalmaSha nAshanam . saMmantavyaM mahArAja pANDavAnA.n cha darshanam .. 16..\\ na chApi teShA.n vIrANA.n jIvatAM kurunandana . pitryo.aMshaH shakya AdAtumapi vajrabhR^itA svayam .. 17..\\ te hi sarve sthitA dharme sarve chaivaika chetasaH . adharmeNa nirastAshcha tulye rAjye visheShataH .. 18..\\ yadi dharmastvayA kAryo yadi kAryaM priya.n cha me . kShema.n cha yadi kartavyaM teShAmardhaM pradIyatAm .. 19..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 196} drona mantrAya samupAnItairdhR^itarAShTra hitairnR^ipa . dharmyaM pathya.n yashasya.n cha vAchyamityanushushrumaH .. 1..\\ mamApyeShA matistAta yA bhIShmasya mahAtmanaH . sa.nvibhajyAstu kaunteyA dharma eSha sanAtanaH .. 2..\\ preShyatA.n drupadAyAshu naraH kashchitpriya.nvadaH . bahula.n ratnamAdAya teShAmarthAya bhArata .. 3..\\ mithaH kR^itya.n cha tasmai sa AdAya bahu gachchhatu . vR^iddhi.n cha paramAM brUyAttatsa.nyogodbhavAM tathA .. 4..\\ samprIyamANa.n tvAM brUyAdrAjandUryodhanaM tathA . asakR^iddrupade chaiva dhR^iShTadyumne cha bhArata .. 5..\\ uchitatvaM priyatva.n cha yogasyApi cha varNayet . punaH punashcha kaunteyAnmAdrIputrau cha sAntvayan .. 6..\\ hiraNmayAni shubhrANi bahUnyAbharaNAni cha . vachanAttava rAjendra draupadyAH samprayachchhatu .. 7..\\ tathA drupadaputrANA.n sarveShAM bharatarShabha . pANDavAnA.n cha sarveShAM kuntyA yuktAni yAni cha .. 8..\\ eva.n sAntvasamAyukta.n drupadaM pANDavaiH saha . uktvAthAnantaraM brUyAtteShAmAgamanaM prati .. 9..\\ anuGYAteShu vIreShu bala.n gachchhatu shobhanam . duHshAsano vikarNashcha pANDavAnAnayantviha .. 10..\\ tataste pArthivashreShTha pUjyamAnAH sadA tvayA . prakR^itInAmanumate pade sthAsyanti paitR^ike .. 11..\\ eva.n tava mahArAja teShu putreShu chaiva ha . vR^ittamaupayikaM manye bhIShmeNa saha bhArata .. 12..\\ karna yojitAvarthamAnAbhyA.n sarvakAryeShvanantarau . na mantrayetA.n tvachchhreyaH kimadbhutataraM tataH .. 13..\\ duShTena manasA yo vai prachchhannenAntarAtmanA . brUyAnniHshreyasaM nAma katha.n kuryAtsatAM matam .. 14..\\ na mitrANyarthakR^ichchhreShu shreyase vetarAya vA . vidhipUrva.n hi sarvasya duHkhaM vA yadi vA sukham .. 15..\\ kR^itapraGYo.akR^itapraGYo bAlo vR^iddhashcha mAnavaH . sasahAyo.asahAyashcha sarva.n sarvatra vindati .. 16..\\ shrUyate hi purA kashchidambuvIcha iti shrutaH . AsIdrAjagR^ihe rAjA mAgadhAnAM mahIkShitAm .. 17..\\ sa hInaH karaNaiH sarvairuchchhvAsaparamo nR^ipaH . amAtyasa.nsthaH kAryeShu sarveShvevAbhavattadA .. 18..\\ tasyAmAtyo mahAkarNirbabhUvaikeshvaraH purA . sa labdhabalamAtmAnaM manyamAno.avamanyate .. 19..\\ sa rAGYa upabhogyAni striyo ratnadhanAni cha . Adade sarvasho mUDha aishvarya.n cha svayaM tadA .. 20..\\ tadAdAya cha lubdhasya lAbhAllobho vyavardhata . tathA hi sarvamAdAya rAjyamasya jihIrShati .. 21..\\ hInasya karaNaiH sarvairuchchhvAsaparamasya cha . yatamAno.api tadrAjyaM na shashAketi naH shrutam .. 22..\\ kimanyadvihitAnnUna.n tasya sA puruShendratA . yadi te vihita.n rAjyaM bhaviShyati vishAM pate .. 23..\\ miShataH sarvalokasya sthAsyate tvayi taddhruvam . ato.anyathA chedvihita.n yatamAno na lapsyase .. 24..\\ eva.n vidvannupAdatsva mantriNAM sAdhvasAdhutAm . duShTAnA.n chaiva boddhavyamaduShTAnAM cha bhAShitam .. 25..\\ drona vidma te bhAvadoSheNa yadarthamidamuchyate . duShTaH pANDava hetostva.n doShaM khyApayase hi naH .. 26..\\ hita.n tu paramaM karNa bravImi kuruvardhanam . atha tvaM manyase duShTaM brUhi yatparama.n hitam .. 27..\\ ato.anyathA chetkriyate yadbravImi para.n hitam . kuravo vinashiShyanti nachireNeti me matiH .. 28..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 197} vidura rAjanniHsaMshaya.n shreyo vAchyastvamasi bAndhavaiH . na tvashushrUShamANeShu vAkya.n sampratitiShThati .. 1..\\ hita.n hi tava tadvAkyamuktavAnkurusattamaH . bhIShmaH shAntanavo rAjanpratigR^ihNAsi tanna cha .. 2..\\ tathA droNena bahudhA bhAShita.n hitamuttamam . tachcha rAdhA sutaH karNo manyate na hita.n tava .. 3..\\ chintayaMshcha na pashyAmi rAja.nstava suhR^ittamam . AbhyAM puruShasi.nhAbhyA.n yo vA syAtpraGYayAdhikaH .. 4..\\ imau hi vR^iddhau vayasA praGYayA cha shrutena cha . samau cha tvayi rAjendra teShu pANDusuteShu cha .. 5..\\ dharme chAnavamau rAjansatyatAyA.n cha bhArata . rAmAddAsharatheshchaiva gayAchchaiva na saMshayaH .. 6..\\ na choktavantAvashreyaH purastAdapi ki.n chana . na chApyapakR^ita.n kiM chidanayorlakShyate tvayi .. 7..\\ tAvimau puruShavyAghrAvanAgasi nR^ipa tvayi . na mantrayetA.n tvachchhreyaH katha.n satyaparAkramau .. 8..\\ praGYAvantau narashreShThAvasmi.Nlloke narAdhipa . tvannimittamato nemau ki.n chijjihma.n vadiShyataH . iti me naiShThikI buddhirvartate kurunandana .. 9..\\ na chArthahetordharmaGYau vakShyataH pakShasaMshritam . etaddhi parama.n shreyo menAte tava bhArata .. 10..\\ duryodhanaprabhR^itayaH putrA rAjanyathA tava . tathaiva pANDaveyAste putrA rAjanna saMshayaH .. 11..\\ teShu chedahita.n kiM chinmantrayeyurabuddhitaH . mantriNaste na te shreyaH prapashyanti visheShataH .. 12..\\ atha te hR^idaya.n rAjanvisheShasteShu vartate . antarastha.n vivR^iNvAnAH shreyaH kuryurna te dhruvam .. 13..\\ etadarthamimau rAjanmahAtmAnau mahAdyutI . nochaturvivR^ita.n kiM chinna hyeSha tava nishchayaH .. 14..\\ yachchApyashakyatA.n teShAmAhatuH puruSharShabhau . tattathA puruShavyAghra tava tadbhadramastu te .. 15..\\ katha.n hi pANDavaH shrImAnsavyasAchI parantapaH . shakyo vijetu.n sa~NgrAme rAjanmaghavatA api .. 16..\\ bhImaseno mahAbAhurnAgAyuta balo mahAn . katha.n hi yudhi shakyeta vijetumamarairapi .. 17..\\ tathaiva kR^itinau yuddhe yamau yama sutAviva . katha.n viShahituM shakyau raNe jIvitumichchhatA .. 18..\\ yasmindhR^itiranukroshaH kShamA satyaM parAkramaH . nityAni pANDavashreShThe sa jIyeta katha.n raNe .. 19..\\ yeShAM pakShadharo rAmo yeShAM mantrI janArdanaH . kiM nu tairajita.n sa~Nkhye yeShAM pakShe cha sAtyakiH .. 20..\\ drupadaH shvashuro yeShA.n yeShAM shyAlAshcha pArShatAH . dhR^iShTadyumnamukhA vIrA bhrAtaro drupadAtmajAH .. 21..\\ so.ashakyatA.n cha viGYAya teShAmagreNa bhArata . dAyAdyatA.n cha dharmeNa samyakteShu samAchara .. 22..\\ idaM nirdagdhamayashaH purochana kR^itaM mahat . teShAmanugraheNAdya rAjanprakShAlayAtmanaH .. 23..\\ drupado.api mahAnrAjA kR^itavairashcha naH purA . tasya sa~NgrahaNa.n rAjansvapakShasya vivardhanam .. 24..\\ balavantashcha dAshArhA bahavashcha vishAM pate . yataH kR^iShNastataste syuryataH kR^iShNastato jayaH .. 25..\\ yachcha sAmnaiva shakyeta kArya.n sAdhayituM nR^ipa . ko daivashaptastatkArtu.n vigraheNa samAcharet .. 26..\\ shrutvA cha jIvataH pArthAnpaurajAnapado janaH . balavaddarshane gR^idhnusteShA.n rAjankuru priyam .. 27..\\ duryodhanashcha karNashcha shakunishchApi saubalaH . adharmayuktA duShpraGYA bAlA maiShA.n vachaH kR^ithAH .. 28..\\ uktametanmayA rAjanpurA guNavatastava . duryodhanAparAdhena prajeya.n vinashiShyati .. 29..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 198} dhr bhIShmaH shAntanavo vidvAndroNashcha bhagavAnR^iShiH . hitaM paramaka.n vAkya.n tvaM cha satyaM bravIShi mAm .. 1..\\ yathaiva pANDoste vIrAH kuntIputrA mahArathAH . tathaiva dharmataH sarve mama putrA na saMshayaH .. 2..\\ yathaiva mama putrANAmida.n rAjyaM vidhIyate . tathaiva pANDuputrANAmida.n rAjyaM na saMshayaH .. 3..\\ kShattarAnaya gachchhaitAnsaha mAtrA susatkR^itAn . tayA cha devarUpiNyA kR^iShNayA saha bhArata .. 4..\\ diShTyA jIvanti te pArthA diShTyA jIvati sA pR^ithA . diShTyA drupada kanyA.n cha labdhavanto mahArathAH .. 5..\\ diShTyA vardhAmahe sarve diShTyA shAntaH purochanaH . diShTyA mama para.n duHkhamapanItaM mahAdyute .. 6..\\ vai tato jagAma viduro dhR^itarAShTrasya shAsanAt . sakAsha.n yaGYasenasya pANDavAnA.n cha bhArata .. 7..\\ tatra gatvA sa dharmaGYaH sarvashAstravishAradaH . drupadaM nyAyato rAjansa.nyuktamupatasthivAn .. 8..\\ sa chApi pratijagrAha dharmeNa vidura.n tataH . chakratushcha yathAnyAya.n kushalaprashna sa.nvidam .. 9..\\ dadarsha pANDavA.nstatra vAsudeva.n cha bhArata . snehAtpariShvajya sa tAnpaprachchhAnAmaya.n tataH .. 10..\\ taishchApyamitabuddhiH sa pUjito.atha yathAkramam . vachanAddhR^itarAShTrasya snehayuktaM punaH punaH .. 11..\\ paprachchhAnAmaya.n rAja.nstatastAnpANDunandanAn . pradadau chApi ratnAni vividhAni vasUni cha .. 12..\\ pANDavAnA.n cha kuntyAshcha draupadyAshcha vishAM pate . drupadasya cha putrANA.n yathAdattAni kauravaiH .. 13..\\ provAcha chAmitamatiH prashrita.n vinayAnvitaH . drupadaM pANDuputrANA.n saMnidhau keshavasya cha .. 14..\\ rAja~nshR^iNu sahAmAtyaH saputrash cha vacho mama . dhR^itarAShTraH saputrastvA.n sahAmAtyaH sabAndhavaH .. 15..\\ abravItkushala.n rAjanprIyamANaH punaH punaH . prItimA.nste dR^iDha.n chApi sambandhena narAdhipa .. 16..\\ tathA bhIShmaH shAntanavaH kauravaiH saha sarvashaH . kushala.n tvAM mahAprAGYaH sarvataH paripR^ichchhati .. 17..\\ bhAradvAjo maheShvAso droNaH priyasakhastava . samAshleShamupetya tvA.n kushalaM paripR^ichchhati .. 18..\\ dhR^itarAShTrashcha pA~nchAlya tvayA sambandhamIyivAn . kR^itArthaM manyata AtmAna.n tathA sarve.api kauravAH .. 19..\\ na tathA rAjyasamprAptisteShAM prItikarI matA . yathA sambandhakaM prApya yaGYasena tvayA saha .. 20..\\ etadviditvA tu bhavAnprasthApayatu pANDavAn . draShTu.n hi pANDudAyAdA.nstvarante kuravo bhR^isham .. 21..\\ viproShitA dIrghakAlamime chApi nararShabhAH . utsukA nagara.n draShTuM bhaviShyanti pR^ithA tathA .. 22..\\ kR^iShNAmapi cha pA~nchAlI.n sarvAH kuru varastriyaH . draShTukAmAH pratIkShante pura.n cha viShayaM cha naH .. 23..\\ sa bhavAnpANDuputrANAmAGYApayatu mAchiram . gamana.n sahadArANAmetadAgamanaM mama .. 24..\\ visR^iShTeShu tvayA rAjanpANDaveShu mahAtmasu . tato.ahaM preShayiShyAmi dhR^itarAShTrasya shIghragAn . AgamiShyanti kaunteyAH kuntI cha saha kR^iShNayA .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 199} drupada evametanmahAprAGYa yathAttha vidurAdya mAm . mamApi paramo harShaH sambandhe.asminkR^ite vibho .. 1..\\ gamana.n chApi yukta.n syAdgR^ihameShAM mahAtmanAm . na tu tAvanmayA yuktametadvaktu.n svaya.n girA .. 2..\\ yadA tu manyate vIraH kuntIputro yudhiShThiraH . bhImasenArjunau chaiva yamau cha puruSharShabhau .. 3..\\ rAma kR^iShNau cha dharmaGYau tadA gachchhantu pANDavAH . etau hi puruShavyAghAveShAM priyahite ratau .. 4..\\ y paravanto vaya.n rAja.nstvayi sarve sahAnugAH . yathA vakShyasi naH prItyA kariShyAmastathA vayam .. 5..\\ vai tato.abravIdvAsudevo gamanaM mama rochate . yathA vA manyate rAjA drupadaH sarvadharmavit .. 6..\\ drupada yathaiva manyate vIro dAshArhaH puruShottamaH . prAptakAlaM mahAbAhuH sA buddhirnishchitA mama .. 7..\\ yathaiva hi mahAbhAgAH kaunteyA mama sAmpratam . tathaiva vAsudevasya pANDuputrA na saMshayaH .. 8..\\ na taddhyAyati kaunteyo dharmaputro yudhiShThiraH . yadeShAM puruShavyAghraH shreyo dhyAyati keshavaH .. 9..\\ vai tataste samanuGYAtA drupadena mahAtmanA . pANDavAshchaiva kR^iShNashcha vidurashcha mahAmatiH .. 10..\\ AdAya draupadI.n kR^iShNAM kuntIM chaiva yashasvinIm . savihAra.n sukha.n jagmurnagaraM nAgasAhvayam .. 11..\\ shrutvA chopasthitAnvIrAndhR^itarAShTro.api kauravaH . pratigrahAya pANDUnAM preShayAmAsa kauravAn .. 12..\\ vikarNa.n cha maheShvAsaM chitrasenaM cha bhArata . droNa.n cha parameShvAsaM gautamaM kR^ipameva cha .. 13..\\ taiste parivR^itA vIrAH shobhamAnA mahArathAH . nagara.n hAstinapuraM shanaiH pravivishustadA .. 14..\\ kautUhalena nagara.n dIryamANamivAbhavat . yatra te puruShavyAghrAH shokaduHkhavinAshanAH .. 15..\\ tata uchchAvachA vAchaH priyAH priyachikIrShubhiH . udIritA ashR^iNva.nste pANDavA hR^idaya~NgamAH .. 16..\\ aya.n sa puruShavyAghraH punarAyAti dharmavit . yo naH svAniva dAyAdAndharmeNa parirakShati .. 17..\\ adya pANDurmahArAjo vanAdiva vanapriyaH . AgataH priyamasmAka.n chikIrShurnAtra saMshayaH .. 18..\\ kiM nu nAdya kR^ita.n tAvatsarveShAM naH paraM priyam . yannaH kuntIsutA vIrA bhartAraH punarAgatAH .. 19..\\ yadi datta.n yadi hutaM vidyate yadi nastapaH . tena tiShThantu nagare pANDavAH sharadA.n shatam .. 20..\\ tataste dhR^itarAShTrasya bhIShmasya cha mahAtmanaH . anyeShA.n cha tadarhANAM chakruH pAdAbhivandanam .. 21..\\ kR^itvA tu kushalaprashna.n sarveNa nagareNa te . samAvishanta veshmAni dhR^itarAShTrasya shAsanAt .. 22..\\ vishrAntAste mahAtmAnaH ka.n chitkAlaM mahAbalAH . AhUtA dhR^itarAShTreNa rAGYA shAntanavena cha .. 23..\\ dhr bhrAtR^ibhiH saha kaunteya nibodheda.n vacho mama . punarvo vigraho mA bhUtkhANDava prasthamAvisha .. 24..\\ na cha vo vasatastatra kashchichchhaktaH prabAdhitum . sa.nrakShyamANAnpArthena tridashAniva vajriNA . ardha.n rAjyasya samprApya khANDava prasthamAvisha .. 25..\\ vai pratigR^ihya tu tadvAkyaM nR^ipa.n sarve praNamya cha . pratasthire tato ghora.n vana.n tanmanujarShabhAH . ardha.n rAjyasya samprApya khANDava prasthamAvishan .. 26..\\ tataste pANDavAstatra gatvA kR^iShNa purogamAH . maNDayA.n chakrire tadvai pura.n svargavadachyutAH .. 27..\\ tataH puNye shive deshe shAnti.n kR^itvA mahArathAH . nagaraM mApayAmAsurdvaipAyana purogamAH .. 28..