% Text title : Ganesha Gita % File name : ganeshagita.itx % Category : gItA, giitaa % Location : doc\_giitaa % Author : Vyasa(by tradition,author of Ganesha Purana) % Transliterated by : Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com % Proofread by : Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com % Description-comments : portion of Ganesha Purana % Latest update : July 4, 2008 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. shrIGanesha Gita ..}## \itxtitle{.. shrIgaNesha gItA ..}##\endtitles ## kramA.nka adhyAya nAma shlokasa.nkhyA 414 1 sA.nkhyasArArthayoga 69 2 karmayoga 43 3 vij~nAnapratipAdana 50 4 vaidhasa.nnyAsayoga 37 5 yogAvR^ittiprashaMsana 27 6 buddhiyoga 21 7 upAsanAyoga 25 8 vishvarUpadarshana 26 9 kShetraj~nAtR^ij~neyavivekayoga 41 10 upadeshayoga 23 11 trividhavastuvivekanirUpaNa 52 \medskip\hrule\medskip .. AUM namaH shrIgaNeshAya .. .. atha shrImadgaNeshagItA prArabhyate .. 1 .. prathamo.adhyAyaH .. .. sA~NkhyasArArtha yogaH .. ka uvAcha \- evameva purA pR^iShTaH shaunakena mahAtmanA . sa sUtaH kathayAmAsa gItAM vyAsamukhAchChrutAm.h ..1 .. sUta uvAcha \- aShTAdashapurANoktamamR^itaM prAshitaM tvayA . tato.atirasavatpAtumichChAmyamR^itamuttamam.h ..2 .. yenAmR^itamayo bhUtvA pumAnbrahmAmR^itaM yataH . yogAmR^itaM mahAbhAga tanme karuNayA vada ..3 .. vyAsa uvAcha \- atha gItAM pravakShyAmi yogamArgaprakAshinIm.h . niyuktA pR^ichChate sUta rAj~ne gajamukhena yA ..4 .. vareNya uvAcha \- vighneshvara mahAbAho sarvavidyAvishArada . sarvashAstrArthatattvaj~na yogaM me vaktumarhasi ..5 .. shrIgajAnana uvAcha \- samyagvyavasitA rAjanmatiste.anugrahAnmama . shR^iNu gItAM pravakShyAmi yogAmR^itamayIM nR^ipa ..6 .. na yogaM yogamityAhuryogo yogo na cha shriyaH . na yogo viShayairyogo na cha mAtrAdibhistadA ..7 .. yogo yaH pitR^imAtrAderna sa yogo narAdhipa . yo yogo bandhuputrAderyashchAShTabhUtibhiH saha ..8 .. na sa yogastriyA yogo jagadadbhutarUpayA . rAjyayogashcha no yogo na yogo gajavAjibhiH ..9 .. yogo nendrapadasyApi yogo yogArthinaH priyaH . yogo yaH satyalokasya na sa yogo mato mama ..10 .. shaivasya yogo no yogo vaiShNavasya padasya yaH . na yogo bhUpa sUryatvaM chandratvaM na kuberatA ..11 .. nAnilatvaM nAnalatvaM nAmaratvaM na kAlatA . na vAruNyaM na nairR^ityaM yogo na sArvabhaumatA ..12 .. yogaM nAnAvidhaM bhUpa yu~njanti j~nAninastatam.h . bhavanti vitR^iShA loke jitAhArA viretasaH ..13 .. pAvayantyakhilAnlokAnvashIkR^itajagattrayAH . karuNApUrNahR^idayA bodhayantyapi kAMshchana ..14 .. jIvanmuktA hR^ide magnAH paramAnandarUpiNi . nimIlyAkShINi pashyantaH paraM brahma hR^idi sthitam.h ..15 .. dhyAyantaH paramaM brahma chitte yogavashIkR^itam.h . bhUtAni svAtmanA tulyaM sarvANi gaNayanti te ..16 .. yena kenachidAcChinnA yena kenachidAhatAH . yena kenachidAkR^iShTA yena kenachidAshritAH ..17 .. karuNApUrNahR^idayA bhramanti dharaNItale . anugrahAya lokAnAM jitakrodhA jitendriyAH ..18 .. dehamAtrabhR^ito bhUpa samaloShTAshmakA~nchanAH . etAdR^ishA mahAbhAgyAH syushchakShurgocharAH priya ..19 .. tamidAnImahaM vakShye shR^iNu yogamanuttamam.h . shrutvA yaM muchyate jantuH pApebhyo bhavasAgarAt.h ..20 .. shive viShNau cha shaktau cha sUrye mayi narAdhipa . yA.abhedabuddhiryogaH sa samyagyogo mato mama ..21 .. ahameva jagadyasmAtsR^ijAmi pAlayAmi cha . kR^itvA nAnAvidhaM veShaM saMharAmi svalIlayA ..22 .. ahameva mahAviShNurahameva sadAshivaH . ahameva mahAshaktirahamevAryamA priya ..23 .. ahameko nR^iNAM nAtho jAtaH pa~nchavidhaH purA . aj~nAnAnmA na jAnanti jagatkAraNakAraNam.h ..24 .. matto.agnirApo dharaNI matta AkAshamArutau . brahmA viShNushcha rudrashcha lokapAlA disho dasha ..25 .. vasavo manavo gAvo manavaH pashavo.api cha . saritaH sAgarA yakShA vR^ikShAH pakShigaNA api ..26 .. tathaikaviMshatiH svargA nAgAH sapta vanAni cha . manuShyAH parvatAH sAdhyAH siddhA rakShogaNAstathA ..27 .. ahaM sAkShI jagachchakShuraliptaH sarvakarmabhiH . avikAro.aprameyo.ahamavyakto vishvago.avyayaH ..28 .. ahameva paraM brahmAvyayAnandAtmakaM nR^ipa . mohayatyakhilAnmAyA shreShThAnmama narAnamUn.h ..29 .. sarvadA ShaDvikAreShu tAniyaM yojayet.h bhR^isham.h . hitvAjApaTalaM janturanekairjanmabhiH shanaiH ..30 .. virajya vindati brahma viShayeShu subodhataH . achChedyaM shastrasa~NghAtairadAhyamanalena cha ..31 .. akledyaM bhUpa bhuvanairashoShyaM mArutena cha . avadhyaM vadhyamAne.api sharIre.asminnarAdhipa ..32 .. yAmimAM puShpitAM vAchaM prashaMsanti shrutIritAm.h . trayIvAdaratA mUDhAstato.anyanmanvate.api na ..33 .. kurvanti satataM karma janmamR^ityuphalapradam.h . svargaishvaryaratA dhvastachetanA bhogabuddhayaH ..34 .. sampAdayanti te bhUpa svAtmanA nijabandhanam.h . saMsArachakraM yu~njanti jaDAH karmaparA narAH ..35 .. yasya yadvihitaM karma tatkartavyaM madarpaNam.h . tato.asya karmabIjAnAmuchChinnAH syurmahA~NkurAH ..36 .. chittashuddhishcha mahatI vij~nAnasAdhikA bhavet.h . vij~nAnena hi vij~nAtaM paraM brahma munIshvaraiH ..37 .. tasmAtkarmANi kurvIta buddhiyukto narAdhipa . na tvakarmA bhavetko.api svadharmatyAgavAMstathA ..38 .. jahAti yadi karmANi tataH siddhiM na vindati . Adau j~nAne nAdhikAraH karmaNyeva sa yujyate ..39 .. karmaNA shuddhahR^idayo.abhedabuddhimupaiShyati . sa cha yogaH samAkhyAto.amR^itatvAya kalpate ..40 .. yogamanyaM pravakShyAmi shR^iNu bhUpa tamuttamam.h . pashau putre tathA mitre shatrau bandhau suhR^ijjane ..41 .. bahirdR^iShTyA cha samayA hR^itsthayAlokayetpumAn.h . sukhe duHkhe tathA.amarShe harShe bhItau samo bhavet.h ..42 .. rogAptau chaiva bhogAptau jaye vA vijaye.api cha . shriyo.ayoge cha yoge cha lAbhAlAbhe mR^itAvapi ..43 .. samo mAM vastujAteShu pashyannantarbahiHsthitam.h . sUrye some jale vahnau shive shaktau tathAnile ..44 .. dvije hR^idi mahAnadyAM tIrthe kShetre.aghanAshini . viShNau cha sarvadeveShu tathA yakShorageShu cha ..45 .. gandharveShu manuShyeShu tathA tiryagbhaveShu cha . satataM mAM hi yaH pashyetso.ayaM yogaviduchyate ..46 .. samparAhR^itya svArthebhya indriyANi vivekataH . sarvatra samatAbuddhiH sa yogo