% Text title : Devi Bhagavata Mahapurana Skandha 02 % File name : devIbhAgavatam02.itx % Category : purana, devI, devii, devibhagavatam % Location : doc\_purana % Transliterated by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Proofread by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Latest update : March 30, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 2. Shrimaddevibhagavatamahapurane Dvitiyah Skandhah ..}## \itxtitle{.. 2\. shrImaddevIbhAgavatamahApurANe dvitIyaH skandhaH ..}##\endtitles ## \section{2\.1 prathamo.adhyAyaH | mastyagandhotpattivarNanam |} R^iShaya UchuH | Ashcharyakarametatte vachanaM garbhahetukam | sandeho.atra samutpannaH sarveShAM nastapasvinAm || 1|| mAtA vyAsasya medhAvinnAmnA satyavatIti cha | vivAhitA purA j~nAtA rAj~nA shantanunA yathA || 2|| tasyAH putraH kathaM vyAsaH satI svabhavane sthitA | IdR^ishI sA kathaM rAj~nA punaH shantanunA vR^itA || 3|| tasyAM putrAvubhau jAtau tattvaM kathaya suvrata | vistareNa mahAbhAga kathAM paramapAvanIm || 4|| utpattiM vada vyAsasya satyavatyAstathA punaH | shrotukAmAH punaH sarve R^iShayaH saMshitavratAH || 5|| sUta uvAcha | praNamya paramAM shaktiM chaturvargapradAyinIm | AdishaktiM vadiShyAmi kathAM paurANikIM shubhAm || 6|| yasyochchAraNamAtreNa siddhirbhavati shAshvatI | vyAjenApi hi bIjasya vAgbhavasya visheShataH || 7|| samyak sarvAtmanA sarvaiH sarvakAmArthasiddhaye | smartavyA sarvathA devI vA~nChitArthapradAyinI || 8|| rAjoparicharo nAma dhArmikaH satyasa~NgaraH | chedideshapatiH shrImAn babhUva dvijapUjakaH || 9|| tapasA tasya tuShTena vimAnaM sphATikaM shubham | dattamindreNa tattasmai sundaraM priyakAmyayA || 10|| tenArUDhastu sarvatra yAti divyena bhUpatiH | na bhUmAvuparistho.asau tenoparicharo vasuH || 11|| vikhyAtaH sarvalokeShu dharmanityaH sa bhUpatiH | tasya bhAryA varArohA girikA nAma sundarI || 12|| putrAshchAsya mahAvIryAH pa~nchAsannamitaujasaH | pR^ithagdesheShu rAjAnaH sthApitAstena bhUbhujA || 13|| vasostu patnI girikA kAmAn kAle nyavedayat | R^itukAlamanuprAptA snAtA puMsavane shuchiH || 14|| tadahaH pitarashchainamUchurjahi mR^igAniti | tachChrutvA chintayAmAsa bhAryAmR^itumatIM tathA || 15|| pitR^ivAkyaM guruM matvA kartavyamiti nishchitam | chachAra mR^igayAM rAjA girikAM manasA smaran || 16|| vane sthitaH sa rAjarShishchitte sasmAra bhAminIm | atIva rUpasampannAM sAkShAchChriyamivAparAm || 17|| tasya retaH prachaskanda smaratastAM cha kAminIm | vaTapatre tu tadrAjA skannamAtraM samAkShipat || 18|| idaM vR^ithA pariskannaM reto vai na bhavetkatham | R^itukAlaM cha vij~nAya matiM chakre nR^ipastadA || 19|| amoghaM sarvathA vIryaM mama chaitanna saMshayaH | priyAyai preShayAmyetaditi buddhimakalpayat || 20|| shukraprasthApane kAlaM mahiShyAH prasamIkShya saH | abhimantryAtha tadvIryaM vaTaparNapuTe kR^itam || 21|| pArshvasthaM shyenamAbhAShya rAjovAcha dvijaM prati | gR^ihANedaM mahAbhAga gachCha shIghraM gR^ihaM mama || 22|| matpriyArthamidaM saumya gR^ihItvA tvaM gR^ihaM naya | girikAyai prayachChAshu tasyAstvArtavamadya vai || 23|| sUta uvAcha | ityuktvA pradadau parNaM shyenAya nR^ipasattamaH | sa gR^ihItvotpapAtAshu gaganaM gativittamaH || 24|| gachChantaM gaganaM shyenaM dhR^itvA cha~nchupuTe puTam | tamapashyadathAyAntaM khagaM shyenastathAparaH || 25|| AmiShaM sa tu vij~nAya shIghramabhyadravatkhagam | tuNDayuddhamathAkAshe tAvubhau samprachakratuH || 26|| yud.hdhyatorapatadretastajjApi yamunAmbhasi | khagau tau nirgatau kAmaM puTake patite tadA || 27|| etasminsamaye kAchidadrikA nAma chApsarAH | brAhmaNaM samanuprAptaM sandhyAvandanatatparam || 28|| kurvantI jalakeliM sA jale magnA chachAra sA | jagrAha charaNaM nArI dvijasya varavarNinI || 29|| prANAyAmaparaH so.atha dR^iShTvA tAM kAmachAriNIm | shashApa bhava matsyI tvaM dhyAnavighnakarI yataH || 30|| sA shaptA vipramukhyena babhUva yamunAcharI | shapharI rUpasampannA hyadrikA cha varApsarAH || 31|| shyenapAdaparibhraShTaM tachChukramatha vAsavI | jagrAha tarasAbhyetya sAdrikA matsyarUpiNI || 32|| atha kAlena kiyatA matsyIM tAM matsyajIvanaH | samprApte dashame mAsi babandha tAM manoramAm || 33|| udaraM vidadArAshu sa tasyA matsyajIvanaH | yugmaM viniHsR^itaM tasmAdudarAnmAnuShAkR^iti || 34|| bAlaH kumAraH subhagastathA kanyA shubhAnanA | dR^iShTvAshcharyamidaM so.atha vismayaM paramaM gataH || 35|| rAj~ne nivedayAmAsa putrau dvau tu jhaShodbhavau | rAjApi vismayAviShTaH sutaM jagrAha taM shubham || 36|| sa matsyo nAma rAjAsau dhArmikaH satyasa~NgaraH | vasuputro mahAtejAH pitrA tulyaparAkramaH || 37|| kAlikA vasunA dattA tarasA jalajIvine | nAmnA kAlIti vikhyAtA tathA matsyodarIti cha || 38|| matsyagandheti nAmnA vai gaNena samajAyata | vivardhamAnA dAshasya gR^ihe sA vAsavI shubhA || 39|| R^iShaya UchuH | adrikA muninA shaptA matsyI jAtA varApsarAH | vidAritA cha dAshena mR^itA cha bhakShitA punaH || 40|| kiM babhUva punastasyA apsarAyA vadasva tat | shApasyAntaM kathaM sUta kathaM svargamavApa sA || 41|| sUta uvAcha | shaptA yadA sA muninA vismitA sambabhUva ha | stutiM chakAra viprasya dIneva rudatI tadA || 42|| dayAvAnbrAhmaNaH prAha tAM tadA rudatIM striyam | mA shokaM kuru kalyANi shApAntaM te vadAmyaham || 43|| matkrodhashApayogena matsyayoniM gatA shubhe | mAnuShau janayitvA tvaM shApamokShamavApsyasi || 44|| ityuktA tena sA prApa matsyadehaM nadIjale | bAlakau janayitvA sA mR^itA muktA cha shApataH || 45|| santyajya rUpaM matsyasya divyarUpamavApya cha | jagAmAmaramArgaM cha shApAnte varavarNinI || 46|| evaM jAtA varA putrI matsyagandhA varAnanA | putrIva pAlyamAnA sA dAshagehe vyavardhata || 47|| matsyagandhA tadA jAtA kishorI chAtisuprabhA | tasya kAryANi kurvANA vAsavI chAtisuprabhA || 48|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe mastyagandhotpattivarNanaM nAma prathamo.adhyAyaH || 2\.1|| \section{2\.2 dvitIyo.adhyAyaH | vyAsajanmavarNanam |} sUta uvAcha | ekadA tIrthayAtrAyAM vrajan pArAsharo muniH | AjagAma mahAtejAH kAlindyAstaTamuttamam || 1|| niShAdamAha dharmAtmA kurvantaM bhojanaM tadA | prApayasva paraM pAraM kAlindyA uDupena mAm || 2|| dAshaH shrutvA munervAkyaM kurvANo bhojanaM taTe | uvAcha tAM sutAM bAlAM matsyagandhAM manoramAm || 3|| uDupena muniM bAle paraM pAraM nayasva ha | gantukAmo.asti dharmAtmA tApaso.ayaM shuchismite || 4|| ityuktA sA tadA pitrA matsyagandhAtha vAsavI | uDupe munimAsInaM saMvAhayati bhAminI || 5|| vrajan sUryasutAtoye bhAvitvAddaivayogataH | kAmArtastu munirjAto dR^iShTvA tAM chArulochanAm || 6|| grahItukAmaH sa munirdR^iShTvA vya~njitayauvanAm | dakShiNena kareNainAmaspR^ishaddakShiNe kare || 7|| tamuvAchAsitApA~NgI smitapUrvamidaM vachaH | kulasya sadR^ishaM vaH kiM shrutasya tapasashcha kim || 8|| tvaM vai vasiShThadAyAdaH kulashIlasamanvitaH | kiM chikIrShasi dharmaj~na manmathena prapIDitaH || 9|| durlabhaM mAnuShaM janma bhuvi brAhmaNasattama | tatrApi durlabhaM manye brAhmaNatvaM visheShataH || 10|| kulena shIlena tathA shrutena dvijottamastvaM kila dharmavichcha | anAryabhAvaM kathamAgato.asi viprendra mAM vIkShya cha mInagandhAm || 11|| madIye sharIre dvijAmoghabuddhe || shubhaM kiM samAlokya pANiM grahItum | samIpaM samAyAsi kAmAturastvaM kathaM nAbhijAnAsi dharmaM svakIyam || 12|| aho mandabuddhirdvijo.ayaM grahIShya\- ~njale magna evAdya mAM vai gR^ihItvA | mano vyAkulaM pa~nchabANAtividdhaM na ko.apIha shaktaH pratIpaM hi kartum || 13|| iti sa~nchintya sA bAlA tamuvAcha mahAmunim | dhairyaM kuru mahAbhAga paraM pAraM nayAmi vai || 14|| sUta uvAcha | parAsharastu tachChrutvA vachanaM hitapUrvakam | karaM tyaktvA sthitastatra sindhoH pAraM gataH punaH || 15|| matsyagandhAM prajagrAha muniH kAmAturastadA | vepamAnA tu sA kanyA tamuvAcha puraHsthitam || 16|| durgandhAhaM munishreShTha kathaM tvaM nopasha~Nkase | samAnarUpayoH kAmasaMyogastu sukhAvahaH || 17|| ityuktena tu sA kanyA kShaNamAtreNa bhAminI | kR^itA yojanagandhA tu surUpA cha varAnanA || 18|| mR^iganAbhisugandhAM tAM kR^itvA kAntAM manoharAm | jagrAha dakShiNe pANau munirmanmathapIDitaH || 19|| grahItukAmaM taM prAha nAmnA satyavatI shubhA | mune pashyati loko.ayaM pitA chaiva taTasthitaH || 20|| pashudharmo na me prItiM janayatyatidAruNaH | pratIkShasva munishreShTha yAvadbhavati yAminI || 21|| rAtrau vyavAya uddiShTo divA na manujasya hi | divAsa~Nge mahAn doShaH pashyanti kila mAnavAH || 22|| kAmaM yachCha mahAbuddhe lokanindA durAsadA | tachChrutvA vachanaM tasyA yuktamuktamudAradhIH || 23|| nIhAraM kalpayAmAsa shIghraM puNyabalena vai | nIhAre cha samutpanne taTe.atitamasA yute || 24|| kAminI taM muniM prAha mR^idupUrvamidaM vachaH | kanyAhaM dvijashArdUla bhuktvA gantAsi kAmataH || 25|| amoghavIryastvaM brahman kA gatirme bhavediti | pitaraM kiM bravImyadya sagarbhA chedbhavAmyaham || 26|| tvaM gamiShyasi bhuktvA mAM kiM karomi vadasva tat | parAshara uvAcha | kAnte.adya matpriyaM kR^itvA kanyaiva tvaM bhaviShyasi || 27|| vR^iNIShva cha varaM bhIru yaM tvamichChasi bhAmini | satyavatyuvAcha | yathA me pitarau loke na jAnIto hi mAnada || 28|| kanyAvrataM na me hanyAttathA kuru dvijottama | putrashcha tvatsamaH kAmaM bhavedadbhutavIryavAn || 29|| gandho.ayaM sarvadA me syAdyauvanaM cha navaM navam | parAshara uvAcha | shR^iNu sundari putraste viShNvaMshasambhavaH shuchiH || 30|| bhaviShyati cha vikhyAtastrailokye varavarNini | kenachitkAraNenAhaM jAtaH kAmAturastvayi || 31|| kadApi cha na sammoho bhUtapUrvo varAnane | dR^iShTvA chApsarasAM rUpaM sadAhaM dhairyamAvaham || 32|| daivayogena vIkShya tvAM kAmasya vashago.abhavam | tatki~nchitkAraNaM viddhi daivaM hi duratikramam || 33|| dR^iShTvAhaM chAtidurgandhAM tvAM kathaM mohamApnuyAm | purANakartA putraste bhaviShyati varAnane || 34|| vedavidbhAgakartA cha khyAtashcha bhuvanatraye | sUta uvAcha | ityuktvA tAM vashaM yAtAM bhuktvA sa munisattamaH || 35|| jagAma tarasA snAtvA kAlindIsalile muniH | sApi satyavatI jAtA sadyo garbhavatI satI || 36|| suShuve yamunAdvIpe putraM kAmamivAparam | jAtamAtrastu tejasvI tAmuvAcha svamAtaram || 37|| tapasyeva manaH kR^itvA vivishe chAtivIryavAn | gachCha mAtaryathAkAmaM gachChAmyahamataH param || 38|| tapaH kartuM mahAbhAge darshayiShyAmi vai smR^itaH | mAtaryadA bhavetkAryaM tava ki~nchidanuttamam || 39|| smartavyo.ahaM tadA shIghramAgamiShyAmi bhAmini | svasti te.astu gamiShyAmi tyaktvA chintAM sukhaM vasa || 40|| ityuktvA niryayau vyAsaH sApi pitrantikaM