% Text title : Devi Bhagavata Mahapurana Skandha 01 % File name : devIbhAgavatam01.itx % Category : purana, devI, devii, devibhagavatam % Location : doc\_purana % Transliterated by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Proofread by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Latest update : March 30, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 1. Shrimaddevibhagavatamahapurane Prathamah Skandhah ..}## \itxtitle{.. 1\. shrImaddevIbhAgavatamahApurANe prathamaH skandhaH ..}##\endtitles ## \section{1\.1 prathamo.adhyAyaH | shaunakaprashnaH |} OM sarvachaitanyarUpAM tAM AdyAM vidyAM cha dhImahi | buddhiM yA naH prachodayAt || 1|| shaunaka uvAcha \- sUta sUta mahAbhAga dhanyo.asi puruSharShabha | yadadhItAstvayA samyak purANasaMhitAH shubhAH || 2|| aShTAdasha purANAni kR^iShNena muninAnagha | kathitAni sudivyAni paThitAni tvayAnagha || 3|| pa~nchalakShaNayuktAni sarahasyAni mAnada | tvayA j~nAtAni sarvANi vyAsAtsatyavatIsutAt || 4|| asmAkaM puNyayogena prAptastvaM kShetramuttamam | divyaM vishvasanaM puNyaM kalidoShavivarjitam || 5|| samAjo.ayaM munInAM hi shrotukAmo.asti puNyadAm | purANasaMhitAM sUta brUhi tvaM naH samAhitaH || 6|| dIrghAyurbhava sarvaj~na tApatrayavivarjitaH | kathayAdya mahAbhAga purANaM brahmasammitam || 7|| shrotrendriyayutAH sUta narAH svAdavichakShaNAH | na shR^iNvanti purANAni va~nchitA vidhinA hi te || 8|| yathA jihvendriyAhlAdaH ShaDrasaiH pratipadyate | tathA shrotrendriyAhlAdo vachobhiH sudhiyAM smR^itaH || 9|| ashrotrAH phaNinaH kAmaM muhyanti hi nabhoguNaiH | sakarNA ye na shR^iNvanti te.apyakarNAH kathaM na cha || 10|| ataH sarve dvijAH saumya shrotukAmAH samAhitAH | vartante naimiShAraNye kShetre kalibhayArditAH || 11|| yena kenApyupAyena kAlAtivAhanaM smR^itam | vyasanairiha mUrkhANAM budhAnAM shAstrachintanaiH || 12|| shAstrANyapi vichitrANi jalpavAdayutAni cha | trividhAni purANAni shAstrANi vividhAni cha | vitANDAchChalayuktAni garvAmarShakarANi cha | nAnArthavAdayuktAni hetumanti bR^ihanti cha || 13|| sAttvikaM tatra vedAntaM mImAMsA rAjasaM matam | tAmasaM nyAyashAstraM cha hetuvAdAbhiyantritam || 14|| tathaiva cha purANAni triguNAni kathAnakaiH | kathitAni tvayA saumya pa~nchalakShaNavanti cha || 15|| tatra bhAgavataM puNyaM pa~nchamaM vedasammitam | kathitaM yattvayA pUrvaM sarvalakShaNasaMyutam || 16|| uddeshamAtreNa tadA kIrtitaM paramAdbhutam | muktipradaM mumukShUNAM kAmadaM dharmadaM tathA || 17|| vistareNa tadAkhyAhi purANottamamAdarAt | shrotukAmA dvijAH sarve divyaM bhAgavataM shubham || 18|| tvaM tu jAnAsi dharmaj~na paurANIM saMhitAM kila | kR^iShNoktAM gurubhaktatvAt samyak sattvaguNAshrayaH || 19|| shrutAnyanyAni sarvaj~na tvanmukhAnniHsR^itAni cha | naiva tR^iptiM vrajAmo.adya sudhApAne.amarA yathA || 20|| dhiksudhAM pibatAM sUta muktirnaiva kadAchana | pibanbhAgavataM sadyo naro muchyeta sa~NkaTAt || 21|| sudhApAnanimittaM yat kR^itA yaj~nAH sahasrashaH | na shAntimadhigachChAmaH sUta sarvAtmanA vayam || 22|| makhAnAM hi phalaM svargaH svargAtprachyavanaM punaH | evaM saMsArachakre.asmnin bhramaNaM cha nirantaram || 23|| vinA j~nAnena sarvaj~na naiva muktiH kadAchana | bhramatAM kAlachakre.atra narANAM triguNAtmake || 24|| ataH sarvarasopetaM puNyaM bhAgavataM vada | pAvanaM muktidaM guhyaM mumukShUNAM sadA priyam || 25|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe shaunakaprashnaH nAma prathamo.adhyAyaH || 1\.1|| \section{1\.2 dvitIyo.adhyAyaH | granthasa~NkhyAviShayavarNanam |} sUta uvAcha | dhanyo.ahamatibhAgyo.ahaM pAvito.ahaM mahAtmabhiH | yatpR^iShTaM sumahatpuNyaM purANaM vedavishrutam || 1|| tadahaM sampravakShyAmi sarvashrutyarthasammatam | rahasyaM sarvashAstrANAmAgamAnAmanuttamam || 2|| natvA tatpadapa~NkajaM sulalitaM muktipradaM yoginAm || brahmAdyairapi sevitaM stutiparairdhyeyaM munIndraiH sadA | vakShyAmyadya savistaraM bahurasaM shrImatpurANottamam || bhaktyA sarvarasAlayaM bhagavatInAmnA prasiddhaM dvijAH || 3|| yA vidyetyabhidhIyate shrutipathe shaktiH sadAdyA parA || sarvaj~nA bhavabandhaChittinipuNA sarvAshaye saMsthitA | durj~neyA sudurAtmabhishcha munibhirdhyAnAspadaM prApitA || pratyakShA bhavatIha sA bhagavatI siddhipradA syAtsadA || 4|| sR^iShTvAkhilaM jagadidaM sadasatsvarUpaM shaktyA svayA triguNayA paripAti vishvam | saMhR^itya kalpasamaye ramate tathaikA tAM sarvavishvajananIM manasA smarAmi || 5|| brahmA sR^ijatyakhilametaditi prasiddhaM paurANikaishcha kathitaM khalu vedavidbhiH | viShNostu nAbhikamale kila tasya janma tairuktameva sR^ijate na hi sa svatantraH || 6|| viShNustu sheShashayane svapitIti kAle tannAbhipadyamukule khalu tasya janma | AdhAratAM kila gato.atra sahasramauliH sambodhyatAM sa bhagavAn hi kathaM murAriH || 7|| ekArNavasya salilaM rasarUpameva pAtraM vinA na hi rasasthitirasti kachchit | yA sarvabhUtaviShaye kila shaktirUpA tAM sarvabhUtajananIM sharaNaM gato.asmi || 8|| yoganidrAmIlitAkShaM viShNuM dR^iShTvAmbuje sthitaH | ajastuShTAva yAM devIM tAmahaM sharaNaM gataH || 9|| tAM dhyAtvA saguNAM mAyAM muktidAM nirguNAM tathA | vakShye purANamakhilaM shR^iNvantu munayastviha || 10|| purANamuttamaM puNyaM shrImadbhAgavatAbhidham | aShTAdasha sahasrANi shlokAstatra tu saMskR^itAH || 11|| skandhA dvAdasha chaivAtra kR^iShNena vihitAH shubhAH | trishataM pUrNamadhyAyA aShTAdashayutAH smR^itAH || 12|| viMshatiH prathame tatra dvitIye dvAdashaiva tu | triMshachchaiva tR^itIye tu chaturthe pa~nchaviMshatiH || 13|| pa~nchatriMshattathAdhyAyAH pa~nchame parikIrtitAH | ekatriMshattathA ShaShThe chatvAriMshachcha saptame || 14|| aShTame tattvasa~NkhyAshcha pa~nchAshannavame tathA | trayodasha tu samproktA dashame muninA kila || 15|| tathA chaikAdashaskandhe chaturviMshatirIritAH | chaturdashaiva chAdhyAyA dvAdashe munisattamAH || 16|| evaM sa~NkhyA samAkhyAtA purANe.asminmahAtmanA | aShTAdashasahasrIyA sa~NkhyA cha parikIrtitA || 17|| sargashcha pratisargashcha vaMsho manvantarANi cha | vaMshAnucharitaM chaiva purANaM pa~nchalakShaNam || 18|| nirguNA yA sadA nityA vyApikA vikR^itA shivA | yogagamyAkhilAdhArA turIyA yA cha saMsthitA || 19|| tasyAstu sAttvikI shaktI rAjasI tAmasI tathA | mahAlakShmIH sarasvatI mahAkAlIti tAH striyaH || 20|| tAsAM tisR^INAM shaktInAM dehA~NgIkAralakShaNaH | sR^iShTyarthaM cha samAkhyAtaH sargaH shAstravishAradaiH || 21|| haridruhiNarudrANAM samutpattistataH smR^itA | pAlanotpattinAshArthaM pratisargaH smR^ito hi saH || 22|| somasUryodbhavAnAM cha rAj~nAM vaMshaprakIrtanam | hiraNyakashipvAdInAM vaMshAste parikIrtitAH || 23|| svAyambhuvamukhAnAM cha manUnAM parivarNanam | kAlasa~NkhyA tathA teShAM tattanmanvantarANi cha || 24|| teShAM vaMshAnukathanaM vaMshAnucharitaM smR^itam | pa~nchalakShaNayuktAni bhavanti munisattamAH || 25|| sapAdalakShaM cha tathA bhArataM muninA kR^itam | itihAsa iti proktaM pa~nchamaM vedasammatam || 26|| shaunaka uvAcha | kAni tAni purANAni brUhi sUta savistaram | katisa~NkhyAni sarvaj~na shrotukAmA vayaM tviha || 27|| kalikAlavibhItAH smo naimiShAraNyavAsinaH | brahmaNAtra samAdiShTAshchakraM dattvA manomayam || 28|| kathitaM tena naH sarvAngachChantvetasya pR^iShThataH | nemiH saMshIryate yatra sa deshaH pAvanaH smR^itaH || 29|| kalestatra pravesho na kadAchit sambhaviShyati | tAvattiShThantu tatraiva yAvatsatyayugaM punaH || 30|| tachChrutvA vachanaM tasya gR^ihItvA tatkathAnakam | chAlayannirgatastUrNaM sarvadeshadidR^ikShayA || 31|| pretyAtra chAlayaMshchakraM nemiH shIrNo.atra pashyataH | tenedaM naimiShaM proktaM kShetraM paramapAvanam || 32|| kalipravesho naivAtra tasmAtsthAnaM kR^itaM mayA | munibhiH siddhasa~Nghaishcha kalibhItairmahAtmabhiH || 33|| pashuhInAH kR^itA yaj~nAH puroDAshAdibhiH kila | kAlAtivAhanaM kAryaM yAvatsatyayugAgamaH || 34|| bhAgyayogena samprAptaH sUta tvaM chAtra sarvathA | kathayAdya purANaM hi pAvanaM brahmasammatam || 35|| sUta shushrUShavaH sarve vaktA tvaM matimAnatha | nirvyApArA vayaM nUnamekachittAstathaiva cha || 36|| tvaM sUta bhava dIrghAyustApatrayavivarjitaH | kathayAdya purANaM hi puNyaM bhAgavataM shivam || 37|| yatra dharmArthakAmAnAM varNanaM vidhipUrvakam | vidyAM prApya tayA mokShaH kathito muninA kila || 38|| dvaipAyanena muninA kathitaM yachcha pAvanam | na tR^ipyAmo vayaM sUta kathAM shrutvA manoramAm || 39|| sakalaguNagaNAnAmekapAtraM pavitra\- || makhilabhuvanamAturnATyavadyadvichitram | nikhilamalagaNAnAM nAshakR^itkAmakandam || prakaTaya bhagavatyA nAmayuktaM purANam || 40|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe granthasa~NkhyAviShayavarNanaM nAma dvitIyo.adhyAyaH || 1\.2|| \section{1\.3 tR^itIyo.adhyAyaH | purANavarNanapUrvakatattadyugIyavyAsavarNanam |} sUta uvAcha | shR^iNvantu sampravakShyAmi purANAni munIshvarAH | yathAshrutAni tattvena vyAsAtsatyavatIsutAt || 1|| madvayaM bhadvayaM chaiva bratrayaM vachatuShTayam | anApali~NgakUskAni purANAni pR^ithakpR^ithak || 2|| chaturdashasahasraM cha matsyamAdyaM prakIrtitam | tathA grahasahasraM tu mArkaNDeyaM mahAdbhutam || 3|| chaturdashasahasrANi tathA pa~nchashatAni cha | bhaviShyaM parisa~NkhyAtaM munibhistattvadarshibhiH || 4|| aShTAdashasahasraM vai puNyaM bhAgavataM kila | tathA chAyutasa~NkhyAkaM purANaM brahmasa.nj~nakam || 5|| dvAdashaiva sahasrANi brahmANDaM cha shatAdhikam | tathAShTAdashasAhasraM brahmavaivartameva cha || 6|| ayutaM vAmanAkhyaM cha vAyavyaM ShaTshatAni cha | chaturviMshatisa~NkhyAtaH sahasrANi tu shaunaka || 7|| trayoviMshatisAhasraM vaiShNavaM paramAdbhutam | chaturviMshatisAhasraM vArAhaM paramAdbhutam || 8|| ShoDashaiva sahasrANi purANaM chAgnisa.nj~nitam | pa~nchaviMshatisAhasraM nAradaM paramaM matam || 9|| pa~nchapa~nchAshatsAhasraM padmAkhyaM vipulaM matam | ekAdashasahasrANi li~NgAkhyaM chAtivismR^itam || 10|| ekonaviMshatsAhasraM gAruDaM haribhAShitam | saptadashasahasraM cha purANaM kUrmabhAShitam || 11|| ekAshItisahasrANi skandAkhyaM paramAdbhutam | purANAkhyA cha sa~NkhyA cha vistareNa mayAnaghAH || 12|| tathaivopapurANAni shR^iNvantu R^iShisattamAH | sanatkumAraM prathamaM nArasiMhaM tataH param || 13|| nAradIyaM shivaM chaiva daurvAsasamanuttamam | kApilaM mAnavaM chaiva tathA chaushanasaM smR^itam || 14|| vAruNaM kAlikAkhyaM cha sAmbaM nandikR^itaM shubham | sauraM pArAsharaproktamAdityaM chAtivistaram || 15|| mAheshvaraM bhAgavataM vAsiShThaM cha savistaram | etAnyupapurANAni kathitAni mahAtmabhiH || 16|| aShTAdasha purANAni kR^itvA satyavatIsutaH | bhAratAkhyAnamatulaM chakre tadupabR^iMhitam || 17|| manvantareShu sarveShu dvApare dvApare yuge | prAduHkaroti dharmArthI purANAni yathAvidhi || 18|| dvApare dvApare viShNNurvyAsarUpeNa sarvadA | vedamekaM sa bahudhA kurute hitakAmyayA || 19|| alpAyuSho.alpabuddhIMshcha viprAnj~nAtvA kalAvatha | purANasaMhitAM puNyAM kurute.asau yuge yuge || 20|| strIshUdradvijabandhUnAM na vedashravaNaM matam | teShAmeva hitArthAya purANAni kR^itAni cha || 21|| manvantare saptame.atra shubhe vaivasvatAbhidhe | aShTAviMshatime prApte dvApare munisattamAH || 22|| vyAsaH satyavatIsUnurgururme dharmavittamaH | ekonatriMshatsamprApte drauNirvyAso bhaviShyati || 23|| atItAstu tathA vyAsAH saptaviMshatireva cha | purANasaMhitAstaistu kathitAstu yuge yuge || 24|| R^iShaya UchuH | brUhi sUta mahAbhAga vyAsAH pUrvayugodbhavAH | vaktArastu purANAnAM dvApare dvApare yuge || 25|| sUta uvAcha | dvApare prathame vyastAH svayaM vedAH svayambhuvA | prajApatirdvitIye tu dvApare vyAsakAryakR^it || 26|| tR^itIye choshanA vyAsashchaturthe tu bR^ihaspatiH | pa~nchame savitA vyAsaH ShaShThe mR^ityustathApare || 27|| maghavA saptame prApte vasiShThastvaShTame smR^itaH | sArasvatastu navame tridhAmA dashame tathA || 28|| ekAdashe.atha trivR^iSho bharadvAjastataH param | trayodashe chAntarikSho dharmashchApi chaturdashe || 29|| trayyAruNiH pa~nchadashe ShoDashe tu dhana~njayaH | medhAtithiH saptadashe vratI hyaShTAdashe tathA || 30|| atrirekonaviMshe.atha gautamastu tataH param | uttamashchaikaviMshe.atha haryAtmA parikIrtitaH || 31|| veno vAjashravAshchaiva somo.amuShyAyaNastathA | tR^iNabindustathA vyAso bhArgavastu tataH param || 32|| tataH shaktirjAtukarNyaH kR^iShNadvaipAyanastataH | aShTAviMshatisa~NkhyeyaM kathitA yA mayA shrutA || 33|| kR^iShNadvaipAyanAtproktaM purANaM cha mayA shrutam | shrImadbhAgavataM puNyaM sarvaduHkhaughanAshanam || 34|| kAmadaM mokShadaM chaiva vedArthaparibR^iMhitam | sarvAgamarasArAmaM mumukShUNAM sadA priyam || 35|| vyAsena kR^itvAtishubhaM purANaM shukAya putrAya mahAtmane yat | vairAgyayuktAya cha pAThitaM vai vij~nAya chaivAraNisambhavAya || 36|| shrutaM mayA tatra tathA gR^ihItaM yathArthavadvyAsamukhAnmunIndrAH | purANaguhyaM sakalaM sametaM guroH prasAdAtkaruNAnidheshcha || 37|| sUtena pR^iShTaH sakalaM jagAda dvaipAyanastatra purANaguhyam | ayonijenAdbhutabuddhinA vai shrutaM mayA tatra mahAprabhAvam || 38|| shrImadbhAgavatAmarA~NghripaphalAsvAdAdaraH sattamAH saMsArArNavadurvigAhyasalilaM santartukAmaH shukaH | nAnAkhyAnarasAlayaM shrutipuTaiH premNAshR^iNodadbhutaM tachChrutvA na vimuchyate kalibhayAdevaMvidhaH kaH kShitau || 39|| pApIyAnapi vedadharmarahitaH svAchArahInAshayo || vyAjenApi shR^iNoti yaH paramidaM shrImatpurANottamam | bhuktyA bhogakalApamatra vipulaM dehAvasAne.achalaM yogiprApyamavApnuyAdbhagavatInAmA~NkitaM sundaram || 40|| yA nirguNA hariharAdibhirapyalabhyA vidyA satAM priyatamAtha samAdhigamyA | sA tasya chittakuhare prakaroti bhAvaM yaH saMshR^iNoti satataM tu satIpurANam || 41|| samprApya mAnuShabhavaM sakalA~NgayuktaM potaM bhavArNavajalottaraNAya kAmam | samprApya vAchakamaho na shR^iNoti mUDhaH sa va~nchito.atra vidhinA sukhadaM purANam || 42|| yaH prApya karNayugalaM paTumAnuShatve rAgI shR^iNoti satataM cha parApavAdAn | sarvArthadaM rasanidhiM vimalaM purANaM naShTaH kuto na shR^iNute bhuvi mandabuddhiH || 43|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe purANavarNanapUrvakatattadyugIyavyAsavarNanaM nAma tR^itIyo.adhyAyaH || 1\.3|| \section{1\.4 chaturtho.adhyAyaH | devIsarvottametikathanam |} R^iShaya UchuH | saumya vyAsasya bhAryAyAM kasyAM jAtaH sutaH shukaH | kathaM vA kIdR^isho yena paThiteyaM susaMhitA || 1|| ayonijastvayA proktastathA chAraNijaH shukaH | sandeho.asti mahAMstatra kathayAdya mahAmate || 2|| garbhayogI shrutaH pUrvaM shuko nAma mahAtapAH | kathaM cha paThitaM tena purANaM bahuvistaram || 3|| sUta uvAcha | purA sarasvatItIre vyAsaH satyavatIsutaH | Ashrame kalavi~Nkau tu dR^iShTvA vismayamAgataH || 4|| jAtamAtraM shishuM nIDe muktamaNDAnmanoharam | tAmrAsyaM shubhasarvA~NgaM pichChA~Nkuravivarjitam || 5|| tau tu bhakShyArthamatyantaM ratau shramaparAyaNau | shishoshcha~nchupuTe bhakShyaM kShipantau cha punaH punaH || 6|| a~NgenA~NgAni bAlasya gharShayantau mudAnvitau | chumbantau cha mukhaM premNA kalavi~Nkau shishoH shubham || 7|| vIkShya premAdbhutaM tatra bAle chaTakayostadA | vyAsashchintAturaH kAmaM manasA samachintayat || 8|| tirashchAmapi yatprema putre samabhilakShyate | kiM chitraM yanmanuShyANAM sevAphalamabhIpsatAm || 9|| kimetau chaTakau chAsya vivAhaM sukhasAdhanam | virachya sukhinau syAtAM dR^iShTvA vadhvA mukhaM shubham || 10|| athavA vArdhake prApte paricharyAM kariShyati | putraH paramadharmiShThaH puNyArthaM kalavi~NkayoH || 11|| arjayitvAthavA dravyaM pitarau tarpayiShyati | athavA pretakAryANi kariShyati yathAvidhi || 12|| athavA kiM gayAshrAddhaM gatvA saMvitariShyati | nIlotsargaM cha vidhivatprakariShyati bAlakaH || 13|| saMsAre.atra samAkhyAtaM sukhAnAmuttamaM sukham | putragAtrapariShva~Ngo lAlana~ncha visheShataH || 14|| aputrasya gatirnAsti svargo naiva cha naiva cha | putrAdanyatarannAsti paralokasya sAdhanam || 15|| manvAdibhishcha munibhirdharmashAstreShu bhAShitam | putravAnsvargamApnoti nAputrastu katha~nchana || 16|| dR^ishyate.atra samakShaM tannAnumAnena sAdhyate | putravAnmuchyate pApAdAptavAkyaM cha shAshvatam || 17|| Ature mR^ityukAle.api bhUmishayyAgato naraH | karoti manasA chintAM duHkhitaH putravarjitaH || 18|| dhanaM me vipulaM gehe pAtrANi vividhAni cha | mandiraM sundaraM chaitatko.asya svAmI bhaviShyati || 19|| mR^ityukAle manastasya duHkhena bhramate yataH | ato.asya durgatirnUnaM bhrAntachittasya sarvathA || 20|| evaM bahuvidhAM chintAM kR^itvA satyavatIsutaH | niHshvasya bahudhA choShNaM vimanAH sambabhUva ha || 21|| vichArya manasAtyarthaM kR^itvA manasi nishchayam | jagAma cha tapastaptuM meruparvatasanidhau || 22|| manasA chintayAmAsa kaM devaM samupAsmahe | varapradAnanipuNaM vA~nChitArthapradaM tathA || 23|| viShNuM rudraM surendraM vA brahmANaM vA divAkaram | gaNeshaM kArtikeyaM cha pAvakaM varuNaM tathA || 24|| evaM chintayatastasya nArado munisattamaH | yadR^ichChayA samAyAto vINApANiH samAhitaH || 25|| taM dR^iShTvA paramaprIto vyAsaH satyavatIsutaH | kR^itvArghyamAsanaM dattvA paprachCha kushalaM munim || 26|| shrutvAtha kushalaprashnaM paprachCha munisattamaH | chintAturo.asi kasmAttvaM dvaipAyana vadasva me || 27|| vyAsa uvAcha | aputrasya gatirnAsti na sukhaM mAnase yataH | tadarthaM duHkhitashchAhaM chintayAmi puna punaH || 28|| tapasA toShayAmyadya kaM devaM vAchChitArthadam | iti chintAturo.asmyadya tvAmahaM sharaNaM gataH || 29|| sarvaj~no.asi maharShe tvaM kathayAshu