% Text title : Kiratarjuniyam % File name : kirAtArjunIyam.itx % Category : major\_works % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Bharavi % Transliterated by : Harunaga Isaacson % Proofread by : Harunaga Isaacson, Rajani Arjun Shankar % Acknowledge-Permission: Gretil % Latest update : May 30, 2023 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Kiratarjuniyam ..}## \itxtitle{.. kirAtArjunIyam ..}##\endtitles ## \section{1\. prathamaH sargaH} shriyaH kurUNAmadhipasya pAlanIM prajAsu vR^ittiM yamayu~Nkta veditum | sa varNili~NgI viditaH samAyayau yudhiShThiraM dvaitavane vanecharaH || 1\.1|| kR^itapraNAmasya mahIM mahIbhuje jitAM sapatnena nivedayiShyataH | na vivyathe tasya mano na hi priyaM pravaktumichChanti mR^iShA hitaiShiNaH || 1\.2|| dviShAM vighAtAya vidhAtumichChato rahasyanuj~nAmadhigamya bhUbhR^itaH | sa sauShThavaudArya\-visheShashAlinIM vinishchitArthAmiti vAchamAdade || 1\.3|| kriyAsu yuktairnR^ipa chArachakShuSho na va~nchanIyAH prabhavo.anujIvibhiH | ato.arhasi kShantumasAdhu sAdhu vA hitaM manohAri cha durlabhaM vachaH || 1\.4|| sa kiMsakhA sAdhu na shAsti yo.adhipaM hitAnna yaH saMshR^iNute sa kimprabhuH | sadAnukUleShu hi kurvate ratiM nR^ipeShvamAtyeShu cha sarvasampadaH || 1\.5|| nisarga\-durbodhamabodha\-viklavAH kva bhUpatInAM charitaM kva jantavaH | tavAnubhAvo.ayamavedi yanmayA nigUDhatattvaM nayavartma vidviShAm || 1\.6|| visha~NkamAno bhavataH parAbhavaM nR^ipAsanastho.api vanAdhivAsinaH | durodarachChadmajitAM samIhate nayena jetuM jagatIM suyodhanaH || 1\.7|| tathApi jihmaH sa bhavajjigIShayA tanoti shubhraM guNasampadA yashaH | samunnayan bhUtimanAryasa~NgamA\- dvaraM virodho.api samaM mahAtmabhiH || 1\.8|| kR^itAriShaDvargajayena mAnavI\- magamyarUpAM padavIM prapitsunA | vibhajya naktandivamastatandriNA vitanyate tena nayena pauruSham || 1\.9|| sakhIniva prItiyujo.anujIvinaH samAnamAnAn suhR^idashcha bandhubhiH | sa santataM darshayate gatasmayaH kR^itAdhipatyAmiva sAdhu bandhutAm || 1\.10|| asaktamArAdhayato yathAyathaM vibhajya bhaktyA samapakShapAtayA | guNAnurAgAdiva sakhyamIyivAnna bAdhate.asya trigaNaH parasparam || 1\.11|| niratyayaM sAma na dAnavarjitaM na bhUri dAnaM virahayya satkriyAm | pravartate tasya visheShashAlinI guNAnurodhena vinA na satkriyA || 1\.12|| vasUni vA~nChanna vashI na manyunA svadharma ityeva nivR^ittakAraNaH | gurUpadiShTena ripau sute.api vA nihanti daNDena sa dharmaviplavam || 1\.13|| vidhAya rakShAn paritaH paretarA\- nasha~NkitAkAramupaiti sha~NkitaH | kriyApavargeShvanujIvisAtkR^itAH kR^itaj~natAmasya vadanti sampadaH || 1\.14|| anArataM tena padeShu lambhitA vibhajya samyagviniyoga\-satkriyAH | phalantyupAyAH paribR^iMhitAyatI\- rupetya sa~NgharShamivArthasampadaH || 1\.15|| anekarAjanya\-rathAshvasa~NkulaM tadIyamAsthAna\-niketanAjiram | nayatyayugmachChadagandhirArdratAM bhR^ishaM nR^ipopAyanadantinAM madaH || 1\.16|| sukhena labhyA dadhataH kR^iShIvalai\- rakR^iShTapachyA iva sasyasampadaH | vitanvati kShemamadevamAtR^ikA\- shchirAya tasmin kuravashchakAsati || 1\.17|| mahaujaso mAnadhanA dhanArchitA dhanurbhR^itaH saMyati labdhakIrtayaH | na saMhatAstasya na bhedavR^ittayaH priyANi vA~nChantyasubhiH samIhitum || 1\.18|| udArakIrterudayaM dayAvataH prashAntabAdhaM dishato.abhirakShayA | svayaM pradugdhe.asya guNairupasnutA vasUpamAnasya vasUni medinI || 1\.19|| mahIbhR^itAM sachcharitaishcharaiH kriyAH sa veda niHsheShamasheShitakriyaH | mahodayaistasya hitAnubandhibhiH pratIyate dhAturivehitaM phalaiH || 1\.20|| na tena sajyaM kvachidudyataM dhanu\- rna vA kR^itaM kopavijihmamAnanam | guNAnurAgeNa shirobhiruhyate narAdhipairmAlyamivAsya shAsanam || 1\.21|| sa yauvarAjye navayauvanoddhataM nidhAya duHshAsanamiddhashAsanaH | makheShvakhinno.anumataH purodhasA dhinoti havyena hiraNyaretasam || 1\.22|| pralInabhUpAlamapi sthirAyati prashAsadAvAridhi maNDalaM bhuvaH | sa chintayatyeva bhiyastvadeShyatI\- raho durantA balavadvirodhitA || 1\.23|| kathAprasa~Ngena janairudAhR^itA\- danusmR^itAkhaNDala\-sUnuvikramaH | tavAbhidhAnAd\- vyathate natAnanaH sa duHsahAnmantrapadAdivoragaH || 1\.24|| tadAshu kartuM tvayi jihmamudyate vidhIyatAM tatra vidheyamuttaram | parapraNItAni vachAMsi chinvatAM pravR^ittisArAH khalu mAdR^ishAM giraH || 1\.25|| itIrayitvA giramAttasatkriye gate.atha patyau vanasannivAsinAm | pravishya kR^iShNA sadanaM mahIbhujA tadAchachakShe.anujasannidhau vachaH || 1\.26|| nishamya siddhiM dviShatAmapAkR^itI\- statastatastyA viniyantumakShamA | nR^ipasya manyuvyavasAyadIpinI\- rudAjahAra drupadAtmajA giraH || 1\.27|| bhavAdR^isheShu pramadAjanoditaM bhavatyadhikShepa ivAnushAsanam | tathApi vaktuM vyavasAyayanti mAM nirasta\-nArIsamayA durAdhayaH || 1\.28|| akhaNDamAkhaNDala\-tulyadhAmabhi\- shchiraM dhR^itA bhUpatibhiH svavaMshajaiH | tvayA svahastena mahI madachyutA mata~Ngajena sragivApavarjitA || 1\.29|| vrajanti te mUDhadhiyaH parAbhavaM bhavanti mAyAviShu ye na mAyinaH | pravishya hi ghnanti shaThAstathAvidhA\- nasaMvR^itA~NgAnnishitA iveShavaH || 1\.30|| guNAnuraktAmanuraktasAdhanaH kulAbhimAnI kulajAM narAdhipaH | paraistvadanyaH ka ivApahArayen\- manoramAmAtmavadhUmiva shriyam || 1\.31|| bhavantametarhi manasvigarhite vivartamAnaM naradeva vartmani | kathaM na manyurjvalayatyudIritaH shamItaruM shuShkamivAgniruchChikhaH || 1\.32|| avandhyakopasya vihanturApadAM bhavanti vashyAH svayameva dehinaH | amarShashUnyena janasya jantunA na jAtahArdena na vidviShAdaraH || 1\.33|| paribhramaMllohita\-chandanochitaH padAtirantargiri reNurUShitaH | mahArathaH satyadhanasya mAnasaM dunoti no kachchidayaM vR^ikodaraH || 1\.34|| vijitya yaH prAjyamayachChaduttarAn kurUnakupyaM vasu vAsavopamaH | sa valkavAsAMsi tavAdhunAharan karoti manyuM na kathaM dhana~njayaH || 1\.35|| vanAntashayyA\-kaThinIkR^itAkR^itI kachAchitau viShvagivAgajau gajau | kathaM tvametau dhR^itisaMyamau yamau vilokayannutsahase na bAdhitum || 1\.36|| imAmahaM veda na tAvakIM dhiyaM vichitrarUpAH khalu chittavR^ittayaH | vichintayantyA bhavadApadaM parAM rujanti chetaH prasabhaM mamAdhayaH || 1\.37|| purAdhirUDhaH shayanaM mahAdhanaM vibodhyase yaH stutigItima~NgalaiH | adabhradarbhAmadhishayya sa sthalIM jahAsi nidrAmashivaiH shivArutaiH || 1\.38|| puropanItaM nR^ipa rAmaNIyakaM dvijAtisheSheNa yadetadandhasA | tadadya te vanyaphalAshinaH paraM paraiti kArshyaM yashasA samaM vapuH || 1\.39|| anArataM yau maNipIThashAyinA\- vara~njayadrAjashiraHsrajAM rajaH | niShIdatastau charaNau vaneShu te mR^igadvijAlUnashikheShu barhiShAm || 1\.40|| dviShannimittA yadiyaM dashA tataH samUlamunmUlayatIva me manaH | parairaparyAsita\-vIryasampadAM parAbhavo.apyutsava eva mAninAm || 1\.41|| vihAya shAntiM nR^ipa dhAma tatpunaH prasIda sandhehi vadhAya vidviShAm | vrajanti shatrUnavadhUya niHspR^ihAH shamena siddhiM munayo na bhUbhR^itaH || 1\.42|| puraHsarA dhAmavatAM yashodhanAH suduHsahaM prApya nikAramIdR^isham | bhavAdR^ishAshchedadhikurvate ratiM nirAshrayA hanta hatA manasvitA || 1\.43|| atha kShamAmeva nirastavikrama\- shchirAya paryeShi sukhasya sAdhanam | vihAya lakShmIpatilakShma kArmukaM jaTAdharaH sa~njuhudhIha pAvakam || 1\.44|| na samayaparirakShaNaM kShamaM te nikR^itipareShu pareShu bhUridhAmnaH | ariShu hi vijayArthinaH kShitIshA vidadhati sopadhi sandhidUShaNAni || 1\.45|| vidhisamayaniyogAddIptisaMhArajihmaM shithilavasumagAdhe magnamApatpayodhau | riputimiramudasyodIyamAnaM dinAdau dinakR^itamiva lakShmIstvAM samabhyetu bhUyaH || 1\.46|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye prathamaH sargaH || 1|| \section{2\. vyAsAgamano nAma dvitIyaH sargaH} vihitAM priyayA manaHpriyA\- matha nishchitya giraM garIyasIm | upapattimadUrjitAshrayaM nR^ipamUche vachanaM vR^ikodaraH || 2\.1|| yadavochata vIkShya mAninI paritaH snehamayena chakShuShA | api vAgadhipasya durvachaM vachanaM tadvidadhIta vismayam || 2\.2|| viShamo.api vigAhyate nayaH kR^itatIrthaH payasAmivAshayaH | sa tu tatra visheShadurlabhaH sadupanyasyati kR^ityavartma yaH || 2\.3|| pariNAmasukhe garIyasi vyathake.asmin vachasi kShataujasAm | ativIryavatIva bheShaje bahuralpIyasi dR^ishyate guNaH || 2\.4|| iyamiShTaguNAya rochatAM ruchirArthA bhavate.api bhAratI | nanu vaktR^ivisheShaniHspR^ihA guNagR^ihyA vachane vipashchitaH || 2\.5|| chatasR^iShvapi te vivekinI nR^ipa vidyAsu nirUDhimAgatA | kathametya matirviparyayaM kariNI pa~NkamivAvasIdati || 2\.6|| vidhuraM kimataH paraM parai\- ravagItAM gamite dashAmimAm | avasIdati yatsurairapi tvayi sambhAvitavR^itti pauruSham || 2\.7|| dviShatAmudayaH sumedhasA gururasvantataraH sumarShaNaH | na mahAnapi bhUtimichChatA phalasampatpravaNaH parikShayaH || 2\.8|| achireNa parasya bhUyasIM viparItAM vigaNayya chAtmanaH | kShayayuktimupekShate kR^itI kurute tatpratikAramanyathA || 2\.9|| anupAlayatAmudeShyatIM prabhushaktiM dviShatAmanIhayA | apayAntyachirAnmahIbhujAM jananirvAdabhayAdiva shriyaH || 2\.10|| kShayayuktamapi svabhAvajaM dadhataM dhAma shivaM samR^iddhaye | praNamantyanapAyamutthitaM pratipachchandramiva prajA nR^ipam || 2\.11|| prabhavaH khalu koshadaNDayoH kR^itapa~nchA~Nga\-vinirNayo nayaH | sa vidheyapadeShu dakShatAM niyatiM loka ivAnurudhyate || 2\.12|| abhimAnavato manasvinaH priyamuchchaiH padamArurukShataH | vinipAta\-nivartanakShamaM matamAlambanamAtmapauruSham || 2\.13|| vipado.abhibhavantyavikramaM rahayatyApadupetamAyatiH | niyatA laghutA nirAyate\- ragarIyAnna padaM nR^ipashriyaH || 2\.14|| tadalaM pratipakShamunnate\- ravalambya vyavasAyavandhyatAm | nivasanti parAkramAshrayA na viShAdena samaM samR^iddhayaH || 2\.15|| atha chedavadhiH pratIkShyate kathamAviShkR^ita\-jihmavR^ittinA | dhR^itarAShTrasutena sutyajA\- shchiramAsvAdya narendrasampadaH || 2\.16|| dviShatA vihitaM tvayAthavA yadi labdhA punarAtmanaH padam | jananAtha tavAnujanmanAM kR^itamAviShkR^ita\-pauruShairbhujaiH || 2\.17|| madasikta\-mukhairmR^igAdhipaH karibhirvartayate svayaM hataiH | laghayan khalu tejasA jaga\- nna mahAnichChati bhUtimanyataH || 2\.18|| abhimAnadhanasya gatvarai\- rasubhiH sthAsnu yashashchichIShataH | achirAMshu\-vilAsacha~nchalA nanu lakShmIH phalamAnuSha~Ngikam || 2\.19|| jvalitaM na hiraNyaretasaM chayamAskandati bhasmanAM janaH | abhibhUtibhayAdasUnataH sukhamujjhanti na dhAma mAninaH || 2\.20|| kimapekShya phalaM payodharAn dhvanataH prArthayate mR^igAdhipaH | prakR^itiH khalu sA mahIyasaH sahate nAnyasamunnatiM yayA || 2\.21|| kuru tanmatimeva vikrame nR^ipa nirdhUya tamaH pramAdajam | dhruvametadavehi vidviShAM tvadanutsAhahatA vipattayaH || 2\.22|| dviradAniva digvibhAvitAM\- shchaturastoyanidhInivAyataH | prasaheta raNe tavAnujAn dviShatAM kaH shatamanyutejasaH || 2\.23|| jvalatastava jAtavedasaH satataM vairikR^itasya chetasi | vidadhAtu shamaM shivetarA ripunArI\-nayanAmbusantatiH || 2\.24|| iti darshitavikriyaM sutaM marutaH kopaparItamAnasam | upasAntvayituM mahIpati\- rdviradaM duShTamivopachakrame || 2\.25|| apavarjitaviplave shuchau hR^idayagrAhiNi ma~NgalAspade | vimalA tava vistare girAM matirAdarsha ivAbhidR^ishyate || 2\.26|| sphuTatA na padairapAkR^itA na cha na svIkR^itamarthagauravam | rachitA pR^ithagarthatA girAM na cha sAmarthyamapohitaM kvachit || 2\.27|| upapattirudAhR^itA balA\- danumAnena na chAgamaH kShataH | idamIdR^iganIdR^igAshayaH prasabhaM vaktumupakrameta kaH || 2\.28|| avitR^iptatayA tathApi me hR^idayaM nirNayameva dhAvati | avasAyayituM kShamAH sukhaM na vidheyeShu visheShasampadaH || 2\.29|| sahasA vidadhIta na kriyA\- mavivekaH paramApadAM padam | vR^iNate hi vimR^iShyakAriNaM guNalubdhAH svayameva sampadaH || 2\.30|| abhivarShati yo.anupAlayan vidhibIjAni vivekavAriNA | sa sadA phalashAlinIM kriyAM sharadaM loka ivAdhitiShThati || 2\.31|| shuchi bhUShayati shrutaM vapuH prashamastasya bhavatyala~NkriyA | prashamAbharaNaM parAkramaH sa nayApAdita\-siddhibhUShaNaH || 2\.32|| matibheda\-tamastirohite gahane kR^ityavidhau vivekinAm | sukR^itaH parishuddha AgamaH kurute dIpa ivArthadarshanam || 2\.33|| spR^ihaNIyaguNairmahAtmabhi\- shcharite vartmani yachChatAM manaH | vidhiheturaheturAgasAM vinipAto.api samaH samunnateH || 2\.34|| shivamaupayikaM garIyasIM phalaniShpattimadUShitAyatIm | vigaNayya nayanti pauruShaM vijitakrodharayA jigIShavaH || 2\.35|| apaneyamudetumichChatA timiraM roShamayaM dhiyA puraH | avibhidya nishAkR^itaM tamaH prabhayA nAMshumatApyudIyate || 2\.36|| balavAnapi kopajanmana\- stamaso nAbhibhavaM ruNaddhi yaH | kShayapakSha ivaindavIH kalAH sakalA hanti sa shaktisampadaH || 2\.37|| samavR^ittirupaiti mArdavaM samaye yashcha tanoti tigmatAm | adhitiShThati lokamojasA sa vivasvAniva medinIpatiH || 2\.38|| kva chirAya parigrahaH shriyAM kva cha duShTendriyavAjivashyatA | sharadabhra\-chalAshchalendriyai\- rasurakShA hi bahuchChalAH shriyaH || 2\.39|| kimasAmayikaM vitanvatA manasaH kShobhamupAttaraMhasaH | kriyate patiruchchakairapAM bhavatA dhIratayAdharIkR^itaH || 2\.40|| shrutamapyadhigamya ye ripUn vinayante sma na sharIrajanmanaH | janayantyachirAya sampadA\- mayashaste khalu chApalAshrayam || 2\.41|| atipAtita\-kAlasAdhanA svasharIrendriya\-vargatApanI | janavanna bhavantamakShamA nayasiddherapanetumarhati || 2\.42|| upakArakamAyaterbhR^ishaM prasavaH karmaphalasya bhUriNaH | anapAyi nibarhaNaM dviShAM na titikShA\-samamasti sAdhanam || 2\.43|| praNatipravaNAn vihAya naH sahajasneha\-nibaddhachetasaH | praNamanti sadA suyodhanaM prathame mAnabhR^itAM na vR^iShNayaH || 2\.44|| suhR^idaH sahajAstathetare matameShAM na vila~Nghayanti ye | vinayAdiva yApayanti te dhR^itarAShTrAtmajamAtmasiddhaye || 2\.45|| abhiyoga imAnmahIbhujo bhavatA tasya kR^itaH kR^itAvadheH | pravighATayitA samutpatan haridashvaH kamalAkarAniva || 2\.46|| upajApasahAn vila~Nghayan sa vidhAtA nR^ipatInmadoddhataH | sahate na jano.apyadhaHkriyAM kimu lokAdhikadhAma rAjakam || 2\.47|| asamApita\-kR^ityasampadAM hatavegaM vinayena tAvatA | prabhavantyabhimAnashAlinAM madamuttambhayituM vibhUtayaH || 2\.48|| madamAnasamuddhataM nR^ipaM na viyu~Nkte niyamena mUDhatA | atimUDha udasyate nayA\- nnayahInAdaparajyate janaH || 2\.49|| aparAga\-samIraNeritaH kramashIrNAkula\-mUlasantatiH | sukarastaruvatsahiShNunA ripurunmUlayituM mahAnapi || 2\.50|| aNurapyupahanti vigrahaH prabhumantaHprakR^iti\-prakopajaH | akhilaM hi hinasti bhUdharaM tarushAkhAntanigharShajo.analaH || 2\.51|| matimAn vinayapramAthinaH samupekSheta samunnatiM dviShaH | sujayaH khalu tAdR^igantare vipadantA hyavinItasampadaH || 2\.52|| laghuvR^ittitayA bhidAM gataM bahirantashcha nR^ipasya maNDalam | abhibhUya haratyanantaraH shithilaM kUlamivApagA\-rayaH || 2\.53|| anushAsatamityanAkulaM nayavartmAkulamarjunAgrajam | svayamartha ivAbhivA~nChita\- stamabhIyAya parAsharAtmajaH || 2\.54|| madhurairavashAni lambhaya\- nnapi tirya~nchi shamaM nirIkShitaiH | paritaH paTu bibhradenasAM dahanaM dhAma vilokanakShamam || 2\.55|| sahasopagataH savismayaM tapasAM sUtirasUtirApadAm | dadR^ishe jagatIbhujA muniH sa vapuShmAniva puNyasa~nchayaH || 2\.56|| athochchakairAsanataH parArdhyA\- dudyan sa dhUtAruNavalkalAgraH | rarAja kIrNAkapishAMshujAlaH shR^i~NgAtsumeroriva tigmarashmiH || 2\.57|| avahitahR^idayo vidhAya so.arhA\- mR^iShivadR^iShipravare gurUpadiShTAm | tadanumatamala~nchakAra pashchAt prashama iva shrutamAsanaM narendraH || 2\.58|| vyaktoditasmita\-mayUkhavibhAsitoShTha\- stiShThanmunerabhimukhaM sa vikIrNadhAmnaH | tanvantamiddhamabhito gurumaMshujAlaM lakShmImuvAha sakalasya shashA~NkamUrteH || 2\.59|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye vyAsAgamano nAma dvitIyaH sargaH || 2|| \section{3\. tR^itIyaH sargaH} tataH sharachchandrakarAbhirAmai\- rutsarpibhiH prAMshumivAMshujAlaiH | bibhrANamAnIlaruchaM pisha~NgI\- rjaTAstaDitvantamivAmbuvAham || 3\.1|| prasAdalakShmIM dadhataM samagrAM vapuHprakarSheNa janAtigena | prasahya chetaHsu samAsajanta\- masaMstutAnAmapi bhAvamArdram || 3\.2|| anuddhatAkAratayA viviktAM tanvantamantaHkaraNasya vR^ittim | mAdhuryavisrambha\-visheShabhAjA kR^itopasambhAShamivekShitena || 3\.3|| dharmAtmajo dharmanibandhinInAM prasUtimenaHpraNudAM shrutInAm | hetuM tadabhyAgamane parIpsuH sukhopaviShTaM munimAbabhAShe || 3\.4|| anApta\-puNyopachayairdurApA phalasya nirdhUtarajAH savitrI | tulyA bhavaddarshanasampadeShA vR^iShTerdivo vItabalAhakAyAH || 3\.5|| adya kriyAH kAmadughAH kratUnAM satyAshiShaH samprati bhUmidevAH | A saMsR^iterasmi jagatsu jAta\- stvayyAgate yadbahumAnapAtram || 3\.6|| shriyaM vikarShatyapahantyaghAni shreyaH parisnauti tanoti kIrtim | sandarshanaM lokaguroramoghaM tavAtmayoneriva kiM na dhatte || 3\.7|| shchyotanmayUkhe.api himadyutau me na nirvR^itaM nirvR^itimeti chakShuH | samujjhita\-j~nAtiviyogakhedaM tvatsannidhAvuchChvasatIva chetaH || 3\.8|| nirAspadaM prashnakutUhalitva\- masmAsvadhInaM kimu niHspR^ihANAm | tathApi kalyANakarIM giraM te mAM shrotumichChA mukharIkaroti || 3\.9|| ityuktavAnukti\-visheSharamyaM manaH samAdhAya jayopapattau | udArachetA giramityudArAM dvaipAyanenAbhidadhe narendraH || 3\.10|| chichIShatAM janmavatAmalaghvIM yashovataMsAmubhayatra bhUtim | abhyarhitA bandhuShu tulyarUpA vR^ittirvisheSheNa tapodhanAnAm || 3\.11|| tathApi nighnaM nR^ipa tAvakInaiH prahvIkR^itaM me hR^idayaM guNaughaiH | vItaspR^ihANAmapi muktibhAjAM bhavanti bhavyeShu hi pakShapAtAH || 3\.12|| sutA na yUyaM kimu tasya rAj~naH suyodhanaM vA na guNairatItAH | yastyaktavAn vaH sa vR^ithA balAdvA mohaM vidhatte viShayAbhilAShaH || 3\.13|| jahAtu nainaM kathamarthasiddhiH saMshayya karNAdiShu tiShThate yaH | asAdhuyogA hi jayAntarAyAH pramAthinInAM vipadAM padAni || 3\.14|| pathashchyutAyAM samitau ripUNAM dharmyAM dadhAnena dhuraM chirAya | tvayA vipatsvapyavipatti ramya\- mAviShkR^itaM prema paraM guNeShu || 3\.15|| vidhAya vidhvaMsamanAtmanInaM shamaikavR^itterbhavatashChalena | prakAshita\-tvanmatishIlasArAH kR^itopakArA iva vidviShaste || 3\.16|| labhyA dharitrI tava vikrameNa jyAyAMshcha vIryAstrabalairvipakShaH | ataH prakarShAya vidhirvidheyaH prakarShatantrA hi raNe jayashrIH || 3\.17|| triHsaptakR^itvo jagatIpatInAM hantA gururyasya sa jAmadagnyaH | vIryAvadhUtaH sma tadA viveda prakarShamAdhAravashaM guNAnAm || 3\.18|| yasminnanaishvarya\-kR^itavyalIkaH parAbhavaM prApta ivAntako.api | dhunvan dhanuH kasya raNe na kuryAn\- mano bhayaikapravaNaM sa bhIShmaH || 3\.19|| sR^ijantamAjAviShusaMhatIrvaH saheta kopajvalitaM guruM kaH | parisphurallola\-shikhAgrajihvaM jagajjighatsantamivAntavahnim || 3\.20|| nirIkShya saMrambha\-nirastadhairyaM rAdheyamArAdhitajAmadagnyam | asaMstuteShu prasabhaM bhayeShu jAyeta mR^ityorapi pakShapAtaH || 3\.21|| yayA samAsAdita\-sAdhanena sudushcharAmAcharatA tapasyAm | ete durApaM samavApya vIrya\- munmUlitAraH kapiketanena || 3\.22|| mahattvayogAya mahAmahimnA\- mArAdhanIM tAM nR^ipa