% Text title : bhagavadgItA sandhivigrahasahitaM % File name : gitAsandhivigraha.itx % Category : gItA, giitaa, bhagavadgItA % Location : doc\_giitaa % Author : - % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Translated by : - % Latest update : September 6, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Gita - sandhi-vigraha ..}## \itxtitle{.. gItA sandhivigraha ..}##\endtitles ## \section{1} atha prathamo.adhyAyaH | arjunaviShAdayogaH | atha prathamaH adhyAyaH | arjuna\-viShAda yogaH | dhR^itarAShTra uvAcha | dhR^itarAShTraH uvAcha | dharmakShetre kurukShetre samavetA yuyutsavaH | mAmakAH pANDavAshchaiva kimakurvata sa~njaya || 1\-1|| dharma\-kShetre kuru\-kShetre samavetAH yuyutsavaH | mAmakAH pANDavAH cha eva kim akurvata sa~njaya || 1\-1|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | dR^iShTvA tu pANDavAnIkaM vyUDhaM duryodhanastadA | AchAryamupasa.ngamya rAjA vachanamabravIt || 1\-2|| dR^iShTvA tu pANDava\-anIkam vyUDham duryodhanaH tadA | AchAryam upasa~Ngamya rAjA vachanam abravIt || 1\-2|| pashyaitAM pANDuputrANAmAchArya mahatI.n chamUm | vyUDhAM drupadaputreNa tava shiShyeNa dhImatA || 1\-3|| pashya etAm pANDu\-putrANAm AchArya mahatIm chamUm | vyUDhAm drupada\-putreNa tava shiShyeNa dhImatA || 1\-3|| atra shUrA maheShvAsA bhImArjunasamA yudhi | yuyudhAno virATashcha drupadashcha mahArathaH || 1\-4|| atra shUrAH mahA\-iShu\-AsAH bhIma\-arjuna\-samAH yudhi | yuyudhAnaH virATaH cha drupadaH cha mahArathaH || 1\-4|| dhR^iShTaketushchekitAnaH kAshirAjashcha vIryavAn | purujitkuntibhojashcha shaibyashcha narapu.ngavaH || 1\-5|| dhR^iShTaketuH chekitAnaH kAshirAjaH cha vIryavAn | purujit kuntibhojaH cha shaibyaH cha nara\-pu~NgavaH || 1\-5|| yudhAmanyushcha vikrAnta uttamaujAshcha vIryavAn | saubhadro draupadeyAshcha sarva eva mahArathAH || 1\-6|| yudhAmanyuH cha vikrAntaH uttamaujAH cha vIryavAn | saubhadraH draupadeyAH cha sarve eva mahArathAH || 1\-6|| asmAkaM tu vishiShTA ye tAnnibodha dvijottama | nAyakA mama sainyasya sa.nj~nArthaM tAnbravImi te || 1\-7|| asmAkam tu vishiShTAH ye tAn nibodha dvija\-uttama | nAyakAH mama sainyasya saMj~nArtha.n tAn bravImi te || 1\-7|| bhavAnbhIShmashcha karNashcha kR^ipashcha samiti~njayaH | ashvatthAmA vikarNashcha saumadattirjayadrathaH || 1\-8|| bhavAn bhIShmaH cha karNaH cha kR^ipaH cha samiti~njayaH | ashvatthAmA vikarNaH cha saumadattiH tathA eva cha || 1\-8|| anye cha bahavaH shUrA madarthe tyaktajIvitAH | nAnAshastrapraharaNAH sarve yuddhavishAradAH || 1\-9|| anye cha bahavaH shUrAH madarthe tyakta\-jIvitAH | nAnA\-shastra\-praharaNAH sarve yuddha\-vishAradAH || 1\-9|| aparyAptaM tadasmAkaM balaM bhIShmAbhirakShitam | paryApta.n tvidameteShAM balaM bhImAbhirakShitam || 1\-10|| aparyAptam tat asmAkam balam bhIShma\-abhirakShitam | paryAptam tu idam eteShAm balam bhIma\-abhirakShitam || 1\-10|| ayaneShu cha sarveShu yathAbhAgamavasthitAH | bhIShmamevAbhirakShantu bhavantaH sarva eva hi || 1\-11|| ayaneShu cha sarveShu yathA\-bhAgam avasthitAH | bhIShmam eva abhirakShantu bhavantaH sarve eva hi || 1\-11|| tasya sa~njanayanharSha.n kuruvR^iddhaH pitAmahaH | si.nhanAda.n vinadyochchaiH sha~Nkha.n dadhmau pratApavAn || 1\-12|| tasya sa~njanayan harSham kuru\-vR^iddhaH pitAmahaH | siMhanAdam vinadya uchchaiH sha~Nkham dadhmau pratApavAn || 1\-12|| tataH sha~NkhAshcha bheryashcha paNavAnakagomukhAH | sahasaivAbhyahanyanta sa shabdastumulo.abhavat || 1\-13|| tataH sha~NkhAH cha bheryaH cha paNava\-Anaka\-gomukhAH | sahasA eva abhyahanyanta saH shabdaH tumulaH abhavat || 1\-13|| tataH shvetairhayairyukte mahati syandane sthitau | mAdhavaH pANDavashchaiva divyau sha~Nkhau pradadhmatuH || 1\-14|| tataH shvetaiH hayaiH yukte mahati syandane sthitau | mAdhavaH pANDavaH cha eva divyau sha~Nkhau pradadhmatuH || 1\-14|| pA~nchajanya.n hR^iShIkesho devadatta.n dhana~njayaH | pauNDra.n dadhmau mahAsha~NkhaM bhImakarmA vR^ikodaraH || 1\-15|| pA~nchajanyam hR^iShIkeshaH devadattam dhana~njayaH | pauNDram dadhmau mahA\-sha~Nkham bhIma\-karmA vR^ika\-udaraH || 1\-15|| anantavijaya.n rAjA kuntIputro yudhiShThiraH | nakulaH sahadevashcha sughoShamaNipuShpakau || 1\-16|| anantavijayam rAjA kuntI\-putraH yudhiShThiraH | nakulaH sahadevaH cha sughoSha\-maNi\-puShpakau || 1\-16|| kAshyashcha parameShvAsaH shikhaNDI cha mahArathaH | dhR^iShTadyumno virATashcha sAtyakishchAparAjitaH || 1\-17|| kAshyaH cha parama\-iShu\-AsaH shikhaNDI cha mahArathaH | dhR^iShTadyumnaH virATaH cha sAtyakiH cha aparAjitaH || 1\-17|| drupado draupadeyAshcha sarvashaH pR^ithivIpate | saubhadrashcha mahAbAhuH sha~NkhAndadhmuH pR^ithakpR^ithak || 1\-18|| drupadaH draupadeyAH cha sarvashaH pR^ithivI\-pate | saubhadraH cha mahA\-bAhuH sha~NkhAn dadhmuH pR^ithak pR^ithak || 1\-18|| sa ghoSho dhArtarAShTrANAM hR^idayAni vyadArayat | nabhashcha pR^ithivI.n chaiva tumulo vyanunAdayan || 1\-19|| saH ghoShaH dhArtarAShTrANAm hR^idayAni vyadArayat | nabhaH cha pR^ithivIm cha eva tumulaH abhyanunAdayan || 1\-19|| atha vyavasthitAndR^iShTvA dhArtrarAShTrAn kapidhvajaH | pravR^itte shastrasampAte dhanurudyamya pANDavaH || 1\-20|| hR^iShIkeshaM tadA vAkyamidamAha mahIpate | atha vyavasthitAn dR^iShTvA dhArtrarAShTrAn kapi\-dhvajaH | pravR^itte shastra\-sampAte dhanuH udyamya pANDavaH || 1\-20|| hR^iShIkesham tadA vAkyam idam Aha mahIpate | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | senayorubhayormadhye ratha.n sthApaya me.achyuta || 1\-21|| senayoH ubhayoH madhye ratham sthApaya me achyuta || 1\-21|| yAvadetAnnirIkShe.ahaM yoddhukAmAnavasthitAn | kairmayA saha yoddhavyamasmin raNasamudyame || 1\-22|| || yAvat etAn nirIkShe aham yoddhu\-kAmAn avasthitAn | kaiH mayA saha yoddhavyam asmin raNa\-samudyame || 1\-22|| yotsyamAnAnavekShe.ahaM ya ete.atra samAgatAH | dhArtarAShTrasya durbuddheryuddhe priyachikIrShavaH || 1\-23|| || yotsyamAnAn avekShe aham ye ete atra samAgatAH | dhArtarAShTrasya durbuddheH yuddhe priya\-chikIrShavaH || 1\-23|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | evamukto hR^iShIkesho guDAkeshena bhArata | senayorubhayormadhye sthApayitvA rathottamam || 1\-24|| bhIShmadroNapramukhataH sarveShA.n cha mahIkShitAm | uvAcha pArtha pashyaitAnsamavetAnkurUniti || 1\-25|| evam uktaH hR^iShIkeshaH guDAkeshena bhArata | senayoH ubhayoH madhye sthApayitvA ratha\-uttamam || 1\-24|| bhIShma\-droNa\-pramukhataH sarveShAm cha mahI\-kShitAm | uvAcha pArtha pashya etAn samavetAn kurUn iti || 1\-25|| tatrApashyatsthitAnpArthaH pitR^Inatha pitAmahAn | AchAryAnmAtulAnbhrAtR^InputrAnpautrAnsakhI.nstathA || 1\-26|| shvashurAnsuhR^idashchaiva senayorubhayorapi | tAnsamIkShya sa kaunteyaH sarvAnbandhUnavasthitAn || 1\-27|| kR^ipayA parayAviShTo viShIdannidamabravIt | tatra apashyat sthitAn pArthaH pitR^In atha pitAmahAn | AchAryAn mAtulAn bhrAtR^In putrAn pautrAn sakhIn tathA || 1\-26|| shvashurAn suhR^idaH cha eva senayoH ubhayoH api | tAn samIkShya saH kaunteyaH sarvAn bandhUn avasthitAn || 1\-27|| kR^ipayA parayAviShTaH viShIdan idam abravIt | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | dR^iShTvema.n svajana.n kR^iShNa yuyutsu.n samupasthitam || 1\-28|| sIdanti mama gAtrANi mukha.n cha parishuShyati | vepathushcha sharIre me romaharShashcha jAyate || 1\-29|| dR^iShTvA imam svajanam kR^iShNa yuyutsum samupasthitam || 1\-28|| sIdanti mama gAtrANi mukham cha parishuShyati | vepathuH cha sharIre me roma\-harShaH cha jAyate || 1\-29|| gANDIva.n sra.nsate hastAttvakchaiva paridahyate | na cha shaknomyavasthAtuM bhramatIva cha me manaH || 1\-30|| gANDIvam sraMsate hastAt tvak cha eva paridahyate | na cha shaknomi avasthAtum bhramati iva cha me manaH || 1\-30|| nimittAni cha pashyAmi viparItAni keshava | na cha shreyo.anupashyAmi hatvA svajanamAhave || 1\-31|| nimittAni cha pashyAmi viparItAni keshava | na cha shreyaH anupashyAmi hatvA svajanam Ahave || 1\-31|| na kA~NkShe vijaya.n kR^iShNa na cha rAjya.n sukhAni cha | ki.n no rAjyena govinda kiM bhogairjIvitena vA || 1\-32|| na kA~NkShe vijayam kR^iShNa na cha rAjyam sukhAni cha | kim naH rAjyena govinda kim bhogaiH jIvitena vA || 1\-32|| yeShAmarthe kA~NkShita.n no rAjyaM bhogAH sukhAni cha | ta ime.avasthitA yuddhe prANA.nstyaktvA dhanAni cha || 1\-33|| AchAryAH pitaraH putrAstathaiva cha pitAmahAH | mAtulAH shvashurAH pautrAH shyAlAH sambandhinastathA || 1\-34|| yeShAm arthe kA~NkShitam naH rAjyam bhogAH sukhAni cha | te ime avasthitAH yuddhe prANAn tyaktvA dhanAni cha || 1\-33|| AchAryAH pitaraH putrAH tathA eva cha pitAmahAH | mAtulAH shvashurAH pautrAH shyAlAH sambandhinaH tathA || 1\-34|| etAnna hantumichChAmi ghnato.api madhusUdana | api trailokyarAjyasya hetoH kiM nu mahIkR^ite || 1\-35|| etAn na hantum ichChAmi ghnataH api madhusUdana | api trailokya\-rAjyasya hetoH kim nu mahIkR^ite || 1\-35|| nihatya dhArtarAShTrAnnaH kA prItiH syAjjanArdana | pApamevAshrayedasmAnhatvaitAnAtatAyinaH || 1\-36|| nihatya dhArtarAShTrAn naH kA prItiH syAt janArdana | pApam eva Ashrayet asmAn hatvA etAn AtatAyinaH || 1\-36|| tasmAnnArhA vaya.n hantuM dhArtarAShTrAnsvabAndhavAn | svajana.n hi katha.n hatvA sukhinaH syAma mAdhava || 1\-37|| tasmAt na arhAH vayam hantum dhArtarAShTrAn svabAndhavAn | svajanam hi katham hatvA sukhinaH syAma mAdhava || 1\-37|| yadyapyete na pashyanti lobhopahatachetasaH | kulakShayakR^ita.n doShaM mitradrohe cha pAtakam || 1\-38|| katha.n na j~neyamasmAbhiH pApAdasmAnnivartitum | kulakShayakR^ita.n doShaM prapashyadbhirjanArdana || 1\-39|| yadi api ete na pashyanti lobha\-upahata\-chetasaH | kula\-kShaya\-kR^itam doSham mitra\-drohe cha pAtakam || 1\-38|| katham na j~neyam asmAbhiH pApAt asmAn nivartitum | kula\-kShaya\-kR^itam doSham prapashyadbhiH janArdana || 1\-39|| kulakShaye praNashyanti kuladharmAH sanAtanAH | dharme naShTe kula.n kR^itsnamadharmo.abhibhavatyuta || 1\-40|| kula\-kShaye praNashyanti kula\-dharmAH sanAtanAH | dharme naShTe kulam kR^itsnam adharmaH abhibhavati uta || 1\-40|| adharmAbhibhavAtkR^iShNa praduShyanti kulastriyaH | strIShu duShTAsu vArShNeya jAyate varNasa~NkaraH || 1\-41|| adharma\-abhibhavAt kR^iShNa praduShyanti kula\-striyaH | strIShu duShTAsu vArShNeya jAyate varNa\-sa~NkaraH || 1\-41|| sa~Nkaro narakAyaiva kulaghnAnAM kulasya cha | patanti pitaro hyeShAM luptapiNDodakakriyAH || 1\-42|| sa~NkaraH narakAya eva kula\-ghnAnAm kulasya cha | patanti pitaraH hi eShAm lupta\-piNDa\-udaka\-kriyAH || 1\-42|| doShairetaiH kulaghnAnAM varNasa~NkarakArakaiH | utsAdyante jAtidharmAH kuladharmAshcha shAshvatAH || 1\-43|| doShaiH etaiH kula\-ghnAnAm varNa\-sa~Nkara\-kArakaiH | utsAdyante jAti\-dharmAH kula\-dharmAH cha shAshvatAH || 1\-43|| utsannakuladharmANAM manuShyANA.n janArdana | narake niyata.n vAso bhavatItyanushushruma || 1\-44|| utsanna\-kula\-dharmANAm manuShyANAm janArdana | narake aniyatam vAsaH bhavati iti anushushruma || 1\-44|| aho bata mahatpApa.n kartuM vyavasitA vayam | yadrAjyasukhalobhena hantuM svajanamudyatAH || 1\-45|| aho bata mahat pApam kartum vyavasitA vayam | yat rAjya\-sukha\-lobhena hantum svajanam udyatAH || 1\-45|| yadi mAmapratIkAramashastra.n shastrapANayaH | dhArtarAShTrA raNe hanyustanme kShemataraM bhavet || 1\-46|| yadi mAm apratIkAram ashastram shastra\-pANayaH | dhArtarAShTrAH raNe hanyuH tat me kShemataram bhavet || 1\-46|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | evamuktvArjunaH sa~Nkhye rathopastha upAvishat | visR^ijya sashara.n chApa.n shokasa.nvignamAnasaH || 1\-47|| evam uktvA arjunaH sa~Nkhye ratha\-upasthe upAvishat | visR^ijya sasharam chApaM shoka\-saMvigna\-mAnasaH || 1\-47|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde arjunaviShAdayogo nAma prathamo.adhyAyaH || 1|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyA.n yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde arjuna\-viShAda\-yogaH nAma prathamaH adhyAyaH || 1|| \section{2} atha dvitIyo.adhyAyaH | sA~NkhyayogaH | atha dvitIyaH adhyAyaH | sA~Nkhya\-yogaH | sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | ta.n tathA kR^ipayAviShTamashrupUrNAkulekShaNam | viShIdantamida.n vAkyamuvAcha madhusUdanaH || 2\-1|| tam tathA kR^ipayA AviShTam ashru\-pUrNa\-Akula\-IkShaNam | viShIdantam idam vAkyam uvAcha madhusUdanaH || 2\-1|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | kutastvA kashmalamida.n viShame samupasthitam | anAryajuShTamasvargyamakIrtikaramarjuna || 2\-2|| kutaH tvA kashmalam idam viShame samupasthitam | anArya\-juShTam asvargyam akIrtikaram arjuna || 2\-2|| klaibyaM mA sma gamaH pArtha naitattvayyupapadyate | kShudra.n hR^idayadaurbalya.n tyaktvottiShTha parantapa || 2\-3|| klaibyam mA sma gamaH pArtha na etat tvayi upapadyate | kShudram hR^idaya\-daurbalyam tyaktvA uttiShTha parantapa || 2\-3|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | kathaM bhIShmamaha.n sa~Nkhye droNa.n cha madhusUdana | iShubhiH pratiyotsyAmi pUjArhAvarisUdana || 2\-4|| katham bhIShmam aham sa~Nkhye droNam cha madhusUdana | iShubhiH pratiyotsyAmi pUjA\-arhau ari\-sUdana || 2\-4|| gurUnahatvA hi mahAnubhAvAn shreyo bhoktuM bhaikShyamapIha loke | hatvArthakAmA.nstu gurUnihaiva bhu~njIya bhogAn rudhirapradigdhAn || 2\-5|| gurUn ahatvA hi mahAnubhAvAn shreyaH bhoktum bhaikShyam api iha loke | hatvA artha\-kAmAn tu gurUn iha eva bhu~njIya bhogAn rudhira\-pradigdhAn || 2\-5|| na chaitadvidmaH kataranno garIyo yadvA jayema yadi vA no jayeyuH | yAneva hatvA na jijIviShAma\- ste.avasthitAH pramukhe dhArtarAShTrAH || 2\-6|| na cha etat vidmaH katarat naH garIyaH yat vA jayema yadi vA naH jayeyuH | yAn eva hatvA na jijIviShAmaH te avasthitAH pramukhe dhArtarAShTrAH || 2\-6|| kArpaNyadoShopahatasvabhAvaH pR^ichChAmi tvAM dharmasammUDhachetAH | yachChreyaH syAnnishchitaM brUhi tanme shiShyaste.aha.n shAdhi mA.n tvAM prapannam || 2\-7|| kArpaNya\-doSha\-upahata\-svabhAvaH pR^ichChAmi tvAm dharma\-sammUDha\-chetAH | yat shreyaH syAt nishchitam brUhi tat me shiShyaH te aham shAdhi mAm tvAm prapannam || 2\-7|| na hi prapashyAmi mamApanudyAd yachChokamuchChoShaNamindriyANAm | avApya bhUmAvasapatnamR^iddha.n rAjya.n surANAmapi chAdhipatyam || 2\-8|| na hi prapashyAmi mama apanudyAt yat shokam uchChoShaNam indriyANAm | avApya bhUmau asapatnam R^iddham rAjyam surANAm api cha Adhipatyam || 2\-8|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | evamuktvA hR^iShIkesha.n guDAkeshaH parantapaH | na yotsya iti govindamuktvA tUShNIM babhUva ha || 2\-9|| evam uktvA hR^iShIkesham guDAkeshaH parantapaH | na yotsye iti govindam uktvA tUShNIm babhUva ha || 2\-9|| tamuvAcha hR^iShIkeshaH prahasanniva bhArata | senayorubhayormadhye viShIdantamida.n vachaH || 2\-10|| tam uvAcha hR^iShIkeshaH prahasan iva bhArata | senayoH ubhayoH madhye viShIdantam idam vachaH || 2\-10|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | ashochyAnanvashochastvaM praj~nAvAdA.nshcha bhAShase | gatAsUnagatAsU.nshcha nAnushochanti paNDitAH || 2\-11|| ashochyAn anvashochaH tvam praj~nA\-vAdA cha bhAShase | gatAsUn agatAsUn cha na anushochanti paNDitAH || 2\-11|| na tvevAha.n jAtu nAsa.n na tva.n neme janAdhipAH | na chaiva na bhaviShyAmaH sarve vayamataH param || 2\-12|| na tu eva aham jAtu na Asam na tvam na ime janAdhipAH | na cha eva na bhaviShyAmaH sarve vayam ataH param || 2\-12|| dehino.asminyathA dehe kaumAra.n yauvana.n jarA | tathA dehAntaraprAptirdhIrastatra na muhyati || 2\-13|| dehinaH asmin yathA dehe kaumAram yauvanam jarA | tathA dehAntara\-prAptiH dhIraH tatra na muhyati || 2\-13|| mAtrAsparshAstu kaunteya shItoShNasukhaduHkhadAH | AgamApAyino.anityAstA.nstitikShasva bhArata || 2\-14|| mAtrA\-sparshAH tu kaunteya shIta\-uShNa\-sukha\-duHkha\-dAH | Agama apAyinaH anityAH | bhArata tAn titikShasva || 2\-14|| ya.n hi na vyathayantyete puruShaM puruSharShabha | samaduHkhasukha.n dhIra.n so.amR^itatvAya kalpate || 2\-15|| yam hi na vyathayanti ete puruSham puruSha\-R^iShabha | sama\-duHkha\-sukham dhIram saH amR^itatvAya kalpate || 2\-15|| nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH | ubhayorapi dR^iShTo.antastvanayostattvadarshibhiH || 2\-16|| na asataH vidyate bhAvaH na abhAvaH vidyate sataH | ubhayoH api dR^iShTaH antaH tu anayoH tattva\-darshibhiH || 2\-16|| avinAshi tu tadviddhi yena sarvamida.n tatam | vinAshamavyayasyAsya na kashchitkartumarhati || 2\-17|| avinAshi tu tat viddhi yena sarvam idam tatam | vinAsham avyayasya asya na kashchit kartum arhati || 2\-17|| antavanta ime dehA nityasyoktAH sharIriNaH | anAshino.aprameyasya tasmAdyudhyasva bhArata || 2\-18|| antavantaH ime dehAH nityasya uktAH sharIriNaH | anAshinaH aprameyasya tasmAt yudhyasva bhArata || 2\-18|| ya ena.n vetti hantAra.n yashchainaM manyate hatam | ubhau tau na vijAnIto nAya.n hanti na hanyate || 2\-19|| yaH enam vetti hantAram yaH cha enam manyate hatam | ubhau tau na vijAnItaH na ayam hanti na hanyate || 2\-19|| na jAyate mriyate vA kadAchin nAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhUyaH | ajo nityaH shAshvato.ayaM purANo na hanyate hanyamAne sharIre || 2\-20|| na jAyate mriyate vA kadAchit na ayam bhUtvA abhavitA vA na bhUyaH | ajaH nityaH shAshvataH ayam purANaH na hanyate hanyamAne sharIre || 2\-20|| vedAvinAshina.n nitya.n ya enamajamavyayam | katha.n sa puruShaH pArtha ka.n ghAtayati hanti kam || 2\-21|| veda avinAshinam nityam yaH enam ajam avyayam | katham saH puruShaH pArtha kam ghAtayati hanti kam || 2\-21|| vAsA.nsi jIrNAni yathA vihAya navAni gR^ihNAti naro.aparANi | tathA sharIrANi vihAya jIrNA\- nyanyAni sa.nyAti navAni dehI || 2\-22|| vAsA.nsi jIrNAni yathA vihAya navAni gR^ihNAti naraH aparANi | tathA sharIrANi vihAya jIrNAni anyAni sa.nyAti navAni dehI || 2\-22|| naina.n Chindanti shastrANi naina.n dahati pAvakaH | na chaina.n kledayantyApo na shoShayati mArutaH || 2\-23|| na enam Chindanti shastrANi na enam dahati pAvakaH | na cha enam kledayanti ApaH na shoShayati mArutaH || 2\-23|| achChedyo.ayamadAhyo.ayamakledyo.ashoShya eva cha | nityaH sarvagataH sthANurachalo.aya.n sanAtanaH || 2\-24|| achChedyaH ayam adAhyaH ayam akledyaH ashoShyaH eva cha | nityaH sarvagataH sthANuH achalaH ayam sanAtanaH || 2\-24|| avyakto.ayamachintyo.ayamavikAryo.ayamuchyate | tasmAdeva.n viditvaina.n nAnushochitumarhasi || 2\-25|| avyaktaH ayam achintyaH ayam avikAryaH ayam uchyate | tasmAt evam viditvA enam na anushochitum arhasi || 2\-25|| atha chaina.n nityajAta.n nitya.n vA manyase mR^itam | tathApi tvaM mahAbAho naina.n shochitumarhasi || 2\-26|| atha cha enam nitya\-jAtam nityam vA manyase mR^itam | tathA api tvam mahA\-bAho na enam shochitum arhasi || 2\-26|| jAtasya hi dhruvo mR^ityurdhruva.n janma mR^itasya cha | tasmAdaparihArye.arthe na tva.n shochitumarhasi || 2\-27|| jAtasya hi dhruvaH mR^ityuH dhruvam janma mR^itasya cha | tasmAt aparihArye arthe na tvam shochitum arhasi || 2\-27|| avyaktAdIni bhUtAni vyaktamadhyAni bhArata | avyaktanidhanAnyeva tatra kA paridevanA || 2\-28|| avyakta\-AdIni bhUtAni vyakta\-madhyAni bhArata | avyakta\-nidhanAni eva tatra kA paridevanA || 2\-28|| Ashcharyavatpashyati kashchiden\- mAshcharyavadvadati tathaiva chAnyaH | AshcharyavachchainamanyaH shR^iNoti shrutvApyena.n veda na chaiva kashchit || 2\-29|| Ashcharyavat pashyati kashchit enam Ashcharyavat vadati tathA eva cha anyaH | Ashcharyavat cha enam anyaH shR^iNoti shrutvA api enam veda na cha eva kashchit || 2\-29|| dehI nityamavadhyo.aya.n dehe sarvasya bhArata | tasmAtsarvANi bhUtAni na tva.n shochitumarhasi || 2\-30|| dehI nityam avadhyaH ayam dehe sarvasya bhArata | tasmAt sarvANi bhUtAni na tvam shochitum arhasi || 2\-30|| svadharmamapi chAvekShya na vikampitumarhasi | dharmyAddhi yuddhAchChreyo.anyatkShatriyasya na vidyate || 2\-31|| svadharmam api cha avekShya na vikampitum arhasi | dharmyAt hi yuddhAt shreyaH anyat kShatriyasya na vidyate || 2\-31|| yadR^ichChayA chopapanna.n svargadvAramapAvR^itam | sukhinaH kShatriyAH pArtha labhante yuddhamIdR^isham || 2\-32|| yat R^ichChayA cha upapannaM svarga\-dvAram apAvR^itam | sukhinaH kShatriyAH pArtha labhante yuddham IdR^isham || 2\-32|| atha chettvamimaM dharmya.n sa.ngrAma.n na kariShyasi | tataH svadharma.n kIrti.n cha hitvA pApamavApsyasi || 2\-33|| atha chet tvam imam dharmyam sa~NgrAmam na kariShyasi | tataH svadharmam kIrtim cha hitvA pApam avApsyasi || 2\-33|| akIrti.n chApi bhUtAni kathayiShyanti te.avyayAm | sambhAvitasya chAkIrtirmaraNAdatirichyate || 2\-34|| akIrtim cha api bhUtAni kathayiShyanti te avyayAm | sambhAvitasya cha akIrtiH maraNAt atirichyate || 2\-34|| bhayAdraNAduparataM ma.nsyante tvAM mahArathAH | yeShA.n cha tvaM bahumato bhUtvA yAsyasi lAghavam || 2\-35|| bhayAt raNAt uparatam ma.nsyante tvAm mahArathAH | yeShAm cha tvam bahu\-mataH bhUtvA yAsyasi lAghavam || 2\-35|| avAchyavAdA.nshcha bahUnvadiShyanti tavAhitAH | nindantastava sAmarthyaM tato duHkhatara.n nu kim || 2\-36|| avAchya\-vAdAn cha bahUn vadiShyanti tava ahitAH | nindantaH tava sAmarthyam tataH duHkhataram nu kim || 2\-36|| hato vA prApsyasi svarga.n jitvA vA bhokShyase mahIm | tasmAduttiShTha kaunteya yuddhAya kR^itanishchayaH || 2\-37|| hataH vA prApsyasi svargam jitvA vA bhokShyase mahIm | tasmAt uttiShTha kaunteya yuddhAya kR^ita\-nishchayaH || 2\-37|| sukhaduHkhe same kR^itvA lAbhAlAbhau jayAjayau | tato yuddhAya yujyasva naivaM pApamavApsyasi || 2\-38|| sukha\-duHkhe same kR^itvA lAbha\-alAbhau jaya\-ajayau | tataH yuddhAya yujyasva na evam pApam avApsyasi || 2\-38|| eShA te.abhihitA sA~Nkhye buddhiryoge tvimA.n shR^iNu | bud.hdhyA yukto yayA pArtha karmabandhaM prahAsyasi || 2\-39|| eShA te abhihitA sA~Nkhye buddhiH yoge tu imAm shR^iNu | buddhyA yuktaH yayA pArtha karma\-bandham prahAsyasi || 2\-39|| nehAbhikramanAsho.asti pratyavAyo na vidyate | svalpamapyasya dharmasya trAyate mahato bhayAt || 2\-40|| na iha abhikrama\-nAshaH asti pratyavAyaH na vidyate | svalpam api asya dharmasya trAyate mahataH bhayAt || 