% Text title : Shiva Samhita 2 % File name : shivasaMhitA2.itx % Category : shiva, saMhitA % Location : doc\_shiva % Transliterated by : Mrityunjay Pandey % Proofread by : Mrityunjay Pandey % Description/comments : from nAradapAncharAtra shrIshivasaMhitA. This is viShNudharma shivasaMhitA % Latest update : August 26, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Shivasamhita 1 ..}## \itxtitle{.. shivasaMhitA 1 ..}##\endtitles ## \section{1\. atha prathamo.adhyAyaH |} chakShurbhyAM dorurobhishcha vAchA cha hR^idaye na cha | rAmaM smarAmi bhaktAnAM bhajamAnaM manorathAn || 1|| vettAraM rAmakAmAnAM vaktAraM shR^iNvatAM satAm | lakShmIvantaM lasallakShmIjAtaM lakShmaNamAshraye || 2|| rAmArAmarahasyAni sadbhAvyAni prakurvate | tiraskurvata Amukteryukto~njalirhanUmate || 3|| kailAshe merusa~NkAshe nAnAratnavibhUShite | nAnAgulmalatAstomadrumarAjivirAjite || 4|| sarvadAsukhamAsInau nAnA khyAnakakovidau | sarvaj~nau sarvalokeshau pArvatI parameshvarau || 5|| dR^iShTvA vasantasamayaM kAmukotsavavarddhanam | kadAchitkautukAviShTau chakrAterasavatkathAH || 6|| tatromA somatilakaM ramAsakhasakhaM shivam | prasAdasumukhaM vIkShya paprachCha priyamAdarAt || 7|| kasya vasantakAlesmin visheSheNa sukhottarA | vihArAhAraruchirA bhaveyurbhuvaneshvara || 8|| anayAdapi sukhottu~NgAra~NgAsa~NgakarAH satAm | kasya te syuH kathayatAM pashyatAM shR^iNvatAmapi || 9|| trailokye dR^ishyate kopi prasiddho guNarAshibhiH | mantavyaH sarvamantavyaiH puNyashlokashiromaNe || 10|| sharaNyaH sarvashaktInAM divyAnAM paramaM padam | nityatAruNya kAruNya kalAkoShashcha kaH pumAna || 11|| sarvadevashirodhArya pAdapadmarajAshcha kaH | tavApi sammataH sarvaguNaiH kalyANakArakaiH || 12|| divyAnekAvarodhaH kaH kashchaiva priyadarshanaH | divyasthAnagaNaH kaH syAddivyodyAnavihArakR^it || 13|| divyaparijanopeto divyAnekaparichChedaH | nityabhogasamR^iddhaH kaH kashchakAmamanoharaH || 14|| shrute cha kIrtite dhyAte yasminkAntadhiyApi chet | sAdhvIdharmo na lupyeta na duShyeta svayamvarA || 15|| sarvAdhikAratA kasya sevAdau cha guNonmukhI | sarvalakShaNasampanno nirdhUtAsheShakalmaShaH || 16|| dhyAtuM mamApi yogyaH kastavApi cha maheshvara | AvAbhyAM jagatpUjyAbhyAM pUjanIyapadAmbujaH || 17|| kathyatAM yadi rocheta doSho yadyatha nApatet | saguNaH kAlakarmashchenmadhvAsvAdashcha puShkalaH || 18|| kShantavyo tikramohyeSha guNagrastamanastayA | mama chApalyayuktAyAH pAlitAyAH muhurmuhuH || 19|| shrutveti pArvatI vAkyaM dayamAnamanA manuH | uvAcha chAruchaturaH kathAhAro haro mR^iduH || 20|| sAdhusAdhvImahAbhAge bhAvaj~ne prANavallabhe | iShTaM pR^iShTaM tvayAguptaM guNaiH puShTamamAyikaiH || 21|| tvayApR^iShTaM viShamapi varNyameva mayAbhavet | amR^itaM tu kuto nasyA dAsvAdyaM mama pArvati || 22|| sAmAnyena tvayA pR^iShTaM visheSheNochyate mayA | abhyarNakarNamArgeNa varNyamAkarNyatAM tvayA || 23|| shrotavyeShu bahuShvatra vaktavyeShu bahuShvapi | shrAvyaM vAchyaM cha taddhi syAdvyaddhi sAratamaM bhavet || 24|| atyantagopanIyaM yattvayi tattanna gopyate | IshvarANAM rahasyantu prakAshyaM kvachideva hi || 25|| yastvayA pR^ichChyate bhUmA divyacheShTAguNAkaraH | hR^idi me vartate hyeSha gUDho vedeShvapi prabhuH || 26|| tasyAnantAni nAmAni divyAni charitAni cha | bhavyA vibhUtayo divyAH parivArAstvanekashaH || 27|| bhogasthAnAni nityAni pavitrANi bahUni cha | vichitrANi cha bhogyAni bhogopakaraNAni cha || 28|| sa cha sItApatiH shrImAn jaDajIvavilakShaNaH | vedavedAntasarvArtho yoginAM paramAgatiH || 29|| eSha eva bhavedbhartA sarveShAM surasubhruvAm | surAsuranarANAM cha mamopAsyashcha haimani || 30|| etasminkIrtite dhyAte shrute vApyarchite shrite | pAtivratyakShayo naiva satInAmapijAyate || 31|| prashnopyeSha tavaitasmin paryavasannaH svabhAvataH | AtmanAmAtmA hIshAne sarveShAM girije.amale || 32|| sa eva svechChayAyodhyAmadhyAsIno varAnane | divyodyAnarato dIvyan rAmAkhyAno vidhIyate || 33|| so.asminvasantasamaye viharan harate haThAt | chetasAmapi chetAMsi madanaM madanasya cha || 34|| shAradAdivilAsastu tasyaiva madhuronnate | AnandasampadaH sarvA bhavanti sukhasa~NginAm || 35|| pArvatyAH prabho rAmaH putro dasharathasya tu | shrUyate hi manuShyeShu bhAgyAdhikyAt prathA~NgataH || 36|| kathaM sa vedavedyaH syAt vedAj~nAnighna AtmavAn | karmabhishchApalyamAno sau pAdachArI bahushrutaH || 37|| kathaMvA naratAmAyA dAmayAvadyadUShitAm | vedAntavedyavibhavaH svatantraH puruShottamaH || 38|| aMshatvaM chAvatAratvaM viShNorasya prasiddhati | svayatvaM kathamasya syAditi me saMshayoM hR^idi || 39|| kShantavyaH saguNairvAkyaiH sarvaj~nopi prashAsane | yatraiva saraso bhAvastatraivAyaM manojvaraH || 40|| iti shrutvApriyA mAha sarvaj~no bhagavAn shivaH | bahukR^itva idaM tattvaM nirNItaM te purA mayA || 41|| piShTasya peShaNaM devi kiM chikIrShasi bhAmini | sa~NkShipya vachmi te bhUyo dR^iDhaM svahR^idi dhAraya || 42|| avatArAstu bahavaH kalA aMshA vibhUtayaH | rAmo dhanurdharaH sAkShAt sarvesho bhagavAnsvayam || 43|| pArvatyuvAcha\- bhava sha~Nkara ramyA~Ngo rAmaH kasmAdupAyataH | sadyo hR^idyavarud.hdhyeta nApasarpettato.achalaH || 44|| shrIshivovAcha\- sAdhu pR^iShTaM tvayA sAdhvi harShotkarShakaraM mama | tavApyetanmahAnandavarddhanaM shravaNAdibhiH || 45|| sarvAkarShaNakarmAsya sadyaH pratyupakArakam | madhuraM mR^idulaM chaiva shR^iNu vachmi tava priye || 46|| atra te saMhitAM divyAmiti hAsatayA sthitAm | varNayAmi varArohe bhavArohaNakAraNam || 47|| niruktilakShaNA hyeShA saMhitA guNavistR^itA | asyAM hi bhagavAn sAkShAt kAmyamUrtiH prakAshyate || 48|| shrutilakShmaNasaMvAdo nirvivAdo.atra dR^ishyate | mArutAgastyasaMvAdamasyAmeva nishAmaya || 49|| AsvA ditaguNagrAmaH shrIrAmo madhurojvalaH | yatra sadyo.avarudhyeta shR^i~NgAro nava mUrtimAn || 50|| saMhitAM sahitA sA tvaM shR^iNvatAM shravaNotsavAm | saubhAgyaM yatra sItAyA guNotkarShashcha kathyate || 51|| sasItAlakShmaNo rAmaH sA.ayodhyA sapuraHsaraH | sarvadA shR^iNvatAM bhadre puNyashravaNakIrtanaH || 52|| saMvAda uchyate tAvaddhanUmatkumbhajanmanaH | nAnA manoramA yatra kathA rAmaguNAshrayAH || 53|| agastyo bhagavAnsarvabrahmarShi vR^indavanditaH | kadAchittIrtha yAtrAyAM gandhamAdanamAsadat || 54|| shrIrAmasmaraNAnandI mahAbhAgavatottamaH | hanumAn matimAn yatra varIvarti sadA girau || 55|| yatrApa~NkAnyapa~NkAni sarAMsi cha saroruhaiH | sarinnirjharakuNDAshcha devakanyA niShevitaH || 56|| nAnAdrumalatApuShpa phalabhAradharAspR^ishaH | kadalyaH saphalA yatra bhAnu bhAnunivartanAH || 57|| kadalIvanamityeva vishrutaM yajjagattraye | sa cha yatrApsarovR^indaiH rAmanATyAnyadhishritAH || 58|| Aj~nayA rAmachandrasya tA devyo.atra hanUmate | shrAvayanti svagItAni gandharvyashcha sushR^iNvate || 59|| prArthito rAmabhadrotra jIvitaM chiramarpayat | hanUmate kathA shrotuM dR^iShTu~nchAsya cha nartanam || 60|| yatrAsIno hanUmAMstu gItanR^ityAni subhruvAm | shR^iNvan rAmaguNA~NkAni premAshrUNi vimu~nchati || 61|| yAni yAni rahasyAni rAmAntaH purajAni saH | kAra yantAni tAnIha devIbhirmudamashnute || 62|| ramyaM mahadvanaM dR^iShTvA sa puShpaphalasa~Nkulam | giri~ncha giriShu shreShTha muvAchAvyAjagirguruH || 63|| he shiShyAH parvataM hyetaM nAnA nirjharanAditam | nAnA drumalatAkIrNaM nAnA puShpaphalAnatam || 64|| kadalI vanametachcha dR^iShTvA hR^iShyati me manaH | puNyAn jalAshayAnetAn puNyapakShirutAnyapi || 65|| shR^iNvato me manaH kAmaM rAmAkrAmatIvasaH | ki~nchitkAlamihasthAtu mAsthAM me manute manaH || 66|| tAni tAni cha sarvANi harante me manovalAt | yAni yAnIha lokeShu shrIrAmoddIpanAni cha || 67|| prasa~Ngo yatra rAmasya rAmatIrthapurANi cha | tatraiva manmanotyarthaM prItimeti nirantaram || 68|| lokanAthamahaM rAmaM nityaM sannihitaM hR^idi | archAmIheti me chittaM viShaktaM phalapuShpakaiH || 69|| atra kashchinmahAn lAbho bhavediti bhujokShi cha | syandate manmanaH kAmaM rAmaM sUchayatIhame || 70|| sthApyatAM nu karaNDAni vR^iShyo daNDA.ajinAni cha | AhniyantAM cha puShpANi madhurANi phalAni cha || 71|| samidhashcha svahomArhAH prabodhyantAM havirbhujaH | prakShAlyantAM shilAH shubhrA rAmArAdhanatipriyAH || 72|| snAnAni cha vidhIyantAM rAmo chitte nidhIyatAm | japyatAM rAmamantrAshcha tarpyatAM pitR^idevatAH || 73|| sa shrImAnarchyatAM chAtra vaibhavaiH sulabhairiha | sarva sAdhAraNaM hyetatpArvatIyaM phalAdikam || 74|| deshaM kAlaM cha vittaM cha shubhAni cha shubhAM dashAm | prApya nArchati yo rAmaM shvayoniM sa hi gachChati || 75|| ityuktA muninA shiShyAshchakruH sarvaM tadAdarAt | bhaktyA rAmasya dAsyena guroshcha dhvanimAgatA || 76|| tataH svayamagastyopi sasnau divye sariddhR^ide | rAmasandhyA mupAsyAsau chakre rAmasya pUjanam || 77|| tuShTAva cha jagau rAmaM nanartAsyapuro muniH | premasabhinnasarvA~Ngo harShapUritamAnasaH || 78|| tasya shiShyasametasya rAmasa~NgItamadbhutam | shushrAva rAmadAso.asau vAyusUnustato.amR^itam || 79|| shIghramevAgatastatra labdha jIvAturAtmanaH | phalapuShpArpakaH shrImAn hanUmAnaMshumatprabhuH || 80|| dR^iShTvAtAn rAmabhaktA.Nstu brAhmaNAnvedavittamAn | daNDavatpraNanAmAsau tuShTAva cha mudAplutaH || 81|| indrAdidevabhaktebhyo brahmabhakto.adhiko guNaiH | shivabhaktAdhiko viShNubhaktaH shAstreShu gIyate || 82|| sarvebhyo viShNubhaktebhyo rAmabhakto vishiShyate | rAmAdanyaparo dhyeyo nAstIti jagatAM prabhuH || 83|| tasmAdrAmasya ye bhaktAste namasyAH shubhArthibhiH | hanumatpramukhairIshaiH kR^ito nAnyairanIshvaraiH || 84|| taiHso.atha munibhiH pR^iShTho rAmakIrtanaharShitaH | hanumAn rAmabhaktAnAmagragaNyo nirAshiShAm || 85|| ko bhavAn rAmabhaktebhyo bhaktidAteva dR^ishyate | devo vA mAnuSho vAtha vAnaraH kinnaro paraH || 86|| nAtra gatirmanuShyANAM yakShANAM viShaye girau | tvaM tu devaH shivaH sAkShAdbhAsi no bhagavAniti || 87|| etanmunivacho vidvAn shrutvovAcha kapIshvaraH | jAtito vAnarashchAsmi hanumAnnAma vishrutam || 88|| dharmato rAmadAsosmi karmatastatkathArataH | bandhumAn rAmabhaktebhyo bhogatastatprasAdabhAk || 89|| sItAyAstu prasAdena sarvA muktyAdisiddhayaH | nityaM mAmanuvartante rAgAbhAvepi kIlitAH || 90|| rAmasya cha prasAdena kalpakalpAnujIvitA | tadguNAmR^itapAnAya lavdhaM viprA mayA dvayam || 91|| svechChAchAro.api sarvatra tiShThAmIha cha nityadA | rAmabhAvAnubhAvAdivarddhane kadalIvane || 92|| kinnarInikarA.a.agIta rAmagItashrutipriyaH | brahmachArI samaj~ne.api kinnarINAM divAnisham || 93|| rAmoddeshAchcha kinnaryo rAmagItairupAsate | sthitaM mAM mAnuShAgamye svargasandhau nirAkule || 94|| iha gandharvapataya Agatya samaye svake | shrAvayanti charitrANi gItvA vai rAvaNadviShaH || 95|| rAso rAmasya shrR^i~NgAraH prAchuryyAtkinnarIgaNaiH | mayAnukriyamANopi sa eveti vivichyate || 96|| mayAnukAryamANopi rAmarAmAnubhAvataH | sAkShAdAnandano rAso rAkAsvapyanubhUyate || 97|| gandharvArAmamAdhuryasaundaryAdi guNochChritam | shrutvAvaH sa~NgatAH shIghraM yuShmAbhiH sAmagAtR^ibhiH || 98|| so.ahaM rAmaguNAtsAmagAndharva rasikaH sadA | varte sarvamparityajya tatonyadvirasaMyataH || 99|| yuShmAnapyahaM pR^ichChAmi varNAshrama vibhAgataH | kR^ita madyakulaM shreShThAdyotamAnaM prakAshyatAm || 100|| ityuktA munayastena prochuH prItimanastayA | rAmadattasudhAsvAdalabdhaM pavananandanam || 101|| so.ayaM brAhmaNabhUyiShTho vAnaprasthagaNo mahAn | kumbhayonermuneH shiShyA brahmachArivratAshritAH || 102|| pIto yena mahAmbhodhirhato vAtApi rilvalaH | bhUmeH sArUpyamAnoto vindhyashcha girirADasau || 103|| maitrAvaruNirityeva gIto lokatrayeNa yaH | kumbhajanmeti martyeShu siddheShvagastya uchyate || 104|| so.ayaM sarvamunishreShTho rAmAgamavidhirmahAn | rAmabhaktisudhAmbhodhijanmendurdvitIyo.amalaH || 105|| iti teShAM vachastathyaM shrutvA vAyusutastvarI | papAtA~Nghriyuge tasya kumbhayonestaponidheH || 106|| rAmaprANa iti premNA kumbhajanmApi mAruteH | nyapatatpAdayomUrdhnA loka nAtha samopi san || 107|| anyonyenAnurAgeNa rAmabhaktikR^itena tau | Ali~Ngya tasthatuH siddhau chireNa drutachetasau || 108|| niShi~nchetAM cha gAtrANi premNAMsAmR^itadhArayA | taptAnuklinna sarvA~Ngau vyayujyetAM na tau janau || 109|| anyonyadarshanAshleShajAtAhlAdamahattayA | anyonyaM stotukAmau cha sannavAchau parantu to || 110|| rAmabhakti sudhApUrNa ratnAkaramahodadhI | anyaiH stutau tadA bhaktairmunIshvara kapIshvarau || 111|| tayorupari puShpaughA divyAH peturmanoramAH | dhanye yandharaNIpuNyA yadetatpAdapAMshubhiH || 112|| jAtotsavaistu tau devairastUyetAM gatasmayaiH | rAmadevapadAmbhojabhramaro madhurashvarau || 113|| mandaM tatvAgatapraj~nAvupaviShTau shilAtale | nabhasvatkumbhajanmAnau jajalpaturubhau kavI || 114|| pUtaH patitajAtopi pAdapadmaparAgataH | tavAhaM patanAnmUrdhni rAmabhakti sudhAmbudheH || 115|| yastvaM mayAmahAbhAga chireNAkA~NkShitAgamaH | AgatosyAshramaM pUtIkartumme.agastya satpate || 116|| durlabhosminsadA viShNudAsasAdhusamAgamaH | tatrApi shrIramAnAtha rAmAshrayasamAgamaH || 117|| shrIrAmo rAmabhaktashcha dvAveveha priyau mama | pradhAnastvantu teShAM yannAthenAsi mama prabho || 118|| nAradAtsanakAdibhyaH shambhorapi vR^ihaspate | pArAsharyAchChukAchchApi jyAyAnasi nijairguNaiH || 119|| j~nAtvA vidvansatAM sa~NgamadIrghaM dIrghadarshinAm | pUjAprashnapraNAmaishcha tattvaM jij~nAsyameva yat || 120|| nAnA vAdAH purANeShu saMhitAsu smR^itiShvapi | vedeShvapi cha kAvyeShu prAkR^itAprAkR^iteShvapi || 121|| muShTAmuShTi cha shAstreShu paNDitaiH sajyate paraH | yuktayasteShu dR^ishyante sarveShvapi cha sarvashaH || 122|| na padArtha parAbhUtiH svarUpeNa pareNa cha | kriyate tadabhivAdo vAdibhiH kiM tu duShyate || 123|| tasmAtparAtparaM j~nAnaM sampradAyAdvishodhayet | vij~nAyasvadhiyAdhIraiH sampAdyaM pratipattibhiH || 124|| so.ahaM tattvaM paraM j~nAnaM prepsushcha paramAtmanaH | parasyA devatAyAshcha dhyAnaM kAlaguNAnvitam || 125|| ityuktvA pAvamAniH saHkR^itA~njaliramuM munim | upatasthe guruM gauri ! gauravAdguNa yantritaH || 126|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamepaTale sAdhusamAgama prakAshano nAma prathamo.adhyAyaH 1|| \section{2\. atha dvitIyo.adhyAyaH |} shrIshivovAcha\- etadvAyubhuvo vAkyaM shrutvA vedavidAmvaraH | agastyo bhagavAMstaM cha sasmitaM vAkyamabravIt || 1|| agastya uvAcha\- tvaM mAM parIkShase vidvan svataH sarvArthavittamaH | aj~nAtaM vidyate kiM te j~neyaM j~neyeShu vastuShu || 2|| sarvotkarShopayukto.ahaM satyo sau pavanAtmaja | rAmamantra prabhAvo.ayaM tvayA me parichIyatAm || 3|| mattastvaM sarvathA shreShThastvattaH shreShTho na chAparaH | tvatta eva parij~nAtuM tattvamichChAmi yatparam || 4|| sarvathA dvArabhUtaM te vaktuM madvAkyamuttaram | A~njaneya bhava tvetadrAmadUta mahAmate || 5|| hiraNyagarbho bhagavAn sarveShAM hi pitAmahaH | padmanAbhasutaH shrImAn bhaktAnAM prathamo guruH || 6|| pramANaM mUlabhUtaM no vedAkhyaM yachchaturvidham | tadyasya vadanAmbhoja bhramarAyitamAditaH || 7|| tasya hiraNyagarbhasya sAkShAtkathayato mukhAt | purA kalpemayApye tattattvaM chitte samAhitam || 8|| nAnyadrAmAtparaM tattvaM kaushalyAnandavarddhanAt | jAnakIvallabhAtkAlatrike desheShudR^ishyate || 9|| na shrIrAmavratAdanyad vrataM sarvArthasAdhanam | na rAmArAdhanAdanyo yaj~no vedeShu dR^ishyate || 10|| nAnyomantraH paro rAmamantrAtShaDakSharAdapi | sUryashaktishivAdInAM mantrA hInatarAH sphuTam || 11|| chatvAropi mahAvedA naitattulyAH phalAdibhiH | kA kathAsmR^itishAstrANAM purANAnAM cha pAvane || 12|| rAmanAmnA samaM nAnyaM nAma viShNoH shivasya cha | kAnyeShAM tu kathA nAmnAM satyaM satyamihochyate || 13|| rAmanAmnA shivaH kAshyAM bhUtvA pUtaH shivaH svayam | sa nistArayate jIvarAshInkAshIshvaraH sadA || 14|| rAmapAdodakAnnAnyatpAvanaM patitAvaleH | rAmochChiShTaM yadannaM syAtpAvaye dakhilaM tutat || 15|| rAmashchApi purastasya patirlakShmyA ivAchyutaH | anyaH patirvruvANoyaH patitaH sahi garhitaH || 16|| ayodhyApatireva syAtpatInAM patirIshvaraH | anyAShAM mathurAdInAM rAmAMshAH patayo yataH || 17|| bhogasthAnaM parAyodhyA lIlAsthAnaM tviyaM bhuvi | bhogalIlA patI rAmo nira~NkushavibhUtikaH || 18|| dvibhujo jAnakIjAniH sadA sarvatra shobhate | bhaktechChAto bhavedeSha vaikuNThetu chaturbhujaH || 19|| paraM sAdhAraNaM rUpaM nityaM dvibhujameva tat | paramaM rasa sampannaM dhyeyaM yogavidAM sadA || 20|| bhogasthAnAni yAvanti lIlAsthAnAni yAni cha | tAni sarvANi tasyaiva purA vyApyAni sarvashaH || 21|| savAhyAbhyantaraH kR^itsna AnandarasashabditaH | madhUdadhirivApAro rAma eva paraH pumAn || 22|| AsInaM tamayodhyAyAM sahastra stambhamaNDite | maNDape ratnasa.nj~ne cha jAnakyA saha rAghavam || 23|| matsyaH kUrmaH kirirnaiko nArasiMhopyanekadhA | vaikuNThopi hayagrIvo harirvAmanakeshavau || 24|| yaj~na nArAyaNo dharmaputro naravaropi saH | devakInandaH kR^iShNo vAsudevo balopi cha || 25|| pR^iShNigarbho madhUnmAthI govindo mAdhavopi cha | vAsudevaH paronantaH sa~NkarShaNa ilApatiH || 26|| pradyumnopyaniruddhashcha vyUhA sarvepi sarvadA | rAmaM sahopatiShThante rAmAdeshavyavasthitAH || 27|| etairanyaishcha saMsevyo rAmo nAma maheshvaraH | teShAmaishvaryadAtR^itvAnmUlatvAtte nirIshvarAH || 28|| indra nAmA sa indrANAM patiH sAkShI gatiH prabhuH | viShNuH svayaM saviShNUnAM patirvedAntakR^idvibhuH || 29|| brahmA sa brahmaNAM kartA prajApatipatigarti | rudrANAM sa patI rudro rudrakoTiniyAmakaH || 30|| chandrAditya sahastrANi rudra koTi shatAni cha | indrakoTi sahasrANi viShNu koTi shatAni cha || 31|| brahmakoTi sahastrANi durgAkoTi shatAni cha | mahAbhairavakalpAni koTyarvudashatAni cha || 32|| avatAra sahastrANi bhakta koTi shatAni cha | gandharvAnAM sahastrANi deva koTishatAni cha || 33|| vedAH purANa shAstrANi tIrtha koTi shatAni cha | devabrahmamaharShINAM koTi koTi shatAni cha | satataM yaM niShevante sa shrIrAma itIritaH || 34|| nirmatsaraishcha vidvadbhirmantrArthaprayatairapi | jAtAnyetAni rAmAMshAtprochyante brahmavAdibhiH || 35|| yaM vedAnta vido brahma vadanti brahmavAdinaH | paramAtmeti cha yogIndrA bhaktAstu bhagavAniti || 36|| yaj~no viShNuriti spaShTamR^itvijo bruvate budhAH | svabhAvakAlakarmAdi shabda vAchyaM tu haitukAH || 37|| bhogenAsau svataH pUrNo dAtA bhagaguNasya cha | svato vAptasamastarddhI rAmakAmavarapradaH || 38|| j~nAnashaktibalaishvarya vIryatejAMsya sheShataH | bhagashabda nimittAni vinA heyairguNAdibhiH || 39|| tasyAnantaguNasyApi ShaDevAmI mahAguNAH | etavyApyA guNA anye yepi syuH puruShottame | sarvajanmasthitidhvaMsahetU rAmo nira~NkushaH || 40|| sa~Nkalpa siddha sarvArthaH pUrNobhayavibhUtikaH | sItApi sadR^ishI tena vayorUpaguNAdibhiH || 41|| dvAdashAbda vayoyuktA nityAnanda vidhAyanI taruNIsaivarUpeNa shyAmA shrR^i~NgAra saMshrayA || 42|| gaurA~NgI pItavasanA nIlaraktashivAMvarA | sarveshvarI sadArAdhyA bhuktimuktivarapradA || 43|| nityaM rAmAnukUlaiva chitrarUpa pradarshinI | ShoDashAbdaparichChinnavayaH sopi bhayApahaH || 44|| pItavAsA ghanashyAmaH shikhAtraya shikhaNDakaH | kAka pakShayugI shrImAn pa~nchakhaNDashikhaNDakaH || 45|| muktAphalalasannAsaH svataH smitashubhAnanaH | pItavakShA mahAbAhuH kShINamadhyamanoharaH || 46|| nityotsava svabhAvashcha nitya kautuka poShakaH | sarvavidyAguNAmbhodhirnityanirdhUtadUShaNaH || 47|| raktapadmavishAlAkSho ratnadanto.aruNAdharaH | gAndharve cha bhuvi shreShTho nArIgaNamanoramaH || 48|| gandharvarAjapratimo muktottamavibhUShaNaH | rasaj~naH svajanAnandI vilAsI vilasatprabhaH || 49|| svachChandago.api dharmArthe rataH smaravivarddhanaH | dAtA bhoktA.avitA sAkShI dayAsindhuH surAgavAn || 50|| akopanaH kShamAshIlo lIlAra~njitasajjanaH | sundarenduH shubhAchArI mugdhendro madhurasvaraH || 51|| kR^itaj~naH kR^itivAnkAvyaj~nAnAmindraH kalAnidhiH | gambhIraH sthiradhIH prAj~naH susnigdhamadhurasvaraH || 52|| sthirasnehaH suchAturyaH dhairyAdiguNasAgaraH | saukumAryasaraH shrImAn lakShmIvAMllakShaNAnvitaH || 53|| vajrasaMhanano bhavyaH saugandhasphuritadyutiH | vAgmI sakalashAstrANAmAkhyAtA.amR^itabhAShaNaH || 54|| sarva prANirutaj~naH saH sarva prANamanoharaH | sarvopAsyaH prasannAtmA sarvarakShA vibhussvarAT || 55|| sarvAbhayapradaH sarvakAmitArtha vidhAyakaH | bhaktAnupakShako dakSho guNadoShasvarUpavit || 56|| vahnIShu bhogapatnIShu dakShiNo dayito.anaghaH | sarvashR^i~NgArasampannaH sarvanAyakanAyakaH || 57|| sarvAnandamayaH sarvAnandasandohadAyakaH | ki~NkiNInUpurArAvairmugdhastrImukhamArutaiH || 58|| vINAmR^ida~Nga jha~njhAdyairvAditairlalanAyutaiH | sArikAshukasannAdaiH kokilA bhramarArutaiH || 59|| vandistutiguNaisstotrapAThe sArasa kUjitaiH | prabuddhaH koshalApAlavAlo dhyeyaH sudhIjanaiH || 60|| nAnA sugandhamAlAdIn marddano madirekShaNaH | satIShvapi vishAlAsu ratnaprAsAdapa~NktiShu || 61|| nAnA sImAntaramyAsu nAnAbhogavatIShu cha | nAnA chitra sugandheShu supto mohanamandire || 62|| nAnA shakuni sa~NgIte vAtAyanavibhAvite | upAgamya vayasyai sa rAjavaMshyairmanoharaH || 63|| sevyamAnaH shubhAlApaiH nAnopAyanapANibhiH | udbuddhaH padmapatrAkShaH kichidAlasyajR^imbhitaH | jagannAthasutaH sadbhiH smartavyaH sa shubhArthibhiH || 64|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale shrIrAmarahasya parasvarUpa guNavibhUti prakAshano nAma dvitIyo.adhyAyaH 2|| \section{3\. atha tR^itIyo.adhyAyaH |} shivovAcha\- kumbhayonirmunI rAmarahasyaM marutaH sute | premNA shR^iNvati tatprItyA provAcha paramottamam || 1|| mAturantaH puraM pashchAtpraviShTaH sAnujAnugaH | svAmambAM harShayanrAmaH pa~nchAbdika ivArbhakaH || 2|| mAtrA