devatAnAm | dAtuM pradAnochita bhUridhAmnI\- mupAgataH siddhimivAsmi vidyAm || 3\.23|| ityuktavantaM vraja sAdhayeti pramANayan vAkyamajAtashatroH | prasedivAMsaM tamupAsasAda vasannivAnte vinayena jiShNuH || 3\.24|| niryAya vidyAtha dinAdiramyAd\- bimbAdivArkasya mukhAnmaharSheH | pArthAnanaM vahnikaNAvadAtA dIptiH sphuratpadmamivAbhipede || 3\.25|| yogaM cha taM yogyatamAya tasmai tapaHprabhAvAdvitatAra sadyaH | yenAsya tattveShu kR^ite.avabhAse samunmimIleva chirAya chakShuH || 3\.26|| AkAramAshaMsita\-bhUrilAbhaM dadhAnamantaHkaraNAnurUpam | niyojayiShyan vijayodaye taM tapaHsamAdhau munirityuvAcha || 3\.27|| anena yogena vivR^iddhatejA nijAM parasmai padavImayachChan | samAcharAchAramupAttashastro japopavAsAbhiShavairmunInAm || 3\.28|| kariShyase yatra sudushcharANi prasattaye gotrabhidastapAMsi | shilochchayaM chArushilochchayaM ta\- meSha kShaNAnneShyati guhyakastvAm || 3\.29|| iti bruvANena mahendrasUnuM maharShiNA tena tirobabhUve | taM rAjarAjAnucharo.asya sAkShAt pradeshamAdeshamivAdhitaShThau || 3\.30|| kR^itAnatirvyAhR^itasAntvavAde jAtaspR^ihaH puNyajanaH sa jiShNau | iyAya sakhyAviva samprasAdaM vishvAsayatyAshu satAM hi yogaH || 3\.31|| athoShNabhAseva sumeruku~njAn vihIyamAnAnudayAya tena | bR^ihaddyutIn duHkhakR^itAtmalAbhaM tamaH shanaiH pANDusutAn prapede || 3\.32|| asaMshayAlochita\-kAryanunnaH premNA samAnIya vibhajyamAnaH | tulyAdvibhAgAdiva tanmanobhi\- rduHkhAtibhAro.api laghuH sa mene || 3\.33|| dhairyeNa vishvAsyatayA maharShe\- stIvrAdarAtiprabhavAchcha manyoH | vIryaM cha vidvatsu sute maghonaH sa teShu na sthAnamavApa shokaH || 3\.34|| tAn bhUridhAmnashchaturo.api dUraM vihAya yAmAniva vAsarasya | ekaughabhUtaM tadasharma kR^iShNAM vibhAvarIM dhvAntamiva prapede || 3\.35|| tuShAralekhAkulitotpalAbhe paryashruNI ma~Ngalabha~NgabhIruH | agUDhabhAvApi vilokane sA na lochane mIlayituM viShehe || 3\.36|| akR^itrima\-premarasAbhirAmaM rAmArpitaM dR^iShTivilobhi dR^iShTam | manaHprasAdA~njalinA nikAmaM jagrAha pAtheyamivendrasUnuH || 3\.37|| dhairyAvasAdena hR^itaprasAdA vanyadvipeneva nidAghasindhuH | niruddhabAShpodayasannakaNTha\- muvAcha kR^ichChrAditi rAjaputrI || 3\.38|| magnAM dviShachChadmani pa~NkabhUte sambhAvanAM bhUtimivoddhariShyan | AdhidviShAmA tapasAM prasiddhe\- rasmadvinA mA bhR^ishamunmanIbhUH || 3\.39|| yasho.adhigantuM sukhalipsayA vA manuShya\-sa~NkhyAmativartituM vA | nirutsukAnAmabhiyogabhAjAM samutsukevA~Nkamupaiti siddhiH || 3\.40|| lokaM vidhAtrA vihitasya goptuM kShatrasya muShNan vasu jaitramojaH | tejasvitAyA vijayaikavR^itte\- rnighnan priyaM prANamivAbhimAnam || 3\.41|| vrIDAnatairAptajanopanItaH saMshayya kR^ichChreNa nR^ipaiH prapannaH | vitAnabhUtaM vitataM pR^ithivyAM yashaH samUhanniva digvikIrNam || 3\.42|| vIryAvadAneShu kR^itAvamarSha\- stanvannabhUtAmiva sampratItim | kurvan prayAmakShayamAyatInA\- markatviShAmahna ivAvasheShaH || 3\.43|| prasahya yo.asmAsu paraiH prayuktaH smartuM na shakyaH kimutAdhikartum | navIkariShyatyupashuShyadArdraH sa tvadvinA me hR^idayaM nikAraH || 3\.44|| prApto.abhimAna\-vyasanAdasahyaM dantIva dantavyasanAdvikAram | dviShatpratApAntaritorutejAH sharadghanAkIrNa ivAdirahnaH || 3\.45|| savrIDamandairiva niShkriyatvA\- nnAtyarthamastrairavabhAsamAnaH | yashaHkShayakShINajalArNavAbha\- stvamanyamAkAramivAbhipannaH || 3\.46|| duHshAsanAmarSha\-rajovikIrNai\- rebhirvinAthairiva bhAgyanAthaiH | keshaiH kadarthIkR^itavIryasAraH kachchitsa evAsi dhana~njayastvam || 3\.47|| sa kShatriyastrANasahaH satAM ya\- statkArmukaM karmasu yasya shaktiH | vahan dvayIM yadyaphale.arthajAte karotyasaMskAra\-hatAmivoktim || 3\.48|| vItaujasaH sannidhimAtrasheShA bhavatkR^itAM bhUtimapekShamANAH | samAnaduHkhA iva nastvadIyAH sarUpatAM pArtha guNA bhajante || 3\.49|| AkShipyamANaM ripubhiH pramAdA\- nnAgairivAlUnasaTaM mR^igendram | tvAM dhUriyaM yogyatayAdhirUDhA dIptyA dinashrIriva tigmarashmim || 3\.50|| karoti yo.asheShajanAtiriktAM sambhAvanAmarthavatIM kriyAbhiH | saMsatsu jAte puruShAdhikAre na pUraNI taM samupaiti sa~NkhyA || 3\.51|| priyeShu yaiH pArtha vinopapatte\- rvichintyamAnaiH klamameti chetaH | tava prayAtasya jayAya teShAM kriyAdaghAnAM maghavA vighAtam || 3\.52|| mA gAshchirAyaikacharaH pramAdaM vasannasambAdhashive.api deshe | mAtsarya\-rAgopahatAtmanAM hi skhalanti sAdhuShvapi mAnasAni || 3\.53|| tadAshu kurvan vachanaM maharShe\- rmanorathAnnaH saphalIkuruShva | pratyAgataM tvAsmi kR^itArthameva stanopapIDaM parirabdhukAmA || 3\.54|| udIritAM tAmiti yAj~nasenyA navIkR^itodgrAhitaviprakArAm | AsAdya vAchaM sa bhR^ishaM didIpe kAShThAmudIchImiva tigmarashmiH || 3\.55|| athAbhipashyanniva vidviShaH puraH purodhasAropita\-hetisaMhatiH | babhAra ramyo.api vapuH sa bhIShaNaM gataH kriyAM mantra ivAbhichArikIm || 3\.56|| avila~Nghya\-vikarShaNaM paraiH prathitajyAravakarma kArmukam | agatAvari\-dR^iShTigocharaM shita\-nistriMshayujau maheShudhI || 3\.57|| yashaseva tirodadhanmuhu\- rmahasA gotrabhidAyudhakShatIH | kavachaM cha saratnamudvaha\- ~njvalitajyotirivAntaraM divaH || 3\.58|| alakAdhipa\-bhR^ityadarshitaM shivamurvIdharavartma samprayAn | hR^idayAni samAvivesha sa kShaNamudbAShpadR^ishAM tapobhR^itAm || 3\.59|| anujaguratha divyaM dundubhidhvAnamAshAH surakusumanipAtairvyomni lakShmIrvitene | priyamiva kathayiShyannAlili~Nga sphurantIM bhuvamanibhR^itavelAvIchibAhuH payodhiH || 3\.60|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye tR^itIyaH sargaH || 3|| \section{4\. sharadvarNanaM nAma chaturthaH sargaH} tataH sa kUjatkalahaMsa\-mekhalAM sapAkasasyAhita\-pANDutAguNAm | upAsasAdopajanaM janapriyaH priyAmivAsAditayauvanAM bhuvam || 4\.1|| vinamrashAli\-prasavaughashAlinI\- rapetapa~NkAH sasaroruhAmbhasaH | nananda pashyannupasIma sa sthalI\- rupAyanIbhUta\-sharadguNashriyaH || 4\.2|| nirIkShyamANA iva vismayAkulaiH payobhirunmIlita\-padmalochanaiH | hR^itapriyAdR^iShTi\-vilAsavibhramA mano.asya jahruH shapharIvivR^ittayaH || 4\.3|| tutoSha pashyan kalamasya so.adhikaM savArije vAriNi rAmaNIyakam | sudurlabhe nArhati ko.abhinandituM prakarShalakShmImanurUpasa~Ngame || 4\.4|| nunoda tasya sthalapadminIgataM vitarkamAviShkR^ita\-phenasantati | avAptaki~njalka\-vibhedamuchchakai\- rvivR^ittapAThInaparAhataM payaH || 4\.5|| kR^itormi\-rekhaM shithilatvamAyatA shanaiH shanaiH shAntarayeNa vAriNA | nirIkShya reme sa samudrayoShitAM tara~Ngita\-kShaumavipANDu saikatam || 4\.6|| manoramaM prApitamantaraM bhruvo\- rala~NkR^itaM kesarareNuNANunA | alaktatAmrAdhara\-pallavashriyA samAnayantImiva bandhujIvakam || 4\.7|| navAtapAlohitamAhitaM muhu\- rmahAniveshau paritaH payodharau | chakAsayantImaravindajaM rajaH parishramAmbhaHpulakena sarpatA || 4\.8|| kapolasaMshleShi vilochanatviShA vibhUShayantImavataMsakotpalam | sutena pANDoH kalamasya gopikAM nirIkShya mene sharadaH kR^itArthatA || 4\.9|| upAratAH pashchimarAtrigocharA\- dapArayantaH patituM javena gAm | tamutsukAshchakruravekShaNotsukaM gavAM gaNAH prasnutapIvaraudhasaH || 4\.10|| parItamukShAvajaye jayashriyA nadantamuchchaiH kShatasindhurodhasam | dadarsha puShTiM dadhataM sa shAradIM savigrahaM darpamivAdhipaM gavAm || 4\.11|| vimuchyamAnairapi tasya mantharaM gavAM himAnIvishadaiH kadambakaiH | sharannadInAM pulinaiH kutUhalaM galaddukUlairjaghanairivAdadhe || 4\.12|| gatAn pashUnAM sahajanmabandhutAM gR^ihAshrayaM prema vaneShu bibhrataH | dadarsha gopAnupadhenu pANDavaH kR^itAnukArAniva gobhirArjave || 4\.13|| paribhramanmUrdhajaShaTpadAkulaiH smitodayAdarshitadantakesaraiH | mukhaishchalatkuNDala\-rashmira~njitai\- rnavAtapAmR^iShTa\-sarojachArubhiH || 4\.14|| nibaddhaniHshvAsa\-vikampitAdharA latA iva prasphuritaikapallavAH | vyapoDhapArshvairapavartitatrikA vikarShaNaiH pANivihArahAribhiH || 4\.15|| vrajAjireShvambudanAdasha~NkinIH shikhaNDinAmunmadayatsu yoShitaH | muhuH praNunneShu mathAM vivartanai\- rnadatsu kumbheShu mR^ida~Ngamantharam || 4\.16|| sa mantharAvalgita\-pIvarastanIH parishramaklAnta\-vilochanotpalAH | nirIkShituM nopararAma ballavI \-rabhipranR^ittA iva vArayoShitaH || 4\.17|| papAta pUrvAM jahato vijihmatAM vR^iShopabhuktAntika\-sasyasampadaH | rathA~NgasImantita\-sAndrakardamAn prasaktasampAtapR^ithakkR^itAn pathaH || 4\.18|| janairupagrAmamanindyakarmabhi\- rviviktabhAve~NgitabhUShaNairvR^itAH | bhR^ishaM dadarshAshramamaNDapopamAH sapuShpahAsAH sa niveshavIrudhaH || 4\.19|| tataH sa samprekShya sharadguNashriyaM sharadguNAlokanalolachakShuSham | uvAcha yakShastamachodito.api gAM na hI~Ngitaj~no.avasare.avasIdati || 4\.20|| iyaM shivAyA niyaterivAyatiH kR^itArthayantI jagataH phalaiH kriyAH | jayashriyaM pArtha pR^ithUkarotu te sharatprasannAmburanambuvAridA || 4\.21|| upaiti sasyaM pariNAmaramyatA nadIranauddhatyamapa~NkatA mahIm | navairguNaiH samprati saMstavasthiraM tirohitaM prema ghanAgamashriyaH || 4\.22|| patanti nAsmin vishadAH patattriNo dhR^itendrachApA na payodapa~NktayaH | tathApi puShNAti nabhaH shriyaM parAM na ramyamAhAryamapekShate guNam || 4\.23|| vipANDubhirmlAnatayA payodharai\- shchyutAchirAbhA\-guNahemadAmabhiH | iyaM kadambAnilabharturatyaye na digvadhUnAM kR^ishatA na rAjate || 4\.24|| vihAya vA~nChAmudite madAtyayA\- daraktakaNThasya rute shikhaNDinaH | shrutiH shrayatyunmadahaMsaniHsvanaM guNAH priyatve.adhikR^itA na saMstavaH || 4\.25|| amI pR^ithustambabhR^itaH pisha~NgatAM gatA vipAkena phalasya shAlayaH | vikAsi vaprAmbhasi gandhasUchitaM namanti nighrAtumivAsitotpalam || 4\.26|| mR^iNAlinInAmanura~njitaM tviShA vibhinnamambhoja\-palAshashobhayA | payaH sphurachChAlishikhA\-pisha~NgitaM drutaM dhanuShkhaNDamivAhividviShaH || 4\.27|| vipANDu saMvyAnamivAniloddhataM nirundhatIH saptapalAshajaM rajaH | anAvilonmIlita\-bANachakShuShaH sapuShpahAsA vanarAjiyoShitaH || 4\.28|| adIpitaM vaidyutajAtavedasA sitAmbudachCheda\-tirohitAtapam | tatAntaraM sAntaravArishIkaraiH shivaM nabhovartma sarojavAyubhiH || 4\.29|| sitachChadAnAmapadishya dhAvatAM rutairamIShAM grathitAH patatriNAm | prakurvate vArida\-rodhanirgatAH parasparAlApamivAmalA dishaH || 4\.30|| vihArabhUmerabhighoShamutsukAH sharIrajebhyashchyuta\-yUthapa~NktayaH | asaktamUdhAMsi payaH kSharantyamU\- rupAyanAnIva nayanti dhenavaH || 4\.31|| jagatprasUtirjagadekapAvanI vrajopakaNThaM tanayairupeyuShI | dyutiM samagrAM samitirgavAmasA\- vupaiti mantrairiva saMhitAhutiH || 4\.32|| kR^itAvadhAnaM jitabarhiNadhvanau suraktagopIjana\-gItaniHsvane | idaM jighatsAmapahAya bhUyasIM na sasyamabhyeti mR^igIkadambakam || 4\.33|| asAvanAsthAparayAvadhIritaH saroruhiNyA shirasA namannapi | upaiti shuShyan kalamaH sahAmbhasA manobhuvA tapta ivAbhipANDutAm || 4\.34|| amI samuddhUtasarojareNunA hR^itA hR^itAsArakaNena vAyunA | upAgame dushcharitA ivApadAM gatiM na nishchetumalaM shilImukhAH || 4\.35|| mukhairasau vidrumabha~NgalohitaiH shikhAH pisha~NgIH kalamasya bibhratI | shukAvalirvyaktashirIShakomalA dhanuHshriyaM gotrabhido.anugachChati || 4\.36|| iti kathayati tatra nAtidUrAdatha dadR^ishe pihitoShNarashmibimbaH | vigalitajalabhArashuklabhAsAM nichaya ivAmbumuchAM nagAdhirAjaH || 4\.37|| tamatanuvanarAjishyAmitopatyakAntaM nagamupari himAnIgauramAsAdya jiShNuH | vyapagatamadarAgasyAnusasmAra lakShmI\- masitamadharavAso bibhrataH sIrapANeH || 4\.38|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye sharadvarNanaM nAma chaturthaH sargaH || 4|| \section{5\. himavadvarNanaM nAma pa~nchamaH sargaH} atha jayAya nu merumahIbhR^ito rabhasayA nu digantadidR^ikShayA | abhiyayau sa himAchalamuchChritaM samuditaM nu vila~NghayituM nabhaH || 5\.1|| tapanamaNDala\-dIpitamekataH satatanaisha\-tamovR^itamanyataH | hasitabhinna\-tamisrachayaM puraH shivamivAnugataM gajacharmaNA || 5\.2|| kShitinabhaHsuralokanivAsibhiH kR^itaniketamadR^iShTaparasparaiH | prathayituM vibhutAmabhinirmitaM pratinidhiM jagatAmiva shambhunA || 5\.3|| bhujagarAjasitena nabhaHshritA kanakarAji\-virAjitasAnunA | samuditaM nichayena taDitvatIM laghayatA sharadambuda\-saMhatim || 5\.4|| maNimayUkha\-chayAMshukabhAsurAH suravadhUparibhukta\-latAgR^ihAH | dadhatamuchchashilAntaragopurAH pura ivoditapuShpavanA bhuvaH || 5\.5|| aviratojjhita\-vArivipANDubhi\- rvirahitairachiradyutitejasA | uditapakShamivArataniHsvanaiH pR^ithunitamba\-vilambibhirambudaiH || 5\.6|| dadhatamAkaribhiH karibhiH kShataiH samavatArasamairasamaistaTaiH | vividhakAmahitA mahitAmbhasaH sphuTasarojavanA javanA nadIH || 5\.7|| navavinidra\-japAkusumatviShAM dyutimatAM nikareNa mahAshmanAm | vihitasAndhya\-mayUkhamiva kvachi\- nnichitakA~nchanabhittiShu sAnuShu || 5\.8|| pR^ithukadamba\-kadambakarAjitaM grathitamAla\-tamAlavanAkulam | laghutuShAratuShArajalashchyutaM dhR^itasadAna\-sadAnanadantinam || 5\.9|| rahitaratnachayAnna shilochchayA\- napalatAbhavanA na darIbhuvaH | vipulinAmburuhA na saridvadhU\- rakusumAn dadhataM na mahIruhaH || 5\.10|| vyathitasindhumanIrashanaiH shanai\- ramaralokavadhUjaghanairghanaiH | phaNabhR^itAmabhito vitataM tataM dayitaramyalatAbakulaiH kulaiH || 5\.11|| sasurachApamanekamaNiprabhai\- rapapayovishadaM himapANDubhiH | avichalaM shikharairupabibhrataM dhvanitasUchitamambumuchAM chayam || 5\.12|| vikachavAriruhaM dadhataM saraH sakalahaMsagaNaM shuchi mAnasam | shivamagAtmajayA cha kR^iterShyayA sakalahaM sagaNaM shuchimAnasam || 5\.13|| grahavimAnagaNAnabhito divaM jvalayatauShadhijena kR^ishAnunA | muhuranusmarayantamanukShapaM tripuradAhamumApatisevinaH || 5\.14|| vitatashIkara\-rAshibhiruchChritai\- rupalarodhavivartibhirambubhiH | dadhatamunnatasAnusamuddhatAM dhR^itasitavyajanAmiva jAhnavIm || 5\.15|| anuchareNa dhanAdhipateratho nagavilokanavismitamAnasaH | sa jagade vachanaM priyamAdarAn mukharatAvasare hi virAjate || 5\.16|| alameSha vilokitaH prajAnAM sahasA saMhatimaMhasAM vihantum | ghanavartma sahasradheva kurvan himagaurairachalAdhipaH shirobhiH || 5\.17|| iha duradhigamaiH ki~nchidevAgamaiH satatamasutaraM varNayantyantaram | amumativipinaM veda digvyApinaM puruShamiva paraM padmayoniH param || 5\.18|| ruchirapallava\-puShpalatAgR^ihai\- rupalasajjalajairjalarAshibhiH | nayati santatamutsukatAmayaM dhR^itimatIrupakAntamapi striyaH || 5\.19|| sulabhaiH sadA nayavatAyavatA nidhiguhyakAdhiparamaiH paramaiH | amunA dhanaiH kShitibhR^itAtibhR^itA samatItya bhAti jagatI jagatI || 5\.20|| akhilamidamamuShya gaurIguro\- stribhuvanamapi naiti manye tulAm | adhivasati sadA yadenaM janai\- raviditavibhavo bhavAnIpatiH || 5\.21|| vItajanmajarasaM paraM shuchi brahmaNaH padamupaitumichChatAm | AgamAdiva tamopahAditaH sambhavanti matayo bhavachChidaH || 5\.22|| divyastrINAM sacharaNalAkShArAgA rAgAyAte nipatitapuShpApIDAH | pIDAbhAjaH kusumachitAH sAshaMsaM shaMsantyasmin suratavisheShaM shayyAH || 5\.23|| guNasampadA samadhigamya paraM mahimAnamatra mahite jagatAm | nayashAlini shriya ivAdhipatau viramanti na jvalitumauShadhayaH || 5\.24|| kurarIgaNaH kR^itaravastaravaH kusumAnatAH sakamalaM kamalam | iha sindhavashcha varaNAvaraNAH kariNAM mude sanaladAnaladAH || 5\.25|| sAdR^ishyaM gatamapanidrachUtagandhai\- rAmodaM madajalasekajaM dadhAnaH | etasminmadayati kokilAnakAle lInAliH surakariNAM kapolakAShaH || 5\.26|| sanAkavanitaM nitambaruchiraM chiraM suninadairnadairvR^itamamum | matA phalavato.avato rasaparA parAstavasudhA sudhAdhivasati || 5\.27|| shrImallatAbhavanamoShadhayaH pradIpAH shayyA navAni harichandanapallavAni | asmin ratishramanudashcha sarojavAtAH smartuM dishanti na divaH surasundarIbhyaH || 5\.28|| IshArthamambhasi chirAya tapashcharantyA yAdovila~Nghana\-vilolavilochanAyAH | AlambatAgrakaramatra bhavo bhavAnyAH shchyotannidAghasalilA~NgulinA kareNa || 5\.29|| yenApaviddhasalilaH sphuTanAgasadmA devAsurairamR^itamambunidhirmamanthe | vyAvartanairahipaterayamAhitA~NkaH khaM vyAlikhanniva vibhAti sa mandarAdriH || 5\.30|| nItochChrAyaM muhurashishirarashmerusrai\- rAnIlAbhairvirachitaparabhAgA ratnaiH | jyotsnAsha~NkAmiva vitarati haMsashyenI madhye.apyahnaH sphaTikarajatabhittichChAyA || 5\.31|| dadhata iva vilAsashAli nR^ityaM mR^idu patatA pavanena kampitAni | iha lalitavilAsinIjanabhrU\- gatikuTileShu payaHsu pa~NkajAni || 5\.32|| asminnagR^ihyata pinAkabhR^itA salIla\- mAbaddhavepathuradhIravilochanAyAH | vinyastama~Ngala\-mahauShadhirIshvarAyAH srastoragapratisareNa kareNa pANiH || 5\.33|| krAmadbhirghana\-padavImanekasa~Nkhyai\- stejobhiH shuchimaNijanmabhirvibhinnaH | usrANAM vyabhicharatIva saptasapteH paryasyanniha nichayaH sahasrasa~NkhyAm || 5\.34|| vyadhatta yasmin puramuchchagopuraM purAM vijeturdhR^itaye dhanAdhipaH | sa eSha kailAsa upAntasarpiNaH karotyakAlAstamayaM vivasvataH || 5\.35|| nAnAratnajyotiShAM sannipAtai\- shChanneShvantaHsAnu vaprAntareShu | baddhAM baddhAM bhittisha~NkAmamuShmin nAvAnAvAnmAtarishvA nihanti || 5\.36|| ramyA navadyutirapaiti na shAdvalebhyaH shyAmIbhavantyanudinaM nalinIvanAni | asmin vichitrakusumastabakAchitAnAM shAkhAbhR^itAM pariNamanti na pallavAni || 5\.37|| parisaraviShayeShu lIDhamuktA haritatR^iNodgamasha~NkayA mR^igIbhiH | iha navashukakomalA maNInAM ravikarasaMvalitAH phalanti bhAsaH || 5\.38|| utphullasthalanalinI\-vanAdamuShmA\- duddhUtaH sarasijasambhavaH parAgaH | vAtyAbhirviyati vivartitaH samantA\- dAdhatte kanakamayAtapatralakShmIm || 5\.39|| iha saniyamayoH surApagAyA\- muShasi sayAvakasavyapAdarekhA | kathayati shivayoH sharIrayogaM viShamapadA padavI vivartaneShu || 5\.40|| sammUrChatAM rajatabhitti\-mayUkhajAlai rAlolapAdapa\-latAntaranirgatAnAm | gharmadyuteriha muhuH paTalAni dhAmnA\- mAdarshamaNDalanibhAni samullasanti || 5\.41|| shuklairmayUkhanichayaiH parivItamUrti\- rvaprAbhighAta\-parimaNDalitorudehaH | shR^i~NgANyamuShya bhajate gaNabharturukShA kurvan vadhUjanamanaHsu shashA~Nkasha~NkAm || 5\.42|| samprati labdhajanma shanakaiH kathamapi laghuni kShINapayasyupeyuShi bhidAM jaladharapaTale | khaNDitavigrahaM balabhido dhanuriha vividhAH pUrayituM bhavanti vibhavaH shikharamaNiruchaH || 5\.43|| snapitanavalatAtarupravAlai\- ramR^italavasruti\-shAlibhirmayUkhaiH | satatamasitayAminIShu shambho\- ramalayatIha vanAntamindulekhA || 5\.44|| kShipati yo.anuvanaM vitatAM bR^ihad bR^ihatikAmiva rauchanikIM rucham | ayamaneka\-hiraNmayakandarastava piturdayito jagatIdharaH || 5\.45|| saktiM javAdapanayatyanile latAnAM vairochanairdviguNitAH sahasA mayUkhaiH | rodhobhuvAM muhuramutra hiraNmayInAM bhAsastaDidvilasitAni viDambayanti || 5\.46|| kaShaNakampanirastamahAhibhiH kShaNavimattamata~NgajavarjitaiH | iha madasnapitairanumIyate suragajasya gataM harichandanaiH || 5\.47|| jaladajAlaghanairasitAshmanA\- mupahataprachayeha marIchibhiH | bhavati dIptiradIpitakandarA timirasaMvaliteva vivasvataH || 5\.48|| bhavyo bhavannapi muneriha shAsanena kShAtre sthitaH pathi tapasya hatapramAdaH | prAyeNa satyapi hitArthakare vidhau hi shreyAMsi labdhumasukhAni vinAntarAyaiH || 5\.49|| mA bhUvannapathahR^itastavendriyAshvAH santApe dishatu shivaH shivAM prasaktim | rakShantastapasi balaM cha lokapAlAH kalyANImadhikaphalAM kriyAM kriyAsuH || 5\.50|| ityuktvA sapadi hitaM priyaM priyArhe dhAma svaM gatavati rAjarAjabhR^itye | sotkaNThaM kimapi pR^ithAsutaH pradadhyau sandhatte bhR^ishamaratiM hi sadviyogaH || 5\.51|| tamanatishayanIyaM sarvataH sArayogA\- davirahitamanekenA~NkabhAjA phalena | akR^ishamakR^ishalakShmIshchetasAshaMsitaM sa svamiva puruShakAraM shailamabhyAsasAda || 5\.52|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye himavadvarNanaM nAma pa~nchamaH sargaH || 5|| \section{6\. yuvatiprasthAnaM nAma ShaShThaH sargaH} ruchirAkR^itiH kanakasAnumatho paramaH pumAniva patiM patatAm | dhR^itasatpathastripathagAmabhitaH sa tamAruroha puruhUtasutaH || 6\.1|| tamanindyabandina ivendrasutaM vihitAli\-nikvaNajayadhvanayaH | pavaneritAkula\-vijihmashikhA jagatIruho.avachakaruH kusumaiH || 6\.2|| avadhUtapa~Nkaja\-parAgakaNA\- stanujAhnavI\-salilavIchibhidaH | parirebhire.abhimukhametya sukhAH suhR^idaH sakhAyamiva taM marutaH || 6\.3|| uditopala\-skhalanasaMvalitAH sphuTahaMsasArasa\-virAvayujaH | mudamasya mA~NgalikatUryakR^itAM dhvanayaH pratenuranuvapramapAm || 6\.4|| avarugNatu~Nga\-suradArutarau nichaye puraH surasaritpayasAm | sa dadarsha vetasavanAcharitAM praNatiM balIyasi samR^iddhikarIm || 6\.5|| prababhUva nAlamavalokayituM paritaH sarojarajasAruNitam | sariduttarIyamiva saMhatimatsa tara~Ngara~Ngi kalahaMsakulam || 6\.6|| dadhati kShatIH pariNatadvirade muditAliyoShiti madasrutibhiH | adhikAM sa rodhasi babandha dhR^itiM mahate rujannapi guNAya mahAn || 6\.7|| anuhemavapramaruNaiH samatAM gatamUrmibhiH sahacharaM pR^ithubhiH | sa rathA~NganAmavanitAM karuNai\- ranubadhnatImabhinananda rutaiH || 6\.8|| sitavAjine nijagadU ruchaya\- shchalavIchirAga\-rachanApaTavaH | maNijAlamambhasi nimagnamapi sphuritaM manogatamivAkR^itayaH || 6\.9|| upalAhatoddhata\-tara~NgadhR^itaM javinA vidhUtavitataM marutA | sa dadarsha ketakashikhAvishadaM saritaH prahAsamiva phenamapAm || 6\.10|| bahu barhichandrakanibhaM vidadhe dhR^itimasya dAnapayasAM paTalam | avagADhamIkShitumivebhapatiM vikasadvilochanashataM saritaH || 6\.11|| pratibodhajR^imbhaNa\-vibhinnamukhI puline saroruhadR^ishA dadR^ishe | patadachChamauktika\-maNiprakarA galadashrubinduriva shuktivadhUH || 6\.12|| shuchirapsu vidrumalatAviTapa\- stanusAndra\-phenalavasaMvalitaH | smaradAyinaH smarayati sma bhR^ishaM dayitAdharasya dashanAMshubhR^itaH || 6\.13|| upalabhya cha~nchalatara~NgadhR^itaM madagandhamutthitavatAM payasaH | pratidantinAmiva sa sambubudhe kariyAdasAmabhimukhAn kariNaH || 6\.14|| sa jagAma vismayamudvIkShya puraH sahasA samutpipatiShoH phaNinaH | prahitaM divi prajavibhiH shvasitaiH sharadabhravibhramamapAM paTalam || 6\.15|| sa tatAra saikatavatIrabhitaH shapharIparisphuritachArudR^ishaH | lalitAH sakhIriva bR^ihajjaghanAH suranimnagAmupayatIH saritaH || 6\.16|| adhiruhya puShpabharanamrashikhaiH paritaH pariShkR^itatalAM tarubhiH | manasaH prasattimiva mUrdhni gireH shuchimAsasAda sa vanAntabhuvam || 6\.17|| anusAnu puShpitalatAvitatiH phalitoru\-bhUruhaviviktavanaH | dhR^itimAtatAna tanayasya hare\- stapase.adhivastumachalAmachalaH || 6\.18|| praNidhAya tatra vidhinAtha dhiyaM dadhataH purAtanamunermunitAm | shramamAdadhAvasukaraM na tapaH kimivAvasAdakaramAtmavatAm || 6\.19|| shamayan dhR^itendriyashamaikasukhaH shuchibhirguNairaghamayaM sa tamaH | prativAsaraM sukR^itibhirvavR^idhe vimalaH kalAbhiriva shItaruchiH || 6\.20|| adharIchakAra cha vivekaguNA\- daguNeShu tasya dhiyamastavataH | pratighAtinIM viShayasa~NgaratiM nirupaplavaH shamasukhAnubhavaH || 6\.21|| manasA japaiH praNatibhiH prayataH samupeyivAnadhipatiM sa divaH | sahajetarau jayashamau dadhatI bibharAmbabhUva yugapanmahasI || 6\.22|| shirasA harinmaNinibhaH sa vahan kR^itajanmano.abhiShavaNena jaTAH | upamAM yayAvaruNadIdhitibhiH parimR^iShTamUrdhani tamAlatarau || 6\.23|| dhR^itahetirapyadhR^ita\-jihmamati\- shcharitairmunInadharaya~nshuchibhiH | rajayA~nchakAra virajAH sa mR^igAn kamiveshate ramayituM na guNAH || 6\.24|| anukUlapAtinamachaNDagatiM kiratA sugandhimabhitaH pavanam | avadhIritArtavaguNaM sukhatAM nayatA ruchAM nichayamaMshumataH || 6\.25|| navapallavA~njalibhR^itaH prachaye bR^ihatastarUn gamayatAvanatim | stR^iNatA tR^iNaiH pratinishaM mR^idubhiH shayanIyatAmupayatIM vasudhAm || 6\.26|| patitairapetajaladAnnabhasaH pR^iShatairapAM shamayatA cha rajaH | sa dayAluneva parigADhakR^ishaH paricharyayAnujagR^ihe tapasA || 6\.27|| mahate phalAya tadavekShya shivaM vikasannimittakusumaM sa puraH | na jagAma vismayavashaM vashinAM na nihanti dhairyamanubhAvaguNaH || 6\.28|| tadabhUrivAsarakR^itaM sukR^itai\- rupalabhya vaibhavamananyabhavam | upatasthurAsthitaviShAdadhiyaH shatayajvano vanacharA vasatim || 6\.29|| viditAH pravishya vihitAnatayaH shithilIkR^ite.adhikR^itakR^ityavidhau | anapetakAlamabhirAmakathAH kathayAmbabhUvuriti gotrabhide || 6\.30|| shuchivalkavIta\-tanuranyatama\- stimirachChidAmiva girau bhavataH | mahate jayAya maghavannanaghaH puruShastapasyati tapa~njagatIm || 6\.31|| sa bibharti bhIShaNabhuja~NgabhujaH pR^ithu vidviShAM bhayavidhAyi dhanuH | amalena tasya dhR^itasachcharitA\- shcharitena chAtishayitA munayaH || 6\.32|| marutaH shivA navatR^iNA jagatI vimalaM nabho rajasi vR^iShTirapAm | guNasampadAnuguNatAM gamitaH kurute.asya bhaktimiva bhUtagaNaH || 6\.33|| itaretarAnabhibhavena mR^igA\- stamupAsate gurumivAntasadaH | vinamanti chAsya taravaH prachaye paravAn sa tena bhavateva nagaH || 6\.34|| uru sattvamAha viparishramatA paramaM vapuH prathayatIva jayam | shamino.api tasya navasa~Ngamane vibhutAnuSha~Ngi bhayameti janaH || 6\.35|| R^iShivaMshajaH sa yadi daityakule yadi vAnvaye mahati bhUmibhR^itAm | charatastapastava vaneShu sahA na vayaM nirUpayitumasya gatim || 6\.36|| vigaNayya kAraNamanekaguNaM nijayAthavA kathitamalpatayA | asadapyadaH sahitumarhati naH kva vanecharAH kva nipuNA matayaH || 6\.37|| adhigamya guhyakagaNAditi tan\- manasaH priyaM priyasutasya tapaH | nijugopa harShamuditaM maghavA nayavartmagAH prabhavatAM hi dhiyaH || 6\.38|| praNidhAya chittamatha bhaktatayA vidite.apyapUrva iva tatra hariH | upalabdhumasya niyamasthiratAM surasundarIriti vacho.abhidadhe || 6\.39|| sukumAramekamaNu marmabhidA\- matidUragaM yutamamoghatayA | avipakShamastramaparaM katama\- dvijayAya yUyamiva chittabhuvaH || 6\.40|| bhavavItaye hatabR^ihattamasA\- mavabodhavAri rajasaH shamanam | paripIyamANamiva vo.asakalai\- ravasAdameti nayanA~njalibhiH || 6\.41|| bahudhA gatAM jagati bhUtasR^ijA kamanIyatAM samabhihR^itya purA | upapAditA vidadhatA bhavatIH surasadmayAnasumukhI janatA || 6\.42|| tadupetya vighnayata tasya tapaH kR^itibhiH kalAsu sahitAH sachivaiH | hR^itavItarAgamanasAM nanu vaH sukhasa~NginaM prati sukhAvajitiH || 6\.43|| avimR^iShyametadabhilaShyati sa dviShatAM vadhena viShayAbhiratim | bhavavItaye na hi tathA sa vidhiH kva sharAsanaM kva cha vimuktipathaH || 6\.44|| pR^ithudhAmni tatra paribodhi cha mA bhavatIbhiranyamunivadvikR^itiH | svayashAMsi vikramavatAmavatAM na vadhUShvaghAni vimR^iShanti dhiyaH || 6\.45|| AshaMsitApachitichAru puraH surANA\- mAdeshamityabhimukhaM samavApya bhartuH | lebhe parAM dyutimamartyavadhUsamUhaH sambhAvanA hyadhikR^itasya tanoti tejaH || 6\.46|| praNatimatha vidhAya prasthitAH sadmanastAH stanabharanamitA~NgIra~NganAH prItibhAjaH | achalanalinalakShmIhAri nAlaM babhUva stimitamamarabharturdraShTumakShNAM sahasram || 6\.47|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye yuvatiprasthAnaM nAma ShaShThaH sargaH || 6|| \section{7\. saptamaH sargaH} shrImadbhiH sarathagajaiH surA~NganAnAM guptAnAmatha sachivaistrilokabhartuH | sammUrChannalaghu\-vimAnarandhrabhinnaH prasthAnaM samabhidadhe mR^ida~NganAdaH || 7\.1|| sotkaNThairamara\-gaNairanuprakIrNAn niryAya jvalitaruchaH purAnmaghonaH | rAmANAmupari vivasvataH sthitAnAM nAsede charitaguNatvamAtapatraiH || 7\.2|| dhUtAnAmabhimukhapAtibhiH samIrai\- rAyAsAdavishada\-lochanotpalAnAm | Aninye madajanitAM shriyaM vadhUnA\- muShNAMshudyutijanitaH kapolarAgaH || 7\.3|| tiShThadbhiH kathamapi devatAnubhAvA\- dAkR^iShTaiH prajavibhirAyataM tura~NgaiH | nemInAmasati vivartane rathaughai\- rAsede viyati vimAnavatpravR^ittiH || 7\.4|| kAntAnAM kR^itapulakaH stanA~NgarAge vaktreShu chyutatilakeShu mauktikAbhaH | sampede shramasalilodgamo vibhUShA ramyANAM vikR^itirapi shriyaM tanoti || 7\.5|| rAjadbhiH pathi marutAmabhinnarUpai\- rulkArchiH sphuTagatibhirdhvajAMshukAnAm | tejobhiH kanakanikASha\-rAjigaurai\- rAyAmaH kriyata iva sma sAtirekaH || 7\.6|| rAmANAmavajita\-mAlyasaukumArye samprApte vapuShi sahatvamAtapasya | gandharvairadhigatavismayaiH pratIye kalyANI vidhiShu vichitratA vidhAtuH || 7\.7|| sindUraiH kR^itaruchayaH sahemakakShyAH srotobhistridashagajA madaM kSharantaH | sAdR^ishyaM yayuraruNAMshu\-rAgabhinnai\- rvarShadbhiH sphuritashatahradaiH payodaiH || 7\.8|| atyarthaM durupasadAdupetya dUraM paryantAdahima\-mayUkhamaNDalasya | AshAnAmuparichitAmivaikaveNIM ramyormiM tridashanadIM yayurbalAni || 7\.9|| Amattabhramara\-kulAkulAni dhunvannuddhUta\-grathitarajAMsi pa~NkajAni | kAntAnAM gagananadItara~NgashItaH santApaM viramayati sma mAtarishvA || 7\.10|| sambhinnairibha\-turagAvagAhanena prApyorvIranupadavIM vimAnapa~NktIH | tatpUrvaM pratividadhe surApagAyA vaprAntaskhalitavivartanaM payobhiH || 7\.11|| krAntAnAM grahacharitAtpatho rathAnA\- makShAgrakShata\-suraveshmavedikAnAm | niHsa~NgaM pradhibhirupAdade vivR^ittiH sampIDakShubhitajaleShu toyadeShu || 7\.12|| taptAnAmupadadhire viShANabhinnAH prahlAdaM surakariNAM ghanAH kSharantaH | yuktAnAM khalu mahatAM paropakAre kalyANI bhavati rujatsvapi pravR^ittiH || 7\.13|| saMvAtA muhuranilena nIyamAne divyastrIjaghanavarAMshuke vivR^ittim | paryasyatpR^ithumaNi\-mekhalAMshujAlaM sa~njaj~ne yutakamivAntarIyamUrvoH || 7\.14|| pratyArdrIkR^ita\-tilakAstuShArapAtaiH prahlAdaM shamitaparishramA dishantaH | kAntAnAM bahumatimAyayuH payodA nAlpIyAn bahu sukR^itaM hinasti doShaH || 7\.15|| yAtasya grathitatara~NgasaikatAbhe vichChedaM vipayasi vArivAhajAle | Atenustridasha\-vadhUjanA~NgabhAjAM sandhAnaM suradhanuShaH prabhA maNInAm || 7\.16|| saMsiddhAviti karaNIyasannibaddhai\- rAlApaiH pipatiShatAM vila~Nghya vIthIm | Asede dashashatalochanadhvajinyA jImUtairapihitasAnurindrakIlaH || 7\.17|| AkIrNA mukhanalinairvilAsinInA\- muddhUtasphuTa\-vishadAtapatraphenA | sA tUryadhvanita\-gabhIramApatantI bhUbhartuH shirasi nabhonadIva reje || 7\.18|| setutvaM dadhati payomuchAM vitAne saMrambhAdabhipatato rathA~njavena | Aninyurniyamita\-rashmibhugnaghoNAH kR^ichChreNa kShitimavanAminastura~NgAH || 7\.19|| mAhendraM nagamabhitaH kareNuvaryAH paryantasthitajaladA divaH patantaH | sAdR^ishyaM nilayana\-niShprakampapakShai\- rAjagmurjalanidhi\-shAyibhirnagendraiH || 7\.20|| utsa~Nge samaviShame samaM mahAdreH krAntAnAM viyadabhipAtalAghavena | A mUlAdupanadi saikateShu lebhe sAmagrI khurapadavI tura~NgamANAm || 7\.21|| sadhvAnaM nipatitanirjharAsu mandraiH sammUrChan pratininadairadhityakAsu | udgrIvairghanarava\-sha~NkayA mayUraiH sotkaNThaM dhvanirupashushruve rathAnAm || 7\.22|| sambhinnAmavirala\-pAtibhirmayUkhai\- rnIlAnAM bhR^ishamupamekhalaM maNInAm | vichChinnAmiva vanitA nabhontarAle vaprAmbhaHsrutimavalokayAmbabhUvuH || 7\.23|| AsannadvipapadavImadAnilAya krudhyanto dhiyamavamatya dhUrgatAnAm | savyAjaM nijakariNIbhirAttachittAH prasthAnaM surakariNaH katha~nchidIShuH || 7\.24|| nIrandhraM pathiShu rajo rathA~NganunnaM paryasyannavasalilAruNaM vahantI | Atene vanagahanAni vAhinI sA gharmAntakShubhitajaleva jahnukanyA || 7\.25|| sambhogakShama\-gahanAmathopaga~NgaM bibhrANAM jvalitamaNIni saikatAni | adhyUShushchyutakusumAchitAM sahAyA vR^itrAreraviralashAdvalAM dharitrIm || 7\.26|| bhUbhartuH samadhikamAdadhe tadorvyAH shrImattAM harisakhavAhinIniveshaH | saMsaktau kimasulabhaM mahodayAnA\- muchChrAyaM nayati yadR^ichChayApi yogaH || 7\.27|| sAmodAH kusumatarushriyo viviktAH sampattiH kisalayashAlinIlatAnAm | sAphalyaM yayuramarA~NganopabhuktAH sA lakShmIrupakurute yayA pareShAm || 7\.28|| klAnto.api tridashavadhUjanaH purastA\- llInAhishvasita\-vilolapallavAnAm | sevyAnAM hatavinayairivAvR^itAnAM samparkaM pariharati sma chandanAnAm || 7\.29|| utsR^iShTadhvajakuthaka~NkaTA dharitrI\- mAnItA viditanayaiH shramaM vinetum | AkShiptadrumagahanA yugAntavAtaiH paryastA giraya iva dvipA virejuH || 7\.30|| prasthAnashramajanitAM vihAya nidrA\- mAmukte gajapatinA sadAnapa~Nke | shayyAnte kulamalinAM kShaNaM vilInaM saMrambhachyutamiva shR^i~NkhalaM chakAshe || 7\.31|| AyastaH surasaridogharuddhavartmA samprAptuM vanagajadAnagandhi rodhaH | mUrdhAnaM nihitashitA~NkushaM vidhunvan yantAraM na vigaNayA~nchakAra nAgaH || 7\.32|| AroDhuH samavanatasya pItasheShe sAsha~NkaM payasi samIrite kareNa | sammArjannaruNamadasrutI kapolau sasyande mada iva shIkaraH kareNoH || 7\.33|| AghrAya kShaNamatitR^iShyatApi roShA\- duttIraM nihitavivR^ittalochanena | sampR^iktaM vanakariNAM madAmbusekai\- rnAcheme himamapi vAri vAraNena || 7\.34|| prashchyotanmadasurabhINi nimnagAyAH krIDanto gajapatayaH payAMsi kR^itvA | ki~njalkavyavahita\-tAmradAnalekhai\- rutteruH sarasijagandhibhiH kapolaiH || 7\.35|| AkIrNaM balarajasA ghanAruNena prakShobhaiH sapadi tara~NgitaM taTeShu | mAta~Ngonmathita\-sarojareNupi~NgaM mA~njiShThaM vasanamivAmbu nirbabhAse || 7\.36|| shrImadbhirniyamita\-kandharAparAntaiH saMsaktairaguruvaneShu sA~NgahAram | samprApe nisR^itamadAmbubhirgajendraiH prasyandiprachalita\-gaNDashailashobhA || 7\.37|| niHsheShaM prashamitareNu vAraNAnAM srotobhirmadajalamujjhatAmajasram | AmodaM vyavahitabhUripuShpagandho bhinnailAsurabhimuvAha gandhavAhaH || 7\.38|| sAdR^ishyaM dadhati gabhIrameghaghoShai\- runnidrakShubhita\-mR^igAdhipashrutAni | Atenushchakita\-chakoranIlakaNThAn kachChAntAnamara\-mahebhabR^iMhitAni || 7\.39|| shAkhAvasakta\-kamanIyaparichChadAnA\- madhvashramAtura\-vadhUjanasevitAnAm | jaj~ne niveshanavibhAgapariShkR^itAnAM lakShmIH puropavanajA vanapAdapAnAm || 7\.40|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye saptamaH sargaH || 7|| \section{8\. surA~NganAvihAraH nAmAShTamaH sargaH} atha svamAyAkR^ita\-mandirojjvalaM jvalanmaNi vyomasadAM sanAtanam | surA~NganA gopatichApagopuraM puraM vanAnAM vijihIrShayA jahuH || 8\.1|| yathAyathaM tAH sahitA nabhashcharaiH prabhAbhirudbhAsita\-shailavIrudhaH | vanaM vishantyo vanajAyatekShaNAH kShaNadyutInAM dadhurekarUpatAm || 8\.2|| nivR^ittavR^ittoru\-payodharaklamaH pravR^ittanirhrAdi\-vibhUShaNAravaH | nitambinInAM bhR^ishamAdadhe dhR^itiM nabhaHprayANAdavanau parikramaH || 8\.3|| ghanAni kAmaM kusumAni bibhrataH karapracheyAnyapahAya shAkhinaH | puro.abhisasre surasundarIjanai\- ryathottarechChA hi guNeShu kAminaH || 8\.4|| tanUralaktAruNa\-pANipallavAH sphurannakhAMshUtkara\-ma~njarIbhR^itaH | vilAsinIbAhulatA vanAlayo vilepanAmodahR^itAH siShevire || 8\.5|| nipIyamAnastabakA shilImukhai\- rashokayaShTishchalabAlapallavA | viDambayantI dadR^ishe vadhUjanai\- ramandadaShTauShThakarAvadhUnanam || 8\.6|| karau dhunAnA navapallavAkR^itI vR^ithA kR^ithA mAnini mA parishramam | upeyuShI kalpalatAbhisha~NkayA kathaM nvitastrasyati ShaTpadAvaliH || 8\.7|| jahIhi kopaM dayito.anugamyatAM purAnushete tava cha~nchalaM manaH | iti priyaM kA~nchidupaitumichChatIM puro.anuninye nipuNaH sakhIjanaH || 8\.8|| samunnataiH kAshadukUlashAlibhiH parikvaNatsArasa\-pa~NktimekhalaiH | pratIradeshaiH svakalatrachArubhi\- rvibhUShitAH ku~njasamudrayoShitaH || 8\.9|| vidUrapAtena bhidAmupeyuSha\- shchyutAH pravAhAdabhitaH prasAriNaH | priyA~NkashItAH shuchimauktikatviSho vanaprahAsA iva vAribindavaH || 8\.10|| sakhIjanaM prema gurUkR^itAdaraM nirIkShamANA iva namramUrtayaH | sthiradvirephA~njana\-shAritodarai\- rvisAribhiH puShpavilochanairlatAH || 8\.11|| upeyuShINAM bR^ihatIradhityakA manAMsi jahruH surarAjayoShitAm | kapolakAShaiH kariNAM madAruNai\- rupAhitashyAmaruchashcha chandanAH || 8\.12|| svagochare satyapi chittahAriNA vilobhyamAnAH prasavena shAkhinAm | nabhashcharANAmupakartumichChatAM priyANi chakruH praNayena yoShitaH || 8\.13|| prayachChatochchaiH kusumAni mAninI vipakShagotraM dayitena lambhitA | na ki~nchidUche charaNena kevalaM lilekha bAShpAkulalochanA bhuvam || 8\.14|| priye.aparA yachChati vAchamunmukhI nibaddhadR^iShTiH shithilAkulochchayA | samAdadhe nAMshukamAhitaM vR^ithA viveda puShpeShu na pANipallavam || 8\.15|| salIlamAsakta\-latAntabhUShaNaM samAsajantyA kusumAvataMsakam | stanopapIDaM nunude nitambinA ghanena kashchijjaghanena kAntayA || 8\.16|| kalatrabhAreNa vilolanIvinA galaddukUlastanashAlinorasA | balivyapAya\-sphuTaromarAjinA nirAyatatvAdudareNa tAmyatA || 8\.17|| vilambamAnAkulakeshapAshayA kayAchidAviShkR^itabAhumUlayA | taruprasUnAnyapadishya sAdaraM manodhinAthasya manaH samAdade || 8\.18|| vyapohituM lochanato mukhAnilai\- rapArayantaM kila puShpajaM rajaH | payodhareNorasi kAchidunmanAH priyaM jaghAnonnatapIvarastanI || 8\.19|| imAnyamUnItyapavarjite shanai\- ryathAbhirAmaM kusumAgrapallave | vihAya niHsAratayeva bhUruhAn padaM vanashrIrvanitAsu sandadhe || 8\.20|| pravAlabha~NgAruNapANipallavaH parAgapANDUkR^itapIvarastanaH | mahIruhaH puShpasugandhirAdade vapurguNochChrAyamivA~NganAjanaH || 8\.21|| varorubhirvAraNahastapIvarai\- shchirAya khinnAnnavapallavashriyaH | same.api yAtuM charaNAnanIshvarAn madAdiva praskhalataH pade pade || 8\.22|| visArikA~nchImaNirashmilabdhayA manoharochChrAya\-nitambashobhayA | sthitAni jitvA navasaikatadyutiM shramAtiriktairjaghanAni gauravaiH || 8\.23|| samuchChvasatpa~Nkaja\-koshakomalai\- rupAhitashrINyupanIvi nAbhibhiH | dadhanti madhyeShu valIvibha~NgiShu stanAtibhArAdudarANi namratAm || 8\.24|| samAnakAntIni tuShArabhUShaNaiH saroruhairasphuTapattrapa~NktibhiH | chitAni gharmAmbukaNaiH samantato mukhAnyanutphullavilochanAni cha || 8\.25|| viniryatInAM gurukhedamantharaM surA~NganAnAmanusAnuvartmanaH | savismayaM rUpayato nabhashcharAn vivesha tatpUrvamivekShaNAdaraH || 8\.26|| atha sphuranmInavidhUtapa~NkajA vipa~NkatIraskhalitormisaMhatiH | payo.avagADhuM kalahaMsanAdinI samAjuhAveva vadhUH surApagA || 8\.27|| prashAntagharmAbhibhavaH shanairvivAn vilAsinIbhyaH parimR^iShTapa~NkajaH | dadau bhujAlambamivAttashIkara\- stara~NgamAlAntaragocharo.anilaH || 8\.28|| gataiH sahAvaiH kalahaMsavikramaM kalatrabhAraiH pulinaM nitambibhiH | mukhaiH sarojAni cha dIrghalochanaiH surastriyaH sAmyaguNAnnirAsire || 8\.29|| vibhinnaparyantaga\-mInapa~NktayaH puro vigADhAH sakhibhirmarutvataH | katha~nchidApaH surasundarIjanaiH sabhItibhistatprathamaM prapedire || 8\.30|| vigADhamAtre ramaNIbhirambhasi