% Text title : Varaha Upanishad % File name : varaha.itx % Category : upanishhat, dashAvatAra % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Description-comments : 98 / 108; Krishna Yajurveda - Yoga upanishad % Latest update : Sept. 4, 2000, December 14, 2017 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Varaha Upanishad ..}## \itxtitle{.. varAhopaniShat ..}##\endtitles ## shrImadvArAhopaniShadvedyAkhaNDasukhAkR^iti | tripAnnArAyaNAkhyaM tadrAmachandrapadaM bhaje || AUM saha nAvavatu saha nau bhunaktu saha vIryaM karavAvahai | tejasvinAvadhI tamastu mA vidviShAvahai | AUM shAntiH shAntiH shAntiH || hariH AUM || atha R^ibhurvai mahAmunirdevamAnena dvAdashavatsaraM tapashchachAra | tadavasAne varAharUpI bhagavAnprAdurabhUt | sa hovAchottiShThottiShTha varaM vR^iNIshveti | sodatiShThat | tasmai namaskR^ityovAcha bhagavankAmibhiryadyatkAmitaM tattattvatsakAshAtsvapne.api na yAche | samastavedashAstretihAsapurANAni samastavidyAjAlAni brahmAdayaH surAH sarve tvadrUpaj~nAnAnmuktimAhuH | atastvadrUpapratipAdikAM brahmavidyAM brUhIti hovAcha | tatheti sa hovAcha varAharUpI bhagavAn | chaturviMshatitattvAni kechidichChanti vAdinaH | kechitShaTtriMshattattvAni kechitShaNNavatIni cha || 1|| teShAM kramaM pravakShyAmi sAvadhAnamanAH shR^iNu | j~nAnendriyANi pa~nchaiva shrotratvaglochanAdayaH || 2|| karmendriyANi pa~nchaiva vAkpANya~NghryAdayaH kramAt | prANAdatastu pa~nchaiva pa~ncha shabdAdayastathA || 3|| manobuddhiraha~NkArashchittaM cheti chatuShTayam | chaturviMshatitattvAni tAni brahmavido viduH || 4|| etaistattvaiH samaM pa~nchIkR^itabhUtAni pa~ncha cha | pR^ithivyApastathA tejo vAyurAkAshameva cha || 5|| dehatrayaM sthUlasUkShmakAraNAni vidurbudhAH | avasthAtritayaM chaiva jAgratsvapnasuShuptayaH || 6|| Ahatya tattvajAtAnAM ShaTtriMshanmunayo viduH | pUrvoktaistattvajAtaistu samaM tattvAni yojayet || 7|| ShaDbhAvavikR^itishchAsti jAyate vardhate.api cha | pariNAmaM kShayaM nAshaM ShaDbhAvavikR^itiM viduH || 8|| ashanA cha pipAsA cha shokamohau jarA mR^itiH | ete ShaDUrmayaH proktAH ShaTkoshAnatha vachmi te || 9|| tvakcha raktaM mAMsamedomajjAsthIni nibodhata | kAmakrodhau lobhamohau mado mAtsaryameva cha || 10|| ete.ariShaDvA vishvashcha taijasaH prAj~na eva cha | jIvatrayaM sattvarajastamAMsi cha guNatrayam || 11|| prArabdhAgAmyarjitAni karmatrayamitIritam | vachanAdAnagamanavisargAnandapa~nchakam || 12|| sa~Nkalpo.adhyavasAyashcha abhimAno.avadhAraNA | muditA karuNA maitrI upekShA cha chatuShTayam || 13|| digvAtArkapracheto.ashvivahnIndropendramR^ityukAH | tathA chandrashchaturvaktro rudraH kShetraj~na IshvaraH || 14|| Ahatya tattvajAtAnAM ShaNNavatyastu kIrtitAH | pUrvoktatattvajAtAnAM vailakShaNyamanAmayam || 15|| varAharUpiNaM mAM ye bhajanti mayi bhaktitaH | vimuktAj~nAnatatkAryA jIvanmuktA bhavanti te || 16|| ye ShaNNavatitattvaj~nA yatra kutrAshrame ratAH | jaTI muNDI shikhI vApi muchyate nAtra saMshayaH || 17|| iti|| iti prathamo.adhyAyaH || 1|| R^ibhurnAma mahAyogI kroDarUpaM ramApatim | variShThAM brahmavidyAM tvamadhIhi bhagavanmama | evaM sa spR^iShTo bhagavAnprAha bhaktArtibha~njanaH || 1|| svavarNAshramadharmeNa tapasA gurutoShaNAt | sAdhanaM prabhavetpuMsAM vairAgyAdichatuShTayam || 2|| nityAnityavivekashcha ihAmutra virAgatA | shamAdiShaTkasampattirmumukShA tAM samabhyaset || 3|| evaM jitendriyo bhUtvA sarvatra mamatAmatim | vihAya sAkShichaitanye mayi kuryAdahaMmatim || 4|| durlabhaM prApya mAnuShyaM tatrApi naravigraham | brAhmaNyaM cha mahAviShNorvedAntashravaNAdinA || 5|| ativarNAshramaM rUpaM sachchidAnandalakShaNam | yo na jAnAti so.avidvAnkadA mukto bhaviShyati || 6|| ahameva sukhaM nAnyadanyachchennaiva tatsukham | amadarthaM na hi preyo madarthaM na svataHpriyam || 7|| parapremAspadatayA mA na bhUvamahaM sadA | bhUyAsamiti yo draShTA so.ahaM viShNurmunIshvara || 8|| na