2\-40|| vyavasAyAtmikA buddhirekeha kurunandana | bahushAkhA hyanantAshcha buddhayo.avyavasAyinAm || 2\-41|| vyavasAya\-AtmikA buddhiH ekA iha kuru\-nandana | bahu\-shAkhAH hi anantAH cha buddhayaH avyavasAyinAm || 2\-41|| yAmimAM puShpitAM vAchaM pravadantyavipashchitaH | vedavAdaratAH pArtha nAnyadastIti vAdinaH || 2\-42|| kAmAtmAnaH svargaparA janmakarmaphalapradAm | kriyAvisheShabahulAM bhogaishvaryagatiM prati || 2\-43|| bhogaishvaryaprasaktAnA.n tayApahR^itachetasAm | vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate || 2\-44|| yAm imAm puShpitAm vAcham pravadanti avipashchitaH | veda\-vAda\-ratAH pArtha na anyat asti iti vAdinaH || 2\-42|| kAma\-AtmAnaH svarga\-parAH janma\-karma\-phala\-pradAm | kriyA\-visheSha\-bahulAm bhoga\-aishvarya\-gatim prati || 2\-43|| bhoga\-aishvarya\-prasaktAnAm tayA apahR^ita\-chetasAm | vyavasAya\-AtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate || 2\-44|| traiguNyaviShayA vedA nistraiguNyo bhavArjuna | nirdvandvo nityasattvastho niryogakShema AtmavAn || 2\-45|| traiguNya\-viShayAH vedAH nistraiguNyaH bhavArjuna | nirdvandvaH nitya\-sattvasthaH niryogakShemaH AtmavAn || 2\-45|| yAvAnartha udapAne sarvataH samplutodake | tAvAnsarveShu vedeShu brAhmaNasya vijAnataH || 2\-46|| yAvAn arthaH udapAne sarvataH samplutodake | tAvAn sarveShu vedeShu brAhmaNasya vijAnataH || 2\-46|| karmaNyevAdhikAraste mA phaleShu kadAchana | mA karmaphalaheturbhUrmA te sa~Ngo.astvakarmaNi || 2\-47|| karmaNi eva adhikAraH te mA phaleShu kadAchana | mA karma\-phala\-hetuH bhUH mA te sa~NgaH astu akarmaNi || 2\-47|| yogasthaH kuru karmANi sa~Nga.n tyaktvA dhana~njaya | sid.hdhyasid.hdhyoH samo bhUtvA samatva.n yoga uchyate || 2\-48|| yogasthaH kuru karmANi sa~Ngam tyaktvA dhana~njaya | siddhi asiddhyoH samaH bhUtvA samatvam yogaH uchyate || 2\-48|| dUreNa hyavara.n karma buddhiyogAddhana~njaya | buddhau sharaNamanvichCha kR^ipaNAH phalahetavaH || 2\-49|| dUreNa hi avaram karma buddhi\-yogAt dhana~njaya | buddhau sharaNam anvichCha kR^ipaNAH phala\-hetavaH || 2\-49|| buddhiyukto jahAtIha ubhe sukR^itaduShkR^ite | tasmAdyogAya yujyasva yogaH karmasu kaushalam || 2\-50|| buddhi\-yuktaH jahAti iha ubhe sukR^ita\-duShkR^ite | tasmAt yogAya yujyasva yogaH karmasu kaushalam || 2\-50|| karmajaM buddhiyuktA hi phalaM tyaktvA manIShiNaH | janmabandhavinirmuktAH padaM gachChantyanAmayam || 2\-51|| karmajam buddhi\-yuktAH hi phalaM tyaktvA manIShiNaH | janma\-bandha\-vinirmuktAH padam gachChanti anAmayam || 2\-51|| yadA te mohakalilaM buddhirvyatitariShyati | tadA gantAsi nirvedaM shrotavyasya shrutasya cha || 2\-52|| yadA te moha\-kalilam buddhiH vyatitariShyati | tadA gantAsi nirvedam shrotavyasya shrutasya cha || 2\-52|| shrutivipratipannA te yadA sthAsyati nishchalA | samAdhAvachalA buddhistadA yogamavApsyasi || 2\-53|| shruti\-vipratipannA te yadA sthAsyati nishchalA | samAdhau achalA buddhiH tadA yogam avApsyasi || 2\-53|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | sthitapraj~nasya kA bhAShA samAdhisthasya keshava | sthitadhIH kiM prabhASheta kimAsIta vrajeta kim || 2\-54|| sthitapraj~nasya kA bhAShA samAdhisthasya keshava | sthitadhIH kim prabhASheta kim AsIta vrajeta kim || 2\-54|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | prajahAti yadA kAmAnsarvAnpArtha manogatAn | AtmanyevAtmanA tuShTaH sthitapraj~nastadochyate || 2\-55|| prajahAti yadA kAmAn sarvAn pArtha manogatAn | Atmani eva AtmanA tuShTaH sthitapraj~naH tadA uchyate || 2\-55|| duHkheShvanudvignamanAH sukheShu vigataspR^ihaH | vItarAgabhayakrodhaH sthitadhIrmuniruchyate || 2\-56|| duHkheShu anudvigna\-manAH sukheShu vigata\-spR^ihaH | vIta\-rAga\-bhaya\-krodhaH sthitadhIH muniH uchyate || 2\-56|| yaH sarvatrAnabhisnehastattatprApya shubhAshubham | nAbhinandati na dveShTi tasya praj~nA pratiShThitA || 2\-57|| yaH sarvatra anabhisnehaH tat tat prApya shubha\-ashubham | na abhinandati na dveShTi tasya praj~nA pratiShThitA || 2\-57|| yadA sa.nharate chAyaM kUrmo.a~NgAnIva sarvashaH | indriyANIndriyArthebhyastasya praj~nA pratiShThitA || 2\-58|| yadA sa.nharate cha ayam kUrmaH a~NgAni iva sarvashaH | indriyANi indriya\-arthebhyaH tasya praj~nA pratiShThitA || 2\-58|| viShayA vinivartante nirAhArasya dehinaH | rasavarja.n raso.apyasya para.n dR^iShTvA nivartate || 2\-59|| viShayAH vinivartante nirAhArasya dehinaH | rasavarjam rasaH api asya param dR^iShTvA nivartate || 2\-59|| yatato hyapi kaunteya puruShasya vipashchitaH | indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM manaH || 2\-60|| yatataH hi api kaunteya puruShasya vipashchitaH | indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM manaH || 2\-60|| tAni sarvANi sa.nyamya yukta AsIta matparaH | vashe hi yasyendriyANi tasya praj~nA pratiShThitA || 2\-61|| tAni sarvANi sa.nyamya yuktaH AsIta matparaH | vashe hi yasya indriyANi tasya praj~nA pratiShThitA || 2\-61|| dhyAyato viShayAnpu.nsaH sa~NgasteShUpajAyate | sa~NgAtsa~njAyate kAmaH kAmAtkrodho.abhijAyate || 2\-62|| dhyAyataH viShayAn pu.nsaH sa~NgaH teShu upajAyate | sa~NgAt sa~njAyate kAmaH kAmAt krodhaH abhijAyate || 2\-62|| krodhAdbhavati sammohaH sammohAtsmR^itivibhramaH | smR^itibhra.nshAd buddhinAsho buddhinAshAtpraNashyati || 2\-63|| krodhAt bhavati sammohaH sammohAt smR^iti\-vibhramaH | smR^iti\-bhra.nshAt buddhi\-nAshaH buddhi\-nAshAt praNashyati || 2\-63|| rAgadveShavimuktaistu viShayAnindriyaishcharan | (viyuktaistu) AtmavashyairvidheyAtmA prasAdamadhigachChati || 2\-64|| rAga\-dveSha\-vimuktaiH tu viShayAn indriyaiH charan | (viyuktaiH tu) Atma\-vashyaiH vidheya\-AtmA prasAdam adhigachChati || 2\-64|| prasAde sarvaduHkhAnA.n hAnirasyopajAyate | prasannachetaso hyAshu buddhiH paryavatiShThate || 2\-65|| prasAde sarva\-duHkhAnAm hAniH asya upajAyate | prasanna\-chetasaH hi Ashu buddhiH paryavatiShThate || 2\-65|| nAsti buddhirayuktasya na chAyuktasya bhAvanA | na chAbhAvayataH shAntirashAntasya kutaH sukham || 2\-66|| na asti buddhiH ayuktasya na cha ayuktasya bhAvanA | na cha abhAvayataH shAntiH ashAntasya kutaH sukham || 2\-66|| indriyANAM hi charatAM yanmano.anuvidhIyate | tadasya harati praj~nAM vAyurnAvamivAmbhasi || 2\-67|| indriyANAm hi charatAm yat manaH anuvidhIyate | tat asya harati praj~nAm vAyuH nAvam iva ambhasi || 2\-67|| tasmAdyasya mahAbAho nigR^ihItAni sarvashaH | indriyANIndriyArthebhyastasya praj~nA pratiShThitA || 2\-68|| tasmAt yasya mahA\-bAho nigR^ihItAni sarvashaH | indriyANi indriya\-arthebhyaH tasya praj~nA pratiShThitA || 2\-68|| yA nishA sarvabhUtAnAM tasyA.n jAgarti sa.nyamI | yasyA.n jAgrati bhUtAni sA nishA pashyato muneH || 2\-69|| yA nishA sarva\-bhUtAnAm tasyAm jAgarti sa.nyamI | yasyAm jAgrati bhUtAni sA nishA pashyataH muneH || 2\-69|| ApUryamANamachalapratiShTha.n samudramApaH pravishanti yadvat | tadvatkAmA yaM pravishanti sarve sa shAntimApnoti na kAmakAmI || 2\-70|| ApUryamANam achala\-pratiShTham samudram ApaH pravishanti yadvat | tadvat kAmAH yam pravishanti sarve saH shAntim Apnoti na kAma\-kAmI || 2\-70|| vihAya kAmAnyaH sarvAnpumA.nshcharati niHspR^ihaH | nirmamo niraha~NkAraH sa shAntimadhigachChati || 2\-71|| vihAya kAmAn yaH sarvAn pumAn charati niHspR^ihaH | nirmamaH niraha~NkAraH saH shAntim adhigachChati || 2\-71|| eShA brAhmI sthitiH pArtha nainAM prApya vimuhyati | sthitvAsyAmantakAle.api brahmanirvANamR^ichChati || 2\-72|| eShA brAhmI sthitiH pArtha na enAm prApya vimuhyati | sthitvA asyAm antakAle api brahma\-nirvANam R^ichChati || 2\-72|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde sA~Nkhyayogo nAma dvitIyo.adhyAyaH || 2|| OM tat sat iti shrImat bhagavat.h\-gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrI\-kR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde sA~Nkhya\-yogaH nAma dvitIyaH adhyAyaH || 2|| \section{3} atha tR^itIyo.adhyAyaH | karmayogaH | atha tR^itIyaH adhyAyaH | karma\-yogaH | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | jyAyasI chetkarmaNaste matA buddhirjanArdana | tatki.n karmaNi ghore mA.n niyojayasi keshava || 3\-1|| jyAyasI chet karmaNaH te matA buddhiH janArdana | tat kim karmaNi ghore mAm niyojayasi keshava || 3\-1|| vyAmishreNeva vAkyena buddhiM mohayasIva me | tadekaM vada nishchitya yena shreyo.ahamApnuyAm || 3\-2|| vyAmishreNa iva vAkyena buddhiM mohayasi iva me | tat ekaM vada nishchitya yena shreyaH aham ApnuyAm || 3\-2|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | loke.asmin dvividhA niShThA purA proktA mayAnagha | j~nAnayogena sA~NkhyAnA.n karmayogena yoginAm || 3\-3|| loke asmin dvividhA niShThA purA proktA mayA anagha | j~nAna\-yogena sA~NkhyAnAm karma\-yogena yoginAm || 3\-3|| na karmaNAmanArambhAnnaiShkarmyaM puruSho.ashnute | na cha sa.nnyasanAdeva siddhi.n samadhigachChati || 3\-4|| na karmaNAm anArambhAt naiShkarmyaM puruShaH ashnute | na cha sa.nnyasanAt eva siddhim samadhigachChati || 3\-4|| na hi kashchitkShaNamapi jAtu tiShThatyakarmakR^it | kAryate hyavashaH karma sarvaH prakR^itijairguNaiH || 3\-5|| na hi kashchit kShaNam api jAtu tiShThati akarmakR^it | kAryate hi avashaH karma sarvaH prakR^itijaiH guNaiH || 3\-5|| karmendriyANi sa.nyamya ya Aste manasA smaran | indriyArthAnvimUDhAtmA mithyAchAraH sa uchyate || 3\-6|| karma\-indriyANi sa.nyamya yaH Aste manasA smaran | indriyArthAn vimUDhAtmA mithyAchAraH saH uchyate || 3\-6|| yastvindriyANi manasA niyamyArabhate.arjuna | karmendriyaiH karmayogamasaktaH sa vishiShyate || 3\-7|| yaH tu indriyANi manasA niyamya Arabhate arjuna | karma\-indriyaiH karma\-yogam asaktaH saH vishiShyate || 3\-7|| niyata.n kuru karma tvaM karma jyAyo hyakarmaNaH | sharIrayAtrApi cha te na prasid.hdhyedakarmaNaH || 3\-8|| niyatam kuru karma tvaM karma jyAyaH hi akarmaNaH | sharIra\-yAtrA api cha te na prasid.hdhyet akarmaNaH || 3\-8|| yaj~nArthAtkarmaNo.anyatra loko.aya.n karmabandhanaH | tadartha.n karma kaunteya muktasa~NgaH samAchara || 3\-9|| yaj~nArthAt karmaNaH anyatra lokaH ayam karma\-bandhanaH | tat artham karma kaunteya mukta\-sa~NgaH samAchara || 3\-9|| sahayaj~nAH prajAH sR^iShTvA purovAcha prajApatiH | anena prasaviShyadhvameSha vo.astviShTakAmadhuk || 3\-10|| saha\-yaj~nAH prajAH sR^iShTvA purA uvAcha prajApatiH | anena prasaviShyadhvam eShaH vaH astu iShTa\-kAmadhuk || 3\-10|| devAnbhAvayatAnena te devA bhAvayantu vaH | parasparaM bhAvayantaH shreyaH paramavApsyatha || 3\-11|| devAn bhAvayata anena te devAH bhAvayantu vaH | parasparaM bhAvayantaH shreyaH param avApsyatha || 3\-11|| iShTAnbhogAnhi vo devA dAsyante yaj~nabhAvitAH | tairdattAnapradAyaibhyo yo bhu~Nkte stena eva saH || 3\-12|| iShTAn bhogAn hi vaH devAH dAsyante yaj~na\-bhAvitAH | taiH dattAn apradAya ebhyaH yaH bhu~Nkte stenaH eva saH || 3\-12|| yaj~nashiShTAshinaH santo muchyante sarvakilbiShaiH | bhu~njate te tvaghaM pApA ye pachantyAtmakAraNAt || 3\-13|| yaj~na\-shiShTa AshinaH santaH muchyante sarva\-kilbiShaiH | bhu~njate te tu aghaM pApAH ye pachanti Atma\-kAraNAt || 3\-13|| annAdbhavanti bhUtAni parjanyAdannasambhavaH | yaj~nAdbhavati parjanyo yaj~naH karmasamudbhavaH || 3\-14|| annAt bhavanti bhUtAni parjanyAt anna\-sambhavaH | yaj~nAt bhavati parjanyaH yaj~naH karma\-samudbhavaH || 3\-14|| karma brahmodbhava.n viddhi brahmAkSharasamudbhavam | tasmAtsarvagataM brahma nityaM yaj~ne pratiShThitam || 3\-15|| karma brahma\-udbhava.n viddhi brahma akShara\-samudbhavam | tasmAt sarvagataM brahma nityaM yaj~ne pratiShThitam || 3\-15|| evaM pravartita.n chakraM nAnuvartayatIha yaH | aghAyurindriyArAmo moghaM pArtha sa jIvati || 3\-16|| evaM pravartitam chakram na anuvartayati iha yaH | aghAyuH indriya\-ArAmaH mogham pArtha saH jIvati || 3\-16|| yastvAtmaratireva syAdAtmatR^iptashcha mAnavaH | Atmanyeva cha santuShTastasya kAryaM na vidyate || 3\-17|| yaH tu Atma\-ratiH eva syAt Atma\-tR^iptaH cha mAnavaH | Atmani eva cha santuShTaH tasya kAryam na vidyate || 3\-17|| naiva tasya kR^itenArtho nAkR^iteneha kashchana | na chAsya sarvabhUteShu kashchidarthavyapAshrayaH || 3\-18|| na eva tasya kR^itena arthaH na akR^itena iha kashchana | na cha asya sarva\-bhUteShu kashchit artha\-vyapAshrayaH || 3\-18|| tasmAdasaktaH satataM kAryaM karma samAchara | asakto hyAcharankarma paramApnoti pUruShaH || 3\-19|| tasmAt asaktaH satatam kAryam karma samAchara | asaktaH hi Acharan karma param Apnoti pUruShaH || 3\-19|| karmaNaiva hi sa.nsiddhimAsthitA janakAdayaH | lokasa.ngrahamevApi sampashyankartumarhasi || 3\-20|| karmaNA eva hi sa.nsiddhim AsthitAH janaka\-AdayaH | loka\-sa.ngraham eva api sampashyan kartum arhasi || 3\-20|| yadyadAcharati shreShThastattadevetaro janaH | sa yatpramANaM kurute lokastadanuvartate || 3\-21|| yat yat Acharati shreShThaH tat tat eva itaraH janaH | saH yat pramANam kurute lokaH tat anuvartate || 3\-21|| na me pArthAsti kartavyaM triShu lokeShu ki~nchana | nAnavAptamavAptavyaM varta eva cha karmaNi || 3\-22|| na me pArtha asti kartavyam triShu lokeShu ki~nchana | na anavAptam avAptavyam varte eva cha karmaNi || 3\-22|| yadi hyahaM na varteya.n jAtu karmaNyatandritaH | mama vartmAnuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH || 3\-23|| yadi hi ahaM na varteyam jAtu karmaNi atandritaH | mama vartma anuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH || 3\-23|| utsIdeyurime lokA na kuryA.n karma chedaham | sa~Nkarasya cha kartA syAmupahanyAmimAH prajAH || 3\-24|| utsIdeyuH ime lokAH na kuryAm karma chet aham | sa~Nkarasya cha kartA syAm upahanyAm imAH prajAH || 3\-24|| saktAH karmaNyavidvA.nso yathA kurvanti bhArata | kuryAdvidvA.nstathAsaktashchikIrShurlokasa.ngraham || 3\-25|| saktAH karmaNi avidvA.nsaH yathA kurvanti bhArata | kuryAt vidvAn tathA asaktaH chikIrShuH loka\-sa.ngraham || 3\-25|| na buddhibheda.n janayedaj~nAnA.n karmasa~NginAm | joShayetsarvakarmANi vidvAnyuktaH samAcharan || 3\-26|| na buddhi\-bhedam janayet aj~nAnAm karma\-sa~NginAm | joShayet sarva\-karmANi vidvAn yuktaH samAcharan || 3\-26|| prakR^iteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvashaH | aha~NkAravimUDhAtmA kartAhamiti manyate || 3\-27|| prakR^iteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvashaH | aha~NkAra\-vimUDha\-AtmA kartA aham iti manyate || 3\-27|| tattvavittu mahAbAho guNakarmavibhAgayoH | guNA guNeShu vartanta iti matvA na sajjate || 3\-28|| tattvavit tu mahAbAho guNa\-karma\-vibhAgayoH | guNAH guNeShu vartante iti matvA na sajjate || 3\-28|| prakR^iterguNasammUDhAH sajjante guNakarmasu | tAnakR^itsnavido mandAnkR^itsnavinna vichAlayet || 3\-29|| prakR^iteH guNa\-sammUDhAH sajjante guNa\-karmasu | tAn akR^itsnavidaH mandAn kR^itsnavit na vichAlayet || 3\-29|| mayi sarvANi karmANi sa.nnyasyAdhyAtmachetasA | nirAshIrnirmamo bhUtvA yudhyasva vigatajvaraH || 3\-30|| mayi sarvANi karmANi sa.nnyasya adhyAtma\-chetasA | nirAshIH nirmamaH bhUtvA yudhyasva vigata\-jvaraH || 3\-30|| ye me matamidaM nityamanutiShThanti mAnavAH | shraddhAvanto.anasUyanto muchyante te.api karmabhiH || 3\-31|| ye me matam idam nityam anutiShThanti mAnavAH | shraddhAvantaH anasUyantaH muchyante te api karmabhiH || 3\-31|| ye tvetadabhyasUyanto nAnutiShThanti me matam | sarvaj~nAnavimUDhA.nstAnviddhi naShTAnachetasaH || 3\-32|| ye tu etat abhyasUyantaH na anutiShThanti me matam | sarva\-j~nAna\-vimUDhAn tAn viddhi naShTAn achetasaH || 3\-32|| sadR^isha.n cheShTate svasyAH prakR^iterj~nAnavAnapi | prakR^iti.n yAnti bhUtAni nigrahaH kiM kariShyati || 3\-33|| sadR^isham cheShTate svasyAH prakR^iteH j~nAnavAn api | prakR^itim yAnti bhUtAni nigrahaH kim kariShyati || 3\-33|| indriyasyendriyasyArthe rAgadveShau vyavasthitau | tayorna vashamAgachChettau hyasya paripanthinau || 3\-34|| indriyasya indriyasya\-arthe rAga\-dveShau vyavasthitau | tayoH na vasham AgachChet tau hi asya paripanthinau || 3\-34|| shreyAnsvadharmo viguNaH paradharmAtsvanuShThitAt | svadharme nidhana.n shreyaH paradharmo bhayAvahaH || 3\-35|| shreyAn svadharmaH viguNaH paradharmAt svanuShThitAt | svadharme nidhanam shreyaH paradharmaH bhaya\-AvahaH || 3\-35|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | atha kena prayukto.ayaM pApa.n charati pUruShaH | anichChannapi vArShNeya balAdiva niyojitaH || 3\-36|| atha kena prayuktaH ayaM pApam charati pUruShaH | anichChan api vArShNeya balAt iva niyojitaH || 3\-36|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | kAma eSha krodha eSha rajoguNasamudbhavaH | mahAshano mahApApmA vid.hdhyenamiha vairiNam || 3\-37|| kAmaH eShaH krodhaH eShaH rajaH guNa\-samudbhavaH | mahA\-ashanaH mahA\-pApmA viddhi enam iha vairiNam || 3\-37|| dhUmenAvriyate vahniryathAdarsho malena cha | yatholbenAvR^ito garbhastathA tenedamAvR^itam || 3\-38|| dhUmena Avriyate vahniH yathA AdarshaH malena cha | yathA ulbena AvR^itaH garbhaH tathA tena idam AvR^itam || 3\-38|| AvR^itaM j~nAnametena j~nAnino nityavairiNA | kAmarUpeNa kaunteya duShpUreNAnalena cha || 3\-39|| AvR^itam j~nAnam etena j~nAninaH nityavairiNA | kAmarUpeNa kaunteya duShpUreNa analena cha || 3\-39|| indriyANi mano buddhirasyAdhiShThAnamuchyate | etairvimohayatyeSha j~nAnamAvR^itya dehinam || 3\-40|| indriyANi manaH buddhiH asya adhiShThAnam uchyate | etaiH vimohayati eShaH j~nAnam AvR^itya dehinam || 3\-40|| tasmAttvamindriyANyAdau niyamya bharatarShabha | pApmAnaM prajahi hyenaM j~nAnavij~nAnanAshanam || 3\-41|| tasmAt tvam indriyANi Adau niyamya bharatarShabha | pApmAnam prajahi hi enaM j~nAna\-vij~nAna\-nAshanam || 3\-41|| indriyANi parANyAhurindriyebhyaH paraM manaH | manasastu parA buddhiryo buddheH paratastu saH || 3\-42|| indriyANi parANi AhuH indriyebhyaH param manaH | manasaH tu parA buddhiH yaH buddheH parataH tu saH || 3\-42|| evaM buddheH paraM buddhvA sa.nstabhyAtmAnamAtmanA | jahi shatruM mahAbAho kAmarUpaM durAsadam || 3\-43|| evam buddheH param buddhvA sa.nstabhya AtmAnam AtmanA | jahi shatrum mahAbAho kAma\-rUpam durAsadam || 3\-43|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde karmayogo nAma tR^itIyo.adhyAyaH || 3|| OM tat sat iti shrImat bhagavat.h\-gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrI\-kR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde karma\-yogaH nAma tR^itIyaH adhyAyaH || 3|| \section{4} atha chaturtho.adhyAyaH | j~nAnakarmasa.nnyAsayogaH atha chaturthoaH adhyAyaH | j~nAna\-karma\-sa.nnyAsa\-yogaH shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | imaM vivasvate yogaM proktavAnahamavyayam | vivasvAnmanave prAha manurikShvAkave.abravIt || 4\-1|| imam vivasvate yogam proktavAn aham avyayam | vivasvAn manave prAha manuH ikShvAkave abravIt || 4\-1|| evaM paramparAprAptamimaM rAjarShayo viduH | sa kAleneha mahatA yogo naShTaH parantapa || 4\-2|| evam paramparA\-prAptam imam rAjarShayaH viduH | saH kAlena iha mahatA yogaH naShTaH parantapa || 4\-2|| sa evAyaM mayA te.adya yogaH proktaH purAtanaH | bhakto.asi me sakhA cheti rahasyaM hyetaduttamam || 4\-3|| saH eva ayam mayA te adya yogaH proktaH purAtanaH | bhaktaH asi me sakhA cha iti rahasyam hi etat uttamam || 4\-3|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | aparaM bhavato janma para.n janma vivasvataH | kathametadvijAnIyA.n tvamAdau proktavAniti || 4\-4|| aparam bhavataH janma param janma vivasvataH | katham etat vijAnIyAm tvam Adau proktavAn iti || 4\-4|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAnuvAcha | bahUni me vyatItAni janmAni tava chArjuna | tAnyahaM veda sarvANi na tvaM vettha parantapa || 4\-5|| bahUni me vyatItAni janmAni tava cha arjuna | tAni aham veda sarvANi na tvam vettha parantapa || 4\-5|| ajo.api sannavyayAtmA bhUtAnAmIshvaro.api san | prakR^iti.n svAmadhiShThAya sambhavAmyAtmamAyayA || 4\-6|| ajaH api san avyaya\-AtmA bhUtAnAm IshvaraH api san | prakR^itim svAm adhiShThAya sambhavAmi Atma\-mAyayA || 4\-6|| yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata | abhyutthAnamadharmasya tadAtmAnaM sR^ijAmyaham || 4\-7|| yadA yadA hi dharmasya glAniH bhavati bhArata | abhyutthAnam adharmasya tadA AtmAnam sR^ijAmi aham || 4\-7|| paritrANAya sAdhUnA.n vinAshAya cha duShkR^itAm | dharmasa.nsthApanArthAya sambhavAmi yuge yuge || 4\-8|| paritrANAya sAdhUnAm vinAshAya cha duShkR^itAm | dharma\-sa.nsthApana\-arthAya sambhavAmi yuge yuge || 4\-8|| janma karma cha me divyamevaM yo vetti tattvataH | tyaktvA dehaM punarjanma naiti mAmeti so.arjuna || 4\-9|| janma karma cha me divyam evam yaH vetti tattvataH | tyaktvA deham punaH janma na eti mAm eti saH arjuna || 4\-9|| vItarAgabhayakrodhA manmayA mAmupAshritAH | bahavo j~nAnatapasA pUtA madbhAvamAgatAH || 4\-10|| vIta\-rAga\-bhaya\-krodhAH manmayAH mAm upAshritAH | bahavaH j~nAna\-tapasA pUtAH madbhAvam AgatAH || 4\-10|| ye yathA mAM prapadyante tA.nstathaiva bhajAmyaham | mama vartmAnuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH || 4\-11|| ye yathA mAm prapadyante tAn tathA eva bhajAmyi aham | mama vartma anuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH || 4\-11|| kA~NkShantaH karmaNA.n siddhi.n yajanta iha devatAH | kShipra.n hi mAnuShe loke siddhirbhavati karmajA || 4\-12|| kA~NkShantaH karmaNAm siddhim yajante iha devatAH | kShipram hi mAnuShe loke siddhiH bhavati karmajA || 4\-12|| chAturvarNyaM mayA sR^iShTa.n guNakarmavibhAgashaH | tasya kartAramapi mA.n vid.hdhyakartAramavyayam || 4\-13|| chAturvarNyam mayA sR^iShTam guNa\-karma\-vibhAgashaH | tasya kartAram api mAm viddhi akartAram avyayam || 4\-13|| na mA.n karmANi limpanti na me karmaphale spR^ihA | iti mA.n yo.abhijAnAti karmabhirna sa badhyate || 4\-14|| na mAm karmANi limpanti na me karma\-phale spR^ihA | iti mAm yaH abhijAnAti karmabhiH na sa badhyate || 4\-14|| eva.n j~nAtvA kR^itaM karma pUrvairapi mumukShubhiH | kuru karmaiva tasmAttvaM pUrvaiH pUrvatara.n kR^itam || 4\-15|| evam j~nAtvA kR^itam karma pUrvaiH api mumukShubhiH | kuru karma eva tasmAt tvam pUrvaiH pUrvataram kR^itam || 4\-15|| ki.n karma kimakarmeti kavayo.apyatra mohitAH | tatte karma pravakShyAmi yajj~nAtvA