prayatnasaMvAhita\-pIvarorubhiH | vibhidyamAnA visasAra sArasA\- nudasya tIreShu tara~NgasaMhatiH || 8\.31|| shilAghanairnAkasadAmuraHsthalai\- rbR^ihanniveshaishcha vadhUpayodharaiH | taTAbhinItena vibhinnavIchinA ruSheva bheje kaluShatvamambhasA || 8\.32|| vidhUtakeshAH parilolitasrajaH surA~NganAnAM praviluptachandanAH | atiprasa~NgAdvihitAgaso muhuH prakampamIyuH sabhayA ivormayaH || 8\.33|| vipakShachittonmathanA nakhavraNA\- stirohitA vibhramamaNDanena ye | hR^itasya sheShAniva ku~Nkumasya tAn vikatthanIyAn dadhuranyathA striyaH || 8\.34|| sarojapattre nu vilInaShaTpade viloladR^iShTeH svidamU vilochane | shiroruhAH svinnatapakShmasantate\- rdvirephavR^indaM nu nishabdanishchalam || 8\.35|| agUDhahAsasphuTadantakesaraM mukhaM svidetadvikasannu pa~Nkajam | iti pralInAM nalinIvane sakhIM vidAmbabhUvuH suchireNa yoShitaH || 8\.36|| priyeNa sa~Ngrathya vipakShasannidhA\- vupAhitAM vakShasi pIvarastane | srajaM na kAchidvijahau jalAvilAM vasanti hi premNi guNA na vastuni || 8\.37|| asaMshayaM nyastamupAntaraktatAM yadeva roddhuM ramaNIbhira~njanam | hR^ite.api tasmin salilena shuklatAM nirAsa rAgo nayaneShu na shriyam || 8\.38|| dyutiM vahanto vanitAvataMsakA hR^itAH pralobhAdiva vegibhirjalaiH | upaplutAstatkShaNashochanIyatAM chyutAdhikArAH sachivA ivAyayuH || 8\.39|| vipattralekhA niralaktakAdharA nira~njanAkShIrapi bibhratIH shriyam | nirIkShya rAmA bubudhe nabhashcharai\- rala~NkR^itaM tadvapuShaiva maNDanam || 8\.40|| tathA na pUrvaM kR^itabhUShaNAdaraH priyAnurAgeNa vilAsinIjanaH | yathA jalArdro nakhamaNDanashriyA dadAha dR^iShTIshcha vipakShayoShitAm || 8\.41|| shubhAnanAH sAmburuheShu bhIravo vilolahArAshchalaphenapa~NktiShu | nitAntagauryo hR^itaku~NkumeShvalaM na lebhire tAH parabhAgamUrmiShu || 8\.42|| hradAmbhasi vyastavadhUkarAhate ravaM mR^ida~Ngadhvani\-dhIramujjhati | muhustanaistAlassamaM samAdade manoramaM nR^ityamiva pravepitam || 8\.43|| shriyA hasadbhiH kalamAni sasmitai\- rala~NkR^itAmbuH pratimAgatairmukhaiH | kR^itAnukUlyA surarAjayoShitAM prasAdasAphalyamavApa jAhvanI || 8\.44|| parisphuranmInavighaTTitoravaH surA~NganAstrAsaviloladR^iShTayaH | upAyayuH kampitapANipallavAH sakhIjanasyApi vilokanIyatAm || 8\.45|| bhayAdivAshliShya jhaShAhate.ambhasi priyaM mudAnandayati sma mAninI | akR^itrimaprema\-rasAhitairmano haranti rAmAH kR^itakairapIhitaiH || 8\.46|| tirohitAntAni nitAntamAkulai\- rapAM vigAhAdalakaiH prasAribhiH | yayurvadhUnAM vadanAni tulyatAM dvirephavR^indAntaritaiH saroruhaiH || 8\.47|| karau dhunAnA navapallavAkR^itI payasyagAdhe kila jAtasambhramA | sakhIShu nirvAchyamadhArShTya\-dUShitaM priyA~NgasaMshleShamavApa mAninI || 8\.48|| priyaiH salIlaM karavArivAritaH pravR^iddhaniHshvAsavikampitastanaH | savibhramAdhUtakarAgrapallavo yathArthatAmApa vilAsinIjanaH || 8\.49|| udasya dhairyaM dayitena sAdaraM prasAditAyAH karavArivAritam | mukhaM nimIlannayanaM natabhruvaH shriyaM sapatnIvadanAdivAdade || 8\.50|| vihasya pANau vidhR^ite dhR^itAmbhasi priyeNa vadhvA madanArdrachetasaH | sakhIva kA~nchI payasA ghanIkR^itA babhAra vItochchayabandhamaMshukam || 8\.51|| nira~njane sAchivilokitaM dR^ishA\- vayAvakaM vepathuroShThapallavam | natabhruvo maNDayati sma vigrahe balikriyA chAtilakaM tadAspadam || 8\.52|| nimIladAkekara\-lolachakShuShAM priyopakaNThaM kR^itagAtravepathuH | nimajjatInAM shvasitoddhatastanaH shramo nu tAsAM madano nu paprathe || 8\.53|| priyeNa siktA charamaM vipakShata\- shchukopa kAchinna tutoSha sAntvanaiH | janasya rUDhapraNayasya chetasaH kimapyamarSho.anunaye bhR^ishAyate || 8\.54|| itthaM vihR^itya vanitAbhirudasyamAnaM pInastanorujaghana\-sthalashAlinIbhiH | utsarpitormichaya\-la~NghitatIradesha\- mautsukyanunnamiva vAri puraH pratasthe || 8\.55|| tIrAntarANi mithunAni rathA~NganAmnAM nItvA vilolitasarojavanashriyastAH | saMrejire surasarijjaladhautahArA\- stArAvitAnataralA iva yAmavatyaH || 8\.56|| sa~NkrAntachandana\-rasAhitavarNabhedaM vichChinnabhUShaNamaNi\-prakarAMshuchitram | baddhormi nAkavanitAparibhuktamuktaM sindhorbabhAra salilaM shayanIyalakShmIm || 8\.57|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye surA~NganAvihAraH nAmAShTamaH sargaH || 8|| \section{9\. surasundarIsambhogavarNanaM nAma navamaH sargaH} vIkShya rantumanasaH suranArI\- rAttachitra\-paridhAnavibhUShAH | tatpriyArthamiva yAtumathAstaM bhAnumAnupapayodhi lalambe || 9\.1|| madhyamopalanibhe lasadaMshA\- vekatashchyutimupeyuShi bhAnau | dyauruvAha parivR^ittivilolAM hArayaShTimiva vAsaralakShmIm || 9\.2|| aMshupANibhiratIva pipAsuH padmajaM madhu bhR^ishaM rasayitvA | kShIbatAmiva gataH kShitimeShyaM\- llohitaM vapuruvAha pata~NgaH || 9\.3|| gamyatAmupagate nayanAnAM lohitAyati sahasramarIchau | AsasAda virahayya dharitrIM chakravAkahR^idayAnyabhitApaH || 9\.4|| muktamUlalaghurujjhitapUrvaH pashchime nabhasi sambhR^itasAndraH | sAmi majjati ravau na vireje khinnajihma iva rashmisamUhaH || 9\.5|| kAntadUtya iva ku~NkumatAmrAH sAyamaNDanamabhi tvarayantyaH | sAdaraM dadR^ishire vanitAbhiH saudhajAlapatitA ravibhAsaH || 9\.6|| agrasAnuShu nitAntapisha~Ngai\- rbhUruhAnmR^idukarairavalambya | astashailagahanaM nu vivasvA\- nAvivesha jaladhiM nu mahIM nu || 9\.7|| AkulashchalapatatrikulAnA\- mAravairanuditauShasarAgaH | AyayAvaharidashva\-vipANDu\- stulyatAM dinamukhena dinAntaH || 9\.8|| AsthitaH sthagitavAridapa~NktyA sandhyayA gaganapashchimabhAgaH | sormividruma\-vitAnavibhAsA ra~njitasya jaladheH shriyamUhe || 9\.9|| prA~njalAvapi jane natamUrdhni prema tatpravaNachetasi hitvA | sandhyayAnuvidadhe viramantyA chApalena sujanetaramaitrI || 9\.10|| auShasAtapa\-bhayAdapalInaM vAsarachChavi\-virAmapaTIyaH | sannipatya shanakairiva nimnA\- dandhakAramudavApa samAni || 9\.11|| ekatAmiva gatasya vivekaH kasyachinna mahato.apyupalebhe | bhAsvatA nidadhire bhuvanAnA\- mAtmanIva patitena visheShAH || 9\.12|| ichChatAM saha vadhUbhirabhedaM yAminIvirahiNAM vihagAnAm | Apureva mithunAni viyogaM la~Nghyate na khalu kAlaniyogaH || 9\.13|| yachChati pratimukhaM dayitAyai vAchamantikagate.api shakuntau | nIyate sma natimujjhitaharShaM pa~NkajaM mukhamivAmburuhiNyA || 9\.14|| ra~njitA nu vividhAstarushailA nAmitaM nu gaganaM sthagitaM nu | pUritA nu viShameShu dharitrI saMhR^itA nu kakubhastimireNa || 9\.15|| rAtrirAgamalinAni vikAsaM pa~NkajAni rahayanti vihAya | spaShTatArakamiyAya nabhaH shrI\- rvastumichChati nirApadi sarvaH || 9\.16|| vyAnashe shashadhareNa vimuktaH ketakIkusumakesarapANDuH | chUrNamuShTiriva lambhitakAnti\- rvAsavasya dishamaMshusamUhaH || 9\.17|| ujjhatI shuchamivAshu tamisrA\- mantikaM vrajati tArakarAje | dikprasAdaguNamaNDanamUhe rashmihAsavishadaM mukhamaindrI || 9\.18|| nIlanIrajanibhe himagauraM shailaruddhavapuShaH sitarashmeH | khe rarAja nipatatkarajAlaM vAridheH payasi gA~NgamivAmbhaH || 9\.19|| dyAM nirundhadatinIlaghanAbhaM dhvAntamudyatakareNa purastAt | kShipyamANamasitetarabhAsA shambhuneva karicharma chakAse || 9\.20|| antikAntika\-gatenduvisR^iShTe jihmatAM jahati dIdhitijAle | niHsR^itastimira\-bhAranirodhA\- duchChvasanniva rarAja digantaH || 9\.21|| lekhayA vimalavidrumabhAsA santataM timiramindurudAse | daMShTrayA kanakaTa~Nkapisha~NgyA maNDalaM bhuva ivAdivarAhaH || 9\.22|| dIpayannatha nabhaH kiraNaughaiH ku~NkumAruNa\-payodharagauraH | hemakumbha iva pUrvapayodhe\- runmamajja shanakaistuhinAMshuH || 9\.23|| udgatendumavibhinna\-tamisrAM pashyati sma rajanImavitR^iptaH | vyaMshukasphuTa\-mukhImatijihmAM vrIDayA navavadhUmiva lokaH || 9\.24|| na prasAdamuchitaM gamitA dyau\- rnoddhR^itaM timiramadrivanebhyaH | di~NmukheShu na cha dhAma vikIrNaM bhUShitaiva rajanI himabhAsA || 9\.25|| mAninIjana\-vilochanapAtA\- nuShNabAShpakaluShAn pratigR^ihNan | mandamandamuditaH prayayau khaM bhItabhIta iva shItamayUkhaH || 9\.26|| shliShyataH priyavadhUrupakaNThaM tArakAstatakarasya himAMshoH | udvamannabhirarAja samantA\- da~NgarAga iva lohitarAgaH || 9\.27|| preritaH shashadhareNa karaughaH saMhatAnyapi nunoda tamAMsi | kShIrasindhuriva mandarabhinnaH kAnanAnyaviralochchatarUNi || 9\.28|| shAratAM gamitayA shashipAdai\- shChAyayA viTapinAM pratipede | nyastashuklabali\-chitratalAbhi\- stulyatA vasativeshmamahIbhiH || 9\.29|| Atape dhR^itimatA saha vadhvA yAminIvirahiNA vihagena | sehire na kiraNA himarashme\- rduHkhite manasi sarvamasahyam || 9\.30|| gandhamuddhata\-rajaHkaNavAhI vikShipan vikasatAM kumudAnAm | AdudhAva parilInaviha~NgA yAminImarudapAM vanarAjIH || 9\.31|| saMvidhAtumabhiShekamudAse manmathasya lasadaMshujalaughaH | yAminIvanitayA tatachihnaH sotpalo rajatakumbha ivenduH || 9\.32|| ojasApi khalu nUnamanUnaM nAsahAyamupayAti jayashrIH | yadvibhuH shashimayUkhasakhaH sa\- nnAdade vijayi chApamana~NgaH || 9\.33|| sadmanAM virachanAhitashobhai\- rAgatapriyakathairapi dUtyam | sannikR^iShTaratibhiH suradArai\- rbhUShitairapi vibhUShaNamIShe || 9\.34|| na srajo ruruchire ramaNIbhya\- shchandanAni virahe madirA vA | sAdhaneShu hi raterupadhatte ramyatAM priyasamAgama eva || 9\.35|| prasthitAbhiradhinAthanivAsaM dhvaMsita\-priyasakhIvachanAbhiH | mAninIbhirapahastitadhairyaH sAdayannapi mado.avalalambe || 9\.36|| kAntaveshma bahu sandishatIbhi\- ryAtameva rataye ramaNIbhiH | manmathena pariluptamatInAM prAyashaH skhalitamapyupakAri || 9\.37|| Ashu kAntamabhisAritavatyA yoShitaH pulakaruddhakapolam | nirjigAya mukhamindumakhaNDaM khaNDapatratilakAkR^iti kAntyA || 9\.38|| uchyatAM sa vachanIyamasheShaM neshvare paruShatA sakhi sAdhvI | AnayainamanunIya kathaM vA vipriyANi janayannanuneyaH || 9\.39|| kiM gatena na hi yuktamupaituM kaH priye subhagamAnini mAnaH | yoShitAmiti kathAsu sametaiH kAmibhirbahurasA dhR^itirUhe || 9\.40|| yoShitaH pulakarodhi dadhatyA gharmavAri navasa~Ngamajanma | kAntavakShasi babhUva patantyA maNDanaM lulitamaNDanataiva || 9\.41|| shIdhupAnavidhurAsu nigR^ihNan mAnamAshu shithilIkR^italajjaH | sa~NgatAsu dayitairupalebhe kAminIShu madano nu mado nu || 9\.42|| dvAri chakShuradhipANi kapolau jIvitaM tvayi kutaH kalaho.asyAH | kAminAmiti vachaH punaruktaM prItaye navanavatvamiyAya || 9\.43|| sAchi lochanayugaM namayantI rundhatI dayitavakShasi pAtam | subhruvo janayati sma vibhUShAM sa~NgatAvupararAma cha lajjA || 9\.44|| savyalIkamavadhIritakhinnaM prasthitaM sapadi kopapadena | yoShitaH suhR^idiva sma ruNaddhi prANanAthamabhibAShpanipAtaH || 9\.45|| sha~NkitAya kR^itabAShpanipAtA\- mIrShyayA vimukhitAM dayitAya | mAninImabhimukhAhitachittAM shaMsati sma ghanaromavibhedaH || 9\.46|| loladR^iShTi vadanaM dayitAyA\- shchumbati priyatame rabhasena | vrIDayA saha vinIvi nitambA\- daMshukaM shithilatAmupapede || 9\.47|| hrItayA galitanIvi nirasya\- nnantarIyamavalambitakA~nchi | maNDalIkR^itapR^ithustanabhAraM sasvaje dayitayA hR^idayeshaH || 9\.48|| AdR^itA nakhapadaiH parirambhA\- shchumbitAni ghanadantanipAtaiH | saukumAryaguNasambhR^itakIrti\- rvAma eva surateShvapi kAmaH || 9\.49|| pANipallavavidhUnanamantaH sItkR^itAni nayanArdhanimeShAH | yoShitAM rahasi gadgadavAchA\- mastratAmupayayurmadanasya || 9\.50|| pAtumAhitaratInyabhileShu\- starShayantyapunaruktarasAni | sasmitAni vadanAni vadhUnAM sotpalAni cha madhUni yuvAnaH || 9\.51|| kAntasa~Ngama\-parAjitamanyau vAruNIrasana\-shAntavivAde | mAninIjana upAhitasandhau sandadhe dhanuShi neShumana~NgaH || 9\.52|| kupyatAshu bhavatAnatachittAH kopitAMshcha varivasyata yUnaH | ityaneka upadesha iva sma svAdyate yuvatibhirmadhuvAraH || 9\.53|| bhartR^ibhiH praNayasambhramadattAM vAruNImatirasAM rasayitvA | hrIvimohavirahAdupalebhe pATavaM nu hR^idayaM nu vadhUbhiH || 9\.54|| svAditaH svayamathaidhitamAnaM lambhitaH priyatamaiH saha pItaH | AsavaH pratipadaM pramadAnAM naikarUparasatAmiva bheje || 9\.55|| bhrUvilAsa\-subhagAnanukartuM vibhramAniva vadhUnayanAnAm | Adade mR^iduvilola\-palAshai\- rutpalaishchaShakavIchiShu kampaH || 9\.56|| oShThapallavavidaMsharuchInAM hR^idyatAmupayayau ramaNAnAm | phullalochana\-vinIlasarojai\- ra~NganAsyachaShakairmadhuvAraH || 9\.57|| prApyate guNavatApi guNAnAM vyaktamAshrayavashena visheShaH | tattathA hi dayitAnanadattaM vyAnashe madhu rasAtishayena || 9\.58|| vIkShya ratnachaShakeShvatiriktAM kAntadantapada\-maNDanalakShmIm | jaj~nire bahumatAH pramadAnA\- moShThayAvakanudo madhuvArAH || 9\.59|| lochanAdharakR^itAhR^itarAgA vAsitAnana\-visheShitagandhA | vAruNI paraguNAtmaguNAnAM vyatyayaM vinimayaM nu vitene || 9\.60|| tulyarUpamasitotpalamakShNoH karNagaM nirupakAri viditvA | yoShitaH suhR^idiva pravibheje lambhitekShaNa\-ruchirmadarAgaH || 9\.61|| kShINayAvaka\-raso.apyatipAnaiH kAntadantapada\-sambhR^itashobhaH | AyayAvatitarAmiva vadhvAH sAndratAmadhara\-pallavarAgaH || 9\.62|| rAgakAntanayaneShu nitAntaM vidrumAruNa\-kapolataleShu | sarvagApi dadR^ishe vanitAnAM darpaNeShviva mukheShu madashrIH || 9\.63|| baddhakopa\-vikR^itIrapi rAmA\- shchArutAbhimatatAmupaninye | vashyatAM madhumado dayitAnA\- mAtmavarga\-hitamichChati sarvaH || 9\.64|| vAsasAM shithilatAmupanAbhi hrInirAsamapade kupitAni | yoShitAM vidadhatI guNapakShe nirmamArja madirA vachanIyam || 9\.65|| bhartR^iShUpasakhi nikShipatInA\- mAtmano madhumadodyamitAnAm | vrIDayA viphalayA vanitAnAM na sthitaM na vigataM hR^idayeShu || 9\.66|| rundhatI nayanavAkyavikAsaM sAditobhayakarA parirambhe | vrIDitasya lalitaM yuvatInAM kShIbatA bahuguNairanujahre || 9\.67|| yoShiduddhata\-manobhavarAgA mAnavatyapi yayau dayitA~Nkam | kArayatyanibhR^itA guNadoShe vAruNI khalu rahasyavibhedam || 9\.68|| Ahite nu madhunA madhuratve cheShTitasya gamite nu vikAsam | Ababhau nava ivoddhatarAgaH kAminIShvavasaraH kusumeShoH || 9\.69|| mA gamanmadavimUDhadhiyo naH projjhya rantumiti sha~NkitanAthAH | yoShito na madirAM bhR^ishamIShuH prema pashyati bhayAnyapade.api || 9\.70|| chittanirvR^itividhAyi viviktaM manmatho madhumadaH shashibhAsaH | sa~Ngamashcha dayitaiH sma nayanti prema kAmapi bhuvaM pramadAnAm || 9\.71|| dhArShTyala~Nghita\-yathochitabhUmau nirdayaM vilulitAlakamAlye | mAninIratividhau kusumeShu\- rmattamatta iva vibhramamApa || 9\.72|| shIdhupAnavidhureShu vadhUnAM nighnatAmupagateShu vapuHShu | IhitaM ratirasAhitabhAvaM vItalakShyamapi kAmiShu reje || 9\.73|| anyonyarakta\-manasAmatha bibhratInAM chetobhuvo harisakhApsarasAM nidesham | vaibodhikadhvani\-vibhAvitapashchimArdhA sA saMhR^iteva parivR^ittimiyAya rAtriH || 9\.74|| nidrAvinodita\-nitAntaratiklamAnA\- mAyAmima~NgalaninAdavibodhitAnAm | rAmAsu bhAvivirahAkulitAsu yUnAM tatpUrvatAmiva samAdadhire ratAni || 9\.75|| kAntAjanaM suratakheda\-nimIlitAkShaM saMvAhituM samupayAniva mandamandam | harmyeShu mAlyamadirA\-paribhogagandhA\- nAvishchakAra rajanIparivR^ittivAyuH || 9\.76|| AmodavAsita\-chalAdharapallaveShu nidrAkaShAyita\-vipATalalochaneShu | vyAmR^iShTapattratilakeShu vilAsinInAM shobhAM babandha vadaneShu madAvasheShaH || 9\.77|| gatavati nakhalekhAlakShyatAma~NgarAge samadadayitapItAtAmra\-bimbAdharANAm | virahavidhuramiShTA satsakhIvA~NganAnAM hR^idayamavalalambe rAtrisambhogalakShmIH || 9\.78|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye surasundarIsambhogavarNanaM nAma navamaH sargaH || 9|| \section{10\. arjunavilobhanapratyAkhyAnaH nAma dashamaH sargaH} atha parimalajAmavApya lakShmI\- mavayavadIpita\-maNDanashriyastAH | vasatimabhivihAya ramyahAvAH surapatisUnu\-vilobhanAya jagmuH || 10\.1|| drutapadamabhiyAtumichChatInAM gaganaparikrama\-lAghavena tAsAm | avaniShu charaNaiH pR^ithustanInA\- malaghunitambatayA chiraM niShede || 10\.2|| nihitasarasa\-yAvakairbabhAse charaNatalaiH kR^itapaddhatirvadhUnAm | aviralavitateva shakragopai\- raruNitanIlatR^iNolapA dharitrI || 10\.3|| dhvaniragavivareShu nUpurANAM pR^ithurashanAguNa\-shi~njitAnuyAtaH | pratiravavitato vanAni chakre mukharasamutsuka\-haMsasArasAni || 10\.4|| avachayaparibhogavanti hiMsraiH sahacharitAnyamR^igANi kAnanAni | abhidadhurabhito muniM vadhUbhyaH samuditasAdhvasa\-viklavaM cha chetaH || 10\.5|| nR^ipatimuniparigraheNa sA bhUH surasachivApsarasAM jahAra tejaH | upahitaparama\-prabhAvadhAmnAM na hi jayinAM tapasAmala~Nghyamasti || 10\.6|| sachakitamiva vismayAkulAbhiH shuchisikatAsvatimAnuShANi tAbhiH | kShitiShu dadR^ishire padAni jiShNo\- rupahitaketu\-rathA~NgalA~nChanAni || 10\.7|| atishayita\-vanAntaradyutInAM phalakusumAvachaye.api tadvidhAnAm | R^ituriva taruvIrudhAM samR^id.hdhyA yuvatijanairjagR^ihe muniprabhAvaH || 10\.8|| mR^iditakisalayaH surA~NganAnAM sasalila\-valkalabhAra\-bhugnashAkhaH | bahumatimadhikAM yayAvashokaH parijanatApi guNAya sadguNAnAm || 10\.9|| yamaniyama\-kR^ishIkR^itasthirA~NgaH paridadR^ishe vidhR^itAyudhaH sa tAbhiH | anupamashama\-dIptatAgarIyAn kR^itapadapa~NktiratharvaNeva vedaH || 10\.10|| shashadhara iva lochanAbhirAmai\- rgaganavisAribhiraMshubhiH parItaH | shikharanichayamekasAnusadmA sakalamivApi dadhanmahIdharasya || 10\.11|| surasariti paraM tapo.adhigachChan vidhR^itapisha~Nga\-bR^ihajjaTAkalApaH | haviriva vitataH shikhAsamUhaiH samabhilaShannupavedi jAtavedAH || 10\.12|| sadR^ishamatanumAkR^iteH prayatnaM tadanuguNAmaparaiH kriyAmala~NghyAm | dadhadalaghu tapaH kriyAnurUpaM vijayavatIM cha tapaHsamAM samR^iddhim || 10\.13|| chiraniyamakR^isho.api shailasAraH shamanirato.api durAsadaH prakR^ityA | sasachiva iva nirjane.api tiShThan munirapi tulyaruchistrilokabhartuH || 10\.14|| tanumavajitalokasAradhAmnIM tribhuvanaguptisahAM vilokayantyaH | avayayuramarastriyo.asya yatnaM vijayaphale viphalaM tapodhikAre || 10\.15|| munidanutanayAn vilobhya sadyaH pratanubalAnyadhitiShThatastapAMsi | alaghuni bahu menire cha tAH svaM kulishabhR^itA vihitaM pade niyogam || 10\.16|| atha kR^itakavilobhanaM vidhitsau yuvatijane harisUnudarshanena | prasabhamavatatAra chittajanmA harati mano madhurA hi yauvanashrIH || 10\.17|| sapadi harisakhairvadhUnideshAd dhvanitamanorama\-vallakImR^ida~NgaiH | yugapadR^itugaNasya sannidhAnaM viyati vane cha yathAyathaM vitene || 10\.18|| sajalajaladharaM nabho vireje vivR^itimiyAya ruchistaDillatAnAm | vyavahitarativigrahairvitene jalagurubhiH stanitairdigantareShu || 10\.19|| parisurapatisUnudhAma sadyaH samupadadhanmukulAni mAlatInAm | viralamapajahAra baddhabinduH sarajasatAmavanerapAM nipAtaH || 10\.20|| pratidishamabhigachChatAbhimR^iShTaH kakubhavikAsa\-sugandhinAnilena | nava iva vibabhau sachittajanmA gatadhR^itirAkulitashcha jIvalokaH || 10\.21|| vyathitamapi bhR^ishaM mano harantI pariNatajambu\-phalopabhogahR^iShTA | parabhR^itayuvatiH svanaM vitene navanavayojita\-kaNTharAgaramyam || 10\.22|| abhibhavati manaH kadambavAyau madamadhure cha shikhaNDinAM ninAde | jana iva na dhR^iteshchachAla jiShNu\- rna hi mahatAM sukaraH samAdhibha~NgaH || 10\.23|| dhR^itabisa\-valayAvalirvahantI kumudavanaika\-dukUlamAttabANA | sharadamalatale sarojapANau ghanasamayena vadhUrivAlalambe || 10\.24|| samadashikhirutAni haMsanAdaiH