% Text title : adhyAtma rAmAyaNa kiShkindhA kANDa % File name : adhyaatmaRamkiShkindhA.itx % Category : adhyAtmarAmAyaNa, raama, vyAsa % Location : doc\_raama % Author : Shri Veda Vyas % Transliterated by : Vishwas Bhide vishwas underscore bhide at yahoo.com % Proofread by : Vishwas Bhide , PSA Easwaran, ahimsasoldier % Latest update : July 22, 2006, April 4, 2015 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. adhyAtmarAmAyaNe kiShkindhAkANDam ..}## \itxtitle{.. adhyAtmarAmAyaNe kiShkindhAkANDam ..}##\endtitles ## \section{|| prathamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | tataH salakShmaNo rAmaH shanaiH pampAsarastaTam | Agatya sarasAM shreShThAM dR^iShTvA vismayamAyayau || 1|| kroshamAtraM suvistIrNamagAdhAmalashambaram | utphullAmbujakalhArakumudotpalamaNDitam || 2|| haMsakAraNDavAkIrNaM chakravAkAdishobhitam | jalakukkuTakoyaShTikrau~nchanAdopanAditam || 3|| nAnApuShpalatAkIrNaM nAnAphalasamAvR^itam | satAM manaHsvachChajalaM padmaki~njalkavAsitam || 4|| tatropaspR^ishya salilaM pItvA shramaharaM vibhuH | sAnujaH sarasastIre shItalena pathA yayau || 5|| R^iShyamUkagireH pArshve gachChantau rAmalakShmaNau | dhanurbANakarau dAntau jaTAvalkalamaNDitau | pashyantau vividhAn vR^ikShAn gireH shobhAM suvikramau || 6|| sugrIvastu girermUrdhni chaturbhiH saha vAnaraiH | sthitvA dadarsha tau yAntAvAruroha gireH shiraH || 7|| bhayAdAha hanUmantaM kau tau vIravarau sakhe | gachCha jAnIhi bhadraM te vaTurbhUtvA dvijAkR^itiH || 8|| vAlinA preShitau kiMvA mAM hantuM samupAgatau | tAbhyAM sambhAShaNaM kR^itvA jAnIhi hR^idayaM tayoH || 9|| yadi tau duShTahR^idayau sa.nj~nAM kuru karAgrataH | vinayAvanato bhUtvA evaM jAnIhi nishchayam || 10|| tatheti vaTurUpeNa hanumAn samupAgataH | vinayAvanato bhUtvA rAmaM natvedamabravIt || 11|| kau yuvAM puruShavyAghrau yuvAnau vIrasammatau | dyotayantau dishaH sarvAH prabhayA bhAskarAviva || 12|| yuvAM trailokyakartArAviti bhAti mano mama | yuvAM pradhAnapuruShau jagaddhetU jaganmayau || 13|| mAyayA mAnuShAkArau charantAviva lIlayA | bhUbhAraharaNArthAya bhaktAnAM pAlanAya cha || 14|| avatIrNAviha parau charantau kShatriyAkR^itI | jagatsthitilayau sargaM lIlayA kartumudyatau || 15|| svatantrau prerakau sarvahR^idayasthAviheshvarau | naranArAyaNau loke charantAviti me matiH || 16|| shrIrAmo lakShmaNaM prAha pashyainaM vaTurUpiNam | shabdashAstramasheSheNa shrutaM nUnamanekadhA || 17|| anena bhAShitaM kR^itsnaM na ki~nchidapashabditam | tataH prAha hanUmantaM rAghavo j~nAnavigrahaH || 18|| ahaM dAsharathI rAmastvayaM me lakShmaNo.anujaH | sItayA bhAryayA sArdhaM piturvachanagauravAt || 19|| Agatastatra vipine sthito.ahaM daNDake dvija | tatra bhAryA hR^itA sItA rakShasA kenachinmama | tAmanveShTumihAyAtau tvaM ko vA kasya vA vada || 20|| vaTuruvAcha | sugrIvo nAma rAjA yo vAnarANAM mahAmatiH | chaturbhirmantribhiH sArdhaM girimUrdhani tiShThati || 21|| bhrAtA kaniyAn sugrIvo vAlinaH pApachetasaH | tena niShkAsito bhAryA hR^itA tasyeha vAlinA || 22|| tadbhayAdR^iShyamUkAkhyaM girimAshritya saMsthitaH | ahaM sugrIvasachivo vAyuputro mahAmate || 23|| hanumAnnAma vikhyAto hya~njanIgarbhasambhavaH | tena sakhyaM tvayA yuktaM sugrIveNa raghUttama || 24|| bhAryApahAriNaM hantuM sahAyaste bhaviShyati | idAnImeva gachChAma AgachCha yadi rochate || 25|| shrIrAma uvAcha | ahamapyAgatastena sakhyaM kartuM kapIshvara | sakhyustasyApi yatkAryaM tatkariShyAmyasaMshayam || 26|| hanumAn svasvarUpeNa sthito rAmamathAbravIt | ArohatAM mama skandhau gachChAmaH parvatopari || 27|| yatra tiShThati sugrIvo mantribhirvAlino bhayAt | tatheti tasyAruroha skandhaM rAmo.atha lakShmaNaH || 28|| utpapAta girermUrdhni kShaNAdeva mahAkapiH | vR^ikShachChAyAM samAshritya sthitau tau rAmalakShmaNau || 29|| hanumAnapi sugrIvamupagamya kR^itA~njaliH | vyetu te bhayamAyAtau rAjan shrIrAmalakShmaNau || 30|| shIghramuttiShTha rAmeNa sakhyaM te yojitaM mayA | agniM sAkShiNamAropya tena sakhyaM drutaM kuru || 31|| tato.atiharShAtsugrIvaH samAgamya raghUttamam | vR^ikShashAkhAM svayaM ChitvA viShTarAya dadau mudA || 32|| hanUmAnllakShmaNAyAdAtsugrIvAya cha lakShmaNaH | harSheNa mahatAviShTAH sarva evAvatasthire || 33|| lakShmaNastvabravItsarvaM rAmavR^ittAntamAditaH | vanavAsAbhigamanaM sItAharaNameva cha || 34|| lakShmaNoktaM vachaH shrutvA sugrIvo rAmamabravIt | ahaM kariShye rAjendra sItAyAH parimArgaNam || 35|| sAhAyyamapi te rAma kariShye shatrughAtinaH | shR^iNu rAma mayA dR^iShTaM ki~nchitte kathayAmyaham || 36|| ekadA mantribhiH sArdhaM sthito.ahaM girimUrdhani | vihAyasA nIyamAnAM kenachitpramadottamAm || 37|| kroshantIM rAmarAmeti dR^iShTvAsmAn parvatopari | AmucyAbharaNAnyAshu svottarIyeNa bhAminI || 38|| nirIkShyAdhaH parityajya kroshantI tena rakShasA | nItAhaM bhUShaNAnyAshu guhAyAmakShipaM prabho || 39|| idAnImapi pashya tvaM jAnIhi tava vA na vA | ityuktvAnIya rAmAya darshayAmAsa vAnaraH || 40|| vimucya rAmastaddR^iShTvA hA sIteti muhurmuhuH | hR^idi nikShipya tatsarvaM ruroda prAkR^ito yathA || 41|| AshvAsya rAghavaM bhrAtA lakShmaNo vAkyamabravIt | achireNaiva te rAma prApyate jAnakI shubhA | vAnarendrasahAyena hatvA rAvaNamAhave || 42|| sugrIvo.apyAha he rAma pratij~nAM karavANi te | samare rAvaNaM hatvA tava dAsyAmi jAnakIm || 43|| tato hanUmAn prajvAlya tayoragniM samIpataH | tAvubhau rAmasugrIvAvagnau sAkShiNi tiShThati || 44|| bAhU prasArya chAli~Ngya parasparamakalmaShau | samIpe raghunAthasya sugrIvaH samupAvishat || 45|| svodantaM kathayAmAsa praNayAdraghunAyake | sakhe shR^iNu mamodantaM vAlinA yatkR^itaM purA || 46|| mayaputro.atha mAyAvI nAmnA paramadurmadaH | kiShkindhAM samupAgatya vAlinaM samupAhvayat || 47|| siMhanAdena mahatA vAlI tu tadamarShaNaH | niryayau krodhatAmrAkSho jaghAna dR^iDhamuShTinA || 48|| dudrAva tena saMvigno jagAma svaguhAM prati | anududrAva taM vAlI mAyAvinamahaM tathA || 49|| tataH praviShTamAlokya guhAM mAyAvinaM ruShA | vAlI mAmAha tiShTha tvaM bahirgachChAmyahaM guhAm | ityuktvAvishya sa guhAM mAsamekaM na niryayau || 50|| mAsAdUrdhvaM guhAdvArAnnirgataM rudhiraM bahu | taddR^iShTvA paritaptA~Ngo mR^ito vAlIti duHkhitaH || 51|| guhAdvAri shilAmekAM nidhAya gR^ihamAgataH | tato.abravaM mR^ito vAlI guhAyAM rakShasA hataH || 52|| tachChrutvA duHkhitAH sarve mAmanichChantamapyuta | rAjye.abhiShechanaM chakruH sarve vAnaramantriNaH || 53|| shiShTaM tadA mayA rAjyaM ki~nchitkAlamarindama | tataH samAgato vAlI mAmAha paruShaM ruShA || 54|| bahudhA bhartsayitvA mAM nijaghAna cha muShTibhiH | tato nirgatya nagarAdadhAvaM parayA bhiyA || 55|| lokAn sarvAn parikramya R^iShyamUkaM samAshritaH | R^iSheH shApabhayAtso.api nAyAtImaM giriM prabho || 56|| tadAdi mama bhAryAM sa svayaM bhu~Nkte vimUDhadhIH | ato duHkhena santapto hR^itadAro hR^itAshrayaH || 57|| vasAmyadya bhavatpAdasaMsparshAtsukhito.asmyaham | mitraduHkhena santapto rAmo rAjIvalochanaH || 58|| haniShyAmi tava dveShyaM shIghraM bhAryApahAriNam | iti pratij~nAmakarotsugrIvasya purastadA || 59|| sugrIvo.apyAha rAjendra vAlI balavatAM balI | kathaM haniShyati bhavAn devairapi durAsadam || 60|| shR^iNu te kathayiShyAmi tadbalaM balinAM vara | kadAchiddundubhirnAma mahAkAyo mahAbalaH || 61|| kiShkindhAmagamadrAma mahAmahiSharUpadhR^ik | yuddhAya vAlinaM rAtrau samAhvayata bhIShaNaH || 62|| tachChrutvA.asahamAno.asau vAlI paramakopanaH | mahiShaM shR^i~NgayordhR^itvA pAtayAmAsa bhUtale || 63|| pAdenaikena tatkAyamAkramyAsya shiro mahat | hastAbhyAM bhrAmayaMshChittvA tolayitvAkShipadbhuvi || 64|| papAta tachChiro rAma mAta~NgAshramasannidhau | yojanAtpatitaM tasmAnmunerAshramamaNDale || 65|| raktavR^iShTiH papAtocchairdR^iShTvA tAM krodhamUrchChitaH | mAta~Ngo vAlinaM prAha yadyAgantAsi me girim || 66|| itaH paraM bhagnashirA mariShyasi na saMshayaH | evaM shaptastadArabhya