% Text title : Amaravani Samvadah % File name : amaravANIsamvAdaH.itx % Category : misc % Location : doc\_z\_misc\_general % Transliterated by : samskrit.samvadah@gmail.com % Proofread by : samskrit.samvadah % Description/comments : Sarhidaya, The Sanskrit Journal, Ed. R. Krishnamachariar, 1892 Vol XX, No. 1, 3, 4 % Latest update : May 2, 2025 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Amaravani SamvAdaH ..}## \itxtitle{.. amaravANI saMvAdaH ..}##\endtitles ## sahR^idayAyAM patrikAyAM 1915 khristAbde prakAshito.ayaM amaravANInAmadheyaH susaMvAdaH | || shrIH || || amaravANI || rAmashAstrI \- paNDitavarya chirAddR^iShTo.asi | kathaM vartate gairvANIpravachanaM yuShmadIyA~NglamahApAThashAlAyAm | lakShmaNashAstrI \- jihremyahaM vaktum | bahvIShu A~NglakalAshAlAsu eShA anupayukteti ardhachandraM dattvA niShkAsitA | madIye vidyAlaye tu yatheyaM svayameva kShINA krameNAdarshanaM gachChet tathA prayatna anuShThIyate | rAma \- kimaparAddhamanayA tapasvinyA | lakShmaNa \- tasyAH sattaivAparAdhyati | rAma \- na khalvavagachChAmi | lakShmaNa \- sA hi pUrvameva A~NglairvipashchidvaraiH mR^itakoTiShu parigaNitA | asmadIyAH paNDitAstu na tathA manyante | ete hyenAM chirajIvinIM devavANIm amR^itakoTiShu gaNayanti | rAma \- parasparaviruddhamidamAshayadvayaM vimR^ishyakoTimATIkate | lakShmaNa \- kimatra vimarshena | te te svIyaM siddhAntaM sopapattikaM nirUpayitumudyu~njate | tasmAdiyaM mR^itA amR^itA chetyabhyupagantavyameva | rAma \- viruddhadharmANAmekatra samAveshaH kathamabhyupagantavyaH sUkShmadarshibhiH | lakShmaNa \- astItyeke nAyamastIti chaike ityuktarItyA pAshchAtyAnAM tanmatAnuyAyinAM chaiShA mR^itaiva | asmAkaM tu nityeyamamaravANI | rAma \- kairhetubhireShA mR^iteti nishchitA pAshchAtyaiH | lakShmaNa \- svIyena daurbhAgyena | rAma \- kasya | lakShmaNa \- ubhayorapi | rAma \- pAshchAtyAnAM gairvANyAshcha daurbhAgyamamutra nidAnamityAsha~Nkata iva te hR^idayam | lakShmaNa \- AM tathA pAshchAtyAH prAyaH sarveShvapi viShayeShu abhinandanIyaM buddhivaishadyamAvahantIti sarvaviditamidam | athApyete gairvANyAH svarUpaM kArtsnyenAvagantuM na prabhavanti | gairvANyapi AtmanaH saundaryamasmAkaM sarveNApi prakAreNa pradarshayantI pAshchAtyaiH kevalaM charmamedomAMsAdivirahitA asthimAtrAvasheShA paridR^ishyate | kiM kriyatAmasmin daivAyatte karmavipAke | rAma \- nedaM vishvasanIyam | bhAShApaThane sarvepyadhikAriNa eva | asmAbhiravagatA viShayAH pAshchAtyairnAbodhiShata iti kila bhavAnAha | lakShmaNa \- kaH saMshayaH | pAshchAtyAnAM bhAShAyAM pANDityaM nAsti | ChandasAm adhyayane yAvAnAnandaH shlokAnAM paThane yAvatI rasasphUrtiH ramaNIyAnAM padyAnAmanushIlane yAvAnAhlAdaH sarasAnAM gadyAnAmuchchAraNe yAvatI cha prItiH samunmiShati ityAdikaM svAnubhaveneme j~nAtuM na