% Text title : yogayAjnyavalkya % File name : yogayAjnyavalkya.itx % Category : yoga % Location : doc\_yoga % Author : Traditional % Transliterated by : DPD, Sunder Hattangadi, Shankara, Sowmya Ramkumara % Proofread by : DPD, Radim Navyan radimnavyan at gmail % Latest update : December 24, 2014, March 6, 2022 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Shri Yoga Yajnyavalkya ..}## \itxtitle{.. shrIyogayAj~navalkya ..}##\endtitles ## || atha prathamo.adhyAyaH || yAj~navalkyaM munishreShThaM sarvaj~naM j~nAnanirmalam | sarvashAstrArthatattvaj~naM sadA dhyAnaparAyaNam || 1|| vedavedA~Ngatattvaj~naM yogeShu pariniShThitam | jitendriyaM jitakrodhaM jitAhAraM jitAmayam || 2|| tapasvinaM jitAmitraM brahmaNyaM brAhmaNapriyam | tapovanagataM saumyaM sandhyopAsanatatparam || 3|| brahmavidbhirmahAbhAgairbrAhmaNaishcha samAvR^itam | sarvabhUtasamaM shAntaM satyasandhaM gataklamam || 4|| guNaj~naM sarvabhUteShu parArthaikaprayojanam | bruvantaM paramAtmAnamR^iShINAmugratejasAm || 5|| tamevaM guNasampannaM nArINAmuttamA vadhUH | maitreyI cha mahAbhAgA gArgI cha brahmavidvarA || 6|| sabhAmadhyagatA cheyamR^iShINAmugratejasAm | praNamya daNDavadbhUmau gArgyetadvAkyamabravIt || 7|| ##var ## gargI tad gArgyuvAcha \- bhagavansarvashAstraj~na sarvabhUtahite rata | yogatattvaM mama brUhi sA~NgopA~NgaM vidhAnataH || 8|| evaM pR^iShTaH sa bhagavAnsabhAmadhye striyA tayA | R^iShInAlokya netrAbhyAM vAkyametadabhAShata || 9|| yAj~navalkya uvAcha \- uttiShThottiShTha bhadraM te gArgi brahmavidAM vare | vakShyAmi yogasarvasvaM brahmaNA kIrtitaM purA || 10|| samAhitamanA gArgi shRRINu tvaM gadato mama | ityuktvA brahmavichChreShTho yAj~navalkyastaponidhiH || 11|| nArAyaNaM jagannAthaM sarvabhUtahR^idi sthitam | vAsudevaM jagadyoniM yogidhyeyaM nira~njanam || 12|| AnandamamR^itaM nityaM paramAtmAnamIshvaram | dhyAyanhR^idi hR^iShIkeshaM manasA susamAhitaH || 13|| netrAbhyAM tAM samAlokya kR^ipayA vAkyamabravIt | ehyehi gArgi sarvaj~ne sarvashAstravishArade || 14|| yogaM vakShyAmi vidhivaddhAtroktaM parameShThinA | munayaH shrUyatAmatra gArgyA saha samAhitAH || 15|| padmAsane samAsInaM chaturAnanamavyayam | charAcharANAM sraShTAraM brahmANaM parameShThinam || 16|| kadAchittatra gatvAhaM stutvA stotraiH praNamya cha | pR^iShTavAnimamevArthaM yanmAM tvaM paripR^ichChasi || 17|| devadeva jagannAtha chaturmukha pitAmaha | yenAhaM yAmi nirvANaM karmaNA mokShamavyayam || 18|| j~nAnaM cha paramaM guhyaM yathAvadbrUhi me prabho | mayaivamukto druhiNaH svayambhUrlokanAyakaH || 19|| mAmAlokya prasannAtmA j~nAnakarmANyabhAShata | j~nAnasya dvividhau j~neyau panthAnau vedachoditau || 20|| anuShThitau tau vidvadbhiH pravartakanivartakau | varNAshramoktaM yatkarma kAmasa~NkalpapUrvakam || 21|| pravartakaM bhavedetatpunarAvR^ittihetukam | kartavyamiti vidhyuktaM karma kAmavivarjitam || 22|| yena yatkriyate samyak j~nAnayuktaM nivartakam | nivartakaM hi puruShaM nivartayati janmanaH || 23|| pravartakaM hi sarvatra punarAvR^ittihetukam | varNAshramoktaM karmaiva vidhyuktaM kAmavarjitam || 24|| vidhivatkurvatastasya muktirgArgi kare sthitA | varNAshramoktaM karmaiva vidhivatkAmapUrvakam || 25|| yena yatkriyate tasya garbhavAsaH kare sthitaH | saMsArabhIrubhistasmAtvidhyuktaM kAmavarjitam || 26|| vidhivat karma kartavyaM j~nAnena saha sarvadA | jAtAshcha triShu lokeShu Anulomyena mAnavAH || 27|| te devAnAmR^iShINAM cha pitRRINAmR^iNinastathA | R^iShibhyo brahmacharyeNa pitR^ibhyashcha sutaistathA || 28|| kuryAdyaj~nena devebhyaH svAshramaM dharmamAcharan | chatvAro brAhmaNasyoktA AshramAH shrutichoditAH || 29|| kShatriyasya trayaH proktA dvAvekau vaishyashUdrayoH | adhItya vedaM vedArthaM sA~NgopA~NgaM vidhAnataH || 30|| snAyAdvidhyuktamArgeNa brahmacharyavrataM charan | saMskR^itAyAM savarNAyAM putramutpAdayettataH || 31|| yajedagnau tu vidhivatbhAryayA saha vA vinA | kAntAre vijane deshe phalamUlodakAnvite || 32|| tapashcharanvasennityaM sAgnihotraH samAhitaH | AtmanyagnInsamAropya sannyasedvidhinA tataH || 33|| saMnyAsAshramasaMyukto nityaM karma samAcharan | yAvatkShetrI bhavettAvat yajedAtmAnamAtmani || 34|| kShatriyashcha charedevamAsaMnyAsAshramAtsadA | vAnaprasthAshramAdevaM charedvaishyaH samAhitaH || 35|| shUdraH shushrUShayA nityaM gR^ihasthAshramaM Acharet | shUdrasya brahmacharyaM cha munibhiH kaishchidiShyate || 36|| AnulomyaprasUtAnAM trayANAmAshramAstrayaH | shUdravachChUdrajAtAnaM AchAraH kIrtito budhaiH || 37|| chaturNAmAshramasthAnAmahanyahani nityashaH | vidhyuktaM karma kartavyaM kAmasa~Nkalpavarjitam || 38|| tasmAttvamapi yogIndra svAshramaM dharmAcharan | shraddhayA vidhivatsamyak j~nAnakarma samAchara || 39|| iti me karmasarvasvaM yogarUpaM cha tattvataH | upadishya tato brahmA yoganiShTho.abhavatsvayam || 40|| shrutvaitadyAj~navalkyoktaM vAkyaM gArgI mudAnvitA | punaH prAha munishreShThamR^iShImadhye varAnanA || 41|| gArgyuvAcha \- j~nAnena saha yogIndra vidhyuktaM karma kurvataH | tvayoktaM muktirastIti tayorj~nAnaM vada prabho || 42|| bhAryayA tvevamuktastu yAj~navalkyastaponidhiH | tAM samAlokya kR^ipayA j~nAnarUpamabhAShata || 43|| yAj~navalkya uvAcha \- j~nAnaM yogAtmakaM viddhi yogashchAShTA~NgasaMyutaH | saMyogo yoga ityukto jIvAtmaparamatmanoH || 44|| vakShyAmya~NgAni te samyagyathA pUrvaM mayA shrutam | samAhitamanA gArgI R^iShibhiH saha saMshR^iNu || 45|| yamashcha niyamashchaiva AsanaM cha tathaiva cha | prANAyAmastathA gArgi pratyahArashcha dhAraNA || 46|| dhyAnaM samAdhiretAni yogA~NgAni varAnane | yamashcha niyamashchaiva dashadhA samprakIrtitaH || 47|| AsanAnyuttamAnyaShTau trayaM teShUttamottamam | praNAyAmastridhA proktaH pratyAhArashcha pa~nchadhA || 48|| dhAraNA pa~nchadhA proktA dhyAnaM ShoDhA prakIrtitam | trayaM teShUttamaM proktaM samAdhistvekarUpakaH || 49|| bahudhA kechidichChanti vistareNa pRRIthak shR^iNu | ahiMsA satyamasteyaM brahmacharyaM dayArjavam || 50|| kShamAdhR^itirmitAhAraH shauchaM tvete yamA dasha | karmaNA manasA vAchA sarvabhUteShu sarvadA || 51|| akleshajananaM proktamahiMsAsAtvena yogibhiH | vidhyuktaM chedahiMsA syAtkleshajanmaiva jantuShu || 52|| vedenokte.api hiMsAsyAdabhichArAdi karma yat | satyaM bhUtahitaM proktaM niyatArthAbhibhAShaNam || 53|| karmaNA manasA vAchA paradravyeShu niHspR^ihA | asteyamiti sA proktA R^iShibhistattvadarshibhiH || 54|| karmaNA manasA vAchA sarvAvasthAsu sarvadA | sarvatra maithunatyago brahmacharyaM prachakShate || 55|| brahmacharyAshramasthAnAM yatInAM naiShThikasya cha | brahmacharyaM tu tatproktaM tathaivA raNyavAsinAm || 56|| R^itAvR^itau svadAreShu sa~NgatiryA vidhAnataH | brahmacharyaM tu tatproktaM gR^ihasthAshramavAsinam || 57|| rAj~nashchaiva gRRIhasthasya brahmacharyaM prakIrtitam | vishAM vR^ittavatAM chaiva kechidichChanti paNDitAH || 58|| shushrUShaiva tu shUdrasya brahmacharyaM prakIrtitam | shushrUShA vA gurornityaM brahmacharyamudAhR^itam || 59|| guravaH pa~ncha sarveShAM chaturNAM shrutichoditAH | mAtA pitA tathAchAryo mAtulaH shvashurastathA || 60|| eShu mukhyAstryaH proktA AchAryaH pitarau tathA | eShu mukhyatamastveka AchAryaH paramArthavit || 61|| tamevaM brahmavichChreShThaM nityakarmaparAyaNam | shushrUShayArchayennityaM tuShTo.abhUdyena vA guruH || 62|| dayA cha sarvabhUteShu sarvatrAnugrahaH smR^itaH | vihiteShu tadanyeShu manovAkkAyakarmaNAm || 63|| pravR^itau vA nivR^itau vA ekarUpatvamArjavam | priyApriyeShu sarveShu samatvaM yachCharIriNAm || 64|| kShamA saiveti vidvadbhirgaditA vedavAdibhiH | arthahAnau cha bandhUnAM viyogeShvapi sampadAm || 65|| tayoH prApto cha sarvatra chittasya sthApanaM dhR^itiH | aShTau grAsA munerbhakShyAH ShoDashAraNyavAsinam || 66|| dvAtriMshachcha gR^ihasthAnAM yatheShTaM brahmachAriNAm | eShAmayaM mitAhAro hyanyeShAmalpabhojanam || 67|| shauchaM tu dvividhaM proktaM bAhyamAbhyantaraM tathA | mR^ijjalAbhyAM smR^itaM bAhyaM manaHshuddhistathAntaram || 68|| manaHshuddhishcha vij~neyA dharmeNAdhyAtmavidhyayA | AtmavidyA cha dharmashcha pitrAchAryeNa vAnaghe || 69|| tasmAtsarveShu kAleShu sarvairniHshreyasArthibhiH | guravaH shrutasampannA mAnyA vA~NgmanasAdibhiH || 70|| || iti shrIyogayAj~navalkye prathamo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha dvitIyo.adhyAyaH || yAj~navalkya uvAcha \- tapaH santoSha AstikyaM dAnamIshvarapUjanam | siddhAntashravaNaM chaiva hrIrmatishcha japo vratam || 1|| ete tu niyamAH proktAstAMshcha sarvAnpR^ithak shR^iNu | vidhinoktena mArgeNa kR^ichChrachAndrAyaNAdibhiH || 2|| sharIrashoShaNaM prAhustApasAstapa uttamam | yadR^ichChA lAbhato nityamalaM puMso bhavediti || 3|| ##??## yA dhIstAmR^iShayaH prAhuH santoShaM sukhalakShaNam | dharmAdharmeShu vishvAso yastadAstikyamuchyate || 4|| nyAyArjitaM dhanaM chAnnamanyadvA yatpradIyate | arthibhyaH shraddhayA yuktaM dAnametadudAhR^itam || 5|| yatprasannatvabhAvena viShNuM vA.apyanyameva vA | yathAshaktyarchanaM bhaktyA hyetadIshvarapUjanam || 6|| rAgAdyapetaM hR^idayaM vAgaduShTAnR^itAdinA | hiMsAdirahitaH kAya etadIshvarapUjanam || 7|| siddhAntashravaNaM proktaM vedAntashravaNaM budhaiH | dvijavatkShatriyasyoktaM siddhAntashravaNaM budhaiH || 8|| vishAM cha kechidichChanti shIlavR^ittavatAM satAm | shUdrANAM cha striyaishchaiva svadharmasthatapasvinAm || 9|| siddhAntashravaNaM proktaM purANashravaNaM budhaiH | vedalaukikamArgeShu kutsitaM karma yadbhavet || 10|| tasminbhavati yA lajjA hrIstu saiveti kIrtitA | vihiteShu cha sarveShu shraddhA yA sA matirbhavet || 11|| guruNA chopadiShTo.api vedabAhyavivarjitaH | vidhinoktena mArgeNa mantrAbhyAso japaH smR^itaH || 12|| adhItya vedaM sUtraM vA purANaM setihAsikam | eteShvabhyasanaM yachcha tadabhyAso japaH smR^itaH || 13|| japashcha dvividhaH prokto vAchiko mAnasastathA | vAchika upAMshuruchchaishcha dvividhaH parikIrtitaH || 14|| mAnaso mananadhyAnabhedAd dvaividhyamAsthitaH | uchchairjapAdupAMshushcha sahasraguNa uchyate || 15|| mAnasastu tathopAMshoH sahasraguNa uchyate | mAnasAchcha tathA dhyAnaM sahasraguNamuchyate || 16|| uchchairjapastu sarveShAM yathoktaphalado bhavet | nIchaiH shruto na chetso.api shrutashchenniShphalo bhavet || 17|| R^iShiM Chando.adhidaivaM dhyAyanmantraM cha sarvadA | yastu mantrajapo gArgi sa eva hi phalapradaH || 18|| prasannaguruNA pUrvamupadiShTaM tvanuj~nayA | dharmArthamAtmasiddhyarthamupAyagrahaNaM vratam || 19|| || iti shrIyogayAj~navalkye dvitIyo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha tR^itIyo.adhyAyaH || yAj~navalkya uvAcha \- AsanAnyadhunA vakShye shR^iNu gArgi tapodhane | svastikaM gomukhaM padmaM vIraM siMhAsanaM tathA || 1|| bhadraM muktAsanaM chaiva mayUrAsanameva cha | tathaiteShAM varArohe pR^ithagvakShyAmi lakShaNam || 2|| jAnorvorantare samyakkR^itvA pAdatale ubhe | R^ijukAyaH sukhAsInaH svastikaM tatprachakShate || 3|| sIvanyAstvAtmanaH pArshve gulphau nikShipya pAdayoH | savye dakShiNagulphaM tu dakShiNe dakShiNetaram || 4|| etachcha svastikaM proktaM sarvapApapraNAshanam | savye dakShiNagulphaM tu pR^iShThapArshve niveshayet || 5|| dakShiNe.api tathA savyaM gomukhaM gomukhaM yathA | a~NguShThau cha nibadhnIyAddhastAbhyAM vyutkrameNa tu || 6|| Urvorupari viprendre kR^itvA pAdatale ubhe | padmAsanaM bhavedetatsarveShAmapi pUjitam || 7|| ekaM pAdamathaikasminvinyasyoruNi saMsthitam | itarasmiMstathA choruM vIrAsanamudAhR^itam || 8|| gulphau cha vR^iShaNasyAdhaH sIvanyAH pArshvayoH kShipet | dakShiNaM savyagulphena dakShiNena tathetaram || 9|| hastau cha jAnvoH saMsthApya svA~NgulIshcha prasArya cha | vyAttavaktro nirIkSheta nAsAgraM susamAhitaH || 10|| siMhAsanaM bhavedetatpUjitaM yogibhiH sadA | gulphau cha vR^iShaNasyAdhaH sIvanyAH pArshvayoH kShipet || 11|| pArshvapAdau cha pANibhyAM dR^iDhaM baddhvA sunishchalam | bhadrAsanaM bhavedetatsarvavyAdhiviShApaham || 12|| sampIDya sIvanIM sUkShmAM gulphenaiva tu savyataH | savyaM dakShiNagulphena muktAsanamitIritam || 13|| meDhrAdupari nikShipya savyaM gulphaM tathopari | gulphAntaraM cha nikShipya muktAsanamidaM tu vA || 14|| avaShTabhya dharAM samyak talAbhyAM tu karadvayoH | hastayoH kUrparau chApi sthApayannAbhipArshvayoH || 15|| samunnatashiraHpAdo daNDavadvyomnisaMsthitaH | mayUrAsanametattu sarvapApapraNAshanam || 16|| sarve chAbhyantarA rogA vinashyanti viShANi cha | yamaishcha niyamaishchaiva Asanaishcha susaMyutA || 17|| nADIshuddhiM cha kR^itvA tu prANAyAmaM tataH kuru || 18|| || iti shrIyogayAj~navalkye tR^itIyo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha chaturtho.adhyAyaH || shrutvaitadbhAShitaM vAkyaM yAj~navalkyasya dhImataH | punaH prAha mahAbhAgA sabhAmadhye tapasvinI || 1|| gArgyuvAcha \- bhagavanbrUhi me svAminnADIshuddhiM vidhAnataH | kenopAyena shuddhAH syurnADayaH sarvadehinAm || 2|| utpattiM chApi nADInAM chAraNaM cha yathAvidhi | kandaM cha kIdR^ishaM proktaM kati tiShThanti vAyavaH || 3|| sthAnAni chaiva vAyUnAM karmANi cha pR^ithakpR^ithak | vij~nAtavyAni yAnyasmindehe dehabhR^itAM vara || 4|| vaktumarhasi tatsarvaM tvatto vettA na vidyate | ityukto bhAryayA tatra samyak tadgatamAnasaH || 5|| gArgIM tAM susamAlokya tatsarvaM samabhAShata | yAj~navalkya uvAcha \- sharIraM tAvadevaM hi ShaNNavatya~NgulAtmakam || 6|| vidhyetatsarvajantUnAM svA~NgulIbhiriti priye | sharIrAdadhikaH prANo dvAdashA~NgulamAnataH || 7|| chaturdashA~NgulaM kechidvadanti munisattamAH | dvAdashA~Ngula eveti vadanti j~nAnino narAH || 8|| AtmasthamanilaM vidvAnAtmasthenaiva vahninA | yogAbhyAsena yaH kuryAtsamaM vA nyUnameva vA || 9|| sa eva brahmavichChreShThaH sa sampUjyo narottamaH | Atmasthavahninaiva tvaM yogajena dvijottame || 10|| AtmasthaM mAtarishvAnaM yogAbhyAsena nirjaya | dehamadhye shikhisthAnaM taptajAmbUnadaprabham || 11|| trikoNaM manujAnAM cha chaturasraM chatuShpadAm | maNDalaM tatpata~NgAnAM satyametadbravImi te || 12|| tanmadhye tu shikhA tanvI sadA tiShThati pAvakI | dehamadhyaM cha kutreti shrotumichChasi chechChR^iNu || 13|| gudAttu dvya~NgulAdUrdhvamadho meDhrAchcha dvya~NgulAt | dehamadhyaM tayormadhyaM manuShyANAmitIritam || 14|| chatuShpadAM tu hR^inmadhyaM tirashchAM tundamadhyamam | dvijAnAM tu varArohe tundamadhyamitIritam || 15|| kandasthAnaM manuShyANAM dehamadhyAnnavA~Ngulam chatura~NgulamutsedhamAyAmashcha tathAvidhaH || 16|| aNDAkR^itivadAkAraM