prakAsho.ahamityuktiryatprakAshaikabandhanA | svaprakAshaM tamAtmAnamaprakAshaH kathaM spR^ishet || 9|| svayaM bhAtaM nirAdhAraM ye jAnanti sunishchitam | te hi vij~nAnasampannA iti me nishchitA matiH || 10|| svapUrNAtmAtirekeNa jagajjIveshvarAdayaH | na santi nAsti mAyA cha tebhyashchAhaM vilakShaNaH || 11|| aj~nAnAndhatamorUpaM karmadharmAdilakShaNam | svayaMprakAshamAtmAnaM naiva mAM spraShTumArhati || 12|| sarvasAkShiNamAtmAnaM varNAshramavivarjitam | brahmarUpatayA pashyanbrahmaiva bhavati svayam || 13|| bhAsamAnamidaM sarvaM mAnarUpaM paraM padam | pashyanvedAntamAnena sadya eva vimuchyate || 14|| dehAtmaj~nAnavajj~nAnaM dehAtmaj~nAnabAdhakam | Atmanyeva bhavedyasya sa nechChannapi muchyate || 15|| satyaj~nAnAnandapUrNalakShaNaM tamasaH param | brahmAnandaM sadA pashyankathaM badhyeta karmaNA || 16|| tridhAmasAkShiNaM satyaj~nAnAnandAdilakShaNam | tvamahaMshabdalakShyArthamasaktaM sarvadoShataH || 17|| sarvagaM sachchidAtmAnaM j~nAnachakShurnirIkShate | aj~nAnachakShurnekSheta bhAsvantaM bhAnumandhavat || 18|| praj~nAnameva tadbrahma satyapraj~nAlakShaNam | evaM brahmaparij~nAnAdeva martyo.amR^ito bhavet || 19|| tadbrahmAnandamadvandvaM nirguNaM satyachidghanam | viditvA svAtmano rUpaM na bibheti kutashchana || 20|| chinmAtraM sarvagaM nityaM sampUrNaM sukhamadvayam | sAkShAdbrahmaiva nAnyo.astItyevaM brahmavidAM sthitiH || 21|| aj~nasya duHkhaughamayaM j~nasyAnandamayaM jagat | andhaM bhuvanamandhasya prakAshaM tu suchakShuShAm || 22|| anante sachchidAnande mayi vArAharUpiNI | sthite.advitIyabhAvaH syAtko bandhaH kashcha muchyate || 23|| svasvarUpaM tu chinmAtraM sarvadA sarvadehinAm | naiva dehAdisa~NghAto ghaTavaddR^ishigocharaH || 24|| svAtmano.anyadivAbhAtaM charAcharamidaM jagat | svAtmamAtratayA buddhvA tadasmIti vibhAvaya || 25|| svasvarUpaM svayaM bhu~Nkte nAsti bhojyaM pR^ithak svataH | asti chedastitArUpaM brahmaivAstitvalakShaNam || 26|| brahmavij~nAnasampannaH pratItamakhilaM jagat | pashyannapi sadA naiva pashyati svAtmanaH pR^ithak || 27|| matsvarUpaparij~nAnAtkarmabhirna sa badhyate || 28|| yaH sharIrendriyAdibhyo vihInaM sarvasAkShiNam | paramArthaikavij~nAnaM sukhAtmAnaM svayaMprabham || 29|| svasvarUpatayA sarvaM veda svAnubhavena yaH | sa dhIraH sa tu vij~neyaH so.ahaM tattvaM R^ibho bhava || 30|| ataH prapa~nchAnubhavaH sadA na hi svarUpabodhAnubhavaH sadA khalu | iti prapashyanparipUrNavedano na bandhamukto na cha baddha eva tu || 31|| svasvarUpAnusandhAnAnnR^ityantaM sarvasAkShiNam | muhUrtaM chintayenmAM yaH sarvabandhaiH pramuchyate || 32|| sarvabhUtAntarasthAya nityamuktachidAtmane | pratyakchaitanyarUpAya mahyameva namonamaH || 33|| tvaM vahamasmi bhagavo devate.ahaM vai tvamasi | tubhyaM mahyamanantAya mahyaM tubhyaM chidAtmane || 34|| namo mahyaM pareshAya namastubhyaM shivAya cha | kiM karomi kva gachChAmi kiM gR^ihNAmi tyajAmi kim || 35|| yanmayA pUritaM vishvaM mahAkalpAMbunA yathA | antaHsa~NgaM bahiHsa~NgamAtmasa~NgaM cha yastyajet | sarvasa~NganivR^ittAtmA sa mAmeti na saMshayaH || 36|| ahiriva janayogaM sarvadA varjayedyaH kuNapamiva sunArIM tyaktukAmo virAgI | viShamiva viShayAdInmanyamAno durantA\- ~njagati paramahaMso vAsudevo.ahameva || 37|| idaM satyamidaM satyaM satyametadihochyate | ahaM satyaM paraM brahma mattaH ki~nchinna vidyate || 38|| upa samIpe yo vAso jIvAtmaparamAtmanoH | upavAsaH sa vij~neyo na tu kAyasya shoShaNam || 39|| kAyashoShaNamAtreNa kA tatra hyavivekinAm | valmIkatADanAdeva mR^itaH kiM nu mahoragaH || 40|| asti brahmeti chedveda parokShaj~nAnameva tat | ahaM brahmeti chedveda sAkShAtkAraH sa uchyate || 41|| yasminkAle svamAtmAnaM yogI jAnAti kevalam | tasmAtkAlAtsamArabhya jIvanmukto bhayedasau || 42|| ahaM brahmeti niyataM mokShaheturmahAtmanAm | dve pade bandhamokShAya nirmameti mameti cha || 43|| mameti badhyate janturnirmameti vimuchyate | bAhyachintA na kartavyA tathaivAntarachintikA | sarvachintAM samutsR^ijya svastho bhava sadA R^ibho || 44|| sa~NkalpamAtrakalanena jagatsamagraM sa~NkalpamAtrakalane hi jagadvilAsaH | sa~NkalpamAtramidamutsR^ija nirvikalpa\- mAshritya mAmakapadaM hR^idi bhAvayasva || 45|| machchintanaM matkathanamanyonyaM matprabhAShaNam | madekaparamo bhUtvA kAlaM naya mahAmate || 46|| chidihAstIti chinmAtramidaM chinmayameva cha | chittvaM chidahamete cha lokAshchiditi bhAvaya || 47|| rAgaM nIrAgatAM nItvA nirlepo bhava sarvadA | aj~nAnajanyakartrAdikArakotpannakarmaNA || 48|| shrutyutpannAtmavij~nAnapradIpo bAdhyate katham | anAtmanAM parityajya nirvikAro jagatsthitau || 49|| ekaniShThatayAntasthasaMvinmAtraparo bhava | ghaTAkAshamaThAkAshau mahAkAshe pratiShThitau || 50|| evaM mayi chidAkAshe jIveshau parikalpitau | yA cha prAgAtmano mAyA tathAnte cha tiraskR^itA || 51|| brahmavAdibhirudgItA sA mAyeti vivekataH | mAyAtatkAryavilaye neshvaratvaM na jIvatA || 52|| tataH shuddhashchidevAhaM vyomavannirupAdhikaH | jIveshvarAdirUpeNa chetanAchetanAtmakam || 53|| IkShaNAdipraveshAntA sR^iShTirIshena kalpitA | jAgradAdivimokShAntaH saMsAro jIvakalpitaH || 54|| triNAchikAdiyogAntA IshvarabhrAntimAshritAH | lokAyatAdisA~NkhyAntA jIvavishrAntimAshritAH || 55|| tasmAnmumukShibhirnaiva matirjIveshavAdayoH | kAryA kintu brahmatattvaM nishchalena vichAryatAm || 56. advitIyabrahmatattvaM na jAnanti yathA tathA | bhrAntA evAkhilAsteShAM kva muktiH kveha vA sukham || 57|| uttamAdhamabhAvashchetteShAM syAdasti tena kim | svapnastharAjyabhikShAbhyAM prabuddhaH spR^ishate khalu || 58|| aj~nAne buddhivilaye nidrA sA bhaNyate budhaiH | vilInAj~nAnatatkArye mayi nidrA kathaM bhavet || 59|| buddheH pUrNavikAso.ayaM jAgaraH parikIrtyate | vikArAdivihInatvAjjAgaro me na vidyate || 60|| sUkShmanADiShu sa~nchAro buddheH svapnaH prajAyate | sa~nchAradharmarahite mayi svapno na vidyate || 61|| suShuptikAle sakale vilIne tamasAvR^ite | svarUpaM mahadAnandaM bhu~Nkte vishvavivarjitaH || 62|| avisheSheNa sarvaM tu yaH pashyati chidanvayAt | sa eva sAkShAdvij~nAnI sa shivaH sa harirvidhiH || 63|| dIrghasvapnamidaM yattaddIrghaM vA chittavibhramam | dIrghaM vApi manorAjyaM saMsAraM duHkhasAgaram | supterutthAya suptyantaM brahmaikaM pravichintyatAm || 64|| Aropitasya jagataH pravilApanena chittaM madAtmakatayA parikalpitaM naH | shatrUnnihatya guruShaTkagaNAnnipAtA\- dgandhadvipo bhavati kevalamadvitIyaH || 65|| adyAstametu vapurAshashitAramAstAM kastAvatApi mama chidvapuSho visheShaH | kumbhe vinashyati chiraM samavasthite vA kumbhAmbarasya nahi ko.api visheShaleshaH || 66|| ahinirlvayanI sarpanirmoko jIvavarjitaH | valmIke patitastiShThettaM sarpo nAbhimanyate || 67|| evaM sthUlaM cha sUkShmaM cha sharIraM nAbhimanyate | pratyagj~nAnashikhidhvaste mithyAj~nAne sahetuke | neti netIti rUpatvAdasharIro bhavatyayam || 68|| shAstreNa na syAtparamArthadR^iShTiH kAryakShamaM pashyati chAparokSham | prArabdhanAshAtpratibhAnanAsha evaM tridhA nashyati chAtmamAyA || 69|| brahmatve yojite svAmi~njIvabhAvo na gachChati | advaite bodhite tattve vAsanA vinivartate || 70|| prArabdhAnte dehahAnirmAyeti kShIyate.akhilA | astItyukte jagatsarvaM sadrasaM brahma tadbhavet || 71|| bhAtItyukte jagatsarvaM bhAnaM brahmaiva kevalam | marubhUmau jalaM sarvaM marubhUmAtrameva tat | jagattrayamidaM sarvaM chinmAtraM svavichArataH || 72|| aj~nAnameva na kuto jagataH prasa~Ngo jIveshadeshikavikalpakathAtidUre | ekAntakevalachidekarasasvabhAve brahmaiva kevalamahaM paripUrNamasmi || 73|| bodhachandramasi pUrNavigrahe moharAhumuShitAtmatejasi | snAnadAnayajanAdikAH kriyA mochanAvadhi vR^ithaiva tiShThate || 74|| salile saindhavaM yadvatsAmyaM bhavati yogataH | tathAtmamanasoraikyaM samAdhiriti kathyate || 75|| durlabho viShayatyAgo durlabhaM tattvadarshanam | durlabhA sahajAvasthA