% Text title : Bhushundi Ramayanam Purvakhanda 021-030 % File name : bhushuNDirAmAyaNam\_pUrva\_021-030.itx % Category : raama, bhushuNDirAmAyaNam % Location : doc\_raama % Transliterated by : Vishal Pandey % Proofread by : Vishal Pandey % Description/comments : bhushuNDirAmAyaNam | pUrvakhaNDa | adhyAya 021-030|| % Latest update : September 27, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Bhushundi Ramayanam Purvakhanda 021-030 ..}## \itxtitle{.. bhushuNDirAmAyaNam pUrvakhaNDa 021\-030 ..}##\endtitles ## \section{021\. rAmavatsachAraNalIlAnukathanaM nAma ekaviMshodhyAyaH |} brahmovAcha | mA~NgalyA chaiva kaushalyA gopyo gopAshcha mAtaraH | rAjA dasharathashchaiva lakShmaNAdyAstathA sutAH || 1|| sukhitashchaiva gopAlaH sAnugastUrNamAyayuH | drumapAtaravaM shrutvA sarve sambhrAntachetasaH || 2|| akasmAt kuta ArAva iti chintAsamAkulAH | ta Agatya guNairbaddhaM rAmaM tAdR^ishameva tam || 3|| vR^ikShastambhasthitaM vIkShya vismayaM paramaM yayuH | tatrasthAH bAlakAH sarve muhuruchchairbabhAShire || 4|| anena karShatA sUtraM druma unmIlito javAt | tachChrutvA bAlavachanaM naiva shraddadhire janAH || 5|| taddinAvadhi rAmo.asau vikhyAto drumabha~njanaH | taM tathA viTapistambhabaddhaM dR^iShTvA tadAhasat || 6|| unmochya rAmaM nR^ipatishchuchumba praNayAnmukham | maivaM kuruShva rAma tvaM komalA~Ngo mahAshramam || 7|| anena tava khedena bhR^ishaM khidyAmahe vayam | navanItasteyakaro mA bhramasva gR^ihe gR^ihe || 8|| yattaveShTaM krIDanakaM tattadatraiva kalpaye | bhrAtR^ibhirbandhulokaishcha tathA parijanairbhR^isham || 9|| bAlalIlArasaM chakre rAmo ramaNakovidaH | evaM kelIrasAsakto vismaran pAnabhojane || 10|| bAlaiH saha sa chikrIDe bhAtR^INAM varddhayan mudam | haThena mAtA mA~NgalyA krIDantaM rAmamAnayat || 11|| shR^i~NgArayAmAsa haThAt tathaivApAyayaddhaThAt | evaM te gopasadane varddhamAnAH kumArakAH || 12|| vatsAn sa~nchArayAmAsuH saha gopAlabAlakaiH | sarayUtIramAsAdya ratnAdrimabhitastathA || 13|| pramodavanamAsAdya vicheruradhigokule | kvachidveNUn vAdayanto gAyantashcha tathA kvachit || 14|| kvachinmuhuH kUrdamAnAH kvachinnR^ityanta eva cha | kvachid gopAlabAlAbhiH khelantashcha parasparam || 15|| phalakShepaistathA kelImAcharantaM kvachichcha te | barhidhAtuvichitrA~NgAH shushubhurbAlarUpiNaH || 16|| kadAchit sarayUtIre vatsAn chArayatAmunA | dadR^ishe rAvaNahito vatsarUpo mahAsuraH || 17|| taM darshayan lakShmaNAya hasan rAmo mahAbalaH | dhR^itvAparAbhyAM pAdAbhyAM bhrAmayitvA cha bhUrishaH || 18|| phalinAM bahuvR^ikShANAmagreShu samapAtayat | tasya niShpatataH kAyo dashayojanato.abhavat || 19|| sarayvAH purato madhye pratya~Ngavitato mahAn | vR^ikShebhyaH kampamAnebhyaH phalAni bahusho.apatan || 20|| tAnyadurbAlakAH sarve suramAraNanirvR^itAH | evaM vatsAn pAyayituM nadyaH pulina AgataH || tatrApashyat sthitaM rAmo bakarUpaM mahAsuram || 21|| tAvat sa jagrAsa javena rAmaM tIkShNena tuNDena kaThorachittaH | tasyAnane.asau vavR^idhe yathAsau vidIrNatuNDo vyasutAmupAyayau || 22|| rAmamAsAdya te prANasadR^ishaM lakShmaNAdayaH | bAlakA mumuduH svA~NgaiH pariShvajya visAdhvasAH || 23|| surAshcha te paramikayA mudAnvitAH suradrumastabakabharairvavarShire | aho aho raghuvararUpasAgaro hitaprado vata bhuvi naH samAgataH || 24|| ityAshcharyacharitrANi kurvan rAmaH sahAnujaH | vireje nitarAM tatra kalyANaguNabhAjanaH || 25|| kadAchidvanavIthIShu khelanto bAlakaiH saha | rAmAdayo vidadR^ishurmahAsarpaM sthitaM pathi || 26|| kandarAvyAptavadanaM shailakAyaM bhuja~Ngamam | dR^iShTvA tasyAnane sarve vivishuH kandarAdhiyaH || 27|| rAmo j~nAtvA mahAsarpaM vyavarddhata tadodare | bAlAshcha te nirgamitAH pATayitvodaraM balAt || 28|| yAvat pApachyamAnAste na mriyeran viShAnalaiH | kadAchidrAmachandrasya jij~nAsurvibhutAM vidhiH || 29|| hR^itvA ninye nijaM lokaM vatsAn bAlAMshcha lIlayA | R^ite lakShmaNashatrughnabharatAn sarvabAlakAn || 30|| rAmogaveShayANastAn sarayUtIramAgataH | yadA chireNa nApashyanmene vidhikR^itaM tadA || 31|| yathAsau vatsapAlAnAM vatsAnAM cha visheShataH | rUpANi svayamAsthAya jagAma vrajamandire || 32|| bandhavo mAtarasteShAM visheShAt snehapuShkalAH | rAmavatprIyamANAste pramodaM paramaM yayuH || 33|| gAvo vatsAn vijighrantyo bAlakAMshchaiva mAtaraH | babhUvustR^iptahR^idayA rAmaM dR^iShTvA yathA tathA || 34|| anyedyurapi tAn vedhA jahAra janitasmayaH | rAmashchakre tathaivAnyAn svayantAvatsvarUpadhR^ik || 35|| evaM yAvaddashadinamubhau karmANi chakratuH | eko jahAra garveNa sasR^ije.anyo nijechChayA || 36|| tato.ativismayaM prApya vedhAH sa~njAtasambhramaH | ekAdashe.ahni padayorapatajjAtakautukaH || 37|| sa daNDavatpraNipatitastadagrato j~nAtvA rAmaM jAtamudagravikramam | astaut stavaiH sa~njanitAtiharSho bhaktyA yukto bhUribhAgyaM cha jAnan || 38|| brahmovAcha | namAmi te rAma padAravindaM bhaktyA labhyaM bhaktihInairachintyam | svarUpashaktyaiva mudaM vitanvan vikrIDamAno jayase surAn raNe || 39|| kiM varNanIyo mahimA taveshvara shrI ryatpadAmbhojayuge.asti ki~NkarI | yato giraH saha manasA sannivR^ittA yaM na spR^ished bhUrisiddho.api yogaH || 40|| tasmai namaste tridashapriyArthaM kR^itAvatArAya nirIhaNAya | svamAyayA mohitaviShTapAya svasAkShiNe sevakavatsalAya || 41|| mamAparAdhastava vatsahartuH kShantavya eSho.atitarAM ramesha | ajAnato bAlakasyAparAdhaM yathaiva mAtA kShamate miTpurISham || 42|| na j~nAyate mahimA bAlakasya brahmasvarUpasya harerbhayApi | agocharo veda vedA~NgirA saH svayaM tvapAyaH paridarshanIyaH || 43|| tvaM prArthitaH suranarairdashavaktravignai stannigrahAya janimApa narendragehe | jAto.adhunA viharasIti mayA pratItaM svechChAvilAsabhavanAvinayaM kShamasva || 44|| yattvaM purANamunibhirbahudhAraNAdyaiH svAtmaikayoganipuNairnitarAM durApaH | tatke vayaM nijagR^ihArtidharA varAkAH shrIrAghavendra bhavato mahimAnamAptum || 45|| yanno manorathabharAya bhavAvatIrNo pramudvanAd bhuvananAtha samUhanAtha | tatte ramA viharaNe kvachidantarAyo mAbhUt kadAchiditi santatamarthaye tvAm || 46|| lokamAtApi bhavato.anukUlAni karotu sA | yathA tvamatra bhuvane chirAya vihariShyasi || 47|| nijaiH padaistIrthamayAni kurvan sthalAni ga~NgAjalasammitAni | svavIryagupto vicharan dharaNyAM dhanurddharaH kShapayan duShTasa~NghAn || 48|| chiramedha chiraM varddha chiramAsva mahItale | chiraM kuru charitrANi pAlayan dharmagodvijAn || 49|| namaH puruShavaryAya pUrNAya paramAtmane | adR^ishyAyAprameyAya nirguNAya guNAtmane || 50|| namaH shyAmAya rAmAya rAmAya vanamAline | paramAnandarUpAya govindAya namo namaH || 51|| namojagadvidharaNaviShTisetave prakAshine shrutigaNagocharAtmane | svamAyayA virachitalokasAkShiNe amAyine svachitisukhAtmane namaH || 52|| ityabhiShTUya taM devaM puruShAkR^itimachyutam | vidhiH padoH patitvAsa taM provAcha satAM patiH || 53|| shrIrAma uvAcha | gachCha brahman nijaM lokaM svakAryaM pratipAdaya | evaM mUDhadhiyA karma kurvan mUDhayate budhaH || 54|| mA kuruShvAtra sandehaM nityo mama parichChadaH | arvAgbhiH kAlamAyAdyairupahantuM na shakyate || 55|| asyopaghAto na bhavet kadAchit samUDharUpasya parAtmakasya | satastrilokIvibhavAtigasya madIyalokasya chidAtmakasya || 56|| ahaM cha yatraiva nijasvarUpataH karomi divyaM ramaNaM svasAdhubhiH | na tatra mAyA na cha kAlavikramo na lokapAlasya tava praveshaH || 57|| vibhavo.asya hyanAdyantaH sachchidAnandalakShaNaH | tatrApyayodhyAsambandhI prakarastu madAtmakaH || 58|| trailokyanAshe.api na nashyati kvachit tadudgamenodgamanaM dadhAti na | nityo.ayamAnandapuroparichChadaH pramodavallIvanakelino mama || 59|| asyaiva sAketapurasya nityashaH samantataH pa~nchamukhAstrilochanAH | brahmAharishchAtra gadAsichakrabhR^it pratyantabhUrakShaNakAriNo.abhavan || 60|| koTibrahmANDavidhayaH koTibrahmANDasha~NkarAH | kurvanti rakShaNaM chAsya koTibrahmANDaviShNavaH || 61|| yatrAhaM krIDanaM kurve sAketaparito vane | tasyaiva rakShakAH sarve tridashAH sevakA mama || 62|| ityuktvA svasya lokasya mahimAnaM raghUttamaH | visR^ijya vedhasaM sAyaM svagR^ihAn samupAyayau || 63|| agre kR^itvA tArNakaM chakravAlaM salakShmaNaH sahabharataH sashatrujit | sAyaM gokulamanayadraghUttamo babhautarAM pashupatibAlasa~NgataH || 64|| tamAyAntamanushrutya veNuvAdanalakShitam | draShTuM gokulanAryastAH premapUrNAH samudyayuH || 65|| mA~NgalyA chaiva kaushalyA dAyinI rAjabhAjanam | agre samupatasthustAn sumitrAkekayIyutA || 66|| kR^itvA nIrAjanaM teShAM kumArANAM muhurmuhuH | svaM svaM nirma~nChayA~nchakruH premasandohavihvalAH || 67|| bhushuNDa uvAcha | kathaM sa rAjendra suto.atyudAra shchakAra rAmaH pashupAlakR^ityam | etanmanaH saMshayamAtra (matra ?)jAtaM sa~nChettumarhasyamarAdhinAtha || 68|| brahmovAcha | na gAvastAH shrutayaH