mokShyase.ashubhAt || 4\-16|| kim karma kim akarma iti kavayaH api atra mohitAH | tat te karma pravakShyAmi yat j~nAtvA mokShyase ashubhAt || 4\-16|| karmaNo hyapi boddhavyaM boddhavya.n cha vikarmaNaH | akarmaNashcha boddhavya.n gahanA karmaNo gatiH || 4\-17|| karmaNaH hi api boddhavyam boddhavyam cha vikarmaNaH | akarmaNaH cha boddhavyam gahanA karmaNaH gatiH || 4\-17|| karmaNyakarma yaH pashyedakarmaNi cha karma yaH | sa buddhimAnmanuShyeShu sa yuktaH kR^itsnakarmakR^it || 4\-18|| karmaNi akarma yaH pashyet akarmaNi cha karma yaH | saH buddhimAn manuShyeShu saH yuktaH kR^itsna\-karma\-kR^it || 4\-18|| yasya sarve samArambhAH kAmasa~NkalpavarjitAH | j~nAnAgnidagdhakarmANa.n tamAhuH paNDitaM budhAH || 4\-19|| yasya sarve samArambhAH kAma\-sa~Nkalpa\-varjitAH | j~nAna\-agni\-dagdha\-karmANam tam AhuH paNDitam budhAH || 4\-19|| tyaktvA karmaphalAsa~Nga.n nityatR^ipto nirAshrayaH | karmaNyabhipravR^itto.api naiva ki~nchitkaroti saH || 4\-20|| tyaktvA karma\-phala\-Asa~Ngam nitya\-tR^iptaH nirAshrayaH | karmaNi abhipravR^ittaH api na eva ki~nchit karoti saH || 4\-20|| nirAshIryatachittAtmA tyaktasarvaparigrahaH | shArIraM kevalaM karma kurvannApnoti kilbiSham || 4\-21|| nirAshIH yata\-chitta\-AtmA tyakta\-sarva\-parigrahaH | shArIram kevalam karma kurvan na Apnoti kilbiSham || 4\-21|| yadR^ichChAlAbhasantuShTo dvandvAtIto vimatsaraH | samaH siddhAvasiddhau cha kR^itvApi na nibadhyate || 4\-22|| yadR^ichChA\-lAbha\-santuShTaH dvandva\-atItaH vimatsaraH | samaH siddhau asiddhau cha kR^itvA api na nibadhyate || 4\-22|| gatasa~Ngasya muktasya j~nAnAvasthitachetasaH | yaj~nAyAcharataH karma samagraM pravilIyate || 4\-23|| gata\-sa~Ngasya muktasya j~nAna\-avasthita\-chetasaH | yaj~nAya AcharataH karma samagram pravilIyate || 4\-23|| brahmArpaNaM brahma havirbrahmAgnau brahmaNA hutam | brahmaiva tena gantavyaM brahmakarmasamAdhinA || 4\-24|| brahma\-arpaNaM brahma haviH brahma\-agnau brahmaNA hutam | brahma eva tena gantavyam brahma\-karma\-samAdhinA || 4\-24|| daivamevApare yaj~na.n yoginaH paryupAsate | brahmAgnAvapare yaj~naM yaj~nenaivopajuhvati || 4\-25|| daivam eva apare yaj~nam yoginaH paryupAsate | brahma\-agnau apare yaj~naM yaj~nena eva upajuhvati || 4\-25|| shrotrAdInIndriyANyanye sa.nyamAgniShu juhvati | shabdAdInviShayAnanya indriyAgniShu juhvati || 4\-26|| shrotra\-AdIni indriyANi anye sa.nyama\-agniShu juhvati | shabda\-AdIn viShayAn anye indriya\-agniShu juhvati || 4\-26|| sarvANIndriyakarmANi prANakarmANi chApare | Atmasa.nyamayogAgnau juhvati j~nAnadIpite || 4\-27|| sarvANi indriya\-karmANi prANa\-karmANi cha apare | Atma\-sa.nyama\-yoga\-agnau juhvati j~nAna\-dIpite || 4\-27|| dravyayaj~nAstapoyaj~nA yogayaj~nAstathApare | svAdhyAyaj~nAnayaj~nAshcha yatayaH sa.nshitavratAH || 4\-28|| dravya\-yaj~nAH tapo\-yaj~nAH yoga\-yaj~nAH tathA apare | svAdhyAya\-j~nAna\-yaj~nAH cha yatayaH sa.nshitavratAH || 4\-28|| apAne juhvati prANaM prANe.apAnaM tathApare | prANApAnagatI rud.hdhvA prANAyAmaparAyaNAH || 4\-29|| apAne juhvati prANam prANe apAnam tathA apare | prANa\-apAna\-gatI rud.hdhvA prANAyAma\-parAyaNAH || 4\-29|| apare niyatAhArAH prANAnprANeShu juhvati | sarve.apyete yaj~navido yaj~nakShapitakalmaShAH || 4\-30|| apare niyata\-AhArAH prANAn prANeShu juhvati | sarve api ete yaj~navidaH yaj~na\-kShapita\-kalmaShAH || 4\-30|| yaj~nashiShTAmR^itabhujo yAnti brahma sanAtanam | nAyaM loko.astyayaj~nasya kuto.anyaH kurusattama || 4\-31|| yaj~na\-shiShTa\-amR^ita\-bhujaH yAnti brahma sanAtanam | nAyam lokaH asti ayaj~nasya kutaH anyaH kurusattama || 4\-31|| evaM bahuvidhA yaj~nA vitatA brahmaNo mukhe | karmajAnviddhi tAnsarvAnevaM j~nAtvA vimokShyase || 4\-32|| evam bahuvidhAH yaj~nAH vitatAH brahmaNaH mukhe | karmajAn viddhi tAn sarvAn evam j~nAtvA vimokShyase || 4\-32|| shreyAndravyamayAdyaj~nAjj~nAnayaj~naH parantapa | sarva.n karmAkhilaM pArtha j~nAne parisamApyate || 4\-33|| shreyAn dravyamayAt yaj~nAt j~nAna\-yaj~naH parantapa | sarvam karma\-akhilam pArtha j~nAne parisamApyate || 4\-33|| tadviddhi praNipAtena pariprashnena sevayA | upadekShyanti te j~nAnaM j~nAninastattvadarshinaH || 4\-34|| tat viddhi praNipAtena pariprashnena sevayA | upadekShyanti te j~nAnam j~nAninaH tattva\-darshinaH || 4\-34|| yajj~nAtvA na punarmohamevaM yAsyasi pANDava | yena bhUtAnyasheShANa drakShyasyAtmanyatho mayi || 4\-35|| yat j~nAtvA na punaH moham evam yAsyasi pANDava | yena bhUtAni asheShANi drakShyasi Atmani atho mayi || 4\-35|| api chedasi pApebhyaH sarvebhyaH pApakR^ittamaH | sarva.n j~nAnaplavenaiva vR^ijinaM santariShyasi || 4\-36|| api chet asi pApebhyaH sarvebhyaH pApa\-kR^ittamaH | sarvam j~nAna\-plavena eva vR^ijinam santariShyasi || 4\-36|| yathaidhA.nsi samiddho.agnirbhasmasAtkurute.arjuna | j~nAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAtkurute tathA || 4\-37|| yathA edhA.nsi samiddhaH agniH bhasmasAt kurute arjuna | j~nAna\-agniH sarva\-karmANi bhasmasAt kurute tathA || 4\-37|| na hi j~nAnena sadR^ishaM pavitramiha vidyate | tatsvayaM yogasa.nsiddhaH kAlenAtmani vindati || 4\-38|| na hi j~nAnena sadR^isham pavitram iha vidyate | tat svayaM yoga\-sa.nsiddhaH kAlena Atmani vindati || 4\-38|| shraddhAvA.Nllabhate j~nAnaM tatparaH sa.nyatendriyaH | j~nAnaM labdhvA parAM shAntimachireNAdhigachChati || 4\-39|| shraddhAvAn labhate j~nAnam tatparaH sa.nyata\-indriyaH | j~nAnam labdhvA parAm shAntim achireNAdhigachChati || 4\-39|| aj~nashchAshraddadhAnashcha sa.nshayAtmA vinashyati | nAyaM loko.asti na paro na sukhaM sa.nshayAtmanaH || 4\-40|| aj~naH cha ashraddadhAnaH cha sa.nshaya\-AtmA vinashyati | na ayaM lokaH asti na paraH na sukhaM sa.nshayAtmanaH || 4\-40|| yogasa.nnyastakarmANaM j~nAnasa~nChinnasa.nshayam | AtmavantaM na karmANi nibadhnanti dhana~njaya || 4\-41|| yoga\-sa.nnyastakarmANaM j~nAnasa~nChinnasa.nshayam | AtmavantaM na karmANi nibadhnanti dhana~njaya || 4\-41|| tasmAdaj~nAnasambhUtaM hR^itstha.n j~nAnAsinAtmanaH | ChittvainaM sa.nshayaM yogamAtiShThottiShTha bhArata || 4\-42|| tasmAt aj~nAna\-sambhUtam hR^itstham j~nAna\-asinA\-AtmanaH | ChittvA enam sa.nshayam yogam AtiShTha uttiShTha bhArata || 4\-42|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde j~nAnakarmasa.nnyAsayogo nAma chaturtho.adhyAyaH || 4|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde j~nAna\-karma\-sa.nnyAsa\-yogaH nAma chaturthaH adhyAyaH || 4|| \section{5} atha pa~nchamo.adhyAyaH | sa.nnyAsayogaH | atha pa~nchamaH adhyAyaH | sa.nnyAsa\-yogaH | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | sa.nnyAsaM karmaNA.n kR^iShNa punaryoga.n cha sha.nsasi | yachChreya etayorekaM tanme brUhi sunishchitam || 5\-1|| sa.nnyAsam karmaNAm kR^iShNa punaH yogam cha sha.nsasi | yat shreyaH etayoH ekam tat me brUhi sunishchitam || 5\-1|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | sa.nnyAsaH karmayogashcha niHshreyasakarAvubhau | tayostu karmasa.nnyAsAtkarmayogo vishiShyate || 5\-2|| sa.nnyAsaH karma\-yogaH cha niHshreyasakarau ubhau | tayoH tu karma\-sa.nnyAsAt karma\-yogaH vishiShyate || 5\-2|| j~neyaH sa nityasa.nnyAsI yo na dveShTi na kA~NkShati | nirdvandvo hi mahAbAho sukhaM bandhAtpramuchyate || 5\-3|| j~neyaH saH nitya\-sa.nnyAsI yaH na dveShTi na kA~NkShati | nirdvandvaH hi mahAbAho sukham bandhAt pramuchyate || 5\-3|| sA~Nkhyayogau pR^ithagbAlAH pravadanti na paNDitAH | ekamapyAsthitaH samyagubhayorvindate phalam || 5\-4|| sA~Nkhya\-yogau pR^ithak bAlAH pravadanti na paNDitAH | ekam api AsthitaH samyak ubhayoH vindate phalam || 5\-4|| yatsA~NkhyaiH prApyate sthAnaM tadyogairapi gamyate | ekaM sA~Nkhya.n cha yoga.n cha yaH pashyati sa pashyati || 5\-5|| yat sA~NkhyaiH prApyate sthAnam tat yogaiH api gamyate | ekam sA~Nkhyam cha yogam cha yaH pashyati sa pashyati || 5\-5|| sa.nnyAsastu mahAbAho duHkhamAptumayogataH | yogayukto munirbrahma nachireNAdhigachChati || 5\-6|| sa.nnyAsaH tu mahAbAho duHkham Aptum ayogataH | yoga\-yuktaH muniH brahma nachireNa adhigachChati || 5\-6|| yogayukto vishuddhAtmA vijitAtmA jitendriyaH | sarvabhUtAtmabhUtAtmA kurvannapi na lipyate || 5\-7|| yoga\-yuktaH vishuddha\-AtmA vijita\-AtmA jita\-indriyaH | sarva\-bhUta\-Atma\-bhUta\-AtmA kurvan api na lipyate || 5\-7|| naiva ki~nchitkaromIti yukto manyeta tattvavit | pashya~nshR^iNvanspR^isha~njighrannashnangachChansvapa~nshvasan || 5\-8|| pralapanvisR^ijangR^ihNannunmiShannimiShannapi | indriyANIndriyArtheShu vartanta iti dhArayan || 5\-9|| na eva ki~nchit karomi iti yuktaH manyeta tattvavit | pashyan shR^iNvan spR^ishan jighran ashnan gachChan svapa~n shvasan || 5\-8|| pralapan visR^ijan gR^ihNan unmiShan nimiShan api | indriyANi indriya\-artheShu vartante iti dhArayan || 5\-9|| brahmaNyAdhAya karmANi sa~Nga.n tyaktvA karoti yaH | lipyate na sa pApena padmapatramivAmbhasA || 5\-10|| brahmaNi AdhAya karmANi sa~Ngam tyaktvA karoti yaH | lipyate na saH pApena padma\-patram iva ambhasA || 5\-10|| kAyena manasA bud.hdhyA kevalairindriyairapi | yoginaH karma kurvanti sa~Nga.n tyaktvAtmashuddhaye || 5\-11|| kAyena manasA bud.hdhyA kevalaiH indriyaiH api | yoginaH karma kurvanti sa~Ngam tyaktvA Atma\-shuddhaye || 5\-11|| yuktaH karmaphalaM tyaktvA shAntimApnoti naiShThikIm | ayuktaH kAmakAreNa phale sakto nibadhyate || 5\-12|| yuktaH karma\-phalaM tyaktvA shAntim Apnoti naiShThikIm | ayuktaH kAmakAreNa phale saktaH nibadhyate || 5\-12|| sarvakarmANi manasA sa.nnyasyAste sukhaM vashI | navadvAre pure dehI naiva kurvanna kArayan || 5\-13|| sarva\-karmANi manasA sa.nnyasya Aste sukham vashI | nava\-dvAre pure dehI na eva kurvan na kArayan || 5\-13|| na kartR^itva.n na karmANi lokasya sR^ijati prabhuH | na karmaphalasa.nyogaM svabhAvastu pravartate|| 5\-14|| na kartR^itvam na karmANi lokasya sR^ijati prabhuH | na karma\-phala\-sa.nyogam svabhAvaH tu pravartate || 5\-14|| nAdatte kasyachitpApaM na chaiva sukR^itaM vibhuH | aj~nAnenAvR^itaM j~nAnaM tena muhyanti jantavaH || 5\-15|| na Adatte kasyachit pApaM na cha eva sukR^itaM vibhuH | aj~nAnena AvR^itam j~nAnam tena muhyanti jantavaH || 5\-15|| j~nAnena tu tadaj~nAnaM yeShA.n nAshitamAtmanaH | teShAmAdityavajj~nAnaM prakAshayati tatparam || 5\-16|| j~nAnena tu tat aj~nAnam yeShAm nAshitam AtmanaH | teShAm Adityavat j~nAnam prakAshayati tat param || 5\-16|| tad.hbuddhayastadAtmAnastanniShThAstatparAyaNAH | gachChantyapunarAvR^itti.n j~nAnanirdhUtakalmaShAH || 5\-17|| tat buddhayaH tat AtmAnaH tat niShThAH tat parAyaNAH | gachChanti apunarAvR^ittim j~nAna\-nirdhUta\-kalmaShAH || 5\-17|| vidyAvinayasampanne brAhmaNe gavi hastini | shuni chaiva shvapAke cha paNDitAH samadarshinaH || 5\-18|| vidyA\-vinaya\-sampanne brAhmaNe gavi hastini | shuni cha eva shvapAke cha paNDitAH sama\-darshinaH || 5\-18|| ihaiva tairjitaH sargo yeShA.n sAmye sthitaM manaH | nirdoShaM hi samaM brahma tasmAd brahmaNi te sthitAH || 5\-19|| iha eva taiH jitaH sargaH yeShAm sAmye sthitam manaH | nirdoSham hi samam brahma tasmAt brahmaNi te sthitAH || 5\-19|| na prahR^iShyetpriyaM prApya nodvijetprApya chApriyam | sthirabuddhirasammUDho brahmavid brahmaNi sthitaH || 5\-20|| na prahR^iShyet priyam prApya na udvijet prApya cha apriyam | sthira\-buddhiH asammUDhaH brahmavit brahmaNi sthitaH || 5\-20|| bAhyasparsheShvasaktAtmA vindatyAtmani yatsukham | sa brahmayogayuktAtmA sukhamakShayamashnute || 5\-21|| bAhya\-sparsheShu asakta\-AtmA vindati Atmani yat sukham | saH brahma\-yoga\-yuktAtmA sukham akShayam ashnute || 5\-21|| ye hi sa.nsparshajA bhogA duHkhayonaya eva te | AdyantavantaH kaunteya na teShu ramate budhaH || 5\-22|| ye hi sa.nsparshajAH bhogAH duHkha\-yonayaH eva te | Adi antavantaH kaunteya na teShu ramate budhaH || 5\-22|| shaknotIhaiva yaH soDhuM prAksharIravimokShaNAt | kAmakrodhodbhavaM vegaM sa yuktaH sa sukhI naraH || 5\-23|| shaknoti iha eva yaH soDhum prAk sharIra\-vimokShaNAt | kAma\-krodha\-udbhavam vegam saH yuktaH saH sukhI naraH || 5\-23|| yo.antaHsukho.antarArAmastathAntarjyotireva yaH | sa yogI brahmanirvANaM brahmabhUto.adhigachChati || 5\-24|| yaH antaH\-sukhaH antara\-ArAmaH tathA antar\-jyotiH eva yaH | saH yogI brahma\-nirvANam brahma\-bhUtaH adhigachChati || 5\-24|| labhante brahmanirvANamR^iShayaH kShINakalmaShAH | ChinnadvaidhA yatAtmAnaH sarvabhUtahite ratAH || 5\-25|| labhante brahma\-nirvANam R^iShayaH kShINa\-kalmaShAH | Chinna\-dvaidhAH yata\-AtmAnaH sarva\-bhUtahite ratAH || 5\-25|| kAmakrodhaviyuktAnA.n yatInA.n yatachetasAm | abhito brahmanirvANaM vartate viditAtmanAm || 5\-26|| kAma\-krodha\-viyuktAnAm yatInAm yata\-chetasAm | abhitaH brahma\-nirvANaM vartate vidita\-AtmanAm || 5\-26|| sparshAnkR^itvA bahirbAhyA.nshchakShushchaivAntare bhruvoH | prANApAnau samau kR^itvA nAsAbhyantarachAriNau || 5\-27|| yatendriyamanobuddhirmunirmokShaparAyaNaH | vigatechChAbhayakrodho yaH sadA mukta eva saH || 5\-28|| sparshAn kR^itvA bahiH bAhyAn chakShuH cha eva antare bhruvoH | prANa\-apAnau samau kR^itvA nAsa\-abhyantara\-chAriNau || 5\-27|| yata\-indriya\-manaH buddhiH muniH mokSha\-parAyaNaH | vigata\-ichChA\-bhaya\-krodhaH yaH sadA muktaH eva saH || 5\-28|| bhoktAraM yaj~natapasA.n sarvalokamaheshvaram | suhR^idaM sarvabhUtAnA.n j~nAtvA mA.n shAntimR^ichChati || 5\-29|| bhoktAram yaj~na\-tapasAm sarva\-loka\-maheshvaram | suhR^idam sarva\-bhUtAnAm j~nAtvA mA.m shAntim R^ichChati || 5\-29|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde sa.nnyAsayogo nAma pa~nchamo.adhyAyaH || 5|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde sa.nnyAsa\-yogaH nAma pa~nchamaH adhyAyaH || 5|| \section{6} atha ShaShTho.adhyAyaH | Atmasa.nyamayogaH | atha ShaShThaH adhyAyaH | Atma\-sa.nyama\-yogaH | shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | anAshritaH karmaphalaM kArya.n karma karoti yaH | sa sa.nnyAsI cha yogI cha na niragnirna chAkriyaH || 6\-1|| anAshritaH karma\-phalam kAryam karma karoti yaH | saH sa.nnyAsI cha yogI cha na niragniH na cha akriyaH || 6\-1|| yaM sa.nnyAsamiti prAhuryogaM taM viddhi pANDava | na hyasa.nnyastasa~Nkalpo yogI bhavati kashchana || 6\-2|| yam sa.nnyAsam iti prAhuH yogam tam viddhi pANDava | na hi asa.nnyasta\-sa~NkalpaH yogI bhavati kashchana || 6\-2|| ArurukShormuneryogaM karma kAraNamuchyate | yogArUDhasya tasyaiva shamaH kAraNamuchyate || 6\-3|| ArurukShoH muneH yogam karma kAraNam uchyate | yoga\-ArUDhasya tasya eva shamaH kAraNam uchyate || 6\-3|| yadA hi nendriyArtheShu na karmasvanuShajjate | sarvasa~Nkalpasa.nnyAsI yogArUDhastadochyate || 6\-4|| yadA hi na indriya\-artheShu na karmasu anuShajjate | sarva\-sa~Nkalpa\-sa.nnyAsI yoga\-ArUDhaH tadA uchyate || 6\-4|| uddharedAtmanAtmAnaM nAtmAnamavasAdayet | Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH || 6\-5|| uddharet AtmanA AtmAnam na AtmAnam avasAdayet | AtmA eva hi AtmanaH bandhuH AtmA eva ripuH AtmanaH || 6\-5|| bandhurAtmAtmanastasya yenAtmaivAtmanA jitaH | anAtmanastu shatrutve vartetAtmaiva shatruvat || 6\-6|| bandhuH AtmA AtmanaH tasya yena AtmA eva AtmanA jitaH | anAtmanaH tu shatrutve varteta AtmA eva shatruvat || 6\-6|| jitAtmanaH prashAntasya paramAtmA samAhitaH | shItoShNasukhaduHkheShu tathA mAnApamAnayoH || 6\-7|| jita\-AtmanaH prashAntasya paramAtmA samAhitaH | shIta\-uShNa\-sukha\-duHkheShu tathA mAna\-apamAnayoH || 6\-7|| j~nAnavij~nAnatR^iptAtmA kUTastho vijitendriyaH | yukta ityuchyate yogI samaloShTAshmakA~nchanaH || 6\-8|| j~nAna\-vij~nAna\-tR^ipta\-AtmA kUTasthaH vijita\-indriyaH | yuktaH iti uchyate yogI sama\-loShTa\-ashma\-kA~nchanaH || 6\-8|| suhR^inmitrAryudAsInamadhyasthadveShyabandhuShu | sAdhuShvapi cha pApeShu samabuddhirvishiShyate || 6\-9|| suhR^it mitra\-ari\-udAsIna\-madhyastha\-dveShya\-bandhuShu | sAdhuShu api cha pApeShu sama\-buddhiH vishiShyate || 6\-9|| yogI yu~njIta satatamAtmAnaM rahasi sthitaH | ekAkI yatachittAtmA nirAshIraparigrahaH || 6\-10|| yogI yu~njIta satatam AtmAnam rahasi sthitaH | ekAkI yata\-chitta\-AtmA nirAshIH aparigrahaH || 6\-10|| shuchau deshe pratiShThApya sthiramAsanamAtmanaH | nAtyuchChritaM nAtinIcha.n chailAjinakushottaram || 6\-11|| tatraikAgraM manaH kR^itvA yatachittendriyakriyaH | upavishyAsane yu~njyAdyogamAtmavishuddhaye || 6\-12|| shuchau deshe pratiShThApya sthiram Asanam AtmanaH | na ati\-uchChritam na ati\-nIcham chaila\-ajina\-kusha\-uttaram || 6\-11|| tatra ekAgram manaH kR^itvA yata\-chitta\-indriya\-kriyaH | upavishya Asane yu~njyAt yogam Atma\-vishuddhaye || 6\-12|| samaM kAyashirogrIvaM dhArayannachalaM sthiraH | samprekShya nAsikAgraM svaM dishashchAnavalokayan || 6\-13|| prashAntAtmA vigatabhIrbrahmachArivrate sthitaH | manaH sa.nyamya machchitto yukta AsIta matparaH || 6\-14|| samam kAya\-shiraH\-grIvam dhArayan achalam sthiraH | samprekShya nAsika\-agraM svam dishaH cha anavalokayan || 6\-13|| prashAnta\-AtmA vigata\-bhIH brahmachAri\-vrate sthitaH | manaH sa.nyamya mat.h\-chittaH yuktaH AsIta mat.h\-paraH || 6\-14|| yu~njannevaM sadAtmAnaM yogI niyatamAnasaH | shAnti.n nirvANaparamAM matsa.nsthAmadhigachChati || 6\-15|| yu~njan evaM sadA AtmAnam yogI niyata\-mAnasaH | shAntim nirvANa\-paramAm mat.h\-sa.nsthAm adhigachChati || 6\-15|| nAtyashnatastu yogo.asti na chaikAntamanashnataH | na chAtisvapnashIlasya jAgrato naiva chArjuna || 6\-16|| na ati ashnataH tu yogaH asti na cha ekAntam anashnataH | na cha ati\-svapna\-shIlasya jAgrataH na eva cha arjuna || 6\-16|| yuktAhAravihArasya yuktacheShTasya karmasu | yuktasvapnAvabodhasya yogo bhavati duHkhahA || 6\-17|| yukta\-AhAra\-vihArasya yukta\-cheShTasya karmasu | yukta\-svapna\-avabodhasya yogaH bhavati duHkhahA || 6\-17|| yadA viniyata.n chittamAtmanyevAvatiShThate | niHspR^ihaH sarvakAmebhyo yukta ityuchyate tadA || 6\-18|| yadA viniyatam chittam Atmani eva avatiShThate | niHspR^ihaH sarva\-kAmebhyaH yuktaH iti uchyate tadA || 6\-18|| yathA dIpo nivAtastho ne~Ngate sopamA smR^itA | yogino yatachittasya yu~njato yogamAtmanaH || 6\-19|| yathA dIpaH nivAtasthaH ne~Ngate sopamA smR^itA | yoginaH yata\-chittasya yu~njataH yogam AtmanaH || 6\-19|| yatroparamate chittaM niruddhaM yogasevayA | yatra chaivAtmanAtmAnaM pashyannAtmani tuShyati || 6\-20|| sukhamAtyantikaM yattad buddhigrAhyamatIndriyam | vetti yatra na chaivAyaM sthitashchalati tattvataH || 6\-21|| yaM labdhvA chAparaM lAbhaM manyate nAdhikaM tataH | yasminsthito na duHkhena guruNApi vichAlyate || 6\-22|| taM vidyAd duHkhasa.nyogaviyogaM yogasa.nj~nitam | sa nishchayena yoktavyo yogo.anirviNNachetasA || 6\-23|| yatra uparamate chittam niruddham yoga\-sevayA | yatra cha eva AtmanA AtmAnam pashyan Atmani tuShyati || 6\-20|| sukham Atyantikam yat tat buddhi\-grAhyam.h\-atIndriyam | vetti yatra na cha eva ayam sthitaH chalati tattvataH || 6\-21|| yam labdhvA cha aparam lAbham manyate na adhikam tataH | yasmin sthitaH na duHkhena guruNA api vichAlyate || 6\-22|| tam vidyAt duHkha\-sa.nyoga\-viyogam yoga\-sa.nj~nitam | saH nishchayena yoktavyaH yogaH anirviNNa\-chetasA || 6\-23|| sa~NkalpaprabhavAnkAmA.nstyaktvA sarvAnasheShataH | manasaivendriyagrAmaM viniyamya samantataH || 6\-24|| sa~Nkalpa\-prabhavAn kAmAn tyaktvA sarvAn asheShataH | manasA eva indriya\-grAmam viniyamya samantataH || 6\-24|| shanaiH shanairuparamed bud.hdhyA dhR^itigR^ihItayA | Atmasa.nsthaM manaH kR^itvA na ki~nchidapi chintayet || 6\-25|| shanaiH shanaiH uparamet bud.hdhyA dhR^iti\-gR^ihItayA | Atma\-sa.nstham manaH kR^itvA na ki~nchit api chintayet || 6\-25|| yato yato nishcharati manashcha~nchalamasthiram | tatastato niyamyaitadAtmanyeva vashaM nayet || 6\-26|| yataH yataH nishcharati manaH cha~nchalam asthiram | tataH tataH niyamya etat Atmani eva vashaM nayet || 6\-26|| prashAntamanasaM hyenaM yoginaM sukhamuttamam | upaiti shAntarajasaM brahmabhUtamakalmaSham || 6\-27|| prashAnta\-manasam hi enam yoginam sukham uttamam | upaiti shAnta\-rajasam brahma\-bhUtam akalmaSham || 6\-27|| yu~njannevaM sadAtmAnaM yogI vigatakalmaShaH | sukhena brahmasa.nsparshamatyantaM sukhamashnute || 6\-28|| yu~njan evam sadA AtmAnam yogI vigata\-kalmaShaH | sukhena brahma\-sa.nsparsham atyantam sukham ashnute || 6\-28|| sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani | IkShate yogayuktAtmA sarvatra samadarshanaH || 6\-29|| sarva\-bhUtastham AtmAnam sarva\-bhUtAni cha Atmani | IkShate yoga\-yukta\-AtmA sarvatra sama\-darshanaH || 6\-29|| yo mAM pashyati sarvatra sarva.n cha mayi pashyati | tasyAhaM na praNashyAmi sa cha me na praNashyati || 6\-30|| yo mAm pashyati sarvatra sarvam cha mayi pashyati | tasya ahaM na praNashyAmi saH cha me na praNashyati || 6\-30|| sarvabhUtasthitaM yo mAM bhajatyekatvamAsthitaH | sarvathA vartamAno.api sa yogI mayi vartate || 6\-31|| sarva\-bhUta\-sthitam yaH mAm bhajati ekatvam AsthitaH | sarvathA vartamAnaH api saH yogI mayi vartate || 6\-31|| Atmaupamyena sarvatra samaM pashyati yo.arjuna | sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH || 6\-32|| AtmA\-upamyena sarvatra samam pashyati yaH arjuna | sukham vA yadi vA duHkham saH yogI paramaH mataH || 6\-32|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | yo.ayaM yogastvayA proktaH sAmyena madhusUdana | etasyAhaM na pashyAmi cha~nchalatvAtsthiti.n sthirAm || 6\-33|| yaH ayaM yogaH tvayA proktaH sAmyena madhusUdana | etasya ahaM na pashyAmi cha~nchalatvAt sthitim sthirAm || 6\-33 cha~nchalaM hi manaH kR^iShNa pramAthi balavad dR^iDham | tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduShkaram || 6\-34|| cha~nchalam hi manaH kR^iShNa pramAthi balavat dR^iDham | tasya aham nigraham manye vAyoH iva suduShkaram || 6\-34|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | asa.nshayaM mahAbAho mano durnigraha.n chalam | abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa cha gR^ihyate || 6\-35|| asa.nshayam mahAbAho manaH durnigraham chalam | abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa cha gR^ihyate || 6\-35|| asa.nyatAtmanA yogo duShprApa iti me matiH | vashyAtmanA tu yatatA shakyo.avAptumupAyataH || 6\-36|| asa.nyata\-AtmanA yogaH duShprApaH iti me matiH | vashya\-AtmanA tu yatatA shakyaH avAptum upAyataH || 6\-36|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | ayatiH shraddhayopeto yogAchchalitamAnasaH | aprApya yogasa.nsiddhi.n kA.n gati.n kR^iShNa gachChati || 6\-37|| ayatiH shraddhayA upetaH yogAt chalita\-mAnasaH | aprApya yoga\-sa.nsiddhim kAm gatim kR^iShNa gachChati || 6\-37|| kachchinnobhayavibhraShTashChinnAbhramiva nashyati | apratiShTho mahAbAho vimUDho brahmaNaH pathi || 6\-38|| kachchit na ubhaya\-vibhraShTaH Chinna\-abhram iva nashyati | apratiShThaH mahAbAho vimUDhaH brahmaNaH pathi || 6\-38|| etanme sa.nshayaM kR^iShNa ChettumarhasyasheShataH | tvadanyaH sa.nshayasyAsya ChettA na hyupapadyate || 6\-39|| etat me sa.nshayam kR^iShNa Chettum arhasi asheShataH | tvat anyaH sa.nshayasya asya ChettA na hi upapadyate || 6\-39|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | pArtha naiveha nAmutra vinAshastasya vidyate | na hi kalyANakR^itkashchid durgati.n tAta gachChati || 6\-40|| pArtha na eva iha na amutra vinAshaH tasya vidyate | na hi kalyANa\-kR^it kashchit durgatim tAta gachChati || 6\-40|| prApya puNyakR^itA.n lokAnuShitvA shAshvatIH samAH | shuchInA.n shrImatA.n gehe yogabhraShTo.abhijAyate || 6\-41|| prApya puNya\-kR^itAm lokAn uShitvA shAshvatIH samAH | shuchInAm shrImatAm gehe yoga\-bhraShTaH abhijAyate || 6\-41|| athavA yoginAmeva kule bhavati dhImatAm | etaddhi durlabhataraM loke janma yadIdR^isham || 6\-42|| athavA yoginAm eva kule bhavati dhImatAm | etat hi durlabhataraM loke janma yat IdR^isham || 6\-42|| tatra taM buddhisa.nyogaM labhate paurvadehikam | yatate cha tato bhUyaH sa.nsiddhau kurunandana || 6\-43|| tatra tam buddhi\-sa.nyogam labhate paurva\-dehikam | yatate cha tataH bhUyaH sa.nsiddhau kurunandana || 6\-43|| pUrvAbhyAsena tenaiva hriyate hyavasho.api saH | jij~nAsurapi yogasya shabdabrahmAtivartate || 6\-44|| pUrva\-abhyAsena tena eva hriyate hi avashaH api saH | jij~nAsuH api yogasya shabda\-brahma ativartate || 6\-44|| prayatnAdyatamAnastu yogI sa.nshuddhakilbiShaH | anekajanmasa.nsiddhastato yAti parAM gatim || 6\-45|| prayatnAt yatamAnaH tu yogI sa.nshuddha\-kilbiShaH | aneka\-janma\-sa.nsiddhaH tataH yAti parAm gatim || 6\-45|| tapasvibhyo.adhiko yogI j~nAnibhyo.api mato.adhikaH | karmibhyashchAdhiko yogI tasmAdyogI bhavArjuna || 6\-46|| tapasvibhyaH adhikaH yogI j~nAnibhyaH api mataH adhikaH | karmibhyaH cha adhikaH yogI tasmAt yogI bhava arjuna || 6\-46|| yoginAmapi sarveShAM mad.hgatenAntarAtmanA | shraddhAvAnbhajate yo mA.n sa me yuktatamo mataH || 6\-47|| yoginAm api sarveShAm mat gatena antara\-AtmanA | shraddhAvAn bhajate yaH mAm saH me yuktatamaH mataH || 6\-47|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde Atmasa.nyamayogo nAma ShaShTho.adhyAyaH || 6|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde Atma\-sa.nyama\-yogaH nAma ShaShThaH adhyAyaH || 6|| \section{7} atha saptamo.adhyAyaH | j~nAnavij~nAnayogaH | atha saptamaH adhyAyaH | j~nAna\-vij~nAna\-yogaH | shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | mayyAsaktamanAH pArtha yogaM yu~njanmadAshrayaH | asa.nshayaM samagraM mA.n yathA j~nAsyasi tachChR^iNu || 7\-1|| mayi Asakta\-manAH pArtha yogam yu~njan mat AshrayaH | asa.nshayam samagram mAm yathA j~nAsyasi tat shR^iNu || 7\-1|| j~nAnaM te.ahaM savij~nAnamidaM vakShyAmyasheShataH | yajj~nAtvA neha bhUyo.anyajj~nAtavyamavashiShyate || 7\-2|| j~nAnam te aham savij~nAnam idam vakShyAmi asheShataH | yat j~nAtvA na iha bhUyaH anyat j~nAtavyam avashiShyate || 7\-2|| manuShyANA.n sahasreShu kashchidyatati siddhaye | yatatAmapi siddhAnA.n kashchinmA.n vetti tattvataH || 7\-3|| manuShyANAm sahasreShu kashchit yatati siddhaye | yatatAm api siddhAnAm kashchit mAm vetti tattvataH || 7\-3|| bhUmirApo.analo vAyuH khaM mano buddhireva cha | aha.nkAra itIyaM me bhinnA prakR^itiraShTadhA || 7\-4|| bhUmiH ApaH analaH vAyuH kham manaH buddhiH eva cha | aha.nkAraH iti iyam me bhinnA prakR^itiH aShTadhA || 7\-4|| apareyamitastvanyAM prakR^iti.n viddhi me parAm | jIvabhUtAM mahAbAho yayedaM dhAryate jagat || 7\-5|| aparA iyam itaH tu anyAm prakR^itim viddhi me parAm | jIva\-bhUtAm mahAbAho yayA idam dhAryate jagat || 7\-5|| etadyonIni bhUtAni sarvANItyupadhAraya | ahaM kR^itsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA || 7\-6|| etat yonIni bhUtAni sarvANi iti upadhAraya | aham kR^itsnasya jagataH prabhavaH pralayaH tathA || 7\-6|| mattaH parataraM nAnyatki~nchidasti dhana~njaya | mayi sarvamidaM protaM sUtre maNigaNA iva || 7\-7|| mattaH parataraM na anyat ki~nchit asti dhana~njaya | mayi sarvam idam protam sUtre maNigaNAH iva || 7\-7|| raso.ahamapsu kaunteya prabhAsmi shashisUryayoH | praNavaH sarvavedeShu shabdaH khe pauruShaM nR^iShu || 7\-8|| rasaH aham apsu kaunteya prabhA asmi shashi\-sUryayoH | praNavaH sarva\-vedeShu shabdaH khe pauruSham nR^iShu || 7\-8|| puNyo gandhaH pR^ithivyA.n cha tejashchAsmi vibhAvasau | jIvanaM sarvabhUteShu tapashchAsmi tapasviShu || 7\-9|| puNyaH gandhaH pR^ithivyAm cha tejaH cha asmi vibhAvasau | jIvanam sarva\-bhUteShu tapaH cha asmi tapasviShu || 7\-9|| bIjaM mA.n sarvabhUtAnA.n viddhi pArtha sanAtanam | buddhirbuddhimatAmasmi tejastejasvinAmaham || 7\-10|| bIjam mAm sarva\-bhUtAnAm viddhi pArtha sanAtanam | buddhiH buddhimatAm asmi tejaH tejasvinAm aham || 7\-10|| balaM balavatA.n chAhaM kAmarAgavivarjitam | dharmAviruddho bhUteShu kAmo.asmi bharatarShabha || 7\-11|| balam balavatAm cha aham kAma\-rAga\-vivarjitam | dharma\-aviruddhaH bhUteShu kAmaH asmi bharatarShabha || 7\-11\- ye chaiva sAttvikA bhAvA rAjasAstAmasAshcha ye | matta eveti tAnviddhi na tvahaM teShu te mayi || 7\-12|| ye cha eva sAttvikAH bhAvAH rAjasAH tAmasAH cha ye | mattaH eva iti tAn viddhi na tu ahaM teShu te mayi || 7\-12|| tribhiH guNamayaiH bhAvaiH ebhiH sarvamm idam jagat | mohitam na abhijAnAti mAm ebhyaH param avyayam || 7\-13|| tribhirguNamayairbhAvairebhiH sarvamida.n jagat | mohitaM nAbhijAnAti mAmebhyaH paramavyayam || 7\-13|| daivI hyeShA guNamayI mama mAyA duratyayA | mAmeva ye prapadyante mAyAmetAM taranti te || 7\-14|| daivI hi eShA guNamayI mama mAyA duratyayA | mAm eva ye prapadyante mAyAm etAm taranti te || 7\-14|| na mA.n duShkR^itino mUDhAH prapadyante narAdhamAH | mAyayApahR^itaj~nAnA AsuraM bhAvamAshritAH || 7\-15|| na mAm duShkR^itinaH mUDhAH prapadyante nara\-adhamAH | mAyayA apahR^ita\-j~nAnAH Asuram bhAvam AshritAH || 7\-15|| chaturvidhA bhajante mA.n janAH sukR^itino.arjuna | Arto jij~nAsurarthArthI j~nAnI cha bharatarShabha || 7\-16|| chatuH\-vidhAH bhajante mAm janAH sukR^itinaH arjuna | ArtaH jij~nAsuH arthArthI j~nAnI cha bharatarShabha || 7\-16|| teShA.n j~nAnI nityayukta ekabhaktirvishiShyate | priyo hi j~nAnino.atyarthamahaM sa cha mama priyaH || 7\-17|| teShAm j~nAnI nitya\-yuktaH eka\-bhaktiH vishiShyate | priyaH hi j~nAninaH atyartham aham saH cha mama priyaH || 7\-17|| udArAH sarva evaite j~nAnI tvAtmaiva me matam | AsthitaH sa hi yuktAtmA mAmevAnuttamA.n gatim || 7\-18|| udArAH sarve eva ete j~nAnI tu AtmA eva me matam | AsthitaH saH hi yukta\-AtmA mAm eva anuttamAm gatim || 7\-18|| bahUnA.n janmanAmante j~nAnavAnmAM prapadyate | vAsudevaH sarvamiti sa mahAtmA sudurlabhaH || 7\-19|| bahUnAm janmanAm ante j~nAnavAn mAm prapadyate | vAsudevaH sarvam iti saH mahAtmA sudurlabhaH || 7\-19|| kAmaistaistairhR^itaj~nAnAH prapadyante.anyadevatAH | taM taM niyamamAsthAya prakR^ityA niyatAH svayA || 7\-20|| kAmaiH taiH taiH hR^ita\-j~nAnAH prapadyante anya\-devatAH | tam tam niyamam AsthAya prakR^ityA niyatAH svayA || 7\-20|| yo yo yA.n yA.n tanuM bhaktaH shraddhayArchitumichChati | tasya tasyAchalA.n shraddhA.n tAmeva vidadhAmyaham || 7\-21|| yaH yaH yAm yAm tanum bhaktaH shraddhayA architum ichChati | tasya tasya achalAm shraddhAm tAm eva vidadhAmi aham || 7\-21|| sa tayA shraddhayA yuktastasyArAdhanamIhate | labhate cha tataH kAmAnmayaiva vihitAnhi tAn || 7\-22|| saH tayA shraddhayA yuktaH tasya arAdhanam Ihate | labhate cha tataH kAmAn mayA eva vihitAn hi tAn || 7\-22|| antavattu phalaM teShA.n tadbhavatyalpamedhasAm | devAndevayajo yAnti madbhaktA yAnti mAmapi || 7\-23|| antavat tu phalam teShAm tat bhavati alpa\-medhasAm | devAn deva\-yajaH yAnti mat bhaktAH yAnti mAm api || 7\-23|| avyaktaM vyaktimApannaM manyante mAmabuddhayaH | paraM bhAvamajAnanto mamAvyayamanuttamam || 7\-24|| avyaktam vyaktim Apannam manyante mAm abuddhayaH | param bhAvam ajAnantaH mama avyayam anuttamam || 7\-24|| nAhaM prakAshaH sarvasya yogamAyAsamAvR^itaH | mUDho.ayaM nAbhijAnAti loko mAmajamavyayam || 7\-25|| na aham prakAshaH sarvasya yoga\-mAyA\-samAvR^itaH | mUDhaH ayam na abhijAnAti lokaH mAm ajam avyayam || 7\-25|| vedAhaM samatItAni vartamAnAni chArjuna | bhaviShyANi cha bhUtAni mA.n tu veda na kashchana || 7\-26|| veda aham samatItAni vartamAnAni cha arjuna | bhaviShyANi cha bhUtAni mAm tu veda na kashchana || 7\-26|| ichChAdveShasamutthena dvandvamohena bhArata | sarvabhUtAni sammohaM sarge yAnti parantapa || 7\-27|| ichChA\-dveSha\-samutthena dvandva\-mohena bhArata | sarva\-bhUtAni sammoham sarge yAnti parantapa || 7\-27|| yeShA.n tvantagataM pApa.n janAnAM puNyakarmaNAm | te dvandvamohanirmuktA bhajante mA.n dR^iDhavratAH || 7\-28|| yeShAm tu antagatam pApam janAnAm puNya\-karmaNAm | te dvandva\-moha\-nirmuktAH bhajante mAm dR^iDha\-vratAH || 7\-28|| jarAmaraNamokShAya mAmAshritya yatanti ye | te brahma tadviduH kR^itsnamadhyAtmaM karma chAkhilam || 7\-29|| jarA\-maraNa\-mokShAya mAm Ashritya yatanti ye | te brahma tat viduH kR^itsnam adhyAtmam karma cha akhilam || 7\-29|| sAdhibhUtAdhidaivaM mA.n sAdhiyaj~na.n cha ye viduH | prayANakAle.api cha mA.n te viduryuktachetasaH || 7\-30|| sAdhibhUta\-adhidaivam mAm sAdhiyaj~nam cha ye viduH | prayANakAle api cha mA.n te viduH yukta\-chetasaH || 7\-30|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde j~nAnavij~nAnayogo nAma saptamo.adhyAyaH || 7|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde j~nAna\-vij~nAna\-yogaH nAma saptamaH adhyAyaH || 7|| \section{8} atha aShTamo.adhyAyaH | akSharabrahmayogaH | atha aShTamaH adhyAyaH | akShara\-brahma\-yogaH | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | ki.n tad brahma kimadhyAtma.n kiM karma puruShottama | adhibhUta.n cha kiM proktamadhidaivaM kimuchyate || 8\-1|| kim tat brahma kim adhyAtmam kim karma puruShottama | adhibhUtam cha kim proktam adhidaivam kim uchyate || 8\-1|| adhiyaj~naH kathaM ko.atra dehe.asminmadhusUdana | prayANakAle cha kathaM j~neyo.asi niyatAtmabhiH || 8\-2|| adhiyaj~naH katham kaH atra dehe asmin madhusUdana | prayANa\-kAle cha katham j~neyaH asi niyata\-AtmabhiH || 8\-2|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | akSharaM brahma paramaM svabhAvo.adhyAtmamuchyate | bhUtabhAvodbhavakaro visargaH karmasa.nj~nitaH || 8\-3|| akSharam brahma paramam svabhAvaH adhyAtmam uchyate | bhUta\-bhAva\-udbhava\-karaH visargaH karma\-sa.nj~nitaH || 8\-3|| adhibhUtaM kSharo bhAvaH puruShashchAdhidaivatam | adhiyaj~no.ahamevAtra dehe dehabhR^itA.n vara || 8\-4|| adhibhUtam kSharaH bhAvaH puruShaH cha adhidaivatam | adhiyaj~naH aham eva atra dehe deha\-bhR^itAm vara || 8\-4|| antakAle cha mAmeva smaranmuktvA kalevaram | yaH prayAti sa madbhAvaM yAti nAstyatra sa.nshayaH || 8\-5|| anta\-kAle cha mAm eva smaran muktvA kalevaram | yaH prayAti saH mat bhAvam yAti na asti atra sa.nshayaH || 8\-5|| yaM yaM vApi smaranbhAvaM tyajatyante kalevaram | taM tamevaiti kaunteya sadA tadbhAvabhAvitaH || 8\-6|| yam yam vA api smaran bhAvam tyajati ante kalevaram | tam tam eva eti kaunteya sadA tadt bhAva\-bhAvitaH || 8\-6|| tasmAtsarveShu kAleShu mAmanusmara yudhya cha | mayyarpitamanobuddhirmAmevaiShyasyasa.nshayam || 8\-7|| tasmAt sarveShu kAleShu mAm anusmara yudhya cha | mayi arpita\-manaH\-buddhiH mAm eva eShyasi asa.nshayam || 8\-7|| abhyAsayogayuktena chetasA nAnyagAminA | paramaM puruShaM divya.n yAti pArthAnuchintayan || 8\-8|| abhyAsa\-yoga\-yuktena chetasA na anya\-gAminA | paramam puruSham divyam yAti pArtha anuchintayan || 8\-8|| kaviM purANamanushAsitAraM aNoraNIyA.nsamanusmaredyaH | sarvasya dhAtAramachintyarUpam\- mAdityavarNaM tamasaH parastAt || 8\-9|| prayANakAle manasA.achalena bhaktyA yukto yogabalena chaiva | bhruvormadhye prANamAveshya samyak sa taM paraM puruShamupaiti divyam || 8\-10|| kavim purANam anushAsitAram aNoH aNIyA.nsam anusmaret yaH | sarvasya dhAtAram achintya\-rUpaM Aditya\-varNam tamasaH parastAt || 8\-9|| prayANa\-kAle manasA achalena bhaktyA yuktaH yoga\-balena cha eva | bhruvoH madhye prANam Aveshya samyak saH tam param puruSham upaiti divyam || 8\-10|| yadakSharaM vedavido vadanti vishanti yadyatayo vItarAgAH | yadichChanto brahmacharya.n charanti tatte padaM sa.ngraheNa pravakShye || 8\-11|| yat akSharam veda\-vidaH vadanti vishanti yat yatayaH vIta\-rAgAH | yat ichChantaH brahmacharyam charanti tat te padam sa.ngraheNa pravakShye || 8\-11|| sarvadvArANi sa.nyamya mano hR^idi nirudhya cha | mUrdhnyAdhAyAtmanaH prANamAsthito yogadhAraNAm || 8\-12|| omityekAkSharaM brahma vyAharanmAmanusmaran | yaH prayAti tyajandehaM sa yAti paramA.n gatim || 8\-13|| sarva\-dvArANi sa.nyamya manaH hR^idi nirudhya cha | mUrdhni AdhAya AtmanaH prANam AsthitaH yoga\-dhAraNAm || 8\-12|| om iti eka\-akSharam brahma vyAharan mAm anusmaran | yaH prayAti tyajan deham saH yAti paramAm gatim || 8\-13|| ananyachetAH satataM yo mA.n smarati nityashaH | tasyAhaM sulabhaH pArtha nityayuktasya yoginaH || 8\-14|| ananya\-chetAH satatam yaH mAm smarati nityashaH | tasya ahaM sulabhaH pArtha nitya\-yuktasya yoginaH || 8\-14|| mAmupetya punarjanma duHkhAlayamashAshvatam | nApnuvanti mahAtmAnaH sa.nsiddhiM paramA.n gatAH || 8\-15|| mAm upetya punaH\-janma duHkha\-Alayam ashAshvatam | na Apnuvanti mahAtmAnaH sa.nsiddhim paramAm gatAH || 8\-15|| AbrahmabhuvanAllokAH punarAvartino.arjuna | mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate || 8\-16|| Abrahma\-bhuvanAt lokAH punaH\-AvartinaH arjuna | mAm upetya tu kaunteya punaH\-janma na vidyate || 8\-16|| sahasrayugaparyantamaharyad brahmaNo viduH | rAtri.n yugasahasrAntA.n te.ahorAtravido janAH || 8\-17|| sahasra\-yuga\-paryantam ahaH yat brahmaNaH viduH | rAtrim yuga\-sahasra\-antAm te ahorAtra\-vidaH janAH || 8\-17|| avyaktAd vyaktayaH sarvAH prabhavantyaharAgame | rAtryAgame pralIyante tatraivAvyaktasa.nj~nake || 8\-18|| avyaktAt vyaktayaH sarvAH prabhavanti ahaH Agame | rAtri Agame pralIyante tatra eva avyakta\-sa.nj~nake || 8\-18|| bhUtagrAmaH sa evAyaM bhUtvA bhUtvA pralIyate | rAtryAgame.avashaH pArtha prabhavatyaharAgame || 8\-19|| bhUta\-grAmaH saH eva ayam bhUtvA bhUtvA pralIyate | rAtri Agame avashaH pArtha prabhavati ahaH Agame || 8\-19|| parastasmAttu bhAvo.anyo.avyakto.avyaktAtsanAtanaH | yaH sa sarveShu bhUteShu nashyatsu na vinashyati || 8\-20|| paraH tasmAt tu bhAvaH anyaH avyaktaH avyaktAt sanAtanaH | yaH saH sarveShu bhUteShu nashyatsu na vinashyati || 8\-20|| avyakto.akShara ityuktastamAhuH paramA.n gatim | yaM prApya na nivartante taddhAma paramaM mama || 8\-21|| avyaktaH akSharaH iti uktaH tam AhuH paramAm gatim | yam prApya na nivartante tat dhAma paramam mama || 8\-21|| puruShaH sa paraH pArtha bhaktyA labhyastvananyayA | yasyAntaHsthAni bhUtAni yena sarvamidaM tatam || 8\-22|| puruShaH saH paraH pArtha bhaktyA labhyaH tu ananyayA | yasya antaH\-sthAni bhUtAni yena sarvam idam tatam || 8\-22|| yatra kAle tvanAvR^ittimAvR^itti.n chaiva yoginaH | prayAtA yAnti taM kAlaM vakShyAmi bharatarShabha || 8\-23|| yatra kAle tu anAvR^ittim AvR^ittim cha eva yoginaH | prayAtAH yAnti tam kAlam vakShyAmi bharatarShabha || 8\-23|| agnirjyotirahaH shuklaH ShaNmAsA uttarAyaNam | tatra prayAtA gachChanti brahma brahmavido janAH || 8\-24|| agniH jyotiH ahaH shuklaH ShaNmAsAH uttara\-AyaNam | tatra prayAtAH gachChanti brahma brahmavidaH janAH || 8\-24|| dhUmo rAtristathA kR^iShNaH ShaNmAsA dakShiNAyanam | tatra chAndramasa.n jyotiryogI prApya nivartate || 8\-25|| dhUmaH rAtriH tathA kR^iShNaH ShaNmAsAH dakShiNa\-Ayanam | tatra chAndramasam jyotiH yogI prApya nivartate || 8\-25|| shuklakR^iShNe gatI hyete jagataH shAshvate mate | ekayA yAtyanAvR^ittimanyayAvartate punaH || 8\-26|| shukla\-kR^iShNe gatI hi ete jagataH shAshvate mate | ekayA yAti anAvR^ittim anyayA Avartate punaH || 8\-26|| naite sR^itI pArtha jAnanyogI muhyati kashchana | tasmAtsarveShu kAleShu yogayukto bhavArjuna || 8\-27|| na ete sR^itI pArtha jAnan yogI muhyati kashchana | tasmAt sarveShu kAleShu yoga\-yuktaH bhava arjuna || 8\-27|| vedeShu yaj~neShu tapaHsu chaiva dAneShu yatpuNyaphalaM pradiShTam | atyeti tatsarvamidaM viditvA yogI paraM sthAnamupaiti chAdyam || 8\-28|| vedeShu yaj~neShu tapaHsu cha eva dAneShu yat puNya\-phalam pradiShTam | atyeti tat sarvam idam viditvA yogI param sthAnam upaiti cha Adyam || 8\-28|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde akSharabrahmayogo nAmAShTamo.adhyAyaH || 8|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde akShara\-brahma\-yogaH nAma aShTamaH adhyAyaH || 8|| \section{9} atha navamo.adhyAyaH | rAjavidyArAjaguhyayogaH | atha navamaH adhyAyaH | rAja\-vidyA\-rAja\-guhya\-yogaH | shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | idaM tu te guhyatamaM pravakShyAmyanasUyave | j~nAnaM vij~nAnasahitaM yajj~nAtvA mokShyase.ashubhAt || 9\-1|| idam tu te guhyatamam pravakShyAmi anasUyave | j~nAnam vij~nAna\-sahitam yat j~nAtvA mokShyase ashubhAt || 9\-1|| rAjavidyA rAjaguhyaM pavitramidamuttamam | pratyakShAvagamaM dharmya.n susukhaM kartumavyayam || 9\-2|| rAja\-vidyA rAja\-guhyam pavitramm idam uttamam | pratyakSha\-avagamam dharmyam susukham kartum avyayam || 9\-2|| ashraddadhAnAH puruShA dharmasyAsya parantapa | aprApya mA.n nivartante mR^ityusa.nsAravartmani || 9\-3|| ashraddadhAnAH puruShAH dharmasya asya parantapa | aprApya mAm nivartante mR^ityu\-sa.nsAra\-vartmani || 9\-3|| mayA tatamidaM sarva.n jagadavyaktamUrtinA | matsthAni sarvabhUtAni na chAhaM teShvavasthitaH || 9\-4|| mayA tatam idam sarvam jagat avyakta\-mUrtinA | mat.h\-sthAni sarva\-bhUtAni na cha aham teShu avasthitaH || 9\-4|| na cha matsthAni bhUtAni pashya me yogamaishvaram | bhUtabhR^inna cha bhUtastho mamAtmA bhUtabhAvanaH || 9\-5|| na cha mat.h\-sthAni bhUtAni pashya me yogam aishvaram | bhUta\-bhR^it na cha bhUta\-sthaH mama AtmA bhUta\-bhAvanaH || 9\-5|| yathAkAshasthito nitya.n vAyuH sarvatrago mahAn | tathA sarvANi bhUtAni matsthAnItyupadhAraya || 9\-6|| yathA AkAsha\-sthitaH nityam vAyuH sarvatragaH mahAn | tathA sarvANi bhUtAni mat.h\-sthAni iti upadhAraya || 9\-6|| sarvabhUtAni kaunteya prakR^iti.n yAnti mAmikAm | kalpakShaye punastAni kalpAdau visR^ijAmyaham || 9\-7|| sarva\-bhUtAni kaunteya prakR^itim yAnti mAmikAm | kalpa\-kShaye punaH tAni kalpa\-Adau visR^ijAmi aham || 9\-7|| prakR^iti.n svAmavaShTabhya visR^ijAmi punaH punaH | bhUtagrAmamimaM kR^itsnamavashaM prakR^itervashAt || 9\-8|| prakR^itim svAm avaShTabhya visR^ijAmi punaH punaH | bhUta\-grAmam imam kR^itsnam avasham prakR^iteH vashAt || 9\-8|| na cha mA.n tAni karmANi nibadhnanti dhana~njaya | udAsInavadAsInamasakta.n teShu karmasu || 9\-9|| na cha mAm tAni karmANi nibadhnanti dhana~njaya | udAsInavat AsInam asaktam teShu karmasu || 9\-9|| mayAdhyakSheNa prakR^itiH sUyate sacharAcharam | hetunAnena kaunteya jagadviparivartate || 9\-10|| mayA adhyakSheNa prakR^itiH sUyate sachara\-acharam | hetunA anena kaunteya jagat viparivartate || 9\-10|| avajAnanti mAM mUDhA mAnuShI.n tanumAshritam | paraM bhAvamajAnanto mama bhUtamaheshvaram || 9\-11|| avajAnanti mAm mUDhAH mAnuShIm tanum Ashritam | param bhAvam ajAnantaH mama bhUta\-maheshvaram || 9\-11|| moghAshA moghakarmANo moghaj~nAnA vichetasaH | rAkShasImAsurI.n chaiva prakR^itiM mohinI.n shritAH || 9\-12|| mogha\-AshAH mogha\-karmANaH mogha\-j~nAnAH vichetasaH | rAkShasIm AsurIm cha eva prakR^itim mohinIm shritAH || 9\-12|| mahAtmAnastu mAM pArtha daivIM prakR^itimAshritAH | bhajantyananyamanaso j~nAtvA bhUtAdimavyayam || 9\-13|| mahAtmAnaH tu mAm pArtha daivIm prakR^itim AshritAH | bhajanti ananya\-manasaH j~nAtvA bhUtAdim avyayam || 9\-13|| satataM kIrtayanto mA.n yatantashcha dR^iDhavratAH | namasyantashcha mAM bhaktyA nityayuktA upAsate || 9\-14|| satatam kIrtayantaH mAm yatantaH cha dR^iDha\-vratAH | namasyantaH cha mAm bhaktyA nitya\-yuktAH upAsate || 9\-14|| j~nAnayaj~nena chApyanye yajanto mAmupAsate | ekatvena pR^ithaktvena bahudhA vishvatomukham || 9\-15|| j~nAna\-yaj~nena cha api anye yajantaH mAm upAsate | ekatvena pR^ithaktvena bahudhA vishvatomukham || 9\-15|| ahaM kraturahaM yaj~naH svadhAhamahamauShadham | mantro.ahamahamevAjyamahamagnirahaM hutam || 9\-16|| aham kratuH aham yaj~naH svadhA aham aham auShadham | mantraH aham aham eva Ajyam aham agniH aham hutam || 9\-16|| pitAhamasya jagato mAtA dhAtA pitAmahaH | vedyaM pavitramo.nkAra R^iksAma yajureva cha || 9\-17|| pitA aham asya jagataH mAtA dhAtA pitAmahaH | vedyam pavitram o.nkAraH R^ik\-sAma yajuH eva cha || 9\-17|| gatirbhartA prabhuH sAkShI nivAsaH sharaNa.n suhR^it | prabhavaH pralayaH sthAnaM nidhAnaM bIjamavyayam || 9\-18|| gatiH bhartA prabhuH sAkShI nivAsaH sharaNam suhR^it | prabhavaH pralayaH sthAnam nidhAnam bIjam avyayam || 9\-18|| tapAmyahamahaM varSha.n nigR^ihNAmyutsR^ijAmi cha | amR^ita.n chaiva mR^ityushcha sadasachchAhamarjuna || 9\-19|| tapAmi aham aham varSham nigR^ihNAmi utsR^ijAmi cha | amR^itam cha eva mR^ityuH cha sat asat cha aham arjuna || 9\-19|| traividyA mA.n somapAH pUtapApA yaj~nairiShTvA svargatiM prArthayante | te puNyamAsAdya surendraloka\- mashnanti divyAndivi devabhogAn || 9\-20|| trai\-vidyAH mAm somapAH pUta\-pApAH yaj~naiH iShTvA svargatim prArthayante | te puNyam AsAdya surendra\-lokaM ashnanti divyAn divi deva\-bhogAn || 9\-20|| te taM bhuktvA