% Text title : yAjnIyamantropaniShad.h khaNDArtha % File name : Ishaa\_bhaashhya\_Raghavendra.itx % Category : upanishhat, svara % Location : doc\_upanishhat % Author : Sri Raghavendra Swami % Transliterated by : Shrisha Rao % Proofread by : Meera Tadipatri % Latest update : April 26, 2001 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Ishopanishad with Shri Raghavendra Swami's commentary ..}## \itxtitle{.. IshAvAsyopaniShadi shrIrAghavendrayativirachitaH khaNDArthaH ..}##\endtitles ## %\centerline{\Largedvng shrIrAghavendrayativirachitaH} %\centerline{\LARGEdvng shrImadIshAvAsyopaniShatkhaNDArthaH} OM || shrIprANapatimAnamya pUrNabodhAdideshikAn | IshAvAsyopaniShadaH kariShyAmyarthasa~Ngraham || asyA upaniShadaH svAyambhuvo manu R^iShiH | yaj~nanAmA harirdevatA | anuShTubAdi yathAyogyaM Chando j~neyam | \ldq anejad.h\rdq ityAdinA tattvaM vivaxurupadiShTaM tattvaM adhikAriNa eva hi hR^idyavatiShThate, nAnyasya, iti etadupaniShadadhikArasiddhyarthaM vichChinnaviShayatR^iShNatvaM tAvadAdyena mantreNa sayuktikaM vidhatte \- %\ldq IshA\rdq iti || {\Largedvng OM IshAvAsyamida{\m+} sarvaM yatki~ncha jagatyAM jagat |} {\Largedvng tena tyaktena bhu~njIthA mA gR^idhaH kasyasviddhanam || 1||} \ldq yatki~ncha\rdq jagadidaM tatsarvaM pravR^ittyarthaM Atmani \ldq IshAvAsyam.h\rdq | AvAsamarhati, iti AvAsyam | Ishasya AvAsyaM \ldq IshAvAsyaM\rdq, \lsq IshAnupraviShTam.h\rsq ityarthaH | \ldq tadevAnuprAvishad.h\rdq ityAdeH | \lsq ato.asvatantram.h\rsq iti bhAvaH | ki~ncha \ldq jagatyAM\rdq prakR^itAvidaM sarvamAshritam | sA cha IshAyattA.ato.api asvatantram | Isha eva svatantraH | tena kAraNena \ldq tena\rdq IshvareNa \ldq tyaktena\rdq dattena vittena | \lsq yadR^ichChAlabdhena\rsq, iti yAvat | \ldq bhu~njIthAH\rdq bhogaM kuryAH | \ldq kasyasvit.h\rdq kasyApi rAjAdeH sakAshAt \ldq dhanaM\rdq \ldq mA gR^idha\rdq, nA.akA~NxethAH | \lsq IshAdanyasyAsvAtantryeNa tasya dAne sAmarthyAbhAvAd.h, Ishadattenaiva varteta\rsq \- iti bhAvaH || 1|| \lsq tR^iShNAvichChedavat.h, svochitakarmAnuShThAnamapi j~nAnArthinAM Avashyakam.h\rsq, ityAha \- {\Largedvng kurvanneveha karmANi jijIviShechChata{\m+} samAH |} {\Largedvng evaM tvayi nAnyatheto.asti na karma lipyate nare || 2||} \ldq shataM samAH\rdq, shataM varShANi | \ldq kAlAdhvanoratyantasaMyoge\rdq (aShTA\. 