bhUpa me mataH ..47 .. AtmAnAtmavivekena yA buddhirdaivayogataH . svadharmAsaktachittasya tadyogo yoga uchyate ..48 .. dharmAdharamau jahAtIha tayA yukta ubhAvapi . ato yogAya yu~njIta yogo vaidheShu kaushalam.h ..49 .. dharmAdharmaphale tyaktvA manIShI vijitendriyaH . janmabandhavinirmuktaH sthAnaM saMyAtyanAmayam.h ..50 .. yadA hyaj~nAnakAluShyaM jantorbuddhiH kramiShyati . tadAsau yAti vairAgyaM vedavAkyAdiShu kramAt.h ..51 .. trayIvipratipannasya sthANutvaM yAsyate yadA . parAtmanyachalA buddhistadAsau yogamApnuyAt.h ..52 .. mAnasAnakhilAnkAmAnyadA dhImAMstyajetpriya . svAtmani svena santuShTaH sthirabuddhistadochyate ..53 .. vitR^iShNaH sarvasaukhyeShu nodvigno duHkhasa~Ngame . gatasAdhvasaruDrAgaH sthirabuddhistadochyate ..54 .. yathA.ayaM kamaTho.a~NgAni sa.nkochayati sarvataH . viShayebhyastathA khAni sa.nkarpedyogatatparaH ..55 .. vyAvartante.asya viShayAstyaktAhArasya varShmiNaH . vinA rAgaM cha rAgo.api dR^iShTvA brahma vinashyati ..56 .. vipashchidyatate bhUpa sthitimAsthAya yoginaH . manthayitvendriyANyasya haranti balato manaH ..57 .. yuktastAni vashe kR^itvA sarvadA matparo bhavet.h . saMyatAnIndriyANIha yasyAsau kR^itadhIrmataH ..58 .. chintayAnasya viShayAnsa.ngasteShUpajAyate . kAmaH sa.njAyate tasmAttataH krodho.abhivartate ..59 .. krodhAdaj~nAnasaMbhUtirvibhramastu tataH smR^iteH . bhraMshAtsmR^itermaterdhvaMsastad.hdhvaMsAtso.api nashyati ..60 .. vinA dveShaM cha rAgaM cha gocharAnyastu khaishcharet.h . svAdhInahR^idayo vashyaiH sa.ntoShaM sa samR^ichChati ..61 .. trividhasyApi duHkhasya sa.ntoShe vilayo bhavet.h . praj~nayA saMsthitashchAyaM prasannahR^idayo bhavet.h ..62 .. vinA prasAdaM na matirvinA matyA na bhAvanA . vinA tAM na shamo bhUpa vinA tena kutaH sukham.h ..63 .. indriyAshvAnvicharato viShayAnanu vartate . yanmanastanmatiM hanyAdapsu nAvaM marudyathA ..64 .. yA rAtriH sarvabhUtAnAM tasyAM nidrAti naiva saH . na svapantIha te yatra sA rAtristasya bhUmipa ..65 .. saritAM patimAyAnti vanAni sarvato yathA . AyAnti yaM tathA kAmA na sa shAntiM kvachillabhet.h ..66 .. atastAnIha saMrudhya sarvataH khAni mAnavaH . svasvArthebhyaH pradhAvanti buddhirasya sthirA tadA ..67 .. mamatAhaMkR^itI tyaktvA sarvAnkAmAMshcha yastyajet.h . nityaM j~nAnarato bhUtvA j~nAnAnmuktiM sa yAsyati ..68 .. evaM brahmadhiyaM bhUpa yo vijAnAti daivataH . turyAmavasthAM prApyApi jIvanmuktiM prayAsyati ..69 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde sA.nkhyasArArthayogo nAma prathamo.adhyAyaH .. 2 .. dvitIyo.adhyAyaH .. .. karmayogaH .. vareNya uvAcha \- j~nAnaniShThA karmaniShThA dvayaM proktaM tvayA vibho . avadhArya vadaikaM me niHshreyasakaraM nu kim.h ..1 .. gajAnana uvAcha \- asmiMshcharAchare sthityau purokte dve mayA priya . sA.nkhyAnAM buddhiyogena vaidhayogena karmiNAm.h ..2 .. anArambheNa vaidhAnAM niShkriyaH puruSho bhavet.h . na siddhiM yAti sa.ntyAgAtkevalAtkarmaNo nR^ipa ..3 .. kadAchidakriyaH ko.api kShaNaM naivAvatiShThate . asvatantraH prakR^itijairguNaiH karma cha kAryate ..4 .. karmakArIndriyagrAmaM niyamyAste smaranpumAn.h . tadgocharAnmandachitto dhigAchAraH sa bhAShyate ..5 .. tadgrAmaM sa.nniyamyAdau manasA karma chArabhet.h . indriyaiH karmayogaM yo vitR^iShNaH sa paro nR^ipa ..6 .. akarmaNaH shreShThatamaM karmAnIhAkR^itaM tu yat.h . varShmaNaH sthitirapyasyAkarmaNo naiva setsyati ..7 .. asamarpya nibadhyante karma tena janA mayi . kurvIta satataM karmAnAsho.asa~Ngo madarpaNam.h ..8 .. madarthe yAni karmANi tAni badhnanti na kvachit.h . savAsanamidaM karma badhnAti dehinaM balAt.h ..9 .. varNAnsR^iShTvAvadaM chAhaM sayaj~nAMstAnpurA priya . yaj~nena R^idhyatAmeSha kAmadaH kalpavR^ikShavat.h ..10 .. surAMshchAnnena prINadhvaM surAste prINayantu vaH . labhadhvaM paramaM sthAnamanyonyaprINanAtsthiram.h ..11 .. iShTA devAH pradAsyanti bhogAniShTAnsutarpitAH . tairdattAMstAnnarastebhyo.adatvA bhu~Nkte sa taskaraH ..12 .. hutAvashiShTabhoktAro muktAH syuH sarvapAtakaiH . adantyeno mahApApA AtmahetoH pachanti ye ..13 .. Urjo bhavanti bhUtAni devAdannasya saMbhavaH . yaj~nAchcha devasaMbhUtistadutpattishcha vaidhataH ..14 .. brahmaNo vaidhamutpannaM matto brahmasamudbhavaH . ato yaj~ne cha vishvasmin.h sthitaM mAM viddhi bhUmipa ..15 .. saMsR^itInAM mahAchakraM krAmitavyaM vichakShaNaiH . sa mudA prINate bhUpendriyakrIDo.adhamo janaH ..16 .. antarAtmani yaH prIta AtmArAmo.akhilapriyaH . AtmatR^ipto naro yaH syAttasyArtho naiva vidyate ..17 kAryAkAryakR^itInAM sa naivApnoti shubhAshubhe . ki.nchidasya na sAdhyaM syAtsarvajantuShu sarvadA ..18 .. ato.asaktatayA bhUpa kartavyaM karma jantubhiH . sakto.agatimavApnoti mAmavApnoti tAdR^ishaH ..19 .. paramAM siddhimApannAH purA rAjarShayo dvijAH . sa.ngrahAya hi lokAnAM tAdR^ishaM karma chArabhet.h ..20 .. shreyAnyatkurute karma tatkarotyakhilo janaH . manute yatpramANaM sa tadevAnusaratyasau ..21 .. viShTape me na sAdhyo.asti kashchidartho narAdhipa . anAlabdhashcha labdhavyaH kurve karma tathApyaham.h ..22 .. na kurve.ahaM yadA karma svatantro.alasabhAvitaH . kariShyanti mama dhyAnaM sarve varNA mahAmate ..23 .. bhaviShyanti tato lokA uchChinnAH sampradAyinaH . ha.ntA syAmasya lokasya vidhAtA sa.nkarasya cha ..24 .. kAmino hi sadA kAmairaj~nAnAtkarmakAriNaH . lokAnAM sa.ngrahAyaitadvidvAn.h kuryAdasaktadhIH ..25 .. vibhinnatvamatiM jahyAdaj~nAnAM karmachAriNAm.h .bhAgAdguNakarma yogayuktaH sarvakarmANyarpayenmayi karmakR^it.h ..26 .. avidyAguNasAchivyAtkurvankarmANyatandritaH . aha.nkArAdbhinnabuddhiraha.nkarteti yo.abravIt.h ..27 .. yastu vettyAtmanastattvaM vibhAgAdguNakarmaNoH . karaNaM viShaye vR^ittamiti matvA na sajjate ..28 .. kurvanti saphalaM karma guNaistribhirvimohitAH . avishvastaH svAtmadruho vishvavinnaiva la.nghayet.h ..29 .. nityaM naimittikaM tasmAnmayi karmArpayedbudhaH . tyaktvAhaMmamatAbuddhiM parAM gatimavApnuyAt.h ..30 .. anIrShyanto bhaktimanto ye mayoktamidaM shubham.h . anutiShThanti ye sarve muktAste.akhilakarmabhiH ..31 .. ye chaiva nAnutiShThanti tvashubhA hatachetasaH . IrShyamANAnmahAmUDhAnnaShTAMstAnviddhi