bhUShitaM tattvagAdibhiH | chatuShpadAM tirashchAM cha dvijAnAM tundamadhyame || 17|| tanmadhyaM nAbhirityuktaM nAbhau chakrasamudbhavaH | dvAdashArayutaM tachcha tena dehaH pratiShThitaH || 18|| chakre.asminbhramate jIvaH pApapuNyaprachoditaH | tantupa~njaramadhyasthA yathA bhramati lUtikA || 19|| jIvasya mUlachakre.asminnadhaH prANashcharatyasau | prANArUDho bhavejjIvaH sarvabhUteShu sarvadA || 20|| tasyordhvaM kuNDalIsthAnaM nAbhestiryagathordhvataH | aShTaprakR^itirUpA sA aShTadhA kuNDalIkR^itA || 21|| yathAvadvAyusa~nchAraM jalAnnAdIni nityashaH | paritaH kandapArshveShu niruddhyaiva sadA sthitA || 22|| mukhenaiva samAveShTya brahmarandhramukhaM tathA | yogakAle tvapAnena prabodhaM yAti sAgninA || 23|| sphurantI hR^idayAkAshe nAgarUpA mahojjvalA | vAyurvAyusakhenaiva tato yAti suShumNayA || 24|| kandamadhye sthitA nADI suShumNeti prakIrtitA | tiShThanti paritaH sarvAshchakre.asminnADIsa~nj~nakAH || 25|| nADInAmapi sarvAsAM mukhyAstvetAshchaturdasha | iDA cha pi~NgalA chaiva suShumNA cha sarasvatI || 26|| vAruNI chaiva pUShA cha hastijihvA yashasvinI | vishvodarA kuhUshchaiva sha~NkhinI cha payasvinI || 27|| alambuShA cha gAndhArI mukhyAshchaitAshchaturdasha | AsAM mukhyatamAstistrastisR^iShvekottamottamA || 28|| muktimArgeti sA proktA vishvadhAriNI | kandasya madhyame gArgi suShumNA supratiShThitA || 29|| pR^iShThamadhye sthitA nADI sA hi mUrdhni vyavasthitA|| muktimArgaM suShumNA sA brahmarandhreti kIrtitA || 30|| avyaktA saiva vij~neyA sUkShmA vaiShNavI smR^itA | iDA cha pi~NgalA chaiva tasyAH savye cha dakShiNe || 31|| iDA tasyAH sthitA savye dakShiNe pi~NgalA sthitA | iDAyAM pi~NgalAyAM cha charatashchandrabhAskarau || 32|| iDAyAM chandramA j~neyaH pi~NgalAyAM raviH smR^itaH | chandrastAmasa ityuktaH sUryo rAjasa uchyate || 33|| viShabhAgo raverbhAgaH somabhAgo.amR^itaM smR^itam | tAveva dhattaH sakalaM kAlaM rAtridivAtmakam || 34|| bhoktrI suShumNA kAlasya guhyametadudAhR^itam | sarasvatI kuhUshchaiva suShumNApArshvayoH sthite || 35|| gAndhArI hastijihvA cha iDAyAH pR^iShThapArshvayoH | kuhoshcha hastijihvAyA madhye vishvodarA sthitA || 36|| yashasvinyAH kuhormadhye vAruNI cha pratiShThitA | pUShAyAshcha sarasvatyAH sthitA madhye payasvinI || 37|| gAndhAryAshcha sarasvatyAHsthitA madhye cha sha~NkhinI | alambuShA cha viprendre kandamadhyAdadhaH sthitA || 38|| pUrvabhAge suShumNAyA AmeDhrAnte kuhUH sthitA | adhashchordhvaM cha kuNDalyA vAruNI sarvagAminI || 39|| yashasvinI cha yAmyasthA pAdA~NkhaShThAntamiShyate | pi~NgalA chordhvagA yAmye nAsAntaM viddhi me priye || 40|| yAmye pUShA cha netrAntaM pi~NgalAyAstu pR^iShThataH | payasvinI tathA gArgi yAmyakarNAntamiShyate || 41|| sarasvatI tathA chordhvamAjihvAyAH pratiShThitA | AsavyakarNAdviprendre sha~NkhinI chordhvagA matA || 42|| gAndhArI savyanetrAntamiDAyAH pR^iShThataH sthitA | iDA cha savyanAsAntaM savyabhAge vyavasthitA || 43|| hastijihvA tathA savyapAdA~NguShThAntamiShyate | viShvodarA tu yA nADI tundamadhye vyavasthitA || 44|| alambuShA mahAbhAge pAyumUlAdadhogatA | etAstvanyAH samutpannAH shirAshchAnyAshcha tAsvapi || 45|| yathAshvatthadale tadvadabjapatreShu vA shirAH | nADIShvetAsu sarvAsu vij~nAtavyAstapodhane || 46|| prANo.apAnaH samAnashcha udAno vyAna eva cha | nAgaH krUrmo.atha kR^ikaro devadatto dhana~njayaH || 47|| ete nADIShu sarvAsu charanti dasha vAyavaH | eteShu vAyavaH pa~ncha mukhyAH prANAdayaH smR^itAH || 48|| teShu mukhyatamAvetau prANApAnau narottame | prANa evaitayormukhyaH sarvaprANabhR^itAM sadA || 49|| AsyanAsikayormadhye hR^inmadhye nAbhimadhyame | prANAlaya iti prAhuH pAdA~NguShTe.api kechana || 50|| adhashchordhvaM cha kuNDalyAH parItaH prANasa~nj~nakaH | tiShThanneteShu sarveShu prakAshayati dIpavat || 51|| apAnanilayaM kechid gudameDhrorujAnuShu | udare vR^iShaNe kaTyAM ja~Nghe nAbhau vadanti hi || 52|| gudAgnyAgArayostiShThanmadhye.apAnaH prabha~njanaH | adhashchordhvaM cha kuNDalyAH prakAshayati dIpavat || 53|| vyAnaH shrotrAkShimadhye cha kR^ikaTyAM gulphayorapi | ghrANe gale sphijordeshe tiShThatyatra na saMshayaH || 54|| udAnaH sarvasandhisthaH pAdayorhastayorapi | samAnaH sarvagAtreShu sarvaM vyApya vyavasthitaH || 55|| bhuktaM sarvarasaM gAtre vyApayanvahninA saha | dvisaptatisahasreShu nADImArgeShu sa~ncharet || 56|| samAnavAyurevaikaH sAgnirvyApya vyavasthitaH | agnibhiH saha sarvatra sA~NgopA~Ngakalevare || 57|| nAgAdivAyavaH pa~ncha tvagasthyAdiShu saMsthitAH | tundasthe jalamannaM cha rasAni cha samIkR^itam || 58|| tundamadhyagataH prANastAni kuryAtpR^ithakpR^ithak | punaragnau jalaM sthApya tvannAdIni jalopari || 59|| svayaM hyapAnaM samprApya tenaiva saha mArutaH | pravAti jvalanaM tatra dehamadhyagataM punaH || 60|| vAyunA vAtito vahnirapAnena shanaiH shanaiH | tadA jvalati viprendre svakule dehamadhyame || 61|| jvAlAbhirjvalanastatra prANena preritastataH | jalamatyuShNamakarotkoShTamadhyagataM tadA || 62|| annaM vya~njanasaMyuktaM jalopari samarpitam tataH supakvamakarodvahniH santaptavAriNA || 63|| svedamUtre jalaM syAtAM vIryarUpaM raso bhavet | pUrIShamannaM syAdgArgi prANaH kuryAtpR^ithakpR^ithak || 64|| samAnavAyunA sArdhaM rasaM sarvAsu nADIShu | vyApaya~nchaChvAsarUpeNa dehe charati mArutaH || 65|| vyomarandhraishcha navabhiH viNmUtrAdivisarjanam kurvanti vAyavaH sarve sharIreShu nirantaram || 66|| niHshvAsochChvAsakAsAshcha prANakarmeti kIrtyate | apAnavAyoH karmaitadviNmUtrAdivisarjanam || 67|| hAnopAdAnacheShTAdi vyAnakarmeti cheShyate | udAnakarma tatproktaM dehasyonnayanAdi yat || 68|| poShaNAdi samAnasya sharIre karma kIrtitam | udgArAdi guNo yastu nAgakarmeti kIrtyate || 69|| nimIlanAdi kUrmasya kShutaM vai kR^ikarasya cha | devadattasya viprendre tandrIkarmeti kIrtitam || 70|| dhana~njayasya shophAdi sarvaM karma prakIrtitam j~nAtvaivaM nADIsaMsthAnaM vAyUnAM sthAnakarmaNI || 71|| vidhinoktena mArgeNa nADIsaMshodhanaM kuru || 72|| || iti shrIyogayAj~navalkye chaturtho.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha pa~nchamo.adhyAyaH || gArgyuvAcha \- bhagavanbrahmavichChreShTha sarvashAstravishArada | kenopAyena shuddhAH syurnADyo me tvaM vada prabho || 1|| ityukto brahmavAdinyA brahmavidbrAhmaNastadA | tAM samAlokya kR^ipayA nADIshuddhimabhAShata || 2|| yAj~navalkya uvAcha \- vidhyuktakarmasaMyuktaH kAmasa~NkalpavarjitaH | yamaishcha niyamairyuktaH sarvasa~NgavivarjitaH || 3|| kR^itavidyo jitakrodhaH satyadharmaparAyaNaH | gurushushrUShaNarataH pitR^imAtR^iparAyaNaH || 4|| svAshramasthaH sadAchAraH vidvadbhishcha sushikShitaH | tapovanaM susamprApya phalamUlodakAnvitam || 5|| tatra ramye shuchau deshe brahmaghoShasamanvite | svadharmanirataiH shAntairbrahmavidbhiH samAvR^ite || 6|| vAribhishcha susampUrNe puShpairnAnAvidhairyute | phalamUlaishcha sampUrNe sarvakAmaphalaprade || 7|| devAlaye vA nadyAM vA grAme vA nagare.athavA | sushobhanaM maThaM kR^itvA sarvarakShAsamanvitam || 8|| trikAlasnAnasaMyuktaH svadharmanirataH sadA | vedAntashravaNaM kurvaMstasminyogaM samabhyaset || 9|| kechidvadanti munayastapaHsvAdhyAyasaMyutAH | svadharmaniratAH shAntAstantreShu cha sadA ratAH || 