% Text title : Gheranda Samhita % File name : gheraNDasaMhitA.itx % Category : yoga % Location : doc\_yoga % Transliterated by : Vlad Sovarel vlad.sovarel at yahoo.com % Proofread by : Vlad Sovarel vlad.sovarel at yahoo.com % Description/comments : See the attachments GHS pdf for text with variations-pAThabheda % Latest update : December 22, 2020 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Gheranda Samhita ..}## \itxtitle{.. gheraNDasaMhitA ..}##\endtitles ## || shrIgaNeshAya namaH|| ma~NgalAcharaNam | AdIshvarAya praNamAmi tasmai yenopadiShTA haThayogavidyA | vibhrAjate pronnatarAjayogamAroDhumichChoradhirohiNIva || \section{ShaTkarmashodhanaM nAma prathamopadeshaH} atha ghaTasthayogakathanam | ekadA chaNDakApAlirgatvA gheraNDakuTTiram | praNamya vinayAdbhaktyA gheraNDaM paripR^ichChati || 1|| shrIchaNDakApAliruvAcha | ghaTasthayogaM yogesha tattvaj~nAnasya kAraNam | idAnIM shrotumichChAmi yogeshvara vada prabho || 2|| gheraNDa uvAcha | sAdhu sAdhu mahAbAho yanmAM tvaM paripR^ichChasi | kathayAmi hi te vatsa sAvadhAnAvadhAraya || 3|| nAsti mAyAsamaH pAsho nAsti yogAtparaM balam | nAsti j~nAnAtparo bandhurnAha~NkArAtparo ripuH || 4|| abhyAsAtkAdivarNAnAM yathA shAstrANi bodhayet | tathA yogaM samAsAdya tattvaj~nAnaM cha labhyate || 5|| sukR^itairduShkR^itaiH kAryairjAyate prANinAM ghaTaH | ghaTAdutpadyate karma ghaTIyantraM yathA bhramet || 6|| UrdhvAdho bhramate yadvadghaTIyantraM gavAM vashAt | tadvatkarmavashAjjIvo bhramate janmamR^ityubhiH || 7|| AmaM kumbhamivAmbhastho jIryamANaH sadA ghaTaH | yogAnalena sandahya ghaTashuddhiM samAcharet || 8|| atha saptasAdhanam | shodhanaM dR^iDhatA chaiva sthairyaM dhairyaM cha lAghavam | pratyakShaM cha nirliptaM cha ghaTasthasaptasAdhanam || 9|| atha saptasAdhanalakShaNam | ShaTkarmaNA shodhanaM cha Asanena bhaveddR^iDham | mudrayA sthiratA chaiva pratyAhAreNa dhIratA || 10|| prANAyAmAllAghavaM cha dhyAnAtpratyakShamAtmanaH | samAdhinA nirliptaM cha muktireva na saMshayaH || 11|| atha shodhanam | dhautirbastistathA netirnaulikI trATakaM tathA | kapAlabhAtishchaitAni ShaTkarmANi samAcharet || 12|| atha dhautiH | antardhautirdantadhautirhR^iddhautirmUlashodhanam | dhautiM chaturvidhAM kR^itvA ghaTaM kurvanti nirmalam || 13|| athAntardhautiH | vAtasAraM vArisAraM vahnisAraM bahiShkR^itam | ghaTasya nirmalArthAya hyantardhautishchaturvidhA || 14|| atha vAtasAraH | kAkacha~nchUvadAsyena pibedvAyuM shanaiH shanaiH | chAlayedudaraM pashchAdvartmanA rechayechChanaiH || 15|| vAtasAraM paraM gopyaM dehanirmalakAraNam | sarvarogakShayakaraM dehAnalavivardhakam || 16|| atha vArisAraH | AkaNThaM pUrayedvAri vaktreNa cha pibechChanaiH | chAlayedudareNaiva chodarAdrechayedadhaH || 17|| vArisAraM paraM gopyaM dehanirmalakArakam | sAdhayedyaH prayatnena devadehaM prapadyate || 18|| vArisAraM parAM dhautiM sAdhayedyaH prayatnataH | maladehaM shodhayitvA devadehaM prapadyate || 19|| atha agnisAraH | nAbhigranthiM merupR^iShThe shatavAraM cha kArayet | udarAmayajaM tyaktvA jATharAgniM vivardhayet || 20|| agnisAramiyaM dhautiryoginAM yogasiddhidA | eShA dhautiH parA gopyA devAnAmapi durlabhA | kevalaM dhautimAtreNa devadeho bhaveddhruvam || 21|| atha bahiShkR^itadhautiH | kAkImudrAM sAdhayitvA pUrayedudaraM marut | dhArayedardhayAmaM tu chAlayedardhavartmanA | eShA dhautiH parA gopyA na prakAshyA kadAchana || 22|| atha prakShAlanam | nAbhidaghne jale sthitvA shaktinADIM visarjayet | karAbhyAM kShAlayennADIM yAvanmalavisarjanam | tAvatprakShAlya nADIM cha udare veshayetpunaH || 23|| idaM prakShAlanaM gopyaM devAnAmapi durlabham | kevalaM dhautimAtreNa devadeho bhaveddhruvam || 24|| bahiShkR^itadhautiprayogaH | yAmArdhadhAraNAshaktiM yAvanna sAdhayennaraH | bahiShkR^itaM mahaddhautistAvachchaiva na jAyate || 25|| atha dantadhautiH | dantamUlaM jihvAmUlaM randhraM cha karNayugmayoH | kapAlarandhraM pa~nchaite dantadhautiM vidhIyate || 26|| atha dantamUladhautiH | khAdireNa rasenAtha mR^ittikayA cha shuddhayA | mArjayeddantamUlaM cha yAvatkilbiShamAharet || 27|| dantamUlaM parA dhautiryoginAM yogasAdhane | nityaM kuryAtprabhAte cha dantarakShAya yogavit | dantamUlaM dhAvanAdikAryeShu yoginAM matam || 28|| atha jihvAshodhanam | athAtaH saMpravakShyAmi jihvAshodhanakAraNam | jarAmaraNarogAdInnAshayeddIrghalambikA || 29|| atha jihvAmUladhautiprayogaH | tarjanImadhyamA.anAmA a~NgulitrayayogataH | veshayedgalamadhye tu mArjayellambikAmUlam | shanaiH shanairmArjayitvA kaphadoShaM nivArayet || 30|| mArjayennavanItena dohayechcha punaH punaH | tadagraM lohayantreNa karShayitvA shanaiH shanaiH || 31|| nityaM kuryAtprayatnena raverudayake.astake | evaM kR^ite cha nityaM sA lambikA dIrghatAM vrajet || 32|| atha karNadhautiprayogaH | tarjanya~NgulyakAgreNa mArjayetkarNarandhrayoH | nityamabhyAsayogena nAdAntaraM prakAshayet || 33|| atha kapAlarandhraprayogaH | vR^iddhA~NguShThena dakSheNa mardayedbhAlarandhrakam | evamabhyAsayogena kaphadoShaM nivArayet || 34|| nADI nirmalatAM yAti divyadR^iShTiH prajAyate | nidrAnte bhojanAnte cha divAnte cha dine dine || 35|| atha hR^iddhautiH | hR^iddhautiM trividhAM kuryAddaNDavamanavAsasA || 36|| atha daNDadhautiH | rambhAdaNDaM hariddaNDaM vetradaNDaM tathaiva cha | hR^inmadhye chAlayitvA tu punaH pratyAharechChanaiH || 37|| kaphapittaM tathA kledaM rechayedUrdhvavartmanA | daNDadhautividhAnena hR^idrogaM nAshayeddhruvam || 38|| atha vamanadhautiH | bhojanAnte pibedvAri chA.a.akaNThapUritaM sudhIH | UrdhvAM dR^iShTiM kShaNaM kR^itvA tajjalaM vamayetpunaH | nityamabhyAsayogena kaphapittaM nivArayet || 39|| atha vAsodhautiH | ekonaviMshatiH hastaH pa~nchaviMshati vai tathA | chatura~NgulavistAraM sUkShmavastraM shanairgraset | punaH pratyAharedetatprocyate dhautikarmakam || 40|| gulmajvaraplIhAkuShThakaphapittaM vinashyati | ArogyaM balapuShTishcha bhavettasya dine dine || 41|| atha mUlashodhanam | apAnakrUratA tAvadyAvanmUlaM na shodhayet | tasmAtsarvaprayatnena mUlashodhanamAcharet || 42|| pItamUlasya daNDena madhyamA~NgulinA.api vA | yatnena kShAlayedguhyaM vAriNA cha punaH punaH || 43|| vArayetkoShThakAThinyamAmAjIrNaM nivArayet | kAraNaM kAntipuShThyoshcha vahnimaNDaladIpanam || 44|| atha bastiprakaraNam | jalabastiH shuShkabastirbastiH syAddvividhA smR^itA | jalabastiM jale kuryAchChuShkabastiM sadA