kR^ipAnidhe | kaM devaM sharaNaM yAmi yo me putraM pradAsyati || 30|| sUta uvAcha | iti vyAsena pR^iShTastu nArado vedavinmuniH | uvAcha parayA prItyA kR^iShNaM prati mahAmanAH || 31|| nArada uvAcha | pArAsharya mahAbhAga yattvaM pR^ichChasi mAmiha | tamevArthaM purA pR^iShTaH pitrA me madhusUdanaH || 32|| dhyAnasthaM cha hariM dR^iShTvA pitA me vismayaM gataH | paryapR^ichChata deveshaM shrInAthaM jagataH patim || 33|| kaustubhodbhAsitaM divyaM sha~NkhachakragadAdharam | pItAmbaraM chaturbAhuM shrIvatsA~NkitavakShasam || 34|| kAraNaM sarvalokAnAM devadevaM jagadgurum | vAsudevaM jagannAthaM tapyamAnaM mahattapaH || 35|| brahmovAcha | devadeva jagannAtha bhUtabhavyabhavatprabho | tapashcharasi kasmAttvaM kiM dhyAyasi janArdana || 36|| vismayo.ayaM mamAtyarthaM tvaM sarvajagatAM prabhuH | dhyAnayukto.asi devesha kiM cha chitramataH param || 37|| tvannAbhikamalAjjAtaH kartAhamakhilasya ha | tvattaH ko.apyadhiko.astyatra taM devaM brUhi mApate || 38|| jAnAmyahaM jagannAtha tvamAdiH sarvakAraNam | kartA pAlayitA hartA samarthaH sarvakAryakR^it || 39|| ichChayA te mahArAja sR^ijAmyahamidaM jagat | haraH saMharate kAle so.api te vachane sadA || 40|| sUryo bhramati chAkAshe vAyurvAti shubhAshubhaH | agnistapati parjanyo varShatIsha tvadAj~nayA || 41|| tvaM tu dhyAyasi kaM devaM saMshayo.ayaM mahAnmama | tvattaH paraM na pashyAmi devaM vai bhuvanatraye || 42|| kR^ipAM kR^itvA vadasvAdya bhakto.asmi tava suvrata | mahatAM naiva gopyaM hi prAyaH ki~nchiditi smR^itiH || 43|| tachChrutvA vachanaM tasya harirAha prajApatim | shR^iNuShvaikamanA brahmaMstvAM bravImi manogatam || 44|| yadyapi tvAM shivaM mAM cha sthitisR^iShTyantakAraNam | te jAnanti janAH sarve sadevAsuramAnuShAH || 45|| sraShTA tvaM pAlakashchAhaM haraH saMhArakArakaH | kR^itAH shaktyeti santarkaH kriyate vedapAragaiH || 46|| jagatsa~njanane shaktistvayi tiShThati rAjasI | sAttvikI mayi rudre cha tAmasI parikIrtitA || 47|| tayA virahitastvaM na tatkarmakaraNe prabhuH | nAhaM pAlayituM shaktaH saMhartuM nApi sha~NkaraH || 48|| tadadhInA vayaM sarve vartAmaH satataM vibho | pratyakShe cha parokShe cha dR^iShTAntaM shR^iNu suvrata || 49|| sheShe svapimi parya~Nke paratantro na saMshayaH | tadadhInaH sadottiShThe kAle kAlavashaM gataH || 50|| tapashcharAmi satataM tadadhIno.asmyahaM sadA | kadAchitsaha lakShyA cha viharAmi yathAsukham || 51|| kadAchiddAnavaiH sArdhaM sa~NgrAmaM prakaromyaham | dAruNaM dehadamanaM sarvalokabhaya~Nkaram || 52|| pratyakShaM tava dharmaj~na tasminnekArNave purA | pa~nchavarShasahasrANi bAhuyuddhaM mayA kR^itam || 53|| tau karNamalajau duShTau dAnavau madagarvitau | deva devyAH prasAdena nihatau madhukaiTabhau || 54|| tadA tvayA na kiM j~nAtaM kAraNaM tu parAtparam | shaktirUpaM mahAbhAga kiM pR^ichChasi punaH punaH || 55|| yadichChaH puruSho bhUtvA vicharAmi mahArNave | kachChapaH kolasiMhashcha vAmanashcha yuge yuge || 56|| na kasyApi priyo loke tiryagyoniShu sambhavaH | nAbhavaM svechChayA vAmavarAhAdiShu yoniShu || 57|| vihAya lakShyA saha saMvihAraM ko yAti matsyAdiShu hInayoniShu | shayyAM cha muktvA garuDAsanasthaH karomi yuddhaM vipulaM svatantraH || 58|| purA puraste.aja shiro madIyaM gataM dhanurjyAskhalanAtkva chApi | tvayA tadA vAjishiro gR^ihItvA saMyojitaM shilpivareNa bhUyaH || 59|| hayAnano.ahaM parikIrtitashcha pratyakShametattava lokakartaH | viDambaneyaM kila lokamadhye kathaM bhavedAtmaparo yadi syAm || 60|| tasmAnnAhaM svatantro.asmi shaktyadhIno.asmi sarvathA | tAmeva shaktiM satataM dhyAyAmi cha nirantaram || 61|| nAtaH parataraM ki~nchijjAnAmi kamalodbhava | nArada uvAcha | ityuktaM viShNunA tena padmayonestu sannidhau || 62|| tena chApyahamukto.asmi tathaiva munipu~Ngava | tasmAttvamapi kalyANa puruShArthAptihetave || 63|| asaMshayaM hR^idambhoje bhaja devIpadAmbujam | sarvaM dAsyati sA devI yadyadiShTaM bhavettava || 64|| sUta uvAcha | nAradenaivamuktastu vyAsaH satyavatIsutaH | devIpAdAbjaniShNAtastapase prayayau girau || 65|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe devIsarvottametikathanaM nAma chaturtho.adhyAyaH || 1\.4|| \section{1\.5 pa~nchamo.adhyAyaH | hayagrIvAvatArakathanam |} R^iShaya UchuH | sUtAsmAkaM manaH kAmaM magnaM saMshayasAgare | yathoktaM mahadAshcharyaM jagadvismayakArakam || 1|| yanmUrdhA mAdhavasyApi gato dehAtpunaH param | hayagrIvastato jAtaH sarvakartA janArdanaH || 2|| vedo.api stauti yaM devaM devAH sarve yadAshrayAH | Adidevo jagannAthaH sarvakAraNakAraNaH || 3|| tasyApi vadanaM ChinnaM daivayogAtkathaM tadA | tatsarvaM kathayAshu tvaM vistareNa mahAmate || 4|| sUta uvAcha | shR^iNvantu munayaH sarve sAvadhAnAH samantataH | charitaM devadevasya viShNoH paramatejasaH || 5|| kadAchiddAruNaM yuddhaM kR^itvA devaH sanAtanaH | dashavarShasahasrANi parishrAnto janArdanaH || 6|| same deshe shubhe sthAne kR^itvA padmAsanaM vibhuH | avalambya dhanuH sajyaM kaNThadeshe dharAsthitam || 7|| dattvA bhAraM dhanuShkoTyAM nidrAmApa ramApatiH | shrAntatvAddaivayogAchcha jAtastatrAtinidritaH || 8|| tadA kAlena kiyatA devAH sarve savAsavAH | brahmeshasahitAH sarve yaj~naM kartuM samudyatAH || 9|| gatAH sarve.atha vaikuNThaM draShTuM devaM janArdanam | devakAryArthasid.hdhyarthaM makhAnAmadhipaM prabhum || 10|| adR^iShTvA taM tadA tatra j~nAnadR^iShTyA vilokya te | yatrAste bhagavAn viShNurjagmustatra tadA surAH || 11|| dadR^ishuste tadeshAnaM yoganidrAvashaM gatam | vichetanaM vibhuM viShNuM tatrAsA~nchakrire surAH || 12|| sthiteShu sarvadeveShu nidrAsupte jagatpatau | chintAmApuH surAH sarve brahmarudrapurogamAH || 13|| tAnuvAcha tataH shakraH kiM kartavyaM surottamAH | nidrAbha~NgaH kathaM kAryashchintayantu surottamAH || 14|| tamuvAcha tadA shambhurnidrAbha~Nge.asti dUShaNam | kAryaM chaiva prakartavyaM yaj~nasya surasattamAH || 15|| utpAditA tadA vamrI brahmaNA parameShThinA | tayA bhakShayituM tatra dhanuSho.agraM dharAsthitam || 16|| bhakShite.agre tadA nimnaM gamiShyati sharAsanam | tadA nidrAvimukto.asau devadevo bhaviShyati || 17|| devakAryaM tadA sarvaM bhaviShyati na saMshayaH | sa vamrIM sandideshAtha devadevaH sanAtanaH || 18|| tamuvAcha tadA vamrI devadevasya mApateH | nidrAbha~NgaH kathaM kAryo devasya jagatAM guroH || 19|| nidrAbha~NgaH kathAchChedo dampatyoH prItibhedanam | shishumAtR^ivibhedashcha brahmahatyAsamaM smR^itam || 20|| tatkathaM devadevasya karomi sukhanAshanam | kiM phalaM bhakShaNAddeva yena pApaM karomyaham || 21|| sarvaH svArthavasho lokaH kurute pAtakaM kila | tasmAdahaM kariShyAmi svArthameva prabhakShaNam || 22|| brahmovAcha | tava bhAgaM kariShyAmo makhamadhye yathA shR^iNu | tena tvaM kuru kAryaM no viShNuM bodhaya mAchiram || 23|| homakarmaNi pArshve cha havirdAnAtpatiShyati | tatte bhAgaM vijAnIhi kuru kAryaM tvarAnvitA || 24|| sUta uvAcha | ityuktA brahmaNA vamrI dhanuSho.agraM tvarAnvitA | chakhAda saMsthitaM bhUmau vimuktA jyA tadAbhavat || 25|| pratya~njAyAM vimuktAyAM muktA koTistathottarA | shabdaH samabhavadghorastena trastAH surAstadA || 26|| brahmANDaM kShubhitaM sarvaM vasudhA kampitA tadA | samudrAshcha samudvignAstresushcha jalajantavaH || 27|| vavurvAtAstathA chogrAH parvatAshcha chakampire | ulkApAtA mahotpAtA babhUvurduHkhashaMsinaH || 28|| disho ghoratarAshchAsansUryo.apyasta~Ngato.abhavat | chintAmApuH surAH sarve kiM bhaviShyati durdine || 29|| evaM chintayatAM teShAM mUrdhA viShNoH sakuNDalaH | gataH samukuTaH kvApi devadevasya tApasAH || 30|| andhakAre tadA ghore shAnte brahmaharau tadA | shirohInaM sharIraM tu dadR^ishAte vilakShaNam || 31|| dR^iShTvA kabandhaM viShNoste vismitAH surasattamAH | chintAsAgaramagnAshcha ruruduH shokakarshitAH || 32|| hA nAtha kiM prabho jAtamatyadbhutamamAnuSham | vaishasaM sarvadevAnAM devadeva sanAtana || 33|| mAyeyaM kasya devasya yayA te.adya shiro hR^itam | achChedyastvamabhedyo.asi apradAhyo.asi sarvadA || 34|| evaM gate tvayi vibho mariShyanti cha devatAH | kIdR^ishastvayi naH snehaH svArthenaiva rudAmahe || 35|| nAyaM vighnaH kR^ito daityairna yakShairna cha rAkShasaiH | devaireva kR^itaH kasya dUShaNaM cha ramApate || 36|| parAdhInAH surAH sarve kiM kurmaH kva vrajAma cha | sharaNaM naiva devesha surANAM mUDhachetasAm || 37|| na chaiShA sAttvikI mAyA rAjasI na cha tAmasI | yayA ChinnaM shiraste.adya mAyeshasya jagadguroH || 38|| krandamAnAMstadA dR^iShTvA devA~nChivapurogamAn | bR^ihaspatistadovAcha shamayanvedavittamaH || 39|| ruditena mahAbhAgAH kranditena tathApi kim | upAyashchAtra kartavyaH sarvathA buddhigocharaH || 40|| daivaM puruShakArashcha devesha sadR^ishAvubhau | upAyashcha vidhAtavyo daivAtphalati sarvathA || 41|| indra uvAcha | daivameva paraM manye dhikpauruShamanarthakam | viShNorapi shirashChinnaM surANAM chaiva pashyatAm || 42|| brahmovAcha | avashyameva bhoktavyaM kAlenApAditaM cha yat | shubhaM vApyashubhaM vApi daivaM ko.atikrametpunaH || 43|| dehavAnsukhaduHkhAnAM bhoktA naivAtra saMshayaH | yathA kAlavashAtkR^ittaM shiro me shambhunA purA || 44|| tathaiva li~NgapAtashcha mahAdevasya shApataH | tathaivAdya harermUrdhA patito lavaNAmbhasi || 45|| sahasrabhagasamprAptirduHkhaM chaiva shachIpateH | svargAdbhraMshastathA vAsaH kamale mAnase sare || 46|| ete duHkhasya bhoktAraH kena duHkhaM na bhujyate | saMsAre.asminmahAbhAgAstasmAchChokaM tyajantu vai || 47|| chintayantu mahAmAyAM vidyAdevIM sanAtanIm | sA vidhAsyati naH kAryaM nirguNA prakR^itiH parA || 48|| brahmavidyAM jagaddhAtrIM sarveShAM jananIM tathA | yayA sarvamidaM vyAptaM trailokyaM sacharAcharam || 49|| sUta uvAcha | ityuktvA vai surAnvedhA nigamAnAdidesha ha | dehayuktAnsthitAnagre surakAryArthasiddhaye || 50|| brahmovAcha | stuvantu paramAM devIM brahmavidyAM sanAtanIm | gUDhA~NgIM cha mahAmAyAM sarvakAryArthasAdhanIm || 51|| tachChrutvA vachanaM tasya vedAH sarvA~NgasundarAH | tuShTuvurj~nAnagamyAM tAM mahAmAyAM jagatsthitAm || 52|| vedA UchuH | namo devi mahAmAye vishvotpattikare shive | nirguNe sarvabhUteshi mAtaH sha~NkarakAmade || 53|| tvaM bhUmiH sarvabhUtAnAM prANAH prANavatAM tathA | dhIH shrIH kAntiH kShamA shAntiH shraddhA medhA dhR^itiH smR^itiH || 54|| tvamudgIthe.ardhamAtrAsi gAyatrI vyAhR^itistathA | jayA cha vijayA dhAtrI lajjA kIrtiH spR^ihA dayA || 55|| tvAM saMstumo.amba bhuvanatrayasaMvidhAna\- dakShAM dayArasayutAM jananIM janAnAm | vidyAM shivAM sakalalokahitAM vareNyAM vAgbIjavAsanipuNAM bhavanAshakartrIm || 56|| brahmA haraH shaurisahasranetra\- vAgvahnisUryA bhuvanAdhinAthAH | te tvatkR^itAH santi tato na mukhyA mAtA yatastvaM sthiraja~NgamAnAm || 57|| sakalabhuvanametatkartukAmA yadA tvaM sR^ijasi janani devAnviShNurudrAjamukhyAn | sthitilayajananaM taiH kArayasyekarUpA na khalu tava katha~nchiddevi saMsAraleshaH || 58|| na te rUpaM vettuM sakalabhuvane ko.api nipuNo na nAmnAM sa~NkhyAM te kathitumiha yogyo.asti puruShaH | yadalpaM kIlAlaM kalayitumashaktaH sa tu naraH kathaM pArAvArAkalanachaturaH syAdR^itamatiH || 59|| na devAnAM madhye bhagavati tavAnantavibhavaM vijAnAtyeko.api tvamiha bhuvanaikAsi jananI | kathaM mithyA vishvaM sakalamapi chaikA rachayasi pramANaM tvetasminnigamavachanaM devi vihitam || 60|| nirIhaivAsi tvaM nikhilajagatAM kAraNamaho charitraM te chitraM bhagavati mano no vyathayati | katha~NkAraM vAchyaH sakalanigamAgocharaguNa\- prabhAvaH svaM yasmAtsvayamapi na jAnAsi paramam || 61|| na kiM jAnAsi tvaM janani madhujinmaulipatanam || shive kiM vA j~nAtvA vividiShasi shaktiM madhujitaH | hareH kiM vA mAtarduritatatireShA balavatI || bhavatyAH pAdAbje bhajananipuNe kvAsti duritam || 62|| upekShA kiM cheyaM tava surasamUhe.ativiShamA || harermUrdhno nAsho matamiha mahAshcharyajanakam | mahadduHkhaM mAtastvamasi jananachChedakushalA || na jAnImo maulervighaTanavilambaH kathamabhUt || 63|| j~nAtvA doShaM sakalasuratApAditaM devi chitte kiM vA viShNAvamarajanitaM duShkR^itaM pAtitaM te | viShNorvA kiM samarajanitaH ko.api garvo.ativegA\- chChettuM mAtastava vilasitaM naiva vidmo.atra bhAvam || 64|| kiM vA daityaiH samaravijitaistIrthadeshe suramye ghoraM taptvA bhagavati varaM labdhavadbhirbhavatyAH | antardhAnaM gamitamadhunA viShNushIrShaM bhavAni draShTuM kiM vA vigatashirasaM vAsudevaM vinodaH || 65|| sindhoH putryAM roShitA kiM tvamAdye kasmAdenAM prekShase nAthahInAm | kShantavyaste svAMshajAtAparAdho vyutthApyainaM moditA mAM kuruShva || 66|| ete surAstvAM satataM namanti kAryeShu mukhyAH prathitaprabhAvAH | shokArNavAttAraya devi devA\- nutthApya devaM sakalAdhinAtham || 67|| mUrdhA gataH kvAmba harerna vidmo nAnyo.astyupAyaH khalu jIvane.adya | yathA sudhA jIvanakarmadakShA tathA jagajjIvitadAsi devi || 68|| sUta uvAcha | evaM stutA tadA devI guNAtItA maheshvarI | prasannA paramA mAyA vedaiH sA~Ngaishcha sAmagaiH || 69|| tAnuvAcha tadA vANI chAkAshasthAsharIriNI | devAnprati sukhaiH shabdairjanAnandakarI shubhA || 70|| mA kurudhvaM surAshchintAM svasthAstiShThantu chAmarAH | stutAhaM nigamaiH kAmaM santuShTAsmi na saMshayaH || 71|| yaH pumAnmAnuShe loke stautyetAM mAmakIM stutim | patiShyati sadA bhaktyA sarvAnkAmAnavApnuyAt || 72|| shR^iNoti vA stotramidaM madIyaM bhaktyA trikAlaM satataM naro yaH | vimuktaduHkhaH sa bhavetsukhI cha vedoktametannanu vedatulyam || 73|| shR^iNvantu kAraNaM chAdya yadgataM vadanaM hareH | akAraNaM kathaM kAryaM saMsAre.atra bhaviShyati || 74|| udadhestanayAM viShNuH saMsthitAmantike priyAm | jahAsa vadanaM vIkShya tasyAstatra manoramam || 75|| tayA j~nAtaM harirnUnaM kathaM mAM hasati prabhuH | virUpaM hariNA dR^iShTaM mukhaM me kena hetunA || 76|| vinApi kAraNenAdya kathaM hAsyasya sambhavaH | sapatnIva kR^itA tena manye.anyA varavarNinI || 77|| tataH kopayutA jAtA mahAlakShmI tamoguNA | tAmasI tu tadA shaktistasyA dehe samAvishat || 78|| kenachitkAlayogena devakAryArthasiddhaye | praviShTA tAmasI shaktistasyA dehe.atidAruNA || 79|| tAmasyAviShTadehA sA chukopAtishayaM tadA | shanakaiH samuvAchedamidaM patatu te shiraH || 80|| strIsvabhAvAchcha bhAvitvAtkAlayogAdvinirgataH | avichArya tadA dattaH shApaH svasukhanAshanaH || 81|| sapatnIsambhavaM duHkhaM vaidhavyAdadhikaM tviti | vichintya manasetyuktaM tAmasIshaktiyogataH || 82|| anR^itaM sAhasaM mAyA mUrkhatvamatilobhatA | ashauchaM nirdayatvaM cha strINAM doShAH svabhAvajAH || 83|| sashIrShaM vAsudevaM taM karomyadya yathA purA | shiro.asya shApayogena nimagnaM lavaNAmbudhau || 84|| anyachcha kAraNaM ki~nchidvartate surasattamAH | bhavatAM cha mahatkAryaM bhaviShyati na saMshayaH || 85|| purA daityo mahAbAhurhayagrIvo.ativishrutaH | tapashchakre sarasvatyAstIre paramadAruNam || 86|| japannekAkSharaM mantraM mAyAbIjAtmakaM mama | nirAhAro jitAtmA cha sarvabhogavivarjitaH || 87|| dhyAyanmAM tAmasIM shaktiM sarvabhUShaNabhUShitAm | evaM varShasahasraM cha tapashchakre.atidAruNam || 88|| tadAhaM tAmasaM rUpaM kR^itvA tatra samAgatA | darshane puratastasya dhyAtaM tattena yAdR^isham || 89|| siMhopari sthitA tatra tamavochaM dayAnvitA | varaM brUhi mahAbhAga dadAmi tava suvrata || 90|| iti shrutvA vacho devyA dAnavaH premapUritaH | pradakShiNAM praNAmaM cha chakAra tvaritastadA || 91|| dR^iShTvA rUpaM madIyaM sa premosphullavilochanaH | harShAshrupUrNanayanastuShTAva sa cha mAM tadA || 92|| hayagrIva uvAcha | namo devyai mahAmAye sR^iShTisthityantakAriNi | bhaktAnugrahachature kAmade mokShade shive || 93|| dharAmbutejaHpavanakhapa~nchAnAM cha kAraNam | tvaM gandharasarUpANAM kAraNaM sparshashabdayoH || 94|| ghrANaM cha rasanA chakShustvakshrotramindriyANi cha | karmendriyANi chAnyAni tvattaH sarvaM maheshvari || 95|| devyuvAcha | kiM te.abhIShTaM varaM brUhi vA~nChitaM yaddadAmi tat | parituShTAsmi bhaktyA te tapasA chAdbhutena cha || 96|| hayagrIva uvAcha | yathA me maraNaM mAtarna bhavettattathA kuru | bhaveyamamaro yogI tathAjeyaH surAsuraiH || 97|| devyuvAcha | jAtasya hi dhruvaM mR^ityurdhruvaM janma mR^itasya cha | maryAdA chedR^ishI loke bhavechcha kathamanyathA || 98|| evaM tvaM nishchayaM kR^itvA maraNe rAkShasottama | varaM varaya cheShTaM te vichArya manasA kila || 99|| hayagrIva uvAcha | hayagrIvAchcha me mR^ityurnAnyasmAjjagadambike | iti me vA~nChitaM kAmaM pUrayasva manogatam || 100|| devyuvAcha | gR^ihaM gachCha mahAbhAga kuru rAjyaM yathAsukham | hayagrIvAdR^ite mR^ityurna te nUnaM bhaviShyati || 101|| iti dattvA varaM tasmA antardhAnaM gatA tathA | mudaM paramikAM prApya so.api svabhavanaM gataH || 102|| sa pIDayati duShTAtmA munIn vedAMshcha sarvashaH | na ko.api vidyate tasya hantAdya bhuvanatraye || 103|| tasmAchChIrShaM hayasyAsya samuddhR^itya manoharam | dehe.atra vishiroviShNostvaShTA saMyojayiShyati || 104|| hayagrIvo.atha bhagavAnhaniShyati tamAsuram | pApiShThaM dAnavaM krUraM devAnAM hitakAmyayA || 105|| sUta uvAcha | evaM surAMstadAbhAShya sharvANI virarAma ha | devAstadAtisantuShTAstamUchurdevashilpinam || 106|| devA UchuH | kuru kAryaM surANAM vai viShNoH shIrShAbhiyojanam | dAnavapravaraM daityaM hayagrIvo haniShyati || 107|| sUta uvAcha | iti shrutvA vachasteShAM tvaShTA chAtitvarAnvitaH | vAjishIrShaM chakartAshu khaDgena surasannidhau || 108|| viShNoH sharIre tenAshu yojitaM vAjimastakam | hayagrIvo harirjAto mahAmAyAprasAdataH || 101|| kiyatA tena kAlena dAnavo madadarpitaH | nihatastarasA sa~Nkhye devAnAM ripurojasA || 110|| ya idaM shubhamAkhyAnaM shR^iNvanti bhuvi mAnavAH | sarvaduHkhavinirmuktAste bhavanti na saMshayaH || 111|| mahAmAyAcharitra~ncha pavitraM pApanAshanam | paThatAM shR^iNvatAM chaiva sarvasampattikArakam || 112|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe hayagrIvAvatArakathanaM nAma pa~nchamo.adhyAyaH || 1\.5|| \section{1\.6 ShaShTho.adhyAyaH | madhukaiTabhayoryuddhodyogavarNanam |} R^iShaya UchuH | saumya yachcha tvayA proktaM shaureryuddhaM mahArNave | madhukaiTabhayoH sArdhaM pa~nchavarShasahasrakam || 1|| kasmAttau dAnavau jAtau tasminnekArNave jale | mahAvIryo durAdharShau devairapi sudurjayau || 2|| kathaM tAvasurau jAtau kathaM cha hariNA hatau | tadAchakShva mahAprAj~na charitaM paramAdbhutam || 3|| shrotukAmA vayaM sarve tvaM vaktA cha bahushrutaH | daivAchchAtraiva sa~njAtaH saMyogashcha tathAvayoH || 4|| mUrkheNa saha saMyogo viShAdapi sudurjaraH | vij~nena saha saMyogaH sudhArasasamaH smR^itaH || 5|| jIvanti pashavaH sarve khAdanti mehayanti cha | jAnanti viShayAkAraM vyavAyasukhamadbhutam || 6|| na teShAM sadasajj~nAnaM viveko na cha mokShadaH | pashubhiste samA j~neyA yeShAM na shravaNAdaraH || 7|| mR^igAdyAH pashavaH kechijjAnanti shrAvaNaM sukham | ashrotrAH phaNinashchaiva mumuhurnAdapAnataH || 8|| pa~nchAnAmindriyANAM vai shubhe shravaNadarshane | shravaNAdvastuvij~nAnaM darshanAchchittara~njanam || 9|| shravaNaM trividhaM proktaM sAttvikaM rAjasaM tathA | tAmasaM cha mahAbhAga suj~noktaM nishchayAnvitam || 10|| sAttvikaM vedashAstrAdi sAhityaM chaiva rAjasam | tAmasaM yuddhavArtA cha paradoShaprakAshanam || 11|| sAttvikaM trividhaM proktaM praj~nAvadbhishcha paNDitaiH | uttamaM madhyamaM chaiva tathaivAdhamamityuta || 12|| uttamaM mokShaphaladaM svargadaM madhyamaM tathA | adhamaM bhogadaM proktaM nirNIya viditaM budhaiH || 13|| sAhityaM chaiva trividhaM svIyAyAM chottamaM smR^itam | madhyamaM vArayoShAyAM paroDhAyAM tathAdhamam || 14|| tAmasaM trividhaM j~neyaM vidvadbhiH shAstradarshibhiH | AtatAyiniyuddhaM yattaduttamamudAhR^itam || 15|| madhyamaM chApi vidveShAtpANDavAnAM tathAribhiH | adhamaM nirnimittaM tu vivAde kalahe tathA || 16|| tadatra shravaNaM mukhyaM purANasya mahAmate | buddhipravardhanaM puNyaM tataH pApapraNAshanam || 17|| tadAkhyAhi mahAbuddhe kathAM paurANikIM shubhAm | shrutAM dvaipAyanAtpUrvaM sarvArthasya prasAdhinIm || 18|| sUta uvAcha | yUyaM dhanyA mahAbhAgA dhanyo.ahaM pR^ithivItale | yeShAM shravaNabuddhishcha mamApi kathane kila || 19|| purA chaikArNave jAte vilIne bhuvanatraye | sheShaparya~Nkasupte cha devadeve janArdane || 20|| viShNukarNamalodbhUtau dAnavau madhukaiTabhau | mahAbalau cha tau daityau vivR^iddhau sAgare jale || 21|| kIDamAnau sthitau tatra vicharantAvitastataH | tAvekadA mahAkAyau krIDAsaktau mahArNave || 22|| chintAmavApatushchitte bhrAtarAviva saMsthitau | nAkAraNaM bhavetkAryaM sarvatraiShA paramparA || 23|| AdheyaM tu vinAdhAraM na tiShThati katha~nchana | AdhArAdheyabhAvastu bhAti no chittagocharaH || 24|| kva tiShThati jalaM chedaM sukharUpaM suvistaram | kena sR^iShTaM kathaM jAtaM magnAvAvA~njale sthitau || 25|| AvAM vA kathamutpannau kena votpAditAvubhau | pitarau kveti vij~nAnaM nAsti kAmaM tathAvayoH || 26|| sUta uvAcha | evaM kAmayamAnau tau jagmaturna vinishchayam | uvAcha kaiTabhastatra madhuM pArshve sthitaM jale || 27|| kaiTabha uvAcha | madho vAmatra salile sthAtuM shaktirmahAbalA | vartate bhrAtarachalA kAraNaM sA hi me matA || 28|| tayA tatamidaM toyaM tadAdhAraM cha tiShThati | sA eva paramA devI kAraNa~ncha tathAvayoH || 29|| evaM vibudhyamAnau tau chintAviShTau yadAsurau | tadAkAshe shrutaM tAbhyAM vAgbIjaM sumanoharam || 30|| gR^ihItaM cha tatastAbhyAM tasyAbhyAso dR^iDhaH kR^itaH | tadA saudAmanI dR^iShTA tAbhyAM khe chotthitA shubhA || 31|| tAbhyAM vichAritaM tatra mantro.ayaM nAtra saMshayaH | tathA dhyAnamidaM dR^iShTaM gagane saguNaM kila || 32|| nirAhArau jitAtmAnau tanmanaskau samAhitau | babhUvaturvichintyaivaM japadhyAnaparAyaNau || 33|| evaM varShasahasraM tu tAbhyAM taptaM mahattapaH | prasannA paramA shaktirjAtA sA paramA tayoH || 34|| khinnau tau dAnavau dR^iShTvA tapase kR^itanishchayau | tayoranugrahArthAya vAguvAchAsharIriNI || 35|| varaM vAM vA~nChitaM daityau brUtaM paramasammatam | dadAmi parituShTAsmi yuvayostapasA kila || 36|| sUta uvAcha | iti shrutvA tu tAM vANIM dAnavAvUchatustadA | svechChayA maraNaM devi varaM nau dehi suvrate || 37|| vAguvAcha | vA~nChitaM maraNaM daityau bhavedvA matprasAdataH | ajeyau devadaityaishcha bhrAtarau nAtra saMshayaH || 38|| sUta uvAcha | iti dattavarau devyA dAnavau madadarpitau | chakratuH sAgare krIDAM yAdogaNasamanvitau || 39|| kAlena kiyatA viprA dAnavAbhyAM yadR^ichChayA | dR^iShTaH prajApatirbrahmA padmAsanagataH prabhuH || 40|| dR^iShTvA tu muditAvAstAM yuddhakAmau mahAbalau | tamUchatustadA tatra yuddhaM nau dehi suvrata || 41|| nochetpadmaM parityajya yatheShTaM gachCha mAchiram | yadi tvaM nirbalashchAsi kva yogyaM shubhamAsanam || 42|| vIrabhogyamidaM sthAnaM kAtaro.asi tyajAshu vai | tayoriti vachaH shrutvA chintAmApa prajApatiH || 43|| dR^iShTvA cha balinau vIrau kiM karomIti tApasaH | chintAviShTastadA tasthau chintayanmanasA tadA || 44|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe madhukaiTabhayoryuddhodyogavarNanaM nAma ShaShTho.adhyAyaH || 1\.6|| \section{1\.7 saptamo.adhyAyaH | viShNuprabodhaH |} sUta uvAcha | tau vIkShya balinau brahmA tadopAyAnachintayat | sAmadAnabhidAdIMshcha yuddhAntAnsarvatantravit || 1|| na jAne.ahaM balaM nUnametayorvA yathAtatham | aj~nAte tu bale kAmaM naiva yuddhaM prashasyate || 2|| stutiM karomi chedadya duShTayormadamattayoH | prakAshitaM bhavennUnaM nirbalatvaM mayA svayam || 3|| vadhiShyati tadaiko.api nirbalatve prakAshite | dAnaM naivAdya yogyaM vA bhedaH kAryo mayA katham || 4|| viShNuM prabodhayAmyadya sheShe suptaM janArdanam | chaturbhujaM mahAvIryaM duHkhahA sa bhaviShyati || 5|| iti sa~nchintya manasA padmanAlagato.abjajaH | jagAma sharaNaM viShNuM manasA duHkhanAshakam || 6|| tuShTAva bodhanArthaM taM shubhaiH sambodhanairharim | nArAyaNaM jagannAthaM nispandaM yoganidrayA || 7|| brahmovAcha | dInanAtha hare viShNo vAmanottiShTha mAdhava | bhaktArtihR^iddhR^iShIkesha sarvAvAsa jagatpate || 8|| antaryAminnameyAtmanvAsudeva jagatpate | duShTArinAshanaikAgrachitta chakragadAdhara || 9|| sarvaj~na sarvalokesha sarvashaktisamanvita | uttiShThottiShTha devesha duHkhanAshana pAhi mAm || 10|| vishvambhara vishAlAkSha puNyashravaNakIrtana | jagadyone nirAkAra sargasthityantakAraka || 11|| imau daityau mahArAja hantukAmau madoddhatau | na jAnAsyakhilAdhAra kathaM mAM sa~NkaTe gatam || 12|| upekShase.atiduHkhArtaM yadi mAM sharaNaM gatam | pAlakatvaM mahAviShNo nirAdhAraM bhavettataH || 13|| evaM stuto.api bhagavAn na bubodha yadA hariH | yoganidrAsamAkrAntastadA brahmA hyachintayat || 14|| nUnaM shaktisamAkrAnto viShNurnidrAvashaM gataH | jajAgAra na dharmAtmA kiM karomyadya duHkhitaH || 15|| hantukAmAvubhau prAptau dAnavau madagarvitau | kiM karomi kva gachChAmi nAsti me sharaNaM kvachit || 16|| iti sa~nchintya manasA nishchayaM pratipadya cha | tuShTAva yoganidrAM tAmekAgrahR^idayasthitaH || 17|| vichArya manasApyevaM shaktirme rakShaNe kShamA | yayA hyachetano viShNuH kR^ito.asti spandavarjitaH || 18|| vyasuryathA na jAnAti guNAchChabdAdikAniha | tathA harirna jAnAti nidrAmIlitalochanaH || 19|| na jahAti yato nidrAM bahudhA saMstuto.apyasau | manye nAsya vashe nidrA nidrayAyaM vashIkR^itaH || 20|| yo yasya vashamApantaH sa tasya ki~NkaraH kila | tasmAchcha yoganidreyaM svAminI mApaterhareH || 21|| sindhujAyA api vashe yayA svAmI vashIkR^itaH | nUnaM jagadidaM sarvaM bhagavatyA vashIkR^itam || 22|| ahaM viShNustathA shambhuH sAvitrI cha ramApyumA | sarve vayaM vashe yasyA nAtra ki~nchidvichAraNA || 23|| harirapyavashaH shete yathAnyaH prAkR^ito janaH | yayAbhibhUtaH kA vArtA kilAnyeShAM mahAtmanAm || 24|| staumyadya yoganidrAM vai yayA mukto janArdanaH | ghaTayiShyati yuddhe cha vAsudevaH sanAtanaH || 25|| iti kR^itvA matiM brahmA padmanAlasthitastadA | tuShTAva yoganidrAM tAM viShNora~NgeShu saMsthitAm || 26|| brahmovAcha | devi tvamasya jagataH kila kAraNaM hi j~nAtaM mayA sakalavedavachobhiramba | yadviShNurapyakhilalokavivekakartA nidrAvashaM cha gamitaH puruShottamo.adya || 27|| ko veda te janani mohavilAsalIlAM mUDho.asmyahaM harirayaM vivashashcha shete | IdR^iktayA sakalabhUtamanonivAse vidvattamo vibudhakoTiShu nirguNAyAH || 28|| sA~NkhyA vadanti puruShaM prakR^itiM cha yAM tAM chaitanyabhAvarahitAM jagatashcha kartrIm | kiM tAdR^ishAsi kathamatra jagannivAsa\- shchaitanyatAvirahito vihitastvayAdya || 29|| nATyaM tanoShi saguNA vividhaprakAraM no vetti ko.api tava kR^ityavidhAnayogam | dhyAyanti yAM munigaNA niyataM trikAlaM sandhyeti nAma parikalpya guNAn bhavAni || 30|| buddhirhi bodhakaraNA jagatAM sadA tvaM shrIshchAsi devi satataM sukhadA surANAm | kIrtistathA matidhR^itI kila kAntireva shraddhA ratishcha sakaleShu janeShu mAtaH || 31|| nAtaH paraM kila vitarkashataiH pramANaM prAptaM mayA yadiha duHkhagatiM gatena | tvaM chAtra sarvajagatAM jananIti satyaM nidrAlutAM vitaratA hariNAtra dR^iShTam || 32|| tvaM devi vedaviduShAmapi durvibhAvyA vedo.api nUnamakhilArthatayA na veda | yasmAttvadudbhavamasau shrutirApnuvAnA pratyakShameva sakalaM tava kAryametat || 33|| kaste charitramakhilaM bhuvi veda dhImA\- nnAhaM harirna cha bhavo na surAstathAnye | j~nAtuM kShamAshcha munayo na mamAtmajAshcha durvAchya eva mahimA tava sarvaloke || 34|| yaj~neShu devi yadi nAma na te vadanti svAheti vedaviduSho havane kR^ite.api | na prApnuvanti satataM makhabhAgadheyaM devAstvameva vibudheShvapi vR^ittidAsi || 35|| trAtA vayaM bhagavati prathamaM tvayA vai devArisambhavabhayAdadhunA tathaiva | bhIto.asmi devi varade sharaNaM gato.asmi ghoraM nirIkShya madhunA saha kaiTabhaM cha || 36|| no vetti viShNuradhunA mama duHkhameta\- jjAne tvayAtmavivashIkR^itadehayaShTiH | mu~nchAdidevamathavA jahi dAnavendrau yadrochate tava kuruShva mahAnubhAve || 37|| jAnanti ye na tava devi paraM prabhAvaM dhyAyanti te hariharAvapi mandachittAH | j~nAtaM mayAdya janani prakaTaM pramANaM yadviShNurapyatitarAM vivasho.atha shete || 38|| sindhUdbhavApi na hariM pratibodhituM vai shaktA patiM tava vashAnugamadya shaktyA | manye tvayA bhagavati prasabhaM ramApi prasvApitA na bubudhe vivashIkR^iteva || 39|| dhanyAsta eva bhuvi bhaktiparAstavA~Nghrau tyaktvAnyadevabhajanaM tvayi lInabhAvAH | kurvanti devi bhajanaM sakalaM nikAmaM j~nAtvA samastajananIM kila kAmadhenum || 40|| dhIkAntikIrtishubhavR^ittiguNAdayaste viShNorguNAstu parihR^itya gatAH kva chAdya | bandIkR^ito harirasau nanu nidrayAtra shaktyA tavaiva bhagavatyatimAnavatyAH || 41|| tvaM shaktireva jagatAmakhilaprabhAvA tvannirmitaM cha sakalaM khalu bhAvamAtram | tvaM krIDase nijavinirmitamohajAle nATye yathA viharate svakR^ite naTo vai || 42|| viShNustvayA prakaTitaH prathamaM yugAdau dattA cha shaktiramalA khalu pAlanAya | trAtaM cha sarvamakhilaM vivashIkR^ito.adya yadrochate tava tathAmba karoShi nUnam || 43|| sR^iShTvAtra mAM bhagavati pravinAshituM che\- nnechChAsti te kuru dayAM parihR^itya maunam | kasmAdimau prakaTitau kila kAlarUpau yadvA bhavAni hasituM nu kimichChase mAm || 44|| j~nAtaM mayA tava vicheShTitamadbhutaM vai kR^itvAkhilaM jagadidaM ramase svatantrA | lInaM karoShi sakalaM kila mAM tathaiva hantuM tvamichChasi bhavAni kimatra chitram || 45|| kAmaM kuruShva vadhamadya mamaiva mAta\- rduHkhaM na me maraNajaM jagadambike.atra | kartA tvayaiva vihitaH prathamaM sa chAyaM daityAhato.atha mR^ita ityayasho gariShTham || 46|| uttiShTha devi kuru rUpamihAdbhutaM tvaM mAM vA tvimau jahi yathechChasi bAlalIle | no chetprabodhaya hariM nihanedimau ya\- stvatsAdhyametadakhilaM kila kAryajAtam || 47|| sUta uvAcha | evaM stutA tadA devI tAmasI tatra vedhasA | niHsR^itya haridehAttu saMsthitA pArshvatastadA || 48|| tyaktvA~NgAni cha sarvANi viShNoratulatejasaH | nirgatA yoganidrA sA nAshAya cha tayostadA || 49|| vispanditasharIro.asau yadA jAto janArdanaH | dhAtA paramikAM prApto mudaM dR^iShTvA hariM tataH || 50|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe viShNuprabodho nAma saptamo.adhyAyaH || 1\.7|| \section{1\.8 aShTamo.adhyAyaH | ArAdhyanirNayavarNanam |} R^iShaya UchuH | sandeho.atra mahAbhAga kathAyAM tu mahAdbhutaH | vedashAstrapurANaishcha nishchitaM tu sadA budhaiH || 1|| brahmA viShNushcha rudrashcha trayo devAH sanAtanAH | nAtaH parataraM ki~nchidbrahmANDe.asminmahAmate || 2|| brahmA sR^ijati lokAnvai viShNuH pAtyakhilaM jagat | rudraH saMharate kAle traya ete.atra kAraNam || 3|| ekA mUrtistrayo devA brahmaviShNumaheshvarAH | rajaHsattvatamobhishcha saMyutAH kAryakArakAH || 4|| teShAM madhye hariH shreShTho mAdhavaH puruShottamaH | Adidevo jagannAthaH samarthaH sarvakarmasu || 5|| nAnyaH ko.api samartho.asti viShNoratulatejasaH | sa kathaM svApitaH svAmI vivasho yogamAyayA || 6|| kva gataM tasya vij~nAnaM jIvatashcheShTitaM kutaH | sandeho.ayaM mahAbhAga kathayasva yathAshubham || 7|| kA sA shaktiH purA proktA yayA viShNujitaH prabhuH | kuto jAtA kathaM shaktA kA shaktirvada suvrata || 8|| yastu sarveshvaro viShNurvAsudevo jagadguruH | paramAtmA parAnandaH sachchidAnandavigrahaH || 9|| sarvakR^itsarvabhR^itsraShTA virajaH sarvagaH shuchiH | sa kathaM nidrayA nItaH paratantraH parAtparaH || 10|| etadAshcharyabhUto hi sandeho naH parantapa | Chindhi j~nAnAsinA sUta vyAsashiShya mahAmate || 11|| sUta uvAcha | kaH sandehaM bhinattyenaM trailokye sacharAchare | muhyanti munayaH kAmaM brahmaputrAH sanAtanAH || 12|| nAradaH kapilashchaiva prashne.asminmunisattamAH | kiM bravImi mahAbhAgA durghaTe.asminvimarshane || 13|| deveShu viShNuH kathitaH sarvagaH sarvapAlakaH | yato virADidaM sarvamutpannaM sacharAcharam || 14|| te sarve samupAsante natvA devaM parAtparam | nArAyaNaM hR^iShIkeshaM vAsudevaM janArdanam || 15|| tathA kechinmahAdevaM sha~NkaraM shashishekharam | trinetraM pa~nchavaktraM cha shUlapANiM vR^iShadhvajam || 16|| tathA vedeShu sarveShu gItaM nAmnA triyambakam | kapardinaM pa~nchavaktraM gaurIdehArdhadhAriNam || 17|| kailAsavAsanirataM sarvashaktisamanvitam | bhUtavR^indayutaM devaM dakShayaj~navighAtakam || 18|| tathA sUryaM vedavidaH sAyamprAtardine dine | madhyAhne tu mahAbhAgAH stuvanti vividhaiH stavaiH || 19|| tathA vedeShu sarveShu sUryopAsanamuttamam | paramAtmeti vikhyAtaM nAma tasya mahAtmanaH || 20|| agniH sarvatra vedeShu saMstuto vedavittamaiH | indrashchApi trilokesho varuNashcha tathAparaH || 21|| yathA ga~NgA pravAhaishcha bahubhiH parivartate | tathaiva sarvadeveShu viShNuH prokto maharShibhiH || 22|| trINyeva hi pramANAni paThitAni supaNDitaiH | pratyakShaM chAnumAnaM cha shAbdaM chaiva tR^itIyakam || 23|| chatvAryevetare prAhurupamAnayutAni cha | arthApattiyutAnyanye pa~ncha prAhurmahAdhiyaH || 24|| sapta paurANikAshchaiva pravadanti manIShiNaH | etaiH pramANairdurj~neyaM yadbrahma paramaM cha tat || 25|| vitarkashchAtra kartavyo bud.hdhyA chaivAgamena cha | nishchayAtmikayA yuktyA vichArya cha punaH punaH || 26|| pratyakShatastu vij~nAnaM chintyaM matimatA sadA | dR^iShTAntenApi satataM shiShTamArgAnusAriNA || 27|| vidvAMso.api vadantyevaM purANaiH parigIyate | druhiNe sR^iShTishaktishcha harau pAlanashaktitA || 28|| hare saMhArashaktishcha sUrye shaktiH prakAshikA | dharAdharaNashaktishcha sheShe kUrme tathaiva cha || 29|| sAdyA shaktiH pariNatA sarvasminyA pratiShThitA | dAhashaktistathA vahnau samIre preraNAtmikA || 30|| shivo.api shavatAM yAti kuNDalinyA vivarjitaH | shaktihInastu yaH kashchidasamarthaH smR^ito budhaiH || 31|| evaM sarvatra bhUteShu sthAvareShu chareShu cha | brahmAdistambaparyantaM brahmANDe.asminmahAtapAH || 32|| shaktihInaM tu nindyaM syAdvastumAtraM charAcharam | ashaktaH shatruvijaye gamane bhojane tathA || 33|| evaM sarvagatA shaktiH sA brahmeti vivichyate | sopAsyA vividhaiH samyagvichAryA sudhiyA sadA || 34|| viShNau cha sAttvikI shaktistayA hIno.apyakarmakR^it | druhiNe rAjasI shaktiryayA hIno hyasR^iShTikR^it || 35|| shive cha tAmasI shaktistayA saMhArakArakaH | ityUhyaM manasA sarvaM vichArya cha punaH punaH || 36|| shaktiH karoti brahmANDaM sA vai pAlayate.akhilam | ichChayA saMharatyeShA jagadetachcharAcharam || 37|| na viShNurna haraH shakro na brahmA na cha pAvakaH | na sUryo varuNaH shaktaH sve sve kArye katha~nchana || 38|| tayA yuktA hi kurvanti svAni kAryANi te surAH | saiva kAraNakAryeShu pratyakSheNAvagamyate || 39|| saguNA nirguNA sA tu dvidhA proktA manIShibhiH | saguNA rAgibhiH sevyA nirguNA tu virAgibhiH || 40|| dharmArthakAmamokShANAM svAminI sA nirAkulA | dadAti vAchChitAnkAmAnpUjitA vidhipUrvakam || 41|| na jAnanti janA mUDhAstAM sadA mAyayAvR^itAH | jAnanto.api narAH kechinmohayanti parAnapi || 42|| paNDitAH svodarArthaM vai pAkhaNDAni pUthakpR^ithak | pravartayanti kalinA preritA mandachetasaH || 43|| kalAvasminmahAbhAgA nAnAbhedasamutthitAH | nAnye yuge tathA dharmA vedabAhyAH katha~nchana || 44|| viShNushcharatyasAvugra tapo varShANyanekashaH | brahmA harastrayo devA dhyAyantaH kamapi dhuvam || 45|| kAmayAnAH sadA kAmaM te