% Text title : bhagavadgItA anvayasandhivigraha sahitaM % File name : gitAanvayasandhivigraha.itx % Category : gItA, giitaa, bhagavadgItA % Location : doc\_giitaa % Author : - % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Translated by : - % Latest update : July 4, 2008 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Gita - sandhi-vigraha and anvaya ..}## \itxtitle{.. gItA sandhivigraha anvaya ..}##\endtitles ## atha prathamo.adhyAyaH . arjunaviShAdayogaH . atha prathamaH adhyAyaH . arjuna\-viShAda yogaH . dhR^itarAShTra uvAcha . dhR^itarAShTraH uvAcha . dharmakShetre kurukShetre samavetA yuyutsavaH . mAmakAH pANDavAshchaiva kimakurvata sa~njaya .. 1\-1.. dharma\-kShetre kuru\-kShetre samavetAH yuyutsavaH . mAmakAH pANDavAH cha eva kim.h akurvata sa~njaya .. 1\-1.. he sa~njaya##!## dharma\-kShetre\, kuru\-kShetre\, yuyutsavaH samavetAH mAmakAH pANDavAH cha eva kim.h akurvata ##?## sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . dR^iShTvA tu pANDavAnIkaM vyUDhaM duryodhanastadA . AchAryamupasa.ngamya rAjA vachanamabravIt.h .. 1\-2.. dR^iShTvA tu pANDava\-anIkam.h vyUDham.h duryodhanaH tadA . AchAryam.h upasa~Ngamya rAjA vachanam.h abravIt.h .. 1\-2.. tadA tu pANDava\-anIkam.h vyUDham.h dR^iShTvA\, rAjA duryodhanaH AchAryam.h upasa~Ngamya\, ##(##idaM##)## vachanam.h abravIt.h .. pashyaitAM pANDuputrANAmAchArya mahatI.n chamUm.h . vyUDhAM drupadaputreNa tava shiShyeNa dhImatA .. 1\-3.. pashya etAm.h pANDu\-putrANAm.h AchArya mahatIm.h chamUm.h . vyUDhAm.h drupada\-putreNa tava shiShyeNa dhImatA .. 1\-3.. he AchArya##!## tava dhImatA shiShyeNa\, drupada\-putreNa vyUDhAm.h pANDu\-putrANAm.h etAm.h mahatIm.h chamUm.h pashya . atra shUrA maheShvAsA bhImArjunasamA yudhi . yuyudhAno virATashcha drupadashcha mahArathaH .. 1\-4.. atra shUrAH mahA\-iShu\-AsAH bhIma\-arjuna\-samAH yudhi . yuyudhAnaH virATaH cha drupadaH cha mahArathaH .. 1\-4.. atra\, bhIma\-arjuna\-samAH yudhi shUrAH mahA\-iShu\-AsAH\, mahArathaH yuyudhAnaH\, virATaH cha drupadaH cha . dhR^iShTaketushchekitAnaH kAshirAjashcha vIryavAn.h . purujitkuntibhojashcha shaibyashcha narapu.ngavaH .. 1\-5.. dhR^iShTaketuH chekitAnaH kAshirAjaH cha vIryavAn.h . purujit.h kuntibhojaH cha shaibyaH cha nara\-pu~NgavaH .. 1\-5.. dhR^iShTaketuH\, chekitAnaH cha\, vIryavAn.h kAshirAjaH cha\, purujit.h kuntibhojaH cha\, nara\-pu~NgavaH shaibyaH cha . yudhAmanyushcha vikrAnta uttamaujAshcha vIryavAn.h . saubhadro draupadeyAshcha sarva eva mahArathAH .. 1\-6.. yudhAmanyuH cha vikrAntaH uttamaujAH cha vIryavAn.h . saubhadraH draupadeyAH cha sarve eva mahArathAH .. 1\-6.. vikrAntaH yudhAmanyuH cha\, vIryavAn.h uttamaujAH saubhadraH cha\, draupadeyAH cha\, sarve mahArathAH eva . asmAkaM tu vishiShTA ye tAnnibodha dvijottama . nAyakA mama sainyasya sa.nGYArthaM tAnbravImi te .. 1\-7.. asmAkam.h tu vishiShTAH ye tAn.h nibodha dvija\-uttama . nAyakAH mama sainyasya saMGYArtha.n tAn.h bravImi te .. 1\-7.. he dvija\-uttama##!## asmAkam.h tu ye vishiShTAH\, mama sainyasya nAyakAH\, tAn.h nibodha . tAn.h saMGYArtham.h te bravImi . bhavAnbhIShmashcha karNashcha kR^ipashcha samiti~njayaH . ashvatthAmA vikarNashcha saumadattirjayadrathaH .. 1\-8.. bhavAn.h bhIShmaH cha karNaH cha kR^ipaH cha samiti~njayaH . ashvatthAmA vikarNaH cha saumadattiH tathA eva cha .. 1\-8.. bhavAn.h bhIShmaH cha\, karNaH cha\, samiti~njayaH kR^ipaH cha\, ashvatthAmA vikarNaH cha\, tathA eva cha saumadattiH . anye cha bahavaH shUrA madarthe tyaktajIvitAH . nAnAshastrapraharaNAH sarve yuddhavishAradAH .. 1\-9.. anye cha bahavaH shUrAH madarthe tyakta\-jIvitAH . nAnA\-shastra\-praharaNAH sarve yuddha\-vishAradAH .. 1\-9.. anye cha bahavaH shUrAH\, sarve madarthe tyakta\-jIvitAH\, nAnA\-shastra\-praharaNAH yuddha\-vishAradAH ##[##santi##]##. aparyAptaM tadasmAkaM balaM bhIShmAbhirakShitam.h . paryApta.n tvidameteShAM balaM bhImAbhirakShitam.h .. 1\-10.. aparyAptam.h tat.h asmAkam.h balam.h bhIShma\-abhirakShitam.h . paryAptam.h tu idam.h eteShAm.h balam.h bhIma\-abhirakShitam.h .. 1\-10.. asmAkam.h bhIShma\-abhirakShitam.h tat.h balam.h aparyAptam.h\, eteShAm.h tu bhIma\-abhirakShitam.h idam.h balam.h paryAptam.h ##(##asti##)##. ayaneShu cha sarveShu yathAbhAgamavasthitAH . bhIShmamevAbhirakShantu bhavantaH sarva eva hi .. 1\-11.. ayaneShu cha sarveShu yathA\-bhAgam.h avasthitAH . bhIShmam.h eva abhirakShantu bhavantaH sarve eva hi .. 1\-11.. bhavantaH sarve eva hi sarveShu ayaneShu cha yathA\-bhAgam.h avasthitAH bhIShmam.h eva abhirakShantu . tasya sa~njanayanharSha.n kuruvR^iddhaH pitAmahaH . si.nhanAda.n vinadyochchaiH sha~Nkha.n dadhmau pratApavAn.h .. 1\-12.. tasya sa~njanayan.h harSham.h kuru\-vR^iddhaH pitAmahaH . siMhanAdam.h vinadya uchchaiH sha~Nkham.h dadhmau pratApavAn.h .. 1\-12.. tasya harSham.h sa~njanayan.h pratApavAn.h kuru\-vR^iddhaH pitAmahaH\, uchchaiH siMhanAdam.h vinadya sha~Nkham.h dadhmau . tataH sha~NkhAshcha bheryashcha paNavAnakagomukhAH . sahasaivAbhyahanyanta sa shabdastumulo.abhavat.h .. 1\-13.. tataH sha~NkhAH cha bheryaH cha paNava\-Anaka\-gomukhAH . sahasA eva abhyahanyanta saH shabdaH tumulaH abhavat.h .. 1\-13.. tataH sha~NkhAH cha bheryaH cha paNava\-Anaka\-gomukhAH sahasA eva abhyahanyanta . saH shabdaH tumulaH abhavat.h . tataH shvetairhayairyukte mahati syandane sthitau . mAdhavaH pANDavashchaiva divyau sha~Nkhau pradadhmatuH .. 1\-14.. tataH shvetaiH hayaiH yukte mahati syandane sthitau . mAdhavaH pANDavaH cha eva divyau sha~Nkhau pradadhmatuH .. 1\-14.. tataH shvetaiH hayaiH yukte mahati syandane sthitau mAdhavaH pANDavaH cha eva divyau sha~Nkhau pradadhmatuH . pA~nchajanya.n hR^iShIkesho devadatta.n dhana~njayaH . pauNDra.n dadhmau mahAsha~NkhaM bhImakarmA vR^ikodaraH .. 1\-15.. pA~nchajanyam.h hR^iShIkeshaH devadattam.h dhana~njayaH . pauNDram.h dadhmau mahA\-sha~Nkham.h bhIma\-karmA vR^ika\-udaraH .. 1\-15.. hR^iShIkeshaH pA~nchajanyam.h\, dhana~njayaH devadattam.h \, bhIma\-karmA vR^ika\-udaraH pauNDram.h mahA\-sha~Nkham.h dadhmau . anantavijaya.n rAjA kuntIputro yudhiShThiraH . nakulaH sahadevashcha sughoShamaNipuShpakau .. 1\-16.. anantavijayam.h rAjA kuntI\-putraH yudhiShThiraH . nakulaH sahadevaH cha sughoSha\-maNi\-puShpakau .. 1\-16.. kuntI\-putraH rAjA yudhiShThiraH anantavijayam.h\, nakulaH sahadevaH cha sughoSha\-maNi\-puShpakau . kAshyashcha parameShvAsaH shikhaNDI cha mahArathaH . dhR^iShTadyumno virATashcha sAtyakishchAparAjitaH .. 1\-17.. kAshyaH cha parama\-iShu\-AsaH shikhaNDI cha mahArathaH . dhR^iShTadyumnaH virATaH cha sAtyakiH cha aparAjitaH .. 1\-17.. parama\-iShu\-AsaH kAshyaH cha\, mahArathaH shikhaNDI cha dhR^iShTadyumnaH virATaH cha\, aparAjitaH sAtyakiH cha . drupado draupadeyAshcha sarvashaH pR^ithivIpate . saubhadrashcha mahAbAhuH sha~NkhAndadhmuH pR^ithakpR^ithak.h .. 1\-18.. drupadaH draupadeyAH cha sarvashaH pR^ithivI\-pate . saubhadraH cha mahA\-bAhuH sha~NkhAn.h dadhmuH pR^ithak.h pR^ithak.h .. 1\-18.. drupadaH draupadeyAH cha\, mahA\-bAhuH saubhadraH cha\, he pR^ithivI\-pate##!## pR^ithak.h pR^ithak.h sarvashaH sha~NkhAn.h dadhmuH . sa ghoSho dhArtarAShTrANAM hR^idayAni vyadArayat.h . nabhashcha pR^ithivI.n chaiva tumulo vyanunAdayan.h .. 1\-19.. saH ghoShaH dhArtarAShTrANAm.h hR^idayAni vyadArayat.h . nabhaH cha pR^ithivIm.h cha eva tumulaH abhyanunAdayan.h .. 1\-19.. saH tumulaH ghoShaH nabhaH cha pR^ithivIm.h cha eva vyanunAdayan.h\, dhArtrarAShTrANAm.h hR^idayAni vyadArayat.h . atha vyavasthitAndR^iShTvA dhArtrarAShTrAn.h kapidhvajaH . pravR^itte shastrasampAte dhanurudyamya pANDavaH .. 1\-20.. hR^iShIkeshaM tadA vAkyamidamAha mahIpate . atha vyavasthitAn.h dR^iShTvA dhArtrarAShTrAn.h kapi\-dhvajaH . pravR^itte shastra\-sampAte dhanuH udyamya pANDavaH .. 1\-20.. hR^iShIkesham.h tadA vAkyam.h idam.h Aha mahIpate . atha kapi\-dhvajaH pANDavaH dhArtrarAShTrAn.h vyavasthitAn.h dR^iShTvA\, shastra\-sampAte pravR^itte ##(##sati##)## dhanuH udyamya he mahIpate##!## tadA hR^iShIkesham.h idam.h vAkyam.h Aha . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . senayorubhayormadhye ratha.n sthApaya me.achyuta .. 1\-21.. senayoH ubhayoH madhye ratham.h sthApaya me achyuta .. 1\-21.. he achyuta##!## ubhayoH senayoH madhye me ratham.h sthApaya . yAvadetAnnirIkShe.ahaM yoddhukAmAnavasthitAn.h . kairmayA saha yoddhavyamasmin.h raNasamudyame .. 1\-22.. .. yAvat.h etAn.h nirIkShe aham.h yoddhu\-kAmAn.h avasthitAn.h . kaiH mayA saha yoddhavyam.h asmin.h raNa\-samudyame .. 1\-22.. yAvat.h aham.h yoddhu\-kAmAn.h avasthitAn.h etAn.h nirIkShe\; asmin.h raNa\-samudyame mayA kaiH saha yoddhavyam.h ##?## yotsyamAnAnavekShe.ahaM ya ete.atra samAgatAH . dhArtarAShTrasya durbuddheryuddhe priyachikIrShavaH .. 1\-23.. .. yotsyamAnAn.h avekShe aham.h ye ete atra samAgatAH . dhArtarAShTrasya durbuddheH yuddhe priya\-chikIrShavaH .. 1\-23.. durbuddheH dhArtarAShTrasya yuddhe priya\-chikIrShavaH ye ete atra samAgatAH yotsyamAnAn.h aham.h avekShe . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . evamukto hR^iShIkesho guDAkeshena bhArata . senayorubhayormadhye sthApayitvA rathottamam.h .. 1\-24.. bhIShmadroNapramukhataH sarveShA.n cha mahIkShitAm.h . uvAcha pArtha pashyaitAnsamavetAnkurUniti .. 1\-25.. evam.h uktaH hR^iShIkeshaH guDAkeshena bhArata . senayoH ubhayoH madhye sthApayitvA ratha\-uttamam.h .. 1\-24.. bhIShma\-droNa\-pramukhataH sarveShAm.h cha mahI\-kShitAm.h . uvAcha pArtha pashya etAn.h samavetAn.h kurUn.h iti .. 1\-25.. he bhArata##!## evam.h guDAkeshena uktaH hR^iShIkeshaH\, ubhayoH senayoH madhye\, bhIShma\-droNa\-pramukhataH sarveShAm.h cha mahI\-kShitAm.h ratha\-uttamam.h sthApayitvA\, he ##'##pArtha##!## etAn.h samavetAn.h kurUn.h pashya##'##\, iti uvAcha . tatrApashyatsthitAnpArthaH pitR^Inatha pitAmahAn.h . AchAryAnmAtulAnbhrAtR^InputrAnpautrAnsakhI.nstathA .. 1\-26.. shvashurAnsuhR^idashchaiva senayorubhayorapi . tAnsamIkShya sa kaunteyaH sarvAnbandhUnavasthitAn.h .. 1\-27.. kR^ipayA parayAviShTo viShIdannidamabravIt.h . tatra apashyat.h sthitAn.h pArthaH pitR^In.h atha pitAmahAn.h . AchAryAn.h mAtulAn.h bhrAtR^In.h putrAn.h pautrAn.h sakhIn.h tathA .. 1\-26.. shvashurAn.h suhR^idaH cha eva senayoH ubhayoH api . tAn.h samIkShya saH kaunteyaH sarvAn.h bandhUn.h avasthitAn.h .. 1\-27.. kR^ipayA parayAviShTaH viShIdan.h idam.h abravIt.h . atha pArthaH ubhayoH senayoH api\, tatra sthitAn.h pitR^In.h\, pitAmahAn.h\, AchAryAn.h\, mAtulAn.h\, bhrAtR^In.h\, putrAn.h\, pautrAn.h tathA sakhIn.h\, shvashurAn.h suhR^idaH\, cha eva apashyat.h saH kaunteyaH . tAn.h sarvAn.h bandhUn.h avasthitAn.h samIkShya parayA kR^ipayA AviShTaH\, viShIdan.h idam.h abravIt.h . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . dR^iShTvema.n svajana.n kR^iShNa yuyutsu.n samupasthitam.h .. 1\-28.. sIdanti mama gAtrANi mukha.n cha parishuShyati . vepathushcha sharIre me romaharShashcha jAyate .. 1\-29.. dR^iShTvA imam.h svajanam.h kR^iShNa yuyutsum.h samupasthitam.h .. 1\-28.. sIdanti mama gAtrANi mukham.h cha parishuShyati . vepathuH cha sharIre me roma\-harShaH cha jAyate .. 1\-29.. he kR^iShNa##!## imam.h svajanam.h yuyutsum.h samupasthitam.h dR^iShTvA mama gAtrANi sIdanti mukham.h cha parishuShyati\, me sharIre vepathuH cha roma\-harShaH cha jAyate . gANDIva.n sra.nsate hastAttvakchaiva paridahyate . na cha shaknomyavasthAtuM bhramatIva cha me manaH .. 1\-30.. gANDIvam.h sraMsate hastAt.h tvak.h cha eva paridahyate . na cha shaknomi avasthAtum.h bhramati iva cha me manaH .. 1\-30.. hastAt.h gANDIvam.h sraMsate\, tvak.h cha eva paridahyate\, avasthAtum.h cha na shaknomi me manaH cha bhramati iva . nimittAni cha pashyAmi viparItAni keshava . na cha shreyo.anupashyAmi hatvA svajanamAhave .. 1\-31.. nimittAni cha pashyAmi viparItAni keshava . na cha shreyaH anupashyAmi hatvA svajanam.h Ahave .. 1\-31.. he keshava##!## nimittAni viparItAni cha pashyAmi . Ahave cha svajanam.h hatvA shreyaH na anupashyAmi . na kA~NkShe vijaya.n kR^iShNa na cha rAjya.n sukhAni cha . ki.n no rAjyena govinda kiM bhogairjIvitena vA .. 1\-32.. na kA~NkShe vijayam.h kR^iShNa na cha rAjyam.h sukhAni cha . kim.h naH rAjyena govinda kim.h bhogaiH jIvitena vA .. 1\-32.. he kR^iShNa##!## vijayam.h na \, rAjyam.h cha sukhAni cha na ##(##kA~NkShe##)##. he govinda##!## naH rAjyena kim.h bhogaiH jIvitena vA kim.h ##?## yeShAmarthe kA~NkShita.n no rAjyaM bhogAH sukhAni cha . ta ime.avasthitA yuddhe prANA.nstyaktvA dhanAni cha .. 1\-33.. AchAryAH pitaraH putrAstathaiva cha pitAmahAH . mAtulAH shvashurAH pautrAH shyAlAH sambandhinastathA .. 1\-34.. yeShAm.h arthe kA~NkShitam.h naH rAjyam.h bhogAH sukhAni cha . te ime avasthitAH yuddhe prANAn.h tyaktvA dhanAni cha .. 1\-33.. AchAryAH pitaraH putrAH tathA eva cha pitAmahAH . mAtulAH shvashurAH pautrAH shyAlAH sambandhinaH tathA .. 1\-34.. yeShAm.h arthe naH rAjyam.h kA~NkShitam.h\, bhogAH sukhAni cha\; te ime AchAryAH pitaraH putrAH\, tathA eva cha pitAmahAH\, mAtulAH\, shvashurAH\, pautrAH\, shyAlAH\, tathA sambandhinaH prANAn.h dhanAni cha tyaktvA\, yuddhe avasthitAH . etAnna hantumichChAmi ghnato.api madhusUdana . api trailokyarAjyasya hetoH kiM nu mahIkR^ite .. 1\-35.. etAn.h na hantum.h ichChAmi ghnataH api madhusUdana . api trailokya\-rAjyasya hetoH kim.h nu mahIkR^ite .. 1\-35.. he madhusUdana##!## ##(##mAM##)## ghnataH api etAn.h\, trailokya\-rAjyasya hetoH api na hantum.h ichChAmi\, kim.h nu mahIkR^ite ##?## nihatya dhArtarAShTrAnnaH kA prItiH syAjjanArdana . pApamevAshrayedasmAnhatvaitAnAtatAyinaH .. 1\-36.. nihatya dhArtarAShTrAn.h naH kA prItiH syAt.h janArdana . pApam.h eva Ashrayet.h asmAn.h hatvA etAn.h AtatAyinaH .. 1\-36.. he janArdana##!## etAn.h dhArtarAShTrAn.h nihatya naH kA prItiH syAt.h ##?## AtatAyinaH hatvA asmAn.h pApam.h eva Ashrayet.h . tasmAnnArhA vaya.n hantuM dhArtarAShTrAnsvabAndhavAn.h . svajana.n hi katha.n hatvA sukhinaH syAma mAdhava .. 1\-37.. tasmAt.h na arhAH vayam.h hantum.h dhArtarAShTrAn.h svabAndhavAn.h . svajanam.h hi katham.h hatvA sukhinaH syAma mAdhava .. 1\-37.. he mAdhava##!## tasmAt.h svabAndhavAn.h dhArtarAShTrAn.h hantum.h vayam.h na arhAH . hi svajanam.h hatvA ##(##vayam.h##)## katham.h sukhinaH syAma ##?## yadyapyete na pashyanti lobhopahatachetasaH . kulakShayakR^ita.n doShaM mitradrohe cha pAtakam.h .. 1\-38.. katha.n na GYeyamasmAbhiH pApAdasmAnnivartitum.h . kulakShayakR^ita.n doShaM prapashyadbhirjanArdana .. 1\-39.. yadi api ete na pashyanti lobha\-upahata\-chetasaH . kula\-kShaya\-kR^itam.h doSham.h mitra\-drohe cha pAtakam.h .. 1\-38.. katham.h na GYeyam.h asmAbhiH pApAt.h asmAn.h nivartitum.h . kula\-kShaya\-kR^itam.h doSham.h prapashyadbhiH janArdana .. 1\-39.. yadi api ete lobha\-upahata\-chetasaH kula\-kShaya\-kR^itam.h doSham.h\, mitra\-drohe cha pAtakam.h na pashyanti\; he janArdana##!## kula\-kShaya\-kR^itam.h doSham.h prapashyadbhiH asmAbhiH asmAt.h pApAt.h nivartitum.h katham.h na GYeyam.h ##?## kulakShaye praNashyanti kuladharmAH sanAtanAH . dharme naShTe kula.n kR^itsnamadharmo.abhibhavatyuta .. 1\-40.. kula\-kShaye praNashyanti kula\-dharmAH sanAtanAH . dharme naShTe kulam.h kR^itsnam.h adharmaH abhibhavati uta .. 1\-40.. kula\-kShaye sanAtanAH kula\-dharmAH praNashyanti\, uta dharme naShTe adharmaH kR^itsnam.h kulam.h abhibhavati . adharmAbhibhavAtkR^iShNa praduShyanti kulastriyaH . strIShu duShTAsu vArShNeya jAyate varNasa~NkaraH .. 1\-41.. adharma\-abhibhavAt.h kR^iShNa praduShyanti kula\-striyaH . strIShu duShTAsu vArShNeya jAyate varNa\-sa~NkaraH .. 1\-41.. he kR^iShNa##!## adharma\-abhibhavAt.h kula\-striyaH praduShyanti . he vArShNeya##!## strIShu duShTAsu varNa\-sa~NkaraH jAyate . sa~Nkaro narakAyaiva kulaghnAnAM kulasya cha . patanti pitaro hyeShAM luptapiNDodakakriyAH .. 1\-42.. sa~NkaraH narakAya eva kula\-ghnAnAm.h kulasya cha . patanti pitaraH hi eShAm.h lupta\-piNDa\-udaka\-kriyAH .. 1\-42.. sa~NkaraH kula\-ghnAnAm.h kulasya cha narakAya eva ##(##bhavati##)##\; hi eShAm.h pitaraH lupta\-piNDa\-udaka\-kriyAH ##(##santaH##)## patanti . doShairetaiH kulaghnAnAM varNasa~NkarakArakaiH . utsAdyante jAtidharmAH kuladharmAshcha shAshvatAH .. 1\-43.. doShaiH etaiH kula\-ghnAnAm.h varNa\-sa~Nkara\-kArakaiH . utsAdyante jAti\-dharmAH kula\-dharmAH cha shAshvatAH .. 1\-43.. kula\-ghnAnAm.h etaiH varNa\-sa~Nkara\-kArakaiH doShaiH shAshvatAH jAti\-dharmAH kula\-dharmAH cha utsAdyante . utsannakuladharmANAM manuShyANA.n janArdana . narake niyata.n vAso bhavatItyanushushruma .. 1\-44.. utsanna\-kula\-dharmANAm.h manuShyANAm.h janArdana . narake aniyatam.h vAsaH bhavati iti anushushruma .. 1\-44.. he janArdana##!## utsanna\-kula\-dharmANAm.h manuShyANAm.h narake niyatam.h vAsaH bhavati\, iti anushushruma . aho bata mahatpApa.n kartuM vyavasitA vayam.h . yadrAjyasukhalobhena hantuM svajanamudyatAH .. 1\-45.. aho bata mahat.h pApam.h kartum.h vyavasitA vayam.h . yat.h rAjya\-sukha\-lobhena hantum.h svajanam.h udyatAH .. 1\-45.. aho##!## bata\, mahat.h pApam.h kartum.h vayam.h vyavasitAH yat.h rAjya\-sukha\-lobhena svajanam.h hantum.h udyatAH . yadi mAmapratIkAramashastra.n shastrapANayaH . dhArtarAShTrA raNe hanyustanme kShemataraM bhavet.h .. 1\-46.. yadi mAm.h apratIkAram.h ashastram.h shastra\-pANayaH . dhArtarAShTrAH raNe hanyuH tat.h me kShemataram.h bhavet.h .. 1\-46.. yadi shastra\-pANayaH dhArtarAShTrAH ashastram.h apratIkAram.h mAm.h raNe hanyuH tat.h me kShemataram.h bhavet.h . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . evamuktvArjunaH sa~Nkhye rathopastha upAvishat.h . visR^ijya sashara.n chApa.n shokasa.nvignamAnasaH .. 1\-47.. evam.h uktvA arjunaH sa~Nkhye ratha\-upasthe upAvishat.h . visR^ijya sasharam.h chApaM shoka\-saMvigna\-mAnasaH .. 1\-47.. sa~Nkhye evam.h uktvA\, shoka\-saMvigna\-mAnasaH arjunaH sasharam.h chApaM visR^ijya\, ratha\-upasthe upAvishat.h . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde arjunaviShAdayogo nAma prathamo.adhyAyaH .. 1.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyA.n yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde arjuna\-viShAda\-yogaH nAma prathamaH adhyAyaH .. 1.. \medskip\hrule\medskip atha dvitIyo.adhyAyaH . sA~NkhyayogaH . atha dvitIyaH adhyAyaH . sA~Nkhya\-yogaH . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . ta.n tathA kR^ipayAviShTamashrupUrNAkulekShaNam.h . viShIdantamida.n vAkyamuvAcha madhusUdanaH .. 2\-1.. tam.h tathA kR^ipayA AviShTam.h ashru\-pUrNa\-Akula\-IkShaNam.h . viShIdantam.h idam.h vAkyam.h uvAcha madhusUdanaH .. 2\-1.. tathA kR^ipayA AviShTam.h ashru\-pUrNa\-Akula\-IkShaNam.h viShIdantam.h tam.h madhusUdanaH idam.h vAkyam.h uvAcha . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . kutastvA kashmalamida.n viShame samupasthitam.h . anAryajuShTamasvargyamakIrtikaramarjuna .. 2\-2.. kutaH tvA kashmalam.h idam.h viShame samupasthitam.h . anArya\-juShTam.h asvargyam.h akIrtikaram.h arjuna .. 2\-2.. he arjuna##!## anArya\-juShTam.h asvargyam.h akIrtikaram.h idam.h kashmalam.h viShame tvA kutaH samupasthitam.h ##?## klaibyaM mA sma gamaH pArtha naitattvayyupapadyate . kShudra.n hR^idayadaurbalya.n tyaktvottiShTha parantapa .. 2\-3.. klaibyam.h mA sma gamaH pArtha na etat.h tvayi upapadyate . kShudram.h hR^idaya\-daurbalyam.h tyaktvA uttiShTha parantapa .. 2\-3.. he pArtha##!## klaibyam.h mA sma gamaH . etat.h tvayi na upapadyate . he parantapa##!## kShudram.h hR^idaya\-daurbalyam.h tyaktvA uttiShTha . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . kathaM bhIShmamaha.n sa~Nkhye droNa.n cha madhusUdana . iShubhiH pratiyotsyAmi pUjArhAvarisUdana .. 2\-4.. katham.h bhIShmam.h aham.h sa~Nkhye droNam.h cha madhusUdana . iShubhiH pratiyotsyAmi pUjA\-arhau ari\-sUdana .. 2\-4.. he madhusUdana##!## aham.h bhIShmam.h droNam.h cha sa~Nkhye iShubhiH katham.h pratiyotsyAmi##?## ari\-sUdana##!## ##(##etau##)## pUjA\-arhau . gurUnahatvA hi mahAnubhAvAn.h shreyo bhoktuM bhaikShyamapIha loke . hatvArthakAmA.nstu gurUnihaiva bhu~njIya bhogAn.h rudhirapradigdhAn.h .. 2\-5.. gurUn.h ahatvA hi mahAnubhAvAn.h shreyaH bhoktum.h bhaikShyam.h api iha loke . hatvA artha\-kAmAn.h tu gurUn.h iha eva bhu~njIya bhogAn.h rudhira\-pradigdhAn.h .. 2\-5.. hi mahAnubhAvAn.h gurUn.h ahatvA\, iha loke bhaikShyam.h bhoktum.h api shreyaH . gurUn.h hatvA tu iha eva rudhira\-pradigdhAn.h artha\-kAmAn.h bhogAn.h bhu~njIya . na chaitadvidmaH kataranno garIyo yadvA jayema yadi vA no jayeyuH . yAneva hatvA na jijIviShAma\- ste.avasthitAH pramukhe dhArtarAShTrAH .. 2\-6.. na cha etat.h vidmaH katarat.h naH garIyaH yat.h vA jayema yadi vA naH jayeyuH . yAn.h eva hatvA na jijIviShAmaH te avasthitAH pramukhe dhArtarAShTrAH .. 2\-6.. naH katarat.h garIyaH##?## yat.h vA ##(##vayaM##)## jayema\, yadi vA ##(##te##)## naH jayeyuH\, etat.h cha na vidmaH . yAn.h hatvA na jijIviShAmaH\, te eva dhArtarAShTrAH pramukhe avasthitAH . kArpaNyadoShopahatasvabhAvaH pR^ichChAmi tvAM dharmasammUDhachetAH . yachChreyaH syAnnishchitaM brUhi tanme shiShyaste.aha.n shAdhi mA.n tvAM prapannam.h .. 2\-7.. kArpaNya\-doSha\-upahata\-svabhAvaH pR^ichChAmi tvAm.h dharma\-sammUDha\-chetAH . yat.h shreyaH syAt.h nishchitam.h brUhi tat.h me shiShyaH te aham.h shAdhi mAm.h tvAm.h prapannam.h .. 2\-7.. kArpaNya\-doSha\-upahata\-svabhAvaH dharma\-sammUDha\-chetAH ##(##ahaM##)## tvAm.h pR^ichChAmi . yat.h nishchitam.h shreyaH syAt.h\, tat.h me brUhi . aham.h te shiShyaH . tvAm.h prapannam.h mAm.h shAdhi . na hi prapashyAmi mamApanudyAd.h yachChokamuchChoShaNamindriyANAm.h . avApya bhUmAvasapatnamR^iddha.n rAjya.n surANAmapi chAdhipatyam.h .. 2\-8.. na hi prapashyAmi mama apanudyAt.h yat.h shokam.h uchChoShaNam.h indriyANAm.h . avApya bhUmau asapatnam.h R^iddham.h rAjyam.h surANAm.h api cha Adhipatyam.h .. 2\-8.. hi bhUmau asapatnam.h R^iddham.h rAjyam.h avApya \, surANAm.h cha api Adhipatyam.h\, yat.h mama indriyANAm.h uchChoShaNam.h shokam.h apanudyAt.h na prapashyAmi . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . evamuktvA hR^iShIkesha.n guDAkeshaH parantapaH . na yotsya iti govindamuktvA tUShNIM babhUva ha .. 2\-9.. evam.h uktvA hR^iShIkesham.h guDAkeshaH parantapaH . na yotsye iti govindam.h uktvA tUShNIm.h babhUva ha .. 2\-9.. parantapaH guDAkeshaH hR^iShIkesham.h evam.h uktvA ##'##na yotsye##'## iti govindam.h uktvA tUShNIm.h babhUva ha . tamuvAcha hR^iShIkeshaH prahasanniva bhArata . senayorubhayormadhye viShIdantamida.n vachaH .. 2\-10.. tam.h uvAcha hR^iShIkeshaH prahasan.h iva bhArata . senayoH ubhayoH madhye viShIdantam.h idam.h vachaH .. 2\-10.. he bhArata##!## ubhayoH senayoH madhye viShIdantam.h ##(##arjunaM##)## tam.h hR^iShIkeshaH prahasan.h iva idam.h vachaH uvAcha . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . ashochyAnanvashochastvaM praGYAvAdA.nshcha bhAShase . gatAsUnagatAsU.nshcha nAnushochanti paNDitAH .. 2\-11.. ashochyAn.h anvashochaH tvam.h praGYA\-vAdA.h cha bhAShase . gatAsUn.h agatAsUn.h cha na anushochanti paNDitAH .. 2\-11.. tvam.h ashochyAn.h anvashochaH . praGYA\-vAdAn.h cha bhAShase . paNDitAH gatAsUn.h agatAsUn.h cha na anushochanti . na tvevAha.n jAtu nAsa.n na tva.n neme janAdhipAH . na chaiva na bhaviShyAmaH sarve vayamataH param.h .. 2\-12.. na tu eva aham.h jAtu na Asam.h na tvam.h na ime janAdhipAH . na cha eva na bhaviShyAmaH sarve vayam.h ataH param.h .. 2\-12.. aham.h jAtu na Asam.h ##(##iti##)## na tu eva\, tvam.h ##(##jAtu na AsIH iti##)##na\, ime janAdhipAH ##(##jAtu na Asan.h iti##)## na\, . ataH param.h cha vayam.h sarve na bhaviShyAmaH ##(##iti##)## na eva . dehino.asminyathA dehe kaumAra.n yauvana.n jarA . tathA dehAntaraprAptirdhIrastatra na muhyati .. 2\-13.. dehinaH asmin.h yathA dehe kaumAram.h yauvanam.h jarA . tathA dehAntara\-prAptiH dhIraH tatra na muhyati .. 2\-13.. dehinaH asmin.h dehe yathA kaumAram.h yauvanam.h jarA\, tathA dehAntara\-prAptiH . tatra dhIraH na muhyati . mAtrAsparshAstu kaunteya shItoShNasukhaduHkhadAH . AgamApAyino.anityAstA.nstitikShasva bhArata .. 2\-14.. mAtrA\-sparshAH tu kaunteya shIta\-uShNa\-sukha\-duHkha\-dAH . Agama apAyinaH anityAH . bhArata tAn.h titikShasva .. 2\-14.. he kaunteya##!## mAtrA\-sparshAH tu shIta\-uShNa\-sukha\-duHkha\-dAH\, Agama apAyinaH\, anityAH . he bhArata##!## tAn.h titikShasva . ya.n hi na vyathayantyete puruShaM puruSharShabha . samaduHkhasukha.n dhIra.n so.amR^itatvAya kalpate .. 2\-15.. yam.h hi na vyathayanti ete puruSham.h puruSha\-R^iShabha . sama\-duHkha\-sukham.h dhIram.h saH amR^itatvAya kalpate .. 2\-15.. he puruSha\-R^iShabha##!## hi yam.h sama\-duHkha\-sukham.h dhIram.h puruSham.h ete na vyathayanti\, saH amR^itatvAya kalpate . nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH . ubhayorapi dR^iShTo.antastvanayostattvadarshibhiH .. 2\-16.. na asataH vidyate bhAvaH na abhAvaH vidyate sataH . ubhayoH api dR^iShTaH antaH tu anayoH tattva\-darshibhiH .. 2\-16.. asataH bhAvaH na vidyate sataH abhAvaH na vidyate . tattva\-darshibhiH tu ubhayoH api anayoH antaH dR^iShTaH . avinAshi tu tadviddhi yena sarvamida.n tatam.h . vinAshamavyayasyAsya na kashchitkartumarhati .. 2\-17.. avinAshi tu tat.h viddhi yena sarvam.h idam.h tatam.h . vinAsham.h avyayasya asya na kashchit.h kartum.h arhati .. 2\-17.. viddhi\, yena idam.h sarvam.h tatam.h\, tat.h tu avinAshi . asya avyayasya vinAsham.h kartum.h\, kashchit.h na arhati . antavanta ime dehA nityasyoktAH sharIriNaH . anAshino.aprameyasya tasmAdyudhyasva bhArata .. 2\-18.. antavantaH ime dehAH nityasya uktAH sharIriNaH . anAshinaH aprameyasya tasmAt.h yudhyasva bhArata .. 2\-18.. anAshinaH aprameyasya nityasya sharIriNaH ime dehAH antavantaH uktAH . he bhArata##!## tasmAt.h yudhyasva . ya ena.n vetti hantAra.n yashchainaM manyate hatam.h ubhau tau na vijAnIto nAya.n hanti na hanyate .. 2\-19.. yaH enam.h vetti hantAram.h yaH cha enam.h manyate hatam.h ubhau tau na vijAnItaH na ayam.h hanti na hanyate .. 2\-19.. yaH enam.h hantAram.h vetti\, yaH cha enam.h hatam.h manyate tau ubhau na vijAnItaH\, ayam.h na hanti na hanyate . na jAyate mriyate vA kadAchin.h nAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhUyaH . ajo nityaH shAshvato.ayaM purANo na hanyate hanyamAne sharIre .. 2\-20.. na jAyate mriyate vA kadAchit.h na ayam.h bhUtvA abhavitA vA na bhUyaH . ajaH nityaH shAshvataH ayam.h purANaH na hanyate hanyamAne sharIre .. 2\-20.. ayam.h kadAchit.h na jAyate\, na vA mriyate\, ##(##ayam.h##)## bhUtvA bhUyaH abhavitA vA na. ayam.h ajaH nityaH shAshvataH purANaH\, sharIre hanyamAne na hanyate . vedAvinAshina.n nitya.n ya enamajamavyayam.h . katha.n sa puruShaH pArtha ka.n ghAtayati hanti kam.h .. 2\-21.. veda avinAshinam.h nityam.h yaH enam.h ajam.h avyayam.h . katham.h saH puruShaH pArtha kam.h ghAtayati hanti kam.h .. 2\-21.. he pArtha##!## yaH enam.h avinAshinam.h nityam.h ajam.h avyayam.h veda\, saH puruShaH katham.h kam.h ghAtayati\, kam.h hanti ##?## vAsA.nsi jIrNAni yathA vihAya navAni gR^ihNAti naro.aparANi . tathA sharIrANi vihAya jIrNA\- nyanyAni sa.nyAti navAni dehI .. 2\-22.. vAsA.nsi jIrNAni yathA vihAya navAni gR^ihNAti naraH aparANi . tathA sharIrANi vihAya jIrNAni anyAni sa.nyAti navAni dehI .. 2\-22.. yathA naraH jIrNAni vAsA.nsi vihAya\, aparANi navAni gR^ihNAti\, tathA dehI jIrNAni sharIrANi vihAya anyAni navAni sa.nyAti . naina.n Chindanti shastrANi naina.n dahati pAvakaH . na chaina.n kledayantyApo na shoShayati mArutaH .. 2\-23.. na enam.h Chindanti shastrANi na enam.h dahati pAvakaH . na cha enam.h kledayanti ApaH na shoShayati mArutaH .. 2\-23.. enam.h shastrANi na Chindanti\, enam.h pAvakaH na dahati enam.h ApaH na kledayanti\, ##(##enam.h##)## cha mArutaH na shoShayati . achChedyo.ayamadAhyo.ayamakledyo.ashoShya eva cha . nityaH sarvagataH sthANurachalo.aya.n sanAtanaH .. 2\-24.. achChedyaH ayam.h adAhyaH ayam.h akledyaH ashoShyaH eva cha . nityaH sarvagataH sthANuH achalaH ayam.h sanAtanaH .. 2\-24.. ayam.h achChedyaH\, ayam.h adAhyaH\, ayam.h akledyaH\, ##(##ayam.h##)## ashoShyaH cha eva . ayam.h nityaH\, sarvagataH\, sthANuH\, achalaH\, sanAtanaH . avyakto.ayamachintyo.ayamavikAryo.ayamuchyate . tasmAdeva.n viditvaina.n nAnushochitumarhasi .. 2\-25.. avyaktaH ayam.h achintyaH ayam.h avikAryaH ayam.h uchyate . tasmAt.h evam.h viditvA enam.h na anushochitum.h arhasi .. 2\-25.. ayam.h avyaktaH\, ayam.h achintyaH\, ayam.h avikAryaH uchyate . tasmAt.h enam.h evam.h viditvA ##(##tvaM##)## anushochitum.h na arhasi . atha chaina.n nityajAta.n nitya.n vA manyase mR^itam.h . tathApi tvaM mahAbAho naina.n shochitumarhasi .. 2\-26.. atha cha enam.h nitya\-jAtam.h nityam.h vA manyase mR^itam.h . tathA api tvam.h mahA\-bAho na enam.h shochitum arhasi .. 2\-26.. atha cha enam.h nitya\-jAtam.h\, nityam.h vA mR^itam.h manyase \, tathA api he mahA\-bAho##!## tvam.h enam.h shochitum na arhasi . jAtasya hi dhruvo mR^ityurdhruva.n janma mR^itasya cha . tasmAdaparihArye.arthe na tva.n shochitumarhasi .. 2\-27.. jAtasya hi dhruvaH mR^ityuH dhruvam.h janma mR^itasya cha . tasmAt.h aparihArye arthe na tvam.h shochitum.h arhasi .. 2\-27.. hi jAtasya mR^ityuH dhruvaH\, mR^itasya cha janma dhruvam.h\, tasmAt.h aparihArye arthe tvam.h shochitum.h na arhasi . avyaktAdIni bhUtAni vyaktamadhyAni bhArata . avyaktanidhanAnyeva tatra kA paridevanA .. 2\-28.. avyakta\-AdIni bhUtAni vyakta\-madhyAni bhArata . avyakta\-nidhanAni eva tatra kA paridevanA .. 2\-28.. he bhArata##!## bhUtAni avyakta\-AdIni vyakta\-madhyAni avyakta\-nidhanAni eva\, tatra paridevanA kA##?## Ashcharyavatpashyati kashchiden\- mAshcharyavadvadati tathaiva chAnyaH . AshcharyavachchainamanyaH shR^iNoti shrutvApyena.n veda na chaiva kashchit.h .. 2\-29.. Ashcharyavat.h pashyati kashchit.h enam.h Ashcharyavat.h vadati tathA eva cha anyaH . Ashcharyavat.h cha enam.h anyaH shR^iNoti shrutvA api enam.h veda na cha eva kashchit.h .. 2\-29.. kashchit.h enam.h Ashcharyavat.h pashyati\, tathA eva cha anyaH enam.h Ashcharyavat.h vadati\, anyaH cha enam.h Ashcharyavat.h shR^iNoti\; shrutvA api cha kashchit.h eva na veda . dehI nityamavadhyo.aya.n dehe sarvasya bhArata . tasmAtsarvANi bhUtAni na tva.n shochitumarhasi .. 2\-30.. dehI nityam.h avadhyaH ayam.h dehe sarvasya bhArata . tasmAt.h sarvANi bhUtAni na tvam.h shochitum arhasi .. 2\-30.. he bhArata##!## sarvasya dehe ayam.h dehI nityam.h avadhyaH\; tasmAt.h tvam.h sarvANi bhUtAni shochitum na arhasi . svadharmamapi chAvekShya na vikampitumarhasi . dharmyAddhi yuddhAchChreyo.anyatkShatriyasya na vidyate .. 2\-31.. svadharmam.h api cha avekShya na vikampitum.h arhasi . dharmyAt.h hi yuddhAt.h shreyaH anyat.h kShatriyasya na vidyate .. 2\-31.. svadharmam.h cha api avekShya vikampitum.h na arhasi . hi kShatriyasya dharmyAt.h yuddhAt.h anyat.h shreyaH na vidyate . yadR^ichChayA chopapanna.n svargadvAramapAvR^itam.h . sukhinaH kShatriyAH pArtha labhante yuddhamIdR^isham.h .. 2\-32.. yat.h R^ichChayA cha upapannaM svarga\-dvAram.h apAvR^itam.h . sukhinaH kShatriyAH pArtha labhante yuddham.h IdR^isham.h .. 2\-32.. he pArtha##!## yat.h R^ichChayA cha upapannam.h IdR^isham.h apAvR^itam.h svarga\-dvAram.h yuddham.h sukhinaH kShatriyAH labhante . atha chettvamimaM dharmya.n sa.ngrAma.n na kariShyasi . tataH svadharma.n kIrti.n cha hitvA pApamavApsyasi .. 2\-33.. atha chet.h tvam.h imam.h dharmyam.h sa~NgrAmam.h na kariShyasi . tataH svadharmam.h kIrtim.h cha hitvA pApam.h avApsyasi .. 2\-33.. atha tvam.h imam.h dharmyam.h sa~NgrAmam.h na kariShyasi chet.h\, tataH svadharmam.h kIrtim.h cha hitvA pApam.h avApsyasi . akIrti.n chApi bhUtAni kathayiShyanti te.avyayAm.h . sambhAvitasya chAkIrtirmaraNAdatirichyate .. 2\-34.. akIrtim.h cha api bhUtAni kathayiShyanti te avyayAm.h . sambhAvitasya cha akIrtiH maraNAt.h atirichyate .. 2\-34.. api cha bhUtAni te avyayAm.h akIrtim.h kathayiShyanti . sambhAvitasya cha akIrtiH maraNAt.h atirichyate . bhayAdraNAduparataM ma.nsyante tvAM mahArathAH . yeShA.n cha tvaM bahumato bhUtvA yAsyasi lAghavam.h .. 2\-35.. bhayAt.h raNAt.h uparatam.h ma.nsyante tvAm.h mahArathAH . yeShAm.h cha tvam.h bahu\-mataH bhUtvA yAsyasi lAghavam.h .. 2\-35.. mahArathAH tvAm.h bhayAt.h raNAt.h uparatam.h ma.nsyante\; yeShAm.h cha tvam.h bahu\-mataH bhUtvA\, lAghavam.h yAsyasi . avAchyavAdA.nshcha bahUnvadiShyanti tavAhitAH . nindantastava sAmarthyaM tato duHkhatara.n nu kim.h .. 2\-36.. avAchya\-vAdAn.h cha bahUn.h vadiShyanti tava ahitAH . nindantaH tava sAmarthyam.h tataH duHkhataram.h nu kim.h .. 2\-36.. tava sAmarthyam.h nindantaH tava ahitAH cha bahUn.h avAchya\-vAdAn.h vadiShyanti . tataH kim.h nu duHkhataram.h##?## hato vA prApsyasi svarga.n jitvA vA bhokShyase mahIm.h . tasmAduttiShTha kaunteya yuddhAya kR^itanishchayaH .. 2\-37.. hataH vA prApsyasi svargam.h jitvA vA bhokShyase mahIm.h . tasmAt.h uttiShTha kaunteya yuddhAya kR^ita\-nishchayaH .. 2\-37.. hataH vA svargam.h prApsyasi\, jitvA vA mahIm.h bhokShyase . he kaunteya##!## tasmAt.h yuddhAya kR^ita\-nishchayaH uttiShTha . sukhaduHkhe same kR^itvA lAbhAlAbhau jayAjayau . tato yuddhAya yujyasva naivaM pApamavApsyasi .. 2\-38.. sukha\-duHkhe same kR^itvA lAbha\-alAbhau jaya\-ajayau . tataH yuddhAya yujyasva na evam.h pApam.h avApsyasi .. 2\-38.. sukha\-duHkhe lAbha\-alAbhau jaya\-ajayau same kR^itvA tataH yuddhAya yujyasva . evam.h pApam.h na avApsyasi . eShA te.abhihitA sA~Nkhye buddhiryoge tvimA.n shR^iNu . bud.hdhyA yukto yayA pArtha karmabandhaM prahAsyasi .. 2\-39.. eShA te abhihitA sA~Nkhye buddhiH yoge tu imAm.h shR^iNu . buddhyA yuktaH yayA pArtha karma\-bandham.h prahAsyasi .. 2\-39.. he pArtha##!## eShA te sA~Nkhye buddhiH abhihitA\; yoge tu imAm.h ##(##buddhiM##)## shR^iNu . yayA buddhyA yuktaH ##(##tvaM##)## karma\-bandham.h prahAsyasi . nehAbhikramanAsho.asti pratyavAyo na vidyate . svalpamapyasya dharmasya trAyate mahato bhayAt.h .. 2\-40.. na iha abhikrama\-nAshaH asti pratyavAyaH na vidyate . svalpam.h api asya dharmasya trAyate mahataH bhayAt.h .. 2\-40.. iha abhikrama\-nAshaH na asti\, pratyavAyaH na vidyate\, asya dharmasya svalpam.h api ##(##anuShThAnaM##)## mahataH bhayAt.h trAyate . vyavasAyAtmikA buddhirekeha kurunandana . bahushAkhA hyanantAshcha buddhayo.avyavasAyinAm.h .. 2\-41.. vyavasAya\-AtmikA buddhiH ekA iha kuru\-nandana . bahu\-shAkhAH hi anantAH cha buddhayaH avyavasAyinAm.h .. 2\-41.. he kuru\-nandana##!## iha vyavasAya\-AtmikA ekA buddhiH . avyavasAyinAm.h hi buddhayaH anantAH bahu\-shAkhAH cha . yAmimAM puShpitAM vAchaM pravadantyavipashchitaH . vedavAdaratAH pArtha nAnyadastIti vAdinaH .. 2\-42.. kAmAtmAnaH svargaparA janmakarmaphalapradAm.h . kriyAvisheShabahulAM bhogaishvaryagatiM prati .. 2\-43.. bhogaishvaryaprasaktAnA.n tayApahR^itachetasAm.h . vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate .. 2\-44.. yAm.h imAm.h puShpitAm.h vAcham.h pravadanti avipashchitaH . veda\-vAda\-ratAH pArtha na anyat.h asti iti vAdinaH .. 