gatA | dvIpe nyastastayA bAlastasmAddvaipAyano.abhavat || 41|| jAtamAtro jagAmAshu vR^iddhiM viShNvaMshayogataH | tIrthe tIrthe kR^itastAnashchachAra tapa uttamam || 42|| evaM dvaipAyano jaj~ne satyavatyAM parAsharAt | chakAra vedashAkhAshcha prAptaM j~nAtvA kaleryugam || 43|| vedavistArakaraNAdvyAsanAmAbhavanmuniH | purANasaMhitAshchakre mahAbhAratamuttamam || 44|| shiShyAnadhyApayAmAsa vedAnkR^itvA vibhAgashaH | sumantuM jaiminiM pailaM vaishampAyanameva cha || 45|| asitaM devalaM chaiva shukaM chaiva svamAtmajam | sUta uvAcha | etachcha kathitaM sarvaM kAraNaM munisattamAH || 46|| satyavatyAH sutasyApi samutpattistathA shubhA | saMshayo.atra na kartavyaH sambhave munisattamAH || 47|| mahatAM charite chaiva guNA grAhyA muneriti | kAraNAchcha samutpattiH satyavatyA jhaShodare || 48|| parAshareNa saMyogaH punaH shantanunA tathA | anyathA tu muneshchittaM kathaM kAmAkulaM bhavet || 49|| anAryajuShTaM dharmaj~naH kR^itavAnsa kathaM muniH | sakAraNeyamutpattiH kathitAshcharyakAriNI || 50|| shrutvA pApAchcha nirmukto naro bhavati sarvathA | ya etachChubhamAkhyAnaM shR^iNoti shrutimAnnaraH || 51|| na durgatimavApnoti sukhI bhavati sarvadA || 52|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe vyAsajanmavarNanaM nAma dvitIyo.adhyAyaH || 2\.2|| \section{2\.3 tR^itIyo.adhyAyaH | pratIyasakAshAchChantanujanmavarNanam |} R^iShaya UchuH | utpattistu tvayA proktA vyAsasyAmitatejasaH | satyavatyAstathA sUta vistareNa tvayAnagha || 1|| tathApyekastu sandehashchitte.asmAkaM tu saMsthitaH | na nivartati dharmaj~na kathitena tvayAnagha || 2|| mAtA vyAsasya yA proktA nAmnA satyavatI shubhA | sA kathaM nR^ipatiM prAptA shantanuM dharmavittamam || 3|| niShAdaputrIM sa kathaM dhR^itavAnnR^ipatiH svayam | dharmiShThaH pauravo rAjA kulahInAmasaMvR^itAm || 4|| shantanoH prathamA patnI kA hyabhUtkathayAdhunA | bhIShmaH putro.atha medhAvI vasoraMshaH kathaM punaH || 5|| tvayA proktaM purA sUta rAjA chitrA~NgadaH kR^itaH | satyavatyAH suto vIro bhIShmeNAmitatejasA || 6|| chitrA~Ngade hate vIre kR^itastadanujastathA | vichitravIryanAmAsau satyavatyAH suto nR^ipaH || 7|| jyeShThe bhIShme sthite pUrvaM dharmiShThe rUpavatyapi | kR^itavAnsa kathaM rAjyaM sthApitastena jAnatA || 8|| mR^ite vichitravIrye tu satyavatyatiduHkhitA | vadhUbhyAM golakau putrau janayAmAsa sA katham || 9|| kathaM rAjyaM na bhIShmAya dadau sA varavarNinI | na kR^itastu kathaM tena vIreNa dArasa~NgrahaH || 10|| adharmastu kR^itaH kasmAdvyAsenAmitatejasA | jyeShThena bhrAtR^ibhAryAyAM putrAvutpAditAviti || 11|| purANakartA dharmAtmA sa kathaM kR^itavAnmuniH | sevanaM paradArANAM bhrAtushchaiva visheShataH || 12|| jugupsitamidaM karma sa kathaM kR^itavAnmuniH | shiShTAchAraH kathaM sUta vedAnumitikArakaH || 13|| vyAsashiShyo.asi medhAvin sandehaM Chettumarhasi | shrotukAmA vayaM sarve dharmakShetre kR^itakShaNAH || 14|| sUta uvAcha | ikShvAkuvaMshaprabhavo mahAbhiSha iti smR^itaH | satyavAndharmashIlashcha chakravartI nR^ipottamaH || 15|| ashvamedhasahasreNa vAjapeyashatena cha | toShayAmAsa devendraM svargaM prApa mahAmatiH || 16|| ekadA brahmasadanaM gato rAjA mahAbhiShaH | surAH sarve samAjagmuH sevanArthaM prajApatim || 17|| ga~NgA mahAnadI tatra saMsthitA sevituM vibhum | tasyA vAsaH samuddhUtaM mArutena tarasvinA || 18|| adhomukhAH surAH sarve na vilokyaiva tAM sthitAH | rAjA mahAbhiShastAM tu niHsha~NkaH samapashyata || 19|| sApi taM premasaMyuktaM nR^ipaM j~nAtavatI nadI | dR^iShTvA tau premasaMyuktau nirlajjau kAmamohitau || 20|| brahmA chukopa tau tUrNaM shashApa cha ruShAnvitaH | martyalokeShu bhUpAla janma prApya punardivam || 21|| puNyena mahatAviShTastvamavApsyasi sarvathA | ga~NgAM tathoktavAnbrahmA vIkShya premavatIM nR^ipe || 22|| vimanaskau tu tau tUrNaM niHsR^itau brahmaNo.antikAt | sa nR^ipAMshchintayitvAtha bhUrloke dharmatatparAn || 23|| pratIpaM chintayAmAsa pitaraM puruvaMshajam | etasminsamaye chAShTau vasavaH strIsamanvitAH || 24|| vasiShThasyAshramaM prAptA ramamANA yadR^ichChayA | pR^ithvAdInAM vasUnAM cha madhye ko.api vasUttamaH || 25|| dyaurnAmA tasya bhAryAtha nandinIM gAM dadarsha ha | dR^iShTvA patiM sA paprachCha kasyeyaM dhenuruttamA || 26|| dyaustAmAha vasiShThasya gauriyaM shR^iNu sundari | dugdhamasyAH pibedyastu nArI vA puruSho.atha vA || 27|| ayutAyurbhavennUnaM sadaivAgatayauvanaH | tachChrutvA sundarI prAha mR^ityuloke.asti me sakhI || 28|| ushInarasya rAjarSheH putrI paramashobhanA | tasyA hetormahAbhAga savatsAM gAM payasvinIm || 29|| AnayasvAshramaM shreShThaM nandinIM kAmadAM shubhAm | yAvadasyAH payaH pItvA sakhI mama sadaiva hi || 30|| mAnuSheShu bhavedekA jarArogavivarjitA | tachChrutvA vachanaM tasyA dyaurjahAra cha nandinIm || 31|| avamanya muniM dAntaM pR^ithvAdyaiH sahito.anaghaH | hR^itAyAmatha nandinyAM vasiShThastu mahAtapAH || 32|| AjagAmAshramapadaM phalAnyAdAya satvaraH | nApashyata yadA dhenuM savatsAM svAshrame muniH || 33|| mR^igayAmAsa tejasvI gahvareShu vaneShvapi | nAsAditA yadA dhenushchukopAtishayaM muniH || 34|| vAruNishchApi vij~nAya dhyAnena vasubhirhR^itAm | vasubhirme hR^itA dhenuryasmAnmAmavamanya vai || 35|| tasmAtsarve janiShyanti mAnuSheShu na saMshayaH | evaM shashApa dharmAtmA vasUMstAnvAruNiH svayam || 36|| shrutvA vimanasaH sarve prayayurduHkhitAshcha te | shaptAH sma iti jAnanta R^iShiM tamupachakramuH || 37|| prasAdayantastamR^iShiM vasavaH sharaNaM gatAH | munistAnAha dharmAtmA vasUndInAnpuraHsthitAn || 38|| anusaMvatsaraM sarve shApamokShamavApsyatha | yeneyaM vihR^itA dhenurnandinI mama vatsalA || 39|| tasmAddyaurmAnuShe dehe dIrghakAlaM vasiShyati | te shaptAH pathi gachChantIM ga~NgAM dR^iShTvA saridvarAm || 40|| UchustAM praNatAH sarve shaptAM chintAturAM nadIm | bhaviShyAmo vayaM devi kathaM devAH sudhAshanAH || 41|| mAnuShANAM cha jaThare chinteya mahatI hi naH | tasmAttvaM mAnuShI bhUtvA janayAsmAnsaridvare || 42|| shantanurnAma rAjarShistasya bhAryA bhavAnaghe | jAtA~njAtA~njale chAsmAnnikShipasva surApage || 43|| evaM shApavinirmokSho bhavitA nAtra saMshayaH | tathetyuktAshcha te sarve jagmurlokaM svakaM punaH || 44|| ga~NgApi nirgatA devI chintyamAnA punaH punaH | mahAbhiSho nR^ipo jAtaH pratIpasya sutastadA || 45|| shantanurnAma rAjarShirdharmAtmA satyasa~NgaraH | pratIpastu stutiM chakre sUryasyAmitatejasaH || 46|| tadA cha salilAttasmAnniHsR^itA varavarNinI | dakShiNaM shAlasa~NkAshamUruM bheje shUbhAnanA || 47|| a~Nke sthitAM striyaM chAha mA pR^iShTvA kiM varAnane | mamorAvAsthitAsi tvaM kimarthaM dakShiNe shubhe || 48|| sA tamAha varArohA yadarthaM rAjasattama | sthitAtmya~Nke kurushreShTha kAmayAnAM bhajasva mAm || 49|| tAmavochadatho rAjA rUpayauvanashAlinIm | nAhaM parastriyaM kAmAdgachCheyaM varavarNinIm || 50|| sthitA dakShiNamUruM me tvamAshliShya cha bhAmini | apatyAnAM snuShANAM cha sthAnaM viddhi shuchismite || 51|| snuShA me bhava kalyANi jAte putre.ativA~nChite | bhaviShyati cha me putrastava puNyAnna saMshayaH || 52|| tathetyuktvA gatA sA vai kAminI divyadarshanA | rAjA chApi gR^ihaM prAptashchintayaMstAM striyaM punaH || 53|| tataH kAlena kiyatA jAte putre vayasvini | vanaM jigamiShU rAjA putraM vR^ittAntamUchivAn || 54|| vR^ittAntaM kathayitvA tu punarUche nijaM sutam | yadi prayAti sA bAlA tvAM vane chAruhAsinI || 55|| kAmayAnA varArohA tAM bhajethA manoramAm | na praShTavyA tvayA kAsi manniyogAnnarAdhipa || 56|| dharmapatnIM cha tAM kR^itvA bhavitA tvaM sukhI kila | sUta uvAcha | evaM sandishya taM putraM bhUpatiH prItamAnasaH || 57|| dattvA rAjyashriyaM sarvAM vanaM rAjA vivesha ha | tatrApi cha tapastaptvA samArAdhya parAmbikAm || 58|| jagAma svargaM rAjAsau dehaM tyaktvA svatejasA | rAjyaM prApa mahAtejAH shantanuH sArvabhaumikam || 59|| prajAM vai pAlayAmAsa dharmadaNDo mahIpatiH || 60|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe pratIpasakAshAchChantanujanmavarNanaM nAma tR^itIyo.adhyAyaH || 2\.3|| \section{2\.4 chaturtho.adhyAyaH | devavratotpativarNanam |} sUta uvAcha | pratIpe.atha divaM yAte shantanuH satyavikramaH | babhUva mR^igayAshIlo nighnanvyAghrAnmR^igAnnR^ipaH || 1|| sa kadAchidvane ghore ga~NgAtIre charannR^ipaH | dadarsha mR^igashAvAkShIM sundarIM chArubhUShaNAm || 2|| dR^iShTvA tAM nR^ipatirmagnaH pitrokteyaM varAnanA | rUpayauvanasampannA sAkShAllakShmIrivAparA || 3|| pibanmukhAmbujaM tasyA na tR^iptimagamannR^ipaH | hR^iShTaromAbhavattatra vyAptachitta ivAnagha || 4|| mahAbhiShaM sApi matvA premayuktA babhUva ha | ki~nchinmandasmitaM kR^itvA tasthAvagre nR^ipasya cha || 5|| vIkShya tAmasitApA~NgIM rAjA prItamanA bhR^isham | uvAcha madhuraM vAkyaM sAntvayan shlakShNayA girA || 6|| devI vA tvaM cha vAmoru mAnuShI vA varAnane | gandharvI vAtha yakShI vA nAgakanyApsarApi vA || 7|| yAsi kAsi varArohe bhAryA me bhava sundari | premayuktasmitaiva tvaM dharmapatnI bhavAdya me || 8|| sUta uvAcha | rAjA tAM nAbhijAnAti ga~Ngeyamiti nishchitam | mahAbhiShaM samutpannaM nR^ipaM jAnAti jAhnavI || 9|| pUrvapremasamAyogAchChrutvA vAchaM nR^ipasya tAm | uvAcha nArI rAjAnaM smitapUrvamidaM vachaH || 10|| stryuvAcha | jAnAmi tvAM nR^ipashreShTha pratIpatanayaM shubham | kA na vA~nChati chArva~NgI bhAvitvAtsadR^ishaM patim || 11|| vAgbandhena nR^ipashreShTha variShyAmi patiM kila | shR^iNu me samayaM rAjan vR^iNomi tvAM nR^ipottama || 12|| yachcha kuryAmahaM kAryaM shubhaM vA yadi vAshubham | na niShedhyA tvayA rAjanna vaktavyaM tathApriyam || 13|| yadA cha tvaM nR^ipashreShTha na kariShyasi me vachaH | tadA muktyA gamiShyAmi yatheShTadeshaM mAriSha || 14|| smR^itvA janma vasUnAM sA prArthanApUrvakaM hR^idi | mahAbhiShasya premAtha vichintyaiva cha jAhnavI || 15|| tathetyuktAtha sA devI chakAra nR^ipatiM patim | evaM vR^itA nR^ipeNAtha ga~NgA mAnuSharUpiNI || 16|| nR^ipasya mandiraM prAptA subhagA varavarNinI | nR^ipatistAM samAsAdya chikrIDopavane shubhe || 17|| sApi taM ramayAmAsa bhAvaj~nA vai varA~NganA | na bubodha nR^ipaH krIDangatAnvarShagaNAnatha || 18|| sa tayA mR^igashAvAkShyA shachyA shatakraturyathA | sA sarvaguNasampannA so.api kAmavichakShaNaH || 19|| remAte mandire divye ramAnArAyaNAviva | evaM gachChati kAle sA dadhAra nR^ipatestadA || 20|| garbhaM ga~NgA vasuM putraM suShuve chArulochanA | jAtamAtraM sutaM vAri chikShepaivaM dvitIyake || 21|| tR^itIye.atha chaturthe.atha pa~nchame ShaShTha eva cha | saptame vA hate putre rAjA chintAparo.abhavat || 22|| kiM