me ripUn.h ..32 .. tulyaM prakR^ityA kurute karma yajj~nAnavAnapi . anuyAti cha tAmevAgrahastatra mudhA mataH ..33 .. kAmashchaiva tathA krodhaH khAnAmartheShu jAyate . naitayorvashyatAM yAyAdamyavidhvaMsakau yataH ..34 .. shasto.aguNo nijo dharmaH sA.ngAdanyasya dharmataH . nije tasminmR^itiH shreyo.aparatra bhayadaH paraH ..35 .. vareNya uvAcha \- pumAnyatkurute pApaM sa hi kena niyujyate . akA~NkShannapi heramba preritaH prabalAdiva ..36 .. shrIgajAnana uvAcha \- kAmakrodhau mahApApau guNadvayasamudbhavau . nayantau vashyatAM lokAn.h viddhyetau dveShiNau varau ..37 .. AvR^iNoti yathA mAyA jagadbAShpo jalaM yathA . varShAmegho yathA bhAnuM tadvatkAmo.akhilAMshcha ruT.h ..38 .. pratipattimato j~nAnaM ChAditaM satataM dviShA . ichChAtmakena tarasA duShpoShyeNa cha shuShmiNA ..39 .. Ashritya buddhimanasI indriyANi sa tiShThati . tairevAchChAditapraj~no j~nAninaM mohayatyasau ..40 .. tasmAnniyamya tAnyAdau samanAMsi naro jayet.h . j~nAnavij~nAnayoH shAntikaraM pApaM manobhavam.h ..41 .. yatastAni parANyAhustebhyashcha paramaM manaH . tato.api hi parA buddhirAtmA buddheH paro mataH ..42 .. bud.hdhvaivamAtmanAtmAnaM saMstabhyAtmAnamAtmanA . hatvA shatruM kAmarUpaM paraM padamavApnuyAt.h ..43 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde karmayogo nAma dvitIyo.adhyAyaH .. 3 .. tR^itIyo.adhyAyaH .. .. vij~nAnapratipAdana .. shrIgajAnana uvAcha \- purA sargAdisamaye traiguNyaM tritanUruham.h . nirmAya chainamavadaM viShNave yogamuttamam.h ..1 .. aryamNe so.abravItso.api manave nijasUnave . tataH paramparAyAtaM vidurenaM maharShayaH ..2 .. kAlena bahunA chAyaM naShTaH syAchcharame yuge . ashraddheyo hyavishvAsyo vigItavyashcha bhUmipa ..3 .. evaM purAtanaM yogaM shrutavAnasi manmukhAt.h . guhyAdguhyataraM vedarahasyaM paramaM shubham.h ..4 .. vareNya uvAcha \- sAMprataM chAvatIrNo.asi garbhatastvaM gajAnana . proktavAnkathametaM tvaM viShNave yogamuttamam.h ..5 .. gaNesha uvAcha \- anekAni cha te janmAnyatItAni mamApi cha . saMsmare tAni sarvANi na smR^itistava vartate ..6 .. matta eva mahAbAho jAtA viShNvAdayaH surAH . mayyeva cha layaM yAnti pralayeShu yuge yuge ..7 .. ahameva paro brahma mahArudro.ahameva cha . ahameva jagatsarvaM sthAvaraM ja~NgamaM cha yat.h ..8 .. ajo.avyayo.ahaM bhUtAtmA.anAdirIshvara eva cha . AsthAya triguNAM mAyAM bhavAmi bahuyoniShu ..9 .. adharmopachayo dharmApachayo hi yadA bhavet.h . sAdhUnsaMrakShituM duShTAMstADituM saMbhavAmyaham.h ..10 .. uchChidyAdharmanichayaM dharmaM saMsthApayAmi cha . hanmi duShTAMshcha daityAMshcha nAnAlIlAkaro mudA ..11 .. varNAshramAnmunInsAdhUnpAlaye bahurUpadhR^ik.h . evaM yo vetti saMbhUtirmama divyA yuge yuge ..12 .. tattatkarma cha vIryaM cha mama rUpaM samAsataH . tyaktAhaMmamatAbuddhiM na punarbhUH sa jAyate ..13 .. nirIhA nirbhiyoroShA matparA madvyapAshrayAH . vij~nAnatapasA shuddhA aneke mAmupAgatAH ..14 .. yena yena hi bhAvena saMsevante narottamAH . tathA tathA phalaM tebhyaH prayachChAmyavyayaH sphuTam.h ..15 .. janAH syuritare rAjanmama mArgAnuyAyinaH . tathaiva vyavahAraM te sveShu chAnyeShu kurvate ..16 .. kurvanti devatAprItiM kA~NkShantaH karmaNAM phalam.h . prApnuba.ntIha te loke shIghraM siddhiM hi karmajAm.h ..17 .. chatvAro hi mayA varNA rajaHsattvatamo.n.ashataH . karmA.nshatashcha saMsR^iShTA mR^ityuloke mayAnagha ..18 .. kartAramapi teShAM mAmakartAraM vidurbudhAH . anAdimIshvaraM nityamaliptaM karmajairguNaiH ..19 .. nirIhaM yo.abhijAnAti karma badhnAti naiva tam.h . chakruH karmANi buddhyaivaM pUrvaM pUrvaM mumukShavaH ..20 .. vAsanAsahitAdAdyAtsaMsArakAraNAddR^iDhAt.h . aj~nAnabandhanAjjanturbuddhvAyaM muchyate.akhilAt.h ..21 .. tadakarma cha karmApi kathayAmyadhunA tava . yatra maunaM gatA mohAdR^iShayo buddhishAlinaH ..22 .. tattvaM mumukShuNA j~neyaM karmAkarmavikarmaNAm.h . trividhAnIha karmANi sunimnaiShAM gatiH priya ..23 .. kriyAyAmakriyAj~nAnamakriyAyAM kriyAmatiH . yasya syAtsa hi martye.asmi.Nlloke mukto.akhilArthakR^it.h ..24 .. karmA.nkuraviyogena yaH karmANyArabhennaraH . tattvadarshananirdagdhakriyamAhurbudhA budham.h ..25 .. phalatR^iShNAM vihAya syAtsadA tR^ipto visAdhanaH . udyukto.api kriyAM kartuM ki.nchinnaiva karoti saH ..26 .. nirIho nigR^ihItAtmA parityaktaparigrahaH . kevalaM vai gR^ihaM karmAcharannAyAti pAtakam.h ..27 .. advandvo.amatsaro bhUtvA siddhyasiddhyoH samashcha yaH . yathAprAptyeha sa.ntuShTaH kurvankarma na badhyate ..28 .. akhilairviShayairmukto j~nAnavij~nAnavAnapi . yaj~nArthaM tasya sakalaM kR^itaM karma vilIyate ..29 .. ahamagnirhavirhotA hutaM yanmayi chArpitam.h . brahmAptavyaM cha tenAtha brahmaNyeva yato rataH ..30 .. yoginaH kechidapare diShTaM yaj~naM vadanti cha . brahmAgnireva yaj~no vai iti kechana menire ..31 .. saMyamAgnau pare bhUpa indriyANyupajuhvati . khAgniShvanye tadviShayAMshChabdAdInupajuhvati ..32 .. prANAnAmindriyANAM cha pare karmANi kR^itsnashaH . nijAtmaratirUpe.agnau j~nAnadIpte prajuhvati ..33 .. dravyeNa tapasA vApi svAdhyAyenApi kechana . tIvravratena yatino j~nAnenApi yajanti mAm.h ..34 .. prANe.apAnaM tathA prANamapAne prakShipanti ye . ruddhvA gatIshchobhayaste prANAyAmaparAyaNAH ..35 .. jitvA prANAnprANagatIrupajuhvati teShu cha . evaM nAnAyaj~naratA yaj~nadhvaMsitapAtakAH ..36 .. nityaM brahma prayAntyete yaj~nashiShTAmR^itAshinaH . ayaj~nakAriNo loko nAyamanyaH kuto bhavet.h ..37 .. kAyikAditridhAbhUtAnyaj~nAnvede pratiShThitAn.h . j~nAtvA tAnakhilAnbhUpa mokShyase.akhilabandhanAt.h ..38 .. sarveShAM bhUpa yaj~nAnAM j~nAnayaj~naH paro mataH . akhilaM lIyate karma j~nAne mokShasya sAdhane ..39 .. tajj~neyaM puruShavyAghra prashnena natitaH satAm.h . shushrUShayA vadiShyanti sa.ntastattvavishAradAH ..40 .. nAnAsa.ngA~njanaH kurvannaikaM sAdhusamAgamam.h . karoti tena saMsAre bandhanaM samupaiti saH ..41 .. satsa.ngAdguNasaMbhUtirApadAM laya eva cha . svahitaM prApyate sarvairiha loke paratra cha ..42 .. itaratsulabhaM rAjansatsa.ngo.atIva durlabhaH . yajj~nAtvA punarvedhameti j~neyaM tatastataH ..43 .. tataH sarvANi bhUtAni svAtmanyevAbhipashyati . atipAparato ja.ntustatastasmAtpramuchyate ..44 .. dvividhAnyapi karmANi j~nAnAgnirdahati kShaNAt.h . prasiddho.agniryathA sarvaM bhasmatAM nayati kShaNAt.h ..45 .. na j~nAnasamatAmeti pavitramitarannR^ipa . AtmanyevAvagachChanti yogAtkAlena yoginaH ..46 .. bhaktimAnindriyajayI tatparo j~nAnamApnuyAt.h . labdhvA tatparamaM mokShaM svalpakAlena yAtyasau ..47 .. bhaktihIno.ashraddadhAnaH sarvatra saMshayI tu yaH . tasya shaM nApi vij~nAnamiha loko.atha vA paraH ..48 .. Atmaj~nAnarataM j~nAnanAshitAkhilasaMshayam.h . yogAstAkhilakarmANaM badhnanti bhUpa tAni na ..49 .. j~nAnakhaDgaprahAreNa saMbhUtAmaj~natAM balAt.h . ChitvAntaHsaMshayaM tasmAdyogayukto bhavennaraH ..50 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde vij~nAnapratipAdano nAma tR^itIyo.adhyAyaH .. 