kShitau || 45|| atha jalabastiH | nAbhimaghnajale pAyuM nyastavAnutkaTAsanam | Aku~nchanaM prasAraM cha jalabastiM samAcharet || 46|| pramehaM cha udAvartaM krUravAyuM nivArayet | bhavetsvachChandadehashcha kAmadevasamo bhavet || 47|| atha shuShkabastiH | bastiM pashchimottAnena chAlayitvA shanairadhaH | ashvinImudrayA pAyumAku~nchayetprasArayet || 48|| evamabhyAsayogena koShThadoSho na vidyate | vivardhayejjATharAgnimAmavAtaM vinAshayet || 49|| atha netiyogaH | vitastimAnaM sUkShmasUtraM nAsAnAle praveshayet | mukhAnnirgamayetpashchAtprocyate netikarmakam || 50|| sAdhanAnnetikAryasya khecharIsiddhimApnuyAt | kaphadoShA vinashyanti divyadR^iShTiH prajAyate || 51|| atha laukikIyogaH | amandavegena tundaM bhrAmayedubhapArshvayoH | sarvarogAnnihantIha dehAnalavivardhanam || 52|| atha trATakam | nimeShonmeShakaM tyaktvA sUkShmalakShyaM nirIkShayet | yAvadashrUNi patanti trATakaM procyate budhaiH || 53|| evamabhyAsayogena shAmbhavI jAyate dhruvam | netrarogA vinashyanti divyadR^iShTiH prajAyate || 54|| atha kapAlabhAtiH | vAtakramavyutkrameNa shItkrameNa visheShataH | bhAlabhAtiM tridhA kuryAtkaphadoShaM nivArayet || 55|| atha vAmakramakapAlabhAtiH | iDayA pUrayedvAyuM rechayetpi~NgalAM punaH | pi~NgalayA pUrayitvA punashchandreNa rechayet || 56|| pUrakaM rechakaM kR^itvA vegena na tu dhArayet | evamabhyAsayogena kaphadoShaM nivArayet || 57|| atha vyutkramakapAlabhAtiH | nAsAbhyAM jalamAkR^iShya punarvaktreNa rechayet | pAyaM pAyaM vyutkrameNa shleShmadoShaM nivArayet || 58|| atha shItkramakapAlabhAtiH | shItkR^itya pItvA vaktreNa nAsAnalairvirechayet | evamabhyAsayogena kAmadevasamo bhavet || 59|| na jAyate vArddhakaM cha jvaro naiva prajAyate | bhavetsvachChandadehashcha kaphadoShaM nivArayet || 60|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM maharShigheraNDanR^ipachaNDakApAlisaMvAde ghaTasthayoge ShaTkarmashodhanaM nAma prathamopadeshaH OM || \section{ghaTasthayoge dvAtriMshAsanavarNanam} gheraNDa uvAcha | abhyAsAdyasya dehe.ayaM yogaupayikatAM vrajet | manashcha sthiratAmeti procyate tadihA.a.asanam || 1|| AsanAni samastAni yAvanto jIvajantavaH | chaturashItilakShANi shivena kathitAni cha || 2|| teShAM madhye vishiShTAni ShoDashonaM shataM kR^itam | teShAM madhye martyaloke dvAtriMshadAsanaM shubham || 3|| siddhaM padmaM tathA bhadraM muktaM vajraM cha svastikam | siMhaM cha gomukhaM vIraM dhanurAsanameva cha || 4|| mR^itaM guptaM tathA mAtsyaM matsyendrAsanameva cha | gorakShaM pashchimottAnamutkaTaM sa~NkaTaM tathA || 5|| mayUraM kukkuTaM kUrmaM tathA chottAnakUrmakam | uttAnamaNDUkaM vR^ikShaM maNDUkaM garuDaM vR^iSham || 6|| shalabhaM makaraM choShTraM bhuja~NgaM cha yogAsanam | dvAtriMshadAsanAni tu martyaloke hi siddhidam || 7|| atha siddhAsanam | yonisthAnakama~NghrimUlaghaTitaM sampIDya gulphetaraM meDhroparyatha saMnidhAya chibukaM kR^itvA hR^idi sthApitam | sthANuH saMyamitendriyo.achaladR^ishA pashyanbhruvorantare evaM mokShavidhAyate phalakaraM siddhAsanaM procyate || 8|| atha padmAsanam | vAmorUpari dakShiNaM hi charaNaM saMsthApya vAmaM tathA dakShorUpari pashchimena vidhinA kR^itvA karAbhyAM dR^iDham | a~NguShThau hR^idaye nidhAya chibukaM nAsAgramAlokaye\- detadvyAdhivikAranAshanakaraM padmAsanaM prochyate || 9|| atha bhadrAsanam | gulphau cha vR^iShaNasyAdho vyutkrameNa samAhitaH | pAdA~NguShThau karAbhyAM cha dhR^itvA cha pR^iShThadeshataH || 10|| jAlandharaM samAsAdya nAsAgramavalokayet | bhadrAsanaM bhavedetatsarvavyAdhivinAshakam || 11|| atha muktAsanam | pAyumUle vAmagulphaM dakShagulphaM tathopari | samakAyashirogrIvaM muktAsanaM tu siddhidam || 12|| atha vajrAsanam | ja~NghAbhyAM vajravatkR^itvA gudapArshve padAvubhau | vajrAsanaM bhavedetadyoginAM siddhidAyakam || 13|| atha svastikAsanam | jAnUrvorantare kR^itvA yogI pAdatale ubhe | R^ijukAyaH samAsInaH svastikaM tatprachakShate || 14|| atha siMhAsanam | gulphau cha vR^iShaNasyAdho vyutkrameNordhvatAM gatau | chitimUlau bhUmisaMsthau karau cha jAnunopari || 15| vyaktavaktro jalandharaM cha nAsAgramavalokayet | siMhAsanaM bhavedetatsarvavyAdhivinAshakam || 16|| atha gomukhAsanam | pAdau cha bhUmau saMsthApya pR^iShThapArshve niveshayet | sthirakAyaM samAsAdya gomukhaM gomukhA.a.akR^itiH || 17|| atha vIrAsanam | ekapAdamathaikasminvinyasedUrusaMsthitam | itarasmiMstathA pashchAdvIrAsanamitIritam || 18|| atha dhanurAsanam | prasArya pAdau bhuvi daNDarUpau karau cha pR^iShThe dhR^itapAdayugmam | kR^itvA dhanustulyaparivartitA~NgaM nigadya yogI dhanurAsanaM tat || 19|| atha mR^itAsanam | uttAnaM shavavadbhUmau shayAnaM tu shavAsanam | shavAsanaM shramaharaM chittavishrAntikAraNam || 20|| atha guptAsanam | jAnUrvorantare pAdau kR^itvA pAdau cha gopayet | pAdopari cha saMsthApya gudaM guptAsanaM viduH || 21|| atha matsyAsanam | muktapadmAsanaM kR^itvA uttAnashayanaM charet | kUrparAbhyAM shiro veShTyaM matsyAsanaM tu rogahA || 22|| atha mAtsyendrAsanam | udaraM pashchimAbhAsaM kR^itvA tiShThati yatnataH | namrA~NgaM vAmapAdaM hi dakShajAnUpari nyaset || 23|| tatra yAmyaM kUrparaM cha yAmyakare cha vaktrakam | bhruvormadhye gatA dR^iShTiH pIThaM mAtsyendramucyate | matsyendrapIThaM jaTharAgnidIptaM kuryAdrogaM cha jvarA vinAshanam || 24|| atha pashchimottAnAsanam | prasArya pAdau bhuvi daNDarUpau saMnyastabhAlaM chitiyugmamadhye | yatnena pAdau cha dhR^itau karAbhyAM yogIndrapIThaM pashchimottAnamAhuH || 25|| atha gorakShAsanam | jAnUrvorantare pAdau uttAnau vyaktasaMsthitau | gulphau chAchChAdya hastAbhyAmuttAnAbhyAM prayatnataH || 26|| kaNThasa~NkochanaM kR^itvA nAsAgramavalokayet | gorakShAsanamityAhuryoginAM siddhikAraNam || 27|| athotkaTAsanam | a~NguShThAbhyAmavaShTabhya dharAM gulphau cha khe gatau | tatropari gudaM nyasedvij~neyamutkaTAsanam || 28|| atha sa~NkaTAsanam | vAmapAdachitermUlaM vinyasya dharaNItale | pAdadaNDena yAmyena veShTayedvAmapAdakam | jAnuyugme karayugmametatsa~NkaTamAsanam || 29|| atha mayUrAsanam | dharAmavaShTabhya karayostalAbhyAM tatkUrpare sthApitanAbhipArshvam | uchchAsano daNDavadutthitaH khe mayUrametatpravadanti pITham || 30|| bahukadashanabhuktaM bhasma kuryAdasheShaM janayati jaTharAgniM jArayetkAlakUTam | harati sakalarogAnAshu gulmajvarAdIn bhavati vigatadoShaM hyAsanaM shrImayUram || 31|| atha kukkuTAsanam | padmAsanaM samAsAdya jAnUrvorantare