% Text title : Dahara Vidya Prakashika % File name : daharavidyAprakAshikA.itx % Category : major\_works % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Paramasivendra Saraswati % Proofread by : NA % Latest update : October 10, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Dahara Vidya Prakashika ..}## \itxtitle{.. daharavidyAprakAshikA ..}##\endtitles ## ##by Paramashivendra Saraswati## paramashivendrasarasvatIpraNItA daharavidyAprakAshikA | OM upodghAtaH | iha khalu dharmArthakAmamokShAkhyachaturvidhapuruShArtheShu mokShameva paramapuruShArthamAsthiShata nyAyavedAntaniShNAtAH | tatkAraNaM chAmananti svasvarUpasAkShAtkAram | bahukR^itvaH kR^ite.api shravaNe manane upAsane cha di~NmohAdau tattvasAkShAtkAramantarA bhrAntinivR^itteradarshanAt | ata eva shrutayaH tatsAdhanAni bahuvidhAnyupAsanAni uchchAvachAni cha karmANyudghoShayanti | upadidesha cha bhagavAn tattvasAkShAtkAraM tatsAdhanAni cha bhagavadgItAyAm, uddhavasaMvAde cha shrImadbhAgavate | ata eva prAmANikA nishshreyasahetuM tattvasAkShAtkAraM manyamAnA api tadantara~NgasAndhanAni upAsanAni karmANi cha tattadadhikAryAnuguNyena AmnAyapratipAditAni sarvajanInatAmAninyuH | tadetadAlakShya ghoratamabhavamayAshIviShAnalajvAlAvaLIbhiH santapyamAnasya prANijAtasya anujighR^ikShAvijR^imbhitakaTAkShakShepamAtreNa dUrotsAritabhavabhayavR^ittayaH, brahmasUtravR^itti \- yogasUtravR^itti \- siddhAntakalpavallI\-AtmavidyAvilAsAdyatimanoharanAnAgranthapraNetR^INAM visheShataH prakaTitAnekavidhasiddhiprabhAvAnAM \ldq{}shAnto dAnta\rdq{} ityAdisarvashAstraM prasiddhabrahmaniShThalakShaNasampannAnAM yatsandarshanamAtreNa karachChedanena apakurvato.api pApiShThasya pulindasya brahmasvarUpamAvirabhUt ityudghoSha ArohatyadyApi shravaNapadavIM, kiM bahunA, Asevante.adyApi yaduShitAH bhUmIH tattadabhIShTasiddhaye vidvajjanAH tAdR^ishaprabhAvavatAM shrImatparamahaMsaparivrAjakasadAshivabrahmendrANAM AchAryAH Atmatattvaj~nAnAntara~NgasAdhaneShu upaniShatsu mUrdhAbhiShiktAM tANDishrutiShu bahudhA prapa~nchitAM mokShamArgekapravaNAnAM atyantAmodakarIM prapa~nchayAmAsurdaharavidyAm | yAM cha vidyAmAchAryabhagavadbAdarAyaNo.api sUtasaMhitAyAmindrabR^ihaspatisaMvAde pa~nchaShAdhyAyaiH, shArIrakamImAMsAyAM bahubhiH sUtrairmahatA prabandhena prAchIkashat, yatra cha bhagavAn bhAShyakAro.api daharAdhikaraNe mahAntaM kolAhalaM chakAra | IdR^ishyA daharavidyAyA nigUDhaM sArabhUtaM tattvaM lokAnujighR^ikShayA prakAshayituM shrImatparamahaMsaparivrAjakasadAshivabrahmendrANAmAchAryAH paramahaMsaparivrAjakAchAryashrImatparamashivendrasarasvatInAmAnaH imAM daharavidyAprakAshikAkhyAM kR^itiM sakalashrutismR^itItihAsapurANAdipramANopanyAsapUrvakaM atigahanavitatabhAShyAdigabhIrimNo bibhyatAM mandadhiyAmapi yathA sukhAvabodhaH syAt tathA saralasaralayA saraNyA hR^idaya~NgamayA tattAdR^ishyA vAgvaikharyA atidurUhAn viShayAn sarvajanasulabhAMshchakruH | granthAnte cha katipayaiH lokaiH daharavidyAsarvasvabhUtaiH sarvAshcha viShayAn sa~nchikShepuH | tAdR^ishamidaM grantharatnaM kutUhalibhirasmAbhiH mudraNaM vidhAya prAkAshyaM prApitam | tattatratyaguNAnvimR^ishantu sanna ityAshAste || paNDitavidheyaH shaM\. chandrashekharashAstrI \section{daharavidyAprakAshikA} || shrIH || shrIgurucharaNAravindAbhyAM namaH | natvA gaNeshvaraM skandaM sAmbaM sadgurumeva cha | daharAkhyapareshAnadhyAnarItiH prakAshyate || atra shrutismR^itItihAsapurANAgameShu parameshvaraviShayapUjAnamaskArastutyAdyapekShayA taddhyAne Adaro dR^ishyate | tathA hi | ()atharvashikhAyAM (atharvashikhopaniShat)\- \ldq{}shiva eko dhyeyashshiva~Nkarassarvamanyat parityajya samAptAtharvashikhA\rdq{} iti | ()kaThavallIShvapi (pAramAtmikopaniShadi, muNDakopaniShadi 3\.2, kAThakopaniShadi)\- nAyamAtmA pravachanena labhyo na medhayA na bahunA shrutena | yamevaiSha vR^iNute tena labhya\- stasyaiSha AtmA vivR^iNute tanUM svAm ||\rdq{} iti | (vR^iNute ## choose, select##) ()yogayAj~navalkyasmR^itau\- atha dhyAnaM pravakShyAmi shR^iNu gArgi varAnane | dhyAnameva hi sarveShAM kAraNaM bandhamokShaNe || dhyAnamAtmasvarUpasya vedanaM manasA khalu | saguNaM nirguNaM chaiva saguNaM bahudhA smR^itam ||\rdq{} iti | \ldq{}yogI yu~njIta satatamAtmAnaM rahasi sthitaH | ekAkI yatachittAtmA nirAshIraparigrahaH || shuchau deshe pratiShThApya sthiramAsanamAtmanaH | nAtyuchChritaM nAtinIchaM chailAjinakushottaram ||\rdq{} iti prastutya, \ldq{}yu~njannevaM sadAtmAnaM yogI niyatamAnasaH | \ldq{}shAnti nirvANaparamAM matsaMsthAmadhigachChati ||\rdq{} iti ()bhagavadgItAyAm | ()skAndapurANe sUtasaMhitAyAM yaj~navaibhavakhaNDe\- \ldq{}atha mokShArthibhiH prAj~naiH shiva ekashshiva~NkaraH | dhyeyassarvaM parityajya shivAdanyattu daivatam || asminnarthe shrutissAdhvI samAptA vedavittamAH ||\rdq{} iti | tatraiva\- sopAnakramato devA nR^iNAM saMsAramochakAH | rudrassaMsAramagnAnAM sAkShAt saMsAramochakaH || atassarvaM parityajya shivAdanyattu daivatam | shiva eva sadA dhyeya sAkShAt saMsAramochakaH || vR^ikShasya mUlasekena shAkhAH puShpanti vai yathA | shivadhyAnena devAva tathA tR^iptA bhavanti hi || iti | tatraiva ekatriMshAdhyAye\- \ldq{}nR^ityamAnasya devasya dhyAnaM yattu dvijottamAH || devadevasya viprendrA mahAprItikaraM sadA || sAmbamUrtidharasyAsya shivasya dhyAnamAstikAH | devadevasya viprendrA mahAprItikaraM sadA ||\rdq{} iti | tatraiva dvichatvAriMshAdhyAye\- shrutyAchAryaprasAdena sarvaM brahmeti bhAvayan | muchyate pAtakaissarvairghaTikAmAtrato naraH || dinArdhaM sakalaM brahma bhAvayan gurupUrvakam | buddhipUrvakR^itaissarvaiH pAtakairmuchyate naraH || vigrahaM paratattvasya triNetraM sAmbamadbhutam | muhUrtaM chintayan martyo munyate sarvapAtakaiH || svasyarUpAnusandhAnAnnR^ityantaM sarvakAraNam | muhUrtaM chintayan martyo muchyate sarvapAtakaiH || nR^ityamAnaM mahAdevaM sAmbamUrtidharaM tu vA | dinArdhaM chintayan pApAt prasiddhAnmuchyate.akhilAt || trimUrtInAM tu rudrasya vigrahaM chintayan dinam | mahApAtakasa~Nghaishcha muchyate pAtakAntaraiH || dinatrayamabhidhyAyan rudramUrtimatandritaH muchyate pAtakaissarvaiH prasiddhairnAtra saMshayaH || viShNoshcha vigrahaM dhyAyan martyashshuddho dinatrayam | mahApAtakasa~Nghaishcha muchyate pAtakAntaraiH || saptarAtraM mahAviShNorvigrahaM chintayan naraH | muchyate pAtassarvaiH prasiddhairnAtra saMshayaH ||\rdq{} iti | anyatrApi\- \ldq{}ato.ayaM sa shivo dhyeyaH prAdhAnyena shiva~NkaraH | sarvamanyat parityajya daivataM parameshvarAt || shikhA chAtharvaNI sAdhvI sarvavedottamottamA | asminnarthe samAptA sA shrutayashcha parA api || dhyAnasyAvashyakartavyatA purANAntare.apyuktA\- \ldq{}ekasminnapyatikAnte muhUrte dhyAnavarjite dasyubhirmuShiteneva yuktamAkrandituM bhR^isham ||\rdq{} iti | ()kaurme (uttarabhAgaH 29\.37)\- \ldq{}dhyAnaniShThasya satataM nashyate sarvapAtakam | tasmAnmaheshvaraM j~nAtvA taddhyAnaparamo bhavet ||\rdq{} iti | anyatrApi (uttarabhAgaH 46\.40\-41)\- \ldq{}ArurukShustu saguNaM pUjayet paramaM shivam | pinAkinaM triNayanaM jaTAle kR^ittivAsasam || padmAsanasthaM rukmAbhaM chintayedvaidikI shrutiH | eSha yogassamuddiShTassa bIjo munipu~NgavAH ||\rdq{} iti | ()shivapurANasya vAyavIyasaMhitAyAM (pUrvabhAgaH 3\.2\-4) \ldq{}tasmAt sarvamidaM brahmaviShNurudrendrapUrvakam | saha bhUtendriyaissarvaiH prathamaM sa.nprasUyate ! kAraNAnAM cha yo dhAtA dhyAtA paramakAraNam | na sa.nprasUyate.anyasmAt kutashchana kadAchana || sarvaishvaryeNa sampanno nAmnA sarveshvaraH svayam | sarvairmumukShubhirdhyeyaH shambhurAkAshamadhyagaH ||\rdq{} iti | tatraiva (pUrvabhAgaH 3\.32\-40)\- prasAdasAdhanaM dharmassa tu vedena darshitaH | tadabhyAsavashAtsAmyaH pUrvayoH puNyapApayoH || sAmyAtprasAdasamparkAt dharmasyAtishayastataH | dharmasyAtishayAtsadyaH pashoH pApaparikShayaH || evaM prakShINapApasya bahujanmapariShkR^itA | sAmbe sarveshvare bhaktiH j~nAnapUrvaM prajAyate || bhAvAnuguNamIshasya prasAdo.apyatirichyate | prasAdAtkarmasantyAgaH phalato na svarUpataH || tasmAtkarmaphalatyAgAt shivadharmAnvayaH shubhaH | sa cha gurvanapekShashcha tadapekSha iti dvidhA || tatrAnapekShAtsApekSho mukhyaH shataguNAdhikaH | shivadharmAnvayasyAsya shivaj~nAnasamanvayaH || j~nAnAnvayavashAt puMsaH saMsAre doShadarshanam | tato viShayavairAgyaM vairAgyAt bhAvashodhanam || bhAvashuddhiM prapannasya dhyAne niShThA na karmaNi | j~nAnadhyAnAbhiyuktasya puMso yogaH pravartate || yogena tu parA bhaktiH prasAdastadanantaram | prasAdAnmuchyate janturmuktashshivasamoM bhavet ||\rdq{} iti | tatraiva (pUrvabhAgaH 3\.45\-46)\- \ldq{}j~nAnabhAvAnurUpeNa prasAdenaiva nirvR^itiH | tasmAdasya prasAdArtha vA~NmanodoShavarjitAH || dhyAyantashshivamevaikaM svadAratanayAnvayAH ||\rdq{} iti | (sadAratanayAgnayaH) tatraiva shivapurANasya vAyavIyasaMhitAyAM uttarabhAge (11\.24\-25)\- \ldq{}brahmakShatravishAM devi yatInAM brahmachAriNAm | tathaiva vAnaprasthAnAM gR^ihasthAnAM cha sundari || shUdrANAmatha nArINAM dharma eSha sanAtanaH | dhyeyastvayAhaM deveshi sadA japyaM ShaDakSharam ||\rdq{} iti | tatraiva (22\.48\-49,51)\- \ldq{}japayaj~narato martyastadvaishiShTyavashAdiha | dhyAnayaj~narato bhUtvA jAyate bhuvi mAnavaH || j~nAnaM labdhvA.achirAdeva shivasAyujyamApnuyAt ||\rdq{} iti | \ldq{}tasmAt pa~nchasu yaj~neShu dhyAnayaj~narato bhavet | dhyAnaM j~nAnaM cha yasyAsti tIrNastena bhavArNavaH ||\rdq{} iti cha | tatraiva (37\.51\-67)\- \ldq{}tasmAddhIraM manaH kuryAddhAraNAbhyAsayogataH | dhyai chintAyAM smR^ito dhAtuH shivachintA muhurmuhuH || avyAkShiptena manasA dhyAnaM nAma taduchyate | dhyeyAvasthitachittasya sadR^ishaH pratyayasya yaH || pratyayAntaranirmuktaH pravAho dhyAnamuchyate | sarvamanyatparityajya shiva ekashiva~NkaraH || (shiva eva) paro dhyeya rishavesheti samAptAtharvaNI shrutiH | sarvaprabhU shivau tasmAt sarvagau sarvadoditau || sarvaj~nau satataM dhyeyau nAnArUpavibhedataH | vimukteH pratyayaH pUrvaH pratyayashchANimAdikaH || ityetadvividhaM j~neyaM dhyAnasyAsya prayojanam | dhyAtA dhyAnaM tathA dhyeyaM yachcha dhyAnaprayojanam || etachchatuShTayaM j~nAtvA yogaM mu~njIta yogavit | j~nAnavairAgyasampannashshraddadhAnaH kShamAnvitaH || nirmamashcha sadotsAhI dhyAtetthaM puruShaH smR^itaH | japAchChrAntaH punardhyAyet dhyAnAchChrAntaH punarjapet || japadhyAnAbhiyuktasya kShipraM yogaH prasiddhyati | dhAraNA dvAdashAyAmA dhyAnaM dvAdashadhAraNam || dhyAnadvAdashakaM yAvat samAdhiriti gIyate | samAdhirnAma yogA~NgamaShTamaM parikIrtyate | samAdhinA cha sarvatra praj~nAlokaH pravartate | yadarthamAtranirbhAsaM stimitodadhivat sthitama || svarUpashUnyavaddhyAnaM tatsamAdhirvidhIyate | dhyeye manassamAveshya tiShThedavichalashchiram || nirvAtadIpavadyogI samAdhisthaH pragIyate | na shR^iNoti na chAghrAti na raMsyati na pashyati || (na jalpati na pashyati) na cha sparshaM vijAnAti na sa~Nkalpayate manaH | na chAbhimanyate ki~nchinna cha budhyeta kAShThavat || evaM shive vilInAtmA samAdhistha ihochyate yathA dIpo nivAtasthaH spandate na katha~nchana || (na kadAchana) tathA samAdhiniShTho.api tasmAnna vichaletsudhIH | evamapyasya tasyA~NgaM yogino yogamuttamam || tadantarAyA nashyantiM vighnAH sarve shanaishshanaiH | tatraiva (38\.1\-17)\- AlasyaM vyAdhayastIvraM pramAdasthAnasaMshayAH || anavasthitachittatvaM ashraddhA bhrAntidarshanam | duHkhAni daurmanasyaM cha viShayeShu cha lolatA || dashaite yu~njatAM puMsAmantarAyAH prakIrtitAH | AlasyamalasattvaM tu yoginAM dehachetasAm || dhAtuvaiShamyajA doShA vyAdhayaH karmayogataH | pramAdo nAma yogasya sAdhanAnAmabhAvatA || idannetyubhayAlambI j~nAnaM tat sthAnasaMshayaH | apratiShThA hi manasastvanavasthitiruchyate || ashraddhA bhAvarahitA nivR^ittiryogavartmani | viparyastA matiryA sA bhrAntirityabhidhIyate | duHkhamaj~nAnajaM puMsAM chetasyAdhyAtmikaM viduH || Adhibhautikama~NgotthaM svato duHkhaM purA kR^itaiH | AdhidaivikamAkhyAtamashanyastraviShAdijam || ichChAvighAtajaM doShaM daurmanasyaM prachakShate | viShayeShu vichitreShu vibhramastvatra lolatA || eteShveteShu chihneShu yogAsaktasya yoginaH | upasargAH pravartante divyAste siddhisUchakAH || pratibhA shravaNaM vArtA darshanAsvAdavedanAH | upasargAShShDityete tadA yogasya siddhayaH || sUkShme vyavahite.arthe cha viprakR^iShTe tvanAgate | pratibhA kathyate yArthe pratibhA sA yathAtatham || shravaNaM sarvashabdAnAM shravaNaM tvaprayatnataH | vArtA vArtAsu vij~nAnaM sarveShAmeva dehinAm || darshanaM nAma divyAnAM darshanaM tvaprayatnataH | tathAsvAdashcha divyeShu raseShvAsvAda uchyate || sparshanAdhigamastvadvadvedanA nAma vishrutA | sugandhAnAM cha divyAnAmAbrahmabhuvanAvadhi || upatiShThanti ratnAni yAnAni cha bahUni cha | svachChandaM madhurA vANI vividhAsya pravartate || rasAyanAni sarvANi divyAshchauShadhayastathA | sidhyanti praNipatyainaM nayanti surayoShitaH || yogasiddhyekadeshe.api dR^iShTe mokShe bhavenmatiH | dR^iShTametanmayA yadvattadvanmokSho bhavediti ||\rdq{} tatraiva (39\.14\-28)\- dhyAtA dhyAnaM tathA dhyeyaM yachcha dhyAnaprayojanam | etachchatuShTayaM j~nAtvA dhyAtA dhyAnaM samAcharet || j~nAnavairAgyasampanno nityamudyuktamAnasaH | shraddadhAnaH prasannAtmA dhyAtA sadbhirudAhR^itaH || dhyai chintAyAM smR^ito dhAtuH shivachintA muhurmuhuH | anyAkShiptena manasA dhyAnamityabhidhIyate || buddhipravAharUpasya dhyAnasyAsyAvalambanam | dhyeyamityuchyate sadbhistacha sAmbassvayaM shivaH || vimuktipratyayaH pUrvaM chaishvaryashvANimAdikam | shivadhyAnasya tasyAsya sAkShAnmuktiH prayojanam || yasmAn saukhyaM cha mokShaM cha dhyAnAdubhayamApnuyAt | tasmAt sarvaM parityajya dhyAnaniShTho bhavennaraH || nAsti dhyAnaM vinA j~nAnaM nAsti dhyAnamayoginaH | j~nAnaM dhyAnaM cha yasyAsti tIrNastena bhavArNavaH || j~nAnaM prasannamekAgramasheShopAdhivarjitam | yogAbhyAsena yuktasya yoginastveva sidhyati || prakShINAsheShapApAnAM j~nAne dhyAne bhavenmatiH | pApopahatabuddhInAM tadvArtApi sudurlabhA || yathA vahnirmahAdIptashshuShkamA cha nirdahet | tathA shubhAshubhaM karma dhyAnAgnirdahati kShaNAt || atyalpo.api yathA dIpassumahannAshayettamaH | yogAbhyAsastathAlpo.api mahat pApaM vinAshayet || dhyAyantaH kShaNamAtraM vA shraddhayA parameshvaram | bhavedyat sumahachChreyastasyAnto naiva vidyate || nAsti dhyAnasamaM tIrtha nAsti dhyAnasamaM tapaH | nAsti dhyAnasamo yaj~nastasmAd.hdhyAnaM samAcharet ||\rdq{} iti | ()parAsharopapurANe (2\.52\-53, 55\- \ldq{}mahAdevasya sAmbasya sheShatvenaiva kevalam | devatAssakalA dhyeyAssuvij~neyA manIShibhiH || sarvametatparityajya shiva eva shiva~NkaraH | (sarvamanyatparityajya) dhyeya ityAha paramA shrutirAtharvaNI khalu || atha kiM bahunoktena shivassAmba sanAtanaH | sAkShAnniShThA hi shAstrANAM nAparassatyamIritam || tadanyat sakalaM vishvaM sa hi vishvAdhikaH shivaH | sa eva jagatAnnAthassa tu saMsAramochakaH ||\rdq{} iti (jagato nAthaH) tatraiva (9\.1\-2)\- \ldq{}brAhme muhUrta utthAya shivaM sAmbaM trilochanam | dhyAtvA samAhito bhUtvA dharmamarthaM cha chintayet ||\rdq{} iti | atraiva saptadashe (17\.26\-27)\- \ldq{}sAkShAt paratarasyaiva vastunassarvasAkShiNaH | asti mUrtiH parA shuddhA svatantrA pApanAshinI || tasyAsAdhAraNA mUrtissAmbA chandrArdhashekharA | (tasmAtsAdhAraNI) nIlagrIvA virUpAkShA dhyeyA brahmAdibhiH paraiH ||\rdq{} iti ()saurasaMhitAyAm\- \ldq{}sarvaishvaryeNa sampannaM sarveshaM cha svabhAvataH | tadvij~nAnAbhivR^iddhyarthaM tadeva dhyeyamAstikaiH ||\rdq{} iti ()IshvaradhyAnAdiniShThaM prati IshvaraH anugR^ihNAtIti yogashAstrakArairapyuktam | \ldq{}IshvarapraNidhAnAdvA\rdq{} asya sUtrasyedaM vaiyAsikaM bhAShyam\- praNidhAnAt bhaktivisheShAdAvarjita IshvarastamanugR^ihNAti | abhidhyAnamAtreNa tadabhidhyAnAdapi yoginaH AsannatarassamAdhilAbhaH samAdhiphalaM cheti | etasya bhoShyasya vyAkhyAnaM tattvashadipraNidhAnAt bhaktivisheShAt mAnasAdvAchikAtkAyikAdvA, Avajito.abhimukhIkR^itastamanugR^ihNAti | abhidhyAnamAtreNa abhidhyAnamanAgate.arthe ichChA | idamasyAbhimatamastviti tanmAtreNa na vyApArAntareNeti | hR^idayapuNDarIke parameshvaradhyAnaM kartavyamiti Adau purANavachanAni likhyante | ()skAndapurANe sUtasaMhitAyAM shivamAhAtmyakhaNDe dvitIyAdhyAye (2\.13\-24)\- \ldq{}punassAkShAchChivaj~nAnasid.hdhyarthaM munipu~NgavAH | agnihotrasamutpannaM bhasmAdAyAdareNa tu || nidhAya pAtre shuddhe tat pAdau prakShAlya vAriNA | dvirAchamya munishreShThAsapavitrAH samAhitAH | omApassarvamityetanmantramuchchArya bhaktitaH | dhyAtvA viShNuM jalAdhyakShaM gR^ihItvA bhasmavAriNA || vimR^ijya mantrairjAbAlairagnirityAdisaptabhiH | samAhitadhiyashuddhAshshivaM dhyAtvA shivAmapi || samuddhUlya munishreShThA ApAdatalamastakam | sitena bhasmanA tena brahmabhUtena bhAvanAt || lalATe hR^idaye kukShau dordvandve cha surottamAH | tripuNDradhAraNaM kR^itvA brahmaviShNushivAtmakam || evaM kR^itvA taM devAH atharvashirasi sthitam | shAntA dAntA viraktAshcha tyaktvA karmANi suvratAH || vAlAgramAtraM vishveshaM jAtavedassvarUpiNam | hR^itpadmakarNikAmadhye dhyAtvA vedavidAM varAH || sarvaj~naM sarvakartAraM samastAdhAramadbhutam | praNavenaiva mantreNa pUjayAmAsurIshvaram || atha teShAM prasAdArthaM pashUnAM patirIshvaraH | umArdhavigrahashshrImAn somArdhakR^itashekharaH || nIlakaNTho nirAdhAro nirmalo nirupaplavaH | brahmaviShNumaheshAnairupAsyaH parameshvaraH || \ldq{}sAnnidhyamakarodrudraH sAkShAt saMsAranAshakaH |\rdq{} iti || ()shivapurANasya vAyavIyasaMhitAyAM (7) (pUrvabhAge 7\.1\.32\.49\-52)\- \ldq{}avatArya svamAtmAnamamR^itAktAkR^itiM hR^idi | dvAdashAntasthitasyendoH parastAt sitapa~Nkaje || ardhanArIshvaraM devamatIva madhurAkR^itim | shuddhasphaTikasa~NkAshaM prasannaM shItaLadyutim || dhyAtvA nAmAShTakaireva bhAvapuShpaissamarchayet |\rdq{} iti || tatraiva (pUrvabhAge 7\.2\.7\.20)\-\rdq{} tasmAt saha tayA shaktyA hR^idi pashyanti ye shivam | teShAM shAshvatikI shAntirnetareShAmiti shrutiH | \ldq{}iti || tatraiva (pUrvabhAge 7\.2\.8\.18-21)\- \ldq{}vrataM pAshupataM kR^itvA hyatharvashirasi sthitam | bhasmasa~nchChannasarvA~NgA babhUvuramarAstathA || atha teShAM prasAdArthaM pashUnAM patirIshvaraH | sagaNa~nchAmbayA sArdhaM sAnnidhyamakarot prabhuH || yaM vinidrA vinishvAsA yogino vItakalmaShAH | hR^idi pashyanti devaM taM dadR^ishussurapu~NgavAH ||\rdq{} iti || ()kaurme uparibhAge ekonachatvAriMshAdhyAye (39\.54 ##or## 37\.138)\- \ldq{}ye hi mAM yoganiratA dhyAyanti satataM hR^idi | madbhaktiparamA nityaM yatayaH kShINakalmaShAH || nAshayAmyachirAt teShAM ghoraM saMsArasAgaram |\rdq{} iti || ()saurasaMhitAyAM tR^itIyAdhyAye\- \ldq{}viviktasevI laghvAshI sukhAsIno jitendriyaH | samagrIvashiraH kAyaH shuchirbhasmAvakuNThitaH || tripuNDradhAraNairyukto gurubhaktisamanvitaH | hR^itpuNDarIkamadhye tu shivaM satyAdilakShaNam || sarvasya jagatassAkShAt sR^iShTisthityantakAraNam | umAsahAyaM kalyANaM nIlakaNThaM trilochanam || prashAntaM prabhumIshAnaM dhyAyennityamatandritaH | dhyAnenaiva shivaj~nAnaM j~nAnAnmuktirna karmaNA || karma tu j~nAnahetuH syAditi tattvavidAM sthitiH ||\rdq{} iti ito.api parameshvaropAsanaM kartavyaM yataH brahmaviShNvAdibhirapi tadupAsanaM kR^itamiti vachanAni pradarshyante | ()skAndapurANe sUtasaMhitAyAM muktikhaNDe dvitIyAdhyAye (2\.16\-19\- umAsahAyo bhagavAnnIlakaNThastrilochanaH | brahmaNA viShNunA chaiva rudreNApi sadA hR^idi || upAsyamAnassarvAtmA sarvavastuvivarjitaH | kR^ipayA kevalaM viShNuM vishramUrtirvR^iShadhvajaH || anugR^ihyAbravIt viprA devo madhurayA girA | kimarthaM taptavAn viShNo mahAghoraM tapashchiram || atyantaM prItavAnasmi tava tadvada me.anagha |\rdq{} iti || ()skAndapurANe sUtasaMhitAyAM yaj~navaibhavakhaNDe navamAdhyAye\- umArdhavigrahA shuklA chandrArdhakR^itashekharA | nIlagrIvA trinetrA cha prasannavadanA shubhA || varadAbhayahastA cha vichitramakuTojjvalA | sarvalakShaNasampannA sarvAbharaNabhUShitA || svasvarUpAnusandhAnapramodAdeva kevalAt | mahAtANDavasaMyuktA brahmaviShNushivAdibhiH || dhyeyA.a.adyantavinirmuktA yA mUrtiH shrutidarshitA | seyaM prasannamUrtiH syAt parAt paratarasya tuH || ye sadA paramAM mUrti dhyAyantiM hR^idayAmbuje || iha te paramAM bhuktiM muktiM cha prApnuvanti hi ||\rdq{} iti | ()tatraiva skAndapurANe sUtasaMhitAyAM yaj~navaibhavakhaNDe saptaviMshe\- arUpasya shivasyApi mUrtirdheyA hyupAsakaiH | umArdhavigrahA shuddhA triNetrA chandrashekharA || nIlagrIvA parAnandA pramodAttANDavapriyA | brahmaviShNumahAdevaiH upAsyA guNamUrtibhiH || sarvamUrtivihInasya sarvabhUtAdhipasya tu | tathApyeShA parA mUrtirityeShA shAshvatI shrutiH ||\rdq{} iti | tatraiva sUtagItAyAM ShAShTho.adhyAye (6\.7\-12)\- \ldq{}ataH prasAdasiddhyarthaM parayA shraddhayA saha \- dhyeyameva paraM tattvaM hR^idayAmbhojamadhyame | trimUrtInAM tu rudro.api shivaM paramakAraNam | sadA mUrtyAtmanA prItyA dhyAyati dvijapu~NgavAH || trimUrtInAM cha viShNushcha shivaM paramakAraNam | sadA mUrtyAtmanA prItyA dhyAyati dvijapu~NgavAH || trimUrtInAM viri~ncho.api shivaM paramakAraNam | sadA mUrtyAtmanA prItyA dhyAyati dvijapu~NgaShAH || brahmaviShNumaheshAnAM trimUrtInAM vichakShaNAH | vibhUtirUpA devAshva dhyAyanti prItisaMyutAH || ghR^itakAThinyavanmUrtiH sachchidAnandalakShaNA | shivAdbhedena naivAsti shiva eva hi sarvadA ||\rdq{} iti | ()parAsharopapurANe prathamAdhyAye (1\.15\-16)\- varadAbhayahastAya trinetrAya trimUrtibhiH | hR^idi dhyeyAya nityAya namaH sAmbAya sAkShiNe || vedavedAntagamyAya vedamArganivartinAm | (vedavedAntasaMsthAya vedamArgAtivartinAm) agamyAya sugamyAya namo vedAntavedinAm ||\rdq{} iti | ()saurasaMhitAyAM tR^itIyAdhyAye\- \ldq{}maheshvaraH shivaH shambhuH praNavasyAsya gocharaH | aNoraNIyAn mahato mahIyAnambikApatiH || umApatirnamaskAryaH sarvairdhyeyo hR^idambuje | tathA dhyeyo haribrahmapramukhairguNamUrtibhiH ||\rdq{} iti | ()vAsiShThalai~Nge tR^itIyAdhyAye (3\.2\-5)\- mUrtirasya munishreShTha shirasA shrUyate shruteH | umayA sahitA nityA nIlagrIvA trilochanA || svAtmatattva sukhasphUrtiH muditA tANDavapriyA | brahmaviShNumaheshAnairupAsyA sarvadA mune || bhogamokShapradA puNyA puMsAM vedavidAM vara | saiva me paramA mUrtirupAsyA sarvadA tava ||\rdq{} ()skAndapurANe sUtasaMhitAyAM shivamAhAtmyakhaNDe dvitIyAdhyAye (2\.23\-24)\- ##repeat of the above## \ldq{}atha teShAM prasAdArtha pashUnAM patirIshvaraH | umArdhavigrahashshrImAn somArdhakR^itashekharaH || nIlakaNTho nirAdhAro nirmala nirupaplavaH | brahmaviShNumaheshAnaiH upAsyaH parameshvaraH || sAnnidhyamakarodraH sAkShAt saMsAranAshakaH |\rdq{} iti parAsharopapurANa eva \- ##Earlier same verses are attributed to sUtasaMhitA above## \ldq{}umArdhavigrahA shuklA chandrArdhakR^itashekharA | nIlagrIvA parAnandA pramodAttANDavapriyA || brahmaviShNumahAdevairupAsyA guNamUrtibhiH | sarvamUrtivihInasya sarvabhUtAdhipasya tu || tathApyeShA parA mUrtirityeShA shAshvatI shrutiH |\rdq{} iti | ()parAsharopapurANa eva \- ##Same verses are repeated## sAkShAt paratarasyaiva vastunassarvasAkShiNaH || (vastutaH) asti mUrtiH parA shuddhA svatantrA pApanAshanI | tasyAsAdhAraNI mUrtissAmbA chandrArdhashekharA ||\rdq{} ityArabhya (7\.29)\-, \ldq{}brahmaviShNu maheshAnAstAn dhyAyanti nirantaram |\rdq{} iti | hR^idayapuNDarIke parameshvarasyAvirbhAvAtishayAt bhrUmadhyAdyapekShayA tatraiva parameshvaropAsanaM prashastamiti tadarthaM vachasAnirpradashyante | ()bhagavadgItAyAm (18\.61\-62)\- \ldq{}IshvarassarvabhUtAnAM hR^iddeshe.arjuna tiShThati | bhrAmayana sarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA || tameva sharaNaM gachCha sarvabhAvena bhArata |\rdq{} iti | ()##Rigveda and Uapnishad references related to phrase hidden in the (secret) cave## \ldq{}guhA hitam\rdq{} (R^igveda 4\.7\.6) iti, \ldq{}yo veda nihitaM guhAyAm\rdq{} (taittirIyopaniShat prathamonuvAkaH 1, muNDakopaniShat 2\.1\.10) iti, \ldq{}guhAshayaM niShkalamadvitIyam\rdq{} (kaivalyopaniShad prathamakhaNDa 24) iti, \ldq{}AvissannihitaM guhAcharam\rdq{} (muNDakopaniShat 2\.2\.1) ityevamAdyAH shrutayaH | ()shaive ekAdasharudrasaMhitAyAM jaiminiprashnAnantaraM vyAsavachanaM \-\-\- ()kriyAsAraH upadeshaH 1\-4\-\- \ldq{}brahma yat sachchidAnandaM paripUrNa cha sarvataH | sarvatra dR^ishyate naiva karaNAgocharatvataH || dR^ishyate tachCharIre.asmin tasmAt brahmapuraM cha tat | tasmiMstu kamalAbhaM yaddharaM hR^idayaM mune || tadidaM puNDarIkAkhyaM veshma proktaM mayA tava | tasminnavasthitaM brahma tena veshmeti kIrtitam | tadveshma vartate dehe tena dehaH purAbhidhaH || yadasmin vartate brahma puNDarIkAkhyaveshmani | viyatsamAnarUpatvAdAkAshAkhyaM cha tadbhavet || (viyatpramANa) tathaivoktaguNairyuktaM hR^idaye samupAsitam | bhaviShyatya parokShaM te nAtra sandehakAraNam ||\rdq{} iti | hR^idaya eva parameshvara upAsya ityatra tatraiva nyAyopabR^iMhitamidaM vachanaM \- \ldq{}AtmA tu dehe sarvatra vartamAno.api suvrata | atIva hR^idaye tvasya prakAsho netare tathA || ahaMshabdAbhidho hyAtmA na vivAdo.atra kasyachit | ahaMshabdaM prayu~njaMshcha lokassarvo.api \ldq{}jaimine || hR^idayaM nirdishatyeva hyahaM tatra sthitastataH | yato.asya hR^idaye nityaM prakAsho.atIva vidyate || na tathAnyatra tasmAttu hR^idayaM hi vishiShyate |\rdq{} iti || tathA cha hR^idayapuNDarIke parameshvaropAsanaM ChAndogyabR^ihadAraNyakataittirIyakakaivalyeShu shrutibhiH pratipAditam | \ldq{}atha yadidaM asmin brahmapure daharaM puNDarIkaM veshma daharo.asminnantarAkAshaH tasminyadantastadanveShTavyam\rdq{} iti prastutya \ldq{}atha ya ihAtmAnamanuvidya vrajantyetAMshcha satyAn kAmAMsteShAM sarveShu lokeShu kAmachAro bhavati\rdq{} iti cha uktvA, ante upasaMhR^ittaM \ldq{}tayordhvamAyannamR^itatvameti viShva~N~NanyA utkramaNe bhavanti\rdq{} iti ShaDbhiH khaNDikAbhiH, vR^ihadAraNyakespi \ldq{}saM vA eSha mahAnaja AtmA yo.ayaM vij~nAnamayaH prANeShu ya eSho antarhR^idaya AkAshastasmin shete\rdq{} ityupakramya eSha seturvidharaNa eShAM \ldq{}lokAnAmasambhedAya\rdq{} ityantena granthena, taittirIyake.api \ldq{}aNoraNIyAn mahato mahIyAna\rdq{} ityArabhya, \ldq{}dahara vipApmaM paraveshmabhUtaM yatpuNDarIka puramadhyasaMstham | tatrApi daharaM gagarna vishokaratasmin yadntastadupAsitavyam |\rdq{} ityupAsanaM vidhAya, etasR^itIyAnuvAke \ldq{}R^itaM satyaM\rdq{} ityasminnupAsyasvarUpaM pratipAditam | evaM kaivalye.api \ldq{}viviktadeshe cha sukhAsanastham\rdq{} ityArabhya \ldq{}hR^itpuNDarIkaM virajaM vishuddhaM vichintya\rdq{} iti