% Text title : yogavAsiShTha % File name : yogavAsiShTha18.itx % Category : yoga % Location : doc\_yoga % Latest update : May 25, 2017 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Yogavasishtha ..}## \itxtitle{.. yogavAsiShThaH ..}##\endtitles ## vairAgyaprakaraNaM prathamam | prathamaH sargaH . shrImahAgaNapaticharaNAravindAbhyAM namaH | || shrIH || yataH sarvANi bhUtAni pratibhAnti sthitAni cha | yatraivopashamaM yAnti tasmai satyAtmane namaH || 1|| j~nAtA j~nAnaM tathA j~neyaM draShTA darshanadR^ishyabhUH | kartA hetuH kriyA yasmAttasmai j~naptyAtmane namaH || 2|| sphuranti sIkarA yasmAdAnandasyAmbare.avanau | sarveShAM jIvanaM tasmai brahmAnandAtmane namaH || 3|| sutIkShNo brAhmaNaH kashchitsa.nshayAkR^iShTamAnasaH | agasterAshramaM gatvA muniM paprachCha sAdaram || 4|| sutIkShNa uvAcha | bhagavandharmatattvaj~na sarvashAstravinishchita | sa.nshayo.asti mahAnekastvametaM kR^ipayA vada || 5|| mokShasya kAraNaM karma j~nAnaM vA mokShasAdhanam | ubhayaM vA vinishchitya ekaM kathaya kAraNam || 6|| agasti uvAcha | ubhAbhyAmeva paxAbhyAM yathA khe paxiNAM gatiH | tathaiva j~nAnakarmabhyAM jAyate paramaM padam || 7|| kevalAtkarmaNo j~nAnAnnahi moxo.abhijAyate | kintUbhAbhyAM bhavenmoxaH sAdhanaM tUbhayaM viduH || 8|| asminnarthe purAvR^ittamitihAsaM vadAmi te | kAruNyAkhyaH purA kashchidbrAhmaNo.adhItavedakaH || 9|| agniveshyasya putro.abhUdvedavedA~NgapAragaH | guroradhItavidyaH sannAjagAma gR^ihaM prati || 10|| tasthAvakarmakR^ittUShNIM sa.nshayAno gR^ihe tadA | agniveshyo vilokyAtha putraM karmavivarjitam || 11|| prAha etadvacho nindyaM guruH putraM hitAya cha | agniveshya uvAcha | kimetatputra kuruShe pAlanaM na svakarmaNaH || 12|| akarmanirataH siddhiM kathaM prApsyasi tadvada | karmaNo.asmAnnivR^iteH kiM kAraNaM tannivedyatAm || 13|| kAruNya uvAcha | yAvajjivamagnihotraM nityaM sandhyAmupAsayet | pravR^ittirUpo dharmo.ayaM shrutyA smR^ityA cha choditaH || 14|| na dhanena bhavenmoxaH karmaNA prajayA na vA | tyAgamAtreNa kintvete yatayo.ashnanti chAmR^itam || 15|| iti shrutyArdvayormadhye kiM kartavyaM mayA guro | iti sandhigdhatAM gatvA tUShNIM bhUto.asmi karmaNi || 16|| agasti uvAcha | ityuktvA tAta vipro.asau kAruNyo maunamAgataH | tathAvidhaM sutaM dR^iShTvA punaH prAha guruH sutam || 17|| agniveshya uvAcha | shR^iNu putra kathAmekAM tadarthaM hR^idaye.akhilam | matto.avadhArya putra tvaM yathechChasi tathA kuru || 18|| suruchirnAma kAchitstrI apsarogaNauttamA | upaviShTA himavataH shikhare shikhisa.nvR^ite || 19|| ramante kAmasantaptAH kinnaryo yatra kinnaraiH | svardhunyoghena sa.nsR^iShTe mahAghaughavinAshinA || 20|| dUtamindrasya gachChantamantarixe dadarsha sA | tamuvAcha mahAbhAgA suruchishchApsarovarA || 21|| suruchiruvAcha | devadUta mahAbhAga kuta Agamyate tvayA | adhunA kutra gantAsi tatsarvaM kR^ipayA vada || 22|| devadUta uvAcha | sAdhu pR^iShTaM tvayA subhru yathAvatkathayAmi te | ariShTanemI rAjarShirdattvA rAjyaM sutAya vai || 23|| vItarAgaH sa dharmAtmA niryayau tapase vanam | tapashcharatyasau rAjA parvate gandhamAdane || 24|| kAryaM kR^itvA mayA tatra tata Agamyate.adhunA | gantAsmi pArshve shakrasya taM vR^ittAntaM niveditum || 25|| apsarA uvAcha | vR^ittAntaH koa.abhavattatra kathayasva mama prabho | praShTukAmA vinItAsmi nodvegaM kartumarhasi || 26|| devadUta uvAcha | shR^iNu bhadre yathAvR^ittaM vistareNa vadAmi te | tasminrAj~ni vane tatra tapashcharati dustaram || 27|| ityahaM devarAjena subhrurAj~nApitastadA | dUta tvaM tatra gachChAshu gR^ihItvedaM vimAnakam || 28|| apsarogaNasa.nyuktaM nAnAvAditrashobhitam | gandharvasiddhayaxaishcha kinnarAdyaishcha shobhitam || 29|| tAlaveNumR^ida~NgAdi parvate gandhamAdane | nAnAvR^ixasamAkIrNe gatvA tasmingirau shubhe || 30|| ariShTanemiM rAjAnaM dUtAropya vimAnake | Anaya svargabhogAya nagarImamarAvatIm || 31|| dUta uvAcha | ityAj~nAM prApya shakrasya gR^ihitvA tadvimAnakam | sarvopaskarasa.nyuktaM tasminnadrAvahaM yayau || 32|| Agatya parvate tasminrAj~no gatvA.a.ashramaM mayA | niveditA mahendrasya sarvAj~nA.ariShTanemaye || 33|| iti madvachanaM shrutvA sa.nshayAno.avadachChubhe | rAjovAcha | praShTumichChAmi dUta tvAM tanme tvaM vaktumarhasi || 34|| guNA doShAshcha ke tatra svarge vada mamAgrataH | j~nAtvA sthitiM tu tatratyAM kariShye.ahaM yathAruchi || 35|| dUta uvAcha | svarge puNyasya sAmagryA bhujyate paramaM sukham | uttamena tu puNyena prApnoti svargamuttamam || 36|| madhyamena tathA madhyaH svargo bhavati nAnyathA | kaniShThena to puNyena svargo bhavati tAdR^ishaH || 37|| parotkarShAsahiShNutvaM spardhA chaiva samaishcha taiH | kaniShTheShu cha santoSho yAvatpuNyaxayo bhavet || 38|| xINe puNye vishantyetaM martyalokaM cha mAnavAH | ityAdiguNadoShAshcha svarge rAjannavasthitAH || 39|| iti shrutvA vacho bhadre sa rAjA pratyabhAShata | rAjovAcha | nechChAmi devadUtAhaM svargamIdR^igvidhaM phalam || 40|| ataH paraM mahograM cha tapaH kR^itvA kalevaram | tyaxyAmyahamashuddhaM hi jIrNAM tvachamivoragaH || 41|| devadUta vimAnedaM gR^ihItvA tvaM yathAgataH | tathA gachCha mahendrasya sannidhau tvaM namo.astu te || 42|| devdUta uvAcha | ityukto.ahaM gato bhadre shakrasyAgre niveditum | yathAvR^ittaM nivedyAtha mahadAshcharyatAM gataH || 43|| punaH prAha mahendro mAM shlaxNaM madhurayA girA | indra uvAcha | dUta gachCha punastatra taM rAjAnaM nayAshramam . . 44|| vAlmIkerj~nAtatattvasya svabhodhArthaM virAgiNam | sandeshaM mama vAlmIkermaharShestvaM nivedaya || 45|| maharShe tvaM vinItAya rAj~ne.asmai vItarAgiNe | nasvargamichChate tattvaM prabodhAya mahAmune || 46|| tena sa.nsAraduHkhArto moxameShyati cha kramAt | ityuktvA devarAjena preShito.ahaM tadantike || 47|| mayAgatya punastatra rAjA valmIkajanmane | niveditA mahendrasya rAj~nA moxyasya sAdhanam || 48|| tato valmIkajanmAsau rAjAnaM samapR^ichChata | anAmayamatiprItyA kushalaprashnavArtayA || 49|| rAjovAcha | bhagavandharmatattvaj~na j~nAtaj~neya vidA.nvara | kR^itArtho.ahaM bhavadR^iShTyA tadeva kushalaM mama || 50|| bhagavanpraShTumichChAmi tadavighnena me vada | sa.nsArabandhaduHkhArte kathaM mu~nchAmi tadvada || 51|| vAlmIkiruvAcha | shR^iNu rAjanpravaxyAmi rAmAyaNamakhaNDitam | shrutvAvadhArya yatnena jIvanmukto bhaviShyasi || 52|| vasiShTarAmasa.nvAdaM moxopAyakathAM shubhAm | j~nAtasvabhAvo rAjendra vadAmi shrUyatAM budha || 53|| rAjovacha | ko rAmaH kIdR^ishaH kasya baddho vA mukta eva vA | etanme nishchitaM brUhi j~nAnaM tattvavidAM vara || 54|| vAlmIkiruvAcha | shApavyAjavashAdeva rAjaveShadharo hariH | AhR^itAj~nAnasampannaH ki~nchijj~no.asau bhavatprabhuH || 55|| rAjovacha | chidAnandasvarUpe hi rAme chaitanyavigrahe | shApasya kAraNaM brUhi kaH shaptA cheti me vada || 56|| vAlmIkiruvAcha | sanatkumAro niShkAma avasadbrahmasadmani | vaikuNThAdAgato viShNustrailokyAdhipatiH prabhuH || 57|| brahmaNA pUjitastra satyalokanivAsibhiH | vinA kumAraM taM dR^iShTvA hyuvAcha prabhurIshvaraH || 58|| sanatkumAra stabdho.asi niShkAmo garvacheShTayA | atastvaM bhava kAmArtaH sharajanmeti nAmataH || 59|| tenApi shApito viShNuH sarvaj~natvaM tavAsti yat | ki~nchitkAlaM hi tattyaktvA tvamaj~nAnI bhaviShyasi || 60|| bhR^igurbhAryAM hatAM dR^iShTvA hyuvAcha krodhamUrchChitaH | viShNo tavApi bhAryAyA viyogo hi bhaviShyati || 61|| vR^indayA shApito viShNushChalanaM yattvayA kR^itam | atastvaM strIviyogaM tu vachanAnmama yAsyasi || 62|| bhAryA hi devadattasya payoShNItIrasa.nsthitA | nR^isi.nhaveShadhR^igviShNuM dR^iShTvA pa~nchatvamAgatA || 63|| tena shapto hi nR^iharirduHkhArtaH strIviyogataH | tavapi bhAryayA sArdhaM viyogo hi bhaviShyati || 64|| bhR^iguNaivaM kumAreNa shApito devasharmaNA | vR^indayA shApito viShNustena mAnuShyatAM gataH || 65|| etatte kathitaM sarvaM shApavyAjasya kAraNam | idAnIM vachmi tatsarvaM sAvadhAnamatiH shR^iNu || 66|| ityArShe shrImadavAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye devadUtokte moxopAye dvAtri.nshatsAhasryAM sa.nhitAyAM vairAgyaprakaraNe sUtrapAtanako nAma prathamaH sargaH || 1|| \medskip\hrule\medskip dvitIyaH sargaH divi bhUmau tathAkAshe bahirantashcha me vibhuH | yo vibhAtyavabhAsAtmA tasmai sarvAtmane namaH || 1|| vAlmIkiruvAcha | ahaM baddho vimuktaH syAmiti yasyAsti nishchayaH | nAtyantamaj~no nota j~naH so.asmi~nChAstre.adhikAravAn || 2|| kathopAyAnvichAryAdau moxopAyAnimAnatha | yo vichArayati praj~no na sa bhUyo.abhijAyate || 3|| asminrAmAyaNe rAmakathopAyAnmahAbalAn | etA.nstu prathamaM kR^itvA purAhamarimardana || 4|| shiShyAsAsmi vinItAya bharadvAjAya dhImate | ekAgro dattavA.nstasmai maNimabdhirivArthine || 5|| tata ete kathopAyA bharadvAjena dhImatA | kasmi.nshchinmerugahane brahmaNo.agra udAhR^itAH || 6|| athAsya tuShTo bhagavAnbrahmA lokapitAmahaH | varaM putra gR^ihANeti tamuvAcha mahAshayaH || 7|| bharadvAja uvAcha | bhagavanbhUtabhavyesha varoayaM me/.adya rochate | yeneyaM