% Text title : dashopaniShadrahasyam % File name : dashopaniShadrahasyam.itx % Category : upanishhat % Location : doc\_upanishhat % Author : rAmachandrapaNDita % Transliterated by : Pranab Mukherjee pranab9 at gmail.com % Proofread by : Pranab Mukherjee pranab9 at gmail.com % Description-comments : An article by Dr. M. L. Wadekar in Upanishat Sri - Anthology of Articles on Upanishads (page 202) % Latest update : December 9, 2017 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. dashopaniShadrahasyam ..}## \itxtitle{.. dashopaniShadrahasyam ..}##\endtitles ## (shrImatsiddheshvarasUnushrImadrAmachandrapaNDitavirachitam) ##From the article by Dr. M. L. Wadekar## 1\. shrIrAmo lakShmaNAya svacharaNasharaNAyocha etadrahasyaM niShkAmaiH karmabhiH svairbhavati shuchimano yasya so.atrAdhikArI | prApya shrIdaishikAsyAchChutishira\-uditaistattvamasyAdivAkyaiH svAtmabrahmaikyabodhaM janimR^itirahito modate nityamuktaH | (IshAvAsyopaniShadrahasyam) 2\. satye mayyeva bhAtaM charamacharamato.antarbahishchAhameko matto.anyannAsti ki~nchijjagadapi saviturmaNDale pUruSho.aham | itthaM yasya prabodho guruvarakaruNApA~Ngatastasya tR^iShNA sandeho mohashokau bhayajananajarAmR^ityavau naiva santi || (kenopaniShadrahasyam) 3\. svAntaHprANAkShivANIprabhR^iti cha viShayAbhAsakaM yasya yogAd yanna prApnoti chaitadviditamaviditaM yadbhavennAtmarUpam | indrAdyA devamukhyA api kila na viduryasya shaktiM nigUDhAM tadbuddhaM yena so.asau bhavati naravaro.anantasaukhyapratiShThaH || (kaThavahayupaniShadrahasyam) 4\. sUkShmAtsUkShmo mahIyAnmahata uta dhiyA sAdhanairyo na labhyo buddhistho yo.asharIro ravibudhadahanA yasya bhAsA vibhAnti | ShaDbhirbhAvasvabhAvai rahita upa sadAstItirUpeNa vedya\- staM sAkShAtkR^itya dhIro guruvachanabalAjjAyate nityashAntaH || (muNDakopaniShadrahasyam) 5\. jAyante visphuli~NgA analata iha yadvatpradIptAtsarUpA\- stadvatsarve.api bhAvA khalu yata uditA yAnti yasmillayaM te | aprANaH sarvavidyaH praNavavaradhanuH svAtmabANaikalakShya\- staM jAnannAtmarUpe tyajati sa bhavati brahmarUpo vishokaH || (prashnopaniShadrahasyam) 6\. prANaH shraddhA khavAyujvalanajaladharA indriyaM mAnasaM cha bhakataM vIryaM tapashchAya sakalanigamAH karmalokAshcha nAma | yasmAjjAtAshcha yasminvilayamupagatAH ShoDashaitAH kalA yaH sarveShAM sa.npratiShThA khalu tadadhigamAjjAyate vItamR^ityuH || (mANDUkyopaniShadrahasyam) 7\. jAgratsvapnaH suShuptistritayamapi matestadvyapekShasturIyaH sarveShAM yastu sAkShI guNamalarahito.apyAttanAnAbhidhAnaH | bhUtAdyo.achintya ekaH sa sakalajagataH pratyagIsho.ayamAtmA brahmo~NkArAdhigamyaM viditamiti bhavedyeva sa brahmabhUtaH || (taittirIyopaniShadrahasyam) 8\. spR^iShTvAkAshAdidehAvadhisakalamidaM tatpravishyAntarastho yaH sarveShAmadhIsho niyamayati sadAnandachidrUpa ekaH | annAdInpa~nchakoshAnnijagurUvachasA saMvivichyAtmabhUtaM taM vidvAnnityatR^iptaH kila bhayarahito vartate sarvabhUtaH || (aitareyopaniShadrahasyam) 9\. yo lokA.NllokapAlAnsakalamapi purA bhogyajAtaM hi