% Text title : bAlakavitAvalI 2 % File name : bAlakavitAvalI2.itx % Category : major\_works, bAlakavitA, sanskritgeet % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Proofread by : Ganesh Kandu kanduganesh at gmail.com, NA % Latest update : June 16, 2018 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. A garland of Sanskrit poem for children part 2 ..}## \itxtitle{.. bAlakavitAvaliH 2 ..}##\endtitles ## bAla\-kavitAvaliH\, dvitIya\-bhAgaH (ha.Nsate\-khelate saMskR^ita) sArvabhauma\-saMskR^ita prachAra saMsthAnam\, vArANasI prakAshakaH sArvabhauma\-saMskR^ita prachAra saMsthAnam DI0 38| 110\, hojakaTorA\, vArANasI DA0 bhAratIprakAsha dvivedI, pradhAnAchAryaH shrI vidyAdharma pravAraka saMskR^ita mahAvidyAlaya grAma\-posTa\-bhavAnI ChApara\, jilA\-devariyA kI sahAyatA se inake dono putro ke nAmakaraNa saMskAra ke upalakShya meM prakAshita | mudrakaH Ananda kAnana presa\, DI0 14\-65 Te.DhInIma\, vArANasI saMskR^ita prachAra pustaka\-mAlA\, saM0 13\, bAla\-kavitAvaliH (saMskR^ita ke prAra.nbhika vidyArthiyoM ke lie vibhinna navIna evaM prAchIna ChandoM meM likhita\, katipaya atyanta sarala\, sarasa\, subodha\, shikShAprada evaM bAlamanora~njaka saMskR^ita kavitAoM kA upahAra) rachayitA\- vAsudeva dvivedI shAstrI (saMskR^ita prachAra\-pustakamAlA\-sampAdakaH) sArvabhauma\-saMskata prachAra saMsthAnam\, vArANasI \chapter{vinIta nivedana} kisI bhI bhAShA meM vidyArthiyoM kA sugamatA se pravesha hone ke lie usa bhAShA meM aise prAra.nbhika sAhitya ke nirmANa kI AvashyakatA hotI hai jo j~nAnavardhaka evaM shikShAprada hone ke sAtha hI atyanta sarala\, suvAchya\, sarasa\, evaM manora.njaka bhI ho | isIlie Ajakala kI samasta bhAShAoM meM prAra.nbhika kakShAoM kI pustake isI dR^iShTi se likhI jA rahI haiM aura isase bhI adhika saralatama pustakoM tathA shikShaNapaddhati ke nirmANa ke liye prayatna kiyA jA rahA hai | parantu kheda ke sAtha kahanA pa.DatA hai ki saMskR^ita meM prAra.nbhika kakShAoM ke lie isa prakAra kI pustakoM kA nitAnta abhAva hai | Aja ke isa vaij~nAnika yuga meM bhI saMskR^ita pAThashAlAoM meM sarvaprathama vidyArthiyoM ko vahI laghukaumudI pa.DhAI jAtI hai jo bAla\-vidyArthiyoM kI sukumAra\-buddhi ko kuNThita karane vAlI eka kaThina pustaka hai | isake sAtha hI aura jo kuCha hitopadesha Adi grantha pa.DhAye jAte haiM ve kathAtmaka hone se manora~njaka to hote haiM para sandhi samAsa kI adhikatA ke kAraNa unakI bhAShA itanI kliShTa hotI hai ki una pustakoM ke dvArA vidyArthiyoM kA bhAShA meM sahaja pravesha nahIM hone pAtA aura isIlie vidyArthiyoM ko unheM bahudhA raTakara hI taiyAra karanA paDatA hai | yahI kAraNa hai ki saMskR^ita ke vidyArthI saMskR^ita bolane\-likhane me.n atyanta asamartha hote haiM | aisI sthiti meM yadi hama saMskR^ita ko adhika se adhika jana\-priya tathA vidyArthiyoM ke lie ruchikara banAnA chAhate haiM to saMskR^ita kI bhI prAra.nbhika kakShAoM ke lie aisI hI pustakoM ke nirmANa kI AvashyakatA hai jo bhAShAj~nAna\-vardhaka evaM shikShAprada hone ke sAtha hI sandhi samAsa kI jaTilatA se rahita\, vyavahAropayogI shabdoM se yukta\, pa.Dhane evaM sunane meM madhura tathA manora~njaka bhI ho | isI eka atyanta Avashyaka kintu sarvadA upekShita kartavya kI pUrti ke lie hamane kuCha bAlopayogI pustakoM ke nirmANa\, sampAdana tathA prakAshana kA kArya Ara.nbha kiyA hai | prastuta pustikA unhIM