chotsa~Nga Aropya kR^itapAdAbhivandanaH | lAlito madhurAlApaishchuMvitAnanachandramAH || 3|| lavdhvAshIH khaNDalaDDukairbhojito lalitAlakaH | vaddhachUDashchalAkSho.asau dhAritAMvarabhUShaNaH || 4|| mAtrA pR^iShTaH paraM bhAvyaM tasyA ante papATha saH | agrAhitadhanurvANo luluNTha cha mahItale || 5|| nR^ityeti sa tayA mAtrA uktaH khaNDitabhAShaNaH | nanarta sa mahIpAlanandano jananandanaH || 6|| prasannA jananI vatsamutthApyAli~Ngya chAnagham | AnandAshrusudhAleshaiH siShi~nche hR^idaye priyam || 7|| krIDituM gantukAmo.ayaM bhIShato bhayadarshanaiH | arudat kupito mAturbhANDabhedaM chakAra cha || 8|| aparAdhyan gR^ihArAmadrumabha~Ngena bAlakaH | mAtrAnudhAvito vaddhuM na labdho.anilacha~nchalaH || 9|| dUresthito bhayaM tyaktvA bAlo mAtarameva saH | bhIShayAmAsa bhItighno rAjanyo.ahamiti bruvan || 10|| kosau mAM bhIShayelloke hanyAdvAmitavikramaH | rAmaM dAsharathiM shUraM samAjArjitapAdukam || 11|| taM hanyAmahamevAjAva vashyaMhi dhR^itAyudhaH | bahavopi mayA siMhA varAhAshcha niShUditAH || 12|| tasmAnmAtaH kR^ipANIM me tUNIraM dhanuruttamam | charma chAru cha shIghraM tvaM dehi dAsosmi te sadA || 13|| chorayitvA balAdvAhaM neShyAmyAyudhamanyathA | rakShasva gauravaM mAtarvadAmi tava ki~NkaraH || 14|| evaM vahu vidhAM vAchaM vadanprauDha ivAtmajaH | AshvAsitaH shanairmAtrA satyAsatyavachomR^itaiH || 15|| vatsa vatsa chiraM jIva dhanurvANau gR^ihANa bhoH | priyaM putraM na vadhnAmi satyaM manyasva me vachaH || 16|| krIDitvA shIghramehIti vAkyaM mAturnishamya saH | upetyA~Nghriyuge luNThaMllabdhakAmo mudAnvitaH || 17|| a~njanA~njitachArvakSho nAshAmauktikamohanaH | ki~NkiNI nUpurArAvashchAru chUDashcha cha~nchalaH || 18|| pItAMvareNa sUkShmeNa veShTito.alakashobhitaH | chAruchApalasatpANiH pItavAso.ayugachChaviH || 19|| gajarAjagatirmugdho navahAsyapriyAnsakhIn | hAsayan kIDayan bhrAntyA yodhayannabhayanmithaH || 20|| evaM paurashishUnsarvAn mohayanmadhurasvanaiH | vastrAla~NkAradAnaishcha tyakta rAgakriyAnasau || 21|| krIDAmR^igagaNAMshchAsau jAtipakShigaNAnapi | pashyan shR^iNvan girasteShAM chitrAshchitravachA svayam || 22|| nissasAra pituH pAdau dR^iShTuM rAmaH sahAnugaH | mohayanjananIdvArasthitAn sthiraratIn janAn || 23|| pUjayanjanakenAso dR^iShTo hR^iShTatanutvachA | a~NkAropita evAshu chuchuMve chArulochanam || 24|| hR^idAlIDhaM sutaM chAsau moktuM prANa ivAshayI | shakrotisma nidhiM prApya kadarya iva tatpitA || 25|| pitura~Nkagato rAma indra nIlamaNiprabhaH | nAnA la~NkAraramyA~Nga indrakAma ivAsphurat || 26|| vasantA~NkagataH kAma iva rAmo rarAja vA | janakA~Nkasthito rAmo mohayAmAsa mohanAt || 27|| sabhyAnAM hR^idaye rAmo viShNorvakShasi kaustubhaH | sthito nAdyApi bhArAya nIrAgAya cha kalpate || 28|| hitAni shikShitaH pitrA pratyagR^ihNAt kR^itA~njaliH | utthAya cha namashchake rAmo vAlopi dharmavAT || 29|| putramuddishya rAjendrashchake dAnAni bhUrishaH | na hi tasya priyaH putrAdanyosti bhuvanatraye || 30|| Aj~nayA piturAchAryAgAraM rAmo jagAma ha | sametaH sakhibhirvAleradhyetuM sakalAH kalAH || 31|| vedamantrapavitraistu sichyamAno jaleraso | vipraiH kShipratapaH siddhairgIyamAnaishcha gAyakaiH || 32|| arthaM yashastathAtmAnaM nivedya guraverbhakaH | jagrAheva ni.ajaM nyAsaM vA~NmayaM nikhilaM guroH || 33|| uttamarNobhirAmo.asAvarthamAnAdibhirguroH | niShiddhopi mahArAjasUnutvAnmR^idulatvataH || 34|| gurorgAshchA rayAmAsa goparAjasutaprabhaH | Aharatsamidhopyasya vA ripuShpakushAdikAn || 35|| AdeshAchcha guroH rAmaH sarayUtIramAsthitaH | sAnujaH sasakhaH saumyakrIDAsAdhanasaMyutaH || 36|| dvandvashaH yodhayAmAsa mallairmallAn mR^igairmR^igAn | meShairmeShAMshcha tatrAsau pakShibhiH pakShiNastathA || 37|| svayaM ra~Nge cha chikrI.De bhrAtR^ibhiH sakhibhissaha | pashyatAM siddhasa~NghAnAM puShpavAgabhiH pUjitaH || 38|| hAsaM nAnA vidhantatra bhA.NDasa.nj~naiH sahastrakaiH | kArayan gAyakairgItaiH shushrAva svamapyasau || 39|| snAnArthamAgatA nadyAM nAnA paurajanastriyaH | mumUrChuH sahasA rAmaM dR^iShTvA lokadR^igutsavam || 40|| gIyamAnaguNo mugdho mugdhAbhishchalalochanaH | tyAjitAbhirayaM rAmo nItohR^innetra mandire || 41|| naubhistato jalakrIDAM chakre cha krItara~NgitAm | plavanairdhAvanai stIreShUnmajjana nimajjanaiH || 42|| vyutpro~NkShya kuDmalairvAri jAtAnAM kandukaishchalaH | vastrApaharaNaistAsAM nagnA nagna kiyekShakaH || 43|| pravikIrNAdrakesho.asau gandharvArbhakasannibhaH | adhastIratarostiShThan mohayAmAsa nAgarIH || 44|| rantu kAmotha rAmosAvA rAmAn pravivesha taiH | rAjavaMshyairvayasyaishcha sAkaM kIDAvichakShaNaiH || 45|| veshyA naTI naTaishchApi bhA.NDairgAyakanAyakaiH | sAmantaissevakaishchApi sevyamAno nR^ipAtmajaH || 46|| krIDanmanobhirAmAyAM sa~NgItAgamakovidaH | nadyoshcha sa~Ngame tatra vijahAra vanekShakaH || 47|| sarayvAstIramAsAdya vilvodyAmaM hariMstathA | dR^iShTvA tatra ramitvA cha tamasAvanamAvishat || 48|| vihAra vanamAgamya keliku~njaM cha gahvaram | reme tatra chiraM rAmaH svairAmArpitavigrahaiH || 49|| svakunDe jAnakIkuNDe nandigrAme cha rAghavaH | sthitvA bhuktvA cha svAdUni ramAkelivanaM yayau || 50|| kArayitvA nadIkrIDAM kumAraH kautukAdiha | gato vedashravAM divyAmApagAmatha gomatIm || 51|| pravivesha vrajaM tatra gopI gopamahotsavaH | dadhIni vubhuje rAmo madhurANi phalAni cha || 52|| ekAnte gomatI tIre gopakanyA manoramAH | rasArttAH ramayAmAsU rAmo ramayatAMvaraH || 53|| vanAdvanaM vrajanvIro vIravAlaissahAnugaiH | krI.DAsthAnaM tato gatvA shastrAstrairvijahAra saH || 54|| gopratArAkhya tIrthe.atha rAsasthalamanuttamam | dR^iShTvA vihR^itya tatrAsau svargadvAramupAgamat || 55|| chandra dharmaharintatra guptaviShNuhariM tathA | dR^iShTvA sampUjya rAmo.asau kShIrasAgara dakShiNe || 56|| shivaM sarasvatIM tatra yakSharAjaM cha mArutam | saptasAgarake tasmAllokottaraM samarchitam || 57|| airAvata kulodbhUtaM nAma shatru~njayaM gajam | Arudya nagaraM rAmaH prAvishannagarotsavaH || 58|| mattebhasadR^ishaM hyashvaM rathaM svarNapariskR^itam | meghanaddhaM mR^igairyuktaM gaja sAvakasaMyutam || 59|| Aruhya vyaharadrAmo vIthyAM vIthyAM cha nUtanaH | narayAnaM naraM chApi vimAnaM madhurAshrayaH || 60|| padmyAM padmavisAlAkShaH prAvishachcha gR^ihaM gR^iham | yathAbhAvaM yathArUpaM yathA yogya~ncha sundaraH || 61|| AnandayannarAnnArIrapi rAmo narArbhakaH | vAlakrIDanakaiH sarvairatnasvarNa vinirmitaiH || 62|| vaihArikaM dadhAnoso veShaM sa~NkrIDasammude | sarveShvapi samAjeShu sarvAsvapi kriyAsu cha || 63|| sarveShAmapi sarveShu gR^iheShUvapavaneShu cha | dR^iShTo manoharansarvai rAmo rAjIvalochanaH || 64|| rAmAdanyaH priyastAsAM prajAnAM nAbhavatpuri | vAchayantaM purANAni shrR^iNvantaM cha kvachit kvachit || 65|| abhyasantaM cha vedAntaM yogaM sAkhyaM kriyAM cha tAm | dadantaM kvApi deyAni gR^ihahNantaM parataH kvachit || 66|| shayAnaM vivadantaM cha gAyantaM kvachideva cha | bhu~njAnamupatiShThantaM nR^ityantaM kachidAyatam || 67|| hasantaM hAsayantaM cha prAsAdAgranivAsinam | kvachitsAdhu samAjasthaM mallagoShThyAM sthitaM kvachit || 68|| puNyastrI sevitaM kvApi vipravaryya samAvR^itam | ArAme viharantaM cha krIDantaM sarayUjale || 69|| AyAntaM pathi gachChantaM pashyantaM chatura~NgamAn | dhyAyantaM cha japantaM cha pR^ichChantaM kushalAni cha || 70|| aTantaM mR^igayAyAM vA gajashikShAparAyaNam | ashvashikShAparaM pakShivR^indapAThanapaNDitam || 71|| vAsola~NkAra ratnAni dhArayantaM cha mohanam | kAvyAla~NkAra nATyAdivyAkhyAnanirataM kvachit || 72|| mAturantaH pure vyAptaM vAlakrIDAvishAradam | harShayantaM navairvAlabhAShitaiH pitaraM punaH || 73|| hR^iShTaM kvApi sthitaM maunAnmAtrA pitrAtra sajjanaiH | tairanunIyamAnaM cha sevyamAnaM cha sodaraiH || 74|| ruShTAnanunayantaM tAn vAsola~NkAradApanaiH | ratnamaNDapamadhyasthaM nAnA lakShmIniShevitam || 75|| sItAshobhitavAmA~NgaM nAnA shR^i~NgAravarddhanam | nAnA rasamayIM lIlAM kArayantaM sakhIgaNaiH || 76|| AnandayantamevAnyAnnAnAndolanalAlitam | nAnA rAgarasAsvAdasaktaM bhaktahitodyatam || 77|| vINAvAdana tattvaj~naM nAnA gItakathotsavam | divyairgandhaishcha vAsobhirAsavaiH shuchibhiH punaH || 78|| tAmbUlaishcha sudhApAnaiH prINayantaM priyAM cha tAm | sarvatra chitrarUpANi vibhrantaM cha svayechChayA || 79|| pashyanti sma janA rAmaM sve sve pArshve sthitaM punaH | sabhA nAma sukIrtiryA tasyAmAsInamunnateH || 80|| rAjAsane mahArAja nAnA nepathya shobhitam | nara vAnara koTInAM koTibhiH parivAritam || 81|| yakSha rAkShasa gandharva siddha kinnara koTibhiH | deva dAnava daityAdyairvanditaM vandibhiH punaH || 82|| mahArAjAdhirAjendraM rAmaM pashyanti sajjanAH | R^iShikoTistutaM vedabrahmarudrAdipUjitam || 83|| prasannaM dadataM tebhyastaM taM kAmaM manogatam | dhyAyeddevaM cha devaM tamekAntijanavatsalam || 84|| ayodhyApuranetAraM rAmaM bhettAramaMhasAm | nAnA dhyAnAni rAmasya mayoktAni yathAmati || 85|| evaM samIra sUno te shrotukAmena yatparam | rAsalIlAM tvayA pUrvaM stAvitAM tAmatho vada || 86|| anugrAhya stvayAdyAhaM rasamayyA tvapUrvayA | vidyAvinimayopya.atra vidvatsuviduShAM sphuTaH | arthAgrAhyeShu tatveShu tattvagrAhyamiti shrutam || 87|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale rAmarahasye nAnAdhyAnaprakAshano nAma tR^itIyo.adhyAyaH 3|| \section{4\. atha chaturtho.adhyAyaH |} shrIshiva uvAcha\- ityagastyena muninA prArthitaH pavanAtmajaH | sarva rAma rahasyeShu svatantrashcha sasAda ha || 1|| shrutvA munimukhAdrAmadhyAnaM ma~NgalamAyatam | daNDavatpraNatobhUtvA prAha taM pavanAtmajaH || 2|| jAte shrotre pavitre tvanmukhachandra sudhAdravAt | pUtA vAgapi me bhUyAditi tatpunaruchyate || 3|| shrotA prAyo bhavAmIha vaktAtu kvachideva hi | tvayi shrotaryyahaM kiM syAM vyAkhyAtApi bhavadgirAm || 4|| durlabhArAmadAsA hi rAmabhaktiH sudurlabhA | bhR^ishaM sumathitAtsindhorlakShmIrekaiva nirgatA || 5|| ekataH sakalA lakShmI bhaktIrAmasya chaikataH | nA dIyamAnA janairgrAhyA bhaktirlakShmI na vA chalA || 6|| sarvo lakShmI kaTAkShaikavilAso vibhavo hareH | kathyate sakalairlokaistenAsau parameshvaraH || 7|| sarvalakShmImayI sItA sarvasiddhinidhIshvarI | sarvAnandamayI sItA sarvArogavivarddhinI || 8|| sAdhvI puNyapriyA patnI sarvapatnIti siddhati | sarveShAmIshvarANAM tu sa eva parameshvaraH || 9|| shruti smR^iti purANAdi siddhAhIshvaratA mune | a~NgIkriyata evAtra brahmAdInAmapIshvaraiH || 10|| matsyakUrma varAhANAM kuto na nR^iharerapi | shaurestrivikramasyApi vaikuNThasyA.achyutasya cha || 11|| pradyumnasyA.aniruddhasya viShNornArAyaNasya cha | shvetadvIpapaterjiShNoH sa~NkarShaNagaNeshayoH || 12|| hayagrIvasya govindaH mAdhavAmbhodhishAyinAm | vAmanAdhokShajAdInAM hR^iShIkeshAmR^iteshayoH || 13|| hetuvAdakarairmandairanyathaivopapadyate | pratyakShaM shrutisiddhaM yanmahatvaM mR^iti nAshanam || 14|| kintu teShu na me prItirnachadvaiShyo mR^iShA nadR^ik | svabhAva eva nityoyamIdR^isho vidhigocharaH || 15|| kuto brahmAdiShu prItiH khaNDitAtmaguNeShu yat | devAsUryAparAvR^ittedurgAdiShu tu kiM punaH || 16|| matsyAdibhirabhedovA bhedo vAstatiratyayaH | taistairaMshAMshi bhAvo vA pramANAnubhavena cha || 17|| kiM tairekAntabhAvasya rAmabhaktisudhodadheH | brahmacharya vratasyApi rAme keliratasya me || 18|| purANe kvachidaMshatvaM rAmasyApi shrutaM cha yat | anyAbhisandhikaM tattu mUlamAnavirodhataH || 19|| nahi tena vinA shUnyaM rAmeNa paramaM padam | lIlAbhi vyaktitAtparthAdavatArakR^itishrute || 20|| avatAritvamasyaiva rAmasyApyavatAratA | Adityavadvirodho.atra na svarUpabhidA kvachit || 21|| ekasminneva rAme tu kaushalyotsa~NgalAlite | sItApatau mama prItiravichChinnA svabhAvajA || 22|| ekAntirAmabhaktasya sannidhAne hanumataH | vaktuM pravartate vANIM shrotramanyasya tUdyati || 23|| sItA samAdhikA bhAryA viShNorapi sudurlabhA | sarvashR^i~NgArasampannA matsyAdInAM tu duHshravA || 24|| purI viShNorapi sphItA nAstyayodhyA samAdhikA | matsyAdInAM tu yadvArivanamAtranivAsitA || 25|| nityAnityavibhUtiryA chakranAbhIvadR^iShyate | sItAyodhyApatI rAmastebhyo.adhikatamo.astyataH || 26|| sarayvA sadR^ishImanyAM nAhaM pashyAmi chApagAm | yAvai vedadravodbhUtA rAmArAmamanoramA || 27|| tayoratishramaM yA tu nAshayantI ratipradA | chitravArijajAtAni darshayantyutpalAni cha || 28|| pitA dasharathAdanyo dhanyo na bhuvanatraye | yo vai rAmaviyoge tu prANAnapi jihAsati || 26|| kaushalyAsadR^ishI mAtA na bhUtA na bhaviShyati | yA putrabhavasambhUtai rAmaM priyasutaM shubhaiH || 30|| nachalakShmaNa shatrughnabharataissadR^ishApare | samaye bhrAtR^ibhogArthaM svAnsvAnbhogAntyajanti cha || 31|| sAketopavanebhyopi nAdhikAni samAni cha | anyAninandanAdIni vanAni pR^ithivIdivoH || 32|| eShurAma priyA padbhyAM mAlAkArIva gachChati | vaidehI vibhratI yeShAM mAlAM puShpamayIM navAm || 33|| sarvayoShidguNashreShThAH sarvAH sAketayoShitaH | tyajantyAgArakAryANi yAstadgItakR^itotsavAH || 34|| satyanAmAprajA dhanyA yA rAmamukhadarshanAt | tuchChI kurvanti muktyAdi puruShArthaM chatuShTayam || 35|| vAso yeShAmayodhyAyA romo mitraM suhR^idguruH | tadgItAni mukhe yeShAM tebhyaH kinna dadau vidhiH || 36|| yopi svapne vadedrAmaM sambhramaskhalanAdiShu | tasya pAdarajo me tu mUrddhAnamadhirohatu || 37|| rAmAdanyaM paraM shreShThaM yo ve pANDityamAtrataH | santaptahR^idayastasya jihvAM ChindyAmahaM mune || 38|| rAmaM dR^iShTvApi yo mU.Dho dadR^ikShedaparaM shubham | nIlyA tasyAkShiNI kopAda~njayeyaM kR^itAgasaH || 39|| krUraM pashyechchayorAmaM saumyaM vandhushatAdhikam | reNukAmmuShTi masyApi kShipAmyakShNi durAtmanaH || 40|| yastu rAmaM na pashyeta yaM cha rAmo na pashyati | garhitaH sarvalokeShu patitaH pApajIvanaH || 41|| na me rAmo na tasyAhamiti yasya dR^i.DhA matiH | sa mlekSho nAparo lokerbhUmerbhAro mahattaraH || 42|| rAmaprItyaiva sarveShu prItisiddhiH sureShvapi | matsyAdiShvavatAreShu gopAlaguNagauravAt || 43|| yAvadrAmeratiryeShAM na syAdgauravashAlinAm | tAvatteShAM tu vaiphalyamarchanastavanAdiShu || 44|| dvaipatyalokanAthosau shvAnaM dR^iShTvA prakupyate | ekapatyaM tato vidvAnAshritya sharaNaM vrajet || 47|| tasya lokapradhAnasya prakopAtprabhavanti kim | kShudrA devAH phalaM dAtumindrAyAH karmayonayaH || 48|| hInaiH sAmyaM tu rAmasya dattaM pApavimohitaiH | AtmAnarthopachArAya tatsyAddhAlAhalaM yathA || 49|| madhure bhojanepuMsoviShavadbhojane malam | malaM syAdanyadevAnAM sevanaM phala vA~nChayA || 50|| tasmAdananyasevI sansarvakAmaparA~NmukhaH | jitedriyamanaHkAyorAmaM dhyAyedananyadhIH || 51|| atra nAnyo.adhikArI syAdrAmarAmAshraye rase | ukta lakShaNa eva syAnnindA matsaravarjitaH || 52|| na nArI puruSho nApi na ShaNDo na cha paNDitaH | na mUrkho na cha madhyastho na shUdro na dvijopi san || 53|| kiM tvaprAkR^itameva svaM dehendriyavilakShaNam | anusandhAya sandyAdrAma kelimanobudhaH || 54|| tvAM cha mAM cha namaskR^itya vishvaksenaM gaNeshvaram | gurUnapyamalaprAj~nAndhyAyedrAmaM rahasthitaH || 55|| rAmaM praNamya sItAM cha sakhIstasyA mahattarAH | ayodhyAM sarayUM chApi vanAnyupavanAni cha || 56|| mattanAgendrarUpaM taM yakSharAjaM praNamya cha | kShIrasAgaratIrasthaM shivaM gaurIM gaNAdhipam || 57|| dhyAyechChR^i~NgArasaMsaktaM kAmarUpaM kalAshrayam | sItAdishrIsahasrANAM vR^indamadhye vihAriNam || 58|| ShoDashAbdavayorUpaM mahAmugdha manoharam | cha~nchalaM shIlasampannaM gambhIraM chaturaM punaH || 59|| devyA samprArthito hyevaM sItayAmR^itashItayA | samUhaishcha sakhInAM tu praNunnanUnashIlayA || 60|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM rAmarahasye pa~nchamapaTale rAmadhyAna prakAshanonAma chaturtho.adhyAyaH 4|| \section{5\. atha pa~nchamo.adhyAyaH |} pArvatyuvAcha\- kathaM samprArthito devyA devo dAsharathiH pate | kena vA hetunA kiM vA chakAra chaturottaraH || 1|| shrIshiva uvAcha\- agastyashrotari prItyA sItAvAkyAni mArutiH | prasannahR^idayaH proche bhaktyA svAdasamudyataH || 2|| yAvanti mAnuShe loke sukhAni sambhavanti cha | niravadyAni sarvANi tAni bhuktAni te mayA || 3|| svapne bhramepi vA duHkhaM nAnvabhUvaM bhuvaH sutA | prApya prANapatiM hitvA dayamAnamanoramam || 4|| durlabhaM yanmanuShyANAM devAnAmapi yatsukham | tatsukhaM dehi me kAnta nitAntasubhagapriya || 5|| rUpametAH prasaMshanti striyaH puMsokhilAH svataH | na vidyA na kulaM nApi dAkShyaM shauryaM parAkramam || 6|| rUpa saundarya mAdhurya chAturya sthiratAdayaH | saukumAryaM cha saugandhyaM tvayi sarve guNAH sphuTAH || 7|| chakavarti kulottaMso haMsachinhadukUlavAn | vidyAvinayasampannaH shauryavIryaparAkramI || 8|| gandharvashAstranipuNaH kAmashAstravishAradaH | vadAnyo darshanIyashcha nityaH svAdhInayauvanaH || 9|| kalAsu kushalo.akleshasvabhAvaH smitabhAShaNaH | komalaH peshalaH sAdhuvatsalo.akashmalAshayaH || 10|| kaushaleshasutaH shrImAn kaushalyeyo guNAmbudhiH | nAnyosti triShulokeShu sarvabhUtahite rataH || 11|| padmapatravishAlAkShaH pInavakShA mahAbhujaH | nAnA.a.anandasandohaH sanniveShasuveshadhR^ik || 12|| sarva evopayuktAste guNAH sarvatra sarvadA | nArthavAkyaM bhavedeShAM sarva lokahitapriyAH || 23|| tathApi daihikA eva guNAH lokavilakShaNAH | tavAnantasukhasyA.api saukhyasammpattihetavaH || 14|| shR^i~NgAre cha nidAnAni madhyottaravibhAvukAH | nArImAtrapriyAH puMsAM dR^iShTichittApahAriNaH || 15|| yaddR^iShTaM yachChrutaM bhuktaM pItaM cha nitarAntu tat | vairasyAya bhavedArAnnavyAnveShI yatoyataH || 16|| tvaM tu naiva tathA bhUto vibhradvaibhavamuttamam | nityanavyaH sadA bhavyo dR^iShTo bhuktaH shrutopyataH || 17|| pUrNabhAgyasya te gehe.anantabhUtirataH param | sahastrairgurunArINAM paurastrINAM cha mAnada || 18|| sahastrairgR^ihadAsInAM kAryANAM cha sahastrakaiH | draShTuM sambhAShituM chesha na shakyosi nishAsvapi || 19|| tasmAdekAntavAsena nityojvalapareNa cha | yogyastrIparivAreNa bhavitavyaM tvayA priya || 20|| AsAmapi manAMsyevaM yoShitAM tava sundara | ekAnte rantukAmAnAM j~nAtumarhasisuvrata || 21|| rAjyampitaiva te kurvan prajApAlyaM karoti hi | na te bhAro bhavetsopi kIDAkAlo vubhukShataH || 22|| vahishvara iva prANaH pitustvaM sukhabhuk sadA | na niShidhyedvane krIDAM yUnAM yadvikR^itiM vidan || 23|| jIvatpitR^ika eveha na rAmArAmabhugyadi | mR^ite tasminnasau nAke nirayena bhaviShyati || 24|| iti priyAH priyAvAchaH shrutvovAcha priyaH priyAm | devi chitte mamApyevaM vartate yattvatyoditam || 25|| gR^iheShu gR^ihakR^ityAnAmAnantyAdgR^ihamedhinAm | kvAvakAshaH sukhaM bhoktuM vIchisthAnAmivAmbudheH || 26|| laukikA vaidikA dharmA uktA ye gR^ihavAsinAm | tyAge teShAM tu pAtityaM siddhau kAmavirodhitA || 27|| tasmAdArAmavAsena kAmAnkAmamanogatAn | rasaj~nayA tvayA bhokShye priyayA shAshvatIH samAH || 28|| vanavAsIti teneme lokAstvAM kathayantu cha | tenaiva janasaMvAdho nivarteta yatastataH || 29|| mAtA pitA suhR^id bhrAtA putrashcha yaH sakhAsvasA | svasreyaH shvasuraH shvasrUH sahAyAH mitravAM dhavAH || 30|| dharmArthasAdha kAhyete na kAmabalavarddhanaH | bhAryaikA tu tathAbhUtA kAmAnandavivarddhinI || 31|| jIvane maraNe yA hi bhartAramanugachChati | tasyA anyo na vai bandhuH patyurApadvinAshanAt || 32|| aupapatye sukhAbhAse paralokavirodhini | sajjante sajjanA naiva sarva lokahitaiShiNaH || 33|| bhAryaikaiva gatisteShAM santAnAnandakAriNAm | nahi jArajavaMshotra vidvadbhistu prashasyate || 34|| jArasevAkulastrINAM kuladharmavilopinI | striyA sarvAtmanA tyAjyo jArastasmAdaghaughakR^it || 35|| ahaM tvatsadR^ishImanyAM na pashyAmi mahItale | ekapatnIvrataM tasmAdbhuvi prathitamAditaH || 36|| tvaM tu lokottarAkArAmR^itAchArAmR^itaiShiNI | rUpashIlatrayovittakalAbhiranugAminI || 37|| kinna tvAmanuvarteyaM chitrarUpapradarshinIm | nityAnukUla saMsargAtsvabhAvAmapi maithili || 38|| yUno manaH striyAmeva rAgAdeva pravartate | rUpasvabhAvasevAbhiH kuto na tvayi manmanaH || 39|| na tvAdR^ishI pUrNabhAgyA mAdR^isho na mahItale | yatnAttu labhyate puMsAM pUrNAnandapravartinI || 40|| iti priyAM priyAM vArtA kR^itvA lokapateHsutaH | svatantraH sarvakR^ityeShu jagAma svavanAni saH || 41|| ashokavanikAnteShu prAvishatsaha sItayA | atyeti kalpakalpAddhi preyasyAhlAdanakramaiH || 42|| duHpraveshA janAnAM sA devAnAmapi vATikA | rAmasya puruShendrasya sambhogArambhakAraNAt || 43|| naitAdR^ishI surendrasya nAgendravaruNasya cha | na kuverasya nAnyeShAM devAnAM rativATikA || 44|| na nAgAnAM na daityAnAM na cha dAnavarakShasAm | tattulyA vanikA viShNorvaikuNThepi na vidyate || 45|| duHkhaika bhAjanAnAM tu manuShyANAM kutastarAm | yasyAHsmaraNa mAtreNa nR^iR^INAM shoko vinashyati || 46|| mattanAgendrarUpeNa puNyalokavinAyakaH | AdeshAdrAmachandrasya tAM rakShati sa yakSharAT || 47|| vistIrNA sarayUtIre nIranIrajashobhitA | mattakokilasa~NghuShTA haMsasArasanAditA || 48|| mattAlikulagu~njAroshrotrAnandamadotsavA | mayUrArAvanR^ityAdyaiH kAmashAleva shobhate || 49|| nirvairamR^igashAvAdyairvAlakrIDAsthalIva sA | sArikA shukadAtyUhapramukhairvahu pakShibhiH || 50|| vihArAgAravanyADhyashAlAvachcha vinAditA | sravanmadhumarandAdyairpAnashAleva pichChilA || 51|| prakAshaiH puShpajAtInAM rAkevAsau divAnisham | parAgapaTalairvyoma vitAnavarashItalA || 52|| chalatpallavavallIbhirnR^ityashAlevashobhitA | phalairnAnAvidhaiH svargamuktibhUmirivAsthitA || 53|| tamAlAkulavIthIbhirdivase.apikuhUriva | japAchampakapuShpAdyairaktAsandhyeva shobhate || 54|| iShTakopalaratnAdyairvahumadhyamahItalA | jalayantrapraNAlIbhiH prAviDiva vibhAvitA || 55|| nAnAnilayalAlitya hR^idi kuNDavikalpitA | vallIjAlaparichChinnA muktakesheva