\\ sAgarapratirUpAbhiH parikhAbhirala~NkR^itam . prAkareNa cha sampanna.n divamAvR^itya tiShThatA .. 29..\\ pANDurAbhraprakAshena himarAshi nibhena cha . shushubhe tatpurashreShThaM nAgairbhogavatI yathA .. 30..\\ dvipakShagaruDa prakhyairdvArairghorapradarshanaiH . guptamabhrachaya prakhyairgopurairmandaropamaiH .. 31..\\ vividhairatinirviddhaiH shastropetaiH susa.nvR^itaiH . shaktibhishchAvR^ita.n taddhi dvijihvairiva pannagaiH . talpaishchAbhyAsikairyukta.n shushubhe yodharakShitam .. 32..\\ tIkShNA~Nkusha shataghnIbhiryantrajAlaishcha shobhitam . Ayasaishcha mahAchakraiH shushubhe tatpurottamam .. 33..\\ suvibhaktamahArathya.n devatA bAdha varjitam . virochamAna.n vividhaiH pANDurairbhavanottamaiH .. 34..\\ tantriviShTapa sa~NkAshamindraprastha.n vyarochata . meghavindamivAkAshe vR^iddha.n vidyutsamAvR^itam .. 35..\\ tatra ramye shubhe deshe kauravasya niveshanam . shushubhe dhanasampUrNa.n dhanAdhyakShakShayopamam .. 36..\\ tatrAgachchhandvijA rAjansarvavedavidA.n varAH . nivAsa.n rochayanti sma sarvabhAShAvidastathA .. 37..\\ vaNijashchAbhyayustatra deshe digbhyo dhanArthinaH . sarvashilpavidashchaiva vAsAyAbhyAgama.nstadA .. 38..\\ udyAnAni cha ramyANi nagarasya samantataH . AmrairAmrAtakairnIpairashokaishchampakaistathA .. 39..\\ puMnAgairnAgapuShpaishcha lakuchaiH panasaistathA . shAlatAlakadambaishcha bakulaishcha saketakaiH .. 40..\\ manoharaiH puShpitaishcha phalabhArAvanAmitaiH . prAchInAmalakairlodhraira~Nkolaishcha supuShpitaiH .. 41..\\ jambUbhiH pATalAbhishcha kubjakairatimuktakaiH . karavIraiH pArijAtairanyaishcha vividhairdrumaiH .. 42..\\ nityapuShpaphalopetairnAnAdvija gaNAyutam . mattabarhiNa sa~NghuShTa.n kokilaishcha sadA madaiH .. 43..\\ gR^ihairAdarshavimalairvividhaishcha latAgR^ihaiH . manoharaishchitragR^ihaistathA jagati parvataiH . vApIbhirvividhAbhishcha pUrNAbhiH paramAmbhasA .. 44..\\ sarobhiratiramyaishcha padmotpalasugandhibhiH . ha.nsakAraNDava yutaishchakravAkopashobhitaiH .. 45..\\ ramyAshcha vividhAstatra puShkariNyo vanAvR^itAH . taDAgAni cha ramyANi bR^ihanti cha mahAnti cha .. 46..\\ teShAM puNyajanopeta.n rAShTramAvasatAM mahat . pANDavAnAM mahArAja shashvatprItiravardhata .. 47..\\ tatra bhIShmeNa rAGYA cha dharmapraNayane kR^ite . pANDavAH samapadyanta khANDava prasthavAsinaH .. 48..\\ pa~nchabhistairmaheShvAsairindrakalpaiH samanvitam . shushubhe tatpurashreShThaM nAgairbhogavatI yathA .. 49..\\ tAnniveshya tato vIro rAmeNa saha keshavaH . yayau dvAravatI.n rAjanpANDavAnumate tadA .. 50..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 200} j eva.n samprApya rAjya.n tadindraprasthe tapodhana . ata UrdhvaM mahAtmAnaH kimakurvanta pANDavAH .. 1..\\ sarva eva mahAtmAnaH pUrve mama pitAmahAH . draupadI dharmapatnI cha katha.n tAnanvavartata .. 2..\\ katha.n vA pa~ncha kR^iShNAyAmekasyA.n te narAdhipAH . vartamAnA mahAbhAgA nAbhidyanta parasparam .. 3..\\ shrotumichchhAmyaha.n sarvaM vistareNa tapodhana . teShA.n cheShTitamanyonya.n yuktAnAM kR^iShNayA tayA .. 4..\\ vai dhR^itarAShTrAbhyanuGYAtAH kR^iShNayA saha pANDavAH . remire puruShavyAghrAH prAptarAjyAH parantapAH .. 5..\\ prApya rAjyaM mahAtejAH satyasandho yudhiShThiraH . pAlayAmAsa dharmeNa pR^ithivIM bhrAtR^ibhiH saha .. 6..\\ jitArayo mahAprAGYAH satyadharmaparAyaNAH . mudaM paramikAM prAptAstatroShuH pANDunandanAH .. 7..\\ kurvANAH paurakAryANi sarvANi puruSharShabhAH . AsA.n chakrurmahArheShu pArthiveShvAsaneShu cha .. 8..\\ atha teShUpaviShTeShu sarveShveva mahAtmasu . nAradastvatha devarShirAjagAma yadR^ichchhayA . Asana.n ruchira.n tasmai pradadau svaM yudhiShThiraH .. 9..\\ devarSherupaviShTasya svayamarghya.n yathAvidhi . prAdAdyudhiShThiro dhImAnrAjya.n chAsmai nyavedayat .. 10..\\ pratigR^ihya tu tAM pUjAmR^iShiH prItamanAbhavat . AshIrbhirvardhayitvA tu tamuvAchAsyatAm iti .. 11..\\ niShasAdAbhyanuGYAtastato rAjA yudhiShThiraH . preShayAmAsa kR^iShNAyai bhagavantamupasthitam .. 12..\\ shrutvaiva draupadI chApi shuchirbhUtvA samAhitA . jagAma tatra yatrAste nAradaH pANDavaiH saha .. 13..\\ tasyAbhivAdya charaNau devarSherdharmachAriNI . kR^itA~njaliH susa.nvItA sthitAtha drupadAtmajA .. 14..\\ tasyAshchApi sa dharmAtmA satyavAgR^iShisattamaH . AshiSho vividhAH prochya rAjaputryAstu nAradaH . gamyatAmiti hovAcha bhagavA.nstAmaninditAm .. 15..\\ gatAyAmatha kR^iShNAyA.n yudhiShThirapurogamAn . vivikte pANDavAnsarvAnuvAcha bhagavAnR^iShiH .. 16..\\ pA~nchAlI bhavatAmekA dharmapatnI yashasvinI . yathA vo nAtra bhedaH syAttathA nItirvidhIyatAm .. 17..\\ sundopasundAvasurau bhrAtarau sahitAvubhau . AstAmavadhyAvanyeShA.n triShu lokeShu vishrutau .. 18..\\ ekarAjyAvekagR^ihAvekashayyAsanAshanau . tilottamAyAstau hetoranyonyamabhijaghnatuH .. 19..\\ rakShyatA.n sauhrada.n tasmAdanyonyapratibhAvikam . yathA vo nAtra bhedaH syAttatkuruShva yudhiShThira .. 20..\\ y sundopasundAvasurau kasya putrau mahAmune . utpannashcha kathaM bhedaH katha.n chAnyonyamaghnatAm .. 21..\\ apsarA devakanyA vA kasya chaiShA tilottamA . yasyAH kAmena saMmattau jaghnatustau parasparam .. 22..\\ etatsarva.n yathAvR^ittaM vistareNa tapodhana . shrotumichchhAmahe vipra para.n kautUhala.n hi naH .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 201} naarada shR^iNu me vistareNemamitihAsaM purAtanam . bhrAtR^ibhIH sahitaH pArtha yathAvR^itta.n yudhiShThira .. 1..\\ mahAsurasyAnvavAye hiraNyakashipoH purA . nikumbho nAma daityendrastejasvI balavAnabhUt .. 2..\\ tasya putrau mahAvIryau jAtau bhImaparAkramau . sahAnyonyena bhu~njAte vinAnyonyaM na gachchhataH .. 3..\\ anyonyasya priyakarAvanyonyasya priya.nvadau . ekashIlasamAchArau dvidhaivaika.n yathA kR^itau .. 4..\\ tau vivR^iddhau mahAvIryau kAryeShvapyekanishchayau . trailokyavijayArthAya samAsthAyaika nishchayam .. 5..\\ kR^itvA dIkShA.n gatau vindhyaM tatrograM tepatustapaH . tau tu dIrgheNa kAlena tapo yuktau babhUvatuH .. 6..\\ kShutpipAsAparishrAntau jaTAvalkaladhAriNau . malopachita sarvA~Ngau vAyubhakShau babhUvatuH .. 7..\\ AtmamA.nsAni juhvantau pAdA~NguShThAgradhiShThitau . UrdhvabAhU chAnimiShau dIrghakAla.n dhR^itavratau .. 8..\\ tayostapaH prabhAveNa dIrghakAlaM pratApitaH . dhUmaM pramumuche vindhyastadadbhutamivAbhavat .. 9..\\ tato devAbhavanbhItA ugra.n dR^iShTvA tayostapaH . tapo vighAtArthamatho devA vighnAni chakrire .. 10..\\ ratnaiH pralobhayAmAsuH strIbhishchobhau punaH punaH . na cha tau chakraturbha~Nga.n vratasya sumahAvratau .. 11..\\ atha mAyAM punardevAstayoshchakrurmahAtmanoH . bhaginyo mAtaro bhAryAstayoH parijanastathA .. 12..\\ paripAtyamAnA vitrastAH shUlahastena rakShasA . srastAbharaNa keshAntA ekAntabhraShTavAsasaH .. 13..\\ abhidhAvya tataH sarvAstau trAhIti vichukrushuH . na cha tau chakraturbha~Nga.n vratasya sumahAvratau .. 14..\\ yadA kShobhaM nopayAti nArtimanyatarastayoH . tataH striyastA bhUta.n cha sarvamantaradhIyata .. 15..\\ tataH pitA mahaH sAkShAdabhigamya mahAsurau . vareNa chhandayAmAsa sarvalokapitAmahaH .. 16..\\ tataH sundopasundau tau bhrAtarau dR^iDhavikramau . dR^iShTvA pitAmaha.n devaM tasthatuH prA~njalItadA .. 17..\\ Uchatushcha prabhu.n devaM tatastau sahitau tadA . AvayostapasAnena yadi prItaH pitAmahaH .. 18..\\ mAyAvidAvastravidau balinau kAmarUpiNau . ubhAvapyamarau syAvaH prasanno yadi no prabhuH .. 19..\\ pitaamaha R^ite.amaratvamanyadvA.n sarvamuktaM bhaviShyati . anyadvR^iNItAM mR^ityoshcha vidhAnamamaraiH samam .. 20..\\ kariShyAvedamiti yanmahadabhyutthita.n tapaH . yuvayorhetunAnena nAmaratva.n vidhIyate .. 21..\\ trailokyavijayArthAya bhavadbhyAmAsthita.n tapaH . hetunAnena daityendrau na vA.n kAmaM karomyaham .. 22..\\ sundaupasundaav triShu lokeShu yadbhUta.n kiM chitsthAvaraja~Ngamam . sarvasmAnnau bhayaM na syAdR^ite.anyonyaM pitAmaha .. 23..\\ pitaamaha yatprArthita.n yathokta.n cha kAmametaddadAni vAm . mR^ityorvidhAnametachcha yathAvadvAM bhaviShyati .. 24..\\ naarada tataH pitAmaho dAttvA varametattadA tayoH . nivartya tapasastau cha brahmaloka.n jagAma ha .. 25..\\ labdhvA varANi sarvANi daityendrAvapi tAvubhau . avadhyau sarvalokasya svameva bhavana.n gatau .. 26..\\ tau tu labdhavarau dR^iShTvA kR^itakAmau mahAsurau . sarvaH suhR^ijjanastAbhyAM pramodamupajagmivAn .. 27..\\ tatastau tu jaTA hitvA maulinau sambabhUvatuH . mahArhAbharaNopetau virajo.ambaradhAriNau .. 28..\\ akAlakaumudI.n chaiva chakratuH sArvakAmikI . daityendrau paramaprItau tayoshchaiva suhR^ijjanaH .. 29..\\ bhakShyatAM bhujyatAM nitya.n ramyatA.n gIyatAm iti . pIyatA.n dIyatAM cheti vAcha AsangR^ihe gR^ihe .. 30..\\ tatra tatra mahApAnairutkR^iShTatalanAditaiH . hR^iShTaM pramudita.n sarva.n daityAnAm abhavatpuram .. 31..\\ taistairvihArairbahubhirdaityAnA.n kAmarUpiNAm . samAH sa~NkrIDatA.n teShAmaharekamivAbhavat .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 202} naarada utsave vR^ittamAtre tu trailokyAkA~NkShiNAvubhau . mantrayitvA tataH senA.n tAvAGYApayatAM tadA .. 1..\\ suhR^idbhirabhyanuGYAtau daitya vR^iddhaishcha mantribhiH . kR^itvA prAsthAnika.n rAtrau maghAsu yayatustadA .. 2..\\ gadA paTTishadhAriNyA shUlamudgara hastayA . prasthitau sahadharmiNyA mahatyA daitya senayA .. 3..\\ ma~NgalaiH stutibhishchApi vijayapratisa.nhitaiH . chAraNaiH stUyamAnau tu jagmatuH parayA mudA .. 4..\\ tAvantarikShamutpatya daityau kAmagamAvubhau . devAnAmeva bhavana.n jagmaturyuddhadurmadau .. 5..\\ tayorAgamana.n GYAtvA varadAna.n cha tatprabhoH . hitvA triviShTapa.n jagmurbrahmalokaM tataH surAH .. 6..\\ tAnindralokaM nirjitya yakSharakShogaNA.nstathA . khecharANyapi bhUtAni jigyatustIvravikramau .. 7..\\ antarbhUmigatAnnAgA~njitvA tau cha mahAsurau . samudravAsinaH sarvAnmlechchha jAtInvijigyatuH .. 8..\\ tataH sarvAM mahI.n jetumArabdhAvugrashAsanau . sainikAMshcha samAhUya sutIkShNA.n vAchamUchatuH .. 9..\\ rAjarShayo mahAyaGYairhavyakavyairdvijAtayaH . tejobala.n cha devAnA.n vardhayanti shriyaM tathA .. 10..\\ teShAmevaM pravR^iddhAnA.n sarveShAmasuradviShAm . sambhUya sarvairasmAbhiH kAryaH sarvAtmanA vadhaH .. 11..\\ eva.n sarvAnsamAdishya pUrvatIre mahodadheH . krUrAM mati.n samAsthAya jagmatuH sarvato mukham .. 12..\\ yaGYairyajante ye ke chidyAjananti cha ye dvijAH . tAnsarvAnprasabha.n dR^iShTvA balinau jaghnatustadA .. 13..\\ AshrameShvagnihotrANi R^iShINAM bhAvitAtmanAm . gR^ihItvA prakShipantyapsu vishrabdhAH sainikAstayoH .. 14..\\ tapodhanaishcha ye shApAH kruddhairuktA mahAtmabhiH . nAkrAmanti tayoste.api varadAnena jR^imbhatoH .. 15..\\ nAkrAmanti yadA shApA bANA muktAH shilAsviva . niyamA.nstadA parityajya vyadravanta dvijAtayaH .. 16..\\ pR^ithivyA.n ye tapaHsiddhA dAntAH shama parAyaNAH . tayorbhayAddudruvuste vainateyAdivoragAH .. 17..\\ mathitairAshramairbhagnairvikIrNakalashasruvaiH . shUnyamAsIjjagatsarva.n kAleneva hata.n yathA .. 18..\\ rAjarShibhiradR^ishyadbhirR^iShibhishcha mahAsurau . ubhau vinishchaya.n kR^itvA vikurvAte vadhaiShiNau .. 19..\\ prabhinnakaraTau mattau bhUtvA ku~njararUpiNau . sa.nlInAnapi durgeShu ninyaturyamasAdanam .. 20..\\ si.nhau bhUtvA punarvyAghrau punashchAntarhitAvubhau . taistairupAyaistau krUdAvR^iShIndR^iShTvA nijaghnatuH .. 21..\\ nivR^ittayaGYasvAdhyAyA praNaShTanR^ipatidvijA . utsannotsava yaGYA cha babhUva vasudhA tadA .. 22..\\ hAhAbhUtA bhayArtA cha nivR^ittavipaNApaNA . nivR^ittadevakAryA cha puNyodvAha vivarjitA .. 23..\\ nivR^ittakR^iShigorakShA vidhvastanagarAshramA . asthi ka~NkAla sa~NkIrNA bhUrbabhUvogra darshanA .. 24..\\ nivR^ittapitR^ikArya.n cha nirvaShaTkArama~Ngalam . jagatpratibhayAkAra.n duShprekShyamabhavattadA .. 25..\\ chandrAdityau grahAstArA nakShatrANi divaukasaH . jagmurviShAda.n tatkarma dR^iShTvA sundopasundayoH .. 26..\\ eva.n sarvA disho daityau jitvA krUreNa karmaNA . niHsapatnau kurukShetre niveshamabhichakramuH .. 27..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 203} naarada tato devarShayaH sarve siddhAshcha paramarShayaH . jagmustadA parAmArti.n dR^iShTvA katkadanaM mahat .. 1..\\ te.abhijagmurjitakrodhA jitAtmAno jitendriyAH . pitAmahasya bhavana.n jagataH kR^ipayA tadA .. 2..\\ tato dadR^ishurAsIna.n saha devaiH pitAmaham . siddhairbrahmarShibhishchaiva samantAtparivAritam .. 3..\\ tatra devo mahAdevastatrAgnirvAyunA saha . chandrAdityau cha dharmashcha parameShThI tathA budhaH .. 4..\\ vaikhAnasA vAlakhilyA vAnaprasthA marIchipAH . ajAshchaivAvimUDhAshcha tejo garbhAstapasvinaH . R^iShayaH sarva evaite pitAmahamupAsate .. 5..\\ tato.abhigamya sahitAH sarva eva maharShayaH . sundopasundayoH karma sarvameva shasha.nsire .. 6..\\ yathA kR^ita.n yathA chaiva kR^itaM yena krameNa cha . nyavedaya.nstataH sarvamakhilena pitAmahe .. 7..\\ tato devagaNAH sarve te chaiva paramarShayaH . tamevArthaM puraskR^itya pitAmahamachodayan .. 8..\\ tataH pitAmahaH shrutvA sarveShA.n tadvachastadA . muhUrtamiva sa~ncintya kartavyasya vinishchayam .. 9..\\ tayorvadha.n samuddishya vishvakarmANamAhvayat . dR^iShTvA cha vishvakarmANa.n vyAdidesha pitAmahaH . sR^ijyatAM prAthanIyeha pramadeti mahAtapAH .. 10..\\ pitAmahaM namaskR^itya tadvAkyamabhinandya cha . nirmame yoShita.n divyAM chintayitvA prayatnataH .. 11..