bAlopayogI pustakoM meM se eka anyatama pustikA hai | kuCha shabdarUpoM evaM dhAturUpoM kA parichaya karA dene ke bAda yadi vidyArthI isa pustaka ko pa.DheM aura isake padyoM ko gAyA kareM to mujhe vishvAsa hai ki vidyArthI atyanta manora~njana ke sAtha saMskR^ita bhAShA meM pravesha pA sake.nge | anta meM hindI\, a.ngrejI tathA saMskR^ita pAThashAlAoM ke samasta pradhAnAdhyApakoM tathA unake saMskR^itAdhyApakoM se hamArI vinIta prArthanA hai ki ve apane vidyArthiyoM se isa pustaka kA prachAra kareM tathA yadi visheSha kaThinAI na ho to ise anivAryatA pradAna kara unheM saMskR^ita meM visheSha yogya banAne ke liye isa tuchCha sevA ko saharSha svIkR^ita karane kI kR^ipA kareM | isa pustaka ko pa.DhAte samaya adhyApakagaNa ChAtroM ko pratyeka subanta\, tiDanta\, kR^idanta evaM avyaya shabda kA parichaya karAte hue kavitAoM kA artha pa.DhAye.nge\, yaha visheSha nivedana hai | adhika AShADha pUrNimA 2053 vi\. 30 \-6 \-1996 I\. rachayitA \- vinIta prArthI (vAsudeva dvivedI shAstrI) \chapter{bAlakavitAvaliH\, dvitIyo bhAgaH} \section{bAlakAn prati sasneham |} bAla\-kavitAvaliH paThyatAM sarvadA bAla\-kavitAvaliH likhyatAM sarvadA | bAla\-kavitAvaliH gIyatAM sarvadA bAla\-kavitAvaliH shrUyatAM sarvadA || 1|| paThyatAM sarvadA bAla\-kavitAvaliH likhyatAM sarvadA bAla\-kavitAvaliH | gIyatAM sarvadA bAla\-kavitAvaliH shrUyatAM sarvadA bAla\-kavitAvaliH || 2|| sarvadA paThyatAM bAla\-kavitAvaliH sarvadA likhyatAM bAla\-kavitAvaliH | sarvadA gIyatAM bAla\-kavitAvaliH sarvadA shrUyatAM bAla\-kavitAvaliH || 3|| vAgdevatAyai namaH | bAla\-kavitAvaliH \section{IshavandanA |} IshaM vishva\-nidAnaM vande | nigama\-gIta\-guNa\-gAnaM vande | parito vitata\-vitAnaM vande | shobha\-shakti\-nidhAnaM vande || 1|| mandira\-masjida\-vAsaM vande | girajAbhavana\-nivAsaM vande | jana\-jana\-hR^idaya\-vilAsaM vande | kaNa\-kaNa\-kalita\-prakAshaM vande || 2|| nava\-latikAsu lasantaM vande | nava\-sumeShu vikasantaM vande | shishu\-vadaneShu hasantaM vande | shuchi\-hR^idayeShu vasantaM vande || 3|| vividha\-nAma\-tanu\-rUpaM vande | nirguNa\-saguNa\-svarUpaM vande | nirAkAra\-sAkAraM vande | apahR^ita\-hR^idaya\-vikAraM vande || 4|| \section{prArthanA |} prabho.ahaM sadA satyavAdI bhaveyam prabho naiva svapne.api mithyA vadeyam | bhaveyaM sadA loka\-kalyANa\-kArI bhaveyaM jagadduHkha\-dainyA.apahArI || 1|| prabho.ahaM sadA mAtR^ibhakto bhaveyam prabho.ahaM sadA pitR^ibhakto bhaveyam | prabho.ahaM sadA.achAryabhakto bhaveyam prabho.ahaM sadA deshabhakto bhaveyam || 2|| sadA.ahaM svadharmAnurAgI bhaveyam sadA.ahaM svakarmAnurAgI bhaveyam | sadA.ahaM svadeshAnurAgI bhaveyam sadA.ahaM svaveShAnurAgI bhaveyam || 3|| sadA brahyacharyavrataM pAlayeyam sadA.ahaM sadAchAramArge chaleyam | bhaveyaM vinIto\-vivekI gabhIraH yashasvI mahApaNDitaH karmavIraH || 4|| \section{vandanA |} durgeH durgati\-hAriNi! vande kamale! kamala\-vihAriNi! vande | devi! sarasvati! matide! vande | jagati sadA shubhagatide! vande || 1|| ga~Nge! tribhuvana\-tAriNi! vande | yamune! turita\-vidAriNi! vande | godAvari! gati\-dAyini! vande | sindho! sumati\-vidhAyini! vande || 2|| girivara! vindhya! himAlaya! vande | nada\-nadIsha! varuNAlaya! vande | he prayAga! tIrtheshvara! vande | vArANasi! rAmeshvara! vande || 3|| vAlmIke! kavi\-nAgara! vande | ChAsadeva! mati\-sAgara! vande | buddha! satya\-sandhAyaka! vande | mahAvIra! muni\-nAyaka! vande || 4|| j~nAnivarya! he sha~Nkara! vande | bhedabhAva\-vilaya~Nkara! vande | rAmAnuja! jana\-tAraka! vande | bhaktivAda\-vistAraka! vande || 5|| \section{vidyAyAH phalam |} vidyA dadAti vinayam vidyA dadAti vittam | vidyA sadA janAnAm vimalaM karoti chittam || 1|| vidyA tanoti kIrtim vidyA tanoti mAnam | vidyA naraM samAje kurute sadA pradhAnam || 2|| vidyA nihanti4 doSham vidyA nihanti bhAram | dUrIkaroti vidyA sakalaM mano\-vikAram || 3|| vidyA na rAja\-hAryA vidyA na chora\-hAryA | vidyA kadApi loke nahi bandhubhiH vibhAjyA || 4|| vidyA gaNaH pradhAnaH vidyA dhanaM pradhAnam | deshe tathA videshe vidyA balaM pradhAnam || 5|| \section{bAlapAThashAlA |} mama bAla\-pAThashAlA bahu shobhate vishAlA | shishavo likhanti yasyAM phalakeShu varNamAlAH || 1|| kechit paThanti bAlAH kechit likhanti bAlAH | kalayanti ke.api paTTe khaTikena a~NkamAlAH || 2|| khelanti ke.api khelam\- bAlAH mithaH sahelam | nipatanti utpatanti\- prapatanti chAnuvelam || 3|| gAyanti ke.api gItam dadate cha ke.api tAlam | rachayanti ke.api vAlAH\- kusumeShu AlavAlam || 4|| karShanti ke.api bhUmim si~nchanti ke.api mUlam | kR^intanti ke.api sUtram dhunvanti ke.api tUlam || 5|| \section{kaH kutra kiM karoti |} vipine charanti gAvaH salile chalanti nAvaH | gagane lasanti tArAH vikiranti dIpti\-dhArAH || 1|| kamale lasanti bhR^i~NgAH taru\-koTare viha~NgAH | nipatanti dIpa\-madhye parito drutaM pata~NgAH || 2|| samare milanti shUrAH samare milanti vIrAH | dhAvanti sainya\-madhye turagA gajA adhIrAH || 3|| gehe laganti tAlAH kaNThe lasanti mAlAH | khelanti dhUli\-madhye grAmeShu bAla\-bAlAH || 4|| \section{sharIrarakShA |} sharIraM sadA bAlakaiH rakShaNIyam | sharIraM sadA bAlakaiH rakShaNIyam || sharIreNa shobhA sharIreNa siddhiH sharIreNa loke samastA samR^iddhiH | sharIreNa annaM sharIreNa vastram sharIreNa putraH sutA vA kalatram | apathyaM na annaM kvachid bhakShaNIyam | sharIraM sadA bAlakaiH rakShaNIyam || 1|| sharIreNa vidyA sharIreNa buddhiH | sharIreNa j~nAnaM sharIreNa shuddhiH | sharIreNa pUjA sharIreNa yogaH | sharIreNa saukhyaM sharIreNa bhogaH | sharIraM shisho! jAtu nopekShaNIyam | sharIraM sadA bAlakaiH rakShaNIyam || 2|| sharIraM sadA dehinAM dharmamUlam | sharIraM sadA dehinAM karmamUlam | sharIraM sadA dehinAM sharmamUlam | sharIraM sadA dehinAM sarvamUlam | sharIraM tataH sarvathA poShaNIyam | sharIraM sadA bAlakaiH rakShaNAyam || 3|| \section{bAlakAnAM dinacharyA |} vayaM bAlakAH sadA paThAmaH vayaM bAlakAH sadA likhAmaH | vayaM bAlakAH niyamita\-samaye vidyAlayaM sadA gachChAmaH || 1|| vayaM bAlakAH hariM bhajAmaH vayaM bAlakAH guruM namAmaH | vayaM bAlakAH mAtA\-pitarau sevayA cha muditau kalayAmaH || 2|| vayaM vayasyaiH yadA milAmaH tadA prasannA vayaM bhavAmaH | vayaM militvA sarve sAyaM krIDA.a~NgaNe khelituM yAmaH || 3|| vayaM prabhAte uttiShThAmaH tato vayaM shauchArthaM yAmaH | tataH snAna\-sandhyAdiM kR^itvA bhojanAya geha pravishAmaH || 4|| \section{Aj~nAM mAnaya |} Aj~nAM mAnaya mAnya\-janAnAm Aj~nAM mAnaya pUjya\-janAnAm | Aj~nAM mAnaya jyeShTha\-janAnAm Aj~nAM mAnaya shreShTha\-janAnAm || \section{na kuru vilambam |} na kuru vilambaM shauche snAne na kuru vilambaM bhojana\-pAne | na kuru vilambaM uShasi viharaNe na kuru vilambaM vidyAgrahaNe || \section{mA kuru sa~Ngam |} mA kuru sa~NgaM duShTa\-janAnAm