bhAminI || 56|| nAnAgahvaragambhIrA nAnArtheva suvistR^itA | nAnA mahIruhArohA viShNorbhaktiriva sthitA || 57|| nAnA shAdvalasa~nChinnA nabhaseva mahIva sA | praphullAnekakumudo shAradIdyorivodyatA || 58|| mAyeva shaMvarasyaiShA kAlanemerivAyatA | aindrajAlikarAjasya vishvakarturmayasya vA || 59|| gandharvashAvarAdInAM mAyAmayamahIruhaiH | vATikA rAmachandrasya trilokyAM prathitA mune || 60|| himAdrimR^igapakShmAdikR^itAstaraNachitritA | kvachitkvachitpradeshe sA sItAhetoriti shrute || 61|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale rAmarahasye ashokavanikA pravesha tadguNa prakAshano nAma pa~nchamo.adhyAyaH 5|| \section{6\. atha ShaShTho.adhyAyaH |} shiva uvAcha\- hanumAn muni haMsAya rAjahaMsasutasya tAm | rAmasyavaktumArebhe vanakelimalaukikIm || 1|| shrIhanumAnuvAcha\- pravishyachAsthitaM rAmamashokavanikAM priyAH | yoShito.anvavishannaikA rUpayauvana shobhanAH || 2|| yoginAM siddhayastajjAH siddhaM yogadashA iva | yoginyastA pravINAshcha sa~NgItAdivishAradAH || 3|| mahArhA pramadA nAryo divyAMvaravibhUShaNAH | mugdhA siddhAshcha sasnigdhA rAjanyAH pramadottamAH || 4|| vaishyAH shUdrAshcha shuchayastapo.abhyAsatapoditAH | yogyA eva bhavantyastha sAkA~NkShA ddevakanyakAH || 5|| nisargasundaro.apyasya madhuraH peshalaH svataH | tatrAsIdyoShitAM madhye jaganmohanamohanaH || 6|| sItApyAsa tathA rUpArUpi rAjamanaH priyA | AshvinesarasIvaiShA pakShipadmAdi shobhinI || 7|| AhlAdinI tu dampatyorashokavanikaivasA | tasyAM cha dampatI evaM netrotsavatayA sthitau || 8|| ekanetraM tayorAsInmithorUpavashIkR^itam | vanashriyA hR^itaM chAnyadvirodhopi tayorabhR^it || 9|| ma~njIraki~NkiNIkvANe shrotramAsIttayormithaH | Arebhe bhR^i~NgajAtInAM shrotramanyachcha susthiram || 10|| bhR^i~NgarAvastirodhatted gItavAditraghoShaNam | ma~njIranUpurArAvaiH rAmANAM satirohitam || 11|| rAmANAM kokilAnA~ncha bhUmibhUmiruhAshrayA | j~nAtAni tu kulAnyasannAnya eShAM bhidA vidau || 12|| haridvarNApi sA bhUmiHshAdvalairuparisthitaiH | raktA pAdatalachChAyA sa~NgAdAsa tu yoShitAm || 13|| tatra rAmaH priyairvAkyairAmAmAhlAdaH yachChanaiH | vanikAM darshayAmAsa siMhagAmIbhagAminIm || 14|| sarvaraktamivAbhAti pashyato me tavAdharam | japAdisutarAM sIte raktaM tanme manastvayi || 15|| vilvaM priyataraM mahyamAnAdikaphaleShvapi | tava stanatulAM leshaM yadvibharti yashasvini || 16|| hantuM mR^igAnna jAyeta mano me mithilodbhave | teShu tvannetrasAdR^ishyaM ki~nchidbhAvayato vane || 17|| devi viMvAdharAyAste smR^itestu mama yujyate | yadA svAdayato drAkShAH pakvAH sadya upAhR^itAH || 18|| kAntigandhiMlavAyogAda~NgAnAM tava jAnaki | ketakI ketakItyeva khyAtiM jAtA sakaNTakA || 19|| mayApi bhramareNaiva tyaktashchampaka udrajAH | tavA~NgakAntigandhAnAmanugrANAM niShevanAt || 20|| agnestvaM garbhabhUtAsi jAtarUpaM tu tasya tviT | kathama~NgopamAnaM syAdgaurA~NgI tava jAnaki || 21|| bhavadAyatanatvA~NghrikamaleShu tapasvinI | mahatvaM na svatasteShu padmamAlini bhUsute || 22|| tAruNyamArdavaM nApi pallaveShu naveShvapi | kintu te padayoreva tadeva dvayama~Ngane || 23|| ruShAkShAmasharIratvAnmadhyaM siMhasya yatkR^isham | naiti madhyena te taulyaM svabhAdaNunA priye || 24|| veNIM vilokya te tApo yaH pApasya vijAyate | hAlAhalantu nAgasya sa evAntakasannibham || 25|| maNiM veNImukhe dR^iShTvA nAgopi vidadhe maNim | tathAtve bhIShayanneSha sarvairapi nihanyate || 26|| guNAdhikyavatI dvaiShyAtpreyasI syAtkala~NkitaH | tvadvaktrasya guNerShyAyAshchandravadviguNojanaH || 27|| tavorUguNapuShkalyAdIkShitAtkaidalIgatA | niH sAratvaM jagadbhUtaM sArabhUte jalAshrayAH || 28|| shroNI te saukhyasaudhasya niHshreNI mama shobhane | yatra sthitasya me svargo bhUmergata iveyate || 29|| dakShiNaste bhujo muktirmuktirvAmopi vAmadR^ik | tayorantargatasyAtha kiM me durlabhamuttamam || 30|| valyaH puShpamucho bhIru nityaM tvAmanukurvate | vAvadUkAM prasa~Nge tu nAnAvAdamarutsu cha || 31|| yA vidrumalatA yuktA vimuktAlatikAshcha tAH | padmarAgalasanmuktAM muktAtvAmanusaMshritA || 32|| ye ye te smArakA vR^ittA te te.atIva priyA mama | yathA.ayaM dADimaH subhru sudatyAstava bhUmibhUH || 33|| sIte te guNamAtrAyA yogAdyogyA bhavantyamI | mInA mR^igA khagA vApi latA vA vanitApashuH || 34|| yathAyaM gajarAjaH shrIrAj~nAM bhUtivibhUShaNaH | gatyA te svIkR^ito leshAnmaithileshasute yataH || 35|| chandanAchalasambandhI vAyuH sarvastutopyasau | na te shvAsAnilenAtra tulAmAyAnmunistute || 36|| karpUraH karabhoru tvaddhAsatrAsAdivAturaH | uDDIyate kR^itAbhIti rapyatIva shuchismite || 37|| so.anubhavitumevAhaM jAnAmya~NgachayaM tava | na vA varNayituM sIte jAne jAtu janeDite || 38|| anyonyaM tau cha sanyasya pInayoraMshayorbhuje | cheraturvanarAjIShukAminau dvau tataH param || 39|| kokilau sArasauhaMsau dAtyUho bhramarau shukau | sAriko kha~njanau mInau kokau pArAvatau yathA || 40|| tathA tau sarasau svairamadhupAnamadoddhatau | niviDAshe vane tasminvIthyAM vIthyAM vijarhatuH || 41|| dR^ishyate na yadA kvApi rAmo rAmAmanoharaH | niku~njena nilIyaiva kiM hi kuryAditi priyA || 42|| tadA nAtheti vAdinyAM preyasyAM praNayI punaH | ayamasmi purastehamitiyAtyaparokShatAm || 43|| prayasyApi na te nAsau dR^ishyate yadi rudyate | bhidyate hR^idayaM tarhi pratyakShAshu tato.abhavat || 44|| gR^ihitvA cha taroH shAkhe tolayantau tanU nije | puShpANipAtayantau tau preyasau shirasA mithaH || 45|| sahAsyaM netrayorlAsyaM kaTAkShairiha tenatuH | mugdhatvAnmadhumattatvAtkAmitvAchcha vyapatrapau || 46|| karNottaM sAnprakurvante karNikAraishcha tau mithaH | pUrayantau cha satpuShpairvakrasnigdhAsitAnkachAn || 47|| mAle nirmAya puShpaistau dhArayantau mithaH priyo | rematuH puShpashyyAyAM latAgehe gurusmarau || 48|| unnamayya priyAM madhye hastAgamye phalAdike | grAhayanhAsyakR^inmoktumichChati na tAM latAm || 46|| shramasvedamukhIM bAlAM preyasIM sadayodadhiH | pauShyeNa vyajanenAsau vI jayanhasati priyaH || 50|| mandaM mandaM chalatyagre vyUhanshAkhA latA api | latAjAlaprasaktAM tAM mochayaMshcha hasatyasau || 51|| puShpairvR^itaiH priyA shuShkairviddhapAdA bhavettataH | shodhayanpaddhatiM tasyAH pAdau cha spR^ishati priyaH || 52|| nAmadhyeyAni vR^ikShANAmekaikasya cha pR^ichChati | priyA tasyai priyastAni kathayannati vartate || 53|| vahatyAropyapR^iShThena vanavIthIpradarshakaH | mR^idvIM mR^iduH mR^iduH preyAnhastena bhUruha priyAm || 54|| mAlatIpuShpamAlAtu khedayedatidhAraNe | tatomR^idulamapyenaM nAsau sItA laghIyasI || 55|| upavishya cha shAkhAyAH shAdvale cha shilAtale | priyA~Nke cha priyAlaMvya karaM patyushcha gachChati || 56|| bhItA bhramarasa~nchArAtpItAmbarasamAvR^itA | AshliShya maithilI bAlA kAntaM gachChati kAnanam || 57|| bhIShitAvAnareNeharoShitA cha priyA satI | sA taM niHsArayAmAsa kAntaM chAli~Ngya kAnanAt || 58|| sItA na kokilA shAkhA sItA sannApi mohitA | asmadIyeti sItAyA vANyA paThati vai shukaH || 59|| yatra yatra vane sItA shAvalAlanagardhinI | tatra tatra mR^igA mR^igyAH shAvA apyanududruvuH || 60|| anupasthitadAsIkAM sItAM kAnanadevatAH | paricheruH priyairvAkyairmattairnR^ityaishcha lochanaiH || 61|| puShpapallavasaChinnashAkhAsvIyAM samAhitA | indrANIM mohayAmAsa devodyAnavihAriNIm || 62|| vAmAvAmapuraH pR^iShThA sannAsannaiva jAnakI | mohayantI vane dR^iShTA kAntenApi chalA chalA || 63|| sa~ncharantI vane sItA lIlAnirjharanAdinI | saudAminIM svayAkAntyA mohayAmAsa bhAminI || 64|| nR^ityantaM shikhinaM dR^iShTvA nartayantIM priyaM svayam | anuchakre mayUrIM sA bAlA lIlAnujIvinI || 65|| gR^ihItakamalAdorbhyAM sA sItAraNyavAsinIm | samudramathanodbhUtAM lakShmIM devIM jigIShayA || 66|| haMsIshcha sArasIshchaiva ramamANAH priyaiH saha | kAntAnumoditA sItA.apyanvadhAvajidhR^ikShayA || 67|| vyAjanidrau cha suptau tau kayApyAlyA prabodhitau | prakupya sahasA tasyai hasantau tau prasedatuH || 68|| dUrojjhita sakhI yUthau lIlArthakR^itavigrahau | sItArAmau vane.avyeva viharantau sadA sthito || 69|| kiM chiddhAsyAya cha preyAn suptaH ku~nje.aruNAM shukaH | niHsasAra shanaistasmAdaj~nAtapriyayAMshukAt || 70|| kasyAshchidrUpamAsthAya bAlAyAH priya eva saH | chinvanpuShpANi sasmera AjagAma priyAntike || 71|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale rAmarAse vanapradarshana prakAshano nAma ShaShTho.adhyAyaH 6|| \section{7\. atha saptamo.adhyAyaH |} gauryyuvAcha\- iyaM bhagavatastasya lIlA rAmasya sundarI | pUrvaM tvayA kuto noktA shrutau rAmAyaNasya cha || 1|| shrIshiva uvAcha\- IdR^ishI gopyate lIlA sadA munijanairjanaiH | arthakAmaparaH sarvo nAsya bhaktidhano yataH || 2|| atra kevalabhaktasya nAnyeShAmadhikAritA | aishvarya shravaNe teShAM bhaktasyobhayayogyatA || 3|| aishvaryashravaNe tasya bhaktiH pUrvaM tvapekShitA | mAdhuryashravaNe tvadya pUrNApattI vilokyate || 4|| pUrNaishvaryabudhasyApi mAdhuryashravaNaM vinA | bhaktirnajAyate pUrNA shuShkaj~nAnaM tu niShphalam || 5|| atyarthapriyarAmasya niShkAmasya cha gaurisA | rAmaH sItApriyopi syAdatyarthapriyasajjanaH || 6|| agastyo j~nAnabhaktibhyAmadhikAradvayAnvitaH | hanUmAnkevalo bhakto mAdhuryacharitAshrayaH || 7|| sarvAdhikAritA loke rAmAyaNakathA shrutau | tatra sa~njAtashuddhInAmatra syAdadhikAritA || 8|| rAmAyaNasya kR^itsnasya vaktA tu bhagavAnsvayam | brahmA chaturmukhashchAnye tasyochChiShTa bhujaHpriye || 9|| anantatvepi koTyAnAM shatenAsya prapa~nchanam | rAmAyaNasya budhyarthaM kR^itaM tena vijAnatA || 10|| tatheha vA~NmayaM sarvaM nimagnaM gagane yathA | ambumAtraM yathA sindhau deva mAtraM yathA harau || 11|| arthamAtraM yathA bhUmau mantramAtraM yathA shrutau | nAmamAtraM tathA nAmni rAmeti vidite vibhau || 12|| yathA sarvaH prapa~nchoyaM prakR^itau vikR^itaiH kR^itaH | nahi devopi cha shaknoti shrotuM rAmAyaNaM samam || 13|| ekadeshena sarvopi prapa~nchaH kriyate vibhoH | vishiShTaM charitaM tasya pR^iShTaM yanmunibhUbhujA || 14|| a~njanAnandanastasmai jagAdagadatAM varaH | priyA pAdAmbuje spR^iShTA sovAcha priyarUpiNI || 15|| chirAt prANeshvaraH so.ayaM supto rAj~ni prabodhyatAm | ityuktA jAnakI devI tayemAM prati vakti sA || 16|| shrAnto vanavihAreNa netrahAreNa bhUriNA | sukumArataraH supto nidrAyAM cha katha~nchana || 17|| prANepsitaH kathaM soyaM mayAdya pratibodhyatAm | unnidraH sa vikupyen me chakravartisutaH priyaH || 18|| naShTashrAntirgatAlasyaH svayameva prabudhyate | AlI sA sItayetyuktA vINAvANImuvAchatAm || 19|| devitvadAj~nayA devaM sandhyAkAla upasthite | enaM prabodhayAmyevagItairvINAdivAdanaiH || 20|| prabuddhopi na kupyeddhi svAyuShkAmo yuvA sukhI | iti bAlAbhirAlIbhirgIteShu madhureShvapi || 21|| pravR^itteShu jajAgAra nAsIttatra na nAyakaH | yadA mugdhAbhirAkR^iShTe pIte vastre na ki~nchana || 22|| shayyA shUnyaiva sandR^iShTvA puShpA dR^ishyata khedinI | tato duHkhataraM prApuryoShitsa~NghAH sahasrashaH || 23|| puShpANyaikaikashastasyAH priyArthe samasodhayan | parito mR^igayAmAsurvane vistR^ita gahvare || 24|| vR^ikShaM vR^ikShaM cha pR^ichChantyo vabhramurvanarAjiShu | kashchin mugdhAstadAmugdhA aparAH pratitUche re || 25|| kimarthaM mR^igyate.anyatra mR^igyamANopi durllabhaH | mugdho rAjendrasUnustu ka~nchukIShu nigUhitaH || 26|| mR^igyatA kila ka~nchukyo muktA vaH kuchamaNDalAt | mallikA shobhite yadvA dhammille cha svake svake || 27|| vana~ncha mR^igyatAmAshu bhR^i~Ngai niyatasonyathA | netreShu hR^idayeShvArAdraM bhAramyeShu choruShu || 28|| hAreShu kuNDalAdau cha keyUrakaTakAdiShu | labhyeta sodhikaH preyAna~njanAsa~njanIShu cha || 29|| naikAkI sa vane tiShThed bhIrubhIruH sukhaidhitaH | preyo vA kutra chitsvA~Nge gopito rasalubdhayA || 30|| yoginyA mohito vApi te ubhe iha tiShThataH | prayovishleshasantaptAM sItAM tAsu sakhIShu cha || 31|| prAvochanmuhyamAnAShu karNe kApi cha yogi nI | ayameva sakhIveSho dakShiNe dakShiNashChalI || 32|| dayite dapitaM viddhi vada mA mA harArchite | ityaj~nAtatayA sItA shikShitA nipuNA hitAH || 33|| viyujyAnveShyatAM svAmI sakhyA sarvAbhiranyagaH | tatastA dvandvasho yAtAH preyasaH padavImanu || 34|| yayA labhyaH priyo naH syAttasyA eveti nishchitA | sItApi saha yoginyA mUrkheva prayayau vanam || 35|| vismitA charitaistasya kopashAntisamanvitA | j~nAtAtmadayitAchArAM sItAmAsvAsitAM tayA || 36|| priyo rUpavatIM samyaka kR^itvA kautuka kelaye | sakhIbhyo darshayAmAsa priyoyamiti vAdinI || 37|| labdho mayA mamaivaiSha nAnyasyA iti yoginI | tataH sarvAbhirAgatya priyo dR^iShTo na jAnakI || 38|| itipUrvaiva sIteti kalpitA priyakAraNAt | tataH sa~NgamayAmAsustayAkAntamivAvane || 39|| yoginI prApitaj~nAnA gUDhAgUDhasuchismitA | mitho j~nAtasvarUpau tau mithodarshana harShitau || 40|| harShayAmAsatuH kAntau sakhIratyarthamIkShaNaiH | etadvAM mithunaM nityaM pashyema kShemayogakR^it || 41|| itthameva chiraM jIvAdityAshAnaH paraM priyo | naitadvidhiM vidhAtApi vidhAtuM vibhureva saH || 42|| ya dIdaM tena sR^iShTaM syAtsR^ijyetAnyadapIdR^isham | yanmAyAmayamevedaM mithyA na mithunaM tataH || 43|| AvirAsteti pUrNAnno bhAgyAdbhUmitalopari | iti prau.DhA vachobha~NgItara~NgitadR^ishau priyau || 44|| niku~nje tu latAgehe svAgAtAmAgatAnugau | svAM svAM srajaM tu gumphantu rAmaNIyakara~njitAm || 45|| ityuktvAramaNau rantumekAntakR^itaketanau | agamyaM ku~njamAsAdya sthitau smeramukhAmbujau || 46|| viparIte samArabdhe surate tatra vibhratau | viparIte nijerUpe tayorAsItsmarotsavaH || 47|| tataH sakhIsamAjeShu madhurAnmadhuraM mR^idu | prAvartata cha sa~NgItaM tAbhyAmapi cha sushrutam || 48|| nivartya cha svasa~NgItaM kAbhishchiddhanitAHsaha | shushruvire rahasyAni vachAMsi tu tayorapi || 49|| kathampriya striyAveShAchChanno bhinnahR^idA tvayA | vANIrUpapaTimnA cha j~nAtohaM shivamohanaH || 50|| bhavatyAmapi pashyantyAM paTodantarhitastvaham | nishchakrAmAbudhe tasmAnmanyethAstvaM paToH paTum || 51|| va~nchanena paTIyAMstvaM bhavituM nArhasi priya | srItvepi tejasA spaShTo mayA j~nAtosi bhUriNA || 52|| paTIyasIM tu mAmeva priya veShavicheShTitaiH | manyasva madhurApA~NgIM madhumattavilochanAm || 53|| sAhaM mugdhA jaDA bAlA j~nAtashvetAshitA cha yA | chakArAkAshamAkAshAdadhastAchchoparikShitim | (chakArAdhaH kShitervyoma vyomno.adhastAdbhuvastalam || vA\. pA\.)|| 54|| nedaM tava vishAlAkShi mamarUpAvadhAraNe | kaushalaM kintu yoginyA kasyAshchitsuhR^idastvayi || 55|| mugdhA eva bhavantIha sukhinyo natu paNDitAH | striyastasmAdahaM prAyomugdhApi tava harShiNI || 56|| pUjAmAnavilopo hi paNDitAyAH suduHsahaH | mUrkhA svIyApamAnAddhipatyA naiva virudhyate || 57|| mUrkhayoShitsahastreNa krIDanti gR^ihamedhinaH | yoShitsukushalAmekAM gR^ihamedhIyakarmasu || 58|| dAsyevAhaM bhaviShyAmi mUrkhetyartha vilopinI | viduShyAstetu bhAvinyAH kasyAshchidgR^ihamedhinaH || 59|| ruShTA vadasimAmevaM prANebhyo.api garIyasI | atraiva tava mugdhatvaM sphuTamevamavekShyate || 60|| ruShTA chetkiM kariShyAmi tavA nyAmabhikA~NkShataH | dhamArthachaturAM patnIM mUrkhAhaM tu vyapekShitA || 61|| tvameva samayaM prApya bhaviShyA viduShItamA | arthopadhAyaka mauDhyaMsvIkR^itaM guNavadbudhe || 62|| preyasaH karamutkShipya chaNDIM kiM chitsikShaNA | apasR^itya cha sA kiM chidrurodabhayakAtarA || 63|| pashyantImR^iga bAlevashapantI viparItavat | kiM chitkAlaM priyeNAsAvanvabhUyati bhUridA || 64|| sa~Ngastadaiva te kAryo yadA.ahaM viduShItamA | bhaviShyAmi na mUrkhAyAH sa~Ngo rAgAya te bhavet || 65|| kenavighnitakAmastvaM baddhashaktishcha kena vA | yena tvaM paNDitAM patnIM nAbhi gachChasi samprati || 66|| yathanya strIprasa~Ngo.asau svapnAdAvapi durlabhaH | tarhyevaM strI vivekoyaM kAntatvAM kuta AgataH || 67|| gandharvAmaranAgAnAM rAj~nAM shUdravishAmapi | kanyAstava vishAlAkShyo yoginyaH paramA api || 68|| sarvA vAtsyAyanI vidyA vinItAH svAdupaNDitAH | yAH santIhamanastAbhirhR^itaM te chalachetasaH || 69|| ita UrdhvaM hR^itasvAnto gatAta~Nko ramasva cha | AbhirAbhIrakanyAbhiranyAbhiranishaM priya || 70|| bhagnechitte kriyat kAlaM bhinne pAtre jalAdivat | sukhaM tiShThettatastvatta audAsInyaM varaM mama || 71|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamepaTale rAmarahasye vanakeli prakAshanonAma saptamo.adhyAyaH 7|| \section{8\. atha aShTamo.adhyAyaH |} shrIshiva uvAcha\- sarvaprANipriyasyaiva rAmasyAnunayAshrayAH | vAchaH pallavayannAha premAmbhodhirmarutsutaH || 1|| uktaM hAsyavinodAya vAkyaM hAsAya taM priyaH | matvA chopasasAdA.asau vaidehIM sumanaHpriyAm || 2|| dorbhyAmAdAya mR^idvIM tAM vakShasAshliShya chochivAn | saudAminImivAmbhode sphurantImurasi priyaH || 3|| hAsyAyaiva mayaitatte vAkyamuktaM hi teShiNI | pAdauspR^ishAmi te bhIru mAkhida khedanAshinI || 4|| tvaM tu me kalpavallIva bhR^i~NgarAjApi tasya yat | nopekShyAnyA na chApekShyA yathA vA kaNTakAriNA || 5|| nityA tvaM padminI nArI padmagandhini padmadR^ik | anyA nAlIva no kanyA mAnyAlermama chAsamA || 6|| pUrNAchandramaso jyotsnA chakorasyAmR^itapradA | rAmasyame sadA shyAme tvameva kila kAmadhuk || 7|| kaleva kamale vAnyApyastIti viditaM tu me | mamApi hR^idaye kiM te vasatIti dR^isha~NgatA || 8|| hAsAnAmanabhij~nAM tvAM yohaM vAle jahAsa yat | sohameva bhavAmyaj~nastanme tvaM kShantumarhasi || 9|| rambhAgarbhasamaM cheto yoShAyAH priyajoShaNAt | tulyaM khAdiragarbheNa puMsashchittamapekShitam || 10|| navanIta samasyeva chittasya mama rUpiNI | tvaM hi vanhishikhevAsi kathaM dhIreNa bhUyate || 11|| tavasparshAdijaM bhuktvA sukhaM tvanyatra durlabham | virajyeta kathaM vidvAnmAdR^i~N mAnini jAtuchit || 12|| nAmA.api tava mAM rAme ghUrNayettvaM kuto na tu | gandhastavA~NgasambandhI vaghnIyAttvaM kuto na mAm || 13|| AbhUShaNasvanaste tvAM pratyudgantuM manaH svini | cheShTayenmAM kuto na tvaM lauhaM chumbakavat punaH || 14|| romA~nchaye pureNIdR^ik tvadvastrAbharaNAni mAm | sAkShAtvaM na kuto vakrakeshi kleshavinAshinI || 15|| bhavatsaMvandhiyatki~nchiddR^iShTaM vA yadi karNi tam | harShaM varShamivAtyarthaM kuryAttvaM na kutaH shubhe || 16|| na tvAM mUrkheti jAnAmi sarvaj~nAnavatIM priye | kintu strIdoMSharAhityaM tvayye veti svabhAvataH || 17|| kauTilyaM yasya nAstIti vrate mUrkhetitaM janaH | na svArthakushalo dhUrto va~nchanIyo.amunA janaH || 18|| tvayAnumI (nI)yamAno yo rAgo.anyAsu prasa~NgataH | sa tvayyeveti nishchitya sukhamAssva ramasva cha || 19|| madbhinnapuruShAgamye rahasyekAkinIM sthitAm | tvAM mAM chAnyAbhichAreNa severankA imA vinA || 20|| sarva strIpuruShaughAnAmahaM svAmItinishchayAt | mama sarveshvarasyApi svAminyeShA tva me vahi || 21|| shikShAyAM guNa evasyAnna doSho doShanAshinI | na punaH karavANItthaM vANIM shrutvA tavedR^ishIm || 22|| mamakopoya mutsiktadugdhavajjalasevanAt | sIte tava mukhAmbhojadarshanAdupashAmyati || 23|| tirodhIyeta sa~Nkoche mukhendostava jAnaki | AnandAvdhirma edheta tavAsmitavidhUdaye || 24|| na tvAM hAtuM manAgbuddhayA kIrtirAtmavatA yathA | ananyA tvaM mayA sIte chandreNeva cha chandrikA || 25|| evaM sAmamukhairvAkyaiH kAntenAgaditA satI | Uche smeramukhI sItA gA.DhaM mAdhuryyabhAShiNI || 26|| kadA ruShTA tvayA dR^iShTA preyohaM priyavAdinI | bhrAntyaivAdyAnunItAsmi ki~NkaromitathApi te || 27|| roShTutviShTa na jAnAmi kathaM strIbhistu ruShyate | kadA vA shikShitomAno mayA nAma priyastriyA || 28|| dR^iShTaM daMshenayanmarma netre cha sumanorajaH | yAtaM tena mayAroShAchChaptaM chA ruditaM priya || 29|| tvayAme paNDitenApi na j~nAtA marmavedanA | nAhaM pR^iShTA na cha spR^iShTA kAmAndhena tvayA rahaH || 30|| tasyopari punarmUrkhAM mAmavAdIranAthavat | nijachAturyyameva tvaM vya~njayan vihasannapi || 31|| svadAreShva svadAreShu rantuM jAtamanorathaH | mayA kiM pratiShidhyethAH svAmI sarveShu vastuShu || 32|| bavhInAmeva nArINAM bhoktA jAnAmi sarvathA | guNadoShAnna chaikasyAstasyAmeva sthiraspR^ihaH || 33|| guNodrekavatI yA tu bavhInAM varayoShitAm | ekasyAmeva tasyAM chedguNaj~no ramate tataH || 34|| shrutaM chandramasaikai varohiNIvara rohaNI | nityaM sambhujyate.anyAsu vidyamAnA svapItime || 35|| viShNorlakShmIH shivasyomA vAsavasya shachI satI | puShpeShoshcha ratiH saumyA sarveShAmapi sarvadA || 36|| ekaikA shrayate patnI dharmakAmArthavarddhinI | shR^i~NgAre sarvathA dharmAvirodho na cha sammataH || 37|| nArI veShobhavAnyAdR^ik tAdR^ishI tava sundarI | arhatyarddhAsanesthAtuM nAhaM hInAguNaiH shubhaiH || 38|| mAlA tava bhaviShyAmi vaijayantI manoramA | pAduke vA priyA kA~nchI nUpUrau padikothavA || 39|| uttarIyottarIye vA (kaTivastrottarIye vA)kuNDale kaTakAbuta | ChatraM vA vyajanaM vApi paryya~NkaH prachChadothavA || 40|| keyUrau mudrikA vApi chAmarau chaShakothavA | bhR^i~NgAro mukaro vApi gandho vA surabhistava || 41|| a~NgasaMyoga evAstAM yena kenApi hetunA | antara na sahiShyehaM vArishaityAdivadvibho || 42|| darshanAnnApayAsyAmi sevakyeva satI satI | sAmyaM tena bhajiShyehameShAme.astu parAsthitiH || 43|| pAlitA janakenAhamiti tenAsmi jAnakI | aj~nAtaj~nAtagotrAdirbhitvA bhUtalamutthitA || 44|| tvaM tu mUrddhAbhiShiktAnAM rAjanyAnAM kulodbhavaH | Avayoranta ra dIrghaM tenAsmi tava dAsikA || 45|| sItA bhUtvA paraM tvetannopAse chAparAM striyam | iti vrataM na hAsyAmi dAsyAetanna mAmakam || 46|| tasmAttubhyaM namAmyeShAha jAtAM.ajalirujvalA | dAsImeva nijAM sItAM dAsosmIti tu mA vada || 47|| iti choktavatIM kAntAM shrAntAsmIti punarvadAm | svabhAsmeramukhaH prayAnpunaH smero jagAda saH || 48|| sarve ruchchai prakAraistvaM tulyaivAsi mayA priye | adhikye.api na doShosti yasmAnme stotrameva tat || 49|| anyonyaM svAmyadAsyAdiH