%@@1 % File name : mbh10.itx %-------------------------------------------- % Text title : 10 mahAbhArate sauptikaparva.n % Author : Veda Vyasa % Language : sanskrit % Subject : religion % Description/comments : Access available at Prof John Smith's site % http://bombay.indology.info/mahabharata/statement.html % Transliterated by : Prof. Tokunaga % Proofread by : Team at Bhandarkar Oriental Research Institute (BORI), Tokunaga % Latest update : September 16, 2013 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % Special Instructions : i1h.hdr,ijag.inc,itrans.sty,multicol.sty,iarticle.sty % Transliteration scheme: ITRANS 5.3 % Site access : http://sanskritdocuments.org/ %----------------------------------------------------- % The text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. %@@1 %-------------------------------------------------------- \engtitle{.. 10 Mahabharata - Sauptikaparva ..}## \itxtitle{.. 10 mahAbhArate sauptikaparvam ..}##\endtitles ## sauptikaparva kaushikadarshanam.h 1 \medskip sa~njaya uvAcha|| tataste sahitA vIrAH prayAtA dakShiNAmukhAH | upAstamayavelAyAM shibirAbhyAshamAgatAH || 1|| vimuchya vAhA.nstvaritA bhItAH samabhava.nstadA | gahanaM deshamAsAdya prachChannA nyavishanta te || 2|| senAniveshamabhito nAtidUramavasthitAH | nikRRittA nishitaiH shastraiH samantAtkShatavikShatAH || 3|| dIrghamuShNaM cha niHshvasya pANDavAnanvachintayan | shrutvA cha ninadaM ghoraM pANDavAnAM jayaiShiNAm || 4|| anusArabhayAdbhItAH prA~NmukhAH prAdravanpunaH | te muhUrtaM tato gatvA shrAntavAhAH pipAsitAH || 5|| nAmRRiShyanta maheShvAsAH krodhAmarShavashaM gatAH | rAj~no vadhena santaptA muhUrtaM samavasthitAH || 6|| dhRRitarAShTra uvAcha|| ashraddheyamidaM karma kRRitaM bhImena sa~njaya | yatsa nAgAyutaprANaH putro mama nipAtitaH || 7|| avadhyaH sarvabhUtAnAM vajrasaMhanano yuvA | pANDavaiH samare putro nihato mama sa~njaya || 8|| na diShTamabhyatikrAntuM shakyaM gAvalgaNe naraiH | yatsametya raNe pArthaiH putro mama nipAtitaH || 9|| adrisAramayaM nUnaM hRRidayaM mama sa~njaya | hataM putrashataM shrutvA yanna dIrNaM sahasradhA || 10|| kathaM hi vRRiddhamithunaM hataputraM bhaviShyati | na hyahaM pANDaveyasya viShaye vastumutsahe || 11|| kathaM rAj~naH pitA bhUtvA svayaM rAjA cha sa~njaya | preShyabhUtaH pravarteyaM pANDaveyasya shAsanAt || 12|| Aj~nApya pRRithivIM sarvAM sthitvA mUrdhni cha sa~njaya | kathamadya bhaviShyAmi preShyabhUto durantakRRit || 13|| kathaM bhImasya vAkyAni shrotuM shakShyAmi sa~njaya | yena putrashataM pUrNamekena nihataM mama || 14|| kRRitaM satyaM vachastasya vidurasya mahAtmanaH | akurvatA vachastena mama putreNa sa~njaya || 15|| adharmeNa hate tAta putre duryodhane mama | kRRitavarmA kRRipo drauNiH kimakurvata sa~njaya || 16|| sa~njaya uvAcha|| gatvA tu tAvakA rAjannAtidUramavasthitAH | apashyanta vanaM ghoraM nAnAdrumalatAkulam || 17|| te muhUrtaM tu vishramya labdhatoyairhayottamaiH | sUryAstamayavelAyAmAseduH sumahadvanam || 18|| nAnAmRRigagaNairjuShTaM nAnApakShisamAkulam | nAnAdrumalatAchChannaM nAnAvyAlaniShevitam || 19|| nAnAtoyasamAkIrNaM taDAgairupashobhitam | padminIshatasa~nChannaM nIlotpalasamAyutam || 20|| pravishya tadvanaM ghoraM vIkShamANAH samantataH | shAkhAsahasrasa~nChannaM nyagrodhaM dadRRishustataH || 21|| upetya tu tadA rAjannyagrodhaM te mahArathAH | dadRRishurdvipadAM shreShThAH shreShThaM taM vai vanaspatim || 22|| te.avatIrya rathebhyastu vipramuchya cha vAjinaH | upaspRRishya yathAnyAyaM sandhyAmanvAsata prabho || 23|| tato.astaM parvatashreShThamanuprApte divAkare | sarvasya jagato dhAtrI sharvarI samapadyata || 24|| grahanakShatratArAbhiH prakIrNAbhirala~NkRRitam | nabhoM.ashukamivAbhAti prekShaNIyaM samantataH || 25|| IShachchApi pravalganti ye sattvA rAtrichAriNaH | divAcharAshcha ye sattvAste nidrAvashamAgatAH || 26|| rAtri~ncharANAM sattvAnAM ninAdo.abhUtsudAruNaH | kravyAdAshcha pramuditA ghorA prAptA cha sharvarI || 27|| tasminrAtrimukhe ghore duHkhashokasamanvitAH | kRRitavarmA kRRipo drauNirupopavivishuH samam || 28|| tatropaviShTAH shochanto nyagrodhasya samantataH | tamevArthamatikrAntaM kurupANDavayoH kShayam || 29|| nidrayA cha parItA~NgA niShedurdharaNItale | shrameNa sudRRiDhaM yuktA vikShatA vividhaiH sharaiH || 30|| tato nidrAvashaM prAptau kRRipabhojau mahArathau | sukhochitAvaduHkhArhau niShaNNau dharaNItale || 31|| tau tu suptau mahArAja shramashokasamanvitau || 31|| krodhAmarShavashaM prApto droNaputrastu bhArata | naiva sma sa jagAmAtha nidrAM sarpa iva shvasan || 32|| na lebhe sa tu nidrAM vai dahyamAno.atimanyunA | vIkShAM chakre mahAbAhustadvanaM ghoradarshanam || 33|| vIkShamANo vanoddeshaM nAnAsattvairniShevitam | apashyata mahAbAhurnyagrodhaM vAyasAyutam || 34|| tatra kAkasahasrANi tAM nishAM paryaNAmayan | sukhaM svapantaH kauravya pRRithakpRRithagapAshrayAH || 35|| supteShu teShu kAkeShu visrabdheShu samantataH | so.apashyatsahasAyAntamulUkaM ghoradarshanam || 36|| mahAsvanaM mahAkAyaM haryakShaM babhrupi~Ngalam | sudIrghaghoNAnakharaM suparNamiva veginam || 37|| so.atha shabdaM mRRiduM kRRitvA lIyamAna ivANDajaH | nyagrodhasya tataH shAkhAM prArthayAmAsa bhArata || 38|| saMnipatya tu shAkhAyAM nyagrodhasya viha~NgamaH | suptA~njaghAna subahUnvAyasAnvAyasAntakaH || 39|| keShA~nchidachChinatpakShA~nshirA.nsi cha chakarta ha | charaNA.nshchaiva keShA~nchidbabha~nja charaNAyudhaH || 40|| kShaNenAhansa balavAnye.asya dRRiShTipathe sthitAH | teShAM sharIrAvayavaiH sharIraishcha vishAM pate || 41|| nyagrodhamaNDalaM sarvaM sa~nChannaM sarvato.abhavat || 41|| tA.nstu hatvA tataH kAkAnkaushiko mudito.abhavat | pratikRRitya yathAkAmaM shatrUNAM shatrusUdanaH || 42|| taddRRiShTvA sopadhaM karma kaushikena kRRitaM nishi | tadbhAvakRRitasa~Nkalpo drauNireko vyachintayat || 43|| upadeshaH kRRito.anena pakShiNA mama sa.nyuge | shatrUNAM kShapaNe yuktaH prAptakAlashcha me mataH || 44|| nAdya shakyA mayA hantuM pANDavA jitakAshinaH | balavantaH kRRitotsAhA labdhalakShAH prahAriNaH || 45|| rAj~naH sakAshe teShAM cha pratij~nAto vadho mayA || 45|| pata~NgAgnisamAM vRRittimAsthAyAtmavinAshinIm | nyAyato yudhyamAnasya prANatyAgo na sa.nshayaH || 46|| ChadmanA tu bhavetsiddhiH shatrUNAM cha kShayo mahAn || 46|| tatra sa.nshayitAdarthAdyo.artho niHsa.nshayo bhavet | taM janA bahu manyante ye.arthashAstravishAradAH || 47|| yachchApyatra bhavedvAchyaM garhitaM lokaninditam | kartavyaM tanmanuShyeNa kShatradharmeNa vartatA || 48|| ninditAni cha sarvANi kutsitAni pade pade | sopadhAni kRRitAnyeva pANDavairakRRitAtmabhiH || 49|| asminnarthe purA gItau shrUyete dharmachintakaiH | shlokau nyAyamavekShadbhistattvArthaM tattvadarshibhiH || 50|| parishrAnte vidIrNe cha bhu~njAne chApi shatrubhiH | prasthAne cha praveshe cha prahartavyaM riporbalam || 51|| nidrArtamardharAtre cha tathA naShTapraNAyakam | bhinnayodhaM balaM yachcha dvidhA yuktaM cha yadbhavet || 52|| ityevaM nishchayaM chakre suptAnAM yudhi mAraNe | pANDUnAM saha pA~nchAlairdroNaputraH pratApavAn || 53|| sa krUrAM matimAsthAya vinishchitya muhurmuhuH | suptau prAbodhayattau tu mAtulaM bhojameva cha || 54|| nottaraM pratipede cha tatra yuktaM hriyA vRRitaH | sa muhUrtamiva dhyAtvA bAShpavihvalamabravIt || 55|| hato duryodhano rAjA ekavIro mahAbalaH | yasyArthe vairamasmAbhirAsaktaM pANDavaiH saha || 56|| ekAkI bahubhiH kShudrairAhave shuddhavikramaH | pAtito bhImasenena ekAdashachamUpatiH || 57|| vRRikodareNa kShudreNa sunRRisha.nsamidaM kRRitam | mUrdhAbhiShiktasya shiraH pAdena parimRRidnatA || 58|| vinardanti sma pA~nchAlAH kShveDanti cha hasanti cha | dhamanti sha~NkhA~nshatasho hRRiShTA ghnanti cha dundubhIn || 59|| vAditraghoShastumulo vimishraH sha~NkhanisvanaiH | anilenerito ghoro dishaH pUrayatIva hi || 60|| ashvAnAM heShamANAnAM gajAnAM chaiva bRRiMhatAm | siMhanAdashcha shUrANAM shrUyate sumahAnayam || 61|| dishaM prAchIM samAshritya hRRiShTAnAM garjatAM bhRRisham | rathanemisvanAshchaiva shrUyante lomaharShaNAH || 62|| pANDavairdhArtarAShTrANAM yadidaM kadanaM kRRitam | vayameva trayaH shiShTAstasminmahati vaishase || 63|| kechinnAgashataprANAH kechitsarvAstrakovidAH | nihatAH pANDaveyaiH sma manye kAlasya paryayam || 64|| evametena bhAvyaM hi nUnaM kAryeNa tattvataH | yathA hyasyedRRishI niShThA kRRite kArye.api duShkare || 65|| bhavatostu yadi praj~nA na mohAdapachIyate | vyApanne.asminmahatyarthe yannaH shreyastaduchyatAm || 66|| \hrule \medskip 2 \medskip kRRipa uvAcha|| shrutaM te vachanaM sarvaM hetuyuktaM mayA vibho | mamApi tu vachaH ki~nchichChRRiNuShvAdya mahAbhuja || 1|| AbaddhA mAnuShAH sarve nirbandhAH karmaNordvayoH | daive puruShakAre cha paraM tAbhyAM na vidyate || 2|| na hi daivena sidhyanti karmANyekena sattama | na chApi karmaNaikena dvAbhyAM siddhistu yogataH || 3|| tAbhyAmubhAbhyAM sarvArthA nibaddhA hyadhamottamAH | pravRRittAshchaiva dRRishyante nivRRittAshchaiva sarvashaH || 4|| parjanyaH parvate varShankiM nu sAdhayate phalam | kRRiShTe kShetre tathAvarShankiM nu sAdhayate phalam || 5|| utthAnaM chApyadaivasya hyanutthAnasya daivatam | vyarthaM bhavati sarvatra pUrvaM kastatra nishchayaH || 6|| pravRRiShTe cha yathA deve samyakkShetre cha karShite | bIjaM mahAguNaM bhUyAttathA siddhirhi mAnuShI || 7|| tayordaivaM vinishchitya svavashenaiva vartate | prAj~nAH puruShakAraM tu ghaTante dAkShyamAsthitAH || 8|| tAbhyAM sarve hi kAryArthA manuShyANAM nararShabha | vicheShTantashcha dRRishyante nivRRittAshcha tathaiva hi || 9|| kRRitaH puruShakAraH sanso.api daivena sidhyati | tathAsya karmaNaH karturabhinirvartate phalam || 10|| utthAnaM tu manuShyANAM dakShANAM daivavarjitam | aphalaM dRRishyate loke samyagapyupapAditam || 11|| tatrAlasA manuShyANAM ye bhavantyamanasvinaH | utthAnaM te vigarhanti prAj~nAnAM tanna rochate || 12|| prAyasho hi kRRitaM karma aphalaM dRRishyate bhuvi | akRRitvA cha punarduHkhaM karma dRRishyenmahAphalam || 13|| cheShTAmakurva.Nllabhate yadi ki~nchidyadRRichChayA | yo vA na labhate kRRitvA durdashau tAvubhAvapi || 14|| shaknoti jIvituM dakSho nAlasaH sukhamedhate | dRRishyante jIvaloke.asmindakShAH prAyo hitaiShiNaH || 15|| yadi dakShaH samArambhAtkarmaNAM nAshnute phalam | nAsya vAchyaM bhavetki~nchittattvaM chApyadhigachChati || 16|| akRRitvA karma yo loke phalaM vindati viShTitaH | sa tu vaktavyatAM yAti dveShyo bhavati prAyashaH || 17|| evametadanAdRRitya vartate yastvato.anyathA | sa karotyAtmano.anarthAnnaiSha buddhimatAM nayaH || 18|| hInaM puruShakAreNa yadA daivena vA punaH | kAraNAbhyAmathaitAbhyAmutthAnamaphalaM bhavet || 19|| hInaM puruShakAreNa karma tviha na sidhyati || 19|| daivatebhyo namaskRRitya yastvarthAnsamyagIhate | dakSho dAkShiNyasampanno na sa moghaM vihanyate || 20|| samyagIhA punariyaM yo vRRiddhAnupasevate | ApRRichChati cha yachChreyaH karoti cha hitaM vachaH || 21|| utthAyotthAya hi sadA praShTavyA vRRiddhasaMmatAH | te.asya yoge paraM mUlaM tanmUlA siddhiruchyate || 22|| vRRiddhAnAM vachanaM shrutvA yo hyutthAnaM prayojayet | utthAnasya phalaM samyaktadA