% Text title : Bhushundi Ramayanam Purvakhanda 031-040 % File name : bhushuNDirAmAyaNam\_pUrva\_031-040.itx % Category : raama, bhushuNDirAmAyaNam % Location : doc\_raama % Transliterated by : Vishal Pandey % Proofread by : Vishal Pandey % Description/comments : bhushuNDirAmAyaNam | pUrvakhaNDa | adhyAya 031-040|| % Latest update : September 27, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Bhushundi Ramayanam Purvakhanda 031-040 ..}## \itxtitle{.. bhushuNDirAmAyaNam pUrvakhaNDa 031\-040 ..}##\endtitles ## \section{031\. rAmarAso nAma ekatriMsho.adhyAyaH |} rAmo hi vIkShya sharadAgamaphullamallI vallIvanAvR^itamahIruha shobhiku~njAH | tA yAminIH samadakAmijanAvakIrNA rantuM chidekaramaNo hi manashchakAra || 1|| svAM yogashaktimavalambya kR^itaprayatna stattatpadArthavibhavaM saphalaM chikIrShuH | sachchitsukhAnubhavarUpa rasAtmako.api chillokavAsisukhado.anuchakAra lIlAH || 2|| pUrNastadA paridR^iDho.abhyudagAduDUnAM nAthaH sa tanmanasa ityavadaMshcha vedAH | prAchIdisho mukhaviliptasaku~NkumashrI dIrghAH shucho.api vimR^ijan bhuvi varShaNInAm || 3|| dR^iShTvA prabhuH kumudabandhumakhaNDabimbaM lakShmImukhAkR^itidharaM navaku~NkumAktam | bhUyaH pramodavanamasya kalAnuraktaM rAmo jagau kalapadaM sudR^ishAM manoj~nam || 4|| AkarNya tanmuralikAnuravaM mano.abhUt protsAhavarddhanakaraM vrajavAmanetrAH | shrIrAmachandrakaramuShTinibaddhachittA doyuH pramodavanamasti sa yatra kAmI || 5|| kAmoddhatA javavilolakabaryudAra keyUrahAramaNikuNDalamAsyabhUShAH nadyo yathA balavidAritadIrghashailA stA lokavedapathala~NghanapUritAshAH || 6|| kAshchid duhantya uditAH parimuktadohAH kAshchit pachantya inato.anavatIrya pAkam | kAshchit patipriyasutAn pariveShayantyaH kAshchichChishUnatha mudA paripAlayantyaH || 7|| shushrUShayantya itarA patinAmabhAjo.a shnantyashcha kAshchana javena vihAya tattat | kAshchittanau ghusR^iNalepanamAcharantyaH kAshchinmR^ijantya itarA dR^ishama~njayantyaH || 8|| vyatyastaklR^iptavasanAbharaNAshcha kAshchid rAmAntikaM yayurana~NgasharaughaviddhAH | tA vAryamANavapuShaH patibhiH suhR^idbhi rmitraiH sahodarajanaiH khalu bandhubhishcha || 9|| shrIrAmaveNuninadApahR^itAntarAstAH premaikamohihR^idayA nitarAM nivR^ittAH | kAshchid gR^ihAntaragatA anavAptayAnA rAmaM nidadhyururubhAvanimIlitAkShAH || 10|| bhUyaH suduHsahaviyogajatApataptA dhyAnAvaklR^iptaparirambhasukhAbdhimagnAH | sAkShAt tameva paramAtmasukhAnubhUtiM jAretibhAvanajuSho.api nivR^ittabandhAH || 11|| hitvA guNavyatikarAtmakamartyadehaM prApuH prameyabalato yatinAmalabhyam | tAH kAminIrnishi vane vijane samIpa mabhyAgatAH smarasharArtahR^ido.api vIkShyaH || 12|| IshaH parAshayavidapyamalena vAchAM vR^indena mohamatulaM janayannuvAcha || shrIrAma uvAcha | susvAgataM va iha dArashiromaNInAM mattaH kimIpsitamiti bruvatAnuraktAH || 13|| kashchidvrajeShu pashupAlaniketaneShu varvartti vArttamabhito sadupAshrayeShu | tadvrUta yadvisamaye yadihAbhyupetA matsannidhau kulavadhUjanasha~NkanIye || 14|| saundaryavAMshcha taruNashcha suvigraho.ahaM kiM vaH prabhUtavanavishvasanakriyArhaH | eShA nishA bhayakarA bhayadAtisa~Nkhya sattvA~NkitA shashikarairvishadIkR^itAtmA || 15|| goShThaM prati vrajata neha cha vartitavyaM strIbhiH parisphuradurojabharAlasAbhiH | yuShmAkamAptasuhR^idAH pitR^imAtR^iputra bhrAtR^ipriyapramukhabandhugaNA vimR^igyAH || 16|| aprApya vashcha kulitA bhavitAra eva tanmA kurudhvamiyatomativR^ittimuchchaiH | dR^iShTaM pramodavanamR^itvadhirAjajuShTaM pUrNaM nishAkarakaraprakarAvakIrNam || 17|| nityottara~NgasarayUsalilAnilaugha vyAlolaku~njatarupallavarAjishobhi | tasmAd vrajaM vrajata mA chiramatra sAdhvyaH shushrUShata priyatamAn bahumAnapUrNam || 18|| krandanti vatsanivahAH shishavashcha vastAn stanyAnnidadhvamanuduhyata dhainukAni | matsnehapAshavinibaddhahR^ido bhavatyaH prAptAstadetadupapannataraM samantAt || 19|| prIyanta evamapi ke.api janA visheShA yeShAmahaM svajanabandhudhanAdibhUmA | yadbharttR^isevanamakaitavataH svadharmaH strINAmiti prasabhamAha cha vaidikIrgIH || 20|| tatkiM prabodhyamitarAnanuvR^itti sAdhyaM yuShmAsu sAhajikadharmadhiyA satIShu | shIlorjjito.api bhagaleshavivarjito.api vR^iddho.api jAtajaDimo.api sadAmayo.api || 21|| shrInirgato.api patireva parAyaNaM syAt strINAmiti prakathanaM bhavatIShu kiM syAt | svargApavargakushalapratikUlabhUtaM pUrvaprabhUtayashaso.api vilopakaM cha || 22|| duHsAdhyamasthiramatIva bhayAvahaM cha nindyaM cha jArasurataM kulakAminInAm | bhAvo mayi shravaNakIrtanachintanAdyai ranyatra darshanamapi prakaTaM bhavennaH || 23|| kiM sannikarShamitare bhuvane labheyuH pUrvArjitaiH sukR^itakoTibhirabhyupetAH | tadyUyamakShibhiridaM mama rUpamuchchai rdR^iShTvArpitapraNayaparvatabhArakhinnAH || 24|| mohAt prayAta madanusmaraNena tR^iptA statraiva vaH suphalameShyati gehadharmaH | ityapriyaM nijamanorathavighnabhUta mAkarNya bhUpatikumAravacho.aprameyam || 25|| khinnaprabhAvamanaso.ativiyogataptA shchintAmavApurupajAta mahArtimohAH | vaktrANyavA~nchi bahuduHkhabharAnuviddha shvAsAnushuShyadadharANi vidhAya badhvaH || 26|| a~NguShThasAgracharaNena bhuvaM likhantyo vAShpaiH sakajjalakaNaiH kuchalepamArgAH | tUShNIM babhUvuratha tannayane vimR^ijya bhUyiShTharochanabharopahate mR^igAkShyaH || 27|| rAmaM tadarthavinivarttitalokavedAH prochuH sagadgadagiraH prasabhaM pravINAH | gopya UchuH | naivaM priyo vadati kashchana sundarendo tvaM yadbravIShi vachanaM tvabhilAShashUnyam || 28|| jAnImahe nanu kayApi sapatnabhAvA dasmadviShaddhR^idayayA parishikShito.asi | krUraM vachaH kathayatA bhavatA hariNyo vyAdhottamena cha yathA kimamUrna viddhAH || 29|| kiM kurmahe vayamananyagatiM prapannA stattvaM na chArhasi nR^ishaMsatayeti vaktum | shrIrAmachandra charaNAmbujamUlamAptAn bhaktAn bhajasyavirataM kR^ipayA sametaH || 30|| tvaM nastitikShasi tadetadatIva nArha devottamasya bhavataH puruShottamasya | preyAMstvameva jagatAM nijabandhurUpaH svAtmA parAyaNamataH praNayaM vidadhmaH || 31|| kiM patyapatyasutabandhusuhR^idbhiranyai stvayyAtmani praNayini priyatAspadaistaiH | kiM dehagehavibhavaiH paramArttibhUtai sttvAM ye vinA nirayashokabharaM juShanti || 32|| tvaM chet samagramabhavaH sukhavArirAsheH sarvasvameva yadidaM nakhataH shikhAgram | pUrvaM jahAra hR^idayaM hariNekShaNAnAM hAsAvalokanasudhArasaleshadAnaiH || 33|| shrIpUrNachandrarachanAvachanairidAnIM yanno nivArayasi tattava naiva yuktam | bimbAdharAshrayasudhArasasechanena no jIvayasyatanutApabhareNa tR^iptAH || 43|| asmAn nijA~NghrisarasIruhamadhyayAnA bhUyo.apyananyagatikAH katichinmR^igAkShIH | no chedvayaM virahapAvakamadhyabhUri jvAlAvalIvalitavigrahabhasmabhUtAH || 35|| dhyAnena te charaNayoH prativiShTachittA bhUyAsma yogina ivAtmani saMvilInAH | sItApate yadi bhavantamR^ite.anyasa~NgaM svapne.api vA~nChati manojavashaM mano naH || 36|| tarhi tvada~NghritalamabdhisutAsametaM sadyaH spR^ihAma nijasattvavishodhanAya | yatte pramodavananAtha vR^itaM tulasyA yogIndramAnasavibhUShitarAjahaMsam || 37|| tannastrilokasharaNaM charaNAravindaM tApatrayArttiharaNArthamupArthayAmaH | tasmAdvayaM janakajAramaNa tvayAdya kAryA ananyagatayastu nijAnucharyaH | tyAjyA na karhichidana~NgakhalAvasannA stvAdR^ikkathaM na sharaNaM sharaNAgatAnAm || 38|| etattavAsyamalakabhramarAlijuShTaM madhyasphuranmakarakuNDalagaNDashobham | bimbAdharaM hasitavalgu vilokayantyaH kR^iShTAHsma kAmakaramuShTiniviShTachittAH || 39|| sItAkaThorakuchakumbhaviliptabhUyaH kAshmIrakalkaruchira~njanama~nju vakShaH | bhUyo bhujau cha bhujagAdhipabhogabhAjau bibhrANa eva hR^idayaM madayasyamandam || 40|| AkarNya te bhuvanabhUShaNa veNunAdaM nityAvaruddhamakaradhvajamUlamantram | kA strI vihAya kaThinAni kulavratAni dAsIbhaviShNuhR^idayA na chalet trilokyAm || 41|| gAvo mR^igAshcha vihagAshcha mahIruhAshcha vallIvanAni cha nijairnayanairnirIkShya | spR^iShTvA cha tAvakavapurbhuvanAdvitIyaM tvaM harShotkareNa visaratpulakA babhUvuH || 42|| tvaM sarvatastribhuvanArttisamUhahArI jAto.asi samprati mahApuruShA~NkajuShTaH | tanno nijaikasharaNAH karuNAM vihAya vikrIya manmathakare kimu nirvR^ito.asi || 43|| ityAkalayya karuNAni vachAMsi tAsAM yogeshvareshvarakirITanighR^iShTapAdaH | rAmaH prahR^iShya sakalAH vrajavAmanetrAH svAtmAshrayo.api nibhR^itaM ramayA~nchakAra || 44|| tAbhiryutaH sa bhagavAn kamanIyamUrttiH pAreparArddhashatapa~nchasharAvatArI | reje parasparitakAntivisheShajuShTo madhye tamAla iva kA~nchanavallarINAm || 45|| sharatsamayachandramasaM tadaMshu vyAptAntaraM kumudakAnanamadhyamastham | tAM kaumudIM cha sa jagau lalanAjanastu shrIrAmanAma vividhasvarayuktamekam || 46|| gopIjanaiH svarabhR^itairupagIyamAna udgAyamAna uditasvarabhR^itsvayaM cha | gopA~NganAshatakayUthapatiH srajA cha shrIvaijayantyabhidhayA parishobhamAnaH || 47|| shrImatpramodavanamaNDalayogyalakShmI kAnto vyarochata chiraM vicharan samantAt || 48|| jyotsnAmR^itapravishadaM pulinaM sarayvA Avishya gokulaniketavarA~NganAbhiH | akShubdhadhIraramaNapravarAbhikaH sa niHsheShakokajakalAkushalo rameshaH || 49|| utsa~Ngasa~NgaparirambhaNachumbanAsya hAsAvalokananigharShaNamarshanAdyaiH | narmaprahAsasavilAsavikarShaNAbhiH saMstabhya vIryamabalA ramayA~nchakAra || 50|| kvachit ku~nja shayyAshatamavakarodbhogakR^itaye kvachid bhUmau vishvAdhikaramaNamAsaikakalayan | kvachit ku~njAvAsA~NgaNalasitakaushalyakalito manojasyotsAhaM yadi ruchadadau rAghavavaraH || 51|| evaM tAstena lokottaramadanachamatkArabhUmnA