sarvarUpAH na te vatsAH ekadeshaH shrutInAm | na te gopA guravaste kilAryA na tA nAryo bhaktayastAstu mUrtAH || 69|| teShAM madhye parabrahma rAmashchitsukhavigrahaH | ramate svAnubhAvena kR^itArthAnAM visheShataH || 70|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahma bhushuNDasaMvAde rAmavatsachAraNalIlAnukathanaM nAma ekaviMshodhyAyaH || 21|| 70/844 \section{022\. indramAnabha~njanaM nAma dvAviMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | kadAchidindrayajanaM kartuM nR^ipatirudyataH | tathaiva chAnvamodanta prAptAH sarve dvijAtayaH || 1|| rAmastadeva yajanaM kartumudyatamIshvaram | uvAcha vadatAM shreShTho nijamAhAtmyavarddhanaH || 2|| rAma uvAcha | tAta tvayA makhAH sarve kR^itAH sarve.api vaidikAH | ashvamedhAdayo medhyAH satrAntA dIrghasatrakAH || 3|| vidhinA cha susampannA suhutA bahudakShiNAH | vahvR^ittvijo bahuguNA bahugodvijabhojanAH || 4|| bahUtsR^iShTA labdhapashukA brahmaNApi suduShkarAH | te tvayA rachitA yaj~nA pAlitAshcha visheShataH || 5|| adhunA vaiShNavaM karma kuru priyasukhAvaham | yenAnuShThIyamAnena paro dharmo vivarddhate || 6|| yasya kriyAkhilA shrautI kalAM nArhati ShoDashIm | kuru govipravaryANAM vaiShNavAnAM visheShataH || 7|| pUjAM sumahatIM rAjan vAsola~NkArabhojanaiH | iyaM cha sarayU tore dIpyatAM divyadIpakaiH || 8|| ratnAdrishcha purasyAsya pUjanIyo.akhileShTadaH | yatra gAvashcha gopAshcha satataM sukhamAsate || 9|| harittR^iNamayaH shailo gulmavIrullatAkulaH | archanIyo.ayamatulairvAsobhirbhojanaistathA || 10|| valibhirdIpadAnaishcha saMvidhAbhishcha bhUrishaH | archanIyA dvijA gAvo gopA gopyashcha vaiShNavAH | dInA ADhyA narA nAryo devatA sakalA imAH || 11|| ityukto dasharathabhUpatiH sutena santuShTo.adhikataradharmaviShNugItyA | omuktvA surapatiyAgasaMvidhAstA viShNvarthaM vyayamupachakrame vidhAtum || 12|| bahvIbhiH saMvidhAbhiH sa brAhmaNAn samapUjayat | surabhIrvaiShNavAMshchaiva gopAn gopIshcha gokule || mahAntamutsavaM chakre valipUjAdinAdbhutam || 13|| sarayUdIparAjIbhiH parivArya vyarochayat | drumAnnIrAjayAmAsa pramodavanavAsinaH || 14|| ala~NkAraishcha vAsobhirmaNDitAn phalapAdapAn | paTahairdundubhIbhishcha bherIbhishcha mR^ida~NgakaiH || 15|| anAdayan dishaH sarvAstasmin viShNumahotsave | svayaM chAbhUShito rAjA paramotsavanirvR^itaH || 16|| mA~NgalyA chaiva kaushalyA gopagopIjanairvR^itA | AtmAnaM bhUShayA~nchakre sukhitA vaiShNave makhe || 17|| rAmashcha lakShmaNashchaiva bharatashchaiva shatruhA | mAtR^ibhirbhUShitA bhUri dvijebhyo.adurmahAdhanam || 18|| evaM samApayA~nchakre mahatA sambhrameNa saH | rAjA dasharatho yAgaM vaiShNavaM dharmamuttamam || 19|| shrutvA yAgasya vihatiM shakro roShasamAvR^itaH | gopopajanapIDArthaM mUDhabhAvAnmano dadhau || 20|| parabrahmasvarUpaM taM rAmaM kAraNamAnuSham | avatIrNamavij~nAya pIDayAmAsa gokulam || 21|| sAketaM cha vanaM chaiva gokulaM cha niketanam | samAchChAdya sthitA meghAH shakreNa preShitAstadA || 22|| kAlajImUtasa~NghAtAH sADambaramupasthitam | AkAlikaM cha vij~nAyAj~nAsIdrAjA hare ruSham || 23|| tataste.akAlajaladA mushalAsAravarShiNaH | rurudhurgokulaM sarvaM chaNDavAtaprachoditAH || 24|| prachaNDavAtaprakarAnupAtitA mahAghanA.a.asArabharAH savidyutAH | varShopalaiH pIDitasarvagodhanA babhUvurudvegakarA mahIpateH || 25|| evaM yAvattridinamapatad gokule bhUrivR^iShTi rvidyutpAtaiH kharajavamarutsantataM varShapAtaiH | atyArtaM tadvrajapuramabhUt kaM vrajAmaH sharaNyam | kruddhe chendre dasharathanR^ipo.apyAsa pIDAsachintaH || 26|| evaM prajAnAM sa~NkleshaM j~nAtvA rAmo.akhilaprabhuH | meghAvarodhakaM nAma nijaChatramathAgrahIt || 27|| ChatraM tataM viMshatiyojanAtmakaM surakShakaM toyamuchAM samUhataH | dR^iDhaM na chAbhajyata vidyudAdi mahAshmasampAtajavaiH sureritaiH || 28|| evaM yAvatpakShasamAptirAsIt tAvattasthau ChatramAsAdya lokAn | pakShasyAnte vyartharoSho.adhamo.abhU dindro j~nAtvA devadevasya shaktim || 29|| tataH sa vAridavyUhaM vArayAmAsa vAsavaH | rAmachandrAnubhAvena saMhatyAkhilavaibhavaiH || 30|| athAbhyayAdrAghavendra sharaNyaM svargasyesho bhUrijAtAparAdhaH | sasvardhenuH sAmaraH sebharAjo rAmakrodhe svAshubhaM sha~NkamAnaH || 31|| sa pramodavane gatvA rAmaM kamalalochanam | agrahIt pAdayostUShNIM sharaNArthI sharaNyayoH || 32|| rAmo j~nAtvA maghavAsau vishakti rmAmabhyetya svAchcha mAdhAvayiShyan | uttiShThendretyevamAj~nAM chakAra protthAyAsau bhUri tuShTAva rAmam || 33|| deva kShamasva mama pAtakametadeva j~nAto bhavAn na paramo yadihAvatIrNaH | rAmaH svayaM sa bhagavAn akhilAMshamUla bhUtaH purANapuruShaH puruShottamastvam || 34|| tasmai namo.astu bhavate puruShottamAya vidyApi yaM spR^ishati naiva mahAmunInAm | sa tvaM kShamasva bhuvanesha mamAparAdha maj~nasya tAvakamahimni mahAtpabuddheH || 35|| bhaktiM nijAM vitara nAtha yathAvishuddha stvatpAdamUlamadhunA sharaNaM vrajAmi || 36|| namaste brahmarUpAya puruShAya mahAtmane tvAmAshritAnAmashuchastvayA saMrakShitAtmanAm || 37|| jAnAti yaste mahimAnamIsha guruprasAdena vishuddhachittaH | tasmai tvamAdarshayasi svarUpaM sachchinmukhaM svAnubhavaikagamyam || 38|| itthaM saMstUya devendre surabhirjAtasambhramA | astauShIjjAtamahimA rAmamIshaM parAtparam || 39|| surabhiruvAcha | vata tava mahimAnaM gocharIkartumIshA na khalu vidhishivAdyAH ko.ayamindro varAkaH | kR^itamimamaparAdhaM mArShTumabhyAgatAhaM tava charaNasaroje rAma nirma~nChanaM syAm || 40|| tava pada manavadyaM bhAti golokato.arddhaM suvimalamatimR^ityu brahmarUpaM purANam | janakanR^ipatiputryA santataM sevyamAnaH shubhaguNanilayastvaM bhrAjase yatra nityam || 41|| dasharathanR^ipasUno shrIpate shyAmavarNa praNayarasapayodhe rAma he rAghavendra | sapadi charaNayoste pAtitAtmAnamenAM kR^ipaya kR^ipaya shashvanmAM nijaikAntadAsIm || 42|| shravaNayuganipeyaM tAvakaM rAma nAma kShititalamavatIryAnantachAritrajuShTam | satatamanugR^ihANa svA~NghrisevAbhilAShaM nijapadamatimAyaM dehi me rAjasUno || 43|| namaste brahmarUpAya nityAnandamayAya cha | svAnAmabhayadAnArthamavatIrNAya rAghava || 44|| iti stutvA paraM devaM snehasnutapayodharA | tUShNIM babhUva sA dhenustavakaM kartumakShamA || 45|| indrastasyAstanodbhUtaiH pIyUShaiH shItalAmalaiH | snApayitvA prabhuM rAmaM praNamya cha muhurmuhuH || 46|| niruddhavAShpanayanaH praNayodrekakAtaraH | kR^itabhaktiranuj~nAtaH sadhenuH svapadaM yayau || 47|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde indramAnabha~njanaM nAma dvAviMsho.adhyAyaH || 22|| 47/891 \section{023\. gopIvaradAnaM nAma trayoviMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | tataste prauDhavayasaH kumArA madhuratviShaH | dhenupAlanasotkaNThA Asan rAmapurogamAH || 1|| rAmaH paramadharmAtmA gavendrasadane vasan | dhenUH sampAlayAmAsa janayan gokule mudam || 2|| gAvastu tAH pAlyamAnA rAmeNa nayanotsavAH | babhUvuH prItamanasastadekakR^itatuShTayaH || 3|| tAsAM chittaM samabhavadrAmaikAshrayasaMshrayam | chAraNe dohane hvAne bodhane sAntvane tathA || 4|| rAmahastAmbujasparshamudhAsantoShanirvR^itAH | nAnyaM pratIyustA gAvo goparAjasya gokule || 5|| rAmaH pAlayamAnastA navatyarbudakoTigAH | shushubhe rAjya (ja ?)veSheNa trailokyasyApi mohanaH || 6|| atha prAtaH samutthAya mAtR^ibhiH kR^itamaNDanaH | AshritaH sAnujo rAmashchachAla vrajato vanam || 7|| gAvaH puraskR^itya sa jAtadohanAH shR^i~NgAraveshI madhurAkR^itiM dadhat | gopaistathA bhrAtR^ibhirAttaveNuko yayau vanasyAbhimukhaM vanapriyaH || 8|| sa divye sarayUtIre prasArya nijagodhanam | harittR^iNaM chArayANaH shushubhe rAjya (ja ?)veShabhUt || 9|| sa kurvan vividhA lIlA gopAlaiH samanuvrataiH | vanAdvanAntare gachChan mumude kelipaNDitaH || 10|| jalakrIDAM kvachitkurvan sthalakrIDAM tathA kvachit | kvachiddhasan kvachid gAyan kvachid veNuravaM dadhat || 11|| kvachidanyonyakaM kurvan vayasyairmallakarma cha | kvachid drumachChAyatale shayAnaH puruShottamaH || 12|| vIjyamAnaH sevyamAnaH pAdasaMvAhanAdibhiH | evaM svAnAM mudaM tanvan reme pramudakAnane || 13|| kadAchit sarayUtIre divyamAmravanaM mahat | shrutvA jagAma tatraiva lolAsvachChandamAnasaH || 14|| tatra kashchit kharo nAma rAkShasendro hi garvitaH | mahAbalo mahAkAyashchukShubhe shrutakAhalaH || 15|| pragAyatAM chAlayatAM cha nR^ityatAM shrIrAghavendrAnugabAlakAnAm | shrutvA mahAntaM ravamutpaphAlA suraH kharAkAradharaH sudAruNaH || 16|| sa AgatyAmiladvegAllakShmaNenAmitaujasA | mallakeliM vitanvAno yuyudhe balagarvitaH || 17|| lakShmaNastamupAdAya pashchAtpAdadvayena cha | shilAyAM pAtayAmAsa vigatAsurabhUttataH || 18|| lakShmaNena hate tasmin rAsabhAkArarAkShase | puShpavR^iShTiM dadurdevA jayeti cha giraM mudA || 19|| tato rAmaH prasannAtmA sarvA dhenUH kR^itAshanAH | pAnArthaM sarayUM ninye pramodavanapArshvataH || 