% Text title : shrIdhIshagItA % File name : shrIdhIshagItA.itx % Category : giitaa, gItA, ganesha, upanishhat % Location : doc\_giitaa % Proofread by : Mohan Chettoor % Description/comments : See the Hindi translation of Shri Dhishagita % Acknowledge-Permission: Shri Bharat Dharma Mahamandal Varanasi % Latest update : November 19, 2022 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Shri Dhisha Gita ..}## \itxtitle{.. shrI dhIshagItA ..}##\endtitles ## shrIgaNeshAya namaH | \section{1\. svasvarUpabhAvanirUpaNam} atha prathamo.adhyAyaH | sUta uvAcha || 1|| guro ! vedAntatattvaj~na ! vedArthadyotakAnyaho | anekAni purANAni kR^ipAtaH shrAvitAni me || 2|| anekopaniShatsArarUpA gItAshcha kIrttitAH | jAto.asmyahaM tato deva ! kR^itakR^ityo na saMshayaH || 3|| ashrauSha~ncha bhavatto.ahaM purAkhyAnaprasa~NgataH | jagatkartA jagaddhAtA jagajjanmAdikAraNam || 4|| jagatpitA jagadbandhurbhagavAn vishvapAlakaH | pare buddheH sthito buddhimadhiShThAya kR^ipAvashAt || 5|| muktiM dadAti jIvebhyaH sharaNAgatavatsalaH | ataH samprochyate dhIsha AmnAyairakhilairasau || 6|| ityapyAkarNitaM nAtha ! bhavato vadanAmbujAta | yatpurAdivyamAsAdya dhIshalokaM maharShayaH || 7|| shrImadgaNapaterdevAchChrUtavanto hitA~nchChabhAn | anekopaniShatsAropadeshAnmuktidAyakAn || 8|| tavAsImakR^ipArAshirmayyAste yA tayaiva mAm | divyAM dhIsharShisaMvAdarUpAM puNyamayImataH || 9|| j~nAnadAM muktidAM shravyAM dhIshagItAM sudhopamAm | kuruShva shrAvayitvAmAM kR^itakR^ityaM kR^ipArNava ! || 10|| kasmAnmaharShibhirdhIshalokaH prAptaH purA prabho ! kva vAso dhIshaloko.asti kathamvA tatra gamyate || 11|| kAnyadhyAtmarahasyAni dhIshadevena prochire | shrAvayitvA cha tatsarvaM vyAsato mAM kR^itArthaya || 12|| yena shrautarahasyaM tatprachAyrrghAhaM punaH punaH | mumukShUNAM kR^ite loke dhanyaH syAM hi svayaM dhruvam || 13|| vyAsa uvAcha || 14|| sUta ! te dharmajij~nAsApravR^ittyA janmasiddhayA | bhaktayA guroshcha sadbuddhayA vishvakalyANasaktayA || 15|| prasanno.asmyahamatyantaM saumyAtte cha svabhAvataH | yattvaM jij~nAsase tAta ! yattvaM yA sha~Nkase hyataH || 16|| tatsamAdhAnadAnena nitAntaM modamAvahe | yato me priyashiShyo.asi matkR^ipApu~njabhAjanam || 17|| jij~nAsuprANivR^indebhyaH shikShAdAnaM nirantaram | mumukShusAdhakebhyashchashcha tattvaj~nAnopade shanam || 18|| vedAnAM j~nAnarUpANAM vishvasmiMshcha prachAraNam | teShAM prakAshana~nchAsti jIvanasya vrataM mama || 19|| sUta ! vishveshamAhAtmyamachAraH puNyavarddhanaH | svabhAvAdrochate mahyaM tatrAsi tvaM sahAyakaH || 20|| sAnandaM pUrayiShye.ataH prArthanAmuttamAmimAm | samAhitamanA buddhayA yuktaH shraddhAnvitaH shR^iNu || 21|| brahmANDametatsaptAdhaH saptorddhva~nchaiva vidyate | chaturdashamiteShvevaM vibhaktaM bhuvaneShvaho || 22|| chaturdashamitAnyetadbhuvanAnyeva kovidAH | UrddhvalokAnadholokAn sapta sapta vadanti cha || 23|| svAbhAvikyasurAvAsabhUradhastAd bhavettayoH | saptalokyAM tathovasthA saptalokI cha devabhUH || 24|| chaturdashamitAnA~ncha yuvanAnAM virAjate | madhyasandhisthito mR^ityuloko martyanivAsabhUH || 25|| asau sR^ita ! kila prAj~nairbhUloko.api nigadyate | pArthivo mR^ityuloko.asya pitR^iloko.asti daivikaH || 26|| yuddhe devAsure jAte kvAchitke.api kadAchana | tayornivAsabhUmyoH syAt kAdAchitko viparyyayaH || 27|| he sUtAdhyAtmarAjyasya chAlakA R^iShayo yataH | tachchaturdashalokeShu gatisteShAmabAdhitA || 28|| vAsasthAnAni teShAntu lokAH saptorddhvavarttinaH | shreNyo.anekA maharShINAmUrddhvalokeShu santyataH || 29|| teShAM nivAsabhUmInAM nAnA bhedA nirUpitAH | adholokA yathA saptAsurabhAvapradhAnakAH || 30|| bhavantyasurarAjeNa vistarAnniyamena cha | sarvadA sarvathA nUnaM nitAntamanushAsitAH || 31|| tathA naivorddhvalokeShu devarAjAnushAsanam | AvashyakaM varttate te yataH sattvapradhAnakAH || 32|| R^iShINAM nitarAM tatra sulabhApyasti sa~NgatiH | yasmAnna punarAvR^ittiH satyalokastvasau sadA || 33|| muktAtmabhistaponiShThairyogayu~njAnamAnasaiH | brahmasadbhAvasaMyuktai R^iShibhiH pUrito.astyalam || 34|| sambhavaH punarAvR^itteH saguNAkhilalokataH | sarvetaH saguNA lokA UrdhvasthAnAdhivarttinaH || 35|| lokayoH sandhimadhyasthAstapaHsatyAbhidhAnayoH | nAtra tvaM vismayaM kuryyAH sUta! darbhAgradhIShaNa ! || 36|| urdhvalokeShu sarveShu nishchitaM nivasantyaho | yathAdhikArasaMllabdhi yathAsthAnaM maharShayaH || 37|| nirjarA nikhilAH sUta! labdhvA yeShAM susa~Ngatim | pArayante svadharmasya pAlanaM kartumuttamam || 38|| ekadA militA naike purAkAle maharShayaH | adhyAtmatattvajij~nAsAsadvA~nChAbhishcha preritAH || 39|| ekAgramAnasAH shraddhAbhaktibhAvasamanvitAH | ekatattvayutAH shAntA dhIshalokamadhishritAH || 40|| shrImadgaNapatiM devaM sajj~nAnAnandavigraham | tatraitya bhagavantaM taM prArthayAmAsurAdarAt || 41|| R^iShaya UchuH || 42|| bhagavan ! dhIsha ! sarvaj~na ! jaganmAnya ! jagadguro ! | kR^ipAto bhavato vedAn prAptavanto vayaM purA || 43|| teShAmarthAnusandhAne kR^itakAryyA abhUma cha | tavAsmAbhiH paraM naiva j~nAtaM rUpaM yathArthataH || 44|| ato naivabhavachChAntirasmAkaM chetasi prabho ! | vayaM sharaNamApannA bhavallokramupasthitAH || 45|| adya naH kR^ipayA dehi svarUpaj~nAnamAtmanaH | tattvaj~nAnanidheH sAraM j~nAnaM tachChrAvayAmR^itam || 46|| yatsyAchchopaniShadrapamasmanniHshreyasapradam | chirashAntikaraM deva ! brahmAnandapradAyakam || 47|| gaNapatiruvAcha || 48|| pAra~Ngato.asmyalaM viprAH ! svasaptaj~nAnabhUmitaH | sachchidAnandarUpeNa virAje chAhamavyayaH || 49|| vibhuM mAmapyaho bhaktA bhAvukAH svechChayA dvijAH ! | nAnArUpeShu pashyanti kR^itakR^ityA bhavanti cha || 50|| rUpahIno.asmyahaM viprAH ! shraddhAvantastathApi me | bhaktA mAM sthUlarUpe vA jyotIrUpe nirIkShya cha || 51|| sAnandAH kR^itakR^ityAH syurnAtra kAryyA vichAraNA | syuH prapa~nchamayAdasmAt sthUlAdvai viShayAtpare || 52|| indriyaughAstataH santi tanmAtrANyakhilAni cha | tanmAtrebhyaH pare pAre vR^ittayashcha bhavantyaho || 53|| tAbhyaH pAraM gatA bhAvA bhAvebhyo.api paraM mahat | mahato.api paraM nityaM kurvate darshanaM mama || 54|| j~nAnino yogAniShNAtA bhaktA me tattvachintakAH | etadrUpaM paraM j~nAtvA chiraM shAntimavApnuta || 55|| ahamevAsmi sadrUpashchidrUpo.api maharShayaH ! | ahamAnandarUpo.asmi nUnamatra na saMshayaH || 56|| vibhushcha nirvikAro.ahaM nirAkArashcha nirguNaH | dvandvAtItashcha nirlipto j~nAnarUpo.apyahaM dhruvam || 57|| svarUpAvasthitau mUla\-prakR^itirme maharShayaH | mallInA bhAvamadvaitamAvirbhAvayatetarAm || 58|| sA vyutthAnadashAyAntu svaM rUpaM triguNAtmakam | dhR^itvA dR^ishyamapa~nchasya sR^iShTisthitilayakriyAH || 59|| kurvArNA.a.aste sadA viprAH! madAj~nAvashavarttinI | matprakR^ityAshcha bho viprAH! tamassattvarajoguNAH || 60|| j~nAyante sachchidAnandarUpairbhAvaistribhirmama | nanvadhyAtmAdhidaivA dhibhUtabhAvairaho tribhiH || 61|| AvirbhUyAtmabhaktebhyo j~nAnibhyaH sattvaraM dhruvam | ahameva prayachChAmi tattvaj~nAnaM na saMshayaH || 62|| tadA me j~nAnino bhaktA bhAvatrayyAshrayAddhruvam | aghaTyaghaTanAyAM yA prakR^itirme paTIyasI || 63|| tasyAstraiguNyamayyA hi kR^itvA tAttvikadarshanam | mAmakInAM labhante.ante mukti sAyujyanAmikAm || 64|| tribhAvAtmakamevAsti taTasthaj~nAnamadbhutam | matsvarUpAvabodhAya sUpAyaH sarvathottamaH || 65|| matkAraNadashAyAM vai sachchidAnandarUpiNaH | tribhAvA avatiShThante.advaitarUpe na saMshayaH || 66|| nanvadhyAtmAdhidevAdhibhUtabhAvaistribhirdhruvam | prakR^iterme prajAtasya kAryabrahmaNa eva hi || 67|| a~NgopA~NgAni sarvANi vyApnuvannu pR^ithak pR^ithak | vishvaM prakAshaye sarvamahaM vaichitryasa~Nkulam || 68|| sthAnaM tannAsti vishvasmin vyAptaM yanna tribhAvataH | yadbrahmeshavirADrUpaiH pashyanto j~nAnino hi mAm || 69|| unmajjanti nimajjanti bhaktA me bhaktisAgare | tatrApi kAraNaM vitta nityabhAvatrayaM khalu || 70|| yattadbrahma manovAchAma~NgocharamitIritam | tat sarvakAraNaM vitta sarvAdhyAtmikamityapi || 71|| anAdyantamajaM divyamajaraM dhruvamavyayam | apratarkyamavij~neyaM brahmAgre sampravartate || 72|| svechChayA mAyayA yattajjagajjanmAdikAraNam | IshvarAkhyaM tu tattatvamadhidaivamiti smR^itam || 73|| sarvaj~naH sadgururnityo hyantaryAmI kR^ipAnidhiH | sarvasadguNasArAtmA doShashUnyaH paraH pumAn || 74|| yatkAryabrahma vishvasya nidhAnaM prAkR^itAtmakam | virADIkhyaM sthUlataramadhibhUtaM taduchyate || 75|| punarvaH sampravakShye.ahaM shrUyatAM tattvamuttamam | nanvadhyAtmAdhidaivAdhibhUtabhAvatrayAnugam || 76|| yayAdhyAtmAdhidaivAdhibhUtabhAvatrayaM dvijAH ! | vidyate kAraNe nUnaM kAyyeShvapi tathaiva tat || 77|| vistarAtsampravakShye.ahaM tatsvarUpaM nishamyatAm | ahameva svakIyAM tAM mahAmAyAmupAshritaH || 78|| vibhrANo.adhyAtmabhAvena R^iShirupaM sadottamam | tathAdhidaivabhAvena devatArUpamAdadhet || 79|| tathAdhibhUtabhAvena pitR^irUpamadhishrayan | nAnAbrahmANDasa~NghAtaM saMrakShAmi maharShayaH ! || 80|| AkAshaM prathamaM bhUtaM shrotramadhyAtmamuchyate | adhibhUtaM tathA shabdo dishastatrAdhidaivatam || 81|| dvitIyaM mArutaM bhUtaM tvagadhyAtmaM cha vishrutam | spaShTavyamadhibhUtashcha vidyuttatrAdhidaivatam || 82|| tR^itIyaM jyotirityAhushchakShuradhyAtmamuchyate | adhibhUtaM tato rUpaM sUryyastatrAdhidaivatam || 83|| chaturthamApo vij~neyaM jihvA chAdhyAtmamuchyate | adhibhUtaM rasashchAtra somastatrAdhidaivatam || 84|| pR^ithivI pa~nchamaM bhUtaM ghrANa~nchAdhyAtmamuchyate | adhibhUtaM tathA gandho vAyustatrAdhidaivatam || 85|| pAdAvadhyAtmamityAhurbrAhmaNAsttattvadarshinaH | adhibhUtaM tu gantavyaM viShNustatrAdhidaivatam || 86|| avAggatirapAnashcha pAyuradhyAtmamuchyate | adhibhUtaM visargashcha mitrastabhArdaivatam || 87|| prajanaH sarvabhUtAnAmupastho.adhyAtmanuchyate | adhibhUtaM tathA shukraM daivata~ncha prajApatiH || 88|| hastAvadhyAtmamityAhuradhyAtmavedino janAH | adhibhUtaM cha karmANi shakrastatrAdhidaivatam || 89|| vaishvadevI tataH pUrvA vAgadhyAtmamihochyate | vaktavyamadhibhUta~ncha vahnistatrAdhidaivatam || 90|| aha~NkArastathAsdhyAtmaM sarvasaMsArakArakam | abhimAno.adhibhUta~ncha rudrastatrAdhidaivatam || 91|| buddhiradhyAtmamityAhuryathAvadabhidarshinaH | boddhavyamadhibhUtaM tu kShetraj~nashchAdhidaivatam || 92|| adhyAtmaM