sukhena rAmeNa krIDyamAnA vrajahariNadR^isho bhUrilIlAmanoj~nAH | anyonyaM labdhamAnAH kalitaratikalA darshayantyaH svakIyaM prAvINyaM bhUri chakruH kimapi raghupatau kAmuke darpabhAvam || 52|| kAchinmAne raghupatiM pAtayAmAsa pAdayoH | kAchitpraNAmayAmAsaM mukhamadhyakR^itA~njalim || 53|| kAchitsaMskArayAmAsa dAsIvannijavigraham | kAchidudvartayAmAsa lepayAmAsa kAchana || 54|| kAchitprasAdayAmAsa keshAn ka~NkatikAkarA | kAchichcha vitatAM veNIM granthayAmAsa rAghavam || 55|| kAchichcha gumphayAmAsa kaTibhUShaNamAlikAm | kAchinniyojayAmAsa prasUnAvachaye priyam || 56|| kAchidbhUShaNasandohaM deheShvarpayituM harim | kAchichcha kathayAmAsa bhAM nayasva vanAdvanam || 57|| sarvAsAM vachanaM chakre jAnakIva raghUdvahaH | tAshcha sarvA vavR^itire jAnakIvat priyottame || 58|| anyonyaM sudR^iDhaH premA vavR^idhe prativAsaram | tatastA menire dR^iptAH svAtmAnamadhikaM priyAH || 59|| kadAchidrAma ekAnte sItAyA ramaNechChayA | tAsAM sa~njAtadarpANAM madhye chAntaradhIyata || 60|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma ekatriMsho.adhyAyaH || 31|| 60/1349 \section{032\. rAmarAso nAma trayaMstriMsho.adhyAyaH |} arnAhate rasikanAyakashIrSharatne rAme ramAramaNamAtrarasAbhirAme | rAmAH prabhUtavirahArttibhare nimagnAH svA~NgAni voDhumashakannahi tAstadAnIm || 1|| anyonyamIkShaNaparAH shvasitAnilaugha chintAntarasthavirahAnalakIladagdhAH | no ki~nchanAbhilapituM smaravANaviddhAH shakyA babhUvurapamR^ityubhayAttrasantyaH || 2|| rAmasya manmathakalArasikasya tAstA lIlAH smarantya urujAtaviyogatApAH | AbhIrikAH sapadi tanmayatAmavApu ryena priyo.ahamiti chetasi menire.amUH || 3|| yAshchAvalokahasitekShaNabhAShaNAdi ShvaikAtmyametya raghuvaMshavibhUShaNena | unmattavat pratidinaM vanitA vicheruH premodayena vipinAdvipinaM vishantyaH || 4|| kvachiddhasantyo gAyantyo dhAvantyaH kvApi saMhatAH | kvachidAkAshamAli~Ngya bhavantyaH premavihvalAH || 5|| kvachiduchchaiH krIDamAnAH anyonyAbaddhabAhavaH | kechitparasparonmandairvishantyaH ku~njamandiram || 6|| ityevaM suphalArambhairbhramantyo virahAturAH | pramodavipinAntaHsthAn prapachChustA vanaspatIn || 7|| bho ashvattha mahAbAho vanaspatipate tvayA | kvachid dR^iShTo raghupatirasmAkaM chittataskaraH || 8|| kvachidvaTataro deva bahupAdavirAjita | kvachid dR^iShTo na vA rAmo hR^itvA no hR^idayaM vrajan || 9|| bho bho ashokaviTapin bahubhadrakArin kiMsvidvyaloki bhavatA rasikottamaH saH | yasyA~NghripANimadhurAdharakomalAni jAnAti samprati paraM tava pallavAni || 10|| bho champakadruma kimapyatha pR^ichChamAna stvaM kiM dhunoShi karapallavasa~Nghameva | puShpANi te rasikarAghavapu~Ngavasya pItAmbareNa sadR^ishAni vilokayAmaH || 11|| bho nAgakeshara mahIruhanAgabhUta punnAga kinnu yuvayoryovadito na vAbhUt | vrIDA manAMsi khalu naH praNayena rAmo vikrItavAn manasijasya khalasya haste || 12|| AmrAtaka tvamapi raktadalo.asi nUnaM manye kvachid raghuvareNa kare gR^ihItaH | kachchit paropakaraNe.api vichakShaNo.asi yannAma te kuravaketi bhuvi prasiddham || 13|| yo.antaH pramodavanavAsini sevakAnAM kalyANakAriNi tulasyamarendravandye | asmAnnihatya tava devi patiH sa rAmo yAtaH kvachinna vidito vipinAntare.asmin || 14|| he Ali mAlati mahAsakhi mallike.asma chchittaprasAdanapare navajAtivalli | asmAniva priyataro vata rAghavendro yuShmAnapi vyathitavAn virahaM pradAya || 15|| bho bho tamAlaviTapin bahudhAsi dR^iShTaH kiM pR^ichChanIyamasakR^idbhavate vatedam | yadrAghavendrajaladottamasa~Ngamena jAto.asi mechakavapuH kapaTaiH pravR^iddhaH || 16|| panasadruma kasmAttvamasthAne phalito.asi bhoH | jAnImahe rAghavendrasa~NgAt sa~njAtasambhramaH || 17|| rasAla bhavato ramyA ma~njarIH shirasA dadhat | kaushalyAnandanaH kAntaH kva yAtastadvadasva naH || 18|| pIlupriyAlamadhukAsananAgara~Nga shrIrAmapUgatarutAlakadambasAlAH | kachchidvane.atra vicharan janakAtmajesho dR^iShTo na vA hR^idayahArakataskaro naH || 19|| dhanye pramodavanasantatashobhamAne he narmade sarayu he sakhi sUryakanye | kAmoddhatastava taTAntanirIkShaNotkaH shrIrAmachandrarasiko.atra kimabhyupetaH || 20|| mAtaH pramodavanashobhiniku~njabhUme kinnu tvadIyasukR^itaM vayamIrayAmaH | romA~nchitAsi navashAdvalakaitavena rAmA~Ngasa~NgasukhitA praNayotkareNa || 21|| he kR^iShNasAra lalanA na bhavAdR^ishInA masmatsakhI samuchitA nanu vR^ittireShA | ekAntato yadasakR^idvipulaiH kaTAkShaiH kAntaM prapashyatha vadhUjanava~nchishIlam || 22|| sakhyo latA na bhavatoShu kR^itaH svabud.hdhyA shAkhAshatairviTapibhiH parirambha eShaH | udvIkShya kinnu vikasatkusumAkShirandhraiH kAntAkuchagrahaparaM rasikendraratnam || 23|| jAnImahe bahulasaurabhasArili~NgA detAsyupAyapadavIM khalu rAghavendre | tasya priyAkuchaviliptasachandrasAra kAlAgurudravaguNairiha vAti vAyuH || 24|| etAH pramodavanavallaya eva dhanyA yA dUtikAbhiralinIbhirupAttamantrAH | shrIrAghavendravilasattanusa~NginIbhi rvA~nChanti bhogamatulaM vayameva yadvat || 25|| re bhUruhAH kathayata kva gataH sa chauraH shyAmaH sutIkShNanayaneShudhipUrNabANaH | prApyeta chetpraNayarajjushatena baddhvA sthApyo.adhunA nijaniketana madhya eva || 26|| evaM priyaM vichinvantyo gopyo vishleShabhIravaH | apashyan bhUrishaH patyuH padAni vipinAntare || 27|| tA rekhayordhvagAminyA uchchairvajjrA~NkushAdibhiH | vij~nAya vallabhasyaiva prochurvachanamAdarAt || 28|| tasyaiva taskarendrasya padAnyetAni kAnane | sha~NkhachakrAmbujAdya~Nkaira~NkitAni prapashyata || 29|| dakShiNasya pado.a~NguShThamUle chakraM virAjate | asmAdR^ishInAM namrANAma~NgochChedana hetave || 30|| madhyamA~NgulimUletu bhAti kamalalA~nChanam | asmachchittadvirephANAM lobhanAyAtishobhanam || 31|| padmasyAdho dhvajaM bhAti sarvAnarthajayadhvajam | kaniShThAmUlato vajraM bhAti pApAdribhedanam || 32|| pArShNimadhye.a~Nkusho bhaktachittebhavashakArakaH | bhogasampannayaM dhatte yavama~NguShThaparvaNi || 33|| atha vAmapadA~NguShThamUlabhaktonmukhaM daram | sarvavidyAprakAshAya dadhAti bhagavAnasau || 34|| padmAdInyapi chihnAni dR^ishyante dakShapAdavat | etatpadAnusAreNa gaveShyo raghunandanaH || 35|| atraiva kAnane kvApi priyayA saha vartate | ityuktvA gopavaddhvastAstatpadAnusR^itiM kramAt || 36|| anvayuH sAndravipine samastA virahAturAH | priyApadaiH supR^iktAni tatraikShanta vrajA~NganAH || 37|| madhya evAvirabhavat kAsau dhanyatamA vadhUH | aMse vinyasya dorvallIM saha gachChati yAmunA || 38|| iyaM hi sahajAnandakelInirvR^itamAnasA | asmAn hitvA yadAsaktaH krIDate vrajavallabhaH || 39|| sahajAnandinI nAma shaktireShaiva kAminI | sA vallabhamanAshrAntaM ramayatyanurAgiNI || 40|| parasparAsaktabAhudaNDAbhyAM vidhipUrvakam | atra vikrIDitaM tAbhyAM bhramaNAkrIDanAbhidham || 40|| atra bhUShAsamAropaH priyAyAH preyasA kR^itaH | parasparaM sammukhasthau dR^ishyete lalitaiH padaiH || 42|| atrAbhyAM rachitA keliH puShpAvachayanAbhidhA | vinA pArShNitalanyAsaM padAnyetAni pashyata || 43|| atra sthitvA kR^itAstAbhyAM vichitrAH kusumasrajaH | svaM svaM chAturyavibhavaM darshayadbhyAM parasparam || 44|| atra priyeNa preyasyAshchakShuSho rajjanaM kR^itam | spaShTaM pa~NkeruhAM patraM pro~nChanairmalinIkR^itam || 45|| atra priyaH svapriyAyai prAdAttAmbUlavITikAm | chUrNaM khadirasAraM cha dR^ishyatAM patitaM bhuvi || 46|| atrAbhyAM rachitaM saukhyaM manmathotsavadAyakam | padmapatramayI shayyA vyatyastA dR^ishyate striyaH || 47|| atra priyAbhiruchyaiva preyasyA puruShAyitam | dR^ishyate.antaH priyavapuH paritaH preyasIpade || 48|| strastAni navapuShpANi vigranthikabarAntarAt | aho hAralatA bhagnA vikIrNA maNayo.amalAH || 49|| tAM komalA~NghrikamalAmiha khidyamAnA maMse nidhAya dayitAmiha nItavAn saH | nAtaH paraM parilasanti padAni yasyAH svAdhInatAguNavashIkR^itavallabhAyAH || 50|| dhanyAH paraM yuvatayo raghunandanasya bharttuH padAmburuhasambhavareNavo.amI | yAM padmayoniraghahanyava Ishvarashcha mUrddhnA dadhAti kamalA cha nitAntabhaktA || 51|| yAM kAmuko rasitavAnitarAM vihAya bhUyo viyogabharakAladavAgnitaptAH | sAtmAnamabhyadhikamAnamamaMsta samyak strINAM nijAyanajuShAM pramadetarAsAm || 52|| bhUyo.abravIchcha khalu sA priya pArayAmi no gantumadhvani niku~njavishIrNaparNe | Aropya samprati nijAMsamito nayeshche tyuktaH priyashcha sahasA vidadhau tathaiva || 53|| tato.antaritavAn rAmaH sahajAnandavigrahaH | tasyai nijaviyogotthAM vedanAmanubhAvayan || 54|| tatastu tAH padmadR^ishaH samastA yAvadrahasyaM dayitasya matvA | nAgre pravR^ittAshchalituM sA.api tAvat priyottamAbhirdadR^ishe preyasIbhiH || 55|| priyasya vishleShabhareNa khinnA shUnyAdishashchakitaM vIkShyamANA | punaH punaH svalpadurAtmabhAvaM darpaM cha sa~nchintya vilajjamAnA || 56|| hA nAtha he ramaNa sundaravaryadhurya ! preShTha priya priyatama praNayAmR^itAbdhe | dAsIM vihAya nanu mAM niviDe niku~nje kvAsIti dInavachanairanunAthamAnA || 57|| sA tAn vrajAbhIravadhUsamUhAnA pR^ichChamAnAn svapaterudantam | sarvasvahetuM kathayA~nchakAra shrIH svasya mAnaM cha tathAvamAnam || 58|| tayoktamAkarNya mR^igIdR^ishastA jagmuH paraM vismayamAtrahAsAH | tayA sametAshcha punastathaiva viyogabhAravyathitA babhUvuH || 59|| unmattavattatra vanAdvanAntaraM gaveShayantyo raghunandanaM priyam | tad.hdhyAnatastanmayatAmavApya tAstasyaiva lIlAM vyadadhuH parAtmanaH || 60|| kasyAshchidrAkShasIyantyA rAmAyantyapibatstanam | khaTvAyantIM parAmanyA tokAyitvA padAhanat || 61|| daityAyantI parA kAchit kR^itvArAmArbhabhAvanAm | jahAra jAnusammardairi~NgantIM nUpurasvanaiH || 62|| rAmAyantI