% Text title : bRihadAraNyakopaniShat % File name : bribasic.itx % Category : upanishhat, svara, upanishad % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic Tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com % Proofread by : Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com % Latest update : November 28, 2016, April 25, 2018 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Brihadaranyaka Upanishad ..}## \itxtitle{.. bR^ihadAraNyakopaniShat ..}##\endtitles## kANva pAThaH | ##A## madhu kANDa ##[##upadesha kANDa##]## adhyAya ##I## brAhmaNa ##i-vi## mantrAH 80 ##1-...## adhyAya ##II## brAhmaNa ##i-vi## mantrAH 66 ##1-...## ##B## muni ##[yAj~navalkya]## kANDa ##[##upapatti kANDa##]## adhyAya ##III## brAhmaNa ##i-ix## mantrAH 92 ##1-...## adhyAya ##IV## brAhmaNa ##i-vi## mantrAH 92 ##1-...## ##C## khila kANDa##[##upAsanA kANDa##]## adhyAya ##V## brAhmaNa ##i-xv## mantrAH 33 ##1-...## adhyAya ##VI## brAhmaNa ##i-v## mantrAH 75 ##1-...## OM pUrNamadaH pUrNamidaM pUrNAtpUrNamaduchyate | pUrNasya pUrNamAdAya pUrNamevAvashiShyate || OM shAntiH shAntiH shAntiH || \section{atha prathamo.adhyAyaH |} atha prathamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[I.i.1]## uShA vA ashvasya medhyasya shiraH | sUryashchakShurvAtaH prANo vyAttamagnirvaishvAnaraH saMvatsara AtmA.ashvasya medhyasya | dyauH pR^iShThamantarikShamudaraM pR^ithivI pAjasyaM dishaH pArshve avAntaradishaH parshava R^itavo.a~NgAni mAsAshchArdhamAsAshcha parvANyahorAtrANi pratiShThA nakShatrANyasthIni nabho mA{\m+}sAnyUvadhya{\m+} sikatAH sindhavo gudA yakR^ichcha klomAnashcha parvatA oShadhayashcha vanaspatayashcha lomAnyudyanpUrvArdho nimlocha~njaghanArdho yadvijR^imbhate tadvidyotate yadvidhUnute tatstanayati yanmehati tadvarShati vAgevAsya vAk || 1|| mantra 2 ##[I.i.2]## aharvA ashvaM purastAnmahimA.anvajAyata tasya pUrve samudre yonI rAtrirenaM pashchAnmahimA.anvajAyata tasyApare samudre yoniretau vA ashvaM mahimAnAvabhitaH sambabhUvaturhayo bhUtvA devAnavahad vAjI gandharvAn arvA.asurAn ashvo manuShyAn samudra evAsya bandhuH samudro yoniH || 2|| iti prathamaM brAhamaNam || atha dvitIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[I.ii.1]## naiveha ki.nchanAgra AsIn mR^ityunaivedamAvR^itamAsIdashanAyayA.ashanAyA hi mR^ityustanmano.akurutA.a.atmanvI syAmiti | so.archannacharat tasyArchata Apo.ajAyantArchate vai me kamabhUditi | tadevArkyasyArkatvam | ka{\m+} ha vA asmai bhavati ya evametadarkasyArkatvaM veda || 1|| mantra 2 ##[I.ii.2]## Apo vA arka tadyadapA{\m+} shara AsIt tatsamahanyata | sA pR^ithivyabhavat tasyAmashrAmyat tasya shrAntasya taptasya tejo raso niravartatAgniH || 2|| mantra 3 ##[I.ii.3]## sa tredhA.a.atmAnaM vyakurutA.a.adityaM tR^itIyaM vAyuM tR^itIya{\m+} | sa eSha prANastredhA vihitastasya prAchI dikShiro.asau chAsau chermAva athAsya pratIchI dikpuchChamasau chAsau cha sakthyau dakShiNA chodIchI cha pArshve dyauH pR^iShThamantarikShamudaramiyamuraH sa eSho.apsu pratiShThito yatra kva chaiti tadeva pratitiShThatyevaM vidvAn || 3|| mantra 4 ##[I.ii.4]## so.akAmayata dvitIyo ma AtmA jAyeteti | sa manasA vAchaM mithuna{\m+} samabhavadashanAyA mR^ityustadyadreta AsIt sa saMvatsaro.abhavan na ha purA tataH saMvatsara Asa | tametAvantaM kAlamabibharyAvAnsaMvatsarastametAvataH kAlasya parastAdasR^ijata | taM jAtamabhivyAdadAt sa bhANakarot saiva vAgabhavat || 4|| mantra 5 ##[I.ii.5]## sa aikShata yadi vA imamabhima{\m+}sye kanIyo.annaM kariShya iti | sa tayA vAchA tenA.a.atmaneda{\m+} sarvamasR^ijata yadidaM ki~ncharcho yajU{\m+}Shi sAmAni ChandA{\m+}si yaj~nAn prajAH pashUn sa yadyadevAsR^ijata tattadattumadhriyata | sarvaM vA attIti tadaditeradititva{\m+} | sarvasyaitasyAttA bhavati sarvamasyAnnaM bhavati ya evametadaditeradititvaM veda || 5|| mantra 6 ##[I.ii.6]## so.akAmayata bhUyasA yaj~nena bhUyo yajeyeti | so.ashrAmyat sa tapo.atapyata | tasya shrAntasya taptasya yasho vIryamudakrAmat prANA vai yasho vIryam | tat prANeShUtkrAnteShu sharIra{\m+} shvayitumadhriyata tasya sharIra eva mana AsIt || 6|| mantra 7 ##[I.ii.7]## so.akAmayata medhyaM ma ida{\m+} syAdAtmanvyanena syAmiti | tato.ashvaH samabhavad yadashvat tanmedhyamabhUditi | tadevAshvamedhasyAshvamedhatvaM eSha ha vA ashvamedhaM veda ya enamevaM veda | tamanavarudhyaivAmanyata | ta{\m+} saMvatsarasya parastAdAtmana Alabhata | pashUndevatAbhyaH pratyauhat tasmAtsarvadevatyaM prokShitaM prAjApatyamAlabhanta eSha ha vA ashvamedho ya eSha tapati tasya saMvatsara AtmA.ayamagnirarkastasyeme lokA AtmAnastAvetAvarkAshvamedhau | so punarekaiva devatA bhavati mR^ityurevApa punarmR^ityuM jayati nainaM mR^ityurApnoti mR^ityurasyA.a.atmA bhavatyetAsAM devatAnAmeko bhavati || 7|| iti dvitIyaM brAhmaNam || atha tR^itIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[I.iii.1]## dvayA ha prAjApatyA devAshchAsurAshcha | tataH kAnIyasA eva devA jyAyasA asurAsta eShu lokeShvaspardhanta | te ha devA UchurhantAsurAnyaj~na udgIthenAtyayAmeti || 1|| mantra 2 ##[I.iii.2]## te ha vAchamUchustvaM na udgAyeti | tatheti | tebhyo vAgudagAyad yo vAchi bhogastaM devebhya AgAyad yatkalyANaM vadati tadAtmane | te viduranena vai na udgAtrA.atyeShyantIti | tamabhidrutya pApmanA.avidhyan sa yaH sa pApmA yadevedamapratirUpaM vadati sa eva sa pApmA || 2|| mantra 3 ##[I.iii.3]## atha ha prANamUchustvaM na udgAyeti | tatheti | tebhyaH prANa udagAyad yaH prANe bhogastaM devebhya AgAyad yatkalyANaM jighrati tadAtmane | te viduranena vai na udgAtrA.atyeShyantIti | tamabhidrutya pApmanA.avidhyan sa yaH sa pApmA yadevedamapratirUpaM jighrati sa eva sa pApmA || 3|| mantra 4 ##[I.iii.4]## atha ha chakShurUchustvaM na udgAyeti | tatheti | tebhyashchakShurudagAyad yashchakShuShi bhogastaM devebhya AgAyad yatkalyANaM pashyati tadAtmane | te viduranena vai na udgAtrA.atyeShyantIti | tamabhidrutya pApmanA.avidhyan sa yaH sa pApmA yadevedamapratirUpaM pashyati sa eva sa pApmA || 4|| mantra 5 ##[I.iii.5]## atha ha shrotramUchustvaM na udgAyeti | tatheti | tebhyaH shrotramudagAyad yaH shrotre bhogastaM devebhya AgAyad yatkalyANa{\m+} shR^iNoti tadAtmane | te viduranena vai na udgAtrA.atyeShyantIti | tamabhidrutya pApmanA.avidhyan sa yaH sa pApmA yadevedamapratirUpa{\m+} shR^iNoti sa eva sa pApmA || 5|| mantra 6 ##[I.iii.6]## atha ha mana UchustvaM na udgAyeti | tatheti | tebhyo mana udagAyad yo manasi bhogastaM devebhya AgAyad yatkalyANa{\m+} sa~Nkalpayati tadAtmane | te viduranena vai na udgAtrA.atyeShyantIti | tamabhidrutya pApmanA.avidhyan sa yaH sa pApmA yadevedamapratirUpa{\m+} sa~Nkalpayati sa eva sa pApmaivamu khalvetA devatAH pApmabhirupAsR^ijan pApmabhisupAsR^ijan evamenAH pApmanA.avidhyan || 6|| mantra 7 ##[I.iii.7]## atha hemamAsanyaM prANamUchustvaM na udgAyeti | tatheti | tebhya eSha prANa udagAyat te viduranena vai na udgAtrA.atyeShyantIti | tamabhidrutya pApmanAvidhyan | sa yathAshmAnamR^itvA loShTo vidhva{\m+}setaiva{\m+} haiva vidhva{\m+}samAnA viShva~ncho vineshustato devA abhavan parA.asurAH | bhavatyAtmanA parA.asya dviShanbhrAtR^ivyo bhavati ya evaM veda || 7|| mantra 8 ##[I.iii.8]## te hochuH kva nu so.abhUd yo na itthamasaktetyayamAsye.antariti so.ayAsya A~Ngiraso.a~NgAnA{\m+} hi rasaH || 8|| mantra 9 ##[I.iii.9]## sA vA eShA devatA dUrnAma dUra{\m+} hyasyA mR^ityurdUra{\m+} ha vA asmAnmR^ityurbhavati ya evaM veda || 9|| mantra 10 ##[I.iii.10]## sA vA eShA devataitAsAM devatAnAM pApmAnaM mR^ityumapahatya yatrA.a.asAM dishAmantastadgamayAM chakAra tadAsAM pApmano vinyadadhAt tasmAnna janamiyAn nAntamiyAn netpApmAnaM mR^ityumanvavAyAnIti || 10|| mantra 11 ##[I.iii.11]## sA vA eShA devataitAsAM devatAnAM pApmAnaM mR^ityumapahatyAthainA mR^ityumatyavahat || 11|| mantra 12 ##[I.iii.12]## sa vai vAchameva prathamAmatyavahat sA yadA mR^ityumatyamuchyata so.agnirabhavat so.ayamagniH pareNa mR^ityumatikrAnto dIpyate || 12|| mantra 13 ##[I.iii.13]## atha prANamatyavahat sa yadA mR^ityumatyamuchyata sa vAyurabhavat so.ayaM vAyuH pareNa mR^ityumatikrAntaH pavate || 13|| mantra 14 ##[I.iii.14]## atha chakShuratyavahat tadyadA mR^ityumatyamuchyata sa Adityo.abhavat so.asAvAdityaH pareNa mR^ityumatikrAntastapati || 14|| mantra 15 ##[I.iii.15]## atha shrotramatyavahat tadyadA mR^ityumatyamuchyata tA disho.abhava{\m+}stA imA dishaH pareNa mR^ityumatikrAntAH || 15|| mantra 16 ##[I.iii.16]## atha mano.atyavahat tadyadA mR^ityumatyamuchyata sa chandramA abhavat so.asau chandraH pareNa mR^ityumatikrAnto bhAtyeva{\m+} ha vA enameShA devatA mR^ityumativahati ya evaM veda || 16|| mantra 17 ##[I.iii.17]## athA.a.atmane.annAdyamAgAyad yaddhi ki~nchAnnamadyate.anenaiva tadadyata iha pratitiShThati || 17|| mantra 18 ##[I.iii.18]## te devA abruvann etAvadvA ida{\m+} sarvaM yadannaM tadAtmana AgAsIranu no.asminnanna Abhajasveti | te vai mA.abhisaMvishateti | tatheti | ta{\m+} samantaM pariNyavishanta | tasmAdyadanenAnnamatti tenaitAstR^ipyantyeva{\m+} ha vA ena{\m+} svA abhisaMvishanti bhartA svAnA{\m+} shreShThaH pura etA bhavatyannAdo.adhipatirya evaM veda | ya u haivaMvida{\m+} sveShu pratipratirbubhUShati na haivAlaM bhAryebhyo bhavatyatha ya evaitamanubhavati yo vaitamanu bhAryAn bubhUrShati sa haivAlaM bhAryebhyo bhavati || 18|| mantra 19 ##[I.iii.19]## so.ayAsya A~Ngiraso.a~NgAnA{\m+} hi rasaH | prANo vA a~NgAnA{\m+} rasaH | prANo hi vA a~NgAnA{\m+} rasastasmAdyasmAtkasmAchchA~NgAtprANa utkrAmati tadeva tachChuShyatyeSha hi vA a~NgAnA{\m+} rasaH || 19|| mantra 20 ##[I.iii.20]## eSha u eva bR^ihaspatirvAgvai bR^ihatI tasyA eSha patistasmAdu bR^ihaspatiH || 20|| mantra 21 ##[I.iii.21]## eSha u eva brahmaNaspatirvAgvai brahma tasyA eSha patistasmAdu brahmaNaspatiH || 21|| mantra 22 ##[I.iii.22]## eSha u eva sAma vAgvai sAmaiSha sA chAmashcheti tatsAmnaH sAmatvam | yadveva samaH pluShiNA samo mashakena samo nAgena sama ebhistribhirlokaiH samo.anena sarveNa tasmAdveva sAmAshnute sAmnaH sAyujya{\m+} salokatAM ya evametatsAma veda || 22|| mantra 23 ##[I.iii.23]## eSha u vA udgIthaH | prANo vA ut prANena hIda{\m+} sarvamuttabdham | vAgeva gIthochcha gIthA cheti sa udgIthaH || 23|| mantra 24 ##[I.iii.24]## taddhApi brahmadattashchaikitAneyo rAjAnaM bhakShayannuvAchAyaM tyasya rAjA mUrdhAnaM vipAtayatAd yadito.ayAsya A~Ngiraso.anyenodagAyaditi | vAchA cha hyeva sa prANena chodagAyaditi || 24|| mantra 25 ##[I.iii.25]## tasya haitasya sAmno yaH svaM veda bhavati hAsya svam | tasya vai svara eva svam | tasmAdArtvijyaM kariShyanvAchi svaramichCheta tayA vAchA svarasampannayA.a.artvijyaM kuryAt tasmAdyaj~ne svaravantaM didR^ikShanta evAtho yasya svaM bhavati | bhavati hAsya svaM ya evametatsAmnaH svaM veda || 25|| mantra 26 ##[I.iii.26]## tasya haitasya sAmno yaH suvarNaM veda bhavati hAsya suvarNam | tasya vai svara eva suvarNam | bhavati hAsya suvarNaM ya evametatsAmnaH suvarNaM veda || 26|| mantra 27 ##[I.iii.27]## tasya haitasya sAmno yaH pratiShThAM veda prati ha tiShThati | tasya vai vAgeva pratiShThA vAchi hi khalveSha etatprANaH pratiShThito gIyate .anna ityu haika AhuH || 27|| mantra 28 ##[I.iii.28]## athAtaH pavamAnAnAmevAbhyArohaH | sa vai khalu prastotA sAma prastauti | sa yatra prastuyAt tadetAni japedasato mA sad gamaya tamaso mA jyotirgamaya mR^ityormA.amR^itaM gamayeti | sa yadAhAsato mA sadgamayeti mR^ityurvA asat sadamR^itaM mR^ityormA.amR^itaM gamayAmR^itaM mA kurvityevaitadAha | tamaso mA jyotirgamayeti mR^ityurvai tamo jyotiramR^itaM mR^ityormAmR^itaM gamayAmR^itaM mA kurvityevaitadAha | mR^ityormAmR^itaM gamayeti nAtra tirohitamivAstyatha yAnItarANi stotrANi teShvAtmane.annAdyamAgAyet tasmAdu teShu varaM vR^iNIta yaM kAmaM kAmayeta ta{\m+} | sa eSha evaMvidudgAtA.a.atmane vA yajamAnAya vA yaM kAmaM kAmayate tamAgAyati | taddhaitallokajideva na haivAlokyatAyA AshAsti ya evametatsAma veda || 28|| iti tR^itIyaM brAhmaNam || atha chaturthaM brAhmaNam | mantra 1 ##[I.iv.1]## Atmaivedamagra AsItpuruShavidhaH | so.anuvIkShya nAnyadAtmano.apashyat so.ahamasmItyagre vyAharat tato.ahannAmAbhavat | tasmAdapyetarhyAmantrito .ahamayamityevAgra uktvA.athAnyannAma prabrUte yadasya bhavati | sa yatpUrvo.asmAtsarvasmAtsarvAnpApmana auShat tasmAtpuruShaH | oShati ha vai sa taM yo.asmAtpUrvo bubhUShati ya evaM veda || 1|| mantra 2 ##[I.iv.2]## so.abibhet tasmAdekAkI bibheti | sa hAyamIkShAM chakre yanmadanyannAsti kasmAnnu bibhemIti | tata evAsya bhayaM vIyAya | kasmAddhyabheShyat dvitIyAdvai bhayaM bhavati || 2|| mantra 3 ##[I.iv.3]## sa vai naiva reme tasmAdekAkI na ramate | sa dvitIyamaichChat sa haitAvAnAsa yathA strIpumA{\m+}sau sampariShvaktau | sa imamevA.a.atmAnaM dvedhA.apAtayat | tataH patishcha patnI chAbhavatAm | tasmAdidamardhabR^igalamiva sva iti ha smA.a.aha yAj~navalkyastasmAdayamAkAshaH striyA pUryata eva | tA{\m+} samabhavat tato manuShyA ajAyanta || 3|| mantra 4 ##[I.iv.4]## so heyamIkShAM chakre kathaM nu mA.a.atmana eva janayitvA sambhavati | hanta tiro.asAnIti | sA gaurabhavad R^iShabha itarastA{\m+} samevAbhavat tato gAvo.ajAyanta | vaDavetarA.abhavad ashvavR^iSha itaro gardabhItarA gardabha itarastA{\m+} samevAbhavat tata ekashaphamajAyata ajetarA.abhavad vasta itaro.aviritarA meSha itarastA{\m+} samevAbhavat tato.ajAvayo.ajAyantaivameva yadidaM ki~ncha mithunamA pipIlikAbhyastatsarvamasR^ijata || 4|| mantra 5 ##[I.iv.5]## so.avedahaM vAva sR^iShTirasmyaha{\m+} hIda{\m+} sarvamasR^ikShIti | tataH sR^iShTirabhavat sR^iShTyA{\m+} hAsyaitasyAM bhavati ya evaM veda || 5|| mantra 6 ##[I.iv.6]## athetyabhyamanthat sa mukhAchcha yonerhastAbhyAM chAgnimasR^ijata | tasmAdetadubhayamalomakamantarato.alomakA hi yonirantaratastadyadidamAhuramuM yajAmuM yajetyekaikaM devametasyaiva sA visR^iShTireSha u hyeva sarve devA atha yatki~nchedamArdraM tadretaso.asR^ijata tadu somaH | etAvadvA ida{\m+} sarvamannaM chaivAnnAdashcha soma evAnnamagnirannAdaH | saiShA brahmaNo.atisR^iShTiryachChreyaso devAnasR^ijatAtha yanmartyaH sannamR^itAnasR^ijata tasmAdatisR^iShTiratisR^iShTyA{\m+} hAsyaitasyAM bhavati ya evaM veda || 6|| mantra 7 ##[I.iv.7]## taddhedaM tarhyavyAkR^itamAsIt tannAmarUpAbhyAmeva vyAkriyatAsau nAmA.ayamida{\m+}rUpa iti | tadidamapyetarhi nAmarUpAbhyAmeva vyAkriyate.asau nAmAyamida{\m+}rUpa iti | sa eSha iha praviShTa A nakhAgrebhyo yathA kShuraH kShuradhAne.avahitaH syAd vishvambharo vA vishvambharakulAye taM na pashyantyakR^itsno hi saH prANanneva prANo nAma bhavati vadanvAk pashyaMshchakShuH shR^iNva~nhrotraM manvAno manastAnyasyaitAni karmanAmAnyeva | sa yo.ata ekaikamupAste na sa vedAkR^itsno hyeSho.ata ekaikena bhavatyAtmetyevopAsItAtra hyete sarva ekaM bhavanti | tadetatpadanIyamasya sarvasya yadayamAtmA.anena hyetatsarvaM veda | yathA ha vai padenAnuvindedevaM kIrti{\m+} shlokaM vindate ya evaM veda || 7|| mantra 8 ##[I.iv.8]## tadetatpreyaH putrAt preyo vittAt preyo.anyasmAt sarvasmAdantarataraM yadayamAtmA | sa yo.anyamAtmanaH priyaM bruvANaM brUyAt priya{\m+} rotsyatItIshvaro ha tathaiva syAdAtmAnameva priyamupAsIta | sa ya AtmAnameva priyamupAste na hAsya priyaM pramAyukaM bhavati || 8|| mantra 9 ##[I.iv.9]## tadAhuryadbrahmavidyayA sarvaM bhaviShyanto manuShyA manyante kimu tadbrahmAved yasmAttatsarvamabhavaditi || 9|| mantra 10 ##[I.iv.10]## brahma vA idamagra AsIt tadAtmAnamevAvedahaM brahmAsmIti | tasmAttatsarvamabhavat tadyo yo devAnAM pratyabudhyata sa eva tadabhavat tatharShINAM tathA manuShyANAm | taddhaitatpashyannR^iShirvAmadevaH pratipede.ahaM manurabhava{\m+} sUryashcheti | tadidamapyetarhi ya evaM vedAhaM brahmAsmIti iti sa ida{\m+} sarvaM bhavati tasya ha na devAshchanAbhUtyA Ishata AtmA hyeShA{\m+} sa bhavatyatha yo.anyAM devatAmupAste.anyo.asAvanyo.ahamasmIti na sa veda | yathA pashureva{\m+} sa devAnAm | yathA ha vai bahavaH pashavo manuShyaM bhu~njyurevamekaikaH puruSho devAnbhunaktyekasminneva pashAvAdIyamAne.apriyaM bhavati kimu bahuShu tasmAdeShAM tanna priyaM yadetanmanuShyA vidyuH || 10|| manuShyAsvidyurmantra 11 mantra 11##[I.iv.11]## brahma vA idamagra AsIdekameva | tadeka{\m+} sanna vyabhavat tachChreyo rUpamatyasR^ijata kShatraM yAnyetAni devatrA kShatrANIndro varuNaH somo rudraH parjanyo yamo mR^ityurIshAna iti | tasmAtkShatrAtparaM nAsti tasmAdbrAhmaNaH kShatriyamadhastAdupAste rAjasUye | kShatra eva tadyasho dadhAti saiShA kShatrasya yoniryadbrahma | tasmAdyadyapi rAjA paramatAM gachChati brahmaivAntata upanishrayati svAM yonim | ya u ena{\m+} hinasti svA{\m+} sa yonimR^ichChati | sa pApIyAnbhavati yathA shreyA{\m+}sa{\m+} hi{\m+}sitvA || 11|| mantra 12 ##[I.iv.12]## sa naiva vyabhavat sa vishamasR^ijata yAnyetAni devajAtAni gaNasha AkhyAyante vasavo rudrA AdityA vishve devA maruta iti || 12|| mantra 13 ##[I.iv.13]## sa naiva vyabhavat sa shaudraM varNamasR^ijata pUShaNamiyaM vai pUSheya{\m+} hIda{\m+} sarvaM puShyati yadidaM ki~ncha || 13|| mantra 14 ##[I.iv.14]## sa naiva vyabhavat tachChreyo rUpamatyasR^ijata dharmam | tadetatkShatrasya kShatraM yaddharmastasmAddharmAt paraM nAstyatho abalIyAn balIyA{\m+}samAsha{\m+}sate dharmeNa yathA rAj~naivam | yo vai sa dharmaH satyaM vai tat tasmAtsatyaM vadantamAhurdharmaM vadatIti dharmaM vA vadanta{\m+} satyaM vadatItyetaddhyevaitadubhayaM bhavati || 14|| mantra 15 ##[I.iv.15]## tadetadbrahma kShatraM viT shUdrastadagninaiva deveShu brahmAbhavad brAhmaNo manuShyeShu kShatriyeNa kShatriyo vaishyena vaishyaH shUdreNa shUdrastasmAdagnAveva deveShu lokamichChante brAhmaNe manuShyeShvetAbhyA{\m+} hi rUpAbhyAM brahmAbhavadatha yo ha vA asmAllokAtsvaM lokamadR^iShTvA praiti sa enamavidito na bhunakti yathA vedo vA.ananUkto.anyadvA karmAkR^itam | yadi ha vA apyanevaMvinmahatpuNyaM karma karoti taddhAsyAntataH kShIyata evA.a.atmAnameva lokamupAsIta | sa ya AtmAnameva lokamupAste na hAsya karma kShIyate.asmAddhyevA.a.atmano yadyatkAmayate tattatsR^ijate || 15|| mantra 16 ##[I.iv.16]## atho ayaM vA AtmA sarveShAM bhUtAnAM lokaH sa yajjuhoti yadyajate tena devAnAM loko.atha yadanubrUte tena R^iShINAmatha yat pitR^ibhyo nipR^iNAti