karau | kUrparAbhyAM samAsIno uchchasthaH kukkuTAsanam || 32|| atha kUrmAsanam | gulphau cha vR^iShaNasyAdho vyutkrameNa samAhitau | R^ijukAyashirogrIvaM kUrmAsanamitIritam || 33|| athottanakUrmAsanam | kukkuTAsanabandhasthaM karAbhyAM dhR^itakandharam | pIThaM kUrmavaduttAnametaduttAnakUrmakam || 34|| atha maNDUkAsanam | pAdatalau pR^iShThadeshe a~NguShThe dve cha saMspR^ishet | jAnuyugmaM puraskR^itya sAdhayenmaNDUkAsanam || 35|| athottanamaNDUkAsanam | maNDUkAsanamadhyasthaM kUrparAbhyAM dhR^itaM shiraH | etadbhekavaduttAnametaduttAnamaNDUkam || 36|| atha vR^ikShAsanam | vAmorumUladeshe cha yAmyaM pAdaM nidhAya tu | tiShThettu vR^ikShavadbhUmau vR^ikShAsanamidaM viduH || 37|| atha garuDAsanam | ja~NghorubhyAM dharAM pIDya sthirakAyo dvijAnunA | jAnUpari karayugmaM garuDAsanamucyate || 38|| atha vR^iShAsanam | yAmyagulphe pAyumUlaM vAmabhAge padetaram | viparItaM spR^ishedbhUmiM vR^iShAsanamidaM bhavet || 39|| atha shalabhAsanam | adhyAsya shete karayugmaM vakShe bhUmimavaShTabhya karayostalAbhyAm | pAdau cha shUnye cha vitasti chordhvaM vadanti pIThaM shalabhaM munIndrAH || 40|| atha makarAsanam | adhyAsya shete hR^idayaM nidhAya bhUmau cha pAdau cha prasAryamANau | shirashcha dhR^itvA karadaNDayugme dehAgnikAraM makarAsanaM tat || 41|| athoShTrAsanam | adhyAsya shete padayugmavyastaM pR^iShThe nidhAyApi dhR^itaM karAbhyAm | Aku~nchayetsamyagudarAsyagADhamauShTraM cha pIThaM yogino vadanti || 42|| atha bhuja~NgAsanam | a~NguShThanAbhiparyantamadhobhUmau vininyaset | karatalAbhyAM dharAM dhR^itvordhvaM shIrShaM phaNIva hi || 43|| dehAgnirvardhate nityaM sarvarogavinAshanam | jAgarti bhujagI devI sAdhanAdbhuja~NgAsanam || 44|| atha yogAsanam | uttAnau charaNau kR^itvA saMsthApya jAnunopari | Asanopari saMsthApya chottAnaM karayugmakam || 45|| pUrakairvAyumAkR^iShya nAsAgramavalokayet | yogAsanaM bhavedetadyoginAM yogasAdhane || 46|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM maharShigheraNDanR^ipachaNDakApAlisaMvAde ghaTasthayoge dvAtriMshAsanavarNanaM nAma dvitIyopadeshaH OM || \section{mudrAprayogo nAma tR^itIyopadeshaH} gheraNDa uvAcha | mahAmudrA nabhomudrA uDDIyAnaM jalandharam | mUlabandhaM mahAbandhaM mahAvedhashcha khecharI || 1|| viparItakarI yonirvajrolI shaktichAlanI | tADAgI mANDukImudrA shAmbhavI pa~nchadhAraNA || 2|| ashvinI pAshinI kAkI mAta~NgI cha bhuja~NginI | pa~nchaviMshatimudrAshcha siddhidA iha yoginAm || 3|| atha mudrANAM phalakathanam | mudrANAM paTalaM devi kathitaM tava saMnidhau | yena vij~nAtamAtreNa sarvasiddhiH prajAyate || 4|| gopanIyaM prayatnena na deyaM yasya kasyachit | prItidaM yoginAM chaiva durlabhaM marutAmapi || 5| atha mahAmudrAkathanam | pAyumUlaM vAmagulphe saMpIDya dR^iDhayatnataH | yAmyapAdaM prasAryAtha kare dhR^itapadA~NgulaH || 6|| kaNThasa~NkochanaM kR^itvA bhruvormadhyaM nirIkShayet | mahAmudrAbhidhA mudrA kathyate chaiva sUribhiH || (pAThabheda pUrakairvAyuM saMpUrya mahAmudrA nigadyate | tataH shanaiH shanairevaM rechayettaM na vegataH) || 7|| atha mahAmudrAphalakathanam | valitaM palitaM chaiva jarAM mR^ityuM nivArayet | kShayakAsaM gudAvartaM plIhAjIrNaM jvaraM tathA | nAshayetsarvarogAMshcha mahAmudrA cha sAdhanAt || 8|| atha nabhomudrAkathanam | yatra yatra sthito yogI sarvakAryeShu sarvadA | UrdhvajihvaH sthiro bhUtvA dhArayetpavanaM sadA | nabhomudrA bhavedeShA yoginAM roganAshinI || 9|| atha uDDIyAnakathanam | udare pashchimaM tAnaM nAbherUrdhvaM tu kArayet | uDDInaM kurute yasmAdavishrAntaM mahAkhagaH | uDDIyAnaM tvasau bandho mR^ityumAta~NgakesarI || 10|| athoDDIyAnabandhasya phalakathanam | samagrAdbandhanAddhyetaduDDIyAnaM vishiShyate | uDDIyAne samabhyaste muktiH svAbhAvikI bhavet || 11|| atha jAlandharabandhakathanam | kaNThasa~NkochanaM kR^itvA chibukaM hR^idaye nyaset | jAlandhare kR^ite bandhe ShoDashAdhArabandhanam | jAlandharamahAmudrA mR^ityoshcha kShayakAriNI || 12|| atha jAlandharabandhasya phalakathanam | siddhaM jAlandharaM bandhaM yoginAM siddhidAyakam | ShaNmAsamabhyasedyo hi sa siddho nA.atra saMshayaH || 13|| atha mUlabandhakathanam | pArShNinA vAmapAdasya yonimAku~nchayettataH | nAbhigranthiM merudaNDe saMpIDya yatnataH sudhIH || 14|| meDhraM dakShiNagulphe tu dR^iDhabandhaM samAcharet | nAbherUrdhvamadhashchApi tAnaM kuryAtprayatnataH | jarAvinAshinI mudrA mUlabandho nigadyate || 15|| atha mUlabandhasya phalakathanam | saMsArasamudraM tartumabhilaShati yaH pumAn | virale sugupto bhUtvA mudrAmetAM samabhyaset || 16|| abhyAsAdbandhanasyAsya marutsiddhirbhaveddhruvam | sAdhayedyatnatastarhi maunI tu vijitA.alasaH || 17|| atha mahAbandhakathanam | vAmapAdasya gulphena pAyumUlaM nirodhayet | dakShapAdena tadgulphaM saMpIDya yatnataH sudhIH || 18|| shanaiH shanaishchAlayetpArShNiM yonimAku~nchayechChanaiH | jAlandhare dhArayetprANaM mahAbandho nigadyate || 19|| atha mahAbandhasya phalakathanam | mahAbandhaH paro bandho jarAmaraNanAshanaH | prasAdAdasya bandhasya sAdhayetsarvavA~nchitam || 20|| atha mahAvedhakathanam | rUpayauvanalAvaNyaM nArINAM puruShaM vinA | mUlabandhamahAbandhau mahAvedhaM vinA tathA || 21|| mahAbandhaM samAsAdya uDDAnakumbhakaM charet | mahAvedhaH samAkhyAto yoginAM siddhidAyakaH || 22|| atha mahAvedhasya phalakathanam | mahAbandhamUlabandhau mahAvedhasamanvitau | pratyahaM kurute yastu sa yogI yogavittamaH || 23|| na mR^ityuto bhayaM tasya na jarA tasya vidyate | gopanIyaH prayatnena vedho.ayaM yogipu~NgavaiH || 24|| jihvA.adho nADIM sa~nchinnAM rasanAM chAlayetsadA | dohayennavanItena lauhayantreNa karShayet || 25|| evaM nityaM samabhyAsAllambikA dIrghatAM vrajet | yAvadgachChedbhruvormadhye tadA gachChati khecharI || 26|| rasanAM tAlumadhye tu shanaiH shanaiH praveshayet | kapAlakuhare jihvA praviShTA viparItagA | bhruvormadhye gatA dR^iShTirmudrA bhavati khecharI || 27|| atha khecharI mudrAyAH phalakathanam | na cha mUrchChA kShudhA tR^iShNA naivA.a.alasyaM prajAyate | na cha rogo jarA mR^ityurdevadehaH sa jAyate || 28|| na chAgnirdahate gAtraM na shoShayati mArutaH | na dehaM kledayantyApo daMshayenna bhuja~NgamaH || 29|| lAvaNyaM cha bhavedgAtre samAdhirjAyate dhruvam | kapAlavaktrasaMyoge rasanA rasamApnuyAt || 30|| nAnArasasamudbhUtamAnandaM cha dine dine | Adau lavaNakShAraM cha tatastiktakaShAyakam || 31|| navanItaM ghR^itaM kShIraM