% Text title : Kaushitaki Upanishad % File name : kaushhiitaki.itx % Category : upanishhat % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic Tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Description-comments : 25/108; Rig Veda, Samanya Upanishad % Latest update : August 11, 1999 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Kaushitakibrahmana Upanishad ..}## \itxtitle{.. kauShItakibrAhmaNopaniShat ..}##\endtitles ## shrImatkauShItakIvidyAvedyapraj~nAparAkSharam | pratiyogivinirmuktabrahmamAtra.n vichintaye || AUM vA~Nme manasi pratiShThitA | mano me vAchi pratiShThitam | AvirAvIrma edhi | vedasya mA ANIsthaH | shrutaM me mA prahAsIH | anenAdhItenAhorAtrAnsandadhAmi | R^ita.n vadiShyAmi | satya.n vadiShyAmi | tanmAmavatu | tadvaktAramavatu | avatu mAmavatu vaktAram || chitro ha vai gArgyAyaNiryakShamANa AruNi.n vavre sa ha putra.n shvetaketuM prajighAya yAjayeti ta.n hAsInaM paprachCha gautamasya putrAste sa.nvR^ita.n loke yasminmAdhAsyasyanyamaho baddhvA tasya loke dhAsyasIti sa hovAcha nAhametadveda hantAchAryaM prachChAnIti sa ha pitaramAsAdya paprachChetIti mA prAkShItkathaM pratibravANIti sa hovAchAhamapyetanna veda sadasyeva vaya.n svAdhyAyamadhItya harAmahe yannaH pare dadatyehyubhau gamiShyAva iti || sa ha samitpANishchitra.n gArgyAyaNiM pratichakrama upAyAnIti ta.n hovAcha brahmArhosi gautama yo mAmupAgA ehi tvA j~napayiShyAmIti || 1|| sa hovAcha ye vaike chAsmAllokAtprayanti chandramasameva te sarve gachChanti teShAM prANaiH pUrvapakSha ApyAyate.athAparapakShe na prajanayatyetadvai svargasya lokasya dvAra.n yashchandramAsta.n yatpratyAha tamatisR^ijate ya enaM pratyAha tamiha vR^iShTirbhUtvA varShati sa iha kITo vA pata~Ngo vA shakunirvA shArdUlo vA si.nho vA matsyo vA parashvA vA puruSho vAnyo vaiteShu sthAneShu pratyAjAyate yathAkarma.n yathAvidya.n tamAgataM pR^ichChati ko.asIti taM pratibrUyAdvichakShaNAdR^itavo reta AbhR^itaM pa~nchadashAtprasUtAtpitryAvatastanmA pu.nsi kartaryerayadhvaM pu.nsA kartrA mAtari mAsiShiktaH sa jAyamAna upajAyamAno dvAdashatrayodasha upamAso dvAdashatrayodashena pitrA santadvidehaM pratitadvideha.n tanma R^itavo martyava Arabhadhva.n tena satyena tapasarturasmyArtavo.asmi ko.asi tvamasmIti tamatisR^ijate || 2|| sa eta.n devayAnaM panthAnamAsAdyAgnilokamAgachChati sa vAyuloka.n sa varuNaloka.n sa Adityaloka.n sa indraloka.n sa prajApatiloka.n sa brahmaloka.n tasya ha vA etasya brahmalokasyArohR^ido muhUrtA yeShTihA virajA nadI tilyo vR^ikShaH sAyujya.n sa.nsthAnamaparAjitamAyatanamindraprajApatI dvAragopau vibhuM pramita.n vichakShaNAsandhyamitaujAH praya~NkaH priyA cha mAnasI pratirUpA cha chAkShuShI puShpANyAdAyAvayatau vai cha jagatyambAshchAmbAvayavAshchApsaraso.n.abayAnadyastamittha.nvida a gachChati taM brahmAhAbhidhAvata mama yashasA virajA.n vAya.n nadIM prApannavAnaya.n jigIShyatIti || 3|| taM pa~nchashatAnyapsarasAM pratidhAvanti shataM mAlAhastAH shatamA~njanahastAH shata.n chUrNahastAH shata.n vAsohastAH shata.n kaNAhastAstaM brahmAla~NkAreNAla~Nkurvanti sa brahmAla~NkAreNAla~NkR^ito brahma vidvAn brahmaivAbhipraiti sa AgachChatyAra.n hR^ida.n tanmanasAtyeti tamR^itvA samprativido majjanti sa AgachChati muhUrtAnyeShTihA.nste.asmAdapadravanti sa AgachChati virajA.n nadI.n tA.n manasaivAtyeti tatsukR^itaduShkR^ite dhUnute tasya priyA j~nAtayaH sukR^itamupayantyapriyA duShkR^ita.n tadyathA rathena dhAvayanrathachakre paryavekShata evamahorAtre paryavekShata eva.n sukR^itaduShkR^ite sarvANi cha dvandvAni sa eSha visukR^ito viduShkR^ito brahma vidvAnbrahmaivAbhipraiti ||4|| sa AgachChati tilya.n vR^ikSha.n taM brahmagandhaH pravishati