% Text title : Rama Rasa Varnanam % File name : rAmarAsavarNanam.itx % Category : raama % Location : doc\_raama % Transliterated by : Vishal Pandey % Proofread by : Vishal Pandey % Description/comments : bhushuNDirAmAyaNam | pUrvakhaNDa | adhyAya 24-36|| % Latest update : August 31, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Rama Rasa Varnanam ..}## \itxtitle{.. rAmarAsavarNanam ..}##\endtitles ## \section{24} brahmovAcha | parArddhasmaralAvaNyaM bibhrat sundaravigrahaH | kAminInAM kAmarasaM poShayan rAghavo babhau || 1|| sItayArddhA~Ngasa~NginyA saha kelirasaM dadhat | jyotsnayA chandravadrAmo reje nakShatramaNDale || 2|| mugdhAnAM gokulastrINAM jAnakyAviShTachetasAm | samUhaM rasayan rAmo babhArAkR^itisauShThavam || 3|| yanneti netIti vadanti vedAH brahmAdayo yanna lebhustapobhiH | tattvaM paraM tachChrutimUrdhvamR^igyaM vrajA~NganAbhiH karayorgR^ihItam || 4|| gu~njAhAraM dadhadurasilasachChIrShamAyUrachandro veNuM bimboShThadalakalitaM bibhradApUrNanAdam | snigdhA cha shrIrnaTa iva lasadvesha saundaryasAro bibhadrAmaH pramudavipinaM vallavIrmodayAnaH || 5|| dviparArddhAvasAne.api nityaM krIDati rAghavaH | nAnto.asya nityalIlAnAM svAnandarasarUpiNaH || 6|| rAghavo modayan gopIstA eva saparichChadAH | evaM yogI vai ramate rAmo ramayatAM varaH || 7|| nirvikAro brahmaNo.api pratiShThA paramAspadam | nAsya kAmena kopena lobhena cha mahAtmanaH || 8|| manovikAraH samabhUdyathA saMsiddhiyoginaH | ityevaM rAmadevasya bAlalIlAM shR^iNoti yaH || 9|| sa yAti rAmasAyujyaM paramAnandanirvR^itiH (tiM ?). athAhamabhidhAsyAmi rAmarAsaM manoharam || 10|| adR^ishyaM yat surendrAdyaishchakAra raghupu~NgavaH | koTikandarpalAvaNyavijayI raghupu~NgavaH || 11|| rAmakaNTakarUpAMshcha mahAdaityAnajIhanat | teShAM vadheShu saMvighnaM sahasA vinivArayan | mahAvIro rAmachandrashchakArAtIva vikramam || 12|| ramaNamanudinaM yo rAmachandrasya pUrNaM praNatamatiradhIte mAnavo rAmabhaktaH | sa bhavati shivatulyo rAmabhaktyA prapUrNaH paramasukhanimagnashchinmayAnandarUpaH || 13|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde kelivarNanaM nAma chaturviMsho.adhyAyaH || 24|| \section{25} bhushuNDa uvAcha | shrutvedaM rAmachandrasya kaumAracharitaM mama | manaH shItalatAmeti yadvat pIyUShadhArayA || 1|| dattvA varaM gopikAnAM nityamAtmapradaM vidhe | yachchakAra raghushreShThastannaH shaMsitumarhasi || 2|| chIrNavratAnAM viprANAM daNDakAraNyavAsinAm | yathA varaM dadau rAmastathA me vada vistarAt || 3|| dviparArdhAnte.api nityaM sahajAnandalokagaH | rAsaM chakAra rAmAbhiH paramaishvaryabhAvitaH || 4|| tatrApi divyarAse tu yAni yAni shubhAni cha | chakre rAsacharitrANi tAni me kathaya prabho || 5|| ekapatnIvrate sthitvA satyaM lopitavAnna cha | bahukAntAratiM dR^iShTvA tathA na dveShTi jAnakI || 6|| tadetat kathayAsmAkaM rAmachAritramadbhutam | shR^iNvato me mahAn harSho romabhedashcha jAyate || 7|| gadgadashcha tathA kaNThe chittasyaiva cha nirvR^itiH | aho dhanyA amI devA mada~NgavinivAsinaH || 8|| ye pibanti shubhaM nityaM rAmachandrakathAmR^itam | dhanyo.ahaM kR^itakR^ityashcha tiryagyonigato.api san || 9|| yatpibAmyamR^itaM brahman bhavadvadanavichyutam | brahmovAcha | aho pariNatA buddhistava samyagvibhAti me || 10|| punaH punaH prashnayasi yadrArAghavapateH kathAm | vakShAmyahaM tu vaktavyamavaktavyaM kadAchana || 11|| gopanIyaM shukenApi yad yogIndreNa dhImatA | kathAmR^itaikakuNDasya chatvAro rakShakA vayam || 12|| ahaM shukashcha sheShashcha tathA devI tu jAnakI | na brUmaH sakalaM tattu gopanIyaM prayatnataH || 13|| vAchakAn ghAtayiShyAmi mAtR^ijAraprasa~Ngavat | adhikAriNamAlokya katha~nchit kathayAmahe || 14|| pa~nchAdhikAriNo.apyatra ShaShTho naivopalabhyate | tvamaNDajauttareyashcha dharaNI cha pativratA || 15|| saumitreyashchordhvaretA tathA mArutanandanaH | tubhyaM mayA samAkhyAtA kalpe\-kalpe yuge yuge || 16|| rAmamAyAprabhAveNa punarvismR^itavAnasi | shukena chauttareyAya rAmachAritramIryate || 17|| ihaiva shuddhasattvAya goloke premabhAgine | punashcha bhagavAn sheSho vyAchaShTe dharaNIM prati || 18|| lakShmaNAya tathA devI jAnakI pratyuvAcha ha | tachChrutvA sakalaM proktaM lakShmaNena hanUmate || 19|| pa~nchemAH saMhitAstatra sa~NkShepeNa shR^iNu dvija | bhaushuNDI parameyaM ShaTtriMshatsAhasramIritA || 20|| chatvAriMshatsahasraM tu lakShamAtra mudIritam | hanumatsaMhitAlakShaM vAyuloke virAjate || 21|| samuchchayastu pa~nchAnAM mayoktA brahmasaMhitA | ityevaM rAmacharitaM shatakoTipravistaram || 22|| pratikalpaM pratiyugaM anyadanyad vibhAvyatAm | nAntastasya charitrANAM kalpakoTishatairapi || 23|| ki~nchit samAdhAvAlokya shR^iNu putra nigadyate | yatpR^iShTaM tu tvayA gopIrAmayoH krIDanaM param || 24|| tatsugopyaM kathaM vAchyaM vaktAsyAnnArakI dhruvam | athApi shuddhasattvAya bhaktAya vimalAtmane || 25|| vAchyamAchAryavaryaistu tachChrutvA tatparo bhavet | satyaM satyaM mayA nityaM chintyate mUlamantravat || 26|| tad.hdhyAnAmR^itayogena tiShThAmyAkalpamaNDaja | tapastaptaM mayA pUrva tIvrAttIvrataraM dvija || 27|| tena prasannaH sIteshaH sadA mAM darshanaM dadau | svalokaM darshayAmAsa golokAt paratastu yat || 28|| tatra rAsavilAsAdi dR^iShTavAnahamadbhutam | pramodavipine pUrvaM rAmashchakre sukrIDanam || 29|| tasyApyanukR^itiM kR^iShNashchakre vR^indAvane vane | shrIrAmo bhagavAn pUrNaH kalAbhiH puruShottamaH || 30|| koTilakShmIsahasrANAmaMshinI janakAtmajA | etayoreva divyAMshau rAdhAkR^iShNAtmakau vraje || 31|| kAle\-kAle samudbhaya kurutaH shAshvatIM ratim | rAmAMsho bhagavAn kR^iShNaH sItAMsho rAdhikeshvarI || 32|| anyAshcha sakalA gopyastadaMshAMshA udIritAH | dvArikAyAM rukmiNIyaM mahAlakShmI maheshvarI || 33|| anyAshcha satyabhAmAdyAstadaMshAH sahajAtmikAH | kvachidAvesharUpeNa kvachidaMshasvarUpataH || 34|| kvachit sAkShAt svayaM sItA ramate prabhuNA saha | saiva rAseshvarI tena ramate rAsamaNDale || 35|| ekadhA shatadhA chaiva kR^itvA rUpANi santatam | tachcharitraM mahAgopyaM mayA j~nAtuM na shakyate || 36|| kuru kalpashataM tIvrAM tapashcharyAM svashodhikAm | tadA te tAdR^ishI bhaktirbhaviShyatyanapAyinI || 37|| tadA shrIrAmachAritraM shrotumarhasyasheShataH | nochenmAmeva shapsyanti yogIndrAste shukAdayaH || 38|| anadhikAriNe mA brUyAdityuktaM prabhuNApi me | iti brahmavachaH shrutvA bhushuNDo nAma vai dvijaH || 39|| mahatImArttimanvArchChat prANAnte.api garIyasIm | AkAshavAk samudbhUtA tadA saMshR^iNvatostayoH || 40|| brUhi brahmannasheSheNa mama chAritramadbhutam | rAsalIlAvinodAkhyaM bhaktAyANDajarUpiNe || 41|| ayaM hi sumahAn yogI mamaikAntaratipriyaH | shAnto dAntastitikShashcha koTikalpakR^itashramaH || 42|| madbhakto matparaH shAnto madarthatyaktasaMsmR^itiH | ekAntachArI vinayI bhaktAnAM prItivarddhanaH || 43|| j~nApayAsmai visheSheNa rAmachAritramadbhutam | pItvA pIyUShavat sarvaM nAnyasmai kathayiShyati || 44|| iti daivIM giraM shrutvA brahmA sa~njAtasambhramaH | sampUjya dvijamAchaShTe rAmalIlAM manoharAm || 45|| etAmaikAntikIM lIlAM yo brUyAdanadhikAriNe | sa pachyeta mahAghore narake daivachoditaH || 46|| (yaH)kR^iShNaikAntataro bhakto rAmabhaktivivarjitaH | tasmai na kathayedetAM lIlAM vishvasya pAvanIm || 47|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma pa~nchaviMsho.adhyAyaH || 25|| \section{26} brahmovAcha | shR^iNu dvija pramANaj~na rAmalIlAM manoharAm | divyarAsasamAyuktAM sItAkautukavarddhinIm || 1|| sarve.apyagnikumArAste ShaShTisAhasrasa~NkhyakAH | rAmalIlArasAbhij~nAH prApurnijatapaH phalam || 2|| kalpaM sArasvataM prApya daNDakAraNyavAsinaH | shrutayashchaiva sa~njAtA gopIrUpeNa gokule || 3|| rAmarUpamanuprApuH sarayvAstaTayordvayoH | pramodavanavAsinyo jAnakyAshcha mahApriyAH || 4|| rAmatattvamanuprApya mumuhuH kAmabhAvitAH | anyAshcha divyalalanA divyarUpasamanvitAH || 5|| kR^itvA tapo varaM labdhvA divyamApurmanoratham | tato nijavaraM satyaM kattu rAmo mahAmanAH || 6|| kAmatattvena tAH sarvA ramayAmAsa gopikAH | atha prAdurabhUt kAmaH sahajAnandalakShaNaH || 7|| jAnakIM vepayAmAsa sahajAnandarUpiNIm | sA vepitA kAmasharaiH prAdurbhUya raghUdvahAt || 8|| divyaveshadharA bhUtvA kShobhayAmAsa rAghavam | sa~NkShubdhaH kAmabANena tAmAli~NgitumIyivAn || 9|| tamAyAntaM samAlokya svayamantarbabhUva sA | atha khinno rAjasUnurviraheNa mR^igIdR^ishaH || 10|| itastato bhrAmyamANo dishaH shUnyA vilokayan | pANDukShAmavapuH sAshrustabdhaH pulakapUritaH || 11|| dine dine vyathApUrNaH pralInasakalendriyaH | padmapatravishAlAkShIM tAmeva nijavallabhAm || 12|| dhyAyamAno.antarA dR^iShTyA bahiH shUnyAkhilakriyaH | ashuShyadrAjatanayo dIryamANaH svavakShasi || 13|| kvachichchandramupAlebhe pUrNabimbaM sudhAmayam | kvachit padmavanaM dR^iShTvA duHkhI netre nyamIlayat || 14|| kvachit kairaviNIM vIkShya babhUva cha parA~NmukhaH | kvachid rambhAvanaM dR^iShTvA spR^iShTvA prAdravadAturaH || 15|| kvachit ku~njalatAM dR^iShTvA vaktuM samupachakrame | kvachid vasantamAlokya mene dAvAnalaM vibhuH || 16|| kvachidekAntasadane tAmupAlabhata priyAm | aye ! kaThorahR^idaye dR^ipte janakanandini || 17|| vyathamAnahR^idaM dR^iShTvA nAdyApi karuNA tava | sakR^inme darshanaM dattvA mahAvirahavardhanam || 18|| antarhitA tvaM kiM brUmaH premashUnyakaThoratAm | kvachidAkAshamAli~Ngya priyAbud.hdhyA mumoda saH || 19|| kvachinnavadalaM dR^iShTvA chakre chumbanagAM dhiyam | kvachit khinnamanAH shrAnto shayyAmAli~Ngya saMshritaH || 20|| kvachiddhasan kvachiddhAvan kvachit krIDArasaM dadhat | kvachidunmattavajjalpan kvachit kurvan manorathAn || 21|| naiva lebhe ratiM kvApi priyAdhyAnaparAyaNaH | sarayUghoSha vAsinyo divyAshcha lalanAgaNAH || 22|| rAmanAyakamAlokya babhUvuH kAmapIDitAH | kAshchittadguNamAkarNya babhUvuH kAmamohitAH || 23|| kAshchit sAkShAdamuM dR^iShTvA nipeturbhR^ishamUrChitAH | kAshchichchitragataM dR^iShTvA jAtAH kAmasharArditAH || 24|| kAshchit svapne samAlokya pIDAmApuH suduHsahAm | evaM rAmaguNAkR^iShTAH samastA vAmalochanAH || 25|| virahArttAH shritaikAntA dUtIbhiH sa.nnyavedayan | tAsAM dUtyo rAmametya prochurvirahajAM vyathAm || 26|| dUtya UchuH | ayi sundara rAghavottama tvamasi premabharaikabhAjanam | vanitAH smarabANavepitAH sadaya tvaM paripAlaya prabho || 27|| tava rUpavimohitAH striyaH kalitAH kAmakare kR^itAshayAH | kulashIlavilajjayAturAH pathi ruddhAH sarito yathAbhavan || 28|| ayi rAjakumAra samprati vyathitaprANavimochanoddhurAH | na nibhAlayase kimIdR^ishIH karuNAvArinidhiH svayaM bhavAn || 29|| atha te kaThinaM yadA mano vrajarAmAnanavIkShaNAkShamam | maraNaM tadimA mR^igIdR^ishaH kalayiShyanti vigarhitaM bhuvi || 30|| ayi kAmaparArddhasundara trijaganmohanama~njulAkR^ite | mR^ita eSha mR^igIdR^ishIgaNaH praNayashrIparipAlakastava || 31|| ayi manmathamohanAkR^ite kimiyaM te prakR^itirduratyayA | yadamUrlalanA nijAdharA mR^itapAnena na jIvayasyuta || 32|| vanitAvadhapAtakodbhavaM bhaya mAste bhavato.athavA na vA | raghuvaMshavibhUShaNo bhavAn kathamatyugramadharmamAshritaH || 33|| charaNAmbujanirgalanmadhudrava dhArAsukhitAntarAshrayAH | munayo.api bhavadguNAmR^itaM nanu gAyanti rajastamolayAH || 34|| ayi rAghavavaryadhurya te charaNAmbhojaparAgakA~NkShiNIH | abalA madanena ghAtayan hR^idi chintAM mahatImavApsyasi || 35|| shishunaiva vimohitAntarA vanitAstA vratabandhakarshitAH | bhavatA varadAnanirvR^itA vachanenaiva na va~nchitAH kimu || 36|| idamIdR^ishabAlabhAShitaM dharaNau samprati vishvaseta kaH | atha vishvasanIyabhAShito dayito yadyasi tat prasIda bhoH || 37|| nijashaishavakarmavismaran varadAnaM yadi vismR^ito.asi bhoH | tadimA yuvarAja samprati praNayenaiva sunirvR^itAH kuru || 38|| yadichechCharaNAgatA amUH paripAtuM kShamate na te manaH | bhavataH suchirasthiraM vrataM gatameva pratibhAti me.adhunA || 39|| sharaNAgatapAlanavrataM yadi te susthiramasti rAghava | tadimA raghurAja kanyakA virahAmbhonidhitaH samuddhara || 40|| prabhuNA karuNAvatA tvayA na vilambaH karaNIya eva chet | paripAlaya ghoShasundarI rnijanAthAH smarabANapIDitAH || 41|| raghunAtha bhavAn bhavArNave prakaTo.abhUrnijasaukhyahetave | sa kathaM nijanAthasundarI nivahaM saMvyathayan na lajjate || 42|| iti shushruma devakAryakR^it kR^itaveshaH puruShottamo bhavAn | tadimAH suralokasundarIH virahArtAH paripAlaya prabho || 43|| paripAlaya nAtha sevakAn