hR^idayapuNDarIkamupAsanAsthAnaM cha pratytya \ldq{}vishadaM vishokam\rdq{} ityAdinA \ldq{}nIlakaNThaM prashAntam\rdq{} ityantena granthena upAsyasvarUpamapyuktvA, \ldq{}dhyAtvA munirgachChati bhUtayoniM samasta sAkShiM tamasaH parastAt\rdq{} ityantena granthena phalamapyuktam | shruterarthaM itihAsapurANAbhyAM vivechanIyaH | ()skAndapurANe sUtasaMhitAyAm\- \ldq{}yashchaturvedavidvipraH purANaM vetti nArthataH | taM dR^iShTvA bhayamApnoti vedo mAM pratariShyati || itihAsapurANAbhyAM vedaM samupabR^iMhayet |\rdq{} iti choktam | \ldq{}yo vidyAchchaturo vedAn sA~NgopaniShado dvijaH | na chet purANaM saMvidyAt naiva saM syAdvichakShaNaH || itihAsapurANAbhyAM vedaM samupabR^iMhayet | bibhetyalpashrutAdvedo mAmayaM pratariShyati ||\rdq{} iti vAyavIyasaMhitAyAm | atra udAhR^ita upaniShachchatuShTaye.api samuchchityaiva daharopAsanaM kartavyamiti | ekAdasharudrasaMhitAyAM jaiminiM prati vyAsavachanam\- \ldq{}brahma yat sachchidAnandaM paripUrNaM cha sarvataH | sarvatra dR^ishyate naiva kAraNAgocharatvataH || dR^ishyate tachCharIre.asmin tasmAt brahmapuraM cha tat | tasmiMstu kamalAbhaM yat daharaM hR^idayaM mune || tadidaM puNDarIkAkhyaM veshma proktaM mayA tava | tasminnavasthitaM brahma tena veshmeti kIrtitam || tadveshma vartate dehe tena dehaH purAbhidhaH | yasmin vartate brahma puNDarIkAkhyaveshmani || viyatsamAnarUpatvAdAkAshAkhyaM cha tadbhavet | tathaivoktaguNairyuktaM hR^idaye samupAsitam || bhaviShyatyaparokShaM te nAtra sandehakAraNam |\rdq{} iti \ldq{}vadantyatyAdareNaiva mune kaivalyashAkhinaH | svarADAkhyasya devasya hR^idayAmbhojamadhyame || umAsahAyo bhagavAn nIlakaNThastrilochanaH || yaH prabhurnR^ityate nityaM paramAnandachidghanaH || taM dR^iShTvA manujassadyo vimukto bhavatIti hi || yaH sarvAsAM devatAnAM cha heturyo vai viShNoshchAdhiko vai maharShiH | brahmANaM yaH pashyati jAyamAnaM nityaM so.asmAn sammadau saMyunaktu || daharaM vipAmaM parameshvarasya yadveshmabhUtaM kamalaM purastham | tatrApi daharaM gaganaM tu shubhraM tadeva nityaM sakalairupAsyam || vedasyAnte vedamadhye tadAdau yo.asau rudro bodhyate sarvayatnAt | so.ayaM devastatra chopAsya ukto rudrassAkShAt sachchidAnandarUpaH || yAjurvedyaM vAkyametattathAnyat yachchedR^ik syAdatra shAkhAntare vA | Alochyaitat sarvametat tvayA vai vyAkhyeyaM syAdasmaduktAnusArAt ||\rdq{} iti | asminnadhyAye \ldq{}brahma yat sachchidAnandam\rdq{} ityArabhya \ldq{}nAtra sandehakAraNaM\rdq{} ityantena ChandogashrutyuktaM pradarshitama | \ldq{}vadantyatyAdareNaiva\rdq{} ityArabhya \ldq{}vimukto bhavatIti hi\rdq{} ityantena kaivalyopaniShaduktopAsanamapi sUchitam | \ldq{}yassarvAsAM\rdq{} ityArabhya \ldq{}yAjurvedyaM vAkyametat\rdq{} ityantena taittirIyoktadaddaropAsanamapi sphuTatayA pradarshitam | \ldq{}tathAnyat\rdq{} ityArabhya shAkhAntare hR^idayapuNDarIke parameshvaraH gaNavishiShTatayA uktashchet so.apyatra guNasamudAya upasaMhartavya iti sUchitam | \ldq{}IdR^ikstrAta\rdq{} ityantena parameshvarAviruddhaguNassUchitaH | \ldq{}Alochyaitat\rdq{} ityanena guNopasaMhAranyAyo.api sUchitaH | anena parisheShAchChAkhAntaraM bR^ihadAraNyakamiti paryavasitam | tathA cha sUtrakAraH \ldq{}kAmAdItaratra \ldq{}tatra chAyatanAdibhya\rdq{} iti | asya bhAShyaM shrutidvayamudAhR^ityAnantaraM\-\ldq{}kAmAdIti || satyakAmAdItyarthaH | yathA devadatto dattaH satyabhAmA bhAmeti | yadetachChAndogye hR^idayAkAshasya satyakAmatvAdiguNajAtamupalabhyate taditaratra vAjasaneyake \ldq{}sa vA eSha mahAnaja AtmA\rdq{} ityatra sambadhyeta | yachcha vAjasaneyake vashitvAdyupalabhyate tadapi itaratra ChAndogye \ldq{}eShaM AtmA.apahatapApmA\rdq{} ityatra sambadhyeta | kutaH | AyatanAdisAmAnyAt | samAnaM hyubhayatrApi hR^idayamAyatanaM samAnashcha vedya IshvarassamAnaM cha tasya setutvaM lokAsambhedaprayojanamityAdi bahu sAmAnyaM dR^ishyate | nanu visheSho.api dR^ishyate ChAndogye hR^idayAkAshasya guNayogo vAjasaneyake tvAkAshAshrayasya brahmaNa iti | na | \ldq{}dahara uttarebhyaH\rdq{} ityatra ChAndogye.apyAkAshashabdaM brahmaiveti pratiShThApitatvAt | ayaM tvatra vidyate visheShaH | saguNA hi brahmavidyA ChAndogye upadishyate | \ldq{}atha ya ihAtmAnamanuvidya vrajantyetAMshcha satyAn kAmAn\rdq{} ityAtmavat kAmAnAmapi vedyatvashravaNAt | vAjasaneyake tu nirguNameva paraM brahma upadishyamAnaM dR^ishyate | ata \ldq{}UrdhvaM vimokShAya brUhi\rdq{} \ldq{}asa~Ngo hyayaM puruSha\rdq{} ityAdiprashnaprativachanasamanvayAt | vashitvAdi tu tatstutyarthameva guNajAtaM vAjasaneyake sa~NkIrtyate | tathA chompariShTAt \ldq{}sa eSha neti netyAtmA\rdq{} ityAdinA nirguNameva brahma upasaMharati | guNavatastu brahmaNaH ekatvAt vibhUtipradarshanAyAyaM guNopasaMhArassUtrito nopAsanAyeti draShTavyaM iti | nanvevaM bhAShyoktarItyA vashitvAdiguNAnAM bR^ihadAraNyake dhyeyatvAsambhavAchChAndogye upasaMhR^itAnAmapi na dhyeyatvam | evaM kaivalyataittirIyakagatAnAM umAsahAyatvavirUpAkShatvAdInAM smaraNameva nAsti | kathaM upaniSha~nchatuShTayoktaguNAnAM samuchityopAsanaM nyAyavirodhAditi cheduchyate | \ldq{}sarvavedAntapratyayaM chodanAdyavisheShAt\rdq{} iti sAmAnya nyAyenaiva uktopaniShachchatuShTaye guNopasaMhArasya siddhatvAt | tathA hi | chodanAdyavisheShAdityAdishabdena saMyogarUpAkhyAH shAkhAntarAdhikaraNasiddhAntagatA gR^ihyante abhedahetavaH | atra chodanA upAsanAvidhiH \ldq{}atha ya ihAtmAnamanuvidya vrajanti etAMshcha satyAn kAmAn\rdq{} iti | saMyogaH phalaM \ldq{}teShAM sarveShu lokeShu kAmachAro bhavati\rdq{} iti | rUpaM \ldq{}daharo.asminnantarAkAsha\rdq{} iti prastutya \ldq{}ya AtmA.apahatapApmA vijaro vimR^ityurvishoko vijighatsa\rdq{} ityAdi | AkhyApi daharAvidyeti yathA ChAndogye evaM kaivalye.api | \ldq{}vishadaM vishokaM\rdq{} ityupakramya \ldq{}trilochanaM nIlakaNThaM prashAntaM\rdq{} ityantena upAsyarUpamuktam | dhyAtvA munirgachChati bhUtayoniM samastasAkShiM tamasaH parastAt\rdq{} iti chodanAphale ukte | AkhyApi daharavidyeti kaivalyashAkhinaH prasiddhaiva | evaM taittirIyake.api \ldq{}tatrApi daharaM gaganaM vishokastasminyadantastadupAsitavyaM\rdq{} iti upAsanAvidhiH | \ldq{}daharaM gaganaM vishoka |\rdq{} iti \ldq{}R^itaM satyaM paraM brahma puruShaM kR^iShNapi~Ngalam | UrdhvaretaM virUpAkShaM\rdq{} iti cha upAsyasvarUpamuktam | AdAveva \ldq{}aNoraNIyAn\rdq{} iti prastutya \ldq{}tamakratuM pashyati vItashoko dhAtuH prasAdAnmahimAnamIshaM\rdq{} iti \ldq{}sa no devashshubhayA smR^ityA saMyunaktu\rdq{} iti cha phalaM siddham | daharaM vipApmamiti daharAkhyApi prasiddhaiva | evaM bR^ihadAraNyake.api | \ldq{}ya eSho.antarhR^idaya AkAshastasmin shete sarvasya vashI\rdq{} ityAdinA rUpamuktaM ! phalaM \ldq{}cha \ldq{}ata UrdhvaM vimokShAyaiva brUhi\rdq{} iti sadyomuktirUpamuktam | chodanAshabdassarguNa nirguNavidyobhayasAdhAraNaH | brahmachodanA viti bhAShye vyavahArAt sUtrakAreNApi chodanAdyavisheShAditi saguNanirguNavidyAsAdhAraNyenoktatvAt | AkhyApi vAjasaneyashAkhinaH prasiddhA | ki~ncha \ldq{}ya eSho.antarhR^idaya AkAshastasmin shete\rdq{} iti daharAkhyatvamunneyam | nanvevamapi saguNanirguNavidyAtvena bhedAt guNopasaMhArassaguNanirguNavidyayorna sambhavatItyAsha~Nkaya tatparihArArthatayA \ldq{}kAmAdItaratra tatra chAyatanAdibhya\rdq{} itIdaM sUtraM pravR^ittam | vidyAbhede.api guNopasaMhArassambhavatIti bR^ihadAraNyake AmnAtAnAM vashitvAdInAM upAsanAvidhiparigR^ihItatvA\- bhAve.api tatra teShAmeva dharmANAM ChAndogye upasaMhArAnantaraM tatratyopAsanAprayogavidhinAmakaprakaraNe vidyamAnaM` mada~Ngamiti parigrahasambhavAt | athavA vashitvAdiguNAnAM satyakAmatvAdinA ChAndogyagatena unnayanamastu | na hi vashitvA'dyabhAve satyakAmatvAdikamasti | yena kena prakAreNa upasaMhArasUtrabalAddaharavidyAyAM vashitvAgupAsanaM kartavyam | ata eva bhAmatyAM ubhayatrApyAtmopadeshAdAkAshashabdena ekatrAtmA uktaH anyatrAkAshAdhArassa evokta iti sarvasAmyAt brahmaNyubhayatrApi sarvaguNopasaMhAraH saguNanirguNatvena vidyAbhede.api guNopasaMhAravyavasthA darshitA iti | uktaM chAdhikaraNaratnamAlAyAm | \ldq{}asaMhR^itissaMhR^itirvA vyomnordaharahArdayoH | upAsyaj~neyabhedena tadguNAnAmasaMhR^itiH || upAstyai kvachidanyatra stutaye chAstu saMhR^itiH | daharAkAsha Atmaiva hR^idAkAsho.api netaraH ||\rdq{} iti | ChAndogye \ldq{}daharo.asminnantarAkAsha\rdq{} iti hR^idayAntargatatvena shrutasya daharAkAshasya satyakAmatvAdayo guNA upAttAH | bR^ihadAraNyake tu \ldq{}ya eSho.antarhR^idaya AkAsha\rdq{} iti uktasya hArdAkAshasya vashitvAdayo guNA uktAH | tatra na parasparamupasaMhartavyAH | daharAkArshasya upAsyatvena hArdAkAshasya j~neyatvena vidyAbhedAditi prApte brUmaH | tatra vashitvAdInAM daharAkAsha upasaMhAra upAstyai bhaviShyati | satyakAmatvAdInAM tu hArdAkAshastutyarthamupasaMhAraH | na cha prayojanavattve.api vidyAbhedo duShparihara iti vAchyam | vidyAbhede.api ubhayatrAkAshashabdavAchyasya Atmana ekatvAn | daharAkAshasya tAvadAtmatvaM daharAdhikaraNe varNitam | daharAkAshasyApi mahAnaja AtmetyupakramAdAtmatvamupagantavyam || tasmAdubhayatra upasaMhAraH | nanvevamapi kaivalyataittirIyakayorAmnAtAnAM parameshvaraguNAnAM kathaM ChAndogye upasaMhAraH sAmAnyanyAyasya vidyamAnatve.api visheShanyAyAbhAvAt | na | AyatanAdInAmapi ubhayatra tulyatvAt | taittirIye tAvat \ldq{}yat puNDarIkaM puramadhyasaMsthaM\rdq{} iti hR^idayapuNDarIkamAyatanam | \ldq{}tatrApi daharaM gaganaM vishoka\rdq{} iti daharatvaM gaganashabdavAchyasya AkAshatvaM \ldq{}trishoko vijighatsa\rdq{} ityAdivat vishokatvopalakShitetaraguNAdikaM cha sUchitam | kaivalye.api \ldq{}hR^itpuNDarIkaM virajaM\rdq{} iti AyatanaM \ldq{}vishadaM vishokaM\rdq{} iti ChAndogyagatavishokAdiguNasUchanaM anantamiti \ldq{}yAvAnvAyamAkAshastAvAneSho.antarhR^idaya AkAsha\rdq{} iti aparichChinnatvAdikamapi sUchitam | itaratra tatra cheti sarvanAmashabdaprayogaH sAdhAraNa eva | tasmAt purANavachanAt sAmAnyavisheShanyAyasAmyAchcha siddhaM samuchchityaivopAsanam | nanu nArAyaNAnuvAke \ldq{}sahasrashIrShaM devaM\rdq{} ityAdinA \ldq{}vishvaM nArAyaNaM hariM\rdq{} ityAdinA cha nArAyaNasyApi upAsyatvaM shrUyate, kathaM parameshvarasyaiva upAsyatvam | uchyate | nArAyaNasya upAsakatvenaiva purANeShu shravaNAt | tathA hi | saurasaMhitAyAm\- umApatirnamaskAryassarvairdhyeyo hR^idambuje | tathA dhyeyo haribrahmapramukhairguNamUrtibhiH || tasya dhyAtA harissAkShAt nArAyaNasamAhvayaH ! devassahasrashIrShashcha vishvAkSho vishvasha~NkaraH || vishva vishvasya nirmAtA pAlako.attA parAtparaH | akSharaH paramo nityo harirmAyApatiH prabhuH || puruShashcha purANashcha taM vishvamupajIvati | so.ayaM sarvairmahattvane tathA vishvAtmanApi cha || yo.ayaM parAyaNatvena parabrahmAtmanApi cha | ayameva paraM tattvaM paraM jyotiH parAtparaH || ayamAtmA samastasya chetanasyAparasya cha | yachcha ki~nchijjagatyasmin dR^ishyate shrUyate.api vA || antarbahishcha tat sarvaM vyApya nArAyaNaH sthitaH | sAkShAdvedAntavAkyAnAM niShThA rudraH pashoH patiH || ambikApatirAnandaH svayameva na saMshayaH | asya nArAyaNasyApi brahmaNaH parameShThinaH | rudrasyApi shivo dhyeyaH kiM punassarvadehinAm | tasmAt sarvaprayatnena shivaM sAmbaM trilochanam || UrdhvaretasamIshAnaM dhyAyennityamatandritaH | taM sarvakAraNaM rudraM aNIyAMsamaNorapi || mahAntaM mahatassAkShAt praNavenaiva pUjayet ||\rdq{} iti | anena vachanena nArAyaNasyaiva parameshvaradhyAne sAkShAdadhikAro brahmarudrayoshcha | evaM cha hR^idayapuNDarIke parameshvaraviShayadhyAne yaH pravartate sa Adau svAtmAnaM nArAyaNatvena sahasrashIrShatvAdiguNayuktatvena paribhAvya anantaraM nArAyaNAtmanA vidyamAnasya svasya hR^idayapuNDarIkamadhye vahninA dIpte paramAtmAnaM parameshvaraM dhyAtvA anantaraM ahantvenApi bhAvayediti | asminarthe \ldq{}sahasrashIrShaM devaM\rdq{} iti nArAyaNAnuvAka eva pramANam | ()uktaM cha skAndapurANe sUtasaMhitAyAm\- \ldq{}atha vA.ahaM harissAkShAt sarvaj~naH puruShottamaH | sahasrashIrShA puruShaH sahasrAkShaH sahasrapAt || vishvo nArAyaNo devaH akSharaH paramaH prabhuH | iti dhyAtvA punaH svasya hR^idayAmbhojamadhyame || prANAyAmairvikAsate pArameshvaramandire | aShTaishvaryadalopete vidyAkesarasaMyute || j~nAnanAle mahatkande praNavena prabodhite | vishvArchiShaM mahAvahniM jvalantaM sarvatomukham || vaishvAnaraM jagadyoniM shikhAtanvinamIshvaram | tApayantaM svakaM dehaM ApAdatalamastakam || nivAtadIpavattasmin dIpitaM havyavAhanam | nIlatoyadamadhyasthaM vidyullekheva bhAsvaram || nIvArashUkavadrUpaM pItAbhAsaM vichintayet | tasya vahneH shikhAyAM tu madhye paramakAraNam || paramAnandamAtmAnaM paramAkAshamadhyagam | R^itaM satyaM paraM brahma sAmbaM saMsArabheShajam || UrdhvaretaM virUpAkShaM vishvarUpaM maheshvaram | nIlagrIvaM svamAtmAnaM pashyantaM pApanAshanam || brahmaviShNumaheshAnairdhyeyaM dhyeyavivarjitam | so.ahamityAdareNaivaM dhyAyedyogIshvareshvaram || ayaM muktermahAmArga AgamAntaikasaMsthitaH ||\rdq{} iti || athavA svasya hR^idayAmbhoje nArAyaNaM dhyAtvA so.ahamiti vichintya tasya nArAyaNasya hR^idaye parameshvaraM dhyAyedaha~Ngrahaparyantamiti nArAyaNAnuvAkasyArthaH | ()taduktaM yogayAj~navalkye (9\.12\-20)\- \ldq{}hR^itpadme.aShTadalopete kandamadhyAtsamutthite | (hR^itpadme.aShTadale