babhUvAnyA gopAyantyashcha kAshchana | sarpAyantIM khagAyantI jaghAna nijavikramaiH || 63|| veNaM kvaNantImanyA tu kAchichchAnujagau svaraiH | rAmAyantyAjuhAvAnyA nAmnAnyAM dhenukAyatIm || 64|| tatraikA lakShmaNAyantI bharatAyantI tathA parA | shatrughnAyantyatho kAchidrAmenduM parivavR^ire || 65|| anyA mA~NgalyakAyantI gavendrAyantyatho.aparAH | rAmAyantyabhishushubhe vraje taM mAtarau yathA || 66|| mAbhaisurindrakopena trAtAhaM nanu rAghavaH | varShartuH pralayAsArA ityuktvA nidadhe.ambaram || 67|| shuchau pashyata gopAlA dAvAgniM vishvatomukham | chakShUMShyapi dadhadhvaM chet kShemamAptumihechChatha || 68|| ityuktvA rAmamAtmAnaM matvA korakitAnanA | papau nimeShamAtreNa sarvAnAshvAsya pAvakam || 69|| kAchid bhuja~NgamAyantyAH kasyAshchinmastake.anaTat | samudraM gachCha duShTAhe bhAShamANA ruShAruNA || 70|| kAchiddAmnA babandhAnyAM drumAyantyAshcha mUlataH | sA cha tAM pAtayAmAsa stuvantaM vividhaiH stavaiH || 71|| evaM tanmayatAmetya tallIlA vyadadhuH kramAt | gaveShayantyo vipinAdvipinAntaramAyayuH || 72|| yAvadvanalatAku~nje chandrajyotsnA na dR^ishyate tato.andhakAragahanaM vanaM vIkShyAtigahvaram | sarvA nivavR^itustasmAtpR^ichChyamAnA latAdrumAn || 73|| tameva kAntaM manasi smarantya stamAlapantyashcha bahiH samakSham | tasyaiva cheShTA vidadhantya uchchai stadAtmikA nAtmagR^ihANi sasmaruH || 74|| punarnivR^ittAH puline sarayvA yatra priyeNAbhiratA purAbhUH | sametya sarvAH svaramUrchChanAbhi rjaguryathA kinnaravaryavadhvaH || 75|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma dvAtriMsho.adhyAyaH || 32|| 75/1424 \section{033\. rAmarAso nAma trayaMstriMsho.adhyAyaH |} gopya UchuH jayati priya janmabhR^itA bhavatA sarayUtaTabhUmiruda~nchashubhA | tvadudAramukhenduvilokanajaM paridIvyati yatra mudAM prasaraH || 1|| atha chedbahulArtirihAsti pate bhavadekaparAsvabalAsu bhR^isham | raghunandana sApi paraM bhavatA parihAryatamA smitapUrvadR^ishA || 2|| atha yAdhvasahasra viyogabhavA priya nArttirasau hriyate bhavatA | tadihaiShyati santatamujvalataH karuNArasa eva kaThorataram || 3|| pralayAbhragaNAddavavahnibharAt pavanaprachayAdvividhAribhayAt | parirakShitavAnasi naH praNayin virahArtimahAbhayabhogakR^itaH || 4|| api padmabhavAdibhirarthita ityudayatvamito.asi kakutsthakule | dharaNIbharasaMharaNAya tathA nijabhaktajanAmitaduHkhakR^ite || 5|| tadidaM svajanAbhayadAnadR^iDhaM sakalepsitapUraNakalpatarum | nijapANimimaM puruShottama naH shirasi praNayena nidhehitamAm || 6|| ayi vIravara vrajavallabha he raghuvaMshavibhUShaNa chArumate | nijadAsyakarIrbhaja sundara naH priyadarshanachArumukhAmburuham || 7|| bhuvanatrayasantatatApaharaM janapApaharaM kamalAsadanam | charaNAbjayugaM kuru vakShasi naH shamaya smaradurjayavANarujam || 8|| tava darshanasa~NgamasaMspR^ihitA sumahArttikarA virahAdadhunA | hR^idi sammathitAH raghunandana naH kR^ipayAdharasindhusudhAbhidravaiH || 9|| ruchirasmaraNa priya samprati na stava divyakathAmR^itameva gatiH | vibudhesha na chedvirahAgnibharo bhasitottarakaM kalayenna kimu || 10|| raghunAtha bhavatparirambhabhuvaH pramudaH smR^itimAtramitA adhunA | vyathayantitamAM hR^idayAni na naH pratikUlatayA khalu chitramidam || 11|| mR^idulena padAbjayugena bhavAn yadi nAtha niku~njavaneShvaTasi | tadihehi kaThoratR^iNA~Nkurakai rbhR^ishamarddyata eva manaH khalu naH || 12|| vilulat kuTilAlakajAlavR^itaM bhramarIgaNasevitamabjamiva | smR^itimeti yathA tava nAtha mukhaM bhavatIva tathA vyathitaM hR^idayam || 13|| kamalAkarasevanabhAjanakaM tava chAru padAbjayugaM jayati | stanakorakayoH kR^itamAtramatho khalu yat smaraduHkhaharaM bhavati || 14|| virahajvarasambhavatApaharaM viShameShubhavavyathanAshamanam | adharAmR^itasIdhurasaM ruchiraM raghudeva vitIrya sukhaM vitara || 15|| yadudAramanarghyabhavadvadanaM pravilokya rasoDhatamo nimiShaH | adhunA tadanekadinAntaritaM stavagamya dhigastu dR^ishau sudR^ishau || 16|| patiputrasahodarabandhusukhaM svajanaM parihR^itya javAt svamitaH | abalAH prabalAtmabhuvA grathitAH ka udAra jahAtu bhavantamR^ite || 17|| tadanekarahasyakathAvasare parirambharasAkulamAttamuraH | tava kAnta tamAlasamapratimaM smaratIH kimu mUrChayase vata naH || 18|| mR^idulopalavat kaThimAnamimaM kuta eva bhavAnasi shikShitavAn | yadimAH svagatIriha nAkShikalA kalanAdavasi vrajavAmadR^ishaH || 19|| bhavato vapura~NgashirIShamR^idu spR^ihayA kaThineShu kucheShu yathA | kalayAma tathA bhayameti manaH pulakA~NkurakaNTharuga~nchatu mA || 20|| sa bhavAn vijane vipine nishi naH pravidhAya khalu smarahastagatAH | avadhiM gatavAnasi kiM nitarA mitarAM bhajamAna udAramanAH || 21|| atha dhanyatamA khalu sA ramaNI ramaNInivahAdapakR^iShya vane | vijane.atra bhavantamatipraNayaM priya nItavatI bahusAhasikA || 22|| ayi dhUrttadhurandhara dhIramate vilapantamimaM ramaNInivaham | nayanena nibhAlayale na kathaM kalayannapi santamaghe ramaNam || 23|| praNayena purA khalu yAmanayo vilapatyati sApi sahaiva chiram | praNayinyabaleyamitopyaparA priya kAsti bhavatsavidhe ramaNI || 24|| nahi tatra bhavAn vijane.asti paraM svayameva narendrakumAramaNe | na khalu kShaNamapyasi kelikalA rahito.akhilakokakalaikapaTuH || 25|| atha yA bhavada~Ngasusa~NgakarI tvitaraiva vibhAti ramA khalu sA | nahi nAtha tayA rahito.asti bhavAn nahi sA sahate virahaM kvachana || 26|| vayamIsha tathA tava sa~Ngamane priya vighnalavaM kalayAma kadA | yugalaM khalu tadbhavatoH suchiraM vyatibhAtu visheShavilAsakaram || 27|| tanukAntiriva prathitA bhavataH priyasa~Ngama eva sadA vasatu | ita eva bhavatvanishaM bhavate hyabalAjanaduHkhabharo viditaH || 28|| api nodaya taM spR^ihaNIyugaNe bhavatI parivettu dashAM khalu naH | athavA viditedR^ishaduHkhadashA kimu vetsyati nityavilAsaparA || 29|| svajaneShu tathApi parAM karuNAM paripAlaya lokapatermahiShI | nijanityavilAsayutaM dayitaM paridarshaya no nayanotsavadam || 30|| janakasya jagatpraNayaikajuShaH karuNArasakomalitAtmahR^idaH | tanayA bhavatIti manAMsi cha naH khalu vishvasitaM bhavati tvadhunA || 31|| iha vAM suratAntadhR^itashramayo rmanuvArikaNA~nchitavigrahayoH | sukhadAyi paTuH parirambhakaraH parivAti marudvahubhAgyabhR^itaH || 32|| asakau nanu saurabhasArabharaH parivAti muhurmarutAkalitaH | yadihodayate kalakalpalatA yutamalpataroradhikaH paTimA || 33|| ayi vAmavidhe vrajavAmadR^ishAM kalayiShyati bhUri kadA nu bhavAn | sahajaM sahajena manotsavadaM yugalaM khalu dampatibhAvayutam || 34|| raghunandana darshanadAnakR^ite munaye.atrisutAya namo.astu cha naH | punareva namo.astu raghUdvaha te varadAya nijAtmavarottama he || 35|| punareva namo.astu vadhUmaNaye nimivaMshamahotsavadAyidR^ishe | itarAbhya idaM khalu dattavatI praNayena dhanaM svarahasyamapi || 36|| trijagallalanaughashikhAmaNaye punareva namo.astu namostu cha naH | sahajAtmasukhAkR^itaye sahajA sahajAtmachidAkR^itaye hR^itaye || 37|| sahajAmahiShIratirAtmasukhA pramadA puruShAM jagedakajaniH | atha chillatikApi cha chinnidhiri tyavagachCha navAtmakanAma manaH || 38|| shrIrmAyA madanA sarasvatiparA tArAtrayA padmajA trailokyeshvaravR^iMhitA~NkasadanasthA sachchidAnandinI | pa~nchAtmA nikhilaprapa~ncharachanAchAturyagA turyagA turyAtItakalA parAvaratarA sItA sitA chAsitA || 39|| itibahuviklavAturahR^ido vrajavAmadR^ishaH prasabhataraM vilapya karuNAsmaravANarujA | vata vata sambhrameNa bahuvIkShitashUnyadR^ishaH subhagatarasvareNa rurudurvijane vipine || 40|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma trayaMstriMsho.adhyAyaH || 33|| 40/1464 \section{034\. rAmarAso nAma chatustriMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | tata AvirabhUdrAmastAsAM virahakAtaraH | vAmabhAgasamAsaktasItAli~NgitavigrahaH || 1|| madhurAnanasaMshobhikoTichandrojjvalasmitaH | taDitkAntichamatkAripItAmbarasamAvR^itaH || 2|| navInapuShpagrathitAM pa~nchavarNastrajaM dadhat anekaratnasa~njuShTahemachandrAvataMsakaH || 3|| sambhrAntapadmahastAbhistaDidujjvalakAntibhiH | sampannaniShkakaNThIbhiH shyAmAbhiH shubhadR^iShTibhiH || 4|| ratnAkalpamanoj~nAbhiH kAntapIyUShavR^iShTibhiH | sahasrAdhikarAmAbhiH saMsevitashubhAnanAm || 5|| kalyANakAriNIM divyAM divyakelivibhUShitAm | nijavAmAMsasaMsaktAM sahajAnandarUpiNIm || 6|| vAmabhAge priyAM rAmo juShamANaH sulochanaH | kastUrItilakopetapUrNabhAlasthalaprabhaH || 7|| premAsavarasAsvAdapUrNamAna hR^idunmadaH | vAmAkShihR^idayollAsakArivIkShaNakArakaH || 8|| mahAmArakatodyotimayUrAkR^itikuNDalaH | divyachUDAsamAvaddhamallImAlyamanoharaH || 9|| ratnakeyUrasubhagabAhudvayavirAjitaH | ratnahAramanohArivishAlasadurasthalaH || 10|| ratnakA~nchIguNAbaddha kaTivastravibhUShitaH | nimnanAbhihR^idodagravalitrayavirAjitaH || 11|| vAmapAdasamAkrAntadakShapAdapriyAkR^itiH | tribha~NgIlalitAshyAmavAmakAmadavigrahaH || 12|| lasannUpurama~njIraki~NkiNIpAdapa~NkajaH | nAsAgramihitottu~Nganavamauktikama~njulaH || 13|| tAmbUlIdalasaMsnigdhara~njitAdharapallavaH | puruShAyitakAminyA krIDochitalasadvapuH || 14|| ashmashruchibukonnaddhatilabinduvirAjitaH | mahilAjanadR^igbha~NgapIyamAnamukhAsavaH || 15|| bhUyaH ShoDashavarSheNa vayomAdhuryama~njimA | nityalIlAchamatkAri shrIvigrahavirAjitaH || 16|| taM vIkShyaM gatimAtmAnaM praNayollAsilochanAH | sarvAstAH sahasA tatra samuttasthurmR^igIdR^ishaH || 17|| devatAstattvarUpiNyo yathApUrvamachetanAH | chaitanyamupalabhyAtha praviShTe tu parAtmani || 18|| kAchit tadIyakarapa~Nkajama~njulasthe kR^itvA sukhena nidadhAti nije kapole | kAchichcha sa~Ngamayate nayanadvayena kAchichcha vakShasi cha nAbhihR^ide cha kAchit || 19|| kAchichcha tasya bhujadaNDamahIndrabhoga shrIkhaNDavR^ikShaviTapapratimaM gR^ihItvA | aMse dadhAti cha kApi cha mUrddhni kApi kAchit saharShamupagR^ihya jahAti pApam || 20|| tAmbUlacharvitakama~njalinA cha kAchid gR^ihNAti tannipatadarddhapathe nirudhya | kAchit tada~NghrikamalaM virahajvareNa santApini stanayuge nidadhAti tanvI || 21|| anyA cha kAchana nimeShavivarjitAbhyAM dR^igbhyAM priyasya vadanAmburuhaM pibantI | naivAdya tR^iptimabalA sukhasindhumagnA chitrArpiteva viTapAshrayiNI babhUva || 22|| kAchit tamokShaNapathena hR^idi pravishya netre nimIlya pulakaughavisaMsthulA~NgI | dorbhyAM dR^iDhaM samavagR^ihya nibaddhamaunA yogIva chitsukhamahodadhinirvR^itAste || 23|| kAchinmanojadhanuShA bhR^ikuTidvayena saMyojya tIkShNavishikhAn kuTilAn kaTAkShAn | dR^iShTvA ruSheva dashanairdashanachChadaM sva maikShiShTa kAntamatulapraNayAghnatIva || 24|| anye suvarNalatikeva ruchA sphurantyau tasyAMsayugmamavalambya virochamAne | tatra pramodavanadivyatamAlakAnti matyadbhutAM pupuShatuH prabhayAnurUpe || 25|| kAchit tadIyamamalaM mukurAyamAnaM svachChaM kapolatalamutpraNayA chuchumba | anyA tadakShiyugalaM radanachChadAbhyAM tAmbUlikAdalarasairanurajyamAnam || 26|| ekA tadIyamadharaM madhuraM sudhAyAH saMsthAnamandiramivApivadAnanena | anyA madena parirabhya nivR^ittalajjA svAnandasindhurasavIchiShu nirmamajja || 27|| itthaM ramaNyastAH sarvAH priyadarshananirvR^itAH | santApaM vijahuryadvatprApyAnandamayaM janAH || 28|| bhUyastada~Ngasa~Nginyai sachchidAnandashaktaye | pashyantyastadabhedena nAbhyasUyan mR^igIdR^ishaH || 29|| eShAsya sahajAnandashaktirlIlAvinodinI | nAnArasAsavAvAsA pramodavipineshvarI || 30|| eShA shrIH satataM chAsya puruShasya mahAtmanaH | yAmAdyAM sahajAM shaktiM munayaH samprachakShate || 31|| prApsyAmo bhUridaurbhAgyamanayA rahitA vayam | priyo.api nAsmatsavidhe saMsthAsyatyanayA vinA || 32|| aho chandramasaH seyaM chandrikeva virAjitA | kortho.anayA vinAsmAkaM dAsInAM prabhutulyayA || 33|| vayamenAM samArAdhya kAmadAM kAmayAmahe | putrIM janakarAjasya pramodavipineshvarIm || 34|| jaya devi mahArAj~ni yAsi tvannaH parAnidhiH | nityaM parichariShyAmastvAM vayaM dAsikA iva || 35|| tato.anayAbhyanuj~nAtAH samastAstA mR^igIdR^ishaH | vyaruchan paritastasya chandrasyoDugaNA iva || 36|| so.api tAbhirbhAvanirddhUtavirahAmalakAntibhiH | svashaktibhiH samagrAbhiH shushubhe puruShottamaH || 37|| yUthavyUhaM samAdAya vAmadakShiNayorvibhuH | sarayvAH pulinaM rAmaH prAvishat kelikAmyayA || 38|| nityaM vikasitAnantadivyAnekasuradrumam | gu~njadbhramarasa~NghuShTaniku~njalalitA~NgaNam || 39|| vIchIbhujasamAstIrNakomalasvachChavAlukam | uparyAstIrNavanitAveShachandrAchChachandrikam || 40|| mandAravipinAndolasurabhyanilasevitam | ratnavedIsamutthAMshusaMvyApta gaganAntaram || 41|| uda~nchatpa~nchamAlApavikasvarapikasvaram | rAjahaMsavadhUvR^indAnukR^itapramadAgaNam || 42|| nAnAratirahasyotthashabdachATushukIravam | udgatAnandakandarpasaparyAyogyasaMvidham || 43|| priyeNa tAstatra sametya nirvR^itA stadAnanAlokasudhAttabhojanAH | vidhUtavishleSharujo mR^igIdR^isho nikAmamApuH sakalAn manorathAn || 44|| nijottarIyaiH kuchakumbhalepita shrIkhaNDachandrAguruku~NkumA~NkitaiH | arIrachannadbhuta lIlanotsukA prANeshvarAyAtimahArhamAsanam || 45|| tatrAsthito.asau shushubhe raghUdvahaH prANeshvaro lochanalAsyalAlitaH | pAreparArddhasmararUpadarpahA gopA~NganAmaNDalamaNDanAkR^itiH || 46|| parasparAlApanirIkShaNasmita bhrUvibhramAshleShakaragrahAdibhiH | sampUjya saMstutya tathAtmanaH priyaM priyAH sametAH kimapIdamUchire || 47|| gopya UchuH ye sevamAnA nanu sevamAnA asevamAnAnapi sevamAnAH | ye sevamAnAn parito sevamAnA na sevamAnAsta ime ke vadasva || 48|| mAtR^IH pitR^In snigdhatamAnapatya bhrAtrAdikAn suhR^idashchAtmabandhUn | hitvA cha pAdAbjatalaM prapadya tvaM sevamAnAn paripAsi kachchit || 49|| kiMvA bhavaikAntaratAnabhavyAn nindAparAn lampaTAn nIchasattvAn | kandarpAnudhyAnapathe pravR^ittAM stvasevyamAnAn bhajase nAtha kachchit || 50|| kiMvobhayabhraShTahR^idaH shilAmayAn kuyogino nAsi pApeShu niShThAn | IdR^igvidhAn mAnuShAkhyAn pashUMstvaM prapUrNara~NgaM bhajase nAtha kachchit || 51|| ityevamukto bhR^ishamAbhIradAraiH parAtparo bhagavAn rAmachandraH | shriyAyutaH koTikandarpakAntiH smitvA rebhe prativaktuM mahAtmA || 52|| shrIrAma uvAcha | vihAya saMsAramapArasAntaraM bhavAdR^ishAn bhajataH prAkR^itaughAn | bhajAmi nityaM nijavAmA~NgabhAgaM ramAmapi preyasIM saMvihAya || 53|| saMsAriNo viShayaikAntalubdhAn na mAM paraM bhajato no bhajAmi | kAmAnurUpAM gatimeShAM dadAmi kurve surAnAsurIShveva bhUShu || 54|| nAnyAnahaM sevamAnAn bhajAmi janAn prasiddhobhayadharmahInAn | prapadyante ye yathA mAM manuShyAH prapadye.ahaM tAMstathA bhAvayuktaH || 55|| na vastuto.ahaM bhajato bhajAmi kutashchaivAbhajato bhUmijantUn | AtmArAmaH sannijaikAntakeli rlokAtItaH krIDamAnashcha nityam || 56|| bhajAmyahaM kvApi bhajato.api jantUn kR^ipAvashastatkR^itamIkShyamANaH | snehAturAn daivadR^iShTyAvarArthAn tathAturAn mAnahInAnashaktAn || 57|| yatsa~NgatA madvapuShoM.ashavaH priyA yatheyaM shrIrbhAti vAmA~NgasaMsthA | itopi sakhyo.abhyadhikA rAsakAle yadevamantarmayimAnasaM vaH || 58|| mada~Ngasa~NgopachitA shikhAvad yUyaM prANebhyo.api me preyasIH sthaH | napAraye.ahaM bhavatIpremabandhaM niShkAraNaM mitrabhAvaM juShANAH || 59|| bhavatInAM vai vipralambhAnubhUtyai tirohito bhavatIstho mayAtmA | AvirbhAvaM prApitastatkShaNena mA mA hiMsIjjAtavedAH smarotthaH || 60|| tanme.asUyA naiva kAryA kadAchit premNaudAryaM vIkShyamANAya shashvat | loke premNaH padavIM shikShayANaH kiM kiM chitraM naiva kurve ramaNyaH || 61|| lIlAvaichitryAt sahajAnandarUpA pyantarddhAnaM yAvadeShA jagAma | naivAmuShyAM madviyogaH kadAchid dR^iShTo bhUtaH svapnabhAve suShuptau || 62|| sampUrNAH sharado bhajamAnAH priyaM mAM dhanyA dhanyA dhanyadhanyAshcha dhanyAH | prAptaM manAgIdR^ishaM prema divyaM yuShmAsvevaM priyamekAntavatyaH || 63|| saMsevanIyaH kimutAnyairmayApi puNyastIrtho bhavatIpAdareNuH | striyo bhUtvA pauruShaM divyamevaM yUyaM prAptAH sha~NkarAdyairalabhyam || 64|| premNAmalenAntarAtmaprasAdAt prItaH krIto bhavatIbhiH sadAham | aviprayuktaH satataM chaiva raMsye vashyAM vR^ittiM darshayAnaH samagrAm || 65|| nitye dhAmni divyasAketasa.nj~ne sarayapuline pare nityaramye | sItAloke bhUri pramudavane yatra krIDe.ahaM tatra tatra stha yUyam || 66|| yUyaM nityAH kIrtitA vedamUrdhni, nityAnandA nityagA nityasiddhAH | loko.ayaM vo nityasachchitsukhAtmA ki~nchijj~nAtvA kAmito brahmavidbhiH || 67|| te.amI sthitAH purato.agneH kumArA brahma vindantaH ShaShTisAhasrasa~NkhyAH | tadvat sthitAH shrutayo.amUH puro vo brahma vindantIH satataM kAmayAnAH || 68|| anye cha siddhA R^iShayo brahmaniShThAH brahmarShayo vanditA nAradAdyaiH | neme lokaM prAptumarhanti sakhyo yadyapyete kAmatattvena viddhAH || 69|| sarvasyordhvaM bhAti vaikuNThadhAma UrdhvaM vaikuNThAdyA (dA)divaikuNThadhAma | rAdhAlokaM tasya chordhvaM vibhAti sItAlokastasyachApyUrdhva eShaH || 70|| nAtaH paraM lokasaMsthAgameShu dR^iShTvA kvachit sarahasyeShu teShu | chilloko.ayaM mAmakIno madAtmA pUrNaH sadA pUrNapUrNaH supUrNaH || 71|| AnandAtmA sve mahimni pratiShThaH satyAkAraH satyadharmA susatyaH | chidrUpo.ayaM chitpratiShThApratiShThaH kAlAtIto mAyayA chApyadhR^iShyaH || 72|| yasmAjjAtaH pUruShaH ko.api kAlaH shrImAn viShNurlokalokeshanAthaH | jiShNurviShNuH kR^iShNa ityAdyanekairnAmnAM vR^indaiH kIrtitaH so.api chAMshaH || 73|| yalloko.asau kIrtito rAmalokaH sItAlokastatra chAnandalokaH | IdR^ikpremNA tamimaM prApya yUyaM jAtAH sakhyaH kR^itakR^ityA puraiva || 74|| na yatra duHkhaM na jarA na mR^ityu rna kAlabAdhA prakR^iterna prabhAvaH | nitye satye tatra yUyaM ramadhvaM rasena saMyugviprayogAtmakena || 75|| saMyogAdviprayogo me priyo nityAbhibhAShitaH | rAmAtmanAhaM saMyogI rAmAtmA viprayogavAn || 76|| saMyogarasabhogAya rAmo.ahaM vai vase vane | viprayogAnubhUtyai tu rAmaH sAketapattane || 77|| rasanAmA tu rAmo.ahaM rAmohaM rAsanAyakaH | ubhayornityabhogAya pramodavanamAsthitaH || 78|| gAvo gopAstathA gopyo nityalIlAparichChadAH | rAjanti svasvabhAvena pramodavipine mama || 79|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDisaMvAde rAmarAso nAma chatustriMsho.adhyAyaH || 34|| 79/1543 \section{035\. rAmarAso nAma pa~nchatriMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha evaM shrutvA rasikendrasya divya rasAtmano rAghavendrasya vAchaH | gopA~NganAstuShTuvustAH samastA styaktvA viyogaprasavaM chittatApam || 1|| athepsitAnAM vrajasundarINAM parasparAbaddhakarAmbujAnAm | madhye sthito rAmachandro vireje tatkaNThayovilasadvAhuyugmaH || 2|| itthaM shataM sahasraM cha mUrtIH kR^itvA nijAtmanaH | reme rAmo ramonmAdachalachcharaNatAlavR^ik || 3|| tAsAM preyo nAbhimadhyodarAnta rlolAnyonyAbaddha hastAmbujAnAm | eko hastaH khe chalan bhAvarItyA kAmAmbhoje bhrAjinAlo vireje || 4|| tAH preyaso nUpuraki~NkiNInAM nAdaiH svA~NghristhAyinAM nUpurANAm | nAdAn muhurmelayitvA naTantyaH svArasyamApurlalitaM sAmarasyam || 5|| tasmiMshcha rAse tAlasha~NkhA mR^ida~NgAH sajharjharA paTahAH jhallarIshcha | bherIvINAveNuvAdyaprabhedAH sammUrttikAshchinmayAH prAdurAsuH || 6|| dR^iShTvA rAsotsukaM rAmaM preyasIshchApi tasya tAH | vAdyavAdanakAriNyaH prAdurAsurvarastriyaH || 7|| tatAnAM vitatAnAM cha ChAditAnAM