\\ triShu lokeShu yatki.n chidbhUta.n sthAvaraja~Ngamam . samAnayaddarshanIya.n tattadyatnAttatastataH .. 12..\\ koTishashchApi ratnAni tasyA gAtre nyaveshayat . tA.n ratnasa~NghAta mayImasR^ijaddevarUpiNIm .. 13..\\ sA prayatnena mahatA nirmitA vishvakarmaNA . triShu lokeShu nArINA.n rUpeNApratimAbhavat .. 14..\\ na tasyAH sUkShmamapyasti yadgAtre rUpasampadA . na yukta.n yatra vA dR^iShTirna sajjati nirIkShatAm .. 15..\\ sA vigrahavatIva shrIH kAnta rUpA vapuShmatI . jahAra sarvabhUtAnA.n chakShUMShi cha manA.nsi cha .. 16..\\ tila.n tila.n samAnIya ratnAnAM yadvinirmitA . tilottametyatastasyA nAma chakre pitAmahaH .. 17..\\ pitaamaha gachchha sundopasundAbhyAmasurAbhyA.n tilottame . prArthanIyena rUpeNa kuru bhadre pralobhanam .. 18..\\ tvatkR^ite darshanAdeva rUpasampatkR^itena vai . virodhaH syAdyathA tAbhyAmanyonyena tathA kuru .. 19..\\ naarada sA tatheti pratiGYAya namaskR^itya pitAmaham . chakAra maNDala.n tatra vibudhAnAM pradakShiNam .. 20..\\ prA~Nmukho bhagavAnAste dakShiNena maheshvaraH .. 21..\\ devAshchaivottareNAsansarvatastvR^iShayo.abhavan . kurvantyA tu tayA tatra maNDala.n tatpradakShiNam . indraH sthANushcha bhagavAndhairyeNa pratyavasthitau .. 22..\\ draShTukAmasya chAtyartha.n gatAyAH pArshvatastadA . anyada~nchitapakShmAnta.n dakShiNaM niHsR^itaM mukham .. 23..\\ pR^iShThataH parivartantyAH pashchimaM niHsR^itaM mukham . gatAyAshchottaraM pArshvamuttaraM niHsR^itaM mukham .. 24..\\ mahendrasyApi netrANAM pArshvataH pR^iShThato.agrataH . raktAntAnA.n vishAlAnAM sahasraM sarvato.abhavat .. 25..\\ eva.n chaturmukhaH sthANurmahAdevo.abhavatpurA . tathA sahasranetrashcha babhUva balasUdanaH .. 26..\\ tathA deva nikAyAnAmR^iShINA.n chaiva sarvashaH . mukhAnyabhipravartante yena yAti tilottamA .. 27..\\ tasyA gAtre nipatitA teShA.n dR^iShTirmahAtmanAm . sarveShAmeva bhUyiShThamR^ite devaM pitAmaham .. 28..\\ gachchhantyAstu tadA devAH sarve cha paramarShayaH . kR^itamityeva tatkAryaM menire rUpasampadA .. 29..\\ tilottamAyA.n tu tadA gatAyA.n lokabhAvanaH . sarvAnvisarjayAmAsa devAnR^iShigaNAMshcha tAn .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 204} naarada jitvA tu pR^ithivI.n daityau niHsapatnau gatavyathau . kR^itvA trailokyamavyagra.n kR^itakR^ityau babhUvatuH .. 1..\\ devagandharvayakShANAM nAgapArthiva rakShasAm . AdAya sarvaratnAni parA.n tuShTimupAgatau .. 2..\\ yadA na pratiSheddhArastayoH santIha ke chana . nirudyogau tadA bhUtvA vijahrAte.amarAviva .. 3..\\ strIbhirmAlyaishcha gandhaishcha bhakShairbhojyaishcha puShkalaiH . pAnaishcha vividhairhR^idyaiH parAM prItimavApatuH .. 4..\\ antaHpure vanodyAne parvatopavaneShu cha . yathepsiteShu desheShu vijahrAte.amarAviva .. 5..\\ tataH kadA chidvindhyasya pR^iShThe samashilAtale . puShpitAgreShu shAleShu vihAramabhijagmatuH .. 6..\\ divyeShu sarvakAmeShu samAnIteShu tatra tau . varAsaneShu sa.nhR^iShTau saha strIbhirniShedatuH .. 7..\\ tato vAditranR^ittAbhyAmupAtiShThanta tau striyaH . gItaishcha stutisa.nyuktaiH prItyarthamupajagmire .. 8..\\ tatastilottamA tatra vane puShpANi chinvatI . veShamAkShiptamAdhAya raktenaikena vAsasA .. 9..\\ nadItIreShu jAtAnsA karNikArAnvichinvatI . shanairjagAma ta.n desha.n yatrAstAM tau mahAsurau .. 10..\\ tau tu pItvA varaM pAnaM madaraktAnta lochanau . dR^iShTvaiva tA.n varArohAM vyathitau sambahUvatuH .. 11..\\ tAvutpatyAsana.n hitvA jagmaturyatra sA sthitA . ubhau cha kAmasaMmattAvubhau prArthayatashcha tAm .. 12..\\ dakShiNe tA.n kare subhrU.n sundo jagrAha pANinA . upasundo.api jagrAha vAme pANau tilottamAm .. 13..\\ varapradAna mattau tAvaurasena balena cha . dhanaratnamadAbhyA.n cha surA pAnamadena cha .. 14..\\ sarvairetairmadairmattAvanyonyaM bhrukuTI kR^itau . madakAmasamAviShTau parasparamathochatuH .. 15..\\ mama bhAryA tava gururiti sundo.abhyabhAShata . mama bhAryA tava vadhUrupasundo.abhyabhAShata .. 16..\\ naiShA tava mamaiSheti tatra tau manyurAvishat . tasyA hetorgade bhIme tAvubhAvapyagR^ihNatAm .. 17..\\ tau pragR^ihya gade bhIme tasyAH kAmena mohitau . ahaM pUrvamahaM pUrvamityanyonyaM nijaghnatuH .. 18..\\ tau gadAbhihatau bhImau petaturdharaNItale . rudhireNAvaliptA~Ngau dvAvivArkau nabhash chyutau .. 19..\\ tatastA vidrutA nAryaH sa cha daitya gaNastadA . pAtAlamagamatsarvo viShAdabhayakampitaH .. 20..\\ tataH pitAmahastatra saha devairmaharShibhiH . AjagAma vishuddhAtmA pUjayiShya.nstilottamAm .. 21..\\ vareNa chhanditA sA tu brahmaNA prItimeva ha . varayAmAsa tatrainAM prItaH prAha pitAmahaH .. 22..\\ AdityacharitA.NllokAnvichariShyasi bhAmini . tejasA cha sudR^iShTA.n tvAM na kariShyati kash chana .. 23..\\ eva.n tasyai varaM dattvA sarvalokapitAmahaH . indre trailokyamAdhAya brahmaloka.n gataH prabhuH .. 24..\\ eva.n tau sahitau bhUtvA sarvArtheShvekanishchayau . tilottamArthe sa~NkruddhAvanyonyamabhijaghnatuH .. 25..\\ tasmAdbravImi vaH snehAtsarvAnbharatasattamAn . yathA vo nAtra bhedaH syAtsarveShA.n draupadI kR^ite . tathA kuruta bhadra.n vo mama chetpriyamichchhatha .. 26..\\ vai evamuktA mahAtmAno nAradena maharShiNA . samaya.n chakrire rAja.nste.anyonyena samAgatAH . samakSha.n tasya devarShernAradasyAmitaujasaH .. 27..\\ draupadyA naH sahAsInamanyo.anya.n yo.abhidarshayet . sa no dvAdasha varShANi brahma chArI vane vaset .. 28..\\ kR^ite tu samaye tasminpANDavairdharmachAribhiH . nArado.apyagamatprIta iShTa.n deshaM mahAmuniH .. 29..\\ eva.n taiH samayaH pUrvaM kR^ito narada choditaiH . na chAbhidyanta te sArve tadAnyonyena bhArata .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 205} vai eva.n te samayaM kR^itvA nyavasa.nstatra pANDavAH . vashe shastrapratApena kurvanto.anyAnmahIkShitaH .. 1..\\ teShAM manujasi.nhAnAM pa~nchAnAmamitaujasAm . babhUva kR^iShNA sarveShAM pArthAnA.n vashavartinI .. 2..\\ te tayA taishcha sA vIraiH patibhiH saha pa~nchabhiH . babhUva paramaprItA nAgairiva sarasvatI .. 3..\\ vartamAneShu dharmeNa pANDaveShu mahAtmasu . vyavardhankuravaH sarve hInadoShAH sukhAnvitAH .. 4..\\ atha dIrgheNa kAlena brAhmaNasya vishAM pate . kasyachchittaskarAH kechchijjahrurgA nR^ipasattama .. 5..\\ hriyamANe dhane tasminbrAhmaNaH krodhamUrchchhitaH . Agamya khANDava prasthamudakroshata pANDavAn .. 6..\\ hriyate godhana.n kShudrairnR^isha.nsairakR^itAtmabhiH . prasahya vo.asmAdviShayAdabhidhAvata pANDavAH .. 7..\\ brAhmaNasya pramattasya havirdhvA~NkShairvilupyate . shArdUlasya guhA.n shUnyAM nIchaH kroShTAbhimarshati .. 8..\\ brAhmaNa sve hR^ite chorairdharmArthe cha vilopite . rorUyamANe cha mayi kriyatAmastradhAraNam .. 9..\\ rorUyamANasyAbhyAshe tasya viprasya pANDavaH . tAni vAkyAni shushrAva kuntIputro dhana~njayaH .. 10..\\ shrutvA chaiva mahAbAhurmA bhairityAha ta.n dvijam . AyudhAni cha yatrAsanpANDavAnAM mahAtmanAm . kR^iShNayA saha tatrAsIddharmarAjo yudhiShThiraH .. 11..\\ sa praveshAya chAshakto gamanAya cha pANDavaH . tasya chArtasya tairvAkyaishchodyamAnaH punaH punaH . Akrande tatra kaunteyashchintayAmAsa duHkhitaH .. 12..\\ hriyamANe dhane tasminbrAhmaNasya tapasvinaH . ashrupramArjana.n tasya kartavyamiti nishchitaH .. 13..\\ upaprekShaNajo.adharmaH sumahAnsyAnmahIpateH . yadyasya rudato dvAri na karomyadya rakShaNam .. 14..\\ anAstikya.n cha sarveShAmasmAkamapi rakShaNe . pratitiShTheta loke.asminnadharmash chaiva no bhavet .. 15..\\ anApR^ichchhya cha rAjAna.n gate mayi na saMshayaH . ajAtashatrornR^ipatermama chaivApriyaM bhavet .. 16..\\ anupraveshe rAGYastu vanavAso bhavenmama . adharmo vA mahAnastu vane vA maraNaM mama . sharIrasyApi nAshena dharma eva vishiShyate .. 17..\\ eva.n vinishchitya tataH kuntIputro dhana~njayaH . anupravishya rAjAnamApR^ichchhya cha vishAM pate .. 18..\\ dhanurAdAya sa.nhR^iShTo brAhmaNaM pratyabhAShata . brAhmaNAgamyatA.n shIghraM yAvatparadhanaiShiNaH .. 19..\\ na dUre te gatAH kShudrAstAvadgachchhAmahe saha . yAvadAvartayAmyadya chorahastAddhana.n tava .. 20..\\ so.anusR^itya mahAbAhurdhanvI varmI rathI dhvajI . sharairvidhva.nsitAMshchorAnavajitya cha taddhanam .. 21..\\ brAhmaNasya upAhR^itya yashaH pItvA cha pANDavaH . AjagAma pura.n vIraH savyasAchI parantapaH .. 22..\\ so.abhivAdya gurUnsarvA.nstaishchApi pratinanditaH . dharmarAjamuvAcheda.n vratamAdishyatAM mama .. 23..\\ samayaH samatikrAnto bhavatsandarshanAnmayA . vanavAsa.n gamiShyAmi samayo hyeSha naH kR^itaH .. 24..\\ ityukto dharmarAjastu sahasA vAkyamapriyam . kathamityabravIdvAchA shokArtaH sajjamAnayA . yudhiShThiro guDA keshaM bhrAtA bhrAtaramachyutam .. 25..\\ pramANamasmi yadi te mattaH shR^iNu vacho.anagha . anupraveshe yadvIra kR^itavA.nstvaM mamApriyam . sarva.n tadanujAnAmi vyalIkaM na cha me hR^idi .. 26..\\ guroranupravesho hi nopaghAto yavIyasaH . yavIyaso.anupravesho jyeShThasya vidhilopakaH .. 27..\\ nivartasva mahAbAho kuruShva vachanaM mama . na hi te dharmalopo.asti na cha me dharShaNA kR^itA .. 28..\\ aarj na vyAjena chareddharmamiti me bhavataH shrutam . na satyAdvichaliShyAmi satyenAyudhamAlabhe .. 29..\\ vai so.abhyanuGYApya rAjAnaM brahmacharyAya dIkShitaH . vane dvAdasha varShANi vAsAyopajagAma ha .. 30..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 206} vai taM prayAntaM mahAbAhu.n kauravANA.n yashaH karam . anujagmurmahAtmAno brAhmaNA vedapAragAH .. 1..\\ vedavedA~NgavidvA.nsastathaivAdhyAtma chintakAH . chaukShAshcha bhagavadbhaktAH sUtAH paurANikAsh cha ye .. 2..\\ kathakAshchApare rAja~nshramaNAshcha vanaukasaH . divyAkhyAnAni ye chApi paThanti madhura.n dvijAH .. 3..\\ etaishchAnyaishcha bahubhiH sahAyaiH pANDunandanaH . vR^itaH shlakShNakathaiH prAyAnmarudbhiriva vAsavaH .. 4..\\ ramaNIyAni chitrANi vanAni cha sarA.nsi cha . saritaH sAgarAMshchaiva deshAnapi cha bhArata .. 5..\\ puNyAni chaiva tIrthAni dadarsha bharatarShabha . sa ga~NgA dvAramAsAdya niveshamakarotprabhuH .. 6..\\ tatra tasyAdbhuta.n karma shR^iNu me janamejaya . kR^itavAnyadvishuddhAtmA pANDUnAM pravaro rathI .. 7..\\ niviShTe tatra kaunteye brAhmaNeShu cha bhArata . agnihotrANi viprAste prAdushchakruranekashaH .. 8..\\ teShu prabodhyamAneShu jvaliteShu huteShu cha . kR^itapuShpopahAreShu tIrAntara gateShu cha .. 9..\\ kR^itAbhiShekairvidvadbhirniyataiH satpathi sthitaiH . shushubhe.atIva tadrAjanga~NgA dvAraM mahAtmabhiH .. 10..\\ tathA paryAkule tasminniveshe pANDunandanaH . abhiShekAya kaunteyo ga~NgAmavatatAra ha .. 11..\\ tatrAbhiSheka.n kR^itvA sa tarpayitvA pitAmahAn . uttitIrShurjalAdrAjannagnikAryachikIrShayA .. 12..\\ apakR^iShTo mahAbAhurnAgarAjasya kanyayA . antarjale mahArAja ulUpyA kAmayAnayA .. 13..\\ dadarsha pANDavastatra pAvaka.n susamAhitam . kauravyasyAtha nAgasya bhavane paramArchite .. 14..\\ tatrAgnikArya.n kR^itavAnkuntIputro dhana~njayaH . asha~NkamAnena hutastenAtuShyaddhutAshanaH .. 15..\\ agnikArya.n sa kR^itvA tu nAgarAjasutA.n tadA . prahasanniva kaunteya ida.n vachanamabravIt .. 16..\\ kimida.n sAhasaM bhIru kR^itavatyasi bhAmini . kashchAya.n subhago deshaH kA cha tva.n kasya chAtmajA .. 17..\\ uuluupii airAvata kule jAtaH kauravyo nAma pannagaH . tasyAsmi duhitA pArtha ulUpI nAma pannagI .. 18..\\ sAha.n tvAmabhiShekArthamavatIrNa.n samudragAm . dR^iShTavatyeva kaunteya kandarpeNAsmi mUrchchhitA .. 19..\\ tAM mAmana~Nga mathitA.n tvatkR^ite kurunandana . ananyAM nandayasvAdya pradAnenAtmano rahaH .. 20..\\ aarj brahmacharyamidaM bhadre mama dvAdasha vArShikam . dharmarAjena chAdiShTaM nAhamasmi svaya.n vashaH .. 21..\\ tava chApi priya.n kartumichchhAmi jalachAriNi . anR^itaM noktapUrva.n cha mayA kiM chana karhi chit .. 22..\\ katha.n cha nAnR^itaM tatsyAttava chApi priyaM bhavet . na cha pIDyeta me dharmastathA kuryAM bhuja~Ngame .. 23..\\ uuluupii jAnAmyahaM pANDaveya yathA charasi medinIm . yathA cha te brahmacharyamidamAdiShTavAnguruH .. 24..\\ paraspara.n vartamAnAndrupadasyAtmajAM prati . yo no.anupravishenmohAtsa no dvAdasha vArShikam . vanecharedbrahmacharyamiti vaH samayaH kR^itaH .. 25..\\ tadida.n draupadIhetoranyonyasya pravAsanam . kR^ita.n vastatra dharmArthamatra dharmo na duShyati .. 26..\\ paritrANa.n cha kartavyamArtAnAM pR^ithulochana . kR^itvA mama paritrANa.n tava dharmo na lupyate .. 27..\\ yadi vApyasya dharmasya sUkShmo.api syAdvyatikramaH . sa cha te dharma eva syAddAttvA prANAnmamArjuna .. 28..\\ bhaktAM bhajasya mAM pArtha satAmetanmataM prabho . na kariShyasi chedevaM mR^itAM mAmupadhAraya .. 29..\\ prANadAnAnmahAbAho chara dharmamanuttamam . sharaNa.n cha prapannAsmi tvAmadya puruShottama .. 30..\\ dInAnanAthAnkaunteya parirakShasi nityashaH . sAha.n sharaNamabhyemi roravImi cha duHkhitA .. 31..\\ yAche tvAmabhikAmAha.n tasmAtkuru mama priyam . sa tvamAtmapradAnena sakAmA.n kartumarhasi .. 32..\\ vai evamuktastu kaunteyaH pannageshvara kanyayA . kR^itavA.nstattathA sarva.n dharmamuddishya kAraNam .. 33..\\ sa nAgabhavane rAtri.n tAmuShitvA pratApavAn . udite.abhyutthitaH sUrye kauravyasya niveshanAt .. 34..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 207} vai kathayitvA tu tatsarvaM brAhmaNebhyaH sa bhArata . prayayau himavatpArshva.n tato vajradharAtmajaH .. 1..\\ agastyavaTamAsAdya vasiShThasya cha parvatam . bhR^igutu~Nge cha kaunteyaH kR^itavA~nshauchamAtmanaH .. 