mana ityAhuH pa~nchabhR^itAtmavArakam | adhibhUta~ncha sa~NkalpashchandramAshchAdhidaivatam || 93|| vedaH shabdamayaM j~neyaM matsvarUpaM na saMshayaH | mantrAstatrAdhibhutaM syAdIshvarashchAdhidevatam || 94|| j~nAnamadhyAtmamityAhurvedaniShNAtabuddhayaH | sarasvatyAshcha gAyatryAH sAvitryAshcha tathaiva hi || 95|| machChaktireva vedeShu trINi rUpANi vibhratI | j~nAnashaktiH kriyAshaktiryaj~nashaktistathA dvijAH || 96|| etachChaktitrayaM nUnaM samutpAdayatetarAm | nAtra kashchana sandeho vidyate viprapu~NgavAH ! || 97|| nigamAgamayoraikyAchChAstre.api vedasammate | sAdR^ishyaM tu tribhAvAnAmevamevAstyasaMshayam || 98|| antaHkaraNamevAsti kAraNaM bandhamokShayoH | aha~NkAro mano buddhishchittashchaitachchatuShTayam || 99|| tatrAdhibhUtamevAsti brahmA tatrAdhidaivatam | mamAnandavilAsashcha tatrAdhyAtmaM samuchyate || 100|| jagaddhArakadharmasyAdhibhUtaM karma prochyate | upAsanAdhidaivaM syAdadhyAtmaM j~nAnamuchyate || 101|| dharmA~NgeShvapi sarveShu pratyekaM vidyate dvijAH ! | sambandho hi tribhAvAnAM saMshayo nAtra kashchana || 102|| veda evAsti bho viprAH ! madAj~nAyAH prakAshakaH | vedasammatashAstrANi tasya vyAkhyAnibhAnicha || 103|| ahamevAsmyato vede shAstreShu tatpareShu cha | laukikI parakIyA cha samAdhinAmikA tathA || 104|| etastrayeNa dhR^itvA.ahaM tribhAvaM bhAmi santatam | adhibhUta~ncha vidyAnAM sarvAsAM shAstramuchyate || 105|| adhidaivamR^iShiH proktamadhyAtmaM veda uchyate | adhibhUtaM dhruvaM sR^iShTeH piNDasR^iShTimaharShayaH ! || 106|| brahmANDasR^iShTirevAsti nUnaM tatrAdhidaivatam | sachchitornityamAnandavilAso.adhyAtmamuchyate || 107|| anantakoTibrahmANDa\-kAraNaM yachcha prochyate | piNDanAsho.avibhUtaM syAtpralayasya maharShayaH || 108|| prAhuraj~nAshcha yaM mR^ityuM jIvAnAM romaharShaNam | brahmANDapralayashchAsti viprAH tatrAdhidaivatam || 109|| adhyAtmaM tatra jIvAnAM matsAyujyasamAgamaH | jIvasyAvaraNaM nUnaM bandhakAraNamuchyate || 110|| adhibhUtaM hi yasyAsti koShANAM pa~nchakaM budhAH ! | adhidaivamavidyA me satsattA.adhyAtmamuchyate || 111|| sAma~njasyasurakShArthaM sR^iShTerutpadyate tu yaH | devAsurAkhyasa~NgrAmaH pUrNaH so.api tribhAvataH || 112|| vij~nA maharShayo nAtra kAchit kAryyA vichAraNA | dharmAdharmAmayInAM yaddvR^ittInAM dvandvasa~Ngaram || 113|| antaHkaraNamAsAdya jAyate nityamadbhutam | devAsurAkhyayuddhasya tadevAdhyAtmamuchyate || 114|| devAsuraM devaloke yuddhaM naimittikaM tu yat | bhavettadeva bho viprA Aste khalvadhidaivatam || 115|| daivInAmAsurINA~ncha sampattInAM prabhAvataH | jAyate mR^ityuloke yadmahAyuddhaM parasparam || 116|| adhibhUtaM tadevAsti tasya yuddhasya nishchitam | mamaiva prakR^itirnUnamAshrayeNa mamaiva tu || 117|| AvirbhAvayate sR^iShTi\-prapa~ncha santataM dvijAH ! | kAraNaM bandhanasyAtaH prakR^ite meM guNatrayam || 118|| ye tribhAvAshrayAnme tu pashyanti prakR^itiM mama | tribhirguNairna badhyante prakR^iteste kadAchana || 119|| mAmakInaM svakIya~ncha gR^ihItvA.a.adarshamuttamam | mamaiShA prakR^itirviprAH ! saMsAre.apArasImani || 120|| nArIdhArAM nR^idhArA~ncha protpAdya vishvamashnute | ato dhArAdvaye.asmiMshcha bandhamokShadashAdvayam || 121|| kartuM sArthakamevAsti dvidhA bhAvatrayaM khalu | sR^iShTerdashAyAM dampatyoH kShetrabIje maharShayaH || 122|| adhibhUtaM tathA chAste pitarastvadhidaivatam | bhUtabhAvodbhavakaro visargaH karmasa.nj~nitaH || 123|| adhyAtmaM prochyate tatra nAtra kashchana saMshayaH | mukterdashAyAM dampatyormalli~NgaM prakR^itishcha me || 124|| adhibhUtaM tathAste sachchidbhAvAvadhidaivatam | paramAnanda evAsti tatrAdhyAtmaM na saMshayaH || 125|| brAhmaNAH ! itthamevAhaM tribhAvairdeshakAlayoH | pAtro.api darshanaM datvA svabhaktAn j~nAnino dhruvam || 126|| prakR^iterbanndhanAnnUnaM mochayAmi na saMshayaH | etadgUDharahasyaM vaH kathitaM viprapu~NgavAH || 127|| shuddhabhAvamayo yashcha pUrNashaktiprakAshakaH | oM tattsaditi mantro hi sadbhAvatrayavAchakaH || 128|| bhAvanAbhistadarthAnAM tajjapaishcha nirantaram | madraktairj~nAnaniShNAtairmantratattvaparAyaNaiH || 129|| avibhaktaj~nAnapUrNA tairantardR^iShTirApyate | mamaiva sachchidAnanda\-bhAvatrayasamAshrayAt || 130|| nanvadhyAtmAdhidaivAdhibhUtarUpaM maharShayaH ! | bhAvatrayaM hi sarvasmin kAryyabrahmaNi bhAsate || 131|| dR^ishyaM nAto bhavet ki~nchichChUnyaM bhAvatrayeNa vai | prApya bhakteH parAkAShThAM j~nAnayogAntimasthalIm || 132|| yadA me j~nAnino bhaktA mAM draShTuM shaknuvanti ha | sarveShu deshakAleShu tadA bhAvatrayaM mama || 133|| bhavantyanubhavantaste machchittA nAtra saMshayaH | aghaTyaghaTanAyAM yA prakR^itirme paTIyasI || 134|| sA traiguNyamayI devI tamaHsattvarajo.abhidhaiH | tribhiguNaistadA nAlaM baddhuM bhaktAn mama priyAn || 135|| aho matprakR^itishchaiva vidyArUpaM samAshritA | nayate j~nAnino bhaktAn matsAyujyaM na saMshayaH || 136|| iti shrIdhIshagItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre dhIsharShisaMvAde svasvarUpabhAvanirUpaNaM nAma prathamo.adhyAyaH | \section{2\. siddhisvarUpanirUpaNam} atha dvitIyo.adhyAyaH | maharShaya UchuH || 1|| j~nAtvA lokottaraM divyaM tattvAtItaM kR^ipAnidhe ! | paratattvAtmakaM samyak svarUpaM te yathArthataH || 2|| dR^ishyapra~nchajAta~ncha parivyApnuvato.akhilam | tribhAvAtmakarUpasya rahasyaM paramAdbhutam || 3|| samAkarNya vayaM jAtAH kR^itakR^ityA na saMshayaH | kintvanyadeva no jAtaM paraM kautUhalaM hR^idi || 4|| pashyAmaH sAmprataM sapta\-j~nAnabhUmeruparyyaho | bhavantaM mukhamAsInaM suramye kamalAsane || 5|| dhIsha ! sarvaj~na ! sarvAtmannAsitasyAsya te vibho! | saundaryaM kamalasyAste vA~Nmanobuddhayagocharam || 6|| sharIraM bhavato dhIsha ! raktavarNamapi prabho ! | atotaM sarvavarNebhyo raktAdibhyo.adhunAtyalam || 7|| tarpayatyasmadIyAM vai rUpadarshanalAlasAm | chakrapadmatrishUlastu modakena cha bhUShitaiH || 8|| karairdivyairebhirastrairbhavAn nityaM chaturbhujaH | kaivalyAbhyudayau dAtubhivAshvAsayate cha naH || 9|| samAdhatte cha no buddhi bhavAn bhUtvA gajAnanaH | upadiShTA vayaM pUrva bhavatA yattatasva || 10|| IshA j~nAtuM svarUpasya rahasyaM yatkimapyaho | sundarIM lohitA~NgIntu bhavadvAmA~NkavarttinIm || 11|| sha~NkhashaktyabjachakrAtivibhUShitachaturbhujAm | yAM vishvamohinIM devIM ShoDashIM shaktishAlinIm || 12|| pashyAmo vayametasyAH svarUpasyAdhunAvadhi | nAj~nAsiShma rahasyaM tat kR^ipAM kR^itvaiva sAmpratam || 13|| \ldq{}kAste.asau ? tatsvarUpaM kiM ? tadrahasya~ncha vistR^itaM ?\rdq{}| vyAsato varNayitvaitat kR^itakR^ityAn kuruShva naH || 14|| gaNapatiruvAcha || 15|| shaktireShA mamaivAste sarvakAryasahAyikA | siddhiM nAmnA cha yAmAhurbrAhmaNA vedapAragAH || 16|| mamaiva prakatirviprAH ! sadA traiguNyashobhitA | atyantaM sA prasIdantI siddhirUpa~ncha vibhratI || 17|| sevAyAM me ratA nityaM mAmupAshritya rAjate | pUrNA~NgalalitA ramyA ShoDashI sarvasundarI || 18|| chakrAbjasha~NkhashaktInAM dhAriNI shaktirUpiNI | siddhirvichyotate naiva sevAto me kadAchana || 19|| api chennirapekSho.ahaM tatsevA.a.adAnakarmaNi | shushrUShate tathApyeShA dhR^itvA rUpaM chaturvidham || 20|| nanvadhyAtmAdhidaivAdhibhUtAni sahajaM tathA | siddherasyA hi rUpANi chatvAri brAhmaNottamAH ! || 21|| aishvaryyasya chitA yadvat balasya cha satA yathA | sambandhaH karmaNaH shaktyA rUpasya tejasA saha || 22|| tathaivAste cha sambandhaH siddheH sArdhaM mayA dhruvam | sambandho.ayamapUrvo.asti nAtra kAryyA vichAraNA || 23|| viShNoH priyA yathA lakShmIH priyA shyAmA shivasya cha | brahmamayyA mahAshakteH priya Aste yathA punaH || 24|| chidvilAsAtmako bhAvaH svakAryabrahmaNaH khalu | aruNo.asti yathA vij~nAH ! sUryyadevasya cha priyaH || 25|| maharShayastathaivAste siddhireShA hi me priyA | parantu nirvikAraM mAM nirliptaM j~nAnarUpiNam || 26|| svapremAvaraNe siddhirnAsajjayitumastyalam | alaukiko.asti sambandhaH siddhyaivaM me maharShayaH ! || 27|| mantrasiddhistapaHsiddhiryogasiddhistathaiva cha | evaM nAnAvidhA loke vikhyAtA yAshcha siddhayaH || 28|| uta yAH siddhayo vimA aishyaH santyaNimAdayaH | jaivyo vA siddhayaH santi yA medhApratibhAdayaH || 29|| auShadhIsiddhayo yAshcha yA rasAyanamUlikAH ! padArthasiddhayo yAshcha vishvasminmantradarshinaH ! || 30|| balasiddhiHrdravyasiddhisiddhishcha puruShArthagA | sammohanAdayaH khyAtAH santi vA yAshcha siddhayaH || 31|| j~nAnasya siddhayo nAnA vedashAstraprakAshikAH | sarvAstAssanti matsiddhera~NgabhUtA na saMshayaH || 32|| janmauShadhipadopAstitapomantrasamAdhibhiH | saMyamenApi labhyante siddhayo.alaukikA dvijAH || 33|| aShTopAyAH pradhAnA hi santIme siddhilabdhaye | santi jAtismaratvAdisiddhayo janmasiddhayaH || 34|| yA siddhaguTikA kAyakalpashchaiva rasAyanam | anyA chaivaMvidhA siddhiroShadhIsiddhiruchyate || 35|| naimittikyashcha yA deva shaktayo rAjashaktayaH | anyAshchaivaMvidhAH sarvAH shaktayaH padasiddhayaH || 36|| upAsteH siddhayaH santi devatAdarshanAdayaH | yAsu siddhiShu labdhAlu jAyate.abhyudayo dhruvam || 37|| ShaD vashIkaraNAdIni yAni karmANi santi cha | anyAnyantarbhavantyevaM mantrasiddhau na saMshayaH || 38|| naivAstyevamvidhA siddhirdaivI vA kApi laukikI | yA saMyamasamAdhibhyAM labhyeta tapasA na vA || 39|| chaturvidhA hi labhyante siddhayo nishchitaM dvijAH | upAyairaShTabhiH proktairnAtra kAryyA vichAraNA || 40|| anantAH siddhayo yAshcha loke machChaktisambhavAH | vibhaktAssanti tAssarvAshchaturvaiva mayA purA || 41|| tAsA~ncha labdhaye nUnamupAyA aShTa narmitAH | taireva tAshcha prApyante nishchitaM viprapu~NgavAH ! || 42|| kurvANA laukikaM kAryyaM santi yAH siddhayo.akhilAH | tA j~neyA nikhilA viprA Adhibhautika siddhayaH || 43|| yA daivakAryyakAriNyaH siddhayaH samprakIrttitAH | tA j~neyA AdhidaivikyaH siddhayo nikhilAH khalu || 44|| siddhayo j~nAnavij~nAna\-prakAshinyashcha yA iha | AdhyAtmikyashcha sarvAstAH siddhayaH prochire budhaiH || 45|| bhavatAM mantradraShTR^iNAM siddhayo.antargatA iha || naivAtra vismayaH kAryyo bhavadbhirviprapu~NgavAH ! || 46|| sahajAkhyA tu yA siddhirvarttate vij~nasattamAH ! | etAbhyaH sarvasiddhibhyaH sA nitAntamalaukikI || 47|| mamAvatAravR^inde.asau svata eva prakAshate | tattvaj~nAnairmahAtmAno manonAshena vai dhruvam || 48|| nirvAsanatayA