2\.3\.5) iti dvitIyA | iha mAnuShAdijanmani yAvaj \ldq jijIviShet.h\rdq jIvitumichChet tAvat \ldq karmANi\rdq \ldq kurvanneva\rdq \- \lsq AmaraNaM bhagavatpUjAtmakAni asa~NkalpitaphalAni svochitAni karmANi sarvathA kuryAd.h\rsq iti yAvat | kutaH\? evaM karmANi kurvati nare manuShyamAtre.api tvayi karma pApaM na lipyate | svochitena asa~Nkalpitaphalena karmaNA bhagavatpUjAM kurvantaM alpAdhikAriNAmapi na prAguttarANi pApAni bAdhante | \lsq tatashcha j~nAnAdhikArI sa bhavati\rsq iti yAvat | itaHkarmakaraNAt \lsq anyathA akaraNe karma pApaM na lipyata\rsq iti nAsti | \lsq bhagavatpUjAmakurvantaM pApAni bAdhanta eva | tatashchAsau j~nAne na adhikriyate | atashcha karmANi kuryAd.h\rsq \- iti | puruShArthanaye, \ldq niyamAchcha\rdq (bra\.sU\. 3\.4\.7) iti sUtrabhAShyAdau \ldq nare j~nAninyapi tvayi karma na lipyata iti nAsti\rdq iti \lsq aparoxaj~nAnino.api karmAkaraNe muktau AnandahrAsarUpa pApakarmalepo astyeva\rsq, iti j~nAniparatayA mantro vyAkhyAtaH || 2|| evaM prAptAdhikAraM prati paramAtmatattvabubhutsAjananAya viparItaj~nAnino nindAyAM Aha \- {\Largedvng asuryA nAma te lokA andhena tamasA.a.avR^itAH |} {\Largedvng tA{\m+}ste pretyAbhigachChanti ye ke chAtmahano janAH || 3||} suShThu ramaNaM sUryam | supUrvasya ramatarD.hyapratyayaH tadviruddhaM asuryaM mahAduHkham | asuryameShu astItyasuryAH | arsha Adyach pratyayAnto.ayam | mahAduHkhavattvAd \ldq asuryAH\rdq | asuraprApyatvAd vA \ldq asuryAH\rdq | \ldq andhena tamasAH\rdq andhayatIti vyutpattyA, nibiDAndhakAreNa ityarthaH | \lsq AvR^itAste prasiddhA yaH\rsq iti sheShaH | lokAstAn \ldq pretya\rdq mR^itvA \ldq abhigachChanti\rdq | \lsq te ka\?\rsq ityata uktaM, \ldq ya\rdq iti | \ldq AtmahanaH\rdq \- \lsq yathAvad.h AtmAnamaj~nAtvA vaiparItyena jAnanto, ye kechana vartante te sarve.api abhigachChanti\rsq, iti | \ldq nAma\rdq \- \lsq nishchitametad.h\rsq, ityarthaH || 3|| {\Largedvng anejadekaM manaso javIyo nainaddevA ApnuvanpUrvamarShat |} {\Largedvng taddhAvato.anyAnatyeti tiShThattasminnapo mAtarishvA dadhAti || 4||} idAnIM paramAtmatattvamupadishati, \ldq anejad.h\rdq ityAdimantradvayena | tatparamAtmasvarUpaM anejat | \ldq ejR^i kampane\rdq | \lsq akampamAnaM nirbhayatvAd.h\rsq, iti bhAvaH | \ldq ekaM\rdq pradhAnam | \ldq manaso\rdq{}.api \ldq javIyaH\rdq vegavattaram | \ldq enat.h\rdq parabrahmasvarUpaM \ldq devAH\rdq na \ldq Apnuvat.h\rdq sAkalyena na vyajAnan | \lsq brahma tu \ldq pUrvaM\rdq anAdikAlaM svabhAvataM\rsq, iti yAvat | \ldq arShat.h\rdq, \ldq R^iSha j~nAne\rdq sarvaM vyajAnat | ADAgamAbhAvachChAndasaH (ADAgamAbhAvashChandasaH) | \ldq tad.h\rdq brahma \ldq tiShThat.h\rdq vidyamAnameva (vidyamAneva) sad \ldq dhAvato\rdq, vegena gachChato \ldq .anyAn.h\rdq janAn \ldq atyeti\rdq atikramya vartate | \lsq