10|| nirjane nilaye ramye vAtAtapavivarjite | vidhyuktakarmasaMyuktaH shuchirbhUtvA samAhitaH || 11|| mantrairnyastatanurdhIraH sitabhasmadharaH sadA | mR^idvAsanopari kushAnsamAstIrya tato.ajinam || 12|| vinAyakaM susampUjya phalamUlodakAdibhiH | iShTadevaM guruM natvA tata Aruhya chAsanam || 13|| prA~Nmukhoda~Nmukho vApi jitAsanagataH svayam | samagrIvashiraHkAyaH saMvR^itAsyaH sunishchalaH || 14|| nAsAgradR^ik sadA samyak savye nyasyetaraM karam | nAsAgre shashabhR^idbimbaM jyotsnAjAlavitAnitam || 15|| saptamasya tu vargasya chaturthaM bindusaMyutam | sravantamamR^itaM pashyannetrAbhyAM susamAhitaH || 16|| iDayA vAyumAropya pUrayitvodarasthitam | tato.agniM dehamadhyasthaM dhyAya~njvAlAvalIyutam || 17|| rephaM cha bindusaMyuktamagnimaNDalasaMsthitam | dhyAyanvirechayetpashchAnmandaM pi~NgalayA punaH || 18|| punaH pi~NgalayApUrya prANaM dakShiNataH sudhIH | punarvirechayeddhImAniDayA tu shanaiH shanaiH || 19|| trichaturvatsaraM vAtha trichaturmAsameva vA | ShaTkR^itva AcharennityaM rahasyevaM trisandhiShu || 20|| nADIshuddhimavApnoti pR^ithak chihnopalakShitAm | sharIralaghutA dIptirvahnerjaTharavartinaH || 21|| nAdAbhivyaktirityete chihnaM tatsiddhisUchakam | yAvadetAni sampashyettAvadeva samAcharet || 22|| || iti shrIyogayAj~navalkye pa~nchamo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha ShaShTho.adhyAyaH || yAj~navalkya uvAcha \- prANAyAmamathAdInAM pravakShyAmi vidhAnataH | samAhitamanAstvaM cha shR^iNu gArgi varAnane || 1|| prANApAnasamAyogaH \ldq{}prANAyAmaH\rdq{} itIritaH | \ldq{}prANAyAmaH\rdq{} iti prokto rechakapUrakakumbhakaiH || 2|| varNatrayAtmakA hyete rechakapUrakakumbhakAH | sa eSha praNavaH proktaH prANAyAmashcha tanmayaH || 3|| iDayA vAyumAropya pUrayitvodarasthitam | shanaiH ShoDashabhirmAtrairkAraM tatra saMsmaret || 4|| ##??## dhArayetpUritaM pashchAchchatuHShaShThyA tu mAtrayA | ukAramUrtimatrApi saMsmaranpraNavaM japet || 5|| ##??## yAvadvA shakyate tAvaddhAraNaM japasaMyutam | pUritaM rechayet pashchAtprANaM bAhyAnilAnvitam || 6|| shanaiH pi~NgalayA gArgi dvAtriMshanmAtrayA punaH | makAramUrtimatrApi saMsmaranpraNavaM japet || 7|| prANAyAmo bhavedeShaH punashchaivaM samabhyaset | tataH pi~NgalayApUrya mAtraiH ShoDashabhistathA || 8|| ukAramUrtimatrApi saMsmaransusamAhitaH | ##??## pUritaM dhArayetprANaM praNavaM viMshatidvayam || 9|| japedatra smaranmUrtiM makArAkhyaM maheshvaram | yAvadvA shakyate pashchAdrechayetiDayAnilam || 10|| ##??## evameva punaH kuryAdiDayApUrya pUrvavat | nADyA prANaM samAropya pUrayitvodarasthitam || 11|| praNavena susaMyuktAM vyAhR^itIbhishcha saMyutAm | gAyatrIM cha japedvipraH prANasamyamane trayaH || 12|| punashchaivaM tribhiH kuryAtpunashchaiva trisandhiShu | yadvA samabhyasennityaM vaidikaM laukikaM tu vA || 13|| prANasaMyamane vidvAnjapettadviMshatidvayam | brAhmaNaH shrutasampannaH svadharmanirataH sadA || 14|| sa vaidikaM japenmantraM laukikaM na kadAchana | kechidbhUtahitArthAya japamichChanti laukikam || 15|| dvijavatkShAtrasyoktaH prANasaMyamane japaH | ##?? syoktashcha## vaishyAnAM dharmayuktAnAM strIshUdrANAM tapasvinAm || 16|| prANasaMyamane gArgi mantraM praNavavarjitam | namontaM shivamantraM vA vaiShNavaM veShyate budhaiH || 17|| yadvA samabhyasechChUdro laukikaM vidhipUrvakam | prANasaMyamane strI cha japettadviMshatidvayam || 18|| na vaidikaM japechChUdraH striyashcha na kadAchana | svAshramasthasya vaishyasya kechidichChanti vaidikam || 19|| sandhyayorubhayornityaM gAyatryA praNavena vA | prANasaMyamanaM kuryAt brAhmaNo vedapAragaH || 20|| nityameva prakurvIta prANAyAmAMstu ShoDasha | api bhrUNahanaM mAsAtpunantyaharahaH kR^itAH || 21|| R^itutrayAtpunantyenaM janmAntarakR^itAdaghAt | vatsarAdbrahmahA shuddhyettasmAnnityaM samabhyaset || 22|| yogAbhyAsaratAstvevaM svadharmaniratAshcha ye | prANasaMyamanenaiva sarve muktA bhavanti hi || 23|| bAhyAdApUraNaM vAyorudare pUrako hi saH | sampUrNakumbhavadvAyordhAraNaM kumbhako bhavet || 24|| bahiryadrechanaM vAyorudarAdrechakaH smR^itaH | prasvedajanako yastu prANAyAmeShu so.adhamaH || 25|| kampako madhyamaH prokta utthAnashchottamo bhavet | pUrvaM pUrvaM prakurvIta yAvaduttamasambhavaH || 26|| sambhavatyuttame gArgi prANAyAme sukhI bhavet | prANo layati tenaiva dehasyAntastato.adhikaH || 27|| dehashchottiShThate tena kR^itAsanaparigrahA | niHrshvAsochChvAsakau tasya na vidyete katha~nchana || 28|| dehe yadyapi tau syAtAM svAbhAvikaguNAvubhau|| tathApi nashyatastena prANAyAmottamena hi || 29|| tayornAshe samarthaH syAtkartuM kevalakumbhakam | rechakaM pUrakaM mukttvA sukhaM yadvAyudhAraNam || 30|| prANAyAmo.ayamityuktaH sa vai kevalakumbhakaH | rechya chApUrya yaH kuryAtsa vai sahitakumbhakaH || 31|| sahitaM kevalaM chAtha kumbhakaM nityamabhyaset | yAvankevalasiddhiH syAttAvatsahitamabhyaset || 32|| kevale kumbhake siddhe rechapUraNavarjite | na tasya durlabhaM ki~nchittriShu lokeShu vidyate || 33|| manojavatvaM labhate palitAdi cha nashyati | mukterayaM mahAmArgo makarAkhyAntarAtmanaH || 34|| nAdaM chotpAdayatyeShaH kumbhakaH prANasaMyamaH | prANasaMyamanaM nAma dehe prANasya dhAraNam || 35|| eShaH prANajayopAyaH sarvamR^ityUpaghAtakaH | ki~nchitprANajayopAyaM tava vakShyAmi tattvataH || 36|| bAhyAtprANaM samAkR^iShya pUrayitvodarasthitam | nAbhimadhye cha nAsAgre pAdA~NguShThe cha yatnataH || 37|| dhArayenmanasA prANaM sandhyAkAleShu sarvadA | sarvarogavinirmukto jIvedyogI gataklamaH || 38|| nAsAgre dhAraNaM gArgi vAyorvijayakAraNam | sarvarogavinAshaH syAnnAbhimadhye cha dhAraNAt || 39|| sharIraM laghutAM yAti pAdA~NguShThe cha dhAraNAt | rasanAvAyumAkR^iShya yaHpibetsatataM naraH || 40|| shramadAhau na tasyAstAM nashyanti vyAdhayastathA|| sandhyayorbrAhmakAle vA vAyumAkR^iShya yaH pibet || 41|| trimAsAttasya kalyANi jagyate vAksarasvatI | ShaNmAsAbhyAsayogena mahArogaiH prabhuchyate || 42|| AtmanyAtmAnamAropya kuNDalyAM yastu dhArayet | kShayarogAdayastasya nashyantItyapare viduH || 43|| jihvayA vAyumAnIya jihvAmUle nirodhayan | yaH pibedamR^itaM vidvAnsakalaM bhadramashnute || 44|| AtmanyAtmAnamiDayA samAnIya bhruvo.antare |##var ## bhruvo.antarAt pibedyastridashAhAraM vyAdhibhiH sa vimuchyate || 45|| nADIbhyAM vAyumAropya nAbhau vA tundapArshvayoH | ghaTikaikAM vahedyastu vyAdhibhiH so.abhimuchyate || 46|| mAsamekaM trisandhyAyAM jihvayAropya mArutam | pibedyastridashAhAraM dhArayettundamadhyame || 47|| gulmAShThIlA plIhA chAnye tridroShajanitAstathA | tundamadhyagatA rogAH sarve nashyanti tasya vai || 48|| jvarAH sarve vinashyanti viShANi vividhAni cha | bahunoktena kiM gArgi palitAdi cha nashyati || 49|| evaM vAyujayopAyaH prANasya tu varAnane | shakyamAsanamAsthAya samAhitamanAstathA || 50|| karaNAni vashIkR^itya viShayebhyo balAtsudhIH | ##??