% Text title : Devi Bhagavata Mahapurana Skandha 03 % File name : devIbhAgavatam03.itx % Category : purana, devI, devii, devibhagavatam % Location : doc\_purana % Transliterated by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Proofread by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Latest update : March 30, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 3. Shrimaddevibhagavatamahapurane Tritiyah Skandhah ..}## \itxtitle{.. 3\. shrImaddevIbhAgavatamahApurANe tR^itIyaH skandhaH ..}##\endtitles ## \section{3\.1 prathamo.adhyAyaH | bhuvaneshvarIvarNanam |} janamejaya uvAcha \- bhagavan bhavatA proktaM yaj~namambAbhidhaM mahat | sA kA kathaM samutpannA kutra kasmAchcha ki~NguNA || 1|| kIdR^ishashcha makhastasyAH svarUpaM kIdR^ishaM tathA | vidhAnaM vidhivadbrUhi sarvaj~no.asi dayAnidhe || 2|| brahmANDasya tathotpattiM vada vistaratastathA | yathoktaM yAdR^ishaM brahmannakhilaM vetsi bhUsura || 3|| brahmA viShNushcha rudrashcha trayo devA mayA shrutAH | sR^iShTipAlanasaMhArakArakAH saguNAstvamI || 4|| svatantrAste mahAtmAnaH pArAsharya vadasva me | AhosvitparatantrAste shrotumichChAmi sAmpratam || 5|| mR^ityudharmAshcha te no vA sachchidAnandarUpiNaH | adhibhUtAdibhiryuktA na vA duHkhaistridhAtmakaiH || 6|| kAlasya vashagA no vA te surendrA mahAbalAH | kathaM te vai samutpannA kasmAditi cha saMshayaH || 7|| harShashokayutAste vai nidrAlasyasamanvitAH | saptadhAtumayAsteShAM dehAH kiM vAnyathA mune || 8|| kairdravyairnirmitAste vai kairguNairindriyaistathA | bhogashcha kIdR^ishasteShAM pramANamAyuShastathA || 9|| nivAsasthAnamapyeShAM vibhUtiM cha vadasva me | shrotumichChAmyahaM brahman vistareNa kathAmimAm || 10|| vyAsa uvAcha \- durgamaH prashnabhAro.ayaM kR^ito rAjaMstvayA.adhunA | brahmAdInAM samutpattiH kasmAditi mahAmate || 11|| etadeva mayA pUrvaM pR^iShTo.asau nArado muniH | vismitaH pratyuvAchedamutthitaH shR^iNu bhUpate || 12|| kasmiMshcha samaye chAhaM ga~NgAtIre sthitaM munim | apashyaM nAradaM shAntaM sarvaj~naM vedavittamam || 13|| dR^iShTvAhaM mudito bhUtvA pAdayorapataM muneH | tejAj~naptaH samIpe.asya saMviShTashcha varAsane || 14|| shrutvA kushalavArtAM vai tamapR^ichChaM vidheH sutam | nirviShTaM jAhnavItIre nirjane sUkShmavAluke || 15|| mune.ativitatasyAsya brahmANDasya mahAmate | kaH kartA paramaH proktastanme brUhi vidhAnataH || 16|| kasmAdetatsamutpannaM brahmANDaM munisattama | anityaM vA tathA nityaM tadAchakShva dvijottama || 17|| ekakartR^ikametadvA bahukartR^ikamanyathA | akartR^ikaM na kAryaM syAdvirodho.ayaM vibhAti me || 18|| iti sandehasandohe magnaM mAM tArayAdhunA | vikalpakoTIH kR^irvANaM saMsAre.asmin pravistare || 19|| bruvanti sha~NkaraM kechinmatvA kAraNakAraNam | sadAshivaM mahAdevaM pralayotpattivarjitam || 20|| AtmArAmaM sureshaM cha triguNaM nirmalaM haram | saMsAratArakaM nityaM sR^iShTisthityantakAraNam || 21|| anye viShNuM stuvantyenaM sarveShAM prabhumIshvaram | paramAtmAnamavyaktaM sarvashaktisamanvitam || 22|| bhuktidaM muktidaM shAntaM sarvAdiM sarvatomukham | vyApakaM vishvasharaNamanAdinidhanaM harim || 23|| dhAtAraM cha tathA chAnye bruvanti sR^iShTikAraNam | tameva sarvavettAraM sarvabhUtapravartakam || 24|| chaturmukhaM sureshAnaM nAbhipadmabhavaM vibhum | sraShTAraM sarvalokAnAM satyalokanivAsinam || 25|| dineshaM pravadantyanye sarveshaM vedavAdinaH | stuvanti chaiva gAyanti sAyaM prAtaratandritAH || 26|| yajanti cha tathA yaj~ne vAsavaM cha shatakratum | sahasrAkShaM devadevaM sarveShAM prabhumulbaNam || 27|| yaj~nAdhIshaM surAdhIshaM trilokeshaM shachIpatim | yaj~nAnAM chaiva bhoktAraM somapaM somapapriyam || 28|| varuNaM cha tathA somaM pAvakaM pavanaM tathA | yamaM kuberaM dhanadaM gaNAdhIshaM tathApare || 29|| herambaM gajavaktraM cha sarvakAryaprasAdhakam | smaraNAtsiddhidaM kAmaM kAmadaM kAmagaM param || 30|| bhavAnIM kechanAchAryAH pravadantyakhilArthadAm | AdimAyAM mahAshaktiM prakR^itiM puruShAnugAm || 31|| brahmaikatAsamApannAM sR^iShTisthityantakAriNIm | mAtaraM sarvabhUtAnAM devatAnAM tathaiva cha || 32|| anAdinidhanAM pUrNAM vyApikAM sarvajantuShu | IshvarIM sarvalokAnAM nirguNAM saguNAM shivAm || 33|| vaiShNavIM shA~NkarIM brAhmIM vAsavIM vAruNIM tathA | vArAhIM nArasiMhIM cha mahAlakShmIM tathAdbhutAm || 34|| vedamAtaramekAM cha vidyAM bhavataroH sthirAm | sarvaduHkhanihantrIM cha smaraNAtsarvakAmadAm || 35|| mokShadAM cha mumukShUNAM kAmadAM cha phalArthinAm | triguNAtItarUpAM cha guNavistArakArakAm || 36|| nirguNAM saguNAM tasmAttAM dhyAyanti phalArthinaH | nira~njanaM nirAkAraM nirlepaM nirguNaM kila || 37|| arUpaM vyApakaM brahma pravadanti munIshvarAH | vedopaniShadi proktastejomaya iti kvachit || 38|| sahasrashIrShA puruShaH sahasranayanastathA | sahasrakarakarNashcha sahasrAsyaH sahasrapAt || 39|| viShNoH pAdamathAkAshaM paramaM samudAhR^itam | virAjaM virajaM shAntaM pravadanti manIShiNaH || 40|| puruShottamaM tathA chAnye pravadanti purAvidaH | naiko.apIti vadantyanye prabhurIshaH kadAchana || 41|| anIshvaramidaM sarvaM brahmANDamiti kechana | na kadApIshajanyaM yajjagadetadachintitam || 42|| sadaivedamanIshaM cha svabhAvotthaM sadedR^isham | akartAsau pumAnproktaH prakR^itistu tathA cha sA || 43|| evaM vadanti sA~NkhyAshcha munayaH kapilAdayaH | ete sandehasandohAH prabhavanti tathA.apare || 44|| vikalpopahataM chetaH kiM karomi munIshvara | dharmAdharmavivakShAyAM na mano me sthiraM bhavet || 45|| ko dharmaH kIdR^isho.adharmashchihnaM naivopalabhyate | devAH sattvaguNotpannAH satyadharmavyavasthitAH || 46|| pIDyante dAnavaiH pApaiH kutra dharmavyavasthitiH | dharmasthitAH sadAchArAH pANDavA mama vaMshajAH || 47|| duHkhaM bahuvidhaM prAptAstatra dharmasya kA sthitiH | ato me hR^idayaM tAta vepate.atIva saMshaye || 48|| kuru me.asaMshayaM chetaH samartho.asi mahAmune | trAhi saMsAravArdhestvaM j~nAnapotena mAM mune || 49|| majjantaM chotpatantaM cha magnaM mohajalAvile || 50|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe bhuvaneshvarIvarNanaM nAma prathamo.adhyAyaH || 3\.1|| \section{3\.2 dvitIyo.adhyAyaH | brahmAdInA~NgativarNanam |} vyAsa uvAcha | yattvayA cha mahAbAho pR^iShTo.ahaM kurusattama | tAnprashnAnnAradaH prAha mayA pR^iShTo munIshvaraH || 1|| nArada uvAcha | vyAsa kiM te bravImyadya purA.ayaM saMshayo mama | utpanno hR^idaye.atyarthaM sandehAsArapIDitaH || 2|| gatvA.ahaM pitaraM sthAne brahmANamamitaujasam | apR^ichChaM yattvayA pR^iShTaM vyAsAdya prashnamuttamam || 3|| pitaH kutaH samutpannaM brahmANDamakhilaM vibho | bhavatkR^itena vA samyak kiM vA viShNukR^itaM tvidam || 4|| rudrakR^itaM vA vishvAtman brUhi satyaM jagatpate | ArAdhanIyaH kaH kAmaM sarvotkR^iShTashcha kaH prabhuH || 5|| tatsarvaM vada me brahmansandehAMshChindhi chAnagha | nimagno hyasmi saMsAre duHkharUpe.anR^itopame || 6|| sandehAndolitaM cheto na prashAmyati kutrachit | na tIrtheShu na deveShu sAdhaneShvitareShu cha || 7|| avij~nAya paraM tattvaM kutaH shAntiH parantapa | vikIrNaM bahudhA chittaM naikatra sthiratAM vrajet || 8|| kaM smarAmi yaje kaM vA kaM vrajAmyarchayAmi kam | staumi kaM nAbhijAnAmi deva sarveshvareshvaram || 9|| tato mAM pratyuvAchedaM brahmA lokapitAmahaH | mayA satyavatIsUno kR^ite prashne sudustare || 10|| brahmovAcha | kiM bravImi sutAdyAhaM durbodhaM prashnamuttamam | tvayAshakyaM mahAbhAga viShNorapi sunishchayAt || 11|| rAgI ko.api na jAnAti saMsAre.asminmahAmate | viraktashcha vijAnAti nirIho yo vimatsaraH || 12|| ekArNave purA jAte naShTe sthAvaraja~Ngame bhUtamAtre samutpanne sa~njaj~ne kamalAdaham || 13|| nApashyaM taraNiM somaM na vR^ikShAnna cha parvatAn | karNikAyAM samAviShTashchintAmakaravaM tadA || 14|| kasmAdahaM samudbhUtaH salile.asminmahArNave | ko me trAtA prabhuH kartA saMhartA vA yugAtyaye || 15|| na cha bhUrvidyate spaShTA yadAdhAraM jalaM tvidam | pa~NkajaM kathamutpannaM prasiddhaM rUDhiyogayoH || 16|| pashyAmyadyAsya pa~NkaM taM mUlaM vai pa~Nkajasya cha | bhaviShyati dharA tatra mUlaM nAstyatra saMshayaH || 17|| uttaransalile tatra yAvadvarShasahasrakam | anveShamANo dharaNIM nAvApa tAM yadA tadA || 18|| tapastapeti chAkAshe vAgabhUdasharIriNI | tato mayA tapastaptaM padme varShasahasrakam || 19|| sR^ijeti punarudbhUtA vANI tatra shrutA mayA | vimUDho.ahaM tadAkarNya kaM sR^ijAmi karomi kim || 20|| tadA daityAvapi prAptau dAruNau madhukaiTabhau | tAbhyAM vibhIShitashchAhaM yuddhAya makarAlaye || 21|| tato.ahaM nAlamAlambya vArimadhyamavAtaram | tadA tatra mayA dR^iShTaH puruShaH paramAdbhutaH || 22|| meghashyAmasharIrastu pItavAsAshchaturbhujaH | sheShashAyI jagannAtho vanamAlAvibhUShitaH || 23|| sha~NkhachakragadApadmAdyAyudhaiH suvirAjitaH | tamadrAkShaM mahAviShNuM sheShaparya~NkashAyinam || 24|| yoganidrAsamAkrAntamavispandinamachyutam | shayAnaM taM samAlokya bhogibhogopari sthitam || 25|| chintA mamAdbhutA jAtA kiM karomIti nArada | mayA smR^itA tadA devI stutA nidrAsvarUpiNI || 26|| dehAnnirgatya sA devI gagane saMsthitA shivA | avitarkyasharIrA sA divyAbharaNamaNDitA || 27|| viShNordehaM vihAyAshu virarAja nabhaHsthitA | udatiShThadameyAtmA tayA mukto janArdanaH || 28|| pa~nchavarShasahasrANi kR^itavAn yuddhamuttamam | tadA vilokitau daityau hariNA vinipAtitau || 29|| utsa~NgaM vimalaM kR^itvA tatraiva nihatau cha tau | rudrastatraiva samprApto yatrAvAM saMsthitAvubhau || 30|| tribhiH saMvIkShitAsmAmiH svasthA devI manoharA | saMstutA paramA shaktiruvAchAsmAnavasthitAn || 31|| kR^ipAvalokanaiH kR^itvA pAvanairmuditAnatha | devyuvAcha | kAjeshAH svAni kAryANi kurudhvaM samatandritAH || 32|| sR^iShTisthitivishiShTAni hatAvetau mahAsurau | kR^itvA svAni niketAni vasadhvaM vigatajvarAH || 33|| prajAshchaturvidhAH sarvAH sR^ijadhvaM svavibhUtibhiH | brahmovAcha | tachChrutvA vachanaM tasyAH peshalaM sukhadaM mR^idu || 34|| abrUma tAmashaktiH smaH kathaM kurmastvimAH prajAH | na mahI vitatA mAtaH sarvatra vitataM jalam || 35|| na bhUtAni guNAshchApi tanmAtrANIndriyANi cha | tadAkarNya vacho.asmAkaM shivA jAtA smitAnanA || 36|| jhaTityevAgataM tatra vimAnaM gaganAchChubham | sovAchAsminsurAH kAmaM vishadhvaM gatasAdhvasAH || 37|| vimAne brahmaviShNvIshA darshayAmyadya chAdbhutam | tannishamya vachastasyA omityuktvA punarvayam || 38|| samAruhyopaviShTAH smo vimAne ratnamaNDite | muktAdAmasusaMvIte ki~NkiNIjAlashabdite || 39|| surasadmanibhe ramye trayastatrAvisha~NkitAH | sopaviShTAMstato dR^iShTvA devyasmAnvijitendriyAn || 40|| svashaktyA tadvimAnaM vai nodayAmAsa chAmbare || 41|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe brahmAdInA~NgativarNanaM nAma dvitIyo.adhyAyaH || 3\.2|| \section{3\.3 tR^itIyo.adhyAyaH | vimAnasthairharAdibhirdevIdarshanam |} brahmovAcha | vimAnaM tanmanovegaM yatra sthAnAntare gatam | na jalaM tatra pashyAmo vismitAH smo vayaM tadA || 1|| vR^ikShAH sarvaphalA ramyAH kokilArAvamaNDitAH | mahI mahIdharAH kAmaM vanAnyupavanAni cha || 2|| nAryashcha puruShAshchaiva pashavashcha saridvarAH | vApyaH kUpAstaDAgAshcha palvalAni cha nirjharAH || 3|| purato nagaraM ramyaM divyaprAkAramaNDitam | yaj~nashAlAsamAyuktaM nAnAharmyavirAjitam || 4|| pratyabhij~nA tadA jAtApyasmAkaM prekShya tatpuram | svargo.ayamiti kenAsau nirmitosti tadAdbhutam || 5|| rAjAnaM devasa~NkAshaM vrajantaM mR^igayAM vane | asmAbhiH saMsthitA dR^iShTA vimAnopari chAmbikA || 6|| kShaNAchchachAla gagane vimAnaM pavaneritam | muhUrtAdvA tataH prAptaM deshe chAnye manohare || 7|| nandanaM cha vanaM tatra dR^iShTamasmAbhiruttamam | pArijAtataruchChAyAsaMshritA surabhiH sthitA || 8|| chaturdanto gajastasyAH samIpe samavasthitaH | apsarasAM tatra vR^indAni menakAprabhR^itIni cha || 9|| krIDanti vividhairbhAvairgAnanR^ityasamanvitaiH | gandharvAH shatashastatra yakShA vidyAdharAstathA || 10|| mandAravATikAmadhye gAyanti cha ramanti cha dR^iShTaH shatakratustatra paulomyA sahitaH prabhuH || 11|| vayaM tu vismitAshchAsma dR^iShTvA traiviShTapaM tadA | yAdaHpatiM kuberaM cha yamaM sUryaM vibhAvasum || 12|| vilokya vismitAshchAsma vayaM tatra surAnsthitAn | tadA vinirgato rAjA purAttasmAtsumaNDitAt || 13|| devarAja ivAkShobhyo naravAhyAvanau sthitaH | vimAnasthA vayaM tachcha chachAla tarasAgatam || 14|| brahmalokaM tadA divyaM sarvadevanamaskR^itam | tatra brahmANamAlokya vismitau harakeshavau || 15|| sabhAyAM tatra vedAshcha sarve sA~NgAH svarUpiNaH | sAgarAH saritashchaiva parvatAH pannagoragAH || 16|| mAmUchatushchaturvaktraH ko.ayaM brahmA sanAtanaH | tAvavochamahaM naiva jAne sR^iShTipatiM patim || 17|| ko.ahaM ko.ayaM kimarthaM vA bhramo.ayaM mama cheshvarau | kShaNAdatha vimAnaM tachchachAlAshu manojavam || 18|| kailAsashikhare prAptaM ramye yakShagaNAnvite | mandAravATikAramye kIrakokilakUjite || 19|| vINAmurajavAdyaishcha nAdite sukhade shive | yadA prAptaM vimAnaM tattadaiva sadanAchChubhAt || 20|| nirgato bhagavA~nChambhurvR^iShArUDhastrilochanaH | pa~nchAnano dashabhujaH kR^itasomArdhashekharaH || 21|| vyAghracharmaparIdhAno gajacharmottarIyakaH | pArShNirakShau mahAvIrau gajAnanaShaDAnanau || 22|| shivena saha putrau dvau vrajamAnau virejatuH | nandiprabhR^itayaH sarve gaNapAshcha varAshcha te || 23|| jayashabdaM prayu~njAnA vrajanti shivapR^iShThagAH | taM vIkShya sha~NkaraM chAnyaM vismitAstatra nArada || 24|| mAtR^ibhiH saMshayAviShTastatrAhaM nyavasaM mune | kShaNAttasmAdgireH shR^i~NgAdvimAnaM vAtaraMhasA || 25|| vaikuNThasadanaM prAptaM ramAramaNamandiram | asambhAvyA vibhUtishcha tatra dR^iShTA mayA suta || 26|| visiShmiye tadA viShNurdR^iShTvA tatpuramuttamam | sadanAgre yayau tAvaddhariH kamalalochanaH || 27|| atasIkusumAbhAsaH pItavAsAshchaturbhujaH | dvijarAjAdhirUDhashcha divyAbharaNabhUShitaH || 28|| vIjyamAnastadA lakShmyA kAminyA chAmaraiH shubhaiH | taM vIkShya vismitAH sarve vayaM viShNuM sanAtanam || 29|| parasparaM nirIkShantaH sthitAstasmin varAsane | tatashchachAla tarasA vimAnaM vAtaraMhasA || 30|| sudhAsamudraH samprAptau miShTavArimahormimAn | yAdogaNasamAkIrNashchaladvIchivirAjitaH || 31|| mandArapArijAtAdyaiH pAdapairatishobhitaH | nAnAstaraNasaMyukto nAnAchitravichitritaH || 32|| muktAdAmaparikliShTo nAnAdAmavirAjitaH | ashokabakulAkhyaishcha vR^ikShaiH kurubakAdibhiH || 33|| saMvR^itaH sarvataH saumyaiH ketakIchampakairvR^itaH | kokilArAvasa~NghuShTo divyagandhasamanvitaH || 34|| dvirephAtiraNatkAraira~njitaH paramAdbhutaH | tasmindvIpe shivAkAraH parya~NkaH sumanoharaH || 35|| ratnAlikhachito.atyarthaM nAnAratnavirAjitaH | dR^iShTo.asmAbhirvimAnasthairdUrataH parimaNDitaH || 36|| nAnAstaraNasa~nChanna indrachApasamanvitaH | parya~Nkapravare tasminnupaviShTA varA~NganA || 37|| raktamAlyAmbaradharA raktagandhAnulepanA | suraktanayanA kAntA vidyutkoTisamaprabhA || 38|| suchAruvadanA raktadantachChadavirAjitA | ramAkoTyadhikA kAntyA sUryabimbanibhAkhilA || 39|| varapAshA~NkushAbhIShTadharA shrIbhuvaneshvarI | adR^iShTapUrvA dR^iShTA sA sundarI smitabhUShaNA || 40|| hrI~NkArajapaniShThaistu pakShivR^indairniShevitA | aruNA karuNAmUrtiH kumArI navayauvanA || 41|| sarvashR^i~NgAraveShADhyA mandasmitamukhAmbujA | udyatpInakuchadvandvanirjitAmbhojakuDmalA || 42|| nAnAmaNigaNAkIrNabhUShaNairupashobhitA | kanakA~NgadakeyUrakirITaparishobhitA || 43|| kanakachChrIchakratATa~NkaviTa~NkavadanAmbujA | hR^illekhA bhuvaneshIti nAmajApaparAyaNaiH || 44|| sakhIvR^indaiH stutA nityaM bhuvaneshI maheshvarI | hR^illekhAdyAbhiramarakanyAbhiH pariveShTitA || 45|| ana~NgakusumAdyAbhirdevIbhiH pariveShTitA | devI ShaTkoNamadhyasthA yantrarAjopari sthitA || 46|| dR^iShTvA tAM vismitAH sarve vayaM tatra sthitA.abhavan | keyaM kAntA cha kiM nAma na jAnImo.atra saMsthitAH || 47|| sahasranayanA rAmA sahasrakarasaMyutA | sahasravadanA ramyA bhAti dUrAdasaMshayam || 48|| nApsarA nApi gandharvI neyaM devA~NganA kila | iti saMshayamApannAstatra nArada saMsthitAH || 49|| tadA.asau bhagavAnviShNurdR^iShTvA tAM chAruhAsinIm | uvAchAmbAM svavij~nAnAtkR^itvA manasi nishchayam || 50|| eShA bhagavatI devI sarveShAM kAraNaM hi naH | mahAvidyA mahAmAyA pUrNA prakR^itiravyayA || 51|| durj~neyA.alpadhiyAM devI yogagamyA durAshayA | ichChA parAtmanaH kAmaM nityAnityasvarUpiNI || 52|| durArAdhyA.alpabhAgyaishcha devI vishveshvarI shivA | vedagarbhA vishAlAkShI sarveShAmAdirIshvarI || 53|| eShA saMhR^itya sakalaM vishvaM krIDati sa~NkShaye | li~NgAni sarvajIvAnAM svasharIre niveshya cha || 54|| sarvabIjamayI hyeShA rAjate sAmprataM surau | vibhUtayaH sthitAH pArshve pashyatAM koTishaH kramAt || 55|| divyAbharaNabhUShADhyA divyagandhAnulepanAH | paricharyAparAH sarvAH pashyatAM brahmasha~Nkarau || 56|| dhanyA vayaM mahAbhAgAH kR^itakR^ityAH sma sAmpratam | yadatra darshanaM prAptaM bhagavatyAH svayaM tvidam || 57|| tapastaptaM purA yatnAttasyedaM phalamuttamam | anyathA darshanaM kutra bhavedasmAkamAdarAt || 58|| pashyanti puNyapu~njA ye ye vadAnyAstapasvinaH | rAgiNo naiva pashyanti devIM bhagavatIM shivAm || 59|| mUlaprakR^itirevaiShA sadA puruShasa~NgatA | brahmANDaM darshayatyeShA kR^itvA vai paramAtmane || 60|| draShTA.asau dR^ishyamakhilaM brahmANDaM devatAH surau | tasyaiShA kAraNaM sarvA mAyA sarveshvarI shivA || 61|| kvAhaM vA kva surAH sarve rambhAdyAH surayoShitaH | lakShAMshena tulAmasyA na bhavAmaH katha~nchana || 62|| saiShA varA~NganA nAma yA vai dR^iShTA mahArNave | bAlabhAve mahAdevI dolayantIva mAM mudA || 63|| shayanaM vaTapatre cha parya~Nke susthire dR^iDhe | pAdA~NguShThaM kare kR^itvA niveshya mukhapa~Nkaje || 64|| lelihanta~ncha krIDantamanekaibAlacheShTitaiH | ramamANaM komalA~NgaM vaTapatrapuTe sthitam || 65|| gAyantI dolayantI cha bAlabhAvAnmayi sthite | seyaM sunishchitaM j~nAtaM jAtaM me darshanAdiva || 66|| kAmaM no jananI saiShA shR^iNu taM pravadAmyaham | anubhUtaM mayA pUrvaM pratyabhij~nA samutthitA || 67|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe vimAnasthairharAdibhirdevIdarshanaM nAma tR^itIyo.adhyAyaH || 3\.3|| \section{3\.4 chaturtho.adhyAyaH | viShNunA kR^itaM devIstotram |} brahmovAcha | ityuktvA bhagavAnviShNuH punarAha janArdanaH | vayaM gachChema pArshve.asyAH praNamantaH punaH punaH || 1|| seyaM varA mahAmAyA dAsyatyeShA varAn hi naH | stuvAmaH sannidhiM prApya nirbhayAshcharaNAntike || 2|| yadi no vArayiShyanti dvArasthAH parichArakAH | paThiShyAmashcha tatrasthAH stutiM devyAH samAhitAH || 3|| brahmovAcha | ityukte hariNA vAkye suprahR^iShTau susaMsthitau | jAtau pramuditau kAmaM nikaTe gamanAya cha || 4|| omityuktvA hariM sarve vimAnAttvaritAstrayaH | uttIrya nirgatA dvAri sha~NkamAnA manasyalam || 5|| dvArasthAn vIkShya tAnsarvAndevI bhagavatI tadA | smitaM kR^itvA chakArAshu tAMstrInstrIrUpadhAriNaH || 6|| vayaM yuvatayo jAtAH surUpAshchArubhUShaNAH | vismayai paramaM prAptA gatAstatsannidhiM punaH || 7|| sA dR^iShTvA naH sthitAMstatra strIrUpAMshcharaNAntike | vyalokayata chArva~NgI premasampUrNayA dR^ishA || 8|| praNamya tAM mahAdevIM purataH saMsthitA vayam | parasparaM lokayantaH strIrUpAshchArubhUShaNAH || 9|| pAdapIThaM prekShamANA nAnAmaNivibhUShitam | sUryakoTipratIkAshaM sthitAstatra vayaM trayaH || 10|| kAshchidraktAmbarAstatra sahacharyaH sahasrashaH | kAshchinnIlAmbarA nAryastathA pItAmbarAH shubhAH || 11|| devyaH sarvAH shubhAkArA vichitrAmbarabhUShaNAH | virejuH pArshvatastasyAH paricharyAparAH kila || 12|| jagushcha nanR^itushchAnyAH paryupAsanta tAH striyaH | vINAmArutavAdyAni vAdayanto mudAnvitAH || 13|| shR^iNu nArada vakShyAmi yaddR^iShTaM tatra chAdbhutam | nakhadarpaNamadhye vai devyAshcharaNapa~Nkaje || 14|| brahmANDamakhilaM sarvaM tatra sthAvaraja~Ngamam | ahaM viShNushcha rudrashcha vAyuragniryamo raviH || 15|| varuNaH shItagustvaShTA kuberaH pAkashAsanaH | parvatAH sAgarA nadyo gandharvApsarasastathA || 16|| vishvAvasushchitraketuH shvetashchitrA~NgadastathA | nAradastumburushchaiva hAhAhUhUstathaiva cha || 17|| ashvinau vasavaH sAdhyAH siddhAshcha pitarastathA | nAgAH sheShAdayaH sarve kinnaroragarAkShasAH || 18|| vaikuNTho brahmalokashcha kailAsaH parvatottamaH | sarvaM tadakhilaM dR^iShTaM nakhamadhyasthitaM cha naH || 19|| majjanmapa~NkajaM tatra sthito.ahaM chaturAnanaH | sheShashAyI jagannAthastathA cha madhukaiTabhau || 20|| brahmovAcha | evaM dR^iShTaM mayA tatra pAdapadmanakhe sthitam | vismato.ahaM tato vIkShya kimetaditi sha~NkitaH || 21|| viShNushcha vismayAviShTaH sha~Nkarashcha tathA sthitaH | tAM tadA menire devIM vayaM vishvasya mAtaram || 22|| tato varShashataM pUrNaM vyatikrAntaM prapashyataH | sudhAmaye shive dvIpe vihAraM vividhaM tadA || 23|| sakhya iva tadA tatra menire.asmAnavasthitAn | devyaH pramuditAkArA nAnAbharaNamaNDitAH || 24|| vayamapyatiramyatvAdbabhUvima vimohitAH | prahR^iShTamanasaH sarve pashyanbhAvAnmanoramAn || 25|| ekadA tAM mahAdevIM devIM shrIbhuvaneshvarIm | tuShTAva bhagavAnviShNuryuvatIbhAvasaMsthitaH || 26|| shrIbhagavAnuvAcha | namo devyai prakR^ityai cha vidhAtryai satataM namaH | kalyANai kAmadAyai cha vR^id.hdhyai sid.hdhyai namo namaH || 27|| sachchidAnandarUpiNyai saMsArAraNaye namaH | pa~nchakR^ityavidhAtryai te bhuvaneshyai namo namaH || 28|| sarvAdhiShTAnarUpAyai kUTasthAyai namo namaH | ardhamAtrArthabhUtAyai hR^illekhAyai namo namaH || 29|| j~nAtaM mayA.akhilamidaM tvayi sanniviShTaM tvatto.asya sambhavalayAvapi mAtaradya | shaktishcha te.asya karaNe vitataprabhAvA j~nAtA.adhunA sakalalokamayIti nUnam || 30|| vistArya sarvamakhilaM sadasadvikAraM sandarshayasyavikalaM puruShAya kAle | tattvaishcha ShoDashabhireva cha saptabhishcha bhAsIndrajAlamiva naH kila ra~njanAya || 31|| na tvAmR^ite kimapi vastugataM vibhAti vyApyaiva sarvamakhilaM tvamavasthitA.asi | shaktiM vinA vyavahR^ito puruSho.apyashakto vambhaNyate janani buddhimatA janena || 32|| prINAsi vishvamakhilaM satataM prabhAvaiH svaistejasA cha sakalaM prakaTIkaroShi | atsyeva devi tarasA kila kalpakAle ko veda devi charitaM tava vai bhavasya || 33|| trAtA vayaM janani te madhukaiTabhAbhyAM lokAshcha te suvitatAH khalu darshitA vai | nItAH sukhasya bhavane paramAM cha koTiM yaddarshanaM tava bhavAni mahAprabhAvam || 34|| nAhaM bhavo na cha viri~nchi viveda mAtaH ko.anyo hi vetti charitaM tava durvibhAvyam | kAnIha santi bhuvanAni mahAprabhAve hyasminbhavAni rachite rachanAkalApe || 35|| asmAbhiratra bhuvane hariranya eva dR^iShTaH shivaH kamalajaH prathitaprabhAvaH | anyeShu devi bhuvanepu na santi kiM te kiM vidma devi vitataM tava suprabhAvam || 36|| yAche.amba te.a~NghrikamalaM praNipatya kAmaM chitte sadA vasatu rUpamidaM tavaitat | nAmApi vaktrakuhare satataM tavaiva sandarshanaM tava padAmbujayoH sadaiva || 37|| bhR^ityo.ayamasti satataM mayi bhAvanIyaM tvAM svAminIti manasA nanu chintayAmi | eShA.a.avayoraviratA kila devi bhUyA\- dvyAptiH sadaiva jananI sutayorivArthe || 38|| tvaM vetsi sarvamakhilaM bhuvanaprapa~nchaM sarvaj~natA parisamAptinitAntabhUmiH | kiM pAmareNa jagadamba nivedanIyaM yadyuktamAchara bhavAni tave~NgitaM syAt || 39|| brahmA sR^ijatyavati viShNurumApatishcha saMhArakAraka iyaM tu jane prasiddhiH | kiM satyametadapi devi tavechChayA vai kartuM kShamA vayamaje tava shaktiyuktAH || 40|| dhAtrI dharAdharasute na jagadbibharti AdhArashaktirakhilaM tava vai bibharti | sUryo.api bhAti varade prabhayA yutaste tvaM sarvametadakhilaM virajA vibhAsi || 41|| brahmA.ahamIshvaravaraH kila te prabhAvA\- tsarve vayaM janiyutA na yadA tu nityAH | ke.anye surAH shatamakhapramukhAshcha nityA nityA tvameva jananI prakR^itiH purANA || 42|| tvaM chedbhavAni dayase puruShaM purANaM jAne.ahamadya tava sannidhigaH sadaiva | nochedahaM vibhuranAdiranIha Isho vishvAtmadhIriti tamaHprakR^itiH sadaiva || 43|| vidyA tvameva nanu buddhimatAM narANAM shaktistvameva kila shaktimatAM sadaiva | tvaM kIrtikAntikamalAmalatuShTirUpA muktipradA viratireva manuShyaloke || 44|| gAyatryasi prathamavedakalA tvameva svAhA svadhA bhagavatI saguNArdhamAtrA | AmnAya eva vihito nigamo bhavatyai sa~njIvanAya satataM surapUrvajAnAm || 45|| mokShArthameva rachayasyakhilaM prapa~nchaM teShAM gatAH khalu yato nanu jIvabhAvam | aMshA anAdinidhanasya kilAnaghasya pUrNArNavasya vitatA hi yathA tara~NgAH || 46|| jIvo yadA tu parivetti tavaiva kR^ityaM tvaM saMharasyakhilametaditi prasiddham | nATyaM naTena rachitaM vitathe.antara~Nge kArye kR^ite viramase prathitaprabhAvA || 47|| trAtA tvameva mama mohamayAdbhavAbdhe\- stvAmambike satatamemi mahArtide cha | rAgAdibhirvirachite vitathe kilAnte mAmeva pAhi bahuduHkhakare cha kAle || 48|| namo devi mahAvidye namAmi charaNau tava | sadA j~nAnaprakAshaM me dehi sarvArthade shive || 49|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe viShNunA kR^itaM devIstotraM nAma chaturtho.adhyAyaH || 3\.4|| \section{3\.5 pa~nchamo.adhyAyaH | harabrahmakR^itastutivarNanam |} brahmovAcha | ityuktvA virate viShNau devadeve janArdane | uvAcha sha~NkaraH sharvaH praNataH purataH sthitaH || 1|| shiva uvAcha | yadi haristava devi vibhAvaja\- stadanu padmaja eva tavodbhavaH | kimahamatra tavApi na sadguNaH sakalalokavidhau chaturA shive || 2|| tvamasi bhUH salilaM pavanastathA khamapi vahniguNashcha tathA punaH | janani tAni punaH karaNAni cha tvamasi buddhimano.apyatha ha~NkR^itiH || 3|| na cha vidanti vadanti cha ye.anyathA hariharAjakR^itaM nikhilaM jagat | tava kR^itAstraya eva sadaiva te virachayanti jagatsacharAcharam || 4|| avanivAyukhavahnijalAdibhiH saviShayaiH saguNaishcha jagadbhavet | yadi tadA kathamadya cha tatsphuTaM prabhavatIti tavAmba kalAmR^ite || 5|| bhavasi