chaivonmUlayantaH svajIvatAm | shivarUpIbhavantashcha samAdhau nirvikalpake || 49|| tiShThanto yAnti mayyeva layamekAntato yadA | madichChayA tadA teShu sahajA karhichidbhavet || 50|| unnatAH sahajA bahvyaH siddhayo yadyapi dvijAH ! | tAsvaho santi mukhyAstu trayastrishachcha kevalam || 51|| yogivR^inde.avatAreShu jIvanmuktamahAtmasu | tapasviShu prakAshante trayastrishachcha siddhayaH || 52|| samAhitairbhavadbhistAH shrUyantAM varNayAmyaham | tAsAM nAmAni puNyAni bhavatAmantike dvijAH ! || 53|| etAH sarvAH siddhayo hi vedashAstreShu varNitAH | aNimA laghimA prAptiH prAkAmyaM mahimA tathA || 54|| vashitvaM garimeshitve tathA kAmAvasAyitA | dUrashravaNamevAlaM parakAyapraveshanam || 55|| manoyAyitvameveti sarvaj~natvamabhIpsitam | vahnistambho jalastambhaH chirajIvitvameva vA || 56|| vAyustambhaH kShutpipAsAnidrAstambhanameva cha || kAyavyUhashcha vAksiddhimR^itAnayanamIpsitam || 57|| sR^iShTisaMhArakartR^itvaM prANAkarShaNameva cha | prANAnA~ncha pradAna~ncha lobhAdInA~ncha stambhanam || 58|| indriyANAM stambhana~ncha buddhistambhanameva cha | kalpavR^ikShatvasatyAnusandhAne amaratvakam || 59|| aghaTyaghaTanAyAM yA prakR^itirme paTIyasI | jagadvimohinI saiva mahAmAyAparAbhidhA || 60|| mahato j~nAninashchaivaM yogino.api tapasvinaH | siddhisArthairanekairhi mohayantI nirantaram || 61|| AvAgamanachakre.asmin svavilAsAtmake muhuH | mokShamArga~ncha rundhAnA ghUrNayeta samantataH || 62|| brAhmaNAH ! prakR^itirme.asau mahAmAyAparAbhidhA | kintu me j~nAnino bhaktAn mohituM na kadApyalam || 63|| kulA~NganAnAM sAdhvInAma~NgAnAmiva darshanam | j~nAninAM mama bhaktAnAM bhavet siddhiprakAshanam || 64|| puruShAMshcha parAn kAMshchid yathA kAchit kulA~NganAH | darshanAya nijA~NgAnAM na kShamante kadAchana || 65|| bhavantyutkaNThitAH kintu sarvathA janasaMsadi | darshanAya nijA~NgAnAM nirlajjAH kulaTA muhuH || 66|| sarvasAmarthyavanto.api madbhaktA j~nAninastathA | siddhiM svAM naiva bho viprAH! dyotayante kadAchana || 67|| yogino bhaktihInAstu lakShyahInAstapasvinaH ke | sAdhakA ugrakarmANo j~nAnahInAstathA dvijA ! || 68|| svIyAH siddhIrvaNigvR^ittyA samprakAshya patantyalam | prakAshyAH siddhayo naiva sarvathAto mahAtmabhiH || 69|| kadAchidbhrAtaraH putrA AtmIyAH svajanA uta | daivAdanichChayekSheran yathA~NgAni kulastriyAH || 70|| j~nAninAM sama bhaktAnAM siddhInAM vaibhavaM tathA | prakaTatvaM haThAyAti daivAlloke kadAchana || 71|| hastAbhyAM me yathA siddhirdvAbhyAM viprA nirantaram | mAyAmohitajIvebhyaH shaktyarthau pradadatyalam || 72|| baghnAtyasmin hi saMsAre kArAgAre chirantane | tathA.anyAbhyAM svahastAbhyAM dharmArthau vitarantyaho || 73|| pradatte j~nAnibhaktebhyaH kaivalyAbhyudayau dhruvam | sAdhakA mohitA aj~nAH karmasvAsaktamAnasAH || 74|| mAyayotpAditAH siddhIH saMsAre kShaNabha~NagurAH | pariNAmasvabhAvA hi labdhvA tatsevayA muhuH || 75|| narake svargaloke cha lokayoH pitR^ipretayoH | nityaM ghUrNAyamAnAste santapyante tritApataH || 76|| kintu me j~nAnino bhaktAH paramAnandasAgaram | svarUpaM tattvato j~nAtvA sachchidAndarUpakam || 77|| samastasiddhisarvasvaM mAmeva prApnuvantyalam | nirApadaM padaM shreShThamadhikurvanti me tataH || 78|| machChaktirUpiNI siddhiH prabhAvAtyantashobhinI | madbhaktervimukhA~njIvAn matto.ala~ncha nivartya sA || 79|| saMsArApArapAthodhAvaj~nAnAvarttasabhrame | nipAtya nitarAM shashvat klishnAtIha maharShayaH ! || 80|| bhajato.ananyabhaktathA mAM bhUyo.asau sAdhakAn varAn | matsamIpaM samAnIya kR^itArthAn kurute drutam || 81|| yathA snehamayI mAtA svAtmajAnatiyatnataH | varddhayantI prasAdena puShNantI pAlayantyapi || 82|| adhikArayate kShipraM paramaM ma~NgalAspadam | tathA kAruNyapUrNA.asau siddhirmAteva sarvadA || 83|| ArttAnarthArthino bhaktAn, jij~nAsUMstrInimAnmama | nUnamAnandasandohamutsAha~ncha dadatyalam || 84|| vidhatte.agresarAn kShitramAbhimukhyena me cha tAn | mama sevAratAyAshcha svarUpaM prakR^iterdvidhA || 85|| vibhaktaM varttate vij~nAH ! nAtra kAryyA vichAraNA | ekA parAbhidhA j~neyA dvitIyAsparanAmikA || 86|| aparAnAmikA jIvAn prakR^itirme.akhilAnalam | guNatrayAtmake jAle svasminnAshliShya mAyayA || 87|| dvandvasyAnubhavaM taishcha kArayantI nirantaram | svavilAsAtmakaM lIlAmayaM janayate jagat || 88|| parA meM prakR^itirdhanyA sAdhakAnAM hR^idambuje | bhR^i~NgAvalIM parAbhaktiM sanniveshya maharShayaH ! || 89|| vIkShayantI trayANA~ncha guNAnAM vaibhavaM muhuH | dvandvAtItaM padaM nItvA mAmenAn darshayatyaho || 50|| ato vij~navarA atra prakR^iterme dashAdvaye | mama siddhisvarUpasya vikAsho.api dvidhA bhavet || 91|| aparA siddhirekAsti dvitIyA cha parAmidhA | naikoktasiddhirUpANi nAnArUpANi vibhratI || 92|| siddhirme.astyaparAnAmnI nAtra vaH saMshayo bhavet | j~nAnAdhikAriNo viprAH ! pUjyA siddhiH parAbhidhA || 93|| chinmayI sAttvikI nityA hitA.advaitavidhAyinI || svarUpAnandasandohadyotinI sA prakIrttitA || 94|| aishyo me siddhayo viprAH ! kAmanAmantareNa me | prakaTatvaM hi saMsAre naiva yAnti kadAchana || 95|| mAmakInA yataH shaktirna svechChAchAriNI bhavet | ato mamAvatAreShu j~nAniShvapi kadAchana || 96|| madbhakteShu prakAsherannaishyo me siddhayaH svataH | mamAvatAravR^indAnAmAvirbhAvo maharShayaH || 97|| athavA j~nAnibhakteShu hyaishyAH siddheH prakAshanam | samaShTorjIvavargasya karmaNo nighnamastyaho || 98|| santyataH siddhayo viprA aishyo.atyantaM sudurlabhAH | svarUpaM mama siddheshcha j~nAtvA samya~NmaharShayaH || 99|| kadAchidaparAsiddhermAshliShyadhvaM hi bandhane | chinmayyA me parAsirmahattvaM paramAdbhutam || 100|| j~nAtvopAsya cha tAmevAdvaitAnandaprakAshakam | dvandvAtItaM labhadhvaM hi shAshvataM paramaM padam || 101|| sthiraM lakShyaM vidhAyaivaM dvijAH ! siddhisvarUpiNi | Ayudhe modake nUnaM trishUle me tritApake || 102|| dR^iShTikShepaM na kucharan bhavanto hi kadAchana | chakrapadmasvarUpau hi dharmamokShau nirantaram || 103|| agresareyuH saMlakShya bAdhAM neyuH kadAchana | satyametaddhi jAnIta nAtra kashchana saMshayaH || 104|| iti shrIdhIshagItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yoga\- shAstre dhIsharShisaMvAde siddhisvarUpanirUpaNaM nAma dvitIyo.adhyAyaH | \section{3\. j~nAnabhUminirUpaNam} atha tR^itIyo.adhyAyaH | maharShaya UchuH || 1|| he sarvashaktiman ! dhIsha ! bhagavan ! sarvasiddhida ! | he vibho ! sarvasiddhInAM nityAdhArasvarUpavan ! || 2|| parAsiddheH kR^ipAprAptyai pUrvaM taddarshanaM dhruvam | AvashyakIyamevAsti tadupAyAnato vada || 3|| yairnaH syAddarshanaM nUnaM parAsiddhernirApadam | yathA vA naH kR^itArthatvamupadishyAmahe tathA || 4|| gaNapatiruvAcha || 5|| vidyAsvarUpiNI nityAM parAsiddhiM madAshrayAm | tattvaj~nAnasuniShNAtAH mahApauruShyashAlinaH || 6|| divyadR^iShTayA nirIkShante j~nAnino j~nAnabhUmiShu | tattvaj~nAH shAntachetaskAH sAdhakAstu yathAyatham || 7|| kramAdagresarantIha saptasu j~nAnabhUmiShu | mama vidyAsvarUpAyAH parAsiddhestathAtatham || 8|| uttarottaramatyantaM spaShTa rUpasya darshanam | prApnuvanto nimajjanti paramAnandasAgare || 9|| ahaM j~nAnasvarUpo.asmi nUnaM vij~navarA dvijAH ! | taTastha~ncha svarUpa~ncha dvividhaM j~nAnamIritam || 10|| j~nAtA j~nAnaM tathA j~neyameShAM bhAnaiH samanvitaH | yatra tripuTisambandho vidyate viprapu~NgavAH ! || 11|| j~nAnaM syAttattaTasthAkhyaM svarUpaj~nAnakAraNam | j~nAne.asmiMshcha taTasthAkhye svarUpasya dvijottamAH ! || 12|| sachchidAnandabhAvAnAmanubhUtiH pR^ithaka pR^ithaka | syAdatastatra sampUrNaM dR^ishyajAtaM pratIyate || 13|| yatra tripuTisambandhaleshamAtraM na vidyate | sachchidAnandabhAvAnAmanubhUtiH pR^itha~Nna cha || 14|| yatrApyetattrayaM tiShThedbhAve.advaite nirantaram | udeti nishchitaM tatra svarUpaj~nAnamuttamam || 15|| yato.astitvaM taTasthasyAhaM mahattatvayogataH | taTasthaj~nAnamastyasmAdbahubhAvaiH samanvitam || 16|| pUrNaM j~nAnaM svarUpantu shAshvata~nchAvikAri cha | tattvAtIte pade.astyasya parame nityasaMsthitiH || 17|| pariNAmitaTasthAkhyAjj~nAnAnnUnaM shanaiH shanaiH | svarUpamudayajj~nAnaM yadAste viprapu~NgavAH ! || 18|| sarveShu prANivR^indeShvavibhaktaM nikhileShu cha | desheShu sarvakAleShu pAtreShu vividheShu cha || 19|| vikArarahitaM sarvabhUteShvekatvadarshakam | unnataM sAttvikaM j~nAnaM tattvaj~neShu mahAtmasu || 20|| tadA prakAshate nUnaM svata eva na saMshayaH | tatprabhAvAtsvarUpasya j~nAnasyAnubhavaM kila || 21|| kurvantyeva nirAyAsaM muktAtmAno maharShayaH | naivAtra vismayaH kAryyaH satyametadbravImi vaH || 22|| yathA shabdaM vinA.a.akAsho vinA sparshaM samIraNaH | rUpeNaivaM vinA vahnirjalaM khalu rasaMvinA || 23|| yathA gandhaM vinA pR^ithvI naiva tiShThet kadAchana | tathA taTasthaj~nAnasya nodayo.aha~NkR^itiM vinA || 24|| naiva sambhAvyate kintu svarUpe dvaitamaNvapi | ato j~nAnaM svarUpAkhyaM svasvarUpaM mamaiva tat || 25|| avidyAjanitaM viprA vibhaktaj~nAnamatsya ho | vidyAsambhUtamevAstyavibhaktaj~nAnamuttamam || 26|| asmyahaM j~nAnarUpatvAchchejj~nAnadvayamadhyaho | avibhaktaM tathApyetajj~nAnaM datte parammadam || 27|| matto jIvAn davayate vibhaktaj~nAnamatyaho | vibhaktaj~nAnato nItvA.avibhaktaj~nAnamandiram || 28|| mumukShUn svasvarupaM me nUnaM netuM nirApadam | shrutibhirvarNitAH pUrvaM saptaiva j~nAnabhUmayaH || 29|| vishvavandhanakartrIShu saptasvaj~nAnabhUmiShu | aj~nAnAndhAH sadA jIvA Asajjante vimohitAH || 30|| shrautAnAM karmakANDAnAM sAhAyyAtsAdhakAH khalu | pUrvaM sharIrasa~Nguddhi manaHshuddhiM tataH param || 31|| kR^itvA pashchAnmamopAstyA chittavR^ittIH prashamya cha | adhikAraM labhante.ante tattvaj~nAnasya durlabham || 32|| tatashcha kramasho viprAH ! sopAnArohaNaM yathA | j~nAnabhUmIshcha saptaivamatikramya shanaiH shanaiH || 33|| j~nAnapUrNAntarAtmAno mAmante prApnuvanti te | j~nAnakramavikAshairhi pUrNAH svAbhAvikairataH || 34|| saptaitA j~nAnabhUmyo me parAsiddheH kR^ipAvashAt | svarupaj~nAnasa.Nllabdhervahante hetutAmalam || 35|| saptAnAM j~nAnabhUmInAM prathamA j~nAnadA bhavet | sanyAsadA dvitIyA syAttR^itIyA yogadA bhavet || 36|| lIlonmuktishchachaturthI syAtpa~nchamI satpadA smR^itA | ShaShThAnandapadA j~neyA saptamI cha parAtparA || 37|| yAvajjIvairatikrAntA na saptA.aj~nAnabhUmayaH | tAvanna prathamA bhUmirj~nAnasya j~nAnadA.a.apyate || 38|| udbhijjAnAM chidAkAshe prathamA.aj~nAnabhUmikA | svedajAnAM chidAkAshe sA dvitIyA prakIrtitA || 39|| tR^itIyA.aNDajajAteshchAj~nAnabhUmishchidAshritA | jarAyujapashUnA~ncha chidAkAshe chaturthyasau || 40|| pa~nchakoShaprapUrNatvAdhikAriShveva vai nR^iShu | santi sheShA adhikR^itAstisrastvaj~nAnabhUmayaH || 41|| tisrastA eva kathyanta uttamAdhamadhyamAH | vishadaM tAH prachakShe.ahaM shrUyantAM viprapu~NgavAH ! || 42|| etA aj~nAnabhUmIrhi tisR^ireva samUlataH | mUrttimantaH svayaM vedA nirAkartuM samudyatAH || 43|| adhamA.aj~nAnabhUmau hi yAvanmartyaH prasajjate | kR^ite.aSharAdhe daNDaH syAtiryya~Ngyonau tadudbhavaH || 44|| madhyamAj~nAnabhUmeshcha mAnavairadhikAribhiH | pitR^ilokAstathA viprAH ! nArakAcha punaH punaH || 45|| prApyante mR^ityulokashcha sukhaduHkhAdipuritaH | dadAtyUrdhva~ncha svarlokamuttamA.aj~nAnabhUmikA || 46|| adhamAj~nAnabhUmi~ncha prAptA martyA bhavantyaho | dehAtmavAdino.anAryyA nAstikAH shauchavarjjitAH || 47|| madhyamA.aj~nAnabhUmestu mAnavA adhikAriNaH | Astikatvena bho viprAH sadvichAraparAyaNAH || 48|| dehAtmanorhi pArthakyaM vishvasanto.api sarvathA | indriyANAM sukhe magnA nitarAmaihalaukike || 49|| vismaranti mahAmR^iDhAH sukhaM te pAralaukikam | uttamAj~nAnabhUme puNyavanto.adhikAriNaH || 50|| AtmA.atiriktaM me shaktamatvA.astitvaM dvijarShabhAH | svargIyasya sukhasyaiva jAyante te.adhikAriNaH || 51|| adhamA.aj~nAnabhUmirvai tamomukhyA vijR^imbhate | tamorajaHpradhAnA cha madhyamA.asauprakIrtitA || 52|| uttamA.aj~nAnabhUmishcha rajaHsattvapradhAnikA | shuddhasattvavikAshasya sthale nUnaM yathAkramam || 53|| puNyabhAjAM manuShyANAM chittAkAshe tato dvijAH ! | saptAnAM j~nAnabhUmInAmadhikArAH krameNa hi || 54|| samudyanti dhruvaM devadurlabhAnAM svabhAvataH | j~nAnabhUmyashcha saptaitA sAdhakAntarhR^idi kramAt || 55|| shuddhaM sattvaguNaM samyagvarddhayantyo nirantaram | niHshreyasapadaM nityaM guNAtItaM nayantyalam || 56|| yatki~nchidAsIjj~nAtavyaM j~nAtaM sarvaM mayeti dhIH | AdyAyA bhUmikAyAshchAnubhavaH parikIrttitaH || 57|| tyAjyaM tyaktaM mayetyevaM dvitIyo.anubhavo mataH | prApyA shaktirmayA lavdhAnubhavo hi tR^itIyakaH || 58|| mAyAvilasitaM chaitaddR^ishyate sarvameva hi | na tatra mesbhilASho.asti chaturtho.anubhavo mataH || 59|| jagadbrahmetyanubhavaH pa~nchamaH parikIrttitaH | brahmaivedaM jagat ShaShTho.anubhavaH kila kathyate || 60|| advitIyaM nirvikAraM sachchidAnandarUpakam | brahmA.ahamasmIti matiH saptamo.anubhavo mataH || 61|| imAM bhUmiM prapadhaiva brahmasArUpyamApyate | nAtra kashchana sandeho vidmate munisattamAH ! || 62|| shravaNaM manana~nchaiva nididhyAsanameva cha | puruShArthAstridhA proktA eta eva maharShayaH || 63|| mumukShUNAM tribhiH samya~NmamasAmIpyalabdhaye | puruShArthairupetAnAmetaiH sAdhanashailayaH || 64|| saptAnAM j~nAnabhUmInAM sapta sopAnasannibhAH | prAsAdapR^iShThamAroDhuM yathA sopAnapa~NaktayaH || 65|| tathA taThasthaj~nAnasya saptaitA j~nAnabhUmayaH | saptasopAnatulyAH syuH svarUpaj~nAnalabdhaye || 66|| AdyAyAM j~nAnadAnAmnyAM j~nAnabhUmmAM mumukShavaH | antardR^iShTiM labheraMste tattvajij~nAsavo dvijAH || 67|| tadA jij~nAsavo nUnaM paramANusvarUpataH | ShoDashadhA vibhaktAni dR^iShTvA tAnyeva me punaH | vAdasAhAyyato vApi paryyAlochanalochanaiH || 69|| sR^iShTiM nirIkShya tasyAshcha kartAraM kevalaM hi mAm | shaknuvanti budhA viprAH ! anumAtuM kulAlavat || 70|| asyA~ncha j~nAnabhUmau hi kShetre tattvaj~namAnase | Atmaj~nAnIyabIjasya praroho jAyate dhruvam || 71|| enAM vadantyato bhUmiM j~nAnadAM j~nAnino janAH | dadAtyeShA yato bhUmirj~nAnaM nityaM mumukShave || 72|| ArUDhAnAM j~nAnabhUmAvetasyAM niyamena cha | mamopAstau pravR^ittAnAM yena kena prakArataH || 73|| mumukShUNAM dhruvaM chitte j~nAnavAyuprakampitam | mUlaj~nAnavR^ikShasya sarvathA shithilAyate || 74|| sannyAsadAbhidhAyAM hi j~nAnabhUmyAmpratiShThitAH | mumukShavaH sharIraM me sthUlamalpasamIpataH || 75|| sampashyanto mamA~NgeShu sthUlepveva maharShayaH | kurvantaH sUkShmashaktInAmanabhUtiM nirantaram || 76|| dharmAdharmau cha nirNIya hyadharmyaM tyaktumIshate | j~nAnabhUmirdvitIyA.ata eShA sannyAsadochyate || 77|| yogadAyAM tR^itIyAyAM j~nAnabhUmyAM mumukShavaH | chittavR^ittinirodhasya kurvanto.abhyAsamuttamam || 78|| machChaktiM saMyamenaitAM mAmpunarbrAhmaNottamAH ! | abhyAsenaikatattvasya pR^ithaktvena nirIkShitum || 79|| yasmin kAle pravarttante sUkShmadR^iShTisvarUpakam | sAdhakeShu tadodeti pratyakShaM nanvalaukikam || 80|| j~nAnabhUmimimAM vij~nA yogadA~ncha vadantyataH | chittavR^ittinirodhaM yadyogameShA dadAtyalam || 81|| lIlonmuktiM chaturthI vai j~nAnabhUmiM prapadya cha | adyaTyaghaTanAyAM hi paTIyasyA mumukShavaH || 82|| traiguNyalIlAmayyA me tattvamvai prakR^iterviduH | tadA lIlAmayI svasyAM lIlAyAM prakR^itiH punaH || 83|| nAsajjayitumIShTe tAn sAghakAn vij~nasattamAH ! | lIlonmuktiM budhAM prochurj~nAnabhUmimimAmataH || 84|| pa~nchamIM j~nAnabhumiM te yadA samprApya satpadAm | abheda j~nAnamAptuM vai chitte svasmin mumukShavaH || 85|| Arabhante tadA teShAmanubhUterhi shaktayaH | visheSheNa vivarddhanta nAtra kAryA vichAraNA || 86|| astyekatvAdabhedo yo manmatprakR^itigocharaH | yo vA.abhedo.asti me viprAH ! kAryakAraNarUpayoH || 87|| taM vaij~nAnikanetreNa vispaShTaM j~nAtumIshate | j~nAtvA samyagrahasya~ncha vishvotpAdakakarmaNaH || 88|| jagadevAsmyahamiti mAM nirIkShya vichArataH | kAryabrahmaNa etasya vibudhyante sma satyatAm || 89|| enAM vadanti vidvAMso bhUmiM vai satpadAmataH | sadbhAvasya yato.amuShyA j~nAnaM lokairavApyate || 90|| nanvAnandapadAM ShaShThIM j~nAnabhUmiM prapadya vai | ekadhAre tu mayyeva mama bhaktA mumukShavaH || 91|| karmarAjyaM jaDaM viprAH ! daivarAjya~ncha chetanam | shaknuvanti yadA draShTuM tadA me rasasAgare || 92|| unmajjanto nimajjanto jagadityahameva mAm | samIkShamANA advaitamAnandamupabhu~njate || 93|| budhAH samprochurAnandapadAM bhUmimimAmataH | AnandaH sAdhakairyasmAdasyAM bhUmAvavApyate || 94|| antimAM j~nAnabhUmiM me saptamI~ncha parAtparAm | samprApya j~nAnino bhaktAH kAryakAraNayordvijAH ! || 95|| bhedadR^iShTilayaM kR^itvA svarUpe yAnti me layam | bhedaj~nAnalayenaiva teShAM sarveShu shuddhAntarAtmani || 96|| sarveShu prANivR^indeShu kilaikatvapradarshakam | advaitabhAvajanakA.avibhaktaj~nAnamuttamam || 97|| udeti nAtra sandeho.aj~nAnadhvAntApanodakam | tadA me j~nAnibhakteShu mayi bhedashcha nashyati || 98|| lIyante matsrUpe te svarUpaj~nAnasaMshrayAt | ato vadanti vidvAMsa imAM bhUmi parAtparAm || 99|| etAsAM j~nAnabhUmInAM kechittattvabubhutsavaH | sthUladR^iShTyA virodhaM yachCha~Nkante tanna sAmpratam || 100|| he vij~nAnavido viprAH ! nanvaj~nAnasya saptabhiH | prapUrNaM saptabhiH samyak tathA j~nAnasya bhUmibhiH || 101|| nUnamAste mahAkAsha\-golakaM paramAdbhutam | tasya nimnastarAH sapta saptachChAyAprapUritAH || 102|| uchchaiH saptastarAH saptajyotirbhishchaiva pUritAH | adhaH ChAyAstarAH santi chatvAro hi samaShTitaH || 103|| chaturdhA bhUtasa~NghAnAM chidAkAshena pUritAH | starA aj~nAnabhUmInAM tata urdhvaM gatAstrayaH || 104|| j~nAnabhUmistarAH sapta tathA dashavidhAnamUn | dhR^itvA.adhikArAn sampUrNAn piNDAn daivAMshcha mAnavAn || 105|| vyApnuvantiH naH sandehastasmAdvij~nAnavittamAH ! | etaddashavidheShvevAdhikAreShvakhilA hitAH || 106|| nimnAnnimnatarA evamuchchairuchchatamAstathA | dArshanikAdhikArA hi santi sammilitA dhruvam || 107|| aghaTyaghaTanAyAM sA prakR^itirme paTIyasIH || matto vyaktA mahAkAsha\-golake.atra prakAshate || 108|| UrdhvagAH saptabhUmIrvai sA vidyArUpato.ashnute | avidyArUpato viprAH ! saptabhUmIshcha nimnagAH || 109|| saptachChAyAbhiretAbhirjyotirbhiH saptabhistathA | paripUrNaM mahAkAsha\-golakaM me ja~NAtmikA || 110|| vibhakti prakatirnityaM nUnamAdhArarUpataH | ahaM tasyopariShThAchcha santiShThe shuddhachinmayaH || 111|| j~nAninaH syAddhi yasyAdo.adhyAtyagolakadarshanam | maddarshanaM dhruvaM kartuM shaknuyAtsarvathaiva saH || 112|| vaidikairdarshanairuktaM j~nAnamevAsti lochanam | etadarthaM na sandehaH satyaM satyaM bravImi vaH || 113|| saptAnAM j~nAnabhUmInAmato darshanasaptake | virodhaM ye.anukalpante te bhaktA j~nAnino na me || 114|| j~nAnibhaktA bhavanto me bhavanto me dvijottamAH ! | advaitamavibhakta~ncha vikArarahitaM tathA || 115|| j~nAnaM prApya parAsiddheH kR^ipAdR^iShTyAnutoShitAH | matsAyujyaM samAsAdya labheran kR^itakR^ityatAm || 116|| iti shrIdhIshagItAtUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre dhIsharShisaMvAde j~nAnabhUminirUpaNaM nAma tR^itIyo.adhyAyaH | \section{4\. dharmavij~nAnanirUpaNam} atha chaturtho.adhyAyaH | R^iShaya UchuH || 1|| rahasyaM j~nAnabhUmInAM he sarvaj~na ! mahAdbhutam | tathA.avibhaktaj~nAnasya shailIM shrutvA prakAshikAm || 2|| asmAkaM saMshayAH sarve dUrobhUtA na saMshayaH | asmAnupadishaitachcha kR^ipAM kR^itvA.adhunA prabho ! || 3|| ko nanvaj~nAnabhUmInAM prabhAvAdrakShayan mudA | mumukShUn sAdhakA~njIvAnnayate j~nAnabhUmikAH || 4|| atItyAj~nAnabhUmIshcha kairupAyairmumukShavaH | labhante j~nAnabhUmIrhi sAdhakAH sattvaraM dhruvam || 5|| kramAdagresarantashcha saptasu j~nAnabhUmiShu | bhavantaM prApnuvantyante sachchidAnandarUpiNam || 6|| gaNapatiruvAcha || 7|| brAhmaNAH ! nayate nUnaM sarvalokahitapradaH | brahmANDapiNDarUpAyAH sR^iShTeshcha dhArako mahAn || 8|| mAnavAn dharma evAyaM kaivalyAbhyudayapradaH | saMrakShyAj~nAnabhUmibhyo j~nAnabhUmIrnirantaram || 9|| dadachchAbhyudayaM samyak samprApayyAntimAM kramAt | j~nAnabhUmiM tato datte niHshreyasamaho param || 10|| ahamevAsmi dharmasya sthitisthAnaM dvijarShabhAH ! | dharmAkR^itirmamaivAste shaktireva sanAtanI || 11|| virAdasR^iShTeH pravAhasya dhAraNaM kR^itavatyaho | mamaiva sAttvikI shaktirnUnaM dharmo maharShayaH ! || 12|| nAtra kashchana sandeho vidyate dvijasattamAH ! | vidyate viprashArdUlAH ! shaktirme triguNAtmikA || 13|| AkarShaNavishiShTA yA sA shaktIrAjasI matA | vikarShaNena sampR^iktA shaktirme tAmasI tathA || 14|| sAma~njasyaM prakurvANA tayoH shaktyordvayoriha | sAttvikI saiva dharmo.asti shaktirme nAtra saMshayaH || 15|| parivyApnoti dharmasyashaktireShaiva dhArikA | paramANubhya A nUnaM pUrNAM