2..\\ pradadau gosahasrANi tIrtheShvAyataneShu cha . niveshAMshcha dvijAtibhyaH so.adadatkurusattamaH .. 3..\\ hiraNyabindostIrthe cha snAtvA puruShasattamaH . dR^iShTavAnparvatashreShThaM puNyAnyAyatanAni cha .. 4..\\ avatIrya narashreShTho brAhmaNaiH saha bhArata . prAchI.n dishamabhiprepsurjagAma bharatarShabhaH .. 5..\\ AnupUrvyeNa tIrthAni dR^iShTavAnkurusattamaH . nadI.n chotpalinI.n ramyAmaraNyaM naimiShaM prati .. 6..\\ nandAmaparanandA.n cha kaushikIM cha yashasvinIm . mahAnadI.n gayAM chaiva ga~NgAmapi cha bhArata .. 7..\\ eva.n sarvANi tIrthAni pashyamAnastathAshramAn . AtmanaH pAvana.n kurvanbrAhmaNebhyo dadau vasu .. 8..\\ a~Ngava~Nga kali~NgeShu yAni puNyAni kAni chit . jagAma tAni sarvANi tIrthAnyAyatanAni cha . dR^iShTvA cha vidhivattAni dhana.n chApi dadau tataH .. 9..\\ kali~Nga rAShTradvAreShu brAhmaNAH pANDavAnugAH . abhyanuGYAya kaunteyamupAvartanta bhArata .. 10..\\ sa tu tairabhyanuGYAtaH kuntIputro dhana~njayaH . sahAyairalpakaiH shUraH prayayau yena sAgaram .. 11..\\ sa kali~NgAnatikramya deshAnAyatanAni cha . dharmyANi ramaNIyAni prekShamANo yayau prabhuH .. 12..\\ mahendra parvata.n dR^iShTvA tApasairupashobhitam . samudratIreNa shanairmaNalUra.n jagAma ha .. 13..\\ tatra sarvANi tIrthAni puNyAnyAyatanAni cha . abhigamya mahAbAhurabhyagachchhanmahIpatim . maNalUreshvara.n rAjandharmaGYa.n chitravAhanam .. 14..\\ tasya chitrA~NgadA nAma duhitA chArudarshanA . tA.n dadarsha pure tasminvicharantI.n yadR^ichchhayA .. 15..\\ dR^iShTvA cha tA.n varArohA.n chakame chaitravAhinIm . abhigamya cha rAjAna.n GYApayatsvaM prayojanam . tamuvAchAtha rAjA sa sAntvapUrvamida.n vachaH .. 16..\\ rAjA prabha~Nkaro nAma kule asminbabhUva ha . aputraH prasavenArthI tapastepe sa uttamam .. 17..\\ ugreNa tapasA tena praNipAtena sha~NkaraH . IshvarastoShitastena mahAdeva umApatiH .. 18..\\ sa tasmai bhagavAnprAdAdekaikaM prasava.n kule . ekaikaH prasavastasmAdbhavatyasminkule sadA .. 19..\\ teShA.n kumArAH sarveShAM pUrveShAM mama jaGYire . kanyA tu mama jAteya.n kulasyotpAdanI dhruvam .. 20..\\ putro mameyamiti me bhAvanA puruShottama . putrikA hetuvidhinA sa~nj~nitA bharatarShabha .. 21..\\ etachchhulkaM bhavatvasyAH kulakR^ijjAyatAm iha . etena samayenemAM pratigR^ihNIShva pANDava .. 22..\\ sa tatheti pratiGYAya kanyA.n tAM pratigR^ihya cha . uvAsa nagare tasminkaunteyastrihimAH samAH .. 23..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 208} vai tataH samudre tIrthAni dakShiNe bharatarShabhaH . abhyagachchhatsupuNyAni shobhitAni tapasvibhiH .. 1..\\ varjayanti sma tIrthAni pa~ncha tatra tu tApasAH . AchIrNAni tu yAnyAsanpurastAttu tapasvibhiH .. 2..\\ agastyatIrtha.n saubhadraM pauloma.n cha supAvanam . kArandhamaM prasanna.n cha hayamedha phalaM cha yat . bhAradvAjasya tIrtha.n cha pApaprashamanaM mahat .. 3..\\ viviktAnyupalakShyAtha tAni tIrthAni pANDavaH . dR^iShTvA cha varjyamAnAni munibhirdharmabuddhibhiH .. 4..\\ tapasvinastato.apR^ichchhatprAGYaliH kurunandanaH . tIrthAnImAni varjyante kimarthaM brahmavAdibhiH .. 5..\\ taapasaah grAhAH pa~ncha vasantyeShu haranti cha tapodhanAn . ata etAni varjyante tIrthAni kurunandana .. 6..\\ vai teShA.n shrutvA mahAbAhurvAryamANastapodhanaiH . jagAma tAni tIrthAni draShTuM puruShasattamaH .. 7..\\ tataH saubhadramAsAdya maharShestIrthamuttamam . vigAhya tarasA shUraH snAna.n chakre parantapaH .. 8..\\ atha taM puruShavyAghramantarjalacharo mahAn . nijagrAha jale grAhaH kuntIputra.n dhana~njayam .. 9..\\ sa tamAdAya kaunteyo visphuranta.n jale charam . udatiShThanmahAbAhurbalena balinA.n varaH .. 10..\\ utkR^iShTa eva tu grAhaH so.arjunena yashasvinA . babhUva nArI kalyANI sarvAbharaNabhUShitA . dIpyamAnA shriyA rAjandivyarUpA manoramA .. 11..\\ tadadbhutaM mahaddR^iShTvA kuntIputro dhana~njayaH . tA.n striyaM paramaprIta idaM vachanamabravIt .. 12..\\ kA vai tvamasi kalyANi kuto vAsi jale charI . kimartha.n cha mahatpApamidaM kR^itavatI purA .. 13..\\ naarii apsarAsmi mahAbAho devAraNya vichAriNI . iShTA dhanapaternitya.n vargA nAma mahAbala .. 14..\\ mama sakhyashchatasro.anyAH sarvAH kAmagamAH shubhAH . tAbhiH sArdhaM prayAtAsmi lokapAla niveshanam .. 15..\\ tataH pashyAmahe sarvA brAhmaNa.n saMshitavratam . rUpavantamadhIyAnamekamekAntachAriNam .. 16..\\ tasya vai tapasA rAja.nstadvana.n tejasAvR^itam . Aditya iva ta.n deshaM kR^itsna.n sa vyavabhAsayat .. 17..\\ tasya dR^iShTvA tapastAdR^igrUpa.n chAdbhutadarshanam . avatIrNAH sma ta.n deshaM tapovighnachikIrShayA .. 18..\\ aha.n cha saurabheyI cha samIchI budbudA latA . yaugapadyena ta.n vipramabhyagachchhAma bhArata .. 19..\\ gAyantyo vai hasantyashcha lobhayantyashcha ta.n dvijam . sa cha nAsmAsu kR^itavAnmano vIra katha.n chana . nAkampata mahAtejAH sthitastapasi nirmale .. 20..\\ so.ashapatkupito.asmA.nstu brAhmaNaH kShatriyarShabha . grAhabhUtA jale yUya.n chariShyadhva.n shataM samAH .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 209} varga tato vayaM pravyathitAH sarvA bharatasattama . AyAma sharaNa.n vipra.n taM tapodhanamachyutam .. 1..\\ rUpeNa vayasA chaiva kandarpeNa cha darpitAH . ayukta.n kR^itavatyaH sma kShantumarhasi no dvija .. 2..\\ eSha eva vadho.asmAka.n suparyAptastapodhana . yadvaya.n saMshitAtmAnaM pralobdhu.n tvAmihAgatAH .. 3..\\ avadhyAstu striyaH sR^iShTA manyante dharmachintakAH . tasmAddharmeNa dharmaGYa nAsmAnhi.nsitumarhasi .. 4..\\ sarvabhUteShu dharmaGYa maitro brAhmaNa uchyate . satyo bhavatu kalyANa eSha vAdo manIShiNAm .. 5..\\ sharaNa.n cha prapannAnA.n shiShTAH kurvanti pAlanam . sharaNa.n tvAM prapannAH sma tasmAttvaM kShantumarhasi .. 6..\\ vai evamuktastu dharmAtmA brAhmaNaH shubhakarmakR^it . prasAda.n kR^itavAnvIra ravisomasamaprabhaH .. 7..\\ braahmana shata.n sahasraM vishva.n cha sarvamakShaya vAchakam . parimANa.n shata.n tvetannaitadakShaya vAchakam .. 8..\\ yadA cha vo grAhabhUtA gR^ihNantIH puruShA~n jale . utkarShati jalAtkashchitsthalaM puruShasattamaH .. 9..\\ tadA yUyaM punaH sarvAH svarUpaM pratipatsyatha . anR^itaM noktapUrvaM me hasatApi kadA chana .. 10..\\ tAni sarvANi tIrthAni itaH prabhR^iti chaiva ha . nArI tIrthAni nAmneha khyAti.n yAsyanti sarvashaH . puNyAni cha bhaviShyanti pAvanAni manIShiNAm .. 11..\\ varga tato.abhivAdya ta.n vipra.n kR^itvA chaiva pradakShiNam . achintayAmopasR^itya tasmAddeshAtsuduHkhitAH .. 12..\\ kva nu nAma vaya.n sarvAH kAlenAlpena taM naram . samAgachchhema yo nastadrUpamApAdayetpunaH .. 13..\\ tA vaya.n chintayitvaivaM muhUrtAdiva bhArata . dR^iShTavatyo mahAbhAga.n devarShimuta nAradam .. 14..\\ sarvA hR^iShTAH sma ta.n dR^iShTvA devarShimamitadyutim . abhivAdya cha taM pArtha sthitAH sma vyathitAnanAH .. 15..\\ sa no.apR^ichchhadduHkhamUlamuktavatyo vaya.n cha tat . shrutvA tachcha yathAvR^ittamida.n vachanamabravIt .. 16..\\ dakShiNe sAgarAnUpe pa~ncha tIrthAni santi vai . puNyAni ramaNIyAni tAni gachchhata mAchiram .. 17..\\ tatrAshu puruShavyAghraH pANDavo vo dhana~njayaH . mokShayiShyati shuddhAtmA duHkhAdasmAnna saMshayaH .. 18..\\ tasya sarvA vaya.n vIra shrutvA vAkyamihAgatAH . tadida.n satyamevAdya mokShitAha.n tvayAnagha .. 19..\\ etAstu mama vai sakhyashchatasro.anyA jale sthitAH . kuru karma shubha.n vIra etAH sarvA vimokShaya .. 20..\\ vai tatastAH pANDavashreShThaH sarvA eva vishAM pate . tasmAchchhApAdadInAtmA mokShayAmAsa vIryavAn .. 21..\\ utthAya cha jalAttasmAtpratilabhya vapuH svakam . tAstadApsaraso rAjannadR^ishyanta yathA purA .. 22..\\ tIrthAni shodhayitvA tu tathAnuGYAya tAH prabhuH . chitrA~NgadAM punardraShTuM maNalUra pura.n yayau .. 23..\\ tasyAmajanayatputra.n rAjAnaM babhru vAhanam . ta.n dR^iShTvA pANDavo rAjangokarNamabhito.agamat .. 24..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 210} vai so.aparAnteShu tIrthAni puNyAnyAyatanAni cha . sarvANyevAnupUrvyeNa jagAmAmita vikramaH .. 1..\\ samudre pashchime yAni tIrthAnyAyatanAni cha . tAni sarvANi gatvA sa prabhAsamupajagmivAn .. 2..\\ prabhAsa desha.n samprAptaM bIbhatsumaparAjitam . tIrthAnyanucharanta.n cha shushrAva madhusUdanaH .. 3..\\ tato.abhyagachchhatkaunteyamaGYAto nAma mAdhavaH . dadR^ishAte tadAnyonyaM prabhAse kR^iShNa pANDavau .. 4..\\ tAvanyonya.n samAshliShya pR^iShTvA cha kushalaM vane . AstAM priyasakhAyau tau naranArAyaNAvR^iShI .. 5..\\ tato.arjuna.n vAsudevastA.n charyAM paryapR^ichchhata . kimarthaM pANDavemAni tIrthAnyanucharasyuta .. 6..\\ tato.arjuno yathAvR^itta.n sarvamAkhyAtavA.nstadA . shrutvovAcha cha vArSheNya evametaditi prabhuH .. 7..\\ tau vihR^itya yathAkAmaM prabhAse kR^iShNa pANDavau . mahIdhara.n raivatakaM vAsAyaivAbhijagmatuH .. 8..\\ pUrvameva tu kR^iShNasya vachanAttaM mahIdharam . puruShAH samala~ncakrurupajahrush cha bhojanam .. 9..\\ pratigR^ihyArjunaH sarvamupabhujya cha pANDavaH . sahaiva vAsudevena dR^iShTavAnnaTanartakAn .. 10..\\ abhyanuGYApya tAnsarvAnarchayitvA cha pANDavaH . satkR^ita.n shayana.n divyamabhyagachchhanmahAdyutiH .. 11..\\ tIrthAnA.n darshanaM chaiva parvatAnAM cha bhArata . ApagAnA.n vanAnA.n cha kathayAmAsa sAtvate .. 12..\\ sa kathAH kathayanneva nidrayA janamejaya . kaunteyo.apahR^itastasmi~nshayane svargasaMmite .. 13..\\ madhureNa sa gItena vINA shabdena chAnagha . prabodhyamAno bubudhe stutibhirma~NgalaistathA .. 14..\\ sa kR^itvAvashya kAryANi vArShNeyenAbhinanditaH . rathena kA~nchanA~Ngena dvArakAmabhijagmivAn .. 15..\\ ala~NkR^itA dvArakA tu babhUva janamejaya . kuntIsutasya pUjArthamapi niShkuTakeShvapi .. 16..\\ didR^ikShavashcha kaunteya.n dvArakAvAsino janAH . narendramArgamAjagmustUrNa.n shatasahasrashaH .. 17..\\ avalokeShu nArINA.n sahasrANi shatAni cha . bhojavR^iShNyandhakAnA.n cha samavAyo mahAnabhUt .. 18..\\ sa tathA satkR^itaH sarvairbhojavR^iShNyandhakAtmajaiH . abhivAdyAbhivAdyAMshcha sUryaishcha pratinanditaH .. 19..\\ kumAraiH sarvasho vIraH satkareNAbhivAditaH . samAnavayasaH sarvAnAshliShya sa punaH punaH .. 20..\\ kR^iShNasya bhavane ramye ratnabhojya samAvR^ite . uvAsa saha kR^iShNena bahulAstatra sharvarIH .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 211} vai tataH katipayAhasya tasminraivatake girau . vR^iShNyandhakAnAmabhavatsumahAnutsavo nR^ipa .. 1..\\ tatra dAna.n dadurvIrA brAhmaNAnA.n sahasrashaH . bhojavR^iShNyandhakAshchaiva mahe tasya girestadA .. 2..\\ prasAdai ratnachitraishcha girestasya samantataH . sa deshaH shobhito rAjandIpavR^ikShaishcha sarvashaH .. 3..\\ vAditrANi cha tatra sma vAdakAH samavAdayan . nanR^iturnartakAshchaiva jagurgAnAni gAyanAH .. 4..\\ ala~NkR^itAH kumArAshcha vR^iShNInA.n sumahaujasaH . yAnairhATakachitrA~Ngaishcha~nchUryante sma sarvashaH .. 5..\\ paurAshcha pAdachAreNa yAnairuchchAvachaistathA . sadArAH sAnuyAtrAshcha shatasho.atha sahasrashaH .. 6..\\ tato haladharaH kShIbo revatI sahitaH prabhuH . anugamyamAno gandharvairacharattatra bhArata .. 7..\\ tathaiva rAjA vR^iShNInAmugrasenaH pratApavAn . upagIyamAno gandharvaiH strIsahasrasahAyavAn .. 8..\\ raukmiNeyashcha sAmbashcha kShIbau samaradurmadau . divyamAlyAmbaradharau vijahrAte.amarAviva .. 9..\\ akrUraH sAraNashchaiva gado bhAnurviDUrathaH . nishaThashchAru deShNashcha pR^ithurvipR^ithureva cha .. 10..\\ satyakaH sAtyakishchaiva bha~NgakArasahAcharau . hArdikyaH kR^itavarmA cha ye chAnye nAnukIrtitAH .. 11..\\ ete parivR^itAH strIbhirgandharvaishcha pR^ithakpR^ithak . tamutsava.n raivatake shobhayA.n chakrire tadA .. 12..\\ tadA kolAhale tasminvartamAne mahAshubhe . vAsudevashcha pArthashcha sahitau parijagmatuH .. 13..\\ tatra cha~NkramyamANau tau vAsudeva sutA.n shubhAm . ala~NkR^itA.n sakhImadhye bhadrA.n dadR^ishatustadA .. 14..\\ dR^iShTvaiva tAmarjunasya kandarpaH samajAyata . ta.n tathaikAgra manasaM kR^iShNaH pArthamalakShayat .. 15..\\ athAbravItpuShkarAkShaH prahasanniva bhArata . vanecharasya kimida.n kAmenAloDyate manaH .. 16..\\ mamaiShA bhaginI pArtha sAraNasya sahodarA . yadi te vartate buddhirvakShyAmi pitara.n svayam .. 17..\\ aarj duhitA vasudevasya vasudevasya cha svasA . rUpeNa chaiva sampannA kamivaiShA na mohayet .. 18..\\ kR^itameva tu kalyANa.n sarvaM mama bhaveddhruvam . yadi syAnmama vArShNeyI mahiShIya.n svasA tava .. 19..\\ prAptau tu ka upAyaH syAttadbravIhi janArdana . AsthAsyAmi tathA sarva.n yadi shakyaM nareNa tat .. 20..\\ vaasu svaya.nvaraH kShatriyANA.n vivAhaH puruSharShabha . sa cha saMshayitaH pArtha svabhAvasyAnimittataH .. 21..\\ prasahya haraNa.n chApi kShatriyANAM prashasyate . vivAha hetoH shUrANAmiti dharmavido viduH .. 22..\\ sa tvamarjuna kalyANIM prasahya bhaginIM mama . hara svaya.nvare hyasyAH ko vai veda chikIrShitam .. 23..\\ vai tato.arjunashcha kR^iShNashcha vinishchityetikR^ityatAm . shIghragAnpuruShAnrAGYa preShayAmAsatustadA .. 24..\\ dharmarAjAya tatsarvamindraprasthagatAya vai . shrutvaiva cha mahAbAhuranujaGYe sa pANDavaH .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 212} vai tataH sa.nvAdite tasminnanuGYAto dhana~njayaH . gatA.n raivatake kanyAM viditvA janamejaya . vAsudevAbhyanuGYAtaH kathayitvetikR^ityatAm .. 1..\\ kR^iShNasya matamAGYAya prayayau bharatarShabhaH .. 2..