atha yatprajAmichChate tena pitR^iNAmatha yanmanuShyAnvAsayate yadebhyo.ashanaM dadAti tena manuShyANAmatha yatpashubhyastR^iNodakaM vindati tena pashUnAM yadasya gR^iheShu shvApadA vayA{\m+}syA pipIlikAbhya upajIvanti tena teShAM loko yathA ha vai svAya lokAyAriShTimichChed eva{\m+} haivaMvide sarvadA sarvANi bhUtAnyariShTimichChanti | tadvA etadviditaM mImA{\m+}sitam || 16|| mantra 17 ##[I.iv.17]## Atmaivedamagra AsIdeka eva | so.akAmayata jAyA me syAdatha prajAyeyAtha vittaM me syAt atha karma kurvIyetyetAvAnvai kAmo nechCha{\m+}shchanAto bhUyo vindet tasmAdapyetarhyekAkI kAmayate jAyA me syAdatha prajAyeyAtha vittaM me syAdatha karma kurvIyeti | sa yAvadapyeteShAmekaikaM na prApnotyakR^itsna eva tAvan manyate | tasyo kR^itsnatA | mana evAsyA.a.atmA vAgjAyA prANaH prajA chakShurmAnuShaM vittaM chakShuShA hi tadvindate shrotraM daiva{\m+} shrotreNa hi tachChR^iNotyAtmaivAsya karmA.a.atmanA hi karma karoti | sa eSha pA~Nkto yaj~naH pA~NktaH pashuH pA~NktaH puruShaH pA~Nktamida{\m+} sarvaM yadidaM ki~ncha | tadida{\m+} sarvamApnoti ya evaM veda || 17|| iti chaturthaM brAhmaNam || atha pa~nchamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[I.v.1]## yatsaptAnnAni medhayA tapasA.a.ajanayatpitA | ekamasya sAdhAraNaM dve devAnabhAjayat || trINyAtmane.akuruta pashubhya ekaM prAyachChat | tasmintsarvaM pratiShThitaM yachcha prANiti yachcha na || kasmAttAni na kShIyante.adyamAnAni sarvadA | yo vai tAmakShitiM veda so.annamatti pratIkena sa devAnapigachChati sa UrjamupajIvatIti shlokAH || 1|| mantra 2 ##[I.v.2]## yatsaptAnnAni medhayA tapasA.ajanayatpiteti medhayA hi tapasAjanayat pitaikamasya sAdhAraNamitIdamevAsya tatsAdhAraNamannaM yadidamadyate | sa ya etadupAste na sa pApmano vyAvartate mishra{\m+} hyetat | dve devAnabhAjayaditi hutaM cha prahutaM cha tasmAd devebhyo juhvati cha pra cha juhvatyatho AhurdarshapUrNamAsAviti | tasmAnneShTiyAjukaH syAt | pashubhya ekaM prAyachChaditi tatpayaH | payo hyevAgre manuShyAshcha pashavashchopajIvanti | tasmAt kumAraM jAtaM ghR^itaM vai vAgre pratilehayanti stanaM vA.anudhApayantyatha vatsaM jAtamAhuratR^iNAda iti | tasminsarvaM pratiShThita.n yachcha prANiti yachcha neti payasi hIda{\m+} sarvaM pratiShThitaM yachcha prANiti yachcha na | tadyadidamAhuH saMvatsaraM payasA juhvadapa punarmR^ityuM jayatIti na tathA vidyAd yadahareva juhoti tadahaH punarmR^ityumapajayatyevaM vidvAn sarva{\m+} hi devebhyo.annAdyaM prayachChati | kasmAttAni na kShIyante.adyamAnAni sarvadeti puruSho vA akShitiH sa hIdamannaM punaH punarjanayate | yo vai tAmakShitiM vedeti puruSho vA akShitiH | sa hIdamannaM dhiyA dhiyA janayate karmabhiryaddhaitanna kuryAt kShIyeta ha | so.annamatti pratIkeneti mukhaM pratIkaM mukhenetyetat sa devAnapigachChati sa UrjamupajIvatIti prasha{\m+}sA || 2|| mantra 3 ##[I.v.3]## trINyAtmane.akuruteti mano vAchaM prANaM tAnyAtmane.akurutAnyatramanA abhUvaM nAdarshamanyatramanA abhUvaM nAshrauShamiti manasA hyeva pashyati manasA shR^iNoti | kAmaH sa~Nkalpo vichikitsA shraddhA.ashraddhA dhR^itiradhR^itirhrIrdhIrbhIrityetatsarvaM mana eva | tasmAdapi pR^iShThata upaspR^iShTo manasA vijAnAti | yaH kashcha shabdo vAgeva saiShA hyantamAyattaiShA hi na | prANo.apAno vyAna udAnaH samAno.ana ityetatsarvaM prANa evaitanmayo vA ayamAtmA vA~Nmayo manomayaH prANamayaH || 3|| mantra 4 ##[I.v.4]## trayo lokA eta eva vAgevAyaM loko mano.antarikShalokaH prANo.asau lokaH || 4|| mantra 5 ##[I.v.5.]## trayo vedA eta eva vAgevargvedo mano yajurvedaH prANaH sAmavedaH || 5|| mantra 6 ##[I.v.6]## devAH pitaro manuShyA eta eva vAgeva devA manaH pitaraH prANo manuShyAH | mantra 7 ##[I.v.7]## pitA mAtA prajaita eva mana eva pitA vA~NmAtA prANaH prajA || 7|| mantra 8 ##[.I.v.8]## vij~nAtaM vijij~nAsyamavij~nAtameta eva yatki~ncha vij~nAtaM vAchastadrUpaM vAgghi vij~nAtA vAgenaM tadbhUtvA.avati || 8|| mantra 9 ##[I.v.9]## yatki~ncha vijij~nAsyaM manasastadrUpaM mano hi vijij~nAsyaM mana enaM tadbhUtvA.avati || 9|| mantra 10 ##[I.v.10]## yatki~nchAvij~nAtaM prANasya tadrUpaM prANo hyavij~nAtaH prANa enaM tadbhUtvA.avati || 10|| mantra 11 ##[I.v.11]## tasyai vAchaH pR^ithivI sharIraM jyotI rUpamayamagnistadyAvatyeva vAk tAvatI pR^ithivI tAvAnayamagniH || 11|| mantra 12 ##[I.v.12]## athaitasya manaso dyauH sharIraM jyotIrUpamasAvAdityastadyAvadeva manastAvatI dyaustAvAnasAvAdityastau mithuna{\m+} samaitAM tataH prANo.ajAyata | sa indraH sa eSho.asapatno dvitIyo vai sapatno nAsya sapatno bhavati ya evaM veda || 12|| mantra 13 ##[I.v.13]## athaitasya prANasyA.a.apaH sharIraM jyotIrUpamasau chandrastadyAvAneva prANastAvatya ApastAvAnasau chandraH | ta ete sarva eva samAH sarve.anantAH | sa yo haitAnantavata upAste.antavanta{\m+} sa lokaM jayatyatha yo haitAnanantAnupAste.ananta{\m+} sa lokaM jayati || 13|| mantra 14 ##[I.v.14]## sa eSha saMvatsaraH prajApatiH ShoDashakalastasya rAtraya eva pa~nchadasha kalA dhruvaivAsya ShoDashI kalA | sa rAtribhirevA.a.a cha pUryate .apa cha kShIyate | so.amAvAsyA{\m+} rAtrimetayA ShoDashyA kalayA sarvamidaM prANabhR^idanupravishya tataH prAtarjAyate | tasmAdetA{\m+} rAtriM prANabhR^itaH prANaM na vichChindyAdapi kR^ikalAsasyaitasyA eva devatAyA apachityai || 14|| apachityai mantra 15 ##[I.v.15]## yo vai sa saMvatsaraH prajApatiH ShoDashakalo.ayameva sa yo.ayamevaMvitpuruShastasya vittameva pa~nchadasha kalA AtmaivAsya ShoDashI kalA | sa vittenaivA.a.a cha pUryate.apa cha kShIyate | tadetannabhyaM yadayamAtmA pradhirvittam | tasmAdyadyapi sarvajyAniM jIyata AtmanA chejjIvati pradhinA.agAdityevA.a.ahuH || 15|| mantra 16 ##[I.v.16]## atha trayo vAva lokAH manuShyalokA pitR^iloko devaloka iti | so.ayaM manuShyalokaH putreNaiva jayyo nAnyena karmaNA karmaNA pitR^iloko vidyayA devaloko devaloko vai lokAnA{\m+} shreShThastasmAdvidyAM prasha{\m+}santi || 16|| mantra 17 ##[I.v.17]## athAtaH samprattiryadA praiShyanmanyate.atha putramAha tvaM brahma tvaM yaj~nastvaM loka iti | sa putraH pratyAhAhaM brahmAhaM yaj~no .aham loka iti | yadvai ki~nchAnUktaM tasya sarvasya brahmetyekatA | ye vai ke cha yaj~nAsteShA{\m+} sarveShAM yaj~na ityekatA | ye vai kecha lokAsteShA{\m+} sarveShAM loka ityekataitAvadvA ida{\m+} sarvametanmA sarva{\m+} sannayamito.abhunajaditi | tasmAt putramanushiShTaM lokyamAhustasmAdenamanushAsati | sa yadaivaMvidasmAllokAtpraityathaibhireva prANaiH saha putramAvishati | sa yadyanena ki~nchidakShNayA.akR^itaM bhavati tasmAdena{\m+} sarvasmAtputro mu~nchati | tasmAt putro nAma | sa putreNaivAsmi.n.clloke pratitiShThatyathainamete daivAH prANA amR^itA Avishanti || 17|| mantra 18 ##[I.v.18]## pR^ithivyai chainamagneshcha daivI vAgAvishati | sA vai daivI vAgyayA yadyadeva vadati tattadbhavati || 18|| mantra 19 ##[I.v.19]## divashchainamAdityAchcha daivaM mana Avishati | tadvai daivaM mano yenA.a.anandyeva bhavatyatho na shochati || 19|| mantra 20 ##[I.v.20]## adbhyashchainaM chandramasashcha daivaH prANa Avishati | sa vai daivaH prANo yaH sa~nchara{\m+}shchAsa~nchara{\m+}shcha na vyathate.atho na riShyati | sa evaMvitsarveShAM bhUtAnAmAtmA bhavati | yathaiShA devataiva{\m+} sa yathaitAM devatA{\m+} sarvANi bhUtAnyavantyeva{\m+} haivaMvida{\m+} sarvANi bhUtAnyavanti | yadu ki~nchemAH prajAH shochantyamaivA.a.asAM tadbhavati puNyamevAmuM gachChati na ha vai devAnpApaM gachChati || 20|| mantra 21 ##[I.v.21]## athAto vratamImA{\m+}sA | prajApatirha karmANi sasR^ije | tAni sR^iShTAnyanyo.anyenAspardhanta vadiShyAmyevAhamiti vAgdadhre drakShyAmyahamiti chakShuH shroShyAmyahamiti shrotram | evamanyAni karmANi yathAkarma | tAni mR^ityuH shramo bhUtvopayeme tAnyApnot tAnyAptvA mR^ityuravArundha | tasmAchChrAmyatyeva vAk shrAmyati chakShuH shrAmyati shrotramathemameva nA.a.apnod yo.ayaM madhyamaH prANastAni j~nAtuM dadhrire.ayaM vai naH shreShTho yaH sa~nchara{\m+}shchAsa~nchara{\m+}shcha na vyathate.atho na riShyati | hantAsyaiva sarve rUpamasAmeti | ta etasyaiva sarve rUpamabhava{\m+}stasmAdeta etenA.a.akhyAyante prANA iti | tena ha vAva tatkulamAchakShate yasminkule bhavati ya evaM veda | ya u haivaMvidA spardhate.anushuShyatyanushuShya haivAntato mriyata ityadhyAtmam || 21|| mantra 22 ##[I.v.22]## athAdhidaivataM jvaliShyAmyevAhamityagnirdadhre tapsyAmyahamityAdityo bhAsyAmyahamiti chandramA evamanyA devatA yathAdaivata{\m+} | sa yathaiShAM prANAnAM madhyamaH prANa evametAsAM devatAnAM vAyurnimlochanti hyanyA devatA na vAyuH | saiShA.anastamitA devatA yadvAyuH || 22|| mantra 23 ##[I.v.23]## athaiSha shloko bhavati yatashchodeti sUryo.astaM yatra cha gachChatIti prANAdvA eSha udeti prANe.astameti taM devAshchakrire dharma{\m+}, sa evAdya sa u shva iti | yadvA ete.amurhyadhriyanta tadevApyadya kurvanti | tasmAdekameva vrataM charet prANyAchchaivApAnyAchcha nenmA pApmA mR^ityurApnavaditi | yadyu charet samApipayiShet teno etasyai devatAyai sAyujya{\m+} salokatAM jayati || 23|| iti pa~nchamaM brAhmaNam || atha ShaShThaM brAhmaNam | mantra 1 ##[I.vi.1]## trayaM vA idaM nAma rUpaM karma | teShAM nAmnAM vAgityetadeShAmukthamato hi sarvANi nAmAnyuttiShThanti | etadeShA{\m+} sAmaitaddhi sarvairnAmabhiH samametadeShAM brahmaitaddhi sarvANi nAmAni bibharti || 1|| mantra 2 ##[I.vi.2]## atha rUpANAM chakShurityetadeShAmukthamato hi sarvANi rUpANyuttiShThanti | etadeShA{\m+} sAmaitaddhi sarvai rUpaiH samam | etadeShAM brahmaitaddhi sarvANi rUpANi bibharti || 2|| mantra 3 ##[I.vi.3]## atha karmaNAmAtmetyetadeShAmukthamato hi sarvANi karmANyuttiShThantyetadeShA{\m+} sAmaitaddhi sarvaiH karmabhiH samaM etadeShAM brahmaitaddhi sarvANi karmANi bibharti | tadetattraya{\m+} sadekamayamAtmA.a.atmo ekaH sannetattrayam | tadetadamR^ita{\m+} satyena Channam | prANo vA amR^itaM nAmarUpe satyaM tAbhyAmayaM prANashChannaH || 3|| iti ShaShThaM brAhmaNam || || iti bR^ihadAraNyakopaniShadi prathamo.adhyAyaH || \section{atha dvitIyo.adhyAyaH |} atha prathamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[II.i.1]## OM dR^iptabAlAkirhAnUchAno gArgya Asa | sa hovAchAjAtashatruM kAshyaM brahma te bravANIti | sa hovAchAjAtashatruH sahasrametasyAM vAchi dadmo janako janaka iti vai janA dhAvantIti || 1|| mantra 2 ##[II.i.2]## sa hovAcha gArgyo ya evAsAvAditye puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThA | atiShThAH sarveShAM bhUtAnAM mUrdhA rAjeti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste .atiShThAH sarveShAM bhUtAnAM mUrdhA rAjA bhavati || 2|| mantra 3 ##[II.i.3]## sa hovAcha gArgyo ya evAsau chandre puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThA | bR^ihan pANDaravAsAH somo rAjeti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste.aharaharha sutaH prasuto bhavati nAsyAnnaM kShIyate || 3|| mantra 4 ##[II.i.4]## sa hovAcha gArgyo ya evAsau vidyuti puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThAstejasvIti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste tejasvI ha bhavati tejasvinI hAsya prajA bhavati || 4|| mantra 5 ##[II.i.5]## sa hovAcha gArgyo ya evAyamAkAshe puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThAH | pUrNamapravartIti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste pUryate prajayA pashubhirnAsyAsmAllokAtprajodvartate || 5|| mantra 6 ##[II.i.6]## sa hovAcha gArgyo ya evAyaM vAyau puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThA | indro vaikuNTho.aparAjitA seneti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste jiShNurhAparAjiShNurbhavatyanyatastyajAyI || 6|| mantra 7 ##[II.i.7]## sa hovAcha gArgyo ya evAyamagnau puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThA | viShAsahiriti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste viShAsahirha bhavati viShAsahirhAsya prajA bhavati || 7|| mantra 8 ##[II.i.8]## sa hovAcha gArgyo ya evAyamapsu puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThAH | pratirUpa iti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste pratirUpa{\m+} haivainamupagachChati nApratirUpamatho pratirUpo.asmAjjAyate || 8|| mantra 9 ##[II.i.9]## sa hovAcha gArgyo ya evAyamAdarshe puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThA | rochiShNuriti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste rochiShNurha bhavati rochiShNurhAsya prajA bhavatyatho yaiH sannigachChati sarvA{\m+}stAnatirochate || 9|| mantra 10 ##[II.i.10]## sa hovAcha gArgyo ya evAyaM yantaM pashchAChabdo.anUdetyetamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsa.nvadiShThA | asuriti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste sarva{\m+} haivAsmi{\m+}lloka Ayureti nainaM purA kAlAtprANo jahAti || 10|| mantra 11 ##[II.i.11]## sa hovAcha gArgyo ya evAyaM dikShu puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsa.nvadiShThA | dvitIyo.anapaga iti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste dvitIyavAnha bhavati nAsmAd gaNashChidyate || 11|| mantra 12 ##[II.i.12]## sa hovAcha gArgyo ya evAyaM ChAyAmayaH puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThA | mR^ityuriti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAste sarva{\m+} haivAsmi{\m+}lloka Ayureti nainaM purA kAlAnmR^ityurAgachChati || 12|| mantra 13 ##[II.i.13]## sa hovAcha gArgyo ya evAyamAtmani puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti | sa hovAchAjAtashatrurmA maitasminsaMvadiShThA AtmanvIti vA ahametamupAsa iti | sa ya etamevamupAsta AtmanvI ha bhavatyAtmanvinI hAsya prajA bhavati | sa ha tUShNImAsa gArgyaH || 13|| mantra 14 ##[II.i.14]## sa hovAchAjAtashatruretAvannU 3 ityetAvaddhIti | naitAvatA viditaM bhavatIti | sa hovAcha gArgya upa tvA yAnIti || 14|| mantra 15 ##[II.i.15]## sa hovAchAjAtashatruH pratilomaM chaitadyadbrAhmaNaH kShatriyamupeyAd brahma me vakShyatIti | vyeva tvA j~napayiShyAmIti | taM pANAvAdAyottasthau | tau ha puruSha{\m+} suptamAjagmatustametairnAmabhirAmantrayA.nchakre bR^ihanpANDaravAsaH soma rAjanniti | sa nottasthau | taM pANinA.a.apeShaM bodhayA.nchakAra | sa hottasthau || 15|| mantra 16 ##[II.i.16]## sa hovAchAjAtashatruryatraiSha etat supto.abhUd ya eSha vij~nAnamayaH puruShaH kvaiSha tadA.abhUt kuta etadAgAditi | tadu ha na mene gArgyaH || 16|| mantra 17 ##[II.i.17]## sa hovAchAjAtashatruryatraiSha etat.supto.abhUd ya eSha vij~nAnamayaH puruShastadeShAM prANAnAM vij~nAnena vij~nAnamAdAya ya eSho.antarhR^idaya AkAshastasmi~nChete | tAni yadA gR^ihNAti atha haitatpuruShaH svapiti nAma | tadgR^ihIta eva prANo bhavati gR^ihItA vAg gR^ihItaM chakShurgR^ihIta{\m+} shrotra.n gR^ihItaM manaH || 17|| mantra 18 ##[II.i.18]## sa yatraitatsvapnyayA charati te hAsya lokAstaduteva mahArAjo bhavatyuteva mahAbrAhmaNa utevochchAvachaM nigachChati | sa yathA mahArAjo jAnapadAngR^ihItvA sve janapade yathAkAmaM parivartetaivamevaiSha etatprANAngR^ihItvA sve sharIre yathAkAmaM parivartate || 18|| gR^ihItvA sve sharIre yathAkAmam parivartate mantra 19 ##[II.i.19]## atha yadA suShupto bhavati yadA na kasyachana veda hitA nAma nADyo dvAsaptatiH sahasrANi hR^idayAtpurItatamabhipratiShThante | tAbhiH pratyavasR^ipya purItati shete | sa yathA kumAro vA mahArAjo vA mahAbrAhmaNo vA.atighnImAnandasya gatvA shayItaivamevaiSha etachChete || 19|| mantra 20 ##[II.i.20]## sa yathorNabhistantunochchared yathA.agneH kShudrA viShphuli~NgA vyuchcharantyevamevAsmAdAtmanaH sarve prANAH sarve lokAH sarve devAH sarvANi bhUtAni vyuchcharanti | sarve ||. vyuchcharanti tasyopaniShatsatyasya satyamiti prANA vai satya.n teShAmeSha satyam || 20|| iti prathamaM brAhmaNam || atha dvitIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[II.ii.1]## yo ha vai shishu{\m+} sAdhAna{\m+} sapratyAdhAna{\m+} sasthUNa{\m+} sadAmaM veda sapta ha dviShato bhrAtR^ivyAnavaruNaddhyayaM vAva shishuryo.ayaM madhyamaH prANastasyedamevA.a.adhAnamidaM pratyAdhAnaM prANaH sthUNA.annaM dAma || 1|| mantra 2 ##[II.ii.2]## tametAH saptAkShitaya upatiShThante tadyA imA akSha{\m+}llohinyo rAjayastAbhirena{\m+} rudro.anvAyatto.atha yA akShannApastAbhiH parjanyo yA kanInakA tayA.a.adityo yatkR^iShNaM, tenAgniryachChuklaM tenendro .adharayainaM vartanyA pR^ithivyanvAyattA dyauruttarayA | nAsyAnnaM kShIyate ya evaM veda || 2|| mantra 3 ##[II.ii.3]## tadeSha shloko bhavati | arvAgbilashchamasa Urdhvabudhnastasminyasho nihitaM vishvarUpam | tasyA.a.asata R^iShayaH sapta tIre vAgaShTamI brahmaNA saMvidAneti | arvAgbilashchamasa Urdhvabudhna itIdaM tachChiraH eSha hyarvAgbilashchamasa UrdhvabudhnaH | tasminyasho nihitaM vishvarUpamiti prANA vai yasho nihitaM vishvarUpaM prANAnetadAha | tasyA.a.asata R^iShayaH sapta tIra iti prANA vA R^iShayaH prANANetadAha | vAgaShTamI brahmaNA saMvidAneti vAgghyaShTamI brahmaNA saMvitte || 3|| mantra 4 ##[II.ii.4]## imAveva gotamabharadvAjAvayameva gotamo.ayaM bharadvAja imAveva vishvAmitrajamadagnI ayameva vishvAmitro.ayaM jamadagnirimAveva vasiShThakashyapAvayameva vasiShTho.ayaM kashyapo vAgevAtrirvAchA hyannamadyate.attirha vai nAmaitadyadatririti | sarvasyAttA bhavati sarvamasyAnnaM bhavati ya evaM veda || 4|| iti dvitIyaM brAhmaNam || atha tR^itIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[II.iii.1]## dve vAva brahmaNo rUpe mUrtaM chaivAmUrtaM cha martyaM chAmR^itaM cha sthitaM cha yachcha sachcha tyachcha || 1|| mantra 2 ##[II.iii.2]## tadetanmUrtaM yadanyadvAyoshchAntarikShAchchaitanmartyametatsthitaM etatsat | tasyaitasya mUrtasyaitasya martyasyaitasya sthitasyaitasya sata eSha raso ya eSha tapati sato hyeSha rasaH || 2|| mantra 3 ##[II.iii.3]## athAmUrtaM vAyushchAntarikSha.n chaitadamR^itametadyadetattyat tasyaitasyAmUrtasyai tasyAmR^itasyaitasya yata etasya tyasyaiSha raso ya eSha etasminmaNDale puruShastasya hyeSha rasa | ityadhidaivatam || 3|| mantra 4 ##[II.iii.4]## athAdhyAtmamidameva mUrtaM yadanyatprANAchcha yashchAyamantarAtmannAkAsha etanmartyametatsthitametatsat tasyaitasya mUrtasyai tasya martyasyaitasya sthitasyaitasya sata eSha raso yachchakShuH sato hyeSha rasaH || 4|| mantra 5 ##[II.iii.5]## athAmUrtaM prANashcha yashchAyamantarAtmannAkAsha etadamR^itametadyad