% Text title : Kumarasambhavam % File name : kumArasambhavam.itx % Category : major\_works, kAlidAsa % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Transliterated by : Vishvas Vasuki % Proofread by : Vishvas Vasuki % Latest update : November 26, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Kumarasambhavam ..}## \itxtitle{.. kumArasambhavam ..}##\endtitles ## \section{viShayAnukramaNikA} prathamasarge (1\-60 shlokA~NkA) girirAja himAlayasyaishvaryavarNanam | tasya menayA saha pANigrahaNam | mainAkajanmavarNanam | pitR^ikR^itaharAnAdarakaraNAt yogena sharIratyAgottara satIdevyA himAlayagR^ihe janmamavarNanam | tasyA nAmakaraNam | tasyA sharIrashobhAvarNanam | maharShernAradasya himavadgR^ihe samAgamanam | nAradakartR^ikashivapArvatIvivAhAbhidhAnam | patnIviyuktasya harasya girirAjashikharapradeshe tapashcharyAvarNanam | tasya pArvatIkartR^ika paricharaNam | dvitIyasarge (1\-64) tArakAsuravadhAya tatpIDitendrAdidevakartR^ikabrahmastuti | surakartR^ikastutiprasannIbhUtena brahmaNA kArtike tArakavinAshakatvAropaNam | haragauryo sayogAya kartavyanishchaya | mahAdevasya samAdhibha~NgAya surendrakartR^ikasmarasmaraNam | smarAgamana~ncha | tR^itIyasarge (1\-76) indrAdeshapAlanArtha smarasya pratij~nAkaraNam | vasantaratibhyA saha smarasya shivAshramapravesha | R^iturAjasamAgamanena shivAshramadashAvarNanam | shive smarakartR^ikakusumAyudhanikShepaH | shivalalATAkShisamudbhUtAgninA smaradAhashcha | chaturthasarge (1\-46) smaravinAshamIkShamANAyA ratervilApavarNanam | AkAshavANIdvArA ratisamAshvAsanam | smara hetUktiH | smarasya punara~NgaprAptinirNaya | pa~nchamasarge (1\-66) smaravinAshena haraprAptiviShayakAshAyA hatatvAt pArvatIviShAdavarNanam | tapashcharyAtyAgAya pArvatIM prati menakAkartR^ikopadeshaH | himavadantike sakhImukhena pArvatImanorathAbhidhAnam | tapastaptu sakhyA saha pArvatyAH gaurIshikharaprayANam | pArvatyAstAtkAlikasvarUpavarNanam | pArvatItapasA prasannIbhUtasya brahmachArIsvarUpasya shivasya tatrAgamanam | brahmachArIkartR^ikaharanindAto gauryAstapaso nivR^ityudyogaH | pArvatIkartR^ikashivaprashaMsAvarNanam | haraviShaye svAbhiprAyaprakAsha | pArvatyagre shivasya nijasvarUpadhAraNam | ShaShThasarge (1\-65) pArvatyA sahepsita vivAhAbhyarthanA sUchayituM himavadantike shivakartR^ikaM saptarShiprasthApanam | vivAhanirNayaH | dinanirNayakaraNam | shiva prati vivAhodantamabhidhAya saptarShINAmAtmaviShaya (desha)prasthAnam | saptamasarge (1\-65) shivapArvatyorvivAhakAlikanepathyAdividhAnam | girirAjagR^ihe varayAtrikAnA devatAdInAmupasthiti | vivAha | smarasya punarjIvanam | shivapArvatyoM kautukAgArapraveshashcha | vivAhottara gauryA smarAvasthAprApti | tayo sukhamayatvavarNanam | aShTamasarge (1\-61) shivamuktayauvanA gaurI vIkShya menAyA AnandaprApti vasthAprAptivarNanam | tatastasyA pragalbhAvasthAprApti | mugdhAvasthApannagauryA madhyamAsambhogavarNanam | gauryA saha harasya himavadgR^ihAt prasthAnavarNanam | kailAsAgamanam | jalakrIDAvarNanam | navamasarge (1\-52) indraprahitasya kapotasvarUpasyAgne shivasambhogAlayapravesha | kapotAvalokanena harasya krodhaprApti | kruddha hara prati surendrasandeshakathanam | agnikartR^ikanijAparAdhakShamApanam | kumArodbhavAya hareNa vahanau nijavIryasthApanam | shivavIryaprabhAveNa vahnervairUpyaprApti | vahanerindrAntike gamanam | hareNa pArvatIvinodanam | harakartR^ikapArvatInepathyarachanA | harAlaye teShA harakartR^ikaprasthApanam | harasya gauryA saha vihAra | dashamasarge (1\-60) indrAntikeM prApta virUpa vahina vilokya tasya kShobha | vahina prati vairUpyaprAptihetujij~nAsA vahinakartR^ikAtmarUpyaprAptihetukathanam | haratejodagdhAtmasharIratrANAya vahinakartR^ikaprArthanA | indrakartR^ikavahinasamAshvAsanam | ga~NgAyA harateja prakShepaNAyopadeshashcha | vahninA ga~NgAyA harateja prakShepaNam | haratejo.asahamAnAyA bhAgIrathyA baTkR^ittikAnA snAtumAgamanavarNanam | haratejasashcha tAsA sharIre samparka tena tAsA garbhadhAraNam | tadAdAya gR^iha gantu trapAvatIbhistAbhi sharavaNe garbhasrAva | tata kumArajanmavarNanam | ekAdashasarge (1\-50) indrAdiprArthanottara bhAgIrathyA kumArasya dugdhapAnAyA~NgIkAra | kadAchidAgachChatInA ShaTkR^ittikAnA kumArAvalokanena vivAda | vihArAya namasA gachChatorharagauryoratantrAgamanam | kumArAvalokanena tayoranupAta | pArvatyA kumArajanmaprashna shivenottarakathanam | kumAramAdAya shivapArvatyorgamanam | kumArajanmotsavArambha | tena samastajagatAmAnandaprApti | kumAralIlAkrIDAvarNanam | dvAdashasarge (1\-60) tArakapIDitasyendrasya harAlayAgamanam | indrasya kailAsAchalashobhA prekShaNam | tato mahendrasya haradarshanAdAnandaprApti | harAntike sthita dhR^itAyudha kumAraM vIkShyendrasya jayAshAbandhanam | indreNa tArakAsuropadravanivedanam | tadAkarNya hareNotsAhavarddhanam | indrakartR^ikatArakadushcheShTAkathanam | punastArakavadhAya kumAragamanaprArthanA kumAragamanAdeshaH | kumArakartR^ikapitrAj~nAsvIkAra parAkramiNo bAlasya vilokanena girijAyA harShaprAptiH varNanam | trayodashasarge (1\-51) kArtikeyayAchanArthamindrAdInA harasamIpagamanam | teShA hara prati kumAra yAchanAvarNanam | kumAraprasthAnAya haragauryorAdesha | indrAdInA kumArAnugamanam | teShA harasUnunA saha svargaprApti svargapraveshe bhItAn surAn prati kumArasyAbhayadavAkyam | gandharvAdikartR^ikakumAraprashaMsA | kumAra prati nAradAdInAM sAdhuvAdakathanam | ga~NgAbalokanam | nandanavanAvalokana~ncha | gatashobhasya tasyAvalokanena kumArasya krodhaprApti | amarAvatIprekShaNam | virUpAM tA nirIkShya kumArasya kAruNyaprApti tarayendreNa saha jayanta saudhagamanam | kashyapasya tatpalyAshcha kumArakartR^ikAbhivAdanam | ubhayakartR^ikAshIrvAdashasanam | kumArakartR^ikashachIpraNAma | tasyA AshIrvAdana kumArasamupAcharaNam | chaturdashasarge (1\-51) tArakavadhAyendrAdidvArA kumArasya sajjIbhavanam | yodadhu jigamiSho kumArasya vijitvaranAmarathArohaNam | indrAdInA kumArAnuprayANam | surasainyavarNana~ncha | pa~nchadashasarge (1\-53) kumAreNa sahendrAdInA yuddhAya tArakAsurAbhimukhamAgamanavarNanam | kumArAgamanamAkarNya suradviShA kShobhaprApti | charairindrAgamane nivedite tArakasya kAkUkti | tasya sainyasanahanArthamAdeshashcha | tArakasainyasannAhavarNanam | yodadhu gachChatastArakasyaikAdashItpAtaprAptivarNanam | sainyAnA tArakAnugamanam | gachChatA tArakasainyAnA vividhotpAtaprAptivarNanam | pa~nchamahotpAtavarNanam | utpAteShu satsvapyanivR^itta tAraka pratyAkAshavANI | AkAshavANImAkarNya divamuddishya tArakokti | kruddhasya khaDgapArNastasya shakrAntike rathopasthApanArthamAdeshashcha | ShoDashasarge (1\-51) surAsurasainyayorghorayuddhavarNanam | saptadashasarge (1\-55) tArakaprakShiptasharANAmindrasharaishChedanam | surabANAnA tArakabANaishChedana~ncha | tatastArakaprahitanAgapAshairbaddhAnAmindrAdInA kumArAntikAgamanam | kumAraprekShaNena devAnA nAgapAshAdvimukti | tArakAsurasya kumAra pratyuktiH | kumArasya tArakAsurasya pratikathanam | tatastArakAsurakumArayoH parasparaM bANaprahAra | tArakAsurakartR^ikamAyAyuddham | tato.anyo.anya vAyavyAdyastraprayoga | tatastArakavadha | devAnAmAnandaprApti | indrasya svargAdhipatyaprAptishcha | \section{sargaH 1 \- umotpattiH} astyuttarasyAM dishi devatAtmA himAlayo nAma nagAdhirAjaH | purvAparau toyanidhI vagAhya sthitaH pR^ithivyA iva mAnadaNDaH || 1\.1|| yaM sarvashailAH parikalpya vatsaM merau sthite daugdhari dohadakShe | bhAsvanti ratnAni mahaiShadhIshcha pR^ithUpadiShTAM duduhurdharitrIm || 1\.2|| anantaratnaprabhavasya yasya himaM na saubhAgyavilopi jAtam | eko hi doSho guNasannipAte nimajjatIndoH kiraNeShvivA~NkaH || 1\.3|| yashchApsarovibhramamaNDanAnAM sampAdayitrIM shIkharaibibharti | lAhakachChedavibhaktarAgAmakAlasandhyAmiva dhAtumattAm || 1\.4|| AmekhalaM sa~ncharatAM ghanAnAM ChAyAmadhaH sAnugatAM niShevya | udvejitA vR^iShTibhirAshrayante shrR^i~NgANi yasyAtapavanti siddhAH || 1\.5|| padaM tuShArastrutidhaitaraktaM yasminnadR^iShTvApi hatadvipAnAm | vidanti mArgaM nakharandhramuktairmuktAphalaiH kesariNAM kirAtAH || 1\.6|| nyastAkSharA dhAturasena yatra bhUrjatvachaH ku~njarabindushoNAH | vrajanti vidyAdharasundarINAmUna~Ngalekhakriyayopayogam || 1\.7|| yaH pUrayankIchakarandhrabhAgAndarImukhotthena samIraNena | udgAsyatAmichChati kinnarANAM tAnapradAyitvamivopagantum || 1\.8|| kapolakaNDUH karibhirvinetuM vighaTTitAnAM saraladrumANAm | yatra snutakShIratayA prasUtaH sAnuni gandhaH surabhIkaroti || 1\.9|| vanecharANAM vanitAsakhAnAM darIgR^ihotsa~NganiShaktabhAsaH | bhavanti yatrauShadhayo rajanyAmatailapUrAH suratapradIpAH || 1\.10|| udvejayatya~NgalipArShNibhAgAnmArge shilIbhUtahime.api yatra | na durvahashroNipayodharArtA bhindanti mandAM gatimashvamukhyaH || 1\.11|| divAkarAdrakShati yo guhAsu lInaM divAbhItamivAndhakAram | kShudre.api nUnaM sharaNaM prapanne mamatvamuchchaiHshirasAM satIva || 1\.12|| lA~NgUlavikShepavisarpishobhiritastatashchandra marIchigauraiH | yasyArthayuktaM girirAjashabdaM kurvanti vAlavyajanaishchamaryaH || 1\.13|| yatrAMshukAkShepavilajjitAnAM yadR^ichChayA kimpuruShA~NganAnAm | darIgR^ihadvAra vilambimbImbAstiraskariNyo jaladA bhavanti || 1\.14|| bhAgIrathInirjharasikarANAM voDhA muhamaH kampitadevadAruH | yadvAyuranviShTamR^igaiH kirAtairAsevyate bhinnashishaNDibarhaH || 1\.15|| saptarShihastAvachitA vasheShANyadho vivasvAnparivartamAnaH | padmAni yasyAgrasaroruhANi prabaudhayatyUrdhvamukhairmayUkhaiH || 1\.16|| yaj~nA~NgayonitvamavekShya yasya sAraM dharitrIdharaNakShamaM cha | prajApatiH kalpitayaj~nabhAgaM shailAdhipatyaM svayamanvatiShThat || 1\.17|| sa mAnasIM meru\-sakhaH pitR^INAM kanyAM kulasya sthitaye sthitij~naH | menAM munInAM api mAnanIyAM AtmAnurupAM vidhinopayeme || 1\.18|| sa mAnasiM merusakhaH pitR^INAM kanyAM kulasya sthitaye sthitij~naH | menAM munInAmapi mAnanIyAmAtmAnurupAM vidhinopayeme || 1\.18|| kAlakrameNAtha tayoH pravR^itte svarupayogye surataprasa~Nge | manoramaM yauvanamudvahantyA garbhe.avadbhUdhararAjapatnyAH || 1\.19|| asUta sA nAgavadhUpabhogyaM mainAkamambhonidhibaddhasakhyam | kruddhe.api pakShachChidi vR^itrashatrAvavedanAj~naM kulishakShatAnAm || 1\.20|| athAvamAnena pituH prayuktA dakShasya kanyA bhavapUrvapatnI | satI satI yogavisR^iShTadehA tAM janmane shailavadhUM prapede || 1\.21|| sA bhUdharANAmadhipena tasyAM samAdhimatyAmudapAdi bhavyA | samyakprayogAdaparikShatAyAM nItAvivotsAhaguNena sampat || 1\.22|| prasannadikpAMsuviviktavAtaM sha~NkhasvanAnantarapuShpavR^iShTi | sharIriNAM sthAvaraja~NgamAnAM sukhAya tajjanmadinaM babhuva || 1\.23|| tayA duhitrA sutarAM savitrI sphuratprabhAmaNDalayA chakAse | vidUrabhUmirnavameghashabdA dudbhinnayA ratnashalAkayaiva || 1\.24|| dine dine sA parivardhamAnA labdhodayA chAndramasIva lekha | pupoSha lAvaNyamayAnvisheShA~njayotsnAntarANIva kalAntarANi || 1\.25|| tAM pArvatItyAbhijanena nAmnA bandhupriyAM bandhajano jahAva | umeti mAtrA tapaso niShiddhA pashchAdumAkhyAM sumukho jagAma || 1\.26|| mahIbhR^itaH putravato.api dR^iShTistasminnapatye na jagAma tR^iptim | anantapuShpasya madhorhi chUte dvirephamAlA savisheShasa~NgA || 1\.27|| prabhAmahatyA shikhayeva dIpastrimArgayeva tridivasya mArgaH | saMskAravatyeva girA manIShI tayA sa pUtashcha vibhUShitashcha || 1\.28|| mandAkinIsaikatavedikAbhiH sA kandukaiH kR^itrimaputrakaishcha | reme muhirmadhyagatA sakhInAM krIDArasaM nirvishatIva bAlye || 1\.29|| tAM haMsamAlAH sharadIva ga~NgAM mahauShadhiM naktamivAtmabhAsaH | sthiropadeshAmupadeshakAle prapedire prAktanajanmavidyAH || 1\.30|| asambhR^itaM maNDanama~NgayaShTeranAsavAkhyaM karaNaM madasya | kAmasya puShpavyatiriktamastraM bAlyAtparaM sAtha vayaH prapede || 1\.31|| unmIlitaM tUlikayeva chitraM sUryAMshubhirbhinnamivAravindam | babhUva tasyashchaturastrashobhi vapurvibhaktaM navayauvanena || 1\.32|| abhyunnatA~NguShThanakhaprabhAbhirnikShepaNAdrAgamivodgirantau | AjahrR^itustachcharaNau pR^ithivyAM sthalAravindashriyamavyavasthAm || 1\.33|| sA rAjahaMsairiva sannatA~NgI gateShu lIlA~nchitavikrameShu | vyanIyata pratyupadeshalubdhai rAditsubhirnUpurasi~njitAni || 1\.34|| vR^ittAnupUrve na cha chAtidIrdhe ja~Nghe shubhe sR^iShTavatastadIye | sheShA~NganirmANavidhau vidhAturlAvaNya utpAdya ivAsa yatnaH || 1\.35|| nAgendrahastAstvachi karkashatvAdekAntashaityAtkadalIvisheShAH | labdhvApi loke pariNAhi rUpaM jAtAstadUrverupamAnabAhyAH || 1\.36|| etAvatA nanvanumeyashobhi kA~nchIguNasthAnamaninditAyAH | AropitaM yad girishena pashchAdananyanArIkamanIyama~Nkam || 1\.37|| tasyAH praviShTA natanAbhirandhraM rarAja tanvI navalomarAjiH | nIvImatikramya sitetarasya tanmekhalAmadhyamaNerivArchiH || 1\.38|| madhyena sA vedivilagnamadhyA valitrayaM chAru babhAra bAlA | ArohaNArthaM navayauvanena kAmasya sopAnamiva prayuktam || 1\.39|| anyonyamutpIDayadutpalAkShyAH stanadvayaM pANDu tathA pravR^iddham | madhyaM yathA shyAmamukhasya tasya mR^iNAlasUtrAntaramapyalabhyam || 1\.40|| loke sukumAratvameva kusumAstrasya sAdhakatvamiti sthite satyAha \- shirIShapuShpAdhikasaukumAryau bAhU tadIyAviti me vitarkaH | parAjitenApi kR^itau harasya yau kaNThapAshau makaradhvajena || 1\.41|| kaNThasya tasyAH stanabandhurasya muktAkalApasya cha nistalasya | anyonyashobhAjananAdvabhUva sAdhAraNo bhUShaNabhUShyabhAvaH || 1\.42|| chandraM gatA padmaguNAnna bhu~Nkte padmAshritA chAndramasImabhikhyAm | umAmukhaM tu pratipadya lolA dvisaMshrayAM prItimavApa lakShmIH || 1\.43|| puShpaM pravAlopahitaM yadi syAnmuktAphalaM vA sphuTavidrumastham | tato.anukuryAdvishadasya tasyA stAmrauShThaparyastaruchaH smitasya || 1\.44|| svareNa tasyAmamR^itasruteva prajalpitAyAmabhijAtavAchi | apyanyapuShTA pratikUlashabdA shroturvitantrIriva tADyamAnA || 1\.45|| pravAtanIlotpalanirvisheShamadhIraviprekShitamAyatAkShyA | tayA gR^ihitaM nu mR^igA~NganAbhyastato gR^ihItaM nu mR^igA~NganAbhiH ? || 1\.46|| tasyAH shalAkA~njananirmiteva kAntirbhruvorAyatalekhayoryA | tAM vIkShya lilAchaturAmana~NgaH svachApasaundaryamadaM mumocha || 1\.47|| lajjA tirashchAM yadi chetasi syAdasaMshayaM parvatarAjaputryAH | taM keshapAshaM prasamIkShya kuryurbAlapriyatvaM shithilaM chamaryaH || 1\.48|| sarvopamAdravyasamuchchayena yathApradeshaM viniveshitena | sA nirmitA vishvasR^ijA prayatnAdekasthasaundaryadidR^ikShayeva || 1\.49|| tAM nAradaH kAmacharaH kadAchitkanyAM kila prekShya pituH samIpe | samAdideshaikavadhUM bhavitrIM premNA sharIrArdhaharAM harasya || 1\.50|| guruH pragal\-bhe.api vayasyato.asyAstasthau nivR^ittAnyavarAbhilAShaH | R^ite kR^ishAnorna hi mantrapUtamarhanti tejAMsyaparANi havyam || 1\.51|| ayAchitAraM na hi devadevamadriH sutAM grAhayituM shashAka | abhyarthanAbha~Ngabhayena sAdhurmAdhyasthyamiShTe.apyavalambate.arthe || 1\.52|| yadaiva pUrve janane sharIraM sA dakSharoShAt sudatI sasarja | tadAprabhR^ityeva vimuktasa~NgaH patiH pashUnAmaparigraho.abhUt || 1\.53|| sa kR^ittivAsAstapase yatAtmA ga~NgApravAhokShitadevadAru | prasthaM himAdrermR^iganAbhigandhi ki~nchit kvaNatkinnaramadhyuvAsa || 1\.54|| gaNA nameruprasavAvataMsA bhUrjatvachaH sparshavatIrdadhAnAH | manaHshilAvichChuritA niSheduH shaileyanaddheShu shilAtaleShu || 1\.55|| tuShArasa~NghAtashilAH khurAgraiH samullikhandarpakalaH kakudmAn | dR^iShTaH katha~nchidgavayairvivignairasoDhasiMhadhvanirunnanAda || 1\.56|| tatrAgnimAdhAya samitsamiddhaM svameva mUrtyantaramaShTamUrtiH | svayaM vidhAtA tapasaH phalAnAM kenApi kAmena tapashchachAra || 1\.57|| anarghyamarghyeNa tamadrinAthaH svargaukasAmarchitamarchayitvA | ArAdhanAyasya sakhIsametAM samAdidesha prayatAM tanUjAm || 1\.58|| pratyarthi\-bhUtAM api tAM samAdheH shushrUShamANAM girisho.anumene | vikAra\-hetau sati vikriyante yeShAM na chetAMsi ta eva dhIrAH || 1\.59|| avachitabalipuShpA vedisammArgadakShA niyamavidhijalAnAM barhiShAM chopanetrI | girishamupachachAra pratyahaM sA sukeshI niyamitaparikhedA tachChirashchandrapAdaiH || 1\.60|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye umotpattirnAma prathamaH sargaH sampUrNaH || 1|| \section{sargaH 2 brahmasAkShAtkAraH} tasminviprakR^itAH kAle tArakeNa divaukasaH | turAsAhaM purodhAya dhAma svAyambhuvaM yayuH || 2\.1|| teShAmAvirabhUdbrahmA parimlAnamukhashriyAm | sarasAM suptapadmAnAM prAtardIdhitimAniva || 2\.2|| atha sarvasya dhAtAraM te sarve sarvatomukham | vAgIshaM vAgbhirarthyAbhiH praNipatyopatasthire || 2\.3|| namastrimUrtaye tubhyaM prAksR^iShTeH kevalAtmane | guNatrayavibhAgAya pashchAdbhedamupeyuShe || 2\.4|| yadamoghamapAmantaruptaM bIjamaja tvayA | atashcharAcharaM vishvaM prabhavastasya gIyase || 