shaknuvanti | rAma \- kimetAvatA | lakShmaNa \- sarasairvAgvilAsairAvarjitalokalochanAM hAvabhAvAdibhirAkR^iShTayuvajanamAnasAM sundarImanupashyantaH kavivarAH tasyA vilAsavibhramAdikaM prashaMsanti | tAmeva mUkIbhUtavAgvyApArAM rugNashayyAmadhigatAmanupashyanto bhiShagvarAH nAsAdInAmavayavAnAM cha parasparamAnuguNyaM jaTharAdInAm antarnADInAM cha mAnonmAnAdiShvauchityaM cha prashaMsanti | evameva gairvANIviShaye vayaM kavivarAH pAshchAtyAstu bhiShagvarAH | iyAneva bhedaH | rAma \- bhAShAyAH saukumAryavij~nAne asmadIyeShvapi shAstrivaryeShu parasparamAshayabheda upalabhyate | idamevAbhipretya nIlakaNThadIkShitenoktam vAchaM kavInAmupalAlayanyAM bhu~Nkte rasaj~no yuvatiM yuveva | tAmeva bhu~Nkte nanu tArkiko.api prANAnharanbhUta iva praviShTaH || iti lakShmaNa \- satyam | tArkikAH shAbdabodhavichAratatparAH shAbdikAH prakriyAnipuNAH mImAMsakAH nyAyasaMchAravedinaH vedAntinaH adhyAtmarahasyAvagamabaddhadIkShAH svIyasaMskArAnuguNaM bhAShAyA rasamAsvAdayanti | bhinnaruchirhi lokaH iti nyAyamanusR^itya rasAsvAdanaprakAre bhedaH svAbhAvika eva | athApi bhAShAyAH saundaryasaukumAryAdiviShaye asmadIyapaNDitAnAm AshayaH prAyeNa ekarUpa eva | rAma \- pAshchAtyAH kimarthamIdR^ishAnguNAn na gaNayanti | lakShmaNa \- te hi dhAtUnAM prakR^itInAM pratyayAnAM cha svarUpavij~nAne mahAntaM parishramama~NgIkR^itya bhAShANAM parasparasaMbandhAvedakaM navInaM kimapi shAstraM nirmAya tada~NgatayA gairvANIpaThanodyamamanutiShThanti | rAma \- idamapyAvashyakameva kila | lakShmaNa \- asthIni sharIrasya AvashyakAnItyatra kasya vA vipratipattiH | shuShkAsthiparishIlanena bhAShAyAH saukumAryAdikaM na j~nAyeta | manuShyasharIrasya vAnarasharIrasya cha sausAdR^ishyamanekeShvaMsheShUpalabhyate ityato hetoH manuShyo vAnarAtsamutpannaH iti siddhAntitaM kenachitpAshchAtyapaNDitena | evameva gairvANyAH bhAShAntarANAM cha prakR^itipratyayadhAtusvarUpeShu saMvAdaH sAdR^ishyaM vA vartate iti hetoH tAsAmekasmingaNe niveshaH a~NgIkriyate | AryabhAShAgaNaH dramiDabhAShAgaNaH ityAdayo bhAShAshAstre nirUpyante | rAma \- kiM prayojanamanayA kAkadantaparIkShayA | lakShmaNa \- bhAShAshAstraM nAmedaM vaiduShyasya nikaShatvena parigaNyate pAshchAtyaiH | rAma \- tarhi yadyadbhAShAshAstre nopayujyate tatsarvaM paThanAnarhamiti te vishvasantIti pratibhAti | lakShmaNa \- viShayAntarANAM paThanena buddhivaishadyaM na labhyate iti te vishvasanti | rAma \- sarvaH kAntamAtmIyaM pashyati | rAma \- nirUpaNashIlA hIme sadasadvivechanachaturAH kathamevamAtmadoShAnna pashyanti | lakShmaNa \- IshvaramAyaivAtra nidAnam | rAma \- hetunAnena na saMtuShyAmi | samIchInaM kAraNamanveShaNIyam | lakShmaNa \- ki~nchidvichintya | AtmadoShAvagamaH satvaguNasaMpannAnAmeva saMbhavati | AhArashuddhau satvashuddhiH | madhumAMsaprAyamAhAramanusevatAmeteShAM