dadhitakramadhUni cha | drAkShArasaM cha pIyUShaM jAyate rasanodakam || 32|| atha viparItakaraNImudrAkathanam | nAbhimUle vasetsUryastAlumUle cha chandramAH | amR^itaM grasate sUryastato mR^ityuvasho naraH || 33|| UrdhvaM cha yojayetsUryaM chandraM cha adha Anayet | viparItakarI mudrA sarvatantreShu gopitA || 34|| bhUmau shirashcha saMsthApya karayugmaM samAhitaH | UrdhvapAdaH sthiro bhUtvA viparItakarI matA || 35|| atha viparItakaraNImudrAyAH phalakathanam | mudrAM cha sAdhayennityaM jarAM mR^ityuM cha nAshayet | sa siddhaH sarvalokeShu pralaye.api na sIdati || 36|| atha yonimudrAkathanam | siddhAsanaM samAsAdya karNAkShinAsikAmukham | a~NguShThatarjanImadhyAnAmAdibhishcha dhArayet || 37|| kAkIbhiH prANaM sa~NkR^iShya apAne yojayettataH | ShaTchakrANi kramAddhyAtvA huM haMsamanunA sudhIH || 38|| chaitanyamAnayeddevIM nidritA yA bhuja~NginI | jIvena sahitAM shaktiM samutthApya parAmbuje || 39|| shaktimayaH svayaM bhUtvA paraM shivena sa~Ngamam | nAnAsukhaM vihAraM cha chintayetparamaM sukham || 40| shivashaktisamAyogAdekAntaM bhuvi bhAvayet | AnandamAnaso bhUtvA ahaM brahmeti sambhavet || 41|| yonimudrA parA gopyA devAnAmapi durlabhA | sakR^ittu lAbhasaMsiddhiH samAdhisthaH sa eva hi || 42|| atha yonimudrAphalakathanam | brahmahA bhrUNahA chaiva surApI gurutalpagaH | etaiH pApairna lipyeta yonimudrAnibandhanAt || 43|| yAni pApAni ghorANi upapApAni yAni cha | tAni sarvANi nashyanti yonimudrAnibandhanAt | tasmAdabhyasanaM kuryAdyadi muktiM samichChati || 44|| atha vajrolimudrAkathanam | dharAmavaShTabhya karayostalAbhyA\- mUrdhvaM kShipetpAdayugaM shiraH khe | shaktiprabodhAya chirajIvanAya vajrolimudrAM munayo vadanti || 45|| atha vajrolimudrAyAH phalakathanam | ayaM yogo yogashreShTho yoginAM muktikAraNam | ayaM hitaprado yogo yoginAM siddhidAyakaH || 46|| etadyogaprasAdena bindusiddhirbhaveddhruvam | siddhe bindau mahAyatne kiM na sidhyati bhUtale || 47|| bhogena mahatA yukto yadi mudrAM samAcharet | tathA.api sakalA siddhistasya bhavati nishchitam || 48|| atha shaktichAlanImudrAkathanam | mUlAdhAre AtmashaktiH kuNDalI paradevatA | shayitA bhujagA.a.akArA sArdhatrivalayA.anvitA || 49|| yAvatsA nidritA dehe tAvajjIvaH pashuryathA | j~nAnaM na jAyate tAvatkoTiyogaM samabhyaset || 50|| udghATayetkavATaM cha yathA ku~nchikayA haThAt | kuNDalinyAH prabodhena brahmadvAraM prabhedayet || 51|| nAbhiM saMveShTya vastreNa na cha nagno bahiH sthitaH | gopanIyagR^ihe sthitvA shaktichAlanamabhyaset || 52|| vitastipramitaM dIrghaM vistAre chatura~Ngulam | mR^idulaM dhavalaM sUkShmaM veShTanAmbaralakShaNam | evamambarayuktaM cha kaTisUtreNa yojayet || 53|| bhasmanA gAtraM saMlipya siddhAsanaM samAcharet | nAsAbhyAM prANamAkR^iShya apAne yojayedbalAt || 54|| tAvadAku~nchayedguhyaM shanairashvinimudrayA | yAvadgachChetsuShumNAyAM vAyuH prakAshayeddhaThAt || 55|| tadA vAyuprabandhena kumbhikA cha bhuja~NginI | baddhashvAsastato bhUtvA UrdhvamArgaM prapadyate | shabdadvayaM phalaikaM tu yonimudrAM cha chAlayet || 56|| vinA shaktichAlanena yonimudrA na sidhyati | Adau chAlanamabhyasya yonimudrAM samabhyaset || 57|| iti te kathitaM chaNDakapAle shaktichAlanam | gopanIyaM prayatnena dine dine samabhyaset || 58|| atha shaktichAlanImudrAyAH phalakathanam | mudreyaM paramA gopyA jarAmaraNanAshinI | tasmAdabhyasanaM kAryaM yogibhiH siddhikA~NkShibhiH || 59|| nityaM yo.abhyasate yogI siddhistasya kare sthitA | tasya vigrahasiddhiH syAdrogANAM sa~NkShayo bhavet || 60|| atha taDAgImudrAkathanam | udaraM pashchimottAnaM kR^itvA cha taDAgAkR^iti | taDAgI sA parAmudrA jarAmR^ityuvinAshinI || 61|| atha mANDukImudrAkathanam | mukhaM samudritaM kR^itvA jihvAmUlaM prachAlayet | shanairgrasedamR^itaM tanmANDukIM mudrikAM viduH || 62|| atha mANDukImudrAyAH kathanam | valitaM palitaM naiva jAyate nityayauvanam | na keshe jAyate pAko yaH kuryAnnityamANDukIm || 63|| atha shAmbhavImudrAkathanam | netrA~njanaM samAlokya AtmArAmaM nirIkShayet | sA bhavechChAmbhavI mudrA sarvatantreShu gopitA || 64|| atha shAmbhavImudrAyAH phalakathanam | vedashAstrapurANAni sAmAnyagaNikA iva | iyaM tu shAmbhavI mudrA guptA kulavadhUriva || 65|| sa eva AdinAthashcha sa cha nArAyaNaH svayam | sa cha brahmA sR^iShTikArI yo mudrAM vetti shAmbhavIm || 66|| satyaM satyaM punaH satyaM satyamuktaM maheshvaraH | shAmbhavIM yo vijAnIyAtsa cha brahma na chA.anyathA || 67|| atha pa~nchadhAraNAmudrAkathanam | kathitA shAmbhavI mudrA shR^iNuShva pa~nchadhAraNAm | dhAraNAni samAsAdya kiM na sidhyati bhUtale || 68|| anena naradehena svargeShu gamanA.a.agamam | manogatirbhavettasya khecharatvaM na chA.anyathA || 69|| atha pArthivIdhAraNAmudrAkathanam | yattattvaM haritAladesharachitaM bhaumaM lakArA.anvitaM vedAsraM kamalAsanena sahitaM kR^itvA hR^idi sthAyinam | prANaM tatra vilIya pa~nchaghaTikAshchittA.anvitaM dhArayed\- eShA stambhakarI sadA kShitijayaM kuryAdadhodhAraNA || 70|| atha pArthivIdhAraNAmudrAyAH phalakathanam | pArthivIdhAraNAmudrAM yaH karoti cha nityashaH | mR^ityu~njayaH svayaM so.api sa siddho vicharedbhuvi || 71|| athA.a.ambhasIdhAraNAmudrAkathanam | sha~NkhendupratimaM cha kundadhavalaM tattvaM kilAlaM shubhaM tatpIyUShavakArabIjasahitaM yuktaM sadA viShNunA | prANaM tatra vilIya pa~nchaghaTikAshchittA.anvitaM dhArayed\- eShA duHsahatApapApahariNI syAdAmbhasI dhAraNA || 72|| athA.a.ambhasIdhAraNAmudrAyAH phalakathanam | AmbhasIM paramAM mudrAM yo jAnAti sa yogavit | jale cha gabhIre ghore maraNaM tasya no bhavet || 73|| iyaM tu paramA mudrA gopanIyA prayatnataH | prakAshAtsiddhihAniH syAtsatyaM vacmi cha tattvataH || 74|| athA.a.agneyIdhAraNAmudrAkathanam | yannAbhisthitamindragopasadR^ishaM bIjaM trikoNA.anvitaM tattvaM tejamayaM pradIptamaruNaM rudreNa yatsiddhidam | prANaM tatra vilIya pa~nchaghaTikAshchittA.anvitaM dhArayed\- eShA kAlagabhIrabhItiharaNI vaishvAnarI dhAraNA || 75|| athA.a.agneyIdhAraNAmudrAyAH phalakathanam | pradIpte jvalite vahnau yadi patati sAdhakaH | etanmudrAprasAdena sa jIvati na mR^ityubhAk || 76|| atha vAyavIdhAraNAmudrAkathanam | yadbhinnA.a~njanapu~njasaMnibhamidaM dhUmrA.avabhAsaM paraM tattvaM sattvamayaM yakArasahitaM yatreshvaro devatA | prANaM tatra vilIya pa~nchaghaTikAshchittA.anvitaM dhArayed\- eShA khe gamanaM karoti yaminAM syAdvAyavI dhAraNA || 77|| atha vAyavIdhAraNAmudrAyAH