patre) dvAdashA~NguLanAbhe.asmiMshchatura~Ngulamunmukhe || prANAyAmairvikasite vairAgyAnvitakarNike | (kesarAnvitakarNike) vAsudevaM jagannAthaM nArAyaNamajaM vibhum || (nArAyaNamajaM harim) chaturbhujamudArA~NgaM sha~NkhachakragadAdharam | kirITahArakeyUrapadmapatrAyatekShaNam || (kirITakeyUradharaM padmapatranibhekShaNam) shrIvatsavakShasaM viShNuM pUrNachandranibhAnanam | kaustubhodbhAjitoraskaM vanamAlAyutaM harim || (##extra line##) padmodaradaLAbhoShThaM suprasannaM shuchismitam | shuddhasphaTikasa~NkAshaM sUryakoTisamaprabham || (pItavAsasamachyutam) padmachChavipadardvandvaM paramAtmAnamIshvaram | prabhAvibhAvasadrUpaM paritaH puruShottamam || manasA.a.alokya bhUteshaM sarvalokahR^idi sthitam | so.ahameveti yat j~nAnaM saguNadhyAnamuchyate || hR^itsaroruhamadhye.asmin prakR^ityAkArakarNike aishvaryAShTadalopete vidyAkesarasaMyute || j~nAnanAle mahatkande prANAyAmaiH prabodhite vishvArchiShaM mahAvahniM jvalantaM sarvatomukham || vaishvAnaraM jagadyoniM shivAtanvinamIshvaram | tApayantaM svakaM dehamApAdatalamastakaM nivAtadIpavattasmin dIpitaM havyavAhanam | dR^iShTvA tasya shikhAmadhye paramAtmAnamIshvaram || (paramAtmAnamakSharam) nIlatoyadamadhyasthaM vidyullekheva bhAsvaram | nIvArashUkavadrUpaM pItAbhaM sarvakAraNam || j~nAtvA vaishvAnaraM devaM so.ahamAtmeti yA matiH | (so.ahameveti) saguNeShUttamaM hyetat dhyAnaM yogavido viduH || (hyatra dhyAnaM) vaishvAnaratvaM samprApya mukti tenaiva gachChati ||\rdq{} iti || ()uktaM cha kUrmapurANe (vyAsagItAyAM uttarabhAgaH 29\.11\-16) evaM padmapurANe (svargakhaNDaH 60\.8\-12)\- kR^itvA hR^itpadmanilayaM vishNvAkhyaM vishvasambhavam | AtmAnaM sarvabhUtAnAM parastAttamasi sthitam || sarvasyAdhAramavyaktamAnandaM jyotiravyayam | pradhAnapuruShAtItamAkAshamajaraM shivam || tadantassarvabhUtAnAmIshvaraM vishvarUpiNam | dhyAyedanAdimadvaitamAnandAdiguNAlayam || anantaM puruShaM brahma brahmANaM satyamavyayam | purANaM puruShaM shambhuM dhyAyan muchyeta bandhanAt || (puruShaM shubhraM) iti || ()mahAbhArate shAntiparvaNi arjunaM prati shrIkR^iShNavachnam (12\.350\.23\-28)\- \ldq{}ahamAtmA hi lokAnAM sarveShAM pANDunandana | (vishveShAM) tasmAdAtmAnamevAgre rudraM sampUjayAmyaham || yadyahaM nArchayeyaM vai IshAnaM bhuvaneshvaram | (IshAnaM varadaM shivam) AtmAnaM nArchayet kashchiditi me bhAvitaM manaH || (bhAvitAtmanaH) mayA pramANaM hi kR^itaM lokastamanuvartate | (lokaH samanuvartate) pramANAni cha pUjyAni tatastaM pUjayAmyaham || iti sa~nchintya manasA purA.ahaM vishvamIshvaram | (rudramIshvaram) putrArthamArAdhitavAnAtmanAtmAnamAtmanaH || 1. iti | udAhR^itopaniSha~nchatuShTaye.apiM upAsyabrahmaNaH guNanirdhAraNaM kriyate | tatra tAvachChAndogye \ldq{}eSha AtmA\rdq{} ityupakramya tadanu \ldq{}apahR^itapApmA vijaro vimR^ityurvishoko vijighatso vipipAsassatyakAmassatyasa~Nkalpa\rdq{} ityaShTau guNAH yadyapi \ldq{}ubhe asmin dyAvApR^ithivI\rdq{} ityAdinA pUrvatra dyAvApR^ithivyAdyAdhAratvamuktaM uttaratrApi hR^idayanAmanirvachanaM satyashabdAkSharatrayanirvachanaM setvAdiguNAshcha santi tathApi teShAM upAsyaguNatvena vivakShA nAsti | pUrvatrAsattvAlpatvAdisha~NkA\- parihArArthatayA dyAvApR^ithivyAdisamAdhAnamuktam | uttaratra upAsanApravR^ittyarthatayA stutyarthamuktam | etat sarvaM ChAndogyabhAShyAdau draShTavyam | bR^ihadAraNyake \ldq{}sarvasya vashI sarvasyeshAnassarvasyAdhipatiH\rdq{} iti vashitvAdiguNatrayameva \ldq{}sa na sAdhunA karmaNA bhUyAnno eva sAdhunA kanIyAn\rdq{} iti vidvatphalakathanam | eSha sarveshvara eSha bhUtAdhipatireSha bhUtapAla eSha seturvidharaNa eShAM lokAnAmasambhedAya\rdq{} (bR^ihadAraNyakopaniShad 22) iti tu vidyAviShayabhUteshvarastutiH | taduktaM vArttikakAraiH\rdq{} \ldq{}bhUyAn sa sAdhunA neti j~nAnasya phalamuchyate | eSha sarveshvaroktyA cha yathoktasyaiva saMstutiH ||\rdq{} iti || kaivalye \ldq{}hR^itpuNDarIkaM virajaM vishuddhaM vichintya madhye\rdq{} iti prastutya \ldq{}vishadaM vishokaM\rdq{} ityArabhya nIlakaNThaM prashAntaM\rdq{} ityantena ekaviMshatiguNA AmnAtAH | taittirIyake tu \ldq{}daharaM vipApmaM\rdq{} ityArabhya \ldq{}tasminyadantastadupAsitavyaM\rdq{} ityantena upAsanAM vidhAya upAsyasvarUpaM kimityAkA~NkShAyAM \ldq{}yadvedAdau svara\rdq{} ityAdinA \ldq{}sa maheshvara\rdq{} ityantena praNavaprakR^itivAchyatvena maheshvaratvena cha prastutya tasya vA kiM svarUpamityAkA~NkShAyAM \ldq{}sahasrashIrShaM devaM\rdq{} ityAdinA \ldq{}samudre.antaM vishvashambhuvaM\rdq{} ityantena paramAtmAnaM stutvA tatsambandhitvena \ldq{}padmakoshapratIkAshaM\rdq{} ityAdinA \ldq{}santataM sirAbhistu lambatyAkoshasannibhaM\rdq{} ityantena hR^idayapuNDarIkamapi parichintya athavA tAdR^ishamAtmAnaM upAsakaH svAtmatvena parichintya tattAdAtmyamApannasya svasya sambandhitvena hR^idayapuNDarIkaM svasthAne vidyamAnameva parichintya tanmadhye vaishvanarAgnishikhAmadhyavartitvena tasyAshshikhAyA madhye paramAtmA vyavasthita iti pUrvoktamaheshvarashabdavAchyasya parashivasya upAsyabhUtasya \ldq{}R^itaM satyam\rdq{} ityAdinA \ldq{}vishvarUpAya vai nama\rdq{} ityantenAShTau guNA AmnAtAH | idAnI upAsanAprakAro likhyate | tatrApi adhikArI pradarshyate | \ldq{}atha yadyaj~na ityAchakShate brahmacharyameva tat\rdq{} ityAdinA ChAndogye brahmacharyAdisAdhanasampannaH adhikArI pratIyate | brahmacharyaM, strIviShayatR^iShaNAtyAgaH kaivalyopaniShadi \ldq{}shraddhAbhaktI dhyAnayogAdavai hi\rdq{} iti shraddhAdikamadhikArivisheShaNamuktam | tatra shraddhA nAma gurUpadiShTe.arthe vishvAsaH | bhaktiH sarvadA tasminnevArthe tAtparyam | tasminnevArthe vijAtIyapratyayatiraskArapUrvakassajAtIyapratyayapravAho dhyAnam | yogaH \-\-\-\- viviktadeshe cha sukhAsanastha\- shshuchisamagrIvashirashsharIraH | atyAshramasthassakalendriyANi nirudhya bhaktyA svaguruM praNamya || iti vakShyamANaH | viviktadeshe ekAntadeshe | chakArAdavyAkulakAle | sukhAsanasthaH sukhamanudvegakaraM darbhAdyAsanaM sukhAsanaM tasmi stiShThatIti sukhAsanasthaH | shuchiH bahirantashshauchavAn | samagrIvashirashsharIraH samAnagrIvA cha shirashcha sharIraM cha yasya sa samagrIvashirashsharIraH | R^ijukAyaH padmaakAdyAsanastha ityarthaH | atyAshramasthaH ati adhikaH brahmachArigR^ihasthavAnaprasthakuTIchakabahUdakahaMsA AshramAH tAnaM pratyadhikaH atyAshramaH pAramahaMsalakShaNaH tasmin tiShThatIti atyAshramasthaH || yadvA atyAshramashabdena vibhUtidhAraNarUpaM vratamuchyate | tanniShThaH atyAshramasthaH | ()taduktaM sUtasaMhitAyAM \-\-\- \ldq{}atha vAtharvaNairmantrairgR^ihItvA bhasma pANDaram | sarvA~NgoddhUlanaM yattadvR^itaM proktaM manIShibhiH || etadvedashironiShThAH prAhuH pAshupataM mune | kechichChirovrataM prAhuH kechidatyAshramaM budhAH ||\rdq{} iti | sakalendriyANi nikhilAni samanaskAni j~nAnakarmendriyANi nirudhya svasvaprachArebhyo nirudhya bhaktyA devavaddevAdhikyAdvA svaguruM svasya brahmavidyopadeShTAraM praNamya prakarSheNa natvA | anena gurunamaskAro.api adhikArivisheShaNamuktam | yadyapyasyAM kaivalyopaniShadi \ldq{}na karmaNA\rdq{} ityArabhya \ldq{}parAmR^itAt parimuchyanti sarve\rdq{} ityantena sa.nnyAso.api sAdhanamiti pratIyate | evaM taittirIyake.api na karmaNetyAdimantradvayamasti | tathApi \ldq{}vedAntavij~nAnasunishchatArthA\rdq{} iti yatInAM visheShaNAt nirguNavidyAbhiprAyamubhayatra mantradvayam | ata eva ubhayatra \ldq{}tyAgenaike amR^itatvamAnashuH\rdq{} iti prakR^itadaharavidyAdhikAryapekShayA anya eva te tAdR^ishanirguNabrahmavidyArthameva iyaM daharavidyA\-pravR^ittA ata evAsyAmupaniShadi \ldq{}dhyAtvA munirgachChati bhUtayoniM samastasAkShiM tamasaH parastAt\rdq{} iti uttaratraiva phalaM vakShyati | uktaM cha sUtasaMhitAyAM\- kaivalyopabR^iMhakAdhyAye\- \ldq{}asti tattvaM paraM sAkShAchChivarudrAdisa.nj~nitam | tadavashyaM mahAyAsAdveditavyaM mumukShubhiH ||\rdq{} ityupakramya brahma dR^iShye sharIre.asmin antakAle parasya tu | aj~nAnAkhyasya te sarve muchyante hi parAmR^itAta ||\rdq{} ityantena asya granthasya tAtparyadIpikAyAM nirguNabrahmavidyAparatvena vyAkhyAnaM kR^itam | muchyante hi parAmR^itAdityanantaramidamupabR^iMhakavachanaM saguNavidyAdhikAriviShayam\- \ldq{}ato vidyAbhisiddhyarthaM mumukShurmatimattamaH | viviktadeshamAshritya sukhAsIno mahAshuchiH || samagrIvashiraH kAyassitabhasmAvakuNThitaH | indriyANi samastAni nirudhya surapu~NgavAH || praNamya svaguruM bhaktyA\rdq{} ityantam | taittirIyake tu \ldq{}aNoraNIyAnmahato mahIyAna AtmA guhAyAM nihito.asya jantoH | tamakratuM pashyati vItashoko dhAtuH prasAdAnmahimAnamIsham ||\rdq{} ityanuvAkAdau paThite mantre dhAtuH parameshvarasya prasAdAdanugrahAt tameva akratuM sa~NkalparahitaM ata eva paramAnandabharitaM mahimAnaM kShayavR^iddhirahitam | evaM bhUtamIshAnaM maheshvaraM vItashokassana pashyati sAkShAtkaroti | tAdR^ishasAkShAtkArArthI mumukShuradhikArI | phalamapi avidyAnivartaka sAkShAtkAra eveti pratIyate | na kevalamasya mantrasya IshapadaghaTitatvAt parameshvaraparatvam | kintu shivarAghavasaMvAde tripuNDradhAraNA~NgabhasmasampAdane shaive karmaNi viniyuktatvAchcha \ldq{}evaM yo devAnAM prathamaM purastAdvishvAdhiko rudro maharShiH\rdq{} iti madhye rudrashabdena parAmR^iShTatvAchcha parameshvaraj~nAnarUpaphalArthameva pravR^ittaH mumukShureva adhikArI | yadvA \ldq{}yo devAnAM\rdq{} ityArabhya \ldq{}saMyunaktu\rdq{} ityanto mantraH phalAdhikArisamarpaNaparaH | tathAhi | \ldq{}maharShirmahAdraShTA yassarvaj~nassarvavit asheShaviShayA moghashuddhabuddhivijR^imbhaNa\rdq{} ityAdishrutismR^itipratipannAsheShaviShayabodhasamR^iddhaH vishvasmAchchidachidAtmakaprapa~nchAdadhikaH | kR^itsnasya pashupAshavargasya niyantR^itvAdyo rudro muktAnAM saMsAraduHkhasya drAvakaH devaH devAnAM madhye prathamaM hiraNyagarbhaM purastAt kalpAdau svasa~Nkalpena svasmAjjAyamAnaM karuNAparipUrNayA sakalabhuvanasR^iShTisAmarthyavitaraNavichakShaNayA Aj~nAdR^iShTyA apashyat | sa devaH asmAn shubhayA paramAnandaprAptikAriNyA \ldq{}smR^itilambhe sarvagranthInAM vipramokSha\rdq{} iti shrutiprasiddhayA svaviShayayA smR^ityA saMyojayatviti | yasmAtparamityuttaramantro.api shivapara eva | ata eva AshvalAyanasmaraNam | \ldq{}yasmAt parataraM nAsti nAparaM cha parAtmanaH | na jyAyo.asti na chANIyAn namastasmai svayambhuve || yenedamakhilaM pUrNaM yanmAyA mUrtayasmR^itAH | tasmai shivAya mahate namassUkShmAkSharAtmane ||\rdq{} iti | yadi tu \ldq{}vedAntavij~nAnasunishchitArthA\rdq{} ityayamave mantraH \ldq{}daharaM vipApmaM\rdq{} iti vidhAyakamantrAdavyavahitaH adhikAriphalasamarpaka ityAgrahaH tadA vedAntavij~nAnetyatra vij~nAnashabdena parokShaj~nAnaM, sa.nnyAsayogAditi sa.nnyAsashabdena karmaphalasa.nnyAsaH, yatayo yatanashIlAH, aparokShaj~nAnArthaM daharavidyAyAM yatnaM kurvantaH parAmR^itAdupAsyasAkShAtkArAt parimuchyantIti vyAkhyeyaH | tathA cha satyavAdidharmAdyanuShThAnaparaH bAhyaviShayatR^iShNArahitaH brahmacharyavAn upAsyaviShaye shraddhAbhaktiyutaH ekAntapriyaH shuchiH yogarasikaH nigR^ihItabAhyAntaHkaraNaH sa~NkShAlitakAmakrodhAdimalaH karmaphalatyAgI upAsyasAkShAtkAraparyantaM daharavidyAyAM yatanashIlaH mumukShurdvijaH gurubhaktaH adhikArItyukto bhavati | evaM cha etAdR^ishaH adhikArI purasthAnApannasya svasharIrasya madhye vidyamAnaM dvArapAlAdiyuktatvena veshmasthAnIyaM hR^idayapuNDarIkaM virajaM upAsakAntaHkaraNasya viShayavaitR^iShNyena tadupabhogajanitakAluShyarAhityAt nirmalaM, tadAdhAratvAt puNDarIkamapi virajaM ata eva vishuddham | ata eva taittirIyake \ldq{}daharaM vipApmaM paraveshmabhUtaM yat puNDarIkaM puramadhyasaMsthaM\rdq{} ityuktam | daharaM svalpaparimANaM, vipApmaM vigatapApaM sarvaduritarahitaM, paraveshmabhUtaM paraveshma rAjabhavanAdi tadbhAvamApannaM upAsakAnugrahAya nirmitaM anavadyaM veshma puNDarIkaM puNDarIkasadR^ishaM puNDarIkAkhyaM vA hR^idayam | kaivalyopaniShadi virajaM vishuddhaM vichintyeti vidyamAnatvAt | atrApyevambhUtaM vichintya | \ldq{}tatrApi daharaM gaganaM vishokaH\rdq{} tatrApi tathA dahrepi tasmiMsthAne tato.api dahraM tadantargatatvAdyat gaganaM gaganasa.nj~naM avyAkR^itAkAshaM mAyAshabalitaM brahma sarvasthUlasUkShmakAryasamaShTibhUtasUtrAtmano.api kAraNabhUtaM vishokaH tatra praviShTAnAM duHkhAbhAvastasya shokarAhityam | \ldq{}tasminyadantastadupAsitavyaM\rdq{} tasminnavyAkR^itAkAshe yannirupAdhikaM tattvaM tasyAvyAkR^itasya vishiShTaveSheNAdhyastatvAt tasyApi sattAsphUrtipradatvena tadantastatsArabhUtatayA vidyamAnaM tadupAsitavyam | uktaM chAnyatra\- \ldq{}asmin khalvAkAsha otashcha protashcha\rdq{} iti gArgiprashrAnantaraM \ldq{}etadvai tadakSharaM gArgi\rdq{} iti yAj~navalkyena akSharashabdavAchyaM brahmeti | yadvA tatrApi daharaM gaganaM vishoka iti daharashabdavAchyaM ChAndogyoktarItyA mukhyaM brahmaiva | tasminyadntastadupAsitavyamiti tasmin brahmaNyupAsakAnugrAhArtha atiguhyatayA vidyamAnaM \ldq{}R^itaM satyaM paraM brahma\rdq{} ityAdinA vakShyamANaM parameshvarasya lIlAvigraharUpamupAsitavyamiti | evaM cha upAsakaH ahannArAyaNa iti svAtmAnaM nArAyaNAtmatayA vibhAvya tasya hR^idaye parameshvaraM dhyAyediti | yadvA upAsakaH svasya hR^idaye sahasrashIrShaM devamityAdyuktaprakAreNa nArAyaNaM dhyAtvA so.ahamiti vichintya svAbhinnatvena svopAsyasya nArAyaNasya