teShAM spR^iShTvAntaH sa.npravishya sthiracharamakhilaM prerayatyAntaraH saH | dR^iShTvA nAtreShadanyatsakalajagadadhiShThAnarUpo.ahamekaH praj~nAnaM brahma yenAdhigatamiti sa nAvAptakAmo.amR^itaH syAt || (ChAndogyopaniShadrahasyam) 10\. mR^idrUpe j~nAta etad.hghaTamukhamakhilaM tajjamasyAnabhinnaM tadvachChrIdaishikenAnubhavati satataM tattvamasyevamuktaH | yasmAdAkAshamukhyaM bhavati jagadidaM brahma tachchAhamasmI tyetanmatto na bhinnaM sa bhavati manujo brahma na brahmavettA || (bR^ihadAraNyakopaniShadrahasyam) 11\. yasyAnandasya mAtrA vividhasukhamidaM yena sarve.api jIvAH prANantyavyAkR^itaM prAgjagadidamakhilaM vyAkaronnAmarUpaiH | antaryAmI hR^iShIkAdhipa iti viditaM vyApakaM brahma tatrA\- haM brahmAsmIti vettaiti vilayamasavastasya naivochChalanti || (upasaMhAraH) 12\. shrIrAmA~NghyrabjabhR^i~Ngo gurucharaNakR^ipApA~Ngalabdhaikyabodho yaH shrIsiddheshasUnurvirachitamamunA rAmachandrAbhidhena | yachChlokaiH pa~Nktisa.nkhyairidamupaniShadAM sadrahasyaM dashAnAM j~nAtvArthaM sa.npaThedyo.anubhavati sa sukhaM sadguroH sa.nprasAdAt || iti shrImadvidvanmukuTAla~NkArahIravarashrIrAjayogivarya\- shrIsiddheshvarasUnushrIrAmachandrapaNDitavirachitaM dashopaniShadrahasyaM samAptam || rAmachandra pa.nDita virachita Chandobaddha dashopaniShadrahasya \- alpaj~nAta svopaj~na grantha DA.c muku.nda lAlajI vADekara ##From Upanishat Sri - Anthology of Articles on Upanishads, page 202## upod.hghAta \- saMskR^ita bhAShA meM alaga\-alaga shAstroM se sambandhita aneka grantha vidvAnoM ne likhe haiM | bhArata ke hara pradesha meM se shAstroM meM grantha praNIta karane vAle pa.nDitoM kI paramparA rahI hai | rAmachandra pa.nDita bhI unhIM vidvAnoM meM se eka haiM, jinho.nne na kevala eka hI shAstra meM, apitu aneka shAstroM kI apanI vidvatA se aneka shAstroM meM svatantra granthoM kA praNayana kiyA lekina unakA yaha pradAna Adhunika saMshodhakoM ke nidarshana meM abhI taka lAyA nahIM gayA hai | isalie isa sa.nkShipta shodhapatra meM rAmachandra pa.nDita kA saMskR^ita sAhitya meM pradAna aura visheShatayA unakA vedAntaparaka sa.nkShipta grantha dashopaniShadrahasya ke bAre meM vishleShaNa kiyA gayA hai | vaha aprakAshita vedAnta grantha hastalikhita grantha ke rUpa meM hI abhI taka rahA thA jisakA abhyAsa aura sampAdana karake mai.nne yaha lekha likhA hai | rAmachandra pa.nDita kA parichaya \- kolhApura ke siddheshvara mahArAja ke rAmachandra pa.nDita sabase baDe putra the | unakI kula paramparA aura kula vR^ittAnta ke bAre meM kAphI jAnakArI prApta hotI hai | siddheshvara mahArAja eka prathitayaj~na bhagavadbhakta aura sAdhupuruSha the | unakA janma chaitra shukla navamI shakasaMvat 1664 yAne 1743 IsavI sana ko huA thA | unakI mAtA kA nAma godAvarI aura pitA kA nAma rAmabhaTTa bAbA thA | ve mAdhya.ndina vAjasaneyI shAkhA ke the aura unakA gotra kR^iShNAtri thA | veda aura aneka shAstroM kA unho.nne adhyayana kiyA thA | advaitAna.nda, yogAna.nda aura vaiku.nThAna.nda jaise mahAn sa.ntoM ke samparka meM Ane