\\ rathena kA~nchanA~Ngena kalpitena yathAvidhi . sainyasugrIva yuktena ki~NkiNIjAlamAlinA .. 3..\\ sarvashastropapannena jImUtaravanAdinA . jvalitAgniprakAshena dviShatA.n harShaghAtinA .. 4..\\ saMnaddhaH kavachI khaDgI baddhagodhA~NgulitravAn . mR^igayA vyapadeshena yaugapadyena bhArata .. 5..\\ subhadrA tvatha shailendramabhyarchya saha raivatam . daivatAni cha sarvANi brAhmaNAnsvasti vAchya cha .. 6..\\ pradakShiNa.n giriM kR^itvA prayayau dvArakAM prati . tAmabhidrutya kaunteyaH prasahyAropayadratham .. 7..\\ tataH sa puruShavyAghrastAmAdAya shuchismitAm . rathenAkAshagenaiva prayayau svapuraM prati .. 8..\\ hriyamANA.n tu tAM dR^iShTvA subhadrA.n sainiko janaH . vikroshanprAdravatsarvo dvArakAmabhitaH purIm .. 9..\\ te samAsAdya sahitAH sudharmAmabhitaH sabhAm . sabhA pAlasya tatsarvamAchakhyuH pArtha vikramam .. 10..\\ teShA.n shrutvA sabhA pAlo bherIM sAmnAhikI.n tataH . samAjaghne mahAghoShA.n jAmbUnadapariShkR^itAm .. 11..\\ kShubdhAstenAtha shabdena bhojavR^iShNyandhakAstadA . annapAnamapAsyAtha samApetuH sabhA.n tataH .. 12..\\ tato jAmbUnadA~NgAni spardhyAstaraNavanti cha . maNividruma chitrANi jvalitAgniprabhANi cha .. 13..\\ bhejire puruShavyAghrA vR^iShNyandhakamahArathAH . si.nhAsanAni shatasho dhiShNyAnIva hutAshanAH .. 14..\\ teShA.n samupaviShTAnA.n devAnAmiva saMnaye . Achakhyau cheShTita.n jiShNoH sabhA pAlaH sahAnugaH .. 15..\\ tachchhrutvA vR^iShNivIrAste madaraktAnta lochanAH . amR^iShyamANAH pArthasya samutpeturaha.n kR^itAH .. 16..\\ yojayadhva.n rathAnAshu prAsAnAharateti cha . dhanUMShi cha mahArhANi kavachAni bR^ihanti cha .. 17..\\ sUtAnuchchukrushuH kechchidrathAnyojayateti cha . svaya.n cha turagAnke chinninyurhemavibhUShitAn .. 18..\\ ratheShvAnIyamAneShu kavacheShu dhvajeShu cha . abhikrande nR^ivIrANA.n tadAsItsa~NkulaM mahat .. 19..\\ vanamAlI tataH kShIbaH kailAsashikharopamaH . nIlavAsA madotsikta ida.n vachanamabravIt .. 20..\\ kimida.n kuruthApraGYAstUShNImbhUte janArdane . asya bhAvamaviGYAya sa~NkruddhA moghagarjitAH .. 21..\\ eSha tAvadabhiprAyamAkhyAtu svaM mahAmatiH . yadasya ruchita.n kartuM tatkurudhvamatandritAH .. 22..\\ tataste tadvachaH shrutvA grAhya rUpa.n halAyudhAt . tUShNImbhUtAstataH sarve sAdhu sAdhviti chAbruvan .. 23..\\ sama.n vacho nishamyeti baladevasya dhImataH . punareva sabhAmadhye sarve tu samupAvishan .. 24..\\ tato.abravItkAmapAlo vAsudevaM parantapam . kimavAgupaviShTo.asi prekShamANo janArdana .. 25..\\ satkR^itastvatkR^ite pArtaH sarvairasmAbhirachyuta . na cha so.arhati tAM pUjA.n durbuddhiH kulapA.nsanaH .. 26..\\ ko hi tatraiva bhuktvAnnaM bhAjanaM bhettumarhati . manyamAnaH kule jAtamAtmAnaM puruShaH kva chit .. 27..\\ IpsamAnashcha sambandha.n kR^ipa pUrvaM cha mAnayan . ko hi nAma bhavenArthI sAhasena samAcharet .. 28..\\ so.avamanya cha nAmAsmAnanAdR^itya cha keshavam . prasahya hR^itavAnadya subhadrAM mR^ityumAtmanaH .. 29..\\ katha.n hi shiraso madhye pada.n tena kR^itaM mama . marShayiShyAmi govinda pAdasparshamivoragaH .. 30..\\ adya niShkauravAmekaH kariShyAmi vasundharAm . na hi me marShaNIyo.ayamarjunasya vyatikramaH .. 31..\\ ta.n tathA garjamAnaM tu meghadundubhi niHsvanam . anvapadyanta te sarve bhojavR^iShNyandhakAstadA .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 213} vai uktavanto yadA vAkyamasakR^itsarvavR^iShNayaH . tato.abravIdvAsudevo vAkya.n dharmArthasa.nhitam .. 1..\\ nAvamAna.n kulasyAsya guDA keshaH prayuktavAn . saMmAno.abhyadhikastena prayukto.ayamasaMshayam .. 2..\\ arthalubdhAnna vaH pArtho manyate sAtvatAnsadA . svaya.nvaramanAdhR^iShyaM manyate chApi pANDavaH .. 3..\\ pradAnamapi kanyAyAH pashuvatko.anuma.nsyate . vikrama.n chApyapatyasya kaH kuryAtpuruSho bhuvi .. 4..\\ etAndoShAMshcha kaunteyo dR^iShTavAniti me matiH . ataH prasahya hR^itavAnkanyA.n dharmeNa pANDavaH .. 5..\\ uchitashchaiva sambandhaH subhadrA cha yashasvinI . eSha chApIdR^ishaH pArthaH prasahya hR^itavAniti .. 6..\\ bharatasyAnvaye jAta.n shantanoshcha mahAtmanaH . kuntibhojAtmajA putra.n ko bubhUSheta nArjunam .. 7..\\ na cha pashyAmi yaH pArtha.n vikrameNa parAjayet . api sarveShu lokeShu saindra rudreShu mAriSha .. 8..\\ sa cha nAma rathastAdR^i~NmadIyAste cha vAjinaH . yoddhA pArthashcha shIghrAstrAH ko nu tena samo bhavet .. 9..\\ tamanudrutya sAntvena parameNa dhana~njayam . nivartayadhva.n sa.nhR^iShTA mamaiShA paramA matiH .. 10..\\ yadi nirjitya vaH pArtho balAdgachchhetsvakaM puram . praNashyedvo yashaH sadyo na tu sAntve parAjayaH .. 11..\\ tachchhrutvA vAsudevasya tathA chakrurjanAdhipa . nivR^ittashchArjunastatra vivAha.n kR^itavA.nstataH .. 12..\\ uShitvA tatra kaunteyaH sa.nvatsaraparAH kShapAH . puShkareShu tataH shiShTa.n kAla.n vartitavAnprabhuH . pUrNe tu dvAdashe varShe khANDava prasthamAvishat .. 13..\\ abhigamya sa rAjAna.n vinayena samAhitaH . abhyarchya brAhmaNAnpArtho draupadImabhijagmivAn .. 14..\\ ta.n draupadI pratyuvAcha praNayAtkurunandanam . tatraiva gachchha kaunteya yatra sA sAtvatAtmajA . subaddhasyApi bhArasya pUrvabandhaH shlathAyate .. 15..\\ tathA bahuvidha.n kR^iShNA.n vilapantIM dhana~njayaH . sAntvayAmAsa bhUyashcha kShamayAmAsa chAsakR^it .. 16..\\ subhadrA.n tvaramANashcha raktakausheya vAsasam . pArthaH prasthApayAmAsa kR^itvA gopAlikA vapuH .. 17..\\ sAdhika.n tena rUpeNa shobhamAnA yashasvinI . bhavana.n shreShThamAsAdya vIra patnI varA~NganA . vavande pR^ithu tAmrAkShI pR^ithAM bhadrA yashasvinI .. 18..\\ tato.abhigamya tvaritA pUrNendusadR^ishAnanA . vavande draupadIM bhadrA preShyAhamiti chAbravIt .. 19..\\ pratyutthAya cha tA.n kR^iShNA svasAraM mAdhavasya tAm . sasvaje chAvadatprItA niHsapatno.astu te patiH . tathaiva muditA bhadrA tAmuvAchaivamastviti .. 20..\\ tataste hR^iShTamanasaH pANDaveyA mahArathAH . kuntI cha paramaprItA babhUva janamejaya .. 21..\\ shrutvA tu puNDarIkAkShaH samprApta.n svapurottamam . arjunaM pANDavashreShThamindraprasthagata.n tadA .. 22..\\ AjagAma vishuddhAtmA saha rAmeNa keshavaH . vR^iShNyandhakamahAmAtraiH saha vIrairmahArathaiH .. 23..\\ bhrAtR^ibhishcha kumAraishcha yodhaishcha shatasho vR^itaH . sainyena mahatA shaurirabhiguptaH parantapaH .. 24..\\ tatra dAnapatirdhImAnAjagAma mahAyashAH . akrUro vR^iShNivIrANA.n senApatirarindamaH .. 25..\\ anAdhR^iShTirmahAtejA uddhavashcha mahAyashAH . sAkShAdbR^ihaspateH shiShyo mahAbuddhirmahAyashAH .. 26..\\ satyakaH sAtyakishchaiva kR^itavarmA cha sAtvataH . pradyumnashchaiva sAmbashcha nishaThaH sha~Nkureva cha .. 27..\\ chArudeShNashcha vikrAnto jhillI vipR^ithureva cha . sAraNashcha mahAbAhurgadashcha viduShA.n varaH .. 28..\\ ete chAnye cha bahavo vR^iShNibhojAndhakAstathA . AjagmuH khANDava prasthamAdAya haraNaM bahu .. 29..\\ tato yudhiShThiro rAjA shrutvA mAdhavamAgatam . pratigrahArtha.n kR^iShNasya yamau prAsthApayattadA .. 30..\\ tAbhyAM pratigR^ihIta.n tadvR^iShNichakra.n samR^iddhimat . vivesha khANDava prasthaM patAkAdhvajashobhitam .. 31..\\ siktasaMmR^iShTapanthAnaM puShpaprakara shobhitam . chandanasya rasaiH shItaiH puNyagandhairniShevitam .. 32..\\ dahyatAguruNA chaiva deshe deshe sugandhinA . susaMmR^iShTa janAkIrNa.n vaNigbhirupashobhitam .. 33..\\ pratipede mahAbAhuH saha rAmeNa keshavaH . vR^iShNyandhakamahAbhojaiH sa.nvR^itaH puruShottamaH .. 34..\\ sampUjyamAnaH pauraishcha brAhmaNaishcha sahasrashaH . vivesha bhavana.n rAGYaH purandara gR^ihopamam .. 35..\\ yudhiShThirastu rAmeNa samAgachchhadyathAvidhi . mUrdhni keshavamAghrAya paryaShvajata bAhunA .. 36..\\ taM prIyamANa.n kR^iShNastu vinayenAbhyapUjayat . bhIma.n cha puruShavyAghra.n vidhivatpratyapUjayat .. 37..\\ tAMshcha vR^iShNyandhakashreShThAndharmarAjo yudhiShThiraH . pratijagrAha satkArairyathAvidhi yathopagam .. 38..\\ guruvatpUjayAmAsa kAMshchitkAMsh chidvayasyavat . kAMshchidabhyavadatpremNA kaishchidapyabhivAditaH .. 39..\\ tato dadau vAsudevo janyArthe dhanamuttamam . haraNa.n vai subhadrAyA GYAtideyaM mahAyashAH .. 40..\\ rathAnA.n kA~nchanA~NgAnAM ki~NkiNIjAlamAlinAm . chaturyujAmupetAnA.n sUtaiH kushalasaMmataiH . sahasraM pradadau kR^iShNo gavAm ayutameva cha .. 41..\\ shrImAnmAthuradeshyAnA.n dogdhrINAM puNyavarchasAm . vaDavAnA.n cha shubhrANAM chandrAMshusamavarchasAm . dadau janArdanaH prItyA sahasra.n hemabhUShaNam .. 42..\\ tathaivAshvatarINA.n cha dAntAnA.n vAtara.nhasAm . shatAnya~njana keshInA.n shvetAnAM pa~ncha pa~ncha cha .. 43..\\ snapanotsAdane chaiva suyukta.n vayasAnvitam . strINA.n sahasra.n gaurINAM suveShANAM suvarchasAm .. 44..\\ suvarNashatakaNThInAmarogANA.n suvAsasAm . paricharyAsu dakShANAM pradadau puShkarekShaNaH .. 45..\\ kR^itAkR^itasya mukhyasya kanakasyAgnivarchasaH . manuShyabhArAndAshArho dadau dasha janArdanaH .. 46..\\ gajAnA.n tu prabhinnAnAM tridhA prasravatAM madam . girikUTa nikAshAnA.n samareShvanivartinAm .. 47..\\ kL^iptAnAM paTu ghaNTAnA.n varANAM hemamAlinAm . hastyArohairupetAnA.n sahasraM sAhasa priyaH .. 48..\\ rAmaH pAdagrAhaNika.n dadau pArthAya lA~NgalI . prIyamANo haladharaH sambandha prItimAvahan .. 49..\\ sa mahAdhanaratnaugho vastrakambala phenavAn . mahAgajamahAgrAhaH patAkA shaivalAkulaH .. 50..\\ pANDusAgaramAviddhaH pravivesha mahAnadaH . pUrNamApUraya.nsteShA.n dviShachchhokAvaho.abhavat .. 51..\\ pratijagrAha tatsarva.n dharmarAjo yudhiShThiraH . pUjayAmAsa tAMshchaiva vR^iShNyandhakamahArathAn .. 52..\\ te sametA mahAtmAnaH kuru vR^iShNyandhakottamAH . vijahruramarAvAse narAH sukR^itino yathA .. 53..\\ tatra tatra mahApAnairutkR^iShTatalanAditaiH . yathAyoga.n yathA prItivijahruH kuru vR^iShNayaH .. 54..\\ evamuttamavIryAste vihR^itya divasAnbahUn . pUjitAH kurubhirjagmuH punardvAravatIM purIm .. 55..\\ rAmaM puraskR^itya yayurvR^iShNyandhakamahArathAH . ratnAnyAdAya shubhrANi dattAni kurusattamaiH .. 56..\\ vAsudevastu pArthena tatraiva saha bhArata . uvAsa nagare ramye shakra prasthe mahAmanAH . vyacharadyamunA kUle pArthena saha bhArata .. 57..\\ tataH subhadrA saubhadra.n keshavasya priyA svasA . jayantamiva paulomI dyutimantamajIjanat .. 58..\\ dIrghabAhuM mahAsattvamR^iShabhAkShamarindamam . subhadrA suShuve vIramabhimanyuM nararShabham .. 59..\\ abhIshcha manyumAMsh chaiva tatastamarimardanam . abhimanyumiti prAhurArjuniM puruSharShabham .. 60..\\ sa sAtvatyAmatirathaH sambabhUva dhana~njayAt . makhe nirmathyamAnAdvA shamI garbhAddhutAshanaH .. 61..\\ yasmi~njAte mahAbAhuH kuntIputro yudhiShThiraH . ayuta.n gA dvijAtibhyaH prAdAnniShkAMshcha tAvataH .. 62..\\ dayito vAsudevasya bAlyAtprabhR^iti chAbhavat . pitR^INA.n chaiva sarveShAM prajAnAmiva chandramAH .. 63..\\ janmaprabhR^iti kR^iShNashcha chakre tasya kriyAH shubhAH . sa chApi vavR^idhe bAlaH shuklapakShe yathA shashI .. 64..\\ chatuShpAda.n dashavidhaM dhanurvedamarindamaH . arjunAdveda vedaGYAtsakala.n divyamAnuSham .. 65..\\ viGYAneShvapi chAstrANA.n sauShThave cha mahAbalaH . kriyAsvapi cha sarvAsu visheShAnabhyashikShayat .. 66..\\ Agame cha prayoge cha chakre tulyamivAtmanaH . tutoSha putra.n saubhadraM prekShamANo dhana~njayaH .. 67..\\ sarvasa.nhananopeta.n sarvalakShaNalakShitam . durdharShamR^iShabhaskandha.n vyAttAnanamivoragam .. 68..\\ si.nhadarpaM maheShvAsaM mattamAta~Ngavikramam . meghadundubhi nirghoShaM pUrNachandranibhAnanam .. 69..\\ kR^iShNasya sadR^isha.n shaurye vIrye rUpe tathAkR^itau . dadarsha putraM bIbhatsurmaghavAniva ta.n yathA .. 70..\\ pA~nchAlyapi cha pa~nchabhyaH patibhyaH shubhalakShaNA . lebhe pa~ncha sutAnvIrA~nshubhAnpa~nchAchalAniva .. 71..\\ yudhiShThirAtprativindhya.n suta somaM vR^ikodarAt . arjunAchchhruta karmANa.n shatAnIka.n cha nAkulim .. 72..\\ sahadevAchchhruta senametAnpa~ncha mahArathAn . pA~nchAlI suShuve vIrAnAdityAnaditiryathA .. 73..\\ shAstrataH prativindhya.n tamUchurviprA yudhiShThiram . parapraharaNa GYAne prativindhyo bhavatvayam .. 74..\\ sute somasahasre tu somArka samatejasam . suta somaM maheShvAsa.n suShuve bhImasenataH .. 75..\\ shruta.n karma mahatkR^itvA nivR^ittena kirITinA . jAtaH putrastavetyeva.n shrutakarmA tato.abhavat .. 76..\\ shatAnIkasya rAjarSheH kauravyaH kurunandanaH . chakre putra.n sanAmAnaM nakulaH kIrtivardhanam .. 77..\\ tatastvajIjanatkR^iShNA nakShatre vahni daivate . sahadevAtsuta.n tasmAchchhruta seneti ta.n viduH .. 78..\\ ekavarShAntarAstveva draupadeyA yashasvinaH . anvajAyanta rAjendra parasparahite ratAH .. 79..\\ jAtakarmANyAnupUrvyAchchUDopanayanAni cha . chakAra vidhivaddhaumyasteShAM bharatasattama .. 80..\\ kR^itvA cha vedAdhyayana.n tataH sucharitavratAH . jagR^ihuH sarvamiShvastramarjunAddivyamAnuSham .. 81..\\ devagarbhopamaiH putrairvyUDhoraskairmahAbalaiH . anvitA rAjashArdUla pANDavA mudamApnuvan .. 82..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 214} vai indraprasthe vasantaste jaghnuranyAnnarAdhipAn . shAsanAddhR^itarAShTrasya rAGYaH shAntanavasya cha .. 1..\\ Ashritya dharmarAjAna.n sarvaloko.avasatsukham . puNyalakShaNakarmANa.n svadehamiva dehinaH .. 2..\\ sa sama.n dharmakAmArthAnsiSheve bharatarShabhaH . trInivAtmasamAnbandhUnbandhumAniva mAnayan .. 3..\\ teShA.n samabhibhaktAnA.n kShitau dehavatAm iva . babhau dharmArthakAmAnA.n chaturtha iva pArthivaH .. 4..