achintyashaktitvAt.h, sarvagatatvAchcha\rsq, iti bhAvaH | \ldq tasmin.h\rdq harau \ldq mAtarishvA\rdq mukhyavAyuH AsamantAt pAlayantIti vyutpattyA apaH karmANi | \lsq svapreraNayA prANibhiH kriyamANAni puNyakarmANi \ldq dadhAti\rdq samarpayati\rsq \- iti || 4|| {\Largedvng tadejati tannaijati taddUre tadvantike |} {\Largedvng tadantarasya sarvasya tadu sarvasya bAhyataH || 5||} \ldq tad.h\rdq{}iti pa~nchamyarthe avyayam | \lsq jagad.h\rsq iti sheShaH | tattasmAt prakR^itAd hareH jagad \ldq ejati\rdq bibheti \- tat brahma \ldq naijati\rdq na bibheti, svatantratvAd.h, iti bhAvaH | tadu tadeva brahma dUre | \lsq tadu tadevAntike samIpe cha, sarvagatatvAd.h\rsq, iti bhAvaH | tat brahma asya pramitasya sarvasyAntaH | \lsq tadu tadeva sarvasya bAhyataH, bahirapi sarvavyApitvAd.h\rsq, iti bhAvaH || 5|| {\Largedvng yastu sarvANi bhUtAnyAtmanyevAnupashyati |} {\Largedvng sarvabhUteShu chAtmAnaM tato na vijugupsate || 6||} \ldq taddUra\rdq ityAdau hareH sarvabhUtAshrayatayA sarvabhUtagatatvamuktam | tajj~nAnasya phalamAha \- \ldq yastu\rdq iti | \ldq sarvANi bhUtAni\rdq chidachidAtmakaM sarvaM jagat | \ldq Atmanyeva\rdq paramAtmAshrayatvena eva astIti \ldq yastu\rdq \ldq anu\rdq nissandehaM \ldq pashyati\rdq jAnAti | yadvA AshritatvakramAnurodheneti \ldq anu\rdq{}shabdArthaH | \ldq sarvabhUteShu cha AtmAnaM\rdq \- \lsq sarvabhUteShu niyantR^itayA sthitaM hariM yo anupashyati\rsq, ityanvayaH | tataH paramAtmasvarUpaj~nAnitvAt hetor \ldq na vijugupsate\rdq | \lsq svAtmAnaM goptuM nechChati, bhayAbhAvAd.h\rsq, iti bhAvaH || 6|| etamevArthaM vivR^iNoti \- {\Largedvng yasminsarvANi bhUtAnyAtmaivAbhUdvijAnataH |} {\Largedvng tatra ko mohaH kaH shoka ekatvamanupashyataH || 7||} \lsq yasminnAtmani sarvANi bhUtAni tiShThanti\rdq iti sheShaH | sa \ldq Atmaiva\rdq tatra sarvabhUteShu \ldq abhUt.h\rdq, \lsq anAdito vartata\rsq ityarthaH | \lsq evam.h\rsq iti sheShaH | evaM \ldq vijAnataH\rdq sarvAdhAratayA sarveShu bhUteShu AtmAnaM visheSheNa jAnataH sarvatra sthitasya hareH \ldq ekatvaM\rdq cha \ldq anupashyataH\rdq jAnataH, ko mohaH kaH shokaH\? \- na ko.api, ityarthaH || 7|| \lsq bhagavajj~nAnamAtreNa kuto mohAdyabhAva\?\rsq ityata Aha \- {\Largedvng sa paryagAchChukramakAyamavraNamasnAvira{\m+} shuddhamapApaviddham |} {\Largedvng kavirmanIShI paribhUH svayambhUryAthAtathyato.arthAn vyadadhAchChAshvatIbhyaH } {\Largedvng samAbhyaH || 8||} \lsq sa j~nAnI paryagAt prApto.abhUt brahmA\rsq iti sheShaH | \lsq tAvatA kathaM shokAdyabhAva\?