4 .. chaturtho.adhyAyaH .. .. vaidhasa.nnyAsayogaH .. vareNya uvAcha \- saMnyastishchaiva yogashcha karmaNAM varNyate tvayA . ubhayornishchitaM tvekaM shreyo yadvada me prabho ..1 .. shrIgajAnana uvAcha \- kriyAyogo viyogashchApyubhau mokShasya sAdhane . tayormadhye kriyAyogastyAgAttasya vishiShyate ..2 .. dvandvaduHkhasaho.adveShTA yo na kA~NkShati ki.nchana . muchyate bandhanAtsadyo nityaM saMnyAsavAnsukham.h ..3 .. vadanti bhinnaphalakau karmaNastyAgasa.ngrahau . mUDhAlpaj~nAstayorekaM saMyu~njIta vichakShaNaH ..4 .. yadeva prApyate tyAgAttadeva yogataH phalam.h . saMgrahaM karmaNo yogaM yo vindati sa vindati ..5 .. kevalaM karmaNAM nyAsaM saMnyAsaM na vidurbudhAH . kurvannanichChayA karma yogI brahmaiva jAyate ..6 .. nirmalo yatachittAtmA jitakho yogatatparaH . AtmAnaM sarvabhUtasthaM pashyankurvanna lipyate ..7 .. tattvavidyogayuktAtmA karomIti na manyate . ekAdashAnIndriyANi kurvanti karmasa.nkhyayA ..8 .. tatsarvamarpayedbrahmaNyapi karma karoti yaH . na lipyate puNyapApairbhAnurjalagato yathA ..9 .. kAyikaM vAchikaM bauddhamaindriyaM mAnasaM tathA . tyaktvAshAM karma kurvanti yogaj~nAshchittashuddhaye ..10 .. yogahIno naraH karma phalehayA karotyalam.h . badhyate karmabIjaiH sa tato duHkhaM samashnute ..11 .. manasA sakalaM karma tyaktvA yogI sukhaM vaset.h . na kurvankArayanvApi nandanshvabhre supattane ..12 .. na kriyA na cha kartR^itvaM kasya chitsR^ijyate mayA . na kriyAbIjasamparkaH shaktyA tatkriyate.akhilam.h ..13 .. kasyachitpuNyapApAni na spR^ishAmi vibhurnR^ipa . j~nAnamUDhA vimuhyante mohenAvR^itabuddhayaH ..14 .. vivekenAtmano.aj~nAnaM yeShAM nAshitamAtmanA . teShAM vikAshamAyAti j~nAnamAdityavatparam.h ..15 .. manniShThA maddhiyo.atyantaM machchittA mayi tatparAH . apunarbhavamAyAnti vij~nAnAnnAshitainasaH ..16 .. j~nAnavij~nAnasaMyukte dvije gavi gajAdiShu . samekShaNA mahAtmAnaH paNDitAH shvapache shuni ..17 .. vashyaH svargo jagatteShAM jIvanmuktAH samekShaNAH . yato.adoShaM brahma samaM tasmAttairviShayIkR^itam.h ..18 .. priyApriye prApya harShadveShau ye prApnuvanti na . brahmAshritA asaMmUDhA brahmaj~nAH samabuddhayaH ..19 .. vareNya uvAcha \- kiM sukhaM triShu lokeShu devagandharvayoniShu . bhagavankR^ipayA tanme vada vidyAvishArada ..20 .. shrIgajAnana uvAcha \- Anandamashnute.asaktaH svAtmArAmo nijAtmani . avinAshi sukhaM taddhi na sukhaM viShayAdiShu ..21 .. viShayotthAni saukhyAni duHkhAnAM tAni hetavaH . utpattinAshayuktAni tatrAsakto na tattvavit.h ..22 .. kAraNe sati kAmasya krodhasya sahate cha yaH . tau jetuM varShmavirahAtsa sukhaM chiramashnute ..23 .. antarniShTho.antaHprakAsho.antaHsukho.antAratirlabhet.h . asa.ndigdho.akShayaM brahma sarvabhUtahitArthakR^it.h ..24 .. jetAraH ShaDripUNAM ye shamino daminastathA . teShAM samantato brahma svAtmaj~nAnAM vibhAtyaho ..25 .. AsaneShu samAsInastyaktvemAnviShayAnbahiH . saMstabhya bhR^ikuTImAste prANAyAmaparAyaNaH ..26 .. prANAyAmaM tu saMrodhaM prANApAnasamudbhavam.h . vadanti munayastaM cha tridhAbhUtaM vipashchitaH ..27 .. pramANaM bhedato viddhi laghumadhyamamuttamam.h . dashabhirdvyadhikairvarNaiH prANAyAmo laghuH smR^itaH ..28 .. chaturviMshatyakSharo yo madhyamaH sa udAhR^itaH . ShaTtriMshallaghuvarNo ya uttamaH so.abhidhIyate ..29 .. siMhaM shArdUlakaM vApi mattebhaM mR^idutAM yathA . nayanti prANinastadvatprANApAnau susAdhayet.h ..30 .. pIDayanti mR^igAste na lokAnvashyaM gatA nR^ipa . dahatyenastathA vAyuH saMstabdho na cha tattanum.h ..31 .. yathA yathA naraH kashchitsopAnAvalimAkramet.h . tathA tathA vashIkuryAtprANApAnau hi yogavit.h ..32 .. pUrakaM kumbhakaM chaiva rechakaM cha tato.abhyaset.h . atItAnAgataj~nAnI tataH syAjjagatItale ..33 .. prANAyAmairdvAdashabhiruttamairdhAraNA matA . yogastu dhAraNe dve syAdyogIshaste sadAbhyaset.h ..34 .. evaM yaH kurute rAjaMstrikAlaj~naH sa jAyate . anAyAsena tasya syAdvashyaM lokatrayaM nR^ipa ..35 .. brahmarUpaM jagatsarvaM pashyati svAntarAtmani . evaM yogashcha saMnyAsaH samAnaphaladAyinau ..36 .. jantUnAM hitakartAraM karmaNAM phaladAyinam.h . mAM j~nAtvA muktimApnoti trailokyasyeshvaraM vibhum.h ..37 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde vaidhasaMnyAsayogo nAma chaturtho.adhyAyaH .. 5 .. pa~nchamo.adhyAyaH .. .. yogAvR^ittiprashaMsanaH .. shrIgajAnana uvAcha \- shrautasmArtAni karmANi phalaM nechChansamAcharet.h . shastaH sa yogI rAjendra akriyAdyogamAshritAt.h ..1 .. yogaprAptyai mahAbAho hetuH karmaiva me matam.h . siddhiyogasya saMsiddhyai hetU shamadamau matau ..2 .. indriyArthAMshcha sa.nkalpya kurvansvasya ripurbhavet.h . etAnanichChanyaH kurvansiddhiM yogI sa siddhyati ..3 .. suhR^itve cha riputve cha uddhAre chaiva bandhane . AtmanaivAtmani hyAtmA nAtmA bhavati kashchana ..4 .. mAne.apamAne duHkhe cha sukhe.asuhR^idi sAdhuShu . mitre.amitre.apyudAsIne dveShye loShThe cha kA~nchane ..5 .. samo jitAtmA vij~nAnI j~nAnIndriyajayAvahaH . abhyasetsatataM yogaM yadA yuktatamo hi saH ..6 .. taptaH shrAnto vyAkulo vA kShudhito vyagrachittakaH . kAle.atishIte.atyuShNe vAnilAgnyambusamAkule ..7 .. sadhvanAvatijIrNe goHsthAne sAgnau jalAntike . kUpakUle shmashAne cha nadyAM bhittau cha marmare ..8 .. chaitye savalmike deshe pishAchAdisamAvR^ite . nAbhyasedyogavidyogaM