R^iShyamUkaM na yAtyasau || 67|| etajj~nAtvAhamapyatra vasAmi bhayavarjitaH | rAma pashya shirastasya dundubheH parvatopamam || 68|| tatkShepaNe yadA shaktaH shaktastvaM vAlino vadhe | ityuktvA darshayAmAsa shirastadgirisannibham || 69|| dR^iShTvA rAmaH smitaM kR^itvA pAdA~NguShThena chAkShipat | dashayojanaparyantaM tadadbhutamivAbhavat || 70|| sAdhu sAdhviti samprAha sugrIvo mantribhiH saha | punarapyAha sugrIvo rAmaM bhaktaparAyaNam || 71|| ete tAlA mahAsArAH sapta pashya raghUttama | ekaikaM chAlayitvAsau niShpatrAn kurute.a~njasA || 72|| yadi tvamekabANena vid.hdhvA ChidraM karoShi chet | hatastvayA tadA vAlI vishvAso me prajAyate | tatheti dhanurAdAya sAyakaM tatra sandadhe || 73|| bibheda cha tadA rAmaH sapta tAlAn mahAbalaH | tAlAn sapta vinirbhidya giriM bhUmiM cha sAyakaH || 74|| punarAgatya rAmasya tUNIre pUrvavatsthitaH | tato.atiharShAtsugrIvo rAmamAhAtivismitaH || 75|| deva tvaM jagatAM nAthaH paramAtmA na saMshayaH | matpUrvakR^itapuNyaughaiH sa~Ngato.adya mayA saha || 76|| tvAM bhajanti mahAtmAnaH saMsAravinivR^ittaye | tvAM prApya mokShasachivaM prArthaye.ahaM kathaM bhavam || 77|| dArAH putrA dhanaM rAjyaM sarvaM tvanmAyayA kR^itam | ato.ahaM devadevesha nAkA~NkShe.anyatprasIda me || 78|| AnandAnubhavaM tvAdya prApto.ahaM bhAgyagauravAt | mR^idarthaM yatamAnena nidhAnamiva satpate || 79|| anAdyavidyAsaMsiddhaM bandhanaM Chinnamadya naH | yaj~nadAnatapaHkarmapUrteShTAdibhirapyasau || 80|| na jIryate punardArDhyaM bhajate saMsR^itiH prabho | tvatpAdadarshanAtsadyo nAshameti na saMshayaH || 81|| kShaNArdhamapi yacchittaM tvayi tiShThatyacha~nchalam | tasyAj~nAnamanarthAnAM mUlaM nashyati tatkShaNAt || 82|| tattiShThatu mano rAma tvayi nAnyatra me sadA || 83|| rAmarAmeti yadvANI madhuraM gAyati kShaNam | sa brahmahA surApo vA mucyate sarvapAtakaiH || 84|| na kA~NkShe vijayaM rAma na cha dArasukhAdikam | bhaktimeva sadA kA~NkShe tvayi bandhavimochanIm || 85|| tvanmAyAkR^itasaMsArastvadaMsho.ahaM raghUttama | svapAdabhaktimAdishya trAhi mAM bhavasa~NkaTAt || 86|| pUrvaM mitrAryudAsInAstvanmAyAvR^itachetasaH | Asanme.adya bhavatpAdadarshanAdeva rAghava || 87|| sarvaM brahmaiva me bhAti kva mitraM kva cha me ripuH | yAvattvanmAyayA baddhastAvadguNavisheShatA || 88|| sA yAvadasti nAnAtvaM tAvadbhavati nAnyathA | yAvannAnAtvamaj~nAnAttAvatkAlakR^itaM bhayam || 89|| ato.avidyAmupAste yaH so.andhe tamasi majjati | mAyAmUlamidaM sarvaM putradArAdibandhanam | tadutsAraya mAyAM tvaM dAsIM tava raghUttama || 90|| tvatpAdapadmArpitachittavR^itti\- stvannAmasa~NgItakathAsu vANI | tvadbhaktasevAniratau karau me tvada~Ngasa~NgaM labhatAM mada~Ngam || 91|| tvanmUrtibhaktAn svaguruM cha chakShuH pashyatvajasraM sa shR^iNotu karNaH | tvajjanmakarmANi cha pAdayugmaM vrajatvajasraM tava mandirANi || 92|| a~NgAni te pAdarajovimishra\- tIrthAni bibhratvahishatruketo | shirastvadIyaM bhavapadmajAdyai\- rjuShTaM padaM rAma namatvajasram || 93|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe prathamaH sargaH || 1|| \iti \section{|| dvitIya sargaH ||} itthaM svAtmapariShva~NganirdhUtAsheShakalmaSham | rAmaH sugrIvamAlokya sasmitaM vAkyamabravIt || 1|| mAyAM mohakarIM tasmin vitanvan kAryasiddhaye | sakhe tvaduktaM yattanmAM satyameva na saMshayaH || 2|| kintu lokA vadiShyanti mAmevaM raghunandanaH | kR^itavAn kiM kapIndrAya sakhyaM kR^itvAgnisAkShikam || 3|| iti lokApavAdo me bhaviShyati na saMshayaH | tasmAdAhvaya bhadraM te gatvA yuddhAya vAlinam || 4|| bANenaikena taM hatvA rAjye tvAmabhiShechaye | tatheti gatvA sugrIvaH kiShkindhopavanaM drutam || 5|| kR^itvA shabdaM mahAnAdaM tamAhvayata vAlinam | tachChrutvA bhrAtR^ininadaM roShatAmravilochanaH || 6|| nirjagAma gR^ihAchChIghraM sugrIvo yatra vAnaraH | tamApatantaM sugrIvaH shIghraM vakShasyatADayat || 7|| sugrIvamapi muShTibhyAM jaghAna krodhamUrChitaH | vAlI tamapi sugrIva evaM kruddhau parasparam || 8|| ayud.hdhyetAmekarUpau dR^iShTvA rAmo.ativismitaH | na mumocha tadA bANaM sugrIvavadhasha~NkayA || 9|| tato dudrAva sugrIvo vaman raktaM bhayAkulaH | vAlI svabhavanaM yAtaH sugrIvo rAmamabravIt || 10|| kiM mAM ghAtayase rAma shatruNA bhrAtR^irUpiNA | yadi maddhanane vA~nChA tvameva jahi mAM vibho || 11|| evaM me pratyayaM kR^itvA satyavAdin raghUttama | upekShase kimarthaM mAM sharaNAgatavatsala || 12|| shrutvA sugrIvavachanaM rAmaH sAshruvilochanaH | Ali~Ngya mA sma bhaiShIstvaM dR^iShTvA vAmekarUpiNau || 13|| mitraghAtitvamAsha~Nkya muktavAn sAyakaM na hi | idAnImeva te chihnaM kariShye bhramashAntaye || 14|| gatvAhvaya punaH shatruM hataM drakShyasi vAlinam | rAmo.ahaM tvAM shape bhrAtarhaniShyAmi ripuM kShaNAt || 15|| ityAshvAsya sa sugrIvaM rAmo lakShmaNamabravIt | sugrIvasya gale puShpamAlAmAmucya puShpitAm || 16|| preShayasva mahAbhAga sugrIvaM vAlinaM prati | lakShmaNastu tadA bad.hdhvA gachCha gachCheti sAdaram || 17|| preShayAmAsa sugrIvaM so.api gatvA tathAkarot | punarapyadbhutaM shabdaM kR^itvA vAlinamAhvayat || 18|| tachChrutvA vismito vAlI krodhena mahatAvR^itaH | bad.hdhvA parikaraM samyaggamanAyopachakrame || 19|| gachChantaM vAlinaM tArA gR^ihItvA niShiShedha tam | na gantavyaM tvayedAnIM sha~NkA me.atIva jAyate || 20|| idAnImeva te bhagnaH punarAyAti satvaraH | sahAyo balavAMstasya kashchinnUnaM samAgataH || 21|| vAlI tAmAha he subhru sha~NkA te vyetu tadgatA | priye karaM parityajya gachCha gachChAmi taM ripum || 22|| hatvA shIghraM samAyAsye sahAyastasya ko bhavet | sahAyo yadi sugrIvastato hatvobhayaM kShaNAt || 23|| AyAsye mA shuchaH shUraH kathaM tiShThed gR^ihe ripum | j~nAtvApyAhvayamAnaM hi hatvAyAsyAmi sundari || 24|| tArovAcha matto.anyachChR^iNu rAjendra shrutvA kuru yathochitam | Aha mAma~NgadaH putro mR^igayAyAM shrutaM vachaH || 25|| ayodhyAdhipatiH shrImAn rAmo dAsharathiH kila | lakShmaNena saha bhrAtrA sItayA bhAryayA saha || 26|| Agato daNDakAraNyaM tatra sItA hR^itA kila | rAvaNena saha bhrAtrA mArgamANo.atha jAnakIm || 27|| Agato R^iShyamUkAdriM sugrIveNa samAgataH | chakAra tena sugrIvaH sakhyaM chAnalasAkShikam || 28|| pratij~nAM kR^itavAn rAmaH sugrIvAya salakShmaNaH | vAlinaM samare hatvA rAjAnaM tvAM karomyaham || 29|| iti nishchitya tau yAtau nishchitaM shR^iNu madvachaH | idAnImeva te bhagnaH kathaM punarupAgataH || 30|| atastvaM sarvathA vairaM tyaktvA sugrIvamAnaya | yauvarAjye.abhiShi~nchAshu rAmaM tvaM sharaNaM vraja || 31|| pAhi mAma~NgadaM rAjyaM kulaM cha haripu~Ngava | ityuktvAshrumukhI tArA pAdayoH praNipatya tam || 32|| hastAbhyAM charaNau dhR^itvA ruroda bhayavihvalA | tAmAli~Ngya tadA vAlI sasnehamidamabravIt || 33|| strIsvabhAvAdbibheShi tvaM priye nAsti bhayaM mama | rAmo yadi samAyAto lakShmaNena samaM prabhuH || 34|| tadA rAmeNa me sneho bhaviShyati na saMshayaH | rAmo nArAyaNaH sAkShAdavatIrNo.akhilaprabhuH || 35|| bhUbhAraharaNArthAya shrutaM pUrvaM mayAnaghe | svapakShaH parapakSho vA nAsti tasya parAtmanaH || 36|| AneShyAmi gR^ihaM sAdhvi natvA taccharaNAmbujam | bhajato.anubhajatyeSha bhaktigamyaH sureshvaraH || 37|| yadi svayaM samAyAti sugrIvo hanmi taM kShaNAt | yaduktaM yauvarAjyAya sugrIvasyAbhiShechanam || 38|| kathamAhUyamAno.ahaM yuddhAya ripuNA priye | shUro.ahaM sarvalokAnAM sammataH shubhalakShaNe || 39|| bhItabhItamidaM vAkyaM kathaM vAlI vadetpriye | tasmAchChokaM parityajya tiShTha sundari veshmani || 40|| evamAshvAsya tArAM tAM shochantImashrulochanAm | gato vAlI samudyuktaH sugrIvasya vadhAya saH || 41|| dR^iShTvA vAlinamAyAntaM sugrIvo bhImavikramaH | utpapAta gale baddhapuShpamAlo mata~Ngavat || 42|| muShTibhyAM tADayAmAsa vAlinaM so.api taM tathA | ahanvAlI cha sugrIvaM sugrIvo vAlinaM tathA || 43|| rAmaM vilokayanneva sugrIvo yuyudhe yudhi | ityevaM yud.hdhyamAnau tau dR^iShTvA rAmaH pratApavAn || 44|| bANamAdAya tUNIrAdaindre dhanuShi