nijalAvaNyasudhaikasaMshrayAt | iti te virudAvalI yathA na vishIryet karuNArasAmbudhe || 44|| smarasundara kApi mUrchChitA pramadaM kApi tanoti mantravit | muhureva cha kApi dhAvati trapayA kApi nirodhitAbhavat || 45|| pralapatyapi kApi bhUrishaH karuNAM kApi nibhAlate tanum | jaDavat praNayena kApyabhUd bahushaH khidyati rAma kAchana || 46|| pulakAni bibharti kAchana svarabha~NgaM kurute cha kAchana | praNayena cha kApi kampate malinA~NgI khalu rAma kApyabhUt || 47|| atha kApi karoti rodanaM pR^ithumuktAphalalochanAshrubhiH | priya kApi vilInavR^ittikA bhuvanaM shUnyamivaiva vIkShyate || 48|| iti nityamupasthitaM mahat kadanaM ghoShapurImR^igIdR^ishAm | kR^ipayA kShapayAtikomala prakR^ite rAma dhanurdharAgraNIH || 49|| ayi rAma dhanurdharAgraNIH prasabhaM rAjakumAra pAlaya | nahi chennihaniShyate smaro nijanAthAH khalu ghoShasundarIH || 50|| mahatIM shriyamAptavAnasi smarasi tvaM kimu dhenudhoraNIH | adhunApi tavaiva gopate hR^idi vA~nChanti gavendratAM prabho || 51|| satatotsavabhUribhAgyavA nasi sAketapurIpateH sutaH | na bhavantamiha tyajantyamI svasakhAyaH khalu gopaputrakAH || 52|| mahatI khalu rAma vartate bhavataH shrIrgurugopaveshmasu | na tathA hR^idayaM dhinotyasau nR^ipa sampattirapAraku~njarA || 53|| pitR^ito bhavate pradarshitA kamalA koTigataughasevitA | kimu vismaraNe bhaviShyati praNayAvaddhagavendraveshmanaH || 54|| jananI tava gopasundarI raghuvarya tvayi putravatsalA | tvamapi sphuTarAjyasampadaM praNayenaiva vidhUya saMsthitaH || 55|| iti rAma vigarhaNaM tava prakaTaM premavashena kathyate | nR^ipaputra na chet tvamIshvaraH kimu loke sulabho.asi mR^igyatAm || 56|| navanItasamUhataskaro vrajarAmAparirambhapeshalaH | sulabho.apyasi ghoShabhUShaNa svakalIlArasamAtrakautukI || 57|| iti dUtyaparAyaNAshayai rvrajadUtInivahairudIritam | vachanaM sunishamya rAghavaH prahasan prAha manoj~nayA girA || 58|| shrIrAma uvAcha | sAtyantaM me priyA sItA hR^idgatA bahirudgatA | mohayitvA sahR^idayaM hAhA kutra gatA javAt || 59|| na tAM vinA kShaNaM sthAsyAmyahamIsho.api sampadAm | sA me vigarhaNaM kuryAdyadi krIDeyamanyataH || 60|| tadbhrUvijR^imbhavashago bibhemi vrajadUtikAH | tatsvIkR^itimahaM kR^itvA shroShyAmyanyAbhivA~nChitam || 61|| janakasya gR^ihe jAtA sA me svapnagatA.abravIt | tAM tyaktvA kathamanyAsu kurvIya praNayotsavam || 62|| sA me yadi prakupyeta tadA kiM me bhavediti | muhuH sa~nchintya nAnyAsAM praNayaM pAlituM kShamaH || 63|| tad vrUta madvachastatra gatvA yUyaM sudUtikAH | AshvAsayata tAH kAntA bhUyo madvirahAturAH || 64|| bhavatIbhyo varaM dattaM smarAmi vrajayoShitaH | tatra kAlaM pratIkShadhvaM yAvat sItAsamAgamaH || 65|| tathAhaM vidhivat kR^itvA bhUyaH pariNayotsavam | tasyai mahApadaM dattvA mahiShItvena bhAvitam || 66|| bhavatIbhistataH sa~NgaM kariShyAmi vrajA~NganAH | ityevaM bhAShamANe tu tasmin rAghavapu~Ngave || 67|| AyayurmunayaH sarve dUtInAM purataH sthitAH | sthUlAkShaH sharkarAkShashcha kamburmedhAtithiH shukaH || 68|| nAradaH parvatashchaiva sudharmA chaikalo dvijaH | mitrabhavano.apyatho dhaumyaH shatAnando vishAradaH || 69|| jamadagnistathA rAmo vashiShTho vAmadevakaH | anye chaiva tapovIrAH prAdurAsurmunIshvarAH || 70|| jAbAliH pippalAdashcha shANDilyo lohitastathA | uddAlako devalashcha lomashashcha mahAmuniH | te tatra bodhayAmAsurdharmaj~naM raghupu~Ngavam || 71|| sunaya UchuH | shR^iNu rAma mahAbAho naiva vaktumihArhasi | tvada~Ngasa~NginI sItA nodvAhaM samupekShate || 72|| shaishave shishurUpA sA tAruNye taruNAkR^itiH | tirobhAve tirobhUtAvirbhAve prakaTAkR^itiH || 73|| chandreNa chandrikevAsau tvayaiva saha vartate | gachCha rAma manoj~naM tat pramodavanamuttamam || 74|| tatrasthA vrajadevIshcha ramayasva chiraM prabho | tA eva prathamaM tasyAH kariShyanti vikaitavam || 75|| dUtyaM tayA bhavatsa~NgaM kArayiShyanti yoShitaH | tAsvAviShTA tataH sItA raMsyate bhavatA samam || 76|| svayaM cha raMsyate sAkShAt sItA sahajasundarI | nAtra tvayA kvachit kAryo vikalpo raghunandana || 77|| tAsAmeva hitArthAya bhaktAnAM vrajayoShitAm | tvattaH prAdurabhUdevA bhedena darshanaM gatA || 78|| punashchAntarhitA bhUtvA pramodavanamAgatA | tatra sA shobhate nityaM sarayUtIravAsinI || 79|| pramodavanamadhyasthA taddevIbhishcha pUjitA | tAsAM madhye.anishaM bhAti pramodavanadevatA || 80|| raktAshokalatAku~njaM sItAsau tatra kAnane | tvaM tAta gachCha tatraiva pUrayasva manorathAn || 81|| netrotsavaM tathAsmAkaM dehi rAghavapu~Ngava | trailokye cha mahAmodaM varddhayasva mahAmate || 82|| nAto vilambanaM kAryaM vayaM dUtyamupAgatAH | tatraiva sItayA sArddhaM shobhante vrajayoShitaH || 83|| shrutirUpA nityasiddhA agniputrAshcha yoginaH | anye cha divyamunayo vA~nChanti bhavadAgamam || 84|| yoShidrUpaM vidhAyaite kAmena kShubhitAshayAH | tvAmeva nityaM vA~nChanti tatra gachChAdhunA prabho || 85|| iti teShAM vachaH shrutvA rAmaH prahasitAnanaH | mahAntamutsavaM kR^itvA sarvAMstAn visasarja ha || 86|| omityuktvA dUtikAshcha visasarja nR^ipAtmajaH | dUtyo.api tena vAgvandhaM kR^itvA pramuditAshayAH || 87|| AyAti bhavatInAM vai nAthaH sa~njAtakautukaH | iti tAbhyo vrajastrIbhyaH pR^ithak satyaM nyavedayan || 88|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma ShaDviMsho.adhyAyaH || 26|| \section{27} athAgamachCharatkAlaH pramodavanamadhyataH | utphullapa~NkajavanaH parAgoddhUlitAmbaraH || 1|| saptachChadogra saugandhyasamUhonmattadiggajaH | mR^iduchandrakarasparshasahajotphullakairavaH || 2|| utphullamallikAvallIkusumastavakAnvitaH | khelatkha~njanadAmpatyasambhramodbhUtamanmathaH || 3|| chakorIvadanAntaHstha nishAkarakarAmR^itaH haMsakAraNDavAkrIDasaliloddharaNoddhuraH | ka~njaki~njalkapu~njAntarlInaprachuraShaTpadaH kAshapuShpapratIkAshachamarIpuchChamaNDalaH || 5|| pramodavanasamphullamAlatIsaurabhAnvitaH | santatasvachChasarayUsalilAchitabAlukaH || 6|| gopagopIhR^idutsAhavarddhanaH puShTikArakaH | dR^iShTvedR^ishaM tu samayaM rAmo ramaNakovidaH || 7|| godhoraNIM puraskR^itya pramodavanamAgamat | tatra gatvA kR^itAkalpaH sahajotsavasundaraH || 8|| a~NgalAvaNyasandohaprakAshitadigantaraH | gopAnuvAcha sakalAn bhrAtR^IMshcha lakShmaNAdikAn || 9|| he lakShmaNa gavAM goShThaM rachyatAM parito.atra vai | gopaiH sArddhaM shAdvalAni chAryyatAM mama dhenavaH || 10|| ahamatra kariShyAmi pramodavipinAntare | pUjAM kAmeshvarasyA~Nga devadevasya santatam || 11|| bharatena cha shatrughna sArdhaM tvaM gAshcha chAraya | atra syAt ko.api chedvighnaH pratIkAryastathaiva saH || 12|| pramodavanaku~njeShu kariShyAmi manoratham | omityuktavantamatho visR^ijya lakShmaNaM cha tAn || 13|| antaH pramodavipinamiyAya raghunandanaH | tatra gatvA shashijyotsnA visatantupaTojjvalAH || 14|| sudhAmayIH sharatpUrNA rajanIrAjuhAva saH | dviparArdhAnte.api nityAstAstasya purato.abhavan || 15|| tAsu krIDanamArebhe divyakelIvishAradaH | tatra sthitvA mahAku~nja jugu~nja kalaveNunA || 16|| tatra veNurave gAnamakarodidamAdarAt | ityehi janakanandini madantaH santApaharaNachandrikAvatAravigrahe mada~Ngasa~njAtapramodavanalaharIlIlAyitagate sahajachidAnandamayatAruNya vilAsavaibhavAdhivAsite || 17|| chillokasvAmini kAminIjanagarvApahAra makaradhvajapatAke vedimadhye mahAmattamAta~NgagAmini rAkeshaprabhAvalepanirvahaNavadanakAnte kaishoralIlAmatila~NghyavartamAne || 18|| pramodavana\-vR^indAvana\-mandAravana\-kadambavana\-pArijAtavaneshvari ku~njabhuvaneshvari raktAshokalatAmaNDapamadhyasthe smaramantra\-mahAvidye shrImantra\-vidye mahAmantravidye mahAshrIyantranAyike mahAchakranAyike mAta~NgakulapUjanIyachintAmaNicharaNanakhachandrike || 19|| cha~nchalApA~Ngasa~NkShobhitakoTikandarpakAminIhR^idaye koTibrahmANDakamalAsamuchchayarUpavigrahe mandasmitamAtranirastavirahashoke hA bhAmini hA chaNDi hAtyantakopane hAtishayadurArAdhyashIle bhUlIlAdivividhAkArAvAntarAvatArAti\-nimagnamAnase kvAsi kvAsIti OM OM oM OM Anandavallike kvAsi kvAsIti jagau || 20|| tatastadAkarNya suveNuniHsvanaM priyoditaM manmathavega varddhanam | smaronmadaproddhatamAnasA bahi rhR^idantarAdAvirabhUnnitambinI || 21|| ashokavallIvanamaNDapAntarAd viniHsarantI sahajAruNAMshukA | ghaTastanI sanmaNihArabhUShaNA sphuratpadanyAsavira~nchitAvaniH || 22|| marAlagatya~nchitama~njuvigrahA nitambabhArodvahanAkShamA ramA | mR^idusmitadadyotavibhAsitAnanA manoharApA~NgavibhUShitekShaNA || 23|| anarghyakA~nchIguNanAdighaNTikA manoj~nakeyUravilambidorlatA | trapAnimagnA kalitAvaguNThanA suvR^ittadIvyajjaghanaprabhAmbarA || 24|| sukaNThakaNThI shubhasUtrashobhitA sabhAgasaubhAgyasamUhasa~NgatA | samAnashIlaiH prachuraiH sakhIjanaiH sanAthaparyantapurasthalasthitA || 25|| parisphurachchArukapolamaNDana pratiShThatATa~NkamaNiprabhAbharA | prasUnachitrIkR^itachAruveNikA sunAsikAshobhimahAmaNitrayA || 26|| suma~njusindUrasamUhasundara prasarpisImantitaratnapaTTikA | lalATaparyantavirAjibhUShaNa prabhAsamUhaiH parivepitAnanA || 27|| sA rAghavendrasya javena sannidhau sametya kaNThe maNimAlikAmadhAt | tayorvinirvR^itya vivAhama~NgalaM sakhIjanaH ku~njagR^ihe vidhAnavit || 28|| pravartayAmAsa mitho ratikriyAM navInasa~Ngodyadana~NgakautukAm | tatastayostatra dine dine.abhava nmahotsavaH pUrNasakhImanorathaH || 29|| shR^i~NgArayAmAsa raghUdvahaH priyAM priyApi taM divyayuvAnamAdarAt | evaM tadanyonyamabhUt kutUhalaM dAmpatyabhAvapraNayena sa~nchitam || 30|| parasparAlApanirIkShaNAdiShu pravR^iddha uchchaiH praNayasya vAridhiH | abhUdamaryAdataraH samantato yathAnyavArtA dharaNIM samAkramat || 31|| sAketanagaradvArA rAsabhUH sahaveshmasu | sarayUtaTaku~njeShu ratnaparvatasAnuShu || 32|| krIDAsthAneShu divyeShu mahAsAmrAjyabhUtiShu | vATikAtaTavApIShu pramodavanamadhyataH || 33|| dadhau kelirasaM rAmo rAmayA saha santatam | kvachid gu~njAvibhUShADhyo vanamAlAvibhUShaNaH || 33|| mayUrachandrikottaMsI vitene nayanotsavam | kvachichchandanakAshmIramakarIpatrachitritaH || 35|| ratnAkalpamanohArI chakArAtIva sampadam | kvachichcha kanakoShNISharatnastavakashobhitaH || 36|| hemaka~nchukaliptA~Ngo reje rAjottamo yathA | kvachit pItAmbaradharaH shubhradhautravirAjitaH || 37|| AbaddhachUDAchikurashchakAra priyayA mudam | kvachichcha mallakachChADhyaH suvarNadhR^itakuNDalaH || 38|| karasthavalayollAsI rarAja raghunandanaH | kvachinnAsAmaNibhrAjI shrImadAnanamaNDalaH || 39|| priyAkalpitapuMvesho reje shrIrAmachandramAH | kvachit kirAtaveshena sannaddhalalanAsakhaH | mR^igayAbhiratirvIro vyarochata vanAntare || 40|| evaM vichitrarachanAnvitakelikAraH kandarpakoTikamanIyakalAkalApaH | dAsIjanaprativibhUShitadivyarAmA tAruNyamodamadirArasapAnamattaH || 41|| anyonyamujjvalarasodadhihAvabhAva ri~Ngattara~NgashatasAndratarArdramUrttiH | chakre vilAsarasiko vividhAn vilAsAn shrImatpramodavanaku~njagR^ihe suramye || 42|| ityaM viharatastasya rAmayA sItayA saha | dviparArddhantimabhavad brahmaNo rajanI hi sA || 43|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma saptaviMsho.adhyAyaH || 27|| \section{28} tataH pravartate ghoraM tamo bhAvapidhAyakam | raverastamabhUttejaH shashubhe jyotiShAM gaNaH || 1|| tArakaughAH prAdurAsannulUkAH samprapedire | padmakoshAntare baddhAH jugu~njarna madhuvratAH || 2|| madhurollAsasaMshobhi babhau kairaviNIvanaM viTapeShu cha nidrANAH pata~NgA na cha bhAShire | saMvIkShya tAmasIM velAM rAmaH provAcha jAnakIm || 3|| janakanandini samprati vartate rajanirutsukakokagaNArtidA | sphuradulUkakadambakamoda kR^ittimiraghorapaTAvR^itakAnanA || 4|| kaTu raTanti cha samprati pheravAH sukalahaMsaravashcha tirohitaH | shravaNayoH kurute kaTutAmasau kimapi chakravadhU nivahAravaH || 5|| na khalu samprati va~njulakAnanaM vikasitaM vitanoti dR^igutsavam | kumudinI pravibhartti vikAsitAM vitathasaurabhasampadupekShitA || 6|| kimapi gAyati cha bhramarAvalI vikaTaku~njalatAvanaveshmasu | dadhati ratnagirestaTabhUmaya stimirasa~NghakR^itaM svaparAbhavam || 7|| iti nishamya nishAgamavarNanaM janakajA samabhAShata vallabham | iyamaho rajanI na nivartate pralaya eSha vidherapi nAshakaH || 8|| bhajati bhUtagaNaH prakR^itiM parAM prakR^itireti pare puruShe layam | puruSha eti bhavantamamuM paraM nijavilAsarataM puruShottamam || 9|| tvamadhunApi raterna nivartase sahajachitsukhakelikalAnidhiH | yadapi nAtha gatA layamIdR^ishAH shatasha eva vira~nchiharIshvarAH || 10|| tvamavadhiH