\rsq ityataH tadvishinaShTi, \ldq shukram.h\rdq ityAdinA | \lsq shuchaM shokaM rahati tyajati\rsq, iti shukraM shokarahitam | \ldq akAyaM\rdq li~Ngadeharahitam | \ldq avraNaM\rdq, \ldq vraNa sa~nchUrNana\rdq ityataH stoko vraNaH | kAlena astokatvAdavraNaM nityam | guNairastokatvAd \ldq avraNam.h\rdq \- pUrNamityarthaH | \ldq asnAviram.h\rdq snAvopalaxitasaptadhAtumayasthUladeharahitam | \ldq shuddhaM\rdq pAvitryahetuM, shuddhatvAdeva \ldq apApaviddham.h\rdq | tata eva hetoH pApamUlasthUlasUxmasharIrahInam | tata eva \lsq dehanimittashokAdishUnyam.h\rsq, iti \ldq shukram.h\rdq ityuchyate | evambhUtaM hariM \ldq paryagAd.h\rdq yato.ataH kAraNAchChokAdyabhAvaH | \lsq evambhUtaharisArUpyalaxaNAM tadgatiM gatasya shokAdyabhAvo yukta\rsq, iti bhAvaH | \lsq nanu evamasharIrashchet.h, jagatsraShTA neti prAptam | loke sadehasyaiva sraShTR^itAdarshanAd.h\rsq ityAsha~NkAM nirAha \- \ldq kavir.h\rdq iti | kaviH sarvaj~naH | \ldq manIShI\rdq prakR^ityAdisarvamanasAM IshitR^itvAd manIShI | etena \lsq j~nAnAvinAbhUtadehavAn.h\rsq iti labhyate | sa cha aprAkR^ita eva, iti prAguktaH | tannimittashokAdyabhAvo yuktaH | prAkR^itasyaiva taddhetutvAt | \lsq paribhavati sarvaM vashIkaroti\rsq iti \ldq paribhUH\rdq | \lsq sarvato vara\rsq ityarthaH | \lsq svayameva paramanapexya bhavati\rsq iti \ldq svayambhUH\rdq | sadA.ananyAshrayaH \ldq shAshvatIbhyaH samAbhya\rdq iti pa~nchamI saptamyarthe | anAdyanantasaMvatsareShu \ldq yAthAtathyato\rdq yAthArthyena vartamAnAnarthAn \ldq vyadadhAn.h\rdq nirmime | yAthAtathyata ityuktyA \lsq brahmavivartatvAdarthAnAM na tatsR^iShTau dehAdyapexA\rsq iti chodyaM nirastam | \ldq shAshvatIbhyaH samAbhya\rdq ityuktyA \lsq sadA dehahInasyApi sR^iShTisamaye dehopAdAnenAstu sR^iShTiH\rsq iti chodyaM nirastaM dhyeyam | \lsq sR^iShT.hyAdipravAhasya anAdyanantakAlInatvAd.h\rsq iti || 8|| {\Largedvng andhaM tamaH pravishanti ye.avidyAmupAsate |} {\Largedvng tato bhUya iva te tamo ya u vidyAyA{\m+} ratAH || 9||} \ldq vijAnato\rdq{}\ldq .anupashyata\rdq ityatra \lsq yathAvatparamAtmaj~nAnaM muktihetuH\rsq ityuktam | \lsq tajj~nAnaM mithyAj~nAnanindAsamuchchitameva muktihetuH, na kevalam.h\rsq, ityAha \- \ldq andhaM tama\rdq ityAdimantratrayeNa | tatra tAvadyathAvajj~nAnasyeva anyathAj~nAnanindanasya AvashyakatvopapAdanAya anyathAj~nAnasya prAguktamasuryalokasAdhanatvamanUdya anyathAj~nAnAnindanasya tato.adhikAnarthahetutvamAdyena mantreNochyate | atra \ldq avidyA\rdq{}shabdena vidyAvirodhimithyAj~nAnavAchinA tadviShayo anyathAprakAro grAhyaH | tathA cha avidyAM yathAvadAkArAdanyathAkAraM \ldq upAsate\rdq dhyAyanti ye, te \ldq