## bhyaH apAnamUrdhvamAkR^iShya praNavena samAhitaH || 51|| hastAbhyAM bandhayetsamyakkarNAdi karaNAni cha | a~NguShTAbhyAmume shrotre tarjanIbhyAM cha chakShuShI || 52|| nAsApuTau madhyamAbhyAM prachChAdya karaNAni vai | AnandAnubhavaM yAvattAvanmUrddhani dhArayet || 53|| prANaH prayAtyanenaiva tatastvAyurvighAtakR^it | brahmarandhre suShumNAyAM mR^iNAlAntarasUtravat || 54|| nAdotpattistvanenaiva shuddhasphaTikasannibhA | AmUrdhno vartate nAdo vINAdaNDavadutthitaH || 55|| sha~NkhadhvaninibhastvAdau madhye meghadhvaniryathA | vyomarandhragate nAde giriprasravaNaM yathA || 56|| vyomarandhragate vAyau chitte chAtmani saMsthite | tadAnandI bhaveddehI vAyustena jito bhavet || 57|| yoginastvapare hyatra vadanti samachetasaH | prANAyAmaparAH pUtA rechapUraNavarjitAH || 58|| dakShiNetaragulphena sIvanIM pIDayetshirAm adhastAddaNDayo sUkShmAM savyopari cha dakShiNam || 59|| ##var ## daNDavatsUkShmAM ja~NghorvorantaraM gArgi nishChidraM bandhayetdR^iDham | samagrIvashiraskandhaH samapR^iShThaH samodaraH || 60|| netrAbhyAM dakShiNaM gulphaM lokayannuparisthitam | dhArayanmanasA sArdhaM vyAharanpraNavAkSharam || 61|| Asane nAnyadhIrAste dvijo rahasi nityashaH | kShatriyashcha varArohe vyAharanpraNavAkSharam || 62|| Asane nAnyadhIraste rahasyeva jitendriyaH | vaishyAH shUdrAH striyashchAnye yogAbhyAsaratAH narAH || 63|| shaivaM vA vaiShNavaM vAtha vyAharannanyameva vA | Asane nAnyadhIraste dIpaM haste vilokayan || 64|| AyurvighAtakR^itprANastvanenAgnikulaM gataH | dhUmadhvajajayaM yAvannAnyadhIrevamabhyaset || 65|| dhAraNaM kurvatastasya shaktiM syAdiShTabhojane | dehashcha laghutAM yAti jaTharAgnishcha vardhate || 66|| dR^iShTachihnastatastasmAnmanasAropya mArutam | mantramuchchArayandIrghaM nAbhimadhye nirodhayet || 67|| yAvanmanolayatyasminnAbhau savitR^imaNDale | tAvatsamabhyasedvidvAnniyato niyatAsanaH || 68|| etena nAbhimadhyasthadhAraNenaiva mArutaH | kuNDalIM yAti vahnishcha dahatyatra na saMshayaH || 69|| santaptA vahninA tatra vAyunA chAlitA svayam | prasArya phaNabhR^idbhogaM prabodhaM yAti sA tadA || 70|| prabuddhe saMsaratyasminnAbhimUle tu chakriNi | brahmarandhree suShumNAyAM prayAti prANasa~nj~nakaH || 71|| samprApte mArute tasminsuShumNAyAM varAnane | mantramuchchArya manasA hR^inmadhye dhArayetpunaH || 72|| hR^idayAtkaNThakUpe cha bhruvormadhye cha dhArayet | tasmAdAropya manasA sAgniM prANamananyadhIH || 73|| dhArayedvyomni viprendre vyAharanpraNavAkSharam | vAyunA pUrite vyomni sA~NgopA~Nge kalevare || 74|| tadAtmA rAjate tatra yathA vyomni vikartanaH | ##var ## bhajate sharIraM visisR^ikShushchedevaM samyak samAcharan || 75|| ekAkSharaM paraM brahma dhyAyanpraNavamIshvaram | sambhidya manasA mUrdhni brahmarandhraM savAyunA || 76|| prANamunmochayetpashchAnmahAprANe khamadhyame|| dehAtIte jagatprANe shUnye nitye dhruve pade || 77|| AkAshe paramAnande svAtmAnaM yojayeddhiyA | brahmaivAsau bhavedgArgi na punarjanmabhAgbhavet || 78|| tasmAttvaM cha varArohe nityaM karma samAchAra | sandhyAkAleShu vA nityaM prANasaMyamanaM kuru || 79|| prANAyAmaparAH sarve prANAyAmaparAyaNAH | prANAyAmavishuddhA ye te yAnti paramAM gatim || 80|| prANAyAmAdR^ite nAnyattArakaM narakAdami | saMsArArNavamagnAnAM tArakaH prANasaMyamaH || 81|| tasmAt tvaM vidhimArgeNa nityaM karma samAchara | vidhinoktena mArgeNa prANasaMyamanaM kuru || 82|| nAsAgre dR^ik sadA samyak savye nyasyetaraM karam | nAsAgre shashabhR^idbimbe jyotsnAjAlavitAnake || 83|| ambomA sahitaM shubhraM somasUryAgnilochanam | pa~nchavakraM mahAdevaM chandrashekharamIshvaram || 84|| nandivAhanasaMyuktaM sarvadevasamanvitam | prasannaM sarvavaradaM dhyAyetsarvAyudhaM shivam || 85|| yo vedAdau svaraH prokto vedAnte cha pratiShThitaH | akAramUrtireteShAM raktA~NgI haMsavAhinI || 86|| daNDahastA satI vAlA gAyatrItyavadhAryatAm | ukAramUrtireteShAM kR^iShNA~NgI vR^iShavAhanI || 87|| chakrahastA satI chaiva sAvitrItyavadhAryatAm | makAramUrtireteShAM shvetA~NgI tArkShyavAhinI || 88|| shUlAnandamayI vR^iddhA sarasvatyavadhAryatAm | mAheshvarIti sA prAj~naiH pashchimA parikIrtitA || 89|| sR^iShTisthityantakAlAdyA makAro.apyantakAtmakaH | akSharatrayamevaitatkAraNatrayamiShyate || 90|| trayANAM kAraNaM brahma sadrUpaM sarvakAraNam | ekAkSharaM paraM jyotistamAhuH praNavaM budhAH || 91|| evaM j~nAtvA vidhAnena praNavena samanvitam | prANAyAmaM tataH kuryAdrechapUrakakumbhakaiH || 92|| || iti shrIyogayAj~navalkye ShaShTho.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha saptamo.adhyAyaH || yAj~navalkya uvAcha \- uktAnyetAni chatvAri yogA~NgAni dvijottame | pratyAhArAdi chatvAri shR^iNuShvAbhyantarANi cha || 1|| indriyANAM vicharatAM viShayeShu svabhAvataH | balAdAharaNaM teShAM pratyAhAraH sa uchyate || 2|| yadyatpashyasi tatsarvaM pashyedAtmavadAtmani | pratyAhAraH sa cha prokto yogavidbhirmahAtmabhiH || 3|| karmANi yAni nityAni vihitAni sharIriNAm | teShAmAtmanyanuShThAnaM manasA yadbahirvinA || 4|| pratyAhAro bhavetso.api yogasAdhanamuttamam | pratyAhAraH prashasto.ayaM sevito yogibhiH sadA || 5|| aShTAdashasu yadvAyormarmasthAneShu dhAraNam | sthAnAtsthAnAtsamAkR^iShya pratyAhAro nigadyate || 6|| ashvinau cha tathA brUtAM gArgi devabhiShagvarau | marmasthAnAni siddhyarthaM sharIre yogamokShayoH || 7|| tAni sarvANi vakShyAmi yathAvachChuNu suvrate | pAdA~NguShThau cha gulphau cha ja~NghAmadhye tathaiva cha || 8|| chityormUlaM cha jAnvoshcha madhye chorudvayasya cha | pAyumUlaM tataH pashchAddehamadhyaM cha meDhrakam || 9|| nAbhishcha hR^idayaM gArgi kaNThakUpastathaiva cha | tAlumUlaM cha nAsAyA mUlaM chAkShNoshcha maNDale || 10|| bhruvormadhyaM lalATaM cha mUrdhA cha munisattame | marmasthAnAni chaitAni mAnaM teShAM pR^ithak shR^iNu || 11|| pAdAnmAnaM tu gulphasya sArdhA~NgulachatuShTayam | gulphAjja~Nghasya madhyaM tu vij~neyaM taddashA~Ngulam || 12|| ja~NghamadhyAchchityormUlaM yattadekAdashA~Ngulam chityormUlAdvarArohe jAnuH syAda~Ngulidvayam || 13|| jAnvornavA~NgulaM prAhurUrumadhyaM munIshvarAH | UrumadhyAttathA gArgi pAyumUlaM navA~Ngulam || 14|| dehamadhyaM tathA pAyormUlAdardhA~Nguladvayam | dehamadhyAttathA meDhra tadvatsArdhA~Nguladvayam || 15|| meDhrAnnabhishcha vij~neyA gArgi sArdhadashA~Ngulam | chaturdashA~NgulaM nAbherhR^inmadhyaM cha varAnane || 16|| ShaDa~NgulaM tu hR^inmadhyAtkaNThakUpaM tathaiva cha | kaNThakUpAchcha jihvAyA mUlaM syAchchatura~Ngulam || 17|| nAsAmUlaM tu jihvAyA mUlAchcha chatura~Ngulam | netrasthAnaM tu tanmUlAdardhA~NgulamitIShyate || 18|| tasmAdardhA~NgulaM viddhi bhruvorantaramAtmanaH | lalATAkhyaM bhruvormadhyAdUrdhvaM syAda~Nguladvayam || 19|| lalATAdvyomasa~nj~naM syAda~Ngulitrayameva hi | sthAneShu eteShu manasA vAyumAropya dhArayet || 20|| sthAnAtsthAnAtsamAkR^iShya pratyAhAraM prakurvataH | sarve rogA vinashyanti yogAH sidhyanti tasya vai || 21|| vadanti yoginaH kechidyogeShu kushalA narAH | pratyAhAraM varArohe shR^iNu tvaM tadvadAmyaham || 22|| sampUrNakumbhavadvAyuma~NguShThAnmUrdhamadhyataH | dhArayedanilaM buddhyA prANAyAmaprachoditaH || 23|| vyomarandhrAtsamAkR^iShya lalATe dhArayetpunaH | lalATAdvAumAkR^iShya bhruvormadhye nirodhayet || 24|| bhruvormadhyAtsamAkR^iShya netramadhye nirodhayet | netrAtprANaM samAkR^iShya nAsAmUle nirodhayet || 25|| nAsAmUlAttu jihvAyA mUle prANaM nirodhayet | jihvAmUlAtsamAkR^iShya kaNThamUle nirodhayet || 26|| kaNThamUlAttu hR^inmadhye hR^idayAt nAbhimadhyame | nAbhimadhyAtpunarmeDhre meDhrAdvahnyAlaye tataH || 27|| dehamadhyAdgude gArgi