etattya.n tasyaitasyAmUrtasyaitasyAmR^itasyaitasya yata etasya tyasyaiSha raso yo.ayaM dakShiNe.akShanpuruShastyasya hyeSha rasaH || 5|| mantra 6 ##[II.iii.6]## tasya haitasya puruShasya rUpam | yathA mAhArajanaM vAso yathA pANDvAvikaM yathendragopo yathA.agnyarchiryathA puNDarIkaM yathA sakR^idvidyutta{\m+} | sakR^idvidyutteva ha vA asya shrIrbhavati ya evaM vedA thAta Adesho neti neti na hyetasmAditi netyanyat paramastyatha nAmadheya{\m+} satyasya satyamiti prANA vai satyaM teShAmeSha satyam || 6|| iti tR^itIyaM brAhmaNam || atha chaturthaM brAhmaNam | mantra 1 ##[II.iv.1]## maitreyIti hovAcha yAj~navalkya udyAsyanvA are.ahamasmAtsthAnAdasmi | hanta te.anayA kAtyAyanyA.antaM karavANIti || 1|| mantra 2 ##[II.iv.2]## sA hovAcha maitreyI yannu ma iyaM bhagoH sarvA pR^ithivI vittena pUrNA syAt kathaM tenAmR^itA syAmiti | neti hovAcha yAj~navalkyo yathaivopakaraNavatAM jIvitaM tathaiva te jIvita{\m+} syAdamR^itatvasya tu nA.a.ashA.asti vitteneti || 2|| mantra 3 ##[II.iv.3]## sA hovAcha maitreyI yenAhaM nAmR^itA syAM kimahaM tena kuryAm | yadeva bhagavAnveda tadeva me brUhIti || 3|| mantra 4 ##[II.iv.4]## sa hovAcha yAj~navalkyaH priyA batAre naH satI priyaM bhAShasa ehyAssva vyAkhyAsyAmi te | vyAchakShANasya tu me nididhyAsasveti || 4|| mantra 5 ##[II.iv.5]## sa hovAcha na vA are patyuH kAmAya patiH priyo bhavatyAtmanastu kAmAya patiH priyo bhavati | na vA are jAyAyai kAmAya jAyA priyA bhavatyAtmanastu kAmAya jAyA priyA bhavati | na vA are putrANAM kAmAya putrAH priyA bhavantyAtmanastu kAmAya putrAH priyA bhavanti | na vA are vittasya kAmAya vittaM priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya vittaM priyaM bhavati | na vA are brahmaNaH kAmAya brahma priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya brahma priyaM bhavati | na vA are kShatrasya kAmAya kShatraM priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya kShatraM priyaM bhavati | na vA are lokAnAM kAmAya lokAH priyA bhavantyAtmanastu kAmAya lokAH priyA bhavanti | na vA are devAnAM kAmAya devAH priyA bhavantyAtmanastu kAmAya devAH priyA bhavanti | na vA are bhUtAnAM kAmAya bhUtAni priyANi bhavantyAtmanastu kAmAya bhUtAni priyANi bhavanti | na vA are sarvasya kAmAya sarvaM priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya sarvaM priyaM bhavatyAtmA vA are draShTavyaH shrotavyo mantavyo nididhyAsitavyo | maitreyyAtmano vA are darshanena shravaNena matyA vij~nAneneda{\m+} sarvaM viditam || 5|| mantra 6 ##[II.iv.6]## brahma taM parAdAdyo.anyatrA.a.atmano brahma veda kShatraM taM parAdAdyo.anyatrA.a.atmanaH kShatraM veda lokAstaM parAduryo.anyatrAtmano lokAnveda devAstaM parAduryo.anyatrAtmano devAnveda bhUtAni taM parAduryo.anyatrAtmano bhUtAni veda sarvaM taM parAdAd yo.anyatrAtmanaH sarvaM vededaM brahmedaM kShatramime lokA ime devA imAni bhUtAnIda{\m+} sarvaM yadayamAtmA || 6|| mantra 7 ##[II.iv.7]## sa yathA dundubherhanyamAnasya na bAhyA~nChabdA~nChaknuyAd grahaNAya dundubhestu grahaNena dundubhyAghAtasya vA shabdo gR^ihItaH || 7|| mantra 8 ##[II.iv.8]## sa yathA sha~Nkhasya dhmAyamAnasya na bAhyA~nChabdA~nChaknuyAd grahaNAya sha~Nkhasya tu grahaNena sha~Nkhadhmasya vA shabdo gR^ihItaH || 8|| mantra 9 ##[II.iv.9]## sa yathA vINAyai vAdyamAnAyai na bAhyA~nChabdA~nChaknuyAd grahaNAya vINAyai tu grahaNena vINAvAdasya vA shabdo gR^ihItaH || 9|| mantra 10 ##[II.iv.10]## sa yathA.a.ardraidhAgnerabhyAhitAtpR^ithagdhUmA vinishcharantyeva.n vA are.asya mahato bhUtasya niHshvasitametad yadR^igvedo yajurvedaH sAmavedo.atharvA~Ngirasa itihAsaH purANaM vidyA upaniShadaH shlokAH sUtrANyanuvyAkhyAnAni vyAkhyAnAnysAmavedasatharvA~NgirasasitihAsaspurANaM vidyAsupaniShadasshlokAssUtrANi anuvyAkhyAnAni vyAkhyAnani asyaivaitAni niHshvasitAni || 10|| mantra 11 ##[II.iv.11]## sa yathA sarvAsAmapA{\m+} samudra ekAyanameva{\m+} sarveShA{\m+} sparshAnAM tvagekAyanameva{\m+} sarveShAM gandhAnAM nAsikaikAyanaM eva{\m+} sarveShA{\m+} rasAnAM jihvaikAyanameva{\m+} sarveShA{\m+} rUpANAM chakShurekAyanameva{\m+} sarveShA{\m+} shabdAnA{\m+} shrotramekAyanameva{\m+} sarveShA{\m+} sa~NkalpAnAM mana ekAyanaM eva{\m+} sarvAsAM vidyAnA{\m+} hR^idayamekAyanameva{\m+} sarveShAM karmaNA{\m+} hastAvekAyanameva{\m+} sarveShAmAnandAnAmupastha ekAyanaM eva{\m+} sarveShAM visargANAM pAyurekAyanameva{\m+} sarveShAmadhvanAM pAdAvekAyanameva{\m+} sarveShAM vadAnAM vAgekAyanam || 11|| mantra 12 ##[II.iv.12]## sa yathA saindhavakhilya udake prAsta udakamevAnuvilIyeta na hAsyodgrahaNAyeva na hAsyodgrahaNAyaiva syAd yato yatastvAdadIta lavaNamevaivaM vA ara idaM mahad bhUtamanantamapAraM vij~nAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya etebhyasbhUtebhyassamutthAya tAnyevAnuvinashyati na pretya sa~nj~nA.astItyare bravImIti hovAcha yAj~navalkyaH || 12|| mantra 13 ##[II.iv.13]## sA hovAcha maitreyyatraiva mA bhagavAnamUmuhad na pretya sa~nj~nA.astIti | sa hovAcha na vA are.ahaM mohaM bravImyalaM vA ara idaM vij~nAnAya || 13|| mantra 14 ##[II.iv.14]## yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraM jighrati taditara itaraM pashyati taditara itara{\m+} shR^iNoti taditara itaramabhivadati taditara itaraM manute taditara itaraM vijAnAti | yatra vA asya sarvamAtmaivAbhUt tatkena kaM jighret tatkena kaM pashyet tatkena ka{\m+} shR^iNuyAt tatkena kamabhivadet tatkena kaM manvIta tatkena kaM vijAnIyAt | yeneda{\m+} sarvaM vijAnAti taM kena vijAnIyAd vij~nAtAramare kena vijAnIyAditi || 14|| iti chaturthaM brAhmaNam || atha pa~nchamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[II.v.1]## iyaM pR^ithivI sarveShAM bhUtAnAM madhvasyai pR^ithivyai sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasyAM pR^ithivyAM tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtma{\m+} shArIrastejomayo.amR^itamayaH puruShaH amR^itamayaspuruShasayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 1|| mantra 2 ##[II.v.2]## imA ApaH sarveShAM bhUtAnAM madhvasAmapA{\m+} sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamAsvapsu tejomayo.amR^itamayaH puruShaH yashchAyamadhyAtma{\m+} raitasastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itaM idaM brahmeda{\m+} sarvam || 2|| mantra 3 ##[II.v.3]## ayamagniH sarveShAM bhUtAnAM madhvasyAgneH sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminnagnau tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtmaM vA~Nmayastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itaM idaM brahmeda{\m+} sarvam || 3|| mantra 4 ##[II.v.4]## ayaM vAyuH sarveShAM bhUtAnAM madhvasya vAyoH sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminvAyau tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtmaM prANastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itam. idaM brahmeda{\m+} sarvam || 4|| mantra 5 ##[II.v.5]## ayamAdityaH sarveShAM bhUtAnAM madhvasyA.a.adityasya sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminnAditye tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtmaM chAkShuShastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 5|| mantra 6 ##[II.v.6]## imA dishaH sarveShAM bhUtAnAM madhvAsAM dishA{\m+} sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamAsu dikShu tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtma{\m+} shrautraH prAtishrutkastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 6|| mantra 7 ##[II.v.7]## ayaM chandraH sarveShAM bhUtAnAM madhvasya chandrasya sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasmi.nshchandre tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtmaM mAnasastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 7|| mantra 8 ##[II.v.8]## iyaM vidyutsarveShAM bhUtAnaM madhvasyai vidyutaH sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasyAM vidyuti tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtmaM taijasastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itaM idaM brahmeda{\m+} sarvam || 8|| mantra 9 ##[II.v.9]## aya{\m+} stanayitnuH sarveShAM bhUtAnAM madhvasya stanayitnoH sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminstanayitnau tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtma{\m+} shAbdaH sauvarastejomayo.amR^itamayaH puruSho .ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 9|| mantra 10 ##[II.v.10]## ayamAkAshaH sarveShAM bhUtAnAM madhvasyA.a.akAshasya sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminnAkAshe tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtma{\m+} hR^idyAkAshastejomayo.amR^itamayaH puruShaH .ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 10|| mantra 11 ##[II.v.11]## ayaM dharmaH sarveShAM bhUtAnAM madhvasya dharmasya sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasmindharme tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtmaM dhArmastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itaM idaM brahmeda{\m+} sarvam || 11|| mantra 12 ##[II.v.12]## ida{\m+} satya{\m+} sarveShAM bhUtAnAM madhvasya satyasya sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminsatye tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtma{\m+} sAtyastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 12|| mantra 13 ##[II.v.13]## idaM mAnuSha{\m+} sarveShAM bhUtAnAM madhvasya mAnuShasya sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminmAnuShe tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamadhyAtmaM mAnuShastejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 13|| mantra 14 ##[II.v.14]## ayamAtmA sarveShAM bhUtAnAM madhvasyA.a.atmanaH sarvANi bhUtAni madhu yashchAyamasminnAtmani tejomayo.amR^itamayaH puruSho yashchAyamAtmA tejomayo.amR^itamayaH puruSho.ayameva sa yo.ayamAtmedamamR^itamidaM brahmeda{\m+} sarvam || 14|| mantra 15 ##[II.v.15]## sa vA ayamAtmA sarveShAM bhUtAnAmadhipatiH sarveShAM bhUtAnA{\m+} rAjA | tadyathA rathanAbhau cha rathanemau chArAH sarve samarpitA evamevAsminnAtmani sarvANi bhUtAni sarve devAH sarve lokAH sarve prANAH sarva eta AtmAnaH samarpitAH || 15|| mantra 16 ##[II.v.16]## idaM vai tanmadhu dadhya~N~NAtharvaNo.ashvibhyAmuvAcha | uvAcha tadetadR^iShiH pashyannavochat | tadvAM narA sanaye da{\m+}sa ugraM AviShkR^iNomi tanyaturna vR^iShTim | dadhya~N ha yanmadhvAtharvaNo vAM ashvasya shIrShNA pra yadImuvAcheti || 16|| mantra 17 ##[II.v.17]## idaM vai tanmadhu dadhya~N~NAtharvaNo.ashvibhyAmuvAcha | tadetadR^iShiH pashyannavochat | AtharvaNAyAshvinau dadhIche.ashvya{\m+} shiraH pratyairayatam | sa vAM madhu pravochadR^itAyan tvAShTraM yad dasrAvapi kakShyaM vAmiti || 17|| mantra 18 ##[II.v.18]## idaM vai tanmadhu dadhya~N~NAtharvaNo.ashvibhyAmuvAcha | tadetadR^iShiH pashyannavochat purashchakre dvipadaH purashchakre chatuShpadaH | puraH sa pakShI bhUtvA puraH puruSha Avishaditi | sa vA ayaM puruShaH sarvAsu pUrShu purishayo nainena ki.nchanAnAvR^itaM nainena ki.nchanAsa.nvR^itam || 18|| mantra 19 ##[II.v.19]## idaM vai tanmadhu dadhya~N~NAtharvaNo.ashvibhyAmuvAcha | tadetadR^iShiH pashyannavochat | rUpa{\m+}rUpaM pratirUpo babhUva tadasya rUpaM pratichakShaNAya | indro mAyAbhiH pururUpa Iyate yuktA hyasya harayaH shatA dashetiyayaM vai harayo.ayaM vai dasha cha sahasraNi bahUni chAnantAni cha | tadetadbrahmApUrvamanaparamanantaramabAhyamayamAtmA brahma sarvAnubhUrityanushAsanam || 19|| iti pa~nchamaM brAhmaNam || atha ShaShThaM brAhmaNam | mantra 1 ##[II.vi.1]## atha va{\m+}shaH pautimAShyo gaupavanAd gaupavanaH pautimAShyAt pautimAShyo gaupavanAd gaupavanaH kaushikAt kaushikaH kauNDinyAt kauNDinyaH shANDilyAchChANDilyaH kaushikAchcha gautamAchcha gautamaH || 1|| mantra 2 ##[II.vi.2]## AgniveshyAdagniveshyaH shANDilyAchchAnabhimlAtAchchAnabhimlAta AnabhimlAtAdanabhimlAta anabhimlAtAdanabhimlAto gautamAd gautamaH saitavaprAchInayogyAbhyA{\m+}, saitavaprAchInayogyau pArAsharyAt pArAsharyo bhAradvAjAd bhAradvAjo bhAradvAjAchcha gautamAchcha gautamo bhAradvAjAd bhAradvAjaH pArAsharyAt pArAsharyo vaijavApAyanAd vaijavApAyanaH kaushikAyaneH kaushikAyaniH || 2|| mantra 3 ##[II.vi.3]## ghR^itakaushikAd ghR^itakaushikaH pArAsharyAyaNAt pArasharyAyaNaH pArAsharyAt pArAsharyo jAtUkarNyAj jAtUkarNya AsurAyaNAchcha yAskAchch\- .a.asurAyaNastraivaNestraivaNiraupajandhaneraupajandhanirAsurAsurirbhAradvAjAd bhAradvAja AtreyAdatreyo mANTermANTirgautamAd gautamo gautamAd gautamo vAtsyAd vAtsyaH shANDilyAchChANDilyaH kaishoryAtkApyAt kaishoryaH kApyaH kumArahAritAt kumArahArito gAlavAd gAlavo vidarbhIkauNDinyAd vidarbhIkauNDinyo vatsanapAto bAbhravAd vatsanapAdbAbhravaH pathaH saubharAt panthAH saubharo.ayAsyAdA~NgirasAdayAsya A~Ngirasa AbhUtestvAShTrAdAbhUtistvAShTro vishvarUpAttvAShTrAd vishvarUpastvAShTro.ashvibhyAmashvinau dadhIcha AtharvaNAd dadhya~N~NAtharvaNo.atharvaNo daivAdatharvA daivo mR^ityoH prAdhva{\m+}sanAn mR^ityuH prAdhva{\m+}sanaH pradhva{\m+}sanAt pradhva{\m+}sana ekarSheH ekarShirviprachitterviprachittirvyaShTervyaShTiH sanAroH sanAruH sanAtanAt sanAtanaH sanagAt sanagaH parameShThinaH parameShThI brahmaNo brahma svayambhu brahmaNe namaH || 3|| iti ShaShThaM brAhmaNam || || iti bR^ihadAraNyakopaniShadi dvitIyo.adhyAyaH || \section{atha tR^itIyodhyAyaH ||} atha prathamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.i.1]## OM janako ha vaideho bahudakShiNena yaj~neneje | tatra ha kurupa~nchAlAnAM brAhmaNA abhisametA babhUvustasya ha janakasya vaidehasya vijij~nAsA babhUva kaH svideShAM brAhmaNAnAmanUchAnatama iti | sa ha gavA{\m+} sahasramavarurodha dashadasha pAdA ekaikasyAH shR^i~NgayorAbaddhA babhUvuH || 1|| mantra 2 ##[III.i.2]## tAnhovAcha brAhmaNA bhagavanto yo vo brahmiShThaH sa etA gA udajatAmiti | te ha brAhmaNA na dadhR^iShuratha ha yAj~navalkyaH svameva brahmachAriNamuvAchaitAH saumyodaja sAmashravA3 iti | tA hodAchakAra | te ha brAhmaNAshchukrudhuH kathaM nu no brahmiShTho bruvItetyatha ha janakasya vaidehasya hotA.ashvalo babhUva | sa hainaM paprachCha tvaM nu khalu no yAj~navalkya brahmiShTho.asI3 iti | sa hovAcha namo vayaM brahmiShThAya kurmo gokAmA eva vaya{\m+} sma iti | ta{\m+} ha tata eva praShTuM dadhre hotA.ashvalaH || 2|| mantra 3 ##[III.i.3]## yAj~navalkyeti hovAcha yadida{\m+} sarvaM mR^ityunA.a.apta{\m+}, sarvaM mR^ityunA.abhipanna.n kena yajamAno mR^ityorAptimatimuchyata iti | hotrartvijA.ainA vAchA vAgvai yaj~nasya hotA | tadyeyaM vAk so.ayamagniH sa hotA sA muktiH sA.atimuktiH || 3|| mantra 4 ##[III.i.4]## yAj~navalkyeti hovAcha yadida{\m+} sarvamahorAtrAbhyAmApta{\m+}, sarvamahorAtrAbhyAmabhipanna.n kena yajamAno.ahorAtrayorAptimatimuchyata ityadhvaryuNartvijA chakShuShA.a.adityena chakShurvai yaj~nasyAdhvaryustadyadidaM chakShuH so.asAvAdityaH so.adhvaryuH sA muktiH sA.atimuktiH || 4|| mantra 5 ##[III.i.5]## yAj~navalkyeti hovAcha yadida{\m+} sarvaM pUrvapakShAparapakShAbhyAmApta{\m+}, sarvaM pUrvapakShAparapakShAbhyAmabhipanna.n kena yajamAnaH pUrvapakShAparapakShayorAptimatimuchyata ityudgAtrartvijA vAyunA prANena prANo vai yaj~nasyodgAtA | tadyo.ayaM prANaH sa vAyuH sa udgAtA sA muktiH sA.atimuktiH || 5|| mantra 6 ##[III.i.6]## yAj~navalkyeti hovAcha yadidamantarikShamanArambaNamiva kenA.a.akramena yajamAnaH svarga.n lokamAkramata iti brahmaNartvijA manasA chandreNa mano vai yaj~nasya brahmA | tadyadidaM manaH so.asau chandraH sa brahmA sA muktiH sAtimuktirityatimokShA atha sampadaH || 6|| mantra 7 ##[III.i.7]## yAj~navalkyeti hovAcha katibhirayamadyargbhirhotAsminyaj~ne kariShyatIti | tisR^ibhiriti | katamAstAstisra iti | puronuvAkyA cha yAjyA cha shasyaiva tR^itIyA | kiM tAbhirjayatIti | yat ki~nchedaM prANabhR^iditi || 7|| mantra 8 ##[III.i.8]## yAj~navalkyeti hovAcha katyayamadyAdhvaryurasminyaj~na AhutIrhoShyatIti | tisra iti | katamAstAstisra iti | yA hutA ujjvalanti yA hutA atinedante yA hutA adhisherate | kiM tAbhirjayatIti | yA hutA ujjvalanti devalokameva tAbhirjayati dIpyata iva hi devaloko | yA hutA atinedante pitR^ilokameva tAbhirjayatyatIva hi pitR^iloko | yA hutA adhisherate manuShyalokameva tAbhirjayatyadha iva hi manuShyalokaH || 8|| mantra 9 ##[III.i.9]## yAj~navalkyeti hovAcha katibhirayamadya brahmA yaj~naM dakShiNato devatAbhirgopAyatItyekayeti | katamA saiketi | mana evetyanantaM vai mano .nantA vishve devA anantameva sa tena lokaM jayati || 9|| mantra 10 ##[III.i.10]## yAj~navalkyeti hovAcha katyayamadyodgAtA.asminyaj~ne stotriyAH stoShyatIti | tisra iti | katamAstAstisra iti | puronuvAkyA cha yAjyA cha shasyaiva tR^itIyA katamAstA yA adhyAtmamiti | prANa eva puronuvAkyA.apAno yAjyA vyAnaH shasyA | kiM tAbhirjayatIti | pR^ithivIlokameva puronuvAkyayA jayatyantarikShalokaM yAjyayA dyuloka{\m+} shasyayA tato ha hotA.ashvala upararAma || 10|| iti prathamaM brAhmaNam || atha dvitIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.ii.1]## atha hainaM jAratkArava ArtabhAgaH paprachCha | yAj~navalkyeti hovAcha kati grahAH katyatigrahA ityaShTau grahA aShTAvatigrahA iti ye te.aShTau grahA aShTAvatigrahAH katame ta iti || 1|| mantra 2 ##[III.ii.2]## prANo vai grahaH | so.apAnenAtigrAheNa gR^ihIto.apAnena hi gandhA~njighrati || 2|| mantra 3 ##[III.ii.3]## vAgvai grahaH | sa nAmnAtigrAheNa gR^ihIto vAchA hi nAmAnyabhivadati || 3|| mantra 4 ##[III.ii.4]## jihvA vai grahaH | sa rasenAtigrAheNa gR^ihIto jihvayA hi rasAnvijAnAti || 4|| mantra 5 ##[III.ii.5]## chakShurvai grahaH | sa rUpeNAtigrAheNa gR^ihItashchakShuShA hi rUpANi pashyati || 5|| mantra 6 ##[III.ii.6]## shrotraM vai grahaH | sa shabdenAtigrAheNa gR^ihItaH shrotreNa hi shabdA~nshR^iNoti | mantra 7 ##[III.ii.7]## mano vai grahaH | sa kAmenAtigrAheNa gR^ihIto manasA hi kAmAnkAmayate || 7|| mantra 8 ##[III.ii.8]## hastau vai grahaH | sa karmaNA.atigrAheNa gR^ihIto hastAbhyA{\m+} hi karma karoti || 8|| mantra 9 ##[II.ii.9]## tvagvai grahaH | sa sparshenAtigrAheNa gR^ihItastvachA hi sparshAnvedayata | ityete.aShTau grahA aShTAvatigrahAH || 9|| mantra 10 ##[III.ii.10]## yAj~navalkyeti hovAcha yadida{\m+} sarvaM mR^ityoranna.n kA svitsA devatA yasyA mR^ityurannamityagnirvai mR^ityuH so.apAmannamapa