\\ adhyetAraM para.n vedAH prayoktAraM mahAdhvarAH . rakShitAra.n shubhaM varNA lebhire ta.n janAdhipam .. 5..\\ adhiShThAnavatI lakShmIH parAyaNavatI matiH . bandhumAnakhilo dharmastenAsItpR^ithivIkShitA .. 6..\\ bhrAtR^ibhiH sahito rAjA chaturbhiradhikaM babhau . prayujyamAnairvitato vedairiva mahAdhvaraH .. 7..\\ ta.n tu dhaumyAdayo viprAH parivAryopatasthire . bR^ihaspatisamA mukhyAH prajApatimivAmarAH .. 8..\\ dharmarAje atiprItyA pUrNachandra ivAmale . prajAnA.n remire tulyaM netrANi hR^idayAni cha .. 9..\\ na tu kevaladaivena prajA bhAvena remire . yadbabhUva manaHkAnta.n karmaNA sa chakAra tat .. 10..\\ na hyayuktaM na chAsatyaM nAnR^itaM na cha vipriyam . bhAShita.n chAru bhAShasya jaGYe pArthasya dhImataH .. 11..\\ sa hi sarvasya lokasya hitamAtmana eva cha . chikIrShuH sumahAtejA reme bharatasattamaH .. 12..\\ tathA tu muditAH sarve pANDavA vigatajvarAH . avasanpR^ithivIpAlA.nstrAsayantaH svatejasA .. 13..\\ tataH katipayAhasya bIbhatsuH kR^iShNamabravIt . uShNAni kR^iShNa vartante gachchhAmo yamunAM prati .. 14..\\ suhR^ijjanavR^itAstatra vihR^itya madhusUdana . sAyAhne punareShyAmo rochatA.n te janArdana .. 15..\\ vaasu kuntI mAtarmamApyetadrochate yadvaya.n jale . suhR^ijjanavR^itAH pArtha viharema yathAsukham .. 16..\\ vai Amantrya dharmarAjAnamanuGYApya cha bhArata . jagmatuH pArtha govindau suhR^ijjanavR^itau tataH .. 17..\\ vihAradesha.n samprApya nAnAdrumavaduttamam . gR^ihairuchchAvachairyuktaM purandara gR^ihopamam .. 18..\\ bhakShyairbhojyaishcha peyaishcha rasavadbhirmahAdhanaiH . mAlyaishcha vividhairyukta.n yuktaM vArShNeya pArthayoH .. 19..\\ AviveshaturApUrNa.n ratnairuchchAvachaiH shubhaiH . yathopajoSha.n sarvashcha janashchikrIDa bhArata .. 20..\\ vane kAshchijjale kAshchitkAshchidveshmasu chA~NganAH . yathA desha.n yathA prItichikrIDuH kR^iShNa pArthayoH .. 21..\\ draupadI cha subhadrA cha vAsA.nsyAbharaNAni cha . prayachchhetAM mahArhANi strINA.n te sma madotkaTe .. 22..\\ kAshchitprahR^iShTA nanR^itushchukrushushcha tathAparAH . jahasushchAparA nAryaH papushchAnyA varAsavam .. 23..\\ rurudushchAparAstatra prajaghnush cha parasparam . mantrayAmAsuranyAshcha rahasyAni parasparam .. 24..\\ veNuvINA mR^ida~NgAnAM manoGYAnA.n cha sarvashaH . shabdenApUryate ha sma tadvana.n susamR^iddhimat .. 25..\\ tasmi.nstathA vartamAne kuru dAshArhanandanau . samIpe jagmatuH ka.n chiduddesha.n sumanoharam .. 26..\\ tatra gatvA mahAtmAnau kR^iShNau parapura~njayau . mahArhAsanayo rAja.nstatastau saMniShIdatuH .. 27..\\ tatra pUrvavyatItAni vikrAntAni ratAni cha . bahUni kathayitvA tau remAte pArtha mAdhavau .. 28..\\ tatropaviShTau muditau nAkapR^iShThe.ashvinAviva . abhyagachchhattadA vipro vAsudevadhana~njayau .. 29..\\ bR^ihachchhAla pratIkAshaH prataptakanakaprabhaH . hari pi~Ngo hari shmashruH pramANAyAmataH samaH .. 30..\\ taruNAdityasa~NkAshaH kR^iShNa vAsA jaTAdharaH . padmapatrAnanaH pi~NgastejasA prajvalanniva .. 31..\\ upasR^iShTa.n tu taM kR^iShNau bhrAjamAnaM dvijottamam . arjuno vAsudevashcha tUrNamutpatya tasthatuH .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 215} vai so.abravIdarjuna.n chaiva vAsudevaM cha sAtvatam . lokapravIrau tiShThantau khANDavasya samIpataH .. 1..\\ brAhmaNo bahu bhoktAsmi bhu~nje.aparimita.n sadA . bhikShe vArShNeya pArthau vAmekA.n tR^iptiM prayachchhatAm .. 2..\\ evamuktau tamabrUtA.n tatastau kR^iShNa pANDavau . kenAnnena bhavA.nstR^ipyettasyAnnasya yatAvahe .. 3..\\ evamuktaH sa bhagavAnabravIttAvubhau tataH . bhAShamANau tadA vIrau kimanna.n kriyatAm iti .. 4..\\ nAhamannaM bubhukShe vai pAvakaM mAM nibodhatam . yadannamanurUpaM me tadyuvA.n samprayachchhatam .. 5..\\ idamindraH sadA dAva.n khANDavaM parirakShati . taM na shaknomyaha.n dagdhu.n rakShyamANaM mahAtmanA .. 6..\\ vasatyatra sakhA tasya takShakaH pannagaH sadA . sagaNastatkR^ite dAvaM parirakShati vajrabhR^it .. 7..\\ tatra bhUtAnyanekAni rakShyante sma prasa~NgataH . ta.n didhakShurna shaknomi dagdhu.n shakrasya tejasA .. 8..\\ sa mAM prajvalita.n dR^iShTvA meghAmbhobhiH pravarShati . tato dagdhuM na shaknomi didhakShurdAvamIpsitam .. 9..\\ sa yuvAbhyA.n sahAyAbhyAmastravidbhyAM samAgataH . daheya.n khANDavaM dAvametadanna.n vR^itaM mayA .. 10..\\ yuvA.n hyudakadhArAstA bhUtAni cha samantataH . uttamAstravido samyaksarvato vArayiShyathaH .. 11..\\ evamukte pratyuvAcha bIbhatsurjAtavedadam . didhakShu.n khANDavaM dAvamakAmasya shatakratoH .. 12..\\ uttamAstrANi me santi divyAni cha bahUni cha . yairaha.n shaknuyAM yoddhumapi vajradharAnbahUn .. 13..\\ dhanurme nAsti bhagavanbAhuvIryeNa saMmitam . kurvataH samare yatna.n vegaM yadviShaheta me .. 14..\\ sharaishcha me.artho bahubhirakShayaiH kShipramasyataH . na hi voDhu.n rathaH shaktaH sharAnmama yathepsitAn .. 15..\\ ashvAMshcha divyAnichchheyaM pANDurAnvAtara.nhasaH . ratha.n cha meghanirghoSha.n sUryapratima tejasam .. 16..\\ tathA kR^iShNasya vIryeNa nAyudha.n vidyate samam . yena nAgAnpishAmAMshcha nihanyAnmAdhavo raNe .. 17..\\ upAya.n karmaNaH siddhau bhagavanvaktumarhasi . nivArayeya.n yenendraM varShamANaM mahAvane .. 18..\\ pauruSheNa tu yatkArya.n tatkartArau svapAvaka . karaNAni samarthAni bhagavandAtumarhasi .. 19..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 216} vai evamuktastu bhagavAndhUmaketurhutAshanaH . chintayAmAsa varuNa.n lokapAla.n didR^ikShayA . Adityamudake devaM nivasanta.n jaleshvaram .. 1..\\ sa cha tachchintita.n GYAtvA darshayAmAsa pAvakam . tamabravIddhUmaketuH pratipUjya jaleshvaram . chaturtha.n lokapAlAnAM rakShitAraM maheshvaram .. 2..\\ somena rAGYA yaddatta.n dhanushchaiveShudhI cha te . tatprayachchhobhaya.n shIghraM ratha.n cha kapilakShaNam .. 3..\\ kArya.n hi sumahatpArtho gANDIvena kariShyati . chakreNa vAsudevashcha tanmadarthe pradIyatAm . dadAnItyeva varuNaH pAvakaM pratyabhAShata .. 4..\\ tato.adbhutaM mahAvIrya.n yashaH kIrtivivardhanam . sarvashastrairanAdhR^iShya.n sarvashastrapramAthi cha . sarvAyudhamahAmAtraM parasenA pradharShaNam .. 5..\\ eka.n shatasahasreNa saMmitaM rAShTravardhanam . chitramuchchAvachairvarNaiH shobhita.n shlakShNamavraNam .. 6..\\ devadAnavagandharvaiH pUjita.n shAshvatIH samAH . prAdAdvai dhanu ratna.n tadakShayyau cha maheShudhI .. 7..\\ ratha.n cha divyAshvayujaM kapipravara ketanam . upeta.n rAjatairashvairgAndharvairhemamAlibhiH . pANDurAbhrapratIkAshairmano vAyusamairjave .. 8..\\ sarvopakaraNairyuktamajayya.n devadAnavaiH . bhAnumantaM mahAghoSha.n sarvabhUtamanoharam .. 9..\\ sasarja yatsvatapasA bhauvano bhuvana prabhuH . prajApatiranirdeshya.n yasya rUpaM raveriva .. 10..\\ ya.n sma somaH samAruhya dAnavAnajayatprabhuH . nagameghapratIkAsha.n jvalantamiva cha shriyA .. 11..\\ AshritA ta.n rathashreShThaM shakrAyudhasamA shubhA . tApanIyA suruchirA dhvajayaShTiranuttamA .. 12..\\ tasyA.n tu vAnaro divyaH si.nhashArdUlalakShaNaH . vinardanniva tatrasthaH sa.nsthito mUrdhnyashobhata .. 13..\\ dhvaje bhUtAni tatrAsanvividhAni mahAnti cha . nAdena ripusainyAnA.n yeShAM sa~nj~nA praNashyati .. 14..\\ sa taM nAnApatAkAbhiH shobhita.n rathamuttamam . pradakShiNamupAvR^itya daivatebhyaH praNamya cha .. 15..\\ saMnaddhaH kavachI khaDgI baddhagodhA~Nguli travAn . Aruroha rathaM pArtho vimAna.n sukR^itI yathA .. 16..\\ tachcha divya.n dhanuHshreShThaM brahmaNA nirmitaM purA . gANDIvamupasa~NgR^ihya babhUva mudito.arjunaH .. 17..\\ hutAshanaM namaskR^itya tatastadapi vIryavAn . jagrAha balamAsthAya jyayA cha yuyuje dhanuH .. 18..\\ maurvyA.n tu yujyamAnAyAM balinA pANDavena ha . ye.ashR^iNvankUjita.n tatra teShA.n vai vyathitaM manaH .. 19..\\ labdhvA ratha.n dhanushchaiva tathAkShayyau maheShudhI . babhUva kalyaH kaunteyaH prahR^iShTaH sAhyakarmaNi .. 20..\\ vajranAbha.n tatashchakraM dadau kR^iShNAya pAvakaH . Agneyamastra.n dayita.n sa cha kalyo.abhavattadA .. 21..\\ abravItpAvakaishchainametena madhusUdana . amAnuShAnapi raNe vijeShyasi na saMshayaH .. 22..\\ anena tvaM manuShyANA.n devAnAmapi chAhave . rakShaHpishAchadaityAnAM nAgAnA.n chAdhikaH sadA . bhaviShyasi na sandehaH pravarAri nibarhaNe .. 23..\\ kShipta.n kShipta.n raNe chaitattvayA mAdhava shatruShu . hatvApratihata.n sa~Nkhye pANimeShyati te punaH .. 24..\\ varuNashcha dadau tasmai gadAmashaniniHsvanAm . daityAnta karaNI.n ghorAM nAmnA kaumodakI.n hareH .. 25..\\ tataH pAvakamabrUtAM prahR^iShTau kR^iShNa pANDavau . kR^itAstrau shastrasampannau rathinau dhvajinAvapi .. 26..\\ kalyau svo bhagavanyoddhumapi sarvaiH surAsuraiH . kiM punarvajriNaikena pannagArthe yuyutsunA .. 27..\\ aarj chakramastra.n cha vArShNeyo visR^ijanyudhi vIryavAn . triShu lokeShu tannAsti yanna jIyAjjanArdanaH .. 28..\\ gANDIva.n dhanurAdAya tathAkShayyau maheShudhI . ahamapyutsahe lokAnvijetu.n yudhi pAvaka .. 29..\\ sarvataH parivAryaina.n dAvena mahatA prabho . kAma.n samprajvalAdyaiva kalyau svaH sAhyakarmaNi .. 30..\\ vai evamuktaH sa bhagavAndAshArheNArjunena cha . taijasa.n rUpamAsthAya dAva.n dagdhuM prachakrame .. 31..\\ sarvataH parivAryAtha saptArchirjvalanastadA . dadAha khANDava.n kruddho yugAntamiva darshayan .. 32..\\ parigR^ihya samAviShTastadvanaM bharatarShabha . meghastanita nirghoSha.n sarvabhUtAni nirdahan .. 33..\\ dahyatastasya vibabhau rUpa.n dAvasya bhArata . meroriva nagendrasya kA~nchanasya mahAdyuteH .. 34..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 217} vai tau rathAbhyAM naravyAghrau dAvasyobhayataH sthitau . dikShu sarvAsu bhUtAnA.n chakrAte kadanaM mahat .. 1..\\ yatra yatra hi dR^ishyante prANinaH khANDavAlayAH . palAyantastatra tatra tau vIrau paryadhAvatAm .. 2..\\ chhidra.n hi na prapashyanti rathayorAshu vikramAt . AviddhAviva dR^ishyete rathinau tau rathottamau .. 3..\\ khANDave dahyamAne tu bhUtAnyatha sahasrashaH . utpeturbhairavAnnAdAnvinadanto disho dasha .. 4..\\ dagdhaika deshA bahavo niShTaptAshcha tathApare . sphuTitAkShA vishIrNAshcha viplutAshcha vichetasaH .. 5..\\ samAli~Ngya sutAnanye pitR^InmAtR^I.nstathApare . tyaktuM na shekuH snehena tathaiva nidhana.n gatAH .. 6..\\ vikR^itairdarshanairanye samupetuH sahasrashaH . tatra tatra vighUrNantaH punaragnau prapedire .. 7..\\ dagdhapakShAkShi charaNA vicheShTanto mahItale . tatra tatra sma dR^ishyante vinashyantaH sharIriNaH .. 8..\\ jalasthAneShu sarveShu kvAthyamAneShu bhArata . gatasattvAH sma dR^ishyante kUrmamatsyAH sahasrashaH .. 9..\\ sharIraiH sampradIptaishcha dehavanta ivAgnayaH . adR^ishyanta vane tasminprANinaH prANasa~NkShaye .. 10..\\ tA.nstathotpatataH pArthaH sharaiH sa~nchidya khaNDashaH . dIpyamAne tataH prAsyatprahasankR^iShNavartmani .. 11..\\ te sharAchita sarvA~NgA vinadanto mahAravAn . Urdhvamutpatya vegena nipetuH pAvake punaH .. 12..\\ sharairabhyAhatAnA.n cha dahyatAM cha vanaukasAm . virAvaH shrUyate ha sma samudrasyeva mathyataH .. 13..\\ vahneshchApi prahR^iShTasya khamutpeturmahArchiShaH . janayAmAsurudvega.n sumahAnta.n divaukasAm .. 14..\\ tato jagmurmahAtmAnaH sarva eva divaukasaH . sharaNa.n devarAjAna.n sahasrAkShaM purandaram .. 15..\\ devaah kiM nvime mAnavAH sarve dahyante kR^iShNavartmanA . kachchinna sa~NkShayaH prApto lokAnAmamareshvara .. 16..\\ vai tachchhrutvA vR^itrahA tebhyaH svayamevAnvavekShya cha . khANDavasya vimokShArthaM prayayau harivAhanaH .. 17..\\ mahatA meghajAlena nAnArUpeNa vajrabhR^it . AkAsha.n samavastIrya pravavarSha sureshvaraH .. 18..\\ tato.akShamAtrA visR^ijandhArAH shatasahasrashaH . abhyavarShatsahasrAkShaH pAvaka.n khANDavaM prati .. 19..\\ asamprAptAstu tA dhArAstejasA jAtavedasaH . kha eva samashuShyanta na kAshchitpAvaka.n gatAH .. 20..\\ tato namuchihA kruddho bhR^ishamarchiShmatastadA . punarevAbhyavarShattamambhaH pravisR^ijanbahu .. 21..\\ archirdhArAbhisambaddha.n dhUmavidyutsamAkulam . babhUva tadvana.n ghora.n stanayitnusaghoShavat .. 22..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 218} vai tasyAbhivarShato vAri pANDavaH pratyavArayat . sharavarSheNa bIbhatsuruttamAstrANi darshayan .. 1..\\ sharaiH samantataH sarva.n khANDavaM chApi pANDavaH . chhAdayAmAsa tadvarShamapakR^iShya tato vanAt .. 2..\\ na cha sma ki.n chichchhaknoti bhUtaM nishcharitaM tataH . sa~nchAdyamAne khagamairasyatA savyasAchinA .. 3..\\ takShakastu na tatrAsItsarparAjo mahAbalaH . dahyamAne vane tasminkurukShetre.abhavattadA .. 4..\\ ashvasenastu tatrAsIttakShakasya suto balI . sa yatnamakarottIvraM mokShArtha.n havyavAhanAt .. 5..\\ na shashAka vinirgantu.n kaunteya sharapIDitaH . mokShayAmAsa taM mAtA nigIrya bhujagAtmajA .. 6..\\ tasya pUrva.n shiro grastaM puchchhamasya nigIryate . UrdhvamAchakrame sA tu pannagI putragR^iddhinI .. 7..\\ tasyAstIkShNena bhallena pR^ithu dhAreNa pANDavaH . shirashchichchheda gachchhantyAstAmapashyatsureshvaraH .. 8..\\ taM mumochayiShurvajrI vAtavarSheNa pANDavam . mohayAmAsa tatkAlamashvasenastvamuchyate .. 9..\\ tA.n cha mAyAM tadA dR^iShTvA ghorAM nAgena va~nchitaH . dvidhA tridhA cha chichchheda khagatAneva bhArata .. 10..\\ shashApa ta.n cha sa~Nkruddho bIbhatsurjihmagAminam . pAvako vAsudevashcha apratiShTho bhavediti .. 11..\\ tato jiShNuH sahasrAkSha.n kha.n vitatyeShubhiH shitaiH . yodhayAmAsa sa~Nkruddho va~nchanA.n tAm anusmaran .. 