prItaH paramapoShakaH | nityaM syAddampatInAM tu svA~NgAnAmiva sevanam || 50|| etatsaMvAdamitthaM tau kR^itvAnyatra cha jagmatuH | sumanAMsyavachinvantau sItAbhirdadR^ishe puraH || 51|| chatuHsarAM srajaM pR^iShTe sR^ijankAntopya.adR^ishyat | mAlApuShpa vishAleyaM mAlAssR^iShTA mayeti cha || 52|| sa~NgatA dampatIbhyAM tA vadantyaH pramadottamAH || 53|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM rAmarahasye pa~nchamapaTale dampatyormithaH premaprakAshano nAmAShTamo.adhyAyaH 8|| \section{9\. atha navamo.adhyAyaH |} shrIshiva uvAcha\- shrR^iNvan rAma rahasyAni prasIdanmunisattamaH | tatprItyatishayenaiva sannunoda punaH kapim || 1|| sArddhaM sarvAbhirAlIbhirvanamAlI yutAnimA | rAmo rAmapriyA chopAvishatsAdvalasaMstare || 2|| svayA prItyA sakhIbhishchayoginyAtha kayApicha | preryyamANaH priyAM rAmashchakre shR^i~NgArashobhitAm || 3|| chakre praNayinaM tadvatsItApi praNayAdamuma | savarvA~Ngasundaramapi svabhAvAdati sundaram || 4|| anyonyaM saha charyopi shR^i~NgArai ratibhUShitA | AsannAsannataruNA rAmotsava bubhukShayA || 5|| andhAMsi sIdhukalpAni vividhAni vahUni cha | shuddhaishcha sAdhubhistasyopAhR^itAni cha ki~NkaraiH || 6|| rAmotha bubhuje prItyA pashchAtsItA sakhIgaNaiH | dAsyo bubhujire pashchAdyathA toShaM yathAruchi || 7|| samaM hi bhu~NkteshrIrAmaH sItayA sarvadA sudhIH | ekasthAlyAM mahApremNA dampatI snehagumphitau || 8|| karpUrai lAlava~NgAdyairbhavyAstAmbUlavITikAH | daduH kAntAya rAmAya sItAyA api chAlikAH || 9|| svayaM cha charvayAmAsuH pramadA muditA bhR^isham | chAmaravyajanAdI nipakShikrIDanakAni cha || 10|| tayoshcha preyasoH prItyai dadhurdIrghavilochanAH | rahasye hAsyavAkyAni vadantyo.anyA upasthitAH || 11|| pAdasaMvAhanAdIni tayorvanyavihAriNoH | chakrushchakranitaMvAshcha kAshchitka~njavilochanAH || 12|| puShpamaNDapaparya~NkashAyino ratishAyinoH | shrR^i~NgAramapinoH (shR^i~NgArakR^itayoH)kAshchitsa~njagurmadhu rantayoH || 13|| tayoshcha paritaH kAshchit vINAvAdanatatparAH | sthitAshcha suShupuH kAshchitkAshchitku~njagR^iheShu cha || 14|| vaMshIveNumR^ida~NgAdivAdyapATavapAragAH | AsedushchenduvadanAstayo rAjakumArayoH || 15|| sarvAsu cha sthitAsveva koTisho vanitAsvatha | AdityontarhitaH kimvA varavadhvArguruhniyA || 16|| sarvA jajagaruH soyaM kAle bAlA upasthite | nirmalA vimale vyomni dAtuM rAtri sukhaM tayoH || 17|| Anandayankumudvatyoshchakora chaturapriyaH | indushchodaichcha sandhyAyA vinduH kiM vadane sthitaH || 18|| aNDaH kiM kIrttihaMsasya yashaH piNDIkR^itaM nukim | yUno sItA mukhachChAyA kiMvA vyomasarasyasau || 19|| puNDarIkaM ramAyA vA krIDAhaMso vidheshchakim | krIDAkanduka evAsau kAmavadhvAratervidhuH || 20|| shuddhaM satAM mano vApi bhaktyA shubhrIbhavaddhareH | rantuM manoratho vApi dharitrIjanirAmayoH || 21|| atyarthaM hAsya shIlAyAH sItAyAshcha priyeNa kim | eSha hAsyaraso loke shokAmayavinAshanaH || 22|| navanItamayaH piNDo manthanAdudadhergataH | sarvasAdhAraNo vyomaga~NgAyAM vidhinA dhR^itaH || 23|| shR^i~NgArapuruShasyArthavidhAtrA vihitaM yashaH | guTikA pAradasyaiShA chandranAmnA prasidhyati || 24|| sItArAmarahasyAni draShTuM kiM vAmalochanam | AviShkR^itaM virejeha puMsA pUrNashashichChalAt || 25|| riraMsU bhUsutArAmo chandrakAntichChaTAchChalAt | j~nAtvA vedhA dadhachChaityaM karpUraM vikasatyasau || 26|| karpUradIpikaivaiShA chandranAmnI prakAshate | devairvyaktIkR^itA rAtraurAma rAsaM nirIkShitum || 27|| evaM sakhyaH shashA~NkaM tA dR^iShTvotpraikShata sasmitAH | sItAyA vadanaM chApi vilokya jahR^iShurbhR^isham || 28|| mallikA mAlatIyUthyo jAtyopi kusumairalam | prakAshaM vyadadhan kAntaM harShayantya iva striyaH || 29|| kumudinyomudamprApuH sa~NkochApAyanirvR^itAH | kAmukya iva bharttAraM dR^iShTvA chandravikasvarAH || 30|| vAyurvavau sukhasparsho ghrANaprANo.atha mantharaH | gItaH shilImukhairmattomAta~Nga iva sambhraman || 31|| tumulaM ruruvurlIlAH pata~NgA virudhAdiShu | AyAntyAH kimu yAminyA nUpurAdyAH priyaM prati || 32|| yAmikA iva kAmasya sArasAH kila chukrushuH | ashrUyanta nadInAdAH kAmadundubhayaH kimu || 33|| stutvA kAmaM gatA maunaM mayUrA iva vandinaH | vishrAmaM pakShiNoyAtA vyAhR^itya vaNijo yathA || 34|| nidrAM gatAH prajA rAtriM shAntimindriyavR^ittayaH | vidyAM prApyeva vodhendorudaye cha mahatyapi || 35|| pUrvaM vij~nApito devo rantuM ramayituM cha saH | sItayA bhItayA devyArantuM chakre mano nishi || 36|| rAtriM rAsaguNopetAM devInAM cha manAMsi saH | vilokya ramaNIrAmo rantuM chittaM dadhe prabhuH || 37|| budhvA budhiM vibhostasya rAmasyAmalarUpiNaH | prAdurbhUyopatasthe taM rantukAmA manobhavaH || 38|| AlokyopasthitaM kAmaM rAmo vAkyamathAbravIt | vidhehi krIDataH kAma kAmaM me manasepsitam || 39|| yUnAM cha yuvatInAM cha loke yatsukhamuttaram | tatsarvaM bhoktumichChAmi bhojayannapi yoShitaH || 40|| sAhAyyaM kuru me tatra mAninI mAnavarddhana | na tvAM prArthayate kopi svAbhAvikamarindama || 41|| kAmorAma mathovA cha svAminaM nijakAminam | kShantuM yadikR^itAn mantUnbhayA shakShyasi sAmpratam || 42|| tataste.achyutasAchivyaM kurvan kelikalAsu cha | vaichitrANi sukhAnAnte dadyAM deva tvayAhR^itaH || 43|| ahaM shR^i~NgAranAmA te Adisargaja AtmajaH | mohayannapi bhUtAni varttehaM tava vartmani || 44|| nAnyastvadbhavituMyogyaH shR^i~NgArasyAshrayomama | shR^i~NgArI tu tvameveha nityaH shAshvatiko.ajaraH || 45|| nAnyodhArayituM tvattaH shaktosti tridasheShvapi | kAmanAmAnamagniM shrayAshaMsuduHsaham || 46|| shrR^i~NgAraH kevalo na syAtkevalo vA varaH pumAn | shR^i~NgAryeva pumarthaH syAdrasasthiti ritIryate || 47|| evaM vij~nApitAtmAnaM mInaketuM manobhavam | maithilIvallabho rAma Aha kAmajanAshrayaH || 48|| kShaMsye sarvANi chAgAMsi tAni yAni kR^itAni te | nAgAMsyeva bhaviShyanti matprItyekaphalAni chet || 49|| nirbhayammayi sarvAsudevIShu cha riraMsuShu | pravarttasva mayAj~napto mallIlAdmupakArakaH || 50|| vasantopi sharachchAtra preyAMsi kurutAM mama | sarvepi tava evAtra kurvantusvagaNairapi || 51|| evamAj~nAM vibhostasya labdhamInadhvajastadA | riraMsormumude.avyarthaM vasantena sama vane || 52|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM rAmarahasye pa~nchamepaTale kAmavaraprakAsho nAma navamo.adhyAyaH 9|| \section{10\. atha dashamo.adhyAyaH |} shrIshiva uvAcha\- pa~nchabANotha vANaisvairshANottIrNairhasannasau | rAjAdhirAjarAjendrakumAraM samatADayat || 1|| kathaM sAmantashUro.asau vAlAsu mR^idulAsvapi | prajahArAprahAryAsu kaushaleyavadhuShviti || 2|| kokilAshcha vasantashcha shUraMvAlA prahAriNam | aprashasya svakaidoShaiH svairguNairanvamodayan || 3|| dR^iShTvA kAntAH striyaH kAntamatyantamadhurAkR^itim | atikramya priyaM chApi bhoktumaichChanpR^ithak pR^ithak || 4|| kAchit kAntakarAmbhojaM gADhaM jagrAha kAmukI | kAchit pItapaTaM chAsya hAra~NkAchidvisha~NkinI || 5|| tarjanyA tarjayatkAchidvipralabdhA svava~nchakam | mukhAmbhojaM chuchuMvAsya chandrAkhyA chaturA sakhI || 6|| chandrikA vajrakalpena tasyorojena rAginI | jaghAnoraHsthalaM sthUlaM gajamauktikabhUShitam || 7|| preyasaH karamAdhatte kuche chandrakalA mR^idau | chandrA kAntakapolaM svakapolena tvayojayat || 8|| chandrakAntA.ananaM tasya nirnimeShekShaNA satI | muktAlalitanAsAgrampapaupIyUShavarShi cha || 9|| karNe jajApa sA chandramukhI nirya~NmukhekShaNA | IrShyayantItarA nArIrharShayantI manosya cha || 10|| chandrachUDA nijAM veNIM darshayantI jahAsa tam | sugandhinI sukhasparshadormUlenA.avavodhinI || 11|| charI cha charaNau tasya pasparshottamavarNinI | cha~nchushchibukamasyAtha komalA~NgulichAlanaiH || 12|| kAnte pashyati chArva~NgI shithilAM kaTimekhalAm | jR^imbhamANA cha kArAsya kAmavegena pI.DitA || 13|| netrA~nchalaishchalA kAntaM chAlayantI ratisthalam | ka~nchukIM sA mumochAshu gharmavyAjena sA punaH || 14|| chakampe kAmaroSheNa khelA kAntakR^itena cha | chArukA svedavinduM shrIrdR^iShTAtena bhavadbhR^isham || 15|| bhujau kAntasya pashyantI chAru netrAbhavajjaDA | vakSho vilokya rAmasyAmUrChachcha chArumodinI || 16|| kAkapakShau cha kAntasya spR^ishantI chArudAyikA | romA~nchitApyabhUddIrghau snigdhau bhramarasannibhau || 17|| tvameva puruShastvanye tvadAyattaguNashriyaH | iti chArumatI chAru vAkyamuktvAlili~Nga tam || 18|| yadi nirvApayatyeva kAmAgniM puruShastataH | nochedasya kathaivaiShetyUche chArusulochanA || 19|| udAsInamapi tvAM tu kA tyajediha nAyikA | iti chArvAshrayA vANI vANashANimanobhavA || 20|| tyajantaM tyajate loko bhajantaM bhajate na vA | arthI tUbhau bhajeteti chUDA sasmitamabravIt || 21|| pumAMshchedvanitAM yogyAM na tyajeditaro yathA | veshyAvadvanitA cheti chArikAvachanaM mR^idu || 22|| tyajannapi svayA tR^iptyA nAhaM tyaktuM bhavAmi ha | upAkR^iShya cha nAtheti charAchArochayadvachaH || 23|| dustyAjyA svakathApIha kathaM syAdeSha sutyajaH | prANA api priyA neti vyAjahAra charAlikA || 24|| AnandAshrukalApIha ruddhakaNThAvilekShaNA | yayAtivadvilokantaM kAntaM rAjIvalochanam || 25|| antaraM na sahiShyehamakShipakShmajamapyaNu | pashyantI lalite netre asyetyUche charAlikA || 26|| mugdhe mAvyavadhehi tvaM pashyantyAmeti vallabham | nirgachChedanyathA prANaH etachchitA jagAda cha || 27|| sarvasyAsya janasyaikaH kAmaM pUriyituM kShamaH | kathaM syAnnAyako.apyeSha ityasyA aparaM vachaH || 28|| ekopyeSha janasyAsya kAmaM pUrayituM kShamaH | syAdevetyabravIchchittacharI nAmasakhI shriyaH || 29|| Aj~nAcheddayitasyAsya sarvakAmavareshvarI | sarvAnkAmAn vidadhyAM tadrUpeNAsmi vashI kR^itA || 30|| etachchintAmaNervAkyaM shrutvA chetayatI sakhI | etatkAryamanenaiva vidheyamiti chAgadat || 31|| eka eva yathaiShohaM tathaikaiva kuto na bhoH | vidheH sR^iShTau manaHkAntA chediketi jagAda cha || 32|| ekasyA api chAshnantyAH kAmAnasya manohitAn | paryAptA na tathA te syushchetasyA iti sadvachaH || 33|| viraktA api sarvatra vidvAM sastvitaratra cha | anuraktA ihaikasminniti chetAvacho.amR^itam || 34|| rAjA vA rAjaputro vA naikArthamiha jAyate | ayaM tu sarvalokArthamastIti chaturAbhidhA || 35|| kasyA vA bhAgyamevaM syAtpUrNamIdR^igyayaikayA | bhujyetAyamiti vyaktaM varAyAvachanaM varam || 36|| sakhyaH pAdarajo spR^ishya bhUri bhUri tarAdapi | bhogyAdyogyAchcha devInAM labdhaM chediti champikA || 37|| patpa~NkajarajopIdR^ig labdho yAbhiH sa eva chet | bhAgyaM tAsAmanirvAchyamityabrUteha champadA || 38|| nirvyAjo no vasanto.ayaM kAntashchampA vayantviha | vAsayAma vanaM sarvametachchampAvadatsakhI || 39|| kAnto bhaktAnu kampyeva niShkampaH kavi bhUridaH | kampayannaH kathaM sakhya iti champI vacho guru || 40|| mayi sannihitAyAM kiM vibhartti champakasrajam | kishoroyaM manashchaura iti champakarochikA || 41|| asminnacha~nchalA lakShmI rUpasaundaryamohitA | svaM nAmedaM dadau mahyaM cha~nchaletIti cha~nchalA || 42|| etadrUpatara~NgeShu sonmajjananimajjanaiH | dolAvachchapalAsmIti tannAmnI chapaleticha || 43|| pItAMvaravadetasminmada~NgaM prati ra~njati | tatashcholAbhidhAsmIti cholAyA vachanaM mR^idu || 44|| j~neyo yameva lokertho hR^idyo viShaya eSha vai | chidetadviShayaiveti chidAnAmnI sakhI shriyaH || 45|| chittaM jAnehamevAsya gambhIraM jaladherapi | mugdhA yUyaM na jAnIdhvametashchittaprakAshikA || 46|| nAryo vAsya vijAnIyuretachchittaM tataH kutaH | vedAnAmetadAkhyAne prAmANyamiti chandrikA || 47|| eSha eva vijAnIta etachchittaM sudurbhidam | sarpaHsarpagatiM vetti chaNDI vAkyamakaNTakam || 48|| sarveShAmeva chetAMsi sAkShAdvetti manobhavaH | nAkAmodR^ishyate kashchidetachchampaTikAvachaH || 49|| etadarpitasatkAmA (chetaskA)akAmA api sAdhavaH | yatkAmasyApyayaM kAma eShA chANTAchapeTikA || 50|| santaM vA santametasmindoShaM yAviShkaroti chet | tasyA mUrddhani daNDaH (mUrdhnimada~NghriH)syAdityUche chaNDadaNDikA || 51|| doShA api guNA eva priyasyAsya garIyasaH | indorindoshshubhasyeti vimalaM vimalAvachaH || 52|| etatpAdAmbujaM yasyAH karayorhR^idi vartate | saiva syAtkamalA nAmnI nArIti kamalAvachaH || 53|| enachChushrUShaNe yUyaM vArttAsu cha vishAradAH | nAhaM tathA vidhAsmIti vAlA vAleti bhAShiNI || 54|| kAmArttApi ratiM kAlaM nechChAmIchChAnugAvinA | tasmAtkAleti varttehaM kAntaM kAleti bhAShaNam || 55|| mA mallA priyara~NgeShu tavAstIti prabhAShaNAt | strINAM mA mallikAsmIti shAstA mAmallikAbhaNet || 56|| sarveShu priyakAryeShu mala~nchenna kShame yataH | tataH sarve.amaletyAhurmAmeShA malasa.nj~nitA || 57|| nIrakShIravadetasmin sarvaM yadvibhajAmyaham | marAlIva bhavAmIto marAlIti vabhANa cha || 58|| bhavAmyAshleSha kAle yanmAlAvaddayitorasi | priyo mAM mAliketyAha mAliketi papATha cha || 59|| dR^iShTvA tvAmeva modaH syAnmama modeti mAmayam | sarveShu vyavahAreShu brUte modetyabhAShata || 60|| mR^igasyevAkShiNIyanme preyaH prItiprade tataH | tenoktAhaM mR^igAkShIti mR^igAkShIti vichakShaNA || 61|| sItAyA mAdhavasyAsyApUrvotsavatayAsmi tat | tenAhaM mAdhavItyuktA mAdhavI madhuraM vachaH || 62|| lokAnandapradasyApi mudaMshchitrA yato.asya cha | bhUyo bhUyo bhavAmIti mudAkhyAhaM mudeti cha || 63|| sarvalokaika mohasya sItaikapriyayoShitaH | moho.asyAsmIti moheti mohA vAkyamamatsaram || 64|| devasyAsyAj~nayA yAsmi sarvamohapradetyaham | mohapradA priyeNoktA iti mohapradAvachaH || 65|| mandaM vachmi cha gachChAmi bhu~nje mandodarItyaham | kAntenoktA.asmi mandAhamiti mandA.amadaMvachaH || 66|| vichitrANi cha kAryyANi darshayantI pade pade | yattenoktAsmi kAntena mAyetyuktaM cha mAyayA || 67|| yadyadguhyaM priyasyApi na sphurettasya tasya cha | prakAshiketi medhAhamiti medhAvachaH priyam || 68|| nAnyaiH prINAmi bhogyaistu vinoruvaramaNDanaiH | priyorumaNDane meru maNDanetyurumaNDanA || 69|| dR^iShTamadrUpabhaumena dR^iShTidoShavisha~NkinA | maNDitAhamaneneti maNDitAkhyeti maNDitA || 70|| vAtsAyanAdishAstrANAM j~nAnAnuShThAnashikShaNaiH | paNDitetyamunokteti paNDitAkhyeti paNDitA || 71|| pashye dyAvannAyaM mAM tu tAvannadruta dR^igbhavet | tataH premeti chAsyeti premA prema vibhAvanI || 72|| pareShAmapi sarveShAmIshetyasya nideshataH | pareshAbhidhayAsmIti pareshA satyasa.nj~nitA || 73|| asyAtIvarahasyeShu yeShAM vai tattvadarshanam | tatpApanAshinItIti mAmUche pApanAshinI || 74|| sArayAmi priyAmasya svayaM chainaM sarAmi yat | sArikAhAsmi teneti sArikAkhyAvachaH shuchi || 75|| shATikA vatpriyo.a~Nge mAM dhatte svA~NgeShu yadrahaH | tenAsmi shATikAkhyeti shATikA sukhavATikA || 76|| evaM shArA shubhAkArA vArijA vArijAnanA | varadA.abhayadA bhItA gAminI mandagAminI || 77|| vyApikA vedikA vedA vodhikA vibudhAparA | dhiShaNA dharikA dhIrA pramadA cha dharA varA || 78|| janikA jAminI jaMvA ja~NgatI jagamA | janA samAjeShu mithaH strINAM svaM svaM bhAvamavAdiShuH || 79|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM rAmarahasye pa~nchamepaTale svaMsvaMsaubhAgya prakAshano nAma dashamo.adhyAyaH 10|| \section{11\. atha ekAdasho.adhyAyaH |} shrIshivaovAcha\- atha yUtha sahasrANi strINAmAdAya chatvare | rAmaH pravartayAmAsa rAsaM nAmavilAsakam || 1|| svayaM gandharvarAjasya kishoreNa samachChaviH | rAmaH sa~NgItachu~nchUnAM rAjA bhoktA shiromaNiH || 2|| madhye rAsaM vireje.alaM chandro sau cha nabhasyati | tArANAmiva nArINAM sarvAsAM chamanoharaH || 3|| kartA kArayitA bhoktA draShTA svAmI cha sarvashaH | yUShA yUtha sahastrANAM rAsAnAM cha svayaMvibhuH || 4|| vichitrairuchitairvAdyairgI tairnAnAvidhairapi | rAgaiH kAlochitteH sarvairnArIkaNThavijR^imbhitaiH || 5|| ramyaiH saptasvaraiH sarvamUrchChanAgrAmara~njitaiH | deshItAlaistathA mArgatAlaiH pAtraguNAdibhiH || 6|| nR^ityairnaikavidhaiH tAsAma~NgalAvaNyashobhitaiH | bhUShaNairvasanairnaikaishcheShTitAbhinayairapi || 7|| pravartamAna etasmin rAse rAmAmanorame | mumUrChuH sarvabhUtAni sAnandAni mahItale || 8|| nadyo niShpandavegAshcha prashavashcha sarIsR^ipAH | nishcheShTA abhavan sarve muktA iva nirAmayAH || 9|| no cheluH ki~nchidAkAshe vimAnAni divaukasAm | mokSho yogasamAdhInAM shivatANDavavidrutaH || 10|| vavR^iShuH sumanAMsImA rAmasyopari bhUrishaH | ka~NkumAn straktilakAshcha bhUShAvastrANi devatAH || 11|| devadundubhayornedurharShagambhIranisvanAH | jayanAdAshcha bhaktAnAM muktAnAmapi sarvataH || 12|| sItArAma samAjAnAM tattadguNanidarshanAH | ashrUyanta kR^itAH siddhaiH stavAH stavakasannibhAH || 13|| gandharvApsarasaH sarvAssa~NgItArthakR^itodyamAH | AsannAsannabhUmIkA rAmaprekShANyapekShiNaH || 14|| shrutvA sa~NgIta saundaryaM kechiddevAstu mUrchChitAH | kaishchiddR^ishyeta naivAsau rAmo rAmA samAjaguH || 15|| sarvaishcharAcharaistasya sukhamevAnvabhUyata | naiShAM dR^Ik pathagaH so.abhUdrAmo rAmAyutAshritaH || 16|| shuddhaiH siddhaishcha devaishcha nR^ityan gAya.Nshcha gApayan | draShTuM shakyo haristatra rAsakelau rasAshanaH || 17|| yu~njAnai yogabhiryuktaiH siddhaishcha sanakAdibhiH | mahA bhAgavatairbrahmachArivR^indavarairapi || 18|| dhAraNAdivyanetreNa dR^iShTvA rAso.anvabhUyata | akAmyata cha yoShAtvaM siddhistanna vinA.asya yat || 19|| nedR^igvidhaM sukhaM rAmAdanyaH punnAmalA~NkShitaH | bhu~Nkte.abhu~Nkta cha bhoktA vA pR^ithivyAM divi vA vibhuH || 20|| vichitrA rAma rAsasya kathA lokamanoramA | vistIrNA guNavistAraiH puNyA hR^idyatamAH satAm || 21|| sarvAsAmavisheSheNa strINAM prema sva Atmani | vijAna~njAnakIjAniryogamAyAM samAvishat || 22|| ekadhAthadvidhAtredhAchaturdhA tvatha pa~nchadhA | ShaDdhA saptAShTadhA bhUyo navadhA dashadhA punaH || 23|| dvAdashaikAdashAtmAtha trichaturdashadhA punaH | vyaShTa pa~nchadashAtmAtha saptAShTadashadhA punaH || 24|| UnaviMshaikaviMshAtmA rAmo sA vAsa san vibhuH | shatAtmAtha sahastrAtmA.anantAtmA cha tataH param || 25|| eka eva svayA shaktyA pratyabhAdvanitAsu saH | dvedhAtredhAdibhedo.ayaM natvasya rasabha~NgakR^it || 26|| saubhAgyAtishayatvaMhi pratyekaM tasya yoShitAm | kasyA api bhR^ishaM na syAttasyobhayatra darshane || 27|| ekaikAM prati chaikaiko bhujavandhaM mithashcha saH | chakAra kArayAmAsa lIlAnantabhugIshvaraH || 28|| evaM tAsAM cha teShAM cha parasparasukhaiShiNAm | rAmANAmatha rAmANAmachintyaM sukhamaidhata || 29|| dordaNDAvandhanR^ityena prasvinnamukhapa~NkajAH | anyonyaM kAntisambhedAtte cha tAshcha chakAshire || 30|| svedA~NgarAgagandhaistAH sevyamAnAH priyAH priyAH | na glAniM na shramaM bhejurbhujiShya (bhujiShyA)bhujabhUShaNAH || 31|| marmarairvaravastrANAM bhUShAvalisvanairapi | mukhAsavasugandhaishcha pANisparshaiH priyasya cha || 32|| vaMshI mR^ida~NgavINAdidhvanairgAnakalAdibhiH | mukhasparshasamIreNa svasyAtmanashcha darshanaiH (sukhasparshAsharIreNa svasyAnyasya cha darshanaiH)|| 33|| stavairAtmaguNAbhAsairyauvanAgamakaushalaiH | kAmonmAdaiH pramAdaishcha hAsairlAsyaiH parasya cha || 34|| gAtumutsahire nartuM dviguNaM cha haripriyAH | sindhuvadvavR^idhe tAsAmAnandopa hyutaratra cha || 35|| gAyantI gApayantI chanR^ityanti nartayanti cha | sukhasyAsya virAmaM tu rAmAkApi na chechChati || 36|| chakA~NkShe na kShayaM rAtreshchandrAstagamanaM na cha | nodayaM cha raveH kAchitkAshchinno jagatIlayam || 37|| kutrayaM kukkuTAdInAM mugdhAnaichChadanAturA | kAlachakrasya chalanaM kApino.achalalochanA || 38|| anIshvaraM jagatkApi kAmayAmAsa kAminI | kAntameveshvaratvena chakame.amalalochanA || 39|| kAchidasya maheshasya prasAdaM pramadaichChata | nishsheShaM karmanAsha~ncha rAmA kAchidachIkamat || 40|| bhAgyasyAkShINa bhAva~ncha kAchitkApyajarAmaram | sukhasyAsyaiva kAchittu nityatvaM cha nitamvinI || 41|| adhikAya sukhAyAtopyAkAshendIvarAya me | namostvityabravItkAchit kha~njanAkShIvarastanI || 42|| dhanyAyodhyA vanaM chaiShA sarojA cha sarojinI | vilAsA IdR^ishA yatra sevyante suradurlabhAH || 43|| dhanyoyaM ramaNo yena kriyate saphalaM vayaH | ichChAnurUpavibhavairvi dUraistu divaukasAm || 44|| dhanyAsyAMvA cha kaushalyA dhanyaH pa~NktirathaH pitA | yayoreShasutaH shrImAMllokottaravayoguNaH || 45|| tAvaddhanyAvayaM loke yAbhirlavdhaH priyohyayam | sakhyasevAdi rasyAshcha sItAyA atulashriyAH | (sakhyameva susvAminyA sItAyA atulashriyaH) || 46|| asyAbhAgyaM mahAdevo brahmA cha chaturAnanaH | ananto nAgarAjashcha sahasravadanaH svarAT || 47|| vashiShThAdyA mahAbhAgA vAlmIkirbhagavAnR^iShiH | anye.api muniyo vaktuM shaktA na prabhavo vayam || 48|| yathAyaM dayitosmAsu tatheyaM dayitAsya cha | kR^ipAsaushIlyavAtsalya sauhArdAdisudhodadhiH || 49|| evaM kAntAj~nayA kAntaM kAntasya chAj~nayA priyAm | gAyanti smabhithaH pAtrAH sakhyashcha sahajA api || 50|| pUrNaH pUrNataropyevamAnandairuttarottaraiH | anenaivasukhenAsau rAmaH pUrNatamo.abhavat || 51|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM shrIrAmarahasye pa~nchamapaTale rAsavilAsa prakAshano nAmaikAdasho.adhyAyaH 11|| \section{12\. atha dvAdasho.adhyAyaH |} shrIshivovAcha\- eShasAdhAraNo rAso.akAri prANapriyeNa cha | sarvairAligaNaiH svairaM sa~NgItAdiparAyaNaiH || 1|| asminsItAsuhR^itve.api tAsu sarvAsu bhAminI | mAnaM jagrAhasaubhAgyasImeti pramadeti cha || 2|| adInA maunamAsR^itya mInakha~njanalochanA | svAdhInaM kAntamatyantaM jAnAtyevAvR^iNottanum || 3|| sItA saMrambhavegena vAlabhAvakR^itena cha | sakhyA kayApi chAnItA bhrAntiM kautukamIkShitum || 4|| sa~NgItAnandasandohamagno mainAkavatpriyaH | priyAM na j~nAtavAn ruShTAM rAmo lakShmImivoddhataH || 5|| tyaktvA priyotsavaM nityaM priyotsavaparamparAm | na j~nAtA nirgatAtena priyA buddhirivottamA || 6|| rUpamAdhuryyasaundaryyalAvaNyAtishayAdasau | sarvA rAmA atikramya shyAmAH shyAmA rati priyA || 7|| adyaiveShA na tenApi samyak parichitetyataH | didR^ikShA pUryate nAsya