punarmR^ityuM jayati || 10|| mantra 11 ##[III.ii.11]## yAj~navalkyeti hovAcha yatrAyaM puruSho mriyata udasmAtprANAH krAmantyaho3 neti neti hovAcha yAj~navalkyo.atraiva samavanIyante sa uchChvayatyAdhmAyati AdhmAto mR^itaH shete || 11|| mantra 12 [##III.ii.12]## yAj~navalkyeti hovAcha yatrAyaM puruSho mriyate kimenaM na jahAtIti | nAmetyanantaM vai nAmAnantA vishve devA anantameva sa tena lokaM jayati || 12|| mantra 13 ##[III.ii.13]## yAj~navalkyeti hovAcha yatrAsya puruShasya mR^itasyAgniM vAgapyeti vAtaM prANashchakShurAdityaM manashchandra.n dishaH shrotraM pR^ithivI{\m+} sharIramAkAshamAtmauShadhIrlomAni vanaspatInkeshA apsu lohitaM cha retashcha nidhIyate kvAyaM tadA puruSho bhavatItyahara saumya hastaM ArtabhAgeti hovA.a.achAvAmevaitasya vediShyAvo na nAvetatsajana iti | tau hotkramya mantrayAM chakrAte tau ha yadUchatuH karma haiva tadUchaturatha ha yatprasha{\m+}satuH karma haiva tat prasha{\m+}satuH puNyo vai puNyena karmaNA bhavati pApaH pApeneti | tato ha jAratkArava ArtabhAga upararAma || 13|| iti dvitIyaM brAhmaNam || atha tR^itIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.iii.1]## atha hainaM bhujyurlAhyAyaniH paprachCha | yAj~navalkyeti hovAcha madreShu charakAH paryavrajAma te pata~nchalasya kApyasya gR^ihAnaima | tasyA.a.asId duhitA gandharvagR^ihItA tamapR^ichChAma ko.asIti | so.abravIt sudhanvA.a.a~Ngirasa iti | taM yadA lokAnAmantAnapR^ichChAmAthaitadathainamabrUma kva pArikShitA abhavanniti kva pArikShitA abhavan sa tvA pR^ichChAmi yAj~navalkya kva pArikShitA abhavanniti || 1|| mantra 2 ##[III.iii.2]## sa hovAchovAcha vai so.agachChanvai te tad yatrAshvamedhayAjino gachChantIti | kva nvashvamedhayAjino gachChantIti | dvAtri{\m+}shata.n vai devarathAhnyAnyayaM lokasta{\m+} samantaM pR^ithivI dvistAvatparyeti tA{\m+} samantaM pR^ithivI dvistAvatsamudraH paryeti | tadyAvatI kShurasya dhArA yAvadvA makShikAyAH patra.n tAvAnantareNA.a.akAshastAn indraH suparNo bhUtvA vAyave prAyachChat tAn vAyurAtmani dhitvA tatrAgamayadyatra ashvamedhayAjino.abhavannityevamiva vai sa vAyumeva prashasha{\m+}sa tasmAdvAyureva vyaShTirvAyuH samaShTirapa punarmR^ityuM jayati ya evaM veda | tato ha bhujyurlAhyAyanirupararAma || 2|| iti tR^itIyaM brAhmaNam || atha chaturthaM brahmaNam | mantra 1 ##[III.iv.1]## atha hainamUShastashchAkrAyaNaH paprachCha | yAj~navalkyeti hovAcha yatsAkShAdaparokShAdbrahma ya AtmA sarvAntarastaM me vyAchakShvetyeSha ta AtmA sarvAntaraH | katamo yAj~navalkya sarvAntaro | yaH prANena prANiti sa ta AtmA sarvAntaro yo.apAnenApAniti sa ta AtmA sarvAntaro yo vyAnena vyAniti sa ta AtmA sarvAntaro ya udAnenodAniti sa ta AtmA sarvAntara eSha ta AtmA sarvAntaraH || 1|| mantra 2 ##[III.iv.2]## sa hovAchoShastashchAkrAyaNaH yathA vibrUyAdasau gaurasAvashva ityevamevaitadvyapadiShTaM bhavati | yadeva sAkShAdaparokShAd brahma ya AtmA sarvAntaraH taM me vyAchakShveti | eSha ta AtmA sarvAntaraH | katamo yAj~navalkya sarvAntaro | na dR^iShTerdraShTAraM pashyerna shruteH shrotAra{\m+} shR^iNuyA na matermantAraM manvIthA na vij~nAtervij~nAtAraM vijAnIyA eSha ta AtmA sarvAntaro.ato.anyadArta.n tato hoShastaschAkrAyaNa upararAma || 2|| iti chaturthaM brAhmaNam || atha pa~nchamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.v.1]## atha hainaM kaholaH kauShItakeyaH paprachCha paprachCha yAj~navalkyeti hovAcha yadeva sAkShAdaparokShAdbrahma ya AtmA sarvAntarastaM me vyAchakShvetyeSha ta AtmA sarvAntaraH | katamo yAj~navalkya sarvAntaro | yo.ashanAyApipAse shokaM mohaM jarAM mR^ityumatyetyetaM vai tamAtmAnaM viditvA brAhmaNAH putraiShaNAyAshcha vittaiShaNAyAshcha lokaiShaNAyAshcha vyutthAyAtha bhikShAcharyaM charanti | yA hyeva putraiShaNA sA vittaiShaNA yA vittaiShaNA sA lokaiShaNobhe hyete eShaNe eva bhavatastasmAdbrAhmaNaH pANDityaM nirvidya bAlyena tiShThAset | bAlyaM cha pANDityaM cha nirvidyAtha muniramaunaM cha maunaM cha nirvidyAtha brAhmaNaH | sa brAhmaNaH kena syAd yena syAt tenedR^isha evAto.anyadArtam | ya evaM veda evAto.anyadArtam | tato ha kaholaH kauShItakeya upararAma || 1|| iti pa~nchamaM brAhmaNam || atha ShaShThaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.vi.1]## atha hainaM gArgI vAchaknavI paprachCha yAj~navalkyeti hovAcha yadida{\m+} sarvamapsvotaM cha protaM cha kasminnu khalvApa otAshcha protAshcheti | vAyau gArgIti | kasminnu khalu vAyurotashcha protashchetyantarikShalokeShu gArgIti | kasminnu khalvantarikShalokA otAshcha protAshcheti | gandharvalokeShu gArgIti | kasminnu gandharvalokA otAshcha protAshchetyAdityalokeShu gArgIti | kasmin nu khalvAdityalokA otAshcha protAshcheti | chandralokeShu gArgIti | kasminnu khalu chandralokA otAshcha protAshcheti | nakShatralokeShu gArgIti | kasminnu khalu nakShatralokA otAshcha protAshcheti | devalokeShu gArgIti | kasminnu khalu devalokA otAshcha protAshcheti indralokeShu gArgIti | kasminnu khalvindralokA otAshcha protAshcheti | prajApatilokeShu gArgIti | kasminnu khalu prajApatilokA otAshcha protAshcheti | brahmalokeShu gArgIti | kasminnu khalu brahmalokA otAshcha protAshcheti | sa hovAcha gArgi mAtiprAkShIrmA te mUrdhA vyapaptadanatiprashnyAM vai devatAmatipR^ichChasi | gArgi mA.atiprAkShIriti | tato ha gArgI vAchaknavyupararAma || 1|| iti ShaShThaM brAhmaNam || atha saptamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.vii.1]## atha hainamUddAlaka AruNiH paprachCha yAj~navalkyeti hovAcha madreShvavasAma pata~nchalasya kApyasya gR^iheShu yaj~namadhIyAnAstasyA.a.asIdbhAryA gandharvagR^ihItA | tamapR^ichChAma ko.asIti | so.abravIt kabandha AtharvaNa iti | so.abravItpata~nchalaM kApyaM yAj~nikA{\m+}shcha vettha nu tvaM kApya tatsUtraM yenAyaM cha lokaH parashcha lokaH sarvANi cha bhUtAni sandR^ibdhAni bhavantIti | so.abravItpata~nchalaH kApyo nAhaM tad bhagavan vedeti | so.abravIt pata~nchalaM kApyaM yAj~nikA{\m+}shchaH vettha nu tvaM kApya tamantaryAmiNaM ya imaM cha lokaM paraM cha loka{\m+} sarvANi cha bhUtAni yo.antaro yamayatIti | so.abravIt pata~nchalaH kApyo nAhaM taM bhagavan vedeti | so.abravIt pata~nchalaM kApyaM yAj~nikA{\m+}shcha yo vai tat kApya sUtraM vidyAttaM chAntaryAmiNamiti sa brahmavit sa lokavit sa devavit sa vedavit sa bhUtavit sa Atmavit sa sarvaviditi tebhyo.abravIt tadahaM veda | tachchettvaM yAj~navalkya sUtramavidvA{\m+}staM chAntaryAmiNaM brahmagavIrudajase mUrdhA te vipatiShyatIti | veda vA ahaM gautama tatsUtraM taM chAntaryAmiNamiti | yo vA idaM kashchidbrUyAt veda vedeti | yathA vettha tathA brUhIti || 1|| mantra 2 ##[III.vii.2]## sa hovAcha vAyurvai gautama tatsUtraM vAyunA vai gautama sUtreNAyaM cha lokaH parashcha lokaH sarvANi cha bhUtAni sandR^ibdhAni bhavanti | tasmAdvai gautama puruShaM pretamAhurvyasra{\m+}siShatAsyA~NgAnIti vAyunA hi gautama sUtreNa sa.ndR^ibdhAni bhavantItyevamevaitad yAj~navalkyAntaryAmiNaM brUhIti || 2|| mantra 3 ##[III.vii.3]## yaH pR^ithivyAM tiShThanpR^ithivyA antaro yaM pR^ithivI na veda yasya pR^ithivI sharIra.n yaH pR^ithivImantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 3|| mantra 4 ##[III.vii.4]## yo.apsu tiShThannadbhyo.antaro yamApo na viduH yasyApaH sharIraM yo.apo.antaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 4|| mantra 5 ##[III.vii.5]## yo.agnau tiShThannagnerantaro yamagnirna veda yasyAgniH sharIraM yo.agnimantaro yamayati eSha ta AtmAntaryAmyamR^itaH || 5|| mantra 6 ##[III.vii.6]## yo.antarikShe tiShThannantarikShAdantaro yamantarikShaM na veda yasyAntarikSha{\m+} sharIra.n yo.antarikShamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 6|| mantra 7 ##[III.vii.7]## yo vAyau tiShThanvAyorantaro yaM vAyurna veda yasya vAyuH sharIra.n yo vAyumantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 7|| mantra 8 ##[III.vii.8]## yo divi tiShThandivo.antaro yaM dyaurna veda yasya dyauH sharIra.n yo divamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 8|| mantra 9 ##[III.vii.9]## ya Aditye tiShThannAdityAdantaro yamAdityo na veda yasyA.a.adityaH sharIraM ya Adityamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 9|| mantra 10 ##[III.vii.10]## yo dikShu tiShThandigbhyo.antaro yaM disho na viduryasya dishaH sharIra.n yo disho.antaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 10|| mantra 11 ##[III.vii.11]## yashchandratArake tiShTha{\m+}chandratArakAdantaro yaM chandratArakaM na veda yasya chandratAraka{\m+} sharIra.n yashchandratArakamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 11|| mantra 12 ##[III.vii.12]## ya AkAshe tiShThannAkAshAdantaro yamAkAsho na veda yasyA.a.akAshaH sharIra.n ya AkAshamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 12|| mantra 13 ##[III.vii.13]## yastamasi tiShTha{\m+}stamaso.antaro yaM tamo na veda yasya tamaH sharIra.n yastamo.antaro yamayatyeSha ta AtmAntaryAmyamR^itaH || 13|| mantra 14 ##[III.vii.14]## yastejasi tiShTha{\m+}stejaso.antaro yaM tejo na veda yasya tejaH sharIraM yastejo.antaro yamayatysa eSha ta AtmA.antaryAmyamR^ita ityadhidaivataM athAdhibhUtam || 14|| mantra 15 ##[III.vii.15]## yaH sarveShu bhUteShu tiShThansarvebhyo bhUtebhyo.antaro ya{\m+} sarvANi bhUtAni na viduryasya sarvANi bhutAni sharIra.n yaH sarvANi bhUtAnyantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^ita ityadhibhUtamathAdhyAtmam || 15|| mantra 16 ##[III.vii.16]## yaH prANe tiShThanprANAdantaro yaM prANo na veda yasya prANaH sharIra.n yaH prANamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 16|| mantra 17 ##[III.vii.17]## yo vAchi tiShThanvAcho.antaro yaM vA~Nna veda yasya vAk sharIra.n yo vAchamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 17|| mantra 18 ##[III.vii.18]## yashchakShuShi tiShTha{\m+}shchakShuSho.antaro yaM chakShurna veda yasya chakShuH sharIra.n yashchakShurantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 18|| mantra 19 ##[III.vii.19]## yaH shrotre tiShTha~nChrotrAdantaro ya{\m+} shrotraM na veda yasya shrotra{\m+} sharIra.n yaH shrotramantaro yamayatysa eSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 19|| mantra 20 ##[III.vii.20]## yo manasi tiShThanmanaso.antaro yaM mano na veda yasya manaH sharIraM yo mano.antaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 20|| mantra 21 ##[III.vii.21]## yastvachi tiShTha{\m+}stvacho.antaro yaM tva~Nna veda yasya tvak sharIraM yastvachamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 21|| mantra 22 ##[III.vii.22]## yo vij~nAne tiShThanvij~nAnAdantaro ya{\m+} vij~nAnaM na veda yasya vij~nAna{\m+} sharIra.n yo vij~nAnamantaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^itaH || 22|| mantra 23 ##[III.vii.23]## yo retasi tiShThan retaso.antaro ya{\m+} reto na veda yasya retaH sharIraM yo reto.antaro yamayatyeSha ta AtmA.antaryAmyamR^ito.adR^iShTo draShTA.ashrutaH shrotA.amato mantA.avij~nato vij~nAtA | nAnyo.ato.asti draShTA nAnyo.ato.asti shrotA nAnyo.ato.asti mantA nAnyo.ato.asti vij~nAtaiSha ta AtmA.antaryAmyamR^ito.ato.anyadArta.n tato hoddAlaka AruNirupararAma || 23|| iti saptamaM brAhmaNam || atha aShTamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.viii.1]## atha ha vAchaknavyuvAcha brAhmaNA bhagavanto hantAhamimaM dvau prashnau prakShyAmi tau chenme vakShyati na vai jAtu yuShmAkamimaM kashchidbrahmodyaM jeteti | pR^ichCha gArgIti || 1|| mantra 2 ##[III.viii.2]## sA hovAchAhaM vai tvA yAj~navalkya yathA kAshyo vA vaideho vograputra ujjyaM dhanuradhijyaM kR^itvA dvau bANavantau sapatnAtivyAdhinau haste kR^itvopottiShThedevamevAhaM tvA dvAbhyAM prashnAbhyAmupodasthAm | tau me brUhIti | pR^ichCha gArgIti || 2|| mantra 3 ##[III.viii.3]## sA hovAcha yadUrdhvaM yAj~navalkya divo yadavAkpR^ithivyA yadantarA dyAvApR^ithivI ime yadbhUtaM cha bhavachcha bhaviShyachchetyAchakShate kasmi{\m+}stadotaM cha protaM cheti || 3|| mantra 4 ##[III.viii.4]## sa hovAcha yadUrdhvaM gArgi divo yadavAkpR^ithivyA yadantarA dyAvApR^ithivI ime yadbhUtaM cha bhavachcha bhaviShyachchetyAchakShata AkAshe tadotaM cha protaM cheti || 4|| mantra 5 ##[III.viii.5]## sA hovAcha namaste.astu yAj~navalkya yo ma etaM vyavocho.aparasmai dhArayasveti | pR^ichCha gArgIti || 5|| mantra 6 ##[III.viii.6]## sA hovAcha yadUrdhvaM yAj~navalkya divo yadavAk pR^ithivyAH yadantarA dyAvApR^ithivI ime yadbhUtaM cha bhavachcha bhaviShyachchetyAchakShate AchakShate kasmi{\m+}stadotaM cha protaM cheti || 6|| mantra 7 ##[III.viii.7]## sa hovAcha yadUrdhvaM gArgi divo yadavAkpR^ithivyA yadantarA dyAvApR^ithivI ime yadbhUtaM cha bhavachcha bhaviShyachchetyAchakShata AkAsha eva tadotaM cha protaM cheti | kasminnu khalvAkAsha otashcha protashcheti || 7|| mantra 8 ##[III.viii.8]## sa hovAchaitadvai tadakShara.a gArgi brAhmaNA abhivadantyasthUlamanaNvahrasvamadIrghamalohitamasnehamachChAyamatamo\- .avAyvanAkAshamasa~NgaM achakShuShkamashrotramavAg amano.atejaskamaprANamamukhamamAtraM anantaramabAhya.n na tadashnAti kiM chana na tadashnAti kashchana || 8|| mantra 9 ##[III.viii.9]## etasya vA akSharasya prashAsane gArgi sUryAchandramasau vidhR^itau tiShThata etasya vA akSharasya prashAsane gArgi dyAvApR^ithivyau vidhR^ite tiShThata etasya vA akSharasya prashAsane gArgi nimeShA muhUrtA ahorAtrANyardhamAsA mAsA R^itavaH saMvatsarA iti vidhR^itAstiShThantyetasya vA akSharasya prashAsane gArgi prAchyo.anyA nadyaH syandante shvetebhyaH parvatebhyaH pratIchyo.anyA yAM yAM cha dishamanvetasya vA akSharasya prashAsane gArgi dadato manuShyAH prasha{\m+}santi yajamAnaM devA darvIM pitaro.anvAyattAH || 9|| mantra 10 ##[III.viii.10]## yo vA etadakShara.n gArgyaviditvA.asmi{\m+}lloke juhoti yajate tapastapyate bahUni varShasahasrANyantavadevAsya tadbhavati loko bhavati yo vA etadakSharaM gArgyaviditvA.asmAllokAtpraiti sa kR^ipaNo.atha ya etadakShara.n gArgi viditvA.asmAllokAtpraiti sa brAhmaNaH || 10|| mantra 11 ##[III.viii.11]## tadvA etadakShara.n gArgyadR^iShTaM draShTR^ishruta{\m+} shrottramataM mantravij~nAtaM vij~nAtR^i nAnyadato.asti draShTR^i nAnyadato.asti shrotR^i nAnyadato.asti mantR^i nAnyadato.asti vij~nAttretasminnu khalvakShare gArgyAkAsha otashcha protashcheti || 11|| mantra 12 ##[III.viii.12]## sA hovAcha brAhmaNA bhagavantastadeva bahu manyedhvaM yadasmAnnamaskAreNa muchyedhvaM na vai jAtu yuShmAkamimaM kashchidbrahmodyaM jeteti tato ha vAchaknavyupararAma || 12|| ityaShTamaM brAhmaNam || atha navamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[III.ix.1]## atha hainaM vidagdhaH shAkalyaH paprachCha kati devA yAj~navalkyeti | sa haitayaiva nividA pratipede yAvanto vaishvadevasya nividyuchyante trayashcha trI cha shatA trayashcha trI cha sahasretyomiti hovAcha katyeva devA yAj~navalkyeti | trayastri{\m+}shadityomiti hovAcha | katyeva devA yAj~navalkyeti | ShaDityomiti hovAcha | katyeva devA yAj~navalkyeti | traya ityomiti hovAcha | katyeva devA yAj~navalkyetydvAvityomiti hovAcha | katyeva devA yAj~navalkyetyadhyardha ityomiti hovAcha | katyeva devA yAj~navalkyetyeka ityomiti hovAcha | katame te trayashcha trI cha shatA trayashcha trI cha sahasreti || 1 || mantra 2 ##[III.ix.2]## sa hovAcha mahimAna evaiShAmete trayastri{\m+}shattveva devA iti katame te trayastri{\m+}shadityaShTau vasava ekAdasha rudrA dvAdashA.a.adityAste ekatri{\m+}shadindrashchaiva prajApatishcha trayastri{\m+}shAviti || 2|| mantra 3 ##[III.ix.3]## katame vasava ityagnishcha pR^ithivI cha vAyushchAntarikShaM chA.a.adityashcha dyaushcha candramAshcha nakShatrANi chaite vasava eteShu hIda.n vasu sarva{\m+} hitamiti tasmAdvasava iti || 3|| mantra 4 ##[III.ix.4]## katame rudrA iti | dasheme puruShe prANA AtmaikAdashaste yadA.asmAchCharIrAnmartyAdutkrAmantyatha rodayanti tadyadrodayanti tasmAdrudrA iti || 4|| mantra 5 ##[III.ix.5]## katama AdityA iti | dvAdasha vai mAsAH saMvatsarasyaita AdityA ete hIda{\m+} sarvamAdadAnA yanti te yadida{\m+} sarvamAdadAnA yanti tasmAdAdityA iti || 5|| mantra 6 ##[III.ix.6]## katama indraH katamaH prajApatiriti | stanayitnurevendro yaj~naH prajApatiriti | katamaH stanayitnurityashaniriti | katamo yaj~na iti | pashava iti || 6|| mantra 7 ##[III.ix.7]## katame ShaDityagnishcha pR^ithivI cha vAyushchAntarikSha.n chA.a.adityashcha dyaushchaite ShaD ete hIda{\m+} sarvaM ShaDiti || 7|| mantra 8 ##[III.ix.8]## katame te trayo devA iti ima eva trayo lokA eShu hIme sarve devA iti | katamau tau dvau devAvityannaM chaiva prANashcheti | katamo.adhyardha iti | yo.ayaM pavata iti || 8|| mantra 9 ##[III.ix.9]## tadAhuryadayameka eva eka ivaiva pavate .Atha kathamadhyardha iti | yadasminnida{\m+} sarvamadhyArdhnot tenAdhyardha iti | katama eko deva iti | prANa iti sa brahma tyadityAchakShate || 9|| mantra 10 ##[III.ix.10]## pR^ithivyeva yasyA.a.ayatanamagnirloko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, parAyaNaM sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNaM yamAttha ya evAya{\m+} shArIraH puruShaH sa eSha | vadaiva shAkalya tasya kA devatetyamR^itamiti hovAcha || 10|| mantra 11 ##[III.ix.11]## kAma eva yasyA.a.ayatana{\m+} hR^idayaM loko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNaM yamAttha ya evAyaM kAmamayaH puruShaH sa eSha vadaiva shAkalya tasya kA devateti | striya iti hovAcha || 11|| mantra 12 ##[III.ix.12]## rUpANyeva yasyA.a.ayatanaM chakShurloko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNaM yamAttha ya evAsAvAditye puruShaH sa eSha vadaiva shAkalya tasya kA devateti | satyamiti hovAcha || 12|| mantra 13 ##[III.ix.13]## AkAsha eva yasyA.a.ayatana{\m+} shrotraM loko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNaM yamAttha ya evAya{\m+} shrautraH prAtishrutkaH puruShaH sa eSha vadaiva shAkalya tasya kA devateti | disha iti hovAcha || 13|| mantra 14 ##[III.ix.14]## tama eva yasyA.a.ayatana{\m+} hR^idayaM loko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNaM yamAttha ya evAyaM ChAyAmayaH puruShaH sa eSha vadaiva shAkalya tasya kA devateti | mR^ityuriti hovAcha || 14|| mantra 15 ##[III.ix.15]## rUpANyeva yasyA.a.ayatanaM chakShurloko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, parAyaNaM sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNa.n yamAttha ya evAyamAdarshe puruShaH sa eSha vadaiva shAkalya tasya kA devatetyasuriti hovAcha || 15|| mantra 16 ##[III.ix.16]## Apa eva yasyA.a.ayatana{\m+} hR^idayaM loko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, parAyaNaM sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNaM yamAttha ya evAyamapsu puruShaH sa eSha vadaiva shAkalya tasya kA devateti | varuNa iti hovAcha || 16|| mantra 17 ##[III.ix.17]## reta eva yasyA.a.ayatana{\m+} hR^idayaM loko mano jyotiryo vai taM puruShaM vidyAtsarvasyA.a.atmanaH parAyaNa{\m+}, sa vai veditA syAd yAj~navalkya | veda vA ahaM taM puruSha{\m+} sarvasyA.a.atmanaH parAyaNaM yamAttha ya evAyaM putramayaH puruShaH sa eSha vadaiva shAkalya tasya kA devateti | prajApatiriti hovAcha || 17|| mantra 18 ##[III.ix.18]## shAkalyeti hovAcha yAj~navalkyastvA{\m+} svidime brAhmaNA a~NgArAvakShayaNamakratA3 iti || 18|| mantra 19 ##[III.ix.19]## yAj~navalkyeti hovAcha shAkalyo yadidaM kurupa~nchAlAnAM brAhmaNAnatyavAdIH kiM brahma vidvAniti | disho veda sadevAH sapratiShThA iti | yaddisho vettha sadevAH sapratiShThAH || 19|| mantra 20 ##[III.ix.20]## kindevato.asyAM prAchyAM dishyasItyAdityadevata iti | sa AdityaH kasminpratiShThita iti | chakShuShIti | kasminnu chakShuH pratiShThitamiti | rUpeShviti chakShuShA hi rUpANi pashyati | kasminnu rUpANi pratiShThitAnIti | hR^idaya iti hovAcha hR^idayena hi rUpANi jAnAti hR^idaye hyeva rUpANi pratiShThitAni bhavantItyevamevaitad yAj~navalkya || 20|| mantra 21 ##[III.ix.21]## kindevato.asyAM dakShiNAyAM dishyasIti | yamadevata iti | sa yamaH kasminpratiShThita iti | yaj~na iti | kasminnu yaj~naH pratiShThita iti. dakShiNAyAmiti | kasminnu dakShiNA pratiShThiteti shraddhAyAmiti yadA hyeva shraddhatte.atha dakShiNAM dadAti shraddhAyA{\m+} hyeva dakShiNA pratiShThiteti kasminnu shraddhA pratiShThiteti hR^idaya iti hovAcha hR^idayena hi shraddhAM jAnAti hR^idaye hyeva shraddhA pratiShThitA bhavatItyevamevaitad yAj~navalkya || 21|| mantra 22 ##[III.ix.22]## kindevato.asyAM pratIchyAM dishyasIti | varuNadevata iti | sa varuNaH kasmin pratiShThita ityapsviti | kasminnvApaH pratiShThiteti retasIti | kasminnu retaH pratiShThiteti iti hR^idaya iti tasmAdapi pratirUpaM jAtamAhurhR^idayAdiva sR^ipto hR^idayAdiva nirmita iti hR^idaye hyeva retaH pratiShThitaM bhavatItyevamevaitad yAj~navalkya || 22|| mantra 23 ##[III.ix.23]## kindevato.asyAmudIchyAM dishyasIti | somadevata iti | sa somaH kasminpratiShThita iti | dIkShAyAmiti | kasminnu dIkShA pratiShThiteti satya iti tasmAdapi dIkShitamAhuH satyaM vadeti satye hyeva dIkShA pratiShThiteti kasminnu satyaM pratiShThitamiti hR^idaya iti hovAcha hR^idayena hi satyaM jAnAti hR^idaye hyeva satyaM pratiShThitaM bhavatItyevamevaitad yAj~navalkya || 23|| mantra 24 ##[III.ix.24]## kindevato.asyAM dhruvAyAM dishyasItyagnidevata iti | so.agniH kasminpratiShThita iti vAchIti | kasminnu vAkpratiShThiteti hR^idaya iti | kasminnu hR^idayaM pratiShThitamiti mantra 25 ##[III.ix.25]## ahalliketi hovAcha yAj~navalkyo yatraitadanyatrAsmanmanyAsai | yaddhyetadanyatrAsmatsyAchChvAno vainadadyurvayA{\m+}si vainadvimathnIranniti || 25|| mantra 26 ##[III.ix.26]## kasminnu tvaM chAtmA cha pratiShThitau {} stha iti | prANa iti | kasminnu prANaH pratiShThita ityapAna iti | kasminnvapAnaH pratiShThita iti | vyAna iti | kasminnu vyAnaH pratiShThita ityudAna iti | kasminnUdAnaH pratiShThita iti | samAna iti | sa eSha neti netyAtmA.agR^ihyo na hi gR^ihyate.ashIryo na hi shIryate.asa~Ngo na hi sajyate.asito na vyathate na riShyatyetAnyaShTAvAyatanAnyaShTau lokA aShTau devA aShTau puruShAH | sa yastAnpuruShAnniruhya pratyuhyAtyakrAmat taM tvaupaniShadaM puruShaM pR^ichChAmi | taM chenme na vivakShyasi mUrdhA te vipatiShyatIti | ta{\m+} ha na mene shAkalyastasya ha mUrdhA vipapAta api hAsya parimoShiNo.asthInyapajahruranyanmanyamAnAH || 26|| mantra 27 ##[III.ix.27]## atha hovAcha brAhmaNA bhagavanto yo vaH kAmayate sa mA pR^ichChatu sarve vA mA pR^ichChata yo vaH kAmayate taM vaH pR^ichChAmi sarvAnvA vaH pR^ichChAmIti | te ha brAhmaNA na dadhR^iShuH || 27|| mantra 28 ##[III.ix.28]## tAnhaitaiH shlokaiH paprachCha yathA vR^ikSho vanaspatistathaiva puruSho.amR^iShA tasya lomAni parNAni tvagasyotpATikA bahiH || 1|| tvacha evAsya rudhiraM prasyandi tvacha utpaTaH tasmAttadatR^iNNAtpraiti raso vR^ikShAdivA.a.ahatAt || 2|| mA{\m+}sAnyasya shakarANi kinATa{\m+} snAva tatsthiram | asthInyantarato dArUNi majjA majjopamA kR^itA || 3|| yadvR^ikSho vR^ikNo rohati mUlAnnavataraH punaH martyaH svinmR^ityunA vR^ikNaH kasmAnmUlAtprarohati || 4|| retasa iti mA vochata jIvatastatprajAyate dhAnAruha iva vai vR^ikSho.a~njasA pretya sambhavaH || 5|| yatsamUlamAvR^iheyurvR^ikShaM na punarAbhavet | martyaH svinmR^ityunA vR^ikNaH kasmAnmUlAtprarohati || 6|| jAta eva na jAyate ko nvenaM janayetpunaH vij~nAnamAnandaM brahma rAtirdAtuH parAyaNaM tiShThamAnasya tadvida iti || 7|| || 28 || iti navamaM brAhmaNam || || iti bR^ihadAraNyakopaniShadi tR^itIyo.adhyAyaH || \section{atha chaturto.adhyAyaH |} atha prathamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[IV.i.1]## OM janako ha vaideha AsAM chakre.atha ha yAj~navalkya AvavrAja | ta{\m+} hovAcha yAj~navalkya kimarthamachArIH pashUnichChannaNvantAnityubhayameva samrAD iti hovAcha || 1|| mantra 2 ##[IV.i.2]## yatte kashchidabravIt tachChR^iNavAmetyabravIn me jitvA shailinirvAgvai brahmeti | yathA mAtR^imAnpitR^imAnAchAryavAnbrUyAt tathA tachChailirabravId vAgvai brahmetyavadato hi ki{\m+} syAdityabravIttu te tasyA.a.ayatanaM pratiShThAm | na me.abravIdityekapAdvA etat samrAD iti | sa vai no brUhi yAj~navalkya | vAgevA.a.ayatanamAkAshaH pratiShThA praj~netyenadupAsIta | kA praj~natA yAj~navalkya | vAgeva samrAD iti hovAcha vAchA vai samrAD bandhuH praj~nAyata R^igvedo yajurvedaH sAmavedo.atharvA~Ngirasa itihAsaH purANaM vidyA upaniShadaH shlokAH sUtrANyanuvyAkhyAnAni vyAkhyAnAnIShTa{\m+} hutamAshitaM pAyitamayaM cha lokaH parashcha lokaH sarvANi cha bhUtAni vAchaiva sarvANi cha bhUtAni vAchA eva samrAT praj~nAyante vAgvai samrAT paramaM brahma nainaM vAgjahAti sarvANyenaM bhUtAnyabhikSharanti | devo bhUtvA devAnapyeti ya evaM vidvAnetadupAste | hastyR^iShabha{\m+} sahasraM dadAmIti hovAcha janako vaidehaH | sa hovAcha yAj~navalkyaH pitA me.amanyata nAnanushiShya hareteti || 2|| mantra 3 ##[IV.i.3]## yadeva te kashchidabravIttachChR^iNavAmetyabravInma Uda~NkaH shaulbAyanaH prANo vai brahmeti | yathA mAtR^imAnpitR^imAnAchAryavAnbrUyAt tathA tachChaulvAyano.abravIt prANo vai brahmetyaprANato hi ki{\m+} syAdityabravIttu te tasyA.a.ayatanaM pratiShThAm | na me.abravIdityekapAdvA etat samrAD iti | sa vai no brUhi yAj~navalkya | prANa evA.a.ayatanamAkAshaH pratiShThA priyamityenadupAsIta | kA priyatA yAj~navalkya | prANa eva samrAD iti hovAcha prANasya vai samrAT kAmAyAyAjyaM yAjayatyapratigR^ihyasya pratigR^ihNAtyapi tatra vadhAsha~NkaM bhavati yAM dishameti prANasyaiva samrAT kAmAya prANo vai samrAT paramaM brahma | nainaM prANo jahAti sarvANyenaM bhUtAnyabhikSharanti | devo bhUtvA devAnapyeti ya evaM vidvAnetadupAste | hastyR^iShabha{\m+} sahasraM dadAmIti hovAcha janako vaidehaH | sa hovAcha yAj~navalkyaH pitA me.amanyata nAnanushiShya hareteti || 3|| mantra 4 ##[IV.i.4]## yadeva te kashchidabravIt tachChR^iNavAmetyabravInme barkurvArShNashchakShurvai brahmeti | yathA mAtR^imAnpitR^imAnAchAryavAn brUyAt tathA tadvArShNo.abravItchchakShurvai brahmetyapashyato hi ki{\m+} syAdityabravIttu te tasyA.a.ayatanaM pratiShThAm | na me.abravIdityekapAdvA etat samrAD iti | sa vai no brUhi yAj~navalkya | chakShurevA.a.ayatanamAkAshaH pratiShThA satyamityetadupAsIta | kA satyatA yAj~navalkya | chakShureva samrAD iti hovAcha chakShuShA vai samrAT pashyantamAhuradrAkShIriti | sa AhAdrAkShamiti tatsatyaM bhavati chakShurvai samrAT paramaM brahma naina.n chakShurjahAti sarvANyenaM bhUtAnyabhikSharanti | devo bhUtvA devAnapyeti ya evaM vidvAnetadupAste | hastyR^iShabha{\m+} sahasraM dadAmIti hovAcha janako vaidehaH | sa hovAcha yAj~navalkyaH pitA me.amanyata nAnanushiShya hareteti ||4|| mantra 5 ##[IV.i.5]## yadeva te kashchidabravIt tachChR^iNavAmetyabravInme gardabhIvipIto bhAradvAjaH shrotraM vai brahmeti yathA mAtR^imAnpitR^imAnAchAryavAnbrUyAt tathA tadbhAradvAjo.abravIchChrotraM vai brahmetyashR^iNvato hi ki{\m+} syAdityabravIttu te tasyA.a.ayatanaM pratiShThAm | na me.abravIdityekapAdvA etat samrAD iti | sa vai no brUhi yAj~navalkya | shrotramevA.a.ayatanamAkAshaH pratiShThA.anantamityenadupAsIta | kA.anantatA yAj~navalkya | disha eva samrAD iti hovAcha tasmAdvai samrAD api yAM kA~ncha dishaM gachChati naivAsyA antaM gachChatyanantA hi disho disho vai samrAT shrotra{\m+}shrotraM vai samrAT paramaM brahma | naina{\m+} shrotraM jahAti sarvANyenaM bhUtAnyabhikSharanti | devo bhUtvA devAnapyeti ya evaM vidvAnetadupAste | hastyR^iShabha{\m+} sahasraM dadAmIti hovAcha janako vaidehaH | sa hovAcha yAj~navalkyaH pitA me.amanyata nAnanushiShya hareteti || 5|| mantra 6 ##[IV.i.6]## yadeva te kashchidabravIt tachChR^iNavAmetyabravInme satyakAmo jAbAlo mano vai brahmeti yathA mAtR^imAnpitR^imAnAchAryavAnbrUyAt tathA tajjAbAlo abravIn mano vai brahmetyamanaso hi ki{\m+} syAdityabravIttu te tasyA.a.ayatanaM pratiShThAm | na me.abravIdityekapAdvA etat samrAD iti | sa vai no brUhi yAj~navalkya | mana evA.a.ayatanamAkAshaH pratiShThA.a.ananda ityenadupAsIta | kA.a.anandatA yAj~navalkya | mana eva samrAD iti hovAcha manasA vai samrAT striyamabhihAryate tasyAM pratirUpaH putro jAyate sa Anando | mano vai samrAT paramaM brahma nainaM mano jahAti sarvANyenaM bhUtAnyabhikSharanti | devo bhUtvA devAnapyeti ya evaM vidvAnetadupAste | hastyR^iShabha{\m+} sahasraM dadAmIti hovAcha janako vaidehaH | sa hovAcha yAj~navalkyaH pitA me.amanyata nAnanushiShya hareteti || 6|| mantra 7 ##[IV.i.7]## yadeva te kashchidabravIt tachChR^iNavAmetyabravInme vidagdhaH shAkalyo hR^idayaM vai brahmeti yathA mAtR^imAnpitR^imAnAchAryavAnbrUyAt tathA tachChAkalyo.abravId dhR^idayaM vai brahmetyahR^idayasya hi ki{\m+} syAdityabravIttu te tasyA.a.ayatanaM pratiShThAM {} | na me.abravIdityekapAdvA etat samrAD iti | sa vai no brUhi yAj~navalkya | hR^idayamevA.a.ayatanamAkAshaH pratiShThA sthitirityenadupAsIta | kA sthititA yAj~navalkya | hR^idayameva samrAD iti hovAcha hR^idayaM vai samrAT sarveShAM bhUtAnAmAyatana{\m+} hR^idayaM vai samrAT, sarveShAM bhUtAnAM pratiShThA hR^idaye hyeva samrAT sarvANi bhUtAni pratiShThitAni bhavanti hR^idayaM vai samrAT paramaM brahma naina{\m+} hR^idayaM jahAti sarvANyenaM bhUtAnyabhikSharanti | devo bhUtvA devAnapyeti ya evaM vidvAnetadupAste | hastyR^iShabha{\m+} sahasraM dadAmIti hovAcha janako vaidehaH | sa hovAcha yAj~navalkyaH pitA me.amanyata nAnanushiShya hareteti || 7|| iti prathamaM brAhmaNam || atha dvitIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[IV.ii.1]## janako ha vaidehaH kUrchAdupAvasarpannuvAcha namaste.astu yAj~navalkyAnu mA shAdhIti | sa hovAcha yathA vai samrAN mahAntamadhvAnameShyanrathaM vA nAvaM vA samAdadItaivamevaitAbhirupaniShadbhiH samAhitAtmA.asyasi evaM vR^indAraka ADhyaH sannadhItaveda uktopaniShatka ito vimuchyamAnaH kva gamiShyasIti | nAhaM tad bhagavan veda yatra gamiShyAmItyatha vai te.ahaM tadvakShyAmi yatra gamiShyasIti | bravItu bhagavAniti || 1|| mantra 2 ##[IV.ii.2]## indho ha vai nAmaiSha yo.ayaM dakShiNe.akShanpuruShastaM vA etamindha{\m+} santamindra ityAchakShate parokSheNaiva parokShapriyA iva hi devAH pratyakShadviShaH || 2|| mantra 3 ##[IV.ii.3]## athaitadvAme.akShaNi puruSharUpameShA.asya patnI virAT tayoreSha sa{\m+}stAvo ya eSho.antarhR^idaya AkAsho.athainayoretadannaM ya eSho.antarhR^idaye lohitapiNDo.athainayoretatprAvaraNaM yadetadantarhR^idaye jAlakamivAthainayoreShA sR^itiH sa~ncharaNI yaiShA hR^idayAdUrdhvA nADyuchcharati | yathA keshaH sahasradhA bhinna evamasyaitA hitA nAma nADyo.antarhR^idaye pratiShThitA bhavantyevamasya etAshitAsnAma nADyasantarhR^idaye pratiShThitAsbhavanti etAbhirvA etadAsravadAsravati tasmAdeSha praviviktAhAratara ivaiva bhavatyasmAchChArIrAdAtmanaH || 3|| mantra 4 ##[IV.ii.4]## tasya prAchI dikprA~nchaH prANAH dakShiNA digdakShiNe prANAH pratIchI dikpratya~nchaH prANA udIchI diguda~nchaH prANAH UrdhvA digUrdhvAH prANAH avAchI digavA~nchaH prANAH sarvA dishaH sarve prANAH | sa eSha neti netyA.atmAgR^ihyo na hi gR^ihyate.ashIryo na hi shIryate.asa~Ngo na hi sajyate.asito na vyathate na riShyatyvyathate asa~Ngasna hi sajyate asitasna vyathate na riShyati abhayaM vai janaka prApto.asIti hovAcha yAj~navalkyaH | sa hovAcha janako vaideho.abhayaM tvA gachChatAd yAj~navalkya yo no bhagavann abhayaM vedayase namaste.astvime videhA ayamahamasmi || 4|| iti dvitIyaM brAhmaNam || atha tR^itIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[IV.iii.1]## janaka{\m+} ha vaidehaM yAj~navalkyo jagAma sa mene na vadiShya iti sa mene na vadiShya ityatha ha yajjanakashcha vaideho yAj~navalkyashchAgnihotre samUdAte tasmai ha yAj~navalkyo varaM dadau | sa ha kAmaprashnameva vavre | ta{\m+} hAsmai dadau | ta{\m+} ha samrADeva pUrvaM paprachCha || 1|| mantra 2 ##[IV.iii.2]## yAj~navalkya ki~njyotirayaM puruSha ityAdityajyotiH samrAD iti hovAchA.a.adityenaivAyaM jyotiShA.a.aste palyayate karma kurute vipalyetItyevamevaitad yAj~navalkya || 2|| mantra 3 ##[IV.iii.3]## astamita Aditye yAj~navalkya ki~njyotirevAyaM puruSha iti | chandramA evAsya jyotirbhavatIti chandramasaivAyaM jyotiShAste palyayate karma kurute vipalyetItyevamevaitad yAj~navalkya || 3|| mantra 4 ##[IV.iii.4]## astamita Aditye yAj~navalkya chandramasyastamite ki~njyotirevAyaM puruSha ityagnirevAsya jyotirbhavatyagninaivAya.n jyotiShA.a.aste palyayate karma kurute vipalyetItyevamevaitad yAj~navalkya || 4|| mantra 5 ##[IV.iii.5]## astamita Aditye yAj~navalkya chandramasyastamite shAnte.agnau ki~njyotirevAyaM puruSha iti | vAgevAsya jyotirbhavatIti vAchaivAyaM jyotiShAste palyayate karma kurute vipalyetIti | tasmAdvai samrAD api yatra svaH pANirna vinirj~nAyate.atha yatra vAguchcharatyupaiva tatra nyetItyevamevaitad yAj~navalkya || 5|| mantra 6 ##[IV.iii.6]## astamita Aditye yAj~navalkya chandramasyastamite shAnte.agnau shAntAyAM vAchi ki~njyotirevAyaM puruSha ityAtmaivAsya jyotirbhavatyAtmanaivAyaM jyotiShA.a.aste palyayate karma kurute vipalyetIti || 6|| mantra 7 ##[IV.iii.7]## katama Atmeti | yo.ayaM vij~nAnamayaH prANeShu hR^idyantarjyotiH vij~nAnamayaH prANeShu hR^idyantarjyotiH puruShaH puruShassa samAnaH sannubhau lokAvanusa~ncharati | dhyAyatIva lelAyatIva sa hi svapno bhUtvemaM lokamatikrAmati mR^ityo rUpANi || 7|| mantra 8 ##[IV.iii.8]## sa vA ayaM puruSho jAyamAnaH sharIramabhisampadyamAnaH pApmabhiH sa{\m+}sR^ijyate | sa utkrAmanmriyamANaH pApmano vijahAti || 8|| mantra 9 ##[IV.iii.9]## tasya vA etasya puruShasya dve eva sthAne bhavata idaM cha paralokasthAnaM cha sandhyaM tR^itIya{\m+} svapnasthAnaM tasminsandhye sthAne tiShThannete ubhe sthAne pashyatIdaM cha paralokasthAnaM cha atha yathAkramo.ayaM paralokasthAne bhavati tamAkramamAkramyobhayAnpApmana AnandA{\m+}shcha pashyati | pashyati sa yatra prasvapityasya lokasya sarvAvato mAtrAmapAdAya svayaM vihatya svayaM nirmAya svena bhAsA svena jyotiShA prasvapityatrAyaM puruShaH svayaM jyotirbhavati || 9|| mantra 10 ##[IV.iii.10]## na tatra rathA na rathayogA na panthAno bhavantyatha rathAnrathayogAnpathaH sR^ijate | na tatrA.a.anandA mudaH pramudo bhavantyathA.a.anandAnmudaH pramudaH sR^ijate | na tatra veshAntAH puShkariNyaH sravantyo bhavantyatha veshAntAnpuShkariNIH sravantIH sR^ijate sa hi kartA || 10|| mantra 11 ##[IV.iii.11]## tadete shlokA bhavanti svapnena shArIramabhiprahatyA suptaH suptAnabhichAkashIti | shukramAdAya punaraiti sthAna{\m+} hiraNmayaH puruSha ekaha{\m+}saH || 11|| mantra 12 ##[IV.iii.12]## prANena rakShannaparaM kulAyaM bahiShkulAyAdamR^itashcharitvA sa Iyate.amR^ito yatrakAma{\m+} hiraNmayaH puruSha ekaha{\m+}saH || 12|| mantra 13 ##[IV.iii.13]## svapnAnta uchchAvachamIyamAno rUpANi devaH kurute bahUni | uteva strIbhiH saha modamAno jakShadutevApi bhayAni pashyan || 13|| mantra 14 ##[IV.iii.14]## ArAmamasya pashyanti na taM pashyati kashchaneti | taM nA.a.ayataM bodhayedityAhuH | durbhiShajya{\m+} hAsmai bhavati yameSha na pratipadyate || 14|| atho khalvAhurjAgaritadesha evAsyaiSha yAni hyeva jAgrat pashyati tAni supta ityatrAyaM puruShaH svayaM jyotirbhavati | so.ahaM bhagavate sahasraM dadAmyata UrdhvaM vimokShAya brUhIti || 14|| mantra 15 ##[IV.iii.15]## sa vA eSha etasminsamprasAde ratvA charitvA dR^iShTvaiva puNyaM cha pApaM cha punaH pratinyAyaM pratiyonyAdravati svapnAyaiva eva sa yattatra ki~nchitpashyatyananvAgatastena bhavatyasa~Ngo hyayaM puruSha ityevamevaitad yAj~navalkya | so.ahaM bhagavate sahasraM dadAmyata UrdhvaM vimokShAyaiva brUhIti || 15|| mantra 16 ##[IV.iii.16]## sa vA eSha etasmintsvapne ratvA charitvA dR^iShTvaiva puNyaM cha pApaM cha punaH pratinyAyaM pratiyonyAdravati buddhAntAyaiva Adravati buddhAntAya eva sa yattatra ki~nchitpashyatyananvAgatastena bhavatyasa~Ngo hyayaM puruSha ityevamevaitad yAj~navalkya | so.ahaM bhagavate sahasraM dadAmyata UrdhvaM vimokShAyaiva brUhIti || 16|| mantra 17 ##[IV.iii.17]## sa vA eSha etasminbuddhAnte ratvA charitvA dR^iShTvaiva puNyaM cha pApaM cha punaH pratinyAyaM pratiyonyAdravati svapnAntAyaiva || 17|| Adravati svapnAntAya eva mantra 18 ##[IV.iii.18]## tadyathA mahAmatsya ubhe kUle.anusa~ncharati pUrvaM chAparaM chaivamevAyaM puruSha etAvubhAvantAvanusa~ncharati svapnAntaM cha buddhAntaM cha || 18|| antau anusa~ncharati svapnAntam cha buddhAntam cha mantra 19 ##[IV.iii.19]## tadyathAsminnA.akAshe shyeno vA suparNo vA viparipatya shrAntaH sa{\m+}hatya pakShau saMlayAyaiva dhriyata dhriyate evamevAyaM puruSha etasmA antAya dhAvati yatra supto na kaM chana kAmaM kAmayate na kaM chana svapnaM