2\-42.. kAma\-AtmAnaH svarga\-parAH janma\-karma\-phala\-pradAm.h . kriyA\-visheSha\-bahulAm.h bhoga\-aishvarya\-gatim.h prati .. 2\-43.. bhoga\-aishvarya\-prasaktAnAm.h tayA apahR^ita\-chetasAm.h . vyavasAya\-AtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate .. 2\-44.. he pArtha##!## veda\-vAda\-ratAH\, anyat.h na asti iti vAdinaH\, avipashchitaH\, kAma\-AtmAnaH\, svarga\-parAH\, bhoga\-aishvarya\-gatim.h prati kriyA\-visheSha\-bahulAm.h janma\-karma\-phala\-pradAm.h yAm.h imAm.h puShpitAm.h vAcham.h pravadanti\, tayA apahR^ita\-chetasAm.h bhoga\-aishvarya\-prasaktAnAm.h buddhiH vyavasAya\-AtmikA ##(##bhUtvA##)## samAdhau na vidhIyate . traiguNyaviShayA vedA nistraiguNyo bhavArjuna . nirdvandvo nityasattvastho niryogakShema AtmavAn.h .. 2\-45.. traiguNya\-viShayAH vedAH nistraiguNyaH bhavArjuna . nirdvandvaH nitya\-sattvasthaH niryogakShemaH AtmavAn.h .. 2\-45.. he arjuna##!## vedAH traiguNya\-viShayAH . ##(##tvaM##)## nistraiguNyaH\, nitya\-sattvasthaH\, nirdvandvaH\, niryogakShemaH AtmavAn.h bhava . yAvAnartha udapAne sarvataH samplutodake . tAvAnsarveShu vedeShu brAhmaNasya vijAnataH .. 2\-46.. yAvAn.h arthaH udapAne sarvataH samplutodake . tAvAn.h sarveShu vedeShu brAhmaNasya vijAnataH .. 2\-46.. yAvAn.h arthaH udapAne ##(##tAvAn.h##)## sarvataH samplutodake ##(##bhavati##)## . ##(##tathA yAvAn.h arthaH##)## sarveShu vedeShu tAvAn.h vijAnataH brAhmaNasya ##(##bhavati##)## . karmaNyevAdhikAraste mA phaleShu kadAchana . mA karmaphalaheturbhUrmA te sa~Ngo.astvakarmaNi .. 2\-47.. karmaNi eva adhikAraH te mA phaleShu kadAchana . mA karma\-phala\-hetuH bhUH mA te sa~NgaH astu akarmaNi .. 2\-47.. te adhikAraH karmaNi eva\; kadAchana phaleShu mA . karma\-phala\-hetuH mA bhUH te sa~NgaH ##(##cha##)## akarmaNi mA astu . yogasthaH kuru karmANi sa~Nga.n tyaktvA dhana~njaya . sid.hdhyasid.hdhyoH samo bhUtvA samatva.n yoga uchyate .. 2\-48.. yogasthaH kuru karmANi sa~Ngam.h tyaktvA dhana~njaya . siddhi asiddhyoH samaH bhUtvA samatvam.h yogaH uchyate .. 2\-48.. he dhana~njaya##!## sa~Ngam.h tyaktvA\, siddhi\-asiddhyoH samaH bhUtvA\, yogasthaH karmANi kuru . samatvam.h yogaH uchyate . dUreNa hyavara.n karma buddhiyogAddhana~njaya . buddhau sharaNamanvichCha kR^ipaNAH phalahetavaH .. 2\-49.. dUreNa hi avaram.h karma buddhi\-yogAt.h dhana~njaya . buddhau sharaNam.h anvichCha kR^ipaNAH phala\-hetavaH .. 2\-49.. he dhana~njaya##!## karma buddhi\-yogAt.h dUreNa avaram.h hi . buddhau sharaNam.h anvichCha . phala\-hetavaH kR^ipaNAH . buddhiyukto jahAtIha ubhe sukR^itaduShkR^ite . tasmAdyogAya yujyasva yogaH karmasu kaushalam.h .. 2\-50.. buddhi\-yuktaH jahAti iha ubhe sukR^ita\-duShkR^ite . tasmAt.h yogAya yujyasva yogaH karmasu kaushalam.h .. 2\-50.. iha buddhi\-yuktaH ubhe sukR^ita\-duShkR^ite jahAti . tasmAt.h yogAya yujyasva . yogaH karmasu kaushalam.h . karmajaM buddhiyuktA hi phalaM tyaktvA manIShiNaH . janmabandhavinirmuktAH padaM gachChantyanAmayam.h .. 2\-51.. karmajam.h buddhi\-yuktAH hi phalaM tyaktvA manIShiNaH . janma\-bandha\-vinirmuktAH padam.h gachChanti anAmayam.h .. 2\-51.. hi buddhi\-yuktAH manIShiNaH karmajam.h phalaM tyaktvA janma\-bandha\-vinirmuktAH anAmayam.h padam.h gachChanti . yadA te mohakalilaM buddhirvyatitariShyati . tadA gantAsi nirvedaM shrotavyasya shrutasya cha .. 2\-52.. yadA te moha\-kalilam.h buddhiH vyatitariShyati . tadA gantAsi nirvedam.h shrotavyasya shrutasya cha .. 2\-52.. yadA te buddhiH moha\-kalilam.h vyatitariShyati\, tadA shrotavyasya shrutasya cha nirvedam.h gantAsi . shrutivipratipannA te yadA sthAsyati nishchalA . samAdhAvachalA buddhistadA yogamavApsyasi .. 2\-53.. shruti\-vipratipannA te yadA sthAsyati nishchalA . samAdhau achalA buddhiH tadA yogam.h avApsyasi .. 2\-53.. yadA shruti\-vipratipannA te buddhiH nishchalA ##(##bhUtvA##)## samAdhau achalA sthAsyati\, tadA yogam.h avApsyasi . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . sthitapraGYasya kA bhAShA samAdhisthasya keshava . sthitadhIH kiM prabhASheta kimAsIta vrajeta kim.h .. 2\-54.. sthitapraGYasya kA bhAShA samAdhisthasya keshava . sthitadhIH kim.h prabhASheta kim.h AsIta vrajeta kim.h .. 2\-54.. he keshava##!## samAdhisthasya sthitapraGYasya kA bhAShA##?## sthitadhIH kim.h prabhASheta##?## kim.h AsIta##?## kim.h vrajeta##?## shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . prajahAti yadA kAmAnsarvAnpArtha manogatAn.h . AtmanyevAtmanA tuShTaH sthitapraGYastadochyate .. 2\-55.. prajahAti yadA kAmAn.h sarvAn.h pArtha manogatAn.h . Atmani eva AtmanA tuShTaH sthitapraGYaH tadA uchyate .. 2\-55.. he pArtha##!## yadA ##(## naraH##)## manogatAn.h sarvAn.h kAmAn.h prajahAti\, Atmani eva AtmanA tuShTaH ##(##bhavati##)## tadA sthitapraGYaH uchyate . duHkheShvanudvignamanAH sukheShu vigataspR^ihaH . vItarAgabhayakrodhaH sthitadhIrmuniruchyate .. 2\-56.. duHkheShu anudvigna\-manAH sukheShu vigata\-spR^ihaH . vIta\-rAga\-bhaya\-krodhaH sthitadhIH muniH uchyate .. 2\-56.. duHkheShu anudvigna\-manAH\, sukheShu vigata\-spR^ihaH\, vIta\-rAga\-bhaya\-krodhaH muniH sthitadhIH uchyate . yaH sarvatrAnabhisnehastattatprApya shubhAshubham.h . nAbhinandati na dveShTi tasya praGYA pratiShThitA .. 2\-57.. yaH sarvatra anabhisnehaH tat.h tat.h prApya shubha\-ashubham.h . na abhinandati na dveShTi tasya praGYA pratiShThitA .. 2\-57.. yaH sarvatra anabhisnehaH\, tat.h tat.h shubha\-ashubham.h prApya\, na abhinandati\, na dveShTi\, tasya praGYA pratiShThitA . yadA sa.nharate chAyaM kUrmo.a~NgAnIva sarvashaH . indriyANIndriyArthebhyastasya praGYA pratiShThitA .. 2\-58.. yadA sa.nharate cha ayam.h kUrmaH a~NgAni iva sarvashaH . indriyANi indriya\-arthebhyaH tasya praGYA pratiShThitA .. 2\-58.. kUrmaH a~NgAni iva\, yadA ayam.h indriya\-arthebhyaH indriyANi sarvashaH sa.nharate\, ##(##tadA##)## tasya praGYA pratiShThitA cha . viShayA vinivartante nirAhArasya dehinaH . rasavarja.n raso.apyasya para.n dR^iShTvA nivartate .. 2\-59.. viShayAH vinivartante nirAhArasya dehinaH . rasavarjam.h rasaH api asya param.h dR^iShTvA nivartate .. 2\-59.. nirAhArasya dehinaH viShayAH rasavarjam.h vinivartante . asya rasaH api param.h dR^iShTvA nivartate . yatato hyapi kaunteya puruShasya vipashchitaH . indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM manaH .. 2\-60.. yatataH hi api kaunteya puruShasya vipashchitaH . indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM manaH .. 2\-60.. he kaunteya##!## pramAthIni indriyANi yatataH vipashchitaH api puruShasya manaH prasabhaM haranti hi . tAni sarvANi sa.nyamya yukta AsIta matparaH . vashe hi yasyendriyANi tasya praGYA pratiShThitA .. 2\-61.. tAni sarvANi sa.nyamya yuktaH AsIta matparaH . vashe hi yasya indriyANi tasya praGYA pratiShThitA .. 2\-61.. tAni sarvANi sa.nyamya yuktaH mat.h\-paraH AsIta . hi yasya vashe indriyANi tasya praGYA pratiShThitA . dhyAyato viShayAnpu.nsaH sa~NgasteShUpajAyate . sa~NgAtsa~njAyate kAmaH kAmAtkrodho.abhijAyate .. 2\-62.. dhyAyataH viShayAn.h pu.nsaH sa~NgaH teShu upajAyate . sa~NgAt.h sa~njAyate kAmaH kAmAt.h krodhaH abhijAyate .. 2\-62.. viShayAn.h dhyAyataH pu.nsaH teShu sa~NgaH upajAyate . sa~NgAt.h kAmaH sa~njAyate . kAmAt.h krodhaH abhijAyate . krodhAdbhavati sammohaH sammohAtsmR^itivibhramaH . smR^itibhra.nshAd.h buddhinAsho buddhinAshAtpraNashyati .. 2\-63.. krodhAt.h bhavati sammohaH sammohAt.h smR^iti\-vibhramaH . smR^iti\-bhra.nshAt.h buddhi\-nAshaH buddhi\-nAshAt.h praNashyati .. krodhAt.h sammohaH bhavati . sammohAt.h smR^iti\-vibhramaH\, smR^iti\-bhra.nshAt.h buddhi\-nAshaH\, buddhi\-nAshAt.h praNashyati . rAgadveShavimuktaistu viShayAnindriyaishcharan.h . ##or## viyuktaistu AtmavashyairvidheyAtmA prasAdamadhigachChati .. 2\-64.. rAga\-dveSha\-vimuktaiH tu viShayAn.h indriyaiH charan.h . ##or## viyuktaiH tu Atma\-vashyaiH vidheya\-AtmA prasAdam.h adhigachChati .. 2\-64.. vidheya\-AtmA tu rAga\-dveSha\-vimuktaiH Atma\-vashyaiH indriyaiH viShayAn.h charan.h prasAdam.h adhigachChati . prasAde sarvaduHkhAnA.n hAnirasyopajAyate . prasannachetaso hyAshu buddhiH paryavatiShThate .. 2\-65.. prasAde sarva\-duHkhAnAm.h hAniH asya upajAyate . prasanna\-chetasaH hi Ashu buddhiH paryavatiShThate .. 2\-65.. prasAde asya sarva\-duHkhAnAm.h hAniH upajAyate . prasanna\-chetasaH hi buddhiH Ashu paryavatiShThate . nAsti buddhirayuktasya na chAyuktasya bhAvanA . na chAbhAvayataH shAntirashAntasya kutaH sukham.h .. 2\-66.. na asti buddhiH ayuktasya na cha ayuktasya bhAvanA . na cha abhAvayataH shAntiH ashAntasya kutaH sukham.h .. 2\-66.. ayuktasya buddhiH na asti\, ayuktasya cha bhAvanA na ##(##asti##)##\; abhAvayataH cha shAntiH na ##(##asti##)##\; ashAntasya sukham.h kutaH##?## indriyANAM hi charatAM yanmano.anuvidhIyate . tadasya harati praGYAM vAyurnAvamivAmbhasi .. 2\-67.. indriyANAm.h hi charatAm.h yat.h manaH anuvidhIyate . tat.h asya harati praGYAm.h vAyuH nAvam.h iva ambhasi .. 2\-67.. charatAm.h indriyANAm.h hi yat.h manaH anuvidhIyate\, tat.h asya praGYAm.h ambhasi harati vAyuH nAvam.h iva . tasmAdyasya mahAbAho nigR^ihItAni sarvashaH . indriyANIndriyArthebhyastasya praGYA pratiShThitA .. 2\-68.. tasmAt.h yasya mahA\-bAho nigR^ihItAni sarvashaH . indriyANi indriya\-arthebhyaH tasya praGYA pratiShThitA .. 2\-68.. tasmAt.h he mahA\-bAho##!## yasya indriyANi indriya\-arthebhyaH sarvashaH nigR^ihItAni tasya praGYA pratiShThitA . yA nishA sarvabhUtAnAM tasyA.n jAgarti sa.nyamI . yasyA.n jAgrati bhUtAni sA nishA pashyato muneH .. 2\-69.. yA nishA sarva\-bhUtAnAm.h tasyAm.h jAgarti sa.nyamI . yasyAm.h jAgrati bhUtAni sA nishA pashyataH muneH .. 2\-69.. yA sarva\-bhUtAnAm.h nishA\, tasyAm.h sa.nyamI jAgarti . yasyAm.h bhUtAni jAgrati\, sA pashyataH muneH nishA . ApUryamANamachalapratiShTha.n samudramApaH pravishanti yadvat.h . tadvatkAmA yaM pravishanti sarve sa shAntimApnoti na kAmakAmI .. 2\-70.. ApUryamANam.h achala\-pratiShTham.h samudram.h ApaH pravishanti yadvat.h . tadvat.h kAmAH yam.h pravishanti sarve saH shAntim.h Apnoti na kAma\-kAmI .. 2\-70.. ApUryamANam.h achala\-pratiShTham.h samudram.h yadvat.h ApaH pravishanti\, tadvat.h yam.h sarve kAmAH pravishanti\, saH shAntim.h Apnoti\; kAma\-kAmI na . vihAya kAmAnyaH sarvAnpumA.nshcharati niHspR^ihaH . nirmamo niraha~NkAraH sa shAntimadhigachChati .. 2\-71.. vihAya kAmAn.h yaH sarvAn.h pumAn.h charati niHspR^ihaH . nirmamaH niraha~NkAraH saH shAntim.h adhigachChati .. 2\-71.. yaH pumAn.h sarvAn.h kAmAn.h vihAya\, niHspR^ihaH nirmamaH niraha~NkAraH ##(##bhUtvA##)## charati\, saH shAntim.h adhigachChati . eShA brAhmI sthitiH pArtha nainAM prApya vimuhyati . sthitvAsyAmantakAle.api brahmanirvANamR^ichChati .. 2\-72.. eShA brAhmI sthitiH pArtha na enAm.h prApya vimuhyati . sthitvA asyAm.h antakAle api brahma\-nirvANam.h R^ichChati .. 2\-72.. he pArtha##!## eShA brAhmI sthitiH\, enAm.h prApya na vimuhyati\, antakAle api asyAm.h sthitvA brahma\-nirvANam.h R^ichChati . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde sA~Nkhyayogo nAma dvitIyo.adhyAyaH .. 2.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h\-gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrI\-kR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde sA~Nkhya\-yogaH nAma dvitIyaH adhyAyaH .. 2.. \medskip\hrule\medskip atha tR^itIyo.adhyAyaH . karmayogaH . atha tR^itIyaH adhyAyaH . karma\-yogaH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . jyAyasI chetkarmaNaste matA buddhirjanArdana . tatki.n karmaNi ghore mA.n niyojayasi keshava .. 3\-1.. jyAyasI chet.h karmaNaH te matA buddhiH janArdana . tat.h kim.h karmaNi ghore mAm.h niyojayasi keshava .. 3\-1.. he janArdana##!## karmaNaH buddhiH jyAyasI te matA chet.h\, tat.h he keshava##!## mAm.h ghore karmaNi kim.h niyojayasi ##?## vyAmishreNeva vAkyena buddhiM mohayasIva me . tadekaM vada nishchitya yena shreyo.ahamApnuyAm.h .. 3\-2.. vyAmishreNa iva vAkyena buddhiM mohayasi iva me . tat.h ekaM vada nishchitya yena shreyaH aham.h ApnuyAm.h .. 3\-2.. vyAmishreNa iva vAkyena me buddhiM mohayasi iva . tat.h nishchitya ekaM vada\, yena aham.h shreyaH ApnuyAm.h . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . loke.asmin dvividhA niShThA purA proktA mayAnagha . GYAnayogena sA~NkhyAnA.n karmayogena yoginAm.h .. 3\-3.. loke asmin.h dvividhA niShThA purA proktA mayA anagha . GYAna\-yogena sA~NkhyAnAm.h karma\-yogena yoginAm.h .. 3\-3.. he anagha##!## asmin.h loke sA~NkhyAnAm.h GYAna\-yogena\, yoginAm.h karma\-yogena dvividhA niShThA purA mayA proktA . na karmaNAmanArambhAnnaiShkarmyaM puruSho.ashnute . na cha sa.nnyasanAdeva siddhi.n samadhigachChati .. 3\-4.. na karmaNAm.h anArambhAt.h naiShkarmyaM puruShaH ashnute . na cha sa.nnyasanAt.h eva siddhim.h samadhigachChati .. 3\-4.. karmaNAm.h anArambhAt.h puruShaH naiShkarmyaM na ashnute . ##(##karmaNAM##)## cha sa.nnyasanAt.h eva siddhim.h na samadhigachChati . na hi kashchitkShaNamapi jAtu tiShThatyakarmakR^it.h . kAryate hyavashaH karma sarvaH prakR^itijairguNaiH .. 3\-5.. na hi kashchit.h kShaNam.h api jAtu tiShThati akarmakR^it.h . kAryate hi avashaH karma sarvaH prakR^itijaiH guNaiH .. 3\-5.. kashchit.h jAtu kShaNam.h api akarmakR^it.h na hi tiShThati . prakR^itijaiH guNaiH sarvaH hi avashaH karma kAryate . karmendriyANi sa.nyamya ya Aste manasA smaran.h . indriyArthAnvimUDhAtmA mithyAchAraH sa uchyate .. 3\-6.. karma\-indriyANi sa.nyamya yaH Aste manasA smaran.h . indriyArthAn.h vimUDhAtmA mithyAchAraH saH uchyate .. 3\-6.. yaH karma\-indriyANi sa.nyamya\, manasA indriyArthAn.h smaran.h Aste\, saH vimUDhAtmA mithyAchAraH uchyate . yastvindriyANi manasA niyamyArabhate.arjuna . karmendriyaiH karmayogamasaktaH sa vishiShyate .. 3\-7.. yaH tu indriyANi manasA niyamya Arabhate arjuna . karma\-indriyaiH karma\-yogam.h asaktaH saH vishiShyate .. 3\-7.. he arjuna ##!## yaH tu manasA indriyANi niyamya\, asaktaH karma\-indriyaiH karma\-yogam.h Arabhate\, saH vishiShyate . niyata.n kuru karma tvaM karma jyAyo hyakarmaNaH . sharIrayAtrApi cha te na prasid.hdhyedakarmaNaH .. 3\-8.. niyatam.h kuru karma tvaM karma jyAyaH hi akarmaNaH . sharIra\-yAtrA api cha te na prasid.hdhyet.h akarmaNaH .. 3\-8.. tvaM niyatam.h karma kuru\, akarmaNaH hi karma jyAyaH . te sharIra\-yAtrA cha api akarmaNaH na prasid.hdhyet.h . yaGYArthAtkarmaNo.anyatra loko.aya.n karmabandhanaH . tadartha.n karma kaunteya muktasa~NgaH samAchara .. 3\-9.. yaGYArthAt.h karmaNaH anyatra lokaH ayam.h karma\-bandhanaH . tat.h artham.h karma kaunteya mukta\-sa~NgaH samAchara .. 3\-9.. yaGYArthAt.h karmaNaH anyatra ayam.h lokaH karma\-bandhanaH . he kaunteya##!## mukta\-sa~NgaH tat.h artham.h karma samAchara . sahayaGYAH prajAH sR^iShTvA purovAcha prajApatiH . anena prasaviShyadhvameSha vo.astviShTakAmadhuk.h .. 3\-10.. saha\-yaGYAH prajAH sR^iShTvA purA uvAcha prajApatiH . anena prasaviShyadhvam.h eShaH vaH astu iShTa\-kAmadhuk.h .. 3\-10.. purA prajApatiH saha\-yaGYAH prajAH sR^iShTvA ##'##anena ##(##yUyaM##)## prasaviShyadhvam.h\, eShaH vaH iShTa\-kAmadhuk.h astu##'## ##(##iti##)## uvAcha . devAnbhAvayatAnena te devA bhAvayantu vaH . parasparaM bhAvayantaH shreyaH paramavApsyatha .. 3\-11.. devAn.h bhAvayata anena te devAH bhAvayantu vaH . parasparaM bhAvayantaH shreyaH param.h avApsyatha .. 3\-11.. anena ##(##yUyaM##)## devAn.h bhAvayata\, te devAH vaH bhAvayantu\, ##(##evaM##)## parasparaM bhAvayantaH param.h shreyaH avApsyatha . iShTAnbhogAnhi vo devA dAsyante yaGYabhAvitAH . tairdattAnapradAyaibhyo yo bhu~Nkte stena eva saH .. 3\-12.. iShTAn.h bhogAn.h hi vaH devAH dAsyante yaGYa\-bhAvitAH . taiH dattAn.h apradAya ebhyaH yaH bhu~Nkte stenaH eva saH .. 3\-12.. yaGYa\-bhAvitAH devAH vaH iShTAn.h bhogAn.h dAsyante . taiH dattAn.h ebhyaH apradAya\, yaH bhu~Nkte\, saH hi stenaH eva . yaGYashiShTAshinaH santo muchyante sarvakilbiShaiH . bhu~njate te tvaghaM pApA ye pachantyAtmakAraNAt.h .. 3\-13.. yaGYa\-shiShTa AshinaH santaH muchyante sarva\-kilbiShaiH . bhu~njate te tu aghaM pApAH ye pachanti Atma\-kAraNAt.h .. 3\-13.. yaGYa\-shiShTa AshinaH santaH sarva\-kilbiShaiH muchyante . ye tu Atma\-kAraNAt.h pachanti\, te pApAH aghaM bhu~njate . annAdbhavanti bhUtAni parjanyAdannasambhavaH . yaGYAdbhavati parjanyo yaGYaH karmasamudbhavaH .. 3\-14.. annAt.h bhavanti bhUtAni parjanyAt.h anna\-sambhavaH . yaGYAt.h bhavati parjanyaH yaGYaH karma\-samudbhavaH .. 3\-14.. bhUtAni annAt.h bhavanti\, parjanyAt.h anna\-sambhavaH\, parjanyaH yaGYAt.h bhavati\, yaGYaH karma\-samudbhavaH . karma brahmodbhava.n viddhi brahmAkSharasamudbhavam.h . tasmAtsarvagataM brahma nityaM yaGYe pratiShThitam.h .. 3\-15.. karma brahma\-udbhava.n viddhi brahma akShara\-samudbhavam.h . tasmAt.h sarvagataM brahma nityaM yaGYe pratiShThitam.h .. 3\-15.. karma brahma\-udbhava.n viddhi\, brahma akShara\-samudbhavam.h\, tasmAt.h sarvagataM brahma yaGYe nityaM pratiShThitam.h . evaM pravartita.n chakraM nAnuvartayatIha yaH . aghAyurindriyArAmo moghaM pArtha sa jIvati .. 3\-16.. evaM pravartitam.h chakram.h na anuvartayati iha yaH . aghAyuH indriya\-ArAmaH mogham.h pArtha saH jIvati .. 3\-16.. he pArtha##!## evaM pravartitam.h chakram.h yaH iha na anuvartayati\, saH indriya\-ArAmaH aghAyuH mogham.h jIvati . yastvAtmaratireva syAdAtmatR^iptashcha mAnavaH . Atmanyeva cha santuShTastasya kAryaM na vidyate .. 3\-17.. yaH tu Atma\-ratiH eva syAt.h Atma\-tR^iptaH cha mAnavaH . Atmani eva cha santuShTaH tasya kAryam.h na vidyate .. 3\-17.. yaH tu mAnavaH Atma\-ratiH eva\, Atma\-tR^iptaH cha\, Atmani eva cha santuShTaH syAt.h tasya kAryam.h na vidyate . naiva tasya kR^itenArtho nAkR^iteneha kashchana . na chAsya sarvabhUteShu kashchidarthavyapAshrayaH .. 3\-18.. na eva tasya kR^itena arthaH na akR^itena iha kashchana . na cha asya sarva\-bhUteShu kashchit.h artha\-vyapAshrayaH .. 3\-18.. iha kR^itena tasya arthaH na eva\, akR^itena ##(##api##)## kashchana asya ##(##arthaH##)## na\, ##(##tathA##)## sarva\-bhUteShu cha ##(##asya##)## kashchit.h artha\-vyapAshrayaH na . tasmAdasaktaH satataM kAryaM karma samAchara . asakto hyAcharankarma paramApnoti pUruShaH .. 3\-19.. tasmAt.h asaktaH satatam.h kAryam.h karma samAchara . asaktaH hi Acharan.h karma param.h Apnoti pUruShaH .. 3\-19.. tasmAt.h ##(##tvaM##)## asaktaH ##(##san.h##)## satatam.h kAryam.h karma samAchara\, hi pUruShaH asaktaH ##(##san.h##)## karma Acharan.h\, param.h Apnoti . karmaNaiva hi sa.nsiddhimAsthitA janakAdayaH . lokasa.ngrahamevApi sampashyankartumarhasi .. 3\-20.. karmaNA eva hi sa.nsiddhim.h AsthitAH janaka\-AdayaH . loka\-sa.ngraham.h eva api sampashyan.h kartum.h arhasi .. 3\-20.. hi janaka\-AdayaH karmaNA eva sa.nsiddhim.h AsthitAH . ##(##tvaM##)## api loka\-sa.ngraham.h eva sampashyan.h kartum.h arhasi . yadyadAcharati shreShThastattadevetaro janaH . sa yatpramANaM kurute lokastadanuvartate .. 3\-21.. yat.h yat.h Acharati shreShThaH tat.h tat.h eva itaraH janaH . saH yat.h pramANam.h kurute lokaH tat.h anuvartate .. 3\-21.. yat.h yat.h shreShThaH Acharati tat.h tat.h eva itaraH janaH ##(## Acharati##)##. saH yat.h pramANam.h kurute\, lokaH tat.h anuvartate . na me pArthAsti kartavyaM triShu lokeShu ki~nchana . nAnavAptamavAptavyaM varta eva cha karmaNi .. 3\-22.. na me pArtha asti kartavyam.h triShu lokeShu ki~nchana . na anavAptam.h avAptavyam.h varte eva cha karmaNi .. 3\-22.. he pArtha##!## ##(##yadyapi##)## me triShu lokeShu ki~nchana kartavyam.h na asti\, anavAptam.h avAptavyam.h cha na ##(##asti, tathA api ahaM##)## karmaNi varte eva . yadi hyahaM na varteya.n jAtu karmaNyatandritaH . mama vartmAnuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH .. 3\-23.. yadi hi ahaM na varteyam.h jAtu karmaNi atandritaH . mama vartma anuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH .. 3\-23.. yadi hi ahaM atandritaH ##(##san.h##)## karmaNi jAtu na varteyam.h\, ##(##tarhi##)## he pArtha##!## manuShyAH sarvashaH mama vartma anuvartante . utsIdeyurime lokA na kuryA.n karma chedaham.h . sa~Nkarasya cha kartA syAmupahanyAmimAH prajAH .. 3\-24.. utsIdeyuH ime lokAH na kuryAm.h karma chet.h aham.h . sa~Nkarasya cha kartA syAm.h upahanyAm.h imAH prajAH .. 3\-24.. aham.h karma na kuryAm.h chet.h ime lokAH utsIdeyuH\, sa~Nkarasya kartA syAm.h imAH prajAH cha upahanyAm.h . saktAH karmaNyavidvA.nso yathA kurvanti bhArata . kuryAdvidvA.nstathAsaktashchikIrShurlokasa.ngraham.h .. 3\-25.. saktAH karmaNi avidvA.nsaH yathA kurvanti bhArata . kuryAt.h vidvAn.h tathA asaktaH chikIrShuH loka\-sa.ngraham.h .. 3\-25.. he bhArata##!## avidvA.nsaH yathA karmaNi saktAH ##(##karma##)## kurvanti\, tathA loka\-sa.ngraham.h chikIrShuH vidvAn.h asaktaH ##(##san.h karma##)## kuryAt.h . na buddhibheda.n janayedaGYAnA.n karmasa~NginAm.h . joShayetsarvakarmANi vidvAnyuktaH samAcharan.h .. 3\-26.. na buddhi\-bhedam.h janayet.h aGYAnAm.h karma\-sa~NginAm.h . joShayet.h sarva\-karmANi vidvAn.h yuktaH samAcharan.h .. 3\-26.. vidvAn.h karma\-sa~NginAm.h aGYAnAm.h buddhi\-bhedam.h na janayet.h ##(##kintu##)## yuktaH samAcharan.h sarva\-karmANi joShayet.h . prakR^iteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvashaH . aha~NkAravimUDhAtmA kartAhamiti manyate .. 3\-27.. prakR^iteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvashaH . aha~NkAra\-vimUDha\-AtmA kartA aham.h iti manyate .. 3\-27.. prakR^iteH guNaiH karmANi sarvashaH kriyamANAni ##(##santi, parantu##)## aha~NkAra\-vimUDha\-AtmA ##'##aham.h##'## kartA iti manyate . tattvavittu mahAbAho guNakarmavibhAgayoH . guNA guNeShu vartanta iti matvA na sajjate .. 3\-28.. tattvavit.h tu mahAbAho guNa\-karma\-vibhAgayoH . guNAH guNeShu vartante iti matvA na sajjate .. 3\-28.. he mahAbAho##!## guNa\-karma\-vibhAgayoH tattvavit.h tu ##'##guNAH guNeShu vartante##'## iti matvA na sajjate . prakR^iterguNasammUDhAH sajjante guNakarmasu . tAnakR^itsnavido mandAnkR^itsnavinna vichAlayet.h .. 3\-29.. prakR^iteH guNa\-sammUDhAH sajjante guNa\-karmasu . tAn.h akR^itsnavidaH mandAn.h kR^itsnavit.h na vichAlayet.h .. 3\-29.. prakR^iteH guNa\-sammUDhAH guNa\-karmasu sajjante\, tAn.h akR^itsnavidaH mandAn.h kR^itsnavit.h na vichAlayet.h . mayi sarvANi karmANi sa.nnyasyAdhyAtmachetasA . nirAshIrnirmamo bhUtvA yudhyasva vigatajvaraH .. 3\-30.. mayi sarvANi karmANi sa.nnyasya adhyAtma\-chetasA . nirAshIH nirmamaH bhUtvA yudhyasva vigata\-jvaraH .. 3\-30.. mayi adhyAtma\-chetasA sarvANi karmANi sa.nnyasya nirAshIH nirmamaH vigata\-jvaraH bhUtvA\, yudhyasva . ye me matamidaM nityamanutiShThanti mAnavAH . shraddhAvanto.anasUyanto muchyante te.api karmabhiH .. 3\-31.. ye me matam.h idam.h nityam.h anutiShThanti mAnavAH . shraddhAvantaH anasUyantaH muchyante te api karmabhiH .. 3\-31.. ye mAnavAH shraddhAvantaH anasUyantaH idam.h me matam.h nityam.h anutiShThanti\, te api karmabhiH muchyante . ye tvetadabhyasUyanto nAnutiShThanti me matam.h . sarvaGYAnavimUDhA.nstAnviddhi naShTAnachetasaH .. 3\-32.. ye tu etat.h abhyasUyantaH na anutiShThanti me matam.h . sarva\-GYAna\-vimUDhAn.h tAn.h viddhi naShTAn.h achetasaH .. 3\-32.. ye tu etat.h abhyasUyantaH me matam.h na anutiShThanti\, tAn.h sarva\-GYAna\-vimUDhAn.h achetasaH naShTAn.h viddhi . sadR^isha.n cheShTate svasyAH prakR^iterGYAnavAnapi . prakR^iti.n yAnti bhUtAni nigrahaH kiM kariShyati .. 3\-33.. sadR^isham.h cheShTate svasyAH prakR^iteH GYAnavAn.h api . prakR^itim.h yAnti bhUtAni nigrahaH kim.h kariShyati .. 3\-33.. GYAnavAn.h api svasyAH prakR^iteH sadR^isham.h cheShTate . bhUtAni prakR^itim.h yAnti . nigrahaH kim.h kariShyati ##?## indriyasyendriyasyArthe rAgadveShau vyavasthitau . tayorna vashamAgachChettau hyasya paripanthinau .. 3\-34.. indriyasya indriyasya\-arthe rAga\-dveShau vyavasthitau . tayoH na vasham AgachChet.h tau hi asya paripanthinau .. 3\-34.. indriyasya\-arthe indriyasya rAga\-dveShau vyavasthitau\, tayoH vasham na AgachChet.h . tau hi asya paripanthinau . shreyAnsvadharmo viguNaH paradharmAtsvanuShThitAt.h . svadharme nidhana.n shreyaH paradharmo bhayAvahaH .. 3\-35.. shreyAn.h svadharmaH viguNaH paradharmAt.h svanuShThitAt.h . svadharme nidhanam.h shreyaH paradharmaH bhaya\-AvahaH .. 3\-35.. svanuShThitAt.h paradharmAt.h viguNaH svadharmaH ##(##api##)## shreyAn.h . svadharme nidhanam.h shreyaH . paradharmaH bhaya\-AvahaH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . atha kena prayukto.ayaM pApa.n charati pUruShaH . anichChannapi vArShNeya balAdiva niyojitaH .. 3\-36.. atha kena prayuktaH ayaM pApam.h charati pUruShaH . anichChan.h api vArShNeya balAt.h iva niyojitaH .. 3\-36.. he vArShNeya##!## atha kena prayuktaH ayaM pUruShaH anichChan.h api\, balAt.h niyojitaH iva pApam.h charati##?## shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . kAma eSha krodha eSha rajoguNasamudbhavaH . mahAshano mahApApmA vid.hdhyenamiha vairiNam.h .. 3\-37.. kAmaH eShaH krodhaH eShaH rajaH guNa\-samudbhavaH . mahA\-ashanaH mahA\-pApmA viddhi enam.h iha vairiNam.h .. 3\-37.. rajaH guNa\-samudbhavaH mahA\-pApmA mahA\-ashanaH eShaH kAmaH\, eShaH krodhaH ##(##asti; tvaM##)## enam.h iha vairiNam.h viddhi . dhUmenAvriyate vahniryathAdarsho malena cha . yatholbenAvR^ito garbhastathA tenedamAvR^itam.h .. 3\-38.. dhUmena Avriyate vahniH yathA AdarshaH malena cha . yathA ulbena AvR^itaH garbhaH tathA tena idam.h AvR^itam.h .. 3\-38.. yathA dhUmena vahniH\, yathA cha malena AdarshaH\, Avriyate\, ##(##yathA##)## ulbena garbhaH AvR^itaH\, tathA tena idam.h AvR^itam.h . AvR^itaM GYAnametena GYAnino nityavairiNA . kAmarUpeNa kaunteya duShpUreNAnalena cha .. 3\-39.. AvR^itam.h GYAnam.h etena GYAninaH nityavairiNA . kAmarUpeNa kaunteya duShpUreNa analena cha .. 3\-39.. he kaunteya##!## nityavairiNA etena duShpUreNa kAmarUpeNa cha analena GYAninaH GYAnam.h AvR^itam.h . indriyANi mano buddhirasyAdhiShThAnamuchyate . etairvimohayatyeSha GYAnamAvR^itya dehinam.h .. 3\-40.. indriyANi manaH buddhiH asya adhiShThAnam.h uchyate . etaiH vimohayati eShaH GYAnam.h AvR^itya dehinam.h .. 3\-40.. indriyANi manaH buddhiH asya adhiShThAnam.h uchyate . eShaH etaiH GYAnam.h AvR^itya dehinam.h vimohayati . tasmAttvamindriyANyAdau niyamya bharatarShabha . pApmAnaM prajahi hyenaM GYAnaviGYAnanAshanam.h .. 3\-41.. tasmAt.h tvam.h indriyANi Adau niyamya bharatarShabha . pApmAnam.h prajahi hi enaM GYAna\-viGYAna\-nAshanam.h .. 3\-41.. he bharatarShabha##!## tasmAt.h tvam.h Adau indriyANi niyamya\, GYAna\-viGYAna\-nAshanam.h enaM pApmAnam.h prajahi hi . indriyANi parANyAhurindriyebhyaH paraM manaH . manasastu parA buddhiryo buddheH paratastu saH .. 3\-42.. indriyANi parANi AhuH indriyebhyaH param.h manaH . manasaH tu parA buddhiH yaH buddheH parataH tu saH .. 3\-42.. indriyANi parANi AhuH\, indriyebhyaH manaH param.h\, manasaH tu buddhiH parA\, yaH tu buddheH parataH saH ##(##AtmA asti##)##. evaM buddheH paraM buddhvA sa.nstabhyAtmAnamAtmanA . jahi shatruM mahAbAho kAmarUpaM durAsadam.h .. 3\-43.. evam.h buddheH param.h buddhvA sa.nstabhya AtmAnam.h AtmanA . jahi shatrum.h mahAbAho kAma\-rUpam.h durAsadam.h .. 3\-43.. he mahAbAho##!## evam.h ##(##AtmAnaM##)## buddheH param.h buddhvA AtmanA AtmAnam.h sa.nstabhya\, kAma\-rUpam.h durAsadam.h shatrum.h jahi . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde karmayogo nAma tR^itIyo.adhyAyaH .. 3.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h\-gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrI\-kR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde karma\-yogaH nAma tR^itIyaH adhyAyaH .. 3.. \medskip\hrule\medskip atha chaturtho.adhyAyaH . GYAnakarmasa.nnyAsayogaH atha chaturthoaH adhyAyaH . GYAna\-karma\-sa.nnyAsa\-yogaH shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . imaM vivasvate yogaM proktavAnahamavyayam.h . vivasvAnmanave prAha manurikShvAkave.abravIt.h .. 4\-1.. imam.h vivasvate yogam.h proktavAn.h aham.h avyayam.h . vivasvAn.h manave prAha manuH ikShvAkave abravIt.h .. 4\-1.. aham.h imam.h avyayam.h yogam.h vivasvate proktavAn.h . vivasvAn.h manave prAha . manuH ikShvAkave abravIt.h . evaM paramparAprAptamimaM rAjarShayo viduH . sa kAleneha mahatA yogo naShTaH parantapa .. 4\-2.. evam.h paramparA\-prAptam.h imam.h rAjarShayaH viduH . saH kAlena iha mahatA yogaH naShTaH parantapa .. 4\-2.. he parantapa##!## evam.h paramparA\-prAptam.h imam.h ##(##yogaM##)## rAjarShayaH viduH . saH yogaH mahatA kAlena iha naShTaH . sa evAyaM mayA te.adya yogaH proktaH purAtanaH . bhakto.asi me sakhA cheti rahasyaM hyetaduttamam.h .. 4\-3.. saH eva ayam.h mayA te adya yogaH proktaH purAtanaH . bhaktaH asi me sakhA cha iti rahasyam.h hi etat.h uttamam.h .. 4\-3.. saH eva ayam.h purAtanaH yogaH mayA adya te proktaH . ##(##tvaM##)## me bhaktaH sakhA cha asi iti\, hi etat.h uttamam.h rahasyam.h . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . aparaM bhavato janma para.n janma vivasvataH . kathametadvijAnIyA.n tvamAdau proktavAniti .. 4\-4.. aparam.h bhavataH janma param.h janma vivasvataH . katham.h etat.h vijAnIyAm.h tvam.h Adau proktavAn.h iti .. 4\-4.. bhavataH janma aparam.h\, vivasvataH janma param.h\, ##(##ataH##)## tvam.h Adau etat.h proktavAn.h iti katham.h vijAnIyAm.h ##?## shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAnuvAcha . bahUni me vyatItAni janmAni tava chArjuna . tAnyahaM veda sarvANi na tvaM vettha parantapa .. 4\-5.. bahUni me vyatItAni janmAni tava cha arjuna . tAni aham.h veda sarvANi na tvam.h vettha parantapa .. 4\-5.. he parantapa arjuna##!## me tava cha bahUni janmAni vyatItAni\; tAni sarvANi aham.h veda\, tvam.h na vettha . ajo.api sannavyayAtmA bhUtAnAmIshvaro.api san.h . prakR^iti.n svAmadhiShThAya sambhavAmyAtmamAyayA .. 4\-6.. ajaH api san.h avyaya\-AtmA bhUtAnAm.h IshvaraH api san.h . prakR^itim.h svAm.h adhiShThAya sambhavAmi Atma\-mAyayA .. 4\-6.. ##(##ahaM##)## ajaH avyaya\-AtmA api san.h\, bhUtAnAm.h IshvaraH api san.h\, svAm.h prakR^itim.h adhiShThAya\, Atma\-mAyayA sambhavAmi . yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata . abhyutthAnamadharmasya tadAtmAnaM sR^ijAmyaham.h .. 4\-7.. yadA yadA hi dharmasya glAniH bhavati bhArata . abhyutthAnam.h adharmasya tadA AtmAnam.h sR^ijAmi aham.h .. 4\-7.. he bhArata##!## yadA yadA hi dharmasya glAniH\, adharmasya ##(##cha##)## abhyutthAnam.h bhavati\, tadA aham.h AtmAnam.h sR^ijAmi . paritrANAya sAdhUnA.n vinAshAya cha duShkR^itAm.h . dharmasa.nsthApanArthAya sambhavAmi yuge yuge .. 4\-8.. paritrANAya sAdhUnAm.h vinAshAya cha duShkR^itAm.h . dharma\-sa.nsthApana\-arthAya sambhavAmi yuge yuge .. 4\-8.. sAdhUnAm.h paritrANAya\, duShkR^itAm.h vinAshAya\, dharma\-sa.nsthApana\-arthAya cha\, ##(##ahaM##)## yuge yuge sambhavAmi . janma karma cha me divyamevaM yo vetti tattvataH . tyaktvA dehaM punarjanma naiti mAmeti so.arjuna .. 4\-9.. janma karma cha me divyam.h evam.h yaH vetti tattvataH . tyaktvA deham.h punaH janma na eti mAm.h eti saH arjuna .. 4\-9.. he arjuna##!## yaH me divyam.h janma karma cha evam.h tattvataH vetti\, saH deham.h tyaktvA\, punaH janma na eti\, ##(##kintu saH##)## mAm.h eti . vItarAgabhayakrodhA manmayA mAmupAshritAH . bahavo GYAnatapasA pUtA madbhAvamAgatAH .. 4\-10.. vIta\-rAga\-bhaya\-krodhAH manmayAH mAm.h upAshritAH . bahavaH GYAna\-tapasA pUtAH madbhAvam.h AgatAH .. 4\-10.. vIta\-rAga\-bhaya\-krodhAH\, manmayAH mAm.h upAshritAH\, GYAna\-tapasA pUtAH\, bahavaH madbhAvam.h AgatAH . ye yathA mAM prapadyante tA.nstathaiva bhajAmyaham.h . mama vartmAnuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH .. 4\-11.. ye yathA mAm.h prapadyante tAn.h tathA eva bhajAmyi aham.h . mama vartma anuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH .. 4\-11.. ye yathA mAm.h prapadyante\, tAn.h tathA eva aham.h bhajAmi . he pArtha##!## manuShyAH sarvashaH mama vartma anuvartante . kA~NkShantaH karmaNA.n siddhi.n yajanta iha devatAH . kShipra.n hi mAnuShe loke siddhirbhavati karmajA .. 4\-12.. kA~NkShantaH karmaNAm.h siddhim.h yajante iha devatAH . kShipram.h hi mAnuShe loke siddhiH bhavati karmajA .. 4\-12.. karmaNAm.h siddhim.h kA~NkShantaH ##(##manuShyAH##)## iha devatAH yajante\; hi mAnuShe loke karmajA siddhiH kShipram.h bhavati . chAturvarNyaM mayA sR^iShTa.n guNakarmavibhAgashaH . tasya kartAramapi mA.n vid.hdhyakartAramavyayam.h .. 4\-13.. chAturvarNyam.h mayA sR^iShTam.h guNa\-karma\-vibhAgashaH . tasya kartAram.h api mAm.h viddhi akartAram.h avyayam.h .. 4\-13.. mayA guNa\-karma\-vibhAgashaH chAturvarNyam.h sR^iShTam.h\, tasya kartAram.h api mAm.h avyayam.h akartAram.h viddhi . na mA.n karmANi limpanti na me karmaphale spR^ihA . iti mA.n yo.abhijAnAti karmabhirna sa badhyate .. 4\-14.. na mAm.h karmANi limpanti na me karma\-phale spR^ihA . iti mAm.h yaH abhijAnAti karmabhiH na sa badhyate .. 4\-14.. karma\-phale me spR^ihA na ##(##ataH##)## karmANi mAm.h na limpanti . iti yaH mAm.h abhijAnAti\, saH karmabhiH na badhyate . eva.n GYAtvA kR^itaM karma pUrvairapi mumukShubhiH . kuru karmaiva tasmAttvaM pUrvaiH pUrvatara.n kR^itam.h .. 4\-15.. evam.h GYAtvA kR^itam.h karma pUrvaiH api mumukShubhiH . kuru karma eva tasmAt.h tvam.h pUrvaiH pUrvataram.h kR^itam.h .. 4\-15.. evam.h GYAtvA pUrvaiH mumukShubhiH api karma kR^itam.h . tasmAt.h tvam.h pUrvaiH pUrvataram.h kR^itam.h eva karma kuru . ki.n karma kimakarmeti kavayo.apyatra mohitAH . tatte karma pravakShyAmi yajGYAtvA mokShyase.ashubhAt.h .. 4\-16.. kim.h karma kim.h akarma iti kavayaH api atra mohitAH . tat.h te karma pravakShyAmi yat.h GYAtvA mokShyase ashubhAt.h .. 4\-16.. ##'##kim.h karma\, kim.h akarma##'## iti atra kavayaH api mohitAH . tat.h karma te pravakShyAmi\, yat.h GYAtvA ashubhAt.h mokShyase . karmaNo hyapi boddhavyaM boddhavya.n cha vikarmaNaH . akarmaNashcha boddhavya.n gahanA karmaNo gatiH .. 4\-17.. karmaNaH hi api boddhavyam.h boddhavyam.h cha vikarmaNaH . akarmaNaH cha boddhavyam.h gahanA karmaNaH gatiH .. 4\-17.. karmaNaH ##(##tattvaM##)## hi api boddhavyam.h\, vikarmaNaH cha ##(##tattvaM##)## boddhavyam.h\, ##(##tathA##)## akarmaNaH cha ##(##tattvaM##)## boddhavyam.h\, karmaNaH gatiH gahanA . karmaNyakarma yaH pashyedakarmaNi cha karma yaH . sa buddhimAnmanuShyeShu sa yuktaH kR^itsnakarmakR^it.h .. 4\-18.. karmaNi akarma yaH pashyet.h akarmaNi cha karma yaH . saH buddhimAn.h manuShyeShu saH yuktaH kR^itsna\-karma\-kR^it.h .. 4\-18.. yaH karmaNi akarma pashyet.h akarmaNi cha yaH karma ##(## pashyet.h##)## saH manuShyeShu buddhimAn.h\, saH yuktaH\, ##(##saH##)## kR^itsna\-karma\-kR^it.h . yasya sarve samArambhAH kAmasa~NkalpavarjitAH . GYAnAgnidagdhakarmANa.n tamAhuH paNDitaM budhAH .. 4\-19.. yasya sarve samArambhAH kAma\-sa~Nkalpa\-varjitAH . GYAna\-agni\-dagdha\-karmANam.h tam.h AhuH paNDitam.h budhAH .. 4\-19.. yasya sarve samArambhAH kAma\-sa~Nkalpa\-varjitAH\, tam.h GYAna\-agni\-dagdha\-karmANam.h budhAH paNDitam.h AhuH . tyaktvA karmaphalAsa~Nga.n nityatR^ipto nirAshrayaH . karmaNyabhipravR^itto.api naiva ki~nchitkaroti saH .. 4\-20.. tyaktvA karma\-phala\-Asa~Ngam.h nitya\-tR^iptaH nirAshrayaH . karmaNi abhipravR^ittaH api na eva ki~nchit.h karoti saH .. 