janatA duHkhAnmuchyate tadudAhara || 8|| shrIbrahmovAcha | guruM vAlmIkimatrAshu prArthayasva prayatnataH | tenedaM yatsamArabdhaM rAmAyaNamaninditam || 9|| tasmi~nChute naro mohAtsamagrAtsantariShyati | setunevAmbudheH pAramapAraguNashAlinA || 10|| shrIvAlmIkiruvAcha | ityuktvA sa bharadvAjaM parameShThI madAshramam | abhyAsagachChatsamaM tena bharadvAjena bhUtakR^it || 11|| tUrNaM sampUjito devaH so.arghyapAdyAdinA mayA | avochanmAM mahAsattvaH sarvabhUtahite rataH || 12|| rAmasvabhAvakathanAdasmAdvaramune tvayA | nodvegAtsa parityAjya AsamApteraninditAt || 13|| granthenAnena loko.ayamasmAtsa.nsArasa~NkaTAt | samuttariShyati xipraM potenevAshu sAgarAt || 14|| vaktuM tadevamevArthamahamAgatavAnayam | kuru lokahitArthaM tvaM shAstramityuktavAnajaH || 15|| mama puNyAshramAttasmAtxaNAdantarddhimAgataH | muhUrtAbhyutthitaH prochchaistara~Nga iva vAriNaH || 16|| tasminprayAte bhavatyahaM vismayamAgataH | punastatra bharadvAja.napR^ichChaM svasthayA dhiyA || 17|| kimatedbrahmaNA proktaM bharadvAja vadAshu me | ityuktena punaH proktaM bharadvAjena tena me || 18|| bharadvAja uvAcha | etaduktaM bhagavatA yathA rAmAyaNaM kuru | sarvalokahitArthAya sa.nsArArNavatArakam || 19|| mahyaM cha bhagavanbrUhi kathaM sa.nsArasa~NkaTe | rAmo vyavahR^ito hyasminbharatashcha mahAmanAH || 20|| shatrughno laxmaNashchApi sItA chApi yashasvinI | rAmAnuyAyinaste vA mantriputrA mahAdhiyaH || 21|| nirduHkhitAM yathaite nu prAptAstadbrUhi me sphuTam | tathaivAhaM bhaviShyAmi tato janatayA saha || 22|| bharadvAjena rAjendra vadetyukto.asmi sAdaram | tadA kartuM vibhorAj~nAmahaM vaktuM pravR^ittavAn || 23|| shR^iNu vatsa bharadvAja yathApR^iShTaM vadAmi te | shrutena yena sa.nmohamalaM dUre kariShyasi || 24|| tathA vyavahara prAj~na yathA vyavahR^itaH sukhI | sarvAsa.nsaktayA buddhyA rAmo rAjIvalochanaH || 25|| laxmaNo bharatashchaiva shatrughnashcha mahAmanAH | kausalyA cha sumitrA cha sItA dasharathastadhA || 26|| kR^itAstrashchA.avirodhashcha bodhapAramupAgatAH | vasiShTho vAmadevashcha mantriNo.aShTau tathetare || 27|| dhR^iShTirjayanto bhAsashcha satyo vijaya eva hi | vibhIShaNaH suSheNashcha hanumAnindrajittathA || 28|| ete.aShTau mantriNa proktAH samanIrAgachetasaH | jIvanmuktA mahAtmAno yathAprAptAnuvartinaH || 29|| etairyathA hutaM dattaM gR^ihItamuShitaM smR^itam | tathA chedvartase putra mukta evAsi sa~NkaTAt || 30|| apArasa.nsArasamudrapAtI labdhvA parAM yuktimudArasattvaH | nashokamAyAti na dainyameti gatajvarastiShThati nityatR^iptaH || 31|| ityArShe shrImadavAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe sUtrapAtanako nAma dvitIyaH sargaH || 2|| \medskip\hrule\medskip tR^itIyaH sargaH bharadvAja uvAcha | jIvanmuktasthitiM brahmankR^itvA rAghavamAditaH | kramAtkathaya me nityaM bhaviShyAmi sukhI yathA || 1|| shrIvAlmIkiruvAcha | bhramasya jAgatasyAsya jAtasyAkAshavarNavat | apunaHsmaraNaM manye sAdho vismaraNaM varam || 2|| dR^ishyAtyantAbhAvabodhaM vinA tannAnubhUyate | kadAchitkenachinnAma svabodho.anviShyatAmataH || 3|| sa cheha sambhavatyeva tadarthamidamAtatam | shAstramAkarNayasi chettattvamApsyasi nAnyathA || 4|| jagadbhramo.ayaM dR^ishyo.api nAstyevetyanubhUyate | varNo vyomna ivAkhedAdvichAraNAmunA.anagha || 5|| dR^ishyaM nAstIti bodhena manaso dR^ishyamArjanam | sampannaM dettadutpannA parA nirvANanirvR^itiH || 6|| anyathA shAstragarteShu luThatAM bhavatAmiha | bhavatyakR^itrimAj~nAnAM kalpairapi na nirvR^itiH || 7|| asheSheNa parityAgo vAsanAnAM ya uttamaH | moxa ityuchyate brahmansa eva vimalakramaH || 8|| xINAyAM vAsanAyAM tu cheto galati satvaram | xINAyAM shItasantatyAM brahmanhimakaNo yathA || 9|| ayaM vAsanayA deho dhriyate bhUtapa~njaraH | tanunAntarniviShTena muktaughastantunA yathA || 10|| vAsanA dvividhA proktA shuddhA cha malinA tathA | malinA janmano hetuH shuddhA janmavinAshinI || 11|| aj~nAnasughanAkArA ghanAha~NkArashAlinI | punarjanmakarI proktA malinA vAsanA budhaiH || 12|| punarjanmA~NkuraM tyaktvAsthitA sambhR^iShTabIjavat | dehArthaM dhriyate j~nAtaj~neyA shuddheti chochyate || 13|| apunarjanmakaraNI jIvanmukteShu dehiShu | vAsanA vidyate shuddhA dehe chakra eva bhramaH || 14|| ye shuddhavAsanA bhUyo na janmAnarthabhAjanam | j~nAtaj~neyAsta uchyante jIvanmuktA mahAdhiyaH || 15|| jIvanmuktipadaM prApto yathA rAmo mahAmatiH | tatte.ahaM shR^iNu vaxyAmi jarAmaraNashAntaye || 16|| bharadvAja mahAbuddhe rAmakramamimaM shubham | shR^iNu vaxyAmi tenaiva sarvaM j~nAsyasi sarvadA || 17|| vidyAgR^ihAdviniShkramya rAmo rAjIvalochanaH | divasAnyanayadrehe lIlAbhirakutobhayaH || 18|| atha gachChati kAle tu pAlayatyavaniM nR^ipe | prajAsu vItashokAsu sthitAsu vigatajvaram || 19|| tIrthapuNyAshramashreNIrdraShTumutkaNThitaM manaH | rAmasyAbhUdbhR^ishaM tatra kadAchitguNashAlinaH || 20|| rAghavachintayitvaivamupetya charaNau pituH | ha.nsaH padmAviva navau jagrAha nakhakesarau || 21|| shrIrAma uvAcha | tIrthAni devasadmAni vanAnyAyatanAni cha | draShTumutkaNThitaM tAta mamedaM nAtha mAnasam || 22|| tadetAmarthitAM pUrvAM saphalAM kartumarhasi | na so.asti bhuvane nAtha tvayA yo.arthI na mAnitaH || 23|| iti saM prArthito rAjA vasiShThena samaM tadA | vichAryAmu~nchadevainaM rAmaM prathamamarthinam || 24|| shubhe naxatradivase bhrAtR^ibhyAM saha rAghavaH | ma~NgalAla~NkR^itavapuH kR^itasvastyayano dvijaiH || 25|| vasiShThaprahitairvipraiH shAstraj~naishcha samanvitaH | snigdhai katipayaireva rAjaputravaraiH saha || 26|| ambAbhirvihitAshIrbhirAli~NgyAli~Ngya bhUShitaH | niragAtsvagR^ihAttasmAttIrthayAtrArthamudyataH || 27|| nirgataH svapurAtpaurestUryaghoSheNa vAditaH | pIyamAnaH purastrINAM netrairbhR^i~Ngaughabha~NguraiH || 28|| grAmINalalanAlolahastapadmApanoditaiH | lAjavarShairvikIrNAtmA himairiva himAchalaH || 29|| AvarjayanvipragaNAnparishR^iNvanprajAshiShaH | AlokayandigantA.nshcha parichakrAma jA~NgalAn || 30|| athArabhya svakAttasmAtkramAtkoshalamaNDalAt | snAnadAnatapodhyAnapUrvakaM sa dadarsha ha || 31|| nadItIrANi puNyAni vanAnyAyatanAni cha ja~NgalAni janAnteShu taTAnyabdhimahIbhR^itAm || 32|| mandAkinImindunibhAM kAlindIM chotpalAmalAm | sarasvatIM shatadrUM cha chandrAbhAgAmirAvatIm || 33|| veNIM cha kR^iShNaveNIM cha nirvindhyAM sarayUM tathA | charmaNvatIM vitastAM cha vipAshAM bAhudAmapi || 34|| prayAgaM naimiShaM chaiva dharmAraNyaM gayAM tathA | vArANasIM shrIgiriM cha kedAraM puShkaraM tathA || 35|| mAnasaM cha kramasarastathaivottaramAnasam | vaDavAvadanaM chaiva tIrthavR^indaM sa sAdaram || 36|| agnitIrthaM mahAtIrthamindradyumnasarastathA | sarA.nsi saritashchaiva tathA nadahradAvalIm || 37|| svAminaM kArtikeyaM cha shAlagrAmaM hariM tathA | sthAnAni cha chatuHShaShTiM hareratha harasya cha || 38|| nAnAshcharyavichitrANi chaturabdhitaTAni cha | vindhyamandaraku~njA.nshcha kulashailAsthalAni cha || 39|| rAjarShINAM cha mahatAM brahmarShINAM tathaiva cha | devAnAM brAhmaNAnAM cha pAvanAnAshramA~nChubhAn || 40|| bhUyobhUyaH sa babhrAma bhrAtR^ibhyAM saha mAnadaH | chaturShvapi diganteShu sarvAneva mahItaTAn || 41|| amarakinnaramAnavamAnitaH samavalokya mahImakhilAmimAm | upayayau svagR^ihaM raghunandano vihR^itadik shivalokamiveshvaraH || 42|| ityArShe shrImadavAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe tIrthayAtrAprakaraNaM nAma tR^itIyaH sargaH || 3|| \medskip\hrule\medskip chaturthaH sargaH shrIvAlmIkiruvAcha | rAmaH puShpA~njalivrAtairvikIrNaH puravAsibhiH | pravivesha gR^ihaM shrImA~njayanto viShTapaM yathA || 1|| praNanAmAtha pitaraM vasiShThaM bhrAtR^ibAndhavAn | brAhmaNAnkulavR^iddhA.nshcha rAghavaH prathamAgataH || 2|| suhR^idbhirbhrAtR^ibhishchaiva pitrA dvijagaNena cha | muhurAli~NgitAchAro rAghavo na mamau mudA || 3|| tasmingR^ihe dAsharatheH priyaprakathanairmithaH | jughurNurmadhurairAshA mR^iduva.nshasvanairiva || 4|| babhUvAtha dinAnyaShTau rAmAgamana utsavaH | sukhaM mattajanonmuktakalakolAhalAkulaH || 5|| uvAsa sa sukhaM gehe tataH prabhR^iti rAghavaH | varNayanvividhAkArAndeshAchArAnitastataH || 6|| prAtarutthAya rAmo.asau kR^itvA sandhyAM yathAvidhi | sabhAsa.nsthaM dadarshendrasamaM svapitaraM tathA || 7|| kathAbhiH suvichitrAbhiH sa vasiShThAdibhiH saha | sthitvA dinachaturbhAgaM j~nAnagarbhAbhirAdR^itaH || 8|| jagAma pitrAnuj~nAto mahatyA senayA vR^itaH | varAhamahiShAkIrNaM vanamAkheTakechChayA || 9|| tata Agatya sadane kR^itvA snAnAdikaM kramam | samitrabAndhavo bhuktvA ninAya sasuhR^innishAm || 10|| evamprAyadinAchAro bhrAtR^ibhyAM saha rAghava | Agatya tIrthayAtrAyAH samuvAsa piturgR^ihe || 11|| nR^ipatisa.nvyavahAramanoj~nayA sujanachetasi chandrikayAnayA | parininAya dinAni sa cheShTayA stutasudhArasapeshalayA.anagha || 12|| ityArShe shrImadavAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe divasavyavahAranirUpaNaM nAma chaturthaH sargaH || 4|| \medskip\hrule\medskip pan~nchama sargaH shrIvAlmIkiruvAcha | athonuShoDashe varShe vartamAne raghUdvahe | rAmAnuyAyini tathA shatrughne laxmaNe.api cha || 1|| bharate sa.nsthite nityaM mAtAmahagR^ihe sukham | pAlayatyavaniM rAj~ni yathAvadakhilAmimAm || 2|| janyatrArthaM cha putrANAM pratyahaM saha mantribhiH | kR^itamantre mahAprAj~ne tajj~ne dasharathe nR^ipe || 3|| kR^itAyAM tIrthayAtrAyAM rAmo nijagR^ihe sthitam | jagAmAnudinaM kArshyaM sharadIvAmalaM saraH || 4|| kumArasya vishAlAxaM pANDutAM mukhamAdade | pAkaphulladalaM shuklaM sAlimAlamivAmbujam || 5|| kapolatalasa.nlInapANiH padmAsanasthitaH | chintAparavashastUShNImavyApAro babhUva ha || 6|| kR^ishA~NgashchintayA yuktaH khedI paramadurmanAH | novAcha kasyachitki~nchillipikarmArpitopamaH || 7|| khedAtparijanenAsau prArthyamAnaH punaH punaH | chakArAhnikamAchAraM parimlAnamukhAmbujaH || 8|| ev~NguNavishiShTaM taM rAmaM guNagaNAkaram | Alokya bhrAtarAvasya tAmevAyayaturdashAm || 9|| tathA teShu tanujeShukhedavatsu kR^isheShu cha | sapatniko mahIpAlashchintAvivashatAM yayau || 10|| kA te putra ghanA chintetyevaM rAmaM punaH punaH | apR^ichChatsnigdhayA vAchA naivAkathayadasya saH || 11|| na ki~nchittAta me duHkhamityuktvA pitura~NkagaH | rAmo rAjIvapatrAxastUShNImeva sma tiShThati || 12|| tato dasharatho rAjA rAmaH kiM khedavAniti | apR^ichChatsarvakAryaj~naM vasiShThaM vadatAM varam || 13|| ityuktashchintayitvA sa vasiShThamuninA nR^ipaH | astyatra kAraNaM shrImanmA rAjanduHkhamastu te || 14|| kopaM viShAdakalanAM vitataM cha harSha.n nAlpena kAraNavashena vahanti santaH | sargeNa sa.nhR^itijavena vinA jagatyA.n bhUtAni bhUpa na mahAnti vikAravanti || 15|| ityArShe shrImadavAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe kArshyanivedanaM nAma pa~nchamaH sargaH || 5 \medskip\hrule\medskip ShaShThaH sargaH shrIvAlmIkiruvAcha | ityukte muninAthena sandehavati pArthive | khedavatyAsthite maunaM ki~nchitkAlapratIxaNe || 1|| parikhinnAsu sarvAsu rAj~nIShu nR^ipasadmasu | sthitAsu sAvadhAnAsu rAmacheShTAsu sarvataH || 2|| etasminneva kAle tu vishvAmitra iti shrutaH | maharShirabhyagAddraShTuM tamayodhyAnarAdhipam || 3|| tasya yaj~no.atha raxobhistathA vilulupe kila | mAyAvIryabalonmattairdharmakAryasya dhImataH || 4|| raxArthaM tasya yaj~nasya draShTumaichChatsa pArthivam | nahi shaknotyavighnena samAptuM sa muniH kratum || 5|| tatasteShAM vinAshArthamudyatastapasAM nidhiH | vishvAmitro mahAtejA ayodhyAmabhyagAtpurIm || 6|| sa rAj~no darshanAkA~NxI dvArAdhyaxAnuvAcha ha | shIghramAkhyAta mAM prAptaM kaushikaM gAdhinaH sutam || 7|| tasya tadvachanaM shrutvA dvAsthA rAjagR^ihaM yayuH | sambhrAntamanasaH sarve tena vAkyena choditAH || 8|| te gatvA rAjasadanaM vishvAmitramR^iShiM tataH | prAptamAvedayAmAsuH pratIhArAH patestadA || 9|| athAsthAnagataM bhUpaM rAjamaNDalamAlinam | samupetya tvarAyukto yAShTIko.asau vyajij~napat || 10|| deva dvAri mahAtejA bAlabhAskarabhAsuraH | jvAlAruNajaTAjUTaH pumA~nChrImAnavasthitaH || 11|| sabhAsurApatAkAntaM sAshvebhapuruShAyudham | kR^itavA.nstaM pradeshaM yastejobhiH kIrNakA~nchanam || 12|| vIxyamANe tu yAShTike nivedayati rAjani | vishvAmitro muniH prApta ityanuddhatayA girA || 13|| iti yAShTIkavachanamAkarNya nR^ipasattamaH | sa samantrI sasAmantaH prottasthau hemaviShTarAt || 14|| padAtireva sahasA rAj~nAM vR^indena mAlitaH | vasiShThavAmadevAbhyAM saha sAmantasa.nstutaH || 15|| jagAma tatra yatrAsau vishvAmitro mahAmuniH | dadarsha munishArdUlaM dvArabhUmAvavasthitam || 16|| kenApi kAraNenorvItalamarkamupAgatam | brAhmeNa tejasAkrAntaM xAtreNa cha mahaujasA || 17|| jarAjaraThayA nityaM tapaHprasararUxayA | jaTAvalyA vR^itaskandhaM sasandhyAbhramivAchalam || 18|| upashAntaM cha kAntaM cha dIptamapratighAti cha | nibhR^itaM chorjitAkAraM dadhAnaM bhAsvaraM vapuH || 19|| peshalenAtibhImena prasannenAkulena cha | gambhIreNAtipurNena tejasA ra~njitaprabham || 20|| anantajIvitadashAsakhImekAmaninditAm | dhArayantaM kare shlaxNAM kuNDImamlAnamAnasam || 21|| karuNAkrAntachetastvAtprasannairmadhurAxaraiH | vIxaNairamR^iteneva sa.nsi~chantamimAH prajAH || 22|| yuktoyaj~nopavItA~NgaM dhavalapronnatabhruvam | anantaM vismayaM chAntaH prayachChantamivexituH || 23|| munimAlokya bhUpAlo dUrAdevAnatAkR^itiH | praNanAma galanmaulimaNimAnitabhUtalam || 24|| munirapyavanInAthaM bhAsvAniva shatakratum | tatrAbhivAdayA~nchakre madhurodArayA girA || 25|| tato vasiShThapramukhAH sara eva dvijAtayaH | svAgatAdikrameNainaM pUjayAmAsurAdR^itAH || 26|| dasharatha uvAcha | asha~NkitopanItena bhAsvatA darshanena te | sAdho svanugR^ihItAH smo raviNevAmbujAkarAH || 27|| yadanAdi yadaxuNNaM yadapAyavivarjitam | tadAnandasukhaM prAptaM mayA tvaddarshamAnmune || 28|| adya vartAmahe nUnaM dhanyAnAM dhuri dharmataH | bhavadAgamanasyeme yadvayaM laxyamAgatAH || 29|| evaM prakathayanto.atra rAjAno.atha maharShayaH | AsaneShu sabhAsthAnamAsAdya samupAvishan || 30|| sa dR^iShTvA mAlitaM laxmyAbhItastamR^iShisattamam | prahR^iShTavadano rAjA svayamarghyaM nyavedayat || 31|| sa rAj~naH pratigR^ihyArghyaM shAstradR^iShTena karmaNA | pradaxiNaM prakurvantaM rAjAnaM paryapUjayat || 32|| sa rAjA pUjitastena prahR^iShTavadanastadA | kushalaM chAvyayaM chaiva paryapR^ichChannarAdhipam || 33|| vasiShThena samAgamya prahasya munipu~NgavaH | yathArhaM chArchayitvainaM paprachChAnAmayaM tataH || 34|| xaNaM yathArhamanyonyaM pUjayitvA sametya cha | te sarve hR^iShTamanaso mahArAjaniveshane || 35|| yatochitAsanagatA mithaH sa.nvR^iddhatejasaH | paraspareNa paprachChuH sarve.anAmayamAdarAt || 36|| upaviShTAya tasmai sa vishvAmitrAya dhImate | pAdyamarghyaM cha gAM chaiva bhUyobhUyo nyavedayat || 37|| archayitvA tu vidhivadvishvAmitramabhAShata | prA~njaliH prayato vAkyamidaM prItamAnA nR^ipaH || 38|| yathA.amR^itasya samprAptiryathA varShamavarShake | yathAndhasyexaNaprAptirbhavadAgamanaM tathA || 39|| yatheShTadArasamparkAtputrajanmA.aprajAvataH | svapnadR^iShTArthalAbhashcha bhavadAgamanaM tathA || 40|| yathepsitena sa.nyoga iShTasyAgamanaM yathA | praNaShTasya yathA lAbho bhavadAgamanaM tathA || 41|| yathA harSho nabhogatyA mR^itasya punarAgamAt | thathA tvadAgamAdbrahmansvAgataM te mahAmune || 42|| brahmalokanivAso hi kasya na prItimAvahet | mune tavAgamastadvatsatyameva bravImi te || 43|| kashcha te paramaH kAmaH kiM cha te karavANyaham | pAtrabhUto.asi me vipra prAptaH paramadhArmikaH || 44|| pUrvaM rAjarShishabdena tapasA dyotitaprabhaH | brahmarShitvamanuprAptaH pUjo.asi bhagavanmayA || 45|| ga~NgAjalabhiShekeNa yathA prItirbhavenmama | tathA tvaddarshanAtprItirantaH shItayatIva mAm || 46|| vigatechChAbhayakrodho vItarAgo nirAmayaH | idamatyadbhutaM brahmanyadvAnmAmupAgataH . . 47|| shubhaxetragataM chAhamAtmAnamapakalmaSham | chandramimba ivonmagnaM vedavedya vidA.nvara || 48|| sAxAdiva brahmaNo me tavAbhAgamanaM matam | pUto.asmyanugR^ihItashcha tavAbhyAgamanAM mune || 49|| tvadAgamanapuNyena sAdho yadanura~njitam | adya me saphalaM janma jIvitaM tatsujIvitam || 50|| tvAmihAbhyAgataM dR^iShTvA pratipUjya praNamya cha | Atmanyeva namAmyantardR^iShTvenduM jaladhiryathA || 51|| yatkAryaM yena vArthena prApto.asi munipu~Ngava | kR^itamityeva tadviddhi mAno.asIti sadA mama || 52|| svakArye na vimarshaM tvaM kartumarhasi kaushika | bhagavannAstyadeyaM me tvayi yatpratipadyate || 53|| kAryasya na vichAraM tvaM kartumarhasi dharmataH | kartA chAhamasheShaM te daivataM paramaM bhavAn || 54|| idamatimadhuraM nishamya vAkya.n shrutisukhamAtmavidA vinItamuktam | prathitaguNayashA guNaiarvishiShTaM munivR^iShabhaH paramaM jagAma harSham || 55|| ityArShe shrImadavAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe vishvAmitrAbhyAgamanaM nAma ShaShThaH sargaH || 6 \medskip\hrule\medskip sptamaH sargaH shrIvAlmIkiruvAcha | tachChrutvA rAjasi.nhasya vAkyamadbhutavistaram | hR^iShTamAno mahAtejA vishvAmitro.abhyabhAShata || 1|| sadR^ishaM rAjashArdUla tavaivaitanmahItale | mahAva.nshaprasUtasya vasiShThavashavartinaH || 2|| yattu me hR^idgataM vAkyaM tasya kAryavinirNayam | kuru tvaM rAjashArdUla dharmaM samanupAlaya || 3|| ahaM dharmaM samAtiShThe siddhyarthaM puruSharShabha | tasya vighnakarA ghorA rAxasA mama sa.nsthitAH || 4|| yadA yadA tu yaj~nena yaje.ahaM vibudhavrajAn | tadA tadA tu me yaj~naM vinighnanti nishAcharAH || 5|| bahusho vihite tasminmayA rAxasanAyakAH | akiraste mahIM yAge mA.nsena rudhireNa cha || 6|| avadhUte tathAbhUte tasminyAgakadambake | kR^itashramo nirutsAhastasmAddeshAdupAgataH || 7|| na cha me krodhamutsraShTuM buddhirbhavati pArthiva | tathAbhUtaM hi tatkarma na shApastasya vidyate || 8|| IdR^ishI yaj~nadIxA sA mama tasminmahAkratau | tvatprasAdAdavighnenaprApayeyaM mahAphalam || 9|| trAtumarhasi mAmArtaM sharaNArthinamAgatam | arthinAM yannirAshatvaM sattame.abhibhavo hi saH || 10|| tavAsti tanayaH shrImAndR^iptashArdUlavikramaH | mahendrasadR^isho vIrye rAmo raxovidAraNaH || 11|| taM putraM rAjashArdUla rAmaM satyaparAkramam | kAkapaxadharaM shUraM jyeShThaM me dAtumarhasi || 12|| shakto hyeSha mayA gupto divyena svena tajasA | rAxasA ye.apakartArasteShAM mUrdhavinigrahe || 13|| shreyashchAsya kariShyAmi bahurUpamanantakam | trayANAmapi lokAnAM yena pUjyo bhaviShyati || 14|| na cha te rAmamAsAdya sthAtuM shaktA nishAcharAH | kruddhaM kesariNaM dR^iShTvA vanareNa ivaiNakAH || 15|| teShAM na chAnyaH kAkusthAdyoddhumutsahate pumAn | R^ite kesariNaH kruddhAnmattAnAM kariNAmiva || 16|| vIryotsiktA hi te pApAH kAlakUTopamA raNe | khardUShaNayorbhR^ityAH kR^itAntAH kupitA iva || 17|| rAmasya rAjashArdUla sahiShyante na sAyakAn | anAratagatA dhArA jaladasyeva pA.nsavaH || 18|| na cha putrakR^itaM snehaM kartumarhasi pArthiva | na tadasti jagatyasminyanna deyaM mahAtmanAm || 19|| hanta nUnaM vijAnAmi hatA.nstAnviddhi rAxasAn | nahyasmadAdayaH prAj~nAH sandigdhe sampravR^ittayaH || 20|| ahaM vedmi mahAtmAnaM rAmaM rAjIvalochanam | vasiShThashcha mahAtejA ye chAnye dIrghadarshinaH || 21|| yadi dharmo mahattvaM cha yashaste manasi sthitam | tanmahyaM samabhipretamAtmajaM dAtumarhasi || 22|| dasharAtrashcha me yaj~no yasminrAmeNa rAxasAH | hantavyA vighnakartAro mama yaj~nasya vairiNaH || 23|| atrApyanuj~nAM kAkutstha dadatAM tava mantriNaH | vasiShThapramukhAH sarve tena rAmaM visarjaya || 24|| nAtyeti kAlaH kAlaj~na yathAyaM mama rAghava | tathA kuruShva bhadraM te mA cha shoke manaH kR^ithAH || 25|| kAryamaNvapi kAle tu kR^itametyupakAratAm | mahadapyupakAro.api riktatAmetyakAlataH || 26|| ityevamuktvA dharmAtmA dharmArthasahitaM vachaH | virarAma mahAtejA vishvAmitro munishvaraH || 27|| shrutvA vacho munivarasya mahAnubhAva- stUShNImatiShThadupapannapadaM sa vaktum | no yuktiyuktakathanena vinaiti toSha.n dhImAnapUritamano.abhimatashcha lokaH || 28|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe vishvAmitravAkyaM nAma saptamaH sargaH || 7 \medskip\hrule\medskip aShTamaH sargaH vAlmIkiruvAcha tachChrutvA rAjashArdUlo vishvAmitrasya bhAShitam | muhUrtamAsInnishcheShTaH sadenya chetamabravIt || 1|| UnaShoDashavarSho.ayaM rAmo rAjIvalochanaH | na yuddhayogyatAmasya pashyAmi saha rAxasaiH || 2|| iyamaxauhiNI pUrNA yasyAH patirahaM prabho | tayA parivR^ito yuddhaM dAsyAmi pishitAshinAm || 3|| ime hi shUrA vikrAntA bhR^ityA mantravishAradAH | ahaM chaiShAM dhanuShpANirgoptA samaramUrdhani || 4|| ebhiH sahaiva vIrANAM mahendramahatAmapi | dadAmi yuddhaM mattAnAM kariNAmiva kesarI || 5|| bAlo rAmastvanIkeShu na jAnAti balAbalam | antaHpurAdR^ite dR^iShTA nAnenAnyA raNAvaniH || 6|| na shastraiH paramairyukto na cha yuddhavishAradaH | navAstraiH shUtakoTinAM tajj~naH samarabhUmiShu || 7|| kevalaM puShpakhaNDeShu nagaropavaneShu cha | udyAnavanaku~njeShu sadaiva parishIlanam || 8|| vivartumeSha jAnAti saha rAjakumArakaiH | kIrNapuShpopahArAsu svakAsvajirabhUmiShu || 9|| adya tvatitarAM brahmanmama bhAgyaviparyayAt | himeneva hi padmAbhaH sampanno hariNaH kR^ishaH || 10|| nAttumannAni shaknoti na vihartuM gR^ihAvanim | antaHkhedaparItAtmA tUShNIM tiShThati kevalam || 11|| sadAraH sahabhR^ityo.ahaM tatkR^ite muninAyaka | sharadIva payovAho nUnaM niHsAratAM gataH || 12|| IdR^isho.asau suto bAla AdhinA.atha vashIkR^itaH | kathaM dadAmi taM tubhyaM yoddhuM saha nishAcharaiH || 13|| api bAlA~NganAsa~NgAdapi sAdho sudhArasAt | rAjyAdapi sukhAyaiva putrasneho mahAmate || 14|| ye durantA mahArambhAstriShu lokeShu khedadAH | putrasnehena santo.api kurvate tAnasa.nshayam || 15|| asavo.atha dhanaM dArAstyajyante mAnavaiH sukham | na putro munishArdUla svabhAvo hyeSha jantuShu || 16|| rAxasAH krUrakarmANaH kUTayuddhavishAradAH | rAmastAnyodhayatvitthaM yuktirevAtiduHsahA || 17|| viprayukto hi rAmeNa muhUrtamapi notsahe | jIvituM jIvitAkA~NxI na rAmaM neturmarhasi || 18|| navavarShasahasrANi mama jAtasya kaushika | duHkhenotpAditAstyete chatvAraH putrakA mayA || 19|| pradhAnabhUtasteShveva rAmaH kamalalochanaH | taM vineha trayo.apyanye dhArayanti na jIvitam || 20|| sa eva rAmo bhavatA nIyate rAxasAnprati | yadi tatputrahInaM tvaM mR^itamevAshu viddhi mAm || 21|| chaturNAmAtmajAnAM hi prItiratraiva me parA | jyeShThaM dharmamayaM tasmAnna rAmaM netumarhasi || 22|| nishAcharabalaM hantuM mune yadi tavepsitam | chatura~NgasamAyuktaM mayA saha balaM naya || 23|| ki.nvIryA rAxasAste tu kasya putrAH kathaM cha te | kiyatpramANAH ke chaiva iti varNaya me sphuTam || 24|| kathaM tena prakartavyaM teShAM rAmeNa raxasAm | mAmakairbAlakairbrahmanmayA vA kUTayodhinAm || 25|| sarvaM me sha.nsa bhagavanyathA teShAM mahAraNe | sthAtavyaM duShTabhAgyAnAM vIryotsiktA hi rAxasAH || 26|| shrUyate hi mahAvIryo rAvaNo nAma rAxasaH | sAxAdvaishravaNabhrAtA putro vishravaso muneH || 27|| sa chettava makhe vighnaM karoti kila durmatiH | tatsa~NgrAme na shaktAH smo vayaM tasya durAtmanaH || 28|| kAle kAle pR^ithabrahmanbhUrivIryavibhUtayaH | bhUteShvabhyudayaM yAnti pralIyate cha kAlataH || 29|| adyAsmi.nstu vayaM kAla rAvaNAdiShu shatruShu | na samarthAH puraH sthAtuM niyatereSha nishchayaH || 30|| tasmAtprasAdaM dharmaj~na kuru tvaM mama putrake | mama chaivAlpabhAgyasya bhavAnhi paradaivatam || 31|| devadAnavagandharvA yaxAH patagapannagAH | nashaktA rAvaNaM yoddhuM kiM punaH puruShA yudhi || 32|| mahAvIryavatAM vIryamAdatte yudhi rAxasaH | tena sArdhaM na shaktAH sma sa.nyuge tasya bAlakaiH || 33|| ayamanyatamaH kAlaH pelavIkR^itasajjanaH | rAghavo.api gato dainyaM yato vArdhakajarjaraH || 34|| athavA lavaNaM brahmanyaj~naghnaM taM madhoH sutam | kathayatvasuraprakhyaM naiva moxyAmi putrakam || 35|| sundopasundayoshchaiva putrai vaivasvatopamau | yaj~navighnakarau brUhi na te dAsyAmi putrakam || 36|| atha neShyasi chetbrahma.nstaddhato.asmyahameva te | anyathA tu na pashyAmi shAshvataM jayamAtmanaH || 37|| ityuktvA mR^idu vachanaM raghUdvaho.asau kallole munimatasa.nshaye nimagnaH | nAj~nAsItxaNamapi nishchayaM mahAtmA prodvIchAviva jaladhau sa muhyamAnaH || 38|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe dasharathavAkyaM nAma aShTamaH sargaH || 8|| \medskip\hrule\medskip navamaH sargaH vAlmIkiruvAcha tachChutvA vachanaM tasya snehaparyAkulexaNam | samanyuH kaushiko vAkyaM pratyuvAcha mahIpatim || 1|| kariShyAmiti sa.nshrutya pratij~nAM hAtumarhasi | sa bhavAnkesarI bhUtvA mR^igatAmiva vA~nChasi || 2|| rAghavANAmayukto.ayaM kulasyAsya viparyayaH | na kadAchana jAyante shItA.nshoruShNarashmayaH || 3|| yadi tvaM na xamo rAjangamiShyAmi yathAgatam | hInapratij~na kAkutstha sukhI bhava sabAndhavaH || 4|| vAlmIkiruvAcha tasminkopaparIte.atha vishvAmitre mahAtmani | chachAla vasudhA kR^itsnA surA.nshcha bhayamAvishat || 5|| krodhAbhibhUtaM vij~nAya jaganmitraM mahAmunim | dhR^itimAnsuvrato dhImAnvasiShTho vAkyamabravIt || 6|| vasiShTha uvAcha | ixkavAkUNAM kule jAtaH sAxAddharma ivAparaH | bhavAndasharathaH shrImA.nstrailokyaguNabhUShitaH || 7|| dhR^itimAnsuvrato bhUtvA na dharmaM hAtumarhasi | triShu lokeShu vikhyAto dharmeNa yashasA yutaH || 8|| svadharmaM pratipadyasva na dharmaM hAtumarhasi | munestribhuvaneshasya vachanaM kartumarhasi || 9|| kariShyAmIti sa.nshrutya tatte rAjannakurvataH | iShTApUrtaM hareddharmaM tasmAdrAmaM visarjaya || 10|| ixvAkuva.nshajAto.api svayaM dasharatho.api san | na pAlayasi dedvAkyaM ko.aparaH pAlayiShyati || 11|| yuShmadAdipraNItena vyavahAreNa jantavaH | maryAdAM na vimu~nchanti tAM na hAtuM tvamarhasi || 12|| guptaM puruShasi.nhena jvalanenAmR^itaM yathA | kR^itAstramakR^itAstraM vA nainaM shaxyanti rAxasAH || 13|| eSha vigrahavAndharma eSha vIryavatAM varaH | eSha buddhyA.adhiko loke tapasAM cha parAyaNam || 14|| eSho.astraM vividhaM vetti trailokye sacharAchare | naitadanyaH pumAnvetti na cha vetsyati kashchana || 15|| na devA narShayaH kechinnAsurA na cha rAxasAH | na nAgA yaxagandharvAH sametAH sadR^ishA muneH || 16|| astramasmai kR^ishAshvena paraiH paramadurjayam | kaushikAya purA dattaM yadA rAjyaM samanvagAt || 17|| te hi putrAH kR^ishAshvasya prajApatisutopamAH | enamanvacharanvIrA dIptimanto mahaujasaH || 18|| jayA cha suprabha chaiva dAxAyaNyau sumadhyame | tathostu yAnyapatyAni shataM paramadurjayam || 19|| pa~nchAshataM sutA~njaj~ne jayA labdhavarA purA | vadhArthaM surasainyAnAM te xamAH kAmachAriNaH || 20|| suprabhA janayAmAsa putrAnpa~nchAshataM parAn | sa~NgharShAnnAma durdharvAndurAkArAnbalIyasaH || 21|| eva.nvIryo mahAtejA vishvAmitro jaganmuniH | na rAmagamane buddhiM viklavAM kartumarhasi || 22|| asminmahAsattvatame munIndre sthite samIpe puruShasya sAdho | prApte.api mR^ityAvamaratvameti mA dInatAM gachCha yathA vimUDhaH || 23|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe vasiShThasamAshvAsanaM nAma navamaH sargaH || 9|| \medskip\hrule\medskip dashamaH sargaH vAlmIkiruvAcha tathA vasiShThe bruvati rAjA dasharathaH sutam | samprahR^iShTamanA rAmamAjuhAva salaxmaNam || 1|| dasharatha uvAcha | pratihAra mahAbAhuM rAmaM satyaparAkramam | salaxmaNamavighnena puNyArthaM shIghramAnaya || 2|| iti rAj~nA visR^iShTo.asau gatvAntaHpuramandiram | muhUrtamAtreNAgatya samuvAcha mahIpatim || 3|| deva dordalitAsheSharipo rAmaH svamandire | vimanAH sa.nsthito rAtrau ShaTpadaH kamale yathA || 4|| AgachChAmi xaNeneti vakti dhyAyati chaikataH | na kasyachichcha nikaTe sthAtumichChati khinnadhIH || 5|| ityuktastena bhUpAlastaM rAmAnucharaM janam | sarvamAshvAsayAmAsa paprachCha cha yathAkramam || 6|| kathaM kIdR^igvidho rAma iti pR^iShTo mahIbhR^itA | rAmabhR^ityajanaH khinno vAkyamAha pahIpatim || 7|| dehayaShTimimAM deva dhArayanta ime vayam | khinnAH khede parimlAnatanau rAme sute tava || 8|| rAmo rAjIvapatrAxo yataHprabhR^iti chAgataH | saviprastIrthayAtrAyAstataHprabhR^iti durmanAH || 9|| yatnaprArthanayAmAskaM nijavyApAramAhnikam | so.ayamAmlAnavadanaH karoti na karoti vA || 10|| snAnadevArchanAdAnabhojanAdiShu durmanAH | prArthito.api hi nAtR^ipterashrAtyashanamIshvaraH || 11|| lolAntaHpuranArIbhiH kR^itadolAbhira~NgaNe | nacha krIDati lIlAbhirdhArAbhiriva chAtakaH || 12|| mANikyamukulaprotA keyUrakaTakAvaliH | nAnandayatiu taM rAjandyauH pAtaviShayaM yathA || 13|| krIDadvadhUvilokeShu vahatkusumavAyuShu | latAvalayageheShu bhavatyati viShAdavAn || 14|| yaddravyamuchitaM svAdu peshalaM chittahAri cha | bAShpapUrNexaNa eva tenaiva parikhidyate || 15|| kimimA duHkhadAyinyaM prasphurantIH purA~NganAH | iti nR^ittavilAseShu kAminIH parinindati . 16|| bhojanaM shayanaM yAnaM vilAsaM snAnamAsanam | unmAttacheShTita iva nAbhinandatyaninditam || 17|| kiM sampadA kiM vipadA kiM gehena kimi~NgitaiH | sarvamevAsadityuktvA tUShNImeko.avatiShThate || 18|| nodeti parihAseShu na bhogeShu nimajjati | na cha tiShThati kAryeShu maunamevAvalambate || 19|| vilolAlakavallaryo helAvalitalochanAH | nAnandayanti taM nAryo mR^igyo vanataruM yathA || 20|| ekAnteShu diganteShu tIreShu vipineShu cha | ratimAyAtyaraNyeShu vikrIta iva jantuShu || 21|| vastrapAnAshanAdAnaparA~NmukhatayA tayA | parivrADdharmiNaM bhUpa so.anuyAti tapasvinam || 22|| eka eva vasandeshe janashUnye janeshvara | na hasatyekayA buddhyA na gAyati na roditi || 23|| baddhapadmAsanaH shUnyamanA vAmakarasthale | kapolatalamAdhAya kevalaM paritiShThati || 24|| nAbhimAnamupAdatte nacha vA~nChati rAjatAm | nodeti nAstamAyAti sukhaduHkhAnuvR^ittiShu || 25|| na vidmaH kimasau yAti kiM karoti kimIhate | kiM dhyAyati kimAyAti kathaM kimanudhAvati || 26|| pratyahaM kR^ishatAmeti pratyahaM yAti pANDutAm | virAgaM pratyahaM yAti sharadanta eva drumaH || 27|| anuyAtau tathaivaitau rAjachChatrughnalaxmaNau | tAdR^ishAveva tasyaiva pratibimbAviva sthitau || 28|| bhR^ityai rAjabhirambAbhiH sampR^iShTo.api punaH punaH | uktvA na ki~nchideveti tUShNImAste nirIhitaH || 29|| ApAtamAtrahR^idyeShu mA bhogeShu manaH kR^ithAH | iti pArshvagataM bhavyAmanushAsti suhR^ijjanam || 30|| nAnAvibhavaramyAsu strIShu goShThIgatAsu cha | purasthitamivAsneho nAshamevAnupashyati || 31|| nItamAyuranAyAsapadaprAptivivarjitaiH | cheShTitairiti kAkalyA bhUyobhUyaH pragAyati || 32|| samrADbhaveti pArshvasthaM vadantamanujIvinam | pralapantamivonmattaM hasatyanyamanA muniH || 33|| na proktamAkarNayati Ixate na purogatam | karotyavaj~nAM sarvatra susametyApi vastuni || 34|| apyAkAshasarojinyA apyAkAshamahAvane | itthametanmana iti vismayo.asya na jAyate || 35|| kAntAmadhyagatasyApi mano.asya madaneShavaH | na bhedayanti durbhedyaM dhArA iva mahopalam || 36|| ApadAmekamAvAsamabhivA~nChasi kiM dhanam | anushiShyeti sarvasvamarthine samprayachChati || 37|| iyAmApadiyaM sampadityevaM kalpanAmayaH | manaso.abhudito moha iti shlokAnpragAyati || 38|| hA hato.ahamanAtho.ahamityAkrandaparo.api san | n jano yAti vairAgyaM chitramityeva vaktyasau || 39|| raghukAnanashAlena rAmeNa ripughAtinA | bhR^ishamitthaM sthitenaiva vayaM khedamupAgatAH || 40|| na vidmaH kiM mahAbAho tasya tAdR^ishachetasaH | kurmaH kamalapatrAxa gatiratra hi no bhavAn || 41|| rAjAnamathavA vipramupadeShTAramagrataH | hasatyaj~namivAvyagraH so.avadhIrayati prabho || 42|| yadevedamidaM sphAraM jagannAma yadutthitam | naitadvastu nachaivAhamiti nirNIya sa.nsthitaH || 43|| nArau nAtmani no mitre na rAjye na cha mAtari | na sampadA na vipadA tasyAsthA na vibho bahiH || 44|| nirastAstho nirAsho.asau nirIho.asau nirAspadaH | na mUDho na cha mukto.asau tena tapyAmahe bhR^isham || 45|| kiM dhanena kimambAbhiH kiM rAjyena kimIhayA | iti nishchayavAnantaH prANatyAgaparaH sthitaH . || 46|| bhoge.apyAyuShi rAjyeShu mitre pitari mAtari | paramudvegamAyAtashchAtako.avagrahe yathA || 47|| iti toke samAyAtAM shAkhAprasarashAlinIm | ApattAmalamuddhartuM samudetu dayAparaH || 48|| tasya tAdR^iksvabhAvasya samagravibhavAnvitam | sa.nsArajAlamAbhogi prabho prativiShAyate || 49|| IdR^ishaH syAnmahAsattvaH ka ivasminmahItale | prakR^ite vyavahAre taM yo niveshayituM xamaH || 50|| manasi mohamapAsya mahAmanAH sakalamArtitamaH kila sAdhutAm | saphalatAM nayatIha tamo haran dinakaro bhuvi bhAskaratAmiva || 51|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe rAghavaviShAdo nAma dashamaH sargaH || 10|| \medskip\hrule\medskip ekAdashaH sargaH vishvAmitra uvAcha | evaM chettanmahAprAj~nA bhavanto raghunandanam | ihAnayantu tvaritA hariNaM hariNA iva || 1|| eSha moho raghupaternApadbhyo na cha rAgataH | vivekavairAgyavato bodha eva mahodayaH || 2|| ihayAtu xaNAdrAma iha chaiva vayaM xaNAt | mohaM tasyApaneShyAmo mAruto.adrerghanaM yathA || 3|| etasminmArjite yuktyA mohe sa raghunandanaH | vishrAntimeShyati pade tasminvayamivottame || 4|| satyatAM muditAM praj~nAM vishrAntimapatApatAm | pInatAM varavarNatva pItAmR^ita ivaiShyati || 5|| nijAM cha prakR^itAmeva vyavahAraparamparAm | paripUrNamanA mAnya AchariShyatyakhaNDitam || 6|| bhaviShyati mahAsattvo j~nAtalokaparAvaraH | sukhaduHkhadashAhInaH samaloShTAshmakA~nchanaH || 7|| ityukte muninAthena rAjA sampUrNamAnasaH | prAhiNodrAmamAnetuM bhUyo dUtaparamparAm || 8|| etAvatAtha kAlena rAmo nijagR^ihAsanAt | pituH sakAshamAgantumutthito.arka ivAchalAt || 9|| vR^itaH katipayairbhR^ityairbhrAtR^ibhyAM cha jagAma ha | tatpuNyaM svapituH sthAnaM svargaM surapateriva || 10|| dUrAdeva dadarshAsau rAmo dasharathaM tadA | vR^itaM rAjasamUhena devaugheneva vAsavam || 11|| vasiShThavishvamitrAbhyAM sevitaM pArshvayordvayoH | savashAstrArthatajj~nena mantrivR^indena mAlitam || 12|| chAruchAmarahastAbhiH kAntAbhiH samupAsitam | kakubbhiriva mUrtAbhiH sa.nsthitAbhiryathochitam || 13|| vasiShThavishvAmitrAdyAstathA dasharathAdayaH | dadR^ishU rAghavaM durAdupAyAntaM guhopamam || 14|| sattvAvaShTabdhagarbheNa shaityeneva himAchalam | shritaM sakalasevyena gambhIreNa sphuTena cha . || 15|| saumyaM samaM shubhAkAraM vinayodAramAnasam | kAntopashAntavapuShaM parasyArthasya bhAjanam || 16|| samudyadyauvanArambhaM vR^iddhopashamashobhanam | anudvignamanAnandaM pUrNaprAyamanoratham || 17|| vichAritajagadyAtraM pavitraguNagocharam | mahAsattvaikalobhena guNairiva samAshritam || 18|| udAramAryamApUrNamantaH karaNakoTaram | avixubhitayA vR^ittyA darshayantamanuttamam || 19|| eva~NguNagaNAkIrNo dUrAdeva raghUdvahaH | parimeyasmitAchChAchChasvahArAmbarapallavaH || 20|| praNanAma chalachchAruchUDAmaNimarIchinA | shirasA vasudhAkampaloladevAchalashriyA || 21|| evaM munIndre bruvati pituH pAdAbhivandanam | kartumabhuAjagAmAtha rAmaH kamalalochanaH || 22|| prathamaM pitaraM pashchAnmunI mAnyaikamAnitau | tato viprA.nstato bandhu.nstato gurugaNAnsuhR^it || 23|| jagrAha cha tato dR^iShTyA manA~NmUrdhnA tathA girA | rAjalokena vihitAM tAM praNAmaparamparAm || 24|| vihitAshIrmunibhyAM tu rAmaH susamamAnasaH | AsasAda pituH puNyaM samIpaM surasundaraH || 25|| pAdAbhivandanaparaM tamathAsau mahIpatiH | shirasyabhyAlili~NgAshu chuchumba cha punaH punaH || 26|| shatrughnaM laxmaNaM chaiva tathaiva paravIrahA | Alili~Nga ghanasneho rAjaha.nso.ambuje yathA || 27|| utsa~Nge putra tiShTheti vadatyatha mahIpatau | bhUmau parijanAstIrNe so.n.ashuke.atha nyavixata || 28|| rAjovAcha | putra prAptavivekastvaM kalyANAnAM cha bhAjanam | jaDavajjirNayA buddhyA khedAyAtmA na dIyatAm || 29|| vR^iddhavipraguruproktaM tvAdR^ishenAnutiShThatA | padamAsAdyate puNyaM na mohamanudhAvatA || 30|| tAvadevA.a.apado dUre tiShThanti paripelavAH | yAvadeva na mohasya prasaraH putra dIyate || 31|| shrIvasiShTha uvAcha | rAjaputra mahAbAho shUrastvaM vijitAstvayA | duruchChedA durArambhA apyamI viShayArayaH || 32|| kimatajj~na ivAj~nAnAM yogye vyAmohasAgare | vinimajjasi kallolabahule jADyashAlini || 33|| vishvAmitra uvAcha | chalannIlotpalaavyUhasamalochanalolatAm | brUhi chetaHkR^itAM tyakvA hetunA kena muhyasi || 34|| ki.nniShThAH ke cha te kena kiyantaH kAraNena te | AdhayaH pravilumpanti