karomyadya vaMsho me kathaM syAtsusthiro bhuvi | sapta putrA hatA nUnamanayA pAparUpayA || 23|| nivArayAmi yadi mAM tyaktvA yAsyati sarvathA | aShTamo.ayaM susamprApto garbho me manasIpsitaH || 24|| na vArayAmi chedadya sarvatheyaM jale kShipet | bhavitA vA na vA chAgre saMshayo.ayaM mamAdbhutaH || 25|| sambhave.api cha dR^iShTeyaM rakShayedvA na rakShayet | evaM saMshayite kArye kiM kartavyaM mayAdhunA || 26|| vaMshasya rakShaNArthaM hi yatnaH kAryaH paro mayA | tataH kAle yadA jAtaH putro.ayamaShTamo vasuH || 27|| muneryena hR^itA dhenurnandinI strIjitena hi | taM dR^iShTvA nR^ipatiH putraM tAmuvAcha patanpade || 28|| dAso.asmi tava tanva~Ngi prArthayAmi shuchismite | putramekaM puShAmyenaM dehi jIvitamadya me || 29|| hiMsitAH sapta putrA me karabhoru tvayA shubhAH | aShTamaM rakSha sushroNi patAmi tava pAdayoH || 30|| anyadvai prArthitaM te.adya dadAmyatha cha durlabham | vaMsho me rakShaNIyo.adya tvayA paramashobhane || 31|| aputrasya gatirnAsti svarge vedavido viduH | tasmAdadya varArohe prArthayAmyaShTamaM sutam || 32|| ityuktApi gR^ihItvA taM yadA gantuM samutsukA | tadAtikupito rAjA tAmuvAchAtiduHkhitaH || 33|| pApiShThe kiM karomyadya nirayAnna bibheShi kim | kAsi pApakarANAM tvaM putrI pAparatA sadA || 34|| yathechChaM gachCha vA tiShTha putro me sthIyatAmiha | kiM karomi tvayA pApe vaMshAntakarayAnayA || 35|| evaM vadati bhUpAle sA gR^ihItvA sutaM shishum | gachChantI vachanaM kopasaMyutA tamuvAcha ha || 36|| putrakAmA sutaM tvenaM pAlayAmi vane gatA | samayo me gamiShyAmi vachanaM hyanyathAkR^itam || 37|| ga~NgAM mAM vai vijAnIhi devakAryArthamAgatAm | vasavastu purA shaptA vasiShThena mahAtmanA || 38|| vrajantu mAnuShIM yoniM sthitAM chintAturAstu mAm | dR^iShTvedaM prArthayAmAsurjananI no bhavAnaghe || 39|| tebhyo dattvA varaM jAtA patnI te nR^ipasattama | devakAryArthasid.hdhyarthaM jAnIhi sambhavo mama || 40|| sapta te vasavaH putrA muktAH shApAdR^iShestu te | kiyantaM kAlameko.ayaM tava putro bhaviShyati || 41|| ga~NgAdattamimaM putraM gR^ihANa shantano svayam | vasuM devaM viditvainaM sukhaM bhu~NkShva sutodbhavam || 42|| gA~Ngeyo.ayaM mahAbhAga bhaviShyati balAdhikaH | adya tatra nayAmyenaM yatra tvaM vai mayA vR^itaH || 43|| dAsyAmi yauvanaprAptaM pAlayitvA mahIpate | na mAtR^irahitaH putro jIvenna cha sukhI bhavet || 44|| ityuktvAntardadhe ga~NgA taM gR^ihItvA cha bAlakam | rAjA chAtIva duHkhArtaH saMsthito nijamandire || 45|| bhAryAvirahajaM duHkhaM tathA putrasya chAdbhutam | sarvadA chintayannAste rAjyaM kurvanmahIpatiH || 46|| evaM gachChati kAle.atha nR^ipatirmR^igayAM gataH | nighnanmR^igagaNAnbANairmahiShAnsUkarAnapi || 47|| ga~NgAtIramanuprAptaH sa rAjA shantanustadA | nadIM stokajalAM dR^iShTvA vismitaH sa mahIpatiH || 48|| tatrApashyatkumAraM taM mu~nchantaM vishikhAnbahUn | AkR^iShya cha mahAchApaM krIDantaM saritastaTe || 49|| taM vIkShya vismito rAjA na sma jAnAti ki~nchana | nopalebhe smR^itiM bhUpaH putro.ayaM mama vA na vA || 50|| dR^iShTvApyamAnuShaM karma bANeShu laghuhastatAm | vidyAM vApratimAM rUpaM tasya vai smarasannibham || 51|| paprachCha vismito rAjA kasya putro.asi chAnagha | novAcha ki~nchidvIro.asau mu~ncha~nChilImukhAnatha || 52|| antardhAnaM gataH so.atha rAjA chintAturo.abhavat | ko.ayaM mama suto bAlaH kiM karomi vrajAmi kam || 53|| ga~NgAM tuShTAva bhUpAlaH sthitastatra samAhitaH | darshanaM sA dadau chAtha chArurUpA yathA purA || 54|| dR^iShTvA tAM chArusarvA~NgIM babhAShe nR^ipatiH svayam | ko.ayaM ga~Nge gato bAlo mama tvaM darshayAdhunA || 55|| ga~NgovAcha | putro.ayaM tava rAjendra rakShitashchAShTamo vasuH | dadAmi tava haste tu gA~Ngeyo.ayaM mahAtapAH || 56|| kIrtikartA kulasyAsya bhavitA tava suvrata | pAThitastvakhilAnvedAndhanurvedaM cha shAshvatam || 57|| vasiShThasyAshrame divye saMsthito.ayaM sutastava | sarvavidyAvidhAnaj~naH sarvArthakushalaH shuchiH || 58|| yadveda jAmadagnyo.asau tadvedAyaM sutastava | gR^ihANa gachCha rAjendra sukhI bhava narAdhipa || 59|| ityuktvAntardadhe ga~NgA dattvA putraM nR^ipAya vai | nR^ipatistu mudA yukto babhUvAtisukhAnvitaH || 60|| samAli~Ngya sutaM rAjA samAghrAya cha mastakam | samAropya rathe putraM svapuraM sa prachakrame || 61|| gatvA gajAhvayaM rAjA chakArotsavamuttamam | daivaj~naM cha samAhUya paprachCha cha shubhaM dinam || 62|| samAhR^itya prajAH sarvAH sachivAnsarvashaH shubhAn | yauvarAjye.atha gA~NgeyaM sthApayAmAsa pArthivaH || 63|| kR^itvA taM yuvarAjAnaM putraM sarvaguNAnvitam | sukhamAsa sa dharmAtmA na sasmAra cha jAhnavIm || 64|| sUta uvAcha | etadvaH kathitaM sarvaM kAraNaM vasushApajam | gA~Ngeyasya tathotpattiM jAhnavyAH sambhavaM tathA || 65|| ga~NgAvataraNaM puNyaM vasUnAM sambhavaM tathA | yaH shR^iNoti naraH pApAnmuchyate nAtra saMshayaH || 66|| puNyaM pavitramAkhyAnaM kathitaM munisattamAH | yathA mayA shrutaM vyAsAtpurANaM vedasammitam || 67|| shrImadbhAgavataM puNyaM nAnAkhyAnakathAnvitam | dvaipAyanamukhodbhUtaM pa~nchalakShaNasaMyutam || 68|| shR^iNvatAM sarvapApaghnaM shubhadaM sukhadaM tathA | itihAsamimaM puNyaM kIrtitaM munisattamAH || 69|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe devavratotpattivarNanaM nAma chaturtho.adhyAyaH || 2\.4|| \section{2\.5 pa~nchamo.adhyAyaH | devavratapratij~nAvarNanam |} R^iShaya UchuH | vasUnAM sambhavaH sUta kathitaH shApakAraNAt | gA~Ngeyasya tathotpattiH kathitA lomaharShaNe || 1|| mAtA vyAsasya dharmaj~na nAmnA satyavatI satI | kathaM shantanunA prAptA bhAryA gandhavatI shubhA || 2|| tanmamAchakShva vistAraM dAshaputrI kathaM dhR^itA | rAj~nA dharmavariShThena saMshayaM Chindhi suvrata || 3|| sUta uvAcha | shantanurnAma rAjarShirmR^igayAnirataH sadA | vanaM jagAma nighnanvai mR^igAMshcha mahiShAn rurUn || 4|| chatvAryeva tu varShANi putreNa saha bhUpatiH | ramamANaH sukhaM prApa kumAreNa yathA haraH || 5|| ekadA vikShipanbANAnvinighnankhaDgasUkarAn | sa kadAchidvanaM prAptaH kAlindIM saritAM varAm || 6|| mahIpatiranirdeshyamAjighradgandhamuttamam | tasya prabhavamanvichChansaja~nchachAra vanaM tadA || 7|| na mandArasya gandho.ayaM mR^iganAbhimadasya na | champakasya na mAlatyA na ketakyA manoharaH || 8|| na chAnubhUtapUrvo.ayaM vAti gandhavahaH shubhaH | kuto.ayameti vAyurvai mama ghrANavimohanaH || 9|| iti sa~nchintyamAno.asau babhrAma vanamaNDalam | mohito gandhalobhena shantanuH pavanAnugaH || 10|| sa dadarsha nadItIre saMsthitAM chArudarshanAm | shR^i~NgArarahitAM kAntAM susthitAM malinAmbarAm || 11|| dR^iShTvA tAmasitApA~NgIM vismitaH sa mahIpatiH | asyA dehasya gandho.ayamiti sa~njAtanishchayaH || 12|| tadadbhutaM rUpamatIva sundaraM tathaiva gandho.akhilalokasammataH | vayashcha tAdR^i~N navayauvanaM shubhaM dR^iShTvaiva rAjA kila vismito.abhavat || 13|| keyaM kuto vA samupAgatAdhunA devA~NganA vA kimu mAnuShI vA | gandharvaputrI kila nAgakanyA jAne kathaM gandhavatIM nu kAminIm || 14|| sa~nchintya chaivaM manasA nR^ipo.asau na nishchayaM prApa yadA tataH svayam | ga~NgAM smarankAmavashaM gato.atha paprachCha kAntAM taTasaMsthitAM cha || 15|| kAsi priye kasya sutAsi kasmA\- diha sthitA tvaM vijane varoru | ekAkinI kiM vada chArunetre vivAhitA vA na vivAhitAsi || 16|| sa~njAtakAmo.ahamarAlanetre tvAM vIkShya kAntAM cha manoramAM cha | brUhi priye yAsi chikIrShasi tvaM kiM cheti sarvaM mama vistareNa || 17|| ityevamuktA sudatI nR^ipeNa provAcha taM sasmitamambujekShaNA | dAshasya putrIM tvamavehi rAjan kanyAM pituH shAsanasaMsthitAM cha || 18|| tarImimAM dharmanimittameva saMvAhayAmIha jale nR^ipendra | pitA gR^ihe me.adya gato.asti kAmaM satyaM bravImyarthapate tavAgre || 19|| ityevamuktvA virarAma bAlA kAmAturastAM nR^ipatirbabhAShe | kurupravIraM kuru mAM patiM tvaM vR^ithA na gachChennanu yauvanaM te || 20|| na chAsti patnI mama vai dvitIyA tvaM dharmapatnI bhava me mR^igAkShi | dAso.asmi te.ahaM vashagaH sadaiva manobhavastApayati priye mAm || 21|| gatA priyA mAM parihR^itya kAntA nAnyA vR^itAhaM vidhuro.asmi kAnte | tvAM vIkShya sarvAvayavAtiramyAM mano hi jAtaM vivashaM madIyam || 22|| shrutvAmR^itAsvAdarasaM nR^ipasya vacho.atiramyaM khalu dAshakanyA | uvAcha taM sAttvikabhAvayuktA kR^itvAtidhairyaM nR^ipatiM sugandhA || 23|| yadAttha rAjan mayi tattathaiva manye.ahametattu yathA vachaste | nAsmi svatantrA tvamavehi kAmaM dAtA pitA me.arthaya taM tvamAshu || 24|| na svairiNIhAsmyapi dAshaputrI piturvashe.ahaM satataM charAmi | sa cheddadAti prathitaH pitA me gR^ihANa pANiM vashagAsmi te.aham || 25|| manobhavastvAM nR^ipa kiM dunoti yathA punarmAM navayauvanAM cha | dunoti tatrApi hi rakShaNIyA dhR^itiH kulAchAraparamparAsu || 26|| sUta uvAcha | ityAkarNya vachastasyA nR^ipati kAmamohitaH | gato dAshapatergehaM tasyA yAchanahetave || 27|| dR^iShTvA nR^ipatimAyAntaM dAsho.ativismayaM gataH | praNAmaM nR^ipateH kR^itvA kR^itA~njalirabhAShata || 28|| dAsha uvAcha | dAso.asmi tava bhUpAla kR^itArtho.ahaM tavAgame | Aj~nAM dehi mahArAja yadarthamiha chAgamaH || 29|| rAjovAcha | dharmapatnIM kariShyAmi sutAmetAM tavAnagha | tvayA cheddIyate mahyaM satyametadbravImi te || 30|| dAsha uvAcha | kanyAratnaM madIyaM chedyattvaM prArthayase nR^ipa | dAtavyaM tu pradAsyAmi na tvadeyaM kadAchana || 31|| tasyAH putro mahArAja tvadante pR^ithivIpatiH | sarvathA chAbhiShektavyo nAnyaH putrastaveti vai || 32|| sUta uvAcha | shrutvAvAkyaM tu dAshasya rAjA chintAturo.abhavat | gA~NgeyaM manasA kR^itvA novAcha nR^ipatistadA || 33|| kAmAturo gR^ihaM prAptashchintAviShTo mahIpatiH | na sasnau bubhuje nAtha na suShvApa gR^ihaM gataH || 34|| chintAturaM tu taM dR^iShTvA putro devavratastadA | gatvApR^ichChanmahIpAlaM tadasantoShakAraNam || 35|| durjayaH ko.asti shatruste karomi vashagaM tava | kA chintA nR^ipashArdUla satyaM vada nR^ipottama || 36|| kiM tena jAtena sutena rAjan duHkhaM na jAnAti na nAshayedyaH | R^iNaM grahItuM samupAgato.asau prAgjanmajaM nAtra vichAraNAsti || 37|| vimuchya rAjyaM raghunandano.api tAtAj~nayA dAsharathistu rAmaH | vanaM gato lakShmaNajAnakIbhyAM sahaiva shailaM kila chitrakUTam || 38|| suto harishchandranR^ipasya rAjan yo rohitashcheti prasiddhanAmA | krIto.atha pitrA vipaNodyatashcha dAsArpito vipragR^ihe tu nUnam || 39|| tathAjigartasya suto variShTho nAmnA shunaHshepa iti prasiddhaH | krItastu pitrApyatha yUpabaddhaH sammochito gAdhisutena pashchAt || 40|| pitrAj~nayA jAmadagnyena pUrvaM ChinnaM shiro mAturiti prasiddham | akAryamapyAcharitaM cha