andhaM tamaH pravishanti\rdq \- ityuktAnuvAdaH | \ldq ye\rdq \ldq vidyAyAM\rdq \ldq u\rdq tattvaj~nAna eva \ldq ratAH\rdq mithyAj~nAnanindakA ityevakArArthaH | te tato mithyAj~nAniprApya tamaso \ldq bhUya\rdq adhikaM tamaH | \ldq iva\rdq{}shabdasya \ldq vyaktam.h\rdq ityarthaH | \lsq asaMshayam.h\rsq iti yAvat | \ldq pravishanti\rdq ityanvayaH || 9|| \lsq na kevalaM vipaxe anarthaprAptereva samyagj~nAnAsamyagj~nAnanindanayoH kAryatvaM, kintu moxaphalasyAMshataH ubhayasAdhyatvAdapi dvayoH kAryatvam.h\rsq, ityAhuH \- {\Largedvng anyadevAhurvidyayA.anyadAhuravidyayA |} {\Largedvng iti shushruma dhIrANAM ye nastadvichachaxire || 10||} \ldq vidyayA\rdq tattvaj~nAnena \ldq anyadeva\rdq moxaikadesharUpaM phalaM prApyamAhuH vR^iddhAH | \ldq avidyayA\rdq \- \lsq anyathAj~nAnanindayA cha\rsq, iti yAvat | \ldq anyadeva\rdq moxaikadeshalaxaNaM phalaM prApyamAhuH vR^iddhAH | \ldq iti\rdq ityevaM vR^iddhavachanasammatiyuktaM vachanaM dhIrANAM dhImatAM (shrImatAM) sakAshAt.h \ldq shushruma\rdq shrutavantaH sma | \ldq ye\rdq \ldq dhIrA\rdq \ldq no\rdq{}.asmAkaM moxasAdhanaM \ldq vichachaxire\rdq vyAchachaxire | \lsq ato dvayamapi Avashyakam.h\rsq iti bhAvaH || 10|| etanmantrArthameva vyaktamAha \- {\Largedvng vidyAM chAvidyAM cha yastadvedobhaya{\m+} saha |} {\Largedvng avidyayA mR^ityuM tIrtvA vidyayA.amR^itamashnute || 11||} \ldq vidyAm.h\rdq viShNuyAthAtmyaj~nAnam | \ldq avidyAm.h\rdq mithyAj~nAnanindanam | \ldq cha\rdq{}shabdAvitaretarayoge | \lsq saha ekapuruShArthahetutvena tadubhayaM yo veda, sa\rsq iti sheShaH | \ldq avidyayA\rdq anyathAj~nAnanindayA \ldq mR^ityuM\rdq duHkhAj~nAnAdyaniShTaM \ldq tIrtvA\rdq, \ldq vidyayA\rdq viShNuyAthAtmyaj~nAnena \ldq amR^itaM\rdq AnandAnubhavalaxaNaM moxaikadeshaM, \ldq ashnute\rdq prApnoti | \lsq aniShTanivR^ittermithyAj~nAnanindanasAmarthyalabhyatvAt AnandAnubhavasya cha tattvaj~nAnasAmarthyalabhyatvAt daladvayayuktamoxaprAptaye, dvayamapi Avashyakameva\rsq, ityuktaM bhavati || 11|| {\Largedvng andhaM tamaH pravishanti ye.asambhUtimupAsate |} {\Largedvng tato bhUya iva te tamo ya u sambhUtyA{\m+} ratAH || 12||} \lsq mithyAj~nAnamanarthahetuH tattvaj~nAnameva muktihetuH\rsq, iti prAguktasya vivaraNaM \ldq andhaM tamaH\rdq ityuttaramantratrayeNa kriyate | tatrAdyasya ayamarthaH | \ldq asambhUtiM\rdq jagatsR^iShTerakartAraM \lsq sR^iShTikartA na\rsq ityupAsate, ityarthaH | \ldq sambhUtyAm.h\rdq \- \ldq u\rdq{}shabda evArtho anenAnveti | \ldq sambhUtyAm.h\rdq \ldq u\rdq sR^iShTikartR^itva eva ratAH | \lsq bhagavAn sR^iShTikartaiva, na