yogadhyAnaparAyaNaH ..9 .. smR^itilopashcha mUkatvaM bAdhiryaM mandatA jvaraH . jaDatA jAyate sadyo doShAj~nAnAddhi yoginaH ..10 .. ete doShAH parityAjyA yogAbhyasanashAlinA . anAdare hi chaiteShAM smR^itilopAdayo dhruvam.h ..11 .. nAtibhu~njansadA yogI nAbhu~njannAtinidritaH . nAtijAgratsiddhimeti bhUpa yogaM sadAbhyasan.h ..12 .. sa.nkalpajAMstyajetkAmAnniyatAhArajAgaraH . niyamya khagaNaM buddhyA virameta shanaiH shanaiH ..13 .. tatastataH kR^iShedetadyatra yatrAnugachChati . dhR^ityAtmavashagaM kuryAchchittaM cha~nchalamAdR^itaH ..14 .. evaM kurvansadA yogI parAM nirvR^itimR^ichChati . vishvasminnijamAtmAnaM vishvaM cha svAtmanIkShate ..15 .. yogena yo mAmupaiti tamupaimyahamAdarAt.h . mochayAmi na mu~nchAmi tamahaM mAM sa na tyajet.h ..16 .. sukhe sukhetare dveShe kShudhi toShe samastR^iShi . AtmasAmyena bhUtAni sarvagaM mAM cha vetti yaH ..17 .. jIvanmuktaH sa yogIndraH kevalaM mayi sa.ngataH . brahmAdInAM cha devAnAM sa vandyaH syAjjagatraye ..18 .. vareNya uvAcha \- dvividho.api hi yogo.ayamasaMbhAvyo hi me mataH . yato.antaHkaraNaM duShTaM cha~nchalaM durgrahaM vibho ..19 .. shrIgajAnana uvAcha \- yo nigrahaM durgrahasya manasaH samprakalpayet.h . ghaTIyantrasamAdasmAnmuktaH saMsR^itichakrakAt.h ..20 .. viShayaiH krakachairetatsaMsR^iShTaM chakrakaM dR^iDham.h . janashChettuM na shaknoti karmakIlaH susaMvR^itam.h ..21 .. atiduHkhaM cha vairAgyaM bhogAdvaitR^iShNyameva cha . guruprasAdaH satsa~Nga upAyAstajjaye amI ..22 .. abhyAsAdvA vashIkuryAnmano yogasya siddhaye . vareNya durlabho yogo vinAsya manaso jayAt.h ..23 .. vareNya uvAcha \- yogabhraShTasya ko lokaH kA gatiH kiM phalaM bhavet.h . vibho sarvaj~na me Chindhi saMshayaM buddhichakrabhR^it.h ..24 .. shrIgajAnana uvAcha \- divyadehadharo yogAdbhraShTaH svarbhogamuttamam.h . bhuktvA yogikule janma labhechChuddhimatAM kule ..25 .. punaryogI bhavatyeSha saMskArAtpUrvakarmajAt.h . na hi puNyakR^itAM kashchinnarakaM pratipadyate ..26 .. j~nAnaniShThAttaponiShThAtkarmaniShThAnnarAdhipa . shreShTho yogI shreShThatamo bhaktimAnmayi teShu yaH ..27 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde yogAvR^ittiprashaMsano nAma pa~nchamo.adhyAyaH .. 6 .. ShaShTho.adhyAyaH .. .. buddhiyogaH .. shrIgajAnana uvAcha \- IdR^ishaM viddhi me tattvaM madgatenAntarAtmanA . yajj~nAtvA mAmasandigdhaM vetsi mokShyasi sarvagam.h ..1 .. tatte.ahaM shR^iNu vakShyAmi lokAnAM hitakAmyayA . asti j~neyaM yato nAnyanmukteshcha sAdhanaM nR^ipa ..2 .. j~neyA matprakR^itiH pUrvaM tataH syAM j~nAnagocharaH . tato vij~nAnasampattirmayi j~nAte nR^iNAM bhavet.h ..3 .. kvanalau khamaha~NkAraH kaM chittaM dhIsamIraNau . ravIndU yAgakR^ichchaikAdashadhA prakR^itirmama ..4 .. anyAM matprakR^itiM vR^iddhA munayaH sa.ngiranti cha . tathA triviShTapaM vyAptaM jIvatvaM gatayAnayA ..5 .. AbhyAmutpAdyate sarvaM charAcharamayaM jagat.h . sa.ngAdvishvasya saMbhUtiH paritrANaM layo.apyaham.h ..6 .. tattvametanniboddhuM me yatate kashchideva hi . varNAshramavatAM puMsAM purA chIrNena karmaNA ..7 .. sAkShAtkaroti mAM kashchidyatnavatsvapi teShu cha . matto.anyannekShate ki.nchinmayi sarvaM cha vIkShate ..8 .. kShitau sugandharUpeNa tejorUpeNa chAgniShu . prabhArUpeNa pUShNyabje rasarUpeNa chApsu cha ..9 .. dhItapobalinAM chAhaM dhIstapobalameva cha . trividheShu vikAreShu madutpanneShvahaM sthitaH ..10 .. na mAM vindati pApIyAnmAyAmohitachetanaH . trivikArA mohayati prakR^itirme jagattrayam.h ..11 .. yo me tattvaM vijAnAti mohaM tyajati so.akhilam.h . anekairjanmabhishchaivaM j~nAtvA mAM muchyate tataH ..12 .. anye nAnAvidhAndevAnbhajante tAnvrajanti te . yathA yathA matiM kR^itvA bhajate mAM jano.akhilaH ..13 .. tathA tathAsya taM bhAvaM pUrayAmyahameva tam.h . ahaM sarvaM vijAnAmi mAM na kashchidvibudhyate ..14 .. avyaktaM vyaktimApannaM na viduH kAmamohitAH . nAhaM prakAshatAM yAmi aj~nAnAM pApakarmaNAm.h ..15 .. yaH smR^itvA tyajati prANamante mAM shraddhayAnvitaH . sa yAtyapunarAvR^ittiM prasAdAnmama bhUbhuja ..16 .. yaM yaM devaM smaranbhaktyA tyajati svaM kalevaram.h . tattatsAlokyamAyAti tattadbhaktyA narAdhipa ..17 .. atashchAharnishaM bhUpa smartavyo.anekarUpavAn.h . sarveShAmapyahaM gamyaH srotasAmarNavo yathA ..18 .. brahmaviShNushivendrAdyA.NllokAnprApya punaH patet.h . yo mAmupaityasa.ndigdhaH patanaM tasya na kvachit.h ..19 .. ananyasharaNo yo mAM bhaktyA bhajati bhUmipa . yogakShemau cha tasyAhaM sarvadA pratipAdaye ..20 .. dvividhA gatiruddiShTA shuklA kR^iShNA nR^iNAM nR^ipa . ekayA paramaM brahma parayA yAti saMsR^itim.h ..21 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde buddhiyogo nAma ShaShTho.adhyAyaH .. 7 .. saptamo.adhyAyaH .. .. upAsanA yogaH .. vareNya uvAcha \- kA shuklA gatiruddiShTA kA cha kR^iShNA gajAnana . kiM brahma saMsR^itiH kA me vaktumarhasyanugrahAt.h ..1 .. shrIgajAnana uvAcha \- agnirjyotirahaH shuklA karmArhamayanaM gatiH . chAndraM jyotistathA dhUmo rAtrishcha dakShiNAyanam.h ..2 .. kR^iShNaite brahmasaMsR^ityoravApteH kAraNaM gatI . dR^ishyAdR^ishyamidaM sarvaM brahmaivetyavadhAraya ..3 .. kSharaM pa~nchAtmakaM viddhi tadantarakSharaM smR^itam.h . ubhAbhyAM yadatikrAntaM shuddhaM viddhi sanAtanam.h ..4 .. anekajanmasaMbhUtiH saMsR^itiH parikIrtitA . saMsR^itiM prApnuvantyete ye tu mAM gaNayanti na ..5 .. ye mAM samyagupAsante paraM brahma prayAnti te . dhyAnAdyairupachArairmAM tathA pa~nchAmR^itAdibhiH ..6 .. snAnavastrAdyala.nkArasugandhadhUpadIpakaiH . naivedyaiH phalatAMbUlairdakShiNAbhishcha yo.archayet.h ..7 .. bhaktyaikachetasA chaiva tasyeShTaM pUrayAmyaham.h . evaM pratidinaM bhaktyA madbhakto mAM samarchayet.h ..8 .. athavA mAnasIM pUjAM kurvIta sthirachetasA . athavA phalapatrAdyaiH puShpamUlajalAdibhiH ..9 .. pUjayenmAM prayatnena tattadiShTaM phalaM labhet.h . trividhAsvapi pUjAsu shreyasI mAnasI matA ..10 .. sApyuttamA matA pUjAnichChayA yA kR^itA mama . brahmachArI gR^ihastho vA vAnaprastho yatishcha yaH ..11 .. ekAM pUjAM prakurvANo.apyanyo vA siddhimR^ichChati . madanyadevaM yo bhaktyA dviShanmAmanyadevatAm.h ..12 .. so.api mAmeva yajate paraM tvavidhito nR^ipa . yo hyanyadevatAM mAM cha dviShannanyAM samarchayet.h ..13 .. yAti kalpasahasraM sa nirayAnduHkhabhAk.h sadA . bhUtashuddhiM vidhAyAdau prANAnAM sthApanaM tataH ..14 .. AkR^iShya chetaso vR^ittiM tato nyAsaM upakramet.h . kR^itvAntarmAtR^ikAnyAsaM bahishchAtha ShaDa~Ngakam.h ..15 .. nyAsaM cha mUlamantrasya tato dhyAtvA japenmanum.h . sthirachitto japenmantraM yathA gurumukhAgatam.h ..16 .. japaM nivedya devAya stutvA stotrairanekadhA . evaM mAM ya upAsIta sa labhenmokShamavyayam.h ..17 .. ya upAsanayA hIno dhi~Nnaro vyarthajanmabhAk.h . yaj~no.ahamauShadhaM manro.agnirAjyaM cha havirhutam.h ..18 .. dhyAnaM dhyeyaM stutiM stotraM natirbhaktirupAsanA . trayIj~neyaM pavitraM cha pitAmahapitAmahaH ..19 .. AUMkAraH pAvanaH sAkShI prabhurmitraM gatirlayaH . utpattiH poShako bIjaM sharaNaM vAsa eva cha ..20 .. asanmR^ityuH sadamR^itamAtmA brahmAhameva cha . dAnaM homastapo bhaktirjapaH svAdhyAya eva cha ..21 .. yadyatkaroti tatsarvaM sa me mayi nivedayet.h . yoShito.atha durAchArAH pApAstraivarNikAstathA ..22 .. madAshrayA vimuchyante kiM madbhaktyA dvijAdayaH . na vinashyati madbhakto j~nAtvemA madvibhUtayaH ..23 .. prabhavaM me vibhUtishcha na devA R^iShayo viduH . nAnAvibhUtibhirahaM vyApya vishvaM pratiShThitaH ..24 .. yadyachChreShThatamaM loke sa vibhUtirnibodha me ..25 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde upAsanAyogo nAma saptamo.adhyAyaH .. 8 .. aShTamo.adhyAyaH .. .. vishvarUpadarshana .. vareNya uvAcha \- bhagavannArado mahyaM tava nAnA vibhUtayaH . uktavAMstA ahaM veda na sarvAH so.api vetti tAH ..1 .. tvameva tattvataH sarvA vetsi tA dviradAnana . nijaM rUpamidAnIM me vyApakaM chAru darshaya ..2 .. shrIgajAnana uvAcha \- ekasminmayi pashya tvaM vishvametachcharAcharam.h . nAnAshcharyANi divyAni purA.adR^iShTAni kenachit.h ..3 .. j~nAnachakShurahaM te.adya sR^ijAmi svaprabhAvataH . charmachakShuH kathaM pashyenmAM vibhuM hyajamavyayam.h ..4 .. ka uvAcha \- tato rAjA vareNyaH sa divyachakShuravaikShata . IshituH paramaM rUpaM gajAsyasya mahAdbhutam.h ..5 .. asa.nkhyavaktraM lalitamasa.nkhyA.nghrikaraM mahat.h . anuliptaM sugandhena divyabhUShAmbarasrajam.h ..6 .. asa.nkhyanayanaM koTisUryarashmidhR^itAyudham.h . tadvarShmaNi trayo lokA dR^iShTAstena pR^ithagvidhAH ..7 .. dR^iShTvaishvaraM paraM rUpaM praNamya sa nR^ipo.abravIt.h . vareNya uvAcha \- vIkShe.ahaM tava dehe.asmindevAnR^iShigaNAnpitRRIn.h ..8 .. pAtAlAnAM samudrANAM dvIpAnAM chaiva bhUbhR^itAm.h . maharShINAM saptakaM cha nAnArthaiH sa.nkulaM vibho ..9 .. bhuvo.antarikShasvargAMshcha manuShyoragarAkShasAn.h . brahmAviShNumaheshendrAndevAnjantUnanekadhA ..10 .. anAdyanantaM lokAdimanantabhujashIrShakam.h . pradIptAnalasa.nkAshamaprameyaM purAtanam.h ..11 .. kirITakuNDaladharaM durnirIkShyaM mudAvaham.h . etAdR^ishaM cha vIkShe tvAM vishAlavakShasaM prabhum.h ..12 .. suravidyAdharairyakShaiH kinnarairmunimAnuShaiH . nR^ityadbhirapsarobhishcha gandharvairgAnatatparaiH ..13 .. vasurudrAdityagaNaiH siddhaiH sAdhyairmudA yutaiH . sevyamAnaM mahAbhaktyA vIkShyamANaM suvismitaiH ..14 .. vettAramakSharaM vedyaM dharmagoptAramIshvaram.h . pAtAlAni dishaH svargAnbhuvaM vyApyA.akhilaM sthitam.h ..15 .. bhItA lokAstathA chAhamevaM tvAM vIkShya rUpiNam.h . nAnAdaMShTrAkarAlaM cha nAnAvidyAvishAradam.h ..16 .. pralayAnaladIptAsyaM jaTilaM cha nabhaHspR^isham.h . dR^iShTvA gaNesha te rUpamahaM bhrAnta ivAbhavam.h ..17 .. devA manuShyanAgAdyAH khalAstvadudareshayAH . nAnAyonibhujashchAnte tvayyeva pravishanti cha ..18 .. abdherutpadyamAnAste yathAjImUtabindavaH . tvamindro.agniryamashchaiva nirR^itirvaruNo marut.h ..19 .. guhyakeshastatheshAnaH somaH sUryo.akhilaM jagat.h . namAmi tvAmataH svAminprasAdaM kuru me.adhunA ..20 .. darshayasva nijaM rUpaM saumyaM yatpUrvamIkShitam.h . ko veda lIlAste bhUman.h kriyamANA nijechChayA ..21 .. anugrahAnmayA dR^iShTamaishvaraM rUpamIdR^isham.h . j~nAnachakShuryato dattaM prasannena tvayA mama ..22 .. shrIgajAnana uvAcha \- nedaM rUpaM mahAbAho mama pashyantyayoginaH . sanakAdyA nAradAdyAH pashyanti madanugrahAt.h .. 23 .. chaturvedArthatattvaj~nAH sarvashAstravishAradAH . yaj~nadAnataponiShThA na me rUpaM vidanti te ..24 .. shakyo.ahaM vIkShituM j~nAtuM praveShTuM bhaktibhAvataH . tyaja bhItiM cha mohaM cha pashya mAM saumyarUpiNam.h ..25 .. madbhakto matparaH sarvasa.ngahIno madarthakR^it.h . niShkrodhaH sarvabhUteShu samo mAmeti bhUbhuja ..26 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde vishvarUpadarshano nAmAShTamo.adhyAyaH .. 9 .. navamo.adhyAyaH .. .. kShetraj~nAtR^ij~neyavivekayogaH .. vareNya uvAcha \- ananyabhAvastvAM samya~NmUrtimantamupAsate . yo.akSharaM paramavyaktaM tayoH kaste mato.adhikaH ..1 .. asi tvaM sarvavitsAkShI bhUtabhAvana IshvaraH . atastvAM paripR^ichChAmi vada me kR^ipayA vibho ..2 .. shrIgajAnana uvAcha \- yo mAM mUrtidharaM bhaktyA madbhaktaH parisevate . sa me mAnyo.ananyabhaktirniyujya hR^idayaM mayi ..3 .. khagaNaM svavashaM kR^itvAkhilabhUtahitArthakR^it.h . dhyeyamakSharamavyaktaM sarvagaM kUTagaM sthiram.h ..4 .. so.api mAmetyanirdeshyaM matparo ya upAsate . saMsArasAgarAdasmAduddharAmi tamapyaham.h ..5 .. avyaktopAsanAdduHkhamadhikaM tena labhyate . vyaktasyopAsanAtsAdhyaM tadevAvyaktabhaktitaH ..6 .. bhaktishchaivAdarashchAtra kAraNaM paramaM matam.h . sarveShAM viduShAM shreShTho hyaki.nchijj~no.api bhaktimAn.h ..7 .. bhajanbhaktyA vihIno yaH sa chANDAlo.abhidhIyate . chANDAlo.api bhajanbhaktyA brAhmaNebhyo.adhiko mataH ..8 .. shukAdyAH sanakAdyAshcha purA muktA hi bhaktitaH . bhaktyaiva mAmanuprAptA nAradAdyAshchirAyuShaH ..9 .. ato bhaktyA mayi mano vidhehi buddhimeva cha . bhaktyA yajasva mAM rAjaMstato mAmeva yAsyasi ..10 .. asamartho.arpituM svAntaM evaM mayi narAdhipa . abhyAsena che yogena tato gantuM yatasva mAm.h ..11 .. tatrApi tvamashaktashchetkuru karma madarpaNam.h . mAmanugrahatashchaivaM parAM nirvR^itimeShyasi ..12 .. athaitadapyanuShThAtuM na shakto.asi tadA kuru . prayatnataH phalatyAgaM