gudAdevorumUlake | UrumUlAttayormadhye tasmAjjAnvornirodhayet || 28|| chitimUle tatastasmAjja~Nghayormadhyame tathA | ja~NghAmadhyAtsamAkR^iShya vAyuM gulphe nirodhayet || 29|| gulphAda~NguShThayorgArgi pAdayostannirodhayet|| sthAnAtsthAnAtsamAkR^iShya yastvevaM dhArayet sudhIH || 30|| sarvapApavishuddhAtmA jIvedAchandratArakam | etattu yogasiddhyarthamagastyenApi kIrtitam || 31|| pratyAhAreShu sarveShu prashastamiti yogibhiH | nADIbhyAM vAyumApUrya kuNDalyAH pArshvayoH kShipet || 32|| dhArayedyugapatso.api bhavarogAdvimuchyate | pUrvavadvAyumAropya hR^idayavyomni dhArayet || 33|| so.api yAti varArohe paramAtmapadaM naraH | vyAdhayaH kiM punastasya bAhyAbhyantaravartinaH || 34|| nAsAbhyAM vAyumAropya pUrayitvodarasthitam | bhruvormadhyAdR^ishoH pashchAtsamAropya samAhitaH || 35|| dhArayetkShaNamAtraM vA so.api yAti parAM gatim | kiM punarbahunoktena nityaM karma samAcharan || 36|| AtmanaH prANamAropya bhruvormadhye suShumNayA | yAvanmanolayatyasminstAvatsaMyamanaM kuru || 37|| || iti shrIyogayAj~navalkye saptamo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha aShTamo.adhyAyaH || yAj~navalkya uvAcha \- athedAnIM pravakShyAmi dhAraNA pa~ncha tattvataH | samAhitamanAstvaM cha shR^iNu gArgi tapodhane || 1|| yamAdiguNayuktasya manasaH sthitirAtmani | dhAraNetyuchyate sadbhiH shAstratAtparyavedibhiH || 2|| asminbrahmapure gArgi yadidaM hR^idayAmbujam | tasminnevAntarAkAshe yadbAhyAkAshadhAraNam || 3|| eShA cha dhAraNetyuktA yogashAstravishAradaiH | tAntrikairyogashAstraj~nairvidvadbhishcha sushikShitaiH || 4|| dhAraNAH pa~nchadhA proktAstAshcha sarvAH pR^ithak shR^iNu|| bhUmirApastathA tejo vAyurAkAshameva cha || 5|| eteShu pa~nchadevAnAM dhAraNaM pa~nchadhochyate | pAdAdijAnuparyantaM pR^ithivIsthAnamuchyate || 6|| AjAnoH pAyuparyantamapAM sthAnaM prakIrtitam | ApAyorhR^idayAntaM yadvahnisthAnaM taduchyate || 7|| AhR^inmadhyAdbhruvormadhyaM yAvadvAyukulaM smR^itam | AbhrUmadhyAttu mUrdhAntamAkAshamiti chochyate || 8|| atra kechidvadantyanye yogapaNDitamAninaH | AjAnornAbhiparyantamapAMsthAnamiti dvijAH || 9|| nAbhimadhyAdgalAntaM yadvahnisthAnaM taduchyate | AgalAttu lalATAntaM vAyusthAnamitIritam || 10|| lalATAdrandhraparyantamAkAshasthAnamuchyate|| ayuktametadityuktaM shAstratAtparyavedibhiH || 11|| yadi syAjjvalanasthAnaM dehamadhye varAnane | ayuktA kAraNe vahnau kAryarUpasya saMsthitiH || 12|| kAryakAraNasaMyoge kAryahAniH kathaM bhavet | dR^iShTaM tatkAryarUpeShu mR^idAtmakaghaTAdiShu || 13|| pR^ithivyAM dhArayedgArgi brahmANaM parameShThinam | viShNumapsvanale rudramIshvaraM vAyumaNDale || 14|| sadAshivaM tathA vyomni dhArayetsusamAhitaH | pR^ithivyAM vAyumAsthAya lakAreNa samanvitam || 15|| dhyAyan chaturbhujAkAraM brahmANaM sR^iShTikAraNam | dhArayetpa~ncha ghaTikAH pR^ithivIjayamApnuyAt || 16|| vAruNe vAyumAropya vakAreNa samanvitam | smarannArAyaNaM saumyaM chaturbAhuM kirITinam || 17|| shuddhasphaTikasa~NkAshaM pItavAsasamachyutam | dhArayetpa~ncha ghaTikAH sarvarogaiH pramuchyate || 18|| vahau chAnilamAropya rephAkSharasamanvitam | tryakShaM varapradaM rudraM taruNAdityasannibham || 19|| bhasmoddhUlitasarvA~NgaM suprasannamanusmaran | dhArayetpa~ncha ghaTikAH vahninAsau na dahyate || 20|| mArutaM mArutasthAne yakAreNa samanvitam | dhArayetpa~ncha ghaTikAH vAyuvadvyomago bhavet || 21|| AkAshe vAyumAropya hakAropari shakaram | bindurUpaM mahAdevaM vyomAkAraM sadAshivam || 22|| shuddhasphaTikasa~NkAshaM bAlendughR^itamaulinam | pa~nchavaktrayutaM saumyaM dashabAhuM trilochanam || 23|| sarvAyudhodyatakaraM sarvAbharaNabhUShitam | umArdhadehaM varadaM sarvakAraNakAraNam || 24|| manasA chintayanattu muhUrtamapi dhArayet | sa eva mukta ityuktastAntrikeShu sushikShitaiH || 25|| etaduktaM bhavatyatra gArgi brahmavidAM vare | brahmAdikAryarUpANi sve sve samhR^itya kAraNe || 26|| tasminsadAshive prANaM chittaM chAnIya kAraNe | yuktachittastadAtmAnaM yojayetparameshvare || 27|| asminnarthe vadantyanye yogino vrahmavidvarAH | praNavenaiva kAryANi sve sve saMhR^itya kAraNe || 28|| praNavasya tu nAdAnte paramAnandavigraham | R^itaM satyaM paraM brahma puruShaM kR^iShNapi~Ngalam || 29|| chetasA samprapashyanti santaH saMsArabheShajaM tvaM tasmAt praNavenaiva prANAyAmaistribhistribhiH || 30|| brahmAdi kAryarUpANi sve sve samhR^itya kAraNe | vishuddhachetasA pashya nAdAnte parameshvaram || 31|| asminnarthe vadantyanye yogino brahmavidvarAH | bhiShagvarA varArohe yogeShu pariniShThitAH || 32|| sharIraM tAvadevaM tu pa~nchabhUtAtmakaM khalu | tadetattu varArohe vAtapittakaphAtmakam || 33|| vAtAtmakAnAM sarveShAM yogeShvabhiratAtmanAm | prANasaMyamanenaiva shoShaM yAti kalevaram || 34|| pittAtmakAnAM tvachirAnna shuShyati kalevaram | kaphAtmakAnAM kAyashcha sampUrNastvachirAdbhavet || 35|| dhAraNaM kurvatastvAgnau sarve nashyanti vAtajAH | pArthivAMshe jalAMshe cha dhAraNaM kurvataH sadA || 36|| nashyanti shleShmajA rogA vAtajAshchAchirAttathA | vyomAMshe mArutAMshe cha dhAraNaM kurvataH sadA || 37|| tridoShajanitA rogA vinashyanti na saMshayaH | asminnarthe tathA brUtAmashvinau cha bhiShagvarau || 38|| prANasaMyamanenaiva tridoShashamanaM nR^iNAm | tasmAttvaM cha varArohe nityaM karma samAchara || 39|| yamAdibhishcha samyuktA vidhivaddhAraNAM kuru || 40|| || iti shrIyogayAj~navalkye aShTamo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha navamo.adhyAyaH || yAj~navalkya uvAcha \- atha dhyAnaM pravakShyAmi shR^iNu gArgi varAnane | dhyAnameva hi jantUnAM kAraNaM bandhamokShayoH || 1|| dhyAnamAtmasvarUpasya vedanaM manasA khalu | saguNaM nirguNaM tachcha saguNaM bahushaH smR^itam || 2|| pa~nchottamAni teShvAhurvaidikAni dvijottamAH | trINi mukhyatamAnyeShAmekameva hi nirguNam || 3|| marmasthAnAni nADInAM saMsthAnaM cha pR^ithakpR^ithak | vAyUnAM sthAnakarmANi j~nAtvA kurvAtmavedanam || 4|| ekaM jyotirmayaM shuddhaM sarvagaM vyomavaludam | avyaktamachalaM nityamAdimaghyAntavarjitam || 5|| sthUlaM sUkShmamanAkAramasaMspR^ishyamachAkShuSham | na rasaM na cha gandhAkhyamaprameyamanaupamam || 6|| AnandamajaraM nityaM sadasatsarvakAraNam | sarvAdhAraM jagadrUpamamUrtamajamavyayam || 7|| adR^ishyaM dR^ishyamantaHsthaM bahirsthaM sarvatomukham | sarvadR^iksarvataHpAdaM sarvaspR^ik sarvataHshiraH || 8|| brahma brahmamayo.ahaM syAmiti yadvedanaM bhavet|| tadetannirguNaM dhyAnamiti brahmavido viduH || 9|| athavA paramAtmAnaM paramAnandavigraham | gurUpadeshAdvij~nAya puruShaM kR^iShNapi~Ngalam || 10|| brahma brahmapure chAsmindaharAmbujamadhyame|| abhyAsAtsamprapashyanti santaM saMsArabheShajam || 11|| hrR^itpadme.aShTadalopete kandamadhyAtsamutthite | dvAdashA~NgulanAle.asmishchatura~Ngulamunmukhe || 12|| prANAyAmairvikAsite kesarAnvitakarNike | vAsudevaM jagannAthaM nArAyaNamajaM harim || 13|| chaturbhujamudArA~NgaM sha~NkhachakragadAdharam | kirITakeyUradharaM padmapatranibhekShaNam || 14|| shrIvatsavakShasaM viShNuM pUrNachandranibhAnanam | padmodaradalAbhoShThaM suprasannaM shuchismitam || 15|| shuddhasphaTikasa~NakAshaM pItavAsasamachyutam | padmachChavipadadvandvaM paramAtmAnamavyayam || 16|| prabhAbhirbhAsayadrUpaM paritaH