samantataH | ghanAnAM suShirANAM cha prAdurAsInmahAn dhvaniH || 8|| taM dhvAnamanukR^ityAbhUddivi dundubhijo dhvaniH | avAkiraMshcha mandAramAlyAni tridivaukasaH || 9|| chalachcharaNanUpurairlalitaki~NkiNInAM gaNai ranekavalayaistathA vidhuta bAhuvallIsthitaiH | abhUt satatakAhalaH kimapi tatra kolAhalaH suvarNamaNibhUShaNaprakarasi~njitairmishritaH || 10|| preyasIranuchakAra vallabho vallabhaM cha lalanA anuchakruH | te parasparavidheyachAturIvedhasaH shushubhire rasarAse || 11|| preyasImadhurakaNThasusvaraiH preyaso jayati kaNThasusvaraH | yatpramodavanavAsikokilA maunamApuranusartumakShamAH || 12|| madhye madhye kanakalatikAjAtamAlaistamAlai rmadhye madhye vilulitataDinmodamAnaiH payodaiH | madhye madhye kanakamaNibhA sa~NgashIlaishcha nIlaiH prAptuM shakyA nakhalu ramaNaM rAmamAsAM vilAsAH || 13|| evaM sa tAbhiH shushubhe ramAbhiH kAmapyapUrvAM paramAM dadhAnaH | veNaM kvaNanmadhyagato dAminInAM madhye taDitvAniva jAtagarjaH || 14|| mugdhA~NghrINAM vilAsai raNaraNakaraNatki~NkiNInUpurAdyai rdorvallInAmu~nchadvalayakalakalaiH sasmitairbhrUvijR^imbhaiH | sAna~Ngairmadhyabha~NgaiH kuchapaTachalanaiH kuNDalairgaNDalolaiH kA~nchIveNIkalApaiH shlathalasadalakagranthibhistA virejuH || 15|| svedA~nchitAni vadanAni vibhAvatInAM svedA~nchitAni cha vapUMShi vilAsalAsaiH | rAsonmadapraNayapANivikarShitAnAM rejurnitAntasuratAntagatAni yadvat || 16|| sItA shItAMshusItA cha sudhA shrIH kamalA kalA | kAminI kAmadA kAmA kamanIyA kalAvatI || 17|| rAdhA kR^iShNAnurAdhA cha sudhAdhArA maNIramA | lalanAkoTiyUtheShu ShoDashaiva sumadhyamAH || 18|| etA mukhyatamAH proktA yathA kAntastathaiva tAH | svAminIshabdabhAjashcha dAminItulyakAntayaH || 19|| rAmeNa saha nR^ityantyo rejire rAsamaNDale | svasvamaNDalamukhyAshcha preyasA pratilAlitAH || 20|| jaguruchchaiH svareNaitAH priyakaNThasvarorjitAH shuddhamishraprabhedAshcha svarajAtIH salakShaNAH | priyeNa saha gAyantyaH pupuShuH paramAM shriyam || 21|| kAshchit paraM veNuravAnumohitA pramattapu.NskokilakaNThajitvaraiH | svarairagAyan vanitA vanAntare priyeNa sAkaM bahujAtasambhramAH || 22|| kAshchitsvayUthamavalamvya saha priyeNa gAyantya uchchatarakaNTharavAptamAnAH | anyAH sunR^ityakalayA dadhatIH paTutva mautsukyasa~NgatahR^ido nadayAmbabhUvuH || 23|| kadAchid vanitA eva sarvAH sa~njaguruchchakaiH | anR^ityat priya ekAkI kalAchAturyadarshanaiH || 24|| kadAchid gAyato.atyuchchaiH preyasastuShTihetave | anR^ityan vanitAH sarvAshchAturyA~nchitavigrahAH || 25|| kAchichcha rAmaparivartanajashrameNa shrAntA gurustananitambabharAlasA~NgI | svidyanmukhI shlathalasadrasanA priyAMse prAdAd bhujaM taralakUjitaka~NkaNADhyA || 26|| kAchid bhujau dR^iDhatarasmarapANipAshau kaNThe nidhAya dayitasya cha lambamAnA | shampAmayI sragiva mechakamegha lagnA rejetarAM taruNiragrimadharmakAntiH || 27|| kAchinmukhena ramaNasya nijA~NkasaMsthaM kAshmIrachandanakura~NgamadAnuliptam | AghrAya jAtapulakA praNayotkareNa gopI suguptagatireva muhushchuchumba || 28|| kasyaichidAkalitarAsavilAsanR^itya vikShiptakuNDalamaNIgaNamaNDite sve | gaNDe svagaNDaphalakaM shramato dadhatyai prAdAt priyo hi latikAdalacharvitaM svam || 29|| anyA cha rAsarasitairvalayairnadantI kUjanmahArhamaNinUpuramekhalAdyA | pArshrvasthitasya ruchiraM ramaNasya hastaM shrAntA stanopari nidhAya sukhAnyavApa || 30|| kAchijjavena dayitaM parirabhya tu~N~Nga vakShojavikShubhitamakShi chuchumba tasya | iShTaM pR^ithak pR^ithagana~NgarasaM nigUDha rAsAntare pupuShuradbhutakelidakShAH || 31|| gopA~NganA ruchirarAjakumAravarya hastadvayAkalitagADhagR^ihItakaNThyaH | rAsakriyAlalitamaNDitamaNDalIShu svachChandameva bahudhA vidadhurvihAram || 32|| kadAchid gopataruNImaNDalAntaramaNDanaH | rAmaH sItAsamaM reje kvaNadveNuyutAdharaH || 33|| kadAchit svA~NgakAntyaiva priyAmantarhitAM dadhat | chakAra kautukaM strINAM kva gatA mahiShItyaho || 34|| tAsu sambhrAntachittAsu sthitvA maNDalamadhyataH | darshayan sahajAM lakShmIM jayeti muhurIDitaH || 35|| sAkhilavrajakAntAbhirdIptAbhirapi maNDale | apradhR^iShyaiva shushubhe lokasaundaryajIvanI || 36|| kadAchittasyA hastena hastamAdAya vallabhaH | jagAma ku~njabhavane dAsIvattAstu tasthire || 37|| Aj~nApayiShyati prabhvI prabhurvA kiM na dUtyamUH | sAvadhAnatayA tasthuH ku~njadvAralasadR^ishaH || 38|| ku~njAlayaM sukhaM gamya kR^itvA pUrNa manoratham | etAbhyAM punaretAbhyAM jayetyuchchaistarAM jaguH || 39|| sambhuktipAnaparidhAnavibhUgaNAni lepAg~njanAlabhanamArjanavya~njanAdyaiH | tau tA visheShadhiShaNA paricheruruchchai rdAsIvadapyanupadaM kalitAvadhAnAH || 40|| kAntena bhUritarakeliShu kovidena tAH saMsadi pratipadaM bahudattamAnAH | naitAM priyAM samanula~NghitumIshire.api pUrvaM visoDhavirahasmR^itikAtarAkShyaH || 41|| naivApi tAsu vanitAsu kumArakeNa sArddhaM prabhUtaramaNotsavasambhrameShu | pratyUhaleshamakarodyadamuShya sAkShA nnityA~Ngasa~Ngamavato sahajaiva lakShmIH || 42|| ashrAntarAsarasiko ramaNaH sa itthaM guptasphuTaM prakaTa kelividhAnadakShaH | reme ramaikaramito ramaNo ramAbhi rAbhIrarAjakulabhUShaNasundarIbhiH || 43|| kadAchinnR^ityamAnAnAM vanitAnAM priyaiH saha | bhramarAlirabhUdvINA kokilAmurajadhvaniH || 44|| rAmarAsarasaM vIkShya devA brahmashivAdayaH | vichintyamAnA manasi babhUvuH premaghUrNitAH || 45|| astamAmamaranAganagInAM rUpasArabharajo.apyabhimAnaH | ki~NkarIvadiha darshanamApurato rasikarAsaraseShu || 46|| AdityA vishvedevAshcha vasavastuShitAstathA | bhAskarAshchAnilAshchaiva mahArAjikasAdhyakAH || 47|| rudrAH samudrA girayo nadA nadyo.apsarogaNAH | vidyAdharAshcha yakShAshcha gandharvAshchaiva kinnarAH || 48|| grahanakShatratArAdyAH prahlAdashcha vibhIShaNaH | brahmarShayo vasiShThAdyAstathA devarShayo.akhilAH || 49|| lakShmInArAyaNau chaiva pArvatIsha~Nkarau tathA | gAyatrI chApi sAvitrI sarasvatyapsaraH shachI || 50|| sarve devagaNAshchaiva harShitAH svasvachetasi | yoShArUpaM samAsthAya rAmarAse samAyayuH || 51|| teShAM vimAnasandohairabhavat sa~NkulaM nabhaH | rAmo navaghanashyAmo mahAratnavibhUShitaH || 52|| lakShmIM dadhad gopikAbhiH saMsthito rAsamaNDale | svasvabhAvAnusAreNa sarveShAM darshanaM dadau || 53|| gopIM gopImantarA rAmachandro rAmaM rAmaM chAntarA gopanAryaH | itthaM jAte maNDale ma~njulAbho reme rAmo rAmayA rAjamAnaH || 54|| shrIhastAbjabaddhasambaddhakaNThyo ranyonyaM vA baddhabAhvoryuvatyaH | vAmaM hastaM chorddhayitvAnayoshcha madhye reme rAmachandraH kadAchit || 55|| itthaM dvedhA maNDalaM kalpayitvA paryAyeNa krIDamAno vadhUbhiH | yogAdhIshastatra yogIva rAmo reme svAnAM sammudaM vardhayAnaH || 56|| rAsakrIDAveShavistrastabandhai rdhammilaiH svairmallikAH saMvamantyaH | vidyudvallIjaitravidyotitA~Ngyo gopyo rAse nATakaM chakruruchchaiH || 57|| rAse samudbhUtaramAvilAse shrIrAmachandreNa samaM naTantyaH | dhammilavallyuptanitambabhAraM voDhuM na shaktA vanitA babhUvuH || 58|| nitambau trastakA~nchIko kuchau vigataka~nchukau | dhammilAn bandhanonmuktAn vahantyo rejire striyaH || 59|| khecharaughAH saha strIbhishchandrashchoDugaNaiH saha | rAmarAsaM samAlokya vismito.abhUnnirantaram || 60|| yAvadvijahAra bhagavAn tAva tkAlaM rajanIshaH saMsthito.abhUt | chandreNa svasyAM gatau vismR^itAyAM svasvasthAne khecharAshchApi tasthuH || 61|| yAvantastA maNDale gopanArya stAvadrUpo rAghavendro babhUva | anyonyaM chAlakShya lIlAvinodaM reme tAbhirbhUri dAkShiNyashAlI || 62|| tAsAM prabhUtashramakarShitagopikAnAM vaktrANi vArikaNasaMvalitAlakakAni | hastAmbujena sa mamarShatarAM tato.amUH pIyUShapAtasukhitA iva sambabhUvuH || 63|| itthaM harerbhagavataH puruShottamasya rAmasya rAghavakulAmalakIrtanasya | yaH saMshR^iNoti ratirAsavilAsalIlAM saH rAmasampadamupaiti vimuktakAmaH || 64|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma pa~nchatriMsho.adhyAyaH || 35|| 64/1607 \section{036\. rAmarAso nAma ShaTtriMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | rAmasya rAsaM nayanairnipIya te daNDakAraNyajuSho.agniputrAH | kAmena sa~NkShubdhahR^idaH samantA ttanmaNDalaM tuShTuvuH kalpitAshAH || 1|| sunaya UchuH prAvR^iTsamunnatanavInaghanAbhirAmaM yoShAsamUhaparikalpitamaNDalastham | pItAmbaradyutitaDitprakarAbhirAmaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 2|| shrImatpramodavanama~njulaku~njavIthI vidyotamAnaparipUrNakalAhimAMshum | sAmasvarakvaNitaveNusanAthapANiM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 3|| ratnAvalIyutasuvarNasudivyamauli muktAstragadbhutasulakShyavishAlavakShaH | shrIvatsalakShmasubhagottamadivyagAtraM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 4|| udyadvishAlamaNima~njulatu~NganAsaM gaNDasthalapratiphalatkalakuNDalAgram | kastUrikAtilakabhUShitabhAladeshaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 5|| keyUralambanalalAmabhujadva yAgra bandhodgR^ihItatarakaustubhashobhi kaNTham | pAdAmbujakvaNitanUpuraki~NkiNIkaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 6|| ekadvayatrichaturAdibhR^itakramAtta tAlaprabandharachanAnayanAbhirA mam | sa~NgItashAstravitatAChalakA guruM taM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 7|| nR^ityantamadbhutakalAnikarapravINa mAnApalAparachanaikavidhAnadakSham | vaMshIdharaM naTavaraM varadottamA~NgaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 8|| a~NgonmilanmalayajadravajAtabhaktiM ra~Ngattribha~NgakalitAtilalAmakAmam | kaishoraveshamativartya parisphuTantaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 9|| mandAramUlamadhigamya