kathaM satvodrekasyAvasaraH | rAjasA hIme pArthivabhogAnusevanameva jIvitaphalaM manvAnA AtmAnushAsanaprakAraM naiva jAnanti | dehAtmavAdino bahava eteShUpalabhyante | rAma \- devavANyAmatimahAntamAdaramAviShkR^irvantIme iti kila mayA shrutam | ataH shAstraparishIlanena tairAtmaguNasaMpattiradhigantuM shakyate khalu | lakShmaNa \- uktaH kila mayA teShAM gairvANIpaThanasaMpradAyaH | rAma \- ko.ayam | lakShmaNa \- vedgatAni padAni parishIlya bhAShANAmapi ShaT bhAvavikArAH santIti nishchitya bhAShAshAstramekaM rachayitvA svakapolakalpitAn siddhAntAbhAsAn sarvata udghoShayanti | rAma \- prAchInaiveyaM saraNiH shrImadbhiryAskapramukhairnairu ktairupadiShTaiveti shrUyate | pAshchAtyAnAM bhAShAsvarUpamadhikR^itya AshayavisheShAH niruktapaThanAdeva samutpannA iti kila kathayanti | lakShmaNa \- purA sarvepyasmatpUrvapuruShAH kutrachidgiriprAntadeshe avasan | tato janabAhulyAt teShu kechitpratIchIM dishaM gatyA Irop deshe kR^itanilayA babhUvuH | kechana dakShiNAbhimukhaM prasthitAH bhAratavarShamimamAjagmuH | ataH A~NglA vayaM cha AryAH viprakR^iShTA bAndhavAH ityAdayaH siddhAntAbhAsAH yAskAdibhiH svapnepyaviditAH pAshchAtyairudghuShyante | rAma \- tAvatA kiM naH chChinnam | lakShmaNa \- pa~nchamAH brAhmaNAshcha ekajAtIyA iti siddhAntaH kathamabhijanairnAbhyupagamyate | rAma \- pa~nchamAH AryANAmAgamanAtpUrvamevemaM deshamadhivasantaH drAmiDA iti vyavahriyante | lakShmaNa \- vayamapi dramiDabhAShAM vyAharantaH drAmiDA eva | rAma \- asmadIyA prAchInabhAShA gairvANyeva | chiraM dramiDeShu nivasantaH dramiDabhAShAmabhyasya vyavahAre tAmeva bhAShAM prayu~njmahi | tAvatA vayaM dramiDA na bhavema | lakShmaNa \- dramiDabhAShAyA api gairvANyeva mAtR^ibhUtA | rAma \- na hi na hi | dramiDabhAShAsu gairvANImayAni kAnichana padAni praveshamalabhanta | tathaiva bahvIShu bhAShAsu bhAShAntaragatAnAM padAnAM svIkArastadA tadA saMbhavatyeva | lakShmaNa \- gairvANyabhAve dramiDabhAShAyA asaMbhava eva | rAma \- dramiDabhAShA vyavahAreShu sarvadoShayuktA jIvati | gairvANI tu na tathA | lakShmaNa \- dramiDabhAShAyAH bhAShAtvameva na mayA abhyupagamyate | rAma \- bhavatA nAbhyupagamyate chedapi anyairabhyupagamyate | lakShmaNa \- dramiDabhAShAyAM saMpUrNA varNAvalirnAsti | ka kha ga gha iti chaturNAmapi sthAne ka ityeka eva varNaH drAviDyAm | rAma \- A~NglavANyAM ##F Z W## iti varNAni santi | tAni gairvANyAM nopalabhyante iti hetoH gairvANyAH bhAShAtvamapavadituM ko vA shaknuyAt | lakShmaNa \- bhavatA nirdiShTAni varNAni ardhAkSharANi | teShAmabhAva eva gairvANyA utkarShAdhAyakaH iti paNDitA manyante | rAma \- anusvAravisargAdayo.api ardhAkSharatvena parigaNyante shAbdikaiH | lakShmaNa \- tAdR^ishAnAM varNAnAmabhAve kathamiva bhAShA prayogopayoginI bhavet | rAma \- tattadvarNAstattadbhAShANAM