20|| tasyAH sarayvAH surasaM mahAkR^iShNAhidUShitam | pItvA tA mUrChitA bhUtvA gAvaH peturmahItale || 21|| hastasparshena rAmo.api kR^itvA tAsAM gavAM sukham | mahatA ghorayuddhena kR^iShNAhiM niravArayat || 22|| tataH prabhR^iti sa vyAlamarddanaH kIrtito budhaiH | kadAchit prAtarashanamakR^itvaiva raghUdvahaH || 23|| gato gochAraNArthAya bhrAtR^ibhirbAndhavaiH saha | tatra sa~NkShudhito rAmaH preShayAmAsa bAlakAn || 24|| annArthaM sarayUtIre yajamAna dvijAshrame | yajante yatra munayo jyotiShTomAdibhirmakhaiH || 25|| brAhmaNAH karmanipuNAH pramodavanavAsinaH | gatvA teShAM yaj~navATaM bAlakAH rAmachoditAH || 26|| annamabhyarthayA~nchakruH svayaM cha kShudhitA bhR^isham | nottaraM te dadustebhyo yaj~nakANDakriyAkulAH || 27|| na vA te neti chaivochurbrAhmaNA jAtamanyavaH | tato nirAshA bhUtvA te rAmasya savidhe gatAH || 28|| na no dadati viprAste yAchitA api bhojanam | rAmaH smitvA.abhavattUShNIM tAvatteShAM dvijanmanAm || 29|| patnyo bahvannamAdAya rAmasandarshanotsukAH | AyayuH paramAhlAdAd vAryamANA api priyaiH || 30|| tAsAM rAmo dR^iShTisukhaM mahadvishleShatApaham | kAlena chAtmasAyujyaM sambandhAt preyasAmapi || 31|| kadAchit kAnane rAmo jvalantaM dAvapAvakam | yayau saMrakShaNArthAya svAnAM vrajajanaukasAm || 32|| kadAchid gopatiM rAmo mA~NgalyAyAH patiM vibhuH | nItaM yamena saMsnehAdAnayat sakaleshvaraH || 33|| yamastaM pUjayAmAsa tuShTAva vividhaistavaiH | gR^ihItvA gokulendraM taM rAmo gokulamAvishat || 34|| evaM sa lokapAlAnAmaishvaryAbhimatiM haran | vijahre bhUrivibhavaH pramodavipinAntare || 35|| tatpramodavanaM reje sarvartusukhasaMyutam | tatpramodavanaM reje sarvartusukhasaMyutam | rAmaprabhAvato nityaM sAkShAllakShmIniketanam || 36|| tatratyA gopanAryastA rAmapremaparAyaNAH | AsanniruddhahR^idayA vashyamantrAvR^itA iva || 37|| rAmasya saundaryamana~NgakoTibhi rdurApamAbhIravadhUmanaH sukham | vilokya rAmAstriShu lokeShu mugdhA babhUvuruchaivarahAkulAntarAH || 38|| AbhIravanitAH sarvA rAmadarshanavihvalAH | tameva chaivaM gAyantyo babhUvuH kAmapIDitAH || 39|| kAshchittu vilapantyo.anyA dhAvantyaH kAmamohitAH | pashyantyo vihasantyo.anyA babhUvurmattamattavat || 40|| tAsAM virahaduHkhaM tannivartayitumutsukaH | rAmasamprAptisid.hdhyarthaM durvAsAmantramAdishat || 41|| manmathAdiM rAmamantramAtreyAt prApya gopikAH | sAdhayAmAsuratyugravratabandhena pIDitAH || 42|| shItavAtAtapakleshaM sahamAnA vrajA~NganAH | mantramArAdhayA~nchakruH priyasamprAptihetave || 43|| vrataduHkhaM vilokyAsAM phalarUpo raghUdvahaH | snAtAnAM sarayUtIre varadAnArthamAyayau || 44|| tA mantrasAdhanaratAstapasnAnAdikarshitAH | uvAcha raghushArdUlaH smarabANairvimohayan || 45|| shrIrAma uvAcha | kimarthaM dushcharaM ghoraM tapaH kurutha kanyakAH | nochitaM komalA~NgInAM bhavatInAM sumadhyamAH || 46|| eShA vR^ittirmunInAM hi kArmikANAM dvijanmanAm | bhavantyaH kamalAtulyAH kimichChatha mR^igekShaNAH || 47|| yat trailokye sthitaM vastu tadahaM dAtumAgataH | bhavatInAM tataH kaShTaM dR^iShTvA prakShubhitAntaraH || 48|| gopakanyA UchuH | tvaM naH paraM prArthanIyaH koTikandarpasundaraH | smitamAdhuryamAtreNa mohayan hR^idayAni naH || 49|| tvattodhikaM phalaM rAma trailokye.api na dR^ishyate | tvameva sarvakalyANamUlabhUto raghUdvahaH || 50|| dAsInAM ki~NkarINAM naH pUrayasva manoratham | tvameva varadashchaiva varashchaiva priyottama || 51|| rAmovAcha | bhavatInAM na sukhAya varo.ayaM pratibhAti me | nAhamanyA~NganAsaktaH pratij~nA viditA mama || 52|| svAtmAnandaikanirataH sarvasyAhaM sudurlabhaH | mada~Ngasa~NginI yA shrIH sA mAM jAnAti nityashaH || 53|| tasyAH saMrAdhanaM kR^itvA mAmavApsyatha kAlataH | ityuktvA jAnakImantraM tAsAmAchaShTa rAghavaH || 54|| durvAsasaM sutaM labdhvA.a.arAdhayA~nchakrura~NganAH | tvaritaM sA tataH sItA prasAdamakaronnijam || 55|| nijasyeShTaM varaM rAmaM tAbhyo.adAd vratatoShitA | evamArAdhya sItAyA varaM labdhvA vrajA~NganAH || 56|| sItAveshadharAH sarvA rAmamAsAdya nirvR^itAH | tAbhiH saha tato rAmashchakre kelIM manoharAm || 57|| nijapriyAyA vashagaH sarvAsAM prItimAvahat | eko.api bahudhA kR^itvA rUpANi rasapoShakaH || 58|| pramodakAnane reme kAmIva praNayAkulaH || 59|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde gopIvaradAnaM nAma trayoviMsho.adhyAyaH || 23|| 59/950 \section{024\. kelivarNanaM nAma chaturviMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | parArddhasmaralAvaNyaM bibhrat sundaravigrahaH | kAminInAM kAmarasaM poShayan rAghavo babhau || 1|| sItayArddhA~Ngasa~NginyA saha kelirasaM dadhat | jyotsnayA chandravadrAmo reje nakShatramaNDale || 2|| mugdhAnAM gokulastrINAM jAnakyAviShTachetasAm | samUhaM rasayan rAmo babhArAkR^itisauShThavam || 3|| yanneti netIti vadanti vedAH brahmAdayo yanna lebhustapobhiH | tattvaM paraM tachChrutimUrdhvamR^igyaM vrajA~NganAbhiH karayorgR^ihItam || 4|| gu~njAhAraM dadhadurasilasachChIrShamAyUrachandro veNuM bimboShThadalakalitaM bibhradApUrNanAdam | snigdhA cha shrIrnaTa iva lasadvesha saundaryasAro bibhadrAmaH pramudavipinaM vallavIrmodayAnaH || 5|| dviparArddhAvasAne.api nityaM krIDati rAghavaH | nAnto.asya nityalIlAnAM svAnandarasarUpiNaH || 6|| rAghavo modayan gopIstA eva saparichChadAH | evaM yogI vai ramate rAmo ramayatAM varaH || 7|| nirvikAro brahmaNo.api pratiShThA paramAspadam | nAsya kAmena kopena lobhena cha mahAtmanaH || 8|| manovikAraH samabhUdyathA saMsiddhiyoginaH | ityevaM rAmadevasya bAlalIlAM shR^iNoti yaH || 9|| athAhamabhidhAsyAmi rAmarAsaM manoharam || 10|| adR^ishyaM yat surendrAdyaishchakAra raghupu~NgavaH | koTikandarpalAvaNyavijayI raghupu~NgavaH || 11|| rAmakaNTakarUpAMshcha mahAdaityAnajIhanat | teShAM vadheShu saMvighnaM sahasA vinivArayan | mahAvIro rAmachandrashchakArAtIva vikramam || 12|| ramaNamanudinaM yo rAmachandrasya pUrNaM praNatamatiradhIte mAnavo rAmabhaktaH | sa bhavati shivatulyo rAmabhaktyA prapUrNaH paramasukhanimagnashchinmayAnandarUpaH || 13|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde kelivarNanaM nAma chaturviMsho.adhyAyaH || 24|| 13/963 \section{025\. rAmarAso nAma pa~nchaviMsho.adhyAyaH |} bhushuNDa uvAcha | shrutvedaM rAmachandrasya kaumAracharitaM mama | manaH shItalatAmeti yadvat pIyUShadhArayA || 1|| dattvA varaM gopikAnAM nityamAtmapradaM vidhe | yachchakAra raghushreShThastannaH shaMsitumarhasi || 2|| chIrNavratAnAM viprANAM daNDakAraNyavAsinAm | yathA varaM dadau rAmastathA me vada vistarAt || 3|| dviparArdhAnte.api nityaM sahajAnandalokagaH | rAsaM chakAra rAmAbhiH paramaishvaryabhAvitaH || 4|| tatrApi divyarAse tu yAni yAni shubhAni cha | chakre rAsacharitrANi tAni me kathaya prabho || 5|| ekapatnIvrate sthitvA satyaM lopitavAnna cha | bahukAntAratiM dR^iShTvA tathA na dveShTi jAnakI || 6|| tadetat kathayAsmAkaM rAmachAritramadbhutam | shR^iNvato me mahAn harSho romabhedashcha jAyate || 7|| gadgadashcha tathA kaNThe chittasyaiva cha nirvR^itiH | aho dhanyA amI devA mada~NgavinivAsinaH || 8|| ye pibanti shubhaM nityaM rAmachandrakathAmR^itam | dhanyo.ahaM kR^itakR^ityashcha tiryagyonigato.api san || 9|| yatpibAmyamR^itaM brahman bhavadvadanavichyutam | brahmovAcha | aho pariNatA buddhistava samyagvibhAti me || 10|| punaH punaH prashnayasi yadrArAghavapateH kathAm | vakShAmyahaM tu vaktavyamavaktavyaM kadAchana || 11|| gopanIyaM shukenApi yad yogIndreNa dhImatA | kathAmR^itaikakuNDasya chatvAro rakShakA vayam || 12|| ahaM shukashcha sheShashcha tathA devI tu jAnakI | na brUmaH sakalaM tattu gopanIyaM prayatnataH || 13|| vAchakAn ghAtayiShyAmi mAtR^ijAraprasa~Ngavat | adhikAriNamAlokya katha~nchit kathayAmahe || 14|| pa~nchAdhikAriNo.apyatra ShaShTho naivopalabhyate | tvamaNDajauttareyashcha dharaNI cha pativratA || 15|| saumitreyashchordhvaretA tathA mArutanandanaH | tubhyaM mayA samAkhyAtA kalpekalpe yuge yuge || 16|| rAmamAyAprabhAveNa punarvismR^itavAnasi | shukena chauttareyAya rAmachAritramIryate || 17|| ihaiva shuddhasattvAya goloke premabhAgine | punashcha bhagavAn sheSho vyAchaShTe dharaNIM prati || 18|| lakShmaNAya tathA devI jAnakI pratyuvAcha ha | tachChrutvA sakalaM proktaM lakShmaNena hanUmate || 19|| pa~nchemAH saMhitAstatra sa~NkShepeNa shR^iNu dvija | bhaushuNDI parameyaM ShaTtriMshatsAhasramIritA || 20|| chatvAriMshatsahasraM tu lakShamAtra mudIritam | hanumatsaMhitAlakShaM vAyuloke virAjate || 21|| samuchchayastu pa~nchAnAM mayoktA brahmasaMhitA | ityevaM rAmacharitaM shatakoTipravistaram || 22|| pratikalpaM pratiyugaM anyadanyad vibhAvyatAm | nAntastasya charitrANAM kalpakoTishatairapi || 23|| ki~nchit samAdhAvAlokya shR^iNu putra nigadyate | yatpR^iShTaM tu tvayA gopIrAmayoH krIDanaM param || 24|| tatsugopyaM kathaM vAchyaM vaktAsyAnnArakI