trayaH sarvadaiva hi | yajanti yaj~nAnvividhAnbrahmaviShNumaheshvarAH || 46|| te vai shaktiM parAM devIM brahmAkhyAM paramAtmikAm | dhyAyanti manasA nityaM nityAM matvA sanAtanIm || 47|| tasmAchChaktiH sadA sevyA vidvadbhiH kR^itanishchayaiH | nishchayaH sarvashAstrANAM j~nAtavyo munisattamAH || 48|| kR^iShNAchChrutaM mayA chaitattena j~nAtaM tu nAradAt | pituH sakAshAttenApi brahmaNA viShNuvAkyataH || 49|| na shrotavyaM na mantavyamanyeShAM vachanaM budhaiH | shaktireva sadA sevyA vidvadbhiH kR^itanishchayaiH || 50|| pratyakShamapi draShTavyamashaktasya vicheShTitam | ataH sarveShu bhUteShu j~nAtavyA shaktireva hi || 51|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe ArAdhyanirNayavarNanaM nAmAShTamo.adhyAyaH || 1\.8|| \section{1\.9 navamo.adhyAyaH | harikR^itamadhukaiTabhavadhavarNanam |} sUta uvAcha | yadA vinirgatA nidrA dehAttasya jagadguroH | netrAsyanAsikAbAhuhR^idayebhyastathorasaH || 1|| niHsR^itya gagane tasthau tAmasI shaktiruttamA | udatiShThajjagannAtho jR^imbhamANaH punaH punaH || 2|| tadApashyat sthitaM tatra bhayatrastaM prajApatim | uvAcha cha mahAtejA meghagambhIrayA girA || 3|| viShNuruvAcha | kimAgato.asi bhagavaMstapastyaktvAtra padmaja | kasmAchchintAturo.asi tvaM bhayAkulitamAnasaH || 4|| brahmovAcha | tvatkarNamalajau deva daityau cha madhukaiTabhau | hantuM mAM samupAyAtau ghorarUpau mahAbalau || 5|| bhayAttayoH samAyAtastvatsamIpaM jagatpate | trAhi mAM vAsudevAdya bhayatrastaM vichetanam || 6|| viShNuruvAcha | tiShThAdya nirbhayo jAtastau haniShyAmyahaM kila | yuddhAyAjagmaturmUDhau matsamIpaM gatAyuShau || 7|| sUta uvAcha | evaM vadati deveshe dAnavau tau mahAbalau | vichinvAnAvajaM chobhau samprAptau madagarvitau || 8|| nirAdhArau jale tatra saMsthitau vigatajvarau | tAvUchaturmadonmattau brahmANaM munisattamAH || 9|| palAyitvA samAyAtaH sannidhAvasya kiM tataH | yuddhaM kuru haniShyAvaH pashyato.asyaiva sannidhau || 10|| pashchAdenaM haniShyAvaH sarpabhogoparisthitam | tvamadya kuru sa~NgrAmaM dAso.asmIti cha vA vada || 11|| sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM viShNustAvuvAcha janArdanaH | kurutaM samaraM kAmaM mayA dAnavapu~Ngavau || 12|| hariShyAmi madaM chAhaM yuvayormattayoH kila | AgachChataM mahAbhAgau shraddhA chedvAM mahAbalau || 13|| sUta uvAcha | shrutvA tadvachanaM chobhau krodhavyAkulalochanau | nirAdhArau jalasthau cha yuddhodyuktau babhUvatuH || 14|| madhushcha kupitastatra hariNA saha saMyugam | kartuM prachalitastUrNaM kaiTabhastu tathA sthitaH || 15|| bAhuyuddhaM tayorAsInmallayoriva mattayoH | shrAnte madhau kaiTabhastu sa~NgrAmamakarottadA || 16|| punarmadhuH kaiTabhashcha yuyudhAte punaH punaH | bAhuyuddhena rAgAndhau viShNunA prabhaviShNunA || 17|| prekShakastu tadA brahmA devI chaivAntarikShagA | na mamlatustadA tau tu viShNustu glAnimAptavAn || 18|| pa~nchavarShasahasrANi yadA jAtAni yud.hdhyatA | hariNA chintitaM tatra kAraNaM maraNe tayoH || 19|| pa~nchavarShasahasrANi mayA yuddhaM kR^itaM kila | na shrAntau dAnavau ghorau shrAnto.ahaM chaitadadbhutam || 20|| kva gataM me balaM shauryaM kasmAchchemAvanAmayau | kimatra kAraNaM chintyaM vichArya manasA tviha || 21|| iti chintAparaM dR^iShTvA hariM harShaparAvubhau | Uchatustau madonmattau meghamambhIraniHsvanau || 22|| tava nochedbalaM viShNo yadi shrAnto.asi yuddhataH | brUhi dAso.asmi vAM nUnaM kR^itvA shirasi chA~njalim || 23|| na chedyuddhaM kuruShvAdya samartho.asi mahAmate | hatvA tvAM nihaniShyAvaH puruShaM cha chaturmukham || 24|| sUta uvAcha | shrutvA tadbhAShitaM viShNustayostasminmahodadhau | uvAcha vachanaM shlakShNaM sAmapUrvaM mahAmanAH || 25|| hariruvAcha | shrAnte bhIte tyaktashastre patite bAlake tathA | praharanti na vIrAste dharma eSha sanAtanaH || 26|| pa~nchavarShasahasrANi kR^itaM yuddhaM mayA tviha | eko.ahaM bhrAtarau vAM cha balinau sadR^ishau tathA || 27|| kR^itaM vishramaNaM madhye yuvAbhyAM cha punaH punaH | tathA vishramaNaM kR^itvA yudhye.ahaM nAtra saMshayaH || 28|| tiShThataM hi yuvAM tAvadbalavantau madotkaTau | vishramyAhaM kariShyAmi yuddhaM vA nyAyamArgataH || 29|| sUta uvAcha | iti shrutvA vachastasya vishrabdhau dAnavottamau | saMsthitau dUratastatra sa~NgrAme kR^itanishchayau || 30|| atidUre cha tau dR^iShTvA vAsudevashchaturbhujaH | dadhyau cha manasA tatra kAraNaM maraNe tayoH || 31|| chintanAjj~nAnamutpannaM devIdattavarAvubhau | kAmaM vA~nChitamaraNau na mamlaturatastvimau || 32|| vR^ithA mayA kR^itaM yuddhaM shramo.ayaM me vR^ithA gataH | karomi cha kathaM yuddhamevaM j~nAtvA vinishchayam || 33|| akR^ite cha tathA yuddhe kathametau gamiShyataH | vinAshaM duHkhadau nityaM dAnavau varadarpitau || 34|| bhagavatyA varo dattastayA so.api cha durghaTaH | maraNaM chechChayA kAmaM duHkhito.api na vA~nChati || 35|| rogagrasto.api dIno.api na mumUrShati kashchana | kathaM chemau madonmattau martukAmau bhaviShyataH || 36|| nanvadya sharaNaM yAmi vidyAM shaktiM sukAmadAm | vinA tayA na sidhyanti kAmAH samyakprasannayA || 37|| evaM sa~nchintyamAnastu gagane saMsthitAM shivAm | apashyadbhagavAnviShNuryoganidrAM manoharAm || 38|| kR^itAjjalirameyAtmA tAM cha tuShTAva yogavit | vinAshArthaM tayostatra varadAM bhuvaneshvarIm || 39|| viShNuruvAcha | namo devi mahAmAye sR^iShTisaMhArakAriNi | anAdinidhane chaNDi bhuktimuktiprade shive || 40|| na te rUpaM vijAnAmi saguNaM nirguNaM tathA | charitrANi kuto devi sa~NkhyAtItAni yAni te || 41|| anubhUto mayA te.adya prabhAvashchAtidurghaTaH | yadahaM nidrayA lInaH sa~njAto.asmi vichetanaH || 42|| brahmaNA chAtiyatnena bodhito.api punaH punaH | na prabuddhaH sarvathAhaM sa~NkochitaShaDindriyaH || 43|| achetanatvaM samprAptaH prabhAvAttava chAmbike | tvayA muktaH prabuddho.ahaM yuddhaM cha bahudhA kR^itam || 44|| shrAnto.ahaM na cha tau shrAntau tvayA dattavarau varau | brahmANaM hantumAyAtau dAnavau madagarvitau || 45|| AhUtau cha mayA kAmaM dvandvayuddhAya mAnade | kR^itaM yuddhaM mahAghoraM mayA tAbhyAM mahArNave || 46|| maraNe varadAnaM te tato j~nAtaM mahAdbhutam | j~nAtvAhaM sharaNaM prAptastvAmadya sharaNapradAm || 47|| sAhAyyaM kuru me mAtaH khinno.ahaM yuddhakarmaNA | dR^iptau tau varadAnena tava devArtinAshane || 48|| hantuM mAmudyatau pApau kiM karomi kva yAmi cha | ityuktA sA tadA devI smitapUrvamuvAcha ha || 49|| praNamantaM jagannAthaM vAsudevaM sanAtanam | devadeva hare viShNo kuru yuddhaM punaH svayam || 50|| va~nchayitvA tvimau shUrau hantavyau cha vimohitau | mohayiShyAmyahaM nUnaM dAnavau vakrayA dR^ishA || 51|| jahi nArAyaNAshu tvaM mama mAyAvimohitau | sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM viShNustasyAH prItirasAnvitam || 52|| sa~NgrAmasthalamAsAdya tasthau tatra mahArNave | tadAyAtau cha tau vIrau yuddhakAmau mahAbalau || 53|| vIkShya viShNuM sthitaM tatra harShayuktau babhUvatuH | tiShTha tiShTha mahAkAma kuru yuddhaM chaturbhuja || 54|| daivAdhInau viditvAdya nUnaM jayaparAjayau | sabalo jayamApnoti daivAjjayati durbalaH || 55|| sarvathaiva na kartavyau harShashokau mahAtmanA | purA vai bahavo daityA jitA dAnavavairiNA || 56|| adhunA chAvayoH sArdhaM yudhyamAnaH parAjitaH | sUta uvAcha | ityuktvA tau mahAbAhU yuddhAya samupasthitau || 57|| vIkShya viShNurjaghAnAshu muShTinAdbhutakarmaNA | tAvapyatibalonmattau jadhnaturmuShTinA harim || 58|| evaM parasparaM jAtaM yuddhaM paramadAruNam | yudhyamAnau mahAvIryau dR^iShTvA nArAyaNastadA || 59|| apashyatsammukhaM devyAH kR^itvA dInAM dR^ishaM hariH | sUta uvAcha | taM vIkShya tAdR^ishaM viShNuM karuNArasasaMyutam || 60|| jahAsAtIva tAmrAkShI vIkShamANA tadAsurau | tau jaghAna kaTAkShaishcha kAmabANairivAparaiH || 61|| mandasmitayutaiH kAmaM premabhAvayutairanu | dR^iShTvA mumuhatuH pApau devyA vakravilokanam || 62|| visheShamiti manvAnau kAmabANAtipIDitau | vIkShamANau sthitau tatra tAM devIM vishadaprabhAm || 63|| hariNApi cha taddR^iShTaM devyAstatra chikIrShitam | mohitau tau parij~nAya bhagavAnkAryavittamaH || 64|| uvAcha tau hasan shlakShNaM meghagambhIrayA girA | varaM varayatAM vIrau yuvayoryo.abhivAchChitaH || 65|| dadAmi paramaprIto yuddhena yuvayoH kila | dAnavA bahavo dR^iShTA yudhyamAnA mayA purA || 66|| yuvayoH sadR^ishaH ko.api na dR^iShTo na cha vai shrutaH | tasmAttuShTo.asmi kAmaM vai nistulena balena cha || 67|| bhrAtroshcha vA~nChitaM kAmaM prayachChAmi mahAbalau | sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM viShNoH sAbhimAnau smarAturau || 68|| vIkShamANau mahAmAyAM jagadAnandakAriNIm | tamUchatushcha kAmArtau viShNuM kamalalochanau || 69|| hare na yAchakAvAvAM tvaM kiM dAtumihechChasi | dadAva tulyaM devesha dAtArau nau na yAchakau || 70|| prArthaya tvaM hR^iShIkesha mano.abhilaShitaM varam | tuShTau svastava yuddhena vAsudevAdbhutena cha || 71|| tayostadvachanaM shrutvA pratyuvAcha janArdanaH | bhavetAmadya me tuShTau mama vadhyAvubhAvapi || 72|| sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM viShNordAnavau chAtivismitau | va~nchitAviti manvAnau tasthatuH shokasaMyutau || 73|| vichArya manasA tau tu dAnavau viShNumUchatuH | prekShya sarvaM jalamayaM bhUmiM sthalavivarjitAm || 74|| hare yo.ayaM varo dattastvayA pUrvaM janArdana | satyavAgasi devesha dehi taM vA~nChitaM varam || 75|| nirjale vipule deshe hanasva madhusUdana | vadhyAvAvAM tu bhavataH satyavAgbhava mAdhava || 76|| smR^itvA chakraM tadA viShNustAvuvAcha hasanhariH | hanmyadya vAM mahAbhAgau nirjale vipule sthale || 77|| ityuktyA devadevesha UrU kR^itvAtivistarau | darshayAmAsa tau tatra nirjalaM cha jalopari || 78|| nAstyatra dAnavau vAri shirasI mu~nchatAmiha | satyavAgahamadyaiva bhaviShyAmi cha vAM tathA || 79|| tadAkarNya vachastathyaM vichintya manasA cha tau | vardhayAmAsaturdehaM yojanAnAM sahasrakam || 80|| bhagavAndviguNaM chakre jaghanaM vismitau tadA | shIrShe sandadhatAM tatra jaghane paramAdbhute || 81|| rathA~Ngena tadA Chinne viShNunA prabhaviShNunA | jaghanopari vegena prakR^iShTe shirasI tayoH || 82|| gataprANau tadA jAtau dAnavau madhukaiTabhau | sAgaraH sakalo vyAptastadA vai medasA tayoH || 83|| medinIti tato jAtaM nAma pR^ithvyAH samantataH | abhakShyA mR^ittikA tena kAraNena munIshvarAH || 84|| iti vaH kathitaM sarvaM yatpR^iShTo.asmi sunishchitam | mahAvidyA mahAmAyA sevanIyA sadA budhaiH || 85|| ArAdhyA paramA shaktiH sarvairapi surAsuraiH | nAtaH parataraM ki~nchidadhikaM bhuvanatraye || 86|| satyaM satyaM punaH satyaM vedashAstrArthanirNayaH | pUjanIyA parA shaktirnirguNA saguNAthavA || 87|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe harikR^itamadhukaiTabhavadhavarNanaM nAma navamo.adhyAyaH || 1\.9|| \section{1\.10 dashamo.adhyAyaH | shivavaradAnavarNanam |} R^iShaya UchuH | sUta pUrvaM tvayA proktaM vyAsenAmitatejasA | kR^itvA purANamakhilaM shukAyAdhyApitaM shubham || 1|| vyAsena tu tapastaptvA kathamutpAditaH shukaH | vistaraM brUhi sakalaM yachChrutaM kR^iShNatastvayA || 2|| sUta uvAcha | pravakShyAmi shukotpattiM vyAsAtsatyavatIsutAt | yathotpannaH shukaH sAkShAdyoginAM pravaro muniH || 3|| merushR^i~Nge mahAramye vyAsaH satyavatIsutaH | tapashchachAra so.atyugraM putrArthaM kR^itanishchayaH || 4|| japannekAkSharaM mantraM vAgbIjaM nAradAchChrutam | dhyAyanparAM mahAmAyAM putrakAmastaponidhiH || 5|| agnerbhUmestathA vAyorantarikShasya chApyayam | vIryeNa sammitaH putro mama bhUyAditi sma ha || 6|| atiShThatsa gatAhAraH shatasaMvatsaraM prabhuH | ArAdhayanmahAdevaM tathaiva cha sadAshivAm || 7|| shaktiH sarvatra pUjyeti vichArya cha punaH punaH | ashakto nindyate loke shaktastu paripUjyate || 8|| yatra parvatashR^i~Nge vai karNikAravanAdbhute | krIDanti devatAH sarve munayashcha tapo.adhikAH || 9|| AdityA vasavo rudrA marutashchAshvinau tathA | vasanti munayo yatra ye chAnye brahmavittamAH || 10|| tatra hemagireH shR^i~Nge sa~NgItadhvaninAdite | tapashchachAra dharmAtmA vyAsaH satyavatIsutaH || 11|| tato.asya tejasA vyAptaM vishvaM sarvaM charAcharam | agnivarNA jaTA jAtA pArAsharyasya dhImataH || 12|| tato.asya teja AlakShya bhayamApa shachIpatiH | turAsAhaM tadA dR^iShTvA bhayatrastaM shramAturam || 13|| uvAcha bhagavAn rudro maghavantaM tathAsthitam | sha~Nkara uvAcha | kathamindrAdya bhIto.asi kiM duHkhaM te sureshvara || 14|| amarSho naiva kartavyastApaseShu kadAchana | tapashcharanti munayo j~nAtvA mAM shaktisaMyutam || 15|| na tvete.ahitamichChanti tApasAH sarvathaiva hi | ityuktavachanaH shakrastamuvAcha vR^iShadhvajam || 16|| kasmAttapasyati vyAsaH ko.arthastasya manogataH | shiva uvAcha | pArAsharyastu putrArthI tapashcharati dushcharam || 17|| pUrNavarShashataM jAtaM dadAmyadya sutaM shubham | sUta uvAcha | ityuktyA vAsavaM rudro dayayA muditAnanaH || 18|| gatvA R^iShisamIpaM tu tamuvAcha jagadguruH | uttiShTha vAsavIputra putraste bhavitA shubhaH || 19|| sarvatejomayo j~nAnI kIrtikartA tavAnagha | akhilasya janasyAtra vallabhaste sutaH sadA || 20|| bhaviShyati guNaiH pUrNaH sAttvikaiH satyavikramaH | sUta uvAcha | tadAkarNya vachaH shlakShNaM kR^iShNadvaipAyanastadA || 21|| shUlapANiM namaskR^itya jagAmAshramamAtmanaH | sa gatvAshramamevAshu bahuvarShashramAturaH || 22|| araNIsahitaM guhyaM mamanthAgniM chikIrShayA | manthanaM kurvatastasya chitte chintAbharastadA || 23|| prAdurbabhUva sahasA sutotpattau mahAtmanaH | manthAnAraNisaMyogAnmanthanAchcha samudbhavaH || 24|| pAvakasya yathA tadvatkathaM me syAtsutodbhavaH | putrAraNistu yA khyAtA sA mamAdya na vidyate || 25|| taruNI rUpasampannA kulotpantA pativratA | kathaM karomi kAntAM cha pAdayoH shR^i~NkhalAsamAm || 26|| putrotpAdanadakShAM cha pAtivratye sadA sthitAm | pativratApi dakShApi rUpavatyapi kAminI || 27|| sadA bandhanarUpA cha svechChAsukhavidhAyinI | shivo.api vartate nityaM kAminIpAshasaMyutaH || 28|| kathaM karomyahaM chAtra durghaTaM cha gR^ihAshramam | evaM chintayatastasya ghR^itAchI divyarUpiNI || 29|| prAptA dR^iShTipathaM tatra samIpe gagane sthitA | tAM dR^iShTvA cha~nchalApA~NgIM samIpasthAM varApsarAm || 30|| pa~nchabANaparItA~NgastUrNamAsIddhR^itavrataH | chintayAmAsa cha tadA kiM karomyadya sa~NkaTe || 31|| dharmasya purataH prApte kAmabhAve durAsade | a~NgIkaromi yadyenAM va~nchanArthamihAgatAm || 32|| hasiShyanti mahAtmAnastApasA mAM tu vihvalam | tapastaptvA mahAghoraM pUrNavarShashataM tviha || 33|| dR^iShTvApsarAM cha vivashaH kathaM jAto mahAtapAH | kAmaM nindApi bhavatu yadi syAdatulaM sukham || 34|| gahasthAshramasambhUtaM sukhadaM putrakAmadam | svargadaM cha tathA proktaM j~nAninAM mokShadaM tathA || 35|| na bhaviShyati tannUnamayA devakanyayA | nAradAchcha mayA pUrvaM shrutamasti kathAnakam | yathorvashIvasho rAjA parAbhUtaH purUravAH || 36|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe shivavaradAnavarNanaM nAma dashamo.adhyAyaH || 1\.10|| \section{1\.11 ekAdasho.adhyAyaH | budhotpattiH |} R^iShaya UchuH | ko.asau purUravA rAjA korvashI devakanyakA | kathaM kaShTaM cha samprAptaM tena rAj~nA mahAtmanA || 1|| sarvaM kathAnakaM brUhi lomaharShaNajAdhunA | shrotukAmA vayaM sarve tvanmukhAbjachyutaM rasam || 2|| amR^itAdapi miShTA te vANI sUta rasAtmikA | na tR^ipyAmo vayaM sarve sudhayA cha yathAmarAH || 3|| sUta uvAcha | shR^iNudhvaM munayaH sarve kathAM divyAM manoramAm | vakShyAmyahaM yathAbud.hdhyA shrutAM vyAsavarottamAt || 4|| gurostu dayitA bhAryA tArA nAmeti vishrutA | rUpayauvanayuktA sA chArva~NgI madavihvalA || 5|| gataikadA vidhordhAma yajamAnasya bhAminI | dR^iShTA cha shashinAtyarthaM rUpayauvanashAlinI || 6|| kAmAturastadA jAtaH shashI shashimukhIM prati | sApi vIkShya vidhuM kAmaM jAtA madanapIDitA || 7|| tAvanyonyaM premayuktau smarArtau cha babhUvatuH | tArA shashI madonmattau kAmabANaprapIDitau || 8|| remAte madamattau tau parasparaspR^ihAnvitau | dinAni katichittatra jAtAni ramamANayoH || 9|| bR^ihaspatistu duHkhArtastArAmAnayituM gR^iham | preShayAmAsa shiShyaM tu nAyAtA sA vashIkR^itA || 10|| punaH punaryadA shiShyaM parAvartata chandramAH | bR^ihaspatistadA kruddho jagAma svayameva hi || 11|| gatvA somagR^ihaM tatra vAchaspatirudAradhIH | uvAcha shashinaM kruddhaH smayamAnaM madAnvitam || 12|| kiM kR^itaM kila shItAMsho karma dharmavigarhitam | rakShitA mama bhAryeyaM sundarI kena hetunA || 13|| tava deva gurushchAhaM yajamAno.asi sarvathA | gurubhAryA kathaM mUDha bhuktA kiM rakShitAthavA || 14|| brahmahA hemahArI cha surApo gurutalpagaH | mahApAtakino hyete tatsaMsargI cha pa~nchamaH || 15|| mahApAtakayuktastvaM durAchAro.atigarhitaH | na devasadanArho.asi yadi bhukteyama~NganA || 16|| mu~nchemAmasitApA~NgIM nayAmi sadanaM mama | nochedvakShyAmi duShTAtman gurudArApahAriNam || 17|| ityevaM bhAShamANaM tamuvAcha rohiNIpatiH | guruM krodhasamAyuktaM kAntAvirahaduHkhitam || 18|| induruvAcha | krodhAtte tu durArAdhyA brAhmaNAH krodhavarjitAH | pUjArhA dharmashAstraj~nA varjanIyAstato.anyathA || 19|| AgamiShyati sA kAmaM gR^ihaM te varavarNinI | atraiva saMsthitA bAlA kA te hAnirihAnagha || 20|| ichChayA saMsthitA chAtra sukhakAmArthinI hi sA | dinAni katichitsthitvA svechChayA chAgamiShyati || 21|| tvayaivodAhR^itaM pUrvaM dharmashAstramataM tathA | na strI duShyati chAreNa na vipro vedakarmaNA || 22|| ityuktaH shashinA tatra gururatyantaduHkhitaH | jagAma svagR^ihaM tUrNaM chintAviShTaH smarAturaH || 23|| dinAni katichittatra sthitvA chintAturo