pashyati || 19|| svapnam pashyati mantra 20 ##[IV.iii.20]## tA vA asyaitA hitA nAma nADyo yathA keshaH sahasradhA bhinnastAvatA.aNimnA tiShThanti shuklasya nIlasya pi~Ngalasya haritasya lohitasya pUrNA | nIlasya pi~Ngalasya haritasya lohitasya pUrNAsatha yatrainaM ghnantIva jinantIva hastIva vichChAyayati gartamiva patati yadeva jAgradbhayaM pashyati tadatrAvidyayA manyate.atha yatra deva iva rAjevAhameveda{\m+} sarvo.asmIti manyate so.asya paramo lokAH || 20|| mantra 21 ##[IV.iii.21]## tadvA asyaitadatichChandA apahatapApmAbhaya{\m+} rUpam | tadyathA priyayA striyA sampariShvakto na bAhyaM kiM chana veda nA.a.antaramevamevAyaM puruShaH prAj~nenA.a.atmanA sampariShvakto na bAhyaM kiM chana veda nA.a.antaram | sampariShvaktasna bAhyam kim chana veda na antaraM tadvA asyaitadAptakAmamAtmakAmamakAmaM rUpam shokAntaram || 21|| mantra 22 ##[IV.iii.22]## atra pitA.apitA bhavati mAtA.amAtA lokA alokA devA adevA vedA avedA atra steno.asteno bhavati bhrUNahA.abhrUNahA chANDAlo.achaNDAlaH paulkaso.apaulkaso shramaNo.ashramaNa stApaso.atApaso.ananvAgataM puNyenAnanvAgataM pApena ashramaNastApasasatApasasananvAgataspuNyena ananvAgataspApena tIrNo hi tadA sarvA~nChokAnhR^idayasya bhavati || 22|| mantra 23 ##[IV.iii.23]## yadvai tanna pashyati pashyanvai tanna pashyati na hi draShTurdR^iShTerviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyadvibhaktaM yatpashyet || 23|| mantra 24 ##[IV.iii.24]## yadvai tanna jighrati jighranvai tanna jighrati na hi ghrAturghrAterviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyadvibhaktaM yajjighret || 24|| mantra 25 ##[IV.iii.25]## yadvai tanna rasayate rasayanvai tanna rasayate na hi rasayitU rasayiterviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyadvibhaktaM yadrasayet || 25|| mantra 26 ##[IV.iii.26]## yadvai tanna vadati vadanvai tanna vadati na hi vakturvakterviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyadvibhaktaM yadvadet || 26|| mantra 27 ##[IV.iii.27]## yadvai tanna shR^iNoti shR^iNvanvai tanna shR^iNoti na hi shrotuH shruterviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyadvibhaktaM yachChR^iNuyAt || 27|| mantra 28 ##[IV.iii.28]## yadvai tanna manute manvAno vai tanna manute na hi manturmaterviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyad.hvibhaktaM yanmanvIta || 28|| mantra 29 ##[IV.iii.29]## yadvai tanna spR^ishati spR^ishanvai tanna spR^ishati na hi spraShTuH spR^iShTerviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyadvibhaktaM yatspR^ishet || 29|| mantra 30 ##[IV.iii.30]## yadvai tanna vijAnAti vijAnanvai tanna vijAnAti na hi vij~nAturvij~nAterviparilopo vidyate.avinAshitvAn na tu taddvitIyamasti tato.anyadvibhaktaM yadvijAnIyAt || 30|| mantra 31 ##[IV.iii.31]## yatra vA anyadiva syAt tatrAnyo.anyatpashyedanyo.anyajjighred anyo.anyadrasayedanyo.anyadvadedanyo.anyachChR^iNuyAdanyo.anyanmanvItA_ nyo.anyatspR^ishedanyo.anyadvijAnIyAt || 31|| mantra 32 ##[IV.iii.32]## salila eko draShTAdvaito bhavatyeSha brahmalokaH samrAD iti hainamanushashAsa yAj~navalkya. eShAsya paramA gatireShAsya paramA sampad eSho.asya paramo loka eSho.asya parama Ananda etasyaivA.a.anandasyAnyAni bhUtAni mAtrAmupajIvanti || 32|| mantra 33 ##[IV.iii.33]## sa yo manUShyANA{\m+} rAddhaH samR^iddho bhavatyanyeShAmadhipatiH sarvairmAnuShyakairbhogaiH sampannatamaH anyeShAM sampannatamassa manuShyANAM parama Anando.atha ye shataM manuShyANAmAnandAH sa ekaH pitR^iNAM jitalokAnAmAnando.atha ye shataM pitR^iNAM jitalokAnAmAnandAH sa eko gandharvaloka Anando.atha ye shataM gandharvaloka AnandAH sa ekaH karmadevAnAmAnando ye karmaNA devatvamabhisampadyante.atha ye shataM karmadevAnAmAnandAH sa eka AjAnadevAnAmAnando yashcha shrotriyo.avR^ijino.akAmahato.atha ye shatamAjAnadevAnAmAnandAH sa ekaH prajApatiloka Anando yashcha shrotriyo.avR^ijino.akAmahato atha ye shataM prajApatiloka AnandAH sa eko brahmaloka Anando yashcha shrotriyo.avR^ijino.akAmahato.athaiSha eva parama Ananda eSha brahmalokaH samrAD iti hovAcha yAj~navalkyaH | so.ahaM bhagavate sahasraM dadAmyata UrdhvaM vimokShAyaiva brUhItyatra ha yAj~navalkyo bibhayA.nchakAraH medhAvI rAjA sarvebhyo mA.antebhya udarautsIditi || 33|| mantra 34 ##[IV.iii.34]## sa vA eSha etasminsvapnAnte ratvA charitvA dR^iShTvaiva puNyaM cha pApaM cha punaH pratinyAyaM pratiyonyAdravati buddhAntAyaiva || 34|| mantra 35 ##[IV.iii.35]## tadyathA.anaH susamAhitamutsarjadyAyAdevamevAya{\m+} shArIra AtmA prAj~nenA.a.atmanA.anvArUDha utsarjanyAti yatraitadUrdhvochChvAsI bhavati || 35|| utsarjam yAti yatraitadUrdhvochChvAsI bhavati || 35|| mantra 36 ##[IV.iii.36]## sa yatrAyamaNimAnaM nyeti jarayA vopatapatA vA.aNimAnaM nigachChati tadyathA.a.amraM vodumbaraM vA pippalaM vA bandhanAtpramuchyata evamevAyaM puruSha ebhyo.a~NgebhyaH sampramuchya punaH pratinyAyaM pratiyonyAdravati prANAyaiva || 36|| prANAya eva mantra 37 ##[IV.iii.37]## tadyathA rAjAnamAyantamugrAH pratyenasaH sUtagrAmaNyo.annaiH pAnairavasathaiH pratikalpante ayamAyAtyayamAgachChatItyeva{\m+} haivaMvida{\m+} sarvANi bhUtAni pratikalpanta idaM brahmA.a.ayAtIdamAgachChatIti || 37|| mantra 38 ##[IV.iii.38]## tadyathA rAjAnaM prayiyAsantamugrAH pratyenasaH sUtagrAmaNyo.abhisamAyantyevamevemamAtmAnamantakAle sarve prANA abhisamAyanti yatraitadUrdhvochChvAsI bhavati || 38|| iti tR^itIyaM brAhmaNam || atha chaturthaM brAhmaNam | mantra 1 ##[IV.iv.1]## sa yatrAyamAtmA.abalyaM nyetya sammohamiva nyetyathainamete prANA abhisamAyanti sa etAstejomAtrAH samabhyAdadAno hR^idayamevAnvavakrAmati sa yatraiSha chAkShuShaH puruShaH parA~NparyAvartate.athArUpaj~no bhavati || 1|| mantra 2 ##[IV.iv.2]## ekIbhavati na pashyatItyAhurekIbhavati na jighratItyAhurekIbhavati na rasayatItyAhurekIbhavati na vadatItyAhurekIbhavati na shR^iNotItyAhurekIbhavati na manuta ityAhurekIbhavati na spR^ishatItyAhurekIbhavati na vijAnAtItyAhustasya haitasya hR^idayasyAgraM pradyotate tena pradyotenaiSha AtmA niShkrAmati chakShuShTo vA mUrdhno vA.anyebhyo vA sharIradeshebhyastamutkrAmantaM prANo.anUtkrAmati prANamanUtkrAmanta{\m+} sarve prANA anUtkrAmanti | savij~nAno bhavati savij~nAnamevAnvavakrAmati | taM vidyAkarmaNI samanvArabhete pUrvapraj~nA cha || 2|| mantra 3 ##[IV.iv.3]## tadyathA tR^iNajalAyukA tR^iNasyAntaM gatvA.anyamAkramamAkramyAtmAnamupasa{\m+}haratyevamevAyamAtmeda{\m+} sharIraM nihatyAvidyAM gamayitvA.anyamAkramamAkramyA.a.atmAnamupasa{\m+}harati || 3|| mantra 4 ##[IV.iv.4]## tadyathA peshaskArI peshaso mAtrAmapAdAyAnyannavataraM kalyANatara{\m+} rUpaM tanuta evamevAyamAtmeda{\m+} sharIraM nihatyAvidyAM gamayitvA.anyannavataraM kalyANatara{\m+} rUpaM kurute pitryaM vA gAndharvaM vA daivaM vA prAjApatyaM vA brAhmaM vA.anyeShAM vA bhUtAnAm || 4|| brAhmam vA prAjApatyam vA daivam vA anyebhyasvA bhUtebhyas mantra 5 ##[IV.iv.5]## sa vA ayamAtmA brahma vij~nAnamayo manomayaH prANamayashchakShurmayaH shrotramayaH pR^ithivImaya Apomayo vAyumaya AkAshamayastejomayo.atejomayaH kAmamayo.akAmamayaH krodhamayo.akrodhamayo dharmamayo.adharmamayaH sarvamayasshrotramayasAkAshamayasvAyumayastejomaya\- sApomayaspR^ithivImayaskrodhamayasakrodhamaya\- sharShamayasaharShamayas tadyadetadidammayo.adomaya iti yathAkArI yathAchArI tathA bhavati | sAdhukArI sAdhurbhavati pApakArI pApo bhavati puNyaH puNyena karmaNA bhavati pApaH pApena | atho khalvAhuH kAmamaya evAyaM puruSha iti sa yathAkAmo bhavati tatkraturbhavati yatkraturbhavati tatkarma kurute yatkarma kurute tadabhisampadyate || 5|| mantra 6 ##[IV.iv.6]## tadeSha shloko bhavati | tadeva saktaH saha karmaNaiti li~NgaM mano yatra niShaktamasya | prApyAntaM karmaNastasya yatki~ncheha karotyayam | tasmAllokAtpunaraityasmai lokAya karmaN iti nu kAmayamAno.athAkAmayamAno yo.akAmo niShkAma bhavati AptakAma AtmakAmo na tasya prANA utkrAmanti brahmaiva sanbrahmApyeti || 6|| mantra 7 ##[IV.iv.7]## tadeSha shloko bhavati yadA sarve pramuchyante kAmA ye.asya hR^idi shritAH | atha martyo.amR^ito bhavatyatra brahma samashnuta iti || tadyathA.ahinirvlayanI valmIke mR^itA pratyastA shayItaivameveda{\m+} sharIra{\m+} shete.athAyamasharIro.amR^itaH prANo brahmaiva teja eva so.ahaM bhagavate sahasra.n dadAmIti hovAcha janako vaidehaH || 7|| mantra 8 ##[IV.iv.8]## tadete shlokA bhavanti | aNuH panthA vitataH purANo mA{\m+} spR^iShTo.anuvitto mayaiva | tena dhIrA apiyanti brahmavidaH svargaM lokamita UrdhvaM vimuktAH || 8|| mantra 9 ##[IV.iv.9]## tasmi~nChuklamuta nIlamAhuH pi~Ngala{\m+} haritaM lohitaM cha | eSha panthA brahmaNA hAnuvittastenaiti brahmavitpuNyakR^ittaijasashcha || 9|| mantra 10 ##[IV.iv.10]## andhaM tamaH pravishanti ye.avidyAmupAsate | tato bhUya iva te tamo ya u vidyAyA{\m+} ratAH || 10|| mantra 11 ##[IV.iv.11]## anandA nAma te lokA andhena tamasA.a.avR^itAH tA{\m+}ste pretyAbhigachChantyavidvA{\m+}so.abudho janAH || 11|| mantra 12 ##[IV.iv.12]## AtmAnaM chedvijAnIyAdayamasmIti pUruShaH kimichChankasya kAmAya sharIramanusa~njvaret || 12|| mantra 13 ##[IV.iv.13]## yasyAnuvittaH pratibuddha AtmA.asminsandehye gahane praviShTaH | sa vishvakR^it sa hi sarvasya kartA tasya lokaH sa u loka eva || 13|| mantra 14 ##[IV.iv.14]## ihaiva santo.atha vidmastadvayaM na chedavedirmahatI vinaShTiH | ye tadviduramR^itAste bhavantyathetare duHkhamevApiyanti || 14|| mantra 15 ##[IV.iv.15]## yadaitamanupashyatyAtmAnaM devama~njasA | IshAnaM bhUtabhavyasya na tato vijugupsate || 15|| mantra 16 ##[IV.iv.16]## yasmAdarvAksaMvatsaro.ahobhiH parivartate | taddevA jyotiShAM jyotirAyurhopAsate.amR^itam || 16|| mantra 17 ##[IV.iv.17]## yasminpa~ncha pa~nchajanA AkAshashcha pratiShThitaH | tameva manya AtmAna.n vidvAnbrahmAmR^ito.amR^itam || 17|| mantra 18 ##[IV.iv.18]## prANasya prANamuta chakShuShashchakShuruta shrotrasya shrotraM manaso ye mano viduH | te nichikyurbrahma purANamagryam || 18|| mantra 19 ##[IV.iv.19]## manasaivAnudraShTavyaM neha nAnA.asti kiM chana | mR^ityoH sa mR^ityumApnoti ya iha nAneva pashyati || 19|| mantra 20 ##[IV.iv.20]## ekadhaivAnudraShTavyametadapramayaM dhruvam | virajaH para AkAshAdaja AtmA mahAndhruvaH || 20|| mantra 21 ##[IV.iv.21]## tameva dhIro vij~nAya praj~nAM kurvIta brAhmaNaH | nAnudhyAyAdbahU~nChabdAn vAcho viglApana{\m+} hi taditi || 21|| mantra 22 ##[IV.iv.22]## sa vA eSha mahAnaja AtmA yo.ayaM vij~nAnamayaH prANeShu ya eSho.antarhR^idaya AkAshastasmi~nChete sarvasya vashI sarvasyeshAnaH sarvasyAdhipatiH sa na sAdhunA karmaNA bhUyAnno evAsAdhunA kanIyAneSha sarveshvara eSha bhUtAdhipatireSha bhUtapAla eSha seturvidharaNa eShAM lokAnAmasambhedAya | tametaM vedAnuvachanena brAhmaNA vividiShanti yaj~nena dAnena tapasA.anAshakenaitameva viditvA munirbhavatyviditvA munisbhavati etameva pravrAjino lokamichChantaH pravrajantyetaddha sma vai tatpUrve vidvA{\m+}saH prajAM na kAmayante kiM prajayA kariShyAmo yeShAM no.ayamAtmA.aya.n loka iti | te ha sma putraiShaNAyAshcha vittaiShaNAyAshcha lokaiShaNAyAshcha vyutthAyAtha bhikShAcharyaM charanti yA hyeva putraiShaNA sA vittaiShaNA yA vittaiShaNA sA lokaiShaNobhe hyete eShaNe eva bhavataH | sa eSha neti netyAtmA.agR^ihyo na hi gR^ihyate .ashIryo na hi shIryate.asa~Ngo na hi sajyate.asito na vyathate na riShyatyetamu haivaite na tarata ityataH pApamakaravamityataH kalyANamakaravamityubhe u haivaiSha ete tarati nainaM kR^itAkR^ite tapataH || 22|| mantra 23 ##[IV.iv.23]## tadetadR^ichAbhyuktam | eSha nityo mahimA brAhmaNasya na vardhate karmaNA no kanIyAn | tasyaiva syAt padavittaM viditvA na lipyate karmaNA pApakeneti | tasmAdevaMvichChAnto dAnta uparatastitikShuH samAhito bhUtvA.a.atmanyevA.a.atmAnaM pashyati sarvamAtmAnaM pashyati nainaM pApmA tarati sarvaM pApmAnaM tarati nainaM pApmA tapati sarvaM pApmAnaM tapati vipApo virajo.avichikitso brAhmaNo bhavati eSha brahmalokaH samrAD iti hovAcha yAj~navalkyaH | so.ahaM bhagavate videhAndadAmi mAm chApi saha dAsyAyeti || 23|| mantra 24 ##[IV.iv.24]## sa vA eSha mahAnaja AtmA.annAdo vasudAno vindate vasu ya evaM veda || 24|| mantra 25 ##[IV.iv.25]## sa vA eSha mahAnaja AtmA.ajaro.amaro.amR^ito.abhayo brahmAbhayaM vai brahmAbhaya{\m+} hi vai brahma bhavati ya evaM veda || 25|| iti chaturthaM brAhmaNam | atha pa~nchamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[IV.v.1]## atha ha yAj~navalkyasya dve bhArye babhUvaturmaitreyI cha kAtyAyanI cha tayorha maitreyI brahmavAdinI babhUva strIpraj~naiva tarhi kAtyAyanyatha ha yAj~navalkyo.anyadvR^ittamupAkariShyan || 1|| mantra 2 ##[IV.v.2]## maitreyIti hovAcha yAj~navalkyaH pravrajiShyanvA are.ahamasmAtsthAnAdasmi | hanta te.anayA katyAyAnyA.antaM karavANIti || 2|| mantra 3 ##[IV.v.3]## sA hovAcha maitreyI yannu ma iyaM bhagoH sarvA pR^ithivI vittena pUrNA syAt syAM nvahaM tenAmR^itA.a.aho3 neti neti hovAcha yAj~navalkyo yathaivopakaraNavatAM jIvita.n tathaiva te jIvita{\m+} syAdamR^itatvasya tu nA.a.ashA.asti vitteneti || 3|| mantra 4 ##[IV.v.4]## sA hovAcha maitreyI yenAhaM nAmR^itA syA.n kimahaM tena kuryAm | yadeva bhagavAnveda tadeva me brUhIti || 4|| mantra 5 ##[IV.v.5]## sa hovAcha yAj~navalkyaH priyA vai khalu no bhavatI satI priyamavR^idhad dhanta tarhi bhavatyetad vyAkhyAsyAmi te vyAchakShANasya tu me nididhyAsasveti || 5|| mantra 6 ##[IV.v.6]## sa hovAcha na vA are patyuH kAmAya patiH priyo bhavatyAtmanastu kAmAya patiH priyo bhavati | na vA are jAyAyai kAmAya jAyA priyA bhavatyAtmanastu kAmAya jAyA priyA bhavati | na vA are putrANAM kAmAya putrAH priyA bhavantyAtmanastu kAmAya putrAH priyA bhavanti | na vA are vittasya kAmAya vittaM priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya vittaM priyaM bhavati || na vA are pashUnA.n kAmAya pashavaH priyA bhavanti Atmanastu kAmAya pashavaH priyA bhavanti | na vA are brahmaNaH kAmAya brahma priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya brahma priyaM bhavati | na vA are kShatrasya kAmAya kShatraM priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya kShatraM priyaM bhavati | na vA are lokAnAM kAmAya lokAH priyA bhavantyAtmanastu kAmAya lokAH priyA bhavanti | na vA are devAnAM kAmAya devAH priyA bhavantyAtmanastu kAmAya devAH priyA bhavanti | na vA are vedAnA.n kAmAya vedAH priyA bhavantyAtmanastu kAmAya vedAH priyA bhavanti | na vA are bhUtAnAM kAmAya bhUtAni priyANi bhavantyAtmanastu kAmAya bhUtAni priyANi bhavanti | na vA are sarvasya kAmAya sarvaM priyaM bhavatyAtmanastu kAmAya sarvaM priyaM bhavatyAtmA vA are draShTavyaH shrotavyo mantavyo nididhyAsitavyo maitreyyAtmani khalvare dR^iShTe shrute mate vij~nAta ida{\m+} sarvaM viditam | mantra 7 ##[IV.v.7]## brahma taM parAdAd yo.anyatrA.a.atmano brahma veda kShatraM taM parAdAd yo.anyatrA.a.atmanaH kShatraM veda lokAstaM parAduH yo.anyatrA.a.atmano lokAnveda devAstaM parAduH yo.anyatrAtmano devAnveda vedAstaM parAduryo.anyatrAtmano vedAnveda bhUtAni taM parAduryo.anyatrA.a.atmano bhUtAni veda sarvaM taM parAdAd yo.anyatrA.a.atmanaH sarvaM vededaM brahmedaM kShatramime lokA ime devA ime vedA imAni bhUtAnIda{\m+} sarvaM yadayamAtmA || 7|| mantra 8 ##[IV.v.8]## sa yathA dundubherhanyamAnasya na bAhyA~nChabdA~nChaknuyAd grahaNAya dundubhestu grahaNena dundubhyAghAtasya vA shabdo gR^ihItaH || 8|| mantra 9 ##[IV.v.9]## sa yathA sha~Nkhasya dhmAyamAnasya na bAhyA~nChabdA~nChaknuyAd grahaNAya sha~Nkhasya tu grahaNena sha~Nkhadhmasya vA shabdo gR^ihItaH || 9|| mantra 10 ##[IV.v.10]## sa yathA vINAyai vAdyamAnAyai na bAhyA~nChabdA~nChaknuyAdgrahaNAya vINAyai tu grahaNena vINAvAdasya vA shabdo gR^ihItaH || 10|| mantra 11 ##[IV.v.11]## sa yathA.a.ardraidhAgnerabhyAhitasya pR^ithagdhUmA vinishcharantyevaM vA are.asya mahato bhUtasya niHshvasitametadyadR^igvedo yajurvedaH sAmavedo.atharvA~Ngirasa itihAsaH purANaM vidyA upaniShadaH shlokAH sUtrANyanuvyAkhyAnAni vyAkhyAnAni iShTa{\m+} hutamAshitaM pAyitamayaM cha lokaH parashcha lokaH sarvANi cha bhUtAnyasyaivaitAni sarvANi niHshvasitAni || 11|| sAmavedasatharvA~NgirasasitihAsaspurANaM vidyAsupaniShadasshlokAssUtrANi anuvyAkhyAnAni vyAkhyAnani dattaM mantra 12 ##[IV.v.12]## sa yathA sarvAsAmapA{\m+} samudra ekAyanameva{\m+} sarveShA{\m+} sparshAnAM tvagekAyanameva{\m+} sarveShAM gandhAnAM nAsikaikAyanaM eva{\m+} sarveShA{\m+} rasAnAM jihvaikAyanameva{\m+} sarveShA{\m+} rUpANAM chakShurekAyanameva{\m+} sarveShaM shabdAnAM shrotramekAyanaM eva{\m+} sarveShA{\m+} sa~NkalpAnAM mana ekAyanameva{\m+} sarvAsAM vidyAnA{\m+} hR^idayamekAyanameva{\m+} sarveShAM karmaNA{\m+} hastAvekAyanameva{\m+} sarveShAmAnandAnAmupastha ekAyanameva{\m+} sarveShAM visargANAM pAyurekAyanameva{\m+} sarveShAmadhvanAM pAdAvekAyanameva{\m+} sarveShAM vedAnAM vAgekAyanam || 12|| mantra 13 ##[IV.v.13]## sa yathA saindhavaghano.anantaro.abAhyaH kR^itsno rasaghana evai vaM vA are.ayamAtmAnantaro.abAhyaH kR^itsnaH praj~nAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinayaShyatiti praj~nAnaghanaseva etebhyasbhUtebhyassamutthAya tAni eva anuvinayati na pretya sa~nj~nA.astItyare bravImIti hovAcha yAj~navalkyaH || 13|| mantra 14 ##[IV.v.14]## sA hovAcha maitreyyatraiva mA bhagavAnmohAntamApIpipan na vA ahamimaM vijAnAmIti sa hovAcha na vA are.ahaM mohaM bravImyavinAshI vA are.ayamAtmA.anuchChittidharmA || 14|| mantra 15 ##[IV.v.15]## yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraM pashyati taditara itaraM jighrati taditara itara{\m+} rasayate taditara itaramabhivadati taditara itara{\m+} shR^iNoti taditara itaraM manute taditara itara{\m+} spR^ishati taditara itaraM vijAnAti | yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUt tatkena kaM pashyet tatkena kaM jighret tatkena ka{\m+} rasayet tatkena kamabhivadet tatkena ka{\m+} shR^iNuyAt tatkena kaM manvIta tatkena ka{\m+} spR^ishet tatkena kaM vijAnIyAdyeneda{\m+} sarva.n vijAnAti ta.n kena vijAnIyAt sa eSha neti netyA.atmAgR^ihyo na hi gR^ihyate.ashIryo na hi shIryate .asa~Ngo na hi sajyate.asito na vyathate na riShyati | vij~nAtAramare kena vijAnIyAdityuktAnushAsanAsi maitreyyetAvadare khalvamR^itatvamiti hoktvA yAj~navalkyo