saMhArakartA\rsq, ityupAsata ityarthaH | prAgvadeva avashiShTasyArtho dhyeyaH (j~neyaH) || 12|| \lsq na kevalaM vipaxe anarthasattvAdeva sR^iShTisaMhArayoH kartR^itvaM harerj~neyaM, kintu daladvayayuktamoxopayogitvAdapi\rsq, ityAha \- {\Largedvng anyadevAhuH sambhavAdanyadAhurasambhavAt |} {\Largedvng iti shushruma dhIrANAM ye nastadvichachaxire || 13||} \ldq sambhavAt.h\rdq hareH sR^iShTikartR^itvaj~nAnAt.h, \ldq asambhavAt.h\rdq saMhArakartR^itvaj~nAnat.h, ityarthaH | shiShTaM prAgvat j~neyam || 13|| etanmantrArthameva vyaktamAha \- {\Largedvng sambhUtiM cha vinAshaM cha yastadvedobhaya{\m+} saha |} {\Largedvng vinAshena mR^ityuM tIrtvA sambhUtyA.amR^itamashnute || 14|| 1||} \ldq sambhUtim.h\rdq sR^iShTikartR^itvaM, \ldq vinAshaM\rdq jagatsaMhArakartR^itvaM, shiShTaM prAgvat | \lsq sR^iShTi upalaxitAnantaguNAtmakatvaj~nAnAdAnandAnubhavaH vinAshakartR^itvaj~nAnAt akhilakleshanivR^ittiriti ubhayarUpamoxAya ubhayaj~nAnamAvashyakam.h\rsq, iti bhAvaH || 14|| 1|| {\Largedvng hiraNmayena pAtreNa satyasyApihitaM mukham |} {\Largedvng tat tvaM pUShannapAvR^iNu satyadharmAya dR^iShTaye || 15||} evamAdyamantradvayenoktadishA prAptAdhikAraM shiShyaM prati \ldq anejadekam.h\rdq ityAdinA bhagavatsvarUpaM nirUpya, \ldq yastu sarvANi\rdq ityAdisArdhamantradvayena tatsAxAtkAro moxaheturityuktam | \lsq sa cha sAxAtkAro na shravaNAdimAtreNa, kintu IshvaraprasAdena bhavatItyato anuShThitashravaNAdikenApi tatsAxAtkArArthaM bhagavatprArthanaM kAryam.h\rsq, iti bhAvena prArthanAprakAramAha \- \ldq hiraNmayena\rdq ityAdinA \ldq smara\rdq ityantena granthena | hiraNmayamiva \ldq hiraNmayam.h\rdq jyotirmayam | \lsq pibati rasAn trAyate jagad.h\rsq iti cha \ldq pAtram.h\rdq | tena \ldq hiraNmayena pAtreNa\rdq sUryamaNDalena \ldq satyasya\rdq sad.hguNapUrNasya sUryamaNDalasthasya tava \ldq mukham.h\rdq | upalaxaNaM chaitat | vapuH sarvadA \ldq apihitaM\rdq asti | he \ldq pUShan.h\rdq pUrNa, \ldq puSha puShTau\rdq iti dhAtoH | tadvapuH \ldq tvaM\rdq \ldq satyadharmAya\rdq \lsq satyaM bhagavantaM hR^idaye dhArayati\rsq iti vyutpattyA tvad.hdhyAnAdimate bhaktAya mahyaM \ldq dR^iShTaye\rdq mama tvaddarshanArthaM \ldq apAvR^iNu\rdq, apagatAvaraNaM kuru || 15|| {\Largedvng pUShannekarShe yama sUrya prAjApatya vyUha rashmIn |} {\Largedvng samUha tejaH yat te rUpaM kalyANatamaM tat te pashyAmi || 16||} he \ldq pUShan.h\rdq, pUrNa, \ldq ekarShe\rdq sarvaviShayakatvAdinA pradhAnaj~nAnavattvahetunA \ldq ekarShi\rdq{}shabdavAchyaH san ekarShyAkhyamunistha | \ldq yama\rdq sarvaniyAmakatayA \ldq