guruH | yayAvatha gR^ihaM tasya tvaritashchauShadhIpateH || 24|| sthitaH kShatrA niShiddho.asau dvAradeshe ruShAnvitaH | nAjagAma shashI tatra chukopAti bR^ihaspatiH || 25|| ayaM me shiShyatAM yAto gurupatnIM tu mAtaram | jagrAha balato.adharmI shikShaNIyo mayAdhunA || 26|| uvAcha vAchaM kopAttu dvAradeshasthito bahiH | kiM sheShe bhavane manda pApAchAra surAdhama || 27|| dehi me kAminIM shIghraM nochechChApaM dadAmyaham | karomi bhasmasAnnUnaM na dadAsi priyAM mama || 28|| sUta uvAcha | krUrANi chaivamAdIni bhAShaNAni bR^ihaspateH | shrutvA dvijapatiH shIghraM nirgataH sadanAdbahiH || 29|| tamuvAcha hasansomaH kimidaM bahu bhAShase | na te yogyAsitApA~NgI sarvalakShaNasaMyutA || 30|| kurUpAM cha svasadR^ishIM gR^ihANAnyAM striyaM dvija | bhikShukasya gR^ihe yogyA nedR^ishI varavarNinI || 31|| ratiH svasadR^ishe kAnte nAryAH kila nigadyate | tvaM na jAnAsi mandAtman kAmashAstravinirNayam || 32|| yatheShTaM gachCha durbuddhe nAhaM dAsyAmi kAminIm | yachChakyaM kuru tatkAmaM na deyA varavarNinI || 33|| kAmArtasya cha te shApo na mAM bAdhitumarhati | nAhaM dade guro kAntAM yathechChasi tathA kuru || 34|| sUta uvAcha | ityuktaH shashinA chejyashchintAmApa ruShAnvitaH | jagAma tarasA sadma krodhayuktaH shachIpateH || 35|| dR^iShTvA shatakratustatra guruM duHkhAturaM sthitam | pAdyArghyAchamanIyAdyaiH pUjayitvA susaMsthitaH || 36|| paprachCha paramodArastaM tathAvasthitaM gurum | kA chintA te mahAbhAga shokArto.asi mahAmune || 37|| kenApamAnito.asi tvaM mama rAjye gurushcha me | tvadadhInamidaM sarvaM sainyaM lokAdhipaiH saha || 38|| bahmA viShNustathA shambhurye chAnye devasattamAH | kariShyanti cha sAhAyyaM kA chintA vada sAmpratam || 39|| gururuvAcha | shashinApahR^itA bhAryA tArA mama sulochanA | na dadAti sa duShTAtmA prArthito.api punaH punaH || 40|| kiM karomi sureshAna tvameva sharaNaM mama | sAhAyyaM kuru devesha duHkhito.asmi shatakrato || 41|| indra uvAcha | mA shokaM kuru dharmaj~na dAso.asmi tava suvrata | AnayiShyAmyahaM nUnaM bhAryAM tava mahAmate || 42|| preShite chenmayA dUte na dAsyati madAkulaH | tato yuddhaM kariShyAmi devasainyaiH samAvR^itaH || 43|| ityAshvAsya guruM shakro dUtaM vaktR^ivichakShaNam | preShayAmAsa somAya vArtAshaMsinamadbhutam || 44|| sa gatvA shashilokaM tu tvaritaH suvichakShaNaH | uvAcha vachanenaiva vachanaM rohiNIpatim || 45|| preShito.ahaM mahAbhAga shakreNa tvAM vivakShayA | kathitaM prabhuNA yachcha tadbravImi mahAmate || 46|| dharmaj~no.asi mahAbhAga nItiM jAnAsi suvrata | atriH pitA te dharmAtmA na nidyaM kartumarhasi || 47|| bhAryA rakShyA sarvabhUtairyathAshakti hyatandritaiH | tadarthe kalahaH kAmaM bhavitA nAtra saMshayaH || 48|| yathA tava tathA tasya yatnaH syAddArarakShaNe | AtmavatsarvabhUtAni chintaya tvaM sudhAnidhe || 49|| aShTAviMshatisa~NkhyAste kAminyo dakShajAH shubhAH | gurupatnIM kathaM bhoktuM tvamichChasi sudhAnidhe || 50|| svarge sadA vasantyetA menakAdyA manoramAH | bhu~NkShva tAH svechChayA kAmaM mu~ncha patnIM gurorapi || 51|| IshvarA yadi kurvanti jugupsitamahantayA | aj~nAstadanuvartante tadA dharmakShayo bhavet || 52|| tasmAnmu~ncha mahAbhAga guroH patnIM manoramAm | kalahastvannimitto.adya surANAM na bhavedyathA || 53|| sUta uvAcha | somaH shakravachaH shrutvA ki~nchitkrodhasamAkulaH | bha~NgyA prativachaH prAha shakradUtaM tadA shashI || 54|| indurAvAcha | dharmaj~no.asi mahAbAho devAnAmadhipaH svayam | purodhApi cha te tAdR^igyuvayoH sadR^ishI matiH || 55|| paropadeshe kushalA bhavanti bahavo janAH | durlabhastu svayaM kartA prApte karmaNi sarvadA || 56|| bArhaspatyapraNItaM cha shAstraM gR^ihNanti mAnavAH | ko virodho.atra devesha kAmayAnAM bhajanstriyam || 57|| svakIyaM balinAM sarvaM durbalAnAM na ki~nchana | svIyA cha parakIyA cha bhramo.ayaM mandachetasAm || 58|| tArA mayyanuraktA cha yathA na tu tathA gurau | anuraktA kathaM tyAjyA dharmato nyAyatastathA || 59|| gR^ihArambhastu raktAyAM viraktAyAM kathaM bhavet | virakteyaM yadA jAtA chakame.anujakAminIm || 60|| na dAsye.ahaM varArohAM gachCha dUta vada svayam | Ishvaro.asi sahasrAkSha yadichChasi kuruShva tat || 61|| sUta uvAcha | ityuktaH shashinA dUtaH prayayau shakrasannidhim | indrAyAchaShTa tatsarvaM yaduktaM shItarashminA || 62|| turAShADapi tachChrutvA krodhayukto babhUva ha | senodyogaM tathA chakre sAhAyyArthaM gurorvibhuH || 63|| shukrastu vigrahaM shrutvA gurudveShAttato yayau | mA dadasveti taM vAkyamuvAcha shashinaM prati || 64|| sAhAyyaM te kariShyAmi mantrashaktyA mahAmate | bhavitA yadi sa~NgrAmastava chendreNa mAriSha || 65|| sha~Nkarastu tadAkarNya gurudArAbhimarshanam | gurushatruM bhR^iguM matvA sAhAyyamakarottadA || 66|| sa~NgrAmastu tadA vR^itto devadAnavayordrutam | bahUni tatra varShANi tArakAsuravatkila || 67|| devAsurakR^itaM yuddhaM dR^iShTvA tatra pitAmahaH | haMsArUDho jagAmAshu taM deshaM kleshashAntaye || 68|| rAkApatiM tadA prAha mu~ncha bhAryAM guroriti | nochedviShNuM samAhUya kariShyAmi tu sa~NkShayam || 69|| bhR^iguM nivArayAmAsa brahmA lokapitAmahaH | kimanyAyamatirjAtA sa~NgadoShAnmahAmate || 70|| niShedhayAmAsa tato bhR^igustaM chauShadhIpatim | mu~ncha bhAryAM guroradya pitrAhaM preShitastava || 71|| sUta uvAcha | dvijarAjastu tachChrutvA bhR^igorvachanamadbhutam | dadau cha tatpriyAM bhAryAM gurorgarbhavatIM shubhAm || 72|| prApya kAntAM gururhR^iShTaH svagR^ihaM mudito yayau | tato devAstato daityA yayuH svAnsvAngR^ihAnprati || 73|| brahmA svasadanaM prAptaH kailAsaM chApi sha~NkaraH | bR^ihaspatistu santuShTaH prApya bhAryAM manoramAm || 74|| tataH kAlena kiyatA tArAsUta sutaM shubham | sudine shubhanakShatre tArApatisamaM guNaiH || 75|| dR^iShTvA putraM gururjAtaM chakAra vidhipUrvakam | jAtakarmAdikaM sarvaM prahR^iShTenAntarAtmanA || 76|| shrutaM chandramasA janma putrasya munisattamAH | dUtaM cha preShayAmAsa guruM prati mahAmatiH || 77|| na chAyaM tava putro.asti mama vIryasamudbhavaH | kathaM tvaM kR^itavAnkAmaM jAtakarmAdikaM vidhim || 78|| tachChrutvA vachanaM tasya dUtasya cha bR^ihaspatiH | uvAcha mama putro me sadR^isho nAtra saMshayaH || 79|| punarvivAdaH sa~njAto militA devadAnavAH | yuddhArthamAgatAsteShAM samAjaH samajAyata || 80|| tatrAgataH svayaM brahmA shAntikAmaH prajApatiH | nivArayAmAsa mukhe saMsthitAnyuddhadurmadAn || 81|| tArAM paprachCha dharmAtmA kasyAyaM tanayaH shubhe | satyaM vada varArohe yathA kleshaH prashAmyati || 82|| tamuvAchAsitApA~NgI lajjamAnApyadhomukhI | chandrasyeti shanairantarjagAma varavarNinI || 83|| jagrAha taM sutaM somaH prahR^iShTenAntarAtmanA | nAma chakre budha iti jagAma svagR^ihaM punaH || 84|| yayau brahmA svakaM dhAma sarve devAH savAsavAH | yathAgataM gataM sarvaiH sarvashaH prekShakairjanaiH || 85|| kathiteyaM budhotpattirgurukShetre cha somataH | yathA shrutA mayA pUrvaM vyAsAtsatyavatIsutAt || 86|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe budhotpattirnAmekAdasho.adhyAyaH || 1\.11|| \section{1\.12 dvAdasho.adhyAyaH | sudyumnastutiH |} sUta uvAcha | tataH purUravA jaj~ne ilAyAM kathayAmi vaH | budhaputro.atidharmAtmA yaj~nakR^iddAnatatparaH || 1|| sudyumno nAma bhUpAlaH satyavAdI jitendriyaH | saindhavaM hayamAruhya chachAra mR^igayAM vane || 2|| yutaH katipayAmAtyairdarshitashchArukuNDalaH | dhanurAjagavaM baddhvA bANasa~NghaM tathAdbhutam || 3|| sa bhramaMstadvanoddeshe hanyamAno rurUnmR^igAn | shashAMshcha sUkarAMshchaiva khaDgAMshcha gavayAMstathA || 4|| sharabhAnmahiShAMshchaiva sAmbharAnvanakukkuTAn | nighnanmedhyAn pashUn rAjA kumAravanamAvishat || 5|| meroradhastale divyaM mandAradrumarAjitam | ashokalatikAkIrNaM bakulairadhivAsitam || 6|| sAlaistAlaistamAlaishcha champakaiH panasaistathA | AmrairnIpairmadhUkaishcha mAdhavImaNDapAvR^itam || 7|| dADimairnArikelaishcha kadalIkhaNDamaNDitam | yUthikAmAlatIkundapuShpavallIsamAvR^itam || 8|| haMsakAraNDavAkIrNaM kIchakadhvaninAditam | bhramarAlirutArAmaM vanaM sarvasukhAvaham || 9|| dR^iShTvA pramudito rAjA sudyumnaH sevakairvR^itaH | vR^ikShAnsupuShpitAnvIkShya kokilArAvamaNDitAn || 10|| praviShTastatra rAjarShiH strItvamApa kShaNAttataH | ashvo.api vaDavA jAtashchintAviShTaH sa bhUpatiH || 11|| kimetaditi chintArtashchintyamAnaH punaH punaH | duHkhaM bahutaraM prAptaH sudyumno lajjayAnvitaH || 12|| kiM karomi kathaM yAmi gR^ihaM strIbhAvasaMyutaH | kathaM rAjyaM kariShyAmi kena vA va~nchito hyaham || 13|| R^iShaya UchuH | sUtAshcharyamidaM proktaM tvayA yallomaharShaNa | sudyumnaH strItvamApanno bhUpatirdevasannibhaH || 14|| kiM tatkAraNamAchakShva vane tatra manohare | kiM kR^itaM tena rAj~nA cha vistaraM vada suvrata || 15|| sUta uvAcha | ekadA girishaM draShTumR^iShayaH sanakAdayaH | disho vitimirAbhAsAH kurvantaH samupAgaman || 16|| tasmiMshcha samaye tatra sha~NkaraH pramadAyutaH | krIDAsakto mahAdevo vivastrA kAminI shivA || 17|| utsa~Nge saMsthitA bhartU ramamANA manoramA | tAnvilokyAmbikA devI vivastrA vrIDitA bhR^isham || 18|| bhartura~NkAtsamutthAya vastramAdAya paryadhAt | lajjAviShTA sthitA tatra vepamAnAtimAninI || 19|| R^iShayo.api tayorvIkShya prasa~NgaM ramamANayoH | parivR^itya yayustUrNaM naranArAyaNAshramam || 20|| hrIyutAM kAminIM vIkShya provAcha bhagavAnharaH | kathaM lajjAturAsi tvaM sukhaM te prakaromyaham || 21|| adyaprabhR^iti yo mohAtpumAnko.api varAnane | vanaM cha pravishedetatsa vai yoShidbhaviShyati || 22|| iti shaptaM vanaM tena ye jAnanti janAH kvachit | varjayantIha te kAmaM vanaM doShasamR^iddhimat || 23|| sudyumnastu tadaj~nAnAtpraviShTaH sachivaiH saha | tathaiva strItvamApannastaiH saheti na saMshayaH || 24|| chintAviShTaH sa rAjarShirna jagAma gR^ihaM hriyA | vichachAra bahistasmAdvanadeshAditastataH || 25|| ileti nAma samprAptaM strItve tena mahAtmanA | vicharaMstatra samprApto budhaH somasuto yuvA || 26|| strIbhiH parivR^itAM tAM tu dR^iShTvA kAntAM manoramAm | hAvabhAvakalAyuktAM chakame bhagavAmbudhaH || 27|| sApi taM chakame kAntaM budhaM somasutaM patim | saMyogastatra sa~njAtastayoH premNA parasparam || 28|| sa tasyAM janayAmAsa purUravasamAtmajam | ilAyAM somaputrastu chakravartinamuttamam || 29|| sA prAsUta sutaM bAlA chintAviShTA vane sthitA | sasmAra svakulAchAryaM vasiShThaM munisattamam || 30|| sa tadAsya dashAM dR^iShTvA sudyumnasya kR^ipAnvitaH | atoShayanmahAdevaM sha~NkaraM lokasha~Nkaram || 31|| tasmai sa bhagavAMstuShTaH pradadau vA~nChitaM varam | vasiShThaH prArthayAmAsa puMstvaM rAj~naH priyasya cha || 32|| sha~Nkarastu nijAM vAchamR^itAM kurvannuvAcha ha | mAsaM pumAMstu bhavitA mAsaM strI bhUpatiH kila || 33|| itthaM prApya varaM rAjA jagAma svagR^ihaM punaH | chakre rAjyaM sa dharmAtmA vasiShThasyApyanugrahAt || 34|| strItve tiShThati harmyeShu puMstve rAjyaM prashAsti cha | prajAstasminsamudvignA nAbhyanandanmahIpatim || 35|| kAle tu yauvanaM prAptaH putraH purUravAstadA | pratiShThAM nR^ipatistasmai dattvA rAjyaM vanaM yayau || 36|| gatvA tasminvane ramye nAnAdrumasamAkule | nAradAnmantramAsAdya navAkSharamanuttamam || 37|| jajApa mantramatyarthaM premapUritamAnasaH | parituShTA tadA devI saguNA tAriNI shivA || 38|| siMhArUDhA sthitA chAgre divyarUpA manoramA | vAruNIpAnasammattA madAghUrNitalochanA || 39|| dR^iShTvA tAM divyarUpAM cha premAkulitalochanaH | praNamya shirasA prItyA tuShTAva jagadambikAm || 40|| ilovAcha | divyaM cha te bhagavati prathitaM svarUpaM dR^iShTaM mayA sakalalokahitAnurUpam | vande tvada~NghrikamalaM surasa~NghasevyaM kAmapradaM janani chApi vimuktidaM cha || 41|| ko vetti te.amba bhuvi martyatanurnikAmaM muhyanti yatra munayashcha surAshcha sarve | aishvaryametadakhilaM kR^ipaNe dayAM cha dR^iShTvaiva devi sakalaM kila vismayo me || 42|| shambhurhariH kamalajo maghavA ravishcha vitteshavahnivaruNAH pavanashcha somaH | jAnanti naiva vasavo.api hi te prabhAvaM budhyetkathaM tava guNAnaguNo manuShyaH || 43|| jAnAti viShNuramitadyutiramba sAkShA\- ttvAM sAttvikImudadhijAM sakalArthadAM cha | ko rAjasIM hara umAM kila tAmasIM tvAM vedAmbike na tu punaH khalu nirguNAM tvAm || 44|| kvAhaM sumandamatirapratimaprabhAvaH kvAyaM tavAtinipuNo mayi suprasAdaH | jAne bhavAni charitaM karuNAsametaM yatsevakAMshcha dayase tvayi bhAvayuktAn || 45|| vR^ittastvayA harirasau vanajeshayApi naivAcharatyapi mudaM madhusUdanashcha | pAdau tavAdipuruShaH kila pAvakena kR^itvA karoti cha kareNa shubhau pavitrau || 46|| vA~nChatyaho harirashoka ivAtikAmaM pAdAhatiM pramuditaH puruShaH purANaH | tAM tvaM karoShi ruShitA praNataM cha pAde dR^iShTvA patiM sakaladevanutaM smarArtam || 47|| vakShaHsthale vasasi devi sadaiva tasya parya~Nkavatsucharite vipule.atishAnte | saudAminIva sughane suvibhUShite cha kiM te na vAhanamasau jagadIshvaro.api || 48|| tvaM chejjahAsi madhusUdanamamba kopA\- nnaivArchito.api sa bhavetkila shaktihInaH | pratyakShameva puruShaM svajanAstvajanti shAntaM shriyojjhitamatIva guNairviyuktam || 49|| brahmAdayaH suragaNA na tu kiM yuvatyo ye tvatpadAmbujamaharnishamAshrayanti | manye tvayaiva vihitAH khalu te pumAMsaH kiM varNayAmi tava shaktimanantavIrye || 50|| tvaM nApumAnna cha pumAniti me vikalpo yAkAsi devi saguNA nanu nirguNA vA | tAM tvAM namAmi satataM kila bhAvayukto vA~nChAmi bhaktimachalAM tvayi mAtaraM tu || 51|| sUta uvAcha | iti stutvA mahIpAlo jagAma sharaNaM tadA | parituShTA dadau devI tatra sAyujyamAtmani || 52|| sudyumnastu tataH prApa padaM paramakaM sthiram | tasyA devyAH prasAdena munInAmapi durlabham || 53|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe sudyumnastutirnAma dvAdasho.adhyAyaH || 1\.12|| \section{1\.13 trayodasho.adhyAyaH | purUravasa urvashyAshcha charitravarNanam |} sUta uvAcha | sudyune tu divaM yAte rAjyaM chakre purUravAH | saguNashcha surUpashcha prajAra~njanatatparaH || 1|| pratiShThAne pure ramye rAjyaM sarvanamaskR^itam | chakAra sarvadharmaj~naH prajArakShaNatatparaH || 2|| mantraH suguptastasyAsItparatrAbhij~natA tathA | sadaivotsAhashaktishcha prabhushaktistathottamA || 3|| sAmadAnAdayaH sarve vashagAstasya bhUpateH | varNAshramAnsvadharmasthAnkurvan rAjyaM shashAsa ha || 4|| yaj~nAMshcha vividhAMshchakre sa rAjA bahudakShiNAn | dAnAni cha pavitrANi dadAvatha narAdhipaH || 5|| tasya rUpaguNaudAryashIladraviNavikramAn | shrutvorvashI vashIbhUtA chakame taM narAdhipam || 6|| brahmashApAbhitaptA sA mAnuShaM lokamAsthitA | guNinaM taM nR^ipaM matvA varayAmAsa mAninI || 7|| samayaM chedR^ishaM kR^itvA sthitA tatra varA~NganA | etAvuraNakau rAjannyastau rakShasva mAnada || 8|| ghR^itaM me bhakShaNaM nityaM nAnyatki~nchinnR^ipAshanam | nekShe tvAM cha mahArAja nagnamanyatra maithunAt || 9|| bhAShAbandhastvayaM rAjan yadi bhagno bhaviShyati | tadA tyaktvA gamiShyAmi satyametadbravImyaham || 10|| a~NgIkR^itaM cha tadrAj~nA kAminyA bhAShitaM tu yat | sthitA bhAShaNabandhena shApAnugahakAmyayA || 11|| reme tadA sa bhUpAlo lIno varShagaNAnbahUn | dharmakarmAdikaM tyaktvA chorvashyA madamohitaH || 12|| ekachittastu sa~njAtastanmanasko mahIpatiH | na shashAka tayA hInaH kShaNamapyatimohitaH || 13|| evaM varShagaNAnte tu svargasthaH pAkashAsanaH | urvashIM nAgatAM dR^iShTvA gandharvAnAha devarAT || 14|| urvashImAnayadhvaM bho gandharvAH sarva eva hi | hR^itvoraNau gR^ihAttasya bhUpateH samaye kila || 15|| urvashIrahitaM sthAnaM madIyaM nAtishobhate | yena kenApyupAyena tAmAnayata kAminIm || 16|| ityuktAste.atha gandharvA vishvAvasupurogamAH | tato gatvA mahAgADhe tamasi pratyupasthite || 17|| jahrustAvuraNau devA ramamANaM vilokya tam | chakrandatustadA tau tu hriyamANau vihAyasA || 18|| urvashI tadupAkarNya kranditaM sutayoriva | kupitovAcha rAjAnaM samayo.ayaM kR^ito mayA || 19|| naShTAhaM tava vishvAsAddhR^itau chorairmamoraNau | rAjanputrasamAvetau tvaM kiM sheShe striyA samaH || 20|| hatAsmyahaM kunAthena napuMsA vIramAninA | uraNau me gatau chAdya sadA prANapriyau mama || 21|| evaM vilapyamAnAM tAM dR^iShTvA rAjA vimohitaH | nagna eva yayau tUrNaM pR^iShThataH pR^ithivIpatiH || 22|| vidyutprakAshitA tatra gandharvairnR^ipaveshmani | nagnabhUtastayA dR^iShTo bhUpatirgantukAmayA || 23|| tyaktvoraNau gatAH sarve gandharvAH pathi pArthivaH | nagno jagrAha tau shrAnto jagAma svagR^ihaM prati || 24|| tadorvashIM gatAM dR^iShTvA vilalApAtiduHkhitaH | nagnaM vIkShya patiM nArI gatA sA varavarNinI || 25|| krandansa deshadesheShu babhrAma nR^ipatiH svayam | tachchitto vihvalaH shochanvivashaH kAmamohitaH || 26|| bhramanvai sakalAM pR^ithvIM kurukShetre dadarsha tAm | dR^iShTvA saMhR^iShTavadanaH prAha sUktaM nR^ipottamaH || 27|| aye jAye tiShTha tiShTha ghore na tyaktumarhasi | mAM tvaM tvanmanasaM kAntaM vashagaM chApyanAgasam || 28|| sa deho.ayaM patatyatra devi dUraM hR^itastvayA | khAdantyenaM vR^ikAH kAkAstvayA tyaktaM varoru yat || 29|| evaM vilapamAnaM taM rAjAnaM prAha chorvashI | duHkhitaM kR^ipaNaM shrAntaM kAmArtaM vivashaM bhR^isham || 30|| urvashyuvAcha | mUrkho.asi nR^ipashArdUla j~nAnaM kutra gataM tava | kvApi sakhyaM na cha strINAM vR^ikANAmiva pArthiva || 31|| na vishvAso hi kartavyaH strIShu chaureShu pArthivaiH | gR^ihaM gachCha sukhaM bhu~NkShva mA viShAde manaH kR^ithAH || 32|| ityevaM bodhito rAjA na vivedAtimohitaH | duHkhaM cha paramaM prAptaH svairiNIsnehayantritaH || 33|| sUta uvAcha | iti sarvaM samAkhyAtamurvashIcharitaM mahat | vede vistaritaM