tena guroranuj~nA cha garIyasI kR^itA || 41|| idaM sharIraM tava bhUpate na kShamo.asmi nUnaM vada kiM karomyaham | na shochanIyaM mayi vartamAne\- .apyasAdhyamarthaM pratipAdayAmyadaH || 42|| prabrUhi rAjaMstava kAsti chintA nivArayAmyadya dhanurgR^ihItvA | dehena me chechcharitArthatA vA bhavatvamoghA bhavatashchikIrShA || 43|| dhik taM sutaM yaH piturIpsitArthaM kShamo.api sanna pratipAdayedyaH | jAtena kiM tena sutena kAmaM piturna chintAM hi samuddharedyaH || 44|| sUta uvAcha | nishamyeti vachastasya putrasya shantanurnR^ipaH | lajjamAnastu manasA tamAha tvaritaM sutam || 45|| rAjovAcha | chintA me mahatI putra yastvameko.asi me sutaH | shUro.atibalavAnmAnI sa~NgrAmeShvaparA~NmukhaH || 46|| ekApatyasya me tAta vR^ithedaM jIvitaM kila | mR^ite tvayi mR^idhe kvApi kiM karomi nirAshrayaH || 47|| eShA me mahatI chintA tenAdya duHkhito.atmyaham | nAnyA chintAsti me putra yAM tavAgre vadAmyaham || 48|| sUta uvAcha | tadAkarNyAtha gA~Ngeyo mantrivR^iddhAnapR^ichChata | na mAM vadati bhUpAlo lajjayAdya pariplutaH || 49|| vitta vArtAM nR^ipasyAdya pR^iShTvA yUyaM vinishchayAt | satyaM bruvantu mAM sarvaM tatkaromi nirAkulaH || 50|| tachChrutvA te nR^ipaM gatvA saMvij~nAya cha kAraNam | shashaMsurviditArthastu gA~Ngeyastadachintayat || 51|| sahitastairjagAmAshu dAshasya sadanaM tadA | premapUrvamuvAchedaM vinamro jAhnavIsutaH || 52|| gA~Ngeya uvAcha | pitre dehi sutAM te.adya prArthayAmi sumadhyamAm | mAtA me.astu suteyaM te dAso.atmyasyAH parantapa || 53|| dAsha uvAcha | tvaM gR^ihANa mahAbhAga patnIM kuru nR^ipAtmaja | putro.asyA na bhavedrAjA vartamAne tvayIti vai || 54|| gA~Ngeya uvAcha | mAteyaM mama dAsheyI rAjyaM naiva karomyaham | putro.asyAH sarvathA rAjyaM kariShyati na saMshayaH || 55|| dAsha uvAcha | satyaM vAkyaM mayA j~nAtaM putraste balavAnbhavet | so.api rAjyaM balAnnUnaM gR^ihNIyAditi nishchayaH || 56|| gA~Ngeya uvAcha | na dArasa~NgrahaM nUnaM kariShyAmi hi sarvathA | satyaM me vachanaM tAta mayA bhIShmaM vrataM kR^itam || 57|| sUta uvAcha | evaM kR^itAM pratij~nAM tu nishamya jhaShajIvakaH | dadau satyavatIM tasmai rAj~ne sarvA~NgashobhanAm || 58|| anena vidhinA tena vR^itA satyavatI priyA | na jAnAti paraM janma vyAsasya nR^ipasattamaH || 59|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe devavratapratij~nAvarNanaM nAma pa~nchamo.adhyAyaH || 2\.5|| \section{2\.6 ShaShTho.adhyAyaH | yudhiShThirAdInAmutpattivarNanam |} sUta uvAcha | evaM satyavatI tena vR^itA shantanunA kila | dvau putrau cha tayA jAtau mR^itau kAlavashAdapi || 1|| vyAsavIryAttu sa~njAto dhR^itarAShTro.andha eva cha | muniM dR^iShTvAtha kAminyA netrasammIlane kR^ite || 2|| shvetarUpA yato jAtA dR^iShTvA vyAsaM nR^ipAtmajA | vyAsakopAtsamutpannaH pANDustena na saMshayaH || 3|| santoShitastayA vyAso dAsyA kAmakalAvidA | vidurastu samutpanno dharmAMshaH satyavAk shuchiH || 4|| rAjye saMsthApitaH pANDuH kanIyAnapi mantribhiH | andhatvAddhR^itarAShTro.asau nAdhikAre niyojitaH || 5|| bhIShmasyAnumate rAjyaM prAptaH pANDurmahAbalaH | viduro.apyatha medhAvI mantrakArye niyojitaH || 6|| dhR^itarAShTrasya dve bhArye gAndhArI saubalI smR^itA | dvitIyA cha tathA vaishyA gArhastyeShu pratiShThitA || 7|| pANDorapi tathA patnyau dve prokte vedavAdibhiH | shaurasenI tathA kuntI mAdrI cha madradeshajA || 8|| gAndhArI suShuve putrashataM paramashobhanam | vaishyApyekaM sutaM kAntaM yuyutsuM suShuve priyam || 9|| kuntI tu prathamaM kanyA sUryAtkarNaM manoharam | suShuve pitR^igehasthA pashchAtpANDuparigrahaH || 10|| R^iShaya UchuH | kimetatsUta chitraM tvaM bhAShase munisattama | janitashcha sutaH pUrvaM pANDunA sA vivAhitA || 11|| sUryAtkarNaH kathaM jAtaH kanyAyAM vada vistarAt | kanyA kathaM punarjAtA pANDunA sA vivAhitA || 12|| sUta uvAcha | shUrasenasutA kuntI bAlabhAve yadA dvijAH | kuntibhojena rAj~nA tu prArthitA kanyakA shubhA || 13|| kuntibhojena sA bAlA putrI tu parikalpitA | sevanArthaM tu dIptasya vihitA chAruhAsinI || 14|| durvAsAstu muniH prAptashchAturmAsye sthito dvijaH | paricharyA kR^itA kuntyA munistoShaM jagAma ha || 15|| dadau mantraM shubhaM tasyai yenAhUtaH suraH svayam | samAyAti tathA kAmaM pUrayiShyati vA~nChitam || 16|| gate munau tataH kuntI nishchayArthaM gR^ihe sthitA | chintayAmAsa manasA kaM suraM samachintaye || 17|| uditashcha tadA bhAnustayA dR^iShTo divAkaraH | mantrochchAraM tayA kR^itvA chAhUtastigmagustadA || 18|| maNDalAnmAnuShaM rUpaM kR^itvA sarvAtipeshalam | avAtarattadAkAshAtsamIpe tatra mandire || 19|| dR^iShTvA devaM samAyAntaM kuntI bhAnuM suvismitA | vepamAnA rajodoShaM prAptA sadyastu bhAminI || 20|| kR^itA~njaliH sthitA sUryaM babhAShe chArulochanA | suprItA darshanenAdya gachCha tvaM nijamaNDalam || 21|| sUrya uvAcha | AhUto.asmi kathaM kunti tvayA mantrabalena vai | na mAM bhajasi kasmAttvaM samAhUya purogatam || 22|| kAmArto.asmyasitApA~Ngi bhaja mAM bhAvasaMyutam | mantreNAdhInatAM prApptaM krIDituM naya mAmiti || 23|| kuntyuvAcha || kanyAsmyahaM tu dharmaj~na sarvasAkShinnamAmyaham | tavApyahaM na durvAchyA kulakanyAsmi suvrata || 24|| sUrya uvAcha | lajjA me mahatI chAdya yadi gachChAmyahaM vR^ithA | vAchyatAM sarvadevAnAM yAsyAmyatra na saMshayaH || 25|| shapsyAmi taM dvijaM chAdya yena mantraH samarpitaH | tvAM chApi subhR^ishaM kunti nochenmAM tvaM bhajiShyasi || 26|| kanyAdharmaH sthiraste syAnna j~nAsyanti janAH kila | matsamastu tathA putro bhavitA te varAnane || 27|| ityuktvA taraNiH kuntIM tanmanaskAM sulajjitAm | bhuktvA jagAma devesho varaM dattvAtivA~nChitam || 28|| garbhaM dadhAra sushroNI sugupte mandire sthitA | dhAtrI veda priyA chaikA na mAtA na janastathA || 29|| guptaH sadmani putrastu jAtashchAtimanoharaH | kavachenAtiramyeNa kuNDalAbhyAM samanvitaH || 30|| dvitIya iva sUryastu kumAra iva chAparaH | kare kR^itvAtha dhAtreyI tAmuvAcha sulajjitAm || 31|| kAM chintAM karabhoru tvamAdhatse.adya sthitAsmyaham | ma~njUShAyAM sutaM kuntI mu~nchantI vAkyamabravIt || 32|| kiM karomi sutArtAhaM tyaje tvAM prANavallabham | mandabhAgyA tyajAmi tvAM sarvalakShaNasaMyutam || 33|| pAtutvAM saguNAguNA bhagavatI sarveshvarI chAmbikA stanyaM saiva dadAtu vishvajananI kAtyAyanI kAmadA | drakShye.ahammukhapa~NkajaM sulalitaM prANapriyArhaM kadA tyaktvA tvAM vijane vane ravisutaM duShTA yathA svairiNI || 34|| pUrvasminnapi janmani trijagatAM mAtA na chArAdhitA na dhyAtaM padapa~NkajaM sukhakaraM devyAH shivAyAshchiram | tenAhaM suta durbhagAsmi satataM tyaktvA punastvAM vane tapsyAmi priya pAtakaM smR^itavatI bud.hdhyA kR^itaM yatsvayam || 35|| sUta uvAva ityuktyA taM sutaM kuntI ma~njUShAyAM dhR^itaM kila | dhAtrIhaste dadau bhItA janadarshanatastathA || 36|| snAtvA trastA tadA kuntI pitR^iveshmanyuvAsa sA | ma~njUShA vahamAnA cha prAptA hyadhirathena vai || 37|| rAdhA sUtasya bhAryA vai tayAsau prArthitaH sutaH | karNo.abhUdbalavAnvIraH pAlitaH sUtasadmani || 38|| kuntI vivAhitA kanyA pANDunA sA svayamvare | mAdrI chaivAparA bhAryA madrarAjasutA shubhA || 39|| mR^igayAM ramamANastu vane pANDurmahAbalaH | jaghAna mR^igabud.hdhyA tu ramamANaM muniM vane || 40|| shaptastena tadA pANDurmuninA kupitena cha | strIsa~NgaM yadi kartAsi tadA te maraNaM dhuvam || 41|| iti shaptastu muninA pANDuH shokasamanvitaH | tyaktvA rAjyaM vane vAsaM chakAra bhR^ishaduHkhitaH || 42|| kuntI mAdrI cha bhArye dve jagmatuH saha sa~Ngate | sevanArthaM satIdharmaM saMshrite munisattamAH || 43|| ga~NgAtIre sthitaH pANDurmunInAmAshrameShu cha | shR^iNvAno dharmashAstrANi chakAra dushcharaM tapaH || 44|| kathAyAM vartamAnAyAM kadAchiddharmasaMshritam | ashR^iNodvachanaM rAjA supR^iShTaM munibhAShitam || 45|| aputrasya gatirnAsti svarge gantuM parantapa | yena kenApyupAyena putrasya jananaM charet || 46|| aMshajaH putrikAputraH kShetrajo golakastathA | kuNDaH sahoDhaH kAnInaH krItaH prAptastathA vane || 47|| dattaH kenApi chAshaktau dhanagrAhisutAH smR^itAH | uttarottarataH putrA nikR^iShTA iti nishchayaH || 48|| ityAkarNya tadA prAha kuntIM kamalalochanAm | sutamutpAdayAshu tvaM muniM gatvA tapo.anvitam || 49|| mamAj~nayA na doShaste purA rAj~nA mahAtmanA | vasiShThAjjanitaH putraH saudAseneti me shrutam || 50|| taM kuntI vachanaM prAha mama mantro.asti kAmadaH | datto durvAsasA pUrvaM siddhidaH sarvathA prabho || 51|| nimantraye.ahaM yaM devaM mantreNAnena pArthiva | AgachChetsarvathAsau vai mama pArshvaM nimantritaH || 52|| bharturvAkyena sA tatra smR^itvA dharmaM surottamam | sa~Ngamya suShuve putraM prathamaM cha yudhiShThiram || 53|| vAyorvR^ikodaraM putraM jiShNuM chaiva shatakratoH | varShe varShe trayaH putrAH kuntyA jAtA mahAbalAH || 54|| mAdrI prAha patiM pANDuM putraM me kuru sattama | kiM karomi mahArAja duHkhaM nAshaya me prabho || 55|| prArthitA patinA kuntI dadau mantraM dayAnvitA | ekaputraprabandhena mAdrI patimate sthitA || 56|| smR^itvA tadAshvinau devau madrarAjasutA sutau | nakulaH sahadevashcha suShuve varavarNinI || 57|| evaM te pANDavAH pa~ncha kShetrotpantAH surAtmajAH | varShavarShAntare jAtA vane tasmindvijottamAH || 58|| ekasminsamaye pANDurmAdrIM dR^iShTvAtha nirjane | Ashrame chAtikAmArto jagrAhAgatavaishasaH || 59|| mA mA mA meti bahudhA niShiddho.apitayA bhR^isham | Alili~Nga priyAM daivAtpapAta dharaNItale || 60|| yathA vR^ikShagatA vallI Chinne patati vai drume | tathA sA patitA bAlA kurvantI rodanaM bahu || 61|| pratyAgatA tadA kuntI rudatI bAlakAstathA | munayashcha mahAbhAgAH shrutvA kolAhalaM tadA || 62|| mR^itaH pANDustadA sarve munayaH saMshitavratAH | sahAgnibhirvidhiM kR^itvA ga~NgAtIre tadAdahan || 63|| chakre sahaiva gamanaM mAdrI dattvA sutau shishU | kuntyai dharmaM puraskR^itya satInAM satyakAmataH || 64|| jaladAnAdikaM kR^itvA munayastatra vAsinaH | pa~nchaputrayutAM kuntImanayanhastinApuram || 65|| tAM prAptAM cha samAj~nAya gA~Ngeyo vidurastathA | nagarIM dhR^itarAShTrasya sarve tatra samAyayuH || 66|| paprachChushcha janAH sarve kasya putrA varAnane | pANDoH shApaM samAj~nAya kuntI duHkhAnvitA tadA || 67|| tAnuvAcha surANAM vai putrAH kurukulodbhavAH | vishvAsArthaM samAhUtAH kuntyA sarve surAstadA || 68|| Agatya khe tadA taistu kathitaM naH sutAH kila | bhIShmeNa satkR^itaM vAkyaM devAnAM satkR^itAH sutAH || 69|| gatA nAgapuraM sarve tAnAdAya sutAnvadhUm | bhIShmAdayaH prItachittAH pAlayAmAsurarthataH || 70|| evaM pArthAH samutpannA gA~NgeyenAtha pAlitAH || 71|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe yudhiShThirAdInAmutpattivarNanaM nAma ShaShTho.adhyAyaH || 2\.6|| \section{2\.7 saptamo.adhyAyaH | pANDavAnAM kathAnakaM mR^itAnAM darshanavarNanam |} sUta uvAcha | pa~nchAnAM draupadI bhAryA sA mAnyA sA pativratA | pa~ncha putrAstu tasyAH syurbhartR^ibhyo.atIva sundarAH || 1|| arjunasya tathA bhAryA kR^iShNasya bhaginI shubhA | subhadrA yA hR^itA pUrvaM jiShNunA harisammate || 2|| tasyAM jAto mahAvIro nihato.asau raNAjire | abhimanyurhatAstatra draupadyAshcha sutAH kila || 3|| abhimanyorvarA bhAryA vairATI chAtisundarI | kulAnte suShuve putraM mR^ito bANAgninA shishuH || 4|| jIvitaH sa tu kR^iShNena bhAgineyasutaH svayam | drauNibANAgninirdagdhaH pratApenAdbhutena cha || 5|| parikShINeShu vaMsheShu jAto yasmAdvaraH sutaH | tasmAtparIkShito nAma vikhyAtaH pR^ithivItale || 6|| nihateShu cha putreShu dhR^itarAShTro.atiduHkhitaH | tasthau pANDavarAjye cha bhImavAgbANapIDitaH || 7|| gAndhArI cha tathAtiShThat putrashokAturA bhR^isham | sevAM tayordivArAtraM chakArArto yudhiShThiraH || 8|| viduro.apyatidharmAtmA praj~nAnetramabodhayat | yudhiShThirasyAnumate bhrAtR^ipArshve vyatiShThata || 9|| dharmaputro.api dharmAtmA chakAra sevanaM pituH | putrashokodbhavaM duHkhaM tasya vismArayanniva || 10|| yathA shR^iNoti vR^iddho.asau tathA bhImo.atiroShitaH | vArabANenAhanattaM tu shrAvayansaMsthitA~njanAn || 11|| mayA putrA hatAH sarve duShTasyAndhasya te raNe | duHshAsanasya rudhiraM pItaM hR^idyaM tathA bhR^isham || 12|| bhunakti piNDamandho.ayaM mayA dattaM gatatrapaH | dhvA~NkShavadvA shvavachchApi vR^ithA jIvatyasau janaH || 13|| evaMvidhAni rUkShANi shrAvayatyanuvAsaram | AshvAsayati dharmAtmA mUrkho.ayamiti cha bruvan || 14|| aShTAdashaiva varShANi sthitvA tatraiva duHkhitaH | dhR^itarAShTro vane yAnaM prArthayAmAsa dharmajam || 15|| ayAchata dharmaputraM dhR^itarAShTro mahIpatiH | putrebhyo.ahaM dadAmyadya nirvApaM vidhipUrvakam || 16|| vR^ikodareNa sarveShAM kR^itamatraurdhvadaihikam | na kR^itaM mama putrANAM pUrvavairamanusmaran || 17|| dadAsi cheddhanaM mahyaM kR^itvA chaivordhvadaihikam | gamiShye.ahaM vanaM taptuM tapaH svargaphalapradam || 18|| ekAnte vidureNokto rAjA dharmasutaH shuchiH | dhanaM dAtuM manashchakre dhR^itarAShTrAya chArthine || 19|| samAhUya nijAnmarvAnuvAcha pR^ithivIpatiH | dhanaM dAsye mahAbhAgAH pitre nirvApakAmine || 20|| tachChrutvA vachanaM bhrAturnyeShThasyAmitatejasaH | sa~Ngrahe.asya mahAbAhurmArutiH kupito.abravIt || 21|| dhanaM deyaM mahAbhAga duryodhanahitAya kim | andho.api sukhamApnoti mUrkhatvaM kimataH param || 22|| tava durmantritenAtha duHkhaM prAptA vane vayam | draupadI cha mahAbhAgA samAnItA durAtmanA || 23|| virATabhavane vAsaH prasAdAttava suvrata | dAsatvaM cha kR^itaM sarvairmatsyasyAmitavikramaiH || 24|| devitA tvaM na chejjyeShThaH prabhavetsa~NkShayaH katham | sUpakAro virATasya hatvAbhUvaM tu mAgadham || 25|| bR^ihannalA kathaM jiShNurbhavedbAlasya nartakaH | kR^itvA veShaM mahAbAhuryoShAyA vAsavAtmajaH || 26|| gANDIvashobhitau hastau kR^itau ka~NkaNashobhitau | mAnuShaM cha vapuH prApya kiM duHkhaM syAdataH param || 27|| dR^iShTvA veNIM kR^itAM mUrdhni kajjalaM lochane tathA | asiM gR^ihItvA tarasA ChedmyahaM nAnyathA sukham || 28|| apR^iShTvA cha mahIpAlaM nikShipto.agnirmayA gR^ihe | dagdhukAmashcha pApAtmA nirdagdho.asau purochanaH || 29|| kIchakA nihatAH sarve tvAmapR^iShTvA janAdhipa | na tathA nihatAH sarve sabhAryA dhR^itarAShTrajAH || 30|| mUrkhatvaM tava rAjendra gandharvebhyashcha mochitAH | duryodhanAdayaH kAmaM shatravo nigaDIkR^itAH || 31|| duryodhanahitAyAdya dhanaM dAtuM tvamichChasi | nAhaM dade mahIpAla sarvathA preritastvayA || 32|| ityuktvA nirgate bhIme tribhiH parivR^ito nR^ipaH | dadau vittaM subahulaM dhR^itarAShTrAya dharmajaH || 33|| kArayAmAsa vidhivatputrANAM chaurdhvadaihikam | dadau dAnAni viprebhyo dhR^itarAShTro.ambikAsutaH || 34|| kR^itvaurdhvadaihikaM sarvaM gAndhArIsahito nR^ipaH | pravivesha vanaM tUrNaM kuntyA cha vidureNa cha || 35|| sa~njayena parij~nAto nirgato.asau mahAmatiH | putrairnivAryamANApi shUrasenasutA gatA || 36|| vilapanbhImaseno.api tathAnye chApi kauravAH | ga~NgAtIrAtparAvR^itya yayuH sarve gajAhvayam || 37|| te gatvA jAhnavItIre shatayUpAshramaM shubham | kR^itvA tR^iNaiH kuTIM tatra tapastepuH samAhitAH || 38|| gatAnyabdAni ShaT teShAM yadA yAtA hi tApasAH | yudhiShThirastu virahAdanujAnidamabravIt || 39|| svapne dR^iShTA mayA kuntI durbalA vanasaMsthitA | mano me jAyate draShTuM mAtaraM pitarau tathA || 40|| viduraM cha mahAtmAnaM sa~njayaM cha mahAmatim | rochate yadi vaH sarvAn vrajAma iti me matiH || 41|| tataste bhrAtaraH sarve subhadrA draupadI tathA | vairATI cha mahAbhAgA tathA nAgariko janaH || 42|| prAptAH sarvajanaiH sArdhaM pANDavA darshanotsukAH | shatayUpAshramaM prApya dadR^ishuH sarva eva te || 43|| viduro na yadA dR^iShTo dharmastaM pR^iShTavAMstadA | kvAste sa viduro dhImAMstamuvAchAmbikAsutaH || 44|| viraktashcharate kShattA nirIho niShparigrahaH | kuto.apyekAntasaMvAsI dhyAyate.antaH sanAtanam || 45|| ga~NgAM gachChandvitIye.ahni vane rAjA yudhiShThiraH | dadarsha viduraM kShAmaM tapasA saMshitavratam || 46|| dR^iShTvovAcha mahIpAlo vande.ahaM tvAM yudhiShThiraH | tasthau shrutvA cha viduraH sthANubhUta ivAnaghaH || 47|| kShaNena vidurasyAsyAnniHsR^itaM teja adbhutam | lInaM yudhiShThirasyAsye dharmAMshatvAtparasparam || 48|| kShattA jahau tadA prANA~nChushochAti yudhiShThiraH | dAhArthaM tasya dehasya kR^itavAnudyamaM nR^ipaH || 49|| shR^iNvatastu tadA rAj~no vAguvAchAsharIriNI | virakto.ayaM na dAhArho yatheShTaM gachCha bhUpate || 50|| shrutvA te bhrAtaraH sarve sasnurga~NgAjale.amale | gatvA nivedayAmAsurdhR^itarAShTrAya vistarAt || 51|| sthitAstatrAshrame sarve pANDavA nAgaraiH saha | tatra satyavatIsUnurnAradashcha samAgataH || 52|| munayo.anye mahAtmAnashchAgatA dharmanandanam | kuntI prAha tadA vyAsaM saMsthitaM shubhadarshanam || 53|| kR^iShNa karNastu putro me jAtamAtrastu vIkShitaH | mano me tapyate.atyarthaM darshayasva tapodhana || 54|| samartho.asi mahAbhAga kuru me vA~nChitaM prabho | gAndhAryuvAcha | duryodhano raNe.agachChadvIkShito na mayA mune || 55|| taM darshaya munishreShTha putraM me tvaM sahAnujam | subhadrovAcha | abhimanyuM mahAvIraM prANAdapyadhikaM priyam || 56|| draShTukAmAsmi sarvaj~na darshayAdya tapodhana | sUta uvAcha | evaMvidhAni vAkyAni shrutvA satyavatIsutaH || 57|| prANAyAmaM tataH kR^itvA dadhyau devIM sanAtanIm | sandhyAkAle.atha samprApte ga~NgAyAM munisattamaH || 58|| sarvAMstAMshcha samAhUya yudhiShThirapurogamAn | tuShTAva vishvajananIM snAtvA puNyasarijjale || 59|| prakR^itiM puruShArAmAM saguNAM nirguNAM tathA | devadevIM brahmarUpAM maNidvIpAdhivAsinIm || 60|| yadA na vedhA na cha viShNurIshvaro na vAsavo naiva jalAdhipastathA | na vittapo naiva yamashcha pAvaka\- stadAsi devi tvamahaM namAmi tAm || 61|| jalaM na vAyurna dharA na chAmbaraM guNA na teShAM cha na chendriyANyaham | mano na buddhirna cha tigmaguH shashI tadAsi devi tvamahaM namAmi tAm || 62|| imaM jIvalokaM samAdhAya chitte guNairli~NgakoshaM cha nItvA samAdhau | sthitA kalpakAlaM nayasyAtmatantrA na ko.apyasti vettA vivekaM gato.api || 63|| prArthayatyeSha mAM loko mR^itAnAM darshanaM punaH | nAhaM kShamo.asmi mAtastvaM darshayAshu janAnmR^itAn || 64|| sUta uvAcha | evaM stutA tadA devI mAyA shrIbhuvaneshvarI | svargAdAhUya sarvAnvai darshayAmAsa pArthivAn || 65|| dR^iShTvA kuntI cha gAndhArI subhadrA cha virATajA | pANDavA mumuduH sarve vIkShya pratyAgatAnsvakAn || 66|| punarvisarjitAstena vyAsenAmitatejasA | smR^itvA devIM mahAmAyAmindrajAlamivodyatam || 67|| tadA pR^iShTvA yayuH sarve pANDavA munayastathA | rAjA nAgapuraM prAptaH kurvan vyAsakathAM pathi || 68|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe pANDavAnAM kathAnakaM mR^itAnAM darshanavarNanaM nAma saptamo.adhyAyaH || 2\.7|| \section{2\.8 aShTamo.adhyAyaH | rurucharitravarNanam |} sUta uvAcha | tato dine tR^itIye cha dhR^itarAShTraH sa bhUpatiH | dAvAgninA vane dagdhaH sabhAryaH kuntisaMyutaH || 1|| sa~njayastIrthayAtrAyAM gatastyaktvA mahIpatim | shrutvA yudhiShThiro rAjA nAradAdduHkhamAptavAn || 2|| ShaTtriMshe.atha gate varShe kauravANAM kShayAtpunaH | prabhAse yAdavAH sarve viprashApAtkShayaM gatAH || 3|| te pItvA madirAM mattAH kR^itvA yuddhaM parasparam | kShayaM prAptA mahAtmAnaH pashyato rAmakR^iShNayoH || 4|| dehaM tatyAja rAmastu kR^iShNaH kamalalochanaH | vyAdhabANahataH shApaM pAlayanbhagavAnhariH || 5|| vasudevastu tachChrutvA dehatyAgaM hareratha | jahau prANA~nChuchInkR^itvA chitte shrIbhuvaneshvarIm || 6|| arjunastu tato gatvA prabhAse chAtiduHkhitaH | saMskAraM tatra sarveShAM yathAyogyaM chakAra ha || 7|| samIkShyAtha harerdehaM kR^itvA kAShThasya sa~nchayam | aShTAbhiH saha patnIbhirdAhayAmAsa pArthivaH || 8|| dehaM rAmasya revatyA saha dagdhvA vibhAvasau | arjuno dvArakAmetya purAnniShkrAmayajjanam || 9|| purI sA vAsudevasya plAvitodadhinA tataH | arjunaH sarvalokAnvai gR^ihItvA nirgatastadA || 10|| kR^iShNapatnyastadA mArge chaurAbhIraishcha luNThitA | dhanaM sarvaM gR^ihItaM cha nistejashchArjuno.abhavat || 11|| indraprasthe samAgatya vajro rAjA kR^itastadA | aniruddhasuto nAmnA pArthenAmitatejasA || 12|| vyAsAya kathitaM duHkhaM tenokto.asau mahArathaH | punaryadA haristva~ncha bhavitAsi mahAmate || 13|| tadA tejastavAtyugraM bhaviShyati punaryuge | tachChrutvA vachanaM pArtho gatvA nAgapure.arjunaH || 14|| duHkhito dharmarAjAnaM vR^ittAntaM sarvamabravIt | dehatyAgaM hareH shrutvA yAdavAnAM kShayaM tathA || 15|| gamanAya matiM chakre rAjA haimAchalaM prati | ShaTtriMshadvArShikaM rAjye sthApayitvottarAsutam || 16|| nirjagAma vanaM rAjA draupadyA bhrAtR^ibhiH saha | ShaTtriMshachchaiva varShANi kR^itvA rAjyaM gajAhvaye || 17|| gatvA himAchale ShaT te jahuH prANAnpR^ithAsutAH | parIkShidapi rAjarShiH prajAH sarvAH sudhArmikaH || 18|| apAlayachcha rAjendraH ShaShTivarShANyatandritaH | babhUva mR^igayAshIlo jagAma cha vanaM mahat || 19|| viddhaM mR^igaM vichinvAno madhyAhne bhUpatiH svayam | tR^iShitashcha parishrAntaH kShudhitashchottarAsutaH || 20|| rAjA gharmeNa santapto dadarsha munimantike | dhyAne sthitaM muniM rAjA jalaM paprachCha chAturaH || 21|| novAcha ki~nchinmaunasthashchukopa nR^ipatistadA | mR^itaM sarpaM tadAdAya dhanuShkoTyA tR^iShAturaH || 22|| kalinAviShTachittastu kaNThe tasya nyaveshayat | Aropite