brahmANDavistR^itim || 16|| shakteH sandhArikAyA me dharmasyaiva prabhAvataH | sUryendvAdigrahAH sarve tathA nakShatramaNDalam || 17|| upagrahAdayo.apyevaM virADdehe mamAnisham | svasvakakShAmupAshritya bhramante hi samantataH || 18|| sR^iShTerakShA~ncha kurvanti sAhAyyaM dadato mithaH | devAsureNa yuddhena daivyAH sR^iShTeH pavitratAm || 19|| sampAdayantI dharmyasya dhArikA shaktiruttamA | pratiShThApayate devAn svasvaloke.asurAMstathA || 20|| nishchitaM mAtR^ibhAvena vij~nAH ! dharmamayeNa me | prakR^iteH pAlitA jIvAH poShitAshcha nirantaram || 21|| udbhijjAtsvedajaM gatvA svedajAdaNDajaM tathA | tato gachChantyaho viprAH ! aNDajAchcha jarAyujam || 22|| jarAyujAyonito hi martyayoniM gatAH punaH | bhavanti mokShamArgasya nUnamete.adhikAriNaH || 23|| j~nAnaM hi, dharmAdharmasya mAnavebhyo hi kevalam | kR^itAste mokShamArgasya pathikA dadatA mayA || 24|| dhArikA shaktirevAsa dharmasya viprapu~NgavAH ! || kramAdunnamayantI va mAnavAnuttarottaram || 25|| kR^itvA.adhikAriNo j~nAnabhUmerante cha tAnaho | kaivalyapadavIM tebhyaH pradatte cha shanaiH shanaiH || 26|| sarveShAM rakShako dharmaH sarvajIvahitapradaH | nikhilavyApakashchAsti sarvebhyo.abhyudayapradaH || 27|| sarveShAM mAnase nUnaM matsvarUpaprakAshakaH | sAdhakAnAM hi jIvAnAM shivatvasya vidhAyakaH || 28|| gharmo.ayaM brAhmaNAH ! proktaH sArvabhaumasvarUpabhAk | sAdhAraNavisheShAbhyAM dvidhA bhinno na saMshayaH || 29|| sAdhAraNastayordharmaH sarvajIvahite rataH | adhikAravisheShasya jIvAnAM kendrabhAginAm || 30|| visheShastu visheSheNa hitaM sampAdayatyalam | sAdhAraNasya dharmasya varNaye.a~NgAni sAmpratam || 31|| AkarNyantAM bhavadbhishcha sAvadhAnena chetasA | chaturviMshatitattvAnAM nUnaM santyanurUpataH || 32|| a~NgAni pUrNadharmyasya chaturviMshatireva bhoH ! | dAnaM hi trividhaM proktaM vidyArthAbhayabhedataH || 33|| kAyikaM vAchika~nchaiva tathA mAnasameva cha | tapo.api trividhaH proktaM tapovidbhirmahAtmabhiH || 34|| ShaDvidhaH karmayaj~no.asti nityo naimittikastathA | kAmyo.adhyAtmo.adhidaivashcha ShaShThashchaivAdhibhautikaH || 35|| upAstiyaj~nabhedAshcha vidyante navadhA nanu | te sarve bhaktimUlAH syuryogamUlAstathaiva cha || 36|| upAsterasti yaugo hi sthUlo deho na saMshayaH | tasyAshchaiva dvijAH ! j~neyA bhaktiH prANasvarUpiNI || 37|| mantro haTho layo rAja iti bhedAchchaturvidhAt | chaturdhopAsAnA vedyA nUnaM yogavichArataH || 38|| tathA bhaktiprabhedena pa~nchadhopAsanAstyaho | rAgadveShAdisa~njuShTA bhaktA me.ashuchayo dvijAH ! || 39|| mAM sadopAsate mUDhA AsurIShveva shaktiShu | sakAmAH phalamichChantaH shubhaM bhavatagaNA mama || 40|| mAmevopAsate shashvannUnaM daivIShu shaktiShu | viShayAnanda evAho brahmAnandAnubhAvakAH || 41|| svabhAvAdeva jAyante bhaktavR^indA mamonnatAH | mallIlAvigrahopAstau ratAtmAno na saMshayaH || 42|| bhaktA me j~nAnino rUpe saguNe niguro tathA | mAmupAsya nimajjanti paramAnandasAgare || 43|| shravaNaM manana~nchaiva nididhyAsanameva cha | j~nAnayaj~nasya bhedAH syustrividhA hi maharShayaH ! || 44|| chaturviMshatiretAni dharmasya prAkR^itAnyaho | a~NgAni sarvajIvAnAM sAdhakAni hitasya nu || 45|| vibhinna ruchayo lokA nAnAshaktimayA yataH | ataH sAdhAraNo dharmaH sarvaprANihitAvahaH || 46|| a~NgaH pUrNasya dharmasya chaturvishatiH | svarUpaM chedvijAnIyuH sarvalokahitAlayam || 47|| dharmajij~nAsavo nUnamudArahR^idayAstadA | shrIguroH padavIM pUjyAM prApnuyuH sarvaprANinAm || 48|| yAvanto dharmamArgo vai janiShyante yuge yuge | sAdhAraNasya dharmasya kiyantya~NgAnyamIShu te || 49|| gR^ihItvaiva prayAsyanti kR^itArthatvamasaMshayam | prAdurbhUtAshcha ye loke dharmamArgA dvijottamAH ! || 50|| adhunAvadhi te.apyevaM kR^itArthasvaM gatA dhruvam | nAtra kashchana sandeho vidyate viprapu~NgavAH ! || 51|| prapUrNatvaM hi dharmasya shAshvatasyedameva nu | etadeva mahattvashcha pitR^ibhAvo.apyayaM dhruvam || 52|| anyadharmAnna yo dveShTi vAdhate vA kadAchana | yathAyogyantu sarvebhyo dvividhA.abhyudayapradaH || 53|| niHshreyasasya chA.adhvAnaM yastu darshayate.akhilAn | dharmaH sanAtano nUnamiyaM hyUpaniShanmatA || 54|| viprAH ! visheShadharmasya svarUpaM mahadadbhutam | yathA varNAshramo dharma AryajAteH shubhAvahaH || 55|| anAryajAtijAtAnAM na tathAstyupayogabhAk | ato.ayaM varttate dharmo visheSho nAtra saMshayaH || 56|| pravR^ittirodhako nUnaM varNadharmo maharShayaH ! | nivR^itteH poShakashchAsti dharma AshramagocharaH || 57|| dharmAvetAvubhAvena sa~njIvya shAshvatIH samAH | AryajAtiM surakShetAM sA~NkaryAt patanAttathA || 58|| nArIdharmastapomUlo nR^idharmo yaj~namUlakaH | etau dvAvapi varttate dharmo viprAH ! visheShakau || 59|| pravR^ittidharma eko.asti nivR^ittidharma ityapi | rAjadharmaH prajAjammaH shAktaH shaivashcha vaiShNavaH || 60|| sauryo dharmo.api bho viprAH ! ApaddharmAdayastathA | ete visheShadharmasya vidyante.antargatAH khalu || 61|| sarvapradhAna Adyashcha varIyAn vyApakastathA | sadAchAro visheSheShu dharmeShu vidyate dvijAH ! || 62|| yato dharmAnukUlo yo vyApAro vapuSho.akhilaH | sadbhiH proktaH sadAchAro nanvasau puNyavarddhanaH || 63|| Aste visheShadharmasya hyadhikAro.antimo dvijAH ! | sannyAsAshrama evAsau nAtra kAryA vichAraNA || 64|| sannyAso na bhavedvij~nAH ! karmatyAgena kevalam | kintu sannyAsasaMsiddhirvAsanAtyAgato bhavet || 65|| ato visheShadharmasyAdhikArasyAtivistR^iteH | vaichitryAchcha parAtsthUlasvA~Ngasa~nchAlanAtmikAm || 66|| sadAchAramayIM sthUlasthUlAmArabhya satkriyAm | sUkShmasUkShmatamabrahmasadbhAvaprAptikAraNam || 67|| parivyApya cha sannyAsaM sambandhastasya vidyate | nAtra kashchana sandeho vidyate brAhmaNottamAH ! || 68|| varNAshramAdidharmANAM visheShANAM dvijottamAH ! | pAlanenaiva me bhaktAH kramasho.aj~nAnabhUmitaH || 69|| nivR^itya j~nAnabhUmInAM jAyante pathikA dhruvam | sAdhAraNasya dharmyasya sAdhakAH kramasho varam || 70|| sArvabhaumaM svarUpaM vai sarvajIvahitapradam | sarvashaktimayaM divyaM vyApakaM mokShasAdhakam || 71|| prANino.anubhavantyatra yAvadeva dvijottamAH ! | j~nAnasya tAvatI bhUmimArohanti samunnatAm || 72|| shreShThaM vedAntasiddhAntAnubhavaM prApya satvaram | matsAyujyaM labhante.ante tato yAnti kR^itArthatAm || 73|| iti shrIdhIshagItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre dhIsharShisaMvAde dharmavij~nAnanirUpaNaM nAma chaturtho.adhyAyaH | \section{5\. vedAntanirUpaNam} atha pa~nchamo.adhyAyaH | R^iShaya UchuH || 1|| jagadguro ! Adiguro ! pUjya ! vedAntakR^idvibho ! | bhavaddayodayAdeva prAptavanto vayaM shrutIH || 2|| devApArakR^ipAsindhoshchaladvIchestaTAshrayAt | shrutavanto rahasyAni tvatto.anekAni sAmpratam || 3|| tatkR^itArthIbhavanto.adya tadeva prArthayAmahe | j~nAnaratnAbdhivedeShu yadvedAntaM prachakShate || 4|| tasya sarvottamaM tattvaj~nAnamasmAnupAdisha | vayaM yena parAM shAntimApnuyAmaH sunishchitam || 5|| gaNapatiruvAcha || 6|| sarvopaniShadAM sAraH pIyUShaM vedavAridheH | vij~nAH ! vedAntayogo.ayamidAnIM varNyate mayA || 7|| mananAchChUvaNAdyasya nididhyAsanatastathA | tritApato vinirmuktAstattvaj~nAnAbdhipAragAH || 8|| kShamante.avyayamAtmAnaM sAkShAtkartuM mumukShavaH | nAtra kashchana sandehaH kartavyo viprapu~NgavAH || 9|| svabhAvajasya prakR^iteH karmaNaH sahajasya me | pAshasa~NgAdavidyAyA anAdyAyAH prabhAvataH || 10|| Avirbhavati jIvatvaM chijjaDagranthirUpakam | avidyeyamanAdyA.asti jIvabhAvaprakAshinI || 11|| triguNAtmaprakR^ityAshcha laulyAtsvAbhAvikAdbudhAH ! | nUnaM karmapravAho.ayamanAdirvidyate khalu || 12|| yato.asti sahajaM karma kathitaM pAshasannibham | matprakatyAH svabhAvena sahajAtaM na saMshayaH || 13|| bhUtabhAvodbhavakarAdvisargAtsahajAdalam | chaturdhA bhUtasa~Ngho.ayaM jAyate karmaNaH svataH || 14|| anAdyAyA avidyAyAH prabhAveNa maharShayaH ! | jAyate chijjaDagranthirdR^iDho.aj~nAnamayo hi yaH || 15|| jIvabhAvaH sa evAsti saMsArAvarttapAtakaH | avidyopahitaM viprAH ! chaitanyaM prakR^itermama || 16|| satsattAyAH prabhAveNa vyaShTyaha~NkAraghUrNitam | dvaitasyodbodhakaM vij~nAH ! jIvabhAvaM prapadyate || 17|| punarmeM j~nAnino bhaktA vidyAsAhAyyato dvijAH ! | prApya nityasthitaM mokShaM vilIyante dhruvaM mayi || 18|| avidyAyA dR^iDhaM jAlaM karmabandha~ncha durddamam || mama viprAH ! prabhAveNa madbhaktA atiyantyaho || 19|| yatastraiguNyamayyAste prakartimama tAmataH | svabhAvenopatiShThante rajaHsattvamoguNAH || 20|| utpattiM rajasA viprAH ! sthitiM sattvena santatam | tamoguNena saMhAraM karoti prakR^itiH svataH || 21|| asmin svabhAvasiddhe.api prakR^iterme guNatraye | ubhAveva pradhAnau stastamaHsattvAbhidhAnakau || 22|| pravR^ittiparakatvena sR^iShTikAritayA tathA | rajastu kevalaM j~neyaM tamaHsattvasahAyakam || 23|| atastamomayI viprAH ! yadAste prakR^itirmama | vidyAvidyAprabhedaj~nairavidyA sochyate tadA || 24|| prakR^itirme yadA tveShA shuddhA satvamayI bhavet | nAmnA vidyA tadA loke tattvaj~nairabhidhIyate || 25|| pariNAmo bhavet sattve tamaso nAtra saMshayaH | sattvasyApi bhavennUnaM pariNAmastamasyaho || 26|| rajoguNo yato nUnaM sAhAyyaM kurute dvayoH | svabhAvAtmakR^itirme.asti yatashcha pariNAminI || 27|| ataH svabhAvasiddho.ayaM pariNAmo mithastayoH | maharShayaH ! na chaivAyaM siddhAnto vismayAvahaH || 28|| svataH pUrNe yadA sattvapariNAmastamoguNe | jAyate chijjaDagranthistatraivotpadya prasphuTam || 29|| prakAshabhAvamApannaH paramANau jaDAtmake | utpAdayati jIvatvaM sAkShAtprAmANyabodhakam || 30|| sA chaitanyamayI sattA chijjaDagranthirUpiNI | kramAdvikAshamApannodbhijjayonau maharShayaH ! || 31|| prApya svedajayoni tAmANDajIM yonimAshritA | etya jarAyujIM yoniM martyayoniM prapadyate || 32|| tatra sattvaprapUrNatvAshrayeNa prakR^itermama | kR^ipAM vidyAsvarUpAyA prAptA svaM rUpamashnute || 33|| etadvo varNitaM vij~nAH rahasyaM gUDhamadbhutam | utpatterapi mokShasya jIvAnAM nu maharShayaH ! || 34|| varttate guptametaddhi sarvAsUpaniShatsvapi | na prAptuM ko.api shaknoti shrIguroH kR^ipayA vinA || 35|| aghaTyaghaTanAyAM yA prakR^iti paTIyasI | sAstyavidyA svarUpeNa jIvabandhanakAriNI || 36|| punaH sattvamayI saiva vidyArUpasya dhAriNI | dadAti jIvavargebhyaH kaivalyapadamuttamam || 37|| nopAsate.atha ye jIvA vidyAM svAdhInatAM gatAH | te jIvA