vijahAra || 15|| iti pa~nchamaM brAhmaNam || atha ShaShThaM brAhmaNam | mantra 1 ##[IV.vi.1]## atha va{\m+}shaH pautimAShyo gaupavanAd gaupavanaH pautimAShyAt pautimAShyo gaupavanAd gaupavanaH kaushikAt kaushikaH kauNDinyAt kauNDinyaH shANDilyAchChANDilyaH kaushikAchcha gautamAchcha gautamaH || 1|| mantra 2 ##[IV.vi.2]## AgniveshyAdagniveshyo gArgyAd gArgyo gArgyAd gArgyo gautamAd gautamaH saitavAt saitavaH pArAsharyAyaNAt pArAshAryAyaNo gArgyAyaNAd gArgyAyaNa uddAlakAyanAduddAlakAyano jAbAlAyanAj jAbAlAyano mAdhyandinAyanAn mAdhyandinAyanaH saukarAyaNAt saukarAyaNaH kAShAyaNAt kAShAyaNaH sAyakAyanAt sAyakAyanaH kaushikAyaneH kaushikAyaniH || 2|| mantra 3 ##[IV.vi.3]## ghR^itakaushikAd ghR^itakaushikaH pArAsharyAyaNAt pArAsharyAyaNaH pArAsharyAt pArAsharyo jAtUkarNyAj jAtUkarNya AsurAyaNAchcha yAskAchchA .a.asurAyaNastraivaNestraivaNiraupajandhaneraupajandhanirAsurerAsurirbhAradvAjAd bhAradvAja AtreyAdAtreyo mANTermANTirgautamAd gautamo gautamAd gautamo vAtsyAd vAtsyaH shANDilyAchChANDilyaH kaishoryAtkApyAt kaishoryaH kApyaH kumArahAritAt kumArahArito gAlavAd gAlavo vidarbhIkauNDinyAd vidarbhIkauNDinyo vatsanapAto bAbhravAd vatsanapAdbAbhrava pathaH saubharAt panthAH saubharo.ayAsyAdA~NgirasAdayAsya A~Ngirasa AbhUtestvAShTrAdAbhUtistvAShTro vishvarUpAttvAShTrAd vishvarUpastvAShTro.avshvibhyAmashvinau dadhIcha AtharvaNAd dadhya~N~NAtharvaNo.atharvaNo daivAdatharvA daivo mR^ityoH prAdhva{\m+}sanAn mR^ityuH prAdhva{\m+}sanaH pradhva{\m+}sanAt pradhva{\m+}sana ekarSherekarShirviprachitteH viprachittirvyaShTervyaShTiH sanAroH sanAruH sanAtanAt sanAtanaH sanagAt sanagaH parameShThinaH parameShThI brahmaNo brahma svayambhu brahmaNe namaH || 3|| iti ShaShThaM brAhmaNam || || iti bR^ihadAraNyakopaniShadi chaturtho.adhyAyaH || \section{atha pa~nchamo.adhyAyaH |} atha prathamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.i.1]## OM pUrNamadaH pUrNamidaM pUrNAtpUrNamudachyate | pUrNasya pUrNamAdAya pUrNamevAvashiShyate | OM3 khaM brahma khaM purANa.n vAyuraM khamiti ha smA.a.aha kauravyAyaNIputro | vedo.ayamM brAhmaNA vidurvedainena yadveditavyam || 1|| iti prathamaM brAhmaNam || atha dvitIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.ii.1]## trayAH prAjApatyAH prajApatau pitari brahmacharyamUShurdevA manuShyA asurA uShitvA brahmacharyaM devA UchurbravItu no bhavAniti | tebhyo haitadakSharamuvAcha da iti vyaj~nAsiShTA3 iti | vyaj~nAsiShmeti hochurdAmyateti na Atthetyomiti hovAcha vyaj~nAsiShTeti || 1|| mantra 2 ##[V.ii.2]## atha hainaM manuShyA UchurbravItu no bhavAniti | tebhyo haitadevAkSharamuvAcha da iti vyaj~nAsiShTA3 iti | vyaj~nAsiShmeti hochurdatteti na Atthetyomiti hovAcha vyaj~nAsiShTeti || 2|| mantra 3 ##[V.ii.3]## atha hainamasurA UchurbravItu no bhavAniti | tebhyo haitadevAkSharamuvAcha da iti vyaj~nAsiShTA3 iti | vyaj~nAsiShmeti hochurdayadhvamiti na Atthetyomiti hovAcha vyaj~nAsiShTeti | tadetadevaiShA daivI vAganuvadati stanayitnurda da da iti dAmyata datta dayadhvamiti | tadetattraya{\m+} shikShed dama.n dAna.n dayAmiti || 3|| iti dvitIyaM brAhmaNam || atha tR^itIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.iii.1]## eSha prajApatiryaddhR^idayametadbrahmaitatsarvam | tadetattryakShara{\m+} hR^idayamiti | hR^i ityekamakSharamabhiharantyasmai svAshchAnye cha ya evaM veda | da ityekamakSharaM dadatyasmai svAshchAnye cha ya evaM veda | yamityekamakSharameti svargaM loka.n ya evaM veda || 1|| iti tR^itIyaM brAhmaNam || atha chaturthaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.iv.1]## tadvai tadetadeva tadAsa satyameva | sa yo haitaM mahadyakShaM prathamajaM veda satyaM brahmeti jayatImA{\m+}llokA~n jita innvasAvasad ya evametanmahadyakShaM prathamajaM veda satyaM brahmeti satya{\m+} hyeva brahma || 1|| iti caturthaM brAhmaNam || atha pa~nchamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.v.1]## apa evedamagra AsustA ApaH satyamasR^ijanta satyaM brahma brahma prajApatiM prajApatirdevA{\m+}ste devAH satyamevopAsate tadetattryakShara{\m+} satyamiti | sa ityekamakSharaM tItyekamakSharaM yamityekamakSharam | prathamottame akShare satyaM madhyato.anR^itaM tadetadanR^itamubhayataH satyena parigR^ihIta{\m+} satyabhUyameva bhavati | nainaMvidvA{\m+}samanR^ita{\m+} hinasti || 1|| mantra 2 ##[V.v.2]## tadyattatsatyamasau sa Adityo | ya eSha etasminmaNDale puruSho yashchAyaM dakShiNe.akShan puruShastAvetAvanyo.anyasminpratiShThitau rashmibhireSho.asminpratiShThitaH prANairayamamuShmin sa yadotkramiShyanbhavati shuddhamevaitanmaNDalaM pashyati nainamete rashmayaH pratyAyanti || 2|| mantra 3 ##[V.v.3]## ya eSha etasminmaNDale puruShastasya bhUriti shira eka{\m+} shira ekametadakSharaM bhuva iti bAhU dvau bAhU dve ete akShare svariti pratiShThA dve pratiShThe dve ete akShare | tasyopaniShadahariti | hanti pApmAnaM jahAti cha ya evaM veda || 3|| mantra 4 ##[V.v.4]## yo.ayaM dakShiNe.akShanpuruShastasya bhUriti shiraH eka{\m+} shira ekametadakSharaM bhuva iti bAhU dvau bAhU dve ete akShare svariti pratiShThA dve pratiShThe dve ete akShare | tasyopaniShadahamiti | hanti pApmAnaM jahAti cha ya evaM veda || 4|| iti paj~nchamaM brAhmaNam || atha ShaShThaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.vi.1]## manomayo.ayaM puruSho bhAHsatyastasminnantarhR^idaye yathA vrIhirvA yavo vA sa eSha sarvasya sarvasyeshAnaH sarvasyAdhipatiH sarvamidaM prashAsti yadidaM ki~ncha || 1|| iti ShaShThaM brAhmaNam || atha saptamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.vii.1]## vidyud brahmetyAhurvidAnAdvidyud vidyatyenaM pApmano ya evaM veda vidyudbrahmeti | vidyuddhyeva brahma || 1|| iti saptamaM brAhmaNam || atha athAShTamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.viii.1]## vAchaM dhenumupAsIta | tasyAshchatvAraH stanAH svAhAkAro vaShaTkAro hantakAraH svadhAkArastasyai dvau stanau devA upajIvanti svAhAkAraM cha vaShaTkAraM cha hantakAraM manuShyAH svadhAkAraM pitaraH | tasyAH prANa R^iShabho mano vatsaH || 1|| ityaShTamaM brAhmaNam || atha navamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.ix.1]## ayamAgnirvaishvAnaro yo.ayamantaH puruShe yenedamannaM pachyate yadidamadyate | tasyaiSha ghoSho bhavati yametatkarNAvapidhAya shR^iNoti | sa yadotkramiShyanbhavati nainaM ghoSha{\m+} shR^iNoti || 1|| iti navamaM brAhmaNam || atha dashamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.x.1]## yadA vai puruSho.asmAllokAtpraiti sa vAyumAgachChati tasmai sa tatra vijihIte yathA rathachakrasya kha.n tena sa Urdhva Akramate | sa AdityamAgachChati tasmai sa tatra vijihIte yathAlambarasya khaM tena sa Urdhva Akramate | sa chandramasamAgachChati tasmai sa tatra vijihIte yathA dundubheH khaM tena sa Urdhva Akramate | sa lokamAgachChatyashokamahimaM tasminvasati shAshvatIH samAH || 1|| iti dashamaM brAhmaNam || ekAdashaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.xi.1]## etadvai paramaM tapo yadvyAhitastapyate parama{\m+} haiva lokaM jayati ya evaM vedaitadvai paramaM tapo yaM pretamaraNya{\m+} haranti parama{\m+} haiva lokaM jayati ya evaM vedaitadvai paramaM tapo yaM pretamagnAvabhyAdadhati parama{\m+} haiva lokaM jayati ya evaM veda || 11|| iti ekAdashaM brAhmaNam || atha dvAdashaM brAhmaNam | ##[V.xii.1]## annaM brahmetyeka Ahustanna tathA pUyati vA annamR^ite prANAt prANo brahmetyeka Ahustanna tathA shuShyati vai prANa R^ite.annAd ete ha tveva devate ekadhAbhUyaM bhUtvA paramatAM gachChatastaddha smA.a.aha prAtR^idaH pitaraM ki{\m+} svidevaivaM viduShe sAdhu kuryAM kimevAsmA asAdhu kuryAmiti | sa ha smAha pANinA mA prAtR^ida kastvenayorekadhAbhUyaM bhUtvA paramatAM gachChatIti | tasmA u haitaduvAcha vItyannaM vai vi anne hImAni sarvANi bhUtAni viShTAni | ramiti prANo vai raM prANe hImAni sarvANi bhUtAni ramante | sarvANi ha vA asmin bhUtAni vishanti sarvANi bhUtAni ramante ya evaM veda || 12|| iti dvAdashaM brAhmaNam || atha trayodashaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.xiii.1]## ukthaM prANo vA ukthaM prANo hIda{\m+} sarvamutthApayatyuddhAsmA dhasmAdukthavidvIrastiShThatyukthasya sAyujya{\m+} salokatAM jayati ya evaM veda || 1|| mantra 2 ##[V.xiii.2]## yajuH prANo vai yajuH prANe hImAni sarvANi bhUtAni yujyante | yujyante hAsmai sarvANi bhUtAni shraiShThyAya yajuShaH sAyujya{\m+} salokatAM jayati ya evaM veda || 2|| mantra 3 ##[V.xiii.3]## sAma prANo vai sAma prANe hImAni sarvANi bhUtAni samya~nchi | samya~nchi hAsmai sarvANi bhUtAni shraiShThyAya kalpante sAmnaH sAyujya{\m+} salokatAM jayati ya evaM veda || 3|| mantra 4 ##[V.xiii.4]## kShatraM prANo vai kShatraM prANo hi vai kShatraM trAyate hainaM prANaH kShaNitoH | pra kShatramatramapnoti kShatrasya sAyujya{\m+} salokatAM jayati ya evaM veda || 4|| iti trayodashaM brAhmaNam || atha chaturdashaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.xiv.1]## bhUmirantarikShaM dyaurityaShTAvakSharANyaShTAkShara{\m+} ha vA ekaM gAyatryai padametadu haivAsyA etat sa yAvadeShu triShu lokeShu tAvaddha jayati yo.asyA etadevaM padaM veda || 1|| mantra 2 ##[V.xiv.2]## R^icho yajU{\m+}Shi sAmAnItyaShTAvakSharANyaShTAkShara{\m+} ha vA ekaM gAyatryai padam | etadu haivAsyA etat sa yAvatIyaM trayI vidyA tAvaddha jayati yo.asyA etadevaM padaM veda || 2|| mantra 3 ##[V.xiv.3]## prANo.apAno vyAna ityaShTAvakSharANi aShTAkShara{\m+} ha vA ekaM gAyatryai padametadu haivAsyA etat sa yAvadidaM prANi tAvaddha jayati yo.asyA etadevaM padaM veda athAsyA etadeva turIyaM darshataM padaM parorajA ya eSha tapati yadvai chaturthaM tatturIyaM darshataM padamiti dadR^isha iva hyeSha parorajA iti sarvamu hyevaiSha raja uparyupari tapatyeva{\m+} haiva shriyA yashasA tapati yo.asyA etadevaM padaM veda || 3|| mantra 4 ##[V.xiv.4]## saiShA gAyatryetasmi{\m+}sturIye darshate pade parorajasi pratiShThitA tadvai tatsatye pratiShThitaM chakShurvai satyaM chakShurhi vai satyaM tasmAdyadidAnIM dvau vivadamAnAveyAtAmaham adarshaM ahamashrauShamiti ya eva evaM brUyAdaham adarshamiti tasmA eva shraddadhyAma | tadvai tatsatyaM bale pratiShThitaM prANo vai balaM tatprANe pratiShThitaM tasmAdAhurbala{\m+} satyAdogIya ityevaM veShA gAyatryadhyAtmaM pratiShThitA | sA haiShA gayA{\m+}statre prANA vai gayAstatprANA{\m+}statre tadyadgayA{\m+}statre tasmAd gAyatrI nAma | sa yAmevAmU{\m+} sAvitrImanvAhaiShaiva sA | sa yasmA anvAha tasya prANA{\m+}strAyate || 4|| mantra 5 ##[V.xiv.5]## tA{\m+} haitAmeke sAvitrImanuShTubhamanvAhurvAganuShTub etadvAchamanubrUma iti | na tathA kuryAd gAyatrImevAnubrUyAd | yadi ha vA apyevaMvidbahviva pratigR^ihNAti na haiva tadgAyatryA ekaM chana padaM prati || 5|| mantra 6 ##[V.xiv.6]## sa ya imA{\m+}strIMllokAnpUrNAnpratigR^ihNIyAt so.asyA etatprathamaM padamApnuyAd | atha yAvatIyaM trayI vidyA yastAvatpratigR^ihNIyAt so.a.asyA etaddvitIyaM padamApnuyAdatha yAvadidaM prANi yastAvatpratigR^ihNIyAt so.asyA etattR^itIyaM padamApnuyAdathAsyA etadeva turIyaM darshataM padaM parorajA ya eSha tapati naiva kena chanApyaM kuta u etAvatpratigR^ihNIyAt || 6|| mantra 7 ##[V.xiv.7]## tasyA upasthAnaM gAyatryasyekapadI dvipadI tripadI chatuShpadyapadasi na hi padyase | namaste turIyAya darshatAya padAya parorajase.asAvado mA prApaditi yaM dviShyAdasAvasmai kAmo mA samR^iddhIti vA na haivAsmai sa kAmaH samR^iddhyate yasmA evamupatiShThate.ahamadaH prApamiti vA || 7|| mantra 8 ##[V.xiv.8]## etaddha vai tajjanako vaideho buDilamAshvatarAshvimuvAcha yannu ho tadgAyatrIvidabrUthA atha katha{\m+} hastI bhUto vahasIti | mukha{\m+} hyasyAH samrAN na vidAM chakAreti hovAcha | tasyA agnireva mukhaM yadi ha vA api bahvivAgnAvabhyAdadhati sarvameva tatsandahatyeva{\m+} haivaivaMvid yadyapi bahviva pApaM kurute sarvameva tatsampsAya shuddhaH pUto.ajaro.amR^itaH sambhavati || 8|| iti chaturdashaM brAhmaNam || atha pa~nchadashaM brAhmaNam | mantra 1 ##[V.xv.1]## hiraNmayena pAtreNa satyasyApihitaM mukham | tattvaM pUShann apAvR^iNu satyadharmAya dR^iShTaye | pUShann ekarShe yama sUrya prAjApatya vyUha rashmIn | samUha tejo yatte rUpa.n kalyANatama.n tatte pashyAmi | yo.asAvasau puruShaH so.ahamasmi | vAyuranilamamR^itamathedaM bhasmAnta{\m+} sharIram | OM3 krato smara kR^ita{\m+} smara krato smara kR^ita{\m+} smara | agne naya supathA rAye.asmAn vishvAni deva vayunAni vidvAn | yuyodhyasmajjuhurANameno bhUyiShThAM te nama uktiM vidhema || 1|| iti pa~nchadashaM brAhmaNam || || iti bR^ihadAraNyakopaniShadi pa~nchamo.adhyAyaH || \section{atha ShaShTho.adhyAyaH |} atha prathamaM brAhmaNam || mantra 1 ##[VI.i.1]## OM yo ha vai jyeShThaM cha shreShThaM cha veda jyeShThashcha shreShThashcha svAnAM bhavati | prANo vai jyeShThashcha shreShThashcha | jyeShThashcha shreShThashcha svAnAM bhavatyapi cha yeShAM bubhUShati ya evaM veda || 1|| mantra 2 ##[VI.i.2]## yo ha vai vasiShThAM veda vasiShThaH svAnAM bhavati | vAgvai vasiShThA | vasiShThaH svAnAM bhavatyapi cha yeShAM bubhUShati , ya evaM veda || 2|| mantra 3 ##[VI.i.3]## yo ha vai pratiShThAM veda pratitiShThati same pratitiShThati durge | chakShurvai pratiShThA chakShuShA hi same cha durge cha pratitiShThati | pratitiShThati same pratitiShThati durge ya evaM veda || 3|| mantra 4 ##[VI.i.4]## yo ha vai sampadaM veda sa{\m+} hAsmai padyate yaM kAmaM kAmayate | shrotraM vai sampachChrotre hIme sarve vedA abhisampannAH | sa{\m+} hAsmai padyate yaM kAmaM kAmayate ya evaM veda || 4|| mantra 5 ##[VI.i.5]## yo ha vA AyatanaM vedA.a.ayatana{\m+} svAnAM bhavati AyatanaM janAnAm | mano vA AyatanamAyatana{\m+} svAnAM bhavatyAyatanaM janAnAM ya evaM veda || 5|| mantra 6 ##[VI.i.6]## yo ha vai prajAtiM veda prajAyate ha prajayA pashubhI reto vai prajAtiH | prajAyate ha prajayA pashubhirya evaM veda || 6|| mantra 7 ##[VI.i.7]## te heme prANA aha{\m+}shreyase vivadamAnA brahma jagmustaddhochuH ko no vasiShTha iti | taddhovAcha yasminva utkrAnta ida{\m+} sharIraM pApIyo manyate sa vo vasiShTha iti || 7|| mantra 8 ##[VI.i.8]## vAgghochchakrAma | sA saMvatsaraM proShyA.A.AgatyovAcha kathamashakata madR^ite jIvitumiti | te hochuryathA.akalA avadanto vAchA prANantaH prANena pashyantashchakShuShA shR^iNvantaH shrotreNa vidvA{\m+}so manasA prajAyamAnA retasaivamajIviShmeti | pravivesha ha vAk || 8|| mantra 9 ##[VI.i.9]## chakShurhochchakrAma | tatsaMvatsaraM proShyA.a.agatyovAcha kathamashakata madR^ite jIvitumiti | te hochuryathAndhA apashyantashchakShuShA prANantaH prANena vadanto vAchA shR^iNvantaH shrotreNa vidvA{\m+}so manasA prajAyamAnA retasaivamajIviShmeti | pravivesha ha chakShuH || 9|| mantra 10 ##[VI.i.10]## shrotra{\m+} hochchakrAma | tatsaMvatsaraM proShyA.a.agatyovAcha kathamashakata madR^ite jIvitumiti | te hochuryathA badhirA ashR^iNvantaH shrotreNa prANantaH prANena vadanto vAchA pashyantashchakShuShA vidvA{\m+}so manasA prajAyamAnA retasaivamajIviShmeti | pravivesha ha shrotram || 10|| mantra 11 ##[VI.i.11]## mano hochchakrAma | tatsaMvatsaraM proShyA.a.agatyovAcha kathamashakata madR^ite jIvitumiti | te hochuryathA mugdhA avidvA{\m+}so manasA prANantaH prANena vadanto vAchA pashyantashchakShuShA shR^iNvantaH shrotreNa prajAyamAnA retasaivamajIviShmeti | pravivesha ha manaH || 11|| mantra 12 ##[VI.i.12]## reto hochchakrAma | tatsaMvatsaraM proShyA.a.agatyovAcha kathamashakata madR^ite jIvitumiti | te hochuryathA klIbA aprajAyamAnA retasA prANantaH prANena vadanto vAchA pashyantashchakShuShA shR^iNvantaH shrotreNa vidvA{\m+}so manasaivamajIviShmeti | pravivesha ha retaH || 12|| mantra 13 ##[VI.i.13]## atha ha prANa utkramiShyan yathA mahAsuhayaH saindhavaH paDvIshasha~NkUnsaMvR^ihedeva{\m+} haivemAnprANAnsaMvavarha | te hochurmA bhagava utkramIrna vai shakShyAmastvadR^ite jIvitumiti | tasyo me baliM kuruteti tatheti || 13|| mantra 14 ##[VI.i.14]## sA ha vAguvAcha yadvA ahaM vasiShThA.asmi tvaM tadvasiShTho.asIti | yad vA ahaM pratiShThAsmi tvaM tatpratiShTho.asIti chakShuryadvA aha{\m+} sampadasmi tvaM tat sampadasIti shrotram | yad vA ahamAyatanamasmi tvaM tadAyatanamasIti mano yadvA ahaM prajAtirasmi tvaM tat prajAtirasIti retastasyo me kimannaM kiM vAsa iti | yadidaM ki~nchA.a.ashvabhya A kR^imibhya A kITapata~Ngebhyastatte.annamApo vAsa iti | na ha vA asyAnannaM jagdhaM bhavati nAnannaM pratigR^ihItaM ya evametadanasyAnnaM veda | tad vidvA{\m+}saH shrotriyA ashiShyanta AchAmantyashitvA.a.achAmantyetameva tadanamanagnaM kurvanto manyante || 14|| iti prathamaM brAhmaNam || atha dvitIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[VI.ii.1]## shvetaketurha vA AruNeyaH pa~nchAlAnAM pariShadamAjagAma | sa AjagAma jaivaliM pravAhaNaM parichArayamANam | tamudIkShyAbhyuvAda kumArA3 iti | sa bhoH 3 iti pratishushrAva anushiShTo.anvasi pitretyomiti hovAcha || 1|| mantra 2 ##[VI.ii.2]## vettha yathemAH prajAH prayatyo vipratipadyantA3 iti | neti hovAcha | vettho yathemaM lokaM punarApadyantA3 iti | neti haivovAcha | vettho yathA.asau loka evaM bahubhiH punaHpunaH prayadbhirna sampUryatA3 iti neti haivovAcha | vettho yatithyAmAhutyA{\m+} hutAyAmApaH puruShavAcho bhUtvA samutthAya vadantI3 iti | neti haivovAcha | vettho devayAnasya vA pathaH pratipadaM pitR^iyANasya vA yatkR^itvA devayAnaM vA panthAnaM pratipadyante pitR^iyANaM vA.api hi na R^iShervachaH shrutaM dve sR^itI ashR^iNavaM pitR^iNAmahaM devAnAmuta martyAnAM tAbhyAmidaM vishvamejatsameti yadantarA pitaraM mAtaraM cheti | nAhamata ekaM chana vedeti hovAcha || 2|| mantra 3 ##[VI.ii.3]## athainaM vasatyopamantrayAM chakre.anAdR^itya vasatiM kumAraH pradudrAva | sa AjagAma pitaraM ta{\m+} hovAcheti vAva kila no bhavAnpurA.anushiShTAnavocha iti | katha{\m+}, sumedha iti | pa~ncha mA prashnAnrAjanyabandhuraprAkShIt tato naika~nchana vedeti | katame ta iti ima iti ha pratIkAnyudAjahAra || 3|| mantra 4 ##[VI.ii.4]## sa hovAcha tathA nastvaM tAta jAnIthA yathA yadahaM ki~ncha veda sarvamahaM tattubhamavocham | prehi tu tatra pratItya brahmacharyaM vatsyAva iti | bhavAneva gachChatviti | sa AjagAma gautamo yatra pravAhaNasya jaivalerAsa | tasmA AsanamAhR^ityodakamahArayAM chakArAtha