sadguroH karuNAM vinA || 76|| utpannashaktibodhasya tyaktaniHsheShakarmaNaH | yoginaH sahajAvasthA svayameva prakAshate || 77|| rasasya manasashchaiva cha~nchalatvaM svabhAvataH | raso baddho mano baddhaM kiM na siddhyati bhUtale || 78|| mUrchChito harati vyAdhiM mR^ito jIvayati svayam | baddhaH khecharatAM dhatte brahmatvaM rasachetasi || 79|| indriyANAM mano nAtho manonAthastu mArutaH | mArutasya layo nAthastannAthaM layamAshraya || 80|| nishcheShTo nirvikArashcha layo jIvati yoginAm | uchChinnasarvasa~Nkalpo niHsheShAsheShacheShTitaH | svAvagamyo layaH ko.api manasAM vAgagocharaH || 81|| pu~NkhAnupu~NkhaviShayekShaNatatparo.api brahmAvalokanadhiyaM na jahAti yogI | sa~NgItatAlalayavAdyavashaM gatApi maulisthakumbhaparirakShaNadhIrnaTIva || 82|| sarvachintAM parityajya sAvadhAnena chetasA | nAda evAnusandheyo yogasAmrAjyamichChatA || 83|| iti dvitIyo.adhyAyaH || 2|| nahi nAnAsvarUpaM syAdekaM vastu kadAchana | tasmAdakhaNDa evAsmi yanmadanyanna ki~nchana || 1|| dR^ishyate shrUyate yadyadbrahmaNo.anyanna tadbhavet | nityashuddha vimuktaikamakhaNDAnandamadvayam | satyaM j~nAnamanantaM yatparaM brahmAhameva tat || 2|| AnandarUpo.ahamakhaNDabodhaH parAtparo.ahaM ghanachitprakAshaH | meghA yathA vyoma na cha spR^ishanti saMsAraduHkhAni na mAM spR^ishanti || 3|| sarvaM sukhaM viddhi suduHkhanAshA\- tsarvaM cha sadrUpamasatyanAshAt | chidrUpameva pratibhAnayuktaM tasmAdakhaNDaM mama rUpametat || 4|| na hi janirmaraNaM gamanAgamau na cha malaM vimalaM na cha vedanam | chinmayaM hi sakalaM virAjate sphuTataraM paramasya tu yoginaH || 5|| satyachidghanamakhaNDamadvayaM sarvadR^ishyarahitaM nirAmayam | yatpadaM vimalamadvayaM shivaM tatsadAhamiti maunamAshraya || 6|| janmamR^ityusukhaduHkhavarjitaM jAtinItikulagotradUragam | chidvivartajagato.asya kAraNaM tatsadAhamiti maunamAshraya || 7|| pUrNamadvayamakhaNDachetanaM vishvabhedakalanAdivarjitam | advitIyaparasaMvidaMshakaM tatsadAhamiti maunamAshraya || 8|| kenApyabAdhitatvena trikAle.apyekarUpataH | vidyamAnatvamastyetatsadrUpatvaM sadA mama || 9|| nirupAdhikanityaM yatsuptau sarvasukhAtparam | sukharUpatvamastyetadAnandatvaM sadA mama || 10|| dinakarakiraNairhi shArvaraM tamo nibiDataraM jhaTiti praNAshameti | ghanatarabhavakAraNaM tamo yadd\- haridinakR^itprabhayA na chAntareNa || 11|| mama charaNasmaraNena pUjayA cha svakatamasaH parimuchyate hi jantuH | na hi maraNaprabhavapraNAshahetu\- rmama charaNasmaraNAdR^ite.asti ki~nchit || 12|| AdareNa yathA stauti dhanavantaM dhanechChayA | tathA chedvishvakartAraM ko na muchyeta bandhanAt || 13|| Adityasannidhau lokashcheShTate svayameva tu | tathA matsannidhAveva samastaM cheShTate jagat || 14|| shuktikAyA yathA tAraM kalpitaM mAyayA tathA | mahadAdi jaganmAyAmayaM mayyeva kevalam || 15|| chaNDAladehe pashvAdisthAvare brahmavigrahe | anyeShu tAratamyena sthiteShu na tathA hyaham || 16|| vinaShTadigbhramasyApi yathApUrvaM vibhAti dik | tathA vij~nAnavidhvastaM jaganme bhAti tanna hi || 17|| na deho nendriyaprANo na manobuddhyaha.nkR^iti | na chittaM naiva mAyA cha na cha vyomAdikaM jagat || 18|| na kartA naiva bhoktA cha na cha bhojayitA tathA | kevalaM chitsadAnandabrahmaivAhaM janArdanaH || 19|| jalasya chalanAdeva cha~nchalatvaM yathA raveH | tathAha~NkArasambadhAdeva saMsAra AtmanaH || 20|| chittamUlaM hi saMsArastatprayatnena shodhayet | hanta chittamahattAyAM kaiShA vishvAsatA tava || 21|| kva dhanAni mahIpAnAM brahmaNaH kva jaganti vA | prAktanAni prayAtAni gatAH sargaparamparaH | koTayo brahmaNAM yAtA bhUpA naShTAH parAgavat || 22|| sa chAdhyAtmAbhimAno.api viduSho.ayAsuratvataH | viduSho.apyAsurashchetsyAnniShphalaM tattvadarshanam || 23|| utpAdyamAnA rAgAdyA vivekaj~nAnavahninA | yadA tadaiva dahyante kutasteShAM prarohaNam || 24|| yathA sunipuNaH samyak paradoShekShaNe rataH | tathA chennipuNaH sveShu ko