sa AgachChati sAyujya.n sa.nsthAna.n taM brahma sa pravishati AgachChatyaparAjitamAyatana.n taM brahmatejaH pravishati sa AgachChatIndraprajApatI dvAragopau tAvasmAdapadravataH sa AgachChati vibhupramita.n taM brahmayashaH pravishati sa AgachChati vichakShaNAmAsandIM bR^ihadrathantare sAmanI pUrvau pAdau dhyaita naudhase chAparau pAdau vairUpavairAje shAkvararaivate tirashchI sA praj~nA praj~nayA hi vipashyati sa AgachChatyamitaujasaM parya~Nka.n sa prANastasya bhUta.n cha bhaviShyachcha pUrvau pAdau shrIshcherA chAparau bR^ihadrathantare anUchye bhadrayaj~nAyaj~nIye shIrShaNyamR^ichashcha sAmAni cha prAchInAtAna.n yajU.nShi tirashchInAni somA.nshava upastaraNamudgItha upashrIH shrIrupabarhaNa.n tasminbrahmAste tamittha.nvitpAdenaivAgra Arohati taM brahmAha ko.asIti taM pratibrUyAt || 5|| R^iturasmyArtavo.asmyAkAshAdyoneH sambhUto bhAryAyai retaH sa.nvatsarasya tejobhUtasya bhUtasyAtmabhUtasya tvamAtmAsi yastvamasi sohamasmIti tamAha ko.ahamasmIti satyamiti brUyAtki.n tadyatsatyamiti yadanyaddevebhyashcha prANebhyashcha tatsadatha yaddevAchcha prANAshcha tadya.n tadetayA vAchAbhivyAhriyate satyamityetAvadida.n sarvamida.n sarvamasItyevaina.n tadAha tadetachChlokenApyuktam || 6|| yajUdaraH sAmashirA asAvR^i~NmUrtiravyayaH | sa brahmeti hi vij~neya R^iShirbrahmamayo mahAniti || tamAha kena pau.nsrAni nAmAnyApnotIti prANeneti brUyAtkena strInAmAnIti vAcheti kena napu.nsakanAmAnIti manaseti kena gandhAniti ghrANeneti brUyAtkena rUpANIti chakShuSheti kena shabdAniti shrotreNeti kenAnnarasAniti jihvayeti kena karmANIti hastAbhyAmiti kena sukhaduHkhe iti sharIreNeti kenAnanda.n ratiM prajApatimityupastheneti kenetyA iti pAdAbhyAmiti kena dhiyo vij~nAtavya.n kAmAniti praj~nayeti prabrUyAttamahApo vai khalu me hyasAvaya.n te loka iti sA yA brahmaNi chitiryA vyaShTistA.n chiti.n jayati tA.n vyaShTi.n vyashnute ya eva.n veda ya eva.n veda || 7|| prathamo.adhyAyaH || 1|| prANo brahmeti ha smAha kauShItakistasya ha vA etasya prANasya brahmaNo mano dUta.n vAkpariveShTrI chakShurgAtra.n shrotra.n sa.nshrAvayitR^i yo ha vA etasya prANasya brahmaNo mano dUta.n veda dUtavAnbhavati yo vAchaM pariveShTrIM pariveShTrImAnbhavati tasmai vA etasmai prANAya brahmaNa etAH sarvA devatA ayAchamAnA bali.n haranti tatho evAsmai sarvANi bhUtAnyayAchamAnAyaiva bali.n haranti ya eva.n veda tasyopaniShanna yAchediti tadyathA grAmaM bhikShitvA labdhopavishennAhagato dattamashnIyAmiti ya evainaM purastAtpratyAchakShIra.nsta evainamupamantrayante dadAma ta ityeSha dharmo yAchato bhavatyanantarastevainamupamantrayante dadAma ta iti || 1|| athAta ekadhanAvarodhana.n yadekadhanamabhidhyAyAtpaurNamAsyA.n vAmAvAsyA.n vA shuddhapakShe vA puNye nakShatre.agnimupasamAdhAya parisamuhya paristIrya paryukSha pUrvadakShiNa.n jAnvAchya sruveNa vA chamasena vA ka.nsena vaitA AjyAhutIrjuhoti vA~NnAmadevatAvarodhinI sA me.amuShmAdidamavarunddhA.n tasyai svAhA chakShurnAma devatAvarodhinI sA me.amuShmAdidamavarunddhA.n tasyai svAhA shrotra.n nAma devatAvarodhinI sA me.amuShmAdidamavarunddhA.n tasyai svAhA mano nAma devatAvarodhinI sA me.amuShmAdidamavarunddhA.n tasyai svAhaityatha dhUmagandhaM prajighAyAjyalepenA~NgAnyanuvimR^ijya vAcha.nyamo.abhipravR^ijyArthaM bravIta dUta.n vA prahiNuyAllabhate haiva || 3|| athAto daivasmaro yasya priyo bubhUSheyasyai vA eShA.n vaiteShamevaitasminparvaNyagnimupasamAdhAyaitayaivAvR^itaitA juhomyasau svAhA chakShuste mayi juhomyasau svAhA praj~nAna.n te mayi juhomyasau svAhetyatha dhUmagandhaM prajighAyAjyalepenA~NgAnyanuvimR^ijya vAcha.nyamo.abhipravR^ijya sa.nsparsha.n jigamiShedapi vAtAdvA sambhAShamANastiShThetpriyo haiva