2\.5|| tisR^ibhistvamavasthAbhirmahimAnamudIrayan | pralayasthitisargANAmekaH kAraNatAM gataH || 2\.6|| strIpuMsAvAtmabhAgau te bhinnamUrteH sisR^ikShayA | prasUtibhAjaH sargasya tAveva pitarau smR^itau || 2\.7|| svakAlaparimANena vyastarAtrindivasya te | yau tu svapnAvabodhau tau bhUtAnAM pralayodayau || 2\.8|| jagadyonirayonistvaM jagadanto nirantakaH | jagadAdiranAdistvaM jagadIsho nirIshvaraH || 2\.9|| AtmAnamAtmanA vetsi sR^ijasyAtmAnamAtmanA | AtmanA kR^itinA cha tvamAtmanyeva pralIyase || 2\.10|| dravaH sa~NghAtakaThinaH, sthUlaH sUkShmo laghurguruH | vyakto vyaktetarashchAsi prAkAmyaM te vibhUtiShu || 2\.11|| udghAtaH praNavo yAsAM nyAyaistribhirudIraNam | karma yaj~naH phalaM svargastAsAM tvaM prabhavo girAm || 2\.12|| tvAmAmananti prakR^itiM puruShArthapravartinIm | taddarshinamudAsInaM tvAmeva puruShaM viduH || 2\.13|| tvaM pitR^INAmapi pitA, devAnAmapi devatA | parato.api parashchAsi, vidhAtA vedhasAmapi || 2\.14|| tvameva havyaM hotA cha, bhojyaM bhoktA cha shAshvataH | vedyaM cha veditA chAsi, dhyAtA dhyeyaM cha yatparam || 2\.15|| iti tebhyaH stutIH shrutvA yathArthA hR^idaya~NgamAH | prasAdAbhimukho vedhAH pratyuvAcha divaukasaH || 2\.16|| purANasya kavestasya chaturmukhasamIritA | pravR^ittirAsIchChabdAnAM charitArthA chatuShTayI || 2\.17|| svAgataM svAnadhIkArAnprabhAvairavalambya vaH | yugapadyugabAhubhyaH prAptebhyaH prAjyavikramAH || 2\.18|| kimidaM dyutimAtmIyAM na bibhrati yathA purA | himakliShTaprakAshAni jyotIMShIva mukhAni vaH || 2\.19|| prashamAdarchiShAmetadanudgIrNasurAyudham | vR^itrasya hantuH kulishaM kuNThitAshrIva lakShyate || 2\.20|| kiM chAyamaridurvAraH pANau pAshaH prachetasaH | mantreNa hatavIryasya phaNino dainyamAshritaH || 2\.21|| kuberasya manaHshalyaM shaMsatIva parAbhavam | apaviddhagado bAhurbhagnashAkha iva drumaH || 2\.22|| yamo.api vilikhanbhUmiM daNDenAstamitatviShA | kurute.asminnamoghe.api nirvANAlAtalAghavam || 2\.23|| amI cha kathamAdityAH pratApakShatishItalAH | chitranyastA iva gatAH prakAmAlokanIyatAm || 2\.24|| paryAkulatvAnmarutAM vegabha~Ngo.anumIyate | ambhasAmoghasaMrodhaH pratIpagamanAdiva || 2\.25|| AvarjitajaTAmaulivilambishashikoTayaH | rudrANAmapi murdhAnaH kShatahu~NkArashaMsinaH || 2\.26|| labdhapratiShThAH prathamaM yUyaM kiM balavattaraiH | apavAdairivotsargAH kR^itavyAvR^ittayaH paraiH || 2\.27|| tadbrUta vatsAH kimitaH prArthayadhve samAgatAH | mayi sR^iShTirhi lokAnAM rakShA yuShmAsvavasthitA || 2\.28|| tato mandAniloddhUtakamalAkarashobhinA | guruM netrasahasreNa nodayAmAsa vAsavaH || 2\.29|| sa dvinetro hareshchakShuH sahasranayanAdhikam | vAchaspatiruvAchedaM prA~njalirjalajAsanam || 2\.30|| evaM yadAttha bhagavannAmR^iShTaM naH paraiH padam | pratyekaM viniyuktAtmA kathaM na j~nAsyasi prabho || 2\.31|| bhavallabdhavarodIrNastArakAkhyo mahAsuraH | upaplavAya lokAnAM dhUmaketurivotthitaH || 2\.32|| pure tAvantamevAsya tanoti ravirAtapam | dIrghikAkamalonmeSho yAvanmAtreNa sAdhyate || 2\.33|| sarvAbhiH sarvadA chandrastaM kalAbhirniShevate | nAdatte kevalAM lekhAM harachUDAmaNIkR^itAm || 2\.34|| vyAvR^ittagatirudyAne kusumasteyasAdhvasAt | na vAti vAyustatpArshve tAlavR^intAnilAdhikam || 2\.35|| paryAyasevAmutsR^ijya puShpasambhAratatparAH | udyAnapAlasAmAnyamR^itavastamupAsate || 2\.36|| tasyopAyanayogyAni ratnAni saritAM patiH | kathamapyambhasAmantarA niShpatteH pratIkShate || 2\.37|| jvalanmaNishikhAshchainaM vAsukipramukhA nishi | sthirapradIpatAmetya bhuja~NgAH paryupAsate || 2\.38|| tatkR^itAnugrahApekShI taM muhurdUtahAritaiH | anukUlayatIndro.api kalpadrumavibhUShaNaiH || 2\.39|| itthamArAdhyamAno.api klishnAti bhuvanatrayam | shAmyetpratyapakAreNa nopakAreNa durjanaH || 2\.40|| tenAmaravadhUhastaiH sadayAlUnapallavAH | abhij~nAshChedapAtAnAM kriyante nandanadrumAH || 2\.41|| vIjyate sa hi saMsuptaH shvAsasAdhAraNAnilaiH | chAmaraiH suravandInAM vAShpasIkaravarShibhiH || 2\.42|| utpATya merushrR^i~NgANi kShuNNAni haritAM khuraiH | AkrIDaparvatAstena kalpitAH sveShu veshmasu || 2\.43|| mandAkinyAH payaHsheShaM digvAraNamadAvilam | hemAmbhoruhasasyAnAM tadvApyo dhAM sAmpratam || 2\.44|| bhuvanAlokanaprItiH svargibhirnAnubhUyate | khilIbhUte vimAnAnAM tadApAtabhayAtpathi || 2\.45|| yajvabhiH sambhR^itaM havyaM vitateShvadhvareShu saH | jAtavedomukhAnmAyI miShatAmAchChinatti naH || 2\.46|| uchchairuchchaiHshravAstena hayaratnamahAri cha | dehabaddhamivendrasya chirakAlArjitaM yashaH || 2\.47|| tasminnupAyAH sarve naH krUre pratihatakriyAH | vIryavantyauShadhAnIva vikAre sAnnipAtike || 2\.48|| jayAshA yatra chAsmAkaM pratighAtotthitArchiShA | harichakreNa tenAsya kaNThe niShkamivArpitam || 2\.49|| tadIyAstoyadeShvadya puShkarAvartakAdiShu | abhyasyanti taTAghAtaM nirjitairAvatA gajAH || 2\.50|| tadichChAmo vibho ! sR^iShTaM senAnyaM tasya shAntaye | karmabandhachChidaM dharmaM bhavasyeva mumukShavaH || 2\.51|| gotpAraM surasainyAnAM yaM puraskR^itya gotrabhit | pratyAneShyati shatrubhyo vandImiva jayashriyam || 2\.52|| vachasyavasite tasminsasarja giramAtmabhUH | garjitAnantarAM vR^iShTiM saubhAgyena jigAya sA || 2\.53|| sampatsyate vaH kAmo.ayaM kAlaH kashchitpratIkShyatAm | na tvasya siddhau yAsyAmi sargavyApAramAtmanA || 2\.54|| itaH sa daityaH prAptashrIrneta evArhati kShayam | viShavR^ikSho.api saMvardhya svayaM ChettumasAmpratam || 2\.55|| vR^itaM tenedameva prA~NmayA chAsmai pratishrutam | vareNa shamitaM lokAnalaM dagdhuM hi tattapaH || 2\.56|| saMyuge sAMyugInaM tamudyataM prasaheta kaH | aMshAdR^ite niShiktasya nIlalohitaretasaH || 2\.57|| sa hi devaH paraM jyotistamaHpAre vyavasthitam | parichChinnaprabhAvarddhirna mayA na cha viShNunA || 2\.58|| umArUpeNa te yUyaM saMyamastimitaM manaH | shambhoryatadhvamAkraShTumayaskAntena lohavat || 2\.59|| ubhe eva kShame voDhumubhayorbIjamAhitam | sA vA shambhostadIyA vA mUrtirjalamayI mama || 2\.60|| tasyAtmA shitikaNThasya sainApatyamupetya vaH | mokShyate suravandInAM veNIrvIryavibhUtibhiH || 2\.61|| iti vyAhR^itya vibudhAn vishvayonistirodadhe | manasyAhita\-kartavyAste.api devA divaM yayuH || 2\.62|| tatra nishchitya kandarpamagamatpAkashAsanaH | manasA kAryasaMsiddhau tvarAdviguNaraMhasA || 2\.63|| atha sa lalitayoShidbhrUlatAchArushrR^i~NgaM rativalayapadA~Nke chApamAsajya kaNThe | sahacharamadhuhastanyastachUtA~NkurAstraH shatamakhamupatasthe prA~njaliH puShpadhanvA || 2\.64|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye brahmasAkShAtkAro nAma dvitIyaH sargaH sampUrNaH || 2|| \section{sargaH 3 \- madanadahanaH} tasminmaghonastridashAnvihAya sahasramakShNAM yugapatpapAta | prayojanA.apekShitayA prabhUNAM prAyashchalaM gauravamAshriteShu || 3\.1|| sa vAsavenAsanasannikR^iShTamito niShIdeti visR^iShTabhUmiH | bhartuH prasAdaM pratinandya mUrdhnA vaktuM mithaH prAkramataivamenam || 3\.2|| Aj~nApaya j~nAtavisheSha ! puMsAM lokeShu yatte karaNIyamasti | anugrahaM saMsmaraNapravR^ittamichChAmi saMvardhitamAj~nayA te || 3\.3|| kenAbhyasUyA padakA~NkShiNA te nitAntadIrghairjanitA tapobhiH | yAvadbhavatyAhitasAyakasya matkArmukasyAsya nideshavartI || 3\.4|| asammataH kastava muktimArgaM punarbhavakleshabhayAtprapannaH | baddhashchiraM tiShThatu sundarINAmArechitabhrUchaturaiH kaTAkShaiH || 3\.5|| adhyApitasyoshanasApi nItiM prayuktarAgapraNidhirdviShaste | kasyArthadharmau vada pIDayAmi sindhostaTAvogha iva pravR^iddhaH || 3\.6|| kAmekapatnIvrataduHkhasholAM lolaM manashchArutayA praviShTAm | nitambinImichChasi muktalajjAM kaNThe svaya~NgrAhaniShaktabAhum || 3\.7|| kayAsi kAmin suratAparAdhAtpAdAnataH kopanayAvadhUtaH | yasyAH kariShyAmi dR^iDhAnutApaM pravAlashAyyAsharaNaM sharIram || 3\.8|| prasIda vishrAmyatu vIra ! vajraM sharairmadIyaiH katamaH surAriH | bibhetu moghIkR^itabAhuvIryaH strIbhyo.api sopasphuritAdharAbhyaH || 3\.9|| tava prasAdAtkusumAyudho.api sahAyamekaM madhumeva labdhvA | kuryAM harasyApi pinAkapANerdhairyachyutiM ke mama dhanvino.anye || 3\.10|| athorudeshAdavatArya pAda mAkrAntisambhAvitapAdapITham | sa~NkalpitArthe vivR^itAtmashaktimAkhaNDalaH kAmamidaM babhAShe || 3\.11|| sarvaM sakhe ! tvayyupapannametadubhe mamAstre kulishaM bhavAMshcha | vajraM tapovIryamahatsu kuNThaM tvaM sarvatogAmi cha sAghakaM cha || 3\.12|| avaimi te sAramataH khalu tvAM kArye