4\-20.. ##(##yaH##)## karma\-phala\-Asa~Ngam.h tyaktvA nitya\-tR^iptaH nirAshrayaH\, saH karmaNi abhipravR^ittaH api na eva ki~nchit.h karoti . nirAshIryatachittAtmA tyaktasarvaparigrahaH . shArIraM kevalaM karma kurvannApnoti kilbiSham.h .. 4\-21.. nirAshIH yata\-chitta\-AtmA tyakta\-sarva\-parigrahaH . shArIram.h kevalam.h karma kurvan na Apnoti kilbiSham.h .. 4\-21.. nirAshIH yata\-chitta\-AtmA tyakta\-sarva\-parigrahaH\, kevalam.h shArIram.h karma kurvan.h kilbiSham.h na Apnoti . yadR^ichChAlAbhasantuShTo dvandvAtIto vimatsaraH . samaH siddhAvasiddhau cha kR^itvApi na nibadhyate .. 4\-22.. yadR^ichChA\-lAbha\-santuShTaH dvandva\-atItaH vimatsaraH . samaH siddhau asiddhau cha kR^itvA api na nibadhyate .. 4\-22.. yadR^ichChA\-lAbha\-santuShTaH dvandva\-atItaH vimatsaraH siddhau asiddhau cha samaH\, kR^itvA api na nibadhyate . gatasa~Ngasya muktasya GYAnAvasthitachetasaH . yaGYAyAcharataH karma samagraM pravilIyate .. 4\-23.. gata\-sa~Ngasya muktasya GYAna\-avasthita\-chetasaH . yaGYAya AcharataH karma samagram.h pravilIyate .. 4\-23.. gata\-sa~Ngasya GYAna\-avasthita\-chetasaH yaGYAya AcharataH muktasya karma samagram.h pravilIyate . brahmArpaNaM brahma havirbrahmAgnau brahmaNA hutam.h . brahmaiva tena gantavyaM brahmakarmasamAdhinA .. 4\-24.. brahma\-arpaNaM brahma haviH brahma\-agnau brahmaNA hutam.h . brahma eva tena gantavyam.h brahma\-karma\-samAdhinA .. 4\-24.. brahma arpaNaM\, brahma haviH\, brahma\-agnau brahmaNA hutam.h\, brahma\-karma\-samAdhinA tena brahma eva gantavyam.h . daivamevApare yaGYa.n yoginaH paryupAsate . brahmAgnAvapare yaGYaM yaGYenaivopajuhvati .. 4\-25.. daivam.h eva apare yaGYam.h yoginaH paryupAsate . brahma\-agnau apare yaGYaM yaGYena eva upajuhvati .. 4\-25.. apare yoginaH daivam.h eva yaGYam.h paryupAsate\; apare brahma\-agnau yaGYena yaGYaM eva upajuhvati . shrotrAdInIndriyANyanye sa.nyamAgniShu juhvati . shabdAdInviShayAnanya indriyAgniShu juhvati .. 4\-26.. shrotra\-AdIni indriyANi anye sa.nyama\-agniShu juhvati . shabda\-AdIn.h viShayAn.h anye indriya\-agniShu juhvati .. 4\-26.. anye shrotra\-AdIni indriyANi sa.nyama\-agniShu juhvati\, anye shabda\-AdIn.h viShayAn.h indriya\-agniShu juhvati . sarvANIndriyakarmANi prANakarmANi chApare . Atmasa.nyamayogAgnau juhvati GYAnadIpite .. 4\-27.. sarvANi indriya\-karmANi prANa\-karmANi cha apare . Atma\-sa.nyama\-yoga\-agnau juhvati GYAna\-dIpite .. 4\-27.. apare GYAna\-dIpite Atma\-sa.nyama\-yoga\-agnau sarvANi indriya\-karmANi prANa\-karmANi cha juhvati . dravyayaGYAstapoyaGYA yogayaGYAstathApare . svAdhyAyaGYAnayaGYAshcha yatayaH sa.nshitavratAH .. 4\-28.. dravya\-yaGYAH tapo\-yaGYAH yoga\-yaGYAH tathA apare . svAdhyAya\-GYAna\-yaGYAH cha yatayaH sa.nshitavratAH .. 4\-28.. apare sa.nshitavratAH dravya\-yaGYAH tapo\-yaGYAH yoga\-yaGYAH tathA cha svAdhyAya\-GYAna\-yaGYAH yatayaH ##(##santi##)## . apAne juhvati prANaM prANe.apAnaM tathApare . prANApAnagatI rud.hdhvA prANAyAmaparAyaNAH .. 4\-29.. apAne juhvati prANam.h prANe apAnam.h tathA apare . prANa\-apAna\-gatI rud.hdhvA prANAyAma\-parAyaNAH .. 4\-29.. apAne prANam.h prANe apAnam.h juhvati . ##(##tathA apare##)## prANa\-apAna\-gatI rud.hdhvA prANAyAma\-parAyaNAH ##(##santi##)## . apare niyatAhArAH prANAnprANeShu juhvati . sarve.apyete yaGYavido yaGYakShapitakalmaShAH .. 4\-30.. apare niyata\-AhArAH prANAn.h prANeShu juhvati . sarve api ete yaGYavidaH yaGYa\-kShapita\-kalmaShAH .. 4\-30.. apare niyata\-AhArAH prANAn.h prANeShu juhvati . ete sarve api yaGYavidaH yaGYa\-kShapita\-kalmaShAH ##(##santi##)## . yaGYashiShTAmR^itabhujo yAnti brahma sanAtanam.h . nAyaM loko.astyayaGYasya kuto.anyaH kurusattama .. 4\-31.. yaGYa\-shiShTa\-amR^ita\-bhujaH yAnti brahma sanAtanam.h . nAyam.h lokaH asti ayaGYasya kutaH anyaH kurusattama .. 4\-31.. he kurusattama##!## yaGYa\-shiShTa\-amR^ita\-bhujaH sanAtanam.h brahma yAnti . ayaGYasya ayam.h lokaH na asti\, kutaH anyaH ##?## evaM bahuvidhA yaGYA vitatA brahmaNo mukhe . karmajAnviddhi tAnsarvAnevaM GYAtvA vimokShyase .. 4\-32.. evam.h bahuvidhAH yaGYAH vitatAH brahmaNaH mukhe . karmajAn.h viddhi tAn.h sarvAn.h evam.h GYAtvA vimokShyase .. 4\-32.. evam.h bahuvidhAH yaGYAH brahmaNaH mukhe vitatAH ##(##santi, tvaM##)## tAn.h sarvAn.h karmajAn.h viddhi . evam.h GYAtvA ##(##tvaM##)## vimokShyase . shreyAndravyamayAdyaGYAjGYAnayaGYaH parantapa . sarva.n karmAkhilaM pArtha GYAne parisamApyate .. 4\-33.. shreyAn.h dravyamayAt.h yaGYAt.h GYAna\-yaGYaH parantapa . sarvam.h karma\-akhilam.h pArtha GYAne parisamApyate .. 4\-33.. he parantapa##!## dravyamayAt.h yaGYAt.h GYAna\-yaGYaH shreyAn.h . he pArtha##!## sarvam.h akhilam.h karma GYAne parisamApyate . tadviddhi praNipAtena pariprashnena sevayA . upadekShyanti te GYAnaM GYAninastattvadarshinaH .. 4\-34.. tat.h viddhi praNipAtena pariprashnena sevayA . upadekShyanti te GYAnam.h GYAninaH tattva\-darshinaH .. 4\-34.. praNipAtena pariprashnena sevayA tattva\-darshinaH GYAninaH GYAnam.h te upadekShyanti tat.h ##(##tvaM##)## viddhi . yajGYAtvA na punarmohamevaM yAsyasi pANDava . yena bhUtAnyasheShANa drakShyasyAtmanyatho mayi .. 4\-35.. yat.h GYAtvA na punaH moham.h evam.h yAsyasi pANDava . yena bhUtAni asheShANi drakShyasi Atmani atho mayi .. 4\-35.. he pANDava##!## yat.h GYAtvA ##(##tvaM##)## punaH evam.h moham.h na yAsyasi\, yena bhUtAni asheSheNa Atmani atho mayi drakShyasi . api chedasi pApebhyaH sarvebhyaH pApakR^ittamaH . sarva.n GYAnaplavenaiva vR^ijinaM santariShyasi .. 4\-36.. api chet.h asi pApebhyaH sarvebhyaH pApa\-kR^ittamaH . sarvam.h GYAna\-plavena eva vR^ijinam.h santariShyasi .. 4\-36.. ##(##tvaM##)## sarvebhyaH pApebhyaH api pApa\-kR^ittamaH asi chet.h sarvam.h vR^ijinam.h GYAna\-plavena eva santariShyasi . yathaidhA.nsi samiddho.agnirbhasmasAtkurute.arjuna . GYAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAtkurute tathA .. 4\-37.. yathA edhA.nsi samiddhaH agniH bhasmasAt.h kurute arjuna . GYAna\-agniH sarva\-karmANi bhasmasAt.h kurute tathA .. 4\-37.. he arjuna##!## yathA samiddhaH agniH edhA.nsi bhasmasAt.h kurute\, tathA GYAna\-agniH sarva\-karmANi bhasmasAt.h kurute . na hi GYAnena sadR^ishaM pavitramiha vidyate . tatsvayaM yogasa.nsiddhaH kAlenAtmani vindati .. 4\-38.. na hi GYAnena sadR^isham.h pavitram.h iha vidyate . tat.h svayaM yoga\-sa.nsiddhaH kAlena Atmani vindati .. 4\-38.. hi iha GYAnena sadR^isham.h pavitram.h na vidyate . tat.h ##(##j~nAnaM##)## svayaM yoga\-sa.nsiddhaH kAlena Atmani vindati . shraddhAvA.Nllabhate GYAnaM tatparaH sa.nyatendriyaH . GYAnaM labdhvA parAM shAntimachireNAdhigachChati .. 4\-39.. shraddhAvAn.h labhate GYAnam.h tatparaH sa.nyata\-indriyaH . GYAnam.h labdhvA parAm.h shAntim.h achireNAdhigachChati .. 4\-39.. shraddhAvAn.h\, tatparaH\, sa.nyata\-indriyaH GYAnam.h labhate . GYAnam.h labdhvA achireNa parAm.h shAntim.h adhigachChati . aGYashchAshraddadhAnashcha sa.nshayAtmA vinashyati . nAyaM loko.asti na paro na sukhaM sa.nshayAtmanaH .. 4\-40.. aGYaH cha ashraddadhAnaH cha sa.nshaya\-AtmA vinashyati . na ayaM lokaH asti na paraH na sukhaM sa.nshayAtmanaH .. 4\-40.. aGYaH cha ashraddadhAnaH cha sa.nshaya\-AtmA vinashyati . sa.nshayAtmanaH ayaM lokaH na asti\, na paraH ##(##lokaH##)##\, na ##(##cha##)## sukhaM ##(##asti##)##. yogasa.nnyastakarmANaM GYAnasa~nChinnasa.nshayam.h . AtmavantaM na karmANi nibadhnanti dhana~njaya .. 4\-41.. yoga\-sa.nnyastakarmANaM GYAnasa~nChinnasa.nshayam.h . AtmavantaM na karmANi nibadhnanti dhana~njaya .. 4\-41.. he dhana~njaya##!## yoga\-sa.nnyastakarmANaM GYAnasa~nChinnasa.nshayam.h AtmavantaM karmANi na nibadhnanti . tasmAdaGYAnasambhUtaM hR^itstha.n GYAnAsinAtmanaH . ChittvainaM sa.nshayaM yogamAtiShThottiShTha bhArata .. 4\-42.. tasmAt.h aGYAna\-sambhUtam.h hR^itstham.h GYAna\-asinA\-AtmanaH . ChittvA enam.h sa.nshayam.h yogam.h AtiShTha uttiShTha bhArata .. 4\-42.. he bhArata##!##tasmAt.h aGYAna\-sambhUtam.h hR^itstham.h AtmanaH enam.h sa.nshayam.h GYAna\-asinA ChittvA yogam.h AtiShTha\, ##(##yuddhAya cha##)## uttiShTha . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde GYAnakarmasa.nnyAsayogo nAma chaturtho.adhyAyaH .. 4.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde GYAna\-karma\-sa.nnyAsa\-yogaH nAma chaturthaH adhyAyaH .. 4.. \medskip\hrule\medskip atha pa~nchamo.adhyAyaH . sa.nnyAsayogaH . atha pa~nchamaH adhyAyaH . sa.nnyAsa\-yogaH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . sa.nnyAsaM karmaNA.n kR^iShNa punaryoga.n cha sha.nsasi . yachChreya etayorekaM tanme brUhi sunishchitam.h .. 5\-1.. sa.nnyAsam.h karmaNAm.h kR^iShNa punaH yogam.h cha sha.nsasi . yat.h shreyaH etayoH ekam.h tat.h me brUhi sunishchitam.h .. 5\-1.. he kR^iShNa! karmaNAm.h sa.nnyAsam.h\, punaH yogam.h cha sha.nsasi\; etayoH yat.h ekam.h shreyaH tat.h me sunishchitam.h brUhi . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . sa.nnyAsaH karmayogashcha niHshreyasakarAvubhau . tayostu karmasa.nnyAsAtkarmayogo vishiShyate .. 5\-2.. sa.nnyAsaH karma\-yogaH cha niHshreyasakarau ubhau . tayoH tu karma\-sa.nnyAsAt.h karma\-yogaH vishiShyate .. 5\-2.. sa.nnyAsaH karma\-yogaH cha ubhau niHshreyasakarau\; tayoH tu karma\-sa.nnyAsAt.h karma\-yogaH vishiShyate . GYeyaH sa nityasa.nnyAsI yo na dveShTi na kA~NkShati . nirdvandvo hi mahAbAho sukhaM bandhAtpramuchyate .. 5\-3.. GYeyaH saH nitya\-sa.nnyAsI yaH na dveShTi na kA~NkShati . nirdvandvaH hi mahAbAho sukham.h bandhAt.h pramuchyate .. 5\-3.. yaH na dveShTi\, na ##(##cha##)## kA~NkShati\, saH nitya\-sa.nnyAsI GYeyaH\; mahAbAho##!## hi nirdvandvaH bandhAt.h sukham.h pramuchyate . sA~Nkhyayogau pR^ithagbAlAH pravadanti na paNDitAH . ekamapyAsthitaH samyagubhayorvindate phalam.h .. 5\-4.. sA~Nkhya\-yogau pR^ithak.h bAlAH pravadanti na paNDitAH . ekam.h api AsthitaH samyak.h ubhayoH vindate phalam.h .. 5\-4.. sA~Nkhya\-yogau pR^ithak.h ##(##iti##)## bAlAH pravadanti\, na paNDitAH . ekam.h api samyak.h AsthitaH ##(##puruShaH##)## ubhayoH phalam.h vindate . yatsA~NkhyaiH prApyate sthAnaM tadyogairapi gamyate . ekaM sA~Nkhya.n cha yoga.n cha yaH pashyati sa pashyati .. 5\-5.. yat.h sA~NkhyaiH prApyate sthAnam.h tat.h yogaiH api gamyate . ekam.h sA~Nkhyam.h cha yogam.h cha yaH pashyati sa pashyati .. 5\-5.. yat.h sthAnam.h sA~NkhyaiH prApyate\, tat.h yogaiH api gamyate\; yaH sA~Nkhyam.h cha yogam.h cha ekam.h pashyati\, sa ##(##eva##)## pashyati . sa.nnyAsastu mahAbAho duHkhamAptumayogataH . yogayukto munirbrahma nachireNAdhigachChati .. 5\-6.. sa.nnyAsaH tu mahAbAho duHkham.h Aptum.h ayogataH . yoga\-yuktaH muniH brahma nachireNa adhigachChati .. 5\-6.. he mahAbAho##!## ayogataH sa.nnyAsaH tu duHkham.h Aptum.h\, yoga\-yuktaH muniH na chireNa brahma adhigachChati . yogayukto vishuddhAtmA vijitAtmA jitendriyaH . sarvabhUtAtmabhUtAtmA kurvannapi na lipyate .. 5\-7.. yoga\-yuktaH vishuddha\-AtmA vijita\-AtmA jita\-indriyaH . sarva\-bhUta\-Atma\-bhUta\-AtmA kurvan.h api na lipyate .. 5\-7.. yoga\-yuktaH\, vishuddha\-AtmA\, vijita\-AtmA\, jita\-indriyaH\, sarva\-bhUta\-Atma\-bhUta\-AtmA\, kurvan.h api na lipyate . naiva ki~nchitkaromIti yukto manyeta tattvavit.h . pashya~nshR^iNvanspR^isha~njighrannashnangachChansvapa~nshvasan.h .. 5\-8.. pralapanvisR^ijangR^ihNannunmiShannimiShannapi . indriyANIndriyArtheShu vartanta iti dhArayan.h .. 5\-9.. na eva ki~nchit.h karomi iti yuktaH manyeta tattvavit.h . pashyan.h shR^iNvan.h spR^ishan.h jighran.h ashnan.h gachChan.h svapa~n.h shvasan.h .. 5\-8.. pralapan.h visR^ijan.h gR^ihNan.h unmiShan.h nimiShan.h api . indriyANi indriya\-artheShu vartante iti dhArayan.h .. 5\-9.. yuktaH tattvavit.h pashyan.h\, shR^iNvan.h\, spR^ishan.h\, jighran.h\, ashnan.h\, gachChan.h\, svapan.h\, shvasan.h\, pralapan.h\, visR^ijan.h\, gR^ihNan.h\, unmiShan.h nimiShan.h api\, indriyANi indriya\-artheShu vartante iti dhArayan.h ki~nchit.h na eva karomi iti manyeta . brahmaNyAdhAya karmANi sa~Nga.n tyaktvA karoti yaH . lipyate na sa pApena padmapatramivAmbhasA .. 5\-10.. brahmaNi AdhAya karmANi sa~Ngam.h tyaktvA karoti yaH . lipyate na saH pApena padma\-patram.h iva ambhasA .. 5\-10.. yaH sa~Ngam.h tyaktvA karmANi\, brahmaNi AdhAya karoti\, saH padma\-patram.h ambhasA iva\, pApena na lipyate . kAyena manasA bud.hdhyA kevalairindriyairapi . yoginaH karma kurvanti sa~Nga.n tyaktvAtmashuddhaye .. 5\-11.. kAyena manasA bud.hdhyA kevalaiH indriyaiH api . yoginaH karma kurvanti sa~Ngam.h tyaktvA Atma\-shuddhaye .. 5\-11.. yoginaH Atma\-shuddhaye kAyena\, manasA\, bud.hdhyA\, kevalaiH indriyaiH api sa~Ngam.h tyaktvA karma kurvanti . yuktaH karmaphalaM tyaktvA shAntimApnoti naiShThikIm.h . ayuktaH kAmakAreNa phale sakto nibadhyate .. 5\-12.. yuktaH karma\-phalaM tyaktvA shAntim.h Apnoti naiShThikIm.h . ayuktaH kAmakAreNa phale saktaH nibadhyate .. 5\-12.. yuktaH karma\-phalaM tyaktvA naiShThikIm.h shAntim.h Apnoti . ayuktaH kAmakAreNa phale saktaH nibadhyate . sarvakarmANi manasA sa.nnyasyAste sukhaM vashI . navadvAre pure dehI naiva kurvanna kArayan.h .. 5\-13.. sarva\-karmANi manasA sa.nnyasya Aste sukham.h vashI . nava\-dvAre pure dehI na eva kurvan.h na kArayan.h .. 5\-13.. vashI dehI sarva\-karmANi manasA sa.nnyasya\, nava\-dvAre pure\, na eva kurvan.h\, na kArayan.h sukham.h Aste . na kartR^itva.n na karmANi lokasya sR^ijati prabhuH . na karmaphalasa.nyogaM svabhAvastu pravartate.. 5\-14.. na kartR^itvam.h na karmANi lokasya sR^ijati prabhuH . na karma\-phala\-sa.nyogam.h svabhAvaH tu pravartate .. 5\-14.. prabhuH lokasya na kartR^itvam.h\, na karmANi\, na karma\-phala\-sa.nyogam sR^ijati . svabhAvaH tu pravartate . nAdatte kasyachitpApaM na chaiva sukR^itaM vibhuH . aGYAnenAvR^itaM GYAnaM tena muhyanti jantavaH .. 5\-15.. na Adatte kasyachit.h pApaM na cha eva sukR^itaM vibhuH . aGYAnena AvR^itam.h GYAnam.h tena muhyanti jantavaH .. 5\-15.. vibhuH na kasyachit.h pApaM\, na cha eva sukR^itaM Adatte . aGYAnena GYAnam.h AvR^itam.h\, tena jantavaH muhyanti . GYAnena tu tadaGYAnaM yeShA.n nAshitamAtmanaH . teShAmAdityavajGYAnaM prakAshayati tatparam.h .. 5\-16.. GYAnena tu tat.h aGYAnam.h yeShAm.h nAshitam.h AtmanaH . teShAm.h Adityavat.h GYAnam.h prakAshayati tat.h param.h .. 5\-16.. yeShAm.h tu tat.h aGYAnam.h AtmanaH GYAnena nAshitam.h\, teShAm.h GYAnam.h Adityavat.h tat.h param.h prakAshayati . tad.hbuddhayastadAtmAnastanniShThAstatparAyaNAH . gachChantyapunarAvR^itti.n GYAnanirdhUtakalmaShAH .. 5\-17.. tat.h buddhayaH tat.h AtmAnaH tat.h niShThAH tat.h parAyaNAH . gachChanti apunarAvR^ittim.h GYAna\-nirdhUta\-kalmaShAH .. 5\-17.. tat.h buddhayaH\, tat.h AtmAnaH\, tat.h niShThAH\, tat.h parAyaNAH\, GYAna\-nirdhUta\-kalmaShAH apunarAvR^ittim.h gachChanti . vidyAvinayasampanne brAhmaNe gavi hastini . shuni chaiva shvapAke cha paNDitAH samadarshinaH .. 5\-18.. vidyA\-vinaya\-sampanne brAhmaNe gavi hastini . shuni cha eva shvapAke cha paNDitAH sama\-darshinaH .. 5\-18.. paNDitAH vidyA\-vinaya\-sampanne brAhmaNe\, gavi\, hastini\, shuni\, cha shvapAke cha eva sama\-darshinaH ##(##santi##)## . ihaiva tairjitaH sargo yeShA.n sAmye sthitaM manaH . nirdoShaM hi samaM brahma tasmAd.h brahmaNi te sthitAH .. 5\-19.. iha eva taiH jitaH sargaH yeShAm.h sAmye sthitam.h manaH . nirdoSham.h hi samam.h brahma tasmAt.h brahmaNi te sthitAH .. 5\-19.. yeShAm.h manaH sAmye sthitam.h\, taiH iha eva sargaH jitaH\, brahma hi samam.h nirdoSham.h\, tasmAt.h te brahmaNi sthitAH . na prahR^iShyetpriyaM prApya nodvijetprApya chApriyam.h . sthirabuddhirasammUDho brahmavid.h brahmaNi sthitaH .. 5\-20.. na prahR^iShyet.h priyam.h prApya na udvijet.h prApya cha apriyam.h . sthira\-buddhiH asammUDhaH brahmavit.h brahmaNi sthitaH .. 5\-20.. priyam.h prApya na prahR^iShyet.h\, apriyam.h prApya cha na udvijet.h\, ##(##evaM##)## sthira\-buddhiH\, asammUDhaH\, brahmavit.h brahmaNi sthitaH . bAhyasparsheShvasaktAtmA vindatyAtmani yatsukham.h . sa brahmayogayuktAtmA sukhamakShayamashnute .. 5\-21.. bAhya\-sparsheShu asakta\-AtmA vindati Atmani yat.h sukham.h . saH brahma\-yoga\-yuktAtmA sukham.h akShayam.h ashnute .. 5\-21.. bAhya\-sparsheShu asakta\-AtmA\, Atmani yat.h sukham.h vindati\, saH brahma\-yoga\-yuktAtmA akShayam.h sukham.h ashnute . ye hi sa.nsparshajA bhogA duHkhayonaya eva te . AdyantavantaH kaunteya na teShu ramate budhaH .. 5\-22.. ye hi sa.nsparshajAH bhogAH duHkha\-yonayaH eva te . Adi antavantaH kaunteya na teShu ramate budhaH .. 5\-22.. he kaunteya##!## ye hi sa.nsparshajAH bhogAH te duHkha\-yonayaH Adi antavantaH eva\, teShu budhaH na ramate . shaknotIhaiva yaH soDhuM prAksharIravimokShaNAt.h . kAmakrodhodbhavaM vegaM sa yuktaH sa sukhI naraH .. 5\-23.. shaknoti iha eva yaH soDhum.h prAk.h sharIra\-vimokShaNAt.h . kAma\-krodha\-udbhavam.h vegam.h saH yuktaH saH sukhI naraH .. 5\-23.. iha eva sharIra\-vimokShaNAt.h prAk.h\, yaH kAma\-krodha\-udbhavam.h vegam.h soDhum.h shaknoti\, saH naraH yuktaH\, saH sukhI ##(##bhavati##)## . yo.antaHsukho.antarArAmastathAntarjyotireva yaH . sa yogI brahmanirvANaM brahmabhUto.adhigachChati .. 5\-24.. yaH antaH\-sukhaH antara\-ArAmaH tathA antar\-jyotiH eva yaH . saH yogI brahma\-nirvANam.h brahma\-bhUtaH adhigachChati .. 5\-24.. yaH antaH\-sukhaH\, antara\-ArAmaH\, tathA yaH antar\-jyotiH eva\, saH yogI brahma\-bhUtaH brahma\-nirvANam.h adhigachChati . labhante brahmanirvANamR^iShayaH kShINakalmaShAH . ChinnadvaidhA yatAtmAnaH sarvabhUtahite ratAH .. 5\-25.. labhante brahma\-nirvANam.h R^iShayaH kShINa\-kalmaShAH . Chinna\-dvaidhAH yata\-AtmAnaH sarva\-bhUtahite ratAH .. 5\-25.. kShINa\-kalmaShAH\, Chinna\-dvaidhAH\, yata\-AtmAnaH\, sarva\-bhUtahite ratAH R^iShayaH brahma\-nirvANam.h labhante . kAmakrodhaviyuktAnA.n yatInA.n yatachetasAm.h . abhito brahmanirvANaM vartate viditAtmanAm.h .. 5\-26.. kAma\-krodha\-viyuktAnAm.h yatInAm.h yata\-chetasAm.h . abhitaH brahma\-nirvANaM vartate vidita\-AtmanAm.h .. 5\-26.. kAma\- krodha\-viyuktAnAm.h yata\-chetasAm.h vidita\-AtmanAm.h yatInAm.h abhitaH brahma\-nirvANaM vartate . sparshAnkR^itvA bahirbAhyA.nshchakShushchaivAntare bhruvoH . prANApAnau samau kR^itvA nAsAbhyantarachAriNau .. 5\-27.. yatendriyamanobuddhirmunirmokShaparAyaNaH . vigatechChAbhayakrodho yaH sadA mukta eva saH .. 5\-28.. sparshAn.h kR^itvA bahiH bAhyAn.h chakShuH cha eva antare bhruvoH . prANa\-apAnau samau kR^itvA nAsa\-abhyantara\-chAriNau .. 5\-27.. yata\-indriya\-manaH buddhiH muniH mokSha\-parAyaNaH . vigata\-ichChA\-bhaya\-krodhaH yaH sadA muktaH eva saH .. 5\-28.. yaH muniH bAhyAn.h sparshAn.h bahiH kR^itvA\, chakShuH cha eva bhruvoH antare kR^itvA\, prANa\-apAnau nAsa\-abhyantara\-chAriNau samau ##(## kR^itvA##)##\, yata\-indriya\-manaH buddhiH\, vigata\-ichChA\-bhaya\-krodhaH\, mokSha\-parAyaNaH ##(##syAt.h##)## saH sadA muktaH eva . bhoktAraM yaGYatapasA.n sarvalokamaheshvaram.h . suhR^idaM sarvabhUtAnA.n GYAtvA mA.n shAntimR^ichChati .. 5\-29.. bhoktAram.h yaGYa\-tapasAm.h sarva\-loka\-maheshvaram.h . suhR^idam.h sarva\-bhUtAnAm.h GYAtvA mA.m.h shAntim.h R^ichChati .. 5\-29.. yaGYa\-tapasAm.h bhoktAram.h sarva\-bhUtAnAm.h suhR^idam.h sarva\-loka\-maheshvaram.h mAm.h GYAtvA shAntim.h R^ichChati . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde sa.nnyAsayogo nAma pa~nchamo.adhyAyaH .. 5.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde sa.nnyAsa\-yogaH nAma pa~nchamaH adhyAyaH .. 5.. \medskip\hrule\medskip atha ShaShTho.adhyAyaH . Atmasa.nyamayogaH . atha ShaShThaH adhyAyaH . Atma\-sa.nyama\-yogaH . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . anAshritaH karmaphalaM kArya.n karma karoti yaH . sa sa.nnyAsI cha yogI cha na niragnirna chAkriyaH .. 6\-1.. anAshritaH karma\-phalam.h kAryam.h karma karoti yaH . saH sa.nnyAsI cha yogI cha na niragniH na cha akriyaH .. 6\-1.. yaH karma\-phalam.h anAshritaH kAryam.h karma karoti\, saH sa.nnyAsI cha yogI cha\, niragniH na akriyaH cha na . yaM sa.nnyAsamiti prAhuryogaM taM viddhi pANDava . na hyasa.nnyastasa~Nkalpo yogI bhavati kashchana .. 6\-2.. yam.h sa.nnyAsam.h iti prAhuH yogam.h tam.h viddhi pANDava . na hi asa.nnyasta\-sa~NkalpaH yogI bhavati kashchana .. 6\-2.. he pANDava##!## yam.h sa.nnyAsam.h iti prAhuH tam.h yogam.h viddhi\, kashchana asa.nnyasta\-sa~NkalpaH yogI na bhavati hi . ArurukShormuneryogaM karma kAraNamuchyate . yogArUDhasya tasyaiva shamaH kAraNamuchyate .. 6\-3.. ArurukShoH muneH yogam.h karma kAraNam.h uchyate . yoga\-ArUDhasya tasya eva shamaH kAraNam.h uchyate .. 6\-3.. yogam.h ArurukShoH muneH karma kAraNam.h uchyate\, yoga\-ArUDhasya tasya eva shamaH kAraNam.h uchyate . yadA hi nendriyArtheShu na karmasvanuShajjate . sarvasa~Nkalpasa.nnyAsI yogArUDhastadochyate .. 6\-4.. yadA hi na indriya\-artheShu na karmasu anuShajjate . sarva\-sa~Nkalpa\-sa.nnyAsI yoga\-ArUDhaH tadA uchyate .. 6\-4.. yadA hi na indriya\-artheShu na karmasu anuShajjate\, tadA sarva\-sa~Nkalpa\-sa.nnyAsI yoga\-ArUDhaH uchyate . uddharedAtmanAtmAnaM nAtmAnamavasAdayet.h . Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH .. 6\-5.. uddharet.h AtmanA AtmAnam.h na AtmAnam.h avasAdayet.h . AtmA eva hi AtmanaH bandhuH AtmA eva ripuH AtmanaH .. 6\-5.. AtmanA AtmAnam.h uddharet.h\, AtmAnam.h na avasAdayet.h . AtmA eva hi AtmanaH bandhuH\, AtmA eva AtmanaH ripuH . bandhurAtmAtmanastasya yenAtmaivAtmanA jitaH . anAtmanastu shatrutve vartetAtmaiva shatruvat.h .. 6\-6.. bandhuH AtmA AtmanaH tasya yena AtmA eva AtmanA jitaH . anAtmanaH tu shatrutve varteta AtmA eva shatruvat.h .. 6\-6.. yena AtmanA eva AtmA jitaH\, tasya AtmanaH bandhuH AtmA\, anAtmanaH tu shatrutve AtmA eva shatruvat.h varteta . jitAtmanaH prashAntasya paramAtmA samAhitaH . shItoShNasukhaduHkheShu tathA mAnApamAnayoH .. 6\-7.. jita\-AtmanaH prashAntasya paramAtmA samAhitaH . shIta\-uShNa\-sukha\-duHkheShu tathA mAna\-apamAnayoH .. 6\-7.. jita\-AtmanaH prashAntasya parama\-AtmA shIta\-uShNa\-sukha\-duHkheShu tathA mAna\-apamAnayoH samAhitaH ##(##bhavati##)##. GYAnaviGYAnatR^iptAtmA kUTastho vijitendriyaH . yukta ityuchyate yogI samaloShTAshmakA~nchanaH .. 6\-8.. GYAna\-viGYAna\-tR^ipta\-AtmA kUTasthaH vijita\-indriyaH . yuktaH iti uchyate yogI sama\-loShTa\-ashma\-kA~nchanaH .. 6\-8.. GYAna\-viGYAna\-tR^ipta\-AtmA kUTasthaH vijita\-indriyaH sama\-loShTa\-ashma\-kA~nchanaH yogI yuktaH iti uchyate . suhR^inmitrAryudAsInamadhyasthadveShyabandhuShu . sAdhuShvapi cha pApeShu samabuddhirvishiShyate .. 6\-9.. suhR^it.h mitra\-ari\-udAsIna\-madhyastha\-dveShya\-bandhuShu . sAdhuShu api cha pApeShu sama\-buddhiH vishiShyate .. 6\-9.. suhR^it.h mitra\-ari\-udAsIna\-madhyastha\-dveShya\-bandhuShu sAdhuShu api cha pApeShu sama\-buddhiH vishiShyate . yogI yu~njIta satatamAtmAnaM rahasi sthitaH . ekAkI yatachittAtmA nirAshIraparigrahaH .. 6\-10.. yogI yu~njIta satatam.h AtmAnam.h rahasi sthitaH . ekAkI yata\-chitta\-AtmA nirAshIH aparigrahaH .. 6\-10.. yogI rahasi sthitaH ekAkI\, yata\-chitta\-AtmA\, nirAshIH\, aparigrahaH ##(##cha san.h##)## satatam.h AtmAnam.h yu~njIta . shuchau deshe pratiShThApya sthiramAsanamAtmanaH . nAtyuchChritaM nAtinIcha.n chailAjinakushottaram.h .. 6\-11.. tatraikAgraM manaH kR^itvA yatachittendriyakriyaH . upavishyAsane yu~njyAdyogamAtmavishuddhaye .. 6\-12.. shuchau deshe pratiShThApya sthiram.h Asanam.h AtmanaH . na ati\-uchChritam.h na ati\-nIcham.h chaila\-ajina\-kusha\-uttaram.h .. 6\-11.. tatra ekAgram.h manaH kR^itvA yata\-chitta\-indriya\-kriyaH . upavishya Asane yu~njyAt.h yogam.h Atma\-vishuddhaye .. 6\-12.. shuchau deshe\, na ati\-uchChritam.h\, na ati\-nIcham.h\, chaila\-ajina\-kusha\-uttaram.h\, AtmanaH sthiram.h Asanam.h pratiShThApya tatra Asane upavishya manaH ekAgram.h kR^itvA\, yata\-chitta\-indriya\-kriyaH ##(##san.h##)## Atma\-vishuddhaye yogam.h yu~njyAt.h . samaM kAyashirogrIvaM dhArayannachalaM sthiraH . samprekShya nAsikAgraM svaM dishashchAnavalokayan.h .. 6\-13.. prashAntAtmA vigatabhIrbrahmachArivrate sthitaH . manaH sa.nyamya machchitto yukta AsIta matparaH .. 6\-14.. samam.h kAya\-shiraH\-grIvam.h dhArayan.h achalam.h sthiraH . samprekShya nAsika\-agraM svam.h dishaH cha anavalokayan.h .. 6\-13.. prashAnta\-AtmA vigata\-bhIH brahmachAri\-vrate sthitaH . manaH sa.nyamya mat.h\-chittaH yuktaH AsIta mat.h\-paraH .. 6\-14.. sthiraH ##(##bhUtvA##)## kAya\-shiraH\-grIvam.h achalam.h samam.h dhArayan.h svam.h nAsika\-agraM samprekShya\, cha dishaH anavalokayan.h prashAnta\-AtmA vigata\-bhIH brahmachAri\-vrate sthitaH\, manaH sa.nyamya\, mat.h\-chittaH mat.h\-paraH yuktaH AsIta . yu~njannevaM sadAtmAnaM yogI niyatamAnasaH . shAnti.n nirvANaparamAM matsa.nsthAmadhigachChati .. 6\-15.. yu~njan.h evaM sadA AtmAnam.h yogI niyata\-mAnasaH . shAntim.h nirvANa\-paramAm.h mat.h\-sa.nsthAm.h adhigachChati .. 6\-15.. evaM sadA AtmAnam.h yu~njan.h\, niyata\-mAnasaH yogI nirvANa\-paramAm.h mat.h\-sa.nsthAm.h shAntim.h adhigachChati . nAtyashnatastu yogo.asti na chaikAntamanashnataH . na chAtisvapnashIlasya jAgrato naiva chArjuna .. 6\-16.. na ati ashnataH tu yogaH asti na cha ekAntam.h anashnataH . na cha ati\-svapna\-shIlasya jAgrataH na eva cha arjuna .. 6\-16.. he arjuna##!## ati ashnataH tu na yogaH asti\, ekAntam.h anashnataH cha na\, ati\-svapna\-shIlasya cha na\, jAgrataH cha na eva . yuktAhAravihArasya yuktacheShTasya karmasu . yuktasvapnAvabodhasya yogo bhavati duHkhahA .. 6\-17.. yukta\-AhAra\-vihArasya yukta\-cheShTasya karmasu . yukta\-svapna\-avabodhasya yogaH bhavati duHkhahA .. 6\-17.. yukta\-AhAra\-vihArasya\, karmasu yukta\-cheShTasya\, yukta\-svapna\-avabodhasya yogaH duHkhahA bhavati . yadA viniyata.n chittamAtmanyevAvatiShThate . niHspR^ihaH sarvakAmebhyo yukta ityuchyate tadA .. 6\-18.. yadA viniyatam.h chittam.h Atmani eva avatiShThate . niHspR^ihaH sarva\-kAmebhyaH yuktaH iti uchyate tadA .. 6\-18.. yadA viniyatam.h chittam.h Atmani eva avatiShThate\, sarva\-kAmebhyaH niHspR^ihaH tadA yuktaH iti uchyate . yathA dIpo nivAtastho ne~Ngate sopamA smR^itA . yogino yatachittasya yu~njato yogamAtmanaH .. 6\-19.. yathA dIpaH nivAtasthaH ne~Ngate sopamA smR^itA . yoginaH yata\-chittasya yu~njataH yogam.h AtmanaH .. 6\-19.. yathA nivAtasthaH dIpaH na i~Ngate sA upamA\, AtmanaH yogam.h yu~njataH yata\-chittasya yoginaH\, smR^itA . yatroparamate chittaM niruddhaM yogasevayA . yatra chaivAtmanAtmAnaM pashyannAtmani tuShyati .. 6\-20.. sukhamAtyantikaM yattad.h buddhigrAhyamatIndriyam.h . vetti yatra na chaivAyaM sthitashchalati tattvataH .. 6\-21.. yaM labdhvA chAparaM lAbhaM manyate nAdhikaM tataH . yasminsthito na duHkhena guruNApi vichAlyate .. 6\-22.. taM vidyAd.h duHkhasa.nyogaviyogaM yogasa.nGYitam.h . sa nishchayena yoktavyo yogo.anirviNNachetasA .. 6\-23.. yatra uparamate chittam.h niruddham.h yoga\-sevayA . yatra cha eva AtmanA AtmAnam.h pashyan.h Atmani tuShyati .. 6\-20.. sukham.h Atyantikam.h yat.h tat.h buddhi\-grAhyam.h\-atIndriyam.h . vetti yatra na cha eva ayam.h sthitaH chalati tattvataH .. 6\-21.. yam.h labdhvA cha aparam.h lAbham.h manyate na adhikam.h tataH . yasmin.h sthitaH na duHkhena guruNA api vichAlyate .. 6\-22.. tam.h vidyAt.h duHkha\-sa.nyoga\-viyogam.h yoga\-sa.nGYitam.h . saH nishchayena yoktavyaH yogaH anirviNNa\-chetasA .. 6\-23.. yoga\-sevayA niruddham.h chittam.h yatra uparamate\, cha eva yatra AtmanA AtmAnam.h pashyan.h Atmani tuShyati\, yatra yat.h tat.h buddhi\-grAhyam.h\-atIndriyam.h Atyantikam.h sukham.h vetti\, ##(##yatra##)## cha sthitaH ayam.h tattvataH na eva chalati\, yam.h cha labdhvA\, tataH adhikam.h aparam.h lAbham.h na manyate\, yasmin.h sthitaH guruNA api duHkhena na vichAlyate, tam.h duHkha\-sa.nyoga\-viyogam.h yoga\-sa.nGYitam.h vidyAt.h\, saH yogaH anirviNNa\-chetasA nishchayena yoktavyaH . sa~NkalpaprabhavAnkAmA.nstyaktvA sarvAnasheShataH . manasaivendriyagrAmaM viniyamya samantataH .. 6\-24.. sa~Nkalpa\-prabhavAn.h kAmAn.h tyaktvA sarvAn.h asheShataH . manasA eva indriya\-grAmam.h viniyamya samantataH .. 6\-24.. sa~Nkalpa\-prabhavAn.h sarvAn.h kAmAn.h asheShataH tyaktvA\, manasA eva indriya\-grAmam.h samantataH viniyamya\, shanaiH shanairuparamed.h bud.hdhyA dhR^itigR^ihItayA . Atmasa.nsthaM manaH kR^itvA na ki~nchidapi chintayet.h .. 6\-25.. shanaiH shanaiH uparamet.h bud.hdhyA dhR^iti\-gR^ihItayA . Atma\-sa.nstham.h manaH kR^itvA na ki~nchit.h api chintayet.h .. 6\-25.. dhR^iti\-gR^ihItayA bud.hdhyA shanaiH shanaiH uparamet.h\, manaH Atma\-sa.nstham.h kR^itvA\, ki~nchit.h api na chintayet.h . yato yato nishcharati manashcha~nchalamasthiram.h . tatastato niyamyaitadAtmanyeva vashaM nayet.h .. 6\-26.. yataH yataH nishcharati manaH cha~nchalam.h asthiram.h . tataH tataH niyamya etat.h Atmani eva vashaM nayet.h .. 6\-26.. cha~nchalam.h asthiram.h manaH yataH yataH nishcharati\, tataH tataH etat.h niyamya Atmani eva vashaM nayet.h . prashAntamanasaM hyenaM yoginaM sukhamuttamam.h . upaiti shAntarajasaM brahmabhUtamakalmaSham.h .. 6\-27.. prashAnta\-manasam.h hi enam.h yoginam.h sukham.h uttamam.h . upaiti shAnta\-rajasam.h brahma\-bhUtam.h akalmaSham.h .. 6\-27.. prashAnta\-manasam.h shAnta\-rajasam.h akalmaSham.h brahma\-bhUtam.h enam.h yoginam.h hi uttamam.h sukham.h upaiti . yu~njannevaM sadAtmAnaM yogI vigatakalmaShaH . sukhena brahmasa.nsparshamatyantaM sukhamashnute .. 6\-28.. yu~njan.h evam.h sadA AtmAnam.h yogI vigata\-kalmaShaH . sukhena brahma\-sa.nsparsham.h atyantam.h sukham.h ashnute .. 6\-28.. evam.h sadA AtmAnam.h yu~njan.h yogI vigata\-kalmaShaH brahma\-sa.nsparsham.h atyantam.h sukham.h sukhena ashnute . sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani . IkShate yogayuktAtmA sarvatra samadarshanaH .. 6\-29.. sarva\-bhUtastham.h AtmAnam.h sarva\-bhUtAni cha Atmani . IkShate yoga\-yukta\-AtmA sarvatra sama\-darshanaH .. 6\-29.. yoga\-yukta\-AtmA sarvatra sama\-darshanaH\, AtmAnam.h sarva\-bhUtastham.h sarva\-bhUtAni cha Atmani IkShate . yo mAM pashyati sarvatra sarva.n cha mayi pashyati . tasyAhaM na praNashyAmi sa cha me na praNashyati .. 6\-30.. yo mAm.h pashyati sarvatra sarvam.h cha mayi pashyati . tasya ahaM na praNashyAmi saH cha me na praNashyati .. 6\-30.. yaH mAm.h sarvatra pashyati\, sarvam.h cha mayi pashyati\, tasya ahaM na praNashyAmi\, saH cha me na praNashyati . sarvabhUtasthitaM yo mAM bhajatyekatvamAsthitaH . sarvathA vartamAno.api sa yogI mayi vartate .. 6\-31.. sarva\-bhUta\-sthitam.h yaH mAm.h bhajati ekatvam.h AsthitaH . sarvathA vartamAnaH api saH yogI mayi vartate .. 6\-31.. yaH ekatvam.h AsthitaH sarva\-bhUta\-sthitam.h mAm.h bhajati\, saH yogI sarvathA vartamAnaH api\, mayi vartate . Atmaupamyena sarvatra samaM pashyati yo.arjuna . sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH .. 6\-32.. AtmA\-upamyena sarvatra samam.h pashyati yaH arjuna . sukham.h vA yadi vA duHkham.h saH yogI paramaH mataH .. 6\-32.. he arjuna##!## yaH AtmA\-upamyena sarvatra sukham.h vA yadi vA duHkham.h samam.h pashyati\, saH yogI paramaH mataH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . yo.ayaM yogastvayA proktaH sAmyena madhusUdana . etasyAhaM na pashyAmi cha~nchalatvAtsthiti.n sthirAm.h .. 6\-33.. yaH ayaM yogaH tvayA proktaH sAmyena madhusUdana . etasya ahaM na pashyAmi cha~nchalatvAt.h sthitim.h sthirAm.h .. 6\-33 he madhusUdana##!## yaH ayaM yogaH tvayA sAmyena proktaH\, etasya sthirAm.h sthitim.h cha~nchalatvAt.h ahaM na pashyAmi . cha~nchalaM hi manaH kR^iShNa pramAthi balavad.h dR^iDham.h . tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduShkaram.h .. 6\-34.. cha~nchalam.h hi manaH kR^iShNa pramAthi balavat.h dR^iDham.h . tasya aham.h nigraham.h manye vAyoH iva suduShkaram.h .. 6\-34.. he kR^iShNa##!## manaH balavat.h dR^iDham.h cha~nchalam.h pramAthi\, aham.h hi tasya nigraham.h vAyoH iva\, suduShkaram.h manye . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . asa.nshayaM mahAbAho mano durnigraha.n chalam.h . abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa cha gR^ihyate .. 6\-35.. asa.nshayam.h mahAbAho manaH durnigraham.h chalam.h . abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa cha gR^ihyate .. 6\-35.. he mahAbAho##!## manaH asa.nshayam.h chalam.h durnigraham.h\, he kaunteya##!## ##(##tat.h##)## tu abhyAsena vairAgyeNa cha gR^ihyate . asa.nyatAtmanA yogo duShprApa iti me matiH . vashyAtmanA tu yatatA shakyo.avAptumupAyataH .. 6\-36.. asa.nyata\-AtmanA yogaH duShprApaH iti me matiH . vashya\-AtmanA tu yatatA shakyaH avAptum.h upAyataH .. 6\-36.. asa.nyata\-AtmanA yogaH duShprApaH\, vashya\-AtmanA yatatA tu upAyataH avAptum.h shakyaH\, iti me matiH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . ayatiH shraddhayopeto yogAchchalitamAnasaH . aprApya yogasa.nsiddhi.n kA.n gati.n kR^iShNa gachChati .. 6\-37.. ayatiH shraddhayA upetaH yogAt.h chalita\-mAnasaH . aprApya yoga\-sa.nsiddhim.h kAm.h gatim.h kR^iShNa gachChati .. 6\-37.. he kR^iShNa##!## shraddhayA upetaH ayatiH\, yogAt.h chalita\-mAnasaH\, yoga\-sa.nsiddhim.h aprApya\, kAm.h gatim.h gachChati##?## kachchinnobhayavibhraShTashChinnAbhramiva nashyati . apratiShTho mahAbAho vimUDho brahmaNaH pathi .. 6\-38.. kachchit.h na ubhaya\-vibhraShTaH Chinna\-abhram.h iva nashyati . apratiShThaH mahAbAho vimUDhaH brahmaNaH pathi .. 6\-38.. he mahAbAho##!## brahmaNaH pathi apratiShThaH vimUDhaH ubhaya\-vibhraShTaH Chinna\-abhram.h iva na nashyati kachchit.h##?## etanme sa.nshayaM kR^iShNa ChettumarhasyasheShataH . tvadanyaH sa.nshayasyAsya ChettA na hyupapadyate .. 6\-39.. etat.h me sa.nshayam.h kR^iShNa Chettum.h arhasi asheShataH . tvat.h anyaH sa.nshayasya asya ChettA na hi upapadyate .. 6\-39.. he kR^iShNa##!## me etat.h sa.nshayam.h asheShataH Chettum.h arhasi\; hi tvat.h anyaH asya sa.nshayasya ChettA na upapadyate . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . pArtha naiveha nAmutra vinAshastasya vidyate . na hi kalyANakR^itkashchid.h durgati.n tAta gachChati .. 6\-40.. pArtha na eva iha na amutra vinAshaH tasya vidyate . na hi kalyANa\-kR^it.h kashchit.h durgatim.h tAta gachChati .. 6\-40.. he pArtha##!## na iha na eva ##(##cha##)## amutra tasya vinAshaH vidyate . he tAta##!## hi kashchit.h kalyANa\-kR^it.h durgatim.h na gachChati . prApya puNyakR^itA.n lokAnuShitvA shAshvatIH samAH . shuchInA.n shrImatA.n gehe yogabhraShTo.abhijAyate .. 6\-41.. prApya puNya\-kR^itAm.h lokAn.h uShitvA shAshvatIH samAH . shuchInAm.h shrImatAm.h gehe yoga\-bhraShTaH abhijAyate .. 6\-41.. yoga\-bhraShTaH puNya\-kR^itAm.h lokAn.h prApya\, ##(##tatra##)## shAshvatIH samAH uShitvA\, shuchInAm.h shrImatAm.h gehe abhijAyate . athavA yoginAmeva kule bhavati dhImatAm.h . etaddhi durlabhataraM loke janma yadIdR^isham.h .. 6\-42.. athavA yoginAm.h eva kule bhavati dhImatAm.h . etat.h hi durlabhataraM loke janma yat.h IdR^isham.h .. 6\-42.. athavA dhImatAm.h yoginAm.h eva kule bhavati\, yat.h etat.h IdR^isham.h janma loke durlabhataraM hi . tatra taM buddhisa.nyogaM labhate paurvadehikam.h . yatate cha tato bhUyaH sa.nsiddhau kurunandana .. 