riraMsApi priyasya cha || 8|| shUnyaM tayA vinAtmAnaM mudhaivAvyayarUpiNam | vibhAvya vyalapadrAmo rAmAdhInA.akhilasthitiH || 9|| gatA siddhiriva kvAsau yoginI mama muhyataH | vidyevAbhyAsashUnyasyA dAturlakShmIrivAyatA || 10|| sa~njIvanIva gIrvANa gurordaityagurorapi | sIdhukumbhIva nAgasya kena me.apahR^itAtha sA || 11|| dishaH shUnyAshcha pashyAmi tathA chandrikayeva cha | vepante mama gAtrANi mukhaM cha parishuShyati || 12|| kAdambinIva shasyAni mama gAtrANi jAnakI | si~nchettato.adya jIveyaM kR^iShikAra iva shvasan || 13|| yasyAH sid.hdhyAsmi siddho.ahaM mat sid.hdhyAtvakhilaM jagat | siddhipradAyAH sid.hdhyA cha siddhirdharmArthasampadAm || 14|| tAsAM sid.hdhyA surAH siddhA (tasyAH sid.hdhyA devakAryaM) statsid.hdhyA siddhibhAddhariH | tAM tanvIM tu vinA sarvaM shUnyamevAvashiShyate || 15|| tayA matpArshvavartinyA sid.hdhyA sIteti khyAtayA | na viShNuM gaNayAmyeva na jiShNuM na phaNIshvaram || 16|| nAgniM sadAshivaM nApi brahmANaM nAkanAyakam | nApo na vAyumAkAshaM na yamaM varuNaM na cha || 17|| na chandraM na raviM devaM kuberaM na vidhinna cha | na yogasiddhisa~NghAtannelAM dvIpavatImapi || 18|| na mayAsti samaH kashchitsItA yasya manoramA | na cha matto.adhikaH kashchidIshvareshvarasevitAt || 19|| sarveshvarIshvarArAdhyo yayA.ahaM killa tAmvinA | adyA~njalijalaprAyasukhaishvaryo bhavAmi cha || 20|| kAmaM cha tR^iNavanmanye saratiM yuvanAyakam | yayA padmavishAlAkShyA vaidehyA bhuvanashriyA || 21|| kvAsau prANArgalA devI kvAsau sa~njIvinImama | sA me kva svAminI shyAmA vAmorUrvAmalochanA || 22|| dvAdasha vArShikI gaurI chitrarUpapradarshinI | shR^i~NgArArNavasAraj~nA shR^i~NgArAmbhodhivarddhinI || 23|| achintyaishvaryabhoktR^i cha mattamAta~NgagAminI | AhlAdinI parAchintyarUpasaundaryashAlinI || 24|| pItAmbarA kadApyeShA nIlAmvarasitAMvarA | kausumbharaktashATIkA chitrAMvaravibhUShaNA || 25|| vibhratI kamale pANyorlAlayantI cha sArikAH | pAThayantI shukAn ramyAn krIDayantI mR^igArbhakAn || 26|| pashyantI mudrikAratneShvAtmapratiphalAni cha | susmerA smayamAnA cha lajjamAnAnyadarshanaiH || 27|| khelantI kandukAsphAlairdarshayantI gatiM laghum | vArayantI mukhAmbhojabhramarAnbhramadAnmR^igAn || 28|| muktAlakamukhI muktAMstAneva vadanachChadAn | ruShApasArayantI cha shapantIva cha sambhramAt || 29|| mAmudishya cha kurvantI nAnAbhAvamanorathAn | udbuddhadhyAnabhAgyena mayA sItA.adya dR^ishyatAm || 30|| sphurantI hR^idayAmbhoje nR^ityantIva punaH punaH | madavihvalavAmAkShI skhalantIva pade pade || 31|| dhammillamallikA pAtairj~nAtapaddhati vibhramA | pravishantIva netre me harantIva dhiyaM cha sA || 32|| vanyAn prakAshayantIha trailokyaM cha svayA ruchA | AshcharyANyA vahantI svairUpavibhramachATubhiH || 33|| tyAjayantIva karmANi dehageho chitAni cha | mama jitendriyasyApi vashayantIndriyANi cha || 34|| harShayantI sakhIvR^indaM chandayantI suchetasA | varddhayantI nijAnandaM chAndrIva shrIrapAmpatim || 35|| vANairiva manojasya kaTAkShairasitaiH shitaiH | nisargagarvasiddhaissvaiH viddhayantI kumedhasaH || 36|| adyaivAvirbhavatvArAtsa~NkalpAdiha siddhivat | muktasya mama vaidehI chitrAnandamayI muhuH || 37|| chandre mama priyA kvAste kamale vimale kva sA | padme kR^iShNe budhe bhadre kIrtide brUta tAM priyAm || 38|| shAnte vishArade j~nAne prakIrtidhR^itavallabhAm | mama darshayata kShipraM shyAmAM janakanandinIm || 39|| evaM pR^iShTAsu sarvAsu sakhIShvekA tu yoginI | prAha priyaM priyAneha priyA te prakR^itiM gatA || 40|| dudarshAgahvare devI praviShTeShTavidhAyinI | jAnAmi tava dattena divyena j~nAnachakShuShA || 41|| tvayi praNayaroSheNa bhramajanyena bhAminI | jAtA rahasi bhrAntyA cha mAninI gajagAminI || 42|| nAhaM tatra gamiShyAmi sA mAM jAnAti jAnakI | bhedaj~nA sarvakAryANAM yoginIti manoramA || 43|| darshayiShyAmi vaidehIM priyAM te rahasi sthitAm | upAyaM cha vadiShyAmi priyA yenAnunIyatAm || 44|| kAmoyaM kokilo bhUtvA vasantA.anugataH punaH | pa~nchamena svareNAsau gIyatAM tvatpriyAntike || 45|| tvadgAnashravaNenAsAvAtmAnaM darshayiShyati | anunetumasau shakyA tataH syAdbhavataH priyA || 46|| yoginIkathito mArga iti tasmin kR^ite sati | devIdarshitarUpAbhR^it tatkR^ityA shAntaduShkR^itA || 47|| tasyAmevaM sthitAyAntu kR^itvA chittaM priye.achalam | tasyA anunaye kAchitkovidAmR^itabhAShiNI || 48|| kartumpriyapriyaM tasyAH samIpamagamatsakhI | vinItA praNatA bhUtvA priya~nchoche priyAdapi || 49|| durlabho mAnuSho deho janmottamamihApi cha | tatrApi durlabhaM bhAgyaM bhogya~ncha prathamaM trayaH || 50|| niShpratidvandvitArogye deshasthAne naman priye | kAntaH striyA namaskAryaH sarvasadguNasAgaraH || 51|| sahAyAH suhR^idopyatra duShprApAH saMhitA kila | durlabhe jIvite nR^iNAM sukhasparsho.atidurlabhaH || 52|| chintA hetusahastrANi duHkhahetushatAni cha | prApnuvanti sadAjIvaM sukhaM teShu na labhyate || 53|| karmabhi bhrAmyamANAnAM prANinAM priyasa~NgamaH | durlabhaH sakhi jAnAsi vishiShyAhaM vadAmi kim || 54|| ayonisakhi te janma sarvatIrthagaNasthale | sIte paramadharmaj~no j~nAnajyeShThaH pitApi te || 55|| kAntastrailokyatilako yasya nAmAmR^itadravam | kIrtiH sakalatIrthAnAM tIrthabhUtA sanAtanI || 56|| ayodhyA cha mahAramyA divyodyAnavanAdibhiH | sarojaiH sA sarichChreShThA prAsAdAH pramadApriyAH || 57|| vayo dvAdashavarShotthaM rUpaM sarvamanoharam | sarvaM tava vashe shubhru bhogyaM bhAgyaM cha sundaram || 58|| sakhyaH sarvaguNopetAstavaiva vashagAH sthitAH | rUpalAvaNyasaubhAgyasampannA bhuvi durlabhAH || 59|| trailokyayauvate shreShThAH sarve te guNarAshayaH | ye vAlmIki mukhaishshreShThairgIyante kavibhirmuhuH || 60|| yAvantaH sukhasampattihetavo guNasetavaH | dR^ishyante tava vAmAkShi sarvete.apramitAH kila || 61|| yAvantaH sukhavighnAH syurekaM mAnaM vinA na te | santi roShabhavaM devi satyametadbravImite || 62|| priyAdapi priyomAnaH sakhi te priya darshane | yAtvampR^iShTha pradAkAnte yanmAnaM bhajaserahaH || 63|| shrImatI sItAsakhyuvAcha\- aj~nAtvAtvamabhiprAyaM vrUShe paNDitamAninI | vishvasyAnityatAyattvaM gandhopyasyA na tasyahi || 64|| iyaM bhUmisutA nityA sItA vishva vilakShaNA | nAstyasyAH sukhavichChedo na mAno na cha matsaraH || 65|| kiM ruShTA kintu santuShTA priyadhyAnAmR^itena yat | upayogini tasyetaH priyaM dhyAyatirAhase || 66|| evaM sthite tu dampatyoH prItiyoge.anayornave | vinduM pAtayituM kiM te sa~Nkalpo.asti haThavrate || 67|| ityuktA tu priyA sakhyA priyasyApi sakhI priyam | gatvo vAcha priyAkinte manyetetivachomama || 68|| anyApyAgatyacho vAcha pAdausIte spR^ishAmite | eSha kiM dhyAnakAlo.asti lIlA kAle vilAsini || 69|| ratnaM hastagataM tyaktvA kAchaM tu bhajate yathA | tathA tvaM sevase sIte parochchaM laghumasphuTam || 70|| nAnena prIyatepreyAn nedaM jAnAti cha priyaH | sa duHkhI tvadviyogena kriyate cha bhR^ishaM priye || 71|| vinA tena priyeNa tvamapyeShA sukhinI na cha | dhyAnaM tvitarathA tasya kathaM syAt kalabhAShiNi || 72|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM rAmarahasye pa~nchamapaTale mAnaprakAshanonAma dvAdasho.adhyAyaH 12|| \section{13\. atha trayodasho.adhyAyaH |} shrIshivovAcha\- shrutvA smitamukhI sItA sakhyu vAchA mR^itAmR^itam | sItAbhiprAyamAdAya pratyuttara vichakShaNA || 1|| natvaM jAnAsi marmANi devyA devasya chetarA | dUtyau chityaM yashaH prAptuM madhyaM vadhvAgatA param || 2|| eShA prANapriyA tasya yasyAyo.atra cha tiShThati | vij~nAtuM na tadanyeShAM shakyaM varSha shatairapi || 3|| priyasakhyuvAcha\- j~nAtvA rAjakumArI tvaM mugdhAM bhedayituM sakhi | bhartrAsandhayituM nAsi mAnalAbhena mAninI || 4|| mAnabha~Ngena yo mAno labdhaH svArthavashena tu | sa hyupahAsa eva syAnmAnavodhR^isamAgame || 5|| yoddhuM kiM praShitAsitvaM netuM daNDena vashyatAm | eShA yajjIvadAnena prasAdhyA shanakairbhavet || 6|| sevayaiva prasIdanti kavitA vanitA latAH | devatAmahiShI dhenurnachadaNDena dUtike || 7|| upAyAstraya eva syurdUtadvArA prayojitAH | chaturthaM tu svayaM svAmI prayu~Nkte.atha vibhurnavA || 8|| ko.atra prasa~Nga eteShAmupAyAnAM manIShiNi | IdR^ishIM te kathAM shrotuM na kShamA kShitinandinI || 9|| vidheyAnAM tu dAsAnAM svAmisandeshapAlanam | dharmaH kilamato mukhya AdeshasthirachetasAm || 10|| roShamAnA samarthApi priyA ruShTA tvadichChayA | gachCha preShaya daNDaM sa dR^iShTavyo viShaye mayA || 11|| namastubhyaM pravINAsi yA hatyAyai priyAmimAm | shrAvayasi tvaM bhadrANi madbhadrAya kevalam || 12|| dautyaM kartuM samudyuktAdoShAdoShAdvibheShi cha | lipsushchAturyAdasyA anunayAdaho || 13|| tvaM tu yasyAH sakhIseyaM shataM varShANiruShyatu | nAhaM dautyaM karomito yAmitvaM sukhinIbhava || 14|| tathA tve.apyayathAtvepi na hAnitava gamyatAm | nAnyAdhInAnayoH prIti stvayAsAdhyaM na ki~nchana || 15|| shrotavyaM na vachastAsAM yAsAM tu kalahaH priyaH | chittaM na komalaM yAsAM priyaM kuryuH kiyattutAH || 16|| svAmisiddhi viruddhaM yachChrotavyaM nahi tadvachaH | shataMvakta vyamevAsya kAryaM sAdhayatA param || 17|| priyAyA mukhapadmotthAM sudhAM pAtusamutsahe | j~nAyatA maikamatyatvaM mayApyatrAlpa saMvidA || 18|| maitrIsaMvAda sakhyAni vivAhAdi cha laukikam | samayoreva lokesminnasyurviShamayorapi || 19|| tvaM sakhitvaM kathamprAptA hInAsyAH samadharmakam | ai kamatyaM cha saMvAdaM mukharevada vAM katham || 20|| yathAtvaM lokanAthasya yAtA sakhyaM varaM tathA | asyAH sarva maheshvaryA ito.ahamapimAnade || 21|| ko.ayamutthApyategehe virodhAkhyo mahAnalaH | krIDatA vAlakenaiva yastvayApi suduHshamaH || 22|| ekAtma prANamanasoH sAdhAraNa padArthayo | kA vArtAsti virodhasya tejastejasvinokhi cha || 23|| idameva puraskR^itya tiraskR^itya ruShaM cha ha | sametveShA priyeNAdya gIyatAM ma~NgalAni cha || 24|| nAstyevAma~NgalaM devyA vishleShopi priyeNa na | yuShmAkaM dR^iShTidoSheNa pratIto viraho.anayoH || 25|| utthApyetaH priyAtarhi yadyevaM priyasanmukhe | AyAtvAstR^itapuShpeNa yathA chandanasekinA || 26|| kA lajjA kobhimAno vA priye.abhimukhasarpaNe | duShTopi kaNTakaiHpanthA sItAyAH shubha eva yat || 27|| evaM vArttAbhiratyeti kAlo vAle vR^ithA tu te | ehi sArddhaM mayA tvadya tavaiva kriyatAM priyam || 28|| eShAmugdhA priyo mugdho jAnIto na cha ki~nchana | yuShmAbhireva madhye tu rachyante vachanAni cha || 29|| pashya mudrA priyasyeyaM preShitA pramade tava | tena madhye kR^itA naiShA vishvAsaH kriyatAmiha || 30|| priyasya muShitA mudrA tvayeyaM va~nchanapriye | enAM netredayiShyAmi priyAya priyakAriNI || 31|| lekho hyeSha priyasyaiva karakaushalasUchakaH | prachIyatAM tvayA pUrvaM vAchayitvA vidhIyatAm || 32|| tvayaivalekhayitvA suchChalena ChalakAriNi | darshayitavya eShopiya AnItaH priyAya me || 33|| mahatkula prasUtAyA asyAH ChadmaparApuraH | aho pratyuttaraM tasmai kathaM dAsI pradAsyati || 34|| anyA tvatsodarI tasmai sandeshaM kathayiShyati | bheko yatra na tatrAsau devo varShati kiM nahi || 35|| mattulyottamavaMshyA chenna yAsyatyasatIva sA | AtmamAnaparo nAnyAM kAntopi preShayiShyati || 36|| nirbhayAbhirasaupreyAn yuShmAbhirupabhujyatAm | saundaryyAdiprasa~Ngopi bhaviShyati kadApi tu || 37|| upasthitasya cha tyAgAdanupasthitakalpanAt | dhIrasya dhImatopi syAchChoko duHsaha AdhijaH || 38|| bhogyAnyuttamayogyAni puShkalAnyamalAni cha | vaneShvapyanudhAvanti bhAgyavantaM nirAmayam || 39|| yadbhAgyaM bhavyabhogeShu tantraM tantravido viduH | tadvirodho.avashiShyeta kinna ki~nchidanIpsitam || 40|| bhAgyaMhya kR^itrimaM yatraguNAH kalpamahIruhAH | nityAH santi virodho.atra syAchchettada na vasthitiH || 41|| bhoktR^i.abhAveguNAH sarve kalyANAapi shAshvatAH | bhAgyaM chaikAkinopi syurvR^ithA.araNya drumAdivat || 42|| nirvyapekShyaM bhavatyasyAH svAminyA bhAgyamuttamam | bhAgyAnugamavatyeva bhogyamityavadampurA || 43|| AtmanaivAtmanobhogAH sidhyantItimanobhavAH | yadibrUte tatomanyemAnyaM vAkyaM tavetyaham || 44|| kaivalyasya pumarthatvaM vedAntA nigadanti yat | sA kiM pratAraNA puMso nityAnandamabhipsitaH || 45|| eShaiva svAminItyatra praShThavyAshapathai rahaH | rAmaprANapriyAvAchyaM tachcha manyadhvama~njasA || 46|| atyantakomaletyeShA shrotuM vaktuM cha na kShamA | jayaM parAjayaM vApi tattvavAdeShu karkashe || 47|| niShkR^ipaM kR^iShyate ratyai mR^iduleti priyeticha | mugdheti dayite naiShA navayauvanashAlinA || 48|| etasyA mArdavaM dR^iShTvA niShThuropyati niShThurAt | mR^idorapi mR^idurbhUtvA bhIto sa bhajatetvimAm || 49|| evaM chedamR^idutvasya doShatvAttu sa heyatA | mArdavasya guNatvAchcha svabhAvAdbhajanIyatA || 50|| padminI padmabandhau tu tapatyevAtapaM satI | bhajantI svaguNAneva svabhAvaM na cha mu~nchati || 51|| asvabhAvaprayuktaH kiM mAnaH kiMvA svabhAvajaH | dR^ishyate mR^igavachchandratviShyate.asyAM mR^igIdR^ishi || 52|| kudR^iShTidoShalakShmedaM chandrabimbe.atisundare | asyAM sundarasImAyAM mAnastvadR^iShTidoShajaH || 53|| dR^iShTidoSha vinAshArthaM lakShmendau vidhinA dhR^itam | abhAvabhAvapuShTyai cha mAno.asyAM viniveshitaH || 54|| vidhervidhAnamasyAM vA.anyasyAM vA supratiShThitam | apahartuM vidhirnAnya ityupAyo nirarthakaH || 55|| yatnavidhirvidhereva sAdhyopAyAnushAsanam | vyarthaM na syAttavApyeSha doShaH syAdanyathA budhe || 56|| sAdhyasAdhanabhedAnAmAnantyAdabudhasya tu | bhrAntyopAyo vR^ithApi syAditi j~nAtvA virammyatAm || 57|| dampatyorevamanyonyaM j~nAtvAshayamasaMshayam | uktipratyuktisandarbho.akAryAlIbhirihobhayoH || 58|| nivR^itya priyamevAmUranunetumimAM striyaH | utthApayAMvabhUbustaM priyAsaMshleShalAlasam || 59|| priyopi prahasaMstAsu kAbhishchittu sahotsukaH | kandukaiH krIDayan krIDan priyAdarshanamabhyagAt || 60|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale rAmarahasye uktipratiyukti prakAshanonAma trayodasho.adhyAyaH 13|| \section{14\. atha chaturdasho.adhyAyaH |} shanaiH shanairgatastasyAH samIpaM praNayI mukham | lInamInayugaM chandrabimbamiva dadarsha saH || 1|| navAM puShpakR^itAM mAlAmAdhAyAsau priyorasi | a~njaliM cha hR^idinyasya purosyA upatasthivAn || 2|| AghrAya ramaNI tasyA gandhaM dhyAnaparApisA | uttasthau susthirasnehA dhyAnastimitalochanA || 3|| puraH prekShya priyaM premNA rUpayauvanashobhanam | Ali~Ngya nirvR^ittiM mugdhA jagAma vipulekShaNA || 4|| gADhamAli~Ngya rAmeNa rAmA shrIruchirAnanA | lAlitAshvAsitAbhUyo bhUyaH pAdAdichumbanaiH || 5|| jaya jayeti rAmANAmutthito madhuro dhvaniH | harShashcha paramo gauri tavAnunayana yathA || 6|| divyAnantavibhUterhi pUrNAnandamahodadheH | lIlaiShA rAmachandrasya gauri kalpalatA satAm || 7|| pashyanpriyAM priyo naiva tR^iptastR^iptipradopyasau | priyApi priyamAdhuryaM pAyaM pAyaM pipAsitA || 8|| priyaH priyA~NgeShu cha puShpavarShIM nirma~nChanaM gachChati cha priyAyAH | rakShAM cha mantrauShadhiyantratantraishchakAra shR^i~NgArarasAyanaj~naH || 9|| mR^idvAsane tAM viniveshya kAntAM mugdhAM manohArinavAbhirUpAm | smerAnanAM chAmarapichCha guchChachChatrAdibhishchopachachAra kAntaH || 10|| nanartta kAntApura AtmanAtho jagau cha tasyA guNarUpabhAvAn | dadau sakhibhyo maNibhUShaNAni priyaH priyAyAM praNayI pravINaH || 11|| tAmAtmadevIM paradevateti shrIrUpalAvaNyavayaHpradhAnaiH | dharmairvinishchitya nirAkR^itAnyaH kAntAM shiSheve sharadAM shatAni || 12|| priyA~Nghripa~NkeruhayAvakAni kapolapAlyoH kuchamaNDale cha | chakAra kAntaH kilachakravartI manaHpriyAyAH navapatrabha~NgI (kilachakravartI) || 13|| sImanta pUrtiM navamauktikAdyaiH sImantinIsa~NghashiromaNeH saH | rAmo ramaNyA virachayya veNIM chakArachAturyachamatkR^itiM cha || 14|| sama~njayAmAsa shubhA~njanena priyAkShiNI prema kaNekShiNI saH | vavandha sUtraM maNijaM priyAyAmapi pravekaM maNibhUShaNa~ncha || 15|| hemAmbuje nIlamaNIndranAle ratnendra patre maNikarNike cha | sa~NgrAhayitvA karayoH priyAM svAM nIrAjayAmAsa karA~NgulIyaiH || 16|| nirmAya puShpaiH madanaM sa tasminnArohayAmAsa videhaputrIm | sarvasvabhUtAmakhilANDalakShmIM lakShmyAshcha lakShmI priya Ashraya~ncha || 17|| yasyAH kaTAkSheNa nR^idevaputraH sarvAvatArAdhiparUpalakShmIm | bhu~njAna eveshvaramauliratna nIrAjitA~NghridvayapIThapAdaH || 18|| labdhvAdhikAnandaparamparAko nAkAdi lokeshvaragItakIrtiH | AhlAdinIntAmakutokutobhIrAhlAdayedeSha shivAmivAham || 19|| sItA~Nga saundaryasudhaikapAna vyarthIkR^itAnantavibhUtibhogaH | yatsevate prAkR^itavat priyAM tachchitraM rasAsvAdavisheShasid.hdhyai || 20|| priyApi tAbhiH paTushikShitAsau shushrUShate svAminamAtmanastam | AhlAdayantI priyavAkyamukhyairnAnAvibhAvairanubhAvabhAvaiH || 21|| sakhIva dAsIva manoramApi priya priyANyeva nirantarANi | pradarshayantI nijacheShTitaissA jahArahR^idyAhR^idayaM priyasya || 22|| prekhAsvanekAsu maNIndramuktAprasUnavAsaiH samala~NkR^itAsu | priyaM samAropya sakhI sametA jagau svayaM sA parilAlayantI || 23|| kulA~NganApi prati shikShitApi priyAnurAgAtishayekavashyA | naTIva devIva cha kinnarIva sakhIva nAthasya nanarta chAgre || 24|| mugdhApilajjAtibhareNa namrA stutA priyeNAtmavashe sthitena | ramyAtiramyA~NgalatA priyasya hR^idyAtihR^idyA hR^idayaM vivesha || 25|| kadAchidAtmAnamanantahAsavilAsahAsairvivR^itAnubhAvA | jugopa tAsveva sakhIShu sItA bhIteva chAnUnamanAtmatantrA || 26|| priyAnubhAvAdupavINayantI priyaM priyebhyo nitarAM priyA sA | gandharva vismApanamAtmadevI vINApane.anuttamamuttama shrIH || 27|| vabhAra vAlA vyajanaM kadAchitpriyAtapatraM maNipAduke cha | kadApi vAlavyajanaM saratnaM priyasya tAmbUla karaNDakaM cha || 28|| saMvAhayantI mR^idupAdapadme suptasya puShpAstaraNe priyasya | pAdau kaThorAvitisA priyApi loShTaukarAvityabhikampatesma || 29|| karA~NgulIyArpitaratna dIpairnIrAjayAmAsa manoramA sA | saMvIjayantI vyajanena vAlA saratnadaNDena tu rAmachandram || 30|| priyA priyAnnaM priyamAshayantI jagAma tR^iptiM kShudhayApa puShTI | priyAya bhojinyapi bhojayatrI priyAnubhAvAnubhavaikatR^iptA || 31|| priyAya tAmbUlamupAharantI lava~NgakarpUrasudhAdiramyam | vinApa tenA ruNapallavoShThI sArAgara~njiddhR^idayA sasItA || 32|| uttArayantI janadoShadR^iShTiM nirma~nChanaM tasya cha sA bhajantI | ratyAkhya doShaM dadhatI svayaM cha prItyAruhattaddhR^itayaMvishAlam || 33|| pativratAyAH patipAdasevA.anishaM parodharma ihApyamutra | iti priyA preyasi dAsadharmaM gatAnu bhAvAtishayAchcha kintu || 34|| dAmpatyametajjagato.anayostu bhinnaM na sAdR^ishyamupaiti tena | aprAkR^itatvAdanayoH rasAnAmapyunnatichChannachito kadAchit || 35|| kShaNe kShaNe pUrvavadetayoryadrUpaM navInaM bhavatIpsitaM tat | parasparaM varddhayati pravR^iddhairbhAvaiH svabhAvAdabhilASha eva || 36|| nira~NkushaishvaryasukhaM tayoryanmAdhuryamapyevamameyameva | tadeva vairasya nirAkR^iditthaM raso.anayonityamameyameva || 37|| adR^iShTasItaH kShaNamapyanindyo vishIrNasarvAvayavo bhavedyat | naitAdR^ishIM snehaparamparAto nyatrAsti tenAyamanantabhAvaH || 38|| vishleSha bhItirmahatI cha tasyAstasyAsti yattenaratervirAmaH | nAstyeva vishleShabhIternimittaM svAbhAvikI shaktirachintyamAyA || 39|| Anandasandoha bhavapramAdasvAdhInamaj~nAnamutAsya ki~nchit | sa~Nkalpa evokta rasAnukUlo nityopi lIlAmR^itayasya netuH || 40|| AnandinI nAthamanAthanAthaM sItA svanAthaM madhurairvachobhiH | vANIva vINeva cha kokileva sodyAnamevAbhimukhIkaroti || 41|| gambhIrabhAvAsmita sundarabhrUvikShepaNairnartayati priyaM sA | vishrAmayatyAtmakarAbhimarShai romA~nchitaM chandana chandrashItaiH || 42|| priyAkarasparshasukhAnubhUtyA tiraskR^itA.anyAnubhavastayA.asau | a~NgAni kaNDUyati komalAni gandhAnulepaglapitAnyakAle || 43|| sairandhrikAdarshitakeshaveShA keshAnpriyasyAtha vishodhya puShpaiH | tAn pUrayadyena dR^igauchitIj~nA nAnA vichArairhR^idayena sArddham || 44|| shalAkayAsya svayameva netre priyA~njayatyejapadeNanetrI | rAjIvapatrAyatanetramenaM mInadhvajAdhyakShamapArarUpam || 45|| vilepayantI navaku~Nkumena priyA~NghriyugmaM kushalAsakampam | priyAnuraktaM hR^idayaM tu tena chakAra pAdAruNatArahAram || 46|| karA~NgulIyAtmanakhaprabhAbhiH svatashcharaktau charaNau priyasya | navAviliptA viti mU.DhachittA vilipya bhUyopi mamArja bAlA || 47|| ekadvinetraishcha chatuH ShaDashvairgajaishchaShaNDairdashabhishcha rudraiH | krameNa sAkaM ramaNena rAmA reme sahastrairapi kandukaiH sA || 48|| eva~ncha tasyA ramaNena sAkaM lIlA rasAviShTahR^idi prasannAH | gandharvakanyA pramukhAstadAlye.apyArebhire gAna mR^ida~NganAdAn || 49|| puShpa prakAshAdhika saukumAryA lAvaNyarUpAtishayAnubhUteH | a~NgAni tasyA shishirAH shiSheve prasvinnapUrNendumanoj~na mukhyAH || 50|| tasyAskhalantyA rasaraMhasaiva ra~NgA~NgaNaM rasyatamaM vabhUva | muktairdhamillottamamallipuShpairmuktAbhira~NgAbharaNachyutAbhiH || 51|| bhujaiH sahastrerUpalakShiteva vyaloki sA kanduka kelikAle | sadA sadArAmaniku~nja kAmA priyeNa chAnyairdvibhujaiva devI || 52|| parAjitA vidyuta AtmakAntyA yatastataH keliShu lAghavaishcha | tayAhi rAma priyayA manoj~nashriyA hriyA tyaktadhiyA rasAya || 53|| mithaH svamAdhuryyasudhaika pAnavyApohitaishvaryyaguNAnusandhI | dinAni tauninyaturekachittau navau priyau kanduka lIlayaiva || 54|| lIlArasAsvAduvibha~Ngasha~NkI puShpANi devo.annajadetayostu | hR^iShTopinAvarShadito didR^ikShurnAstauchcha tau kAmavashI kR^itAtmA || 55|| te chotpatanto.atha patantArAnnAlopariShTAt kamalaprayAtAH | tasyAH karAghAtasujAtavegAstenurdivonartakakautukAni || 56|| shyAmAH sitAH pa~NkajapATalAshcha sItAkaTAkShA vijayanta eva | preyomukhaprekShaNadakShiNAste teShA~ncha pAtotpatanontsukAshcha || 57|| taddarshanodbhUta sukhAvdhivegAt tattANDavADaMvaraharShato.api | jAtAni