trividhAnAM hi karmaNAm.h ..13 .. shreyasI buddhirAvR^ittestato dhyAnaM paraM matam.h . tato.akhilaparityAgastataH shAntirgarIyasI ..14 .. nirahaMmamatAbuddhiradveShaH sharaNaH samaH . lAbhAlAbhe sukhe duHkhe mAnAmAne sa me priyaH ..15 .. yaM vIkShya na bhayaM yAti janastasmAnna cha svayam.h . udvegabhIH kopamudbhIrahito yaH sa me priyaH ..16 .. ripau mitre.atha garhAyAM stutau shoke samaH samut.h . maunI nishchaladhIbhaktirasa.ngaH sa cha me priyaH ..17 .. saMshIlayati yashchainamupadeshaM mayA kR^itam.h . sa vandyaH sarvalokeShu muktAtmA me priyaH sadA ..18 .. aniShTAptau cha na dveShTIShTaprAptau cha na tuShyati . kShetratajj~nau cha yo vetti same priyatamo bhavet.h ..19 .. vareNya uvAcha \- kiM kShetraM kashcha tadvetti kiM tajj~nAnaM gajAnana . etadAchakShva mahyaM tvaM pR^ichChate karuNAmbudhe ..20 .. shrIgajAnana uvAcha \- pa~ncha bhUtAni tanmAtrAH pa~ncha karmendriyANi cha . aha.nkAro mano buddhiH pa~ncha j~nAnendriyANi cha ..21 .. ichChAvyaktaM dhR^itidveShau sukhaduHkhe tathaiva cha . chetanAsahitashchAyaM samUhaH kShetramuchyate ..22 .. tajj~naM tvaM viddhi mAM bhUpa sarvAntaryAmiNaM vibhum.h . ayaM samUho.ahaM chApi yajj~nAnaviShayau nR^ipa ..23 .. ArjavaM gurushushrUShA viraktishchendriyArthataH . shauchaM kShAntiradambhashcha janmAdidoShavIkShaNam.h ..24 .. samadR^iShTirdR^iDhA bhaktirekAntitvaM shamo damaH . etairyachcha yutaM j~nAnaM tajj~nAnaM viddhi bAhuja ..25 .. tajj~nAnaviShayaM rAjanbravImi tvaM shR^iNuShva me . yajj~nAtvaiti cha nirvANaM muktvA saMsR^itisAgaram.h ..26 .. yadanAdIndriyairhInaM guNabhugguNavarjitam.h . avyaktaM sadasadbhinnamindriyArthAvabhAsakam.h .. 27 .. vishvabhR^ichchAkhilavyApi tvekaM nAneva bhAsate . bAhyAbhyantarataH pUrNamasa.mgaM tamasaH param.h ..28 .. durj~neyaM chAtisUkShmatvAddIptAnAmapi bhAsakam.h . j~neyametAdR^ishaM viddhi j~nAnagamyaM purAtanam.h ..29 .. etadeva paraM brahma j~neyamAtmA paro.avyayaH . guNAnprakR^itijAnbhu~Nkte puruShaH prakR^iteH paraH ..30 .. guNaistribhiriyaM dehe badhnAti puruShaM dR^iDham.h . yadA prakAshaH shAntishcha vR^iddhe sattvaM tadAdhikam.h ..31 .. lobho.ashamaH spR^ihArambhaH karmaNAM rajaso guNaH . moho.apravR^ittishchAj~nAnaM pramAdastamaso guNaH ..32 .. sattvAdhikaH sukhaM j~nAnaM karmasa.ngaM rajo.adhikaH . tamo.adhikashcha labhate nidrAlasyaM sukhetarat.h ..33 .. eShu triShu pravR^iddheShu muktisaMsR^itidurgatIH . prayAnti mAnavA rAjaMstasmAtsattvayuto bhava ..34 .. tatashcha sarvabhAvena bhaja tvaM mAM nareshvara . bhaktyA chAvyabhichAriNyA sarvatraiva cha saMsthitam.h ..35 .. agnau sUrye tathA some yachcha tArAsu saMsthitam.h . viduShi brAhmaNe tejo viddhi tanmAmakaM nR^ipa ..36 .. ahamevAkhilaM vishvaM sR^ijAmi visR^ijAmi cha . auShadhIstejasA sarvA vishvaM chApyAyayAmyaham.h ..37 .. sarvendriyANyadhiShThAya jATharaM cha dhana.njayam.h . bhunajmi chAkhilAnbhogAnpuNyapApavivarjitaH ..38 .. ahaM viShNushcha rudrashcha brahmA gaurI gaNeshvaraH . indrAdyA lokapAlAshcha mamaivAMshasamudbhavAH ..39 .. yena yena hi rUpeNa jano mAM paryupAsate . tathA tathA darshayAmi tasmai rUpaM subhaktitaH ..40 .. iti kShetraM tathA j~nAtA j~nAnaM j~neyaM mayeritam.h . akhilaM bhUpate samyagupapannAya pR^ichChate ..41 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde kShetraj~nAtR^ij~neyavivekayogo nAma navamo.adhyAyaH .. 10 .. dashamo.adhyAyaH .. .. upadeshayogaH .. shrIgajAnana uvAcha \- daivyAsurI rAkShasI cha prakR^itistrividhA nR^iNAm.h . tAsAM phalAni chinhAni saMkShepAtte.adhunA bruve ..1 .. AdyA saMsAdhayenmuktiM dve pare bandhanaM nR^ipa . chinhaM bravImi chAdyAyAstanme nigadataH shR^iNu ..2 .. apaishUnyaM dayA.akrodhashchApalyaM dhR^itirArjavam.h . tejo.abhayamahiMsA cha kShamA shauchamamAnitA ..3 .. ityAdi chinhamAdyAyA AsuryAH shR^iNu sAMpratam.h . ativAdo.abhimAnashcha darpo j~nAnaM sakopatA ..4 .. AsuryA evamAdyAni chinhAni prakR^iternR^ipa . niShThuratvaM mado moho.aha.nkAro garva eva cha ..5 .. dveSho hi.nsA.adayA krodha auddhatyaM durvinItatA . AbhichArikakartR^itvaM krUrakarmaratistathA ..6 .. avishvAsaH satAM vAkye.ashuchitvaM karmahInatA . nindakatvaM cha vedAnAM bhaktAnAmasuradviShAm.h ..7 .. munishrotriyaviprANAM tathA smR^itipurANayoH . pAkhaNDavAkye vishvAsaH sa.ngatirmalinAnmanAm.h ..8 .. sadambhakarmakartR^itvaM spR^ihA cha paravastuShu . anekakAmanAvattvaM sarvadA.anR^itabhAShaNam.h ..9 .. parotkarShAsahiShNutvaM parakR^ityaparAhatiH . ityAdyA bahavashchAnye rAkShasyAH prakR^iterguNAH ..10 .. pR^ithivyAM svargaloke cha parivR^itya vasanti te . madbhaktirahitA lokA rAkShasIM prakR^itiM shritAH ..11 .. tAmasIM ye shritA rAjanyAnti te rauravaM dhruvam.h . anirvAchyaM cha te duHkhaM bhu~njate tatra saMsthitAH ..12 . daivAnniHsR^itya narakAjjAyante bhuvi kubjakAH . jAtyandhAH pa~Ngavo dInA hInajAtiShu te nR^ipa ..13 .. punaH pApasamAchArA mayyabhaktAH patanti te . utpatanti hi madbhaktA yAM kA.nchidyonimAshritAH ..14 .. labhante svargatiM yaj~nairanyairdharmashcha bhUmipa . sulabhAstAH sakAmAnAM mayi bhaktiH sudurlabhA ..15 .. vimUDhA mohajAlena baddhAH svena cha karmaNA . ahaM hantA ahaM kartA ahaM bhokteti vAdinaH ..16 .. ahameveshvaraH shAstA ahaM vettA ahaM sukhI . etAdR^ishI matirnRRINAmadhaH pAtayatIha tAn.h ..17 .. tasmAdetatsamutsR^ijya daivIM prakR^itimAshraya . bhaktiM kuru madIyAM tvamanishaM dR^iDhachetasA ..18 .. sApi bhaktistridhA rAjansAttvikI rAjasItarA . yaddevAnbhajate bhaktyA sAttvikI sA matA shubhA ..19 .. rAjasI sA tu vij~neyA bhaktirjanmamR^itipradA . yadyakShAMshchaiva rakShAMsi yajante sarvabhAvataH ..20 .. vedenAvihitaM krUraM sAha.nkAraM sadambhakam.h . bhajante pretabhUtAdInkarma kurvanti kAmukam.h ..21 .. shoShayanto nijaM dehamantaHsthaM mAM dR^iDhAgrahAH . tAmasyetAdR^ishI bhaktirnR^iNAM sA nirayapradA ..22 .. kAmo lobhastathA krodho dambhashchatvAra ityamI . mahAdvArANi vIchInAM tasmAdetAMstu varjayet.h ..23 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde upadeshayogo nAma dashamo.adhyAyaH .. 