na muchyeta bandhanAt || 25|| anAtmavidamukto.api siddhijAlAni vA~nChati | dravyamantrakriyAkAlayuktyApnoti munIshvara || 26|| nAtmaj~nasyaiSha viShaya Atmaj~no hyAtmamAtradR^ik | AtmanAtmani santR^ipto nAvidyAmanudhAvati || 27|| ye kechana jagadbhAvAstAnavidyAmayAnviduH | kathaM teShu kilAtmaj~nastyaktAvidyo nimajjati || 28|| dravyamantrakriyAkAlayuktayaH sAdhusiddhidAH | paramAtmapadaprAptau nopakurvanti kAshchana || 29|| sarvechChAkalanAshAntAvAtmalAbhodayAbhidhaH | sa punaH siddhivA~nChAyAM kathamarhatyachittataH || 30|| iti|| iti tR^itIyodhyAyaH || 3|| atha ha R^ibhuM bhagavantaM nidAghaH paprachCha jIvanmuktilakShaNamanubrUhIti | tatheti sa hovAcha | saptabhUmiShu jIvanmuktAshchatvAraH | shubhechChA prathamA bhUmikA bhavati | vichAraNA dvitIyA | tanumAnasI tR^itIyA | sattvApattisturIyA | asaMsaktiH pa~nchamI | padArthabhAvanA ShaShThI | turIyagA saptamI | praNavAtmikA bhUmikA akArokAramakArArdhamAtrAtmikA | sthUlasUkShmabIjasAkShibhedenAkArAdayashchaturvidhAH | tadavasthA jAgratsvapnasuShuptiturIyAH | akArasthUlAMshe jAgradvishvaH | sUkShmAMshe tattaijasaH | bIjAMshe tatprAj~naH | sAkShyaMshe tatturIyaH | ukArasthUlAMshe svapnavishvaH | sUkShmAMshe tattaijasaH | bIjAMshe tatprAj~naH | sAkShyaMshe tatturIyaH | makArasthUlAMshe suShuptavishvaH | sUkShmAMshe tattaijasaH | bIjAMshe tatprAj~naH | sAkShyaMshe tatturIyaH | ardhamAtrAsthUlAMshe turIyavishvaH | sUkShmAMshe tattaijasaH | bIjAMshe tatprAj~naH | sAkShyaMshe turIyaturIyaH | akAraturIyAMshAH prathamadvitIyatR^itIyabhUmikAH | ukAraturIyAMshA chaturthI bhUmikA | makAraturIyAMshA pa~nchamI | ardhamAtrAturIyAMshA ShaShThI | tadatItA saptamI | bhUmitrayeShu viharanmumukShurbhavati | turIyabhUmyAM viharanbrahmavidbhavati | pa~nchamabhUmyAM viharanbrahmavidvaro bhavati | ShaShThabhUmyAM viharanbrahmavidvarIyAnbhavati | saptamabhUmyAM viharanbrahmavidvariShTho bhavati | tatraite shlokA bhavanti | j~nAnabhUmiH shubhechChA syAtprathamA samudIritA | vichAraNA dvitIyA tu tR^itIyA tanumAnasA || 1|| sattvApattishchaturthI syAttato.asaMsaktinAmikA | padArthabhAvanA ShaShThI saptamI turyagA smR^itA || 2|| sthitaH kiM mUDha evAsmi prekShyo.ahaM shAstrasajjanaiH | vairAgyapUrNamichCheti shubhechChetyuchyate budhaiH || 3|| shAstrasajjanasamparkavairAgyAbhyAsapUrvakam | sadAchArapravR^ittiryA prochyate sA vichAraNA || 4|| vichAraNAshubhechChAbhyAmindriyArtheShu raktatA | yatra sA tanutAmeti prochyate tanumAnasI || 5|| bhUmikAtritayAbhyAsAchitte.arthaviratervashAt | satvAtmani sthite shuddhe sattvApattirudAhR^itA || 6|| dashAchatuShTayAbhyAsAdasaMsargaphalA tu yA | rUDhasattvachamatkArA proktA saMsaktinAmikA || 7|| bhUmikApa~nchakAbhyAsAtsvAtmArAmatayA bhR^isham | AbhyantarANAM bAhyAnAM padArthAnAmabhAvanAt || 8|| paraprayuktena chiraM pratyayenAvabodhanam | padArthabhAvanAnAma ShaShThI bhavati bhUmikA || 9|| ShaDbhUmikAchirAbhyAsadbhedasyAnupalambhanAt | yatsvabhAvaikaniShThatvaM sA j~neyA turyagA gatiH || 10|| shubhechChAditrayaM bhUmibhedAbhedayutaM smR^itam | yathAvadveda buddhyedaM jagajjAgrati dR^ishyate || 11|| advaite sthairyamAyAte dvaite cha prashamaM gate | pashyanti svapnavallokaM turyabhUmi suyogataH || 12|| vichChinnasharadabhrAMshavilayaM pravilIyate | satvAvasheSha evAste hi nidAgha dR^iDhIkuru || 13|| pa~nchabhUmiM samAruhya suShuptipadanAmikAm | shAntAsheShavisheShAMshastiShThatyadvaitamAtrake || 14|| antarmukhatayA nityaM bahirvR^ittiparo.api san | parishrAntatayA nityaM nidrAluriva lakShyate || 15|| kurvannabhyAsametasyAM bhUmyAM samyagvivAsanaH | saptamI gADhasuptAkhyA kramaprAptA purAtanI || 16|| yatra nAsanna sadrUpo nAhaM nApyanaha.nkR^itiH | kevalaM kShINamanana Aste.advaite.atinirbhayaH || 17|| antaHshUnyo bahiHshUnyaH shUnyakumbha ivAmbare | antaHpUrNo bahiHpUrNaH pUrNakumbha ivArNave || 18|| mA bhava grAhyabhAvAtmA grAhakAtmA cha mA bhava | bhAvanAmakhilAM tyaktvA yachChiShTaM tanmayo bhava || 19|| drShTR^idarshanadR^ishyAni tyaktvA vAsanayA saha | darshanaprathamAbhAsamAtmAnaM kevalaM bhaja || 20|| yathAsthitamidaM yasya vyavahArayato.api cha | asta~NgataM sthitaM vyoma sa jIvanmukta uchyate || 21|| nodeti nAstamAyAti sukhe duHkhe manaHprabhA | yathAprAptasthitiryasya sa jIvanmukta uchyate || 22|| yo jAgarti suShuptistho yasya jAgranna vidyate | yasya nirvAsano bodhaH sa jIvanmukta uchyate || 23|| rAgadveShabhayAdInAmanurUpaM charannapi | yo.antarvyomavadachChannaH sa jIvanmukta uchyate || 24|| yasya nAha.nkR^ito bhAvo buddhiryasya na lipyate | kurvato.akurvato vApi sa jIvanmukta uchyate || 25|| yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate cha yaH | harShAmarShabhayonmuktaH sa jIvanmukta uchyate || 26|| yaH samastArthajAleShu vyavahAryapi shItalaH | parArtheShviva pUrNAtmA sa jIvanmukta uchyate || 27|| prajahAti yadA kAmAnsarvAMshchittagatAnmune | mayi sarvAtmake tuShTaH sa jIvanmukta uchyate || 28|| chaityavarjitachinmAtre pade paramapAvane | akShubdhachitto vishrAntaH sa jIvanmukta uchyate || 29|| idaM jagadahaM so.ayaM dR^ishyajAtamavAstavam | yasya chitte na sphurati sa jIvanmukta uchyate || 30|| sadbrahmaNi sthire sphAre pUrNe viShayavarjite | AchAryashAstramArgeNa pravishyAshu sthiro bhava || 31|| shivo guruH shivo vedaH shiva devaH shivaH prabhuH | shivo.asmyahaM shivaH sarvaM shivadanyanna ki~nchana || 32|| tameva dhIro vij~nAya praj~nAM kurvIta brAhmaNaH | nAnudhyAyAdbahU~nChabdAnvAcho viglApanaM hi tat || 33|| shuko mukto vAmadevo.api mukta\- stAbhyAM vinA muktibhAjo na santi | shukamArgaM ye.anusaranti dhIrAH sadyo muktAste bhavantIha loke || 34|| vAmadevaM ye.anusaranti nityaM mR^itvA janitvA cha punaHpunastat | te vai loke kramamuktA bhavanti yogaiH sA~NkhyaiH karmabhiH sattvayuktaiH || 35|| shukashcha vAmadevashcha dve sR^itI devanirmite | shukaH viha~NgamaH prokto vAmadevaH pipIlikA || 36|| atadvyAvR^ittirUpeNa sAkShAdvidhimukhena vA | mahAvAkyavichAreNa sA~NkhyayogasamAdhinA || 37|| viditvA svAtmano rUpaM sampraj~nAtasamAdhitaH | shukamArgeNa virajAH prayAnti paramaM padam || 38|| yamAdyAsanajAyAsahaThAbhyAsAtpunaHpunaH | vighnabAhulyasa~njAta aNimAdivashAdiha || 39|| alabdhvApi phalaM samyakpunarbhUtvA mahAkule | punarvAsanayaivAyaM yogAbhyAsaM punashcharan || 40|| anekajanmAbhyAsena vAmadevena vai pathA | so.api muktiM samApnoti tadviShNoH paramaM padam || 41|| dvAvimAvapi panthAnau brahmaprAptikarau shivau | sadyomuktipradashchaikaH kramamuktipradaH paraH | atra ko mohaH kaH shoka ekatvamanupashyataH || 42|| yasyAnubhavaparyantA buddhistattve pravartate | taddR^iShTigocharAH sarve muchyante sarvapAtakaiH || 43|| khecharA bhUcharAH sarve brahmaviddR^iShTigocharAH | sadya eva vimuchyante koTijanmArjitairaghaiH || 44|| iti|| iti chaturtho.adyAyaH || 4|| atha hainaM R^ibhuM bhagavantaM nidAghaH paprachCha yogAbhyAsavidhimanubrUhIti | tatheti sa hovAcha | pa~nchabhUtAtmako dehaH pa~nchamaNDalapUritaH | kAThinyaM pR^ithivImekA pAnIyaM taddravAkR^iti || 1|| dIpanaM cha bhavettejaH prachAro vAyulakShaNam | AkAshaH sattvataH sarvaM j~nAtavyaM yogamichChatA || 2|| ShaTshatAnyadhikAnyatra sahasrANyekaviMshatiH | ahorAtravahiH shvAsairvAyumaNDalaghAtataH || 3|| tatpR^ithvImaNDale kShINe valirAyAti dehinAm | tadvadApo gaNApAye keshAH syuH pANDurAH kramAt || 4|| tejaHkShaye kShudhA kAntirnashyate mArutakShaye | vepathuH saMbhavennityaM nAmbhasenaiva jIvati || 5|| itthaMbhUtaM kShayAnnityaM jIvitaM bhUtadhAraNam | uDDyANaM kurute yasmAdavishrAntaM mahAkhagaH || 6|| uDDiyANaM tadeva syAttatra bandho.abhidhIyate | uDDiyANo hyasau bandho mR^ityumAta~NgakesharI || 7|| tasya muktistanoH kAyAttasya bandho hi duShkaraH | agnau tu chAlite kukShau vedanA jAyate bhR^isham || 8|| na kAryA kShudhi tenApi nApi viNmUtraveginA | hitaM mitaM