se unakA mana bhI adhyAtma kI tarapha ruchi lene lagA aura bAda meM divya sAdhanoM ke kAraNa ve bhI siddha puruSha bana gaye | unakA jIvana aneka chamatkArika kathAoM se juDA huA hai | aise tejasvI mahApuruSha ke rAmachandra pa.nDita putra the | unakA janma chaitra kR^iShNa navamI ko shaka saMvat 1971 meM yAne 26 apraila 1769 ko huA | unho.nne paramparAgata paddhati se vyAkaraNa, nyAya, dharmashAstra, ala.nkArashAstra, shrautasmArta karma aura mantrashAstra kA adhyayana kiyA thA | R^igveda aura yajurveda kA unakA adhyayana gyAraha sAla kI alpa Ayu meM pUrA huA | bAda meM unho.nne vishiShTa pa.nDitoM ke pAsa se vyAkaraNa, nyAya, shrauta, mantra, vedAnta vagairaha shAstroM meM pravINatA prApta kI | ChandaHshAstra aura kAvyanATakAdi kA parishIlana unho.nne kiyA hI thA | jyotiShashAstra aura sa.ngItashAstra meM bhI ve pAra.ngata the | 23 varSha kI Ayu taka unho.nne aneka shAstroM aura kalAoM meM prAgalbhya prApta kiyA thA | vidvAnoM kI vAdasabhA meM bhI anya vidvAn kA apamAna kiye binA khuda kI vidvattA pradarshita karate the | jIvana ke pariNata kAla meM unakA jIvana jyAdAtara adhyAtma kI ora jhukA huA thA | unheM karma, j~nAna aura upAsanA mArga meM adhika ruchi hone lagI aura khuda videhI janaka kA Adarsha sAmane rakha kara jIvana jIne lage | kolhApura ke rAjA Chatrapati ne unakA shiShyatva svIkAra kiyA | rAjA ne pUrA rAjya aura mahArAja yaha khitAba bhI unako bhe.nTa kiyA, lekina rAmachandra jI ko usameM koI Asakti nahIM thI | unho.nne vaishAkha shuddha tR^itIyA shakasaMvat 1742 yAne 24 apraila 1830 ko samAdhi grahaNa kI | pa.nDita jI rAmajI ke parama bhakta the | prastuta dashopaniShadrasya grantha ke Arambha meM unho.nne shrI rAma ko praNAma karake ma.ngalArambha kiyA hai | antima shloka meM bhI unho.nne khuda ko shrIrAma bhagavAn ke padakamala kA bhR^i.nga arthAt bhramara aisA varNana kiyA hai | guru prasAda se brahma ke sAtha aikya kA bodha huA thA, aisA apane bAre meM ve batAte haiM | antima puShpikA meM ve apanA parichaya \ldq{}vidvanmukuTAla~NkArahIravara\rdq{} aura \ldq{}rAjayogivarya\rdq{} aisA prastuta karate haiM | rAmachandra pa.nDita ke grantha \- rAmachandra pa.nDita ne saMskR^ita aura marAThI bhAShA meM aneka vidvattAparipUrNa granthoM kI rachanA kI | unake bahuta se grantha aprakAshita aura alpaj~nAta rahe haiM | 1\. prAtishAsyajyotsnA \- vedalakShaNa viShayaka yaha grantha vaidika vyAkaraNa aura vedapaThana kI dR^iShTi se upayukta hai | 2\. baiTha \- vaidika R^ichAoM ke saMsmaraNa ke upayukta vedalakShaNaviShayaka grantha | 3\. kuNDendu \- kuNDalakShaNa viShayaka yaha grantha navagrahoM ke pITha vagairaha banAne kI prakriyA ke upayukta hai | lIlAvatI \- yaha gaNita kA grantha isameM saralatA se spaShTa kiyA hai | kShetra ke mApana ke upayukta gaNita kI yuktiyA.N isameM pAyI jAtI haiM | 4\. vR^ittAbhirAma \- ChandaHshAstra kA eka mahattva kA grantha kaviyoM aura sAhitya shAstra ke vidvAnoM ke upayukta | 5\. IshAvAsyopaniShadbhAShya \- IshAvAsya upaniShad kI vyAkhyA | vedAnta kA