mano gehamivAkhavaH || 35|| manye nAnuchitAnAM tvamAdhInAM padamuttamam | Apatsu chA.aprayojyaM te nihInA api chAdhayaH || 36|| yathAbhimatamAshu tvaM brUhi prApsyasi chAnagha | sarvameva punaryena bhetsyante tvAM tu nAdhayaH || 37|| ityuktamasya sumate raghuva.nshaketu- rAkaNyaM vAkyamuchitArthavilAsagarbham | tatyAja khedamabhigarjati vArivAhe barhI yathA tvanumitAbhimatArthasiddhiH || 38|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe rAghavasamAshvAsanaM nAmaikAdashaH sargaH|| 11|| \medskip\hrule\medskip dvAdashaH sargaH vAlmIkiruvAcha | iti pR^iShTo munIndreNa samAshvasya cha rAghavaH | uvAcha vachanaM chAru paripUrNArthamantharam || 1|| shrIrAma uvAcha | bhagavanbhavatA pR^iShTo yathAvadadhunA.akhilam | kathayAmyahamaj~no.api ko la~Nghayati sadvachaH || 2|| ahaM tAvadayaM jAto nije.asminpitR^isadmani | krameNa vR^iddhiM samprAptaH prAptavidyashcha sa.nsthitaH || 3|| tataH sadAchAraparo bhUtvAhaM muninAyaka | vihR^itastIrthayAtrArthamurvImambudhimekhalAm || 4|| etAvatAtha kAlena sa.nsArAsthAmimAM haran | samudbhUto manasi me vichAraH so.ayamIdR^ishaH || 5|| vivekena parItAtmA tenAhaM tadanu svayam | bhoganIrasayA buddhyA pravichAritavAdinam || 6|| ki.nnAmedaM bata sukhaM yeyaM sa.nsArasantatiH | jAyate mR^itaye loko mriyate jananAya cha . || 7|| asthirAH sarva eveme sacharAcharacheShTitAH | ApadAM patayaH pApA bhAvA vibhavabhUmayaH || 8|| ayaHshalAkAsadR^ishAH parasparamasa~NginaH | shliShyante kevalaM bhAvA manaHkalpanayA svayA || 9|| manaHsamAyattamidaM jagadAbhogi dR^ishyate | manashchAsadivAbhAti kena sma parimohitAH || 10|| asataiva vayaM kaShTaM vikR^iShTA mUDhabuddhayaH | mR^igatR^iShNAmbhasA dUre vane mugdhamR^igA iva || 11|| na kenachichcha vikrItA vikrItA eva sa.nsthitAH | bata mUDhA vayaM sarve jAnAnA api shAmbaram || 12|| kimeteShu prapa~ncheShu bhogA nAma sudurbhagAH | mudhaiva hi vayaM mohAtsa.nsthitA baddhabhAvanAH || 13|| A j~nAtaM bahukAlena vyarthameva vayaM vane | mohe nipatitA mugdhAH shvabhre mugdhA mR^igA iva || 14|| kiM me rAjyena kiM bhogaiH ko.ahaM kimidamAgatam | yanmithyaivAstu tanmithyA kasya nAma kimAgatam || 15|| evaM vimR^ishato brahmansarveShveva tato mama | bhAveShvaratirAyAtA pathikasya maruShviva || 16|| tadetadbhagavanbrUhi kimidaM pariNashyati | kimidaM jAyate bhUyaH kimidaM parivardhate || 17|| jarAmaraNamApachcha jananaM sampadastathA | AvirbhAvatirobhAvairvivardhante punaH punaH || 18|| bhogaistaireva taireva tuchChAirvayamamI kila | pashya jarjaratAM nItA vAtairiva giridrumAH || 19|| achetanA iva janAH pavanaiH prANanAmabhiH | dhvanantaH sa.nsthitA vyarthaM yathA kIchakaveNavaH || 20|| shAmyatIdaM kathaM duHkhamiti tapto.asmi chintayA | jaraddruma ivogreNa koTarasthena vahninA || 21|| sa.nsAraduHkhapAShANanIrandhrahR^idayo.apyaham | nijalokabhayAdeva galadbAShpaM na rodimi || 22|| shUnyA manmukhavR^ittIstAM shuShkarodananIrasAH | viveka eva hR^itsa.nstho mamaikAnteShu pashyati || 23|| bhR^ishaM muhyAmi sa.nsmR^itya bhAvAbhAvamayIM sthitim | dAridryeNeva subhago dUre sa.nsAracheShTayA || 24|| mohayanti manovR^ittiM khaNDayanti guNAvalim | duHkhajAla prayachChanti vipralambhaparAH shriyaH || 25|| chintAnichayachakrANi nAnandAya dhanAni me | samprasUtakalatrANi gR^ihANyugrApadAmiva || 26|| vividhadoShadashAparichintanai- rvitatabha~NgurakAraNakalpitaiH | mama na nirvR^itimeti mano mune nigaDitasya yathA vanadantinaH || 27|| khalAH kAlekAle nishi nishitamohaikamihikA - gatAloke loke viShayashatachaurAH suchaturAH | pravR^itAH prodyuktA dishidishi vivekaikaharaNe raNe shaktAsteShAM ka iva viduShaH projjhyasubhaTAH || 28|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe prathamaparitApo nAma dvAdashaH sargaH || 12|| \medskip\hrule\medskip trayodashaH sargaH shrIrAma uvAcha | iyamasminsthitodArA sa.nsAre parikalpitA | shrIrmune parimohAya sApi nUnaM kadarthadA || 1|| ullAsabahulAnantakallolAnalamAkulAn | jaDAnpravahati sphArAnprAvR^iShIva tara~NgiNI || 2|| chintAduhitaro bahvyo bhUridurlalitaidhitAH | cha~nchalAH prabhavantyasyAstara~NgAH sarito yathA || 3|| eShA hi padamekatra na nibadhnAti durbhagA | dagdhevAniyatAchAramitashchetashcha dhAvati || 4|| janayantI paraM dAhaM parAmR^iShTA~NgikA satI | vinAshameva dhatte.antardIpalekheva kajjalam || 5|| guNAguNavichAreNa vinaiva kila pArshvagam | rAjaprakR^itivanmUDhA durArUDhA.avalambate || 6|| karmaNA tenatenaiShA vistAramanugachChati | doShAshIviShavegasya yatxIraM vistarAyate || 7|| tAvachChItamR^idusparshAH pare sve cha jane janAH | vAtyayeva himaM yAvachChriyA na paruShIkR^itAH || 8|| prAj~nAH shUrAH kR^itaj~nAshcha peshalA mR^idavashcha ye | pA.nsumuShTyeva maNayaH shriyA te malinIkR^itAH || 9|| na shrIH sukhAya bhagavanduHkhAyaiva hi vardhate | guptA vim=nAshanaM dhatte mR^itiM viShalatA yathA || 10|| shrImAnajananindyashcha shUrashchApyavikatthanaH | samadR^iShTiH prabhushchaiva durlabhAH puruShAstrayaH || 11|| eShA hi viShamA duHkhabhoginAM gahanA guhA | ghanamohagajendrANAM vindhyashailamahAtaTI || 12|| satkAryapadmarajanI duHkhakairavachandrikA | sudR^iShTidIpikAvAtyA kallolaughatara~NgiNI || 13|| sambhramAbhrAdipadavI viShAdaviShavardhinI | kedArikA vikalpAnAM khedAyabhayabhoginI || 14|| himaM vairAgyavallInAM vikArolUkayAminI | rAhuda.nShTrA vivekendoH saujanyAmbhojachandrikA || 15|| indrAyudhavadAlolanAnArAgamanoharA | lolA taDidivotpannadhva.nsinI cha jaDAshrayA || 16|| chApalAvajitAraNyanakulI nakulInajA | vipralambhanatAtparyajitogramR^igatR^iShNikA || 17|| laharIvaikarUpeNa padaM xaNamakurvatI | chalA dIpashikhevAtidurj~neyagatigocharA || 18|| si.nhIva vigrahavyagrakarIndrakulapothinI | khaDgadhAreva shishirA tIxNatIxNAshayAshrayA || 19|| nAnayApahR^itArthinyA durAdhiparilInayA | pashyAmyabhavyayA laxmyA ki~nchidduHkhAdR^ite sukham || 20|| dUreNotsAritA.alaxmyA punareva tamAdarAt | aho batAshliShyatIva nirlajja durjanA sadA || 21|| manoramA karShati chittavR^itti.n kadarthasAdhyA xaNabha~NgurA cha | vyAlAvalIgAtravivR^ittadehA shvabhrotthitA puShpalateva laxmIH || 22|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe laxmInirAkaraNaM nAma trayodashaH sargaH || 13|| \medskip\hrule\medskip chaturdashaH sargaH shrIrAma uvAcha | AyuH pallavakoNAgralambAmbukaNabha~Nguram | unmattamiva santyajya yAtyakANDe sharIrakam || 1|| viShayAshIviShAsa~NgaparijarjarachetasAm | aprauDhAtmavivekAnAmAyurAyAsakAraNam || 2|| ye tu vij~nAtavij~neyA vishrAntA vitate pade | bhAvAbhAvasamAshvAsamAyusteShAM sukhAyate || 3|| vayaM parimitAkArapariniShThitanishchayAH | sa.nsArabhrataDitpu~nje mune nAyuShi nirvR^itAH || 4|| yujyate veShTanaM vAyorAkAshasya cha khaNDanam | grathanaM cha tara~NgANAmAsthA nAyuShi yujyate || 5|| pelavaM sharadIvAbhramasneha iva dIpakaH | tara~Ngaka ivAlolaM gatamevopalaxyate || 6|| tara~NgaM pratibimbenduM taDitpu~njaM nabhombujam | grahItumAsthAM badhnAmi na tvAyuShi hatasthitau || 7|| avishrAntamanAH shUnyamAyurAtatamIhate | duHkhAyaiva vimUDhA.antargarbhamashvatarI yathA || 8|| sa.nsArasa.nsR^itAvasyAM pheno.asminsargasAgare | kAyavallyAmbhaso brahma~njIvitaM me na rochate || 9|| prApyaM samprApyate yena bhUyo yena na shochyate | parAyA nirvR^iteH sthAnaM yattajjIvitamuchyate || 10|| taravo.api hi jIvanti jIvanti mR^igapaxiNaH | sa jIvati mano yasya mananena na jIvati || 11|| jAtAsta eva jagati jantavaH sAdhujIvitAH | ye punarneha jAyante sheShA jaraThagardabhAH || 12|| bhAro.avivekinaH shAstraM bhAro j~nAnaM cha rAgiNaH | ashAntasya mano bhAro bhAro.anAtmavido vapuH || 13|| rUpamAyurmano buddhiraha~NkArastathehitam | bhAro bhAradharasyeva sarvaM duHkhAya durdhiyaH || 14|| avishrAntamanApurNamApadAM paramAspadam | nIDaM rogaviha~NgAnAmAyurAyAsanaM dR^iDham || 15|| pratyahaM khedamutsR^ijya shanairalamanAratam | Akhruneva jarachChvabhraM kAlena vinihanyate || 16|| sharIrabilavishrAntairviShadAhapradAyibhiH | rogairApIyate raudrairvyAlairiva vanAnilaH || 17|| prasnuvAnairavichChedaM tuchChairantaravAshibhiH | duHkhairAvR^ishchyate krUrairghuNairiva jaraddrumaH || 18|| nUnaM nigaraNAyAshu ghanagardhamanAratam | AkhrurmArjArakeNeva maraNenAvalokyate || 19|| gandhAdiguNagarbhiNyA shUnyayA.ashaktiveshyayA | annaM mahAshaneneva jarayA parijIryate || 20|| dinaiH katipayaireva parij~nAya gatAdaram | durjanaH sujaneneva yauvanenAvamuchyate || 21|| vinAshasuhR^idA nityaM jarAmaraNabandhunA | rUpaM khi~NgavareNeva kR^itAntenAbhilaShyate || 22|| sthiratayA sukhabhAsitayA tayA satatamujjhitamuttamaphalgu cha | jagati nAsti tathA guNavarjita.n maraNabhAjanamAyuridaM yathA || 23|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe jIvitagarhA nAma chaturdashaH sargaH || 14|| \medskip\hrule\medskip pa~nchadashaH sargaH shrIrAma uvAcha | mudhaivAbhyutthito mohAnmudhaiva parivardhate | mithyAmayena bhIto.asmi duraha~NkArashatruNA || 1|| aha~NkAravashAdeva doShakoshakadarthatAm | dadAti dInadInAnAM sa.nsAro vividhAkR^itiH || 2|| aha~NkAravashAdApadaha~NkArAddurAdhayaH | aha~NkAravashAdIhA tvaha~NkAro mamAmayaH || 3|| tamaha~NkAramAshritya paramaM chiravairiNam | na bhuje na pibAmyambhaH kimu bhogAnbhuje mune || 4|| sa.nsArarajanI dIrghA mAyA manasi mohinI | tato.aha~NkAradoSheNa kirAteneva vAgurA || 5|| yAni duHkhAni dIrghANi viShamANi mahAnti cha | aha~NkArAtprasUtAni tAnyagAtkhadirA iva || 6|| shamendusai.nhikeyAsyaM guNapadmahimAshanim | sAmyameghasharatkAlamaha~NkAraM tyajAmyaham || 7|| nAhaM rAmo na me vA~nChA bhAveShu na cha me manaH | shAnta AsitumichChAmi svAtmanIva jino yathA || 8|| aha~NkAravashAdyadyanmayA bhuktaM hutaM kR^itam | sarvaM tattadavastveva vastvaha~NkArariktatA || 9|| ahamityasti dedbrahmannahamApadi duHkhitaH | nAsti detsukhitastasmAdanaha~NkAritA varam || 10|| aha~NkAraparityajya mune shAntamanastayA | avatiShThe gatodvego bhogaugho bha~NgurAspadaH || 11|| brahmanyAvadaha~NkAravAridaH parijR^imbhate | tAvadvikAsamAyAti tR^iShNAkuTajama~njarI || 12|| aha~NkAraghane shAnte tR^iShNA navataDillatA | shAntadIpashikhAvR^ittyA kvApi yAtyatisatvaram || 13|| aha~NkAramahAvindhye manomattamahAgajaH | visphUrjati ghanAsphoTaiH stanitairiva vAridaH || 14|| iha dehamahAraNye ghanAha~NkArakesarI | yo.ayamullasati sphArastenedaM jagadAtatam || 15|| tR^iShNAtantulavaprotA bahujanmaparamparA | aha~NkArograkhi~Ngena kaNThe muktAvalI kR^itA || 16|| putramitrakalatrAditantramantravivarjitam | prasAritamaneneha mune.aha~NkAravairiNA || 17|| pramArjite.ahamityasminpade svayamapi drutam | pramArjitA bhavantyete sarva eva durAdhayaH || 18|| ahamityambude shAnte shanaishcha shamashAtinI | manogaganasa.nmohamihikA kvApi gachChati || 19|| niraha~NkAravR^itterme maurkhyAchChokena sIdataH | yatki~nchiduchitaM brahma.nstadAkhyAtumihArhasi || 20|| sarvApadAM nilayamadhruvamantarastha- munmuktamuttamaguNena na sa.nshrayAmi | yatnAda~NkR^itipadaM parito.atiduHkha.n sheSheNa mAM samanushAdhi mahAnubhAva || 21|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe aha~NkArajugupsA nAma pa~nchadashaH sargaH || 15|| \medskip\hrule\medskip ShoDashaH sargaH shrIrAma uvAcha | doShairjarjaratAM yAti satkAryAdAryasevanAt | vAtAntaHpichChalavavachchetashchalati cha~nchalam || 1|| itashchetashcha suvyagraM vyarthamevAbhidhAvati dUrAddUrataraM dInaM grAme kauleyako yathA || 2|| na prApnoti kvachitki~nchitapraptairapi mahAdhanaiH | nAntaH sampUrNatAmeti karaNDaka ivAmbubhiH || 3|| nityameva mune shUnyaM kadAshAvAgurAvR^itam | na mano nirvR^itiM yAti mR^igo yUthAdiva chyutaH || 4|| tara~NgataralAM vR^ittiM dadhadAlUnashIrNatAm | parityajya xaNAmapi hR^idaye yAti na sthitim || 5|| mano shchananavixubdhaM disho dasha vidhAvati | mandarAhananoddhUtaM xIrArNavapayo yathA || 6|| kallolakalitAvartaM mAyAmakaramAlitam | na niroddhuM samartho.asmi manomayamahArNavam || 7|| bhogadUrvA~NkurAkA~NxI shvabhrapAtamachintayan | manohariNako brahmandUraM viparidhAvati || 8|| na kadAchana me chetaH svAmAlUnavishirNatAm | tyajatyAkulayA vR^ittyA cha~nchalatvamivArNavaH || 9|| chetashcha~nchalayA vR^ittyA chintAnichayacha~nchuram | dhR^itiM badhnAti naikatra pa~njare kesarI yathA || 10|| mano moharathArUDhaM sharIrAtsamatAsukham | haratyapahatodvegaM ha.nsaH xIramivAmbhasaH || 11|| analpakalpanAtalpe vilInAshchittavR^ittayaH | munIndra na prabudhyante tena tapye.ahamAkulaH || 12|| kroDIkR^itadR^iDhagranthitR^iShNAsUtre sthitAtmanA | vihago jAlakeneva brahmanbaddho.asmi chetasA || 13|| santatAmarShadhUmena chintAjvAlAkulena cha | vahnineva tR^iNaM shuShkaM mune dagdho.asmi chetasA || 14|| krUreNa jaDatAM yAtastR^iShNAbhAryAnugAminA | shavaM kauleyakeneva brahmanbhukto.asmi chetasA || 15|| tara~NgataralAsphAlavR^ittinA jaDarUpiNA | taTavR^ixa ivaughena brahmannIto.asmi chetasA || 16|| avAntaranipAtAya shUnye vA bhramaNAya cha | tR^iNaM daNDanileneva dUre nIto.asmi chetasA || 17|| sa.nsArajaladherasmAnnityamuttaraNonmukhaH | setuneva payaHpUro rodhito.asmi kuchetasA || 18|| pAtAlAdgachChatAM pR^ithvIM pR^ithvyAH pAtAlagAminA | kUpakAShThaM kudAmneva veShTito.asmi kuchetasA || 9|| mithyaiva sphArarUpeNa vichArAdvisharAruNA | bAlo vetAlakeneva gR^ihIto.asmi kuchetasA || 20|| vahneruShNataraH shailAdapi kaShTatarakramaH | vajrAdapi dR^iDho brahmandurnigrahamanograhaH || 21|| chetaH patati kAryeShu vihagaH svAmiSheShviva | xaNena viratiM yAti bAlaH krIDanakAdiva || 22|| jaDaprakR^itirAlolo vitatAvartavR^ittimAn | mano.abdhirahitavyAlo dUraM nayati tAta mAm || 23|| apyabdhipAnAnmahataH sumerUnmUlanAdapi | api vahnyashanAtsAdho viShamashchchittanigrahaH || 24|| chittaM mAraNamarthAnAM tasminsati jagattrayam | tasminxINe jaganxINaM tachchikitsyaM prayatnataH || 25|| chitAdimAni sukhaduHkhashatAni nUna- mabhyAgatAnyagavarAdiva kAnanAni | tasminvivekavashastanutAM prayAte manye mune nipuNameva galanti tAni || 26|| sakalaguNajayAshA yatra baddhA mahadbhi- stamarimiha vijetuM chittamabhyutthito.aham | vigataratitayAntarnAbhinandAmi laxmI.n jaDamalinavilAsAM meghalekhAmivenduH || 27|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe vairAgyachittadaurAtmyaM nAma ShoDashaH sargaH || 16|| \medskip\hrule\medskip saptadashaH sargaH shrIrAma uvAcha | hArdAndhakArasharvaryA tR^iShNayeha durantyayA | sphuranti chetanAkAshe doShakaushikapa~NktayaH || 1|| antardAhapradAyinyA samUDharasamArdavaH | pa~Nka AdityadIptyeva shoShaM nIto.asmi chintayA || 2|| mama chittamahAraNye vyAmohatimirAkule | shUnye tANDavinI jAtA bhR^ishamAshApishAchikA || 3|| vachorachitanIhArA ka~nchanopavanojjvalA | nUnaM vikAsamAyAti chintAkaNakama~njarI || 4|| alamantarbhramAyaiva tR^iShNAtaralitAshayA | AyAtA viShamollAsamUrmirambunidhAviva || 5|| uddAmakallolaravA dehArdrau vahatIha me | tara~NgataralAkArA taratR^iShNAtara~NgiNI || 6|| vegaM sa.nroddhumudito vAtyayeva jarattR^iNam | nItaH kaluShayA kvApi tR^iShNayA chittachAtakaH || 7|| yAM yAmahamatIvAsthAM sa.nshrayAmi guNashriyAm | tAM tAM kR^intati me tR^iShNA tantrImiva kumUShikA || 8|| payasIva jaratparNaM vAyAviva jarattR^iNa.n. nabhasIva sharanmeghashchintAchakre bhramAmyaham || 9|| gantumAspadamAtmIyamasamarthadhiyo vayam | chintAjAle vimuhyAmo jAle shakunayo yathA || 10|| tR^iShNAbhidhAnayA tAta dagdho.asmi jvAlayA tathA | yathA dAhopashamanamAsha~Nke nAmR^itairapi || 11|| dUraM dUramito gatvA sametya cha punaH punaH | bhramatyAshu diganteShu tR^iShNonmatta tura~NgamI || 12|| jaDasa.nsargiNI tR^iShNA kR^itordhvAdhogamAgamA | xubdhA granthimatI nityamAraghaTTAgrarajjuvat || 13|| antargrathitayA dehe sarvadushChedayA.anayA | rajjvevAshu balIvardastR^iShNayA vAhyate janaH || 14|| putramitrakalatrAditR^iShNayA nityakR^iShTayA | khageShviva kirAtyedaM jAlaM lokeShu rachyate || 15|| bhIShayatyapi dhIraM mAmandhayatyapi sexaNam | khedayatyapi sAnandaM tR^iShNA kR^iShNeva sharvarI || 16|| kuTilA komalasparshA viShavaiShamyasha.nsinI | dashatyapi manAkspR^iShTA tR^iShNA kR^iShNeva bhoginI || 17|| bhindatI hR^idayaM pu.nsAM mAyAmayavidhAyinI | daurbhAgyadAyinI dInA tR^iShNA kR^iShNeva rAxasI || 18|| tandrItantrIgaNaiH koshaM dadhAnA pariveShTitam | nAnande rAjate brahma.nstR^iShNA jarjaravallakI || 19|| nityamevAtimalinA kaTukonmAdadAyinI | dIrghatantrI ghanasnehA tR^iShNAgahvaravallarI || 20|| anAnandakarI shUnyA niShphalA vyarthamunnatA | ama~NgalakarI krUrA tR^iShNA xINeva ma~njarI || 21|| anAvarjitachittApi sarvamevAnudhAvati | na chApnoti phalaM ki~nchittR^iShNA jIrNeva kAminI || 22|| sa.nsAravR^inde mahati nAnArasasamAkule | bhuvanAbhogara~NgeShu tR^iShNA jaraThanartakI || 23|| jarAkusumitArUDhA pAtotpAtaphalAvaliH | sa.nsAraja~Ngale dIrghe tR^iShNA viShalatA tatA || 24|| yanna shaknoti tatrApi dhatte tANDavitAM gatim | nR^ityatyAnandarahitaM tR^iShNA jIrNeva nartakI || 25|| bhR^ishaM sphurati nIhAre shAmyatyAloka Agate | durla~NghyeShu padaM dhatte chintA chapalabarhiNI || 26|| jaDakallolabahulA chiraM shUnyAntarAntarA | xaNamullAsamAyAti tR^iShNA prAvR^iTtara~NgiNI || 27|| naShTamutsR^ijya tiShThantaM tR^iShNA vR^ixamivAparam | puruShAtpuruShaM yAti tR^iShNA loleva paxiNI || 28|| padaM karotyala~Nghye.api tR^iptApi phalamIhate | chiraM tiShThati naikatra tR^iShNA chapalamarkaTI|| idaM kR^itvedamAyAti sarvamevAsama~njasam | anArataM cha yatate tR^iShNA cheShTeva chaivikI || 30|| xaNamAyAti pAtAlaM xaNaM yAti nabhasthalam | xaNaM bhramati dikku~nje tR^iShNA hR^itpadmaShaTpadI || 31|| sarvasa.nsAradoShANAM tR^iShNaikA dIrghaduHkhadA | antaHpurasthamapi yA yojayatyatisa~NkaTe || 32|| prayachChati paraM jADyaM paramAlokarodhinI | mohanIhAragahanA tR^iShNA jaladamAlikA || 33|| sarveShAM jantujAtAnAM sa.nsAravyavahAriNAm | pariprotamanomAlA tR^iShNA bandhanarajjuvat || 34|| vichitravarNA viguNA dIrghA malinasa.ansthitiH | shUnyA shUnyapadA tR^iShNA shakrakArmukadharmiNI || 