12..\\ devarADapi ta.n dR^iShTvA sa.nrabdhamiva phalgunam . svamastramasR^ijaddIpta.n yattatAnAkhilaM nabhaH .. 13..\\ tato vAyurmahAghoShaH kShobhayansarvasAgarAn . viyatstho.ajanayanmeghA~njaladhArA mucha AkulAn .. 14..\\ tadvighAtArthamasR^ijadarjuno.apyastramuttamam . vAyavyamevAbhimantrya pratipattivishAradaH .. 15..\\ tenendrAshani meghAnA.n vIryaujastadvinAshitam . jaladhArAshcha tAH sheSha.n jagmurneshushcha vidyutaH .. 16..\\ kShaNena chAbhavadvyoma samprashAnta rajastamaH . sukhashItAnila guNaM prakR^itisthArka maNDalam .. 17..\\ niShpratIkAra hR^iShTashcha hutabhugvividhAkR^itiH . prajajvAlAtulArchiShmAnsvanAdaiH pUraya~n jagat .. 18..\\ kR^iShNAbhyA.n rakShita.n dR^iShTvA taM cha dAvamahaM kR^itAH . samutpeturathAkAsha.n suparNAdyAH patatriNaH .. 19..\\ garuDA vajrasadR^ishaiH pakShatuNDa nakhaistathA . prahartukAmAH sampeturAkAshAtkR^iShNa pANDavau .. 20..\\ tathaivoraga sa~NghAtAH pANDavasya samIpataH . utsR^ijanto viSha.n ghoraM nishcherurjvalitAnanAH .. 21..\\ tAMshchakarta sharaiH pArthaH saroShAndR^ishyakhe charAn . vivashAshchApatandIpta.n dehAbhAvAya pAvakam .. 22..\\ tataH surAH sagandharvA yakSharAkShasa pannagAH . utpeturnAdamatulamutsR^ijanto raNArthiNaH .. 23..\\ ayaH kaNapa chakrAshma bhushuNDyudyatabAhavaH . kR^iShNa pArthau jighA.nsantaH krodhasaMmUrchchhitaujasaH .. 24..\\ teShAmabhivyAharatA.n shastravarShaN.n cha mu~nchatAm . pramamAthottamA~NgAni bIbhatsurnishitaiH sharaiH .. 25..\\ kR^iShNashcha sumahAtejAshchakreNAri nihA tadA . daityadAnava sa~NghAnA.n chakAra kadanaM mahat .. 26..\\ athApare sharairviddhAshchakravegeritAstadA . velAmiva samAsAdya vyAtiShThanta mahaujasaH .. 27..\\ tataH shakro.abhisa~NkruddhastridashAnAM maheshvaraH . pANDura.n gajamAsthAya tAvubhau samabhidravat .. 28..\\ ashani.n gR^ihya tarasA vajramastramavAsR^ijat . hatAvetAviti prAha surAnasurasUdanaH .. 29..\\ tataH samudyatA.n dR^iShTvA devendreNa mahAshanim . jagR^ihuH sarvashastrANi svAni svAni surAstadA .. 30..\\ kAladaNDa.n yamo rAjA shibikA.n cha dhaneshvaraH . pAsha.n cha varuNastatra vichakraM cha tathA shivaH .. 31..\\ oShadhIrdIpyamAnAshcha jagR^ihAte.ashvinAvapi . jagR^ihe cha dhanurdhAtA musala.n cha jayastathA .. 32..\\ parvata.n chApi jagrAha kruddhastvaShTA mahAbalaH . aMshastu shakti.n jagrAha mR^ityurdevaH parashvadham .. 33..\\ pragR^ihya parigha.n ghora.n vichachArAryamA api . mitrashcha kShura paryanta.n chakraM gR^ihya vyatiShThata .. 34..\\ pUShA bhagashcha sa~NkruddhaH savitA cha vishAM pate . AttakArmukanistriMshAH kR^iShNa pArthAvabhidrutAH .. 35..\\ rudrAshcha vasavashchaiva marutashcha mahAbalAH . vishve devAstathA sAdhyA dIpyamAnAH svatejasA .. 36..\\ ete chAnye cha bahavo devAstau puruShottamau . kR^iShNa pArthau jighA.nsantaH pratIyurvividhAyudhAH .. 37..\\ tatrAdbhutAnyadR^ishyanta nimittAni mahAhave . yugAntasamarUpANi bhUtotsAdAya bhArata .. 38..\\ tathA tu dR^iShTvA sa.nrabdha.n shakra.n devaiH sahAchyutau . abhItau yudhi durdharShau tasthatuH sajjakArmukau .. 39..\\ AgatAMshchaiva tAndR^iShTvA devAnekaikashastataH . nyavArayetA.n sa~Nkruddhau bANairvarjopamaistadA .. 40..\\ asakR^idbhagnasa~NkalpAH surAshcha bahushaH kR^itAH . bhayAdraNaM parityajya shakramevAbhishishriyuH .. 41..\\ dR^iShTvA nivAritAndevAnmAdhavenArjunena cha . Ashcharyamagamastatra munayo divi viShThitAH .. 42..\\ shakrashchApi tayorvIryamupalabhyAsakR^idraNe . babhUva paramaprIto bhUyashchaitAvayodhayat .. 43..\\ tato.ashmavarSha.n sumahadvyasR^ijatpAkashAsanaH . bhUya eva tadA vIrya.n jiGYAsuH savyasAchinaH . tachchharairarjuno varShaM pratijaghne.atyamarShaNaH .. 44..\\ viphala.n kriyamANaM tatsamprekShya cha shatakratuH . bhUyaH sa.nvardhayAmAsa tadvarSha.n devarAD atha .. 45..\\ so.ashmavarShaM mahAvegairiShubhiH pAkashAsaniH . vilaya.n gamayAmAsa harShayanpitaraM tadA .. 46..\\ samutpATya tu pANibhyAM mandarAchchhikharaM mahat . sadruma.n vyasR^ijachchhakro jighA.nsuH pANDunandanam .. 47..\\ tato.arjuno vegavadbhirjvalitAgrairajihmagaiH . bANairvidhva.nsayAmAsa gireH shR^i~Nga.n sahasradhA .. 48..\\ girervishIryamANasya tasya rUpa.n tadA babhau . sArkachandra grahasyeva nabhasaH pravishIryataH .. 49..\\ tenAvAkpatatA dAve shailena mahatA bhR^isham . bhUya eva hatAstatra prANinaH khANDavAlayAH .. 50..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 219} vai tathA shailanipAtena bhIShitAH khANDavAlayAH . dAnavA rAkShasA nAgAstarakShvR^ikShavanaukasaH . dvipAH prabhinnAH shArdUlAH si.nhAH kesariNastathA .. 1..\\ mR^igAshcha mahiShAshchaiva shatashaH pakShiNastathA . samudvignA visasR^ipustathAnyA bhUtajAtayaH .. 2..\\ ta.n dAva.n samudIkShantaH kR^iShNau chAbhyudyatAyudhau . utpAtanAdashabdena santrAsita ivAbhavan .. 3..\\ svatejo bhAsvara.n chakramutsasarja janArdanaH . tena tA jAtayaH kShudrAH sadAnava nishAcharAH . nikR^ittAH shatashaH sarvA nipeturanala.n kShaNAt .. 4..\\ adR^ishyanrAkShasAstatra kR^iShNa chakravidAritAH . vasA rudhirasampR^iktAH sandhyAyAmiva toyadAH .. 5..\\ pishAchAnpakShiNo nAgAnpashUMshchApi sahasrashaH . nighnaMshcharati vArShNeyaH kAlavattatra bhArata .. 6..\\ kShipta.n kShipta.n hi tachchakraM kR^iShNasyAmitra ghAtinaH . hatvAnekAni sattvAni pANimeti punaH punaH .. 7..\\ tathA tu nighnatastasya sarvasattvAni bhArata . babhUva rUpamatyugra.n sarvabhUtAtmanastadA .. 8..\\ sametAnA.n cha devAnAM dAnavAnAM cha sarvashaH . vijetA nAbhavatkashchitkR^iShNa pANDavayormR^idhe .. 9..\\ tayorbalAtparitrAtu.n taM dAvaM tu yadA surAH . nAshaknuva~nshamayitu.n tadAbhUvanparA~NmukhAH .. 10..\\ shatakratushcha samprekShya vimukhAndevatA gaNAn . babhUvAvasthitaH prItaH prasha.nsankR^iShNa pANDavau .. 11..\\ nivR^itteShu tu deveShu vAguvAchAsharIriNI . shatakratumabhiprekShya mahAgambhIra niHsvanA .. 12..\\ na te sakhA saMnihitastakShakaH pannagottamaH . dAhakAle khANDavasya kurukShetra.n gato hyasau .. 13..\\ na cha shakyo tvayA jetu.n yuddhe.asminsamavasthitau . vAsudevArjunau shakra nibodheda.n vacho mama .. 14..\\ naranArAyaNau devau tAvetau vishrutau divi . bhavAnapyabhijAnAti yadvIryau yatparAkramau .. 15..\\ naitau shakyau durAdharShau vijetumajitau yudhi . api sarveShu lokeShu purANAvR^iShisattamau .. 16..\\ pUjanIyatamAvetAvapi sarvaiH surAsuraiH . sayakSharakShogandharvanarakiMnara pannagaiH .. 17..\\ tasmAditaH suraiH sArdha.n gantumarhasi vAsava . diShTa.n chApyanupashyaitatkhANDavasya vinAshanam .. 18..\\ iti vAchamabhishrutya tathyamityamareshvaraH . kopAmarShau samutsR^ijya sampratasthe diva.n tadA .. 19..\\ taM prasthitaM mahAtmAna.n samavekShya divaukasaH . tvaritAH sahitA rAjannanujagmuH shatakratum .. 20..\\ devarAja.n tadA yAnta.n saha devairudIkShya tu . vAsudevArjunau vIrau si.nhanAda.n vinedatuH .. 21..\\ devarAje gate rAjanprahR^iShTau kR^iShNa pANDavau . nirvisha~NkaM punardAva.n dAhayAmAsatustadA .. 22..\\ sa mAruta ivAbhrANi nAshayitvArjunaH surAn . vyadhamachchharasampAtaiH prANinaH khANDavAlayAn .. 23..\\ na cha sma ki.n chichchhaknoti bhUtaM nishcharitaM tataH . sa~nchidyamAnamiShubhirasyatA savyasAchinA .. 24..\\ nAshaka.nstatra bhUtAni mahAntyapi raNe.arjunam . nirIkShitumamogheShu.n kariShyanti kuto raNam .. 25..\\ shatenaika.n cha vivyAdha shataM chaikena pattriNA . vyasavaste.apatannagnau sAkShAtkAlahatA iva .. 26..\\ na chAlabhanta te sharma rodhaHsu viShameShu cha . pitR^ideva nivAseShu santApashchApyajAyata .. 27..\\ bhUtasa~Ngha sahasrAshcha dInAshchakrurmahAsvanam . ruruvurvAraNAshchaiva tathaiva mR^igapakShiNaH . tena shabdena vitresurga~Ngodadhi charA jhaShAH .. 28..\\ na hyarjunaM mahAbAhuM nApi kR^iShNaM mahAbalam . nirIkShitu.n vai shaknoti kashchidyoddhu.n kutaH punaH .. 29..\\ ekAyanagatA ye.api niShpatantyatra ke chana . rAkShasAndAnavAnnAgA~njaghne chakreNa tAnhariH .. 30..\\ te vibhinnashiro dehAshchakravegAdgatAsavaH . peturAsye mahAkAyA dIptasya vasuretasaH .. 31..\\ sa mA.nsarudhiraughaishcha medaughaishcha samIritaH . uparyAkAshago vahnirvidhUmaH samadR^ishyata .. 32..\\ dIptAkSho dIptajihvashcha dIptavyAtta mahAnanaH . dIptordhva keshaH pi~NgAkShaH pibanprANabhR^itA.n vasAm .. 33..\\ tA.n sa kR^iShNArjuna kR^itAM sudhAM prApya hutAshanaH . babhUva muditastR^iptaH parAM nirvR^itimAgataH .. 34..\\ athAsuraM mayaM nAma takShakasya niveshanAt . vipradravanta.n sahasA dadarsha madhusUdanaH .. 35..\\ tamagniH prArthayAmAsa didhakShurvAtasArathiH . dehavAnvai jaTI bhUtvA nadaMshcha jalado yathA . jighA.nsurvAsudevashcha chakramudyamya viShThitaH .. 36..\\ sachakramudyata.n dR^iShTvA didhakShuM cha hutAshanam . abhidhAvArjunetyevaM mayashchukrosha bhArata .. 37..\\ tasya bhItasvana.n shrutvA mA bhairiti dhana~njayaH . pratyuvAcha mayaM pArtho jIvayanniva bhArata .. 38..\\ taM pArthenAbhaye datte namucherbhrAtaraM mayam . na hantumaichchhaddAshArhaH pAvako na dadAha cha .. 39..\\ tasminvane dahyamAne ShaDagnirna dadAha cha . ashvasenaM maya.n chApi chaturaH shAr~NgakAniti .. 40..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 220} j kimartha.n shAr~NgakAnagnirna dadAha tathAgate . tasminvane dahyamAne brahmannetadvadAshu me .. 1..\\ adAhe hyashvasenasya dAnavasya mayasya cha . kAraNa.n kIrtitaM brahma~nshAr~NgakAnAM na kIrtitam .. 2..\\ tadetadadbhutaM brahma~nshAr~NgAnAmavinAshanam . kIrtayasvAgnisaMmarde katha.n te na vinAshitAH .. 3..\\ vai yadartha.n shAr~NgakAnagnirna dadAha tathAgate . tatte sarva.n yathAvR^itta.n kathayiShyAmi bhArata .. 4..\\ dharmaGYAnAM mukhyatamastapasvI saMshitavrataH . AsInmaharShiH shrutavAnmandapAla iti shrutaH .. 5..\\ sa mArgamAsthito rAjannR^iShINAmUrdhvaretasAm . svAdhyAyavAndharmaratastapasvI vijitendriyaH .. 6..\\ sa gatvA tapasaH pAra.n dehamutsR^ijya bhArata . jagAma pitR^ilokAya na lebhe tatra tatphalam .. 7..\\ sa lokAnaphalAndR^iShTvA tapasA nirjitAnapi . paprachchha dharmarAjasya samIpasthAndivaukasaH .. 8..\\ kimarthamAvR^itA lokA mamaite tapasArjitAH . kiM mayA na kR^ita.n tatra yasyedaM karmaNaH phalam .. 9..\\ tatrAha.n tatkariShyAmi yadarthamidamAvR^itam . phalametasya tapasaH kathayadhva.n divaukasaH .. 10..\\ devaah R^iNino mAnavA brahma~njAyante yena tachchhR^iNu . kriyAbhirbrahmacharyeNa prajayA cha na saMshayaH .. 11..\\ tadapAkriyate sarva.n yaGYena tapasA sutaiH . tapasvI yaGYakR^ichchAsi na tu te vidyate prajA .. 12..\\ ta ime prasavasyArthe tava lokAH samAvR^itAH . prajAyasva tato lokAnupabhoktAsi shAshvatAn .. 13..\\ punnAmno narakAtputrastrAtIti pitaraM mune . tasmAdapatyasantAne yatasva dvijasattama .. 14..\\ vai tachchhrutvA mandapAlastu teShA.n vAkya.n divaukasAm . kva nu shIghramapatya.n syAdbahula.n chetyachintayat .. 15..\\ sa chintayannabhyagachchhadbahula prasavAnkhagAn . shAr~NgikA.n shAr~Ngako bhUtvA jaritAM samupeyivAn .. 16..\\ tasyAM putrAnajanayachchaturo brahmavAdinaH . tAnapAsya sa tatraiva jagAma lapitAM prati . bAlAnsutAnaNDa gatAnmAtrA saha munirvane .. 17..\\ tasmingate mahAbhAge lapitAM prati bhArata . apatyasnehasa.nvignA jaritA bahvachintayat .. 18..\\ tena tyaktAnasantyAjyAnR^iShInaNDa gatAnvane . nAjahatputrakAnArtA jaritA khANDave nR^ipa . babhAra chaitAnsa~njAtAnsvavR^ittyA snehaviklavA .. 19..\\ tato.agni.n khANDavaM dagdhumAyAntaM dR^iShTavAnR^iShiH . mandapAlashchara.nstasminvane lapitayA saha .. 20..\\ ta.n sa~NkalpaM viditvAsya GYAtvA putrAMshcha bAlakAn . so.abhituShTAva viprarSherbrAhmaNo jAtavedasam . putrAnparidadadbhIto lokapAlaM mahaujasam .. 21..\\ mandapaala tvamagne sarvadevAnAM mukha.n tvamasi havyavAT . tvamantaH sarvabhUtAnA.n gUDhashcharasi pAvaka .. 22..\\ tvamekamAhuH kavayastvAmAhustrividhaM punaH . tvAmaShTadhA kalpayitvA yaGYavAhamakalpayan .. 23..\\ tvayA sR^iShTamida.n vishvaM vadanti paramarShayaH . tvadR^ite hi jagatkR^itsna.n sadyo na syAddhutAshana .. 24..\\ tubhya.n kR^itvA namo viprAH svakarma vijitAM gatim . gachchhanti saha patnIbhiH sutairapi cha shAshvatIm .. 25..\\ tvAmagne jaladAnAhuH khe viShaktAnsavidyutaH . dahanti sarvabhUtAni tvatto niShkramya hAyanAH .. 26..\\ jAtavedastavaiveya.n vishvasR^iShTirmahAdyute . tavaiva karma vihitaM bhUta.n sarva.n charAcharam .. 27..\\ tvayApo vihitAH pUrva.n tvayi sarvamidaM jagat . tvayi havya.n cha kavyaM cha yathAvatsampratiShThitam .. 28..\\ agne tvameva jvalanastva.n dhAtA tvaM bR^ihaspatiH . tvamashvinau yamau mitraH somastvamasi chAnilaH .. 29..\\ vai eva.n stutastatastena mandapAlena pAvakaH . tutoSha tasya nR^ipate muneramitatejasaH . uvAcha chainaM prItAtmA kimiShTa.n karavANi te .. 30..\\ tamabravInmandapAlaH prA~njalirhavyavAhanam . pradahankhANDava.n dAvaM mama putrAnvisarjaya .. 31..\\ tatheti tatpratishrutya bhagavAnhavyavAhanaH . khANDave tena kAlena prajajvAla didhakShayA .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 221} vai tataH prajvalite shukre shAr~NgakAste suduHkhitAH . vyathitAH paramodvignA nAdhijagmuH parAyaNam .. 1..\\ nishAmya putrakAnbAlAnmAtA teShA.n tapasvinI . jaritA duHkhasantaptA vilalApa nareshvara .. 2..\\ ayamagnirdahankakShamita AyAti bhIShaNaH . jagatsandIpayanbhImo mama duHkhavivardhanaH .. 3..\\ ime cha mA.n karShayanti shishavo mandachetasaH . abarhAshcharaNairhInAH pUrveShAM naH parAyaNam . trAsayaMshchAyamAyAti lelihAno mahIruhAn .. 