nishchitaM viprAH ! avidyAchChannamAnasAH || 38|| traiguNyapariNAmasya chakre.asmi~nchChAshvatIH samAH | tApatrayaM subhu~njAnA nitarAM prabhramantyahI || 39|| vishiShThairlakShaNaiH sattA.anubhUtiM brahmajIvayoH | mAyAprapa~ncharupAyAH sR^iShTeshchaiva dvijarShabhAH ! || 40|| rahasyaM varNayAmyetat sAvadhAnairnishamyatAm | yena samyagbhavejj~nAnaM bhavatAM brahmajIvayoH || 41|| kAraNasthUlasUkShmebhyaH sharIrebhyo bahirgatam | atItaM pa~nchakoshebhyo hyavasthAtrayasAkShikam || 42|| chaturviMshatitattvAnAM yadAdhArasvarUpakam | dvAbhyAM pratImAnAbhyAM mAyA.avidyAsvarUpiNA || 43|| upAdhineshajIvAbhyAM bhinnaM yachcha maharShayaH ! | sachchidAnandarUpaM tadbrahma sammochyate budhaiH || 44|| etAni lakShaNAnIha varNayAmi yathAkramam | sAmprataM sAvadhAnaishcha shrUyantAM tattvavedinaH ! || 45|| pa~nchabhiryanmahAbhUtaiH kR^itaM pa~nchaukR^itairnannu | sukhaduHkhAdibhogAnAM sthAnaM viprAshcha karmajam || 46|| jAyate varddhate.astyevaM kShIyate pariNamyate | vinashyatIti ShaDbhAvavikAraishcha samanvitam || 47|| sthUlaM hi tachCharIraM syAtsarvathA kShaNabha~Nguram | lakShaNaM sthUlakAyasya vittaitadvishadaM dvijAH ! || 48|| yadapa~nchIkR^itaiH pa~nchamahAbhUtaiH kR^itaM kila | karmajaM sukhaduHkhAdibhogasAdhanarUpakam || 49|| pa~nchaj~nAnendriyairviprAH ! pa~nchakarmendriyaistathA | pa~nchaprANaistathaikena manasA buddhisa~njuShA || 50|| yatsaptadashabhishchaivaM kalAbhiH saha tiShThati | taddhi sUkShmaM sharIraM syAtssUkShmatattvavinirmitam || 51|| vij~nAH ! yadastyanirvAchchayA.anAdyavidyAsvarUpakam | kAraNaM hyekamAtra~ncha sthUlasUkShmasharIrayoH || 52|| svasvarUpAj~nAnarUpaM nirvikalpakarUpakam | tatkAraNasharIraM syAjjIvatvapratipAdakam || 53|| jIvAnAdipravAhasya jIvasR^iShTeH pR^ithak pR^ithak | yA prArambhakShaNe viprAH ! chijjaDagranthivandhinI || 54|| jAyate prathamAvasthA tachCharIraM hi kAraNam | saMskAraH sUkShmadehasyA.anukShaNaM parivarttate || 55|| dhriyante.ato dhruvaM jIvaiH svasaMskArAnusArataH | nAnAvichitratopetAH sthUladehAH pR^ithak pR^ithak || 56|| parantvanAdyavidyaika mUlikA sarvathA dvijAH ! | yA sharIradvayasyApi mUlakAraNarUpiNI || 57|| dashA vikArahInA.asti chidAtmAvaraNakShamA | tatkAraNa sharIramvA bruvanti tadvido janAH || 58|| viprAH ! annamayaH prANamaya evaM manomayaH | dvau vij~nAnamayAnandamayau koshau tathaiva cha || 59|| koshapa~nchakamevaitadAtmAvaraNakArakam | vidyate nitarAM vij~nAH ! nAtra kopyasti saMshayaH || 60|| AchChAdanaM tathA tvaka cha viprAH ! AvaraNAdayaH | koshashabdena gR^ihyante ye chAnye vA tadarthakAH || 61|| ekAmuparyyuparyekA palANDutvagyathA bhavet | pa~ncha koshAstathA j~neyA jIvadeheShu nishchitam || 62|| syAdAnandamayaH koshaH prathamaM tadanantaram | vij~nAnamayanAmAsti tatparashcha manomayaH || 63|| tataH prANamayaH kosho varttate viprapu~NgavAH | sarvoparthyasti koshastu nUnamannamayAbhidhaH || 64|| jAyate.annarasAdeva yastenaivAbhivarddhate | yashchA.annarasamayyAM hi kShityAmante vilIyate || 65|| eSho.astyannamayaH koShaH sthUladehAparAbhidhaH | lakShaNaM sUkShmadehasya shrUyatAM munipu~NgavA ! || 66|| syAnmanaHprANa vij~nAnamayaiH koshairmaharShayaH ! | sUkShmaM sharIraM vai viprA ityAhurvedapAragAH || 67|| militAH pa~ncha prANAshcha pa~nchakarmendriyaiH saha | dhruvaM prANamaya kosha ityAkhyAmApnuvantyaho || 68|| ekameva manaH pa~nchaj~nAnendriya samanvitam | nAmnA manomayaH kosho nUnabhAkhyAyate budhaiH || 69|| ekai militA buddhiH pa~nchaj~nAnendriyaiH saha | vij~nAnamayakoshAkhyAM bhajate nAtra saMshayaH || 70|| kAraNAkhyavapurbhUtA.avidyAyAM nanvavasthitam | sattvaM mAlinyasa~njuShTaM svarUpAj~nAnameva hi || 71|| priyamodapramodairvai bhAvairebhiryuta~ncha sat | AnandamayanAmA.asau koshaH samprochyate budhaiH || 72|| chaturviMshatitattvAnAM yato.astyetaddhi kAraNam | atastadeva samproktaM sharIraM kAraNAbhidham || 73|| ebhishcha pa~nchabhiH koShaiH sambaddhamadhunA mayA | shrUyatAM prochyamAnaM tadavasthAtrayalakShaNam || 74|| jAgratsvapnasuShuptyAkhyamavasthAtrayamastyaho | pa~nchaj~nAnendriyairyatra shrotraprabhR^itibhirdvijAH || 75|| shabdAdiviShayAH samyajj~nAyante jAgradasti sA | sthUladehAbhimAnyAtmA vishva ityuchyate budhaiH || 76|| yatra jAgradavasthAyAM yachcha dR^iShTaM shruta~ncha yat | tajjanyairvAsanApu~njaiH prapa~nchaH sampratIyate || 77|| svapnAvasthA.asti sA jAgratsuShuptyantaravarttinIm | sUkShmadehAbhimAnyAtmA prochyate taijasAbhidhaH || 78|| na mayA kimapi j~nAtaM sukhaM nidrA.anvabhAvi cha | iti jAgradavasthAyAmAnubhUtismR^itirhi yA || 79|| sA suShuptyabhidhAvasthA kIrtyate tattvakovidaiH | AtmA kAraNadehasyAbhimAnI prAj~na uchyate || 80|| samaShTiH sthUladehAnAM virANnAmnA.abhidhIyate | ataH sthUlasharIrasyAdhidevo vishvanAmakaH || 81|| sUkShmarAjyasthadevAnAM sUkShmadehAvalambinAm | tejomayaM sharIraM syAndyato nUnaM maharShayaH || 82|| sUkShmadehAbhimAnyasti devo.atastaijasAbhidhaH | sUkShmAd yato.atisUkShmavai sharIraM kAraNaM tataH || 83|| devaH kAraNadehasyAbhimAnI prAj~na uchyate | chaturvishatitattvAni varNayAmi nishamyatAm || 84|| naikadhainAni naike nu varNayanti maharShayaH | matAntarANAM sarveShAM siddhAnte na tu bhinnatA || 85|| shrotratvachau tathA chakShurasanA ghrANameva cha | pa~nchaj~nAnendriyANyAhurvij~nA vedAntapAragAH || 86|| vAkUpANipAdapAyUpasthAkhyAni dvijasattamAH | pa~ncha karmendriyANyAhustattvAnveShaNatatparAH || 87|| prANApAnau samAnashchodAnavyAnau tathaiva cha | prANAH pa~ncha samAkhyAtAH prANatattvAnuchintakaiH || 88|| hR^idi prANo gude.apAnaH samAno nAbhimaNDale | udAnaH kaNThadeshe syAdvyAnaH sarvasharIragaH || 89|| shabdaH sparshastathA rUpaM raso gandhastathaiva cha | tanmAtrANyapi pa~nchaiva bruvate tadvido janAH || 90|| mano buddhistathA chittamaha~NkArastathaiva cha | antaHkaraNabhedAH syushchatvAro nAtra saMshayaH || 91|| chaturviMshatitattvAti santyetAnyeva sattamAH | pa~nchaviMshatamaM tattvamahamevAsmyasaMshayam || 92|| viprAH puruSharUpeNa naiva kAryo.atra vismayaH | tattvAtItaM paraM tattvaM tattvaj~nA mA.N bruvantyataH || 93|| viShayA indriyANA~ncha varNyante.ataH paraM mayA | samAhitairbhavadbhiste shrUyantAM viprapu~NgavAH ! || 94|| shrotrasya viShaH shabdastvachaH sparshastathaiva cha | chakShuSho rUpamevAsti rasAnAyA rasastAthA || 95|| ghrANasya viShayo gandho vidyate nAtra saMshayaH | vachanaM syAdvAgviShayaH pANyorAdAnameva cha || 96|| gamanaM pAdayoH pAyormalotsargashcha vidyate | mUtratyAga upasthasya viShayo.asti maharShayaH ! || 97|| guhyamekaM rahasyaM vo brAhmaNAH ! varNayAmyaham | yadindriyadvayasyAtha shR^iyatAM tatsamAhitaiH || 98|| jihvAyAM vAgrasAdAnaitachChaktidvayayogataH | atyantameva jihvA.asau prabalA vidyate khalu || 99|| shishnayonyostathaivAste nR^inArIchihnayorapi | mUtratyAgAtmakaH karmendriyasya viShayo nanu || 100|| atyantaprabalasparshasukhaM j~nAnendriyasya cha | tayoH prAbalyamevAtaH prasiddhaM sarvathAstyalam || 101|| sa~Nkalpo nishchayo nUnaM smaraNaM garva eva cha | nanvantaHkaraNasyaite viShayAH syuryathAkramam || 102|| kathyante sAmprataM vij~nAH ! devAstattvAbhimAninaH | nishamyantAM bhavadbhishcha dattachittairmaharShayaH ! || 103|| digvAtArkapracheto.ashvivahnIndropendramR^ityavaH | shivashchandrashchaturvakro rudraH kShetraj~na IshvarA || 104|| shrotrasya hi disho devAstvacho vAyurna saMshayaH | sUryo.asti chakShuSho devo varuNo rasanAdhipaH || 105|| ghrANasyApyashvinau devau vahnirvAcho na saMshayaH | indraH pANIndriyasyAsti hyupendraH pAdayostathA || 106|| mR^ityurgudendriyasyAsta upasthasya shivastathA | rasanA\-yonyupastheShu dvidhA shaktiravasthitA || 107|| teShAmpratyekamevAto dvau devau bhavato dhruvam | varuNAgnidvayasyAsti rasanA pITharUpiNI || 108|| prajApatistathA vAyuH shivashchaiva maharShayaH ! | pIThasthAnaM tridevAnAmuktAnAM yonishishnayoH || 109|| astyataH sR^iShTikAryeShu li~NgayonyoH pradhAnatA | nAtra kashchana sandehaH kartavyo viprapu~NgavAH || 110|| chandramA manaso devo buddhecha chaturAnanaH | chittasya devaH kShetraj~no rudrashchAnuvam || 111|| vij~nAH ! upaniShajj~nAnamantaHkaraNagocharam | ki~nchidvo varNayAmyatra dattachittairnishamyatAm || 112|| mano buddhiraha~NkArashchaturthaM chittameva cha | etachchatuShTayaM j~neyamantaHkaraNasa.nj~nakam || 113|| etachchatuShTayasyaiva brahmaiva kevalaM kila | vidyate.adhipatirdeva eka eva na saMshayaH || 114|| ato.asau gIyate loke sarvathA chaturAnanaH | atrApi kAraNaM vitta buddheH pradhAnyameva ha || 115|| mAyayopahitaM brahma vij~nairIshvara uchyate | avidyopahitaM brahma jIvaH samprochyate tathA || 116|| avidyAmAyayorviprAH ! vede varNitayoH sadA | vyomapAtAlavadbheda etayoH sampratIyate || 117|| vij~nAna~nchAtra vo vachmi pArthakyAnugataM tayoH | avidyA hi sadA jIvAnnijAyattAn prakurvatI || 118|| baddhA.a.asajjAyate svasyAM mahAmAyA parantvaho | vidyAsvarUpiNI bhUtvA sarvadeshvarasAtsatI || 119|| tameva sevamAnA cha jagatsR^iShTilayasthitIH | Aste sA vidadhAnA.ataH pArthakyaM vipulaM tayoH || 120|| sharIraM me cha me prANA mano me dhIshcha me.asti me | j~nAnamitthaM pratIyante pa~ncha koshAH pR^ithaka pR^ithak || 121|| yathA svatvena vij~nAtamala~NkAragR^ihAdikam | svasmAdbhinnaM varIvartti pa~ncha koshAstathA dvijAH ! || 122|| madIyatvena vij~nAtA naivAtmA syAt kadAchana | kintvAtmA pa~nchakoShANAM j~nAtaiva bhavati dhruvam || 123|| kAraNasthUlasUkShmANi sharIrANyevameva cha | jAgratsvapnasuShuptyAkhyamavasthAtrayameva hi || 124|| chaturviMshatitattvAni pUrvamuktAni yAni vai | jIveshvarau dvijAH ! ete AtmA naiva kadAchana || 125|| tattvaj~nAnAshrayAditthaM neti neti vichArataH | sarvaM sthUlaM syajanto.alaM sUkShmAnveShaNatatparAH || 126|| bhaveyushchennirAsaktAstatvAtItaM padaM gatAH | tadA mAM sarvadA tatra bhavanto draShTumIshate || 127|| atItaH sarvatattvebhyaH tathaiva pa~nchakoShataH | sachchidAnandarUpo.ahamiti jAnIt nishchitam || 128|| iti shrIdhIshagItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre dhIsharShisamvAde vedAntanirUpaNaM nAma pa~nchamo.adhyAyaH | \section{6\. vedAntasiddhAntanirUpaNam} atha ShaShTho.adhyAyaH | shrIgaNapatiruvAcha || 1|| matprakR^ityaiva jAtasya brahmaNaH kAryyarUpiNaH | svarUpaM varNitaM