tathA sarpe novAcha munisattamaH || 23|| na chachAla samAdhistho rAjApi svagR^ihaM gataH | tasya putro.atitejasvI gavijAto mahAtapAH || 24|| mahAshakto.atha shushrAva krIDamAno vanAntike | mitrANyAhushcha tatputraM pituH kaNThe tavAdhunA || 25|| lambhito.asti mR^itaH sarpaH kenApIti munIshvara | teShAM tadvachanaM shrutvA chukopAtishayaM tadA || 26|| shashApa nR^ipatiM kruddho gR^ihItvAshu kare jalam | pituH kaNThe.adya me yena vinikShipto mR^itoragaH || 27|| takShakaH saptarAtreNa taM dashetpApapUruSham | muneH shiShyo.atha rAjAnaM samupetya gR^ihe sthitam || 28|| shApaM nivedayAmAsa muniputreNa chArpitam | abhimanyusutaH shrutvA shApaM dattaM dvijena vai || 29|| anivAryaM cha vij~nAya mantrivR^iddhAnuvAcha ha | shapto.ahaM dvijarUpeNa mama dveShAdasaMshayam || 30|| kiM vidheyaM mayAmAtyA upAyashchintyatAmiha | mR^ityuH kilAnivAryo.asau vadanti vedavAdinaH || 31|| yatnastathApi shAstroktaH kartavyaH sarvathA budhaiH | upAyavAdinaH kechitpravadanti manIShiNaH || 32|| vij~nopAyena sidhyanti kAryANi netarasya cha | maNimantrauShadhInAM vai prabhAvAH khalu durvidaH || 33|| na bhavediti kiM taistu maNimadbhiH susAdhitaiH | sarpadaShTA purA bhAryA muneH sa~njIvitA mR^itA || 34|| dattvArdhamAyuShastena muninA sA varApsarAH | bhavitavye na vishvAsaH kartavyaH sarvathA budhaiH || 35|| pratyakShaM tatra dR^iShTAntaM pashyantu sachivAH kila | divi ko.api pR^ithivyAM vA dR^ishyate puruShaH kvachit || 36|| daive matiM samAdhAya yastiShThettu nirudyamaH | viraktastu yatirbhUtvA bhikShArthaM yAti sarvathA || 37|| gR^ihasthAnAM gR^ihe kAmamAhUto vAthavAnyathA | yadR^ichChayopapannaM cha kShiptaM kenApi vA mukhe || 38|| udyamena vinA chAsyAdudare saMvishetkatham | prayatnashchodyame kAryo yadA siddhiM na yAti chet || 39|| tadA daivaM sthitaM cheti chittamAlambayedbudhaH | mantriNa UchuH | ko muniryena dattvArdhamAyuSho jIvitA priyA || 40|| kathaM mR^itA mahArAja tanno brUhi savistaram | rAjovAcha | bhR^igorbhAryA varArohA pulomA nAma sundarI || 41|| tasyAM tu chyavano nAma munirjAto.ativishrutaH | chyavanasya cha sharyAteH sukanyA nAma sundarI || 42|| tasyAM jaj~ne sutaH shrImAnpramatirnAma vishrutaH | pramatestu priyA bhAryA pratApI nAma vishrutA || 43|| rururnAma suto jAtastathA paramatApasaH | tasmiMshcha samaye kashchitsthUlakeshashcha vishrutaH || 44|| babhUva tapasA yukto dharmAtmA satyasammataH | etasminnantare mAnyA menakA cha varApsarAH || 45|| krIDAM chakre nadItIre triShu lokeShu sundarI | garbhaM vishvAvasoH prApya nirgatA varavarNinI || 46|| sthalakeshAshrame gatvA visasarja varApsarAH | kanyakAM cha nadItIre triShu lokeShu sundarIm || 47|| dR^iShTvAnAthAM tadA kanyAM jagrAha munisattamaH | pupoSha sthUlakeshastu nAmnA chakre pramadvarAm || 48|| sA kAle yauvanaM prAptA sarvalakShaNasaMyutA | rururdR^iShTvAtha tAM bAlAM kAmabANArdito hyabhUt || 49|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe rurucharitravarNanaM nAmAShTamo.adhyAyaH || 2\.8|| \section{2\.9 navamo.adhyAyaH | parIkShidrAj~no guptagR^ihe vAsavarNanam |} parIkShiduvAcha | kAmArtaH sa munirgatvA ruruH supto nijAshrame | pitA paprachCha dInaM taM kiM ruro vimanA asi || 1|| sa tamAhAtikAmArtaH sthUlakeshasya chAshrame | kanyA pramadvarA nAma sA me bhAryA bhavediti || 2|| sa gatvA pramatistUrNaM sthUlakeshaM mahAmunim | pramuhya sumukhaM kR^itvA yayAche tAM varAnanAm || 3|| dadau vAchaM sthUlakeshaH pradAsyAmi shubhe.ahani | vivAhArthaM cha sambhAraM rachayAmAsaturvane || 4|| pramatiH sthUlakeshashcha vivAhArthaM samudyatau | babhUvaturmahAtmAnau samIpasthau tapovane || 5|| tasminnavasare kanyA ramamANA gR^ihA~NgaNe | prasuptaM pannagaM pAdenAspR^ishachchArulochanA || 6|| daShTA tu pannagenAtha sA mamAra varA~NganA | kolAhalastadA jAto mR^itAM dR^iShTvA pramadvarAm || 7|| militA munayaH sarve chukrushuH shokasaMyutAH | bhUmau tAM patitAM dR^iShTvA pitA tasyAtiduHkhitaH || 8|| ruroda vigataprANAM dIpyamAnAM sutejasA | ruruH shrutvA tadAkrandaM darshanArthaM samAgataH || 9|| dadarsha patitAM tatra sajIvAmiva kAminIm | rudantaM sthUlakeshaM cha dR^iShTvAnyAnR^iShisattamAn || 10|| ruruH sthAnAdbahirgatvA ruroda virahAkulaH | aho daivena sarpo.ayaM preShitaH paramAdbhutaH || 11|| mama sharmavighAtAya duHkhaheturayaM kila | kiM karomi kva gachChAmi mR^itA me prANavallabhA || 12|| na vai jIvitumichChAmi viyuktaH priyayAnayA | nAli~NgitA varArohA na mayA chumbitA mukhe || 13|| na pANigrahaNaM prAptaM mandabhAgyena sarvathA | lAjAhomastathA chAgnau na kR^itastvanayA saha || 14|| mAnuShyaM dhigidaM kAmaM gachChantvadya mamAsavaH | duHkhitasya na vA mR^ityurvA~nChitaH samupaiti hi || 15|| sukhaM tarhi kathaM divyamApyate bhuvi vA~nChitam | prapatAmi hrade ghore pAvake prapatAmyaham || 16|| viShamadmi gale pAshaM kR^itvA prANAMstyajAmyaham | vilapyaivaM rurustatra vichArya manasA punaH || 17|| upAyaM chintayAmAsa sthitastasminnadItaTe | maraNAtkiM phalaM me syAdAtmahatyA duratyayA || 18|| duHkhitashcha pitA me syAjjananI chAtiduHkhitA | daivastuShTo bhavetkAmaM dR^iShTvA mAM tyaktajIvitam || 19|| sarvaH pramuditashcha syAnmatkShaye nAtra saMshayaH | upakAraH priyAyAH kaH paraloke bhavedapi || 20|| mR^ite mayyAtmaghAtena virahAtpIDite.api cha | paraloke priyA sApi na me syAdAtmaghAtinaH || 21|| etadarthaM mR^ite doShA mayi naivAmR^ite punaH | vimR^ishyaiva rurustatra snAtvAchamya shuchiH sthitaH || 22|| abravIdvachanaM kR^itvA jalaM pANAvasau muniH | yanmayA sukR^itaM ki~nchitkR^itaM devArchanAdikam || 23|| guravaH pUjitA bhaktyA hutaM japtaM tapaH kR^itam | adhItAstvakhilA vedA gAyatrI saMskR^itA yadi || 24|| ravirArAdhitastena sa~njIvatu mama priyA | yadi jIvenna me kAntA tyaje prANAnahaM tataH || 25|| ityuktvA tajjalaM bhUmau chikShepArAdhya devatAH | rAjovAcha | evaM vilapatastasya bhAryayA duHkhitasya cha || 26|| devadUtastadAbhyetya vAkyamAha ruruM tataH | devadUta uvAcha | mAkArShIH sAhasaM brahmankathaM jIvenmR^itA priyA || 27|| gatAyureShA sushroNI gandharvApsarasoH sutA | anyAM kAmaya chArva~NgIM mR^iteyaM chAvivAhitA || 28|| kiM rodiShi sudurbuddhe kA prItiste.anayA saha | rururuvAcha | devadUta na chAnyAM vai variShyAmyahama~NganAm || 29|| yadi jIvenna jIvedvA martavyaM chAdhunA mayA | rAjovAcha | viditveti haThaM tasya devadUto mudAnvitaH || 30|| uvAcha vachanaM tathyaM satyaM chAtimanoharam | upAyaM shR^iNu viprendra vihitaM yatsuraiH purA || 31|| AyuSho.ardhapradAnena jIvayAshu pramadvarAm | rururuvAcha | AyuSho.ardhaM prayachChAmi kanyAyai nAtra saMshayaH || 32|| adya pratyAvR^itaprANA prottiShThatu mama priyA | vishvAvasustadA tatra vimAnena samAgataH || 33|| j~nAtvA putrIM mR^itAM chAshu svargalokAtpramadvarAm | tato gandharvarAjashcha devadUtashcha sattamaH || 34|| dharmarAjamupetyedaM vachanaM pratyabhAShatAm | dharmarAja ruroH patnI sutA vishvAvasostathA || 35|| mR^itA pramadvarA kanyA daShTA sarpeNa chAdhunA | sA rurorAyuSho.ardhena martukAmasya sUryaja || 36|| samuttiShThatu tanva~NgI vratacharyAprabhAvataH | dharma uvAcha | vishvAvasusutAM kanyAM devadUta yadIchChasi || 37|| uttiShThatvAyuSho.ardhena ruruM gatvA tvamarpaya | rAjovAcha | evamuktastato gatvA jIvayitvA pramadvarAm || 38|| ruroH samarpayAmAsa devadUtastvarAnvitaH | tataH shubhe.ahni vidhinA ruruNApi vivAhitA || 39|| itthaM chopAyayogena mR^itApyujjIvitA tadA | upAyastu prakartavyaH sarvathA shAstrasammataH || 40|| maNimantrauShadhIbhishcha vidhivatprANarakShaNe | ityuktvA sachivAn rAjA kalpayitvA surakShakAn || 41|| kArayitvAtha prAsAdaM saptabhUmikamuttamam | ArurohottarAsUnuH sachivaiH saha tatkShaNam || 42|| maNimantradharAH shUrAH sthApitAstatra rakShaNe | preShayAmAsa bhUpAlo muniM gauramukhaM tataH || 43|| prasAdArthaM sevakasya kShamasveti punaH punaH | brAhmaNAnsiddhamantraj~nAn rakShaNArthamitastataH || 44|| mantriputraH sthitastatra sthApayAmAsa dantinaH | na kashchidAruhettatra prAsAde chAtirakShite || 45|| vAto.api na charettatra praveshe vinivAryate | bhakShyabhojyAdikaM rAjA tatrasthashcha chakAra saH || 46|| stAnasandhyAdikaM karma tatraiva vinivartya cha | rAjakAryANi sarvANi tatrasthashchAkaronnR^ipaH || 47|| mantribhiH saha sammantrya gaNayandivasAnapi | kashchichcha kashyapo nAma brAhmaNo mantrisattamaH || 48|| shushrAva cha tathA shApaM prAptaM rAj~nA mahAtmanA | sa dhanArthI dvijashreShThaH kashyapaH samachintayat || 49|| vrajAmi tatra yatrAste shapto rAjA dvijena ha | iti kR^itvA matiM vipraH svagR^ihAnniHsR^itaH pathi || 50|| kashyapo mantravidvidvAndhanArthI munisattamaH || 51|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe parIkShidrAj~no guptagR^ihe vAsavarNanaM nAma navamo.adhyAyaH || 2\.9|| \section{2\.10 dashamo.adhyAyaH | parIkShinmaraNam |} sUta uvAcha | tasminneva dine nAmnA takShakastaM nR^ipottamam | shaptaM j~nAtvA gR^ihAttUrNaM niHsR^itaH puruShottamaH || 1|| vR^iddhabrAhmaNaveSheNa takShakaH pathi nirgataH | apashyatkashyapaM mArge vrajantaM nR^ipatiM prati || 2|| tamapR^ichChatpannago.asau brAhmaNaM mantravAdinam | kva bhavAMstvarito yAti ki~ncha kAryaM chikIrShati || 3|| kashyapa uvAcha | parIkShitaM nR^ipashreShThaM takShakashcha pradhakShyati | tatrAhaM tvarito yAmi nR^ipaM kartumapajvaram || 4|| mantro.asti mama viprendra viShanAshakaraH kila | jIvayiShyAmyahaM taM vai jIvitavye.adhunA kila || 5|| takShaka uvAcha | ahaM sa pannago brahmaMstaM dhakShyAmi mahIpatim | nivartasva na shaktastvaM mayA daShTaM chikitsitum || 6|| kashyapa uvAcha | ahaM daShTaM tvayA sarpa nR^ipaM shaptaM dvijena vai | jIvayiShyAmyasandehaM kAmaM mantrabalena vai || 7|| takShaka uvAcha | yadi tvaM jIvituM yAsi mayA daShTaM nR^ipottamam | mantrashaktibalaM vipra darshaya tvaM mamAnagha || 8|| dhakShyAmyenaM cha nyagrodhaM viShadaMShTrAbhiradya vai | kashyapa uvAcha | jIvayiShye tvayA daShTaM dagdhaM vA pannagottama || 9|| sUta uvAcha | adashatpannago vR^ikShaM bhasmasAchcha chakAra tam | uvAcha kashyapaM bhUyo jIvayainaM dvijottama || 10|| dR^iShTvA bhasmIkR^itaM vR^ikShaM pannagena viShAgninA | sarvaM bhasma samAhR^itya kashyapo vAkyamabravIt || 11|| pashya mantrabalaM me.adya nyagrodhaM pannagottama | jIvayAmyadya vR^ikShaM vai pashyataste mahAviSha || 12|| ityuktvA jalamAdAya kashyapo mantravittamaH | siShecha bhasmarAshiM taM mantritenaiva vAriNA || 13|| tadvArisechanAjjAto nyagrodhaH pUrvavachChubhaH | vismayaM takShakaH prApto dR^iShTvA taM jIvitaM nagam || 14|| tamAha kashyapaM nAgaH