% Text title : Jyotirvidya Vivekah % File name : jyotirvidyAvivekaH.itx % Category : misc, sahitya, article, pradIptakumArananda % Location : doc\_z\_misc\_general % Author : (Copyright) Pradipta Kumar Nanda, Kendrapara, Orissa pknanda65 at gmail.com % Transliterated by : Pradipta Kumar Nanda % Proofread by : Pradipta Kumar Nanda % Acknowledge-Permission: (Copyright) Pradipta Kumar Nanda % Latest update : May 13, 2021 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Jyotirvidya Vivekah ..}## \itxtitle{.. jyotirvidyAvivekaH ..}##\endtitles ## lekhakaH \- nandapradIptakumAraH siddhAnta\-sa.nhitA\-horArUpaskandhatrayAtmane | namo jyotiH svarUpAya nigamAgamachakShuShe || idaM sa.nskR^itavA~NmayaM vishvavA~NmayasamudAye mUrddhanyamiti vachanaM sarvathA yuktiyuktaM satya~ncha | asya sarvA.ngapUrNaM kalevaraM sarvAnapi vishvajanAn vismApayatIti naivAtyuktiH | vedasya ShaDa.ngeShu jyotiShaM hi nayanamiti stirIkR^itam | yachchoktaM bhAskarAchAryaiH\- \ldq{}vedachakShuH kiledaM smR^itaM jyotiShaM mukhyatA chA.ngamadhye.asya tenochyate | sa.nyuto.apItaraiH karNanAsAdibhiH chakShuShA.ngena hIno na ki~nchitkaraH \rdq{} || iti | anyatra lagadhenApi asya shreShThatvaM pramANIkR^itam | yathokta.n\- \ldq{}yathA shikhA mayUrANAM nAgAnAM maNayo yathA | tadvatvedA.ngashAstrANAM jyotiShaM mUrdhni sa.nsthitam \rdq{}|| (ve\. jyau. \-4) anena shubhAshubhaphalakathanapuraHsaraM shAstramidaM mahatvapUrNaM varIvarti | tithivAramuhUrtAdikaM j~nAtuM yaj~nIyakArye upayuktasamayanirdhAraNe cha asya prayojanaM mukhyameva pratibhAti | nikhile.asmin gaganamaNDale yAni tejomayAni graha\-nakShatravimbAni gatimayAni dR^ishyante tAni samaShTirUpeNa jyotiH shabdenochyante | teShu sadaikarUpagatIni nakShatrANi | dainikabhinnagatiyuktAni tu grahasa.nj~nakAni jyotI.nShi bhavanti | anyArthena sUryAdInAM gatirevAtra jyotiH | jyotis shabdAnmatvarthIye achi pratyaye kR^ite jyotiShashabdo niShpanno jAtaH | tadadhikR^itya kR^ito grantho jautiShaH sUryasiddhAntAdiH | tadadhIte tadveda vA jyautiShikaH | kechijjyotirvidyArUpe.arthe jyotiShamiti shabdaM rUDhamiti vadanti | AkAshIyajyotiShu dR^ishyAdR^ishyamAneShu kechana amR^itamayakiraNAH, kechidviShamayakiraNAH, apare kechidubhayamishrakiraNAH, kechichcha ubhayadharmahInakiraNAH smR^itAH | eva.nvidhanakShatragrahatArakAdijyotiHpu~njAnAM sthiti\-gati\-prabhAvAdivarNanAtmakaM khalu jyotiShashAstraM vedA.ngatvena sthirIkR^itaM bhAratIyaiH vidvabhiH | mAnavaH sarvadA sukhamabhilaShati | tadIyaM samastakAryaM saphalaM bhavatu shubhe samaye bhavatu ityabhilAShaM tasya manasi yadA jAtaM tadA tena jyotiHshAstramanveShIkR^itam | kenopAyena aniShTakAriNyo dAruNA ghaTikAH taM na nipAtayeyuH taM prati Asha.nkAM na sa~nchArayeyuH iti viShaye kR^itsnatayA