hR^idaye parameshvaraM dhyAyet | natu nArAyaNAbhinnatvena parameshvaraM parichintya svasya hR^idaye tAdR^ishaparameshvara eva upAsyo.astu | na cha parameshvarasya nArAyaNAtmatvaM virodhAnna sambhavatItti vAchyam | virodhasyaivAbhAvAt | tathA hi kasminnaMshe virodhaH | kiM paratatvAMshe virodhassarvAtmatve vA vishvAdhikatvAMshe vA sarvakAraNatvAdyaMshe vA lIlAvigraharUpamUrtyaMshe vA | na tAvadAdyaH advitIyaparipUrNassvAnandasvaprakAshapratyagabhinnaH paramAtmA eka eveti mate jIvasyApi paramAtmatvaM kAlatraye.api vidyata iti tattvamasyAdishrutyukteH \ldq{}nArAyaNaparaM brahma tattvaM nArAyaNaH paraH\rdq{} ityAdishruteshcha | nApi dvitIyaH \ldq{}sahasrashIrShaM vishvAkShaM vishvaM vishvAtmAnaM sarvaM vyApya nArAyaNaH sthita\rdq{} ityAdinA sarvAtmatvapratIteH | \ldq{}sarvAnanashirogrIvassarvabhUtaguhAshayaH | sarvavyApI cha bhagavAn tasmAt sarvagatashshivaH ||\rdq{} iti \ldq{}sahasrashIrShA puruShaH sahasrAkShassahasrapAt\rdq{} iti \ldq{}sarvataH pANipAdaM tat sarvato.akShishiromukham | sarvataH shrutimalloke sarvamAvR^itya tiShThati ||\rdq{} ityAdimantropaniShadAdau yathA shivasya sarvAtmatvaM varNitaM evaM nArAyaNasyApi tatsiddham | nApi tR^itIyaH, vishvAdhiko rudra itivadvishvataH paramanityamiti vishvApekShayA prakR^iShTatvashravaNAt | nApi chaturthaH, yathA atharvashikhAtharvashirashshvetAshvataropaniShadAdau shivasya sarvakAraNatvasarvAntaryAmitvasarvopasaMhartR^itvAdikaM pratipAditaM evaM nArAyaNasyApi nArAyaNasubAlAtmaprabodhopaniShadAdau tatpratIteH | nApi pa~nchamaH, brahmaviShNurudrANAM trayANAmapi mUrtInAM abhedasya tApanIye \ldq{}akAraM brahmANaM nAbhau ukAraM viShNuM hR^idaye makAraM rudraM bhUmadhye\rdq{} iti cha prastutya tathA \ldq{}brahmANameva viShNumeva rudrameva vibhaktAMstrInevAvibhaktAMstrIneva li~NgarUpAneva cha sampUjya\rdq{} iti mUrtitrayAtmakasya nAbhyAdau pUjAyA vihitatvAt | yathA mUrtitrayAtmakatvamevAsya evaM hR^idaye upAsyaM viShNushivAtmakamastu | na vibhaktAMstrInevAvibhaktAMstrIneveti vachanasya vidyamAnasvAttatra brahmaviShNurudralIlAmUrtitrayAtmakamekamupAsyaM sambhavati | vyAkhyAtaM cha bhAShyakAreNa \-\rdq{} naivamatra shivanArAyaNamUrtyAtmakamupAsyaM pratIyate | nanu atrApi shAshvataM shivamachyutam\rdq{} iti shivAchyutayorabhedaH pratIyate | maivam | atra shivashabdena yogarUDhyA niravadhikaparamAnandasvarUpaparamashiva uchyate | achyutashabdenApi kAlatraye.api chyutirahitaH paramAtmA nArAyaNa uchyate | evaM cha ubhayostattvAMshe abhedo.astu | na tu lIlAvigrahAMshe | nanu kR^iShNapi~Ngalamiti padasya upAsyasvarUpasamarpakamantre vidyamAnatvAt sha~NkaranArAyaNAtmakaM lIlAvigraharUpamevAstu | na | kR^iShNapi~Ngalashabdena ardhanArIshvarasvarUpamevochyate | na tu pUrvoktarUpam | nanu atra puruShaM kR^iShNapi~NgaLAmiti gaurIvAmabhAgAtmakArdhanArIshvaramUrtau yathA pramANaM idameva nArAyaNavAmabhAgAtmakasha~NkaranArAyaNAtmakamUrtau pramANam | tathA cha kR^iShNA cha kR^iShNashcha kR^iShNau | pi~Ngalashabdena pi~NgalavarNavishiShTashshiva uchyate | evaM cha parameshvarasya dehaparijighR^ikShAyAM devIviShNvAtmakashyAmaLavarNavAmabhAgayuktA shivAtmakapi~NgaLavarNadakShiNabhAgayuktA cha ekA mUrtissaiva hR^idaye dhyeyA | \ldq{}ekaiva shaktiH parameshvarasya bhinnA chatudhA viniyogakAle | bhoge bhavAnIpuruShe cha viShNuH kopecha kALI samare cha durgA ||\rdq{} ityAgamikopadeshAt\- \ldq{}umA yA sA harissAkShAdyo harissA shivA smR^itA\rdq{} ityAdivachanAt | \ldq{}prakR^itistvaM pumAn rudrastvayi tadvIryamAsthitaM tvannAbhipa~NkajAjjAtaH pa~nchavaktraH pitAmahaH ||\rdq{} iti li~NgapurANe pUrvabhAge (96\.40) evaM shivapurANe dhatarudrasaMhitA (3\.11\.40) (brahmANDapurANe??) | \ldq{}nAvayorvidyate bhedo machChaktistvaM na saMshayaH | tvaM chandramA ahaM sUryaH sharvarI tvamahaM dinam || ityAdityapurANe cha viShNoshshivashaktitvavyupadeshAt | kUrmavAsiShThalai~NgAdityapurANAdiShu shivanArAyaNayorbhartR^ibhAryAbhAvena devadAruvanapraveshopavarNanAt | tatprakaraNe \ldq{}yA tasya pArshvagA bAlA sA pArvatyaMshajo hariH\rdq{} ityAdyukteshcha | AdityapurANa eva \-\- \ldq{}yA umA sA svayaM viShNuryo viShNussa hi chandramAH | ye namasyasti govindaM se namasyanti sha~Nkaram || ye.archayanti hariM bhaktyA te.archayanti vR^iShadhvajam | ye dviShanti virUpAkShM te dviShanti janArdanam || ye rudra nAbhijAnanti te na jAnanti keshavam ||\rdq{} iti | devyAtmakaviShNvabhedashshivasya siddhaH iti chet atyalpamidamuchyate | tatraivAdityapurANe\-\- \ldq{}sarvadevAtmako rudrassarve devAshshivAtmakAH | rudrasya dakShiNe pArshve ravirbrahmA trayo.agnayaH || vAmapArshve mahAdevI viShNussomaH pitR^itrayam |\rdq{} iti sarvadevAtmakatvAchChivasya | ki~ncha \ldq{}iyaM pR^ithivI sarveShAM bhUtAnAM madhu asyai pR^ithivyai sarvANi bhUtAni madhu\rdq{} ityAdinA sarvasya sarvAtmatvoktipurassaraM sarveShAM paramAtmaparyavasAnamuktaM madhubrAhmaNe | tasmAdatra upAsyasvarUpaM ardhanArIshvarAtmakameva prakR^ite \ldq{}UrdhvaretaM virUpAkShaM\rdq{} iti visheShaNadvayAt shrutyantaragatomAsahAyatvAdiguNopasaMhArAchcha | ki~nchAyaM mantraH bhaTTabhAskareNApi evameva vyAkhyAtaH | nanu ete prakArA bhAShyakAreNa na pradarshitAH | na tatra tatra pradarshitA eva | ki.nparashivasya dhyeyatvameva na pradarshitam, uta daharavidyAviShayatvam, athavA\- lIlAvigraharUpaM umAsahAyAdirUpaM vA brahmaviShNvAdyupAsyatvaM vA, viShNordevyAtmatvaM vA | na tAvadAdyaH | antarupapatterityevamAdisUtreShUpAsyatvaM parameshvarasya pradarshitam | tatra hi upakosalavidyAviShayasaMshayapradarshanaveLAyAM kimayaM pratibimbAtmAkShyadhikaraNe nirdishyate uta devatAtmA, indriyasya adhiShThAtA atha bhoktA, athavA Ishvara iti | paramashivavAchaka Ishvarashabda eva prayuktaH | asminneva sUtre ata upapatterantaraH parameshvara iti tadvAchakashabda evoktaH | evamanekAsu saguNavidyAsu nirguNavidyAsu cha parameshvara iti parameshvarashabda eva tatratatra prayuktaH | nApi dvitIyaH | dahara uttarebhya ityatraivAdhikaraNe sa bhUtAkAshaH atha vij~nAnAtmA atha paramAtmA iti saMshayadashAyAM paramAtmeti pradarshya, uttaratra paramAtmapadaM vihAya, ata uttaraM brUmaH | parameshvara eva daharAkAsho bhavitumarhatIti parameshvarashabdaprayogastu devatAntarasAdhAraNassyAt | kiva umAsahAyaM parameshvaramiti daharavidyAgataparamashivaviShayomAsahAyashabdasAmAnAdhikaraNyAchcha tachChabdasya tadviShayatvaM nishchIyate | na cha umAsahAyatvAdiguNopasaMhAravyavahAro bhAShyakAreNa na kR^ita iti vAchyam | satyakAmatvAdiguNopasaMhAre.api bhAShyakArasyAnAdara eva | prakR^itopayogitayA satyakAmassatyasa~Nkalpa ityAdigranthavyAkhyAnaM kR^itam | ata eva ChAndogyabhAShye \ldq{}atha yadi tasmin brahmapure daharaM puNDarIkaM veshma daharo.asminnantarAkAshastasminyadantastadanveShTavyam\rdq{} iti granthavyAkhyAnAvasare tAtparyArthakathanapara bhAShyaM shR^iNuta | tatra yat brUtha puNDarIkAntassthasya khasyAlpatvAt tatsthamalpataraM syAditi tadasat | na hi khaM puNDarIkaveshmagataM puNDarIkAdalpataraM matvetyavochAma daharo.asminnantarAkAsha iti | kiM tarhi puNDarIkamalpaM tadanuvidhAyi tatsthamantaHkaraNaM puNDarIkAkAshaparichChinnam | tasmin vishuddhe saMhR^itakaraNAnAM yoginAM svachCha iva udake pratibimbarUpamAdarsha iva shuddhe svachChaM vij~nAnajyotisvarUpAvabhAsaM tAvanmAtraM brahma upalabhyata iti daharo.asminnantarAkAsha iti avochAmAntaHkaraNopAdhinimittamiti | evaM cha upAsanArthaM pravR^ittasyottamAdhikAriNaH daharaM puNDarIkaM veshma daharo.asminnantarAkAsha iti vAkyArthaj~nAnaveLAyAmeva upAsyasAkShAtkAra iti prakR^itasatyakAmatvAdiguNopasaMhAre.apyanAdaraH | madhyamAdhikAriNAM tu satyakAmatvAdiguNA vashitvAdiguNAH shAkhAntarIyA umAsahAyatvAdiguNAshcha upasaMhartavyA eva | yathoktaguNavishiShTatayA upAsanAyAM kR^itAyAmantyakAla evaM upAsyasaguNabrahmasAkShAtkArashshAstraprAmANyAt bhavatIti guNopasaMhAranyAyo darshitaH | nApi tR^itIyaH antastaddharmopadeshAdityadhikaraNe lokakAmeshitR^itvamapi nira~NkushaM shrUyamANaM parameshvaraM gamayati | yattUktaM \ldq{}hiraNyashmashrutvAdirUpashravaNaM\- parameshvare nopapadyata iti | atra brUmaH | syAt parameshvarasyApi ichChAvashAt mAyAmayaM rUpaM sAdhakAnugrahArthaM \ldq{}mAyA hyeShA mayA sR^iShTA yanmAM pashyasi nArada | sarvabhUtaguNairyuktaM maivaM mAM j~nAtumarhasi ||\rdq{} iti | api cha yatra nirastasarvavisheShaM pArameshvaraM rUpamuddishyate bhavati tatra shAstraM \ldq{}ashabdamasparshamarUpamavyayam\rdq{} ityAdi | sarvakAraNatvAttu vikAradharmairapi kaishchidvishiShTaH parameshvara upAsyatvena nirdishyate\-\-\- \ldq{}sarvakarmA sarvakAmassarvagandhassarvarasaH\rdq{} ityAdinA | tathA hiraNyashmashrutvAdinirdesho.api bhaviShyatIti | evaM vaishvAnarAdhikaraNe \ldq{}abhivyakterityAshmarathyaH\rdq{} iti sUtrasya bhAShyam, \ldq{}atimAtrasyApi parameshvarasya prAdeshamAtratvemambhivyaktinimittaM syAt | abhivyajyate kila prAdeshaparimANaH parameshvara upAsakAnAM kR^ite pradesheShu vA hR^idayAdiShu sthAneShu visheSheNAbhivyajyate | ataH parameshvare.api prAdeshamAtrashrutirabhivyakterupapadyata iti Ashmarabhya AchAryo manyate\rdq{} iti | nApi chaturthaH, \ldq{}paramashivaparya~NkanilayAM\rdq{} ti \ldq{}mahAmAye vishvaM bhramasi parabrahmamahiShi\rdq{} iti \ldq{}bhavAnyai bhavAyApi mAtre cha pitre mR^iDAnyai mR^iDAyApyaghaghnyai janighnyai | shivA~Ngyai shivA~NgAya kurmashshivAyai shivAyAmbikAyai namasyambikAyai ||\rdq{} iti | saundaryalaharIbhuja~NgAdau umAsahAyamUrteH pradarshitatvAt | evamardhanArIshvaramUrtirapi pradarshitA \-\- \ldq{}pravALapravAhaprabhAshoNamardhaM marutvanmaNishrImahashshyAmamardham | guNasyUtamekaM vapushshaivamantaH smarAmasmarApattisampattihetum ||\rdq{} iti | nApi pa~nchamaH, \ldq{}shivashaktyA yukto yadi bhavati shaktaH prabhavituM na chedevaM devo na khalu kushalasspanditumapi | atastvAmArAdhyAM hariharaviri~nchAdibhirapi\rdq{} iti viShNvAdyupAsyatvaM shivasyoktam | nanu shaktibhUtAyA devyA eva viShNvAyupAsyatvaM pratIyate na tu shivasya iti chet ayaM nyAyaH nyAyavidbhirupahasanIyaH | tvaddhastenaiva dattaM na tu tvayA dattamiti yadvat | \ldq{}tanIyAMsaM pAMsuM tava charaNapa~NkeruhabhavaM viri~nchassa~nchinvan virachayati lokAnavikalam | bahatyenaM shauriH kathamapi sahasreNa shirasAM harassa~NkShudyainaM bhajati bhasitoddhULanavidhim ||\rdq{} iti | tatraiva\- viri~nchAdibhiH pa~nchabhirlokanAthai\- sasamUDhe mahAnandapIThe niShaNNam | dhanurbANapAshA~NkushaprotahastaM mahastraipuraM sha~NkarAdvaitamavyAt || tvadunmeShalIlAsu labdhAdhikArAn viri~nchAdikAMstvadguNAmbhodhibindUn | bhajantastitIrShanti saMsArasindhuM shive tAvakIyAstu kiM vA bhaveyuH ||\rdq{} iti devIbhuja~Nge | \ldq{}anAdyantamAdyaM paraM tattvamarthaM chidAkAramekaM turIyaM tvameyam | haribrahmamR^igyaM parabrahmarUpaM manovAgatItaM mahashshaivamIDe || iti shivabhuja~Nge | nApi ShaShThaH, \ldq{}haristvAmArAdhya praNatajanasaubhAgyajananIM purA nArIbhUtvA puraripumapi kShobhamanayat\rdq{} iti saundaryalaharyAmevoktam | nanu brahmavidyArthinassa.nnyAso.api shamadamAdivat sAdhanamiti bhAShyakAreNa sarvatra darshitam | upadeshapa~nchake.api, \ldq{}vedo nityamadhIyatAM taduditaM karma svanuShThIyatAM teneshasya vidhIyatAmapachitiH kAmye matistyajyatAm\rdq{} ityAdinA mumukShordharmAna vidhAya saMsAradoShadarshanAnantaraM, \ldq{}shAntyAdiH parichIyatAM dR^iDhataraM karmAshu santyajyatAm\rdq{} iti sa.nnyAso.api brahmavidyAsAdhanatvena darshitaH | satyaM, nirguNabrahmavidyAsAdhanatvenaiva sa.nnyAsaH pradarshitaH uttamAdhikAriNaM prati | ata evopadeshapa~nchakagranthasyAnte, \ldq{}prAkkarma pravilApyatA~nchitibalAnnApyuttaraishliShyatAM prArabdhaM tviha bhujyatAmatha parabrahmAtmanA sthIyatAm |\rdq{} ityuttamAdhikAryevopasaMhR^itaH | madhyamAdhikAriNaM prati tu karmasamuchchitameva j~nAnaM darshitaM prashnottararatnamAlikAyAM, \ldq{}kiM mokShatarIrbIjaM samyak j~nAnaM kriyAsahitam\rdq{} iti | \ldq{}dAnaM priyavAksahitaM j~nAnamagarvaM kShamAyutaM shauryam | vittaM tyAgasametaM durlabhametachchaturbhadram ||\rdq{} iti madhyamAdhikAriviShayamevopasaMhR^itam | ki~ncha, \ldq{}agnihotrAdi tu tatkAryAyaiva taddarshanAt\rdq{} ityadhikaraNe \ldq{}nanu anArabhyo mokShaH, kathamasya karmakAryatvamuchyate, naiSha doShaH ArAdupakArakatvAt karmaNA, j~nAnasyaiva hi prApakaM sat karma, praNAlyA mokShakAraNamityupacharyataM, ata eva chAtikrAntaviShayameva tatkAryaikatvAbhidhAnaM, na hi brahmavida AgAmyAgnihotrAdi sambhavati \ldq{}aniyojyabrahmAtmatvapratipatteshshAstrasyAviShayasaguNAsa tu vidyAsu, kartR^itvAnativR^ittessambhavatyAgAmyagnihotrAdi tasyApi nirabhisandhinaH kAryAntarAbhAvAt vidyAsa~NgatyupapattaH\rdq{} iti tasmAt sarvaM sama~njasam | darshitaprakAradvagre.api AdyaH prakAraH pradarshyate | AdyaprakArastu tathA cha \ldq{}satyavAdidharmAdyanuShThAnapara\rdq{} ityAdyArabhya, evaM cha upAsakaH ahaM nArAyaNa iti, svAtmAnaM nArAyaNAtmatayA vibhAtrya tasya hR^idaye parameshvaraM dhyAyet\rdq{} ityantena pUrvagranthena pradarshitaH | tatrApi nArAyaNasvarUpaM \ldq{}sahasrashIrShaM devaM\rdq{} ityArabhya \ldq{}padmakoshapratIkAsham\rdq{} ityataH prAktanena granthena varNitam | \ldq{}anantaraM padmakoshapratIkAsham\rdq{} ityArabhya \ldq{}paramAtmA vyavasthitaH\rdq{} ityantena