sa labhate.achirAt || 23|| rAgAtkrodhAdbhayAllobhAdyo.arthAnIheta mAnavaH | anIshashchAvamAnI cha sa shIghraM bhrashyate shriyaH || 24|| so.ayaM duryodhanenArtho lubdhenAdIrghadarshinA | asamarthya samArabdho mUDhatvAdavichintitaH || 25|| hitabuddhInanAdRRitya saMmantryAsAdhubhiH saha | vAryamANo.akarodvairaM pANDavairguNavattaraiH || 26|| pUrvamapyatiduHshIlo na dainyaM kartumarhati | tapatyarthe vipanne hi mitrANAmakRRitaM vachaH || 27|| anvAvartAmahi vayaM yattu taM pApapUruSham | asmAnapyanayastasmAtprApto.ayaM dAruNo mahAn || 28|| anena tu mamAdyApi vyasanenopatApitA | buddhishchintayataH ki~nchitsvaM shreyo nAvabudhyate || 29|| muhyatA tu manuShyeNa praShTavyAH suhRRido budhAH | te cha pRRiShTA yathA brUyustatkartavyaM tathA bhavet || 30|| te vayaM dhRRitarAShTraM cha gAndhArIM cha sametya ha | upapRRichChAmahe gatvA viduraM cha mahAmatim || 31|| te pRRiShTAshcha vadeyuryachChreyo naH samanantaram | tadasmAbhiH punaH kAryamiti me naiShThikI matiH || 32|| anArambhAttu kAryANAM nArthaH sampadyate kvachit | kRRite puruShakAre cha yeShAM kAryaM na sidhyati || 33|| daivenopahatAste tu nAtra kAryA vichAraNA || 33|| \hrule \medskip 3 \medskip sa~njaya uvAcha|| kRRipasya vachanaM shrutvA dharmArthasahitaM shubham | ashvatthAmA mahArAja duHkhashokasamanvitaH || 1|| dahyamAnastu shokena pradIptenAgninA yathA | krUraM manastataH kRRitvA tAvubhau pratyabhAShata || 2|| puruShe puruShe buddhiH sA sA bhavati shobhanA | tuShyanti cha pRRithaksarve praj~nayA te svayA svayA || 3|| sarvo hi manyate loka AtmAnaM buddhimattaram | sarvasyAtmA bahumataH sarvAtmAnaM prasha.nsati || 4|| sarvasya hi svakA praj~nA sAdhuvAde pratiShThitA | parabuddhiM cha nindanti svAM prasha.nsanti chAsakRRit || 5|| kAraNAntarayogena yoge yeShAM samA matiH | te.anyonyena cha tuShyanti bahu manyanti chAsakRRit || 6|| tasyaiva tu manuShyasya sA sA buddhistadA tadA | kAlayogaviparyAsaM prApyAnyonyaM vipadyate || 7|| achintyatvAddhi chittAnAM manuShyANAM visheShataH | chittavaikalyamAsAdya sA sA buddhiH prajAyate || 8|| yathA hi vaidyaH kushalo j~nAtvA vyAdhiM yathAvidhi | bheShajaM kurute yogAtprashamArthamihAbhibho || 9|| evaM kAryasya yogArthaM buddhiM kurvanti mAnavAH | praj~nayA hi svayA yuktAstAM cha nindanti mAnavAH || 10|| anyayA yauvane martyo buddhyA bhavati mohitaH | madhye.anyayA jarAyAM tu so.anyAM rochayate matim || 11|| vyasanaM vA punarghoraM samRRiddhiM vApi tAdRRishIm | avApya puruSho bhoja kurute buddhivaikRRitam || 12|| ekasminneva puruShe sA sA buddhistadA tadA | bhavatyanityapraj~natvAtsA tasyaiva na rochate || 13|| nishchitya tu yathApraj~naM yAM matiM sAdhu pashyati | tasyAM prakurute bhAvaM sA tasyodyogakArikA || 14|| sarvo hi puruSho bhoja sAdhvetaditi nishchitaH | kartumArabhate prIto maraNAdiShu karmasu || 15|| sarve hi yuktiM vij~nAya praj~nAM chApi svakAM narAH | cheShTante vividhAshcheShTA hitamityeva jAnate || 16|| upajAtA vyasanajA yeyamadya matirmama | yuvayostAM pravakShyAmi mama shokavinAshinIm || 17|| prajApatiH prajAH sRRiShTvA karma tAsu vidhAya cha | varNe varNe samAdhatta ekaikaM guNavattaram || 18|| brAhmaNe damamavyagraM kShatriye teja uttamam | dAkShyaM vaishye cha shUdre cha sarvavarNAnukUlatAm || 19|| adAnto brAhmaNo.asAdhurnistejAH kShatriyo.adhamaH | adakSho nindyate vaishyaH shUdrashcha pratikUlavAn || 20|| so.asmi jAtaH kule shreShThe brAhmaNAnAM supUjite | mandabhAgyatayAsmyetaM kShatradharmamanu ShThitaH || 21|| kShatradharmaM viditvAhaM yadi brAhmaNyasa.nshritam | prakuryAM sumahatkarma na me tatsAdhu saMmatam || 22|| dhArayitvA dhanurdivyaM divyAnyastrANi chAhave | pitaraM nihataM dRRiShTvA kiM nu vakShyAmi sa.nsadi || 23|| so.ahamadya yathAkAmaM kShatradharmamupAsya tam | gantAsmi padavIM rAj~naH pitushchApi mahAdyuteH || 24|| adya svapsyanti pA~nchAlA vishvastA jitakAshinaH | vimuktayugyakavachA harSheNa cha samanvitAH || 25|| vayaM jitA matAshchaiShAM shrAntA vyAyamanena cha || 25|| teShAM nishi prasuptAnAM svasthAnAM shibire svake | avaskandaM kariShyAmi shibirasyAdya duShkaram || 26|| tAnavaskandya shibire pretabhUtAnvichetasaH | sUdayiShyAmi vikramya maghavAniva dAnavAn || 27|| adya tAnsahitAnsarvAndhRRiShTadyumnapurogamAn | sUdayiShyAmi vikramya kakShaM dIpta ivAnalaH || 28|| nihatya chaiva pA~nchAlA~nshAntiM labdhAsmi sattama || 28|| pA~nchAleShu chariShyAmi sUdayannadya sa.nyuge | pinAkapANiH sa~NkruddhaH svayaM rudraH pashuShviva || 29|| adyAhaM sarvapA~nchAlAnnihatya cha nikRRitya cha | ardayiShyAmi sa~Nkruddho raNe pANDusutA.nstathA || 30|| adyAhaM sarvapA~nchAlaiH kRRitvA bhUmiM sharIriNIm | prahRRityaikaikashastebhyo bhaviShyAmyanRRiNaH pituH || 31|| duryodhanasya karNasya bhIShmasaindhavayorapi | gamayiShyAmi pA~nchAlAnpadavImadya durgamAm || 32|| adya pA~nchAlarAjasya dhRRiShTadyumnasya vai nishi | virAtre pramathiShyAmi pashoriva shiro balAt || 33|| adya pA~nchAlapANDUnAM shayitAnAtmajAnnishi | khaDgena nishitenAjau pramathiShyAmi gautama || 34|| adya pA~nchAlasenAM tAM nihatya nishi sauptike | kRRitakRRityaH sukhI chaiva bhaviShyAmi mahAmate || 35|| \hrule \medskip 4 \medskip kRRipa uvAcha|| diShTyA te pratikartavye matirjAteyamachyuta | na tvA vArayituM shakto vajrapANirapi svayam || 1|| anuyAsyAvahe tvAM tu prabhAte sahitAvubhau | adya rAtrau vishramasva vimuktakavachadhvajaH || 2|| ahaM tvAmanuyAsyAmi kRRitavarmA cha sAtvataH | parAnabhimukhaM yAntaM rathAvAsthAya da.nshitau || 3|| AvAbhyAM sahitaH shatrU~nshvo.asi hantA samAgame | vikramya rathinAM shreShTha pA~nchAlAnsapadAnugAn || 4|| shaktastvamasi vikrAntuM vishramasva nishAmimAm | chiraM te jAgratastAta svapa tAvannishAmimAm || 5|| vishrAntashcha vinidrashcha svasthachittashcha mAnada | sametya samare shatrUnvadhiShyasi na sa.nshayaH || 6|| na hi tvA rathinAM shreShTha pragRRihItavarAyudham | jetumutsahate kashchidapi deveShu pAvakiH || 7|| kRRipeNa sahitaM yAntaM yuktaM cha kRRitavarmaNA | ko drauNiM yudhi sa.nrabdhaM yodhayedapi devarAT || 8|| te vayaM parivishrAntA vinidrA vigatajvarAH | prabhAtAyAM rajanyAM vai nihaniShyAma shAtravAn || 9|| tava hyastrANi divyAni mama chaiva na sa.nshayaH | sAtvato.api maheShvAso nityaM yuddheShu kovidaH || 10|| te vayaM sahitAstAta sarvA~nshatrUnsamAgatAn | prasahya samare hatvA prItiM prApsyAma puShkalAm || 11|| vishramasva tvamavyagraH svapa chemAM nishAM sukham || 11|| ahaM cha kRRitavarmA cha prayAntaM tvAM narottama | anuyAsyAva sahitau dhanvinau paratApinau || 12|| rathinaM tvarayA yAntaM rathAvAsthAya da.nshitau || 12|| sa gatvA shibiraM teShAM nAma vishrAvya chAhave | tataH kartAsi shatrUNAM yudhyatAM kadanaM mahat || 13|| kRRitvA cha kadanaM teShAM prabhAte vimale.ahani | viharasva yathA shakraH sUdayitvA mahAsurAn || 14|| tvaM hi shakto raNe jetuM pA~nchAlAnAM varUthinIm | daityasenAmiva kruddhaH sarvadAnavasUdanaH || 15|| mayA tvAM sahitaM sa~Nkhye guptaM cha kRRitavarmaNA | na saheta vibhuH sAkShAdvajrapANirapi svayam || 16|| na chAhaM samare tAta kRRitavarmA tathaiva cha | anirjitya raNe pANDUnvyapayAsyAva karhichit || 17|| hatvA cha samare kShudrAnpA~nchAlAnpANDubhiH saha | nivartiShyAmahe sarve hatA vA svargagA vayam || 18|| sarvopAyaiH sahAyAste prabhAte vayameva hi | satyametanmahAbAho prabravImi tavAnagha || 19|| evamuktastato drauNirmAtulena hitaM vachaH | abravInmAtulaM rAjankrodhAdudvRRitya lochane || 20|| Aturasya kuto nidrA narasyAmarShitasya cha | arthA.nshchintayatashchApi kAmayAnasya vA punaH || 21|| tadidaM samanuprAptaM pashya me.adya chatuShTayam | yasya bhAgashchaturtho me svapnamahnAya nAshayet || 22|| kiM nAma duHkhaM loke.asminpiturvadhamanusmaran | hRRidayaM nirdahanme.adya rAtryahAni na shAmyati || 23|| yathA cha nihataH pApaiH pitA mama visheShataH | pratyakShamapi te sarvaM tanme marmANi kRRintati || 24|| kathaM hi mAdRRisho loke muhUrtamapi jIvati | droNo hateti yadvAchaH pA~nchAlAnAM shRRiNomyaham || 25|| dRRiShTadyumnamahatvAjau nAhaM jIvitumutsahe | sa me pitRRivadhAdvadhyaH pA~nchAlA ye cha sa~NgatAH || 26|| vilApo bhagnasakthasya yastu rAj~no mayA shrutaH | sa punarhRRidayaM kasya krUrasyApi na nirdahet || 27|| kasya hyakaruNasyApi netrAbhyAmashru nAvrajet | nRRipaterbhagnasakthasya shrutvA tAdRRigvachaH punaH || 28|| yashchAyaM mitrapakSho me mayi jIvati nirjitaH | shokaM me vardhayatyeSha vArivega ivArNavam || 29|| ekAgramanaso me.adya kuto nidrA kutaH sukham || 29|| vAsudevArjunAbhyAM hi tAnahaM parirakShitAn | aviShahyatamAnmanye mahendreNApi mAtula || 30|| na chAsmi shakyaH sa.nyantumasmAtkAryAtkatha~nchana | na taM pashyAmi loke.asminyo mAM kAryAnnivartayet || 31|| iti me nishchitA buddhireShA sAdhumatA cha me || 31|| vArttikaiH kathyamAnastu mitrANAM me parAbhavaH | pANDavAnAM cha vijayo hRRidayaM dahatIva me || 32|| ahaM tu kadanaM kRRitvA shatrUNAmadya sauptike | tato vishramitA chaiva svaptA cha vigatajvaraH || 33|| \hrule \medskip 5 \medskip kRRipa uvAcha|| shushrUShurapi durmedhAH puruSho.aniyatendriyaH | nAlaM vedayituM kRRitsnau dharmArthAviti me matiH || 1|| tathaiva tAvanmedhAvI vinayaM yo na shikShati | na cha ki~nchana jAnAti so.api dharmArthanishchayam || 2|| shushrUShustveva medhAvI puruSho niyatendriyaH | jAnIyAdAgamAnsarvAngrAhyaM cha na virodhayet || 3|| aneyastvavamAnI yo durAtmA pApapUruShaH | diShTamutsRRijya kalyANaM karoti bahupApakam || 4|| nAthavantaM tu suhRRidaH pratiShedhanti pAtakAt | nivartate tu lakShmIvAnnAlakShmIvAnnivartate || 5|| yathA hyuchchAvachairvAkyaiH kShiptachitto niyamyate | tathaiva suhRRidA shakyo nashakyastvavasIdati || 6|| tathaiva suhRRidaM prAj~naM kurvANaM karma pApakam | prAj~nAH sampratiShedhante yathAshakti punaH punaH || 7|| sa kalyANe matiM kRRitvA niyamyAtmAnamAtmanA | kuru me vachanaM tAta yena pashchAnna tapyase || 8|| na vadhaH pUjyate loke suptAnAmiha dharmataH | tathaiva nyastashastrANAM vimuktarathavAjinAm || 9|| ye cha brUyustavAsmIti ye cha syuH sharaNAgatAH | vimuktamUrdhajA ye cha ye chApi hatavAhanAH || 10|| adya svapsyanti pA~nchAlA vimuktakavachA vibho | vishvastA rajanIM sarve pretA iva vichetasaH || 11|| yasteShAM tadavasthAnAM druhyeta puruSho.anRRijuH | vyaktaM sa narake majjedagAdhe vipule.aplave || 12|| sarvAstraviduShAM loke shreShThastvamasi vishrutaH | na cha te jAtu loke.asminsusUkShmamapi kilbiSham || 13|| tvaM punaH sUryasa~NkAshaH shvobhUta udite ravau | prakAshe sarvabhUtAnAM vijetA yudhi shAtravAn || 14|| asambhAvitarUpaM hi tvayi karma vigarhitam | shukle raktamiva nyastaM bhavediti matirmama || 15|| ashvatthAmovAcha|| evametadyathAttha tvamanushAsmIha mAtula | taistu pUrvamayaM setuH shatadhA vidalIkRRitaH || 16|| pratyakShaM bhUmipAlAnAM bhavatAM chApi saMnidhau | nyastashastro mama pitA dhRRiShTadyumnena pAtitaH || 17|| karNashcha patite chakre rathasya rathinAM varaH | uttame vyasane sanno hato gANDIvadhanvanA || 18|| tathA shAntanavo bhIShmo nyastashastro nirAyudhaH | shikhaNDinaM puraskRRitya hato gANDIvadhanvanA || 19|| bhUrishravA maheShvAsastathA prAyagato raNe | kroshatAM bhUmipAlAnAM yuyudhAnena pAtitaH || 20|| duryodhanashcha bhImena sametya gadayA mRRidhe | pashyatAM bhUmipAlAnAmadharmeNa nipAtitaH || 21|| ekAkI bahubhistatra parivArya mahArathaiH | adharmeNa naravyAghro bhImasenena pAtitaH || 22|| vilApo bhagnasakthasya yo me rAj~naH parishrutaH | vArttikAnAM kathayatAM sa me marmANi kRRintati || 23|| evamadhArmikAH pApAH pA~nchAlA bhinnasetavaH | tAnevaM bhinnamaryAdAnkiM bhavAnna vigarhati || 24|| pitRRihantR^InahaM hatvA pA~nchAlAnnishi sauptike | kAmaM kITaH pata~Ngo vA janma prApya bhavAmi vai || 25|| tvare chAhamanenAdya yadidaM me chikIrShitam | tasya me tvaramANasya kuto nidrA kutaH sukham || 26|| na sa jAtaH pumA.Nlloke kashchinna cha bhaviShyati | yo me vyAvartayedetAM vadhe teShAM kRRitAM matim || 27|| sa~njaya uvAcha|| evamuktvA mahArAja droNaputraH pratApavAn | ekAnte yojayitvAshvAnprAyAdabhimukhaH parAn || 28|| tamabrUtAM mahAtmAnau bhojashAradvatAvubhau | kimayaM syandano yuktaH kiM cha kAryaM chikIrShitam || 29|| ekasArthaM prayAtau svastvayA saha nararShabha | samaduHkhasukhau chaiva nAvAM sha~Nkitumarhasi || 30|| ashvatthAmA tu sa~NkruddhaH piturvadhamanusmaran | tAbhyAM tathyaM tadAchakhyau yadasyAtmachikIrShitam || 31|| hatvA shatasahasrANi yodhAnAM nishitaiH sharaiH | nyastashastro mama pitA dhRRiShTadyumnena pAtitaH || 32|| taM tathaiva haniShyAmi nyastavarmANamadya vai | putraM pA~nchAlarAjasya pApaM pApena karmaNA || 33|| kathaM cha nihataH pApaH pA~nchAlaH pashuvanmayA | shastrAhavajitAM lokAnprApnuyAditi me matiH || 34|| kShipraM saMnaddhakavachau sakhaDgAvAttakArmukau | samAsthAya pratIkShetAM rathavaryau parantapau || 35|| ityuktvA rathamAsthAya prAyAdabhimukhaH parAn | tamanvagAtkRRipo rAjankRRitavarmA cha sAtvataH || 36|| te prayAtA vyarochanta parAnabhimukhAstrayaH | hUyamAnA yathA yaj~ne samiddhA havyavAhanAH || 37|| yayushcha shibiraM teShAM samprasuptajanaM vibho | dvAradeshaM tu samprApya drauNistasthau rathottame || 38|| \hrule \medskip 6 \medskip dhRRitarAShTra uvAcha|| dvAradeshe tato drauNimavasthitamavekShya tau | akurvatAM bhojakRRipau kiM sa~njaya vadasva me || 1|| sa~njaya uvAcha|| kRRitavarmANamAmantrya kRRipaM cha sa mahAratham | drauNirmanyuparItAtmA shibiradvAramAsadat || 2|| tatra bhUtaM mahAkAyaM chandrArkasadRRishadyutim | so.apashyaddvAramAvRRitya tiShThantaM lomaharShaNam || 3|| vasAnaM charma vaiyAghraM mahArudhiravisravam | kRRiShNAjinottarAsa~NgaM nAgayaj~nopavItinam || 4|| bAhubhiH svAyataiH pInairnAnApraharaNodyataiH | baddhA~NgadamahAsarpaM jvAlAmAlAkulAnanam || 5|| daMShTrAkarAlavadanaM vyAditAsyaM bhayAvaham | nayanAnAM sahasraishcha vichitrairabhibhUShitam || 6|| naiva tasya vapuH shakyaM pravaktuM veSha eva vA | sarvathA tu tadAlakShya sphuTeyurapi parvatAH || 7|| tasyAsyAnnAsikAbhyAM cha shravaNAbhyAM cha sarvashaH | tebhyashchAkShisahasrebhyaH prAdurAsanmahArchiShaH || 8|| tathA tejomarIchibhyaH sha~NkhachakragadAdharAH | prAdurAsanhRRiShIkeshAH shatasho.atha sahasrashaH || 9|| tadatyadbhutamAlokya bhUtaM lokabhaya~Nkaram | drauNiravyathito divyairastravarShairavAkirat || 10|| drauNimuktA~nsharA.nstA.nstu tadbhUtaM mahadagrasat | udadheriva vAryoghAnpAvako vaDavAmukhaH || 11|| ashvatthAmA tu samprekShya tA~nsharaughAnnirarthakAn | rathashaktiM mumochAsmai dIptAmagnishikhAmiva || 12|| sA tadAhatya dIptAgrA rathashaktirashIryata | yugAnte sUryamAhatya maholkeva divashchyutA || 13|| atha hematsaruM divyaM khaDgamAkAshavarchasam | koshAtsamudbabarhAshu bilAddIptamivoragam || 14|| tataH khaDgavaraM dhImAnbhUtAya prAhiNottadA | sa tadAsAdya bhUtaM vai vilayaM tUlavadyayau || 15|| tataH sa kupito drauNirindraketunibhAM gadAm | jvalantIM prAhiNottasmai bhUtaM tAmapi chAgrasat || 16|| tataH sarvAyudhAbhAve vIkShamANastatastataH | apashyatkRRitamAkAshamanAkAshaM janArdanaiH || 17|| tadadbhutatamaM dRRiShTvA droNaputro nirAyudhaH | abravIdabhisantaptaH kRRipavAkyamanusmaran || 18|| bruvatAmapriyaM pathyaM suhRRidAM na shRRiNoti yaH | sa shochatyApadaM prApya yathAhamativartya tau || 19|| shAstradRRiShTAnavadhyAnyaH samatItya jighA.nsati | sa pathaH prachyuto dharmyAtkupathaM pratipadyate || 20|| gobrAhmaNanRRipastrIShu sakhyurmAturgurostathA | vRRiddhabAlajaDAndheShu suptabhItotthiteShu cha || 21|| mattonmattapramatteShu na shastrANyupadhArayet | ityevaM gurubhiH pUrvamupadiShTaM nRRiNAM sadA || 22|| so.ahamutkramya panthAnaM shAstradRRiShTaM sanAtanam | amArgeNaivamArabhya ghorAmApadamAgataH || 23|| tAM chApadaM ghoratarAM pravadanti manIShiNaH | yadudyamya mahatkRRityaM bhayAdapi nivartate || 24|| ashakyaM chaiva kaH kartuM shaktaH shaktibalAdiha | na hi daivAdgarIyo vai mAnuShaM karma kathyate || 25|| mAnuShaM kurvataH karma yadi daivAnna sidhyati | sa pathaH prachyuto dharmyAdvipadaM pratipadyate || 26|| pratighAtaM hyavij~nAtaM pravadanti manIShiNaH | yadArabhya kriyAM kA~nchidbhayAdiha nivartate || 27|| tadidaM duShpraNItena bhayaM mAM samupasthitam | na hi droNasutaH sa~Nkhye nivarteta katha~nchana || 28|| idaM cha sumahadbhUtaM daivadaNDamivodyatam | na chaitadabhijAnAmi chintayannapi sarvathA || 29|| dhruvaM yeyamadharme me pravRRittA kaluShA matiH | tasyAH phalamidaM ghoraM pratighAtAya dRRishyate || 30|| tadidaM daivavihitaM mama sa~Nkhye nivartanam | nAnyatra daivAdudyantumiha shakyaM katha~nchana || 31|| so.ahamadya mahAdevaM prapadye sharaNaM prabhum | daivadaNDamimaM ghoraM sa hi me nAshayiShyati || 32|| kapardinaM prapadyAtha devadevamumApatim | kapAlamAlinaM rudraM bhaganetraharaM haram || 33|| sa hi devo.atyagAddevA.nstapasA vikrameNa cha | tasmAchCharaNamabhyeShye girishaM shUlapANinam || 34|| \hrule \medskip shivastutiH 7 \medskip sa~njaya uvAcha|| sa evaM chintayitvA tu droNaputro vishAM pate | avatIrya rathopasthAddadhyau samprayataH sthitaH || 1|| drauNiruvAcha|| ugraM sthANuM shivaM rudraM sharvamIshAnamIshvaram | girishaM varadaM devaM bhavaM bhAvanamavyayam || 2|| shitikaNThamajaM shakraM krathaM kratuharaM haram | vishvarUpaM virUpAkShaM bahurUpamumApatim || 3|| shmashAnavAsinaM dRRiptaM mahAgaNapatiM prabhum | khaTvA~NgadhAriNaM muNDaM jaTilaM brahmachAriNam || 4|| manasApyasuchintyena duShkareNAlpachetasA | so.ahamAtmopahAreNa yakShye tripuraghAtinam || 5|| stutaM stutyaM stUyamAnamamoghaM charmavAsasam | vilohitaM nIlakaNThamapRRiktaM durnivAraNam || 6|| shukraM vishvasRRijaM brahma brahmachAriNameva cha | vratavantaM taponityamanantaM tapatAM gatim || 7|| bahurUpaM gaNAdhyakShaM tryakShaM pAriShadapriyam | gaNAdhyakShekShitamukhaM gaurIhRRidayavallabham || 8|| kumArapitaraM pi~NgaM govRRiShottamavAhanam | tanuvAsasamatyugramumAbhUShaNatatparam || 9|| paraM parebhyaH paramaM paraM yasmAnna vidyate | iShvastrottamabhartAraM digantaM chaiva dakShiNam || 10|| hiraNyakavachaM devaM chandramaulivibhUShitam | prapadye sharaNaM devaM parameNa samAdhinA || 11|| imAM chApyApadaM ghorAM tarAmyadya sudustarAm | sarvabhUtopahAreNa yakShye.ahaM shuchinA shuchim || 12|| iti tasya vyavasitaM j~nAtvA tyAgAtmakaM manaH | purastAtkA~nchanI vediH prAdurAsInmahAtmanaH || 13|| tasyAM vedyAM tadA rAja.nshchitrabhAnurajAyata | dyAM disho vidishaH khaM cha jvAlAbhirabhipUrayan || 14|| dIptAsyanayanAshchAtra naikapAdashirobhujAH | dvipashailapratIkAshAH prAdurAsanmahAnanAH || 15|| shvavarAhoShTrarUpAshcha hayagomAyugomukhAH | RRikShamArjAravadanA vyAghradvIpimukhAstathA || 16|| kAkavaktrAH plavamukhAH shukavaktrAstathaiva cha | mahAjagaravaktrAshcha ha.nsavaktrAH sitaprabhAH || 17|| dArvAghATamukhAshchaiva chAShavaktrAshcha bhArata | kUrmanakramukhAshchaiva shishumAramukhAstathA || 18|| mahAmakaravaktrAshcha timivaktrAstathaiva cha | harivaktrAH krau~nchamukhAH kapotebhamukhAstathA || 19|| pArAvatamukhAshchaiva madguvaktrAstathaiva cha | pANikarNAH sahasrAkShAstathaiva cha shatodarAH || 20|| nirmA.nsAH kokavaktrAshcha shyenavaktrAshcha bhArata | tathaivAshiraso rAjannRRikShavaktrAshcha bhIShaNAH || 21|| pradIptanetrajihvAshcha jvAlAvaktrAstathaiva cha | meShavaktrAstathaivAnye tathA ChAgamukhA nRRipa || 22|| sha~NkhAbhAH sha~NkhavaktrAshcha sha~NkhakarNAstathaiva cha | sha~NkhamAlAparikarAH sha~NkhadhvanisamasvanAH || 23|| jaTAdharAH pa~nchashikhAstathA muNDAH kRRishodarAH | chaturdaMShTrAshchaturjihvAH sha~NkukarNAH kirITinaH || 24|| maulIdharAshcha rAjendra tathAku~nchitamUrdhajAH | uShNIShiNo mukuTinashchAruvaktrAH svala~NkRRitAH || 25|| padmotpalApIDadharAstathA kumudadhAriNaH | mAhAtmyena cha sa.nyuktAH shatasho.atha sahasrashaH || 26|| shataghnIchakrahastAshcha tathA musalapANayaH | bhushuNDIpAshahastAshcha gadAhastAshcha bhArata || 27|| pRRiShTheShu baddheShudhayashchitrabANA raNotkaTAH | sadhvajAH sapatAkAshcha saghaNTAH saparashvadhAH || 28|| mahApAshodyatakarAstathA laguDapANayaH | sthUNAhastAH khaDgahastAH sarpochChritakirITinaH || 29|| mahAsarpA~NgadadharAshchitrAbharaNadhAriNaH || 29|| rajodhvastAH pa~NkadigdhAH sarve shuklAmbarasrajaH | nIlA~NgAH kamalA~NgAshcha muNDavaktrAstathaiva cha || 30|| bherIsha~NkhamRRida~NgA.nste jharjharAnakagomukhAn | avAdayanpAriShadAH prahRRiShTAH kanakaprabhAH || 31|| gAyamAnAstathaivAnye nRRityamAnAstathApare | la~NghayantaH plavantashcha valgantashcha mahAbalAH || 32|| dhAvanto javanAshchaNDAH pavanoddhUtamUrdhajAH | mattA iva mahAnAgA vinadanto muhurmuhuH || 33|| subhImA ghorarUpAshcha shUlapaTTishapANayaH | nAnAvirAgavasanAshchitramAlyAnulepanAH || 34|| ratnachitrA~NgadadharAH samudyatakarAstathA | hantAro dviShatAM shUrAH prasahyAsahyavikramAH || 35|| pAtAro.asRRigvasAdyAnAM mA.nsAntrakRRitabhojanAH | chUDAlAH karNikAlAshcha prakRRishAH piTharodarAH || 36|| atihrasvAtidIrghAshcha prabalAshchAtibhairavAH | vikaTAH kAlalamboShThA bRRihachChephAsthipiNDikAH || 37|| mahArhanAnAmukuTA muNDAshcha jaTilAH pare | sArkendugrahanakShatrAM dyAM kuryurye mahItale || 38|| utsahera.nshcha ye hantuM bhUtagrAmaM chaturvidham | ye cha vItabhayA nityaM harasya bhrukuTIbhaTAH || 39|| kAmakArakarAH siddhAstrailokyasyeshvareshvarAH | nityAnandapramuditA vAgIshA vItamatsarAH || 40|| prApyAShTaguNamaishvaryaM ye na yAnti cha vismayam | yeShAM vismayate nityaM bhagavAnkarmabhirharaH || 41|| manovAkkarmabhirbhaktairnityamArAdhitashcha yaiH | manovAkkarmabhirbhaktAnpAti putrAnivaurasAn || 42|| pibanto.asRRigvasAstvanye kruddhA brahmadviShAM sadA | chaturvi.nshAtmakaM somaM ye pibanti cha nityadA || 43|| shrutena brahmacharyeNa tapasA cha damena cha | ye samArAdhya shUlA~NkaM bhavasAyujyamAgatAH || 44|| yairAtmabhUtairbhagavAnpArvatyA cha maheshvaraH | saha bhUtagaNAnbhu~Nkte bhUtabhavyabhavatprabhuH || 45|| nAnAvichitrahasitakShveDitotkruShTagarjitaiH | saMnAdayantaste vishvamashvatthAmAnamabhyayuH || 46|| sa.nstuvanto mahAdevaM bhAH kurvANAH suvarchasaH | vivardhayiShavo drauNermahimAnaM mahAtmanaH || 47|| jij~nAsamAnAstattejaH sauptikaM cha didRRikShavaH | bhImograparighAlAtashUlapaTTishapANayaH || 48|| ghorarUpAH samAjagmurbhUtasa~NghAH samantataH || 48|| janayeyurbhayaM ye sma trailokyasyApi darshanAt | tAnprekShamANo.api vyathAM na chakAra mahAbalaH || 49|| atha