sItAvishadAsmitAni sevyAni shItAMshukalAdhikAni || 58|| roma~nchitApi priyadarshanena svastAshruleshApyurukampanApi | chaskhAla sItA nacha kandukotthakrIDArasasyAnubhavAdbhavArchA || 59|| ma~njIranAdaiH shravaNe priyasya pIyUShasAraiH pratipUrayantI | bhUShAtviShA nAshayadandhakAraM lokAshritaM samprati rAmarAmA || 60|| jhaNatkR^itaiH kandukaka~NkaNAnAM nirAkR^itA rAmamanoramAyAH | nashekurAsAdapi tu milindA mukhAmbujaM chinmakarandapUrNam || 61|| srastaM shirastaH paridhAya vastraM srastaM punardhArayituM hi yAvat | devImanaH sa~Nkuru tehi tAvachchAli~Ngya sasnehamuvAcha rAmAm || 62|| alaM priye kandukalelayAte virodhinIyaM sukumAratAyAH | prasUnahAsAdapi hAsashIle rasAnukUlena sumadhyamAsi || 63|| nidhAya rAmo lalanAM nijA~Nke mamArja tasyA vadanAravindam | vihAra jAtAmbukaNAdhishobhi svedArdradivyaM tilakaikayuktam || 64|| savIjayAmAsa sakhIbhirasyA a~NgAni ra~NgottararUpabhAji | vilepayachChrIharichandananena svAmI svayaM shItavisarganetraH || 65|| priyaH karasparshadR^igantapAtasudhAbhiShekairadhishItaleyam | yathA tathA chandanachandrikAdyairabhUnna vaidehasutAmitashrIH || 66|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale shrIrAmarahasye kandukalIlA prakAshano nAma chaturdasho.adhyAyaH 14|| \section{15\. atha pa~nchadasho.adhyAyaH |} shrIshivovAcha\- tayonarnAyakayorevaM samprasannAtmanormudA | AsInayormahAratnapIThaM sItA tadIshayoH || 1|| gandharvyastatra sa~NgItakovidA navayauvanAH | Arebhire tadAj~naptA rAsaM nAnArasAyanam || 2|| tisraH koTyastu sItAyAH sakhyaH sarvA~NgashobhanAH | dve koTI rAmachandrasya sakhyo gandharvavaMshajAH || 3|| evaM gandharvajAtInAM sakhInAM pa~ncha koTayaH | pAdmepite shive sUktAhimAdritanaye mayA || 4|| gandharvyo rAmachandrasya sarvopakaraNAni cha | kinnaryo gopikA yakShyo mAnuShyo.api sahasrashaH || 5|| sItAyA eva vij~neyaM sarvametadrasAvaham | sItAsarvarasAsvAda sarvaM prAdhAnyabhAginI || 6|| tayAtmIyatayA devyA rAmArAdhana rAmayA | ArambhitorahastAbhI rAso rAmAbhirAmadaH || 7|| arddhaM rasaH striyAM puMsi rasorddha~ncha vinishchitaH | pUrNastayostu sambandherasasyaiShA parAsthitiH || 8|| sarvarasakadambo.ayaM rAso nAma shriyaH kR^ite | kR^itastvayA kR^itij~nAna kR^itirAjashiromaNe || 9|| a~NgasparshakaragrAhamukhAsavaniShevaNaiH | labdhavarNAH bhavemAdya tava lokamanorama || 10|| tvAM chemAM narttayiShyAmo yadA pUrNastadA rasaH | sa~Nkoche pUrNatA nAsti rahasye hi vibhAvyatAm || 11|| yadi tvaM kShamase mantumpremAveshabhavAnbahUn | tatastvaM lapsyase svAdaM rasAnAM rasa vitprabho || 12|| rasesho rasapAnaj~no rasakR^idrasapoShakaH | damIkShamI dayAlushcha chittara~njanachandramAH || 13|| rUpayauvanamAdhuryyasaundaryyAdiguNodadhiH | vadAnyaH sAbhilASha~ncha nirbharo vigatajvaraH || 14|| kAmashAstrapravINashcha gandharvAgamapaNDitaH | smitapUrvAbhibhAShI cha dhanadhAnyasammR^iddhimAn || 15|| nirAmayo nirAlasyo valIyArimardanaH | ramyA~Ngo ramyadeshastho ramyavastu niShevakaH || 16|| akopano guNAlochI doShAnAlochanaH striyaH | mR^idulo madhurAlApI sAnurAgadR^iga~nchalaH || 17|| ityAdayo guNA j~neyA nAyakendrasya nityadAH | evaM bhUto rasaM bhoktuM shakto bhojayituM cha saH || 18|| evaM sa prArthitastAbhiH sarvanAyakalakShaNaH | lakShmaNAnucharo rAmo rAmAbhI rasalAlasaH || 19|| nItaH pa~nchashikhottaMso mayUrAyita kuNDalaH | rAsamaNDalamadhyastho reje pUjitasajjanaH || 20|| vanamAlI vishAlAkShaH pItavAsA ghanadyutiH | arAlabhR^ikuTI kAkapakShakAntakapolakaH || 21|| gandharvarAjakandarpadarpadoShaharachChaviH | alpamadhyo mahAbAhuH sarvasaundaryasa~NgrahaH || 22|| sarvakAmakalAbhij~no divyanArImanoharaH | sarvashaktibalapraj~no guNagrAhI kShamAnidhiH || 23|| vyaloki sa mahArAjamahArAjasuto yuvA | sarvAbhirjIvanatvena lokara~njanara~njanaH || 24|| tatastAbhirmahArAso nAnAra~Ngatara~NgitaH | utthito mohayAmAsatrailokyaM madhuronnataH || 25|| ashokavanikAmadhye sarojAnilasevite | nAnApuShparasAmode ratnabhUmivibhUShite || 26|| rAsobhUdrasikAnandavilAsAvalivarddhanaH | nAnAsa~NgItasambhUto gIto vAyusutena yaH || 27|| vyachumvadrasiko vaktR^ichandrabimbarasaH shrutim | kasyAshchinnatyasaMraktamudgataM stanamaNDalam || 28|| mamarda mudito vairimarddano madhumarddanaH | jagrAhapANinA pANiM kasyAshchitkAmakampitam || 29|| kAmAbhipI.DitaM pUrvaM rAmaH pashchAdapIDayat | kasyAshchitsvorasA ramyavakSho vakShojakarkasham || 30|| gIyamAnaH sa gandharvakinnarIkoTibhirmudA | lalitaM lAlitAlApo lalanAyutayUthapaH || 31|| ramayAmAsa rAmAstA rAmo ramayatAM varaH | ramyo.anubhUyamAno.apya pUrva eva vapuHshriyA || 32|| divyagandhAnuliptA~Ngo divyAbharaNabhUShitaH | jagau samadhuraM premNA sAkaM tAbhiH priyApriyaH || 33|| ra~njayan ramaNI rAmo mahAmanmathamanmathaH | nanarttAnekadhA suShTu sa~NgItAgamakovidaH || 34|| brahmAnandAn parityajya sa svayaM bhagavAnapi | sevate viShayAnandAnevaM bhUmigato.avyayaH || 35|| nAnArasAvahairnAnAkShvelavAkyairmanoramAH | hAsayan bhAsayan dantapa~NktidIptyA digantaram || 36|| jahAsAmbujaramyAsyo nAnAvarNavichakShaNaH | nartayannAgarI rAmo gApayan guNinAMvaraH || 37|| tAsAM gItaishcha nR^ityaishcha hAvairbhAvaiH kaTAkShitaiH | prasannaH paramodArarUpashrIramayaM dadau || 38|| shrIrAmaM ramayAmAsa rAmA rAmamanoramAH | hAsAli~NganasambhAShAsamprasannapriyekShaNaH || 36|| ra~njitA jIvalokasya dharmasya parirakShitA | rakShitA svasya vittasya svajanasya prapAlakaH || 40|| eSha rAjAdhirAjendrakumAro dhanadAdhikaH | indrAdilokapAlesho daityadAnavadarpahA || 41|| sarvasAmantasevyA~NghriH sarvaj~naH sarvasaMshrayaH | anAdinidhano dhAtA vidhAtA paramo vibhuH || 42|| ityenaM lalanA sa~NghA Ashrayante sukhapradAH | vihAreShu tadaj~nAnAt teShAmIshAnudhAvinAm || 43|| kintu rUpaguNotkarShAdyauvanArambhara~njitAt | mAdhuryAtishayAdasya praNayAdanukampanAt || 44|| sarvabhogakShamAyogAdIkShaNAchcha manoramAt | smitapUrvAbhibhAShAyAH saundaryopachayAdapi || 45|| lAvaNyAtsaukumAryAchcha saugandhAnubhavAtpunaH | lalitebhyo vihArebhyaH ku~njakelirasAdbhR^isham || 46|| mugdhAmAdakapAnena trapAbhItiM vinA kR^itAH | tamupAlebhire vAlAH preyAMsaM tu nirAgasam || 47|| aho dhUrtta shaTha vyAjamanora~njanakovida | anyAM tvaM bhajase bhIro datvA mahyaM dinAtyayam || 48|| yAhi tAmeva sevasva shuShkAM sithilayonikAm | lambodarIM vivarNoShTIM sthUlakeshIM patatkuchAm || 49|| a~Ngasa~Ngo na te kAryo yadanyAsa~NgadUShitaH | mInagandhA~NgagandhinyA kathaM tvaM svavashIkR^itaH || 50|| ramyopi rasikastyAjyaH saMspR^iShTo.ashuchinA yadi | mantro mlekShamukhodgIrNo dvijairgrAhyo na jAtuchit || 51|| sundarendra iti tyaktuM shakyastvaM na mayAdapi | anyAshakta iti premNA na saMspR^iShTumapIpsase || 52|| kA~nchaH kA~nchanasaMsargI gunjAvidrumayoginI | vajrasparddhI cha kAshmIro marmaChindanti te mama || 53|| anyA tvadyoginI rAmA garvaparvatavallarI | yathAduHkhAkarI bhUri tathA tvaM sukhado na naH || 54|| bhAgyaM tasyA udetyAshu yAmAli~NgitumichChasi | nIlamudgaranIlAbhyAM dorbhyAma~NgaM prasArya cha || 55|| ekaikasminnapi preyo guNo doShashatAnyapi | nimajjeyuryathA kShIrasindhau yAdAMsi nirmale || 56|| nisa~NkhyAste tu kalyANaguNAH kalyANa yattvayi | svalpo doShaH kadAchityaH pIyUShAMshau shashAdivat || 57|| guNAneva grahIShyAmo doShaM bhojayiturna te | bhR^i~Ngyo gandhAnivAmbhojarAsheH kaNTakinopya ye || 58|| ekopi guNinaM doSho vidvAMsaM samupIDayet | sudhAM chenduM tiraskR^itya ratnAkaramivAnalaH || 59|| nAyamanyAnurAgaH syAddoShaH kalpita eva yat | anyasyA guNa evAsAvanyasyA marma kR^intanaH || 60|| yo yasyAH pratikUlaH syAdguNopyaguNa eva saH | kumudinyA yathA bhAnUdayopyanudayapriyaH || 61|| nityanirdoSha evAsi tvaM tvatsa~Ngo.anahaM kR^itiH | yAsAM saMsargato (jo)doShastA vayaM tu vikhaNDitAH || 62|| strItvaprayuktadoShANAM yatki~nchitstrIprasa~NgiShu | saMsargo.avarjanIyaH syAtsparsho.ashnatshUdratAmiva || 63|| doShebhyo guNakaivalya kAmena tvayi kA striyaH | sarvA eva parityAjyAH svAnandaikabhujo.arujA || 64|| nekApIhAvashiShyeta prANAdapi garIyasI | sA tulyA strIsahastreNa tasyAH prItirnivartyatAm || 65|| yadi yoShAprasa~Ngottha Anandaste.asukhatyajaH | dakShiNena tvayA bhAvyaM nAnAnandarasaiShiNNA || 66|| ekasyA eka eva syAdAnandaH kamituH striyAH | snehaM varttyaikayA dIpo bhu~Nkte hyekaguNaM prabho || 67|| netrAnanda karo na syAdindurdvaye kakalaH kila | tamastomanirAshAya nApi sarvakalo yathA || 68|| chandropi dvikalatvena vR^id.hdhyaunmukhyena vA bhuvi | vandyo naikakalastadvadekashrIshcha bhavAnapi || 69|| svayaM pUrNatamopyavdhirAdatte parito nadIH | ramayatyAshrayatyekaH ShaDjAdishrutimUrChanAH || 70|| tantryekayApi tantrIsho vINAM vAdayituM na tAm | kShamo harSheNa tadvattvaM mudaM bhoktu priyaikayA || 71|| pAdaiH sa hanyamAnopi tasyAstvaM samprasIdasi | pUjyamAnopi puShpaughairbhIShayasyeva naH sadA || 72|| kShAntaM vaiShamyamasmAbhirdAsIbhiste nisargataH | samaM sarvatra daivaM tu kathametatsahiShyate || 73|| na tvaM vibheShi devAttanmukhAmodamadhuvrataH | madAghUrNitanetratvAnnApi pashyasi tadvalam || 74|| tasyA bhAgyAdanAryAyAH daivaM durbala mastikim | tasyA evAnukUlaM vA durbalAbhirvirudhyate || 75|| kaTAkShaikalavAlaMvidaivaM te devatArchita | tvaddorvallI milindInAM na valaM cha virodhi tat || 76|| yasmai tvamevaruShTashchettasyAtmApi praNasyati | kosyAnyo rakShako loke vibhyaMstvattobhayapradAt || 77|| sid.hdhyApi hi svatastyaktaH karkashodayayA bhavAn | bhavatA cha vayaM tyaktA asmAbhishcha mR^iterbhayam || 78|| alaM sa~Ngena te dhUrtta sAdhustrIprativa~nchakaH | apUrNAna~Ngara~Ngena tR^iShNAsa~NgakareNa cha || 79|| sarvarAjAdhirAjasya vaMshottaMsamaNirbhavAn | pAdasparsha kathaM kuryAddInAnAM no yathetaraH || 80|| pAdasparshaM svadAsInAM vR^ithA mA kulanandana | etatpashyenna kupyetvatpriyA prANasamA hyasau || 81|| kimasmAkaM kucheShvasti viMvAdharasudhAsudhA | kiM yasyA bhUyasI bhavyalAlasA tava jAyate || 82|| kR^itvA bhUyAMsi chAgA~Nsi pUrvaM samprati sannataH | kathaM vishvasanIyaH syAnmattamAta~Nga vikrama || 83|| soDhuM patyuH kR^itAnmantunvoDhuM gehadhuraM cha tAm | straShTrA sR^iShTAH striyaH sarvA gatyantaravinAkR^itAH || 84|| natvaM jArapatishchApi kintu preShTatamo.avitA | hAtuM na shakyase.asmAbhirityAdAvavadAma te || 85|| kR^itaghno niHshaTho mUrkhaH krUro va~nchaka AturaH | patitashcha patistyAjyo nArAyaNa parAmmukhaH || 86|| yadi tebhyo viviktastvaM sthirasneho nijejane | tataH preyAnbhavAnno hi dAsyaH syAma hi te sadA || 87|| sundarashyAma te shyAma kAmaH sAkShI ratishcha sA | tvayA naH saha saMvandhe shrIshambhustvaMvikA tathA || 88|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale rAmarahasye mugdhapramattapramadAvivAdaprakAshano nAma pa~nchadasho.adhyAyaH 15|| \section{16\. atha ShoDasho.adhyAyaH |} shrIshivovAcha\- evaM tAsAM vacho muktAmAlAM premAvilAM khilAm | kR^itvA karNayugottaMsAmuvAcha paramapriyaH || 1|| prANAdapi priyA sItA vedigarbhoditA mama | sundarI sarvagAtreShu shyAmA saubhAgyama~njarI || 2|| sarvalakShaNa sampannA sarvadoShavivarjitA | achintyAdbhutarUpA shrItejaHkAntimahojvalA || 3|| sarvashaktimayI sItA sarvashaktividhAyinI | sarvAgamakalApUrNA gandharvAgamapAragA || 4|| shR^i~NgArasvAminI sarvarAgamArgapradarshinI | rAsotsavapriyA nityaM sarvalokaikasevitA || 5|| bhUshrIlIleshvarI devI lakShmIlakShasamarchitA | brahmANDakoTibhANDasthasarvavastumaheshvarI || 6|| samA eva tayA devyA yUyaM prANapriyA mama | nityaM nityaguNopetA doShasaMsargadUragAH || 7|| rUpalAvaNya saundaryamAdhuryamR^idutAnvitAH | matpraNayapraNAlIkA ga~NgAdhArA ivAchyutAH || 8|| gItanR^ityakalAbhij~nAH sarvavAdyavishAradAH | prahelikAprahAsAdipaNDitA guNamaNDitAH || 9|| bhUShaNAMvaramAlyA~NgarAgagA.Dhavikalpane | labdhavarNAH sthitAH sarvalokavandyapadAmbujAH || 10|| bhuktimuktipradA devyo divyashaktidharAH parAH | yoginyo yogamArgANAM devatAH shrutigocharAH || 11|| yUyaM mama gatirnityA lakShmyo bhUtaya IpsitAH | loke sarvasvabhUtAshcha sItAMshAH shrutigocharAH || 12|| sa~NgItAmR^itapAthodhimInIbhUtA mama priyA | yUyaM sa~NgItakAriNya iti tasyA atipriyAH || 13|| para~nchAti priyaM vApi nirguNaM saguNaM tu mAm | ayamasmAkameveti shushrUShadhvaM nirAmayAH || 14|| yena kenApyupAyena sAdhavaH sAdhu bandhukam | mAmekameva sevante sevitaM surayUthapaiH || 15|| bhaktyA snehena kAmena kopenApi manIShayA | lobhenApi bhayenApi sambandhena nirA shiShaH || 16|| sevitvA shrutisa~NgItaM nArI vApi naropi vA | dharmasetuM jagaddhetuM mAmApnoti na saMshayaH || 17|| jIvAshchaturvidhAH sarvematsevAdyadhikAriNaH | bhajanmAM kR^itakR^ityaH syAtteShu chAnyatamopi chet || 18|| na vai madbhajane vedA na devAH pitaro na cha | narShayopi prakupyanti na duShyanti kulastriyaH || 19|| sarvepitaM prasIdanti dR^iShTvA madbhajanaspR^ihAm | yasya kasyApi lokesminniti mAM bhajata priyAH || 20|| na mAM pApAH prapadyante mUDhA ye cha narAdhamAH | yuktibhirnaShTavij~nAnA AsurA rudramAshritAH (AsuraM bhAvamAshritAH)|| 21|| chAmuNDAM chaNDikAM durgAM kaumArI kAlikAmbikAm | bhairavAdIn mahAbhUtAnAshritA iShTadUShitAH || 22|| anyadevArchane shaktA vimukhAH hInabuddhayaH | lokAnugrahakartAraM prArthitaM cha surAdhibhiH || 23|| tiraskurvanti mAM mUrkhAH praviShTaM mAnuShIM tanuM (sarveshvarapatiM param)| teShAM nAsti gatiH kvApi kalpAnte vAmalochanAH || 24|| ahaM kevalayA bhaktyA grAhyo grAhyo na chetaraiH | sAdhanaiH sAdhumaryAdA puruShottamasa.nj~nitaH || 25|| prasa~NgAdetaduktaM me sevAdyutkarShasUchakam | sarvebhyopyanyadharmebhyaH tuchChapAkebhya AshrayAt (shreShThomaddharmasevanaM )|| 26|| pAdasevAratA yUyaM mama premA vilAshayAH | iti sarvAhi lokebhya utkR^iShTA hi samarchitAH || 27|| dAsastavAsmi rAmeti sakR^idbrUtetu yonaraH | vikrINAmyahamAtmAnaM dvirAvR^ittAvR^iNIbhavat || 28|| mayyarpitamanaHprANA lokAlokakale varAH | iShTA me na kuto yUyaM nityaM pAdaparAyaNAH || 29|| sarvatrAnyatra tiShThAmi lokayAtrApravR^ittaye | ekaikaM kShaNamekAkI yuShmAkamanusarvadA || 30|| ye rasikAH sadA svachChA bhaktA me mR^igalochanAH | te yuShmAkaM bhaviShyantipAdapadmAshrayAsadA || 31|| tasmAdyUyaM prasIdantu sItAyA mama chAmalAH | Aj~nApanIyo yuShmAkaM tattat kAmAbhipUraNe || 32|| ityuktA rAmachandreNa peshalena girAmamUH | UchuH prA~njalayaH kAntamutphullAmalalochanAH || 33|| yadasmAbhistu vaktavyaM prasAdAya yuvAM prabho | uktaM tattutvayaiveha gambhIrAshyavedhasA || 34|| konyo naH paramo dharmo yenA shutvamprasIdasi | svabhAvaH kosti te yena prasIdAmashcha sundara || 35|| naiva syAtkR^itrimaH svAmI svataH svAmyeva yaH sahi | dAsAsta eva ye hetuM vinaiva prakR^iti sthitAH || 36|| shushrUShaNaparA nityaM dAsA bhagavatastava | tathAbhUtAvayaM dAsyaH svAmI tvaM cha yathAvidhaH || 37|| svasvAmibhAvasambandho nirhetuH kathayiShyate || anyaH sarvopisambandho vyApAraH svArthahetukaH || 38|| premAnastvayi nissImaH kR^ipA chAsmAsu te parA | etaddvayamupAdhiH syAnnityo naste saha sthitau || 39|| nArINAM chalachittAnAM pUrvapUrvatyajAM tvayA | vinA no hR^idayaM kena nIyetAnudinaM vashe || 40|| pUjyAH striyaH parityajya trailokyAM yAH striyo.akhilAH | tAsAM nidhuvane doSho na tvAM spR^ishyedanAhatam || 41|| yA yArAgavashAdvAlA naiva kenApi dUShitAH | tAsAM tu suratau doShaiH kathaM spR^ishyo bhavAn bhavet || 42|| sarveShu deshakAleShu jIvAstvAmanujIvinaH | te sarvepitvadAbhAsA eka eva bhavAn pumAn || 43|| tato yugapadekastvaM sarvAn dhArayitu~NkShamaH | sarvA ramayituM nArIH paresho.api cha rakShitum || 44|| sAmarthyaM tava yAvachcha vIryyaM tejovalaM cha tat | tAvannAsti niyAmyaM te j~nAnatulyo na gocharaH || 45|| yAvatkAmo valIyAMste tAvannAryo na santi te | na te kAmo rajojanyaH shuddhasatyamayohyasau || 46|| paryAptAstavakAmasya kathaM syAmAkShayasya yat | sa~NkalpaprabhavaH soyaM tenAsAbupashAmyati || 47|| sarvAsAM tvaM patirbharttA svataH sarveshvaro yataH | sarvaM svakIyameva syAdanyadIyaM na ki~nchana || 48|| kenApichadurdiShTena lupte j~nAne vayaM mudhA | jArabhrAntyA bhajAmastvAmupAlambhyApi nirbhayAH || 49|| jArabudhvApi bharttastvaM sevyamAnaH prasIdasi | atyarthaM sarvadA bhogyo navyonavyaH pratikShaNam || 50|| bhaktyA tvAM kepi vidvAMsaH saMvandhenApare.amalA | maitryAsnehena chApyanye tapasA karmaNA pare || 51|| kechitsA~Nkhyena yogena vratairdAnaistathApare | svAdhyAyai saMyamaishchAnye kechittIrthaniShevaNaiH || 52|| kechidyAgena yogena satyenAnye cha sAdhavaH | sarvatra dayayA devitkechidAj~nA.anu pAlanaiH || 53|| kechittvachCharaNApatyA kechitsAdhu sadAdaraiH | AchAryopAsanenAnye bhAvashud.hdhyA cha kechana || 54|| sevante sarvadAtAraM pAtAraM bhavabandhanAt | vayaM tatra tu kAmena shuddhena tvAM bhajAmahe || 55|| tatrahetustvadIyantu rUpaM saundaryyamuttamam | mAdhuryyaM yauvanArambhaH saugandhyaM sukumAratA || 56|| lAvaNyamparamA kAntiH saushIlyaM khalu sauhR^idam | saulabhyaM paravAtsalyaM prasannatvaM svabhAvataH || 57|| shaktirnAnAvidhA sarvakalA prAvINyamAshrayam | anyepi te syuH kalyANaguNAssarvatra pUjitAH || 58|| svabhAvAdbhuvanArINAM mano netre cha durvashe | varttante rUpasampanne tasya tAsu cha tAniha || 59|| puMsAmapi tvayisyAtAM manonetre manorame | kuto na yuvatInAM tu pashyatInAM punaH priya || 60|| purANapuruSho yeShAM teShAmeva tathAvidhaH | vishuddho nirguNaH sAkShI kUTastho vijitendriyaH || 61|| asmAkaM tu vimugdhAnAM kAmukeshaH kalAnidhiH | ramyonavo navaH saumya eko bhogyaH kShaNe kShaNe || 62|| kAkapakShadharo nityaM tvaM pa~nchadasha hAyanaH | bubhukShU rasikendrashcha yuvarAjasphuradyutiH || 63|| nedaM kAlakR^itAvasthA visheShaste navaM vayaH | kintu svAbhAvikaM taddhi kAlakarmeshvarasya yat || 64|| ityukto rAmachandrastu nAyakendro rasapriyaH | mugdhAbhishcha vidagdhAbhistAH pratyAha mahAmanAH || 65|| kimarthaM chochyate guptaM vedAnteShvapi gopitam | upayogi rasasyaiva vaktavyaM vo mR^igIdR^ishaH || 66|| kartavyaM cha tadevAtra yatsvArasyakaraM rase | nAtra dharmopayogyeva nArthatattvaM na muktidam || 67|| kaushalyAyA ashalyAyAH puNyarAsheH sutosmi yat | rAmo dAsharathirnAmnA kuto.ahaM parameshvaraH || 68|| kAminIkelikallolalolalochanamAnasaH | svayaM kAmavasho vAmalochanAkAmavardhanaH || 69|| yo vaH kAmo varo matto yAchantAM tamanAturAH | dAtuM puNyachayaiH shaktAtprasannAdvAmalochanAH || 70|| mayi prasanne jagatAM nidAne nidhAnabhUmyAM chidachidguNAnAma | bhavettu kiM durlabhamatra teShAM vinAshrameNA.avitari prajAnAm || 71|| shrutvA vacho lokapateritImA UchuH priyapremajalAvilAkShyaH | tvatto.api ki~nchitparamasti vastu trailokya chintAmaNirUpapu~njAt || 72|| shriyo.api jIvAtutaroH parastAt samastakAryAdiha vidyamAnAt | yadadyayAchAmaha IshvaratvAdbhavema yenAmR^itajIvitAM cha || 73|| tvameva no dehi videhapUjya kR^itvA kR^ipAM komalachittamArdram | yasmin samastaM tvayi devadeve yasmAdvahirbhUtamalIkameva || 74|| svakIyapAdAmbuja sevanaM vinA tvayaiva dIyeta yadanyadApadAm | sadAspadaM nochitameva tadvibho tavAshrayasyAkhilasiddhisampadAm || 75|| yadi tvayAnyaH priyadeya eva no varastadAyaM bhavadIyakeliShu | kudR^iShTayo yA na bhavanti dIyatAM rateshcha tebhyo.atishayo visaMshayaH || 76|| tvadIyapAdAmbujabhR^i~NgachetasAM rasAnukUlAM prakR^itiM hyupeyuShAm | sahastradoShAnnacha no vichArayan ramasvachaiShAM navanItakomala || 77|| svakIyapAdAmbujasa~Ngameva no vadAnyamUrddhanya vidhehi sarvadA | viyojaya prANapate na kopataH priyA iti tvachcharaNAnujIvinIH || 78|| samudramevAbhimukhaM gatA nadIstyajatyasau naiva na garvito.apyatha | tvadIya pAdAbhimukhAstathA~NganA nivarttanIyA na kadAchanatvayA || 79|| prasa~NgataH prItiparA parAdhyati priyetyahaM kAnta tavAnulAlanAt | mayetyupAdIyata eva sindhunA nadI nabhasyevamalImasApyasau || 80|| latAshritA devatarorivAtmanaH sada~Nganai, kApi tavApyala~NkR^itiH | ghano ghanashrIstaDitaiva shobhatisphurattaDidgarjati varShate cha saH || 81|| striyA na kasyAstava rUpa darshane chaletsvadharmAnna manotha lochane | latA na kA mu~nchati puShpamejate.anile chalatyAshu cha chandanAchale || 82|| kumudvatI kA na mudaM samashnute sudhAMshurAshau samuda~nchati priye | tvayi shrute darshanamAgate cha kA bhajenna bhAvAnapi sAtvikAnalam || 83|| chaturvidhaH koshalapAlanandana tvameva sarveShu cha nAyako bhuvi | vadanti sarve.api bhavantameva chaturmukhAdyAH kavayo hi nAyakam || 84|| nijAnurAgopahR^itAtmabhogyaM karoShi tAsAmanurAgarAdhitaH | mudAtmasAtvaM svayamIshvaropisanna nAnyatantrAtmasukhopi sarvadA || 85|| taveshvarIyaM janakAtmajA sakhe rasaikalIlAnubhaveShu bhUriShu | vahissabhAyAM tu bhavAnapIshvaraH sadaikamArgAnugataH satAmmataH || 86|| vayaM tu vAM sakhyamupAgatA rate rasopayuktA na tu dharmasAdhikAH | rasapriyA rAgaratA matAstvayA rasaikadehena videhajApate || 87|| vachA~nsitA sAmiti rAmachandramA nishamya saumyo madhuraikasAgaraH | uvAcha chArusmitachittaranjako vira~nchivarNyo ramaNIH sakhIrimAH || 88|| yathA yathAmAM bhajate bhujArjitatrilokalakShmIlalanaM tathA tathA | priyo mama syAtpuruShoganAtra vA vichAraNA neti mayoditaM purA || 89|| yadatra vaktavyamana~NgavarddhanA mayA tadAdAvuditaM vichAryya tat | sukhena sAkaM mayakA satAM chiraM chirantanenAmR^itacheShTitena vaH || 90|| eShA lIlA janakatanayAvallabhasyAvatAre vyaktA yuktA damasamavidAM vaktUmuktA mayAte | nityApisyAdavanitanujA prItaye brahmapuryyAM dhyAtA bhAtA hR^idaya kamale kAntadevo dadhAti || 61|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamepaTale shrIrAmarAse bhAvaprakAsho nAma ShoDasho.adhyAyaH 16|| \section{17\. atha