virAjamAnaM gopA~NganAvirachitottamamaNDalAsyam | potAMshukachChavinibaddhakaTipradeshaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 10|| mandasmitAdharasudhArasara~njitoShThaM lolAlakAvalitamugdhakapoladesham | pAdAmbujaprathitatAlavidhAnanR^ityaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 11|| tAmbUlikAdalasucharvaNachArurAga saMvardhagoparamaNIkShaNachumbanogram | tattu~NgavakShasijamardanalagnahastaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 12|| sItAnirantaravibhUShitavAmabhAgaM madhyasthalachChavivinirjitasiMhamadhyam | mandasmitaprasara maNDitamaNDalAsyaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 13|| shrIratnavedivipulIkR^itamaNDalAntaH koTiprakArapariklR^iptanijaprakAsham | vAmA~Ngasa~NgisahajAspR^ihaNIya keliM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 14|| shrImatpramodavanakalpitamaNDalAbja satkarNikArpitaramAramaNaika mUrtim | svasvAminIsamanuvA~nChitadivyarAsaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 15|| brahmendrasha~NkaramukhatridivAlayaugha hastAmbujachyutasuradrumapuShpavR^iShTim | koTIndujitvarakirITamaNiprabhADhyaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 16|| jaya jaya jaya sahajAnandarasanirbharanijavilAsamohitabrahmAdisurasaMstUyamAna kuTila gopA~NganAjanakaTAkShasamudbhUtanUtanakandarpasharalakShyIkR^itachitta kundavaneshvarimanorathapUrtiprabhAvapremaparipAlaka sachchidAnandamayaparabrahma rasa svAnandaikakanda sahajakalyANaguNanidhAna namaste namaste || 17|| kiM tvAmasheShamatisAkShiNamarthayAmo jAnAsi sarvamapi naH spR^ihaNIyamartham | asyaiva tAvakavilAsarasasya nityaM pAtrANi kiM nahi bhavAma vayaM smarArtAH || 18|| kiM vA sahastra janurarjitakoTipuNya naiShkarmyasiddhisuhitena nanu tvayaiva | dattAmalabhyavarabhAjanatAmupetya nityaM bhajAma nijavA~nChitalAbhatR^iptAH || 19|| no ched vayaM virahapAvakadagdhadehAH snehAnubandhamahimoddhR^itamokShasaukhyAH | tvatpAdapadmapadavIM samupetya bhUyo janmAntare.api kalayAma na ki~nchidiShTam || 20|| iti teShAM dvijendrANAM daNDakAraNyavAsinAm | shrutvA viklavitaM rAmaH prahasannidamuktavAn || 21|| shrIrAma uvAcha | suvihitatapaso munIndravaryA dahanasutAH khalu durlabho.ayamarthaH | shrutibhirapi madekakAmukIbhiH shatashatakalpajanustapasvinIbhiH || 22|| tadapi mayi nivedya vA~nChitArthe yadi na bhavanta upetavAnChitAH syuH | idamapi na dadeta tadbhavadbhyo duradhigamo.api mayopakalpito.arthaH || 23|| kR^iShNAvatArarUpeNa samanukrIDatA mayA | AgAmini bhave yUyaM kR^itakR^ityA bhaviShyatha || 24|| kR^iShNo nAma mamaivAMsho janitA nandagokule | taddvArA mAM samAsAdya phalitArthA bhaviShyatha || 25|| iyaM cha sahajAshaktiH sachchidAnandalakShaNA | tatraivAMshena bhavitA rAdhAnAmnI mama priyA || 26|| tayAviShTAsu sarvAsu sundarIShu ratiM bhajan | vihariShyAmyahaM tatra divye vR^indAvane vane || 27|| sItA lokasya sAmagrI samastA khalu tatra mAm | upasthAsyati viprendrAH svasvAMshena vinodakR^it || 28|| tAvadyUyaM jAtavedaHkumArAH shuddhapremANaH satataM mAM bhajadhvam | IdR^ig lIlAkAramIdR^ik svarUpa mIdR^igbhAvaM prApsyathochchaiH prasAdAt || 29|| iti tasmAdvaraM labdhvA daNDakAraNyavAsinaH | munayastatra siddhArthAstasthurthyAnaparAyaNAH || 30|| evaM sa rasikendrasya vilAso rAsasa.nj~nitaH | trailokyaM shobhayAmAsa kAmatattvena jR^imbhitaH || 31|| nadyaH stabdhatayA tasthurlatAvR^ikShAshchakampire | dadruvushchaiva pAShANAH sAdhyasattvAni tatyajuH || 32|| jahau shambhuH samAdhiM cha vishvakR^idvishvakalpanAm | bhramaNaM shishumArAntastatyAja grahamaNDalam || 33|| sarve babhUvuH sahasA paramAnandanirvR^itAH | rAmarAsarasonmAdavAsitAkhilavR^ittayaH || 34|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma ShaTtriMsho.adhyAyaH || 36|| 34/1641 \section{037\. jalavihAravarNanaM nAma saptatriMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | saptatriMsho.adhyAyaH tataH sanR^ityashramajAtabhUyaH svedAmbulagnA~NgadukUla IshaH | niShevya shItaM surabhi samIraM lIlAvagAhAya saro jagAma || 1|| tatpR^iShTataH pa~NkajalochanAnAM taDittviShAM svedakaNAsrutInAm | jagAma pa~NktiH khalu kAminInAM sa~nchAriNInAmiva vallarINAm || 2|| tAsAmanu vrajantInAM ki~NkiNInUpuradhvaniH | udbuddharAjahaMsaughashchakre kolAhalaM nishi || 3|| svachChAya ku~njavanavR^ikShalatAtaleShu tAsAM tanudyutibhareNa mahoddhatena | AchChAdya tAH samajani prakaTaM nigUDha shR^i~NgArakelisarasogamanAdhvamadhye || 4|| dhammilakUTakuchakumbhanitambabimba bhUyo bharodvahanajashramakhinnagAtrAH | eNIdR^isho rasikarAjanipItasArAH kaShTena kelisarasIShu prajagmuretAH || 5|| hematviShAM pulinabhUmiShu saMsthitAnAM tAsAM mukhendunivahena payogatena | sA rAmakelisarasI sahasaiva reje sampUrNakoTividhumaNDalamaNDiteva || 6|| divyAvataMsamaNidIdhitivAsitAbhiH shrIrAmachandracharaNAbjanakhaprabhAbhiH | taddivyakelisarasIsarasIruhANi tatkAlameva savilAsavikAsamApuH || 7|| tAsAM mukhendushatashAradachandrikAbhiH prodbhAsitAni kila kairaviNAM kulAni | ma~njIrama~njulaninAdabhareNa bhUyo nidrAyitA bubudhire.akhilarAjahaMsAH || 8|| uttArya bhUShaNabharaM vasanAni chAmUH snAnakriyAsamuchitAM tanumudvahantyaH | kAntyaiva saMshushubhire vrajavAmanetrA haimyo latA iva vidhUtadalA vasante || 9|| nishreNikA pathajhaNajhjhaNitAtima~nju ma~njIrashi~njitavimohitarAjahaMsAH | tAstatra kelisarasImavagAhanAya shrIrAghavendrarasikena sahAvateruH || 10|| gambhIranAbhiShu DumaDDumitAnunAda lIlAvidhAyitajalormiShu lolamAnAH | sadyobhavAH shriya ivAmbunidhau lasantya ukShAmbabhUvurabhito raghuvaMsharatnam || 11|| rAmo.api tAH karasaroruhapatrabaddha vArAmbharaiH sarasijAnunipAtadhAraiH | abhyukShyatisma ratikelinitAntatAnti shrAntAnmanaH kamalavR^indaparAgagarbhaiH || 12|| gopA~NganAkuchataTIpariliptabhUri kAshmIrachandanakura~NgamadapravAhaiH | vyAmishritaM sapadi sAravamambutat triveNIpravAhapadavImavahat tadAnIm || 13|| vakratviShA sarasijAni dR^ishA dvirephAn gatyA marAlakulamUrmikulaM trivalyA | shaivAlikAH sphuradanuttamaromapa~NktyA prApuH parAbhavamanaH skhalanaM susAmyam || 14|| AloDitaM raghuvareNa saro vilola vIchIvichAlitasarojaparAgapUrNam | reje tamAlakalikAnukR^ite nijA~Nge pItAmbaradyutimavApa tada~njasaiva || 15|| nIchairatulyamadharIyamathottarIya muchchaiH kucheShu cha saka~nchukabhAvama~nchat | AndolitaM priyakarairvrajakAminInAM kelIsarojalamanekaruchA vireje || 16|| gopI nitAntamavagAhya sarojale.asmin rAmA~Nkasa~NgamavashAdamR^itAdapIDye | sambhogasa~Ngamasamudbhavama~Ngasa~NgaM vyApya sthitaM shramabharaM mumuchuH salIlam || 17|| mandAnilaprachalatIramahIruhebhyaH sampAtinI vividhasaurabhipuShpavR^iShTiH | snAntIShu gopataruNIShu chiraM babhAse saMsUchyamAnapuruShAyitavikrameva || 18|| sarvAH samaM priyatamaM karayantrikAbhi rAbadhya vAripaTalaM pariShechayantyaH | ambhodharaM svakiraNairabhitaH kirantya stArA iva dyutibhR^ito gagane virejuH || 19|| kAnto.api tAsu bahudhA karayantrabandha dhArAyitAni salilAni nitAntamukShan | prAvR^iTpayoda iva kA~nchanavallarIShu dhArAjalAni kalayan nitarAM rarAja || 20|| kAshchitparasparamudIrNarasAH sayUthaM chakruH karotkarabalairjalakeliyuddham | yAshchaiva bibhrati parAbhavamatra tAsAM pakShe svayaM bhavati rAghavasArvabhaumaH || 21|| bimbAdharAmR^itanipAparirambhachumba mukhyaiH karairvirachitAmbuniyuddha khelaH | nirjitya tAH sarasi sa~NkuchatIrmR^igAkShI rjagrAha dhAvanakarI rasikendra uchchaiH || 22|| tA ekasArthamilitA vanitA vijitya shaivAlikAnalinanAlaguNairnibad.hdhya | rAmaM trilokajanakaM nayanAbhirAmaM chumbanti lAnti bahushaH parirambhayanti || 23|| itthaM parasparamanekavidhAM jalAntaH kelIM vidhAya vanitAH saha vallabhena | padmairanekavidhavarNavirAjipatrai rbhUShAvidhAnamatulaM rachayAmbabhUvuH || 24|| shrutyorvibhUShaNamakurvata karNikAbhiH padmachChadairvirachayan kuchaka~nchukAni | keyUrahAravalayAdimR^iNAlikAbhiH svachChandameva vidadhurvanitAH pravINAH || 25|| pratya~NgamevamabhibhUShya sarojahastA utterurambujadR^ishaH sarasIjalebhyaH | kAntaM niShevitumitAH puruShottamaM taM netrotsavAH priyasukhA mitarUpasArAH || 26|| tAsAM puraH kamalahAradharaH samantAt ki~njalkakalpitamanohara mAlikAdyaH | rAmo mR^iNAlalatikArasanAbhirAmo reje mata~Ngaja ivAnusR^ito gajIbhiH || 27|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahma bhushuNDasaMvAde jalavihAravarNanaM nAma saptatriMsho.adhyAyaH || 37|| 27/1668 \section{038\. vanavihAro nAma aShTatriMshodhyAyaH |} brahmovAcha | evaM kR^itvA jalakrIDA rAmo ramaNapaNDitaH | vanakrIDAM samArebhe saha vrajavadhUjanaiH || 1|| puShpastavakaramyeShu latAviTapaveshmasu | uchchAvacheShu gulmeShu bhUruheShu cha bhUriShu || 2|| kAchidraghupateraMsamavalambya vrajA~NganA | puShpANyavachinotisma tu~NgavR^ikShagatAnyapi || 3|| ekAdhimAlatIku~nje.ahasat kenApi hetunA | aparA~njalimunnIya tasthau puShpAvalipsayA || 4|| chandrikAnichayasthAnairvrajastrINAM mukhendubhiH | dadhuH sumanasAM keliM bhUri vyAkoshapuShpatAm || 5|| champakAnAmabhUd glAnistAsAM bhUritanutviShAm | dUrAtpramattamadhupastomairAdriyamANayA || 6|| kaNTakaprakarAkIrNasvarNaketakakAnanam | vihAya tAsAma~NgAni bheje bhramaramaNDalI || 7|| karNeShu rochayAmAsuH kArtasvaragaNAnataH | alayo vrajakAntAnAma~NgasaurabhyanirvR^itAH || 8|| bhUShayAmAsura~NgeShu rasAlataruma~njarIH | tAH saurabhyavisheSheNa babhUvuH pUritAntarAH || 9|| sthUlaiH phalaiH savakShojA vyAkoshakusumAnvitAH | strIbhiH samAbabhuHkAshchitpramodavanavallayaH || 10|| avalambya priyasyAMsaM chinvantyaH