drauNirdhanuShpANirbaddhagodhA~NgulitravAn | svayamevAtmanAtmAnamupahAramupAharat || 50|| dhanUMShi samidhastatra pavitrANi shitAH sharAH | havirAtmavatashchAtmA tasminbhArata karmaNi || 51|| tataH saumyena mantreNa droNaputraH pratApavAn | upahAraM mahAmanyurathAtmAnamupAharat || 52|| taM rudraM raudrakarmANaM raudraiH karmabhirachyutam | abhiShTutya mahAtmAnamityuvAcha kRRitA~njaliH || 53|| imamAtmAnamadyAhaM jAtamA~Ngirase kule | agnau juhomi bhagavanpratigRRihNIShva mAM balim || 54|| bhavadbhaktyA mahAdeva parameNa samAdhinA | asyAmApadi vishvAtmannupAkurmi tavAgrataH || 55|| tvayi sarvANi bhUtAni sarvabhUteShu chAsi vai | guNAnAM hi pradhAnAnAmekatvaM tvayi tiShThati || 56|| sarvabhUtAshaya vibho havirbhUtamupasthitam | pratigRRihANa mAM deva yadyashakyAH pare mayA || 57|| ityuktvA drauNirAsthAya tAM vedIM dIptapAvakAm | santyaktAtmA samAruhya kRRiShNavartmanyupAvishat || 58|| tamUrdhvabAhuM nishcheShTaM dRRiShTvA havirupasthitam | abravIdbhagavAnsAkShAnmahAdevo hasanniva || 59|| satyashauchArjavatyAgaistapasA niyamena cha | kShAntyA bhaktyA cha dhRRityA cha buddhyA cha vachasA tathA || 60|| yathAvadahamArAddhaH kRRiShNenAkliShTakarmaNA | tasmAdiShTatamaH kRRiShNAdanyo mama na vidyate || 61|| kurvatA tasya saMmAnaM tvAM cha jij~nAsatA mayA | pA~nchAlAH sahasA guptA mAyAshcha bahushaH kRRitAH || 62|| kRRitastasyaiSha saMmAnaH pA~nchAlAnrakShatA mayA | abhibhUtAstu kAlena naiShAmadyAsti jIvitam || 63|| evamuktvA maheShvAsaM bhagavAnAtmanastanum | Avivesha dadau chAsmai vimalaM khaDgamuttamam || 64|| athAviShTo bhagavatA bhUyo jajvAla tejasA | varShmavA.nshchAbhavadyuddhe devasRRiShTena tejasA || 65|| tamadRRishyAni bhUtAni rakShA.nsi cha samAdravan | abhitaH shatrushibiraM yAntaM sAkShAdiveshvaram || 66|| \hrule \medskip 8 \medskip dhRRitarAShTra uvAcha|| tathA prayAte shibiraM droNaputre mahArathe | kachchitkRRipashcha bhojashcha bhayArtau na nyavartatAm || 1|| kachchinna vAritau kShudrai rakShibhirnopalakShitau | asahyamiti vA matvA na nivRRittau mahArathau || 2|| kachchitpramathya shibiraM hatvA somakapANDavAn | duryodhanasya padavIM gatau paramikAM raNe || 3|| pA~nchAlairvA vinihatau kachchinnAsvapatAM kShitau | kachchittAbhyAM kRRitaM karma tanmamAchakShva sa~njaya || 4|| sa~njaya uvAcha|| tasminprayAte shibiraM droNaputre mahAtmani | kRRipashcha kRRitavarmA cha shibiradvAryatiShThatAm || 5|| ashvatthAmA tu tau dRRiShTvA yatnavantau mahArathau | prahRRiShTaH shanakai rAjannidaM vachanamabravIt || 6|| yattau bhavantau paryAptau sarvakShatrasya nAshane | kiM punaryodhasheShasya prasuptasya visheShataH || 7|| ahaM pravekShye shibiraM chariShyAmi cha kAlavat | yathA na kashchidapi me jIvanmuchyeta mAnavaH || 8|| ityuktvA prAvishaddrauNiH pArthAnAM shibiraM mahat | advAreNAbhyavaskandya vihAya bhayamAtmanaH || 9|| sa pravishya mahAbAhuruddeshaj~nashcha tasya ha | dhRRiShTadyumnasya nilayaM shanakairabhyupAgamat || 10|| te tu kRRitvA mahatkarma shrAntAshcha balavadraNe | prasuptA vai suvishvastAH svasainyaparivAritAH || 11|| atha pravishya tadveshma dhRRiShTadyumnasya bhArata | pA~nchAlyaM shayane drauNirapashyatsuptamantikAt || 12|| kShaumAvadAte mahati spardhyAstaraNasa.nvRRite | mAlyapravarasa.nyukte dhUpaishchUrNaishcha vAsite || 13|| taM shayAnaM mahAtmAnaM visrabdhamakutobhayam | prAbodhayata pAdena shayanasthaM mahIpate || 14|| sa buddhvA charaNasparshamutthAya raNadurmadaH | abhyajAnadameyAtmA droNaputraM mahAratham || 15|| tamutpatantaM shayanAdashvatthAmA mahAbalaH | kesheShvAlambya pANibhyAM niShpipeSha mahItale || 16|| sa balAttena niShpiShTaH sAdhvasena cha bhArata | nidrayA chaiva pA~nchAlyo nAshakachcheShTituM tadA || 17|| tamAkramya tadA rAjankaNThe chorasi chobhayoH | nadantaM visphurantaM cha pashumAramamArayat || 18|| tudannakhaistu sa drauNiM nAtivyaktamudAharat | AchAryaputra shastreNa jahi mA mA chiraM kRRithAH || 19|| tvatkRRite sukRRitA.NllokAngachCheyaM dvipadAM vara || 19|| tasyAvyaktAM tu tAM vAchaM sa.nshrutya drauNirabravIt | AchAryaghAtinAM lokA na santi kulapA.nsana || 20|| tasmAchChastreNa nidhanaM na tvamarhasi durmate || 20|| evaM bruvANastaM vIraM siMho mattamiva dvipam | marmasvabhyavadhItkruddhaH pAdAShThIlaiH sudAruNaiH || 21|| tasya vIrasya shabdena mAryamANasya veshmani | abudhyanta mahArAja striyo ye chAsya rakShiNaH || 22|| te dRRiShTvA varShmavantaM tamatimAnuShavikramam | bhUtameva vyavasyanto na sma pravyAharanbhayAt || 23|| taM tu tenAbhyupAyena gamayitvA yamakShayam | adhyatiShThatsa tejasvI rathaM prApya sudarshanam || 24|| sa tasya bhavanAdrAjanniShkramyAnAdayandishaH | rathena shibiraM prAyAjjighA.nsurdviShato balI || 25|| apakrAnte tatastasmindroNaputre mahArathe | saha tai rakShibhiH sarvaiH praNeduryoShitastadA || 26|| rAjAnaM nihataM dRRiShTvA bhRRishaM shokaparAyaNAH | vyAkroshankShatriyAH sarve dhRRiShTadyumnasya bhArata || 27|| tAsAM tu tena shabdena samIpe kShatriyarShabhAH | kShipraM cha samanahyanta kimetaditi chAbruvan || 28|| striyastu rAjanvitrastA bhAradvAjaM nirIkShya tam | abruvandInakaNThena kShipramAdravateti vai || 29|| rAkShaso vA manuShyo vA nainaM jAnImahe vayam | hatvA pA~nchAlarAjaM yo rathamAruhya tiShThati || 30|| tataste yodhamukhyAstaM sahasA paryavArayan | sa tAnApatataH sarvAnrudrAstreNa vyapothayat || 31|| dhRRiShTadyumnaM cha hatvA sa tA.nshchaivAsya padAnugAn | apashyachChayane suptamuttamaujasamantike || 32|| tamapyAkramya pAdena kaNThe chorasi chaujasA | tathaiva mArayAmAsa vinardantamari.ndamam || 33|| yudhAmanyustu samprApto mattvA taM rakShasA hatam | gadAmudyamya vegena hRRidi drauNimatADayat || 34|| tamabhidrutya jagrAha kShitau chainamapAtayat | visphurantaM cha pashuvattathaivainamamArayat || 35|| tathA sa vIro hatvA taM tato.anyAnsamupAdravat | sa.nsuptAneva rAjendra tatra tatra mahArathAn || 36|| sphurato vepamAnA.nshcha shamiteva pashUnmakhe || 36|| tato nistri.nshamAdAya jaghAnAnyAnpRRithagjanAn | bhAgasho vicharanmArgAnasiyuddhavishAradaH || 37|| tathaiva gulme samprekShya shayAnAnmadhyagaulmikAn | shrAntAnnyastAyudhAnsarvAnkShaNenaiva vyapothayat || 38|| yodhAnashvAndvipA.nshchaiva prAchChinatsa varAsinA | rudhirokShitasarvA~NgaH kAlasRRiShTa ivAntakaH || 39|| visphuradbhishcha tairdrauNirnistri.nshasyodyamena cha | AkShepeNa tathaivAsestridhA raktokShito.abhavat || 40|| tasya lohitasiktasya dIptakhaDgasya yudhyataH | amAnuSha ivAkAro babhau paramabhIShaNaH || 41|| ye tvajAgrata kauravya te.api shabdena mohitAH | nirIkShyamANA anyonyaM drauNiM dRRiShTvA pravivyathuH || 42|| tadrUpaM tasya te dRRiShTvA kShatriyAH shatrukarshanAH | rAkShasaM manyamAnAstaM nayanAni nyamIlayan || 43|| sa ghorarUpo vyacharatkAlavachChibire tataH | apashyaddraupadIputrAnavashiShTA.nshcha somakAn || 44|| tena shabdena vitrastA dhanurhastA mahArathAH | dhRRiShTadyumnaM hataM shrutvA draupadeyA vishAM pate || 45|| avAkira~nsharavrAtairbhAradvAjamabhItavat || 45|| tatastena ninAdena samprabuddhAH prabhadrakAH | shilImukhaiH shikhaNDI cha droNaputraM samArdayan || 46|| bhAradvAjastu tAndRRiShTvA sharavarShANi varShataH | nanAda balavannAdaM jighA.nsustAnsudurjayAn || 47|| tataH paramasa~NkruddhaH piturvadhamanusmaran | avaruhya rathopasthAttvaramANo.abhidudruve || 48|| sahasrachandraM vipulaM gRRihItvA charma sa.nyuge | khaDgaM cha vipulaM divyaM jAtarUpapariShkRRitam || 49|| draupadeyAnabhidrutya khaDgena vyacharadbalI || 49|| tataH sa narashArdUlaH prativindhyaM tamAhave | kukShideshe.avadhIdrAjansa hato nyapatadbhuvi || 50|| prAsena viddhvA drauNiM tu sutasomaH pratApavAn | punashchAsiM samudyamya droNaputramupAdravat || 51|| sutasomasya sAsiM tu bAhuM ChittvA nararShabhaH | punarabhyahanatpArshve sa bhinnahRRidayo.apatat || 52|| nAkulistu shatAnIko rathachakreNa vIryavAn | dorbhyAmutkShipya vegena vakShasyenamatADayat || 53|| atADayachChatAnIkaM muktachakraM dvijastu saH | sa vihvalo yayau bhUmiM tato.asyApAharachChiraH || 54|| shrutakarmA tu parighaM gRRihItvA samatADayat | abhidrutya tato drauNiM savye sa phalake bhRRisham || 55|| sa tu taM shrutakarmANamAsye jaghne varAsinA | sa hato nyapatadbhUmau vimUDho vikRRitAnanaH || 56|| tena shabdena vIrastu shrutakIrtirmahAdhanuH | ashvatthAmAnamAsAdya sharavarShairavAkirat || 57|| tasyApi sharavarShANi charmaNA prativArya saH | sakuNDalaM shiraH kAyAdbhrAjamAnamapAharat || 58|| tato bhIShmanihantA taM saha sarvaiH prabhadrakaiH | ahanatsarvato vIraM nAnApraharaNairbalI || 59|| shilImukhena chApyenaM bhruvormadhye samArdayat || 59|| sa tu krodhasamAviShTo droNaputro mahAbalaH | shikhaNDinaM samAsAdya dvidhA chichCheda so.asinA || 60|| shikhaNDinaM tato hatvA krodhAviShTaH parantapaH | prabhadrakagaNAnsarvAnabhidudrAva vegavAn || 61|| yachcha shiShTaM virATasya balaM tachcha samAdravat || 61|| drupadasya cha putrANAM pautrANAM suhRRidAmapi | chakAra kadanaM ghoraM dRRiShTvA dRRiShTvA mahAbalaH || 62|| anyAnanyA.nshcha puruShAnabhisRRityAbhisRRitya cha | nyakRRintadasinA drauNirasimArgavishAradaH || 63|| kAlIM raktAsyanayanAM raktamAlyAnulepanAm | raktAmbaradharAmekAM pAshahastAM shikhaNDinIm || 64|| dadRRishuH kAlarAtriM te smayamAnAmavasthitAm | narAshvaku~njarAnpAshairbaddhvA ghoraiH pratasthuShIm || 65|| harantIM vividhAnpretAnpAshabaddhAnvimUrdhajAn || 65|| svapne suptAnnayantIM tAM rAtriShvanyAsu mAriSha | dadRRishuryodhamukhyAste ghnantaM drauNiM cha nityadA || 66|| yataH pravRRittaH sa~NgrAmaH kurupANDavasenayoH | tataH prabhRRiti tAM kRRityAmapashyandrauNimeva cha || 67|| tA.nstu daivahatAnpUrvaM pashchAddrauNirnyapAtayat | trAsayansarvabhUtAni vinadanbhairavAnravAn || 68|| tadanusmRRitya te vIrA darshanaM paurvakAlikam | idaM tadityamanyanta daivenopanipIDitAH || 69|| tatastena ninAdena pratyabudhyanta dhanvinaH | shibire pANDaveyAnAM shatasho.atha sahasrashaH || 70|| so.achChinatkasyachitpAdau jaghanaM chaiva kasyachit | kA.nshchidbibheda pArshveShu kAlasRRiShTa ivAntakaH || 71|| atyugrapratipiShTaishcha nadadbhishcha bhRRishAturaiH | gajAshvamathitaishchAnyairmahI kIrNAbhavatprabho || 72|| kroshatAM kimidaM ko.ayaM kiM shabdaH kiM nu kiM kRRitam | evaM teShAM tadA drauNirantakaH samapadyata || 73|| apetashastrasaMnAhAnsa.nrabdhAnpANDusRRi~njayAn | prAhiNonmRRityulokAya drauNiH praharatAM varaH || 74|| tatastachChastravitrastA utpatanto bhayAturAH | nidrAndhA naShTasa~nj~nAshcha tatra tatra nililyire || 75|| UrustambhagRRihItAshcha kashmalAbhihataujasaH | vinadanto bhRRishaM trastAH saMnyapeShanparasparam || 76|| tato rathaM punardrauNirAsthito bhImanisvanam | dhanuShpANiH sharairanyAnpreShayadvai yamakShayam || 77|| punarutpatataH kA.nshchiddUrAdapi narottamAn | shUrAnsampatatashchAnyAnkAlarAtryai nyavedayat || 78|| tathaiva syandanAgreNa pramathansa vidhAvati | sharavarShaishcha vividhairavarShachChAtravA.nstataH || 79|| punashcha suvichitreNa shatachandreNa charmaNA | tena chAkAshavarNena tadAcharata so.asinA || 80|| tathA sa shibiraM teShAM drauNirAhavadurmadaH | vyakShobhayata rAjendra mahAhradamiva dvipaH || 81|| utpetustena shabdena yodhA rAjanvichetasaH | nidrArtAshcha bhayArtAshcha vyadhAvanta tatastataH || 82|| visvaraM chukrushushchAnye bahvabaddhaM tathAvadan | na cha sma pratipadyante shastrANi vasanAni cha || 83|| vimuktakeshAshchApyanye nAbhyajAnanparasparam | utpatantaH pare bhItAH kechittatra tathAbhraman || 84|| purIShamasRRijankechitkechinmUtraM prasusruvuH || 84|| bandhanAni cha rAjendra sa~nChidya turagA dvipAH | samaM paryapata.nshchAnye kurvanto mahadAkulam || 85|| tatra kechinnarA bhItA vyalIyanta mahItale | tathaiva tAnnipatitAnapiMShangajavAjinaH || 86|| tasmi.nstathA vartamAne rakShA.nsi puruSharShabha | tRRiptAni vyanadannuchchairmudA bharatasattama || 87|| sa shabdaH prerito rAjanbhUtasa~NghairmudA yutaiH | apUrayaddishaH sarvA divaM chApi mahAsvanaH || 88|| teShAmArtasvaraM shrutvA vitrastA gajavAjinaH | muktAH paryapatanrAjanmRRidnantaH shibire janam || 89|| taistatra paridhAvadbhishcharaNodIritaM rajaH | akarochChibire teShAM rajanyAM dviguNaM tamaH || 90|| tasmi.nstamasi sa~njAte pramUDhAH sarvato janAH | nAjAnanpitaraH putrAnbhrAtR^InbhrAtara eva cha || 91|| gajA gajAnatikramya nirmanuShyA hayA hayAn | atADaya.nstathAbha~nja.nstathAmRRidna.nshcha bhArata || 92|| te bhagnAH prapatantashcha nighnantashcha parasparam | nyapAtayanta cha parAnpAtayitvA tathApiShan || 93|| vichetasaH sanidrAshcha tamasA chAvRRitA narAH | jaghnuH svAneva tatrAtha kAlenAbhiprachoditAH || 94|| tyaktvA dvArANi cha dvAHsthAstathA gulmA.nshcha gaulmikAH | prAdravanta yathAshakti kA.ndishIkA vichetasaH || 95|| vipranaShTAshcha te.anyonyaM nAjAnanta tadA vibho | kroshantastAta putreti daivopahatachetasaH || 96|| palAyatAM dishasteShAM svAnapyutsRRijya bAndhavAn | gotranAmabhiranyonyamAkrandanta tato janAH || 97|| hAhAkAraM cha kurvANAH pRRithivyAM sherate pare | tAnbuddhvA raNamatto.asau droNaputro vyapothayat || 98|| tatrApare vadhyamAnA muhurmuhurachetasaH | shibirAnniShpatanti sma kShatriyA bhayapIDitAH || 99|| tA.nstu niShpatatastrastA~nshibirA~njIvitaiShiNaH | kRRitavarmA kRRipashchaiva dvAradeshe nijaghnatuH || 100|| vishastrayantrakavachAnmuktakeshAnkRRitA~njalIn | vepamAnAnkShitau bhItAnnaiva kA.nshchidamu~nchatAm || 101|| nAmuchyata tayoH kashchinniShkrAntaH shibirAdbahiH | kRRipasya cha mahArAja hArdikyasya cha durmateH || 102|| bhUyashchaiva chikIrShantau droNaputrasya tau priyam | triShu desheShu dadatuH shibirasya hutAshanam || 103|| tataH prakAshe shibire khaDgena pitRRinandanaH | ashvatthAmA mahArAja vyacharatkRRitahastavat || 104|| kA.nshchidApatato vIrAnaparA.nshcha pradhAvataH | vyayojayata khaDgena prANairdvijavaro narAn || 105|| kA.nshchidyodhAnsa khaDgena madhye sa~nChidya vIryavAn | apAtayaddroNasutaH sa.nrabdhastilakANDavat || 106|| vinadadbhirbhRRishAyastairnarAshvadviradottamaiH | patitairabhavatkIrNA medinI bharatarShabha || 107|| mAnuShANAM sahasreShu hateShu patiteShu cha | udatiShThankabandhAni bahUnyutthAya chApatan || 108|| sAyudhAnsA~NgadAnbAhUnnichakarta shirA.nsi cha | hastihastopamAnUrUnhastAnpAdA.nshcha bhArata || 109|| pRRiShThachChinnA~nshirashChinnAnpArshvachChinnA.nstathAparAn | samAsAdyAkaroddrauNiH kA.nshchichchApi parA~NmukhAn || 110|| madhyakAyAnnarAnanyA.nshchichChedAnyA.nshcha karNataH | a.nsadeshe nihatyAnyAnkAye prAveshayachChiraH || 111|| evaM vicharatastasya nighnataH subahUnnarAn | tamasA rajanI ghorA babhau dAruNadarshanA || 112|| ki~nchitprANaishcha puruShairhataishchAnyaiH sahasrashaH | bahunA cha gajAshvena bhUrabhUdbhImadarshanA || 113|| yakSharakShaHsamAkIrNe rathAshvadvipadAruNe | kruddhena droNaputreNa sa~nChinnAH prApatanbhuvi || 114|| mAtR^Iranye pitR^Inanye bhrAtR^Inanye vichukrushuH | kechidUchurna tatkruddhairdhArtarAShTraiH kRRitaM raNe || 115|| yatkRRitaM naH prasuptAnAM rakShobhiH krUrakarmabhiH | asAMnidhyAddhi pArthAnAmidaM naH kadanaM kRRitam || 116|| na devAsuragandharvairna yakShairna cha rAkShasaiH | shakyo vijetuM kaunteyo goptA yasya janArdanaH || 117|| brahmaNyaH satyavAgdAntaH sarvabhUtAnukampakaH | na cha suptaM pramattaM vA nyastashastraM kRRitA~njalim || 118|| dhAvantaM muktakeshaM vA hanti pArtho dhana~njayaH || 118|| tadidaM naH kRRitaM ghoraM rakShobhiH krUrakarmabhiH | iti lAlapyamAnAH sma sherate bahavo janAH || 119|| stanatAM cha manuShyANAmapareShAM cha kUjatAm | tato muhUrtAtprAshAmyatsa shabdastumulo mahAn || 120|| shoNitavyatiShiktAyAM vasudhAyAM cha bhUmipa | tadrajastumulaM ghoraM kShaNenAntaradhIyata || 121|| sa.nveShTamAnAnudvignAnnirutsAhAnsahasrashaH | nyapAtayannarAnkruddhaH pashUnpashupatiryathA || 122|| anyonyaM sampariShvajya shayAnAndravato.aparAn | sa.nlInAnyudhyamAnA.nshcha sarvAndrauNirapothayat || 123|| dahyamAnA hutAshena vadhyamAnAshcha tena te | parasparaM tadA yodhA anayanyamasAdanam || 124|| tasyA rajanyAstvardhena pANDavAnAM mahadbalam | gamayAmAsa rAjendra drauNiryamaniveshanam || 125|| nishAcharANAM sattvAnAM sa rAtrirharShavardhinI | AsInnaragajAshvAnAM raudrI kShayakarI bhRRisham || 126|| tatrAdRRishyanta rakShA.nsi pishAchAshcha pRRithagvidhAH | khAdanto naramA.nsAni pibantaH shoNitAni cha || 127|| karAlAH pi~NgalA raudrAH shailadantA rajasvalAH | jaTilA dIrghasakthAshcha pa~nchapAdA mahodarAH || 128|| pashchAda~Ngulayo rUkShA virUpA bhairavasvanAH | ghaTajAnavo.atihrasvAshcha nIlakaNThA vibhIShaNAH || 129|| saputradArAH sukrUrA durdarshanasunirghRRiNAH | vividhAni cha rUpANi tatrAdRRishyanta rakShasAm || 130|| pItvA cha shoNitaM hRRiShTAH prAnRRityangaNasho.apare | idaM varamidaM medhyamidaM svAdviti chAbruvan || 131|| medomajjAsthiraktAnAM vasAnAM cha bhRRishAsitAH | paramA.nsAni khAdantaH kravyAdA mA.nsajIvinaH || 132|| vasAM chApyapare pItvA paryadhAvanvikukShilAH | nAnAvaktrAstathA raudrAH kravyAdAH pishitAshinaH || 133|| ayutAni cha tatrAsanprayutAnyarbudAni cha | rakShasAM ghorarUpANAM mahatAM krUrakarmaNAm || 134|| muditAnAM vitRRiptAnAM tasminmahati vaishase | sametAni bahUnyAsanbhUtAni cha janAdhipa || 135|| pratyUShakAle shibirAtpratigantumiyeSha saH | nRRishoNitAvasiktasya drauNerAsIdasitsaruH || 136|| pANinA saha sa.nshliShTa ekIbhUta iva prabho || 136|| sa niHsheShAnarInkRRitvA virarAja janakShaye | yugAnte sarvabhUtAni bhasma kRRitveva pAvakaH || 137|| yathApratij~naM tatkarma kRRitvA drauNAyaniH prabho | durgamAM padavIM kRRitvA piturAsIdgatajvaraH || 138|| yathaiva sa.nsuptajane shibire prAvishannishi | tathaiva hatvA niHshabde nishchakrAma nararShabhaH || 139|| niShkramya shibirAttasmAttAbhyAM sa~Ngamya vIryavAn | Achakhyau karma tatsarvaM hRRiShTaH saMharShayanvibho || 140|| tAvapyAchakhyatustasmai priyaM priyakarau tadA | pA~nchAlAnsRRi~njayA.nshchaiva vinikRRittAnsahasrashaH || 141|| prItyA chochchairudakrosha.nstathaivAsphoTaya.nstalAn || 141|| eva.nvidhA hi sA rAtriH somakAnAM janakShaye | prasuptAnAM pramattAnAmAsItsubhRRishadAruNA || 142|| asa.nshayaM hi kAlasya paryAyo duratikramaH | tAdRRishA nihatA yatra kRRitvAsmAkaM janakShayam || 143|| dhRRitarAShTra uvAcha|| prAgeva sumahatkarma drauNiretanmahArathaH | nAkarodIdRRishaM kasmAnmatputravijaye dhRRitaH || 144|| atha kasmAddhate kShatre karmedaM kRRitavAnasau | droNaputro maheShvAsastanme sha.nsitumarhasi || 145|| sa~njaya uvAcha|| teShAM nUnaM bhayAnnAsau kRRitavAnkurunandana | asAMnidhyAddhi pArthAnAM keshavasya cha dhImataH || 146|| sAtyakeshchApi karmedaM droNaputreNa sAdhitam | na hi teShAM samakShaM tAnhanyAdapi marutpatiH || 147|| etadIdRRishakaM vRRittaM rAjansuptajane vibho | tato janakShayaM kRRitvA pANDavAnAM mahAtyayam || 148|| diShTyA diShTyeti chAnyonyaM sametyochurmahArathAH || 148|| paryaShvajattato drauNistAbhyAM cha pratinanditaH | idaM harShAchcha sumahadAdade vAkyamuttamam || 149|| pA~nchAlA nihatAH sarve draupadeyAshcha sarvashaH | somakA matsyasheShAshcha sarve vinihatA mayA || 150|| idAnIM kRRitakRRityAH sma yAma tatraiva mAchiram | yadi jIvati no rAjA tasmai sha.nsAmahe priyam || 151|| \hrule \medskip 9 \medskip sa~njaya uvAcha|| te hatvA sarvapA~nchAlAndraupadeyA.nshcha sarvashaH | agachChansahitAstatra yatra duryodhano hataH || 1|| gatvA chainamapashya.nste ki~nchitprANaM narAdhipam | tato rathebhyaH praskandya parivavrustavAtmajam || 2|| taM bhagnasakthaM rAjendra kRRichChraprANamachetasam | vamantaM rudhiraM vaktrAdapashyanvasudhAtale || 3|| vRRitaM samantAdbahubhiH shvApadairghoradarshanaiH | shAlAvRRikagaNaishchaiva bhakShayiShyadbhirantikAt || 4|| nivArayantaM kRRichChrAttA~nshvApadAnsa~nchikhAdiShUn | viveShTamAnaM mahyAM cha subhRRishaM gADhavedanam || 5|| taM shayAnaM mahAtmAnaM bhUmau svarudhirokShitam | hatashiShTAstrayo vIrAH shokArtAH paryavArayan || 6|| ashvatthAmA kRRipashchaiva kRRitavarmA cha sAtvataH || 6|| taistribhiH shoNitAdigdhairniHshvasadbhirmahArathaiH | shushubhe sa.nvRRito rAjA vedI tribhirivAgnibhiH || 7|| te taM shayAnaM samprekShya rAjAnamatathochitam | aviShahyena duHkhena tataste rurudustrayaH || 8|| tataste rudhiraM hastairmukhAnnirmRRijya tasya ha | raNe rAj~naH shayAnasya kRRipaNaM paryadevayan || 9|| kRRipa uvAcha|| na daivasyAtibhAro.asti yadayaM rudhirokShitaH | ekAdashachamUbhartA shete duryodhano hataH || 10|| pashya chAmIkarAbhasya chAmIkaravibhUShitAm | gadAM gadApriyasyemAM samIpe patitAM bhuvi || 11|| iyamenaM gadA shUraM na jahAti raNe raNe | svargAyApi vrajantaM hi na jahAti yashasvinam || 12|| pashyemAM saha vIreNa jAmbUnadavibhUShitAm | shayAnAM shayane dharme bhAryAM prItimatImiva || 13|| yo vai mUrdhAvasiktAnAmagre yAtaH parantapaH | sa hato grasate pA.nsUnpashya kAlasya paryayam || 14|| yenAjau nihatA bhUmAvasherata purA dviShaH | sa bhUmau nihataH shete kururAjaH parairayam || 15|| bhayAnnamanti rAjAno yasya sma shatasa~NghashaH | sa vIrashayane shete kravyAdbhiH parivAritaH || 16|| upAsata nRRipAH pUrvamarthahetoryamIshvaram | dhiksadyo nihataH shete pashya kAlasya paryayam || 17|| sa~njaya uvAcha|| taM shayAnaM nRRipashreShThaM tato bharatasattama | ashvatthAmA samAlokya karuNaM paryadevayat || 18|| AhustvAM rAjashArdUla mukhyaM sarvadhanuShmatAm | dhanAdhyakShopamaM yuddhe shiShyaM sa~NkarShaNasya ha || 19|| kathaM vivaramadrAkShIdbhImasenastavAnagha | balinaH kRRitino nityaM sa cha pApAtmavAnnRRipa || 20|| kAlo nUnaM mahArAja loke.asminbalavattaraH | pashyAmo nihataM tvAM chedbhImasenena sa.nyuge || 21|| kathaM tvAM sarvadharmaj~naM kShudraH pApo vRRikodaraH | nikRRityA hatavAnmando nUnaM kAlo duratyayaH || 22|| dharmayuddhe hyadharmeNa samAhUyaujasA mRRidhe | gadayA bhImasenena nirbhinne sakthinI tava || 23|| adharmeNa hatasyAjau mRRidyamAnaM padA shiraH | yadupekShitavAnkShudro dhiktamastu yudhiShThiram || 24|| yuddheShvapavadiShyanti yodhA nUnaM vRRikodaram | yAvatsthAsyanti bhUtAni nikRRityA hyasi pAtitaH || 25|| nanu rAmo.abravIdrAja.nstvAM sadA yadunandanaH | duryodhanasamo nAsti gadayA iti vIryavAn || 26|| shlAghate tvAM hi vArShNeyo rAjansa.nsatsu bhArata | sushiShyo mama kauravyo gadAyuddha iti prabho || 27|| yAM gatiM kShatriyasyAhuH prashastAM paramarShayaH | hatasyAbhimukhasyAjau prAptastvamasi tAM gatim || 28|| duryodhana na shochAmi tvAmahaM