j~nAnamadhigantuM tasya sarvadA ichChA balavatI jAtA, yena grahAdijanitabAdhA.a.agamanAt prAgeva tatpratibandhakarUpakaM j~nAnaM labdhuM tena sarvadA sa.ncheShTya mAnavajIvane jyautiShasya AvashyakatA sthirIkR^itA nishchitA | kasmin samaye kA ghaTanA ghaTet, kadA vipadaH sambhAvanAsti, kadA bhAgyodayo bhavet, kadA rogAdikaM nashyanti ityAdikaM nikhilajij~nAsAyAH antaH kevalaM jyotiShashAstraM hi karoti | etasmAtkAraNAt vedachakShuHrUpamidaM shAstraM sarveShAM mAnavajAtInAM kR^ite nitAntaM priyamasti | vaidikasa.nhitebhyaH jyotiHsUtraM gR^ihItvA lagadhanAmA kashchitmuniH prAk asya shAstrasyodbhAvanaM chakAra | tatpraNito vedA.ngajyotiShAkhyo granthaH jyotirvidyAyAH prathamatvena sthirIkR^itaH | chaturNAmapi vedAnAM pR^ithak pR^ithag jyautiShashAstramAsIt | sa.nprati sAmavedasya jyotiShaM nopalabhyate | R^igvedasya jyautiSham ArchajyautiSham, ShaTtri.nshatpadyAtmakam | yajurvedasya yAjuShajyautiSham, UnachatvA.nrishatpadyAtmakam | atharvavedasya AtharvaNajyautiSham, dviShaShTyuttarashatapadyAtmakam | eteShAM trayANAM jyotiShANAM kartAsti lagadhAchAryo niHsandehaH | ko.ayaM lagadhaH ? iti viShayaM vaktuM sa.nprati na ko.api sakShamaH | yadbhavatu yaj~navidhAnAya idaM shAstrArambha iti bhAskarAchAryeNa svIkR^itam | yachchoktaM siddhAntashiromaNyA.n\- \ldq{}vedAstAvat yaj~nakarmapravR^ittA yaj~nAH proktAste tu kAlAshrayeNa | shAstrAdasmAt kAlabodho yataH syAt vedA.ngatvaM jyautiShasyoktamasmAt \rdq{}|| iti jyotiShashAstra pravartakAH sUryAdayo.aShTAdasha R^iShayaH smaryante | yaduktaM kAshyapasa.nhitAyAM nAmAni\- \ldq{}sUryaH pitAmaho vyAso vasiShTho.atriH parAsharaH | kashyapo nArado gargo marIchirmanura.ngirAH || romashaH paulishashchaiva chyavano yavano bhR^iguH | shaunako.aShTAdashAshchaite jyotiHshAstrapravartakAH \rdq{}|| iti | shAstramidamatipurAtanamasti | asya shAstrasya mUlabIjAni vedeShu dR^iShTAni bhavanti | tatra\- \ldq{}ekA cha me tisrashcha me pa~ncha cha me sapta cha me\rdq{} \ldq{}prAtaH juhoti, sAyaM juhoti\rdq{} (tai0A0\-2/1/2) \ldq{}ekAShTakAyAM vIkSheran phAlgunIpUrNamAse dIkSheran\rdq{} (tA0brA0\-5/9/17) ityAdiShu mantreShu gaNitAdisiddhAntAnAM varNanaM milati | vedA.nbhUtasya jyotirvij~nAnasya sAhityaM tu atIva vishAlam | vedA.ngajyautiShasya pashchAt ye AchAryAH asmin shAstre kR^itabhuriparishramAH kR^itAsteShu varAhamihiraH, AryabhaTTaH, brahmaguptaH, lallAchAryaH, utpalAchAryaH, shrIpatiH, bhojadevaH, bhAskarAchAryaH, keshavaH, gaNeshadaivaj~naH, j~nAnarAjaH, kamalAkarAdayashcha udIyamAnA bhavanti | ime AchAryAH jyotishshAstrasambandhIyAn uttamottamAn granthAn virachitavantaH | ArSheShu aShTAdashAchAryAH siddhAntagranthAH kR^itavantaH | etadatiriktAH gaurIjAtakAdi daivagranthAH, parAshara\-jaiminIkR^itAH