chaitatsa~NkShepAtkathitaM mayA || 34|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe purUravasa urvashyAshcha charitravarNanaM nAma trayodasho.adhyAyaH || 1\.13|| \section{1\.14 chaturdasho.adhyAyaH | vyAsena gR^ihasthadharmavarNanam |} sUta uvAcha | dR^iShTvA tAmasitApA~NgIM vyAsashchintAparo.abhavat | kiM karomi na me yogyA devakanyeyamapsarAH || 1|| evaM chintayamAnaM tu dR^iShTvA vyAsaM tadApsarAH | bhayabhItA hi sa~njAtA shApaM mA visR^ijedayam || 2|| sA kR^itvAtha shukIrUpaM nirgatA bhayavihvalA | kR^iShNastu vismayaM prApto viha~NgIM tAM vilokayan || 3|| kAmastu dehe vyAsasya darshanAdeva sa~NgataH | mano.ativismitaM jAtaM sarvagAtreShu vismitaH || 4|| sa tu dhairyeNa mahatA nigahNanmAnasaM muniH | na shashAka niyantuM cha sa vyAsaH prasR^itaM manaH || 5|| bahusho gR^ihyamANaM cha ghR^itAchyA mohitaM manaH | bhAvitvAnnaiva vidhR^itaM vyAsasyAmitatejasaH || 6|| mandhanaM kurvatastasya muneragnichikIrShayA | araNyAmeva sahasA tasya shukramathApatat || 7|| so.avichintya tathA pAtaM mamanthAraNimeva cha | tasmAchChukaH samudbhUto vyAsAkR^itimanoharaH || 8|| vismayaM janayanbAlaH sa~njAtastadaraNyajaH | yathAdhvare samiddho.agnirbhAti havyena dIptimAn || 9|| vyAsastu sutamAlokya vismayaM paramaM gataH | kimetaditi sa~nchintya varadAnAchChivasya vai || 10|| tejorUpI shuko jAto.apyaraNIgarbhasambhavaH | dvitIyo.agnirivAtyarthaM dIpyamAnaH svatejasA || 11|| vilokayAmAsa tadA vyAsastu muditaM sutam | divyena tejasA yuktaM gArhapatyamivAparam || 12|| ga~NgAntaH snApayAmAsa samAgatya girestadA | puShpavR^iShTistu khAjjAtA shishorupari tApasAH || 13|| jAtakarmAdikaM chakre vyAsastasya mahAtmanaH | devadundubhayo nedurnanR^itushchApsarogaNAH || 14|| jagurgandharvapatayo muditAste didR^ikShavaH | vishvAvasurnAradashcha tumburuH shukasambhave || 15|| tuShTuvurmuditAH sarve devA vidyAdharAstathA | dR^iShTvA vyAsasutaM divyamaraNIgarbhasambhavam || 16|| antarikShAtpapAtorvyAM daNDaH kR^iShNAjinaM shubham | kamaNDalustathA divyaH shukasyArthe dvijottamAH || 17|| sadyaH sa vavR^idhe bAlo jAtamAtro.atidIptimAn | tasyopanayanaM chakre vyAso vidyAvidhAnavit || 18|| utpannamAtraM taM vedAH sarahasyAH sasa~NgrahAH | upatasthurmahAtmAnaM yathAsya pitaraM tathA || 19|| yato dR^iShTaM shukIrUpaM ghR^itAchyAH sambhave tadA | shuketi nAma putrasya chakAra munisattamaH || 20|| bR^ihaspatimupAdhyAyaM kR^itvA vyAsasutastadA | vratAni brahmacharyasya chakAra vidhipUrvakam || 21|| so.adhItya nikhilAnvedAn sarahasyAnsasa~NgrahAn | dharmashAstrANi sarvANi kR^itvA gurukule shukaH || 22|| gurave dakShiNAM dattvA samAvR^itto munistadA | AjagAma pituH pArshvaM kR^iShNadvaipAyanasya cha || 23|| dR^iShTvA vyAsaH shukaM prAptaM premNotthAya sasambhramaH | Alili~Nga muhurghrANaM mUrdhni tasya chakAra ha || 24|| paprachCha kushalaM vyAsastathA chAdhyayanaM shuchi | AshvAsya sthApayAmAsa shukaM tatrAshrame shubhe || 25|| dArakarma tato vyAsaH shukasya paryachintayat | kanyAM munisutAM kAntAmapR^ichChadativegavAn || 26|| shukaM prAha sutaM vyAso vedo.adhItastvayAnagha | dharmashAstrANi sarvANi kuru bhAryAM mahAmate || 27|| gArhasthyaM cha samAsAdya yaja devAnpitR^Inatha | R^iNAnmochaya mAM putra prApya dArAnmanoramAn || 28|| aputrasya gatirnAsti svargo naiva cha naiva cha | tasmAtputra mahAbhAga kuruShvAdya gR^ihAshramam || 29|| kR^itvA gR^ihAshramaM putra sukhinaM kuru mAM shuka | AshA me mahatI putra pUrayasva mahAmate || 30|| tapastaptvA mahAghoraM prApto.asi tvamayonijaH | devarUpI mahAprAj~na pAhi mAM pitaraM shuka || 31|| sUta uvAcha | iti vAdinamabhyAshe prAptaH prAha shukastadA | viraktaH so.atiraktaM taM sAkShAtpitaramAtmanaH || 32|| shuka uvAcha | kiM tvaM vadasi dharmaj~na vedavyAsa mahAmate | tattvena shAdhi shiShyaM mAM tvadAj~nAM karavANyalam || 33|| vyAsa uvAcha | tvadarthe yattapastaptaM mayA putra shataM samAH | prAptastvaM chAtiduHkhena shivasyArAdhanena cha || 34|| dadAmi tava vittaM tu prArthayitvAtha bhUpatim | sukhaM bhu~NkShva mahAprAj~na prApya yauvanamuttamam || 35|| shuka uvAcha | kiM sukhaM mAnuShe loke brUhi tAta nirAmayam | duHkhaviddhaM sukhaM prAj~nA na vadanti sukhaM kila || 36|| striyaM kR^itvA mahAbhAga bhavAmi tadvashAnugaH | sukhaM kiM paratantrasya strIjitasya visheShataH || 37|| kadAchidapi muchyeta lohakAShThAdiyantritaH | putradArairnibaddhastu na vimuchyeta karhichit || 38|| viNmUtrasambhavo deho nArINAM tanmayastathA | kaH prItiM tatra viprendra vibudhaH kartumichChati || 39|| ayonijo.ahaM viprarShe yonau me kIdR^ishI matiH | na vA~nChAmyahamagre.api yonAveva samudbhavam || 40|| viTsukhaM kimu vA~nChAmi tyaktvA.a.atmasukhamadbhutam | AtmArAmashcha bhUyo.api na bhavatyatilolupaH || 41|| prathamaM paThitA vedA mayA vistAritAshcha te | hiMsAmayAste patitAH karmamArgapravartakAH || 42|| bR^ihaspatirguruH prAptaH so.api magno gR^ihArNave | avidyAgrastahR^idayaH kathaM tArayituM kShamaH || 43|| rogagrasto yathA vaidyaH pararogachikitsakaH | tathA gururmumukShorme gR^ihastho.ayaM viDambanA || 44|| kR^itvA praNAmaM gurave tvatsamIpamupAgataH | trAhi mAM tattvabodhena bhItaM saMsArasarpataH || 45|| saMsAre.asminmahAghore bhramaNaM nabhachakravat | na cha vishramaNaM kyApi sUryasyeva divAnishi || 46|| kiM sukhaM tAta saMsAre nijatattvavichAraNAt | mUDhAnAM sukhabuddhistu viTsu kITasukhaM yathA || 47|| adhItya vedashAstrANi saMsAre rAgiNashcha ye | tebhyaH paro na mUrkho.asti sadharmA shvAshvasUkaraiH || 48|| mAnuShyaM durlabhaM prApya vedashAstrANyadhItya cha | badhyate yadi saMsAre ko vimuchyeta mAnavaH || 49|| nAtaH parataraM loke kvachidAshcharyamadbhutam | putradAragR^ihAsaktaH paNDitaH parigIyate || 50|| na bAdhyate yaH saMsAre naro mAyAguNaistribhiH | sa vidvAnsa cha medhAvI shAstrapAraM gato hi saH || 51|| kiM vR^ithAdhyayanenAtra dR^iDhabandhakareNa cha | paThitavyaM tadevAshu mochayedbhavabandhanAt || 52|| gahNAti puruShaM yasmAdgR^ihaM tena prakIrtitam | kva sukhaM bandhanAgAre tena bhIto.asmyahaM pitaH || 53|| ye.abudhA mandamatayo vidhinA muShitAshcha ye | te prApya mAnuShaM janma punarbandhaM vishantyuta || 54|| vyAsa uvAcha | na gR^ihaM bandhanAgAraM bandhane na cha kAraNam | manasA yo vinirmukto gR^ihastho.api vimuchyate || 55|| nyAyAgatadhanaH kurvanvedoktaM vidhivatkramAt | gR^ihastho.api vimuchyeta shrAddhakR^itsatyavAk shuchiH || 56|| brahmachArI yatishchaiva vAnaprastho vratasthitaH | gR^ihasthaM samupAsante madhyAhnAtikrame sadA || 57|| shraddhayA chAnnadAnena vAchA sUnR^itayA tathA | upakurvanti dharmasthA gR^ihAshramanivAsinaH || 58|| gR^ihAshramAtparo dharmo na dR^iShTo na cha vai shrutaH | vasiShThAdibhirAchAryairj~nAnibhiH samupAshritaH || 59|| kimasAdhyaM mahAbhAga vedoktAni cha kurvataH | svargaM mokShaM cha sajjanma yadyadvA~nChati tadbhavet || 60|| AshramAdAshramaM gachChediti dharmavido viduH | tasmAdagniM samAdhAya kuru karmANyatandritaH || 61|| devAnpitR^InmanuShyAMshcha santarpya vidhivatsuta | putramutpAdya dharmaj~na saMyojya cha gR^ihAshrame || 62|| tyaktvAgR^ihaM vanaM gatvA kartAsi vratamuttamam | vAnaprasthAshramaM kR^itvA sa.nnyAsaM cha tataH param || 63|| indriyANi mahAbhAga mAdakAni sunishchitam | adArasya durantAni pa~nchaiva manasA saha || 64|| tasmAddArAnprakurvIta tajjayAya mahAmate | vArdhake tapa AtiShThediti shAstroditaM vachaH || 65|| vishvAmitro mahAbhAga tapaH kR^itvAtidushcharam | trINi varShasahasrANi nirAhAro jitendriyaH || 66|| mohitashcha mahAtejA vane menakayA sthitaH | shakuntalA samutpannA putrI tadvIryajA shubhA || 67|| dR^iShTvA dAshasutAM kAlIM pitA mama parAsharaH | kAmabANArditaH kanyAM tAM jagrAhoDupe sthitaH || 68|| brahmApi svasutAM dR^iShTvA pa~nchabANaprapIDitaH | dhAvamAnashcha rudreNa mUrchChitashcha nivAritaH || 69|| tasmAttvamapi kalyANa kuru me vachanaM hitam | kulajAM kanyakAM vR^itvA vedamArgaM samAshraya || 70|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe vyAsena gR^ihasthadharmavarNanaM nAma chaturdasho.adhyAyaH || 1\.14|| \section{1\.15 pa~nchadasho.adhyAyaH | shukavairAgyavarNanam |} shrIshuka uvAcha | nAhaM gR^ihaM kariShyAmi duHkhadaM sarvadA pitaH | vAgurAsadR^ishaM nityaM bandhanaM sarvadehinAm || 1|| dhanachintAturANAM hi kva sukhaM tAta dR^ishyate | svajanaiH khalu pIDyante nirdhanA lolupA janAH || 2|| indro.api na sukhI tAdR^igyAdR^isho bhikShuniHspR^ihaH | ko.anyaH syAdiha saMsAre trilokIvibhave sati || 3|| tapantaM tApasaM dR^iShTvA maghavA duHkhito.abhavat | vighnAnbahuvidhAnasya karoti cha divaspatiH || 4|| brahmApi na sukhI viShNurlakShmIM prApya manoramAm | khedaM prApnoti satataM sa~NgrAmairasuraiH saha || 5|| karoti vipulAnyatnAMstapashcharati dushcharam | ramApatirapi shrImAnkasyAsti vipulaM sukham || 6|| sha~Nkaro.api sadA duHkhI bhavatyeva cha vedmyaham | tapashcharyAM prakurvANo daityayuddhakaraH sadA || 7|| kadAchinna sukhI shete dhanavAnapi lolupaH | nirdhanastu kathaM tAta sukhaM prApnoti mAnavaH || 8|| jAnannapi mahAbhAga putraM vA vIryasambhavam | niyokShyasi mahAghore saMsAre duHkhade sadA || 9|| janmaduHkhaM jarAduHkhaM duHkhaM cha maraNe tathA | garbhavAse punarduHkhaM viShThAmUtramaye pitaH || 10|| tasmAdatishayaM duHkhaM tR^iShNAlobhasamudbhavam | yA~nchAyAM paramaM duHkhaM maraNAdapi mAnada || 11|| pratigrahadhanA viprA na buddhibalajIvanAH | parAshA paramaM duHkhaM maraNaM cha dine dine || 12|| paThitvA sakalAn vedA~nChAstrANi cha samantataH | gatvA cha dhaninAM kAryA stutiH sarvAtmanA budhaiH || 13|| ekodarasya kA chintA patramUlaphalAdibhiH | yenakenApyupAyena santuShTyA cha prapUryate || 14|| bhAryA putrAstathA pautrAH kuTumbe vipule sati | pUraNArthaM mahadduHkhaM kva sukhaM pitaradbhutam || 15|| yogashAstraM vada mama j~nAnashAstraM sukhAkaram | karmakANDe.akhile tAta na rame.ahaM kadAchana || 16|| vada karmakShayopAyaM prArabdhaM sa~nchitaM tathA | vartamAnaM yathA nashyet trividhaM karmamUlajam || 17|| jalUkeva sadA nArI rudhiraM pibatIti vai | mUrkhastu na vijAnAti mohito bhAvacheShTitaiH || 18|| bhogairvIryaM dhanaM pUrNaM manaH kuTilabhAShaNaiH | kAntA harati sarvasvaM kaH stenastAdR^isho.aparaH || 19|| nidrAsukhavinAshArthaM mUrkhastu dArasa~Ngraham | karoti va~nchito dhAtrA duHkhAya na sukhAya cha || 20|| sUta uvAcha | evaMvidhAni vAkyAni shrutvA vyAsaH shukasya cha | samprApa mahatIM chintAM kiM karomItyasaMshayam || 21|| tasya susruvurashrUNi lochanAduHkhajAni cha | vepathushcha sharIre.abhUdglAniM prApa manastathA || 22|| shochantaM pitaraM dR^iShTvA dInaM shokapariplutam | uvAcha pitaraM vyAsaM vismayotphullalochanaH || 23|| aho mAyAbalaM chograM yanmohayati paNDitam | vedAntasya cha kartAraM sarvaj~naM vedasammitam || 24|| na jAne kA cha sA mAyA kiMsvitsAtIva duShkarA | yA mohayati vidvAMsaM vyAsaM satyavatIsutam || 25|| purANAnAM cha vaktA cha nirmAtA bhAratasya cha | vibhAgakartA vedAnAM so.api mohamupAgataH || 26|| tAM yAmi sharaNaM devIM yA mohayati vai jagat | brahmaviShNuharAdIMshcha kathAnyeShAM cha kIdR^ishI || 27|| ko.apyasti triShu lokeShu yo na muhyati mAyayA | yanmohaM gamitAH pUrve brahmaviShNuharAdayaH || 28|| aho balamaho vIryaM devyA khalu vinirmitam | mAyayaiva vashaM nItaH sarvaj~na IshvaraH prabhuH || 29|| viShNvaMshasambhavo vyAsa iti paurANikA jaguH | so.api mohArNave magno bhagnapoto vaNigyathA || 30|| ashrupAtaM karotyadya vivashaH prAkR^ito yathA | aho mAyAbalaM chaitaddustyajaM paNDitairapi || 31|| ko.ayaM ko.ahaM kathaM cheha kIdR^isho.ayaM bhramaH kila | pa~nchabhUtAtmake dehe pitAputreti vAsanA || 32|| baliShThA khalu mAyeyaM mAyinAmapi mohinI | yayAbhibhUtaH kR^iShNo.api karoti rodanaM dvijaH || 33|| sUta uvAcha | tAM natvA manasA devIM sarvakAraNakAraNAm | jananIM sarvadevAnAM brahmAdInAM tatheshvarIm || 34|| pitaraM prAha dInaM taM shokArNavapariplutam | araNIsambhavo vyAsaM hetumadvachanaM shubham || 35|| pArAsharya mahAbhAga sarveShAM bodhadaH svayam | kiM shokaM kuruShe svAminyathAj~naH prAkR^ito naraH || 36|| adyAhaM tava putro.asmi na jAne pUrvajanmani | ko.ahaM kastvaM mahAbhAga vibhramo.ayaM mahAtmani || 37|| kuru dhairyaM prabudhyasva mA viShAde manaH kR^ithAH | mohajAlamimaM matvA mu~ncha shokaM mahAmate || 38|| kShudhAnivR^ittirbhakShyeNa na putradarshanena cha | pipAsA jalapAnena yAti naivAtmajekShaNAt || 39|| ghrANaM sukhaM sugandhena karNajaM shravaNena cha | strIsukhaM tu striyA nUnaM putro.ahaM kiM karomi te || 40|| ajIgartena putro.api harishchandrAya bhUbhuje | pashukAmAya yaj~nArthe datto maulyena sarvathA || 41|| sukhAnAM sAdhanaM dravyaM dhanAtsukhasamuchchayaH | dhanamarjaya lobhashchetputro.ahaM kiM karomyaham || 42|| mAM prabodhaya bud.hdhyA tvaM daivaj~no.asi mahAmate | yathA muchyeyamatyantaM garbhavAsabhayAnmune || 43|| durlabhaM mAnuShaM janma karmabhUmAvihAnagha | tatrApi brAhmaNatvaM vai durlabhaM chottame kule || 44|| baddho.ahamiti me buddhirnApasarpati chittataH | saMsAravAsanAjAle niviShTA vR^iddhigAminI || 45|| sUta uvAcha | ityuktastu tadA vyAsaH putreNAmitabuddhinA | pratyuvAcha shukaM shAntaM chaturthAshramamAnasam || 46|| vyAsa uvAcha | paTha putra mahAbhAga mayA bhAgavataM kR^itam | shubhaM na chAtivistIrNaM purANaM brahmasammitam || 47|| skandhA dvAdasha tatraiva pa~nchalakShaNasaMyutam | sarveShAM cha purANAnAM bhUShaNaM mama sammatam || 48|| sadasajj~nAnavij~nAnaM shrutamAtreNa jAyate | yena bhAgavateneha tatpaTha tvaM mahAmate || 49|| vaTapatrashayAnAya viShNave bAlarUpiNe | kenAsmi bAlabhAvena nirmito.ahaM chidAtmanA || 50|| kimarthaM kena dravyeNa kathaM jAnAmi chAkhilam | ityevaM chintyamAnAya mukundAya mahAtmane || 51|| shlokArdhena tayA proktaM bhagavatyAkhilArthadam | sarvaM khalvidamevAhaM nAnyadasti sanAtanam || 52|| tadvacho viShNunA pUrvaM saMvij~nAtaM manasyapi | kenoktA vAgiyaM satyA chintayAmAsa chetasA || 53|| kathaM vedmi pravaktAraM strIpuMsau vA napuMsakam | iti chintAprapannena dhR^itaM bhAgavataM hR^idi || 54|| punaH punaH kR^itochchArastasminevAstachetasA | vaTapatre shayAnaH sannabhUchchintAsamanvitaH || 55|| tadA shAntA bhagavatI prAdurAsa chaturbhujA | sha~NkhachakragadApadmavarAyudhadharA shivA || 56|| divyAmbaradharA devI divyabhUShaNabhUShitA | saMyutA sadR^ishIbhishcha sakhIbhiH svavibhUtibhiH || 57|| prAdurbabhUva tasyAgre viShNoramitatejasaH | mandahAsyaM prayu~njAnA mahAlakShmIH shubhAnanA || 58|| sUta uvAcha | tAM tathA saMsthitAM dR^iShTvA hR^idaye kamalekShaNaH | vismitaH salile tasminnirAdhArA manoramAm || 59|| ratirbhUtistathA buddhirmatiH kIrtiH smR^itirdhR^itiH | shraddhA medhA svadhA svAhA kShudhA nidrA dayA gatiH || 60|| tuShTiH puShTiH kShamA lajjA jR^imbhA tandrA cha shaktayaH | saMsthitAH sarvataH pArshve mahAdevyAH pR^ithakpR^ithak || 61|| varAyudhadharAH sarvA nAnAbhUShaNabhUShitAH | mandAramAlAkulitA muktAhAravirAjitAH || 62|| tAM dR^iShTvA tAshcha saMvIkShya tasminnekArNave jale | vismayAviShTahR^idayaH sambabhUva janArdanaH || 63|| chintayAmAsa sarvAtmA dR^iShTamAyo.ativismitaH | kuto bhUtAH striyaH sarvAH kuto.ahaM vaTatalpagaH || 64|| asminnekArNave ghore nyagrodhaH kathamutthitaH | kenAhaM sthApito.asmyatra shishuM kR^itvA shubhAkR^itim || 65|| mameyaM jananI no vA mAyA vA kApi durghaTA | darshanaM kenachittvadya dattaM vA kena hetunA || 66|| kiM mayA chAtra vaktavyaM gantavyaM vA na vA kvachit | maunamAsthAya tiShTheyaM bAlabhAvAdatandritaH || 67|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe shukavairAgyavarNanaM nAma pa~nchadasho.adhyAyaH || 1\.15|| \section{1\.16 ShoDasho.adhyAyaH | vyAsopadeshavarNanam |} vyAsa uvAcha | dR^iShTvA taM vismitaM devaM shayAnaM vaTapatrake | uvAcha sasmitaM vAkyaM viShNo kiM vismito hyasi || 1|| mahAshaktyAH prabhAveNa tvaM mAM vismR^itavAnpurA | prabhave pralaye jAte bhUtvA bhUtvA punaH punaH || 2|| nirguNA sA parA shaktiH saguNastvaM tathApyaham | sAttvikI kila yA shaktistAM shaktiM viddhi mAmikAm || 3|| tvannAbhikamalAdbrahmA bhaviShyati prajApatiH | sa kartA sarvalokasya rajoguNasamanvitaH || 4|| sa tadA tapa AsthAya prApya shaktimanuttamAm | rajasA raktavarNa~ncha kariShyati jagattrayam || 5|| saguNAnpa~nchabhUtAMshcha samutpAdya mahAmatiH | indriyANIndriyeshAMshcha manaHpUrvAnsamantataH || 6|| kariShyati tataH sargaM tena kartA sa uchyate | vishvasyAsya mahAbhAga tvaM vai pAlayitA tathA || 7|| tadbhuvormadhyadeshAchcha krodhAdrudro bhaviShyati | tapaH kR^itvA mahAghoraM prApya shaktiM tu tAmasIm || 8|| kalpAnte so.api saMhartA bhaviShyati mahAmate | tenAhaM tvAmupAyAtA sAttvikIM tvamavehi mAm || 9|| sthAsye.ahaM tvatsamIpasthA sadAhaM madhusUdana | hR^idaye te kR^itAvAsA bhavAmi satataM kila || 10|| viShNuruvAcha | shlokasyArdhaM mayA pUrvaM shrutaM devi sphuTAkSharam | tatkenoktaM varArohe rahasyaM paramaM shivam || 11|| tanme brUhi varArohe saMshayo.ayaM varAnane | nirdhano hi yathA dravyaM tatsmarAmi punaH punaH || 12|| vyAsa uvAcha | viShNostadvachanaM shrutvA mahAlakShmIH smitAnanA | uvAcha parayA prItyA vachanaM chAruhAsinI || 13|| mahAlakShmIruvAcha | shR^iNu shaure vacho mahyaM saguNAhaM chaturbhujA | mAM jAnAsi na jAnAsi nirguNAM saguNAlayAm || 14|| tvaM jAnIhi mahAbhAga tayA tatprakaTIkR^itam | puNyaM bhAgavataM viddhi vedasAraM shubhAvaham || 15|| kR^ipAM cha mahatIM manye devyAH shatruniShUdana | yayA proktaM paraM guhyaM hitAya tava suvrata || 16|| rakShaNIyaM sadA