dhruvam | athApi shuddhasattvAya bhaktAya vimalAtmane || 25|| vAchyamAchAryavaryaistu tachChrutvA tatparo bhavet | satyaM satyaM mayA nityaM chintyate mUlamantravat || 26|| tad.hdhyAnAmR^itayogena tiShThAmyAkalpamaNDaja | tapastaptaM mayA pUrva tIvrAttIvrataraM dvija || 27|| tena prasannaH sIteshaH sadA mAM darshanaM dadau | svalokaM darshayAmAsa golokAt paratastu yat || 28|| tatra rAsavilAsAdi dR^iShTavAnahamadbhutam | pramodavipine pUrvaM rAmashchakre sukrIDanam || 29|| tasyApyanukR^itiM kR^iShNashchakre vR^indAvane vane | shrIrAmo bhagavAn pUrNaH kalAbhiH puruShottamaH || 30|| koTilakShmIsahasrANAmaMshinI janakAtmajA | etayoreva divyAMshau rAdhAkR^iShNAtmakau vraje || 31|| kAlekAle samudbhaya kurutaH shAshvatIM ratim | rAmAMsho bhagavAn kR^iShNaH sItAMsho rAdhikeshvarI || 32|| anyAshcha sakalA gopyastadaMshAMshA udIritAH | dvArikAyAM rukmiNIyaM mahAlakShmI maheshvarI || 33|| anyAshcha satyabhAmAdyAstadaMshAH sahajAtmikAH | kvachidAvesharUpeNa kvachidaMshasvarUpataH || 34|| kvachit sAkShAt svayaM sItA ramate prabhuNA saha | saiva rAseshvarI tena ramate rAsamaNDale || 35|| ekadhA shatadhA chaiva kR^itvA rUpANi santatam | tachcharitraM mahAgopyaM mayA j~nAtuM na shakyate || 36|| kuru kalpashataM tIvrAM tapashcharyAM svashodhikAm | tadA te tAdR^ishI bhaktirbhaviShyatyanapAyinI || 37|| tadA shrIrAmachAritraM shrotumarhasyasheShataH | nochenmAmeva shapsyanti yogIndrAste shukAdayaH || 38|| anadhikAriNe mA brUyAdityuktaM prabhuNApi me | iti brahmavachaH shrutvA bhushuNDo nAma vai dvijaH || 39|| mahatImArttimanvArchChat prANAnte.api garIyasIm | AkAshavAk samudbhUtA tadA saMshR^iNvatostayoH || 40|| brUhi brahmannasheSheNa mama chAritramadbhutam | rAsalIlAvinodAkhyaM bhaktAyANDajarUpiNe || 41|| ayaM hi sumahAn yogI mamaikAntaratipriyaH | shAnto dAntastitikShashcha koTikalpakR^itashramaH || 42|| madbhakto matparaH shAnto madarthatyaktasaMsmR^itiH | ekAntachArI vinayI bhaktAnAM prItivarddhanaH || 43|| j~nApayAsmai visheSheNa rAmachAritramadbhutam | pItvA pIyUShavat sarvaM nAnyasmai kathayiShyati || 44|| iti daivIM giraM shrutvA brahmA sa~njAtasambhramaH | sampUjya dvijamAchaShTe rAmalIlAM manoharAm || 45|| etAmaikAntikIM lIlAM yo brUyAdanadhikAriNe | sa pachyeta mahAghore narake daivachoditaH || 46|| (yaH)kR^iShNaikAntataro bhakto rAmabhaktivivarjitaH | tasmai na kathayedetAM lIlAM vishvasya pAvanIm || 47|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma pa~nchaviMsho.adhyAyaH || 25|| 47/1010 \section{026\. rAmarAso nAma ShaDviMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha shR^iNu dvija pramANaj~na rAmalIlAM manoharAm | divyarAsasamAyuktAM sItAkautukavarddhinIm || 1|| sarve.apyagnikumArAste ShaShTisAhasrasa~NkhyakAH | rAmalIlArasAbhij~nAH prApurnijatapaH phalam || 2|| kalpaM sArasvataM prApya daNDakAraNyavAsinaH | shrutayashchaiva sa~njAtA gopIrUpeNa gokule || 3|| rAmarUpamanuprApuH sarayvAstaTayordvayoH | pramodavanavAsinyo jAnakyAshcha mahApriyAH || 4|| rAmatattvamanuprApya mumuhuH kAmabhAvitAH | anyAshcha divyalalanA divyarUpasamanvitAH || 5|| kR^itvA tapo varaM labdhvA divyamApurmanoratham | tato nijavaraM satyaM kattu rAmo mahAmanAH || 6|| kAmatattvena tAH sarvA ramayAmAsa gopikAH | atha prAdurabhUt kAmaH sahajAnandalakShaNaH || 7|| jAnakIM vepayAmAsa sahajAnandarUpiNIm | sA vepitA kAmasharaiH prAdurbhUya raghUdvahAt || 8|| divyaveshadharA bhUtvA kShobhayAmAsa rAghavam | sa~NkShubdhaH kAmabANena tAmAli~NgitumIyivAn || 9|| tamAyAntaM samAlokya svayamantarbabhUva sA | atha khinno rAjasUnurviraheNa mR^igIdR^ishaH || 10|| itastato bhrAmyamANo dishaH shUnyA vilokayan | pANDukShAmavapuH sAshrustabdhaH pulakapUritaH || 11|| dine dine vyathApUrNaH pralInasakalendriyaH | padmapatravishAlAkShIM tAmeva nijavallabhAm || 12|| dhyAyamAno.antarA dR^iShTyA bahiH shUnyAkhilakriyaH | ashuShyadrAjatanayo dIryamANaH svavakShasi || 13|| kvachichchandramupAlebhe pUrNabimbaM sudhAmayam | kvachit padmavanaM dR^iShTvA duHkhI netre nyamIlayat || 14|| kvachit kairaviNIM vIkShya babhUva cha parA~NmukhaH | kvachid rambhAvanaM dR^iShTvA spR^iShTvA prAdravadAturaH || 15|| kvachit ku~njalatAM dR^iShTvA vaktuM samupachakrame | kvachid vasantamAlokya mene dAvAnalaM vibhuH || 16|| kvachidekAntasadane tAmupAlabhata priyAm | aye ! kaThorahR^idaye dR^ipte janakanandini || 17|| vyathamAnahR^idaM dR^iShTvA nAdyApi karuNA tava | sakR^inme darshanaM dattvA mahAvirahavardhanam || 18|| antarhitA tvaM kiM brUmaH premashUnyakaThoratAm | kvachidAkAshamAli~Ngya priyAbud.hdhyA mumoda saH || 19|| kvachinnavadalaM dR^iShTvA chakre chumbanagAM dhiyam | kvachit khinnamanAH shrAnto shayyAmAli~Ngya saMshritaH || 20|| kvachiddhasan kvachiddhAvan kvachit krIDArasaM dadhat | kvachidunmattavajjalpan kvachit kurvan manorathAn || 21|| naiva lebhe ratiM kvApi priyAdhyAnaparAyaNaH | sarayUghoSha vAsinyo divyAshcha lalanAgaNAH || 22|| rAmanAyakamAlokya babhUvuH kAmapIDitAH | kAshchittadguNamAkarNya babhUvuH kAmamohitAH || 23|| kAshchit sAkShAdamuM dR^iShTvA nipeturbhR^ishamUrChitAH | kAshchichchitragataM dR^iShTvA jAtAH kAmasharArditAH || 24|| kAshchit svapne samAlokya pIDAmApuH suduHsahAm | evaM rAmaguNAkR^iShTAH samastA vAmalochanAH || 25|| virahArttAH shritaikAntA dUtIbhiH sa.nnyavedayan | tAsAM dUtyo rAmametya prochurvirahajAM vyathAm || 26|| dUtya UchuH | ayi sundara rAghavottama tvamasi premabharaikabhAjanam | vanitAH smarabANavepitAH sadaya tvaM paripAlaya prabho || 27|| tava rUpavimohitAH striyaH kalitAH kAmakare kR^itAshayAH | kulashIlavilajjayAturAH pathi ruddhAH sarito yathAbhavan || 28|| ayi rAjakumAra samprati vyathitaprANavimochanoddhurAH | na nibhAlayase kimIdR^ishIH karuNAvArinidhiH svayaM bhavAn || 29|| atha te kaThinaM yadA mano vrajarAmAnanavIkShaNAkShamam | maraNaM tadimA mR^igIdR^ishaH kalayiShyanti vigarhitaM bhuvi || 30|| ayi kAmaparArddhasundara trijaganmohanama~njulAkR^ite | mR^ita eSha mR^igIdR^ishIgaNaH praNayashrIparipAlakastava || 31|| ayi manmathamohanAkR^ite kimiyaM te prakR^itirduratyayA | yadamUrlalanA nijAdharA mR^itapAnena na jIvayasyuta || 32|| vanitAvadhapAtakodbhavaM bhaya mAste bhavato.athavA na vA | raghuvaMshavibhUShaNo bhavAn kathamatyugramadharmamAshritaH || 33|| charaNAmbujanirgalanmadhudrava dhArAsukhitAntarAshrayAH | munayo.api bhavadguNAmR^itaM nanu gAyanti rajastamolayAH || 34|| ayi rAghavavaryadhurya te charaNAmbhojaparAgakA~NkShiNIH | abalA madanena ghAtayan hR^idi chintAM mahatImavApsyasi || 35|| shishunaiva vimohitAntarA vanitAstA vratabandhakarshitAH | bhavatA varadAnanirvR^itA vachanenaiva na va~nchitAH kimu || 36|| idamIdR^ishabAlabhAShitaM dharaNau samprati vishvaseta kaH | atha vishvasanIyabhAShito dayito yadyasi tat prasIda bhoH || 37|| nijashaishavakarmavismaran varadAnaM yadi vismR^ito.asi bhoH | tadimA yuvarAja samprati praNayenaiva sunirvR^itAH kuru || 38|| yadichechCharaNAgatA amUH paripAtuM kShamate na te manaH | bhavataH suchirasthiraM vrataM gatameva pratibhAti me.adhunA || 39|| sharaNAgatapAlanavrataM yadi te susthiramasti rAghava | tadimA raghurAja kanyakA virahAmbhonidhitaH samuddhara || 40|| prabhuNA karuNAvatA tvayA na vilambaH karaNIya eva chet | paripAlaya ghoShasundarI rnijanAthAH smarabANapIDitAH || 41|| raghunAtha bhavAn bhavArNave prakaTo.abhUrnijasaukhyahetave | sa kathaM nijanAthasundarI nivahaM saMvyathayan na lajjate || 42|| iti shushruma devakAryakR^it kR^itaveshaH puruShottamo bhavAn | tadimAH suralokasundarIH virahArtAH paripAlaya prabho || 43|| paripAlaya nAtha sevakAn nijalAvaNyasudhaikasaMshrayAt | iti te virudAvalI yathA na vishIryet karuNArasAmbudhe || 44|| smarasundara kApi mUrchChitA pramadaM kApi tanoti mantravit | muhureva cha kApi dhAvati trapayA kApi nirodhitAbhavat || 45|| pralapatyapi kApi bhUrishaH karuNAM kApi nibhAlate tanum | jaDavat praNayena kApyabhUd bahushaH khidyati rAma kAchana || 46|| pulakAni bibharti kAchana svarabha~NgaM kurute cha kAchana | praNayena cha kApi kampate malinA~NgI khalu rAma kApyabhUt || 47|| atha kApi karoti rodanaM pR^ithumuktAphalalochanAshrubhiH | priya kApi vilInavR^ittikA bhuvanaM shUnyamivaiva vIkShyate || 48|| iti nityamupasthitaM mahat kadanaM ghoShapurImR^igIdR^ishAm | kR^ipayA kShapayAtikomala prakR^ite rAma dhanurdharAgraNIH || 49|| ayi rAma dhanurdharAgraNIH prasabhaM rAjakumAra pAlaya | nahi chennihaniShyate smaro nijanAthAH khalu ghoShasundarIH || 50|| mahatIM shriyamAptavAnasi smarasi tvaM kimu dhenudhoraNIH | adhunApi tavaiva gopate hR^idi vA~nChanti gavendratAM prabho || 51|| satatotsavabhUribhAgyavA nasi sAketapurIpateH sutaH | na bhavantamiha tyajantyamI svasakhAyaH khalu gopaputrakAH || 52|| mahatI khalu rAma