phalakathanam | iyaM tu paramA mudrA jarAmR^ityuvinAshinI | vAyunA mriyate nA.api khe gateshcha pradAyinI || 78|| shaThAya bhaktihInAya na deyA yasya kasyachit | datte cha siddhihAniH syAtsatyaM vacmi cha chaNDa te || 79|| athA.a.akAshIdhAraNAmudrAkathanam | yatsindhau varashuddhavArisadR^ishaM vyomaM paraM bhAsitaM tattvaM devasadAshivena sahitaM bIjaM hakArA.anvitam | prANaM tatra vilIya pa~nchaghaTikAshchittA.anvitaM dhArayed eShA mokShakavATabhedanakarI kuryAnnabhodhAraNAm || 80|| athA.a.akAshIdhAraNAmudrAyAH phalakathanam | AkAshIdhAraNAM mudrAM yo vetti sa cha yogavit | na mR^ityurjAyate tasya pralaye nAvasIdati || 81|| athA.ashvinImudrAkathanam | Aku~nchayedgudadvAraM prakAshayetpunaH punaH | sA bhavedashvinI mudrA shaktiprabodhakAriNI || 82|| athA.ashvinImudrAyAH phalakathanam | ashvinI paramA mudrA guhyarogavinAshinI | balapuShTikarI chaiva akAlamaraNaM haret || 83|| atha pashinImudrAkathanam | kaNThapR^iShTe kShipetpAdau pAshavaddR^iDhabandhanam | saiva syAtpAshinI mudrA shaktiprabodhakAriNI || 84|| atha pashinImudrAyAH phalakathanam | pAshinI mahatI mudrA balapuShTividhAyinI | sAdhanIyA prayatnena sAdhakaiH siddhikA~NkShibhiH || 85|| atha kAkImudrAkathanam | kAkacha~nchuvadAsyena pibedvAyuM shanaiH shanaiH | kAkI mudrA bhavedeShA sarvarogavinAshinI || 86|| atha kAkImudrAyAH phalakathanam | kAkImudrA parA mudrA sarvatantreShu gopitA | asyAH prasAdamAtreNa na rogI kAkavadbhavet || 87|| atha mAta~NginImudrAkathanam | kaNThamagne jale sthitvA nAsAbhyAM jalamAharet | mukhAnnirgamayetpashchAtpunarvaktreNa chA.a.aharet || 88|| nAsAbhyAM rechayetpashchAtkuryAdevaM punaH punaH | mAta~NginI parA mudrA jarAmR^ityuvinAshinI || 89|| atha mAta~NginImudrAyAH phalakathanam | virale nirjane deshe sthitvA chaikAgramAnasaH | kuryAnmAta~NginIM mudrAM mAta~Nga iva jAyate || 90|| yatra yatra sthito yogI sukhamatyantamashnute | tasmAtsarvaprayatnena sAdhayenmudrikAM parAm || 91|| atha bhuja~NginImudrAkathanam | vaktraM ki~nchitsuprasArya chA.anilaM galayA pibet | sA bhavedbhuja~NgI mudrA jarAmR^ityuvinAshinI || 92|| atha bhuja~NginImudrAyAH phalakathanam | yAvachcha udare rogA ajIrNAdi visheShataH | tatsarvaM nAshayedAshu yatra mudrA bhuja~NginI || 93|| sarve rogA vinashyanti bhuja~NgImudrayA dhruvam | yogasiddhipradA cheyaM proktA yogaparAyaNaiH || atha mudrANAM phalakathanam | idaM tu mudrApaTalaM kathitaM chaNDa te shubham | vallabhaM sarvasiddhAnAM jarAmaraNanAshanam || 94|| shaThAya bhaktihInAya na deyaM yasya kasyachit | gopanIyaM prayatnena durlabhaM marutAmapi || 95|| R^ijave shAntachittAya gurubhaktiparAya cha | kulInAya pradAtavyaM bhogamuktipradAyakam || 96|| mudrANAM paTalaM hyetatsarvavyAdhivinAshanam | nityamabhyAsashIlasya jaTharAgnivivardhanam || 97|| na tasya jAyate mR^ityurnAsya jarAdikaM tathA | nAgnijalabhayaM tasya vAyorapi kuto bhayam || 98|| kAsaH shvAsaH plIhA kuShThaM shleShmarogAshcha viMshatiH | mudrANAM sAdhanAchchaiva vinashyanti na saMshayaH || 99|| bahunA kimihoktena sAraM vacmi cha chaNDa te | nAsti mudrAsamaM ki~nchitsiddhidaM kShitimaNDale || 100|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM gheraNDachaNDakApAlisaMvAde ghaTasthayogaprakaraNe mudrAprayogo nAma tR^itIyopadeshaH OM || \section{pratyAhAraprayogo nAma chaturthopadeshaH} gheraNDa uvAcha | athA.ataH saMpravakShyAmi pratyAhAramanuttamam | yasya vij~nAnamAtreNa kAmAdiripunAshanam || 1|| yato yato nishcharati manashcha~nchalamasthiram | tatastato niyamyaitadAtmanyeva vashaM nayet || 2|| yatra yatra gatA dR^iShTirmanastatra pragachChati | tataH pratyAharedetadAtmanyeva vashaM nayet || 3|| puraskAraM tiraskAraM sushrAvyaM duHshrutaM tathA | manastasmAnniyamyaitadAtmanyeva vashaM nayet || 4|| shItaM vA.api tathA choShNaM yanmanaHsparshayogataH | tasmAtpratyAharedetadAtmanyeva vashaM nayet || 5|| madhurAmlakatiktAdirasaM gataM yadA manaH | tasmAtpratyAharedetadAtmanyeva vashaM nayet || 6|| sugandhe vA.api durgandhe ghrANeShu jAyate manaH | tasmAtpratyAharedetadAtmanyeva vashaM nayet || 7|| shabdAdiShvanuraktAni nigR^ihyAkShANi yogavit | kuryAchchittAnuchArINi pratyAhAraparAyaNaH || 8|| vashyatA paramA tena jAyate.atichalAtmanAm | indriyANAmavashyaistairna yogI yogasAdhakaH || 9|| prANAyAmairdaheddoShAndhAraNAbhishcha kilbiSham | pratyAhAreNa viShayAndhyAnenAnIshvarA~NguNAn || 10|| yathA parvatadhAtUnAM doShA dahyanti dhAmyatAm | tathendriyakR^itA doShA dahyante prANanigrahAt || 11|| samaH samAsano bhUtvA saMhR^itya charaNAvubhau | saMvR^itAsyastathaivorU samyagviShTabhya chAgrataH || 12|| pArShNibhyAM li~NgavR^iShaNAvaspR^ishanprayataH sthitaH | ki~nchidunnAmitashirA dantairdantAnna saMspR^ishet | saMpashyannAsikAgraM svaM dishashchAnavalokayan || 13|| rajasA tamaso vR^ittiM sattvena rajasastathA | sa~nchAdya nirmale sattve sthito yu~njIta yogavit || 14|| indriyANIndriyArthebhyaH prANAdInmana eva cha | nigR^ihya samavAyena pratyAhAramupakramet || 15|| yastu pratyAharetkAmAnsarvA~NgAnIva kachChapaH | sadAtmaratirekasthaH pashyatyAtmAnamAtmani || 16|| sa bAhyAbhyantaraM shauchaM niShpAdyAkaNThanAbhitaH | pUrayitvA budho dehaM pratyAhAramupakramet || 17|| tathA vai yogayuktasya yogino niyatAtmanaH | sarve doShAH praNashyanti svasthashchaivopajAyate || 18|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM gheraNDachaNDasaMvAde ghaTasthayoge pratyAhAraprayogo nAma chaturthopadeshaH OM || \section{prANAyAmaprayogo nAma pa~nchamopadeshaH} gheraNDa uvAcha | athA.ataH saMpravakShyAmi prANAyAmasya yadvidhim | yasya sAdhanamAtreNa devatulyo bhavennaraH || 1|| Adau sthAnaM tathA kAlaM mitA.ahAraM tathAparam | nADIshuddhiM tataH pashchAtprANAyAmaM cha sAdhayet || 2|| atha sthAnanirNayaH | dUradeshe tathA.araNye rAjadhAnyAM janAntike | yogArambhaM na kurvIta kR^itashchetsiddhihA bhavet || 3|| avishvAsaM dUradeshe araNye rakShivarjitam | lokAraNye prakAshashcha tasmAttrINi vivarjayet || 4|| sudeshe dhArmike rAjye subhikShe nirupadrave | tatraikaM kuTiraM kR^itvA prAchIraiH pariveShTitam || 5|| vApIkUpataDAgaM cha prAchIramadhyavarti cha | nAtyuchchaM nAtinimnaM cha kuTiraM kITavarjitam || 6|| samyaggomayaliptaM cha kuTiraM tatra nirmitam | evaM sthAne hi gupte cha prANAyAmaM samabhyaset || 7|| atha kAlanirNayaH | hemante shishire grIShme varShAyAM cha R^itau tathA | yogArambhaM na