6\-43.. tatra tam.h buddhi\-sa.nyogam.h labhate paurva\-dehikam.h . yatate cha tataH bhUyaH sa.nsiddhau kurunandana .. 6\-43.. he kurunandana##!## ##(##saH##)## tatra tam.h paurva\-dehikam.h buddhi\-sa.nyogam.h labhate\, tataH cha bhUyaH sa.nsiddhau yatate . pUrvAbhyAsena tenaiva hriyate hyavasho.api saH . jiGYAsurapi yogasya shabdabrahmAtivartate .. 6\-44.. pUrva\-abhyAsena tena eva hriyate hi avashaH api saH . jiGYAsuH api yogasya shabda\-brahma ativartate .. 6\-44.. tena eva pUrva\-abhyAsena saH avashaH api hriyate\, hi yogasya jiGYAsuH api shabda\-brahma ativartate . prayatnAdyatamAnastu yogI sa.nshuddhakilbiShaH . anekajanmasa.nsiddhastato yAti parAM gatim.h .. 6\-45.. prayatnAt.h yatamAnaH tu yogI sa.nshuddha\-kilbiShaH . aneka\-janma\-sa.nsiddhaH tataH yAti parAm.h gatim.h .. 6\-45.. tataH prayatnAt.h yatamAnaH sa.nshuddha\-kilbiShaH yogI tu aneka\-janma\-sa.nsiddhaH parAm.h gatim.h yAti . tapasvibhyo.adhiko yogI GYAnibhyo.api mato.adhikaH . karmibhyashchAdhiko yogI tasmAdyogI bhavArjuna .. 6\-46.. tapasvibhyaH adhikaH yogI GYAnibhyaH api mataH adhikaH . karmibhyaH cha adhikaH yogI tasmAt.h yogI bhava arjuna .. 6\-46.. yogI tapasvibhyaH adhikaH\, GYAnibhyaH api cha adhikaH mataH\, yogI karmibhyaH ##(##cha##)## adhikaH\, tasmAt.h he arjuna##!## ##(##tvaM##)## yogI bhava . yoginAmapi sarveShAM mad.hgatenAntarAtmanA . shraddhAvAnbhajate yo mA.n sa me yuktatamo mataH .. 6\-47.. yoginAm.h api sarveShAm.h mat.h gatena antara\-AtmanA . shraddhAvAn.h bhajate yaH mAm.h saH me yuktatamaH mataH .. 6\-47.. sarveShAm.h api yoginAm.h yaH shraddhAvAn.h\, mat.h gatena antara\-AtmanA mAm.h bhajate\, saH me yuktatamaH mataH . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde Atmasa.nyamayogo nAma ShaShTho.adhyAyaH .. 6.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde Atma\-sa.nyama\-yogaH nAma ShaShThaH adhyAyaH .. 6.. \medskip\hrule\medskip atha saptamo.adhyAyaH . GYAnaviGYAnayogaH . atha saptamaH adhyAyaH . GYAna\-viGYAna\-yogaH . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . mayyAsaktamanAH pArtha yogaM yu~njanmadAshrayaH . asa.nshayaM samagraM mA.n yathA GYAsyasi tachChR^iNu .. 7\-1.. mayi Asakta\-manAH pArtha yogam.h yu~njan.h mat.h AshrayaH . asa.nshayam.h samagram.h mAm.h yathA GYAsyasi tat.h shR^iNu .. 7\-1.. he pArtha##!## mayi Asakta\-manAH mat.h AshrayaH ##(##tvaM##)## yogam.h yu~njan.h\, mAm.h samagram.h yathA asa.nshayam.h GYAsyasi\, tat.h shR^iNu . GYAnaM te.ahaM saviGYAnamidaM vakShyAmyasheShataH . yajGYAtvA neha bhUyo.anyajGYAtavyamavashiShyate .. 7\-2.. GYAnam.h te aham.h saviGYAnam.h idam.h vakShyAmi asheShataH . yat.h GYAtvA na iha bhUyaH anyat.h GYAtavyam.h avashiShyate .. 7\-2.. aham.h idam.h saviGYAnam.h GYAnam.h te asheShataH vakShyAmi\; yat.h GYAtvA iha bhUyaH anyat.h GYAtavyam.h na avashiShyate . manuShyANA.n sahasreShu kashchidyatati siddhaye . yatatAmapi siddhAnA.n kashchinmA.n vetti tattvataH .. 7\-3.. manuShyANAm.h sahasreShu kashchit.h yatati siddhaye . yatatAm.h api siddhAnAm.h kashchit.h mAm.h vetti tattvataH .. 7\-3.. manuShyANAm.h sahasreShu kashchit.h siddhaye yatati\; yatatAm.h siddhAnAm.h api kashchit.h mAm.h tattvataH vetti . bhUmirApo.analo vAyuH khaM mano buddhireva cha . aha.nkAra itIyaM me bhinnA prakR^itiraShTadhA .. 7\-4.. bhUmiH ApaH analaH vAyuH kham.h manaH buddhiH eva cha . aha.nkAraH iti iyam.h me bhinnA prakR^itiH aShTadhA .. 7\-4.. bhUmiH\, ApaH\, analaH\, vAyuH\, kham.h\, manaH\, buddhiH eva cha aha.nkAraH iti aShTadhA bhinnA me iyam.h prakR^itiH . apareyamitastvanyAM prakR^iti.n viddhi me parAm.h . jIvabhUtAM mahAbAho yayedaM dhAryate jagat.h .. 7\-5.. aparA iyam.h itaH tu anyAm.h prakR^itim.h viddhi me parAm.h . jIva\-bhUtAm.h mahAbAho yayA idam.h dhAryate jagat.h .. 7\-5.. he mahAbAho##!## iyam.h aparA ##(##prakR^itiH asti##)## itaH tu anyAm.h jIva\-bhUtAm.h me parAm.h prakR^itim.h viddhi\, yayA idam.h jagat.h dhAryate . etadyonIni bhUtAni sarvANItyupadhAraya . ahaM kR^itsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA .. 7\-6.. etat.h yonIni bhUtAni sarvANi iti upadhAraya . aham.h kR^itsnasya jagataH prabhavaH pralayaH tathA .. 7\-6.. sarvANi bhUtAni etat.h yonIni iti\, upadhAraya . aham.h kR^itsnasya jagataH prabhavaH tathA pralayaH ##(##asmi##)##. mattaH parataraM nAnyatki~nchidasti dhana~njaya . mayi sarvamidaM protaM sUtre maNigaNA iva .. 7\-7.. mattaH parataraM na anyat.h ki~nchit.h asti dhana~njaya . mayi sarvam.h idam.h protam.h sUtre maNigaNAH iva .. 7\-7.. he dhana~njaya##!## mattaH parataraM anyat.h ki~nchit.h na asti . sUtre maNigaNAH iva idam.h sarvam.h mayi protam.h . raso.ahamapsu kaunteya prabhAsmi shashisUryayoH . praNavaH sarvavedeShu shabdaH khe pauruShaM nR^iShu .. 7\-8.. rasaH aham.h apsu kaunteya prabhA asmi shashi\-sUryayoH . praNavaH sarva\-vedeShu shabdaH khe pauruSham.h nR^iShu .. 7\-8.. he kaunteya##!## aham.h apsu rasaH\, shashi\-sUryayoH prabhA\, sarva\-vedeShu praNavaH\, khe shabdaH\, nR^iShu pauruSham.h asmi . puNyo gandhaH pR^ithivyA.n cha tejashchAsmi vibhAvasau . jIvanaM sarvabhUteShu tapashchAsmi tapasviShu .. 7\-9.. puNyaH gandhaH pR^ithivyAm.h cha tejaH cha asmi vibhAvasau . jIvanam.h sarva\-bhUteShu tapaH cha asmi tapasviShu .. 7\-9.. cha pR^ithivyAm.h puNyaH gandhaH\, vibhAvasau cha tejaH asmi\; sarva\-bhUteShu jIvanam.h\, tapasviShu cha tapaH asmi . bIjaM mA.n sarvabhUtAnA.n viddhi pArtha sanAtanam.h . buddhirbuddhimatAmasmi tejastejasvinAmaham.h .. 7\-10.. bIjam.h mAm.h sarva\-bhUtAnAm.h viddhi pArtha sanAtanam.h . buddhiH buddhimatAm.h asmi tejaH tejasvinAm.h aham.h .. 7\-10.. he pArtha##!## mAm.h sarva\-bhUtAnAm.h sanAtanam.h bIjam.h viddhi\, aham.h buddhimatAm.h buddhiH asmi\, tejasvinAm.h tejaH . balaM balavatA.n chAhaM kAmarAgavivarjitam.h . dharmAviruddho bhUteShu kAmo.asmi bharatarShabha .. 7\-11.. balam.h balavatAm.h cha aham.h kAma\-rAga\-vivarjitam.h . dharma\-aviruddhaH bhUteShu kAmaH asmi bharatarShabha .. 7\-11\- aham.h cha balavatAm.h kAma\-rAga\-vivarjitam.h balam.h asmi\, he bharatarShabha##!## bhUteShu dharma\-aviruddhaH kAmaH ##(##aham.h asmi##)##. ye chaiva sAttvikA bhAvA rAjasAstAmasAshcha ye . matta eveti tAnviddhi na tvahaM teShu te mayi .. 7\-12.. ye cha eva sAttvikAH bhAvAH rAjasAH tAmasAH cha ye . mattaH eva iti tAn.h viddhi na tu ahaM teShu te mayi .. 7\-12.. ye cha eva sAttvikAH rAjasAH tAmasAH cha bhAvAH\, te mattaH eva iti tAn.h viddhi\, ahaM teShu na ##(##asmi##)##\, tu te mayi ##(##vartante##)## . tribhiH guNamayaiH bhAvaiH ebhiH sarvamm.h idam.h jagat.h . mohitam.h na abhijAnAti mAm.h ebhyaH param.h avyayam.h .. 7\-13.. tribhirguNamayairbhAvairebhiH sarvamida.n jagat.h . mohitaM nAbhijAnAti mAmebhyaH paramavyayam.h .. 7\-13.. ebhiH tribhiH guNamayaiH bhAvaiH idam.h sarvamm.h jagat.h mohitam.h\, ##(##ataH##)## ebhyaH param.h avyayam.h mAm.h na abhijAnAti . daivI hyeShA guNamayI mama mAyA duratyayA . mAmeva ye prapadyante mAyAmetAM taranti te .. 7\-14.. daivI hi eShA guNamayI mama mAyA duratyayA . mAm.h eva ye prapadyante mAyAm.h etAm.h taranti te .. 7\-14.. eShA daivI guNamayI mama mAyA hi duratyayA . ye mAm.h eva prapadyante\, te etAm.h mAyAm.h taranti . na mA.n duShkR^itino mUDhAH prapadyante narAdhamAH . mAyayApahR^itaGYAnA AsuraM bhAvamAshritAH .. 7\-15.. na mAm.h duShkR^itinaH mUDhAH prapadyante nara\-adhamAH . mAyayA apahR^ita\-GYAnAH Asuram.h bhAvam.h AshritAH .. 7\-15.. mAyayA apahR^ita\-GYAnAH Asuram.h bhAvam.h AshritAH duShkR^itinaH mUDhAH nara\-adhamAH mAm.h na prapadyante . chaturvidhA bhajante mA.n janAH sukR^itino.arjuna . Arto jiGYAsurarthArthI GYAnI cha bharatarShabha .. 7\-16.. chatuH\-vidhAH bhajante mAm.h janAH sukR^itinaH arjuna . ArtaH jiGYAsuH arthArthI GYAnI cha bharatarShabha .. 7\-16.. he bharatarShabha arjuna##!## ArtaH\, jiGYAsuH\, arthArthI\, GYAnI cha ##(##iti##)## chatuH\-vidhAH sukR^itinaH janAH mAm.h bhajante . teShA.n GYAnI nityayukta ekabhaktirvishiShyate . priyo hi GYAnino.atyarthamahaM sa cha mama priyaH .. 7\-17.. teShAm.h GYAnI nitya\-yuktaH eka\-bhaktiH vishiShyate . priyaH hi GYAninaH atyartham.h aham.h saH cha mama priyaH .. 7\-17.. teShAm.h nitya\-yuktaH eka\-bhaktiH GYAnI vishiShyate . aham.h hi GYAninaH atyartham.h priyaH ##(##asmi##)##\, saH ##(##j~nAnI##)## cha mama priyaH ##(##asti##)##. udArAH sarva evaite GYAnI tvAtmaiva me matam.h . AsthitaH sa hi yuktAtmA mAmevAnuttamA.n gatim.h .. 7\-18.. udArAH sarve eva ete GYAnI tu AtmA eva me matam.h . AsthitaH saH hi yukta\-AtmA mAm.h eva anuttamAm.h gatim.h .. 7\-18.. ete sarve eva udArAH ##(##santi##)##\, GYAnI tu ##(##mama##)## AtmA eva ##(##asti iti##)## me matam.h . saH hi yukta\-AtmA anuttamAm.h gatim.h mAm.h eva AsthitaH ##(##asti##)##. bahUnA.n janmanAmante GYAnavAnmAM prapadyate . vAsudevaH sarvamiti sa mahAtmA sudurlabhaH .. 7\-19.. bahUnAm.h janmanAm.h ante GYAnavAn.h mAm.h prapadyate . vAsudevaH sarvam.h iti saH mahAtmA sudurlabhaH .. 7\-19.. GYAnavAn.h bahUnAm.h janmanAm.h ante ##'##vAsudevaH sarvam.h##'## iti ##(##anubhUya##)## mAm.h prapadyate . saH mahAtmA sudurlabhaH . kAmaistaistairhR^itaGYAnAH prapadyante.anyadevatAH . taM taM niyamamAsthAya prakR^ityA niyatAH svayA .. 7\-20.. kAmaiH taiH taiH hR^ita\-GYAnAH prapadyante anya\-devatAH . tam.h tam.h niyamam.h AsthAya prakR^ityA niyatAH svayA .. 7\-20.. taiH taiH kAmaiH hR^ita\-GYAnAH svayA prakR^ityA niyatAH ##(##aj~nAninaH##)## tam.h tam.h niyamam.h AsthAya anya\-devatAH prapadyante . yo yo yA.n yA.n tanuM bhaktaH shraddhayArchitumichChati . tasya tasyAchalA.n shraddhA.n tAmeva vidadhAmyaham.h .. 7\-21.. yaH yaH yAm.h yAm.h tanum.h bhaktaH shraddhayA architum.h ichChati . tasya tasya achalAm.h shraddhAm.h tAm.h eva vidadhAmi aham.h .. 7\-21.. yaH yaH bhaktaH yAm.h yAm.h tanum.h shraddhayA architum.h ichChati\, tasya tasya tAm.h eva shraddhAm.h aham.h achalAm.h vidadhAmi . sa tayA shraddhayA yuktastasyArAdhanamIhate . labhate cha tataH kAmAnmayaiva vihitAnhi tAn.h .. 7\-22.. saH tayA shraddhayA yuktaH tasya arAdhanam.h Ihate . labhate cha tataH kAmAn.h mayA eva vihitAn.h hi tAn.h .. 7\-22.. saH tayA shraddhayA yuktaH tasya ArAdhanam.h Ihate\, tataH cha mayA eva vihitAn.h tAn.h kAmAn.h labhate hi . antavattu phalaM teShA.n tadbhavatyalpamedhasAm.h . devAndevayajo yAnti madbhaktA yAnti mAmapi .. 7\-23.. antavat.h tu phalam.h teShAm.h tat.h bhavati alpa\-medhasAm.h . devAn.h deva\-yajaH yAnti mat.h bhaktAH yAnti mAm.h api .. 7\-23.. teShAm.h alpa\-medhasAm.h tat.h phalam.h tu antavat.h bhavati\; deva\-yajaH devAn.h yAnti\, mat.h bhaktAH api mAm.h yAnti . avyaktaM vyaktimApannaM manyante mAmabuddhayaH . paraM bhAvamajAnanto mamAvyayamanuttamam.h .. 7\-24.. avyaktam.h vyaktim.h Apannam.h manyante mAm.h abuddhayaH . param.h bhAvam.h ajAnantaH mama avyayam.h anuttamam.h .. 7\-24.. mama param.h avyayam.h avyaktam.h anuttamam.h bhAvam.h ajAnantaH abuddhayaH mAm.h vyaktim.h Apannam.h manyante . nAhaM prakAshaH sarvasya yogamAyAsamAvR^itaH . mUDho.ayaM nAbhijAnAti loko mAmajamavyayam.h .. 7\-25.. na aham.h prakAshaH sarvasya yoga\-mAyA\-samAvR^itaH . mUDhaH ayam.h na abhijAnAti lokaH mAm.h ajam.h avyayam.h .. 7\-25.. yoga\-mAyA\-samAvR^itaH aham.h sarvasya prakAshaH na . ayam.h mUDhaH lokaH ajam.h avyayam.h mAm.h na abhijAnAti . vedAhaM samatItAni vartamAnAni chArjuna . bhaviShyANi cha bhUtAni mA.n tu veda na kashchana .. 7\-26.. veda aham.h samatItAni vartamAnAni cha arjuna . bhaviShyANi cha bhUtAni mAm.h tu veda na kashchana .. 7\-26.. he arjuna##!## aham.h samatItAni vartamAnAni cha bhaviShyANi cha bhUtAni veda . kashchana tu mAm.h na veda . ichChAdveShasamutthena dvandvamohena bhArata . sarvabhUtAni sammohaM sarge yAnti parantapa .. 7\-27.. ichChA\-dveSha\-samutthena dvandva\-mohena bhArata . sarva\-bhUtAni sammoham.h sarge yAnti parantapa .. 7\-27.. he parantapa bhArata##!## sarva\-bhUtAni ichChA\-dveSha\-samutthena dvandva\-mohena sarge sammoham.h yAnti . yeShA.n tvantagataM pApa.n janAnAM puNyakarmaNAm.h . te dvandvamohanirmuktA bhajante mA.n dR^iDhavratAH .. 7\-28.. yeShAm.h tu antagatam.h pApam.h janAnAm.h puNya\-karmaNAm.h . te dvandva\-moha\-nirmuktAH bhajante mAm.h dR^iDha\-vratAH .. 7\-28.. yeShAm.h puNya\-karmaNAm.h janAnAm.h tu pApam.h antagatam.h\, te dR^iDha\-vratAH dvandva\-moha\-nirmuktAH mAm.h bhajante . jarAmaraNamokShAya mAmAshritya yatanti ye . te brahma tadviduH kR^itsnamadhyAtmaM karma chAkhilam.h .. 7\-29.. jarA\-maraNa\-mokShAya mAm.h Ashritya yatanti ye . te brahma tat.h viduH kR^itsnam.h adhyAtmam.h karma cha akhilam.h .. 7\-29.. ye mAm.h Ashritya jarA\-maraNa\-mokShAya yatanti\, te tat.h brahma\, kR^itsnam.h adhyAtmam.h\, akhilam.h karma cha viduH . sAdhibhUtAdhidaivaM mA.n sAdhiyaGYa.n cha ye viduH . prayANakAle.api cha mA.n te viduryuktachetasaH .. 7\-30.. sAdhibhUta\-adhidaivam.h mAm.h sAdhiyaGYam.h cha ye viduH . prayANakAle api cha mA.n te viduH yukta\-chetasaH .. 7\-30.. ye sAdhibhUta\-adhidaivam.h sAdhiyaGYam.h cha mAm.h viduH te yukta\-chetasaH prayANa\-kAle api cha mAm.h viduH . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde GYAnaviGYAnayogo nAma saptamo.adhyAyaH .. 7.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde GYAna\-viGYAna\-yogaH nAma saptamaH adhyAyaH .. 7.. \medskip\hrule\medskip atha aShTamo.adhyAyaH . akSharabrahmayogaH . atha aShTamaH adhyAyaH . akShara\-brahma\-yogaH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . ki.n tad.h brahma kimadhyAtma.n kiM karma puruShottama . adhibhUta.n cha kiM proktamadhidaivaM kimuchyate .. 8\-1.. kim.h tat.h brahma kim.h adhyAtmam.h kim.h karma puruShottama . adhibhUtam.h cha kim.h proktam.h adhidaivam.h kim.h uchyate .. 8\-1.. he puruShottama##!## tat.h brahma kim.h##?## adhyAtmam.h kim.h##?## karma kim.h##?## adhibhUtam.h kim.h proktam.h##?## adhidaivam.h cha kim.h uchyate ##?## adhiyaGYaH kathaM ko.atra dehe.asminmadhusUdana . prayANakAle cha kathaM GYeyo.asi niyatAtmabhiH .. 8\-2.. adhiyaGYaH katham.h kaH atra dehe asmin.h madhusUdana . prayANa\-kAle cha katham.h GYeyaH asi niyata\-AtmabhiH .. 8\-2.. he madhusUdana##!## atra asmin.h dehe adhiyaGYaH kaH katham.h ##(##cha asti##)####?## prayANa\-kAle cha niyata\-AtmabhiH katham.h GYeyaH asi ##?## shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . akSharaM brahma paramaM svabhAvo.adhyAtmamuchyate . bhUtabhAvodbhavakaro visargaH karmasa.nGYitaH .. 8\-3.. akSharam.h brahma paramam.h svabhAvaH adhyAtmam.h uchyate . bhUta\-bhAva\-udbhava\-karaH visargaH karma\-sa.nGYitaH .. 8\-3.. akSharam.h paramam.h brahma\, svabhAvaH adhyAtmam.h uchyate\, bhUta\-bhAva\-udbhava\-karaH visargaH karma\-sa.nGYitaH . adhibhUtaM kSharo bhAvaH puruShashchAdhidaivatam.h . adhiyaGYo.ahamevAtra dehe dehabhR^itA.n vara .. 8\-4.. adhibhUtam.h kSharaH bhAvaH puruShaH cha adhidaivatam.h . adhiyaGYaH aham.h eva atra dehe deha\-bhR^itAm.h vara .. 8\-4.. he deha\-bhR^itAm.h vara##!## kSharaH bhAvaH adhibhUtam.h\, puruShaH adhidaivatam.h\, atra dehe cha aham.h eva adhiyaGYaH . antakAle cha mAmeva smaranmuktvA kalevaram.h . yaH prayAti sa madbhAvaM yAti nAstyatra sa.nshayaH .. 8\-5.. anta\-kAle cha mAm.h eva smaran.h muktvA kalevaram.h . yaH prayAti saH mat.h bhAvam.h yAti na asti atra sa.nshayaH .. 8\-5.. yaH cha anta\-kAle mAm.h eva smaran.h kalevaram.h muktvA prayAti\, saH mat.h bhAvam.h yAti\, atra sa.nshayaH na asti . yaM yaM vApi smaranbhAvaM tyajatyante kalevaram.h . taM tamevaiti kaunteya sadA tadbhAvabhAvitaH .. 8\-6.. yam.h yam.h vA api smaran.h bhAvam.h tyajati ante kalevaram.h . tam.h tam.h eva eti kaunteya sadA tadt.h bhAva\-bhAvitaH .. 8\-6.. he kaunteya##!## yam.h yam.h vA api bhAvam.h smaran.h ante kalevaram.h tyajati\; sadA tadt.h bhAva\-bhAvitaH ##(##saH##)## tam.h tam.h eva eti . tasmAtsarveShu kAleShu mAmanusmara yudhya cha . mayyarpitamanobuddhirmAmevaiShyasyasa.nshayam.h .. 8\-7.. tasmAt.h sarveShu kAleShu mAm.h anusmara yudhya cha . mayi arpita\-manaH\-buddhiH mAm.h eva eShyasi asa.nshayam.h .. 8\-7.. tasmAt.h sarveShu kAleShu mayi arpita\-manaH\-buddhiH ##(##bhava##)##\, mAm.h anusmara\, yudhya cha . ##(##evaM##)## asa.nshayam.h mAm.h eva eShyasi . abhyAsayogayuktena chetasA nAnyagAminA . paramaM puruShaM divya.n yAti pArthAnuchintayan.h .. 8\-8.. abhyAsa\-yoga\-yuktena chetasA na anya\-gAminA . paramam.h puruSham.h divyam.h yAti pArtha anuchintayan.h .. 8\-8.. he pArtha##!## abhyAsa\-yoga\-yuktena na anya\-gAminA chetasA anuchintayan.h\, divyam.h paramam.h puruSham.h yAti . kaviM purANamanushAsitAraM aNoraNIyA.nsamanusmaredyaH . sarvasya dhAtAramachintyarUpam\- mAdityavarNaM tamasaH parastAt.h .. 8\-9.. prayANakAle manasA.achalena bhaktyA yukto yogabalena chaiva . bhruvormadhye prANamAveshya samyak.h sa taM paraM puruShamupaiti divyam.h .. 8\-10.. kavim.h purANam.h anushAsitAram.h aNoH aNIyA.nsam.h anusmaret.h yaH . sarvasya dhAtAram.h achintya\-rUpaM Aditya\-varNam.h tamasaH parastAt.h .. 8\-9.. prayANa\-kAle manasA achalena bhaktyA yuktaH yoga\-balena cha eva . bhruvoH madhye prANam.h Aveshya samyak.h saH tam.h param.h puruSham.h upaiti divyam.h .. 8\-10.. kavim.h\, purANam.h\, anushAsitAram.h\, aNoH aNIyA.nsam.h\, sarvasya dhAtAram.h\, achintya\-rUpaM\, tamasaH parastAt.h Aditya\-varNam.h ##(##vidyamAnaM puruShaM##)##\, prayANa\-kAle\, achalena manasA\, bhaktyA yuktaH yoga\-balena cha eva bhruvoH madhye samyak.h prANam.h Aveshya\, yaH anusmaret.h saH tam.h param.h divyam.h puruSham.h upaiti . yadakSharaM vedavido vadanti vishanti yadyatayo vItarAgAH . yadichChanto brahmacharya.n charanti tatte padaM sa.ngraheNa pravakShye .. 8\-11.. yat.h akSharam.h veda\-vidaH vadanti vishanti yat.h yatayaH vIta\-rAgAH . yat.h ichChantaH brahmacharyam.h charanti tat.h te padam.h sa.ngraheNa pravakShye .. 8\-11.. veda\-vidaH yat.h akSharam.h vadanti\, vIta\-rAgAH yatayaH yat.h vishanti\, ##(##brahmachAriNaH##)## yat.h ichChantaH brahmacharyam.h charanti\, tat.h padam.h te sa.ngraheNa pravakShye . sarvadvArANi sa.nyamya mano hR^idi nirudhya cha . mUrdhnyAdhAyAtmanaH prANamAsthito yogadhAraNAm.h .. 8\-12.. omityekAkSharaM brahma vyAharanmAmanusmaran.h . yaH prayAti tyajandehaM sa yAti paramA.n gatim.h .. 8\-13.. sarva\-dvArANi sa.nyamya manaH hR^idi nirudhya cha . mUrdhni AdhAya AtmanaH prANam.h AsthitaH yoga\-dhAraNAm.h .. 8\-12.. om.h iti eka\-akSharam.h brahma vyAharan.h mAm.h anusmaran.h . yaH prayAti tyajan.h deham.h saH yAti paramAm.h gatim.h .. 8\-13.. sarva\-dvArANi sa.nyamya\, manaH cha hR^idi nirudhya\, mUrdhni AtmanaH prANam.h AdhAya\, yoga\-dhAraNAm.h AsthitaH\, om.h iti eka\-akSharam.h brahma vyAharan.h mAm.h anusmaran.h\, yaH deham.h tyajan.h prayAti\, saH paramAm.h gatim.h yAti . ananyachetAH satataM yo mA.n smarati nityashaH . tasyAhaM sulabhaH pArtha nityayuktasya yoginaH .. 8\-14.. ananya\-chetAH satatam.h yaH mAm.h smarati nityashaH . tasya ahaM sulabhaH pArtha nitya\-yuktasya yoginaH .. 8\-14.. he pArtha##!## yaH nityashaH ananya\-chetAH ##(##san.h##)## mAm.h satataM smarati\, tasya nitya\-yuktasya yoginaH ahaM sulabhaH ##(##asmi##)## . mAmupetya punarjanma duHkhAlayamashAshvatam.h . nApnuvanti mahAtmAnaH sa.nsiddhiM paramA.n gatAH .. 8\-15.. mAm.h upetya punaH\-janma duHkha\-Alayam.h ashAshvatam.h . na Apnuvanti mahAtmAnaH sa.nsiddhim.h paramAm.h gatAH .. 8\-15.. paramAm.h sa.nsiddhim.h gatAH mahAtmAnaH mAm.h upetya\, punaH duHkha\-Alayam.h ashAshvatam.h janma na Apnuvanti . AbrahmabhuvanAllokAH punarAvartino.arjuna . mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate .. 8\-16.. Abrahma\-bhuvanAt.h lokAH punaH\-AvartinaH arjuna . mAm.h upetya tu kaunteya punaH\-janma na vidyate .. 8\-16.. he arjuna##!## Abrahma\-bhuvanAt.h ##(##sarve##)## lokAH punaH\-AvartinaH ##(##santi##)##\; he kaunteya##!## mAm.h upetya tu punaH janma na vidyate . sahasrayugaparyantamaharyad.h brahmaNo viduH . rAtri.n yugasahasrAntA.n te.ahorAtravido janAH .. 8\-17.. sahasra\-yuga\-paryantam.h ahaH yat.h brahmaNaH viduH . rAtrim.h yuga\-sahasra\-antAm.h te ahorAtra\-vidaH janAH .. 8\-17.. yat.h te ahorAtra\-vidaH janAH sahasra\-yuga\-paryantam.h brahmaNaH ahaH yuga\-sahasra\-antAm.h rAtrim.h ##(##cha##)## viduH . avyaktAd.h vyaktayaH sarvAH prabhavantyaharAgame . rAtryAgame pralIyante tatraivAvyaktasa.nGYake .. 8\-18.. avyaktAt.h vyaktayaH sarvAH prabhavanti ahaH Agame . rAtri Agame pralIyante tatra eva avyakta\-sa.nGYake .. 8\-18.. ahaH Agame sarvAH vyaktayaH avyaktAt.h prabhavanti\, ##(##punaH##)## rAtri Agame tatra avyakta\-sa.nGYake eva pralIyante . bhUtagrAmaH sa evAyaM bhUtvA bhUtvA pralIyate . rAtryAgame.avashaH pArtha prabhavatyaharAgame .. 8\-19.. bhUta\-grAmaH saH eva ayam.h bhUtvA bhUtvA pralIyate . rAtri Agame avashaH pArtha prabhavati ahaH Agame .. 8\-19.. he pArtha##!## saH eva ayam.h bhUta\-grAmaH avashaH ##(##san.h##)##\, bhUtvA bhUtvA rAtri Agame pralIyate ##(##punaH##)## ahaH Agame prabhavati . parastasmAttu bhAvo.anyo.avyakto.avyaktAtsanAtanaH . yaH sa sarveShu bhUteShu nashyatsu na vinashyati .. 8\-20.. paraH tasmAt.h tu bhAvaH anyaH avyaktaH avyaktAt.h sanAtanaH . yaH saH sarveShu bhUteShu nashyatsu na vinashyati .. 8\-20.. yaH tu sarveShu bhUteShu nashyatsu na vinashyati\, saH\, tasmAt.h avyaktAt.h anyaH\, avyaktaH sanAtanaH paraH bhAvaH ##(##asti##)## avyakto.akShara ityuktastamAhuH paramA.n gatim.h . yaM prApya na nivartante taddhAma paramaM mama .. 8\-21.. avyaktaH akSharaH iti uktaH tam.h AhuH paramAm.h gatim.h . yam.h prApya na nivartante tat.h dhAma paramam.h mama .. 8\-21.. ##(##yaH##)## avyaktaH ##(##bhAvaH##)## akSharaH iti uktaH\, tam.h paramAm.h gatim.h AhuH\, ##(##j~nAninaH##)## yam.h prApya na nivartante\, tat.h mama paramam.h dhAma ##(##asti##)##. puruShaH sa paraH pArtha bhaktyA labhyastvananyayA . yasyAntaHsthAni bhUtAni yena sarvamidaM tatam.h .. 8\-22.. puruShaH saH paraH pArtha bhaktyA labhyaH tu ananyayA . yasya antaH\-sthAni bhUtAni yena sarvam.h idam.h tatam.h .. 8\-22.. he pArtha##!## bhUtAni yasya antaH\-sthAni ##(##santi##)##\, yena idam.h sarvam.h tatam.h\, saH tu paraH puruShaH ananyayA bhaktyA labhyaH ##(##asti##)##. yatra kAle tvanAvR^ittimAvR^itti.n chaiva yoginaH . prayAtA yAnti taM kAlaM vakShyAmi bharatarShabha .. 8\-23.. yatra kAle tu anAvR^ittim.h AvR^ittim.h cha eva yoginaH . prayAtAH yAnti tam.h kAlam.h vakShyAmi bharatarShabha .. 8\-23.. he bharatarShabha##!## yatra kAle tu prayAtAH yoginaH anAvR^ittim.h AvR^ittim.h cha eva yAnti\, tam.h kAlam.h vakShyAmi . agnirjyotirahaH shuklaH ShaNmAsA uttarAyaNam.h . tatra prayAtA gachChanti brahma brahmavido janAH .. 8\-24.. agniH jyotiH ahaH shuklaH ShaNmAsAH uttara\-AyaNam.h . tatra prayAtAH gachChanti brahma brahmavidaH janAH .. 8\-24.. agniH\, jyotiH\, ahaH\, shuklaH ##(##pakShaH##)##\, ShaNmAsAH uttara\-Ayanam.h\, tatra ##(##kAle##)## prayAtAH brahmavidaH janAH brahma gachChanti . dhUmo rAtristathA kR^iShNaH ShaNmAsA dakShiNAyanam.h . tatra chAndramasa.n jyotiryogI prApya nivartate .. 8\-25.. dhUmaH rAtriH tathA kR^iShNaH ShaNmAsAH dakShiNa\-Ayanam.h . tatra chAndramasam.h jyotiH yogI prApya nivartate .. 8\-25.. dhUmaH\, rAtriH\, tathA kR^iShNaH ##(##pakShaH##)##\, ShaNmAsAH dakShiNa\-Ayanam.h\, tatra ##(##kAle prayAtAH##)## yogI chAndramasam.h jyotiH prApya nivartate . shuklakR^iShNe gatI hyete jagataH shAshvate mate . ekayA yAtyanAvR^ittimanyayAvartate punaH .. 8\-26.. shukla\-kR^iShNe gatI hi ete jagataH shAshvate mate . ekayA yAti anAvR^ittim.h anyayA Avartate punaH .. 8\-26.. jagataH ete hi shukla\-kR^iShNe gatI shAshvate mate . ekayA anAvR^ittim.h yAti anyayA punaH Avartate . naite sR^itI pArtha jAnanyogI muhyati kashchana . tasmAtsarveShu kAleShu yogayukto bhavArjuna .. 8\-27.. na ete sR^itI pArtha jAnan.h yogI muhyati kashchana . tasmAt.h sarveShu kAleShu yoga\-yuktaH bhava arjuna .. 8\-27.. he pArtha##!## ete sR^itI jAnan.h kashchana yogI na muhyati\; tasmAt.h he arjuna##!## ##(##tvaM##)## sarveShu kAleShu yoga\-yuktaH bhava . vedeShu yaGYeShu tapaHsu chaiva dAneShu yatpuNyaphalaM pradiShTam.h . atyeti tatsarvamidaM viditvA yogI paraM sthAnamupaiti chAdyam.h .. 8\-28.. vedeShu yaGYeShu tapaHsu cha eva dAneShu yat.h puNya\-phalam.h pradiShTam.h . atyeti tat.h sarvam.h idam.h viditvA yogI param.h sthAnam.h upaiti cha Adyam.h .. 8\-28.. yogI idam.h viditvA\, vedeShu yaGYeShu tapaHsu dAneShu cha eva yat.h puNya\-phalam.h pradiShTam.h\, tat.h sarvam.h atyeti\, Adyam.h param.h cha sthAnam.h upaiti . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde akSharabrahmayogo nAmAShTamo.adhyAyaH .. 8.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde akShara\-brahma\-yogaH nAma aShTamaH adhyAyaH .. 8.. \medskip\hrule\medskip atha navamo.adhyAyaH . rAjavidyArAjaguhyayogaH . atha navamaH adhyAyaH . rAja\-vidyA\-rAja\-guhya\-yogaH . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . idaM tu te guhyatamaM pravakShyAmyanasUyave . GYAnaM viGYAnasahitaM yajGYAtvA mokShyase.ashubhAt.h .. 9\-1.. idam.h tu te guhyatamam.h pravakShyAmi anasUyave . GYAnam.h viGYAna\-sahitam.h yat.h GYAtvA mokShyase ashubhAt.h .. 9\-1.. yat.h GYAtvA ##(##tvaM##)##ashubhAt.h mokShyase\, ##(##tat.h##)## tu idam.h guhyatamam.h viGYAna\-sahitam.h GYAnam.h anasUyave te pravakShyAmi . rAjavidyA rAjaguhyaM pavitramidamuttamam.h . pratyakShAvagamaM dharmya.n susukhaM kartumavyayam.h .. 9\-2.. rAja\-vidyA rAja\-guhyam.h pavitramm.h idam.h uttamam.h . pratyakSha\-avagamam.h dharmyam.h susukham.h kartum.h avyayam.h .. 9\-2.. idam.h ##(##j~nAnaM##)## rAja\-vidyA\, rAja\-guhyam.h\, uttamam.h\, pavitram.h\, avyayam.h\, pratyakSha\-avagamam.h\, kartum.h susukham.h\, dharmyam.h cha ##(##asti##)##. ashraddadhAnAH puruShA dharmasyAsya parantapa . aprApya mA.n nivartante mR^ityusa.nsAravartmani .. 9\-3.. ashraddadhAnAH puruShAH dharmasya asya parantapa . aprApya mAm.h nivartante mR^ityu\-sa.nsAra\-vartmani .. 9\-3.. he parantapa##!## asya dharmasya ashraddadhAnAH puruShAH mAm.h aprApya mR^ityu\-sa.nsAra\-vartmani nivartante . mayA tatamidaM sarva.n jagadavyaktamUrtinA . matsthAni sarvabhUtAni na chAhaM teShvavasthitaH .. 9\-4.. mayA tatam.h idam.h sarvam.h jagat.h avyakta\-mUrtinA . mat.h\-sthAni sarva\-bhUtAni na cha aham.h teShu avasthitaH .. 9\-4.. avyakta\-mUrtinA mayA idam.h sarvam.h jagat.h tatam.h . sarva\-bhUtAni mat.h\-sthAni ##(##santi##)##\, aham.h cha teShu na avasthitaH ##(##asmi##)##. na cha matsthAni bhUtAni pashya me yogamaishvaram.h . bhUtabhR^inna cha bhUtastho mamAtmA bhUtabhAvanaH .. 9\-5.. na cha mat.h\-sthAni bhUtAni pashya me yogam.h aishvaram.h . bhUta\-bhR^it.h na cha bhUta\-sthaH mama AtmA bhUta\-bhAvanaH .. 9\-5.. bhUtAni cha mat.h\-sthAni na ##(##santi##)##\, me aishvaram.h yogam.h pashya . ##(##ahaM##)## bhUta\-bhR^it.h ##(##api##)## bhUta\-sthaH na . mama AtmA cha bhUta\-bhAvanaH ##(##asti##)## . yathAkAshasthito nitya.n vAyuH sarvatrago mahAn.h . tathA sarvANi bhUtAni matsthAnItyupadhAraya .. 9\-6.. yathA AkAsha\-sthitaH nityam.h vAyuH sarvatragaH mahAn.h . tathA sarvANi bhUtAni mat.h\-sthAni iti upadhAraya .. 9\-6.. yathA sarvatragaH mahAn.h vAyuH nityam.h AkAsha\-sthitaH ##(##asti##)##\, tathA sarvANi bhUtAni mat.h\-sthAni ##(##santi##)##\, iti ##(##tvaM##)## upadhAraya . sarvabhUtAni kaunteya prakR^iti.n yAnti mAmikAm.h . kalpakShaye punastAni kalpAdau visR^ijAmyaham.h .. 9\-7.. sarva\-bhUtAni kaunteya prakR^itim.h yAnti mAmikAm.h . kalpa\-kShaye punaH tAni kalpa\-Adau visR^ijAmi aham.h .. 9\-7.. he kaunteya##!## sarva\-bhUtAni kalpa\-kShaye mAmikAm.h prakR^itim.h yAnti . punaH kalpa\-Adau tAni visR^ijAmi . prakR^iti.n svAmavaShTabhya visR^ijAmi punaH punaH . bhUtagrAmamimaM kR^itsnamavashaM prakR^itervashAt.h .. 9\-8.. prakR^itim.h svAm.h avaShTabhya visR^ijAmi punaH punaH . bhUta\-grAmam.h imam.h kR^itsnam.h avasham.h prakR^iteH vashAt.h .. 9\-8.. ##(##aham.h##)## svAm.h prakR^itim.h avaShTabhya prakR^iteH vashAt.h avasham.h imam.h kR^itsnam.h bhUta\-grAmam.h punaH punaH visR^ijAmi . na cha mA.n tAni karmANi nibadhnanti dhana~njaya . udAsInavadAsInamasakta.n teShu karmasu .. 9\-9.. na cha mAm.h tAni karmANi nibadhnanti dhana~njaya . udAsInavat.h AsInam.h asaktam.h teShu karmasu .. 9\-9.. he dhana~njaya##!## teShu karmasu asaktam.h udAsInavat.h AsInam.h mAm.h tAni karmANi cha na nibadhnanti . mayAdhyakSheNa prakR^itiH sUyate sacharAcharam.h . hetunAnena kaunteya jagadviparivartate .. 9\-10.. mayA adhyakSheNa prakR^itiH sUyate sachara\-acharam.h . hetunA anena kaunteya jagat.h viparivartate .. 9\-10.. he kaunteya##!## mayA adhyakSheNa prakR^itiH sachara\-acharam.h sUyate\, anena hetunA jagat.h viparivartate . avajAnanti mAM mUDhA mAnuShI.n tanumAshritam.h . paraM bhAvamajAnanto mama bhUtamaheshvaram.h .. 9\-11.. avajAnanti mAm.h mUDhAH mAnuShIm.h tanum.h Ashritam.h . param.h bhAvam.h ajAnantaH mama bhUta\-maheshvaram.h .. 9\-11.. bhUta\-maheshvaram.h mama param.h bhAvam.h ajAnantaH mUDhAH mAnuShIm.h tanum.h Ashritam.h mAm.h avajAnanti . moghAshA moghakarmANo moghaGYAnA vichetasaH . rAkShasImAsurI.n chaiva prakR^itiM mohinI.n shritAH .. 9\-12.. mogha\-AshAH mogha\-karmANaH mogha\-GYAnAH vichetasaH . rAkShasIm.h AsurIm.h cha eva prakR^itim.h mohinIm.h shritAH .. 9\-12.. ##(##te##)## mogha\-AshAH mogha\-karmANaH mogha\-GYAnAH vichetasaH mohinIm.h rAkShasIm.h AsurIm.h prakR^itim.h cha eva shritAH . mahAtmAnastu mAM pArtha daivIM prakR^itimAshritAH . bhajantyananyamanaso GYAtvA bhUtAdimavyayam.h .. 9\-13.. mahAtmAnaH tu mAm.h pArtha daivIm.h prakR^itim.h AshritAH . bhajanti ananya\-manasaH GYAtvA bhUtAdim.h avyayam.h .. 9\-13.. he pArtha##!## daivIm.h prakR^itim.h AshritAH mahAtmAnaH tu mAm.h bhUtAdim.h avyayam.h GYAtvA\, ananya\-manasaH ##(##mAM##)## bhajanti . satataM kIrtayanto mA.n yatantashcha dR^iDhavratAH . namasyantashcha mAM bhaktyA nityayuktA upAsate .. 9\-14.. satatam.h kIrtayantaH mAm.h yatantaH cha dR^iDha\-vratAH . namasyantaH cha mAm.h bhaktyA nitya\-yuktAH upAsate .. 9\-14.. ##(##te##)## nitya\-yuktAH bhaktyA mAm.h satatam.h kIrtayantaH yatantaH cha dR^iDha\-vratAH namasyantaH cha mAm.h upAsate . GYAnayaGYena chApyanye yajanto mAmupAsate . ekatvena pR^ithaktvena bahudhA vishvatomukham.h .. 9\-15.. GYAna\-yaGYena cha api anye yajantaH mAm.h upAsate . ekatvena pR^ithaktvena bahudhA vishvatomukham.h .. 9\-15. anye cha api GYAna\-yaGYena yajantaH ekatvena\, pR^ithaktvena\, bahudhA vishvatomukham.h mAm.h upAsate . ahaM kraturahaM yaGYaH svadhAhamahamauShadham.h . mantro.ahamahamevAjyamahamagnirahaM hutam.h .. 9\-16.. aham.h kratuH aham.h yaGYaH svadhA aham.h aham.h auShadham.h . mantraH aham.h aham.h eva Ajyam.h aham.h agniH aham.h hutam.h .. 9\-16.. aham.h kratuH\, aham.h yaGYaH\, aham.h svadhA\, aham.h auShadham.h\, aham.h mantraH\, aham.h eva Ajyam.h\, aham.h agniH\, aham.h hutam.h\, pitAhamasya jagato mAtA dhAtA pitAmahaH . vedyaM pavitramo.nkAra R^iksAma yajureva cha .. 9\-17.. pitA aham.h asya jagataH mAtA dhAtA pitAmahaH . vedyam.h pavitram.h o.nkAraH R^ik\-sAma yajuH eva cha .. 9\-17.. aham.h asya jagataH mAtA\, pitA\, dhAtA\, pitAmahaH\, vedyam.h ##(##vastu##)##\, pavitram.h ##(##vastu##)##\, o~NkAraH\, R^ik\, sAma\, yajuH eva cha ##(##asmi##)##. gatirbhartA prabhuH sAkShI nivAsaH sharaNa.n suhR^it.h . prabhavaH pralayaH sthAnaM nidhAnaM bIjamavyayam.h .. 9\-18.. gatiH bhartA prabhuH sAkShI nivAsaH sharaNam.h suhR^it.h . prabhavaH pralayaH sthAnam.h nidhAnam.h bIjam.h avyayam.h .. 9\-18.. ##(##ahaM##)## gatiH\, bhartA\, prabhuH\, sAkShI\, nivAsaH\, sharaNam.h\, suhR^it.h\, prabhavaH\, pralayaH\, sthAnam.h\, nidhAnam.h\, avyayam.h bIjam.h ##(##cha asmi##)## . tapAmyahamahaM varSha.n nigR^ihNAmyutsR^ijAmi cha . amR^ita.n chaiva mR^ityushcha sadasachchAhamarjuna .. 9\-19.. tapAmi aham.h aham.h varSham.h nigR^ihNAmi utsR^ijAmi cha . amR^itam.h cha eva mR^ityuH cha sat.h asat.h cha aham.h arjuna .. 9\-19.. he arjuna##!## aham.h tapAmi\, aham.h varSham.h\, nigR^ihNAmi utsR^ijAmi cha\, aham.h eva amR^itam.h mR^ityuH cha\, ##(##ahaM eva##)## sat.h asat.h cha ##(##asmi##)## . traividyA mA.n somapAH pUtapApA yaGYairiShTvA svargatiM prArthayante . te puNyamAsAdya surendraloka\- mashnanti divyAndivi devabhogAn.h .. 9\-20.. trai\-vidyAH mAm.h somapAH pUta\-pApAH yaGYaiH iShTvA svargatim.h prArthayante . te puNyam.h AsAdya surendra\-lokaM ashnanti divyAn.h divi deva\-bhogAn.h .. 9\-20.. trai\-vidyAH somapAH pUta\-pApAH mAm.h yaGYaiH iShTvA svargatim.h prArthayante . te puNyam.h surendra\-lokaM AsAdya\, divi divyAn.h deva\-bhogAn.h ashnanti . te taM bhuktvA svargalokaM vishAlaM kShINe puNye martyalokaM vishanti . evaM trayIdharmamanuprapannA gatAgataM kAmakAmA labhante .. 9\-21.. te tam.h bhuktvA svarga\-lokam.h vishAlam.h kShINe puNye martya\-lokam.h vishanti . evam.h trayI\-dharmam.h anuprapannAH gata\-Agatam.h kAma\-kAmAH labhante .. 9\-21.. te tam.h vishAlam.h svarga\-lokam.h bhuktvA\, puNye kShINe ##(##sati##)## martya\-lokam.h vishanti . evam.h trayI\-dharmam.h anuprapannAH kAma\-kAmAH gata\-Agatam.h labhante . ananyAshchintayanto mA.n ye janAH paryupAsate . teShA.n nityAbhiyuktAnA.n yogakShemaM vahAmyaham.h .. 9\-22.. ananyAH chintayantaH mAm.h ye janAH paryupAsate . teShAm.h nitya\-abhiyuktAnAm.h yoga\-kShemam.h vahAmi aham.h .. 9\-22.. ananyAH chintayantaH ye janAH mAm.h paryupAsate\, teShAm.h nitya\-abhiyuktAnAm.h yoga\-kShemam.h aham.h vahAmi . ye.apyanyadevatAbhaktA yajante shraddhayAnvitAH . te.api mAmeva kaunteya yajantyavidhipUrvakam.h .. 9\-23.. ye api anya\-devatA\-bhaktAH yajante shraddhayA anvitAH . te api mAm.h eva kaunteya yajanti avidhi\-pUrvakam.h .. 9\-23.. api ye anya\-devatA\-bhaktAH shraddhayA anvitAH yajante\, te api he kaunteya##!## avidhi\-pUrvakam.h mAm.h eva yajanti . ahaM hi sarvayaGYAnAM bhoktA cha prabhureva cha . na tu mAmabhijAnanti tattvenAtashchyavanti te .. 9\-24.. aham.h hi sarva\-yaGYAnAm.h bhoktA cha prabhuH eva cha . na tu mAm.h abhijAnanti tattvena ataH chyavanti te .. 9\-24.. aham.h hi sarva\-yaGYAnAm.h bhoktA cha prabhuH eva cha ##(##asmi##)##\, mAm.h tu tattvena na abhijAnanti\, ataH te chyavanti . yAnti devavratA devAnpitR^InyAnti pitR^ivratAH . bhUtAni yAnti bhUtejyA yAnti madyAjino.api mAm.h .. 9\-25.. yAnti deva\-vratAH devAn.h pitR^In.h yAnti pitR^i\-vratAH . bhUtAni yAnti bhUta\-ijyAH yAnti mat.h yAjinaH api mAm.h .. 9\-25.. deva\-vratAH devAn.h yAnti\, pitR^i\-vratAH pitR^In.h yAnti\, bhUta\-ijyAH bhUtAni yAnti\, mat.h yAjinaH api mAm.h yAnti . patraM puShpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prayachChati . tadahaM bhaktyupahR^itamashnAmi prayatAtmanaH .. 9\-26.. patram.h puShpam.h phalam.h toyam.h yaH me bhaktyA prayachChati . tat.h aham.h bhakti\-upahR^itam.h ashnAmi prayata AtmanaH .. 9\-26.. yaH patram.h puShpam.h phalam.h toyam.h bhaktyA me prayachChati\, ##(##tasya##)## prayata\-AtmanaH bhakti\-upahR^itam.h tat.h aham.h ashnAmi . yatkaroShi yadashnAsi yajjuhoShi dadAsi yat.h . yattapasyasi kaunteya tatkuruShva madarpaNam.h .. 