chitte na vismAryaM kadAchana | sAraM hi sarvashAstrANAM mahAvidyAprakAshitam || 17|| nAtaH paraM veditavyaM vartate bhuvanatraye | priyo.asi khalu devyAstvaM tena te vyAhR^itaM vachaH || 18|| vyAsa uvAcha | iti shrutvA vacho devyA mahAlakShyAshchaturbhujaH | dadhAra hR^idaye nityaM matvA mantramanuttamam || 19|| kAlena kiyatA tatra tannAbhikamalodbhavaH | brahmA daityabhayAttrasto jagAma sharaNaM hareH || 20|| tataH kR^itvA mahAyuddhaM hatvA tau madhukaiTabhau | jajApa bhagavAnviShNuH shlokArdhaM vishadAkSharam || 21|| japantaM vAsudevaM cha dR^iShTvA devaH prajApatiH | paprachCha paramaprItaH ka~njajaH kamalApatim || 22|| kiM tvaM japasi devesha tvattaH ko.apyadhiko.asti vai | yatkR^itvA puNDarIkAkSha prIto.asi jagadIshvara || 23|| hariruvAcha | mayi tvayi cha yA shaktiH kriyAkAraNalakShaNA | vichAraya mahAbhAga yA sA bhagavatI shivA || 24|| yasyAdhAre jagatsarvaM tiShThatyatra mahArNave | sAkArA yA mahAshaktirameyA cha sanAtanI || 25|| yayA visR^ijyate vishvaM jagadetachcharAcharam | saiShA prasannA varadA nR^iNAM bhavati muktaye || 26|| sA vidyA paramA mukterhetubhUtA sanAtanI | saMsArabandhahetushcha saiva sarveshvareshvarI || 27|| ahaM tvamakhilaM vishvaM tasyAshchichChaktisambhavam | viddhi brahmanna sandehaH kartavyaH sarvadAnagha || 28|| shlokArdhena tayA proktaM tadvai bhAgavataM kila | vistaro bhavitA tasya dvAparAdau yuge tathA || 29|| vyAsa uvAcha | brahmaNA sa~NgR^ihItaM cha viShNostu nAbhipa~Nkaje | nAradAya cha tenoktaM putrAyAmitabuddhaye || 30|| nAradena tathA mahyaM dattaM hi muninA purA | mayA kR^itamidaM pUrNaM dvAdashaskandhavistaram || 31|| tatpaThasva mahAbhAga purANaM brahmasammitam | pa~nchalakShaNayuktaM cha devyAshcharitamuttamam || 32|| tattvaj~nAnarasopetaM sarveShAmuttamottamam | dharmashAstrasamaM puNyaM vedArthenopabR^iMhitam || 33|| vR^itrAsuravadhopetaM nAnAkhyAnakathAyutam | brahmavidyAnidhAnaM tu saMsArArNavatArakam || 34|| gR^ihANa tvaM mahAbhAga yogyo.asi matimattaraH | puNyaM bhAgavataM nAma purANaM puruSharShabha || 35|| aShTAdashasahasrANAM shlokAnAM kuru sa~Ngraham | aj~nAnanAshanaM divyaM j~nAnabhAskarabodhakam || 36|| sukhadaM shAntidaM dhanyaM dIrghAyuShyakaraM shivam | shR^iNvatAM paThatAM chedaM putrapautravivardhanam || 37|| shiShyo.ayaM mama dharmAtmA lomaharShaNasambhavaH | paThiShyati tvayA sArdhaM purANIM saMhitAM shubhAm || 38|| sUta uvAcha | ityuktaM tena putrAya mahyaM cha kathitaM kila | mayA gR^ihItaM tatsarvaM purANaM chAtivistaram || 39|| shuko.adhItya purANaM tu sthito vyAsAshrame shubhe | na lebhe sharma dharmAtmA brahmAtmaja ivAparaH || 40|| ekAntasevI vikalaH sa shUnya iva lakShyate | nAtyantabhojanAsakto nopavAsaratastathA || 41|| chintAviShTaM shukaM dR^iShTvA vyAsaH prAha sutaM prati | kiM putra chintyate nityaM kasmAdvyagro.asi mAnada || 42|| Asse dhyAnaparo nityamR^iNagrasta ivAdhanaH | kA chintA vartate putra mayi tAte tu tiShThati || 43|| sukhaM bhu~NkShva yathAkAmaM mu~ncha shokaM manogatam | j~nAnaM chintaya shAstroktaM vij~nAne cha matiM kuru || 44|| na chenmanasi te shAntirvachasA mama suvrata | gachCha tvaM mithilAM putra pAlitAM janakena ha || 45|| sa te mohaM mahAbhAga nAshayiShyati bhUpatiH | janako nAma dharmAtmA videhaH satyasAgaraH || 46|| taM gatvA nR^ipatiM putra sandehaM svaM nivartaya | varNAshramANAM dharmAMstvaM pR^ichCha putra yathAtatham || 47|| jIvanmuktaH sa rAjarShirbahmaj~nAnamatiH shuchiH | tathyavaktAtishAntashcha yogI yogapriyaH sadA || 48|| sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya vyAsasyAmitatejasaH | pratyuvAcha mahAtejAH shukashchAraNisambhavaH || 49|| dambho.ayaM kila dharmAtmanbhAti chitte mamAdhunA | jIvanmukto videhashcha rAjyaM shAsti mudAnvitaH || 50|| vandhyAputra ivAbhAti rAjAsau janakaH pitaH | kurvan rAjyaM videhaH kiM sandeho.ayaM mamAdbhutaH || 51|| draShTumichChAmyahaM bhUpaM videhaM nR^ipasattamam | kathaM tiShThati saMsAre padmapatramivAmbhasi || 52|| sandeho.ayaM mahAMstAta videhe parivartate | mokShaH kiM vadatAM shreShTha saugatAnAmivAparaH || 53|| kathaM bhuktamabhuktaM syAdakR^itaM cha kR^itaM katham | vyavahAraH kathaM tyAjya indriyANAM mahAmate || 54|| mAtA putrastathA bhAryA bhaginI kulaTA tathA | bhedAbhedaH kathaM na syAdyadyetanmuktatA katham || 55|| kaTu kShAraM tathA tIkShNAM kaShAyaM miShTameva cha | rasanA yadi jAnAti bhu~Nkte bhogAnanuttamAn || 56|| shItoShNusukhaduHkhAdiparij~nAnaM yadA bhavet | muktatA kIdR^ishI tAta sandeho.ayaM mamAdbhutaH || 57|| shatrumitraparij~nAnaM vairaM prItikaraM sadA | vyavahAre pare tiShThankathaM na kurute nR^ipaH || 58|| chauraM vA tApasaM vApi samAnaM manyate katham | asamA yadi buddhiH syAnmuktatA tarhi kIdR^ishI || 59|| dR^iShTapUrvo na me kashchijjIvanmuktashcha bhUpatiH | sha~NkeyaM mahatI tAta gR^ihe muktaH kathaM nR^ipaH || 60|| didR^ikShA mahatI jAtA shrutvA taM bhUpatiM tathA | sandehavinivR^ittyarthaM gachChAmi mithilAM prati || 61|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe shukaM prati vyAsopadeshavarNanaM nAma ShoDasho.adhyAyaH || 1\.16|| \section{1\.17 saptadasho.adhyAyaH | shukasya rAjamandirapraveshavarNanam |} sUta uvAcha | ityuktvA pitaraM putraH pAdayoH patitaH shukaH | baddhA~njaliruvAchedaM gantukAmo mahAmanAH || 1|| ApR^ichChe tvAM mahAbhAga grAhyaM te vachanaM mayA | videhAndraShTumichChAmi pAlitA~njanakena tu || 2|| vinA daNDaM kathaM rAjyaM karoti janakaH kila | dharme na vartate loko daNDashchenna bhavedyadi || 3|| dharmasya kAraNaM daNDo manvAdiprahitaH sadA | sa kathaM vartate tAta saMshayo.ayaM mahAnmama || 4|| mama mAtA tviyaM vandhyA tadvadbhAti vicheShTitam | pR^ichChAmi tvAM mahAbhAga gachChAmi cha parantapa || 5|| sUta uvAcha | taM dR^iShTvA gantukAmaM cha shukaM satyavatIsutaH | Ali~NgyovAcha putraM taM j~nAninaM niHspR^ihaM dR^iDham || 6|| vyAsa uvAcha | svastyastu shaka dIrghAyurbhava putra mahAmate | satyAM vAchaM pradattvA me gachCha tAta yathAsukham || 7|| AgantavyaM punargatvA mamAshramamanuttamam | na kutrApi cha gantavyaM tvayA putra katha~nchana || 8|| sukhaM jIvAmi putrAhaM dR^iShTvA te mukhapa~Nkajam | apashyanduHkhamApnomi prANastvamasi me suta || 9|| dR^iShTvA tvaM janakaM putra sandehaM vinivartya cha | atrAgatya sukhaM tiShTha vedAdhyayanatatparaH || 10|| sUta uvAcha | ityuktaH so.abhivAdyAryaM kR^itvA chaiva pradakShiNAm | chalitastarasAtIva dhanurmuktaH sharo yathA || 11|| sampashyanvividhAndeshA.NllokAMshcha vittadharmiNaH | vanAni pAdapAMshchaiva kShetrANi phalitAni cha || 12|| tApasAMstapyamAnAMshcha yAjakAndIkShayAnvitAn | yogAbhyAsaratAnyogivAnaprasthAnvanaukasaH || 13|| shaivAnpAshupatAMshchaiva saurA~nChAktAMshcha vaiShNavAn | vIkShya nAnAvidhAndharmA~njagAmAtismayanmuniH || 14|| varShadvayena meruM cha samulla~Nghya mahAmatiH | himAchalaM cha varSheNa jagAma mithilAM prati || 15|| praviShTo mithilAM madhye pashyansarvarddhimuttamAm | prajAshcha sukhitAH sarvAH sadAchArAH susaMsthitAH || 16|| kShatrA nivAritastatra kastvamatra samAgataH | kiM te kAryaM vadasveti pR^iShTastena na chAbravIt || 17|| niHsR^itya nagaradvArAtsthitaH sthANurivAchalaH | vismito.atihasaMstasthau vacho novAcha ki~nchana || 18|| pratIhAra uvAcha | brUhi mUko.asi kiM brahmankimarthaM tvamihAgataH | chalanaM cha vinA kAryaM na bhavediti me matiH || 19|| rAjAj~nayA praveShTavyaM nagare.asminsadA dvija | aj~nAtakulashIlasya pravesho nAtra sarvathA || 20|| tejasvI bhAsi nUnaM tvaM brAhmaNo vedavittamaH | kulaM kAryaM cha me brUhi yatheShTaM gachCha mAnada || 21|| shuka uvAcha | yadarthamAgato.asmyatra tatprAptaM vachanAttava | videhanagaraM draShTuM pravesho yatra durlabhaH || 22|| moho.ayaM mama durbuddheH samulla~Nghya giridvayam | rAjAnaM draShTukAmo.ahaM paryaTansamupAgataH || 23|| va~nchito.ahaM svayaM pitrA dUShaNaM kasya dIyate | bhrAmito.ahaM mahAbhAga karmaNA vA mahItale || 24|| dhanAshA puruShasyeha paribhramaNakAraNam | sA me nAsti tathApyatra samprApto.asmi bhramAtkila || 25|| nirAshasya sukhaM nityaM yadi mohe na majjati | nirAsho.ahaM mahAbhAga magno.asminmohasAgare || 26|| kva merurmithilA kveyaM padbhyAM cha samupAgataH | parishramaphalaM kiM me va~nchito vidhinA kila || 27|| prArabdhaM kila bhoktavyaM shubhaM vApyathavAshubham | udyamastadvashe nityaM kArayatyeva sarvathA || 28|| na tIrthaM na cha vedo.atra yadarthamiha me shramaH | apraveshaH pure jAto videho nAma bhUpatiH || 29|| ityuktyA virarAmAshu maunIbhUta iva sthitaH | j~nAto hi pratihAreNa j~nAnI kashchiddvijottamaH || 30|| sAmapUrvamuvAchAsau taM kShattA saMsthitaM munim | gachCha bho yatra te kAryaM yatheShTaM dvijasattama || 31|| aparAdho mama brahmanyannivAritavAnaham | tatkShantavyaM mahAbhAga vimuktAnAM kShamA balam || 32|| shuka uvAcha | kiM te.atra dUShaNaM kShattaH paratantro.asi sarvadA | prabhukAryaM prakartavyaM sevakena yathochitam || 33|| na bhUpadUShaNaM chAtra yadahaM rakShitastvayA | chorashatruparij~nAnaM kartavyaM sarvathA budhaiH || 34|| mamaiva sarvathA doSho yadahaM samupAgataH | gamanaM paragehe yallaghutAyAshcha kAraNam || 35|| pratIhAra uvAcha | kiM sukhaM dvija kiM duHkhaM kiM kAryaM shubhamichChatA | kaH shatrurhitakartA ko brUhi sarvaM mamAdya vai || 36|| shuka uvAcha | dvaividhyaM sarvalokeShu sarvatra dvividho janaH | rAgI chaiva virAgI cha tayoshchittaM dvidhA punaH || 37|| virAgI trividhaH kAmaM j~nAto.aj~nAtashcha madhyamaH | rAgI cha dvividhaH prokto mUrkhashcha chaturastathA || 38|| chAturyaM dvividhaM proktaM shAstrajaM matijaM tathA | matistu dvividhA loke yuktAyukteti sarvathA || 39|| pratIhAra uvAcha | yaduktaM bhavatA vidvannArthaj~no.ahaM dvijottama | tatsarvaM vistareNAdya yathArthaM vada sattama || 40|| shuka uvAcha | rAgo yasyAsti saMsAre sa rAgItyuchyate dhruvam | duHkhaM bahuvidhaM tasya sukhaM cha vividhaM punaH || 41|| dhanaM prApya sutAndArAnmAnaM cha vijayaM tathA | tadaprApya mahadduHkhaM bhavatyeva kShaNe kShaNe || 42|| kAryastasya sukhopAyaH kartavyaM sukhasAdhanam | tasyArAtiH sa vij~neyaH sukhavighnaM karoti yaH || 43|| sukhotpAdayitA mitraM rAgayuktasya sarvadA | chaturo naiva muhyeta mUrkhaH sarvatra muhyati || 44|| viraktasyAtmaraktasya sukhamekAntasevanam | AtmAnuchintanaM chaiva vedAntasya cha chintanam || 45|| duHkhaM tadetatsarvaM hi saMsArakathanAdikam | shatravo bahavastasya vij~nasya shubhamichChataH || 46|| kAmaH krodhaH pramAdashcha shatravo vividhAH smR^itAH | bandhuH santoSha evAsya nAnyo.asti bhuvanatraye || 47|| sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya matvA taM j~nAninaM dvijam | kShattA praveshayAmAsa kakShAM chAtimanoramAm || 48|| nagaraM vIkShamANaH saMstraividhyajanasa~Nkulam | nAnAvipaNidravyADhyaM krayavikrayakArakam || 49|| rAgadveShayutaM kAmalobhamohAkulaM tathA | vivadatsujanAkIrNaM vasupUrNaM mahattaram || 50|| pashyansa trividhA.NllokAnprAsaradrAjamandiram | prAptaH paramatejasvI dvitIya iva bhAskaraH || 51|| nivAritashcha tatraiva pratIhAreNa kAShThavat | tatraiva cha sthito dvAri mokShamevAnuchintayan || 52|| ChAyAyAmAtape chaiva samadarshI mahAtapAH | dhyAnaM kR^itvA tathaikAnte sthitaH sthANurivAchalaH || 53|| taM muhUrtAdupAgatya rAj~no.amAtyaH kR^itA~njaliH | prAveshayattataH kakShAM dvitIyAM rAjaveshmanaH || 54|| tatra divyaM manoramyaM puShpitaM divyapAdapam | tadvanaM darshayitvA tu kR^itvA chAtithisatkriyAm || 55|| vAramukhyAH striyastatra rAjasevAparAyaNAH | gItavAditrakushalAH kAmashAstravishAradAH || 56|| tA Adishya cha sevArthaM shukasya mantrisattamaH | nirgataH sadanAttasmAdvyAsaputraH sthitastadA || 57|| pUjitaH parayA bhaktyA tAbhiH strIbhiryathAvidhi | deshakAlopapannena nAnAnnenAtitoShitaH || 58|| tato.antaHpuravAsinyastasyAntaHpurakAnanam | ramyaM sandarshayAmAsura~NganAH kAmamohitAH || 59|| sa yuvA rUpavAnkAnto mR^idubhAShI manoramaH | dR^iShTvA tA mumuhuH sarvAstaM cha kAmamivAparam || 60|| jitendriyaM muniM mattvA sarvAH paryacharaMstadA | AraNeyastu shuddhAtmA mAtR^ibhAvamakalpayat || 61|| AtmArAmo jitakrodho na hR^iShyati na tapyati | pashyaMstAsAM vikArAMshcha svastha eva sa tasthivAn || 62|| tasmai shayyAM suramyAM cha dadurnAryaH susaMskR^itAm | parArdhyAstaraNopetAM nAnopaskarasaMvR^itAm || 63|| sa kR^itvA pAdashauchaM cha kushapANiratandritaH | upAsya pashchimAM sandhyAM dhyAnamevAnvapadyata || 64|| yAmamekaM sthito dhyAne suShvApa tadanantaram | suptvA yAmadvayaM tatra chodatiShThattataH shukaH || 65|| pAshchAtyaM yAminIyAmaM dhyAnamevAnvapadyata | snAtvA prAtaHkriyAH kR^itvA punarAste samAhitaH || 66|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe shukasya rAjamandirapraveshavarNanaM nAma saptadasho.adhyAyaH || 1\.17|| \section{1\.18 aShTAdasho.adhyAyaH | janakopadeshavarNanam |} sUta uvAcha | shrutvA tamAgataM rAjA mantribhiH sahitaH shuchiH | puraH purohitaM kR^itvA guruputraM samabhyagAt || 1|| kR^itvArhaNAM nR^ipaH samyagdattAsanamanuttamam | paprachCha kushalaM gAM cha vinivedya payasvinIm || 2|| sa cha tAM nR^ipapUjAM vai pratyagR^ihNAdyathAvidhi | paprachCha kushalaM rAj~ne svaM nivedya nirAmayam || 3|| kR^itvA kushalasamprashnamupaviShTaM sukhAsane | shuka vyAsasutaM shAntaM paryapR^ichChata pArthivaH || 4|| kiM nimittaM mahAbhAga niHspR^ihasya cha mAM prati | jAtaM hyAgamanaM brUhi kAryaM tanmunisattama || 5|| shuka uvAcha | vyAsenokto mahArAja kuru dAraparigraham | sarveShAmAshramANAM cha gR^ihasthAshrama uttamaH || 6|| mayA nA~NgIkR^itaM vAkyaM mattvA bandhaM gurorapi | na bandho.astIti tenokto nAhaM tatkR^itavAnpunaH || 7|| iti sandigdhamanasaM matvA sa munisattamaH | uvAcha vachanaM tathyaM mithilAM gachCha mA shuchaH || 8|| yAjyo.asti janakastatra jIvanmukto narAdhipaH | videho lokaviditaH pAti rAjyamakaNTakam || 9|| kurvan rAjyaM tathA rAjA mAyApAshairna badhyate | tvaM bibheShi kathaM putra vanavR^ittiH parantapa || 10|| pashya taM nR^ipashArdUlaM tyaja mohaM manogatam | kuru dArAnmahAbhAga pR^ichCha vA bhUpatiM cha tam || 11|| sandehaM te manojAtaM kathayiShyati pArthivaH | tachChrutvA vachanaM tasya mAmehi tarasA suta || 12|| samprApto.ahaM mahArAja tvatpure cha tadAj~nayA | mokShakAmo.asmi rAjendra brUhi kR^ityaM mamAnagha || 13|| tapastIrthavratejyAshcha svAdhyAyastIrthasevanam | j~nAnaM vA vada rAjendra mokShaM prati cha kAraNam || 14|| janaka uvAcha | shR^iNu vipreNa kartavyaM mokShamArgAshritena yat | upanIto vasedAdau vedAbhyAsAya vai gurau || 15|| adhItya vedavedAntAndattvA cha gurudakShiNAm | samAvR^ittastu gArhasthye sadAro nivasenmuniH || 16|| nyAyavR^ittistu santoShI nirAshI gatakalmaShaH | agnihotrAdikarmANi kurvANaH satyavAkshuchiH || 17|| putraM pautraM samAsAdya vAnaprasthAshrame vaset | tapasA ShaDripU~njitvA bhAryAM putre niveshya cha || 18|| sarvAnagnInyathAnyAyamAtmanyAropya dharmavit | vasetturyAshrame shrAntaH shuddhe vairAgyasambhave || 19|| viraktasyAdhikAro.asti sa.nnyAse nAnyathA kvachit | vedavAkyamidaM tathyaM nAnyatheti matirmama || 20|| shukAShTachatvArishadvai saMskArA vedabodhitAH | chatvAriMshadgR^ihasthasya proktAstatra mahAtmabhiH || 21|| aShTau cha muktikAmasya proktAH shamadamAdayaH | AshramAdAshramaM gachChediti shiShTAnushAsanam || 22|| shuka uvAcha | utpanne hR^idi vairAgye j~nAnavij~nAnasambhave | avashyameva vastavyamAshrameShu vaneShu vA || 23|| janaka uvAcha | indriyANi baliShThAni na niyuktAni mAnada | apakvasya prakurvanti vikArAMstAnanekashaH || 24|| bhojanechChAM sukhechChAM cha shayyechChAmAtmajasya cha | yatI bhUtvA kathaM kuryAdvikAre samupasthite || 25|| durjaraM vAsanAjAlaM na shAntimupayAti vai | atastachChamanArthAya krameNa cha parityajet || 26|| UrdhvaM suptaH patatyeva na shayAnaH patatyadhaH | parivrajya paribhraShTo na mArgaM labhate punaH || 27|| yathA pipIlikA mUlAchChAkhAyAmadhirohati | shanaiH shanaiH phalaM yAti sukhena padagAminI || 28|| viha~NgastarasA yAti vighnasha~NkAmudasya vai | shrAnto bhavati vishramya sukhaM yAti pipIlikA || 29|| manastu prabalaM kAmamajeyamakR^itAtmabhiH | ataH krameNa jetavyamAshramAnukrameNa cha || 30|| gR^ihasthAshramasaMstho.api shAntaH sumatirAtmavAn | na cha hR^iShyenna cha tapellAbhAlAbhe samo bhavet || 31|| vihataM karma kurvANastyajaMshchintAnvitaM cha yat | AtmalAbhena santuShTo muchyate nAtra saMshayaH || 32|| pashyAhaM rAjyasaMstho.api jIvanmukto yathAnagha | vicharAmi yathAkAmaM na me ki~nchitprajAyate || 33|| bhu~njAno vividhAnbhogAnkurvankAryANyanekashaH | bhaviShyAmi yathAhaM tvaM tathA mukto bhavAnagha || 34|| kathyate khalu yaddR^ishyamadR^ishyaM badhyate kutaH | dR^ishyAni pa~nchabhUtAni guNAsteShAM tathA punaH || 35|| AtmA gamyo.anumAnena pratyakSho na kadAchana | sa kathaM badhyate brahmannirvikAro nira~njanaH || 36|| manastu sukhaduHkhAnAM mahatAM kAraNaM dvija | jAte tu nirmale hyasminsarvaM bhavati nirmalam || 37|| bhramansarveShu tIrtheShu snAtvA snAtvA punaH punaH | nirmalaM na mano yAvattAvatsarvaM nirarthakam || 38|| na deho na cha jIvAtmA nendriyANi parantapa | mana eva manuShyANAM kAraNaM bandhamokShayoH || 39|| shuddho muktaH sadaivAtmA na vai badhyeta karhichit | bandhamokShau manaHsaMsthau tasmi~nChAnte prashAmyati || 40|| shatrurmitramudAsIno bhedAH sarve manogatAH | ekAtmatve kathaM bhedaH sambhaveddvaitadarshanAt || 41|| jIvo brahma sadaivAhaM nAtra kAryA vichAraNA | bhedabuddhistu saMsAre vartamAnA pravartate || 42|| avidyeyaM