svargalokaM vishAlaM kShINe puNye martyalokaM vishanti | evaM trayIdharmamanuprapannA gatAgataM kAmakAmA labhante || 9\-21|| te tam bhuktvA svarga\-lokam vishAlam kShINe puNye martya\-lokam vishanti | evam trayI\-dharmam anuprapannAH gata\-Agatam kAma\-kAmAH labhante || 9\-21|| ananyAshchintayanto mA.n ye janAH paryupAsate | teShA.n nityAbhiyuktAnA.n yogakShemaM vahAmyaham || 9\-22|| ananyAH chintayantaH mAm ye janAH paryupAsate | teShAm nitya\-abhiyuktAnAm yoga\-kShemam vahAmi aham || 9\-22|| ye.apyanyadevatAbhaktA yajante shraddhayAnvitAH | te.api mAmeva kaunteya yajantyavidhipUrvakam || 9\-23|| ye api anya\-devatA\-bhaktAH yajante shraddhayA anvitAH | te api mAm eva kaunteya yajanti avidhi\-pUrvakam || 9\-23|| ahaM hi sarvayaj~nAnAM bhoktA cha prabhureva cha | na tu mAmabhijAnanti tattvenAtashchyavanti te || 9\-24|| aham hi sarva\-yaj~nAnAm bhoktA cha prabhuH eva cha | na tu mAm abhijAnanti tattvena ataH chyavanti te || 9\-24|| yAnti devavratA devAnpitR^InyAnti pitR^ivratAH | bhUtAni yAnti bhUtejyA yAnti madyAjino.api mAm || 9\-25|| yAnti deva\-vratAH devAn pitR^In yAnti pitR^i\-vratAH | bhUtAni yAnti bhUta\-ijyAH yAnti mat yAjinaH api mAm || 9\-25|| patraM puShpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prayachChati | tadahaM bhaktyupahR^itamashnAmi prayatAtmanaH || 9\-26|| patram puShpam phalam toyam yaH me bhaktyA prayachChati | tat aham bhakti\-upahR^itam ashnAmi prayata AtmanaH || 9\-26|| yatkaroShi yadashnAsi yajjuhoShi dadAsi yat | yattapasyasi kaunteya tatkuruShva madarpaNam || 9\-27|| yat karoShi yat ashnAsi yat juhoShi dadAsi yat | yat tapasyasi kaunteya tat kuruShva mat arpaNam || 9\-27|| shubhAshubhaphalairevaM mokShyase karmabandhanaiH | sa.nnyAsayogayuktAtmA vimukto mAmupaiShyasi || 9\-28|| shubha\-ashubha\-phalaiH evam mokShyase karma\-bandhanaiH | sa.nnyAsa\-yoga\-yukta\-AtmA vimuktaH mAm upaiShyasi || 9\-28|| samo.ahaM sarvabhUteShu na me dveShyo.asti na priyaH | ye bhajanti tu mAM bhaktyA mayi te teShu chApyaham || 9\-29|| samaH aham sarva\-bhUteShu na me dveShyaH asti na priyaH | ye bhajanti tu mAm bhaktyA mayi te teShu cha api aham || 9\-29|| api chetsudurAchAro bhajate mAmananyabhAk | sAdhureva sa mantavyaH samyagvyavasito hi saH || 9\-30|| api chet su\-duH\-AchAraH bhajate mAm ananya\-bhAk | sAdhuH eva saH mantavyaH samyak vyavasitaH hi saH || 9\-30|| kShipraM bhavati dharmAtmA shashvachChAnti.n nigachChati | kaunteya pratijAnIhi na me bhaktaH praNashyati || 9\-31|| kShipram bhavati dharma\-AtmA shashvat shAntim nigachChati | kaunteya pratijAnIhi na me bhaktaH praNashyati || 9\-31|| mA.n hi pArtha vyapAshritya ye.api syuH pApayonayaH | striyo vaishyAstathA shUdrAste.api yAnti parAM gatim || 9\-32|| mAm hi pArtha vyapAshritya ye api syuH pApa\-yonayaH | striyaH vaishyAH tathA shUdrAH te api yAnti parAm gatim || 9\-32|| kiM punarbrAhmaNAH puNyA bhaktA rAjarShayastathA | anityamasukhaM lokamimaM prApya bhajasva mAm || 9\-33|| kim punaH brAhmaNAH puNyAH bhaktAH rAjarShayaH tathA | anityam asukham lokam imam prApya bhajasva mAm || 9\-33|| manmanA bhava madbhakto madyAjI mA.n namaskuru | mAmevaiShyasi yuktvaivamAtmAnaM matparAyaNaH || 9\-34|| mat.h\-manAH bhava mat.h\-bhaktaH mat.h\-yAjI mAm namaskuru | mAm eva eShyasi yuktvA evam AtmAnam mat.h\-parAyaNaH || 9\-34|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde rAjavidyArAjaguhyayogo nAma navamo.adhyAyaH || 9|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde rAjavidyA\-rAjaguhya\-yogaH nAma navamaH adhyAyaH || 9|| \section{10} atha dashamo.adhyAyaH | vibhUtiyogaH | atha dashamaH adhyAyaH | vibhUti\-yogaH | shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | bhUya eva mahAbAho shR^iNu me paramaM vachaH | yatte.ahaM prIyamANAya vakShyAmi hitakAmyayA || 10\-1|| bhUyaH eva mahAbAho shR^iNu me paramam vachaH | yat te aham prIyamANAya vakShyAmi hita\-kAmyayA || 10\-1|| na me viduH suragaNAH prabhavaM na maharShayaH | ahamAdirhi devAnAM maharShINA.n cha sarvashaH || 10\-2|| na me viduH sura\-gaNAH prabhavam na maharShayaH | aham AdiH hi devAnAm maharShINAm cha sarvashaH || 10\-2|| yo mAmajamanAdi.n cha vetti lokamaheshvaram | asammUDhaH sa martyeShu sarvapApaiH pramuchyate || 10\-3|| yaH mAm ajam anAdim cha vetti loka\-maheshvaram | asammUDhaH saH martyeShu sarva\-pApaiH pramuchyate || 10\-3|| buddhirj~nAnamasammohaH kShamA satya.n damaH shamaH | sukhaM duHkhaM bhavo.abhAvo bhaya.n chAbhayameva cha || 10\-4|| buddhiH j~nAnam asammohaH kShamA satyam damaH shamaH | sukham duHkham bhavaH abhAvaH bhayam cha abhayam eva cha || 10\-4|| ahi.nsA samatA tuShTistapo dAnaM yasho.ayashaH | bhavanti bhAvA bhUtAnAM matta eva pR^ithagvidhAH || 10\-5|| ahi.nsA samatA tuShTiH tapaH dAnam yashaH ayashaH | bhavanti bhAvAH bhUtAnAm mattaH eva pR^ithak.h\-vidhAH || 10\-5|| maharShayaH sapta pUrve chatvAro manavastathA | madbhAvA mAnasA jAtA yeShA.n loka imAH prajAH || 10\-6|| maharShayaH sapta pUrve chatvAraH manavaH tathA | mat bhAvAH mAnasAH jAtAH yeShAm loke imAH prajAH || 10\-6|| etA.n vibhUti.n yoga.n cha mama yo vetti tattvataH | so.avikampena yogena yujyate nAtra sa.nshayaH || 10\-7|| etAm vibhUtim yogam cha mama yaH vetti tattvataH | saH avikampena yogena yujyate na atra sa.nshayaH || 10\-7|| ahaM sarvasya prabhavo mattaH sarvaM pravartate | iti matvA bhajante mAM budhA bhAvasamanvitAH || 10\-8|| aham sarvasya prabhavaH mattaH sarvam pravartate | iti matvA bhajante mAm budhAH bhAva\-samanvitAH || 10\-8|| machchittA madgataprANA bodhayantaH parasparam | kathayantashcha mA.n nitya.n tuShyanti cha ramanti cha || 10\-9|| mat chittAH mat gata\-prANAH bodhayantaH parasparam | kathayantaH cha mAm nityam tuShyanti cha ramanti cha || 10\-9|| teShA.n satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam | dadAmi buddhiyogaM taM yena mAmupayAnti te || 10\-10|| teShAm satata\-yuktAnAm bhajatAm prIti\-pUrvakam | dadAmi buddhi\-yogam tam yena mAm upayAnti te || 10\-10|| teShAmevAnukampArthamahamaj~nAnajaM tamaH | nAshayAmyAtmabhAvastho j~nAnadIpena bhAsvatA || 10\-11|| teShAm eva anukampArtham aham aj~nAnajam tamaH | nAshayAmi Atma\-bhAvasthaH j~nAna\-dIpena bhAsvatA || 10\-11|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | paraM brahma paraM dhAma pavitraM paramaM bhavAn | puruShaM shAshvataM divyamAdidevamajaM vibhum || 10\-12|| AhustvAmR^iShayaH sarve devarShirnAradastathA | asito devalo vyAsaH svaya.n chaiva bravIShi me || 10\-13|| param brahma param dhAma pavitram paramam bhavAn | puruSham shAshvatam divyam Adidevam ajam vibhum || 10\-12|| AhuH tvAm R^iShayaH sarve devarShiH nAradaH tathA | asitaH devalaH vyAsaH svayam cha eva bravIShi me || 10\-13|| sarvametadR^itaM manye yanmA.n vadasi keshava | na hi te bhagavanvyakti.n vidurdevA na dAnavAH || 10\-14|| sarvam etat R^itam manye yat mAm vadasi keshava | na hi te bhagavan vyaktim viduH devAH na dAnavAH || 10\-14|| svayamevAtmanAtmAnaM vettha tvaM puruShottama | bhUtabhAvana bhUtesha devadeva jagatpate || 10\-15|| svayam eva AtmanA AtmAnam vettha tvam puruShottama | bhUta\-bhAvana bhUta\-Isha deva\-deva jagat.h\-pate || 10\-15|| vaktumarhasyasheSheNa divyA hyAtmavibhUtayaH | yAbhirvibhUtibhirlokAnimA.nstva.n vyApya tiShThasi || 10\-16|| vaktum arhasi asheSheNa divyAH hi Atma\-vibhUtayaH | yAbhiH vibhUtibhiH lokAn imAn tvam vyApya tiShThasi || 10\-16|| kathaM vidyAmahaM yogi.nstvA.n sadA parichintayan | keShu keShu cha bhAveShu chintyo.asi bhagavanmayA || 10\-17|| katham vidyAm aham yogin tvAm sadA parichintayan | keShu keShu cha bhAveShu chintyaH asi bhagavan mayA || 10\-17|| vistareNAtmano yogaM vibhUti.n cha janArdana | bhUyaH kathaya tR^iptirhi shR^iNvato nAsti me.amR^itam || 10\-18|| vistareNa AtmanaH yogam vibhUtim cha janArdana | bhUyaH kathaya tR^iptiH hi shR^iNvataH na asti me amR^itam || 10\-18|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | hanta te kathayiShyAmi divyA hyAtmavibhUtayaH | prAdhAnyataH kurushreShTha nAstyanto vistarasya me || 10\-19|| hanta te kathayiShyAmi divyAH hi Atma\-vibhUtayaH | prAdhAnyataH kuru\-shreShTha na asti antaH vistarasya me || 10\-19|| ahamAtmA guDAkesha sarvabhUtAshayasthitaH | ahamAdishcha madhya.n cha bhUtAnAmanta eva cha || 10\-20|| aham AtmA guDAkA\-Isha sarva\-bhUta\-Ashaya\-sthitaH | aham AdiH cha madhyam cha bhUtAnAm antaH eva cha || 10\-20|| AdityAnAmahaM viShNurjyotiShA.n ravira.nshumAn | marIchirmarutAmasmi nakShatrANAmahaM shashI || 10\-21|| AdityAnAm aham viShNuH jyotiShAm raviH a.nshumAn | marIchiH marutAm asmi nakShatrANAm aham shashI || 10\-21|| vedAnA.n sAmavedo.asmi devAnAmasmi vAsavaH | indriyANAM manashchAsmi bhUtAnAmasmi chetanA || 10\-22|| vedAnAm sAmavedaH asmi devAnAm asmi vAsavaH | indriyANAm manaH cha asmi bhUtAnAm asmi chetanA || 10\-22|| rudrANA.n sha~NkarashchAsmi vittesho yakSharakShasAm | vasUnAM pAvakashchAsmi meruH shikhariNAmaham || 10\-23|| rudrANAm sha~NkaraH cha asmi vitta\-IshaH yakSha\-rakShasAm | vasUnAm pAvakaH cha asmi meruH shikhariNAm aham || 10\-23|| purodhasA.n cha mukhyaM mA.n viddhi pArtha bR^ihaspatim | senAnInAmahaM skandaH sarasAmasmi sAgaraH || 10\-24|| purodhasAm cha mukhyam mAm viddhi pArtha bR^ihaspatim | senAnInAm aham skandaH sarasAm asmi sAgaraH || 10\-24|| maharShINAM bhR^igurahaM girAmasmyekamakSharam | yaj~nAnA.n japayaj~no.asmi sthAvarANA.n himAlayaH || 10\-25|| maharShINAm bhR^iguH aham girAm asmi ekam akSharam | yaj~nAnAm japa\-yaj~naH asmi sthAvarANAm himAlayaH || 10\-25|| ashvatthaH sarvavR^ikShANA.n devarShINA.n cha nAradaH | gandharvANA.n chitrarathaH siddhAnA.n kapilo muniH || 10\-26|| ashvatthaH sarva\-vR^ikShANAm devarShINAm cha nAradaH | gandharvANAm chitrarathaH siddhAnAm kapilaH muniH || 10\-26|| uchchaiHshravasamashvAnA.n viddhi mAmamR^itodbhavam | airAvataM gajendrANA.n narANA.n cha narAdhipam || 10\-27|| uchchaiHshravasam ashvAnAm viddhi mAm amR^ita\-udbhavam | airAvatam gajendrANAm narANAm cha narAdhipam || 10\-27|| AyudhAnAmahaM vajra.n dhenUnAmasmi kAmadhuk | prajanashchAsmi kandarpaH sarpANAmasmi vAsukiH || 10\-28|| AyudhAnAm aham vajram dhenUnAm asmi kAmadhuk | prajanaH cha asmi kandarpaH sarpANAm asmi vAsukiH || 10\-28|| anantashchAsmi nAgAnA.n varuNo yAdasAmaham | pitR^INAmaryamA chAsmi yamaH sa.nyamatAmaham || 10\-29|| anantaH cha asmi nAgAnAm varuNaH yAdasAm aham | pitR^INAm aryamA cha asmi yamaH sa.nyamatAm aham || 10\-29|| prahlAdashchAsmi daityAnA.n kAlaH kalayatAmaham | mR^igANA.n cha mR^igendro.ahaM vainateyashcha pakShiNAm || 10\-30|| prahlAdaH cha asmi daityAnAm kAlaH kalayatAm aham | mR^igANAm cha mR^igendraH aham vainateyaH cha pakShiNAm || 10\-30|| pavanaH pavatAmasmi rAmaH shastrabhR^itAmaham | jhaShANAM makarashchAsmi srotasAmasmi jAhnavI || 10\-31|| pavanaH pavatAm asmi rAmaH shastra\-bhR^itAm aham | jhaShANAm makaraH cha asmi srotasAm asmi jAhnavI || 10\-31|| sargANAmAdirantashcha madhya.n chaivAhamarjuna | adhyAtmavidyA vidyAnA.n vAdaH pravadatAmaham || 10\-32|| sargANAm AdiH antaH cha madhyam cha eva aham arjuna | adhyAtma\-vidyA vidyAnAm vAdaH pravadatAm aham || 10\-32|| akSharANAmakAro.asmi dvandvaH sAmAsikasya cha | ahamevAkShayaH kAlo dhAtAhaM vishvatomukhaH || 10\-33|| akSharANAm akAraH asmi dvandvaH sAmAsikasya cha | aham eva akShayaH kAlaH dhAtA ahaM vishvatomukhaH || 10\-33|| mR^ityuH sarvaharashchAhamudbhavashcha bhaviShyatAm | kIrtiH shrIrvAkcha nArINA.n smR^itirmedhA dhR^itiH kShamA || 10\-34|| mR^ityuH sarva\-haraH cha aham udbhavaH cha bhaviShyatAm | kIrtiH shrIH vAk cha nArINAm smR^itiH medhA dhR^itiH kShamA || 10\-34|| bR^ihatsAma tathA sAmnA.n gAyatrI ChandasAmaham | mAsAnAM mArgashIrSho.ahamR^itUnA.n kusumAkaraH || 10\-35|| bR^ihat.h\-sAma tathA sAmnAm gAyatrI ChandasAm aham | mAsAnAm mArgashIrShaH aham R^itUnAm kusumAkaraH || 10\-35|| dyUta.n ChalayatAmasmi tejastejasvinAmaham | jayo.asmi vyavasAyo.asmi sattvaM sattvavatAmaham || 10\-36|| dyUtam ChalayatAm asmi tejaH tejasvinAm aham | jayaH asmi vyavasAyaH asmi sattvam sattvavatAm aham || 10\-36|| vR^iShNInA.n vAsudevo.asmi pANDavAnA.n dhana~njayaH | munInAmapyahaM vyAsaH kavInAmushanA kaviH || 10\-37|| vR^iShNInAm vAsudevaH asmi pANDavAnAm dhana~njayaH | munInAm api ahaM vyAsaH kavInAm ushanA kaviH || 10\-37|| daNDo damayatAmasmi nItirasmi jigIShatAm | mauna.n chaivAsmi guhyAnA.n j~nAnaM j~nAnavatAmaham || 10\-38|| daNDaH damayatAm asmi nItiH asmi jigIShatAm | maunam cha eva asmi guhyAnAm j~nAnam j~nAnavatAm aham || 10\-38|| yachchApi sarvabhUtAnAM bIjaM tadahamarjuna | na tadasti vinA yatsyAnmayA bhUta.n charAcharam || 10\-39|| yat cha api sarva\-bhUtAnAm bIjam tat aham arjuna | na tat asti vinA yat syAt mayA bhUtam chara\-acharam || 10\-39|| nAnto.asti mama divyAnA.n vibhUtInAM parantapa | eSha tUddeshataH prokto vibhUtervistaro mayA || 10\-40|| na antaH asti mama divyAnAm vibhUtInAm parantapa | eShaH tu uddeshataH proktaH vibhUteH vistaraH mayA || 10\-40|| yadyadvibhUtimatsattvaM shrImadUrjitameva vA | tattadevAvagachCha tvaM mama tejo.n.ashasambhavam || 10\-41|| yat yat vibhUtimat sattvam shrImat Urjitam eva vA | tat tat avagachCha tvam mama tejaH a.nsha\-sambhavam || 10\-41|| athavA bahunaitena kiM j~nAtena tavArjuna | viShTabhyAhamidaM kR^itsnamekA.nshena sthito jagat || 10\-42|| athavA bahunA etena kim j~nAtena tava arjuna | viShTabhya aham idam kR^itsnam eka\-a.nshena sthitaH jagat || 10\-42|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde vibhUtiyogo nAma dashamo.adhyAyaH || 10|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde vibhUti\-yogaH nAma dashamaH adhyAyaH || 10|| \section{11} athaikAdasho.adhyAyaH | vishvarUpadarshanayogaH | atha ekAdashaH adhyAyaH | vishva\-rUpa\-darshana\-yogaH | arjuna uvAcha | arjuna uvAcha | madanugrahAya paramaM guhyamadhyAtmasa.nj~nitam | yattvayokta.n vachastena moho.ayaM vigato mama || 11\-1|| mat anugrahAya paramam guhyam adhyAtma\-sa.nj~nitam | yat tvayA uktam vachaH tena mohaH ayam vigataH mama || 11\-1|| bhavApyayau hi bhUtAnA.n shrutau vistarasho mayA | tvattaH kamalapatrAkSha mAhAtmyamapi chAvyayam || 11\-2|| bhava api ayau hi bhUtAnAm shrutau vistarashaH mayA | tvattaH kamala\-patra\-akSha mAhAtmyam api cha avyayam || 11\-2|| evametadyathAttha tvamAtmAnaM parameshvara | draShTumichChAmi te rUpamaishvaraM puruShottama || 11\-3|| evam etat yathA Attha tvam AtmAnaM parameshvara | draShTum ichChAmi te rUpam aishvaram puruShottama || 11\-3|| manyase yadi tachChakyaM mayA draShTumiti prabho | yogeshvara tato me tva.n darshayAtmAnamavyayam || 11\-4|| manyase yadi tat shakyam mayA draShTum iti prabho | yogeshvara tataH me tvam darshaya AtmAnam avyayam || 11\-4|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | pashya me pArtha rUpANi shatasho.atha sahasrashaH | nAnAvidhAni divyAni nAnAvarNAkR^itIni cha || 11\-5|| pashya me pArtha rUpANi shatashaH atha sahasrashaH | nAnA\-vidhAni divyAni nAnA\-varNa\-AkR^itIni cha || 11\-5|| pashyAdityAnvasUn rudrAnashvinau marutastathA | bahUnyadR^iShTapUrvANi pashyAshcharyANi bhArata || 11\-6|| pashya AdityAn vasUn rudrAn ashvinau marutAH tathA | bahUni adR^iShTa\-pUrvANi pashya AshcharyANi bhArata || 11\-6|| ihaikastha.n jagatkR^itsnaM pashyAdya sacharAcharam | mama dehe guDAkesha yachchAnyad draShTumichChasi || 11\-7|| iha ekastham jagat kR^itsnam pashya adya sachara\-acharam | mama dehe guDAkesha yat cha anyat draShTum ichChasi || 11\-7|| na tu mA.n shakyase draShTumanenaiva svachakShuShA | divya.n dadAmi te chakShuH pashya me yogamaishvaram || 11\-8|| na tu mAm shakyase draShTum anena eva sva\-chakShuShA | divyam dadAmi te chakShuH pashya me yogam aishvaram || 11\-8|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | evamuktvA tato rAjanmahAyogeshvaro hariH | darshayAmAsa pArthAya paramaM rUpamaishvaram || 11\-9|| evam uktvA tataH rAjan mahA\-yoga\-IshvaraH hariH | darshayAmAsa pArthAya paramam rUpam aishvaram || 11\-9|| anekavaktranayanamanekAd.hbhutadarshanam | anekadivyAbharaNaM divyAnekodyatAyudham || 11\-10|| aneka\-vaktra\-nayanam aneka\-adbhuta\-darshanam | aneka\-divya\-AbharaNam divya\-aneka\-udyata\-Ayudham || 11\-10|| divyamAlyAmbaradharaM divyagandhAnulepanam | sarvAshcharyamayaM devamanantaM vishvatomukham || 11\-11|| divya\-mAlya\-ambara\-dharam divya\-gandha\-anulepanam | sarva\-Ashcharyamayam devam anantam vishvatomukham || 11\-11|| divi sUryasahasrasya bhavedyugapadutthitA | yadi bhAH sadR^ishI sA syAdbhAsastasya mahAtmanaH || 11\-12|| divi sUrya\-sahasrasya bhavet yugapat utthitA | yadi bhAH sadR^ishI sA syAt bhAsaH tasya mahAtmanaH || 11\-12|| tatraikastha.n jagatkR^itsnaM pravibhaktamanekadhA | apashyaddevadevasya sharIre pANDavastadA || 11\-13|| tatra ekastham jagat kR^itsnam pravibhaktam anekadhA | apashyat deva\-devasya sharIre pANDavaH tadA || 11\-13|| tataH sa vismayAviShTo hR^iShTaromA dhana~njayaH | praNamya shirasA devaM kR^itA~njalirabhAShata || 11\-14|| tataH saH vismaya\-AviShTaH hR^iShTa\-romA dhana~njayaH | praNamya shirasA devam kR^ita\-a~njaliH abhAShata || 11\-14|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | pashyAmi devA.nstava deva dehe sarvA.nstathA bhUtavisheShasa~NghAn | brahmANamIshaM kamalAsanastha\- mR^iShI.nshcha sarvAnuragA.nshcha divyAn || 11\-15|| pashyAmi devAn tava deva dehe sarvAn tathA bhUta\-visheSha\-sa~NghAn | brahmANam Isham kamala\-AsanasthaM R^iShIn cha sarvAn uragAn cha divyAn || 11\-15|| anekabAhUdaravaktranetra.n pashyAmi tvA.n sarvato.anantarUpam | nAntaM na madhyaM na punastavAdi.n pashyAmi vishveshvara vishvarUpa || 11\-16|| aneka\-bAhu\-udara\-vaktra\-netram pashyAmi tvAm sarvataH ananta\-rUpam | na antam na madhyam na punaH tava Adim pashyAmi vishveshvara vishvarUpa || 11\-16|| kirITinaM gadina.n chakriNa.n cha tejorAshi.n sarvato dIptimantam | pashyAmi tvA.n durnirIkShya.n samantAd dIptAnalArkadyutimaprameyam || 11\-17|| kirITinam gadinam chakriNam cha tejo\-rAshim sarvataH dIptimantam | pashyAmi tvAm durnirIkShyam samantAt dIpta\-anala\-arka\-dyutim aprameyam || 11\-17|| tvamakSharaM paramaM veditavya.n tvamasya vishvasya paraM nidhAnam | tvamavyayaH shAshvatadharmagoptA sanAtanastvaM puruSho mato me || 11\-18|| tvam akSharam paramam veditavyam tvam asya vishvasya param nidhAnam | tvam avyayaH shAshvata\-dharma\-goptA sanAtanaH tvam puruShaH mataH me || 11\-18|| anAdimadhyAntamanantavIrya\- manantabAhu.n shashisUryanetram | pashyAmi tvA.n dIptahutAshavaktra.n svatejasA vishvamidaM tapantam || 11\-19|| anAdi\-madhya\-antam ananta\-vIryam ananta\-bAhum shashi\-sUrya\-netram | pashyAmi tvAm dIpta\-hutAsha\-vaktram sva\-tejasA vishvam idam tapantam || 11\-19|| dyAvApR^ithivyoridamantara.n hi vyApta.n tvayaikena dishashcha sarvAH | dR^iShTvAd.hbhutaM rUpamugra.n tavedaM lokatrayaM pravyathitaM mahAtman || 11\-20|| dyAvA\-pR^ithivyoH idam antaram hi vyAptam tvayA ekena dishaH cha sarvAH | dR^iShTvA adbhutam rUpam ugram tava idam loka\-trayam pravyathitam mahAtman || 11\-20|| amI hi tvA.n surasa~NghA vishanti kechidbhItAH prA~njalayo gR^iNanti | svastItyuktvA maharShisiddhasa~NghAH stuvanti tvA.n stutibhiH puShkalAbhiH || 11\-21|| amI hi tvAm sura\-sa~NghAH vishanti kechit bhItAH prA~njalayaH gR^iNanti | svasti iti uktvA maharShi\-siddha\-sa~NghAH stuvanti tvAm stutibhiH puShkalAbhiH || 11\-21|| rudrAdityA vasavo ye cha sAdhyA vishve.ashvinau marutashchoShmapAshcha | gandharvayakShAsurasiddhasa~NghA vIkShante tvA.n vismitAshchaiva sarve || 11\-22|| rudra\-AdityAH vasavaH ye cha sAdhyAH vishve ashvinau marutaH cha uShmapAH cha | gandharva\-yakSha\-asura\-siddha\-sa~NghAH vIkShante tvAm vismitAH cha eva sarve || 11\-22|| rUpaM mahatte bahuvaktranetra.n mahAbAho bahubAhUrupAdam | bahUdaraM bahuda.nShTrAkarAlaM dR^iShTvA lokAH pravyathitAstathAham || 11\-23|| rUpam mahat te bahu\-vaktra\-netram mahA\-bAho bahu\-bAhu\-Uru\-pAdam | bahu\-udaram bahu\-da.nShTrA\-karAlam dR^iShTvA lokAH pravyathitAH tathA aham || 11\-23|| nabhaHspR^ishaM dIptamanekavarNa.n vyAttAnanaM dIptavishAlanetram | dR^iShTvA hi tvAM pravyathitAntarAtmA dhR^iti.n na vindAmi shama.n cha viShNo || 11\-24|| nabhaH\-spR^isham dIptam aneka\-varNam vyAtta\-Ananam dIpta\-vishAla\-netram | dR^iShTvA hi tvAm pravyathita\-antara\-AtmA dhR^itim na vindAmi shamam cha viShNo || 11\-24|| da.nShTrAkarAlAni cha te mukhAni dR^iShTvaiva kAlAnalasannibhAni | disho na jAne na labhe cha sharma prasIda devesha jagannivAsa || 11\-25|| da.nShTrA\-karAlAni cha te mukhAni dR^iShTvA eva kAla\-anala\-sannibhAni | dishaH na jAne na labhe cha sharma prasIda devesha jagat.h\-nivAsa || 11\-25|| amI cha tvA.n dhR^itarAShTrasya putrAH sarve sahaivAvanipAlasa~NghaiH | bhIShmo droNaH sUtaputrastathAsau sahAsmadIyairapi yodhamukhyaiH || 11\-26|| vaktrANi te tvaramANA vishanti da.nShTrAkarAlAni bhayAnakAni | kechidvilagnA dashanAntareShu sandR^ishyante chUrNitairuttamA~NgaiH || 11\-27|| amI cha tvAm dhR^itarAShTrasya putrAH sarve saha eva avanipAla\-sa~NghaiH | bhIShmaH droNaH sUta\-putraH tathA asau saha asmadIyaiH api yodha\-mukhyaiH || 11\-26|| vaktrANi te tvaramANAH vishanti da.nShTrA\-karAlAni bhayAnakAni | kechit vilagnAH dashana\-antareShu sandR^ishyante chUrNitaiH uttama\-a~NgaiH || 11\-27|| yathA nadInAM bahavo.ambuvegAH samudramevAbhimukhA dravanti | tathA tavAmI naralokavIrA vishanti vaktrANyabhivijvalanti || 11\-28|| yathA nadInAm bahavaH ambu\-vegAH samudram eva abhimukhAH dravanti | tathA tava amI nara\-loka\-vIrAH vishanti vaktrANi abhivijvalanti || 11\-28|| yathA pradIpta.n jvalanaM pata~NgA vishanti nAshAya samR^iddhavegAH | tathaiva nAshAya vishanti lokAs\- tavApi vaktrANi samR^iddhavegAH || 11\-29|| yathA pradIptam jvalanam pata~NgAH vishanti nAshAya samR^iddha\-vegAH | tathA eva nAshAya vishanti lokAH tava api vaktrANi samR^iddha\-vegAH || 11\-29|| lelihyase grasamAnaH samantAl.h\- lokAnsamagrAnvadanairjvaladbhiH | tejobhirApUrya jagatsamagra.n bhAsastavogrAH pratapanti viShNo || 11\-30|| lelihyase grasamAnaH samantAt lokAn