% Text title : adhyAtma rAmAyaNa yuddha kANDa % File name : adhyaatmaRamyuddha.itx % Category : adhyAtmarAmAyaNa, raama, vyAsa % Location : doc\_raama % Author : Shri Veda Vyas % Transliterated by : Vishwas Bhide vishwas underscore bhide at yahoo.com % Proofread by : Vishwas Bhide, PSA EASWARAN % Latest update : July 22, 2006, April 4, 2015 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. adhyAtmarAmAyaNe yuddhakANDam ..}## \itxtitle{.. adhyAtmarAmAyaNe yuddhakANDam ..}##\endtitles ## \section{|| prathamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | yathAvadbhAShitaM vAkyaM shrutvA rAmo hanUmataH | uvAchAnantaraM vAkyaM harSheNa mahatAvR^itaH || 1|| kAryaM kR^itaM hanumatA devairapi suduShkaram | manasApi yadanyena smartuM shakyaM na bhUtale || 2|| shatayojanavistIrNaM la~NghayetkaH payonidhim | la~NkAM cha rAkShasairguptAM ko vA dharShayituM kShamaH || 3|| bhR^ityakAryaM hanumatA kR^itaM sarvamasheShataH | sugrIvasyedR^isho loke na bhUto na bhaviShyati || 4|| ahaM cha raghuvaMshashcha lakShmaNashcha kapIshvaraH | jAnakyA darshanenAdya rakShitAH smo hanUmatA || 5|| sarvathA sukR^itaM kAryaM jAnakyAH parimArgaNam | samudraM manasA smR^itvA sIdatIva mano mama || 6|| kathaM nakrajhaShAkIrNaM samudraM shatayojanam | la~NghayitvA ripuM hanyAM kathaM drakShyAmi jAnakIm || 7|| shrutvA tu rAmavachanaM sugrIvaH prAha rAghavam | samudraM la~NghayiShyAmo mahAnakrajhaShAkulam || 8|| la~NkAM cha vidhamiShyAmo haniShyAmo.adya rAvaNam | chintAM tyaja raghushreShTha chintA kAryavinAshinI || 9|| etAn pashya mahAsattvAn shUrAn vAnarapu~NgavAn | tvatpriyArthaM samudyuktAn praveShTumapi pAvakam || 10|| samudrataraNe buddhiM kuruShva prathamaM tataH | dR^iShTvA la~NkAM dashagrIvo hata ityeva manmahe || 11|| nahi pashyAmyahaM ka~nchittriShu lokeShu rAghava | gR^ihItadhanuSho yaste tiShThedabhimukho raNe || 12|| sarvathA no jayo rAma bhaviShyati na saMshayaH | nimittAni cha pashyAmi tathA bhUtAni sarvashaH || 13|| sugrIvavachanaM shrutvA bhaktivIryasamanvitam | a~NgIkR^ityAbravIdrAmo hanUmantaM puraHsthitam || 14|| yena kena prakAreNa la~NghayAmo mahArNavam | la~NkAsvarUpaM me brUhi duHsAdhyaM devadAnavaiH || 15|| j~nAtvA tasya pratIkAraM kariShyAmi kapIshvara | shrutvA rAmasya vachanaM hanUmAn vinayAnvitaH || 16|| uvAcha prA~njalirdeva yathA dR^iShTaM bravImi te | la~NkA divyA purI deva trikUTashikhare sthitA || 17|| svarNaprAkArasahitA svarNATTAlakasaMyutA | parikhAbhiH parivR^itA pUrNAbhirnirmalodakaiH || 18|| nAnopavanashobhADhyA divyavApIbhirAvR^itA | gR^ihairvichitrashobhADhyairmaNistambhamayaiH shubhaiH || 19|| pashchimadvAramAsAdya gajavAhAH sahasrashaH | uttare dvAri tiShThanti sAshvavAhAH sapattayaH || 20|| tiShThantyarbudasa~NkhyAkAH prAcyAmapi tathaiva cha | rakShiNo rAkShasA vIrA dvAraM dakShiNamAshritAH || 21|| madhyakakShe.apyasa~NkhyAtA gajAshvarathapattayaH | rakShayanti sadA la~NkAM nAnAstrakushalAH prabho || 22|| sa~Nkramairvividhairla~NkA shataghnIbhishcha saMyutA | evaM sthite.api devesha shR^iNu me tatra cheShTitam || 23|| dashAnanabalaughasya chaturthAMsho mayA hataH | dagdhvA la~NkAM purIM svarNaprAsAdo dharShito mayA || 24|| shataghnyaH sa~NkramAshchaiva nAshitA me raghUttama | deva tvaddarshanAdeva la~NkA bhasmIkR^itA bhavet || 25|| prasthAnaM kuru devesha gachChAmo lavaNAmbudheH | tIraM saha mahAvIrairvAnaraughaiH samantataH || 26|| shrutvA hanUmato vAkyamuvAcha raghunandanaH | sugrIva sainikAn sarvAn prasthAnAyAbhinodaya || 27|| idAnImeva vijayo muhurtaH parivartate | asminmuhurte gatvAhaM la~NkAM rAkShasasa~NkulAm || 28|| saprAkArAM sudurdharShAM nAshayAmi sarAvaNAm | AneShyAmi cha sItAM me dakShiNAkShi sphuratyadhaH || 29|| prayAtu vAhinI sarvA vAnarANAM tarasvinAm | rakShantu yUthapAH senAmagre pR^iShThe cha pArshvayoH || 30|| hanUmantamathAruhya gachChAmyagre.a~NgadaM tataH | Aruhya lakShmaNo yAtu sugrIva tvaM mayA saha || 31|| gajo gavAkSho gavayo maindo dvivida eva cha | nalo nIlaH suSheNashcha jAmbavAMshcha tathApare || 32|| sarve gachChantu sarvatra senAyAH shatrughAtinaH | ityAj~nApya harIn rAmaH pratasthe sahalakShmaNaH || 33|| sugrIvasahito harShAtsenAmadhyagato vibhuH | vAraNendranibhAH sarve vAnarAH kAmarUpiNaH || 34|| kShvelantaH parigarjanto jagmuste dakShiNAM disham | bhakShayanto yayuH sarve phalAni cha madhUni cha || 35|| bruvanto rAghavasyAgre haniShyAmo.adya rAvaNam | evaM te vAnarashreShThA gachChantyatulavikramAH || 36|| haribhyAmuhyamAnau tau shushubhAte raghUttamau | nakShatraiH sevitau yadvacchandrasUryAvivAmbare || 37|| AvR^itya pR^ithivIM kR^itsnAM jagAma mahatI chamUH | prasphoTayantaH puchChAgrAnudvahantashcha pAdapAn || 38|| shailAnArohayantashcha jagmurmArutavegataH | asa~NkhyAtAshcha sarvatra vAnarAH paripUritAH || 39|| hR^iShTAste jagmuratyarthaM rAmeNa paripAlitAH | gatA chamUrdivArAtraM kvachinnAsajjata kShaNam || 40|| kAnanAni vichitrANi pashyanmalayasahyayoH | te sahyaM samatikramya malayaM cha tathA girim || 41|| AyayushchAnupUrvyeNa samudraM bhImaniHsvanam | avatIrya hanUmantaM rAmaH sugrIvasaMyutaH || 42|| salilAbhyAshamAsAdya rAmo vachanamabravIt | AgatAH smo vayaM sarve samudraM makarAlayam || 43|| ito gantumashakyaM no nirupAyena vAnarAH | atra senAnivesho.astu mantrayAmo.asya tAraNe || 44|| shrutvA rAmasya vachanaM sugrIvaH sAgarAntike | senAM nyaveshayat kShipraM rakShitAM kapiku~njaraiH || 45|| te pashyanto viShedustaM sAgaraM bhImadarshanam | mahonnatatara~NgADhyaM bhImanakrabhaya~Nkaram || 46|| agAdhaM gaganAkAraM sAgaraM vIkShya duHkhitAH | tariShyAmaH kathaM ghoraM sAgaraM varuNAlayam || 47|| hantavyo.asmAbhiradyaiva rAvaNo rAkShasAdhamaH | iti chintAkulAH sarve rAmapArshve vyavasthitAH || 48|| rAmaH sItAmanusmR^itya duHkhena mahatAvR^itaH | vilapya jAnakIM sItAM bahudhA kAryamAnuShaH || 49|| advitIyashchidAtmaikaH paramAtmA sanAtanaH | yastu jAnAti rAmasya svarUpaM tattvato janaH || 50|| taM na spR^ishati duHkhAdi kimutAnandamavyayam | duHkhaharShabhayakrodhalobhamohamadAdayaH || 51|| aj~nAnali~NgAnyetAni kutaH santi chidAtmani | dehAbhimAnino duHkhaM na dehasya chidAtmanaH || 52|| samprasAde dvayAbhAvAtsukhamAtraM hi dR^ishyate | bud.hdhyAdyabhAvAtsaMshuddhe duHkhaM tatra na dR^ishyate | ato duHkhAdikaM sarvaM buddhereva na saMshayaH || 53|| rAmaH parAtmA puruShaH purANo nityodito nityasukho nirIhaH | tathApi mAyAguNasa~Ngato.asau sukhIva duHkhIva vibhAvyate.abudhaiH || 54|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe prathamaH sargaH || 1|| \iti \section{||dvitIyaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | la~NkAyAM rAvaNo dR^iShTvA kR^itaM karma hanUmatA | duShkaraM daivatairvA.api hriyA ki~nchidavA~NmukhaH || 1|| AhUya mantriNaH sarvAnidaM vachanamabravIt | hanUmatA kR^itaM karma bhavadbhirdR^iShTameva tat || 2|| pravishya la~NkAM durdharShAM dR^iShTvA sItAM durAsadAm | hatvA cha rAkShasAn vIrAnakShaM mandodarIsutam || 3|| dagdhvA la~NkAmasheSheNa la~NghayitvA cha sAgaram | yuShmAn sarvAnatikramya svastho.agAtpunareva saH || 4|| kiM kartavyamito.asmAbhiryUyaM mantravishAradAH | mantrayadhvaM prayatnena yatkR^itaM me hitaM bhavet || 5|| rAvaNasya vachaH shrutvA rAkShasAstamathAbruvan | deva sha~NkA kuto rAmAttava lokajito raNe || 6|| indrastu bad.hdhvA nikShiptaH putreNa tava pattane | jitvA kuberamAnIya puShpakaM bhujyate tvayA || 7|| yamo jitaH kAladaNDAdbhayaM nAbhUttava prabho | varuNo hu~NkR^itenaiva jitaH sarve.api rAkShasAH || 8|| mayo mahAsuro bhItyA kanyAM dattvA svayaM tava | tvadvashe vartate.adyApi kimutAnye mahAsurAH || 9|| hanUmaddharShaNaM yattu tadavaj~nAkR^itaM cha naH | vAnaro.ayaM kimasmAkamasmin pauruShadarshane || 10|| ityupekShitamasmAbhirdharShaNaM tena kiM bhavet | vayaM pramattAH kiM tena va~nchitAH smo hanUmatA || 11|| jAnImo yadi taM sarve kathaM jIvan gamiShyati | Aj~nApaya jagatkR^itsnamavAnaramamAnuSham || 12|| kR^itvAyAsyAmahe sarve pratyekaM vA niyojaya | kumbhakarNastadA prAha rAvaNaM rAkShaseshvaram || 13|| ArabdhaM yattvayA karma svAtmanAshAya kevalam | na dR^iShTo.asi tadA bhAgyAttvaM rAmeNa mahAtmanA || 14|| yadi pashyati rAmastvAM jIvannAyAsi rAvaNa | rAmo na mAnuSho devaH sAkShAnnArAyaNo.avyayaH || 15|| sItA bhagavatI lakShmI rAmapatnI yashasvinI | rAkShasAnAM vinAshAya tvayAnItA sumadhyamA || 16|| viShapiNDamivAgIrya mahAmIno yathA tathA | AnItA jAnakI pashchAttvayA kiM vA bhaviShyati || 17|| yadyapyanuchitaM karma tvayA kR^itamajAnatA | sarvaM samaM kariShyAmi svasthachitto bhava prabho || 18|| kumbhakarNavachaH shrutvA vAkyamindrajidabravIt | dehi deva mamAnuj~nAM hatvA rAmaM salakShmaNam | sugrIvaM vAnarAMshchaiva punaryAsyAmi te.antikam || 19|| tatrAgato bhAgavatapradhAno vibhIShaNo buddhimatAM variShThaH | shrIrAmapAdadvaya ekatAnaH | praNamya devArimupopaviShTaH || 20|| vilokya kumbhashravaNAdidaityAn mattapramattAnativismayena | vilokya kAmAturamapramatto dashAnanaM prAha vishuddhabuddhiH || 21|| na kumbhakarNendrajitau cha rAjan tathA mahApArshvamahodarau tau | nikumbhakumbhau cha tathAtikAyaH sthAtuM na shaktA yudhi rAghavasya || 22|| sItAbhidhAnena mahAgraheNa grasto.asi rAjan na cha te vimokShaH | tAmeva satkR^itya mahAdhanena dattvAbhirAmAya sukhI bhava tvam || 23|| yAvanna rAmasya shitAH shilImukhA la~NkAmabhivyApya shirAMsi rakShasAm | Chindanti tAvadraghunAyakasya bho\- stAM jAnakIM tvaM pratidAtumarhasi || 24|| yAvannagAbhAH kapayo mahAbalA harIndratulyA nakhadaMShTrayodhinaH | la~NkAM samAkramya vinAshayanti te tAvaddrutaM dehi raghUttamAya tAm || 25|| jIvanna rAmeNa vimokShyase tvaM guptaH surendrairapi sha~NkareNa | na devarAjA~Nkagato na mR^ityoH pAtAlalokAnapi sampraviShTaH || 26|| shubhaM hitaM pavitraM cha vibhIShaNavachaH khalaH | pratijagrAha naivAsau mriyamANa ivauShadham || 27|| kAlena nodito daityo vibhIShaNamathAbravIt | maddattabhogaiH puShTA~Ngo matsamIpe vasannapi || 28|| pratIpamAcharatyeSha mamaiva hitakAriNaH | mitrabhAvena shatrurme jAto nAstyatra saMshayaH || 29|| anAryeNa kR^itaghnena sa~Ngatirme na yujyate | vinAshamabhikA~NkShanti j~nAtInAM j~nAtayaH sadA || 30|| yo.anyastvevaMvidhaM brUyAdvAkyamekaM nishAcharaH | hanmi tasmin kShaNe eva dhik tvAM rakShaHkulAdhamam || 31|| rAvaNenaivamuktaH san paruShaM sa vibhIShaNaH | utpapAta sabhAmadhyAdgadApANirmahAbalaH || 32|| chaturbhirmantribhiH sArdhaM gaganastho.abravIdvachaH | krodhena mahatAviShTo rAvaNaM dashakandharam | mA vinAshamupaihi tvaM priyavAdinameva mAm || 33|| dhikkaroShi tathApi tvaM jyeShTho bhrAtA pituH samaH | kAlo rAghavarUpeNa jAto dasharathAlaye || 34|| kAlI sItAbhidhAnena jAtA janakanandinI | tAvubhAvAgatAvatra bhUmerbhArApanuttaye || 35|| tenaiva preritastvaM tu na shR^iNoShi hitaM mama | shrIrAmaH prakR^iteH sAkShAtparastAtsarvadA sthitaH || 36|| bahirantashcha bhUtAnAM samaH sarvatra saMsthitaH | nAmarUpAdibhedena tattanmaya ivAmalaH || 37|| yathA nAnAprakAreShu vR^ikSheShveko mahAnalaH | tattadAkR^itibhedena bhidyate.aj~nAnachakShuShAm || 38|| pa~nchakoshAdibhedena tattanmaya ivAbabhau | nIlapItAdiyogena nirmalaH sphaTiko yathA || 39|| sa eva nityamukto.api svamAyAguNabimbitaH | kAlaH pradhAnaM puruSho.avyaktaM cheti chaturvidhaH || 40|| pradhAnapuruShAbhyAM sa jagatkR^itsnaM sR^ijatyajaH | kAlarUpeNa kalanAM jagataH kurute.avyayaH || 41|| kAlarUpI sa bhagavAn rAmarUpeNa mAyayA || 42|| brahmaNA prArthito devastvadvadhArthamihAgataH | tadanyathA kathaM kuryAtsatyasa~Nkalpa IshvaraH || 43|| haniShyati tvAM rAmastu saputrabalavAhanam | hanyamAnaM na shaknomi draShTuM rAmeNa rAvaNa || 44|| tvAM rAkShasakulaM kR^itsnaM tato gachChAmi rAghavam | mayi yAte sukhIbhUtvA ramasva bhavane chiram || 45|| vibhIShaNo rAvaNavAkyataH kShaNA\- dvisR^ijya sarvaM saparichChadaM gR^iham | jagAma rAmasya padAravindayoH sevAbhikA~NkShI paripUrNamAnasaH || 46|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe dvitIyaH sargaH || 2|| \iti \section{||tR^itIyaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | vibhIShaNo mahAbhAgashchaturbhirmantribhiH saha | Agatya gagane rAmasammukhe samavasthitaH || 1|| ucchairuvAcha bhoH svAmin rAma rAjIvalochana | rAvaNasyAnujo.ahaM te dAraharturvibhIShaNaH || 2|| nAmnA bhrAtrA nirasto.ahaM tvAmeva sharaNaM gataH | hitamuktaM mayA deva tasya chAviditAtmanaH || 3|| sItAM rAmAya vaidehIM preShayeti punaH punaH | ukto.api na shR^iNotyeva kAlapAshavashaM gataH || 4|| hantuM mAM khaDgamAdAya prAdravadrAkShasAdhamaH | tato.achireNa sachivaishchaturbhiH sahito bhayAt || 5|| tvAmeva bhavamokShAya mumukShuH sharaNaM gataH | vibhIShaNavachaH shrutvA sugrIvo vAkyamabravIt || 6|| vishvAsArho na te rAma mAyAvI rAkShasAdhamaH | sItAharturvisheSheNa rAvaNasyAnujo balI || 7|| mantribhiH sAyudhairasmAn vivare nihaniShyati | tadAj~nApaya me deva vAnarairhanyatAmayam || 8|| mamaivaM bhAti me rAma bud.hdhyA kiM nishchitaM vada | shrutvA sugrIvavachanaM rAmaH sasmitamabravIt || 9|| yadIchChAmi kapishreShTha lokAn sarvAn saheshvarAn | nimiShArdhena saMhanyAM sR^ijAmi nimiShArdhataH || 10|| ato mayA.abhayaM dattaM shIghramAnaya rAkShasam || 11|| sakR^ideva prapannAya tavAsmIti cha yAchate | abhayaM sarvabhUtebhyo dadAmyetadvrataM mama || 12|| rAmasya vachanaM shrutvA sugrIvo hR^iShTamAnasaH | vibhIShaNamathAnAyya darshayAmAsa rAghavam || 13|| vibhIShaNastu sAShTA~NgaM praNipatya raghUttamam | harShagadgadayA vAchA bhaktyA cha parayAnvitaH || 14|| rAmaM shyAmaM vishAlAkShaM prasannamukhapa~Nkajam | dhanurbANadharaM shAntaM lakShmaNena samanvitam || 15|| kR^itA~njalipuTo bhUtvA stotuM samupachakrame || 16|| vibhIShaNa uvAcha | namaste rAma rAjendra namaH sItAmanorama | namaste chaNDakodaNDa namaste bhaktavatsala || 17|| namo.anantAya shAntAya rAmAyAmitatejase | sugrIvamitrAya cha te raghUNAM pataye namaH || 18|| jagadutpattinAshAnAM kAraNAya mahAtmane | trailokyagurave.anAdigR^ihasthAya namo namaH || 19|| tvamAdirjagatAM rAma tvameva sthitikAraNam | tvamante nidhanasthAnaM svechChAchArastvameva hi || 20|| charAcharANAM bhUtAnAM bahirantashcha rAghava | vyApyavyApakarUpeNa bhavAn bhAti jaganmayaH ||21|| tvanmAyayA hR^itaj~nAnA naShTAtmAno vichetasaH | gatAgataM prapadyante pApapuNyavashAtsadA || 22|| tAvatsatyaM jagadbhAti shuktikArajataM yathA | yAvanna j~nAyate j~nAnaM chetasAnanyagAminA ||23|| tvadaj~nAnAtsadA yuktAH putradAragR^ihAdiShu | ramante viShayAn sarvAnante duHkhapradAn vibho || 24|| tvamindro.agniryamo rakSho varuNashcha tathAnilaH | kuberashcha tathA rudrastvameva puruShottama || 25|| tvamaNorapyaNIyAMshcha sthUlAt sthUlataraH prabho | tvaM pitA sarvalokAnAM mAtA dhAtA tvameva hi || 26|| AdimadhyAntarahitaH paripUrNo.acyuto.avyayaH | tvaM pANipAdarahitashchakShuHshrotravivarjitaH || 27|| shrotA draShTA grahItA cha javanastvaM kharAntaka | koshebhyo vyatiriktastvaM nirguNo nirupAshrayaH || 28|| nirvikalpo nirvikAro nirAkAro nirIshvaraH | ShaDbhAvarahito.anAdiH puruShaH prakR^iteH paraH || 29|| mAyayA gR^ihyamANastvaM manuShya iva bhAvyase | j~nAtvA tvAM nirguNamajaM vaiShNavA mokShagAminaH || 30|| ahaM tvatpAdasadbhaktiniHshreNIM prApya rAghava | ichChAmi j~nAnayogAkhyaM saudhamAroDhumIshvara || 31|| namaH sItApate rAma namaH kAruNikottama | rAvaNAre namastubhyaM trAhi mAM bhavasAgarAt || 32|| tataH prasannaH provAcha shrIrAmo bhaktavatsalaH | varaM vR^iNIShva bhadraM te vA~nChitaM varado.asmyaham || 33|| vibhIShaNa uvAcha | dhanyo.asmi kR^itakR^ityo.asmi kR^itakAryo.asmi rAghava | tvatpAdadarshanAdeva vimukto.asmi na saMshayaH || 34|| nAsti matsadR^isho dhanyo nAsti matsadR^ishaH shuchiH | nAsti matsadR^isho loke rAma tvanmUrtidarshanAt || 35|| karmabandhavinAshAya tvajj~nAnaM bhaktilakShaNam | tvad.hdhyAnaM paramArthaM cha dehi me raghunandana || 36|| na yAche rAma rAjendra sukhaM