kumudavanAni kadambapuShpavR^iShTyA | shriyamatishayinIM sametya jagmu\- rguNamahatAM mahate guNAya yogaH || 10\.25|| sarajasamapahAya ketakInAM prasavamupAntika\-nIpareNukIrNam | priyamadhurasanAni ShaTpadAlI malinayati sma vinIlabandhanAni || 10\.26|| mukulitamatishayya bandhujIvaM dhR^itajalabinduShu shAdvalasthalIShu | aviralavapuShaH surendragopA vikachapalAsha\-chayashriyaM samIyuH || 10\.27|| aviralaphalinI\-vanaprasUnaH kusumitakundasugandhigandhavAhaH | guNamasamayajaM chirAya lebhe viralatuShAra\-kaNastuShArakAlaH || 10\.28|| nichayini lavalIlatAvikAse janayati lodhrasamIraNe cha harSham | vikR^itimupayayau na pANDusUnu\- shchalati nayAnna jigIShatAM hi chetaH || 10\.29|| katipayasahakAra\-puShparamya\- stanutuhino.alpa\-vinidrasinduvAraH | surabhimukha\-himAgamAntashaMsI samupayayau shishiraH smaraikabandhuH || 10\.30|| kusumanaga\-vanAnyupaitukAmA kisalayinImavalambya chUtayaShTim | kvaNadalikulanUpurA nirAse nalinavaneShu padaM vasantalakShmIH || 10\.31|| vikasitakusumAdharaM hasantIM kurabakarAjivadhUM vilokayantam | dadR^ishuriva surA~NganA niShaNNaM sasharamana~NgamashokapallaveShu || 10\.32|| muhuranupatatA vidhUyamAnaM virachitasaMhati dakShiNAnilena | alikulamalakAkR^itiM prapede nalinamukhAntavisarpi pa~NkajinyAH || 10\.33|| shvasanachalita\-pallavAdharoShThe navanihiterShyamivAvadhUnayantI | madhusurabhiNi ShaTpadena puShpe mukha iva shAlalatAvadhUshchuchumbe || 10\.34|| prabhavati na tadA paro vijetuM bhavati jitendriyatA yadAtmarakShA | avajitabhuvanastathA hi lebhe sitaturage vijayaM na puShpamAsaH || 10\.35|| kathamiva tava sammatirbhavitrI samamR^itubhirmuninAvadhIritasya | iti virachita\-mallikAvikAsaH smayata iva sma madhuM nidAghakAlaH || 10\.36|| balavadapi balaM mithovirodhi prabhavati naiva vipakShanirjayAya | bhuvanaparibhavI na yattadAnIM tamR^itugaNaH kShaNamunmanIchakAra || 10\.37|| shrutisukhamupavINitaM sahAyai\- ravirala\-lA~nChanahAriNashcha kAlAH | avihitaharisUnu\-vikriyANi tridashavadhUShu manobhavaM vitenuH || 10\.38|| na dalati nichaye tathotpalAnAM na cha viShamachChada\-guchChayUthikAsu | abhiratimupalebhire yathAsAM haritanayAvayaveShu lochanAni || 10\.39|| munimabhimukhatAM ninIShavo yAH samupayayuH kamanIyatAguNena | madanamupadadhe sa eva tAsAM duradhigamA hi gatiH prayojanAnAm || 10\.40|| prakR^itamanusasAra nAbhineyaM pravikasada~Nguli pANipallavaM vA | prathamamupahitaM vilAsi chakShuH sitaturage na chachAla nartakInAm || 10\.41|| abhinayamanasaH surA~NganAyA nihitamalaktaka\-vartanAbhitAmram | charaNamabhipapAta ShaTpadAlI dhR^itanavalohita\-pa~NkajAbhisha~NkA || 10\.42|| aviralamalaseShu nartakInAM drutapariShiktamalaktakaM padeShu | savapuShamiva chittarAgamUhu\- rnamitashikhAni kadambakesarANi || 10\.43|| nR^ipasutamabhitaH samanmathAyAH parijanagAtra\-tirohitA~NgayaShTeH | sphuTamabhilaShitaM babhUva vadhvA vadati hi saMvR^itireva kAmitAni || 10\.44|| abhimuni sahasA hR^ite parasyA ghanamarutA jaghanAMshukaikadeshe | chakitamavasanoru satrapAyAH pratiyuvatIrapi vismayaM ninAya || 10\.45|| dhR^itabisavalaye nidhAya pANau mukhamadhirUShita\-pANDugaNDalekham | nR^ipasutamaparA smarAbhitApA\- damadhumadAlasalochanaM nidadhyau || 10\.46|| sakhi dayitamihAnayeti sA mAM prahitavatI kusumeShuNAbhitaptA | hR^idayamahR^idayA na nAma pUrvaM bhavadupakaNThamupAgataM viveda || 10\.47|| chiramapi kalitAnyapArayantyA parigadituM parishuShyatA mukhena | gataghR^iNa gamitAni satsakhInAM nayanayugaiH samamArdratAM manAMsi || 10\.48|| achakamata sapallavAM dharitrIM mR^idusurabhiM virahayya puShpashayyAm | bhR^ishamaratimavApya tatra chAsyA\- stava sukhashItamupaituma~NkamichChA || 10\.49|| tadanagha tanurastu sA sakAmA vrajati purA hi parAsutAM tvadarthe | punarapi sulabhaM tapo.anurAgI yuvatijanaH khalu nApyate.anurUpaH || 10\.50|| jahihi kaThinatAM prayachCha vAchaM nanu karuNAmR^idu mAnasaM munInAm | upagatamavadhIrayantyabhavyAH sa nipuNametya kayAchidevamUche || 10\.51|| salalitachalita\-trikAbhirAmAH shirasija\-saMyamanAkulaikapANiH | surapatitanaye.aparA nirAse manasijajaitrasharaM vilochanArdham || 10\.52|| kusumitamavalambya chUtamuchchai\- stanuribhakumbha\-pR^ithustanAnatA~NgI | tadabhimukhamana~NgachApayaShTi\- rvisR^itaguNeva samunnanAma kAchit || 10\.53|| sarabhasamavalambya nIlamanyA vigalitanIvi vilolamantarIyam | abhipatitumanAH sasAdhvaseva chyutarashanAguNa\-sanditAvatasthe || 10\.54|| yadi manasi shamaH kima~Nga chApaM shaTha viShayAstava vallabhA na muktiH | bhavatu dishati nAnyakAminIbhya\- stava hR^idaye hR^idayeshvarAvakAsham || 10\.55|| iti viShamitachakShuShAbhidhAya sphuradadharoShThamasUyayA kayAchit | agaNitagurumAnalajjayAsau svayamurasi shravaNotpalena jaghne || 10\.56|| savinayamaparAbhisR^itya sAchi smitasubhagaika\-lasatkapolalakShmIH | shravaNaniyamitena taM nidadhyau sakalamivAsakalena lochanena || 10\.57|| karuNamabhihitaM trapA nirastA tadabhimukhaM cha vimuktamashru tAbhiH | prakupitamabhisAraNe.anunetuM priyamiyatI hyabalAjanasya bhUmiH || 10\.58|| asakalanayanekShitAni lajjA gatamalasaM paripANDutA viShAdaH | iti vividhamiyAya tAsu bhUShAM prabhavati maNDayituM vadhUrana~NgaH || 10\.59|| alasapadamanoramaM prakR^ityA jitakalahaMsavadhUgati prayAtam | sthitamuru\-jaghanasthalAtibhArA\- duditaparishrama\-jihmitekShaNaM vA || 10\.60|| bhR^ishakusumashareShu\-pAtamohA\- danavasitArtha\-padAkulo.abhilApaH | adhikavitatalochanaM vadhUnA\- mayugapadunnamitabhru vIkShitaM cha || 10\.61|| ruchikaramapi nArthavadbabhUva stimitasamAdhishuchau pR^ithAtanUje | jvalayati mahatAM manAMsyamarShe na hi labhate.avasaraM sukhAbhilAShaH || 10\.62|| svayaM saMrAdhyaivaM shatamakhamakhaNDena tapasA parochChittyA labhyAmabhilaShati lakShmIM harisute | manobhiH sodvegaiH praNayavihati\-dhvastaruchayaH sagandharvA dhAma tridashavanitAH svaM pratiyayuH || 10\.63|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye arjunavilobhanapratyAkhyAnaH nAma dashamaH sargaH || 10|| \section{11\. indrasamAgamo nAmaikAdashaH sargaH} athAmarShAnnisargAchcha jitendriyatayA tayA | AjagAmAshramaM jiShNoH pratItaH pAkashAsanaH || 11\.1|| munirUpo.anurUpeNa sUnunA dadR^ishe puraH | drAghIyasA vayotItaH pariklAntaH kilAdhvanA || 11\.2|| jaTAnAM kIrNayA keshaiH saMhatyA paritaH sitaiH | pR^iktayendukarairahnaH paryanta iva sandhyayA || 11\.3|| vishadabhrU\-yugachChanna\-valitApA~NgalochanaH | prAleyAvatati\-mlAna\-palAshAbja iva hradaH || 11\.4|| AsaktabharanIkAshaira~NgaiH parikR^ishairapi | AdyUnaH sadgR^ihiNyeva prAyo yaShTyAvalambitaH || 11\.5|| gUDho.api vapuShA rAjan dhAmnA lokAbhibhAvinA | aMshumAniva tanvabhra\-paTalachChannavigrahaH || 11\.6|| jaratImapi bibhrANastanumaprAkR^itAkR^itiH | chakArAkrAntalakShmIkaH sasAdhvasamivAshramam || 11\.7|| abhitastaM pR^ithAsUnuH snehena paritastare | avij~nAte.api bandhau hi balAtprahlAdate manaH || 11\.8|| AtitheyImathAsAdya sutAdapachitiM hariH | vishramya viShTare nAma vyAjahAreti bhAratIm || 11\.9|| tvayA sAdhu samArambhi nave vayasi yattapaH | hriyate viShayaiH prAyo varShIyAnapi mAdR^ishaH || 11\.10|| shreyasIM tava samprAptA guNasampadamAkR^itiH | sulabhA ramyatA loke durlabhaM hi guNArjanam || 11\.11|| sharadambudharachChAyA\-gatvaryo yauvanashriyaH | ApAtaramyA viShayAH paryantaparitApinaH || 11\.12|| antakaH paryavasthAtA janminaH santatApadaH | iti tyAjye bhave bhavyo muktAvuttiShThate janaH || 11\.13|| chittavAnasi kalyANI yattvAM matirupasthitA | viruddhaH kevalaM veShaH sandehayati me manaH || 11\.14|| yuyutsuneva kavachaM kimAmuktamidaM tvayA | tapasvino hi vasate kevalAjinavalkale || 11\.15|| prapitsoH kiM cha te muktiM niHspR^ihasya kalevare | maheShudhI dhanurbhImaM bhUtAnAmanabhidruhaH || 11\.16|| bhaya~NkaraH prANabhR^itAM mR^ityorbhuja ivAparaH | asistava tapasthasya na samarthayate shamam || 11\.17|| jayamatrabhavAnnUnamarAtiShvabhilAShukaH | krodhalakShma kShamAvantaH kvAyudhaM kva tapodhanAH || 11\.18|| yaH karoti vadhodarkA niHshreyasakarIH kriyAH | glAnidoShachChidaH svachChAH sa mUDhaH pa~NkayatyapaH || 11\.19|| mUlaM doShasya hiMsAderarthakAmau sma mA puShaH | tau hi tattvAvabodhasya duruchChedAvupaplavau || 11\.20|| abhidroheNa bhUtAnAmarjayan gatvarIH shriyaH | udanvAniva sindhUnAmApadAmeti pAtratAm || 11\.21|| yA gamyAH satsahAyAnAM yAsu khedo bhayaM yataH | tAsAM kiM yanna duHkhAya vipadAmiva sampadAm || 11\.22|| durAsadAnarInugrAn dhR^itervishvAsajanmanaH | bhogAn bhogAnivAheyAnadhyAsyApanna durlabhA || 11\.23|| nAntaraj~nAH shriyo jAtu priyairAsAM na bhUyate | AsaktAstAsvamI mUDhA vAmashIlA hi jantavaH || 11\.24|| ko.apavAdaH stutipade yadashIleShu cha~nchalAH | sAdhuvR^ittAnapi kShudrA vikShipantyeva sampadaH || 11\.25|| kR^itavAnanyadeheShu kartA cha vidhuraM manaH | apriyairiva saMyogo viprayogaH priyaiH saha || 11\.26|| shUnyamAkIrNatAmeti tulyaM vyasanamutsavaiH | vipralambho.api lAbhAya sati priyasamAgame || 11\.27|| tadA ramyANyaramyANi priyAH shalyaM tadAsavaH | tadaikAkI sabandhuH sanniShTena rahito yadA || 11\.28|| yuktaH pramAdyasi hitAdapetaH paritapyase | yadi neShTAtmanaH pIDA mA sa~nji bhavatA jane || 11\.29|| janmino.asya sthitiM vidvAMllakShmImiva chalAchalAm | bhavAnmA sma vadhInnyAyyaM nyAyAdhArA hi sAdhavaH || 11\.30|| vijahIhi raNotsAhaM mA tapaH sAdhu nInashaH | uchChedaM janmanaH kartumedhi shAntastapodhana || 11\.31|| jIyantAM durjayA dehe ripavashchakShurAdayaH | jiteShu nanu loko.ayaM teShu kR^itsnastvayA jitaH || 11\.32|| paravAnarthasaMsiddhau nIchavR^ittirapatrapaH | avidheyendriyaH puMsAM gaurivaiti vidheyatAm || 11\.33|| shvastvayA sukhasaMvittiH smaraNIyAdhunAtanI | iti svapnopamAnmatvA kAmAnmA gAstada~NgatAm || 11\.34|| shraddheyA vipralabdhAraH priyA vipriyakAriNaH | sudustyajAstyajanto.api kAmAH kaShTA hi shatravaH || 11\.35|| vivikte.asminnage bhUyaH plAvite jahnukanyayA | pratyAsIdati muktistvAM purA mA bhUrudAyudhaH || 11\.36|| vyAhR^itya marutAM patyAviti vAchamavasthite | vachaH prashraya\-gambhIramathovAcha kapidhvajaH || 11\.37|| prasAdaramyamojasvi garIyo lAghavAnvitam | sAkA~NkShamanupaskAraM viShvaggati nirAkulam || 11\.38|| nyAyanirNIta\-sAratvAnnirapekShamivAgame | aprakampyatayAnyeShAmAmnAya\-vachanopamam || 11\.39|| ala~NghyatvAjjanairanyaiH kShubhitodanvadUrjitam | audAryAdarthasampatteH shAntaM chittamR^iSheriva || 11\.40|| idamIdR^igguNopetaM labdhAvasarasAdhanam | vyAkuryAtkaH priyaM vAkyaM yo vaktA nedR^igAshayaH || 11\.41|| na j~nAtaM tAta yatnasya paurvAparyamamuShya te | shAsituM yena mAM dharmaM munibhistulyamichChasi || 11\.42|| avij~nAtaprabandhasya vacho vAchaspateriva | vrajatyaphalatAmeva nayadruha ivehitam || 11\.43|| shreyaso.apyasya te tAta vachaso nAsmi bhAjanam | nabhasaH sphuTatArasya rAtreriva viparyayaH || 11\.44|| kShatriyastanayaH pANDorahaM pArtho dhana~njayaH | sthitaH prAstasya dAyAdairbhrAturjyeShThasya shAsane || 11\.45|| kR^iShNadvaipAyanAdeshAdbibharmi vratamIdR^isham | bhR^ishamArAdhane yattaH svArAdhyasya marutvataH || 11\.46|| durakShAn dIvyatA rAj~nA rAjyamAtmA vayaM vadhUH | nItAni paNatAM nUnamIdR^ishI bhavitavyatA || 11\.47|| tenAnujasahAyena draupadyA cha mayA vinA | bhR^ishamAyAmiyAmAsu yAminIShvabhitapyate || 11\.48|| hR^itottarIyAM prasabhaM sabhAyAmAgatahriyaH | marmachChidA no vachasA niratakShannarAtayaH || 11\.49|| upAdhatta sapatneShu kR^iShNAyA gurusannidhau | bhAvamAnayane satyAH satya~NkAramivAntakaH || 11\.50|| tAmaikShanta kShaNaM sabhyA duHshAsanapuraHsarAm | abhisAyArkamAvR^ittAM ChAyAmiva mahAtaroH || 11\.51|| ayathArthakriyArambhaiH patibhiH kiM tavekShitaiH | arudhyetAmitIvAsyA nayane bAShpavAriNA || 11\.52|| soDhavAnno dashAmantyAM jyAyAneva guNapriyaH | sulabho hi dviShAM bha~Ngo durlabhA satsvavAchyatA || 11\.53|| sthityatikrAntibhIrUNi svachChAnyAkulitAnyapi | toyAni toyarAshInAM manAMsi cha manasvinAm || 11\.54|| dhArtarAShTraiH saha prItirvairamasmAsvasUyata | asanmaitrI hi doShAya kUlachChAyeva sevitA || 11\.55|| apavAdAdabhItasya samasya guNadoShayoH | asadvR^itterahovR^ittaM durvibhAvaM vidheriva || 11\.56|| dhvaMseta hR^idayaM sadyaH paribhUtasya me paraiH | yadyamarShaH pratIkAraM bhujAlambaM na lambhayet || 11\.57|| avadhUyAribhirnItA hariNaistulyavR^ittitAm | anyonyasyApi jihrImaH kiM punaH sahavAsinAm || 11\.58|| shaktivaikalya\-namrasya niHsAratvAllaghIyasaH | janmino mAnahInasya tR^iNasya cha samA gatiH || 11\.59|| ala~NghyaM tattadudvIkShya yadyaduchchairmahIbhR^itAm | priyatAM jyAyasIM mA gAnmahatAM kena tu~NgatA || 11\.60|| tAvadAshrIyate lakShmyA tAvadasya sthiraM yashaH | puruShastAvadevAsau yAvanmAnAnna hIyate || 11\.61|| sa pumAnarthavajjanmA yasya nAmni puraHsthite | nAnyAma~Ngulimabhyeti sa~NkhyAyAmudyatA~NguliH || 11\.62|| durAsadavanajyAyAn gamyastu~Ngo.api bhUdharaH | na jahAti mahaujaskaM mAnaprAMshumala~NghyatA || 11\.63|| gurUn kurvanti te vaMshyAnanvarthA tairvasundharA | yeShAM yashAMsi shubhrANi hrepayantIndumaNDalam || 11\.64|| udAharaNamAshIHShu prathame te manasvinAm | shuShke.ashanirivAmarSho yairarAtiShu pAtyate || 11\.65|| na sukhaM prArthaye nArthamudanvadvIchi\-cha~nchalam | nAnityatAshanestrasyan viviktaM brahmaNaH padam || 11\.66|| pramArShTumayashaHpa~NkamichCheyaM ChadmanA kR^itam | vaidhavya\-tApitArAti\-vanitAlochanAmbubhiH || 11\.67|| apahasye.athavA sadbhiH pramAdo vAstu me dhiyaH | asthAna\-vihitAyAsaH kAmaM jihretu vA bhavAn || 11\.68|| vaMshalakShmImanuddhR^itya samuchChedena vidviShAm | nirvANamapi manye.ahamantarAyaM jayashriyaH || 11\.69|| ajanmA puruShastAvadgatAsustR^iNameva vA | yAvanneShubhirAdatte viluptamaribhiryashaH || 11\.70|| anirjayena dviShatAM yasyAmarShaH prashAmyati | puruShoktiH kathaM tasmin brUhi tvaM hi tapodhana || 11\.71|| kR^itaM puruShashabdena jAtimAtrAvalambinA | yo.a~NgIkR^itaguNaiH shlAghyaH savismayamudAhR^itaH || 11\.72|| grasamAnamivaujAMsi sadasA gauraveritam | nAma yasyAbhinandanti dviSho.api sa pumAn pumAn || 11\.73|| yathApratij~naM dviShatAM yudhi pratichikIrShayA | mamaivAdhyeti nR^ipatistR^iShyanniva jalA~njaleH || 11\.74|| sa vaMshasyAvadAtasya shashA~Nkasyeva lA~nChanam | kR^ichChreShu vyarthayA yatra bhUyate bharturAj~nayA || 11\.75|| kathaM vAdIyatAmarvA~NmunitA dharmarodhinI | AshramAnukramaH pUrvaiH smaryate na vyatikramaH || 11\.76|| AsaktA dhUriyaM rUDhA jananI dUragA cha me | tiraskaroti svAtantryaM jyAyAMshchAchAravAnnR^ipaH || 11\.77|| svadharmamanurundhante nAtikramamarAtibhiH | palAyante kR^itadhvaMsA nAhavAnmAnashAlinaH || 11\.78|| vichChinnAbhravilAyaM vA vilIye nagamUrdhani | ArAdhya vA sahasrAkShamayashaHshalyamuddhare || 11\.79|| ityuktavantaM parirabhya dorbhyAM tanUjamAviShkR^itadivyamUrtiH | aghopaghAtaM maghavA vibhUtyai bhavodbhavArAdhanamAdidesha || 11\.80|| prIte pinAkini mayA saha lokapAlai\- rlokatraye.api vihitAprativAryavIryaH | lakShmIM samutsukayitAsi bhR^ishaM pareShA\- muchchArya vAchamiti tena tirobabhUve || 11\.81|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye indrasamAgamo nAmaikAdashaH sargaH || 11|| \section{12\. IshvarAbhigamano nAma dvAdashaH sargaH} atha vAsavasya vachanena ruchiravadanastrilochanam | klAnti\-rahitamabhirAdhayituM vidhivattapAMsi vidadhe dhana~njayaH || 12\.1|| abhirashmimAli vimalasya dhR^itajayadhR^iteranAshuShaH | tasya bhuvi bahutithAstithayaH pratijagmurekacharaNaM niShIdataH || 12\.2|| vapurindriyopatapaneShu satatamasukheShu pANDavaH | vyApa nagapatiriva sthiratAM mahatAM hi dhairyamavibhAvyavaibhavam || 12\.3|| na papAta sannihitapakti\- surabhiShu phaleShu mAnasam | tasya shuchini shishire cha paya\- syamR^itAyate hi sutapaH sukarmaNAm || 12\.4|| na visismiye na viShasAda muhuralasatAM na chAdade | sattvamurudhR^iti rajastamasI na hataH sma tasya hatashaktipelave || 12\.5|| tapasA kR^ishaM vapuruvAha sa vijita\-jagattrayodayam | trAsajananamapi tattvavidAM kimivAsti yanna sukaraM manasvibhiH || 12\.6|| jvalato.analAdanunishItha\- madhikaruchirambhasAM nidheH | dhairyaguNamavajayan vijayI dadR^ishe samunnatataraH sa shailataH || 12\.7|| japataH sadA japamupAMshu vadanamabhito visAribhiH | tasya dashanakiraNaiH shushubhe pariveShabhIShaNamivArkamaNDalam || 12\.8|| kavachaM sa bibhradupavIta\- padanihitasajyakArmukaH | shailapatiriva mahendradhanuH\- parivItabhImagahano vididyute || 12\.9|| pravivesha gAmiva kR^ishasya niyamasavanAya gachChataH | tasya padavinamito himavAn gurutAM nayanti hi guNA na saMhatiH || 12\.10|| parikIrNamudyatabhujasya bhuvanavivare durAsadam | jyotirupari shiraso vitataM jagR^ihe nijAnmunidivaukasAM pathaH || 12\.11|| rajanIShu rAjatanayasya bahulasamaye.api dhAmabhiH | bhinnatimiranikaraM na jahe shashirashmi\-sa~NgamayujA nabhaH shriyA || 12\.12|| mahatA mayUkhanichayena shamitaruchi jiShNujanmanA | hrItamiva nabhasi vItamale na virAjate sma vapuraMshumAlinaH || 12\.13|| tamudIritAruNa\-jaTAMshu\- madhiguNasharAsanaM janAH | rudramanudita\-lalATadR^ishaM dadR^ishurmimanthiShumivAsurIH purIH || 12\.14|| marutAM patiH svidahimAMshuruta pR^ithushikhaH shikhI tapaH | taptumasukaramupakramate na jano.ayamityavayaye sa tApasaiH || 12\.15|| na dadAha bhUruhavanAni haritanayadhAma dUragam | na sma nayati parishoShamapaH susahaM babhUva na cha siddhatApasaiH || 12\.16|| vinayaM guNA iva viveka\- mapanayabhidaM nayA iva | nyAyamavadhaya ivAsharaNAH sharaNaM yayuH shivamatho maharShayaH || 12\.17|| parivItamaMshubhirudasta\- dinakara\-mayUkhamaNDalaiH | shambhumupahatadR^ishaH sahasA na cha te nichAyitumabhiprasehire || 12\.18|| atha bhUtabhavya\-bhavadIsha\- mabhimukhayituM kR^itastavAH | tatra mahasi dadR^ishuH puruShaM kamanIyavigrahamayugmalochanam || 12\.19|| kakude vR^iShasya kR^itabAhu\- makR^ishapariNAhashAlini | sparshasukhamanubhavantamumA\- kuchayugmamaNDala ivArdrachandane || 12\.20|| sthitamunnate tuhinashaila\- shirasi bhuvanAtivartinA | sAdrijaladhi\-jalavAhapathaM sadigashnuvAnamiva vishvamojasA || 12\.21|| anujAnumadhyamavasakta\- vitatavapuShA mahAhinA | lokamakhilamiva bhUmibhR^itA ravitejasAmavadhinAdhiveShTitam || 12\.22|| pariNAhinA tuhinarAshi\- vishadamupavItasUtratAm | nItamuragamanura~njayatA shitinA galena vilasanmarIchinA || 12\.23|| plutamAlatI\-sitakapAla\- kumudamavaruddhamUrdhajam | sheShamiva surasaritpayasAM shirasA visAri shashidhAma bibhratam || 12\.24|| munayastato.abhimukhametya nayanavinimeShanoditAH | pANDutanayatapasA janitaM jagatAmasharma bhR^ishamAchachakShire || 12\.25|| tarasaiva ko.api bhuvanaika\- puruSha puruShastapasyati | jyotiramalavapuSho.api rave\- rabhibhUya vR^itra iva bhImavigrahaH || 12\.26|| sa dhanurmaheShudhi bibharti kavachamasimuttamaM jaTAH | valkamajinamiti chitramidaM munitAvirodhi na cha nAsya rAjate || 12\.27|| chalane.avanishchalati tasya karaNaniyame sadi~Nmukham | stambhamanubhavati shAntamarud\- grahatArakAgaNayutaM nabhastalam || 12\.28|| sa tadojasA vijitasAra\- mamara\-ditijopasaMhitam | vishvamidamapidadhAti purA kimivAsti yanna tapasAmaduShkaram || 12\.29|| vijigIShate yadi jaganti yugapadatha sa~njihIrShati | prAptumabhavamabhivA~nChati vA vayamasya no viShahituM kShamA ruchaH || 12\.30|| kimupekShase kathaya nAtha na tava viditaM na ki~nchana | trAtumalamabhayadArhasi nastvayi mA sma shAsati bhavatparAbhavaH || 12\.31|| iti gAM vidhAya virateShu muniShu vachanaM samAdade | bhinnajaladhijalanAdaguru dhvanayan dishAM vivaramandhakAntakaH || 12\.32|| badarI\-tapovananivAsa\- niratamavagAta mAnyathA | dhAturudayanidhane jagatAM naramaMshamAdipuruShasya gAM gatam || 12\.33|| dviShataH parAsisiShureSha sakalabhuvanAbhitApinaH | krAntakulishakara\-vIryabalAn madupAsanaM vihitavAnmahattapaH || 12\.34|| ayamachyutashcha vachanena sarasiruhajanmanaH prajAH | pAtumasuranidhanena vibhU bhuvamabhyupetya manujeShu tiShThataH || 12\.35|| surakR^ityametadavagamya nipuNamiti mUkadAnavaH | hantumabhipatati pANDusutaM tvarayA tadatra saha gamyatAM mayA || 12\.36|| vivare.api nainamanigUDha\- mabhibhavitumeSha pArayan | pApaniratiravisha~NkitayA vijayaM vyavasyati varAhamAyayA || 12\.37|| nihate viDambitakirAta\- nR^ipativapuShA ripau mayA | muktanishitavishikhaH prasabhaM mR^igayAvivAdamayamAchariShyati || 12\.38|| tapasA nipIDitakR^ishasya virahitasahAyasampadaH | sattvavihitamatulaM bhujayo\- rbalamasya pashyata mR^idhe.adhikupyataH || 12\.39|| iti tAnudAramanunIya viShamaharichandanAlinA | gharmajanitapulakena lasad\- gajamauktikAvaliguNena vakShasA || 12\.40|| vadanena puShpitalatAnta\- niyamitavilambitamaulinA | bibhradaruNanayanena ruchaM shikhipichChalA~nChitakapolabhittinA || 12\.41|| bR^ihadudvaha~njaladanAdi dhanurupahitaikamArgaNam | meghanichaya iva saMvavR^ite ruchiraH kirAtapR^itanApatiH shivaH || 12\.42|| anukUlamasya cha vichintya gaNapatibhirAttavigrahaiH | shUlaparashu\-sharachApabhR^itai\- rmahatI vanecharachamUrvinirmame || 12\.43|| virachayya kAnanavibhAga\- manugiramatheshvarAj~nayA | bhImaninadapihitorubhuvaH parito.apadishya mR^igayAM pratasthire || 12\.44|| kShubhitAbhiniHsR^itavibhinna\- shakunimR^igayUthaniHsvanaiH | pUrNapR^ithuvanaguhAvivaraH sahasA bhayAdiva rarAsa bhUdharaH || 12\.45|| na virodhinI ruShamiyAya pathi mR^igaviha~Nga\-saMhatiH | ghnanti sahajamapi bhUribhiyaH samamAgatAH sapadi vairamApadaH || 12\.46|| chamarIgaNairgaNabalasya balavati bhaye.apyupasthite | vaMshavitatiShu viShaktapR^ithu\- priyabAlavAladhibhirAdade dhR^itiH || 12\.47|| harasainikAH pratibhaye.api gajamada\-sugandhikesaraiH | svasthamabhidadR^ishire sahasA pratibodha\-jR^imbhitamukhairmR^igAdhipaiH || 12\.48|| bibharAmbabhUvurapavR^itta\- jaTharashapharIkulAkulAH | pa~NkaviShamitataTAH saritaH karirugNa\-chandanarasAruNaM payaH || 12\.49|| mahiSha\-kShatAgurutamAla\- naladasurabhiH sadAgatiH | vyasta\-shukanibhashilAkusumaH praNudan vavau vanasadAM parishramam || 12\.50|| mathitAmbhaso rayavikIrNa\- mR^iditakadalIgavedhukAH | klAntajalaruhalatAH sarasI\- rvidadhe nidAgha iva sattvasamplavaH || 12\.51|| iti chAlayannachalasAnu\- vanagahanajAnumApatiH | prApa muditahariNIdashana\- kShatavIrudhaM vasatimaindrasUnavIm || 12\.52|| sa tamAsasAda ghananIla\- mabhimukhamupasthitaM muneH | potranikaShaNa\-vibhinnabhuvaM danujaM dadhAnamatha saukaraM vapuH || 12\.53|| kachChAnte surasarito nidhAya senA\- manvItaH sa katipayaiH kirAtavaryaiH | prachChannastarugahanaiH sagulmajAlai\- rlakShmIvAnanupadamasya sampratasthe || 12\.54|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye IshvarAbhigamano nAma dvAdashaH sargaH || 12|| \section{13\. dUtavAkyaM nAma trayodashaH sargaH} vapuShAM parameNa bhUdharANA\- matha sambhAvyaparAkramaM vibhede | mR^igamAshu vilokayA~nchakAra sthiradaMShTrogramukhaM mahendrasUnuH || 13\.1|| sphuTabaddhasaTonnatiH sa dUrA\- dabhidhAvannavadhIritAnyakR^ityaH | jayamichChati tasya jAtasha~Nke manasImaM muhurAdade vitarkam || 13\.2|| ghanapotravidIrNa\-shAlamUlo nibiDaskandha\-nikASharugNavapraH | ayamekacharo.abhivartate mAM samarAyeva samAjuhUShamANaH || 13\.3|| iha vItabhayAstaponubhAvA\- jjahati vyAlamR^igAH pareShu vR^ittim | mayi tAM sutarAmayaM vidhatte vikR^itiH kiM nu bhavediyaM nu mAyA || 13\.4|| athavaiSha kR^itaj~nayeva pUrvaM bhR^ishamAsevitayA ruShA na muktaH | avadhUya virodhinIH kimArAn mR^igajAtIrabhiyAti mAM javena || 13\.5|| na mR^igaH khalu ko.apyayaM jighAMsuH skhalati hyatra tathA bhR^ishaM mano me | vimalaM kaluShIbhavachcha chetaH kathayatyeva hitaiShiNaM ripuM vA || 13\.6|| munirasmi nirAgasaH kuto me bhayamityeSha na bhUtaye.abhimAnaH | paravR^iddhiShu baddhamatsarANAM kimiva hyasti durAtmanAmala~Nghyam || 13\.7|| danujaH svidayaM kShapAcharo vA vanaje neti balaM batAsti sattve | abhibhUya tathA hi meghanIlaH sakalaM kampayatIva shailarAjam || 13\.8|| ayameva mR^igavyasattrakAmaH prahariShyanmayi mAyayA shamasthe | pR^ithubhirdhvajinI\-ravairakArShI\- chchakitodbhrAntamR^igANi kAnanAni || 13\.9|| bahushaH kR^itasatkR^itervidhAtuM priyamichChannathavA suyodhanasya | kShubhitaM vanagocharAbhiyogAd\- gaNamAshishriyadAkulaM tirashchAm || 13\.10|| avalIDhasanAbhirashvasenaH prasabhaM khANDavajAtavedasA vA | pratikartumupAgataH samanyuH kR^itamanyuryadi vA vR^ikodareNa || 13\.11|| balashAlitayA yathA tathA vA dhiyamuchChedaparAmayaM dadhAnaH | niyamena mayA nibarhaNIyaH paramaM lAbhamarAtibha~NgamAhuH || 13\.12|| kuru tAta tapAMsyamArgadAyI vijayAyetyalamanvashAnmunirmAm | balinashcha vadhAdR^ite.asya shakyaM vratasaMrakShaNamanyathA na kartum || 13\.13|| iti tena vichintya chApanAma prathamaM pauruShachihnamAlalambe | upalabdhaguNaH parasya bhede sachivaH shuddha ivAdade cha bANaH || 13\.14|| anubhAvavatA guru sthiratvA\- davisaMvAdi dhanurdhana~njayena | svabalavyasane.api pIDyamAnaM guNavanmitramivAnatiM prapede || 13\.15|| pravikarSha\-ninAdabhinnarandhraH padaviShTambha\-nipIDitastadAnIm | adhirohati gANDivaM maheShau sakalaH saMshayamAruroha shailaH || 13\.16|| dadR^ishe.atha savismayaM shivena sthirapUrNAyata\-chApamaNDalasthaH | rachitastisR^iNAM purAM vidhAtuM vadhamAtmeva bhayAnakaH pareShAm || 13\.17|| vichakarSha cha saMhiteShuruchchai\- shcharaNAskandana\-nAmitAchalendraH | dhanurAyatabhoga\-vAsukijyA\- vadanagranthi\-vimuktavahni shambhuH || 13\.18|| sa bhavasya bhavakShayaikahetoH sitasapteshcha vidhAsyatoH sahArtham | ripurApa parAbhavAya madhyaM prakR^iti\-pratyayayorivAnubandhaH || 13\.19|| atha dIpita\-vArivAhavartmA ravavitrAsita\-vAraNAdavAryaH | nipapAta javAdiShuH pinAkAn\- mahato.abhrAdiva vaidyutaH kR^ishAnuH || 13\.20|| vrajato.asya bR^ihatpatattrajanmA kR^itatArkShyopanipAta\-vegasha~NkaH | pratinAdamahAnmahoragANAM hR^idayashrotrabhidutpapAta nAdaH || 13\.21|| nayanAdiva shUlinaH pravR^ittai\- rmanaso.apyAshutaraM yataH pisha~NgaiH | vidadhe vilasattaDillatAbhaiH kiraNairvyomani mArgaNasya mArgaH || 13\.22|| apayan dhanuShaH shivAntikasthai\- rvivaresadbhirabhikhyayA jihAnaH | yugapaddadR^ishe vishan varAhaM tadupoDhaishcha nabhashcharaiH pR^iShatkaH || 13\.23|| sa tamAlanibhe ripau surANAM ghananIhAra ivAviShaktavegaH | bhayaviplutamIkShito nabhaHsthai\- rjagatIM grAha ivApagAM jagAhe || 13\.24|| sapadi priyarUpaparvarekhaH sitalohAgranakhaH khamAsasAda | kupitAntaka\-tarjanA~NgulishrI\- rvyathayan prANabhR^itaH kapidhvajeShuH || 13\.25|| paramAstra\-parigrahorutejaH sphuradulkAkR^iti vikShipan vaneShu | sa javena patan paraHshatAnAM patatAM vrAta ivAravaM vitene || 13\.26|| avibhAvita\-niShkramaprayANaH shamitAyAma ivAtiraMhasA saH | saha pUrvataraM nu chittavR^itte\- rapatitvA nu chakAra lakShyabhedam || 13\.27|| sa vR^iShadhvaja\-sAyakAvabhinnaM jayahetuH pratikAyameShaNIyam | laghu sAdhayituM sharaH prasehe vidhinevArthamudIritaM prayatnaH || 13\.28|| aviveka\-vR^ithAshramAvivArthaM kShayalobhAviva saMshritAnurAgam | vijigIShumivAnaya\-pramAdAvavasAdaM vishikhau vininyatustam || 13\.29|| atha dIrghatamaM tamaH pravekShyan sahasA rugNarayaH sa sambhrameNa | nipatantamivoShNarashmimurvyAM valayIbhUtataruM dharAM cha mene || 13\.30|| sa gataH kShitimuShNa\-shoNitArdraH khuradaMShTrAgra\-nipAta\-dAritAshmA | asubhiH kShaNamIkShitendrasUnu\- rvihitAmarSha\-gurudhvanirnirAse || 13\.31|| sphuTapauruShamApapAta pArtha\- stamatha prAjyasharaH sharaM jighR^ikShuH | na tathA kR^itavedinAM kariShyan priyatAmeti yathA kR^itAvadAnaH || 13\.32|| upakAra ivAsati prayuktaH sthitimaprApya mR^ige gataH praNAsham | kR^itashaktiravA~Nmukho gurutvA\- jjanitavrIDa ivAtmapauruSheNa || 13\.33|| sa samuddharatA vichintya tena svaruchaM kIrtimivottamAM dadhAnaH | anuyukta iva svavArtamuchchaiH parirebhe nu bhR^ishaM vilochanAbhyAm || 13\.34|| tatra kArmukabhR^itaM mahAbhujaH pashyati sma sahasA vanecharam | sannikAshayitumagrataH sthitaM shAsanaM kusumachApavidviShaH || 13\.35|| sa prayujya tanaye mahIpate\- rAtmajAtisadR^ishIM kilAnatim | sAntvapUrvamabhinItihetukaM vaktumitthamupachakrame vachaH || 13\.36|| shAntatA vinayayogi mAnasaM bhUridhAma vimalaM tapaH shrutam | prAha te nu sadR^ishI divaukasA\- manvavAyamavadAtamAkR^itiH || 13\.37|| dIpitastvamanubhAvasampadA gauraveNa laghayanmahIbhR^itaH | rAjase munirapIha kAraya\- nnAdhipatyamiva shAtamanyavam || 13\.38|| tApaso.api vibhutAmupeyivA\- nAspadaM tvamasi sarvasampadAm | dR^ishyate hi bhavato vinA janai\- ranvitasya sachivairiva dyutiH || 13\.39|| vismayaH ka iva vA jayashriyA naiva muktirapi te davIyasI | Ipsitasya na bhavedupAshrayaH kasya nirjitarajastamoguNaH || 13\.40|| hrepayannahimatejasaM tviShA sa tvamitthamupapannapauruShaH | hartumarhasi varAhabhedinaM nainamasmadadhipasya sAyakam || 13\.41|| smaryate tanubhR^itAM sanAtanaM nyAyyamAcharitamuttamairnR^ibhiH | dhvaMsate yadi bhavAdR^ishastataH kaH prayAtu vada tena vartmanA || 13\.42|| AkumAramupadeShTumichChavaH sannivR^ittimapathAnmahApadaH | yogashaktijita\-janmamR^ityavaH shIlayanti yatayaH sushIlatAm || 13\.43|| tiShThatAM tapasi puNyamAsajan sampado.anuguNayan sukhaiShiNAm | yoginAM pariNaman vimuktaye kena nAstu vinayaH satAM priyaH || 13\.44|| nUnamatrabhavataH sharAkR^itiM sarvathAyamanuyAti sAyakaH | so.ayamityanupapannasaMshayaH kAritastvamapathe padaM yayA || 13\.45|| anyadIyavishikhe na kevalaM niHspR^ihasya bhavitavyamAhR^ite | nighnataH paranibarhitaM mR^igaM vrIDitavyamapi te sachetasaH || 13\.46|| santataM nishamayanta utsukA yaiH prayAnti mudamasya sUrayaH | kIrtitAni hasite.api tAni yaM vrIDayanti charitAni mAninam || 13\.47|| anyadoShamiva saH svakaM guNaM khyApayet kathamadhR^iShTatAjaDaH | uchyate sa khalu kAryavattayA dhigvibhinna\-budhasetumarthitAm || 13\.48|| durvachaM tadatha mA sma bhUnmR^iga\- stvayyasau yadakariShyadojasA | nainamAshu yadi vAhinIpatiH pratyapatsyata shitena pattriNA || 13\.49|| ko nvimaM haritura~NgamAyudha\- stheyasIM dadhatama~NgasaMhatim | vegavattaramR^ite chamUpate\- rhantumarhati shareNa daMShTriNam || 13\.50|| mitramiShTamupakAri saMshaye medinIpatirayaM tathA cha te | taM virodhya bhavatA nirAsi mA sajjanaikavasatiH kR^itaj~natA || 13\.51|| labhyamekasukR^itena durlabhA rakShitAramasurakShyabhUtayaH | svantamantavirasA jigIShatAM mitralAbhamanu lAbhasampadaH || 13\.52|| cha~nchalaM vasu nitAntamunnatA medinImapi harantyarAtayaH | bhUdharasthiramupeyamAgataM mAvamaMsta suhR^idaM mahIpatim || 13\.53|| jetumeva bhavatA tapasyate nAyudhAni dadhate mumukShavaH | prApsyate cha sakalaM mahIbhR^itA sa~Ngatena tapasaH phalaM tvayA || 13\.54|| vAjibhUmiribharAja\-kAnanaM santi ratnanichayAshcha bhUrishaH | kA~nchanena kimivAsya pattriNA kevalaM na sahate vila~Nghanam || 13\.55|| sAvalepamupalipsite parai\- rabhyupaiti vikR^itiM rajasyapi | arthitastu na mahAn samIhate jIvitaM kimu dhanaM dhanAyitum || 13\.56|| tattadIya\-vishikhAtisarjanA\- dastu vAM guru yadR^ichChayAgatam | rAghava\-plavagarAjayoriva prema yuktamitaretarAshrayam || 13\.57|| nAbhiyoktumanR^itaM tvamiShyase kastapasvivishikheShu chAdaraH | santi bhUbhR^iti sharA hi naH pare ye parAkramavasUni vajriNaH || 13\.58|| mArgaNairatha tava prayojanaM nAthase kimu patiM na bhUbhR^itaH | tvadvidhaM suhR^idametya so.arthinaM kiM na yachChati vijitya medinIm || 13\.59|| tena sUrirupakAritAdhanaH kartumichChati na yAchitaM vR^ithA | sIdatAmanubhavannivArthinAM veda yatpraNayabha~NgavedanAm || 13\.60|| shaktirarthapatiShu svaya~NgrahaM prema kArayati vA niratyayam | kAraNadvayamidaM nirasyataH prArthanAdhikabale vipatphalA || 13\.61|| astravedamadhigamya tattvataH kasya cheha bhujavIryashAlinaH | jAmadagnyamapahAya gIyate tApaseShu charitArthamAyudham || 13\.62|| abhyaghAni munichApalAttvayA yanmR^igaH kShitipateH parigrahaH | akShamiShTa tadayaM pramAdyatAM saMvR^iNoti khalu doShamaj~natA || 13\.63|| janmaveShatapasAM virodhinIM mA kR^ithAH punaramUmapakriyAm | Apadetyubhaya\-lokadUShaNI vartamAnamapathe hi durmatim || 13\.64|| yaShTumichChasi pitR^Inna sAmprataM saMvR^ito.archichayiShurdivaukasaH | dAtumeva padavImapi kShamaH kiM mR^ige.a~Nga vishikhaM nyavIvishaH || 13\.65|| sajjano.asi vijahIhi chApalaM sarvadA ka iva vA sahiShyate | vAridhIniva yugAntavAyavaH kShobhayantyanibhR^itA gurUnapi || 13\.66|| astravedavidayaM mahIpatiH parvatIya iti mAvajIgaNaH | gopituM bhuvamimAM marutvatA shailavAsamanunIya lambhitaH || 13\.67|| tattitikShitamidaM mayA mune\- rityavochata vachashchamUpatiH | bANamatrabhavate nijaM disha\- nnApnuhi tvamapi sarvasampadaH || 13\.68|| AtmanInamupatiShThate guNAH sambhavanti viramanti chApadaH | ityaneka\-phalabhAji mA sma bhU\- darthitA kathamivAryasa~Ngame || 13\.69|| dR^ishyatAmayamanokahAntare tigmaheti\-pR^itanAbhiranvitaH | sAhivIchiriva sindhuruddhato bhUpatiH samayasetuvAritaH || 13\.70|| sajyaM dhanurvahati yo.ahipatisthavIyaH stheyA~njayan haritura~NgamaketulakShmIm | asyAnukUlaya matiM matimannanena sakhyA sukhaM samabhiyAsyasi chintitAni || 13\.71|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye dUtavAkyaM nAma trayodashaH sargaH || 13|| \section{14\. arjunAbhigamano nAma chaurdashaH sargaH} tataH kirAtasya vachobhiruddhataiH parAhataH shaila ivArNavAmbubhiH | jahau na dhairyaM kupito.api pANDavaH sudurgrahAntaHkaraNA hi sAdhavaH || 14\.1|| saleshamulli~Ngita\-shAtrave~NgitaH kR^itI girAM vistara\-tattvasa~Ngrahe | ayaM pramANIkR^ita\-kAlasAdhanaH prashAntasaMrambha ivAdade vachaH || 14\.2|| viviktavarNAbharaNA sukhashrutiH prasAdayantI hR^idayAnyapi dviShAm | pravartate nAkR^itapuNyakarmaNAM prasannagambhIrapadA sarasvatI || 14\.3|| bhavanti te sabhyatamA vipashchitAM manogataM vAchi niveshayanti ye | nayanti teShvapyupapannanaipuNA gabhIramarthaM katichitprakAshatAm || 14\.4|| stuvanti gurvImabhidheyasampadaM vishuddhimukterapare vipashchitaH | iti sthitAyAM pratipUruShaM ruchau sudurlabhAH sarvamanoramA giraH || 14\.5|| samasya sampAdayatA guNairimAM tvayA samAropitabhAra bhAratIm | pragalbhamAtmA dhuri dhurya vAgminAM vanachareNApi satAdhiropitaH || 14\.6|| prayujya sAmAcharitaM vilobhanaM bhayaM vibhedAya dhiyaH pradarshitam | tathAbhiyuktaM cha shilImukhArthinA yathetarannyAyyamivAvabhAsate || 14\.7|| virodhi siddheriti kartumudyataH sa vAritaH kiM bhavatA na bhUpatiH | hite niyojyaH khalu bhUtimichChatA sahArthanAshena nR^ipo.anujIvinA || 14\.8|| dhruvaM praNAshaH prahitasya pattriNaH shilochchaye tasya vimArgaNaM nayaH | na yuktamatrArya\-janAtila~NghanaM dishatyapAyaM hi satAmatikramaH || 14\.9|| atItasa~NkhyA vihitA mamAgninA shilImukhAH khANDavamattumichChatA | anAdR^itasyAmara\-sAyakeShvapi sthitA kathaM shailajanAshuge dhR^itiH || 14\.10|| yadi pramANIkR^itamAryacheShTitaM kimityadoSheNa tiraskR^itA vayam | ayAtapUrvA parivAdagocharaM satAM hi vANI guNameva bhAShate || 14\.11|| guNApavAdena tadanyaropaNAd bhR^ishAdhirUDhasya sama~njasaM janam | dvidheva kR^itvA hR^idayaM nigUhataH sphurannasAdhorvivR^iNoti vAgasiH || 14\.12|| vanAshrayAH kasya mR^igAH parigrahAH shR^iNAti yastAn prasabhena tasya te | prahIyatAmatra nR^ipeNa mAnitA na mAnitA chAsti bhavanti cha shriyaH || 14\.13|| na vartma kasmaichidapi pradIyatA\- miti vrataM me vihitaM maharShiNA | jighAMsurasmAnnihato mayA mR^igo vratAbhirakShA hi satAmala~NkriyA || 14\.14|| mR^igAn vinighnanmR^igayuH svahetunA kR^itopakAraH kathamichChatAM tapaH | kR^ipeti chedastu mR^igaH kShataH kShaNA\- danena pUrvaM na mayeti kA gatiH || 14\.15|| anAyudhe sattvajighAMsite munau kR^ipeti vR^ittirmahatAmakR^itrimA | sharAsanaM bibhrati sajyasAyakaM kR^itAnukampaH sa kathaM pratIyate || 14\.16|| atho sharastena madarthamujjhitaH phalaM cha tasya pratikAyasAdhanam | avikShate tatra mayAtmasAtkR^ite kR^itArthatA nanvadhikA chamUpateH || 14\.17|| yadAttha kAmaM bhavatA sa yAchyatA\- miti kShamaM naitadanalpachetasAm | kathaM prasahyAharaNaiShiNAM priyAH parAvanatyA malinIkR^itAH shriyaH || 14\.18|| abhUtamAsajya viruddhamIhitaM balAdalabhyaM tava lipsate nR^ipaH | vijAnato.api hyanayasya raudratAM bhavatyapAye parimohinI matiH || 14\.19|| asiH sharA varma dhanushcha nochchakai\- rvivichya kiM prArthitamIshvareNa te | athAsti shaktiH kR^itameva yAch~nayA na dUShitaH shaktimatAM svaya~NgrahaH || 14\.20|| sakhA sa yuktaH kathitaH kathaM tvayA yadR^ichChayAsUyati yastapasyate | guNArjanochChrAya\-viruddhabuddhayaH prakR^ityamitrA hi satAmasAdhavaH || 14\.21|| vayaM kva varNAshrama\-rakShaNochitAH kva jAtihInA mR^igajIvitachChidaH | sahApakR^iShTairmahatAM na sa~NgataM bhavanti gomAyusakhA na dantinaH || 14\.22|| paro.avajAnAti yadaj~natAjaDa\- stadunnatAnAM na vihanti dhIratAm | samAnavIryAnvaya\-pauruSheShu yaH karotyatikrAntimasau tiraskriyA || 14\.23|| yadA vigR^ihNAti hataM tadA yashaH karoti maitrImatha dUShitA guNAH | sthitiM samIkShyobhayathA parIkShakaH karotyavaj~nopahataM pR^ithagjanam || 14\.24|| mayA mR^igAn hanturanena hetunA viruddhamAkShepa\-vachastitikShitam | sharArthameShyatyatha lapsyate gatiM shiromaNiM dR^iShTiviShAjjighR^ikShataH || 14\.25|| itIritAkUtamanIlavAjinaM jayAya dUtaH pratitarjya tejasA | yayau samIpaM dhvajinImupeyuShaH prasannarUpasya virUpachakShuShaH || 14\.26|| tato.apavAdena patAkinIpate\- shchachAla nirhrAdavatI mahAchamUH | yugAntavAtAbhihateva kurvatI ninAdamambhonidhi\-vIchisaMhatiH || 14\.27|| raNAya jaitraH pradishanniva tvarAM tara~NgitAlambita\-ketusantatiH | puro balAnAM saghanAmbushIkaraH shanaiH pratasthe surabhiH samIraNaH || 14\.28|| jayArava\-kShveDitanAdamUrChitaH sharAsanajyAtala\-vAraNadhvaniH | asambhavanbhUdhara\-rAjakukShiShu prakampayan gAmavatastare dishaH || 14\.29|| nishAtaraudreShu vikAsatAM gataiH pradIpayadbhiH kakubhAmivAntaram | vanesadAM hetiShu bhinnavigrahai\- rvipusphure rashmimato marIchibhiH || 14\.30|| udUDhavakShaHsthagitaikadi~Nmukho vikR^iShTavisphArita\-chApamaNDalaH | vitatya pakShadvayamAyataM babhau vibhurgaNAnAmuparIva madhyagaH || 14\.31|| sugeShu durgeShu cha tulyavikramai\- rjavAdahampUrvikayA yiyAsubhiH | gaNairavichCheda\-niruddhamAbabhau vanaM niruchChvAsamivAkulAkulam || 14\.32|| tirohitashvabhraniku~njarodhasaH samashnuvAnAH sahasAtiriktatAm | kirAtasainyairapidhAya rechitA bhuvaH kShaNaM nimnatayeva bhejire || 14\.33|| pR^ithUruparyasta\-bR^ihallatAtati\- rjavAnilAghUrNita\-shAlachandanA | gaNAdhipAnAM paritaH prasAriNI vanAnyavA~nchIva chakAra saMhatiH || 14\.34|| tataH sadarpaM pratanuM tapasyayA madasrutikShAmamivaikavAraNam | parijvalantaM nidhanAya bhUbhR^itAM dahantamAshA iva jAtavedasam || 14\.35|| anAdaropAtta\-dhR^itaikasAyakaM jaye.anukUle suhR^idIva saspR^iham | shanairapUrNapratikArapelave niveshayantaM nayane balodadhau || 14\.36|| niShaNNamApatpratikArakAraNe sharAsane dhairya ivAnapAyini | ala~NghanIyaM prakR^itAvapi sthitaM nivAta\-niShkampamivApagApatim || 14\.37|| upeyuShIM bibhratamantakadyutiM vadhAdadUre patitasya daMShTriNaH | puraH samAveshitasatpashuM dvijaiH patiM pashUnAmiva hUtamadhvare || 14\.38|| nijena nItaM vijitAnyagauravaM gabhIratAM dhairyaguNena bhUyasA | vanodayeneva ghanoruvIrudhA samandhakArIkR^itamuttamAchalam || 14\.39|| maharShabhaskandhamanUnakandharaM bR^ihachChilAvapraghanena vakShasA | samujjihIrShuM jagatIM mahAbharAM mahAvarAhaM mahato.arNavAdiva || 14\.40|| harinmaNishyAmamudagravigrahaM prakAshamAnaM paribhUya dehinaH | manuShyabhAve puruShaM purAtanaM sthitaM jalAdarsha ivAMshumAlinam || 14\.41|| gurukriyArambha\-phalairala~NkR^itaM gatiM pratApasya jagatpramAthinaH | gaNAH samAseduranIlavAjinaM tapAtyaye toyaghanA ghanA iva || 14\.42|| yathAsvamAshaMsitavikramAH purA muniprabhAvakShatatejasaH pare | yayuH kShaNAdapratipattimUDhatAM mahAnubhAvaH pratihanti pauruSham || 14\.43|| tataH prajahre samameva tatra tai\- rapekShitAnyonyabalopapattibhiH | mahodayAnAmapi sa~NghavR^ittitAM sahAyasAdhyAH pradishanti siddhayaH || 14\.44|| kirAtasainyAduruchApanoditAH samaM samutpeturupAttaraMhasaH | mahAvanAdunmanasaH khagA iva pravR^ittapattradhvanayaH shilImukhAH || 14\.45|| gabhIrarandhreShu bhR^ishaM mahIbhR^itaH pratisvanairunnamitena sAnuShu | dhanurninAdena javAdupeyuShA vibhidyamAnA iva dadhvanurdishaH || 14\.46|| vidhUnayantI gahanAni bhUruhAM tirohitopAnta\-nabhodigantarA | mahIyasI vR^iShTirivAnileritA ravaM vitene gaNamArgaNAvaliH || 14\.47|| trayImR^itUnAmanilAshinaH sataH prayAti poShaM vapuShi prahR^iShyataH | raNAya jiShNorviduSheva satvaraM ghanatvamIye shithilena varmaNA || 14\.48|| patatsu shastreShu vitatya rodasI samantatastasya dhanurdudhUShataH | saroShamulkeva papAta bhIShaNA baleShu dR^iShTirvinipAtashaMsinI || 14\.49|| dishaH samUhanniva vikShipanniva prabhAM raverAkulayannivAnilam | munishchachAla kShayakAladAruNaH kShitiM sashailAM chalayanniveShubhiH || 14\.50|| vimuktamAshaMsitashatrunirjayai\- ranekamekAvasaraM vanecharaiH | sa nirjaghAnAyudhamantarA sharaiH kriyAphalaM kAla ivAtipAtitaH || 14\.51|| gataiH pareShAmavibhAvanIyatAM nivArayadbhirvipadaM vidUragaiH | bhR^ishaM babhUvopachito bR^ihatphalaiH sharairupAyairiva pANDunandanaH || 14\.52|| divaH pR^ithivyAH kakubhAM nu maNDalAt patanti bimbAduta tigmatejasaH | sakR^idvikR^iShTAdatha kArmukAnmuneH sharAH sharIrAditi te.abhimenire || 14\.53|| gaNAdhipAnAmavidhAya nirgataiH parAsutAM marmavidAraNairapi | javAdatIye himavAnadhomukhaiH kR^itAparAdhairiva tasya pattribhiH || 14\.54|| dviShAM kShatIryAH prathame shilImukhA vibhidya dehAvaraNAni chakrire | na tAsu pete vishikhaiH punarmune\- raruntudatvaM mahatAM hyagocharaH || 14\.55|| samujjhitA yAvadarAti niryatI sahaiva chApAnmunibANasaMhatiH | prabhA himAMshoriva pa~NkajAvaliM ninAya sa~NkochamumApateshchamUm || 14\.56|| ajihmamojiShThamamoghamaklamaM kriyAsu bahvIShu pR^itha~Nniyojitam | prasehire sAdayituM na sAditAH sharaughamutsAhamivAsya vidviShaH || 14\.57|| shivadhvajinyaH pratiyodhamagrataH sphurantamugreShu\-mayUkhamAlinam | tamekadeshasthamanekadeshagA nidadhyurarkaM yugapatprajA iva || 14\.58|| muneH sharaugheNa tadugraraMhasA balaM prakopAdiva viShvagAyatA | vidhUnitaM bhrAntimiyAya sa~NginIM mahAnileneva nidAghajaM rajaH || 14\.59|| tapobalenaiSha vidhAya bhUyasI\- stanUradR^ishyAH svidiShUnnirasyati | amuShya mAyAvihataM nihanti naH pratIpamAgatya kimu svamAyudham || 14\.60|| hR^itA guNairasya bhayena vA mune\- stirohitAH svitpraharanti devatAH | kathaM nvamI santatamasya sAyakA bhavantyaneke jaladherivormayaH || 14\.61|| jayena kachchidviramedayaM raNAd\- bhavedapi svasti charAcharAya vA | tatApa kIrNA nR^ipasUnumArgaNai\- riti pratarkAkulitA patAkinI || 14\.62|| amarShiNA kR^ityamiva kShamAshrayaM madoddhateneva hitaM priyaM vachaH | balIyasA tadvidhineva pauruShaM balaM nirastaM na rarAja jiShNunA || 14\.63|| pratidishaM plavagAdhipa\-lakShmaNA vishikhasaMhati\-tApitamUrtibhiH | ravikaraglapitairiva vAribhiH shivabalaiH parimaNDalatA dadhe || 14\.64|| pravitata\-sharajAlachChanna\-vishvAntarAle vidhuvati dhanurAvirmaNDalaM pANDusUnau | kathamapi jayalakShmIrbhItabhItA vihAtuM viShamanayana\-senApakShapAtaM viShehe || 14\.65|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye arjunAbhigamano nAma chaurdashaH sargaH || 14|| \section{15\. yuddhavarNanaM nAma pa~nchadashaH sargaH} atha bhUtAni vArtraghna\-sharebhyastatra tatrasuH | bheje dishaH parityakta\-maheShvAsA cha sA chamUH || 15\.1|| apashyadbhiriveshAnaM raNAnnivavR^ite gaNaiH | muhyatyeva hi kR^ichChreShu sambhramajvalitaM manaH || 15\.2|| khaNDitAshaMsayA teShAM parA~NmukhatayA tayA | Avivesha kR^ipA ketau kR^itochchairvAnaraM naram || 15\.3|| AsthAmAlambya nIteShu vashaM kShudreShvarAtiShu | vyaktimAyAti mahatAM mAhAtmyamanukampayA || 15\.4|| sa sAsiH sAsusUH sAso yeyAyeyAyayAyayaH | lalau lIlAM lalo.alolaH shashIshashishushIH shashan || 15\.5|| trAsajihmaM yatashchaitAnmandamevAnviyAya saH | nAtipIDayituM bhagnAnichChanti hi mahaujasaH || 15\.6|| athAgre hasatA sAchi\-sthitena sthirakIrtinA | senAnyA te jagadire ki~nchidAyastachetasA || 15\.7|| mA vihAsiShTa samaraM samarantavyasaMyataH | kShataM kShuNNAsuragaNairagaNairiva kiM yashaH || 15\.8|| vivasvadaMshusaMshleSha\-dviguNIkR^itatejasaH | amI vo moghamudgUrNA hasantIva mahAsayaH || 15\.9|| vane.avane vanasadAM mArgaM mArgamupeyuShAm | vANairbANaiH samAsaktaM sha~Nke.ashaM kena shAmyati || 15\.10|| pAtitottu~NgamAhAtmyaiH saMhR^itAyatakIrtibhiH | gurvIM kAmApadaM hantuM kR^itamAvR^ittisAhasam || 15\.11|| nAsuro.ayaM na vA nAgo dharasaMstho na rAkShasaH | nA sukho.ayaM navAbhogo dharaNistho hi rAjasaH || 15\.12|| mandamasyanniShulatAM ghR^iNayA munireSha vaH | praNudatyAgatAvaj~naM jaghaneShu pashUniva || 15\.13|| na nonanunno nunnono nAnA nAnAnanA nanu | nunno.anunno nanunneno nAnenA nunnanunnanut || 15\.14|| varaM kR^itadhvastaguNAdatyantamaguNaH pumAn | prakR^ityA hyamaNiH shreyAnnAla~NkArashchyutopalaH || 15\.15|| syandanA no chaturagAH surebhA vAvipattayaH | syandanA no cha turagAH surebhAvA vipattayaH || 15\.16|| bhavadbhiradhunArAti\-parihApitapauruShaiH | hradairivArkaniShpItaiH prAptaH pa~Nko duruttaraH || 15\.17|| vetrashAkakuje shaile.aleshaije.akukashAtrave | yAta kiM vidisho jetuM tu~njesho divi kintayA || 15\.18|| ayaM vaH klaibyamApannAn dR^iShTapR^iShThAnarAtinA | ichChatIshashchyutAchArAn dArAniva nigopitum || 15\.19|| nanu ho mathanA rAgho ghorA nAthamaho nu na | tayadAtavadA bhImA mAbhIdA bata dAyata || 15\.20|| kiM tyaktApAstadevatva\-mAnuShyakaparigrahaiH | jvalitAnyaguNairgurvI sthitA tejasi mAnitA || 15\.21|| nishitAsirato.abhIko nyejate.amaraNA ruchA | sArato na virodhI naH svAbhAso bharavAnuta || 15\.22|| tanuvArabhaso bhAsvAnadhIro.avinatorasA | chAruNA ramate janye ko.abhIto rasitAshini || 15\.23|| vibhinnapAtitAshvIya\-niruddharathavartmani | hatadvipanagaShThyUta\-rudhirAmbunadAkule || 15\.24|| devAkAnini kAvAde vAhikAsvasvakAhi vA | kAkArebhabhare kAkA nisvabhavyavyabhasvani || 15\.25|| pranR^ittashavavitrasta\-turagAkShiptasArathau | mArutApUrNatUNIra\-vikruShTahatasAdini || 15\.26|| sasattvaratide nityaM sadarAmarShanAshini | tvarAdhikakasannAde ramakatvamakarShati || 15\.27|| Asure lokavitrAsa\-vidhAyini mahAhave | yuShmAbhirunnatiM nItaM nirastamiha pauruSham || 15\.28|| iti shAsati senAnyAM gachChatastAnanekadhA | niShidhya hasatA ki~nchittasthe tatrA.andhakAriNA || 15\.29|| munIShu\-dahanAtaptAMllajjayA nivivR^itsataH | shivaH prahlAdayAmAsa tAnniShedha\-himAmbunA || 15\.30|| dUnAste.aribalAdUnA nirebhA bahu menire | bhItAH shitasharAbhItAH sha~NkaraM tatra sha~Nkaram || 15\.31|| maheShujaladhau shatrorvartamAnA duruttare | prApya pAramiveshAnamAshashvAsa patAkinI || 15\.32|| sa babhAra raNApetAM chamUM pashchAdavasthitAm | puraH sUryAdapAvR^ittAM ChAyAmiva mahAtaruH || 15\.33|| mu~nchatIshe sharA~njiShNau pinAkasvanapUritaH | dadhvAna dhvanayannAshAH sphuTanniva dharAdharaH || 15\.34|| tadgaNA dadR^ishurbhImaM chitrasaMsthA ivAchalAH | vismayena tayoryuddhaM chitrasaMsthA ivAchalAH || 15\.35|| parimohayamANena shikShAlAghava\-lIlayA | jaiShNavI vishikhashreNI parijahre pinAkinA || 15\.36|| avadyan patriNaH shambhoH sAyakairavasAyakaiH | pANDavaH parichakrAma shikShayA raNashikShayA || 15\.37|| chArachu~nchushchirArechI cha~nchachchIraruchA ruchaH | chachAra ruchirashchAru chArairAchAracha~nchuraH || 15\.38|| sphuratpisha~NgamaurvIkaM dhunAnaH sa bR^ihaddhanuH | dhR^itolkAnala\-yogena tulyamaMshumatA babhau || 15\.39|| pArthabANAH pashupaterAvavrurvishikhAvalim | payomucha ivArandhrAH sAvitrImaMshusaMhatim || 15\.40|| sharavR^iShTiM vidhUyorvImudastAM savyasAchinA | rurodha mArgaNairmArgaM tapanasya trilochanaH || 15\.41|| tena vyAtenire bhImA bhImArjanaphalAnanAH | na nAnukampya vishikhAH shikhAdharajavAsasaH || 15\.42|| dyuviyadgAminI tAra\-saMrAvavihatashrutiH | haimIShumAlA shushubhe vidyutAmiva saMhatiH || 15\.43|| vila~Nghya patriNAM pa~NktiM bhinnaH shivashilImukhaiH | jyAyo vIryamupAshritya na chakampe kapidhvajaH || 15\.44|| jagatIsharaNe yukto harikAntaH sudhAsitaH | dAnavarShIkR^itAshaMso nAgarAja ivAbabhau || 15\.45|| viphalIkR^itayatnasya kShatabANasya shambhunA | gANDIvadhanvanaH khebhyo nishchakrAma hutAshanaH || 15\.46|| sa pisha~NgajaTAvaliH kira\- nnurutejaH parameNa manyunA | jvalitauShadhijAtavedasA himashailena samaM vididyute || 15\.47|| shatasho vishikhAnavadyate bhR^ishamasmai raNavegashAline | prathayannanivAryavIryatAM prajigAyeShumaghAtukaM shivaH || 15\.48|| shambhordhanurmaNDalataH pravR^ittaM taM maNDalAdaMshumivAMshubhartuH | nivArayiShyan vidadhe sitAshvaH shilImukhachChAyavR^itAM dharitrIm || 15\.49|| ghanaM vidAryArjunabANapUgaM sasAravANo.ayugalochanasya | ghanaM vidAryArjunabANapUgaM sasAra bANo.ayugalochanasya || 15\.50|| rujan maheShUn bahudhAshupAtino muhuH sharaughairapavArayan dishaH | chalAchalo.aneka iva kriyAvashAn\- maharShisa~Nghairbubudhe dhana~njayaH || 15\.51|| vikAshamIyurjagatIshamArgaNA vikAshamIyurjagatIshamArgaNAH | vikAshamIyurjagatIshamArgaNA vikAshamIyurjagatIshamArgaNAH || 15\.52|| sampashyatAmiti shivena vitAyamAnaM lakShmIvataH kShitipatestanayasya vIryam | a~NgAnyabhinnamapi tattvavidAM munInAM romA~nchama~nchitataraM bibharAmbabhUvuH || 15\.53|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye yuddhavarNanaM nAma pa~nchadashaH sargaH || 15|| \section{16\. kirAtArjunayuddhaM nAma ShoDashaH sargaH} tataH kirAtAdhipateralaghvI\- mAjikriyAM vIkShya vivR^iddhamanyuH | sa tarkayAmAsa viviktatarka\- shchiraM vichinvanniti kAraNAni || 16\.1|| madasrutishyAmitagaNDalekhAH krAmanti vikrAntanarAdhirUDhAH | sahiShNavo neha yudhAmabhij~nA nAgA nagochChrAyamivAkShipantaH || 16\.2|| vichitrayA chitrayateva bhinnAM ruchaM raveH ketanaratnabhAsA | mahArathaughena na sanniruddhAH payodamandradhvaninA dharitrI || 16\.3|| samullasatprAsa\-mahormimAlaM parisphurachchAmara\-phenapa~Nkti | vibhinnamaryAdamihAtanoti nAshvIyamAshA jaladherivAmbhaH || 16\.4|| hatAhatetyuddhatabhImaghoShaiH samujjhitA yoddhR^ibhirabhyamitram | na hetayaH prAptataDittviShaH khe vivasvadaMshujvalitAH patanti || 16\.5|| abhyAyataH santatadhUmadhUmraM vyApi prabhAjAlamivAntakasya | rajaH pratUrNAshva\-rathA~NganunnaM tanoti na vyomani mAtarishvA || 16\.6|| bhUreNunA rAsabhadhUsareNa tirohite vartmani lochanAnAm | nAstyatra tejasvibhirutsukAnA\- mahni pradoShaH surasundarINAm || 16\.7|| rathA~Ngasa~NkrIDitamashvaheShA bR^ihanti mattadvipabR^iMhitAni | sa~NgharShayogAdiva mUrchChitAni hrAdaM nigR^ihNanti na dundubhInAm || 16\.8|| asmin yashaHpauruShalolupAnA\- marAtibhiH pratyurasaM kShatAnAm | mUrChAntarAyaM muhuruchChinatti nAsArashItaM karishIkarAmbhaH || 16\.9|| asR^i~NnadInAmupachIyamAnai\- rvidArayadbhiH padavIM dhvajinyAH | uchChrAyamAyAnti na shoNitaughaiH pa~NkairivAshyAnaghanaistaTAni || 16\.10|| parikShate vakShasi dantidantaiH priyA~NkashItA nabhasaH patantI | neha pramohaM priyasAhasAnAM mandAramAlA viralIkaroti || 16\.11|| niShAdisannAha\-maNiprabhaughe parIyamANe karishIkareNa | arkatviShonmIlitamabhyudeti na khaNDamAkhaNDalakArmukasya || 16\.12|| mahIbhR^itA pakShavateva bhinnA vigAhya madhyaM paravAraNena | nAvartamAnA ninadanti bhIma\- mapAM nidherApa iva dhvajinyaH || 16\.13|| mahArathAnAM pratidantyanIka\- madhisyadasyandanamutthitAnAm | AmUlalUnairatimanyuneva mAta~Ngahastairvriyate na panthAH || 16\.14|| dhR^itotpalApIDa iva priyAyAH shiroruhANAM shithilaH kalApaH | na barhabhAraH patitasya sha~Nko\- rniShAdivakShaHsthalamAtanoti || 16\.15|| ujjhatsu saMhAra ivAstasa~Nkhya\- mahnAya tejasviShu jIvitAni | lokatrayAsvAdanalolajihvaM na vyAdadAtyAnanamatra mR^ityuH || 16\.16|| iyaM cha durvAramahArathAnA\- mAkShipya vIryaM mahatAM balAnAm | shaktirmamAvasyati hInayuddhe saurIva tArAdhipadhAmni dIptiH || 16\.17|| mAyA svideShA mativibhramo vA dhvastaM nu me vIryamutAhamanyaH | gANDIvamuktA hi yathA purA me parAkramante na sharAH kirAte || 16\.18|| puMsaH padaM madhyamamuttamasya dvidheva kurvan dhanuShaH praNAdaiH | nUnaM tathA naiShA yathAsya veShaH prachChannamapyUhayate hi cheShTA || 16\.19|| dhanuH prabandhadhvanitaM ruSheva sakR^idvikR^iShTA vitateva maurvI | sandhAnamutkarShamiva vyudasya muShTerasambheda ivApavarge || 16\.20|| aMsAvavaShTabdhanatau samAdhiH shirodharAyA rahitaprayAsaH | dhR^itA vikArAMstyajatA mukhena prasAdalakShmIH shashalA~nChanasya || 16\.21|| prahIyate kAryavashAgateShu sthAneShu viShTabdhatayA na dehaH | sthitaprayAteShu sasauShThavashcha lakShyeShu pAtaH sadR^ishaH sharANAm || 16\.22|| parasya bhUyAn vivare.abhiyogaH prasahya saMrakShaNamAtmarandhre | bhIShme.apyasambhAvyamidaM gurau vA na sambhavatyeva vanechareShu || 16\.23|| aprAkR^itasyAhavadurmadasya nivAryamasyAstrabalena vIryam | alpIyaso.apyAmayatulyavR^itte\- rmahApakArAya riporvivR^iddhiH || 16\.24|| sa sampradhAryaivamahAryasAraH sAraM vineShyan sagaNasya shatroH | prasvApanAstraM drutamAjahAra dhvAntaM ghanAnaddha ivArdharAtraH || 16\.25|| prasakta\-dAvAnala\-dhUmadhUmrA nirundhatI dhAma sahasrarashmeH | mahAvanAnIva mahAtamisrA ChAyA tatAneshabalAni kAlI || 16\.26|| AsAditA tatprathamaM prasahya pragalbhatAyAH padavIM harantI | sabheva bhImA vidadhe gaNAnAM nidrA nirAsaM pratibhAguNasya || 16\.27|| gurusthirANyuttama\-vaMshajatvA\- dvij~nAtasArANyanushIlanena | kechitsamAshritya guNAnvitAni suhR^itkulAnIva dhanUMShi tasthuH || 16\.28|| kR^itAntadurvR^itta ivApareShAM puraH pratidvandvini pANDavAstre | atarkitaM pANitalAnnipetuH kriyAphalAnIva tadAyudhAni || 16\.29|| aMsasthalaiH kechidabhinnadhairyAH skandheShu saMshleShavatAM tarUNAm | madena mIlannayanAH salIlaM nAgA iva srastakarA niSheduH || 16\.30|| tirohitendoratha shambhumUrdhnaH praNamyamAnaM tapasAM nivAsaiH | sumerushR^i~NgAdiva bimbamArkaM pisha~NgamuchchairudiyAya tejaH || 16\.31|| ChAyAM vinirdhUya tamomayIM tAM tattvasya saMvittirivApavidyAm | yayau vikAsaM dyutirindumaule\- rAlokamabhyAdishatI gaNebhyaH || 16\.32|| tviShAM tatiH pATalitAmbuvAhA sA sarvataH pUrvasarIva sandhyA | ninAya teShAM drutamullasantI vinidratAM lochanapa~NkajAni || 16\.33|| pR^ithagvidhAnyastra\-virAmabuddhAH shastrANi bhUyaH pratipedire te | muktA vitAnena balAhakAnAM jyotIMShi ramyA iva digvibhAgAH || 16\.34|| dyaurunnanAmeva dishaH praseduH sphuTaM visasre saviturmayUkhaiH | kShayaM gatAyAmiva yAmavatyAM punaH samIyAya dinaM dinashrIH || 16\.35|| mahAstradurge shithilaprayatnaM digvAraNeneva pareNa rugNe | bhuja~NgapAshAn bhujavIryashAlI prabandhanAya prajighAya jiShNuH || 16\.36|| jihvAshatAnyullasayantyajasraM lasattaDillola\-viShAnalAni | trAsAnnirastAM bhujagendrasenA nabhashcharaistatpadavIM vivavre || 16\.37|| di~NnAga\-hastAkR^itimudvahadbhi\- rbhogaiH prashastAsitaratnanIlaiH | rarAja sarpAvalirullasantI tara~NgamAleva nabhorNavasya || 16\.38|| niHshvAsadhUmaiH sthagitAMshujAlaM phaNAvatAmutphaNa\-maNDalAnAm | gachChannivAstaM vapurabhyuvAha vilochanAnAM sukhamuShNarashmiH || 16\.39|| pratapta\-chAmIkarabhAsureNa dishaH prakAshena pisha~NgayantyaH | nishchakramuH prANaharekShaNAnAM jvAlA maholkA iva lochanebhyaH || 16\.40|| AkShipta\- sampAtamapetashobha\- mudvahni dhUmAkula\-digvibhAgam | vR^itaM nabho bhogikulairavasthAM paroparuddhasya purasya bheje || 16\.41|| tamAshu chakShuHshravasAM samUhaM mantreNa tArkShyodayakAraNena | netA nayeneva paropajApaM nivArayAmAsa patiH pashUnAm || 16\.42|| pratighnatIbhiH kR^itamIlitAni dyulokabhAjAmapi lochanAni | garutmatAM saMhatibhirvihAyaH kShaNaprakAshAbhirivAvatene || 16\.43|| tataH suparNavrajapakShajanmA nAnAgatirmaNDalaya~njavena | jarattR^iNAnIva viyanninAya vanaspatInAM gahanAni vAyuH || 16\.44|| manaHshilAbha~Nganibhena pashchA\- nnirudhyamAnaM nikareNa bhAsAm | vyUDhairurobhishcha vinudyamAnaM nabhaH sasarpeva puraH khagAnAm || 16\.45|| darImukhairAsava\-rAgatAmraM vikAsi rukmachChadadhAma pItvA | javAnilAghUrNita\-sAnujAlo himAchalaH kShIba ivAchakampe || 16\.46|| pravR^ittanaktandiva\-sandhidIptai\- rnabhastalaM gAM cha pisha~NgayadbhiH | antarhitArkaiH paritaH patadbhi\- shChAyAH samAchikShipire vanAnAm || 16\.47|| sa bhogisa~NghaH shamamugradhAmnAM sainyena ninye vinatAsutAnAm | mahAdhvare vidhyapachAradoShaH karmAntareNeva mahodayena || 16\.48|| sAphalyamastre ripupauruShasya kR^itvA gate bhAgya ivApavargam | anindhanasya prasabhaM samanyuH samAdade.astraM jvalanasya jiShNuH || 16\.49|| UrdhvaM tirashchInamadhashcha kIrNai\- rjvAlAsaTairla~Nghita\-meghapa~NktiH | Ayasta\-siMhAkR^itirutpapAta prANyantamichChanniva jAtavedAH || 16\.50|| bhittveva bhAbhiH saviturmayUkhA\- ~njajvAla viShvagvisR^itasphuli~NgaH | vidIryamANAshma\-ninAdadhIraM dhvaniM vitanvannakR^ishaH kR^ishAnuH || 16\.51|| chayAnivAdrIniva tu~NgashR^i~NgAn kvachitpurANIva hiraNmayAni | mahAvanAnIva cha kiMshukAnAM tatAna vahniH pavanAnuvR^ittyA || 16\.52|| muhushchalatpallava\-lohinIbhi\- ruchchaiH shikhAbhiH shikhino.avalIDhAH | taleShu muktAvishadA babhUvuH sAndrA~njana\-shyAmaruchaH payodAH || 16\.53|| lilikShatIva