paramaM puruShottamaH satatakAlakalAkalanAtmakaH | priya bhavantamupetya gato.a pyasAvagata eva vivAtyata ityaho || 11|| ahamapi prabhuNA bhavatA saha pramudakAnanaku~njavilAsinI | na kalaye praNayena cha sambhavaM na viratiM sukhakelimahotsave || 12|| atha yadi svapanaspR^ihayA prabho kimapi te nayane.alasapakShmaNI | tadahamapyadhunA svapimi kShaNaM bhavadudArabhujAntaravarttinI || 13|| bhavaduronayanAnananAsikA hR^idayapANipadAvayavAshritA | virachayAmi suShuptirivoChvasa nnigamashabdamayIM viratiM na kim || 14|| nidhuvanAntamitA shlathavigrahA svapimi nAtha kadA bhavatA samam | svadayitasya suShuptidashAjuSha stava mukhendunirIkShaNaM makShamA || 15|| nahi nimIlitalochanapa~Nkajo .apyatha bhavAnapi mAM parimu~nchasi | sukhasuyantritadoHparirambhaNa praNayakelikalAkulavigrahaH || 16|| alasalochana eSha sakhIjano .apyalamiha svapitIti vibhAvyate | iha na so.api jano.asti ya etya no dishati nAgalatAdalavITikAm || 17|| kathayato rativallabhayormithaH sapadi kApi sakhI susamAyayau | na yuvayoradhunApi dinAtyaye bhavati suptiratIvavilAsinoH || 18|| navaniku~njalatAvanamaNDape kusumaklR^iptatale kurutho na kim | nidhuvanakriyayA sahajaM sukhaM smaravilAsakalAkushalau yuvAm || 19|| nidhuvanashramasa~Ngatanidrayo shcharaNavAhanametya karoti yA | kimu na sApyahamadbhutadAsikA rahasi dampatisuptirahasyagA || 20|| itthaM sakhIgiraM shrutvA smR^itvA sItAraghUdvahau | shayyAmandiramatyuchchairAjagmaturanuttamam || 21|| chandanAgurudhUpADhyaM karpUrojjvaladIpakam | shayyAntAvanivinyasta divyAstaraNagaindukam || 22|| nAnAra~NgasR^itAneka divyachitravichitritam | ku~njavallIvanAntaHsthamandAradrumamUlagam || 23|| raktapItaprabhAshobhiratnavedpayuri sthitam | suvarNasampuTanyastatAmbUlodalavITikam || 24|| kalpadrumaprasUnastragvAsola~NkArabhUShitam | sambhogamallayuddhAnta sukhadavyajanA~nchitam || 25|| sugandhimiShTamadhurapakvAnnAdisamAyutam | prodbhAsiratnachaShakopetamaireyabhAjanam || 26|| dyUtakelikriyopAyachatuShpadyAdi saMyutam | hemaratnachatuShkasthapAnIyakalashIyutam || 27|| ratnajyotisamudbhAsipR^ithudarpaNamaNDalam | veshmAbhyantaraveshmAntajvalatsusthiradIpakam | sakhIjanakR^itAnvIkShA gavAkShashatasa~Nkulam || 28|| tatra gatvA nijAlIbhiH kR^itAkalpAM nijAM shriyam | ramayAmAsa rAmendurnavasmararatotsave || 29|| sakhyo jAmbUnadIM mAlAM dattvA sItAkarAmbuje | rAmasya roShayAmAsuH kaNThe pulakasundare || 30|| tasyAH kA~nchIguNagranthisparshotkampikare priye | sakhyastUrNaM viniryAtAH shayyAmandirato bahiH || 31|| tatraitayoH kAkuvachaHshatAkulaM prabhUtakandarpasharoddhuraM ratam | babhUva bhUyo na na neti kAntayA nivAryamANoddhurakAntakhelitam || 32|| priyaH parIrabhya manoramAM priyAM stanadvayAmardanajAtasambhramAm | chuchumba bimbIphalakomale.adhare radavraNAropaNajAtavedanAm || 33|| balena sA tasya subAhuyantraNAM nivArya nIvIM pradadau karaM hi sA | dvitIyakena prasabhaM cha pANinA sudUrayAmAsa yuvAnamadbhutam || 34|| balI sa tasyAshcharaNadvayaM javA nnijAMsamAropya mukhendumaNDalam | chuchumba susnigdhakapolabhAsvaraM vR^itAlakAlIamarIshatAkulam || 35|| haThAt samAkR^iShya padadvayena sA vivyAdha vakShasthalamasya kAminaH | tato.abhavannUpuraki~NkiNIravaH prasuptahaMsaughavitIrNasambhramaH || 36|| rAmashcha tannUpurayugmashi~njitaiH manaH prabhUtadviguNasmarArditaH | radairviniShpiShya radachChadaM punaH saMrambhatastatparirambhamAcharat || 37|| sA rAmachandrasya bhujadvayAntara sthitArditA vakShasi tena vakShasA | chachAla nAli~Nganasa~Ngamodbhava pramodasambandhanimIlitekShaNA || 38|| chuchumba tasyAH sphuTakorakAkR^itI dR^ishoH [shau ?] sakAsI vadanaM nibhAlayan | tasthau punarnIviguNaM pidhAya sA karadvayenotpulakAvalItanuH || 39|| sa tatkarau pa~NkajakorakAkR^itI haThAt samutkShipya babha~njanIvikAm | tAvattu sA choruyugaM suveShTitaM kR^itvA karAbhyAM cha varA~NgamapyadhAt || 40|| sa tannitambadvitayaM manoramaM lilekha sUkShmaiH karajaiH smaroddhataH | samAlabhachcha stanakuDmaladvayaM svavakShasA dIryadudAraka~nchukam || 41|| vidIryamANA kuchaka~nchukI cha sA chakAra tatra dviguNaM shriyaM rateH | stanau suveshena yathA virAsatuH pramatta chakrAviva padminIdalAt || 42|| udIrNabhAsoH sa tayorurojayo rnakhAvalIM sannichakhAna nAyakaH | sphuTendragopApayavaiH samAchitau yathA latAyAstavakau virejatuH || 43|| sApyasya vakShasthalamuddhR^itairnakhaiH pasparsha ki~nchitsmayadurmadekShaNA | AvarjayAmAsa cha durlabhatvataH smarAturasyAsya haThena vegitAm || 44|| sa utpatanmanmathavANavepito madoddhato bAhubalena yantrayan | chakAra bAlAM madhurAMshukachyutAM vispaShTadIvyajjaghanadvayaprabhAm || 45|| viloDyamAnA surate priyeNa sA babhUva susvedakaNAntavigrahA | tathApyamu~nchattrapayA na karhichi nnitAntasaMshobhimukhAvakuNThanam || 46|| pidhAya yoniM karapadmasampuTe parasparAsaktisusa~NgatorukAH | adhaHsthitApyuchChalatisma tasya sA samAnalajjAmadanadvayAkulA || 47|| tAM kenachidvandhabalena kAmuko nibad.hdhya nirmuchya tadorubandhanam | AropayAmAsa nijoruyugmake varA~NgasaulabhyasunirvR^itendriyaH || 48|| nijorusaMsthAmabalAM suyantritAM tato nibandhAchchalituM cha no kShamAm | dadarsha vaktre parichumbitAdhare parA~NmukhI tAvadabhUjjavena sA || 49|| tasyAH sudIrghAmalakAvalIM kare nigR^ihya tAM sammukhamanvakUlayan | tato.api sA sammukhavarttinI priyA nimIlitAkShI na babhANa ki~nchana || 50|| sAmarShasakrodhasaharShasatrapa sahAsasonmAdanasAshrulochanA | babhUva tUShNImavashA suyantritA kR^itAdharaspandalavAnumeyagIH || 51|| tato.asya vaktraM shanakaiH prapashyatI babhANa bAlA mR^iduvalgubhAShitA | alaM javena priya mu~ncha mu~ncha mAM na neti sammarddavilolavigrahA || 52|| sa bhAShyamANo.api javena yoniM babha~nja tasyAH khalu dInayAchitam | hAheti vaktre karakuDmaladvayaM prakurvatI kAkushatAkulA cha sA || 53|| haThena tena vyathiteva kAminA rarajj~na shayyApi yathArdrayAvakaiH | kR^itoddhatAM nirdayasauratakriyAM tatyAja mUrchChAyitavigrahAM tu tAm || 54|| sakhIjanastAM prathame ratotsave bAlAM katha~nchitpratilabdhachetanAm | saMsnApayAmAsa suma~NgalodakaiH vidhAnavidbhirnigamaiH prabodhitAm || 55|| itthaM nishAyAmatila~Nghya chetanAM chakAra rAmaH priyayA ratotsavAn | yAvatsa shete puruSho mahodadhau bhuja~NgarAje shayane suShuptibhAk || 56|| gAvashcha tasya prasaranti sarvato nishvAsarUpA bhujagendrapAlitAH | tau kAminau nirbharakAmakelibhiH saMshrAntachittau dadhatuH svalIlAm || 57|| tadolvaNA nAma javena rAkShasA utpeturugrA balavatsahisrAH || 58|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma aShTAviMsho.adhyAyaH || 28|| \section{29} athotpetuH paritaH pramodavanamulvaNA nAma rAkShasAH | sodarakAH sAyudhAH sakavachAH sutIvramatayo madoddhatAstAmasAstAmasIntraparAkramA ulmukahastA ama~NgalAstAlashatasamuchChrAyavapuSho durdarshanAH prajvaladdvAgnidR^isho girigaNDasamAnAMsAH pR^ithutaranAsAviniH sarachChvAsasamutkampitadrumAn samunmUlayantaH pAdavinyAsaprachAlitadharaNIbhAgAH sarAgAnanAH karAlajaTAlakeshAH kR^ittivAsaso gaNA iva vikaTATopatANDavaprachaNDAH || 1|| tAn lakShmaNo.abhivIkShya shrIrAmAj~nAparAyaNa stadAkhilakArya prasAdhanachaturo.akSharabrahmAkR^itiH puruShottamasya dvitIyA mUrttishchaturmUrtterbhagavataH sajjIkR^itadhanuH sutIkShNavishikhadhArAsArai rnivAritavAMste dR^iShTvA shAdvale charantaM rAmadhenukaM sa~NkShobhayA~nchakrustatovIraH sadhenukaM pramodavanAbhyantare praveshya tAnApatataH prachaNDaiH kANDairvivyAdha || 2|| te viddhA dviguNasa~njAtaruSho lakShmaNaM viShamamushalasamUhairavAkiran | sa nijakANDavarSheNa mushalAn dvidhAkarot | tena dvidhAkR^itA mushalA dUrAdeva parAvR^ittAH babhUvuH | katha~nchana raviriva pAMsuprachayAvakIrNamArutANDa varAnmushaladurdinAt svarUpaM prakAshayAmAsa | te punarapi taM rAjakumAramAchChAdayan shaktivR^indaiH, sa~nChinnaH shaktivarSheNa mUrChito dharaNyAM nipapAta || 3|| tato hAhAkR^itaM divi devasainyaM babhrAmovAcha chAho prabho lakShmaNa kathaM nirvirAja [NNa ?] ivAsi saMvR^ittaH | samprati khalu tvameva godhoraNInAyako nAnyamupalabhAmahe . prabhustu yoganidrA vashaMvado.adhunA shete kShIrodArNave prANa pradasttvamevAsya sahajakelInAM lIlopadhAnI kR^itasamudratanayaikabAhoH sAndratarAshleShaja parasparasukhAnubhavarasikasya Adesho.asau tvAM pramodavanarakShAyai gavAM pAlanAya cha mahAvikramorjitamekavIraM svAnandavilAsasAdhanopAyam || 4|| sakhalu tvaM maivaM kArShIH . bharatashatrughnAvapi samprati kvagatAviti na pratImo yatastvamekAkI maholvaNairamIbhiryud.hdhyase . saMsmara saMsmara svAtmAnaM samuttiShTha sajjIkR^itadhanuH koTirAkShasakulahanyave saumitreyeti || 5|| lakShmaNastatkShaNe pravidhUyA~N~NgavyathAM nijamahimasaMsmR^itisudhAdhArAbhistUrNamutthAya ghorataranArAchadhArAbhirdurdinaiH samAchChAditavAn rAkShasamahodarAn . te cha prabalatarabhujagendra bhogopamabhujadaNDakuNDalIkR^itakodaNDa nirgalatkANDAgrasa~nChinna shiraso nipetuH paritaH pramodavanaM . teShAM patatAM sharIrANidharaNIM kAmayAmAsussamabhUchchAravojranirghAtaghoraH | kechichcha palAyamAnAH kShmAM samAkampayan, teShAM palAyamAnAnAM charaNavinyAsa saMrambheNa vyashIryanta bhUmibhAgAH . evaM nirdalitAkhila vipakShasainyo mahAvIro dhanuH pratisaMhR^itya gavAM dhoraNImapAlayat . tAvat sukhaM shete jAnakI kaNThapANiH sakalalokeshvaraH shrIrAmaH || 6|| atha yAmArdhAvashiShTAyAM rajanyAM prabhoH prabodhanAya vaitAlikavaraveshadhAriNo vedA vidyAdharIveshadhAriNyashcha mahopaniShada utthAnakamagAyan || 7|| vedA UchuH | jaya jaya nijajanakaruNAM kuru ka~njadalanayana svayamevojjR^imbhamANAkhilasaubhAgyasadana ja.DajIvAtmanAM pariNamamAnasya tena tadIyairdharmaiH sambandhaH sapadi tadAtmanaiva dR^ishyo.asi || 8|| vayunaM nAmaiva te yena paramahaMso.api tvAmakhilaguNAtIta mahimAnaM veda sve mahimani pratiShThitatamam || 6|| na khalu tvamAdheyo nirapekShavR^ittestavaitatparaM padaM yat sUrayo dhiyA pashyanti, yatra kA~nchanI ratnopalaghaTitA bhUryatrairammadIyaM nAma saro yatra svAnandaM saMvideva vApI yatra svAtmAnandaprasAda eva prAsAdaH sabahuvidhabhogasamuchitashikharAgra niShaNNasattvAtmakachittasamAkrAnto yatra tvamevAdhirAjo vijayase || 10|| atha dustarkakalitakaluShIkR^itAntaHkaraNAnAmeSha loko durvibhAvano.antaHsAdhanashataM prayu~njAnaireva te bhavitavyaM manomayaH prANavapuH prabhArUpaH sarvakAmaH sarvagandhaH sarvarasaH sa eSho.aNurAtmA chetasA veditavyo.ayaM tava lokaH sachchidAnandaghano bAhyAbhyantaro na taM kashchana veda tava charaNaparAgapUtAtmAnamR^ite || 11|| jaya jaya sadekasvarUpa kalAtmaka kAlakalanAtiga chidekapratiShThitanikhilaprapa~ncharachanaikAshraya vA~NmanasAgochara svAnandasindhulaharIgaNasannimagna nijAntarAnandinIsahajAlakShmIparAmbAsaMvalita nityaniketana niravadhikrIDArthaM vikalpamAnamidaM vishvaM tadvisheShameva vikR^itirapi tvatprakR^itireveti bhedenApi manovAk tvAmevAvalambate yathA nadyaH syandamAnAH samudrasevAbhisaMvishanti tathaitAni nAmAni sarvANi puruShaM tvAmabhisaMvishanti || 12|| atheme vidvAMsaH kAyavAkchittamalanirvarhaNI tvatkathAmR^itadhArAntaH kR^itAvabhR^ithAH kAya kleshakarANi tapAMsi samApayanti | ye punaH satata eva sukhAnubhavaniketanaM tvatpadadvayaM bhajamAnAH shuddhAtmasvarUpa sphuraNenAntaHkaraNaM kAlaprabhAvaM satvAdIMshcha nirjitavantaH kutaH kleshakarmANyavarajyeyuH || 13|| yadetadAnandamayaM yadetadannamayAdi cha tasyApi puchChapratiShThA cha tvaM tava pR^ithivI sharIramAtmA sharIramavyaktaM sharIramakSharaM sharIraM tvaM sarvAntarAtmA pahatapApmA divyo deva eko rAmachandraH || 14|| atheme shArkarAkShA maNipUrakasthaM brahmopAsate sadekashatanADIsthAnaM te tadanenaiva vartmanA | tvAmetya na punarduHkhAlayamabhisaMvishanti so.asi tvameko devaH sarvabhUteShu sthAneShu gUDhaH || 15|| athAmUShvabhivyaktisthAneShu saMshchakAsti so.asi tvaM pratihatarajastamovisaraH shuddhasattvaikavapuH svakarmopArjitanAnApureshaH kAryakAraNAsaMvR^itta nikhilAMshAkhilashaktiparivR^iDhaH kapInAM naigamoktInAmAvapanamasi || 16|| athAtidurlabhatarasvatattvaprakAshanaikAntatanau vichitralIlArasAmR^itA kUpAre tvayi magnA mattAso janAsaH kimiti muktiM lavaNodarasadanesha tulyAM spR^ihayeyuryata ime pAramahaMsyavrate sthitAH padapa~NkajaparAgavichitritavapuShastannirgalanmakaranda dhArAsvAdanirvR^itAH satatameva vijayante || 17|| athAsmistvatsevaupayike kulAye paramAtmaikasakhAyo vata ye na | bhajanti