puruSharShabha | hataputrAM tu shochAmi gAndhArIM pitaraM cha te || 29|| bhikShukau vichariShyete shochantau pRRithivImimAm || 29|| dhigastu kRRiShNaM vArShNeyamarjunaM chApi durmatim | dharmaj~namAninau yau tvAM vadhyamAnamupekShatAm || 30|| pANDavAshchApi te sarve kiM vakShyanti narAdhipAn | kathaM duryodhano.asmAbhirhata ityanapatrapAH || 31|| dhanyastvamasi gAndhAre yastvamAyodhane hataH | prayAto.abhimukhaH shatrUndharmeNa puruSharShabha || 32|| hataputrA hi gAndhArI nihataj~nAtibAndhavA | praj~nAchakShushcha durdharShaH kAM gatiM pratipatsyate || 33|| dhigastu kRRitavarmANaM mAM kRRipaM cha mahAratham | ye vayaM na gatAH svargaM tvAM puraskRRitya pArthivam || 34|| dAtAraM sarvakAmAnAM rakShitAraM prajAhitam | yadvayaM nAnugachChAmastvAM dhigasmAnnarAdhamAn || 35|| kRRipasya tava vIryeNa mama chaiva pitushcha me | sabhRRityAnAM naravyAghra ratnavanti gRRihANi cha || 36|| bhavatprasAdAdasmAbhiH samitraiH sahabAndhavaiH | avAptAH kratavo mukhyA bahavo bhUridakShiNAH || 37|| kutashchApIdRRishaM sArthamupalapsyAmahe vayam | yAdRRishena puraskRRitya tvaM gataH sarvapArthivAn || 38|| vayameva trayo rAjangachChantaM paramAM gatim | yadvai tvAM nAnugachChAmastena tapsyAmahe vayam || 39|| tvatsvargahInA hInArthAH smarantaH sukRRitasya te | kiM nAma tadbhavetkarma yena tvAnuvrajema vai || 40|| duHkhaM nUnaM kurushreShTha chariShyAmo mahImimAm | hInAnAM nastvayA rAjankutaH shAntiH kutaH sukham || 41|| gatvaitA.nstu mahArAja sametya tvaM mahArathAn | yathAshreShThaM yathAjyeShThaM pUjayervachanAnmama || 42|| AchAryaM pUjayitvA cha ketuM sarvadhanuShmatAm | hataM mayAdya sha.nsethA dhRRiShTadyumnaM narAdhipa || 43|| pariShvajethA rAjAnaM bAhlikaM sumahAratham | saindhavaM somadattaM cha bhUrishravasameva cha || 44|| tathA pUrvagatAnanyAnsvargaM pArthivasattamAn | asmadvAkyAtpariShvajya pRRichChethAstvamanAmayam || 45|| ityevamuktvA rAjAnaM bhagnasakthamachetasam | ashvatthAmA samudvIkShya punarvachanamabravIt || 46|| duryodhana jIvasi chedvAchaM shrotrasukhAM shRRiNu | sapta pANDavataH sheShA dhArtarAShTrAstrayo vayam || 47|| te chaiva bhrAtaraH pa~ncha vAsudevo.atha sAtyakiH | ahaM cha kRRitavarmA cha kRRipaH shAradvatastathA || 48|| draupadeyA hatAH sarve dhRRiShTadyumnasya chAtmajAH | pA~nchAlA nihatAH sarve matsyasheShaM cha bhArata || 49|| kRRite pratikRRitaM pashya hataputrA hi pANDavAH | sauptike shibiraM teShAM hataM sanaravAhanam || 50|| mayA cha pApakarmAsau dhRRiShTadyumno mahIpate | pravishya shibiraM rAtrau pashumAreNa mAritaH || 51|| duryodhanastu tAM vAchaM nishamya manasaH priyAm | pratilabhya punashcheta idaM vachanamabravIt || 52|| na me.akarottadgA~Ngeyo na karNo na cha te pitA | yattvayA kRRipabhojAbhyAM sahitenAdya me kRRitam || 53|| sa chetsenApatiH kShudro hataH sArdhaM shikhaNDinA | tena manye maghavatA samamAtmAnamadya vai || 54|| svasti prApnuta bhadraM vaH svarge naH sa~NgamaH punaH | ityevamuktvA tUShNIM sa kururAjo mahAmanAH || 55|| prANAnudasRRijadvIraH suhRRidAM shokamAdadhat || 55|| tatheti te pariShvaktAH pariShvajya cha taM nRRipam | punaH punaH prekShamANAH svakAnAruruhU rathAn || 56|| ityevaM tava putrasya nishamya karuNAM giram | pratyUShakAle shokArtaH prAdhAvaM nagaraM prati || 57|| tava putre gate svargaM shokArtasya mamAnagha | RRiShidattaM pranaShTaM taddivyadarshitvamadya vai || 58|| vaishampAyana uvAcha|| iti shrutvA sa nRRipatiH putraj~nAtivadhaM tadA | niHshvasya dIrghamuShNaM cha tatashchintAparo.abhavat || 59|| \hrule \medskip aiShIkaparva 10 \medskip vaishampAyana uvAcha|| tasyAM rAtryAM vyatItAyAM dhRRiShTadyumnasya sArathiH | shasha.nsa dharmarAjAya sauptike kadanaM kRRitam || 1|| draupadeyA mahArAja drupadasyAtmajaiH saha | pramattA nishi vishvastAH svapantaH shibire svake || 2|| kRRitavarmaNA nRRisha.nsena gautamena kRRipeNa cha | ashvatthAmnA cha pApena hataM vaH shibiraM nishi || 3|| etairnaragajAshvAnAM prAsashaktiparashvadhaiH | sahasrANi nikRRintadbhirniHsheShaM te balaM kRRitam || 4|| ChidyamAnasya mahato vanasyeva parashvadhaiH | shushruve sumahA~nshabdo balasya tava bhArata || 5|| ahameko.avashiShTastu tasmAtsainyAnmahIpate | muktaH katha~nchiddharmAtmanvyagrasya kRRitavarmaNaH || 6|| tachChrutvA vAkyamashivaM kuntIputro yudhiShThiraH | papAta mahyAM durdharShaH putrashokasamanvitaH || 7|| taM patantamabhikramya parijagrAha sAtyakiH | bhImaseno.arjunashchaiva mAdrIputrau cha pANDavau || 8|| labdhachetAstu kaunteyaH shokavihvalayA girA | jitvA shatrU~njitaH pashchAtparyadevayadAturaH || 9|| durvidA gatirarthAnAmapi ye divyachakShuShaH | jIyamAnA jayantyanye jayamAnA vayaM jitAH || 10|| hatvA bhrAtR^InvayasyA.nshcha pitR^InputrAnsuhRRidgaNAn | bandhUnamAtyAnpautrA.nshcha jitvA sarvA~njitA vayam || 11|| anartho hyarthasa~NkAshastathArtho.anarthadarshanaH | jayo.ayamajayAkAro jayastasmAtparAjayaH || 12|| yaM jitvA tapyate pashchAdApanna iva durmatiH | kathaM manyeta vijayaM tato jitataraH paraiH || 13|| yeShAmarthAya pApasya dhigjayasya suhRRidvadhe | nirjitairapramattairhi vijitA jitakAshinaH || 14|| karNinAlIkadaMShTrasya khaDgajihvasya sa.nyuge | chApavyAttasya raudrasya jyAtalasvananAdinaH || 15|| kruddhasya narasiMhasya sa~NgrAmeShvapalAyinaH | ye vyamuchyanta karNasya pramAdAtta ime hatAH || 16|| rathahradaM sharavarShormimantaM; ratnAchitaM vAhanarAjiyuktam | shaktyRRiShTimInadhvajanAganakraM; sharAsanAvartamaheShuphenam || 17|| sa~NgrAmachandrodayavegavelaM; droNArNavaM jyAtalanemighoSham | ye teruruchchAvachashastranaubhi;ste rAjaputrA nihatAH pramAdAt || 18|| na hi pramAdAtparamo.asti kashchi;dvadho narANAmiha jIvaloke | pramattamarthA hi naraM samantA;ttyajantyanarthAshcha samAvishanti || 19|| dhvajottamAgrochChritadhUmaketuM; sharArchiShaM kopamahAsamIram | mahAdhanurjyAtalanemighoShaM; tanutranAnAvidhashastrahomam || 20|| mahAchamUkakShavarAbhipannaM; mahAhave bhIShmamahAdavAgnim | ye sehurAttAyatashastravegaM; te rAjaputrA nihatAH pramAdAt || 21|| na hi pramattena nareNa labhyA; vidyA tapaH shrIrvipulaM yasho vA | pashyApramAdena nihatya shatrU;nsarvAnmahendraM sukhamedhamAnam || 22|| indropamAnpArthivaputrapautrA;npashyAvisheSheNa hatAnpramAdAt | tIrtvA samudraM vaNijaH samRRiddhAH; sannAH kunadyAmiva helamAnAH || 23|| amarShitairye nihatAH shayAnA; niHsa.nshayaM te tridivaM prapannAH || 23|| kRRiShNAM nu shochAmi kathaM na sAdhvIM; shokArNave sAdya vina~NkShyatIti | bhrAtR^I.nshcha putrA.nshcha hatAnnishamya; pA~nchAlarAjaM pitaraM cha vRRiddham || 24|| dhruvaM visa~nj~nA patitA pRRithivyAM; sA sheShyate shokakRRishA~NgayaShTiH || 24|| tachChokajaM duHkhamapArayantI; kathaM bhaviShyatyuchitA sukhAnAm | putrakShayabhrAtRRivadhapraNunnA; pradahyamAneva hutAshanena || 25|| ityevamArtaH paridevayansa; rAjA kurUNAM nakulaM babhAShe | gachChAnayainAmiha mandabhAgyAM; samAtRRipakShAmiti rAjaputrIm || 26|| mAdrIsutastatparigRRihya vAkyaM; dharmeNa dharmapratimasya rAj~naH | yayau rathenAlayamAshu devyAH; pA~nchAlarAjasya cha yatra dArAH || 27|| prasthApya mAdrIsutamAjamIDhaH; shokArditastaiH sahitaH suhRRidbhiH | rorUyamANaH prayayau sutAnA;mAyodhanaM bhUtagaNAnukIrNam || 28|| sa tatpravishyAshivamugrarUpaM; dadarsha putrAnsuhRRidaH sakhI.nshcha | bhUmau shayAnAnrudhirArdragAtrA;nvibhinnabhagnApahRRitottamA~NgAn || 29|| sa tA.nstu dRRiShTvA bhRRishamArtarUpo; yudhiShThiro dharmabhRRitAM variShThaH | uchchaiH prachukrosha cha kauravAgryaH; papAta chorvyAM sagaNo visa~nj~naH || 30|| \hrule \medskip draupadIparidevitam.h 11 \medskip vaishampAyana uvAcha|| sa dRRiShTvA nihatAnsa~Nkhye putrAnbhrAtR^InsakhI.nstathA | mahAduHkhaparItAtmA babhUva janamejaya || 1|| tatastasya mahA~nshokaH prAdurAsInmahAtmanaH | smarataH putrapautrANAM bhrAtR^INAM svajanasya ha || 2|| tamashruparipUrNAkShaM vepamAnamachetasam | suhRRido bhRRishasa.nvignAH sAntvayAM chakrire tadA || 3|| tatastasminkShaNe kAlye rathenAdityavarchasA | nakulaH kRRiShNayA sArdhamupAyAtparamArtayA || 4|| upaplavyagatA sA tu shrutvA sumahadapriyam | tadA vinAshaM putrANAM sarveShAM vyathitAbhavat || 5|| kampamAneva kadalI vAtenAbhisamIritA | kRRiShNA rAjAnamAsAdya shokArtA nyapatadbhuvi || 6|| babhUva vadanaM tasyAH sahasA shokakarshitam | phullapadmapalAshAkShyAstamodhvasta ivA.nshumAn || 7|| tatastAM patitAM dRRiShTvA sa.nrambhI satyavikramaH | bAhubhyAM parijagrAha samupetya vRRikodaraH || 8|| sA samAshvAsitA tena bhImasenena bhAminI | rudatI pANDavaM kRRiShNA sahabhrAtaramabravIt || 9|| diShTyA rAja.nstvamadyemAmakhilAM bhokShyase mahIm | AtmajAnkShatradharmeNa sampradAya yamAya vai || 10|| diShTyA tvaM pArtha kushalI mattamAta~NgagAminam | avApya pRRithivIM kRRitsnAM saubhadraM na smariShyasi || 11|| AtmajA.nstena dharmeNa shrutvA shUrAnnipAtitAn | upaplavye mayA sArdhaM diShTyA tvaM na smariShyasi || 12|| prasuptAnAM vadhaM shrutvA drauNinA pApakarmaNA | shokastapati mAM pArtha hutAshana ivAshayam || 13|| tasya pApakRRito drauNerna chedadya tvayA mRRidhe | hriyate sAnubandhasya yudhi vikramya jIvitam || 14|| ihaiva prAyamAsiShye tannibodhata pANDavAH | na chetphalamavApnoti drauNiH pApasya karmaNaH || 15|| evamuktvA tataH kRRiShNA pANDavaM pratyupAvishat | yudhiShThiraM yAj~nasenI dharmarAjaM yashasvinI || 16|| dRRiShTvopaviShTAM rAjarShiH pANDavo mahiShIM priyAm | pratyuvAcha sa dharmAtmA draupadIM chArudarshanAm || 17|| dharmyaM dharmeNa dharmaj~ne prAptAste nidhanaM shubhe | putrAste bhrAtarashchaiva tAnna shochitumarhasi || 18|| droNaputraH sa kalyANi vanaM dUramito gataH | tasya tvaM pAtanaM sa~Nkhye kathaM j~nAsyasi shobhane || 19|| draupadyuvAcha|| droNaputrasya sahajo maNiH shirasi me shrutaH | nihatya sa~Nkhye taM pApaM pashyeyaM maNimAhRRitam || 20|| rAja~nshirasi taM kRRitvA jIveyamiti me matiH || 20|| vaishampAyana uvAcha|| ityuktvA pANDavaM kRRiShNA rAjAnaM chArudarshanA | bhImasenamathAbhyetya kupitA vAkyamabravIt || 21|| trAtumarhasi mAM bhIma kShatradharmamanusmaran | jahi taM pApakarmANaM shambaraM maghavAniva || 22|| na hi te vikrame tulyaH pumAnastIha kashchana || 22|| shrutaM tatsarvalokeShu paramavyasane yathA | dvIpo.abhUstvaM hi pArthAnAM nagare vAraNAvate || 23|| hiDimbadarshane chaiva tathA tvamabhavo gatiH || 23|| tathA virATanagare kIchakena bhRRishArditAm | mAmapyuddhRRitavAnkRRichChrAtpaulomIM maghavAniva || 24|| yathaitAnyakRRithAH pArtha mahAkarmANi vai purA | tathA drauNimamitraghna vinihatya sukhI bhava || 25|| tasyA bahuvidhaM duHkhAnnishamya paridevitam | nAmarShayata kaunteyo bhImaseno mahAbalaH || 26|| sa kA~nchanavichitrA~NgamAruroha mahAratham | AdAya ruchiraM chitraM samArgaNaguNaM dhanuH || 27|| nakulaM sArathiM kRRitvA droNaputravadhe vRRitaH | visphArya sasharaM chApaM tUrNamashvAnachodayat || 28|| te hayAH puruShavyAghra choditA vAtaraMhasaH | vegena tvaritA jagmurharayaH shIghragAminaH || 29|| shibirAtsvAdgRRihItvA sa rathasya padamachyutaH | droNaputrarathasyAshu yayau mArgeNa vIryavAn || 30|| \hrule \medskip 12 \medskip vaishampAyana uvAcha|| tasminprayAte durdharShe yadUnAmRRiShabhastataH | abravItpuNDarIkAkShaH