viShayasambhavam | tvatpAdakamale saktA bhaktireva sadAstu me || 37|| omityuktvA punaH prIto rAmaH provAcha rAkShasam | shR^iNu vakShyAmi te bhadraM rahasyaM mama nishchitam || 38|| madbhaktAnAM prashAntAnAM yoginAM vItarAgiNAm | hR^idaye sItayA nityaM vasAmyatra na saMshayaH || 39|| tasmAttvaM sarvadA shAntaH sarvakalmaShavarjitaH | mAM dhyAtvA mokShyase nityaM ghorasaMsArasAgarAt || 40|| stotrametatpaThedyastu likhedyaH shR^iNuyAdapi | matprItaye mamAbhIShTaM sArUpyaM samavApnuyAt || 41|| ityuktvA lakShmaNaM prAha shrIrAmo bhaktabhaktimAn | pashyatvidAnImevaiSha mama sandarshane phalam || 42|| la~NkArAjye.abhiShekShyAmi jalamAnaya sAgarAt | yAvacchandrashcha sUryashcha yAvattiShThati medinI || 43|| yAvanmama kathA loke tAvadrAjyaM karotvasau | ityuktvA lakShmaNenAmbu hyAnAyya kalashena tam || 44|| la~NkArAjyAdhipatyArthamabhiShekaM ramApatiH | kArayAmAsa sachivairlakShmaNena visheShataH || 45|| sAdhu sAdhviti te sarve vAnarAstuShTuvurbhR^isham | sugrIvo.api pariShvajya vibhIShaNamathAbravIt || 46|| vibhIShaNa vayaM sarve rAmasya paramAtmanaH | ki~NkarAstatra mukhyastvaM bhaktyA rAmaparigrahAt | rAvaNasya vinAshe tvaM sAhAyyaM kartumarhasi || 47|| vibhIShaNa uvAcha | ahaM kiyAn sahAyatve rAmasya paramAtmanaH | kiM tu dAsyaM kariShye.ahaM bhaktyA shaktyA hyamAyayA || 48|| dashagrIveNa sandiShTaH shuko nAma mahAsuraH | saMsthito hyambare vAkyaM sugrIvamidamabravIt || 49|| tvAmAha rAvaNo rAjA bhrAtaraM rAkShasAdhipaH | mahAkulaprasUtastvaM rAjAsi vanachAriNAm || 50|| mama bhrAtR^isamAnastvaM tava nAstyarthaviplavaH | ahaM yadaharaM bhAryAM rAjaputrasya kiM tava || 51|| kiShkindhAM yAhi haribhirla~NkA shakyA na daivataiH | prAptuM kiM mAnavairalpasattvairvAnarayUthapaiH || 52|| taM prApayantaM vachanaM tUrNamutplutya vAnarAH | prApadyanta tadA kShipraM nihantuM dR^iDhamuShTibhiH || 53|| vAnarairhanyamAnastu shuko rAmamathAbravIt | na dUtAn ghnanti rAjendra vAnarAn vAraya prabho || 54|| rAmaH shrutvA tadA vAkyaM shukasya paridevitam | mA vadhiShTeti rAmastAn vArayAmAsa vAnarAn || 55|| punarambaramAsAdya shukaH sugrIvamabravIt | brUhi rAjan dashagrIvaM kiM vakShyAmi vrajAmyaham || 56|| sugrIva uvAcha | yathA vAlI mama bhrAtA tathA tvaM rAkShasAdhama | hantavyastvaM mayA yatnAtsaputrabalavAhanaH || 57|| brUhi me rAmachandrasya bhAryAM hR^itvA kva yAsyasi | tato rAmAj~nayA dhR^itvA shukaM badhvAnvarakShayat || 58|| shArdUlo.api tataH pUrvaM dR^iShTvA kapibalaM mahat | yathAvatkathayAmAsa rAvaNAya sa rAkShasaH || 59|| dIrghachintAparo bhUtvA niHshvasannAsa mandire | tataH samudramAvekShya rAmo raktAntalochanaH || 60|| pashya lakShmaNa duShTo.asau vAridhirmAmupAgatam | nAbhinandati duShTAtmA darshanArthaM mamAnagha || 61|| jAnAti mAnuSho.ayaM me kiM kariShyati vAnaraiH | adya pashya mahAbAho shoShayiShyAmi vAridhim || 62|| pAdenaiva gamiShyanti vAnarA vigatajvarAH | ityuktvA krodhatAmrAkSha AropitadharnurdharaH || 63|| tUNIrAdbANamAdAya kAlAgnisadR^ishaprabham | sandhAya chApamAkR^iShya rAmo vAkyamathAbravIt || 64|| pashyantu sarvabhUtAni rAmasya sharavikramam | idAnIM bhasmasAtkuryAM samudraM saritAM patim || 65|| evaM bruvati rAme tu sashailavanakAnanA | chachAla vasudhA dyaushcha dishashcha tamasAvR^itAH || 66|| chukShubhe sAgaro velAM bhayAdyojanamatyagAt | timinakrajhaShA mInAH prataptAH paritatrasuH || 67|| etasminnantare sAkShAtsAgaro divyarUpadhR^ik | divyAbharaNasampannaH svabhAsA bhAsayan dishaH || 68|| svAntaHsthadivyaratnAni karAbhyAM parigR^ihya saH | pAdayoH purataH kShiptvA rAmasyopAyanaM bahu || 69|| daNDavatpraNityAha rAmaM raktAntalochanam | trAhi trAhi jagannAtha rAma trailokyarakShaka || 70|| jaDo.ahaM rAma te sR^iShTaH sR^ijatA nikhilaM jagat | svabhAvamanyathA kartuM kaH shakto devanirmitam || 71|| sthUlAni pa~nchabhUtAni jaDAnyeva svabhAvataH | sR^iShTAni bhavataitAni tvadAj~nAM la~Nghayanti na || 72|| tAmasAdahamo rAma bhUtAni prabhavanti hi | kAraNAnugamAtteShAM jaDatvaM tAmasaM svataH || 73|| nirguNastvaM nirAkAro yadA mAyAguNAn prabho | lIlayA~NgIkaroShi tvaM tadA vairAjanAmavAn || 74|| guNAtmano virAjashcha sattvAddevA babhUvire | rajoguNAtprajeshAdyA manyorbhUtapatistava || 75|| tvAmahaM mAyayA ChannaM lIlayA mAnuShAkR^itim || 76|| jaDabuddhirjaDo mUrkhaH kathaM jAnAmi nirguNam | daNDa eva hi mUrkhANAM sanmArgaprApakaH prabho || 77|| bhUtAnAmamarashreShTha pashUnAM laguDo yathA | sharaNaM te vrajAmIshaM sharaNyaM bhaktavatsala | abhayaM dehi me rAma la~NkAmArgaM dadAmi te || 78|| shrIrAma uvAcha | amogho.ayaM mahAbANaH kasmin deshe nipAtyatAm | lakShyaM darshaya me shIghraM bANasyAmoghapAtinaH || 79|| rAmasya vachanaM shrutvA kare dR^iShTvA mahAsharam | mahodadhirmahAtejA rAghavaM vAkyamabravIt || 80|| rAmottarapradeshe tu drumakulya iti shrutaH | pradeshastatra bahavaH pApAtmAno divAnisham || 81|| bAdhante mAM raghushreShTha tatra te pAtyatAM sharaH | rAmeNa sR^iShTo bANastu kShaNAdAbhIramaNDalam || 82|| hatvA punaH samAgatya tUNIre pUrvavatsthitaH | tato.abravIdraghushreShThaM sAgaro vinayAnvitaH || 83|| nalaH setuM karotvasmin jale me vishvakarmaNaH | suto dhImAn samartho.asmin kArye labdhavaro hariH || 84|| kIrtiM jAnantu te lokAH sarvalokamalApahAm | ityuktvA rAghavaM natvA yayau sindhuradR^ishyatAm || 85|| tato rAmastu sugrIvalakShmaNAbhyAM samanvitaH | nalamAj~nApayachChIghraM vAnaraiH setubandhane || 86|| tato.atihR^iShTaH plavagendrayUthapai\- rmahAnagendrapratimairyuto nalaH | babandha setuM shatayojanAyataM suvistR^itaM parvatapAdapairdR^iDham || 87|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe tR^itIyaH sargaH || 3|| \iti \section{|| chaturthaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | setumArabhamANastu tatra rAmeshvaraM shivam | saMsthApya pUjayitvAha rAmo lokahitAya cha || 1|| praNametsetubandhaM yo dR^iShTvA rAmeshvaraM shivam | brahmahatyAdipApebhyo mucyate madanugrahAt || 2|| setubandhe naraH snAtvA dR^iShTvA rAmeshvaraM haram | sa~Nkalpaniyato bhUtvA gatvA vArANasIM naraH || 3|| AnIya ga~NgAsalilaM rAmeshamabhiShicya cha | samudre kShiptatadbhAro brahma prApnotyasaMshayam || 4|| kR^itAni prathamenAhnA yojanAni chaturdasha | dvitIyena tathA chAhnA yojanAni tu viMshatiH || 5|| tR^itIyena tathA chAhnA yojanAnyekaviMshatiH | chaturthena tathA chAhnA dvAviMshatiriti shrutam || 6|| pa~nchamena trayoviMshadyojanAni samantataH | babandha sAgare setuM nalo vAnarasattamaH || 7|| tenaiva jagmuH kapayo yojanAnAM shataM drutam | asa~NkhyAtAH suvelAdriM rurudhuH plavagottamAH || 8|| Aruhya mArutiM rAmo lakShmaNo.apya~NgadaM tathA | didR^ikShU rAghavo la~NkAmArurohAchalaM mahat || 9|| dR^iShTvA la~NkAM suvistIrNAM nAnAchitradhvajAkulAm | chitraprAsAdasambAdhAM svarNaprAkAratoraNAm || 10|| parikhAbhiH shataghnIbhiH sa~Nkramaishcha virAjitAm | prAsAdopari vistIrNapradeshe dashakandharaH ||11|| mantribhiH sahito vIraiH kirITadashakojjvalaH | nIlAdrishikharAkAraH kAlameghasamaprabhaH ||12|| ratnadaNDaiH sitachChatrairanekaiH parishobhitaH | etasminnantare baddho mukto rAmeNa vai shukaH || 13|| vAnaraistADitaH samyag dashAnanamupAgataH | prahasan rAvaNaH prAha pIDitaH kiM paraiH shuka ||14|| rAvaNasya vachaH shrutvA shuko vachanamabravIt | sAgarasyottare tIre.abravaM te vachanaM yathA | tata utplutya kapayo gR^ihItvA mAM kShaNAttataH || 15|| muShTibhirnakhadantaishcha hantuM loptuM prachakramuH | tato mAM rAma rakSheti kroshantaM raghupu~NgavaH || 16|| visR^ijyatAmiti prAha visR^iShTo.ahaM kapIshvaraiH | tato.ahamAgato bhItyA dR^iShTvA tadvAnaraM balam || 17|| rAkShasAnAM balaughasya vAnarendrabalasya cha | naitayorvidyate sandhirdevadAnavayoriva || 18|| puraprAkAramAyAnti kShipramekataraM kuru | sItAM vAsmai prayachChAshu yuddhaM vA dIyatAM prabho ||19|| mAmAha rAmastvaM brUhi rAvaNaM madvachaH shuka | yadbalaM cha samAshritya sItAM me hR^itavAnasi || 20|| taddarshaya yathAkAmaM sasainyaH sahabAndhavaH | shvaHkAle nagarIM la~NkAM saprAkArAM satoraNAm || 21|| rAkShasaM cha balaM pashya sharairvidhvaMsitaM mayA | ghoraroShamahaM mokShye balaM dhAraya rAvaNa || 22|| ityuktvopararAmAtha rAmaH kamalalochanaH | ekasthAnagatA yatra chatvAraH puruSharShabhAH || 23|| shrIrAmo lakShmaNashchaiva sugrIvashcha vibhIShaNaH | eta eva samarthAste la~NkAM nAshayituM prabho || 24|| utpATya bhasmIkaraNe sarve tiShThantu vAnarAH | tasya yAdR^ig balaM dR^iShTaM rUpaM praharaNAni cha || 25|| vadhiShyati puraM sarvamekastiShThantu te trayaH | pashya vAnarasenAM tAmasa~NkhyAtAM prapUritAm || 26|| garjanti vAnarAstatra pashya parvatasannibhAH | na shakyAste gaNayituM prAdhAnyena bravImi te || 27|| eSha yo.abhimukho la~NkAM nadaMstiShThati vAnaraH | yUthapAnAM sahasrANAM shatena parivAritaH || 28|| sugrIvasenAdhipatirnIlo nAmAgninandanaH | eSha parvatashR^i~NgAbhaH padmaki~njalkasannibhaH || 29|| sphoTayatyabhisaMrabdho lA~NgUlaM cha punaH punaH | yuvarAjo.a~Ngado nAma vAliputro.ativIryavAn || 30|| yena dR^iShTA janakajA rAmasyAtIvavallabhA | hanUmAneSha vikhyAto hato yena tavAtmajaH || 31|| shveto rajatasa~NkAsho mahAbuddhiparAkramaH | tUrNaM sugrIvamAgatya punargachChati vAnaraH || 32|| yastveSha siMhasa~NkAshaH pashyatyatulavikramaH | rambho nAma mahAsattvo la~NkAM nAshayituM kShamaH || 33|| eSha pashyati vai la~NkAM didhakShanniva vAnaraH | sharabho nAma rAjendra koTiyUthapanAyakaH || 34|| panasashcha mahAvIryo maindashcha dvividastathA | nalashcha setukartA.asau vishvakarmasuto balI || 35|| vAnarANAM varNane vA sa~NkhyAne vA ka IshvaraH | shUrAH sarve mahAkAyAH sarve yuddhAbhikA~NkShiNaH || 36|| shaktAH sarve chUrNayituM la~NkAM rakShogaNaiH saha | eteShAM balasa~NkhyAnaM pratyekaM vacmi te shR^iNu ||37|| eShAM koTisahasrANi nava pa~ncha cha sapta cha | tathA sha~NkhasahasrANi tathArbudashatAni cha || 38|| sugrIvasachivAnAM te balametatprakIrtitam | anyeShAM tu balaM nAhaM vaktuM shakto.asmi rAvaNa ||39|| rAmo na mAnuShaH sAkSAdAdinArAyaNaH paraH | sItA sAkShAjjagaddhetushchichChaktirjagadAtmikA || 40|| tAbhyAmeva samutpannaM jagatsthAvaraja~Ngamam | tasmAdrAmashcha sItAcha jagatastasthuShashcha tau || 41|| pitarau pR^ithivIpAla tayorvairI kathaM bhavet | ajAnatA tvayAnItA jaganmAtaiva jAnakI || 42|| kShaNanAshini saMsAre sharIre kShaNabha~Ngure | pa~nchabhUtAtmake rAjaMshchaturviMshatitattvake || 43|| malamAMsAsthidurgandhabhUyiShThe.aha~NkR^itAlaye | kaivAsthA vyatiriktasya kAye tava jaDAtmake || 44|| ## var ## kaivAsya yatkR^ite brahmahatyAdipAtakAni kR^itAni cha | bhogabhoktA tu yo dehaH sa deho.atra patiShyati || 45|| puNyapApe samAyAto jIvena sukhaduHkhayoH | kAraNe dehayogAdinA.a.atmanaH kuruto.anisham ||46|| yAvaddeho.asmi kartAsmItyAtmAha~Nkurute.avashaH | adhyAsAttAvadeva syAjjanmanAshAdisambhavaH || 47|| tasmAttvaM tyaja dehAdAvabhimAnaM mahAmate | AtmAtinirmalaH shuddho vij~nAnAtmA.achalo.avyayaH || 48|| svAj~nAnavashato bandhaM pratipadya vimuhyati | tasmAttvaM shuddhabhAvena j~nAtvAtmAnaM sadA smara || 49|| viratiM bhaja sarvatra putradAragR^ihAdiShu | nirayeShvapi bhogaH syAchChvashUkaratanAvapi || 50|| dehaM labdhvA vivekADhyaM dvijatvaM cha visheShataH | tatrApi bhArate varShe karmabhUmau sudurlabham || 51 || ko vidvAnAtmasAtkR^itvA dehaM bhogAnugo bhavet | atastvaM brAhmaNo bhUtvA paulastyatanayashcha san || 52|| aj~nAnIva sadA bhogAnanudhAvasi kiM mudhA | itaH paraM vA tyaktvA tvaM sarvasa~NgaM samAshraya || 53|| rAmameva parAtmanaM bhaktibhAvena sarvadA | sItAM samarpya rAmAya tatpAdAnucharo bhava || 54|| vimuktaH sarvapApebhyo viShNulokaM prayAsyasi | no chedgamiShyase.adho.adhaH punarAvR^ittivarjitaH | a~NgIkuruShva madvAkyaM hitameva vadAmi te || 55|| satsa~NgatiM kuru bhajasva hariM sharaNyaM shrIrAghavaM marakatopalakAntikAntam | sItAsametamanishaM dhR^itachApabANaM sugrIvalakShmaNavibhIShaNasevitA~Nghrim || 56|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe chaturthaH sargaH || 4|| \iti \section{|| pa~nchamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | shrutvA shukamukhodgItaM vAkyamaj~nAnanAshanam | rAvaNaH krodhatAmrAkSho dahanniva tamabravIt || 1|| anujIvya sudurbuddhe guruvadbhAShase katham | shAsitAhaM trijagatAM tvaM mAM shikShanna lajjase || 2|| idAnImeva hanmi tvAM kintu pUrvakR^itaM tava | smarAmi tena rakShAmi tvAM yadyapi vadhochitam || 3|| ito gachCha vimUDha tvamevaM shrotuM na me kShamam | mahAprasAda ityuktvA vepamAno gR^ihaM yayau || 4|| shuko.api brAhmaNaH pUrvaM brahmiShTho brahmavittamaH | vAnaprasthavidhAnena vane tiShThan svakarmakR^it || 5|| devAnAmabhivR^id.hdhyarthaM vinAshAya suradviShAm | chakAra yaj~navitatimavichChinnAM mahAmatiH || 6|| rAkShasAnAM virodho.abhUchChuko devahitodyataH | vajradaMShTra iti khyAtastatraiko rAkShaso mahAn || 7|| antaraM prepsurAtiShThachChukApakaraNodyataH | kadAchidAgato.agastyastasyAshramapadaM muneH || 8|| tena sampUjito.agastyo bhojanArthaM nimantritaH | gate snAtuM munau kumbhasambhave prApya chAntaram || 9|| agastyarUpadhR^ik so.api rAkShasaH shukamabravIt | yadi dAsyasi me brahman bhojanaM dehi sAmiSham || 10|| bahukAlaM na bhuktaM me mAMsaM ChAgA~Ngasambhavam | tatheti kArayAmAsa mAMsabhojyaM savistaram || 11|| upaviShTe munau bhoktuM rAkShaso.atIva sundaram | shukabhAryAvapurdhR^itvA tAM chAntarmohayan khalaH || 12|| naramAMsaM dadau tasmai supakvaM bahuvistaram | dattvaivAntardadhe rakShastato dR^iShTvA chukopa saH || 13|| amedhyaM mAnuShaM mAMsamagastyaH shukamabravIt | abhakShyaM mAnuShaM mAMsaM dattavAnasi durmate || 14|| mahyaM tvaM rAkShaso bhUtvA tiShTha tvaM mAnuShAshanaH | iti shaptaH shuko bhItyA prAhAgastyaM mune tvayA || 15|| idAnIM bhAShitaM me.adya mAMsaM dehIti vistaram | tathaiva dattaM bho deva kiM me shApaM pradAsyasi || 16|| shrutvA shukasya vachanaM muhUrtaM dhyAnamAsthitaH | j~nAtvA rakShaHkR^itaM sarvaM tataH prAha shukaM sudhIH || 17|| tavApakAriNA sarvaM rAkShasena kR^itaM tvidam | avichAryaiva me dattaH shApaste munisattama || 18|| tathApi me vacho.amoghamevameva bhaviShyati | rAkShasaM vapurAsthAya rAvaNasya sahAyakR^it || 19|| tiShTha tAvadyadA rAmo dashAnanavadhAya hi | AgamiShyati la~NkAyAH samIpaM vAnaraiH saha || 20|| preShito rAvaNena tvaM chAro bhUtvA raghUttamam | dR^iShTvA shApAdvinirmukto bodhayitvA cha rAvaNam || 21|| tattvaj~nAnaM tato muktaH paraM padamavApsyasi | ityukto.agastyamuninA shuko brAhmaNasattamaH || 22|| babhUva rAkShasaH sadyo rAvaNaM prApya saMsthitaH | idAnIM chArarUpeNa dR^iShTvA rAmaM sahAnujam || 23|| rAvaNaM tattvavij~nAnaM bodhayitvA punardrutam | pUrvavadbrAhmaNo bhUtvA sthito vaikhAnasaiH saha || 24|| tataH samAgamadvR^iddho mAlyavAn rAkShaso mahAn | buddhimAnnItinipuNo rAj~no mAtuH priyaH pitA || 25|| prAha taM rAkShasaM vIraM prashAntenAntarAtmanA | shR^iNu rAjan vacho me.adya shrutvA kuru yathepsitam || 26|| yadA praviShTA nagarIM jAnakI rAmavallabhA | tadAdi puryAM dR^ishyante nimittAni dashAnana || 27|| ghorANi nAshahetUni tAni me vadataH shR^iNu | kharastanitanirghoShA meghA atibhaya~NkarAH || 28|| shoNitenAbhivarShanti la~NkAmuShNena sarvadA | rudanti devali~NgAni svidyanti prachalanti cha || 29|| kAlikA pANDurairdantaiH prahasatyagrataH sthitA | kharA goShu prajAyante mUShakA nakulaiH saha || 30|| mArjAreNa tu yud.hdhyanti pannagA garuDena tu | karAlo vikaTo muNDaH puruShaH kR^iShNapi~NgalaH || 31|| kAlo gR^ihANi sarveShAM kAle kAle tvavekShate | etAnyanyAni dR^ishyante nimittAnyudbhavanti cha || 32|| ataH kulasya rakShArthaM shAntiM kuru dashAnana | sItAM satkR^itya sadhanAM rAmAyAshu prayachCha bhoH || 33|| rAmaM nArAyaNaM viddhi vidveShaM tyaja rAghave | yatpAdapotamAshritya j~nAnino bhavasAgaram || 34|| taranti bhaktipUtAntAstato rAmo na mAnuShaH | bhajasva bhaktibhAvena rAmaM sarvahR^idAlayam || 35|| yadyapi tvaM durAchAro bhaktyA pUto bhaviShyasi | madvAkyaM kuru rAjendra kulakaushalahetave || 36|| tattu mAlyavato vAkyaM hitamuktaM dashAnanaH | na marShayati duShTAtmA kAlasya vashamAgataH || 37|| mAnavaM kR^ipaNaM rAmamekaM shAkhAmR^igAshrayam | samarthaM manyase kena hInaM pitrA munipriyam || 38|| rAmeNa preShito nUnaM bhAShase tvamanargalam | gachCha vR^iddho.asi bandhustvaM soDhaM sarvaM tvayoditam || 39|| ito matkarNapadavIM dahatyetadvachastava | ityuktvA sarvasachivaiH sahitaH prasthitastadA || 40|| prAsAdAgre samAsInaH pashyan vAnarasainikAn | yuddhAyAyojayatsarvarAkShasAn samupasthitAn || 41|| rAmo.api dhanurAdAya lakShmaNena samAhR^itam | dR^iShTvA rAvaNamAsInaM kopena kaluShIkR^itaH || 42|| kirITinaM samAsInaM mantribhiH pariveShTitam | shashA~NkArdhanibhenaiva bANenaikena rAghavaH || 43|| shvetachChatrasahasrANi kirITadashakaM tathA | chichCheda nimiShArdhena tadadbhutamivAbhavat || 44|| lajjito rAvaNastUrNaM vivesha bhavanaM svakam | AhUya rAkShasAn sarvAn prahastapramukhAn khalaH || 45|| vAnaraiH saha yuddhAya nodayAmAsa satvaraH | tato bherImR^ida~NgAdyaiH paNavAnakagomukhaiH || 46|| mahiShoShTraiH kharaiH siMhairdvIpibhiH kR^itavAhanAH | khaDgashUladhanuHpAshayaShTitomarashaktibhiH ||47|| lakShitAH sarvato la~NkAM pratidvAramupAyayuH | tatpUrvameva rAmeNa noditA vAnararShabhAH || 48|| udyamya girishR^i~NgANi shikharANi mahAnti cha | tarUMshchotpATya vividhAn yuddhAya hariyUthapAH || 49|| prekShamANA rAvaNasya tAnyanIkAni bhAgashaH | rAghavapriyakAmArthaM la~NkAmAruruhustadA || 50|| te drumaiH parvatAgraishcha muShTibhishcha plava~NgamAH | tataH sahasrayUthAshcha koTiyUthAshcha yUthapAH || 51|| koTIshatayutAshchAnye rurudhurnagaraM bhR^isham | AplavantaH plavantashcha garjantashcha plava~NgamAH || 52|| rAmo jayatyatibalo lakShmaNashcha mahAbalaH | rAjA jayati sugrIvo rAghaveNAnupAlitaH || 53|| ityevaM ghoShayantashcha samaM yuyudhire.aribhiH | hanUmAna~Ngadashchaiva kumudo nIla eva cha || 54|| nalashcha sharabhashchaiva maindo dvivida eva cha | jAmbavAn dadhivaktrashcha kesarI tAra eva cha || 55|| anye cha balinaH sarve yUthapAshcha plava~NgamAH | dvArANyutplutya la~NkAyAH sarvato rurudhurbhR^isham | tadA vR^ikShairmahAkAyAH parvatAgraishcha vAnarAH || 56|| nijaghnustAni rakShAMsi nakhairdantaishcha vegitAH | rAkShasAshcha tadA bhImA dvArebhyaH sarvato ruShA || 57|| nirgatya bhindipAlaishcha khaDgaiH shUlaiH parashvadhaiH | nijaghnurvAnarAnIkaM mahAkAyA mahAbalAH || 58|| rAkShasAMshcha tathA jaghnurvAnarA jitakAshinaH | tadA babhUva samaro mAMsashoNitakardamaH || 59|| rakShasAM vAnarANAM cha sambabhUvAdbhutopamaH | te hayaishcha gajaishchaiva rathaiH kA~nchanasannibhaiH || 60|| rakShovyAghrA yuyudhire nAdayanto disho dasha | rAkShasAshcha kapIndrAshcha parasparajayaiShiNaH || 61|| rAkShasAn vAnarA jaghnurvAnarAMshchaiva rAkShasAH | rAmeNa viShNunA dR^iShTA harayo divijAMshajAH || 62|| babhUvurbalino hR^iShTAstadA pItAmR^itA iva | sItAbhimarshapApena rAvaNenAbhipAlitAn || 63|| hatashrIkAn hatabalAn rAkShasAn jaghnurojasA | chaturthAMshAvasheSheNa nihataM rAkShasaM balam || 64|| svasainyaM nihataM dR^iShTvA meghanAdo.atha duShTadhIH | brahmadattavaraH shrImAnantardhAnaM gato.asuraH || 65|| sarvAstrakushalo vyomni brahmAstreNa samantataH | nAnAvidhAni shastrANi vAnarAnIkamardayan || 66|| vavarSha sharajAlAni tadadbhutamivAbhavat | rAmo.api mAnayan brAhmamastramastravidAM varaH || 67|| kShaNaM tUShNImuvAsAtha dadarsha patitaM balam | vAnarANAM raghushreShThashchukopAnalasannibhaH || 68|| chApamAnaya saumitre brahmAstreNAsuraM kShaNAt | bhasmIkaromi me pashya balamadya raghUttama || 69|| meghanAdo.api tachChrutvA rAmavAkyamatandritaH | tUrNaM jagAma nagaraM mAyayA mAyiko.asuraH || 70|| patitaM vAnarAnIkaM dR^iShTvA rAmo.atiduHkhitaH | uvAcha mArutiM shIghraM gatvA kShIramahodadhim || 71|| tatra droNagirirnAma divyauShadhisamudbhavaH | tamAnaya drutaM gatvA sa~njIvaya mahAmate || 72|| vAnaraughAn mahAsattvAn kIrtiste susthirA bhavet | Aj~nApramANamityuktvA jagAmAnilanandanaH || 73|| AnIya cha giriM sarvAn vAnarAn vAnararShabhaH | jIvayitvA punastatra sthApayitvA.a.ayayau drutam || 74|| pUrvavadbhairavaM nAdaM vAnarANAM balaughataH | shrutvA vismayamApanno rAvaNo vAkyamabravIt || 75|| rAghavo me mahAn shatruH prApto devavinirmitaH | hantuM taM samare shIghraM gachChantu mama yUthapAH || 76|| mantriNo bAndhavAH shUrA ye cha matpriyakA~NkShiNaH | sarve gachChantu yuddhAya tvaritaM mama shAsanAt || 77|| ye na gachChanti yuddhAya bhIravaH prANaviplavAt | tAn haniShyAmyahaM sarvAn machChAsanaparA~NmukhAn || 78|| tachChrutvA bhayasantrastA nirjagmU raNakovidAH | atikAyaH prahastashcha mahAnAdamahodarau || 79|| devashatrurnikumbhashcha devAntakanarAntakau | apare balinaH sarve yayuryuddhAya vAnaraiH || 80|| ete chAnye cha bahavaH shUrAH shatasahasrashaH | pravishya vAnaraM sainyaM mamanthurbaladarpitAH || 81|| bhushuNDIbhindipAlaishcha bANaiH khaDgaiH parashvadhaiH | anyaishcha vividhairastrairnijaghnurhariyUthapAn || 82|| te pAdapaiH parvatAgrairnakhadaMShTraishcha muShTibhiH | prANairvimochayAmAsuH sarvarAkShasayUthapAn || 83|| rAmeNa nihatAH kechitsugrIveNa tathApare | hanUmatA chA~Ngadena lakShmaNena mahAtmanA | yUthapairvAnarANAM te nihatAH sarvarAkShasAH || 84|| rAmatejaH samAvishya vAnarA balino.abhavan | rAmashaktivihInAnAmevaM shaktiH kuto bhavet || 85|| sarveshvaraH sarvamayo vidhAtA mAyAmanuShyatvaviDambanena | sadA chidAnandamayo.api rAmo yuddhAdilIlAM vitanoti mAyAm || 86|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe pa~nchamaH sargaH || 5|| \iti \section{||ShaShThaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | shrutvA yuddhe balaM naShTamatikAyamukhaM mahat | rAvaNo duHkhasantaptaH krodhena mahatA.a.avR^itaH || 1|| nidhAyendrajitaM la~NkArakShaNArthaM mahAdyutiH | svayaM jagAma yuddhAya rAmeNa saha rAkShasaH || 2|| divyaM syandanamAruhya sarvashastrAstrasaMyutam | rAmamevAbhidudrAva rAkShasendro mahAbalaH || 3|| vAnarAn bahusho hatvA bANairAshIviShopamaiH | pAtayAmAsa sugrIvapramukhAn yUthanAyakAn || 4|| gadApANiM mahAsattvaM tatra dR^iShTvA vibhIShaNam | utsasarja mahAshaktiM mayadattAM vibhIShaNe || 5|| tAmApatantImAlokya vibhIShaNavighAtinIm | dattAbhayo.ayaM rAmeNa vadhArho nAyamAsuraH || 6|| ityuktvA lakShmaNo bhImaM chApamAdAya vIryavAn | vibhIShaNasya purataH sthito.akampa ivAchalaH || 7|| sA shaktirlakShmaNatanuM viveshAmoghashaktitaH | yAvantyaH shaktayo loke mAyAyAH sambhavanti hi || 8|| tAsAmAdhArabhUtasya lakShmaNasya mahAtmanaH | mAyAshaktyA bhavetkiM vA sheShAMshasya harestanoH || 9|| tathApi mAnuShaM bhAvamApannastadanuvrataH | mUrchChitaH patito bhUmau tamAdAtuM dashAnanaH || 10|| hastaistolayituM shakto na babhUvAtivismitaH | sarvasya jagataH sAraM virAjaM parameshvaram || 11|| kathaM lokAshrayaM viShNuM tolayellaghurAkShasaH | grahItukAmaM saumitriM rAvaNaM vIkShya mArutiH || 12|| AjaghAnorasi kruddho vajrakalpena muShTinA | tena muShTiprahAreNa jAnubhyAmapatadbhuvi || 13|| Asyaishcha netrashravaNairudvaman rudhiraM bahu | vighUrNamAnanayano rathopastha upAvishat || 14|| atha lakShmaNamAdAya hanUmAn rAvaNArditam | AnayadrAmasAmIpyaM bAhubhyAM parigR^ihya tam || 15|| hanUmataH suhR^ittvena bhaktyA cha parameshvaraH | laghutvamagamaddevo gurUNAM gururapyajaH || 16|| sA shaktirapi taM tyaktvA j~nAtvA nArAyaNAMshajam | rAvaNasya rathaM prAgAdrAvaNo.api shanaistataH || 17|| sanj~nAmavApya jagrAha bANAsanamatho ruShA | rAmamevAbhidudrAva dR^iShTvA rAmo.api taM krudhA || 18|| Aruhya jagatAM nAtho hanUmantaM mahAbalam | rathasthaM rAvaNaM dR^iShTvA abhidudrAva rAghavaH || 19|| jyAshabdamakarottIvraM vajraniShpeShaniShThuram | rAmo gambhIrayA vAchA rAkShasendramuvAcha ha || 20|| rAkShasAdhama tiShThAdya kva gamiShyasi me puraH | kR^itvAparAdhamevaM me sarvatra samadarshinaH || 21|| yena bANena nihatA rAkShasAste janAlaye | tenaiva tvAM haniShyAmi tiShThAdya mama gochare || 22|| shrIrAmasya vachaH shrutvA rAvaNo mArutAtmajam | vahantaM rAghavaM sa~Nkhye sharaistIkShNairatADayat || 23|| hatasyApi sharaistIkShNairvAyusUnoH svatejasA | vyavardhata punastejo nanarda cha mahAkapiH || 24|| tato dR^iShTvA hanUmantaM savraNaM raghusattamaH | krodhamAhArayAmAsa kAlarudra ivAparaH || 25|| sAshvaM rathaM dhvajaM sUtaM shastraughaM dhanura~njasA | ChatraM patAkAM tarasA chichCheda shitasAyakaiH || 26|| tato mahAshareNAshu rAvaNaM raghusattamaH | vivyAdha vajrakalpena pAkAririva parvatam || 27|| rAmabANahato vIrashchachAla cha mumoha cha | hastAnnipatitashchApastaM samIkShya raghUttamaH || 28|| ardhachandreNa chichCheda tatkirITaM raviprabham | anujAnAmi gachCha tvamidAnIM bANapIDitaH || 29|| pravishya la~NkAmAshvAsya shvaH pashyasi balaM mama | rAmabANena saMviddho hatadarpo.atha rAvaNaH || 30|| mahatyA lajjayA yukto la~NkAM prAvishadAturaH | rAmo.api lakShmaNaM dR^iShTvA mUrchChitaM patitaM bhuvi || 31|| mAnuShatvamupAshritya lIlayAnushushocha ha | tataH prAha hanUmantaM vatsa jIvaya lakShmaNam || 32|| mahauShadhIH samAnIya pUrvavadvAnarAnapi | tatheti raghaveNokto jagAmAshu mahAkapiH || 33|| hanUmAn vAyuvegena kShaNAttIrtvA mahodadhim | etasminnantare chArA rAvaNAya nyavedayan || 34|| rAmeNa preShito deva hanUmAn kShIrasAgaram | gato netuM lakShmaNasya jIvanArthaM mahauShadhIH || 35|| shrutvA tacchAravachanaM rAjA chintAparo.abhavat | jagAma rAtrAvekAkI kAlanemigR^ihaM kShaNAt || 36|| gR^ihAgataM samAlokya rAvaNaM vismayAnvitaH | kAlanemiruvAchedaM prA~njalirbhayavihvalaH | arghyAdikaM tataH kR^itvA rAvaNasyAgrataH sthitaH || 37|| kiM te karomi rAjendra kimAgamanakAraNam | kAlanemimuvAchedaM rAvaNo duHkhapIDitaH || 38|| mamApi kAlavashataH kaShTametadupasthitam | mayA shaktyA hato vIro lakShmaNaH patito bhuvi || 39|| taM jIvayitumAnetumoShadhIrhanumAn gataH | yathA tasya bhavedvighnastathA kuru mahAmate || 40|| mAyayA muniveSheNa mohayasva mahAkapim | kAlAtyayo yathA bhUyAttathA kR^itvaihi mandire || 41|| rAvaNasya vachaH shrutvA kAlanemiruvAcha tam | rAvaNesha vacho me.adya shR^iNu dhAraya tattvataH || 42|| priyaM te karavANyeva na prANAn dhArayAmyaham | mArIchasya yathAraNye purAbhUnmR^igarUpiNaH || 43|| tathaiva me na sandeho bhaviShyati dashAnana | hatAH putrAshcha pautrAshcha bAndhavA rAkShasAshcha te || 44|| ghAtayitvA.asurakulaM jIvitenApi kiM tava | rAjyena vA sItayA vA kiM dehena jaDAtmanA || 45|| sItAM prayachCha rAmAya rAjyaM dehi vibhIShaNe | vanaM yAhi mahAbAho ramyaM munigaNAshrayam || 46|| snAtvA prAtaH shubhajale kR^itvA sandhyAdikAH kriyAH | tata ekAntamAshritya sukhAsanaparigrahaH || 47|| visR^ijya sarvataH sa~NgamitarAn viShayAn bahiH | bahiHpravR^ittAkShagaNaM shanaiH pratyak pravAhaya || 48|| prakR^iterbhinnamAtmAnaM vichAraya sadAnagha | charAcharaM jagatkR^itsnaM dehabuddhIndriyAdikam || 49|| AbrahmastambaparyantaM dR^ishyate shrUyate cha yat | saiShA prakR^itirityuktA saiva mAyeti kIrtitA || 50|| sargasthitivinAshAnAM jagadvR^ikShasya kAraNam | lohitashvetakR^iShNAdi prajAH sR^ijati sarvadA || 51|| kAmakrodhAdiputrAdyAn hiMsAtR^iShNAdikanyakAH | mohayantyanishaM devamAtmAnaM svairguNairvibhum || 52|| kartR^itvabhoktR^itvamukhAn svaguNAnAtmanIshvare | Aropya svavashaM kR^itvA tena krIDati sarvadA || 53|| shuddho.apyAtmA yayA yuktaH pashyatIva sadA bahiH | vismR^itya cha svamAtmAnaM mAyAguNavimohitaH || 54|| yadA sadguruNA yukto bodhyate bodharUpiNA | nivR^ittadR^iShTirAtmAnaM pashyatyeva sadA sphuTam || 55|| jIvanmuktaH sadA dehI mucyate prAkR^itairguNaiH | tvamapyevaM sadAtmAnaM vichArya niyatendriyaH || 56|| prakR^iteranyamAtmAnaM j~nAtvA mukto bhaviShyasi | dhyAtuM yadyasamartho.asi saguNaM devamAshraya || 57|| hR^itpadmakarNike svarNapIThe maNigaNAnvite | mR^idushlakShNatare tatra jAnakyA saha saMsthitam || 58|| vIrAsanaM vishAlAkShaM vidyutpu~njanibhAmbaram | kirITahArakeyUrakaustubhAdibhiranvitam || 59|| nUpuraiH kaTakairbhAntaM tathaiva vanamAlayA | lakShmaNena dhanurdvandvakareNa parisevitam || 60|| evaM dhyAtvA sadAtmAnaM rAmaM sarvahR^idi sthitam | bhaktyA paramayA yukto mucyate nAtra saMshayaH || 61|| shR^iNu vai charitaM tasya bhaktairnityamananyadhIH | evaM chetkR^itapUrvANi pApAni cha mahAntyapi | kShaNAdeva vinashyanti yathAgnestUlarAshayaH || 62|| bhajasva rAmaM paripUrNamekaM vihAya vairaM nijabhaktiyuktaH | hR^idA sadA bhAvitabhAvarUpaM anAmarUpaM puruShaM purANam || 63|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe ShaShThaH sargaH || 6|| \iti \section{||saptamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | kAlanemivachaH shrutvA rAvaNo.amR^itasannibham | jajvAla krodhatAmrAkShaH sarpiradbhirivAgnimat || 1|| nihanmi tvAM durAtmAnaM machChAsanaparA~Nmukham | paraiH ki~nchidgR^ihItvA tvaM bhAShase rAmaki~NkaraH || 2|| kAlanemiruvAchedaM rAvaNaM deva kiM krudhA | na rochate me vachanaM yadi gatvA karomi tat || 3|| ityuktvA prayayau shIghraM kAlanemirmahAsuraH | nodito rAvaNenaiva hanUmadvighnakAraNAt || 4|| sa gatvA himavatpArshvaM tapovanamakalpayat | tatra shiShyaiH parivR^ito muniveShadharaH khalaH || 5|| gachChato mArgamAsAdya vAyusUnormahAtmanaH | tato gatvA dadarshAtha hanUmAnAshramaM shubham || 6|| chintayAmAsa manasA shrImAn pavananandanaH | purA na dR^iShTametanme munimaNDalamuttamam || 7|| mArgo vibhraMshito vA me bhramo vA chittasambhavaH | yadvA.a.avishyAshramapadaM dR^iShTvA munimasheShataH || 8|| pItvA jalaM tato yAmi droNAchalamanuttamam | ityuktvA praviveshAtha sarvato yojanAyatam || 9|| AshramaM kadalIshAlakharjUrapanasAdibhiH | samAvR^itaM pakvaphalairnamrashAkhaishcha pAdapaiH || 10|| vairabhAvavinirmuktaM shuddhaM nirmalalakShaNam | tasminmahAshrame ramye kAlanemiH sa rAkShasaH || 11|| indrayogaM samAsthAya chakAra shivapUjanam | hanUmAnabhivAdyAha gauraveNa mahAsuram || 12|| bhagavan rAmadUto.ahaM hanUmAnnAma nAmataH | rAmakAryeNa mahatA kShIrAbdhiM gantumudyataH || 13|| tR^iShA mAM bAdhate brahmannudakaM kutra vidyate | yathechChaM pAtumichChAmi kathyatAM me munIshvara || 14|| tachChrutvA mArutervAkyaM kAlanemistamabravIt | kamaNDalugataM toyaM mama tvaM pAtumarhasi || 15|| bhu~NkShva chemAni pakvAni phalAni tadanantaram | nivasasva sukhenAtra nidrAmehi tvarAstu mA || 16|| bhUtaM bhavyaM bhaviShyaM cha jAnAmi tapasA svayam | utthito lakShmaNaH sarve vAnarA rAmavIkShitAH || 17|| tachChrutvA hanumAnAha kamaNDalujalena me | na shAmyatyadhikA tR^iShNA tato darshaya me jalam || 18|| tathetyAj~nApayAmAsa vaTuM mAyAvikalpitam | vaTo darshaya vistIrNaM vAyusUnorjalAshayam || 19|| nimIlya chAkShiNI toyaM pItvAgachCha mamAntikam | upadekShyAmi te mantraM yena drakShyasi chauShadhIH || 20|| tatheti darshitaM shIghraM vaTunA salilAshayam | pravishya hanumAMstoyamapibanmIlitekShaNaH || 21|| tatashchAgatya makarI mahAmAyA mahAkapim | agrasattaM mahAvegAnmArutiM ghorarUpiNI || 22|| tato dadarsha hanumAn grasantIM makarIM ruShA | dArayAmAsa hastAbhyAM vadanaM sA mamAra ha || 23|| tato.antarikShe dadR^ishe divyarUpadharA~NganA | dhAnyamAlIti vikhyAtA hanUmantamathAbravIt || 24|| tvatprasAdAdahaM shApAdvimuktAsmi kapIshvara | shaptAhaM muninA pUrvamapsarA kAraNAntare || 25|| Ashrame yastu te dR^iShTaH kAlanemirmahAsuraH | rAvaNaprahito mArge vighnaM kartuM tavAnagha || 26|| muniveShadharo nAsau munirvipravihiMsakaH | jahi duShTaM gachCha shIghraM droNAchalamanuttamam || 27|| gachChAmyahaM brahmalokaM tvatsparshAddhatakalmaShA | ityuktvA sA yayau svargaM hanUmAnapyathAshramam || 28|| AgataM taM samAlokya kAlanemirabhAShata | kiM vilambena mahatA tava vAnarasattama || 29|| gR^ihANa matto mantrAMstvaM dehi me gurudakShiNAm | ityukto hanumAnmuShTiM dR^iDhaM bad.hdhvAha rAkShasam || 30|| gR^ihANa dakShiNAmetAmityuktvA nijaghAna tam | visR^ijya muniveShaM sa kAlanemirmahAsuraH || 31|| yuyudhe