ta urutarabhItimahA vartte bhave bhramanta eva tiShThanti || 18|| atha ye mano.akShagaNaM saMyamya dR^iDhabhUminA yogena hR^idi nirudhya paraM tattvaM samupAsate | tvadbhAvamachireNApi yanti dviShanto.api te charaNayoH sAyujyamIyuH prameyabalamadaH katamaH stotuM kShamo bhavati || 19|| atha bhagavan ko nu tvAM jAnI yAdarvAk samastadaivataprasaraM yato sAdhudhiyAmakhilajagadAdibhUtamR^iShi manujaj~nire AdhyAtmikA AdhidaivikAshcha || 20|| atha tvayyakhilasAmrAjyasukhAdhikasukhe rasAtmakavigrahe samadhigate kimamIbhiH putrApatyakalatrAdibhiH kutarkaiH sudurbhagairiti vyavasya prAchInA mahAshlokA mahAshrotrA mahAshIlAH sarvaM parihR^itavantastvayi cha ratiM kR^itavantasta evedaM bhavAtmakaM vyasanaM tIrNavantaH || 21|| athedaM vishvaM sadeva sadupAdAnakatvAdi tihetUpanyAsahatadhiyAM dahanAdibhya utpannA prabhApi dAhikA kiM na bhavediti raghukulo ttaMsastvameva sattvameva saditi manmahe || 22|| atha yathA bhujagaH svagatamapi ka~nchukaM guNabud.hdhyA nAbhimanyate tathA tvamajAM nahi nirantarAhlAdisaMvitkAmadhenuvR^inda paterajayA tava ki~nchit kR^ityamasti prabhoH || 23|| atha yadi bhavAn svali~Ngamupa saMhR^itya kAryaM prati dR^iShTiM mIlayati tadAnushAyinAM j~nAnasAdhanaM nAsti na vA sthUlaM na sUkShma na chobhayam || 24|| athAsyAsataH prapa~nchasya na janma ghaTate sato vA duHkhAderna nAsha Atmani bhidAvakalpate karma cha na sambhavati seyaM cha nAma tava dR^iShTistvayyeva bodhaikasvabhAve yo.ayamabodhanibandhano jIvaH so.api bhidayA naiva vaktumarhat sadviShayatvAshrayatvayorabhAvAttvayi || 25|| athatvayyavartamAnamapi mano varta [ mAna ? ] miva bhAtu ye tu tvadveditAraste idamasheShaM tvadrUpatayevAbhimR^iShanti nahi kanakamAtradR^ishAM kuNDalAdikamavabhAsate || 26|| atha tvaM svata eva vyAvR^ittakArya kAraNAdyupAdhiH sakalakArakashaktyupetaH svarUpashaktyaiva rAjase mAyayA saha tadadhInairapIDyamAnaH || 27|| atha yadi nityalIlasya te mAyayA saha vikR^itirbhavet tataH sthAvarA ja~NgamAshcha nAnAkR^itayo jIvA bhaveyuH | seyamIkShaiva tava paramakAruNikasya vyomna iva svaparabhidA shUnyasya || 28|| atha tvaM vyApako niyantA sevya evA mI tvaNavo vyApyA niyamyAH sevakA eva tvadupalabdhAkhilavaibhavabhAjo nAnyathA pratipattavyA kShudravisphuli~NgA iva nAgnikUTasya tulAmadhirohasi || 29|| atha prakR^itipuruShayorubhayorapyajatvAnna sambandho ghaTanAmeti yenAdhyAtmikarUpAH sopAdhayo jIvA jAyante tataH prakR^itivikAra pralayena suptavAsanatvAchChuddhAstAH paramAtmani jIvAkhyA shaktayaH sR^iShTisamaye vikAriNIM prakR^itimAsajya kShubhitavAsanAH satyaH sopAdhikAvasthAM prApnuvantyetyuchcharanti so.ayamachintyastavaiva mahimA vijayatetarAM raghuvarashArdUlasya || 30|| athAsau hetirapi tvadbhrUbha~NgamAtra niyuktaH sarvANyeva vashayituM shakto vihAya tvadbhajanAmR^itadhArAshItala manaso bhaktAkhyAn paramahaMsAn || 31|| atha koTisamIrarodhavyagrAtmAno na manoroddhuM shaktAH bahubhiH pratyUhairhanyanta eva vinA bhavachcharaNanideshakadeshikam || om || 32|| ityabhiShTUyoparateShu vedapuruSheShu stambha svedAdivividhabhAvAkulitAH skhaladgiraH sagadgadAH pulakavisarakadambAyitatanavo bahutarapremAdhautakuchakumbhaku~NkumAH khidyamAnA iva bhUyasA vipralambhena mahopaniShado nirbharasuratashramashayAnayordampatyoryugalamastauShuH || 33|| mahopaniShada UchuH | jaya jaya kAntakelIrasanimagnamanasoH koTiratikandarparUpalAvaNya mukhayoH svArAjyasukhasAmrAjyasampadAviShkaraNavatoravahelita vR^indAvaneshvarIshrImadvR^iShabhAnujAshrImadvrajendranandana rasayorgolokAduparitanasahajachillokavilAsasvAminoH svarUpashaktimAtrAvirbhAvitasakhisakhIdUtidUta viTacheTakAdisahAyabalalabdhakokakalAlAvaNyayoH shrImajjanakanandinIraghukulayoryugalAya namaH || 34|| atha yuvAbhyAM dampatIbhyAM kShantavyo no vaiyAtyamado yat suratAnta vivasanayoH puruShAyitaviparyastabhUShaNavasananayanA~njanAdi vividhAkalpayoH parasparakaNThAshleShaprabhUta dviguNitasa~NkShubdhamanobhUparavashayoH parasparonmarddakShubhitavakShasoH pulakA~nchitayo radharabimbasya sudhApAnaparAyaNayorIdR^isha nistrapayoryuvayoH samIpaM bhajAmahe narmasakhya iva niku~njakelIbhavanadvAroddhATanalabdhAnandakadambAH || 35|| aho kva vayaM bahutarakarmaThakulava~nchitachittA anekayogij~nAnigurujanakR^itapratyUhAH kulA~NganA iva gurulajjAvaruddhapriya darshanasparshanamukhAmR^itavidhurA lajjayaiva vyatItatAruNyAH kva cha tava chedaM mahochChR^i~NkhalamameyadivyarUpalAvaNya vAridhiprasaraNaM satata priyAbhyAmeva samAsAditA premNaH puruShasyeva sImA || 36|| aho alaukikatvaM kelInAM ya dvira~nchivasakasya prAvINyamativartante || 37|| aho vichitratA shobhAtishayasya yannirbhararajanIra~NgarasikAbhyAM pUrNIkR^itya nipIto.apyanukShaNaM vardhamAna evAvirbhaviShNuH || 38|| aho yuvAbhyAmeva pUjitaH parasparAlApaparirambhaNachumbana nakharadadAnamandasmitonmardanAdi bhirmandArakalpadrumakusumasamUhaiH kelImanorathakAmataruH kAmadevaH | vata vata kathamapyasulabhAya manomohaikakandAya sahajAnandAya namo yuvayoH suratAya || 39|| aho vayaM triguNapravAhamArgapatitAH ki prApsyAma imAM guNAtItAM sachchidAnandaikarasamayIM sahajAnandinIraghUttamayoH kelikalAmavaloki tumapi kiM nAdhikriyAmahe daivava~nchitAH || 40|| atha yadyamuyoshchillokasvAminoH sachchidAnandarasadampatyostalpAntabhUmikAbhAjoH bahukoTijanmArjitasukR^itodbhUtabhAgyA eva vayaM tarhi nAtichirAdevAbhyAM nityanijavihArasya bhAjanatAM prApsyAmahe shyAmA rAmA lalitA vishAkhA ra~NgavidyA pUrNamAsI champakalatA dayA nityasiddhA iva vayamapi koTijanmasAdhanasiddhAH || 41|| ityabhilAShapUrvakamabhilaShya tAH sarvamahopaniShado.atishayita guNavarNanaprAptajaDimAnastUShNIM babhUvuH || 42|| athAvirAsIchcha niku~njamandire jAlAntaraprAptanijAvakAshaH | sUryAMshudaNDaprakaro.atikomalaH protphullashoNAmbujagarbhabandhuH || 42|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAsonAma ekonatriMsho.adhyAyaH || 29|| \section{30} brahmovAcha | prAtarautthAnikaM gItamidamAkarNya dampatI | prabodhamIyatustUrNaM suratotthashra mAlasau || 1|| tAmbUlavITikAsvAdara~njitAdharasundarau | kvachitkvachinnakhA~NkAlilikhitollAsi vigrahau || 2|| nirbharasmarasammardamR^iditAvayavoddhurau | lambamAnAlakastomabhramarImukhapa~Nkajau || 3|| nidrAva sheShasaMvItapatatpakShmaNalochanau | rajanIsukhasaMsmArasmayamAnamukhAmbujau || 4|| parArddharatikandarpashobhAnirmanthanochitau | anyonyagaNDaphalakapratibimbAyatAnanau || 5|| prAtarAraktasUryAMshubhedasa~NkuchadIkShaNau | anyonyavisphuradbhUShA~NkitakaNThAdivigrahau || 6|| smarasammardasa~NkShobhaviparyastadhR^itAmbarau | anyonyapratibimbA~NkasphuraddarpaNamandirau || 7|| kAmapUjAlabdharasapramAdaprasarAviva | sahajAnandinIsItAshrImadraghuvarAbhidhau || 8|| tato vidhAya mA~NgalyamArAtrikamanuttamam | sakhIbhiH kR^itasaMskArau rejaturdampatI mithaH || 9|| prAtarAshAdikAnekasaparyAsAdhanotsukau | sakhIgaNaiH sevyamAnau sItArAmau virejatuH || 10|| evaM viharatoH koTikalpAn prApya kShaNAniva | balakR^iShNAdayastatrAvatArAH koTisho yayuH || 11|| ekadA sukhamAsInau sItArAmau kR^itotsavau | tA eva dUtikA etya prochurvachanamAdarAt || 12|| dUtya UchuH | aho priyau vAM svasukhaikanirvR^itau kachchit parasyApi sukhAni jAnathaH | yo.ayaM janaH klishyati koTikalpato dhR^itavrato vA kR^ita AturAntaraH || 13|| udArapANistu sa eva gaNyate yo.anyasya datte svayamApadaM dadhat | atho vibhajyaiva vanakti yo jano na so.api martyaH kR^ipaNAntarAtmavat || 14|| imAM samAsAdya nijArthakovidAM kathaM nu jAto raghusattamAdhunA | sarvaM punarvismR^itavAnasi prabho kamAshrayivyantyabalAjanAstava || 1|| adya smarasyadbhutadAnamAtmanaH pramodavallIvipine vartituM yat | tarhi kR^itastrInivaho.ayamIdR^isho vipattimAsAdayatIti garhitaH || 16|| iyaM tu sadvaMshabhavA bhavanmukhe lagneti lokasya mahotsavo.abhavat | athAntarAChinna gaNe vilokya sa vyamu~nchadAsAM nijasaukhyahetave || 17|| tathApi te rAghavavarya nochitaM mano nijAnAM viShaye yadIdR^isham | samasya sarvoddharaNakShamasya cha prapattimAtreNa varoddhurasya te || 18|| tAsAM vatAbhIramR^igIdR^ishAM kR^ite kiyanna pUrvaM vinivedito.asi bhoH | tathApi kiM te karaNIyamasti tanna vidmahe svairagataM raghUdvaha || 19|| amUH samArAdhya bhR^ishaM sahasrashaH sadaivatAgryaM bhavatoryugaM priyau | adyApi na prAptamanorathAH kathaM purA chiraM dattavarA varA~NganAH || 20|| iti tAsAM vadantInAM dUtikAnAM puraHsthitA | shanaiH shrIrAmaramaNI tatraivAntaradhIyata || 21|| ayaM khalu madanyAsu saMsakto dhUrtapu~NgavaH | yAsAM dUtyamupAninyuH sahasraM dUtikAjanAH || 22|| iti mAnApadeshena tAsAmArAdhanakriyAm | jAnakI saphalIkarttuM bhaktirUpA vyavartata || 23|| yadi maryAdayA rAmo bhaktAnuddharttumichChati | j~nAnabhaktisvarUpeNa tadA sItA vivardhate || 24|| yadA santyajya maryAdAM sa bhaktAnuddidhIrShati | premabhaktisvarUpeNa tadA sItApi dR^ishyate || 25|| anyadevamataM j~nAnamanyachcha premalakShaNam | dvayoraikyamihaivAsti shrIrAme phalarUpiNi || 26|| sA~Nkhyasya yogatapasorj~nAnavij~nAnayostathA | pareNa brahmaNA ko.api sambandho ghaTate nahi || 27|| ayameva cha sambandho yaH premAkhya udAhR^itaH | sa eva bhaktishabdArtho.anyaH syAdaupachArikaH || 28|| bhajante yannimittena lakShmInAM koTayaH priyam | sA sItA kiM bhavellakShmIrnityashrIvigrahAtmikA || 29|| nityA tadaMsharUpaiva rAdhA vR^indAvaneshvarI | no chet kathaM shrIkR^iShNasya luThechcharaNapadmayoH || 30|| evaM bhaktisvarUpeyaM sItA rAdhAdirUpiNI | shrIstadArAdhanAyuktA kathaM tattvena gamyatAm || 31|| priyA sattve.apyasattve cha nityaM sA susthitA prabhau | aikAntikI sA vij~neyA ChAyevAvayavAshrayA || 32|| na tAM vinA kvachidrAmo dR^ishyate bhaktisaMyutaiH | dR^ishyate chet sa evaiShA sA surobhAvahAritA || 33|| athavA vipralambhasya rasasyAtibhavAya saH | tAdR^isho bhAvyate bhaktaiH svechChAkR^itaviyojanaH || 34|| adhunA tu vrajastrINAmArAdhanaphalAtmikA | tAsvAvishya prasannAtmA raMsyate svAminA saha || 35|| Avishya cha tathA svAminyAnandamayavigraham | raMsyate vrajavAmAbhirbhUtvA shrIrAmavigrahA || 36|| dvAtriMshachcha sahastrANi mukhyA vrajamR^igIdR^ishaH | tAsAM ShoDashasAhasraM striyo mukhyatarAH smR^itAH || 37|| ShoDashaiva syurAbhIryo yAsAM vai mukhyasa.nj~nitAH | dasha tAsAM mukhyatamA yathAvadavadhAraya || 38|| rAsachandrA prabhA shyAmA kalA chandrakalA tathA | ra~NgavidyA champalatA chapalA mAdhavI ramA || 39|| tAsAM madhye mukhyatamaM dvitayaM parikIrtitam | yatrAvishya svayaM sItA modinoshaktirIryate || 40|| vR^indAvane yayoraMshau rAdhAkR^iShNetikIrtitau | abhUdathAntarAviShTA sahajAnandinI priyA || 41|| tato dviguNayA kAntyA reje shrIrAmachandramAH | antarhitAyAM sItAyAM dviguNo dyotavAnapi || 42|| tAM kAmayAno.atishayAdbabhUva smarapIDitaH | smaramArgaNajAM pIDAM bibhrad dUtIruvAcha saH || 43|| vrajata svAminIH svAH svAH sampanno vo manorathaH | tA Anayata rAtrIShu jyotsnopetAsu dUtikAH || 44|| raMsyAmi tAbhiH kAntAbhiH sametAbhiH sahasrashaH | mattaH kashchinna bhavitA tAsAM vai viphalochakaH || 45|| sahajAnandinIM shaktiM tAsvAropya ramAmyaham | ityuktvA bhagavAn rAmaH sachchidAnandavigrahaH || 46|| dUtIrvisarjayAmAsa sarvAH prAptamanorathAH || 47|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAsonAma triMsho.adhyAyaH || 30|| \section{31} rAmo hi vIkShya sharadAgamaphullamallI vallIvanAvR^itamahIruha shobhiku~njAH | tA yAminIH samadakAmijanAvakIrNA rantuM chidekaramaNo hi manashchakAra || 1|| svAM yogashaktimavalambya kR^itaprayatna stattatpadArthavibhavaM saphalaM chikIrShuH | sachchitsukhAnubhavarUpa rasAtmako.api chillokavAsisukhado.anuchakAra lIlAH || 2|| pUrNastadA paridR^iDho.abhyudagAduDUnAM nAthaH sa tanmanasa ityavadaMshcha vedAH | prAchIdisho mukhaviliptasaku~NkumashrI dIrghAH shucho.api vimR^ijan bhuvi varShaNInAm || 3|| dR^iShTvA prabhuH kumudabandhumakhaNDabimbaM lakShmImukhAkR^itidharaM navaku~NkumAktam | bhUyaH pramodavanamasya kalAnuraktaM rAmo jagau kalapadaM sudR^ishAM manoj~nam || 4|| AkarNya tanmuralikAnuravaM mano.abhUt protsAhavarddhanakaraM vrajavAmanetrAH | shrIrAmachandrakaramuShTinibaddhachittA doyuH pramodavanamasti sa yatra kAmI || 5|| kAmoddhatA javavilolakabaryudAra keyUrahAramaNikuNDalamAsyabhUShAH nadyo yathA balavidAritadIrghashailA stA lokavedapathala~NghanapUritAshAH || 6|| kAshchid duhantya uditAH parimuktadohAH kAshchit pachantya inato.anavatIrya pAkam | kAshchit patipriyasutAn