kuntIputraM yudhiShThiram || 1|| eSha pANDava te bhrAtA putrashokamapArayan | jighA.nsurdrauNimAkrande yAti bhArata bhArataH || 2|| bhImaH priyaste sarvebhyo bhrAtRRibhyo bharatarShabha | taM kRRichChragatamadya tvaM kasmAnnAbhyavapadyase || 3|| yattadAchaShTa putrAya droNaH parapura~njayaH | astraM brahmashiro nAma dahedyatpRRithivImapi || 4|| tanmahAtmA mahAbhAgaH ketuH sarvadhanuShmatAm | pratyapAdayadAchAryaH prIyamANo dhana~njayam || 5|| tatputro.asyaivamevainamanvayAchadamarShaNaH | tataH provAcha putrAya nAtihRRiShTamanA iva || 6|| viditaM chApalaM hyAsIdAtmajasya mahAtmanaH | sarvadharmavidAchAryo nAnviShatsatataM sutam || 7|| paramApadgatenApi na sma tAta tvayA raNe | idamastraM prayoktavyaM mAnuSheShu visheShataH || 8|| ityuktavAnguruH putraM droNaH pashchAdathoktavAn | na tvaM jAtu satAM mArge sthAteti puruSharShabha || 9|| sa tadAj~nAya duShTAtmA piturvachanamapriyam | nirAshaH sarvakalyANaiH shochanparyapatanmahIm || 10|| tatastadA kurushreShTha vanasthe tvayi bhArata | avasaddvArakAmetya vRRiShNibhiH paramArchitaH || 11|| sa kadAchitsamudrAnte vasandrAravatImanu | eka ekaM samAgamya mAmuvAcha hasanniva || 12|| yattadugraM tapaH kRRiShNa charansatyaparAkramaH | agastyAdbhAratAchAryaH pratyapadyata me pitA || 13|| astraM brahmashiro nAma devagandharvapUjitam | tadadya mayi dAshArha yathA pitari me tathA || 14|| asmattastadupAdAya divyamastraM yadUttama | mamApyastraM prayachCha tvaM chakraM ripuharaM raNe || 15|| sa rAjanprIyamANena mayApyuktaH kRRitA~njaliH | yAchamAnaH prayatnena matto.astraM bharatarShabha || 16|| devadAnavagandharvamanuShyapatagoragAH | na samA mama vIryasya shatA.nshenApi piNDitAH || 17|| idaM dhanuriyaM shaktiridaM chakramiyaM gadA | yadyadichChasi chedastraM mattastattaddadAni te || 18|| yachChaknoShi samudyantuM prayoktumapi vA raNe | tadgRRihANa vinAstreNa yanme dAtumabhIpsasi || 19|| sa sunAbhaM sahasrAraM vajranAbhamayasmayam | vavre chakraM mahAbAho spardhamAno mayA saha || 20|| gRRihANa chakramityukto mayA tu tadanantaram | jagrAhopetya sahasA chakraM savyena pANinA || 21|| na chaitadashakatsthAnAtsa~nchAlayitumachyuta || 21|| atha taddakShiNenApi grahItumupachakrame | sarvayatnena tenApi gRRihNannetadakalpayat || 22|| tataH sarvabalenApi yachchaitanna shashAka saH | uddhartuM vA chAlayituM drauNiH paramadurmanAH || 23|| kRRitvA yatnaM paraM shrAntaH sa nyavartata bhArata || 23|| nivRRittamatha taM tasmAdabhiprAyAdvichetasam | ahamAmantrya susnigdhamashvatthAmAnamabruvam || 24|| yaH sa devamanuShyeShu pramANaM paramaM gataH | gANDIvadhanvA shvetAshvaH kapipravaraketanaH || 25|| yaH sAkShAddevadeveshaM shitikaNThamumApatim | dva.ndvayuddhe parAjiShNustoShayAmAsa sha~Nkaram || 26|| yasmAtpriyataro nAsti mamAnyaH puruSho bhuvi | nAdeyaM yasya me ki~nchidapi dArAH sutAstathA || 27|| tenApi suhRRidA brahmanpArthenAkliShTakarmaNA | noktapurvamidaM vAkyaM yattvaM mAmabhibhAShase || 28|| brahmacharyaM mahadghoraM chIrtvA dvAdashavArShikam | himavatpArshvamabhyetya yo mayA tapasArchitaH || 29|| samAnavratachAriNyAM rukmiNyAM yo.anvajAyata | sanatkumArastejasvI pradyumno nAma me sutaH || 30|| tenApyetanmahaddivyaM chakramapratimaM mama | na prArthitamabhUnmUDha yadidaM prArthitaM tvayA || 31|| rAmeNAtibalenaitannoktapUrvaM kadAchana | na gadena na sAmbena yadidaM prArthitaM tvayA || 32|| dvArakAvAsibhishchAnyairvRRiShNyandhakamahArathaiH | noktapUrvamidaM jAtu yadidaM prArthitaM tvayA || 33|| bhAratAchAryaputraH sanmAnitaH sarvayAdavaiH | chakreNa rathinAM shreShTha kiM nu tAta yuyutsase || 34|| evamukto mayA drauNirmAmidaM pratyuvAcha ha | prayujya bhavate pUjAM yotsye kRRiShNa tvayetyuta || 35|| tataste prArthitaM chakraM devadAnavapUjitam | ajeyaH syAmiti vibho satyametadbravImi te || 36|| tvatto.ahaM durlabhaM kAmamanavApyaiva keshava | pratiyAsyAmi govinda shivenAbhivadasva mAm || 37|| etatsunAbhaM vRRiShNInAmRRiShabheNa tvayA dhRRitam | chakramapratichakreNa bhuvi nAnyo.abhipadyate || 38|| etAvaduktvA drauNirmAM yugyamashvAndhanAni cha | AdAyopayayau bAlo ratnAni vividhAni cha || 39|| sa sa.nrambhI durAtmA cha chapalaH krUra eva cha | veda chAstraM brahmashirastasmAdrakShyo vRRikodaraH || 40|| \hrule \medskip aiShIkotsargaH 13 \medskip vaishampAyana uvAcha|| evamuktvA yudhAM shreShThaH sarvayAdavanandanaH | sarvAyudhavaropetamAruroha mahAratham || 1|| yuktaM paramakAmbojaisturagairhemamAlibhiH || 1|| AdityodayavarNasya dhuraM rathavarasya tu | dakShiNAmavahatsainyaH sugrIvaH savyato.avahat || 2|| pArShNivAhau tu tasyAstAM meghapuShpabalAhakau || 2|| vishvakarmakRRitA divyA nAnAratnavibhUShitA | uchChriteva rathe mAyA dhvajayaShTiradRRishyata || 3|| vainateyaH sthitastasyAM prabhAmaNDalarashmivAn | tasya satyavataH keturbhujagAriradRRishyata || 4|| anvArohaddhRRiShIkeshaH ketuH sarvadhanuShmatAm | arjunaH satyakarmA cha kururAjo yudhiShThiraH || 5|| ashobhetAM mahAtmAnau dAshArhamabhitaH sthitau | rathasthaM shAr~NgadhanvAnamashvinAviva vAsavam || 6|| tAvupAropya dAshArhaH syandanaM lokapUjitam | pratodena javopetAnparamAshvAnachodayat || 7|| te hayAH sahasotpeturgRRihItvA syandanottamam | AsthitaM pANDaveyAbhyAM yadUnAmRRiShabheNa cha || 8|| vahatAM shAr~NgadhanvAnamashvAnAM shIghragAminAm | prAdurAsInmahA~nshabdaH pakShiNAM patatAmiva || 9|| te samArChannaravyAghrAH kShaNena bharatarShabha | bhImasenaM maheShvAsaM samanudrutya vegitAH || 10|| krodhadIptaM tu kaunteyaM dviShadarthe samudyatam | nAshaknuvanvArayituM sametyApi mahArathAH || 11|| sa teShAM prekShatAmeva shrImatAM dRRiDhadhanvinAm | yayau bhAgirathIkachChaM haribhirbhRRishavegitaiH || 12|| yatra sma shrUyate drauNiH putrahantA mahAtmanAm || 12|| sa dadarsha mahAtmAnamudakAnte yashasvinam | kRRiShNadvaipAyanaM vyAsamAsInamRRiShibhiH saha || 13|| taM chaiva krUrakarmANaM ghRRitAktaM kushachIriNam | rajasA dhvastakeshAntaM dadarsha drauNimantike || 14|| tamabhyadhAvatkaunteyaH pragRRihya sasharaM dhanuH | bhImaseno mahAbAhustiShTha tiShTheti chAbravIt || 15|| sa dRRiShTvA bhImadhanvAnaM pragRRihItasharAsanam | bhrAtarau pRRiShThatashchAsya janArdanarathe sthitau || 16|| vyathitAtmAbhavaddrauNiH prAptaM chedamamanyata || 16|| sa taddivyamadInAtmA paramAstramachintayat | jagrAha cha sa chaiShIkAM drauNiH savyena pANinA || 17|| sa tAmApadamAsAdya divyamastramudIrayat || 17|| amRRiShyamANastA~nshUrAndivyAyudhadharAnsthitAn | apANDavAyeti ruShA vyasRRijaddAruNaM vachaH || 18|| ityuktvA rAjashArdUla droNaputraH pratApavAn | sarvalokapramohArthaM tadastraM pramumocha ha || 19|| tatastasyAmiShIkAyAM pAvakaH samajAyata | pradhakShyanniva lokA.nstrInkAlAntakayamopamaH || 20|| \hrule \medskip 14 \medskip vaishampAyana uvAcha|| i~Ngitenaiva dAshArhastamabhiprAyamAditaH | drauNerbuddhvA mahAbAhurarjunaM pratyabhAShata || 1|| arjunArjuna yaddivyamastraM te hRRidi vartate | droNopadiShTaM tasyAyaM kAlaH samprati pANDava || 2|| bhrAtR^INAmAtmanashchaiva paritrANAya bhArata | visRRijaitattvamapyAjAvastramastranivAraNam || 3|| keshavenaivamuktastu pANDavaH paravIrahA | avAtaradrathAttUrNaM pragRRihya sasharaM dhanuH || 4|| pUrvamAchAryaputrAya tato.anantaramAtmane | bhrAtRRibhyashchaiva sarvebhyaH svastItyuktvA parantapaH || 5|| devatAbhyo namaskRRitya gurubhyashchaiva sarvashaH | utsasarja shivaM dhyAyannastramastreNa shAmyatAm || 6|| tatastadastraM sahasA sRRiShTaM gANDIvadhanvanA | prajajvAla mahArchiShmadyugAntAnalasaMnibham || 7|| tathaiva droNaputrasya tadastraM tigmatejasaH | prajajvAla mahAjvAlaM tejomaNDalasa.nvRRitam || 8|| nirghAtA bahavashchAsanpeturulkAH sahasrashaH | mahadbhayaM cha bhUtAnAM sarveShAM samajAyata || 9|| sashabdamabhavadvyoma jvAlAmAlAkulaM bhRRisham | chachAla cha mahI kRRitsnA saparvatavanadrumA || 10|| te astre tejasA lokA.nstApayantI vyavasthite | maharShI sahitau tatra darshayAmAsatustadA || 11|| nAradaH sa cha dharmAtmA bharatAnAM pitAmahaH | ubhau shamayituM vIrau bhAradvAjadhana~njayau || 12|| tau munI sarvadharmaj~nau sarvabhUtahitaiShiNau | dIptayorastrayormadhye sthitau paramatejasau || 13|| tadantaramanAdhRRiShyAvupagamya yashasvinau | AstAmRRiShivarau tatra jvalitAviva pAvakau || 14|| prANabhRRidbhiranAdhRRiShyau devadAnavasaMmatau | astratejaH shamayituM lokAnAM hitakAmyayA || 15|| RRiShI UchatuH|| nAnAshastravidaH pUrve ye.apyatItA mahArathAH | naitadastraM manuShyeShu taiH prayuktaM katha~nchana || 16|| \hrule \medskip 15 \medskip vaishampAyana uvAcha|| dRRiShTvaiva narashArdUlastAvagnisamatejasau | sa~njahAra sharaM divyaM tvaramANo dhana~njayaH || 1|| uvAcha vadatAM shreShThastAvRRiShI prA~njalistadA | prayuktamastramastreNa shAmyatAmiti vai mayA || 2|| saMhRRite paramAstre.asminsarvAnasmAnasheShataH | pApakarmA dhruvaM drauNiH pradhakShyatyastratejasA || 3|| atra yaddhitamasmAkaM lokAnAM chaiva sarvathA | bhavantau devasa~NkAshau tathA saMhartumarhataH || 4|| ityuktvA sa~njahArAstraM punareva dhana~njayaH | saMhAro duShkarastasya devairapi hi sa.nyuge || 5|| visRRiShTasya raNe tasya paramAstrasya sa~Ngrahe | na shaktaH pANDavAdanyaH sAkShAdapi shatakratuH || 6|| brahmatejobhavaM taddhi visRRiShTamakRRitAtmanA | na shakyamAvartayituM brahmachArivratAdRRite || 7|| achIrNabrahmacharyo yaH sRRiShTvAvartayate punaH | tadastraM sAnubandhasya mUrdhAnaM tasya kRRintati || 8|| brahmachArI vratI chApi duravApamavApya tat | paramavyasanArto.api nArjuno.astraM vyamu~nchata || 9|| satyavratadharaH shUro brahmachArI cha pANDavaH | guruvartI cha tenAstraM sa~njahArArjunaH punaH || 10|| drauNirapyatha samprekShya tAvRRiShI purataH sthitau | na shashAka punarghoramastraM saMhartumAhave || 11|| ashaktaH pratisaMhAre paramAstrasya sa.nyuge | drauNirdInamanA rAjandvaipAyanamabhAShata || 12|| uttamavyasanArtena prANatrANamabhIpsunA | mayaitadastramutsRRiShTaM bhImasenabhayAnmune || 13|| adharmashcha kRRito.anena dhArtarAShTraM jighA.nsatA | mithyAchAreNa bhagavanbhImasenena sa.nyuge || 14|| ataH sRRiShTamidaM brahmanmayAstramakRRitAtmanA | tasya bhUyo.adya saMhAraM kartuM nAhamihotsahe || 15|| visRRiShTaM hi mayA divyametadastraM durAsadam | apANDavAyeti mune vahnitejo.anumantrya vai || 16|| tadidaM pANDaveyAnAmantakAyAbhisaMhitam | adya pANDusutAnsarvA~njIvitAdbhra.nshayiShyati || 17|| kRRitaM pApamidaM brahmanroShAviShTena chetasA | vadhamAshAsya pArthAnAM mayAstraM sRRijatA raNe || 18|| vyAsa uvAcha|| astraM brahmashirastAta vidvAnpArtho dhana~njayaH | utsRRiShTavAnna roSheNa na vadhAya tavAhave || 19|| astramastreNa tu raNe tava sa.nshamayiShyatA | visRRiShTamarjunenedaM punashcha pratisaMhRRitam || 20|| brahmAstramapyavApyaitadupadeshAtpitustava | kShatradharmAnmahAbAhurnAkampata dhana~njayaH || 21|| evaM dhRRitimataH sAdhoH sarvAstraviduShaH sataH | sabhrAtRRibandhoH kasmAttvaM vadhamasya chikIrShasi || 22|| astraM brahmashiro yatra paramAstreNa vadhyate | samA dvAdasha parjanyastadrAShTraM nAbhivarShati || 23|| etadarthaM mahAbAhuH shaktimAnapi pANDavaH | na vihantyetadastraM te prajAhitachikIrShayA || 24|| pANDavAstvaM cha rAShTraM cha sadA sa.nrakShyameva naH | tasmAtsaMhara divyaM tvamastrametanmahAbhuja || 25|| aroShastava chaivAstu pArthAH santu nirAmayAH | na hyadharmeNa rAjarShiH pANDavo jetumichChati || 26|| maNiM chaitaM prayachChaibhyo yaste shirasi tiShThati | etadAdAya te prANAnpratidAsyanti pANDavAH || 27|| drauNiruvAcha|| pANDavairyAni ratnAni yachchAnyatkauravairdhanam | avAptAnIha tebhyo.ayaM maNirmama vishiShyate || 28|| yamAbadhya bhayaM nAsti shastravyAdhikShudhAshrayam | devebhyo dAnavebhyo vA nAgebhyo vA katha~nchana || 29|| na cha rakShogaNabhayaM na taskarabhayaM tathA | eva.nvIryo maNirayaM na me tyAjyaH katha~nchana || 30|| yattu me bhagavAnAha tanme kAryamanantaram | ayaM maNirayaM chAhamiShIkA nipatiShyati || 31|| garbheShu pANDaveyAnAmamoghaM chaitadudyatam || 31|| vyAsa uvAcha|| evaM kuru na chAnyA te buddhiH kAryA kadAchana | garbheShu pANDaveyAnAM visRRijyaitadupArama || 32|| vaishampAyana uvAcha|| tataH paramamastraM tadashvatthAmA bhRRishAturaH | dvaipAyanavachaH shrutvA garbheShu pramumocha ha || 33|| \hrule \medskip draupadIprasAdaH 16 \medskip vaishampAyana uvAcha|| tadAj~nAya hRRiShIkesho visRRiShTaM pApakarmaNA | hRRiShyamANa idaM vAkyaM drauNiM pratyabravIttadA || 1|| virATasya sutAM pUrvaM snuShAM gANDIvadhanvanaH | upaplavyagatAM dRRiShTvA vratavAnbrAhmaNo.abravIt || 2|| parikShINeShu kuruShu putrastava janiShyati | etadasya parikShittvaM garbhasthasya bhaviShyati || 3|| tasya tadvachanaM sAdhoH satyameva bhaviShyati | parikShidbhavitA hyeShAM punarva.nshakaraH sutaH || 4|| evaM bruvANaM govindaM sAtvatapravaraM tadA | drauNiH paramasa.nrabdhaH pratyuvAchedamuttaram || 5|| naitadevaM yathAttha tvaM pakShapAtena keshava | vachanaM puNDarIkAkSha na cha madvAkyamanyathA || 6|| patiShyatyetadastraM hi garbhe tasyA mayodyatam | virATaduhituH kRRiShNa yAM tvaM rakShitumichChasi || 7|| vAsudeva uvAcha|| amoghaH paramAstrasya pAtastasya bhaviShyati | sa tu garbho mRRito jAto dIrghamAyuravApsyati || 8|| tvAM tu kApuruShaM pApaM viduH sarve manIShiNaH | asakRRitpApakarmANaM bAlajIvitaghAtakam || 9|| tasmAttvamasya pApasya karmaNaH phalamApnuhi | trINi varShasahasrANi chariShyasi mahImimAm || 10|| aprApnuvankvachitkA~nchitsa.nvidaM jAtu kenachit || 10|| nirjanAnasahAyastvaM deshAnpravichariShyasi | bhavitrI na hi te kShudra janamadhyeShu sa.nsthitiH || 11|| pUyashoNitagandhI cha durgakAntArasa.nshrayaH | vichariShyasi pApAtmansarvavyAdhisamanvitaH || 12|| vayaH prApya parikShittu vedavratamavApya cha | kRRipAchChAradvatAdvIraH sarvAstrANyupalapsyate || 13|| viditvA paramAstrANi kShatradharmavrate sthitaH | ShaShTiM varShANi dharmAtmA vasudhAM pAlayiShyati || 14|| itashchordhvaM mahAbAhuH kururAjo bhaviShyati | parikShinnAma nRRipatirmiShataste sudurmate || 15|| pashya me tapaso vIryaM satyasya cha narAdhama || 15|| vyAsa uvAcha|| yasmAdanAdRRitya kRRitaM tvayAsmAnkarma dAruNam | brAhmaNasya satashchaiva yasmAtte vRRittamIdRRisham || 16|| tasmAdyaddevakIputra uktavAnuttamaM vachaH | asa.nshayaM te tadbhAvi kShudrakarmanvrajAshvitaH || 17|| ashvatthAmovAcha|| sahaiva bhavatA brahmansthAsyAmi puruSheShvaham | satyavAgastu bhagavAnayaM cha puruShottamaH || 18|| vaishampAyana uvAcha|| pradAyAtha maNiM drauNiH pANDavAnAM mahAtmanAm | jagAma vimanAsteShAM sarveShAM pashyatAM vanam || 19|| pANDavAshchApi govindaM puraskRRitya hatadviShaH | kRRiShNadvaipAyanaM chaiva nAradaM cha mahAmunim || 20|| droNaputrasya sahajaM maNimAdAya satvarAH | draupadImabhyadhAvanta prAyopetAM manasvinIm || 21|| tataste puruShavyAghrAH sadashvairanilopamaiH | abhyayuH sahadAshArhAH shibiraM punareva ha || 22|| avatIrya rathAbhyAM tu tvaramANA mahArathAH | dadRRishurdraupadIM kRRiShNAmArtAmArtatarAH svayam || 23|| tAmupetya nirAnandAM duHkhashokasamanvitAm | parivArya vyatiShThanta pANDavAH sahakeshavAH || 24|| tato rAj~nAbhyanuj~nAto bhImaseno mahAbalaH | pradadau tu maNiM divyaM vachanaM chedamabravIt || 25|| ayaM bhadre tava maNiH putrahantA jitaH sa te | uttiShTha shokamutsRRijya kShatradharmamanusmara || 26|| prayANe vAsudevasya shamArthamasitekShaNe | yAnyuktAni tvayA bhIru vAkyAni madhughAtinaH || 27|| naiva me patayaH santi na putrA bhrAtaro na cha | naiva tvamapi govinda shamamichChati rAjani || 28|| uktavatyasi dhIrANi vAkyAni puruShottamam | kShatradharmAnurUpANi tAni sa.nsmartumarhasi || 29|| hato duryodhanaH pApo rAjyasya paripanthakaH | duHshAsanasya rudhiraM pItaM visphurato mayA || 30|| vairasya gatamAnRRiNyaM na sma vAchyA vivakShatAm | jitvA mukto droNaputro brAhmaNyAdgauraveNa cha || 31|| yasho.asya pAtitaM devi sharIraM tvavasheShitam | viyojitashcha maNinA nyAsitashchAyudhaM bhuvi || 32|| draupadyuvAcha|| kevalAnRRiNyamAptAsmi guruputro gururmama | shirasyetaM maNiM rAjA pratibadhnAtu bhArata || 33|| vaishampAyana uvAcha|| taM gRRihItvA tato rAjA shirasyevAkarottadA | guroruchChiShTamityeva draupadyA vachanAdapi || 34|| tato divyaM maNivaraM shirasA dhArayanprabhuH | shushubhe sa mahArAjaH sachandra iva parvataH || 35|| uttasthau putrashokArtA tataH kRRiShNA manasvinI | kRRiShNaM chApi mahAbAhuM paryapRRichChata dharmarAT || 36|| \hrule \medskip rudramAhAtmyam.h 17 \medskip vaishampAyana uvAcha|| hateShu sarvasainyeShu sauptike tai rathaistribhiH | shochanyudhiShThiro rAjA dAshArhamidamabravIt || 1|| kathaM nu kRRiShNa pApena kShudreNAkliShTakarmaNA | drauNinA nihatAH sarve mama putrA mahArathAH || 2|| tathA kRRitAstrA vikrAntAH sahasrashatayodhinaH | drupadasyAtmajAshchaiva droNaputreNa pAtitAH || 3|| yasya droNo maheShvAso na prAdAdAhave mukham | taM jaghne rathinAM shreShThaM dhRRiShTadyumnaM kathaM nu saH || 4|| kiM nu tena kRRitaM karma tathAyuktaM nararShabha | yadekaH shibiraM sarvamavadhInno guroH sutaH || 5|| vAsudeva uvAcha|| nUnaM sa devadevAnAmIshvareshvaramavyayam | jagAma sharaNaM drauNirekastenAvadhIdbahUn || 6|| prasanno hi mahAdevo dadyAdamaratAmapi | vIryaM cha girisho dadyAdyenendramapi shAtayet || 7|| vedAhaM hi mahAdevaM tattvena bharatarShabha | yAni chAsya purANAni karmANi vividhAnyuta || 8|| AdireSha hi bhUtAnAM madhyamantashcha bhArata | vicheShTate jagachchedaM sarvamasyaiva karmaNA || 9|| evaM sisRRikShurbhUtAni dadarsha prathamaM vibhuH | pitAmaho.abravIchchainaM bhUtAni sRRija mAchiram || 10|| harikeshastathetyuktvA bhUtAnAM doShadarshivAn | dIrghakAlaM tapastepe magno.ambhasi mahAtapAH || 11|| sumahAntaM tataH kAlaM pratIkShyainaM pitAmahaH | sraShTAraM sarvabhUtAnAM sasarja manasAparam || 12|| so.abravItpitaraM dRRiShTvA girishaM magnamambhasi | yadi me nAgrajastvanyastataH srakShyAmyahaM prajAH || 13|| tamabravItpitA nAsti tvadanyaH puruSho.agrajaH | sthANureSha jale magno visrabdhaH kuru vai kRRitim || 14|| sa bhUtAnyasRRijatsapta dakShAdI.nstu prajApatIn | yairimaM vyakarotsarvaM bhUtagrAmaM chaturvidham || 15|| tAH sRRiShTamAtrAH kShudhitAH prajAH sarvAH prajApatim | bibhakShayiShavo rAjansahasA prAdrava.nstadA || 16|| sa bhakShyamANastrANArthI pitAmahamupAdravat | Abhyo mAM bhagavAnpAtu vRRittirAsAM vidhIyatAm || 17|| tatastAbhyo dadAvannamoShadhIH sthAvarANi cha | ja~NgamAni cha bhUtAni durbalAni balIyasAm || 18|| vihitAnnAH prajAstAstu jagmustuShTA yathAgatam | tato vavRRidhire rAjanprItimatyaH svayoniShu || 19|| bhUtagrAme vivRRiddhe tu tuShTe lokagurAvapi | udatiShThajjalAjjyeShThaH prajAshchemA dadarsha saH || 20|| bahurUpAH prajA dRRiShTvA vivRRiddhAH svena tejasA | chukrodha bhagavAnrudro li~NgaM svaM chApyavidhyata || 21|| tatpraviddhaM tadA bhUmau tathaiva pratyatiShThata | tamuvAchAvyayo brahmA vachobhiH shamayanniva || 22|| kiM kRRitaM salile sharva chirakAlaM sthitena te | kimarthaM chaitadutpATya bhUmau li~NgaM praveritam || 23|| so.abravIjjAtasa.nrambhastadA lokagururgurum | prajAH sRRiShTAH pareNemAH kiM kariShyAmyanena vai || 24|| tapasAdhigataM chAnnaM prajArthaM me pitAmaha | oShadhyaH parivarteranyathaiva satataM prajAH || 25|| evamuktvA tu sa~Nkruddho jagAma vimanA bhavaH | girermu~njavataH pAdaM tapastaptuM mahAtapAH || 26|| \hrule \medskip 18 \medskip vAsudeva uvAcha|| tato devayuge.atIte devA vai samakalpayan | yaj~naM vedapramANena vidhivadyaShTumIpsavaH || 1|| kalpayAmAsuravyagrA deshAnyaj~nochitA.nstataH | bhAgArhA devatAshchaiva yaj~niyaM dravyameva cha || 2|| tA vai rudramajAnantyo yAthAtathyena devatAH | nAkalpayanta devasya sthANorbhAgaM narAdhipa || 3|| so.akalpyamAne bhAge tu kRRittivAsA makhe.amaraiH | tarasA bhAgamanvichChandhanurAdau sasarja ha || 4|| lokayaj~naH kriyAyaj~no gRRihayaj~naH sanAtanaH | pa~nchabhUtamayo yaj~no nRRiyaj~nashchaiva pa~nchamaH || 5|| lokayaj~nena yaj~naiShI kapardI vidadhe dhanuH | dhanuH sRRiShTamabhUttasya pa~nchakiShkupramANataH || 6|| vaShaTkAro.abhavajjyA tu dhanuShastasya bhArata | yaj~nA~NgAni cha chatvAri tasya saMhanane.abhavan || 7|| tataH kruddho mahAdevastadupAdAya kArmukam | AjagAmAtha tatraiva yatra devAH samIjire || 8|| tamAttakArmukaM dRRiShTvA brahmachAriNamavyayam | vivyathe pRRithivI devI parvatAshcha chakampire || 9|| na vavau pavanashchaiva nAgnirjajvAla chaidhitaH | vyabhramachchApi sa.nvignaM divi nakShatramaNDalam || 10|| na babhau bhAskarashchApi somaH shrImuktamaNDalaH | timireNAkulaM sarvamAkAshaM chAbhavadvRRitam || 11|| abhibhUtAstato devA viShayAnna prajaj~nire | na pratyabhAchcha yaj~nastAnvedA babhra.nshire tadA || 12|| tataH sa yaj~naM raudreNa vivyAdha hRRidi patriNA | apakrAntastato yaj~no mRRigo bhUtvA sapAvakaH || 13|| sa tu tenaiva rUpeNa divaM prApya vyarochata | anvIyamAno rudreNa yudhiShThira nabhastale || 14|| apakrAnte tato yaj~ne sa~nj~nA na pratyabhAtsurAn | naShTasa~nj~neShu deveShu na praj~nAyata ki~nchana || 15|| tryambakaH saviturbAhU bhagasya nayane tathA | pUShNashcha dashanAnkruddho dhanuShkoTyA vyashAtayat || 16|| prAdravanta tato devA yaj~nA~NgAni cha sarvashaH | kechittatraiva ghUrNanto gatAsava ivAbhavan || 17|| sa tu vidrAvya tatsarvaM shitikaNTho.avahasya cha | avaShTabhya dhanuShkoTiM rurodha vibudhA.nstataH || 18|| tato vAgamarairuktA jyAM tasya dhanuSho.achChinat | atha tatsahasA rAja.nshChinnajyaM visphuraddhanuH || 19|| tato vidhanuShaM devA devashreShThamupAgaman | sharaNaM saha yaj~nena prasAdaM chAkarotprabhuH || 20|| tataH prasanno bhagavAnprAsyatkopaM jalAshaye | sa jalaM pAvako bhUtvA shoShayatyanishaM prabho || 21|| bhagasya nayane chaiva bAhU cha savitustathA | prAdAtpUShNashcha dashanAnpunaryaj~naM cha pANDava || 22|| tataH sarvamidaM svasthaM babhUva punareva ha | sarvANi cha havIMShyasya devA bhAgamakalpayan || 23|| tasminkruddhe.abhavatsarvamasvasthaM bhuvanaM vibho | prasanne cha punaH svasthaM sa prasanno.asya vIryavAn || 24|| tataste nihatAH sarve tava putrA mahArathAH | anye cha bahavaH shUrAH pA~nchAlAshcha sahAnugAH || 25|| na tanmanasi kartavyaM na hi taddrauNinA kRRitam | mahAdevaprasAdaH sa kuru kAryamanantaram || 26|| \medskip ## \hrule Mahabharata Critical Edition Only for Personal Studies Encoding: ISCII Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999 http://bombay.indology.info/mahabharata/statement.html for further details