9\-27.. yat.h karoShi yat.h ashnAsi yat.h juhoShi dadAsi yat.h . yat.h tapasyasi kaunteya tat.h kuruShva mat.h arpaNam.h .. 9\-27.. he kaunteya##!## yat.h karoShi\, yat.h ashnAsi\, yat.h juhoShi\, yat.h dadAsi\, yat.h tapasyasi\, tat.h mat.h arpaNam.h kuruShva . shubhAshubhaphalairevaM mokShyase karmabandhanaiH . sa.nnyAsayogayuktAtmA vimukto mAmupaiShyasi .. 9\-28.. shubha\-ashubha\-phalaiH evam.h mokShyase karma\-bandhanaiH . sa.nnyAsa\-yoga\-yukta\-AtmA vimuktaH mAm.h upaiShyasi .. 9\-28.. evam.h ##(##kR^ite sati##)## shubha\-ashubha\-phalaiH karma\-bandhanaiH sa.nnyAsa\-yoga\-yukta\-AtmA vimuktaH ##(##bhUtvA##)## mokShyase mAm.h upa\-eShyasi . samo.ahaM sarvabhUteShu na me dveShyo.asti na priyaH . ye bhajanti tu mAM bhaktyA mayi te teShu chApyaham.h .. 9\-29.. samaH aham.h sarva\-bhUteShu na me dveShyaH asti na priyaH . ye bhajanti tu mAm.h bhaktyA mayi te teShu cha api aham.h .. 9\-29.. aham.h sarva\-bhUteShu samaH\, me dveShyaH priyaH cha na asti\, ##(##paraM##)##tu ye mAm.h bhaktyA bhajanti\, te mayi\, ##(##cha##)## aham.h api teShu ##(##cha##)##. api chetsudurAchAro bhajate mAmananyabhAk.h . sAdhureva sa mantavyaH samyagvyavasito hi saH .. 9\-30.. api chet.h su\-duH\-AchAraH bhajate mAm.h ananya\-bhAk.h . sAdhuH eva saH mantavyaH samyak.h vyavasitaH hi saH .. 9\-30.. su\-duH\-AchAraH api mAm.h ananya\-bhAk.h bhajate chet.h\, saH sAdhuH eva mantavyaH\, saH hi samyak.h vyavasitaH ##(##asti##)##. kShipraM bhavati dharmAtmA shashvachChAnti.n nigachChati . kaunteya pratijAnIhi na me bhaktaH praNashyati .. 9\-31.. kShipram.h bhavati dharma\-AtmA shashvat.h shAntim.h nigachChati . kaunteya pratijAnIhi na me bhaktaH praNashyati .. 9\-31.. he kaunteya##!## ##(##saH##)## kShipram.h dharma\-AtmA bhavati\, shashvat.h shAntim.h nigachChati\, me bhaktaH na praNashyati\, ##(##iti tvaM##)## pratijAnIhi . mA.n hi pArtha vyapAshritya ye.api syuH pApayonayaH . striyo vaishyAstathA shUdrAste.api yAnti parAM gatim.h .. 9\-32.. mAm.h hi pArtha vyapAshritya ye api syuH pApa\-yonayaH . striyaH vaishyAH tathA shUdrAH te api yAnti parAm.h gatim.h .. 9\-32.. he pArtha##!## ye api hi pApa\-yonayaH striyaH vaishyAH tathA shUdrAH syuH te api mAm.h vyapAshritya\, parAm.h gatim.h yAnti . kiM punarbrAhmaNAH puNyA bhaktA rAjarShayastathA . anityamasukhaM lokamimaM prApya bhajasva mAm.h .. 9\-33.. kim.h punaH brAhmaNAH puNyAH bhaktAH rAjarShayaH tathA . anityam.h asukham.h lokam.h imam.h prApya bhajasva mAm.h .. 9\-33.. kim.h punaH puNyAH bhaktAH brAhmaNAH tathA rAjarShayaH##?## ##(##tasmAt.h tvaM##)## anityam.h asukham.h imam.h lokam.h prApya\, mAm.h bhajasva . manmanA bhava madbhakto madyAjI mA.n namaskuru . mAmevaiShyasi yuktvaivamAtmAnaM matparAyaNaH .. 9\-34.. mat.h\-manAH bhava mat.h\-bhaktaH mat.h\-yAjI mAm.h namaskuru . mAm.h eva eShyasi yuktvA evam.h AtmAnam.h mat.h\-parAyaNaH .. 9\-34.. ##(##tvaM##)## mat.h\-manAH mat.h\-bhaktaH mat.h\-yAjI ##(##cha##)## bhava\, mAm.h mat.h\-parAyaNaH ##(##san.h##)## namaskuru evam.h AtmAnam.h yuktvA mAm.h eva eShyasi . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde rAjavidyArAjaguhyayogo nAma navamo.adhyAyaH .. 9.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde rAjavidyA\-rAjaguhya\-yogaH nAma navamaH adhyAyaH .. 9.. \medskip\hrule\medskip atha dashamo.adhyAyaH . vibhUtiyogaH . atha dashamaH adhyAyaH . vibhUti\-yogaH . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . bhUya eva mahAbAho shR^iNu me paramaM vachaH . yatte.ahaM prIyamANAya vakShyAmi hitakAmyayA .. 10\-1.. bhUyaH eva mahAbAho shR^iNu me paramam.h vachaH . yat.h te aham.h prIyamANAya vakShyAmi hita\-kAmyayA .. 10\-1.. he mahAbAho##!## bhUyaH eva me paramam.h vachaH shR^iNu . prIyamANAya te yat.h aham.h hita\-kAmyayA vakShyAmi . na me viduH suragaNAH prabhavaM na maharShayaH . ahamAdirhi devAnAM maharShINA.n cha sarvashaH .. 10\-2.. na me viduH sura\-gaNAH prabhavam.h na maharShayaH . aham.h AdiH hi devAnAm.h maharShINAm.h cha sarvashaH .. 10\-2.. sura\-gaNAH maharShayaH cha me prabhavam.h na viduH\, aham.h hi devAnAm.h maharShINAm.h ##(##cha##)## sarvashaH AdiH ##(##asmi##)##. yo mAmajamanAdi.n cha vetti lokamaheshvaram.h . asammUDhaH sa martyeShu sarvapApaiH pramuchyate .. 10\-3.. yaH mAm.h ajam.h anAdim.h cha vetti loka\-maheshvaram.h . asammUDhaH saH martyeShu sarva\-pApaiH pramuchyate .. 10\-3.. yaH mAm.h ajam.h anAdim.h loka\-maheshvaram.h cha vetti\, saH martyeShu asammUDhaH ##(##bhUtvA##)## sarva\-pApaiH pramuchyate . buddhirGYAnamasammohaH kShamA satya.n damaH shamaH . sukhaM duHkhaM bhavo.abhAvo bhaya.n chAbhayameva cha .. 10\-4.. buddhiH GYAnam.h asammohaH kShamA satyam.h damaH shamaH . sukham.h duHkham.h bhavaH abhAvaH bhayam.h cha abhayam.h eva cha .. 10\-4.. buddhiH\, GYAnam.h\, asammohaH\, kShamA\, satyam.h\, damaH\, shamaH\, sukham.h\, duHkham.h\, bhavaH\, abhAvaH\, bhayam.h cha eva abhayam.h cha ahi.nsA samatA tuShTistapo dAnaM yasho.ayashaH . bhavanti bhAvA bhUtAnAM matta eva pR^ithagvidhAH .. 10\-5.. ahi.nsA samatA tuShTiH tapaH dAnam.h yashaH ayashaH . bhavanti bhAvAH bhUtAnAm.h mattaH eva pR^ithak.h\-vidhAH .. 10\-5.. ahi.nsA\, samatA\, tuShTiH\, tapaH\, dAnam.h\, yashaH\, ayashaH\, ##(##ime##)## bhUtAnAm.h pR^ithak.h\-vidhAH bhAvAH mattaH eva bhavanti . maharShayaH sapta pUrve chatvAro manavastathA . madbhAvA mAnasA jAtA yeShA.n loka imAH prajAH .. 10\-6.. maharShayaH sapta pUrve chatvAraH manavaH tathA . mat.h bhAvAH mAnasAH jAtAH yeShAm.h loke imAH prajAH .. 10\-6.. pUrve sapta maharShayaH tathA chatvAraH manavaH mat.h bhAvAH\, mAnasAH jAtAH yeShAm.h loke imAH prajAH . etA.n vibhUti.n yoga.n cha mama yo vetti tattvataH . so.avikampena yogena yujyate nAtra sa.nshayaH .. 10\-7.. etAm.h vibhUtim.h yogam.h cha mama yaH vetti tattvataH . saH avikampena yogena yujyate na atra sa.nshayaH .. 10\-7.. yaH mama etAm.h vibhUtim.h yogam.h cha tattvataH vetti\, saH avikampena yogena yujyate atra sa.nshayaH na . ahaM sarvasya prabhavo mattaH sarvaM pravartate . iti matvA bhajante mAM budhA bhAvasamanvitAH .. 10\-8.. aham.h sarvasya prabhavaH mattaH sarvam.h pravartate . iti matvA bhajante mAm.h budhAH bhAva\-samanvitAH .. 10\-8.. aham.h sarvasya prabhavaH ##(##asmi##)##\, mattaH sarvam.h pravartate\, iti matvA budhAH bhAva\-samanvitAH mAm.h bhajante . machchittA madgataprANA bodhayantaH parasparam.h . kathayantashcha mA.n nitya.n tuShyanti cha ramanti cha .. 10\-9.. mat.h chittAH mat.h gata\-prANAH bodhayantaH parasparam.h . kathayantaH cha mAm.h nityam.h tuShyanti cha ramanti cha .. 10\-9.. mat.h chittAH mat.h gata\-prANAH parasparam.h mAm.h bodhayantaH kathayantaH cha nityam.h tuShyanti cha . teShA.n satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam.h . dadAmi buddhiyogaM taM yena mAmupayAnti te .. 10\-10.. teShAm.h satata\-yuktAnAm.h bhajatAm.h prIti\-pUrvakam.h . dadAmi buddhi\-yogam.h tam.h yena mAm.h upayAnti te .. 10\-10.. ##(##evaM##)## satata\-yuktAnAm.h prIti\-pUrvakam.h bhajatAm.h teShAm.h tam.h buddhi\-yogam.h dadAmi yena te mAm.h upayAnti . teShAmevAnukampArthamahamaGYAnajaM tamaH . nAshayAmyAtmabhAvastho GYAnadIpena bhAsvatA .. 10\-11.. teShAm.h eva anukampArtham.h aham.h aGYAnajam.h tamaH . nAshayAmi Atma\-bhAvasthaH GYAna\-dIpena bhAsvatA .. 10\-11.. teShAm.h eva anukampArtham.h aham.h Atma\-bhAvasthaH ##(##san.h##)## bhAsvatA GYAna\-dIpena aGYAnajam.h tamaH nAshayAmi . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . paraM brahma paraM dhAma pavitraM paramaM bhavAn.h . puruShaM shAshvataM divyamAdidevamajaM vibhum.h .. 10\-12.. AhustvAmR^iShayaH sarve devarShirnAradastathA . asito devalo vyAsaH svaya.n chaiva bravIShi me .. 10\-13.. param.h brahma param.h dhAma pavitram.h paramam.h bhavAn.h . puruSham.h shAshvatam.h divyam.h Adidevam.h ajam.h vibhum.h .. 10\-12.. AhuH tvAm.h R^iShayaH sarve devarShiH nAradaH tathA . asitaH devalaH vyAsaH svayam.h cha eva bravIShi me .. 10\-13.. bhavAn.h param.h brahma\, param.h dhAma\, paramam.h pavitram.h ##(##asti##)## . sarve R^iShayaH tvAm.h shAshvatam.h divyam.h Adidevam.h ajam.h vibhum.h puruSham.h AhuH . tathA devarShiH nAradaH asitaH devalaH vyAsaH ##(##kathayati##)## ##(##tvaM##)## cha svayam.h eva me bravIShi . sarvametadR^itaM manye yanmA.n vadasi keshava . na hi te bhagavanvyakti.n vidurdevA na dAnavAH .. 10\-14.. sarvam.h etat.h R^itam.h manye yat.h mAm.h vadasi keshava . na hi te bhagavan.h vyaktim.h viduH devAH na dAnavAH .. 10\-14.. he keshava##!## yat.h mAm.h ##(##tvaM##)## vadasi\, ##(##tat.h##)## etat.h sarvam.h ##(##ahaM##)## R^itam.h manye . he bhagavan.h##!## na devAH na dAnavAH ##(##vA##)## te vyaktim.h hi viduH . svayamevAtmanAtmAnaM vettha tvaM puruShottama . bhUtabhAvana bhUtesha devadeva jagatpate .. 10\-15.. svayam.h eva AtmanA AtmAnam.h vettha tvam.h puruShottama . bhUta\-bhAvana bhUta\-Isha deva\-deva jagat.h\-pate .. 10\-15.. he puruShottama##!## bhUta\-bhAvana\, bhUta\-Isha\, deva\-deva\, he jagat.h\-pate##!## tvam.h svayam.h eva AtmanA AtmAnam.h vettha . vaktumarhasyasheSheNa divyA hyAtmavibhUtayaH . yAbhirvibhUtibhirlokAnimA.nstva.n vyApya tiShThasi .. 10\-16.. vaktum.h arhasi asheSheNa divyAH hi Atma\-vibhUtayaH . yAbhiH vibhUtibhiH lokAn.h imAn.h tvam.h vyApya tiShThasi .. 10\-16.. ##(##ataH##)## yAbhiH vibhUtibhiH tvam.h imAn.h lokAn.h vyApya tiShThasi\, ##(##tAH##)## divyAH Atma\-vibhUtayaH hi asheSheNa vaktum.h arhasi . kathaM vidyAmahaM yogi.nstvA.n sadA parichintayan.h . keShu keShu cha bhAveShu chintyo.asi bhagavanmayA .. 10\-17.. katham.h vidyAm.h aham.h yogin.h tvAm.h sadA parichintayan.h . keShu keShu cha bhAveShu chintyaH asi bhagavan.h mayA .. 10\-17.. he yogin.h##!## sadA parichintayan.h aham.h tvAm.h katham.h vidyAm.h ##?## he bhagavan.h##!## keShu keShu cha bhAveShu ##(##tvaM##)## mayA chintyaH asi ##?## vistareNAtmano yogaM vibhUti.n cha janArdana . bhUyaH kathaya tR^iptirhi shR^iNvato nAsti me.amR^itam.h .. 10\-18.. vistareNa AtmanaH yogam.h vibhUtim.h cha janArdana . bhUyaH kathaya tR^iptiH hi shR^iNvataH na asti me amR^itam.h .. 10\-18.. he janArdana##!## AtmanaH yogam.h vibhUtim.h cha bhUyaH vistareNa kathaya . ##(##etat.h##)## amR^itam.h shR^iNvataH hi me tR^iptiH na asti . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . hanta te kathayiShyAmi divyA hyAtmavibhUtayaH . prAdhAnyataH kurushreShTha nAstyanto vistarasya me .. 10\-19.. hanta te kathayiShyAmi divyAH hi Atma\-vibhUtayaH . prAdhAnyataH kuru\-shreShTha na asti antaH vistarasya me .. 10\-19.. he kuru\-shreShTha##!## hanta\, divyAH Atma\-vibhUtayaH prAdhAnyataH te kathayiShyAmi\, me vistarasya hi antaH na asti . ahamAtmA guDAkesha sarvabhUtAshayasthitaH . ahamAdishcha madhya.n cha bhUtAnAmanta eva cha .. 10\-20.. aham.h AtmA guDAkA\-Isha sarva\-bhUta\-Ashaya\-sthitaH . aham.h AdiH cha madhyam.h cha bhUtAnAm.h antaH eva cha .. 10\-20.. he guDAkA\-Isha##!## aham.h\, sarva\-bhUta\-Ashaya\-sthitaH AtmA\, bhUtAnAm.h AdiH cha madhyam.h cha antaH cha aham.h eva . AdityAnAmahaM viShNurjyotiShA.n ravira.nshumAn.h . marIchirmarutAmasmi nakShatrANAmahaM shashI .. 10\-21.. AdityAnAm.h aham.h viShNuH jyotiShAm.h raviH a.nshumAn.h . marIchiH marutAm.h asmi nakShatrANAm.h aham.h shashI .. 10\-21.. AdityAnAm.h viShNuH aham.h\, jyotiShAm.h a.nshumAn.h raviH\, marutAm.h marIchiH\, nakShatrANAm.h shashI ##(##cha##)## aham.h asmi . vedAnA.n sAmavedo.asmi devAnAmasmi vAsavaH . indriyANAM manashchAsmi bhUtAnAmasmi chetanA .. 10\-22.. vedAnAm.h sAmavedaH asmi devAnAm.h asmi vAsavaH . indriyANAm.h manaH cha asmi bhUtAnAm.h asmi chetanA .. 10\-22.. vedAnAm.h sAmavedaH ##(##ahaM##)##\, asmi devAnAm.h vAsavaH asmi\, indriyANAm.h manaH asmi\, bhUtAnAm.h chetanA cha asmi . rudrANA.n sha~NkarashchAsmi vittesho yakSharakShasAm.h . vasUnAM pAvakashchAsmi meruH shikhariNAmaham.h .. 10\-23.. rudrANAm.h sha~NkaraH cha asmi vitta\-IshaH yakSha\-rakShasAm.h . vasUnAm.h pAvakaH cha asmi meruH shikhariNAm.h aham.h .. 10\-23.. rudrANAm.h sha~NkaraH\, yakSha\-rakShasAm.h cha vitta\-IshaH asmi\, vasUnAm.h pAvakaH\, shikhariNAm.h meruH cha aham.h asmi . purodhasA.n cha mukhyaM mA.n viddhi pArtha bR^ihaspatim.h . senAnInAmahaM skandaH sarasAmasmi sAgaraH .. 10\-24.. purodhasAm.h cha mukhyam.h mAm.h viddhi pArtha bR^ihaspatim.h . senAnInAm.h aham.h skandaH sarasAm.h asmi sAgaraH .. 10\-24.. he pArtha##!## purodhasAm.h cha mukhyam.h bR^ihaspatim.h mAm.h viddhi\, senAnInAm.h skandaH\, sarasAm.h sAgaraH aham.h asmi . maharShINAM bhR^igurahaM girAmasmyekamakSharam.h . yaGYAnA.n japayaGYo.asmi sthAvarANA.n himAlayaH .. 10\-25.. maharShINAm.h bhR^iguH aham.h girAm.h asmi ekam.h akSharam.h . yaGYAnAm.h japa\-yaGYaH asmi sthAvarANAm.h himAlayaH .. 10\-25.. maharShINAm.h bhR^iguH\, girAm.h ekam.h akSharam.h aham.h asmi\, yaGYAnAm.h japa\-yaGYaH\, sthAvarANAm.h himAlayaH ##(##cha##)## asmi . ashvatthaH sarvavR^ikShANA.n devarShINA.n cha nAradaH . gandharvANA.n chitrarathaH siddhAnA.n kapilo muniH .. 10\-26.. ashvatthaH sarva\-vR^ikShANAm.h devarShINAm.h cha nAradaH . gandharvANAm.h chitrarathaH siddhAnAm.h kapilaH muniH .. 10\-26.. sarva\-vR^ikShANAm.h ashvatthaH\, devarShINAm.h cha nAradaH\, gandharvANAm.h chitrarathaH\, siddhAnAm.h kapilaH muniH ##(##ahaM asmi##)## . uchchaiHshravasamashvAnA.n viddhi mAmamR^itodbhavam.h . airAvataM gajendrANA.n narANA.n cha narAdhipam.h .. 10\-27.. uchchaiHshravasam.h ashvAnAm.h viddhi mAm.h amR^ita\-udbhavam.h . airAvatam.h gajendrANAm.h narANAm.h cha narAdhipam.h .. 10\-27.. ashvAnAm.h amR^ita\-udbhavam.h uchchaiHshravasam.h\, gajendrANAm.h airAvatam.h\, narANAm.h narAdhipam.h cha mAm.h viddhi . AyudhAnAmahaM vajra.n dhenUnAmasmi kAmadhuk.h . prajanashchAsmi kandarpaH sarpANAmasmi vAsukiH .. 10\-28.. AyudhAnAm.h aham.h vajram.h dhenUnAm.h asmi kAmadhuk.h . prajanaH cha asmi kandarpaH sarpANAm.h asmi vAsukiH .. 10\-28.. AyudhAnAm.h vajram.h aham.h\, dhenUnAm.h kAmadhuk.h ##(##ahaM##)## asmi\, prajanaH kandarpaH asmi\, sarpANAm.h vAsukiH cha asmi . anantashchAsmi nAgAnA.n varuNo yAdasAmaham.h . pitR^INAmaryamA chAsmi yamaH sa.nyamatAmaham.h .. 10\-29.. anantaH cha asmi nAgAnAm.h varuNaH yAdasAm.h aham.h . pitR^INAm.h aryamA cha asmi yamaH sa.nyamatAm.h aham.h .. 10\-29.. nAgAnAm.h anantaH\, yAdasAm.h varuNaH cha aham.h asmi\, pitR^INAm.h aryamA cha\, sa.nyamatAm.h yamaH ##(##cha##)## aham.h asmi . prahlAdashchAsmi daityAnA.n kAlaH kalayatAmaham.h . mR^igANA.n cha mR^igendro.ahaM vainateyashcha pakShiNAm.h .. 10\-30.. prahlAdaH cha asmi daityAnAm.h kAlaH kalayatAm.h aham.h . mR^igANAm.h cha mR^igendraH aham.h vainateyaH cha pakShiNAm.h .. 10\-30.. daityAnAm.h prahlAdaH\, kalayatAm.h kAlaH cha aham.h asmi\, mR^igANAm.h mR^igendraH cha \, pakShiNAm.h vainateyaH cha aham.h ##(##asmi##)## . pavanaH pavatAmasmi rAmaH shastrabhR^itAmaham.h . jhaShANAM makarashchAsmi srotasAmasmi jAhnavI .. 10\-31.. pavanaH pavatAm.h asmi rAmaH shastra\-bhR^itAm.h aham.h . jhaShANAm.h makaraH cha asmi srotasAm.h asmi jAhnavI .. 10\-31.. pavatAm.h pavanaH asmi\, shastra\-bhR^itAm.h cha rAmaH aham.h ##(##asmi##)##\, jhaShANAm.h makaraH asmi\, srotasAm.h jAhnavI cha ##(##ahaM##)## asmi . sargANAmAdirantashcha madhya.n chaivAhamarjuna . adhyAtmavidyA vidyAnA.n vAdaH pravadatAmaham.h .. 10\-32.. sargANAm.h AdiH antaH cha madhyam.h cha eva aham.h arjuna . adhyAtma\-vidyA vidyAnAm.h vAdaH pravadatAm.h aham.h .. 10\-32.. he arjuna##!## sargANAm.h AdiH madhyam.h cha antaH cha eva aham.h ##(##asmi##)##\, vidyAnAm.h adhyAtma\-vidyA\, pravadatAm.h vAdaH aham.h ##(##asmi##)##. akSharANAmakAro.asmi dvandvaH sAmAsikasya cha . ahamevAkShayaH kAlo dhAtAhaM vishvatomukhaH .. 10\-33.. akSharANAm.h akAraH asmi dvandvaH sAmAsikasya cha . aham.h eva akShayaH kAlaH dhAtA ahaM vishvatomukhaH .. 10\-33.. akSharANAm.h akAraH\, sAmAsikasya cha dvandvaH\, akShayaH kAlaH aham.h eva \, vishvatomukhaH dhAtA ##(##cha##)## ahaM asmi . mR^ityuH sarvaharashchAhamudbhavashcha bhaviShyatAm.h . kIrtiH shrIrvAkcha nArINA.n smR^itirmedhA dhR^itiH kShamA .. 10\-34.. mR^ityuH sarva\-haraH cha aham.h udbhavaH cha bhaviShyatAm.h . kIrtiH shrIH vAk.h cha nArINAm.h smR^itiH medhA dhR^itiH kShamA .. 10\-34.. sarva\-haraH mR^ityuH\, bhaviShyatAm.h udbhavaH cha aham.h nArINAm.h cha kIrtiH shrIH vAk.h smR^itiH medhA dhR^itiH kShamA cha ##(##ahaM asmi##)##. bR^ihatsAma tathA sAmnA.n gAyatrI ChandasAmaham.h . mAsAnAM mArgashIrSho.ahamR^itUnA.n kusumAkaraH .. 10\-35.. bR^ihat.h\-sAma tathA sAmnAm.h gAyatrI ChandasAm.h aham.h . mAsAnAm.h mArgashIrShaH aham.h R^itUnAm.h kusumAkaraH .. 10\-35.. sAmnAm.h bR^ihat.h\-sAma\, tathA ChandasAm.h gAyatrI aham.h\, mAsAnAm.h mArgashIrShaH\, R^itUnAm.h kusumAkaraH aham.h ##(##asmi##)## . dyUta.n ChalayatAmasmi tejastejasvinAmaham.h . jayo.asmi vyavasAyo.asmi sattvaM sattvavatAmaham.h .. 10\-36.. dyUtam.h ChalayatAm.h asmi tejaH tejasvinAm.h aham.h . jayaH asmi vyavasAyaH asmi sattvam.h sattvavatAm.h aham.h .. 10\-36.. ChalayatAm.h dyUtam.h\, tejasvinAm.h tejaH aham.h asmi\, jayaH aham.h asmi\, vyavasAyaH ##(##aham.h##)## asmi\, sattvavatAm.h sattvam.h ##(##aham.h asmi##)##. vR^iShNInA.n vAsudevo.asmi pANDavAnA.n dhana~njayaH . munInAmapyahaM vyAsaH kavInAmushanA kaviH .. 10\-37.. vR^iShNInAm.h vAsudevaH asmi pANDavAnAm.h dhana~njayaH . munInAm.h api ahaM vyAsaH kavInAm.h ushanA kaviH .. 10\-37.. vR^iShNInAm.h vAsudevaH\, pANDavAnAm.h dhana~njayaH asmi\, munInAm.h api vyAsaH ##(##ahaM##)##\, kavInAm.h ushanA kaviH ##(##ahaM asmi##)##. daNDo damayatAmasmi nItirasmi jigIShatAm.h . mauna.n chaivAsmi guhyAnA.n GYAnaM GYAnavatAmaham.h .. 10\-38.. daNDaH damayatAm.h asmi nItiH asmi jigIShatAm.h . maunam.h cha eva asmi guhyAnAm.h GYAnam.h GYAnavatAm.h aham.h .. 10\-38.. damayatAm.h daNDaH asmi\, jigIShatAm.h nItiH asmi . guhyAnAm.h maunam.h\, GYAnavatAm.h GYAnam.h cha eva aham.h asmi . yachchApi sarvabhUtAnAM bIjaM tadahamarjuna . na tadasti vinA yatsyAnmayA bhUta.n charAcharam.h .. 10\-39.. yat.h cha api sarva\-bhUtAnAm.h bIjam.h tat.h aham.h arjuna . na tat.h asti vinA yat.h syAt.h mayA bhUtam.h chara\-acharam.h .. 10\-39.. he arjuna##!## cha sarva\-bhUtAnAm.h yat.h bIjam.h tat.h api aham.h ##(##asmi##)##\, yat.h chara\-acharam.h bhUtam.h syAt.h tat.h mayA vinA na asti . nAnto.asti mama divyAnA.n vibhUtInAM parantapa . eSha tUddeshataH prokto vibhUtervistaro mayA .. 10\-40.. na antaH asti mama divyAnAm.h vibhUtInAm.h parantapa . eShaH tu uddeshataH proktaH vibhUteH vistaraH mayA .. 10\-40.. he parantapa##!## mama divyAnAm.h vibhUtInAm.h antaH na asti\, eShaH tu vibhUteH vistaraH mayA uddeshataH proktaH . yadyadvibhUtimatsattvaM shrImadUrjitameva vA . tattadevAvagachCha tvaM mama tejo.n.ashasambhavam.h .. 10\-41.. yat.h yat.h vibhUtimat.h sattvam.h shrImat.h Urjitam.h eva vA . tat.h tat.h avagachCha tvam.h mama tejaH a.nsha\-sambhavam.h .. 10\-41.. yat.h yat.h sattvam.h vibhUtimat.h\, shrImat.h Urjitam.h eva vA ##(##asti##)##\, tat.h tat.h mama tejaH a.nsha\-sambhavam.h ##(##asti iti##)## tvam.h avagachCha . athavA bahunaitena kiM GYAtena tavArjuna . viShTabhyAhamidaM kR^itsnamekA.nshena sthito jagat.h .. 10\-42.. athavA bahunA etena kim.h GYAtena tava arjuna . viShTabhya aham.h idam.h kR^itsnam.h eka\-a.nshena sthitaH jagat.h .. 10\-42.. he arjuna##!## athavA etena bahunA GYAtena tava kim.h##?## aham.h idam.h kR^itsnam.h jagat.h eka\-a.nshena viShTabhya sthitaH ##(##asmi iti tvaM viddhi##)## . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde vibhUtiyogo nAma dashamo.adhyAyaH .. 10.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde vibhUti\-yogaH nAma dashamaH adhyAyaH .. 10.. \medskip\hrule\medskip athaikAdasho.adhyAyaH . vishvarUpadarshanayogaH . atha ekAdashaH adhyAyaH . vishva\-rUpa\-darshana\-yogaH . arjuna uvAcha . arjuna uvAcha . madanugrahAya paramaM guhyamadhyAtmasa.nGYitam.h . yattvayokta.n vachastena moho.ayaM vigato mama .. 11\-1.. mat.h anugrahAya paramam.h guhyam.h adhyAtma\-sa.nGYitam.h . yat.h tvayA uktam.h vachaH tena mohaH ayam.h vigataH mama .. 11\-1.. tvayA mat.h anugrahAya adhyAtma\-sa.nGYitam.h yat.h paramam.h guhyam.h vachaH uktam.h\, tena mama ayam.h mohaH vigataH . bhavApyayau hi bhUtAnA.n shrutau vistarasho mayA . tvattaH kamalapatrAkSha mAhAtmyamapi chAvyayam.h .. 11\-2.. bhava api ayau hi bhUtAnAm.h shrutau vistarashaH mayA . tvattaH kamala\-patra\-akSha mAhAtmyam.h api cha avyayam.h .. 11\-2.. he kamala\-patra\-akSha##!## bhUtAnAm.h bhava api ayau mayA tvattaH vistarashaH shrutau hi\; avyayam.h mAhAtmyam.h api cha ##(##shrutaM##)## . evametadyathAttha tvamAtmAnaM parameshvara . draShTumichChAmi te rUpamaishvaraM puruShottama .. 11\-3.. evam.h etat.h yathA Attha tvam.h AtmAnaM parameshvara . draShTum.h ichChAmi te rUpam.h aishvaram.h puruShottama .. 11\-3.. he parameshvara##!## yathA evam.h tvam.h AtmAnaM Attha\, etat.h he puruShottama##!## te aishvaram.h rUpam.h draShTum.h ichChAmi . manyase yadi tachChakyaM mayA draShTumiti prabho . yogeshvara tato me tva.n darshayAtmAnamavyayam.h .. 11\-4.. manyase yadi tat.h shakyam.h mayA draShTum.h iti prabho . yogeshvara tataH me tvam.h darshaya AtmAnam.h avyayam.h .. 11\-4.. he yogeshvara prabho##!## mayA tat.h draShTum.h shakyam.h iti tvam.h yadi manyase\, tataH me avyayam.h AtmAnam.h darshaya . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . pashya me pArtha rUpANi shatasho.atha sahasrashaH . nAnAvidhAni divyAni nAnAvarNAkR^itIni cha .. 11\-5.. pashya me pArtha rUpANi shatashaH atha sahasrashaH . nAnA\-vidhAni divyAni nAnA\-varNa\-AkR^itIni cha .. 11\-5.. he pArtha##!## me nAnA\-vidhAni\, nAnA\-varNa\-AkR^itIni\, divyAni cha shatashaH atha sahasrashaH rUpANi pashya . pashyAdityAnvasUn.h rudrAnashvinau marutastathA . bahUnyadR^iShTapUrvANi pashyAshcharyANi bhArata .. 11\-6.. pashya AdityAn.h vasUn.h rudrAn.h ashvinau marutAH tathA . bahUni adR^iShTa\-pUrvANi pashya AshcharyANi bhArata .. 11\-6.. he bhArata##!## AdityAn.h\, vasUn.h\, rudrAn.h\, ashvinau tathA marutAH pashya\, adR^iShTa\-pUrvANi bahUni AshcharyANi ##(##cha##)## pashya . ihaikastha.n jagatkR^itsnaM pashyAdya sacharAcharam.h . mama dehe guDAkesha yachchAnyad.h draShTumichChasi .. 11\-7.. iha ekastham.h jagat.h kR^itsnam.h pashya adya sachara\-acharam.h . mama dehe guDAkesha yat.h cha anyat.h draShTum.h ichChasi .. 11\-7.. he guDAkesha##!## kR^itsnam.h sachara\-acharam.h jagat.h\, yat.h anyat.h cha draShTum.h ichChasi\, ##(##tat.h api##)## iha mama dehe ekastham.h adya pashya . na tu mA.n shakyase draShTumanenaiva svachakShuShA . divya.n dadAmi te chakShuH pashya me yogamaishvaram.h .. 11\-8.. na tu mAm.h shakyase draShTum.h anena eva sva\-chakShuShA . divyam.h dadAmi te chakShuH pashya me yogam.h aishvaram.h .. 11\-8.. anena eva sva\-chakShuShA tu mAm.h draShTum.h na shakyase\, ##(##ata eva##)## divyam.h chakShuH te dadAmi\, me aishvaram.h yogam.h pashya . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . evamuktvA tato rAjanmahAyogeshvaro hariH . darshayAmAsa pArthAya paramaM rUpamaishvaram.h .. 11\-9.. evam.h uktvA tataH rAjan.h mahA\-yoga\-IshvaraH hariH . darshayAmAsa pArthAya paramam.h rUpam.h aishvaram.h .. 11\-9.. he rAjan.h##!## evam.h uktvA\, tataH mahA\-yoga\-IshvaraH hariH pArthAya paramam.h aishvaram.h rUpam.h darshayAmAsa . anekavaktranayanamanekAd.hbhutadarshanam.h . anekadivyAbharaNaM divyAnekodyatAyudham.h .. 11\-10.. aneka\-vaktra\-nayanam.h aneka\-adbhuta\-darshanam.h . aneka\-divya\-AbharaNam.h divya\-aneka\-udyata\-Ayudham.h .. 11\-10.. aneka\-vaktra\-nayanam.h\, aneka\-adbhuta\-darshanam.h\, aneka\-divya\-AbharaNam.h\, divya\-aneka\-udyata\-Ayudham.h\, divyamAlyAmbaradharaM divyagandhAnulepanam.h . sarvAshcharyamayaM devamanantaM vishvatomukham.h .. 11\-11.. divya\-mAlya\-ambara\-dharam.h divya\-gandha\-anulepanam.h . sarva\-Ashcharyamayam.h devam.h anantam.h vishvatomukham.h .. 11\-11.. divya\-mAlya\-ambara\-dharam.h\, divya\-gandha\-anulepanam.h\, sarva\-Ashcharyamayam.h\, anantam.h\, vishvatomukham.h devam.h ##(##arjunaH apashyat.h##)## . divi sUryasahasrasya bhavedyugapadutthitA . yadi bhAH sadR^ishI sA syAdbhAsastasya mahAtmanaH .. 11\-12.. divi sUrya\-sahasrasya bhavet.h yugapat.h utthitA . yadi bhAH sadR^ishI sA syAt.h bhAsaH tasya mahAtmanaH .. 11\-12.. yadi divi sUrya\-sahasrasya bhAH yugapat.h utthitA bhavet.h\, ##(##tarhi##)## sA tasya mahAtmanaH bhAsaH sadR^ishI syAt.h . tatraikastha.n jagatkR^itsnaM pravibhaktamanekadhA . apashyaddevadevasya sharIre pANDavastadA .. 11\-13.. tatra ekastham.h jagat.h kR^itsnam.h pravibhaktam.h anekadhA . apashyat.h deva\-devasya sharIre pANDavaH tadA .. 11\-13.. pANDavaH tadA anekadhA pravibhaktam.h kR^itsnam.h jagat.h\, tatra deva\-devasya sharIre ekastham.h apashyat.h . tataH sa vismayAviShTo hR^iShTaromA dhana~njayaH . praNamya shirasA devaM kR^itA~njalirabhAShata .. 11\-14.. tataH saH vismaya\-AviShTaH hR^iShTa\-romA dhana~njayaH . praNamya shirasA devam.h kR^ita\-a~njaliH abhAShata .. 11\-14.. tataH vismaya\-AviShTaH hR^iShTa\-romA saH dhana~njayaH\, devam.h shirasA praNamya\, kR^ita\-a~njaliH abhAShata . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . pashyAmi devA.nstava deva dehe sarvA.nstathA bhUtavisheShasa~NghAn.h . brahmANamIshaM kamalAsanastha\- mR^iShI.nshcha sarvAnuragA.nshcha divyAn.h .. 11\-15.. pashyAmi devAn.h tava deva dehe sarvAn.h tathA bhUta\-visheSha\-sa~NghAn.h . brahmANam.h Isham.h kamala\-AsanasthaM R^iShIn.h cha sarvAn.h uragAn.h cha divyAn.h .. 11\-15.. he deva##!## ##(##ahaM##)## tava dehe sarvAn.h devAn.h\, tathA bhUta\-visheSha\-sa~NghAn.h\, kamala\-AsanasthaM Isham.h brahmANam.h cha\, sarvAn.h R^iShIn.h\, divyAn.h uragAn.h cha pashyAmi . anekabAhUdaravaktranetra.n pashyAmi tvA.n sarvato.anantarUpam.h . nAntaM na madhyaM na punastavAdi.n pashyAmi vishveshvara vishvarUpa .. 11\-16.. aneka\-bAhu\-udara\-vaktra\-netram.h pashyAmi tvAm.h sarvataH ananta\-rUpam.h . na antam.h na madhyam.h na punaH tava Adim.h pashyAmi vishveshvara vishvarUpa .. 11\-16.. ##(##ahaM##)## tvAm.h aneka\-bAhu\-udara\-vaktra\-netram.h sarvataH ananta\-rUpam.h pashyAmi . he vishvarUpa vishveshvara##!## punaH tava antam.h madhyam.h Adim.h na pashyAmi . kirITinaM gadina.n chakriNa.n cha tejorAshi.n sarvato dIptimantam.h . pashyAmi tvA.n durnirIkShya.n samantAd.h dIptAnalArkadyutimaprameyam.h .. 11\-17.. kirITinam.h gadinam.h chakriNam.h cha tejo\-rAshim.h sarvataH dIptimantam.h . pashyAmi tvAm.h durnirIkShyam.h samantAt.h dIpta\-anala\-arka\-dyutim.h aprameyam.h .. 11\-17.. tvAm.h kirITinam.h\, gadinam.h\, chakriNam.h\, tejo\-rAshim.h sarvataH dIptimantam.h\, samantAt.h dIpta\-anala\-arka\-dyutim.h aprameyam.h durnirIkShyam.h cha pashyAmi . tvamakSharaM paramaM veditavya.n tvamasya vishvasya paraM nidhAnam.h . tvamavyayaH shAshvatadharmagoptA sanAtanastvaM puruSho mato me .. 11\-18.. tvam.h akSharam.h paramam.h veditavyam.h tvam.h asya vishvasya param.h nidhAnam.h . tvam.h avyayaH shAshvata\-dharma\-goptA sanAtanaH tvam.h puruShaH mataH me .. 11\-18.. tvam.h veditavyam.h paramam.h akSharam.h\, tvam.h asya vishvasya param.h nidhAnam.h\, tvam.h avyayaH shAshvata\-dharma\-goptA\, tvam.h sanAtanaH puruShaH me mataH . anAdimadhyAntamanantavIrya\- manantabAhu.n shashisUryanetram.h . pashyAmi tvA.n dIptahutAshavaktra.n svatejasA vishvamidaM tapantam.h .. 11\-19.. anAdi\-madhya\-antam.h ananta\-vIryam.h ananta\-bAhum.h shashi\-sUrya\-netram.h . pashyAmi tvAm.h dIpta\-hutAsha\-vaktram.h sva\-tejasA vishvam.h idam.h tapantam.h .. 11\-19.. anAdi\-madhya\-antam.h\, ananta\-vIryam.h\, ananta\-bAhum.h\, shashi\-sUrya\-netram.h\, dIpta\-hutAsha\-vaktram.h\, sva\-tejasA idam.h vishvam.h tapantam.h\, tvAm.h pashyAmi . dyAvApR^ithivyoridamantara.n hi vyApta.n tvayaikena dishashcha sarvAH . dR^iShTvAd.hbhutaM rUpamugra.n tavedaM lokatrayaM pravyathitaM mahAtman.h .. 11\-20.. dyAvA\-pR^ithivyoH idam.h antaram.h hi vyAptam.h tvayA ekena dishaH cha sarvAH . dR^iShTvA adbhutam.h rUpam.h ugram.h tava idam.h loka\-trayam.h pravyathitam.h mahAtman.h .. 11\-20.. he mahAtman.h##!## tvayA ekena dyAvA\-pR^ithivyoH idam.h antaram.h vyAptam.h\, sarvAH dishaH cha ##(##vyAptAH##)##\, idam.h tava adbhutam.h ugram.h rUpam.h dR^iShTvA loka\-trayam.h pravyathitam.h hi . amI hi tvA.n surasa~NghA vishanti kechidbhItAH prA~njalayo gR^iNanti . svastItyuktvA maharShisiddhasa~NghAH stuvanti tvA.n stutibhiH puShkalAbhiH .. 11\-21.. amI hi tvAm.h sura\-sa~NghAH vishanti kechit.h bhItAH prA~njalayaH gR^iNanti . svasti iti uktvA maharShi\-siddha\-sa~NghAH stuvanti tvAm.h stutibhiH puShkalAbhiH .. 11\-21.. amI hi sura\-sa~NghAH tvAm.h vishanti\, kechit.h bhItAH prA~njalayaH gR^iNanti\; maharShi\-siddha\-sa~NghAH svasti iti uktvA puShkalAbhiH stutibhiH tvAm.h stuvanti . rudrAdityA vasavo ye cha sAdhyA vishve.ashvinau marutashchoShmapAshcha . gandharvayakShAsurasiddhasa~NghA vIkShante tvA.n vismitAshchaiva sarve .. 11\-22.. rudra\-AdityAH vasavaH ye cha sAdhyAH vishve ashvinau marutaH cha uShmapAH cha . gandharva\-yakSha\-asura\-siddha\-sa~NghAH vIkShante tvAm.h vismitAH cha eva sarve .. 11\-22.. rudra\-AdityAH\, vasavaH\, ye cha sAdhyAH\, vishve ashvinau cha\, marutaH\, uShmapAH cha\, gandharva\-yakSha\-asura\-siddha\-sa~NghAH cha sarve vismitAH eva tvAm.h vIkShante . rUpaM mahatte bahuvaktranetra.n mahAbAho bahubAhUrupAdam.h . bahUdaraM bahuda.nShTrAkarAlaM dR^iShTvA lokAH pravyathitAstathAham.h .. 11\-23.. rUpam.h mahat.h te bahu\-vaktra\-netram.h mahA\-bAho bahu\-bAhu\-Uru\-pAdam.h . bahu\-udaram.h bahu\-da.nShTrA\-karAlam.h dR^iShTvA lokAH pravyathitAH tathA aham.h .. 11\-23.. he mahA\-bAho##!## bahu\-vaktra\-netram.h\, bahu\-bAhu\-Uru\-pAdam.h\, bahu\-udaram.h\, bahu\-da.nShTrA\-karAlam.h te mahat.h rUpam.h dR^iShTvA lokAH pravyathitAH\, tathA aham.h ##(##api vyathitaH asmi##)##. nabhaHspR^ishaM dIptamanekavarNa.n vyAttAnanaM dIptavishAlanetram.h . dR^iShTvA hi tvAM pravyathitAntarAtmA dhR^iti.n na vindAmi shama.n cha viShNo .. 11\-24.. nabhaH\-spR^isham.h dIptam.h aneka\-varNam.h vyAtta\-Ananam.h dIpta\-vishAla\-netram.h . dR^iShTvA hi tvAm.h pravyathita\-antara\-AtmA dhR^itim.h na vindAmi shamam.h cha viShNo .. 11\-24.. he viShNo##!## tvAm.h nabhaH\-spR^isham.h\, dIptam.h\, aneka\-varNam.h\, vyAtta\-Ananam.h\, dIpta\-vishAla\-netram.h\, dR^iShTvA hi ##(##ahaM##)## pravyathita\-antara\-AtmA ##(##bhUtvA##)## dhR^itim.h shamam.h cha na vindAmi . da.nShTrAkarAlAni cha te mukhAni dR^iShTvaiva kAlAnalasannibhAni . disho na jAne na labhe cha sharma prasIda devesha jagannivAsa .. 11\-25.. da.nShTrA\-karAlAni cha te mukhAni dR^iShTvA eva kAla\-anala\-sannibhAni . dishaH na jAne na labhe cha sharma prasIda devesha jagat.h\-nivAsa .. 11\-25.. he devesha##!## he jagat.h\-nivAsa##!## kAla\-anala\-sannibhAni da.nShTrA\-karAlAni cha te mukhAni dR^iShTvA eva ##(##ahaM##)## dishaH na jAne\, sharma cha na labhe\, ##(##ataH tvaM##)## prasIda . amI cha tvA.n dhR^itarAShTrasya putrAH sarve sahaivAvanipAlasa~NghaiH . bhIShmo droNaH sUtaputrastathAsau sahAsmadIyairapi yodhamukhyaiH .. 11\-26.. vaktrANi te tvaramANA vishanti da.nShTrAkarAlAni bhayAnakAni . kechidvilagnA dashanAntareShu sandR^ishyante chUrNitairuttamA~NgaiH .. 11\-27.. amI cha tvAm.h dhR^itarAShTrasya putrAH sarve saha eva avanipAla\-sa~NghaiH . bhIShmaH droNaH sUta\-putraH tathA asau saha asmadIyaiH api yodha\-mukhyaiH .. 11\-26.. vaktrANi te tvaramANAH vishanti da.nShTrA\-karAlAni bhayAnakAni . kechit.h vilagnAH dashana\-antareShu sandR^ishyante chUrNitaiH uttama\-a~NgaiH .. 11\-27.. amI cha sarve dhR^itarAShTrasya putrAH avanipAla\-sa~NghaiH saha eva\, tathA bhIShmaH droNaH asau sUta\-putraH asmadIyaiH api yodha\-mukhyaiH saha tvAm.h vishanti .te da.nShTrA\-karAlAni bhayAnakAni vaktrANi tvaramANAH ##(##vishanti##)##\, kechit.h dashana\-antareShu vilagnAH chUrNitaiH uttama\-a~NgaiH ##(##yuktAH##)## sandR^ishyante . yathA nadInAM bahavo.ambuvegAH samudramevAbhimukhA dravanti . tathA tavAmI naralokavIrA vishanti vaktrANyabhivijvalanti .. 11\-28.. yathA nadInAm.h bahavaH ambu\-vegAH samudram.h eva abhimukhAH dravanti . tathA tava amI nara\-loka\-vIrAH vishanti vaktrANi abhivijvalanti .. 11\-28.. yathA nadInAm.h bahavaH ambu\-vegAH abhimukhAH samudram.h eva dravanti\, tathA amI nara\-loka\-vIrAH tava abhivijvalanti vaktrANi vishanti . yathA pradIpta.n jvalanaM pata~NgA vishanti nAshAya samR^iddhavegAH . tathaiva nAshAya vishanti lokAs\- tavApi vaktrANi samR^iddhavegAH .. 11\-29.. yathA pradIptam.h jvalanam.h pata~NgAH vishanti nAshAya samR^iddha\-vegAH . tathA eva nAshAya vishanti lokAH tava api vaktrANi samR^iddha\-vegAH .. 11\-29.. yathA pata~NgAH samR^iddha\-vegAH nAshAya pradIptam.h jvalanam.h vishanti\, tathA eva lokAH samR^iddha\-vegAH nAshAya tava api vaktrANi vishanti . lelihyase grasamAnaH samantAl.h\- lokAnsamagrAnvadanairjvaladbhiH . tejobhirApUrya jagatsamagra.n bhAsastavogrAH pratapanti viShNo .. 11\-30.. lelihyase grasamAnaH samantAt.h lokAn.h samagrAn.h vadanaiH jvaladbhiH . tejobhiH ApUrya jagat.h samagram.h bhAsaH tava ugrAH pratapanti viShNo .. 11\-30.. he viShNo##!## samantAt.h jvaladbhiH vadanaiH samagrAn.h lokAn.h grasamAnaH ##(##tvaM##)## lelihyase\, tava ugrAH bhAsaH tejobhiH samagram.h jagat.h ApUrya pratapanti . AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo namo.astu te devavara prasIda . viGYAtumichChAmi bhavantamAdya.n na hi prajAnAmi tava pravR^ittim.h .. 11\-31.. AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo namaH astu te devavara prasIda . viGYAtum.h ichChAmi bhavantam.h Adyam.h na hi prajAnAmi tava pravR^ittim.h .. 11\-31.. he devavara##!## te namaH astu\, ##(##tvaM##)## prasIda\, bhavAn.h ugra\-rUpaH kaH ##(##asti##)####?## ##(##tat.h##)## me AkhyAhi . ##(##ahaM##)## Adyam.h bhavantam.h viGYAtum.h ichChAmi . tava pravR^ittim.h hi ##(##ahaM##)##na prajAnAmi . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . kAlo.asmi lokakShayakR^itpravR^iddho lokAnsamAhartumiha pravR^ittaH . R^ite.api tvA.n na bhaviShyanti sarve ye.avasthitAH pratyanIkeShu yodhAH .. 11\-32.. kAlaH asmi loka\-kShaya\-kR^it.h pravR^iddhaH lokAn.h samAhartum.h iha pravR^ittaH . R^ite api tvAm.h na bhaviShyanti sarve ye avasthitAH pratyanIkeShu yodhAH .. 11\-32.. ##(##ahaM##)## loka\-kShaya\-kR^it.h pravR^iddhaH kAlaH asmi\, iha lokAn.h samAhartum.h pravR^ittaH ##(##asmi##)##\, tvAm.h R^ite api pratyanIkeShu ye yodhAH avasthitAH\, ##(##te##)## sarve na bhaviShyanti . tasmAttvamuttiShTha yasho labhasva jitvA shatrUn.h bhu~N.hkShva rAjya.n samR^iddham.h . mayaivaite nihatAH pUrvameva nimittamAtraM bhava savyasAchin.h .. 11\-33.. tasmAt.h tvam.h uttiShTha yashaH labhasva jitvA shatrUn.h bhu~N.hkShva rAjyam.h samR^iddham.h . mayA eva ete nihatAH pUrvam.h eva nimitta\-mAtram.h bhava savya\-sAchin.h .. 11\-33.. tasmAt.h he savya\-sAchin.h##!## tvam.h uttiShTha\, yashaH labhasva\, shatrUn.h jitvA samR^iddham.h rAjyam.h bhu~N.hkShva . mayA eva ete pUrvam.h eva nihatAH\, ##(##tvaM##)## nimitta\-mAtram.h bhava . droNa.n cha bhIShma.n cha jayadratha.n cha karNa.n tathAnyAnapi yodhavIrAn.h . mayA hatA.nstva.n jahi mA vyathiShThA yudhyasva jetAsi raNe sapatnAn.h .. 