kShayakAlaraudre lokaM vilolArchiShi rohitAshve | pinAkinA hUtamahAmbuvAha\- mastraM punaH pAshabhR^itaH praNinye || 16\.54|| tato dharitrIdhara\-tulyarodhasa\- staDillatAli~Ngita\-nIlamUrtayaH | adhomukhAkAsha\-sarinnipAtinI\- rapaH prasaktaM mumuchuH payomuchaH || 16\.55|| parAhatadhvastashikhe shikhAvato vapuShyadhikShipta\-samiddhatejasi | kR^itAspadAstapta ivAyasi dhvaniM payonipAtAH prathame vitenire || 16\.56|| mahAnale bhinnasitAbhrapAtibhiH sametya sadyaH kvathanena phenatAm | vrajadbhirArdrendhanavatparikShayaM jalairvitene divi dhUmasantatiH || 16\.57|| svaketubhiH pANDuranIlapATalaiH samAgatAH shakradhanuHprabhAbhidaH | asaMsthitAmAdadhire vibhAvaso\- rvichitrachInAMshuka\-chArutAM tviShaH || 16\.58|| jalaughasammUrChanamUrChitasvanaH prasakta\-vidyullasitaidhita\-dyutiH | prashAntimeShyan dhR^itadhUmamaNDalo babhUva bhUyAniva tatra pAvakaH || 16\.59|| pravR^iddhasindhUrmi\-chayasthavIyasAM chayairvibhinnAH payasAM prapedire | upAttasandhyAruchibhiH sarUpatAM payodavichChedalavaiH kR^ishAnavaH || 16\.60|| upaityananta\-dyutirapyasaMshayaM vibhinnamUlo.anudayAya sa~NkShayam | tathA hi toyaughavibhinnasaMhatiH sa havyavAhaH prayayau parAbhavam || 16\.61|| atha vihitavidheyairAshu muktA vitAnai\- rasitanaganitamba\-shyAmabhAsAM ghanAnAm | vikasadamaladhAmnAM prApa nIlotpalAnAM shriyamadhikavishuddhAM vahnidAhAdiva dyauH || 16\.62|| iti vividhamudAse savyasAchI yadastraM bahusamaranayaj~naH sAdayiShyannarAtim | vidhiriva viparItaH pauruShaM nyAyavR^itteH sapadi tadupaninye riktatAM nIlakaNThaH || 16\.63|| vItaprabhAva\-tanurapyatanuprabhAvaH pratyAchakA~NkSha jayinIM bhujavIryalakShmIm | astreShu bhUtapatinApahR^iteShu jiShNu\- rvarShiShyatA dinakR^iteva jaleShu lokaH || 16\.64|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye kirAtArjunayuddhaM nAma ShoDashaH sargaH || 16|| \section{17\. saptadashaH sargaH} athApadAmuddharaNakShameShu mitreShvivAstreShu tirohiteShu | dhR^itiM gurushrIrguruNAbhipuShyan svapauruSheNeva sharAsanena || 17\.1|| bhUriprabhAveNa raNAbhiyogAt prIto vijihmashcha tadIyavR^id.hdhyA | spaShTo.apyavispaShTavapuHprakAshaH sarpanmahAdhUma ivAdrivahniH || 17\.2|| tejaH samAshritya parairahAryaM nijaM mahanmitramivorudhairyam | AsAdayannaskhalitasvabhAvaM bhIme bhujAlambamivAridurge || 17\.3|| vaMshochitatvAdabhimAnavatyA samprAptayA sampriyatAmasubhyaH | samakShamAditsitayA pareNa vadhveva kIrtyA paritapyamAnaH || 17\.4|| patiM nagAnAmiva baddhamUla\- munmUlayiShyaMstarasA vipakSham | laghuprayatnaM nigR^ihItavIrya\- strimArgagAvega iveshvareNa || 17\.5|| saMskAravattvAdramayatsu chetaH prayogashikShAguNabhUShaNeShu | jayaM yathArtheShu shareShu pArthaH shabdeShu bhAvArthamivAshashaMse || 17\.6|| bhUyaH samAdhAnavivR^iddhatejA naivaM purA yuddhamiti vyathAvAn | sa nirvavAmAsramamarShanunnaM viShaM mahAnAga ivekShaNAbhyAm || 17\.7|| tasyAhavAyAsa\-vilolamauleH saMrambha\-tAmrAyatalochanasya | nirvApayiShyanniva roShataptaM prasnApayAmAsa mukhaM nidAghaH || 17\.8|| krodhAndhakArAntarito raNAya bhrUbhedarekhAH sa babhAra tisraH | ghanoparuddhaH prabhavAya vR^iShTe\- rUrdhvAMshurAjIriva tigmarashmiH || 17\.9|| sa pradhvanayyAmbudanAdi chApaM hastena di~NnAga ivAdrishR^i~Ngam | balAni shambhoriShubhistatApa chetAMsi chintAbhirivAsharIraH || 17\.10|| sadvAditevAbhiniviShTabuddhau guNAbhyasUyeva vipakShapAte | agochare vAgiva chopareme shaktiH sharANAM shitikaNThakAye || 17\.11|| umApatiM pANDusutapraNunnAH shilImukhA na vyathayAmbabhUvuH | abhyutthitasyAdripaternitamba\- markasya pAdA iva haimanasya || 17\.12|| samprIyamANo.anubabhUva tIvraM parAkramaM tasya patirgaNAnAm | viShANabhedaM himavAnasahyaM vaprAnatasyeva suradvipasya || 17\.13|| tasmai hi bhAroddharaNe samarthaM pradAsyatA bAhumiva pratApam | chiraM viShehe.abhibhavastadAnIM sa kAraNAnAmapi kAraNena || 17\.14|| pratyAhataujAH kR^itasattvavegaH parAkramaM jyAyasi yastanoti | tejAMsi bhAnoriva niShpatanti yashAMsi vIryajvalitAni tasya || 17\.15|| dR^iShTAvadAnAd vyathate.arilokaH pradhvaMsameti vyathitAchcha tejaH | tejovihInaM vijahAti darpaH shAntArchiShaM dIpamiva prakAshaH || 17\.16|| tataH prayAtyastamadAvalepaH sa jayyatAyAH padavIM jigIShoH | gandhena jetuH pramukhAgatasya pratidvipasyeva mata~NgajaughaH || 17\.17|| evaM pratidvandviShu tasya kIrtiM maulIndulekhAvishadAM vidhAsyan | iyeSha paryAyajayAvasAdAM raNakriyAM shambhuranukrameNa || 17\.18|| munervichitrairiShubhiH sa bhUyAn ninye vashaM bhUtapaterbalaughaH | sahAtmalAbhena samutpatadbhi\- rjAtisvabhAvairiva jIvalokaH || 17\.19|| vitanvatastasya sharAndhakAraM trastAni sainyAni ravaM nishemuH | pravarShataH santatavepathUni kShapAghanasyeva gavAM kulAni || 17\.20|| sa sAyakAn sAdhvasaviplutAnAM kShipan pareShAmatisauShThavena | shashIva doShAvR^italochanAnAM vibhidyamAnaH pR^ithagAbabhAse || 17\.21|| kShobheNa tenAtha gaNAdhipAnAM bhedaM yayAvAkR^itirIshvarasya | tara~Ngakampena mahAhradAnAM ChAyAmayasyeva dinasya kartuH || 17\.22|| prasedivAMsaM na tamApa kopaH kutaH parasmin puruShe vikAraH | AkAravaiShamyamidaM cha bheje durlakShyachihnA mahatAM hi vR^ittiH || 17\.23|| visphAryamANasya tato bhujAbhyAM bhUtAni bhartrA dhanurantakasya | bhinnAkR^itiM jyAM dadR^ishuH sphurantIM kruddhasya jihvAmiva takShakasya || 17\.24|| savyApasavya\-dhvanitograchApaM pArthaH kirAtAdhipamAshasha~Nke | paryAya\-sampAdita\-karNatAlaM yantA gajaM vyAlamivAparAddhaH || 17\.25|| nijaghnire tasya hareShujAlaiH patanti vR^indAni shilImukhAnAm | UrjasvibhiH sindhumukhAgatAni yAdAMsi yAdobhirivAmburAsheH || 17\.26|| vibhedamantaH padavInirodhaM vidhvaMsanaM chAviditaprayogaH | netArilokeShu karoti yadyat tattachchakArAsya shareShu shambhuH || 17\.27|| soDhAvagIta\-prathamAyudhasya krodhojjhitairvegitayA patadbhiH | Chinnairapi trAsitavAhinIkaiH pete kR^itArthairiva tasya bANaiH || 17\.28|| ala~NkR^itAnAmR^ijutAguNena gurUpadiShTAM gatimAsthitAnAm | satAmivAparvaNi mArgaNAnAM bha~NgaH sa jiShNordhR^itimunmamAtha || 17\.29|| bANachChidaste vishikhAH smarAre\- ravA~NmukhIbhUtaphalAH patantaH | akhaNDitaM pANDavasAyakebhyaH kR^itasya sadyaH pratikAramApuH || 17\.30|| chitrIyamANAnatilAghavena pramAthinastAn bhavamArgaNAnAm | samAkulAyA nichakhAna dUraM bANAn dhvajinyA hR^idayeShvarAtiH || 17\.31|| tasyAtiyatnAdatirichyamAne parAkrame.anyonyavisheShaNena | hantA purAM bhUri pR^iShatkavarShaM nirAsa naidAgha ivAmbu meghaH || 17\.32|| anAmR^ishantaH kvachideva marma priyaiShiNAnuprahitAH shivena | suhR^itprayuktA iva narmavAdAH sharA muneH prItikarA babhUvuH || 17\.33|| astraiH samAnAmatirekiNIM vA pashyannIShUNAmapi tasya shaktim | viShAdavaktavyabalaH pramAthI svamAlalambe balamindumauliH || 17\.34|| tapastapovIryasamuddhatasya pAraM yiyAsoH samarArNavasya | maheShujAlAnyakhilAni jiShNo\- rarkaH payAMsIva samAchachAma || 17\.35|| rikte savisrambhamathArjunasya niSha~Ngavaktre nipatAta pANiH | anyadvipApItajale satarShaM mata~Ngajasyeva nagAshmarandhre || 17\.36|| chyute sa tasminniShudhau sharArthAd dhvastArthasAre sahaseva bandhau | tatkAlamoghapraNayaH prapede nirvAchyatAkAma ivAbhimukhyam || 17\.37|| AghaTTayAmAsa gatAgatAbhyAM sAvegamagrA~Ngulirasya tUNau | vidheyamArge matirutsukasya nayaprayogAviva gAM jigIShoH || 17\.38|| babhAra shUnyAkR^itirarjunastau maheShudhI vItamaheShujAlau | yugAntasaMshuShkajalau vijihmaH pUrvAparau loka ivAmburAshI || 17\.39|| tenAnimittena tathA na pArtha\- stayoryathA riktatayAnutepe | svAmApadaM projjhya vipattimagnaM shochanti santo hyupakAripakSham || 17\.40|| pratikriyAyai vidhuraH sa tasmAt kR^ichChreNa vishleShamiyAya hastaH | parA~Nmukhatve.api kR^itopakArAt tUNImukhAnmitrakulAdivAryaH || 17\.41|| pashchAtkriyA tUNayugasya bhartu\- rjaj~ne tadAnImupakAriNIva | sambhAvanAyAmadharIkR^itAyAM patyuH puraH sAhasamAsitavyam || 17\.42|| taM shambhurAkShiptamaheShujAlaM lohaiH sharairmarmasu nistutoda | hR^itottaraM tattvavichAramadhye vakteva doShairgurubhirvipakSham || 17\.43|| jahAra chAsmAdachireNa varma jvalanmaNidyotitahaimalekham | chaNDaH pata~NgAnmarudekanIlaM taDitvataH khaNDamivAmbudasya || 17\.44|| vikoshanirdhauta\-tanormahAseH phaNAvatashcha tvachi vichyutAyAm | pratidvipAbaddharuShaH samakShaM nAgasya chAkShiptamukhachChadasya || 17\.45|| vibodhitasya dhvaninA ghanAnAM harerapetasya cha shailarandhrAt | nirastadhUmasya cha rAtrivahne\- rvinA tanutreNa ruchiM sa bheje || 17\.46|| achittatAyAmapi nAma yuktA\- manUrdhvatAM prApya tadIyakR^ichChre | mahIM gatau tAviShudhI tadAnIM vivavratushchetanayeva yogam || 17\.47|| sthitaM vishuddhe nabhasIva sattve dhAmnA tapovIryamayena yuktam | shastrAbhighAtaistamajasramIsha\- stvaShTA vivasvantamivollilekha || 17\.48|| saMrambhavegojjhita\-vedaneShu gAtreShu bAdhiryamupAgateShu | munerbabhUvAgaNiteShurAshe\- rlauhastiraskAra ivAtmamanyuH || 17\.49|| tato.anupUrvAyatavR^ittabAhuH shrImAn kSharallohitadigdhadehaH | Askandya vegena vimuktanAdaH kShitiM vidhunvanniva pArShNighAtaiH || 17\.50|| sAmyaM gatenAshaninA maghonaH shashA~NkakhaNDAkR^itipANDureNa | shambhuM bibhitsurdhanuShA jaghAna stambaM viShANena mahAnivebhaH || 17\.51|| rayeNa sA sannidadhe patantI bhavodbhavenAtmani chApayaShTiH | samuddhatA sindhuranekamArgA pare sthitenaujasi jahnuneva || 17\.52|| vikArmukaH karmasu shochanIyaH parichyutaudArya ivopachAraH | vichikShipe shUlabhR^itA salIlaM sa patribhirdUramadUrapAtaiH || 17\.53|| upoDhakalyANaphalo.abhirakShan vIravrataM puNyaraNAshramasthaH | japopavAsairiva saMyatAtmA tepe munistairiShubhiH shivasya || 17\.54|| tato.agrabhUmiM vyavasAyasiddheH sImAnamanyairatidustaraM saH | tejaHshriyAmAshrayamuttamAsiM sAkShAdaha~NkAramivAlalambe || 17\.55|| sharAnavadyannanavadyakarmA chachAra chitraM pravichAramArgaiH | hastena nistriMshabhR^itA sa dIptaH sArkAMshunA vAridhirUrmiNeva || 17\.56|| yathA nije vartmani bhAti bhAbhi\- shChAyAmayashchApsu sahasrarashmiH | tathA nabhasyAshu raNasthalIShu spaShTadvimUrtirdadR^ishe sa bhUtaiH || 17\.57|| shivapraNunnena shilImukhena tsarupradeshAdapavarjitA~NgaH | jvalannasistasya papAta pANe\- rghanasya vaprAdiva vaidyuto.agniH || 17\.58|| AkShipta\-chApAvaraNeShujAla\- shChinnottamAsiH sa mR^idhe.avadhUtaH | riktaH prakAshashcha babhUva bhUme\- rutsAditodyAna iva pradeshaH || 17\.59|| sa khaNDanaM prApya parAdamarShavAn bhujadvitIyo.api vijetumichChayA | sasarja vR^iShTiM parirugNapAdapAM dravetareShAM payasAmivAshmanAm || 17\.60|| nIrandhraM parigamite kShayaM pR^iShatkai\- rbhUtAnAmadhipatinA shilAvitAne | uchChrAyasthagita\-nabhodigantarAlaM chikShepa kShitiruhajAlamindrasUnuH || 17\.61|| niHsheShaM shakalitavalkalA~NgasAraiH kurvadbhirbhuvamabhitaH kaShAyachitrAm | IshAnaH sakusumapallavairnagaistai\- rAtene balimiva ra~NgadevatAbhyaH || 17\.62|| unmajjanmakara ivAmarApagAyA vegena pratimukhametya bANanadyAH | gANDIvI kanakashilAnibhaM bhujAbhyA\- mAjaghne viShamavilochanasya vakShaH || 17\.63|| abhilaShata upAyaM vikramaM kIrtilakShmyo\- rasugamamarisainyaira~NkamabhyAgatasya | janaka iva shishutve supriyasyaikasUno\- ravinayamapi sehe pANDavasya smarAriH || 17\.64|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye saptadashaH sargaH || 17|| \section{18\. dhana~njayAstralAbho nAma aShTAdashaH sargaH} tata udagra iva dvirade munau raNamupeyuShi bhImabhujAyudhe | dhanurapAsya sabANadhi sha~NkaraH pratijaghAna ghanairiva muShTibhiH || 18\.1|| harapR^ithAsutayordhvanirutpata\- nnamR^idusaMvalitA~NgulipANijaH | sphuTadanalpashilA\-ravadAruNaH pratinanAda darIShu darIbhR^itaH || 18\.2|| shivabhujAhati\-bhinnapR^ithukShatIH sukhamivAnubabhUva kapidhvajaH | ka iva nAma bR^ihanmanasAM bhave\- danukR^iterapi sattvavatAM kShamaH || 18\.3|| vraNamukhachyuta\-shoNitashIkara\- sthagitashailataTAbha\-bhujAntaraH | abhinavauShasarAgabhR^itA babhau jaladhareNa samAnamumApatiH || 18\.4|| urasi shUlabhR^itaH prahitA muhuH pratihatiM yayurarjunamuShTayaH | bhR^isharayA iva sahyamahIbhR^itaH pR^ithuni rodhasi sindhumahormayaH || 18\.5|| nipatite.adhishirodharamAyate samamaratniyuge.ayugachakShuShaH | trichatureShu padeShu kirITinA lulitadR^iShTi madAdiva chaskhale || 18\.6|| abhibhavoditamanyuvidIpitaH samabhisR^itya bhR^ishaM javamojasA | bhujayugena vibhajya samAdade shashikalAbharaNasya bhujadvayam || 18\.7|| pravavR^ite.atha mahAhavamallayo\- rachalasa~nchalanAharaNo raNaH | karaNashR^i~Nkhala\-sa~NkalanAguru\- rgurubhujAyudha\-garvitayostayoH || 18\.8|| ayamasau bhagavAnuta pANDavaH sthitamavA~NmuninA shashimaulinA | samadhirUDhamajena nu jiShNunA sviditi vegavashAnmumuhe gaNaiH || 18\.9|| prachalite chalitaM sthitamAsthite vinamite natamunnatamunnatau | vR^iShakapidhvajayorasahiShNunA muhurabhAvabhayAdiva bhUbhR^itA || 18\.10|| karaNashR^i~NkhalaniHsR^itayostayoH kR^itabhujadhvani valgu vivalgatoH | charaNapAta\-nipAtitarodhasaH prasasR^ipuH saritaH paritaH sthalIH || 18\.11|| viyati vegapariplutamantarA samabhisR^itya rayeNa kapidhvajaH | charaNayoshcharaNAnamitakShiti\- rnijagR^ihe tisR^iNAM jayinaM purAm || 18\.12|| vismitaH sapadi tena karmaNA karmaNAM kShayakaraH paraH pumAn | kSheptukAmamavanau tamaklamaM niShpipeSha parirabhya vakShasA || 18\.13|| tapasA tathA na mudamasya yayau bhagavAn yathA vipulasattvatayA | guNasaMhateH samatiriktamaho nijameva sattvamupakAri satAm || 18\.14|| atha himashuchibhasmabhUShitaM shirasi virAjitamindulekhayA | svavapuratimanoharaM haraM dadhatamudIkShya nanAma pANDavaH || 18\.15|| sahasharadhi nijaM tathA kArmukaM vapuratanu tathaiva saMvarmitam | nihitamapi tathaiva pashyannasiM vR^iShabhagatirupAyayau vismayam || 18\.16|| siShichuravanimambuvAhAH shanaiH surakusumamiyAya chitraM divaH | vimalaruchi bhR^ishaM nabho dundubhe\- rdhvanirakhilamanAhatasyAnashe || 18\.17|| AseduShAM gotrabhido.anuvR^ittyA gopAyakAnAM bhuvanatrayasya | rochiShNuratnAvalibhirvimAnai\- rdyaurAchitA tArakiteva reje || 18\.18|| haMsA bR^ihantaH surasadmavAhAH saMhrAdikaNThAbharaNAH patantaH | chakruH prayatnena vikIryamANai\- rvyomnaH pariShva~NgamivAgrapakShaiH || 18\.19|| muditamadhuliho vitAnIkR^itAH sraja upari vitatya sAntAnikIH | jalada iva niShedivAMsaM vR^iShe marudupasukhayAmbabhUveshvaram || 18\.20|| kR^itadhR^iti parivanditenochchakai\- rgaNapatibhirabhinnaromodgamaiH | tapasi kR^itaphale phalajyAyasI stutiriti jagade hareH sUnunA || 18\.21|| sharaNaM bhavantamatikAruNikaM bhava bhaktigamyamadhigamya janAH | jitamR^ityavo.ajita bhavanti bhaye sasurAsurasya jagataH sharaNam || 18\.22|| vipadeti tAvadavasAdakarI na cha kAmasampadabhikAmayate | na namanti chaikapuruShaM puruShA\- stava yAvadIsha na natiH kriyate || 18\.23|| saMsevante dAnashIlA vimuktyai sampashyanto janmaduHkhaM pumAMsaH | yanniHsa~NgastvaM phalasyAnatebhya\- statkAruNyaM kevalaM na svakAryam || 18\.24|| prApyate yadiha dUramagatvA yatphalatyaparalokagatAya | tIrthamasti na bhavArNavabAhyaM sArvakAmikamR^ite bhavatastat || 18\.25|| vrajati shuchi padaM tvayi prItimAn pratihatamatireti ghorAM gatim | iyamanagha nimittashaktiH parA tava varada na chittabhedaH kvachit || 18\.26|| dakShiNAM praNatadakShiNa mUrtiM tattvataH shivakarImaviditvA | rAgiNApi vihitA tava bhaktyA saMsmR^itirbhava bhavatyabhavAya || 18\.27|| dR^iShTvA dR^ishyAnyAcharaNIyAni vidhAya prekShAkArI yAti padaM muktamapAyaiH | samyagdR^iShTistasya paraM pashyati yastvAM yashchopAste sAdhu vidheyaM sa vidhatte || 18\.28|| yuktAH svashaktyA munayaH prajAnAM hitopadeshairupakAravantaH | samuchChinatsi tvamachintyadhAmA karmANyupetasya duruttarANi || 18\.29|| sannibaddhamapahartumahAryaM bhUri durgatibhayaM bhuvanAnAm | adbhutAkR^itimimAmatimAya\- stvaM bibharShi karuNAmaya mAyAm || 18\.30|| na rAgi chetaH paramA vilAsitA vadhUH sharIre.asti na chAsti manmathaH | namaskriyA choShasi dhAturityaho nisargadurbodhamidaM tavehitam || 18\.31|| tavottarIyaM karicharma sA~NgajaM jvalanmaNiH sArashanaM mahAnahiH | sragAsyapa~NktiH shavabhasma chandanaM kalA himAMshoshcha samaM chakAsati || 18\.32|| avigrahasyApyatulena hetunA sametabhinnadvayamUrti tiShThataH | tavaiva nAnyasya jagatsu dR^ishyate viruddhaveShAbharaNasya kAntatA || 18\.33|| AtmalAbha\-pariNAmanirodhai\- rbhUtasa~Ngha iva na tvamupetaH | tena sarvabhuvanAtiga loke nopamAnamasi nApyupameyaH || 18\.34|| tvamantakaH sthAvaraja~NgamAnAM tvayA jagatprANiti deva vishvam | tvaM yoginAM hetuphale ruNatsi tvaM kAraNaM kAraNakAraNAnAm || 18\.35|| rakShobhiH suramanujairditeH sutairvA yallokeShvavikalamAptamAdhipatyam | pAvinyAH sharaNagatArtihAriNe ta\- nmAhAtmyaM bhava bhavate namaskriyAyAH || 18\.36|| tarasA bhuvanAni yo bibharti dhvanati brahma yataH paraM pavitram | parito duritAni yaH punIte shiva tasmai pavanAtmane namaste || 18\.37|| bhavataH smaratAM sadAsane jayini brahmamaye niSheduShAm | dahate bhavabIjasantatiM shikhine.anekashikhAya te namaH || 18\.38|| AbAdhAmaraNabhayArchiShA chirAya pluShTebhyo bhava mahatA bhavAnalena | nirvANaM samupagamena yachChate te bIjAnAM prabhava namo.astu jIvanAya || 18\.39|| yaH sarveShAmAvarItA varIyAn sarvairbhAvairnAvR^ito.anAdiniShThaH | mArgAtItAyendriyANAM namaste\- .avij~neyAya vyomarUpAya tasmai || 18\.40|| aNIyase vishvavidhAriNe namo namo.antikasthAya namo davIyase | atItya vAchAM manasAM cha gocharaM sthitAya te tatpataye namo namaH || 18\.41|| asaMvidAnasya mamesha saMvidAM titikShituM dushcharitaM tvamarhasi | virodhya mohAtpunarabhyupeyuShAM gatirbhavAneva durAtmanAmapi || 18\.42|| AstikyashuddhamavataH priyadharma dharmaM dharmAtmajasya vihitAgasi shatruvarge | samprApnuyAM vijayamIsha yayA samR^id.hdhyA tAM bhUtanAtha vibhutAM vitarAhaveShu || 18\.43|| iti nigaditavantaM sUnumuchchairmaghonaH praNatashirasamIshaH sAdaraM sAntvayitvA | jvaladanalaparItaM raudramastraM dadhAnaM dhanurupapadamasmai vedamabhyAdidesha || 18\.44|| sa pi~NgAkShaH shrImAn bhuvanamahanIyena mahasA tanuM bhImAM bibhrattriguNaparivArapraharaNaH | parItyeshAnaM triH stutibhirupagItaH suragaNaiH sutaM pANDorvIraM jaladamiva bhAsvAnabhiyayau || 18\.45|| atha shashadharamaulerabhyanuj~nAmavApya tridashapatipurogAH pUrNakAmAya tasmai | avitathaphalamAshIrvAdamAropayanto vijayi vividhamastraM lokapAlA viteruH || 18\.46|| asaMhAryotsAhaM jayinamudayaM prApya tarasA dhuraM gurvIM voDhuM sthitamanavasAdAya jagataH | svadhAmnA lokAnAM tamupari kR^itasthAnamamarA\- stapolakShmyA dIptaM dinakR^itamivochchairupajaguH || 18\.47|| vraja jaya ripulokaM pAdapadmAnataH san gadita iti shivena shlAghito devasa~NghaiH | nijagR^ihamatha gatvA sAdaraM pANDuputro dhR^itagurujayalakShmIrdharmasUnuM nanAma || 18\.48|| iti shrIbhAravikR^itau kirAtArjunIye mahAkAvye dhana~njayAstralAbho nAmAShTAdashaH sargaH || 18|| iti kavi shrIbhAravivirachitaM kirAtArjunIyaM sampUrNam | ## Encoded by Harunaga Isaacson Proofread by Harunaga Isaacson, Rajani Arjun Shankar \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}