pariveShayantyaH kAshchichChishUnatha mudA paripAlayantyaH || 7|| shushrUShayantya itarA patinAmabhAjo.a shnantyashcha kAshchana javena vihAya tattat | kAshchittanau ghusR^iNalepanamAcharantyaH kAshchinmR^ijantya itarA dR^ishama~njayantyaH || 8|| vyatyastaklR^iptavasanAbharaNAshcha kAshchid rAmAntikaM yayurana~NgasharaughaviddhAH | tA vAryamANavapuShaH patibhiH suhR^idbhi rmitraiH sahodarajanaiH khalu bandhubhishcha || 9|| shrIrAmaveNuninadApahR^itAntarAstAH premaikamohihR^idayA nitarAM nivR^ittAH | kAshchid gR^ihAntaragatA anavAptayAnA rAmaM nidadhyururubhAvanimIlitAkShAH || 10|| bhUyaH suduHsahaviyogajatApataptA dhyAnAvaklR^iptaparirambhasukhAbdhimagnAH | sAkShAt tameva paramAtmasukhAnubhUtiM jAretibhAvanajuSho.api nivR^ittabandhAH || 11|| hitvA guNavyatikarAtmakamartyadehaM prApuH prameyabalato yatinAmalabhyam | tAH kAminIrnishi vane vijane samIpa mabhyAgatAH smarasharArtahR^ido.api vIkShyaH || 12|| IshaH parAshayavidapyamalena vAchAM vR^indena mohamatulaM janayannuvAcha || shrIrAma uvAcha | susvAgataM va iha dArashiromaNInAM mattaH kimIpsitamiti bruvatAnuraktAH || 13|| kashchidvrajeShu pashupAlaniketaneShu varvartti vArttamabhito sadupAshrayeShu | tadvrUta yadvisamaye yadihAbhyupetA matsannidhau kulavadhUjanasha~NkanIye || 14|| saundaryavAMshcha taruNashcha suvigraho.ahaM kiM vaH prabhUtavanavishvasanakriyArhaH | eShA nishA bhayakarA bhayadAtisa~Nkhya sattvA~NkitA shashikarairvishadIkR^itAtmA || 15|| goShThaM prati vrajata neha cha vartitavyaM strIbhiH parisphuradurojabharAlasAbhiH | yuShmAkamAptasuhR^idAH pitR^imAtR^iputra bhrAtR^ipriyapramukhabandhugaNA vimR^igyAH || 16|| aprApya vashcha kulitA bhavitAra eva tanmA kurudhvamiyatomativR^ittimuchchaiH | dR^iShTaM pramodavanamR^itvadhirAjajuShTaM pUrNaM nishAkarakaraprakarAvakIrNam || 17|| nityottara~NgasarayUsalilAnilaugha vyAlolaku~njatarupallavarAjishobhi | tasmAd vrajaM vrajata mA chiramatra sAdhvyaH shushrUShata priyatamAn bahumAnapUrNam || 18|| krandanti vatsanivahAH shishavashcha vastAn stanyAnnidadhvamanuduhyata dhainukAni | matsnehapAshavinibaddhahR^ido bhavatyaH prAptAstadetadupapannataraM samantAt || 19|| prIyanta evamapi ke.api janA visheShA yeShAmahaM svajanabandhudhanAdibhUmA | yadbharttR^isevanamakaitavataH svadharmaH strINAmiti prasabhamAha cha vaidikIrgIH || 20|| tatkiM prabodhyamitarAnanuvR^itti sAdhyaM yuShmAsu sAhajikadharmadhiyA satIShu | shIlorjjito.api bhagaleshavivarjito.api vR^iddho.api jAtajaDimo.api sadAmayo.api || 21|| shrInirgato.api patireva parAyaNaM syAt strINAmiti prakathanaM bhavatIShu kiM syAt | svargApavargakushalapratikUlabhUtaM pUrvaprabhUtayashaso.api vilopakaM cha || 22|| duHsAdhyamasthiramatIva bhayAvahaM cha nindyaM cha jArasurataM kulakAminInAm | bhAvo mayi shravaNakIrtanachintanAdyai ranyatra darshanamapi prakaTaM bhavennaH || 23|| kiM sannikarShamitare bhuvane labheyuH pUrvArjitaiH sukR^itakoTibhirabhyupetAH | tadyUyamakShibhiridaM mama rUpamuchchai rdR^iShTvArpitapraNayaparvatabhArakhinnAH || 24|| mohAt prayAta madanusmaraNena tR^iptA statraiva vaH suphalameShyati gehadharmaH | ityapriyaM nijamanorathavighnabhUta mAkarNya bhUpatikumAravacho.aprameyam || 25|| khinnaprabhAvamanaso.ativiyogataptA shchintAmavApurupajAta mahArtimohAH | vaktrANyavA~nchi bahuduHkhabharAnuviddha shvAsAnushuShyadadharANi vidhAya badhvaH || 26|| a~NguShThasAgracharaNena bhuvaM likhantyo vAShpaiH sakajjalakaNaiH kuchalepamArgAH | tUShNIM babhUvuratha tannayane vimR^ijya bhUyiShTharochanabharopahate mR^igAkShyaH || 27|| rAmaM tadarthavinivarttitalokavedAH prochuH sagadgadagiraH prasabhaM pravINAH | gopya UchuH | naivaM priyo vadati kashchana sundarendo tvaM yadbravIShi vachanaM tvabhilAShashUnyam || 28|| jAnImahe nanu kayApi sapatnabhAvA dasmadviShaddhR^idayayA parishikShito.asi | krUraM vachaH kathayatA bhavatA hariNyo vyAdhottamena cha yathA kimamUrna viddhAH || 29|| kiM kurmahe vayamananyagatiM prapannA stattvaM na chArhasi nR^ishaMsatayeti vaktum | shrIrAmachandra charaNAmbujamUlamAptAn bhaktAn bhajasyavirataM kR^ipayA sametaH || 30|| tvaM nastitikShasi tadetadatIva nArha devottamasya bhavataH puruShottamasya | preyAMstvameva jagatAM nijabandhurUpaH svAtmA parAyaNamataH praNayaM vidadhmaH || 31|| kiM patyapatyasutabandhusuhR^idbhiranyai stvayyAtmani praNayini priyatAspadaistaiH | kiM dehagehavibhavaiH paramArttibhUtai sttvAM ye vinA nirayashokabharaM juShanti || 32|| tvaM chet samagramabhavaH sukhavArirAsheH sarvasvameva yadidaM nakhataH shikhAgram | pUrvaM jahAra hR^idayaM hariNekShaNAnAM hAsAvalokanasudhArasaleshadAnaiH || 33|| shrIpUrNachandrarachanAvachanairidAnIM yanno nivArayasi tattava naiva yuktam | bimbAdharAshrayasudhArasasechanena no jIvayasyatanutApabhareNa tR^iptAH || 43|| asmAn nijA~NghrisarasIruhamadhyayAnA bhUyo.apyananyagatikAH katichinmR^igAkShIH | no chedvayaM virahapAvakamadhyabhUri jvAlAvalIvalitavigrahabhasmabhUtAH || 35|| dhyAnena te charaNayoH prativiShTachittA bhUyAsma yogina ivAtmani saMvilInAH | sItApate yadi bhavantamR^ite.anyasa~NgaM svapne.api vA~nChati manojavashaM mano naH || 36|| tarhi tvada~NghritalamabdhisutAsametaM sadyaH spR^ihAma nijasattvavishodhanAya | yatte pramodavananAtha vR^itaM tulasyA yogIndramAnasavibhUShitarAjahaMsam || 37|| tannastrilokasharaNaM charaNAravindaM tApatrayArttiharaNArthamupArthayAmaH | tasmAdvayaM janakajAramaNa tvayAdya kAryA ananyagatayastu nijAnucharyaH | tyAjyA na karhichidana~NgakhalAvasannA stvAdR^ikkathaM na sharaNaM sharaNAgatAnAm || 38|| etattavAsyamalakabhramarAlijuShTaM madhyasphuranmakarakuNDalagaNDashobham | bimbAdharaM hasitavalgu vilokayantyaH kR^iShTAHsma kAmakaramuShTiniviShTachittAH || 39|| sItAkaThorakuchakumbhaviliptabhUyaH kAshmIrakalkaruchira~njanama~nju vakShaH | bhUyo bhujau cha bhujagAdhipabhogabhAjau bibhrANa eva hR^idayaM madayasyamandam || 40|| AkarNya te bhuvanabhUShaNa veNunAdaM nityAvaruddhamakaradhvajamUlamantram | kA strI vihAya kaThinAni kulavratAni dAsIbhaviShNuhR^idayA na chalet trilokyAm || 41|| gAvo mR^igAshcha vihagAshcha mahIruhAshcha vallIvanAni cha nijairnayanairnirIkShya | spR^iShTvA cha tAvakavapurbhuvanAdvitIyaM tvaM harShotkareNa visaratpulakA babhUvuH || 42|| tvaM sarvatastribhuvanArttisamUhahArI jAto.asi samprati mahApuruShA~NkajuShTaH | tanno nijaikasharaNAH karuNAM vihAya vikrIya manmathakare kimu nirvR^ito.asi || 43|| ityAkalayya karuNAni vachAMsi tAsAM yogeshvareshvarakirITanighR^iShTapAdaH | rAmaH prahR^iShya sakalAH vrajavAmanetrAH svAtmAshrayo.api nibhR^itaM ramayA~nchakAra || 44|| tAbhiryutaH sa bhagavAn kamanIyamUrttiH pAreparArddhashatapa~nchasharAvatArI | reje parasparitakAntivisheShajuShTo madhye tamAla iva kA~nchanavallarINAm || 45|| sharatsamayachandramasaM tadaMshu vyAptAntaraM kumudakAnanamadhyamastham | tAM kaumudIM cha sa jagau lalanAjanastu shrIrAmanAma vividhasvarayuktamekam || 46|| gopIjanaiH svarabhR^itairupagIyamAna udgAyamAna uditasvarabhR^itsvayaM cha | gopA~NganAshatakayUthapatiH srajA cha shrIvaijayantyabhidhayA parishobhamAnaH || 47|| shrImatpramodavanamaNDalayogyalakShmI kAnto vyarochata chiraM vicharan samantAt || 48|| jyotsnAmR^itapravishadaM pulinaM sarayvA Avishya gokulaniketavarA~NganAbhiH | akShubdhadhIraramaNapravarAbhikaH sa niHsheShakokajakalAkushalo rameshaH || 49|| utsa~Ngasa~NgaparirambhaNachumbanAsya hAsAvalokananigharShaNamarshanAdyaiH | narmaprahAsasavilAsavikarShaNAbhiH saMstabhya vIryamabalA ramayA~nchakAra || 50|| kvachit ku~nja shayyAshatamavakarodbhogakR^itaye kvachid bhUmau vishvAdhikaramaNamAsaikakalayan | kvachit ku~njAvAsA~NgaNalasitakaushalyakalito manojasyotsAhaM yadi ruchadadau rAghavavaraH || 51|| evaM tAstena lokottaramadanachamatkArabhUmnA sukhena rAmeNa krIDyamAnA vrajahariNadR^isho bhUrilIlAmanoj~nAH | anyonyaM labdhamAnAH kalitaratikalA darshayantyaH svakIyaM prAvINyaM bhUri chakruH kimapi raghupatau kAmuke darpabhAvam || 52|| kAchinmAne raghupatiM pAtayAmAsa pAdayoH | kAchitpraNAmayAmAsaM mukhamadhyakR^itA~njalim || 53|| kAchitsaMskArayAmAsa dAsIvannijavigraham | kAchidudvartayAmAsa lepayAmAsa kAchana || 54|| kAchitprasAdayAmAsa keshAn ka~NkatikAkarA | kAchichcha vitatAM veNIM granthayAmAsa rAghavam || 55|| kAchichcha gumphayAmAsa kaTibhUShaNamAlikAm | kAchinniyojayAmAsa prasUnAvachaye priyam || 56|| kAchidbhUShaNasandohaM deheShvarpayituM harim | kAchichcha kathayAmAsa bhAM nayasva vanAdvanam || 57|| sarvAsAM vachanaM chakre jAnakIva raghUdvahaH | tAshcha sarvA vavR^itire jAnakIvat priyottame || 58|| anyonyaM sudR^iDhaH premA vavR^idhe prativAsaram | tatastA menire dR^iptAH svAtmAnamadhikaM priyAH || 59|| kadAchidrAma ekAnte sItAyA ramaNechChayA | tAsAM sa~njAtadarpANAM madhye chAntaradhIyata || 60|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma ekatriMsho.adhyAyaH || 31|| \section{32} arnAhate rasikanAyakashIrSharatne rAme ramAramaNamAtrarasAbhirAme | rAmAH prabhUtavirahArttibhare nimagnAH svA~NgAni voDhumashakannahi tAstadAnIm || 1|| anyonyamIkShaNaparAH shvasitAnilaugha chintAntarasthavirahAnalakIladagdhAH | no ki~nchanAbhilapituM smaravANaviddhAH shakyA babhUvurapamR^ityubhayAttrasantyaH || 2|| rAmasya manmathakalArasikasya tAstA lIlAH smarantya urujAtaviyogatApAH | AbhIrikAH sapadi tanmayatAmavApu ryena priyo.ahamiti chetasi menire.amUH || 3|| yAshchAvalokahasitekShaNabhAShaNAdi ShvaikAtmyametya raghuvaMshavibhUShaNena | unmattavat pratidinaM vanitA vicheruH premodayena vipinAdvipinaM vishantyaH || 4|| kvachiddhasantyo gAyantyo dhAvantyaH kvApi saMhatAH | kvachidAkAshamAli~Ngya bhavantyaH premavihvalAH || 5|| kvachiduchchaiH krIDamAnAH anyonyAbaddhabAhavaH | kechitparasparonmandairvishantyaH ku~njamandiram || 6|| ityevaM suphalArambhairbhramantyo virahAturAH | pramodavipinAntaHsthAn prapachChustA vanaspatIn || 7|| bho ashvattha mahAbAho vanaspatipate tvayA | kvachid dR^iShTo raghupatirasmAkaM chittataskaraH || 8|| kvachidvaTataro deva bahupAdavirAjita | kvachid dR^iShTo na vA rAmo hR^itvA no hR^idayaM vrajan || 9|| bho bho ashokaviTapin bahubhadrakArin kiMsvidvyaloki bhavatA rasikottamaH saH | yasyA~NghripANimadhurAdharakomalAni jAnAti samprati paraM tava pallavAni || 10|| bho champakadruma kimapyatha pR^ichChamAna stvaM kiM dhunoShi karapallavasa~Nghameva | puShpANi te rasikarAghavapu~Ngavasya pItAmbareNa sadR^ishAni vilokayAmaH || 11|| bho nAgakeshara mahIruhanAgabhUta punnAga kinnu yuvayoryovadito na vAbhUt | vrIDA manAMsi khalu naH praNayena rAmo vikrItavAn manasijasya khalasya haste || 12|| AmrAtaka tvamapi raktadalo.asi nUnaM manye kvachid raghuvareNa kare gR^ihItaH | kachchit paropakaraNe.api vichakShaNo.asi yannAma te kuravaketi bhuvi prasiddham || 13|| yo.antaH pramodavanavAsini sevakAnAM kalyANakAriNi tulasyamarendravandye | asmAnnihatya tava devi patiH sa rAmo yAtaH kvachinna vidito vipinAntare.asmin || 14|| he Ali mAlati mahAsakhi mallike.asma chchittaprasAdanapare navajAtivalli | asmAniva priyataro vata rAghavendro yuShmAnapi vyathitavAn virahaM pradAya || 15|| bho bho tamAlaviTapin bahudhAsi dR^iShTaH kiM pR^ichChanIyamasakR^idbhavate vatedam | yadrAghavendrajaladottamasa~Ngamena jAto.asi mechakavapuH kapaTaiH pravR^iddhaH || 16|| panasadruma kasmAttvamasthAne phalito.asi bhoH | jAnImahe rAghavendrasa~NgAt sa~njAtasambhramaH || 17|| rasAla bhavato ramyA ma~njarIH shirasA dadhat | kaushalyAnandanaH kAntaH kva yAtastadvadasva naH || 18|| pIlupriyAlamadhukAsananAgara~Nga shrIrAmapUgatarutAlakadambasAlAH | kachchidvane.atra vicharan janakAtmajesho dR^iShTo na vA hR^idayahArakataskaro naH || 19|| dhanye pramodavanasantatashobhamAne he narmade sarayu he sakhi sUryakanye | kAmoddhatastava taTAntanirIkShaNotkaH shrIrAmachandrarasiko.atra kimabhyupetaH || 20|| mAtaH pramodavanashobhiniku~njabhUme kinnu tvadIyasukR^itaM vayamIrayAmaH | romA~nchitAsi navashAdvalakaitavena rAmA~Ngasa~NgasukhitA praNayotkareNa || 21|| he kR^iShNasAra lalanA na bhavAdR^ishInA masmatsakhI samuchitA nanu vR^ittireShA | ekAntato yadasakR^idvipulaiH kaTAkShaiH kAntaM prapashyatha vadhUjanava~nchishIlam || 22|| sakhyo latA na bhavatoShu kR^itaH svabud.hdhyA shAkhAshatairviTapibhiH parirambha eShaH | udvIkShya kinnu vikasatkusumAkShirandhraiH