mA kuru sa~NgaM nIcha\-janAnAm | mA kuru sa~NgaM dhUrta\-janAnAm mA kuru sa~NgaM chaura\-janAnAm || \section{mA bhava |} mA bhava dInaH mA bhava hInaH mA bhava chorita\-para\-dhana\-pInaH | mA avivekI mA avinItaH mA atishIghraM raktaH pItaH || ? (## Do not be angry too quick## krodhase lAlapIlA mata honA) \section{bAlakAnAM AtmaparichayaH |} mahAmanA vaktA atibhavyaH | ahaM madanamohana\-mAlavyaH || 1|| ahaM vairi\-mada\-mardana\-shailaH | mahAvIra\-saradAra paTelaH || 2|| viShaye yasya na ko.api pravAdaH | so.ahaM shrI rAjendra prasAdaH || 3|| yaH pashyati sakalaM sama\-bhAve | so.ahaM santa vinobA bhAve || 4|| adbhuta\-shakti\-buddhi\-bala\-vAsaH | ahaM prathita\-praNavIra\-subhAsaH || 5|| ahaM spaShTavaktA svachChandaH | sudhI\-pravara\-sampUrNAnandaH || 6|| iyaM yena bhAratabhUH ChinnA | ahaM kAyade Ajama jinnA || 7|| shAnti\-satya\-dR^i.DhatA\-parivAraH | ahaM santa abdula\-gaphphAraH || 8|| kaThina\-kArya\-sAdhana\-vyavasAyI | ahaM raphI ahamada kidavAI || 9|| ahaM sushobhita\-bhArata\-bhAlaH | vijayI vIra\-javAharalAlaH || 10|| \section{anushAsanam |} mA kuru darpaM mA kuru garvam mA bhava mAnI mAnaya sarvam | mA bhaja dainyaM mA bhaja shokam muditamanA bhava modaya lokam || 1|| mA vada mithyA mA vada vyartham na chala kumArge na kuru anartham | pAhi anAthaM pAlaya dInam lAlaya mAtA\-pitR^i\-vihInam || 2|| tanayaM pAThaya tanayAM pAThaya shikShaya guNaM durguNaM vAraya | kuru upakAraM kuru uddhAram apanaya bhAraM tyaja apakAram || 3|| mA piba mAdaka\-vastu apeyam mA bhaja durvyasana pariheyam | mA naya palamapi vyarthaM samayam kuru sakalaM nija\-kAryaM sabhayam || 4|| \section{bAlakAnAM AtmaparichayaH |} ahaM vIrabAlaH ahaM vIrabAlaH ahaM mAtR^ibhaktaH ahaM pitR^ibhaktaH ahaM lokasevA\-vratI deshabhaktaH | ahaM dInabandhuH ahaM hInabandhuH ahaM pIDitAnAM mahAsnehasindhuH || paraM durjanAnAM kR^ite krUrakAlaH | ahaM vIrabAlaH || 1|| sadA svachChagehaH sadA svachChadehaH sadA shuddhavittaH sadA shuddhachittaH | sadA shubhraveShaH sadA satyabhAShI shuchiH dharmaniShTho na bhogI vilAsI || sadA brahmacharyeNa uddIpta\-bhAlaH | ahaM vIrabAlaH || 2|| svabhAvena hR^iShTaH sharIreNa puShTaH vichAre draDhiShThaH vinode.api shiShTaH | sadA sAhasI dakSha AlasyahInaH suvaktA sadA sarvakArye pravINaH || sharIre laghuH kintu buddhau vishAlaH | ahaM vIrabAlaH || 3|| \section{svachChaM rakSha |} svachChaM rakSha jalaM jalapAtram svachChaM rakSha samastaM gAtram | svachChaM rakSha sakala\-paridhAnam svachChaM rakSha nivAsa\-sthAnam || \section{dhyAnaM dehi |} dhyAnaM dehi daridre dIne dhyAnaM dehi sahAyaka\-hIne | dhyAnaM dehi patita\-saMskAre dhyAnaM dehi vipatnnoddhAre || dhyAnaM dehi bhojane pAne | dhyAnaM dehi uchita\-vyavahAre | dhyAnaM dehi uShasi uttthAne || dhyAnaM dehi atithi\-satkAre || dhyAnaM dehi nije kartavye | dhyAnaM dehi rAShTra\-nirmANe | dhyAnaM dehi nije mantavye || dhyAnaM dehi vishvakalyANe || dhyAnaM dehi pustake patre | dhyAnaM dehi jyeShTha\-jana\-mAne | dhyAnaM dehi upAnahi Chatre || dhyAnaM dehi anuja\-sanmAne || dhyAnaM dehi vipanne mitre | dhyAnaM dehi sadA Arogye | dhyAnaM dehi sadaiva charitre || dhyAnaM dehi sevake yogye || \section{1\- avyaktadhvanInAM udAharaNAni |} varShA varNanam sar sar sar sar vahati samIro jhan jhan jha~njhAvAtaH | ghahara ghahara garjati ghanamAlA Tap Tap bindu\-nipAtaH || 1|| cham