mahAbhAga vidyA chaitannivartanam | vidyAvidye cha vij~neye sarvadaiva vichakShaNaiH || 43|| vinAtapaM hi ChAyAyA j~nAyate cha kathaM sukham | avidyayA vinA tadvatkathaM vidyAM cha vetti vai || 44|| guNA guNeShu vartante bhUtAni cha tathaiva cha | indriyANIndriyArtheShu ko doShastatra chAtmanaH || 45|| maryAdA sarvarakShArthaM kR^itA vedeShu sarvashaH | anyathA dharmanAshaH syAtsaugatAnAmivAnagha || 46|| dharmanAshe vinaShTaH syAdvarNAchAro.ativartitaH | ato vedapradiShTena mArgeNa gachChatAM shubham || 47|| shuka uvAcha | sandeho vartate rAjanna nivartati me kvachit | bhavatA kathitaM yattachChR^iNvato me narAdhipa || 48|| vedadharmeShu hiMsA syAdadharmabahulA hi sA | kathaM muktiprado dharmo vedokto bata bhUpate || 49|| pratyakSheNa tvanAchAraH somapAnaM narAdhipa | pashUnAM hiMsanaM tadvadbhakShaNaM chAmiShasya cha || 50|| sautrAmaNau tathA proktaH pratyakSheNa surAgrahaH | dyUtakrIDA tathA proktA vratAni vividhAni cha || 51|| shrUyate sma purA hyAsIchChashabindurnR^ipottamaH | yajvA dharmaparo nityaM vadAnyaH satyasAgaraH || 52|| goptA cha dharmasetUnAM shAstA chotpathagAminAm | yaj~nAshcha vihitAstena bahavo bhUridakShiNAH || 53|| charmaNAM parvato jAto vindhyAchalasamaH punaH | meghAmbuplAvanAjjAtA nadI charmaNvatI shubhA || 54|| so.api rAjA divaM yAtaH kIrtirasyAchalA bhuvi | evaM dharmeShu vedeShu na me buddhiH pravartate || 55|| strIsa~Ngena sadA bhoge sukhamApnoti mAnavaH | alAbhe duHkhamatyantaM jIvanmuktaH kathaM bhavet || 56|| janaka uvAcha | hiMsA yaj~neShu pratyakShA sAhiMsA parikIrtitA | upAdhiyogato hiMsA nAnyatheti vinirNayaH || 57|| yathA chendhanasaMyogAdagnau dhUmaH pravartate | tadviyogAttathA tasminnirdhUmatvaM vibhAti vai || 58|| ahiMsAM cha tathA viddhi vedoktAM munisattama | rAgiNAM sApi hiMsaiva niHspR^ihANAM na sA matA || 59|| arAgeNa cha yatkarma tathAha~NkAravarjitam | akR^itaM vedavidvAMsaH pravadanti manIShiNaH || 60|| gR^ihasthAnAM tu hiMsaiva yA yaj~ne dvijasattama | arAgeNa cha yatkarma tathAha~NkAravarjitam || 61|| sAhiMsaiva mahAbhAga mumukShUNAM jitAtmanAm || 62|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe shukAya janakopadeshavarNanaM nAmAShTAdasho.adhyAyaH || 1\.18|| \section{1\.19 ekonaviMsho.adhyAyaH | shukasya vivAhAdikAryavarNanam |} shuka uvAcha | sandeho.ayaM mahArAja vartate hR^idaye mama | mAyAmadhye vartamAnaH sa kathaM niHspR^iho bhavet || 1|| shAstraj~nAnaM cha samprApya nityAnityavichAraNam | tyajate na mano mohaM sa kathaM muchyate naraH || 2|| antargataM tamashChettuM shAstrAdbodho hi na kShamaH | yathA na nashyati tamaH kR^itayA dIpavArtayA || 3|| adrohaH sarvabhUteShu kartavyaH sarvadA budhaiH | sa kathaM rAjashArdUla gR^ihasthasya bhavettathA || 4|| vittaiShaNA na te shAntA tathA rAjyasukhaiShaNA | jayaiShaNA cha sa~NgrAme jIvanmuktaH kathaM bhaveH || 5|| chaureShu chaurabuddhistu sAdhubuddhistu tApase | svaparatvaM tavApyasti videhastvaM kathaM nR^ipa || 6|| kaTutIkShNukaShAyAmlarasAnvetsi shubhAshubhAn | shubheShu ramate chittaM nAshubheShu tathA nR^ipa || 7|| jAgratsvapnasuShuptishcha tava rAjan bhavanti hi | avasthAstu yathAkAlaM turIyA tu kathaM nR^ipa || 8|| padAtyashvarathebhAshcha sarve vai vashagA mama | svAmyahaM chaiva sarveShAM manyase tvaM na manyase || 9|| miShTamatsi sadA rAjanmudito vimanAstathA | mAlAyAM cha tathA sarpe samadR^ik kva nR^ipottama || 10|| vimuktastu bhavedrAjan samaloShTAshmakA~nchanaH | ekAtmabuddhiH sarvatra hitakR^itsarvajantuShu || 11|| na me.adya ramate chittaM gR^ihadArAdiShu kvachit | ekAkI niHspR^iho.atyarthaM chareyamiti me matiH || 12|| niHsa~Ngo nirmamaH shAntaH patramUlaphalAshanaH | mR^igavadvichariShyAmi nirdvandvo niShparigrahaH || 13|| kiM me gR^iheNa vittena bhAryayA cha surUpayA | virAgamanasaH kAmaM guNAtItasya pArthiva || 14|| chintyase vividhAkAraM nAnArAgasamAkulam | dambho.ayaM kila te bhAti vimukto.asmIti bhAShase || 15|| kadAchichChatrujA chintA dhanajA cha kadAchana | kadAchitsainyajA chintA nishchinto.asi kadA nR^ipa || 16|| vaikhAnasA ye munayo mitAhArA jitavratAH | te.api muhyanti saMsAre jAnanto.api hyasatyatAm || 17|| tava vaMshasamutthAnAM videhA iti bhUpate | kuTilaM nAma jAnIhi nAnyatheti kadAchana || 18|| vidyAdharo yathA mUrkho janmAndhastu divAkaraH | lakShmIdharo daridrashcha nAma teShAM nirarthakam || 19|| tava vaMshodbhavA ye ye shrutAH pUrve mayA nR^ipAH | videhA iti vikhyAtA nAmataH karmato na te || 20|| niminAmAbhavadrAjA pUrvaM tava kule nR^ipa | yaj~nArthaM sa tu rAjarShirvasiShThaM svaguruM munim || 21|| nimantrayAmAsa tadA tamuvAcha nR^ipaM muniH | nimantrito.asmi yaj~nArthaM devendreNAdhunA kila || 22|| kR^itvA tasya makhaM pUrNaM kariShyAmi tavApi vai | tAvatkuruShva rAjendra sambhAraM tu shanaiH shanaiH || 23|| ityuktyA niryayau so.atha mahendrayajane muniH | nimiranyaM guruM kR^itvA chakAra makhamuttamam || 24|| tachChrutvA kupito.atyarthaM vasiShTho nR^ipatiM punaH | shashApa cha patatvadya dehaste gurulopaka || 25|| rAjApi taM shashApAtha tavApi cha patatvayam | anyonyashApAtpatitau tAveva cha mayA shrutam || 26|| videhena cha rAjendra kathaM shapto guruH svayam | vinoda iva me chitte vibhAti nR^ipasattama || 27|| janaka uvAcha | satyamuktaM tvayA nAtra mithyA ki~nchididaM matam | tathApi shR^iNu viprendra gururmama supUjitaH || 28|| pituH sa~NgaM parityajya tvaM vanaM gantumichChasi | mR^igaiH saha susambandho bhavitA te na saMshayaH || 29|| mahAbhUtAni sarvatra niHsa~NgaH kva bhaviShyasi | AhArArthaM sadA chintA nishchintaH syAH kathaM mune || 30|| daNDAjinakR^itA chintA yathA tava vane.api cha | tathaiva rAjyachintA me chintayAnasya vA na vA || 31|| vikalpopahatastvaM vai dUradeshamupAgataH | na me vikalpasandeho nirvikalpo.asmi sarvathA || 32|| sukhaM svapimi viprAhaM sukhaM bhu~njAmi sarvathA | na baddho.asmIti bud.hdhyAhaM sarvadaiva sukhI mune || 33|| tvaM tu duHkhI sadaivAsi baddho.ahamiti sha~NkayA | iti sha~NkAM parityajya sukhI bhava samAhitaH || 34|| deho.ayaM mama bandho.ayaM na mameti cha muktatA | tathA dhanaM gR^ihaM rAjyaM na mameti cha nishchayaH || 35|| sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya shukaH prItamanAbhavat | ApR^ichChya taM jagAmAshu vyAsasyAshramamuttamam || 36|| AgachChantaM sutaM dR^iShTvA vyAso.api sukhamAptavAn | Ali~NgyAghrAya mUrdhAnaM paprachCha kushalaM punaH || 37|| sthitastatrAshrame ramye pituH pArshve samAhitaH | vedAdhyayanasampannaH sarvashAstravishAradaH || 38|| janakasya dashAM dR^iShTvA rAjyasthasya mahAtmanaH | sa nirvR^itiM parAM prApya piturAshramasaMsthitaH || 39|| pitR^INAM subhagA kanyA pIvarI nAma sundarI | shukashchakAra patnIM tAM yogamArgasthito.api hi || 40|| sa tasyAM janayAmAsa putrAMshchatura eva hi | kR^iShNaM gauraprabhaM chaiva bhUriM devashrutaM tathA || 41|| kanyAM kIrtiM samutpAdya vyAsaputraH pratApavAn | dadau vibhrAjaputrAya tvaNahAya mahAtmane || 42|| aNuhasya sutaH shrImAnbrahmadattaH pratApavAn | brahmaj~naH pR^ithivIpAlaH shakakanyAsamudbhavaH || 43|| kAlena kiyatA tatra nAradasyopadeshataH | j~nAnaM paramakaM prApya yogamArgamanuttamam || 44|| putre rAjyaM nidhAyAtha gato badarikAshramam | mAyAbIjopadeshena tasya j~nAnaM nirargalam || 45|| nAradasya prasAdena jAtaM sadyo vimuktidam | kailAsashikhare ramye tyaktvA sa~NgaM pituH shukaH || 46|| dhyAnamAsthAya vipulaM sthitaH sa~NgaparA~NmukhaH | utpapAta gireH shR^i~NgAtsiddhiM cha paramAM gataH || 47|| AkAshago mahAtejA virarAja yathA raviH | gireH shR^i~NgaM dvidhA jAtaM shukasyotpatane tadA || 48|| utpAtA bahavo jAtAH shukashchAkAshago.abhavat | antarikShe yathA vAyuH stUyamAnaH surarShibhiH || 49|| tejasAtivirAjanvai dvitIya iva bhAskaraH | vyAsastu virahAkrAntaH krandanputreti chAsakR^it || 50|| gireH shR^i~Nge gatastatra shuko yatra sthito.abhavat | krandamAnaM tadA dInaM vyAsaM matvA shramAkulam || 51|| sarvabhUtagataH sAkShI pratishabdamadAttadA | tatrAdyApi gireH shR^i~Nge pratishabdaH sphuTo.abhavat || 52|| rudantaM taM samAlakShya vyAsaM shokasamanvitam | putra putreti bhAShantaM viraheNa pariplutam || 53|| shivastatra samAgatya pArAsharyamabodhayat | vyAsa shokaM mA kuru tvaM putraste yogavittamaH || 54|| paramAM gatimApanno durlabhAM chAkR^itAtmabhiH | tasya shoko na kartavyastvayAshokaM vijAnatA || 55|| kIrtiste vipulA jAtA tena putreNa chAnagha | vyAsa uvAcha | na shoko yAti devesha kiM karomi jagatpate || 56|| atR^ipte lochane me.adya putradarshanalAlase | mahAdeva uvAcha | ChAyAM drakShyasi putrasya pArshvasthAM sumanoharAm || 57|| tAM vIkShya munishArdUla shokaM jahi parantapa | sUta uvAcha | tadA dadarsha vyAsastu ChAyAM putrasya suprabhAm || 58|| dattvA varaM harastasmai tatraivAntaradhIyata | antarhite mahAdeve vyAsaH svAshramamabhyagAt || 59|| shukasya viraheNApi taptaH paramaduHkhitaH || 60|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe shukasya vivAhAdikAryavarNanaM nAmaikonaviMsho.adhyAyaH || 1\.19|| \section{1\.20 viMsho.adhyAyaH | dhR^itarAShTrAdInAmutpattivarNanam |} R^iShaya UchuH | shukastu paramAM siddhimAptavAndevasattamaH | kiM chakAra tato vyAsastanno brUhi savistaram || 1|| sUta uvAcha | shiShyA vyAsasya ye.apyAsanvedAbhyAsaparAyaNAH | Aj~nAmAdAya te sarve gatAH pUrvaM mahItale || 2|| asito devalashchaiva vaishampAyana eva cha | jaiminishcha sumantushcha gatAH sarve tapodhanAH || 3|| tAnetAnvIkShya putraM cha lokAntaritamapyuta | vyAsaH shokasamAkrAnto gamanAyAkaronmatim || 4|| sasmAra manasA vyAsastAM niShAdasutAM shubhAm | mAtaraM jAhnavItIre muktAM shokasamanvitAm || 5|| smR^itvA satyavatIM vyAsastyaktvA taM parvatottamam | AjagAma mahAtejA janmasthAnaM svakaM muniH || 6|| dvIpaM prApyAtha paprachCha kva gatA sA varAnanA | niShAdAstaM samAchakhyurdattA rAj~ne tu kanyakA || 7|| dAsharAjo.api sampUjya vyAsaM prItipuraHsaram | svAgatenAbhisatkR^itya provAcha vihitA~njaliH || 8|| dAsharAja uvAcha | adya me saphalaM janma pAvitaM naH kulaM mune | devAnAmapi durdarshaM yajjAtaM tava darshanam || 9|| yadarthamAgato.asi tvaM tadbrUhi dvijasattama | api dArA dhanaM putrAstvadAyattamidaM vibho || 10|| sarasvatyAstaTe ramye chakArAshramamaNDalam | vyAsastapaHsamAyuktastatraivAsa samAhitaH || 11|| satyavatyAH sutau jAtau shantanoramitadyuteH | matvA tau bhrAtarau vyAsaH sukhamApa vane sthitaH || 12|| chitrA~NgadaH prathamajo rUpavA~nChatrutApanaH | babhUva nR^ipateH putraH sarvalakShaNasaMyutaH || 13|| vichitravIryanAmAsau dvitIyaH samajAyata | so.api sarvaguNopetaH shantanoH sukhavardhanaH || 14|| gA~NgeyaH prathamastasya mahAvIro balAdhikaH | tathaiva tau sutau jAtau satyavatyAM mahAbalau || 15|| shantanustAnsutAnvIkShya sarvalakShaNasaMyutAn | amaMstAjayyamAtmAnaM devAdInAM mahAmanAH || 16|| atha kAlena kiyatA shantanuH kAlaparyayAt | tatyAja dehaM dharmAtmA dehI jIrNamivAmbaram || 17|| kAladharmagate rAj~ni bhIShmashchakre vidhAnataH | pretakAryANi sarvANi dAnAni vividhAni cha || 18|| chitrA~NgadaM tato rAjye sthApayAmAsa vIryavAn | svayaM na kR^itavAn rAjyaM tasmAddevavrato.abhavat || 19|| chitrA~Ngadastu vIryeNa pramattaH paraduHkhadaH | babhUva balavAnvIraH satyavatyAtmajaH shuchiH || 20|| athaikadA mahAbAhuH sainyena mahatAvR^itaH | prachachAra vanoddeshAtpashyanvadhyAnmR^igAn rurUn || 21|| chitrA~Ngadastu gandharvo dR^iShTvA taM mArgagaM nR^ipam | uttatArAntikaM bhUmervimAnavaramAsthitaH || 22|| tatrAbhUchcha mahadyuddhaM tayoH sadR^ishavIryayoH | kurukShetre mahAsthAne trINi varShANi tApasAH || 23|| indralokamavApAshu gandharveNa hato raNe | bhIShmaH shrutvA chakArAshu tasyaurdhvadaihikaM tadA || 24|| gA~NgeyaH kR^itashokastu mantribhiH parivAritaH | vichitravIryanAmAnaM rAjyeshaM cha chakAra ha || 25|| mantribhirbodhitA pashchAdgurubhishcha mahAtmabhiH | svaputraM rAjyagaM dR^iShTvA putrashokahatApi cha || 26|| satyavatyatisantuShTA babhUva varavarNinI | vyAso.api bhrAtaraM shrutvA rAjAnaM mudito.abhavat || 27|| yauvanaM paramaM prAptaH satyavatyAH sutaH shubhaH | chakAra chintAM bhIShmo.api vivAhArthaM kanIyasaH || 28|| kAshirAjasutAstisraH sarvalakShaNasaMyutAH | tena rAj~nA vivAhArthaM sthApitAshcha svayaMvare || 29|| rAjAno rAjaputrAshcha samAhUtAH sahasrashaH | ichChAsvayaMvarArthaM vai pUjyamAnAH samAgatAH || 30|| tatra bhIShmo mahAtejAstA jahAra balena vai | nirmathya rAjakaM sarvaM rathenaikena vIryavAn || 31|| sa jitvA pArthivAnsarvAMstAshchAdAya mahArathaH | bAhuvIryeNa tejasvI hyAsasAda gajAhvayam || 32|| mAtR^ivadbhaginIvachcha putrIvachchintayankila | tisraH samAnayAmAsa kanyakA vAmalochanAH || 33|| satyavatyai nivedyAshu dvijAnAhUya satvaraH | daivaj~nAnvedaviduShaH paryapR^ichChachChubhaM dinam || 34|| kR^itvA vivAhasambhAraM yadA vai bhrAtaraM nijam | vichitravIryaM dharmiShThaM vivAhayati tA yadA || 35|| tadA jyeShThApyuvAchedaM kanyakA jAhnavIsutam | lajjamAnAsitApA~NgI tisR^INAM chArulochanA || 36|| ga~NgAputra kurushreShTha dharmaj~na kuladIpaka | mayA svayaMvare shAlvo vR^ito.asti manasA nR^ipaH || 37|| vR^itAhaM tena rAj~nA vai chitte premasamAkule | yathAyogyaM kuruShvAdya kulasyAsya parantapa || 38|| tenAhaM vR^itapUrvA.asmi tvaM cha dharmabhR^itAM varaH | balavAnasi gA~Ngeya yathechChasi tathA kuru || 39|| sUta uvAcha | evamuktastayA tatra kanyayA kurunandanaH | apR^ichChat brAhmaNAnvR^iddhAnmAtaraM sachivAMstathA || 40|| sarveShAM matamAj~nAya gA~Ngeyo dharmavittamaH | gachCheti kanyakAM prAha yathAruchi varAnane || 41|| visarjitAtha sA tena gatA shAlvaniketanam | uvAcha taM varArohA rAjAnaM manasepsitam || 42|| vinirmuktAsmi bhIShmeNa tvanmanasketi dharmataH | AgatAsmi mahArAja gR^ihANAdya karaM mama || 43|| dharmapatnI tavAtyantaM bhavAmi nR^ipasattama | chintito.asi mayA pUrvaM tvayAhaM nAtra saMshayaH || 44|| shAlva uvAcha | gR^ihItA tvaM varArohe bhIShmeNa pashyato mama | rathe saMsthApitA tena na grahIShye karaM tava || 45|| parochChiShTAM cha kaH kanyAM gR^ihNAti matimAnnaraH | ato.ahaM na grahIShyAmi tyaktAM bhIShmeNa mAtR^ivat || 46|| rudatI vilapantI sA tyaktA tena mahAtmanA | punarbhIShmaM samAgatya rudatI chedamabravIt || 47|| shAlvo muktAM tvayA vIra na gR^ihNAti gR^ihANa mAm | dharmaj~no.asi mahAbhAga mariShyAmyanyathA hyaham || 48|| bhIShma uvAcha | anyachittAM kathaM tvAM vai gR^ihNAmi varavarNini | pitaraM svaM varArohe vraja shIghnaM nirAkulA || 49|| tathoktA sA tu bhIShmeNa jagAma vanameva hi | tapashchakAra vijane tIrthe paramapAvane || 50|| dve bhArye chAtirUpADhye tasya rAj~no babhUvatuH | ambAlikA chAmbikA cha kAshirAjasute shubhe || 51|| rAjA vichitravIryo.asau tAbhyAM saha mahAbalaH | reme nAnAvihAraishcha gR^ihe chopavane tathA || 52|| varShANi nava rAjendraH kurvan krIDA manoramAm | prApAsau maraNaM bhUyo gR^ihIto rAjayakShmaNA || 53|| mR^ite putre.atiduHkhArtA jAtA satyavatI tadA | kArayAmAsa putrasya pretakAryANi mantribhiH || 54|| bhIShmamAha tadaikAnte vachanaM chAtiduHkhitA | rAjyaM kuru mahAbhAga pituste shantanoH suta || 55|| bhrAturbhAryAM gR^ihANa tvaM vaMsha~ncha parirakShaya | yathA na nAshamAyAti yayAtervaMsha ityuta || 56|| bhIShma uvAcha | pratij~nA me shrutA mAtaH pitrarthe yA mayA kR^itA | nAhaM rAjyaM kariShyAmi na chAhaM dArasa~Ngraham || 57|| sUta uvAcha | tadA chintAturA jAtA kathaM vaMsho bhavediti | nAlasAddhi sukhaM mahyaM samutpanne hyarAjake || 58|| gA~NgeyastAmuvAchedaM mA chintAM kuru bhAmini | putraM vichitravIryasya kShetrajaM chopapAdaya || 59|| kulInaM dvijamAhUya vadhvA saha niyojaya | nAtra doSho.asti vede.api kularakShAvidhau kila || 60|| pautraM chaivaM samutpAdya rAjyaM dehi shuchismite | ahaM cha pAlayiShyAmi tasya shAsanameva hi || 61|| tachChrutvA vachanaM tasya kAnInaM svasutaM munim | jagAma manasA vyAsaM dvaipAyanamakalmaSham || 62|| smR^itamAtrastato vyAsa AjagAma sa tApasaH | kR^itvA praNAmaM mAtre.atha saMsthito dIptimAnmuniH || 63|| bhIShmeNa pUjitaH kAmaM satyavatyA cha mAnitaH | tasthau tatra mahAtejA vidhUmo.agnirivAparaH || 64|| tamuvAcha muniM mAtA putramutpAdayAdhunA | kShetre vichitravIryasya sundaraM tava vIryajam || 65|| vyAsaH shrutvA vacho mAturAptavAkyamamanyata | omityuktvA sthitastatra R^itukAlamachintayat || 66|| ambikA cha yadA snAtA nArI R^itumatI tadA | sa~NgaM prApya muneH putramasUtAndhaM mahAbalam || 67|| janmAndhaM cha sutaM vIkShya duHkhitA satyavatyapi | dvitIyAM cha vadhUmAha putramutpAdayAshu vai || 68|| R^itukAle.atha samprApte vyAsena saha sa~NgatA | tathA chAmbAlikA rAtrau garbhaM nArI dadhAra sA || 69|| so.api pANDuH suto jAto rAjyayogyo na sammataH | putrArthe prerayAmAsa varShAnte cha punarvadhUm || 70|| AhUya cha tato vyAsaM samprArthya munisattamam | preShayAmAsa rAtrau sA shayanAgAramuttamam || 71|| na gatA cha vadhUstatra preShyA sampreShitA tayA | tasyAM cha viduro jAto dAsyAM dharmAMshataH shubhaH || 72|| evaM vyAsena te putrA dhR^itarAShTrAdayastrayaH | utpAditA mahAvIrA vaMsharakShaNahetave || 73|| etadvaH sarvamAkhyAtaM tasya vaMshasamudbhavam | vyAsena rakShito vaMsho bhrAtR^idharmavidAnaghAH || 74|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM prathamaskandhe dhR^itarAShTrAdInAmutpattivarNanaM nAma viMsho.adhyAyaH || 1\.20|| || iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe prathamaskandhaH samAptaH || ## Encoded and proofread by Vishwas Bhide \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}