kAntAkuchagrahaparaM rasikendraratnam || 23|| jAnImahe bahulasaurabhasArili~NgA detAsyupAyapadavIM khalu rAghavendre | tasya priyAkuchaviliptasachandrasAra kAlAgurudravaguNairiha vAti vAyuH || 24|| etAH pramodavanavallaya eva dhanyA yA dUtikAbhiralinIbhirupAttamantrAH | shrIrAghavendravilasattanusa~NginIbhi rvA~nChanti bhogamatulaM vayameva yadvat || 25|| re bhUruhAH kathayata kva gataH sa chauraH shyAmaH sutIkShNanayaneShudhipUrNabANaH | prApyeta chetpraNayarajjushatena baddhvA sthApyo.adhunA nijaniketana madhya eva || 26|| evaM priyaM vichinvantyo gopyo vishleShabhIravaH | apashyan bhUrishaH patyuH padAni vipinAntare || 27|| tA rekhayordhvagAminyA uchchairvajjrA~NkushAdibhiH | vij~nAya vallabhasyaiva prochurvachanamAdarAt || 28|| tasyaiva taskarendrasya padAnyetAni kAnane | sha~NkhachakrAmbujAdya~Nkaira~NkitAni prapashyata || 29|| dakShiNasya pado.a~NguShThamUle chakraM virAjate | asmAdR^ishInAM namrANAma~NgochChedana hetave || 30|| madhyamA~NgulimUletu bhAti kamalalA~nChanam | asmachchittadvirephANAM lobhanAyAtishobhanam || 31|| padmasyAdho dhvajaM bhAti sarvAnarthajayadhvajam | kaniShThAmUlato vajraM bhAti pApAdribhedanam || 32|| pArShNimadhye.a~Nkusho bhaktachittebhavashakArakaH | bhogasampannayaM dhatte yavama~NguShThaparvaNi || 33|| atha vAmapadA~NguShThamUlabhaktonmukhaM daram | sarvavidyAprakAshAya dadhAti bhagavAnasau || 34|| padmAdInyapi chihnAni dR^ishyante dakShapAdavat | etatpadAnusAreNa gaveShyo raghunandanaH || 35|| atraiva kAnane kvApi priyayA saha vartate | ityuktvA gopavaddhvastAstatpadAnusR^itiM kramAt || 36|| anvayuH sAndravipine samastA virahAturAH | priyApadaiH supR^iktAni tatraikShanta vrajA~NganAH || 37|| madhya evAvirabhavat kAsau dhanyatamA vadhUH | aMse vinyasya dorvallIM saha gachChati yAmunA || 38|| iyaM hi sahajAnandakelInirvR^itamAnasA | asmAn hitvA yadAsaktaH krIDate vrajavallabhaH || 39|| sahajAnandinI nAma shaktireShaiva kAminI | sA vallabhamanAshrAntaM ramayatyanurAgiNI || 40|| parasparAsaktabAhudaNDAbhyAM vidhipUrvakam | atra vikrIDitaM tAbhyAM bhramaNAkrIDanAbhidham || 40|| atra bhUShAsamAropaH priyAyAH preyasA kR^itaH | parasparaM sammukhasthau dR^ishyete lalitaiH padaiH || 42|| atrAbhyAM rachitA keliH puShpAvachayanAbhidhA | vinA pArShNitalanyAsaM padAnyetAni pashyata || 43|| atra sthitvA kR^itAstAbhyAM vichitrAH kusumasrajaH | svaM svaM chAturyavibhavaM darshayadbhyAM parasparam || 44|| atra priyeNa preyasyAshchakShuSho rajjanaM kR^itam | spaShTaM pa~NkeruhAM patraM pro~nChanairmalinIkR^itam || 45|| atra priyaH svapriyAyai prAdAttAmbUlavITikAm | chUrNaM khadirasAraM cha dR^ishyatAM patitaM bhuvi || 46|| atrAbhyAM rachitaM saukhyaM manmathotsavadAyakam | padmapatramayI shayyA vyatyastA dR^ishyate striyaH || 47|| atra priyAbhiruchyaiva preyasyA puruShAyitam | dR^ishyate.antaH priyavapuH paritaH preyasIpade || 48|| strastAni navapuShpANi vigranthikabarAntarAt | aho hAralatA bhagnA vikIrNA maNayo.amalAH || 49|| tAM komalA~NghrikamalAmiha khidyamAnA maMse nidhAya dayitAmiha nItavAn saH | nAtaH paraM parilasanti padAni yasyAH svAdhInatAguNavashIkR^itavallabhAyAH || 50|| dhanyAH paraM yuvatayo raghunandanasya bharttuH padAmburuhasambhavareNavo.amI | yAM padmayoniraghahanyava Ishvarashcha mUrddhnA dadhAti kamalA cha nitAntabhaktA || 51|| yAM kAmuko rasitavAnitarAM vihAya bhUyo viyogabharakAladavAgnitaptAH | sAtmAnamabhyadhikamAnamamaMsta samyak strINAM nijAyanajuShAM pramadetarAsAm || 52|| bhUyo.abravIchcha khalu sA priya pArayAmi no gantumadhvani niku~njavishIrNaparNe | Aropya samprati nijAMsamito nayeshche tyuktaH priyashcha sahasA vidadhau tathaiva || 53|| tato.antaritavAn rAmaH sahajAnandavigrahaH | tasyai nijaviyogotthAM vedanAmanubhAvayan || 54|| tatastu tAH padmadR^ishaH samastA yAvadrahasyaM dayitasya matvA | nAgre pravR^ittAshchalituM sA.api tAvat priyottamAbhirdadR^ishe preyasIbhiH || 55|| priyasya vishleShabhareNa khinnA shUnyAdishashchakitaM vIkShyamANA | punaH punaH svalpadurAtmabhAvaM darpaM cha sa~nchintya vilajjamAnA || 56|| hA nAtha he ramaNa sundaravaryadhurya ! preShTha priya priyatama praNayAmR^itAbdhe | dAsIM vihAya nanu mAM niviDe niku~nje kvAsIti dInavachanairanunAthamAnA || 57|| sA tAn vrajAbhIravadhUsamUhAnA pR^ichChamAnAn svapaterudantam | sarvasvahetuM kathayA~nchakAra shrIH svasya mAnaM cha tathAvamAnam || 58|| tayoktamAkarNya mR^igIdR^ishastA jagmuH paraM vismayamAtrahAsAH | tayA sametAshcha punastathaiva viyogabhAravyathitA babhUvuH || 59|| unmattavattatra vanAdvanAntaraM gaveShayantyo raghunandanaM priyam | tad.hdhyAnatastanmayatAmavApya tAstasyaiva lIlAM vyadadhuH parAtmanaH || 60|| kasyAshchidrAkShasIyantyA rAmAyantyapibatstanam | khaTvAyantIM parAmanyA tokAyitvA padAhanat || 61|| daityAyantI parA kAchit kR^itvArAmArbhabhAvanAm | jahAra jAnusammardairi~NgantIM nUpurasvanaiH || 62|| rAmAyantI babhUvAnyA gopAyantyashcha kAshchana | sarpAyantIM khagAyantI jaghAna nijavikramaiH || 63|| veNaM kvaNantImanyA tu kAchichchAnujagau svaraiH | rAmAyantyAjuhAvAnyA nAmnAnyAM dhenukAyatIm || 64|| tatraikA lakShmaNAyantI bharatAyantI tathA parA | shatrughnAyantyatho kAchidrAmenduM parivavR^ire || 65|| anyA mA~NgalyakAyantI gavendrAyantyatho.aparAH | rAmAyantyabhishushubhe vraje taM mAtarau yathA || 66|| mAbhaisurindrakopena trAtAhaM nanu rAghavaH | varShartuH pralayAsArA ityuktvA nidadhe.ambaram || 67|| shuchau pashyata gopAlA dAvAgniM vishvatomukham | chakShUMShyapi dadhadhvaM chet kShemamAptumihechChatha || 68|| ityuktvA rAmamAtmAnaM matvA korakitAnanA | papau nimeShamAtreNa sarvAnAshvAsya pAvakam || 69|| kAchid bhuja~NgamAyantyAH kasyAshchinmastake.anaTat | samudraM gachCha duShTAhe bhAShamANA ruShAruNA || 70|| kAchiddAmnA babandhAnyAM drumAyantyAshcha mUlataH | sA cha tAM pAtayAmAsa stuvantaM vividhaiH stavaiH || 71|| evaM tanmayatAmetya tallIlA vyadadhuH kramAt | gaveShayantyo vipinAdvipinAntaramAyayuH || 72|| yAvadvanalatAku~nje chandrajyotsnA na dR^ishyate tato.andhakAragahanaM vanaM vIkShyAtigahvaram | sarvA nivavR^itustasmAtpR^ichChyamAnA latAdrumAn || 73|| tameva kAntaM manasi smarantya stamAlapantyashcha bahiH samakSham | tasyaiva cheShTA vidadhantya uchchai stadAtmikA nAtmagR^ihANi sasmaruH || 74|| punarnivR^ittAH puline sarayvA yatra priyeNAbhiratA purAbhUH | sametya sarvAH svaramUrchChanAbhi rjaguryathA kinnaravaryavadhvaH || 75|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma dvAtriMsho.adhyAyaH || 32|| \section{33} gopya UchuH | jayati priya janmabhR^itA bhavatA sarayUtaTabhUmiruda~nchashubhA | tvadudAramukhenduvilokanajaM paridIvyati yatra mudAM prasaraH || 1|| atha chedbahulArtirihAsti pate bhavadekaparAsvabalAsu bhR^isham | raghunandana sApi paraM bhavatA parihAryatamA smitapUrvadR^ishA || 2|| atha yAdhvasahasra viyogabhavA priya nArttirasau hriyate bhavatA | tadihaiShyati santatamujvalataH karuNArasa eva kaThorataram || 3|| pralayAbhragaNAddavavahnibharAt pavanaprachayAdvividhAribhayAt | parirakShitavAnasi naH praNayin virahArtimahAbhayabhogakR^itaH || 4|| api padmabhavAdibhirarthita ityudayatvamito.asi kakutsthakule | dharaNIbharasaMharaNAya tathA nijabhaktajanAmitaduHkhakR^ite || 5|| tadidaM svajanAbhayadAnadR^iDhaM sakalepsitapUraNakalpatarum | nijapANimimaM puruShottama naH shirasi praNayena nidhehitamAm || 6|| ayi vIravara vrajavallabha he raghuvaMshavibhUShaNa chArumate | nijadAsyakarIrbhaja sundara naH priyadarshanachArumukhAmburuham || 7|| bhuvanatrayasantatatApaharaM janapApaharaM kamalAsadanam | charaNAbjayugaM kuru vakShasi naH shamaya smaradurjayavANarujam || 8|| tava darshanasa~NgamasaMspR^ihitA sumahArttikarA virahAdadhunA | hR^idi sammathitAH raghunandana naH kR^ipayAdharasindhusudhAbhidravaiH || 9|| ruchirasmaraNa priya samprati na stava divyakathAmR^itameva gatiH | vibudhesha na chedvirahAgnibharo bhasitottarakaM kalayenna kimu || 10|| raghunAtha bhavatparirambhabhuvaH pramudaH smR^itimAtramitA adhunA | vyathayantitamAM hR^idayAni na naH pratikUlatayA khalu chitramidam || 11|| mR^idulena padAbjayugena bhavAn yadi nAtha niku~njavaneShvaTasi | tadihehi kaThoratR^iNA~Nkurakai rbhR^ishamarddyata eva manaH khalu naH || 12|| vilulat kuTilAlakajAlavR^itaM bhramarIgaNasevitamabjamiva | smR^itimeti yathA tava nAtha mukhaM bhavatIva tathA vyathitaM hR^idayam || 13|| kamalAkarasevanabhAjanakaM tava chAru padAbjayugaM jayati | stanakorakayoH kR^itamAtramatho khalu yat smaraduHkhaharaM bhavati || 14|| virahajvarasambhavatApaharaM viShameShubhavavyathanAshamanam | adharAmR^itasIdhurasaM ruchiraM raghudeva vitIrya sukhaM vitara || 15|| yadudAramanarghyabhavadvadanaM pravilokya rasoDhatamo nimiShaH | adhunA tadanekadinAntaritaM stavagamya dhigastu dR^ishau sudR^ishau || 16|| patiputrasahodarabandhusukhaM svajanaM parihR^itya javAt svamitaH | abalAH prabalAtmabhuvA grathitAH ka udAra jahAtu bhavantamR^ite || 17|| tadanekarahasyakathAvasare parirambharasAkulamAttamuraH | tava kAnta tamAlasamapratimaM smaratIH kimu mUrChayase vata naH || 18|| mR^idulopalavat kaThimAnamimaM kuta eva bhavAnasi shikShitavAn | yadimAH svagatIriha nAkShikalA kalanAdavasi vrajavAmadR^ishaH || 19|| bhavato vapura~NgashirIShamR^idu spR^ihayA kaThineShu kucheShu yathA | kalayAma tathA bhayameti manaH pulakA~NkurakaNTharuga~nchatu mA || 20|| sa bhavAn vijane vipine nishi naH pravidhAya khalu smarahastagatAH | avadhiM gatavAnasi kiM nitarA mitarAM bhajamAna udAramanAH || 21|| atha dhanyatamA khalu sA ramaNI ramaNInivahAdapakR^iShya vane | vijane.atra bhavantamatipraNayaM priya nItavatI bahusAhasikA || 22|| ayi dhUrttadhurandhara dhIramate vilapantamimaM ramaNInivaham | nayanena nibhAlayale na kathaM kalayannapi santamaghe ramaNam || 23|| praNayena purA khalu yAmanayo vilapatyati sApi sahaiva chiram | praNayinyabaleyamitopyaparA priya kAsti bhavatsavidhe ramaNI || 24|| nahi tatra bhavAn vijane.asti paraM svayameva narendrakumAramaNe | na khalu kShaNamapyasi kelikalA rahito.akhilakokakalaikapaTuH || 25|| atha yA bhavada~Ngasusa~NgakarI tvitaraiva vibhAti ramA khalu sA | nahi nAtha tayA rahito.asti bhavAn nahi sA sahate virahaM kvachana || 26|| vayamIsha tathA tava sa~Ngamane priya vighnalavaM kalayAma kadA | yugalaM khalu tadbhavatoH suchiraM vyatibhAtu visheShavilAsakaram || 27|| tanukAntiriva prathitA bhavataH priyasa~Ngama eva sadA vasatu | ita eva bhavatvanishaM bhavate hyabalAjanaduHkhabharo viditaH || 28|| api nodaya taM spR^ihaNIyugaNe bhavatI parivettu dashAM khalu naH | athavA viditedR^ishaduHkhadashA kimu vetsyati nityavilAsaparA || 29|| svajaneShu tathApi parAM karuNAM paripAlaya lokapatermahiShI | nijanityavilAsayutaM dayitaM paridarshaya no nayanotsavadam || 30|| janakasya jagatpraNayaikajuShaH karuNArasakomalitAtmahR^idaH | tanayA bhavatIti manAMsi cha naH khalu vishvasitaM bhavati tvadhunA || 31|| iha vAM suratAntadhR^itashramayo rmanuvArikaNA~nchitavigrahayoH | sukhadAyi paTuH parirambhakaraH parivAti marudvahubhAgyabhR^itaH || 32|| asakau nanu saurabhasArabharaH parivAti muhurmarutAkalitaH | yadihodayate kalakalpalatA yutamalpataroradhikaH paTimA || 33|| ayi vAmavidhe vrajavAmadR^ishAM kalayiShyati bhUri kadA nu bhavAn | sahajaM sahajena manotsavadaM yugalaM khalu dampatibhAvayutam || 34|| raghunandana darshanadAnakR^ite munaye.atrisutAya namo.astu cha naH | punareva namo.astu raghUdvaha te varadAya nijAtmavarottama he || 35|| punareva namo.astu vadhUmaNaye nimivaMshamahotsavadAyidR^ishe | itarAbhya idaM khalu dattavatI praNayena dhanaM svarahasyamapi || 36|| trijagallalanaughashikhAmaNaye punareva namo.astu namostu cha naH | sahajAtmasukhAkR^itaye sahajA sahajAtmachidAkR^itaye hR^itaye || 37|| sahajAmahiShIratirAtmasukhA pramadA puruShAM jagedakajaniH | atha chillatikApi cha chinnidhiri tyavagachCha navAtmakanAma manaH || 38|| shrIrmAyA madanA sarasvatiparA tArAtrayA padmajA trailokyeshvaravR^iMhitA~NkasadanasthA sachchidAnandinI | pa~nchAtmA nikhilaprapa~ncharachanAchAturyagA turyagA turyAtItakalA parAvaratarA sItA sitA chAsitA || 39|| itibahuviklavAturahR^ido vrajavAmadR^ishaH prasabhataraM vilapya karuNAsmaravANarujA | vata vata sambhrameNa bahuvIkShitashUnyadR^ishaH subhagatarasvareNa rurudurvijane vipine || 