11 .. ekAdasho.adhyAyaH .. .. trividhavastuvivekanirUpaNam.h .. shrIgajAnana uvAcha \- tapo.api trividhaM rAjankAyikAdiprabhedataH . R^ijutArjavashauchAni brahmacharyamahiMsanam.h ..1 .. guruvij~nadvijAtInAM pUjanaM chAsuradviShAm.h . svadharmapAlanaM nityaM kAyikaM tapa IdR^isham.h ..2 .. marmAspR^ikcha priyaM vAkyamanudvegaM hitaM R^itam.h . adhItirvedashAstrANAM vAchikaM tapa IdR^isham.h ..3 .. antaHprasAdaH shAntatvaM maunamindriyanigrahaH . nirmalAshayatA nityaM mAnasaM tapa IdR^isham.h ..4 .. akAmataH shraddhayA cha yattapaH sAttvikaM cha tat.h . R^idhyai satkArapUjArthaM sadambhaM rAjasaM tapaH ..5 .. tadasthiraM janmamR^itI prayachChati na saMshayaH . parAtmapIDakaM yachcha tapastAmasamuchyate ..6 .. vidhivAkyapramANArthaM satpAtre deshakAlataH . shraddhayA dIyamAnaM yaddAnaM tatsAttvikaM matam.h ..7 .. upakAraM phalaM vApi kA~NkShadbhirdIyate naraiH . kleshato dIyamAnaM vA bhaktyA rAjasamuchyate ..8 .. akAladeshato.apAtre.avaj~nayA dIyate tu yat.h . asatkArAchcha yaddattaM taddAnaM tAmasaM smR^itam.h ..9 .. j~nAnaM cha trividhaM rAjan.h shR^iNuShva sthirachetasA . tridhA karma cha kartAraM bravImi te prasa.ngataH ..10 .. nAnAvidheShu bhUteShu mAmekaM vIkShate tu yaH . nAshavatsu cha nityaM mAM tajj~nAnaM sAtvikaM nR^ipa ..11 .. teShu vetti pR^ithagbhUtaM vividhaM bhAvamAshritaH . mAmavyayaM cha tajj~nAnaM rAjasaM parikIrtitam.h ..12 .. hetuhInamasatyaM cha dehAtmaviShayaM cha yat.h . asadalpArthaviShayaM tAmasaM j~nAnamuchyate ..13 .. bhedatastrividhaM karma viddhi rAjanmayeritam.h . kAmanAdveShadambhairyadrahitaM nityakarma yat.h ..14 .. kR^itaM vinA phalechChAM yatkarma sAttvikamuchyate . yadbahukleshataH karma kR^itaM yachcha phalechChayA ..15 .. kriyamANaM nR^ibhirdambhAtkarma rAjasamuchyate . anapekShya svashaktiM yadarthakShayakaraM cha yat.h ..16 .. aj~nAnAtkriyamANaM yatkarma tAmasamIritam.h . kartAraM trividhaM viddhi kathyamAnaM mayA nR^ipa ..17 .. dhairyotsAhI samo.asiddhau siddhau chAvikriyastu yaH . aha.nkAravimukto yaH sa kartA sAttviko nR^ipa ..18 .. kurvanharShaM cha shokaM cha hiMsAM phalaspR^ihAM cha yaH . ashuchirlubdhako yashcha rAjaso.asau nigadyate ..19 .. pramAdAj~nAnasahitaH parochChedaparaH shaThaH . alasastarkavAnyastu kartAsau tAmaso mataH ..20 .. sukhaM cha trividhaM rAjanduHkhaM cha kramataH shR^iNu . sAttvikaM rAjasaM chaiva tAmasaM cha mayochyate ..21 .. viShavadbhAsate pUrvaM duHkhasyAntakaraM cha yat.h . iShyamAnaM tathA.a.avR^ittyA yadante.amR^itavadbhavet.h ..22 .. prasAdAtsvasya buddheryatsAttvikaM sukhamIritam.h . viShayANAM tu yo bhogo bhAsate.amR^itavatpurA ..23 .. hAlAhalamivAnte yadrAjasaM sukhamIritam.h . tandripramAdasaMbhUtamAlasyaprabhavaM cha yat.h ..24 .. sarvadA mohakaM svasya sukhaM tAmasamIdR^isham.h . na tadasti yadetairyanmuktaM syAttrividhairguNaiH ..25 .. rAjanbrahmApi trividhamoMtatsaditi bhedataH . trilokeShu tridhA bhUtamakhilaM bhUpa vartate ..26 .. brahmakShatriyaviTshUdrAH svabhAvAdbhinnakarmiNaH . tAni teShAM tu karmANi saMkShepAtte.adhunA vade ..27 .. antarbAhyendriyANAM cha vashyatvamArjavaM kShamA . nAnAtapAMsi shauchaM cha dvividhaM j~nAnamAtmanaH ..28 .. vedashAstrapurANAnAM smR^itInAM j~nAnameva cha . anuShThAnaM tadarthAnAM karma brAhmamudAhR^itam.h ..29 .. dArDhyaM shauryaM cha dAkShyaM cha yuddhe pR^iShThApradarshanam.h . sharaNyapAlanaM dAnaM dhR^itistejaH svabhAvajam.h ..30 .. prabhutA mana aunatyaM sunItirlokapAlanam.h . pa~nchakarmAdhikAritvaM kShAtraM karma samIritam.h ..31 .. nAnAvastukrayo bhUmeH karShaNaM rakShaNaM gavAm.h . tridhA karmAdhikAritvaM vaishyakarma samIritam.h ..32 .. dAnaM dvijAnAM shushrUShA sarvadA shivasevanam.h . etAdR^ishaM naravyAghra karma shaudramudIritam.h ..33 .. svasvakarmaratA ete mayyarpyAkhilakAriNaH . matprasAdAtsthiraM sthAnaM yAnti te paramaM nR^ipa .. 34.. iti te kathito rAjanprasAdAdyogauttamaH . sA.ngopA.ngaH savistAro.anAdisiddho mayA priya .. 35 .. yu~NkShva yogaM mayAkhyAtaM nAkhyAtaM kasyachinnR^ipa . gopayainaM tataH siddhiM parAM yAsyasyanuttamAm.h ..36 .. vyAsa uvAcha \- iti tasya vachaH shrutvA prasannasya mahAtmanaH . gaNeshasya vareNyaH sa chakAra cha yathoditam.h ..37 .. tyaktvA rAjyaM kuTumbaM cha kAntAraM prayayau rayAt.h . upadiShTaM yathA yogamAsthAya muktimApnavAn.h ..38 .. imaM gopyatamaM yogaM shR^iNoti shraddhayA tu yaH . so.api kaivalyamApnoti yathA yogI tathaiva saH ..39 .. ya imaM shrAvayedyogaM kR^itvA svArthaM subuddhimAn.h . yathA yogI tathA so.api paraM nirvANamR^ichChati ..40 .. yo gItAM samyagabhyasya j~nAtvA chArthaM gurormukhAt.h . kR^itvA pUjAM gaNeshasya pratyahaM paThate tu yaH ..41 .. ekakAlaM dvikAlaM vA trikAlaM vApi yaH paThet.h . brahmIbhUtasya tasyApi darshanAnmuchyate naraH ..42 .. na yaj~nairna vratairdAnairnAgnihotrairmahAdhanaiH . na vedaiH samyagabhyastaiH sahA~NgakaiH ..43 .. purANashravaNairnaiva na shAstraiH sAdhuchintitaiH . prApyate brahma paramamanayA prApyate naraiH ..44 .. brahmaghno madyapaH steyI gurutalpagamo.api yaH . chaturNAM yastu saMsargI mahApAtakakAriNAm.h ..45 .. strIhiMsAgovadhAdInAM kartAro ye cha pApinaH . te sarve pratimuchyante gItAmetAM paThanti chet.h ..46 .. yaH paThetprayato nityaM sa gaNesho na saMshayaH . chaturthyAM yaH paThedbhaktyA so.api mokShAya kalpate ..47 .. tattatkShetraM samAsAdya snAtvAbhyarchya gajAnanam.h . sakR^idgItAM paThanbhaktyA brahmabhUyAya kalpate ..48 .. bhAdre mAse site pakShe chaturthyAM bhaktimAnnaraH . kR^itvA mahImayIM mUrtiM gaNeshasya chaturbhujAm.h ..49 .. savAhanAM sAyudhAM cha samabhyarchya yathAvidhi . yaH paThetsaptakR^itvastu gItAmetAM prayatnataH ..50 .. dadAti tasya santuShTo gaNesho bhogamuttamam.h . putrAnpautrAndhanaM dhAnyaM pashuratnAdisampadaH ..51 .. vidyArthino bhavedvidyA sukhArthI sukhamApnuyAt.h . kAmAnanyA.NllabhetkAmI muktimante prayAnti te ..52 .. iti shrImadgaNeshagItAsUpaniShadarthagarbhAsu yogAmR^itArthashAstre shrIgaNeshapurANe uttarakhaNDe gajAnanavareNyasaMvAde trividhavastuvivekanirUpaNaM nAma ekAdasho.adhyAyaH .. .. iti gaNesha gItA samAptA .. ## Encoded and proofread by Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}