cham cham cham chapalA cha~nchati taD taD bhavati ninAdaH | Chahara Chahara varShati jaladhArA hahara hahara bhuvi nAdaH || 2|| pI pI vadati piko vana\-viTape Tar Tar raTati cha bhekaH | nR^ityati nadati mayUro vipine bhavati sudhA\-rasa\-sekaH || 3|| nipatati nIre chalati samIre thar thar kampita\-deham | bAlaka\-vR^indaM vrajati amandaM dhAvati nija\-nija\-geham || 4|| \section{2\- avyaktadhvanInAM udAharaNAni |} myAU.N myAU.N vadati viDAlaH chU.N chU.N vadati cha mUShaka\-bAlaH | phur phur uDDayate chaTakA.aliH gun gun gu~njati madhukara\-pAliH || 1|| gaD gaD tarjati vArida\-mAlA taD taD tarjati vidyud\-bAlA | las las lagati kare niryAsaH sA.N sA.N chalati gale nishvAsaH || 2|| har har vahati nadI\-jaladhArA char char kR^intati kAShThaM ArA | run jhun rauti kalaM ma~njIram sur sur pibati kumAraH kShIram || 3|| Tun Tun bhavati ghaNTikA\-rAvaH meM meM nadati ajAyAH shAvaH | jhur jhur vahati vasante vAyuH phe phe svanati vane gomAyuH || 4|| \section{3\- avyaktadhvanInAM udAharaNAni |} bhoM bhoM bhoM vivadante shvAnaH dham dham dham dhAvanti yuvAnaH | bhan bhan bhaNati makShikA gehe Tam Tam nipatati lAlA dehe || 1|| jhur jhur ashru vahati maNivarNam khar khar patati purANaM parNam | rim jhim varShati megho nIram Tim Tim dhvanati dundubhiH dhIram || 2|| Chap Chap khelati nIre bAlaH san san chalati raNe karavAlaH | bud bud vadati budbudo nIre Chal Chal jalamuchChalati samIre || 3|| chaT chaT vadati pAdukA pAde chuT chuT vadati cha muchuTI vAde | baD baD vadati sadA vAchAlaH phoM phoM vadati vileShu vyAlaH || 4|| \section{kiM kartavyam ? |} kiM kartavyam? paropakAraH | kiM hartavyam? para\-jana\-bhAraH | kva snAtavyam? svachChe nIre | kva bhramitavyam? svachCha\-samIre | kiM paridheyam? svachChaM vasanam | kiM pariheyaM? sarvaM vyasanam | kiM vij~neyam? nija\-kartavyam | kimanuShTheyam? nija\-mantavyam | kiM vaktavyam? hitakara\-vachanam | kiM shrotavyam? madhuraM rachanam | kva sthAtavyam? sujana\-samIpe | kva paThitavyam? svachChe dIpe || kiM kartavyaM sa~NkaTakAle? dhairya\-dhAraNam | kiM kartavyaM durjanasa~Nge? mauna\-dhAraNam | kiM kartavyaM varShAsamaye? Chatra\-dhAraNam | kiM kartavyaM rAtrau gamane? daNDa\-dhAraNam | kiM kartavyaM shaishavakAle? vidyA.adhyayanam | kiM kartavyaM yauvanakAle? viShaya\-sevanam | kiM kartavyaM vArdhakakAle? bhagavadbhajanam | kiM kartavyaM charame kAle? IshasmaraNam || \section{kena kaH vibhAti |} tapasA vibhAti yogI pathyena bhAti rogI | yashasA vibhAti dehI vittena bhAti gehI || 1|| gehe vibhAti bAlaH vR^ikShe navaH pravAlaH| bahu bhAti vATikAyAM ramaNIyaM AlavAlaH || 2|| vR^iddhasya bhAti yogaH taruNasya bhAti bhogaH | kushalasya bhAti puMsaH kArye shubhe niyogaH || 3|| Ajyena bhAti dAliH dadhnA vibhAti bhaktam | marichena bhAti shAkam tailena chApi yuktam || 4|| \section{upadesha |} mUko bhava para\-nindA\-karaNe | badhiro bhava para\-nindA\-shravaNe | pa~NguH bhava parajana\-dhana\-haraNe | klIvo bhava para\-dAra\-viharaNe || 1|| chauro bhava para\-guNa\-shata\-haraNe | krUro bhava avaguNa\-saMharaNe | aj~nAnI bhava vibudha\-samAje | anugAmI bhava sAdhu\-samAje || 2|| kR^ipaNo bhava dhana\-rakShA\-karaNe | niHsvo bhava samuchita\-vyaya karaNe | ugro bhava indriya\-gaNa\-damane | vyagro bhava vairAdika\-shamane || 3|| alaso bhava anuchita\-kartavye | chapalo bhava samare martavye | nIcho bhava