yama\rdq{}shabdavAchyaH san yamAntargata | sUribhiH prApyatvahetunA, \ldq sUrya\rdq{}shabdavAchyaH san sUryAntargata | \ldq prAjApatya\rdq prajApateH hiraNyagarbhasya visheSheNa prApyatayA \ldq prAjApatya\rdq{}shabdavAchya | \ldq rashmIn.h\rdq madIyaM svarUpaj~nAnaM \ldq vyUha\rdq vistAraya | \ldq tejo\rdq bAhyaj~nAnaM cha \ldq samUha\rdq vistAraya \- ityarthaH | \ldq teja\rdq iti svarUpaj~nAnam | \ldq rashmIn.h\rdq iti bAhyaj~nAnaM vA | tathA cha \ldq yatte rUpaM kalyANatamaM\rdq tadrUpaM te prasAdAdahaM \ldq pashyAmi\rdq, iti AdityarashmyAdInAM apagamanAdinA tadantargatapratItyasambhavAt AdityarashmyAdiviShayaM vyAkhyAnamayuktam || 16|| \lsq sarvajIvottamamukhyavAyurUpapratIkasthityAdij~nAnaM Avashyakam.h\rsq, iti bhAvena tat sthityAdikamAha \- {\Largedvng yo.asAvasau puruShaH so.ahamasmi || 17||} \ldq yo.asau\rdq \- \lsq prasiddho.asau mukhyaprANe sthita\rsq iti sheShaH | \lsq so.aheyatvAt \ldq aham.h\rdq{}ityuktaH sadA.astitvena meyatvahetunA \ldq asmi\rdq{}iti ti~N.hpratirUpakAvyayapadavAchyaH taM pashyAmi\rsq \- ityarthaH | yadvA \ldq asAvasau\rdq iti dvayamapi prathamAntameva | vIpsAyAM dviruktiH | pUrvaM pUShAdishabdairupalaxaNatayA prANAdyanekapratIkasthatvaM viShNoruktam | tatra bhedasha~NkAyAM \ldq yo.asau\rdq iti vAkyamuchyate | \ldq yo.asAvasau puruShaH\rdq prANAdyaneka(pUShAdyaneka)pratIkeShu sthitaH \ldq so.ahamasmi\rdq \- madantaryAmitayA asti, ityarthaH | \lsq sarvapratIkeShu mayi cha sthita eka eva\rsq, iti phalito.arthaH | \ldq ahaM\rdq{}padasya pratyagAtmaM jIvAntaryAmiNi mukhyatayA tatsamabhivyAhArAd.h \ldq asmi\rdq iti uttamapuruShaprayogo.api sAdhureva, iti j~neyam || 17|| \lsq nanu parameshvarasya yatkalyANarUpatvamuktaM yachcha \ldq so.ahamasmi\rdq iti jIvAntargatasya nityAstitvamuktaM, tanna yuktam | dehanAshasya pratyaxAdisiddhatayA, tadantargatasya jIvasyeva maraNAdyavashyambhAvAd.h\rsq, ityAsha~NkAM kaimutyena nirAha \- {\Largedvng vAyuranilamamR^itamathedaM bhasmA.nta{\m+} sharIram || 18|| } yadyapi \ldq idaM\rdq \ldq sharIraM\rdq \ldq bhasmAntaM\rdq, tathApi tadantargatasya hareH na maraNAdidoShaprasaktiH | kutaH\? \ldq anilam.h\rdq \- \lsq aH brahmaiva nilaM nilayanaM Ashrayo yasya so.anilaH\rsq | \lsq parameshvarAshrito vAyurapi yadA.amR^itaH nityaH, atha tadA parameshvaro.amR^ita iti kimu vaktavyam.h\?\rsq \- ityarthaH | \ldq anila\rdq{}\ldq amR^ita\rdq{}padayoH li~Ngavyatyayo j~neyaH | vAyoramR^itatvaM nityaj~nAnatvena j~neyam.h, \ldq atirohitavij~nAnAd vAyurapi amR^itaH smR^itaH\rdq ityukteH | \ldq etena mAtarishvA vyAkhyAtaH\rdq (bra\.sU\. 