35|| ashanirguNasasyAnAM phalitA sharadApadAm | himaM sa.nvitsarojAnAM tamasAM dIrghayAminI || 36|| sa.nsAranATakanaTI kAryAlayaviha~NgamI | mAnasAraNyahariNI smarasa~NgItavallakI || 37|| vyavahArAbdhilaharI mohamAta~NgashR^i~NkhalA | sarganyagrodhasulabhA duHkhakairavachandrikA || 38|| jarAmaraNaduHkhAnAmekA ratnasamudrikA | AdhivyAdhivilAsAnAM nityaM mattA vilAsinI || 39|| xaNamAlokavimalA sAndhakAralavA xaNam | vyomavIthyupamA tR^iShNA nIhAragahanA xaNam || 40|| gachChatyupashamaM tR^iShNA kAyavyAyAmashAntaye | tamI ghanatamaHkR^iShNA yathA raxonivR^ittaye || 41|| tAvanmuhyatyayaM mUko loko vilulitAshayaH | yAvadevAnusandhatte tR^iShNA viShaviShUchikA || 42|| loko.ayamakhilaM duHkhaM chintayojjhitayojjhati | tR^iShNAviShUchikAmantrachintAtyAgo hi kathyate || 43|| tR^iNapAShANakAShThAdisarvamAmiShasha~NkayA | AdadAnA sphuratyante tR^iShNA matsyI hrade yathA || 44|| rogArtira~NganAtR^iShNA gambhIramapi mAnavam | uttAnatAM nayantyAshu sUryA.nshava ivAmbujam || 45|| antaHshUnyA granthimatyo dIrghasvA~NkurakaNTakAH | muktAmaNipriyA nityaM tR^iShNA veNulatA iva || 46|| aho bata mahachchitraM tR^iShNAmapi mahAdhiyaH | dushChedAmapi kR^intanti vivekenAmalAsinA || 47|| nAsidhArA na vajrArchirna taptAyaHkaNArchiShaH | tathA tIxNA yathA brahma.nstR^iShNeyaM hR^idi sa.nsthitA || 48|| ujjvalA.asitatIxNAgrA snehadIrghadashA parA | prakAshA dAhaduHsparshA tR^iShNA dIpashikhA iva || 49|| api merusamaM prAj~namapi shUramapi sthiram | tR^iNIkaroti tR^iShnaikA nimeSheNa narottamam || 50|| sa.nstIrNagahanA bhImA ghanajAlarajomayI | sAndhakArogranIhArA tR^iShNA vindhyamahAtaTI || 51|| ekaika sarvabhuvanAntaralabdhalaxyA durlaxyatAmupagataiva vapuHsthitaiva | tR^iShNA sthitA jagati cha~nchalavIchimale xIrodakAmbutarale madhureva shaktiH || 52|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe tR^iShNAbha~Ngo nAma saptadashaH sargaH || 17|| \medskip\hrule\medskip aShTAdashaH sargaH shrIrAma uvAcha | ArdrAntratantrIgahano vikArI paripAtavAn | dehaH sphurati sa.nsAre so.api duHkhAya kevalam || 1|| aj~no.api tajj~nasadR^isho valitAtmachamatkR^itiH | yuktyA bhavyo.apyabhavyo.api na jaDo nApi chetanaH || 2|| jaDAjaDadR^ishormadhye dolAyitadurAshayaH | avivekI vimUDhAtmA mohameva prayachChati || 3|| stokenAnandamAyAti stokenAyAti kheditAm | nAsti dehasamaH shochyo nIcho guNabahiShkR^itaH || 4|| AgamApAyinA nityaM dantakesarashAlinA | vikAsasmitapuShpeNa pratixaNamala~NkR^itaH || 5|| bhujashAkho ghanaskandho dvijastambhashubhasthitiH | lochanAlibilAkrAntaH shiraHpIThabR^ihatphalaH || 6|| shravadantarasagrasto hastapAdasupallavaH | gulmavAnkAryasa~NghAto viha~NgamakR^itAspadaH || 7|| sachChAyo dehavR^ixo.ayaM jIvapAnthagaNAspadaH | kasyAtmIyaH kasya para AsthAnAsthe kilAtra ke || 8|| tAta santaraNArthena gR^ihItAyAM punaH punaH | nAvi dehalatAyAM cha kasya syAdAtmabhAvanA || 9|| dehanAmni vane shUnye bahugartasamAkule | tanUruhAsa~Nkhyatarau vishvAsaM ko.adhigachChati || 10|| mA.nsasnAyvasthivalite sharIrapaTahe.adR^iDhe | mArjAravadahaM tAta tiShThAmyatra gatadhvanau || 11|| sa.nsArAraNyasa.nrUDho vilasachchittamarkaTaH | chintAma~njaritAkAro dIrghaduHkhaghuNaxataH || 12|| tR^iShNAbhuja~NgamIgehaM kopakAkakR^itAlayaH | smitapuNyodgamaH shrImA~nChubhAshubhamahAphalaH || 13|| suskandhaughalatAjAlo hastastabakasundaraH | pavanaspanditAsheShasvA~NgAvayavapallavaH || 14|| sarvendriyakhagadhAraH sujAnustambha unnataH | sarasachChAyayA yuktaH kAmapAnthaniShevitaH || 15|| mUrdhasa~njanitA.a.adIrghashiroruhatR^iNAvaliH | aha~NkAragR^idhrakR^itakulAyaH suShirodaraH || 16|| vichChinnavAsanAjAlamUlatvAddurlavAkR^itiH | vyAyAmavirasaH kAyaplaxo.ayaM na sukhAya me || 17|| kalevaramaha~NkAragR^ihasthasya mahAgR^iham | luThatvabhyetu vA sthairyaM kimanena mune mama || 18|| pa~NktibaddhendriyapashuM valattR^iShNAgR^ihA~Nganam | rAgara~njitasarvA~NgaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 19|| pR^iShThAsthikAShThasa~NghaTTaparisa~NkaTakoTaram | AntrarajjubhirAbaddhaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 20|| prasR^itasnAyutantrIkaM raktAmbukR^itakardamam | jarAma~NkoladhavalaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 21|| chittabhR^ityakR^itAnantacheShTAvaShTabdhasa.nsthiti | mithAmohamahAsthUNaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 22|| duHkhArbhakakR^itAkrandaM sukhashayyAmanoramam | durIhAdagdhadAsIkaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 23|| malADhyaviShayavyUhabhANDopaskarasa~NkaTam | aj~nAnaxAravalitaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 24|| gulphagugguluvishrAntajAnUrdhvastambhamastakam | dIrghadordArusudR^iDhaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 25|| prakaTAxagavAxAntaH krIDatpraj~nAgR^ihA~Nganam | chintAduhitR^ikaM brahmanneShTaM dehagR^ihaM mama || 26|| mUrdhajAchChAdanachChannakarNashrIchandrashAlikam | AdIrghA~NgulinirvyUhaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 27|| sarvA~NgakuDyasa~NghAtaghanaromayavA~Nkuram | sa.nshUnyapeTavivaraM neShThaM dehagR^ihaM mama || 28|| nakhorNanAbhinilayaM saramAraNitAntaram | bhA~NkArakAripavanaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 29|| praveshanirgamavyagravAtavegamanAratam | vitatAxagavAxaM tanneShThaM dehagR^ihaM mama || 30|| jihvAmarkaTikAkrAntavadanadvArabhIShaNam | dR^iShTadantAsthishakalaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 31|| tvaksudhAlepamasR^iNaM yantrasa~nchAracha~nchalam | manaH sadAravunotkhAtaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 32|| smitadIpaprabhodbhAsi xaNamAnandasundaram | xaNaM vyAptaM tamaHpUrairneShThaM dehagR^ihaM mama || 33|| samastarogAyatanaM valIpalitapattanam | sarvAdhisAragahanaM neShThaM dehagR^ihaM mama || 34|| axarxaxobhaviShamA shUnyA niHsArakoTarA | tamogahanadikku~njA neShTA dehATavI mama || 35|| dehAlayaM dhArayituM na shaknomi munIshvaraH | pa~NkamagnaM samuddhartuM gajamalpabalo yathA || 36|| kiM shriyA kiM cha rAjyena kiM kAyena kimIhitaiH | dinaiH kapitayaireva kAlaH sarva nikR^intati || 37|| raktamA.nsamayasyAsya sabAhyAbhyantaraM mune | nAshaikadharmiNo brUhi kaiva kAyasya ramyatA || 38|| maraNAvasare kAyA jIvaM nAnusaranti ye | teShu tAta kR^itaghneShu kaivAsthA vada dhImatAm || 39|| mattebhakarNAgrachalaH kAyo lambAmbubha~NguraH | na santyajati mAM yAvattAvadenaM tyajAmyaham || 40|| pavanaspandataralaM pelavaH kAyapallavaH | jarjarastanuvR^ittashcha neShTo me kaTunIrasaH || 41|| bhuktvA pItvA chiraM kAlaM bAlapallavapelavAm | tanutAmetya yatnena vinAshamanudhAvati || 42|| tAnyeva sukhaduHkhAni bhAvAbhAvamayAnyasau | bhUyo.apyanubhavankAyaH prAkR^ito hi na lajjate || 43|| suchiraM prabhutAM kR^itvA sa.nsevya vibhavashriyam | nochChrAyameti na sthairyaM kAyaH kimiti pAlyate || 44|| jarAkAle jarAmeti mR^ityukAle tathA mR^itim | sama evAvisheShaj~naH kAyo bhogidaridrayoH || 45|| sa.nsArambhodhijaThare tR^iShNAkuharakAntare | suptastiShThati mukteho mUko.ayaM kAyakachChapaH || 46|| dahanaikArthayogyAni kAyakAShThAni bhUrishaH | sa.nsArAbdhAvihohyante ka~nchitteShu naraM viduH || 47|| dIrghadaurAtmyavalayA nipAtaphalapAtayA | na dehalatayA kAryaM ki~nchidasti vivekinaH || 48|| majjankardamakosheShu jhaTityeva jarAM gataH | na j~nAyateyAtyachirAtkaH kathaM dehadarduraH || 49|| niHsArasakalArambhAH kAyAshchapalavAyavaH | rajomArgeNa gachChanto dR^ishyante neha kenachit || 50|| vAyordIpasya manaso gachChato j~nAyate gatiH | AgachChatashcha bhagava~nCharIrasya kadAchana || 51|| baddhAsthA ye sharIreShu baddhAsthA ye jagatsthitau | tAnmohamadironmattAndhigdhigastu punaH punaH || 52|| nAhaM dehasya no deho mama nAyamahaM tathA | iti vishrAntachittA ye te mune puruShottamAH || 53|| mAnAvamAnabahulA bahulAbhamanoramAH | sharIramAtrabaddhAsthaM gnanti doShadR^isho naram || 54|| sharIrashvabhrashAyinyA pishAchyA pashalA~NgayA | aha~NkArachamatkR^ityA Chalena ChalitA vayam || 55|| praj~nA varAkI sarvaiva kAyabaddhAsthayAnayA | mithyAdyAnakurAxasyA ChalitA kaShTamekikA || 56|| na ki~nchidapi dR^ishye.asminsatyaM tena hatAtmanA | chitraM dagdhasharIreNa janatA vipralabhyate || 57|| dinaiH katipayaireva nirjharAmbukaNo yathA | patatyayamayatnena jaraThaH kAyapallavaH || 58|| kAyo.ayamachirApAyo budbudo.ambunidhAviva | vyarthaM kAryaparAvarte parisphurati niShphalaH || 59|| mithAj~nAnavikAre.asminsvapnasambhramapattane | kAye sphuTatarApAye xaNamAsthA na me dvija || 60|| taDitShu sharadabhreShu gandharvanagareShu cha sthairyaM yena vinirNItaM sa vishvasitu vigrahe || 61|| satatabha~NgurakAryaparamparA vijayijAtajayaM haThavR^ittiShu | prabaladoShamidaM tu kalevaram tR^iNamivAhamapohya sukhaM sthitaH || 62|| ityArShe shrImadvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmIkIye vairAgyaprakaraNe kAyajugupsA nAmAShTAdashaH sargaH || 18|| ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}