sandadhe | AkR^iShya karNaparyantamadR^ishyo vR^ikShakhaNDagaH || 45|| nirIkShya vAlinaM samyaglakShyaM taddhR^idayaM hariH | utsasarjAshanisamaM mahAvegaM mahAbalaH || 46|| bibheda sa sharo vakSho vAlinaH kampayan mahIm | utpapAta mahAshabdaM mu~nchan sa nipapAta ha || 47|| tadA muhUrttaM niHsanj~no bhUtvA chetanamApa saH | tato vAlI dadarshAgre rAmaM rAjIvalochanam | dhanurAlambya vAmena hastenAnyena sAyakam || 48|| bibhrANaM chIravasanaM jaTAmukuTadhAriNam | vishAlavakShasaM bhrAjadvanamAlAvibhUShitam || 49|| pInachArvAyatabhUjaM navadUrvAdalachChavim | sugrIvalakShmaNAbhyAM cha pArshvayoH parisevitam || 50|| vilokya shanakaiH prAha vAlI rAmaM vigarhayan | kiM mayApakR^itaM rAma tava yena hato.asmyaham || 51|| rAjadharmamavij~nAya garhitaM karma te kR^itam | vR^ikShakhaNDe tirobhUtvA tyajatA mayi sAyakam || 52|| yashaH kiM lapsyase rAma choravatkR^itasa~NgaraH | yadi kShatriyadAyAdo manorvaMshasamudbhavaH || 53|| yuddhaM kR^itvA samakShaM me prApyase tatphalaM tadA | sugrIveNa kR^itaM kiM te mayA vA na kR^itaM kimu || 54|| rAvaNena hR^itA bhAryA tava rAma mahAvane | sugrIvaM sharaNaM yAtastadarthamiti shushruma || 55|| bata rAma na jAnIShe madbalaM lokavishrutam | rAvaNaM sakulaM bad.hdhvA sasItaM la~NkayA saha || 56|| AnayAmi muhUrttArddhAdyadi chechChAmi rAghava | dharmiShTha iti loke.asmin kathyase raghunandana || 57|| vAnaraM vyAdhavaddhatvA dharmaM kaM lapsyase vada | abhakShyaM vAnaraM mAMsaM hatvA mAM kiM kariShyasi || 58|| ityevaM bahu bhAShantaM vAlinaM rAghavo.abravIt | dharmasya goptA loke.asmiMshcharAmi sasharAsanaH || 59|| adharmakAriNaM hatvA saddharmaM pAlayAmyaham | duhitA bhaginI bhrAturbhAryA chaiva tathA snuShA || 60|| samA yo ramate tAsAmekAmapi vimUDhadhIH | pAtakI sa tu vij~neyaH sa vadhyo rAjabhiH sadA || 61|| tvaM tu bhrAtuH kaniShThasya bhAryAyAM ramase balAt | ato mayA dharmavidA hato.asi vanagochara || 62|| tvaM kapitvAnna jAnIShe mahAnto vicharanti yat | lokaM punAnAH sa~nchArairatastAnnAtibhAShayet || 63|| tachChrutvA bhayasantrasto j~nAtvA rAmaM ramApatim | vAlI praNamya rabhasAdrAmaM vachanamabravIt || 64|| rAma rAma mahAbhAga jAne tvAM parameshvaram | ajAnatA mayA ki~nchiduktaM tatkShantumarhasi || 65|| sAkShAttvachCharaghAtena visheSheNa tavAgrataH | tyajAmyasUn mahAyogidurlabhaM tava darshanam || 66|| yannAma vivasho gR^ihNan mriyamANaH paraM padam | yAti sAkShAtsa evAdya mumUrShorme puraH sthitaH || 67|| deva jAnAmi puruShaM tvAM shriyaM jAnakIM shubhAm | rAvaNasya vadhArthAya jAtaM tvAM brahmaNArthitam || 68|| anujAnIhi mAM rAma yAntaM tvatpadamuttamam | mama tulyabale bAle a~Ngade tvaM dayAM kuru || 69|| vishalyaM kuru me rAma hR^idayaM pANinA spR^ishan | tatheti bANamuddhR^itya rAmaH pasparsha pANinA | tyaktvA tadvAnaraM dehamamarendro.abhavatkShaNAt || 70|| vAlI raghUttamasharAbhihato vimR^iShTo rAmeNa shItalakareNa sukhAkareNa | sadyo vimucya kapidehamananyalabhyaM prAptaM padaM paramahaMsagaNairdurApam || 71|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe dvitIyaH sargaH || 2|| \iti \section{|| tR^itIya sargaH ||} nihate vAlini raNe rAmeNa paramAtmanA | dudruvurvAnarAH sarve kiShkindhAM bhayavihvalAH || 1|| tArAmUchurmahAbhAge hato vAlI raNAjire | a~NgadaM parirakShAdya mantriNaH parinodaya || 2|| chaturdvArakapATAdIn bad.hdhvA rakShAmahe purIm | vAnarANAM tu rAjAnama~NgadaM kuru bhAmini || 3|| nihataM vAlinaM shrutvA tArA shokavimUrChitA | atADayatsvapANibhyAM shiro vakShashcha bhUrishaH || 4|| kima~Ngadena rAjyena nagareNa dhanena vA | idAnImeva nidhanaM yAsyAmi patinA saha || 5|| ityuktvA tvaritA tatra rudatI muktamUrdhajA | yayau tArA.atishokArtA yatra bhartR^ikalevaram || 6|| patitaM vAlinaM dR^iShTvA raktaiH pAMsubhirAvR^itam | rudatI nAthanAtheti patitA tasya pAdayoH || 7|| karuNaM vilapantI sA dadarsha raghunandanam | rAma mAM jahi bANena yena vAlI hatastvayA || 8|| gachChAmi patisAlokyaM patirmAmabhikA~NkShate | svarge.api na sukhaM tasya mAM vinA raghunandana || 9|| patnIviyogajaM duHkhamanubhUtaM tvayAnagha | vAline mAM prayachChAshu patnIdAnaphalaM bhavet || 10|| sugrIva tvaM sukhaM rAjyaM dApitaM vAlighAtinA | rAmeNa rumayA sArdhaM bhu~NkShva sApatnavarjitam || 11|| ityevaM vilapantIM tAM tArAM rAmo mahAmanAH | sAntvayAmAsa dayayA tattvaj~nAnopadeshataH || 12|| kiM bhIru shochasi vyarthaM shokasyAviShayaM patim | patistavAyaM deho vA jIvo vA vada tattvataH || 13|| pa~nchAtmako jaDo dehastva~NmAMsarudhirAsthimAn | kAlakarmaguNotpannaH so.apyAste.adyApi te puraH || 14|| manyase jIvamAtmAnaM jIvastarhi nirAmayaH | na jAyate na mriyate na tiShThati na gachChati || 15|| na strI pumAnvA ShaNDho vA jIvaH sarvagato.avyayaH | eka evAdvitIyo.ayamAkAshavadalepakaH | nityo j~nAnamayaH shuddhaH sa kathaM shokamarhati || 16|| tArovAcha deho.achitkAShThavadrAma jIvo nityashchidAtmakaH | sukhaduHkhAdisambandhaH kasya syAdrAma me vada || 17|| shrIrAma uvAcha | aha~NkArAdisambandho yAvaddehendriyaiH saha | saMsArastAvadeva syAdAtmanastvavivekinaH || 18|| mithyAropitasaMsAro na svayaM vinivartate | viShayAn dhyAyamAnasya svapne mithyAgamo yathA || 19|| anAdyavidyAsambandhAttatkAryAha~NkR^itestathA | saMsAro.apArthako.api syAdrAgadveShAdisa~NkulaH || 20|| mana eva hi saMsAro bandhashchaiva manaH shubhe | AtmA manaHsamAnatvametya tadgatabandhabhAk || 21|| yathA vishuddhaH sphaTiko.alaktakAdisamIpagaH | tattadvarNayugAbhAti vastuto nAsti ra~njanam || 22|| buddhIndriyAdisAmIpyAdAtmanaH saMsR^itirbalAt | AtmA svali~NgaM tu manaH parigR^ihya tadudbhavAn || 23|| kAmAn juShan guNairbaddhaH saMsAre vartate.avashaH | Adau manoguNAn sR^iShTvA tataH karmANyanekadhA || 24|| shuklalohitakR^iShNAni gatayastatsamAnataH | evaM karmavashAjjIvo bhramatyAbhUtasamplavam || 25|| sarvopasaMhR^itau jIvo vAsanAbhiH svakarmabhiH | anAdyavidyAvashagastiShThatyabhiniveshataH || 26|| sR^iShTikAle punaH pUrvavAsanAmAnasaiH saha | jAyate punarapyevaM ghaTIyantramivAvashaH || 27|| yadA puNyavisheSheNa labhate sa~NgatiM satAm | madbhaktAnAM sushAntAnAM tadA madviShayA matiH || 28|| matkathAshravaNe shraddhA durlabhA jAyate tataH | tataH svarUpavij~nAnamanAyAsena jAyate || 29|| tadAchAryaprasAdena vAkyArthaj~nAnataH kShaNAt | dehendriyamanaHprANAha~NkR^itibhyaH pR^ithak sthitam || 30|| svAtmAnubhavataH satyamAnandAtmAnamadvayam | j~nAtvA sadyo bhavenmuktaH satyameva mayoditam || 31|| evaM mayoditaM samyagAlochayati yo.anisham | tasya saMsAraduHkhAni na spR^ishanti kadAchana || 32|| tvamapyetanmayA proktamAlochaya vishuddhadhIH | na spR^ishyase duHkhajAlaiH karmabandhAdvimokShyase || 33|| pUrvajanmani te subhru kR^itA madbhaktiruttamA | atastava vimokShAya rUpaM me darshitaM shubhe || 34|| dhyAtvA madrUpamanishamAlochaya mayoditam | pravAhapatitaM kAryaM kurvantyapi na lipyase || 35|| shrIrAmeNoditaM sarvaM shrutvA tArAtivismitA | dehAbhimAnajaM shokaM tyaktvA natvA raghUttamam || 36|| AtmAnubhavasantuShTA jIvanmuktA babhUva ha | kShaNasa~NgamamAtreNa rAmeNa paramAtmanA || 37|| anAdibandhaM nirdhUya muktA sApi vikalmaShA | sugrIvo.api cha tachChrutvA rAmavaktrAtsamIritam || 38|| jahAvaj~nAnamakhilaM svasthachitto.abhavattadA | tataH sugrIvamAhedaM rAmo vAnarapu~Ngavam || 39|| bhrAturjyeShThasya putreNa yaduktaM sAmparAyikam | kuru sarvaM yathAnyAyaM saMskArAdi mamAj~nayA || 40|| tatheti balibhirmukhyairvAnaraiH pariNIya tam | vAlinaM puShpake kShiptvA sarvarAjopachArakaiH || 41|| bherIdundubhinirghoShairbrAhmaNairmantribhiH saha | yUthapairvAnaraiH pauraistArayA chA~Ngadena cha || 42|| gatvA chakAra tatsarvaM yathAshAstraM prayatnataH | snAtvA jagAma rAmasya samIpaM mantribhiH saha || 43|| natvA rAmasya charaNau sugrIvaH prAha hR^iShTadhIH | rAjyaM prashAdhi rAjendra vAnarANAM samR^iddhimat || 44|| dAso.ahaM te pAdapadmaM seve lakShmaNavacchiram | ityukto rAghavaH