bhavati smaranti haivAsya || 4|| athAtaH sAyamannaM prAtardanamamtaramagnihotramityAchakShate yAvadvai puruSho bhAsate na tAvatprANitu.n shaknoti prANa.n tadA vAchi juhoti yAvadvai puruShaH prANiti na tAvadbhAShitu.n shaknoti vAcha.n tadA prANe juhotyete.anante.amR^itAhutirjAgrachcha svapa.nshcha santatamavachChinna.n juhotyatha yA anyA Ahutayo.antavatyastAH karmamayyobhavantyetaddha vai pUrve vidvA.nso.agnihotra.n juhavA.nchakruH|| 5|| ukthaM brahmeti ha smAha shuShkabhR^i~NgarastadR^igityupAsIta sarvANi hAsmai bhUtAni shraiShThyAyAbhyarchyante tadyajurityupAsIta sarvANi hAsmai bhUtAni shraiShThyAya yujyante tatsAmetyupAsIta sarvANi hAsmai bhUtAni shraiShThyAya sannamante tachChrItyupAsIta tadyasha ityupAsIta tatteja ityupAsIta tadyathaitachChA strANAM shrImattama.n yashasvitama.n tejasvitamaM bhavati tatho evaiva.n vidvAnsarveShAM bhUtAnA.n shrImattamo yashasvitamastejasvitamo bhavati tametamaiShTaka.n karmamayamAtmAnamadhvaryuH sa.nskaroti tasminyajurbhayaM pravayati yajurmaya.n R^i~Nmaya.n hotA R^i~Nmaya.n sAmamayamudgAtA sa eSha sarvasyai trayIvidyAyA AtmaiSha uta evAsyAtyaitadAtmA bhavati eva.n veda || 6|| athAtaH sarvajitaH kauShItakesrINyupAsanAni bhavanti yaj~nopavIta.n kR^itvApa Achamya trirudapAtraM prasichyodyantamAdityamupatiShTheta vargo.asi pApmAnaM me vR^i~NdhItyetayaivAvR^itA madhye santamudvargo.asi pApmAnaM ma uddhR^i~NdhItyetayaivAvR^itAste yanta.n sa.nvargo.asi pApmAnaM me sa.nvR^i~NdhIti yadahorAtrAbhyAM pApa.n karoti santaddhR^i~Nkte || 7|| atha mAsi mAsyamAvAsyAyAM pashchAchchandramasa.n dR^ishyamAnamupatiShThetaivAvR^itA haritatR^iNAbhyAmatha vAk pratyasyati yatte susIma.n hR^idayamadhichandramasi shritam || tenAmR^itatvasyeshAnaM mAhaM pautramagha.n rudamiti na hAsmAtpUrvAH prajAH prayantIti na jAtaputrasyAthAjAtaputrasyAha || ApyAsva sametu te sante payA.nsi samuyantu vAjA yamAdityA a.nshumApyAyayantItyetAstisra R^icho japitvA nAsmAkaM prANena prajayA pashubhirApyasveti daivImAvR^itamAvarta AdityasyAvR^itamanvAvartayati dakShiNaM bAhumanvAvartate || 8|| atha paurNamAsyAM purastAchchandramasa.n dR^ishyamAnamupatiShThetaitayaivAvR^itA somo rAjAsi vichakShaNaH pa~nchamukho.asi prajApatirbrAhmaNasta ekaM mukha.n tena mukhena rAj~no.atsi tena mukhena mAmannAda.n kuru || rAjA ta ekaM mukha.n tena mukhena vishotsi tenaiva mukhena mAmannAda.n kuru || shyenasta ekaM mukha.n tena mukhena pakShiNo.atsi tena mukhena mAmannAda.n kuru || agnista ekaM mukha.n tena mukhenema.n lokamatsi tena mukhena mAmannAda.n kuru || sarvANi bhUtAnItyeva pa~nchamaM mukha.n tena mukhena sarvANi bhUtAnyatsi tena mukhena mAmannAda.n kuru || mAsmAkaM prANena prajayA pashubhiravakSheShThA yo.asmAdveShTi ya.n cha vaya.n dviShmastasya prANena prajayA pashubhiravakShIyasveti sthitirdaivImAvR^itamAvarta AdityasyAvR^itamanvAvartanta iti dakShiNaM bAhumanvAvartate || 9|| atha sa.nveshyanjAyAyai hR^idayamabhimR^ishet || yatte susIme hR^idaye hitamantaH prajApatau || manye.ahaM mA.n tadvidvA.nsaM mAhaM pautramagha.n rudamiti na hAsmatpUrvAH prajAH praiti || 10|| atha proShyAnputrasya mUrdhAnamabhimR^ishati || a~NgAda~NgAtsambhavasi hR^idayAdadhijAyase | AtmA vai putranAmAsi sa jIva sharadaH shatam || asAviti nAmAsya gR^ihNAti | ashmA bhava parashurbhava hiraNyamastR^itaM bhava | tejo vai putranAmAsi sa jIva sharadaH shatam || asAviti nAmAsi gR^ihNAti. yena prajApatiH prajAH paryagR^ihNItAriShTyai tena tvA parigR^ihNAmyasAvityathAsya dakShiNe karNe japati || asme prayandhi maghavannR^ijIShinnitIndrashreShThAni draviNAni dhehIti mAchChettA mA vyathiShThAH shata.n sharada AyuSho jIva putra . te nAmnA mUrdhAnamabhijighrAmyasAviti