kimarthaM te parishramaH | sampAdayAmi taM kAmaM brUhi vADava vA~nChitam || 15|| kashyapa uvAcha | vittArthI nR^ipatiM matvA shaptaM pannaga niHsR^itaH | gR^ihAdahaM chopakartuM vidyayA nR^ipasattamam || 16|| takShaka uvAcha | vittaM gR^ihANa viprendra yAvadichChasi pArthivAt | dadAmi svagR^ihaM yAhi sakAmo.ahaM bhavAmyataH || 17|| sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya kashyapaH paramArthavit | chintayAmAsa manasA kiM karomi punaH punaH || 18|| dhanaM gahItvA svagR^ihaM prayAmi yadyahaM punaH | bhaviShyati na me kIrtirloke lobhasamAshrayAt || 19|| jIvite.atha nR^ipashreShThe kIrtiH syAdachalA mama | dhanaprAptishcha bahudhA bhavetpuNyaM cha jIvanAt || 20|| rakShaNIyaM yashaH kAmaM dhigdhanaM yashasA vinA | sarvasvaM raghuNA pUrvaM dattaM viprAya kIrtaye || 21|| harishchandreNa karNena kIrtyarthaM bahuvistaram | upekSheyaM kathaM bhUpaM dahyamAnaM viShAgninA || 22|| jIvite.adya mayA rAj~ni sukhaM sarvajanasya cha | arAjake prajAnAsho bhavitA nAtra saMshayaH || 23|| prajAnAshasya pApaM me bhaviShyati mR^ite nR^ipe | apakIrtishcha lokeShu dhanalobhAdbhaviShyati || 24|| iti sa~nchintya manasA dhyAnaM kR^itvA sa kashyapaH | gatAyuShaM cha nR^ipatiM j~nAtavAmbuddhimattaraH || 25|| AsannamR^ityuM rAjAnaM j~nAtvA dhyAnena kashyapaH | gR^ihaM yayau sa dharmAtmA dhanamAdAya takShakAt || 26|| nivartya kashyapaM sarpaH saptame divase nR^ipam | hantukAmo jagAmAshu nagaraM nAgasAhvayam || 27|| shushrAva nagarasyAnte prAsAdasthaM parIkShitam | maNimantrauShadhaiH kAmaM rakShyamANamatandritam || 28|| chintAviShTastadA nAgo viprashApabhayAkulaH | chintayAmAsa yogena pravisheyaM gR^ihaM katham || 29|| va~njayAmi kathaM chainaM rAjAnaM pApakAriNam | viprashApAddhataM mUDhaM viprapIDAkaraM shaTham || 30|| pANDavAnAM kule jAtaH ko.api naitAdR^isho bhavet | tApasasya gale yena mR^itaH sarpo niveshitaH || 31|| kR^itvA vigarhitaM karma jAnankAlagatiM nR^ipaH | rakShakAnbhavane kR^itvA prAsAdamabhigamya cha || 32|| mR^ityuM va~nchayate rAjA vartate.adya nirAkulaH | taM kathaM dhakShayiShyAmi vipravAkyena choditaH || 33|| na jAnAti cha mandAtmA maraNaM hyanivartanam | tenAsau rakShakAnsthApya saudhArUDho.adya modate || 34|| yadi vai vihito mR^ityurdaivenAmitatejasA | sa kathaM parivarteta kR^itairyatnaistu koTibhiH || 35|| pANDavasya cha dAyAdo jAnanmR^ityuM gataM nR^ipaH | jIvane matimAsthAya sthitaH sthAne nirAkulaH || 36|| dAnapuNyAdikaM rAjA kartumarhati sarvathA | dharmeNa hanyate vyAdhiryenAyuH shAshvataM bhavet || 37|| nochenmR^ityuvidhiM kR^itvA snAnadAnAdikAH kriyAH | maraNaM svargalokAya narakAyAnyathA bhavetU || 38|| dvijapIDAkR^itaM pApaM pR^ithagvAsya cha bhUpateH | viprashApastathA ghora Asanne maraNe kila || 39|| na ko.api brAhmaNaH pArshve ya enaM pratibodhayet | vedhasA vihito mR^ityuranivAryastu sarvathA || 40|| iti sa~nchintya sarpo.asau svAnnAgAnnikaTe sthitAn | kR^itvA tApasaveShAMstAnprAhiNotsubhuja~NgamAn || 41|| phalamUlAdikaM gR^ihya rAj~ne nAgo.atha takShakaH | svayaM cha kITarUpeNa phalamadhye sasAra ha || 42|| nirgatAste tadA nAgAH phalAnyAdAya satvarAH | te rAjabhavanaM prApya sthitAH prAsAdasannidhau || 43|| rakShakAstApasAndR^iShTvA paprachChustachchikIrShitam | Uchuste bhUpatiM draShTuM prAptAH smo.adya tapovanAt || 44|| abhimanyusutaM vIraM kulArkaM chArudarshanam | parivardhayituM prAptA mantrairAtharvaNaistathA || 45|| nivedayadhvaM rAjAnaM darshanArthAgatAnmunIn | kR^itvAbhiShekAnyAsyAmo dattvA miShTaphalAnicha || 46|| bhAratAnAM kule vApi na dR^iShTA dvArarakShakAH | na shrutaM tApasAnAM tu rAj~no.asandarshanaM kila || 47|| ArohAmo vayaM tatra yatra rAjA parIkShitaH | AshIrbhirvardhayitvainaM dattAj~nAH pravrajAmahe || 48|| sUta uvAcha | ityAkarNya vachasteShAM tApasAnAM tu rakShakAH | pratyUchustAn dvijAnmatvA nideshaM bhUpateryathA || 49|| nAdya vo darshanaM viprA rAj~naH syAditi no matiH | shvaH sarvatApasairatra tvAgantavyaM nR^ipAlaye || 50|| anArohastu prAsAdo viprANAM munisattamAH | viprashApabhayAdrAj~nA vihito.asti na saMshayaH || 51|| tadochustAnatho viprAH phalamUlajalAni cha | viprAshiShashcha rAj~ne.atha grAhayantu surakShakAH || 52|| te gatvA nR^ipatiM prochustApasAnAgatA~njanAH | rAjovAchAnayadhvaM vai phalamUlAdikaM cha yat || 53|| pR^ichChadhvaM tApasAnkAryaM prAtarAgamanaM punaH | praNAmaM kathayadhvaM me nAdya sandarshanaM mama || 54|| te gatvAtha samAdAya phalamUlAdikaM cha yat | rAj~ne samarpayAmAsurbahumAnapuraHsaram || 55|| gateShu teShu nAgeShu vipraveShAvR^iteShu cha | phalAnyAdAya rAjAsau sachivAnidamabravIt || 56|| suhR^ido bhakShayantvadya phalAnyetAni sarvashaH | admyahaM chaikametadvai phalaM viprArpitaM mahat || 57|| ityuktvA tatphalaM dattvA suhR^idbhyashchottarAsutaH | kare kR^itvA phalaM pakvaM dadAra nR^ipatiH svayam || 58|| vidAritaM phalaM rAj~nA tatra kR^imirabhUdaNuH | sa kR^iShNanayanastAmro dR^iShTo bhUpatinA svayam || 59|| taM dR^iShTvA nR^ipatiH prAha sachivAnvismitAnatha | astamabhyeti savitA viShAdadya na me bhayam || 60|| a~NgIkaromi taM shApaM kR^imiko mAM dashatvayam | evamuktvA sa rAjendro grIvAyAM sa.nnyaveshayat || 61|| astaM yAte divAnAthe dhR^itaH kaNThe.atha kITakaH | takShakastu tadA jAtaH kAlarUpI bhayAnakaH || 62|| rAjA saMveShTitastena daShTashchApi mahIpatiH | mantriNo vismayaM prAptA rurudurbhR^ishaduHkhitAH || 63|| ghorarUpamahiM vIkShya dudruvuste bhayArditAH | chukrushU rakShakAH sarve hAhAkAro mahAnabhUt || 64|| veShTito bhogibhogena vinaShTabahupauruShaH | novAcha nR^ipatiH ki~nchinna chachAlottarAsutaH || 65|| utthitAgnishikhA ghorA viShajA takShakAnanAt | prajajvAla nR^ipaM tvAshu gataprANaM chakAra ha || 66|| hatvAshu jIvitaM rAj~nastakShako gagane gataH | jagaddagdhaM tu kurvANaM dadR^ishustaM janA iha || 67|| sa papAta gataprANo rAjA dagdha iva drumaH | chukushushcha janAH sarve mR^itaM dR^iShTvA narAdhipam || 68|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe parIkShinmaraNaM nAma dashamo.adhyAyaH || 2\.10|| \section{2\.11 ekAdasho.adhyAyaH | sarpasatravarNanam |} sUta uvAcha | gataprANaM tu rAjAnaM bAlaM putraM samIkShya cha | chakrushcha mantriNaH sarve paralokasya satkriyAH || 1|| ga~NgAtIre dagdhadehaM bhasmaprAyaM mahIpatim | agurubhishchAbhiyuktAyAM chitAyAmadhyaropayan || 2|| durmaraNe mR^itasyAsya chakushchaivaurdhvadaihikIm | kriyAM purohitAstasya vedamantrairvidhAnataH || 3|| dadurdAnAni viprebhyo gAH suvarNaM yathochitam | annaM bahuvidhaM tatra vastrANi vividhAni cha || 4|| sumuhUrte sutaM bAlaM prajAnAM prItivardhanam | siMhAsane shubhe tatra mantriNaH sa.nnyaveshayan || 5|| paurA jAnapadA lokAshchakrustaM nR^ipatiM shishum | janamejayanAmAnaM rAjalakShaNasaMyutam || 6|| dhAtreyI shikShayAmAsa rAjachihnAni sarvashaH | dine dine vardhamAnaH sa babhUva mahAmatiH || 7|| prApte chaikAdashe varShe tasmai kulapurohitaH | yathochitAM dadau vidyAM jagrAha sa yathochitAm || 8|| dhanurvedaM kR^ipaH pUrNaM dadAvasmai susaMskR^itam | arjunAya yathA droNaH karNAya bhArgavo yathA || 9|| samprAptavidyo balavAnvabhUva duratikramaH | dhanurvede tathA vede pAragaH paramArthavit || 10|| dharmashAstrArthakushalaH satyavAdI jitendriyaH | chakAra rAjyaM dharmAtmA purA dharmasuto yathA || 11|| tataH suvarNavarmAkhyo rAjA kAshipatiH kila | vapuShTamAM shubhA kanyAM dadau pArIkShitAya cha || 12|| sa tAM prApyAsitApA~NgIM mumude janamejayaH | kAshirAjasutAM kAntAM prApya rAjA yathA purA || 13|| vichitravIryo mumude subhadrAM cha yathArjunaH | vijahAra mahIpAlo vaneShUpavaneShu cha || 14|| tayA kamalapatrAkShyA shachyA shatakraturyathA | prajAstasya susantuShTA babhUvuH sukhalAlitAH || 15|| mantriNaH karmakushalAshchakruH kAryANi sarvashaH | etasminneva kAle tu munirutta~NkanAmakaH || 16|| takShakeNa parikliShTo hastinApuramabhyagAt | vairasyApachitiM ko.asya prakuryAditi chintayan || 17|| parIkShitasutaM matvA taM nR^ipaM samupAgataH | kAryAkAryaM na jAnAsi samaye nR^ipasattama || 18|| akartavyaM karoShyadya kartavyaM na karoShi vai | kiM tvAM samprArthayAmyadya gatAmarShaM nirudyamam || 19|| avairaj~namatantraj~naM bAlacheShTAsamanvitam | janamejaya uvAcha | kiM vairaM na mayA j~nAtaM na kiM pratikR^itaM mayA || 20|| tadvada tvaM mahAbhAga karomi yadanantaram | utta~Nka uvAcha | pitA te nihato bhUpa takShakeNa durAtmanA || 21|| mantriNastvaM samAhUya pR^ichCha svapitR^inAshanam | sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM rAjA paprachCha mantrisattamAn || 22|| Uchuste dvijashApena daShTaH sarpeNa vai mR^itaH | janamejaya uvAcha | shApo.atra kAraNaM rAj~naH shaptasya muninA kila || 23|| takShakasya tu ko doSho brUhi me munisattama | utta~Nka uvAcha | takShakeNa dhanaM dattvA kashyapaH sannivAritaH || 24|| na sa kiM takShako vairI pitR^ihA tava bhUpate | bhAryA ruroH purA bhUpa daShTA sarpeNa sA mR^itA || 25|| avivAhitA tu muninA jIvitA cha punaH priyA | ruruNApi kR^itA tatra pratij~nA chAtidAruNA || 26|| yaM yaM sarpaM prapashyAmi taM taM hanmyAyudhena vai | evaM kR^itvA pratij~nAM sa shastrapANI rurustadA || 27|| vyacharatpR^ithivIM rAjannighnansarpAnyatastataH | ekadA sa vane ghoraM DuNDubhaM jarasAnvitam || 28|| apashyaddaNDamudyamya hantuM taM samupAyayau | abhyahanruShito viprastamuvAchAtha DuNDubhaH || 29|| nAparAdhnomi te vipra kasmAnmAmabhihaMsi vai | rururuvAcha | prANapriyA me dayitA daShTA sarpeNa sA mR^itA || 30|| pratij~neyaM tadA sarpa duHkhitena mayA kR^itA | DuNDubha uvAcha | nAhaM dashAmi te.anye vai ye dashanti bhuja~NgamAH || 31|| sharIrasamayogena na mAM hiMsitumarhasi | utta~Nka uvAcha | shrutvA tAM mAnuShIM vANIM sarpeNoktAM manoharAm || 32|| ruruH paprachCha ko.asi tvaM kasmAdDuNDubhatAM gataH | sarpa uvAcha | brAhmaNo.ahaM purA vipra sakhA me khagamAbhidhaH || 33|| vipro dharmabhR^itAM shreShThaH satyavAdI jitendriyaH | sa mayA va~njito maurkhyAtsarpaM kR^itvA cha tArNakam || 34|| bhayaM cha prApito.atyarthamagnihotragR^ihe sthitaH | tena bhItena shapto.ahaM vihvalenAtivepinA || 35|| bhava sarpo mandabuddhe yenAhaM dharShitastvayA | mayA prasAdito.atyarthaM sarpeNAsau dvijottamaH || 36|| mAmuvAchAtha tatkrodhAtki~nchichChAntimavApya cha | ruruste mochitA shApasyAsya sarpa bhaviShyati || 37|| pramatestu suto nUnamiti mAM so.abravIdvachaH | so.ahaM sarpo rurustvaM cha shR^iNu me paramaM vachaH || 38|| ahiMsA paramo dharmo viprANAM nAtra saMshayaH | dayA sarvatra kartavyA brAhmaNena vijAnatA || 39|| yaj~nAdanyatra viprendra