11\-34.. droNam.h cha bhIShmam.h cha jayadratham.h cha karNam.h tathA anyAn.h api yodha\-vIrAn.h . mayA hatAn.h tvam.h jahi mA vyathiShThAH yudhyasva jetA asi raNe sapatnAn.h .. 11\-34.. tvam.h droNam.h cha bhIShmam.h cha jayadratham.h cha karNam.h tathA mayA hatAn.h anyAn.h api yodha\-vIrAn.h jahi\, mA vyathiShThAH\, yudhyasva\, raNe sapatnAn.h jetA asi . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . etachChrutvA vachanaM keshavasya kR^itA~njalirvepamAnaH kirITI . namaskR^itvA bhUya evAha kR^iShNaM sagadgadaM bhItabhItaH praNamya .. 11\-35.. etat.h shrutvA vachanam.h keshavasya kR^ita\-a~njaliH vepamAnaH kirITI . namaskR^itvA bhUyaH eva Aha kR^iShNam.h sagadgadam.h bhIta\-bhItaH praNamya .. 11\-35.. keshavasya etat.h vachanam.h shrutvA\, vepamAnaH kirITI kR^ita\-a~njaliH kR^iShNam.h namaH kR^itvA\, bhIta\-bhItaH praNamya ##(##cha##)## bhUyaH eva sagadgadam.h Aha . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . sthAne hR^iShIkesha tava prakIrtyA jagatprahR^iShyatyanurajyate cha . rakShA.nsi bhItAni disho dravanti sarve namasyanti cha siddhasa~NghAH .. 11\-36.. sthAne hR^iShIkesha tava prakIrtyA jagat.h prahR^iShyati anurajyate cha . rakShA.nsi bhItAni dishaH dravanti sarve namasyanti cha siddha\-sa~NghAH .. 11\-36.. he hR^iShIkesha##!## sthAne\, tava prakIrtyA jagat.h prahR^iShyati\, anurajyate cha\, bhItAni rakShA.nsi dishaH dravanti\, sarve cha siddha\-sa~NghAH namasyanti . kasmAchcha te na nameranmahAtman.h garIyase brahmaNo.apyAdikartre . ananta devesha jagannivAsa tvamakSharaM sadasattatparaM yat.h .. 11\-37.. kasmAt.h cha te na nameran.h mahAtman.h garIyase brahmaNaH api Adi\-kartre . ananta devesha jagat.h nivAsa tvam.h akSharam.h sat.h asat.h tat.h paraM yat.h .. 11\-37.. he mahAtman.h##!## ananta\, devesha##!## brahmaNaH api garIyase Adi\-kartre##(##tubhyaM##)## te kasmAt.h cha na nameran.h\, he jagat.h\-nivAsa##!## yat.h sat.h asat.h ##(##asti##)## tat.h paraM akSharam.h tvam.h tvamAdidevaH puruShaH purANas\- tvamasya vishvasya paraM nidhAnam.h . vettAsi vedya.n cha para.n cha dhAma tvayA tataM vishvamanantarUpa .. 11\-38.. tvam.h AdidevaH puruShaH purANaH tvam.h asya vishvasya param.h nidhAnam.h . vettA asi vedyam.h cha param.h cha dhAma tvayA tatam.h vishvam.h ananta\-rUpa .. 11\-38.. tvam.h AdidevaH\, purANaH puruShaH\, tvam.h asya vishvasya param.h nidhAnam.h\, ##(##tvam.h##)## vettA cha vedyam. param.h dhAma h chAsi . he ananta\-rUpa##!## tvayA vishvam.h tatam.h . vAyuryamo.agnirvaruNaH shashA~NkaH prajApatistvaM prapitAmahashcha . namo namaste.astu sahasrakR^itvaH punashcha bhUyo.api namo namaste .. 11\-39.. vAyuH yamaH agniH varuNaH shashA~NkaH prajApatiH tvam.h prapitAmahaH cha . namaH namaH te astu sahasra\-kR^itvaH punaH cha bhUyaH api namaH namaH te .. 11\-39.. tvam.h vAyuH yamaH agniH varuNaH shashA~NkaH prajApatiH cha prapitAmahaH ##(##asi##)## te sahasra\-kR^itvaH\, namaH namaH\, punaH cha bhUyaH api te namaH namaH astu . namaH purastAdatha pR^iShThataste namo.astu te sarvata eva sarva . anantavIryAmitavikramastva.n sarva.n samApnoShi tato.asi sarvaH .. 11\-40.. namaH purastAt.h atha pR^iShThataH te namaH astu te sarvataH eva sarva . ananta\-vIrya\-amita\-vikramaH tvam.h sarvam.h samApnoShi tataH asi sarvaH .. 11\-40.. he sarva##!## te purastAt.h namaH\, atha te pR^iShThataH namaH\, ##(##te##)## sarvataH eva ##(##namaH astu##)##\, he ananta\-vIrya##!## tvam.h\-amita\-vikramaH sarvam.h samApnoShi tataH sarvaH asi . sakheti matvA prasabhaM yaduktaM he kR^iShNa he yAdava he sakheti . ajAnatA mahimAnaM tavedaM mayA pramAdAtpraNayena vApi .. 11\-41.. yachchAvahAsArthamasatkR^ito.asi vihArashayyAsanabhojaneShu . eko.athavApyachyuta tatsamakSha.n tatkShAmaye tvAmahamaprameyam.h .. 11\-42.. sakhA iti matvA prasabham.h yat.h uktam.h he kR^iShNa he yAdava he sakhA iti . ajAnatA mahimAnam.h tava idam.h mayA pramAdAt.h praNayena vA api .. 11\-41.. yat.h cha avahAsArtham.h asat.h kR^itaH asi vihAra\-shayyA\-Asana\-bhojaneShu . ekaH athavA api achyuta tat.h samakSham.h tat.h kShAmaye tvAm.h aham.h aprameyam.h .. 11\-42.. tava idam.h mahimAnam.h ajAnatA mayA sakhA iti matvA\, ##'## he kR^iShNa##!## he yAdava\, he sakhA##!## ##'## iti pramAdAt.h praNayena vA api prasabham.h yat.h uktam.h\; he achyuta##!## yat.h cha vihAra\-shayyA\-Asana\-bhojaneShu\, avahAsArtham.h ekaH athavA tat.h samakSham.h api\, asat.h kR^itaH asi tat.h aham.h aprameyam.h tvAm.h kShAmaye . pitAsi lokasya charAcharasya tvamasya pUjyashcha gururgarIyAn.h . na tvatsamo.astyabhyadhikaH kuto.anyo lokatraye.apyapratimaprabhAva .. 11\-43.. pitA asi lokasya chara\-acharasya tvam.h asya pUjyaH cha guruH garIyAn.h . na tvat.h samaH asti abhyadhikaH kutaH anyaH loka\-traye api apratima\-prabhAva .. 11\-43.. he apratima\-prabhAva##!## tvam.h asya chara\-acharasya lokasya pitA\, garIyAn.h pUjyaH guruH cha asi\, loka\-traye api tvat.h samaH na asti\, kutaH abhyadhikaH anyaH##?## tasmAtpraNamya praNidhAya kAyaM prasAdaye tvAmahamIshamIDyam.h . piteva putrasya sakheva sakhyuH priyaH priyAyArhasi deva soDhum.h .. 11\-44.. tasmAt.h praNamya praNidhAya kAyam.h prasAdaye tvAm.h aham.h Isham.h IDyam.h . pitA iva putrasya sakhA iva sakhyuH priyaH priyAyAH arhasi deva soDhum.h .. 11\-44.. he deva##!## tasmAt.h kAyam.h praNidhAya\, praNamya\, aham.h IDyam.h Isham.h tvAm.h prasAdaye\, putrasya ##(##aparAdhaM##)## pitA iva\, sakhyuH ##(##aparAdhaM##)## sakhA \, priyAyAH ##(##aparAdhaM##)## priyaH ##(##iva##)## ##(##mama aparAdhAn.h##)## soDhum.h arhasi . adR^iShTapUrva.n hR^iShito.asmi dR^iShTvA bhayena cha pravyathitaM mano me . tadeva me darshaya deva rUpaM prasIda devesha jagannivAsa .. 11\-45.. adR^iShTa\-pUrvam.h hR^iShitaH asmi dR^iShTvA bhayena cha pravyathitam.h manaH me . tat.h eva me darshaya deva rUpam.h prasIda devesha jagat.h\-nivAsa .. 11\-45.. he devesha##!## he jagat.h\-nivAsa##!## adR^iShTa\-pUrvam.h ##(##vishvarUpaM tvAM##)## dR^iShTvA ##(##ahaM##)## hR^iShitaH asmi, me manaH bhayena pravyathitam.h ##(##asti\, ataH##)## he deva##!## ##(##tvaM##)## prasIda cha tat.h eva ##(##pUrvaM##)## rUpam.h me darshaya . kirITinaM gadina.n chakrahastaM ichChAmi tvA.n draShTumahaM tathaiva . tenaiva rUpeNa chaturbhujena sahasrabAho bhava vishvamUrte .. 11\-46.. kirITinam.h gadinam.h chakra\-hastam.h ichChAmi tvAm.h draShTum.h aham.h tathA eva . tena eva rUpeNa chatuH\-bhujena sahasra\-bAho bhava vishva\-mUrte .. 11\-46.. he sahasra\-bAho##!## he vishva\-mUrte##!## aham.h tvAm.h kirITinam.h gadinam.h ##(##cha##)## tathA eva chakra\-hastam.h draShTum.h ichChAmi\, ##(##tasmAt.h##)## tena eva chatuH\-bhujena rUpeNa ##(##yuktaH##)## bhava . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . mayA prasannena tavArjunedaM rUpaM paraM darshitamAtmayogAt.h . tejomayaM vishvamanantamAdya.n yanme tvadanyena na dR^iShTapUrvam.h .. 11\-47.. mayA prasannena tava arjuna idam.h rUpam.h param.h darshitam.h Atma\-yogAt.h . tejomayam.h vishvam.h anantam.h Adyam.h yat.h me tvat.h anyena na dR^iShTa\-pUrvam.h .. 11\-47.. he arjuna##!## yat.h tvat.h anyena dR^iShTa\-pUrvam.h na\, ##(##tat.h##)## idam.h me tejomayam.h vishvam.h anantam.h Adyam.h param.h rUpam.h prasannena mayA Atma\-yogAt.h tava darshitam.h . na vedayaGYAdhyayanairna dAnair\- na cha kriyAbhirna tapobhirugraiH . eva.n rUpaH shakya ahaM nR^iloke draShTuM tvadanyena kurupravIra .. 11\-48.. na veda\-yaGYa\-adhyayanaiH na dAnaiH na cha kriyAbhiH na tapobhiH ugraiH . evam.h rUpaH shakyaH aham.h nR^i\-loke draShTum.h tvat.h anyena kuru\-pravIra .. 11\-48.. he kuru\-pravIra##!## aham.h evam.h rUpaH nR^i\-loke na veda\-yaGYa\-adhyayanaiH na\, dAnaiH na\, kriyAbhiH na\, ugraiH tapobhiH chana tvat.h anyena draShTum.h shakyaH . mA te vyathA mA cha vimUDhabhAvo dR^iShTvA rUpaM ghoramIdR^i~N.hmamedam.h . vyapetabhIH prItamanAH punastva.n tadeva me rUpamidaM prapashya .. 11\-49.. mA te vyathA mA cha vimUDha\-bhAvaH dR^iShTvA rUpam.h ghoram.h IdR^ik.h mama idam.h . vyapeta\-bhIH prIta\-manAH punaH tvam.h tat.h eva me rUpam.h idam.h prapashya .. 11\-49.. mama idam.h IdR^ik.h ghoram.h rUpam.h dR^iShTvA te vyathA mA ##(##astu##)## \, vimUDha\-bhAvaH cha mA ##(##astu##)## . tvam.h vyapeta\-bhIH prIta\-manAH ##(##bhUtvA##)## punaH tat.h eva idam.h me rUpam.h prapashya . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . ityarjunaM vAsudevastathoktvA svakaM rUpaM darshayAmAsa bhUyaH . AshvAsayAmAsa cha bhItamenaM bhUtvA punaH saumyavapurmahAtmA .. 11\-50.. iti arjunam.h vAsudevaH tathA uktvA svakam.h rUpam.h darshayAmAsa bhUyaH . AshvAsayAmAsa cha bhItam.h enam.h bhUtvA punaH saumya\-vapuH mahAtmA .. 11\-50.. mahAtmA vAsudevaH iti tathA arjunam.h uktvA bhUyaH svakam.h rUpam.h darshayAmAsa . punaH cha saumya\-vapuH bhUtvA\, bhItam.h enam.h AshvAsayAmAsa . arjuna uvAcha arjunaH uvAcha . dR^iShTvedaM mAnuShaM rUpaM tava saumya.n janArdana . idAnImasmi sa.nvR^ittaH sachetAH prakR^iti.n gataH .. 11\-51.. dR^iShTvA idam.h mAnuSham.h rUpam.h tava saumyam.h janArdana . idAnIm.h asmi sa.nvR^ittaH sachetAH prakR^itim.h gataH .. 11\-51.. he janArdana##!## tava idam.h mAnuSham.h saumyam.h rUpam.h dR^iShTvA ##(##ahaM##)## idAnIm.h sachetAH sa.nvR^ittaH asmi prakR^itim.h gataH ##(##asmi##)## . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . sudurdarshamidaM rUpaM dR^iShTavAnasi yanmama . devA apyasya rUpasya nitya.n darshanakA~NkShiNaH .. 11\-52.. sudurdarsham.h idam.h rUpam.h dR^iShTavAn.h asi yat.h mama . devAH api asya rUpasya nityam.h darshana\-kA~NkShiNaH .. 11\-52.. yat.h mama sudurdarsham.h idam.h rUpam.h dR^iShTavAn.h asi\, asya rUpasya devAH api nityam.h darshana\-kA~NkShiNaH ##(##santi##)##. nAhaM vedairna tapasA na dAnena na chejyayA . shakya eva.nvidho draShTuM dR^iShTavAnasi mA.n yathA .. 11\-53.. na aham.h vedaiH na tapasA na dAnena na cha ijyayA . shakyaH evam.h\-vidhaH draShTum.h dR^iShTavAn.h asi mAm.h yathA .. 11\-53.. ##(##tvaM##)## yathA mAm.h dR^iShTavAn.h asi\, evam.h\-vidhaH aham.h na vedaiH\, na tapasA\, na dAnena\, na cha ijyayA draShTum.h shakyaH ##(##asmi##)##. bhaktyA tvananyayA shakya ahameva.nvidho.arjuna . GYAtuM draShTu.n cha tattvena praveShTu.n cha parantapa .. 11\-54.. bhaktyA tu ananyayA shakyaH aham.h evam.h\-vidhaH arjuna . GYAtum.h draShTum.h cha tattvena praveShTum.h cha parantapa .. 11\-54.. he parantapa arjuna##!## aham.h evam.h\-vidhaH tattvena GYAtum.h cha draShTum.h praveShTum.h cha ananyayA bhaktyA tu shakyaH . matkarmakR^inmatparamo madbhaktaH sa~NgavarjitaH . nirvairaH sarvabhUteShu yaH sa mAmeti pANDava .. 11\-55.. mat.h\-karma\-kR^it.h mat.h\-paramaH mat.h\-bhaktaH sa~Nga\-varjitaH . nirvairaH sarva\-bhUteShu yaH saH mAm.h eti pANDava .. 11\-55.. he pANDava##!## yaH mat.h\-karma\-kR^it.h\, mat.h\-paramaH\, sa~Nga\-varjitaH sarva\-bhUteShu nirvairaH mat.h\-bhaktaH ##(##asti##)##\, saH mAm.h eti . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde vishvarUpadarshanayogo nAmaikAdasho.adhyAyaH .. 11.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde vishva\-rUpa\-darshana\-yogaH nAma ekAdashaH adhyAyaH .. 11.. \medskip\hrule\medskip atha dvAdasho.adhyAyaH . bhaktiyogaH . atha dvAdashaH adhyAyaH . bhakti\-yogaH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . evaM satatayuktA ye bhaktAstvAM paryupAsate . ye chApyakSharamavyaktaM teShA.n ke yogavittamAH .. 12\-1.. evam.h satata\-yuktAH ye bhaktAH tvAm.h paryupAsate . ye cha api akSharam.h avyaktam.h teShAm.h ke yoga\-vittamAH .. 12\-1.. ##(##he bhagavan.h##)## evam.h satata\-yuktAH ye bhaktAH tvAm.h paryupAsate\, ye cha api avyaktam.h akSharam.h ##(##paryupAsate##)## teShAm.h ##(##madhye##)## ke yoga\-vittamAH ##(##santi##)## ##?## shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . mayyAveshya mano ye mAM nityayuktA upAsate . shraddhayA parayopetAH te me yuktatamA matAH .. 12\-2.. mayi Aveshya manaH ye mAm.h nitya\-yuktAH upAsate . shraddhayA parayA upetAH te me yuktatamAH matAH .. 12\-2.. ##(##he arjuna\!##)## mayi manaH Aveshya nitya\-yuktAH ##(##santaH##)## ye parayA shraddhayA upetAH mAm.h upAsate\, te yuktatamAH me matAH . ye tvakSharamanirdeshyamavyaktaM paryupAsate . sarvatragamachintyaM cha kUTasthamachalaM dhruvam.h .. 12\-3.. sanniyamyendriyagrAmaM sarvatra samabuddhayaH . te prApnuvanti mAmeva sarvabhUtahite ratAH .. 12\-4.. ye tu akSharam.h anirdeshyam.h avyaktam.h paryupAsate . sarvatragam.h achintyam.h cha kUTastham.h achalam.h dhruvam.h .. 12\-3.. sanniyamya indriya\-grAmam.h sarvatra sama\-buddhayaH . te prApnuvanti mAm.h eva sarva\-bhUta\-hite ratAH .. 12\-4.. ye tu sarva\-bhUta\-hite ratAH sarvatra sama\-buddhayaH ##(##santaH##)## indriya\-grAmam.h sa.nniyamya\, avyaktam.h\, achintyam.h\, anirdeshyam.h\, sarvatragam.h\, kUTastham.h\, achalam.h\, dhruvam.h akSharam.h cha paryupAsate te mAm.h eva prApnuvanti . klesho.adhikatarasteShAmavyaktAsaktachetasAm.h .. avyaktA hi gatirduHkha.n dehavadbhiravApyate .. 12\-5.. kleshaH adhikataraH teShAm.h avyakta\-Asakta\-chetasAm.h .. avyaktA hi gatiH duHkham.h dehavadbhiH avApyate .. 12\-5.. avyakta\-Asakta\-chetasAm.h teShAm.h adhikataraH kleshaH ##(##asti taiH##)## dehavadbhiH avyaktA gatiH duHkham.h avApyate hi . ye tu sarvANi karmANi mayi sa.nnyasya matparaH . ananyenaiva yogena mA.n dhyAyanta upAsate .. 12\-6.. ye tu sarvANi karmANi mayi sa.nnyasya mat.h\-parAH . ananyena eva yogena mAm.h dhyAyantaH upAsate .. 12\-6.. ye tu mat.h\-parAH ##(##santaH##)##\, sarvANi karmANi mayi sa.nnyasya\, mAm.h dhyAyantaH ananyena yogena eva upAsate\, teShAmahaM samuddhartA mR^ityusa.nsArasAgarAt.h . bhavAmi na chirAtpArtha mayyAveshitachetasAm.h .. 12\-7.. teShAm.h aham.h samuddhartA mR^ityu\-sa.nsAra\-sAgarAt.h . bhavAmi na chirAt.h pArtha mayi Aveshita\-chetasAm.h .. 12\-7.. he pArtha##!## mayi Aveshita\-chetasAm.h teShAm.h mR^ityu\-sa.nsAra\-sAgarAt.h na chirAt.h aham.h samuddhartA bhavAmi . mayyeva mana Adhatsva mayi buddhi.n niveshaya . nivasiShyasi mayyeva ata Urdhva.n na sa.nshayaH .. 12\-8.. mayi eva manaH Adhatsva mayi buddhim.h niveshaya . nivasiShyasi mayi eva ataH Urdhvam.h na sa.nshayaH .. 12\-8.. mayi eva manaH Adhatsv, mayi buddhim.h niveshaya\, ataH Urdhvam.h mayi eva nivasiShyasi\, ##(##atra##)## sa.nshayaH na . atha chittaM samAdhAtuM na shaknoShi mayi sthiram.h . abhyAsayogena tato mAmichChAptuM dhana~njaya .. 12\-9.. atha chittam.h samAdhAtum.h na shaknoShi mayi sthiram.h . abhyAsa\-yogena tataH mAm.h ichCha Aptum.h dhana~njaya .. 12\-9.. he dhana~njaya##!## atha mayi sthiram.h chittam.h samAdhAtum.h na shaknoShi\, tataH abhyAsa\-yogena mAm.h Aptum.h ichCha . abhyAse.apyasamartho.asi matkarmaparamo bhava . madarthamapi karmANi kurvansiddhimavApsyasi .. 12\-10.. abhyAse api asamarthaH asi mat.h\-karma\-paramaH bhava . mat.h\-artham.h api karmANi kurvan.h siddhim.h avApsyasi .. 12\-10.. ##(##tvaM##)## abhyAse api asamarthaH asi ##(##chet.h##)##\, mat.h\-karma\-paramaH bhava\, mat.h\-artham.h karmANi kurvan.h api siddhim.h avApsyasi . athaitadapyashakto.asi kartuM madyogamAshritaH . sarvakarmaphalatyAgaM tataH kuru yatAtmavAn.h .. 12\-11.. atha etat.h api ashaktaH asi kartum.h mat.h\-yogam.h AshritaH . sarva\-karma\-phala\-tyAgam.h tataH kuru yata\-AtmavAn.h .. 12\-11.. atha etat.h api kartum.h ashaktaH asi ##(##chet.h##)##\, tataH yata\-AtmavAn.h mat.h\-yogam.h AshritaH ##(##san.h##)## sarva\-karma\-phala\-tyAgam.h kuru . shreyo hi GYAnamabhyAsAjGYAnAd.hdhyAnaM vishiShyate . dhyAnAtkarmaphalatyAgastyAgAchChAntiranantaram.h .. 12\-12.. shreyaH hi GYAnam.h abhyAsAt.h GYAnAt.h dhyAnam.h vishiShyate . dhyAnAt.h karma\-phala\-tyAgaH tyAgAt.h shAntiH anantaram.h .. 12\-12.. abhyAsAt.h GYAnam.h hi shreyaH ##(##asti##)## GYAnAt.h dhyAnam.h vishiShyate\; dhyAnAt.h karma\-phala\-tyAgaH ##(##vishiShyate##)##\; anantaram.h tyAgAt.h shAntiH ##(##bhavati##)## hi . adveShTA sarvabhUtAnAM maitraH karuNa eva cha . nirmamo niraha~NkAraH samaduHkhasukhaH kShamI .. 12\-13.. santuShTaH satataM yogI yatAtmA dR^iDhanishchayaH . mayyarpitamanobuddhiryo madbhaktaH sa me priyaH .. 12\-14.. adveShTA sarva\-bhUtAnAM maitraH karuNaH eva cha . nirmamaH niraha~NkAraH sama\-duHkha\-sukhaH kShamI .. 12\-13.. santuShTaH satatam.h yogI yata\-AtmA dR^iDha\-nishchayaH . mayi arpita\-manaH\-buddhiH yaH mat.h\-bhaktaH saH me priyaH .. 12\-14.. yaH sarva\-bhUtAnAM adveShTA\, maitraH\, karuNaH cha eva\, nirmamaH\, niraha~NkAraH\, sama\-duHkha\-sukhaH kShamI\, satatam.h santuShTaH\, yogI\, yata\-AtmA\, dR^iDha\-nishchayaH\,mayi arpita\-manaH\-buddhiH\, saH mat.h\-bhaktaH me priyaH ##(##asti##)##. yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate cha yaH . harShAmarShabhayodvegairmukto yaH sa cha me priyaH .. 12\-15.. yasmAt.h na udvijate lokaH lokAt.h na udvijate cha yaH . harSha\-AmarSha\-bhaya\-udvegaiH muktaH yaH saH cha me priyaH .. 12\-15.. lokaH yasmAt.h na udvijate\, yaH cha lokAt.h na udvijate\, yaH cha harSha\-AmarSha\-bhaya\-udvegaiH muktaH\, saH me priyaH ##(##asti##)##. anapekShaH shuchirdakSha udAsIno gatavyathaH . sarvArambhaparityAgI yo madbhaktaH sa me priyaH .. 12\-16.. anapekShaH shuchiH dakShaH udAsInaH gata\-vyathaH . sarva\-Arambha\-parityAgI yaH mat.h\-bhaktaH saH me priyaH .. 12\-16.. yaH mat.h\-bhaktaH anapekShaH\, shuchiH\, dakShaH\, udAsInaH\, gata\-vyathaH\, sarva\-Arambha\-parityAgI\, saH me priyaH . yo na hR^iShyati na dveShTi na shochati na kA~NkShati . shubhAshubhaparityAgI bhaktimAnyaH sa me priyaH .. 12\-17.. yaH na hR^iShyati na dveShTi na shochati na kA~NkShati . shubha\-ashubha\-parityAgI bhaktimAn.h yaH saH me priyaH .. 12\-17.. yaH na hR^iShyati\, na dveShTi\, na shochati\, na kA~NkShati\, yaH shubha\-ashubha\-parityAgI\, bhaktimAn.h ##(##asti##)##\, saH me priyaH ##(##bhavati##)## . samaH shatrau cha mitre cha tathA mAnApamAnayoH . shItoShNasukhaduHkheShu samaH sa~NgavivarjitaH .. 12\-18.. tulyanindAstutirmaunI santuShTo yena kenachit.h . aniketaH sthiramatirbhaktimAnme priyo naraH .. 12\-19.. samaH shatrau cha mitre cha tathA mAna\-apamAnayoH . shIta\-uShNa\-sukha\-duHkheShu samaH sa~Nga\-vivarjitaH .. 12\-18.. tulya\-nindA\-stutiH maunI santuShTaH yena kenachit.h . aniketaH sthira\-matiH bhaktimAn.h me priyaH naraH .. 12\-19.. ##(##yaH##)## shatrau mitre cha tathA mAna\-apamAnayoH samaH\, shIta\-uShNa\-sukha\-duHkheShu samaH\, sa~Nga\-vivarjitaH cha ##(##asti##)## tulya\-nindA\-stutiH\, maunI\, ##(##yaH##)## yena kenachit.h santuShTaH\, ##(##bhavati##)## aniketaH\, sthira\-matiH\, bhaktimAn.h ##(##saH##)## naraH me priyaH . ye tu dharmyAmR^itamidaM yathoktaM paryupAsate . shraddadhAnA matparamA bhaktAste.atIva me priyAH .. 12\-20.. ye tu dharmya\-amR^itam.h idam.h yathA uktam.h paryupAsate . shraddadhAnAH mat.h\-paramAH bhaktAH te atIva me priyAH .. 12\-20.. ye tu shraddadhAnAH mat.h\-paramAH bhaktAH idam.h yathA uktam.h dharmya\-amR^itam.h paryupAsate\, te me atIva priyAH ##(##santi##)##. AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde bhaktiyogo nAma dvAdasho.adhyAyaH .. 12.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde bhakti\-yogaH nAma dvAdashaH adhyAyaH .. 12.. \medskip\hrule\medskip atha trayodasho.adhyAyaH . kShetrakShetraGYavibhAgayogaH . atha trayodashaH adhyAyaH . kShetra\-kShetraGYa\-vibhAga\-yogaH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . prakR^itiM puruSha.n chaiva kShetra.n kShetraGYameva cha . etadveditumichChAmi GYAnaM GYeya.n cha keshava .. 13\-0.. prakR^itim.h puruSham.h cha eva kShetram.h kShetraGYam.h eva cha . etat.h veditum.h ichChAmi GYAnam.h GYeyam.h cha keshava .. 13\-0.. he keshava##!## prakR^itim.h puruSham.h cha eva kShetram.h kShetraGYam.h cha eva GYAnam.h GYeyam.h cha etat.h veditum.h ichChAmi . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . idaM sharIraM kaunteya kShetramityabhidhIyate . etadyo vetti taM prAhuH kShetraGYa iti tadvidaH .. 13\-1.. idam.h sharIram.h kaunteya kShetram.h iti abhidhIyate . etat.h yaH vetti tam.h prAhuH kShetraGYaH iti tat.h\-vidaH .. 13\-1.. he kaunteya##!## idam.h sharIram.h kShetram.h iti abhidhIyate . yaH etat.h vetti\, tam.h kShetraGYaH iti tat.h\-vidaH prAhuH . kShetraGYa.n chApi mAM viddhi sarvakShetreShu bhArata . kShetrakShetraGYayorGYAnaM yattajGYAnaM mataM mama .. 13\-2.. kShetraGYam.h cha api mAm.h viddhi sarva\-kShetreShu bhArata . kShetra\-kShetraGYayoH GYAnam.h yat.h tat.h GYAnam.h matam.h mama .. 13\-2.. he bhArata##!## sarva\-kShetreShu mAm.h api cha kShetraGYam.h viddhi . yat.h kShetra\-kShetraGYayoH GYAnam.h\, tat.h GYAnam.h ##(##iti##)## mama matam.h ##(##asti##)##. tatkShetra.n yachcha yAdR^ikcha yadvikAri yatashcha yat.h . sa cha yo yatprabhAvashcha tatsamAsena me shR^iNu .. 13\-3.. tat.h kShetram.h yat.h cha yAdR^ik.h cha yat.h vikAri yataH cha yat.h . saH cha yaH yat.h prabhAvaH cha tat.h samAsena me shR^iNu .. 13\-3.. tat.h kShetram.h yat.h cha\, yAdR^ik.h cha\, yat.h vikAri ##(##cha##)##\, yataH cha yat.h\, saH cha yaH\, yat.h prabhAvaH cha ##(##asti##)## tat.h\, ##(##tvaM##)## samAsena me shR^iNu . R^iShibhirbahudhA gIta.n ChandobhirvividhaiH pR^ithak.h . brahmasUtrapadaishchaiva hetumadbhirvinishchitaiH .. 13\-4.. R^iShibhiH bahudhA gItam.h ChandobhiH vividhaiH pR^ithak.h . brahma\-sUtra\-padaiH cha eva hetumadbhiH vinishchitaiH .. 13\-4.. ##(##idaM j~nAnaM##)## R^iShibhiH bahudhA\, ##(##tathA##)## vividhaiH ChandobhiH pR^ithak.h hetumadbhiH vinishchitaiH brahma\-sUtra\-padaiH cha gItam.h eva . mahAbhUtAnyaha~NkAro buddhiravyaktameva cha . indriyANi dashaika.n cha pa~ncha chendriyagocharAH .. 13\-5.. ichChA dveShaH sukhaM duHkhaM sa.nghAtashchetanA dhR^itiH . etatkShetra.n samAsena savikAramudAhR^itam.h .. 13\-6.. mahA\-bhUtAni aha~NkAraH buddhiH avyaktam.h eva cha . indriyANi dasha\--ekam.h cha pa~ncha cha indriya\-gocharAH .. 13\-5.. ichChA dveShaH sukham.h duHkham.h sa.nghAtaH chetanA dhR^itiH . etat.h kShetram.h samAsena savikAram.h udAhR^itam.h .. 13\-6.. mahA\-bhUtAni\, aha~NkAraH\, buddhiH\, avyaktam.h eva cha \, dasha indriyANi cha\, ekam.h ##(##manaH##)## indriya\-gocharAH pa~ncha cha\, ichChA\, dveShaH\, sukham.h\, duHkham.h\, sa.nghAtaH\, chetanA\, dhR^itiH\, etat.h savikAram.h kShetram.h ##(##mayA##)## samAsena udAhR^itam.h . amAnitvamadambhitvamahi.nsA kShAntirArjavam.h . AchAryopAsanaM shauchaM sthairyamAtmavinigrahaH .. 13\-7.. amAnitvam.h adambhitvam.h ahi.nsA kShAntiH Arjavam.h . AchArya\-upAsanam.h shaucham.h sthairyam.h Atma\-vinigrahaH .. 13\-7.. amAnitvam.h\, adambhitvam.h\, ahi.nsA\, kShAntiH\, Arjavam.h\, AchArya\-upAsanam.h\, shaucham.h\, sthairyam.h\, Atma\-vinigrahaH\, indriyArtheShu vairAgyamanaha.nkAra eva cha . janmamR^ityujarAvyAdhiduHkhadoShAnudarshanam.h .. 13\-8.. indriya\-artheShu vairAgyam.h anaha.nkAraH eva cha . janma\-mR^ityu\-jarA\-vyAdhi\-duHkha\-doSha\-anudarshanam.h .. 13\-8.. indriya\-artheShu vairAgyam.h\, anaha.nkAraH eva cha\, janma\-mR^ityu\-jarA\-vyAdhi\-duHkha\-doSha\-anudarshanam.h\, asaktiranabhiShva~NgaH putradAragR^ihAdiShu . nitya.n cha samachittatvamiShTAniShTopapattiShu .. 13\-9.. asaktiH anabhiShva~NgaH putra\-dAra\-gR^iha\-AdiShu . nityam.h cha sama\-chittatvam.h iShTa aniShTa\-upapattiShu .. 13\-9.. asaktiH\, putra\-dAra\-gR^iha\-AdiShu anabhiShva~NgaH\, iShTa\-aniShTa\-upapattiShu nityam.h sama\-chittatvam.h cha\, mayi chAnanyayogena bhaktiravyabhichAriNI . viviktadeshasevitvamaratirjanasa.nsadi .. 13\-10.. mayi cha ananya\-yogena bhaktiH avyabhichAriNI . vivikta\-desha\-sevitvam.h aratiH jana\-sa.nsadi .. 13\-10.. mayi cha ananya\-yogena avyabhichAriNI bhaktiH\, vivikta\-desha\-sevitvam.h\, jana\-sa.nsadi aratiH\, adhyAtmaGYAnanityatva.n tattvaGYAnArthadarshanam.h . etajGYAnamiti proktamaGYAnaM yadato.anyathA .. 13\-11.. adhyAtma\-GYAna\-nityatvam.h tattva\-GYAna\-artha\-darshanam.h . etat.h GYAnam.h iti proktam.h aGYAnam.h yat.h ataH anyathA .. 13\-11.. adhyAtma\-GYAna\-nityatvam.h\, tattva\-GYAna\-artha\-darshanam.h\, etat.h GYAnam.h iti proktam.h\, yat.h ataH anyathA ##(##tat.h##)## aGYAnam.h ##(## iti proktam.h##)## . GYeyaM yattatpravakShyAmi yajGYAtvAmR^itamashnute . anAdimatparaM brahma na sattannAsaduchyate .. 13\-12.. GYeyam.h yat.h tat.h pravakShyAmi yat.h GYAtvA amR^itam.h ashnute . anAdimat.h param.h brahma na sat.h tat.h na asat.h uchyate .. 13\-12.. yat.h GYeyam.h\, yat.h GYAtvA ##(##jIvaH##)## amR^itam.h ashnute\, tat.h pravakShyAmi . tat.h anAdimat.h param.h brahma sat.h na\, asat.h ##(##cha##)## na ##(##iti##)## uchyate . sarvataH pANipAdaM tatsarvato.akShishiromukham.h . sarvataH shrutimalloke sarvamAvR^itya tiShThati .. 13\-13.. sarvataH pANi\-pAdam.h tat.h sarvataH akShi\-shiraH\-mukham.h . sarvataH shrutimat.h loke sarvam.h AvR^itya tiShThati .. 13\-13.. loke tat.h sarvataH pANi\-pAdam.h\, sarvataH akShi\-shiraH\-mukham.h\, sarvataH shrutimat.h ##(##asti##)##\, sarvam.h ##(##cha##)## AvR^itya tiShThati . sarvendriyaguNAbhAsaM sarvendriyavivarjitam.h . asakta.n sarvabhR^ichchaiva nirguNaM guNabhoktR^i cha .. 13\-14.. sarva\-indriya\-guNa\-AbhAsam.h sarva\-indriya\-vivarjitam.h . asaktam.h sarva\-bhR^it.h cha eva nirguNam.h guNa\-bhoktR^i cha .. 13\-14.. ##(##tat.h##)## sarva\-indriya\-guNa\-AbhAsam.h\, sarva\-indriya\-vivarjitam.h\, asaktam.h\, sarva\-bhR^it.h cha eva\, nirguNam.h guNa\-bhoktR^i cha ##(##asti##)## . bahirantashcha bhUtAnAmachara.n charameva cha . sUkShmatvAttadaviGYeyaM dUrastha.n chAntike cha tat.h .. 13\-15.. bahiH\-antaH cha bhUtAnAm.h acharam.h charam.h eva cha . sUkShmatvAt.h tat.h aviGYeyam.h dUrastham.h cha antike cha tat.h .. 13\-15.. tat.h bhUtAnAm.h bahiH antaH cha ##(##asti##)##\, acharam.h charam.h cha eva ##(##asti##)##\, tat.h sUkShmatvAt.h aviGYeyam.h ##(##asti##)##\, dUrastham.h cha antike cha ##(##asti##)## . avibhakta.n cha bhUteShu vibhaktamiva cha sthitam.h . bhUtabhartR^i cha tajGYeyaM grasiShNu prabhaviShNu cha .. 13\-16.. avibhaktam.h cha bhUteShu vibhaktam.h iva cha sthitam.h . bhUta\-bhartR^i cha tat.h GYeyam.h grasiShNu prabhaviShNu cha .. 13\-16.. tat.h GYeyam.h avibhaktam.h cha bhUteShu vibhaktam.h iva sthitam.h\, bhUta\-bhartR^i cha grasiShNu cha prabhaviShNu cha ##(##asti##)## . jyotiShAmapi tajjyotistamasaH paramuchyate . GYAnaM GYeyaM GYAnagamya.n hR^idi sarvasya dhiShThitam.h .. 13\-17.. jyotiShAm.h api tat.h jyotiH tamasaH param.h uchyate . GYAnam.h GYeyam.h GYAnagamyam.h hR^idi sarvasya dhiShThitam.h .. 13\-17.. tat.h jyotiShAm.h api jyotiH ##(##asti##)##\, tamasaH param.h uchyate\, ##(##tat.h##)## GYAnam.h\, GYeyam.h\, GYAnagamyam.h ##(##asti##)##\, sarvasya hR^idi dhiShThitam.h ##(##asti##)## . iti kShetra.n tathA GYAnaM GYeya.n chokta.n samAsataH . madbhakta etadviGYAya madbhAvAyopapadyate .. 13\-18.. iti kShetram.h tathA GYAnam.h GYeyam.h cha uktam.h samAsataH . mat.h\-bhaktaH etat.h viGYAya mat.h\-bhAvAya upapadyate .. 13\-18.. iti kShetram.h\, tathA GYAnam.h GYeyam.h cha samAsataH uktam.h\, etat.h viGYAya\, mat.h\-bhaktaH mat.h\-bhAvAya upapadyate . prakR^itiM puruSha.n chaiva vid.hdhyanAdI ubhAvapi . vikArA.nshcha guNA.nshchaiva viddhi prakR^itisambhavAn.h .. 13\-19.. prakR^itim.h puruSham.h cha eva viddhi anAdI ubhAu api . vikArAn.h cha guNAn.h cha eva viddhi prakR^iti\-sambhavAn.h .. 13\-19.. ##(##tvaM##)## prakR^itim.h puruSham.h cha ubhAu api anAdI eva viddhi . vikArAn.h cha guNAn.h cha prakR^iti\-sambhavAn.h eva viddhi . kAryakAraNakartR^itve hetuH prakR^itiruchyate . puruShaH sukhaduHkhAnAM bhoktR^itve heturuchyate .. 13\-20.. kArya\-kAraNa\-kartR^itve hetuH prakR^itiH uchyate . puruShaH sukha\-duHkhAnAm.h bhoktR^itve hetuH uchyate .. 13\-20.. prakR^itiH kArya\-kAraNa\-kartR^itve hetuH uchyate . puruShaH sukha\-duHkhAnAm.h bhoktR^itve hetuH uchyate . puruShaH prakR^itistho hi bhu~N.hkte prakR^itijAnguNAn.h . kAraNaM guNasa~Ngo.asya sadasadyonijanmasu .. 13\-21.. puruShaH prakR^itisthaH hi bhu~N.hkte prakR^itijAn.h guNAn.h . kAraNam.h guNa\-sa~NgaH asya sat.h asat.h yoni\-janmasu .. 13\-21.. puruShaH prakR^itisthaH ##(##san.h##)## prakR^itijAn.h guNAn.h bhu~N.hkte hi . guNa\-sa~NgaH asya sat.h\-asat.h\-yoni\-janmasu kAraNam.h ##(##asti##)## . upadraShTAnumantA cha bhartA bhoktA maheshvaraH . paramAtmeti chApyukto dehe.asminpuruShaH paraH .. 13\-22.. upadraShTA anumantA cha bhartA bhoktA maheshvaraH . paramAtmA iti cha api uktaH dehe asmin.h puruShaH paraH .. 13\-22.. upadraShTA\, anumantA\, bhartA\, cha bhoktA\, maheshvaraH\, api cha paramAtmA iti uktaH paraH puruShaH asmin.h dehe ##(##asti##)## . ya evaM vetti puruShaM prakR^iti.n cha guNaiH saha . sarvathA vartamAno.api na sa bhUyo.abhijAyate .. 13\-23.. yaH evam.h vetti puruSham.h prakR^itim.h cha guNaiH saha . sarvathA vartamAnaH api na saH bhUyaH abhijAyate .. 13\-23.. yaH evam.h puruSham.h guNaiH saha prakR^itim.h cha vetti\, saH sarvathA vartamAnaH api bhUyaH na abhijAyate . dhyAnenAtmani pashyanti kechidAtmAnamAtmanA . anye sA~Nkhyena yogena karmayogena chApare .. 13 \-24.. dhyAnena Atmani pashyanti kechit.h AtmAnam.h AtmanA . anye sA~Nkhyena yogena karma\-yogena cha apare .. 13\-24.. kechit.h dhyAnena AtmanA Atmani AtmAnam.h pashyanti . anye sA~Nkhyena yogena ##(##AtmAnam.h pashyanti##)## . apare cha karma\-yogena ##(##AtmAnam.h pashyanti##)##. anye tvevamajAnantaH shrutvAnyebhya upAsate . te.api chAtitarantyeva mR^ityu.n shrutiparAyaNAH .. 13\-25.. anye tu evam.h ajAnantaH shrutvA anyebhyaH upAsate . te api cha atitaranti eva mR^ityum.h shruti\-parAyaNAH .. 13\-25.. anye tu evam.h ajAnantaH anyebhyaH shrutvA upAsate\, te shruti\-parAyaNAH cha api mR^ityum.h atitaranti eva . yAvatsa~njAyate ki~nchitsattvaM sthAvaraja~Ngamam.h . kShetrakShetraGYasa. nyogAttadviddhi bharatarShabha .. 13\-26.. yAvat.h sa~njAyate ki~nchit.h sattvam.h sthAvara\-ja~Ngamam.h . kShetra\-kShetraGYa\-sa.nyogAt.h tat.h viddhi bharatarShabha .. 13\-26.. he bharatarShabha##!## yAvat.h ki~nchit.h sthAvara\-ja~Ngamam.h sattvam.h sa~njAyate\, tat.h kShetra\-kShetraGYa\-sa.nyogAt.h ##(##sa~njAyate iti tvaM##)## viddhi . samaM sarveShu bhUteShu tiShThantaM parameshvaram.h . vinashyatsvavinashyanta.n yaH pashyati sa pashyati .. 13\-27.. samam.h sarveShu bhUteShu tiShThantam.h parameshvaram.h . vinashyatsu avinashyantam.h yaH pashyati saH pashyati .. 13\-27.. yaH vinashyatsu sarveShu bhUteShu samam.h tiShThantam.h avinashyantam.h parameshvaram.h pashyati\, saH pashyati . samaM pashyanhi sarvatra samavasthitamIshvaram.h . na hinastyAtmanAtmAnaM tato yAti parAM gatim.h .. 13\-28.. samaM pashyan.h hi sarvatra samavasthitam.h Ishvaram.h . na hinasti AtmanA AtmAnam.h tataH yAti parAm.h gatim.h .. 13\-28.. ##(##yaH##)## sarvatra samavasthitam.h Ishvaram.h samaM pashyan.h hi AtmanA AtmAnam.h na hinasti\,##(##saH##)## tataH parAm.h gatim.h yAti . prakR^ityaiva cha karmANi kriyamANAni sarvashaH . yaH pashyati tathAtmAnamakartAraM sa pashyati .. 13\-29.. prakR^ityA eva cha karmANi kriyamANAni sarvashaH . yaH pashyati tathA AtmAnam.h akartAram.h saH pashyati .. 13\-29.. yaH cha prakR^ityA eva karmANi sarvashaH kriyamANAni ##(##santi iti pashyati##)##\, tathA AtmAnam.h akartAram.h pashyati\, saH pashyati . yadA bhUtapR^ithagbhAvamekasthamanupashyati . tata eva cha vistAraM brahma sampadyate tadA .. 13\-30.. yadA bhUta\-pR^ithak.h\-bhAvam.h ekastham.h anupashyati . tataH eva cha vistAram.h brahma sampadyate tadA .. 13\-30.. yadA bhUta\-pR^ithak.h\-bhAvam.h ekastham.h cha tataH eva vistAram.h anupashyati\, tadA brahma sampadyate . anAditvAnnirguNatvAtparamAtmAyamavyayaH . sharIrastho.api kaunteya na karoti na lipyate .. 13\-31.. anAditvAt.h nirguNatvAt.h paramAtmA ayam.h avyayaH . sharIrasthaH api kaunteya na karoti na lipyate .. 13\-31.. he kaunteya##!## ayam.h paramAtmA anAditvAt.h\, nirguNatvAt.h\, avyayaH ##(##asti\, ataH saH##)## sharIrasthaH ##(##san.h##)## api na karoti, na ##(##cha##)## lipyate . yathA sarvagataM saukShmyAdAkAshaM nopalipyate . sarvatrAvasthito dehe tathAtmA nopalipyate .. 13\-32.. yathA sarvagatam.h saukShmyAt.h AkAsham.h na upalipyate . sarvatra\-avasthitaH dehe tathA AtmA na upalipyate .. 13\-32.. yathA sarvagatam.h AkAsham.h saukShmyAt.h na upalipyate\, tathA sarvatra dehe avasthitaH AtmA na upalipyate . yathA prakAshayatyekaH kR^itsna.n lokamimaM raviH . kShetra.n kShetrI tathA kR^itsnaM prakAshayati bhArata .. 13\-33.. yathA prakAshayati ekaH kR^itsnam.h lokam.h imam.h raviH . kShetram.h kShetrI tathA kR^itsnam.h prakAshayati bhArata .. 13\-33.. he bhArata##!## yathA ekaH raviH imam.h kR^itsnam.h lokam.h prakAshayati\, tathA kShetrI kR^itsnam.h kShetram.h prakAshayati . kShetrakShetraGYayorevamantaraM GYAnachakShuShA . bhUtaprakR^itimokSha.n cha ye viduryAnti te param.h .. 13\-34.. kShetra\-kShetraGYayoH evam.h antaram.h GYAna\-chakShuShA . bhUta\-prakR^iti\-mokSham.h cha ye viduH yAnti te param.h .. 13\-34.. evam.h ye GYAna\-chakShuShA kShetra\-kShetraGYayoH antaram.h ##(##j~nAnaM##)## bhUta\-prakR^iti\-mokSham.h cha viduH\, te param.h yAnti . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde kShetrakShetraGYavibhAgayogo nAma trayodasho.adhyAyaH .. 13.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde kShetra\-kShetraGYa\-vibhAga\-yogaH nAma trayodashaH adhyAyaH .. 13.. \medskip\hrule\medskip atha chaturdasho.adhyAyaH . guNatrayavibhAgayogaH . atha chaturdashaH adhyAyaH . guNa\-traya\-vibhAga\-yogaH . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . paraM bhUyaH pravakShyAmi GYAnAnA.n GYAnamuttamam.h . yajGYAtvA munayaH sarve parAM siddhimito gatAH .. 14\-1.. param.h bhUyaH pravakShyAmi GYAnAnAm.h GYAnam.h uttamam.h . yat.h GYAtvA munayaH sarve parAm.h siddhim.h itaH gatAH .. 14\-1.. yat.h GYAtvA sarve munayaH itaH parAm.h siddhim.h gatAH\, ##(##tat.h##)## GYAnAnAm.h uttamam.h param.h GYAnam.h bhUyaH ##(##ahaM te##)## pravakShyAmi . idaM GYAnamupAshritya mama sAdharmyamAgatAH . sarge.api nopajAyante pralaye na vyathanti cha .. 14\-2.. idam.h GYAnam.h upAshritya mama sAdharmyam.h AgatAH . sarge api na upajAyante pralaye na vyathanti cha .. 14\-2.. ##(##ya##)## idam.h GYAnam.h upAshritya mama sAdharmyam.h AgatAH\, ##(##te##)## sarge api na upajAyante\, pralaye cha na vyathanti . mama yonirmahad.h brahma tasmingarbha.n dadhAmyaham.h . sambhavaH sarvabhUtAnA.n tato bhavati bhArata .. 14\-3.. mama yoniH mahat.h brahma tasmin.h garbham.h dadhAmi aham.h . sambhavaH sarva\-bhUtAnAm.h tataH bhavati bhArata .. 14\-3.. he bhArata##!## mahat.h brahma mama yoniH ##(##asti##)##\; tasmin.h aham.h garbham.h dadhAmi\; tataH sarva\-bhUtAnAm.h sambhavaH bhavati . sarvayoniShu kaunteya mUrtayaH sambhavanti yAH . tAsAM brahma mahadyonirahaM bIjapradaH pitA .. 14\-4.. sarva\-yoniShu kaunteya mUrtayaH sambhavanti yAH . tAsAm.h brahma mahat.h yoniH aham.h bIja\-pradaH pitA .. 14\-4.. he kaunteya##!