guru\-jana\-sahavAse | dhUrto bhava ripu\-jana\-vishvAse || 4|| \section{matkuNa\-pipIlikA\-saMvAdaH |} matkuNaH uvAcha\- kathaya bhagini! kiM tava abhidhAnam ? kathaya kutra tava vAsa\-sthAnam? kathaya kutaH samprati AgachChasi? tvaritaM\-kutra kimarthaM gachChasi? || a~NgaM tava atishaya\-sukumAram vahasi tathApi aho! guru\-bhAram | dhAvantI gachChasi avirAmam kathaya kadA kuruShe vishrAmam? || pipIlikA uvAcha\- mama pipIlikA iti abhidhAnam vivare viddhi madIyaM sthAnam | ati dUrAdiha mama Agamanam dUre eva punarmama gamanam || kR^itvA svayaM shramaM bhoktavyam iti me asti nijaM mantavyam | ataH shrame satataM saMlagnA naiva kadApi gatirme bhagnA || tvaM sadaiva para\-talpe lInaH pItvA para\-rudhiraM khalu pInaH | kintu idaM na uchita\-kartavyam na idaM veda\-shAstra\-mantavyam || ataH shramaM kR^itvA bhoktavyam iti bhavatA.api mataM mantavyam | astu jahIhi dehi panthAnam dUre mama gantavyasthAnam || \section{shramamahimA |} shrameNa labhyate.akhilam | shrameNa labhyate.akhilam || shramaNe labhyate sukham shrameNa labhyate dhanam | shrameNa labhyate yashaH shrameNa labhyate padam || 1|| shrameNa labhyate gajaH shrameNa labhyate hayaH | shrameNa labhyate mahI shrameNa labhyate jayaH || 2|| shrameNa labhyate gatiH shrameNa labhyate matiH | shrameNa labhyate payaH shrameNa labhyate dadhi || 3|| shrameNa labhyate phalam shrameNa labhyate jalam | shrameNa labhyate hariH shrameNa labhyate.akhilam || 4|| \section{guNamahimA |} guNena sarvaM janA labhante | guNena sarvaM janA labhante || guNena dAnaM janA labhante\, guNena mAnaM janA labhante\, guNena sthAnaM janA labhante\, guNena yAnaM janA labhante\, | guNena ki~nchinna durlabhaM te | guNena sarvaM janA labhante || 1|| guNena saukhyaM sadA svadeshe\, guNena saukhyaM sadA videshe\, guNena loke sahAnubhUtiH guNena loke jayo vibhUtiH | guNena kiM kiM na Arabhante | guNena sarvaM janA labhante || 2|| guNena loke sukhaM praveshaH guNena loke sukhaM niveshaH guNena loke sukhaM nivAsaH guNena loke sukhaM pravAsaMH | guNena sarvaM sadA shubhaM te | guNena sarvaM janA labhante || 3|| ChAtrAn prati guroH prashnaH sa~NkaTe dhIro bhaviShyasi vA na vA? sa~Ngare vIro bhaviShyasi vA na vA? unnatau vinayI bhaviShyasi vA na vA? vaibhave praNayI bhaviShyasi vA na vA? || 1|| deshamAnaM vardhayiShyasi vA na vA? jAtimAnaM vardhayiShyasi vA na vA? vaMshamAnaM vardhayiShyasi vA na vA? AtmamAnaM vardhayiShyasi vA na vA? || 2|| duShkaraM kAryaM kariShyasi vA na vA? durvahaM bhAraM cha neShyasi vA na vA? dustaraM pAraM tariShyasi vA na vA? durgamaM mArgaM gamiShyasi vA na vA? || 3|| AtmadoShaM dUrayiShyasi vA na vA? AtmalakShyaM pUrayiShyasi vA na vA? nirbhayo loke chariShyasi vA na vA? anya\-jana\-bhItiM hariShyasi vA na vA? || 4|| \section{1 uttaraM dehi |} ga~NgA jagati kena AnItA? hR^itA kena vipine khalu sItA? muninA kena samudraH pItaH? kathaM rAvaNo nidhanaM nItaH? || 1|| AsIt ko nayavettA kANaH? AsIt kasya amogho bANa? baddhaH kena samudre setuH? sAgarasya mathane ko hetuH? || 2|| kadA kena vihitaM viShapAnam? kR^itaM kena nija\-yauvana\-dAnam? ko vR^iddho.api yuvA sa~njAtaH? guru\-parAjaye ve vikhyAtaH? || 3|| maraNaM kasya nijechChA.adhInam? nayanaM kasya nimeSha\-vihInam? pitarau kasya cha lochana\-hInau? kena kathaM tau nihatau dInau? || 4|| \section{2 uttaraM dehi |} hartuM kaH gachChati para\-vittam? hartuM