guruNyAtmasamaM niyokShye | vyAdishyate bhUdharatAmavekShya kR^iShNena dehodvahanAya sheShaH || 3\.13|| AshaMsatA bANagatiM vR^iShA~Nke kAryaM tvayA naH pratipannakalpam | nibodha yaj~nAMshabhujAmidAnImuchchairdviShAmIpsitametadeva || 3\.14|| amI hi vIryaprabhavaM bhavasya jayAya senAnyamushanti devAH | sa cha tvadekeShunipAtasAdhyo brahmA~NgabhUrbrahmaNi yojitAtmA || 3\.15|| tasmai himAdreH prayatAM tanUjAM yatAtmane rochayituM yatasva | yoShitsu tadvIryaniShekabhUmiH saiva kShametyAtmabhuvopadiShTam || 3\.16|| gurorniyogAchcha nagendrakanyA sthANuM tapasyantamadhityakAyAm | anvAsta ityapsarasAM mukhebhyaH shrutaM mayA matpraNidhiH sa vargaH || 3\.17|| tad gachCha sid.hdhyai kuru devakAryamartho.ayamarthAntarabhAvya eva | apekShate pratyayamuttamaM tvAM bIjA~NkuraH prAgudayAdivAmbhaH || 3\.18|| tasminsurANAM vijayAbhyupAye tavaiva nAmAstragatiH kR^itI tvam | apyaprasiddhaM yashase hi puMsAmananyasAdhAraNameva karma || 3\.19|| surAH samabhyarthayitAra ete, kAryaM trayANAmapi viShTapAnAm | chApena te karma na chAtihiMsramaho batAsi spR^ihaNIyavIryaH || 3\.20|| madhushcha te manmatha !sAhacharyAdasAvanukto.api sahAya eva | samIraNo nodayitA bhaveti vyAdishyate kena hutAshanasya || 3\.21|| tatheti sheShAmiva bharturAj~nAmAdAya mUrdhnA madanaH pratasthe | airAvatAsphAlanakarkashena hastena pasparsha tada~NgamindraH || 3\.22|| sa mAdhavenAbhimatena sakhyA ratyA cha sAsha~NkamanuprayAtaH | a~NgavyayaprArthitakAryasiddhiH sthANvAshramaM haimavataM jagAma || 3\.23|| tasminvane saMyaminAM munInAM tapaHsamAdheH pratikUlavartI | sa~NkalpayonerabhimAnabhUtamAtmAnamAdhAya madhurjajR^imbhe || 3\.24|| kuberaguptAM dishamuShNarashmau gantuM pravR^itte samayaM vila~Nghya | digdakShiNA gandhavahaM mukhena vyalIkaniHshvAsamivotsasarja || 3\.25|| asUta sadyaH kusumAnyashokaH skandhAtprabhR^ityeva sapallavAni | pAdena nApaikShata sundarINAM samparkamAsi~njitanUpureNa || 3\.26|| sadyaH pravAlodgamachArupatre nIte samAptiM navachUtabANe | niveshayAmAsa madhurdvirephAnnAmAkSharANIva manobhavasya || 3\.27|| varNaprakarShe sati karNikAraM dunoti nirgandhatayA sma chetaH | prAyeNa sAmagryavidhau guNAnAM parA~NmukhI vishvasR^ijaH pravR^ittiH || 3\.28|| bAlenduvakrANyavikAsabhAvAdbabhuH palAshAnyatilohitAni | sadyo vasantena samAgatAnAM nakhakShatAnIva vanasthalInAm || 3\.29|| lagnadvirephA~njanabhaktichitrammukhe madhushrIstilakaM prakAshya | rAgeNa bAlAruNakomalena chUtapravAloShThamala~nchakAra || 3\.30|| mR^igAH priyAladrumama~njarINAM rajaHkaNairvighnitadR^iShTipAtAH | madoddhatAH pratyanilaM vicherurvanasthalIrmarmarapatramokShAH || 3\.31|| chUtA~NkurAsvAdakaShAyakaNThaH puMskokilo yanmadhuraM chukUja | manasvinImAnavighAtadakShaM tadeva jAtaM vachanaM smarasya || 3\.32|| himavyapAyAdvishadAdharANAmApANDurIbhUtamukhachChavInAm | svedodgamaH kimpuruShA~NganAnAM chakre padaM patravisheShakeShu || 3\.33|| tapasvinaH sthANuvanaukasastAmAkAlikIM vIkShya madhupravR^ittim | prayatnasaMstambhitavikriyANAM kathaM chidIshA manasAM babhUvuH || 3\.34|| taM deshamAropitapuShpachApe ratidvitIye madane prapanne | kAShThAgatasneharasAnuviddhaM dvandvAni bhAvaM kriyayA vivavruH || 3\.35|| madhu dvirephaH kusumaikapAtre papau priyAM svAmanuvartamAnaH | shR^i~NgeNa cha sparshanimIlitAkShIM mR^igImakaNDUyata kR^iShNasAraH || 3\.36|| dadau rasAtpa~NkajareNugandhi gajAya gaNDUShajalaM kareNuH | ardhopabhuktena bisena jAyAM sambhAvayAmAsa rathA~NganAmA || 3\.37|| gItAntareShu shramavArileshaiH ki~nchitsamuchChvAsitapatralekham | puShpAsavAghUrNitanetrashobhi priyAmukhaM kimpuruShashchuchumbe || 3\.38|| paryAptapuShpastabakastanAbhyaH sphuratpravAlauShThamanoharAbhyaH | latAvadhUbhyastaravo.apyavApurvinamrashAkhAbhujabandhanAni || 3\.39|| shrutApsarogItirapi kShaNe.asminharaH prasa~NkhyAnaparo babhUva | AtmeshvarANAM na hi jAtu vighnAH samAdhibhedaprabhavo bhavanti || 3\.40|| latAgR^ihadvAragato.atha nandI vAmaprakoShThArpitahemavetraH | mukhArpitaikA~Ngulisa.nj~nayaiva mA chApalAyeti gaNAnvyanaiShIt || 3\.41|| niShkampavR^ikShaM nibhR^itadvirephaM mUkANDajaM shAntamR^igaprachAram | tachChAsanAtkAnanameva sarvaM chitrArpitArambhamivAvatasthe || 3\.42|| dR^iShTiprapAtaM parihR^itya tasya kAmaH puraHshukramiva prayANe | prAnteShu saMsaktanamerushAkhaM dhyAnAspadaM bhUtapatervivesha || 3\.43|| sa devadArudrumavedikAyAM shArdUlacharmavyavadhAnavatyAm | AsInamAsannasharIrapAtastryambakaM saMyaminaM dadarsha || 3\.44|| parya~NkabandhasthirapUrvakAyamR^ijvAyataM sannamitobhayAMsam | uttAnapANidvayasanniveshAtpraphullarAjIvamivA~Nkamadhye || 3\.45|| bhuja~NgamonnaddhajaTAkalApaM karNAvasaktadviguNAkShasUtram | kaNThaprabhAsa~NgavisheShanIlAM kR^iShNatvachaM granthimatIM dadhAnam || 3\.46|| ki~nchitprakAshastimitogratArairbhrUvikriyAyAM virataprasa~NgaiH | netrairavispanditapakShmamAlairlakShyIkR^itaghrANamadhomayUkhaiH || 3\.47|| avR^iShTisaMrambhamivAmbuvAhamapAmivAdhAramanuttara~Ngam | antashcharANAM marutAM nirodhAnnivAtaniShkampamiva pradIpam || 3\.48|| kapAlanetrAntaralabdhamArgairjyotiHprarohairuditaiH shirastaH | mR^iNAlasUtrAdhikasaukumAryAM bAlasya lakShmIM glapayantamindoH || 3\.49|| mano navadvAraniShiddhavR^itti hR^idi vyavasthApya samAdhivashyam | yamakSharaM kShetravido vidustamAtmAnamAtmanyavalokayantam || 3\.50|| smarastathAbhUtamayugmanetraM pashyannadUrAnmanasApyadhR^iShyam | nAlakShayatsAdhvasasannahastaH srastaM sharaM chApamapi svahastAt || 3\.51|| nirvANabhUyiShThamathAsya vIryaM sandhukShayantIva vapurguNena | anuprayAtA vanadevatAbhyAmadR^ishyata sthAvararAjakanyA || 3\.52|| ashokanirbhartsitapadmarAgamAkR^iShTahemadyutikarNikAram | muktAkalApIkR^itasinduvAraM vasantapuShpAbharaNaM vahantI || 3\.53|| AvarjitA kiM chidiva stanAbhyAM vAso vasAnA taruNArkarAgam | paryAptapuShpastabakAvanamrA sa~nchAriNI pallavinI lateva || 3\.54|| srastAM nitambAdavalambamAnA punaH\-punaH kesaradAmakA~nchIm | nyAsIkR^itAM sthAnavidA smareNa maurvIM dvitIyAmiva kArmukasya || 3\.55|| sugandhiniHshvAsavivR^iddhatR^iShNaM bimbAdharAsannacharaM dvirepham | pratikShaNaM sambhramaloladR^iShTirlIlAravindena nivArayantI || 3\.56|| tAM vIkShya sarvAvayavAnavadyAM raterapi hrIpadamAdadhAnAm | jitendriye shUlini puShpachApaH svakAryasiddhiM punarAshashaMse || 3\.57|| bhaviShyataH patyurumA cha shambhoH samAsasAda pratihArabhUmim | yogAtsa chAntaH paramAtmasa.nj~naM dR^iShTvA paraM jyotirupArarAma || 3\.58|| tato bhuja~NgAdhipateH phaNAgrairadhaH kathaM chiddhR^itabhUmibhAgaH | shanaiH kR^itaprANavimuktirIshaH parya~NkabandhaM nibiDaM bibheda || 3\.59|| tasmai shashaMsa praNipatya nandI shushrUShayA shailasutAmupetAm | praveshayAmAsa cha bharturenAM bhrUkShepamAtrAnumatapraveshAm || 3\.60|| tasyAH sakhIbhyAM praNipAtapUrvaM svahastalUnaH shishirAtyayasya | vyakIryata tryambakapAdamUle puShpochchayaH pallavabha~NgabhinnaH || 3\.61|| umApi nIlAlakamadhyashobhi visraMsayantI navakarNikAram | chakAra karNachyutapallavena mUrdhnA praNAmaM vR^iShabhadhvajAya || 3\.62|| ananyabhAjaM patimApnuhIti sA tathyamevAbhihitA bhavena | na hIshvaravyAhR^itayaH kadA chitpuShyanti loke viparItamartham || 3\.63|| kAmastu bANAvasaraM pratIkShya pata~NgavadvahnimukhaM vivikShuH | umAsamakShaM harabaddhalakShyaH sharAsanajyAM muhurAmamarsha || 3\.64|| tapasvi\-shiva\-sevA tapasvi\-shiva\-sevA athopaninye girishAya gaurI tapasvine tAmraruchA kareNa | vishoShitAM bhAnumato mayUkhairmandAkinIpuShkarabIjamAlAm || 3\.65|| pratigrahItuM praNayipriyatvAttrilochanastAmupachakrame cha | sammohanaM nAma cha puShpadhanvA dhanuShyamoghaM samadhatta bANam || 3\.66|| harastu ki~nchitpariluptadhairyashchandrodayArambha ivAmburAshiH | umAmukhe bimbaphalAdharoShThe vyApArayAmAsa vilochanAni || 3\.67|| vivR^iNvatI shailasutApi bhAvama~NgaiH sphuradbAlakadambakalpaiH | sAchIkR^itA chArutareNa tasthau mukhena paryastavilochanena || 3\.68|| athendriyakShobhamayugmanetraH punarvashitvAdbalavannigR^ihya | hetuM svachetovikR^iterdidR^ikShurdishAmupAnteShu sasarja dR^iShTim || 3\.69|| sa dakShiNApA~NganiviShTamuShTiM natAMsamAku~nchitasavyapAdam | dadarsha chakrIkR^itachAruchApaM prahartumabhyudyatamAtmayonim || 3\.70|| tapaHparAmarshavivR^iddhamanyorbhrUbha~NgaduShprekShyamukhasya tasya | sphurannudarchiH