sarvamidaM sacharAcharaM tvamajaviShNushivAkR^itikalpitam | vividhaveShavilAsakutUhalai\- rviramase ramase.amba yathAruchi || 6|| sakalalokasisR^ikShurahaM hariH kamalabhUshcha bhavAma yadA.ambike | tava padAmbujapAMsuparigrahaM samadhigamya tadA nanu chakrima || 7|| yadi dayArdramanA na sadAmbike kathamahaM vihitashcha tamoguNaH | kamalajashcha rajoguNasambhavaH suvihitaH kimu sattvaguNo hariH || 8|| yadi na te viShamA matirambike kathamidaM bahudhA vihitaM jagat | sachivabhUpatibhR^ityajanAvR^itaM bahudhanairadhanaishcha samAkulam || 9|| tava guNAsraya eva sadA kShamAH prakaTanAvanasaMharaNeShu vai | hariharadruhiNAshcha kramAttvayA virachitAstrijagatAM kila kAraNam || 10|| parichitAni mayA hariNA tathA kamalajena vimAnagatena vai | pathigatairbhuvanAni kR^itAni vA kathaya kena bhavAni navAni cha || 11|| sR^ijasi pAsi jagajjagadambike svakalayA kiyadichChasi nAshitum | ramayase svapatiM puruShaM sadA tava gatiM na hi vidma vayaM shive || 12|| janani dehi padAmbujasevanaM yuvatibhAgavatAnapi naH sadA | puruShatAmadhigamya padAmbujA\- dvirahitAH kva labhema sukhaM sphuTam || 13|| na ruchirasti mamAmba padAmbujaM tava vihAya shive bhuvaneShvalam | nivasituM naradehamavApya cha tribhuvanasya patitvamavApya vai || 14|| sudati nAsti manAgapi me rati\- ryuvatibhAvamavApya tavAntike | puruShatA kva sukhAya bhavatyalaM tava padaM na yadIkShaNagocharam || 15|| tribhuvaneShu bhavatviyamambike mama sadaiva hi kIrtiranAvilA | yuvatibhAvamavApya padAmbujaM parichitaM tava saMsR^itinAshanam || 16|| bhuvi vihAya tavAntikasevanaM ka iha vA~nChati rAjyamakaNTakam | truTirasau kila yAti yugAtmatAM na nikaTaM yadi te.a~Nghrisaroruham || 17|| tapasi ye niratA munayo.amalA\- stava vihAya padAmbujapUjanam | janani te vidhinA kila va~nchitAH paribhavo vibhave parikalpitaH || 18|| na tapasA na damena samAdhinA na cha tathA vihitaiH kratubhiryathA | tava padAbjaparAganiShevaNA\- dbhavati muktiraje bhavasAgarAt || 19|| kuru dayAM dayase yadi devi mAM kathaya mantramanAvilamadbhutam | samabhavaM prajapansukhito hyahaM suvishadaM cha navArNamanuttamam || 20|| prathamajanmani chAdhigato mayA tadadhunA na vibhAti navAkSharaH | kathaya mAM manumadya bhavArNavA\- jjanani tAraya tAraya tArake || 21|| ityuktA sA tadA devI shivenAdbhutatejasA | uchchachArAmbikA mantraM prasphuTaM cha navAkSharam || 22|| taM gR^ihItvA mahAdevaH parAM mudamavApa ha | praNamya charaNau devyAstatraivAvasthitaH shivaH || 23|| japannavAkSharaM mantraM kAmadaM mokShadaM tathA | bIjayuktaM shubhochchAraM sha~NkarastasthivAMstadA || 24|| taM tathA.avasthitaM dR^iShTvA sha~NkaraM lokasha~Nkaram | avochaM tAM mahAmAyAM saMsthito.ahaM padAntike || 25|| na vedAstvAmevaM kalayitumihAsannapaTavo yataste nochustvAM sakalajanadhAtrImavikalAm | svadhAbhUtA devI sakalamakhahomeShu vihitA tadA tvaM sarvaj~nA janani khalu jAtA tribhuvane || 26|| kartA.ahaM prakaromi sarvamakhilaM brahmANDamatyadbhutaM ko.anyostIha charAchare tribhuvane mattaH samarthaH pumAn | dhanyo.asmyatra na saMshayaH kila yadA brahmA.asmi lokAtigo magno.ahaM bhavasAgare pravitate garvAbhiveshAditi || 27|| adyAhaM tava pAdapa~NkajaparAgAdAnagarveNa vai dhanyo.asmIti yathArthavAdanipuNo jAtaH prasAdAchcha te | yAche tvAM bhavabhItinAshachaturAM muktipradAM cheshvarIM hitvA mohakR^itaM mahArtinigaDaM tvadbhaktiyuktaM kuru || 28|| ato.aha~ncha jAto vimuktaH kathaM syAM sarojAdameyAttvadAviShkR^itAdvai | tavAj~nAkaraH ki~Nkaro.asmIti nUnaM shive pAhi mAM mohamagnaM bhavAbdhau || 29|| na jAnanti ye mAnavAste vadanti prabhuM mAM tavAdyaM charitraM pavitram | yajantIha ye yAjakAH svargakAmA na te te prabhAvaM vidantyeva kAmam || 30|| tvayA nirmito.ahaM vidhitve vihAraM vikartuM chaturdhA vidhAyAdisargam | ahaM vedmi ko.anyo vivedAtimAye kShamasvAparAdhaM tvaha~NkArajaM me || 31|| shramaM ye.aShTadhA yogamArge pravR^ittAH prakurvanti mUDhAH samAdhau sthitA vai | na jAnanti te nAma mokShapradaM vA samuchchAritaM jAtu mAtarmiSheNa || 32|| vichAre pare tattvasa~NkhyAvidhAne pade mohitA nAma te saMvihAya | na kiM te vimUDhA bhavAbdhau bhavAni tvamevAsi saMsAramuktipradA vai || 33|| paraM tattvavij~nAnamAdyairjanairyai\- raje chAnubhUtaM tyajantyeva te kim | nimeShArdhamAtraM pavitraM charitraM shivA chAmbikA shaktirIsheti nAma || 34|| na kiM tvaM samarthA.asi vishvaM vidhAtuM dR^ishaivAshu sarvaM chaturdhA vibhaktam | vinodArthamevaM vidhiM mAM vidhAyA\- disarge kiledaM karoShIti kAmam || 35|| hariH pAlakaH kiM tvayA.asau madhorvA tathA kaiTabhAdrakShitaH sindhumadhye | haraH saMhR^itaH kiM tvayA.asau na kAle kathaM me bhruvormadhyadeshAtsa jAtaH || 36|| na te janma kutrApi dR^iShTaM shrutaM vA kutaH sambhavaste na ko.apIha veda | kilAdyAsi shaktistvamekA bhavAni svatantraiH samastairato bodhitA.asi || 37|| tvayA saMyuto.ahaM vikartuM samartho haristrAtumamba tvayA saMyutashcha | haraH samprahartuM tvayaiveha yuktaH kShamA nAdya sarve tvayA viprayuktAH || 38|| yathA.ahaM hariH sha~NkaraH kiM tathA.anye na jAtA na santIha no vA.abhaviShyan | na muhyanti ke.asmiMstavAtyantachitre vinode vivAdAspade.alpAshayAnAm || 39|| akartA guNaspaShTa evAdya devo nirIho.anupAdhiH sadaivAkalashcha | tathApIshvaraste vitIrNaM vinodaM susampashyatItyAhurevaM vidhij~nAH || 40|| dR^iShTAdR^iShTavibhede.asminprAktvatto vai pumAnparaH | nAnyaH ko.api tR^itIyo.asti prameye suvichArite || 41|| na mithyA vedavAkyaM vai kalpanIyaM kadAchana | virodho.ayaM mayA.atyantaM hR^idaye tu visha~NkitaH || 42|| ekamevAdvitIyaM yadbrahma vedA vadanti vai | sA kiM tvaM vApyasau vA kiM sandehaM vinivartaya || 43|| niHsaMshayaM na me chetaH prabhavatyavisha~Nkitam | dvitvaikatvavichAre.asminnimagnaM kShullakaM manaH || 44|| svamukhenApi sandehaM Chettumarhasi mAmakam | puNyabhogAchcha me prAptA sa~Ngatistava pAdayoH || 45|| pumAnasi tvaM strI vAsi vada vistarato mama | j~nAtvA.ahaM paramAM shaktiM muktaH syAM bhavasAgarAt || 46|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe harabrahmakR^itastutivarNanaM pa~nchamo.adhyAyaH || 3\.5|| \section{3\.6 ShaShTho.adhyAyaH | brahmaNe shrIdevyA upadeshavarNanam |} brahmovAcha | iti pR^iShTA mayA devI vinayAvanatena cha | uvAcha vachanaM shlakShNamAdyA bhagavatI hi sA || 1|| devyuvAcha | sadaikatvaM na bhedo.asti sarvadaiva mamAsya cha | yo.asau sAhamahaM yo.asau bhedo.asti mativibhramAt || 2|| AvayorantaraM sUkShmaM yo veda matimAnhi saH | vimuktaH sa tu saMsArAnmuchyate nAtra saMshayaH || 3|| ekamevAdvitIyaM vai brahma nityaM sanAtanam | dvaitabhAvaM punaryAti kAla utpitsusa.nj~nake || 4|| yathA dIpastathopAdheryogAtsa~njAyate dvidhA | ChAyevAdarshamadhye vA pratibimbaM tathAvayoH || 5|| bheda utpattikAle vai sargArthaM prabhavatyaja | dR^ishyAdR^ishyavibhedo.ayaM dvaividhye sati sarvathA || 6|| nAhaM strI na pumAMshchAhaM na klIbaM sargasa~NkShaye | sarge sati vibhedaH syAtkalpito.ayaM dhiyA punaH || 7|| ahaM buddhirahaM shrIshcha dhR^itiH kIrtiH smR^itistathA | shraddhA medhA dayA lajjA kShudhA tR^iShNA tathA kShamA || 8|| kAntiH shAntiH pipAsA cha nidrA tandrA jarAjarA | vidyAvidyA spR^ihA vA~nChA shaktishchAshaktireva cha || 9|| vasA majjA cha tvakchAhaM dR^iShTirvAganR^itAnR^itA | parA madhyA cha pashyantI nADyo.ahaM vividhAshcha yAH || 10|| kiM nAhaM pashya saMsAre madviyuktaM kimasti hi | sarvamevAhamityevaM nishchayaM viddhi padmaja || 11|| etairme nishchitai rUpairvihInaM kiM vadasva me | tasmAdahaM vidhe chAsminsarge vai vitatAbhavam || 12|| nUnaM sarveShu deveShu nAnAnAmadharA hyaham | bhavAmi shaktirUpeNa karomi cha parAkramam || 13|| gaurI brAhmI tathA raudrI vArAhI vaiShNavI shivA | vArUNI chAtha kauberI nArasiMhI cha vAsavI || 14|| utpanneShu samasteShu kAryeShu pravishAmi tAn | karomi sarvakAryANi nimittaM taM vidhAya vai || 15|| jale shItaM tathA vahnAvauShNyaM jyotirdivAkare | nishAnAthe himA kAmaM prabhavAmi yathA tathA || 16|| mayA tyaktaM vidhe nUnaM spandituM na kShamaM bhavet | jIvajAtaM cha saMsAre nishchayo.ayaM bruve tvayi || 17|| ashaktaH sha~Nkaro hantuM daityAnkila mayojjhitaH | shaktihInaM naraM brUte lokashchaivAtidurbalam || 18|| rudrahInaM viShNuhInaM na vadanti janAH kila | shaktihInaM yathA sarve pravadanti narAdhamam || 19|| patitaH skhalito bhItaH shAntaH shatruvashaM gataH | ashaktaH prochyate loke nArudraH ko.api kathyate || 20|| tadviddhi kAraNaM shaktiryathA tvaM cha sisR^ikShasi | bhavitA cha yadA yuktaH shaktyA kartA tadAkhilam || 21|| tathA haristathA shambhustathendro.atha vibhAvasuH | shashI sUryo yamastvaShTA varuNaH pavanastathA || 22|| dharA sthirA tadA dhartuM shaktiyuktA yadA bhavet | anyathA chedashaktA syAtparamANoshcha dhAraNe || 23|| tathA sheShastathA kUrmo ye.anye sarve cha diggajAH | madyuktA vai samarthAshcha svAni kAryANi sAdhitum || 24|| jalaM pibAmi sakalaM saMharAmi vibhAvasum | pavanaM stambhayAmyadya yadichChAmi tathAcharam || 25|| tattvAnAM chaiva sarveShAM kadApi kamalodbhava | asatAM bhAvasandehaH kartavyo na kadAchana || 26|| kadAchitprAgabhAvaH syAtpradhvaMsAbhAva eva vA | mR^itpiNDeShu kapAleShu ghaTAbhAvo yathA tathA || 27|| adyAtra pR^ithivI nAsti kva gateti vichAraNe | sa~njAtA iti vij~neyA asyAstu paramANavaH || 28|| shAshvataM kShaNikaM shUnyaM nityAnityaM sakartukam | aha~NkArAgrima~nchaiva saptabhedairvivakShitam || 29|| gR^ihANAja mahatattvamaha~NkArastadudbhavaH | tataH sarvANi bhUtAni rachayasva yathA purA || 30|| vrajantu svAni dhiShNyAni virachya nivasantu vaH | svAni svAni cha kAryANi kurvantu daivabhAvitAH || 31|| gR^ihANemAM vidhe shaktiM surUpAM chAruhAsinIm | mahAsarasvatIM nAmnA rajoguNayutAM varAm || 32|| shvetAmbaradharAM divyAM divyabhUShaNabhUShitAm | varAsanasamArUDhAM krIDArthaM sahachAriNIm || 33|| eShA sahacharI nityaM bhaviShyati varA~NganA | mAvamaMsthA vibhUtiM me matvA pUjyatamAM priyAm || 34|| gachCha tvamanayA sArdhaM satyalokaM batAshu vai | bIjAchchaturvidhaM sarvaM samutpAdaya sAmpratam || 35|| li~NgakoshAshcha jIvaistaiH sahitAH karmabhistathA | vartante saMsthitAH kAle tAnkuru tvaM yathA purA || 36|| kAlakarmasvabhAvAkhyaiH kAraNaiH sakalaM jagat | svabhAvasvaguNairyuktaM pUrvavatsacharAcharam || 37|| mAnanIyastvayA viShNuH pUjanIyashcha sarvadA | sattvaguNapradhAnatvAdadhikaH sarvataH sadA || 38|| yadA yadA hi kAryaM vo bhaviShyati duratyayam | kariShyati pR^ithivyAM vai avatAraM tadA hariH || 39|| tiryagyonAvathAnyatra mAnuShIM tanumAshritaH | dAnavAnAM vinAshaM vai kariShyati janArdanaH || 40|| bhavo.ayaM te sahAyashcha bhaviShyati mahAbalaH | samutpAdya surAnsarvAnviharasva yathAsukham || 41|| brAhmaNAH kShatriyA vaishyA nAnAyaj~naiH sadakShiNaiH | yajiShyanti vidhAnena sarvAnvaH susamAhitAH || 42|| mannAmochchAraNAtsarve makheShu sakaleShu cha | sadA tR^iptAshcha santuShTA bhaviShyadhvaM surAH kila || 43|| shivashcha mAnanIyo vai sarvathA yattamoguNaH | yaj~nakAryeShu sarveShu pUjanIyaH prayatnataH || 44|| yadA punaH surANAM vai bhayaM daityAdbhaviShyati | shaktayo me tadotpannA hariShyanti suvigrahAH || 45|| vArAhI vaiShNavI gaurI nArasiMhI sadAshivA | etAshchAnyAshcha kAryANi kuru tvaM kamalodbhava || 46|| navAkSharamimaM mantraM bIjadhyAnayutaM sadA | japansarvANi kAryANi kuru tvaM kamalodbhava || 47|| mantrANAmuttamo.ayaM vai tvaM jAnIhi mahAmate | hR^idaye te sadA dhAryaH sarvakAmArthasiddhaye || 48|| ityuktvA mAM jaganmAtA hariM prAha shuchismitA | viShNo vraja gR^ihANemAM mahAlakShmIM manoharAm || 49|| sadA vakShaHsthale sthAne bhavitA nAtra saMshayaH | krIDArthaM te mayA dattA shaktiH sarvArthadA shivA || 50|| tvayeyaM nAvamantavyA mAnanIyA cha sarvadA | lakShmInArAyaNAkhyo.ayaM yogo vai vihito mayA || 51|| jIvanArthaM kR^itA yaj~nA devAnAM sarvathA mayA | avirodhena sa~Ngena vartitavyaM tribhiH sadA || 52|| tvaM cha vedhAH shivastvete devA madguNasambhavAH | mAnyAH pUjyAshcha sarveShAM bhaviShyanti na saMshayaH || 53|| ye vibhedaM kariShyanti mAnavA mUDhachetasaH | nirayaM te gamiShyanti vibhedAnnAtra saMshayaH || 54|| yo hariH sa shivaH sAkShAdyaH shivaH sa svayaM hariH | etayorbhedamAtiShThannarakAya bhavennaraH || 55|| tathaiva druhiNo j~neyo nAtra kAryA vichAraNA | aparo guNabhedo.asti shR^iNu viShNo bravImi te || 56|| mukhyaH sattvaguNaste.astu paramAtmavichintane | gauNatve.api parau khyAtau rajoguNatamoguNau || 57|| lakShmyA saha vikAreShu nAnAbhedeShu sarvadA | rajoguNayuto bhUtvA viharasvAnayA saha || 58|| vAgbIjaM kAmarAjaM cha mAyAbIjaM tR^itIyakam | mantro.ayaM tvaM ramAkAnta maddattaH paramArthadaH || 59|| gR^ihItvA japa taM nityaM viharasva yathAsukham | na te mR^ityubhayaM viShNo na kAlaprabhavaM bhayam || 60|| yAvadeSha vihAro me bhaviShyati sunishchayaH | saMhariShyAmyahaM sarvaM yadA vishvaM charAcharam || 61|| bhavanto.api tadA nUnaM mayi lInA bhaviShyatha | smartavyo.ayaM sadA mantraH kAmado mokShadastathA || 62|| udgIthena cha saMyuktaH kartavyaH shubhamichChatA | kArayitvAtha vaikuNThaM vastavyaM puruShottama || 63|| viharasva yathAkAmaM chintayanmAM sanAtanIm | brahmovAcha | ityuktvA vAsudevaM sA triguNA prakR^itiH parA || 64|| nirguNA sha~NkaraM devamavochadamR^itaM vachaH | devyuvAcha | gR^ihANa haragaurIM tvaM mahAkAlIM manoharAm || 65|| kailAsaM kArayitvA cha viharasva yathAsukham | mukhyastamoguNaste.astu gauNau sattvarajoguNau || 66|| viharAsuranAshArthaM rajoguNatamoguNau | tapastaptaM tathA kartuM smaraNaM paramAtmanaH || 67|| sarvasattvaguNaH shAnto gR^ihItavyaH sadAnagha | sarvathA triguNA yUyaM sR^iShTisthityantakArakAH || 68|| ebhirvihInaM saMsAre vastu naivAtra kutrachit | vastumAtraM tu yaddR^ishyaM saMsAre triguNaM hi tat || 69|| dR^ishyaM cha nirguNaM loke na bhUtaM no bhaviShyati | nirguNaH paramAtmAsau na tu dR^ishyaH kadAchana || 70|| saguNA nirguNA chAhaM samaye sha~NkarottamA | sadAhaM kAraNaM shambho na cha kAryaM kadAchana || 71|| saguNA kAraNatvAdvai nirguNA puruShAntike | mahattattvamaha~NkAro guNAH shabdAdayastathA || 72|| kAryakAraNarUpeNa saMsarante tvaharnisham || sadudbhUtastvaha~NkArastenAhaM kAraNaM shivA || 73|| aha~NkArashcha me kAryaM triguNo.asau pratiShThitaH | aha~NkArAnmahattattvaM buddhiH sA parikIrtitA || 74|| mahattattvaM hi kAryaM syAdaha~NkAro hi kAraNam | tanmAtrANi tvaha~NkArAdutpadyante sadaiva hi || 75|| kAraNaM pa~nchabhUtAnAM tAni sarvasamudbhave | karmendriyANi pa~nchaiva pa~ncha j~nAnendriyANi cha || 76|| mahAbhUtAni pa~nchaiva manaH ShoDashameva cha | kArya~ncha kAraNa~nchaiva gaNo.ayaM ShoDashAtmakaH || 77|| paramAtmA pumAnAdyo na kAryaM na cha kAraNam | evaM samudbhavaH shambho sarveShAmAdisambhave || 78|| sa~NkShepeNa mayA proktastava tatra samudbhavaH | vrajantvadya vimAnena kAryArthaM mama sattamAH || 79|| smaraNAddarshanaM tubhyaM dAsye.ahaM viShame sthite | smartavyAhaM sadA devAH paramAtmA sanAtanaH || 80|| ubhayoH smaraNAdeva kAryasiddhirasaMshayam | brahmovAcha | ityuktvA visasarjAsmAndattvA shaktIH susaMskR^itAH || 81|| viShNave.atha mahAlakShmIM mahAkAlIM shivAya cha | mahAsarasvatIM mahyaM sthAnAttasmAdvisarjitAH || 82|| sthalAntaraM samAsAdya te jAtAH puruShA vayam | chintayantaH svarUpaM tatprabhAvaM paramAdbhutam || 83|| vimAnaM tatsamAsAdya saMrUDhAstatra vai trayaH | na dvIpo.asau na sA devI sudhAsindhustathaiva cha || punardR^iShTaM vimAnaM vai tatrAsmAbhirna chAnyathA || 84|| AsAdya tasminvitate vimAne prAptA vayaM pa~Nkajasannidhau cha | mahArNave yatra hatau duratyayau murAriNA tau madhukaiTabhAkhyau || 85|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe brahmaNe shrIdevyA upadeshavarNanaM nAma ShaShTho.adhyAyaH || 3\.6|| \section{3\.7 saptamo.adhyAyaH | tattvanirUpaNavarNanam |} brahmovAcha | evamprabhAvA sA devI mayA dR^iShTAtha viShNunA | shivenApi mahAbhAga tAstA devyaH pR^ithakpR^ithak || 1|| vyAsa uvAcha | ityAkarNya piturvAkyaM nArado munisattamaH | paprachCha paramaprItaH prajApatimidaM vachaH || 2|| nArada uvAcha | pumAnAdyo.avinAshI yo nirguNo.achyutiravyayaH | dR^iShTashchaivAnubhUtashcha tadvadasva pitAmaha || 3|| triguNA vIkShitA shaktirnirguNA kIdR^ishI pitaH | tasyAH svarUpaM me brUhi puruShasya cha padmaja || 4|| yadartha~ncha mayA taptaM shvetadvIpe mahAtapaH | dR^iShTAH siddhA mahAtmAnastApasA gatamanyavaH || 5|| paramAtmA na samprApto mayA.asau dR^iShTigocharaH | punaH punastapastIvraM kR^itaM tatra prajApate || 6|| bhavatA saguNA shaktirdR^iShTA tAta manoramA | nirguNA nirguNashchaiva kIdR^ishau tau vadasva me || 7|| vyAsa uvAcha | iti pR^iShThaH pitA tena nAradena prajApatiH | uvAcha vachanaM tathyaM smitapUrvaM pitAmahaH || 8|| brahmovAcha | nirguNasya mune rUpaM na bhaveddR^iShTigocharam | dR^ishya~ncha nashvaraM yasmAdarUpaM dR^ishyate katham || 9|| nirguNA durgamA shaktirnirguNashcha tathA pumAn | j~nAnagamyau munInAM tu bhAvanIyau tathA punaH || 10|| anAdinidhanau viddhi sadA prakR^itipUruShau | vishvAsenAbhigamyau tau nAvishvAsena karhichit || 11|| chaitanyaM sarvabhUteShu yattadviddhi parAtmakam | tejaH sarvatragaM nityaM nAnAbhAveShu nArada || 12|| ta~ncha tA~ncha mahAbhAga vyApakau viddhi sarvagau | tAbhyAM vihInaM saMsAre na ki~nchidvastu vidyate || 13|| tau vichintyau sadA dehe mishrIbhUtau sadAvyayau | ekarUpau chidAtmAnau niguNau nirmalAvubhau || 14|| yA shaktiH paramAtmA.asau sA yo.asau sA paramA matA | antaraM naitayoH ko.api sUkShmaM veda cha nArada || 15|| adhItya sarvashAstrANi vedAnsA~NgAMshcha nArada | na jAnAti tayoH sUkShmamantaraM viratiM vinA || 16|| aha~NkArakR^itaM sarvaM vishvaM sthAvaraja~Ngamam | kathaM tadrahitaM putra bhavetkalpashatairapi || 17|| nirguNaM saguNaH putra kathaM pashyati chakShuShA | saguNaM cha mahAbuddhe chetasA saMvichAraya || 18|| pittenAchChAditA jihvA chakShushcha munisattama | kaTu pittaM vijAnAti rasaM rUpaM na tattathA || 19|| guNaiH samAvR^itaM chetaH kathaM jAnAti nirguNam | aha~NkArodbhavaM tachcha tadvihInaM kathaM bhavet || 20|| yAvanna guNavichChedastAvattaddarshanaM kutaH | taM pashyati tadA chitte yadA.aha~NkAravarjitaH || 21|| nArada uvAcha | svarUpaM devadevesha trayANAmeva vistarAt | guNAnAM yatsvarUpo.asti hyaha~NkArastrirUpakaH || 22|| sAttviko rAjasashchaiva tAmasashcha tathAparaH | vibhedena svarUpANi vadasva puruShottama || 23|| yajj~nAtvA vipramuchye.ahaM j~nAnaM tadvada me prabho | guNAnAM lakShaNAnyeva vitatAni vibhAgashaH || 24|| brahmovAcha | trayANAM shaktayastistrastadbravImi tavAnagha | j~nAnashaktiH kriyAshaktirarthashaktistathAparA || 25|| sAttvikasya j~nAnashaktI rAjasasya kriyAtmikA | dravyashaktistAmasasya tisrashcha kathitAstava || 26|| teShAM kAryANi vakShyAmi shR^iNu nArada tattvataH | tAmasyA dravyashakteshcha shabdasparshasamudbhavaH || 27|| rUpaM rasashcha gandhashcha tanmAtrANi prachakShate | shabdaikaguNamAkAshaM vAyuH sparshaguNastathA || 28|| surUpaikaguNo.agnishcha jalaM rasaguNAtmakam | pR^ithvI gandhaguNA j~neyA sUkShmANyetAni nArada || 29|| dashaitAni militvA tu dravyashaktiyutAni vai | tAmasAha~NkArajaH syAtsargastadanuvR^ittikaH || 30|| rAjasyAshcha kriyAshakterutpannAni shR^iNuShva me | shrotraM tvagrasanA chakShurghrANaM chaiva cha pa~nchamam || 31|| j~nAnendriyANi chaitAni tathA karmendriyANi cha | vAkpANipAdapAyushcha guhyAntAni cha pa~ncha vai || 32|| prANo.apAnashcha vyAnashcha samAnodAnavAyavaH | pa~nchadasha militvaiva rAjasaH sarga uchyate || 33|| sAdhanAni kilaitAni kriyAshaktimayAni cha | upAdAnaM kilaiteShAM chidanuvR^ittiruchyate || 34|| j~nAnashaktisamAyuktAH sAttvikAchcha samudbhavAH | disho vAyushcha sUryashcha varuNashchAshvinAvapi || 35|| j~nAnendriyANAM pa~nchAnAM pa~nchAdhiShThAtR^idevatAH | chandro brahmA tathA rudraH kShetraj~nashcha chaturthakaH || 36|| ityantaHkaraNAkhyasya bud.hdhyAdeshchAdhidaivatam | chatvAryeva tathA proktAH kilAdhiShThAtR^idevatAH || 37|| manasA saha chaitAni nUnaM pa~nchadashaiva tu | sAttvikasya tu sargo.ayaM sAttvikAkhyaH prakIrtitaH || 38|| sthUlasUkShmAdibhedena dve rUpe paramAtmanaH | j~nAnarUpaM nirAkAraM nidAnaM tatprachakShate || 39|| sAdhakasya tu dhyAnAdau sthUlarUpaM prachakShate | sharIraM sUkShmamevedaM puruShasya prakIrtitam || 40|| mama chaiva sharIraM vai sUtramityabhidhIyate | sthUlaM sharIraM vakShyAmi brahmaNaH paramAtmanaH || 41|| shR^iNu nArada yatnena yachChrutvA vipramuchyate | tanmAtrANi puroktAni bhUtasUkShmANi yAni vai || 42|| pa~nchIkR^itya tu tAnyeva pa~nchabhUtasamudbhavaH | pa~nchIkaraNabhedo.ayaM shR^iNu saMvadataH kila || 43|| prathamaM rasatanmAtrAmupAdAya manasyapi | kalpayechcha tathA tadvai yathA bhavati chodakam || 44|| shiShTAnAM chaiva bhUtAnAmaMshAnkR^itvA pR^ithakpR^ithak | udake mishrayechchAMshAnkR^ite rasamaye tataH || 45|| tadA bhUtavibhAge cha chaitanye cha prakAshite | chaitanyasya praveshAttu tadA.ahamiti saMshayaH || 46|| pratIyamAne tenaiva visheSheNAbhimAnataH | AdinArAyaNo devo bhagavAniti chochyate || 47|| ghanIbhUte.atha bhUtAnAM vibhAge spaShTatAM gate | vR^iddhiM prApya guNaishchetthamekaikaguNavR^iddhitaH || 48|| AkAshasya guNashchaikaH shabda eva na chAparaH | shabdasparshau cha vAyoshcha dvau guNau parikIrtitau || 49|| agneH shabdashcha sparshashcha rUpamete trayo guNAH | shabdasparsharUparasAshchatvAro vai jalasya cha || 50|| sparshashabdarasA rUpaM gandhashcha pR^ithivIguNAH | evaM militayogaishcha brahmANDotpattiruchyate || 51|| sarve jIvA militvaiva brahmANDAMshasamudbhavAH | chaturashItilakShAshcha proktA vai jIvajAtayaH || 52|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe tattvanirUpaNavarNanaM nAma saptamo.adhyAyaH || 3\.7|| \section{3\.8 aShTamo.adhyAyaH | guNAnAM rUpasaMsthAnAdivarNanam |} brahmovAcha | sargo.ayaM kathitastAta yatpR^iShTo.ahaM tvayA.adhunA | guNAnAM rUpasaMsthAM vai shR^iNuShvaikAgramAnasaH || 1|| sattvaM prItyAtmakaM j~neyaM sukhAtprItisamudbhavaH | ArjavaM cha tathA satyaM shauchaM shraddhA kShamA dhR^itiH || 2|| anukampA tathA lajjA shAntiH santoSha eva cha | etaiH sattvapratItishcha jAyate nishchalA sadA || 3|| shvetavarNaM tathA sattvaM dharme prItikaraH sadA | sachChraddhotpAdakaM nityamasachChraddhAnivArakam || 4|| sAttvikI rAjasI chaiva tAmasI cha tathAparA | shraddhA tu trividhA proktA munibhistattvadarshibhiH || 5|| raktavarNaM rajaH proktamaprItikaramadbhutam | aprItirduHkhayogatvAdbhavatyeva sunishchitA || 6|| pradveSho.atha tathA droho matsaraH stambha eva cha | utkaNThA cha tathA nidrA shraddhA tatra cha rAjasI || 7|| mAno madastathA garvo rajasA kila jAyate | pratyetavyaM rajastvetairlakShaNaishcha vichakShaNaiH || 8|| kR^iShNavarNaM tamaH proktaM mohanaM cha viShAdakR^it | AlasyaM cha tathA.aj~nAnaM nidrA dainyaM bhayaM tathA || 9|| vivAdashchaiva kArpaNyaM kauTilyaM roSha eva cha | vaiShamyaM vAtinAstikyaM paradoShAnudarshanam || 10|| pratyetavyaM tamastvetairlakShaNaiH sarvathA budhaiH | tAmasyA shraddhayA yuktaM paratApopapAdakam || 11|| sattvaM prakAshayitavyaM niyantavyaM rajaH sadA | saMhartavyaM tamaH kAmaM janena shubhamichChatA || 12|| anyonyAbhibhavAchchaite virudhyanti parasparam | tatho.anyonyAshrayAH sarve na tiShThanti nirAshrayAH || 13|| sattvaM na kevalaM kvApi na rajo na tamastathA | militAshcha sadA sarve tenAnyonyAshrayAH smR^itAH || 14|| anyonyamithunAchchaiva vistAraM kathayAmyaham | shR^iNu nArada yajj~nAtvA muchyate bhavabandhanAt || 15|| sandeho.atra na kartavyo j~nAtvetyuktaM mayA vachaH | j~nAtaM tadanubhUtaM yatparij~nAtaM phale sati || 16|| shravaNAddarshanAchchaiva sapadyeva mahAmate | saMskArAnubhavAchchaiva parij~nAtaM na jAyate || 17|| shrutaM tIrthaM pavitra~ncha shraddhotpannA cha rAjasI | nirgatastatra tIrthe vai dR^iShTaM chaiva yathAshrutam || 18|| snAtastatra kR^itaM kR^ityaM dattaM dAnaM cha rAjasam | sthitastatra kiyatkAlaM rajoguNasamAvR^itaH || 19|| rAgadveShAnna nirmuktaH kAmakrodhasamAvR^itaH | punareva gR^ihaM prApto yathApUrvaM tathA sthitaH || 20|| shrutaM cha nAnubhUtaM vai tena tIrthaM munIshvara | na prAptaM cha phalaM yasmAdashrutaM viddhi nArada || 21|| niShpApatvaM balaM viddhi tIrthasya munisattama | kR^iSheH phalaM yathA loke niShpannAnnasya bhakShaNam || 22|| pApadehavikArA ye kAmakrodhAdayaH pare | lobho mohastathA tR^iShNA dveSho rAgastathA madaH || 23|| asUyerShyAkShamAshAntiH pApAnyetAni nArada | na nirgatAni dehAttu tAvatpApayuto naraH || 24|| kR^ite tIrthe yadaitAni dehAnna nirgatAni chet | niShphalaH shrama evaikaH karShakasya yathA tathA || 25|| shrameNApIDitaM kShetraM kR^iShTA bhUmiH sudurghaTA | uptaM bIjaM mahArghaM cha hitA vR^ittirudAhR^itA || 26|| ahorAtraM parikliShTo rakShaNArthaM phalotsukaH | kAle suptastu hemante vane vyAghrAdibhirbhR^isham || 27|| bhakShitaM shalabhaiH sarvaM nirAshashcha kR^itaH punaH | tadvattIrthashramaH putra kaShTado na phalapradaH || 28|| sattvaM samutkaTaM jAtaM pravR^iddhaM shAstradarshanAt | vairAgyaM tatphalaM jAtaM tAmasArtheShu nArada || 29|| prasahyAbhibhavatyeva tadrajastamasI ubhe | rajaH samutkaTaM jAtaM pravR^ittaM lobhayogataH || 30|| tattathAbhibhavatyeva tamaHsattve tathA ubhe | tamastathotkaTaM bhUtvA pravR^iddhaM mohayogataH || 31|| tatsattvarajasI chobhe sa~NgamyAbhibhavatyapi | vistaraM kathayAmyadya yathAbhibhavatIti vai || 32|| yadA sattvaM pravR^iddhaM vai matirdharme sthitA tadA | na chintayati bAhyArthaM rajastamaHsamudbhavam || 33|| arthaM sattvasamudbhUtaM gR^ihNAti cha na chAnyathA | anAyAsakR^itaM chArthaM dharmaM yaj~naM cha vA~nChati || 34|| sAttvikeShveva bhogeShu kAmaM vai kurute tadA | rAjaseShu na mokShArthaM tAmaseShu punaH kutaH || 35|| evaM jitvA rajaH pUrvaM tatashcha tamaso