kurvIta kR^ite yogo hi rogadaH || 8|| vasante sharadi proktaM yogArambhaM samAcharet | tathA yogI bhavetsiddho rogAnmukto bhaveddhruvam || 9|| chaitrAdiphAlgunAnte cha mAghAdiphAlgunAntike | dvau dvau mAsAvR^itubhAgAvanubhAvashchatushchatuH || 10|| vasantashchaitravaishAkhau jyeShThAShADhau cha grIShmakau | varShA shrAvaNabhAdrAbhyAM sharadAshvinakArtikau | mArgapauShau cha hemantaH shishiro mAghaphAlgunau || 11|| anubhAvaM pravakShyAmi R^itUnAM cha yathoditam | mAghAdimAdhavAnteShu vasantAnubhavaM viduH || 12|| chaitrAdi chAShADhAntaM cha nidAghAnubhavaM viduH | AShADhAdi chAshvinAntaM prAvR^iShAnubhavaM viduH || 13|| bhAdrAdimArgashIrShAntaM sharado.anubhavaM viduH | kArtikAdimAghamAsAntaM hemantAnubhavaM viduH | mArgAdichaturo mAsA~nshishirAnubhavaM viduH || 14|| vasante vApi sharadi yogArambhaM samAcharet | tadA yogI bhavetsiddho vinA.a.ayAsena kathyate || 15|| atha mitAhAraH | mitAhAraM vinA yastu yogArambhaM tu kArayet | nAnArogo bhavettasya ki~nchidyogo na sidhyati || 16|| shAlyannaM yavapiShTaM vA godhUmapiShTakaM tathA | mudgaM mAShachaNakAdi shubhraM cha tuShavarjitam || 17|| paTolaM panasaM mAnaM kakkolaM cha shukAshakam | drADhikAM karkaTIM rambhAM DumbarIM kaNTakaNTakam || 18|| AmarambhAM bAlarambhAM rambhAdaNDaM cha mUlakam | vArtAkIM mUlakamR^iddhiM yogI bhakShaNamAcharet || 19|| bAlashAkaM kAlashAkaM tathA paTolapatrakam | pa~nchashAkaM prashaMsIyAdvAstUkaM hilamochikAm || 20|| shuddhaM sumadhuraM snigdhamudarArdhavivarjitam | bhujyate surasaM prItyA mitAhAramimaM viduH || 21|| annena pUrayedardhaM toyena tu tR^itIyakam | udarasya turIyAMshaM saMrakShedvAyuchAraNe || 22|| kaTvamlaM lavaNaM tiktaM bhR^iShTaM cha dadhi takrakam | shAkotkaTaM tathA madyaM tAlaM cha panasaM tathA || 23|| kulatthaM masUraM pANDuM kUShmANDaM shAkadaNDakam | tumbIkolakapitthaM cha kaNTabilvaM palAshakam || 24|| kadambaM jambIraM bimbaM lakuchaM lashunaM viSham | kAmara~NgaM piyAlaM cha hi~NgushAlmalikemukam || 25|| yogArambhe varjayechcha pathastrIvahnisevanam || 26|| navanItaM ghR^itaM kShIraM guDaM sharkarAdi chaikShavam | pakvarambhAM nArikelaM dADimbamashivAsavam | drAkShAM tu lavanIM dhAtrIM rasamamlavivarjitam || 27|| elAjAtilava~NgaM cha pauruShaM jambujAmbalam | harItakIM kharjUraM cha yogI bhakShaNamAcharet || 28|| laghupAkaM priyaM snigdhaM tathA dhAtuprapoShaNam | mano.abhilaShitaM yogyaM yogI bhojanamAcharet || 29|| kAThinyaM duritaM pUtimuShNaM paryuShitaM tathA | atishItaM chAti choShNaM bhakShyaM yogI vivarjayet || 30|| prAtaHsnAnopavAsAdikAyakleshavidhiM tathA | ekAhAraM nirAhAraM yAmAnte cha na kArayet || 31|| evaM vidhividhAnena prANAyAmaM samAcharet | Arambhe prathame kuryAtkShIrAjyaM nityabhojanam | madhyAhne chaiva sAyAhne bhojanadvayamAcharet || 32|| atha nADIshuddhiH | kushAsane mR^igAjine vyAghrAjine cha kambale | sthalAsane samAsInaH prA~Nmukho vApyuda~NmukhaH | nADIshuddhiM samAsAdya prANAyAmaM samabhyaset || 33|| chaNDakApAliruvAcha | nADIshuddhiM kathaM kuryAnnADIshuddhistu kIdR^ishI | tatsarvaM shrotumichChAmi tadvadasva dayAnidhe || 34|| gheraNDa uvAcha | malAkulAsu nADIShu mAruto naiva gachChati | prANAyAmaH kathaM sidhyettattvaj~nAnaM kathaM bhavet | tasmAdAdau naDIshuddhiM prANAyAmaM tato.abhyaset || 35|| nADIshuddhirdvidhA proktA samanurnirmanustathA | bIjena samanuM kuryAnnirmanuM dhautikarmaNA || 36|| dhautikarma purA proktaM ShaTkarmasAdhane yathA | shR^iNuShva samanuM chaNDa nADIshuddhiryathA bhavet || 37|| upavishyAsane yogI padmAsanaM samAcharet | gurvAdinyAsanaM kuryAdyathaiva gurubhAShitam | nADIshuddhiM prakurvIta prANAyAmavishuddhaye || 38|| vAyubIjaM tato dhyAtvA dhUmravarNaM satejasam | chandreNa pUrayedvAyuM bIjaShoDashakaiH sudhIH || 39|| chatuHShaShTyA mAtrayA cha kumbhakenaiva dhArayet | dvAtriMshanmAtrayA vAyuM sUryanADyA cha rechayet || 40|| nAbhimUlAdvahnimutthApya dhyAyettejo.avanIyutam | vahnibIjaShoDashena sUryanADyA cha pUrayet || 41|| chatuHShaShTyA mAtrayA cha kumbhakenaiva dhArayet | dvAtriMshanmAtrayA vAyuM shashinADyA cha rechayet || 42|| nAsAgre shashadhR^igbimbaM dhyAtvA jyotsnAsamanvitam | ThaM bIjaM ShoDashenaiva iDayA pUrayenmarut || 43|| chatuHShaShTyA mAtrayA cha vaM bIjenaiva dhArayet | amR^itaM plAvitaM dhyAtvA nADIdhautaM vibhAvayet | lakAreNa dvAtriMshena dR^iDhaM bhAvyaM virechayet || 44|| evaMvidhAM nADIshuddhiM kR^itvA nADIM vishodhayet | dR^iDho bhUtvA.a.asanaM kR^itvA prANAyAmaM samAcharet || 45|| sahitaH sUryabhedashcha ujjAyI shItalI tathA | bhastrikA bhrAmarI mUrchChA kevalI chA.aShTakumbhikAH || 46|| sahito dvividhaH proktaH sagarbhashcha nigarbhakaH | sagarbho bIjamuchchArya nigarbho bIjavarjitaH || 47|| prANAyAmaM sagarbhaM cha prathamaM kathayAmi te | sukhA.a.asane chopavishya prA~Nmukho vA.apyuda~NmukhaH | dhyAyedvidhiM rajoguNaM raktavarNamavarNakam || 48|| iDayA pUrayedvAyuM mAtrayA ShoDashaiH sudhIH | pUrakAnte kumbhakAdye kartavyastUDDiyAnakaH || 49|| sattvamayaM hariM dhyAtvA ukAraM kR^iShNavarNakam | chatuHShaShTyA cha mAtrayA kumbhakenaiva dhArayet | kumbhakAnte rechakAdye kartavyaM cha jAlandharam || 50|| tamomayaM shivaM dhyAtvA makAraM shuklavarNakam | dvAtriMshanmAtrayA chaiva rechayedvidhinA punaH || 51|| punaH pi~NgalayA.a.apUrya kumbhakenaiva dhArayet | iDayA rechayetpashchAttadbIjena krameNa tu || 52|| anulomavilomena vAraM vAraM cha sAdhayet | pUrakAnte kumbhakAntaM dhR^itanAsApuTadvayam | kaniShThA.anAmikA.a~NguShThaistarjanImadhyame vinA || 53|| prANAyAmo nigarbhastu vinA bIjena jAyate | vAmajAnUparinyastavAmapANitalaM bhramet | mAtrAdishataparyantaM pUrakumbhakarechanam || 54|| (prANAyAmo hi sahito gAyatryApi susidhyati | karmakANDe vidheyo.asau nAnyatra kvachidAShyate || kevalairbIjamantrairvA kevalapraNavena vA | ArurukShoryogino hi kR^ito.ayaM shivado bhavet ||) uttamA viMshatirmAtrA ShoDashI mAtrA madhyamA | adhamA dvAdashI mAtrA prANAyAmAstridhA smR^itAH || 55|| adhamAjjAyate gharmo merukampashcha madhyamAt | uttamAchcha bhUmityAgastrividhaM siddhilakShaNam || 56|| prANAyAmAtkhecharatvaM prANAyAmAdroganAshanam | prANAyAmAdbodhayechChaktiM prANAyAmAnmanonmanI | Anando jAyate chitte prANAyAmI sukhI bhavet || 57|| atha sUryabhedakumbhakaH | gheraNDa uvAcha | kathitaM sahitaM kumbhaM sUryabhedanakaM shR^iNu | pUrayetsUryanADyA cha yathAshakti bahirmarut || 