puruShottamam | manasAlokya deveshaM sarvabhUtahR^idi sthitam || 17|| so.ahamAtmeti vij~nAnaM saguNaM dhyAnamuchyate | hR^itsaroruhamadhye.asminprakR^ityAtmakakarNike || 18|| aShTaishvaryadalopete vidyAkesarasaMyute | j~nAnanAle bR^ihatkande prANAyAmaprabodhite || 19|| vishvArchiShaM mahAvahniM jvalantaM vishvatomukham | vaishvAnaraM jagadyoniM shikhAtanvinamIshvaram || 20|| tApayantaM svakaM dehamApAdatalamastakam | nirvAtadIpavattasmindIpitaM havyavAhanam || 21|| dR^iShTvA tasya shikhAmadhye paramAtmAnamakSharam | nIlatoyadamadhyasthavidyullekheva bhAsvaram || 22|| nIvArashUkavadrUpaM pItAbhaM sarvakAraNam | j~nAtvA vaishvAnaraM devaM so.ahamAtmeti yA matiH || 23|| saguNeShUttamaM hyetaddhyAnaM yogavido viduH | vaishvAnaratvaM samprApya muktiM tenaiva gachChati || 24|| athavA maNDale pashyedAdityasya mahAdyuteH | AtmAnaM sarvajagataH puruShaM hemarUpiNam || 25|| hiraNyashmashrukeshaM cha hiraNyamayanakhaM harim | kanakAmbujavadvaktraM sR^iShThisthityantakAraNam || 26|| padmAsanasthitaM saumyaM prabuddhAbjanibhAnanam | padmodaradalAbhAkShaM sarvalokAbhayapradam || 27|| jAnantaM sarvadA sarvamunnayantaM cha dhArmikAn | bhAsayantaM jagatsarvaM dR^iShTvA lokaikasAkShiNam || 28|| so.ahamasmIti yA buddhiH sa cha dhyAneShu shasyate | eSha eva tu mokShasya mahAmArgastapodhane || 29|| ghyAnenAnena saureNa muktiM yAsyanti sUrayaH | bhrUvormadhye.antarAtmAnaM bhArUpaM sarvakAraNam || 30|| sthANuvanmUrdhaparyantaM madhyadehAtmasamutthitam | jagatkAraNamavyaktaM jvalantamamitaujasam || 31|| manasAlokya so.ahaM syAmityetadhyAnamuttamam | athavA baddhaparya~Nke shitilIkR^itavigrahe || 32|| shiva eva svayaM bhUtvA nAsAgrAropitekShaNaH | nirvikAraM paraM shAntaM paramAtmAnamIshvaram || 33|| bhArUpamamR^itaM dhyAyedbhruvormadhye varAnane | so.ahameveti yA buddhiH sA cha dhyAneShu shasyate || 34|| athavAShTadalopete karNikAkesarAnvite | unnidrahR^idayAmbhoje somamaNDalamadhyame || 35|| svAtmAnamarbhakAkaraM bhoktR^irUpiNamavyayam | sudhArasaM vimu~nchadbhiH shashirashmibhirAvR^itam || 36|| ShoDashachChadasaMyuktAshiraH padmAdadhomukhAt | nirgatAmR^itadhArAbhiH sahasrAbhiH samantataH || 37|| plAvitaM puruShaM tatra chintayitvA samAhitaH | tenAmR^itarasenaiva sA~NgopA~Ngakalevare || 38|| ahameva paraM brahma paramAtmAhamavyayaH | evaM yadvedanaM tachcha saguNaM dhyAnamuchyate || 39|| evaM ghyAnAmR^itaM kurvan ShaNmAsAnmR^ityujidbhavet | vatsarAnmukta eva syAjjIvanneva na saMshayaH || 40|| jIvanmuktasya na kvApi duHkhAvAptiH katha~nchana | kiM punarnityamuktasya muktireva hi durlabhA || 41|| tasmAttvaM cha varArohe phalaM tyaktveva nityashaH | vidhivatkarma kurvANA dhyAnameva sadA kuru || 42|| anyAnapi bahUnyAhurdhyAnAni munisattamAH | mukhyAnyuktAni chaitebhyo jaghanyAnItarANi tu || 43|| saguNaM guNahInaM vA vij~nAyAtmAnamAtmani | santaH samAdhiM kurvanti tvamapyevaM sadA kuru || 44|| || iti shrIyogayAj~navalkye navamo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha dashamo.adhyAyaH || yAj~navalkya uvAcha \- samAdhimadhunA vakShye bhavapAshavinAshanam | bhavapAshanibaddhasya yathAvachChrotumarhasi || 1|| samAdhiH samatAvasthA jIvAtmaparamAtmanoH | brahmaNyeva sthitiryA sA samAdhiH pratyagAtmanaH || 2|| dhyAyedyathA yathAtmAnaM tatsamAdhistathA tathA | dhyAyaivAtmani saMsthApyo nAnyathAtmA yathA bhavet || 3|| evameva tu sarvatra yatprapannastu yo naraH | tadAtmA so.api tatraiva samAdhiM samavApnuyAt || 4|| sAritpatau niviShTAmbu yathAbhinnatayAnviyAt | tathAtmAbhinna evAtra samAdhiM samavApnuyAt || 5|| etaduktaM bhavatyatra gArgi brahmavidAM vare | karmaiva vidhivatkurvankAmasa~Nkalpavarjitam || 6|| vedAnteShvarthashAstreShu sushikShitamanAH sadA | guruNA tUpadiShTArthaM yuktyupetaM varAnane || 7|| vidvadbhirdharmashAstraj~nairvichArya cha punaH punaH | tasmin sunishchitArtheShu sushikShitamanAH sadA || 8|| yogamevAbhyasennityaM jIvAtmaparamAtmanoH | tatastvAbhyantaraischihnairbAhyairvA kAlasUchakaiH || 9|| vinishchityAtmanaH kAlamanyairvA paramArthavit | nirbhayaH suprasannAtmA martyastu vijitendriyaH || 10|| svakarmanirataH shAntaH sarvabhUtahite rataH | pradAya vidyAM putrasya mantraM cha vidhipUrvakam || 11|| saMskAramAtmanaH sarvamupadishya tadAnaghe | puNyakShetre shuchau deshe vidvadbhishcha samAvR^ite || 12|| bhUmau kushAnsamAstIrya kR^iShNAjinamathApi vA | tasminsubaddhaparya~Nko mantrairbaddhakalevaraH || 13|| Asane nAnyadhIrAste prA~Nmukho vApyuda~NmukhaH | navadvArANi saMyamya gArgyasminbrahmaNaH pure || 14|| unnidrahR^idayAmbhoje prANAyAmaiH prabodhite | vyomni tasminprabhArUpe svarUpe sarvakAraNe || 15|| manovR^ittiM susaMyamya paramAtmani paNDitaH | mUrdhnyAdhAyAtmanaH prANaM bhruvormadhye.athavAnadhe || 16|| kAraNe paramAnande Asthito yogadhAraNAm | omityekAkSharaM buddhyA vyAharansusamAhitaH || 17|| sharIraM santyajedvidvAnAtmaivAbhUnnarottamaH | yasminsamabhyasedvidvAnyogenaivAtmadarshanam || 18|| tadeva saMsmara~nchidvAMstyajedante kalevaram | yaM yaM samyaksmaranbhAvaM tyajatyante kalevaram || 19|| taM tamevaityasau bhAvamiti yogavido viduH | tvaM chaivaM yogamAsthAya dhyAyansvAtmAnamAtmani || 20|| svadharmaniratA shAntA tyajAnte dehamAtmanaH | j~nAnenaiva sahaitena nityakarmANi kurvataH || 21|| nivR^ittaphalasa~Ngasya muktirgArgi kare sthitA | yaduktaM brahmaNA pUrvaM karmayogasamuchchayam || 22|| tadetatkIrtitaM sarvaM sA~NgopA~NgaM vidhAnataH | tvaM chaiva yogamabhyasya yamAdyaShTA~NgasaMyutam || 23|| nirvANaM padamAsAdya prapa~nchaM samparityaja | || iti shrIyogayAj~navalkye dashamo.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha ekAdasho.adhyAyaH || ityevamuktA muninA yAj~navalkyena dhImatA | R^iShimadhye varArohA vAkyametadabhAShata || 1|| gArgyuvAcha \- yogayukto naraH svAminsandhyayorvAthavA sadA | vaidhaM karma kathaM kuryAnniShkR^itiH kA tvakurvataH || 2|| ityukto brahmavAdinyA brahmavidbrAhmaNastadA | tAM samAlokya bhagavAnidamAha narottamaH || 3|| yAj~navalkya uvAcha \- yogayuktamanuShyasya sandhyayorvAthavA nishi | yatkartavyaM varArohe yogena khalu tatkR^itam || 4|| AtmAgnihotravahnau tu prANAyAmairvivardhite | vishuddhachittahaviShA vidhyuktaM karma juhvataH || 5|| niShkR^itistasya kiM bAle kR^itakR^ityastadA khalu | viyoge sati samprApte jIvAtmaparamAtmanoH || 6|| vidhyuktaM karma kartavyaM brahmavidbhishcha nityashaH | viyogakAle yogI cha duHkhamityeva yastyajet || 7|| karmANi tasya nilayaH nirayaH parikIrtitaH | na dehinAM yataH shakyaM tyaktuM karmANyasheShataH || 8|| tasmAdAmaraNAdvaidhaM kartavyaM yogibhiH sadA | tvaM chaiva mAtyayA gArgi vaidhaM karma samAchara || 9|| yogena paramAtmAnaM yajaMstyaja kalevaram | ityevamuktvA bhagavAn yAj~navalkyastaponidhiH || 10|| R^iShInAlokya netrAbhyAM vAkyametadabhAShata | sandhyAmupAsya vidhivatpashchimAM susamAhitAH || 11|| gachChantu sAmprataM sarve R^iShayaH svAshramaM prati | ityevamuktA muninA munayaH saMshritavratAH || 12|| vishvAmitro vasiShThashcha gautamashchA~NgirAstathA | agastyo nAradashchaiva vAlmIkirbAdarAyaNaH || 13|| pai~NgirdIrghatamA vyAsaH shaunakashcha tapodhanaH | bhArgavaH kAshyapashchaiva bharadvAjastathaiva cha || 