granthena hR^idayAdikaM pradarshitam, anantaraM parameshvarasvarUpaM \ldq{}R^itaM satyaM\rdq{} ityuttarAnuvAke pradarshitam | tathA hi \ldq{}sahasrashIrShaM devaM\rdq{} ityArabhya \ldq{}samudrentaM vishvashambhuvaM\rdq{} ityantena granthena sarvaj~nassarveshvaro mAyAtatkAryabhUtassarvapratyagAtmA sarvAnandakararasarvopasaMhartA, vishvAtItashcha nArAyaNaH | evambhUto nArAyaNo.ahamiti parichintya, anantaraM nArAyaNAtmakasya svasya sharIrasyAntarnAbherupari, dvAdashA~Ngulaparimitadeshe kamalamukuLAkAraM adhomukhaH sat, IShadvikasitaM samantAnnADIbhirvidhR^itaM vishvAtmana AyatanabhUtaM, ata eva mahat, lambati pralambate tadeva hR^idayAmityupate | tasya puNDarIkasya madhye, sUkShmaM suShiramAkAshamasti | tasminnAkAshe, sarvaM chetanAtmakaM jIvavirADDhiraNyagarbheshvarAdi, paraM brahma cha pratiShThitaM nishvalaM tiShThati, tasya hR^idayasuShirasya madhye mahAnagnirvaishvAnaraH jvalati sarvataH prasarajjvAlaH sarvatomukhaH bhuktasyAnnasya jarayitA jATharAbhirUpeNa sa eva mukhyavaishvAnararUpeNa sarvaj~naH vahnisAmAnyarUpeNa ApAdatalamastakaM pAdAgraprabhR^iti shiraH paryantamauShNyaM karoti | evambhUtasya vahneshshikhApi hR^idaye tiShThati | sA aNIyordhvA aNIyassAmUrdhvA sajalajaladapaTalamadhyavartinI vidyutlekheva dIpyamAnAH atitanupramANA taptakA~nchanadIptiH | tasyAshshikhAyA madhye paramAtmA vyavasthitaH vartate | \ldq{}pandmakoshapratIkAshaM\rdq{} ityArabhya \ldq{}paramAtmA vyavasthitaH\rdq{} ityantena granthena yadyadvastu nirUpitaM tat sarvaM sarveShAM sharIre vidyamAnameveti shAstraprAmANyAnnishchIyate | atra upAsakena upAsanakAle hR^idayapuNDarIkasya UrdhvakaraNaM avidyamAnaM bhAvanIyam | itarasya sarvasya vidyamAnasyaiva chintanam | tasyAshshikhAyA madhye paramAtmA vyavasthita ityuktaM, sa paramAtmA kIdR^igbhUta ityapekShAyAM praNavashabdavAchyaH maheshvaranAmakaH ityapyAdAvevopAkShiptam | tasya paramAtmanaH hR^idayapuNDarIkasthasuShiravartivahnishikhAmadhyavartinaH upAsanArthamupaniShachchatuShTaye.api uktavisheShaNAnAM nirguNasaguNalIlAvigrahamUrtiparANAM krameNa artho varNyate | R^itaM avitathasvabhAvaM satyaM kAlatraye.api bAdhashUnyaM paraM brahma, aparabrahmabhyo hiraNyagarbhAdibhyaH paraM utkR^iShTaM, brahma satyaj~nAnAnantarUpaM, puruShaH sarvAsu pUrShu sheta iti puruShaH, apipAsaH pAnechChArahitaH, apahatampApmA apahataH nAshitaH pApmA dharmAdharmAkhyo yasya | vijaraH vigatajaraH, vimR^ityuH mR^ityurahitaH, vishokaH vigatashokaH, vijighatsaH vigatAshanechChaH, vishadaH nirmalaH, achintyaH prakAshyatvena antaHkaraNavR^ittyaviShayaH, avyaktaH shabdAdyasheShavisheShashUnyaH anantarUpaH anantaM trividhaparichChedarahitaM rUpaM yasya, shivaH ma~NgaLarUpaH, prashAntaH avidyAtatkAryadoSharahitaH, amR^itaH amaraNadharmakaH AdimadhyAntavihInaH utpattiparichChedavinAshavarjitaH, ekaH dvitIyavastumAtrarahitaH, vibhuH vyApI, chidAnandaH svayamprakAshamAnaniratishayAnandaH, arUpaH rUparahita, satyakAmaH satyAH avitathAH kAmAH brahmalokaprApyanantaraM yasya yasya upAsakasya ye ye ichChAviShayAH pitrAdistrIparyantA gR^ihArAmAdayaH aNimAdayo vA anyeShAmalabhyAH yasya satyakAmaH, ata evaM \ldq{}atha ya ihAtmAnamanuvidya vrajanti\rdq{} iti prakR^itAtmopAsanavyatirekeNa \ldq{}etAMshcha satyAna kAmAn\rdq{} iti kAmAnAmapi pR^ithagupAsanamuktam | satyasa~NkalpaH kAmahetavassa~NkalpaH api satyAH yasya saH satyasa~NkalpaH, sarvasya vashI sarvasya brahmAdervashI, sarvasyeshAnaH IshitA cha brahmendraprabhR^itInAM, sarvasyAdhipatiH adhiShThAya pAlayitA svatantra ityarthaH | brahmayoniH brahmaNaH hiraNyagarbhasya vedasya vA yoniH kAraNam | parameshvaraH utkR^iShTabrahmAdiniyantA, prabhuH sarvakriyAsamarthaH, vishvarUpaH vishvatvena sarvachetanAchetanatvena sthitaM rUpaM svarUpaM yasya sa tathA sarvAtmeti yAvat | kR^iShNapi~NgalaH dehaparijighR^ikShAyAM strIpuMsashabalAkAraH parAshaktyavinAbhUto vA | uktaM cha bhAShyakAraiH \ldq{}parAshaktimitraM numaH pa~nchavaktram\rdq{} iti | athavA kaNThe kR^iShNaM lalATe pi~NgalaM rUpaM yasya, UrdhvaretAH sadA sandIptatapaskaH, anena dharmaj~nAnavairAgyasampannaH bhasmoddhUlitA~NgatripuNDrAvalidIptaH, rudrAkShamAlAbharaNaH, jaTAmakuTamaNDitaH sarvadA svAtmadhyAnampara ityuktaM bhavati, virUpAkShaH viShamalochanaH, vishokaH duHkhasaMskArarahitaH AnandapUrNahR^idayaH, smerAnanashcha, umAsahAyaH umA brahmavidyA bhavAnI sahAyo yasya sa tathA yadvA umA saiva\-vAmabhAgarUpeNa sahAyaH yasyArdhanArIshvarasya sa tathA, trilochanaH trINi lochanAni somasUryAgmirUpANi yasya, nIlakaNThaH kAlakaNThaH, prashAntaH prasanendriyavadanaH | nanu prashAntatve avidyAtatkAryahInatve kathaM vishadeshitvAdikaM, arUpatve vA kathaM trilochanatvAdikaM, vigateshitvAdau vA kathaM salpakAmatvAdikaM, ekatve vA kathaM vishvarUpatvaM vashitvAdikaM, umAsahAyatve vA kathaM Urdhvaretastvaa,M vigrahavatve vA kathaM vijaratvAdikaM ityevamAdivirodhasha~NkAparihArArthaM adbhutamiti visheShaNam | adbhuta AshcharyakaraH \ldq{}mAyAM tu prakR^itiM vidyAngAyinaM tu maheshvaram\rdq{} iti ekamevAdvitIyamityAdishrutivashAt svabhAvataH ekatvArUpatvAdikaM, mAyAvashAt vashitvAdikaM cha sarvaM upapadyate | uktaM cha sUtrakAreNa \ldq{}sarvadharmopapatteshcha\rdq{} iti | idamasya bhAdhyaM, \ldq{}chetanaM brahma jagataH kAraNaM prakR^itishchetyasminnavadhArite vedArthe, parairupakShimAn vilakShaNatvAdidoShAn paryahArShIdAchAryaH | idAnIM parapakShapratiShedhapradhAnaM prakaraNagAripsamAnaH, svapakShaparigrahapradhAnaM prakaraNamupasaMharati, yasmAdasmin brahmaNi kAraNe parigR^ihyamANe pradarshitena prakAreNa sarve kAraNadharmA upapadyante, sarvaj~naM sarvashakti mahAmAyaM cha brahmeti, tasmAdanatisha~NkanIyamidamaupaniShadaM darshanam\rdq{} iti | anantaraM phalanirUpaNaM kriyate | nanu upaniShachchatuShTaye.api ekarUpatayA phalaM na pratIyate | tathA hi, ChAndogye tAvat \ldq{}sa yAvat kShipyenmanastAvadAdityaM gachChati\rdq{} ityupakramya \ldq{}shataM chaikA cha hR^idayasya nADyastAsAM mUrdhAnamabhinissR^itaikA | tayordhvamAyannamR^itatvameti\rdq{} iti AdityopalakShitArchirAdimArgadvArA mUrdhanyayA nADyA dehAnnirgamanapurassaraM brahmalokaprAptiH phalaM pratIyate | bR^ihadAraNyake tu \ldq{}abhayaM vai janaka prApto.asi\rdq{} iti jIvanmuktireva phalaM pratIyate | taittirIyake \ldq{}sa no devashshubhayA smR^ityA saMyunaktu\rdq{} ityAdinA j~nAnAdikameva phalam | kaivalye tu \ldq{}dhyAtvA munirgachChati bhUtayoniM samastasAkShiM tamasaH parastAt\rdq{} iti aj~nAnAsaMspR^iShTasarvasAkShisvarUpabrahmaprAptirUpaM virUpaM viruddhamevadhyAnaphalaM pratIyata iti chet atrochyate, kaivalye tAvat samastasAkShiM tamasaH parastAdityanena mAyAsaMsparsharahitaM kevalachaitanyasvarUpaM nirupAdhikaM vastu nochyate bhUtayonishabdasAmAnAdhikaraNyAt, kiM tarhi mAyayA avashIkR^itaM vashIkR^itamAyAtatkAryaM sarvaj~naM AkAshAdibhUtabhautikakAraNaM sopAdhikameva paramashivasvarUpamarchirAdimArgeNa gatvA gachChati prApnotIti | ito.api parameshvara evopAsyaH yataH brahmarudrendrAdayastadvibhUtayaH ityAha shrutiH \ldq{}sa brahmA sa shivassendrasso.akSharaH paramasvarAT sa eva viShNussa prANassa kAlo.agnissa chandramAH sa eva sarvaM yat bhUtaM yachcha bhavyaM sanAtanam\rdq{} iti | anantaramapi nirupAdhikasya tasyaiva paramashivasya pratyagAtmatvena j~nAnAt kaivalyamuktirityAha shrutiH \ldq{}j~nAtvA taM mR^ityumatyeti nAnyaH panthA vimuktaye\rdq{} iti | yaduktaM taittirIyake sa no deva ityAdinA j~nAnameva phalamuktamiti, yadi tatra j~nAnaM nirguNasAkShAtkArAbhiprAyaM tarhi kramamuktyabhiprAyaM tat | yadi upAsyabrahmaviShayakaM tarhi upAsakasya sharIrAvasAnakAle \ldq{}tadokograjvalanam\rdq{} iti nyAyAt upAsyasAkShAtkArAbhiprAyameva | bR^ihadAraNyake tu tatra upAsanA na vivakShitaiva satyakAmatvAdiguNAnAM tatra j~neyabrahmastutyarthatvamevopasaMhR^itamiti pUrvamevoktam | ChAndogye tu \ldq{}vA~Nmanasi darshanAchChabdAchcha\rdq{} ityArabhya \ldq{}samAnA chAsR^ityupakramAdamR^itatvaM chAnupoShya\rdq{} ityantena sUtrasandarbheNa, \ldq{}asya saumya puruShasya prayato vA~Nmanasi sampadyate, manaH prANe prANastejasi tejaH parasyAM devatAyAM sampadyate\rdq{} iti prAyaNaviShayA shrutirvyAkhyAtA | prANastejasIti tajashshabdavAchyaM sAdhyakShaM saprANaM sakaraNagrAmaM bhUtAntarasahitaM prayataH puMsaH parasyAM devatAyAM sampadyata iti | \ldq{}tadApItessaMsAravyapadeshAt\rdq{} iti sUtre \ldq{}tat tejAdibhUtasUkShmaM shrotrAdikaraNAshrayabhUtaM ApIterAsaMsAramokShAt samya~Nj~nAnanimittAdavatiShThate\rdq{} ityapyuktam | \ldq{}pratiShedhAditi chenna shArIrAt\rdq{} ityArabhya \ldq{}tAni pare tathA hyAha\rdq{} ityantena sUtrasandarbheNa nirguNabrahmaviduSha ihaiva li~NgasharIranAsho darshitaH saguNabrahmavidyAvataH \ldq{}tadoko.agrajvalanaM tatprakAshitadvAro vidyAsAmarthyAt tachCheShagatyanusmR^itiyogAchcha hArdAnugR^ihItaH shatAdhikayA\rdq{} iti mUrdhanyayA nADyA utkrAntiruktA | idamasya bhAShyaM\- \ldq{}tasya upasaMhR^itavAgAdikalApasya uchchakramiShorvij~nAnAtmana oka AyatanaM hR^idayaM \ldq{}sa enAstejomAtrAssamabhyAdadAno hR^idayamevAnvavakrAmati\rdq{} iti shrutestadagrajvalanapUrvikA chakShurAdisthAnApannA cha utkrAntishshrUyate \ldq{}tasya hR^idayasyAgraM pradyotate tena pradyotenaiSha AtmA niShkrAmati chakShuShTo vA, mUrdhno vA, anyebhyo vA sharIradeshebhyaH\rdq{} iti\rdq{} | \ldq{}sa kimaniyamenaiva vidvadaviduShorbhavati athAsti kashchidviduSho visheShaniyama iti vichikitsAyAM shrutyavisheShAdaniyama iti prAptAvAchaShTe \- samAne.api vidvadaviduShorhR^idayAgrapradyotane tatprakAshitadvAratve cha mUrdhnassthAnAdeva vidvAn niShkrAmati, sthAnAntarebhyastvitare, kutaH, vidyAsAmarthyAt yadi vidvAnapItaravat yataH kutashchiddehadeshAdutkrAmet naivotkR^iShTaM lokaM labheta tatrAnarthikaiva vidyA syAt, tachCheShagatyanusmR^itiyogAchcha vidyAsheShabhUtA cha mUrdhanyanADIsambandhA gatiranushIlayitavyA vidyAvisheSheShu vihitA, tAmabhyasyan tayaiva pratitiShThata iti yuktam | tasmAddhR^idayAlayena brahmaNA sUpAsitenAnugR^ihItastatbhAvaM samApanno vidvAn mUrdhanyayaiva shatAdatiriktayA ekashatatamyA nADyA \- niShkrAmati itarAbhiritare, tathA hi hArdavidyAM prakR^itya samAmananti \ldq{}shataM chaikA cha hR^idayasya nADyastAsAM mUrdhAnamabhinissR^itaikA | tayordhvamAyannamR^itatvameti viShva~N~NanyA utkramaNe bhavanti ||\rdq{} iti etat sarvaM daharavidyAyAM vihitameva | kiM cha saguNabrahmavidyAvataH mArgachintanamapi kartavyamiti utkrAntyanantaramarchirAdimArgaprakAro.api chintitaH \ldq{}archirAdinA tatprathiteH\rdq{} ityArabhya \ldq{}vaidyutenaiva tatastachChrute\rdq{} ityantaissUtraiH | eteShAM niShkR^iShTo.arthaH pradarshyate, upAsakaH rashmisamanvitayA mUrdhanyayA nADyA li~NgasharIrayuktassan svadehAnniShkramya agnidaivataM prApnoti, tena nItaH aharabhimAnidaivataM tena nItaH pUrvapakShAbhimAninaM, tena nItaH uttarAyaNAbhimAnino daivatAn tairnItassaMvatsarAbhimAninaM, tena nItaH devalokAbhimAninaM, tena nItaH vAyudaivataM vAyukR^itena rathachakrastharandhratulyena randhreNa vAyunaiva nItaH AdityaM prApnoti | tena nItaH chandram | tena vidyudabhimAnidaivatam | tatra sthitassan brahmalokAdAgatenAmAnavapuruSheNa vidyullokaM prAptena rAjopachArayutena varuNendraprajApatikR^itasAhAyyAnuShThAnena tallokadvArA cha brahmalokAnnIto bhavatIti | \ldq{}brahmalokAn gamayati\rdq{} \ldq{}te teShu brahmalokeShu parAH parAvato vasanti\rdq{} iti cha shrutiShu bahuvachanashravaNAt | uktaM chAnyatra shrutyA \ldq{}atha yadataH paro divo jyotirdIpyate vishvataH pR^iShTheShu sarvataH pR^iShTheShvanuttameShu uttameShu lokeShu\rdq{} iti lokabahutvaM lokeShu taratamabhAvarUpaM cha | kiM cha daharavidyAsAdhanabrahmacharyastutyarthatvena \ldq{}atha yadyaj~na ityAchakShate brahmacharyameva tat\rdq{} ityArabhya \ldq{}atha yadaraNyAya^namityAchakShate brahmacharyameva tat\rdq{} ityantena granthena yaj~nAdInuktvA anantaraM araNyAyanashabdavyAkhyAnavyAjena brahmalokavarNanamapi kR^itaM \ldq{}arashcha ha vai NyashchArNavau brahmaloke tR^itIyasyAmito divi tadairaM madIyaM sarastadashvatthassommasavanastadaparAjitA pUrbahmaNaH prabhuvimitaM hiraNmayaM veshma, tadya evaitAvaraM cha Nya~nachArNava brahmaloke brahmacharyeNAnuvindanti teShAmevaiSha brahmalokasteShAM sarveShu lokeShu kAmachAro bhavati\rdq{} iti | idamasya bhAShyaM\- yajanAdyaj~naH eShaNAdiShTaM satastrANAt sattrAyaNaM mananAnmaunaM anashanAdanAshakAyanaM araNyayorgamanAdaraNyAyanamityAdibhirmahadbhiH puruShArthasAdhanaiH stutatvAdbrahmacharyaM paraM j~nAna sahakArikAraNamityato brahmavidA yatnato rakShaNIyamityarthaH\rdq{} | tatra hi brahmaloke arashcha ha vai prasiddhau NyashchArNavau samudrau samudropame sarasI vA, tR^itIyasyAM bhuvamantarikShaM chApekShya tR^itIyA dyauH tasyAM tR^itIyasyAmito.asmAllokAdArabhya gaNyamAnAyAM divi tatraiva airaM irA annaM tanmayaH airamaNDaH tena pUrNamairaM, madIyaM tadupayoginAM madakaraM harShotpAdakaM saraH, tatraiva chAshvattho vR^ikShaH somasavano nAmataH, somamamR^itaM tannisravo.amR^itaprasava iti vA, tatraiva cha brahmaloke brahmacharyasAdhanarahitaiH brahmacharyavadbhyo.anyairabrahmavidbhiH na jIyata ityaparAjitA pUH purI brahmaNo hiraNyagarbhasya brahmaNA cha prabhuNA vimitaM visheSheNa mitaM