puShpadhoraNIm | vijigyurlatikAH kAntA viTapAntarasa~NgatAH || 11|| nAnAvidhAni puShpANi smarachApasharAkR^itIH | avachikyurbhUruhebhyo latAbhyashcha vrajastriyaH || 12|| kadambagolakagrAmamavachIya vrajastriyaH | veNIrvibhUShayAmAsuH prAntastavakashAlinIH || 13|| sannAha ma~njulAkArA va~njuladrumama~njarIH | gaNDayormaNDayAmAsurnibadhyAlakarajjubhiH || 14|| rasAlama~njarIranyAlakapAshairnivadhya cha | chakre kapolayorbhUShAM smaradarpaNadIptayoH || 15|| anyAshcha karNikAraughaishchakruH karNeShu karNikAH | mohanaM priyachittasya tadunmAnaiva sehire || 16|| atasIkusumaiH kAshchijjuguphuH kaTimekhalAH | gajamuktAphalasthUlaki~NkiNIjAlashAlinIH || 17|| kA~nchIH prakalpayAmAsuH kAshchidvakuladAmabhiH | valayAni prakoShTheShu bhujayora~NgadAni cha || 18|| anyAshcha gumphanAbhij~nAH kAntasvAntaniveshinaH | AkalpAnkalpayAmAsuH nAgapunnAgakesaraiH || 19|| kAshchitpriya~NgukalikAH kadambakusumaiH saha | sammelya mAlikAM chakrustu~NgavakShojayoH srajaH || 20|| krIDAparAjitAH kAshchichchAmpeyakusumaiH saha | sammelya mAlikAM chakruH priyapremavivarddhinIm || 21|| mAlatIkusumaireva kAshchidbhUShAgaNAnyadhuH | kAshchijjapAbhirevAnyAshchampakaireva kevalam || 22|| kAshchidAkalpamAtenuH pa~nchavarNaiH prasUnakaiH | preyAMsaM mohayAmAsurindrachApalatA iva || 23|| tAsAmAkalpasAmagrIkalpanAya samantataH | pramodavipine tatrAvirAsIt kusumAkaraH || 24|| anekavarNakusumajAtibhiH samala~NkR^itaH | kUjatkokilabhR^i~NgaughahR^idutkaNThAvivarddhanaH || 25|| sAdya (sadyaH ?)samphullavividhapadmajAtisukhapradaH | madhUkapallavastomara~njitAShTadigantaraH || 26|| smarapratApasa~NkAshashchalatkiMshukarAjikaH | nishAtakarapatrAbhavisphuratketakachChadaH || 27|| suvarNamAlatIjAlasa~ncharanmattaShaTpadaH | ketakIkAnanodbhUtaparAgApUritAmbaraH || 28|| raktAshokalatAsadma sa~NgItashukasArikaH | priyAlama~njarIdhUlIdhUsarIkR^itadiktaTaH || 29|| samantataH sampravR^itte vanAntaH kusumAkare | AsphAlayAmAsa dhanurunmado manasaH sutaH || 30|| rAmArAmA hR^itAkalyA rAmeNa saha sa~NgatAH | vasante remire ramyaM ratira~NgarasAtmakam || 31|| rasAlama~njarIvR^indakalpitottaMsasundaraH | reme chAtma vihAreNa rAmo ramayatAMvaraH || 32|| vanarAjIH parispR^iShTA nItamandasugandhayaH | alijha~NkArabhavanAH pavanAstaM siShevire || 33|| pramodavanaku~njeShu kusumAkalpamAlinIH | latA iva siSheve.asau kAminIH kAntabhUruhaH || 34|| sAndhakAreShu ku~njeShu dR^i~NnimIlanalIlayA | chauro bhUtvA svayaM reme rAmo rAmAsukhapradaH || 35|| kadAchitkAminIvR^indairdR^i~NnimIlanakR^itpriyaH | anyonyaM ramayAmAsa ramaNIH kR^itakautukAH || 36|| itthaM jalasthalavaneShu vihArashAlI vyAlIDhakoTilalanAsamudAyachittaH | krIDAM chakAra raghuvaMshavibhUShaNo.asau shrImAn pramodavanaku~njalatAtaleShu || 37|| ityetadvrajaramaNIgaNena sArdhaM yo vikrIDitamanishaM shR^iNoti martyaH | pUtAtmA sa nijajaniM kR^itArthayitvA chilloke vasati sadA samupaiti rAmabhaktim || 38|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde vanavihAro nAma aShTatriMshodhyAyaH || 38|| 38/1706 \section{039\. rAsachacharitavarNanaM nAma ekonachatvAriMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | itthaM priyeNa pratilAlyamAnA vrajastriyastAH praNayenaiva baddhAH | alaukikaM bhogamavApya nirvR^itA na ki~nchidaprAptamito menire tAH || 1|| trailokyamadhye.athAdhikyaM yatkiM chidbhogavastu prApyamathApyavApyam | tatprAptaM rAmarAmAbhira~Nge yAvattatrodeti chittasya vA~nChA || 2|| pratikShaNaM pAlyamAnAH priyeNa krIteneva tena puMsAMvareNa | AtmAnaM lokAdhikaM manyamAnAH samAchakA~NkShuH saha jAyAH padaM yAH || 3|| tadvattrivedIshirasAM rahasyaM chillokasthaM paramaishvaryapAtram | rUpaM pUrNaM brahmaNastatparaM yannirNIyate netinetItividbhiH || 4|| tA ekadA pramudakAnanamadhyadIvyat sauvarNasaudhashikhare.amalaratnadIpte | anvAsitaM sahajayaiva tayA ramaNyaH preyAMsameva dadR^ishuH khalu shuklavarNam || 5|| ebhishchaturbhirapi sha~NkhagadAdibhistai rashrAntamAyudhavaraiH samupAsyamAnam | mUrtaiH sphuradbhiraNimAdika siddhisa~Nghai stadvadbhagaishcha sakalairanumR^igyamAnam || 6|| trailokyarachanAtItaiH padArthaiH sakalairyutam | tAvanmAtre saudhatale koTiyojanavistare || 7|| tadapyasyaiva sAmarthyAd dR^ishyamAnaM chidAtmakam | yadrAmaparamaM sthAnaM dhiyA pashyanti sUrayaH || 8|| dR^iShTaM tu sarvagopIbhistamasaH paramadbhutam | shuddhasattvAvyavahitaM yadrUpaM brahmaNaH param || 9|| tatraikadeshe dadR^ishuH sAketapurakalpanAm | madhurAM dvArakAM chaiva shrImadvR^indAvanaM tathA || 10|| tasmin saudhatale dR^iShTvA vismayaM paramaM yayuH | sAketanagare tatra nR^ipaM dasharathaM tathA || 11|| chaturastasya rAmAdIn kumArAn dIptavarchasaH | jyeShThasya cha kumArasya rAvaNAdyasuradviShaH || 12|| svapreyaso rAmanAmnaH savidhe svAtmasaMsthitaH | pramodavanasaMyuktaM dR^iShTvAshcharyaM paraM yayuH || 13|| mathurAyAM cha kaMsAriM keshavaM lokasundaram | aMshaM shrIrAmachandrasya vIkShya vismayamAgatAH || 14|| shrImadvR^indAvane divye pramodavanasyAMshake | IdR^igvidhAbhirlIlAbhiH khelantaM nandanandanam || 15|| IdR^igrUpaguNAkAraM IdR^igbhUShAvibhUShitam | IdR^ikcheShTAvayo.avasthAsanniveshavisheShitam || 16|| IdR^ikparikaropetaM vIkShya tA vismayaM yayuH | aho ayaM svapna uteshamAyA kiMvAsmadIyo mativibhramaH syAt | kiMvA kaishchitkR^itrimaM samprayuktaM yenAsmadIyaM bhramatIvekShya chittam || 17|| atho ayaM (muM ?)triguNAtItalokaM chillokAkhyaM tasya bhartuH prAsAdAt | sachchitsukhaikanidhimagragaNyaM vareNyaM vayaM prapannAH sharaNaM tasya tena || 18|| etatsAketanagare pUrvasiddhe navAMshakam | tatkinnu pashyAma evaM sAketAkhyaM mathurAyAM kiM vA vimR^iShyAmo mathurAM sAketadhAmni | kiM jAnImo dvArakAyAmayodhyA mayodhyAyAM dvArakAM vApi kiMsvit || 19|| vR^indAvane kiM pramodAraNyametat pramodAraNye kinnu vR^indAvanaM tat | chitraM hi saudhasya vishAlateyaM yatrAnanto bhAtyasau ko.api deshaH || 20|| ayaM pramodavipine kiM vibhAti kiM vaitasmin pramudavanaM chakAsti | divyaM svAnandaughaM chinmayamapratarkyaM sattvAtItaM shuddhasattvAtmakaM cha || 21|| asmAkaM vai purata idaM chakAsti kiM vai sphItaM dhAma viShvakpravAham | pashyAmo.atra preyasA sArdhametat svIyAnAM vai vR^indamAnandayuktam || 22|| pashyantyastA itthamagre chalitvA shyAmaM rAmaM dadR^ishuH pUrvavachcha | tatrApyenaM parikaramAtmanA sametaM gopyo vIkShA~nchakrire sAbhyasUyam || 23|| sahajA (je ?)yaM tathA svAmI rUpAntaravidhAnataH | preyaso.atyantavaiShamyaM dR^iShTvA gopyo.avadanniti || 24|| dR^iShTaM kvachidaho AlyaH preyaso.asya ChalAtmanaH | atidhUrtasya mUrtasya kaitavasyaiva kaitavam || 25|| tathAstyayamasAvatra kR^itvA rUpAntaragraham | preyasIM ramayatyenAM vijAtIyasukhAtmanA || 26|| priyo vishvasanIyo.asau naiva sakhyaH katha~nchana | guNakriyAyAM vyaktau vA yatprAmANyaM na vidyate || 27|| ArAdhyo.asau punarvR^itte sahajAnandalabdhaye | no chetprANaparityAgaM kurudhvaM mAnavarjitAH || 28|| ko visheSho matastvasyAmasmatsaubhAgyadharShaNaH | yadvashIbhAvito dhUrto ramatyekAntasa~NgataH || 29|| ityanyonyaM samAmantrya durAtmAno dR^iDhavratAH | pramodavanavIthIShu dehAn santyajya gopikAH || 30|| sahajAmAvishan sarvAH sattvAMshena mR^igIdR^ishaH | priyeNaikAntabhogAya chakrire karma duShkaram || 31|| tAvattAsAM sharIrANi kAlashaktirjugopa cha | na mlAnirna cha vikledo babhUva tatprasAdataH || 32|| tataH sa sahajAnandashaktyA reme cha pUrvavat | sambhogavipralambhAbhyAM svasvakAlochitakriyaH || 33|| sApyAchakA~NkShe kAntasya svarUpAnandalabdhaye | tataH sApyavishadrAmaM tadrUpAnandalabdhihR^it || 34|| paramAnandapAthodhisvabhAvachidvapurddharam | svarUpamAtranirataM virataM viShayagrahAt || 35|| samamitrAryudAsInamadhyasthadveShyabAndhavam | taM prApya sahajAlakShmIH parabrahmasvarUpiNam || 36|| na prApAtishayAnandaM prAptA na ratijAM mudam | yatra sarve mahAnandA ekIbhUtA bhavanti vai || 37|| parasparA na lakShyante guNAH svArthavivarjitAH | mokSheti nAmnA vikhyAtAH kevalaM shUnyarUpiNaH || 38|| tAmavasthAM gato rAmaH kevalaM brahmashabdabhAk | saMyogaM naiva jAnAti kevalAnandarUpadhR^ik || 39|| smR^itvA pUrvavilAsaughaM vipralambharaso.abhavat | tadA prANapriyAM smR^itvA jajAgAra mahArujaH || 40|| kva yAtA me priyA sItA chandravaktrA chakoradR^ik | aho prANapriyA sA me hAhA prANapriyA mama || 41|| kva gatA kva gatA devI va~nchayitveva mAmapi | svarUpaM vismR^itaM bhAti tAM vinA mR^igalochanAm || 42|| tato hR^idayadeshAttu rAmasyAnandarUpiNaH | ekadUtI samudbhUtA yA purA dR^iShTavigrahA || 43|| vilapantaM tadA dR^iShTvA prAha satvarameva sA | dUtyuvAcha | sarvAstA vrajasundaryo sItAmarShavasha~NgatAH || 44|| asyAH sukhaM pariprAptuM lilyurasyAM chidAkR^itau | iyaM tvayi vilInAbhUttattvaM kimanushochasi || 45|| shR^i~NgArasyaiva saMhArakAlo.ayaM samupasthitaH | etAsu lInarUpAsu shUnyaM vishvaM vibhAti me || 46|| shUnyaM pramodavipinaM shUnyaM sAketapattanam | shUnyaM brahmasukhaM chaiva tvaM shUnyamiva lakShyase || 47|| tasmAttvamadhunA rAma prAdurbhAvaya bhAminIm | yadA shR^i~NgArarUpasya janma jAyeta pUrvavat || 48|| tato rAmo ratiM kartumichChAM chakre sanAtanIm | ichChAM chakre svarUpaM cha sachchidAnandavigrahe || 49|| eko.ahaM bahurUpeNa raMsye svAnandashaktibhiH | tataH prANapriyA sItA shrImajjanakanandinI || 50|| hR^iddeshAt rAmachandrasya prAdurAsIt sulochanA | prakAshayantI haritaH svaruchA dIpyamAnayA || 51|| sAbravIttu patiM premNA praNayAlokatatparA | aho tvayi vilInApi virahaM labdhavatyaham || 52|| kvAyaM tava