vartate bhavataH shrIrgurugopaveshmasu | na tathA hR^idayaM dhinotyasau nR^ipa sampattirapAraku~njarA || 53|| pitR^ito bhavate pradarshitA kamalA koTigataughasevitA | kimu vismaraNe bhaviShyati praNayAvaddhagavendraveshmanaH || 54|| jananI tava gopasundarI raghuvarya tvayi putravatsalA | tvamapi sphuTarAjyasampadaM praNayenaiva vidhUya saMsthitaH || 55|| iti rAma vigarhaNaM tava prakaTaM premavashena kathyate | nR^ipaputra na chet tvamIshvaraH kimu loke sulabho.asi mR^igyatAm || 56|| navanItasamUhataskaro vrajarAmAparirambhapeshalaH | sulabho.apyasi ghoShabhUShaNa svakalIlArasamAtrakautukI || 57|| iti dUtyaparAyaNAshayai rvrajadUtInivahairudIritam | vachanaM sunishamya rAghavaH prahasan prAha manoj~nayA girA || 58|| shrIrAma uvAcha | sAtyantaM me priyA sItA hR^idgatA bahirudgatA | mohayitvA sahR^idayaM hAhA kutra gatA javAt || 59|| na tAM vinA kShaNaM sthAsyAmyahamIsho.api sampadAm | sA me vigarhaNaM kuryAdyadi krIDeyamanyataH || 60|| tadbhrUvijR^imbhavashago bibhemi vrajadUtikAH | tatsvIkR^itimahaM kR^itvA shroShyAmyanyAbhivA~nChitam || 61|| janakasya gR^ihe jAtA sA me svapnagatA.abravIt | tAM tyaktvA kathamanyAsu kurvIya praNayotsavam || 62|| sA me yadi prakupyeta tadA kiM me bhavediti | muhuH sa~nchintya nAnyAsAM praNayaM pAlituM kShamaH || 63|| tad vrUta madvachastatra gatvA yUyaM sudUtikAH | AshvAsayata tAH kAntA bhUyo madvirahAturAH || 64|| bhavatIbhyo varaM dattaM smarAmi vrajayoShitaH | tatra kAlaM pratIkShadhvaM yAvat sItAsamAgamaH || 65|| tathAhaM vidhivat kR^itvA bhUyaH pariNayotsavam | tasyai mahApadaM dattvA mahiShItvena bhAvitam || 66|| bhavatIbhistataH sa~NgaM kariShyAmi vrajA~NganAH | ityevaM bhAShamANe tu tasmin rAghavapu~Ngave || 67|| AyayurmunayaH sarve dUtInAM purataH sthitAH | sthUlAkShaH sharkarAkShashcha kamburmedhAtithiH shukaH || 68|| nAradaH parvatashchaiva sudharmA chaikalo dvijaH | mitrabhavano.apyatho dhaumyaH shatAnando vishAradaH || 69|| jamadagnistathA rAmo vashiShTho vAmadevakaH | anye chaiva tapovIrAH prAdurAsurmunIshvarAH || 70|| jAbAliH pippalAdashcha shANDilyo lohitastathA | uddAlako devalashcha lomashashcha mahAmuniH | te tatra bodhayAmAsurdharmaj~naM raghupu~Ngavam || 71|| sunaya UchuH | shR^iNu rAma mahAbAho naiva vaktumihArhasi | tvada~Ngasa~NginI sItA nodvAhaM samupekShate || 72|| shaishave shishurUpA sA tAruNye taruNAkR^itiH | tirobhAve tirobhUtAvirbhAve prakaTAkR^itiH || 73|| chandreNa chandrikevAsau tvayaiva saha vartate | gachCha rAma manoj~naM tat pramodavanamuttamam || 74|| tatrasthA vrajadevIshcha ramayasva chiraM prabho | tA eva prathamaM tasyAH kariShyanti vikaitavam || 75|| dUtyaM tayA bhavatsa~NgaM kArayiShyanti yoShitaH | tAsvAviShTA tataH sItA raMsyate bhavatA samam || 76|| svayaM cha raMsyate sAkShAt sItA sahajasundarI | nAtra tvayA kvachit kAryo vikalpo raghunandana || 77|| tAsAmeva hitArthAya bhaktAnAM vrajayoShitAm | tvattaH prAdurabhUdevA bhedena darshanaM gatA || 78|| punashchAntarhitA bhUtvA pramodavanamAgatA | tatra sA shobhate nityaM sarayUtIravAsinI || 79|| pramodavanamadhyasthA taddevIbhishcha pUjitA | tAsAM madhye.anishaM bhAti pramodavanadevatA || 80|| raktAshokalatAku~njaM sItAsau tatra kAnane | tvaM tAta gachCha tatraiva pUrayasva manorathAn || 81|| netrotsavaM tathAsmAkaM dehi rAghavapu~Ngava | trailokye cha mahAmodaM varddhayasva mahAmate || 82|| nAto vilambanaM kAryaM vayaM dUtyamupAgatAH | tatraiva sItayA sArddhaM shobhante vrajayoShitaH || 83|| shrutirUpA nityasiddhA agniputrAshcha yoginaH | anye cha divyamunayo vA~nChanti bhavadAgamam || 84|| yoShidrUpaM vidhAyaite kAmena kShubhitAshayAH | tvAmeva nityaM vA~nChanti tatra gachChAdhunA prabho || 85|| iti teShAM vachaH shrutvA rAmaH prahasitAnanaH | mahAntamutsavaM kR^itvA sarvAMstAn visasarja ha || 86|| omityuktvA dUtikAshcha visasarja nR^ipAtmajaH | dUtyo.api tena vAgvandhaM kR^itvA pramuditAshayAH || 87|| AyAti bhavatInAM vai nAthaH sa~njAtakautukaH | iti tAbhyo vrajastrIbhyaH pR^ithak satyaM nyavedayan || 88|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma ShaDviMsho.adhyAyaH || 26|| 88/1098 \section{027\. rAmarAso nAma saptaviMsho.adhyAyaH |} athAgamachCharatkAlaH pramodavanamadhyataH | utphullapa~NkajavanaH parAgoddhUlitAmbaraH || 1|| saptachChadogra saugandhyasamUhonmattadiggajaH | mR^iduchandrakarasparshasahajotphullakairavaH || 2|| utphullamallikAvallIkusumastavakAnvitaH | khelatkha~njanadAmpatyasambhramodbhUtamanmathaH || 3|| chakorIvadanAntaHstha nishAkarakarAmR^itaH haMsakAraNDavAkrIDasaliloddharaNoddhuraH || 4|| ka~njaki~njalkapu~njAntarlInaprachuraShaTpadaH kAshapuShpapratIkAshachamarIpuchChamaNDalaH || 5|| pramodavanasamphullamAlatIsaurabhAnvitaH | santatasvachChasarayUsalilAchitabAlukaH || 6|| gopagopIhR^idutsAhavarddhanaH puShTikArakaH | dR^iShTvedR^ishaM tu samayaM rAmo ramaNakovidaH || 7|| godhoraNIM puraskR^itya pramodavanamAgamat | tatra gatvA kR^itAkalpaH sahajotsavasundaraH || 8|| a~NgalAvaNyasandohaprakAshitadigantaraH | gopAnuvAcha sakalAn bhrAtR^IMshcha lakShmaNAdikAn || 9|| he lakShmaNa gavAM goShThaM rachyatAM parito.atra vai | gopaiH sArddhaM shAdvalAni chAryyatAM mama dhenavaH || 10|| ahamatra kariShyAmi pramodavipinAntare | pUjAM kAmeshvarasyA~Nga devadevasya santatam || 11|| bharatena cha shatrughna sArdhaM tvaM gAshcha chAraya | atra syAt ko.api chedvighnaH pratIkAryastathaiva saH || 12|| pramodavanaku~njeShu kariShyAmi manoratham | omityuktavantamatho visR^ijya lakShmaNaM cha tAn || 13|| antaH pramodavipinamiyAya raghunandanaH | tatra gatvA shashijyotsnA visatantupaTojjvalAH || 14|| sudhAmayIH sharatpUrNA rajanIrAjuhAva saH | dviparArdhAnte.api nityAstAstasya purato.abhavan || 15|| tAsu krIDanamArebhe divyakelIvishAradaH | tatra sthitvA mahAku~nja jugu~nja kalaveNunA || 16|| tatra veNurave gAnamakarodidamAdarAt | ityehi janakanandini madantaH santApaharaNachandrikAvatAravigrahe mada~Ngasa~njAtapramodavanalaharIlIlAyitagate sahajachidAnandamayatAruNya vilAsavaibhavAdhivAsite || 17|| chillokasvAmini kAminIjanagarvApahAra makaradhvajapatAke vedimadhye mahAmattamAta~NgagAmini rAkeshaprabhAvalepanirvahaNavadanakAnte kaishoralIlAmatila~NghyavartamAne || 18|| pramodavanavR^indAvana\-mandAravana\-kadambavana\-pArijAtavaneshvari ku~njabhuvaneshvari raktAshokalatAmaNDapamadhyasthe smaramantramahAvidye shrImantravidye mahAmantravidye mahAshrIyantranAyike mahAchakranAyike mAta~NgakulapUjanIyachintAmaNicharaNanakhachandrike || 19|| cha~nchalApA~Ngasa~NkShobhitakoTikandarpakAminIhR^idaye koTibrahmANDakamalAsamuchchayarUpavigrahe mandasmitamAtranirastavirahashoke hA bhAmini hA chaNDi hAtyantakopane hAtishayadurArAdhyashIle bhUlIlAdivividhAkArAvAntarAvatArAtinimagnamAnase kvAsi kvAsIti OM OM oM OM Anandavallike kvAsi kvAsIti jagau || 20|| tatastadAkarNya suveNuniHsvanaM priyoditaM manmathavega varddhanam | smaronmadaproddhatamAnasA bahi rhR^idantarAdAvirabhUnnitambinI || 21|| ashokavallIvanamaNDapAntarAd viniHsarantI sahajAruNAMshukA | ghaTastanI sanmaNihArabhUShaNA sphuratpadanyAsavira~nchitAvaniH || 22|| marAlagatya~nchitama~njuvigrahA nitambabhArodvahanAkShamA ramA | mR^idusmitadadyotavibhAsitAnanA manoharApA~NgavibhUShitekShaNA || 23|| anarghyakA~nchIguNanAdighaNTikA manoj~nakeyUravilambidorlatA | trapAnimagnA kalitAvaguNThanA suvR^ittadIvyajjaghanaprabhAmbarA || 24|| sukaNThakaNThI shubhasUtrashobhitA sabhAgasaubhAgyasamUhasa~NgatA | samAnashIlaiH prachuraiH sakhIjanaiH sanAthaparyantapurasthalasthitA || 25|| parisphurachchArukapolamaNDana pratiShThatATa~NkamaNiprabhAbharA | prasUnachitrIkR^itachAruveNikA sunAsikAshobhimahAmaNitrayA || 26|| suma~njusindUrasamUhasundara prasarpisImantitaratnapaTTikA | lalATaparyantavirAjibhUShaNa prabhAsamUhaiH parivepitAnanA || 27|| sA rAghavendrasya javena sannidhau sametya kaNThe maNimAlikAmadhAt | tayorvinirvR^itya vivAhama~NgalaM sakhIjanaH ku~njagR^ihe vidhAnavit || 28|| pravartayAmAsa mitho ratikriyAM navInasa~Ngodyadana~NgakautukAm | tatastayostatra dine dine.abhava nmahotsavaH pUrNasakhImanorathaH || 29|| shR^i~NgArayAmAsa raghUdvahaH priyAM priyApi taM divyayuvAnamAdarAt | evaM tadanyonyamabhUt kutUhalaM dAmpatyabhAvapraNayena sa~nchitam || 30|| parasparAlApanirIkShaNAdiShu pravR^iddha uchchaiH praNayasya vAridhiH | abhUdamaryAdataraH samantato yathAnyavArtA dharaNIM samAkramat || 31|| sAketanagaradvArA rAsabhUH sahaveshmasu | sarayUtaTaku~njeShu ratnaparvatasAnuShu || 32|| krIDAsthAneShu divyeShu mahAsAmrAjyabhUtiShu | vATikAtaTavApIShu pramodavanamadhyataH || 33|| dadhau kelirasaM rAmo rAmayA saha santatam | kvachid gu~njAvibhUShADhyo vanamAlAvibhUShaNaH || 34|| mayUrachandrikottaMsI vitene nayanotsavam | kvachichchandanakAshmIramakarIpatrachitritaH || 35|| ratnAkalpamanohArI chakArAtIva sampadam | kvachichcha kanakoShNISharatnastavakashobhitaH || 36|| hemaka~nchukaliptA~Ngo reje rAjottamo yathA | kvachit pItAmbaradharaH shubhradhautravirAjitaH || 37|| AbaddhachUDAchikurashchakAra priyayA mudam | kvachichcha mallakachChADhyaH suvarNadhR^itakuNDalaH || 38|| karasthavalayollAsI rarAja raghunandanaH | kvachinnAsAmaNibhrAjI shrImadAnanamaNDalaH || 39|| priyAkalpitapuMvesho reje shrIrAmachandramAH | kvachit kirAtaveshena sannaddhalalanAsakhaH | mR^igayAbhiratirvIro vyarochata vanAntare || 40|| evaM vichitrarachanAnvitakelikAraH kandarpakoTikamanIyakalAkalApaH | dAsIjanaprativibhUShitadivyarAmA tAruNyamodamadirArasapAnamattaH || 41|| anyonyamujjvalarasodadhihAvabhAva ri~Ngattara~NgashatasAndratarArdramUrttiH | chakre vilAsarasiko vividhAn vilAsAn shrImatpramodavanaku~njagR^ihe suramye || 42|| ityaM viharatastasya rAmayA sItayA saha | dviparArddhantimabhavad brahmaNo rajanI hi sA || 43|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma saptaviMsho.adhyAyaH || 27|| 43/1141 \section{028\. rAmarAso nAma aShTAviMsho.adhyAyaH |} tataH pravartate ghoraM tamo bhAvapidhAyakam | raverastamabhUttejaH shashubhe jyotiShAM gaNaH || 1|| tArakaughAH prAdurAsannulUkAH samprapedire | padmakoshAntare baddhAH jugu~njarna madhuvratAH || 2|| madhurollAsasaMshobhi babhau kairaviNIvanaM viTapeShu cha nidrANAH pata~NgA na cha bhAShire | saMvIkShya tAmasIM velAM rAmaH provAcha jAnakIm || 3|| janakanandini samprati vartate rajanirutsukakokagaNArtidA | sphuradulUkakadambakamoda kR^ittimiraghorapaTAvR^itakAnanA || 4|| kaTu raTanti cha samprati pheravAH sukalahaMsaravashcha tirohitaH | shravaNayoH kurute kaTutAmasau kimapi chakravadhU nivahAravaH || 5|| na khalu samprati va~njulakAnanaM vikasitaM vitanoti dR^igutsavam | kumudinI pravibhartti vikAsitAM vitathasaurabhasampadupekShitA || 6|| kimapi gAyati cha bhramarAvalI vikaTaku~njalatAvanaveshmasu | dadhati ratnagirestaTabhUmaya stimirasa~NghakR^itaM svaparAbhavam || 7|| iti nishamya nishAgamavarNanaM janakajA samabhAShata vallabham | iyamaho rajanI na nivartate pralaya eSha vidherapi nAshakaH || 8|| bhajati bhUtagaNaH prakR^itiM parAM prakR^itireti pare puruShe layam | puruSha eti bhavantamamuM paraM nijavilAsarataM puruShottamam || 9|| tvamadhunApi raterna nivartase sahajachitsukhakelikalAnidhiH | yadapi nAtha gatA layamIdR^ishAH shatasha eva vira~nchiharIshvarAH || 10|| tvamavadhiH paramaM puruShottamaH satatakAlakalAkalanAtmakaH | priya bhavantamupetya gato.a pyasAvagata eva vivAtyata ityaho || 11|| ahamapi prabhuNA bhavatA saha pramudakAnanaku~njavilAsinI | na kalaye praNayena cha sambhavaM na viratiM sukhakelimahotsave || 12|| atha yadi svapanaspR^ihayA prabho kimapi te nayane.alasapakShmaNI | tadahamapyadhunA svapimi kShaNaM bhavadudArabhujAntaravarttinI || 13|| bhavaduronayanAnananAsikA hR^idayapANipadAvayavAshritA | virachayAmi suShuptirivoChvasa nnigamashabdamayIM viratiM na kim || 14|| nidhuvanAntamitA shlathavigrahA svapimi nAtha kadA bhavatA samam | svadayitasya suShuptidashAjuSha stava mukhendunirIkShaNaM makShamA || 15|| nahi nimIlitalochanapa~Nkajo .apyatha bhavAnapi mAM parimu~nchasi | sukhasuyantritadoHparirambhaNa praNayakelikalAkulavigrahaH || 16|| alasalochana eSha sakhIjano .apyalamiha svapitIti vibhAvyate | iha na so.api jano.asti ya etya no dishati nAgalatAdalavITikAm || 17|| kathayato rativallabhayormithaH sapadi kApi sakhI susamAyayau | na yuvayoradhunApi dinAtyaye bhavati suptiratIvavilAsinoH || 18|| navaniku~njalatAvanamaNDape kusumaklR^iptatale kurutho na kim | nidhuvanakriyayA sahajaM sukhaM smaravilAsakalAkushalau yuvAm || 19|| nidhuvanashramasa~Ngatanidrayo shcharaNavAhanametya karoti yA | kimu na sApyahamadbhutadAsikA rahasi dampatisuptirahasyagA || 20|| itthaM sakhIgiraM shrutvA smR^itvA sItAraghUdvahau | shayyAmandiramatyuchchairAjagmaturanuttamam || 21|| chandanAgurudhUpADhyaM karpUrojjvaladIpakam | shayyAntAvanivinyasta divyAstaraNagaindukam || 22|| nAnAra~NgasR^itAneka divyachitravichitritam | ku~njavallIvanAntaHsthamandAradrumamUlagam || 23|| raktapItaprabhAshobhiratnavedpayuri sthitam | suvarNasampuTanyastatAmbUlodalavITikam || 24|| kalpadrumaprasUnastragvAsola~NkArabhUShitam | sambhogamallayuddhAnta sukhadavyajanA~nchitam || 25|| sugandhimiShTamadhurapakvAnnAdisamAyutam | prodbhAsiratnachaShakopetamaireyabhAjanam || 26|| dyUtakelikriyopAyachatuShpadyAdi saMyutam | hemaratnachatuShkasthapAnIyakalashIyutam || 27|| ratnajyotisamudbhAsipR^ithudarpaNamaNDalam | veshmAbhyantaraveshmAntajvalatsusthiradIpakam | sakhIjanakR^itAnvIkShA gavAkShashatasa~Nkulam || 28|| tatra gatvA nijAlIbhiH kR^itAkalpAM nijAM shriyam | ramayAmAsa rAmendurnavasmararatotsave || 29|| sakhyo jAmbUnadIM mAlAM dattvA sItAkarAmbuje | rAmasya roShayAmAsuH kaNThe pulakasundare || 30|| tasyAH kA~nchIguNagranthisparshotkampikare priye | sakhyastUrNaM viniryAtAH shayyAmandirato bahiH || 31|| tatraitayoH kAkuvachaHshatAkulaM prabhUtakandarpasharoddhuraM ratam | babhUva bhUyo na na neti kAntayA nivAryamANoddhurakAntakhelitam || 32|| priyaH parIrabhya manoramAM priyAM stanadvayAmardanajAtasambhramAm | chuchumba bimbIphalakomale.adhare radavraNAropaNajAtavedanAm || 33|| balena sA tasya subAhuyantraNAM nivArya nIvIM pradadau karaM hi sA | dvitIyakena prasabhaM cha pANinA sudUrayAmAsa yuvAnamadbhutam || 34|| balI sa tasyAshcharaNadvayaM javA nnijAMsamAropya mukhendumaNDalam | chuchumba susnigdhakapolabhAsvaraM vR^itAlakAlIamarIshatAkulam || 35|| haThAt samAkR^iShya padadvayena sA vivyAdha vakShasthalamasya kAminaH | tato.abhavannUpuraki~NkiNIravaH prasuptahaMsaughavitIrNasambhramaH || 36|| rAmashcha tannUpurayugmashi~njitaiH manaH prabhUtadviguNasmarArditaH | radairviniShpiShya radachChadaM punaH saMrambhatastatparirambhamAcharat || 37|| sA rAmachandrasya bhujadvayAntara sthitArditA vakShasi tena vakShasA | chachAla nAli~Nganasa~Ngamodbhava pramodasambandhanimIlitekShaNA || 38|| chuchumba tasyAH sphuTakorakAkR^itI dR^ishoH (shau ?)sakAsI vadanaM nibhAlayan | tasthau punarnIviguNaM pidhAya sA karadvayenotpulakAvalItanuH || 39|| sa tatkarau pa~NkajakorakAkR^itI haThAt samutkShipya babha~njanIvikAm | tAvattu sA choruyugaM suveShTitaM kR^itvA karAbhyAM cha varA~NgamapyadhAt || 40|| sa tannitambadvitayaM manoramaM lilekha sUkShmaiH karajaiH smaroddhataH | samAlabhachcha stanakuDmaladvayaM svavakShasA dIryadudAraka~nchukam || 41|| vidIryamANA kuchaka~nchukI cha sA chakAra tatra dviguNaM shriyaM rateH | stanau suveshena yathA virAsatuH pramatta chakrAviva padminIdalAt || 42|| udIrNabhAsoH sa tayorurojayo rnakhAvalIM sannichakhAna nAyakaH | sphuTendragopApayavaiH samAchitau yathA latAyAstavakau virejatuH || 43|| sApyasya vakShasthalamuddhR^itairnakhaiH pasparsha ki~nchitsmayadurmadekShaNA | AvarjayAmAsa cha durlabhatvataH smarAturasyAsya haThena vegitAm || 44|| sa utpatanmanmathavANavepito madoddhato bAhubalena yantrayan | chakAra bAlAM madhurAMshukachyutAM vispaShTadIvyajjaghanadvayaprabhAm || 45|| viloDyamAnA surate priyeNa sA babhUva susvedakaNAntavigrahA | tathApyamu~nchattrapayA na karhichi nnitAntasaMshobhimukhAvakuNThanam || 46|| pidhAya yoniM karapadmasampuTe parasparAsaktisusa~NgatorukAH | adhaHsthitApyuchChalatisma tasya sA samAnalajjAmadanadvayAkulA || 47|| tAM kenachidvandhabalena kAmuko nibad.hdhya nirmuchya tadorubandhanam | AropayAmAsa nijoruyugmake varA~NgasaulabhyasunirvR^itendriyaH || 48|| nijorusaMsthAmabalAM suyantritAM tato nibandhAchchalituM cha no kShamAm | dadarsha vaktre parichumbitAdhare parA~NmukhI tAvadabhUjjavena sA || 49|| tasyAH sudIrghAmalakAvalIM kare nigR^ihya tAM sammukhamanvakUlayan | tato.api sA sammukhavarttinI priyA nimIlitAkShI na babhANa ki~nchana || 50|| sAmarShasakrodhasaharShasatrapa sahAsasonmAdanasAshrulochanA | babhUva tUShNImavashA suyantritA kR^itAdharaspandalavAnumeyagIH || 51|| tato.asya vaktraM shanakaiH prapashyatI babhANa bAlA mR^iduvalgubhAShitA | alaM javena priya mu~ncha mu~ncha mAM na neti sammarddavilolavigrahA || 52|| sa bhAShyamANo.api javena yoniM babha~nja tasyAH khalu dInayAchitam | hAheti vaktre karakuDmaladvayaM prakurvatI kAkushatAkulA cha sA || 53|| haThena tena vyathiteva kAminA rarajj~na shayyApi yathArdrayAvakaiH | kR^itoddhatAM nirdayasauratakriyAM tatyAja mUrchChAyitavigrahAM tu tAm || 54|| sakhIjanastAM prathame ratotsave bAlAM katha~nchitpratilabdhachetanAm | saMsnApayAmAsa suma~NgalodakaiH vidhAnavidbhirnigamaiH prabodhitAm || 55|| itthaM nishAyAmatila~Nghya chetanAM chakAra rAmaH priyayA ratotsavAn | yAvatsa shete puruSho