vAyuputreNa nAnAmAyAvidhAnataH | mahAmAyikadUto.asau hanUmAnmAyinAM ripuH || 32|| jaghAna muShTinA shIrShNi bhagnamUrdhA mamAra saH | tataH kShIranidhiM gatvA dR^iShTvA droNaM mahAgirim || 33|| adR^iShTvA chauShadhIstatra girimutpATya satvaraH | gR^ihItvA vAyuvegena gatvA rAmasya sannidhim || 34|| uvAcha hanumAn rAmamAnIto.ayaM mahAgiriH | yadyuktaM kuru devesha vilambo nAtra yujyate || 35|| shrutvA hanUmato vAkyaM rAmaH santuShTamAnasaH | gR^ihItvA chauShadhIH shIghraM suSheNena mahAmatiH || 36|| chikitsAM kArayAmAsa lakShmaNAya mahAtmane | tataH suptotthita iva bud.hdhvA provAcha lakShmaNaH || 37|| tiShTha tiShTha kva gantAsi hanmIdAnIM dashAnana | iti bruvantamAlokya mUrdhnyavaghrAya rAghavaH || 38|| mArutiM prAha vatsAdya tvatprasAdAnmahAkape | nirAmayaM prapashyAmi lakShmaNaM bhrAtaraM mama || 39|| ityuktvA vAnaraiH sArdhaM sugrIveNa samanvitaH | vibhIShaNamatenaiva yuddhAya samavasthitaH || 40|| pAShANaiH pAdapaishchaiva parvatAgraishcha vAnarAH | yuddhAyAbhimukhA bhUtvA yayuH sarve yuyutsavaH || 41|| rAvaNo vivyathe rAmabANairviddho mahAsuraH | mAta~Nga iva siMhena garuDeneva pannagaH || 42|| abhibhUto.agamadrAjA rAghaveNa mahAtmanA | siMhAsane samAvishya rAkShasAnidamabravIt || 43|| mAnuSheNaiva me mR^ityumAha pUrvaM pitAmahaH | mAnuSho hi na mAM hantuM shakto.asti bhuvi kashchana || 44|| tato nArAyaNaH sAkShAnmAnuSho.abhUnna saMshayaH | rAmo dAsharathirbhUtvA mAM hantuM samupasthitaH || 45|| anaraNyena yatpUrvaM shapto.ahaM rAkShaseshvara | utpatsyate cha madvaMshe paramAtmA sanAtanaH || 46|| tena tvaM putrapautraishcha bAndhavaishcha samanvitaH | haniShyase na sandeha ityuktvA mAM divaM gataH || 47|| sa eva rAmaH sa~njAto madarthe mAM haniShyati | kumbhakarNastu mUDhAtmA sadA nidrAvashaM gataH || 48|| taM vibodhya mahAsattvamAnayantu mamAntikam | ityuktAste mahAkAyAstUrNaM gatvA tu yatnataH || 49|| vibodhya kumbhashravaNaM ninyU rAvaNasannidhim | namaskR^itya sa rAjAnamAsanopari saMsthitaH || 50|| tamAha rAvaNo rAjA bhrAtaraM dInayA girA | kumbhakarNa nibodha tvaM mahatkaShTamupasthitam || 51|| rAmeNa nihatAH shUrAH putrAH prautrAshcha bAndhavAH | kiM kartavyamidAnIM me mR^ityukAla upasthite || 52|| eSha dAsharathI rAmaH sugrIvasahito balI | samudraM sabalastIrtvA mUlaM naH parikR^intati || 53|| ye rAkShasA mukhyatamAste hatA vAnarairyudhi | vAnarANAM kShayaM yuddhe na pashyAmi kadAchana || 54|| nAshayasva mahAbAho yadarthaM paribodhitaH | bhrAturarthe mahAsattva kuru karma suduShkaram || 55|| shrutvA tadrAvaNendrasya vachanaM paridevitam | kumbhakarNo jahAsocchairvachanaM chedamabravIt || 56|| purA mantravichAre te gaditaM yanmayA nR^ipa | tadadya tvAmupagataM phalaM pApasya karmaNaH || 57|| pUrvameva mayA prokto rAmo nArAyaNaH paraH | sItA cha yogamAyeti bodhito.api na budhyase || 58|| ekadAhaM vane sAnau vishAlAyAM sthito nishi | dR^iShTo mayA muniH sAkShAnnArado divyadarshanaH || 59|| tamabravaM mahAbhAga kuto gantAsi me vada | ityukto nAradaH prAha devAnAM mantraNe sthitaH || 60|| tatrotpannamudantaM te vakShyAmi shR^iNu tattvataH | yuvAbhyAM pIDitA devAH sarve viShNumupAgatAH || 61|| Uchuste devadeveshaM stutvA bhaktyA samAhitAH | jahi rAvaNamakShobhyaM deva trailokyakaNTakam || 62|| mAnuSheNa mR^itistasya kalpitA brahmaNA purA | atastvaM mAnuSho bhUtvA jahi rAvaNakaNTakam || 63|| tathetyAha mahAviShNuH satyasa~Nkalpa IshvaraH | jAto raghukule devo rAma ityabhivishrutaH || 64|| sa haniShyati vaH sarvAnityuktvA prayayau muniH | ato jAnIhi rAmaM tvaM paraM brahma sanAtanam || 65|| tyaja vairaM bhajasvAdya mAyAmAnuShavigraham | bhajato bhaktibhAvena prasIdati raghUttamaH || 66|| bhaktirjanitrI j~nAnasya bhaktirmokShapradAyinI | bhaktihInena yatki~nchitkR^itaM sarvamasatsamam || 67|| avatArAH subahavo viShNorlIlAnukAriNaH | teShAM sahasrasadR^isho rAmo j~nAnamayaH shivaH || 68|| rAmaM bhajanti nipuNA manasA vachasA.anisham | anAyAsena saMsAraM tIrtvA yAnti hareH padam || 69|| ye rAmameva satataM bhuvi shuddhasattvA dhyAyanti tasya charitAni paThanti santaH | muktAsta eva bhavabhogamahAhipAshaiH sItApateH padamanantasukhaM prayAnti || 70|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe saptamaH sargaH || 7|| \iti \section{||aShTamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | kumbhakarNavachaH shrutvA bhrukuTIvikaTAnanaH | dashagrIvo jagAdedamAsanAdutpatanniva || 1|| tvamAnIto na me j~nAnabodhanAya subuddhimAn | mayA kR^itaM samIkR^itya yudhyasva yadi rochate || 2|| no chedgachCha suShuptyarthaM nidrA tvAM bAdhate.adhunA | rAvaNasya vachaH shrutvA kumbhakarNo mahAbalaH || 3|| ruShTo.ayamiti vij~nAya tUrNaM yuddhAya niryayau | sa la~NghayitvA prAkAraM mahAparvatasannibhaH || 4|| niryayau nagarAttUrNaM bhIShayan harisainikAn | sa nanAda mahAnAdaM samudramabhinAdayan || 5|| vAnarAn kAlayAmAsa bAhubhyAM bhakShayan ruShA | kumbhakarNaM tadA dR^iShTvA sapakShamiva parvatam || 6|| dudruvurvAnarAH sarve kAlAntakamivAkhilAH | bhramantaM harivAhinyAM mudgareNa mahAbalam || 7|| kAlayantaM harIn vegAdbhakShayantaM samantataH | chUrNayantaM mudgareNa pANipAdairanekadhA || 8|| kumbhakarNaM tadA dR^iShTvA gadApANirvibhIShaNaH | nanAma charaNaM tasya bhrAturjyeShThasya buddhimAn || 9|| vibhIShaNo.ahaM bhrAturme dayAM kuru mahAmate | rAvaNastu mayA bhrAtarbahudhA paribodhitaH || 10|| sItAM dehIti rAmAya rAmaH sAkShAjjanArdanaH | na shR^iNoti cha mAM hantuM khaDgamudyamya choktavAn || 11|| dhik tvAM gachCheti mAM hatvA padA pApibhirAvR^itaH | chaturbhirmantribhiH sArdhaM rAmaM sharaNamAgataH || 12|| tachChrutvA kumbhakarNo.api j~nAtvA bhrAtaramAgatam | samAli~Ngya cha vatsa tvaM jIva rAmapadAshrayAt || 13|| kulasaMrakShaNArthAya rAkShasAnAM hitAya cha | mahAbhAgavato.asi tvaM purA me nAradAchChrutam || 14|| gachCha tAta mamedAnIM dR^ishyate na cha ki~nchana | madIyo vA paro vApi madamattavilochanaH || 15|| ityukto.ashrumukho bhrAtushcharaNAvabhivandya saH | rAmapArshvamupAgatya chintApara upasthitaH || 16|| kumbhakarNo.api hastAbhyAM pAdAbhyAM peShayan harIn | chachAra vAnarIM senAM kAlayan gandhahastivat || 17|| dR^iShTvA taM rAghavaH kruddho vAyavyaM shastramAdarAt | chikShepa kumbhakarNAya tena chichCheda rakShasaH || 18|| samudgaraM dakShahastaM tena ghoraM nanAda saH | sa hastaH patito bhUmAvanekAnardayan kapIn || 19|| paryantamAshritAH sarve vAnarA bhayavepitAH | rAmarAkShasayoryuddhaM pashyantaH paryavasthitAH || 20|| kumbhakarNashChinnahastaH shAlamudyamya vegataH | samare rAghavaM hantuM dudrAva tamatho.achChinat || 21|| shAlena sahitaM vAmahastamaindreNa rAghavaH | ChinnabAhumathAyAntaM nardantaM vIkShya rAghavaH || 22|| dvAvardhachandrau nishitAvAdAyAsya padadvayam | chichCheda patitau pAdau la~NkAdvAri mahAsvanau || 23|| nikR^ittapANipAdo.api kumbhakarNo.atibhIShaNaH | vaDavAmukhavadvaktraM vyAdAya raghunandanam || 24|| abhidudrAva ninadan rAhushchandramasaM yathA | apUrayachChitAgraishcha sAyakaistadraghUttamaH || 25|| sharapUritavaktro.asau chukroshAtibhaya~NkaraH | atha sUryapratIkAshamaindraM sharamanuttamam || 26|| vajrAshanisamaM rAmashchikShepAsuramR^ityave | sa tatparvatasa~NkAshaM sphuratkuNDaladaMShTrakam || 27|| chakarta rakSho.adhipateH shiro vR^itramivAshaniH | tachChiraH patitaM la~NkAdvAri kAyo mahodadhau || 28|| shiro.asya rodhayaddvAraM kAyo nakrAdyachUrNayat | tato devAH saR^iShayo gandharvAH pannagAH khagAH || 29|| siddhA yakShA guhyakAshcha apsarobhishcha rAghavam | IDire kusumAsArairvarShantashchAbhinanditAH || 30|| AjagAma tadA rAmaM draShTuM devamunIshvaraH | nArado gaganAtturNaM svabhAsA bhAsayan dishaH || 31|| rAmamindIvarashyAmamudArA~NgaM dhanurdharam | IShattAmravishAlAkShamaindrAstrA~nchitabAhukam || 32|| dayArdradR^iShTyA pashyantaM vAnarA~nCharapIDitAn | dR^iShTvA gadgadayA vAchA bhaktyA stotuM prachakrame || 33|| nArada uvAcha | devadeva jagannAtha paramAtman sanAtana | nArAyaNAkhilAdhAra vishvasAkShinnamo.astu te || 34|| vishuddhaj~nAnarUpo.api tvaM lokAnativa~nchayan | mAyayA manujAkAraH sukhaduHkhAdimAniva || 35|| tvaM mAyayA guhyamAnaH sarveShAM hR^idi saMsthitaH | svaya~njyotiH svabhAvastvaM vyakta evAmalAtmanAm || 36|| unmIlayan sR^ijasyetannetre rAma jagattrayam | upasaMhriyate sarvaM tvayA chakShurnimIlanAt || 37|| yasmin sarvamidaM bhAti yatashchaitaccharAcharam | yasmAnna ki~nchilloke.asmiMstasmai te brahmaNe namaH || 38|| prakR^itiM puruShaM kAlaM vyaktAvyaktasvarUpiNam | yaM jAnanti munishreShThAstasmai rAmAya te namaH || 39|| vikArarahitaM shuddhaM j~nAnarUpaM shrutirjagau | tvAM sarvajagadAkAramUrtiM chApyAha sA shrutiH || 40|| virodho dR^ishyate deva vaidiko vedavAdinAm | nishchayaM nAdhigachChanti tvatprasAdaM vinA budhAH || 41|| mAyayA krIDato deva na virodho manAgapi | rashmijAlaM raveryadvaddR^ishyate jalavad bhramAt || 42|| bhrAntij~nAnAttathA rAma tvayi sarvaM prakalpyate | manaso.aviShayo deva rUpaM te nirguNaM param || 43|| kathaM dR^ishyaM bhaveddeva dR^ishyAbhAve bhajetkatham | atastavAvatAreShu rUpANi nipuNA bhuvi || 44|| bhajanti buddhisampannAstarantyeva bhavArNavam | kAmakrodhAdayastatra bahavaH paripanthinaH || 45|| bhIShayanti sadA cheto mArjArA mUShakaM yathA | tvannAma smaratAM nityaM tvadrUpamapi mAnase || 46|| tvatpUjAniratAnAM te kathAmR^itaparAtmanAm | tvadbhaktasa~NginAM rAma saMsAro goShpadAyate || 47|| ataste saguNaM rUpaM dhyAtvAhaM sarvadA hR^idi | muktashcharAmi lokeShu pUjyo.ahaM sarvadaivataiH || 48|| rAma tvayA mahatkAryaM kR^itaM devahitechChayA | kumbhakarNavadhenAdya bhUbhAro.ayaM gataH prabho || 49|| shvo haniShyati saumitririndrajetAramAhave | haniShyase.atha rAma tvaM parashvo dashakandharam || 50|| pashyAmi sarvaM devesha siddhaiH saha nabhogataH | anugR^ihNIShva mAM deva gamiShyAmi surAlayam || 51|| ityuktvA rAmamAmantrya nArado bhagavAnR^iShiH | yayau devaiH pUjyamAno brahmalokamakalmaSham || 52|| bhrAtaraM nihataM shrutvA kumbhakarNaM mahAbalam | rAvaNaH shokasantapto rAmeNAkliShTakarmaNA || 53|| mUrchChitaH patito bhUmAvutthAya vilalApa ha | pitR^ivyaM nihataM shrutvA pitaraM chAtivihvalam || 54|| indrajitprAha shokArtaM tyaja shokaM mahAmate | vyetu te duHkhamakhilaM svastho bhava mahIpate || 56|| sarvaM samIkariShyAmi haniShyAmi cha vai ripUn | gatvA nikumbhilAM sadyastarpayitvA hutAshanam || 57|| labdhvA rathAdikaM tasmAdajeyo.ahaM bhavAmyareH | ityuktvA tvaritaM gatvA nirdiShTaM havanasthalam || 58|| raktamAlyAmbaradharo raktagandhAnulepanaH | nikumbhilAsthale maunI havanAyopachakrame || 59|| vibhIShaNo.atha tachChrutvA meghanAdasya cheShTitam | prAha rAmAya sakalaM homArambhaM durAtmanaH || 60|| samApyate cheddhomo.ayaM meghanAdasya durmateH | tadAjeyo bhavedrAma meghanAdaH surAsuraiH || 61|| ataH shIghraM lakShmaNena ghAtayiShyAmi rAvaNim | Aj~nApaya mayA sArdhaM lakShmaNaM balinAM varam | haniShyati na sandeho meghanAdaM tavAnujaH || 62|| shrIrAmachandra uvAcha | ahamevAgamiShyAmi hantumindrajitaM ripum | Agneyena mahAstreNa sarvarAkShasaghAtinA || 63|| vibhIShaNo.api taM prAha nAsAvanyairnihanyate | yastu dvAdasha varShANi nidrAhAravivarjitaH || 64|| tenaiva mR^ityurnirdiShTo brahmaNAsya durAtmanaH | lakShmaNastu ayodhyAyA nirgamyAyAttvayA saha || 65|| tadAdi nidrAhArAdInna jAnAti raghUttama | sevArthaM tava rAjendra j~nAtaM sarvamidaM mayA || 66|| tadAj~nApaya devesha lakShmaNaM tvarayA mayA | haniShyati na sandehaH sheShaH sAkShAddharAdharaH || 67|| tvameva sAkShAjjagatAmadhIsho nArAyaNo lakShmaNa eva sheShaH | yuvAM dharAbhAranivAraNArthaM jAtau jagannATakasUtradhArau || 68|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe aShTamaH sargaH || 8|| \iti \section{||navamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | vibhIShaNavachaH shrutvA rAmo vAkyamathAbravIt | jAnAmi tasya raudrasya mAyAM kR^itsnAM vibhIShaNa || 1|| sa hi brahmAstravichChUro mAyAvI cha mahAbalaH | jAnAmi lakShmaNasyApi svarUpaM mama sevanam || 2|| j~nAtvaivAsamahaM tUShNIM bhaviShyatkAryagauravAt | ityuktvA lakShmaNaM prAha rAmo j~nAnavatAM varaH || 3|| gachCha lakShmaNa sainyena mahatA jahi rAvaNim | hanUmatpramukhaiH sarvairyUthapaiH saha lakShmaNa || 4|| jAmbavAnR^ikSharAjo.ayaM saha sainyena saMvR^itaH | vibhIShaNashcha sachivaiH saha tvAmabhiyAsyati || 5|| abhij~nastasya deshasya jAnAti vivarANi saH | rAmasya vachanaM shrutvA lakShmaNaH savibhIShaNaH || 6|| jagrAha kArmukaM shreShThamanyadbhImaparAkramaH | rAmapAdAmbujaM spR^iShTvA hR^iShTaH saumitrirabravIt || 7|| adya matkArmukAnmuktAH sharA nirbhidya rAvaNim | gamiShyanti hi pAtAlaM snAtuM bhogavatIjale || 8|| evamuktvA sa saumitriH parikramya praNamya tam | indrajinnidhanAkA~NkShI yayau tvaritavikramaH || 9|| vAnarairbahusAhasrairhanUmAn pR^iShThato.anvagAt | vibhIShaNashcha sahito mantribhistvaritaM yayau || 10|| jAmbavatpramukhA R^ikShAH saumitriM tvarayAnvayuH | gatvA nikumbhilAdeshaM lakShmaNo vAnaraiH saha || 11|| apashyadbalasa~NghAtaM dUrAdrAkShasasa~Nkulam | dhanurAyamya saumitriryatto.abhUdbhUrivikramaH || 12|| a~Ngadena cha vIreNa jAmbavAn rAkShasAdhipaH | tadA vibhIShaNaH prAha saumitriM pashya rAkShasAn || 13|| yadetadrAkShasAnIkaM meghashyAmaM vilokyate | asyAnIkasya mahato bhedane yatnavAn bhava || 14|| rAkShasendrasuto.apyasmin bhinne dR^ishyo bhaviShyati | abhidravAshu yAvadvai naitatkarma samApyate || 15|| jahI vIra durAtmAnaM hiMsAparamadhArmikam | vibhIShaNavachaH shrutvA lakShmaNaH shubhalakShmaNaH || 16|| vavarSha sharavarShANi rAkShasendrasutaM prati | pAShANaiH parvatAgraishcha vR^ikShaishcha hariyUthapAH || 17|| nirjaghnuH sarvato daityAMste.api vAnarayUthapAn | parashvadhaiH shitairbANairasibhiryaShTitomaraiH || 18|| nirjaghnurvAnarAnIkaM tadA shabdo mahAnabhUt | sa samprahArastumulaH sa~njaj~ne harirakShasAm || 19|| indrajitsvabalaM sarvamardyamAnaM vilokya saH | nikumbhilAM cha homaM cha tyaktvA shIghraM vinirgataH || 20|| rathamAruhya sadhanuH krodhena mahatAgamat | samAhvayan sa saumitriM yuddhAya raNamUrdhani || 21|| saumitre meghanAdo.ahaM mayA jIvanna mokShyase | tatra dR^iShTvA pitR^ivyaM sa prAha niShThurabhAShaNam || 22|| ihaiva jAtaH saMvR^iddhaH sAkShAd bhrAtA piturmama | yastvaM svajanamutsR^ijya parabhR^ityatvamAgataH || 23|| kathaM druhyasi putrAya pApIyAnasi durmatiH | ityuktvA lakShmaNaM dR^iShTvA hanUmatpR^iShThataH sthitam || 24|| udyadAyudhanistriMshe rathe mahati saMsthitaH | mahApramANamudyamya ghoraM visphArayan dhanuH || 25|| adya vo mAmakA bANAH prANAn pAsyanti vAnarAH | tataH sharaM dAsharathiH sandhAyAmitrakarShaNaH || 26|| sasarja rAkShasendrAya kruddhaH sarpa iva shvasan | indrajidraktanayano lakShmaNaM samudaikShata || 27|| shakrAshanisamasparshairlakShmaNenAhataH sharaiH | muhUrtamabhavanmUDhaH punaH pratyAhR^itendriyaH || 28|| dadarshAvasthitaM vIraM vIro dasharathAtmajam | so.abhichakrAma saumitriM krodhasaMraktalochanaH || 29|| sharAn dhanuShi sandhAya lakShmaNaM chedamabravIt | yadi te prathame yuddhe na dR^iShTo me parAkramaH || 30|| adya tvAM darshayiShyAmi tiShThedAnIM vyavasthitaH | ityuktvA saptabhirbANairabhivivyAdha lakShmaNam || 31|| dashabhishcha hanUmantaM tIkShNadhAraiH sharottamaiH | tataH sharashatenaiva samprayuktena vIryavAn || 32|| krodhadviguNasaMrabdho nirbibheda vibhIShaNam | lakShmaNo.api tathA shatruM sharavarShairavAkirat || 33|| tasya bANaiH susaMviddhaM kavachaM kA~nchanaprabham | vyashIryata rathopasthe tilashaH patitaM bhuvi || 34|| tataH sharasahasreNa sa~Nkruddho rAvaNAtmajaH | bibheda samare vIraM lakShmaNaM bhImavikramam || 35|| vyashIryatApataddivyaM kavachaM lakShmaNasya cha | kR^itapratikR^itAnyonyaM babhUvaturabhidrutau || 36|| abhIkShNaM niHshvasantau tau yudhyetAM tumulaM punaH | sharasaMvR^itasarvA~Ngau sarvato rudhirokShitau || 37|| sudIrghakAlaM tau vIrAvanyonyaM nishitaiH sharaiH | ayudhyetAM mahAsattvau jayAjayavivarjitau || 38|| etasminnantare vIro lakShmaNaH pa~nchabhiH sharaiH | rAvaNeH sArathiM sAshvaM rathaM cha samachUrNayat || 39|| chichCheda kArmukaM tasya darshayan hastalAghavam | so.anyattu kArmukaM bhadraM sajyaM chakre tvarAnvitaH || 40|| tacchApamapi chichCheda lakShmaNastribhirAshugaiH | tameva ChinnadhanvAnaM vivyAdhAnekasAyakaiH || 41|| punaranyatsamAdAya kArmukaM bhImavikramaH | indrajillakShmaNaM bANaiH shitairAdityasannibhaiH || 42|| bibheda vAnarAn sarvAn bANairApUrayan dishaH | tata aindraM samAdAya lakShmaNo rAvaNiM prati || 43|| sandhAyAkR^iShya karNAntaM kArmukaM dR^iDhaniShThuram | uvAcha lakShmaNo vIraH smaran rAmapadAmbujam || 44|| dharmAtmA satyasandhashcha rAmo dAsharathiryadi | trilokyAmapratidvandvastadenaM jahi rAvaNim || 45|| ityuktvA bANamAkarNAdvikR^iShya tamajimhagam | lakShmaNaH samare vIraH sasarjendrajitaM prati || 46|| sa sharaH sashirastrANaM shrImajjvalitakuNDalam | pramathyendrajitaH kAyAtpAtayAmAsa bhUtale || 47|| tataH pramuditA devAH kIrtayanto raghUttamam | vavarShuH puShpavarShANi stuvantashcha muhurmuhuH || 48|| jaharSha shakro bhagavAn saha devairmaharShibhiH | AkAshe.api cha devAnAM shushruve dundubhisvanaH || 49|| vimalaM gaganaM chAsItsthirAbhUdvishvadhAriNI | nihataM rAvaNiM dR^iShTvA jayajalpasamanvitaH || 50|| gatashramaH sa saumitriH sha~NkhamApUrayadraNe | siMhanAdaM tataH kR^itvA jyAshabdamakarodvibhuH || 51|| tena nAdena saMhR^iShTA vAnarAshcha gatashramAH | vAnarendraishcha sahitaH stuvadbhirhR^iShTamAnasaiH || 52|| lakShmaNaH parituShTAtmA dadarshAbhyetya rAghavam | hanUmadrAkShasAbhyAM cha sahito vinayAnvitaH || 53|| vavande bhrAtaraM rAmaM jyeShThaM nArAyaNaM vibhum | tvatprasAdAdraghushreShTha hato rAvaNirAhave || 54|| shrutvA tallakShmaNAdbhaktyA tamAli~Ngya raghUttamaH | mUrdhnyavaghrAya muditaH sasnehamidamabravIt || 55|| sAdhu lakShmaNa tuShTo.asmi karma te duShkaraM kR^itam | meghanAdasya nidhane jitaM sarvamarindama || 56|| ahorAtraistribhirvIraH katha~nchidvinipAtitaH | niHsapatnaH kR^ito.asmyadya niryAsyati hi rAvaNaH || 57|| putrashokAnmayA yoddhuM taM haniShyAmi rAvaNam || 58|| meghanAdaM hataM shrutvA lakShmaNena mahAbalam | rAvaNaH patito bhumau mUrchChitaH punarutthitaH | vilalApAtidInAtmA putrashokena rAvaNaH || 59|| putrasya guNakarmANi saMsmaran paryadevayat | adya devagaNAH sarve lokapAlA maharShayaH || 60|| hatamindrajitaM j~nAtvA sukhaM svapsyanti nirbhayAH | ityAdi bahushaH putralAlaso vilalApa ha || 61|| tataH paramasa~Nkruddho rAvaNo rAkShasAdhipaH | uvAcha rAkShasAn sarvAnninAshayiShurAhave || 62|| sa putravadhasantaptaH shUraH krodhavashaM gataH | saMvIkShya rAvaNo bud.hdhyA hantuM sItAM pradudruve || 63|| khaDgapANimathAyAntaM kruddhaM dR^iShTvA dashAnanam | rAkShasImadhyagA sItA bhayashokAkulAbhavat || 64|| etasminnantare tasya sachivo buddhimAn shuchiH | supArshvo nAma medhAvI rAvaNaM vAkyamabravIt || 65|| nanu nAma dashagrIva sAkShAdvaishravaNAnujaH | vedavidyAvratasnAtaH svakarmapariniShThitaH || 66|| anekaguNasampannaH kathaM strIvadhamichChasi | asmAbhiH sahito yuddhe hatvA rAmaM cha lakShmaNam | prApsyase jAnakIM shIghramityuktaH sa nyavartata || 67|| tato durAtmA suhR^idA niveditaM vachaH sudharmyaM pratigR^ihya rAvaNaH | gR^ihaM jagAmAshu shuchA vimUDhadhIH punaH sabhAM cha prayayau suhR^idvR^itaH || 68|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe navamaH sargaH || 9|| \iti \section{||dashamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | sa vichArya sabhAmadhye rAkShasaiH saha mantribhiH | niryayau ye.avashiShTAstai rAkShasaiH saha rAghavam || 1|| shalabhaH shalabhairyuktaH prajvalantamivAnalam | tato rAmeNa nihatAH sarve te rAkShasA yudhi || 2|| svayaM rAmeNa nihatastIkShNabANena vakShasi | vyathitastvaritaM la~NkAM pravivesha dashAnanaH || 3|| dR^iShTvA rAmasya bahushaH pauruShaM chApyamAnuSham | rAvaNo mAruteshchaiva shIghraM shukrAntikaM yayau || 4|| namaskR^itya dashagrIvaH shukraM prA~njalirabravIt | bhagavan rAghaveNaivaM la~NkA rAkShasayuthapaiH || 5|| vinAshitA mahAdaityA nihatAH putrabAndhavAH | kathaM me duHkhasandohastvayi tiShThati sadgurau || 6|| iti vij~nApito daityaguruH prAha dashAnanam | homaM kuru prayatnena rahasi tvaM dashAnana || 7|| yadi vighno na cheddhome tarhi homAnalotthitaH || 8|| mahAn rathashcha vAhAshcha chApatUNIrasAyakAH | sambhaviShyanti tairyuktastvamajeyo bhaviShyasi || 9|| gR^ihANa mantrAn maddattAn gachCha homaM kuru drutam | ityuktastvaritaM gatvA rAvaNo rAkShasAdhipaH || 10|| guhAM pAtAlasadR^ishIM mandire sve chakAra ha | la~NkAdvArakapATAdi bad.hdhvA sarvatra yatnataH || 11|| homadravyANi sampAdya yAnyuktAnyAbhichArike | guhAM pravishya chaikAnte maunI homaM prachakrame || 12|| utthitaM dhUmamAlokya mahAntaM rAvaNAnujaH | rAmAya darshayAmAsa homadhUmaM bhayAkulaH || 13|| pashya rAma dashagrIvo homaM kartuM samArabhat | yadi homaH samAptaH syAttadA.ajeyo bhaviShyati || 14|| ato vighnAya homasya preShayAshu harIshvarAn | tatheti rAmaH sugrIvasammatenA~NgadaM kapim || 15|| hanUmatpramukhAn vIrAnAdidesha mahAbalAn | prAkAraM la~NghayitvA te gatvA rAvaNamandiram || 16|| dashakoTyaH plava~NgAnAM gatvA mandirarakShakAn | chUrNayAmAsurashvAMshcha gajAMshcha nyahanan kShaNAt || 17|| tatashcha saramA nAma prabhAte hastasanj~nayA | vibhIShaNasya bhAryA sA homasthAnamasUchayat || 18|| guhApidhAnapAShANama~NgadaH pAdaghaTTanaiH | chUrNayitvA mahAsattvaH pravivesha mahAguhAm || 19|| dR^iShTvA dashAnanaM tatra mIlitAkShaM dR^iDhAsanam | tato.a~NgadAj~nayA sarve vAnarA vivishurdrutam || 20|| tatra kolAhalaM chakrustADayantashcha sevakAn | sambhArAMshchikShipustasya homakuNDe samantataH || 21|| sruvamAchChidya hastAccha rAvaNasya balAdruShA | tenaiva sa~njaghAnAshu hanUmAn plavagAgraNIH || 22|| ghnanti dantaishcha kAShThaishcha vAnarAstamitastataH | na jahau rAvaNo dhyAnaM hato.api vijigIShayA || 23|| pravishyAntaHpure veshmanya~Ngado vegavattaraH | samAnayatkeshabandhe dhR^itvA mandodarIM shubhAm ||. 24|| rAvaNasyaiva purato vilapantImanAthavat | vidadArA~NgadastasyAH ka~nchukaM ratnabhUShitam || 25|| muktA vimuktAH patitAH samantAdratnasa~nchayaiH | shroNisUtraM nipatitaM truTitaM ratnachitritam || 26|| kaTipradeshAdvisrastA nIvI tasyaiva pashyataH | bhUShaNAni cha sarvANi patitAni samantataH || 27|| devagandharvakanyAshcha nItA hR^iShTaiH plava~NgamaiH | mandodarI rurodAtha rAvaNasyAgrato bhR^isham || 28|| kroshantI karuNaM dInA jagAda dashakandharam | nirlajjo.asi parairevaM keshapAshe vikR^iShyate || 29|| bhAryA tavaiva purataH kiM juhoShi na lajjase | hanyate pashyato yasya bhAryA pApaishcha shatrubhiH || 30|| martavyaM tena tatraiva jIvitAnmaraNaM varam | hA meghanAda te mAtA klishyate bata vAnaraiH || 31|| tvayi jIvati me duHkhamIdR^ishaM cha kathaM bhavet | bhAryA lajjA cha santyaktA bhartrA me jIvitAshayA || 32|| shrutvA taddevitaM rAjA mandodaryA dashAnanaH | uttasthau khaDgamAdAya tyaja devImiti bruvan || 33|| jaghAnA~NgadamavyagraH kaTideshe dashAnanaH | tadotsR^ijya yayuH sarve vidhvaMsya havanaM mahat || 34|| rAmapArshvamupAgamya tasthuH sarve praharShitAH || 35|| rAvaNastu tato bhAryAmuvAcha parisAntvayan | daivAdhInamidaM bhadre jIvatA kiM na dR^ishyate | tyaja shokaM vishAlAkShi j~nAnamAlambya nishchitam || 36|| aj~nAnaprabhavaH shokaH shoko j~nAnavinAshakR^it | aj~nAnaprabhavAhandhIH sharIrAdiShvanAtmasu || 37|| tanmUlaH putradArAdisambandhaH saMsR^itistataH | harShashokabhayakrodhalobhamohaspR^ihAdayaH || 38|| aj~nAnaprabhavA hyete janmamR^ityujarAdayaH | AtmA tu kevalaM shuddho vyatirikto hyalepakaH || 39|| AnandarUpo j~nAnAtmA sarvabhAvavivarjitaH | na saMyogo viyogo vA vidyate kenachitsataH || 40|| evaM j~nAtvA svamAtmAnaM tyaja shokamanindite | idAnImeva gachChAmi hatvA rAmaM salakShmaNam || 41|| AgamiShyAmi no chenmAM dArayiShyati sAyakaiH | shrIrAmo vajrakalpaishcha tato gachChAmi tatpadam || 42|| tadA tvayA me kartavyA kriyA machChAsanAtpriye | sItAM hatvA mayA sArdhaM tvaM pravekShyasi pAvakam || 43|| evaM shrutvA vachastasya rAvaNasyAtiduHkhitA | uvAcha nAtha me vAkyaM shR^iNu satyaM tathA kuru || 44|| shakyo na rAghavo jetuM tvayA chAnyaiH kadAchana | rAmo devavaraH sAkShAtpradhAnapuruSheshvaraH || 45|| matsyo bhUtvA purA kalpe manuM vaivasvataM prabhuH | rarakSha sakalApadbhyo rAghavo bhaktavatsalaH || 46|| rAmaH kUrmo.abhavatpUrvaM lakShayojanavistR^itaH | samudramathane pR^iShThe dadhAra kanakAchalam || 47|| hiraNyAkSho.atidurvR^itto hato.anena mahAtmanA | kroDarUpeNa vapuShA kShoNImuddharatA kvachit || 48|| trilokakaNTakaM daityaM hiraNyakashipuM purA | hatavAnnArasiMhena vapuShA raghunandanaH || 49|| vikramaistribhirevAsau baliM bad.hdhvA jagattrayam | AkramyAdAtsurendrAya bhR^ityAya raghusattamaH || 50|| rAkShasAH kShatriyAkArA jAtA bhUmerbharAvahAH | tAn hatvA bahusho rAmo bhuvaM jitvA hyadAnmuneH || 51|| sa eva sAmprataM jAto raghuvaMshe parAtparaH | bhavadarthe raghushreShTho mAnuShatvamupAgataH || 52|| tasya bhAryA kimarthaM vA hR^itA sItA vanAdbalAt | mama putravinAshArthaM svasyApi nidhanAya cha || 53|| itaH paraM vA vaidehIM preShayasva raghUttame | vibhIShaNAya rAjyaM tu dattvA gachChAmahe vanam || 54|| mandodarIvachaH shrutvA rAvaNo vAkyamabravIt | kathaM bhadre raNe putrAn bhrAtRRIn rAkShasamaNDalam || 55|| ghAtayitvA rAghaveNa jIvAmi vanagocharaH | rAmeNa saha yotsyAmi rAmabANaiH sushIghragaiH || 56|| vidAryamANo yAsyAmi tadviShNoH paramaM padam | jAnAmi rAghavaM viShNuM lakShmIM jAnAmi jAnakIm | j~nAtvaiva jAnakI sItA mayAnItA vanAdbalAt || 57|| rAmeNa nidhanaM prApya yAsyAmIti paraM padam | vimucya tvAM tu saMsArAdgamiShyAmi saha priye || 58|| parAnandamayI shuddhA sevyate yA mumukShubhiH | tAM gatiM tu gamiShyAmi hato rAmeNa saMyuge || 59|| prakShAlya kalmaShANIha muktiM yAsyAmi durlabhAm || 60|| kleshAdipa~nchakatara~NgayutaM bhramADhyaM dArAtmajAptadhanabandhujhaShAbhiyuktam | aurvAnalAbhanijaroShamana~NgajAlaM saMsArasAgaramatItya hariM vrajAmi || 61|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe dashamaH sargaH || 10|| \iti \section{||ekAdashaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | ityuktvA vachanaM premNA rAj~nIM mandodarIM tadA | rAvaNaH prayayau yoddhuM rAmeNa saha saMyuge || 1|| dR^iDhaM syandanamAsthAya vR^ito ghorairnishAcharaiH | chakraiH ShoDashabhiryuktaM savarUthaM sakUbaram || 2|| pishAchavadanairghoraiH kharairyuktaM bhayAvaham | sarvAstrashastrasahitaM sarvopaskarasaMyutam || 3|| nishchakrAmAtha sahasA rAvaNo bhIShaNAkR^itiH | AyAntaM rAvaNaM dR^iShTvA bhIShaNaM raNakarkasham || 4|| santrastAbhUttadA senA vAnarI rAmapAlitA || 5|| hanUmAnatha chotplutya rAvaNaM yoddhumAyayau | Agatya hanumAn rakShovakShasyatulavikramaH || 6|| muShTibandhaM dR^iDhaM bad.hdhvA tADayAmAsa vegataH | tena muShTiprahAreNa jAnubhyAmapatadrathe || 7|| mUrchChito.atha muhUrtena rAvaNaH punarutthitaH | uvAcha cha hanUmantaM shUro.asi mama sammataH || 8|| hanUmAnAha taM dhi~NmAM yastvaM jIvasi rAvaNa | tvaM tAvanmuShTinA vakSho mama tADaya rAvaNa || 9|| pashchAnmayA hataH prANAnmokShyase nAtra saMshayaH | tatheti muShTinA vakSho rAvaNenApi tADitaH || 10|| vighUrNamAnanayanaH ki~nchitkashmalamAyayau | sanj~nAmavApya kapirAD rAvaNaM hantumudyataH || 11|| tato.anyatra gato bhItyA rAvaNo rAkShasAdhipaH | hanUmAna~Ngadashchaiva nalo nIlastathaiva cha || 12|| chatvAraH samavetyAgre dR^iShTvA rAkShasapu~NgavAn | agnivarNaM tathA sarparomANaM khaDgaromakam || 13|| tathA vR^ishchikaromANaM nirjaghnuH kramasho.asurAn | chatvArashchaturo hatvA rAkShasAn bhImavikramAn | siMhanAdaM pR^ithak kR^itvA rAmapArshvamupAgatAH || 14|| tataH kruddho dashagrIvaH sandashya dashanachChadam || 15|| vivR^itya nayane krUro rAmamevAnvadhAvata | dashagrIvo rathasthastu rAmaM vajropamaiH sharaiH || 16|| AjaghAna mahAghorairdhArAbhiriva toyadaH | rAmasya purataH sarvAn vAnarAnapi vivyadhe || 17|| tataH pAvakasa~NkAshaiH sharaiH kA~nchanabhUShaNaiH | abhyavarShadraNe rAmo dashagrIvaM samAhitaH || 18|| rathasthaM rAvaNaM dR^iShTvA bhUmiShThaM raghunandanam | AhUya mAtaliM shakro vachanaM chedamabravIt || 19|| rathena mama bhUmiShThaM shIghraM yAhi raghUttamam | tvaritaM bhUtalaM gatvA kuru kAryaM mamAnagha || 20|| evamukto.atha taM natvA mAtalirdevasArathiH | tato hayaishcha saMyojya haritaiH syandanottamam || 21|| svargAjjayArthaM rAmasya hyupachakrAma mAtaliH | prA~njalirdevarAjena preShito.asmi raghUttama || 22|| ratho.ayaM devarAjasya vijayAya tava prabho | preShitashcha mahArAja dhanuraindraM cha bhUShitam || 23|| abhedyaM kavachaM khaDgaM divyatUNIyugaM tathA | Aruhya cha rathaM rAma rAvaNaM jahi rAkShasam || 24|| mayA sArathinA deva vR^itraM devapatiryathA | ityuktastaM parikramya namaskR^itya rathottamam || 25|| Aruroha rathaM rAmo lokAnllakShmyA niyojayan | tato.abhavanmahAyuddhaM bhairavaM romaharShaNam || 26|| mahAtmano rAghavasya rAvaNasya cha dhImataH | Agneyena cha AgneyaM daivaM daivena rAghavaH || 27|| astraM rAkShasarAjasya jaghAna paramAstravit | tatastu sasR^ije ghoraM rAkShasaM chAstramastravit | krodhena mahatAviShTo rAmasyopari rAvaNaH || 28|| rAvaNasya dhanurmuktAH sarpA bhUtvA mahAviShAH | sharAH kA~nchanapu~NkhAbhA rAghavaM parito.apatan || 29|| taiH sharaiH sarpavadanairvamadbhiranalaM mukhaiH | dishashcha vidishashchaiva vyAptAstatra tadAbhavan || 30|| rAmaH sarpAMstato dR^iShTvA samantAtparipUritAn | sauparNamastraM tadghoraM puraH prAvartayadraNe || 31|| rAmeNa muktAste bANA bhUtvA garuDarUpiNaH | chichChiduH sarpabANAMstAn samantAt sarpashatravaH || 32|| astre pratihate yuddhe rAmeNa dashakandharaH | abhyavarShattato rAmaM ghorAbhiH sharavR^iShTibhiH || 33|| tataH punaH sharAnIkai rAmamakliShTakAriNam | ardayitvA tu ghoreNa mAtaliM pratyavidhyata || 34|| pAtayitvA rathopasthe rathaketuM cha kA~nchanam | aindrAnashvAnabhyahanadrAvaNaH krodhamUrchChitaH || 35|| viShedurdevagandharvAshchAraNAH pitarastathA | ArttAkAraM hariM dR^iShTvA vyathitAshcha maharShayaH || 36|| vyathitA vAnarendrAshcha babhUvuH savibhIShaNAH | dashAsyo viMshatibhujaH pragR^ihItasharAsanaH || 37|| dadR^ishe rAvaNastatra mainAka iva parvataH | rAmastu bhrukuTiM bad.hdhvA krodhasaMraktalochanaH || 38|| kopaM chakAra sadR^ishaM nirdahanniva rAkShasam | dhanurAdAya devendradhanurAkAramadbhutam || 39|| gR^ihItvA pANinA bANaM kAlAnalasamaprabham | nirdahanniva chakShurbhyAM dadR^ishe ripumantike || 40|| parAkramaM darshayituM tejasA prajvalanniva | prachakrame kAlarUpI sarvalokasya pashyataH || 41|| vikR^iShya chApaM rAmastu rAvaNaM pratividhya cha | harShayan vAnarAnIkaM kAlAntaka ivAbabhau || 43|| kruddhaM rAmasya vadanaM dR^iShTvA shatruM pradhAvataH | tatrasuH sarvabhUtAni chachAla cha vasundharA || 43|| rAmaM dR^iShTvA mahAraudramutpAtAMshcha sudAruNAn | trastAni sarvabhUtAni rAvaNaM chAvishadbhayam || 44|| vimAnasthA suragaNAH siddhagandharvakinnarAH | dadR^ishuH sumahAyuddhaM lokasaMvartakopamam | aindramastraM samAdAya rAvaNasya shiro.achChinat || 45|| mUrdhAno rAvaNasyAtha bahavo rudhirokShitAH | gaganAtprapatanti sma tAlAdiva phalAni hi || 46|| na dinaM na cha vai rAtrirna sandhyAM na disho.api vA | prakAshante na tadrUpaM dR^ishyate tatra sa~Ngare || 47|| tato rAmo babhUvAtha vismayAviShTamAnasaH | shatamekottaraM ChinnaM shirasAM chaikavarchasAm || 48|| na chaiva rAvaNaH shAnto dR^ishyate jIvitakShayAt | tataH sarvAstraviddhIraH kausalyAnandavardhanaH || 49|| astraishcha bahubhiryuktashchintayAmAsa rAghavaH | yairyairbANairhatA daityA mahAsattvaparAkramAH || 50|| ta ete niShphalaM yAtA rAvaNasya nipAtane | iti chintAkule rAme samIpastho vibhIShaNaH || 51|| uvAcha rAghavaM vAkyaM brahmadattavaro hyasau | vichChinnA bAhavo.apyasya vichChinnAni