## sarva\-yoniShu yAH mUrtayaH sambhavanti tAsAm.h yoniH mahat.h brahma ##(##asti##)##\, aham.h bIja\-pradaH pitA ##(##cha asmi##)## . sattvaM rajastama iti guNAH prakR^itisambhavAH . nibadhnanti mahAbAho dehe dehinamavyayam.h .. 14\-5.. sattvam.h rajaH tamaH iti guNAH prakR^iti\-sambhavAH . nibadhnanti mahA\-bAho dehe dehinam.h avyayam.h .. 14\-5.. he mahA\-bAho##!## sattvam.h rajaH tamaH iti guNAH prakR^iti\-sambhavAH ##(##santi\, te##)## dehe avyayam.h dehinam.h nibadhnanti . tatra sattvaM nirmalatvAtprakAshakamanAmayam.h . sukhasa~Ngena badhnAti GYAnasa~Ngena chAnagha .. 14\-6.. tatra sattvam.h nirmalatvAt.h prakAshakam.h anAmayam.h . sukha\-sa~Ngena badhnAti GYAna\-sa~Ngena cha anagha .. 14\-6.. he anagha##!## tatra anAmayam.h prakAshakam.h sattvam.h nirmalatvAt.h ##(##AtmAnaM##)## sukha\-sa~Ngena GYAna\-sa~Ngena cha badhnAti . rajo rAgAtmakaM viddhi tR^iShNAsa~Ngasamudbhavam.h . tannibadhnAti kaunteya karmasa~Ngena dehinam.h .. 14\-7.. rajaH rAga\-Atmakam.h viddhi tR^iShNA\-sa~Nga\-samudbhavam.h . tat.h nibadhnAti kaunteya karma\-sa~Ngena dehinam.h .. 14\-7.. he kaunteya##!## rAga\-Atmakam.h rajaH tR^iShNA\-sa~Nga\-samudbhavam.h viddhi . tat.h dehinam.h karma\-sa~Ngena nibadhnAti . tamastvaGYAnajaM viddhi mohanaM sarvadehinAm.h . pramAdAlasyanidrAbhistannibadhnAti bhArata .. 14\-8.. tamaH tu aGYAnajam.h viddhi mohanam.h sarva\-dehinAm.h . pramAda\-Alasya\-nidrAbhiH tat.h nibadhnAti bhArata .. 14\-8.. he bhArata##!## tamaH tu sarva\-dehinAm.h mohanam.h aGYAnajam.h viddhi . tat.h ##(##dehinAm.h##)## pramAda\-Alasya\-nidrAbhiH nibadhnAti . sattvaM sukhe sa~njayati rajaH karmaNi bhArata . GYAnamAvR^itya tu tamaH pramAde sa~njayatyuta .. 14\-9.. sattvam.h sukhe sa~njayati rajaH karmaNi bhArata . GYAnam.h AvR^itya tu tamaH pramAde sa~njayati uta .. 14\-9.. he bhArata##!## sattvam.h ##(##dehinAm.h##)## sukhe sa~njayati\, rajaH karmaNi\, uta tamaH tu GYAnam.h AvR^itya pramAde sa~njayati . rajastamashchAbhibhUya sattvaM bhavati bhArata . rajaH sattvaM tamashchaiva tamaH sattvaM rajastathA .. 14\-10.. rajaH tamaH cha abhibhUya sattvam.h bhavati bhArata . rajaH sattvam.h tamaH cha eva tamaH sattvam.h rajaH tathA .. 14\-10.. he bhArata##!## sattvam.h\, rajaH tamaH eva abhibhUya ##(##svayaM##)## bhavati\; cha rajaH\, sattvam.h tamaH cha ##(##abhibhUya svayaM bhavati##)##\; tathA tamaH\, sattvam.h rajaH ##(##abhibhUya svayaM bhavati##)##. sarvadvAreShu dehe.asminprakAsha upajAyate . GYAnaM yadA tadA vidyAdvivR^iddha.n sattvamityuta .. 14\-11.. sarva\-dvAreShu dehe asmin.h prakAshaH upajAyate . GYAnam.h yadA tadA vidyAt.h vivR^iddham.h sattvam.h iti uta .. 14\-11.. uta yadA asmin.h dehe sarva\-dvAreShu prakAshaH GYAnam.h ##(##cha##)## upajAyate\, tadA sattvam.h vivR^iddham.h iti vidyAt.h . lobhaH pravR^ittirArambhaH karmaNAmashamaH spR^ihA . rajasyetAni jAyante vivR^iddhe bharatarShabha .. 14\-12.. lobhaH pravR^ittiH ArambhaH karmaNAm.h ashamaH spR^ihA . rajasi etAni jAyante vivR^iddhe bharatarShabha .. 14\-12.. he bharatarShabha##!## lobhaH\, pravR^ittiH\, karmaNAm.h ArambhaH\, ashamaH\, spR^ihA etAni ##(##chihnAni##)## rajasi vivR^iddhe ##(##sati##)## jAyante . aprakAsho.apravR^ittishcha pramAdo moha eva cha . tamasyetAni jAyante vivR^iddhe kurunandana .. 14\-13.. aprakAshaH apravR^ittiH cha pramAdaH mohaH eva cha . tamasi etAni jAyante vivR^iddhe kuru\-nandana .. 14\-13.. he kuru\-nandana##!## aprakAshaH\, apravR^ittiH cha\, pramAdaH cha\, mohaH eva etAni ##(##chihnAni##)## tamasi vivR^iddhe ##(##sati##)## jAyante . yadA sattve pravR^iddhe tu pralayaM yAti dehabhR^it.h . tadottamavidA.n lokAnamalAnpratipadyate .. 14\-14.. yadA sattve pravR^iddhe tu pralayam.h yAti deha\-bhR^it.h . tadA uttama\-vidAm.h lokAn.h amalAn.h pratipadyate .. 14\-14.. yadA tu sattve pravR^iddhe ##(##sati##)## deha\-bhR^it.h pralayam.h yAti tadA uttama\-vidAm.h amalAn.h lokAn.h pratipadyate . rajasi pralayaM gatvA karmasa~NgiShu jAyate . tathA pralInastamasi mUDhayoniShu jAyate .. 14\-15.. rajasi pralayam.h gatvA karma\-sa~NgiShu jAyate . tathA pralInaH tamasi mUDha\-yoniShu jAyate .. 14\-15.. ##(##deha\-bhR^it.h##)## rajasi pralayam.h gatvA karma\-sa~NgiShu jAyate . tathA ##(##saH##)## tamasi pralInaH mUDha\-yoniShu jAyate . karmaNaH sukR^itasyAhuH sAttvikaM nirmalaM phalam.h . rajasastu phalaM duHkhamaGYAnaM tamasaH phalam.h .. 14\-16.. karmaNaH sukR^itasya AhuH sAttvikam.h nirmalam.h phalam.h . rajasaH tu phalam.h duHkham.h aGYAnam.h tamasaH phalam.h .. 14\-16.. sukR^itasya karmaNaH sAttvikam.h nirmalam.h phalam.h\, rajasaH phalam.h tu duHkham.h\, tamasaH ##(##cha##)## phalam.h aGYAnam.h ##(##iti##)## AhuH . sattvAtsa~njAyate GYAnaM rajaso lobha eva cha . pramAdamohau tamaso bhavato.aGYAnameva cha .. 14\-17.. sattvAt.h sa~njAyate GYAnam.h rajasaH lobhaH eva cha . pramAda\-mohau tamasaH bhavataH aGYAnam.h eva cha .. 14\-17.. sattvAt.h GYAnam.h sa~njAyate\, rajasaH lobhaH eva cha ##(##sa~njAyate##)##\, tamasaH pramAda\-mohau bhavataH\, aGYAnam.h cha eva ##(##bhavati##)## . Urdhva.n gachChanti sattvasthA madhye tiShThanti rAjasAH . jaghanyaguNavR^ittisthA adho gachChanti tAmasAH .. 14\-18.. Urdhvam.h gachChanti sattvasthAH madhye tiShThanti rAjasAH . jaghanya\-guNa\-vR^ittisthAH adhaH gachChanti tAmasAH .. 14\-18.. sattvasthAH Urdhvam.h gachChanti\, rAjasAH madhye tiShThanti\, jaghanya\-guNa\-vR^ittisthAH tAmasAH adhaH gachChanti . nAnya.n guNebhyaH kartAraM yadA draShTAnupashyati . guNebhyashcha paraM vetti madbhAvaM so.adhigachChati .. 14\-19.. na anyam.h guNebhyaH kartAram.h yadA draShTA anupashyati . guNebhyaH cha param.h vetti mat.h\-bhAvam.h saH adhigachChati .. 14\-19.. yadA draShTA guNebhyaH anyam.h kartAram.h na anupashyati\, guNebhyaH cha param.h ##(##AtmAnaM##)## vetti\, ##(##tadA##)## saH mat.h\-bhAvam.h adhigachChati . guNAnetAnatItya trIndehI dehasamudbhavAn.h . janmamR^ityujarAduHkhairvimukto.amR^itamashnute .. 14\-20.. guNAn.h etAn.h atItya trIn.h dehI deha\-samudbhavAn.h . janma\-mR^ityu\-jarA\-duHkhaiH vimuktaH amR^itam.h ashnute .. 14\-20.. dehI etAn.h deha\-samudbhavAn.h trIn.h guNAn.h atItya\, janma\-mR^ityu\-jarA\-duHkhaiH vimuktaH ##(##san.h##)## amR^itam.h ashnute . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . kairli~NgaistrInguNAnetAnatIto bhavati prabho . kimAchAraH katha.n chaitA.nstrInguNAnativartate .. 14\-21.. kaiH li~NgaiH trIn.h guNAn.h etAn.h atItaH bhavati prabho . kim.h AchAraH katham.h cha etAn.h trIn.h guNAn.h ativartate .. 14\-21.. he prabho##!## etAn.h trIn.h guNAn.h atItaH ##(##jIvaH##)## kaiH li~NgaiH ##(##j~nAtaH##)## bhavati##?## ##(##saH##)## cha kim.h AchAraH##?## ##(##saH##)## cha etAn.h trIn.h guNAn.h katham.h ativartate##?## shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . prakAsha.n cha pravR^itti.n cha mohameva cha pANDava . na dveShTi sampravR^ittAni na nivR^ittAni kA~NkShati .. 14\-22.. prakAsham.h cha pravR^ittim.h cha moham.h eva cha pANDava . na dveShTi sampravR^ittAni na nivR^ittAni kA~NkShati .. 14\-22.. he pANDava##!## prakAsham.h cha pravR^ittim.h cha moham.h eva cha sampravR^ittAni na dveShTi\, nivR^ittAni ##(##cha##)## na kA~NkShati . udAsInavadAsIno guNairyo na vichAlyate . guNA vartanta ityevaM yo.avatiShThati ne~Ngate .. 14\-23.. udAsInavat.h AsInaH guNaiH yaH na vichAlyate . guNAH vartante iti evam.h yaH avatiShThati na i~Ngate .. 14\-23.. yaH udAsInavat.h AsInaH guNaiH na vichAlyate\, yaH ##(##cha##)## guNAH vartante iti ##(##matvA##)## evam.h avatiShThati\, ##(##cha##)## na i~Ngate . samaduHkhasukhaH svasthaH samaloShTAshmakA~nchanaH . tulyapriyApriyo dhIrastulyanindAtmasa.nstutiH .. 14\-24.. sama\-duHkha\-sukhaH svasthaH sama\-loShTa\-ashma\-kA~nchanaH . tulya\-priya\-apriyaH dhIraH tulya\-nindA\-Atma\-sa.nstutiH .. 14\-24.. ##(##yaH##)## sama\-duHkha\-sukhaH\, svasthaH\, sama\-loShTa\-ashma\-kA~nchanaH\, tulya\-priya\-apriyaH\, dhIraH\, tulya\-nindA\-Atma\-sa.nstutiH\, mAnApamAnayostulyastulyo mitrAripakShayoH . sarvArambhaparityAgI guNAtItaH sa uchyate .. 14\-25.. mAna\-apamAnayoH tulyaH tulyaH mitra\-ari\-pakShayoH . sarva\-Arambha\-parityAgI guNAtItaH saH uchyate .. 14\-25.. ##(##yaH##)## mAna\-apamAnayoH tulyaH\, mitra\-ari\-pakShayoH tulyaH\, sarva\-Arambha\-parityAgI ##(##cha asti##)## saH guNAtItaH uchyate . mA.n cha yo.avyabhichAreNa bhaktiyogena sevate . sa guNAnsamatItyaitAnbrahmabhUyAya kalpate .. 14\-26.. mAm.h cha yaH avyabhichAreNa bhakti\-yogena sevate . saH guNAn.h samatItya etAn.h brahma\-bhUyAya kalpate .. 14\-26.. yaH mAm.h cha avyabhichAreNa bhakti\-yogena sevate\, saH etAn.h guNAn.h samatItya\, brahma\-bhUyAya kalpate . brahmaNo hi pratiShThAhamamR^itasyAvyayasya cha . shAshvatasya cha dharmasya sukhasyaikAntikasya cha .. 14\-27.. brahmaNaH hi pratiShThA aham.h amR^itasya avyayasya cha . shAshvatasya cha dharmasya sukhasya ekAntikasya cha .. 14\-27.. amR^itasya avyayasya cha brahmaNaH\, shAshvatasya cha dharmasya\, ekAntikasya sukhasya cha hi aham.h pratiShThA ##(##asmi##)## . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde guNatrayavibhAgayogo nAma chaturdasho.adhyAyaH .. 14.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde guNa\-traya\-vibhAga\-yogaH nAma chaturdashaH adhyAyaH .. 14.. \medskip\hrule\medskip atha pa~nchadasho.adhyAyaH . puruShottamayogaH . atha pa~nchadashaH adhyAyaH . puruShottama\-yogaH . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . UrdhvamUlamadhaHshAkhamashvatthaM prAhuravyayam.h . ChandA.nsi yasya parNAni yasta.n veda sa vedavit.h .. 15\-1.. Urdhva\-mUlam.h adhaH\-shAkham.h ashvattham.h prAhuH avyayam.h . ChandA.nsi yasya parNAni yaH tam.h veda saH vedavit.h .. 15\-1.. ChandA.nsi yasya parNAni ##(##santi taM##)## ashvattham.h Urdhva\-mUlam.h adhaH\-shAkham.h avyayam.h prAhuH . yaH tam.h veda\, saH vedavit.h ##(##iti uchyate##)##. adhashchordhvaM prasR^itAstasya shAkhA guNapravR^iddhA viShayapravAlAH . adhashcha mUlAnyanusantatAni karmAnubandhIni manuShyaloke .. 15\-2.. adhaH cha Urdhvam.h prasR^itAH tasya shAkhAH guNa\-pravR^iddhAH viShaya\-pravAlAH . adhaH cha mUlAni anusantatAni karma\-anubandhIni manuShya\-loke .. 15\-2.. tasya guNa\-pravR^iddhAH viShaya\-pravAlAH shAkhAH adhaH Urdhvam.h cha prasR^itAH ##(##santi##)## adhaH cha manuShya\-loke karma\-anubandhIni mUlAni anusantatAni ##(##santi##)##. na rUpamasyeha tathopalabhyate nAnto na chAdirna cha sampratiShThA . ashvatthamenaM suvirUDhamUlaM asa~NgashastreNa dR^iDhena ChittvA .. 15\-3.. na rUpam.h asya iha tathA upalabhyate na antaH na cha AdiH na cha sampratiShThA . ashvattham.h enam.h suvirUDha\-mUlam.h asa~Nga\-shastreNa dR^iDhena ChittvA .. 15\-3.. ##(##yathA ayaM varNitaH##)## tathA asya rUpam.h iha na upalabhyate . ##(##asya##)## antaH na\, AdiH cha na\, sampratiShThA cha na ##(##upalabhyate##)##\, suvirUDha\-mUlam.h enam.h ashvattham.h dR^iDhena asa~Nga\-shastreNa ChittvA\, tataH padaM tatparimArgitavyaM yasmingatA na nivartanti bhUyaH . tameva chAdyaM puruShaM prapadye . yataH pravR^ittiH prasR^itA purANI .. 15\-4.. tataH padam.h tat.h parimArgitavyaM yasmin.h gatAH na nivartanti bhUyaH . tam.h eva cha Adyam.h puruSham.h prapadye . yataH pravR^ittiH prasR^itA purANI .. 15\-4.. tataH yataH purANI pravR^ittiH prasR^itA tam.h eva cha Adyam.h puruSham.h prapadye\, ##(##iti##)## tat.h padam.h parimArgitavyaM\, yasmin.h gatAH bhUyaH na nivartanti . nirmAnamohA jitasa~NgadoShA adhyAtmanityA vinivR^ittakAmAH . dvandvairvimuktAH sukhaduHkhasa.nGYair\- gachChantyamUDhAH padamavyayaM tat.h .. 15\-5.. nirmAna\-mohAH jitasa~NgadoShAH adhyAtma\-nityAH vinivR^itta\-kAmAH . dvandvaiH vimuktAH sukha\-duHkha\-sa.nGYaiH gachChanti amUDhAH padam.h avyayaM tat.h .. 15\-5.. nirmAna\-mohAH\, jitasa~NgadoShAH\, adhyAtma\-nityAH\, vinivR^itta\-kAmAH\, sukha\-duHkha\-sa.nGYaiH dvandvaiH vimuktAH\, amUDhAH\, tat.h avyayaM padam.h gachChanti . na tadbhAsayate sUryo na shashA~Nko na pAvakaH . yadgatvA na nivartante taddhAma paramaM mama .. 15\-6.. na tat.h bhAsayate sUryaH na shashA~NkaH na pAvakaH . yat.h gatvA na nivartante tat.h dhAma paramam.h mama .. 15\-6.. na sUryaH\, na shashA~NkaH\, na pAvakaH ##(##cha##)## tat.h ##(##padaM##)## bhAsayate . yat.h gatvA na nivartante tat.h mama paramam.h dhAma . mamaivA.nsho jIvaloke jIvabhUtaH sanAtanaH . manaHShaShThAnIndriyANi prakR^itisthAni karShati .. 15\-7.. mama eva a.nshaH jIva\-loke jIva\-bhUtaH sanAtanaH . manaH\-ShaShThAni\-indriyANi prakR^iti\-sthAni karShati .. 15\-7.. ##(##asmin.h##)## jIva\-loke mama eva sanAtanaH a.nshaH jIva\-bhUtaH ##(##asti\, saH##)## prakR^iti\-sthAni manaH\-ShaShThAni\-indriyANi karShati . sharIra.n yadavApnoti yachchApyutkrAmatIshvaraH . gR^ihItvaitAni sa.nyAti vAyurgandhAnivAshayAt.h .. 15\-8.. sharIram.h yat.h avApnoti yat.h cha api utkrAmati IshvaraH . gR^ihItvA etAni sa.nyAti vAyuH gandhAn.h iva AshayAt.h .. 15\-8.. yat.h ##(##eShaH##)## IshvaraH sharIram.h avApnoti\, api cha yat.h utkrAmati ##(##tat.h##)## vAyuH AshayAt.h gandhAn.h iva\, etAni gR^ihItvA sa.nyAti . shrotra.n chakShuH sparshana.n cha rasanaM ghrANameva cha . adhiShThAya manashchAyaM viShayAnupasevate .. 15\-9.. shrotram.h chakShuH sparshanam.h cha rasanam.h ghrANam.h eva cha . adhiShThAya manaH cha ayam.h viShayAn.h upasevate .. 15\-9.. ayam.h ##(##jIvaH##)## shrotram.h chakShuH sparshanam.h cha\, rasanam.h ghrANam.h manaH cha eva adhiShThAya viShayAn.h upasevate . utkrAmantaM sthitaM vApi bhu~njAnaM vA guNAnvitam.h . vimUDhA nAnupashyanti pashyanti GYAnachakShuShaH .. 15\-10.. utkrAmantam.h sthitam.h vA api bhu~njAnam.h vA guNa\-anvitam.h . vimUDhAH na anupashyanti pashyanti GYAna\-chakShuShaH .. 15\-10.. utkrAmantam.h sthitam.h vA\, bhu~njAnam.h guNa\-anvitam.h vA api vimUDhAH na anupashyanti\, GYAna\-chakShuShaH pashyanti . yatanto yoginashchainaM pashyantyAtmanyavasthitam.h . yatanto.apyakR^itAtmAno nainaM pashyantyachetasaH .. 15\-11.. yatantaH yoginaH cha enam.h pashyanti Atmani avasthitam.h . yatantaH api akR^ita\-AtmAnaH na enam.h pashyanti achetasaH .. 15\-11.. yatantaH yoginaH Atmani avasthitam.h enam.h pashyanti\, achetasaH akR^ita\-AtmAnaH cha yatantaH api enam.h na pashyanti . yadAdityagataM tejo jagadbhAsayate.akhilam.h . yachchandramasi yachchAgnau tattejo viddhi mAmakam.h .. 15\-12.. yat.h Aditya\-gataM tejaH jagat.h bhAsayate akhilam.h . yat.h chandramasi yat.h cha agnau tat.h tejaH viddhi mAmakam.h .. 15\-12.. yat.h Aditya\-gataM tejaH akhilam.h jagat.h bhAsayate\, yat.h cha chandramasi\, yat.h cha agnau ##(##sthitaM asti##)##\, tat.h mAmakam.h tejaH ##(##asti iti tvaM##)## viddhi . gAmAvishya cha bhUtAni dhArayAmyahamojasA . puShNAmi chauShadhIH sarvAH somo bhUtvA rasAtmakaH .. 15\-13.. gAm.h Avishya cha bhUtAni dhArayAmi aham.h ojasA . puShNAmi cha oShadhIH sarvAH somaH bhUtvA rasAtmakaH .. 15\-13.. aham.h cha gAm.h Avishya bhUtAni ojasA dhArayAmi . rasAtmakaH somaH bhUtvA cha sarvAH oShadhIH puShNAmi . aha.n vaishvAnaro bhUtvA prANinA.n dehamAshritaH . prANApAnasamAyuktaH pachAmyanna.n chaturvidham.h .. 15\-14.. aham.h vaishvAnaraH bhUtvA prANinAm.h deham.h AshritaH . prANa\-apAna\-sama\-AyuktaH pachAmi annam.h chaturvidham.h .. 15\-14.. aham.h prANinAm.h deham.h AshritaH prANa\-apAna\-sama\-AyuktaH vaishvAnaraH bhUtvA chaturvidham.h annam.h pachAmi . sarvasya chAhaM hR^idi sanniviShTo mattaH smR^itirGYAnamapohana~ncha . vedaishcha sarvairahameva vedyo vedAntakR^idvedavideva chAham.h .. 15\-15.. sarvasya cha aham.h hR^idi sanniviShTaH mattaH smR^itiH GYAnam.h apohanam.h cha . vedaiH cha sarvaiH aham.h eva vedyaH vedAnta\-kR^it.h veda\-vit.h eva cha aham.h .. 15\-15.. aham.h sarvasya hR^idi sanniviShTaH ##(##asmi##)##\, mattaH ##(##sarvasya##)## smR^itiH GYAnam.h apohanam.h cha ##(##bhavati##)## aham.h cha eva sarvaiH vedaiH vedyaH ##(##asmi##)##\, aham.h eva cha vedAnta\-kR^it.h veda\-vit.h cha ##(##asmi##)## . dvAvimau puruShau loke kSharashchAkShara eva cha . kSharaH sarvANi bhUtAni kUTastho.akShara uchyate .. 15\-16.. dvau imau puruShau loke kSharaH cha akSharaH eva cha . kSharaH sarvANi bhUtAni kUTasthaH akSharaH uchyate .. 15\-16.. ##(##asmin.h##)## loke kSharaH akSharaH cha eva imau dvau puruShau ##(##staH##)##\, sarvANi bhUtAni kSharaH\, kUTasthaH cha akSharaH uchyate . uttamaH puruShastvanyaH paramAtmetyudAhR^itaH . yo lokatrayamAvishya bibhartyavyaya IshvaraH .. 15\-17.. uttamaH puruShaH tu anyaH param.h\-AtmA iti udAhR^itaH . yaH loka\-trayam.h Avishya bibharti avyayaH IshvaraH .. 15\-17.. uttamaH puruShaH tu anyaH ##(##asti##)##\, ##(##saH##)## param.h\-AtmA iti udAhR^itaH yaH avyayaH IshvaraH loka\-trayam.h Avishya ##(##tat.h##)## bibharti . yasmAtkSharamatIto.ahamakSharAdapi chottamaH . ato.asmi loke vede cha prathitaH puruShottamaH .. 15\-18.. yasmAt.h kSharam.h atItaH aham.h akSharAt.h api cha uttamaH . ataH asmi loke vede cha prathitaH puruShottamaH .. 15\-18.. yasmAt.h aham.h kSharam.h atItaH\, akSharAt.h api cha uttamaH ##(##asmi##)##\, ataH ##(##ahaM##)## loke vede cha puruShottamaH iti prathitaH asmi . yo mAmevamasammUDho jAnAti puruShottamam.h . sa sarvavidbhajati mAM sarvabhAvena bhArata.. 15\-19.. yaH mAm.h evam.h asammUDhaH jAnAti puruShottamam.h . saH sarva\-vit.h bhajati mAm.h sarva\-bhAvena bhArata .. 15\-19.. he bhArata##!## yaH asammUDhaH mAm.h puruShottamam.h evam.h jAnAti\, saH sarva\-vit.h ##(##bhUtvA##)## mAm.h sarva\-bhAvena bhajati . iti guhyatamaM shAstramidamuktaM mayAnagha . etadbud.hdhvA buddhimAnsyAtkR^itakR^ityashcha bhArata .. 15\-20.. iti guhyatamam.h shAstram.h idam.h uktam.h mayA anagha . etat.h buddhvA buddhimAn.h syAt.h kR^itakR^ityaH cha bhArata .. 15\-20.. he anagha##!## iti guhyatamam.h idam.h shAstram.h mayA uktam.h\, he bhArata##!## etat.h buddhvA ##(##jIvaH##)## buddhimAn.h kR^itakR^ityaH cha syAt.h . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde puruShottamayogo nAma pa~nchadasho.adhyAyaH .. 15.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAdepuruShottama\-yogo nAma pa~nchadashaH adhyAyaH .. 15.. \medskip\hrule\medskip atha ShoDasho.adhyAyaH . daivAsurasampadvibhAgayogaH . atha ShoDashaH adhyAyaH . daiva\-Asura\-sampat.h\-vibhAga\-yogaH . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . abhayaM sattvasa.nshuddhirGYAnayogavyavasthitiH . dAnaM damashcha yaGYashcha svAdhyAyastapa Arjavam.h .. 16\-1.. abhayam.h sattva\-sa.nshuddhiH GYAna\-yoga\-vyavasthitiH . dAnam.h damaH cha yaGYaH cha svAdhyAyaH tapaH Arjavam.h .. 16\-1.. abhayam.h\, sattva\-sa.nshuddhiH\, GYAna\-yoga\-vyavasthitiH\, dAnam.h\, damaH cha yaGYaH cha\, svAdhyAyaH\, tapaH\, Arjavam.h\, ahi.nsA satyamakrodhastyAgaH shAntirapaishunam.h . dayA bhUteShvaloluptvaM mArdavaM hrIrachApalam.h .. 16\-2.. ahi.nsA satyam.h akrodhaH tyAgaH shAntiH apaishunam.h . dayA bhUteShu aloluptvam.h mArdavam.h hrIH achApalam.h .. 16\-2.. ahi.nsA\, satyam.h\, akrodhaH\, tyAgaH\, shAntiH\, apaishunam.h\, bhUteShu dayA\, aloluptvam.h\, mArdavam.h\, hrIH\, achApalam.h\, tejaH kShamA dhR^itiH shauchamadroho nAtimAnitA . bhavanti sampadaM daivImabhijAtasya bhArata .. 16\-3.. tejaH kShamA dhR^itiH shaucham.h adrohaH na ati\-mAnitA . bhavanti sampadam.h daivIm.h abhijAtasya bhArata .. 16\-3.. he bhArata##!## tejaH\, kShamA\, dhR^itiH\, shaucham.h\, adrohaH\, na ati\-mAnitA ##(##iti etAni lakShaNAni##)## daivIm.h sampadam.h abhijAtasya ##(##puruShasya##)## bhavanti . dambho darpo.abhimAnashcha krodhaH pAruShyameva cha . aGYAna.n chAbhijAtasya pArtha sampadamAsurIm.h .. 16\-4.. dambhaH darpaH abhimAnaH cha krodhaH pAruShyam.h eva cha . aGYAnam.h cha abhijAtasya pArtha sampadam.h AsurIm.h .. 16\-4.. he pArtha##!## dambhaH\, darpaH\, abhimAnaH cha\, krodhaH\, pAruShyam.h\, eva cha aGYAnam.h cha ##(##etAni lakShNAni##)## AsurIm.h sampadam.h abhijAtasya ##(##puruShasya bhavanti##)## . daivI sampadvimokShAya nibandhAyAsurI matA . mA shuchaH sampadaM daivImabhijAto.asi pANDava .. 16\-5.. daivI sampat.h vimokShAya nibandhAya AsurI matA . mA shuchaH sampadam.h daivIm.h abhijAtaH asi pANDava .. 16\-5.. daivI sampat.h vimokShAya\, AsurI ##(##sampat.h cha##)## nibandhAya matA . he pANDava##!## ##(##tvaM##)## daivIm.h sampadam.h abhijAtaH asi\, mA shuchaH . dvau bhUtasargau loke.asmindaiva Asura eva cha . daivo vistarashaH prokta AsuraM pArtha me shR^iNu .. 16\-6.. dvau bhUta\-sargau loke asmin.h daivaH AsuraH eva cha . daivaH vistarashaH proktaH Asuram.h pArtha me shR^iNu .. 16\-6.. he pArtha##!## asmin.h loke daivaH AsuraH cha eva dvau bhUta\-sargau ##(##staH tatra##)## daivaH vistarashaH proktaH Asuram.h me shR^iNu . pravR^itti.n cha nivR^itti.n cha janA na vidurAsurAH . na shauchaM nApi chAchAro na satya.n teShu vidyate .. 16\-7.. pravR^ittim.h cha nivR^ittim.h cha janAH na viduH AsurAH . na shaucham.h na api cha AchAraH na satyam.h teShu vidyate .. 16\-7.. AsurAH janAH pravR^ittim.h cha nivR^ittim.h cha na viduH\, teShu cha na shaucham.h\, na AchAraH\, na api satyam.h vidyate . asatyamapratiShTha.n te jagadAhuranIshvaram.h . aparasparasambhUtaM kimanyatkAmahaitukam.h .. 16\-8.. asatyam.h apratiShTham.h te jagat.h AhuH anIshvaram.h . aparaspara\-sambhUtaM kim.h anyat.h kAma\-haitukam.h .. 16\-8.. ##(##idaM##)## jagat.h asatyam.h\, apratiShTham.h\, anIshvaram.h\, aparaspara\-sambhUtaM kAma\-haitukam.h ##(##cha asti##)## anyat.h kim.h ##(##iti##)## te AhuH . etA.n dR^iShTimavaShTabhya naShTAtmAno.alpabuddhayaH . prabhavantyugrakarmANaH kShayAya jagato.ahitAH .. 16\-9.. etAm.h dR^iShTim.h avaShTabhya naShTa\-AtmAnaH alpa\-buddhayaH . prabhavanti ugra\-karmANaH kShayAya jagataH ahitAH .. 16\-9.. etAm.h dR^iShTim.h avaShTabhya naShTa\-AtmAnaH\, alpa\-buddhayaH\, ugra\-karmANaH\, ahitAH jagataH kShayAya prabhavanti . kAmamAshritya duShpUraM dambhamAnamadAnvitAH . mohAd.hgR^ihItvA sad.hgrAhAnpravartante.ashuchivratAH .. 16\-10.. kAmam.h Ashritya duShpUram.h dambha\-mAna\-mada\-anvitAH . mohAt.h gR^ihItvA asat.h grAhAn.h pravartante ashuchi\-vratAH .. 16\-10.. duShpUram.h kAmam.h Ashritya\, mohAt.h asat.h grAhAn.h gR^ihItvA\, ashuchi\-vratAH dambha\-mAna\-mada\-anvitAH pravartante . chintAmaparimeyA.n cha pralayAntAmupAshritAH . kAmopabhogaparamA etAvaditi nishchitAH .. 16\-11.. chintAm.h aparimeyAm.h cha pralayAntAm.h upAshritAH . kAma\-upabhoga\-paramAH etAvat.h iti nishchitAH .. 16\-11.. ##(##te##)## aparimeyAm.h pralayAntAm.h chintAm.h upAshritAH kAma\-upabhoga\-paramAH cha \, etAvat.h iti nishchitAH . AshApAshashatairbaddhAH kAmakrodhaparAyaNAH . Ihante kAmabhogArthamanyAyenArthasa~nchayAn.h .. 16\-12.. AshA\-pAsha\-shataiH baddhAH kAma\-krodha\-parAyaNAH . Ihante kAma\-bhogArtham.h anyAyena artha\-sa~nchayAn.h .. 16\-12.. AshA\-pAsha\-shataiH baddhAH\, kAma\-krodha\-parAyaNAH\, kAma\-bhogArtham.h anyAyena artha\-sa~nchayAn.h Ihante . idamadya mayA labdhamimaM prApsye manoratham.h . idamastIdamapi me bhaviShyati punardhanam.h .. 16\-13.. idam.h adya mayA labdham.h imam.h prApsye manoratham.h . idam.h asti idam.h api me bhaviShyati punaH dhanam.h .. 16\-13.. adya idam.h mayA labdham.h\, imam.h manoratham.h ##(##shvaH##)## prApsye\, idam.h dhanam.h ##(##adhunA##)## asti\, idam.h api ##(## dhanam.h cha##)## me punaH bhaviShyati . asau mayA hataH shatrurhaniShye chAparAnapi . Ishvaro.ahamahaM bhogI siddho.ahaM balavAnsukhI .. 16\-14.. asau mayA hataH shatruH haniShye cha aparAn.h api . IshvaraH aham.h ahaM bhogI siddhaH aham.h balavAn.h sukhI .. 16\-14.. asau shatruH mayA hataH\, aparAn.h cha api haniShye\, aham.h IshvaraH\, ahaM bhogI\, aham.h siddhaH\, balavAn.h sukhI ##(##cha ahaM asmi##)## . ADhyo.abhijanavAnasmi ko.anyo.asti sadR^isho mayA . yakShye dAsyAmi modiShya ityaGYAnavimohitAH .. 16\-15.. ADhyaH abhijanavAn.h asmi kaH anyaH asti sadR^ishaH mayA . yakShye dAsyAmi modiShye iti aGYAna\-vimohitAH .. 16\-15.. ADhyaH abhijanavAn.h asmi\, mayA sadR^ishaH kaH anyaH asti##?## ##(##ahaM##)## yakShye\, dAsyAmi\, modiShye iti aGYAna\-vimohitAH ##(##te santi##)## . anekachittavibhrAntA mohajAlasamAvR^itAH . prasaktAH kAmabhogeShu patanti narake.ashuchau .. 16\-16.. aneka\-chitta\-vibhrAntAH moha\-jAla\-samAvR^itAH . prasaktAH kAma\-bhogeShu patanti narake ashuchau .. 16\-16.. aneka\-chitta\-vibhrAntAH moha\-jAla\-samAvR^itAH kAma\-bhogeShu prasaktAH\, ashuchau narake patanti . AtmasambhAvitAH stabdhA dhanamAnamadAnvitAH . yajante nAmayaGYaiste dambhenAvidhipUrvakam.h .. 16\-17.. Atma\-sambhAvitAH stabdhAH dhana\-mAna\-mada\-anvitAH . yajante nAma\-yaGYaiH te dambhena avidhi\-pUrvakam.h .. 16\-17.. Atma\-sambhAvitAH stabdhAH dhana\-mAna\-mada\-anvitAH\, te dambhena avidhi\-pUrvakam.h nAma\-yaGYaiH yajante . aha.nkAraM balaM darpa.n kAmaM krodha.n cha sa.nshritAH . mAmAtmaparadeheShu pradviShanto.abhyasUyakAH .. 16\-18.. aha.nkAram.h balam.h darpam.h kAmam.h krodham.h cha sa.nshritAH . mAm.h Atma\-para\-deheShu pradviShantaH abhyasUyakAH .. 16\-18.. aha.nkAram.h balam.h darpam.h kAmam.h krodham.h cha sa.nshritAH Atma\-para\-deheShu ##(##sthitaM##)## mAm.h pradviShantaH abhyasUyakAH ##(##te bhavanti##)## . tAnahaM dviShataH krUrAnsa.nsAreShu narAdhamAn.h . kShipAmyajasramashubhAnAsurIShveva yoniShu .. 16\-19.. tAn.h aham.h dviShataH krUrAn.h sa.nsAreShu narAdhamAn.h . kShipAmi ajasram.h ashubhAn.h AsurIShu eva yoniShu .. 16\-19.. tAn.h dviShataH krUrAn.h\, ashubhAn.h\, narAdhamAn.h sa.nsAreShu AsurIShu eva yoniShu ajasram.h aham.h kShipAmi . AsurI.n yonimApannA mUDhA janmani janmani . mAmaprApyaiva kaunteya tato yAntyadhamA.n gatim.h .. 16\-20.. AsurIm.h yonim.h ApannAH mUDhAH janmani janmani . mAm.h aprApya eva kaunteya tataH yAnti adhamAm.h gatim.h .. 16\-20.. he kaunteya##!## AsurIm.h yonim.h ApannAH janmani janmani mUDhAH ##(##santaH##)## mAm.h aprApya eva\, tataH adhamAm.h gatim.h yAnti . trividhaM narakasyedaM dvAraM nAshanamAtmanaH . kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetattrayaM tyajet.h .. 16\-21.. trividham.h narakasya idam.h dvAram.h nAshanam.h AtmanaH . kAmaH krodhaH tathA lobhaH tasmAt.h etat.h trayam.h tyajet.h .. 16\-21.. kAmaH krodhaH tathA lobhaH idam.h trividham.h AtmanaH nAshanam.h narakasya dvAram.h ##(##asti##)##\, tasmAt.h etat.h trayam.h tyajet.h . etairvimuktaH kaunteya tamodvAraistribhirnaraH . AcharatyAtmanaH shreyastato yAti parAM gatim.h .. 16\-22.. etaiH vimuktaH kaunteya tamo\-dvAraiH tribhiH naraH . Acharati AtmanaH shreyaH tataH yAti parAm.h gatim.h .. 16\-22.. he kaunteya##!## etaiH tribhiH tamo\-dvAraiH vimuktaH naraH\, AtmanaH shreyaH Acharat, tataH parAm.h gatim.h yAti . yaH shAstravidhimutsR^ijya vartate kAmakArataH . na sa siddhimavApnoti na sukhaM na parAM gatim.h .. 16\-23.. yaH shAstra\-vidhim.h utsR^ijya vartate kAma\-kArataH . na saH siddhim.h avApnoti na sukham.h na parAm.h gatim.h .. 16\-23.. yaH shAstra\-vidhim.h utsR^ijya\, kAma\-kArataH vartate\, saH na siddhim.h\, na sukham.h\, na ##(##cha##)## parAm.h gatim.h avApnoti . tasmAchChAstraM pramANaM te kAryAkAryavyavasthitau . GYAtvA shAstravidhAnokta.n karma kartumihArhasi .. 16\-24.. tasmAt.h shAstram.h pramANam.h te kArya\-akArya\-vyavasthitau . GYAtvA shAstra\-vidhAna\-uktam.h karma kartum.h iha arhasi .. 16\-24.. tasmAt.h kArya\-akArya\-vyavasthitau te shAstram.h pramANam.h ##(##asti##)##\, shAstra\-vidhAna\-uktam.h karma GYAtvA ##(##tat.h tvaM##)## iha kartum.h arhasi . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde daivAsurasampadvibhAgayogo nAma ShoDasho.adhyAyaH .. 16.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde daiva\-Asura\-sampat.h\-vibhAga\-yogaH nAma ShoDashaH adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip atha saptadasho.adhyAyaH . shraddhAtrayavibhAgayogaH atha saptadashaH adhyAyaH . shraddhA\-traya\-vibhAga\-yogaH arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . ye shAstravidhimutsR^ijya yajante shraddhayAnvitAH . teShA.n niShThA tu kA kR^iShNa sattvamAho rajastamaH .. 17\-1.. ye shAstra\-vidhim.h utsR^ijya yajante shraddhayA anvitAH . teShAm.h niShThA tu kA kR^iShNa sattvam.h Aho rajaH tamaH .. 17\-1.. he kR^iShNa##!## ye shAstra\-vidhim.h utsR^ijya\, shraddhayA anvitAH ##(##santaH##)## yajante\, teShA.n tu kA niShThA##?## sattvam.h rajaH Aho tamaH ##?## shrIbhagavAnuvAcha shrIbhagavAn.h uvAcha . trividhA bhavati shraddhA dehinA.n sA svabhAvajA . sAttvikI rAjasI chaiva tAmasI cheti tA.n shR^iNu .. 17\-2.. trividhA bhavati shraddhA dehinAm.h sA svabhAvajA . sAttvikI rAjasI cha eva tAmasI cha iti tAm.h shR^iNu .. 17\-2.. dehinAm.h ##(##yA##)## svabhAvajA shraddhA\, sA sAttvikI cha rAjasI ##(##cha##)## tAmasI cha eva iti trividhA bhavati\, tAm.h shR^iNu . sattvAnurUpA sarvasya shraddhA bhavati bhArata . shraddhAmayo.ayaM puruSho yo yachChraddhaH sa eva saH .. 17\-3.. sattva\-anurUpA sarvasya shraddhA bhavati bhArata . shraddhAmayaH ayam.h puruShaH yaH yat.h shraddhaH saH eva saH .. 17\-3.. he bhArata##!## sarvasya sattva\-anurUpA shraddhA bhavati\, ayam.h puruShaH shraddhAmayaH ##(##asti##)##\, yaH yat.h shraddhaH ##(##bhavati##)##\, saH eva saH . yajante sAttvikA devAnyakSharakShA.nsi rAjasAH . pretAnbhUtagaNA.nshchAnye yajante tAmasA janAH .. 17\-4.. yajante sAttvikAH devAn.h yakSha\-rakShA.nsi rAjasAH . pretAn.h bhUtagaNAn.h cha anye yajante tAmasAH janAH .. 17\-4.. sAttvikAH devAn.h yajante\, rAjasAH yakSha\-rakShA.nsi ##(##yajante##)##\, anye tAmasAH janAH pretAn.h bhUtagaNAn.h cha yajante . ashAstravihitaM ghoraM tapyante ye tapo janAH . dambhAha.nkArasa.nyuktAH kAmarAgabalAnvitAH .. 17\-5.. karShayantaH sharIrasthaM bhUtagrAmamachetasaH . mA.n chaivAntaHsharIrastha.n tAnvid.hdhyAsuranishchayAn.h .. 17\-6.. ashAstra\-vihitam.h ghoram.h tapyante ye tapaH janAH . dambha\-aha.nkAra\-sa.nyuktAH kAma\-rAga\-bala\-anvitAH .. 17\-5.. karShayantaH sharIrastham.h bhUta\-grAmam.h achetasaH . mAm.h cha eva antaH\-sharIrastham.h tAn.h viddhi Asura\-nishchayAn.h .. 17\-6.. dambha\-aha.nkAra\-sa.nyuktAH kAma\-rAga\-bala\-anvitAH ye janAH ashAstra\-vihitam.h ghoram.h tapaH tapyante\, achetasaH cha ##(##ye##)## sharIrastham.h bhUta\-grAmam.h antaH\-sharIrastham.h mAm.h eva karShayantaH tAn.h Asura\-nishchayAn.h viddhi . AhArastvapi sarvasya trividho bhavati priyaH . yaGYastapastathA dAnaM teShAM bhedamimaM shR^iNu .. 17\-7.. AhAraH tu api sarvasya trividhaH bhavati priyaH . yaGYaH tapaH tathA dAnam.h teShAm.h bhedam.h imam.h shR^iNu .. 17\-7.. sarvasya priyaH AhAraH api tu trividhaH bhavati\, tathA yaGYaH\, tapaH\, dAnam.h ##(##cha sarvasya trividhaM bhavati\, tvaM##)## teShAm.h imam.h bhedam.h shR^iNu . AyuHsattvabalArogyasukhaprItivivardhanAH . rasyAH snigdhAH sthirA hR^idyA AhArAH sAttvikapriyAH .. 17\-8.. AyuH\-sattva\-bala\-Arogya\-sukha\-prIti\-vivardhanAH . rasyAH snigdhAH sthirAH hR^idyAH AhArAH sAttvika\-priyAH .. 17\-8.. AyuH\-sattva\-bala\-Arogya\-sukha\-prIti\-vivardhanAH\, rasyAH snigdhAH sthirAH hR^idyAH AhArAH sAttvika\-priyAH ##(##santi##)##. kaT.hvamlalavaNAtyuShNatIkShNarUkShavidAhinaH . AhArA rAjasasyeShTA duHkhashokAmayapradAH .. 17\-9.. kaTvamla\-lavaNa\-ati\-uShNa\-tIkShNa\-rUkSha\-vidAhinaH . AhArAH rAjasasya ihTAH duHkha\-shoka\-Amaya\-pradAH .. 17\-9.. kaTvamla\-lavaNa\-ati\-uShNa\-tIkShNa\-rUkSha\-vidAhinaH duHkha\-shoka\-Amaya\-pradAH AhArAH rAjasasya ihTAH ##(##bhavati##)## . yAtayAmaM gatarasaM pUti paryuShita.n cha yat.h . uchChiShTamapi chAmedhyaM bhojanaM tAmasapriyam.h .. 17\-10.. yAtayAmam.h gata\-rasam.h pUti paryuShitam.h cha yat.h . uchChiShTam.h api cha amedhyam.h bhojanam.h tAmasa\-priyam.h .. 17\-10.. yat.h yAtayAmam.h\, gata\-rasam.h\, pUti\, paryuShitam.h cha uchChiShTam.h api cha amedhyam.h bhojanam.h ##(##tat.h##)## tAmasa\-priyam.h ##(##asti##)## . aphalAkA~NkShibhiryaGYo vidhidR^iShTo ya ijyate . yaShTavyameveti manaH samAdhAya sa sAttvikaH .. 17\-11.. aphala\-AkA~NkShibhiH yaGYaH vidhi\-dR^iShTaH yaH ijyate . yaShTavyam.h eva iti manaH samAdhAya saH sAttvikaH .. 17\-11.. aphala\-AkA~NkShibhiH ##(##puruShaiH##)## yaShTavyam.h eva iti manaH samAdhAya vidhi\-dR^iShTaH yaH yaGYaH ijyate\, saH sAttvikaH ##(##yaj~naH mataH##)## . abhisandhAya tu phalaM dambhArthamapi chaiva yat.h . ijyate bharatashreShTha taM yaGYa.n viddhi rAjasam.h .. 17\-12.. abhisandhAya tu phalam.h dambhArtham.h api cha eva yat.h . ijyate bharata\-shreShTha tam.h yaGYam.h viddhi rAjasam.h .. 17\-12.. he bharata\-shreShTha##!## phalam.h tu abhisandhAya\, api cha dambhArtham.h eva yat.h ijyate\, tam.h yaGYam.h rAjasam.h viddhi . vidhihInamasR^iShTAnnaM mantrahInamadakShiNam.h . shraddhAvirahitaM yaGYa.n tAmasaM parichakShate .. 17\-13.. vidhi\-hInam.h asR^iShTa\-annam.h mantra\-hInam.h adakShiNam.h . shraddhA\-virahitam.h yaGYam.h tAmasam.h parichakShate .. 17\-13.. vidhi\-hInam.h\, asR^iShTa\-annam.h\, mantra\-hInam.h\, adakShiNam.h\, shraddhA\-virahitam.h\, ##(##cha##)## yaGYam.h tAmasam.h parichakShate . devadvijaguruprAGYapUjanaM shauchamArjavam.h . brahmacharyamahi.nsA cha shArIraM tapa uchyate .. 17\-14.. deva\-dvija\-guru\-prAGYa\-pUjanam.h shaucham.h Arjavam.h . brahmacharyam.h ahi.nsA cha shArIram.h tapaH uchyate .. 17\-14.. deva\-dvija\-guru\-prAGYa\-pUjanam.h\, shaucham.h\, Arjavam.h\, brahmacharyam.h\, ahi.nsA cha ##(##iti##)## shArIram.h tapaH uchyate . anudvegakaraM vAkya.n satyaM priyahita.n cha yat.h . svAdhyAyAbhyasana.n chaiva vA~NmayaM tapa uchyate .. 17\-15.. anudvegakaram.h vAkyam.h satyam.h priya\-hitam.h cha yat.h . svAdhyAya\-abhyasanam.h cha eva vA~Nmayam.h tapaH uchyate .. 17\-15.. yat.h anudvegakaram.h satyam.h priya\-hitam.h vAkyam.h cha ##(##yat.h##)## svAdhyAya\-abhyasanam.h cha\, ##(##tat.h##)## eva vA~Nmayam.h tapaH ##(##iti##)## uchyate . manaH prasAdaH saumyatvaM maunamAtmavinigrahaH . bhAvasa.nshuddhirityetattapo mAnasamuchyate .. 17\-16.. manaH\-prasAdaH saumyatvam.h maunam.h Atma\-vinigrahaH . bhAva\-sa.nshuddhiH iti etat.h tapaH mAnasam.h uchyate .. 17\-16.. manaH\-prasAdaH saumyatvam.h\, maunam.h\, Atma\-vinigrahaH\, bhAva\-sa.nshuddhiH iti etat.h mAnasam.h tapaH uchyate . shraddhayA parayA tapta.n tapastattrividhaM naraiH . aphalAkA~NkShibhiryuktaiH sAttvikaM parichakShate .. 17\-17.. shraddhayA parayA taptam.h tapaH tat.h trividham.h naraiH . aphala\-AkA~NkShibhiH yuktaiH sAttvikam.h parichakShate .. 17\-17.. aphala\-AkA~NkShibhiH yuktaiH naraiH parayA shraddhayA taptam.h ##(##yat.h##)## trividham.h tapaH\, tat.h sAttvikam.h parichakShate . satkAramAnapUjArtha.n tapo dambhena chaiva yat.h . kriyate tadiha prokta.n rAjasa.n chalamadhruvam.h .. 17\-18.. satkAra\-mAna\-pUjArtham.h tapaH dambhena cha eva yat.h . kriyate tat.h iha proktam.h rAjasam.h chalam.h adhruvam.h .. 17\-18.. satkAra\-mAna\-pUjArtham.h dambhena cha eva yat.h tapaH kriyate\, tat.h iha rAjasam.h\, chalam.h\, adhruvam.h proktam.h . mUDhagrAheNAtmano yatpIDayA kriyate tapaH . parasyotsAdanArtha.n vA tattAmasamudAhR^itam.h .. 17\-19.. mUDha\-grAheNa AtmanaH yat.h pIDayA kriyate tapaH . parasya utsAdanArtham.h vA tat.h tAmasam.h udAhR^itam.h .. 17\- 19.. mUDha\-grAheNa AtmanaH pIDayA parasya utsAdanArtham.h vA yat.h tapaH kriyate\, tat.h tAmasam.h udAhR^itam.h . dAtavyamiti yaddAnaM dIyate.anupakAriNe . deshe kAle cha pAtre cha taddAnaM sAttvikaM smR^itam.h .. 