jayaH | sattvaM cha kevalaM putra tadA bhavati nirmalam || 36|| yadA rajaH pravR^iddhaM vai tyaktvA dharmAn sanAtanAn | anyathAkurute dharmAchChraddhAM prApya tu rAjasIm || 37|| rAjasAdarthasaMvR^iddhistathA bhogastu rAjasaH | sattvaM vinirgataM tena tamasashchApi nigrahaH || 38|| yadA tamo vivR^iddhaM syAdutkaTaM sambabhUva ha | tadA vede na vishvAso dharmashAstre tathaiva cha || 39|| shraddhAM cha tAmasIM prApya karoti cha dhanAtyayam | drohaM sarvatra kurute na shAntimadhigachChati || 40|| jitvA sattvaM rajashchaiva krodhano durmatiH shaThaH | vartate kAmachAreNa bhAveShu vitateShu cha || 41|| ekaM sattvaM na bhavati rajashchaikaM tamastathA | sahaivAshritya vartante guNA mithunadharmiNaH || 42|| rajo vinA na sattvaM syAdrajaH sattvaM vinA kvachit | tamo vinA na chaivaite vartante puruSharShabha || 43|| tamastAbhyAM vihInaM tu kevalaM na kadAchana | sarve mithunadharmANo guNAH kAryAntareShu vai || 44|| anyonyasaMshritAH sarve tiShThanti na viyojitAH | anyonyajanakAshchaiva yataH prasavadharmiNaH || 45|| sattvaM kadAchichcha rajastamasI janayatyuta | kadAchittu rajaH sattvatamasI janayatyapi || 46|| kadAchittu tamaH sattvarajasI janayatyubhe | janayantyevamanyonyaM mR^itpiNDashcha ghaTaM yathA || 47|| buddhisthAste guNAH kAmAnbodhayanti parasparam | devadattaviShNumitrayaj~nadattAdayo yathA || 48|| yathA strIpuruShashchaiva mithunau cha parasparam | tathA guNAH samAyAnti yugmabhAvaM parasparam || 49|| rajaso mithune sattvaM sattvasya mithune rajaH | ubhe te sattvarajasI tamaso mithune viduH || 50|| nArada uvAcha | ityetatkathitaM pitrA guNarUpamanuttamam | shrutvApyetatsa evAhaM tato.apR^ichChaM pitAmaham || 51|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe guNAnAM rUpasaMsthAnAdivarNanaM nAma aShTamo.adhyAyaH || 3\.8|| \section{3\.9 navamo.adhyAyaH | guNAnAM guNaparij~nAnavarNanam |} nArada uvAcha | guNAnAM lakShaNaM tAta bhavatA kathitaM kila | na tR^ipto.asmi pibanmiShTaM tvanmukhAtprachyutaM rasam || 1|| guNAnAM tu parij~nAnaM yathAvadanuvarNaya | yenAhaM paramAM shAntimadhigachChAmi chetasi || 2|| vyAsa uvAcha | iti pR^iShTastu putreNa nAradena mahAtmanA | uvAcha cha jagatkartA rajoguNasamudbhavaH || 3|| brahmovAcha | shR^iNu nArada vakShyAmi guNAnAM parivarNanam | samya~N nAhaM vijAnAmi yathAmati vadAmi te || 4|| sattvaM tu kevalaM naiva kutrApi parilakShyate | mishrIbhAvAttu teShAM vai mishratvaM pratibhAti vai || 5|| yathA kAchidvarA nArI sarvabhUShaNabhUShitA | hAvabhAvayutA kAmaM bhartuH prItikarI bhavet || 6|| mAtApitrostathA saiva bandhuvargasya prItidA | duHkhaM mohaM sapatnIShu janayatyapi saiva hi || 7|| evaM sattvena tenaiva strItvamApAditena cha | rajasastamasashchaiva janitA vR^ittiranyathA || 8|| rajasA strIkR^itenaiva tamasA cha tathA punaH | anyonyasya samAyogAdanyathA pratibhAti vai || 9|| avasthAnAtsvabhAveShu na vai jAtyantarANi cha | lakShyate viparItAni yogAnnArada kutrachit || 10|| yathA rUpavatI nArI yauvanena vibhUShitA | lajjAmAdhuryayuktA cha tathA vinayasaMyutA || 11|| kAmashAstravidhij~nA cha dharmashAstre.api sammatA | bhartuHprItikarI bhUtvA sapatnInAM cha duHkhadA || 12|| mohaduHkhasvabhAvasthA sattvasthetyuchyate janaiH | tathA sattvaM vikurvANamanyabhAvaM vibhAti vai || 13|| chorairupadrutAnAM hi sAdhUnAM sukhadA bhavet | duHkhA mUDhA cha dasyUnAM saiva senA tathAguNA || 14|| viparItapratItiM vai varjayanti svabhAvataH | yathA cha durdinaM jAtaM mahAmeghaghanAvR^itam || 15|| vidyutstanitasaMyuktaM timireNAvaguNThitam | si~nchadbhUmiM pravarShadvai tamorUpamudAhR^itam || 16|| yadetatkarShakANAM vai tadevAtIva durdinam | bIjopaskarayuktAnAM sukhadaM prabhavatyuta || 17|| aprachChannagR^ihANAM cha durbhagAnAM visheShataH | tR^iNakAShThagR^ihItAnAM duHkhadaM gR^ihamedhinAm || 18|| proShitabhartR^ikANAM vai mohadaM pravadantyapi | svabhAvasthA guNAH sarve viparItA vibhAnti vai || 19|| lakShaNAni punasteShAM shR^iNu putra bravImyaham | laghuprakAshakaM sattvaM nirmalaM vishadaM sadA || 20|| yadA~NgAni laghUnyeva netrAdInIndriyANi cha | nirmalaM cha tathA cheto gR^ihNAti viShayAnna tAn || 21|| tadA sattvaM sharIre vai mantavya~ncha samutkaTam | jR^imbhAM stambhaM cha tandrAM cha chala~nchaiva rajaH punaH || 22|| yadA tadutkaTaM jAtaM dehe yasya cha kasyachit | kaliM mR^igayate kartuM gantuM grAmAntaraM tathA || 23|| chalachittasya so.atyarthaM vivAde chodyatastathA | gurumAvaraNaM kAmaM tamo bhavati tadyadA || 24|| tadA~NgAni gurUNyAshu prabhavantyAvR^itAni cha | indriyANi manaH shUnyaM nidrAM naivAbhivA~nChati || 25|| guNAnAM lakShaNAnyevaM vij~neyAnIha nArada | nArada uvAcha | vibhinnalakShaNAH proktAH pitAmaha guNAstrayaH || 26|| kathamekatra saMsthAne kAryaM kurvanti shAshvatam | parasparaM militvA hi vibhinnAH shatravaH kila || 27|| ekatrasthAH kathaM kAryaM kurvantIti vadasva me | brahmovAcha | shR^iNu putra pravakShyAmi guNAste dIpavR^ittayaH || 28|| pradIpashcha yathA kAryaM prakarotyarthadarshanam | vartistailaM yathArchishcha viruddhAshcha parasparam || 29|| viruddhaM hi tathA tailamagninA saha sa~Ngatam | tailaM vartivirodhyeva pAvako.api parasparam || 30|| ekatrasthAH padArthAnAM prakurvanti pradarshanam | nArada uvAcha | evaM prakR^itijAH proktA guNAH satyavatIsuta || 31|| vishvasya kAraNaM te vai mayA pUrvaM yathA shrutam | vyAsa uvAcha | ityuktaM nAradenAtha mama sarvaM savistaram || 32|| guNAnAM lakShaNaM sarvaM kAryaM chaiva vibhAgashaH | ArAdhyA paramA shaktiryayA sarvamidaM tatam || 33|| saguNA nirguNA chaiva kAryabhede sadaiva hi | akartA puruShaH pUrNo nirIhaH paramo.avyayaH || 34|| karotyeShA mahAmAyA vishvaM sadasadAtmakam | brahmA viShNustathA rudraHsUryashchandraH shachIpatiH || 35|| ashvinau vasavastvaShTA kubero yAdasAM patiH | vahnirvAyustathA pUShA senAnIshcha vinAyakaH || 36|| sarve shaktiyutAH shaktAH kartuM kAryANi svAni cha | anyathA te.apyashaktA vai praspanditumanIshvarAH || 37|| sA chaiva kAraNaM rAjan jagataH parameshvarI | samArAdhaya tAM bhUpa kuru yaj~naM janAdhipa || 38|| pUjanaM parayA bhaktyA tasyA eva vidhAnataH | mahAlakShmIrmahAkAlI tathA mahAsarasvatI || 39|| IshvarI sarvabhUtAnAM sarvakAraNakAraNam | sarvakAmArthadA shAntA sukhasevyA dayAnvitA || 40|| nAmochchAraNamAtreNa vA~nChitArthaphalapradA | devairArAdhitA pUrvaM brahmaviShNumaheshvaraiH || 41|| mokShakAmaishcha vividhaistApasairvijitAtmabhiH | aspaShTamapi yannAma prasa~NgenApi bhAShitam || 42|| dadAti vA~nChitAnarthAndurlabhAnapi sarvathA | ai ai iti bhayArtena dR^iShTvA vyAghrAdikaM vane || 43|| binduhInamapItyuktaM vA~nChitaM pradadAti vai | tatra satyavratasyaiva dR^iShTAnto nR^ipasattama || 44|| pratyakSha eva chAsmAkaM munInAM bhAvitAtmanAm | brAhmaNAnAM samAjeShu tasyodAharaNaM budhaiH || 45|| kathyamAnaM mayA rAja~nChrutaM sarvaM savistaram | anakSharo mahAmUrkho nAmnA satyavrato dvijaH || 46|| shrutvA.akSharaM kolamukhAtsamuchchArya svayaM tataH | binduhInaM prasa~Ngena jAto.asau vibudhottamaH || 47|| aikArochchAraNAddevI tuShTA bhagavatI tadA | chakAra kavirAjaM taM dayArdrA parameshvarI || 48|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe guNaparij~nAnavarNanaM nAma navamo.adhyAyaH || 3\.9|| \section{3\.10 dashamo.adhyAyaH | satyavratAkhyAnavarNanam |} janamejaya uvAcha | ko.asau satyavrato nAma brAhmaNo dvijasattamaH | kasmindeshe samutpannaH kIdR^ishashcha vadasva me || 1|| kathaM tena shrutaH shabdaH kathamuchchAritaH punaH | siddhishcha kIdR^ishI jAtA tasya viprasya tatkShaNAt || 2|| kathaM tuShTA bhavAnI sA sarvaj~nA sarvasaMsthitA | vistareNa vadasvAdya kathAmetAM manoramAm || 3|| sUta uvAcha | iti pR^iShTastadA rAj~nA vyAsaH satyavatIsutaH | uvAcha paramodAraM vachanaM rasavachChuchi || 4|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjan pravakShyAmi kathAM paurANikIM shubhAm | shrutA munisamAjeShu mayA pUrvaM kurUdvaha || 5|| ekadA.ahaM kurushreShTha kurvaMstIrthATanaM shuchi | samprApto naimiShAraNyaM pAvanaM munisevitam || 6|| praNamyAhaM munInsarvAn sthitastatra varAshrame | vidhiputrAstu yatrAsa~njIvanmuktA mahAvratAH || 7|| kathAprasa~Nga evAsIttatra viprasamAgame | jamadagnistu paprachCha munInevaM samAsthitaH || 8|| jamadagniruvAcha | sandeho.asti mahAbhAgA mama chetasi tApasAH | samAjeShu munInAM vai niHsandeho bhavAmyaham || 9|| brahmA viShNustathA rudro maghavA varuNo.analaH | kuberaH pavanastvaShTA senAnIshcha gaNAdhipaH || 10|| sUryo.ashvinau bhagaH pUShA nishAnAtho grahAstathA | ArAdhanIyatamaH ko.atra vA~nChitArthaphalapradaH || 11|| sukhasevyashcha satataM chAshutoShashcha mAnadAH | bruvantu munayaH shIghraM sarvaj~nAH saMshitavratAH || 12|| evaM prashne kR^ite tatra lomasho vAkyamabravIt | jamadagne shR^iNuShvaitadyatpR^iShTaM vai tvayA.adhunA || 13|| sevanIyatamA shaktiH sarveShAM shubhamichChatAm | parA prakR^itirAdyA cha sarvagA sarvadA shivA || 14|| devAnAM jananI saiva brahmAdInAM mahAtmanAm | AdiprakR^itimUlaM sA saMsArapAdapasya vai || 15|| smR^itA chochchAritA devI dadAti kila vA~nChitam | sarvadaivArdrachittA sA varadAnAya sevitA || 16|| itihAsaM pravakShyAmi shR^iNvantu munayaH shubham | akSharochchAraNAdeva yathA prAptaM dvijena vai || 17|| kosaleShu dvijaH kashchiddevadatteti vishrutaH | anapatyashchakAreShTiM putrAya vidhipUrvakam || 18|| tamasAtIramAsthAya kR^itvA maNDapamuttamam | dvijAnAhUya vedaj~nAnsatrakarmavishAradAn || 19|| kR^itvA vedIM vidhAnena sthApayitvA vibhAvasUn | putreShTiM vidhivattatra chakAra dvijasattamaH || 20|| brahmANaM kalpayAmAsa suhotraM munisattamam | adhvaryuM yAj~navalkyaM cha hotAraM cha bR^ihaspatim || 21|| prastotAraM tathA pailamudgAtAraM cha gobhilam | sabhyAnanyAnmunInkR^itvA vidhivatpradadau vasu || 22|| udgAtA sAmagaH shreShThaH saptasvarasamanvitam | rathantaramagAyattu svaritena samanvitam || 23|| tadA.asya svarabha~Ngo.abhUtkR^ite shvAse muhurmuhuH | devadattashchukopAshu gobhilaM pratyuvAcha ha || 24|| mUrkho.asi munimukhyAdya svarabha~NgastvayA kR^itaH | kAmyakarmaNi sa~njAte putrArthaM yajatashcha me || 25|| gobhilastu tadovAcha devadattaM sukopitaH | mUrkhaste bhavitA putraH shaThaH shabdavivarjitaH || 26|| sarvaprANisharIre tu shvAsochChvAsaH sudurgrahaH | na me.atra dUShaNaM ki~nchitsvarabha~Nge mahAmate || 27|| tachChrutvA vachanaM tasya gobhilasya mahAtmanaH | shApAdbhIto devadattastamuvAchAtiduHkhitaH || 28|| kathaM kruddho.asi viprendra vR^ithA mayi nirAgasi | akrodhanA hi munayo bhavanti sukhadAH sadA || 29|| svalpe.aparAdhe viprendra kathaM shaptastvayA hyaham | aputro.ahaM sutaptaH prAk tApayuktaH punaH kR^itaH || 30|| mUrkhaputrAdaputratvaM varaM vedavido viduH | tathApi brAhmaNo mUrkhaH sarveShAM nindya eva hi || 31|| pashuvachChUdravachchaiva na yogyaH sarvakarmasu | kiM karomIha mUrkheNa putreNa dvijasattama || 32|| yathA shUdrastathA mUrkho brAhmaNo nAtra saMshayaH | na pUjArho na dAnArho nindyashcha sarvakarmasu || 33|| deshe vai vasamAnashcha brAhmaNo vedavarjitaH | karadaH shUdravachchaiva mantavyaH sa cha bhUbhujA || 34|| nAsane pitR^ikAryeShu devakAryeShu sa dvijaH | mUrkhaH samupaveshyashcha kAryashcha phalamichChatA || 35|| rAj~nA shUdrasamo j~neyo na yojyaH sarvakarmasu | karShakastu dvijaH kAryo brAhmaNo vedavarjitaH || 36|| vinA vipreNa kartavyaM shrAddhaM kushachaTena vai | na tu vipreNa mUrkheNa shrAddhaM kAryaM kadAchana || 37|| AhArAdadhikaM chAnnaM na dAtavyamapaNDite | dAtA narakamApnoti grahItA tu visheShataH || 38|| dhigrAjyaM tasya rAj~no vai yasya deshe.abudhA janAH | pUjyante brAhmaNA mUrkhA dAnamAnAdikairapi || 39|| Asane pUjane dAne yatra bhedo na chANvapi | mUrkhapaNDitayorbhedo j~nAtavyo vibudhena vai || 40|| mUrkhA yatra sugarviShThA dAnamAnaparigrahaiH | tasmindeshe na vastavyaM paNDitena katha~nchana || 41|| asatAmupakArAya durjanAnAM vibhUtayaH | pichumandaH phalADhyo.api kAkairevopabhujyate || 42|| bhuktvAnnaM vedavidvipro vedAbhyAsaM karoti vai | krIDanti pUrvajAstasya svarge pramuditAH kila || 43|| gobhilAtaH vimuktaM vai tvayA vedaviduttama | saMsAre mUrkhaputratvaM maraNAdatigarhitam || 44|| kR^ipAM kuru mahAbhAga shApasyAnugrahaM prati | dInoddhAraNashakto.asi patAmi tava pAdayoH || 45|| lomasha uvAcha | ityuktvA devadattastu patitastasya pAdayoH | stuvandInahR^idatyarthaM kR^ipaNaH sAshrulochanaH || 46|| gobhilastu tadA tatra dR^iShTvA taM dInachetasam | kShaNakopA mahAnto vai pApiShThAH kalpakopanAH || 47|| jalaM svabhAvataH shItaM pAvakAtapayogataH | uShNaM bhavati tachChIghraM tadvinA shishiraM bhavet || 48|| dayAvAngobhilastvAha devadattaM suduHkhitam | mUrkho bhUtvA sutaste vai vidvAnapi bhaviShyati || 49|| iti dattavaraH so.atha mudito.abhUddvijarShabhaH | iShTiM samApya viprAnvai visasarja yathAvidhi || 50|| kAlena kiyatA tasya bhAryA rUpamatI satI | garbhaM dadhAra kAle sA rohiNI rohiNIsamA || 51|| garbhAdhAnAdikaM karma chakAra vidhivaddvijaH | puMsavanavidhAna~ncha shR^i~NgArakaraNaM tathA || 52|| sImantonnayana~nchaiva kR^itaM vedavidhAnataH | dadau dAnAni mudito matveShTiM saphalAM tathA || 53|| shubhe.ahni suShuve putraM rohiNI rohiNIyute | dine lagne shubhe.atyarthaM jAtakarma chakAra saH || 54|| putradarshanakaM kR^itvA nAmakarma chakAra cha | utathya iti putrasya kR^itaM nAma purAvidA || 55|| sa chAShTame tathA varShe shubhe vai shubhavAsare | tasyopanayanaM karma chakAra vidhivatpitA || 56|| vedamadhyApayAmAsa gurustaM vai vrate sthitam | nochchachAra tathotathyaH saMsthito mugdhavattadA || 57|| bahudhA pAThitaH pitrA na dadhAra matiM shaThaH | mUDhavattiShThate.atyarthaM taM shushocha pitA tadA || 58|| evaM kurvansadA.abhyAsaM jAto dvAdashavArShikaH | na veda vidhivatkartuM sandhyAvandanakaM vidhim || 59|| mUrkho.abhUditi lokeShu gatA vArtA.ativistarA | brAhmaNeShu cha sarveShu tApaseShvitareShu cha || 60|| jahAsa lokastaM vipraM yatra tatra gataM mune | pitA mAtA ninindAtha mUrkhaM tamatibhartsayan || 61|| nindito.atha janaiH kAmaM pitR^ibhyAmatha bAndhavaiH | vairAgyamagamadvipro jagAma vanamapyasau || 62|| andho varastathA pa~Ngurna mUrkhastu varaH sutaH | ityukto.asau pitR^ibhyAM vai vivesha kAnanaM prati || 63|| ga~NgAtIre shubhe sthAne kR^itvoTajamanuttamam | vanyAM vR^ittiM cha sa~Nkalpya sthitastatra samAhitaH || 64|| niyamaM cha paraM kR^itvA nAsatyaM prabravImyaham | sthitastatrAshrame ramye brahmacharyavrato hi saH || 65|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe satyavratAkhyAnavarNanaM nAma dashamo.adhyAyaH || 3\.10|| \section{3\.11 ekAdasho.adhyAyaH | satyavratAkhyAnavarNanam |} lomasha uvAcha | na vedAdhyayanaM ki~nchijjAnAti na japaM tathA | dhyAnaM na devatAnA~ncha na chaivArAdhanaM tathA || 1|| nAsanaM veda vipro.aso prANAyAmaM tathA punaH | pratyAhAraM tu no veda bhUtashuddhi~ncha kAraNam || 2|| na mantrakIlakaM jApyaM gAyatrI~ncha na veda saH | shauchaM snAnavidhi~nchaiva tathAchamanakaM punaH || 3|| prANAgnihotraM no veda balidAnaM na chAtithim | na sandhyAM samidho homaM viveda cha tathA muniH || 4|| so.akarotprAtarutthAya yatki~nchiddantadhAvanam | snAnaM cha shUdravattatra ga~NgAyAM mantravarjitam || 5|| phalAnyAdAya vanyAni madhyAnhe.api yadR^ichChayA | bhakShyAbhakShyaparij~nAnaM na jAnAti shaThastathA || 6|| satyaM brUte sthitastatra nAnR^itaM vadate punaH | janaiH satyatapA nAma kR^itamasya dvijasya vai || 7|| nAhitaM kasyachitkuryAnna tathA.avihitaM kvachit | sukhaM svapiti tatraiva nirbhayashchintayanniti || 8|| kadA me maraNaM bhAvi duHkhaM jIvAmi kAnane | jIvitaM dhikcha mUrkhasya tarasA maraNaM dhruvam || 9|| daivenAhaM kR^ito mUrkho nAnyo.atra kAraNaM mama | prApya chaivottamaM janma vR^ithA jAtaM mamAdhunA || 10|| yathA vandhyA surUpA cha yathA vA niShphalo drumaH | adugdhadohA dhenushcha tathA.ahaM niShphalaH kR^itaH || 11|| kiM nu nindAmyahaM daivaM nUnaM karma mamedR^isham | na dattaM pustakaM kR^itvA brAhmaNAya mahAtmane || 12|| na vai vidyA mayA dattA pUrvajanmani nirmalA | tenAhaM karmayogena shaTho.asmi cha dvijAdhamaH || 13|| na cha tIrthe tapastaptaM sevitA na cha sAdhavaH | na dvijAH pUjitA dravyaistena jAto.asmi duShTadhIH || 14|| vartante muniputrAshcha vedashAstrArthapAragAH | ahaM sumUDhaH sa~njAto daivayogena kenachit || 15|| na jAnAmi tapastaptuM kiM karomi susAdhanam | mithyAyaM me.atra sa~Nkalpo na me bhAgyaM shubhaM kila || 16|| daivameva paraM manye dhikpauruShamanarthakam | vR^ithA shramakR^itaM kAryaM daivAdbhavati sarvathA || 17|| brahmA viShNushcha rudrashcha shakrAdyAH kila devatAH | kAlasya vashagAH sarve kAlo hi duratikramaH || 18|| evaMvidhAnvitarkAMstu kurvANo.aharnishaM dvijaH | sthitastatrAshrame tIre jAnhavyAH pAvane sthale || 19|| viraktaH sa tu sa~njAtaH sthitastatrAshrame dvijaH | kAlAtivAhanaM shAntashchakAra vijane vane || 20|| evaM sthitasya tu vane vimalodake vai varShANi tatra navapa~ncha gatAni kAmam | nArAdhanaM na cha japaM na viveda mantraM kAlAtivAhanamasau kR^itavAn vane vai || 21|| jAnAti tasya vitataM vratameva lokaH satyaM vadatyapi muniH kila nAmajAtam | jAtaM yashashcha sakaleShu janeShu kAmaM satyavrato.ayamanishaM na mR^iShAbhibhAShI || 22|| tatraikadA tu mR^igayAM ramamANa eva prApto niShAdanishaTho dhR^itachApabANaH | krIDan vane.ativipule yamatulyadehaH krUrAkR^itirhananakarmaNi chAtidakShaH || 23|| tenAtikR^iShTena shareNa viddhaH kolaH kirAtena dhanurdhareNa | palAyamAno bhayavihvalashcha muneH samIpaM vidruto jagAma || 24|| vikampamAno rudhirArdradeho yadA jagAmAshramamaNDalaM vai | kAlastadAtIva dayArdrabhAvaM prApto munistatra samIkShya dInam || 25|| agre vrajantaM rudhirArdradehaM dR^iShTvA muniH sUkaramAshu viddham | dayAbhiveshAdatikampamAnaH sArasvataM bIjamathochchachAra || 26|| aj~nAtapUrvaM cha tathAshruta~ncha daivAnmukhe vai samupAgata~ncha | na j~nAtavAnbIjamasau vimUDho mamajja shoke sa munirmahAtmA || 27|| kolaH pravishyAshramamaNDalaM tad gato niku~nje pravilIya gUDham | aprAptamArgo dR^iDhanirviNNachetAH pravepamAnaH sharapIDitatvAt || 28|| tataH kShaNAdAkaraNAntakR^iShTaM chApaM dadhAno.atikarAladehaH | prAptastadante sa cha mR^igyamANo niShAdarAjaH kila kAla eva || 29|| dR^iShTvA muniM tatra kushAsane sthitaM nAmnA tu satyavratamadvitIyam | vyAdhaH praNamya pramukhe sthito.asau paprachCha kolaH kva gato dvijesha || 30|| jAnAmi te.ahaM suvrataM prasiddhaM tenAdya pR^ichChe mama bANaviddhaH | kShudhArditaM me sakalaM kuTumbaM vibhartukAmaH kila Agato.asmi || 31|| vR^ittirmamaiShA vihitA vidhAtrA nAnyA.asti viprendra R^itaM bravImi | bhartavyameveha kuTumbama~njasA kenApyupAyena shubhAshubhena || 32|| satyaM bravItvadya satyavrato.asi kShudhAturo vartate poShyavargaH | kvAso gataH sUkaro bANaviddhaH pR^ichChAmyahaM vADava brUhi tUrNam || 33|| teneti pR^iShTaH sa munirmahAtmA vitarkamagnaH prababhUva kAmam | satyavrataM me.adya bhavenna bhagnaM na dR^iShTa ityuchcharitena kiM vai || 34|| gato.atra kolaH sharaviddhadehaH kathaM bravImyadya mR^iShA.amR^iShA vA | kShudhArdito.ayaM paripR^ichChatIva dR^iShTvA haniShyatyapi sUkaraM vai || 35|| satyaM na satyaM khalu yatra hiMsA dayAnvitaM chAnR^itameva satyam | hitaM narANAM bhavatIha yena tadeva satyaM na tathA.anyathaiva || 36|| hitaM kathaM syAdubhayorviruddhayo\- staduttaraM kiM na yathA mR^iShA vachaH | vichArayanvADava dharmasa~NkaTe na prApa vaktuM vachanaM yathochitam || 37|| bANAhataM vIkShya dayAnvita~ncha kolaM tadante samudAhR^itaM vachaH | tena prasannA nijabIjataH shivA vidyAM durApAM pradadau cha tasmai || 38|| bIjochchAraNato devyA vidyA prasphuritAkhilA | vAlmIkeshcha yathApUrvaM tathA sa hyabhavatkaviH || 39|| tamuvAcha dvijo vyAdhaM sammukhasthaM dhanurdharam | satyakAmastu dharmAtmA shlokamekaM dayAparaH || 40|| yA pashyati na sA brUte yA brUte sA na pashyati | aho vyAdha svakAryArthin kiM pR^ichChasi punaH punaH || 41|| ityuktastu tadA tena gato.asau pashuhA punaH | nirAshaH sUkare tasminparAvR^itto nijAlaye || 42|| brAhmaNastu kavirjAtaH prAchetasa ivAparaH | prasiddhaH sarvalokeShu nAmnA satyavrato dvijaH || 43|| sArasvataM tato bIjaM jajApa vidhipUrvakam | paNDitashchAtivikhyAto dvijo.asau dharaNItale || 44|| pratiparvasu gAyanti brAhmaNA yadyashaH sadA | AkhyAnaM chAtivistIrNa stuvanti munayaH kila || 45|| tachChrutvA sadanaM tasya samAgamya tadAshrame | yena tyaktaH purA tena gR^ihaM nIto.atimAnitaH || 46|| tasmAdrAjansadA sevyA pUjanIyA cha bhaktitaH | AdishaktiH parA devI jagatAM kAraNaM hi sA || 47|| tasyA yaj~naM mahArAja kuru vedavidhAnataH | sarvakAmapradaM nityaM nishchayaM kathitaM purA || 48|| smR^itA sampUjitA bhaktyA dhyAtA chochchAritA stutA | dadAti vA~nChitAnarthAnkAryadA tena kIrtyate || 49|| anubhAvamidaM rAjan kartavyaM sarvathA budhaiH | dR^iShTvA rogayutAndInAnkShudhitAnnirdhanA~nChaThAn || 50|| janAnArtAMstathA mUrkhAnpIDitAnvairibhiH sadA | dAsAnAj~nAkarAnkShudrAnvikalAnvihvalAnatha || 51|| atR^iptAnbhojane bhoge sadArtAnajitendriyAn | tR^iShNAdhikAnashaktAMshcha sadAdhiparipIDitAn || 52|| tathA vibhavasampannAn putrapautravivardhanAn | puShTadehAMshcha sambhogaiH saMyutAnvedavAdinaH || 53|| rAjalakShmyA yutA~nChUrAnvashIkR^itajanAnatha | svajanairaviyuktAMshcha sarvalakShaNalakShitAn || 54|| vyatirekAnvayAbhyAM cha vichetavyaM vichakShaNaiH | ebhirna pUjitA devI sarvArthaphaladA shivA || 55|| samArAdhitA cha tathA nR^ibhirebhiH sadAmbikA | yato.amI sukhinaH sarve saMsAre.asminna saMshayaH || 56|| vyAsa uvAcha | iti rAja~nChrutaM tatra mayA munisamAgame | lomashasya mukhAtkAmaM devImAhAtmyamuttamam || 57|| iti sa~nchintya rAjendra kartavyaM cha sadArchanam | bhaktyA paramayA devyAH prItyA cha puruSharShabha || 58|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe satyavratAkhyAnavarNanaM nAmaikAdasho.adhyAyaH || 3\.11|| \section{3\.12 dvAdasho.adhyAyaH | ambAyaj~navidhivarNanam |} rAjovAcha | vada yaj~navidhiM samyagdevyAstasyAH samantataH | shrutvA karomyahaM svAminyathAshakti hyatandritaH || 1|| pUjAvidhiM cha mantrAMshcha homadravyamasaMshayam | brAhmaNAH katisa~NkhyAshcha dakShiNAshchatathA punaH || 2|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjan pravakShyAmi devyA yaj~naM vidhAnataH | trividhaM tu sadA j~neyaM vidhidR^iShTena karmaNA || 3|| sAttvikaM rAjasaM chaiva tAmasaM cha tathAparam | munInAM sAttvikaM proktaM nR^ipANAM rAjasaM smR^itam || 4|| tAmasaM rAkShasAnAM vai j~nAninAM tu guNojjhitam | vimuktAnAM j~nAnamayaM vistarAtprabravImi te || 5|| deshaH kAlastathA dravyaM mantrAshcha brAhmaNAstathA | shraddhA cha sAtvakI yatra taM yaj~naM sAttvikaM viduH || 6|| dravyashuddhiH kriyAshuddhirmantrashuddhishcha bhUmipa | bhavedyadi tadA pUrNaM phalaM bhavati nAnyathA || 7|| anyAyopArjitenaiva kartavyaM sukR^itaM kR^itam | na kIrtiriha loke cha paraloke na tatphalam || 8|| tasmAnnyAyArjitenaiva kartavyaM sukR^itaM sadA | yashase paralokAya bhavatyeva sukhAya cha || 9|| pratyakShaM tava rAjendra pANDavaistu makhaH kR^itaH | rAjasUyaH kratuvaraH samAptavaradakShiNaH || 10|| yatra sAkShAddhariH kR^iShNo yAdavendro mahAmanAH | brAhmaNAH pUrNavidyAshcha bhAradvAjAdayastathA || 11|| kR^itvA yaj~naM susampUrNaM mAsamAtreNa pANDavaiH | prAptaM mahattaraM kaShTaM vanavAsashcha dAruNaH || 12|| pIDana~nchaiva pA~nchAlyAstathA dyUte parAjayaH | vanavAso mahatkaShTaM kva gataM makhajaM phalam || 13|| dAsatva~ncha virATasya kR^itaM sarvamahAtmabhiH | kIchakena parikliShTA draupadI cha pramadvarA || 14|| AshIrvAdA dvijAtInAM kva gatAH shuddhachetasAm | bhaktirvA vAsudevasya kva gatA tatra sa~NkaTe || 15|| na rakShitA tadA bAlA kenApi drupadAtmajA | prAptakeshagrahA kAle sAdhvI cha varavarNinI || 16|| kimatra chintanIyaM vai dharmavaiguNyakAraNam | keshave sati deveshe dharmaputre yudhiShThire || 17|| bhavitavyamiti prokte niShphalaH syAttadAgamaH | vedamantrAstathAnye cha vitathAH syurasaMshayam || 18|| sAdhanaM niShphalaM sarvamupAyashcha nirarthakaH | bhavitavyaM bhavatyeva vachane pratipAdake || 19|| Agamo.apyarthavAdaH syAtkriyAH sarvA nirarthakAH | svargArtha~ncha tapo vyarthaM varNadharmashcha vai tathA || 20|| sarvaM pramANaM vyarthaM syAdbhavitavye kR^ite hR^idi | ubhaya~nchApi mantavyaM daivaM chopAya eva cha || 21|| kR^ite karmaNi chetsiddhirviparitA yadA bhavet | vaiguNyaM kalpanIyaM syAtprAj~naiH paNDitamaulibhiH || 22|| tatkarma bahudhA proktaM vidvadbhiH karmakAribhiH | kartR^ibhedAnmantrabhedAddravyabhedAttathA punaH || 23|| yathA maghavatA pUrvaM vishvarUpo vR^ito guruH | viparItaM kR^itaM tena karma mAtR^ihitAya vai || 24|| devebhyo dAnavebhyastu svastItyuktvA punaH punaH | asurA mAtR^ipakShIyAH kR^itaM teShA~ncha rakShaNam || 25|| daityAn dR^iShTvAtisampuShTAMshchukopa maghavA tadA | shirAMsi tasya vajreNa chichCheda tarasA hariH || 26|| kriyAvaiguNyamatraiva kartR^ibhedAdasaMshayam | nochetpa~nchAlarAjena roSheNApi kR^itA kriyA || 27|| bhAradvAjavinAshAya putrasyotpAdanAya cha | dhR^iShTadyumnaH samutpanno vedimadhyAchcha draupadI || 28|| purA dasharathenApi putreShTistu kR^itA yadA | aputrasya sutAstasya chatvAraH samprajaj~nire || 29|| ataH kriyA kR^itA yuktyA siddhidA sarvathA bhavet | ayuktyA viparitA syAtsarvathA nR^ipasattama || 30|| pANDavAnAM yathA yaj~ne ki~nchidvaiguNyayogataH | viparItaM phalaM prAptaM nirjitAste durodare || 31|| satyavAdI tathA rAjan dharmaputro yudhiShThiraH | draupadI cha tathA sAdhvI tathAnyepyanujAH shubhAH || 32|| kudravyayogAdvaiguNyaM samutpannaM makhe.athavA | sAbhimAnaiH kR^itAdvApi dUShaNaM samupasthitam || 33|| sAttvikastu mahArAja durlabho vai makhaH smR^itaH | vaikhAnasamunInAM hi vihito.asau mahAmakhaH || 