4..\\ ashaktimattvAchcha sutA na shaktAH saraNe mama . AdAya cha na shaktAsmi putrAnsaritumanyataH .. 5..\\ na cha tyaktumaha.n shaktA hR^idaya.n dUyatIva me . kaM nu jahyAmahaM putra.n kamAdAya vrajAmyaham .. 6..\\ kiM nu me syAtkR^ita.n kR^itvA manyadhvaM putrakAH katham . chintayAnA vimokSha.n vo nAdhigachchhAmi ki.n chana . chhAdayitvA cha vo gAtraiH kariShye maraNa.n saha .. 7..\\ jaritArau kula.n hIda.n jyeShThatvena pratiShThitam . sArisR^ikvaH prajAyeta pitR^INA.n kulavardhanaH .. 8..\\ stamba mitrastapaH kuryAddroNo brahmaviduttamaH . ityevamuktvA prayayau pitA vo nirghR^iNaH purA .. 9..\\ kamupAdAya shakyeta gantu.n kasyApaduttamA . kiM nu kR^itvA kR^ita.n kAryaM bhavediti cha vihvalA .. 10..\\ nApashyatsvadhiyA mokSha.n svasutAnA.n tadAnalAt . evaM bruvantI.n shAr~NgAste pratyUchuratha mAtaram .. 11..\\ snehamutsR^ijya mAtastvaM pata yatra na havyavAT . asmAsu hi vinaShTeShu bhavitAraH sutAstava . tvayi mAtarvinaShTAyAM na naH syAtkulasantatiH .. 12..\\ anvavaikShyaitadubhaya.n kShama.n syAdyatkulasya naH . tadvai kartuM paraH kAlo mAtareSha bhavettava .. 13..\\ mA vai kulavinAshAya sneha.n kArShIH suteShu naH . na hIda.n karma mogha.n syAllokakAmasya naH pituH .. 14..\\ jaritaa idamAkhorbilaM bhUmau vR^ikShasyAsya samIpataH . tadAvishadhva.n tvaritA vahneratra na vo bhayam .. 15..\\ tato.ahaM pA.nsunA chhidramapidhAsyAmi putrakAH . evaM pratikR^itaM manye jvalataH kR^iShNavartmanaH .. 16..\\ tata eShyAmyatIte.agnau vihartuM pA.nsusa~ncayam . rochatAmeSha vopAyo vimokShAya hutAshanAt .. 17..\\ zaarngakaah abarhAnmA.nsabhUtAnnaH kravyAdAkhurvinAshayet . pashyamAnA bhayamidaM na shakShyAmo niShevitum .. 18..\\ kathamagnirna no dahyAtkathamAkhurna bhakShayet . kathaM na syAtpitA moghaH kathaM mAtA dhriyeta naH .. 19..\\ bila AkhorvinAshaH syAdagnerAkAshachAriNAm . anvavekShyaitadubhaya.n shreyAndAho na bhakShaNam .. 20..\\ garhitaM maraNaM naH syAdAkhunA khAdatA bile . shiShTAdiShTaH parityAgaH sharIrasya hutAshanAt .. 21..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 222} jaritaa asmAdbilAnniShpatita.n shyena Akhu.n jahAra tam . kShudra.n gR^ihItvA pAdAbhyAM bhayaM na bhavitA tataH .. 1..\\ zaarngakaah na hR^ita.n ta.n vayaM vidmaH shyenenAkhuM kathaM chana . anye.api bhavitAro.atra tebhyo.api bhayameva naH .. 2..\\ saMshayo hyagnirAgachchheddR^iShTa.n vAyornivartanam . mR^ityurno bilavAsibhyo bhavenmAtarasaMshayam .. 3..\\ niHsaMshayAtsaMshayito mR^ityurmAtarvishiShyate . chara khe tva.n yathAnyAyaM putrAnvetsyasi shobhanAn .. 4..\\ jaritaa aha.n vai shyenamAyAntamadrAkShaM bilamantikAt . sa~ncaranta.n samAdAya jahArAkhuM bilAdbalI .. 5..\\ taM patantamakha.n shyena.n tvaritA pR^iShThato.anvagAm . AshiSho.asya prayu~njAnA harato mUShakaM bilAt .. 6..\\ yo no dveShTAramAdAya shyenarAjapradhAvasi . bhava tva.n divamAsthAya niramitro hiraNmayaH .. 7..\\ yadA sa bhakShitastena kShudhitena patatriNA . tadAha.n tamanuGYApya pratyupAyAM gR^ihAnprati .. 8..\\ pravishadhvaM bilaM putrA vishrabdhA nAsti vo bhayam . shyenena mama pashyantyA hR^ita Akhurna saMshayaH .. 9..\\ zaarngakaah na vidma vai vayaM mAtarhR^itamAkhumitaH purA . aviGYAya na shakShyAmo bilamAvishatu.n vayam .. 10..\\ jaritaa aha.n hi taM prajAnAmi hR^itaM shyenena mUShakam . ata eva bhayaM nAsti kriyatA.n vachanaM mama .. 11..\\ zaarngakaah na tvaM mithyopachAreNa mokShayethA bhayaM mahat . samAkuleShu GYAneShu na buddhikR^itameva tat .. 12..\\ na chopakR^itamasmAbhirna chAsmAnvettha ye vayam . pIDyamAnA bharasyasmAnkA satI ke vaya.n tava .. 13..\\ taruNI darshanIyAsi samarthA bhartureShaNe . anugachchha svabhartAraM putrAnApsyasi shobhanAn .. 14..\\ vayamapyagnimAvishya lokAnprApsyAmahe shubhAn . athAsmAnna dahedagnirAyAstvaM punareva naH .. 15..\\ vai evamuktA tataH shAr~NgI putrAnutsR^ijya khANDave . jagAma tvaritA desha.n kShemamagneranAshrayam .. 16..\\ tatastIkShNArchirabhyAgAjjvalito havyavAhanaH . yatra shAr~NgA babhUvuste mandapAlasya putrakAH .. 17..\\ te shAr~NgA jvalana.n dR^iShTvA jvalita.n svena tejasA . jaritAristato vAcha.n shrAvayAmAsa pAvakam .. 18..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 223} jaritaari purataH kR^ichchhrakAlasya dhImA~njAgarti pUruShaH . sa kR^ichchhrakAla.n samprApya vyathAM naivaiti karhi chit .. 1..\\ yastu kR^ichchhramasamprApta.n vichetA nAvabudhyate . sa kR^ichchhrakAle vyathito na prajAnAti ki.n chana .. 2..\\ saarisrkva dhIrastvamasi medhAvI prANakR^ichchhramida.n cha naH . shUraH prAGYo bahUnA.n hi bhavatyeko na saMshayaH .. 3..\\ stambamitra jyeShThastrAtA bhavati vai jyeShTho mu~nchati kR^ichchhrataH . jyeShThashchenna prajAnAti kanIyAnki.n kariShyati .. 4..\\ drona hiraNyaretAstvarito jvalannAyAti naH kShayam . sapta jihvo.analaH kShAmo lelihAnopasarpati .. 5..\\ vai evamukto bhrAtR^ibhistu jaritArirbibhAvasum . tuShTAva prA~njalirbhUtvA yathA tachchhR^iNu pArthiva .. 6..\\ jaritaari AtmAsi vAyoH pavanaH sharIramuta vIrudhAm . yonirApashcha te shukrayonistvamasi chAmbhasaH .. 7..\\ Urdhva.n chAdhashcha gachchhanti visarpanti cha pArshvataH . archiShaste mahAvIryarashmayaH savituryathA .. 8..\\ saarisrkva mAtA prapannA pitaraM na vidmaH pakShAshcha no na prajAtAbja keto . na nastrAtA vidyate.agne tvadanyas tasmAddhi naH parirakShaika vIra .. 9..\\ yadagne te shiva.n rUpaM ye cha te sapta hetavaH . tena naH parirakShAdya IDitaH sharaNaiShiNaH .. 10..\\ tvamevaikastapase jAtavedo nAnyastaptA vidyate goShu deva . R^iShInasmAnbAlakAnpAlayasva pareNAsmAnpraihi vai havyavAha .. 11..\\ stambamitra sarvamagne tvamevaikastvayi sarvamida.n jagat . tva.n dhArayasi bhUtAni bhuvanaM tvaM bibharShi cha .. 12..\\ tvamagnirhavyavAhastva.n tvameva parama.n haviH . manIShiNastvA.n yajante bahudhA chaikadhaiva cha .. 13..\\ sR^iShTvA lokA.nstrInimAnhavyavAha prApte kAle pachasi punaH samiddhaH . sarvasyAsya bhuvanasya prasUtis tvamevAgne bhavasi punaH pratiShThA .. 14..\\ tvamannaM prANinAM bhuktamantarbhUto jagatpate . nityaM pravR^iddhaH pachasi tvayi sarvaM pratiShThitam .. 15..\\ drona sUryo bhUtvA rashmibhirjAtavedo bhUmerambho bhUmijAtAnrasAMsh cha . vishvAnAdAya punarutsarga kAle sR^iShTvA vR^iShTyA bhAvayasIha shukra .. 16..\\ tvatta etAH punaH shukravIrudho haritachchhadAH . jAyante puShkariNyashcha samudrashcha mahodadhiH .. 17..\\ ida.n vai sadma tigmAMsho varuNasya parAyaNam . shivastrAtA bhavAsmAkaM mAsmAnadya vinAshaya .. 18..\\ pi~NgAkShalohitagrIva kR^iShNavartmanhutAshana . pareNa praihi mu~nchAsmAnsAgarasya gR^ihAniva .. 19..\\ vai evamukto jAtavedA droNenAkliShTa karmaNA . droNamAha pratItAtmA mandapAla pratiGYayA .. 20..\\ R^iShirdroNastvamasi vai brahmaitadvyAhR^ita.n tvayA . Ipsita.n te kariShyAmi na cha te vidyate bhayam .. 21..\\ mandapAlena yUya.n hi mama pUrvaM niveditAH . varjayeH putrakAnmahya.n dahandAvamiti sma ha .. 22..\\ ya cha tadvachana.n tasya tvayA yachcheha bhAShitam . ubhayaM me garIyastadbrUhi ki.n karavANi te . bhR^ishaM prIto.asmi bhadra.n te brahmanstotreNa te vibho .. 23..\\ drona ime mArjArakAH shukranityamudvejayanti naH . etAnkuruShva daMShTrAsu havyavAhasabAndhavAn .. 24..\\ vai tathA tatkR^itavAnvahnirabhyanuGYAya shAr~NgakAn . dadAha khANDava.n chaiva samiddho janamejaya .. 25..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 224} vai mandapAlo.api kauravya chintayAnaH sutA.nstadA . uktavAnapyashItAMshuM naiva sa sma na tapyate .. 1..\\ sa tapyamAnaH putrArthe lapitAmidamabravIt . kathaM nvashaktAH plavane lapite mama putrakAH .. 2..\\ vardhamAne hutavahe vAte shIghraM pravAyati . asamarthA vimokShAya bhaviShyanti mamAtmajAH .. 3..\\ kathaM nvashaktA trANAya mAtA teShA.n tapasvinI . bhaviShyatyasukhAviShTA putra trANamapashyatI .. 4..\\ kathaM nu saraNe.ashaktAnpatane cha mamAtmajAn . santapyamAnA abhito vAshamAnAbhidhAvatI .. 5..\\ jaritAriH kathaM putraH sArisR^ikvaH katha.n cha me . stamba mitraH katha.n droNaH katha.n sA cha tapasvinI .. 6..\\ lAlapyamAna.n tamR^iShiM mandapAlaM tathA vane . lapitA pratyuvAcheda.n sAsUyamiva bhArata .. 7..\\ na te suteShvavekShAsti tAnR^iShInuktavAnasi . tejasvino vIryavanto na teShA.n jvalanAdbhayam .. 8..\\ tathAgnau te parIttAshcha tvayA hi mama saMnidhau . pratishruta.n tathA cheti jvalanena mahAtmanA .. 9..\\ lokapAlo.anR^itA.n vAchaM na tu vaktA katha.n chana . samarthAste cha vaktAro na te teShvasti mAnasam .. 10..\\ tAmeva tu mamAmitrI.n chintayanparitapyase . dhruvaM mayi na te sneho yathA tasyAM purAbhavat .. 11..\\ na hi pakShavatA nyAyyaM niHsnehena suhR^ijjane . pIDyamAna upadraShTu.n shaktenAtmA katha.n chana .. 12..\\ gachchha tva.n jaritAmeva yadarthaM paritapyase . chariShyAmyahamapyekA yathA kApuruShe tathA .. 13..\\ mandapaala nAhameva.n chare loke yathA tvamabhimanyase . apatyahetorvichare tachcha kR^ichchhragataM mama .. 14..\\ bhUta.n hitvA bhaviShye.arthe yo.avalambeta mandadhIH . avamanyeta ta.n loko yathechchhasi tathA kuru .. 15..\\ eSha hi jvalamAno.agnirlelihAno mahIruhAn . dveShya.n hi hR^idi santApa.n janayatyashivaM mama .. 16..\\ vai tasmAddeshAdatikrAnte jvalane jaritA tataH . jagAma putrakAneva tvaritA putragR^iddhinI .. 17..\\ sA tAnkushalinaH sarvAnnirmuktA~njAtavedasaH . rorUyamANA kR^ipaNA sutAndR^iShTavatI vane .. 18..\\ ashraddheyatama.n teShAM darshana.n sA punaH punaH . ekaikashashcha tAnputrAnkroshamAnAnvapadyata .. 19..\\ tato.abhyagachchhatsahasA mandapAlo.api bhArata . atha te sarvamevainaM nAbhyanandanta vai sutAH .. 20..\\ lAlapyamAnamekaika.n jaritAM cha punaH punaH . nochuste vachana.n kiM chittamR^iShi.n sAdhvasAdhu vA .. 21..\\ mandapaala jyeShThaH sutaste katamaH katamastadanantaraH . madhyamaH katamaH putraH kaniShThaH katamash cha te .. 22..\\ evaM bruvanta.n duHkhArtaM kiM mAM na pratibhAShase . kR^itavAnasmi havyAshe naiva shAntimito labhe .. 23..\\ jaritaa ki.n te jyeShThe sute kAryaM kimanantarajena vA . ki.n cha te madhyame kAryaM kiM kaniShThe tapasvini .. 24..\\ yastvaM mA.n sarvasho hInAmutsR^ijyAsi gataH purA . tAmeva lapitA.n gachchha taruNIM chAruhAsinIm .. 25..\\ mandapaala na strINA.n vidyate ki.n chidanyatra puruShAntarAt . sApatnakamR^ite loke bhavitavya.n hi tattathA .. 26..\\ suvratApi hi kalyANI sarvalokaparishrutA . arundhatI paryasha~NkadvasiShThamR^iShisattamam .. 27..\\ vishuddhabhAvamatyanta.n sadA priyahite ratam . saptarShimadhyaga.n vIramavamene cha taM munim .. 28..\\ apadhyAnena sA tena dhUmAruNa samaprabhA . lakShyAlakShyA nAbhirUpA nimittamiva lakShyate .. 29..\\ apatyahetoH samprApta.n tathA tvamapi mAm iha . iShTameva~Ngate hitvA sA tathaiva cha vartase .. 30..\\ naiva bhAryeti vishvAsaH kAryaH pu.nsA katha.n chana . na hi kAryamanudhyAti bhAryA putravatI satI .. 31..\\ vai tataste sarva evainaM putrAH samyagupAsire . sa cha tAnAtmajAnrAjannAshvAsayitumArabhat .. 32..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 225} mandapaala yuShmAkaM parirakShArtha.n viGYapto jvalano mayA . agninA cha tathetyevaM pUrvameva pratishrutam .. 1..\\ agnervachanamAGYAya mAturdharmaGYatA.n cha vaH . yuShmAka.n cha para.n vIryaM nAhaM pUrvamihAgataH .. 2..\\ na santApo hi vaH kAryaH putrakA maraNaM prati . R^iShInveda hutAsho.api brahma tadvidita.n cha vaH .. 3..\\ vai evamAshvAsya putrAnsa bharyA.n chAdAya bhArata . mandapAlastato deshAdanya.n deshaM jagAma ha .. 4..\\ maghavAnapi tigmAMshuH samiddha.n khANDava.n vanam . dadAha saha kR^iShNAbhyA.n janaya~n jagato.abhayam .. 5..\\ vasA medo vahAH kulyAstatra pItvA cha pAvakaH . agachchhatparamA.n tR^iptiM darshayAmAsa chArjunam .. 6..\\ tato.antarikShAdbhagavAnavatIrya sureshvaraH . marudgaNavR^itaH pArthaM mAdhava.n chAbravIdidam .. 7..\\ kR^ita.n yuvAbhyA.n karmedamamarairapi duShkaram . varAnvR^iNIta.n tuShTo.asmi durlabhAnapyamAnuShAn .. 8..\\ pArthastu varayAmAsa shakrAdastrANi sarvashaH . grahItu.n tachcha shakro.asya tadA kAlaM chakAra ha .. 9..\\ yadA prasanno bhagavAnmahAdevo bhaviShyati . tubhya.n tadA pradAsyAmi pANDavAstrANi sarvashaH .. 10..\\ ahameva cha ta.n kAla.n vetsyAmi kurunandana . tapasA mahatA chApi dAsyAmi tava tAnyaham .. 11..\\ AgneyAni cha sarvANi vAyavyAni tathaiva cha . madIyAni cha sarvANi grahIShyasi dhana~njaya .. 12..\\ vAsudevo.api jagrAha prItiM pArthena shAshvatIm . dadau cha tasmai devendrasta.n varaM prItimA.nstadA .. 13..\\ dattvA tAbhyA.n varaM prItaH saha devairmarutpatiH . hutAshanamanuGYApya jagAma tridivaM punaH .. 14..\\ pAvakashchApi ta.n dAvaM dagdhvA samR^igapakShiNam . ahAni pa~ncha chaika.n cha virarAma sutarpitaH .. 15..\\ jagdhvA mA.nsAni pItvA cha medA.nsi rudhirANi cha . yuktaH paramayA prItyA tAvuvAcha vishAM pate .. 16..\\ yuvAbhyAM puruShAgryAbhyA.n tarpito.asmi yathAsukham . anujAnAmi vA.n vIrau charataM yatra vA~nchhitam .. 17..\\ eva.n tau samanuGYAtau pAvakena mahAtmanA . arjuno vAsudevashcha dAnavashcha mayastathA .. 18..\\ parikramya tataH sarve trayo.api bharatarShabha . ramaNIye nadIkUle sahitAH samupAvishan .. 19..\\ ##\end{multicols}## ## \medskip\hrule\medskip Last updated on \today ; Send corrections to sanskrit@cheerful.com \end{document}