shirAMsi cha || 52|| utpatsyanti punaH shIghramityAha bhagavAnajaH | nAbhideshe.amR^itaM tasya kuNDalAkArasaMsthitam || 53|| tachChoShayAnalAstreNa tasya mR^ityustato bhavet | vibhIShaNavachaH shrutvA rAmaH shIghraparAkramaH || 54|| pAvakAstreNa saMyojya nAbhiM vivyAdha rakShasaH | anantaraM cha chichCheda shirAMsi cha mahAbalaH || 55|| bAhUnapi cha saMrabdho rAvaNasya raghUttamaH | tato ghorAM mahAshaktimAdAya dashakandharaH || 56|| vibhIShaNavadhArthAya chikShepa krodhavihvalaH | chichCheda rAghavo bANaistAM shitairhemabhUShitaiH || 57|| dashagrIvashirashChedAttadA tejo vinirgatam | mlAnarUpo babhUvAtha ChinnaiH shIrShairbhaya~NkaraiH || 58|| ekena mukhyashirasA bAhubhyAM rAvaNo babhau | rAvaNastu punaH kruddho nAnAshastrAstravR^iShTibhiH || 59|| vavarSha rAmaM taM rAmastathA bANairvavarSha cha | tato yuddhamabhUdghoraM tumulaM lomaharShaNam || 60|| atha saMsmArayAmAsa mAtalI rAghavaM tadA | visR^ijAstraM vadhAyAsya brAhmaM shIghraM raghUttama || 61|| vinAshakAlaH prathito yaH suraiH so.adya vartate | uttamA~NgaM na chaitasya ChettavyaM rAghava tvayA || 62|| naiva shIrShNi prabho vadhyo vadhya eva hi marmaNi | tataH saMsmArito rAmastena vAkyena mAtaleH || 63|| jagrAha sa sharaM dIptaM niHshvasantamivoragam | yasya pArshve tu pavanaH phale bhAskarapAvakau || 64|| sharIramAkAshamayaM gaurave merumandarau | parvasvapi cha vinyastA lokapAlA mahaujasaH || 65|| jAjvalyamAnaM vapuShA bhAtaM bhAskaravarchasA | tamugramastraM lokAnAM bhayanAshanamadbhutam || 66|| abhimantrya tato rAmastaM maheShuM mahAbhujaH | vedaproktena vidhinA sandadhe kArmuke balI || 67|| tasmin sandhIyamAne tu rAghaveNa sharottame | sarvabhUtAni vitresushchachAla cha vasundharA || 68|| sa rAvaNAya sa~Nkruddho bhR^ishamAnamya kArmukam | chikShepa paramAyattastamastraM marmaghAtinam || 69|| sa vajra iva durdharSho vajrapANivisarjitaH | kR^itAnta iva ghorAsyo nyapatadrAvaNorasi || 70|| sa nimagno mahAghoraH sharIrAntakaraH paraH | bibheda hR^idayaM tUrNaM rAvaNasya mahAtmanaH || 71|| rAvaNasyAharatprANAn vivesha dharaNitale | sa sharo rAvaNaM hatvA rAmatUNIramAvishat || 72|| tasya hastAtpapAtAshu sasharaM kArmukaM mahat | gatAsurbhramivegena rAkShasendro.apatadbhuvi || 73|| taM dR^iShTvA patitaM bhUmau hatasheShAshcha rAkShasAH | hatanAthA bhayatrastA dudruvuH sarvatodisham || 74|| dashagrIvasya nidhanaM vijayaM rAghavasya cha | tato vineduH saMhR^iShTA vAnarA jitakAshinaH || 75|| vadanto rAmavijayaM rAvaNasya cha tadvadham | athAntarikShe vyanadatsaumyastridashadundubhiH || 76|| papAta puShpavR^iShTishcha samantAdrAghavopari | tuShTuvurmunayaH siddhAshchAraNAshcha divaukasaH || 77|| athAntarikShe nanR^ituH sarvato.apsaraso mudA | rAvaNasya cha dehotthaM jyotirAdityavatsphurat || 78|| pravivesha raghushreShThaM devAnAM pashyatAM satAm | devA Uchuraho bhAgyaM rAvaNasya mahAtmanaH || 79|| vayaM tu sAttvikA devA viShNoH kAruNyabhAjanAH | bhayaduHkhAdibhirvyAptAH saMsAre parivartinaH || 80|| ayaM tu rAkShasaH krUro brahmahA.atIva tAmasaH | paradArarato viShNudveShI tApasahiMsakaH || 81|| pashyatsu sarvabhUteShu rAmameva praviShTavAn | evaM bruvatsu deveShu nAradaH prAha susmitaH || 82|| shR^iNutAtra surA yUyaM dharmatattvavichakShaNAH | rAvaNo rAghavadveShAdanishaM hR^idi bhAvayan || 83|| bhR^ityaiH saha sadA rAmacharitaM dveShasaMyutaH | shrutvA rAmAtsvanidhanaM bhayAtsarvatra rAghavam || 84|| pashyannanudinaM svapne rAmamevAnupashyati | krodho.api rAvaNasyAshu gurubodhAdhiko.abhavat || 85|| rAmeNa nihatashchAnte nirdhUtAsheShakalmaShaH | rAmasAyujyamevApa rAvaNo muktabandhanaH || 86|| pApiShTho vA durAtmA paradhanaparadAreShu sakto yadi syA\- nnityaM snehAdbhayAdvA raghukulatilakaM bhAvayan samparetaH | bhUtvA shuddhAntara~Ngo bhavashatajanitAnekadoShairvimuktaH sadyo rAmasya viShNoH suravaravinutaM yAti vaikuNThamAdyam || 87|| hatvA yuddhe dashAsyaM tribhuvanaviShamaM vAmahastena chApaM bhumau viShTabhya tiShThannitarakaradhR^itaM bhrAmayan bANamekam | AraktopAntanetraH sharadalitavapuH sUryakoTiprakAsho vIrashrIbandhurA~NgastridashapatinutaH pAtu mAM vIrarAmaH || 88|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe ekAdashaH sargaH || 11|| \iti \section{||dvAdashaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | rAmo vibhIShaNaM dR^iShTvA hanUmantaM tathA~Ngadam | lakShmaNaM kapirAjaM cha jAmbavantaM tathA parAn || 1|| parituShTena manasA sarvAnevAbravIdvachaH | bhavatAM bAhuvIryeNa nihato rAvaNo mayA || 2|| kIrtiH sthAsyati vaH puNyA yAvacchandradivAkarau kIrtayiShyanti bhavatAM kathAM trailokyapAvanIm || 3|| mayopetAM kaliharAM yAsyanti paramAM gatim | etasminnantare dR^iShTvA rAvaNaM patitaM bhuvi || 4|| mandodarImukhAH sarvAH striyo rAvaNapAlitAH | patitA rAvaNasyAgre shochantyaH paryadevayan || 5|| vibhIShaNaH shushochArtaH shokena mahatAvR^itaH | patito rAvaNasyAgre bahudhA paryadevayat || 6|| rAmastu lakShmaNaM prAha bodhayasva vibhIShaNam | karotu bhrAtR^isaMskAraM kiM vilambena mAnada || 7|| striyo mandodarImukhyAH patitA vilapanti cha | nivArayatu tAH sarvA rAkShasI rAvaNapriyAH || 8|| evamukto.atha rAmeNa lakShmaNo.agAdvibhIShaNam | uvAcha mR^itakopAnte patitaM mR^itakopamam || 9|| shokena mahatAviShTaM saumitriridamabravIt | yaM shochasi tvaM duHkhena ko.ayaM tava vibhIShaNa || 10|| tvaM vAsya katamaH sR^iShTeH puredAnImataH param | yadvattoyaughapatitAH sikatA yAnti tadvashAH || 11|| saMyujyante viyujyante tathA kAlena dehinaH | yathA dhAnAsu vai dhAnA bhavanti na bhavanti cha || 12|| evaM bhUteShu bhUtAni preritAnIshamAyayA | tvaM cheme vayamanye cha tulyAH kAlavashodbhavAH || 13|| janmamR^ityU yadA yasmAttadA tasmAdbhaviShyataH | IshvaraH sarvabhUtAni bhUtaiH sR^ijati hantyajaH || 14|| AtmasR^iShTairasvatantrairnirapekSho.api bAlavat | dehena dehino jIvA dehAddeho.abhijAyate || 15|| bIjAdeva yathA bIjaM dehAnya iva shAshvataH | dehidehavibhAgo.ayamavivekakR^itaH purA || 16|| nAnAtvaM janma nAshashcha kShayo vR^iddhiH kriyAphalam | draShTurAbhAntyataddharmA yathAgnerdAruvikriyAH || 17|| ta ime dehasaMyogAdAtmanA bhAntyasadgrahAt | yathA yathA tathA chAnyad.hdhyAyato.asatsadAgrahAt || 18|| prasuptasyAnahambhAvAttadA bhAti na saMsR^itiH | jIvato.api tathA tadvadvimuktasyAnaha~NkR^iteH || 19|| tasmAnmAyAmanodharmaM jahyahammamatAbhramam | rAmabhadre bhagavati mano dhehyAtmanIshvare || 20|| sarvabhUtAtmani pare mAyAmAnuSharUpiNi | bAhyendriyArthasambandhAttyAjayitvA manaH shanaiH || 21|| tatra doShAn darshayitvA rAmAnande niyojaya | dehabud.hdhyA bhavedbhrAtA pitA mAtA suhR^itpriyaH || 22|| vilakShaNaM yadA dehAjjAnAtyAtmAnamAtmanA | tadA kaH kasya vA bandhurbhrAtA mAtA pitA suhR^it || 23|| mithyAj~nAnavashAjjAtA dArAgArAdayaH sadA | shabdAdayashcha viShayA vividhAshchaiva sampadaH || 24|| balaM kosho bhR^ityavargo rAjyaM bhUmiH sutAdayaH | aj~nAnajatvAtsarve te kShaNasa~Ngamabha~NgurAH || 25|| athottiShTha hR^idA rAmaM bhAvayan bhaktibhAvitam | anuvartasva rAjyAdi bhu~njan prArabdhamanvaham || 26|| bhUtaM bhaviShyadabhajan vartamAnamathAcharan | viharasva yathAnyAyaM bhavadoShairna lipyase || 27|| Aj~nApayati rAmastvAM yadbhrAtuH sAmparAyikam | tatkuruShva yathAshAstraM rudatIshchApi yoShitaH || 28|| nivAraya mahAbuddhe la~NkAM gachChantu mA chiram | shrutvA yathAvadvachanaM lakShmaNasya vibhIShaNaH || 29|| tyaktvA shokaM cha mohaM cha rAmapArshvamupAgamat | vimR^ishya bud.hdhyA dharmaj~no dharmArthasahitaM vachaH || 30|| rAmasyaivAnuvR^ittyarthamuttaraM paryabhAShata | nR^ishaMsamanR^itaM krUraM tyaktadharmavrataM prabho || 31|| nArho.asmi deva saMskartuM paradArAbhimarshinam | shrutvA tadvachanaM prIto rAmo vachanamabravIt || 32|| maraNAntAni vairANi nivR^ittaM naH prayojanam | kriyatAmasya saMskAro mamApyeSha yathA tava || 33|| rAmAj~nAM shirasA dhR^itvA shIghrameva vibhIShaNaH | sAntvavAkyairmahAbuddhiM rAj~nIM mandodarIM tadA || 34|| sAntvayAmAsa dharmAtmA dharmabuddhirvibhIShaNaH | tvarayAmAsa dharmaj~naH saMskArArthaM svabAndhavAn || 35|| chityAM niveshya vidhivatpitR^imedhavidhAnataH | AhitAgneryathA kAryaM rAvaNasya vibhIShaNaH || 36|| tathaiva sarvamakarodbandhubhiH saha mantribhiH | dadau cha pAvakaM tasya vidhiyuktaM vibhIShaNaH || 37|| snAtvA chaivArdravastreNa tilAn darbhAbhimishritAn | udakena cha sammishrAn pradAya vidhipUrvakam || 38|| pradAya chodakaM tasmai murdhnA chainaM praNamya cha | tAH striyo.anunayAmAsa sAntvamuktvA punaH punaH || 39|| gamyatAmiti tAH sarvA vivishurnagaraM tadA | praviShTAsu cha sarvAsu rAkShasIShu vibhIShaNaH || 40|| rAmapArshvamupAgatya tadAtiShThadvinItavat | rAmo.api saha sainyena sasugrIvaH salakShmaNaH || 41|| harShaM lebhe ripUn hatvA yathA vR^itraM shatakratuH | mAtalishcha tadA rAmaM parikramyAbhivandya cha || 42|| anuj~nAtashcha rAmeNa yayau svargaM vihAyasA | tato hR^iShTamanA rAmo lakShmaNaM chedamabravIt || 43|| vibhIShaNAya me la~NkArAjyaM dattaM puraiva hi | idAnImapi gatvA tvaM la~NkAmadhye vibhIShaNam || 44|| abhiShechaya vipraishcha mantravadvidhipUrvakam | ityukto lakShmaNastUrNaM jagAma saha vAnaraiH || 45|| la~NkAM suvarNakalashaiH samudrajalasaMyutaiH | abhiShekaM shubhaM chakre rAkShasendrasya dhImataH || 46|| tataH paurajanaiH sArdhaM nAnopAyanapANibhiH | vibhIShaNaH sasaumitrirupAyanapuraskR^itaH || 47|| daNDapraNAmamakarodrAmasyAkliShTakarmaNaH | rAmo vibhIShaNaM dR^iShTvA prAptarAjyaM mudAnvitaH || 48|| kR^itakR^ityamivAtmAnamamanyata sahAnujaH | sugrIvaM cha samAli~Ngya rAmo vAkyamathAbravIt || 49|| sahAyena tvayA vIra jito me rAvaNo mahAn | vibhIShaNo.api la~NkAyAmabhiShikto mayAnagha || 50|| tataH prAha hanUmantaM pArshvasthaM vinayAnvitam | vibhIShaNasyAnumatergachCha tvaM rAvaNAlayam || 51|| jAnakyai sarvamAkhyAhi rAvaNasya vadhAdikam | jAnakyAH prativAkyaM me shIghrameva nivedaya || 52|| evamAj~nApito dhImAn rAmeNa pavanAtmajaH | pravivesha purIM la~NkAM pUjyamAno nishAcharaiH || 53|| pravishya rAvaNagR^ihaM shiMshapAmUlamAshritAm | dadarsha jAnakIM tatra kR^ishAM dInAmaninditAm || 54|| rAkShasIbhiH parivR^itAM dhyAyantIM rAmameva hi | vinayAvanato bhUtvA praNamya pavanAtmajaH || 55|| kR^itA~njalipuTo bhUtvA prahvo bhaktyA.agrataH sthitaH | taM dR^iShTvA jAnakI tUShNIM sthitvA pUrvasmR^itiM yayau || 56|| j~nAtvA taM rAmadUtaM sA harShAtsaumyamukhI babhau | sa tAM saumyamukhIM dR^iShTvA tasyai pavananandanaH | rAmasya bhAShitaM sarvamAkhyAtumupachakrame || 57|| devi rAmaH sasugrIvo vibhIShaNasahAyavAn | kushalI vAnarANAM cha sainyaishcha sahalakShmaNaH || 58|| rAvaNaM sasutaM hatvA sabalaM saha mantribhiH | tvAmAha kushalaM rAmo rAjye kR^itvA vibhIShaNam || 59|| shrutvA bhartuH priyaM vAkyaM harShagadgadayA girA | kiM te priyaM karomyadya na pashyAmi jagattraye || 60|| samaM te priyavAkyasya ratnAnyAbharaNAni cha | evamuktastu vaidehyA pratyuvAcha plava~NgamaH || 61|| ratnaughAdvividhAdvApi devarAjyAdvishiShyate | hatashatruM vijayinaM rAmaM pashyAmi susthiram || 62|| tasya tadvachanaM shrutvA maithilI prAha mArutim | sarve saumyA guNA saumya tvayyeva pariniShThitAH || 63|| rAmaM drakShyAmi shIghraM mAmAj~nApayatu rAghavaH | tatheti tAM namaskR^itya yayau draShTuM raghUttamam || 64|| jAnakyA bhAShitaM sarvaM rAmasyAgre nyavedayat | yannimitto.ayamArambhaH karmaNAM cha phalodayaH || 65|| tAM devIM shokasantaptAM draShTumarhasi maithilIm | evamukto hanumatA rAmo j~nAnavatAM varaH || 66|| mAyAsItAM parityaktuM jAnakImanale sthitAm | AdAtuM manasA dhyAtvA rAmaH prAha vibhIShaNam || 67|| gachCha rAjan janakajAmAnayAshu mamAntikam | snAtAM virajavastrADhyAM sarvAbharaNabhUShitAm || 68|| vibhIShaNo.api tachChrutvA jagAma sahamArutiH | rAkShasIbhiH suvR^iddhAbhiH snApayitvA tu maithilIm || 69|| sarvAbharaNasampannAmAropya shibikottame | yAShTIkairbahubhirguptAM ka~nchukoShNIShibhiH shubhAm || 70|| tAM draShTumAgatAH sarve vAnarA janakAtmajAm | tAn vArayanto bahavaH sarvato vetrapANayaH || 71|| kolAhalaM prakurvanto rAmapArshvamupAyayuH | dR^iShTvA tAM shibikArUDhAM dUrAdatha raghUttamaH || 72|| vibhIShaNa kimarthaM te vAnarAn vArayanti hi | pashyantu vAnarAH sarve maithilIM mAtaraM yathA || 73|| pAdachAreNa sA.a.ayAtu jAnakI mama sannidhim | shrutvA tadrAmavachanaM shibikAdavaruhya sA || 74|| pAdachAreNa shanakairAgatA rAmasannidhim | rAmo.api dR^iShTvA tAM mAyAsItAM kAryArthanirmitAm || 75|| avAcyavAdAn bahushaH prAha tAM raghunandanaH | amR^iShyamANA sA sItA vachanaM rAghavoditam || 76|| lakShmaNaM prAha me shIghraM prajvAlaya hutAshanam | vishvAsArthaM hi rAmasya lokAnAM pratyayAya cha || 77|| rAghavasya mataM j~nAtvA lakShmaNo.api tadaiva hi | mahAkAShThachayaM kR^itvA jvAlayitvA hutAshanam || 78|| rAmapArshvamupAgamya tasthau tUShNImarindamaH | tataH sItA parikramya rAghavaM bhaktisaMyutA || 79|| pashyatAM sarvalokAnAM devarAkShasayoShitAm | praNamya devatAbhyashcha brAhmaNebhyashcha maithilI || 80|| baddhA~njalipuTA chedamuvAchAgnisamIpagA | yathA me hR^idayaM nityaM nApasarpati rAghavAt || 81|| tathA lokasya sAkShI mAM sarvataH pAtu pAvakaH | evamuktvA tadA sItA parikramya hutAshanam || 82|| vivesha jvalanaM dIptaM nirbhayena hR^idA satI || 83|| dR^iShTvA tato bhUtagaNAH sasiddhAH sItAM mahAvahnigatAM bhR^ishArtAH | parasparaM prAhuraho sa sItAM rAmaH shriyaM svAM kathamatyajajj~naH || 84|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe dvAdashaH sargaH || 12|| \iti \section{||trayodashaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | tataH shakraH sahasrAkSho yamashcha varuNastathA | kuberashcha mahAtejAH pinAkI vR^iShavAhanaH || 1|| brahmA brahmavidAM shreShTho munibhiH siddhachAraNaiH | R^iShayaH pitaraH sAdhyA gandharvApsarasoragAH || 2|| ete chAnye vimAnAgryairAjagmuryatra rAghavaH | abruvan paramAtmAnaM rAmaM prA~njalayashcha te || 3|| kartA tvaM sarvalokAnAM sAkShI vij~nAnavigrahaH | vasUnAmaShTamo.asi tvaM rudrANAM sha~Nkaro bhavAn || 4|| AdikartAsi lokAnAM brahmA tvaM chaturAnanaH | ashvinau ghrANabhUtau te chakShuShI chandrabhAskarau || 5|| lokAnAmAdiranto.asi nitya ekaH sadoditaH | sadA shuddhaH sadA buddhaH sadA mukto.aguNo.advayaH || 6|| tvanmAyAsaMvR^itAnAM tvaM bhAsi mAnuShavigrahaH | tvannAma smaratAM rAma sadA bhAsi chidAtmakaH || 7|| rAvaNena hR^itaM sthAnamasmAkaM tejasA saha | tvayAdya nihato duShTaH punaH prAptaM padaM svakam || 8|| evaM stuvatsu deveShu brahmA sAkShAtpitAmahaH | abravItpraNato bhUtvA rAmaM satyapathe sthitam || 9|| brahmovAcha vande devaM viShNumasheShasthitihetuM tvAmadhyAtmaj~nAnibhirantarhR^idi bhAvyam | heyAheyadvandvavihInaM paramekaM sattAmAtraM sarvahR^idisthaM dR^ishirUpam || 10|| prANApAnau nishchayabud.hdhyA hR^idi rud.hdhvA ChitvA sarvaM saMshayabandhaM viShayaughAn | pashyantIshaM yaM gatamohA yatayastaM vande rAmaM ratnakirITaM ravibhAsam || 11|| mAyAtItaM mAdhavamAdyaM jagadAdiM mAnAtItaM mohavinAshaM munivandyam | yogidhyeyaM yogavidhAnaM paripUrNaM vande rAmaM ra~njitalokaM ramaNIyam || 12|| bhAvAbhAvapratyayahInaM bhavamukhyaiH yogAsaktairarchitapAdAmbujayugmam | nityaM shuddhaM buddhamanantaM praNavAkhyaM vande rAmaM vIramasheShAsuradAvam || 13|| tvaM me nAtho nAthitakAryAkhilakArI mAnAtIto mAdhavarUpo.akhiladhArI | bhaktyA gamyo bhAvitarUpo bhavahArI yogAbhyAsairbhAvitachetaHsahachArI || 14|| tvAmAdyantaM lokatatInAM paramIshaM lokAnAM no laukikamAnairadhigamyam | bhaktishraddhAbhAvasametairbhajanIyaM vande rAmaM sundaramindIvaranIlam || 15|| ko vA j~nAtuM tvAmatimAnaM gatamAnaM mAyAsakto mAdhava shakto munimAnyam | vR^indAraNye vanditavR^indArakavR^indaM vande rAmaM bhavamukhavandyaM sukhakandam || 16|| nAnAshAstrairvedakadambaiH pratipAdyaM nityAnandaM nirviShayaj~nAnamanAdim | matsevArthaM mAnuShabhAvaM pratipannaM vande rAmaM marakatavarNaM mathuresham || 17|| shraddhAyukto yaH paThatImaM stavamAdyaM