40|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma trayaMstriMsho.adhyAyaH || 33|| \section{34} brahmovAcha | tata AvirabhUdrAmastAsAM virahakAtaraH | vAmabhAgasamAsaktasItAli~NgitavigrahaH || 1|| madhurAnanasaMshobhikoTichandrojjvalasmitaH | taDitkAntichamatkAripItAmbarasamAvR^itaH || 2|| navInapuShpagrathitAM pa~nchavarNastrajaM dadhat anekaratnasa~njuShTahemachandrAvataMsakaH || 3|| sambhrAntapadmahastAbhistaDidujjvalakAntibhiH | sampannaniShkakaNThIbhiH shyAmAbhiH shubhadR^iShTibhiH || 4|| ratnAkalpamanoj~nAbhiH kAntapIyUShavR^iShTibhiH | sahasrAdhikarAmAbhiH saMsevitashubhAnanAm || 5|| kalyANakAriNIM divyAM divyakelivibhUShitAm | nijavAmAMsasaMsaktAM sahajAnandarUpiNIm || 6|| vAmabhAge priyAM rAmo juShamANaH sulochanaH | kastUrItilakopetapUrNabhAlasthalaprabhaH || 7|| premAsavarasAsvAdapUrNamAna hR^idunmadaH | vAmAkShihR^idayollAsakArivIkShaNakArakaH || 8|| mahAmArakatodyotimayUrAkR^itikuNDalaH | divyachUDAsamAvaddhamallImAlyamanoharaH || 9|| ratnakeyUrasubhagabAhudvayavirAjitaH | ratnahAramanohArivishAlasadurasthalaH || 10|| ratnakA~nchIguNAbaddha kaTivastravibhUShitaH | nimnanAbhihR^idodagravalitrayavirAjitaH || 11|| vAmapAdasamAkrAntadakShapAdapriyAkR^itiH | tribha~NgIlalitAshyAmavAmakAmadavigrahaH || 12|| lasannUpurama~njIraki~NkiNIpAdapa~NkajaH | nAsAgramihitottu~Nganavamauktikama~njulaH || 13|| tAmbUlIdalasaMsnigdhara~njitAdharapallavaH | puruShAyitakAminyA krIDochitalasadvapuH || 14|| ashmashruchibukonnaddhatilabinduvirAjitaH | mahilAjanadR^igbha~NgapIyamAnamukhAsavaH || 15|| bhUyaH ShoDashavarSheNa vayomAdhuryama~njimA | nityalIlAchamatkAri shrIvigrahavirAjitaH || 16|| taM vIkShyaM gatimAtmAnaM praNayollAsilochanAH | sarvAstAH sahasA tatra samuttasthurmR^igIdR^ishaH || 17|| devatAstattvarUpiNyo yathApUrvamachetanAH | chaitanyamupalabhyAtha praviShTe tu parAtmani || 18|| kAchit tadIyakarapa~Nkajama~njulasthe kR^itvA sukhena nidadhAti nije kapole | kAchichcha sa~Ngamayate nayanadvayena kAchichcha vakShasi cha nAbhihR^ide cha kAchit || 19|| kAchichcha tasya bhujadaNDamahIndrabhoga shrIkhaNDavR^ikShaviTapapratimaM gR^ihItvA | aMse dadhAti cha kApi cha mUrddhni kApi kAchit saharShamupagR^ihya jahAti pApam || 20|| tAmbUlacharvitakama~njalinA cha kAchid gR^ihNAti tannipatadarddhapathe nirudhya | kAchit tada~NghrikamalaM virahajvareNa santApini stanayuge nidadhAti tanvI || 21|| anyA cha kAchana nimeShavivarjitAbhyAM dR^igbhyAM priyasya vadanAmburuhaM pibantI | naivAdya tR^iptimabalA sukhasindhumagnA chitrArpiteva viTapAshrayiNI babhUva || 22|| kAchit tamokShaNapathena hR^idi pravishya netre nimIlya pulakaughavisaMsthulA~NgI | dorbhyAM dR^iDhaM samavagR^ihya nibaddhamaunA yogIva chitsukhamahodadhinirvR^itAste || 23|| kAchinmanojadhanuShA bhR^ikuTidvayena saMyojya tIkShNavishikhAn kuTilAn kaTAkShAn | dR^iShTvA ruSheva dashanairdashanachChadaM sva maikShiShTa kAntamatulapraNayAghnatIva || 24|| anye suvarNalatikeva ruchA sphurantyau tasyAMsayugmamavalambya virochamAne | tatra pramodavanadivyatamAlakAnti matyadbhutAM pupuShatuH prabhayAnurUpe || 25|| kAchit tadIyamamalaM mukurAyamAnaM svachChaM kapolatalamutpraNayA chuchumba | anyA tadakShiyugalaM radanachChadAbhyAM tAmbUlikAdalarasairanurajyamAnam || 26|| ekA tadIyamadharaM madhuraM sudhAyAH saMsthAnamandiramivApivadAnanena | anyA madena parirabhya nivR^ittalajjA svAnandasindhurasavIchiShu nirmamajja || 27|| itthaM ramaNyastAH sarvAH priyadarshananirvR^itAH | santApaM vijahuryadvatprApyAnandamayaM janAH || 28|| bhUyastada~Ngasa~Nginyai sachchidAnandashaktaye | pashyantyastadabhedena nAbhyasUyan mR^igIdR^ishaH || 29|| eShAsya sahajAnandashaktirlIlAvinodinI | nAnArasAsavAvAsA pramodavipineshvarI || 30|| eShA shrIH satataM chAsya puruShasya mahAtmanaH | yAmAdyAM sahajAM shaktiM munayaH samprachakShate || 31|| prApsyAmo bhUridaurbhAgyamanayA rahitA vayam | priyo.api nAsmatsavidhe saMsthAsyatyanayA vinA || 32|| aho chandramasaH seyaM chandrikeva virAjitA | kortho.anayA vinAsmAkaM dAsInAM prabhutulyayA || 33|| vayamenAM samArAdhya kAmadAM kAmayAmahe | putrIM janakarAjasya pramodavipineshvarIm || 34|| jaya devi mahArAj~ni yAsi tvannaH parAnidhiH | nityaM parichariShyAmastvAM vayaM dAsikA iva || 35|| tato.anayAbhyanuj~nAtAH samastAstA mR^igIdR^ishaH | vyaruchan paritastasya chandrasyoDugaNA iva || 36|| so.api tAbhirbhAvanirddhUtavirahAmalakAntibhiH | svashaktibhiH samagrAbhiH shushubhe puruShottamaH || 37|| yUthavyUhaM samAdAya vAmadakShiNayorvibhuH | sarayvAH pulinaM rAmaH prAvishat kelikAmyayA || 38|| nityaM vikasitAnantadivyAnekasuradrumam | gu~njadbhramarasa~NghuShTaniku~njalalitA~NgaNam || 39|| vIchIbhujasamAstIrNakomalasvachChavAlukam | uparyAstIrNavanitAveShachandrAchChachandrikam || 40|| mandAravipinAndolasurabhyanilasevitam | ratnavedIsamutthAMshusaMvyApta gaganAntaram || 41|| uda~nchatpa~nchamAlApavikasvarapikasvaram | rAjahaMsavadhUvR^indAnukR^itapramadAgaNam || 42|| nAnAratirahasyotthashabdachATushukIravam | udgatAnandakandarpasaparyAyogyasaMvidham || 43|| priyeNa tAstatra sametya nirvR^itA stadAnanAlokasudhAttabhojanAH | vidhUtavishleSharujo mR^igIdR^isho nikAmamApuH sakalAn manorathAn || 44|| nijottarIyaiH kuchakumbhalepita shrIkhaNDachandrAguruku~NkumA~NkitaiH | arIrachannadbhuta lIlanotsukA prANeshvarAyAtimahArhamAsanam || 45|| tatrAsthito.asau shushubhe raghUdvahaH prANeshvaro lochanalAsyalAlitaH | pAreparArddhasmararUpadarpahA gopA~NganAmaNDalamaNDanAkR^itiH || 46|| parasparAlApanirIkShaNasmita bhrUvibhramAshleShakaragrahAdibhiH | sampUjya saMstutya tathAtmanaH priyaM priyAH sametAH kimapIdamUchire || 47|| gopya UchuH | ye sevamAnA nanu sevamAnA asevamAnAnapi sevamAnAH | ye sevamAnAn parito sevamAnA na sevamAnAsta ime ke vadasva || 48|| mAtR^IH pitR^In snigdhatamAnapatya bhrAtrAdikAn suhR^idashchAtmabandhUn | hitvA cha pAdAbjatalaM prapadya tvaM sevamAnAn paripAsi kachchit || 49|| kiMvA bhavaikAntaratAnabhavyAn nindAparAn lampaTAn nIchasattvAn | kandarpAnudhyAnapathe pravR^ittAM stvasevyamAnAn bhajase nAtha kachchit || 50|| kiMvobhayabhraShTahR^idaH shilAmayAn kuyogino nAsi pApeShu niShThAn | IdR^igvidhAn mAnuShAkhyAn pashUMstvaM prapUrNara~NgaM bhajase nAtha kachchit || 51|| ityevamukto bhR^ishamAbhIradAraiH parAtparo bhagavAn rAmachandraH | shriyAyutaH koTikandarpakAntiH smitvA rebhe prativaktuM mahAtmA || 52|| shrIrAma uvAcha | vihAya saMsAramapArasAntaraM bhavAdR^ishAn bhajataH prAkR^itaughAn | bhajAmi nityaM nijavAmA~NgabhAgaM ramAmapi preyasIM saMvihAya || 53|| saMsAriNo viShayaikAntalubdhAn na mAM paraM bhajato no bhajAmi | kAmAnurUpAM gatimeShAM dadAmi kurve surAnAsurIShveva bhUShu || 54|| nAnyAnahaM sevamAnAn bhajAmi janAn prasiddhobhayadharmahInAn | prapadyante ye yathA mAM manuShyAH prapadye.ahaM tAMstathA bhAvayuktaH || 55|| na vastuto.ahaM bhajato bhajAmi kutashchaivAbhajato bhUmijantUn | AtmArAmaH sannijaikAntakeli rlokAtItaH krIDamAnashcha nityam || 56|| bhajAmyahaM kvApi bhajato.api jantUn kR^ipAvashastatkR^itamIkShyamANaH | snehAturAn daivadR^iShTyAvarArthAn tathAturAn mAnahInAnashaktAn || 57|| yatsa~NgatA madvapuShoM.ashavaH priyA yatheyaM shrIrbhAti vAmA~NgasaMsthA | itopi sakhyo.abhyadhikA rAsakAle yadevamantarmayimAnasaM vaH || 58|| mada~Ngasa~NgopachitA shikhAvad yUyaM prANebhyo.api me preyasIH sthaH | napAraye.ahaM bhavatIpremabandhaM niShkAraNaM mitrabhAvaM juShANAH || 59|| bhavatInAM vai vipralambhAnubhUtyai tirohito bhavatIstho mayAtmA | AvirbhAvaM prApitastatkShaNena mA mA hiMsIjjAtavedAH smarotthaH || 60|| tanme.asUyA naiva kAryA kadAchit premNaudAryaM vIkShyamANAya shashvat | loke premNaH padavIM shikShayANaH kiM kiM chitraM naiva kurve ramaNyaH || 61|| lIlAvaichitryAt sahajAnandarUpA pyantarddhAnaM yAvadeShA jagAma | naivAmuShyAM madviyogaH kadAchid dR^iShTo bhUtaH svapnabhAve suShuptau || 62|| sampUrNAH sharado bhajamAnAH priyaM mAM dhanyA dhanyA dhanyadhanyAshcha dhanyAH | prAptaM manAgIdR^ishaM prema divyaM yuShmAsvevaM priyamekAntavatyaH || 63|| saMsevanIyaH kimutAnyairmayApi puNyastIrtho bhavatIpAdareNuH | striyo bhUtvA pauruShaM divyamevaM yUyaM prAptAH sha~NkarAdyairalabhyam || 64|| premNAmalenAntarAtmaprasAdAt prItaH krIto bhavatIbhiH sadAham | aviprayuktaH satataM chaiva raMsye vashyAM vR^ittiM darshayAnaH samagrAm || 65|| nitye dhAmni divyasAketasa.nj~ne sarayapuline pare nityaramye | sItAloke bhUri pramudavane yatra krIDe.ahaM tatra tatra stha yUyam || 66|| yUyaM nityAH kIrtitA vedamUrdhni, nityAnandA nityagA nityasiddhAH | loko.ayaM vo nityasachchitsukhAtmA ki~nchijj~nAtvA kAmito brahmavidbhiH || 67|| te.amI sthitAH purato.agneH kumArA brahma vindantaH ShaShTisAhasrasa~NkhyAH | tadvat sthitAH shrutayo.amUH puro vo brahma vindantIH satataM kAmayAnAH || 68|| anye cha siddhA R^iShayo brahmaniShThAH brahmarShayo vanditA nAradAdyaiH | neme lokaM prAptumarhanti sakhyo yadyapyete kAmatattvena viddhAH || 69|| sarvasyordhvaM bhAti vaikuNThadhAma UrdhvaM vaikuNThAdyA [dA] divaikuNThadhAma | rAdhAlokaM tasya chordhvaM vibhAti sItAlokastasyachApyUrdhva eShaH || 70|| nAtaH paraM lokasaMsthAgameShu dR^iShTvA kvachit sarahasyeShu teShu | chilloko.ayaM mAmakIno madAtmA pUrNaH sadA pUrNapUrNaH supUrNaH || 71|| AnandAtmA sve mahimni pratiShThaH satyAkAraH satyadharmA susatyaH | chidrUpo.ayaM chitpratiShThApratiShThaH kAlAtIto mAyayA chApyadhR^iShyaH || 72|| yasmAjjAtaH pUruShaH ko.api kAlaH shrImAn viShNurlokalokeshanAthaH | jiShNurviShNuH kR^iShNa ityAdyanekairnAmnAM vR^indaiH kIrtitaH so.api chAMshaH || 73|| yalloko.asau kIrtito rAmalokaH sItAlokastatra chAnandalokaH | IdR^ikpremNA tamimaM prApya yUyaM jAtAH sakhyaH kR^itakR^ityA puraiva || 74|| na yatra duHkhaM na jarA na mR^ityu rna kAlabAdhA prakR^iterna prabhAvaH | nitye satye tatra yUyaM ramadhvaM rasena saMyugviprayogAtmakena || 75|| saMyogAdviprayogo me priyo nityAbhibhAShitaH | rAmAtmanAhaM saMyogI rAmAtmA viprayogavAn || 76|| saMyogarasabhogAya rAmo.ahaM vai vase vane | viprayogAnubhUtyai tu rAmaH sAketapattane || 77|| rasanAmA tu rAmo.ahaM rAmohaM rAsanAyakaH | ubhayornityabhogAya pramodavanamAsthitaH || 78|| gAvo gopAstathA gopyo nityalIlAparichChadAH | rAjanti svasvabhAvena pramodavipine mama || 79|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDisaMvAde rAmarAso nAma chatustriMsho.adhyAyaH || 34|| \section{35} brahmovAcha | evaM shrutvA rasikendrasya divya rasAtmano rAghavendrasya vAchaH | gopA~NganAstuShTuvustAH samastA styaktvA viyogaprasavaM chittatApam || 1|| athepsitAnAM vrajasundarINAM parasparAbaddhakarAmbujAnAm | madhye sthito rAmachandro vireje tatkaNThayovilasadvAhuyugmaH || 2|| itthaM shataM sahasraM cha mUrtIH kR^itvA nijAtmanaH | reme rAmo ramonmAdachalachcharaNatAlavR^ik || 3|| tAsAM preyo nAbhimadhyodarAnta rlolAnyonyAbaddha hastAmbujAnAm | eko hastaH khe chalan bhAvarItyA kAmAmbhoje bhrAjinAlo vireje || 4|| tAH preyaso nUpuraki~NkiNInAM nAdaiH svA~NghristhAyinAM nUpurANAm | nAdAn muhurmelayitvA naTantyaH svArasyamApurlalitaM sAmarasyam || 5|| tasmiMshcha rAse tAlasha~NkhA mR^ida~NgAH sajharjharA paTahAH jhallarIshcha | bherIvINAveNuvAdyaprabhedAH sammUrttikAshchinmayAH prAdurAsuH || 6|| dR^iShTvA rAsotsukaM rAmaM preyasIshchApi tasya tAH | vAdyavAdanakAriNyaH prAdurAsurvarastriyaH || 7|| tatAnAM vitatAnAM cha ChAditAnAM samantataH | ghanAnAM suShirANAM cha prAdurAsInmahAn dhvaniH || 8|| taM dhvAnamanukR^ityAbhUddivi dundubhijo dhvaniH | avAkiraMshcha mandAramAlyAni tridivaukasaH || 9|| chalachcharaNanUpurairlalitaki~NkiNInAM gaNai ranekavalayaistathA vidhuta bAhuvallIsthitaiH | abhUt satatakAhalaH kimapi tatra kolAhalaH suvarNamaNibhUShaNaprakarasi~njitairmishritaH || 10|| preyasIranuchakAra vallabho vallabhaM cha lalanA anuchakruH | te parasparavidheyachAturIvedhasaH shushubhire rasarAse || 11|| preyasImadhurakaNThasusvaraiH preyaso jayati kaNThasusvaraH | yatpramodavanavAsikokilA maunamApuranusartumakShamAH || 12|| madhye madhye kanakalatikAjAtamAlaistamAlai rmadhye madhye vilulitataDinmodamAnaiH payodaiH | madhye madhye kanakamaNibhA sa~NgashIlaishcha nIlaiH prAptuM shakyA nakhalu ramaNaM rAmamAsAM vilAsAH || 13|| evaM sa tAbhiH shushubhe ramAbhiH kAmapyapUrvAM paramAM dadhAnaH | veNaM kvaNanmadhyagato dAminInAM madhye taDitvAniva