samagrAn vadanaiH jvaladbhiH | tejobhiH ApUrya jagat samagram bhAsaH tava ugrAH pratapanti viShNo || 11\-30|| AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo namo.astu te devavara prasIda | vij~nAtumichChAmi bhavantamAdya.n na hi prajAnAmi tava pravR^ittim || 11\-31|| AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo namaH astu te devavara prasIda | vij~nAtum ichChAmi bhavantam Adyam na hi prajAnAmi tava pravR^ittim || 11\-31|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | kAlo.asmi lokakShayakR^itpravR^iddho lokAnsamAhartumiha pravR^ittaH | R^ite.api tvA.n na bhaviShyanti sarve ye.avasthitAH pratyanIkeShu yodhAH || 11\-32|| kAlaH asmi loka\-kShaya\-kR^it pravR^iddhaH lokAn samAhartum iha pravR^ittaH | R^ite api tvAm na bhaviShyanti sarve ye avasthitAH pratyanIkeShu yodhAH || 11\-32|| tasmAttvamuttiShTha yasho labhasva jitvA shatrUn bhu~N.hkShva rAjya.n samR^iddham | mayaivaite nihatAH pUrvameva nimittamAtraM bhava savyasAchin || 11\-33|| tasmAt tvam uttiShTha yashaH labhasva jitvA shatrUn bhu~N.hkShva rAjyam samR^iddham | mayA eva ete nihatAH pUrvam eva nimitta\-mAtram bhava savya\-sAchin || 11\-33|| droNa.n cha bhIShma.n cha jayadratha.n cha karNa.n tathAnyAnapi yodhavIrAn | mayA hatA.nstva.n jahi mA vyathiShThA yudhyasva jetAsi raNe sapatnAn || 11\-34|| droNam cha bhIShmam cha jayadratham cha karNam tathA anyAn api yodha\-vIrAn | mayA hatAn tvam jahi mA vyathiShThAH yudhyasva jetA asi raNe sapatnAn || 11\-34|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | etachChrutvA vachanaM keshavasya kR^itA~njalirvepamAnaH kirITI | namaskR^itvA bhUya evAha kR^iShNaM sagadgadaM bhItabhItaH praNamya || 11\-35|| etat shrutvA vachanam keshavasya kR^ita\-a~njaliH vepamAnaH kirITI | namaskR^itvA bhUyaH eva Aha kR^iShNam sagadgadam bhIta\-bhItaH praNamya || 11\-35|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | sthAne hR^iShIkesha tava prakIrtyA jagatprahR^iShyatyanurajyate cha | rakShA.nsi bhItAni disho dravanti sarve namasyanti cha siddhasa~NghAH || 11\-36|| sthAne hR^iShIkesha tava prakIrtyA jagat prahR^iShyati anurajyate cha | rakShA.nsi bhItAni dishaH dravanti sarve namasyanti cha siddha\-sa~NghAH || 11\-36|| kasmAchcha te na nameranmahAtman garIyase brahmaNo.apyAdikartre | ananta devesha jagannivAsa tvamakSharaM sadasattatparaM yat || 11\-37|| kasmAt cha te na nameran mahAtman garIyase brahmaNaH api Adi\-kartre | ananta devesha jagat nivAsa tvam akSharam sat asat tat paraM yat || 11\-37|| tvamAdidevaH puruShaH purANas\- tvamasya vishvasya paraM nidhAnam | vettAsi vedya.n cha para.n cha dhAma tvayA tataM vishvamanantarUpa || 11\-38|| tvam AdidevaH puruShaH purANaH tvam asya vishvasya param nidhAnam | vettA asi vedyam cha param cha dhAma tvayA tatam vishvam ananta\-rUpa || 11\-38|| vAyuryamo.agnirvaruNaH shashA~NkaH prajApatistvaM prapitAmahashcha | namo namaste.astu sahasrakR^itvaH punashcha bhUyo.api namo namaste || 11\-39|| vAyuH yamaH agniH varuNaH shashA~NkaH prajApatiH tvam prapitAmahaH cha | namaH namaH te astu sahasra\-kR^itvaH punaH cha bhUyaH api namaH namaH te || 11\-39|| namaH purastAdatha pR^iShThataste namo.astu te sarvata eva sarva | anantavIryAmitavikramastva.n sarva.n samApnoShi tato.asi sarvaH || 11\-40|| namaH purastAt atha pR^iShThataH te namaH astu te sarvataH eva sarva | ananta\-vIrya\-amita\-vikramaH tvam sarvam samApnoShi tataH asi sarvaH || 11\-40|| sakheti matvA prasabhaM yaduktaM he kR^iShNa he yAdava he sakheti | ajAnatA mahimAnaM tavedaM mayA pramAdAtpraNayena vApi || 11\-41|| yachchAvahAsArthamasatkR^ito.asi vihArashayyAsanabhojaneShu | eko.athavApyachyuta tatsamakSha.n tatkShAmaye tvAmahamaprameyam || 11\-42|| sakhA iti matvA prasabham yat uktam he kR^iShNa he yAdava he sakhA iti | ajAnatA mahimAnam tava idam mayA pramAdAt praNayena vA api || 11\-41|| yat cha avahAsArtham asat kR^itaH asi vihAra\-shayyA\-Asana\-bhojaneShu | ekaH athavA api achyuta tat samakSham tat kShAmaye tvAm aham aprameyam || 11\-42|| pitAsi lokasya charAcharasya tvamasya pUjyashcha gururgarIyAn | na tvatsamo.astyabhyadhikaH kuto.anyo lokatraye.apyapratimaprabhAva || 11\-43|| pitA asi lokasya chara\-acharasya tvam asya pUjyaH cha guruH garIyAn | na tvat samaH asti abhyadhikaH kutaH anyaH loka\-traye api apratima\-prabhAva || 11\-43|| tasmAtpraNamya praNidhAya kAyaM prasAdaye tvAmahamIshamIDyam | piteva putrasya sakheva sakhyuH priyaH priyAyArhasi deva soDhum || 11\-44|| tasmAt praNamya praNidhAya kAyam prasAdaye tvAm aham Isham IDyam | pitA iva putrasya sakhA iva sakhyuH priyaH priyAyAH arhasi deva soDhum || 11\-44|| adR^iShTapUrva.n hR^iShito.asmi dR^iShTvA bhayena cha pravyathitaM mano me | tadeva me darshaya deva rUpaM prasIda devesha jagannivAsa || 11\-45|| adR^iShTa\-pUrvam hR^iShitaH asmi dR^iShTvA bhayena cha pravyathitam manaH me | tat eva me darshaya deva rUpam prasIda devesha jagat.h\-nivAsa || 11\-45|| kirITinaM gadina.n chakrahastaM ichChAmi tvA.n draShTumahaM tathaiva | tenaiva rUpeNa chaturbhujena sahasrabAho bhava vishvamUrte || 11\-46|| kirITinam gadinam chakra\-hastam ichChAmi tvAm draShTum aham tathA eva | tena eva rUpeNa chatuH\-bhujena sahasra\-bAho bhava vishva\-mUrte || 11\-46|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | mayA prasannena tavArjunedaM rUpaM paraM darshitamAtmayogAt | tejomayaM vishvamanantamAdya.n yanme tvadanyena na dR^iShTapUrvam || 11\-47|| mayA prasannena tava arjuna idam rUpam param darshitam Atma\-yogAt | tejomayam vishvam anantam Adyam yat me tvat anyena na dR^iShTa\-pUrvam || 11\-47|| na vedayaj~nAdhyayanairna dAnair\- na cha kriyAbhirna tapobhirugraiH | eva.n rUpaH shakya ahaM nR^iloke draShTuM tvadanyena kurupravIra || 11\-48|| na veda\-yaj~na\-adhyayanaiH na dAnaiH na cha kriyAbhiH na tapobhiH ugraiH | evam rUpaH shakyaH aham nR^i\-loke draShTum tvat anyena kuru\-pravIra || 11\-48|| mA te vyathA mA cha vimUDhabhAvo dR^iShTvA rUpaM ghoramIdR^i~N.hmamedam | vyapetabhIH prItamanAH punastva.n tadeva me rUpamidaM prapashya || 11\-49|| mA te vyathA mA cha vimUDha\-bhAvaH dR^iShTvA rUpam ghoram IdR^ik mama idam | vyapeta\-bhIH prIta\-manAH punaH tvam tat eva me rUpam idam prapashya || 11\-49|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | ityarjunaM vAsudevastathoktvA svakaM rUpaM darshayAmAsa bhUyaH | AshvAsayAmAsa cha bhItamenaM bhUtvA punaH saumyavapurmahAtmA || 11\-50|| iti arjunam vAsudevaH tathA uktvA svakam rUpam darshayAmAsa bhUyaH | AshvAsayAmAsa cha bhItam enam bhUtvA punaH saumya\-vapuH mahAtmA || 11\-50|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | dR^iShTvedaM mAnuShaM rUpaM tava saumya.n janArdana | idAnImasmi sa.nvR^ittaH sachetAH prakR^iti.n gataH || 11\-51|| dR^iShTvA idam mAnuSham rUpam tava saumyam janArdana | idAnIm asmi sa.nvR^ittaH sachetAH prakR^itim gataH || 11\-51|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | sudurdarshamidaM rUpaM dR^iShTavAnasi yanmama | devA apyasya rUpasya nitya.n darshanakA~NkShiNaH || 11\-52|| sudurdarsham idam rUpam dR^iShTavAn asi yat mama | devAH api asya rUpasya nityam darshana\-kA~NkShiNaH || 11\-52|| nAhaM vedairna tapasA na dAnena na chejyayA | shakya eva.nvidho draShTuM dR^iShTavAnasi mA.n yathA || 11\-53|| na aham vedaiH na tapasA na dAnena na cha ijyayA | shakyaH evam.h\-vidhaH draShTum dR^iShTavAn asi mAm yathA || 11\-53|| bhaktyA tvananyayA shakya ahameva.nvidho.arjuna | j~nAtuM draShTu.n cha tattvena praveShTu.n cha parantapa || 11\-54|| bhaktyA tu ananyayA shakyaH aham evam.h\-vidhaH arjuna | j~nAtum draShTum cha tattvena praveShTum cha parantapa || 11\-54|| matkarmakR^inmatparamo madbhaktaH sa~NgavarjitaH | nirvairaH sarvabhUteShu yaH sa mAmeti pANDava || 11\-55|| mat.h\-karma\-kR^it mat.h\-paramaH mat.h\-bhaktaH sa~Nga\-varjitaH | nirvairaH sarva\-bhUteShu yaH saH mAm eti pANDava || 11\-55|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde vishvarUpadarshanayogo nAmaikAdasho.adhyAyaH || 11|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde vishva\-rUpa\-darshana\-yogaH nAma ekAdashaH adhyAyaH || 11|| \section{12} atha dvAdasho.adhyAyaH | bhaktiyogaH | atha dvAdashaH adhyAyaH | bhakti\-yogaH | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | evaM satatayuktA ye bhaktAstvAM paryupAsate | ye chApyakSharamavyaktaM teShA.n ke yogavittamAH || 12\-1|| evam satata\-yuktAH ye bhaktAH tvAm paryupAsate | ye cha api akSharam avyaktam teShAm ke yoga\-vittamAH || 12\-1|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | mayyAveshya mano ye mAM nityayuktA upAsate | shraddhayA parayopetAH te me yuktatamA matAH || 12\-2|| mayi Aveshya manaH ye mAm nitya\-yuktAH upAsate | shraddhayA parayA upetAH te me yuktatamAH matAH || 12\-2|| ye tvakSharamanirdeshyamavyaktaM paryupAsate | sarvatragamachintyaM cha kUTasthamachalaM dhruvam || 12\-3|| sanniyamyendriyagrAmaM sarvatra samabuddhayaH | te prApnuvanti mAmeva sarvabhUtahite ratAH || 12\-4|| ye tu akSharam anirdeshyam avyaktam paryupAsate | sarvatragam achintyam cha kUTastham achalam dhruvam || 12\-3|| sanniyamya indriya\-grAmam sarvatra sama\-buddhayaH | te prApnuvanti mAm eva sarva\-bhUta\-hite ratAH || 12\-4|| klesho.adhikatarasteShAmavyaktAsaktachetasAm || avyaktA hi gatirduHkha.n dehavadbhiravApyate || 12\-5|| kleshaH adhikataraH teShAm avyakta\-Asakta\-chetasAm || avyaktA hi gatiH duHkham dehavadbhiH avApyate || 12\-5|| ye tu sarvANi karmANi mayi sa.nnyasya matparaH | ananyenaiva yogena mA.n dhyAyanta upAsate || 12\-6|| ye tu sarvANi karmANi mayi sa.nnyasya mat.h\-parAH | ananyena eva yogena mAm dhyAyantaH upAsate || 12\-6|| teShAmahaM samuddhartA mR^ityusa.nsArasAgarAt | bhavAmi na chirAtpArtha mayyAveshitachetasAm || 12\-7|| teShAm aham samuddhartA mR^ityu\-sa.nsAra\-sAgarAt | bhavAmi na chirAt pArtha mayi Aveshita\-chetasAm || 12\-7|| mayyeva mana Adhatsva mayi buddhi.n niveshaya | nivasiShyasi mayyeva ata Urdhva.n na sa.nshayaH || 12\-8|| mayi eva manaH Adhatsva mayi buddhim niveshaya | nivasiShyasi mayi eva ataH Urdhvam na sa.nshayaH || 12\-8|| atha chittaM samAdhAtuM na shaknoShi mayi sthiram | abhyAsayogena tato mAmichChAptuM dhana~njaya || 12\-9|| atha chittam samAdhAtum na shaknoShi mayi sthiram | abhyAsa\-yogena tataH mAm ichCha Aptum dhana~njaya || 12\-9|| abhyAse.apyasamartho.asi matkarmaparamo bhava | madarthamapi karmANi kurvansiddhimavApsyasi || 12\-10|| abhyAse api asamarthaH asi mat.h\-karma\-paramaH bhava | mat.h\-artham api karmANi kurvan siddhim avApsyasi || 12\-10|| athaitadapyashakto.asi kartuM madyogamAshritaH | sarvakarmaphalatyAgaM tataH kuru yatAtmavAn || 12\-11|| atha etat api ashaktaH asi kartum mat.h\-yogam AshritaH | sarva\-karma\-phala\-tyAgam tataH kuru yata\-AtmavAn || 12\-11|| shreyo hi j~nAnamabhyAsAjj~nAnAd.hdhyAnaM vishiShyate | dhyAnAtkarmaphalatyAgastyAgAchChAntiranantaram || 12\-12|| shreyaH hi j~nAnam abhyAsAt j~nAnAt dhyAnam vishiShyate | dhyAnAt karma\-phala\-tyAgaH tyAgAt shAntiH anantaram || 12\-12|| adveShTA sarvabhUtAnAM maitraH karuNa eva cha | nirmamo niraha~NkAraH samaduHkhasukhaH kShamI || 12\-13|| santuShTaH satataM yogI yatAtmA dR^iDhanishchayaH | mayyarpitamanobuddhiryo madbhaktaH sa me priyaH || 12\-14|| adveShTA sarva\-bhUtAnAM maitraH karuNaH eva cha | nirmamaH niraha~NkAraH sama\-duHkha\-sukhaH kShamI || 12\-13|| santuShTaH satatam yogI yata\-AtmA dR^iDha\-nishchayaH | mayi arpita\-manaH\-buddhiH yaH mat.h\-bhaktaH saH me priyaH || 12\-14|| yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate cha yaH | harShAmarShabhayodvegairmukto yaH sa cha me priyaH || 12\-15|| yasmAt na udvijate lokaH lokAt na udvijate cha yaH | harSha\-AmarSha\-bhaya\-udvegaiH muktaH yaH saH cha me priyaH || 12\-15|| anapekShaH shuchirdakSha udAsIno gatavyathaH | sarvArambhaparityAgI yo madbhaktaH sa me priyaH || 12\-16|| anapekShaH shuchiH dakShaH udAsInaH gata\-vyathaH | sarva\-Arambha\-parityAgI yaH mat.h\-bhaktaH saH me priyaH || 12\-16|| yo na hR^iShyati na dveShTi na shochati na kA~NkShati | shubhAshubhaparityAgI bhaktimAnyaH sa me priyaH || 12\-17|| yaH na hR^iShyati na dveShTi na shochati na kA~NkShati | shubha\-ashubha\-parityAgI bhaktimAn yaH saH me priyaH || 12\-17|| samaH shatrau cha mitre cha tathA mAnApamAnayoH | shItoShNasukhaduHkheShu samaH sa~NgavivarjitaH || 12\-18|| tulyanindAstutirmaunI santuShTo yena kenachit | aniketaH sthiramatirbhaktimAnme priyo naraH || 12\-19|| samaH shatrau cha mitre cha tathA mAna\-apamAnayoH | shIta\-uShNa\-sukha\-duHkheShu samaH sa~Nga\-vivarjitaH || 12\-18|| tulya\-nindA\-stutiH maunI santuShTaH yena kenachit | aniketaH sthira\-matiH bhaktimAn me priyaH naraH || 12\-19|| ye tu dharmyAmR^itamidaM yathoktaM paryupAsate | shraddadhAnA matparamA bhaktAste.atIva me priyAH || 12\-20|| ye tu dharmya\-amR^itam idam yathA uktam paryupAsate | shraddadhAnAH mat.h\-paramAH bhaktAH te atIva me priyAH || 12\-20|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde bhaktiyogo nAma dvAdasho.adhyAyaH || 12|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde bhakti\-yogaH nAma dvAdashaH adhyAyaH || 12|| \section{13} atha trayodasho.adhyAyaH | kShetrakShetraj~navibhAgayogaH | atha trayodashaH adhyAyaH | kShetra\-kShetraj~na\-vibhAga\-yogaH | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | prakR^itiM puruSha.n chaiva kShetra.n kShetraj~nameva cha | etadveditumichChAmi j~nAnaM j~neya.n cha keshava || 13\-0|| prakR^itim puruSham cha eva kShetram kShetraj~nam eva cha | etat veditum ichChAmi j~nAnam j~neyam cha keshava || 13\-0|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | idaM sharIraM kaunteya kShetramityabhidhIyate | etadyo vetti taM prAhuH kShetraj~na iti tadvidaH || 13\-1|| idam sharIram kaunteya kShetram iti abhidhIyate | etat yaH vetti tam prAhuH kShetraj~naH iti tat.h\-vidaH || 13\-1|| kShetraj~na.n chApi mAM viddhi sarvakShetreShu bhArata | kShetrakShetraj~nayorj~nAnaM yattajj~nAnaM mataM mama || 13\-2|| kShetraj~nam cha api mAm viddhi sarva\-kShetreShu bhArata | kShetra\-kShetraj~nayoH j~nAnam yat tat j~nAnam matam mama || 13\-2|| tatkShetra.n yachcha yAdR^ikcha yadvikAri yatashcha yat | sa cha yo yatprabhAvashcha tatsamAsena me shR^iNu || 13\-3|| tat kShetram yat cha yAdR^ik cha yat vikAri yataH cha yat | saH cha yaH yat prabhAvaH cha tat samAsena me shR^iNu || 13\-3|| R^iShibhirbahudhA gIta.n ChandobhirvividhaiH pR^ithak | brahmasUtrapadaishchaiva hetumadbhirvinishchitaiH || 13\-4|| R^iShibhiH bahudhA gItam ChandobhiH vividhaiH pR^ithak | brahma\-sUtra\-padaiH cha eva hetumadbhiH vinishchitaiH || 13\-4|| mahAbhUtAnyaha~NkAro buddhiravyaktameva cha | indriyANi dashaika.n cha pa~ncha chendriyagocharAH || 13\-5|| ichChA dveShaH sukhaM duHkhaM sa.nghAtashchetanA dhR^itiH | etatkShetra.n samAsena savikAramudAhR^itam || 13\-6|| mahA\-bhUtAni aha~NkAraH buddhiH avyaktam eva cha | indriyANi dasha\--ekam cha pa~ncha cha indriya\-gocharAH || 13\-5|| ichChA dveShaH sukham duHkham sa.nghAtaH chetanA dhR^itiH | etat kShetram samAsena savikAram udAhR^itam || 13\-6|| amAnitvamadambhitvamahi.nsA kShAntirArjavam | AchAryopAsanaM shauchaM sthairyamAtmavinigrahaH || 13\-7|| amAnitvam adambhitvam ahi.nsA kShAntiH Arjavam | AchArya\-upAsanam shaucham sthairyam Atma\-vinigrahaH || 13\-7|| indriyArtheShu vairAgyamanaha.nkAra eva cha | janmamR^ityujarAvyAdhiduHkhadoShAnudarshanam || 13\-8|| indriya\-artheShu vairAgyam anaha.nkAraH eva cha | janma\-mR^ityu\-jarA\-vyAdhi\-duHkha\-doSha\-anudarshanam || 13\-8|| asaktiranabhiShva~NgaH putradAragR^ihAdiShu | nitya.n cha samachittatvamiShTAniShTopapattiShu || 13\-9|| asaktiH anabhiShva~NgaH putra\-dAra\-gR^iha\-AdiShu | nityam cha sama\-chittatvam iShTa aniShTa\-upapattiShu || 13\-9|| mayi chAnanyayogena bhaktiravyabhichAriNI | viviktadeshasevitvamaratirjanasa.nsadi || 13\-10|| mayi cha ananya\-yogena bhaktiH avyabhichAriNI | vivikta\-desha\-sevitvam aratiH jana\-sa.nsadi || 13\-10|| adhyAtmaj~nAnanityatva.n tattvaj~nAnArthadarshanam | etajj~nAnamiti proktamaj~nAnaM yadato.anyathA || 13\-11|| adhyAtma\-j~nAna\-nityatvam tattva\-j~nAna\-artha\-darshanam | etat j~nAnam iti proktam aj~nAnam yat ataH anyathA || 13\-11|| j~neyaM yattatpravakShyAmi yajj~nAtvAmR^itamashnute | anAdimatparaM brahma na sattannAsaduchyate || 13\-12|| j~neyam yat tat pravakShyAmi yat j~nAtvA amR^itam ashnute | anAdimat param brahma na sat tat na asat uchyate || 13\-12|| sarvataH pANipAdaM tatsarvato.akShishiromukham | sarvataH shrutimalloke sarvamAvR^itya tiShThati || 13\-13|| sarvataH pANi\-pAdam tat sarvataH akShi\-shiraH\-mukham | sarvataH shrutimat loke sarvam AvR^itya tiShThati || 13\-13|| sarvendriyaguNAbhAsaM sarvendriyavivarjitam | asakta.n sarvabhR^ichchaiva nirguNaM guNabhoktR^i cha || 13\-14|| sarva\-indriya\-guNa\-AbhAsam sarva\-indriya\-vivarjitam | asaktam sarva\-bhR^it cha eva nirguNam guNa\-bhoktR^i cha || 13\-14|| bahirantashcha bhUtAnAmachara.n charameva cha | sUkShmatvAttadavij~neyaM dUrastha.n chAntike cha tat || 13\-15|| bahiH\-antaH cha bhUtAnAm acharam charam eva cha | sUkShmatvAt tat avij~neyam dUrastham cha antike cha tat || 13\-15|| avibhakta.n cha bhUteShu vibhaktamiva cha sthitam | bhUtabhartR^i cha tajj~neyaM grasiShNu prabhaviShNu cha || 13\-16|| avibhaktam cha bhUteShu vibhaktam iva cha sthitam | bhUta\-bhartR^i cha tat j~neyam grasiShNu prabhaviShNu cha || 13\-16|| jyotiShAmapi tajjyotistamasaH paramuchyate | j~nAnaM j~neyaM j~nAnagamya.n hR^idi sarvasya dhiShThitam || 13\-17|| jyotiShAm api tat jyotiH tamasaH param uchyate | j~nAnam j~neyam j~nAnagamyam hR^idi sarvasya dhiShThitam || 13\-17|| iti kShetra.n tathA j~nAnaM j~neya.n chokta.n samAsataH | madbhakta etadvij~nAya madbhAvAyopapadyate || 13\-18|| iti kShetram tathA j~nAnam j~neyam cha uktam samAsataH | mat.h\-bhaktaH etat vij~nAya mat.h\-bhAvAya upapadyate || 13\-18|| prakR^itiM puruSha.n chaiva vid.hdhyanAdI ubhAvapi | vikArA.nshcha guNA.nshchaiva viddhi prakR^itisambhavAn || 13\-19|| prakR^itim puruSham cha eva viddhi anAdI ubhAu api | vikArAn cha guNAn cha eva viddhi prakR^iti\-sambhavAn || 13\-19|| kAryakAraNakartR^itve hetuH prakR^itiruchyate | puruShaH sukhaduHkhAnAM bhoktR^itve heturuchyate || 13\-20|| kArya\-kAraNa\-kartR^itve hetuH prakR^itiH uchyate | puruShaH sukha\-duHkhAnAm bhoktR^itve hetuH uchyate || 13\-20|| puruShaH prakR^itistho hi bhu~N.hkte prakR^itijAnguNAn | kAraNaM guNasa~Ngo.asya sadasadyonijanmasu || 13\-21|| puruShaH prakR^itisthaH hi bhu~N.hkte prakR^itijAn guNAn | kAraNam guNa\-sa~NgaH asya sat asat yoni\-janmasu || 13\-21|| upadraShTAnumantA cha bhartA bhoktA maheshvaraH | paramAtmeti chApyukto dehe.asminpuruShaH paraH || 13\-22|| upadraShTA anumantA cha bhartA bhoktA maheshvaraH | paramAtmA iti cha api uktaH dehe asmin puruShaH paraH || 13\-22|| ya evaM vetti puruShaM prakR^iti.n cha guNaiH saha | sarvathA vartamAno.api na sa bhUyo.abhijAyate || 13\-23|| yaH evam vetti puruSham prakR^itim cha guNaiH saha | sarvathA vartamAnaH api na saH bhUyaH abhijAyate || 13\-23|| dhyAnenAtmani pashyanti kechidAtmAnamAtmanA | anye sA~Nkhyena yogena karmayogena chApare || 13 \-24|| dhyAnena Atmani pashyanti kechit AtmAnam AtmanA | anye sA~Nkhyena yogena karma\-yogena cha apare || 13\-24|| anye tvevamajAnantaH shrutvAnyebhya upAsate | te.api chAtitarantyeva mR^ityu.n shrutiparAyaNAH || 13\-25|| anye tu evam ajAnantaH shrutvA anyebhyaH upAsate | te api cha atitaranti eva mR^ityum shruti\-parAyaNAH || 13\-25|| yAvatsa~njAyate ki~nchitsattvaM sthAvaraja~Ngamam | kShetrakShetraj~nasa. nyogAttadviddhi bharatarShabha || 13\-26|| yAvat sa~njAyate ki~nchit sattvam sthAvara\-ja~Ngamam | kShetra\-kShetraj~na\-sa.nyogAt tat viddhi bharatarShabha || 13\-26|| samaM sarveShu bhUteShu tiShThantaM parameshvaram | vinashyatsvavinashyanta.n yaH pashyati sa pashyati || 13\-27|| samam sarveShu bhUteShu tiShThantam parameshvaram | vinashyatsu avinashyantam yaH pashyati saH pashyati || 13\-27|| samaM pashyanhi sarvatra samavasthitamIshvaram | na hinastyAtmanAtmAnaM tato yAti parAM gatim || 13\-28|| samaM pashyan hi sarvatra samavasthitam Ishvaram | na hinasti AtmanA AtmAnam tataH yAti parAm gatim || 13\-28|| prakR^ityaiva cha karmANi kriyamANAni sarvashaH | yaH pashyati tathAtmAnamakartAraM sa pashyati || 13\-29|| prakR^ityA eva cha karmANi kriyamANAni sarvashaH | yaH pashyati tathA AtmAnam akartAram saH pashyati || 13\-29|| yadA bhUtapR^ithagbhAvamekasthamanupashyati | tata eva cha vistAraM brahma sampadyate tadA || 13\-30|| yadA bhUta\-pR^ithak.h\-bhAvam ekastham anupashyati | tataH eva cha vistAram brahma sampadyate tadA || 13\-30|| anAditvAnnirguNatvAtparamAtmAyamavyayaH | sharIrastho.api kaunteya na karoti na lipyate || 13\-31|| anAditvAt nirguNatvAt paramAtmA ayam avyayaH | sharIrasthaH api kaunteya na karoti na lipyate || 13\-31|| yathA sarvagataM saukShmyAdAkAshaM nopalipyate | sarvatrAvasthito dehe tathAtmA nopalipyate || 13\-32|| yathA sarvagatam saukShmyAt AkAsham na upalipyate | sarvatra\-avasthitaH dehe tathA AtmA na upalipyate || 13\-32|| yathA prakAshayatyekaH kR^itsna.n lokamimaM raviH | kShetra.n kShetrI tathA kR^itsnaM prakAshayati bhArata || 13\-33|| yathA prakAshayati ekaH kR^itsnam lokam imam raviH | kShetram kShetrI tathA kR^itsnam prakAshayati bhArata || 13\-33|| kShetrakShetraj~nayorevamantaraM j~nAnachakShuShA | bhUtaprakR^itimokSha.n cha ye viduryAnti te param || 13\-34|| kShetra\-kShetraj~nayoH evam antaram j~nAna\-chakShuShA | bhUta\-prakR^iti\-mokSham cha ye viduH yAnti te param || 13\-34|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde kShetrakShetraj~navibhAgayogo nAma trayodasho.adhyAyaH || 13|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde kShetra\-kShetraj~na\-vibhAga\-yogaH nAma trayodashaH adhyAyaH || 13|| \section{14} atha chaturdasho.adhyAyaH | guNatrayavibhAgayogaH | atha chaturdashaH adhyAyaH | guNa\-traya\-vibhAga\-yogaH | shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | paraM