saptadasho.adhyAyaH |} shrIshiva uvAcha\- shrutvA rAsAkhya keliM tAmetAM shrIrAma yoShitAm | vyudashrumurmudetyarthamagastyo bhagavAn muniH || 1|| jagAdAgAdhavodhaMsa mahAbhAgavataM kapim | vettAraM rAmara~NgANAM vaktAraM cha yathA ruchi || 2|| tvayA rAma rahasyAkhya sudhAmatra kR^itosmyaham || ime cha munayaH sAdhu bAdhA bAdhaka satpate || 3|| sItApateshcharitrANi j~nAtAni cha shrutAni cha || pavitrANi chachitrANi santyanantAni mArute || 4|| teShu chaitatparaM ramyaM rAmapremAnubhAvakam | manonetrasukhAnantyashravaNotsavamAlikA || 5|| atyantagopanIyeyaM rAmakelI rasAtmikA | dhIrodAttaguNoddAmarAmeNApi sugopitA || 6|| shrutvAtvadvadanAmbhojAdrAmakelI matIM sudhAm | rAme bhaktI rasApannA jAtAnodyadR^i.DhAdhikA || 7|| chira~njIva chira~njIva chira~njIva mahAmate | iyaM sa~njIvanI nAma dattA te no mahAlatA || 8|| shrUyate vAnarIsenA tvayA sa~njIvitAmR^iteH | mochito lakShmaNobhrAturvahiHprANashcha sa~NkaTAt || 9|| rAmashcha tAritaH shokasindhubandhuviyogajam | rAmapriyA paritrAtA prANadAnena rakShasaH || 10|| sugrIvaH sthApito rAjye la~NkA nyastA vibhIShaNe | R^iShayo rakShitA pApAchChatrorguptAshchadevatAH || 1|| prINitaH pArvatInAtho brahmA cha paritoShitaH | shokasantApadAvAgrermochito bharatopi te || 12|| tvaddattaM vAsavo rAjyamadhyAste surasevitaH | trailokyaM pAlitaM yena satvAM stotu na shakyate || 13|| pratyupakAraM na pashyAmo yenAnR^iNyaM tu no bhavet | bhaktyA pUrNatamasyApi tava mArutanandana || 14|| kinnaryo rAmarAsaM me gandharvaishcha puraskR^itAH | darshayanti cha dAkShiShyAdanurAgaM didR^ikShave || 15|| ityuktaM yattvayA pUrvaM tatsukhaM me mano.akShiNI | didR^ikShante dayAyAste rAsAnukaraNaM hareH || 16|| akhaNDabrahmacharyasya nArInR^ityAdidarshanam | kathaM ghaTeta te sAdho R^ite rAmAnushIlanam || 17|| shrIrAmohR^idayAmbhoje jhaTityAyAtyanena tu | shrutenApicha dR^iShTena kuto nAraktalochana || 18|| sarvasAdhanasampannaM rAmAnukaraNaM param | etasmin sulabhe nAnyat kartavyaM bhajanAdikam || 19|| yasminrase nimagnosi tuchChIkR^itya surepsitAn | bhogAnmokShAvadhIn sarvAMstAnnaH pAyaya pAvane || 20|| itthaM samprArthitaHsadbhI rAmabhaktairmunIshvaraiH | hanumAn rAmadAsAgraya ekAgra hR^idayo harau || 21|| AkArayAMvabhUvAtha kinnarIH surasundarIH | rUpalAvaNyasampannAH sa~NgItAgamavishAradAH || 22|| vishiShTA rAmarAse cha hanUmachChikShayAkhilAH | gandharvA rAmarAsaj~nA rAmabhaktAvalokitAH || 23|| raktAMvaradharAraktamAlyagandhAnulepanAH | dvAdashahAyanAbhAste divyadhUpAvadhUpitAH || 24|| vINAveNumR^ida~NgAdivAdyasampattishobhitAH | devarAjasakhaM rAmabhakta samupatasthire || 25|| tatorAsasthalIM ramyAM muktAjAlapariskR^itAm | nAnApuShpalatAvR^ikShadivyAmodasuvAsitAm || 26|| harichandanasaMsiktAM divyadhUpAvadhUpitAm | dIpikAmAlikAdIptichandrajyotirvikAshitAm || 27|| sa kurvan kArayitvA cha sarvashobhAsamanvitAm | rAmarAsasukhAkrIDAmR^iShisa~NghamanoharAm || 28|| ashokavanikAMshena matvA bud.hdhyA mahAmatiH | kadalIvanamAdadhyau lIlAsthAnaM hareriti || 29|| tasmin pravartayAmAsa rAsalIlAM surIgaNaiH | svaya~ncha paNDitastatra sa~NgIte mArutAtmajaH || 30|| pashyatsu munisa~NgheShu divi deveShu chAdR^itaH | rAsalIlArasAviShTamAnasendriyadhAmasu || 31|| munirAje sthite chAtra rAmArAdhanalAlase | narttuMsvayaMhanUmAMstupravR^ittaH smarasundaraH || 32|| sItAyAshcha sakhItvena kinnaryaH kalpitAshchiram | nR^ityAnyArebhire tatra deshImArganidarshanAt || 33|| jagurgandharvaDimbhAshcha madhurasvaramUrchChanAH | tAnAni tenire tatra tAlaishchitratarANi cha || 34|| kumArI kApi devasya sarvalachkShaNasaMyutA | rUpasaundaryamAdhuryalAvaNyAdiguNojvalA || 35|| sItAbhAvena mAdhuryadhyAtA nR^ityavishAradA | bAleti trapayA tyaktA mattA cha madirAsavaiH || 36|| nIlotpaladalashyAmo raktAmbujavilochanaH | kashchiddevakumArashcha rAmo.ayamiti kalpitaH || 37|| vedAntadivyanetreNa brahmadR^iShTisupUjitaH | AbrahmaNyapi jIveShi phalasiddhishcha puShkalA || 38|| yathA sarvagato rAmaH sItA sarvagatA tathA | tayordR^iShTyA tayormAnaH pUjA cha vihitaiva hi || 39|| rAmAMvaradharo rAmakirITamukuTAdidhR^ik | rAmagandhAnuliptA~Ngo rAmamAlyA~NgulIyakaH || 40|| rAmadhyAnaparo rAmagatAgatavicheShTitaH | rAmabhAShAvalokAdI rAmarUpakalAnvitaH || 41|| rAmAtmakatvAdrAmohamiti bhAvarasekShitaH | sa shyAmaH shubhagaH siddhashchetAMsi vichikarSha ha || 42|| rAmopameva rAmoyamevetyadhyavasAyavAn | siddhasa~NghastadAchAsIdrAmadarshanaharShitaH || 43|| chAmaravyajanachChatradhvajAtAmbUlaketubhiH | shrIrAmaM sItayA yuktamR^iShayopisiShevire || 44|| tAsAM gItaistathA nR^ityairvAso.ala~NkArabhUShitaiH | rAmasya cha kalAbhedaiH sItAyAshcha manoharaiH || 45|| madhuraiH komalairvAdyaistAlairnAnAvidhairapi | mUrchChitairmUrchChitAnandairmUrChAmApurmunIshvarAH || 46|| siddhA api samAdhisthA uttasthU rasavarShaNAt | AnandAshrusudhAdhautavadanAmbujalochanAH || 47|| tyaktakR^ichChAdisa~NkalpA nyastamuktyAdisiddhayaH | adhyavasitasIteshapAdapadmAnushIlanAH || 48|| agastyapramukhAstatra draShTAro munayo.abhavan | tayo rAsarasAnanda kAmyayA kavalIkR^itAH || 49|| ahoramyamahoramyaM netrashrotramanoharam | rasAnukaraNaM hyetatsadyo rAmopalambhakam || 50|| etasyA rAmalIlAyA draShTA shrotAnumohitaH | na svarge nApavargecha kadApi kurute manaH || 51|| etadrasatara~NgiNyAstIre tIre divaukasAm | tR^iNAyante sukhAnIto nItAnyanyAni pAMshutAm || 52|| shokasantApatR^iShNAdyAH saMsAraviShavR^ikShajAH | sadyaH pAkA vinashyanti rAmakrIDAmR^itauShadhAt || 53|| viduShAviduShA vA cha rAmaH sAkShAdvilokyate | sarvAtmanA manovAgagamyopi saha sItayA || 54|| rasAviShTatayA hR^iShTo spaShTaishvaryAnubhUtikaH | AtmAnandAshano.atyantaM mattaH sorthavimAnataH || 55|| rasamapyAM tu lIlAyAM mattaishcha pramadAgaNaiH | asatkR^itopi saMhR^iShTaH prItaye nitarAmasau || 56|| bhaktAnAM rasashaktAnAmAgAMsi kShamate sa yat | tato j~nAnAditaH shreShThA bhaktI rAmasya rAmadA || 57|| aho dhanyAgragaNyo.ayaM bhaktAnAma~njanIsutaH | rAmalIlArasAsvAdI yadarthaM kadalIvane || 58|| dhanyA imAshcha kinnaryo rAmalIlAsudhAbhujaH | dhanyAshcha bAlagandharvA rAmagItAmR^itAshanAH || 59|| dhanyaM rambhAvanaM chaitadyatra rAmotsavA ime | dhanyA vayaM cha yadrAme labdhabhaktirasAmR^itAH || 60|| prashaMsannevamAtmeshajanAn vAyusutAdikAn | pashyan rAmasukhAnyAsa ShaDmAsAnkumbhasambhavaH || 61|| hanUmAnAtmanaH shrutvA rAmapremaprashaMsyatAm | uvAcha praNato.agastyaM rAmasnehasurApagam || 62|| putrIvatpautravadrAmo mAtR^ivanmama sarvadA | shyAlavadbhAmavadrAmaH shvashruvachChasurAdivat || 63|| putrIvatpautravadrAmo bhAgineyAdivanmama | sakhIvatsakhivadrAmaH patnIvadanujAdivat || 64|| rAjavatsvAmivadrAmo bhrAtR^ivadvandhuvatsadA | dharmavadarthavadrAmaH kAmamokShAdivanmama || 65|| vratavattIrthavadrAmaH sA~NkhyayogAdivatsadA | dAnavajjapavadrAmo yAgavanmantravadvalam || 66|| rAjyavatsiddhivadrAmo yashovatkIrtivanmama | ghR^itAdirasavadrAmo bhakShyabhojyAdivatsadA || 67|| gandhamAlyAdivadrAmo bhUShaNAmvaravatsadA | nR^ityavadgItavadrAmo vAdyavanmadhuro mataH || 68|| ashvavadgajavadrAmaH pitR^ivatsuhR^idAdivat | dAsIvaddAsavadrAmo mR^igapakShyAdivanmama || 69|| ArAmodyAnavadrAmaH ChAyA vadvana vanmama | gR^ihavatkulavadrAmo vasantAdivadeSha me || 70|| bAlavadvR^iddhavadrAmo viTalampaTavadrase | mattapramattavadrAmo rAmo kelirasAdiShu || 71|| vismR^itau shatru vadrAmashchittasteye cha chauravat | vaidyavadvirahavyAdhinAshane cha sadA mama || 72|| yA prItiH sarvabhAveShu prANinAmanapAyinI | rAme sItApatAveva nidhivannihitA mune || 73|| sarvakAryakaro rAmo divyamAnuShashaktikaH | iti me mAnase nityaM nihito bhagavAn svayam || 74|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamepaTale shrIrAmarahasye kadalIvanakeli prakAshonAma saptadasho.adhyAyaH 17|| \section{18\. atha ShTAdasho.adhyAyaH |} shrIshivovAcha\- iti shrIrAmadevasya vilAsAn vyalasollasan | shrutvo chai.asauhanUmantama~njanAnandanaM muniH || 1|| etadguhyatamaM vIra rAmasyaikAntavAsinaH | kathaM te.avagataM vidvaMshcharitAmR^itamuttamam || 2|| shrutvAgastyamukhAdetadvAyoH sUnuruvAcha tam | yato.amR^itamidaM prAptaM tannibodha mahAmate || 3|| AbAlAdrAmabhadrasya lakShmaNo.anucharo.anujaH | yadetanmunivarya tvaM vetsiveda vidAMvara || 4|| prAptaM me bhagavadrAmacharyAmR^itamidaM tataH | prasannAd hR^iShyato.atyantame kAntasahachAriNaH || 5|| abhUstvaM rAvaNasyaiva merorapi girerguruH | shaktyA tvaM vIraghAtinyA vIrashayyAM gatopyalam || 6|| mama tvaM puShpamAleva sugandhiH sukhakomalaH | unnayane.abhavo.asheSha bhUmimAropyaho laghuH || 7|| saumitre tvatkR^ipA chAtra heturbuddhomayA.anagha | prasanno.avochadAtmaj~naH kR^itaj~no bhaktavatsalaH || 8|| A~njaneya mahAvIra satyamuktaM tvayAtvidam | uddhartuM mAM maheshopi nAlaM tArkShyasamopi san || 9|| shakyo bhaktyaiva chonnetumIshvarANAmadhIshvaraH | shrIrAmo bhagavAnAdidevo vishvambharo dhruvaH || 10|| kA kathAsmatsamutthAnotthApanAnayanAdiShu | yadi tvaM shaknuyAdAtmanAthabhaktyA pravR^iddhayA || 11|| vashIkAro mahendrasya prItyullAsitasevanam | tatraiva saraso bhaktishabdaH shabdavidAMvara || 12|| prItyA paramayAsAdho tvayA rAmaH prasAdhItaH | AtyantikIpriyA tasya sItApiprathitAguNaiH || 13|| aMshA eva vayaM tvasyadAsA bhR^ityAshcha sevakAH | Aj~nayA kR^iShyamANatvAtsvatantrA na kadAchana || 14|| tasmin bhagavati prIte shrIrAme puruShottame | prItA eva vayaM sarve tasya prINayituH param || 15|| tatpUjA naH parA pUjA tatstotraM naH parAstutiH | tadbhAvo naH paro bhAvo sakhyaM tatsakhyameva naH || 16|| tatsvAmyaM naH paraM svAmyaM tatkIrttirnaH parAprathA | tallAbho naH parolAbho hAnistaddhAnireva naH || 17|| Anando.asya na AnandastaddharSho naH parA gatiH | tattoSho naH parastoShaH puShTistatpuShTireva san || 18|| prasAdo.asya prasAdo nastajjayo naH paro jayaH | tatsevA naH paro dharmastadAj~nAnaH parA shrutiH || 16|| sampado.asya parA sampattaddhanaM naH paraM dhanam | prayojanaM paraM vIra tatprayojanameva naH || 20|| tatsattA naH parA sattA tatsthityA naH parAsthitiH | AtmA naH sarvathArAmaH kiM vishiShyA.abhidhIyate || 21|| etatpadAmbujadvandve nirdvandvAratimAsthitA | tesmAkaM bAndhavA loke mitrANi guravopi cha || 22|| tvaM tu teShAM sahastrebhyo guNaiH sarvairvishiShyase | AdyodAharaNaM dhIman svAmI dharmabhR^itAM guNaiH || 23|| A~njaneyatvayA rAmaH sahAyena kR^ipAkaraH | avApa mahatIM kIrttiM shriyaM siddhiM cha shAshvatIm || 24|| anukampyaH kuto nAsi sarveShAM naH parantapa | aShTA~Ngabuddhiyuktashcha mahAvIryo mahAbalaH || 25|| gaNayAmastavaiveha shrIrAmematimuttamAm | ga~NgAdhArAmivAmbhodhau tailadhArAmivAchalAm || 26|| dayamAnamanAstvevaM mayyasau kumbhasambhava | vij~nApito rahasyaj~no lakShmIvAllakShmaNo mayA || 27|| yadyahaM tedayApAtraM rakShyosmi sarvathA tvayA | saumitre mitrabhAvena tato mAmavalokaya || 28|| shrIrAmasya charitrANi dR^iShTAni cha shrutAni cha | bahUni bahudhA tAta sudhAsparddhAni sarvashaH || 29|| kintu tAni rahasyAni bhuktimuktikarANi cha | shatrUNAmapi bhogyAni vandhanAni manIShiNAm || 30|| shrutAninaiva rAmasya dR^iShTAni tu kuto mayA | tadguNashrAvakairalpAdvAnaratvAnnarottama || 31|| dharmArtho cha parityajya yAni devo divAnisham | bhu~Nkte tu bhUbhuvA sAkaM sudhA yatra mudhAmatA || 32|| tAni me vada kalyANa kalyANI bhAratI tava | rahasyAni rahasyaj~na nirvikArasya sarvataH || 33|| rAmasya dakShiNo vAhurdakShiNo guNavarNane | rAmasya gIyase sarvaiH sAntaHpurajanasya cha || 34|| tvAmAhurR^iShayaH prANaM shrIrAmasya vahishvaram | tvayyapyasya tu kiM gopyaM vAhyAbhyantaravastusu || 35|| sa~njIvanI mayAnItA jIvanArthaM vanaukasAm | bhavannAthAstayauShadhyA jIvitAste vanaukasaH || 36|| mAmujjIvaya rAmasya charitAmR^itavIrudhaiH | jIvan shrIrAmakAmAya bhaviShyAmi punaH punaH || 37|| itthamarthitadevena lakShmaNena sulakShmaNA | uktAni tu rahasyAni yAni te nyagadaM mune || 38|| svarUpaM paripR^iShTena parituShTena te na cha | yadanyadvya~njitaM tatra shrAvayeyaM mune param || 36|| lakShmaNa_uvAcha\- sItAdUta mahAbhAga tvayA pR^iShThonishamyatAm | AstikAgryAdhiyAdhIra gopyAdgopyamidaMhareH || 40|| Ayurvedo dhanurvedo gAndharvaM chArthadarshanam | itImAnidashA~NgAni ratha nAmAni yasya saH || 41|| j~neyo dasharatho vedaH sAdhya sAdhana darshanaH | yaj~nesauyajvanAM vaMshe ikShvAkUNAM mahAtmanAm || 42|| maryAdApAlanAyaiva lokAnAM dharmavR^iddhaye | rAjAtmanA varIvartti shaktitrayasamanvitaH || 43|| trikANDo.akhaNDa rUpArtho brahmANDe shammukhAlayaH | shabdarUpeNa viprANAmAsyeShu nivasatyasau || 44|| kriyA j~nAnaM tathopAsyariti shaktitrayIshituH | ekaikA bahuvistArA phalasphArA pramAtmiko || 45|| tAsAM kriyA tu kaikeyI sumitropAsanAtmikA | j~nAna shaktishcha kaushalyA vedo dasharatho nR^ipaH || 46|| kriyAyAM kalaho dR^iShTo dR^iShTA prItirupAsane | j~nAnenAtmasukhaM nityaM dR^iShTaM nirhetu nirmalam || 47|| sarvodharmaH kriyAjanmA svargAdisthitikAraNam | kaikeyyAkhyakriyAyAM tu jAto.ayaM bharatAtmanA || 48|| sarveShAM jagatAM nityaM dhAraNAdbharaNAchcha saH | bhavyavasturatatvAchcha khyAtosau bharatAkhyayA || 49|| kriyAkANDasya shAstAsAvaishvaryasyApi shaktibhR^it | pakShapAtI cha dharmANAmadhiShThAtA pratiShThitaH || 50|| sumitrArUpa shaktyA tu janito lakShmaNo.arbhakaH | bhaktaH parijano dAsaH sakhA sevAdi daishikaH || 51|| bhagavadrAmadevasya kalyANaguNashAlinaH | archanIyA~Nghri padmasya dAtushchAnandasampadAm || 52|| sarveShAM lokakAmAnAM vyavasthApakatAshritaH | sarveShAM rAmakAmAnAM nityAnAmapi sAdhakaH || 53|| kAmAkhyapuruShArthasya netA lakShmaNa uchyate | bhaktAnAM pakShapAtIcha rAmAdeshe dhR^itavrataH || 54|| shatrughno nitya shatrughnorAmarAmajanAvaleH | tayaiva janito devyA mamaprANamamo.anujaH || 55|| arthAkhyapuruShArthasyAdhyakShaH shikShaHsudakShiNaH | shrIrAmabhaktabhaktAnAM pakShapAtI vichakShaNaH || 56|| shrIrAmAyudhayUthAnAM rAjA ratnabhujAMvaraH | shastrashAstrasamUhaj~no rAmapremAvitAshukaH || 57|| bharato nIlaratnAbhaH pItavAsA manoharaH | shrIrAmAgAravAdyAnAM rorAjara~NgamahApaTuH || 58|| taDiddhematanuH shrImAn kausumAMvarara~njanaH | raktAmbhoruhapatrAkShaH kaumAro dundubhisvanaH || 59|| karpUra pUra gaurA~Ngo raktanetraH sitAMvaraH | lakShmaNastvatsamakShohaM pashyamAM sadayaM hareH || 60|| prAsAdAnAM cha rAjAhaM sarvarAjashiromaNeH | sItApaterbhagavato vihAravyasanAdiShu || 61|| itashchAsmi varastrINAM kalAkaushalapeshalaH | shuddhosmi sarvakAryeShu shaktopyasya manonugaH || 62|| sarvaj~naM sarvasa~Nkalpasarvashaktisamanvitam | taruNaM rUpasampannaM sukumAraM mahAbalam || 63|| prAMshuM nIlotpalashyAmaM dvibhujaM tanumadhyamam | raktAravindanayanaM snigdhagambhIra bhAShaNam || 64|| kandarpakoTisaundaryaM sundarIvR^indakarShiNam | puMsAM dR^iShTimanohAri kAntamekAntabhAjanam || 65|| gandharvarAjapravaravapurveShavinodinam | pItAMvaraM mahoraskaM muktAmaNimahAChavim || 66|| sarvAla~NkArakAvyAdikalAkoshAdipAragam | sa~NgItAdipraNetAraM nityAnandamahodadhim || 67|| sarvAkarShaM surastrINAM munInAmapi mohanam | sarveShAM sarvadAhlAdamanIShiNamanAturam || 68|| yAvatsa~NkhyAyamAnAnAM bhoktR^INAM deshakAlayoH | utkR^iShTaM tAvatAM nityaM nityAchintya sharIriNam || 69|| loke ramayatAM puMsAmekamadvaita dharmiNam | kaushalyAsuShuve yaM tu karttAraM jagatAM sutam || 70|| mokShAkhyapuruShArthasya bharttAsau jagatAM patiH | shrIrAmo nAma ityukta R^iShibhistveka IshvaraH || 71|| shR^i~NgArasya rasasyAyaM devatA paramA smR^itA | kAminInAM cha sarvAsAM kAmonmAdakaro bhR^isham || 72|| nAyako.alaukiko hyeSha prAkR^itA.aprAkR^itairmataH | tisraH koTyo bhavaMstasya gandharvINA~ncha subhruvAm || 73|| rUpayauvanakAntyAdi shAlinInAM mR^igIdR^ishAm | gItavAditra nR^ityeShu kovidAnAM kalAsu cha || 74|| ramaNaM ramayantInAM kAntadharma sudhA juShAm | santi sItAsakhItvena rAmAgAraramA imAH || 75|| durlabhAH suramukhyAnAmapi sarvA~NgashobhanAH | bhujiShyANAM sutanvInAM shrIkAntaikAntachetasAm || 76|| saugandhya saukumAryAdisudhAsaundaryasampadAm | sItayA tyaktavairANaM devInAM divyakarmaNAm || 77|| chitrarUpapravINAnAmadR^ishyAnAM surIShvapi | nAnAvidhA~NgacheShTAbhirnAnA pA~Ngatara~NgitaiH || 78|| gADhAshleShavidhAbhedairdivyagandhAnulepanaiH | preyAMsaM prINayantInAM lajjAbhAratanubhruvAm || 79|| smeramukhendukAntAnAM nityotsavabhujAM hareH | mukhyaM sakhyaM gatAnAM cha sItAyA narmakarmaNaH || 80|| sahAyAnAM guNaiHsvIyaiH kAntAhlAdanakarmasu | anyUnAnAM shriyoM devyA rUpamAdhuryamaNDanaiH || 81|| rasakelau kShipantInAM priyaM premAhatAtmanAm | mattAnAM madhupAnAdyaiH kAntabhogamahAtR^iShAm || 82|| mAninInAM mahonmAdaM vishleShAdibhavadrujAm | vishleShAdyasahiShyUnAM kAntAlApaskhaladgirAm || 83|| anyonyasnehanaddhAnAM parANAM prakR^itervibhoH | ma~njIranUpurArAvasaMlApAdiguNastavaiH || 84|| ma~NgalAni dadhAnAnAM rAmAgAreShu sarvataH | padmAni santi padmAnAM patyUrAmasya veshmasu || 85|| nityaM vilAsino yasmAdvilAsinyastato.asya tu | tatparichArikAnAM tu na sa~NkhyA kavinA yataH || 86|| tAsAmAsAM cha nArINAM svAminyekaiva jAnakI | devI sarvavibhUtInAmanantAnAmadhIshvarI || 87|| prANeshvarI jagatprANabhUtarAmasya bhAminI | yathA tatparichAriNyo rUpadraviNasampadaH || 88|| na tathA svargavAsinyo devyopi shrutimAgatAH | yUthaso hi vibhaktAnAM shuddhAnAM kulakarmabhiH || 89|| shrIrAma eka evAsAM patiH pativratAhitAH | dvedhArAmaparIvArAH punnArIkR^itabhedataH || 90|| divyA ekarasAkArA rAmArAdhanasAdhanAH | vAhyakAryeShu puruShA ekAgrahR^idayAH sthitAH || 91|| AbhyantareShu kAryeShu sarvA devyo vyavasthitAH | yathA priyAstAstasya prANebhyo.api priyA matAH || 92|| tathAsya puruShAH sarve nAtra bhedoNurIkShyate | anyonyAnandasandohA anyonyAsyAbhilAShiNaH || 93|| anyonyadoSharahitA anyonyastuti sAdarAH | narAnAryashcha rAmasya rAmaikapremabandhanAH || 94|| rAmArAdhanasaMsiddhAH siddhInAmapi siddhidAH | syAtsaindhavaghanaH kR^itsno rasa eva rasAvahaH || 95|| rAmo.api rasa evasyAdvAhyAbhyantararUpavAn | yatra chAtishayo dR^iShTaH pareShAM parakarShaNaH || 96|| iShyate savisheShaj~naiH sAdhyatvaM bhajate yadi | yatrAnandasya neyattA nityAviChinnarUpiNaH || 97|| tasyotkarShApakarShAdidR^iShTvechChA tatra kiM bhavet | patyuH shrIpAdayoH sevA sAmrAjyaikasukhAsayA || 98|| bhUyate nityayA teShAM doShadUragayAparam | sarvAbhyantarakAryeShu preriNI janakAtmajA || 99|| tAsAM svAminI bhUtA tadbhAvAmR^itavarShiNI | kAntopitanmukhaprekShItajjanyAnandanirbharaH || 100|| preyasyA eva tatrAsau svAmyaM sthApayatIshvaraH | sarveShu vAhyakR^ityeShu svAmI teShAM pravarttakaH || 101|| priyA prItivishuddhArthaM nAnAbhAvavibhAvanA || sarveShu bhUparUpeShu svArthakR^ityeShu sarvashaH || 102|| anyonyaM naiva dampatyorichChAyAH pratikUlanam | sarveShu vyavahAreShu svarUpaguNabhUtiShu || 103|| sAmarasyaM tayoH sarvairanubhUtaM mayApi cha | ye dAsA dAsadAsA yA dAsyamAsAM cha dAsikAH || 104|| sItAyAH parayA bhaktyA sakhyo yAshcha parAyaNAH | te cha tA api rAmasya sarvAH prANasamAH shubhAH || 105|| teShvatyantaratiH shrImAnapi rAmo mahAmanAH | ye vA parijano ye cha parichAraparAyaNAH || 106|| rAmasya lokarAmasya virAmasyApadAM satAm | tepi sItAkR^ipApA~NgasudhAbhAjanatA~NgatAH || 107|| mamaivaitA iti praj~nA sItAyAsteShu varttate | rAmapremNodhikaM prema yeShAM sItApadadvaye || 108|| te rAmadAsyarasikAH sadAnandaikavarddhanAH | rAmo na sItayAshUnyaH sItA rAmaM vinA nahi || 109|| anyonyaM samavatau tAvanyonyotkarShakArakau | shR^i~NgArAkhyarasasyaiva rakShAM cha syAdanAmayIm || 110|| svarUpaikye rasonasyAddAmpatyaM nu kutastarAm | svarUpameva shR^i~NgAro bhAryApi svayameva hi || 111|| yeShAM teShAM rasotpattiH kathaM vA bhoktR^ibhogyatA | svarUpasya samAnatvAtsadA sarvatra dehinAm || 112|| Anando maithunodbhUtaH suprApyaH sarvato bhavet | shR^i~NgAre bhAvavaiyarthyaM nityasiddhe visheShiNi || 113|| visheSheNa tu sAdhyatve svarUpe bheda Apatet | shR^i~NgArasya visheShatvAdAtmatve kathamasya tu || 114|| syAtAM dArapatI chobhau tulyau tAvajitendriyau | na cha dehidvayenAsya shR^i~NgArasya janirmatA || 115|| nityatvAdAtmano janmaviruddhaM kathamiShyate | pAramArthika bhedena bhoktR^ibhogyasvarUpayoH || 116|| shR^i~NgArasukhasArAtmA nArIsa~Ngena jAyate | rasAnAM rasabhAvAnAM bhedovAdhita eva yaH || 117|| bhogyatvabhoktR^itvAddhetoH sa syAllokapramANakaH | bhinnasvarUpadharmANau sItArAmau yatastataH || 118|| nityechChayoH sukhottu~Ngo ra~NgaH syAtpaShkalo.anayoH | supAsyaH samayA chAnyai rAmaH shR^i~NgArachintakaiH || 119|| nityAmR^itabhujisthAnabhogopakaraNAkR^itiH | strIpradhAnovatAro.ayaM shrR^i~NgArotkarShaharShaNaH || 120|| sarvaj~nopya mudhAmugdho vimugdhAdbhutakarmakaH | AshuprasAda ArtAnAmAshvabhIShTaphalapradaH || 121|| bhaktasaMshlesha vishleShasukha duHkha svabhAvavAn | bhaktanAmeva bhogArthaM vibhUtiH paramAH kalAH || 122|| svAtmanashcha guNAMshchApi vibhartyeShu raghUttamaH | mAtApitR^isahastrebhyo vatsalo dR^iDhasauhR^idaH || 123|| kAmadhenusahastrebhyashchintAmaNichayAdapi | kAmadAne mahAkalpaH kalpavR^ikShavanAdayam || 124|| nArI vAstu narovAstu kAmArttaH sharaNa~NgataH | rakShitavyasvanenaiva vratasyaparirakShitA || 125|| nAtra kiM chidviruddhaM vA divyashaktigaNasya tu | hanUmaMstvaM mahAprAj~no gAndharvA~NgavishAradaH || 126|| rasaj~norasabhAvaj~no bhaktij~no bharatAgraje | svarUpaj~no guNaj~nastvaM visheShaj~na udAhR^itaH || 27|| AjanmanbrahmachArI cha sarvaj~nAnavatAmvaraH | uktaM svarUpameteShAM rAmAdInAM mayAhite || 128|| vishrAmaM gachCha bhadraM te pAtrabhUto rasashriyAH | itthaM