hAsmA arghyaM chakAra | ta{\m+} hovAcha varaM bhagavate gautamAya dadma iti || 4|| mantra 5 ##[VI.ii.5]## sa hovAcha pratij~nAto ma eSha varo yAM tu kumArasyAnte vAchamabhAShathAstAM me brUhIti || 5|| mantra 6 ##[VI.ii.6]## sa hovAcha daiveShu vai gautama tadvareShu mAnuShANAM brUhIti || 6|| mantra 7 ##[VI.ii.7]## sa hovAcha vij~nAyate hAsti hiraNyasyApAttaM goashvAnAM dAsInAM pravArANAM paridhAnasya mA no bhavAnbahoranantasyAparyantasyAbhyavadAnyo bhUditi | sa vai gautama tIrthenechChAsA ityupaimyahaM bhavantamiti vAchA ha smaiva pUrva upayanti | sa hopAyanakIrtyovAsa || 7|| mantra 8 ##[VI.ii.8]## sa hovAcha tathA nastvaM gautama mA.aparAdhAstava cha pitAmahA yatheyaM vidyetaH pUrvaM na kasmi{\m+}shchana brAhmaNa uvAsa tAM tvahaM tubhyaM vakShyAmi ko hi tvaivaM bruvantamarhati pratyAkhyAtumiti || 8|| mantra 9 ##[VI.ii.9]## asau vai loko.agnirgautama | tasyA.a.aditya eva samid rashmayo dhUmo .ahararchirdisho.a~NgArA avAntaradisho visphuli~NgAstasminnetasminnagnau devAH shraddhAM juhvati tasyA Ahutyai somo rAjA sambhavati || 9|| mantra 10 ##[VI.ii.10]## parjanyo vA agnirgautama | tasya saMvatsara eva samidabhrANi dhUmo vidyudarchirashanira~NgArA hrAdunayo visphuli~NgAstasminnetasminnagnau devAH soma{\m+} rAjAnaM juhvati tasyA Ahutyai vR^iShTiH sambhavati || 10|| mantra 11 ##[VI.ii.11]## ayaM vai loko.agnirgautama | tasya pR^ithivyeva samid agnirdhUmo rAtrirarchishchandramA a~NgArA nakShatrANi viShphuli~NgAstasminnetasminnagnau devA vR^iShTiM juhvati tasyA AhutyA anna{\m+} sambhavati || 11|| mantra 12 ##[VI.ii.12]## puruSho vA agnirgautama | tasya vyAttameva samit prANo dhUmo vAgarchishchakShura~NgArAH shrotraM visphuli~NgAstasminnetasminnagnau devA annaM juhvati tasyA Ahutyai retaH sambhavati || 12|| mantra 13 ##[VI.ii.13]## yoShA vA Agnirgautama | tasyA upastha eva samillomAni dhUmo yonirarchiryadantaH karoti te.a~NgArA abhinandA visphuli~NgAstasminnetasminnagnau devA reto juhvati tasyA Ahutyai puruShaH sambhavati | sa jIvati yAvajjIvatyatha yadA mriyate | 13|| mantra 14 ##[VI.ii.14]## athainamagnaye haranti | tasyAgnirevAgnirbhavati samitsamid dhUmo dhUmo.archirarchira~NgArA a~NgArA visphuli~NgA visphuli~NgAstasminnetasminnagnau devAH puruShaM juhvati tasyA Ahutyai puruSho bhAsvaravarNaH sambhavati || 14|| mantra 15 ##[VI.ii.15]## te ya evametadvidurye chAmI araNye shraddhA{\m+} satyamupAsate te.archirabhisambhavantyarchiSho.aho.ahna ApUryamANapakShaM ApUryamANapakShAdyAnShaNmAsAnuda~N~NAditya eti mAsebhyo devalokaM devalokAdAdityamAdityAdvaidyutaM tAnvaidyutAnpuruSho mAnasa etya brahmalokAn gamayati te teShu brahmalokeShu parAH parAvato vasanti | teShAM na punarAvR^ittiH | mantra 16 ##[VI.ii.16]## atha ye yaj~nena dAnena tapasA lokA~njayanti te dhUmamabhisambhavanti dhUmAdrAtri{\m+}, rAtrerapakShIyamANapakShaM apakShIyamANapakShAdyAnShaNmAsAndakShiNAditya eti mAsebhyaH pitR^ilokaM pitR^ilokAchchandraM te chandraM prApyAnnaM bhavanti tA{\m+}statra devA yathA soma{\m+} rAjAnamApyAyasva apakShIyasvetyevamenA{\m+}statra bhakShayanti | teShAM yadA tatparyavaityathemamevA.a.akAshamabhiniShpadyante AkAshAdvAyuM vAyorvR^iShTiM vR^iShTeH pR^ithivIM te pR^ithivIM prApyAnnaM bhavanti te punaH puruShAgnau hUyante tato yoShAgnau jAyante te lokAnpratyuthAyinasta evamevAnuparivartante.atha ya etau panthAnau na viduste kITAH pata~NgA yadidaM dandashUkam || 16|| iti dvitIyaM brAhmaNam || atha tR^itIyaM brAhmaNam | mantra 1 ##[VI.iii.1]## sa yaH kAmayate mahatprApnuyAmityudagayana ApUryamANapakShasya puNyAhe dvAdashAhamupasadvratI bhUtvaudumbare ka{\m+}se chamase vA sarvauShadhaM phalAnIti sambhR^itya parisamuhya parilipyAgnimupasamAdhAya paristIryA.a.avR^itA.a.ajya{\m+} sa{\m+}skR^itya pu{\m+}sA nakShatreNa mantha{\m+} sannIya juhoti | yAvanto devAstvayi jAtavedastirya~ncho ghnanti puruShasya kAmAn tebhyo.ahaM bhAgadheyaM juhomi te mA tR^iptAH sarvaiH kAmaistarpayantu svAhA | yA tirashchI nipadyate.ahaM vidharaNI iti tAM tvA ghR^itasya dhArayA yaje sa{\m+}rAdhanImaha{\m+} | svAhA || 1|| mantra 2 ##[VI.iii.2]## jyeShThAya svAhA shreShThAya svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | prANAya svAhA vasiShThAyai svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | vAche svAhA pratiShThAyai svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | chakShuShe svAhA sampade svAheti agnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | shrotrAya svAhA.a.ayatanAya svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | manase svAhA prajAtyai svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | retase svAheti agnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati || 2|| mantra 3 ##[VI.iii.3]## agnaye svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | somAya svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | bhUH svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | bhuvaH svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | svaH svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | bhUrbhuvaH svaH svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | brahmaNe svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | kShatrAya svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | bhUtAya svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | bhaviShyate svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | vishvAya svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | sarvAya svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati | prajApataye svAhetyagnau hutvA manthe sa{\m+}sravamavanayati || 3|| mantra 4 ##[VI.iii.4]## athainamabhimR^ishati bhramadasi jvaladasi pUrNamasi prastabdhamasyekasabhamasi hi~NkR^itamasi hi~NkriyamANamasyudgIthamasyudgIyamAnamasi shrAvitamasi pratyAshrAvitamasyardre sandIptamasi vibhUrasi prabhUrasyannamasi jyotirasi nidhanamasi saMvargo.asIti || 4|| mantra 5 ##[VI.iii.5]## athainamudyachChatyama{\m+}syAma{\m+} hi te mahi | sa hi rAjeshAno.adhipatiH sa mA{\m+} rAjeshano.adhipatiM karotviti || 5|| mantra 6 ##[VI.iii.6]## athainamAchAmati tatsaviturvareNyam | madhu vAtA R^itAyate madhu kSharanti sindhavaH | mAdhvIrnaH santvoShadhIH | bhUH svAhA | bhargo devasya dhImahi madhu naktamutoShaso madhumatpArthiva{\m+} rajaH | madhu dyaurastu naH pitA | bhuvaH svAhA | dhiyo yo naH prachodayAt | madhumAnno vanaspatirmadhumA{\m+} astu sUryaH | mAdhvIrgAvo bhavantu naH | svaH svAheti | sarvAM cha sAvitrImanvAha sarvAshcha madhumatIrahameveda{\m+} sarvaM bhUyAsam | bhUrbhuvaH svaH svAhetyantata Achamya pANI prakShAlya jaghanenAgniM prAkShirAH saMvishati | prAtarAdityamupatiShThate dishAmekapuNDarIkamasi ahaM manuShyANAmekapuNDarIkaM bhUyAsamiti | yathetametya jaghanenAgnimAsIno va{\m+}shaM japati || 6|| mantra 7 ##[VI.iii.7]## ta{\m+} haitamUddAlaka AruNirvAjasaneyAya yAj~navalkyAyAntevAsina uktvovAchApi ya ena{\m+} shuShke sthANau niShi~nchej shuShke sthANau niShi~nchet jAyera~nChAkhAH praroheyuH palAshAnIti || 7|| mantra 8 ##[VI.iii.8]## etamu haiva vAjasaneyo yAj~navalkyo madhukAya pai~NgyAyAntevAsina uktvovAchApi ya ena{\m+} shuShke sthANau niShi~nchej sthANau niShi~nchet jAyera~nChAkhAH praroheyuH palAshAnIti || 8|| mantra 9 ##[VI.iii.9]## etamu haiva madhukaH pai~NgyashchUlAya bhAgavittaye.antevAsina uktvovAchApi ya ena{\m+} shuShke sthANau niShi~nchej jAyera~nChAkhAH praroheyuH palAshAnIti || 9|| mantra 10 ##[VI.iii.10]## etamu haiva cUlo bhAgavittirjAnakaya AyasthUNAyAntevAsina uktvovAchApi ya ena{\m+} shuShke sthANau niShi~nchej yasenam shuShke sthANau niShi~nchet jAyera~nChAkhAH praroheyuH palAshAnIti || 10|| mantra 11 ##[VI.iii.11]## etamu haiva jAnakirayasthUNaH satyakAmAya jAbAlAyAntevAsina uktvovAchApi ya ena{\m+} shuShke sthANau niShi~nchej jAyera~nChAkhAH praroheyuH palAshAnIti || 11|| mantra 12 ##[VI.iii.12]## etamu haiva satyakAmo jAbAlo.antevAsibhya uktvovAchApi ya ena{\m+} shuShke sthANau niShi~nchej jAyera~nChAkhAH praroheyuH palAshAnIti | tametaM nAputrAya vA.anantevAsine vA brUyAt || 12|| mantra 13 ##[VI.iii.13]## chaturaudumbaro bhavatyaudumbaraH sruva audumbarashchamasa audumbara idhma audumbaryA upamanthanyau | dasha grAmyANi dhAnyAni bhavanti vrIhiyavAstilamAShA aNupriya~Ngavo godhUmAshcha masUrAshcha khalvAshcha khalakulAshcha tAnpiShTAndadhani madhuni ghR^ita upasi~nchatyAjyasya juhoti || 13|| iti tR^itIyaM brAhmaNam || atha chaturthaM brAhmaNam | mantra 1 ##[VI.iv.1]## eShAM vai bhUtAnAM pR^ithivI rasaH pR^ithivyA Apo.apAmoShadhaya oShadhInAM puShpANi puShpANAM phalAni phalAnAM puruShaH puruShasya retaH || 1|| mantra 2 ##[VI.iv.2]## sa ha prajApatirIkShA.nchakre hantAsmai pratiShThAM kalpayAnIti sa striya{\m+} sasR^ije | tA{\m+} sR^iShTvA.adha upAsta tasmAtstriyamadha upAsIta sa etaM prA~nchaM grAvANamAtmana eva samudapArayat tenainAmabhyasR^ijat || 2|| mantra 3 ##[VI.iv.3]## tasyA vedirupastho lomAni barhishcharmAdhiShavaNe samiddho madhyatastau muShkau | sa yAvAnha vai vAjapeyena yajamAnasya loko bhavati tAvAnasya loko bhavati ya evaM vidvAnadhopahAsaM charatyAsA{\m+} strINA{\m+} sukR^itaM vR^i~Nkte.atha ya idamavidvAnadhopahAsaM charatyA.asya striyaH sukR^itaM vR^i~njate || 3|| mantra 4 ##[VI.iv.4]## etaddha sma vai tadvidvAnuddAlaka AruNirAhaitaddha sma vai tadvidvAnnAko maudgalya Ahaitaddha sma vai tadvidvAn kumArahArita Aha etad dha sma vai tad vidvAn kumArahAritasAha bahavo maryA brAhmaNAyanA nirindriyA visukR^ito.asmAllokAtprayanti ya idamavidvA{\m+}so.adhopahAsaM charantIti | bahu vA ida{\m+} suptasya vA jAgrato vA retaH skandati || 4|| mantra 5 ##[VI.iv.5]## tadabhimR^ishedanu vA mantrayeta yanme.adya retaH pR^ithivImaskAntsId yadoShadhIrapyasarad yadapaH | idamahaM tadreta Adade punarmAmaitvindriyaM punastejaH punarbhagaH | punaragnirdhiShNyA yathAsthAnaM kalpantAmityanAmikA~NguShThAbhyAmAdAyAntareNa stanau vA bhruvau vA nimR^ijyAt || 5|| mantra 6 ##[VI.iv.6]## atha yadyudaka AtmAnaM pashyet tadabhimantrayeta mayi teja indriyaM yasho draviNa{\m+} sukR^itamiti | shrIrha vA eShA strINAM yanmalodvAsAstasmAnmalodvAsasaM yashasvinImabhikramyopamantrayeta || 6|| mantra 7 ##[VI.iv.7]## sA chedasmai na dadyAt kAmamenAmavakriNIyAt sA chedasmai naiva dadyAt kAmamenAM yaShTyA vA pANinA vopahatyAtikrAmedindriyeNa te yashasA yasha Adada ityayashA eva bhavati || 7|| mantra 8 ##[VI.iv.8]## sA chedasmai dadyAdindriyeNa te yashasA yasha AdadhAmIti yashasvinAveva bhavataH || 8|| mantra 9 ##[VI.iv.9]## sa yAmichChet kAmayeta meti tasyAmarthaM niShThAya mukhena mukha{\m+} sandhAyopasthamasyA abhimR^ishya japeda~NgAda~NgAtsambhavasi hR^idayAdadhijAyase | sa tvama~NgakaShAyo.asi digdhaviddhamiva mAdayemAmamUM mayIti || 9|| mantra 10 ##[VI.iv.10]## atha yAmichChen na garbhaM dadhIteti tasyAmarthaM niShThAya mukhena mukha{\m+} sandhAyAbhiprANyApAnyAdindriyeNa te retasA reta Adada ityaretA eva bhavati || 10|| mantra 11 ##[VI.iv.11]## atha yAmichChed dadhIteti tasyAmarthaM niShThAya mukhena mukha{\m+} sandhAyApAnyAbhiprANyAdindriyeNa te retasA reta AdadhAmIti garbhiNyeva bhavati || 11|| mantra 12 ##[VI.iv.12]## atha yasya jAyAyai jAraH syAt taM ched dviShyAdAmapAtre.agnimupasamAdhAya pratiloma{\m+} sharabarhistIrtvA tasminnetAH sharabhR^iShTIH pratilomAH sarpiShA.aktA juhuyAn mama samiddhe.ahauShIH prANApAnau ta Adade.asAviti | mama samiddhe.ahauShIH putrapashU{\m+}sta Adade .asAviti | mama samiddhe.ahauShIriShTAsukR^ite ta Adade.asAviti | mama samiddhe.ahauShIrAshAparAkAshau ta Adade.asAviti | sa vA eSha nirindriyo visukR^ito.asmAllokAtpraiti yamevaMvidbrAhmaNaH shapati | tasmAdevaMvitChrotriyasya dAreNa nopahAsamichCheduta hyevaMvitparo bhavati || 12|| mantra 13 ##[VI.iv.13]## atha yasya jAyAmArtavaM vindet tryahaM ka{\m+}se na pibedahatavAsA nainAM vR^iShalo na vR^iShalyupahanyAt apahanyAt trirAtrAnta Aplutya vrIhInavaghAtayet || 13|| mantra 14 ##[VI.iv.14]## sa ya ichChet putro me shuklo jAyeta vedamanubruvIta sarvamAyuriyAditi kShIraudanaM pAchayitvA sarpiShmantamashnIyAtAmIshvarau janayitavai || 14|| mantra 15 ##[VI.iv.15]## atha ya ichChet putro me kapilaH pi~Ngalo jAyeta dvau vedAvanubruvIta sarvamAyuriyAditi dadhyodanaM pAchayitvA sarpiShmantamashnIyAtAmIshvarau janayitavai || 15|| mantra 16 ##[VI.iv.16]## atha ya ichChet putro me shyAmo lohitAkSho jAyeta trInvedAnanubruvIta sarvamAyuriyAdityudaudanaM pAchayitvA sarpiShmantamashnIyAtAmIshvarau janayitavai || 16|| mantra 17 ##[VI.iv.17]## atha ya ichChed duhitA me paNDitA jAyeta sarvamAyuriyAditi tilaudanaM pAchayitvA sarpiShmantamashnIyAtAmIshvarau janayitavai || 17|| mantra 18 ##[VI.iv.18]## atha ya ichChet putro me paNDito vigItaH samiti~NgamaH shushrUShitAM vAchaM bhAShitA jAyeta sarvAnvedAnanubruvIta sarvamAyuriyAditi mA{\m+}saudanaM pAchayitvA sarpiShmantamashnIyAtAmIshvarau janayitavai | aukSheNa vA.a.arShabheNa vA || 18|| mantra 19 ##[VI.iv.19]## athAbhiprAtareva sthAlIpAkAvR^itA.a.ajya.n cheShTitvA sthAlIpAkasyopaghAtaM juhotyagnaye svAhA.anumataye svAhA devAya savitre satyaprasavAya svAheti hutvoddhR^itya prAshnAti | prAshyetarasyAH prayachChati | prakShAlya pANI udapAtraM pUrayitvA tenainAM trirabhyukShatyuttiShThAto vishvAvaso.anyAmichCha prapUrvyA{\m+} saM jAyAM patyA saheti || 19|| mantra 20 ##[VI.iv.20]## athainAmabhipadyate.amo.ahamasmi sA tva{\m+} sA tvamasyamo.aha{\m+} sAmAhamasmi R^iktvaM dyaurahaM pR^ithivI tvam | tAvehi sa{\m+}rabhAvahai saha reto dadhAvahai pu{\m+}se putrAya vittaya iti || 20|| mantra 21 ##[VI.iv.21]## athAsyA UrU vihApayati vijihIthAM dyAvApR^ithivI iti | tasyAmarthaM niShThAya mukhena mukha{\m+} sandhAya trirenAmanulomAmanumArShTi viShNuryoniM kalpayatu tvaShTA rUpANi pi{\m+}shatu Asi~nchatu prajApatirdhAtA garbhaM dadhAtu te | garbhaM dhehi sinIvAli garbhaM dhehi pR^ithuShTuke | garbhaM te Ashvinau devAvAdhattAM puShkarasrajau || 21|| mantra 22 ##[VI.iv.22]## hiraNmayI araNI yAbhyAM nirmanthatAmAshvinau taM te garbha{\m+} havAmahe dashame mAsi sUtaye | yathA.agnigarbhA pR^ithivI yathA dyaurindreNa garbhiNI vAyurdishAM yathA garbha evaM garbhaM dadhAmi te.asAviti || 22|| mantra 23 ##[VI.iv.23]## soShyantImadbhirabhyukShati yathA vAyuH puShkariNI{\m+} sami~Ngayati sarvataH | evA te garbha ejatu sahAvaitu jarAyuNA | indrasyAyaM vrajaH kR^itaH sArgalaH saparishrayaH | tamIndra nirjahi garbheNa sAvarA{\m+} saheti || 23|| mantra 24 ##[VI.iv.24]## jAte.agnimupasamAdhAyA~Nka AdhAya ka{\m+}se pR^iShadAjya{\m+} sannIya pR^iShadAjyasyopaghAtaM juhotyasminsahasraM puShyAsamedhamAnaH sve gR^ihe | asyopasandyAM mA chChaitsIt prajayA cha pashubhishcha svAhA | mayi prANA{\m+}stvayi manasA juhomi svAhA | yat karmaNA.atyarIrichaM yadvA nyUnamihAkaram | agniShTatsviShTakR^idvidvAn sviShTa{\m+} suhutaM karotu naH svAheti || 24|| mantra 25 ##[VI.iv.25]## athAsya dakShiNaM karNamabhinidhAya vAgvAgiti triratha dadhi madhu ghR^ita{\m+} sannIyAnantarhitena jAtarUpeNa prAshayati | bhUste dadhAmi bhuvaste dadhAmi svaste dadhAmi bhUrbhuvaH svaH sarvaM tvayi dadhAmIti || 25|| mantra 26 ##[VI.iv.26]## athAsya nAma karoti vedo.asIti | tadasyaitadguhyameva nAma bhavati || 26|| mantra 27 ##[VI.iv.27]## athainaM mAtre pradAya stanaM prayachChati yaste stanaH shashayo yo mayobhUryo ratnadhA vasuvidyaH sudatro yena vishvA puShyasi vAryANi sarasvati tamiha dhAtave kariti || 27|| mantra 28 ##[VI.iv.28]## athAsya mAtaramabhimantrayate | ilA.asi maitrAvaruNI vIre vIramajIjanat | sA tvaM vIravatI bhava yA.asmAnvIravato.akaraditi | taM vA etamAhuratipitA batAbhUratipitAmaho batAbhUH | paramAM bata kAShThAM prApayachChriyA yashasA brahmavarchasena ya evaMvido brAhmaNasya putro jAyata iti || 28|| iti chaturthaM brAhmaNam || atha pa~nchamaM brAhmaNam | mantra 1 ##[VI.v.1]## atha va{\m+}shaH | pautimAShIputraH kAtyAyanIputrAt kAtyAyanIputro gautamIputrAd gautamIputro bhAradvAjIputrAd bhAradvAjIputraH pArAsharIputrAt pArAsharIputra aupasvastIputrAdaupasvastIputraH pArAsharIputrAt pArAsharIputraH kAtyAyanIputrAt kAtyAyanIputraH kaushikIputrAt kaushikIputra AlambIputrAchcha vaiyAghrapadIputrAchcha vaiyAghrapadIputraH kANvIputrAchcha kApIputrAchcha kApIputraH || 1|| mantra 2 ##[VI.v.2]## AtreyIputrAdAtreyIputro gautamIputrAd gautamIputro bhAradvAjIputrAd bhAradvAjIputraH pArAsharIputrAt pArAsharIputro vAtsIputrAd vAtsIputraH pArAsharIputrAt pArAsharIputro vArkAruNIputrAd vArkAruNIputro vArkAruNIputrAd vArkAruNIputra ArtabhAgIputrAdArtabhAgIputraH shau~NgIputrAchchau~NgIputraH sA~NkR^itIputrAt sA~NkR^itIputra AlambAyanIputrAdAlambAyanIputra AlambIputrAdAlambIputro jAyantIputrAj jAyantIputro mANDUkAyanIputrAn mANDUkAyanIputro mANDUkIputrAn mANDUkIputraH shANDilIputrAchChANDilIputro rAthItarIputrAd rAthItarIputro bhAlukIputrAd bhAlukIputraH krau~nchikIputrAbhyA.n krau~nchikIputrau vaidabhR^itIputrAd vaidabhR^itIputraH kArshakeyIputrAt kArshakeyIputraH prAchInayogIputrAt prAchInayogIputraH sA~njIvIputrAt sA~njIvIputraH prAshnIputrAdAsurivAsinaH prAshnIputra AsurAyaNAdAsurAyaNa AsurerAsuriH || 2|| mantra 3 ##[VI.v.3]## yAj~navalkyAd yAj~navalkya UddAlakAdUddAlako.aruNAdaruNa upavesherupaveshiH kushreH kushrirvAjashravaso vAjashravA jIhvAvato bAdhyogAj jIhvAvAnbAdhyogo.asitAdvArShagaNAdasito vArShagaNo haritAtkashyapAdd haritaH kashyapaH shilpAtkashyapAchChilpaH kashyapaH kashyapAnnaidhruveH kashyapo naidhruvirvAcho vAgambhiNyAH ambhiNyAdityAdAdityAnImAni shuklAni yajU{\m+}Shi vAjasaneyena yAj~navalkyenA.a.akhyayante || 3|| mantra 4 ##[VI.v.4]## samAnamA sA~njIvIputrAt sa~njivIputro mANDUkAyanermANDUkAyanirmANDavyAn mANDavyaH kautsAt kautso mAhitthermAhitthirvAmakakShAyaNAd vAmakakShAyaNaH shANDilyAchChANDilyo vAtsyAd vAtsyaH kushreH kushriryaj~navachaso rAjastambAyanAd yaj~navachA rAjastambAyanasturAtkAvaSheyAt turaH kAvaSheyaH prajApateH prajApatirbrahmaNo brahma svayambhu | brahmaNe namaH || 4|| iti pa~nchamaM brAhmaNam || iti bR^ihadAraNyakopaniShadi ShaShTho.adhyAyaH || iti vAjasaneyake bR^ihadAraNyakopaniShatsamAptA || ## Encoded and proofread by Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}