34|| sAttvikaM bhojanaM ye vai nityaM kurvanti tApasAH | nyAyArjita~ncha vanya~ncha tathA R^iShyaM susaMskR^itam || 35|| puroDAshaparA nityaM viyUpA mantrapUrvakAH | shraddhAdhikA makhA rAjan sAttvikAH paramAH smR^itAH || 36|| rAjasA dravyabahulAH sayUpAshcha susaMskR^itAH | kShatriyANAM vishA~nchaiva sAbhimAnAshcha vai makhAH || 37|| tAmasA dAnavAnAM vai sakrodhA madavardhakAH | sAmarShAH saMskR^itAH krUrA makhAH proktA mahAtmabhiH || 38|| munInAM mokShakAmAnAM viraktAnAM mahAtmanAm | mAnasastu smR^ito yAgaH sarvasAdhanasaMyutaH || 39|| anyeShu sarvayaj~neShu ki~nchinnyUnaM bhavedapi | dravyeNa shraddhayA vA.api kriyayA brAhmaNaistathA || 40|| deshakAlapR^ithagdravyasAdhanaiH sakalaistathA | nAnyo bhavati pUrNe vai tathA bhavati mAnasaH || 41|| prathamaM tu manaH shodhyaM kartavyaM guNavarjitam | shuddhe manasi deho vai shuddha eva na saMshayaH || 42|| indriyArthaparityaktaM yadA jAtaM manaH shuchi | tadA tasya makhasyAsau prabhavedadhikAravAn || 43|| tadA.asau maNDapaM kR^itvA bahuyojanavistR^itam | stambhaishcha vipulaiH shlakShNairyaj~niyadrumasambhavaiH || 44|| vedIM cha vishadAM tatra manasA parikalpayet | agnayo.api tathA sthApyA vidhivanmanasA kila || 45|| brAhmaNAnA~ncha varaNaM tathaiva pratipAdya cha | brahmAdhvaryustathA hotA prastotA vidhipUrvakam || 46|| udgAtA pratihartA cha sabhyAshchAnye yathAvidhi | pUjanIyAH prayatnena manasaiva dvijottamAH || 47|| prANo.apAnastathA vyAnaH samAnodAna eva cha | pAvakAH pa~ncha evaite sthApyA vedyAM vidhAnataH || 48|| gArhapatyastadA prANo.apAnashchAhavanIyakaH | dakShiNAgnistathA vyAnaH samAnashchAvasathyakaH || 49|| sabhyodAnaH smR^itA hyete pAvakAH paramotkaTAH | dravya~ncha manasA bhAvyaM nirguNaM paramaM shuchi || 50|| mana eva tadA hotA yajamAnastathaiva tat | yaj~nAdhidevatA brahma nirguNaM cha sanAtanam || 51|| phaladA nirguNA shaktiH sadA nirvedadA shivA | brahmavidyAkhilAdhArA vyApya sarvatra saMsthitA || 52|| taduddeshena taddravyaM hunetprANAgniShu dvijaH | pashchAchchittaM nirAlambaM kR^itvA prANAnapi prabho || 53|| kuNDalImukhamArgeNa hunedbrahmaNi shAshvate | svAnubhUtyA svayaM sAkShAtsvAtmabhUtAM maheshvarIm || 54|| samAdhinaiva yogena dhyAyechchetasyanAkulaH | sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani || 55|| yadA pashyati bhUtAtmA tadA pashyati tAM shivAm | dR^iShTvA tAM brahmavidbhUyAtsachchidAnandarUpiNIm || 56|| tadA mAyAdikaM sarvaM dagdhaM bhavati bhUmipa | prArabdhaM karmamAtraM tu yAvaddehaM cha tiShThati || 57|| jIvanmuktastadA jAto mR^ito mokShamavApnuyAt | kR^itakR^ityo bhavettAta yo bhajejjagadambikAm || 58|| tasmAtsarvaprayatnena dhyeyA shrIbhuvaneshvarI | shrotavyA chaiva mantavyA guruvAkyAnusArataH || 59|| rAjannevaM kR^ito yaj~no mokShado nAtra saMshayaH | anye yaj~nAH sakAmAstu prabhavanti kShayonmukhAH || 60|| agniShTomena vidhivatsvargakAmo yajediti | vedAnushAsanaM chaitatpravadanti manIShiNaH || 61|| kShINe puNye mR^ityulokaM vishanti cha yathAmati | tasmAttu mAnasaH shreShTho yaj~no.apyakShaya eva saH || 62|| na rAj~nA sAdhituM yogyo makho.asau jayamichChatA | tAmasastu kR^itaH pUrvaM sarpayaj~nastvayAdhunA || 63|| vairaM nirvAhitaM rAjaMstakShakasya durAtmanaH | yatkR^ite nihatAH sarpAstvayA.agnau koTishaH pare || 64|| devIyaj~naM kuruShvAdya vitataM vidhipUrvakam | viShNunA yaH kR^itaH pUrvaM sR^iShTyAdau nR^ipasattama || 65|| tathA tvaM kuru rAjendra vidhiM te prabravImyaham | brAhmaNAH santi rAjendra vidhij~nA vedavittamAH || 66|| devIbIjavidhAnaj~nA mantramArgavichakShaNAH | yAjakAste bhaviShyanti yajamAnastvameva hi || 67|| kR^itvA yaj~naM vidhAnena dattvA puNyaM makhArjitam | samuddhara mahArAja pitaraM durgati~Ngatam || 68|| viprAvamAnajaM pApaM durghaTaM narakapradam | tathaiva shApajo doShaH prAptaH pitrA tavAnagha || 69|| tathA durmaraNaM prAptaM sarpadaMshena bhUbhujA | antarAle tathA mR^ityUrna bhUmau kushasaMstare || 70|| na sa~NgrAme na ga~NgAyAM snAnadAnAdivarjitam | maraNaM te pitustatra saudhe jAtaM kurUdvaha || 71|| kR^ipaNAni cha sarvANi narakasya nR^ipottama | tatraikaM kAraNaM tasya na jAtaM chAtidurlabham || 72|| yatra yatra sthitaHprANo j~nAtvA kAlaM samAgatam | sAdhanAnAmabhAve.api hyavashashchAtisa~NkaTe || 73|| yadA nirvedamAyAti manasA nirmalena vai | pa~nchabhUtAtmako deho mama ki~nchAtra duHkhadam || 74|| patatvadya yathAkAmaM mukto.ahaM nirguNo.avyayaH | nAshAtmakAni tattvAni tatra kA paridevanA || 75|| brahmaivAhaM na saMsArI sadA muktaH sanAtanaH | dehena mama sambandhaH karmaNA pratipAditaH || 76|| tAni sarvANi muktAni shubhAni chetarANi cha | manuShyadehayogena sukhaduHkhAnusAdhanAt || 77|| vimukto.atibhayAdghorAdasmAtsaMsArasa~NkaTAt | ityevaM chintyamAnastu snAnadAnavivarjitaH || 78|| maraNaM chedavApnoti sa muchchyejjanmaduHkhataH | eShA kAShThA parA proktA yoginAmapi durlabhA || 79|| pitA te nR^ipashArdUla shrutvA shApaM dvijoditam | dehe mamatvaM kR^itavAnna nirvedamavAptavAn || 80|| nIrogo mama deho.ayaM rAjyaM nihatakaNTakam | kathaM jIvAmyahaM kAmaM mantraj~nAnAnayantu vai || 81|| auShadhaM maNimantraM cha yantraM paramakaM tathA | ArohaNaM tathA saudhe kR^itavAnnR^ipatistadA || 82|| na snAnaM na kR^itaM dAnaM na devyAH smaraNaM kR^itam | na bhUmau shayanaM chaiva daivaM matvA paraM tathA || 83|| magno mohArNave ghore mR^itaH saudhe.ahinA hataH | kR^itvA pApaM kaleryogAttApasasyAvamAnajam || 84|| avashyameva narakametairAcharaNairbhavet | tasmAttaM pitaraM pApAtsamuddhara nR^ipottama || 85|| sUta uvAcha | iti shrutvA vachastasya vyAsasyAmitatejasaH | sAshrukaNTho.atiduHkhArto babhUva janamejayaH || 86|| dhigidaM jIvitaM me.adya pitA me narake sthitaH | tatkaromi yathaivAdya svargaM yAtyuttarAsutaH || 87|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe ambAyaj~navidhivarNanaM nAma dvAdasho.adhyAyaH || 3\.12|| \section{3\.13 trayodasho.adhyAyaH | viShNunAnuShThAnavarNanam |} rAjovAcha | hariNA tu kathaM yaj~naH kR^itaH pUrvaM pitAmaha | jagatkAraNarUpeNa viShNunA prabhaviShNunA || 1|| ke sahAyAstu tatrAsanbrAhmaNAH ke mahAmate | R^itvijo vedatattvaj~nAstanme brUhi parantapa || 2|| pashchAtkaromyahaM yaj~naM vidhidR^iShTena karmaNA | shrutvA viShNukR^itaM yAgamambikAyAH samAhitaH || 3|| vyAsa uvAcha | rAja~nChR^iNu mahAbhAga vistaraM paramAdbhutam | yathA bhagavatA yaj~naH kR^itashcha vidhipUrvakaH || 4|| visarjitA yadA devyA dattvA shaktIshcha tAstrayaH | kAjeshAH puruShA jAtA vimAnavaramAsthitAH || 5|| prAptA mahArNavaM ghoraM trayaste vibudhottamAH | chakruH sthAnAni vAsArthaM samutpAdya dharAM sthitAH || 6|| AdhArashaktirachalA muktA devyA svayaM tataH | tadAdhArA sthitA jAtA dharA medaHsamanvitA || 7|| madhukaiTabhayormedaH saMyogAnmedinI smR^itA | dhAraNAchcha dharA proktA pR^ithvI vistArayogataH || 8|| mahI chApi mahIyastvAddhR^itA sA sheShamastake | girayashcha kR^itAH sarve dhAraNArtha pravistarAH || 9|| lohakIlaM yathA kAShTe tathA te girayaH kR^itAH | mahIdharo mahArAja prochyate vibudhairjanaiH || 10|| jAtarUpamayo merurbahuyojanavistaraH | kR^ito maNimayaiH shR^i~NgaiH shobhitaH paramAdbhutaH || 11|| marIchirnArado.atrishcha pulastyaH pulahaH kratuH | dakSho vasiShTha ityete brahmaNaH prathitAH sutAH || 12|| marIcheH kashyapo jAto dakShakanyAstrayodasha | tAbhyo devAshcha daityAshcha samutpannA hyanekashaH || 13|| tatastu kAshyapI sR^iShTiH pravR^ittA chAtivistarA | manuShyapashusarpAdijAtibhedairanekadhA || 14|| brahmaNashchArdhadehAttu manuH svAyambhuvo.abhavat | shatarUpA tathA nArI sa~njAtA vAmabhAgataH || 15|| priyavratottAnapAdau sutau tasyA babhUvatuH | tistraH kanyA varArohA hyabhavannatisundarIH || 16|| evaM sR^iShTiM samutpAdya bhagavAnkamalodbhavaH | chakAra brahmaloka~ncha merushR^i~Nge manoharam || 17|| vaikuNThaM bhagavAnviShNU ramAramaNamuttamam | krIDAsthAnaM suramya~ncha sarvalokoparisthitam || 18|| shivo.api paramaM sthAnaM kailAsAkhyaM chakAra ha | samAsAdya bhUtagaNaM vijahAra yathAruchi || 19|| svargastriviShTapo merushikharopari kalpitaH | tachcha sthAnaM surendrasya nAnAratnavirAjitam || 20|| samudramathanAtprAptaH pArijAtastaruttamaH | chaturdantastathA nAgaH kAmadhenushcha kAmadA || 21|| uchchaiHshravAstathAshvo vai rambhAdyapsarasastathA | indreNopAttamakhilaM jAtaM vai svargabhUShaNam || 22|| dhanvantarishchandramAshcha sAgarAchcha samudbabhau | svargasthitau virAjete devau bahugaNairvR^itau || 23|| evaM sR^iShTiH samutpannA trividhA nR^ipasattama | devatirya~NmanuShyAdibhedairvividhakalpitA || 24|| aNDajAH svedajAshchaiva chodbhijjAshcha jarAyujAH | chaturbhedaiH samutpannA jIvAH karmayutAH kila || 25|| evaM sR^iShTiM samAsAdya brahmaviShNumaheshvarAH | vihAraM sveShu sthAneShu chakruH sarve yathepsitam || 26|| evaM pravartite sarge bhagavAnprabhurachyutaH | mahAlakShmyA samaM tatra chikrIDa bhuvane svake || 27|| ekasminsamaye viShNurvaikuNThe saMsthitaH purA | sudhAsindhusthitaM dvIpaM sasmAra maNimaNDitam || 28|| yatra dR^iShTvA mahAmAyAM mantrashchAsAditaH shubhaH | smR^itvA tAM paramAM shaktiM strIbhAvaM gamito yathA || 29|| yaj~naM kartuM manashchakre ambikAyA ramApatiH | uttIrya bhuvanAttasmAtsamAhUya maheshvaram || 30|| brahmANaM varuNaM shakraM kuberaM pAvakaM yamam | vasiShThaM kashyapaM dakShaM vAmadevaM bR^ihaspatim || 31|| sambhAraM kalpayAmAsa yaj~nArthaM chAtivistaram | mahAvibhavasaMyuktaM sAttvika~ncha manoharam || 32|| maNDapaM vitataM tatra kArayAmAsa shilpibhiH | R^itvijo varayAmAsa saptaviMshatisuvratAn || 33|| chiti~ncha kArayAmAsa vedIshchaiva suvistarAH | prajepurbrAhmaNA mantrAndevyA bIjasamanvitAn || 34|| juhuvuste haviH kAmaM vidhivatparikalpite | kR^ite tu vitate home vAguvAchAsharIriNI || 35|| viShNuM tadA samAbhAShya susvarA madhurAkSharA | viShNo tvaM bhava devAnAM hare shreShThatamaH sadA || 36|| mAnyashcha pUjanIyashcha samarthashcha sureShvapi | sarve tvAmarchayiShyanti brahmAdyAshcha savAsavAH || 37|| prabhaviShyanti bho bhaktyA mAnavA bhuvi sarvataH | varadastvaM cha sarveShAM bhavitA mAnaveShu vai || 38|| kAmadaH sarvadevAnAM paramaH parameshvaraH | sarvayaj~neShu mukhyastvaM pUjyaH sarvaishcha yAj~nikaiH || 39|| tvAM janAH pUjayiShyanti varadastvaM bhaviShyasi | shrayiShyanti cha devAstvAM dAnavairatipIDitAH || 40|| sharaNastva~ncha sarveShAM bhavitA puruShottama | purANeShu cha sarveShu vedeShu vitateShu cha || 41|| tvaM vai pUjyatamaH kAmaM kIrtistava bhaviShyati | yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhUtale || 42|| tadAMshenAvatIryAshu kartavyaM dharmarakShaNam | avatArAH suvikhyAtAH pR^ithivyAM tava bhAgashaH || 43|| bhaviShyanti dharAyAM vai mAnanIyA mahAtmanAm | avatAreShu sarveShu nAnAyoniShu mAdhava || 44|| vikhyAtaH sarvalokeShu bhavitA madhusUdana | avatAreShu sarveShu shaktiste sahachAriNI || 45|| bhaviShyati mamAMshena sarvakAryaprasAdhinI | vArAhI nArasiMhI cha nAnAbhedairanekadhA || 46|| nAnAyudhAH shubhAkArAH sarvAbharaNamaNDItAH | tAbhiryuktaH sadA viShNo surakAryANi mAdhava || 47|| sAdhayiShyasi tatsarvaM maddattavaradAnataH | tAstvayA nAvamantavyAH sarvadA garvaleshataH || 48|| pUjanIyAH prayatnena mAnanIyAshcha sarvathA | nUnaM tA bhArate khaNDe shaktayaH sarvakAmadAH || 49|| bhaviShyanti manuShyANAM pUjitAH pratimAsu cha | tAsAM tava cha devesha kIrtiH syAndakhileShvapi || 50|| dvIpeShu saptasvapi cha vikhyAtA bhuvi maNDale | tAshcha tvAM vai mahAbhAga mAnavA bhuvi maNDale || 51|| archayiShyanti vA~nChArthaM sakAmAH satataM hare | archAsu chopahAraishcha nAnAbhAvasamanvitAH || 52|| pUjayiShyanti vedoktairmantrairnAmajapaistathA | mahimA tava bhUrloke svarge cha madhusUdana || 53|| pUjanAddevadevesha vR^iddhimeShyati mAnavaiH | vyAsa uvAcha | iti dattvA varAnvANI virarAma khasambhavA || 54|| bhagavAnapi prItAtmA hyabhavachChravaNAdiva | samApya vidhivadyaj~naM bhagavAnharirIshvaraH || 55|| visarjayitvA tAndevAnbrahmaputrAnmunInatha | jagAmAnucharaiH sArdhaM vaikuNThaM garuDadhvajaH || 56|| svAni svAni cha dhiShNyAni punaH sarve surAstataH | munayo vismitA vArtAM kurvantaste parasparaM .57|| yayuH pramuditAH kAmaM svAshramAnpAvanAnatha || 58|| shrutvA vANIM paramavishadAM vyomajAM shrotraramyAM sarveShAM vai prakR^itiviShaye bhaktibhAvashcha jAtaH | chakruH sarve dvijamunigaNAH pUjanaM bhaktiyuktA\- stasyAH kAmaM nikhilaphaladaM chAgamoktaM munIndrAH || 59|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe ambikAmakhasya viShNunAnuShThAnavarNanaM trayodasho.adhyAyaH || 3\.13|| \section{3\.14 chaturdasho.adhyAyaH | yudhAjidvIrasenayoryuddhArthaM sajjIbhavanam |} janamejaya uvAcha | shruto vai hariNA klR^ipto yaj~no vistarato dvija | mahimAnaM tathAmbAyA vada vistarato mama || 1|| shrutvA devyAshcharitraM vai kurve makhamanuttamam | prasAdAttava viprendra bhaviShyAmi cha pAvanaH || 2|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjanpravakShyAmi devyAshcharitamuttamam | itihAsaM purANa~ncha kathayAmi suvistaram || 3|| kosaleShu nR^ipashreShThaH sUryavaMshasamudbhavaH | puShyaputro mahAtejA dhruvasandhiriti smR^itaH || 4|| dharmAtmA satyasandhashcha varNAshramahite rataH | ayodhyAyAM samR^iddhAyAM rAjyaM chakre shuchivrataH || 5|| brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shUdrAshchAnye tathA dvijAH | svAM svAM vR^ittiM samAsthAya tadrAjye dharmato.abhavan || 6|| na chaurAH pishunA dhUrtAstasya rAjye cha kutrachit | dambhAH kR^itaghnA mUrkhAshcha vasanti kila mAnavAH || 7|| evaM vai vartamAnasya nR^ipasya kurusattama | dve patnyau rUpasampanne hyAsatuH kAmabhogade || 8|| manoramA dharmapatnI surUpA.ativichakShaNA | lIlAvatI dvitIyA cha sA.api rUpaguNAnvitA || 9|| vijahAra sapatnIbhyAM gR^iheShUpavaneShu cha | krIDAgirau dIrghikAsu saudheShu vividheShu cha || 10|| manoramA shubhe kAle suShuve putramuttamam | sudarshanAbhidhaM putraM rAjalakShaNasaMyutam || 11|| lIlAvatyapi tatpatnI mAsenaikena bhAminI | suShuve sundaraM putraM shubhe pakShe dine tathA || 12|| chakAra nR^ipatistatra jAtakarmAdikaM dvayoH | dadau dAnAni viprebhyaH putrajanmapramoditaH || 13|| prItiM tayoH samAM rAjA chakAra sutayornR^ipa | nR^ipashchakAra sauhArdeShvantaraM na kadAchana || 14|| chUDAkarma tayoshchakre vidhinA nR^ipasattamaH | yathAvibhavamevAsau prItiyuktaH parantapaH || 15|| kR^itachUDau sutau kAmaM jahraturnR^ipatermanaH | krIDamAnAvubhau kAntau lokAnAmanura~njakau || 16|| tayoH sudarshano jyeShTho lIlAvatyAH sutaH shubhaH | shatrujitsa.nj~nakaH kAmaM chATuvAkyo babhUva ha || 17|| nR^ipateH prItijanako ma~njuvAkchArudarshanaH | prajAnAM vallabhaH so.abhUttathA mantrijanasya vai || 18|| tathA tasminnR^ipaH prIti~nchakAra guNayogataH | mandabhAgyAnmandabhAvo na tathA vai sudarshane || 19|| evaM gachChati kAle tu dhruvasandhirnR^ipottamaH | jagAma vanamadhye.asau mR^igayAbhirataH sadA || 20|| nighnanmR^igAn rurUnkambUnsUkarAngavayA~nChashAn | mahiShA~nCharabhAnkhaDgAMshchikrIDa nR^ipatirvane || 21|| krIDamAne nR^ipe tatra vane ghore.atidAruNe | udatiShThanniku~njAttu siMhaH paramakopanaH || 22|| rAj~nA shilImukhenAdau viddhaH krodhavashaM gataH | dR^iShTvAgre nR^ipatiM siMho nanAda meghaniHsvanaH || 23|| kR^itvA chordhvaM sa lA~NgUlaM prasAritabR^ihatsaTaH | hantuM nR^ipatimAkAshAdutpapAtAtikopanaH || 24|| nR^ipatistarasA vIkShya dadhArAsiM kare tadA | vAme charma samAdAya sthitaH siMha ivAparaH || 25|| sevakAstasya ye sarve te.api bANAnpR^ithakpR^ithak | amu~nchankupitAH kAmaM siMhopari ruShAnvitAH || 26|| hAhAkAro mahAnAsItsamprahArashcha dAruNaH | utpapAta tataH siMho nR^ipasyopari dAruNaH || 27|| taM patantaM samAlokya khaDgenAbhyahanannR^ipaH | so.api krUrairnakhAgraishcha tatrAgatya vidAritaH || 28|| sa nakhairAhato rAjA papAta cha mamAra vai | chukrushuH sainikAste tu nirjaghnurvishikhaistadA || 29|| mR^itaH siMho.api tatraiva bhUpatishcha tathA mR^itaH | sainikairmantrimukhyAshcha tatrAgatya niveditAH || 30|| paralokagataM bhUpaM shrutvA te mantrisattamAH | saMskAraM kArayAmAsurgatvA tatra vanAntike || 31|| paralokakriyAM sarvAM vasiShTho vidhipUrvakam | kArayAmAsa tatraiva paralokasukhAvaham || 32|| prajAH prakR^itayashchaiva vasiShThashcha mahAmuniH | sudarshanaM nR^ipaM kartuM mantraM chakruH parasparam || 33|| dharmapatnIsutaH shAntaH puruShashcha sulakShaNaH | ayaM nR^ipAsanArhashcha hyabruvanmantrisattamAH || 34|| vasiShTho.api tathaivAha yogyo.ayaM nR^ipateH sutaH | bAlo.api dharmavAn rAjA nR^ipAsanamihArhati || 35|| kR^ite mantre mantrivR^iddhairyudhAjinnAma pArthivaH | tatrAjagAma tarasA shrutvA tUjjayinIpatiH || 36|| mR^itaM jAmAtaraM shrutvA lIlAvatyAH pitA tadA | tatrAjagAma tvarito dauhitrapriyakAmyayA || 37|| vIrasenastathA.a.ayAtaH sudarshanahitechChayA | kali~NgAdhipatishchaiva manoramApitA nR^ipaH || 38|| ubhau tau sainyasaMyuktau nR^ipau sAdhvasasaMsthitau | chakraturmantrimukhyaistairmantraM rAjyasya kAraNAt || 39|| yudhAjittu tadA.apR^ichChajjyeShThaH kaH sutatordvayoH | rAjyaM prApnoti jyeShTho vai na kanIyAnkadAchana || 40|| vIraseno.api tatrAha dharmapatnIsutaH kila | rAjyArhaH sa yathA rAjan shAstraj~nebhyo mayA shrutam || 41|| yudhAjitpunarAhedaM jyeShTho.ayaM cha yathA guNaiH | rAjalakShaNasaMyukto na tathAyaM sudarshanaH || 42|| vivAdo.atra susampanno nR^ipayostatra lubdhayoH | kaH sandehamapAkartuM kShamaH syAdatisa~NkaTe || 43|| yudhAjinmantriNaH prAha yUyaM svArthaparAH kila | sudarshanaM nR^ipaM kR^itvA dhanaM bhoktuM kilechChatha || 44|| yuShmAkaM tu vichAro.ayaM mayA j~nAtastathe~NgitaiH | shatrujitsabalastasmAtsammato vo nR^ipAsane || 45|| mayi jIvati kaH kuryAtkanIyAMsaM nR^ipaM kila | tyaktvA jyeShThaM guNArha~ncha senayA cha samanvitam || 46|| nUnaM yuddhaM kariShyAmi tasminkhaDgasya medinI | dhArayA cha dvidhA bhUyAdyuShmAkaM tatra kA kathA || 47|| vIrasenastu tachChrutvA yudhAjitamabhAShata | bAlau dvau sadR^ishapraj~nau ko bhedo.atra vichakShaNa || 48|| evaM vivadamAnau tau saMsthitau nR^ipatI tadA | prajAshcha R^iShayashchaiva babhUvurvyagramAnasAH || 49|| samAjagmushcha sAmantAH sasainyAH kleshatatparAH | vigraha~nchAbhikA~NkShantaH parasparamatandritAH || 50|| niShAdA hyAyayustatra shR^i~NgaverapurAshrayAH | rAjadravyamapAhartuM mR^itaM shrutvA mahIpatim || 51|| putrau cha bAlakau shrutvA vigrahaM cha parasparam | chaurAstatra samAjagmurdeshadeshAntarAdapi || 52|| sammardastatra sa~njAtaH kalahe samupasthite | yudhAjidvIrasenashcha yuddhakAmau babhUvatuH || 53|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe yudhAjidvIrasenayoryuddhArthaM sajjIbhavanaM nAma chaturdasho.adhyAyaH || 3\.14|| \section{3\.15 pa~nchadasho.adhyAyaH | manoramayA bhAradvAjAshramaM prati gamanam |} vyAsa uvAcha | saMyuge cha sati tatra bhUpayorAhavAya samupAttashastrayoH | krodhalobhavashayoH samaM tataH sambabhUva tumulastu vimardaH || 1|| saMsthitaH sa samare dhR^itachApaH pArthivaH pR^ithulabAhuyudhAjit | saMyutaH svabalavAhanAdikairAhavAya kR^itanishchayo nR^ipaH || 2|| vIrasena iha sainyasaMyutaH kShAtradharmamanusR^itya sa~Ngare | putrikAtmajahitAya pArthivaH saMsthitaH surapateH samatejAH || 3|| sa bANavR^iShTiM visasarja pArthivo yudhAjitaM vIkShya raNe sthita~ncha | giriM taDitvAniva toyavR^iShTibhiH krodhAnvitaH satyaparAkramo.asau || 4|| taM vIraseno vishikhaiH shilAshitaiH samAvR^iNodAshugamairajihmagaiH | chichCheda bANaishcha shilImukhAnasau tenaiva muktAnativegapAtinaH || 5|| gajarathaturagANAM sambabhUvAtiyuddhaM suranaramunisa~NghairvIkShita~nchAtighoram | vitatavihagavR^indairAvR^itaM vyoma sadyaH pishitamashitukAmaiH kAmagR^idhrAdibhishcha || 6|| tatrAdbhutA kShatajasindhuruvAha ghorA vR^indebhya eva gajavIratura~NgamANAm | trAsAvahA nayanamArgagatA narANAM pApAtmanAM ravijamArgabhaveva kAmam || 7|| kIrNAni bhinnapuline naramastakAni keshAvR^itAni cha vibhAnti yathaiva sindhau | tumbIphalAni vihitAni vihartukAmai\- rbAlairyathA ravisutAprabhavaishcha nUnam || 8|| vIraM mR^itaM bhuvi gataM patitaM rathAdvai gR^idhraH palArthamupari bhramatIti manye | jIvo.apyasau nijasharIramavekShya kAntaM kA~NkShatyaho.ativivasho.api punaH praveShTum || 9|| Ajau hato.api nR^ivaraH suvimAnarUDhaH svA~Nke sthitAM suravadhUM pravadatyabhIShTam | pashyAdhunA mama sharIramidaM pR^ithivyAM bANAhataM nipatitaM karabhoru kAntam || 10|| eko hatastu ripuNaiva gato.antarikShaM devA~NganAM samadhigamya yuto vimAne | tAvatpriyA hutavahe susamarpya dehaM jagrAha kAntamabalA sabalA svakIyA || 11|| yuddhe mR^itau cha subhaTau divi sa~Ngatau tA\- vanyonyashastranihatau saha samprayAtau | tatraiva jaghnaturalaM paramAhitAstrA\- vekApsaro.arthavihatau kalahAkulau cha || 12|| kashchidyuvA samadhigamya surA~NganAM vai rUpAdhikAM guNavatIM kila bhaktiyuktaH | svIyAn guNAnpravitatAnpravadaMstadA.asau tAM premadAmanuchakAra cha yogayuktaH || 13|| bhaumaM rajo.ativitataM divi saMsthita~ncha rAtriM chakAra taraNi~ncha samAvR^iNodyat | magnaM tadeva rudhirAmbunidhAvakasmAt prAdurbabhUva ravirapyatikAntiyuktaH || 14|| kashchidgatastu gaganaM kila devakanyAM samprApya chAruvadanAM kila bhaktiyuktAm | nA~NgIchakAra chaturo vratanAshabhIto yAsyatyayaM mama vR^ithA hyanukUlashabdaH || 15|| sa~NgrAme saMvR^ite tatra yudhAjitpR^ithivIpatiH | jaghAna vIrasenaM taM bANaistIvraiH sudAruNaiH || 16|| nihataH sa papAtorvyAM ChinnamUrdhA mahIpatiH | prabhagnaM tadbalaM sarvaM nirgataM cha chaturdisham || 17|| manoramA hataM shrutvA pitaraM raNamUrdhani | bhayatrastAtha sa~njAtA piturvairamanusmaran || 18|| haniShyati yudhAjidvai putraM mama durAshayaH | rAjyalobhena pApAtmA seti chintAparAbhavat || 19|| kiM karomi kva gachChAmi pitA me nihato raNe | bhartA chApi mR^ito.adyaiva putro.ayaM mama bAlakaH || 20|| lobho.atIva cha pApiShThastena ko na vashIkR^itaH | kiM na kuryAttadAviShTaH pApaM pArthivasattamaH || 21|| pitaraM mAtaraM bhrAtR^IngurUnsvajanabAndhavAn | hanti lobhasamAviShTo jano nAtra vichAraNA || 22|| abhakShyabhakShaNaM lobhAdagamyAgamanaM tathA | karoti kila tR^iShNArto dharmatyAgaM tathA punaH || 23|| na sahAyo.asti me kashchinnagare.atra mahAbalaH | yadAdhAre sthitA chAhaM pAlayAmi sutaM shubham || 24|| hate putre nR^ipeNAdya kiM kariShyAmyahaM punaH | na me trAtA.asti bhuvane yena vai susthitA hyaham || 25|| sApi vairayutA kAmaM sapatnI sarvadA bhavet | lIlAvatI na me putre bhaviShyati dayAvatI || 26|| yudhAjiti samAyAte na me niHsaraNaM bhavet | j~nAtvA bAlaM sutaM so.adya kArAgAraM nayiShyati || 27|| shrUyate hi purendreNa mAturgarbhagataH shishuH | kR^intitaH saptadhA pashchAtkR^itAste sapta saptadhA || 28|| pravishya chodaraM mAtuH kare kR^itvAlpakaM pavim | ekonapa~nchAshadapi te.abhavanmaruto divi || 29|| sapatnyai garalaM dattaM sapatnyA nR^ipabhAryayA | garbhanAshArthamuddishya puraitadvai mayA shrutam || 30|| jAtastu bAlakaH pashchAddehe viShayutaH kila | tenAsau sagaro nAma vikhyAto bhuvi maNDale || 31|| jIvamAno.atha bhartA vai kaikeyyA nR^ipabhAryayA | rAmaH pravrAjito jyeShTho mR^ito dasharatho nR^ipaH || 32|| mantriNastvavashAH kAmaM ye me putraM sudarshanam | rAjAnaM kartukAmA vai yudhAjidvashagAshcha te || 33|| na me bhrAtA tathA shUro yo mAM bandhAtpramochayet | mahatkaShTa~ncha samprAptaM mayA vai daivayogataH || 34|| udyamaH sarvathA kAryaH siddhirdaivAddhi jAyate | upAyaM putrarakShArthaM karomyadya tvarAnvitA || 35|| iti sa~nchintya sA bAlA vidallaM chAtimAninam | nipuNaM sarvakAryeShu chintyaM mantrivarottamam || 36|| samAhUya tamekAnte provAcha bahuduHkhitA | gR^ihItvA bAlakaM haste rudatI dInamAnasA || 37|| pitA me nihataH sa~Nkhye putro.ayaM bAlakastathA | yudhAjidbalavAn rAjA kiM vidheyaM vadasva me || 38|| tAmuvAcha vidallo.asau nAtra sthAtavyameva cha | gamiShyAmo vane kAmaM vArANasyAH punaH kila || 39|| tatra me mAtulaH shrImAnvartate balavattaraH | subAhuriti vikhyAto rakShitA sa bhaviShyati || 40|| yudhAjiddarshanotkaNThamanasA nagarAdbahiH | nirgatya rathamAruhya gantavyaM nAtra saMshayaH || 41|| ityuktA tena sA rAj~nI gatvA lIlAvatIM prati | uvAcha pitaraM draShTuM gachChAmyadya sulochane || 42|| ityuktvA rathamAruhya sairandhrIsaMyutA tadA | vidallena cha saMyuktA niHsR^itA nagarAdbahiH || 43|| trastA hyArtAtikR^ipaNA pituH shokasamAkulA | dR^iShTvA yudhAjitaM bhUpaM pitaraM gatajIvitam || 44|| saMskArya cha tvarAyuktA vepamAnA bhayAkulA | dinadvayena samprAptA rAj~nI bhAgIrathItaTam || 45|| niShAdailuNThitA tatra gR^ihItaM sakalaM vasu | ratha~nchApi gR^ihItvA te nirgatA dasyavaH shaThAH || 46|| rudatI sutamAdAya chAruvastrA manoramA | niryayau jAhnavItIre sairandhrIkaralambitA || 47|| Aruhya cha bhayAchChIghramuDupaM sA bhayAkulA | tIrtvA bhAgIrathIM puNyAM yayau trikUTaparvatam || 48|| bhAradvAjAshramaM prAptA tvarayA cha bhayAkulA | saMvIkShya tApasAMstatra sa~njAtA nirbhayA tadA || 49|| muninA sA tataH pR^iShTA kA.asi kasya parigrahaH | kaShTenAtra kathaM prAptA satyaM brUhi shuchismite || 50|| devI vA mAnuShI vAsi bAlaputrA vane katham | rAjyabhraShTeva vAmoru bhAsi tvaM kamalekShaNe || 51|| evaM sA muninA pR^iShTA novAcha varavarNinI | rudatI duHkhasantaptA vidallaM cha samAdishat || 52|| vidallastamuvAchedaM dhruvasandhirnR^ipottamaH | tasya bhAryA dharmapatnI nAmnA cheyaM manoramA || 53|| siMhena nihato rAjA sUryavaMshI mahAbalaH | putro.ayaM nR^ipatestasya nAmnA chaiva sudarshanaH || 54|| asyAH pitAtidharmAtmA dauhitrArthaM mR^ito raNe | yudhAjidbhayasantrastA samprAptA vijane vane || 55|| tvAmeva sharaNaM prAptA bAlaputrA nR^ipAtmajA | trAtA bhava mahAbhAga tvamasyA munisattama || 56|| Artasya rakShaNe puNyaM yaj~nAdhikamudAhR^itam | bhayatastasya dInasya visheShaphaladaM smR^itam || 