cha bhoktavyaM stokaM stokamanekadhA || 9|| mR^idumadhyamamantreShu kramAnmantraM layaM haTham | layamantrahaThA yogA yogo hyaShTA~NgasaMyutaH || 10|| yamashcha niyamashchaiva tathA chAsanameva cha | prANAyamastathA pashchAtpratyAhArastathA param || 11|| dhAraNA cha tathA dhyAnaM samadhishchAShTamo bhavet | ahiMsA satyamasteyaM brahmacharyaM dayArjavam || 12|| kShamA dhR^itirmitAhAraH shauchaM cheti yamA dasha | tapaH santoShamAstikyaM dAnamIshvarapUjanam || 13|| siddhAntashravaNaM chaiva hrIrmatishcha japo vratam | ete hi niyamAH proktA dashadhaiva mahAmate || 14|| ekAdashAsanAni syushchakrAdi munisattama | chakraM padmAsanaM kUrmaM mayUraM kukkuTaM tathA || 15|| vIrAsanaM svastikaM cha bhadraM siMhAsanaM tathA | muktAsanaM gomukhaM cha kIrtitaM yogavittamaiH || 16|| savyoru dakShiNe gulphe dakShiNaM dakShiNetare | nidadhyAdR^ijukAyastu chakrAsanamidaM matam || 17|| pUrakaH kumbhakastadvadrechakaH pUrakaH punaH | prANAyAmaH svanADIbhistasmAnnADIH prachakShate || 18|| sharIraM sarvajantUnAM ShaNNavatya~NgulAtmakam | tanmadhye pAyudeshAttu dvya~NgulAtparataH param || 19|| meDhradeshAdadhastAttu dvya~NgulAnmadhyamuchyate | meDhrAnnavA~NgulAdUrdhvaM nADInAM kandamuchyate || 20|| chatura~NgulamutsedhaM chatura~NgulamAyatam | aNDAkAraM parivR^itaM medomajjAsthishoNitaiH || 21|| tatraiva nADIchakraM tu dvAdashAraM pratiShThitam | sharIraM dhriyate yena vartate tatra kuNDalI || 22|| brahmarandhraM suShumNA yA vadanena pidhAya sA | alambusA suShumNAyAH kuhUrnADI vasatyasau || 23|| anantarArayugme tu vAruNA cha yashasvinI | dakShiNAre suShumNAyAH pi~NgalA vartate kramAt || 24|| tadantarArayoH pUShA vartate cha payasvinI | suShumnA pashchime chAre sthitA nADI sarasvatI || 25|| sha~NkhinI chaiva gAndhArI tadanantarayoH sthite | uttare tu suShumnAyA iDAkhyA nivasatyasau || 26|| anantaraM hastijihvA tato vishvodarI sthitA | pradakShiNakrameNaiva chakrasyAreShu nADayaH || 27|| vartante dvAdasha hyetA dvAdashAnilavAhakAH | paTavatsaMsthitA nADyo nAnAvarNAH samIritAH || 28|| paTamadhyaM tu yatsthAnaM nAbhichakraM taduchyate | nAdAdhArA samAkhyAtA jvalantI nAdarUpiNI || 29|| pararandhrA suShumnA cha chatvAro ratnapUritAH | kuNDalyA pihitaM shashvadbrahmarandhrasya madhyamam || 30|| evametAsu nADIShu dharanti dashavAyavaH | evaM nADIgatiM vAyugatiM j~nAtvA vichakShaNaH || 31|| samagrIvashiraH kAyaH saMvR^itAsyaH sunishchalaH | nAsAgre chaiva hR^inmadhye bindumadhye turIyakam || 32|| sravantamamR^itaM pashyennetrAbhyAM susamAhitaH | apAnaM mukulIkR^itya pAyumAkR^iShya chonmukham || 33|| praNavena samutthApya shrIbIjena nivartayet | svAtmAnaM cha shriyaM dhyAyedamR^itaplAvanaM tathA || 34|| kAlava~nchanametaddhi sarvamukhyaM prachakShate | manasA chintitA kAryaM manasA yena sidhyati || 35|| jale.agnijvalanAchChAkhApallavAni bhavanti hi | nAdhanyaM jAgataM vAkyaM viparItA bhavetkriyA || 36|| mArge binduM samAbadhya vahniM prajvAlya jIvane | shoShayitvA tu salilaM tena kAyaM dR^iDhaM bhavet || 37|| gudayonisamAyukta Aku~nchatyekakAlataH | apAnamUrdhvagaM kR^itvA samAnonne niyojayet || 38|| svAtmAnaM cha shriyaM dhyAyedamR^itaplAvanaM tataH | balaM samArabhedyogaM madhyamadvArabhAgataH || 39|| bhAvayedUrdhvagatyarthaM prANApAnasuyogataH | eSha yogo varo dehe siddhimArgaprakAshakaH || 40|| yathaivApA~NgataH setuH pravAhasya nirodhakaH | tathA sharIragA chChAyA j~nAtavyA yogibhiH sadA || 41|| sarvAsAmeva nADInAmeSha bandhaH prakIrtitaH | bandhasyAsya prasAdena sphuTIbhavati devatA || 42|| evaM chatuShpatho bandho mArgatrayanirodhakaH | ekaM vikAsayanmArgaM yena siddhAH susa~NgatAH || 43|| udAnamUrdhvagaM kR^itvA prANena saha vegataH | bandho.ayaM sarvanADInAmUrdhvaM yAti nirodhakaH || 44|| ayaM cha sampuTo yogo mUlabandho.apyayaM mataH | bandhatrayamanenaiva siddhyatyabhyAsayogataH || 45|| divArAtramavichChinnaM yAmeyAme yadA