kaH kShamate para\-chittam? martuM yAti svayaM ko dIpe? bhartuM yAti jalaM kaH kR^ipe? || 1|| ko yAchate nIradaM nIram? vinA mastakaM kasya sharIram? ko divase.api na draShTuM shaktaH? ko vadhvA nishi bhavati viyuktaH? || 2|| nR^ityati ko vipine ghanakAle? kasya tR^itIyaM nayanaM bhAle? bhavati na kasmin vR^ikShe patram? kasya mastake ghriyate Chatram? || 3|| ko na dine kurute vishrAmam? kasya ekachakraM ratha\-yAnam ? ko na phalati phullati tarurekaH? yadyapi bhavati sudhA\-rasa\-sekaH? || 4|| \section{vichAraM kuru |} rachayati kaH sakalaM saMsAram? kurute ko jagataH saMhAram? kaH pAlayati dadhAti samastam? ko na udeti\, na gachChati astam? || 1|| kuto bhAskare eSha prakAshaH? indau\-kutaH shItalA bhAsaH? agnau kuto bhaya~Nkara\-dAhaH? pAnIye kuta eSha pravAhaH? || 2|| vAyuH kuto vAti avirAmam? indro varShati kuto nikAmam? ayaM kuto vipulo vistAraH? kutra asya punarupasaMhAraH? || 3|| iha kaH puNya\-pApayoH kartA? kashcha shubhA.ashubha\-phalayoH bhoktA? ko vA puNya\-pApa\-phala\-dAtA? ko.asau\-sakala\-vithAna\-vidhAtA ? || 4|| \section{kadA kiM bhavati |} udayati sUrye vikasati kamalam | udayati chandre vikasati kumudam | pravahati vAyau nipatati patram | prachalati yuddhe nipatati shastram || 1|| milite mitre nandati mitram | lobhe jAte patati charitram | kShINe AyuShi mriyate dehI | naShTe vibhave vikalo gehI || 2|| prabhavati\-tApe svidyati\-gAtram | pakve shasye prachalati dAtram | madye\-pIte mAdyati lokaH | gachChati kAle shAmyati shokaH || 3|| paThati apatye hR^iShyati mAtA | Chalayati bhrAtari yudhyati bhrAtA | shuShyati nIre sIdati mInaH | milite dravye vilasati dInaH || 4|| \section{kaH kiM kiM karoti? |} paThati likhati pR^ichChati vidyArthI | dhAvati milati vadati khalu prArthI | dhyAyati japati bhajati vara\-yogI | khAdati pibati modate bhogI || 1|| pachati pinaShTi cha limpati bAlA sIvyati gAyati gumphati mAlAH | udayati tapati bhramati divi bhAnuH | jvalati dahati tApayati kR^ishAnuH || 2|| yudhyati krudhyati dR^ipyati shUraH | druhyati hanti na snihyati krUraH | milati lapati Ali~Ngati mitram bhramati vishati shete saha chitram || 3|| klishyati jalpati pralapatI rogI | smarati sadA chintayati viyogI || sahate vahati vipattiM dhIraH | rakShati nija\-vachanaM praNa\-vIraH || 4|| \section{bAlapratij~nA |} kariShyAmi no sa~NgatiM durjanAnAm | kariShyAmi satsa~NgatiM sajjanAnAm | dhariShyAmi pAdau sadA satyamArge | chaliShyAmi nAhaM kadAchit kumArge || 1|| hariShyAmi vittAni kasyApi nA.aham | hariShyAmi chittAni sarvasya chA.aham | vadiShyAmi satyaM na mithyA kadAchit | vadiShyAmi miShTaM na tiktaM kadAchit || 2|| bhaviShyAmi dhIro bhaviShyAmi vIraH | bhaviShyAmi dAnI svadeshAbhimAnI | bhaviShyAmi utsAha\-yuktaH sadA.aham | bhaviShyAmi Alasyayukto na chA.aham || 3|| sadA brahmacharya\-vrataM pAlayiShye | sadA desha\-sevA\-vrataM dhArayiShye | na satye shive sundare jAtu\-kArye\- svakIye pade pR^iShThato.ahaM kariShye || 4|| \section{bAlakAnAM krIDA |} dishi dishi khelati bAlakavR^indam | dishi dishi khelati bAlakavR^indam || khelati ko.api kUrdate\, dhAvati\, ko.api patati anuvAram | uttiShThati upavishati sasha~NkaM bhrAmyati vividha\-prakAram | yadi palAyate ko.api tadA.anyaH anudhAvati taM dhartumamandam || ko.api kareNa nimIlati nayanaM\, ko.api nilInaH pashyati | dhriyamANo.api aneka\-vayasyaiH\, sahasA ko.aShi