mukhAmbhojadarshanaprodbhavo rasaH | kva cha svarUpAnandAntarlayajAH paramA mudaH || 53|| utkR^iShTo.api mamAtyantaM brahmAnando na rochate | yathA tvadbhajanAnando nityamAsvAdimadrasaH || 54|| vipralambho mayA jAtastvayi kAnta vilInayA | mayi lInAstu tAHsarvAH kiM jAnAsi vrajA~NganAH || 55|| mayyamarShaparA bhUtvA matpadaM sa~NgatAstu tAH | ityuktvA nijahR^iddeshAt prAdurbhAvitavatyasau || 56|| tataH samastAstA gopyo yathApUrvaM babhAShire | svAni svAni sharIrANi jagR^ihuH pUrvavattu tAH || 57|| praNamya kAntaM kAntAM cha idaM vachanamabruvan | vayaM tvayA sparddhamAnA gatAstvatpadavIM sakhi || 58|| tvadIyAnandabhogAya kimarthaM tvaM layaM gatA | pR^ithagbhUtatayA sthitvA sambhogaM nAcharaH kutaH || 59|| sItovAcha | priyasvarUpAvAptyai cha lInA prAgabhavaM priyAH | tataH shUnyatayAtiShThaM nAnvabhUvaM kimapyaham || 60|| tato viklavitA bhUtvA prAdurbhUtA pR^ithaktayA | yuShmAbhirmayi lInAbhiH kiM kR^itaM vAmalochanAH || 61|| yuShmAkameva bhogArthamahaM jAtA pR^ithak prabhoH | nAnenaikye.api varteyaM svarUpAnandarUpiNI || 62|| ataH paraM tu mAM yUyaM nAnusUyitumarhatha | saMhAraH syAttadA sakhyaH shR^i~NgArasya raseshituH || 63|| tasmAtsvasvAtmamaryAdAM na vilambitumarhatha | ahaM priyA bhavatyashcha satataM sharma bibhratu || 64|| ashakyaM na prabhorasya sarvAsAM bhogabhojane | yathA chandrasya sarveShAM kumudAnAM prakAshane || 65|| enaM hi sarvabhAvena sarvA eva bhajantviti | omityuktvA tu tAH sarvAH pUrvavanmudamApnuvan || 66|| nityarAsavilAsAdIMshchakruH svapreyasA saha | evaM viharatastasya pramodavipinAntare || 67|| bahu saMvatsarA jagmurdivyatAruNyashAlinaH | pramodavipinadvAre kadAchillakShmaNAdibhiH || 68|| bhrAtR^ibhiH saha sa~njAtaH sa~NgrAmo.asurayUthapaiH | teShAM prayud.hdhyatAM tatra udatiShThanmahAn dhvaniH || 69|| taM shrutvA raghushArdUlo gopikAH pratyuvAcha ha | ko.asau dhvaniH shrUyate.adya pramodavipinAdbahiH || 70|| prAyo me bhrAtaraH kenApyAkrAntA suravairiNA | niyuddhasyeva saMrAvaH shrUyate vrajayoShitaH || 71|| tatra gaChAmyahaM shIghraM punareShyAmi vo.antikam | tatastAbhiranuj~nAto lakShmaNasyAntikaM yayau || 72|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAsachacharitavarNanaM nAma ekonachatvAriMsho.adhyAyaH || 39|| 72/1778 \section{040\. rAmaprayANo nAma chatvAriMsho.adhyAyaH |} brahmovAcha | tatra gatvA dardashAsau yud.hdhyantaM lakShmaNaM pari | bharataM chaiva shatrughnaM dAnavairbalasaMvR^itaiH || 1|| AgataM rAmamAlokya abhiyuktAH paraistu te | lakShmaNo bharato.arighno harShamApuranuttamam || 2|| tato rAmasahAyAste parAn jigyushcha tatkShaNAt | svasthA bhUtvA tato jyeShThamUchire vachanaM tvidam || 3|| lakShmaNa uvAcha | svAgataM te guNAdhIsha kAryaM sampAditaM prabho | sevanAt kAmarAjasya kachchit sampUritA spR^ihA || 4|| tvadAj~nAtatparAH sarve vayaM gopagaNaiH saha | dhenurakShAparA nAnAtItavantaH sma vAsarAn || 5|| pratyUhAshcheha sa~njAtA bahavo.apyasuraiH kR^itAH | te.api nItAH kShayaM rAma tvatprasAdajuShA mayA || 6|| etau cha bhrAtarau samyagavartetAM tvadAj~nayA | adhunA yattu kartavyaM tadapi shrUyatAM param || 7|| rAj~nA dasharathena tvamasmAbhiH sevakaiH saha | AkArito.asi nItij~na vivAhArthaM vayoyutaH || 8|| dhAtrIgR^ihe vayaM sarve jAtAH sma dhR^itapuShTayaH | adhunA piturAdeshAdayodhyAM yAma rAghava || 9|| gajAshvarathasandohaH pitrA naH preShito.anagha | gajA dhvajapariprauDhAH svarNAla~NkArashAlinaH || 10|| hemapalyANinashchaiva rathAshvAH saparichChadAH | sevakAshchApi bahavo nItA digdeshabhUmipAH || 11|| asmadAnayanArthAya preShitAH sarvabhUbhR^itA | shrImaddasharathenAsmattAtena pravayojuShA || 12|| Arya tvAM cha kR^itodvAhaM rAjyakArye niyojya saH | priyo.asmAkaM pitR^ivR^ittiM vAnaprasthaM shrayiShyati || 13|| tadArya tatra sa~Ngamya pitarau nandayAmahe | dhAtrIgR^ihe nivasatAM bahavo vatsarA yayuH || 14|| idAnIM pitR^igehasya kurmo.ala~NkaraNaM vayam | kiM taiH sutairye na kuryuH pitR^isantoShaNakriyAm || 15|| jIvato gehasantoSho mR^ite vA pAralaukikaH | evamuktastu tai rAma omityUche vachaH prabhuH || 16|| ayodhyAM pratigachChAmo nandayAmaH pitR^Inatha | tataste kR^itasa~NkalpAH prayANAya piturguhe || 17|| sukhitAkhyena gopena gavendreNedamIritAH || he rAma he lakShmaNa bhUrikarman he shatruhan bharata piturgR^ihaM prati | kiM prasthitA yUyamito.adhunA vraje kaH pAlayiShyatyakhilA amUrgAH || 18|| etAH khalu premabhareNa yuShma tsampAlitAH ka~nchana vishvasanti na | aho dharmajA tatkShaNAdeva chAmU rvinAshameShyanti cha tvadviyogAt || 19|| asmAkaM vA kAgatistAta yuShma tpremAmR^itaikAshrayiNAM gopakAnAm | ayaM vrajo vA mukhadarshane kvachi tpalArddhamapyantarAyaM na soDhA || 20|| krItaH premNA rAjaputrairbhavadbhi rloko.atratyaH kAM gatiM labhyate.asau | kva yuShmAkaM mandire naH pravesho bhUmerekashChatraChAyAspadAnAm || 21|| yUyaM tadevaM kartumarhanti naiva dharmaj~nAtAraH satkR^ipAsindhuchittAH | ananyabhAjAM khalu no yUyameva chitraM vittaM cheha chAmutrapUrNam || 22|| nAnyaM bhajAmo na cha saMsmarAmo na chAshrayAmo na cha vIkShayAmaH | bhavatpadAmbhoruhamatra naH paraM paraM sharaNyaM sharaNAgatAnAm || 23|| mA~NgalyovAcha | vatsa rAma bhavataH praNayena prAyasho vrajajano.asti nibaddhaH | adya kA gatiramuShya bhavitrI preShite tvayi chirAtkR^itasa~Nge || 24|| jIvatAM khalu jano bhavatAsau chApadAM samudayAnapanIya | adya kiM sa na mariShyati yuShmadvaktrapUrNavidhudarshanahInaH || 25|| yaH khalu pratidinaM tvayA vinA vartituM kShaNamapi kShamate na | sa tvadAnanavilokanaM vinA kIdR^ishIM gatimavApsyati lokaH || 26|| tatpurIM prati na yAhi sAmprataM rAmachandra pitarAvihaiva te | AgamiShyata idaM vachanaM naH pAlayasva varadeshvareshvara || 27|| eSha gopanR^ipatistvayA paraM putritAM samupagamya nirvR^itaH | vatsa rAma tadamuShya viyogaM dAtumarhati bhavAnna kadApi || 28|| gopA UchuH | ayi mitrANi nibodhata rAmasumitrAtanayabharatashatrughnAH yuShmadviraha bhayArttiH kadAchidapi nAnubhUtapUrvA naH | samprati bhavatAM nagare prasthAnaM shrUyate.asmAbhiH dIrghamajaniShTa duHkhaM prANAntAdapyatIva garIyaH || 29|| atha bhavitA kimato.agre mitraviyogena maraNamasmAka mathavA pUrvaM maraNaM tadanu viyogo bhavatu bhavAya || 30|| sArddhantadasmAbhirA bAlyAdbahulaM sukhaM lasitam | teShAM kShaNaviyoge.api kathaM sthAsyAmahe vayam || 31|| eShAM vilokane.asmAbhirnimeSho.api vigarhitaH | vahanto virahaM teShAM kathaM sthAsyAmahe vayam || 32|| pAnabhojanashayyAdau yairvinA na cha saMsthitAH | viprayoge chiraM teShAM kathaM sthAsyAmahe.adhunA || 33|| eShAM rAjakumArANAM tiShThatAM ratnaveshmasu | dauvArikairvayaM ruddhA prApsyAmaH kiM praveshanam || 34|| yauvarAjye sthito rAmaH kintvasmAn saMsmariShyasi (ti ?)| indrAdidiviShadvandyo vandanIyapadAmbujaH || 35|| evamAlapatAM teShAM vachAMsyAkarNya gopikAH | amI vadanti kiM tAvaditi prochuH parasparam || 36|| tatraikApi cha lokebhyo rAmayAnaM vijAnatI | provAcha gADhadhairyeNa nasphuTaddhR^idayA satI || 37|| ayi gopA aho AlyaH sarve.api nagaraM prati | prasthAnaM rAmachandrasya samAchakShata Arttidam || 38|| ayaM khalu pitR^ibhyAM vai dhAtrIgehe chiroShitaH | yauvarAjyAbhiShekArthamAhUta iti shushrumaH || 39|| ete khalu narendrasya kumArA agnivarchasaH | rAkShasAnAM bhayenAtra gopagehe niveshitAH || 40|| iha tiShThadbhiretaistu kati daityA vinAshitAH | rAkShasAH pUtanAdyAstu vikaTAdyAshcha rAkShasAH || 41|| rAmeNa krIDatA sakhyaH sadya eva vinAshitAH || trilokamadhye naradaityadaivatAt kuto.apyamIShAM hi bhayaM na vidyate | ete khalu kShmAtalasAdhupAlakAH kR^itAvatArAH puruShottamAH svayam || 42|| yathA rAmastathA lakShmA yathA sa bharatastathA | yathaiva bharato vIraH tathA shatrughna uchchakaiH || 43|| ete svayaM ruchA pUrNA bhagavanto narottamAH | pitR^ibhyAmiti vij~nAya samAhUtAH svapattane || 44|| jIvane chApi sandehaH kintvasmAkamataH param | yeShAM kShaNe.api vichChedo nAnubhUtaH kadAchana || 45|| te.amI prayAtAH svapuraM draShTavyAH kathamakShibhiH | iti shrutvA sakhIvAkyaM sarvAstA vrajayoShitaH || 46|| mUrChitAH sahasA tatra nipeturdharaNItale | patitAsvAsu dharaNau mahAn kolAhalo.abhavat || 47|| tA evopacharantInAM gaChantInAmitastataH | dUtInAM cha sakhInAM cha sadya eva vrajA~NgaNe || 48|| tAlavR^intAni kuruta nADI pashyata pashyata | mukheShu salilaM datta ki~nchitpR^ichChata pR^ichChata || 49|| aho hi nimiShatyeShA shvasityeShA tu ki~nchana | aho ki~nchidvadatyeShA IShadvisphuritAdharA || 50|| ityevaM vadatAM tatra janAnAM cha parasparam | tatashchirAya pratilabdhachetanA gavendraghoShasya kura~NgalochanAH | priya prayANashravaNena kAtarA paraM vachaH prochuridaM parasparam || 51|| aho vayasyAH pratikUladevAH kvachitsamAkarNitamIdR^ishaM vachaH | ayaM khalu shvo nagaraM prayAtA hUtaH pitR^ibhyAM yuvarAjayogyaH || 52|| tataH kathaM jIvanamApnuyAmaH kadApyanabhyastaviyogavedanAH | gatismitAprekShaNabhAShaNAdibhiH sakhyo.amunAkR^iShTavashIkR^itAntarAH || 53|| IdR^igvipat kvApi kadApi janmani prAptA nachAsmAsu yataH susaMshayaH | aho.amunA varShadavAnalAdinA prANAntakebhyaH kimu rakShitA vayam || 54|| ityuktvA sahasA gopyo galatkajjalakaishchalaiH | kadambakusumasthUlairbahulairashruvindubhiH || 55|| mamR^ijuH kuchakAshmIraM dIrghaniHshvAsakampitAH | yathA katha~nchiddhairyeNa prANAn saMrudhya tasthire || 56|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmaprayANo nAma chatvAriMsho.adhyAyaH || 40|| 56/1834 ## Encoded and proofread by Vishal Pandey \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}