jAtagarjaH || 14|| mugdhA~NghrINAM vilAsai raNaraNakaraNatki~NkiNInUpurAdyai rdorvallInAmu~nchadvalayakalakalaiH sasmitairbhrUvijR^imbhaiH | sAna~Ngairmadhyabha~NgaiH kuchapaTachalanaiH kuNDalairgaNDalolaiH kA~nchIveNIkalApaiH shlathalasadalakagranthibhistA virejuH || 15|| svedA~nchitAni vadanAni vibhAvatInAM svedA~nchitAni cha vapUMShi vilAsalAsaiH | rAsonmadapraNayapANivikarShitAnAM rejurnitAntasuratAntagatAni yadvat || 16|| sItA shItAMshusItA cha sudhA shrIH kamalA kalA | kAminI kAmadA kAmA kamanIyA kalAvatI || 17|| rAdhA kR^iShNAnurAdhA cha sudhAdhArA maNIramA | lalanAkoTiyUtheShu ShoDashaiva sumadhyamAH || 18|| etA mukhyatamAH proktA yathA kAntastathaiva tAH | svAminIshabdabhAjashcha dAminItulyakAntayaH || 19|| rAmeNa saha nR^ityantyo rejire rAsamaNDale | svasvamaNDalamukhyAshcha preyasA pratilAlitAH || 20|| jaguruchchaiH svareNaitAH priyakaNThasvarorjitAH shuddhamishraprabhedAshcha svarajAtIH salakShaNAH | priyeNa saha gAyantyaH pupuShuH paramAM shriyam || 21|| kAshchit paraM veNuravAnumohitA pramattapu.NskokilakaNThajitvaraiH | svarairagAyan vanitA vanAntare priyeNa sAkaM bahujAtasambhramAH || 22|| kAshchitsvayUthamavalamvya saha priyeNa gAyantya uchchatarakaNTharavAptamAnAH | anyAH sunR^ityakalayA dadhatIH paTutva mautsukyasa~NgatahR^ido nadayAmbabhUvuH || 23|| kadAchid vanitA eva sarvAH sa~njaguruchchakaiH | anR^ityat priya ekAkI kalAchAturyadarshanaiH || 24|| kadAchid gAyato.atyuchchaiH preyasastuShTihetave | anR^ityan vanitAH sarvAshchAturyA~nchitavigrahAH || 25|| kAchichcha rAmaparivartanajashrameNa shrAntA gurustananitambabharAlasA~NgI | svidyanmukhI shlathalasadrasanA priyAMse prAdAd bhujaM taralakUjitaka~NkaNADhyA || 26|| kAchid bhujau dR^iDhatarasmarapANipAshau kaNThe nidhAya dayitasya cha lambamAnA | shampAmayI sragiva mechakamegha lagnA rejetarAM taruNiragrimadharmakAntiH || 27|| kAchinmukhena ramaNasya nijA~NkasaMsthaM kAshmIrachandanakura~NgamadAnuliptam | AghrAya jAtapulakA praNayotkareNa gopI suguptagatireva muhushchuchumba || 28|| kasyaichidAkalitarAsavilAsanR^itya vikShiptakuNDalamaNIgaNamaNDite sve | gaNDe svagaNDaphalakaM shramato dadhatyai prAdAt priyo hi latikAdalacharvitaM svam || 29|| anyA cha rAsarasitairvalayairnadantI kUjanmahArhamaNinUpuramekhalAdyA | pArshrvasthitasya ruchiraM ramaNasya hastaM shrAntA stanopari nidhAya sukhAnyavApa || 30|| kAchijjavena dayitaM parirabhya tu~N~Nga vakShojavikShubhitamakShi chuchumba tasya | iShTaM pR^ithak pR^ithagana~NgarasaM nigUDha rAsAntare pupuShuradbhutakelidakShAH || 31|| gopA~NganA ruchirarAjakumAravarya hastadvayAkalitagADhagR^ihItakaNThyaH | rAsakriyAlalitamaNDitamaNDalIShu svachChandameva bahudhA vidadhurvihAram || 32|| kadAchid gopataruNImaNDalAntaramaNDanaH | rAmaH sItAsamaM reje kvaNadveNuyutAdharaH || 33|| kadAchit svA~NgakAntyaiva priyAmantarhitAM dadhat | chakAra kautukaM strINAM kva gatA mahiShItyaho || 34|| tAsu sambhrAntachittAsu sthitvA maNDalamadhyataH | darshayan sahajAM lakShmIM jayeti muhurIDitaH || 35|| sAkhilavrajakAntAbhirdIptAbhirapi maNDale | apradhR^iShyaiva shushubhe lokasaundaryajIvanI || 36|| kadAchittasyA hastena hastamAdAya vallabhaH | jagAma ku~njabhavane dAsIvattAstu tasthire || 37|| Aj~nApayiShyati prabhvI prabhurvA kiM na dUtyamUH | sAvadhAnatayA tasthuH ku~njadvAralasadR^ishaH || 38|| ku~njAlayaM sukhaM gamya kR^itvA pUrNa manoratham | etAbhyAM punaretAbhyAM jayetyuchchaistarAM jaguH || 39|| sambhuktipAnaparidhAnavibhUgaNAni lepAg~njanAlabhanamArjanavya~njanAdyaiH | tau tA visheShadhiShaNA paricheruruchchai rdAsIvadapyanupadaM kalitAvadhAnAH || 40|| kAntena bhUritarakeliShu kovidena tAH saMsadi pratipadaM bahudattamAnAH | naitAM priyAM samanula~NghitumIshire.api pUrvaM visoDhavirahasmR^itikAtarAkShyaH || 41|| naivApi tAsu vanitAsu kumArakeNa sArddhaM prabhUtaramaNotsavasambhrameShu | pratyUhaleshamakarodyadamuShya sAkShA nnityA~Ngasa~Ngamavato sahajaiva lakShmIH || 42|| ashrAntarAsarasiko ramaNaH sa itthaM guptasphuTaM prakaTa kelividhAnadakShaH | reme ramaikaramito ramaNo ramAbhi rAbhIrarAjakulabhUShaNasundarIbhiH || 43|| kadAchinnR^ityamAnAnAM vanitAnAM priyaiH saha | bhramarAlirabhUdvINA kokilAmurajadhvaniH || 44|| rAmarAsarasaM vIkShya devA brahmashivAdayaH | vichintyamAnA manasi babhUvuH premaghUrNitAH || 45|| astamAmamaranAganagInAM rUpasArabharajo.apyabhimAnaH | ki~NkarIvadiha darshanamApurato rasikarAsaraseShu || 46|| AdityA vishvedevAshcha vasavastuShitAstathA | bhAskarAshchAnilAshchaiva mahArAjikasAdhyakAH || 47|| rudrAH samudrA girayo nadA nadyo.apsarogaNAH | vidyAdharAshcha yakShAshcha gandharvAshchaiva kinnarAH || 48|| grahanakShatratArAdyAH prahlAdashcha vibhIShaNaH | brahmarShayo vasiShThAdyAstathA devarShayo.akhilAH || 49|| lakShmInArAyaNau chaiva pArvatIsha~Nkarau tathA | gAyatrI chApi sAvitrI sarasvatyapsaraH shachI || 50|| sarve devagaNAshchaiva harShitAH svasvachetasi | yoShArUpaM samAsthAya rAmarAse samAyayuH || 51|| teShAM vimAnasandohairabhavat sa~NkulaM nabhaH | rAmo navaghanashyAmo mahAratnavibhUShitaH || 52|| lakShmIM dadhad gopikAbhiH saMsthito rAsamaNDale | svasvabhAvAnusAreNa sarveShAM darshanaM dadau || 53|| gopIM gopImantarA rAmachandro rAmaM rAmaM chAntarA gopanAryaH | itthaM jAte maNDale ma~njulAbho reme rAmo rAmayA rAjamAnaH || 54|| shrIhastAbjabaddhasambaddhakaNThyo ranyonyaM vA baddhabAhvoryuvatyaH | vAmaM hastaM chorddhayitvAnayoshcha madhye reme rAmachandraH kadAchit || 55|| itthaM dvedhA maNDalaM kalpayitvA paryAyeNa krIDamAno vadhUbhiH | yogAdhIshastatra yogIva rAmo reme svAnAM sammudaM vardhayAnaH || 56|| rAsakrIDAveShavistrastabandhai rdhammilaiH svairmallikAH saMvamantyaH | vidyudvallIjaitravidyotitA~Ngyo gopyo rAse nATakaM chakruruchchaiH || 57|| rAse samudbhUtaramAvilAse shrIrAmachandreNa samaM naTantyaH | dhammilavallyuptanitambabhAraM voDhuM na shaktA vanitA babhUvuH || 58|| nitambau trastakA~nchIko kuchau vigataka~nchukau | dhammilAn bandhanonmuktAn vahantyo rejire striyaH || 59|| khecharaughAH saha strIbhishchandrashchoDugaNaiH saha | rAmarAsaM samAlokya vismito.abhUnnirantaram || 60|| yAvadvijahAra bhagavAn tAva tkAlaM rajanIshaH saMsthito.abhUt | chandreNa svasyAM gatau vismR^itAyAM svasvasthAne khecharAshchApi tasthuH || 61|| yAvantastA maNDale gopanArya stAvadrUpo rAghavendro babhUva | anyonyaM chAlakShya lIlAvinodaM reme tAbhirbhUri dAkShiNyashAlI || 62|| tAsAM prabhUtashramakarShitagopikAnAM vaktrANi vArikaNasaMvalitAlakakAni | hastAmbujena sa mamarShatarAM tato.amUH pIyUShapAtasukhitA iva sambabhUvuH || 63|| itthaM harerbhagavataH puruShottamasya rAmasya rAghavakulAmalakIrtanasya | yaH saMshR^iNoti ratirAsavilAsalIlAM saH rAmasampadamupaiti vimuktakAmaH || 64|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma pa~nchatriMsho.adhyAyaH || 35|| \section{36} brahmovAcha | rAmasya rAsaM nayanairnipIya te daNDakAraNyajuSho.agniputrAH | kAmena sa~NkShubdhahR^idaH samantA ttanmaNDalaM tuShTuvuH kalpitAshAH || 1|| sunaya UchuH | prAvR^iTsamunnatanavInaghanAbhirAmaM yoShAsamUhaparikalpitamaNDalastham | pItAmbaradyutitaDitprakarAbhirAmaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 2|| shrImatpramodavanama~njulaku~njavIthI vidyotamAnaparipUrNakalAhimAMshum | sAmasvarakvaNitaveNusanAthapANiM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 3|| ratnAvalIyutasuvarNasudivyamauli muktAstragadbhutasulakShyavishAlavakShaH | shrIvatsalakShmasubhagottamadivyagAtraM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 4|| udyadvishAlamaNima~njulatu~NganAsaM gaNDasthalapratiphalatkalakuNDalAgram | kastUrikAtilakabhUShitabhAladeshaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 5|| keyUralambanalalAmabhujadva yAgra bandhodgR^ihItatarakaustubhashobhi kaNTham | pAdAmbujakvaNitanUpuraki~NkiNIkaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 6|| ekadvayatrichaturAdibhR^itakramAtta tAlaprabandharachanAnayanAbhirA mam | sa~NgItashAstravitatAChalakA guruM taM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 7|| nR^ityantamadbhutakalAnikarapravINa mAnApalAparachanaikavidhAnadakSham | vaMshIdharaM naTavaraM varadottamA~NgaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 8|| a~NgonmilanmalayajadravajAtabhaktiM ra~Ngattribha~NgakalitAtilalAmakAmam | kaishoraveshamativartya parisphuTantaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 9|| mandAramUlamadhigamya virAjamAnaM gopA~NganAvirachitottamamaNDalAsyam | potAMshukachChavinibaddhakaTipradeshaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 10|| mandasmitAdharasudhArasara~njitoShThaM lolAlakAvalitamugdhakapoladesham | pAdAmbujaprathitatAlavidhAnanR^ityaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 11|| tAmbUlikAdalasucharvaNachArurAga saMvardhagoparamaNIkShaNachumbanogram | tattu~NgavakShasijamardanalagnahastaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 12|| sItAnirantaravibhUShitavAmabhAgaM madhyasthalachChavivinirjitasiMhamadhyam | mandasmitaprasara maNDitamaNDalAsyaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 13|| shrIratnavedivipulIkR^itamaNDalAntaH koTiprakArapariklR^iptanijaprakAsham | vAmA~Ngasa~NgisahajAspR^ihaNIya keliM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 14|| shrImatpramodavanakalpitamaNDalAbja satkarNikArpitaramAramaNaika mUrtim | svasvAminIsamanuvA~nChitadivyarAsaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 15|| brahmendrasha~NkaramukhatridivAlayaugha hastAmbujachyutasuradrumapuShpavR^iShTim | koTIndujitvarakirITamaNiprabhADhyaM rAsasthitaM raghupatiM satataM bhajAmaH || 16|| jaya jaya jaya sahajAnandarasanirbharanijavilAsamohitabrahmAdisurasaMstUyamAna kuTila gopA~NganAjanakaTAkShasamudbhUtanUtanakandarpasharalakShyIkR^itachitta kundavaneshvarimanorathapUrtiprabhAvapremaparipAlaka sachchidAnandamayaparabrahma rasa svAnandaikakanda sahajakalyANaguNanidhAna namaste namaste || 17|| kiM tvAmasheShamatisAkShiNamarthayAmo jAnAsi sarvamapi naH spR^ihaNIyamartham | asyaiva tAvakavilAsarasasya nityaM pAtrANi kiM nahi bhavAma vayaM smarArtAH || 18|| kiM vA sahastra janurarjitakoTipuNya naiShkarmyasiddhisuhitena nanu tvayaiva | dattAmalabhyavarabhAjanatAmupetya nityaM bhajAma nijavA~nChitalAbhatR^iptAH || 19|| no ched vayaM virahapAvakadagdhadehAH snehAnubandhamahimoddhR^itamokShasaukhyAH | tvatpAdapadmapadavIM samupetya bhUyo janmAntare.api kalayAma na ki~nchidiShTam || 20|| iti teShAM dvijendrANAM daNDakAraNyavAsinAm | shrutvA viklavitaM rAmaH prahasannidamuktavAn || 21|| shrIrAma uvAcha | suvihitatapaso munIndravaryA dahanasutAH khalu durlabho.ayamarthaH | shrutibhirapi madekakAmukIbhiH shatashatakalpajanustapasvinIbhiH || 22|| tadapi mayi nivedya vA~nChitArthe yadi na bhavanta upetavAnChitAH syuH | idamapi na dadeta tadbhavadbhyo duradhigamo.api mayopakalpito.arthaH || 23|| kR^iShNAvatArarUpeNa samanukrIDatA mayA | AgAmini bhave yUyaM kR^itakR^ityA bhaviShyatha || 24|| kR^iShNo nAma mamaivAMsho janitA nandagokule | taddvArA mAM samAsAdya phalitArthA bhaviShyatha || 25|| iyaM cha sahajAshaktiH sachchidAnandalakShaNA | tatraivAMshena bhavitA rAdhAnAmnI mama priyA || 26|| tayAviShTAsu sarvAsu sundarIShu ratiM bhajan | vihariShyAmyahaM tatra divye vR^indAvane vane || 27|| sItA lokasya sAmagrI samastA khalu tatra mAm | upasthAsyati viprendrAH svasvAMshena vinodakR^it || 28|| tAvadyUyaM jAtavedaHkumArAH shuddhapremANaH satataM mAM bhajadhvam | IdR^ig lIlAkAramIdR^ik svarUpa mIdR^igbhAvaM prApsyathochchaiH prasAdAt || 29|| iti tasmAdvaraM labdhvA daNDakAraNyavAsinaH | munayastatra siddhArthAstasthurthyAnaparAyaNAH || 30|| evaM sa rasikendrasya vilAso rAsasa.nj~nitaH | trailokyaM shobhayAmAsa kAmatattvena jR^imbhitaH || 31|| nadyaH stabdhatayA tasthurlatAvR^ikShAshchakampire | dadruvushchaiva pAShANAH sAdhyasattvAni tatyajuH || 32|| jahau shambhuH samAdhiM cha vishvakR^idvishvakalpanAm | bhramaNaM shishumArAntastatyAja grahamaNDalam || 33|| sarve babhUvuH sahasA paramAnandanirvR^itAH | rAmarAsarasonmAdavAsitAkhilavR^ittayaH || 34|| iti shrImadAdirAmAyaNe brahmabhushuNDasaMvAde rAmarAso nAma ShaTtriMsho.adhyAyaH || 36|| ## Encoded and proofread by Vishal Pandey \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}