prayoge atyantamAvashyakA eba | lakShmaNa \- A~NglabhAShA hi nAma mayA bahuvAraM shrutA | pakShiNAM vAshitamivAtyantamavyaktamuchchAryate kileyam | rAma \- tadbhAShAbhij~nAnAM sA vyaktaivetyanushrUyate | lakShmaNa \- gairvANyAM shrutAyAM yAvachChravaNasukhamanubhUyate tAvannAsti A~NglavANyAmiti bhAShAdvayavedino manyante | rAma \- kiMdeshIyAste | lakShmaNa \- asmaddeshIyA eva | rAma \- bhAShAdvayavedinAmA~NglAnAmasminviShaye kIdR^isho.abhiprAya iti api nAma jAnIShe | lakShmaNa \- tAdR^ishAH pAshchAtyeShu na santi | rAma \- mokShamUlabhaTTAdayo bahavaH gairvANyAM vichakShaNA iti janAH kathayanti | lakShmaNa \- satyam | paraM hIme gairvANIM susvaramuchchayArayituM na prabhavanti | rAma \- na ko.api hindudeshIyaH A~NglavANIsamuchchAraNe airopIyamanukartuM shaknotIti te vishvasanti | lakShmaNa \- bhoH shAstrivarya shApito.asi brAhmaNakAmyayA | tathyaM vaktavyam | yathA asmadIyA A~NglavANyAM prAvINyamadhigachChanti tathA A~NglA gairvANyAM naipuNyamAvahanti iti sashapathamuchyatAm | asmadIyAH kechana A~NglavANyuchchAraNe A~NglAnapyadharIkurvanti iti mayA sashapathaM vaktuM shakyate eva | rAma \- A~NglavANyAM tAdR^ishaM praveshamadhigatavantaH asmadIyAH gairvANIM vidviShanti | lakShmaNa \- atra naite tapasvinaH aparAdhyanti | paraM pAshchAtyavidyAbhyAsena yadyadaihikasukhasyAnupayuktaM tatsarvaM parivarjanIyamiti dR^iDhaH saMskAraH saMbhavatyeteShAm | rAma \- gairvANIshravaNena shrutisukhaM bhavati kila | lakShmaNa \- na ki~nchidetat | rAma \- tarhi saMgItashravaNamapi tAdR^ishameva | lakShmaNa \- satyam | saMgItamapi sAhityaM sarasvatyAH stanadvayam ityabhiyuktA vadanti | athApi devavANyAmAdaro na bhavati pApAtmanAm | rAma \- ye hi nAma gairvANImAdriyante ta eva puNyajanmAna iti hi bhavAnmanyate | lakShmaNa \- atha kim | rAma \- bho marShaya | gairvANyAM niShNAtAH paNDitAH prAyeNa asUyAlavaH anyodayAsahiShNavaH durabhimAninaH parasparaM kalahAyamANAH puNyajanAnatisherate | atastAdR^ishavidyAbhyAsena na kApyAtmaguNasaMpattiradhigamyata iti tasyAmAdarAbhAva AdhunikAnAmiti tarkayAmi | lakShmaNa \- uttAnahR^idayAH paNDitAH asUyAM krodhaM chAntarnigUhituM na shaknuvanti | A~NglavANyabhij~nAstu | bahiH sarvAkArapraguNaramaNIyaM vyavaharan parAbhyUhasthAnAnyapi laghutarANi sthagayati | janaM vidvAnekaH sakalamabhisaMdhAya kapaTaiH taTasthaH svAnarthAnghaTayati cha maunaM cha bhajate || ityuktarItyA AkAragopanaM kurvanto.apyantaHpaduprasarAmasUyAM niroddhumashaknuvantaH gUDhamanyeShAM vipriyamAcharanti | rAma \- uttAnahR^idayaH kShobhena hR^idgatamakhilaM bahirvaman yathAjAteShu parigaNyate | lakShmaNa \- kApaTyAdapi R^ijutaiva spR^ihaNIyA | rAma \- krodhena sadasi vAkpAruShyeNAtmano manovikArAviShpakaraNameva R^ijutA chennamastAdR^ishebhyaH R^ijukebhyo vidvadbhayaH | lakShmaNa \- kechana svabhAvenaiva krodhanAH tadA tadA buddhivikShepeNa yatkimapyAcharanti | tAdR^ishAH sarvatropalabhyante | atra gairvANI nAparAdhyati | uktaM chAbhiyuktaiH | yaH svabhAvo hi yasyAste sa nityaM duratikramaH | shvA yadi kriyate rAjA tatkiM nAshnAtyupAnaham || iti | mayA hi nAma sarvasamaiveyamasUyA paNDitAstAM niShphalaM bahiH prakAshayanti A~NglAstu na tathA ityabhiprAyaH sUchitaH | rAma \- tarhi janAnAM gairvANyAmanAdarasya kiM kAraNam | lakShmaNa \- vitteShaNaiva | rAma \- vitteShaNeyaM bhagavatI sarvAnapyAkulayati | lakShmaNa \- gairvANIpaThanena prabhUtaM draviNamArjayituM na shakyate | bhASheyaM mR^itA tadabhij~nAshcha mR^itaprAyAH iti prAyo rAjabhAShAvedino manyante | rAma \- bhAShAyAM pANDityasaMpAdanaM kevalamAtmasaMskArAya na tu draviNArjanAya iti vishvasanti deshAntarIyAH | lakShmaNa \- purA asmaddeshepyevamevAsIt | adhyApanaM nAma viprANAM svIyA vR^ittiH | pratiphalamanapekShyaiva vedAH shAstrANi chAdhyApanIyAni | yo hi vidvAnAtmanA paThitasya shAstrasya pravachanaM vinaiva dehayAtrAM karoti sa hyanyasmin janmani brahmarAkShaso bhavati | adya tu sarvasyApi prAchInadharmasyotsargaH kvachitkvachidviparItAcharaNamapi vipashchidbhirnishsha~NkamanuShThIyate | iti sham || shabdArtha (hindI, ## English ##) 1\. jihremi \- lajjita hotA hU.N | ## I feel embarrassed ## 2\. sattA \- astitva | ## Existence ## 3\. ardhachandraM dattvA \- galA dabAnA | ## Hold by neck ## 4\. vipashchidvaraiH \- vidvAnoM dvArA | ## by the scholars ## 5\. sopapattikam \- AdhArasahita | ## with substance ## 6\. ATIkate \- ghUmatA\-phiratA hai | ## moves about ## 7\. udyu~njate \- udyama karate haiM | ## (They’re) trying to ## 8\. buddhivaishadyam \- kushAgrabuddhi | ## Sharp-intellect ## 9\. kArtsnyena \- pUrNa rUpa se | ## by entirety ## 10\. daivAyatte \- bhAgyAdhIna meM | ## under control of destiny ## 11\. karmavipAke \- karmaphalasiddhAnta meM | ## In the ripening of actions ## 12\. ChandasAm \- vedoM ke | ## of the vedas ## 13\. samunmiShati \- udita hotI hai | ## rises ## 14\. bhiShagvarAH \- auShadha dene vAleM | ## Doctors of medicines ## 15\. avayavAnAm \- aMgoM kA | ## of body organs ## 16\. vAgvyApAraH \- bola\-chAla | ## Conversation ## 17\. vipratipattiH \- matabheda | ## Disagreement ## 18\. bhinnaruchiH \- alaga\-alaga ruchi rakhane vAlA | ## of different interests ## 19\. saukumArya \- komalatA | ## Delicacy ## 20\. dramiDabhAShAgaNaH \- draviDa bhAShA samUha | ## Dravidian Language Family ## 21\. vaiduShyasya \- vidvattA kA | ## of scholarliness ## 22\. nikaShatvena \- kasauTI ke AdhAra se | ## as the qualities of touch-stone## 23\. nirUpaNashIlAH \- nirdhAraNa karane vAleM | ## Analysts ## 24\. sadasadvivechanam \- satya aura asatya kA aMtara karanA | ## Discrimination