mahodadhau bhuja~NgarAje shayane suShuptibhAk || 56|| gAvashcha tasya prasaranti sarvato nishvAsarUpA bhujagendrapAlitAH | tau kAminau nirbharakAmakelibhiH saMshrAntachittau dadhatuH svalIlAm || 57|| tadolvaNA nAma javena rAkShasA utpeturugrA balavatsahisrAH || 58|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma aShTAviMsho.adhyAyaH || 28|| 58/1199 \section{029\. rAmarAsonAma ekonatriMsho.adhyAyaH |} athotpetuH paritaH pramodavanamulvaNA nAma rAkShasAH | sodarakAH sAyudhAH sakavachAH sutIvramatayo madoddhatAstAmasAstAmasIntraparAkramA ulmukahastA ama~NgalAstAlashatasamuchChrAyavapuSho durdarshanAH prajvaladdvAgnidR^isho girigaNDasamAnAMsAH pR^ithutaranAsAviniH sarachChvAsasamutkampitadrumAn samunmUlayantaH pAdavinyAsaprachAlitadharaNIbhAgAH sarAgAnanAH karAlajaTAlakeshAH kR^ittivAsaso gaNA iva vikaTATopatANDavaprachaNDAH || 1|| tAn lakShmaNo.abhivIkShya shrIrAmAj~nAparAyaNa stadAkhilakArya prasAdhanachaturo.akSharabrahmAkR^itiH puruShottamasya dvitIyA mUrttishchaturmUrtterbhagavataH sajjIkR^itadhanuH sutIkShNavishikhadhArAsArai rnivAritavAMste dR^iShTvA shAdvale charantaM rAmadhenukaM sa~NkShobhayA~nchakrustatovIraH sadhenukaM pramodavanAbhyantare praveshya tAnApatataH prachaNDaiH kANDairvivyAdha || 2|| te viddhA dviguNasa~njAtaruSho lakShmaNaM viShamamushalasamUhairavAkiran | sa nijakANDavarSheNa mushalAn dvidhAkarot | tena dvidhAkR^itA mushalA dUrAdeva parAvR^ittAH babhUvuH | katha~nchana raviriva pAMsuprachayAvakIrNamArutANDa varAnmushaladurdinAt svarUpaM prakAshayAmAsa | te punarapi taM rAjakumAramAchChAdayan shaktivR^indaiH, sa~nChinnaH shaktivarSheNa mUrChito dharaNyAM nipapAta || 3|| tato hAhAkR^itaM divi devasainyaM babhrAmovAcha chAho prabho lakShmaNa kathaM nirvirAja (NNa ?)ivAsi saMvR^ittaH | samprati khalu tvameva godhoraNInAyako nAnyamupalabhAmahe | prabhustu yoganidrA vashaMvado.adhunA shete kShIrodArNave prANa pradasttvamevAsya sahajakelInAM lIlopadhAnI kR^itasamudratanayaikabAhoH sAndratarAshleShaja parasparasukhAnubhavarasikasya Adesho.asau tvAM pramodavanarakShAyai gavAM pAlanAya cha mahAvikramorjitamekavIraM svAnandavilAsasAdhanopAyam || 4|| sakhalu tvaM maivaM kArShIH | bharatashatrughnAvapi samprati kvagatAviti na pratImo yatastvamekAkI maholvaNairamIbhiryud.hdhyase | saMsmara saMsmara svAtmAnaM samuttiShTha sajjIkR^itadhanuH koTirAkShasakulahanyave saumitreyeti || 5|| lakShmaNastatkShaNe pravidhUyA~N~NgavyathAM nijamahimasaMsmR^itisudhAdhArAbhistUrNamutthAya ghorataranArAchadhArAbhirdurdinaiH samAchChAditavAn rAkShasamahodarAn | te cha prabalatarabhujagendra bhogopamabhujadaNDakuNDalIkR^itakodaNDa nirgalatkANDAgrasa~nChinna shiraso nipetuH paritaH pramodavanam | teShAM patatAM sharIrANidharaNIM kAmayAmAsussamabhUchchAravojranirghAtaghoraH | kechichcha palAyamAnAH kShmAM samAkampayan, teShAM palAyamAnAnAM charaNavinyAsa saMrambheNa vyashIryanta bhUmibhAgAH | evaM nirdalitAkhila vipakShasainyo mahAvIro dhanuH pratisaMhR^itya gavAM dhoraNImapAlayat | tAvat sukhaM shete jAnakI kaNThapANiH sakalalokeshvaraH shrIrAmaH || 6|| atha yAmArdhAvashiShTAyAM rajanyAM prabhoH prabodhanAya vaitAlikavaraveshadhAriNo vedA vidyAdharIveshadhAriNyashcha mahopaniShada utthAnakamagAyan || 7|| vedA UchuH | jaya jaya nijajanakaruNAM kuru ka~njadalanayana svayamevojjR^imbhamANAkhilasaubhAgyasadana ja.DajIvAtmanAM pariNamamAnasya tena tadIyairdharmaiH sambandhaH sapadi tadAtmanaiva dR^ishyo.asi || 8|| vayunaM nAmaiva te yena paramahaMso.api tvAmakhilaguNAtIta mahimAnaM veda sve mahimani pratiShThitatamam || 6|| na khalu tvamAdheyo nirapekShavR^ittestavaitatparaM padaM yat sUrayo dhiyA pashyanti, yatra kA~nchanI ratnopalaghaTitA bhUryatrairammadIyaM nAma saro yatra svAnandaM saMvideva vApI yatra svAtmAnandaprasAda eva prAsAdaH sabahuvidhabhogasamuchitashikharAgra niShaNNasattvAtmakachittasamAkrAnto yatra tvamevAdhirAjo vijayase || 10|| atha dustarkakalitakaluShIkR^itAntaHkaraNAnAmeSha loko durvibhAvano.antaHsAdhanashataM prayu~njAnaireva te bhavitavyaM manomayaH prANavapuH prabhArUpaH sarvakAmaH sarvagandhaH sarvarasaH sa eSho.aNurAtmA chetasA veditavyo.ayaM tava lokaH sachchidAnandaghano bAhyAbhyantaro na taM kashchana veda tava charaNaparAgapUtAtmAnamR^ite || 11|| jaya jaya sadekasvarUpa kalAtmaka kAlakalanAtiga chidekapratiShThitanikhilaprapa~ncharachanaikAshraya vA~NmanasAgochara svAnandasindhulaharIgaNasannimagna nijAntarAnandinIsahajAlakShmIparAmbAsaMvalita nityaniketana niravadhikrIDArthaM vikalpamAnamidaM vishvaM tadvisheShameva vikR^itirapi tvatprakR^itireveti bhedenApi manovAk tvAmevAvalambate yathA nadyaH syandamAnAH samudrasevAbhisaMvishanti tathaitAni nAmAni sarvANi puruShaM tvAmabhisaMvishanti || 12|| atheme vidvAMsaH kAyavAkchittamalanirvarhaNI tvatkathAmR^itadhArAntaH kR^itAvabhR^ithAH kAya kleshakarANi tapAMsi samApayanti | ye punaH satata eva sukhAnubhavaniketanaM tvatpadadvayaM bhajamAnAH shuddhAtmasvarUpa sphuraNenAntaHkaraNaM kAlaprabhAvaM satvAdIMshcha nirjitavantaH kutaH kleshakarmANyavarajyeyuH || 13|| yadetadAnandamayaM yadetadannamayAdi cha tasyApi puchChapratiShThA cha tvaM tava pR^ithivI sharIramAtmA sharIramavyaktaM sharIramakSharaM sharIraM tvaM sarvAntarAtmA pahatapApmA divyo deva eko rAmachandraH || 14|| atheme shArkarAkShA maNipUrakasthaM brahmopAsate sadekashatanADIsthAnaM te tadanenaiva vartmanA | tvAmetya na punarduHkhAlayamabhisaMvishanti so.asi tvameko devaH sarvabhUteShu sthAneShu gUDhaH || 15|| athAmUShvabhivyaktisthAneShu saMshchakAsti so.asi tvaM pratihatarajastamovisaraH shuddhasattvaikavapuH svakarmopArjitanAnApureshaH kAryakAraNAsaMvR^itta nikhilAMshAkhilashaktiparivR^iDhaH kapInAM naigamoktInAmAvapanamasi || 16|| athAtidurlabhatarasvatattvaprakAshanaikAntatanau vichitralIlArasAmR^itA kUpAre tvayi magnA mattAso janAsaH kimiti muktiM lavaNodarasadanesha tulyAM spR^ihayeyuryata ime pAramahaMsyavrate sthitAH padapa~NkajaparAgavichitritavapuShastannirgalanmakaranda dhArAsvAdanirvR^itAH satatameva vijayante || 17|| athAsmistvatsevaupayike kulAye paramAtmaikasakhAyo vata ye na | bhajanti ta urutarabhItimahA vartte bhave bhramanta eva tiShThanti || 18|| atha ye mano.akShagaNaM saMyamya dR^iDhabhUminA yogena hR^idi nirudhya paraM tattvaM samupAsate | tvadbhAvamachireNApi yanti dviShanto.api te charaNayoH sAyujyamIyuH prameyabalamadaH katamaH stotuM kShamo bhavati || 19|| atha bhagavan ko nu tvAM jAnI yAdarvAk samastadaivataprasaraM yato sAdhudhiyAmakhilajagadAdibhUtamR^iShi manujaj~nire AdhyAtmikA AdhidaivikAshcha || 20|| atha tvayyakhilasAmrAjyasukhAdhikasukhe rasAtmakavigrahe samadhigate kimamIbhiH putrApatyakalatrAdibhiH kutarkaiH sudurbhagairiti vyavasya prAchInA mahAshlokA mahAshrotrA mahAshIlAH sarvaM parihR^itavantastvayi cha ratiM kR^itavantasta evedaM bhavAtmakaM vyasanaM tIrNavantaH || 21|| athedaM vishvaM sadeva sadupAdAnakatvAdi tihetUpanyAsahatadhiyAM dahanAdibhya utpannA prabhApi dAhikA kiM na bhavediti raghukulo ttaMsastvameva sattvameva saditi manmahe || 22|| atha yathA bhujagaH svagatamapi ka~nchukaM guNabud.hdhyA nAbhimanyate tathA tvamajAM nahi nirantarAhlAdisaMvitkAmadhenuvR^inda paterajayA tava ki~nchit kR^ityamasti prabhoH || 23|| atha yadi bhavAn svali~Ngamupa saMhR^itya kAryaM prati dR^iShTiM mIlayati tadAnushAyinAM j~nAnasAdhanaM nAsti na vA sthUlaM na sUkShma na chobhayam || 24|| athAsyAsataH prapa~nchasya na janma ghaTate sato vA duHkhAderna nAsha Atmani bhidAvakalpate karma cha na sambhavati seyaM cha nAma tava dR^iShTistvayyeva bodhaikasvabhAve yo.ayamabodhanibandhano jIvaH so.api bhidayA naiva vaktumarhat sadviShayatvAshrayatvayorabhAvAttvayi || 25|| athatvayyavartamAnamapi mano varta (mAna ?) miva bhAtu ye tu tvadveditAraste idamasheShaM tvadrUpatayevAbhimR^iShanti nahi kanakamAtradR^ishAM kuNDalAdikamavabhAsate || 26|| atha tvaM svata eva vyAvR^ittakArya kAraNAdyupAdhiH sakalakArakashaktyupetaH svarUpashaktyaiva rAjase mAyayA saha tadadhInairapIDyamAnaH || 27|| atha yadi nityalIlasya te mAyayA saha vikR^itirbhavet tataH sthAvarA ja~NgamAshcha nAnAkR^itayo jIvA bhaveyuH | seyamIkShaiva tava paramakAruNikasya vyomna iva svaparabhidA shUnyasya || 28|| atha tvaM vyApako niyantA sevya evA mI tvaNavo vyApyA niyamyAH sevakA eva tvadupalabdhAkhilavaibhavabhAjo nAnyathA pratipattavyA kShudravisphuli~NgA iva nAgnikUTasya tulAmadhirohasi || 29|| atha prakR^itipuruShayorubhayorapyajatvAnna sambandho ghaTanAmeti yenAdhyAtmikarUpAH sopAdhayo jIvA jAyante tataH prakR^itivikAra pralayena suptavAsanatvAchChuddhAstAH paramAtmani jIvAkhyA shaktayaH sR^iShTisamaye vikAriNIM prakR^itimAsajya kShubhitavAsanAH satyaH sopAdhikAvasthAM prApnuvantyetyuchcharanti