brAhmaM brahmaj~nAnavidhAnaM bhuvi martyaH | rAmaM shyAmaM kAmitakAmapradamIshaM dhyAtvA dhyAtA pAtakajAlairvigataH syAt || 18|| shrutvA stutiM lokagurorvibhAvasuH svA~Nke samAdAya videhaputrikAm | vibhrAjamAnAM vimalAruNadyutiM raktAmbarAM divyavibhUShaNAnvitAm || 19|| provAcha sAkShI jagatAM raghUttamaM prapannasarvArtiharaM hutAshanaH | gR^ihANa devIM raghunAtha jAnakIM purA tvayA mayyavaropitAM vane || 20|| vidhAya mAyAjanakAtmajAM hare dashAnanaprANavinAshanAya cha | hato dashAsyaH saha putrabAndhavai\- rnirAkR^ito.anena bharo bhuvaH prabho || 21|| tirohitA sA pratibimbarUpiNI kR^itA yadarthaM kR^itakR^ityatAM gatA | tato.atihR^iShTAM parigR^ihya jAnakIM rAmaH prahR^iShTaH pratipUjya pAvakam || 22|| svA~Nke samAveshya sadA.anapAyinIM shriyaM trilokIjananIM shriyaH patiH | dR^iShTvAtha rAmaM janakAtmajAyutaM shriyA sphurantaM suranAyako mudA | bhaktyA girA gadgadayA sametya kR^itA~njaliH stotumathopachakrame || 23|| indra uvAcha | bhaje.ahaM sadA rAmamindIvarAbhaM bhavAraNyadAvAnalAbhAbhidhAnam | bhavAnIhR^idA bhAvitAnandarUpaM bhavAbhAvahetuM bhavAdiprapannam || 24|| surAnIkaduHkhaughanAshaikahetuM narAkAradehaM nirAkAramIDyam | pareshaM parAnandarUpaM vareNyaM hariM rAmamIshaM bhaje bhAranAsham || 25|| prapannAkhilAnandadohaM prapannaM prapannArtiniHsheShanAshAbhidhAnam | tapoyogayogIshabhAvAbhibhAvyaM kapIshAdimitraM bhaje rAmamitram || 26|| sadA bhogabhAjAM sudUre vibhAntaM sadA yogabhAjAmadUre vibhAntam | chidAnandakandaM sadA rAghaveshaM videhAtmajAnandarUpaM prapadye || 27|| mahAyogamAyAvisheShAnuyukto vibhAsIsha lIlAnarAkAravR^ittiH | tvadAnandalIlAkathApUrNakarNAH sadAnandarUpA bhavantIha loke || 28|| ahaM mAnapAnAbhimattapramatto na vedAkhileshAbhimAnAbhimAnaH | idAnIM bhavatpAdapadmaprasAdAt trilokAdhipatyAbhimAno vinaShTaH || 29|| sphuradratnakeyUrahArAbhirAmaM dharAbhArabhUtAsurAnIkadAvam | sharacchandravaktraM lasatpadmanetraM durAvArapAraM bhaje rAghavesham || 30|| surAdhIshanIlAbhranIlA~NgakAntiM virAdhAdirakShovadhAllokashAntim | kirITAdishobhaM purArAtilAbhaM bhaje rAmachandraM raghUNAmadhIsham || 31|| lasacchandrakoTiprakAshAdipIThe samAsInama~Nke samAdhAya sItAm | sphuraddhemavarNAM taDitpu~njabhAsAM bhaje rAmachandraM nivR^ittArtitandram || 32|| tataH provAcha bhagavAn bhavAnyA sahito bhavaH | rAmaM kamalapatrAkShaM vimAnastho nabhaHsthale || 33|| AgamiShyAmyayodhyAyAM draShTuM tvAM rAjyasatkR^itam | idAnIM pashya pitaramasya dehasya rAghava || 34|| tato.apashyadvimAnasthaM rAmo dasharathaM puraH | nanAma shirasA pAdau mudA bhaktyA sahAnujaH || 35|| Ali~Ngya mUrdhnyavaghrAya rAmaM dasharatho.abravIt | tArito.asmi tvayA vatsa saMsArAdduHkhasAgarAt || 36|| ityuktvA punarAli~Ngya yayau rAmeNa pUjitaH | rAmo.api devarAjaM taM dR^iShTvA prAha kR^itA~njalim || 37|| matkR^ite nihatAn sa~Nkhye vAnarAn patitAn bhuvi | jIvayAshu sudhAvR^iShTyA sahasrAkSha mamAj~nayA || 38|| tathetyamR^itavR^iShTyA tAn jIvayAmAsa vAnarAn | ye ye mR^itA mR^idhe pUrvaM te te suptotthitA iva | pUrvavadbalino hR^iShTA rAmapArshvamupAyayuH || 39|| notthitA rAkShasAstatra pIyUShasparshanAdapi | vibhIShaNastu sAShTA~NgaM praNipatyAbravIdvachaH || 40|| deva mAmanugR^ihNIShva mayi bhaktiryadA tava | ma~NgalasnAnamadya tvaM kuru sItAsamanvitaH || 41|| ala~NkR^itya saha bhrAtrA shvo gamiShyAmahe vayam | vibhIShaNavachaH shrutvA pratyuvAcha raghUttamaH || 42|| sukumAro.atibhakto me bharato mAmavekShate | jaTAvalkaladhArI sa shabdabrahmasamAhitaH || 43|| kathaM tena vinA snAnamala~NkArAdikaM mama | ataH sugrIvamukhyAMstvaM pUjayAshu visheShataH || 44|| pUjiteShu kapIndreShu pUjito.ahaM na saMshayaH | ityukto rAghaveNAshu svarNaratnAmbarANi cha || 45|| vavarSha rAkShasashreShTho yathAkAmaM yathAruchi | tatastAn pUjitAn dR^iShTvA rAmo ratnaishcha yUthapAn || 46|| abhinandya yathAnyAyaM visasarja harIshvarAn | vibhIShaNasamAnItaM puShpakaM sUryavarchasam || 47|| Aruroha tato rAmastadvimAnamanuttamam | a~Nke nidhAya vaidehIM lajjamAnAM yashasvinIm || 48|| lakShmaNena saha bhrAtrA vikrAntena dhanuShmatA | abravIccha vimAnasthaH shrIrAmaH sarvavAnarAn || 49|| sugrIvaM harirAjaM cha a~NgadaM cha vibhIShaNam | mitrakAryaM kR^itaM sarvaM bhavadbhiH saha vAnaraiH || 50|| anuj~nAtA mayA sarve yatheShTaM gantumarhatha | sugrIva pratiyAhyAshu kiShkindhAM sarvasainikaiH || 51|| svarAjye vasa la~NkAyAM mama bhakto vibhIShaNa | na tvAM dharShayituM shaktAH sendrA api divaukasaH || 52|| ayodhyAM gantumichChAmi rAjadhAnIM piturmama | evamuktAstu rAmeNa vAnarAste mahAbalAH || 53|| UchuH prA~njalayaH sarve rAkShasashcha vibhIShaNaH | ayodhyAM gantumichChAmastvayA saha raghUttama || 54|| dR^iShTvA tvAmabhiShiktaM tu kausalyAmabhivAdya cha | pashchAdvR^iNImahe rAjyamanuj~nAM dehi naH prabho || 55|| rAmastatheti sugrIva vAnaraiH savibhIShaNaH | puShpakaM sahanUmAMshcha shIghramAroha sAmpratam || 56|| tatastu puShpakaM divyaM sugrIvaH saha senayA | vibhIShaNashcha sAmAtyaH sarve chAruruhurdrutam || 57|| teShvArUDheShu sarveShu kauberaM paramAsanam | rAghaveNAbhyanuj~nAtamutpapAta vihAyasA || 58|| babhau tena vimAnena haMsayuktena bhAsvatA | prahR^iShTashcha tadA rAmashchaturmukha ivAparaH || 59|| tato babhau bhAskarabimbatulyaM kuberayAnaM tapasAnulabdham | rAmeNa shobhAM nitarAM prapede sItAsametena sahAnujena || 60|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe trayodashaH sargaH || 13|| \iti \section{||chaturdashaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | pAtayitvA tatashchakShuH sarvato raghunandanaH | abravInmaithilIM sItAM rAmaH shashinibhAnanAm || 1|| trikUTashikharAgrasthAM pashya la~NkAM mahAprabhAm | etAM raNabhuvaM pashya mAMsakardamapa~NkilAm || 2|| asurANAM plava~NgAnAmatra vaishasanaM mahat | atra me nihataH shete rAvaNo rAkShaseshvaraH || 3|| kumbhakarNendrajinmukhyAH sarve chAtra nipAtitAH | eSha seturmayA baddhaH sAgare salilAshaye || 4|| etaccha dR^ishyate tIrthaM sAgarasya mahAtmanaH | setubandhamiti khyAtaM trailokyena cha pUjitam || 5|| etatpavitraM paramaM darshanAtpAtakApaham | atra rAmeshvaro devo mayA shambhuH pratiShThitaH || 6|| atra mAM sharaNaM prApto mantribhishcha vibhIShaNaH | eShA sugrIvanagarI kiShkindhA chitrakAnanA || 7|| tatra rAmAj~nayA tArApramukhA hariyoShitaH | AnayAmAsa sugrIvaH sItAyAH priyakAmyayA || 8|| tAbhiH sahotthitaM shIghraM vimAnaM prekShya rAghavaH | prAha chAdrimR^iShyamUkaM pashya vAlyatra me hataH || 9|| eShA pa~nchavaTI nAma rAkShasA yatra me hatAH | agastyasya sutIkShNasya pashyAshramapade shubhe || 10|| ete te tApasAH sarve dR^ishyante varavarNini | asau shailavaro devi chitrakUTaH prakAshate || 11|| atra mAM kaikayIputraH prasAdayitumAgataH | bharadvAjAshramaM pashya dR^ishyate yamunAtaTe || 12|| eShA bhAgIrathI ga~NgA dR^ishyate lokapAvanI | eShA sA dR^ishyate sIte sarayUyUpamAlinI || 13|| eShA sA dR^ishyate.ayodhyA praNAmaM kuru bhAmini | evaM krameNa samprApto bharadvAjAshramaM hariH || 14|| pUrNe chaturdashe varShe pa~nchamyAM raghunandanaH | bharadvAjaM muniM dR^iShTvA vavande sAnujaH prabhuH || 15|| paprachCha munimAsInaM vinayena raghUttamaH | shR^iNoShi kacchidbharataH kushalyAste sahAnujaH || 16|| subhikShA vartate.ayodhyA jIvanti cha hi mAtaraH | shrutvA rAmasya vachanaM bharadvAjaH prahR^iShTadhIH || 17|| prAha sarve kushalino bharatastu mahAmanAH | phalamUlakR^itAhAro jaTAvalkaladhArakaH || 18|| pAduke sakalaM nyasya rAjyaM tvAM supratIkShate | yadyatkR^itaM tvayA karma daNDake raghunandana || 19|| rAkShasAnAM vinAshaM cha sItAharaNapUrvakam | sarvaM j~nAtaM mayA rAma tapasA te prasAdataH || 20|| tvaM brahma paramaM sAkShAdAdimadhyAntavarjitaH | tvamagre salilaM sR^iShTvA tatra supto.asi bhUtakR^it || 21|| nArAyaNo.asi vishvAtmannarANAmantarAtmakaH | tvannAbhikamalotpanno brahmA lokapitAmahaH || 22|| atastvaM jagatAmIshaH sarvalokanamaskR^itaH | tvaM viShNurjAnakI lakShmIH sheSho.ayaM lakShmaNAbhidhaH || 23|| AtmanA sR^ijasIdaM tvamAtmanyevAtmamAyayA | na sajjase nabhovattvaM chichChaktyA sarvasAkShikaH || 24|| bahirantashcha bhUtAnAM tvameva raghunandana | pUrNo.api mUDhadR^iShTInAM vichChinna iva lakShyase || 25|| jagattvaM jagadAdhArastvameva paripAlakaH | tvameva sarvabhUtAnAM bhoktA bhojyaM jagatpate || 26|| dR^ishyate shrUyate yadyatsmaryate vA raghUttama | tvameva sarvamakhilaM tvadvinAnyanna ki~nchana || 27|| mAyA sR^ijati lokAMshcha svaguNairahamAdibhiH | tvachChaktipreritA rAma tasmAttvayyupacharyate || 28|| yathA chumbakasAnnidhyAcchalantyevAyasAdayaH | jaDAstathA tvayA dR^iShTA mAyA sR^ijati vai jagat || 29|| dehadvayamadehasya tava vishvaM rirakShiShoH | virAT sthUlaM sharIraM te sUtraM sUkShmamudAhR^itam || 30|| virAjaH sambhavantyete avatArAH sahasrashaH | kAryAnte pravishantyeva virAjaM raghunandana || 31|| avatArakathAM loke ye gAyanti gR^iNanti cha | ananyamanaso muktisteShAmeva raghUttama || 32|| tvaM brahmaNA purA bhUmerbhArahArAya rAghava | prArthitastapasA tuShTastvaM jAto.asi raghoH kule || 33|| devakAryamasheSheNa kR^itaM te rAma duShkaram | bahuvarShasahasrANi mAnuShaM dehamAshritaH || 34|| kurvan duShkarakarmANi lokadvayahitAya cha | pApahArINi bhuvanaM yashasA pUrayiShyasi || 35|| prArthayAmi jagannAtha pavitraM kuru me gR^iham | sthitvAdya bhuktvA sabalaH shvo gamiShyasi pattanam || 36|| tatheti rAghavo.atiShThattasminnAshrama uttame | sasainyaH pUjitastena sItayA lakShmaNena cha || 37|| tato rAmashchintayitvA muhUrtaM prAha mArutim | ito gachCha hanUmaMstvamayodhyAM prati satvaraH || 38|| jAnIhi kushalI kachchijjano nR^ipatimandire | shR^i~NgaverapuraM gatvA brUhi mitraM guhaM mama || 39|| jAnakIlakShmaNopetamAgataM mAM nivedaya | nandigrAmaM tato gatvA bhrAtaraM bharataM mama || 40|| dR^iShTvA brUhi sabhAryasya sabhrAtuH kushalaM mama | sItApaharaNAdIni rAvaNasya vadhAdikam || 41|| brUhi krameNa me bhrAtuH sarvaM tatra vicheShTitam | hatvA shatrugaNAn sarvAn sabhAryaH sahalakShmaNaH || 42|| upayAti samR^iddhArthaH saha R^ikShaharIshvaraiH | ityuktvA tatra vR^ittAntaM bharatasya vicheShTitam || 43|| sarvaM j~nAtvA punaH shIghramAgachCha mama sannidhim | tatheti hanumAMstatra mAnuShaM vapurAsthitaH || 44|| nandigrAmaM yayau tUrNaM vAyuvegena mArutiH | garutmAniva vegena jighR^ikShan bhujagottamam || 45|| shR^i~NgaverapuraM prApya guhamAsAdya mArutiH | uvAchA madhuraM vAkyaM prahR^iShTenAntarAtmanA || 46|| rAmo dAsharathiH shrImAn sakhA te saha sItayA | salakShmaNastvAM dharmAtmA kShemI kushalamabravIt || 47|| anuj~nAto.adya muninA bharadvAjena rAghavaH | AgamiShyati taM devaM drakShyasi tvaM raghUttamam || 48|| evamuktvA mahAtejAH samprahR^iShTatanUruham | utpapAta mahAvego vAyuvegena mArutiH || 49|| so.apashyadrAmatIrthaM cha sarayUM cha mahAnadIm | tAmatikramya hanumAnnandigrAmaM yayau mudA || 50|| kroshamAtre tvayodhyAyAshchIrakR^iShNAjinAmbaram | dadarsha bharataM dInaM kR^ishamAshramavAsinam || 51|| malapa~NkavidigdhA~NgaM jaTilaM valkalAmbaram | phalamUlakR^itAhAraM rAmachintAparAyaNam || 52|| pAduke te puraskR^itya shAsayantaM vasundharAm | mantribhiH pauramukhyaishcha kAShAyAmbaradhAribhiH || 53|| vR^itadehaM mUrtimantaM sAkShAddharmamiva sthitam | uvAcha prA~njalirvAkyaM hanUmAnmArutAtmajaH || 54|| yaM tvaM chintayase rAmaM tApasaM daNDake sthitam | anushochasi kAkutsthaH sa tvAM kushalamabravIt || 55|| priyamAkhyAmi te deva shokaM tyaja sudAruNam | asminmuhUrte bhrAtrA tvaM rAmeNa saha sa~NgataH || 56|| samare rAvaNaM hatvA rAmaH sItAmavApya cha | upayAti samR^iddhArthaH sasItaH sahalakShmaNaH || 57|| evamukto mahAtejA bharato harShamUrchChitaH | papAta bhuvi chAsvasthaH kaikayIpriyanandanaH || 58|| Ali~Ngya bharataH shIghraM mArutiM priyavAdinam | AnandajairashrujalaiH siShecha bharataH kapim || 59|| devo vA mAnuSho vA tvamanukroshAdihAgataH | priyAkhyAnasya te saumya dadAmi bruvataH priyam || 60|| gavAM shatasahasraM cha grAmANAM cha shataM varam | sarvAbharaNasampannA mugdhAH kanyAstu ShoDasha || 61|| evamuktvA punaH prAha bharato mArutAtmajam | bahUnImAni varShANi gatasya sumahadvanam || 62|| shR^iNomyahaM prItikaraM mama nAthasya kIrtanam | kalyANI bata gAtheyaM laukikI pratibhAti me || 63|| eti jIvantamAnando naraM varShashatAdapi | rAghavasya harINAM cha kathamAsItsamAgamaH || 64|| tattvamAkhyAhi bhadraM te vishvaseyaM vachastava | evamukto.atha hanumAn bharatena mahAtmanA || 65|| AchachakShe.atha rAmasya charitaM kR^itsnashaH kramAt | shrutvA tu paramAnandaM bharato mArutAtmajAt || 66|| Aj~nApayachChatruhaNaM mudA yuktaM mudAnvitaH | daivatAni cha yAvanti nagare raghunandana || 67|| nAnopahArabalibhiH pUjayantu mahAdhiyaH | sUtA vaitAlikAshchaiva vandinaH stutipAThakAH || 68|| vAramukhyAshcha shatasho niryAntvadyaiva sa~NghashaH | rAjadArAstathAmAtyAH senA hastyashvapattayaH || 69|| brAhmaNAshcha tathA paurA rAjAno ye samAgatAH | niryAntu rAghavasyAdya draShTuM shashinibhAnanam || 70|| bharatasya vachaH shrutvA shatrughnaparichoditAH | ala~nchakrushcha nagarIM muktAratnamayojjvalaiH || 71|| toraNaishcha patAkAbhirvichitrAbhiranekadhA | ala~Nkurvanti veshmAni nAnAbalivichakShaNAH || 72|| niryAnti vR^indashaH sarve rAmadarshanalAlasAH | hayAnAM shatasAhasraM gajAnAmayutaM tathA || 73|| rathAnAM dashasAhasraM svarNasUtravibhUShitam | pArameShThInyupAdAya dravyANyucchAvachAni cha || 74|| tatastu shibikArUDhA niryayU rAjayoShitaH | bharataH pAduke nyasya shirasyeva kR^itA~njaliH || 75|| shatrughnasahito rAmaM pAdachAreNa niryayau | tadaiva dR^ishyate dUrAdvimAnaM chandrasannibham || 76|| puShpakaM sUryasa~NkAshaM manasA brahmanirmitam | etasmin bhrAtarau vIrau vaidehyA rAmalakShmaNau || 77|| sugrIvashcha kapishreShTho mantribhishcha vibhIShaNaH | dR^ishyate pashyata janA ityAha pavanAtmajaH || 78|| tato harShasamudbhUto niHsvano divamaspR^ishat | strIbAlayuvavR^iddhAnAM rAmo.ayamiti kIrtanAt || 79|| rathaku~njaravAjisthA avatIrya mahIM gatAH | dadR^ishuste vimAnasthaM janAH somamivAmbare || 80|| prA~njalirbharato bhUtvA prahR^iShTo rAghavonmukhaH | tato vimAnAgragataM bharato rAghavaM mudA || 81|| vavande praNato rAmaM merusthamiva bhAskaram | tato rAmAbhyanuj~nAtaM vimAnamapatadbhuvi || 82|| Aropito vimAnaM tadbharataH sAnujastadA | rAmamAsAdya muditaH punarevAbhyavAdayat || 83|| samutthAya chirAddR^iShTaM bharataM raghunandanaH | bhrAtaraM svA~NkamAropya mudA taM pariShasvaje || 84|| tato lakShmaNamAsAdya vaidehIM nAma kIrtayan | abhyavAdayata prIto bharataH premavihvalaH || 85|| sugrIvaM jAmbavantaM cha yuvarAjaM tathA~Ngadam | maindadvividanIlAMshcha R^iShabhaM chaiva sasvaje || 86|| suSheNaM cha nalaM chaiva gavAkShaM gandhamAdanam | sharabhaM panasaM chaiva bharataH pariShasvaje || 87|| sarve te mAnuShaM rUpaM kR^itvA bharatamAdR^itAH | paprachChuH kushalaM saumyAH prahR^iShTAshcha plava~NgamAH || 88|| tataH sugrIvamAli~Ngya bharataH prAha bhaktitaH | tvatsahAyena rAmasya jayo.abhUdrAvaNo hataH || 89|| tvamasmAkaM chaturNAM tu bhrAtA sugrIva pa~nchamaH | shatrughnashcha tadA rAmamabhivAdya salakShmaNam || 90|| sItAyAshcharaNau pashchAdvavande vinayAnvitaH | rAmo mAtaramAsAdya vivarNAM shokavihvalAm || 91|| jagrAha praNataH pAdau mano mAtuH prasAdayan | kaikeyIM cha sumitrAM cha nanAmetaramAtarau || 92|| bharataH pAduke te tu rAghavasya supUjite | yojayAmAsa rAmasya pAdayorbhaktisaMyutaH || 93|| rAjyametannyAsabhUtaM mayA niryAtitaM tava | adya me saphalaM janma phalito me manorathaH || 94|| yatpashyAmi samAyAtamayodhyAM tvAmahaM prabho | koShThAgAraM balaM koshaM kR^itaM dashaguNaM mayA || 95|| tvattejasA jagannAtha pAlayasva puraM svakam | iti bruvANaM bharataM dR^iShTvA sarve kapIshvarAH || 96|| mumuchurnetrajaM toyaM prashashaMsurmudAnvitAH | tato rAmaH prahR^iShTAtmA bharataM svA~NkagaM mudA || 97|| yayau tena vimAnena bharatasyAshramaM