prAha sugrIvaM sasmitaM vachaH || 45|| tvamevAhaM na sandehaH shIghraM gachCha mamAj~nayA | purarAjyAdhipatye tvaM svAtmAnamabhiShechaya || 46|| nagaraM na pravekShyAmi chaturdasha samAH sakhe | AgamiShyati me bhrAtA lakShmaNaH pattanaM tava || 47|| a~NgadaM yauvarAjye tvamabhiShechaya sAdaram | ahaM samIpe shikhare parvatasya sahAnujaH || 48|| vatsyAmi varShadivasAMstatastvaM yatnavAn bhava | ki~nchitkAlaM pure sthitvA sItAyAH parimArgaNe || 49|| sAShTA~NgaM praNipatyAha sugrIvo rAmapAdayoH | yadAj~nApayase deva tattathaiva karomyaham || 50|| anuj~nAtashcha rAmeNa sugrIvastu salakShmaNaH | gatvA puraM tathA chakre yathA rAmeNa choditaH || 51|| sugriveNa yathAnyAyaM pUjito lakShmaNastadA | Agatya rAghavaM shIghraM praNipatyopatasthivAn || 52|| tato rAmo jagAmAshu lakShmaNena samanvitaH | pravarShaNagirerUrdhvaM shikharaM bhUrivistaram || 53|| tatraikaM gahvaraM dR^iShTvA sphATikaM dIptimachChubham | varShavAtAtapasahaM phalamUlasamIpagam | vAsAya rochayAmAsa tatra rAmaH salakShmaNaH || 54|| divyamUlaphalapuShpasaMyute mauktikopamajalaughapalvale | chitravarNamR^igapakShishobhite parvate raghukulottamo.avasat || 55|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe tR^itIyaH sargaH || 3|| \iti \section{||chaturtha sargaH ||} tatra vArShikadinAni rAghavo lIlayA maNiguhAsu sa~ncharan | pakvamUlaphalabhogatoShito lakShmaNena sahito.avasatsukham || 1|| vAtanunnajalapUritameghAnantarastanitavaidyutagarbhAn | vIkShya vismayamagAdgajayUthAn yadvadAhitasukA~nchanakakShAn || 2|| navaghAsaM samAsvAdya hR^iShTapuShTamR^igadvijAH | dhAvanto parito rAmaM vIkShya visphAritekShaNAH || 3|| na chalanti sadA dhyAnaniShThA iva munIshvarAH | rAmaM mAnuSharUpeNa girikAnanabhUmiShu || 4|| charantaM paramAtmAnaM j~nAtvA siddhagaNA bhuvi | mR^igapakShigaNA bhUtvA rAmamevAnusevire || 5|| saumitrirekadA rAmamekAnte dhyAnatatparam | samAdhivirame bhaktyA praNayAdvinayAnvitaH || 6|| abravIddeva te vAkyAtpUrvoktAdvigato mama | anAdyavidyAsambhUtaH saMshayo hR^idi saMsthitaH || 7|| idAnIM shrotumichChAmi kriyAmArgeNa rAghava | bhavadArAdhanaM loke yathA kurvanti yoginaH || 8|| idameva sadA prAhuryogino muktisAdhanam | nArado.api tathA vyAso brahmA kamalasambhavaH || 9|| brahmakShatrAdivarNAnAmAshramANAM cha mokShadam | strIshUdrANAM cha rAjendra sulabhaM muktisAdhanam | tava bhaktAya me bhrAtre brUhi lokopakArakam || 10|| shrIrAma uvAcha | mama pUjAvidhAnasya nAnto.asti raghunandana | tathApi vakShye sa~NkShepAdyathAvadanupUrvashaH || 11|| svagR^ihyoktaprakAreNa dvijatvaM prApya mAnavaH | sakAshAtsadgurormantraM labdhvA madbhaktisaMyutaH || 12|| tena sandarshitavidhirmAmevArAdhayetsudhIH | hR^idaye vA.anale vArchetpratimAdau vibhAvasau || 13|| shAlagrAmashilAyAM vA pUjayenmAmatandritaH | prAtaHsnAnaM prakurvIta prathamaM dehashuddhaye || 14|| vedatantroditairmantrairmR^illepanavidhAnataH | sandhyAdi karma yannityaM tatkuryAdvidhinA budhaH || 15|| sa~NkalpamAdau kurvIta sid.hdhyarthaM karmaNAM sudhIH | svaguruM pUjayedbhaktyA madbud.hdhyA pUjako mama || 16|| shilAyAM snapanaM kuryAtpratimAsu pramArjanam | prasiddhairgandhapuShpAdyairmatpUjA siddhidAyikA || 17|| amAyiko.anuvR^ittyA mAM pUjayenniyatavrataH | pratimAdiShvala~NkAraH priyo me kulanandana || 18|| agnau yajeta haviShA bhAskare sthaNDile yajet | bhaktenopahR^itaM prItyai shraddhayA mama vAryapi || 19|| kiM punarbhakShyabhojyAdi gandhapuShpAkShatAdikam | pUjAdravyANi sarvANi sampAdyaivaM samArabhet || 20|| chailAjinakushaiH samyagAsanaM parikalpayet | tatropavishya devasya sammukhe shuddhamAnasaH || 21|| tato nyAsaM prakUrvIta mAtR^ikAbahirAntaram | keshavAdi tataH kuryAttattvanyAsaM tataH param || 22|| manmUrtipa~njaranyAsaM mantranyAsaM tato nyaset | pratimAdAvapi tathA kuryAnnityamatandritaH || 23|| kalashaM svapuro vAme kShipetpuShpAdi dakShiNe | arghyapAdyapradAnArthaM madhuparkArthameva cha || 24|| tathaivAchamanArthaM tu nyasetpAtrachatuShTayam | hR^itpadme bhAnuvimale matkalAM jIvasanj~nitAm || 25|| dhyAyetsvadehamakhilaM tayA vyAptamarindama | tAmevAvAhayennityaM pratimAdiShu matkalAm || 26|| pAdyArghyAchamanIyAdyaiH snAnavastravibhUShaNaiH | yAvachChakyopachArairvA tvarchayenmAmamAyayA || 27|| vibhave sati karpUraku~NkumAgaruchandanaiH | archayenmantravannityaM sugandhakusumaiH shubhaiH || 28|| dashAvaraNapUjAM vai hyAgamoktAM prakArayet | nIrAjanairdhUpadIpairnaivedyairbahuvistaraiH || 29|| shraddhayopaharennityaM shraddhAbhugahamIshvaraH | homaM kuryAtprayatnena vidhinA mantrakovidaH || 30|| agastyenoktamArgeNa kuNDenAgamavittamaH | juhuyAnmUlamantreNa puMsUktenAthavA budhaH || 31|| athavaupAsanAgnau vA charuNA haviShA tathA | taptajAmbUnadaprakhyaM divyAbharaNabhUShitam || 32|| dhyAyedanalamadhyasthaM homakAle sadA budhaH | pArShadebhyo baliM dattvA homasheShaM samApayet || 33|| tato japaM prakurvIta dhyAyenmAM yatavAk smaran | mukhavAsaM cha tAmbUlaM dattvA prItisamanvitaH || 34|| madarthe nR^ityagItAdi stutipAThAdi kArayet | praNameddaNDavadbhUmau hR^idaye mAM nidhAya cha || 35|| shirasyAdhAya maddattaM prasAdaM bhAvanAmayam | pANibhyAM matpade mUrdhni gR^ihItvA bhaktisaMyutaH || 36|| rakSha mAM ghorasaMsArAdityuktvA praNametsudhIH | udvAsayedyathApUrvaM pratyagjyotiShi saMsmaran || 37|| evamuktaprakAreNa pUjayedvidhivadyadi | ihAmUtra cha saMsiddhiM prApnoti madanugrahAt || 38|| madbhakto yadi mAmevaM pUjAM chaiva dine dine | karoti mama sArUpyaM prApnotyeva na saMshayaH || 39|| idaM rahasyaM paramaM cha pAvanaM mayaiva sAkShAtkathitaM sanAtanam | paThatyajasraM yadi vA shR^iNoti yaH sa sarvapUjAphalabhA~N na saMshayaH || 40|| evaM parAtmA shrIrAmaH kriyAyogamanuttamam | pR^iShTaH prAha svabhaktAya sheShAMshAya mahAtmane || 41|| punaH prAkR^itavadrAmo mAyAmAlambya duHkhitaH | hA sIteti vadannaiva nidrAM lebhe katha~nchana || 42|| etasminnantare tatra kiShkindhAyAM subuddhimAn | hanUmAn prAha sugrIvamekAnte kapinAyakam || 43|| shR^iNu rAjan pravakShyAmi tavaiva hitamuttamam | rAmeNa te kR^itaH pUrvamupakAro hyanuttamaH || 44|| kR^itaghnavattvayA nUnaM vismR^itaH pratibhAti me | tvatkR^ite nihato vAlI vIrastrailokyasammataH || 45|| rAjye pratiShThito.asi tvaM tArAM prApto.asi durlabhAm | sa rAmaH parvatasyAgre bhrAtrA saha vasan sudhIH || 46|| tvadAgamanamekAgramIkShate kAryagauravAt | tvaM tu vAnarabhAvena strIsakto nAvabud.hdhyase || 47|| karomIti pratij~nAya sItAyAH parimArgaNam | na karoShi kR^itaghnastvaM hanyase vAlivaddrutam || 48|| hanUmadvachanaM shrutvA sugrIvo bhayavihvalaH | pratyuvAcha hanUmantaM satyameva tvayoditam || 49|| shIghraM kuru mamAj~nAM tvaM vAnarANAM tarasvinAm | sahasrANi dashedAnIM preShayAshu disho dasha || 50|| saptadvIpagatAn sarvAn vAnarAnAnayantu te | pakShamadhye samAyAntu sarve vAnarapu~NgavAH || 51|| ye pakShamativartante te vadhyA me na saMshayaH | ityAj~nApya hanUmantaM sugrIvo gR^ihamAvishat || 52|| sugrIvAj~nAM puraskR^itya hanUmAn mantrisattamaH | tatkShaNe preShayAmAsa harIn dasha dishaH sudhIH || 53|| agaNitaguNasattvAn vAyuvegaprachArAn vanacharagaNamukhyAn parvatAkArarUpAn | pavanahitakumAraH preShayAmAsa dUtA\- natirabhasatarAtmA dAnamAnAditR^iptAn || 54|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe chaturthaH sargaH || 4|| \iti \section{||pa~nchama sargaH ||} rAmastu parvatasyAgre maNisAnau nishAmukhe | sItAvirahajaM shokamasahannidamabravIt || 1|| pashya lakShmaNa me sItA rAkShasena hR^itA balAt | mR^itA.amR^itA vA nishchetuM na jAne.adyApi bhAminIm || 2|| jIvatIti mama brUyAtkashchidvA priyakR^it sa me | yadi jAnAmi tAM sAdhvIM jIvantIM yatra kutra vA || 3|| haThAdevAhariShyAmi sudhAmiva payonidheH | pratij~nAM shR^iNu me bhrAtaryena me janakAtmajA || 4|| nItA taM bhasmasAtkuryAM saputrabalavAhanam | he sIte chandravadane vasantI rAkShasAlaye || 5|| duHkhArttA mAmapashyantI