ArShagranthAH, varAhamihirAdikR^itAH pauruShagranthAH dR^iShTipathe vilasantitamAm | shAstramidaM sa.nhitAgaNitajAtakAkhyeShu triShu bhAgeShu AtmAnaM prakaTIchakAra | yaj~nAdInAM prAkR^itavidhAnaM samuchitakAle karaNIyamiti nirddishya shAstrodbhAvanaM sarvAdau vedeShu nihitam | yaj~navidhAnasya upayuktaM kAlaM nirdishati jyotiSham | etasmAdasya kAlavidhAyakamiti nAmAntaraM shrUtam | yaduktamasya mahimni\- \ldq{}vedasya nirmalaM chakShuH jyotishshAstramakalmaSham | vinaitadakhilaM shrautaM smArtaM karma na siddhyati\rdq{} || iti | jyotiShashAstrasya viShayAstrayaH | tantraM sa.nhitA horA cheti | siddhAnto nAma tantram | idaM gaNitashAstraM bIjagaNitaM pATIgaNitabhedena dvividhaM grahagatisambandhItam | horA tu jAtaka\-tAjikabhedena dvividhA | iyameva phalitajyotiShanAmnA parichitA | sa.nhitAgranthaH kAlachakraM vivR^iNoti, muhUrtAdiviShayAn utthApayati | tatra siddhAntagrantheShu ArShatvena sUryasiddhAntaH prasiddhaH | pashchAt AryabhaTTasya AryabhaTIyam, lallasya shiShyadhIvR^iddhidatantram, varAhamihirasya pa~nchasiddhAntikA, brahmaguptasya brAhmasphuTasiddhAntaH, shrIpateH siddhAntashekharaH,bhAskarasya siddhAntashiromaNiH, gaNeshasya grahalAghavam, kamalAkarasya siddhAntatattvavivekaH, shatAnandasya bhAsvatiH, sAmantachandrashekharasya siddhAntadarpaNaH pramukhAH saiddhAntikA granthAH | horAgrantheShu bR^ihatparAsharahorA ArShatvena suviditA | varAhasya bR^ihajjAtakam, vaidyanAthasya jAtakapArijAtaH, nIlaka.nThasya tAjikanIlaka.nThI, jIvanAthasya bhAvakutUhalam, gaNeshasya jAtakAla.nkAraH pradhAnAH granthAH santi | sa.nhitAtu bhR^igusa.nhitA, kashyapasa.nhitA, gargasa.nhitA, nAradasa.nhitA cha ArShAH | varAhasya bR^ihatsa.nhitA, kalyANavarmaNaH sArAvalI, nArAyaNasya muhUrtamArtaNDaH, rAmasya muhUrtachintAmaNiH evaM narapateH narapatijayacharyA svarodayAdi granthAshcha mAnyAH parigaNitAH | etadatiriktAH keralamatapratipAdakAH kechana ramalachintAmaNiH ramalAmR^itaprabhR^itayo granthAH, prashnaj~nAnasambalitAH tAjikanIlaka.nThI, tAjikabhUShaNapaddhatiH, tAjikatantrasAraprabhR^itayashcha dR^iShTipathe vicharanti | shakunashAstraM sa.nhitAskandhabhUtam | api cha hastarekhAdisambalitaM sAmudrikashAstraM svarashAstra.n, shilpakalAsa.nyuktaM vAstushAstramapi jyotirvij~nAneShu upanivaddhA antarbhUtAH dR^ishyante | niShkarShametat idaM vij~nAnaM prathamaM brahmaNA yaj~napravartanAya sR^iShTam | shiShyapara.nparAnusAreNa budhairgR^ihItam | tadevAryabhaTTena prakAshitaM varAhamihireNa cha vivechitamiti shAstraM sa.nprati mAnavajAtInAmasheShakalyANaM sAdhayati, sAdhayiShyati cha | ityalaM pallavitena | \-\-\- lekhakaH \- nandapradIptakumAraH ## Written by Dr. Pradipta Kumar Nanda, Kendrapara, Orissa pknanda65 at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}