vinashyati | prakaTo bhavati punaH svayameva sa | vihasati nitarAM nandaM nandam || ko.api kareNa nihanti kandukaM ko.api padena nihanti | anye tato militvA bahavo mitho muhuH nipatanti || asau asau Agata Agata ita eSha eSha iti krandaM kandam || dishi dishi khelati bAlakavR^indam | dishi dishi khelati bAlakavR^indam || \section{khelanam |} khelana hitakaraM sadA sakhe | khelanaM nahi kadApi hIyatAm || dhruvapadam|| shaishave.ati balakAri khelanam yauvane.ati sukhakAri khelanam | vArdhake.api hitakAri khelanam khelanaM nahi kadApi hIyatAm || 1|| rAghaveNa khalu khelitaM purA mAdhavena khalu khelitaM purA | khelanAni vidadhuH purA surAH khelanaM nahi kadApi hIyatAm || 2|| khelanaM shramaharaM sadA sakhe khelanaM klamaharaM sadA sakhe | khelanaM nanu varaM sadA sakhe khelanaM nahi kadApi hIyatAm || 3|| khelanena cha balaM vivardhate khelanena paTutA pravartate | khelanaM na satataM vidhIyatAm khelanaM na cha kadApi hIyatAm || 4|| \section{prabhAtavarNanam |} chandraH astaM gachChati sUryaH udayaM gachChati | parito bhavati prakAshaH tamaso bhavati vinAshaH || 1|| mandaM chalati samIraH madhupo bhavati adhIraH | kalikA\-vR^indaM vikasati latikA\-vR^indaM vilasati || 2|| nidrA tandrA bhagnA janatA karmaNi lagnA | sakale nava ullAsaH vadane vadane hAsaH || 3|| pathi pathi jana\-sa~nchAraH nUpura\-nava\-jha~NkAraH | viTape khaga\-kula\-rAvaH charituM chalitA gAvaH || 4|| haste haste patraM vadane vadane chAyam | khelati bAlaka\-vR^idaM gItaM gAyaM gAyam || 5|| \section{saMskR^itagAnam |} (saMskR^ita ke pratyeka ChAtra ko ise kaNThastha karanA chAhie\, isakI pratyeka pa.nkti kA artha samajhanA chAhie tathA usa para yuktipUrNa evaM prAmANika bhAShaNa dene kA abhyAsa karanA chAhiye |) bhAratIyaikatA\-sAdhakaM saMskR^itam bhAratIyatva\-sampAdakaM saMskR^itam j~nAna\-pu~nja\-prabhA\-darshakaM saMskR^itam sarvadAnanda\-sandoha\-daM saMskR^itam || 1|| sarva\-mastiShka\-saMskArakaM saMskR^itam sarva\-vANI\-pariShkArakaM saMskR^itam satpatha\-preraNA\-dAyakaM saMskR^itam sadguNa\-grAma\-sandhAyakaM saMskR^itam || 2|| vishvavandhutva\-vistArakaM saMskR^itam sarvabhUtaikatA\-kArakaM saMskR^itam sarvataH shAnti\-saMsthApakaM saMskR^itam pa~nchashIla\-pratiShThApakaM saMskR^itam || 3|| tyAga\-santoSha\-sevA\-vrataM saMskR^itam vishvakalyANa\-niShThAyutaM saMskR^itam j~nAna\-vij~nAna\-sammelanaM saMskR^itam bhukti\-mukti\-dvayodvelanaM saMskR^itam || 4|| dharmakAmAthaM\-mokSha\-pradaM saMskR^itam aihikAmuShmikotkarSha\-daM saMskR^itam karmada j~nAnadaM bhaktidaM saMskR^itam satyaniShThaM shivaM sundaraM saMskR^itam || 5|| \ldq{}so.ahamasmIti\rdq{}\-nishchAyakaM saMskR^itam \ldq{}tvaM tadeveti\rdq{} sa~NgAyakaM saMskR^itam \ldq{}ekamevAdvayaM\rdq{}\-bodhakaM saMskR^itam sarvadA satyasaMshodhakaM saMskR^itam || 6|| shabda\-lAlitya\-lIlAvanaM saMskR^itam chAru\-mAdhurya\-dhArAgR^ihaM saMskR^itam vishva\-chetashchamatkArakaM saMskR^itam pUrvajAnAM yashaHsmArakaM saMskR^itam || 7|| nagare nagare grAme grAme vilasatu saMskR^ita\-vANI sadane sadane jana\-jana\-vadane jayatu chiraM kalyANI | satya\-shIla\-saundarya\-samIrA\, j~nAna\-jalA\, gati\-sArA\, Chala\-Chala kala\-kala pravahatu dishidishi pAvana\-saMskR^ita\-dhArA || 8|| iti bAlagItAvaliH 2 | ## Proofread by Ganesh Kandu kanduganesh at gmail.com, NA \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}