nirmitaM tachcha hiraNmayaM tacha sauvarNaM prabhuvimitamaNDamiti vAkyasheShaH | tattatra brahmaloke etAvarNavau yAvaraNyAkhyAvuktau brahmacharyeNa sAdhanena vindanti teShAmevaiShaH yo vyAkhyAtaH brahmalokaH, teShAM cha brahmacharyasAdhAnavatAM brahmavidAM sarveShu lokeShu kAmachAro bhavati nAnyeShAM brahmacharyaparA~NmukhAnAM viShayAsaktabuddhInAM kadAchidapItyarthaH iti | \section{daharavidyA~NgamantraH} \ldq{}shyAmAchChabaLaM prapadye shabaLAchChyAmaM prapadye ashva iva romANi vidhUya pApaM, chandra iva rAhormukhAt pramuchya, dhutvA sharIramakR^itaM kR^itAtmA brahmalokamabhisambhavAmyabhisambhavAmIti\rdq{} iti asya bhAShyaM \-\rdq{} shyAmAt shabaLaM prapadye ityAdimantrAmnAyaH pAvano japArtha AdhyAnArtho vA shyAmo gambhIravarNaH shyAma iva shyAmo hArdaM brahma atyantaduravagAhyatvAt hArdaM brahma jitvA dhyAnena, tasmAchChyAmAchChabalaM, shabala iva shabalo.aNimAdyanekakAmamishratvAt | brahmalokaM prapadye manasA sharIrapAtAdUrdhvaM gachCheyaM yat yasmAdahaM shabalAt brahmalokAt nAmarUpavyAkaraNAya shyAmaM prapadye hArdabhAvaM prapanno.asmItyabhiprAyaH | atastameva prakR^itisvarUpamAtmAnaM shabalaM prapadye ityabhiprAyArthaH | kathaM shabalaM brahmalokaM prapadya ityuchyate, ashva iva svAni lomAni vidhUya kampanena shramaM pAMsvAdi cha lomNAmapanIya yathA nirmalo bhavati evaM hArdabrahmajayena vidhUya pApaM dharmAdharmAkhyaM, chandraH iva rAhugrastastasmAdrAhormukhAt pramuchya bhAsvataro bhavati tathaivaM dhutvA prahAya sharIraM sarvAnarthAshrayamihaiva dhyAnena kR^itAtmA kR^itakR^ityassan akR^itaM nityaM brahmalokamabhisambhavAmi, dvirvachanaM mantraH parisamAptyarthaM\rdq{} iti | nanu sa enAn brahma gamayatIti kAryabrahmaprApakatvamamAnavasya pratIyate brahmalokAn gamayati, te teShu brahmalokeShviti cha upAsakasya kAryabrahmalokaprAptiH pratIyate teShAM brahmalokAnAM bahutvaM cha \ldq{}vishvataH pR^iShTheShu sarvataH pR^iShTheShvanuttameShUttameShu lokeShu\rdq{} iti lokAnAM taratamabhAvashcha | \ldq{}kiM cha devo bhUtvA devAn apyeti\rdq{} iti cha devabahutvaM cheti cheduchyate, mUrdhanyanADIyuktArchirAdigatichintanaM shyAmAchChabaLaM prapadye ityAdimantroktadhyAnapurassaraM \ldq{}tvaM vA ahamasmi bhagavo devate ahaM vai tvamasi\rdq{} ityuktaprakAreNa ahaM grahopAsanaM sAkShAtkAraparyantaM kR^itavataH pUrvoktAdhikAriNaH kAryabrahmaprAptiH sAyujyamiti yAvat | ahaM grahopAsakAnAmeva upAsya sAkShAtkArarahitAnAM, ahaM grahavyatiriktopAsakAnAM\rdq{} tapaH shraddhe ye hyupavasantyaraNye shAntA vidvAMso bhaikShacharyAM charantaH sUryadvAreNa te virajAH prayAnti yantrAmR^itassa \ldq{}puruSho.avyayAtmA\rdq{} iti mantroktAdhikAriNAM brahmalokaprApakakarmAnuShThAyinAM cha brahmalokaprAptiH | tatrApi yogyatA sArUpyasAmIpyasAlokyam | uktaM cha shrutyA \ldq{}etAsAmeva devatAnAM sAyujyaM sArShTitAM samAnalokatAmApnoti\rdq{} iti | uktaM cha bhAShyakAreNa jagadvyApArAdhikaraNe, \ldq{}ye saguNabrahmopAsanAt sahaiva manasA IshvarasAyujyaM vrajanti\rdq{} iti kaNTharaveNoktam | sAyujyaM idaM cha saguNasAyujyameva | tadapyuktaM tenaiva, \ldq{}vikArAvarti cha tathA hi sthitimAha\rdq{} iti sUtravyAkhyAnAvasare, \ldq{}vikArAvartyapi cha nityamuktaM pArameshvaraM rUpamasti, na kevalaM vikAramAtragocharaM savitR^imaNDalAdyadhiShThAnaM, tathA dvirUpAM sthitimAha AmnAya \ldq{}tAvAnasya mahimA tato jyAyAMshcha puruShaH, pAdosya vishvA bhUtAni tripAdasyAmR^itaM divi\rdq{} ityevamAdiH | na cha tat nirvikArarUpamitarAlambanAH prApnuvantIti shakyaM vaktuM atatkratutvAt teShAM atashcha yadaivaM dvirUpe \ldq{}parameshvare nirguNaM rUpamanavApya saguNA eva tiShThanti\rdq{} iti | evaM \ldq{}bhogamAtrasAmyali~NgAchcha\rdq{} iti sUtravyAkhyAnAvasare \ldq{}teno etasyai devatAyai sAyujyaM salokatAM jayati\rdq{} iti shrutirudAhR^itA | anena upAsakasya sAlokyamapyastIti sUchitam | evaM lokabahutvaM lokAnAM tAratamyaM cha anAvR^ittisUtravyAkhyAnAvasare sUchitaM \ldq{}nanvevaM sati sAtishayatvAdantavattvaM aishvaryasya syAttatashcha teShAmAvR^ittiH prasajyeta\rdq{} iti ata uttaraM bhagavAn bAdarAyaNa AchAryaH paThati \ldq{}anAvR^ittishabdAdanAvR^ittishshabdAt\rdq{} iti | nADIrashmisamanvitenArchirAdiparvaNA devayAnena pathA brahmalokaM shAstroktavisheShaNaM gachChanti \ldq{}yasminnaraM cha NyaM chArNavau brahmaloke tR^itIyasyAmito divi yasminnairaM madIyaM saro yasminnashvatthassomasavano yasminnaparAjitA pUrbrahmaNo yasmiMshcha prabhuvi mitaM hiraNmayaM veshma yashchAnekadhA mantrArthavAdAdipradesheShu prapa~nchayate, taM te prApya na chandralokAdiva bhuktabhogA Avartante kutaH \ldq{}tayordhvamAyannamR^itatvameti teShAM na punarAvR^ittiretena pratipadyamAnA imaM mAnavamAvartaM nAvartante brahmalokamabhisampadya na cha punarAvartate\rdq{} ityAdishabdebhyaH | antavatve.api tvaishvaryasya yathAnAMvR^ittistathA varNitaM \ldq{}kAryAtyaye tadadhyakSheNa sahAtaH paraM ityatra\rdq{} iti | tatra hi \ldq{}brahmaNA saha te sarve samprApte pratisa~nchare | parasyAnta ketAtmanaH pravishanti paraM padaM\rdq{} ityuktam | atra mantrArthavAdAdItyAdishabdena itihAsapurANAdayo gR^ihyante | nanvAdishabdena itihAsapurANAdayaH uktA iti kathamavagantuM shakyate, uchyate devatAdhikaraNAdiShu bhAShyakAreNa kaNTharaveNoktatvAt | tatrahIdaM bhAShyaM \ldq{}mantrArthavAdetihAsapurANalokebhyo devatAdInAM vigrahavattvAvagamAt\rdq{} iti | tathA cha itihAsapurANAdiShu brahmalokaH anekatvena taratamabhAvena cha varNitaH | evaM cha brahmalokapratipAdakau mannArthavAdau \ldq{}shyAmAchChabaLaM prapadye\rdq{} iti \ldq{}arashcha ha vai NyashchArNavo\rdq{} iticha pUrvameva pradarshitau | bhAratanAmake itihAse mahAbhiShagga~NgAdicharitravarNanaM brahmaloke prasiddhameva | shivarahasyanAmake itihAse tR^itIyAMshAdau shrutau brahmalokatvena varNitabrahmaviShNushivalokAdInAM atishaya visheShaH teShAM taratamabhAvashcha bahudhA prapa~nchitaH | purANeShu skAndashivadharmottarAdiShu brahmalokAtishayaH teShAM taratamabhAvashcha varNito dR^ishyate, tathA hi skAnde sUtasaMhitAyAM muktikhaNDe tR^itIyAdhyAye devalokAdyapekShayA brahmalokasya uparibhAvaH tatrApi avAntaravibhAgaH tatra hi hiraNyagarbhalokApekShayA.api viShNulokasya uparibhAvaH tallokApekShayA rudralokasya sa pratIyate | tasminnadhyAye hi \ldq{}yaH pumAn devadeveshaM trinetraM chandrashekharam | umArdhavigrahaM shuddhaM nIlagrIvaM maheshvaram || brahmaviShNumaheshAnairupAsyaM guNamUrtibhiH | upAste tasya vij~nAnaM jAyate pArameshvaram ||\rdq{} iti umAsahAyAdivishiShTamUrtimahagrahaNopAsInasya tasya tatsAkShAtkAradvArA saguNasAyujyaM prAptasya kramAnnirguNashivasAyujyaprApakaM nirguNashivaj~nAnaM jAyata ityapyuktvA, athavA chittakAluShyAchChivasArUpyamachyutaM labdhvA bhuktvA mahAbhogAnante vij~nAnamaishvaraM ityAdinA chittapAkAnuguNyena shivalokasthitabhogechChAvatashshivasArUpyaM prApya \ldq{}tatra bhogAn bhuktvA.ante shivaj~nAnamapi prApnotIti choktvA yarishavaM guNamUrtInAmityAdirudrasArUpyamanyadvA sAyujyaM vidyayA ApnuyAdityantena granthena adhikArAdyAnuguNyena sAMrUpyasAlokyAdikamuktvA anantaraM, athavA viShNulokAdInavApya tatra gatvA mahAbhAgAnavApya kamalekShaNa | pR^ithivyAM jAyate shuddhe brAhmaNAnAM kule naraH ||\rdq{} iti shivalokaprAptyanantaraM rAgAdiyuktasya puruShasya viShNuloke Agatya bhogAn bhuktvA, Adishabdena prajApatIndrAdilokAnApyAgatya teShvapi bhogAn bhuktvA, anantaraM bhUmau satkule jAyata iti | anena shivalokApekShayA viShNuhiraNyagarbhAdilokAnAmadhobhAvaH spaShTIkR^itaH | evaM shivaviShNvAdilokAnAmuparyathobhAvaH asminnadhyAye bahudhA prapa~nchitaH | evameva shivadharmottare pAtALalokamArabhya tapolokaparyantaM trayodashalokAnAmuparibhAvaM pUrvapUrvalokApekShayA uttarottaralokasya yojanasa~NkhyApurassaraM varNayitvA anantaraM \ldq{}satyalokastapolokAt koTiShaTkasamuchChritaH |\rdq{} iti brahmalokasya tapolokApekShayA uparibhAvamuktvA anantaraM cha | \ldq{}brahmalokAdviShNuloko dviguNena samuchChritaH | vistareNa tadardhaM cha divyabhogasamanvitaH || 68|| viShNulokAchcha parataH shrImachChivapuraM mahat | dvAtriMshat koTivistIrNaM tadardhena samuchChritam || sUryAyutapratIkAshaM sarvakAmArthasiddhidam | anekAkAravinyAsarachanApratishobhitam || sarvaratnamayairdivyaistaptajAmbUnadaprabhaiH | sahasrashatabhaumaishcha tadaShTaguNabhUmikaiH || apsarogaNasa~NkIrNaissarvavAdyaissamanvitaiH | gItanR^ittarasopetairaprameyaguNAnvitaiH || vimAnaaissarvato vyAptaM tArAbhiriva chAmbaram |\rdq{} ityAdinA shivapuravarNanAdikaM cha kR^itvA anantaraM, \ldq{}siMhavyAghramukhairdivyairgajavAjimR^igAnanaiH\rdq{} ityAdinA pramathagaNAdivarNanaM cha kR^itvA tadanu vichitrA bhUmayastatra vajravaiDUryasuprabhAH | ityAdinA tatratyaramyasthalavarNanaM tatra vidyamAnasundarIjanavarNanaM cha kR^itvA tadanUktaM \ldq{}tanmadhye savato bhadraM divyamAyatanaM mahat | shuddhasphaTikasa~NkAshaM sthAnamAdyamumApateH || tatrAsti bhagavAn somaH pUjyamAno gaNeshvaraiH | siddhaishva sthAnasamprAptairbrahmaviShNvagnivAyubhiH | IshvarAyatanasyAgre shrImAn dharmo vyavasthitaH ||\rdq{} iti ki~ncha \- \ldq{}dinakR^itkoTisa~NkAshaM sthAnamAdyamumApateH | sarvakAmasamAyuktaM vishuddhaM nityamakShayam || samprApya tatpadaM divyamantaHkleshavivarjitAH | sarvaj~nAH sarvagAshshuddhAH paripUrNA bhavanti cha || vishuddhakAryakaraNAH paramaishvaryasaMyutAH | sadehAshcha videhAshcha bhavantyAtmechChayA punaH || ye samprAptAH paraM sthAnaM j~nAnayogaratA narAH | na teShAM punarAvR^ittirghorasaMsAramaNDale |\rdq{} iti | \ldq{}sa~NkalpAdeva tu tachChruteH\rdq{} ityArabhya anAvR^ittishshabdAdityevamantaissUtrairasAyujyAdipadaM prAptAnAM vyApAro darshitaH | nanu \ldq{}AbrahmabhuvAnAllokAH punArAvR^ittino.arjuna | mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate ||\rdq{} iti | brahmalokaM prAptAnAmapyAvR^ittiH smaryate | na cha \ldq{}imaM mAnavamAvartaM nAvartanta\rdq{} iti \ldq{}teShAmiha na punarAvR^ittiH\rdq{} iti chaivamAdishrutivirodha iti vAchyam | imamiheti visheShaNAt mAnavAntare kalpAntare chAvR^itteranivAraNAditi chet satyaM brahmalokaprAptisAdhanAni bahUni santi adhikAritAratamyAni cha, taissAdhanavisheShairadhikAritAratamyaishva sAlokyasAmIpyasArUpya\- sAyujyaprAptiH ahaM grahopAsakAnAM upAsyatAdAtmyarahitAnAmupAsanAntarAnuShThAnavatAM karmavisheShAnuShThAnavatAM j~nAnarahitasa.nnyAsinAM cha brahmalokagamanam | tatrApi yathAyogyaM sArUpyasAmIpyasAlokyamiti pUrvameva varNitam |\rdq{} tatrApi brahmaNA saha te sarve samprApte pratisa~nchare | parasyAnte kR^itAtmAnaH pravishanti paraM padam ||\rdq{} iti vachanAt | ye kR^itAtmAnaH j~nAnavantaH teShAM parapadaprAptiH niratishayamokShaH | akR^itAtmanAM tu AvR^ittireva, akR^itAtmatvaM tu | iha upAsanAnuShThAnakAle viShayarAgAdineti kalpanIyam | idaM sarvaM purANeShUktameva | ihaiva devatAtAdAtmyasAkShAtkAraparyantamupAsanavatAM saguNasAyujyaprAptireva, teShAM muktirj~nAnaM cha siddhameva kiM cha upAsanA~Ngamantre.api, \ldq{}dhUtvA sharIraM akR^itaM kR^itAtmA iti kramamuktissiddhaivA.abhihitA\rdq{} | kiM cha \ldq{}tayordhvamAyannamR^itatvameti\rdq{} iti mUrdhanyayA nADyA brahmalokaM gatasyAmR^itatvaprAptirvarNitA | api cha \ldq{}kuNTube shuchau deshe svAdhyAyamadhIyAno, dhArmikAnvidadhadAtmani sarvendriyANi sampratiShThApyAhiMsan sarvabhUtAnyanyatra tIrthebhyassa khalvevaM vartayanyAvadAyuShaM brahmalokamabhisampadyate na cha punarAvartate\rdq{} iti brahmalokaM gatasyAnAvR^ittishshrUyate | nanu iyaM shrutirbhAShyakAreNa brahmalokaprAptikathanaparatvena na vyAkhyAtA | tathAM hi kuTumba ityArabhya dhArmikAnvidadhadityantaM vyAkhyAya Atmani sarvendriyANi sampratiShThApya ityasya granthasya sa.nnyAsaparatvena vyAkhyAnaM kR^itam | tathAhi \ldq{}Atmani svahR^idaye hArde brahmaNi sarvendriyANi sampratiShThApya upasaMhR^itya, sarvendriyagrahaNAt karmANi cha sa.nnyasya, ahiMsan hiMsAM parapIDAmakurvan sarvabhUtAni, sthAvaraja~NgamAni bhUtAnyapIDayannityarthaH | bhikShAdinimittaparyaTanAdinA pIDA syAdityatrAha anyatra tIrthebhyaH | tIrthaM nAma shAstrAnuj~nAtriShayaH tato.anyatretyarthaH sarvAshramiNAM chaitat samAnaM tIrthebhyo.anyatra hiMsaiveti | anye tu varNayanti kuTumba eva etat sarvaM kurvan sa khalvadhikR^ito yAvadAyuShaM yAvajjIvaM sa yathoktaprakAreNa vartayan brahmalokamabhisampadyate dehAnte | na cha punarAvartata iti punArAvR^itteH prAptAyAH pratiShedhAt archirAdinA mArgeNa kAryabrahmalokamabhisampadya yAvadbrahmalokasthitistAvattatraiva tiShThati prAk tato nAvartata ityarthaH\rdq{} iti | yadyapi brahmalokaprAptiH bhAShye pratIyate tathApi anye tu varNayantItyAdinA svAbhimataM na bhavatIti pratIyate | nanu tasya vyAkhyAnasya yuktatve anabhimatatvaM kathamiti chet yuktatvameva nAstIti pratIyate | tathAhi vyavahitAnvayadoShaH, kuTumba eva yAvadAyuShaM sthitveti, kuTumba eva etat sarvaM kurvanniti kuTumba iti padaM adhyAhartavyam | brahmalokamabhisampadyate dehAnta iti dehAntapadaM cha adhyAhartavyam | ki~ncha AchAryakulAditi brahmacharyasya uktasvAt kuTumba iti gArhasthyavAnaprasthayoruktatvAt Atmani sarvendriyANi sampratiShThApyetyanena sa.nnyAsoktyauchityAchcha iti chet satyaM atyantaviraktaM mukhyAdhikAriNaM prati shrutisvArasyAdevamevArthaH pratIyate | ata eva shrutyantaraM \ldq{}brahmacharyaM