bhUyaH pravakShyAmi j~nAnAnA.n j~nAnamuttamam | yajj~nAtvA munayaH sarve parAM siddhimito gatAH || 14\-1|| param bhUyaH pravakShyAmi j~nAnAnAm j~nAnam uttamam | yat j~nAtvA munayaH sarve parAm siddhim itaH gatAH || 14\-1|| idaM j~nAnamupAshritya mama sAdharmyamAgatAH | sarge.api nopajAyante pralaye na vyathanti cha || 14\-2|| idam j~nAnam upAshritya mama sAdharmyam AgatAH | sarge api na upajAyante pralaye na vyathanti cha || 14\-2|| mama yonirmahad brahma tasmingarbha.n dadhAmyaham | sambhavaH sarvabhUtAnA.n tato bhavati bhArata || 14\-3|| mama yoniH mahat brahma tasmin garbham dadhAmi aham | sambhavaH sarva\-bhUtAnAm tataH bhavati bhArata || 14\-3|| sarvayoniShu kaunteya mUrtayaH sambhavanti yAH | tAsAM brahma mahadyonirahaM bIjapradaH pitA || 14\-4|| sarva\-yoniShu kaunteya mUrtayaH sambhavanti yAH | tAsAm brahma mahat yoniH aham bIja\-pradaH pitA || 14\-4|| sattvaM rajastama iti guNAH prakR^itisambhavAH | nibadhnanti mahAbAho dehe dehinamavyayam || 14\-5|| sattvam rajaH tamaH iti guNAH prakR^iti\-sambhavAH | nibadhnanti mahA\-bAho dehe dehinam avyayam || 14\-5|| tatra sattvaM nirmalatvAtprakAshakamanAmayam | sukhasa~Ngena badhnAti j~nAnasa~Ngena chAnagha || 14\-6|| tatra sattvam nirmalatvAt prakAshakam anAmayam | sukha\-sa~Ngena badhnAti j~nAna\-sa~Ngena cha anagha || 14\-6|| rajo rAgAtmakaM viddhi tR^iShNAsa~Ngasamudbhavam | tannibadhnAti kaunteya karmasa~Ngena dehinam || 14\-7|| rajaH rAga\-Atmakam viddhi tR^iShNA\-sa~Nga\-samudbhavam | tat nibadhnAti kaunteya karma\-sa~Ngena dehinam || 14\-7|| tamastvaj~nAnajaM viddhi mohanaM sarvadehinAm | pramAdAlasyanidrAbhistannibadhnAti bhArata || 14\-8|| tamaH tu aj~nAnajam viddhi mohanam sarva\-dehinAm | pramAda\-Alasya\-nidrAbhiH tat nibadhnAti bhArata || 14\-8|| sattvaM sukhe sa~njayati rajaH karmaNi bhArata | j~nAnamAvR^itya tu tamaH pramAde sa~njayatyuta || 14\-9|| sattvam sukhe sa~njayati rajaH karmaNi bhArata | j~nAnam AvR^itya tu tamaH pramAde sa~njayati uta || 14\-9|| rajastamashchAbhibhUya sattvaM bhavati bhArata | rajaH sattvaM tamashchaiva tamaH sattvaM rajastathA || 14\-10|| rajaH tamaH cha abhibhUya sattvam bhavati bhArata | rajaH sattvam tamaH cha eva tamaH sattvam rajaH tathA || 14\-10|| sarvadvAreShu dehe.asminprakAsha upajAyate | j~nAnaM yadA tadA vidyAdvivR^iddha.n sattvamityuta || 14\-11|| sarva\-dvAreShu dehe asmin prakAshaH upajAyate | j~nAnam yadA tadA vidyAt vivR^iddham sattvam iti uta || 14\-11|| lobhaH pravR^ittirArambhaH karmaNAmashamaH spR^ihA | rajasyetAni jAyante vivR^iddhe bharatarShabha || 14\-12|| lobhaH pravR^ittiH ArambhaH karmaNAm ashamaH spR^ihA | rajasi etAni jAyante vivR^iddhe bharatarShabha || 14\-12|| aprakAsho.apravR^ittishcha pramAdo moha eva cha | tamasyetAni jAyante vivR^iddhe kurunandana || 14\-13|| aprakAshaH apravR^ittiH cha pramAdaH mohaH eva cha | tamasi etAni jAyante vivR^iddhe kuru\-nandana || 14\-13|| yadA sattve pravR^iddhe tu pralayaM yAti dehabhR^it | tadottamavidA.n lokAnamalAnpratipadyate || 14\-14|| yadA sattve pravR^iddhe tu pralayam yAti deha\-bhR^it | tadA uttama\-vidAm lokAn amalAn pratipadyate || 14\-14|| rajasi pralayaM gatvA karmasa~NgiShu jAyate | tathA pralInastamasi mUDhayoniShu jAyate || 14\-15|| rajasi pralayam gatvA karma\-sa~NgiShu jAyate | tathA pralInaH tamasi mUDha\-yoniShu jAyate || 14\-15|| karmaNaH sukR^itasyAhuH sAttvikaM nirmalaM phalam | rajasastu phalaM duHkhamaj~nAnaM tamasaH phalam || 14\-16|| karmaNaH sukR^itasya AhuH sAttvikam nirmalam phalam | rajasaH tu phalam duHkham aj~nAnam tamasaH phalam || 14\-16|| sattvAtsa~njAyate j~nAnaM rajaso lobha eva cha | pramAdamohau tamaso bhavato.aj~nAnameva cha || 14\-17|| sattvAt sa~njAyate j~nAnam rajasaH lobhaH eva cha | pramAda\-mohau tamasaH bhavataH aj~nAnam eva cha || 14\-17|| Urdhva.n gachChanti sattvasthA madhye tiShThanti rAjasAH | jaghanyaguNavR^ittisthA adho gachChanti tAmasAH || 14\-18|| Urdhvam gachChanti sattvasthAH madhye tiShThanti rAjasAH | jaghanya\-guNa\-vR^ittisthAH adhaH gachChanti tAmasAH || 14\-18|| nAnya.n guNebhyaH kartAraM yadA draShTAnupashyati | guNebhyashcha paraM vetti madbhAvaM so.adhigachChati || 14\-19|| na anyam guNebhyaH kartAram yadA draShTA anupashyati | guNebhyaH cha param vetti mat.h\-bhAvam saH adhigachChati || 14\-19|| guNAnetAnatItya trIndehI dehasamudbhavAn | janmamR^ityujarAduHkhairvimukto.amR^itamashnute || 14\-20|| guNAn etAn atItya trIn dehI deha\-samudbhavAn | janma\-mR^ityu\-jarA\-duHkhaiH vimuktaH amR^itam ashnute || 14\-20|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | kairli~NgaistrInguNAnetAnatIto bhavati prabho | kimAchAraH katha.n chaitA.nstrInguNAnativartate || 14\-21|| kaiH li~NgaiH trIn guNAn etAn atItaH bhavati prabho | kim AchAraH katham cha etAn trIn guNAn ativartate || 14\-21|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | prakAsha.n cha pravR^itti.n cha mohameva cha pANDava | na dveShTi sampravR^ittAni na nivR^ittAni kA~NkShati || 14\-22|| prakAsham cha pravR^ittim cha moham eva cha pANDava | na dveShTi sampravR^ittAni na nivR^ittAni kA~NkShati || 14\-22|| udAsInavadAsIno guNairyo na vichAlyate | guNA vartanta ityevaM yo.avatiShThati ne~Ngate || 14\-23|| udAsInavat AsInaH guNaiH yaH na vichAlyate | guNAH vartante iti evam yaH avatiShThati na i~Ngate || 14\-23|| samaduHkhasukhaH svasthaH samaloShTAshmakA~nchanaH | tulyapriyApriyo dhIrastulyanindAtmasa.nstutiH || 14\-24|| sama\-duHkha\-sukhaH svasthaH sama\-loShTa\-ashma\-kA~nchanaH | tulya\-priya\-apriyaH dhIraH tulya\-nindA\-Atma\-sa.nstutiH || 14\-24|| mAnApamAnayostulyastulyo mitrAripakShayoH | sarvArambhaparityAgI guNAtItaH sa uchyate || 14\-25|| mAna\-apamAnayoH tulyaH tulyaH mitra\-ari\-pakShayoH | sarva\-Arambha\-parityAgI guNAtItaH saH uchyate || 14\-25|| mA.n cha yo.avyabhichAreNa bhaktiyogena sevate | sa guNAnsamatItyaitAnbrahmabhUyAya kalpate || 14\-26|| mAm cha yaH avyabhichAreNa bhakti\-yogena sevate | saH guNAn samatItya etAn brahma\-bhUyAya kalpate || 14\-26|| brahmaNo hi pratiShThAhamamR^itasyAvyayasya cha | shAshvatasya cha dharmasya sukhasyaikAntikasya cha || 14\-27|| brahmaNaH hi pratiShThA aham amR^itasya avyayasya cha | shAshvatasya cha dharmasya sukhasya ekAntikasya cha || 14\-27|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde guNatrayavibhAgayogo nAma chaturdasho.adhyAyaH || 14|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde guNa\-traya\-vibhAga\-yogaH nAma chaturdashaH adhyAyaH || 14|| \section{15} atha pa~nchadasho.adhyAyaH | puruShottamayogaH | atha pa~nchadashaH adhyAyaH | puruShottama\-yogaH | shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | UrdhvamUlamadhaHshAkhamashvatthaM prAhuravyayam | ChandA.nsi yasya parNAni yasta.n veda sa vedavit || 15\-1|| Urdhva\-mUlam adhaH\-shAkham ashvattham prAhuH avyayam | ChandA.nsi yasya parNAni yaH tam veda saH vedavit || 15\-1|| adhashchordhvaM prasR^itAstasya shAkhA guNapravR^iddhA viShayapravAlAH | adhashcha mUlAnyanusantatAni karmAnubandhIni manuShyaloke || 15\-2|| adhaH cha Urdhvam prasR^itAH tasya shAkhAH guNa\-pravR^iddhAH viShaya\-pravAlAH | adhaH cha mUlAni anusantatAni karma\-anubandhIni manuShya\-loke || 15\-2|| na rUpamasyeha tathopalabhyate nAnto na chAdirna cha sampratiShThA | ashvatthamenaM suvirUDhamUlaM asa~NgashastreNa dR^iDhena ChittvA || 15\-3|| na rUpam asya iha tathA upalabhyate na antaH na cha AdiH na cha sampratiShThA | ashvattham enam suvirUDha\-mUlam asa~Nga\-shastreNa dR^iDhena ChittvA || 15\-3|| tataH padaM tatparimArgitavyaM yasmingatA na nivartanti bhUyaH | tameva chAdyaM puruShaM prapadye | yataH pravR^ittiH prasR^itA purANI || 15\-4|| tataH padam tat parimArgitavyaM yasmin gatAH na nivartanti bhUyaH | tam eva cha Adyam puruSham prapadye | yataH pravR^ittiH prasR^itA purANI || 15\-4|| nirmAnamohA jitasa~NgadoShA adhyAtmanityA vinivR^ittakAmAH | dvandvairvimuktAH sukhaduHkhasa.nj~nair\- gachChantyamUDhAH padamavyayaM tat || 15\-5|| nirmAna\-mohAH jitasa~NgadoShAH adhyAtma\-nityAH vinivR^itta\-kAmAH | dvandvaiH vimuktAH sukha\-duHkha\-sa.nj~naiH gachChanti amUDhAH padam avyayaM tat || 15\-5|| na tadbhAsayate sUryo na shashA~Nko na pAvakaH | yadgatvA na nivartante taddhAma paramaM mama || 15\-6|| na tat bhAsayate sUryaH na shashA~NkaH na pAvakaH | yat gatvA na nivartante tat dhAma paramam mama || 15\-6|| mamaivA.nsho jIvaloke jIvabhUtaH sanAtanaH | manaHShaShThAnIndriyANi prakR^itisthAni karShati || 15\-7|| mama eva a.nshaH jIva\-loke jIva\-bhUtaH sanAtanaH | manaH\-ShaShThAni\-indriyANi prakR^iti\-sthAni karShati || 15\-7|| sharIra.n yadavApnoti yachchApyutkrAmatIshvaraH | gR^ihItvaitAni sa.nyAti vAyurgandhAnivAshayAt || 15\-8|| sharIram yat avApnoti yat cha api utkrAmati IshvaraH | gR^ihItvA etAni sa.nyAti vAyuH gandhAn iva AshayAt || 15\-8|| shrotra.n chakShuH sparshana.n cha rasanaM ghrANameva cha | adhiShThAya manashchAyaM viShayAnupasevate || 15\-9|| shrotram chakShuH sparshanam cha rasanam ghrANam eva cha | adhiShThAya manaH cha ayam viShayAn upasevate || 15\-9|| utkrAmantaM sthitaM vApi bhu~njAnaM vA guNAnvitam | vimUDhA nAnupashyanti pashyanti j~nAnachakShuShaH || 15\-10|| utkrAmantam sthitam vA api bhu~njAnam vA guNa\-anvitam | vimUDhAH na anupashyanti pashyanti j~nAna\-chakShuShaH || 15\-10|| yatanto yoginashchainaM pashyantyAtmanyavasthitam | yatanto.apyakR^itAtmAno nainaM pashyantyachetasaH || 15\-11|| yatantaH yoginaH cha enam pashyanti Atmani avasthitam | yatantaH api akR^ita\-AtmAnaH na enam pashyanti achetasaH || 15\-11|| yadAdityagataM tejo jagadbhAsayate.akhilam | yachchandramasi yachchAgnau tattejo viddhi mAmakam || 15\-12|| yat Aditya\-gataM tejaH jagat bhAsayate akhilam | yat chandramasi yat cha agnau tat tejaH viddhi mAmakam || 15\-12|| gAmAvishya cha bhUtAni dhArayAmyahamojasA | puShNAmi chauShadhIH sarvAH somo bhUtvA rasAtmakaH || 15\-13|| gAm Avishya cha bhUtAni dhArayAmi aham ojasA | puShNAmi cha oShadhIH sarvAH somaH bhUtvA rasAtmakaH || 15\-13|| aha.n vaishvAnaro bhUtvA prANinA.n dehamAshritaH | prANApAnasamAyuktaH pachAmyanna.n chaturvidham || 15\-14|| aham vaishvAnaraH bhUtvA prANinAm deham AshritaH | prANa\-apAna\-sama\-AyuktaH pachAmi annam chaturvidham || 15\-14|| sarvasya chAhaM hR^idi sanniviShTo mattaH smR^itirj~nAnamapohana~ncha | vedaishcha sarvairahameva vedyo vedAntakR^idvedavideva chAham || 15\-15|| sarvasya cha aham hR^idi sanniviShTaH mattaH smR^itiH j~nAnam apohanam cha | vedaiH cha sarvaiH aham eva vedyaH vedAnta\-kR^it veda\-vit eva cha aham || 15\-15|| dvAvimau puruShau loke kSharashchAkShara eva cha | kSharaH sarvANi bhUtAni kUTastho.akShara uchyate || 15\-16|| dvau imau puruShau loke kSharaH cha akSharaH eva cha | kSharaH sarvANi bhUtAni kUTasthaH akSharaH uchyate || 15\-16|| uttamaH puruShastvanyaH paramAtmetyudAhR^itaH | yo lokatrayamAvishya bibhartyavyaya IshvaraH || 15\-17|| uttamaH puruShaH tu anyaH param.h\-AtmA iti udAhR^itaH | yaH loka\-trayam Avishya bibharti avyayaH IshvaraH || 15\-17|| yasmAtkSharamatIto.ahamakSharAdapi chottamaH | ato.asmi loke vede cha prathitaH puruShottamaH || 15\-18|| yasmAt kSharam atItaH aham akSharAt api cha uttamaH | ataH asmi loke vede cha prathitaH puruShottamaH || 15\-18|| yo mAmevamasammUDho jAnAti puruShottamam | sa sarvavidbhajati mAM sarvabhAvena bhArata|| 15\-19|| yaH mAm evam asammUDhaH jAnAti puruShottamam | saH sarva\-vit bhajati mAm sarva\-bhAvena bhArata || 15\-19|| iti guhyatamaM shAstramidamuktaM mayAnagha | etadbud.hdhvA buddhimAnsyAtkR^itakR^ityashcha bhArata || 15\-20|| iti guhyatamam shAstram idam uktam mayA anagha | etat buddhvA buddhimAn syAt kR^itakR^ityaH cha bhArata || 15\-20|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde puruShottamayogo nAma pa~nchadasho.adhyAyaH || 15|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAdepuruShottama\-yogo nAma pa~nchadashaH adhyAyaH || 15|| \section{16} atha ShoDasho.adhyAyaH | daivAsurasampadvibhAgayogaH | atha ShoDashaH adhyAyaH | daiva\-Asura\-sampat.h\-vibhAga\-yogaH | shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | abhayaM sattvasa.nshuddhirj~nAnayogavyavasthitiH | dAnaM damashcha yaj~nashcha svAdhyAyastapa Arjavam || 16\-1|| abhayam sattva\-sa.nshuddhiH j~nAna\-yoga\-vyavasthitiH | dAnam damaH cha yaj~naH cha svAdhyAyaH tapaH Arjavam || 16\-1|| ahi.nsA satyamakrodhastyAgaH shAntirapaishunam | dayA bhUteShvaloluptvaM mArdavaM hrIrachApalam || 16\-2|| ahi.nsA satyam akrodhaH tyAgaH shAntiH apaishunam | dayA bhUteShu aloluptvam mArdavam hrIH achApalam || 16\-2|| tejaH kShamA dhR^itiH shauchamadroho nAtimAnitA | bhavanti sampadaM daivImabhijAtasya bhArata || 16\-3|| tejaH kShamA dhR^itiH shaucham adrohaH na ati\-mAnitA | bhavanti sampadam daivIm abhijAtasya bhArata || 16\-3|| dambho darpo.abhimAnashcha krodhaH pAruShyameva cha | aj~nAna.n chAbhijAtasya pArtha sampadamAsurIm || 16\-4|| dambhaH darpaH abhimAnaH cha krodhaH pAruShyam eva cha | aj~nAnam cha abhijAtasya pArtha sampadam AsurIm || 16\-4|| daivI sampadvimokShAya nibandhAyAsurI matA | mA shuchaH sampadaM daivImabhijAto.asi pANDava || 16\-5|| daivI sampat vimokShAya nibandhAya AsurI matA | mA shuchaH sampadam daivIm abhijAtaH asi pANDava || 16\-5|| dvau bhUtasargau loke.asmindaiva Asura eva cha | daivo vistarashaH prokta AsuraM pArtha me shR^iNu || 16\-6|| dvau bhUta\-sargau loke asmin daivaH AsuraH eva cha | daivaH vistarashaH proktaH Asuram pArtha me shR^iNu || 16\-6|| pravR^itti.n cha nivR^itti.n cha janA na vidurAsurAH | na shauchaM nApi chAchAro na satya.n teShu vidyate || 16\-7|| pravR^ittim cha nivR^ittim cha janAH na viduH AsurAH | na shaucham na api cha AchAraH na satyam teShu vidyate || 16\-7|| asatyamapratiShTha.n te jagadAhuranIshvaram | aparasparasambhUtaM kimanyatkAmahaitukam || 16\-8|| asatyam apratiShTham te jagat AhuH anIshvaram | aparaspara\-sambhUtaM kim anyat kAma\-haitukam || 16\-8|| etA.n dR^iShTimavaShTabhya naShTAtmAno.alpabuddhayaH | prabhavantyugrakarmANaH kShayAya jagato.ahitAH || 16\-9|| etAm dR^iShTim avaShTabhya naShTa\-AtmAnaH alpa\-buddhayaH | prabhavanti ugra\-karmANaH kShayAya jagataH ahitAH || 16\-9|| kAmamAshritya duShpUraM dambhamAnamadAnvitAH | mohAd.hgR^ihItvA sad.hgrAhAnpravartante.ashuchivratAH || 16\-10|| kAmam Ashritya duShpUram dambha\-mAna\-mada\-anvitAH | mohAt gR^ihItvA asat grAhAn pravartante ashuchi\-vratAH || 16\-10|| chintAmaparimeyA.n cha pralayAntAmupAshritAH | kAmopabhogaparamA etAvaditi nishchitAH || 16\-11|| chintAm aparimeyAm cha pralayAntAm upAshritAH | kAma\-upabhoga\-paramAH etAvat iti nishchitAH || 16\-11|| AshApAshashatairbaddhAH kAmakrodhaparAyaNAH | Ihante kAmabhogArthamanyAyenArthasa~nchayAn || 16\-12|| AshA\-pAsha\-shataiH baddhAH kAma\-krodha\-parAyaNAH | Ihante kAma\-bhogArtham anyAyena artha\-sa~nchayAn || 16\-12|| idamadya mayA labdhamimaM prApsye manoratham | idamastIdamapi me bhaviShyati punardhanam || 16\-13|| idam adya mayA labdham imam prApsye manoratham | idam asti idam api me bhaviShyati punaH dhanam || 16\-13|| asau mayA hataH shatrurhaniShye chAparAnapi | Ishvaro.ahamahaM bhogI siddho.ahaM balavAnsukhI || 16\-14|| asau mayA hataH shatruH haniShye cha aparAn api | IshvaraH aham ahaM bhogI siddhaH aham balavAn sukhI || 16\-14|| ADhyo.abhijanavAnasmi ko.anyo.asti sadR^isho mayA | yakShye dAsyAmi modiShya ityaj~nAnavimohitAH || 16\-15|| ADhyaH abhijanavAn asmi kaH anyaH asti sadR^ishaH mayA | yakShye dAsyAmi modiShye iti aj~nAna\-vimohitAH || 16\-15|| anekachittavibhrAntA mohajAlasamAvR^itAH | prasaktAH kAmabhogeShu patanti narake.ashuchau || 16\-16|| aneka\-chitta\-vibhrAntAH moha\-jAla\-samAvR^itAH | prasaktAH kAma\-bhogeShu patanti narake ashuchau || 16\-16|| AtmasambhAvitAH stabdhA dhanamAnamadAnvitAH | yajante nAmayaj~naiste dambhenAvidhipUrvakam || 16\-17|| Atma\-sambhAvitAH stabdhAH dhana\-mAna\-mada\-anvitAH | yajante nAma\-yaj~naiH te dambhena avidhi\-pUrvakam || 16\-17|| aha.nkAraM balaM darpa.n kAmaM krodha.n cha sa.nshritAH | mAmAtmaparadeheShu pradviShanto.abhyasUyakAH || 16\-18|| aha.nkAram balam darpam kAmam krodham cha sa.nshritAH | mAm Atma\-para\-deheShu pradviShantaH abhyasUyakAH || 16\-18|| tAnahaM dviShataH krUrAnsa.nsAreShu narAdhamAn | kShipAmyajasramashubhAnAsurIShveva yoniShu || 16\-19|| tAn aham dviShataH krUrAn sa.nsAreShu narAdhamAn | kShipAmi ajasram ashubhAn AsurIShu eva yoniShu || 16\-19|| AsurI.n yonimApannA mUDhA janmani janmani | mAmaprApyaiva kaunteya tato yAntyadhamA.n gatim || 16\-20|| AsurIm yonim ApannAH mUDhAH janmani janmani | mAm aprApya eva kaunteya tataH yAnti adhamAm gatim || 16\-20|| trividhaM narakasyedaM dvAraM nAshanamAtmanaH | kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetattrayaM tyajet || 16\-21|| trividham narakasya idam dvAram nAshanam AtmanaH | kAmaH krodhaH tathA lobhaH tasmAt etat trayam tyajet || 16\-21|| etairvimuktaH kaunteya tamodvAraistribhirnaraH | AcharatyAtmanaH shreyastato yAti parAM gatim || 16\-22|| etaiH vimuktaH kaunteya tamo\-dvAraiH tribhiH naraH | Acharati AtmanaH shreyaH tataH yAti parAm gatim || 16\-22|| yaH shAstravidhimutsR^ijya vartate kAmakArataH | na sa siddhimavApnoti na sukhaM na parAM gatim || 16\-23|| yaH shAstra\-vidhim utsR^ijya vartate kAma\-kArataH | na saH siddhim avApnoti na sukham na parAm gatim || 16\-23|| tasmAchChAstraM pramANaM te kAryAkAryavyavasthitau | j~nAtvA shAstravidhAnokta.n karma kartumihArhasi || 16\-24|| tasmAt shAstram pramANam te kArya\-akArya\-vyavasthitau | j~nAtvA shAstra\-vidhAna\-uktam karma kartum iha arhasi || 16\-24|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde daivAsurasampadvibhAgayogo nAma ShoDasho.adhyAyaH || 16|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde daiva\-Asura\-sampat.h\-vibhAga\-yogaH nAma ShoDashaH adhyAyaH || \section{17} atha saptadasho.adhyAyaH | shraddhAtrayavibhAgayogaH atha saptadashaH adhyAyaH | shraddhA\-traya\-vibhAga\-yogaH arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | ye shAstravidhimutsR^ijya yajante shraddhayAnvitAH | teShA.n niShThA tu kA kR^iShNa sattvamAho rajastamaH || 17\-1|| ye shAstra\-vidhim utsR^ijya yajante shraddhayA anvitAH | teShAm niShThA tu kA kR^iShNa sattvam Aho rajaH tamaH || 17\-1|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | trividhA bhavati shraddhA dehinA.n sA svabhAvajA | sAttvikI rAjasI chaiva tAmasI cheti tA.n shR^iNu || 17\-2|| trividhA bhavati shraddhA dehinAm sA svabhAvajA | sAttvikI rAjasI cha eva tAmasI cha iti tAm shR^iNu || 17\-2|| sattvAnurUpA sarvasya shraddhA bhavati bhArata | shraddhAmayo.ayaM puruSho yo yachChraddhaH sa eva saH || 17\-3|| sattva\-anurUpA sarvasya shraddhA bhavati bhArata | shraddhAmayaH ayam puruShaH yaH yat shraddhaH saH eva saH || 17\-3|| yajante sAttvikA devAnyakSharakShA.nsi rAjasAH | pretAnbhUtagaNA.nshchAnye yajante tAmasA janAH || 17\-4|| yajante sAttvikAH devAn yakSha\-rakShA.nsi rAjasAH | pretAn bhUtagaNAn cha anye yajante tAmasAH janAH || 17\-4|| ashAstravihitaM ghoraM tapyante ye tapo janAH | dambhAha.nkArasa.nyuktAH kAmarAgabalAnvitAH || 17\-5|| karShayantaH sharIrasthaM bhUtagrAmamachetasaH | mA.n chaivAntaHsharIrastha.n tAnvid.hdhyAsuranishchayAn || 17\-6|| ashAstra\-vihitam ghoram tapyante ye tapaH janAH | dambha\-aha.nkAra\-sa.nyuktAH kAma\-rAga\-bala\-anvitAH || 17\-5|| karShayantaH sharIrastham bhUta\-grAmam achetasaH | mAm cha eva antaH\-sharIrastham tAn viddhi Asura\-nishchayAn || 17\-6|| AhArastvapi sarvasya trividho bhavati priyaH | yaj~nastapastathA dAnaM teShAM bhedamimaM shR^iNu || 17\-7|| AhAraH tu api sarvasya trividhaH bhavati priyaH | yaj~naH tapaH tathA dAnam teShAm bhedam imam shR^iNu || 17\-7|| AyuHsattvabalArogyasukhaprItivivardhanAH | rasyAH snigdhAH sthirA hR^idyA AhArAH sAttvikapriyAH || 17\-8|| AyuH\-sattva\-bala\-Arogya\-sukha\-prIti\-vivardhanAH | rasyAH snigdhAH sthirAH hR^idyAH AhArAH sAttvika\-priyAH || 17\-8|| kaT.hvamlalavaNAtyuShNatIkShNarUkShavidAhinaH | AhArA rAjasasyeShTA duHkhashokAmayapradAH || 17\-9|| kaTvamla\-lavaNa\-ati\-uShNa\-tIkShNa\-rUkSha\-vidAhinaH | AhArAH rAjasasya ihTAH duHkha\-shoka\-Amaya\-pradAH || 17\-9|| yAtayAmaM gatarasaM pUti paryuShita.n cha yat | uchChiShTamapi chAmedhyaM bhojanaM tAmasapriyam || 17\-10|| yAtayAmam gata\-rasam pUti paryuShitam cha yat | uchChiShTam api cha amedhyam bhojanam tAmasa\-priyam || 17\-10|| aphalAkA~NkShibhiryaj~no vidhidR^iShTo ya ijyate | yaShTavyameveti manaH samAdhAya sa sAttvikaH || 17\-11|| aphala\-AkA~NkShibhiH yaj~naH vidhi\-dR^iShTaH yaH ijyate | yaShTavyam eva iti manaH samAdhAya saH sAttvikaH || 17\-11|| abhisandhAya tu phalaM dambhArthamapi chaiva yat | ijyate bharatashreShTha taM yaj~na.n viddhi rAjasam || 17\-12|| abhisandhAya tu phalam dambhArtham api cha eva yat | ijyate bharata\-shreShTha tam yaj~nam viddhi rAjasam || 17\-12|| vidhihInamasR^iShTAnnaM mantrahInamadakShiNam | shraddhAvirahitaM yaj~na.n tAmasaM parichakShate || 17\-13|| vidhi\-hInam asR^iShTa\-annam mantra\-hInam adakShiNam | shraddhA\-virahitam yaj~nam tAmasam parichakShate || 17\-13|| devadvijaguruprAj~napUjanaM shauchamArjavam | brahmacharyamahi.nsA cha shArIraM tapa uchyate || 17\-14|| deva\-dvija\-guru\-prAj~na\-pUjanam shaucham Arjavam | brahmacharyam ahi.nsA cha shArIram tapaH uchyate || 17\-14|| anudvegakaraM vAkya.n satyaM priyahita.n cha yat | svAdhyAyAbhyasana.n chaiva vA~NmayaM tapa uchyate || 17\-15|| anudvegakaram vAkyam satyam priya\-hitam cha yat | svAdhyAya\-abhyasanam cha eva vA~Nmayam tapaH uchyate || 17\-15|| manaH prasAdaH saumyatvaM maunamAtmavinigrahaH | bhAvasa.nshuddhirityetattapo mAnasamuchyate || 17\-16|| manaH\-prasAdaH saumyatvam maunam Atma\-vinigrahaH | bhAva\-sa.nshuddhiH iti etat tapaH mAnasam uchyate || 17\-16|| shraddhayA parayA tapta.n tapastattrividhaM naraiH | aphalAkA~NkShibhiryuktaiH sAttvikaM parichakShate || 17\-17|| shraddhayA parayA taptam tapaH tat trividham naraiH | aphala\-AkA~NkShibhiH