57|| R^iShiruvAcha | nirbhayA vasa kalyANi putraM pAlaya suvrate | na te bhayaM vishAlAkShi kartavyaM shatrusambhavam || 58|| pAlayasva sutaM kAntaM rAjA te.ayaM bhaviShyati | nAtra duHkhaM tathA shokaH kadAchitsambhaviShyati || 59|| vyAsa uvAcha | ityuktA muninA rAj~nI svasthA sA sambabhUva ha | uTaje muninA datte vItashokA tadAvasat || 60|| sairandhrIsahitA tatra vidallena cha saMyutA | sudarshanaM pAlayAnA nyavasatsA manoramA || 61|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe manoramayA bhAradvAjAshramaM prati gamanaM nAma pa~nchadasho.adhyAyaH || 3\.15|| \section{3\.16 ShoDasho.adhyAyaH | yudhAjidbhAradvAjayoH saMvAdavarNanam |} vyAsa uvAcha | yudhAjittvatha sa~NgrAmAdgatvA.ayodhyAM mahAbalaH | manoramAM cha paprachCha sudarshanajighAMsayA || 1|| sevakAn preShayAmAsa kva gateti muhurvadan | shubhe dine.atha dauhitraM sthApayAmAsa chAsane || 2|| mantribhishcha vasiShThena mantrairAtharvaNaiH shubhaiH | abhiShiktashcha sampUrNaiH kalashairjalapUritaiH || 3|| bherIsha~NkhaninAdaishcha tUryANAM chAtha niHsvanaiH | utsavastu nagaryA vai sambabhUva kurUdvaha || 4|| viprANAM vedapAThaishcha bandinAM stutibhistathA | ayodhyA muditevAsIjjayashabdaiH suma~NgalaiH || 5|| hR^iShTapuShTajanAkIrNA stutivAditraniHsvanA | nave tasminmahIpAle pUrbabhau nUtaneva sA || 6|| kechitsAdhujanA ye vai chakruH shokaM gR^ihe sthitAH | sudarshanaM vichintyAdya kva gato.asau nR^ipAtmajaH || 7|| manoramAtisAdhvI sA kva gatA sutasaMyutA | pitA.asyA nihataH sa~Nkhye rAjyalobhena vairiNA || 8|| ityevaM chintyamAnAste sAdhavaH samabuddhayaH | atiShThanduHkhitAstatra shatrujidvashavartinaH || 9|| yudhAjidapi dauhitraM sthApayitvA vidhAnataH | rAjya~ncha mantrisAtkR^itvA chalitaH svAM purIM prati || 10|| shrutvA sudarshanaM tatra munInAmAshrame sthitam | hantukAmo jagAmAshu chitrakUTaM sa parvatam || 11|| niShAdAdhipatiM shUraM puraskR^itya balAbhidham | durdarshAkhyamagAdAshu shR^i~NgaverapurAdhipam || 12|| shrutvA manoramA tatra babhUvAtisuduHkhitA | AgachChantaM bAlaputrA bhayArtA sainyasaMyutam || 13|| tamuvAchAtishokArtA muniM sAshruvilochanA | kiM karomi kva gachChAmi yudhAjitsamupasthitaH || 14|| pitA me nihato.anena dauhitro bhUpatiH kR^itaH | sutaM me hantukAmo.atra samAyAti balAnvitaH || 15|| purA shrutaM mayA svAminpANDavA vai vane sthitAH | munInAmAshrame puNye pA~nchAlyA sahitAstadA || 16|| gatAste mR^igayAM pArthA bhrAtaraH pa~ncha eva te | draupadI saMsthitA tatra munInAmAshrame shubhe || 17|| dhaumyo.atrirgAlavaH pailo jAvAlirgautamo bhR^iguH | chyavanashchAtrigotrashcha kaNvashchaiva jatuH kratuH || 18|| vItihotraH sumantushcha yaj~nadatto.atha vatsalaH | rAshAsanaH kahoDashcha yavakrIryaj~nakR^itkratuH || 19|| ete chAnye cha munayo bhAradvAjAdayaH shubhAH | vedapAThayutAH sarve saMsthitAshchAshrame sthitAH || 20|| dAsIbhiH sahitA tatra yAj~nasenI sthitA mune | Ashrame chArusarvA~NgI nirbhayA munisaMvR^ite || 21|| pArthA mR^igAnugAstAvatprayAtAshcha vanAdvanam | dhanurbANadharA vIrAH pa~ncha vai shatrutApanAH || 22|| tAvatsindhupatiH shrImAnmArgastho balasaMyutaH | AgatashchAshramAbhyAshe shrutvA tu nigamandhvanim || 23|| shrutvA vedadhvaniM rAjA munInAM bhAvitAtmanAm | uttatAra rathAttUrNaM darshanAkA~NkShayA nR^ipaH || 24|| yadA niragamattatra bhR^ityadvayasamanvitaH | vedapAThayutAnvIkShya munInudyamasaMsthitaH || 25|| kR^itA~njalipuTaH svAminsaMsthito.atha jayadrathaH | Ashrame munibhirjuShTe bhUpatiH saMvivesha ha || 26|| tatropaviShTaM rAjAnaM draShTukAmAH striyastadA | AyayurmunibhAryAshcha ko.ayamityabruvannR^ipam || 27|| tAsAM madhye varArohA yAj~nasenI samAgatA | jayadrathena dR^iShTA sA rUpeNa shrIrivAparA || 28|| tAM vilokyAsitApA~NgIM devakanyAmivAparAm | paprachCha nR^ipatirdhaumyaM keyaM shyAmA varAnanA || 29|| bhAryA kasya sutA kasya nAmnA kA varavarNinI | rUpalAvaNyasaMyuktA shachIva vasudhA~NgatA || 30|| barbUlavanamadhyasthA lava~NgalatikA yathA | rAkShasIvR^indagA nUnaM rambhevAbhAti bhAminI || 31|| satyaM vada mahAbhAga kasyeyaM vallabhAbalA | rAjapatnIva chAbhAti naiShA munivadhUrdvija || 32|| dhaumya uvAcha | pANDavAnAM priyA bhAryA draupadI shubhalakShaNA | pA~nchAlI sindhurAjendra vasatyatra varAshrame || 33|| jayadratha uvAcha | kva gatAH pANDavAH pa~ncha shUrAH samprati vishrutAH | vasantyatra vane vIrA vItashokA mahAbalAH || 34|| dhaumya uvAcha | mR^igayArthaM gatAH pa~ncha pANDavA rathasaMsthitAH | AgamiShyanti madhyAnhe mR^igAnAdAya pArthivAH || 35|| tachChrutvA vachanaM tasya udatiShThadasau nR^ipaH | draupadIsannidhau gatvA pragamyedamuvAcha ha || 36|| kushalaM te varArohe kva gatAH patayashcha te | ekAdasha gatAnyadya varShANi cha vane kila || 37|| draupadI tu tadovAcha svasti te.astu nR^ipAtmaja | vishramasvAshramAbhyAshe kShaNAdAyAnti pANDavAH || 38|| evaM bruvantyAM tasyAM tu lobhAviShTaH sa bhUpatiH | jahAra draupadIM vIro.anAdR^itya munisattamAn || 39|| kasyachinnaiva vishvAsaH kartavyaH sarvathA budhaiH | kurvanduHkhamavApnoti dR^iShTAntastvatra vai baliH || 40|| vairochanasutaH shrImAndharmiShThaH satyasa~NgaraH | yaj~nakartA cha dAtA cha sharaNyaH sAdhusammataH || 41|| nAdharme nirataH kvApi pralhAdasya cha pautrakaH | ekonashatayaj~nAnvai sa chakAra sadakShiNAn || 42|| sattvamUrttiH sadA viShNuH sevyaH sa yoginAmapi | nirvikAro.api bhagavAndevakAryArthasiddhaye || 43|| kashyapAchcha samudbhUto viShNuH kapaTavAmanaH | rAjyaM Chalena hR^itavAnmahIM chaiva sasAgarAm || 44|| so.abhavatsatyavAgrAjA balirvairochanistadA | kapaTaM kR^itavAnviShNurindrArthe tu mayA shrutam || 45|| anyaH kiM na karotyevaM kR^itaM vai sattvamUrtinA | vAmanaM rUpamAsthAya yaj~napAtaM chikIrShatA || 46|| na cha vishvasitavyaM vai kadAchitkenachittathA | lobhashchetasi chetsvAminkIdR^ikpApakR^itaM bhayam || 47|| lobhAhatAH prakurvanti pApAni prANinaH kila | paralokAdbhayaM nAsti kasyachitkarhichinmune || 48|| manasA karmaNA vAchA parasvAdAnahetutaH | prapatanti narAH samyaglobhopahatachetasaH || 49|| devAnArAdhya satataM vA~nChanti cha dhanaM narAH | na devAstatkare kR^itvA samarthA dAtuma~njasA || 50|| anyasyAnIyate vittaM prayachChanti manIShitam | vANijyenAtha dAnena chauryeNApi balena vA || 51|| vikrayArthaM gR^ihItvA cha dhAnyavastrAdikaM bahu | devAnarchayate vaishyo maharddhirme bhavediti || 52|| nAtra kiM paravittechChA vANijyena parantapa | grahaNakAle tu samprApte mahargha~nchApi kA~NkShati || 53|| evaM hi prANinaH sarve parasvAdAnatatparAH | vartante satataM brahman vishvAsaH kIdR^ishaH punaH || 54|| vR^ithA tIrthaM vR^ithA dAnaM vR^ithA.adhyayanameva cha | lobhamohAvR^itAnAM vai kR^itaM tadakR^itaM bhavet || 55|| tasmAdenaM mahAbhAga visarjaya gR^ihaM prati | saputrA.ahaM vasiShyAmi jAnakIvaddvijottama || 56|| ityukto.asau munistAvadgatvA yudhAjitaM nR^ipam | uvAcha vachanaM rAj~ne bhAradvAjaH pratApavAn || 57|| gachCha rAjan yathAkAmaM svapuraM nR^ipasattama | neyaM manoramAbhyeti bAlaputrA suduHkhitA || 58|| yudhAjiduvAcha | mune mu~ncha haThaM saumya visarjaya manoramAm | na cha yAsyAmyahaM muktvA neShyAmyadya balAtpunaH || 59|| R^iShiruvAcha | nayasva yadi shaktiste balenAdya mamAshramAt | vishvAmitro yathA dhenuM vasiShThasya muneH purA || 60|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe yudhAjidbhAradvAjayoH saMvAdavarNanaM nAma ShoDasho.adhyAyaH || 3\.16|| \section{3\.17 saptadasho.adhyAyaH | vishvAmitrakathottaraM rAjaputrasya kAmabIjaprAptivarNanam |} vyAsa uvAcha | ityAkarNya vachastasya munestatrAvanIpatiH | mantrivR^iddhaM samAhUya paprachCha tamatandritaH || 1|| kiM kartavyaM subuddhe.atra mayA.adya vada suvrata | balAnnayAmi tAM kAmaM saputrA~ncha subhAShiNIm || 2|| ripuralpo.api nopekShyaH sarvathA shubhamichChatA | rAjayakShmeva saMvR^iddho mR^ityave parikalpayet || 3|| nAtra sainyaM na yoddhAsti yo mAmatra nivArayet | gR^ihItvA hanmi taM tatra dauhitrasya ripuM kila || 4|| niShkaNTakaM bhavedrAjyaM yatAmyadya balAdaham | hate sudarshane nUnaM nirbhayo.asau bhavediti || 5|| pradhAna uvAcha | sAhasaM na hi kartavyaM shrutaM rAjan munervachaH | vishvAmitrasya dR^iShTAntaH kathitastena mAriSha || 6|| purA gAdhisutaH shrImAnvishvAmitro.ativishrutaH | vicharansa nR^ipashreShTho vasiShThAshramamabhyagAt || 7|| namaskR^itya cha taM rAjA vishvAmitraH pratApavAn | upaviShTo nR^ipashreShTho muninA dattaviShTaraH || 8|| nimantrito vasiShThena bhojanAya mahAtmanA | sasainyashcha sthito rAjA gAdhiputro mahAyashAH || 9|| nandinyA.a.asAditaM sarvaM bhakShyabhojyAdikaM cha yat | bhuktvA rAjA sasainyashcha vA~nChitaM tatra bhojanam || 10|| pratApaM ta~ncha nandinyAH parij~nAya sa pArthivaH | yayAche nandinIM rAjA vasiShThaM munisattamam || 11|| vishvAmitra uvAcha | mune dhenusahasraM te ghaTodhnInAM dadAmyaham | nandinIM dehi me dhenuM prArthayAmi parantapa || 12|| vasiShTha uvAcha | homadhenuriyaM rAjanna dadAmi katha~nchana | sahasra~nchApi dhenUnAM tavedaM tava tiShThatu || 13|| vishvAmitra uvAcha | ayutaM vAtha lakShyaM vA dadAmi manasepsitam | ddehi me nandinIM sAdho grahIShyAmi balAdatha || 14|| vasiShTha uvAcha | kAmaM gR^ihANa nR^ipate balAdadya yathAruchi | nAhaM dadAmi te rAjansvechChayA nandinIM gR^ihAt || 15|| tachChrutvA nR^ipatirbhR^ityAnAdidesha mahAbalAn | nayaghvaM nandinIM dhenuM baladarpasusaMsthitAH || 16|| te bhR^ityA jagR^ihustAM tu haThAdAkramya yantritAm | vepamAnA muniM prAha surabhiH sAshrulochanA || 17|| mune tyajasi mAM kasmAtkarShayanti suyantritAm | munistAM pratyuvAchedaM tyaje nAhaM sudugdhade || 18|| balAnnayati rAjA.asau pUjito.adya mayA shubhe | kiM karomi na chechChAmi tyaktuM tvAM manasA kila || 19|| ityuktA muninA dhenuH krodhayuktA babhUva ha | hambhAravaM chakArAshu krUrashabdaM sudAruNam || 20|| udgatAstatra dehAttu daityA ghoratarAstadA | sAyudhAstiShTha tiShTheti bruvantaH kavachAvR^itAH || 21|| sainyaM sarvaM hataM taistu nandinI pratimochitA | ekAkI nirgato rAjA vishvAmitro.atiduHkhitaH || 22|| hanta pApo.atidInAtmA nindan kShAtrabalaM mahat | brAhmaM balaM durArAdhyaM matvA tapasi saMsthitaH || 23|| taptvA bahUni varShANi tapo ghoraM mahAvane | R^iShitvaM prApa gAdheyastyaktvA kShAtraM vidhiM punaH || 24|| tasmAttvamapi rAjendra mA kR^ithA vairamadbhutam | kulanAshakaraM nUnaM tApasaiH saha saMyugam || 25|| munivaryaM vrajAdya tvaM samAshvAsya taponidhim | sudarshano.api rAjendra tiShThatvatra yathAsukham || 26|| bAlo.ayaM nirdhanaH kiM te kariShyati nR^ipAhitam | vR^ithA te vairabhAvo.ayamanAthe durbale shishau || 27|| dayA sarvatra kartavyA daivAdhInamidaM jagat | IrShyayA kiM nR^ipashreShTha yadbhAvyaM tadbhaviShyati || 28|| vajraM tR^iNAyate rAjan daivayogAnna saMshayaH | tR^iNaM vajrAyate kvApi samaye daivayogataH || 29|| shashako hanti shArdUlaM mashako vai tathA gajam | sAhasaM mu~ncha medhAvin kuru me vachanaM hitam || 30|| vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya yudhAjinnR^ipasattamaH | praNamya taM muniM mUrghnA jagAma svapuraM nR^ipaH || 31|| manoramA.api svasthA.abhUdAshrame tatra saMsthitA | pAlayAmAsa putraM taM sudarshanamR^itavratam || 32|| dine dine kumAro.asau jagAmopachayaM tataH | munibAlagataH krIDannirbhayaH sarvataH shubhaH || 33|| ekasminsamaye tatra vidallaM samupAgatam | klIbeti muniputrastamAmantrayattadantike || 34|| sudarshanastu tachChrutvA dadhAraikAkSharaM sphuTam | anusvArayutaM tachcha provAchApi punaH punaH || 35|| bIjaM vai kAmarAjAkhyaM gR^ihItaM manasA tadA | jajApa bAlako.atyarthaM dhR^itvA chetasi sAdaram || 36|| bhAviyogAnmahArAja kAmarAjAkhyamadbhutam | svabhAvenaiva tenetthaM gR^ihItaM bAlakena vai || 37|| tadA.asau pa~nchame varShe prApya mantramanuttamam | R^iShichChandovihIna~ncha dhyAnanyAsavivarjitam || 38|| prajapanmanasA nityaM krIDatyapi svapityapi | visasmAra na taM mantraM j~nAtvA sAramiti svayam || 39|| varShe chaikAdashe prApte kumAro.asau nR^ipAtmajaH | muninA chopanIto.atha vedamadhyApitastathA || 40|| dhanurvedaM tathA sA~NgaM nItishAstraM vidhAnataH | abhyastAH sakalA vidyAstena mantrabalAdinA || 41|| kadAchitso.api pratyakShaM devIrUpaM dadarsha ha | raktAmbaraM raktavarNaM raktasarvA~NgabhUShaNam || 42|| garuDe vAhane saMsthAM vaiShNavIM shaktimadbhutAm | dR^iShTvA prasannavadanaH sa babhUva nR^ipAtmajaH || 43|| vane tasmiMsthitaH so.atha sarvavidyArthatattvavit | mAtaraM sevamAnastu vijahAra nadItaTe || 44|| sharAsana~ncha samprAptaM vishikhAshcha shilAshitAH | tUNIrakavachaM tasmai dattaM chAmbikayA vane || 45|| etasminsamaye putrI kAshirAjasya supriyA | nAmnA shashikalA divyA sarvalakShaNasaMyutA || 46|| shushrAva nR^ipaputraM taM vanastha~ncha sudarshanam | sarvalakShaNasampannaM shUraM kAmamivAparam || 47|| bandIjanamukhAchChrutvA rAjaputraM susa~Ngatam | chakame manasA taM vai varaM varayituM dhiyA || 48|| svapne tasyAH samAgamya jagadambA nishAntare | uvAcha vachanaM chedaM samAshvAsya susaMsthitA || 49|| varaM varaya sushroNi mama bhaktaH sudarshanaH | sarvakAmapradaste.astu vachanAnmama bhAmini || 50|| evaM shashikalA dR^iShTA svapne rUpaM manoharam | ambAyA vachanaM smR^itvA jaharSha bhR^ishabhAminI || 51|| utthitA sA mudA yuktA pR^iShTA mAtrA punaH punaH | pramode kAraNaM bAlA novAchAtitrapAnvitA || 52|| jahAsa mudamApannA smR^itvA svapnaM muhurmuhuH | sakhIM prAha tadAnyAM vai svapnavR^ittaM savistaram || 53|| kadAchitsA vihArArthamavApopavanaM shubham | sakhIyuktA vishAlAkShI champakairupashobhitam || 54|| puShpANi chinvatI bAlA champakAdhaHsthitAbalA | apashyadbrAhmaNaM mArge AgachChantaM tvarAnvitam || 55|| taM praNamya dvijaM shyAmA babhAShe madhuraM vachaH | kuto deshAnmahAbhAga kR^itamAgamanaM tvayA || 56|| dvija uvAcha | bhAradvAjAshramAdbAle nUnamAgamanaM mama | jAtaM vai kAryayogena kiM pR^ichChasi vadasva me || 57|| shashikalovAcha | tatrAshrame mahAbhAga varNanIyaM kimasti vai | lokAtigaM visheSheNa prekShaNIyatamaM kila || 58|| brAhmaNa uvAcha | dhruvasandhisutaH shrImAnAste sudarshano nR^ipaH | yathArthanAmA sushroNi vartate puruShottamaH || 59|| tasya lochanamatyantaM niShphalaM pratibhAti me | yena dR^iShTo na vAmoru kumArastu sudarshanaH || 60|| ekatra nihitA dhAtrA guNAH sarve sisR^ikShuNA | guNAnAmAkaraM draShTuM manye tenaiva kautukAt || 61|| tava yogyaH kumAro.asau bhartA bhavitumarhati | yogo.ayaM vihito.apyAsInmaNikA~nchanayoriva || 62|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe vishvAmitrakathottaraM rAjaputrasya kAmabIjaprAptivarNanaM nAma saptadasho.adhyAyaH || 3\.17|| \section{3\.18 aShTAdasho.adhyAyaH | shashikalayA mAtaraM prati sandeshapreShaNam |} vyAsa uvAcha | shrutvA tadvachanaM shyAmA premayuktA babhUva ha | pratasthe brAhmaNastasmAtsthAnAduktvA samAhitaH || 1|| sA tu pUrvAnurAgAdvai magnA premNA.aticha~nchalA | kAmabANahatevAsa gate tasmindvijottame || 2|| atha kAmArditA prAha sakhIM Chando.anuvartinIm | vikArashcha samutpanno dehe yachChravaNAdanu || 3|| aj~nAtarasavij~nAnaM kumAraM kulasambhavam | dunoti madanaH pApaH kiM karomi kva yAmi cha || 4|| svapneShu vA mayA dR^iShTaH pa~nchabANa ivAparaH | tapate me mano.atyarthaM virahAkulitaM mR^idu || 5|| chandanaM dehalagnaM me viShavadbhAti bhAmini | sragiyaM sarpavachchaiva chandrapAdAshcha vahnivat || 6|| na cha harmye vane shaM me dIrghikAyAM na parvate | na divA na nishAyAM vA na sukhaM sukhasAdhanaiH || 7|| na shayyA na cha tAmbUlaM na gItaM na cha vAdanam | prINayanti mano me.adya na tR^ipte mama lochane || 8|| prayAmyadya vane tatra yatrAsau vartate shaThaH | bhItAsmi kulalajjAyAH paratantrA pitustathA || 9|| svayaMvaraM pitA me.adya na karoti karomi kim | dAsyAmi rAjaputrAya kAmaM sudarshanAya vai || 10|| santyanye pR^ithivIpAlAH shatashaH sambhR^itarddhayaH | ramaNIyA na me te.adya rAjyahIno.apyasau mataH || 11|| vyAsa uvAcha | ekAkI nirdhanashchaiva balahInaH sudarshanaH | vanavAsI phalAhArastasyAshchitte susaMsthitA || 12|| vAgbIjasya japAtsiddhistasyA eShApyupasthitA | sopi dhyAnaparo.atyantaM jajApa mantramuttamam || 13|| svapne pashyatyasau devIM viShNumAyAmakhaNDitAm | vishvamAtaramavyaktAM sarvasampatkarAmbikAm || 14|| shR^i~NgaverapurAdhyakSho niShAdaH samupetya tam | dadau rathavaraM tasmai sarvopaskarasaMyutam || 15|| chaturbhisturagairyuktaM patAkAvaramaNDitam | jaitraM rAjasutaM j~nAtvA dadau chopAyanaM tadA || 16|| so.api jagrAha taM prItyA mitratvena susaMsthitam | vanyairmUlaphalaiH samyagarchayAmAsa shambaram || 17|| kR^itAtithye gate tasminniShAdAdhipatau tadA | munayaH prItiyuktAste tamUchustApasA mithaH || 18|| rAjaputra dhruvaM rAjyaM prApsyasi tvaM cha sarvathA | svalpairahobhiravyagraH pratApAnnAtra saMshayaH || 19|| prasannA te.ambikA devI varadA vishvamohinI | sahAyastu susampanno na chintAM kuru suvrata || 20|| manoramAM tathochuste munayaH saMshitavratAH | putraste.adya dharAdhIsho bhaviShyati shuchismite || 21|| sA tAnuvAcha tanva~NgI vachanaM vo.astu satphalam | dAso.ayaM bhavatAM viprAH kiM chitraM sadupAsanAt || 22|| na sainyaM sachivAH kosho na sahAyashcha kashchana | kena yogena putro me rAjyaM prAptumihArhati || 23|| AshIrvAdaishcha vo nUnaM putro.ayaM me mahIpatiH | bhaviShyati na sandeho bhavanto mantravittamAH || 24|| vyAsa uvAcha | rathArUDhaH sa medhAvI yatra yAti sudarshanaH | akShauhiNIsamAvR^itta ivAbhAti sa tejasA || 25|| pratApo mantrabIjasya nAnyaH kashchana bhUpate | evaM vai japatastasya prItiyuktasya sarvathA || 26|| samprApya sadgurorbIjaM kAmarAjAkhyamadbhutam | japedyastu shuchiH shAntaH sarvAnkAmAnavApnuyAt || 27|| na tadasti pR^ithivyAM vA divi vApi sudurlabham | prasannAyAH shivAyAshcha yadaprApyaM nR^ipottama || 28|| te mandAste.atidurbhAgyA rogaiste samabhidrutAH | yeShAM chitte na vishvAso bhavedambArchanAdiShu || 29|| yA mAtA sarvadevAnAM yugAdau parikIrtitA | AdimAteti vikhyAtA nAmnA tena kurUdvaha || 30|| buddhiH kIrtirdhR^itirlakShmIH shaktiH shraddhA matiH smR^itiH | sarveShAM prANinAM sA vai pratyakShaM vai vibhAsate || 31|| na jAnanti narA ye vai mohitA mAyayA kila | na bhajanti kutarkaj~nA devIM vishveshvarIM shivAm || 32|| brahmA viShNustathA shambhurvAsavo varuNo yamaH | vAyuragniH kuberashcha tvaShTA pUShAshvinau bhagaH || 33|| AdityA vasavo rudrA vishvedevA marudgaNAH | sarve dhyAyanti tAM devIM sR^iShTisthityantakAriNIm || 34|| ko na seveta vidvAnvai tAM shaktiM paramAtmikAm | sudarshanena sA j~nAtA devI sarvArthadA shivA || 35|| brahmaiva sA.atiduShprApyA vidyAvidyAsvarUpiNI | yogagamyA parA shaktirmumukShUNAM cha vallabhA || 36|| paramAtmasvarUpaM ko vettumarhati tAM vinA | yA sR^iShTiM trividhAM kR^itvA darshayatyakhilAtmane || 37|| sudarshanastu tAM devIM manasA parichintayan | rAjyalAbhAtparaM prApya sukhaM vai kAnane sthitaH || 38|| sApi chandrakalAtyarthaM kAmabANaprapIDitA | nAnopachArairanishaM dadhAra duHkhitaM vapuH || 39|| tAvattasyAH pitA j~nAtvA kanyAM putravarArthinIm | subAhuH kArayAmAsa svayaMvaramatandritaH || 40|| svayaMvarastu trividho vidvadbhiH parikIrtitaH | rAj~nAM vivAhayogyau vai nAnyeShAM kathitaH kila || 41|| ichChAsvayaMvarashchaiko dvitIyashcha paNAbhidhaH | yathA rAmeNa bhagnaM vai tryambakasya sharAsanam || 42|| tR^itIyaH shauryashulkashcha shUrANAM parikIrtitaH | ichChAsvayaMvaraM tatra chakAra nR^ipasattamaH || 43|| shilpibhiH kAritA ma~nchAH shubhairAstaraNairyutAH | tatashcha vividhAkArAH suklR^iptAH sabhyamaNDapAH || 44|| evaM kR^ite.atisambhAre vivAhArthaM suvistare | sakhIM shashikalA prAha duHkhitA chArulochanA || 45|| idaM me mAtaraM brUhi tvamekAnte vacho mama | mayA vR^itaH patishchitte dhruvasandhisutaH shubhaH || 46|| nAnyaM varaM variShyAmi tamR^ite vai sudarshanam | sa me bhartA nR^ipasuto bhagavatyA pratiShThitaH || 47|| vyAsa uvAcha | ityuktA sA sakhI gatvA mAtaraM prAha satvarA | vaidarbhIM vijane vAkyaM madhuraM ma~njubhAShiNI || 48|| putrI te duHkhitA prAha sAdhvI tvAM manmukhena yat | shR^iNu tvaM kuru kalyANi taddhitaM tvaritA.adhunA || 49|| bhAradvAjAshrame puNye dhruvasandhisuto.asti yaH | sa me bhartA vR^itashchitte nAnyaM bhUpaM vR^iNomyaham || 50|| vyAsa uvAcha | rAj~nI tadvachanaM shrutvA svapatau gR^ihamAgate | nivedayAmAsa tadA putrIvAkyaM yathAtatham || 51|| tachChrutvA vachanaM rAjA vismitaH prahasanmuhuH | bhAryAmuvAcha vaidarbhIM subAhustu R^itaM vachaH || 52|| subhru jAnAsi bAlo.asau rAjyAnniShkAsito vane | ekAkI saha mAtrA vai vasate nirjane vane || 53|| tatkR^ite nihato rAjA vIraseno yudhAjitA | sa kathaM nirdhano bhartA yogyaH syAchchArulochane || 54|| brUhi putrIM tato vAkyaM kadAchidapi vipriyam | AgamiShyanti rAjAnaH sthitimantaH svayaMvare || 55|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe shashikalayA mAtaraM prati sandeshapreShaNaM nAmAShTAdasho.adhyAyaH || 3\.18|| \section{3\.19 ekonaviMsho.adhyAyaH | rAjasaMvAdavarNanam |} vyAsa uvAcha | bhartrA sA.abhihitA bAlAM putrIM kR^itvA~NkasaMsthitAm | uvAcha vachanaM shlakShNaM samAshvAsya shuchismitAm || 1|| kiM vR^ithA sudati tvaM hi vipriyaM mama bhAShase | pitA te duHkhamApnoti vAkyenAnena suvrate || 2|| sudarshano.atidurbhAgyo rAjyabhraShTo nirAshrayaH | balakoshavihInashcha parityaktastu bAndhavaiH || 3|| mAtrA saha vanaM prAptaH phalamUlAshanaH kR^ishaH | na te yogyo varo.ayaM vai vanavAsI cha durbhagaH || 4|| rAjaputrAH kR^itapraj~nA rUpavantaH susammatAH | tavArhAH putri santyanye rAjachihnairala~NkR^itAH || 5|| bhrAtA.asya vartate kAntaH sa rAjyaM kosaleShu vai | karoti rUpasampannaH sarvalakShaNasaMyutaH || 6|| anyachcha kAraNaM subhru shR^iNu yachcha yathA shrutam | yudhAjitsatataM tasya vadhakAmo.asti bhUmipaH || 7|| dauhitraH sthApitastena rAjye kR^itvA.atisa~Ngaram | vIrasenaM nR^ipaM hatvA sammantrya sachivaiH saha || 8|| bhAradvAjAshramaM prAptaM hantukAmaH sudarshanam | muninA vAritaH pashchAjjagAma nijamandiram || 9|| shashikalovAcha | mAtarmamepsitaH kAmaM vanastho.api nR^ipAtmajaH | sharyAtivachanenaiva sukanyA cha pativratA || 10|| chyavana~ncha yathA prApya patishushrUShaNe ratA | bhartR^ishushrUShaNaM strINAM svargadaM mokShadaM tathA || 11|| akaitavakR^itaM nUnaM sukhadaM bhavati striyAH | bhagavatyA samAdiShTaM svapne varamanuttamam || 12|| tamR^ite.ahaM kathaM chAnyaM saMshrayAmi nR^ipAtmajam | machchittabhittau likhito bhagavatyA sudarshanaH || 13|| taM vihAya priyaM kAntaM kariShye.ahaM na chAparam | vyAsa uvAcha | pratyAdiShTA.atha vaidarbhI tayA bahunidarshanaiH || 14|| bhartAraM sarvamAchaShTa putryoktaM vachanaM bhR^isham | vivAhasya dinAdarvAgAptaM shrutasamanvitam || 15|| dvijaM shashikalA tatra preShayAmAsa satvaram | yathA na veda me tAtastathA gachCha sudarshanam || 16|| bhAradvAjAshrame brUhi madvAkyAttarasA vibho | pitrA me sambhR^itaH kAmaM madarthena svayaMvaraH || 17|| AgamiShyanti rAjAno balayuktA hyanekashaH | mayA tvaM vai vR^itashchitte sarvathA prItipUrvakam || 18|| bhagavatyA samAdiShTaH svapne mama suropama | viShamadmi hutAshe vA prapatAmi pradIpite || 19|| varaye tvadR^ite nAnyaM pitR^ibhyAM preritA.api vA | manasA karmaNA vAchA saMvR^itastvaM mayA varaH || 20|| bhagavatyAH prasAdena sharmAvAbhyAM bhaviShyati | AgantavyaM tvayAtraiva daivaM kR^itvA paraM balam || 21|| yadadhInaM jagatsarvaM vartate sacharAcharam | bhagavatyA yadAdiShTaM na tanmithyA bhaviShyati || 22|| yadvashe devatAH sarvA vartante sha~NkarAdayaH | vaktavyo.asau tvayA brahmannekAnte vai nR^ipAtmajaH || 23|| yathA bhavati me kAryaM tatkartavyaM tvayAnagha | ityuktvA dakShiNAM dattvA munirvyApAritastayA || 24|| gatvA sarvaM nivedyAshu tatra pratyAgato dvijaH | sudarshanastu tajj~nAtvA nishchayaM gamane tadA || 25|| chakAra muninA tena preritaH paramAdarAt | vyAsa uvAcha | gamanAyodyataM putraM tamuvAcha manoramA || 26|| vepamAnA.atiduHkhArtA jAtatrAsA.ashrulochanA | kutra gachChasi putrAdya samAje bhUbhR^itAM kila || 27|| ekAkI kR^itavairashcha kiM vichintya svayaMvare | yudhAjiddhantukAmastvAM sameShyati mahIpatiH || 28|| na te.anyo.asti sahAyashcha tasmAnmA vraja putraka | ekaputrAtidInAsmi tavAdhArA nirAshrayA || 29|| nArhasi tvaM mahAbhAga nirAshAM kartummadya mAm | pitA te nihato yena so.api tatrAgato nR^ipaH || 30|| ekAkinaM gataM tatra yudhAjittvAM haniShyati | sudarshana uvAcha | bhavitavyaM bhavatyeva nAtra kAryA vichAraNA || 31|| AdeshAchcha jaganmAturgachChAmyadya svayaMvare | mA shokaM kuru kalyANi kShatriyA.asi varAnane || 32|| na bibhemi prasAdena bhagavatyA nirantaram | vyAsa uvAcha | ityuktvA rathamAruhya gantukAmaM sudarshanam || 33|| dR^iShTvA manoramA putramAshIrbhishchAnvamodayat | agrataste.ambikA pAtu pArvatI pAtu pR^iShThataH || 34|| pArvatI pArshvayoH pAtu shivA sarvatra sAmpratam | vArAhI viShame mArge durgA durgeShu karhichit | kAlikA kalahe ghore pAtu tvAM parameshvarI || 35|| maNDape tatra mAta~NgI tathA saumyA svayaMvare | bhavAnI bhUpamadhye tu pAtu tvAM bhavamochanI || 36|| girijA giridurgeShu chAmuNDA chatvareShu cha | kAmagA kAnaneShvevaM rakShatu tvAM sanAtanI || 37|| vivAde vaiShNavI shaktiravatAttvAM raghUdvaha | bhairavI charaNe saumya shatrUNAM vai samAgame || 38|| sarvadA sarvadesheShu pAtu tvAM bhuvaneshvarI | mahAmAyA jagaddhAtrI sachchidAnandarUpiNI || 39|| vyAsa uvAcha | ityuktvA taM tadA mAtA vepamAnA bhayAkulA | uvAchAhaM tvayA sArdhamAgamiShyAmi sarvathA || 40|| nimiShArdhaM vinA tvAM vai nAhaM sthAtumihotsahe | sahaiva naya mAM vatsa yatra te gamane matiH || 41|| ityuktvA niHsR^itA mAtA dhAtreyIsaMyutA tadA | viprairdattAshiShaH sarve niryayurharShasaMyutAH || 42|| vArANasyAM tataH prApto rathenaikena rAghavaH | j~nAtaH subAhunA tatra pUjitashchArhaNAdibhiH || 43|| niveshArthaM