viprAH ! bhavadbhishcha shrutaM khalu || 2|| chaturviMshatitattvairhi piNDabrahmANDarUpakam | dR^ishyamAnaM jagajjAtaM sarvametachcharAcharam || 3|| pa~nchakoShAshcha piNDAni vyApnuvanto maharShayaH ! | AvR^iNvanto.avatiShThante matsvarUpaM na saMshayaH || 4|| tattvaj~naiH sarvapiNDeShu pa~nchakoshasamanvayam | j~nAtvA sarvatra machChaktestvekatvamanubhUyate || 5|| mamaiva prakR^itirvij~nAH ! mAyAnAmnA.abhidhIyate | nUnaM traiguNyamayyeShA bhavantI pariNAminI || 6|| kurvatyAste sadA viprAH ! dR^ishyasR^iShTilayasthitIH | sR^iShTikAle bhavettasyA AkAshaH prakR^itestataH || 7|| AkAshAdvAyurapyevaM vAyoragnirna saMshayaH | agnerjalaM jalAtpR^ithvI jAyate brAhmaNottamAH ! || 8|| eteShAM pa~nchatattvAnAmAkAshasya bhavetpunaH | sAttvikAdaMshato nUnamindriyaM shrotranAmakam || 9|| vAyostvak sAttvikAdaMshAdagnechakShurbhavettataH | jalasya sAttvikAdaMshAdrasanA jAyate dhruvam || 10|| pR^ithivyAH sAttvikAdaMshAdghrANamutpadyate dvijAH ! eteShAM pa~nchatattvAnAM samaShTeH sAttvikAMshataH || 11|| mano buddhiraha~NkArastathA chittaM bhavantyaho | dvijottamAH ! manaH kartR^isyAtsa~NkalpavikalpayoH || 12|| aha~NkAro.astyaha~NkartA buddhirnishchayakAriNI | chittaM smartR^i cha sarveShAM saMskArANAM yataH khaniH || 13|| eteShu pa~nchatattveShu hyAkAshasya rajoM.ashataH | vAgindriyaM samutpannaM vAyoH pANIndriyaM tathA || 14|| agnerAjasikAdaM shAjjAyate pAda indriyam | jalasya rAjasAdaMshAt syAdupasthendriyaM tathA || 15|| gudendriyaM pR^ithivyAstu rAjasAMshAtprajAyate | eteShAM pa~nchatattvAnAM samaShTe rAjasAMshataH || 16|| prANAdayo bhavantyete vAyavaH pa~nchasa~NkhyakAH | kR^ikaro nAgakUrmau cha devadattadhana~njayau || 17|| upavAyava ete hi teShvevAntarbhavantyaho | eteShAM pa~nchatattvAnAM tAmasAMshasamaShTitaH || 18|| pa~nchIkR^itAni jAyante mahAbhUtAni pa~ncha cha | sthUlAkShyagocharaM viprAH ! sUkShmarAjyaM sadA bhavet || 19|| sthUlaM vishvaM mahAbhUtairjAtaM pa~nchIkR^itairyataH | sUkShmaiH pa~nchamahAbhUtaiH kathaM pa~nchIkR^itAnyaho || 20|| pa~ncha sthUlAni jAyante mahAbhUtAni bhUsurAH ! | tatprakAraM pravakShye.ahaM shR^iNudhvaM susamAhitAH || 21|| etatpa~nchamahAbhUtatAmasAMshasvarUpakam | ekamekaM dvidhA bhUtaM vibhajyaikaikamarddhakam || 22|| avasthApyAparaM vij~nAH ! chaturdhA.aparamarddhakam | vibhajyaivaM pR^ithaktvena sthApitArddheShu nishchitam || 23|| vibhAgeShu vibhaktasya chaturdhA viprapu~NgavAH ! | ekaikasya cha bhUtArddhAtmakasyaikaM kilaikakaM 24|| aMshaM kR^itvA.atha saMyuktaM syAtpa~nchIkaraNaM dhruvam | pa~nchIkaraNanAmAyaM vidhiratyantamadbhutaH || 25|| svArddhe pratyekabhUtasyApareShAM mishrito bhavet | bhUtAnAmarddhabhAgasya chaturthAMsho na saMshayaH || 26|| yathA pa~nchIkR^itAkAshe tasyApa~nchIkR^itasya nu | arddhamastyapareShA~ncha bhUtAnAM he maharShayaH || 27|| nanvapa~nchIkR^itAnAmvai aShTamAMsho na saMshayaH | evamanyeShu bhUteShu voddhavyaM mishraNaM dhruvam || 28|| etaiH pa~nchIkR^itaiH pa~nchamahAbhUtairhi jAyate | brahmANDaM satataM sthUlaM pratyekaM nAtra saMshayaH || 29|| brahmANDamapi pratyekamadhachordhvaM vibhajyate | tachchaturdashalokeShu nAnAshcharyyamayepyaho || 30|| brahmANDe tatra pratyekamudbhijjasvedajANDajAH | jarAyujAshcha jAyante chaturdhA sthUladehakAH || 31|| daivyAstadvyatiriktaM vai sR^iShTervaichitryamuttamam | kimapyapUrvametebhyo vidyate viprapu~NgavAH ! || 32|| jIvAstattachCharIrANAmabhimAnina Asate | Ishvaro.anantabrahmANDAbhimAnI vidyate khalu || 33|| brahmANDapiNDayoraikyamevaM jAtaM marhaShayaH ! | naivAtra vismayaH kAryo bhavadbhirviprapu~NgavA ! || 34|| Ishvarasya cha jIvasya bhedo brahmaNi kalpyate | mAyA.avidyAtmakAnnUnaM kramAdAvaraNAdvijAH ! || 35|| brahmaNaH pratibimvaM hi jIvo dehAbhimAnakaH | svasmAtsvabhAvato bhinna Ishvarastena manyate || 36|| Ishvarasya cha jIvasya bhedo yAvadupAdhitaH | tiShThet, tAvatkShaNaM viprAH ! katha~nchichcha kadAchana || 37|| janmamR^ityupravAho.asau saMsAro na nivarttate | Ishvare chaiva jIve cha bhedabuddhiH kadApyataH || 38|| na kartavyA dvijashreShThAH ! tattvaj~nairAtmavedibhiH | ma~NgalaM jAyate teShAmato nUnaM maharShayaH || 39|| sAha~NkArasya jIvasya ki~nchijj~nasya hi kovidAH ! | sarvaj~neneshvareNAho niraha~NkAriNA saha || 40|| tattvamasyAdibhirvAkyairetayorbhinnnadharmayoH | kathaM nvabhedabuddhiH syAchCha~Nkyate chennishamyatAm || 41|| arthadvayaM dvijashreShThAH ! syAttattvampadayordvayoH | vAchyArthashchaiva bho vij~nAH! lakShyArthashcha na saMshayaH || 42|| avidyAvAMshcha tatkAryakartR^itvAdiguNairyutaH | jIvo dehAbhimAnIti vAchyA.arthastvampadasya hi || 43|| avidyopAdhinirmuktaM samAdheshcha dashAM gatam | avidyayA cha tatkAryai rahitaM pratibhAnvitAH ! || 44|| chinmAtraM shuddhachaitanyaM lakShyArthastvampadasya vai | vAchyAshchaiva lakShyArthastatpadasyApi kathyate || 45|| mAyAtatkAryyasarvaj~nabhAvAdiguNasaMyutaH | IshvarastatpadasyAsti vAchyArtho nAtra saMshayaH || 46|| mAyAtatkAryyataH shUnyaM mAyopAdhivivarjjitam | chinmAtra shuddhachaitanyaM lakShyArthastatpadasya vai || 47|| Ishvarasya cha jIvasya shuddhachaitanyarUpataH | abhede vAdhakAbhAvaH syAdevaM brAhmaNottamAH ! || 48|| 'ahaM brahmAsmi\rdq{} chetyAdimahAvAkyairapi dvijAH ! | vij~nAyate tayoraikyamubhayornAtra saMshayaH || 49|| brahma satyaM jaganmithyA jIvo brahmaiva kevalam | iti shAstropadeshena shrIgurorupadeshataH || 50|| svAnubhUtyA.athavA vij~nAH ! ye vidanti susAdhakAH | yeShA~ncha prANimAtreShu sarveShu brAhmaNottamAH ! || 51|| brahmabuddhiH samutpannA j~nAnayogena sarvathA | ta eva j~nAnino bhaktA jIvanmuktA bhavanti me || 52|| etadvedAntasiddhAntatAtparyyaM hi nishamyAtam | avidyopAdhisambhrAntiryadA dUrIbhaviShyati || 53|| brahmasattaiva lakShyArtharUpeNaivAvashiShyate | mAyopAdhermahattva~ncha tattvaj~nAnena vetsyate || 54|| tatashcha brahmarUpo hi lakShyArthaH parishiShyate | jIvanmuktA mahAtmAnastattvaj~nAnAbdhipAragAH || 55|| jIveshayoritthametadabhedamanubhUya cha | brahmAnande nimajjantaH kR^itakR^ityA bhavanti te || 56|| ja~NgairjIvagaNairvishvaM viShayAtmakamIkShyate | aj~nAnijIvajAtena sukharUpaM nirIkShyate || 57|| jagatmapa~nchajAtantu j~nAnavadbhivivekibhiH | pariNAmIti vij~nAya duHkharUpaM pratIyate || 58|| kintu me j~nAnino bhaktA jIvanmuktagaNAH khalu | saMsArametaM pashyanti svarUpe kvA.apyalaukike || 59|| saMsAraM me prakR^ityaitaM prasUtaM sarvathA.addbhutam | AkAsha iva gAndharvaM pashyanto nagaraM muhuH || 60|| mithyaiva tatsvarUpa~ncha jAnanto.api dvijottamAH ! | darsha darsha pramodante tadrUpaM kautukapradam || 61|| mR^igatR^iShNAsamaM vishvaM bhrAntistomasamAkulam | dR^iShTvendrajAlavanmithyA\-prapa~nchAvalimUlakam || 62|| mama shakterguNAnA~ncha pariNAmasvarUpakam | tatra naiva prasajjante padmapatramivAmbhasi || 63|| tiShThanto.api prapa~ncheShu pR^ithagabhUtAstato dhruvam | bhavituM hyetadevA.arhyaM lakShyamu~nchapadaM hitam || 64|| shreShThAnAM brAhmaNAnAM hi sarvatravai sukhAvaham | parIvAropamAsteShAM saMsArA akhilA amI || 65|| devarShipitR^isa~NghAshcha tadarthaM bAndhavopamAH | tyAjyaM vA.a.adeyamapyasti teShAM naiveha ki~nchana || 66|| pitarau cha kulaM jAtiM sthUladehena kurvate | nikhilAM pR^ithivIM vanyAM mAtR^ibhUmiM visheShataH || 67|| daivI~ncha jagatIM sUkShmAM sUkShma dehena kurvate | sarvadA sarvathA dhanyAM te viprA naiva saMshayaH || 68|| brahmAnandasusandohasavilAsasvarUpataH | dhanyaM dhanyaM punardhanyaM kurvate mAmasaMshayam || 69|| iti shrIdhIshagItAsupaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAtre dhIsharShisaMvAde vedAntasiddhAntanirUpaNaM nAma ShaShTho.adhyAyaH | \section{7\. virATsvarUpanirUpaNam} atha saptamo.adhyAyaH | R^iShaya UchuH || 1|| he sarvaj~na ! jagannivAsa ! bhagavAn ! devAdideva ! prabho ! he sarvAdiguro ! dayArNava ! vibho ! vishvesha ! vichambhara ! | asmAkaM bhavatAmapArakR^ipayA nUnaM tR^itIyaM vara\- madyAntarnanayanAtmakaM suvimalaM j~nAnAkShi pronmIlitam || 2|| pashyAmo.adya bhavaddayodayavashAdvAre maNInAM gaNAn sUtraM protamivAntareNa nikhilabrahmANDapiNDavraje | sarveShAM kurute sadaikavidhinA.anusyUtatAmAptavAn chaitanyAstitayorvidhAnamakhilaM shashvadbhavAnityaho || 3|| pashyAmastarato gR^ihe.aparimitAn bhUyo yathA.ananta ! he randhradvAraniviShTasUryyakiraNastomeShvaNUnAM gaNAn | brahmaNDAni tathA taranti cha virAD dehAshritAni prabho\- rnAdyantevipule.amitAni viyati prodyotayanti hyamum || 4|| pashyAmashcha punarvayaM tava virADrUpaM hi yatrAdhunA bhAtyanto haritAM na chAdirapi taddeshasya sandR^ishyate | pashyAmashcha punarvayaM tava mahAdehe mahAkautukam vyAptashchA.agaNitairvirADvapuShi te sUryyagrahopagrahaiH || 5|| sa~NghAtapratighAtataH pariNaman brahmANDabhANDavavrajaH hyanyo.anyaM paramANurUpanichaye.ananto mahAkAla ! he | jAyante paramANavashcha nikhilA brahmANDarUpAH punaH nAnAkArayutAH prabho ! vahuvidhAH pratyekameva kShaNam || 6|| nakShatrAvalibhishcha nUnamakhilaiH kvApi grahopagrahaiH sUryyArdhyaurhi samAvR^itAH susaghanAH santaH parINAmataH | brahmANDavrajasambhavakShayavidhiryatra prabho ! bhAsate kAle tasya na dR^ishyate kathamapi tvAdirna chAntaH param || 7|| sArddha~nchaiva virADanantavapuShA protautayoste tayoH nAnto nAdiravekShyate kimapi cheddeshasya kAlasya cha | draShTuM tarhi virADanantavapuShaH shaktaH kathaM ko.avyaho AdiM chAntamasheShataH kimuta nai mUDhA vatA.asmAdR^ishAH || 8|| bhUtasraShTaru ! bhUtapAlaka ! sadA he bhUtahArin ! vibho ! asmAbhirnikhilairitIkShyata ihAnantAni bhUyo.api te | brahmaNDAni pR^ithak prakaThya prakR^iteH karmapravAhe pR^ithak | lIyante prakR^itau svayaM tava muhuH sadyo niviShTAni cha || 9|| jAyante prakR^iterhi piNDanivahAste bhUtabhAvobhava\-\- kR^idrUpeNa chito jaDaena saha yo granthirvisargeNa vai | tadrUpAH paramANuto hyagaNitAH pratyekato hi svataH karmasrotasi te pravishya prakR^itaulIyanta evaM tataH || 10|| pashyAmashcha bhavAnanantanayano he vishvachakShuH ! kramAt ! piNDaughasya gatiM prapashyati sadA brahmANDapu~njasya cha | AkR^iShyA.abhimukhaM nijasya nayate dharmasya shaktayA cha taM dR^iShTvA sarvamalaukikaM hi chakitA buddhirna etAdR^isham || 11|| pashyAmaH punarapyanantanikhilabrahmANDApiNDAvaleH shrotrAnantyayutaH shR^iNoti satataM