yadA | anenAbhyAsayogena vAyurabhyasito bhavet || 46|| vAyAvabhyasite vahniH pratyahaM vardhate tanau | vahnau vivardhamAne tu sukhamannAdi jIryate || 47|| annasya paripAkena rasavR^iddhiH prajAyate | rase vR^iddhiM gate nityaM vardhante dhAtavastathA || 48|| dhAtUnAM vardhanenaiva prabodho vartate tanau | dahyante sarvapApAni janmakoTyarjitAni cha || 49|| gudameDhrAntarAlasthaM mUlAdhAraM trikoNakam | shivasya bindurUpasya sthAnaM taddhi prakAshakam || 50|| yatra kuNDalinI nAma parA shaktiH pratiShThitA | yasmAdutpadyate vAyuryasmAdvahniH pravardhate || 51|| yasmAdutpadyate binduryasmAnnAdaH pravardhate | yasmAdutpadyate haMso yasmAdutpadyate manaH || 52|| mUlAdhArAdiShaTchakraM shaktisthAnamudIritam | kaNThAdupari mUrdhAntaM shAMbhavaM sthAnamuchyate || 53|| nADInAmAshrayaH piNDo nADyaH prANasya chAshrayaH | jIvasya nilayaH prANo jIvo haMsasya chAshrayaH || 54|| haMsaH shakteradhiShThAnaM charAcharamidaM jagat | nirvikalpaH prasannAtmA prANAyAM samabhyaset || 55|| samyagbandhatrayastho.api lakShyalakShaNakAraNam | vedyaM samuddharennityaM satyasandhAnamAnasaH || 56|| rechakaM pUrakaM chaiva kumbhamadhye nirodhayet | dR^ishyamAne pare lakShye brahmaNi svayamAshritaH || 57|| bAhyasthaviShayaM sarvaM rechakaH samudAhR^itaH | pUrakaM shAstravij~nAnaM kumbhakaM svagataM smR^itam || 58|| evamabhyAsachittashchetsamukto nAtra saMshayaH | kumbhakena samAropya kumbhakena pUrayet || 59|| kumbhena kumbhayetkumbhaM tadantasthaH paraM shivam | punarAsphAlayedadya susthiraM kaNThamudrayA || 60|| vAyUnAM gatimAvR^itya dhR^itvA pUrakakumbhakau | samahastayugaM bhUmau samaM pAdayugaM tathA || 61|| vedhakakramayogena chatuShpIThaM tu vAyunA | AsphAlayenmahAmeruM vAyuvaktre prakoTibhiH || 62|| puTadvayaM samAkR^iShya vAyuH sphurati satvaram | somasUryAgnisaMbadhAjjAnIyAdamR^itAya vai || 63|| merumadhyagatA devAshchalante meruchAlanAt | Adau sa~njAyate kShipraM vedho.asya brahmagranthitaH || 64|| brahmagranthiM tato bhittvA viShNugranthiM bhinattyasau | viShNugranthiM tato bhittvA rudragranthiM bhinattyasau || 65|| rudragranthiM tato bhittvA ChitvA mohamalaM tathA | anekajanmasaMskAragurudevaprasAdataH || 66|| yogAbhyAsAttato vedho jAyate tasya yoginaH | iDApi~Ngalayormadhye suShumnAnADimaNDale || 67|| mudrAbandhavisheSheNa vAyumUrdhvaM cha kArayet | Rhasvo dahati pApAni dIrgho mokShapradAyakaH || 68|| ApyAyanaH pluto vApi trividhochchAraNena tu | tailadhArAmivachChinnaM dIrghaghaNTAninAdavat || 69|| avAchyaM praNavasyAgraM yastaM veda sa vedavit | RhasvaM bindugataM dairghyaM brahmarandhragataM plutam | dvAdashAntagataM mantraM prasAdaM mantrasiddhaye || 70 sarvavighnaharashchAyaM praNavaH sarvadoShahA | AraMbhashcha ghaTashchaiva punaH parichayastathA || 71|| niShpattishcheti kathitAshchatasrastasya bhUmikAH | kAraNatrayasaMbhUtaM bAhyaM karma parityajan || 72|| AntaraM karma kurute yatrAraMbhaH sa uchyate | vAyuH pashchimato vedhaM kurvannApUrya susthiram || 73|| yatra tiShThati sA proktA ghaTAkhyA bhUmikA budhaiH | na sajIvo na nirjIvaH kAye tiShThati nishchalam | yatra vAyuH sthiraH khe syAtseyaM prathamabhUmikA || 74|| yatrAtmanA sR^iShTilayau jIvanmuktidashAgataH | sahajaH kurute yogaM seyaM niShpattibhUmikA || 75|| iti|| etadupaniShadaM yo.adhIte so.agnipUto bhavati | sa vAyupUto bhavati | surApAnAtpUto bhavati | svarNasteyAtpUto bhavati | sa jIvanmukto bhavati | tadetadR^ichAbhyuktam | tadviShNoH paramaM padaM sadA pashyanti sUrayaH | divIva chakShurAtatam | tadviprAso vipanyavo jAgR^ivAMsaH samindhate | viShNoryatparamaM padamityupaniShat || iti pa~nchamo.adhyAyaH || 5|| AUM saha nAvavatu saha nau bhunaktu saha vIryaM karavAvahai | tejasvinAvadhI tamastu mA vidviShAvahai | AUM shAntiH shAntiH shAntiH || hariH AUM tatsat || iti varAhopaniShatsamAptA || ## Encoded by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}