sahasA tR^itIyAdakShNaH kR^ishAnuH kila niShpapAta || 3\.71|| krodhaM prabho saMhara saMhareti yAvadgiraH khe marutAM charanti | tAvatsa vahnirbhavanetrajanmA bhasmAvasheShaM madanaM chakAra || 3\.72|| tIvrAbhiSha~NgaprabhaveNa vR^ittimmohena saMstambhayatendriyANAm | aj~nAtabhartR^ivyasanA muhUrtaM kR^itopakAreva ratirbabhUva || 3\.73|| tamAshu vighnaM tapasastapasvI vanaspatiM vajra ivAvabhajya | strIsannikarShaM parihartumichChannantardadhe bhUtapatiH sabhUtaH || 3\.74|| shailAtmajApi pituruchChiraso.abhilAShaM vyarthaM samarthya lalitaM vapurAtmanashcha | sakhyoH samakShamiti chAdhikajAtalajjA shUnyA jagAma bhavanAbhimukhI kathaM chit || 3\.75|| sapadi mukulitAkShIM rudrasaMrambhabhItyA duhitaramanukampyAmadrirAdAya dorbhyAm | suragaja iva bibhratpadminIM dantalagnAM pratipathagatirAsIdvegadIrghIkR^itA~NgaH || 3\.76|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye madanadahano nAma tR^itIyaH sargaH sampUrNaH || 3|| \section{sargaH 4 \- rativilApaH} atha mohaparAyaNA satI vivashA kAmavadhUrvibodhitA | vidhinA pratipAdayiShyatA navavaidhavyamasahyavedanam || 4\.1|| avadhAnapare chakAra sA pralayAntonmiShite vilochane | na viveda tayoratR^iptayoH priyamatyantaviluptadarshanam || 4\.2|| ayi jIvitanAtha jIvasItyabhidhAyotthitayA tayA puraH | dadR^ishe puruShAkR^iti kShitau harakopAnalabhasma kevalam || 4\.3|| atha sA punareva vihvalA vasudhAli~NganadhUsarastanI | vilalApa vikIrNamUrdhajA samaduHkhAmiva kurvatI sthalIm || 4\.4|| upamAnamabhUdvilAsinAM karaNaM yattava kAntimattayA | tadidaM gatamIdR^ishIM dashAM na vidIrye kaThinAH khalu striyaH || 4\.5|| kva nu mAM tvadadhInajIvitAM vinikIrya kShaNabhinnasauhR^idaH | nalinIM kShatasetubandhano jalasa~NghAta ivAsi vidrutaH || 4\.6|| kR^itavAnasi vipriyaM na me pratikUlaM na cha te mayA kR^itam | kimakAraNameva darshanaM vilapantyai rataye na dIyate || 4\.7|| smarasi smara mekhalAguNairuta gotraskhaliteShu bandhanam | chyutakesharadUShitekShaNAnyavataMsotpalatADanAni vA || 4\.8|| hR^idaye vasasIti matpriyaM yadavochastadavaimi kaitavam | upachArapadaM na chedidaM tvamana~NgaH kathamakShatA ratiH || 4\.9|| paralokanavapravAsinaH pratipatsye padavImahaM tava | vidhinA jana eSha va~nchitastvadadhInaM khalu dehinAM sukham || 4\.10|| rajanItimirAvaguNThite puramArge ghanashabdaviklavAH | vasatiM priya kAminAM priyAstvadR^ite prApayituM ka IshvaraH || 4\.11|| nayanAnyaruNAni ghUrNayanvachanAni skhalayanpade\-pade | asati tvayi vAruNImadaH pramadAnAmadhunA viDambanA || 4\.12|| avagamya kathIkR^itaM vapuH priyabandhostava niShphalodayaH | bahule.api gate nishAkarastanutAM duHkhamana~Nga mokShyati || 4\.13|| haritAruNachArubandhanaH kalapuMskokilashabdasUchitaH | vada samprati kasya bANatAM navachUtaprasavo gamiShyati || 4\.14|| alipa~NktiranekashastvayA guNakR^itye dhanuSho niyojitA | virutaiH karuNasvanairiyaM gurushokAmanuroditIva mAm || 4\.15|| pratipadya manoharaM vapuH punarapyAdisha tAvadutthitaH | ratidUtipadeShu kokilAM madhurAlApanisargapaNDitAm || 4\.16|| shirasA praNipatya yAchitAnyupagUDhAni savepathUni cha | suratAni cha tAni te rahaH smara saMsmR^itya na shAntirasti me || 4\.17|| rachitaM ratipaNDita tvayA svayama~NgeShu mamedamArtavam | dhriyate kusumaprasAdhanaM tava tachchAru vapurna dR^ishyate || 4\.18|| vibudhairasi yasya dAruNairasamApte parikarmaNi smR^itaH | tamimaM kuru dakShiNetaraM charaNaM nirmitarAgamehi me || 4\.19|| ahametya pata~NgavartmanA punara~NkAshrayiNI bhavAmi te | chaturaiH surakAminIjanaiH priya yAvanna vilobhyase divi || 4\.20|| madanena vinAkR^itA ratiH kShaNamAtraM kila jIviteti me | vachanIyamidaM vyavasthitaM ramaNa tvAmanuyAmi yadyapi || 4\.21|| kriyatAM kathamantyamaNDanaM paralokAntaritasya te mayA | samameva gato.asyatarkitAM gatima~Ngena cha jIvitena cha || 4\.22|| R^ijutAM nayataH smarAmi te sharamutsa~NganiShaNNadhanvanaH | madhunA saha sasmitaM kathAM nayanopAntavilokitaM cha yat || 4\.23|| kva nu te hR^idaya~NgamaH sakhA kusumAyojitakArmuko madhuH | na khalUgraruShA pinAkinA gamitaH so.api suhR^idgatAM gatim || 4\.24|| atha taiH paridevitAkSharairhR^idaye digdhasharairivArditaH | ratimabhyupapattumAturAM madhurAtmAnamadarshayatpuraH || 4\.25|| tamavekShya ruroda sA bhR^ishaM stanasambAdhamuro jaghAna cha | svajanasya hi duHkhamagrato vivR^itadvAramivopajAyate || 4\.26|| iti chainamuvAcha duHkhitA suhR^idaH pashya vasanta kiM sthitam | yadidaM kaNashaH prakIryate pavanairbhasma kapotakarburam || 4\.27|| ayi samprati dehi darshanaM smara paryutsuka eSha mAdhavaH | dayitAsvanavasthitaM nR^iNAM na khalu prema chalaM suhR^ijjane || 4\.28|| amunA nanu pArshvavartinA jagadAj~nAM sasurAsuraM tava | bisatantuguNasya kAritaM dhanuShaH pelavapuShpapatriNaH || 4\.29|| gata eva na te nivartate sa sakhA dIpa ivAnilAhataH | ahamasya dasheva pashya mAmaviShahyavyasanapradhUShitAm || 4\.30|| vidhinA kR^itamardhavaishasaM nanu mA~NkAmavadhe vimu~nchatA | anaghApi hi saMshrayadrume gajabhagne patanAya vallarI || 4\.31|| tadidaM kriyatAmanantaraM bhavatA bandhujanaprayojanam | vidhurAM jvalanAtisarjanAnnanu mAM prApaya patyurantikam || 4\.32|| shashinA saha yAti kaumudI saha meghena taDitpralIyate | pramadAH pativartmagA iti pratipannaM hi vichetanairapi || 4\.33|| amunaiva kaShAyitastanI subhagena priyagAtrabhasmanA | navapallavasaMstare yathA rachayiShyAmi tanuM vibhAvasau || 4\.34|| kusumAstaraNe sahAyatAM bahushaH saumya gatastvamAvayoH | kuru samprati tAvadAshu me praNipAtA~njaliyAchitashchitAm || 4\.35|| tadanu jvalanaM madarpitaM tvarayerdakShiNavAtavIjanaiH | viditaM khalu te yathA smaraH kShaNamapyutsahate na mAM vinA || 4\.36|| iti chApi vidhAya dIyatAM salilasyA~njalireka eva nau | avibhajya paratra taM mayA sahitaH pAsyati te sa bAndhavaH || 4\.37|| paralokavidhau cha mAdhava smaramuddishya vilolapallavAH | nivapeH sahakArama~njarIH priyachUtaprasavo hi te sakhA || 4\.38|| iti devavimuktaye sthitAM ratimAkAshabhavA sarasvatI | shapharIM hradashoShaviklavAM prathamA vR^iShTirivAnvakampata || 4\.39|| kusumAyudhapatni durlabhastava bhartA na chirAdbhaviShyati | shR^iNu yena sa karmaNA gataH shalabhatvaM haralochanArchiShi || 4\.40|| abhilAShamudIritendriyaH svasutAyAmakarotprajApatiH | atha tena nigR^ihya vikriyAmabhishaptaH phalametadanvabhUt || 4\.41|| pariNeShyati pArvatIM yadA tapasA tatpravaNIkR^ito haraH | upalabdhasukhastadA smaraM vapuShA svena niyojayiShyati || 4\.42|| iti chAha sa dharmayAchitaH smarashApAvadhidAM sarasvatIm | ashaneramR^itasya chobhayorvashinashchAmbudharAshcha yonayaH || 4\.43|| tadidaM parirakSha shobhane bhavitavyapriyasa~NgamaM vapuH | ravipItajalA tapAtyaye punaroghena hi yujyate nadI || 4\.44|| itthaM rateH kimapi bhUtamadR^ishyarUpaM mandIchakAra maraNavyavasAyabuddhim | tatpratyayAchcha kusumAyudhabandhurenAmAshvAsayatsucharitArthapadairvachobhiH || 4\.45|| atha madanavadhUrupaplavAntaM vyasanakR^ishA paripAlayAM babhUva | shashina iva divAtanasya lekhA kiraNaparikShayadhUsarA pradoSham || 4\.46|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye rativilApo nAma chaturthaH sargaH sampUrNaH || 4|| \section{sargaH 5 \- tapaHphalodayaH} tathA samakShaM dahatA manobhavaM pinAkinA bhagnamanorathA satI | nininda rUpaM hR^idayena pArvatI priyeShu saubhAgyaphalA hi chArutA || 5\.1|| iyeSha sA kartumavandhyarUpatAM samAdhimAsthAya tapobhirAtmanaH | avApyate vA kathamanyathA dvayaM tathAvidhaM prema patishcha tAdR^ishaH || 5\.2|| nishamya chainAM tapase kR^itodyamAM sutAM girIshapratisaktamAnasAm | uvAcha menA parirabhya vakShasA nivArayantI mahato munivratAt || 5\.3|| manIShitAH santi gR^ihe.api devatAstapaH kva vatse kva cha tAvakaM vapuH | padaM saheta bhramarasya pelavaM shirIshapuShpaM na punaH patatriNaH || 5\.4|| iti dhruvechChAmanushAsatI sutAM shashAka menA na niyantumudyamAt | ka IpsitArthasthiranishchayaM manaH payashcha nimnAbhimukhaM pratIpayet || 5\.5|| kadA chidAsannasakhImukhena sA manorathaj~naM pitaraM manasvinI | ayAchatAraNyanivAsamAtmanaH phalodayAntAya tapaHsamAdhaye || 5\.6|| athAnurUpAbhiniveshatoShiNA kR^itAbhyanuj~nA guruNA garIyasA | prajAsu pashchAtprathitaM tadAkhyayA jagAma gaurI shikharaM shikhaNDimat || 5\.7|| vimuchya sA hAramahAryanishchayA