samApya gR^ihI bhavet gR^ihAt vanIbhUtvA pravrajet\rdq{} iti | ki~ncha bhAShyakArairapyuktaM upadeshapa~nchake vedo nityamadhIyatAM taduditaM karma svanuShTIyatAmityAdinA brahmacharyaM gArhasthyaM choktam | anantaraM nijagR^ihAttUrNaM vinirgamyatAmityanena vAnaprasthAshramassUchitaH | anantaraM dR^iDhataraM karmAshu santyajyatAM ityanena sa.nnyAsassAkShAduktaH sadvidvAnupasarpyatAmityAdinA shravaNAdikamuktam | ekAnte sukhamAsyatAmityanena samAdhirapyuktaH, prArabdhaM tviha bhujyatAmityanena jIvanmuktiruktA, atha parabrahmAtmanA sthIyatAM ityanena videhamuktirapi | amukhyAdhikAriNaM aviraktaM prati tu kathaM sarvakarmasa.nnyAsavidhAnaM sa.nnyAsino vA mandasya kathaM nirguNe brahmaNi niShThA | ata evoktaM bhAgyakAreNa nirguNabrahmaniShThAyAmanadhikAriNaM sa.nnyAsinaM prati, Atmani svahR^idaye hArde brahmaNi sarvendriyANi sampratiShThApya upasaMhR^itya, sarvendriyagrahaNAt karmANi cha sa.nnyasyeti | ki~ncha saguNanirguNavidyAdvayamapi prakR^itaM \ldq{}AkAsho ha vai nAmeti\rdq{} \ldq{}shyAmAchChabaLaM prapadya\rdq{} iti cha | aviraktasya tu mandAdhikAriNaH anye tviti vyAjena sarvamuktaM sUtasaMhitAyAm\-'athAtassampravakShyAmi gArhasthyaM sa~NgraheNa tu | adhItya vedAn vividhAn pUrvoktenaiva mArgataH || AchAryAnuj~nayA yuktassnAtvA gArhasthyamAvishet |\rdq{} ityArabhya \ldq{}putramutpAdayet svasyAM pitR^INAmR^iNashAntaye | satyaM brUyAt priyaM brUyAt sarvabhUteShu sarvadA ||\rdq{} ityantena gR^ihasthadharmAn sarvAnuktvA, \ldq{}evaM samAcharan vipro viraktashchet gR^ihAshramAt | sa.nnyaset sarvakarmANi vedAntAbhyAsayatnavAn || vedAntashravaNAbhAve patito.ayaM bhavet dhruvam | virakto.api mumukShushchet haMse vA sa.nnyasedgR^ihI || bahUdake vA shaktashchennyasedvipraH kuTIchake | avirakto gR^ihI chAnte vAnaprasthaM samAcharet || athavA yAvadAyuShyaM gArhasthyaM samyagAcharet || gArhasthyAdAshramAssarve samutpannAssurakShitAH || tasmAdrahastha eva syAduvirakto dvijassadA |\rdq{} tathAcha \ldq{}Atmani sarvendriyANi sampratiShThApya\rdq{} iti karmavyatiriktakAle bAhyendriyaviShayavyApAramakR^itvA hArde brahmaNi manassandadhIteti vyAkhyeyam | eva~ncha \ldq{}kR^itsnabhAvAttu gR^ihiNopasaMhAraH\rdq{} \ldq{}anAvR^ittishshabdAt\rdq{} \ldq{}kAryAtyaye tadadhyakSheNa sahAtaH paramabhidhAnAt\rdq{} \ldq{}smR^iteshcha\rdq{} ityevamAdi\- sUtratadbhAShyAdikaM mukhyArthavattvenopapAditaM bhavati | nanu daharavidyApratipAdakatvenodAhR^itashrutiShu \ldq{}eSha AtmA apahatapApmA\rdq{} \ldq{}R^itaM satyaM param brahma\rdq{} tathA \ldq{}AdimadhyAntavihInamekaM\rdq{} ityAdipadasandarbhairnirguNabrahmasvarUpamapi pratIyate kathaM etadupAsakasya tadaprAptiH iti chet satyam | upAsakasya sakalaprapa~ncha vinirmuktatvena brahmAnupAsakatvAt tvampadArthashodhanAbhAvAchcha | atra tu guNavattvenaiva upAsanam | guNAnAM dharmiNamantarA svAtantryeNopAsanAsambhavAt AtmaparabrahmapadAdyupAdAnam | uktaM cha bhAShyakAreNa \ldq{}vikArAvarti cha tathA hi sthitimAha\rdq{} iti sUtravyAkhyAnAvasare \ldq{}na cha tannirvikArarUpmitarAlambanAH prApnuvantIti shakyaM vaktuM atatkratutvAt teShAM\rdq{} iti | tasmAchChrutyuktaguNavishiShTaM parameshvaraM j~nAnamuktyarthaM pUrvoktaprakAreNa chintayet | uktaM cha shivadharmottare dashamAdhyAye\- \ldq{}gachChaMstiShThan svapan jAgradunmiShannibhiShannapi | shuchirvApyashuchirvApi shivaM sarvatra chintayet || svadehAyatanasyAntarmanaH saMsthApya sha~Nkaram | hR^itpadmapIThamadhye tu dhyAnayaj~nena pUjayet || dhyAnayaj~naH parashshuddhassarvadoShavivarjitaH | teneShTvA muktimApnoti bAhyaishshuddhaishcha nAdhvaraiH || hiMsAdidoShamuktatvAdvishuddhashchittasAdhanaH | dhyAnayaj~naH parastasmAdapavargaphalapradaH || tasmAdashuddhaM svargIyamanityaM bAhyasAdhanam | yaj~nAdyaM karma santyajya yogaM muktyarthamabhyaset ||\rdq{} iti | tatraiva tR^itIyAdhyAye\- \ldq{}sarveShAmeva yaj~nAnAM dhyAnayaj~naH parassmR^itaH | nityashshuddhaH prasannashcha sarvadoShavivarjitaH || shuklakR^iShNaparassUkShmassuvishuddhassamAdhijaH | dhyAnayaj~naH paro yaj~naH sthUlaH shuddhashcha karmajaH || vishuddhaissAdhanaissUkShmairdhyAnayaj~nastu sAdhyate | yasmAttasmAdvishuddho.ayamapavargaphalapradaH || antaryAgopachAreNa yaH pUjayati sha~Nkaram | dhyAnayaj~nena satataM sa yAti paramAM gatim || puShpairyamaniyamAdyairAtmaikAdashabhirvaraiH | dashadikShu tathA madhye yajanti parameshvaram || karmayaj~nAtapoyaj~no vishiShTo dashabhirguNaiH | japayaj~nastapoyaj~nAt j~neyashshataguNAdhikaH | j~nAnadhyAmAtmakassUkShmashshivayogoH mahAmakhaH | vishiShTassarvayaj~nAnAmasa~NkhyAtairmahAmakhaiH ||\rdq{} iti | tatraiva\- \ldq{}atyalpo.api yathA dIpassumahannAshayettamaH | yogAbhyAsastathA.alpo.api mahat pApaM vishodhayet || ardhayAmaM muhUrtaM vA dhyAyataH paramaM shivam || yadbhavet sumahatpuNyamantastasya na vidyate || yadyantarA vipadyeta j~nAnayogArthamudyataH | shraddhayA gurubhaktyA cha rudralokaM sa gachChati || anubhUya sukhaM tatra kule jAyeta yoginAm | j~nAnayogaM tadA prApya saMsAramativartate ||\rdq{} iti | shivadharme prathamAdhyAye\- \ldq{}ekakAlaM dvikAlaM vA trikAlaM vA.api nityashaH | ye smaranti virUpAkShaM vij~neyAste gaNeshvarAH ||\rdq{} iti | tatraiva\- \ldq{}sA hAnistanmahachChidraM sa mohassAndhamUkatA | yat kShaNaM vA muhUrtaM vA shivamekaM na chintayet ||\rdq{} iti | \ldq{}bhavabhaktiparA ye tu bhavapraNatachetasaH | bhavasaMsmaraNodyuktA na te duHkhasya bhAginaH ||\rdq{} iti cha | \ldq{}nArudrassaMsmaredrudraM nArudro rudramarchayet | nArudraH kIrtayedrudraM nArudro rudramApnuyAt || samparkAt kautukAllobhAt bhayAdvA.api cha saMsmaret | kIrtayedarchayedvA.api so.apyavashyaM gaNo bhavet ||\rdq{} iti | tatraiva saptame \- \ldq{}ye smaranti sadA kAlamIshAnaM pUjayanti vA | rudralokAt paribhraShTA vij~neyAste gaNeshvarAH ||\rdq{} iti | \ldq{}smaraNAdeva rudrasya pApasa~NghAtapa~njaram | shatadhA bhedamAyAti girirvajrahato yathA ||\rdq{} iti | tatraiva ekAdashe \- \ldq{}shivArchAgniparo nityaM tadbhaktAnAM cha bhojanam | parvamaithunavarjassyAt shrImAn shivagR^ihAshramI || devAgnyatithibhaikShArthaM pachennaivAtmakAraNAt | AtmArthaM yaH pachenmohAnnarakAya sa jIvati || yashshivabrahmachArI syAt sa shivArchAgnitatparaH bhavejjitendriyashshAnto naiShThiko bhautiko.api vA || yassarvasa~NganirmuktaH kandamUlaphalAshanaH | shivavaikhAnaso j~neyashshivArchAgniparo bhavet || nivR^ittassarvasa~NgebhyaH shivadhyAnaparassadA | j~neyashshivayatIndro.ayaM bhasmaniShTho jitendriyaH ||\rdq{} iti | AdityapurANe trayastriMshAdhyAye indraM prati bR^ihaspatiH \ldq{}astyanantaguNAvAsaH parAnandaikavigrahaH | dhyAtaH kaivalyadaH puMsAM mahAdevo na chAparaH || karmapAshanibaddhAnAM mahAmohAtmanAM hare || smaraNAnmochakasteShAmumApatiriti shrutiH || kShaNaM muhUrtamathavA dhyAtassampUjitaH smR^itaH | pradadyAdAshu kaivalyaM yastaM bhaja maheshvaram ||\rdq{} iti cha | tatraiva ShaTchatvAriMshe\- \ldq{}shAThyenA.api narA nityaM ye smaranti maheshvaram | te.api yAnti tanuM tyaktvA shivalokamanAmayam ||\rdq{} iti | kulaM pavitraM pitarassamuddhR^itAH vasundharA tena cha pAvanI kR^itA | sanAtano.anAdiranantavigraho hR^idi sthito yasya sadaiva sha~NkaraH ||\rdq{} iti | tatraiva ekapa~nchAshAdhyAye\- \ldq{}sthUlAni yAni pApAni sUkShmANi vividhAni cha | tAni nAshayati kShipraM muhUrta shivachintanam ||\rdq{} iti | tatraiva chatuShShaShTitame\- \ldq{}brahmahA vA surApo vA steyI vA gurutalpagaH | yo.antakAle shivaM dhyAyechChivasAyujyamApnuyAt ||\rdq{} iti | \ldq{}evaM sarvapurANeShu shrutismR^ityAgamAdiShu | bhogamokShapradatvena shivadhyAnaM vidhIyate || shrutyAdisarvamAnaj~nairAchAryaiH proktavartmanA | daharopAsanArItirevaM samyak prakAshitA || manasi praNidhAnArthaM punaH shlokaiH prakAshyate | viviktadeshasaMsevI shuchirmaunI sukhAsanaH || bhUtibhUShitasarvA~Nga R^ijukAyassamAhitaH | jitendriyo nijaM bhaktyA praNamya manasA gurum || ahameva harissAkShAt sarvaj~naH puruShottamaH | sahasrashIrShA puruShaH sahasrAkShassahasrapAt || vishvo nArAyaNo devo hyakSharaH paramaprabhuH | iti dhyAtvA punaH svasya hR^idayAmbhojamadhyame || prANAyAmairvikasite pArameshvaramandire | aShTaishvaryadalopete vidyAkesarasaMyute || j~nAnanALe mahatkande praNavena prabodhite | vishvArchiShaM mahAvahniM jvalantaM vishvatomukham || vaishvAnaraM jagadyoniM shikhAtanvinamIshvaram | tApayantaM svakaM dehamApAdatalamastakam || nivAtadIpavat tasmin dIpitaM havyavAhanam | nIlatoyadamadhyasthaM vidyullekheva bhAsvaram || nIvArashUkavadrUpaM pItAbhAsaM vichintayet | tasya vahneshshikhAyAstu madhye paramakAraNam || paramAtmA parAnandaH praNavArtho maheshvaraH | R^itaM vaitathyarahitaH satyaM kAlatraye.api san || paraM brahma paraM tattvaM puruShaH pUrNavigrahaH | puNyApuNyAdirahitaH vijaro mR^ityuvarjitaH || vishoko vijighatso.annabhakShaNe rAgavarjitaH | apipAsaH pAnarAgavihIno vishado.amalaH || achintyo vR^ittyaviShayo.avyakto vyaktivivarjitaH | anantarUpaH kAlAdiparichChedAvivarjitaH || shivaH kalyANanilayaH prashAnto mohavarjitaH | amR^itashchAdimadhyAntavihInashchaika eva hi || vibhurvyApI chidAnando hyarUpo rUpavarjitaH | satyakAmastathA satyasa~Nkalpashcha parAtmani || satyAH kAmAshcha santyeva vashI sarvasya vastunaH | IshAnassarvabhUtasya sarvasyAdhipatistathA || brahmayonirvedavedashirolokeshakAraNam | parameshvara utkR^iShTo brahmAdInAM niyAmakaH || prabhussarvakriyAdhR^iShTo vishvarUpo.akhilAtmakaH | kR^iShNapi~NgaLa IshA~NgasaMyuktArdhA~NgasundaraH || UrdhvaretA dIptatapA jaTAbhUtyakShabhUShaNaH | niyato j~nAnasampannassvAtmadhyAnaparAyaNaH || virUpAkSho.ayugmanetro vishokastApavarjitaH | umAsahAyashchichChaktisahitassAmbavigrahaH || trilochano vItihotrasomabhAskaralochanaH | nIlakaNThaH kAlakaNThassarvatApanivArakaH || prashAntassuprasannAkShaH prasannamukhapa~NkajaH | adbhuto vismayakarassarvalokavilakShaNaH || evaM bhUtastAravAchyassarvAtmA.ahaM maheshvaraH | prArabdhe phalashAnte tu nADIrashmisavanvitaH || mUrddhadvArA vinirgatya archirAdipathA hyaham | AtivAhikadevaishcha nIto vidyutsthalAvadhi || brahmalokAdAgatena bahumAnapurassaram | amAnavena devena nIto brahmasabhAM punaH || brahmabhAvaM prApya tato brahmaNA saha muktimAn | evaM daharavidyA~NgamantrAchChyAmAditIritAt || udIritArthadhyAnAchcha brahmAhamiti nishchayaH | ito.api sa~NgraheNaiva pUrvoktaM punarIryate || sUroktAyAM saMhitAyAmAdareNa prakAshitam | \ldq{}viviktasevI laghvAshI sukhAsIno jitendriyaH || samaprIvashiraH kAyashshuchirbhasmAvakuNThitaH | tripuNDradhAraNairyukto gurubhaktisamanvitaH || hR^itpuNDarIkamadhye tu shivaM satyAdilakShaNam | sarvasya jagatassAkShAta sR^iShTisthityantakAraNam || umAsahAyaM kalyANaM nIlakaNThaM trilochanam | prashAntaM prabhumIshAnaM dhyAyannityamatandritaH || dhyAnenaiva shivaj~nAnaM j~nAnAnmuktirna karmaNA | karma tu j~nAnahetussyAditi tattvavidAM sthitiH ||\rdq{} iti | shivarAghavasaMvAde pAde chaivamudIritam | \ldq{}hR^itpuNDarIkanilayaM vishuddhaM virajaM tathA || vishokaM cha vichintyAtra dhyAyenmAM parameshvaram | achintyarUpamavyaktamanantamamR^itaM shivam || AdimadhyAntarahitaM prashAntaM brahma kAraNam | IshaM vibhuM chidAnandamarUpamajamadbhutam || shuddhasphaTikasa~NkAshamumAdehArdhadhAriNam | vyAghracharmAmbaradharaM nIlakaNThaM trilochanam || jaTAdharaM chandramauliM nAgayaj~nopavItinam | vyAghracharmottarIyaM cha vareNyanabhayapradam || karAbhyAmUrdhvahastAbhyAM bibhrANaM parashuM mR^igam | koTimadhyAhnasUryAbhaM chandrakoTisushItalam || chandrasUryAgninayanaM smeravaktrasaroruham | bhUtibhUShitasarvA~NgaM sarvAbharaNabhUShitam ||\rdq{} AtmArpaNe shivadhyAnamevaM dIkShitavarNitam | \ldq{}chArusmerAnanasarasijaM chandrarekhAvataMsaM phullanmallIkusumakalikAdAmasaubhAgyachoram | antaH pashyAmyachalasutayA ratnapIThe niShaNNaM lokAtItaM shivada satataM rUpamaprAkR^itaM te || ()shivarahasye\- \ldq{}shrIvishveshamumAsahAyamanaghaM vishvAtmakaM chidghanaM satyaj~nAnamanantamakSharamajaM nirlepamekaM prabhum | o~NkArAtmakamakSharaM parataraM brahmAdibhirbhAvitaM sAnandaM hR^idi bhAvaye bhavabhayadhvAntendumAnandadam || vedAnteShu yamAhurekapuruShaM vyApya sthitaM rodasI yasminnIshvara ityananyaviShayashshabdo yathArthAkSharaH | antaryashcha mumukShubhirniyamitaprANAdibhirmR^igyate sa sthANusthirabhaktiyogasulabho niHshreyasAyAstu vaH || brahmeti vyapadishyate shrutiShu yaH khyAtaH purANeShvapi brahmANaM jagadAdibhUtamasR^ijanyasyendranArAyaNam | yatraiva vyavatiShThate cha sakalAdhiShThAtR^ibhAvassa vaH sAmbashshambhuranambaro.ambaragatashshreyo vidhattAM shivaH ||\rdq{} dehArdhayogashshivayossashreyAMsi tanotu vaH | duShprApamapi yatsmR^ityA janaH kaivalyamashnute || eShA tryambakamakhinashshrIrAmendrasya varadarAjasya | sha~NkaranArAyaNamakhivarasya chAbhyarthanAvashAdrachitA || shivo maheshvarashchaiva rudro viShNuH pitAmahaH | saMsAravaidyaH sarvaj~naH paramAtmetyudAhR^itaH || iti | shrImatparamahaMsaparivrAjakAchAryAbhinavanArAyaNendrasarasvatI\- pUjyapAdashiShyashrImatparamashivendrasarasvatIvirachitA daharavidyAprakAshikA samAptA || shrIsAmbashivAya namaH | shrIgurubhyo namaH | shubhamastu || ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}