yuktaiH sAttvikam parichakShate || 17\-17|| satkAramAnapUjArtha.n tapo dambhena chaiva yat | kriyate tadiha prokta.n rAjasa.n chalamadhruvam || 17\-18|| satkAra\-mAna\-pUjArtham tapaH dambhena cha eva yat | kriyate tat iha proktam rAjasam chalam adhruvam || 17\-18|| mUDhagrAheNAtmano yatpIDayA kriyate tapaH | parasyotsAdanArtha.n vA tattAmasamudAhR^itam || 17\-19|| mUDha\-grAheNa AtmanaH yat pIDayA kriyate tapaH | parasya utsAdanArtham vA tat tAmasam udAhR^itam || 17\-19|| dAtavyamiti yaddAnaM dIyate.anupakAriNe | deshe kAle cha pAtre cha taddAnaM sAttvikaM smR^itam || 17\-20|| dAtavyam iti yat dAnam dIyate anupakAriNe | deshe kAle cha pAtre cha tat dAnam sAttvikam smR^itam || 17\-20|| yattu pratyupakArArthaM phalamuddishya vA punaH | dIyate cha parikliShTa.n taddAnaM rAjasaM smR^itam || 17\-21|| yat tu prati\-upakArArtham phalam uddishya vA punaH | dIyate cha parikliShTam tat dAnam rAjasam smR^itam || 17\-21|| adeshakAle yaddAnamapAtrebhyashcha dIyate | asatkR^itamavaj~nAtaM tattAmasamudAhR^itam || 17\-22|| adesha\-kAle yat dAnam apAtrebhyaH cha dIyate | asatkR^itam avaj~nAtam tat tAmasam udAhR^itam || 17\-22|| OMtatsaditi nirdesho brahmaNastrividhaH smR^itaH | brAhmaNAstena vedAshcha yaj~nAshcha vihitAH purA || 17\-23|| OM tat sat iti nirdeshaH brahmaNaH trividhaH smR^itaH | brAhmaNAH tena vedAH cha yaj~nAH cha vihitAH purA || 17\-23|| tasmAdomityudAhR^itya yaj~nadAnatapaHkriyAH | pravartante vidhAnoktAH satataM brahmavAdinAm || 17\-24|| tasmAt OM iti udAhR^itya yaj~na\-dAna\-tapaH\-kriyAH | pravartante vidhAna\-uktAH satatam brahma\-vAdinAm || 17\-24|| tadityanabhisandhAya phalaM yaj~natapaHkriyAH | dAnakriyAshcha vividhAH kriyante mokShakA~NkShibhiH || 17\-25|| tat iti anabhisandhAya phalam yaj~na\-tapaH\-kriyAH | dAna\-kriyAH cha vividhAH kriyante mokSha\-kA~NkShibhiH || 17\-25|| sadbhAve sAdhubhAve cha sadityetatprayujyate | prashaste karmaNi tathA sachChabdaH pArtha yujyate || 17\-26|| sat.h\-bhAve sAdhu\-bhAve cha sat iti etat prayujyate | prashaste karmaNi tathA sat shabdaH pArtha yujyate || 17\-26|| yaj~ne tapasi dAne cha sthitiH saditi chochyate | karma chaiva tadarthIyaM sadityevAbhidhIyate || 17\-27|| yaj~ne tapasi dAne cha sthitiH sat iti cha uchyate | karma cha eva tat.h\-arthIyam sat iti eva abhidhIyate || 17\-27|| ashraddhayA hutaM datta.n tapastapta.n kR^ita.n cha yat | asadityuchyate pArtha na cha tatpretya no iha || 17\-28|| ashraddhayA hutam dattam tapaH taptam kR^itam cha yat | asat iti uchyate pArtha na cha tat pretya no iha || 17\-28|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde shraddhAtrayavibhAgayogo nAma saptadasho.adhyAyaH || 17|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde shraddhA\-traya\-vibhAga\-yogaH nAma saptadashaH adhyAyaH || 17|| \section{18} athAShTAdasho.adhyAyaH | mokShasa.nnyAsayogaH | atha aShTAdashaH adhyAyaH | mokSha\-sa.nnyAsa\-yogaH | arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | sa.nnyAsasya mahAbAho tattvamichChAmi veditum | tyAgasya cha hR^iShIkesha pR^ithakkeshiniShUdana || 18\-1|| sa.nnyAsasya mahA\-bAho tattvam ichChAmi veditum | tyAgasya cha hR^iShIkesha pR^ithak keshi\-niShUdana || 18\-1|| shrIbhagavAnuvAcha | shrIbhagavAn uvAcha | kAmyAnA.n karmaNA.n nyAsaM sa.nnyAsaM kavayo viduH | sarvakarmaphalatyAgaM prAhustyAgaM vichakShaNAH || 18\-2|| kAmyAnAm karmaNAm nyAsam sa.nnyAsam kavayaH viduH | sarva\-karma\-phala\-tyAgam prAhuH tyAgam vichakShaNAH || 18\-2|| tyAjya.n doShavadityeke karma prAhurmanIShiNaH | yaj~nadAnatapaHkarma na tyAjyamiti chApare || 18\-3|| tyAjyam doShavat iti eke karma prAhuH manIShiNaH | yaj~na\-dAna\-tapaH\-karma na tyAjyam iti cha apare || 18\-3|| nishchayaM shR^iNu me tatra tyAge bharatasattama | tyAgo hi puruShavyAghra trividhaH samprakIrtitaH || 18\-4|| nishchayam shR^iNu me tatra tyAge bharatasattama | tyAgaH hi puruSha\-vyAghra trividhaH samprakIrtitaH || 18\-4|| yaj~nadAnatapaHkarma na tyAjya.n kAryameva tat | yaj~no dAnaM tapashchaiva pAvanAni manIShiNAm || 18\-5|| yaj~na\-dAna\-tapaH\-karma na tyAjyam kAryam eva tat | yaj~naH dAnam tapaH cha eva pAvanAni manIShiNAm || 18\-5|| etAnyapi tu karmANi sa~Nga.n tyaktvA phalAni cha | kartavyAnIti me pArtha nishchitaM matamuttamam || 18\-6|| etAni api tu karmANi sa~Ngam tyaktvA phalAni cha | kartavyAni iti me pArtha nishchitam matam uttamam || 18\-6|| niyatasya tu sa.nnyAsaH karmaNo nopapadyate | mohAttasya parityAgastAmasaH parikIrtitaH || 18\-7|| niyatasya tu sa.nnyAsaH karmaNaH na upapadyate | mohAt tasya parityAgaH tAmasaH parikIrtitaH || 18\-7|| duHkhamityeva yatkarma kAyakleshabhayAttyajet | sa kR^itvA rAjasaM tyAgaM naiva tyAgaphalaM labhet || 18\-8|| duHkham iti eva yat karma kAya\-klesha\-bhayAt tyajet | saH kR^itvA rAjasam tyAgam na eva tyAga\-phalam labhet || 18\-8|| kAryamityeva yatkarma niyataM kriyate.arjuna | sa~Nga.n tyaktvA phala.n chaiva sa tyAgaH sAttviko mataH || 18\-9|| kAryam iti eva yat karma niyatam kriyate arjuna | sa~Ngam tyaktvA phalam cha eva saH tyAgaH sAttvikaH mataH || 18\-9|| na dveShTyakushalaM karma kushale nAnuShajjate | tyAgI sattvasamAviShTo medhAvI Chinnasa.nshayaH || 18\-10|| na dveShTi akushalam karma kushale na anuShajjate | tyAgI sattva\-samAviShTaH medhAvI Chinna\-sa.nshayaH || 18\-10|| na hi dehabhR^itA shakya.n tyaktuM karmANyasheShataH | yastu karmaphalatyAgI sa tyAgItyabhidhIyate || 18\-11|| na hi deha\-bhR^itA shakyam tyaktum karmANi asheShataH | yaH tu karma\-phala\-tyAgI saH tyAgI iti abhidhIyate || 18\-11|| aniShTamiShTaM mishra.n cha trividhaM karmaNaH phalam | bhavatyatyAginAM pretya na tu sa.nnyAsinA.n kvachit || 18\-12|| aniShTam iShTam mishram cha trividham karmaNaH phalam | bhavati atyAginAm pretya na tu sa.nnyAsinAm kvachit || 18\-12|| pa~nchaitAni mahAbAho kAraNAni nibodha me | sA~Nkhye kR^itAnte proktAni siddhaye sarvakarmaNAm || 18\-13|| pa~ncha etAni mahA\-bAho kAraNAni nibodha me | sA~Nkhye kR^ita\-ante proktAni siddhaye sarva\-karmaNAm || 18\-13|| adhiShThAnaM tathA kartA karaNa.n cha pR^ithagvidham | vividhAshcha pR^ithakcheShTA daiva.n chaivAtra pa~nchamam || 18\-14|| adhiShThAnam tathA kartA karaNam cha pR^ithak.h\-vidham | vividhAH cha pR^ithak cheShTAH daivam cha eva atra pa~nchamam || 18\-14|| sharIravA~Nmanobhiryatkarma prArabhate naraH | nyAyya.n vA viparItaM vA pa~nchaite tasya hetavaH || 18\-15|| sharIra\-vAk.h\-manobhiH yat karma prArabhate naraH | nyAyyam vA viparItaM vA pa~ncha ete tasya hetavaH || 18\-15|| tatraivaM sati kartAramAtmAnaM kevalaM tu yaH | pashyatyakR^itabuddhitvAnna sa pashyati durmatiH || 18\-16|| tatra evam sati kartAram AtmAnam kevalam tu yaH | pashyati akR^ita\-buddhitvAt na saH pashyati durmatiH || 18\-16|| yasya nAha.nkR^ito bhAvo buddhiryasya na lipyate | hatvA.api sa imA.NllokAnna hanti na nibadhyate || 18\-17|| yasya na aha.nkR^itaH bhAvaH buddhiH yasya na lipyate | hatvA api saH imAn lokAn na hanti na nibadhyate || 18\-17|| j~nAnaM j~neyaM parij~nAtA trividhA karmachodanA | karaNaM karma karteti trividhaH karmasa.ngrahaH || 18\-18|| j~nAnam j~neyam parij~nAtA trividhA karma\-chodanA | karaNam karma kartA iti trividhaH karma\-sa.ngrahaH || 18\-18|| j~nAnaM karma cha kartA cha tridhaiva guNabhedataH | prochyate guNasa~NkhyAne yathAvachChR^iNu tAnyapi || 18\-19|| j~nAnam karma cha kartA cha tridhA eva guNa\-bhedataH | prochyate guNa\-sa~NkhyAne yathAvat shR^iNu tAni api || 18\-19|| sarvabhUteShu yenaikaM bhAvamavyayamIkShate | avibhakta.n vibhakteShu tajj~nAnaM viddhi sAttvikam || 18\-20|| sarva\-bhUteShu yena ekam bhAvam avyayam IkShate | avibhaktam vibhakteShu tat j~nAnam viddhi sAttvikam || 18\-20|| pR^ithaktvena tu yajj~nAnaM nAnAbhAvAnpR^ithagvidhAn | vetti sarveShu bhUteShu tajj~nAnaM viddhi rAjasam || 18\-21|| pR^ithaktvena tu yat j~nAnam nAnA\-bhAvAn pR^ithak.h\-vidhAn | vetti sarveShu bhUteShu tat j~nAnam viddhi rAjasam || 18\-21|| yattu kR^itsnavadekasminkArye saktamahaitukam | atattvArthavadalpa.n cha tattAmasamudAhR^itam || 18\-22|| yat tu kR^itsnavat ekasmin kArye saktam ahaitukam | atattvArthavat alpam cha tat tAmasam udAhR^itam || 18\-22|| niyataM sa~NgarahitamarAgadveShataH kR^itam | aphalaprepsunA karma yattatsAttvikamuchyate || 18\-23|| niyatam sa~Nga\-rahitam arAga\-dveShataH kR^itam | aphala\-prepsunA karma yat tat sAttvikam uchyate || 18\-23|| yattu kAmepsunA karma sAha.nkAreNa vA punaH | kriyate bahulAyAsaM tadrAjasamudAhR^itam || 18\-24|| yat tu kAma\-IpsunA karma sAha.nkAreNa vA punaH | kriyate bahula AyAsam tat rAjasam udAhR^itam || 18\-24|| anubandha.n kShayaM hi.nsAmanapekShya cha pauruSham | mohAdArabhyate karma yattattAmasamuchyate || 18\-25|| anubandham kShayam hi.nsAm anapekShya cha pauruSham | mohAt Arabhyate karma yat tat tAmasam uchyate || 18\-25|| muktasa~Ngo.anaha.nvAdI dhR^ityutsAhasamanvitaH | sid.hdhyasid.hdhyornirvikAraH kartA sAttvika uchyate || 18\-26|| mukta\-sa~NgaH anaha.n\-vAdI dhR^iti\-utsAha\-samanvitaH | siddhi\-asiddhyoH nirvikAraH kartA sAttvikaH uchyate || 18\-26|| rAgI karmaphalaprepsurlubdho hi.nsAtmako.ashuchiH | harShashokAnvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH || 18\-27|| rAgI karma\-phala\-prepsuH lubdhaH hi.nsAtmakaH ashuchiH | harSha\-shoka\-anvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH || 18\-27|| ayuktaH prAkR^itaH stabdhaH shaTho naiShkR^itiko.alasaH | viShAdI dIrghasUtrI cha kartA tAmasa uchyate || 18\-28|| ayuktaH prAkR^itaH stabdhaH shaThaH naiShkR^itikaH alasaH | viShAdI dIrgha\-sUtrI cha kartA tAmasaH uchyate || 18\-28|| buddherbhedaM dhR^iteshchaiva guNatastrividhaM shR^iNu | prochyamAnamasheSheNa pR^ithaktvena dhana~njaya || 18\-29|| buddheH bhedam dhR^iteH cha eva guNataH trividham shR^iNu | prochyamAnam asheSheNa pR^ithaktvena dhana~njaya || 18\-29|| pravR^itti.n cha nivR^itti.n cha kAryAkArye bhayAbhaye | bandhaM mokSha.n cha yA vetti buddhiH sA pArtha sAttvikI || 18\-30|| pravR^ittim cha nivR^ittim cha kArya\-akArye bhaya\-abhaye | bandham mokSham cha yA vetti buddhiH sA pArtha sAttvikI || 18\-30|| yayA dharmamadharma.n cha kArya.n chAkAryameva cha | ayathAvatprajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI || 18\-31|| yayA dharmam adharmam cha kAryam cha akAryam eva cha | ayathAvat prajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI || 18\-31|| adharma.n dharmamiti yA manyate tamasAvR^itA | sarvArthAnviparItA.nshcha buddhiH sA pArtha tAmasI || 18\-32|| adharmam dharmam iti yA manyate tamasA AvR^itA | sarva\-arthAn viparItAn cha buddhiH sA pArtha tAmasI || 18\-32|| dhR^ityA yayA dhArayate manaHprANendriyakriyAH | yogenAvyabhichAriNyA dhR^itiH sA pArtha sAttvikI || 18\-33|| dhR^ityA yayA dhArayate manaH\-prANa\-indriya\-kriyAH | yogena avyabhichAriNyA dhR^itiH sA pArtha sAttvikI || 18\-33|| yayA tu dharmakAmArthAndhR^ityA dhArayate.arjuna | prasa~Ngena phalAkA~NkShI dhR^itiH sA pArtha rAjasI || 18\-34|| yayA tu dharma\-kAma\-arthAn dhR^ityA dhArayate arjuna | prasa~Ngena phala\-AkA~NkShI dhR^itiH sA pArtha rAjasI || 18\-34|| yayA svapnaM bhayaM shokaM viShAdaM madameva cha | na vimu~nchati durmedhA dhR^itiH sA pArtha tAmasI || 18\-35|| yayA svapnam bhayam shokam viShAdam madam eva cha | na vimu~nchati durmedhA dhR^itiH sA pArtha tAmasI || 18\-35|| sukhaM tvidAnI.n trividhaM shR^iNu me bharatarShabha | abhyAsAdramate yatra duHkhAnta.n cha nigachChati || 18\-36|| sukham tu idAnIm trividham shR^iNu me bharatarShabha | abhyAsAt ramate yatra duHkhAntam cha nigachChati || 18\-36|| yattadagre viShamiva pariNAme.amR^itopamam | tatsukhaM sAttvikaM proktamAtmabuddhiprasAdajam || 18\-37|| yat tat agre viSham iva pariNAme amR^ita\-upamam | tat sukham sAttvikam proktam Atma\-buddhi\-prasAdajam || 18\-37|| viShayendriyasa.nyogAdyattadagre.amR^itopamam | pariNAme viShamiva tatsukhaM rAjasaM smR^itam || 18\-38|| viShaya\-indriya\-sa.nyogAt yat tat agre amR^ita\-upamam | pariNAme viSham iva tat sukham rAjasam smR^itam || 18\-38|| yadagre chAnubandhe cha sukhaM mohanamAtmanaH | nidrAlasyapramAdottha.n tattAmasamudAhR^itam || 18\-39|| yat agre cha anubandhe cha sukham mohanam AtmanaH | nidrA\-Alasya\-pramAda\-uttham tat tAmasam udAhR^itam || 18\-39|| na tadasti pR^ithivyA.n vA divi deveShu vA punaH | sattvaM prakR^itijairmukta.n yadebhiH syAttribhirguNaiH || 18\-40|| na tat asti pR^ithivyAm vA divi deveShu vA punaH | sattvam prakR^itijaiH muktam yat ebhiH syAt tribhiH guNaiH || 18\-40|| brAhmaNakShatriyavishA.n shUdrANA.n cha parantapa | karmANi pravibhaktAni svabhAvaprabhavairguNaiH || 18\-41|| brAhmaNa\-kShatriya\-vishAm shUdrANAm cha parantapa | karmANi pravibhaktAni svabhAva\-prabhavaiH guNaiH || 18\-41|| shamo damastapaH shauchaM kShAntirArjavameva cha | j~nAnaM vij~nAnamAstikyaM brahmakarma svabhAvajam || 18\-42|| shamaH damaH tapaH shaucham kShAntiH Arjavam eva cha | j~nAnam vij~nAnam Astikyam brahma\-karma svabhAvajam || 18\-42|| shaurya.n tejo dhR^itirdAkShya.n yuddhe chApyapalAyanam | dAnamIshvarabhAvashcha kShAtraM karma svabhAvajam || 18\-43|| shauryam tejaH dhR^itiH dAkShyam yuddhe cha api apalAyanam | dAnam Ishvara\-bhAvaH cha kShAtram karma svabhAvajam || 18\-43|| kR^iShigaurakShyavANijya.n vaishyakarma svabhAvajam | paricharyAtmakaM karma shUdrasyApi svabhAvajam || 18\-44|| kR^iShi\-gaurakShya\-vANijyam vaishya\-karma svabhAvajam | paricharyA\-Atmakam karma shUdrasya api svabhAvajam || 18\-44|| sve sve karmaNyabhirataH sa.nsiddhi.n labhate naraH | svakarmanirataH siddhi.n yathA vindati tachChR^iNu || 18\-45|| sve sve karmaNi abhirataH sa.nsiddhim labhate naraH | svakarma\-nirataH siddhim yathA vindati tat shR^iNu || 18\-45|| yataH pravR^ittirbhUtAnA.n yena sarvamidaM tatam | svakarmaNA tamabhyarchya siddhi.n vindati mAnavaH || 18\-46|| yataH pravR^ittiH bhUtAnAm yena sarvam idam tatam | svakarmaNA tam abhyarchya siddhim vindati mAnavaH || 18\-46|| shreyAnsvadharmo viguNaH paradharmAtsvanuShThitAt | svabhAvaniyataM karma kurvannApnoti kilbiSham || 18\-47|| shreyAn svadharmaH viguNaH para\-dharmAt svanuShThitAt | svabhAva\-niyatam karma kurvan na Apnoti kilbiSham || 18\-47|| sahajaM karma kaunteya sadoShamapi na tyajet | sarvArambhA hi doSheNa dhUmenAgnirivAvR^itAH || 18\-48|| sahajam karma kaunteya sadoSham api na tyajet | sarvArambhAH hi doSheNa dhUmena agniH iva AvR^itAH || 18\-48|| asaktabuddhiH sarvatra jitAtmA vigataspR^ihaH | naiShkarmyasiddhiM paramA.n sa.nnyAsenAdhigachChati || 18\-49|| asakta\-buddhiH sarvatra jita\-AtmA vigata\-spR^ihaH | naiShkarmya\-siddhim paramAm sa.nnyAsena adhigachChati || 18\-49|| siddhiM prApto yathA brahma tathApnoti nibodha me | samAsenaiva kaunteya niShThA j~nAnasya yA parA || 18\-50|| siddhim prAptaH yathA brahma tathA Apnoti nibodha me | samAsena eva kaunteya niShThA j~nAnasya yA parA || 18\-50|| bud.hdhyA vishuddhayA yukto dhR^ityAtmAnaM niyamya cha | shabdAdInviShayA.nstyaktvA rAgadveShau vyudasya cha || 18\-51|| bud.hdhyA vishuddhayA yuktaH dhR^ityA AtmAnam niyamya cha | shabdAdIn viShayAn tyaktvA rAga\-dveShau vyudasya cha || 18\-51|| viviktasevI laghvAshI yatavAkkAyamAnasaH | dhyAnayogaparo nitya.n vairAgya.n samupAshritaH || 18\-52|| vivikta\-sevI laghu\-AshI yata\-vAk.h\-kAya\-mAnasaH | dhyAna\-yoga\-paraH nityam vairAgyam samupAshritaH || 18\-52|| aha.nkAraM balaM darpa.n kAmaM krodhaM parigraham | vimuchya nirmamaH shAnto brahmabhUyAya kalpate || 18\-53|| aha.nkAram balam darpam kAmam krodham parigraham | vimuchya nirmamaH shAntaH brahma\-bhUyAya kalpate || 18\-53|| brahmabhUtaH prasannAtmA na shochati na kA~NkShati | samaH sarveShu bhUteShu madbhakti.n labhate parAm || 18\-54|| brahma\-bhUtaH prasanna\-AtmA na shochati na kA~NkShati | samaH sarveShu bhUteShu mat.h\-bhaktim labhate parAm || 18\-54|| bhaktyA mAmabhijAnAti yAvAnyashchAsmi tattvataH | tato mAM tattvato j~nAtvA vishate tadanantaram || 18\-55|| bhaktyA mAm abhijAnAti yAvAn yaH cha asmi tattvataH | tataH mAm tattvataH j~nAtvA vishate tat anantaram || 18\-55|| sarvakarmANyapi sadA kurvANo mad.hvyapAshrayaH | matprasAdAdavApnoti shAshvataM padamavyayam || 18\-56|| sarva\-karmANi api sadA kurvANaH mat.h\-vyapAshrayaH | mat.h\-prasAdAt avApnoti shAshvatam padam avyayam || 18\-56|| chetasA sarvakarmANi mayi sa.nnyasya matparaH | buddhiyogamupAshritya machchittaH satataM bhava || 18\-57|| chetasA sarva\-karmANi mayi sa.nnyasya mat.h\-paraH | buddhi\-yogam upAshritya mat.h\-chittaH satatam bhava || 18\-57|| machchittaH sarvadurgANi matprasAdAttariShyasi | atha chettvamaha.nkArAnna shroShyasi vina~NkShyasi || 18\-58|| mat.h\-chittaH sarva\-durgANi mat.h\-prasAdAt tariShyasi | atha chet tvam aha.nkArAt na shroShyasi vina~NkShyasi || 18\-58|| yadaha.nkAramAshritya na yotsya iti manyase | mithyaiSha vyavasAyaste prakR^itistvA.n niyokShyati || 18\-59|| yat aha.nkAram Ashritya na yotsye iti manyase | mithyA eShaH vyavasAyaH te prakR^itiH tvAm niyokShyati || 18\-59|| svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA | kartuM nechChasi yanmohAtkariShyasyavasho.api tat || 18\-60|| svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA | kartum na ichChasi yat mohAt kariShyasi avashaH api tat || 18\-60|| IshvaraH sarvabhUtAnA.n hR^iddeshe.arjuna tiShThati | bhrAmayansarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA || 18\-61|| IshvaraH sarva\-bhUtAnAm hR^it.h\-deshe arjuna tiShThati | bhrAmayan sarva\-bhUtAni yantra\-ArUDhAni mAyayA || 18\-61|| tameva sharaNaM gachCha sarvabhAvena bhArata | tatprasAdAtparAM shAntiM sthAnaM prApsyasi shAshvatam || 18\-62|| tam eva sharaNam gachCha sarva\-bhAvena bhArata | tat prasAdAt parAm shAntim sthAnam prApsyasi shAshvatam || 18\-62|| iti te j~nAnamAkhyAtaM guhyAd.hguhyataraM mayA | vimR^ishyaitadasheSheNa yathechChasi tathA kuru || 18\-63|| iti te j~nAnam AkhyAtam guhyAt guhyataraM mayA | vimR^ishya etat asheSheNa yathA ichChasi tathA kuru || 18\-63|| sarvaguhyatamaM bhUyaH shR^iNu me paramaM vachaH | iShTo.asi me dR^iDhamiti tato vakShyAmi te hitam || 18\-64|| sarva\-guhyatamam bhUyaH shR^iNu me paramam vachaH | iShTaH asi me dR^iDham iti tataH vakShyAmi te hitam || 18\-64|| manmanA bhava madbhakto madyAjI mA.n namaskuru | mAmevaiShyasi satya.n te pratijAne priyo.asi me || 18\-65|| mat.h\-manAH bhava mat.h\-bhaktaH mat.h\-yAjI mAm namaskuru | mAm eva eShyasi satyam te pratijAne priyaH asi me || 18\-65|| sarvadharmAnparityajya mAmekaM sharaNaM vraja | ahaM tvA sarvapApebhyo mokShyayiShyAmi mA shuchaH || 18\-66|| sarva\-dharmAn parityajya mAm ekam sharaNam vraja | aham tvA sarva\-pApebhyaH mokShyayiShyAmi mA shuchaH || 18\-66|| idaM te nAtapaskAya nAbhaktAya kadAchana | na chAshushrUShave vAchya.n na cha mA.n yo.abhyasUyati || 18\-67|| idam te na atapaskAya na abhaktAya kadAchana | na cha ashushrUShave vAchyam na cha mAm yaH abhyasUyati || 18\-67|| ya idaM paramaM guhyaM madbhakteShvabhidhAsyati | bhaktiM mayi parAM kR^itvA mAmevaiShyatyasa.nshayaH || 18\-68|| yaH idam paramam guhyam mat.h\-bhakteShu abhidhAsyati | bhaktim mayi parAm kR^itvA mAm eva eShyati asa.nshayaH || 18\-68|| na cha tasmAnmanuShyeShu kashchinme priyakR^ittamaH | bhavitA na cha me tasmAdanyaH priyataro bhuvi || 18\-69|| na cha tasmAt manuShyeShu kashchit me priya\-kR^ittamaH | bhavitA na cha me tasmAt anyaH priyataraH bhuvi || 18\-69|| adhyeShyate cha ya imaM dharmya.n sa.nvAdamAvayoH | j~nAnayaj~nena tenAhamiShTaH syAmiti me matiH || 18\-70|| adhyeShyate cha yaH imam dharmyam sa.nvAdam AvayoH | j~nAna\-yaj~nena tena aham iShTaH syAm iti me matiH || 18\-70|| shraddhAvAnanasUyashcha shR^iNuyAdapi yo naraH | so.api muktaH shubhA.NllokAnprApnuyAtpuNyakarmaNAm || 18\-71|| shraddhAvAn anasUyaH cha shR^iNuyAt api yaH naraH | saH api muktaH shubhAn lokAn prApnuyAt puNya\-karmaNAm || 18\-71|| kachchidetachChrutaM pArtha tvayaikAgreNa chetasA | kachchidaj~nAnasammohaH pranaShTaste dhana~njaya || 18\-72|| kachchit etat shrutam pArtha tvayA ekAgreNa chetasA | kachchit aj~nAna\-sammohaH pranaShTaH te dhana~njaya || 18\-72|| arjuna uvAcha | arjunaH uvAcha | naShTo mohaH smR^itirlabdhA tvatprasAdAnmayAchyuta | sthito.asmi gatasandehaH kariShye vachanaM tava || 18\-73|| naShTaH mohaH smR^itiH labdhA tvat prasAdAt mayA achyuta | sthitaH asmi gata\-sandehaH kariShye vachanam tava || 18\-73|| sa~njaya uvAcha | sa~njayaH uvAcha | ityahaM vAsudevasya pArthasya cha mahAtmanaH | sa.nvAdamimamashrauShamadbhutaM romaharShaNam || 18\-74|| iti aham vAsudevasya pArthasya cha mahAtmanaH | sa.nvAdam imam ashrauSham adbhutam roma\-harShaNam || 18\-74|| vyAsaprasAdAchChrutavAnetadguhyamahaM param | yogaM yogeshvarAtkR^iShNAtsAkShAtkathayataH svayam || 18\-75|| vyAsa\-prasAdAt shrutavAn etat guhyam aham param | yogam yogeshvarAt kR^iShNAt sAkShAt kathayataH svayam || 18\-75|| rAjansa.nsmR^itya sa.nsmR^itya sa.nvAdamimamadbhutam | keshavArjunayoH puNyaM hR^iShyAmi cha muhurmuhuH || 18\-76|| rAjan sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya sa.nvAdam imam adbhutam | keshava\-arjunayoH puNyam hR^iShyAmi cha muhuH muhuH || 18\-76|| tachcha sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya rUpamatyadbhutaM hareH | vismayo me mahAn rAjanhR^iShyAmi cha punaH punaH || 18\-77|| tat cha sa.nsmR^itya sa.nsmR^itya rUpam ati\-adbhutam hareH | vismayaH me mahAn rAjan hR^iShyAmi cha punaH punaH || 18\-77|| yatra yogeshvaraH kR^iShNo yatra pArtho dhanurdharaH | tatra shrIrvijayo bhUtirdhruvA nItirmatirmama || 18\-78|| yatra yogeshvaraH kR^iShNaH yatra pArthaH dhanurdharaH | tatra shrIH vijayaH bhUtiH dhruvA nItiH matiH mama || 18\-78|| OM tatsaditi shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyA.n yogashAstre shrIkR^iShNArjunasa.nvAde mokShasa.nnyAsayogo nAma aShTAdasho.adhyAyaH || 18|| OM tat sat iti shrImat bhagavat gItAsu upaniShatsu brahma\-vidyAyAm yoga\-shAstre shrIkR^iShNa\-arjuna\-sa.nvAde mokSha\-sa.nnyAsa\-yogaH nAma aShTAdashaH adhyAyaH || 18|| ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}