2\.3\.8) ityatra bhAShyAdau tathA nirNayAchcha \- iti || 18|| atha praNavapratIkaM prArthayate \- {\Largedvng OM krato smara kR^ita{\m+} smara |} {\Largedvng OM krato smara kR^ita{\m+} smara || 19||} otatvAdiguNayuktatayA \ldq OM\rdq{}ityuchyamAna \ldq krato\rdq j~nAnarUpahare | \lsq mAm.h\rsq iti sheShaH | \ldq smara\rdq anugR^ihANa | \ldq kR^itaM\rdq madIyaM dhyAnAdikaM karma \ldq smara\rdq | \lsq dhyAnAdinA mayA kR^itena mayi anugrahonmukho bhava\rsq, ityarthaH | nityaj~naptisvarUpasya saMskArajanyasmaraNAyogAt | abhyAsaH tAtparyArthaH || 19|| \lsq kR^itashravaNAdinA puruSheNa sAxAtkArArthaM hareH prArthanaM kAryam.h\rsq, ityataH tatprakAraM \ldq hiraNmayena\rdq ityAdinoktvA adhunA \lsq prAptasAxAttkAreNApi puMsA moxArthaM bhagavadupAsanaM kAryam.h\rsq iti bhAvena agnipratIkastha bhagavatprArthanAprakAramAha \- {\Largedvng agne naya supathA rAye asmAn vishvAni deva vayunAni vidvAn |} {\Largedvng yuyodhyasmajjuhurANameno bhUyiShThAM te namauktiM vidhema || 20|| 2||} \lsq a~NgaM dehaM guNabhUtaM jagadvA nayati prerayati\rsq iti vyutpattyA \ldq agni\rdq{}padamukhyArthaH san agnau vidyamAnahare | \ldq asmAn.h\rdq \ldq supathA\rdq punarAvR^ittihInArchirAdimArgeNa \ldq rAye\rdq moxAkhyavittAya \ldq naya\rdq | kutaH\? \lsq he deva asmadanuShThitAni vishvAni sampUrNAni moxAya paryAptAni\rsq iti yAvat | \ldq vayunAni\rdq j~nAnAni bhavAn \ldq vidvAn.h\rdq veda | \lsq prArabdhakarmayuktasya kathaM moxa\?\rsq, ityata uktaM, \ldq yuyodhi\rdq iti | \ldq asmAn.h\rdq ityatrApi anuShajyate | \ldq asmAn.h\rdq \ldq juhurANaM\rdq alpAn kurvatsaMsAre parivartayaditi yAvat | \lsq enaH pApaM aniShTaM karma\rsq iti yAvat | \ldq asmat.h\rdq asmattaH \ldq yuyodhi\rdq viyojaya | \ldq yuyu viyoge\rdq iti dhAtorlugvikaraNam | vayaM tu \ldq te\rdq tubhyaM \ldq bhUyiShThAM\rdq bhaktij~nAnopetAM \ldq nama uktiM\rdq nama ityuktiM \ldq vidhema\rdq kurmaH | \lsq na tu tat.h pratikartuM shaknuma\rsq \- iti || 20|| 2|| samastaguNapUrNAya doShadUrAya viShNave | namaH shrIprANanAthAya bhaktAbhIShTapradAyine || IShAvAsyopaniShado bhAShyAdyuktArthasa~NgrahaH | rAghavendreNa yatinA kR^ito.ayaM shiShyayA~nchayA || \centerline{iti shrIrAghavendrayativirachitaH shrImadIshAvAsyopaniShatkhaNDArthaH samAptaH} \centerline{.. bhAratIramaNamukhyaprANAntargata shrIkR^iShNArpaNamastu..} ## \smallskip\hrule\smallskip Encoded by Shrisha Rao (shrao at dvaita.org). See details on http://www.dvaita.net Proofread by Meera Tadipatri (mtadipatri at dvaita.net) \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}