trirasya mUrdhAnamabhijighredgavA tvA hi~NkAreNAbhihi~NkaromIti trirasya mUrdhAnamabhihi~NkuryAt || 11|| athAto daivaH parimara etadvai brahma dIpyate yadagnirjvalatyathaitanmriyate yanna jvalati tasyAdityameva tejo gachChati vAyuM prANa etadvai brahma dIpyate yathAdityo dR^ishyate.athaitanmriyate yanna dR^ishyate tasya chandramasameva tejo gachChati vAyuM prANa etadvai brahma dIpyate yachchandramA dR^ishyate.athaitanmriyate yanna dR^ishyate tasya vidyutameva tejo gachChati vAyuM prANa etadvai brahma dIpyate yadvidyudvidyotate.athaitanmriyate yanna vidyotate tasya vAyumeva tejo gachChati vAyuM prANastA vA etAH sarvA devatA vAyumeva pravishya vAyau sR^iptA na mUrchChante tasmAdeva punarudIrata ityadhidaivatamathAdhyAtmam || 12|| etadvai brahma dIpyate yadvAchA vadatyathaitanmriyate yanna valati tasya chakShureva tejo gachChati prANaM prANa etadvai brahma dIpyate yachchakShuShA pashyatyathaitanmriyate yanna pashyati tasya shrotrameva tejo gachChati prANaM prANa etadvai brahma dIpyate yachChotreNa shR^iNotyathaitanmriyate yanna shR^iNoti tasya mana eva tejo gachChati prANaM prANa etadvai brahma dIpyate yanmanasA dhyAyatyathaitanmriyate yanna dhyAyati tasya prANameva tejo gachChati prANaM prANastA vA etAH sarvA devatAH prANameva pravishya prANe sR^iptA na mUrChante tasmAddhaiva punarudIrate tadyadiha vA eva.nvidvA.nsa ubhau parvatAvabhipravarteyAtA.n tustUrShamANo dakShiNashchottarashcha na haivaina.n stR^iNvIyAtAmatha ya ena.n dviShanti yA.nshcha svaya.n dveShTi ta eva.n sarve parito mriyante || 13|| athAto niHshreyasAdAnaM etA ha vai devatA aha.n shreyase vivadamAnA asmAchCharIrAduchchakramustaddArubhUta.n shiShyethaitadvAkpravivesha tadvAchA vadachChiShya evAthaitachchakShuH pravivesha tadvAchA vadachchakShuShA pashyachChiShya evAthaitachChrotraM pravivesha tadvAchA vadachchakShuShA pashyachChrotreNa shR^iNvanmanasA dhyAyachChiShya evAthaitatprANaH pravivesha tattata eva samuttasthau taddevAH prANe niHshreyasa.n vichintya prANameva praj~nAtmAnamabhisa.nstUya sahaitaiH sarvairasmAllokAduchchakramuste vAyupratiShThAkAshAtmAnaH svaryayustaho evaiva.nvidvAnsarveShAM bhUtAnAM prANameva praj~nAtmAnamabhisa.nstUya sahaitaiH sarvairasmAchCharIrAdutkrAmati sa vAyupratiShThAkAshAtmA na svareti tadbhavati yatraitaddevAstatprApya tadamR^ito bhavati yadamR^itA devAH || 14|| athAtaH pitAputrIya.n sampradAnamiti chAchakShate pitA putraM praShyAhvayati navaistR^iNairagAra.n sa.nstIryAgnimupasamAdhAyodakumbha.n sapAtramupanidhAyAhatena vAsasA samprachChannaH shyeta etya putra upariShTadabhinipadyata indriyairasyendriyANi sa.nspR^ishyApi vAsyAbhimukhata evAsItAthAsmai samprayachChati vAchaM me tvayi dadhAnIti pitA vAcha.n te mayi dadha iti putraH prANaM me tvayi dadhAnIti pitA prANa.n te mayi dadha iti putrashchakShurme tvayi dadhAnIti pitA chakShuste mayi dadha iti putraH shrotraM me tvayi dadhAnIti pitA shrotra.n te mayi dadha iti putro mano me tvayi dadhAnIti pitA manaste mayi dadha iti putro.annarasAnme tvayi dadhAnIti pitAnnarasA.nste mayi dadha iti putraH karmANi me tvayi dadhAnIti pitA karmANi te mayi dadha iti putraH sukhaduHkhe me tvayi dadhAnIti pitA sukhaduHkhe te mayi dadha iti putra Ananda.n ratiM prajAiM me tvayi dadhAnIti pitA Ananda.n ratiM prajAti.n te mayi dadha iti putra ityAM me tvayi dadhAnIti pitA ityA.n te mayi dadha iti putro dhiyo vij~nAtavya.n kAmAnme tvayi dadhAnIti piutA dhiyo vij~nAtavya.n kAmA.nste mayi dadha iti putro.atha dakShiNAvR^idupaniShkrAmati taM pitAnumantrayate yasho brahmavarchasamannAdya.n kIrtistvA juShatAmityathetaraH savyama.nsamanvavekShate pANi nAntardhAya vasanAntena vA