vilolayaShTipraviluptachandanam | babandha bAlAruNababhru valkalaM payodharotsedhavishIrNasaMhati || 5\.8|| yathA prasiddhairmadhuraM shiroruhairjaTAbhirapyevamabhUttadAnanam | na shaTpadashreNibhireva pa~NkajaM sashaivalAsa~Ngamapi prakAshate || 5\.9|| pratikShaNaM sA kR^itaromavikriyAM vratAya mau~njIM triguNAM babhAra yAm | akAri tatpUrvanibaddhayA tayA sarAgamasyA rasanAguNAspadam || 5\.10|| visR^iShTarAgAdadharAnnivartitaH stanA~NgarAgAruNitAchcha kandukAt | kushA~NkurAdAnaparikShatA~NguliH kR^ito.akShasUtrapraNayI tayA karaH || 5\.11|| mahArhashayyAparivartanachyutaiH svakeshapuShpairapi yA sma dUyate | asheta sA bAhulatopadhAyinI niSheduShI sthaNDila eva kevale || 5\.12|| punargrahItuM niyamasthayA tayA dvaye.api nikShepa ivArpitandvayam | latAsu tanvIShu vilAsacheShTitaM viloladR^iShTaM hariNA~NganAsu cha || 5\.13|| atandritA sA svayameva vR^ikShakAnghaTastanaprasravaNairvyavardhayat | guho.api yeShAM prathamAptajanmanAM na putravAtsalyamapAkariShyati || 5\.14|| araNyabIjA~njalidAnalAlitAstathA cha tasyAM hariNA vishashvasuH | yathA tadIyairnayanaiH kutUhalAtpuraH sakhInAmamimIta lochane || 5\.15|| kR^itAbhishekAM hutajAtavedasaM tvaguttarAsa~NgavatImadhItinIm | digdR^ikShavastAmR^iShayo.abhyupAgamanna dharmavR^iddheShu vayaH samIkShyate || 5\.16|| virodhisattvojjhitapUrvamatsaraM drumairabhIShTaprasavArchitAtithi | navoTajAbhyantarasambhR^itAnalaM tapovanaM tachcha babhUva pAvanam || 5\.17|| yadA phalaM pUrvatapaHsamAdhinA na tAvatA labhyamamaMsta kA~NkShitam | tadAnapekShya svasharIramArdavaM tapo mahatsA charituM prachakrame || 5\.18|| klamaM yayau kandukalIlayApi yA tayA munInAM charitaM vyagAhyata | dhruvaM vapuH kA~nchanapadmanirmitaM mR^idu prakR^ityA cha sasArameva cha || 5\.19|| shuchau chaturNAM jvalatAM havirbhujAM shuchismitA madhyagatA sumadhyamA | vijitya netrapratighAtinIM prabhAmananyadR^iShTiH savitAramaikShata || 5\.20|| tathAbhitaptaM saviturgabhastibhirmukhaM tadIyaM kamalashriyaM dadhau | apA~NgayoH kevalamasya dIrghayoH shanaiH\-shanaiH shyAmikayA kR^itaM padam || 5\.21|| ayAchitopasthitamambu kevalaM rasAtmakasyoDupateshcha rashmayaH | babhUva tasyAH kila pAraNAvidhirna vR^ikShavR^ittivyatiriktasAdhanaH || 5\.22|| nikAmataptA vividhena vahninA nabhashchareNendhanasambhR^itena cha | tapAtyaye vAribhirukShitA navairbhuvA sahoShmANamamu~nchadUrdhvagam || 5\.23|| sthitAH kShaNaM pakShmasu tADitAdharAH payodharotsedhanipAtachUrNitAH | valIShu tasyAH skhalitAH prapedire chireNa nAbhiM prathamodabindavaH || 5\.24|| shilAshayAM tAmaniketavAsinIM nirantarAsvantaravAtavR^iShTiShu | vyalokayannunmiShitaistaDinmayairmahAtapaHsAkShya iva sthitAH kShapAH || 5\.25|| ninAya sAtyantahimotkirAnilAH sahasyarAtrIrudavAsatatparA | parasparAkrandini chakravAkayoH puro viyukte mithune kR^ipAvatI || 5\.26|| mukhena sA padmasugandhinA nishi pravepamAnAdharapatrashobhinA | tuShAravR^iShTikShatapadmasampadAM sarojasandhAnamivAkarodapAm || 5\.27|| svayaMvishIrNadrumaparNavR^ittitA parA hi kAShThA tapasastayA punaH | tadapyapAkIrNamataH priyaMvadAM vadantyaparNeti cha tAM purAvidaH || 5\.28|| mR^iNAlikApelavamevamAdibhirvrataiH svama~NgaM glapayantyaharnisham | tapaH sharIraiH kaThinairupArjitaM tapasvinAM dUramadhashchakAra sA || 5\.29|| athAjinAShADhadharaH pragalbhavAgjvalanniva brahmamayena tejasA | vivesha kashchijjaTilastapovanaM sharIrabaddhaH prathamAshramo yathA || 5\.30|| tamAtitheyI bahumAnapUrvayA saparyayA pratyudiyAya pArvatI | bhavanti sAmye.api niviShTachetasAM vapurvisheSheShvatigauravAH kriyAH || 5\.31|| vidhiprayuktAM parigR^ihya satkriyAM parishramaM nAma vinIya cha kShaNam | umAM sa pashyannR^ijunaiva chakShuShA prachakrame vaktumanujjhitakramaH || 5\.32|| api kriyArthaM sulabhaM samitkushaM jalAnyapi snAnavidhikShamANi te | api svashaktyA tapasi pravartase sharIramAdyaM khalu dharmasAdhanam || 5\.33|| api tvadAvarjitavArisambhR^itaM pravAlamAsAmanubandhi vIrudhAm | chirojjhitAlaktakapATalena te tulAM yadArohati dantavAsasA || 5\.34|| api prasannaM hariNeShu te manaH karasthadarbhapraNayApahAriShu | ya utpalAkShi prachalairvilochanaistavAkShisAdR^ishyamiva prayu~njate || 5\.35|| yaduchyate pArvati pApavR^ittaye na rUpamityavyabhichAri tadvachaH | tathA hi te shIlamudAradarshane tapasvinAmapyupadeshatAM gatam || 5\.36|| vikIrNasaptarShibaliprahAsibhistathA na gA~NgaiH salilairdivashchyutaiH | yathA tvadIyaishcharitairanAvilairmahIdharaH pAvita eSha sAnvayaH || 5\.37|| anena dharmaH savisheShamadya me trivargasAraH pratibhAti bhAvini | tvayA manonirviShayArthakAmayA yadeka eva pratigR^ihya sevyate || 5\.38|| prayuktasatkAravisheShamAtmanA na mAM paraM sampratipattumarhasi | yataH satAM sannatagAtri sa~NgataM manIShibhiH sAptapadInamuchyate || 5\.39|| ato.atra ki~nchidbhavatIM bahukShamAM dvijAtibhAvAdupapannachApalaH | ayaM janaH praShTumanAstapodhane na chedrahasyaM prativaktumarhasi || 5\.40|| kule prasUtiH prathamasya vedhasastrilokasaundaryamivoditaM vapuH | amR^igyamaishvaryasukhaM navaM vayastapaHphalaM syAtkimataH paraM vada || 5\.41|| bhavatyaniShTAdapi nAma duHsahAnmanasvinInAM pratipattirIdR^ishI | vichAramArgaprahitena chetasA na dR^ishyate tachcha kR^ishodari tvayi || 5\.42|| alabhyashokAbhibhaveyamAkR^itirvimAnanA subhru kutaH piturgR^ihe | parAbhimarsho na tavAsti kaH karaM prasArayetpannagaratnasUchaye || 5\.43|| kimityapAsyAbharaNAni yauvane dhR^itaM tvayA vArddhakashobhi valkalam | vada pradoShe sphuTachandratArake vibhAvarI yadyaruNAya kalpate || 5\.44|| divaM yadi prArthayase vR^ithA shramaH pituH pradeshAstava devabhUmayaH | athopayantAramalaM samAdhinA na ratnamanviShyati mR^igyate hi tat || 5\.45|| niveditaM nishvasitena soShmaNA manastu me saMshayameva gAhate | na dR^ishyate prArthayitavya eva te bhaviShyati prArthitadurlabhaH katham || 5\.46|| aho sthiraH ko.api tavepsito yuvA chirAya karNotpalashUnyatAM gate | upekShate yaH shlathalambinIrjaTAH kapoladeshe kalamAgrapi~NgalAH || 5\.47|| munivrataistvAmatimAtrakarshitAM divAkarApluShTavibhUShaNAspadAm | shashA~NkalekhAmiva pashyato divA sachetasaH kasya mano na dUyate || 5\.48|| avaimi saubhAgyamadena va~nchitaM tava priyaM yashchaturAvalokinaH | karoti lakShyaM chiramasya chakShuSho na vaktramAtmIyamarAlapakShmaNaH || 5\.49|| kiyachchiraM shrAmyasi gauri vidyate mamApi pUrvAshramasa~nchitaM tapaH | tadardhabhAgena labhasva kA~NkShitaM varaM tamichChAmi cha sAdhu veditum || 5\.50|| iti pravishyAbhihitA dvijanmanA manogataM sA na shashAka shaMsitum | atho vayasyAM paripArshvavartinIM vivartitAna~njananetramaikShata || 5\.51|| sakhI tadIyA tamuvAcha varNinaM nibodha sAdho tava chetkutUhalam | yadarthamambhojamivoShNavAraNaM kR^itaM tapaHsAdhanametayA vapuH || 5\.52|| iyaM mahendraprabhR^itInadhishriyashchaturdigIshAnavamatya mAninI | arUpahAryaM madanasya nigrahAtpinAkapANiM patimAptumichChati || 5\.53|| asahyahu~NkAranivartitaH purA purArimaprAptamukhaH shilImukhaH | imAM hR^idi vyAyatapAtamakShaNodvishIrNamUrterapi puShpadhanvanaH || 5\.54|| tadAprabhR^ityunmadanA piturgR^ihe lalATikAchandanadhUsarAlakA | na jAtu bAlA labhate sma nirvR^itiM tuShArasa~NghAtashilAtaleShvapi || 5\.55|| upAttavarNe charite pinAkinaH sabAShpakaNThaskhalitaiH padairiyam | anekashaH kinnararAjakanyakA vanAntasa~NgItasakhIrarodayat || 5\.56|| tribhAgasheShAsu nishAsu cha kShaNamnimIlya netre sahasA vyabudhyata | kva nIlakaNTha vrajasItyalakShyavAgasatyakaNThArpitabAhubandhanA || 5\.57|| yadA budhaiH sarvagatastvamuchyase na vetsi bhAvasthamimaM janaM katham | iti svahastAllikhitashcha mugdhayA rahasyupAlabhyata chandrashekharaH || 5\.58|| yadA cha tasyAdhigame jagatpaterapashyadanyaM na vidhiM vichinvatI | tadA sahAsmAbhiranuj~nayA guroriyaM prapannA tapase tapovanam || 5\.59|| drumeShu sakhyA kR^itajanmasu svayaM phalaM tapaHsAkShiShu dR^iShTameShvapi | na cha prarohAbhimukho.api dR^ishyate manoratho.asyAH shashimaulisaMshrayaH || 5\.60|| na vedmi sa prArthitadurlabhaH kadA sakhIbhirasrottaramIkShitAmimAm | tapaHkR^ishAmabhyupapatsyate sakhIM vR^iSheva sItAM tadavagrahakShatAm || 5\.61|| agUDhasadbhAvamitI~Ngitaj~nayA nivedito naiShThikasundarastayA | ayIdamevaM parihAsa ityumAmapR^ichChadavya~njitaharShalakShaNaH || 5\.62|| athAgrahaste