grantha | 6\. adhikaraNasa.ngraha \- brahmasUtra ke adhikaraNoM para AdhArita vedAntashAstra kA Chandobaddha grantha | 7\. dashopaniShadrahasya \- svopaj~navR^itti ke sAtha\-vedAnta kA sa.nkShipta grantha | apanI khuda likhI huI vR^itti ke sAtha | 8\. shrIrAmalIlAsahasranAma \- vaichitryapUrNa Dha.nga se likhA huA stotra | rAma bhagavAn ke jIvana aura kArya kA vivaraNa, sAtha meM unakA sahasra nAma bhI pAyA jAtA hai | 9\. rAmamahimnastotra \- shivamahimnastotra ke samAna rAmamahimnastotra | isake vyatirikta (10) shayanotsava, (11) prabodhotsava (12) bhagavadgItA \- gIta\-abha.nga \- bhagavadgItA ke 700 shlokoM para virachita 700 abha.ngoM (marAThI abha.nga\-stotra) kA sa.ngraha | (13) aShTAvakragItA samashlokI (14) agaNita subhAShita, AryA, abha.nga, pada, sAkI vagairaha kI rachanA | dashopaniShadrahasya \- siddheshvara mahArAjA kI guru paramparA meM yashava.nta mahArAja the | abhI unake vaMshaja haiM | unake vyaktigata grantha sa.ngraha meM se unake anurAga aura asIma anugraha ke kAraNa mujhe dashopaniShadrahasya yaha hastalikhita grantha milA | rAmachandra paNDita, unakA jIvana aura vaMsha paramparA ke bAre meM bhI unho.nne mujhe avagata karAyA | teraha patra sa.nkhyA ke devanAgarI su.ndara hastAkShara meM likhita yaha grantha ##10.4x30.4## se.nTImITara ke kAgaja para upalabdha hai | madhya meM mUla grantha aura Upara tathA nIche ke sthAna meM usakI svopaj~na vyAkhyA dI gaI hai | | shIrShaka ke anusAra yaha dasa upaniShadoM ke rahasya batAne vAlA ChoTA sA, lekina apUrva ChAndobaddha grantha hai | hara eka upaniShad kA rahasya eka sragdharA Chanda meM virachita shloka meM prastuta kiyA gayA hai | ye shloka kavi ne khuda grathita kiye haiM | kula bAraha shloka hai | pahalA shloka upodghAta svarUpa aura ma.ngalArambha kA hai | antima shloka meM kavi ne apane bAre meM aura isa grantha ke bAre meM batAyA hai | dUsare shloka se gyArahaveM shloka taka 10 shlokoM meM dasa upaniShadoM kA rahasyamaya aura gUDha sa.ndesha prastuta kiyA hai | ve dasa upaniShad haiM \- ishakenakaThaprashnamuNDamANDUkyatittiriH | aitareyaM cha ChAndogyaM bR^ihadAraNyakaM tathA || isa grantha meM muNDaka pahale aura bAda meM prashna liyA hai, yaha parivartana hai | isa grantha kI aura eka visheShatA yaha hai ki lekhaka ne khuda hara eka shloka kI vR^itti likhI hai, jisameM unho.nne hara eka shloka ko samajhAne ke lie hara eka upaniShad ke mUla avataraNoM ko uddhR^ita karake viShaya ko sarala kiyA hai | vR^itti meM upaniShadoM ke atirikta, bhagavadgItA, shrIrAma gItA, shA.nkarabhAShya, aparokShAnubhUti, bhAgavata, rAmahR^idaya vagairaha granthoM se uddharaNa liye haiM | shA.nkara siddhAnta ke prati unakA AdarabhAva spaShTa hai | isa prakAra dasa upaniShadoM ke sArabhUta rahasya ko Chandobaddha grantha meM kavi ne prastuta kiyA hai | vidvAnoM ke parishIlana ke lie mUla shlokoM kA pATha isa lekha ke sAtha diyA hai | ## Encoded and proofread by Pranab Mukherjee pranab9 at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}