prachChadya svargAllokAnkAmAnavApnuhIti sa yadyagadaH syAtputrasyaishvarye pitA vasetparivA vrajedyayurvai preyAdyadevaina.n samApayati tathA samApayitavyo bhavati tathA samApayitavyo bhavati || 15|| iti dvitIyo.adhyAyaH || 2|| pratardano ha vai daivodAsirindrasya priya.n dhAmopajagAma yuddhena pauruSheNa cha ta.n hendra uvAcha pratardana vara.n te dadAnIti sa hovAcha pratardanastvameva vR^iNIshva ya.n tva.n manuShyAya hitatamaM manyasa iti ta.n hendra uvAcha na vai varaM parasmai vR^iNIte tvameva vR^iNIshvetyavaro vaitarhi kila ma iti hovAcha pratardano.atho khalvindraH satyAdeva neyAya satya.n hIndraH sa hovAcha mAmeva vijAnIhyetadevAhaM manuShyAya hitatamaM manye yanmA.n vijAnIyA.n trishIrShANa.n tvAShTramahanamavA~NmukhAnyatInsAlAvR^ikebhyaH prAyachChaM bahvIH sandhA atikramya divi prahlAdInatR^iNamahamantarikShe paulomAnpR^ithivyA.n kAlakAshyA.nstasya me tatra na loma cha nAmIyate sa yo mA.n vijAnIyAnnAsya kena cha karmaNA loko mIyate na mAtR^ivadhena na pitR^ivadhena na steyena na bhrUNahatyayA nAsya pApa.n cha na chakR^iSho mukhAnnIla.n vettIti || 1|| sa hovAcha prANo.asmi praj~nAtmA taM mAmAyuramR^itamityupAsvAyuH prANaH prANo vA AyuH prANa uvAchAmR^ita.n yAvaddhyasmi`nCharIre prANo vasati tAvadAyuH prANena hyevAmuShmi.nlloke.amR^itatvamApnoti praj~nayA satyasa~Nkalpa.n sa yo ma AyuramR^itamityupAste sarvamAyurasmi.nlloka evApnotyamR^itatvamakShiti.n svarge loke taddhaika AhurekabhUya.n vai prANA gachChantIti na hi kashchana shaknuyAtsakR^idvAchA nAma praj~nApayitu.n chakShuShA rUpa.n shrotreNa shabdaM manasA dhyAnamityekabhUya.n vai prANA bhUtvA ekaika.n sarvANyevaitAni praj~nApayanti vAcha.n vadatI.n sarve prANA anuvadanti chakShuH pashyatsarve prANA anupashyanti shrotra.n shR^iNvatsarve prANA anushR^iNvanti mano dhyAyatsarve prANA anudhyAyanti prANaM prANanta.n sarve prANA anuprANantItyevamuhaivaitaditi hendra uvAchAstItyeva prANAnA.n niHshreyasAdAnamiti || 2|| jIvati vAgapeto mUkAnvipashyAmo jIvati chakShurapeto.andhAnvipashyAmo jIvati shrotrApeto badhirAnvipashyAmo jIvato bAhuchChinno jIvatyUruchChinna ityeva.n hi pashyAma ityatha khalu prANa eva praj~nAtmeda.n sharIraM parigR^ihyotyApayati tasmAdetamevokthamupAsIta yo vai prANaH sA praj~nA yA vA praj~nA sa prANaH saha hyetAvasmi~nCharIre vasataH sahotkrAmatastasyaiShaiva dR^iShTiretadvij~nAna.n yatraitatpuruShaH suptaH svapna.n na ka~nchana pashyatyathAsminprANa evaikadhA bhavati tadaina.n vAksarvairnAmabhiH sahApyeti chakShuH sarvai rUpaiH sahApyeti shrotra.n sarvaiH shabdaiH sahApyeti manaH sarvairdhyAtaiH sahApyeti sa yadA pratibudhyate yathAgnerjvalato visphuli~NgA vipratiShTherannevamevaitasmAdAtmanaH prANA yathAyatana.n vipratiShThante prANebhyo devA devebhyo lokAstasyaiShaiva siddhiretadvij~nAna.n yatraitatpuruSha Arto mariShyannAbalya nyetya moha.n naiti tadAhurudakramIchchitta.n na shR^iNoti na pashyati vAchA vadatyathAsminprANa evaikadhA bhavati tadaina.n vAva sarvairnAmabhiH sahApyeti chakShuH sarvai rUpaiH sahApyeti shrotra.n sarvaiH shabdaiH sahApyeti manaH sarvairdhyAtaiH sahApyeti sa yadA pratibudhyate yathAgnerjvalato visphuli~NgA vipratiShTherannevamevaitasmAdAtmanaH prANA yathAyatana.n vipratiShThante prANebhyo devA devebhyo lokAH || 3|| sa yadAsmAchCharIrAdutkrAmati vAgasmAtsarvANi nAmAnyabhivisR^ijate vAchA sarvANi nAmAnyApnoti prANo.asmAtsarvAngandhAnabhivisR^ijate prANena sarvAngandhAnApnoti chakShurasmAtsarvANi rUpANyabhivisR^ijate chakShuShA sarvANi rUpANyApnoti shrotramasmAtsarvA~nChabdAnabhivisR^ijate shrotreNa sarvA~nChabdAnApnoti mano.asmAtsarvANi dhyAtAnyabhivisR^ijate manasA sarvANi dhyAtAnyApnoti saiShA prANe