14|| tapasvinastathA chAnye vedavedA~NgavedinaH | yAj~navalkyaM susampUjya gIrbhirAshIrmiMruttamaiH || 15|| te yAnti munayaH sarve svAshrameShu yathAgatam | gateShu svAshrameShveShu tApaseShu tapodhanA || 16|| praNamya daNDavadbhUmau vAkyametadabhAShata | gArgyuvAcha \- bhagavansarvashAstraj~na sarvabhUtahite rata || 17|| bhavamokShAya yogIndra bhavadbhirbhAShitaM tu yat | yamAdyaShTA~Ngasahito yogo muktestu sAdhanam || 18|| tadetadvismR^itaM sarvaM sarvaj~na tava sannidhau | yogaM mamopadishyAdya sA~NgaM sa~NkSheparUpataH || 19|| trAtumarhasi sarvaj~na janmasaMsArasAgarAt | ityukto brahmavAdinyA brahmavidbrAhmaNastadA || 20|| Alokya kR^ipayA dInAM smitapR^irvamabhAShata | uttiShThottiShTha kiM sheShe bhUmau gArgi varAnane || 21|| vakShyAmi te samAsena yogaM samprati taM shR^iNu|| || iti shrIyogayAj~navalkye ekAdasho.adhyAyaH || \medskip\hrule\medskip || atha dvAdasho.adhyAyaH || savyena gulphena gudaM nipIDya savyetareNaiva nipIDya sandhim | savyetaraM nyasya karetare.asmiMshikhAM samAlokya pAvakasya || 1|| AyurvighAtakR^itprANo niruddhastvAsanena vai | yAti gArgi tadApAnAtkulaM vahneH shanaiH shanaiH || 2|| vAyunA vAtito vahnirapAnena shanaiH shanaiH tato jvalati sarveShAM svakule dehamadhyame || 3|| prAtaHkAle pradoShe cha nishIthe cha samAhitaH muhUrtamabhyasedevaM yAvat pa~nchadinadvayam || 4|| tatasvAtmani viprende pratyayAshcha pR^ithakpR^ithak | sambhavanti tadA tasya jito yena samIraNaH || 5|| sharIralaghutA dIptirvahnerjaTharavartinaH | nAdAbhivyaktirityete chihnAnyAdau bhavanti hi || 6|| alpamUtrapurIShaH syAtShaNmAse vatsare.api vA | Asane vAhane pashchAnna bhetavyaM trivatsarAt || 7|| tato.anilaM vAyusakhena sArdhaM dhiyA samAropya nirodhayettam | dhyAyansadA chakriNamaprabuddhaM nAbhau sadA kuNDalinIniviShTam || 8|| shirAM samAveShTya mukhena madhyAmanyAshcha bhogena shirAstathaiva | svapuchChamAsyena nigR^ihya samyakpathashcha saMyamya marudgaNAnAm || 9|| prasuptanAgendravaduchChvasantI sadA prabuddhA prabhayA jvalantI | nAbhau sadA tiShThati kuNDalI sA tiryakShu deheShu tathetareShu || 10|| vAyunA vihR^itavahnishikhAbhiH kandamadhyagatanADIShu saMsthAm | kuNDalIM dahati yastvahirUpAM saMsmarannaravarastu sa eva || 11|| santaptA vahninA tatra vAyunA cha prachAlitA | prasArya phaNabhR^idbhogaM prabodhaM yAti sA tadA || 12|| bodhaM gate chakriNi nAbhimadhye prANAH susambhUya kalevare.asmin | charanti sarve saha vahninaiva yathA paTe tantugatistathaiva || 13|| jitvaivaM chakriNaH sthAnaM sadA dhyAnaparAyaNaH | tato nayedapAnaM tu nAbherUrdhvamidaM smaran || 14|| vAyuryathA vAyusakhena sArdhaM nAbhiM tvatikramya gataH sharIre | rogAshcha nashyanti balAbhivR^iddhiH kAntistadAnImabhavatprabuddhe || 15|| brahmarandhramukhamatra vAyavaH pAvakena saha yAnti samUhya | kenachidiha vadAmi tavAhaM vIkShaNAd hR^idi sudIpashikhAyAH || 16|| nirodhitaH syAd hR^idi tena vAyuH madhye yadA vAyusakhena sArdham | sahasrapatrasya mukhaM pravishya kuryAtpunastUrdhvamukhaM dvijendre || 17|| prabuddhahR^idayAmbhoje gArgyasminbrahmaNaH pure | bAlAkAshreNivadvyomni virarAja samIraNaH || 18|| hR^inmadhyAttu suShumnAyAM saMsthito hutabhuktadA | sajalAmbudamAlAsu vidyullekheva rAjate || 19|| prabuddhahR^itpadmani saMsthite.agnau prANe cha tasminviniveshite cha | chihnAni bAhyAni tathAntarANi dIpAdi dR^ishyANi bhavanti tasya || 20|| vAyumunnaya tatastu savahniM vyAharanpraNavamatra sabindum | bAlachandrasadR^ishe tu lalATe bAlachandramavalokaya buddhyA || 21|| savahniM bAyumAropya bhruvormadhye dhiyA tadA | dhyAyedananyadhIH pashchAdantarAtmAnamantare || 22|| madhyame.api hR^idaye cha lalATe sthANuvajvalati li~NgamadR^ishyam | asti gArgi paramArthamidaM tvaM pashya pashya manasA ruchirUpam || 23|| lalATamadhye hR^idayAmbuje cha yaH pashyati j~nAmayIM prabhAM tu | shaktiM sadA dIpavadujjvalantIM sa pashyati brahmavidekadR^iShTyA || 24|| manolayaM yadA yAti bhrUmadhye yoginAM nR^iNAm | jihvAmUle.amR^itasrAvo bhrUmadhye chAtmadarshanam || 25|| kampanaM cha tathA mUrdhnaH manasaivAtmadarshanam | devodyAnAni ramyANi nakShatrANi cha chandramAH | R^iShayaH siddhagandharvAH prakAshaM yAnti yoginAm || 26|| bhruvo.antare viShNupade R^ichau tu manolayaM yAvadiyAtprabuddhe | tAvatsamabhyaspa punaH khamadhye sukhaM sadA saMsmara pUrNarUpam || 27|| samIraNe viShNupade niviShTe jIve cha tasminnamR^ite cha saMsthe | tasminstadA yAti manolayaM chenmukteH samIpaM taditi bruvanti || 28|| samIraNe viShNupade niviShTe vishuddhabuddhau cha tadAtmaniShThe | Anandamatyadbhutamasti satyaM tvaM gArgi pashyAdya vishuddhabuddhyA || 29|| evaM samabhyasya sUdIrghakAlaM yamAdibhiryuktatanurmitAshI | AtmAnamAsAdya guhAM praviShTAM muktiM vraja brahmapure punastvam || 30|| bhUtAni yasmAtprabhavanti gArgi yenaiva jIvanti charAcharANi | jAtAni yasmin vilayaM prayAnti tadbrahma viddhIti vadanti sarve || 31|| hR^itpa~Nkaje vyomni yadekarUpaM satyaM sadAnandamayaM susUkShmam | tadbrahma nirbhAsamayaM guhAyAmiti shrutishcheti samAmananti || 32|| aNoraNIyAnmahato mahIyAnAtmA guhAyAM nihito.asya jantoH | tamakratuM pashya vishuddhabuddhyA prayANakAle cha vihInashokAH || 33|| prabha~njanaM mUrdhnigataM savahniM dhiyA samAsAdya gurUpadeshAt | mUrdhAnamudbhidya punaH khamadhye prANAstyajo~NkAramanusmaraMstvam || 34|| IpsayA yadi sharIravisargaM j~nAtumichChasi sakhe tava vakShye | vyAharanpraNavamunnaya mUrdhni bhidya yojaya tamAtmani kAyam || 35|| etatpavitraM paramaM yogamaShTA~NgasaMyutam | j~nAnaM guhyatamaM puNyaM kIrtitaM te varAnane || 36|| ya idaM shraNuyAnnityaM yogAkhyAnaM narottamaH | sarvapApavinirmuktaH samyagj~nAnI bhaviShyati || 37|| yastvetachChrAvayedvidvAnnityaM bhaktisamanvitaH | ekajanmakR^itaM pApaM dinenaikena nashyati || 38|| shR^iNuyAdyaH sakR^idvApi yogAkhyAnamidaM naraH | aj~nAnajanitaM pApaM sarvaM tasya praNashyati || 39|| anutiShThanti ye nityamAtmaj~nAnasamanvitam | nityakarmANi tAndR^iShTvA devAshcha praNamanti hi || 40|| tasmAjj~nAnena dehAntaM nityaM karma yathAvidhi | kartavyaM dehibhirgArgi yogashcha bhavabhIrubhiH || 41|| ityevamuktvA bhagavAnrahasye rahasyajaM muktikaraM tu tasyAH | yogAmR^itaM bandhavinAshahetuM samAdhimAste rahasi dvijendraH || 42|| sA taM tu sampUjya muniM bruvantaM vidyAnidhiM brahmavidAM vAMreShTham | gIrbhIH praNAmaishcha satAM variShThaM sadA mudaM prApa varAM vishuddhAm || 43|| yogaM susa~NgrR^ihya tadA rahasye rahasyajaM muktikaraM cha jantoH | saMsAramutsR^ijya sadA mudAnvitA vane rahasyAvasathe vivesha || 44|| yena prapa~nchaM paripUrNametadyenaiva vishvaM pratibhAti sarvam | taM vAsudevaM shrutimUrdhni jAtaM pashyansadAste hR^idi mUrdhni chAnvaham || 45|| yadekamavyaktamanantamachyutaM prapa~nchajanmAdikR^idaprameyam | taM vAsudevaM shrutimUrdhnijAtaM pashyansadAste hR^idi mUrdhni chAnvaham || 46|| || iti shrIyogayAj~navalkye dvAdasho.adhyAyaH || || samAptamidaM yogashAstram || ## The Yogayajnavalkya is also called YogayAjnavalkya gita \medskip\hrule\medskip Encoded by DPD, Sunder Hattangadi, Shankara, Sowmya Ramkumar Proofread by DPD, Radim Navyan radimnavyan at gmail \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}