so.ayamachintyastavaiva mahimA vijayatetarAM raghuvarashArdUlasya || 30|| athAsau hetirapi tvadbhrUbha~NgamAtra niyuktaH sarvANyeva vashayituM shakto vihAya tvadbhajanAmR^itadhArAshItala manaso bhaktAkhyAn paramahaMsAn || 31|| atha koTisamIrarodhavyagrAtmAno na manoroddhuM shaktAH bahubhiH pratyUhairhanyanta eva vinA bhavachcharaNanideshakadeshikam || om || 32|| ityabhiShTUyoparateShu vedapuruSheShu stambha svedAdivividhabhAvAkulitAH skhaladgiraH sagadgadAH pulakavisarakadambAyitatanavo bahutarapremAdhautakuchakumbhaku~NkumAH khidyamAnA iva bhUyasA vipralambhena mahopaniShado nirbharasuratashramashayAnayordampatyoryugalamastauShuH || 33|| mahopaniShada UchuH | jaya jaya kAntakelIrasanimagnamanasoH koTiratikandarparUpalAvaNya mukhayoH svArAjyasukhasAmrAjyasampadAviShkaraNavatoravahelita vR^indAvaneshvarIshrImadvR^iShabhAnujAshrImadvrajendranandana rasayorgolokAduparitanasahajachillokavilAsasvAminoH svarUpashaktimAtrAvirbhAvitasakhisakhIdUtidUta viTacheTakAdisahAyabalalabdhakokakalAlAvaNyayoH shrImajjanakanandinIraghukulayoryugalAya namaH || 34|| atha yuvAbhyAM dampatIbhyAM kShantavyo no vaiyAtyamado yat suratAnta vivasanayoH puruShAyitaviparyastabhUShaNavasananayanA~njanAdi vividhAkalpayoH parasparakaNThAshleShaprabhUta dviguNitasa~NkShubdhamanobhUparavashayoH parasparonmarddakShubhitavakShasoH pulakA~nchitayo radharabimbasya sudhApAnaparAyaNayorIdR^isha nistrapayoryuvayoH samIpaM bhajAmahe narmasakhya iva niku~njakelIbhavanadvAroddhATanalabdhAnandakadambAH || 35|| aho kva vayaM bahutarakarmaThakulava~nchitachittA anekayogij~nAnigurujanakR^itapratyUhAH kulA~NganA iva gurulajjAvaruddhapriya darshanasparshanamukhAmR^itavidhurA lajjayaiva vyatItatAruNyAH kva cha tava chedaM mahochChR^i~NkhalamameyadivyarUpalAvaNya vAridhiprasaraNaM satata priyAbhyAmeva samAsAditA premNaH puruShasyeva sImA || 36|| aho alaukikatvaM kelInAM ya dvira~nchivasakasya prAvINyamativartante || 37|| aho vichitratA shobhAtishayasya yannirbhararajanIra~NgarasikAbhyAM pUrNIkR^itya nipIto.apyanukShaNaM vardhamAna evAvirbhaviShNuH || 38|| aho yuvAbhyAmeva pUjitaH parasparAlApaparirambhaNachumbana nakharadadAnamandasmitonmardanAdi bhirmandArakalpadrumakusumasamUhaiH kelImanorathakAmataruH kAmadevaH | vata vata kathamapyasulabhAya manomohaikakandAya sahajAnandAya namo yuvayoH suratAya || 39|| aho vayaM triguNapravAhamArgapatitAH ki prApsyAma imAM guNAtItAM sachchidAnandaikarasamayIM sahajAnandinIraghUttamayoH kelikalAmavaloki tumapi kiM nAdhikriyAmahe daivava~nchitAH || 40|| atha yadyamuyoshchillokasvAminoH sachchidAnandarasadampatyostalpAntabhUmikAbhAjoH bahukoTijanmArjitasukR^itodbhUtabhAgyA eva vayaM tarhi nAtichirAdevAbhyAM nityanijavihArasya bhAjanatAM prApsyAmahe shyAmA rAmA lalitA vishAkhA ra~NgavidyA pUrNamAsI champakalatA dayA nityasiddhA iva vayamapi koTijanmasAdhanasiddhAH || 41|| ityabhilAShapUrvakamabhilaShya tAH sarvamahopaniShado.atishayita guNavarNanaprAptajaDimAnastUShNIM babhUvuH || 42|| athAvirAsIchcha niku~njamandire jAlAntaraprAptanijAvakAshaH | sUryAMshudaNDaprakaro.atikomalaH protphullashoNAmbujagarbhabandhuH || 43|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAsonAma ekonatriMsho.adhyAyaH || 29|| 43/1242 \section{030\. rAmarAso nAma triMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | prAtarautthAnikaM gItamidamAkarNya dampatI | prabodhamIyatustUrNaM suratotthashra mAlasau || 1|| tAmbUlavITikAsvAdara~njitAdharasundarau | kvachitkvachinnakhA~NkAlilikhitollAsi vigrahau || 2|| nirbharasmarasammardamR^iditAvayavoddhurau | lambamAnAlakastomabhramarImukhapa~Nkajau || 3|| nidrAva sheShasaMvItapatatpakShmaNalochanau | rajanIsukhasaMsmArasmayamAnamukhAmbujau || 4|| parArddharatikandarpashobhAnirmanthanochitau | anyonyagaNDaphalakapratibimbAyatAnanau || 5|| prAtarAraktasUryAMshubhedasa~NkuchadIkShaNau | anyonyavisphuradbhUShA~NkitakaNThAdivigrahau || 6|| smarasammardasa~NkShobhaviparyastadhR^itAmbarau | anyonyapratibimbA~NkasphuraddarpaNamandirau || 7|| kAmapUjAlabdharasapramAdaprasarAviva | sahajAnandinIsItAshrImadraghuvarAbhidhau || 8|| tato vidhAya mA~NgalyamArAtrikamanuttamam | sakhIbhiH kR^itasaMskArau rejaturdampatI mithaH || 9|| prAtarAshAdikAnekasaparyAsAdhanotsukau | sakhIgaNaiH sevyamAnau sItArAmau virejatuH || 10|| evaM viharatoH koTikalpAn prApya kShaNAniva | balakR^iShNAdayastatrAvatArAH koTisho yayuH || 11|| ekadA sukhamAsInau sItArAmau kR^itotsavau | tA eva dUtikA etya prochurvachanamAdarAt || 12|| dUtya UchuH | aho priyau vAM svasukhaikanirvR^itau kachchit parasyApi sukhAni jAnathaH | yo.ayaM janaH klishyati koTikalpato dhR^itavrato vA kR^ita AturAntaraH || 13|| udArapANistu sa eva gaNyate yo.anyasya datte svayamApadaM dadhat | atho vibhajyaiva vanakti yo jano na so.api martyaH kR^ipaNAntarAtmavat || 14|| imAM samAsAdya nijArthakovidAM kathaM nu jAto raghusattamAdhunA | sarvaM punarvismR^itavAnasi prabho kamAshrayivyantyabalAjanAstava || 1|| adya smarasyadbhutadAnamAtmanaH pramodavallIvipine vartituM yat | tarhi kR^itastrInivaho.ayamIdR^isho vipattimAsAdayatIti garhitaH || 16|| iyaM tu sadvaMshabhavA bhavanmukhe lagneti lokasya mahotsavo.abhavat | athAntarAChinna gaNe vilokya sa vyamu~nchadAsAM nijasaukhyahetave || 17|| tathApi te rAghavavarya nochitaM mano nijAnAM viShaye yadIdR^isham | samasya sarvoddharaNakShamasya cha prapattimAtreNa varoddhurasya te || 18|| tAsAM vatAbhIramR^igIdR^ishAM kR^ite kiyanna pUrvaM vinivedito.asi bhoH | tathApi kiM te karaNIyamasti tanna vidmahe svairagataM raghUdvaha || 19|| amUH samArAdhya bhR^ishaM sahasrashaH sadaivatAgryaM bhavatoryugaM priyau | adyApi na prAptamanorathAH kathaM purA chiraM dattavarA varA~NganAH || 20|| iti tAsAM vadantInAM dUtikAnAM puraHsthitA | shanaiH shrIrAmaramaNI tatraivAntaradhIyata || 21|| ayaM khalu madanyAsu saMsakto dhUrtapu~NgavaH | yAsAM dUtyamupAninyuH sahasraM dUtikAjanAH || 22|| iti mAnApadeshena tAsAmArAdhanakriyAm | jAnakI saphalIkarttuM bhaktirUpA vyavartata || 23|| yadi maryAdayA rAmo bhaktAnuddharttumichChati | j~nAnabhaktisvarUpeNa tadA sItA vivardhate || 24|| yadA santyajya maryAdAM sa bhaktAnuddidhIrShati | premabhaktisvarUpeNa tadA sItApi dR^ishyate || 25|| anyadevamataM j~nAnamanyachcha premalakShaNam | dvayoraikyamihaivAsti shrIrAme phalarUpiNi || 26|| sA~Nkhyasya yogatapasorj~nAnavij~nAnayostathA | pareNa brahmaNA ko.api sambandho ghaTate nahi || 27|| ayameva cha sambandho yaH premAkhya udAhR^itaH | sa eva bhaktishabdArtho.anyaH syAdaupachArikaH || 28|| bhajante yannimittena lakShmInAM koTayaH priyam | sA sItA kiM bhavellakShmIrnityashrIvigrahAtmikA || 29|| nityA tadaMsharUpaiva rAdhA vR^indAvaneshvarI | no chet kathaM shrIkR^iShNasya luThechcharaNapadmayoH || 30|| evaM bhaktisvarUpeyaM sItA rAdhAdirUpiNI | shrIstadArAdhanAyuktA kathaM tattvena gamyatAm || 31|| priyA sattve.apyasattve cha nityaM sA susthitA prabhau | aikAntikI sA vij~neyA ChAyevAvayavAshrayA || 32|| na tAM vinA kvachidrAmo dR^ishyate bhaktisaMyutaiH | dR^ishyate chet sa evaiShA sA surobhAvahAritA || 33|| athavA vipralambhasya rasasyAtibhavAya saH | tAdR^isho bhAvyate bhaktaiH svechChAkR^itaviyojanaH || 34|| adhunA tu vrajastrINAmArAdhanaphalAtmikA | tAsvAvishya prasannAtmA raMsyate svAminA saha || 35|| Avishya cha tathA svAminyAnandamayavigraham | raMsyate vrajavAmAbhirbhUtvA shrIrAmavigrahA || 36|| dvAtriMshachcha sahastrANi mukhyA vrajamR^igIdR^ishaH | tAsAM ShoDashasAhasraM striyo mukhyatarAH smR^itAH || 37|| ShoDashaiva syurAbhIryo yAsAM vai mukhyasa.nj~nitAH | dasha tAsAM mukhyatamA yathAvadavadhAraya || 38|| rAsachandrA prabhA shyAmA kalA chandrakalA tathA | ra~NgavidyA champalatA chapalA mAdhavI ramA || 39|| tAsAM madhye mukhyatamaM dvitayaM parikIrtitam | yatrAvishya svayaM sItA modinoshaktirIryate || 40|| vR^indAvane yayoraMshau rAdhAkR^iShNetikIrtitau | abhUdathAntarAviShTA sahajAnandinI priyA || 41|| tato dviguNayA kAntyA reje shrIrAmachandramAH | antarhitAyAM sItAyAM dviguNo dyotavAnapi || 42|| tAM kAmayAno.atishayAdbabhUva smarapIDitaH | smaramArgaNajAM pIDAM bibhrad dUtIruvAcha saH || 43|| vrajata svAminIH svAH svAH sampanno vo manorathaH | tA Anayata rAtrIShu jyotsnopetAsu dUtikAH || 44|| raMsyAmi tAbhiH kAntAbhiH sametAbhiH sahasrashaH | mattaH kashchinna bhavitA tAsAM vai viphalochakaH || 45|| sahajAnandinIM shaktiM tAsvAropya ramAmyaham | ityuktvA bhagavAn rAmaH sachchidAnandavigrahaH || 46|| dUtIrvisarjayAmAsa sarvAH prAptamanorathAH || 47|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde triMsho.adhyAyaH || 30|| 47/1289 ## Encoded and proofread by Vishal Pandey \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}