sarvAptiryo vai prANaH sA praj~nA yA vA praj~nA sa prANaH sa ha hyetAvasmi~nCharIre vasataH sahatkrAmato.atha khalu yathA praj~nAyA.n sarvANi bhUtAnyekI bhavanti tadvyAkhyAsyAmaH || 4|| vAgevAsmA ekama~NgamudUDha.n tasyai nAma parastAtprativihitA bhUtamAtrA ghrANamevAsyA ekama~NgamudUDha.n tasya gandhaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA chakShurevAsyA ekama~NgamudUDha.n tasya rUpaM parastAtprativihitA bhUtamAtrA shrotramevAsyA ekama~NgamudUDha.n tasya shabdaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA jihvaivAsyA ekama~NgamudUDha.n tasyAnnarasaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA hastAvevAsyA ekama~NgamudUDha.n tayoH karma parastAtprativihitA bhUtamAtrA sharIramevAsyA ekama~NgamudUDha.n tasya sukhaduHkhe parastAtprativihitA bhUtamAtrA upastha evAsyA ekama~NgamudUDha.n tasyAnando ratiH prajAtiH parastAtprativihitA bhUtamAtrA pAdAvevAsyA ekama~NgamudUDha.n tayorityA parastAtprativihitA bhUtamAtrA praj~naivAsyA ekama~NgamudUDha.n tasyai dhiyo vij~nAtavya.n kAmAH parastAtprativihitA bhUtamAtrA || 5 || praj~nayA vAcha.n samAruhya vAchA sarvANi sAmAnyApnoti praj~nayA prANa.n samAruhya prANena sarvAngandhAnApnoti praj~nayA chakShuH samAruhya sarvANi rUpANyApnoti praj~nayA shrotra.n samAruhya shrotreNa sarvA~nChabdAnApnoti praj~nayA jihvA.n samAruhya jihvAyA sarvAnannarasAnApnoti praj~nayA hastau samAruhya hastAbhyA.n sarvANi karmANyApnoti praj~nayA sharIra.n samAruhya sharIreNa sukhaduHkhe Apnoti praj~nayopastha.n samAruhyopasthenAnanda.n ratiM prajAtimApnoti praj~nayA pAdau samAruhya pAdAbhyA.n sarvA ityA Apnoti praj~nayaiva dhiya.n samAruhya praj~nayaiva dhiyo vij~nAtavya.n kAmAnApnoti || 6|| na hi praj~nApetA vA~NnAma ki.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhUdityAha nAhametannAma prAj~nAsiShamiti na hi praj~nApetaH prANo gandha.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhUdityAha nAhameta.n gandhaM prAj~nAsiShamiti nahi praj~nApeta.n chakShU rUpa.n ki.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhUdityAha nAhametadrUpaM prAj~nAsiShamiti nahi praj~nApeta.n shrotra.n shabda.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhUdityAha nAhameta.n shabdaM prAj~nAsiShamiti nahi praj~nApetA jihvAnnarasa.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhUdityAha nAhametamannarasaM prAj~nAsiShamiti nahi praj~nApetau hatau karma ki.nchana praj~napetAmanyatra me mano.abhUdityAha nAhametatkarma prAj~nAsiShamiti nahi praj~nApeta.n sharIra.n sukhaduHkha.n ki.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhUdityAha nAhametatsukhaduHkhaM prAj~nAsiShamiti nahi praj~nApeta upastha Ananda.n ratiM prajAti.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhUdityAha nAhametamAnanda.n rati.n prajAtiM prAj~nAsiShamiti nahi praj~nApetau pAdAvityA.n kA.nchana praj~napayetAmanyatra me mano.abhUdityAha nAhametAmityAM prAj~nasiShamiti nahi praj~nApetA dhIH kAchana siddhyenna praj~nAtavyaM praj~nAyet || 7|| na vAcha.n vijij~nAsIta vaktAra.n vidyAnna gandha.n vijij~nAsIta ghrAtAra.n vidyAnna rUpa.n vijij~nAsIta rUpavida.n vidyAnna shabda.n vijij~nAsIta shrotAra.n vidyAnnAnnarasa.n vijij~nAsItAnnarasavij~nAtAra.n vidyAnna karma vijij~nAsIta kartAra.n vidyAnna sukhaduHkhe vijij~nAsIta sukhaduHkhayorvij~nAtAra.n vidyAnnAnanda.n ratiM prajAti.n vijij~nAsItAnandasya rateH prajAtervij~nAtAra.n vidyAnnetyA.n vijij~nAsItaitAra.n vidyAnna mano vijij~nAsIta mantAra.n vidyAttA vA etA dashaiva bhUtamAtrA adhipraj~na.n dasha praj~nAmAtrA adhibhUta.n yaddhi bhUtamAtrA na syurna praj~nAmAtrAH syuryadvA praj~nAmAtrA na syurna bhUtamAtrAH syuH || 8|| na hyanyatarato