between the real and the unreal ## 25\. satvodrekaH \- satyabhAva kA udaya | ## Rise of true nature ## 26\. anusevatAm \- sevana karane vAloM kA | ## Of the consumers ## 27\. pArthivabhogAn \- laukika bhogoM ko | ## The Earthly pleasures ## 28\. dehAtmavAdinaH \- sharIra se itara AtmA ko nakArane vAle | ## Mortalists ## 29\. AtmaguNasaMpattiH \- AtmA ke guNa-gaNa | ## Group of qualities of soul ## 30\. siddhAntAbhAsAn \- bhrAmaka siddhAMtoM ko | ## Delusional doctrines ## 31\. nairuktaiH \- vyutpattishAstra ke jAnakAroM dvArA | ## by the etymologists ## 32\. pratIchIm \- pashchima ko | ## to the West ## 33\. kR^itanilayAH \- jinake pAsa ghara ho | ## who are housed ## 34\. viprakR^iShTAH \- dUra ke | ## Distant ## 35\. Chinnam \- pareshAnI | ## Hurdle ## 36\. abhijanaiH \- pratiShThita janoM ke dvArA | ## By the noble ## 37\. abhyupagamyate \- svIkAra kiyA jAtA hai | ## being acknowledged ## 38\. drAmiDAH \- dravi.Da | ## Dravidian## 39\. apavaditum \- khaMDana karanA | ## To refute ## 40\. AdhAyakaH \- sahAyaka | ## Supportive ## 41\. shAbdikaiH \- shabdashAstroM ke jAnakAroM dvArA | ## by the lexicographers ## 42\. vAshitam \- kUja | ## Chirping ## 43\. mokShamUlabhaTTaH \- maiksamUlara nAmaka vidvAn | ## Scholar Max Muller ## 44\. prAvINyam \- vAkkushalatA | ## Conversiveness ## 45\. naipuNyam \- kushalatA | ## Expertise ## 46\. Avahanti \- pA sakate haiM | ## Obtain ## 47\. adharIkurvanti \- nIchA dikhAte haiM | ## Outperform## 48\. aihikasukhasya \- isa loka ke sukha kA | ## Of the worldly pleasure ## 49\. shrutisukham \- kAnoM kA sukha | ## The pleasure of hearing ## 50\. abhiyuktAH \- vidvAn | ## The learned ## 51\. puNyajanmAnaH \- shubha janme hue | ## The virtuous born ## 52\. marShaya \- Cho.DeM | ## Excuse ## 53\. uttAnahR^idayAH \- sIdhe hR^idaya vAle | ## Frank-hearted ## 54\. niShNAtAH \- kushala loga | ## The proficient ## 55\. asahiShNavaH \- asahiShNu loga | ## Intolerant ones ## 56\. kalahAyamANAH \- jhaga.Date hue loga | ## Being quarrelsome ## 57\. atisherate \- atikramaNa karate haiM | ## (They) Overshadow ## 58\. antarnigUhituM \- andara ChipAne ke lie | ## For concealing within ## 59\. AkAraH \- mAnasikatA | ## Mental disposition ## 60\. parAbhyUhasthAnAni \- dUsaroM ke vimarsha kI durbala ka.DiyA.N | ## Vulnerabilities of the inference of others ## 61\. upAnaham \- jUte ko | ## Shoe ## 62\. yathAjAteShu \- navajAtoM meM | ## Among noobs ## 63\. R^ijukebhyaH \- sIdhe logoM se | ## From the simple-minded ## 64\. draviNam \- dhana ko | ## Wealth ## 65\. vitteShaNA \- dhana kI ichChA | ## Desire for wealth ## 66\. pratiphalam \- phala | ## Return ## 67\. utsargaH \- tyAga | ## Abandonment \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}