58|| dhArayedbahuyatnena kumbhakena jalandharaiH | yAvatsvedaM nakhakeshAbhyAM tAvatkurvantu kumbhakam || 59|| prANo.apAnaH samAnashchodAnavyAnau tathaiva cha | nAgaH kUrmashcha kR^ikaro devadatto dhana~njayaH || 60|| hR^idi prANo vahennityamapAno gudamaNDale | samAno nAbhideshe tu udAnaH kaNThamadhyagaH || 61|| vyAno vyApya sharIre tu pradhAnAH pa~ncha vAyavaH | prANAdyAH pa~ncha vikhyAtA nAgAdyAH pa~ncha vAyavaH || 62|| teShAmapi cha pa~nchAnAM sthAnAni cha vadAmyaham | udgAre nAga AkhyAtaH kUrmastUnmIlane smR^itaH || 63|| kR^ikaraH kShutkR^ite j~neyo devadatto vijR^imbhaNe | na jahAti mR^ite kvA.api sarvavyApI dhana~njayaH || 64|| nAgo gR^ihNAti chaitanyaM kUrmashchaiva nimeShaNam | kShuttR^iShaM kR^ikarashchaiva jR^imbhaNaM chaturthena tu | bhaveddhana~njayAchChabdaM kShaNamAtraM na niHsaret chittaM dhana~njayaH shabdaM lakShamAtraM na vismaret || 65|| atha sUryabhedakaH kumbhakaH | sarve te sUryasambhinnA nAbhimUlAtsamuddharet | iDayA rechayetpashchAddhairyeNA.akhaNDavegataH || 66|| punaH sUryeNa chA.akR^iShya kumbhayitvA yathAvidhi | rechayitvA sAdhayettu krameNa cha punaH punaH || 67|| kumbhakaH sUryabhedastu jarAmR^ityuvinAshakaH | bodhayetkuNDalIM shaktiM dehAnalaM vivardhayet | iti te kathitaM chaNDa sUryabhedanamuttamam || 68|| atha ujjAyI kumbhakaH | nAsAbhyAM vAyumAkR^iShya mukhamadhye cha dhArayet | hR^idgalAbhyAM samAkR^iShya vAyuM vaktre cha dhArayet || 69|| mukhaM praphullaM saMrakShya kuryAjjAlandharaM tataH | Ashakti kumbhakaM kR^itvA dhArayedavirodhataH || 70|| ujjAyIkumbhakaM kR^itvA sarvakAryANi sAdhayet | na bhavetkapharogashcha krUravAyurajIrNakam || 71|| AmavAtaH kShayaH kAso jvaraplIhA na vidyate | jarAmR^ityuvinAshAya chojjAyIM sAdhayennaraH | nashyanti sakalA rogAH sAdhanAdasya nishchitam || 72|| atha shItalIkumbhakaH | jihvayA vAyumAkR^iShya udare pUrayechChanaiH | kShaNaM cha kumbhakaM kR^itvA nAsAbhyAM rechayetpunaH || 73|| sarvadA sAdhayedyogI shItalIkumbhakaM shubham | ajIrNaM kaphapittaM cha naiva tasya prajAyate || 74|| atha bhastrikAkumbhakaH | bhastraiva lohakArANAM yathAkrameNa sambhramet | tathA vAyuM cha nAsAbhyAmubhAbhyAM chAlayechChanaiH || 75|| evaM viMshativAraM cha kR^itvA kuryAchcha kumbhakam | tadante chAlayedvAyuM pUrvoktaM cha yathAvidhi || 76|| trivAraM sAdhayedenaM bhastrikAkumbhakaM sudhIH | na cha rogo na cha klesha ArogyaM cha dine dine || 77|| atha bhrAmarIkumbhakaH | ardharAtre gate yogI jantUnAM shabdavarjite | karNau pidhAya hastAbhyAM kuryAtpUrakakumbhakam || 78|| shR^iNuyAddakShiNe karNe nAdamantargataM shubham | prathamaM JiMJInAdaM cha vaMshInAdaM tataH param || 79|| meghaJarJarabhrAmarI ghaNTAkAMsyaM tataH param | turIbherImR^ida~NgAdininAdAnakadundubhiH || 80|| evaM nAnAvidho nAdo jAyate nityamabhyasAt | anAhatasya shabdasya tasya shabdasya yo dhvaniH || 81|| dhvanerantargataM jyotirjyotirantargataM manaH | tanmano vilayaM yAti tadviShNoH paramaM padam | evaM bhrAmarIsaMsiddhiH samAdhisiddhimApnuyAt || 82|| japAdaShTaguNaM dhyAnaM dhyAnAdaShTaguNaM tapaH | tapaso.aShTaguNaM gAnaM gAnAtparataraM nahi || atha mUrchChAkumbhakaH | sukhena kumbhakaM kR^itvA manashcha bhruvorantaram | santyajya viShayAnsarvAnmanomUrchChA sukhapradA | Atmani manaso yogAdAnando jAyate dhruvam || 83|| evaM nAnAvidhA.a.anando jAyate nityamabhyAsAt | evamabhyAsayogena samAdhisiddhimApnuyAt || 84|| mUrchChAprANAyAmato.asmAtpratyAhAraH susidhyati | vAsanAyAH kShayastattvaj~nAnakAryaM manolayaH || anena prANAyAmena manonAsho bhavatyalam | sarvAdhivyAdhivilaye mahauShadhamayaM dhruvam || bhuja~NginyAH shvAsavashAdajapA jAyate nanu | ha~NkAreNa bahiryAti saHkAreNa vishetpunaH || 85|| ShaTshatAni divArAtrau sahasrANyekaviMshatiH | ajapAM nAma gAyatrIM jIvo japati sarvadA || 86|| mUlA.a.adhAre yathA haMsastathA hi hR^idi pa~Nkaje | tathA nAsApuTadvandve tribhirhaMsasamAgamaH || 87|| ShaNNavatya~NgulImAnaM sharIraM karmarUpakam | dehAdbahirgato vAyuH svabhAvAddvAdashA~NguliH || 88|| gAyane ShoDashA~Ngulyo bhojane viMshatistathA | chaturviMshA~NguliH panthe nidrAyAM triMshada~NguliH | maithune ShaTtriMshaduktaM vyAyAme cha tato.adhikam || 89|| svabhAve.asya gaternyUne paramAyuH pravardhate | AyuHkShayo.adhike prokto mArute chA.antarAdgate || 90|| tasmAtprANe sthite dehe maraNaM naiva jAyate | vAyunA ghaTasambandhe bhavetkevalakumbhakam || 91|| yAvajjIvaM japenmantramajapAsa~Nkhyakevalam sa~NkhyA dviguNA | adyAvadhi dhR^itaM sa~NkhyAvibhramaM kevalIkR^ite || 92|| ata eva hi kartavyaH kevalIkumbhako naraiH | kevalI chA.ajapAsa~NkhyA dviguNA cha manonmanI || 93|| nAsAbhyAM vAyumAkR^iShya kevalaM kumbhakaM charet | ekAdikachatuHShaShTiM dhArayetprathame dine || 94|| kevalImaShTadhA kuryAdyAme yAme dine dine | athavA pa~nchadhA kuryAdyathA tatkathayAmi te || 95|| prAtarmadhyAhnasAyAhne madhye rAtrichaturthake | trisandhyamathavA kuryAtsamamAne dine dine || 96|| pa~nchavAraM dine vR^iddhirvAraikaM cha dine tathA | ajapAparimANaM cha yAvatsiddhiH prajAyate || 97|| prANAyAmaM kevalIM cha tadA vadati yogavit | kevalIkumbhake siddhe kiM na sidhyati bhUtale || 98|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM gheraNDachaNDasaMvAde ghaTasthayogaprakaraNe prANAyAmaprayogo nAma pa~nchamopadeshaH OM || \section{dhyAnayogo nAma ShaShThopadeshaH} gheraNDa uvAcha | sthUlaM jyotistathA sUkShmaM dhyAnasya trividhaM viduH | sthUlaM mUrtimayaM proktaM jyotistejomayaM tathA | sUkShmaM bindumayaM brahma kuNDalIparadevatA || 1|| atha sthUladhyAnam | svakIyahR^idaye dhyAyetsudhAsAgaramuttamam | tanmadhye ratnadvIpaM tu suratnavAlukAmayam || 2|| chaturdikShu nIpataruM bahupuShpasamanvitam | nIpopavanasa~NkulairveShTitaM parikhA iva || 3|| mAlatImallikAjAtIkesaraishchampakaistathA | pArijAtaiH sthalapadmairgandhAmoditadi~NmukhaiH || 4|| tanmadhye saMsmaredyogI kalpavR^ikShaM manoharam | chatuHshAkhAchaturvedaM nityapuShpaphalAnvitam || 5|| bhramarAH kokilAstatra gu~njanti nigadanti cha | dhyAyettatra sthiro bhUtvA mahAmANikyamaNDapam || 6|| tanmadhye tu smaredyogI parya~NkaM sumanoharam | tatreShTadevatAM dhyAyedyaddhyAnaM gurubhAShitam || 7|| yasya devasya yadrUpaM yathA bhUShaNavAhanam | tadrUpaM dhyAyate nityaM sthUladhyAnamidaM viduH || 8|| prakArAntaram | sahasrAre mahApadme karNikAyAM vichintayet | vilagnasahitaM padmaM dvAdashairdalasaMyutam || 