rUpa.n ki.nchana siddhyenno etannAnA tadyathA rathasyAreShu nemirarpitA nAbhAvarA arpitA evamevaitA bhUtamAtrAH praj~nAmAtrA svarpitAH praj~nAmAtrAH prANe arpitA eSha prANa eva praj~nAtmAnando.ajaro.amR^ito na sAdhunA karmaNA bhUyAnno evAsAdhunA karmaNA kanIyAneSha hyevaina.n sAdhukarma kArayati ta.n yamanvAnuneShatyeSha evainamasAdhu karma kArayati ta.n yamebhyo lokebhyo nunutsata eSha lokapAla eSha lokAdhipatireSha sarveshvaraH sa ma Atmeti vidyAtsa ma Atmeti vidyAt || 9|| iti tR^itIyo.adhyAyaH || gArgyo ha vai bAlAkiranUchAnaH sa.nspaShTa Asa so.ayamushinareShu sa.nvasanmatsyeShu kurupa~nchAleShu kAshIvideheShviti sahAjAtashatru.n kAshyametyovAcha brahma te bravANIti ta.n hovAcha ajAtashatruH sahasra.n dadmasta etasyA.n vAchi janako janaka iti vA u janA dhAvantIti || 1|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha Aditye puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA bR^ihatpANDaravAsA atiShThAH sarveShAM bhUtAnAM mUrdheti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste.atiShThAH sarveShAM bhUtAnAM mUrdhA bhavati || 2|| sa evaiSha bAlAkirya evaiSha chandramasi puruShastamevAhaM brahmopAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmA maitasminsamavAdayiShThAH somo rAjAnnasyAtmeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste.annasyAtmA bhavati || 3|| sahovAcha bAlAkirya evaiSha vidyuti puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmA maitasminsamavAdayiShThAstejasyAtmeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste tejasyAtmA bhavati || 4|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha stanayitnau puruSha etamevAhaM brahmopAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThAH shabdasyAtmeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste shabdasyAtmA bhavati || 5|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha AkAshe puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThAH pUrNamapravarti brahmeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste pUryate prajayA pashubhirno eva svaya.n nAsya prajA purA kAlAtpravartate || 6|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha vAyau puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA indro vaikuNTho.aparAjitA seneti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste jiShNurha vA parAjiShNuranyatarasya jjyAyanbhavati || 7|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSho.agnau puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA viShAsahiriti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste viShAsahirvA eSha bhavati || 8|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSho.apsu puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA nAmnyasyAtmeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste nAmnyasyAtmA bhavatItiadhidaivatamathAdhyAtmam || 9|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha Adarshe puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThAH pratirUpa iti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste pratirUpo haivAsya prajAyAmAjAyate nApratirUpaH || 10|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha pratishrutkAyA puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA dvitIyo.anapaga iti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste vindate dvitIyAddvitIyavAnbhavati || 11|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha shabdaH puruShamanveti tamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA asuriti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste no eva svaya.n nAsya prajA purAkAlAtsammohameti || 12|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha chChAyAyAM puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThAmR^ityuriti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste no eva svaya.n nAsya prajA purA kAlAtpramIyate || 13|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha shArIraH puruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThAH prajApatiriti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste prajAyate prajayA pashubhiH || 14|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha prAj~na AtmA yenaitatsuptaH svapnamAcharati tamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA yamo rAjeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste sarva.n hAsmA ida.n shraiShThyAya gamyate || 15|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha dakShiNekShanpuruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThA nAnna AtmAgnirAtmA jyotiShTa Atmeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAsta eteShA.n sarveShAmAtmA bhavati || 16|| sa hovAcha bAlAkirya evaiSha savyekShanpuruShastamevAhamupAsa iti ta.n hovAchAjAtashatrurmAmaitasminsamavAdayiShThAH satyasyAtmA vidyuta AtmA tejasa Atmeti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAsta eteShA.n sarveShAmAtmA bhavatIti || 17|| tata u ha bAlAkistUShNImAsa ta.n hovAchAjAtashatruretAvannu bAlAkIti etAvaddhIti hovAcha bAlAkista.n hovAchAjAtashatrurmR^iShA vai kila mA sa.nvadiShThA brahma te bravANIti hovAcha yo vai bAlAka eteShAM puruShANA.n kartA yasya vaitatkarma sa veditavya iti tata u ha bAlAkiH samitpANiH pratichakrAmopAyAnIti ta.n hovAchajAtashatruH pratilomarUpameva syAdyatkShatriyo brAhmaNamupanayItaihi vyeva tvA j~napayiShyAmIti ta.n ha pANAvabhipadya pravavrAja tau ha suptaM puruShamIyatusta.n hAjAtashatrurAmantrayA.nchakre bR^ihatpANDaravAsaH somarAjanniti sa u ha tUShNImeva shishye tata u haina.n yaShTyA vichikShepa sa tata eva samuttasthau ta.n hovAchAjAtashatruH kvaiSha etadvA loke puruSho.ashayiShTa kvaitadabhUtkuta etadAgAditi tadu ha bAlAkirna vijaj~nau || 18|| ta.n hovAchAjAtashatruryatraiSha etadbAlAke puruSho.ashayiShTa yatraitadabhUdyata etadAgAddhitA nAma hR^idayasya nADyo hR^idayAtpurItatamabhipratanvanti yathA sahasradhA kesho vipATitastAvadaNvyaH pi~NgalasyANimnA tiShThante shuklasya kR^iShNasya pItasya lohitasyeti tAsu tadA bhavati yadA suptaH svapna.n na ka.nchana pashyatyathAsminprANa evaikadhA bhavati tathaina.n vAksarvairnAmabhiH sahApyeti manaH sarvairdhyAtaiH sahApyeti chakShuH sarvai rUpaiH sahApyeti shrotra.n sarvaiH shabdaiH sahApyeti manaH sarvairdhyAtaiH sahApyeti sa yadA pratibudhyate yathAgnerjvalato visphuli~NgA vipratiShTherannevamevaitasmAdAtmanaH prANA yathAyatana.n vipratiShThante prANebhyo devA devebhyo lokAstadyathA kShuraH kShuradhyAne hitaH syAdvishvambharo vA vishvambharakulAya evamevaiSha prAj~na Atmeda.n sharIramanupraviShTa A lomabhya A nakhebhyaH || 19|| tametamAtmAnametamAtmano.anvavasyati yathA shreShThina.n svAstadyathA shreShThaiH svairbhu~Nkte yathA vA shreShThina.n svA bhu~njanta evamevaiSha prAj~na AtmaitairAtmabhirbhu~Nkte | yathA shreShThI svaireva.n vaitamAtmAnameta Atmano.anvavasyanti yathA shreShThina.n svAH sa yAvaddha vA indra etamAtmAna.n na vijaj~nau tAvadenamasurA abhibabhUvuH sa yadA vijaj~nAvatha hatvAsurAnvijitya sarveShAM bhUtAnA.n shraiShThya.n svArAjyamAdhipatyaM paryeti tatho evaiva.n vidvAnsarveShAM bhUtAnA.n shraiShThya.n svArAjyamAdhipatyaM paryeti ya eva.n veda ya eva.n veda || 20|| iti chaturtho.adhyAyaH || 4|| AUM vA~Nme manasIti shAntiH || iti kauShItakibrAhmaNopaniShatsamAptA || ## Encoded and proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}