lakShmaNasa.nj~nenakavinA brahmavAdinA || 129|| rahasyAmR^itapAnena jIvito.asmi punaHpunaH | shrutandevitvayAgauri saMvAdAmR^itamAditaH || 130|| idaMrasaj~nahR^idayaM lakShmaNAnilaputrayoH | dhanyAH shR^iNvanti bhAvaj~nA bhaktAH shrIrAmasItayoH || 131|| saMvAdaM lakShmaNAdInAM puNyashrIbhAvavarddhanam | shrIpArvatyuvAcha\- dhanyAsmi puNyapu~njAsmi sabhAgyAsmi maheshvara || 132|| kathA sheShaM punarbrUhi vAyuputramunishritam || 133|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale shrIrAmarahasye svarUpaprakAshonAmAShTAdasho.adhyAyaH 18|| \section{19\. atha ekonaviMsho.adhyAyaH |} shrIshivovAcha\- itthaM hanumatA rAmarAsalIlAnuvarNitA | R^iShiNAchAkarNitA tvatkarNAbharaNasa~NgatA || 1|| anayA rAmachandro.atra sItayA saha sundaraH | hR^idyavarud.hdhyate nityamAnandaguNamandiraH || 2|| shrIrAmamantrasArArtha eSha te vishadIkR^itaH | bhaktAyA rasayuktAyA viviktAyAtamoguNAt || 3|| ramukrIDArthakodhAtu rgha~nanto munishAbdakaiH | vyutpAdito guNagrAmo rAma ityekarUpabhAk || 4|| ramante rasikA yasmin divyAnekaguNAshraye | svayaM yadramate teShu rAmastena prayujyate || 5|| vinA krIDAM prayujyeta rAma ityekasundaraH | naivAchalasute devi krIDArasamayo hi saH || 6|| krIDA sampadyate yaistu guNairnaikagaNaiH shubhaiH | j~neyo.asminsatataM rAma ityAhurmunayo.amalAH || 7|| Nijarthopyatra bodhavyaH shabda svArasya kAraNam | karttarpyapi hyachaH prAptau na ki~nchidapi bodhakam || 8|| prayojakaH svayaM chApi kartAnR^ityAdi keliShu | rAmetyAkhyAM prayAtyeko lokeShu guNinAMvaraH || 9|| sarvakrIDAshrayorAmaH sarvalokAshrayovibhuH | sarvAsvAdyamayo rAmorAmaH sarvamanoramaH || 10|| sarvadA.ahaM ramerAme guNagrAmemanorame | sarvAnanda kadambesminvirAme paramApadAm || 11|| viShNoH sarve.avatArAye svayaM viShNushcha shAshvataH | ahaM brahmA cha siddhAshcha sarve te rAmamAshritAH || 12|| rAmAdanyaM na rAmo sAvAshrito girinandini | AdyaH kashchitparastasmAdAshrayettaM sa nAsti saH || 13|| rAma_ityeka shabdoyaM mukhya vR^ityAshriyaH priye | gauNyAtvanyatravartteta tasmAtsItApriyAtpriye || 14|| j~nAtvaivaM rAmamantrArthamanorAme niveshyacha | rAmameva sadAbhadre japa bhakti rasAshrayA || 15|| sarvalokeshvarIbhUtvA rAmArAdhanarAdhasA | yadyAsane sadAtiShTha mama pArvati nirbhayA || 16|| AdeshaM pArvatIpatyuriti sA sirasAdade | rAmaM matvAparambrahma tannAmAmR^itarAsanA || 17|| uvAcha praNatAshambhuM jij~nAsuraparamparam | rahasyaM rAmachandrasya lokakAntasya pArvatI || 18|| lokanAtha munidhyeya sarvashAstrarahasyavit | atIndriyaguNagrAmavij~nAnAmR^itasAgara || 19|| kAryaterAmarAsAnukaraNaM kadalIvane | hanumateti yadvAkyaM tena mAMsaMshayo.ajani || 20|| kimetasyaphala~NkartturvaiphalyaM tu kutUhale | vaiphalyaM cha kathantasya kAryate yaddhanUmatA || 21|| shUrANA~NkR^itavidyAnAM buddheH paramupeyuShAm | viphale viparIte vA pravR^ittirnopapadyate || 22|| pUrvakAlakR^itaM karmapArakIyaM cha yadbhavet | vartamAnaM kathaM tatsyAdAtmIyaM cha bhavet katham || 23|| bhavantammAM cha ye bhaktA AshritAH phalakAmyayA | te tvayArAmavaimukhyAt pApakoTau niveshitaH || 24|| kodoShastvayi yena tvadbhaktArAmaparA~NmukhAH | bhavanti mamabhaktAshcha kena doSheNa dUShitAH || 25|| etadvAkyaM madAsyAttvaM shrutvA karNavidAraNam | kopammAkuru kalyANa tvayaivoktamidaM purA || 26|| AkarNyeti priyA vAkyaM vAkyaM chAha maheshvaraH | uddhartuM shakyametatte hR^idishalyamivArpitam || 27|| niH shalyAyAstavoddhartuM vA~nChAmIchChAnusAriNam | rAmAnukaraNAnAM cha mukhyAmukhya phalAdikam || 28|| sattvaM rajastamashcheti guNAstraya_ime priye | svabhAvaH prakR^itereva na jIvaparayoH punaH || 29|| trayANAM traya evaiShAmadhiShThAnAni cheshvarAH | ubhe viShNurahaM brahmA chetyamI jagadIshvarAH || 30|| tatra viShNumahAyogI pradhAnapuruSheshvaraH | sarveShAmasmadAdInAM svAmI cha prakR^iteH paraH || 31|| shuddhasattvapradhAnosau satvAdInAmpravarttakaH | satvenAshrIyate lokesthityaisvechChAnurUpiNA || 32|| viShNunA sattvarUpeNa janmakAle tu yaHpumAn | dR^iShTobhavati sattvaikatAno rAma parAyaNaH || 33|| yathoktena tu yenAsyabhaktAapi shubhAshrayAH | sattvaikanilayAH sarve hyUddhorddhagatigAminaH || 34|| brahmaNArajasA vyApto dR^iShTobhavatipUruShaH | pravR^ittisvabhAvo viShNoH svabhAvAdvimukhaH sadA || 35|| rajasA vyApyate brahmA lokassR^iShTatvahetunA | tadbhaktA apitenaiva vyApyante rajasA sadA || 36|| madhyamA~Ngatimetepi yAtA yAsyanti yAnti cha | gatirguNAnurupAsyAditi vedavidoviduH || 37|| tamasA vyApyate rudraH sR^iShTisaMhArahetunA | aprakAshasvarUpeNa pramAdAdikR^itA purA || 38|| madbhaktA api vAmorutama udriktachetasaH | adho.adhogatimAyAnti nindyAj~nAnamayImume || 39|| kAma krodha bhayodvegahiMsA mithyAdikarmaNaH | madirAmAMsa sarvAshorAmavaimukhyakAraNam || 40|| tAmasI tvaM tu shaktirme sarvadA madirAshanA | mAMsamaithuna hiMsAdi vihArAjanamohinI || 41|| tattatkAmapradAnena mohayantyAstavApiye | bhaktaste.atIva niShkriyA niShkR^ipA madirApriyAH || 42|| mAMsamaithuna dharmANaH kAmyakarmaparA harim | nindanto rAmatadbhaktAnyAnti ghoratarA~Ngatim || 43|| mithoguNa virodhenavirudhyante guNagrahAH | svAM svA~NgatiM prapadyante muktisvargatamobhidhAm || 44|| prakAshAdiguNaiH sattvaM pravR^ityAdiguNai rajaH | pramAdAdiguNairj~neyaM tamopyaj~nAnakAraNam || 45|| eva~NguNasvAbhAvAste bhUyobhUyopi varNitAH | na chAtraiva tu vaktavyAH piShTapeShaNanItitaH || 46|| nahi sarvepi madbhaktAstamasA naShTa chetasaH | bhrasyantepuruShArthAchcha tavabhaktA ivAMvike || 47|| rAmandevaM parambrahma bhagavantaM puruShottamam | rAmamevaparaM prApyaM manvAnAH puruShAstuye || 48|| tadbhaktij~nAnadAtAramume mAM samupAshritAH | AchAryatvena sevante te taranti bhavAmbudhim || 49|| mAmevaM paramatvena bhajanto.api dviShanti ye | na te muktipadaM yAnti bhUtayonaya eva te || 50|| AchAryaM sarvadevAnAM brahmANaM cha bhajanti ye | rAmaprApaka bud.hdhyo te mokShaM yAnti sudurlabham || 51|| shIghraM parantu muktichChAbhagavantaM puruShottamam | prApnuvanti mahAtmAno vilaMvenatvajArchakAH || 52|| nirguNAM bhagavadbhaktistadbhaktA api nirguNAH | nirguNo bhagavAn rAmaH kalyANaguNasAgaraH || 53|| sarvechyavanadharmANo madbhaktA dhanabhAjanam | antavattu phalanteShAM rAmAdyena vahirmukhAH || 54|| yeShAM rAmo priyo.atyarthaM rAmasya cha priyA alam | tvattopi nandinopIme rAmAdapipriyA mama || 55|| sadArAmapriyeShveva varterAmakathotsukaH | te me bandhutamA ye tu nityaMrAmaikavAndhavA || 56|| ahaM tvaM cha tathA nandI bhavAmo bhagavatyaje | bhaktimantastrayopyeva nAnyosti prathameShvapi || 57|| yuvayostama udreketirodhIyeta tadratiH | punarudbodhyeta sAhi mayA vAMhitamichChatA || 58|| raktamAMsapriyA tvaM tu madirArasikA.anisham | maithunekamanAdevi hiMsAkelidigambarA || 59|| tathaiva tavabhaktAshcha mAMsamaithunamadyapAH | mithyAmoha vasA mUDhA mAninaH pashuhiMsakAH || 60|| shauchAchAra vihInAshcha bhUtapretapishAchakAH | vetAlArAkShasAyakShAH krUrAH sindUrachinhitAH || 61|| shUdrAshchANDAla gauDAshcha bhedabhillAshchapuskashAH | kuvindAshcharmakArAshcha ye chAnye hInajAtayaH || 62|| teShAntvamparamAdevI tamasAnAM tamaHpriyA | svabhAva eShategauridurnivAryo mayApi cha || 63|| tattvaM brAhmaNajAtInAM sAtvikAnAM tu devatA | vaiShNavAnAM visheSheNa satkarma niratAtmanAm || 64|| mayAtvayA cha ye dR^iShTAH sargetesyustamovashAH | tvanmadArAdhanashraddhAviruddhAhari sajjanaiH || 65|| natebhyo rochate rAmo rAmAyApi natekhalAH | yamenaiva nihannyante pashuvatpashu mArakAH || 66|| prANAbhakShI kutorAme sarvAtmaniratintu tAm | labheta shuddha satvAnAM durlabhAyA satAmapi || 67|| madyamAMsa rato yastu pashu hiMsA paro vR^ithA | shuddha kAmo bhavetsopi chitra chitra taraM tvidam || 68|| madya mAMsAdi janyAnAM doShANAM giraje vahu || kIrttanA darsha nAchChrutyA prakR^iterna vimuchyetA || 69|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM pa~nchamapaTale shrIrAmarahasye satvAdiguNasvabhAva prakAsho nAmaikonaviMsho.adhyAyaH 19|| \section{20\. atha viMsho.adhyAyaH |} shrIshiva uvAcha\- lIlAnukaraNaM viShNoH sarvapApaharaM purA | bhaktipremakaraM pa~nchAdrAme shrIramaNe shive || 1|| sarve sarvatra sarvesha kR^itAnyevAnukurvate | Adi matvAd gurutvAchcha kartR^itvAdapitasyavai || 2|| yanneshvarakR^itaM tannu kena sha~NkAvinA munA || kartuM tvabhinavaM karma tadanyeShu sureShvapi || 3|| bhuktaM cha bhujyate tasya pItamevahi pIyate | dIyate dattamevAsya gItameva cha gIyate || 4|| yatkAryaM kR^itaM tena sarvaj~nena mahIyasA | tattatkartuM nashaknomi na cha brahmA na vAsavaH || 5|| yachChakyaM madhuraM yachcha svasya yachcha hitaM priyam | tatkuryAtpraNayAttasya bhaktipremAdivarddhanam || 6|| sAkShAtsadAshivorAmapAdapadmamadhuvrataH | mahAshambhurhanumAMstu tatkuryAtkathamanyathA || 7|| sItAsneharddhikAmastu vasante kurutAjjanaH | sItArAmotsavampuNyamma~NgalaM rasa varShaNam || 8|| ichChanrAmaratimbhaktaH sharadrAsa mahotsavam | karotu rasakaiH sArddhaM rasiko rasikApriyaH || 9|| ubhayorubhayatraiva prItistatra kR^ite purA | bhavedbhaktistayoshchApi paramA nishchalA ratiH || 10|| rAsasthAnamayodhyaiva dharmasthAnaM sanAtanam | muktisthAnamayodhyaiva bhaktisthAna~ncha shAshvatam || 11|| dharmasthAnamayodhyAkhyaM ra~NgaM muktipadaM smR^itam | dvArikA bhakti kR^itsthAnaM rasasthAnantu mAthuram || 12|| sarvametadayodhyaiva sUkShma dR^iShTi samarpaNe | tatrAshokavanaM ramyaM rasasthAnaMhi kevalam || 13|| tanmadhye jAnakIrAmau nityaM lIlAratau sthito | sahitau vanitA yUthaiH shatairapi manoharaiH || 14|| ayodhyA nandanI satyA nAmA sAketa ityapi | koshalA rAjadhAnI cha brahmapurAparAjitA || 15|| aShTachakrA navadvArA nagaro dharmasampadAm | dR^iShTaivaM j~nAnanetreNa dhyAtavyAsarayUstathA || 16|| vR^ikSha gulmalatA yatra vastrarambhA~NkurAdibhiH | kR^itrimaishchandra tArAdyairdIpastambhai~ncha toraNaiH || 17|| ashokavanamityetatkalpayet kalpakovidaH | ramyaM manoharaM yAvadvittashAThyavivarjitaH || 18|| iyaM rAsasthalI ramyA rAmosyAM ramaNapriyaH | ramate ramaNIvR^indaiHsItayA cha samanvitaH || 19|| ashokavanikA cheyaM sarvarturasapUritA | asyAM rAmapriyA tena vihariShyati saMyutA || 20|| dhanyohaM cha tayoratra shR^i~NgAraprachurAH shubhAH | kelIrdR^ikShyAmi sAnando durdarshA api yoginAm || 21|| atra rAmAvarodha~ncha drakShyAmyasya prasAdataH | yo na draShTuM suraiH shakyobhaktyA yogyatvamApi naH || 22|| evaM stuvannijaM bhAgyaM premAnandarasAvilaH | prAtaH prapUjayedrAmaM naivedyairvividhairjanaH || 23|| shyAmAM sItAM sakhIshchAsyAshchandrAdyAH prINayedbhR^isham | vaiShNavArAdhanaM kuryAdvaiShNavotsavasiddhaye || 24|| sampUjyAbhyarthayedbhakto rAmaM rAmAgaNAnvitam | daNDavat praNamettasya purastAtpulakashritaH || 25|| rAmachandra mahAbAho devadeva jagatpate | rAjIvalochana shrImAn kaushalyAnandavarddhana || 26|| rasikendra jagatprANa sItAkAnta mahojvala | lIlAvatAravR^indendra lIlAlalitalochana || 27|| anukarttuM bhavadrAsalIlAM me mana Ihate | satyasa~Nkalpa te.adyApi lIlaiShA janara~njinI || 28|| adya pUrNakalashchandro rajanI cha shitendunA | rAsashcha kumudo nAma madhurvA madhurAkR^ite || 29|| praphullAshokavATIyaM kokilAlikulAkulA | vApIkUpataDAgAdikumudA kara maNDitA || 30|| rAmA ramayituM bhaktAH shaktastvaM cha manohara | pramadAmanmathavyAdhirAjavaidya kR^ipAnidhe || 31|| ramasva vihara krIDa nityalIlArasapriya | pradarshayAtmanashcheShTA iShTAmokShAditaH priyAH || 32|| bhaktavatsala bhaktesha bhaktArpitaphalaspR^iha | anugR^ihANa naH svIyA iti matvA cha ki~NkarAn || 33|| tvayi hyagre rahasyeShu pramadAmuda Aptaye | amAtyAki~NkarA eva tatra syuH parasevakAH || 34|| krIDopakaraNaM sarvaM mAlyAMvararasAdikam | gandhAdi gItanR^ityAdi bhakShyabhojyAdi chottamam || 35|| bhavadarthamavaklR^iptaM tavaivaitanniShevyatAm | svIyAbhirvanitAbhistvaM sevyamAno vane vane || 36|| gIyamAnashcha gandharvakanyAkoTibhirAdarAt | rAmAramayatAM shreShThanAmArthaM prakaTI kuru || 37|| nimantryaivaM ramAnAthaM rAmaM kAmi tadApakam | pUjayetkAma gAyatryAdhyAyatkAmadhiyA harim || 38|| sarvashrR^i~NgArasarvasvamUrtiM bhoktAramekalam | kishoraM kamanIyA~NgaM svIkR^itArthitavigraham || 39|| evamAj~nAM tato labdhA rAmabhaktAnnimantrayet | paramaikAntinastasmin rasikAneva kevalAn || 40|| nATyanR^ityakalAgItavAdyabhedavichakShaNAn | shuddhAnvayAnnsundarAn shuddhAn pInAnpraNatAn shubhAn || 41|| samagrA~NgAnsuchinhAMshcha suvarNAnmadhurasvarAn | sItArAmapadAmbhojabhramarAyitamAnasAn || 42|| alubdhAn sushubhAchArAn rasaj~nAnnApi kovidaH | bhAvaj~nAnabhi nItaj~nAn rahasyaj~nAn svala~NkR^itAn || 43|| anyAnnimantrayedvidvAn sItAvallabha kIrttaye | janAnsAdhUndhanADhyAMshcha dAtR^In bhaktimato bahUn || 44|| AkArayenmahAbhAgAn rAmadarshanalAlasAn | bhaktikAmAn ramArAmapAdayugme mahAvratAn || 45|| bhojayedarchayedetAn rAmaprItyarthamAgatAn | vibhave satirAmasya mahApUjAM samAcharet || 46|| varjayenmlechChachANDAlAn bhaktishUnyAn durAshayAn | hAsakAndUShakAMshchaurAna hiMstrAn shUdrAn malImasAn || 47|| shaivAn shAktAn khalAn pAkhaNDAnashuchInnarAn | mUrkhAn kautukino dhUrtAnanyadevaratApi || 48|| durbhakShyAnnindakAn vAhyAn madyamAMsaratAnapi | nAstikAn haitukAn krUrAnanyAnapi santyajet || 49|| naite yogyAH sampraveShTuM rAmaikAntikakeliShu | anyathA kArako bhraMsyedrAmakopena bhaktitaH || 50|| paramaikAntino yatra pApadoShavirjitAH | gAnaM bhagavataH kuryyuH sannidhatte tu yaddhariH || 51|| dvijarAjakulodbhUtaM surUpaM sumukhAdikam | suvarNaM shubhagaM chArucheShTaM madhurabhAShiNam || 52|| dR^iShTichittaharaM puMsAM shikShAdakShaM sulakShaNam | kumAraM vA kishoraM vA rogadoShavivarjitam || 53|| pUjayedrAmabud.hdhyaiva vihInaM tvapalakShaNaiH | yadasmin rAghavaH sthitvA krIDiShyati priyAyutaH || 54|| tailenAbhyajjaya chUrNena samudvartya cha vAribhiH | pavitraiHsnApayedvidvAnmantrochchAraNapUrvakam || 55|| gavyaiH pa~nchabhiH saMsnApya tulasIdarbhamishritaiH | uShNena vAriNA bhUyaH shItalena cha mantrataH || 56|| pItAMvaraM yugaM dadyAdbrahmasUtraM cha sundaram | rochanAku~NkumAptena kasturIkalitena cha || 57|| tilakenApyalaM kuryAdyutishrIkeshavaveshmanA | AchAmayejjalaM shuddhaM rAmanAmAni kIrtayana || 58|| shrIrAmaM tatra sandhyAyedAtmAnaM svata eva tam | rAmasya mantramunyAdInnyasyettasya yathochitam || 59|| a~NgeShu chA~NgadevAMshcha rAmo.asmIti cha bhAvayan | rAmAtmA eSha eveti vedAntaviditaM matam || 60|| dhUpayeddIpayetpashchAd bhojayedamR^itaM cha tam | nIrAjanamukhAmodaM tAmbulAdipradAya cha || 61|| rAmo.ayamiti taM bhUyo lAlayenna tu kopayet | taddvArAbhagavAn rAmaH sAkShAddevaH samIhate || 62|| evaM lakShaNasampannamapalakShaNavarjitam | kumAraM jAnakItyevaM sa~NkuryAddhi vidhAnataH || 63|| jAnakImantramunyAdInnyasyettasyAH kalevare | bhojayellAlayettadvadrAmadevIti tAM budhaH || 64|| kumArA rUpasampannA nR^ityagAnavichakShaNAH | apalakShaNa shUnyA yedvijA nAshuchayo.anaghAH || 65|| sambhAvyAste sakhItvena jAnakyA anubhAvataH | bhojitA dhUpitAH samyak shikShitA stoShitA dhanaiH || 66|| pradhAnAddvyaShTasa~NkhyAkAH sItAyAH samatAM gatAH | bhavantiM shatashastatra chandrAdyAH pravarAH satAm || 67|| navInairjAtasaMskAraishchitraiH sUkShmaiH sugandhibhiH | vastrairAbharaNairmuktApradhAnaishcha yathochitam || 68|| ala~Nkurvantu sairandhryaH kumArI ratirUpiNIH | yathA sItA cha rAmashcha prasIdeta vilokyatAH || 69|| rAmo gandharvarAjendrakumArAla~NkaraNAdibhiH | ala~NkAryyau yathA sarvamanoharatamo bhavet || 70|| pravINogItanR^ityAdyai rasapoShaNapaNDitaH | shikShitomR^itasa~NgItapaNDitaiH paTutANDavaiH || 71|| sItA.ala~NkaraNaiH sItAmala~NkuryyuH striyovarAH | charAcharajaganmohakAriNI sA yathA bhavet || 72|| tatra ye gAyakA aShTAvaShTau vApyupagAyakAH | narttakA vAdakAsteShAM shikShikAshcha yathechChayA || 73|| te sarvepi bhavantvatra raktAMvaravilochanAH | tAmbUlavadanAmbhojAH sAla~NkArAH su bhojitAH || 74|| ra~Nge te pravishantvAdau vighnavAraNapUrvakam | mA~NgalyaM tatra kurvantu gAnavAdyAnura~njitam || 75|| vAdyaM tAM kAhalAbheryyo mR^ida~NgapaNavAdayaH | yathA shrutvA janAH santu sarve hR^iShTatanUruhAH || 76|| tato rAmaM cha sItAM cha kumArIshcha sakhIHsamAH | ra~Nga praveshayedbhaktaH puShpA~njalipuraH saram || 77|| kIryyamANAshcha lAjAbhirmuktAku~NkumapallavaiH | nirma~nchChanaishcha nArINAM dIpAvaliprakAshitAH || 78|| vAdyairjayasvanaiH stotraiH stUyamAnA sudAnvitAH | rAmaM nIrAjayettatra samAsInaM shubhAsane || 79|| sItayA sahitaM shyAmaM sakhIgaNasamanvitam | riraMsuM smarakoTyAbhaM kAminIkelivarddhanam || 80|| tAmbUlaiH pUjayettatra divyapAvanamAlayA | namaskAraishcha sampremaphalapuShpadhanArpaNaiH || 81|| tataH sarvairguNaistatra yuktorAsaH pravartyatAm | bAhubandhairmithaH strINAM prakartavyaM priyeNa cha || 82|| yathA yathA hi shR^i~NgAre raso varddheta sindhuvat | tathA tathA prakartavyaM sarvaM veShTitamadbhutam || 83|| gAtavyAni charitrANi rasavanti tayordvayoH | ChandaH prabandhagItAni nAnAbhAShAshritAni cha || 84|| rasa bhAvAnvitaM gAnaM sarvashrotramanoharam | kartavyaM kokilAkaNThabAlAbhI rasavarddhanam || 85|| nR^ityaM nAnAvidhaM chApi paramAnandakArakam | sakhIbhistatra kartavyaM dampatyorhR^idayAnugam || 86|| na taddoSho bhavedyattu rasArthamapakR^iShyate | mithyAshApairapi preyAnnAyako madanArpitaH || 87|| mAnairanunayaishcheha kalahaiH praNayAshritaiH | anveShaNairnilayanairAvirbhAvaishcha dhAvanaiH || 88|| netranimIlanonmeShanAmoktipaNakalpanaiH | mohAdyabhinayai rAmadarshanena cha shubhruvAm || 89|| bAlacheShTAnukAraishcha snehAviShkaraNairmithaH | prahelibhiH prahAsaishcha guNAnukathanairmithaH || 90|| chATubhiH paTubhishchaiva mitho mukhavilokanaiH | nAyakaM ra~njayedrAmaM nAyikA nAyakopyayam || 91|| yathA varddheta saddharSho nidrAlasyanirodhakaH | varttitavyaM tathA tAbhyAM nAyakAbhyAM mitho rahaH || 92|| tAmbUlAgarukastUrIkarpUrAmodachandanaiH | chAmaravyajanachChatrapuShpanIrAjanAdibhiH || 93|| nirma~nChanaistathA dR^iShTyuttAraNairabhisarpaNaiH | kalpitairvipralambhaishcha prItyAnyonyasamAgamaiH || 94|| Ali~NganairmithodambhopAlambhArjjavatarjjanaiH | vakroktibhirguNotkarShadarshanaishcha palAyanaiH || 95|| grahaNairvandhanaiH premapAshaiH pAshavimochanaiH | a~NguShThakampanairbhAvavya~njanairapi va~nchanaiH || 96|| pratikUlAnukUlena shiraH kampena cha smitaiH | Aj~nAbhyupagamaiH shAThyairhaThairharShakarairapi || 97|| kaTAkShaiH karatAlaishcha karNejapavikalpanaiH | gopanairdarshanairbhUyaH kalpitasya cha vastunaH || 98|| kShamApaNai rasAvesharoShaira~NgAbhidarshanaiH | premAshrupAtanaistUShNIbhAvairAtmanivedanaiH || 99|| evaM vidhAbhI ramyAbhishcheShTAbhirapi yoShitaH | kalpitAbhiH prasiddhAbhi rapIShTAbhI rasAya saH || 100|| ArAdhyo sau sakhIbhistu durArAdhyopi durbhagaiH | prasIdatyanukartubhyaH prasannosau suradrumaH || 101|| evamArAdhayeyustA nAyakaM itidAyakam | nAyakopi nijAbhishcha cheShTAbhiranura~njayet || 102|| premAviShTaiH kR^itairevaM rAmArAmavicheShTitaiH | AtmIyo hi bhavedrAsa etatkAlakR^itopi cha || 103|| premAno yena naiva syuH premAshrUNi kR^itena cha | tena hR^idayadAhena kiMvA hyanyatphalaM bhavet || 104|| nityaM navyaM hareH karma divyaM janma cha bhAmini | yadA yasyAnusandhAnaM tadA tasyodayo bhavet || 105|| na karma vandhanaM janmamaraNaM cha na vidyate | vaiShNavAnAmapIshAnekutastasya jagatpateH || 106|| bhaktArthaM janmakarmAdi sarvaM svIkurute hariH | ajo.avyayo.avikAro.apyavyakto divyapade sthitaH || 107|| na kAlaniyamastasya janmano janakarmaNaH | kintu svechChaiva tantraM syAttirodhAnodayAdiShu || 108|| kalAvapi kalAveshasvarUpAveshataH svayam | premAveshavasho rAmobhu~Nkte lIlArasA.amR^itam || 109|| na bhakterdUrago rAmo bhAgyAdartho na dUragaH | nagurordUragA bhaktirj~nAnAchChAntirna dUragA || 110|| na yAgAd dUragaH svargaH svargAdbhogo na dUragaH | na kAmAddUragaM pApaM pApAnna nirayaHparaH || 111|| bhAvAnna dUragA siddhirbhAve sarvaM pratiShThitam | soyaM rAsaH sa evAyaM rAma ityeva bhAvayan || 112|| evamarchyopi bhagavAnsAkShAddevaH pratiShThitaH | shilAbuddhiranarthAya dharme chAdharmadhIriva || 113|| evaM te kathitaM gauri rAmAnukaraNaM param | paramaM pAvanaM rAmapremabhaktipravarddhanam || 114|| rAmAnukArako ye tu ye chaiShAmanusArakAH | ubhaye te.api rAmasya sakhAyaH paramA matAH || 115|| etadguhyaM paraM devi gopyaM yatnena bhAmini | sAdhusvapi visheSheNAsAdhvabhaktadurAtmasu || 116|| anukUlena yogyena yoShidyonirivAgrahAt | abhisevyA kathAcheyaM yonikoTisukhapradA || 117|| neti neti vadantIntAM mAM mAmiti vadanpatiH | bhu~Nkte bhAryAM yathA bhaktastathAbhu~Nkte kathAmimAm || 118|| mAtuH stanadvayIM bAlo bhakto rAmakathApivan | anya_iva na dUShyeta tayosta evajIvike || 119|| shrutvA kathAmimAM nindenmAturyonimivAdhamaH | svaM chAnyaretasaM brUte mAturmalasamaH khalaH || 120|| devagupteShu bhAveShuheturdevi nirarthakaH | mAturyoniM svavarNena ko nu mAtuM tu tArkikaH || 121|| itImAM pArvatI patyuH kathAM shrutvA manoharAm | dashAkSharamanudhyAnaparA rAmasya chAsa sA || 122|| rAmadhyAnaprabhAveNa rAmanAmAnukIrttanaiH | vimalA pArvatI nAma lokapUjyA hi varttate || 123|| pArvatIshivarAmANAM sItAyAshcha visheShataH | prasAdaM labhatesadyaH shrotA vaktA cha kArakaH || 124|| || iti nAradapA~ncharAtre shrIshivasaMhitAyAM niruktalakShaNAyAmumAmaheshvarasaMvAde pa~nchamapaTale shrIrAmarahasye rAmAnukaraNa pAramArthikatattva prakAshanonAma viMsho.adhyAyaH 20|| ## Encoded and proofread by Mrityunjay Rajkumar Pandey` \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}