17\-20.. dAtavyam.h iti yat.h dAnam.h dIyate anupakAriNe . deshe kAle cha pAtre cha tat.h dAnam.h sAttvikam.h smR^itam.h .. 17\-20.. dAtavyam.h iti yat.h dAnam.h deshe cha kAle cha pAtre ##(##cha##)## anupakAriNe dIyate\, tat.h dAnam.h sAttvikam.h smR^itam.h . yattu pratyupakArArthaM phalamuddishya vA punaH . dIyate cha parikliShTa.n taddAnaM rAjasaM smR^itam.h .. 17\-21.. yat.h tu prati\-upakArArtham.h phalam.h uddishya vA punaH . dIyate cha parikliShTam.h tat.h dAnam.h rAjasam.h smR^itam.h .. 17\-21.. yat.h tu prati\-upakArArtham.h\, phalam.h uddishya\, vA punaH parikliShTam.h cha dIyate\, tat.h dAnam.h rAjasam.h smR^itam.h . adeshakAle yaddAnamapAtrebhyashcha dIyate . asatkR^itamavaGYAtaM tattAmasamudAhR^itam.h .. 17\-22.. adesha\-kAle yat.h dAnam.h apAtrebhyaH cha dIyate . asatkR^itam.h avaGYAtam.h tat.h tAmasam.h udAhR^itam.h .. 17\-22.. yat.h dAnam.h asatkR^itam.h avaGYAtam.h\, adesha\-kAle apAtrebhyaH cha dIyate\, tat.h tAmasam.h udAhR^itam.h . AUMtatsaditi nirdesho brahmaNastrividhaH smR^itaH . brAhmaNAstena vedAshcha yaGYAshcha vihitAH purA .. 17\-23.. AUM tat.h sat.h iti nirdeshaH brahmaNaH trividhaH smR^itaH . brAhmaNAH tena vedAH cha yaGYAH cha vihitAH purA .. 17\-23.. AUM tat.h sat.h iti brahmaNaH trividhaH nirdeshaH smR^itaH tena brAhmaNAH vedAH cha yaGYAH cha purA vihitAH . tasmAdomityudAhR^itya yaGYadAnatapaHkriyAH . pravartante vidhAnoktAH satataM brahmavAdinAm.h .. 17\-24.. tasmAt.h OM iti udAhR^itya yaGYa\-dAna\-tapaH\-kriyAH . pravartante vidhAna\-uktAH satatam.h brahma\-vAdinAm.h .. 17\-24.. tasmAt.h brahma\-vAdinAm.h vidhAna\-uktAH yaGYa\-dAna\-tapaH\-kriyAH OM iti udAhR^itya satatam.h pravartante . tadityanabhisandhAya phalaM yaGYatapaHkriyAH . dAnakriyAshcha vividhAH kriyante mokShakA~NkShibhiH .. 17\-25.. tat.h iti anabhisandhAya phalam.h yaGYa\-tapaH\-kriyAH . dAna\-kriyAH cha vividhAH kriyante mokSha\-kA~NkShibhiH .. 17\-25.. mokSha\-kA~NkShibhiH tat.h iti ##(##udAhR^itya##)## phalam.h anabhisandhAya vividhAH yaGYa\-tapaH\-kriyAH dAna\-kriyAH cha kriyante . sadbhAve sAdhubhAve cha sadityetatprayujyate . prashaste karmaNi tathA sachChabdaH pArtha yujyate .. 17\-26.. sat.h\-bhAve sAdhu\-bhAve cha sat.h iti etat.h prayujyate . prashaste karmaNi tathA sat.h shabdaH pArtha yujyate .. 17\-26.. ##(##j~nAnibhiH##)## sat.h iti etat.h sat.h\-bhAve cha sAdhu\-bhAve cha prayujyate\, tathA he pArtha##!## prashaste karmaNi sat.h shabdaH yujyate . yaGYe tapasi dAne cha sthitiH saditi chochyate . karma chaiva tadarthIyaM sadityevAbhidhIyate .. 17\-27.. yaGYe tapasi dAne cha sthitiH sat.h iti cha uchyate . karma cha eva tat.h\-arthIyam.h sat.h iti eva abhidhIyate .. 17\-27.. yaGYe tapasi dAne cha sthitiH sat.h iti cha uchyate . tat.h\-arthIyam.h cha eva karma sat.h iti eva abhidhIyate . ashraddhayA hutaM datta.n tapastapta.n kR^ita.n cha yat.h . asadityuchyate pArtha na cha tatpretya no iha .. 17\-28.. ashraddhayA hutam.h dattam.h tapaH taptam.h kR^itam.h cha yat.h . asat.h iti uchyate pArtha na cha tat.h pretya no iha .. 17\-28.. he pArtha##!## ashraddhayA hutam.h dattam.h\, tapaH taptam.h\, yat.h cha kR^itam.h\, tat.h asat.h iti uchyate\; ##(##tat.h##)## pretya\, iha ##(##api##)## cha na ##(##phalapradaM##)## no ##(##bhavati##)## . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde shraddhAtrayavibhAgayogo nAma saptadasho.adhyAyaH .. 17.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde shraddhA\-traya\-vibhAga\-yogaH nAma saptadashaH adhyAyaH .. 17.. \medskip\hrule\medskip athAShTAdasho.adhyAyaH . mokShasa.nnyAsayogaH . atha aShTAdashaH adhyAyaH . mokSha\-sa.nnyAsa\-yogaH . arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . sa.nnyAsasya mahAbAho tattvamichChAmi veditum.h . tyAgasya cha hR^iShIkesha pR^ithakkeshiniShUdana .. 18\-1.. sa.nnyAsasya mahA\-bAho tattvam.h ichChAmi veditum.h . tyAgasya cha hR^iShIkesha pR^ithak.h keshi\-niShUdana .. 18\-1.. he mahA\-bAho##!## he keshi\-niShUdana hR^iShIkesha ##!## ##(##ahaM##)## sa.nnyAsasya tyAgasya cha tattvam.h pR^ithak.h veditum.h ichChAmi . shrIbhagavAnuvAcha . shrIbhagavAn.h uvAcha . kAmyAnA.n karmaNA.n nyAsaM sa.nnyAsaM kavayo viduH . sarvakarmaphalatyAgaM prAhustyAgaM vichakShaNAH .. 18\-2.. kAmyAnAm.h karmaNAm.h nyAsam.h sa.nnyAsam.h kavayaH viduH . sarva\-karma\-phala\-tyAgam.h prAhuH tyAgam.h vichakShaNAH .. 18\-2.. kavayaH kAmyAnAm.h karmaNAm.h nyAsam.h sa.nnyAsam.h viduH\, vichakShaNAH ##(##cha##)## sarva\-karma\-phala\-tyAgam.h tyAgam.h prAhuH . tyAjya.n doShavadityeke karma prAhurmanIShiNaH . yaGYadAnatapaHkarma na tyAjyamiti chApare .. 18\-3.. tyAjyam.h doShavat.h iti eke karma prAhuH manIShiNaH . yaGYa\-dAna\-tapaH\-karma na tyAjyam.h iti cha apare .. 18\-3.. eke manIShiNaH karma doShavat.h ##(##asti tasmAt.h##)## tyAjyam.h iti prAhuH\, apare cha yaGYa\-dAna\-tapaH\-karma na tyAjyam.h iti ##(##AhuH##)##. nishchayaM shR^iNu me tatra tyAge bharatasattama . tyAgo hi puruShavyAghra trividhaH samprakIrtitaH .. 18\-4.. nishchayam.h shR^iNu me tatra tyAge bharatasattama . tyAgaH hi puruSha\-vyAghra trividhaH samprakIrtitaH .. 18\-4.. he bharatasattama##!## tatra tyAge me nishchayam.h shR^iNu . he puruSha\-vyAghra##!## tyAgaH hi trividhaH samprakIrtitaH ##(##asti##)##. yaGYadAnatapaHkarma na tyAjya.n kAryameva tat.h . yaGYo dAnaM tapashchaiva pAvanAni manIShiNAm.h .. 18\-5.. yaGYa\-dAna\-tapaH\-karma na tyAjyam.h kAryam.h eva tat.h . yaGYaH dAnam.h tapaH cha eva pAvanAni manIShiNAm.h .. 18\-5.. yaGYa\-dAna\-tapaH\-karma na tyAjyam.h tat.h kAryam.h eva . yaGYaH dAnam.h tapaH cha ##(##etAni##)## manIShiNAm.h pAvanAni eva ##(##santi##)## . etAnyapi tu karmANi sa~Nga.n tyaktvA phalAni cha . kartavyAnIti me pArtha nishchitaM matamuttamam.h .. 18\-6.. etAni api tu karmANi sa~Ngam.h tyaktvA phalAni cha . kartavyAni iti me pArtha nishchitam.h matam.h uttamam.h .. 18\-6.. api tu etAni karmANi sa~Ngam.h phalAni cha tyaktvA kartavyAni iti\, he pArtha##!## me nishchitam.h uttamam.h matam.h ##(##asti##)## . niyatasya tu sa.nnyAsaH karmaNo nopapadyate . mohAttasya parityAgastAmasaH parikIrtitaH .. 18\-7.. niyatasya tu sa.nnyAsaH karmaNaH na upapadyate . mohAt.h tasya parityAgaH tAmasaH parikIrtitaH .. 18\-7.. niyatasya karmaNaH tu sa.nnyAsaH na upapadyate . mohAt.h tasya parityAgaH tAmasaH parikIrtitaH . duHkhamityeva yatkarma kAyakleshabhayAttyajet.h . sa kR^itvA rAjasaM tyAgaM naiva tyAgaphalaM labhet.h .. 18\-8.. duHkham.h iti eva yat.h karma kAya\-klesha\-bhayAt.h tyajet.h . saH kR^itvA rAjasam.h tyAgam.h na eva tyAga\-phalam.h labhet.h .. 18\-8.. ##(##yaH##)## duHkham.h iti ##(##matvA##)## eva yat.h karma kAya\-klesha\-bhayAt.h tyajet.h\, saH rAjasam.h tyAgam.h kR^itvA tyAga\-phalam.h na eva labhet.h . kAryamityeva yatkarma niyataM kriyate.arjuna . sa~Nga.n tyaktvA phala.n chaiva sa tyAgaH sAttviko mataH .. 18\-9.. kAryam.h iti eva yat.h karma niyatam.h kriyate arjuna . sa~Ngam.h tyaktvA phalam.h cha eva saH tyAgaH sAttvikaH mataH .. 18\-9.. he arjuna##!## kAryam.h iti ##(##matvA##)## eva yat.h niyatam.h karma\, sa~Ngam.h phalam.h cha eva tyaktvA kriyate\, saH tyAgaH sAttvikaH mataH . na dveShTyakushalaM karma kushale nAnuShajjate . tyAgI sattvasamAviShTo medhAvI Chinnasa.nshayaH .. 18\-10.. na dveShTi akushalam.h karma kushale na anuShajjate . tyAgI sattva\-samAviShTaH medhAvI Chinna\-sa.nshayaH .. 18\-10.. ##(##saH##)## tyAgI sattva\-samAviShTaH medhAvI Chinna\-sa.nshayaH ##(##cha bhavati saH##)## akushalam.h karma na dveShTi\, kushale ##(##cha##)## na anuShajjate . na hi dehabhR^itA shakya.n tyaktuM karmANyasheShataH . yastu karmaphalatyAgI sa tyAgItyabhidhIyate .. 18\-11.. na hi deha\-bhR^itA shakyam.h tyaktum.h karmANi asheShataH . yaH tu karma\-phala\-tyAgI saH tyAgI iti abhidhIyate .. 18\-11.. deha\-bhR^itA asheShataH karmANi tyaktum.h na shakyam.h\, yaH tu hi karma\-phala\-tyAgI saH tyAgI iti abhidhIyate . aniShTamiShTaM mishra.n cha trividhaM karmaNaH phalam.h . bhavatyatyAginAM pretya na tu sa.nnyAsinA.n kvachit.h .. 18\-12.. aniShTam.h iShTam.h mishram.h cha trividham.h karmaNaH phalam.h . bhavati atyAginAm.h pretya na tu sa.nnyAsinAm.h kvachit.h .. 18\-12.. aniShTam.h\, iShTam.h\, mishram.h cha ##(##iti##)## trividham.h karmaNaH phalam.h pretya atyAginAm.h bhavati\, sa.nnyAsinAm.h tu kvachit.h na ##(##bhavati##)##. pa~nchaitAni mahAbAho kAraNAni nibodha me . sA~Nkhye kR^itAnte proktAni siddhaye sarvakarmaNAm.h .. 18\-13.. pa~ncha etAni mahA\-bAho kAraNAni nibodha me . sA~Nkhye kR^ita\-ante proktAni siddhaye sarva\-karmaNAm.h .. 18\-13.. he mahA\-bAho##!## sarva\-karmaNAm.h siddhaye kR^ita\-ante sA~Nkhye proktAni etAni pa~ncha kAraNAni me nibodha . adhiShThAnaM tathA kartA karaNa.n cha pR^ithagvidham.h . vividhAshcha pR^ithakcheShTA daiva.n chaivAtra pa~nchamam.h .. 18\-14.. adhiShThAnam.h tathA kartA karaNam.h cha pR^ithak.h\-vidham.h . vividhAH cha pR^ithak.h cheShTAH daivam.h cha eva atra pa~nchamam.h .. 18\-14.. adhiShThAnam.h\, tathA kartA cha\, pR^ithak.h\-vidham.h karaNam.h cha\, vividhAH pR^ithak.h cheShTAH\, atra daivam.h pa~nchamam.h eva ##(##bhavati##)##. sharIravA~Nmanobhiryatkarma prArabhate naraH . nyAyya.n vA viparItaM vA pa~nchaite tasya hetavaH .. 18\-15.. sharIra\-vAk.h\-manobhiH yat.h karma prArabhate naraH . nyAyyam.h vA viparItaM vA pa~ncha ete tasya hetavaH .. 18\-15.. naraH sharIra\-vAk.h\-manobhiH nyAyyam.h vA viparItaM vA yat.h karma prArabhate\, tasya ete pa~ncha hetavaH ##(##santi##)## . tatraivaM sati kartAramAtmAnaM kevalaM tu yaH . pashyatyakR^itabuddhitvAnna sa pashyati durmatiH .. 18\-16.. tatra evam.h sati kartAram.h AtmAnam.h kevalam.h tu yaH . pashyati akR^ita\-buddhitvAt.h na saH pashyati durmatiH .. 18\-16.. tatra evam.h sati yaH tu kevalam.h AtmAnam.h kartAram.h pashyati\, saH durmatiH akR^ita\-buddhitvAt.h na pashyati . yasya nAha.nkR^ito bhAvo buddhiryasya na lipyate . hatvA.api sa imA.NllokAnna hanti na nibadhyate .. 18\-17.. yasya na aha.nkR^itaH bhAvaH buddhiH yasya na lipyate . hatvA api saH imAn.h lokAn.h na hanti na nibadhyate .. 18\-17.. yasya aha.nkR^itaH bhAvaH na\, yasya buddhiH na lipyate\, saH imAn.h lokAn.h hatvA api na hanti\, na nibadhyate . GYAnaM GYeyaM pariGYAtA trividhA karmachodanA . karaNaM karma karteti trividhaH karmasa.ngrahaH .. 18\-18.. GYAnam.h GYeyam.h pariGYAtA trividhA karma\-chodanA . karaNam.h karma kartA iti trividhaH karma\-sa.ngrahaH .. 18\-18.. GYAnam.h\, GYeyam.h\, pariGYAtA iti trividhA karma\-chodanA ##(##asti##)## . karaNam.h\, karma\, kartA ##(##iti##)## trividhaH karma\-sa.ngrahaH ##(##asti##)## . GYAnaM karma cha kartA cha tridhaiva guNabhedataH . prochyate guNasa~NkhyAne yathAvachChR^iNu tAnyapi .. 18\-19.. GYAnam.h karma cha kartA cha tridhA eva guNa\-bhedataH . prochyate guNa\-sa~NkhyAne yathAvat.h shR^iNu tAni api .. 18\-19.. GYAnam.h\, karma cha kartA cha tridhA eva guNa\-bhedataH guNa\-sa~NkhyAne prochyate\, tAni api yathAvat.h shR^iNu . sarvabhUteShu yenaikaM bhAvamavyayamIkShate . avibhakta.n vibhakteShu tajGYAnaM viddhi sAttvikam.h .. 18\-20.. sarva\-bhUteShu yena ekam.h bhAvam.h avyayam.h IkShate . avibhaktam.h vibhakteShu tat.h GYAnam.h viddhi sAttvikam.h .. 18\-20.. yena ##(##jIvaH##)## vibhakteShu sarva\-bhUteShu avibhaktam.h\, ekam.h avyayam.h bhAvam.h IkShate\, tat.h GYAnam.h sAttvikam.h viddhi . pR^ithaktvena tu yajGYAnaM nAnAbhAvAnpR^ithagvidhAn.h . vetti sarveShu bhUteShu tajGYAnaM viddhi rAjasam.h .. 18\-21.. pR^ithaktvena tu yat.h GYAnam.h nAnA\-bhAvAn.h pR^ithak.h\-vidhAn.h . vetti sarveShu bhUteShu tat.h GYAnam.h viddhi rAjasam.h .. 18\-21.. yat.h GYAnam.h pR^ithaktvena sarveShu bhUteShu tu pR^ithak.h\-vidhAn.h nAnA\-bhAvAn.h vetti\, tat.h GYAnam.h rAjasam.h viddhi . yattu kR^itsnavadekasminkArye saktamahaitukam.h . atattvArthavadalpa.n cha tattAmasamudAhR^itam.h .. 18\-22.. yat.h tu kR^itsnavat.h ekasmin.h kArye saktam.h ahaitukam.h . atattvArthavat.h alpam.h cha tat.h tAmasam.h udAhR^itam.h .. 18\-22.. yat.h tu ekasmin.h kArye kR^itsnavat.h saktam.h ahaitukam.h atattvArthavat.h alpam.h cha\, tat.h##(##j~nAnaM##)## tAmasam.h udAhR^itam.h . niyataM sa~NgarahitamarAgadveShataH kR^itam.h . aphalaprepsunA karma yattatsAttvikamuchyate .. 18\-23.. niyatam.h sa~Nga\-rahitam.h arAga\-dveShataH kR^itam.h . aphala\-prepsunA karma yat.h tat.h sAttvikam.h uchyate .. 18\-23.. aphala\-prepsunA yat.h niyatam.h karma sa~Nga\-rahitam.h arAga\-dveShataH kR^itam.h\, tat.h sAttvikam.h uchyate . yattu kAmepsunA karma sAha.nkAreNa vA punaH . kriyate bahulAyAsaM tadrAjasamudAhR^itam.h .. 18\-24.. yat.h tu kAma\-IpsunA karma sAha.nkAreNa vA punaH . kriyate bahula AyAsam.h tat.h rAjasam.h udAhR^itam.h .. 18\-24.. punaH yat.h tu kAma\-IpsunA\, sAha.nkAreNa vA bahula AyAsam.h karma kriyate\, tat.h rAjasam.h udAhR^itam.h . anubandha.n kShayaM hi.nsAmanapekShya cha pauruSham.h . mohAdArabhyate karma yattattAmasamuchyate .. 18\-25.. anubandham.h kShayam.h hi.nsAm.h anapekShya cha pauruSham.h . mohAt.h Arabhyate karma yat.h tat.h tAmasam.h uchyate .. 18\-25.. anubandham.h kShayam.h hi.nsAm.h pauruSham.h cha anapekShya yat.h karma mohAt.h Arabhyate\, tat.h tAmasam.h uchyate . muktasa~Ngo.anaha.nvAdI dhR^ityutsAhasamanvitaH . sid.hdhyasid.hdhyornirvikAraH kartA sAttvika uchyate .. 18\-26.. mukta\-sa~NgaH anaha.n\-vAdI dhR^iti\-utsAha\-samanvitaH . siddhi\-asiddhyoH nirvikAraH kartA sAttvikaH uchyate .. 18\-26.. mukta\-sa~NgaH\, anaha.n\-vAdI\, dhR^iti\-utsAha\-samanvitaH\, siddhi\-asiddhyoH nirvikAraH kartA sAttvikaH uchyate . rAgI karmaphalaprepsurlubdho hi.nsAtmako.ashuchiH . harShashokAnvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH .. 18\-27.. rAgI karma\-phala\-prepsuH lubdhaH hi.nsAtmakaH ashuchiH . harSha\-shoka\-anvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH .. 18\-27.. rAgI\, karma\-phala\-prepsuH\, lubdhaH\, hi.nsAtmakaH\, ashuchiH\, harSha\-shoka\-anvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH . ayuktaH prAkR^itaH stabdhaH shaTho naiShkR^itiko.alasaH . viShAdI dIrghasUtrI cha kartA tAmasa uchyate .. 18\-28.. ayuktaH prAkR^itaH stabdhaH shaThaH naiShkR^itikaH alasaH . viShAdI dIrgha\-sUtrI cha kartA tAmasaH uchyate .. 18\-28.. ayuktaH\, prAkR^itaH\, stabdhaH\, shaThaH\, naiShkR^itikaH\, alasaH\, viShAdI\, dIrgha\-sUtrI cha kartA tAmasaH uchyate . buddherbhedaM dhR^iteshchaiva guNatastrividhaM shR^iNu . prochyamAnamasheSheNa pR^ithaktvena dhana~njaya .. 18\-29.. buddheH bhedam.h dhR^iteH cha eva guNataH trividham.h shR^iNu . prochyamAnam.h asheSheNa pR^ithaktvena dhana~njaya .. 18\-29.. he dhana~njaya##!## buddheH dhR^iteH cha eva guNataH trividham.h bhedam.h asheSheNa pR^ithaktvena prochyamAnam.h shR^iNu . pravR^itti.n cha nivR^itti.n cha kAryAkArye bhayAbhaye . bandhaM mokSha.n cha yA vetti buddhiH sA pArtha sAttvikI .. 18\-30.. pravR^ittim.h cha nivR^ittim.h cha kArya\-akArye bhaya\-abhaye . bandham.h mokSham.h cha yA vetti buddhiH sA pArtha sAttvikI .. 18\-30.. he pArtha##!## yA buddhiH pravR^ittim.h cha nivR^ittim.h kArya\-akArye bhaya\-abhaye cha bandham.h mokSham.h cha vetti\, sA sAttvikI ##(##matA##)##. yayA dharmamadharma.n cha kArya.n chAkAryameva cha . ayathAvatprajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI .. 18\-31.. yayA dharmam.h adharmam.h cha kAryam.h cha akAryam.h eva cha . ayathAvat.h prajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI .. 18\-31.. he pArtha##!## yayA cha ##(##buddhyA jIvaH##)## dharmam.h adharmam.h cha\, kAryam.h akAryam.h cha\, ayathAvat.h eva prajAnAti sA buddhiH rAjasI ##(##matA##)##. adharma.n dharmamiti yA manyate tamasAvR^itA . sarvArthAnviparItA.nshcha buddhiH sA pArtha tAmasI .. 18\-32.. adharmam.h dharmam.h iti yA manyate tamasA AvR^itA . sarva\-arthAn.h viparItAn.h cha buddhiH sA pArtha tAmasI .. 18\-32.. he pArtha##!## yA tamasA AvR^itA ##(##buddhiH##)## adharmam.h dharmam.h sarva\-arthAn.h viparItAn.h cha iti manyate\, sA buddhiH tAmasI ##(##smR^itA##)## . dhR^ityA yayA dhArayate manaHprANendriyakriyAH . yogenAvyabhichAriNyA dhR^itiH sA pArtha sAttvikI .. 18\-33.. dhR^ityA yayA dhArayate manaH\-prANa\-indriya\-kriyAH . yogena avyabhichAriNyA dhR^itiH sA pArtha sAttvikI .. 18\-33.. he pArtha##!## ##(##naraH##)## yayA avyabhichAriNyA dhR^ityA manaH\-prANa\-indriya\-kriyAH yogena dhArayate\, sA dhR^itiH sAttvikI ##(##asti##)## . yayA tu dharmakAmArthAndhR^ityA dhArayate.arjuna . prasa~Ngena phalAkA~NkShI dhR^itiH sA pArtha rAjasI .. 18\-34.. yayA tu dharma\-kAma\-arthAn.h dhR^ityA dhArayate arjuna . prasa~Ngena phala\-AkA~NkShI dhR^itiH sA pArtha rAjasI .. 18\-34.. he arjuna##!## yayA dhR^ityA prasa~Ngena phala\-AkA~NkShI tu ##(##san.h##)## dharma\-kAma\-arthAn.h ##(##naraH##)## dhArayate\, he pArtha##!## sA dhR^itiH rAjasI ##(##asti##)## . yayA svapnaM bhayaM shokaM viShAdaM madameva cha . na vimu~nchati durmedhA dhR^itiH sA pArtha tAmasI .. 18\-35.. yayA svapnam.h bhayam.h shokam.h viShAdam.h madam.h eva cha . na vimu~nchati durmedhA dhR^itiH sA pArtha tAmasI .. 18\-35.. he pArtha##!## durmedhA ##(##naraH##)## yayA svapnam.h\, bhayam.h\, shokam.h\, viShAdam.h\, madam.h eva cha na vimu~nchati\, sA dhR^itiH tAmasI ##(##matA##)## . sukhaM tvidAnI.n trividhaM shR^iNu me bharatarShabha . abhyAsAdramate yatra duHkhAnta.n cha nigachChati .. 18\-36.. sukham.h tu idAnIm.h trividham.h shR^iNu me bharatarShabha . abhyAsAt.h ramate yatra duHkhAntam.h cha nigachChati .. 18\-36.. he bharatarShabha##!## idAnIm.h tu trividham.h sukham.h me shR^iNu\, yatra ##(##sukhe jIvaH##)## abhyAsAt.h ramate\, duHkhAntam.h cha nigachChati . yattadagre viShamiva pariNAme.amR^itopamam.h . tatsukhaM sAttvikaM proktamAtmabuddhiprasAdajam.h .. 18\-37.. yat.h tat.h agre viSham.h iva pariNAme amR^ita\-upamam.h . tat.h sukham.h sAttvikam.h proktam.h Atma\-buddhi\-prasAdajam.h .. 18\-37.. yat.h agre viSham.h iva\, pariNAme amR^ita\-upamam.h tat.h Atma\-buddhi\-prasAdajam.h ##(##asti##)##\, tat.h sukham.h sAttvikam.h proktam.h . viShayendriyasa.nyogAdyattadagre.amR^itopamam.h . pariNAme viShamiva tatsukhaM rAjasaM smR^itam.h .. 18\-38.. viShaya\-indriya\-sa.nyogAt.h yat.h tat.h agre amR^ita\-upamam.h . pariNAme viSham.h iva tat.h sukham.h rAjasam.h smR^itam.h .. 18\-38.. yat.h viShaya\-indriya\-sa.nyogAt.h agre amR^ita\-upamam.h\, tat.h pariNAme ##(##cha##)## viSham.h iva ##(##asti##)## tat.h sukham.h rAjasam.h smR^itam.h . yadagre chAnubandhe cha sukhaM mohanamAtmanaH . nidrAlasyapramAdottha.n tattAmasamudAhR^itam.h .. 18\-39.. yat.h agre cha anubandhe cha sukham.h mohanam.h AtmanaH . nidrA\-Alasya\-pramAda\-uttham.h tat.h tAmasam.h udAhR^itam.h .. 18\-39.. yat.h agre cha anubandhe cha AtmanaH mohanam.h nidrA\-Alasya\-pramAda\-uttham.h\, tat.h sukham.h tAmasam.h udAhR^itam.h . na tadasti pR^ithivyA.n vA divi deveShu vA punaH . sattvaM prakR^itijairmukta.n yadebhiH syAttribhirguNaiH .. 18\-40.. na tat.h asti pR^ithivyAm.h vA divi deveShu vA punaH . sattvam.h prakR^itijaiH muktam.h yat.h ebhiH syAt.h tribhiH guNaiH .. 18\-40.. yat.h sattvam.h ebhiH prakR^itijaiH tribhiH guNaiH muktam.h syAt.h\, tat.h pR^ithivyAm.h vA divi vA punaH deveShu ##(##vA##)## na asti . brAhmaNakShatriyavishA.n shUdrANA.n cha parantapa . karmANi pravibhaktAni svabhAvaprabhavairguNaiH .. 18\-41.. brAhmaNa\-kShatriya\-vishAm.h shUdrANAm.h cha parantapa . karmANi pravibhaktAni svabhAva\-prabhavaiH guNaiH .. 18\-41.. he parantapa##!## brAhmaNa\-kShatriya\-vishAm.h shUdrANAm.h cha karmANi svabhAva\-prabhavaiH guNaiH pravibhaktAni ##(##santi##)## . shamo damastapaH shauchaM kShAntirArjavameva cha . GYAnaM viGYAnamAstikyaM brahmakarma svabhAvajam.h .. 18\-42.. shamaH damaH tapaH shaucham.h kShAntiH Arjavam.h eva cha . GYAnam.h viGYAnam.h Astikyam.h brahma\-karma svabhAvajam.h .. 18\-42.. shamaH\, damaH\, tapaH\, shaucham.h\, kShAntiH\, Arjavam.h\, GYAnam.h\, viGYAnam.h\, Astikyam.h eva cha ##(##iti##)## svabhAvajam.h brahma\-karma ##(##asti##)## . shaurya.n tejo dhR^itirdAkShya.n yuddhe chApyapalAyanam.h . dAnamIshvarabhAvashcha kShAtraM karma svabhAvajam.h .. 18\-43.. shauryam.h tejaH dhR^itiH dAkShyam.h yuddhe cha api apalAyanam.h . dAnam.h Ishvara\-bhAvaH cha kShAtram.h karma svabhAvajam.h .. 18\-43.. shauryam.h\, tejaH\, dhR^itiH\, dAkShyam.h\, yuddhe api cha apalAyanam.h\, dAnam.h\, Ishvara\-bhAvaH cha ##(##iti##)## svabhAvajam.h kShAtram.h karma ##(##asti##)## . kR^iShigaurakShyavANijya.n vaishyakarma svabhAvajam.h . paricharyAtmakaM karma shUdrasyApi svabhAvajam.h .. 18\-44.. kR^iShi\-gaurakShya\-vANijyam.h vaishya\-karma svabhAvajam.h . paricharyA\-Atmakam.h karma shUdrasya api svabhAvajam.h .. 18\-44.. kR^iShi\-gaurakShya\-vANijyam.h svabhAvajam.h vaishya\-karma ##(##asti##)## api ##(##cha##)## shUdrasya paricharyA\-Atmakam.h karma svabhAvajam.h ##(##asti##)## . sve sve karmaNyabhirataH sa.nsiddhi.n labhate naraH . svakarmanirataH siddhi.n yathA vindati tachChR^iNu .. 18\-45.. sve sve karmaNi abhirataH sa.nsiddhim.h labhate naraH . svakarma\-nirataH siddhim.h yathA vindati tat.h shR^iNu .. 18\-45.. sve sve karmaNi abhirataH naraH sa.nsiddhim.h labhate . svakarma\-nirataH ##(##naraH##)## yathA siddhim.h vindati\, tat.h shR^iNu . yataH pravR^ittirbhUtAnA.n yena sarvamidaM tatam.h . svakarmaNA tamabhyarchya siddhi.n vindati mAnavaH .. 18\-46.. yataH pravR^ittiH bhUtAnAm.h yena sarvam.h idam.h tatam.h . svakarmaNA tam.h abhyarchya siddhim.h vindati mAnavaH .. 18\-46.. yataH bhUtAnAm.h pravR^ittiH ##(##asti##)##\, yena idam.h sarvam.h tatam.h ##(##asti##)## tam.h ##(##IshvaraM##)## svakarmaNA abhyarchya mAnavaH siddhim.h vindati . shreyAnsvadharmo viguNaH paradharmAtsvanuShThitAt.h . svabhAvaniyataM karma kurvannApnoti kilbiSham.h .. 18\-47.. shreyAn.h svadharmaH viguNaH para\-dharmAt.h svanuShThitAt.h . svabhAva\-niyatam.h karma kurvan.h na Apnoti kilbiSham.h .. 18\-47.. viguNaH svadharmaH svanuShThitAt.h para\-dharmAt.h shreyAn.h ##(##asti##)##\, svabhAva\-niyatam.h karma kurvan.h ##(##naraH##)## kilbiSham.h na Apnoti . sahajaM karma kaunteya sadoShamapi na tyajet.h . sarvArambhA hi doSheNa dhUmenAgnirivAvR^itAH .. 18\-48.. sahajam.h karma kaunteya sadoSham.h api na tyajet.h . sarvArambhAH hi doSheNa dhUmena agniH iva AvR^itAH .. 18\-48.. he kaunteya##!## sahajam.h karma sadoSham.h api na tyajet.h\, dhUmena agniH iva hi sarvArambhAH doSheNa AvR^itAH ##(##santi##)## . asaktabuddhiH sarvatra jitAtmA vigataspR^ihaH . naiShkarmyasiddhiM paramA.n sa.nnyAsenAdhigachChati .. 18\-49.. asakta\-buddhiH sarvatra jita\-AtmA vigata\-spR^ihaH . naiShkarmya\-siddhim.h paramAm.h sa.nnyAsena adhigachChati .. 18\-49.. sarvatra asakta\-buddhiH jita\-AtmA\, vigata\-spR^ihaH ##(##naraH##)## paramAm.h naiShkarmya\-siddhim.h sa.nnyAsena adhigachChati . siddhiM prApto yathA brahma tathApnoti nibodha me . samAsenaiva kaunteya niShThA GYAnasya yA parA .. 18\-50.. siddhim.h prAptaH yathA brahma tathA Apnoti nibodha me . samAsena eva kaunteya niShThA GYAnasya yA parA .. 18\-50.. he kaunteya##!## siddhim.h prAptaH ##(##mAnavaH##)## yathA brahma Apnoti\, tathA me samAsena eva nibodha\, yA ##(##cha iyaM brahma\-prAptiH##)## ##(##sA##)## GYAnasya parA niShThA ##(##vartate##)## . bud.hdhyA vishuddhayA yukto dhR^ityAtmAnaM niyamya cha . shabdAdInviShayA.nstyaktvA rAgadveShau vyudasya cha .. 18\-51.. bud.hdhyA vishuddhayA yuktaH dhR^ityA AtmAnam.h niyamya cha . shabdAdIn.h viShayAn.h tyaktvA rAga\-dveShau vyudasya cha .. 18\-51.. vishuddhayA bud.hdhyA yuktaH\, dhR^ityA AtmAnam.h niyamya cha\, shabdAdIn.h viShayAn.h tyaktvA\, rAga\-dveShau cha vyudasya\, viviktasevI laghvAshI yatavAkkAyamAnasaH . dhyAnayogaparo nitya.n vairAgya.n samupAshritaH .. 18\-52.. vivikta\-sevI laghu\-AshI yata\-vAk.h\-kAya\-mAnasaH . dhyAna\-yoga\-paraH nityam.h vairAgyam.h samupAshritaH .. 18\-52.. vivikta\-sevI\, laghu\-AshI\, yata\-vAk.h\-kAya\-mAnasaH\, nityam.h dhyAna\-yoga\-paraH\, vairAgyam.h samupAshritaH ##(##cha##)##\, aha.nkAraM balaM darpa.n kAmaM krodhaM parigraham.h . vimuchya nirmamaH shAnto brahmabhUyAya kalpate .. 18\-53.. aha.nkAram.h balam.h darpam.h kAmam.h krodham.h parigraham.h . vimuchya nirmamaH shAntaH brahma\-bhUyAya kalpate .. 18\-53.. aha.nkAram.h balam.h darpam.h kAmam.h krodham.h parigraham.h ##(##cha##)## vimuchya\, nirmamaH\, shAntaH\, ##(##naraH##)## brahma\-bhUyAya kalpate . brahmabhUtaH prasannAtmA na shochati na kA~NkShati . samaH sarveShu bhUteShu madbhakti.n labhate parAm.h .. 18\-54.. brahma\-bhUtaH prasanna\-AtmA na shochati na kA~NkShati . samaH sarveShu bhUteShu mat.h\-bhaktim.h labhate parAm.h .. 18\-54.. brahma\-bhUtaH prasanna\-AtmA ##(##san.h##)## na shochati\, na kA~NkShati\, ##(##cha##)## sarveShu bhUteShu samaH ##(##bhUtvA##)## parAm.h mat.h\-bhaktim.h labhate . bhaktyA mAmabhijAnAti yAvAnyashchAsmi tattvataH . tato mAM tattvato GYAtvA vishate tadanantaram.h .. 18\-55.. bhaktyA mAm.h abhijAnAti yAvAn.h yaH cha asmi tattvataH . tataH mAm.h tattvataH GYAtvA vishate tat.h anantaram.h .. 18\-55.. yAvAn.h yaH cha asmi\, ##(##taM##)## mAm.h tattvataH bhaktyA abhijAnAti\, tataH tattvataH mAm.h GYAtvA tat.h anantaram.h ##(##mAm.h##)## vishate . sarvakarmANyapi sadA kurvANo mad.hvyapAshrayaH . matprasAdAdavApnoti shAshvataM padamavyayam.h .. 18\-56.. sarva\-karmANi api sadA kurvANaH mat.h\-vyapAshrayaH . mat.h\-prasAdAt.h avApnoti shAshvatam.h padam.h avyayam.h .. 18\-56.. mat.h\-vyapAshrayaH sadA sarva\-karmANi api kurvANaH mat.h\-prasAdAt.h shAshvatam.h avyayam.h padam.h avApnoti . chetasA sarvakarmANi mayi sa.nnyasya matparaH . buddhiyogamupAshritya machchittaH satataM bhava .. 18\-57.. chetasA sarva\-karmANi mayi sa.nnyasya mat.h\-paraH . buddhi\-yogam.h upAshritya mat.h\-chittaH satatam.h bhava .. 18\-57.. ##(##tvaM##)## sarva\-karmANi chetasA mayi sa.nnyasya\, mat.h\-paraH ##(##san.h##)##\, buddhi\-yogam.h upAshritya\,satatam.h mat.h\-chittaH bhava . machchittaH sarvadurgANi matprasAdAttariShyasi . atha chettvamaha.nkArAnna shroShyasi vina~NkShyasi .. 18\-58.. mat.h\-chittaH sarva\-durgANi mat.h\-prasAdAt.h tariShyasi . atha chet.h tvam.h aha.nkArAt.h na shroShyasi vina~NkShyasi .. 18\-58.. ##(##tvam.h##)## mat.h\-chittaH ##(##san.h##)## sarva\-durgANi mat.h\-prasAdAt.h tariShyasi . atha tvam.h aha.nkArAt.h na shroShyasi chet.h\, vina~NkShyasi . yadaha.nkAramAshritya na yotsya iti manyase . mithyaiSha vyavasAyaste prakR^itistvA.n niyokShyati .. 18\-59.. yat.h aha.nkAram.h Ashritya na yotsye iti manyase . mithyA eShaH vyavasAyaH te prakR^itiH tvAm.h niyokShyati .. 18\-59.. yat.h aha.nkAram.h Ashritya ##'##na yotsye##'## iti manyase\, ##(##tat.h##)## eShaH te vyavasAyaH mithyA ##(##eva asti##)##\, prakR^itiH tvAm.h niyokShyati . svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA . kartuM nechChasi yanmohAtkariShyasyavasho.api tat.h .. 18\-60.. svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA . kartum.h na ichChasi yat.h mohAt.h kariShyasi avashaH api tat.h .. 18\-60.. he kaunteya##!## ##(##yataH##)## svabhAvajena svena karmaNA nibaddhaH ##(##tvaM##)## yat.h mohAt.h kartum.h na ichChasi\, tat.h avashaH ##(##san.h##)## api kariShyasi . IshvaraH sarvabhUtAnA.n hR^iddeshe.arjuna tiShThati . bhrAmayansarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA .. 18\-61.. IshvaraH sarva\-bhUtAnAm.h hR^it.h\-deshe arjuna tiShThati . bhrAmayan.h sarva\-bhUtAni yantra\-ArUDhAni mAyayA .. 18\-61.. he arjuna##!## yantra\-ArUDhAni sarva\-bhUtAni mAyayA bhrAmayan.h IshvaraH sarva\-bhUtAnAm.h hR^it.h\-deshe tiShThati . tameva sharaNaM gachCha sarvabhAvena bhArata . tatprasAdAtparAM shAntiM sthAnaM prApsyasi shAshvatam.h .. 18\-62.. tam.h eva sharaNam.h gachCha sarva\-bhAvena bhArata . tat.h prasAdAt.h parAm.h shAntim.h sthAnam.h prApsyasi shAshvatam.h .. 18\-62.. he bhArata##!## ##(##tvaM##)## tam.h eva sarva\-bhAvena sharaNam.h gachCha . tat.h prasAdAt.h parAm.h shAntim.h shAshvatam.h sthAnam.h ##(##cha##)## prApsyasi . iti te GYAnamAkhyAtaM guhyAd.hguhyataraM mayA . vimR^ishyaitadasheSheNa yathechChasi tathA kuru .. 18\-63.. iti te GYAnam.h AkhyAtam.h guhyAt.h guhyataraM mayA . vimR^ishya etat.h asheSheNa yathA ichChasi tathA kuru .. 18\-63.. iti guhyAt.h guhyataraM GYAnam.h mayA te AkhyAtam.h\, etat.h asheSheNa vimR^ishya\, yathA ichChasi tathA kuru . sarvaguhyatamaM bhUyaH shR^iNu me paramaM vachaH . iShTo.asi me dR^iDhamiti tato vakShyAmi te hitam.h .. 18\-64.. sarva\-guhyatamam.h bhUyaH shR^iNu me paramam.h vachaH . iShTaH asi me dR^iDham.h iti tataH vakShyAmi te hitam.h .. 18\-64.. sarva\-guhyatamam.h paramam.h vachaH me bhUyaH shR^iNu . me dR^iDham.h iShTaH asi\, iti tataH te hitam.h vakShyAmi . manmanA bhava madbhakto madyAjI mA.n namaskuru . mAmevaiShyasi satya.n te pratijAne priyo.asi me .. 18\-65.. mat.h\-manAH bhava mat.h\-bhaktaH mat.h\-yAjI mAm.h namaskuru . mAm.h eva eShyasi satyam.h te pratijAne priyaH asi me .. 18\-65.. mat.h\-manAH\, mat.h\-bhaktaH\, mat.h\-yAjI ##(##cha##)## bhava\, mAm.h namaskuru ##(##evaM kR^itvA tvaM##)## mAm.h eva eShyasi . ##(##iti##)## te satyam.h pratijAne\, ##(##yataH tvaM##)## me priyaH asi . sarvadharmAnparityajya mAmekaM sharaNaM vraja . ahaM tvA sarvapApebhyo mokShyayiShyAmi mA shuchaH .. 18\-66.. sarva\-dharmAn.h parityajya mAm.h ekam.h sharaNam.h vraja . aham.h tvA sarva\-pApebhyaH mokShyayiShyAmi mA shuchaH .. 18\-66.. ##(##tvaM##)## sarva\-dharmAn.h parityajya mAm.h ekam.h sharaNam.h vraja \, aham.h tvA sarva\-pApebhyaH mokShyayiShyAmi\, ##(##tvaM##)## mA shuchaH . idaM te nAtapaskAya nAbhaktAya kadAchana . na chAshushrUShave vAchya.n na cha mA.n yo.abhyasUyati .. 18\-67.. idam.h te na atapaskAya na abhaktAya kadAchana . na cha ashushrUShave vAchyam.h na cha mAm.h yaH abhyasUyati .. 18\-67.. idam.h te na atapaskAya\, ##(##cha##)## na abhaktAya\, na cha ashushrUShave\, na cha yaH mAm.h abhyasUyati ##(##tasmai##)## kadAchana vAchyam.h . ya idaM paramaM guhyaM madbhakteShvabhidhAsyati . bhaktiM mayi parAM kR^itvA mAmevaiShyatyasa.nshayaH .. 18\-68.. yaH idam.h paramam.h guhyam.h mat.h\-bhakteShu abhidhAsyati . bhaktim.h mayi parAm.h kR^itvA mAm.h eva eShyati asa.nshayaH .. 18\-68.. yaH idam.h paramam.h guhyam.h ##(##j~nAnaM##)## mat.h\-bhakteShu abhidhAsyati\, ##(##saH##)## mayi parAm.h bhaktim.h kR^itvA\, asa.nshayaH ##(##san.h##)## mAm.h eva eShyati . na cha tasmAnmanuShyeShu kashchinme priyakR^ittamaH . bhavitA na cha me tasmAdanyaH priyataro bhuvi .. 18\-69.. na cha tasmAt.h manuShyeShu kashchit.h me priya\-kR^ittamaH . bhavitA na cha me tasmAt.h anyaH priyataraH bhuvi .. 18\-69.. manuShyeShu cha kashchit.h tasmAt.h priya\-kR^ittamaH me na ##(##asti##)##\; tasmAt.h anyaH bhuvi priyataraH cha me na bhavitA . adhyeShyate cha ya imaM dharmya.n sa.nvAdamAvayoH . GYAnayaGYena tenAhamiShTaH syAmiti me matiH .. 18\-70.. adhyeShyate cha yaH imam.h dharmyam.h sa.nvAdam.h AvayoH . GYAna\-yaGYena tena aham.h iShTaH syAm.h iti me matiH .. 18\-70.. yaH cha AvayoH imam.h dharmyam.h sa.nvAdam.h adhyeShyate\, tena GYAna\-yaGYena aham.h iShTaH syAm.h iti me matiH . shraddhAvAnanasUyashcha shR^iNuyAdapi yo naraH . so.api muktaH shubhA.NllokAnprApnuyAtpuNyakarmaNAm.h .. 18\-71.. shraddhAvAn.h anasUyaH cha shR^iNuyAt.h api yaH naraH . saH api muktaH shubhAn.h lokAn.h prApnuyAt.h puNya\-karmaNAm.h .. 18\-71.. shraddhAvAn.h anasUyaH cha yaH naraH ##(##idaM##)## shR^iNuyAt.h api saH muktaH ##(##san.h##)## puNya\-karmaNAm.h shubhAn.h lokAn.h api prApnuyAt.h . kachchidetachChrutaM pArtha tvayaikAgreNa chetasA . kachchidaGYAnasammohaH pranaShTaste dhana~njaya .. 18\-72.. kachchit.h etat.h shrutam.h pArtha tvayA ekAgreNa chetasA . kachchit.h aGYAna\-sammohaH pranaShTaH te dhana~njaya .. 18\-72.. he pArtha##!## tvayA etat.h ekAgreNa chetasA shrutam.h kachchit.h##?## he dhana~njaya##!## te aGYAna\-sammohaH pranaShTaH kachchit.h##?## arjuna uvAcha . arjunaH uvAcha . naShTo mohaH smR^itirlabdhA tvatprasAdAnmayAchyuta . sthito.asmi gatasandehaH kariShye vachanaM tava .. 18\-73.. naShTaH mohaH smR^itiH labdhA tvat.h prasAdAt.h mayA achyuta . sthitaH asmi gata\-sandehaH kariShye vachanam.h tava .. 18\-73.. he achyuta##!## tvat.h prasAdAt.h ##(##me##)## mohaH naShTaH\, mayA smR^itiH labdhA\, ##(##ahaM##)## gata\-sandehaH sthitaH asmi\, ##(##idAnIM##)## tava vachanam.h kariShye . sa~njaya uvAcha . sa~njayaH uvAcha . ityahaM vAsudevasya pArthasya cha mahAtmanaH . sa.nvAdamimamashrauShamadbhutaM romaharShaNam.h .. 18\-74.. iti aham.h vAsudevasya pArthasya cha mahAtmanaH . sa.nvAdam.h imam.h ashrauSham.h adbhutam.h roma\-harShaNam.h .. 18\-74.. iti aham.h vAsudevasya mahAtmanaH pArthasya cha imam.h adbhutam.h roma\-harShaNam.h sa.nvAdam.h ashrauSham.h . vyAsaprasAdAchChrutavAnetadguhyamahaM param.h . yogaM yogeshvarAtkR^iShNAtsAkShAtkathayataH svayam.h .. 18\-75.. vyAsa\-prasAdAt.h shrutavAn.h etat.h guhyam.h aham.h param.h . yogam.h yogeshvarAt.h kR^iShNAt.h sAkShAt.h kathayataH svayam.h .. 18\-75.. vyAsa\-prasAdAt.h svayam.h yogam.h kathayataH yogeshvarAt.h kR^iShNAt.h etat.h param.h guhyam.h aham.h sAkShAt.h shrutavAn.h . rAjansa.nsmR^itya sa.nsmR^itya sa.nvAdamimamadbhutam.h . keshavArjunayoH puNyaM hR^iShyAmi cha muhurmuhuH .. 18\-76.. rAjan.h sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya sa.nvAdam.h imam.h adbhutam.h . keshava\-arjunayoH puNyam.h hR^iShyAmi cha muhuH muhuH .. 18\-76.. he rAjan.h##!## ##(##ahaM##)## keshava\-arjunayoH imam.h puNyam.h adbhutam.h cha sa.nvAdam.h sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya muhuH muhuH hR^iShyAmi . tachcha sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya rUpamatyadbhutaM hareH . vismayo me mahAn.h rAjanhR^iShyAmi cha punaH punaH .. 18\-77.. tat.h cha sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya rUpam.h ati\-adbhutam.h hareH . vismayaH me mahAn.h rAjan.h hR^iShyAmi cha punaH punaH .. 18\-77.. he rAjan.h##!## hareH tat.h cha ati\-adbhutam.h rUpam.h sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya me mahAn.h vismayaH ##(##bhavati##)##\, ##(##ahaM##)## punaH punaH hR^iShyAmi cha . yatra yogeshvaraH kR^iShNo yatra pArtho dhanurdharaH . tatra shrIrvijayo bhUtirdhruvA nItirmatirmama .. 18\-78.. yatra yogeshvaraH kR^iShNaH yatra pArthaH dhanurdharaH . tatra shrIH vijayaH bhUtiH dhruvA nItiH matiH mama .. 18\-78.. yatra yogeshvaraH kR^iShNaH yatra dhanurdharaH pArthaH\, tatra shrIH\, vijayaH\, bhUtiH\, dhruvA nItiH ##(##cha iti##)## mama matiH ##(##asti##)## . AUM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde mokShasa.nnyAsayogo nAma aShTAdasho.adhyAyaH .. 18.. AUM tat.h sat.h iti shrImat.h bhagavat.h gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm.h yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde mokSha\-sa.nnyAsa\-yogaH nAma aShTAdashaH adhyAyaH .. 18.. ## anvaya formulated and retyped by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}