kathaM prANAn dhariShyasi | chandro.api bhAnuvadbhAti mama chandrAnanAM vinA || 6|| chandra tvaM jAnakIM spR^iShTvA karairmAM spR^isha shItalaiH | sugrIvo.api dayAhIno duHkhitaM mAM na pashyati || 7|| rAjyaM niShkaNTakaM prApya strIbhiH parivR^ito rahaH | kR^itaghno dR^ishyate vyaktaM pAnAsakto.atikAmukaH || 8|| nAyAti sharadaM pashyannapi mArgayituM priyAm | pUrvopakAriNaM duShTaH kR^itaghno vismR^ito hi mAm || 9|| hanmi sugrIvamapyevaM sapuraM sahabAndhavam | vAlI yathA hato me.adya sugrIvo.api tathA bhavet || 10|| iti ruShTaM samAlokya rAghavaM lakShmaNo.abravIt | idAnImeva gatvAhaM sugrIvaM duShTamAnasam || 11|| mAmAj~nApaya hatvA tamAyAsye rAma te.antikam | ityuktvA dhanurAdAya svayaM tUNIrameva cha || 12|| gantumabhyudyataM vIkShya rAmo lakShmaNamabravIt | na hantavyastvayA vatsa sugrIvo me priyaH sakhA || 13|| kintu bhIShaya sugrIvaM vAlivattvaM haniShyase | ityuktvA shIghramAdAya sugrIvapratibhAShitam || 14|| Agatya pashchAdyatkAryaM tatkariShyAmyasaMshayam | tatheti lakShmaNo.agachChattvarito bhImavikramaH || 15|| kiShkindhAM prati kopena nirdahanniva vAnarAn | sarvaj~no nityalakShmIko vij~nAnAtmApi rAghavaH || 16|| sItAmanushushochArttaH prAkR^itaH prAkR^itAmiva | bud.hdhyAdisAkShiNastasya mAyAkAryAtivartinaH || 17|| rAgAdirahitasyAsya tatkAryaM kathamudbhavet | brahmaNoktamR^itaM kartuM rAj~no dasharathasya hi || 18|| tapasaH phaladAnAya jAto mAnuShaveShadhR^ik | mAyayA mohitAH sarve janA aj~nAnasaMyutAH || 19|| kathameShAM bhavenmokSha iti viShNurvichintayan | kathAM prathayituM loke sarvalokamalApahAm || 20|| rAmAyaNAbhidhAM rAmo bhUtvA mAnuShacheShTakaH | krodhaM mohaM cha kAmaM cha vyavahArArthasiddhaye || 21|| tattatkAlochitaM gR^ihNan mohayatyavashAH prajAH | anurakta ivAsheShaguNeShu guNavarjitaH || 22|| vij~nAnamUrtirvij~nAnashaktiH sAkShyaguNAnvitaH | ataH kAmAdibhirnityamavilipto yathA nabhaH || 23|| vindanti munayaH kechijjAnanti janakAdayaH | tadbhaktA nirmalAtmAnaH samyag jAnanti nityadA | bhaktachittAnusAreNa jAyate bhagavAnajaH || 24|| lakShmaNo.api tadA gatvA kiShkindhAnagarAntikam | jyAghoShamakarottIvraM bhIShayan sarvavAnarAn || 25|| taM dR^iShTvA prAkR^itAstatra vAnarA vapramUrdhani | chakruH kilakilAshabdaM dhR^itapAShANapAdapAH || 26|| tAn dR^iShTvA krodhatAmrAkSho vAnarAn lakShmaNastadA | nirmUlAn kartumudyukto dhanurAnamya vIryavAn || 27|| tataH shIghraM samAplutya j~nAtvA lakShmaNamAgatam || 28|| nivArya vAnarAn sarvAna~Ngado mantrisattamaH | gatvA lakShmaNasAmIpyaM praNanAma sa daNDavat || 29|| tato.a~NgadaM pariShvajya lakShmaNaH priyavardhanaH | uvAcha vatsa gachCha tvaM pitR^ivyAya nivedaya || 30|| mAmAgataM rAghaveNa choditaM raudramUrtinA | tatheti tvaritaM gatvA sugrIvAya nyavedayat || 31|| lakShmaNaH krodhatAmrAkShaH puradvAri bahiH sthitaH | tachChrutvAtIva santrastaH sugrIvo vAnareshvaraH || 32|| AhUya mantriNAM shreShThaM hanUmantamathAbravIt | gachCha tvama~NgadenAshu lakShmaNaM vinayAnvitaH || 33|| sAntvayan kopitaM vIraM shanairAnaya sAdaram | preShayitvA hanUmantaM tArAmAha kapIshvaraH || 34|| tvaM gachCha sAntvayantI taM lakShmaNaM mR^idubhAShitaiH | shAntamantaHpuraM nItvA pashchAddarshaya me.anaghe || 35|| bhavatviti tatastArA madhyakakShaM samAvishat | hanumAna~Ngadenaiva sahito lakShmaNAntikam || 36|| gatvA nanAma shirasA bhaktyA svAgatamabravIt | ehi vIra mahAbhAga bhavadgR^ihamasha~Nkitam || 37|| pravishya rAjadArAdIn dR^iShTvA sugrIvameva cha | yadAj~nApayase pashchAttatsarvaM karavANi bhoH || 38|| ityuktvA lakShmaNaM bhaktyA kare gR^ihya sa mArutiH | AnayAmAsa nagaramadhyAdrAjagR^ihaM prati || 39|| pashyaMstatra mahAsaudhAn yUthapAnAM samantataH | jagAma bhavanaM rAj~naH surendrabhavanopamam || 40|| madhyakakShe gatA tatra tArA tArAdhipAnanA | sarvAbharaNasampannA madaraktAntalochanA || 41|| uvAcha lakShmaNaM natvA smitapUrvAbhibhAShiNI | ehi devara bhadraM te sAdhustvaM bhaktavatsalaH || 42|| kimarthaM kopamAkArShIrbhakte bhR^itye kapIshvare | bahukAlamanAshvAsaM duHkhamevAnubhUtavAn || 43|| idAnIM bahuduHkhaughAdbhavadbhirabhirakShitaH | bhavatprasAdAtsugrIvaH prAptasaukhyo mahAmatiH || 44|| kAmAsakto raghupateH sevArthaM nAgato hariH | AgamiShyanti harayo nAnAdeshagatAH prabho || 45|| preShito dashasAhasrA harayo raghusattama | AnetuM vAnarAn digbhyo mahAparvatasannibhAn || 46|| sugrIvaH svayamAgatya sarvavAnarayUthapaiH | vadhayiShyati daityaughAn rAvaNaM cha haniShyati || 47|| tvayaiva sahito.adyaiva gantA vAnarapu~NgavaH | pashyAntarbhavanaM tatra putradArasuhR^idvR^itam || 48|| dR^iShTvA sugrIvamabhayaM dattvA naya sahaiva te | tArAyA vachanaM shrutvA kR^ishakrodho.atha lakShmaNaH || 49|| jagAmAntaHpuraM yatra sugrIvo vAnareshvaraH | rumAmAli~Ngya sugrIvaH parya~Nke paryavasthitaH || 50|| dR^iShTvA lakShmaNamatyarthamutpapAtAtibhItavat | taM dR^iShTvA lakShmaNaH kruddho madavihvalitekShaNam || 51|| sugrIvaM prAha durvR^itta vismR^ito.asi raghUttamam | vAlI yena hato vIraH sa bANo.adya pratIkShate || 52|| tvameva vAlino mArgaM gamiShyasi mayA hataH | evamatyantaparuShaM vadantaM lakShmaNaM tadA || 53|| uvAcha hanumAn vIraH kathamevaM prabhAShase | tvatto.adhikataro rAme bhakto.ayaM vAnarAdhipaH || 54|| rAmakAryArthamanishaM jAgarti na tu vismR^itaH | AgatAH paritaH pashya vAnarAH koTishaH prabho || 55|| gamiShyantyachireNaiva sItAyAH parimArgaNam | sAdhayiShyati sugrIvo rAmakAryamasheShataH || 56|| shrutvA hanumato vAkyaM saumitrirlajjito.abhavat | sugrIvo.apyarghyapAdyAdyairlakShmaNaM samapUjayat || 57|| Ali~Ngya prAha rAmasya dAso.ahaM tena rakShitaH | rAmaH svatejasA lokAn kShaNArddhenaiva jeShyati || 58|| sahAyamAtramevAhaM vAnaraiH sahitaH prabho | saumitrirapi sugrIvaM prAha ki~nchinmayoditam || 59|| tatkShamasva mahAbhAga praNayAdbhAShitaM mayA | gachChAmo.adyaiva sugrIva rAmastiShThati kAnane || 60|| eka evAtiduHkhArtto jAnakIvirahAtprabhuH | tatheti rathamAruhya lakShmaNena samanvitaH || 61|| vAnaraiH sahito rAjA rAmamevAnvapadyata || 62|| bherImR^ida~NgairbahuR^ikShavAnaraiH shvetAtapatrairvyajanaishcha shobhitaH | nIlA~NgadAdyairhanumatpradhAnaiH samAvR^ito rAghavamabhyagAddhariH || 63|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe pa~nchamaH sargaH || 5|| \iti \section{|| ShaShTha sargaH ||} dR^iShTvA rAmaM samAsInaM guhAdvAri shilAtale | chailAjinadharaM shyAmaM jaTAmaulivirAjitam || 1|| vishAlanayanaM shAntaM smitachArumukhAmbujam | sItAvirahasantaptaM pashyantaM mR^igapakShiNaH || 2|| rathAddUrAtsamutpatya vegAtsugrIvalakShmaNau | rAmasya pAdayoragre petaturbhaktisaMyutau || 3|| rAmaH sugrIvamAli~Ngya pR^iShTvAnAmayamantike | sthApayitvA yathAnyAyaM pUjayAmAsa dharmavit || 4|| tato.abravIdraghushreShThaM sugrIvo bhaktinamradhIH | deva pashya samAyAntIM vAnarANAM mahAchamUm || 5|| kulAchalAdrisambhUtA merumandarasannibhAH | nAnAdvIpasarichChailavAsinaH parvatopamAH || 6|| asa~NkhyAtAH samAyAnti harayaH kAmarUpiNaH | sarve devAMshasambhUtAH sarve yuddhavishAradAH || 7|| atra kechidgajabalAH kechiddashagajopamAH | gajAyutabalAH kechidanye.amitabalAH prabho || 8|| kechida~njanakUTAbhAH kechitkanakasannibhAH | kechidraktAntavadanA dIrghavAlAstathApare || 9|| shuddhasphaTikasa~NkAshAH kechidrAkShasasannibhAH | garjantaH parito yAnti vAnarA yuddhakA~NkShiNaH || 10|| tvadAj~nAkAriNaH sarve phalamUlAshanAH prabho | R^ikShANAmadhipo vIro jAmbavAnnAma buddhimAn || 11|| eSha me mantriNAM shreShThaH koTibhallUkavR^indapaH | hanUmAneSha vikhyAto mahAsattvaparAkramaH || 12|| vAyuputro.atitejasvI mantrI buddhimatAM varaH | nalo nIlashcha gavayo gavAkSho gandhamAdanaH || 13|| sharabho maindavashchaiva gajaH panasa eva cha | valImukho dadhimukhaH suSheNastAra eva cha || 14|| kesarI cha mahAsattvaH pitA hanumato balI | ete te yUthapA rAma prAdhAnyena mayoditAH || 15|| mahAtmAno mahAvIryAH shakratulyaparAkramAH | ete pratyekataH koTikoTivAnarayUthapAH || 16|| tavAj~nAkAriNaH sarve sarve devAMshasambhavAH | eSha vAlisutaH shrImAna~Ngado nAma vishrutaH || 17|| vAlitulyabalo vIro rAkShasAnAM balAntakaH | ete chAnye cha bahavastvadarthe tyaktajIvitAH || 18|| yoddhAraH parvatAgraishcha nipuNAH shatrughAtane | Aj~nApaya raghushreShTha sarve te vashavartinaH || 19|| rAmaH sugrIvamAli~Ngya harShapUrNAshrulochanaH | prAha sugrIva jAnAsi sarvaM tvaM kAryagauravam || 20|| mArgaNArthaM hi jAnakyA niyu~NkShva yadi rochate | shrutvA rAmasya vachanaM sugrIvaH prItamAnasaH || 21|| preShayAmAsa balino vAnarAn vAnararShabhaH | dikShu sarvAsu vividhAn vAnarAn preShya satvaram || 22|| dakShiNAM dishamatyarthaM prayatnena mahAbalAn | yuvarAjaM jAmbavantaM hanUmantaM mahAbalam || 23|| nalaM suSheNaM sharabhaM maindaM dvividameva cha | preShayAmAsa sugrIvo vachanaM chedamabravIt || 24|| vichinvantu prayatnena bhavanto jAnakIM shubhAm | mAsAdarvA~NnivartadhvaM machChAsanapuraHsarAH || 25|| sItAmadR^iShTvA yadi vo mAsAdUrdhvaM dinaM bhavet | tadA prANAntikaM daNDaM mattaH prApsyatha vAnarAH || 26|| iti prasthApya sugrIvo vAnarAn bhImavikramAn | rAmasya pArshve shrIrAmaM natvA chopavivesha saH || 27|| gachChantaM mArutiM dR^iShTvA rAmo vachanamabravIt | abhij~nAnArthametanme hya~NgulIyakamuttamam || 28|| mannAmAkSharasaMyuktaM sItAyai dIyatAM rahaH | asmin kArye pramANaM hi tvameva kapisattama | jAnAmi sattvaM te sarvaM gachCha panthAH shubhastava || 29|| evaM kapInAM rAj~nA te visR^iShTAH parimArgaNe | sItAyA a~NgadamukhA babhramustatra tatra ha || 30|| bhramanto vindhyagahane dadR^ishuH parvatopamam | rAkShasaM bhIShaNAkAraM bhakShayantaM mR^igAn gajAn || 31|| rAvaNo.ayamiti j~nAtvA kechidvAnarapu~NgavAH | jaghnuH kilakilAshabdaM mu~nchanto muShTibhiH kShaNAt || 32|| nAyaM rAvaNa ityuktvA yayuranyanmahadvanam | tR^iShArtA salilaM tatra nAvindan haripu~NgavAH || 33|| vibhramanto mahAraNye shuShkakaNThoShThatAlukAH | dadR^ishurgahvaraM tatra tR^iNagulmAvR^itaM mahat || 34|| ArdrapakShAn krau~nchahaMsAnniHsR^itAn dadR^ishustataH | atrAste salilaM nUnaM pravishAmo mahAguhAm || 35|| ityuktvA hanumAnagre pravivesha tamanvayuH | sarve parasparaM dhR^itvA bAhUn bAhubhirutsukAH || 36|| andhakAre mahaddUraM gatvApashyan kapIshvarAH | jalAshayAn maNinibhatoyAn kalpadrumopamAn || 37|| vR^ikShAn pakvaphalairnamrAn madhudroNasamanvitAn | gR^ihAn sarvaguNopetAn maNivastrAdipUritAn || 38|| divyabhakShyAnnasahitAn mAnuShaiH parivarjitAn | vismitAstatra bhavane divye kanakaviShTare || 39|| prabhayA dIpyamAnAM tu dadR^ishuH striyamekakAm | dhyAyantIM chIravasanAM yoginIM yogamAsthitAm || 40|| praNemustAM mahAbhAgAM bhaktyA bhItyA cha vAnarAH | dR^iShTvA tAn vAnarAn devI prAha yUyaM kimAgatAH || 41|| kuto vA kasya dUtA vA matsthAnaM kiM pradharShatha | tachChrutvA hanumAnAha shR^iNu vakShyAmi devi te || 42|| ayodhyAdhipatiH shrImAn rAjA dasharathaH prabhuH | tasya putro mahAbhAgo jyeShTho rAma iti shrutaH || 43|| piturAj~nAM puraskR^itya sabhAryaH sAnujo vanam | gatastatra hR^itA bhAryA tasya sAdhvI durAtmanA || 44|| rAvaNena tato rAmaH sugrIvaM sAnujo yayau | sugrIvo mitrabhAvena rAmasya priyavallabhAm || 45|| mR^igayadhvamiti prAha tato vayamupAgatAH | tato vanaM vichinvanto jAnakIM jalakA~NkShiNaH || 46|| praviShTA gahvaraM ghoraM daivAdatra samAgatAH | tvaM vA kimarthamatrAsi kA vA tvaM vada naH shubhe || 47|| yoginI cha tathA dR^iShTvA vAnarAn prAha hR^iShTadhIH | yatheShTaM phalamUlAni jagdhvA pItvAmR^itaM payaH || 48|| AgachChata tato vakShye mama vR^ittAntamAditaH | tatheti bhuktvA pItvA cha hR^iShTAste sarvavAnarAH || 49|| devyAH samIpaM gatvA te baddhA~njalipuTAH sthitAH | tataH prAha hanUmantaM yoginI divyadarshanA || 50|| hemA nAma purA divyarUpiNI vishvakarmaNaH | putrI maheshaM nR^ityena toShayAmAsa bhAminI || 51|| tuShTo maheshaH pradadAvidaM divyapuraM mahat | atra sthitA sA sudatI varShANAmayutAyutam || 52|| tasyA ahaM sakhI viShNutatparA mokShakA~NkShiNI | nAmnA svayamprabhA divyagandharvatanayA purA || 53|| gachChantI brahmalokaM sA mAmAhedaM tapashchara | atraiva nivasantI tvaM sarvaprANivivarjite || 54|| tretAyuge dAsharathirbhUtvA nArAyaNo.avyayaH | bhUbhAraharaNArthAya vichariShyati kAnane || 55|| mArganto vAnarAstasya bhAryAmAyAnti te guhAm | pUjayitvAtha tAn natvA rAmaM stutvA prayatnataH || 56|| yAtAsi bhavanaM viShNoryogigamyaM sanAtanam | ito.ahaM gantumichChAmi rAmaM draShTuM tvarAnvitA || 57|| yUyaM pidadhvamakShINi gamiShyatha bahirguhAm | tathaiva chakruste vegAdgatAH pUrvasthitaM vanam || 58|| sApi tyaktvA guhAM shIghraM yayau rAghavasannidhim | tatra rAmaM sasugrIvaM lakShmaNaM cha dadarsha ha || 59|| kR^itvA pradakShiNaM rAmaM praNamya bahushaH sudhIH | Aha gadgadayA vAchA romA~nchitatanUruhA || 60|| dAsI tavAhaM rAjendra darshanArthamihAgatA | bahuvarShasahasrANi taptaM me dushcharaM tapaH || 61|| guhAyAM darshanArthaM te phalitaM me.adya tattapaH | adya hi tvAM namasyAmi mAyAyAH parataH sthitam || 62|| sarvabhUteShu chAlakShyaM bahirantaravasthitam | yogamAyAjavanikAchChanno mAnuShavigrahaH || 63|| na lakShyase.aj~nAnadR^ishAM shailUSha iva rUpadhR^ik | mahAbhAgavatAnAM tvaM bhaktiyogavidhitsayA || 64|| avatIrNo.asi bhagavan kathaM jAnAmi tAmasI | loke jAnAtu yaH kashchittava tattvaM raghUttama || 65|| mamaitadeva rUpaM te sadA bhAtu hR^idAlaye | rAma te pAdayugalaM darshitaM mokShadarshanam || 66|| adarshanaM bhavArNAnAM sanmArgaparidarshanam | dhanaputrakalatrAdivibhUtiparidarpitaH | aki~nchanadhanaM tvAdya nAbhidhAtuM jano.arhati || 67|| nivR^ittaguNamArgAya niShki~nchanadhanAya te || 68|| namaH svAtmAbhirAmAya nirguNAya guNAtmane | kAlarUpiNamIshAnamAdimadhyAntavarjitam || 69|| samaM charantaM sarvatra manye tvAM puruShaM param | deva te cheShTitaM kashchinna veda nR^iviDambanam || 70|| na te.asti kashchiddayito dveShyo vA.apara eva cha | tvanmAyApihitAtmAnastvAM pashyanti tathAvidham || 71|| ajasyAkarturIshasya devatirya~NnarAdiShu | janmakarmAdikaM yadyattadatyantaviDambanam || 72|| tvAmAhurakSharaM jAtaM kathAshravaNasiddhaye | kechitkosalarAjasya tapasaH phalasiddhaye || 73|| kausalyayA prArthyamAnaM jAtamAhuH pare janAH | duShTarAkShasabhUbhAraharaNAyArthito vibhuH || 74|| brahmaNA nararUpeNa jAto.ayamiti kechana | shR^iNvanti gAyanti cha ye kathAste raghunandana || 75|| pashyanti tava pAdAbjaM bhavArNavasutAraNam | tvanmAyAguNabaddhAhaM vyatiriktaM guNAshrayam || 76|| kathaM tvAM deva jAnIyAM stotuM vAviShayaM vibhum | namasyAmi raghushreShThaM bANAsanasharAnvitam | lakShmaNena saha bhrAtrA sugrIvAdibhiranvitam || 77|| evaM stuto raghushreShThaH prasannaH praNatAghahR^it | uvAcha yoginIM bhaktAM kiM te manasi kA~NkShitam || 78|| sA prAha rAghavaM bhaktyA bhaktiM te bhaktavatsala | yatra kutrApi jAtAyA nishchalAM dehi me prabho || 79|| tvadbhakteShu sadA sa~Ngo bhUyAnme prAkR^iteShu na | jihvA me rAmarAmeti bhaktyA vadatu sarvadA || 80|| mAnasaM shyAmalaM rUpaM sItAlakShmaNasaMyutam | dhanurbANadharaM pItavAsasaM mukuTojjvalam || 81|| a~NgadairnUpurairmuktAhAraiH kaustubhakuNDalaiH | bhAntaM smaratu me rAma varaM nAnyaM vR^iNe prabho || 82|| shrIrAma uvAcha | bhavatvevaM mahAbhAge gachCha tvaM badarIvanam | tatraiva mAM smarantI tvaM tyaktvedaM bhUtapa~nchakam | mAmeva paramAtmAnamachirAtpratipadyase || 83|| shrutvA raghUttamavacho.amR^itasArakalpaM gatvA tadaiva badarItarukhaNDajuShTam | tIrthaM tadA raghupatiM manasA smarantI tyaktvA kalevaramavApa paraM padaM sA || 84|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe ShaShThaH sargaH || 6|| \iti \section{|| saptama sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | atha tatra samAsInA vR^ikShakhaNDeShu vAnarAH | chintayanto vimuhyantaH sItAmArgaNakarshitAH || 1|| tatrovAchA~NgadaH kAMshchidvAnarAn vAnararShabhaH | bhramatAM gahvare.asmAkaM mAso nUnaM gato.abhavat || 2|| sItA nAdhigatAsmAbhirna kR^itaM rAjashAsanam | yadi gachChAma kiShkindhAM sugrIvo.asmAn haniShyati || 3|| visheShataH shatrusutaM mAM miShAnnihaniShyati | mayi tasya kutaH prItirahaM rAmeNa rakShitaH || 4|| idAnIM rAmakAryaM me na kR^itaM tanmiShaM bhavet | tasya maddhanane nUnaM sugrIvasya durAtmanaH || 5|| mAtR^ikalpAM bhrAtR^ibhAryAM pApAtmAnubhavatyasau | na gachCheyamataH pArshvaM tasya vAnarapu~NgavAH || 6|| tyakShyAmi jIvitaM chAtra yena kenApi mR^ityunA | ityashrunayanaM kechiddR^iShTvA vAnarapu~NgavAH || 7|| vyathitAH sAshrunayanA yuvarAjamathAbruvan || 8|| kimarthaM tava shoko.atra vayaM te prANarakShakAH | bhavAmo nivasAmo.atra guhAyAM bhayavarjitAH || 9|| sarvasaubhAgyasahitaM puraM devapuropamam | shanaiH parasparaM vAkyaM vadatAM mArutAtmajaH || 10|| shrutvA~NgadaM samAli~Ngya provAcha nayakovidaH | vichAryate kimarthaM te durvichAro na yujyate || 11|| rAj~no.atyantapriyastvaM hi tArAputro.ativallabhaH | rAmasya lakShmaNAtprItistvayi nityaM pravardhate || 12|| ato na rAghavAdbhItistava rAj~no visheShataH | ahaM tava hite sakto vatsa nAnyaM vichAraya || 13|| guhAvAsashcha nirbhedya ityuktaM vAnaraistu yat | tadetadrAmabANAnAmabhedyaM kiM jagattraye || 14|| ye tvAM durbodhayantyete vAnarA vAnararShabha | putradArAdikaM tyaktvA kathaM sthAsyanti te tvayA || 15|| anyadguhyatamaM vakShye rahasyaM shR^iNu me suta | rAmo na mAnuSho devaH sAkShAnnArAyaNo.avyayaH || 16|| sItA bhagavatI mAyA janasammohakAriNI | lakShmaNo bhuvanAdhAraH sAkShAchCheShaH phaNIshvaraH || 17|| brahmaNA prArthitAH sarve rakShogaNavinAshane | mAyAmAnuShabhAvena jAtA lokaikarakShakAH || 18|| vayaM cha pArShadAH sarve viShNorvaikuNThavAsinaH | manuShyabhAvamApanne svechChayA paramAtmani || 19|| vayaM vAnararUpeNa jAtAstasyaiva mAyayA | vayaM tu tapasA pUrvamArAdhya jagatAM patim || 20|| tenaivAnugR^ihItAH smaH pArShadatvamupAgatAH | idAnImapi tasyaiva sevAM kR^itvaiva mAyayA || 21|| punarvaikuNThamAsAdya sukhaM sthAsyAmahe vayam | itya~NgadamathAshvAsya gatA vindhyaM mahAchalam || 22|| vichinvanto.atha shanakairjAnakIM dakShiNAmbudheH | tIre mahendrAkhyagireH pavitraM pAdamAyayuH || 23|| dR^iShTvA samudraM duShpAramagAdhaM bhayavardhanam | vAnarA bhayasantrastAH kiM kurma iti vAdinaH || 24|| niShedurudadhestIre sarve chintAsamanvitAH | mantrayAmAsuranyonyama~NgadAdyA mahAbalAH || 25|| bhramato me vane mAso gato.atraiva guhAntare | na dR^iShTo rAvaNo vAdya sItA vA janakAtmajA || 26|| sugrIvastIkShNadaNDo.asmAnnihantyeva na saMshayaH | sugrIvavadhato.asmAkaM shreyaH prAyopaveshanam || 27|| iti nishchitya tatraiva darbhAnAstIrya sarvataH | upAviveshuste sarve maraNe kR^itanishchayAH || 28|| etasminnantare tatra mahendrAdriguhAntarAt | nirgatya shanakairAgAdgR^idhraH parvatasannibhaH || 29|| dR^iShTvA prAyopaveshena sthitAn vAnarapu~NgavAn | uvAcha shanakairgR^idhraH prApto bhakShyo.adya me bahuH || 30|| ekaikashaH kramAtsarvAn bhakShayAmi dine dine | shrutvA tadgR^idhravachanaM vAnarA bhItamAnasAH || 31|| bhakShayiShyati naH sarvAnasau gR^idhro na saMshayaH | rAmakAryaM cha nAsmAbhiH kR^itaM ki~nchiddharIshvarAH || 32|| sugrIvasyApi cha hitaM na kR^itaM svAtmanAmapi | vR^ithAnena vadhaM prAptA gachChAmo yamasAdanam || 33|| aho jaTAyurdharmAtmA rAmasyArthe mR^itaH sudhIH || mokShaM prApa durAvApaM yoginAmapyarindamaH || 34|| sampAtistu tadA vAkyaM shrutvA vAnarabhAShitam | ke vA yUyaM mama bhrAtuH karNapIyUShasannibham || 35|| jaTAyuriti nAmAdya vyAharantaH parasparam | ucyatAM vo bhayaM mA bhUnmattaH plavagasattamAH || 36|| tamuvAchA~NgadaH shrImAnutthito gR^idhrasannidhau | rAmo dAsharathiH shrImAn lakShmaNena samanvitaH || 37|| sItayA bhAryayA sArdhaM vichachAra mahAvane | tasya sItA hR^itA sAdhvI rAvaNena durAtmanA || 38|| mR^igayAM nirgate rAme lakShmaNe cha hR^itA balAt | rAmarAmeti kroshantI shrutvA gR^idhraH pratApavAn || 39|| jaTAyurnAma pakShIndro yuddhaM kR^itvA sudAruNam | rAvaNena hato vIro rAghavArthaM mahAbalaH || 40|| rAmeNa dagdho rAmasya sAyUjyamagamatkShaNAt | rAmaH sugrIvamAsAdya sakhyaM kR^itvAgnisAkShikam || 41|| sugrIvachodito hatvA vAlinaM sudurAsadam | rAjyaM dadau vAnarANAM sugrIvAya mahAbalaH || 42|| sugrIvaH preShayAmAsa sItAyAH parimArgaNe | asmAn vAnaravR^indAn vai mahAsattvAn mahAbalaH || 43|| mAsAdarvA~NnivartadhvaM no chetprANAn harAmi vaH | ityAj~nayA bhramanto.asmin vane gahvaramadhyagAH || 44|| gato mAso na jAnImaH sItAM vA rAvaNaM cha vA || martuM prAyopaviShTA smastIre lavaNavAridheH || 45|| yadi jAnAsi he pakShin sItAM kathaya naH shubhAm | a~Ngadasya vachaH shrutvA sampAtirhR^iShTamAnasaH || 46|| uvAcha matpriyo bhrAtA jaTAyuH plavageshvarAH | bahuvarShasahasrAnte bhrAtR^ivArtA shrutA mayA || 47|| vAksAhAyyaM kariShye.ahaM bhavatAM plavageshvarAH | bhrAtuH saliladAnAya nayadhvaM mAM jalAntikam || 48|| pashchAtsarvaM shubhaM vakShye bhavatAM kAryasiddhaye | tatheti ninyuste tIraM samudrasya viha~Ngamam || 49|| so.api tatsalile snAtvA bhrAturdattvA jalA~njalim | punaH svasthAnamAsAdya sthito nIto harIshvaraiH | sampAtiH kathayAmAsa vAnarAn pariharShayan || 50|| la~NkA nAma nagaryAste trikUTagirimUrdhani | tatrAshokavane sItA rAkShasIbhiH surakShitA || 51|| samudramadhye sA la~NkA shatayojanadUrataH | dR^ishyate me na sandehaH sItA cha paridR^ishyate || 52|| gR^idhratvAddUradR^iShTirme nAtra saMshayituM kShamam | shatayojanavistIrNaM samudraM yastu la~Nghayet || 53|| sa eva jAnakIM dR^iShTvA punarAyAsyati dhruvam | ahameva durAtmAnaM rAvaNaM hantumutsahe | bhrAturhantAramekAkI kintu pakShavivarjitaH || 54|| yatadhvamatiyatnena la~NghituM saritAM patim | tato hantA raghushreShTho rAvaNaM rAkShasAdhipam || 55|| ulla~Nghya sindhuM shatayojanAyataM la~NkAM pravishyAtha videhakanyakAm | dR^iShTvA samAbhAShya cha vAridhiM puna\- startuM samarthaH katamo vichAryatAm || 56|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe saptamaH sargaH || 7|| \iti \section{|| aShTama sargaH ||} atha te kautukAviShTAH sampAtiM sarvavAnarAH | paprachChurbhagavan brUhi svamudantaM tvamAditaH || 1|| sampAtiH kathayAmAsa svavR^ittAntaM purA kR^itam | ahaM purA jaTAyushcha bhrAtarau rUDhayauvanau || 2|| balena darpitAvAvAM balajij~nAsayA khagau | sUryamaNDalaparyantaM gantumutpatitau madAt || 3|| bahuyojanasAhasraM gatau tatra pratApitaH | jaTAyustaM paritrAtuM pakShairAchChAdya mohataH || 4|| sthito.ahaM rashmibhirdagdhapakSho.asmin vindhyamUrdhani | patito dUrapatanAnmUrchChito.ahaM kapIshvarAH || 5|| dinatrayAtpunaH prANasahito dagdhapakShakaH | deshaM vA girikUTAn vA na jAne bhrAntamAnasaH || 6|| shanairunmIlya nayane dR^iShTvA tatrAshramaM shubham | shanaiH shanairAshramasya samIpaM gatavAnaham || 7|| chandramA nAma munirAD dR^iShTvA mAM vismito.avadat | sampAte kimidaM te.adya virUpaM kena vA kR^itam || 8|| jAnAmi tvAmahaM pUrvamatyantaM balavAnasi | dagdhau kimarthaM te pakShau kathyatAM yadi manyase || 9|| tataH svacheShTitaM sarvaM kathayitvAtiduHkhitaH | abravaM munishArdUla dahye.ahaM dAvavahninA || 10|| kathaM dhArayituM shakto vipakSho jIvitaM prabho | ityukto.atha munirvIkShya mAM dayArdravilochanaH || 11|| shR^iNu vatsa vacho me.adya shrutvA kuru yathepsitam | dehamUlamidaM duHkhaM dehaH karmasamudbhavaH || 12|| karma pravartate dehe.ahambud.hdhyA puruShasya hi | aha~NkArastvanAdiH syAdavidyAsambhavo jaDaH || 13|| chichChAyayA sadA yuktastaptAyaHpiNDavat sadA | tena dehasya tAdAtmyAddehashchetanavAn bhavet || 14|| deho.ahamiti buddhiH syAdAtmano.aha~NkR^iterbalAt | tanmUla eSha saMsAraH sukhaduHkhAdisAdhakaH || 15|| Atmano nirvikArasya mithyA tAdAtmyataH sadA | deho.ahaM karmakartAhamiti sa~Nkalpya sarvadA || 16|| jIvaH karoti karmANi tatphalairbad.hdhyate.avashaH | UrdhvAdho bhramate nityaM pApapuNyAtmakaH