na hiMsA yAj~niko matA | sUta uvAcha | sarpayonervinirmukto bAhmaNo.asau rurustataH || 40|| kR^itvA tasya cha shApAntaM parityaktaM cha hiMsanam | vivAhitA tena bAlA mR^itA sajjIvitA punaH || 41|| kadanaM sarvasarpANAM kR^itaM vairamanusmaran | tvaM tu vairaM samutsR^ijya vartase pannageShvatha || 42|| vimanyurbharatashreShTha pitR^ighAtakareShu vai | antarikShe mR^itastAtaH snAnadAnavivarjitaH || 43|| tasyoddhAraM cha rAjendra kuru hatvAtha pannagAn | piturvairaM na jAnAti jIvanneva mR^ito hi saH || 44|| durgatiste pitustAvadyAvattAnna haniShyasi | ambAmakhamiShaM kR^itvA kuru yaj~naM nR^ipottama || 45|| sarpasatraM mahArAja piturvairamanusmaran | sUta uvAcha | iti tasya vachaH shrutvA rAjA janmejayastadA || 46|| netrAbhyAmashrupAtaM cha chakArAtIva duHkhitaH | dhi~NmAmastu sudurbuddhervR^ithA mAnakarasya vai || 47|| pitA yasya gatiM ghorAM prAptaH pannagapIDitaH | adyAhaM makhamArabhya karomyapachitiM pituH || 48|| hatvA sarpAnasandigdho dIpyamAne vibhAvasau | AhUya mantriNaH sarvAn rAjA vachanamabravIt || 49|| kurvantu yaj~nasambhAraM yathArhaM mantrisattamAH | ga~NgAtIre shubhAM bhUmiM mApayitvA dvijottamaiH || 50|| kurvantu maNDapaM svasthAH shatastambhaM manoharam | vedI yaj~nasya kartavyA mamAdya sachivAH khalu || 51|| tada~Ngatve vidheyo vai sarpasatraH suvistaraH | takShakastu pashustatra hototta~Nko mahAmuniH || 52|| shIghramAhUyatAM viprAH sarvaj~nA vedapAragAH | sUta uvAcha | mantriNastu tadA chakrurbhUpavAkyairvichakShaNAH || 53|| yaj~nasya sarvasambhAraM vedIM yaj~nasya vistR^itAm | havane vartamAne tu sarpANAM takShako gataH || 54|| indraM prati bhayArto.ahaM trAhi mAmiti chAbravIt | bhayabhItaM samAshvAsya svAsane sanniveshya cha || 55|| dadAvabhayamatyarthaM nirbhayo bhava pannaga | tamindrasharaNaM j~nAtvA munirdattAbhayaM tathA || 56|| utta~Nko.ahvayadudvignaH sendraM kR^itvA nimantraNam | smR^itastadA takShakeNa yAyAvarakulodbhavaH || 57|| AstIko nAma dharmAtmA jaratkArusuto muniH | tatrAgatya munerbAlastuShTAva janamejayam || 58|| rAjA tamarchayAmAsa dR^iShTvA bAlaM supaNDitam | archayitvA nR^ipastaM tu ChandayAmAsa vA~nChitaiH || 59|| sa tu vavre mahAbhAga yaj~no.ayaM viramatviti | satyabaddho nR^ipastena prArthitashcha punastathA || 60|| homaM nivartayAmAsa sarpANAM munivAkyataH | bhArataM shrAvayAmAsa vaishampAyana vistarAt || 61|| shrutvApi nR^ipatiH kAmaM na shAntimabhijagmivAn | vyAsaM paprachCha bhUpAlo mama shAntiH kathaM bhavet || 62|| mano.atidahyate kAmaM kiM karomi vadasva me | pitA me durbhagasyaiva mR^itaH pArthasutAtmajaH || 63|| kShatriyANAM mahAbhAga sa~NgrAme maraNaM varam | raNe vA maraNaM vyAsa gR^ihe vA vidhipUrvakam || 64|| maraNaM na piturme.abhUdantarikShe mR^ito.avashaH | shAntyupAyaM vadasvAtra tvaM cha satyavatIsuta || 65|| yathA svargaM vrajedAshu pitA me durgatiM gataH || 66|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe sarpasatravarNanaM nAmaikAdasho.adhyAyaH || 2\.11|| \section{2\.12 dvAdasho.adhyAyaH | shrotR^ipravaktR^iprasa~NgaH |} sUta uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya vyAsaH satyavatIsutaH | uvAcha vachanaM tatra sabhAyAM nR^ipatiM cha tam || 1|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjan pravakShyAmi purANaM guhyamadbhutam | puNyaM bhAgavataM nAma nAnAkhyAnayutaM shivam || 2|| adhyApitaM mayA pUrvaM shukAyAtmasutAya vai | shrAvayAmi nR^ipa tvAM hi rahasyaM paramaM mama || 3|| dharmArthakAmamokShANAM kAraNaM shravaNAtkila | shubhada sukhadaM nityaM sarvAgamasamuddhR^itam || 4|| janamejaya uvAcha | AstIko.ayaM sutaH kasya vighnArthaM kathamAgataH | prayojanaM kimatrAsya sarpANAM rakShaNe prabho || 5|| kathayaitanmahAbhAga vistareNa kathAnakam | purANaM cha tathA sarvaM vistarAdvada suvrata || 6|| vyAsa uvAcha | jaratkArurmuniH shAnto na chakAra gR^ihAshramam | tena dR^iShTA vane garte lambamAnA svapUrvajAH || 7|| tatastamAhuH kuru putra dArA\- nyathA cha naH syAtparamA hi tR^iptiH | svarge vrajAmaH khalu duHkhamuktA vayaM sadAchArayute sute vai || 8|| sa tAnuvAchAtha labhe samAnA\- mayAchitAM chAtivashAnugAM cha | tadA gR^ihArambhamahaM karomi bravImi tathyaM mama pUrvajA vai || 9|| ityuktvA tA~njaratkArurgatastIrthAnprati dvijaH | tadaiva pannagAH shaptA mAtrAgnau nipatantviti || 10|| kashyapasya muneH patnyau kadrUshcha vinatA tathA | dR^iShTvAdityarathe chAshvamUchatushcha parasparam || 11|| taM dR^iShTvA cha tadA kadrUrvinatAmidamabravIt | kiMvarNo.ayaM hayo bhadre satyaM prabrUhi mAchiram || 12|| vinatovAcha | shveta evAshvarAjo.ayaM kiM vA tvaM manyase shubhe | brUhi varNaM tvamapyasya tatastu vipaNAvahe || 13|| kadruruvAcha | kR^iShNavarNamahaM manye hayamenaM shuchismite | ehi sArdhaM mayA divyaM dAsIbhAvAya bhAmini || 14|| sUta uvAcha | kadrUshcha svasutAnAha sarvAnsarpAnvashe sthitAn | bAlA~nChyAmAnprakurvantu yAvato.ashvasharIrake || 15|| neti kechana tatrAhustAnathAsau shashApa ha | janamejayasya yaj~ne vai gamiShyatha hutAshanam || 16|| anye chakrurhayaM sarpAH karburaM varNabhogakaiH | veShTayitvAsya puchChaM tu mAtuH priyachikIrShayA || 17|| bhaginyau cha susaMyukte gatvA dadR^ishaturhayam | karburaM taM hayaM dR^iShTvA vinatA chAtiduHkhitA || 18|| tadAjagAma garuDaH sutastasyA mahAbalaH | sa dR^iShTvA mAtaraM dInAmapR^ichChatpannagAshanaH || 19|| mAtaH kathaM sudInAsi ruditeva vibhAsi me | jIvamAne mayi sute tathAnye ravisArathau || 20|| duHkhitAsi tato vAM dhigjIvitaM chArulochane | kiM jAtena sutenAtha yadi mAtA suduHkhitA || 21|| shaMsa me kAraNaM mAtaH karomi vigatajvarAm | vinatovAcha | sapatnyA dAsyahaM putra kiM bravImi vR^ithA kShatA || 22|| vaha mAM sA bravItyadya tenAsmi duHkhitA suta | garuDa uvAcha | vahiShye.ahaM tatra kila yatra sA gantumutsukA || 23|| mA shokaM kuru kalyANi nishchintAM tvAM karomyaham | vyAsa uvAcha | ityuktA sA gatA pArshvaM kadroshcha vinatA tadA || 24|| dAsIbhAvamapAkartuM garuDo.api mahAbalaH | uvAha tAM saputrAM vai sindhoH pAraM jagAma ha || 25|| gatvA tAM garuDaH prAha brUhi mAtarnamo.astu te | kathaM muchyeta me mAtA dAsIbhAvAdasaMshayam || 26|| kadrUruvAcha | amR^itaM devalokAttvaM balAdAnIya me sutAn | samarpaya sutAdyAshu mAtaraM mochayAbalAm || 27|| vyAsa uvAcha | ityuktaH prayayau shIghramindralokaM mahAbalaH | kR^itvA yuddhaM jahArAshu sudhAkumbhaM khagottamaH || 28|| samAnIyAmR^itaM mAtre vainateyaH samarpayat | mochitA vinatA tena dAsIbhAvAdasaMshayam || 29|| amR^itaM sa~njahArendraH snAtuM sarpA yadA gatAH | dAsIbhAvAdvinirmuktA vinatA vipaterbalAt || 30|| tatrAstIrNAH kushAstaistu lIDhAH pannaganAmakaiH | dvijihvAste susampannAH kushAgrasparshamAtrataH || 31|| mAtrA shaptAshcha ye nAgA vAsukipramukhAH shuchA | brahmANaM sharaNaM gatvA te hochuH shApajaM bhayam || 32|| tAnAha bhagavAnbrahmA jaratkArurmahAmuniH | vAsukerbhaginIM tasmai arpayadhvaM sanAmikAm || 33|| tasyAM yo jAyate putraH sa vastrAtA bhaviShyati | AstIka iti nAmAsau bhavitA nAtra saMshayaH || 34|| vAsukistu tadAkarNya vachanaM brahmaNaH shivam | vanaM gatvA sutAM tasmai dadau vinayapUrvakam || 35|| sanAmAM tAM munirj~nAtvA jaratkAruruvAcha tam | apriyaM me yadA kuryAttadA tAM santyajAmyaham || 36|| vAgbandhaM tAdR^ishaM kR^itvA munirjagrAha tAM svayam | dattvA cha vAsukiH kAmaM bhavanaM svaM jagAma ha || 37|| kR^itvA parNakuTIM shubhrAM jaratkArurmahAvane | tayA saha sukhaM prApa ramamANaH parantapa || 38|| ekadA bhojanaM kR^itvA supto.asau munisattamaH | bhaginI vAsukestatra saMsthitA varavarNinI || 39|| na sambodhayitavyo.ahaM tvayA kAnte katha~nchana | ityuktvA tu gato nidrAM munistAM sudatIM tadA || 40|| ravirastagiriM prAptaH sandhyAkAla upasthite | kiM karomi na me shAntistyajenmAM bodhitaH punaH || 41|| dharmalopabhayAdbhItA jaratkArurachintayat | nochetprabothayAmyenaM sandhyAkAlo vR^ithA vrajet || 42|| dharmanAshAdvaraM tyAgastathApi maraNaM dhruvam | dharmahAnirnarANAM hi narakAya bhavetpunaH || 43|| iti sa~nchintya sA bAlA taM muniM pratyabodhayat | sandhyAkAlo.api sa~njAta uttiShThottiShThasuvrata || 44|| utthito.asau muniH kopAttAmuvAcha vrajAmyaham | tvaM tu bhrAtR^igR^ihaM yAhi nidrAvichChedakAriNI || 45|| vepamAnAbravIdvAkyamityuktA muninA tadA | bhrAtrA dattA yadarthaM tatkathaM syAdamitaprabha || 46|| muniH prAha jaratkAruM tadastIti nirAkulaH | gatA sA muninA tyaktA vAsukeH sadanaM tadA || 47|| pR^iShTA bhrAtrAbravIdvAkyaM yathoktaM patinA tadA | astItyuktvA cha hitvA mAM gato.asau munisattamaH || 48|| vAsukistu tadAkarNya satyAvA~Nmunirityuta | vishvAsaM cha paraM kR^itvA bhaginIM tAM samAshrayat || 49|| tataH kAlena kiyatA jAto.asau munibAlakaH | AstIka iti nAmAsau vikhyAtaH kurusattama || 50|| tenAyaM rakShito yaj~nastava pArthivasattama | mAtR^ipakShasya rakShArthaM muninA bhAvitAtmanA || 51|| bhavyaM kR^itaM mahArAja mAnito.ayaM tvayA muniH | yAyAvarakulotpano vAsukerbhaginIsutaH || 52|| svasti te.astu mahAbAho bhArataM sakalaM shrutam | dAnAni bahu dattAni pUjitA munayastathA || 53|| kR^itena sukR^itenApi na pitA svargatiM gataH | pAvitaM na kulaM kR^itsnaM tvayA bhUpatisattama || 54|| devyAshchAyatanaM bhUpa vistIrNaM kuru bhaktitaH | yena vai sakalA siddhistava syAjjanamejaya || 55|| pUjitA parayA bhaktyA shivA sakaladA sadA | kulavR^iddhiM karotyeva rAjyaM cha susthiraM sadA || 56|| devImakhaM vidhAnena kR^itvA pArthivasattama | shrImadbhAgavataM nAma purANaM paramaM shR^iNu || 57|| tvAmahaM shrAvayiShyAmi kathAM paramapAvanIm | saMsAratAriNIM divyAM nAnArasasamAhR^itAm || 58|| na shrotavyaM paraM chAsmAtpurANAdvidyate bhuvi | nArAdhyaM vidyate rAjandevIpAdAmbujAdR^ite || 59|| te sabhAgyAH kR^itapraj~nA dhanyAste nR^ipasattama | yeShAM chitte sadA devI vasati premasa~Nkule || 60|| suduHkhitAste dR^ishyante bhuvi bhArata bhArate | nArAdhitA mahAmAyA yairjanaishcha sadAmbikA || 61|| brahmAdayaH surAH sarve yadArAdhanatatparAH | vartante sarvadA rAjaMstAM na seveta ko janaH || 62|| ya idaM shR^iNuyAnnityaM sarvAnkAmAnavApnuyAt | bhagavatyA samAkhyAtaM viShNave yadanuttamam || 63|| tena shrutena te rAjaMshchitte shAntirbhaviShyati | pitR^INAM chAkShayaH svargaH purANashravaNAdbhavet || 64|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM dvitIyaskandhe shrotR^ipravaktR^iprasa~Ngo nAma dvAdasho.adhyAyaH || 2\.12|| || iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe dvitIyaskandhaH samAptaH || ## Encoded and proofread by Vishwas Bhide \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}