bhUyo bhavAn prArthanAm | chichChaktyA chitisaMyutA~ncha vidadhattAM vishvachetaH kramAt sAnnidhyaM cha yathottaraM nijamaho tasyai dishan rAjate || 12|| pashyAmashcha bhavAnanantarasanAyuktaH suhR^ittvaM gataH buddhe rUpamadhishrito rasamaya ! brahmANDapiNDAvaleH | madhye.adhyAtmapadaM vivichya paramAnandAtmakaM prANinaH sarvAn darshayate guro ! nijakR^ipAleshena lokAshraya ! || 13|| he tejomaya ! tejasA~ncha nivahAnAM he khane ! dR^ishyate tvaM sparshendriyapu~njaku~njanikaraiH spR^iShTvA hyanantairyutaH | svaistejonivahairanantagaNitabrahmANDapiNDAvaliM sarvAM svAbhimukhaM prakR^iShya patanAchChashvadvibho ! rakShasi || 14|| vishvAdhAra ! cha nAsikAbhiramitAbhistvaM yuto dR^ishyase jighran puNyasamUhagandhamamalaM brahmANDapiNDAvaleH | astitva~ncha vilInameva satataM kattuM hi tasyA nije kaivalyAbhyudayau prayachChasi yathAthogyAdhikAraM prabho || 15|| bhAvAtIta ! vibho ! sadA triguNato.atIta ! prabho.anukShaNa\- masmAtpUrvamalaukikaM guNamayaM bhAvasvarUpaM tava | rUpaM sarvamanoharaM suvimalaM darshendriyApyAyaka\- masmAkaM hi mano vyalIyata tadA sampashyatAM satvaram || 16|| adyatve tu virADsvarUpamamukaM dR^iShTvA vishAlaM tava buddhinaH sthagitA cha yAti chakitA.avasthAM vilInAM punaH | rUpaM naH paridarshayAdya kR^ipayA hyevamvidhaM svaM yataH sAnnidhyaM bhavatAmanukShaNamaho labdhuM vaya~ncheshmahe || 17|| he sarveshvara ! bhaktakalpalatikArUpa ! prabho ! pAlaka ! rUpeNApivivarjijato vibhuraho bhavyAya bhaktAvaleH | bhaktAnAM prakR^itipravR^ittijanitAM svIkR^itya vai prArthanAM kalyANaM saguNaM svarUpamabhitaM sAdhnoti vibhradbhavAn || 18|| vibhrANo ravirUpameva savitaH ! bhaktAn bhavAMstejasA AkarShatyanishaM vibho ! hyatitarAM kaivalyabhUmau dhruvam | he nArAyaNa ! viShNurUpamabhitaH svIkR^itya chidbhAvato brahmIbhAvamimAn nirIkShya nayate teShAM krameNonnatim || 19|| devIrUpamaho dharan hi nayate dharmasya shaktyA bhavAn sarveShAM ha niyAmakaM parapadaM he shaktiman ! tAnsadA | astitvasya vidhAyakaM cha bahu sadbhAvena bhaktAnnijAn he shambho ! shivarUpato gamayate niHshreyasaM nirbhayam || 20|| svaM bhaktA~ncha dhiyA svarUpamanishaM sandarya siddheH pate ! datte muktipadaM paraM gaNapaterdhR^itvA svarUpaM bhavAn | sarveShAmiha varttate khalu guro ! hyAdyo gurUNAM guru\- rdeshAdasti bhavAna hi shashvadaparichChinnastathA kAlataH || 21|| tvaM sarvAdigururvibhAsi sakalA.nj~nAnasvarUpe sadA AdAyarShigaNA vayaM tava vibho ! j~nAnAbdhivipruDlavam | brahmANDeShu pravAhayAma iha vai j~nAnapravAhaM tathA sarveShvatra vichakShaNA dvijagaNAH snAtvaiva muktiM yayuH || 22|| dhArotpadya hi devanAyaka ! vibho ! sargasthitidhvaMsakR^i\- dvishvavyApakakarmaNo.api bhavatastvayyeva saMlIyate | sarve devagaNAH sadaiva bhavatAma~NgIbhavanto mudA pratyekaM janirakShaNakShayavidherbrahmANDapu~nje.anisham || 23|| sAma~njasyamaho prabho ! vidadhate karmavyavasthAratAH udbhijsvedajarAyujANDajagaNA bhUtavrajAH santi ye | sarve te cha chaturvidhA hi manujAnAM he prajAnAM pate ! devAnAM trividhAstathA.asuragaNAnAM ye cha lokA aho || 24|| tvatto budabudavanmahArNava iha tvayyeva prodbhUya te lIyante pitaro.api shaktimatulAM tvatto gR^ihItvaiva cha | kR^itvA martyagaNonnatiM kramagatAM sAhAyyamAtanvate bhUtaughasya chaturvidhasya niyame lokavrajasyApyalam || 25|| tattvebhyo.api bhavAnatItavibhavo nUnaM chaturvishate\- ryadyapyasti tathApi dhIsha ! nu mahattattve.antime prANinaH | nityo.anirvAchano vikArarahito j~nAnasya shaktayAsthitAH sarvAnabhyudayasya darshayati vai mokShasya mArgaM tathA || 26|| ye svAtantryamadena mohitatamA jIvAH pramAdena vai mR^iDhA j~nAnanidhestave~Ngitamaho nityaM tiraskurvate | bhrAntA duHkhadajanmamR^ityugahane saMsArachakre dhruvaM shaMyorabhyudayAdhvanohi patitA duHkhAnyalaM bhu~njate || 27|| bhargo vishvasamarchitaM yadiha te hyAste dayAsAgara ! tanno buddhimaharnishaM gaNapate ! shaktyA svayA satvaram | saMrakShyAsata eva karmanivahAt satkarmaNi prerayet sid.hdhyA.ala~NkR^itavAmapArshva ! bhagavaMstvAM sannamAmo vayam || 28|| vyAsa uvAcha || 29|| uktvarShayastasthuriti kShaNaM te romA~nchitA gadgadakaNThashabdAH | sAnandajAtAshrumukhAH sthirAshcha vihasya dhIsho madhuraM tadoche || 30|| gaNapatiruvAcha || 31|| dashAyAM yogayuktAyAM rUpaM me saguNaM dvijAH ! | AtmayuktadashAyA~ncha virADrUpaM mahAdbhutam || 32|| karmayuktadashAyAntu mamopAstau sahAyakam | madvibhUtimayaM rUpaM bhaktAH ! syAchChrutirityaho ! || 33|| svAdhInaH prAkR^itashchaiva dvividho jIva IritaH | gajo.ahaM prAkR^ite jIve svAdhIne mAnavastathA || 34|| ato.ahaM bhaktavR^indebhyo martyadeho gajAnanaH | darshanaM svaM prayachChAmi prAdurbhUya nirantaram || 35|| rAjayogo.asmi yogAnAmahamevaMvidho.api san | chaturvidheShu dhyAneShu pa~nchopAsterahaM dhruvam || 36|| pa~nchAdhyAnayutaM sthUla\-dhyAnamasmi dvijottamAH ! | naivAtra saMshayaH kashchit satyaM satyaM bravImi vaH || 37|| nareShu naranAthosmi rAjye tu sachivAbhidhaH | mantriNAM maNDalaM yasmAjj~nAnasyAste sahAyakam || 38|| shaktiShvahaM daivashaktirodR^isho.ahantu sannapi | laukike shaktipu~nje.asmi sa~NghashaktirmaharShayaH ! || 39|| AdhyAtmikyAdhidaivyAdhibhautikyaH shaktayo.akhilAH | sa~Nghashaktau prakAshante svayameva yato dhruvam || 40|| varNeShu brAhmaNashchAhamAshrameShvantimAshramaH | vR^iddhattvenaiva pUjyeShu sarvavR^iddheShvahaM dvijAH ! || 41|| sarvathA j~nAnavR^idvo.asmi nAtra kAryyA vichAraNA | adhyAtmalakShyasaMyukta Aryo.ahaM mAnaveShu cha || 42|| bhakteShu j~nAnibhavato.asmi vedAnAM sAmanAmakaH | kintu vedavibhAgeShUpaniShadrUpabhAgaham || 43|| pratyAhArashcha yogAnAmaShvasmi parantvaham | samAdhirnirvikalpo.asmi nikhileShu samAdhiShu || 44|| mantrayogeShu mantro.asmi prANAyAmo haThe dvijAH ! | layakriyA laye yoge rAjayoge vivechanam || 45|| brahmadAna~ncha dAneShu tapasyAsu yamastathA | j~nAnaprakAshakatvAchcha karmayaj~neShu bho dvijAH ! || 46|| nityakarmAsmyahaM nUnaM nAtra kAchidvivechanA | upAstiyaj~najAteShu parAbhaktayA samanvitA || 47|| brahmopAstiraho vij~nA asmyahaM brAhmaNottamAH ! | mananaM j~nAnayaj~neShu mahAyaj~neShvahaM tathA || 48|| brahmayaj~no.asmi bho viprAH ! sarvayaj~nashiromaNiH | vaktA.asmyahaM sabhAmadhye AchAryyaH shikShakeShu cha || 49|| upadeshakandeShu jagatpUjyo.asmyahaM guruH | AtmA.ahamasmi bho viprAH ! bhUtavR^indeShvavasthitaH || 50|| prANipu~njaShu chaitanyamahameva na saMshayaH | nAdaH shabdasamUheShu vAkyeShvo~NkAra eva cha || 51|| indro.ahaM devavR^indeShu bhR^igurasmi maharShiShu | yamo niyAmakeShvasmi pitR^imadhye.aryamAbhidhaH || 52|| asureShu balij~neyo jAhnavyasmi saritsu cha | jalAshayeShu sarveShu sAgaro.asmi na saMshayaH || 53|| puShpamAnandadeShvasmi padArtheShu maharShayaH | pavitraM paramaM viprAH ! tejastejasvinAmaham || 54|| balaM balavatAmasmi kAmarAgavivarjitam | gharmAviruddho bhUteShu kAmo.asmi jananAya cha || 55|| vidyAsvadhyAtmavidyA.asmi vidvAMso brAhmaNottamAH ! | satyaprakAshakashchAsmi vAdo vAdigaNeShvaham || 56|| nArIShvahaM taporUpo yaj~narUpo nareShu cha | guNatrayeShvahaM viprAH ! guNAH sattvAbhidhAnakaH || 57|| bhAvatraye.adhyAtmabhAvaH shIleShu vinayo.asmyaham | sadAchAreShu vR^iddhAnAM pragatiH pAdapadmayoH || 58|| kAraNabrahmarUpeNa hyeko.advaito.apyahaM dvijAH ! | ananto.asmi mahAvij~nAH ! satyametanna saMshayaH || 59|| anantatvAtsa~NkhyayA me kAryabrahmasvarUpataH | sa~NkhyAtuM naiva shaknoti vibhUtIH kashchidapyo || 60|| bhavatAM vipravaryyANAM kalyANArthaM hi kevalam | digdarshanasvarUpeNa ki~nchidvo varNitaM mayA || 61|| upadesha~ncha me hR^idyaM dhR^itvA svahR^idaye.anisham | mamopAstau ratAH santo bhajadhvaM mokShamuttamam || 62|| shraddhA vaH sAttvikI viprAH ! prakatau me chiraM vaset | mamaiva prakR^itirdhR^itvA strIbhAvaM kAmadAyinI || 63|| bibhrANAM bhaginIbhAvamarthasiddhipradAyinI | dharantI mAtR^ibhAva~ncha shaktidharmampradA sadA || 64|| bhUtvA me j~nAnino bhaktAn prakR^itisthAn samantataH | tebhyo muktipadaM datte vidadhAnA sudurlabham || 65|| shraddhAnvitAnAM machChaktau bhaktAnAM sulabho bhavet | chaturvargo na sandeho vidyate.atra dvijottamAH ! || 66|| atyantaM gopanIyA vaH shrAvitopaniShanmayA | dhIshagItAbhidhAnena lokeShveShA prachAryatAm || 67|| yayA me nikhilA bhaktAshchaturvargamavApnuyuH | eShA naiva pradAtavyA nAstikebhyaH kadAchana || 68|| pApibhyo.ashraddadhAnabhyaH prANibhyo brAhmaNottamAH | abhaktebhyaH kR^itaghnebhyo gurudrohibhya eva cha || 69|| shraddhA shrIguruvAkyeShu yeShAM shAstragaNeShvapi | vishvAsaH paralokeShu lakShyamAdhyAtmikaM tathA || 70|| matparAyaNatA puNyA vartate cha nirantaram | iyaM tebhyaH pradAtavyA ghIshagItA dhruvaM dvijAH ! || 71|| dhIshagItAmimAM puNyAM pAThayanti paThanti ye | kleshakarmavipAkebhyo rahitA Ashayena cha || 72|| bhajante meDakhilA bhaktA matsAyujyamasaMshayam | na cha tAn bAghate kashchittApo loke katha~nchana || 73|| kalyANajananImetAM shraddhayaiva paThanti ye | etayA ye.athavA yAgaM gANapatyaM prakurvate || 74|| havanAtmakamAhosvit kevalaM pATharUpakam | teShAM nashyanti bhaktAnAmAdhayo vyAdhayo.akhilAH || 75|| saMyatA ye taponiShThA bhaktibhAvena kurvate | pAThasya shravaNaM samyagetasyAH sArthakaM dvijAH ! || 76|| gANapatyasya yAgasyAnuShThAnaM vaitayA sadA | kAchidvAdhA na teShAM syAdvipattiH prANinAM tathA || 77|| tAdR^ishI vighnarAshirvA nashyedyA naiva satvaram | nAtra ka~nchana sandeho vidyate brAhmaNottamAH ! || 78|| ArtA jij~nAsavo bhaktAstathA.artharthina eva vai | trividhA eva me bhaktA etadgItAshrayeNa hi || 79|| svamanorathasAphalyaM labherannAtra saMshayaH | tathaivAsyAshcha gItAyAH shravaNAnmananAttathA || 80|| nididhyAsanato nUnaM j~nAnibhaktAshcha mAmakAH | aparokShAnubhUtyA me darshanaM kartumIshate || 81|| chaturvarNAshramasthAnAM svadharmAsaktachetasAm | jIvAnAM kinu(kinnu?) vaktavyaM shraddhAlunAM mayi dhruvam || 82|| sarveShAmeva jIvAnAM chaturvargaphalapradA | vartate dhIshagIteyaM satyaM satyaM na saMshayaH || 83|| iti shrIdhIshagItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre dhIsharShisaMvAde virAT.hsvarUpanirUpaNaM nAma saptamo.adhyAyaH | samApteyaM shrIdhIshagItA | ## Proofread by Mohan Chettoor \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}