tadA | avaruhya tadA rAmo vimAnAgryAnmahItalam || 98|| abravItpuShpakaM devo gachCha vaishravaNaM vaha | anugachChAnujAnAmi kuberaM dhanapAlakam || 99|| rAmo vasiShThasya guroH padAmbujaM natvA yathA devaguroH shatakratuH | dattvA mahArhAsanamuttamaM guro\- rupAviveshAtha guroH samIpataH || 100|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe chaturdashaH sargaH || 14|| \iti \section{||pa~nchadashaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | tatastu kaikayIputro bharato bhaktisaMyutaH | shirasya~njalimAdhAya jyeShThaM bhrAtaramabravIt || 1|| mAtA me satkR^itA rAma dattaM rAjyaM tvayA mama | dadAmi tatte cha punaryathA tvamadadA mama || 2|| ityuktvA pAdayorbhaktyA sAShTA~NgaM praNipatya cha | bahudhA prArthayAmAsa kaikeyyA guruNA saha || 3|| tatheti pratijagrAha bharatAdrAjyamIshvaraH | mAyAmAshritya sakalAM naracheShTAmupAgataH || 4|| svArAjyAnubhavo yasya sukhaj~nAnaikarUpiNaH | nirastAtishayAnandarUpiNaH paramAtmanaH || 5|| mAnuSheNa tu rAjyena kiM tasya jagadIshituH | yasya bhrUbha~NgamAtreNa trilokI nashyati kShaNAt || 6|| yasyAnugrahamAtreNa bhavantyAkhaNDalashriyaH | lIlAsR^iShTamahAsR^iShTeH kiyadetadramApateH || 7|| tathApi bhajatAM nityaM kAmapUravidhitsayA | lIlAmAnuShadehena sarvamapyanuvartate || 8|| tataH shatrughnavachanAnnipuNaH shmashrukR^intakaH sambhArAshchAbhiShekArthamAnItA rAghavasya hi || 9|| pUrvaM tu bharate snAte lakShmaNe cha mahAtmani | sugrIve vAnarendre cha rAkShasendre vibhIShaNe || 10|| vishodhitajaTaH snAtashchitramAlyAnulepanaH | mahArhavasanopetastasthau tatra shriyA jvalan || 11|| pratikarma cha rAmasya lakShmaNashcha mahAmatiH | kArayAmAsa bharataH sItAyA rAjayoShitaH || 12|| mahArhavastrAbharaNairala~nchakruH sumadhyamAm | tato vAnarapatnInAM sarvAsAmeva shobhanA || 13|| akArayata kausalyA prahR^iShTA putravatsalA | tataH syandanamAdAya shatrughnavachanAtsudhIH || 14|| sumantraH sUryasa~NkAshaM yojayitvAgrataH sthitaH | Aruroha rathaM rAmaH satyadharmaparAyaNaH || 15|| sugrIvo yuvarAjashcha hanumAMshcha vibhIShaNaH | snAtvA divyAmbaradharA divyAbharaNabhUShitAH || 16|| rAmamanvIyuragre cha rathAshvagajavAhanAH | sugrIvapatnyaH sItA cha yayuryAnaiH puraM mahat || 17|| vajrapANiryathA devairharitAshvarathe sthitaH | prayayau rathamAsthAya tathA rAmo mahatpuram || 18|| sArathyaM bharatashchakre ratnadaNDaM mahAdyutiH | shvetAtapatraM shatrughno lakShmaNo vyajanaM dadhe || 19|| chAmaraM cha samIpastho nyavIjayadarindamaH | shashiprakAshaM tvaparaM jagrAhAsuranAyakaH || 20|| divijaiH siddhasa~Nghaishcha R^iShibhirdivyadarshanaiH | stUyamAnasya rAmasya shushruve madhuradhvaniH || 21|| mAnuShaM rUpamAsthAya vAnarA gajavAhanAH | bherIsha~NkhaninAdaishcha mR^ida~NgapaNavAnakaiH || 22|| prayayau rAghavashreShThastAM purIM samala~NkR^itAm | dadR^ishuste samAyAntaM rAghavaM puravAsinaH || 23|| dUrvAdalashyAmatanuM mahArha\- kirITaratnAbharaNA~nchitA~Ngam | Araktaka~njAyatalochanAntaM dR^iShTvA yayurmodamatIva puNyAH || 24|| vichitraratnA~nchitasUtranaddha\- pItAmbaraM pInabhujAntarAlam | anarghyamuktAphaladivyahAraiH virochamAnaM raghunandanaM prajAH || 25|| sugrIvamukhyairharibhiH prashAntaiH niShevyamANaM ravitulyabhAsam | kastUrikAchandanaliptagAtraM nivItakalpadrumapuShpamAlam || 26|| shrutvA striyo rAmamupAgataM mudA praharShavegotkalitAnanashriyaH | apAsya sarvaM gR^ihakAryamAhitaM harmyANi chaivAruruhuH svala~NkR^itAH || 27|| dR^iShTvA hariM sarvadR^igutsavAkR^itiM puShpaiH kirantyaH smitashobhitAnanAH | dR^igbhiH punarnetramanorasAyanaM svAnandamUrtiM manasAbhirebhire || 28|| rAmaH smitasnigdhadR^ishA prajAstathA pashyan prajAnAtha ivAparaH prabhuH | shanairjagAmAtha pituH svala~NkR^itaM gR^ihaM mahendrAlayasannibhaM hariH || 29|| pravishya veshmAntarasaMsthito mudA rAmo vavande charaNau svamAtuH | krameNa sarvAH pitR^iyoShitaH prabhuH nanAma bhaktyA raghuvaMshaketuH || 30|| tato bharatamAhedaM rAmaH satyaparAkramaH | sarvasampatsamAyuktaM mama mandiramuttamam || 31|| mitrAya vAnarendrAya sugrIvAya pradIyatAm | sarvebhyaH sukhavAsArthaM mandirANi prakalpaya || 32|| rAmeNaivaM samAdiShTo bharatashcha tathAkarot | uvAcha cha mahAtejAH sugrIvaM rAghavAnujaH || 33|| rAghavasyAbhiShekArthaM chatuHsindhujalaM shubham | AnetuM preShayasvAshu dUtAMstvaritavikramAn || 34|| preShayAmAsa sugrIvo jAmbavantaM marutsutam | a~NgadaM cha suSheNaM cha te gatvA vAyuvegataH || 35|| jalapUrNAn shAtakumbhakalashAMshcha samAnayan | AnItaM tIrthasalilaM shatrughno mantribhiH saha || 36|| rAghavasyAbhiShekArthaM vasiShThAya nyavedayat | tatastu prayato vR^iddho vasiShTho brAhmaNaiH saha || 37|| rAmaM ratnamaye pIThe sasItaM saMnyaveshayat | vasiShTho vAmadevashcha jAbAlirgautamastathA || 38|| vAlmIkishcha tathA chakruH sarve rAmAbhiShechanam | kushAgratulasIyuktapuNyagandhajalairmudA || 39|| abhyaShi~nchan raghushreShThaM vAsavaM vasavo yathA | R^itvigbhirbrAhmaNaiH shreShThaiH kanyAbhiH saha mantribhiH || 40|| sarvauShadhirasaishchaiva daivatairnabhasi sthitaiH | chaturbhirlokapAlaishcha stuvadbhiH sagaNaistathA || 41|| ChatraM cha tasya jagrAha shatrughnaH pANDuraM shubham | sugrIvarAkShasendrau tau dadhatuH shvetachAmare || 42|| mAlAM cha kA~nchanIM vAyurdadau vAsavachoditaH | sarvaratnasamAyuktaM maNikA~nchanabhUShitam || 43|| dadau hAraM narendrAya svayaM shakrastu bhaktitaH | prajagurdevagandharvA nanR^itushchApsarogaNAH || 44|| devadundubhayo neduH puShpavR^iShTiH papAta khAt | navadUrvAdalashyAmaM padmapatrAyatekShaNam || 45|| ravikoTiprabhAyuktakirITena virAjitam | koTikandarpalAvaNyaM pItAmbarasamAvR^itam || 46|| divyAbharaNasampannaM divyachandanalepanam | ayutAdityasa~NkAshaM dvibhujaM raghunandanam || 47|| vAmabhAge samAsInAM sItAM kA~nchanasannibhAm | sarvAbharaNasampannAM vAmA~Nke samupasthitAm || 48|| raktotpalakarAmbhojAM vAmenAli~Ngya saMsthitam | sarvAtishayashobhADhyaM dR^iShTvA bhaktisamanvitaH || 49|| umayA sahito devaH sha~Nkaro raghunandanam | sarvadevagaNairyuktaH stotuM samupachakrame || 50|| shrImahAdeva uvAcha | namo.astu rAmAya sashaktikAya nIlotpalashyAmalakomalAya | kirITahArA~NgadabhUShaNAya siMhAsanasthAya mahAprabhAya || 51|| tvamAdimadhyAntavihIna ekaH sR^ijasyavasyatsi cha lokajAtam | svamAyayA tena na lipyase tvaM yatsve sukhe.ajasrarato.anavadyaH || 52|| lIlAM vidhatse guNasaMvR^itastvaM prapannabhaktAnuvidhAnahetoH | nAnAvatAraiH suramAnuShAdyaiH pratIyase j~nAnibhireva nityam || 53|| svAMshena lokaM sakalaM vidhAya taM bibharShi cha tvaM tadadhaH phaNIshvaraH | uparyadho bhAnvaniloDupauShadhi\- pravarSharUpo.avasi naikadhA jagat || 54|| tvamiha dehabhR^itAM shikhirUpaH pachasi bhuktamasheShamajasram | pavanapa~nchakarUpasahAyo jagadakhaNDamanena bibharShi || 55|| chandrasUryashikhimadhyagataM yat teja Isha chidasheShatanUnAm | prAbhavattanubhR^itAmiva dhairyaM shauryamAyurakhilaM tava sattvam || 56|| tvaM viri~nchishivaviShNuvibhedAt kAlakarmashashisUryavibhAgAt | vAdinAM pR^ithagivesha vibhAsi brahma nishchitamananyadihaikam || 57|| matsyAdirUpeNa yathA tvamekaH shrutau purANeShu cha lokasiddhaH | tathaiva sarvaM sadasadvibhAga\- stvameva nAnyadbhavato vibhAti || 58|| yadyatsamutpannamanantasR^iShTA\- vutpatsyate yaccha bhavaccha yaccha | na dR^ishyate sthAvaraja~NgamAdau tvayA vinAtaHparataH parastvam || 59|| tattvaM na jAnanti parAtmanaste janAH samastAstava mAyayAtaH | tvadbhaktasevA.amalamAnasAnAM vibhAti tattvaM paramekamaisham || 60|| brahmAdayaste na viduH svarUpaM chidAtmatattvaM bahirarthabhAvAH | tato budhastvAmidameva rUpaM bhaktyA bhajanmuktimupaityaduHkhaH || 61|| ahaM bhavannAma gR^iNan kR^itArtho vasAmi kAshyAmanishaM bhavAnyA | mumUrShamANasya vimuktaye.ahaM dishAmi mantraM tava rAma nAma || 62|| imaM stavaM nityamananyabhaktyA shR^iNvanti gAyanti likhanti ye vai | te sarvasaukhyaM paramaM cha labdhvA bhavatpadaM yAntu bhavatprasAdAt || 63|| indra uvAcha | rakSho.adhipenAkhiladeva saukhyaM hR^itaM cha me brahmavareNa deva | punashcha sarvaM bhavataH prasAdAt prAptaM hato rAkShasaduShTashatruH || 64|| devA UchuH hR^itA yaj~nabhAgA dharAdevadattA murAre khalenAdidaityena viShNo | hato.adya tvayA no vitAneShu bhAgAH purAvadbhaviShyanti yuShmatprasAdAt || 65|| pitara UchuH hato.adya tvayA duShTadaityo mahAtman gayAdau narairdattapiNDAdikAnnaH | balAdatti hatvA gR^ihItvA samastA\- nidAnIM punarlabdhasattvA bhavAmaH || 66|| yakShA UchuH sadA viShTikarmaNyanenAbhiyuktA vahAmo dashAsyaM balAdduHkhayuktAH | durAtmA hato rAvaNo rAghavesha tvayA te vayaM duHkhajAtAdvimuktAH || 67|| gandharvA UchuH vayaM sa~NgItanipuNA gAyantaste kathAmR^itam | AnandAmR^itasandohayuktAH pUrNAH sthitAH purA || 68|| pashchAddurAtmanA rAma rAvaNenAbhividrutAH | tameva gAyamAnAshcha tadArAdhanatatparAH || 69|| sthitAstvayA paritrAtA hato.ayaM duShTarAkShasaH | evaM mahoragAH siddhAH kinnarA marutastathA || 70|| vasavo munayo gAvo guhyakAshcha patattriNaH | saprajApatayashchaite tathA chApsarasAM gaNAH || 71|| sarve rAmaM samAsAdya dR^iShTvA netramahotsavam | stutvA pR^ithak pR^ithak sarve rAghaveNAbhivanditAH || 72|| yayuH svaM svaM padaM sarve brahmarudrAdayastathA | prashaMsanto mudA rAmaM gAyantastasya cheShTitam || 73|| dhyAyantastvabhiShekArdraM sItAlakShmaNasaMyutam | siMhAsanasthaM rAjendraM yayuH sarve hR^idi sthitam || 74|| khe vAdyeShu dhvanatsu pramuditahR^idayairdevavR^indaiH stuvadbhiH varShadbhiHpuShpavR^iShTiM divi muninikarairIDyamAnaH samantAt | rAmaH shyAmaH prasannasmitaruchiramukhaH sUryakoTiprakAshaH sItAsaumitrivAtAtmajamuniharibhiH sevyamAno vibhAti || 75|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe pa~nchadashaH sargaH || 15|| \iti \section{||ShoDashaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | rAme.abhiShikte rAjendre sarvalokasukhAvahe | vasudhA sasyasampannA phalavanto mahIruhAH || 1|| gandhahInAni puShpANi gandhavanti chakAshire | sahasrashatamashvAnAM dhenUnAM cha gavAM tathA || 2|| dadau shatavR^iShAn pUrvaM dvijebhyo raghunandanaH | triMshatkoTiM suvarNasya brAhmaNebhyo dadau punaH || 3|| vastrAbharaNaratnAni brAhmaNebhyo mudA tathA | sUryakAntisamaprakhyAM sarvaratnamayIM srajam || 4|| sugrIvAya dadau prItyA rAghavo bhaktavatsalaH | a~NgadAya dadau divye hya~Ngade raghunandanaH || 5|| chandrakoTipratIkAshaM maNiratnavibhUShitam | sItAyai pradadau hAraM prItyA raghukulottamaH || 6|| avamucyAtmanaH kaNThAddhAraM janakanandinI | avaikShata harIn sarvAn bhartAraM cha muhurmuhuH || 7|| rAmastAmAha vaidehImi~Ngitaj~no vilokayan | vaidehi yasya tuShTAsi dehi tasmai varAnane || 8|| hanUmate dadau hAraM pashyato rAghavasya cha | tena hAreNa shushubhe mArutirgauraveNa cha || 9|| rAmo.api mArutiM dR^iShTvA kR^itA~njalimupasthitam | bhaktyA paramayA tuShTa idaM vachanamabravIt || 10|| hanUmaMste prasanno.asmi varaM varaya kA~NkShitam | dAsyAmi devairapi yaddurlabhaM bhuvanatraye || 11|| hanUmAnapi taM prAha natvA rAmaM prahR^iShTadhIH | tvannAma smarato rAma na tR^ipyati mano mama || 12|| atastvannAma satataM smaran sthAsyAmi bhUtale | yAvatsthAsyati te nAma loke tAvatkalevaram || 13|| mama tiShThatu rAjendra varo.ayaM me.abhikA~NkShitaH | rAmastatheti taM prAha muktastiShTha yathAsukham || 14|| kalpAnte mama sAyUjyaM prApsyase nAtra saMshayaH | tamAha jAnakI prItA yatra kutrApi mArute || 15|| sthitaM tvAmanuyAsyanti bhogAH sarve mamAj~nayA | ityukto mArutistAbhyAmIshvarAbhyAM prahR^iShTadhIH || 16|| AnandAshruparItAkSho bhUyo bhUyaH praNamya tau | kR^ichChrAdyayau tapastaptuM himavantaM mahAmatiH || 17|| tato guhaM samAsAdya rAmaH prA~njalimabravIt | sakhe gachCha puraM ramyaM shR^i~Ngaveramanuttamam || 18|| mAmeva chintayannityaM bhu~NkShva bhogAnnijArjitAn | ante mamaiva sArUpyaM prApsyase tvaM na saMshayaH || 19|| ityuktvA pradadau tasmai divyAnyAbharaNAni cha | rAjyaM cha vipulaM dattvA vij~nAnaM cha dadau vibhuH || 20|| rAmeNAli~Ngito hR^iShTo yayau svabhavanaM guhaH | ye chAnye vAnarAH shreShThA ayodhyAM samupAgatAH || 21|| amUlyAbharaNairvastraiH pUjayAmAsa rAghavaH | sugrIvapramukhAH sarve vAnarAH savibhIShaNAH || 22|| yathArhaM pUjitAstena rAmeNa paramAtmanA | prahR^iShTamanasaH sarve jagmureva yathAgatam || 23|| sugrIvapramukhAH sarve kiShkindhAM prayayurmudA | vibhIShaNastu samprApya rAjyaM nihatakaNTakam || 24|| rAmeNaH pUjitaH prItyA yayau la~NkAmaninditaH | rAghavo rAjyamakhilaM shashAsAkhilavatsalaH || 25|| anichChannapi rAmeNa yauvarAjye.abhiShechitaH | lakShmaNaH parayA bhaktyA rAmasevAparo.abhavat || 26|| rAmastu paramAtmApi karmAdhyakSho.api nirmalaH | kartR^itvAdi vihIno.api nirvikAro.api sarvadA || 27|| svAnandenApi tuShTaH san lokAnAmupadeshakR^it | ashvamedhAdiyaj~naishcha sarvairvipuladakShiNaiH || 28|| ayajatparamAnando mAnuShaM vapurAshritaH | na paryadevan vidhavA na cha vyAlakR^itaM bhayam || 29|| na vyAdhijaM bhayaM chAsIdrAme rAjyaM prashAsati | loke dasyubhayaM nAsIdanartho nAsti kashchana || 30|| vR^iddheShu satsu bAlAnAM nAsInmR^ityubhayaM tathA | rAmapUjAparAH sarve sarve rAghavachintakAH || 31|| vavarShurjaladAstoyaM yathAkAlaM yathAruchi | prajAH svadharmaniratA varNAshramaguNAnvitAH || 32|| aurasAniva rAmo.api jugopa pitR^ivatprajAH | sarvalakShaNasaMyuktaH sarvadharmaparAyaNaH || 33|| dashavarShasahasrANi rAmo rAjyamupAsta saH || 34|| idaM rahasyaM dhanadhAnyaR^iddhima\- ddIrghAyurArogyakaraM supuNyadam | pavitramAdhyAtmikasanj~nitaM purA rAmAyaNaM bhAShitamAdishambhunA || 35|| shR^iNoti bhaktyA manujaH samAhito bhaktyA paThedvA parituShTamAnasaH | sarvAH samApnoti manogatAshiSho vimucyate pAtakakoTibhiH kShaNAt || 36|| rAmAbhiShekaM prayataH shR^iNoti yo dhanAbhilAShI labhate mahaddhanam | putrAbhilAShI sutamAryasammataM prApnoti rAmAyaNamAditaH paThan || 37|| shR^iNoti yo.adhyAtmikarAmasaMhitAM prApnoti rAjA bhuvamR^iddhasampadam | shatrUn vijityAribhirapradharShito vyapetaduHkho vijayI bhavennR^ipaH || 38|| striyo.api shR^iNvantyadhirAmasaMhitAM bhavanti tA jIvisutAshcha pUjitAH | vandhyApi putraM labhate surUpiNaM kathAmimAM bhaktiyutA shR^iNoti yA || 39|| shraddhAnvito yaH shR^iNuyAtpaThennaro vijitya kopaM cha tathA vimatsaraH | durgANi sarvANi vijitya nirbhayo bhavetsukhI rAghavabhaktisaMyutaH || 40|| surAH samastA api yAnti tuShTatAM vighnAH samastA apayAnti shR^iNvatAm | adhyAtmarAmAyaNamAdito nR^iNAM bhavanti sarvA api sampadaH parAH || 41|| rajasvalA vA yadi rAmatatparA shR^iNoti rAmAyaNametadAditaH | putraM prasUte R^iShabhaM chirAyuShaM pativratA lokasupUjitA bhavet || 42|| pUjayitvA tu ye bhaktyA namaskurvanti nityashaH | sarvaiH pApairvinirmuktA viShNoryAnti paraM padam || 43|| adhyAtmarAmacharitaM kR^itsnaM shR^iNvanti bhaktitaH | paThanti vA svayaM vaktrAtteShAM rAmaH prasIdati || 44|| rAma eva paraM brahma tasmiMstuShTe.akhilAtmani | dharmArthakAmamokShANAM yadyadichChati tadbhavet || 45|| shrotavyaM niyamenaitadrAmAyaNamakhaNDitam | AyuShyamArogyakaraM kalpakoTyaghanAshanam || 46|| devAshcha sarve tuShyanti grahAH sarve maharShayaH | rAmAyaNasya shravaNe tR^ipyanti pitarastathA || 47|| adhyAtmarAmAyaNametadadbhutaM vairAgyavij~nAnayutaM purAtanam | paThanti shR^iNvanti likhanti ye narAH teShAM bhave.asminna punarbhavo bhavet || 48|| AloDyAkhilavedarAshimasakR^idyattArakaM brahma tad\- rAmo viShNurahasyamUrtiriti yo vij~nAya bhUteshvaraH | uddhR^ityAkhilasArasa~NgrahamidaM sa~NkShepataH prasphuTaM shrIrAmasya nigUDhatattvamakhilaM prAha priyAyai bhavaH || 49|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde yuddhakANDe ShoDashaH sargaH || 16|| || samAptamidaM yuddhakANDam || \iti ## Encoded and proofread by Vishwas Bhide vishwas underscore bhide at yahoo.com Revised by Agne Easwaran easwaranpsa at rediffmail.com and ahimsasoldier at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}