gR^ihaM dattamannapAnAdikaM tathA | sevakaM samanuj~nApya paricharyArthameva cha || 44|| militAstvatha rAjAno nAnAdeshAdhipAH kila | yudhAjidapi samprApto dauhitreNa samanvitaH || 45|| karUShAdhipatishchaiva tathA madreshvaro nR^ipaH | sindhurAjastathA vIro yoddhA mAhiShmatIpatiH || 46|| pA~nchAlaH parvatIyashcha kAmarUpo.ativIryavAn | kArNATashcholadeshIyo vaidarbhashcha mahAbalaH || 47|| akShauhiNI triShaShTishcha militA sa~NkhyayA tadA | veShTitA nagarI sA tu sainyaiH sarvatra saMsthitaiH || 48|| ete chAnye cha bahavaH svayaMvaradidR^ikShayA | militAstatra rAjAno varavAraNasaMyutAH || 49|| anyonyaM nR^ipaputrAsta ityUchurmilitAstadA | sudarshano nR^ipasuto hyAgato.asti nirAkulaH || 50|| ekAkI rathamAruhya mAtrA saha mahAmatiH | vivAhArthamihAyAtaH kAkutsthaH kiM nu sAmpratam || 51|| etAn rAjasutAMstyaktvA sasainyAnsAyudhAnatha | kimenaM rAjaputrI sA variShyati mahAbhujam || 52|| yudhAjidatha rAjeshastAnuvAcha mahIpatIn | ahamenaM haniShyAmi kanyArthe nAtra saMshayaH || 53|| keralAdhipatiH prAha taM tadA nItisattamaH | nAtra yuddhaM prakartavyaM rAjannichChAsvayaMvare || 54|| balena haraNaM nAsti nAtra shulkasvayaMvaraH | kanyechChayA.atra varaNaM vivAdaH kIdR^ishastviha || 55|| anyAyena tvayA pUrvamasau rAjyAtpravAsitaH | dauhitrAyArpitaM rAjyaM balavannR^ipasattama || 56|| kAkutstho.ayaM mahAbhAga kosalAdhipateH sutaH | kathamenaM rAjaputraM haniShyasi nirAgasam || 57|| lapsyase tatphalaM nUnamanayasya nR^ipottama | shAstAsti kashchidAyuShma~njagato.asya jagatpatiH || 58|| dharmo jayati nAdharmaH satyaM jayati nAnR^itam | mAnayaM kuru rAjendra tyaja pApamatiM kila || 59|| dauhitrastava samprAptaH so.api rUpasamanvitaH | rAjyayuktastathA shrImAnkathaM taM na variShyati || 60|| anye rAjasutAH kAmaM vartante balavattarAH | kanyAsvayaMvare kanyA svIkariShyati sAmpratam || 61|| vR^ite tathA vivAdaH kaH pravadantu mahIbhujaH | parasparaM virodho.atra na kartavyo vijAnatA || 62|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe rAjasaMvAdavarNanaM nAmaikonaviMsho.adhyAyaH || 3\.19|| \section{3\.20 viMsho.adhyAyaH | svapitaraM prati shashikalAvAkyam |} vyAsa uvAcha | itivAdini bhUpAle keralAdhipatau tadA | pratyuvAcha mahAbhAga yudhAjidapi pArthivaH || 1|| nItireShA mahIpAla yadbravIti bhavAniha | samAje pArthivAnAM vai satyavAgvijitendriyaH || 2|| yogyeShu vartamAneShu kanyAratnaM kulodvaha | ayogyo.arhati bhUpAla nyAyo.ayaM tava rochate || 3|| bhAgaM siMhasya gomAyurbhoktumarhati vA katham | tathA sudarshano.ayaM vai kanyAratnaM kimarhati || 4|| balaM vedo hi viprANAM bhUbhujAM chApajaM balam | kimanyAyyaM mahArAja bravImyahamihAdhunA || 5|| balaM shulkaM yathA rAj~nAM vivAhe parikIrtitam | balavAneva gR^ihNAtu nAbalastu kadAchana || 6|| tasmAtkanyApaNaM kR^itvA nItiratra vidhIyatAm | anyathA kalahaH kAmaM bhaviShyati mahIbhujAm || 7|| evaM vivAde saMvR^itte rAj~nAM tatra parasparam | AhUtastu sabhAmadhye subAhurnR^ipasattamaH || 8|| samAhUya nR^ipAH sarve tamUchustattvadarshinaH | rAjannItistvayA kAryA vivAhe.atra samAhitA || 9|| kiM te chikIrShitaM rAjaMstadvadasva samAhitaH | putryAH pradAnaM kasmai te rochate nR^ipa chetasi || 10|| subAhuruvAcha | putryA me manasA kAmaM vR^itaH kila sudarshanaH | mayA nivArito.atyarthaM na sA pratyeti me vachaH || 11|| kiM karomi sutAyA me na vashe vartate manaH | sudarshanastathaikAkI samprApto.asti nirAkulaH || 12|| vyAsa uvAcha | sampannA bhUbhujaH sarve samAhUya sudarshanam | UchuH samAgataM shAntamekAkinamatandritAH || 13|| rAjaputra mahAbhAga kenAhUto.asi suvrata | ekAkI yaH samAyAtaH samAje bhUbhR^itAmiha || 14|| na vai sainyaM na sachivA na kosho na bR^ihadbalam | kimartha~ncha samAyAtastattvaM brUhi mahAmate || 15|| yuddhakAmA nR^ipatayo vartante.atra samAgame | kanyArthaM sainyasampannAH kiM tvaM kartumihechChasi || 16|| bhrAtA te subalaH shUraH samprApto.asti jighR^ikShayA | yudhAjichcha mahAbAhuH sAhAyyaM kartumAgataH || 17|| gachCha vA tiShTha rAjendra yAthAtathyamudAhR^itam | tvayi sainyavihIne cha yatheShTaM kuru suvrata || 18|| sudarshana uvAcha | na balaM na sahAyo me na kosho durgasaMshrayaH | na mitrANi na sauhArdI na nR^ipA rakShakA mama || 19|| atra svayaMvaraM shrutvA draShTukAma ihAgataH | svapne devyA prerito.asmi bhagavatyA na saMshayaH || 20|| nAnyachchikIrShitaM me.adya mAmAha jagadIshvarI | tayA yadvihitaM tachcha bhavitA.adya na saMshayaH || 21|| na shatrurasti saMsAre ko.apyatra jagatIshvarAH | sarvatra pashyato me.adya bhavAnIM jagadambikAm || 22|| yaH kariShyati shatrutvaM mayA saha nR^ipAtmajAH | shAstA tasya mahAvidyA nAhaM jAnAmi shatrutAm || 23|| yadbhAvi tadvai bhavitA nAnyathA nR^ipasattamAH | kA chintA hyatra kartavyA daivAdhIno.asmi sarvathA || 24|| devabhUtamanuShyeShu sarvabhUteShu sarvadA | sarveShAM tatkR^itA bhaktirnAnyathA nR^ipasattamAH || 25|| sA yaM chikIrShate bhUpaM taM karoti nR^ipAdhipAH | nirdhanaM vA naraM kAmaM kA chintA vai tadA mama || 26|| tAmR^ite paramAM shaktiM brahmaviShNuharAdayaH | na shaktAH spandituM devAH kA chintA me tadA nR^ipAH || 27|| ashakto vA sashakto vA yAdR^ishastAdR^ishastvaham | tadAj~nayA nR^ipAdyaiva samprApto.asmi svayaMvare || 28|| sA yadichChati tatkuryAnmama kiM chintanena vai | nAtra sha~NkA prakartavyA satyametadbravImyaham || 29|| jaye parAjaye lajjA na me.atrANvapi pArthivAH | bhagavatyAstu lajjAsti tadadhIno.asmi sarvathA || 30|| vyAsa uvAcha | iti tasya tadAkarNya vachanaM rAjasattamAH | UchuH parasparaM prekShya nishchayaj~nA narAdhipAH || 31|| satyamuktaM tvayA sAdho na mithyA karhichidbhavet | tathApyujjayanInAthastvAM hantuM parikA~NkShati || 32|| tvatkR^ite na dayAdiShTA tvAM bravImo mahAmate | yadyuktaM tattvayA kAryaM vichArya manasA.anagha || 33|| sudarshana uvAcha | satyamuktaM bhavadbhishcha kR^ipAvadbhiH suhR^ijjanaiH | kiM bravImi punarvAkyamuktvA nR^ipatisattamAH || 34|| na mR^ityuH kenachidbhAvyaH kasyachidvA kadAchana | daivAdhInamidaM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam || 35|| svavasho.ayaM na jIvo.asti svakarmavashagaH sadA | tatkarma trividhaM proktaM vidvadbhistattvadarshibhiH || 36|| sa~nchitaM vartamAna~ncha prArabdha~ncha tR^itIyakam | kAlakarmasvabhAvaishcha tataM sarvamidaM jagat || 37|| na devo mAnuShaM hantuM shaktaH kAlAgamaM vinA | hataM nimittamAtreNa hanti kAlaH sanAtanaH || 38|| yathA pitA me nihataH siMhenAmitrakarShaNaH | tathA mAtAmaho.apyevaM yuddhe yudhAjitA hataH || 39|| yatnakoTiM prakurvANo hanyate daivayogataH | jIvedvarShasahasrANi rakShaNena vinA naraH || 40|| nAhaM bibhemi dharmiShThAH kadAchichcha yudhAjitaH | daivameva paraM matvA susthito.asmi sadA nR^ipAH || 41|| smaraNaM satataM nityaM bhagavatyAH karomyaham | vishvasya jananI devI kalyANaM sA kariShyati || 42|| pUrvArjitaM hi bhoktavyaM shubhaM vApyashubhaM tathA | svakR^itasya cha bhogena kIdR^ikshoko vijAnatAm || 43|| svakarmaphalayogena prApya duHkhamachetanaH | nimittakAraNe vairaM karotyalpamatiH kila || 44|| na tathA.ahaM vijAnAmi vairaM shokaM bhayaM tathA | niHsha~Nkamiha samprAptaH samAje bhUbhR^itAmiha || 45|| ekAkI draShTukAmo.ahaM svayaMvaramanuttamam | bhaviShyati cha yadbhAvyaM prApto.asmi chaNDikAj~nayA || 46|| bhagavatyAH pramANaM me nAnyaM jAnAmi saMyataH | tatkR^ita~ncha sukhaM duHkhaM bhaviShyati cha nAnyathA || 47|| yudhAjitsukhamApnotu na me vairaM nR^ipottamAH | yaH kariShyati me vairaM sa prApsyati phalaM tathA || 48|| vyAsa uvAcha | ityuktAste tathA tena santuShTA bhUbhujaH sthitAH | so.api svamAshramaM prApya susthitaH sambabhUva ha || 49|| apare.ahni shubhe kAle nR^ipAH sammantritAH kila | subAhunA nR^ipeNAtha ruchire vai svamaNDape || 50|| divyAstaraNayukteShu ma~ncheShu rachiteShu cha | upaviShTAshcha rAjAnaH shubhAla~NkaraNairyutAH || 51|| divyaveShadharAH kAmaM vimAneShvamarA iva | dIpyamAnAH sthitAstatra svayaMvaradidR^ikShayA || 52|| iti chintAparAH sarve kadA sApyAgamiShyati | bhAgyavantaM nR^ipashreShThaM shrutapuNyaM variShyati || 53|| yadA sudarshanaM daivAtsrajA sambhUShayediha | vivAdo vai nR^ipANAM cha bhavitA nAtra saMshayaH || 54|| ityevaM chintyamAnAste bhUpA ma~ncheShu saMsthitAH | vAditraghoShaH sumahAnutthito nR^ipamaNDape || 55|| atha kAshIpatiH prAha sutAM snAtAM svala~NkR^itAm | madhUkamAlAsaMyuktAM kShaumavAsovibhUShitAm || 56|| vivAhopaskarairyuktAM divyAM sindhusutopamAm | chintAparAM suvasanAM smitapUrvamidaM vachaH || 57|| uttiShTha putri sunase kare dhR^itvA shubhAM srajam | vraja maNDapamadhye.adya samAjaM pashya bhUbhujAm || 58|| guNavAn rUpasampannaH kulInashcha nR^ipottamaH | tava chitte vasedyastu taM vR^iNuShva sumadhyame || 59|| deshadeshAdhipAH sarve ma~ncheShu rachiteShu cha | saMviShTAH pashya tanva~Ngi varayasva yathAruchi || 60|| vyAsa uvAcha | taM tathA bhAShamANaM vai pitaraM mitabhAShiNI | uvAcha vachanaM bAlA lalitaM dharmasaMyutam || 61|| shashikalovAcha | nAhaM dR^iShTipathe rAj~nAM gamiShyAmi pitaH kila | kAmukAnAM nareshAnAM gachChantyanyAshcha yoShitaH || 62|| dharmashAstre shrutaM tAta mayedaM vachanaM kila | eka eva varo nAryA nirIkShyaH syAnna chAparaH || 63|| satItvaM nirgataM tasyA yA prayAti bahUnatha | sa~Nkalpayanti te sarve dR^iShTvA me bhavatAttviti || 64|| svayaMvare srajaM dhR^itvA yadAgachChati maNDape | sAmAnyA sA tadA jAtA kulaTevAparA vadhUH || 65|| vArastrI vipaNe gatvA yathA vIkShya narAMsthitAn | guNAguNaparij~nAnaM karoti nijamAnase || 66|| naikabhAvA yathA veshyA vR^ithA pashyati kAmukam | tathA.ahaM maNDape gatvA kurve vArastriyA kR^itam || 67|| vR^iddhairetaiH kR^itaM dharmaM na kariShyAmi sAmpratam | patnIvrataM tathA kAmaM chariShye.ahaM dhR^itavratA || 68|| sAmAnyA prathamaM gatvA kR^itvA sa~NkalpitaM bahu | vR^iNoti chaikaM tadvadvai vR^iNomi kathamadya vai || 69|| sudarshano mayA pUrvaM vR^itaH sarvAtmanA pitaH | tamR^ite nAnyathA kartumichChAmi nR^ipasattama || 70|| vivAhavidhinA dehi kanyAdAnaM shubhe dine | sudarshanAya nR^ipate yadIchChasi shubhaM mama || 71|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe svapitaraM prati shashikalAvAkyaM nAmaviMsho.adhyAyaH || 3\.20|| \section{3\.21 ekaviMsho.adhyAyaH | kanyayA svapitaraM prati sudarshanena saha vivAhArthakathanam |} vyAsa uvAcha | subAhurapi tachChrutvA yuktamuktaM tayA tadA | chintAviShTo babhUvAshu kiM kartavyamataH param || 1|| sa~NgatAH pR^ithivIpAlAH sasainyAH saparigrahAH | upaviShTAshcha ma~ncheShu yoddhukAmA mahAbalAH || 2|| yadi bravImi tAnsarvAnsutA nAyAti sAmpratam | tathApi kopasaMyuktA hanyurmA duShTabuddhayaH || 3|| na me sainyabalaM tAdR^i~Nna durgabalamadbhutam | yenAhaM nR^ipatInsarvAn pratyAdeShTumihotsahe || 4|| sudarshanastathaikAkI hyasahAyo.adhanaH shishuH | kiM kartavyaM nimagno.ahaM sarvathA duHkhasAgare || 5|| iti chintAparo rAjA jagAma nR^ipasannidhau | praNamya tAnuvAchAtha prashrayAvanato nR^ipaH || 6|| kiM kartavyaM nR^ipAH kAmaM naiti me maNDape sutA | bahushaH preryamANA.api sA mAtrA.api mayA.api cha || 7|| mUrghnA patAmi pAdeShu rAj~nAM dAso.asmi sAmpratam | pUjAdikaM gR^ihItvA.adya vrajantu sadanAni vaH || 8|| dadAmi bahuratnAni vastrANi cha gajAn rathAn | gR^ihItvA.adya kR^ipAM kR^itvA vrajantu bhavanAnyuta || 9|| na vashe me sutA bAlA mriyate yadi kheditA | tadA me syAnmahadduHkhaM tena chintAturo.asmyaham || 10|| bhavantaH karuNAvanto mahAbhAgyA mahaujasaH | kiM me tayA duhitrA tu mandayA durvinItayA || 11|| anugrAhyo.asmi vaH kAmaM dAso.ahamiti sarvathA | sutA suteva mantavyA bhavadbhiH sarvathA mama || 12|| vyAsa uvAcha | shrutvA subAhuvachanaM nochuH kechana bhUmipAH | yudhAjitkrodhatAmrAkShastamuvAcha ruShAnvitaH || 13|| rAjanmUrkho.asi kiM brUShe kR^itvA kArya suninditam | svayaMvaraH kathaM mohAdrachitaH saMshaye sati || 14|| militA bhUbhujaH sarve tvayAhUtAH svayaMvare | kathamadya nR^ipA gantuM yogyAste svagR^ihAnprati || 15|| avamAnya nR^ipAnsarvAMstvaM kiM sudarshanAya vai | dAtumichChasi putrI~ncha kimanAryamataH param || 16|| vichArya puruSheNAdau kAryaM vai shubhamichChatA | ArabdhavyaM tvayA tattu kR^itaM rAjannajAnatA || 17|| etAnvihAya nR^ipatInbalavAhanasaMyutAn | varaM sudarshanaM kartuM kathamichChasi sAmpratam || 18|| ahaM tvAM hanmi pApiShThaM tathA pashchAtsudarshanam | dauhitrAyAdya te kanyAM dAsyAmIti vinishchayaH || 19|| mayi tiShThati ko.anyosti yaH kanyAM hartumichChati | sudarshanaH kiyAnadya nirdhano nirbalaH shishuH || 20|| bhAradvAjAshrame pUrvaM mukto munikR^ite mayA | nAdyAhaM mochayiShyAmi sarvathA jIvitaM shishoH || 21|| tasmAdvichArya samyaktvaM putryA cha bhAryayA saha | dauhitrAya priyAM kanyAM dehi me subhruvaM kila || 22|| sambandhI bhava dattvA tvaM putrImetAM manoramAm | uchchAshrayaH prakartavyaH sarvadA shubhamichChatA || 23|| sudarshanAya dattvA tvaM putrIM prANapriyAM shubhAm | ekAkine.apyarAjyAya kiM sukhaM prAptumichChasi || 24|| (kulaM vittaM balaM rUpaM rAjyaM durgaM suhR^ijjanam | dR^iShTvA kanyA pradAtavyA nAnyathA sukhamR^ichChati)|| parichintaya dharmaM tvaM rAjanIti~ncha shAshvatIm | kuru kAryaM yathAyogyaM mA kR^ithA matimanyathA || 25|| suhR^idasi mamAtyarthaM hitaM te prabravImyaham | samAnaya sutAM rAjan maNDape tAM sakhIvR^itAm || 26|| sudarshanamR^ite cheyaM variShyati yadA.apyasau | vigraho me tadA na syAdvivAho.astu tavepsitaH || 27|| anye nR^ipatayaH sarve kulInAH sabalAH samAH | virodhaH kIdR^ishastvenaM vR^iNodyadi nR^ipottama || 28|| anyathA.ahaM hariShye.adya balAtkanyAmimAM shubhAm | mA virodhaM suduHsAdhyaM gachCha pArthivasattama || 29|| vyAsa uvAcha | yudhAjitA samAdiShTaH subAhuH shokasaMyutaH | niHshvasanbhavanaM gatvA bhAryAM prAha shuchAvR^itaH || 30|| putrIM brUhi sudharmaj~ne kalahe samupasthite | kiM karttavyaM mayA shakyaM tvadvasho.asmi sulochane || 31|| vyAsa uvAcha | sA shrutvA pativAkyaM tu gatvA prAha sutAntikam | vatse rAjAtiduHkhArtaH pitA te.adyApi vartate || 32|| tvadarthe vigrahaH kAmaM samutpanno.adya bhUbhR^itAm | anyaM varaya sushroNi sudarshanamR^ite nR^ipam || 33|| yadi sudarshanaM vatse haThAttvaM vai variShyasi | yudhAjittvAM cha mAM chaiva haniShyati balAnvitaH || 34|| sudarshanaM cha rAjA.asau balamattaH pratApavAn | dvitIyaste patiH pashchAdbhavitA kalahe sati || 35|| tasmAtsudarshanaM tyaktvA varayAnyaM nR^ipottamam | sukhamichChasi chenmahyaM tubhyaM vA mR^igalochane | iti mAtrA bodhitAM tAM pashchAdrAjApyabodhayat || 36|| ubhayorvachanaM shrutvA nirbhayovAcha kanyakA kanyovAcha | satyamuktaM nR^ipashreShTha jAnAsi cha vrataM mama || 37|| nAnyaM vR^iNomi bhUpAla sudarshanamR^ite kvachit | bibheShi yadi rAjendra nR^ipebhyaH kila kAtaraH || 38|| sudarshanAya dattvA mAM visarjaya purAdbahiH | sa mAM rathe sAmAropya nirgamiShyati te purAt || 39|| bhavitavyaM tu pashchAdvai bhaviShyati na chAnyathA | nAtra chintA tvayA kAryA bhavitavye nR^ipottama || 40|| yadbhAvi tadbhavatyeva sarvathAtra na saMshayaH | rAjovAcha | na putri sAhasaM kAryaM matimadbhiH kadAchana || 41|| bahubhirna viroddhavyamiti vedavido viduH | visrakShyAmi kathaM kanyAM dattvA rAjasutAya cha || 42|| rAjAno varasaMyuktAH kiM na kuryurasAmpratam | yadi te rochate vatse paNaM saMvidadhAmyaham || 43|| janakena yathA pUrvaM kR^itaH sItAsvayaMvare | shaivaM dhanuryathA tena dhR^itaM kR^itvA paNaM tathA || 44|| tathAhamapi tanva~Ngi karomyadya durAsadam | vivAdo yena rAj~nAM vai kR^ite sati shamaM vrajet || 45|| pAlayiShyati yaH kAmaM sa te bhartA bhaviShyati | sudarshanastathA.anyo vA yaH kashchidbalavattaraH || 46|| pAlayitvA paNaM tvAM vai varayiShyati sarvathA | evaM kR^ite nR^ipANAM tu vivAdaH shamito bhavet || 47|| sukhenAhaM vivAhaM te kariShyAmi tataH param | kanyovAcha | sandehe naiva majjAmi mUrkhakR^ityamidaM yataH || 48|| mayA sudarshanaH pUrvaM dhR^itashchetasi nAnyathA | kAraNaM puNyapApAnAM mana eva mahIpate || 49|| manasA vidhR^itaM tyaktvA kathamanyaM vR^iNe pitaH | kR^ite paNe mahArAja sarveShAM vashagA hyaham || 50|| ekaH pAlayitA dvau vA bahavo vA bhavanti chet | kiM kartavyaM tadA tAta vivAde samupasthite || 51|| saMshayAdhiShThite kArye matiM nAhaM karomyataH | mA chintAM kuru rAjendra dehi sudarshanAya mAm || 52|| vivAhaM vidhinA kR^itvA shaM vidhAsyati chaNDikA | yannAmakIrtanAdeva duHkhaugho vilayaM vrajet || 53|| tAM smR^itvA paramAM shaktiM kuru kAryamatandritaH | gatvA vada nR^ipebhyastvaM kR^itA~njalipuTo.adya vai || 54|| Agantavya~ncha shvaH sarvairiha bhUpaiH svayaMvare | ityuktvA tvaM visR^ijyAshu sarvaM nR^ipatimaNDalam || 55|| vivAhaM kuru rAtrau me vedoktavidhinA nR^ipa | pAribarhaM yathAyogyaM dattvA tasmai visarjaya || 56|| gamiShyati gR^ihItvA mAM dhruvasandhisutaH kila | kadAchitte nR^ipAH kruddhAH sa~NgrAmaM karttumudyatAH || 57|| bhaviShyati tadA devI sAhAyyaM naH kariShyati | so.api rAjasutastaistu sa~NgrAmaM saMvidhAsyati || 58|| daivAnmR^idhe mR^ite tasminmariShyAmyahamapyuta | svasti testu gR^ihe tiShTha dattvA mAM sahasainyakaH || 59|| ekaivAhaM gamiShyAmi tena sArdhaM riraMsayA | vyAsa uvAcha | iti tasyA vachaH shrutvA rAjA.asau kR^itanishchayaH | matiM chakre tathA kartuM vishvAsaM pratipadya cha || 60|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe kanyayA svapitaraM prati sudarshanena saha vivAhArthakathanaM nAmaikaviMsho.adhyAyaH || 3\.21|| \section{3\.22 dvAviMsho.adhyAyaH | sudarshanashashikalayorvivAhavarNanam |} vyAsa uvAcha | shrutvA sutAvAkyamaninditAtmA nR^ipAMshcha gatvA nR^ipatirjagAda | vrajantu kAmaM shivirANi bhUpAH shvo vA vivAhaM kila saMvidhAsye || 1|| bhakShyANi peyAni mayA.arpitAni gR^ihNantu sarve mayi suprasannAH | shvo bhAvi kAryaM kila maNDape.atra sametya sarvairiha saMvidheyam || 2|| nAyAti putrI kila maNDape.adya karomi kiM bhUpatayo.atra kAmam | prAtaH samAshvAsya sutAM nayiShye gachChantu tasmAchChivirANi bhUpAH || 3|| na vigraho buddhimatAM nijAshrite kR^ipA vidheyA satataM hyapatye | vidhAya tAM prAtArihAnayiShye sutAM tu gachChantu nR^ipA yatheShTam || 4|| ichChApaNaM vA parichintya chitte prAtaH kariShyAmyatha saMvivAham | sarvaiH sametyAtra nR^ipaiH sametaiH svayaMvaraH sarvamatena kAryaH || 5|| shrutvA nR^ipAste.avitathaM viditvA vacho yayuH svAni niketanAni | vidhAya pArshve nagarasya rakShAM chakruH kriyA madhyadinoditAshcha || 6|| subAhurapyAryajanaiH sameta\- shchakAra kAryANi vivAhakAle | putrIM samAhUya gR^ihe sugupte purohitairvedavidAM variShThaiH || 7|| snAnAdikaM karma varasya kR^itvA vivAhabhUShAkaraNaM tathaiva | AnAyya vedIrachite gR^ihe vai tasyArhaNAM bhUmipatishchakAra || 8|| saviShTaraM chAchamanIyamarghyaM vastradvayaM gAmatha kuNDale dve | samarpya tasmai vidhivannarendra aichChatsutAdAnamahInasattvaH || 9|| so.apyagrahItsarvamadInachetAH shashAma chintA.atha manoramAyAH | kanyAM sukeshIM nidhikanyakAsamAM mene tadA.a.atmAnamanuttama~ncha || 10|| supUjitaM bhUShaNavastradAnai\- rvarottamaM taM sachivAstadAnIm | ninyushcha te kautukamaNDapAnta\- rmudAnvitA vItabhayAshcha sarve || 11|| samAptabhUShAM vidhivadvidhij~nAH striyashcha tAM rAjasutAM suyAne | Aropya ninyurvarasannidhAnaN chatuShkayukte kila maNDape vai || 12|| agniM samAdhAya purohitaH sa hutvA yathAvachcha tadantarAle | AhvAyayattau kR^itakautukau tu vadhUvarau premayutau nikAmam || 13|| lAjAvisargaM vidhivadvidhAya kR^itvA hutAshasya pradakShiNA~ncha | tau chakratustatra yathochittaM tat sarvaM vidhAnaM kulagotrajAtam || 14|| shatadvayaM chAshchayujAM rathAnAM subhUShitaM chApi sharaughasaMyutam | dadau nR^ipendrastu sudarshanAya supUjitaM pAribarhaM vivAhe || 15|| madotkaTAnhemavibhUShitAMshcha gajAngireH shR^i~NgasamAnadehAn | shataM sapAdaM nR^ipasUnave.asau dadAvatha premayuto nR^ipendraH || 16|| dAsIshataM kA~nchanabhUShitaM cha kareNukAnAM cha shataM suchAru | samarpayAmAsa varAya rAjA vivAhakAle mudito.anuvelam || 17|| adAtpunardAsasahasramekaM sarvAyudhaiH sambhR^itabhUShita~ncha | ratnAni vAsAMsi yathochitAni divyAni chitrANi tathAvikAni || 18|| dadau punarvAsagR^ihANi tasmai ramyANi dIrghANi vichitritAni | sindhUdbhavAnAM turagottamAnA\- madAtsahasradvitayaM suramyam || 19|| kramelakAnA~ncha shatatrayaM vai pratyAdishadbhArabhR^itAM suchAru | shatadvayaM vai shakaTottamAnAM tasmai dadau dhAnyarasaiH prapUritam || 20|| manoramAM rAjasutAM praNamya jagAda vAkyaM vihitA~njaliH puraH | dAso.asmi te rAjasute variShThe tadbrUhi yatsyAttu manogataM te || 21|| taM chAruvAkyaM nijagAda sApi svastyastu te bhUpa kulasya vR^iddhiH | sammAnitA.ahaM mama sUnave tvayA dattA yato ratnavarA svakanyA || 22|| na bandiputrI nR^ipa mAgadhI vA staumIha kiM tvAM svajanaM mahattaram | sumerutulyastu kR^itaH suto.adya me sambandhinA bhUpatinottamena || 23|| aho.atichitraM nR^ipateshcharitraM paraM pavitraM tava kiM vadAmi | yadbhraShTarAjyAya sutAya me.adya dattA tvayA pUjyasutA variShThA || 24|| vanAdhivAsAya kilAdhanAya pitrA vihInAya visainyakAya | sarvAnimAnbhUmipatInvihAya phalAshanAyArthavivarjitAya || 25|| samAnavitte.atha kule bale cha dadAti putrIM nR^ipatishcha bhUyaH | na ko.api me bhUpasute.arthahIne guNAnvitAM rUpavatI~ncha dadyAt || 26|| vairaM tu sarvaiH saha saMvidhAya nR^ipairvariShThairbalasaMyutaishcha | sudarshanAyAtha sutA.arpitA me kiM varNaye dhairyamidaM tvadIyam || 27|| nishamya vAkyAni nR^ipaH prahR^iShTaH kR^itA~njalirvAkyamuvAcha bhUyaH | gR^ihANa rAjyaM mama suprasiddhaM bhavAmi senApatiradya chAham || 28|| nochettadardhaM pratigR^ihya chAtra sutAnvito rAjyaphalAni bhu~NkShva | vihAya vArANasikAnivAsaM vane pure vAsamato na me.asti || 29|| nR^ipAstu santyeva ruShAnvitA vai gatvA kariShye prathamaM tu sAntvanam | tataH paraM dvAvaparAvupAyau nochettato yuddhamahaM kariShye || 30|| jayAjayo daivavasho tathApi dharme jayo naiva kR^ite.apyadharme | teShAM kilAdharmavatAM nR^ipANAM kathaM bhaviShyatyanuchintitaM vai || 31|| AkarNya tadbhAShitamarthavachcha jagAda vAkyaM hitakArakaM tam | manoramA mAnamavApya tasmAt sarvAtmanA modayutA prasannA || 32|| rAja~nChivaM te.astu kuruShva rAjyaM tyaktvA bhayaM tvaM svasutaiH sametaH | suto.api me nUnamavApya rAjyaM sAketapuryAM prachariShyatIha || 33|| visarjayAsmAnnijasadma gantuM shivaM bhavAnI tava saMvidhAsyati | na kA.api chintA mama bhUpa vartate sa~nchintayantyA paramAmbikAM vai || 34|| doShA gatA vividhavAkyapadai rasAlai\- ranyonyabhAShaNapadairamR^itopamaishcha | prAtarnR^ipAH samadhigamya kR^itaM vivAhaM roShAnvitA nagarabAhyagatAstathochuH || 35|| adyaiva taM nR^ipakala~Nkadhara~ncha hatvA bAlaM tathaiva kila taM na vivAhayogyam | gR^ihNIma tAM shashikalAM nR^ipateshcha lakShmIM lajjAmavApya nijasadma kathaM vrajema || 36|| shR^iNvantu tUryaninadAnkila vAdyamAnA\- ~nCha~NkhasvanAnabhibhavanti mR^ida~NgashabdAH | gItadhvaniM cha vividhaM nigamasvana~ncha manyAmahe nR^ipatinA.atra kR^ito vivAhaH || 37|| asmAnpratArya vachanairvidhivachchakAra vaivAhikena vidhinA karapIDanaM vai | kartavyamadya kimaho pravichintayantu bhUpAH parasparamatiM cha samarthayantu || 38|| evaM vadatsu nR^ipatiShvatha kanyAkAyAH kR^itvA vivAhavidhimapratimaprabhAvaH | bhUpAnnimantrayitumAshu jagAma rAjA kAshIpatiH svasuhR^idaiH prathitaprabhAvaiH || 39|| AgachChantaM cha taM dR^iShTvA nR^ipAH kAshIpatiM tadA | nochuH ki~nchidapi krodhAnmaunamAdhAya saMsthitAH || 40|| sa gatvA praNipatyAha kR^itA~njalirabhAShata | AgantavyaM nR^ipaiH sarvairbhojanArthaM gR^ihe mama || 41|| kanyayA.asau vR^ito bhUpaH kiM karomi hitAhitam | bhavadbhistu shubhaH kAryo mahAnto hi dayAlavaH || 42|| tannishamya vachastasya nR^ipAH krodhapariplutAH | pratyUchurbhuktamasmAbhiH svagR^ihaM nR^ipate vraja || 43|| kuru kAryANyasheShANi yatheShTaM sukR^itaM kR^itam | nR^ipAH sarve prayAntvadya svAni svAni gR^ihANi vai || 44|| subAhurapi tachChrutvA jagAma sha~Nkito gR^iham | kiM kariShyanti saMvignAH krodhayuktA nR^ipottamAH || 45|| gate tasminmahIpAlAshchakrushcha samayaM punaH | ruddhvA mArgaM grahIShyAmaH kanyAM hatvA sudarshanam || 46|| kechanochuH kimasmAkaM hanta tena nR^ipeNa vai | dR^iShTvA tu kautukaM sarvaM gamiShyAmo yathAgatam || 47|| ityuktvA te nR^ipAH sarve mArgamAkramya saMsthitAH | chakArottarakAryANi subAhuH svagR^ihaM gataH || 48|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe sudarshanashashikalayorvivAhavarNanaM nAma dvAviMsho.adhyAyaH || 3\.22|| \section{3\.23 trayoviMsho.adhyAyaH | subAhukR^itadevIstutivarNanam |} vyAsa uvAcha | tasmai gauravabhojyAni vidhAya vidhivattadA | vAsarANi cha ShaDrAjA bhojayAmAsa bhaktitaH || 1|| evaM vivAhakAryANi kR^itvA sarvANi pArthivaH | pAribarhaM pradatvA.atha mantrayansachivaiH saha || 2|| dUtaistu kathitaM shrutvA mArgasaMrodhanaM kR^itam | babhUva vimanA rAjA subAhuramitadyutiH || 3|| sudarshanastadovAcha shvashuraM saMshitavrataH | asmAnvisarjayAshu tvaM gamiShyAmo hyasha~NkitAH || 4|| bhAradvAjAshramaM puNyaM gatvA tatra samAhitAH | nivAsAya vichAro vai kartavyaH sarvathA nR^ipa || 5|| nR^ipebhyashcha na kartavyaM bhayaM ki~nchittvayA.anagha | jaganmAtA bhavAnI me sAhAyyaM vai kariShyati || 6|| vyAsa uvAcha | tasyeti matamAj~nAya jAmAturnupasattamaH | visasarja dhanaM datvA pratasthe so.api satvaraH || 7|| balena mahatA.a.aviShTo yayAvanu nR^ipottamaH | sudarshano vR^itastatra chachAla pathi nirbhayaH || 8|| rathaiH parivR^itaH shUraH sadAro rathasaMsthitaH | gachChandadarsha sainyAni nR^ipANAM raghunandanaH || 9|| subAhurapi tAnvIkShya chintAviShTo babhUva ha | vidhivatsa shivAM chitte jagAma sharaNaM mudA || 10|| jajApaikAkSharaM mantraM kAmarAjamanuttamam | nirbhayo vItashokashcha patnyA saha navoDhayA || 11|| tataH sarve mahIpAlAH kR^itvA kolAhalaM tadA | utthitAH sainyasaMyuktA hantukAmAstu kanyakAm || 12|| kAshirAjastu tAndR^iShTvA hantukAmo babhUva ha | nivAritastadA.atyarthaM rAghaveNa jigIShatA || 13|| tatrApi neduH sha~NkhAshcha bheryashchAnakadundubhiH | subAhoshcha nR^ipANA~ncha parasparajighAMsatAm || 14|| shatrujittu susaMvR^ittaH sthitastatra jighAMsayA | yudhAjittatsahAyArthaM sannaddhaH prababhUva ha || 15|| kechichcha prekShakAstasya sahAnIkaiH sthitAstadA | yudhAjidagrato gatvA sudarshanamupasthitaH || 16|| shatrujittena sahito hantuM bhrAtaramAnujaH | parasparaM te bANaughaistatakShuH krodhamUrChitAH || 17|| sammardaH sumahAMstatra sampravR^ittaH sumArgaNaiH | kAshIpatistadA tUrNaM sainyena bahunA vR^itaH || 18|| sAhAyyArthaM jagAmAshu jAmAtaramaninditam | evaM pravR^itte sa~NgrAme dAruNe lomaharShaNe || 19|| prAdurbabhUva sahasA devI siMhopari sthitA | nAnAyudhadharA ramyA varAbhUShaNabhUShitA || 20|| divyAmbaraparIdhAnA mandArasraksusaMyutA | tAM dR^iShTvA te.atha bhUpAlA vismayaM paramaM gatAH || 21|| keyaM siMhasamArUDhA kuto veti samutthitA | sudarshanastu tAM vIkShya subAhumiti chAbravIt || 22|| pashya rAjanmahAdevImAgatAM divyadarshanAm | anugrahAya me nUnaM prAdurbhUtA dayAnvitA || 23|| nirbhayo.ahaM mahArAja jAto.asmi nirbhayAdapi | sudarshanaH subAhushcha tAmAlokya varAnanAm || 24|| praNAmaM chakratustasyA muditau darshanena cha | nanAda cha tadA siMho gajAstrastAshchakampire || 25|| vavurvAtA mahAghorA dishashchAsansudAruNAH | sudarshanastadA prAha nijaM senApatiM prati || 26|| mArge vraja tvaM tarasA bhUpAlA yatra saMsthitAH | kiM kariShyanti rAjAnaH kupitA duShTachetasaH || 27|| sharaNArtha~ncha samprAptA devI bhagavatI hi naH | nirAta~Nkaishcha gantavyaM mArge.asminbhUpasa~Nkule || 28|| smR^itA mayA mahAdevI rakShaNArthamupAgatA | tachChrutvA vachanaM senApatistena pathA.avrajat || 29|| yudhAjittu susa~NkruddhastAnuvAcha mahIpatIn | kiM sthitA bhayasantrastA nighnantu kanyakAnvitam || 30|| avamanya cha naH sarvAnbalahIno balAdhikAn | kanyAM gR^ihItvA saMyAti nirbhayastarasA shishuH || 31|| kiM bhItAH kAminIM vIkShya siMhopari susaMsthitAm | nopekShyo hi mahAbhAgA hantavyo.atra samAhitaiH || 32|| hatvainaM sa~NgrahIShyAmaH kanyAM chAruvibhUShaNAm | nAyaM kesariNAdattAM Chettumarhati jambukaH || 33|| ityuktvA sainyasaMyuktaH shatrujitsahitastadA | yoddhukAmaH susamprApto yudhAjitkrodhasaMvR^itaH || 34|| mumocha vishikhAMstUrNaM samapu~NkhA~nChilAshitAn | dhanurAkR^iShya karNAntaM karmAraparimArjitAn || 35|| hantukAmaH sudurmedhAH sudarshanamathopari | sudarshanastu tAnbANaishchichChedApatataH kShaNAt || 36|| evaM yuddhe pravR^itte.atha chukopa chaNDikA bhR^isham | durgAdevI mumochAtha bANAn yudhAjitaM prati || 37|| nAnArUpA tadA jAtA nAnAshasradharA shivA | samprAptA tumulaM tatra chakAra jagadambikA || 38|| shatrujinnihatastatra yudhAjidapi pArthivaH | patitau tau rathAbhyAM tu jayashabdastadA.abhavat || 39|| vismayaM paramaM prAptA bhUpAH sarve vilokya tAm | nidhanaM mAtulasyApi bhAgineyasya saMyuge || 40|| subAhurapi taddR^iShTvA nidhanaM saMyuge tayoH | tuShTAva paramaprIto durgAM durgArtinAshinIm || 41|| subAhuruvAcha | namau devyai jagaddhAtryai shivAyai satataM namaH | durgAyai bhagavatyai te kAmadAyai namo namaH || 42|| namaH shivAyai shAntyai te vidyAyai mokShade namaH | vishvavyAptyai jaganmAtarjagaddhAtryai namaH shive || 43|| nAhaM gatiM tava dhiyA parichintayan vai jAnAmi devi saguNaH kila nirguNAyAH | kiM staumi vishvajananIM prakaTaprabhAvAM bhaktArtinAshanaparAM paramA~ncha shaktim || 44|| vAgdevatA tvamasi sarvagataiva buddhi\- rvidyA matishcha gatirapyasi sarvajantoH | tvAM staumi kiM tvamasi sarvamanoniyantrI kiM stUyate hi satataM khalu chAtmarUpam || 45|| brahmA harashcha harirapyanishaM stuvanto nAntaM gatAH suravarAH kila te guNAnAm | kvAhaM vibhedamatiramba guNairvR^ito vai vaktuM kShamastava charitramaho.aprasiddhaH || 46|| satsa~NgatiH kathamaho na karoti kAmaM prAsa~NgikApi vihitA khalu chittashuddhiH | jAmAturasya vihitena samAgamena prAptaM mayA.adbhutamidaM tava darshanaM vai || 47|| brahmA.api vA~nChati sadaiva haro harishcha sendrAH surAshcha munayo viditArthatattvAH | yaddarshanaM janani te.adya mayA durApaM prAptaM vinA damashamAdisamAdhibhishcha || 48|| kvAhaM sumandamatirAshu tavAvalokaM kvedaM bhavAni bhavabheShajamadvitIyam | j~nAtA.asi devi satataM kila bhAvayuktA bhaktAnukampanaparAmaravargapUjyA || 49|| kiM varNayAmi tava devi charitrametad yadrakShito.asti viShame.atra sudarshano.ayam | shatrU hatau subalinau tarasA tvayAdya bhaktAnukampi charitaM paramaM pavitram || 50|| nAshcharyametaditi devi vichArite.arthe tvaM pAsi sarvamakhilaM sthiraja~NgamaM vai | trAtastvayA cha vinihatya ripurdayAtaH saMrakShito.ayamadhunA dhruvasandhisUnuH || 51|| bhaktasya sevanaparasya svayasho.atidIptaM kartuM bhavAni rachitaM charitaM tvayaitat | nochetkathaM suparigR^ihya sutAM madIyAM yuddhe bhavetkushalavAnanavadyashIlaH || 52|| shaktA.asi janmamaraNAdibhayAnvihantuM kiM chitramatra kila bhaktajanasya kAmam | tvaM gIyase janani bhaktajanairapArA tvaM pApapuNyarahitA saguNA.aguNA cha || 53|| tvaddarshanAdahamaho sukR^itI kR^itArtho jAto.asmi devi bhuvaneshvari dhanyajanmA | bIjaM na te na bhajanaM kila vedmi mAta\- rj~nAtastavAdya mahimA prakaTaprabhAvaH || 54|| vyAsa uvAcha | evaM stutA tadA devI prasannavadanA shivA | uvAcha cha nR^ipaM devI varaM varaya suvrata || 55|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe subAhukR^itadevIstutivarNanaM nAma trayoviMsho.adhyAyaH || 3\.23|| \section{3\.24 chaturviMsho.adhyAyaH | devImahimavarNanam |} vyAsa uvAcha | tasyAstadvachanaM shrutvA bhavAnyAH sa nR^ipottamaH | provAcha vachanaM tatra subAhurbhaktisaMyutaH || 1|| subAhuruvAcha | ekato devalokasya rAjyaM bhUmaNDalasya cha | ekato darshanaM te vai na cha tulyaM kadAchana || 2|| darshanAtsadR^ishaM ki~nchittriShu lokeShu nAsti me | kaM varaM devi yAche.ahaM kR^itArtho.asmi dharAtale || 3|| etadichChAmyahaM mAtaryAchituM vA~nChitaM varam | tava bhaktiH sadA me.astu nishchalA hyanapAyinI || 4|| nagare.atra tvayA mAtaH sthAtavyaM mama sarvadA | durgAdevIti nAmnA vai tvaM shaktiriha saMsthitA || 5|| rakShA tvayA cha kartavyA sarvadA nagarasya ha | yathA sudarshanastrAto ripusa~NghAdanAmayaH || 6|| tathA.atra rakShA kartavyA vArANasyAstvayAmbike | yAvatpurI bhavedbhUmau supratiShThA susaMsthitA || 7|| tAvattvayA.atra sthAtavyaM durge devi kR^ipAnidhe | varo.ayaM mama te deyaH kimanyatprArthayAmyaham || 8|| vividhAnsakalAnkAmAndehi me vidviSho jahi | abhadrANAM vinAsha~ncha kuru lokasya sarvadA || 9|| vyAsa uvAcha | iti samprArthitA devI durgA durgArtinAshinI | tamuvAcha nR^ipaM tatra stutvA vai saMsthitaM puraH || 10|| durgovAcha | rAjansadA nivAso me muktipuryAM bhaviShyati | rakShArthaM sarvalokAnAM yAvattiShThati medinI || 11|| atho sudarshanastatra samAgatya mudAnvitaH | praNamya parayA bhaktyA tuShTAva jagadambikAm || 12|| aho kR^ipA ye kathayAmyahaM kiM trAtastvayA yatkila bhaktihInaH | bhaktAnukampI sakalo jano.asti vimuktabhakteravanaM vrataM te || 13|| tvaM devi sarvaM sR^ijasi prapa~nchaM shrutaM mayA pAlayasi svasR^iShTam | tvamatsi saMhArapare cha kAle na te.atra chitraM mama rakShaNaM vai || 14|| karomi kiM te vada devi kAryaM kva vA vrajAmItyanumodayAshu | kArye vimUDho.asmi tavAj~nayA.ahaM gachChAmi tiShThe viharAmi mAtaH || 15|| vyAsa uvAcha | taM tathA bhAShamANaM tu devI prAha dayAnvitA | gachChAyodhyAM mahAbhAga kuru rAjyaM kulochitam || 16|| smaraNIyA sadA.ahaM te pUjanIyA prayatnataH | shaM vidhAsyAmyahaM nityaM rAjyaM te nR^ipasattama || 17|| aShTamyA~ncha chaturdashyAM navamyA~ncha visheShataH | mama pUjA prakartavyA balidAnavidhAnataH || 18|| archA madIyA nagare sthApanIyA tvayA.anagha | pUjanIyA prayatnena trikAlaM bhaktipUrvakam || 19|| sharatkAle mahApUjA kartavyA mama sarvadA | navarAtravidhAnena bhaktibhAvayutena cha || 20|| chaitre.ashvine tathA.a.aShADhe mAghe kAryo mahotsavaH | navarAtre mahArAja pUjA kAryA visheShataH || 21|| kR^iShNapakShe chaturdashyAM mama bhaktisamanvitaiH | kartavyA nR^ipashArdUla tathA.aShTamyAM sadA budhaiH || 22|| vyAsa uvAcha | ityuktvAntarhitA devI durgA durgArtinAshinI | natA sudarshanenAtha stutA cha bahuvistaram || 23|| antarhitAM tu tAM dR^iShTvA rAjAnaH sarva eva te | praNemustaM samAgamya yathA shakraM surAstathA || 24|| subAhurapi taM natvA sthitashchAgre mudAnvitaH | UchuH sarve mahIpAlA ayodhyAdhipatiM tadA || 25|| tvamasmAkaM prabhuH shAstA sevakAste vayaM sadA | kuru rAjyamayodhyAyAM pAlayAsmAnnR^ipottama || 26|| tvatprasAdAnmahArAja dR^iShTA vishveshvarI shivA | AdishaktirbhavAnI sA chaturvargaphalapradA || 27|| dhanyastvaM kR^itakR^ityo.asi bahupuNyo dharAtale | yasmAchcha tvatkR^ite devI prAdurbhUtA sanAtanI || 28|| na jAnImo vayaM sarve prabhAvaM nR^ipasattama | chaNDikAyAstamoyuktA mAyayA mohitAH sadA || 29|| dhanadArasutAnAM cha chintane.abhiratAH sadA | magnA mahArvaNe ghore kAmakrodhajhaShAkule || 30|| pR^ichChAmastvAM mahAbhAga sarvaj~no.asi mahAmate | keyaM shaktiH kuto jAtA kiM prabhAvA vadasva tat || 31|| bhava tvaM naushcha saMsAre sAdhavo.ati dayAparAH | tasmAnno vada kAkutstha devImAhAtmyamuttamam || 32|| yatprabhAvA cha sA devI yatsvarupA yadudbhavA | satsarvaM shrotumichChAmastvaM brUhi nR^ivarottama || 33|| vyAsa uvAcha | iti pR^iShTastadA taistu dhruvasandhisuto nR^ipaH | vichintya manasA devIM tAnuvAcha mudAnvitaH || 34|| sudarshana uvAcha | kiM bravImi mahIpAlAstasyAshcharitamuttamam | brahmAdayo na jAnanti seshAH suragaNAstathA || 35|| sarvasyAdyA mahAlakShmIrvareNyA shaktiruttamA | sAttvikIyaM mahIpAlA jagatpAlanatatparA || 36|| sR^ijate yA rajorUpA sattvarUpA cha pAlane | saMhAre cha tamorUpA triguNA sA sadA matA || 37|| nirguNA paramA shaktiH sarvakAmaphalapradA | sarveShAM kAraNaM sA hi brahmAdInAM nR^ipottamAH || 38|| nirguNA sarvathA j~nAtumashakyA yogibhirnR^ipAH | saguNA sukhasevyA sA chintanIyA sadA budhaiH || 39|| rAjAna UchuH | bAla eva vanaM prAptastvaM tu nUnaM bhayAturaH | kathaM j~nAtA tvayA devI paramA shaktiruttamA || 40|| upAsitA kathaM chaiva pUjitA cha kathaM nR^ipa | yA prasannA tu sAhAyyaM chakAra tvarayAnvitA || 41|| sudarshana uvAcha | bAlabhAvAnmayA prAptaM bIjaM tasyAH susammatam | smarAmi prajapannityaM kAmabIjAbhidhaM nR^ipAH || 42|| R^iShibhiH kathyamAnA sA mayA j~nAtAmbikA shivA | smarAmi tAM divArAtraM bhaktyA paramayA parAm || 43|| vyAsa uvAcha | tannishamya vachastasya rAjAno bhaktitatparAH | tAM matvA paramAM shaktiM niryayuH svagR^ihAnprati || 44|| subAhuragamatkAshyAM tamApR^ichChya sudarshanam | sudarshano.api dharmAtmA nirjjagAma sukosalAn || 45|| mantriNastu nR^ipaM shrutvA hataM shatrujitaM mR^idhe | jitaM sudarshana~nchaiva babhUvuH premasaMyutAH || 46|| AgachChantaM nR^ipaM shrutvA taM sAketanivAsinaH | upAyanAnyupAdAya prayayuH sammukhe janAH || 47|| tathA prakR^itayaH sarve nAnopAyanapANayaH | dhruvasandhisutaM dattvA muditAH prayayuH prajAH || 48|| striyopasaMyutaH so.atha prApyAyodhyAM sudarshanaH | sammAnya sarvalokAMshcha yayau rAjA niveshanam || 49|| vandibhiH stUyamAnastu vandyamAnashcha mantribhiH | kanyAbhiH kIryamANashcha lAjaiH sumanasaistathA || 50|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM sudarshanena devImahimavarNanaM nAma tR^itIyaskandhe chaturvisho.adhyAyaH || 3\.24|| \section{3\.25 pa~nchaviMsho.adhyAyaH | devIsthApanavarNanam |} vyAsa uvAcha | gatvA.ayodhyAM nR^ipashreShTho gR^ihaM rAj~naH suhR^idvR^itaH | shatrujinmAtaraM prAha praNamya shokasa~NkulAm || 1|| mAtarna te mayA putraH sa~NgrAme nihataH kila | na pitA te yudhAjichcha shape te charaNau tathA || 2|| durgayA tau hatau sa~Nkhye nAparAdho mamAtra vai | avashyambhAvibhAveShu pratIkAro na vidyate || 3|| na shoko.atra tvayA kAryo mR^itaputrasya mAnini | svakarmavashago jIvo bhu~Nkte bhogAnsukhAsukhAn || 4|| dAso.asmi tava bho mAtaryathA mama manoramA | tathA tvamapi dharmaj~ne na bhedo.asti manAgapi || 5|| avashyameva bhoktavyaM kR^itaM karma shubhAshubham | tasmAnna shochitavyaM te sukhe duHkhe kadAchana || 6|| duHkhe duHkhAdhikAnpashyetsukhe pashyetsukhAdhikam | AtmAnaM shokaharShAbhyAM shatrubhyAmiva nArpayet || 7|| daivAdhInamidaM sarvaM nAtmAdhInaM kadAchana | na shokena tadA.a.atmAnaM shoShayenmatimAnnaraH || 8|| yathA dArumayI yoShA naTAdInAM pracheShTate | tathA svakarmavashago dehI sarvatra vartate || 9|| ahaM vanagato mAtarnAbhavaM duHkhamAnasaH | chintayansvakR^itaM karma bhoktavyamiti vedmi cha || 10|| mR^ito mAtAmaho.atraiva vidhurA jananI mama | bhayAturA gR^ihItvA mAM niryayau gahanaM vanam || 11|| luNThitA taskarairmArge vastrahInA tathA kR^itA | pAtheya~ncha hR^itaM sarvaM bAlaputrA nirAshrayA || 12|| mAtA gR^ihItvA mAM prAptA bhAradvAjAshramaM prati | vidallo.ayaM samAyAtastathA dhAtreyikA.abalA || 13|| munibhirmunipatnIbhirdayAyuktaiH samantataH | poShitAH phalanIvArairvayaM tatra sthitAstrayaH || 14|| duHkhaM name tadA hyAsItsukhaM nAdya dhanAgame | na vairaM na cha mAtsaryaM mama chitte tu karhichit || 15|| nIvArabhakShaNaM shreShThaM rAjabhogAtparantape | tadAshI narakaM yAti na nIvArAshanaH kvachit || 16|| dharmasyAcharaNaM kAryaM puruSheNa vijAnatA | sa~njityendriyavargaM vai yathA na narakaM vrajet || 17|| mAnuShyaM durlabhaM mAtaH khaNDe.asminbhArate shubhe | AhArAdi sukhaM nUnaM bhavetsarvAsu yoniShu || 18|| prApya taM mAnuShaM dehaM kartavyaM dharmasAdhanam | svargamokShapradaM nR^INAM durlabhaM chAnyayoniShu || 19|| vyAsa uvAcha | ityuktA sA tadA tena lIlAvatyatilajjitA | putrashokaM parityajya tamAhAshruvilochanA || 20|| sAparAdhA.asmi putrAhaM kR^itA pitrA yudhAjitA | hatyA mAtAmahaM te.atra hR^itaM rAjyaM tu yena vai || 21|| na taM vArayituM shaktA tadA.ahaM na sutaM mama | yatkR^itaM karma tenaiva nAparAdho.asti me suta || 22|| tau mR^itau svakR^itenaiva kAraNaM tvaM tayorna cha | nAhaM shochAmi taM putraM sadA shochAmi tatkR^itam || 23|| putra tvamasi kalyANa bhaginI me manoramA | na krodho na cha shoko me tvayi putra manAgapi || 24|| kuru rAjyaM mahAbhAga prajAH pAlaya suvrata | bhagavatyAH prasAdena prAptametadakaNTakam || 25|| tadAkarNya vacho mAturnatvA tAM nR^ipanandanaH | jagAma bhavanaM ramyaM yatra pUrvaM manoramA || 26|| nyavasattatra gatvA tu sarvAnAhUya mantriNaH | daivaj~nAnatha paprachCha muhUrtaM divasaM shubham || 27|| siMhAsanaM tathA haimaM kArayitvA manoharam | siMhAsane sthitAM devIM pUjayiShye sadA.apyaham || 28|| sthApayitvA.a.asane devIM dharmArthakAmamokShadAm | rAjyaM pashchAtkariShyAmi yathA rAmAdibhiH kR^itam || 29|| pUjanIyA sadA devI sarvairnAgarikairjanaiH | mAnanIyA shivA shaktiH sarvakAmArthasiddhidA || 30|| ityuktA mantriNaste tu chakrurvai rAjashAsanam | prAsAdaM kArayAmAsuH shilpibhiH sumanoramam || 31|| pratimAM kArayitvA.atha muhUrte.atha shubhe dine | dvijAnAhUya vedaj~nAnsthApayAmAsa bhUpatiH || 32|| havanaM vidhivatkR^itvA pUjayitvA.atha devatAm | prAsAde matimAn devyAH sthApayAmAsa bhUmipaH || 33|| utsavastatra saMvR^itto vAditrANA~ncha niHsvanaiH | brAhmaNAnAM vedaghoShairgAnaistu vidhidhairnR^ipa || 34|| vyAsa uvAcha | pratiShThApya shivAM devIM vidhivadvedavAdibhiH | pUjAM nAnAvidhAM rAjA chakArAtividhAnataH || 35|| kR^itvA pUjAvidhiM rAjA rAjyaM prApya svapaitR^ikam | vikhyAtashchAmbikA devI kosaleShu babhUva ha || 36|| rAjyaM prApya nR^ipaH sarvaM sAmantakanR^ipAnatha | vashe chakre.atidharmiShThAnsaddharmavijayI nR^ipaH || 37|| yathA rAmaH svarAjye.abhUddilIpasya raghuryathA | prajAnAM vai sukhaM tadvanmaryAdA.api tathA.abhavat || 38|| dharmo varNAshramANAM cha chatuShpAdabhavattathA | nAdharme ramate chittaM keShAmapi mahItale || 39|| grAme grAme cha prAsAdAMshchakruH sarve janAdhipAH | devyAH pUjA tadA prItyA kosaleShu pravartitA || 40|| subAhurapi kAshyAM tu durgAyAH pratimAM shubhAm | kArayitvA cha prAsAdaM sthApayAmAsa bhaktitaH || 41|| tatra tasyA janAH sarve premabhaktiparAyaNAH | pUjAM chakrurvidhAnena yathA vishveshvarasya ha || 42|| vikhyAtA sA babhUvAtha durgAdevI dharAtale | deshe deshe mahArAja tasyA bhaktirvyavardhata || 43|| sarvatra bhArate loke sarvavarNeShu sarvathA | bhajanIyA bhavAnI tu sarveShAmabhavattadA || 44|| shaktibhaktiratAH sarve mAninashchAbhavannR^ipa | Agamoktairatha stotrairjapadhyAnaparAyaNAH || 45|| navarAtreShu sarveShu chakruH sarve vidhAnataH | archanaM havanaM yAgaM devyA bhaktiparA janAH || 46|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe devIsthApanavarNanaM nAma pa~nchaviMsho.adhyAyaH || 3\.25|| \section{3\.26 ShaDviMsho.adhyAyaH | kumArIpUjAvarNanam |} janamejaya uvAcha | navarAtre tu samprApte kiM kartavyaM dvijottama | vidhAnaM vidhivadbrUhi sharatkAle visheShataH || 1|| kiM phalaM khalu kastatra vidhiH kAryo mahAmate | etadvistarato brUhi kR^ipayA dvijasattama || 2|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjanpravakShyAmi navarAtravrataM shubham | sharatkAle visheSheNa kartavyaM vidhipUrvakam || 3|| vasante cha prakartavyaM tathaiva premapUrvakam | dvAvR^itU yamadaMShTrAkhyau nUnaM sarvajaneShu vai || 4|| sharadvasantanAmAnau durgamau prANinAmiha | tasmAdyatnAdidaM kAryaM sarvatra shubhamichChatA || 5|| dvAveva sumahAghorAvR^itU rogakarau nR^iNAm | vasantasharadAveva sarvanAshakarAvubhau || 6|| tasmAttatra prakartavyaM chaNDikApUjanaM budhaiH | chaitrAshvine shubhe mAse bhaktipUrvaM narAdhipa || 7|| amAvAsyAM cha samprApya sambhAraM kalpayechChubham | haviShyaM chAshanaM kAryamekabhuktaM tu taddine || 8|| maNDapastu prakartavyaH same deshe shubhe sthale | hastaShoDashamAnena stambhadhvajasamanvitaH || 9|| gauramR^idgomayAbhyAM cha lepanaM kArayettataH | tanmadhye vedikA shubhrA kartavyA cha samA sthirA || 10|| chaturhastA cha hastochChrA pIThArthaM sthAnamuttamam | toraNAni vichitrANi vitAna~ncha prakalpayet || 11|| rAtrau dvijAnathAmantrya devItattvavishAradAn | AchAraniratAndAntAnvedavedA~NgapAragAn || 12|| pratipaddivase kAryaM prAtaHsnAnaM vidhAnataH | nadyAM nade taDAge vA vApyAM kUpe gR^ihe.athavA || 13|| prAtarnityaM puraH kR^itvA dvijAnAM varaNaM tataH | arghyapAdyAdikaM sarvaM kartavyaM madhupUrvakam || 14|| vastrAla~NkaraNAdIni deyAni cha svashaktitaH | vittashAThyaM na kartavyaM vibhave sati karhichit || 15|| vipraiH santoShitaiH kAryaM sampUrNaM sarvathA bhavet | nava pa~ncha trayashchaiko devyAH pAThe dvijAH smR^itAH || 16|| varayedbrAhmaNaM shAntaM pArAyaNakR^ite tadA | svastivAchanakaM kAryaM vedamantravidhAnataH || 17|| vedyAM siMhAsanaM sthApya kShaumavastrasamanvitam | tatra sthApyA.ambikA devI chaturhastAyudhAnvitA || 18|| ratnabhUShaNasaMyuktA muktAhAravirAjitA | divyAmbaradharA saumyA sarvalakShaNasaMyutA || 19|| sha~NkhachakragadApadmadharA siMhe sthitA shivA | aShTAdashabhujA vA.api pratiShThApyA sanAtanI || 20|| archAbhAve tathA yantraM navArNamantrasaMyutam | sthApayetpIThapUjArthaM kalashaM tatra pArshvataH || 21|| pa~nchapallavasaMyuktaM vedamantraiH susaMskR^itam | sutIrthajalasampUrNaM hemaratnaiH samanvitam || 22|| pArshve pUjArthasambhArAnparikalpya samantataH | gItavAditranirghoShAnkArayenma~NgalAya vai || 23|| tithau hastAnvitAyAM cha nandAyAM pUjanaM varam | prathame divase rAjan vidhivatkAmadaM nR^iNAm || 24|| niyamaM prathamaM kR^itvA pashchAtpUjAM samAcharet | upavAsena naktena chaikabhuktena vA punaH || 25|| kariShyAmi vrataM mAtarnavarAtramanuttamam | sAhAyyaM kuru me devi jagadamba mamAkhilam || 26|| yathAshakti prakartavyo niyamo vratahetave | pashchAtpUjA prakartavyA vidhivanmantrapUrvakam || 27|| chandanAgurukarpUraiH kusumaishcha sugandhibhiH | mandArakarajAshokachampakaiH karavIrakaiH || 28|| mAlatIbrahmakApuShpaistathA bilvadalaiH shubhaiH | pUjayejjagatAM dhAtrIM dhUpairdIpairvidhAnataH || 29|| phalairnAnAvidhairarghyaM pradAtavyaM cha tatra vai | nArikelairmAtulu~NgairdADimIkadalIphalaiH || 30|| nAra~NgaiH panasaishchaiva tathA pUrNaphalaiH shubhaiH | annadAnaM prakartavyaM bhaktipUrvaM narAdhipa || 31|| mAMsAshanaM ye kurvanti taiH kAryaM pashuhiMsanam | mahiShAjavarAhANAM balidAnaM vishiShyate || 32|| devyagre nihatA yAnti pashavaH svargamavyayam | na hiMsA pashujA tatra nighnatAM tatkR^ite.anagha || 33|| ahiMsA yAj~nikI proktA sarvashAstravinirNaye | devatArthe visR^iShTAnAM pashUnAM svargatirdhruvA || 34|| homArthaM chaiva kartavyaM kuNDaM chaiva trikoNakam | sthaNDilaM vA prakartavyaM trikoNaM mAnataH shubham || 35|| trikAlaM pUjanaM nityaM nAnAdravyairmanoharaiH | gItavAditranR^ityaishcha kartavyashcha mahotsavaH || 36|| nityaM bhUmau cha shayanaM kumArINAM cha pUjanam | vastrAla~NkaraNairdivyairbhojanaishcha sudhAmayaiH || 37|| ekaikAM pUjayennityamekavR^id.hdhyA tathA punaH | dviguNaM triguNaM vA.api pratyekaM navakaM cha vA || 38|| vibhavasyAnusAreNa kartavyaM pUjanaM kila | vittashAThyaM na kartavyaM rAja~nChaktimakhe sadA || 39|| ekavarShA na kartavyA kanyA pUjAvidhau nR^ipa | paramaj~nA tu bhogAnAM gandhAdInAM cha bAlikA || 40|| kumArikA tu sA proktA dvivarShA yA bhavediha | trimUrtishcha trivarShA cha kalyANI chaturabdikA || 41|| rohiNI pa~nchavarShA cha ShaDvarShA kAlikA smR^itA | chaNDikA saptavarShA syAdaShTavarShA cha shAmbhavI || 42|| navavarShA bhaveddurgA subhadrA dashavArShikI | ata UrdhvaM na kartavyA sarvakAryavigarhitA || 43|| ebhishcha nAmabhiH pUjA kartavyA vidhisaMyutA | tAsAM phalAni vakShyAmi navAnAM pUjane sadA || 44|| kumArI pUjitA kuryAdduHkhadAridrayanAshanam | shatrukShayaM dhanAyuShyaM balavR^iddhiM karoti vai || 45|| trimUrtipUjanAdAyustrivargasya phalaM bhavet | dhanadhAnyAgamashchaiva putrapautrAdivR^iddhayaH || 46|| vidyArthI vijayArthI cha rAjyArthI yashcha pArthivaH | sukhArthI pUjayennityaM kalyANIM sarvakAmadAm || 47|| kAlikAM shatrunAshArthaM pUjayedbhaktipUrvakam | aishvaryadhanakAmashcha chaNDikAM paripUjayet || 48|| pUjayechChAmbhavIM nityaM nR^ipasammohanAya cha | duHkhadAridryanAshAya sa~NgrAme vijayAya cha || 49|| krUrashatruvinAshArthaM tathograkarmasAdhane | durgA~ncha pUjayedbhaktyA paralokasukhAya cha || 50|| vA~nChitArthasya sid.hdhyarthaM subhadrAM pUjayetsadA | rohiNIM roganAshAya pUjayedvidhivannaraH || 51|| shrIrastviti cha mantreNa pUjayedbhaktitatparaH | shrIyuktamantrairathavA bIjamantrairathApi vA || 52|| kumArasya cha tattvAni yA sR^ijatyapi lIlayA | kAdInapi cha devAMstAM kumArIM pUjayAmyaham || 53|| sattvAdibhistrimUrtiryA tairhi nAnAsvarUpiNI | trikAlavyApinI shaktistrimUrtiM pUjayAmyaham || 54|| kalyANakAriNI nityaM bhaktAnAM pUjitA.anisham | pUjayAmi cha tAM bhaktyA kalyANIM sarvakAmadAm || 55|| rohayantI cha bIjAni prAgjanmasa~nchitAni vai | yA devI sarvabhUtAnAM rohiNIM pUjayAmyaham || 56|| kAlI kAlayate sarvaM brahmANDaM sacharAcharam | kalpAntasamaye yA tAM kAlikAM pUjayAmyaham || 57|| tAM chaNDapApaharaNIM chaNDikAM pUjayAmyaham || 58|| akAraNAtsamutpattiryanmayaiH parikIrtitA | yasyAstAM sukhadAM devIM shAmbhavIM pUjayAmyaham || 59|| durgAttrAyati bhaktaM yA sadA durgAtinAshinI | durj~neyA sarvadevAnAM tAM durgAM pUjayAmyaham || 60|| subhadrANi cha bhaktAnAM kurute pUjitA sadA | abhadranAshinIM devIM subhadrAM pUjayAmyaham || 61|| ebhirmantraiH pUjanIyAH kanyakAH sarvadA budhaiH | vastrAla~NkaraNairmAlyairgandhairuchchAvachairapi || 62|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe kumArIpUjAvarNanaM nAma ShaDviMsho.adhyAyaH || 3\.26|| \section{3\.27 saptaviMsho.adhyAyaH | devIpUjAmahattvavarNanam |} vyAsa uvAcha | hInA~NgIM varjayetkanyAM kuShThayuktAM vraNA~NkitAm | gandhasphuritahInA~NgIM vishAlakulasambhavAm || 1|| jAtyandhAM kekarAM kANAM kurUpAM bahuromashAm | santyajedrogiNIM kanyAM raktapuShpAdinA~NkitAm || 2|| kShAmAM garbhasamudbhUtAM golakAM kanyakodbhavAm | varjanIyAH sadA chaitAH sarvapUjAdikarmasu || 3|| arogiNIM surUpA~NgIM sundarIM vraNavarjitAm | ekavaMshasamudbhUtAM kanyAM samyakprapUjayet || 4|| brAhmaNI sarvakAryeShu jayArthe nR^ipavaMshajA | lAbhArthe vaishyavaMshotthA matA vA shUdravaMshajA || 5|| brAhmaNairbrahmajAH pUjyA rAjanyairbrahmavaMshajAH | vaishyaistrivargajAH pUjyAshchatasraH pAdasambhavaiH || 6|| kArubhishchaiva vaMshotthA yathAyogyaM prapUjayet | navarAtravidhAnena bhaktipUrvaM sadaiva hi || 7|| ashakto niyataM pUjAM kartu~nchennavarAtrake | aShTamyAM cha visheSheNa kartavyaM pUjanaM sadA || 8|| purA.aShTamyAM bhadrakAlI dakShayaj~navinAshinI | prAdurbhUtA mahAghorA yoginI koTibhiH saha || 9|| ato.aShTamyAM visheSheNa kartavyaM pUjanaM sadA | nAnAvidhopahAraishcha gandhamAlyAnulepanaiH || 10|| pAyasairAmiShairhomairbrAhmaNAnAM cha bhojanaiH | phalapuShpopahAraishcha toShayejjagadambikAm || 11|| upavAse hyashaktAnAM navarAtravrate punaH | upoShaNatrayaM proktaM yathoktaphaladaM nR^ipa || 12|| saptamyAM cha tathA.aShTamyAM navamyAM bhaktibhAvataH | trirAtrakaraNAtsarvaM phalaM bhavati pUjanAt || 13|| pUjAbhishchaiva homaishcha kumAripUjanaistathA | sampUrNaM tadvrataM proktaM viprANAM chaiva bhojanaiH || 14|| vratAni yAni chAnyAni dAnAni vividhAni cha | navarAtravratasyAsya naiva tulyAni bhUtale || 15|| dhanadhAnyapradaM nityaM sukhasantAnavR^iddhidam | AyurArogyadaM chaiva svargadaM mokShadaM tathA || 16|| vidyArthI vA dhanArthI vA putrArthI vA bhavennaraH | tenedaM vidhivatkAryaM vrataM saubhAgyadaM shivam || 17|| vidyArthI sarvavidyAM vai prApnoti vratasAdhanAt | rAjabhraShTo nR^ipo rAjyaM samavApnoti sarvadA || 18|| pUrvajanmani yairnUnaM na kR^itaM vratamuttamam | te vyAdhino daridrAshcha bhavanti putravarjitAH || 19|| vandhyA cha yA bhavennArI vidhavA dhanavarjitA | anumA tatra kartavyA neyaM kR^itavatI vratam || 20|| navarAtravrataM proktaM na kR^itaM yena bhUtale | sa kathaM vibhavaM prApya modate cha tathA divi || 21|| raktachandanasammishraiH komalairbilvapatrakaiH | bhavAnI pUjitA yena sa bhavennR^ipatiH kShitau || 22|| nArAdhitA yena shivA sanAtanI duHkhArtihA siddhikarI jagadvarA | duHkhAvR^itaH shatruyutashcha bhUtale nUnaM daridro bhavatIha mAnavaH || 23|| yAM viShNurindro harapadmajau tathA vahniH kubero varuNo divAkaraH | dhyAyanti sarvArthasamAptinanditA\- stAM kiM manuShyA na bhajanti chaNDikAm || 24|| svAhA svadhA nAma manuprabhAvai\- stR^ipyanti devAH pitarastathaiva | yaj~neShu sarveShu mudA haranti yannAma yugmashrutibhirmunIndrAH || 25|| yasyechChayA sR^ijati vishvamidaM prajesho nAnAvatArakalanaM kurute harishcha | nUnaM karoti jagataH kila bhasma shambhu\- stAM sharmadAM na bhajate nu kathaM manuShyaH || 26|| naiko.asti sarvabhuvaneShu tayA vihIno devo naro.atha vihagaH kila pannago vA | gandharvarAkShasapishAchanageShu nUnaM yaH spandituM bhavati shaktiyuto yathechCham || 27|| tAM na seveta kashchaNDIM sarvakAmArthadAM shivAm | vrataM tasyA na kaH kuryAdvA~nChannarthachatuShTayam || 28|| mahApAtakasaMyukto navarAtravrataM charet | muchyate sarvapApebhyo nAtra kAryA vichAraNA || 29|| purA kashchidvaNigdIno dhanahInaH suduHkhitaH | kuTumbI chAbhavatkashchit kosale nR^ipasattama || 30|| apatyAni bahUnyasyAbhavankShutpIDitAni cha | bhakShyaM ki~nchittu sAyAhne prApustasya cha bAlakAH || 31|| bhu~Nkte sma kAryakartA.asau parasyAtha bubhukShitaH | kuTumbabharaNaM tatra chakArAtinirAkulaH || 32|| sadA dharmarataH shAntaH sadAchArashcha satyavAk | akrodhanashcha dhR^itimAnnirmadashchAnasUyakaH || 33|| sampUjya devatA nityaM pitR^InapyatithIMstathA | bhu~njAne poShyavarge.atha kR^itavAnbhojanaM vaNik || 34|| evaM gachChati kAle vai sushilo nAmato guNaiH | dAridryArto dvijaM shAntaM paprachChAtibubhukShitaH || 35|| sushIla uvAcha | bho bhUdeva kR^ipAM kR^itvA vadasvAdya mahAmate | kathaM dAridryanAshaH syAditi me nishchayena vai || 36|| dhanaiShaNA me naivAsti dhanI syAmiti mAnada | kuTumbabharaNArthaM vai pR^ichChAmi tvAM dvijottama || 37|| putrI sutastu me bAlo bhakShArthI rodate bhR^isham | tAvanmAtraM gR^ihe nAnnaM muShTimekAM dadAmyaham || 38|| visarjito yato gehAdgato bAlo rudanmayA | ato me dahyate.atyarthaM kiM karomi dhanaM vinA || 39|| vivAho.asti sutAyA me nAsti vittaM karomi kim | dashavarShAdhikAyAstu dAnakAlo.api yAtyalam || 40|| tena shochAmi viprendra sarvaj~no.asi dayAnidhe | tapo dAnaM vrataM ki~nchidbrUhi mantrajapaM tathA || 41|| yenAhaM poShyavargasya karomi dvija poShaNam | tAvanme syAddhanaprAptirnAdhikaM prArthaye kila || 42|| tvatprasAdAtkuTumbaM me sukhitaM prabhavediha | tatkuruShva mahAbhAga j~nAnena parichintya cha || 43|| vyAsa uvAcha | iti pR^iShTastathA tena brAhmaNaH saMshitavrataH | uvAcha paramaprItastaM vaishyaM nR^ipasattama || 44|| vaishyavarya kuruShvAdya navarAtravrataM shubham | pUjanaM bhagavatyAshcha havanaM bhojanaM tathA || 45|| vedapArAyaNaM shaktijapahomAdikaM tathA | kuruShvAdya yathAshakti tava kAryaM bhaviShyati || 46|| etasmAdaparaM ki~nchidvrataM nAsti dharAtale | navarAtrAbhidhaM vaishya pAvanaM sukhadaM tathA || 47|| j~nAnadaM mokShadaM chaiva sukhasantAnavardhanam | shatrunAshakaraM kAmaM navarAtravrataM sadA || 48|| rAjyabhraShTena rAmeNa sItAvirahitena cha | kiShkindhAyAM vrataM chaitatkR^itaM duHkhAtureNa vai || 49|| prataptenApi rAmeNa sItAvirahavahninA | vidhivatpUjitA devI navarAtravratena vai || 50|| tena prAptA.atha vaidehI kR^itvA setuM mahArNave | hatvA mandodarInAthaM kumbhakarNaM mahAbalam || 51|| meghanAdaM sutaM hatvA kR^itvA bhUpaM bibhIShaNam | pashchAdayodhyAmAgatya prAptaM rAjyamakaNTakam || 52|| navarAtravratasyAsya prabhAveNa vishAMvara | sukhaM bhUmitale prAptaM rAmeNAmitatejasA || 53|| vyAsa uvAcha | iti vipravachaH shrutvA sa vaishyastaM dvijaM gurum | kR^itvA jagrAha sanmantraM mAyAbIjAbhidhaM nR^ipa || 54|| jajApa parayA bhaktyA navarAtramatandritaH | nAnAvidhopahAraishcha pUjayAmAsa sAdaram || 55|| navasaMvatsaraM chaiva mAyAbIjaparAyaNaH | navame vatsarAnte tu mahAShTamyAM maheshvarI || 56|| ardharAtre tu sa~njAte pratyakShaM darshanaM dadau | nAnAvarapradAnaishcha kR^itakR^itya~nchakAra tam || 57|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe devIpUjAmahattvavarNanaM nAma saptaviMsho.adhyAyaH || 3\.27|| \section{3\.28 aShTAviMsho.adhyAyaH | rAmacharitravarNanam |} janamejaya uvAcha | kathaM rAmeNa tachchIrNaM vrataM devyAH sukhapradam | rAjyabhraShTaH kathaM so.atha kathaM sItA hR^itA punaH || 1|| vyAsa uvAcha | rAjA dasharathaH shrImAnayodhyAdhipatiH purA | sUryavaMshadharashchAsIddevabrAhmaNapUjakaH || 2|| chatvAro jaj~nire tasya putrA lokeShu vishrutAH | rAmalakShmaNashatrughnA bharatashcheti nAmataH || 3|| rAj~naH priyakarAH sarve sadR^ishA guNarUpataH | kausalyAyAH suto rAmaH kaikeyyA bharataH smR^itaH || 4|| sumitrAtanayau jAtau yamalau dvau manoharau | te jAtA vai kishorAshcha dhanurbANadharAH kila || 5|| sUnavaH kR^itasaMskArA bhUpateH sukhavardhakAH | kaushikena tadA.a.agatya prArthito raghunandanaH || 6|| rAghavaM makharakShArthaM sUnuM ShoDashavArShikam | tasmai so.ayaM dadau rAmaM kaushikAya salakShmaNam || 7|| tau sametya muniM mArge jagmatushchArudarshanau | tATakA nihatA mArge rAkShasI ghoradarshanA || 8|| rAmeNaikena bANena munInAM duHkhadA sadA | yaj~narakShA kR^itA tatra subAhurnihataH shaThaH || 9|| mArIcho.atha mR^itaprAyo nikShipto bANavegataH | evaM kR^itvA mahatkarma yaj~nasya parirakShaNam || 10|| gatAste mithilAM sarve rAmalakShmaNakaushikAH | ahalyA mochitA shApAnniShpApA sA kR^itA.abalA || 11|| videhanagare tau tu jagmaturmuninA saha | babha~nja shivachApa~ncha janakena paNIkR^itam || 12|| upayeme tataH sItAM jAnakI~ncha ramAMshajAm | lakShmaNAya dadau rAjA putrImekAM tathormilAm || 13|| kushadhvajasute kanye prApaturbhrAtarAvubhau | tathA bharatashatrughnau sushilau shubhalakShaNau || 14|| evaM dArakriyAsteShAM bhrAtR^INAM chAbhavannR^ipa | chaturNAM mithilAyAM tu yathAvidhi vidhAnataH || 15|| rAjyayogyaM sutaM dR^iShTvA rAjA dasharathastadA | rAghavAya dhuraM dAtuM manashchakre nijAya vai || 16|| sambhAraM vihitaM dR^iShTvA kaikeyI pUrvakalpitau | varau samprArthayAmAsa bhartAraM vashavartinam || 17|| rAjyaM sutAya chaikena bharatAya mahAtmane | rAmAya vanavAsa~ncha chaturdashasamAstathA || 18|| rAmastu vachanAttasyAH sItAlakShmaNasaMyutaH | jagAma daNDakAraNyaM rAkShasairupasevitam || 19|| rAjA dasharathaH putraviraheNa prapIDitaH | jahau prANAnameyAtmA pUrvashApamanusmaran || 20|| bharataH pitaraM dR^iShTvA mR^itaM mAtR^ikR^itena vai | rAjyamR^iddhaM na jagrAha bhrAtuH priyachikIrShayA || 21|| pa~nchavaTyAM vasan rAmo rAvaNAvarajAM vane | shUrpaNakhAM virUpAM vai chakArAtismarAturAm || 22|| kharAdayastu tAM dR^iShTvA ChinnanAsAM nishAcharAH | chakruH sa~NgrAmamatulaM rAmeNAmitatejasA || 23|| sa jaghAna kharAdIMshcha daityAnatibalAnvitAn | munInAM hitamanvichChan rAmaH satyaparAkramaH || 24|| gatvA shUrpaNakhA la~NkAM kharadUShaNaghAtanam | dUShitA kathayAmAsa rAvaNAya cha rAghavAt || 25|| so.api shrutvA vinAshaM taM jAtaH krodhavashaH khalaH | jagAma rathamAruhya mArIchasyAshramaM tadA || 26|| kR^itvA hemamR^igaM netuM preShayAmAsa rAvaNaH | sItApralobhanArthAya mAyAvinamasambhavam || 27|| so.atha hemamR^igo bhUtvA sItAdR^iShTipathaM gataH | mAyAvI chAtichitrA~Ngashcharanprabalamantike || 28|| taM dR^iShTvA jAnakI prAha rAghavaM daivanoditA | charmAnayasva kAnteti svAdhInapatikA yathA || 29|| avichAryAtha rAmo.api tatra saMsthApya lakShmaNam | sasharaM dhanurAdAya yayau mR^igapadAnugaH || 30|| sAra~Ngo.api hariM dR^iShTvA mAyAkoTivishAradaH | dR^ishyAdR^ishyo babhUvAtha jagAma cha vanAntaram || 31|| matvA hastagataM rAmaH krodhAkR^iShTadhanuH punaH | jaghAna chAtitIkShNena shareNa kR^itrimaM mR^igam || 32|| sa hato.atibalAttena chukrosha bhR^ishaduHkhitaH | hA lakShmaNa hato.asmIti mAyAvI nashvaraH khalaH || 33|| sa shabdastumulastAvajjAnakyA saMshrutastadA | rAghavasyeti sA matvA dInA devaramabravIt || 34|| gachCha lakShmaNa tUrNaM tvaM hato.asau raghunandanaH | tvAmAhvayati saumitre sAhAyyaM kuru satvaram || 35|| tatrAha lakShmaNaH sItAmamba rAmavadhAdapi | nAhaM gachChe.adya muktvA tvAmasahAyAmihAshrame || 36|| Aj~nA me rAghavasyAtra tiShTheti janakAtmaje | tadatikramabhIto.ahaM na tyajAmi tavAntikam || 37|| dUraM vai rAghavaM dR^iShTvA vane mAyAvinA kila | tyaktvA tvAM nAdhigachChAmi padamekaM shuchismite || 38|| kR^iru dhairyaM na manye.adya rAmaM hantuM kShamaM kShiptau | nAhaM tyaktvA gamiShyAmi vila~Nghya rAmabhAShitam || .39|| vyAsa uvAcha | rudatI sudatI prAha te tadA vidhinoditA | akrUrA vachanaM krUraM lakShmaNaM shubhalakShaNam || 40|| ahaM jAnAmi saumitre sAnurAgaM cha mAM prati | preritaM bharatenaiva madarthamiha sa~Ngatam || 41|| nAhaM tathAvidhA nArI svairiNI kuhakAdhama | mR^ite rAme patiM tvAM na kartumichChAmi kAmataH || 42|| nAgamiShyati chedrAmo jIvitaM santyajAmyaham | vinA tena na jIvAmi vidhurA duHkhitA bhR^isham || 43|| gachCha vA tiShTha saumitre na jAne.ahaM tavepsitam | kva gataM te.adya sauhArdaM jyeShThe dharmarate kila || 44|| tachChrutvA vachanaM tasyA lakShmaNo dInamAnasaH | provAcha ruddhakaNThastu tAM tadA janakAtmajAm || 45|| kimAttha kShitije vAkyaM mayi krUrataraM kila | kiM vadasyatyaniShTaM te bhAvi jAne dhiyA hyaham || 46|| ityuktvA niryayau vIrastAM tyaktvA prarudanbhR^isham | agrajasya yayau pashya~nChokArtaH pR^ithivIpate || 47|| gate.atha lakShmaNe tatra rAvaNaH kapaTAkR^itiH | bhikShuveShaM tataH kR^itvA pravivesha tadAshrame || 48|| jAnakI taM yatiM matvA dattvArghyaM vanyamAdarAt | bhaikShyaM samarpayAmAsa rAvaNAya durAtmane || 49|| tAM paprachCha sa duShTAtmA namrapUrvaM mR^idusvaram | kA.asi padmapalAshAkShi vane chaikAkinI priye || 50|| pitA kaste.atha vAmoru bhrAtA kaH kaH patistava | mUDhevaikAkinI chAtra sthitA.asi varavarNini || 51|| nirjane vipine kiM tvaM saudhArhA tvamasi priye | uTaje munipatnIvaddevakanyAsamaprabhA || 52|| vyAsa uvAcha | iti tadvachanaM shrutvA pratyuvAcha videhajA | divyaM diShTyA yatiM j~nAtvA mandodaryAH patiM tadA || 53|| rAjA dasharathaH shrImAMshchatvArastasya vai sutAH | teShAM jyeShThaH patirme.asti rAmanAmeti vishrutaH || 54|| vivAsito.atha kaikeyyA kR^ite bhUpatinA vare | chaturdasha samA rAmo vasate.atra salakShmaNaH || 55|| janakasya sutA chAhaM sItAnAmnIti vishrutA | bha~NktvA shaivaM dhanuH kAmaM rAmeNAhaM vivAhitA || 56|| rAmabAhubalenAtra vasAmo nirbhayA vane | kA~nchanaM mR^igamAlokya hantuM me nirgataH patiH || 57|| lakShmaNo.api punaH shrutvA ravaM bhrAturgato.adhunA | tayorbAhubalAdatra nirbhayA.ahaM vasAmi vai || 58|| mayedaM kathitaM sarvaM vR^ittAntaM vanavAsake | te.atrAgatyArhaNAM te vai kariShyanti yathAvidhi || 59|| yatirviShNusvarUpo.asi tasmAttvaM pUjito mayA | Ashramo vipine ghore kR^ito.asti rakShasAM kule || 60|| tasmAttvAM paripR^ichChAmi satyaM brUhi mamAgrataH | ko.asi tridaNDirUpeNa vipine tvaM samAgataH || 61|| rAvaNa uvAcha | la~Nkesho.ahaM marAlAkShi shrImAnmandodarIpatiH | tvatkR^ite tu kR^itaM rUpaM mayetthaM shobhanAkR^ite || 62|| Agato.ahaM varArohe bhaginyA prerito.atra vai | janasthAne hatau shrutvA bhrAtarau kharadUShaNau || 63|| a~NgIkuru nR^ipaM mAM tvaM tyaktvA taM mAnuShaM patim | hR^itarAjyaM gatashrIkaM nirbalaM vanavAsinam || 64|| paTTarAj~nI bhava tvaM me mandodaryupari sphuTam | dAso.asmi tava tanva~Ngi svAminI bhava bhAmini || 65|| jetA.ahaM lokapAlAnAM patAmi tava pAdayoH | karaM gR^ihANa me.adya tvaM sanAthaM kuru jAnaki || 66|| pitA te yAchitaH pUrvaM mayA vai tvatkR^ite.abale | janako mAmuvAchetthaM paNabandho mayA kR^itaH || 67|| rudrachApabhayAnnAhaM samprAptastu svayaMvare | mano me saMsthitaM tAvannimagnaM virahAturam || 68|| vane.atra saMsthitAM shrutvA pUrvAnurAgamohitaH | Agato.asmyasitApA~Ngi saphalaM kuru me shramam || 69|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe rAmacharitravarNanaM nAma aShTAviMsho.adhyAyaH || 3\.28|| \section{3\.29 ekonatriMsho.adhyAyaH | lakShmaNakR^itarAmashokasAntvanam |} vyAsa uvAcha | tadAkarNya vacho duShTaM jAnakI bhayavihvalA | vepamAnA sthiraM kR^itvA mano vAchamuvAcha ha || 1|| paulastya kimasadvAkyaM tvamAttha smaramohitaH | nAhaM vai svairiNI kintu janakasya kulodbhavA || 2|| gachCha la~NkAM dashAsya tvaM rAma tvAM vai haniShyati | matkR^ite maraNaM tatra bhaviShyati na saMshayaH || 3|| ityuktvA parNashAlAyAM gatA sA vahnisannidhau | gachCha gachCheti vadatI rAvaNaM lokarAvaNam || 4|| so.atha kR^itvA nijaM rUpaM jagAmoTajamantikam | balAjjagrAha tAM bAlAM rudatI bhayavihvalAm || 5|| rAmarAmeti krandantI lakShmaNeti muhurmuhuH | gR^ihItvA nirgataH pApo rathamAropya satvaraH || 6|| gachChannaruNaputreNa mArge ruddho jaTAyuShA | sa~NgrAmo.abhUnmahAraudrastayostatra vanAntare || 7|| hatvA taM tAM gR^ihItvA cha gato.asau rAkShasAdhipaH | la~NkAyAM krandatI tAta kurarIva durAtmanaH || 8|| ashokavanikAyAM sA sthApitA rAkShasIyutA | svavR^ittAnnaiva chalitA sAmadAnAdibhiH kila || 9|| rAmo.api taM mR^igaM hatvA jagAmAdAya nirvR^itaH | AyAntaM lakShmaNaM vIkShya kiM kR^itaM te.anujAsamam || 10|| ekAkinIM priyAM hitvA kimarthaM tvamihAgataH | shrutvA svanaM tu pApasya rAghavastvabravIdidam || 11|| saumitristvabravIdvAkyaM sItAvAgbANapIDitaH | prabho.atrAhaM samAyAtaH kAlayogAnna saMshayaH || 12|| tadA tau parNashAlAyAM gatvA vIkShyAtiduHkhitau | jAnakyanveShaNe yatnamubhau kartuM samudyatau || 13|| mArgamANau tu samprAptau yatrAsau patitaH khagaH | jaTAyuH prANasheShastu patitaH pR^ithivItale || 14|| tenoktaM rAvaNenAdya hR^itA.asau janakAtmajA | mayA niruddhaH pApAtmA pAtito.ahaM mR^idhe punaH || 15|| ityuktvA.asau gataprANaH saMskR^ito rAghaveNa vai | kR^itvaurghvadaihikaM rAmalakShmaNau nirgatau tataH || 16|| kabandhaM ghAtayitvAsau shApAchchAmochayatprabhuH | vachanAttasya hariNA sakhyaM chakre.atha rAghavaH || 17|| hatvA cha vAlinaM vIraM kiShkindhArAjyamuttamam | sugrIvAya dadau rAmaH kR^itasakhyAya kAryataH || 18|| tatraiva vArShikAnmAsAMstasthau lakShmaNasaMyutaH | chintaya~njAnakIM chitte dashAnanahR^itAM priyAm || 19|| lakShmaNaM prAha rAmastu sItAvirahapIDitaH | saumitre kaikayasutA jAtA pUrNamanorathA || 20|| na prAptA jAnakI nUnaM nAhaM jIvAmi tAM vinA | nAgamiShyAmyayodhyAyAmR^ite janakanandinIm || 21|| gataM rAjyaM vane vAso mR^itastAto hR^itA priyA | pIDayanmAM sa duShTAtmA daivo.agre kiM kariShyati || 22|| durj~neyaM bhavitavyaM hi prANinAM bharatAnuja | AvayoH kA gatistAta bhaviShyati suduHkhadA || 23|| prApya janma manorvaMshe rAjaputrAvubhau kila | vane.atiduHkhabhoktArau jAtau pUrvakR^itena cha || 24|| tyaktvA tvamapi bhogAMstu mayA saha vinirgataH | daivayogAchcha saumitre bhu~NkShva duHkhaM duratyayam || 25|| na ko.apyasmatkule pUrvaM matsamo duHkhabhA~NnaraH | aki~nchano.akShamaH kliShTo na bhUto na bhaviShyati || 26|| kiM karomyadya saumitre magno.asmi duHkhasAgare | na chAsti taraNopAyo hyasahAyasya me kila || 27|| na vittaM na balaM vIra tvamekaH sahachArakaH | kopaM kasminkaromyadya bhogesminsvakR^ite.anuja || 28|| gataM hastagataM rAjyaM kShaNAdindrAsanopamam | vane vAsastu samprAptaH ko veda vidhinirmitam || 29|| bAlabhAvAchcha vaidehI chalitA chAvayoH saha | nItA daivena duShTena shyAmA duHkhatarAM dashAm || 30|| la~Nkeshasya gR^ihe shyAmA kathaM duHkhaM bhaviShyati | pativratA sushIlA cha mayi prItiyutA bhR^isham || 31|| na cha lakShmaNa vaidehI sA tasya vashagA bhavet | svairiNIva varArohA kathaM syAjjanakAtmajA || 32|| tyajetprANAnniyantR^itve maithilI bharatAnuja | na rAvaNasya vashagA bhavediti sunishchitam || 33|| mR^itA chejjAnakI vIra prANAMstyakShyAmyasaMshayam | mR^itA chedasitApA~NgIM kiM me dehena lakShmaNa || 34|| evaM vilapamAnaM taM rAmaM kamalalochanam | lakShmaNaH prAha dharmAtmA sAntvayannR^itayA girA || 35|| dhairyaM kuru mahAbAho tyaktvA kAtaratAmiha | AnayiShyAmi vaidehIM hatvA taM rAkShasAdhamam || 36|| Apadi sampadi tulyA dhairyAdbhavanti te dhIrAH | alpadhiyastu nimagnAH kaShTe bhavanti vibhave.api || 37|| saMyogo viprayogashcha daivAdhInAvubhAvapi | shokastu kIdR^ishastatra dehenAtmani cha kvachit || 38|| rAjyAdyathA vane vAso vaidehyA haraNaM yathA | tathA kAle samIchIne saMyogo.api bhaviShyati || 39|| prAptavyaM sukhaduHkhAnAM bhogAnnirvartanaM kvachit | nAnyathA jAnakIjAne tasmAchChokaM tyajAdhunA || 40|| vAnarAH santi bhUyAMso gamiShyanti chaturdisham | shuddhiM janakanandinyA AnayiShyanti te kila || 41|| j~nAtvA mArgasthitiM tatra gatvA kR^itvA parAkramam | hatvA taM pApakarmANamAnayiShyAmi maithilIm || 42|| sasainyaM bharataM vA.api samAhUya sahAnujam | haniShyAmo vayaM shatruM kiM shochasi vR^ithAgraja || 43|| raghuNaikarathenaiva jitAH sarvA dishaH purA | tadvaMshajaH kathaM shokaM kartumarhasi rAghava || 44|| eko.ahaM sakalA~njetuM samartho.asmi surAsurAn | kiM punaH sasahAyo vai rAvaNaM kulapAMsanam || 45|| janakaM vA samAnIya sAhAyye raghunandana | haniShyAmi durAchAraM rAvaNaM surakaNTakam || 46|| sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham | chakranemirivaikaM yanna bhavedraghunandana || 47|| mano.atikAtaraM yasya sukhaduHkhasamudbhave | sa shokasAgare magno na sukhI syAtkadAchana || 48|| indreNa vyasanaM prAptaM purA vai raghunandana | nahuShaH sthApito devaiH sarvairmaghavataH pade || 49|| sthitaH pa~Nkajamadhye cha bahuvarShagaNAnapi | aj~nAtavAsaM maghavA bhItastyaktvA nijaM padam || 50|| punaH prAptaM nijasthAnaM kAle viparivartite | nahuShaH patito bhUmau shApAdajagarAkR^itiH || 51|| indrANIM kAmayAnastu brAhmaNAnavamanya cha | agastikopAtsa~njAtaH sarpadeho mahIpatiH || 52|| tasmAchChoko na kartavyo vyasane sati rAghava | udyame chittamAsthAya sthAtavyaM vai vipashchitA || 53|| sarvaj~no.asi mahAbhAga samartho.asi jagatpate | kiM prAkR^ita ivAtyarthaM kuruShe shokamAtmani || 54|| vyAsa uvAcha | iti lakShmaNavAkyena bodhito raghunandanaH | tyaktvA shokaM tathAtyarthaM babhUva vigatajvaraH || 55|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe lakShmaNakR^itarAmashokasAntvanaM nAmaikonatriMsho.adhyAyaH || 3\.29|| \section{3\.30 triMsho.adhyAyaH | rAmAya devIvaradAnam |} vyAsa uvAcha | evaM tau saMvidaM kR^itvA yAvattUShNIM babhUvatuH | AjagAma tadA.a.akAshAnnArado bhagavAnR^iShiH || 1|| raNayanmahatIM vINAM svaragrAmavibhUShitAm | gAyanbR^ihadrathaM sAma tadA tamupatasthivAn || 2|| dR^iShTvA taM rAma utthAya dadAvatha vR^iShaM shubham | AsanaM chArghyapAdya~ncha kR^itavAnamitadyutiH || 3|| pUjAM paramikAM kR^itvA kR^itA~njalirupasthitaH | upaviShTaH samIpe tu kR^itAj~no muninA hariH || 4|| upaviShTaM tadA rAmaM sAnujaM duHkhamAnasam | paprachCha nAradaH prItyA kushalaM munisattamaH || 5|| kathaM rAghava shokArto yathA vai prAkR^ito naraH | hR^itAM sItAM cha jAnAmi rAvaNena durAtmanA || 6|| surasadmagatashchAhaM shrutavA~njanakAtmajAm | paulastyena hR^itAM mohAnmaraNaM svamajAnatA || 7|| tava janma cha kAkutstha paulastyanidhanAya vai | maithilIharaNaM jAtametadarthaM narAdhipa || 8|| pUrvajanmani vaidehI muniputrI tapasvinI | rAvaNena vane dR^iShTA tapasyantI shuchismitA || 9|| prArthitA rAvaNenAsau bhava bhAryeti rAghava | tiraskR^itastayA.asau vai jagrAha kabaraM balAt || 10|| shashApa tatkShaNaM rAma rAvaNaM tApasI bhR^isham | kupitA tyaktumichChantI dehaM saMsparshadUShitam || 11|| durAtmaMstava nAshArthaM bhaviShyAmi dharAtale | ayonijA varA nArI tyaktvA dehaM jahAvapi || 12|| seyaM ramAMshasambhUtA gR^ihItA tena rakShasA | vinAshArthaM kulasyaiva vyAlI sragiva sambhramAt || 13|| tava janma cha kAkutstha tasya nAshAya chAmaraiH | prArthitasya hareraMshAdajavaMshe.apyajanmanaH || 14|| kuru dhairyaM mahAbAho tatra sA vartate.avashA | satI dharmaratA sItA tvAM dhyAyantI divAnisham || 15|| kAmadhenupayaH pAtre kR^itvA maghavatA svayam | pAnArthaM preShitaM tasyAH pItaM chaivAmR^itaM yathA || 16|| surabhIdugdhapAnAtsA kShuttuDduHkhavivarjitA | jAtA kamalapatrAkShI vartate vIkShitA mayA || 17|| upAyaM kathayAmyadya tasya nAshAya rAghava | vrataM kuruShva shraddhAvAnAshvine mAsi sAmpratam || 18|| navarAtropavAsa~ncha bhagavatyAH prapUjanam | sarvasiddhikaraM rAma japahomavidhAnataH || 19|| meghyaishcha pashubhirdevyA baliM dattvA vishaMsitaiH | dashAMshaM havanaM kR^itvA sashaktastvaM bhaviShyasi || 20|| viShNunA charitaM pUrvaM mahAdevena brahmaNA | tathA maghavatA chIrNaM svargamadhyasthitena vai || 21|| sukhinA rAma kartavyaM navarAtravrataM shubham | visheSheNa cha kartavyaM puMsA kaShTagatena vai || 22|| vishvAmitreNa kAkutstha kR^itametanna saMshayaH | bhR^iguNA.atha vasiShThena kashyapena tathaiva cha || 23|| guruNA hR^itadAreNa kR^itametanmahAvratam | tasmAttvaM kuru rAjendra rAvaNasya vadhAya cha || 24|| indreNa vR^itranAshAya kR^itaM vratamanuttamam | tripurasya vinAshAya shivenApi purA kR^itam || 25|| hariNA madhunAshAya kR^itaM merau mahAmate | vidhivatkuru kAkutstha vratametadatandritaH || 26|| shrIrAma uvAcha | kA devI kiM prabhAvA sA kuto jAtA kimAhvayA | vrataM kiM vidhivadbrUhi sarvaj~no.asi dayAnidhe || 27|| nArada uvAcha | shR^iNu rAma sadA nityA shaktirAdyA sanAtanI | sarvakAmapradA devI pUjitA duHkhanAshinI || 28|| kAraNaM sarvajantUnAM brahmAdInAM raghUdvaha | tasyAH shaktiM vinA ko.api spandituM na kShamo bhavet || 29|| viShNoH pAlanashaktiH sA kartR^ishaktiH piturmama | rudrasya nAshashaktiH sA tvanyAshaktiH parA shivA || 30|| yachcha ki~nchitkvachidvastu sadasadbhuvanatraye | tasya sarvasya yA shaktistadutpattiH kuto bhavet || 31|| na brahmA na yadA viShNurna rudro na divAkaraH | na chendrAdyAH surAH sarve na dharA na dharAdharAH || 32|| tadA sA prakR^itiH pUrNA puruSheNa pareNa vai | saMyutA viharatyeva yugAdau nirguNA shivA || 33|| sA bhUtvA saguNA pashchAtkaroti bhuvanatrayam | pUrvaM saMsR^ijya brahmAdIndattvA shaktIshcha sarvashaH || 34|| tAM j~nAtvA muchyate janturjanmasaMsArabandhanAt | sA vidyA paramA j~neyA vedAdyA vedakAriNI || 35|| asa~NkhyAtAni nAmAni tasyA brahmAdibhiH kila | guNakarmavidhAnaistu kalpitAni cha kiM bruve || 36|| akArAdikShakArAntaiH svarairvarNaistu yojitaiH | asa~NkhyeyAni nAmAni bhavanti raghunandana || 37|| rAma uvAcha | vidhiM me brUhi viprarShe vratasyAsya samAsataH | karomyadyaiva shraddhAvA~nChrIdevyAH pUjanaM tathA || 38|| nArada uvAcha | pIThaM kR^itvA same sthAne saMsthApya jagadambikAm | upavAsAnnavaiva tvaM kuru rAma vidhAnataH || 39|| AchAryo.ahaM bhaviShyAmi karmaNyasminmahIpate | devakAryavidhAnArthamutsAhaM prakaromyaham || 40|| vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM satyaM matvA rAmaH pratApavAn | kArayitvA shubhaM pIThaM sthApayitvAmbikAM shivAm || 41|| vidhivatpUjanaM tasyAshchakAra vratavAn hariH | samprApte chAshvine mAsi tasmingirivare tadA || 42|| upavAsaparo rAmaH kR^itavAnvratamuttamam | homa~ncha vidhivattatra balidAna~ncha pUjanam || 43|| bhrAtarau chakratuH premNA vrataM nAradasammatam | aShTamyAM madhyarAtre tu devI bhagavatI hi sA || 44|| siMhArUDhA dadau tatra darshanaM pratipUjitA | girishR^i~Nge sthitovAcha rAghavaM sAnujaM girA || 45|| meghagambhIrayA chedaM bhaktibhAvena toShitA | devyuvAcha | rAma rAma mahAbAho tuShTA.asmyadma vratena te || 46|| prArthayasva varaM kAmaM yatte manasi vartate | nArAyaNAMshasambhUtastvaM vaMshe mAnave.anaghe || 47|| rAvaNasya vadhAyaiva prArthitastvamarairasi | purA matsyatanuM kR^itvA hatvA ghora~ncha rAkShasam || 48|| tvayA vai rakShitA vedAH surANAM hitamichChatA | bhUtvA kachChaparUpastu dhR^itavAnmandaraM girim || 49|| akUpAraM pramanthAnaM kR^itvA devAnapoShayaH | kolarUpaM paraM kR^itvA dashanAgreNa medinIm || 50|| dhR^itavAnasi yadrAma hiraNyAkShaM jaghAna cha | nArasiMhIM tanuM kR^itvA hiraNyakashipuM purA || 51|| prahlAdaM rAma rakShitvA hatavAnasi rAghava | vAmanaM vapurAsthAya purA ChalitavAnbalim || 52|| bhUtvendrasyAnujaH kAmaM devakAryaprasAdhakaH | jamadagnisutastvaM me viShNoraMshena sa~NgataH || 53|| kR^itvAntaM kShatriyANAM tu dAnaM bhUmeradAddvije | tathedAnIM tu kAkutstha jAto dasharathAtmaja || 54|| prArthitastu suraiH sarvai rAvaNenAtipIDitaiH | kapayaste sahAyA vai devAMshA balavattarAH || 55|| bhaviShyanti naravyAghra machChaktisaMyutA hyamI | sheShAMsho.apyanujaste.ayaM rAvaNAtmajanAshakaH || 56|| bhaviShyati na sandehaH kartavyo.atra tvayA.anagha | vasante sevanaM kAryaM tvayA tatrAtishraddhayA || 57|| hatvA.atha rAvaNaM pApaM kuru rAjyaM yathAsukham | ekAdasha sahasrANi varShANi pR^ithivItale || 58|| kR^itvA rAjyaM raghushreShTha gantA.asi tridivaM punaH | vyAsa uvAcha | ityuktvAntardadhe devI rAmastu prItamAnasaH || 59|| samApya tadvrataM chakre prayANaM dashamIdine | vijayApUjanaM kR^itvA dattvA dAnAnyanekashaH || 60|| kapipatibalayuktaH sAnujaH shrIpatishcha prakaTaparamashaktyA preritaH pUrNakAmaH | udadhitaTagato.asau setubandhaM vidhAyA\- pyahanadamarashatruM rAvaNaM gItakIrtiH || 61|| yaH shR^iNoti naro bhaktyA devyAshcharitamuttamam | sa bhuktvA vipulAnbhogAnprApnoti paramaM padam || 62|| santyanyAni purANAni vistarANi bahUni cha | shrImadbhAgavatasyAsya na tulyAnIti me matiH || 63|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM tR^itIyaskandhe rAmAya devIvaradAnaM nAma triMsho.adhyAyaH || 3\.30|| || iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe tR^itIyaskandhaH samAptaH || ## Encoded and proofread by Vishwas Bhide \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}