9|| shuklavarNaM mahAtejo dvAdashairbIjabhAShitam | hasakShamalavarayuM hasakhaphreM yathAkramam || 10|| tanmadhye karNikAyAM tu akathAdirekhAtrayam | haLakShakoNasaMyuktaM praNavaM tatra vartate || 11|| nAdabindumayaM pIThaM dhyAyettatra manoharam | tatropari haMsayugmaM pAdukA tatra vartate || 12|| dhyAyettatra guruM devaM dvibhujaM cha trilochanam | shvetAmbaradharaM devaM shuklagandhAnulepanam || 13|| shuklapuShpamayaM mAlyaM raktashaktisamanvitam | evaMvidhagurudhyAnAtsthUladhyAnaM prasidhyati || 14|| atha jyotirdhyAnam | gheraNDa uvAcha | kathitaM sthUladhyAnaM tu tejodhyAnaM shR^iNuShva me | yaddhyAnena yogasiddhirAtmapratyakShameva cha || 15|| mUlA.a.adhAre kuNDalinI bhujagAkArarUpiNI | jIvA.a.atmA tiShThati tatra pradIpakalikAkR^itiH | dhyAyettejomayaM brahma tejodhyAnaM parAtparam || 16|| prakArAntaram | nAbhimUle sthitaM sUryamaNDalaM vahnisaMyutam | dhyAyettejo mahadvyAptaM tejodhyAnaM tadeva hi || 17|| prakArAntaram | bhruvormadhye manordhve cha yattejaH praNavA.a.atmakam | dhyAyejjvAlA.a.avalIyuktaM tejodhyAnaM tadeva hi || 18|| atha sUkShmadhyAnam | gheraNDa uvAcha | tejodhyAnaM shrutaM chaNDa sUkShmadhyAnaM shR^iNuShva me | bahubhAgyavashAdyasya kuNDalI jAgratI bhavet || 19|| AtmanA saha yogena netrarandhrAdvinirgatA | viharedrAjamArge cha cha~nchalatvAnna dR^ishyate || 20|| shAmbhavImudrayA yogI dhyAnayogena sidhyati | sUkShmadhyAnamidaM gopyaM devAnAmapi durlabham || 21|| sthUladhyAnAchChataguNaM tejodhyAnaM prachakShate | tejodhyAnAllakShaguNaM sUkShmadhyAnaM parAtparam || 22|| iti te kathitaM chaNDa dhyAnayogaM sudurlabham | AtmA sAkShAdbhavedyasmAttasmAddhyAnaM vishiShyate || 23|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM gheraNDachaNDasaMvAde ghaTasthayoge saptasAdhane dhyAnayogo nAma ShaShThopadeshaH OM || \section{samAdhiyogo nAma saptamopadeshaH} gheraNDa uvAcha | samAdhishcha paro yogo bahubhAgyena labhyate | guroH kR^ipAprasAdena prApyate gurubhaktitaH || 1|| vidyApratItiH svagurupratItirAtmapratItirmanasaH prabodhaH | dine dine yasya bhavetsa yogI sushobhanAbhyAsamupaiti sadyaH || 2|| ghaTAdbhinnaM manaH kR^itvA aikyaM kuryAtparAtmani | samAdhiM taM vijAnIyAnmuktasa.nj~no dashAdibhiH || 3|| ahaM brahma na chAnyo.asmi brahmaivAhaM na shokabhAk | sachchidAnandarUpo.ahaM nityamuktaH svabhAvavAn || 4|| shAmbhavyA chaiva bhrAmaryA khecharyA yonimudrayA | dhyAnaM nAdaM rasAnandaM layasiddhishchaturvidhA || 5|| pa~nchadhA bhaktiyogena manomUrchChA cha ShaDvidhA | ShaDvidho.ayaM rAjayogaH pratyekamavadhArayet || 6|| atha dhyAnayogasamAdhiH | shAmbhavIM mudrikAM kR^itvA AtmapratyakShamAnayet | bindu brahmamayaM dR^iShTvA manastatra niyojayet || 7|| khamadhye kuru chAtmAnamAtmamadhye cha khaM kuru | AtmAnaM khamayaM dR^iShTvA na ki~nchidapi bAdhate | sadAnandamayo bhUtvA samAdhistho bhavennaraH || 8|| atha nAdayogasamAdhiH | anilaM mandavegena bhrAmarIkumbhakaM charet | mandaM mandaM rechayedvAyuM bhR^i~NganAdaM tato bhavet || 9|| antaHsthaM bhramarInAdaM shrutvA tatra mano nayet | samAdhirjAyate tatra AnandaH so.ahamityataH || 10|| atha rasanAnandayogasamAdhiH | khecharImudrAsAdhanAdrasanordhvagatA yadA | tadA samAdhisiddhiH syAddhitvA sAdhAraNakriyAm || 11|| atha layasiddhiyogasamAdhiH | yonimudrAM samAsAdya svayaM shaktimayo bhavet | sushR^i~NgArarasenaiva viharetparamAtmani || 12|| AnandamayaH sambhUtvA aikyaM brahmaNi sambhavet | ahaM brahmeti chA.advaitaM samAdhistena jAyate || 13|| atha bhaktiyogasamAdhiH | svakIyahR^idaye dhyAyediShTadevasvarUpakam | chintayedbhaktiyogena paramAhlAdapUrvakam || 14|| AnandAshrupulakena dashAbhAvaH prajAyate | samAdhiH sambhavettena sambhavechcha manonmanI || 15|| atha rAjayogasamAdhiH | manomUrchChAM samAsAdya mana Atmani yojayet | parAtmanaH samAyogAtsamAdhiM samavApnuyAt || 16|| atha samAdhiyogamAhAtmyam | iti te kathitaM chaNDa samAdhirmuktilakShaNam | rAjayogaH samAdhiH syAdekAtmanyeva sAdhanam | unmanI sahajAvasthA sarve chaikAtmavAchakAH || 17|| jale viShNuH sthale viShNurviShNuH parvatamastake | jvAlAmAlAkule viShNuH sarvaM viShNumayaM jagat || 18|| bhUcharAH khecharAshchAmI yAvanto jIvajantavaH | vR^ikShagulmalatAvallItR^iNAdyA vAriparvatAH | sarvaM brahma vijAnIyAtsarvaM pashyati chAtmani || 19|| AtmA ghaTasthachaitanyamadvaitaM shAshvataM param | ghaTAdvibhinnato j~nAtvA vItarAgaM vivAsanam || 20|| evaM mithaH samAdhiH syAtsarvasa~NkalpavarjitaH | svadehe putradArAdibAndhaveShu dhanAdiShu | sarveShu nirmamo bhUtvA samAdhiM samavApnuyAt || 21|| tattvaM layAmR^itaM gopyaM shivoktaM vividhAni cha | teShAM sa~NkShepamAdAya kathitaM muktilakShaNam || 22|| iti te kathitaM chaNDa samAdhirdurlabhaH paraH | yaM j~nAtvA na punarjanma jAyate bhUmimaNDale || 23|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM gheraNDayogeshvaranR^ipachaNDakApAlisaMvAde ghaTasthayogasAdhane yogasya saptasAre samAdhiyogo nAma saptamopadeshaH samAptaH OM || \section{navInashlokavarNano nAmAShTamopadeshaH} atha parishiShTagranthaH | prAtaH smarAmi yadunandanakR^iShNachandraM prAtarbhajAmi raghunandanarAmachandram | prAtarnamAmi tejomayasUryachandraM prAtaH smarAmi jagadekakR^ipAkaratvam || 1|| prAtaH smarAmi gaNanAyakameva mukhyaM prAtarnamAmi gaurIpatimambujAkSham | prAtarbhajAmi sukhadaM jagadAdihetuM prAtaH smarAmi harimIshamajaM dayAlum || 2|| prAtaH smarAmi gopAlanatatparaM vai prAtarnamAmi gopIsutanandalAlam | prAtarbhajAmi haridAsibihAribAlaM prAtaH smarAmi rAdhAdiyutaM hi chandram || 3|| iti shrIgheraNDasaMhitAyAM sarvayogasArarAdhAchandrasharmakR^ita\- navInashlokavarNano nAmAShTamopadeshaH OM || ## Sanskrit sources: GheraNDasaMhitA MS. GheraNDa SaMhitA. Bombay: Bombay Theosophical Publication Fund, 1895. GheraNDasaMhitA: bhAShATIkA sahitA. 1899. YogashAstrAvalI. Calcutta: ShrIsharaccandra CakraborttI, 1918, p. 129-211. VishvanAtha. HaThayogasaMhitA. KAshI: BhAratadharma, 1921. GheraNDasaMhitA. MuMbaI: LakShmIvenkaTeshvara, 1924. GheraNDasaMhitA: Sanskrit-deutsch. Wictrac: Institut fur Indologie, 1993. GheraNDa SaMhitA. Lonavla: Kaivalyadhama S.M.Y.M. Samiti, 1997. GheraNDa SaMhitA: bhAShAnuvAda sahitA. DatiyA: ShrI PItAmbarA PITha, 2003. The Gheranda Samhita. Woodstock NY: YogaVidya.com, 2004. Encoded and proofread by Vlad Sovarel vlad.sovarel at yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}