svayam || 17|| kR^itaM mayAdhikaM puNyaM yaj~nadAnAdi nishchitam | svargaM gatvA sukhaM bhokShya iti sa~NkalpavAn bhavet || 18|| tathaivAdhyAsatastatra chiraM bhuktvA sukhaM mahat | kShINapuNyaH patatyarvAganichChan karmachoditaH || 19|| patitvA maNDale chendostato nIhArasaMyutaH | bhUmau patitvA vrIhyAdau tatra sthitvA chiraM punaH || 20|| bhUtvA chaturvidhaM bhojyaM puruShairbhujyate tataH | reto bhUtvA punastena R^itau strIyonisi~nchitaH || 21|| yoniraktena saMyuktaM jarAyupariveShTitam | dinenaikena kalalaM bhUtvA rUDhatvamApnuyAt || 22|| tatpunaH pa~ncharAtreNa budbudAkAratAmiyAt | saptarAtreNa tadapi mAMsapeshitvamApnuyAt || 23|| pakShamAtreNa sA peshI rudhireNa pariplutA | tasyA evA~NkurotpattiH pa~nchaviMshatirAtriShu || 24|| grIvA shirashcha skandhashcha pR^iShThavaMshastathodaram | pa~nchadhA~NgAni chaikaikaM jAyante mAsataH kramAt || 25|| pANipAdau tathA pArshvaH kaTirjAnu tathaiva cha | mAsadvayAt prajAyante krameNaiva na chAnyathA || 26|| tribhirmAsaiH prajAyante a~NgAnAM sandhayaH kramAt | sarvA~NgulyaH prajAyante kramAnmAsachatuShTaye || 27|| nAsA karNau cha netre cha jAyante pa~nchamAsataH | dantapa~NktirnakhA guhyaM pa~nchame jAyate tathA || 28|| arvAk ShaNmAsatashChidraM karNayorbhavati sphuTam | pAyurmeDhramupasthaM cha nAbhishchApi bhavennR^iNAm || 29|| saptame mAsi romANi shiraH keshAstathaiva cha | vibhaktAvayavatvaM cha sarvaM sampadyate.aShTame || 30|| jaThare vardhate garbhaH striyA evaM viha~Ngama | pa~nchame mAsi chaitanyaM jIvaH prApnoti sarvashaH || 31|| nAbhisUtrAlparandhreNa mAtR^ibhuktAnnasArataH | vardhate garbhataH piNDo na mriyeta svakarmataH || 32|| smR^itvA sarvANi janmAni pUrvakarmANi sarvashaH | jaTharAnalatapto.ayamidaM vachanamabravIt || 33|| nAnAyonisahasreShu jAyamAno.anubhUtavAn | putradArAdisambandhaM koTishaH pashubAndhavAn || 34|| kuTumbabharaNAsaktyA nyAyAnyAyairdhanArjanam | kR^itaM nAkaravaM viShNuchintAM svapne.api durbhagaH || 35|| idAnIM tatphalaM bhu~nje garbhaduHkhaM mahattaram | ashAshvate shAshvatavaddehe tR^iShNAsamanvitaH || 36|| akAryANyeva kR^itavAnna kR^itaM hitamAtmanaH | ityevaM bahudhA duHkhamanubhUya svakarmataH || 37|| kadA niShkramaNaM me syAdgarbhAnnirayasannibhAt | ita UrdhvaM nityamahaM viShNumevAnupUjaye || 38|| ityAdi chintayan jIvo yoniyantraprapIDitaH | jAyamAno.atiduHkhena narakAtpAtakI yathA || 39|| pUtivraNAnnipatitaH kR^imireSha ivAparaH | tato bAlyAdiduHkhAni sarva evaM vibhu~njate || 40|| tvayA chaivAnubhUtAni sarvatra viditAni cha | na varNitAni me gR^idhra yauvanAdiShu sarvataH || 41|| evaM deho.ahamityasmAdabhyAsAnnirayAdikam | garbhavAsAdiduHkhAni bhavantyabhiniveshataH || 42|| tasmAddehadvayAdanyamAtmAnaM prakR^iteH param | j~nAtvA dehAdimamatAM tyaktvAtmaj~nAnavAn bhavet || 43|| jAgradAdivinirmuktaM satyaj~nAnAdilakShaNam | shuddhaM buddhaM sadA shAntamAtmAnamavadhArayet || 44|| chidAtmani parij~nAte naShTe mohe.aj~nasambhave | dehaH patatu vA.arabdhakarmavegena tiShThatu || 45|| yogino na hi duHkhaM vA sukhaM vA.aj~nAnasambhavam | tasmAddehena sahito yAvatprArabdhasa~NkShayaH || 46|| tAvattiShTha sukhena tvaM dhR^itaka~nchukasarpavat | anyadvakShyAmi te pakShin shR^iNu me paramaM hitam || 47|| tretAyuge dAsharathirbhUtvA nArAyaNo.avyayaH | rAvaNasya vadhArthAya daNDakAnAgamiShyati || 48|| sItayA bhAryayA sArdhaM lakShmaNena samanvitaH | tatrAshrame janakajAM bhrAtR^ibhyAM rahite vane || 49|| rAvaNashchoravannItvA la~NkAyAM sthApayiShyati | tasyAH sugrIvanirdeshAdvAnarAH parimArgaNe || 50|| AgamiShyanti jaladhestIraM tatra samAgamaH | tvayA taiH kAraNavashAdbhaviShyati na saMshayaH || 51|| tadA sItAsthitiM tebhyaH kathayasva yathArthataH | tadaiva tava pakShau dvAvutpatsyete punarnavau || 52|| sampAtiruvAcha | bodhayAmAsa mAM chandranAmA munikuleshvaraH | pashyantu pakShau me jAtau nUtanAvatikomalau || 53|| svasti vo.astu gamiShyAmi sItAM drakShyatha nishchayam | yatnaM kurudhvaM durla~Nghyasamudrasya vila~Nghane || 54|| yannAmasmR^itimAtrato.aparimitaM saMsAravArAMnidhiM tIrtvA gachChati durjano.api paramaM viShNoH padaM shAshvatam | tasyaiva sthitikAriNastrijagatAM rAmasya bhaktAH priyA yUyaM kiM na samudramAtrataraNe shaktAH kathaM vAnarAH || 55|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe aShTamaH sargaH || 8|| \iti \section{||navama sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | gate vihAyasA gR^idhrarAje vAnarapu~NgavAH | harSheNa mahatAviShTAH sItAdarshalAlasAH || 1|| UchuH samudraM pashyanto nakrachakrabhaya~Nkaram | tara~NgAdibhirunnaddhamAkAshamiva durgraham || 2|| parasparamavochan vai kathamenaM tarAmahe | uvAcha chA~Ngadastatra shR^iNudhvaM vAnarottamAH || 3|| bhavanto.atyantabalinaH shUrAshcha kR^itavikramAH | ko vAtra vAridhiM tIrtvA rAjakAryaM kariShyati || 4|| eteShAM vAnarANAM sa prANadAtA na saMshayaH | taduttiShThatu me shIghraM purato yo mahAbalaH || 5|| vAnarANAM cha sarveShAM rAmasugrIvayorapi | sa eva pAlako bhUyAnnAtra kAryA vichAraNA || 6|| ityukte yuvarAjena tUShNIM vAnarasainikAH | AsannochuH ki~nchidapi parasparavilokinaH || 7|| a~Ngada uvAcha | ucyatAM vai balaM sarvaiH pratyekaM kAryasiddhaye | kena vA sAdhyate kAryaM jAnImastadanantaram || 8|| a~Ngadasya vachaH shrutvA prochurvIrA balaM pR^ithak | yojanAnAM dashArabhya dashottaraguNaM jaguH || 9|| shatAdarvAgjAmbavAMstu prAha madhye vanaukasAm | purA trivikrame deve pAdaM bhUmAnalakShaNam || 10|| triHsaptakR^itvo.ahamagAM pradakShiNavidhAnataH | idAnIM vArdhakagrasto na shaknomi vila~Nghitum || 11|| a~Ngado.apyAha me gantuM shakyaM pAraM mahodadheH | punarla~NghanasAmarthyaM na jAnAmyasti vA na vA || 12|| tamAha jAmbavAn vIrastvaM rAjA no niyAmakaH | na yuktaM tvAM niyoktuM me tvaM samartho.asi yadyapi || 13|| a~Ngada uvAcha | evaM chetpUrvavatsarve svapsyAmo darbhaviShTare | kenApi na kR^itaM kAryaM jIvituM cha na shakyate || 14|| tamAha jAmbavAn vIro darshayiShyAmi te suta | yenAsmAkaM kAryasiddhirbhaviShyatyachireNa cha || 15|| ityuktvA jAmbavAn prAha hanUmantamavasthitam | hanUman kiM rahastUShNIM sthIyate kAryagaurave || 16|| prApte.aj~neneva sAmarthyaM darshayAdya mahAbala | tvaM sAkShAdvAyutanayo vAyutulyaparAkramaH || 17|| rAmakAryArthameva tvaM janito.asi mahAtmanA | jAtamAtreNa te pUrvaM dR^iShTvodyantaM vibhAvasum || 18|| pakvaM phalaM jighR^ikShAmItyutplutaM bAlacheShTayA | yojanAnAM pa~nchashataM patito.asi tato bhuvi || 19|| atastvadbalamAhAtmyaM ko vA shaknoti varNitum | uttiShTha kuru rAmasya kAryaM naH pAhi suvrata || 20|| shrutvA jAmbavato vAkyaM hanUmAnatiharShitaH | chakAra nAdaM siMhasya brahmANDaM sphoTayanniva || 21|| babhUva parvatAkArastrivikrama ivAparaH | la~NghayitvA jalanidhiM kR^itvA la~NkAM cha bhasmasAt || 22|| rAvaNaM sakulaM hatvA.a.aneShye janakanandinIm | yadvA bad.hdhvA gale rajjvA rAvaNaM vAmapANinA || 23|| la~NkAM saparvatAM dhR^itvA rAmasyAgre kShipAmyaham | yadvA dR^iShTvaiva yAsyAmi jAnakIM shubhalakShaNAm || 24|| shrutvA hanumato vAkyaM jAmbavAnidamabravIt | dR^iShTvaivAgachCha bhadraM te jIvantIM jAnakIM shubhAm || 25|| pashchAdrAmeNa sahito darshayiShyasi pauruSham | kalyANaM bhavatAdbhadra gachChataste vihAyasA || 26|| gachChantaM rAmakAryArthaM vAyustvAmanugachChatu | ityAshIrbhiH samAmantrya visR^iShTaH plavagAdhipaiH || 27|| mahendrAdrishiro gatvA babhUvAdbhutadarshanaH || 28|| mahAnagendrapratimo mahAtmA suvarNavarNo.aruNachAruvaktraH | mahAphaNIndrAbhasudIrghabAhurvAtAtmajo.adR^ishyata sarvabhUtaiH || 29|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde kiShkindhAkANDe navamaH sargaH || 9|| || samAptamidaM kiShkindhAkANDam || \iti ## Encoded and proofread by Vishwas Bhide vishwas underscore bhide at yahoo.com Revised by Agne Easwaran easwaranpsa at rediffmail.com and ahimsasoldier at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}