mukulIkR^itA~Ngulau samarpayantI sphaTikAkShamAlikAm | kathaM chidadrestanayA mitAkSharaM chiravyavasthApitavAgabhAShata || 5\.63|| yathA shrutaM vedavidAM vara tvayA jano.ayamuchchaiHpadala~NghanotsukaH | tapaH kiledaM tadavAptisAdhanaM manorathAnAmagatirna vidyate || 5\.64|| athAha varNI vidito maheshvarastadarthinI tvaM punareva vartase | ama~NgalAbhyAsaratiM vichintya taM tavAnuvR^ittiM na cha kartumutsahe || 5\.65|| avastunirbandhapare kathaM nu te karo.ayamAmuktavivAhakautukaH | kareNa shambhorvalayIkR^itAhinA sahiShyate tatprathamAvalambanam || 5\.66|| tvameva tAvatparichintaya svayaM kadA chidete yadi yogamarhataH | vadhUdukUlaM kalahaMsalakShaNaM gajAjinaM shoNitabinduvarShi cha || 5\.67|| chatuShkapuShpaprakarAvikIrNayoH paro.api ko nAma tavAnumanyate | alaktakA~NkAni padAni pAdayorvikIrNakeshAsu paretabhUmiShu || 5\.68|| ayuktarUpaM kimataH paraM vada trinetravakShaH sulabhaM tavApi yat | stanadvaye.asminharichandanAspade padaM chitAbhasmarajaH kariShyati || 5\.69|| iyaM cha te.anyA purato viDambanA yadUDhayA vAraNarAjahAryayA | vilokya vR^iddhokShamadhiShThitaM tvayA mahAjanaH smeramukho bhaviShyati || 5\.70|| dvayaM gataM samprati shochanIyatAM samAgamaprArthanayA kapAlinaH | kalA cha sA kAntimatI kalAvatastvamasya lokasya cha netrakaumudI || 5\.71|| vapurvirUpAkShamalakShyajanmatA digambaratvena niveditaM vasu | vareShu yadbAlamR^igAkShi mR^igyate tadasti kiM vyastamapi trilochane || 5\.72|| nivartayAsmAdasadIpsitAnmanaH kva tadvidhastvaM kva cha puNyalakShaNA | apekShyate sAdhujanena vaidikI shmashAnashUlasya na yUpasatkriyA || 5\.73|| iti dvijAtau pratikUlavAdini pravepamAnAdharalakShyakopayA | viku~nchitabhrUlatamAhite tayA vilochane tiryagupAntalohite || 5\.74|| uvAcha chainaM paramArthato haraM na vetsi nUnaM yata evamAttha mAm | alokasAmAnyamachintyahetukaM dviShanti mandAshcharitaM mahAtmanAm || 5\.75|| vipatpratIkArapareNa ma~NgalaM niShevyate bhUtisamutsukena vA | jagachCharaNyasya nirAshiShaH sataH kimebhirAshopahatAtmavR^ittibhiH || 5\.76|| aki~nchanaH sanprabhavaH sa sampadAM trilokanAthaH pitR^isadmagocharaH | sa bhImarUpaH shiva ityudIryate na santi yAthArthyavidaH pinAkinaH || 5\.77|| vibhUShaNodbhAsi pinaddhabhogi vA gajAjinAlambi dukUladhAri vA | kapAli vA syAdatha vendushekharaM na vishvamUrteravadhAryate vapuH || 5\.78|| tada~NgasaMsargamavApya kalpate dhruvaM chitAbhasmarajo vishuddhaye | tathA hi nR^ityAbhinayakriyAchyutaM vilipyate maulibhirambaraukasAm || 5\.79|| asampadastasya vR^iSheNa gachChataH prabhinnadigvAraNavAhano vR^iShA | karoti pAdAvupagamya maulinA vinidramandArarajoruNA~NgulI || 5\.80|| vivakShatA doShamapi chyutAtmanA tvayaikamIshaM prati sAdhu bhAShitam | yamAmanantyAtmabhuvo.api kAraNaM kathaM sa lakShyaprabhavo bhaviShyati || 5\.81|| alaM vivAdena yathA shrutastvayA tathAvidhastAvadasheShamastu saH | mamAtra bhAvaikarasaM manaH sthitaM na kAmavR^ittirvachanIyamIkShate || 5\.82|| nivAryatAmAli kimapyayaM baTuH punarvivakShuH sphuritottarAdharaH | na kevalaM yo mahato.apabhAShate shR^iNoti tasmAdapi yaH sa pApabhAk || 5\.83|| ito gamishyAmyathaveti vAdinI chachAla bAlA stanabhinnavalkalA | svarUpamAsthAya cha tAM kR^itasmitaH samAlalambe vR^iSharAjaketanaH || 5\.84|| taM vIkShya vepathumatI sarasA~NgayaShTirnikShepaNAya padamuddhR^itamudvahantI | mArgAchalavyatikarAkuliteva sindhuH shailAdhirAjatanayA na yayau na tasthau || 5\.85|| adyaprabhR^ityavanatA~Ngi tavAsmi dAsaH krItastapobhiriti vAdini chandramaulau | ahnAya sA niyamajaM klamamutsasarja kleshaH phalena hi punarnavatAM vidhatte || 5\.86|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye tapaHphalodayo nAma pa~nchamaH sargaH sampUrNaH || 5|| \section{sargaH 6 \- umApradAnaH} atha vishvAtmane gaurI sandidesha mithaH sakhIm | dAtA me bhUbhR^itAM nAthaH pramANIkriyatAmiti || 6\.1|| tayA vyAhR^itasandeshA sA babhau nibhR^itA priye | chUtayaShTirivAbhyAShye madhau parabhR^itAmukhI || 6\.2|| sa tatheti pratij~nAya visR^ijya kathamapyumAm | R^iShI~njyotirmayAnsapta sasmAra smarashAsanaH || 6\.3|| te prabhAmaNDalairvyoma dyotayantastapodhanAH | sArundhatIkAH sapadi prAdurAsanpuraH prabhoH || 6\.4|| AplutAstIramandAra\- kusumotkiravIchiShu | AkAshaga~NgAsrotassu di~NnAgamadagandhiShu || 6\.5|| muktAyaj~nopavItAni bibhrato haimavalkalAH | ratnAkShasUtrAH pravrajyAM kalpavR^ikShA ivAshritAH || 6\.6|| adhaHpravarttitAshvena samAvarjitaketunA | sahasrarashminA shashvatsapramANamudIkShitAH || 6\.7|| AsaktabAhulatayA sArdhamuddhR^itayA bhuvA | mahAvarAhadaMShTrAyAM vishrAntAH pralayApadi || 6\.8|| sargasheShapraNayanAdvishvayoneranantaram | purAtanAH purAvidbhirdhAtAra iti kIrtitAH || 6\.9|| prAktanAnAM vishuddhAnAM paripAkamupeyuShAm | tapasAmupabhu~njAnAH phalAnyapi tapasvinaH || 6\.10|| teShAM madhyagatA sAdhvI patyuH pAdArpitekShaNA | sAkShAdiva tapaHsiddhirbabhAse bahvarundhatI || 6\.11|| tAmagauravabhedena munIMshchApashyadIshvaraH | strI pumAnityanAsthaiShA vR^ittaM hi mahitaM satAm || 6\.12|| taddarshanAdabhUchChambhorbhUyAndArArthamAdaraH | kriyANAM khalu dharmyANAM saptatnyo mUlasAdhanam || 6\.13|| dharmeNApi padaM sharve kArite pArvatIM prati | pUrvAparAdhabhItasya kAmasyochChvAsitaM manaH || 6\.14|| atha te munayaH sarve mAnayitvA jagadgurum | idamUchuranUchAnAH prItikaNTakitatvachaH || 6\.15|| yadbrahma samyagAmnAtaM yadagnau vidhinA hutam | yachcha taptaM tapastasya vipakvaM phalamadya naH || 6\.16|| yadadhyakSheNa jagatAM vayamAropitAstvayA | manorathasyAviShayaM manoviShayamAtmanaH || 6\.17|| yasya chetasi vartethAH sa tAvatkR^itinAM varaH | kiM punarbrahmayoneryastava chetasi vartate || 6\.18|| satyamarkAchcha somAchcha paramadhyAsmahe padam | adya tUchchaistaraM tasmAtsmaraNAnugrahAttava || 6\.19|| tvatsambhAvitamAtmAnaM bahu manyAmahe vayam | prAyaH pratyayamAdhatte svaguNeShUttamAdaraH || 6\.20|| yA naH prItirvirUpAkSha tvadanudhyAnasambhavA | sA kimAvedyate tubhyamantarAtmAsi dehinAm || 6\.21|| sAkShAddR^iShTo.asi na punarvidmastvAM vayama~njasA | prasIda kathayAtmAnaM na dhiyAM pathi vartase || 6\.22|| kiM yena sR^ijasi vyaktamuta yena bibharShi tat | atha vishvasya saMhartA bhAgaH katama eSha te || 6\.23|| athavA sumahatyeShA prArthanA deva tiShThatu | chintitopasthitAMstAvachChAdhi naH karavAma kim || 6\.24|| atha mauligatasyendorvishadairdashanAMshubhiH | upachinvanprabhAM tanvIM pratyAha parameshvaraH || 6\.25|| viditaM vo yathA svArthA na me kAshchitpravR^ittayaH | nanu mUrtibhiraShTAbhiritthambhUto.asmi sUchitaH || 6\.26|| so.ahaM tR^iShNAturairvR^iShTiM vidyutvAniva chAtakaiH | ariviprakR^itairdevaiH prasUtiM prati yAchitaH || 6\.27|| ata AhartumichChAmi pArvatImAtmajanmane | utpattaye havirbhokturyajamAna ivAraNim || 6\.28|| tAmasmadarthe yuShmAbhiryAchitavyo himAlayaH | vikriyAyai na kalpante sambandhAH sadanuShThitAH || 6\.29|| unnatena sthitimatA dhuramudvahatA bhuvaH | tena yojitasambandhaM vitta mAmapyava~nchitam || 6\.30|| evaM vAchyaH sa kanyArthamiti vo nopadishyate | bhavatpraNItamAchAramAmananti hi sAdhavaH || 6\.31|| AryApyarundhatI tatra vyApAraM kartuM arhati | prAyeNaivaMvidhe kArye purandhrINAM pragalbhatA || 6\.32|| tatprayAtauShadhiprasthaM siddhaye himavatpuram | mahAkoshIprapAte.asminsa~NgamaH punareva naH || 6\.33|| tasminsaMyaminAmAdye jAte pariNayonmukhe | jahuH parigrahavrIDAM prAjApatyAstapasvinaH || 6\.34|| tataH paramamityuktvA pratasthe munimaNDalam | bhagavAnapi samprAptaH prathamoddiShTamAspadam || 6\.35|| te chAkAshamasishyAmamutpatya paramarShayaH | AseduroShadhiprasthaM manasA samaraMhasaH || 6\.36|| alakAmativAhyeva vasatiM vasusampadAm | svargAbhiShyandavamanaM kR^itvevopaniveshitam || 6\.37|| ga~NgAsrotaHparikShipta\- vaprAntarjvalitauShadhi | bR^ihanmaNishilAsAlaM guptAvapi manoharam || 6\.38|| jitasiMhabhayA nAgA yatrAshvA bilayonayaH | yakShAH kimpuruShAH paurA yoShito vanadevatAH || 6\.39|| shikharAsaktameghAnAM vyajante yatra veshmanAm | anugarjitasandigdhAH karaNairmurajasvanAH || 6\.40|| yatra kalpadrumaireva vilolaviTapAMshukaiH | gR^ihayantrapatAkAshrIrapaurAdaranirmitA || 6\.41|| yatra sphaTikaharmyeShu naktamApAnabhUmiShu | jyotiShAM pratibimbAni prApnuvantyupahAratAm || 6\.42|| yatrauShadhiprakAshena naktaM darshitasa~ncharAH | anabhij~nAstamisrANAM durdineShvabhisArikAH || 6\.43|| yauvanAntaM vayo yasminnAta~NkaH kusumAyudhaH | ratikhedasamutpannA nidrA sa.nj~nAviparyayaH || 6\.44|| bhrUbhedibhiH sakampoShThairlalitA~NgulitarjanaiH | yatra kopaiH kR^itAH strINAmAprasAdArthinaH priyAH || 6\.45|| santAnakataruchChAyA\- suptavidyAdharAdhvagam | yasya chopavanaM bAhyaM sugandhirgandhamAdanaH || 6\.46|| atha te munayo divyAH prekShya haimavataM puram | svargAbhisandhisukR^itaM va~nchanAmiva menire || 6\.47|| te sadmani girervegAdunmukhadvAHsthavIkShitAH | avaterurjaTAbhArairlikhitAnalanishchalaiH || 6\.48|| gaganAdavatIrNA sA yathAvR^iddhapurassarA | toyAntarbhAskarAlIva reje muniparamparA || 6\.49|| tAnarghyAnarghyamAdAya dUrAtpratyudyayau giriH | namayansAragurubhiH pAdanyAsairvasundharAm || 6\.50|| dhAtutAmrAdharaH prAMshurdevadArubR^ihadbhujaH | prakR^ityaiva shiloraskaH suvyakto himavAniti || 6\.51|| vidhiprayuktasatkAraiH svayaM mArgasya darshakaH | sa tairAkramayAmAsa shuddhAntaM shuddhakarmabhiH || 6\.52|| tatra vetrAsanAsInAnkR^itAsanaparigrahaH | ityuvAcheshvarAnvAchaM prA~njaliH pR^ithivIdharaH || 6\.53|| apameghodayaM varShamadR^iShTakusumaM phalam | atarkitopapannaM vo darshanaM pratibhAti me || 6\.54|| mUDhaM buddhamivAtmAnaM haimIbhUtamivAyasam | bhUmerdivamivArUDhaM manye bhavadanugrahAt || 6\.55|| adyaprabhR^iti bhUtAnAmadhigamyo.asmi shuddhaye | yadadhyAsitamarhadbhistaddhi tIrthaM prachakShate || 6\.56|| avaimi pUtamAtmAnaM dvayenaiva dvijottamAH | mUrdhni ga~NgAprapAtena dhautapAdAmbhasA cha vaH || 6\.57|| ja~NgamaM praiShyabhAve vaH sthAvaraM charaNA~Nkitam | vibhaktAnugrahaM manye dvirUpamapi me vapuH || 6\.58|| bhavatsambhAvanotthAya paritoShAya mUrchChate | api vyAptadigantAni nA~NgAni prabhavanti me || 6\.59|| na kevalaM darIsaMsthaM bhAsvatAM darshanena vaH | antargatamapAstaM me rajaso.api paraM tamaH || 6\.60|| kartavyaM vo na pashyAmi syAchchetkiM nopapadyate | sha~Nke matpAvanAyaiva prasthAnaM bhavatAmiha || 6\.61|| tathApi tAvatkasmiMshchidAj~nAM me dAtumarhatha | viniyogaprasAdA hi ki~NkarAH prabhaviShNuShu || 6\.62|| ete vayamamI dArAH kanyeyaM kulajIvitam | brUta yenAtra vaH kAryamanAsthA bAhyavastuShu || 6\.63|| ityUchivAMstamevArthaM darImukhavisarpiNA | dviriva pratishabdena vyAjahAra himAlayaH || 6\.64|| athA~NgirasamagraNyamudAharaNavastuShu | R^iShayashchodayAmAsuH pratyuvAcha sa bhUdharam || 6\.65|| upapannamidaM sarvamataH paramapi tvayi | manasaH shikharANAM cha sadR^ishI te samunnatiH || 6\.66|| sthAne tvAM sthAvarAtmAnaM viShNumAhustathA hi te | charAcharANAM bhUtAnAM kukShirAdhAratAM gataH || 6\.67|| gAmadhAsyatkathaM nAgo mR^iNAlamR^idubhiH phaNaiH | A rasAtalamUlAttvamavAlambiShyathA na chet || 6\.68|| achChinnAmalasantAnAH samudrormyanivAritAH | punanti lokAnpuNyatvAtkIrtayaH saritashcha te || 6\.69|| yathaiva shlAghyate ga~NgA pAdena parameShThinaH | prabhaveNa dvitIyena tathaivochChirasA tvayA || 6\.70|| tiryagUrdhvamadhastAchcha vyApako mahimA hareH | trivikramodyatasyAsItsa cha svAbhAvikastava || 6\.71|| yaj~nabhAgabhujAM madhye padamAtasthuShA tvayA | uchchairhiraNmayaM shR^i~NgaM sumerorvitathIkR^itam || 6\.72|| kAThinyaM sthAvare kAye bhavatA sarvamarpitam | idaM tu bhaktinamraM te satAmArAdhanaM vapuH || 6\.73|| tadAgamanakAryaM naH shR^iNu kAryaM tavaiva tat | shreyasAmupadeshAttu vayamatrAMshabhAginaH || 6\.74|| aNimAdiguNopetamaspR^iShTapuruShAntaram | shabdamIshvara ityuchchaiH sArdhachandraM bibharti yaH || 6\.75|| kalpitAnyonyasAmarthyaiH pR^ithivyAdibhirAtmani | yenedaM dhriyate vishvaM dhuryairyAnamivAdhvani || 6\.76|| yogino yaM vichinvanti kShetrAbhyantaravartinam | anAvR^ittibhayaM yasya padamAhurmanIShiNaH || 6\.77|| sa te duhitaraM sAkShAtsAkShI vishvasya karmaNaH | vR^iNute varadaH shambhurasmatsa~NkrAmitaiH padaiH || 6\.78|| tamarthamiva bhAratyA sutayA yoktumarhasi | ashochyA hi pituH kanyA sadbhartre pratipAditA || 6\.79|| yAvadetAni bhUtAni sthAvarANi charANi cha | mAtaraM kalpayantyenAmIsho hi jagataH pitA || 6\.80|| praNamya shitikaNThAya vibudhAstadanantaram | charaNau ra~njayantyasyAshchUDAmaNimarIchibhiH || 6\.81|| umA vadhUrbhavAndAtA yAchitAra ime vayam | varaH shambhuralaM hyeSha tvatkulodbhUtaye vidhiH || 6\.82|| astotuH stUyamAnasya vandyasyAnanyavandinaH | sutAsambandhavidhinA bhava vishvagurorguruH || 6\.83|| evaM vAdini devarShau pArshve pituradhomukhI | lIlAkamalapatrANi gaNayAmAsa pArvatI || 6\.84|| shailaH sampUrNakAmo.api menAmukhamudaikShata | prAyeNa gR^ihiNInetrAH kanyArthe hi kuTumbinaH || 6\.85|| mene menApi tatsarvaM patyuH kAryamabhIpsitam | bhavantyavyabhichAriNyo bharturiShTe pativratAH || 6\.86|| idamatrottaraM nyAyyamiti bud.hdhyA vimR^ishya saH | Adade vachasAmante ma~NgalAla~NkR^itAM sutAm || 6\.87|| ehi vishvAtmane vatse bhikShAsi parikalpitA | arthino munayaH prAptaM gR^ihamedhiphalaM mayA || 6\.88|| etAvaduktvA tanayAmR^iShInAha mahIdharaH | iyaM namati vaH sarvAMstrilochanavadhUriti || 6\.89|| IpsitArthakriyodAraM te.abhinandya girervachaH | AshIrbhiredhayAmAsuH puraHpAkAbhirambikAm || 6\.90|| tAM praNAmAdarasrasta\- jAmbUnadavataMsakAm | a~NkamAropayAmAsa lajjamAnAmarundhatI || 6\.91|| tanmAtaraM chAshrumukhIM duhitR^isnehaviklavAm | varasyAnanyapUrvasya vishokAmakarodguNaiH || 6\.92|| vaivAhikIM tithiM pR^iShTAstatkShaNaM harabandhunA | te tryahAdUrdhvamAkhyAya chelushchIraparigrahAH || 6\.93|| te himAlayamAmantrya punaH prekShya cha shUlinam | siddhaM chAsmai nivedyArthaM tadvisR^iShTAH khamudyayuH || 6\.94|| pashupatirapi tAnyahAni kR^ichChrAdagamayadadrisutAsamAgamotkaH | kamaparamavashaM na viprakuryurvibhumapi taM yadamI spR^ishanti bhAvAH || 6\.95|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye umApradAno nAma ShaShThaH sargaH sampUrNaH || 6|| \section{sargaH 7 \- umApariNayaH} athauShadhInAmadhipasya vR^iddhau tithau cha jAmitraguNAnvitAyAm | sametabandhurhimavAnsutAyA vivAhadIkShAvidhimanvatiShThat || 7\.1|| vaivAhikaiH kautukasaMvidhAnairgR^ihe gR^ihe vyagrapurandhrivargam | AsItpuraM sAnumato.anurAgAdantaHpuraM chaikakulopameyam || 7\.2|| santAnakAkIrNamahApathaM tachchInAMshukaiH kalpitaketumAlam | bhAsA jvalatkA~nchanatoraNAnAM sthAnAntarasvarga ivAbabhAse || 7\.3|| ekaiva satyAmapi putrapa~Nktau chirasya dR^iShTeva mR^itotthiteva | AsannapANigrahaNeti pitrorumA visheShochChvasitaM babhUva || 7\.4|| a~NkAdyayAva~NkamudIritAshIH sA maNDanAnmaNDanamanvabhu~Nkta | sambandhibhinno.api gireH kulasya snehastadekAyatanaM jagAma || 7\.5|| maitre muhUrte shashalA~nChanena yogaM gatAsUttaraphalgunIShu | tasyAH sharIre pratikarma chakrurbandhustriyo yAH patiputravatyaH || 7\.6|| sA gaurasiddhArthaniveshavadbhirdUrvApravAlaiH pratibhinnarAgam | nirnAbhikausheyamupAttabANamabhya~Nganepathyamala~nchakAra || 7\.7|| babhau cha samparkamupetya bAlA navena dIkShAvidhisAyakena | kareNa bhAnorbahulAvasAne sandhukShyamANeva shashA~NkalekhA || 7\.8|| tAM lodhrakalkena hR^itA~NgatailAmAshyAnakAleyakR^itA~NgarAgAm | vAso vasAnAmabhiShekayogyaM nAryashchatuShkAbhimukhaM vyanaiShuH || 7\.9|| vinyastavaidUryashilAtale.asminnaviddhamuktAphalabhaktichitre | AvarjitAShTApadakumbhatoyAH satUryamenAM snapayAM babhUvuH || 7\.10|| sA ma~NgalasnAnavishuddhagAtrI gR^ihItapatyudgamanIyavastrA | nirvR^ittaparjanyajalAbhiShekA praphullakAshA vasudheva reje || 7\.11|| tasmAtpradeshAchcha vitAnavantaM yuktaM maNistambhachatuShTayena | pativratAbhiH parigR^ihya ninye kL^iptAsanaM kautukavedimadhyam || 7\.12|| tAM prA~NmukhIM tatra niveshya tanvIM kShaNaM vyalambanta puro niShaNNAH | bhUtArthashobhAhriyamANanetrAH prasAdhane sannihite.api nAryaH || 7\.13|| dhUpoShmaNA tyAjitamArdrabhAvaM keshAntamantaHkusumaM tadIyam | paryAkShipatkAchidudArabandhaM dUrvAvatA pANDumadhUkadAmnA || 7\.14|| vinyastashuklAguru chakrurasyA gorochanApatravibha~Ngama~Ngam | sA chakravAkA~NkitasaikatAyAstrisrotasaH kAntimatItya tasthau || 7\.15|| lagnadvirephaM paribhUya padmaM sameghalekhaM shashinashcha bimbam | tadAnanashrIralakaiH prasiddhaishchichCheda sAdR^ishyakathAprasa~Ngam || 7\.16|| karNArpito lodhrakaShAyarUkShe gorochanAkShepanitAntagaure | tasyAH kapole parabhAgalAbhAdbabandha chakShUMShi yavaprarohaH || 7\.17|| rekhAbibhaktashcha vibhaktagAtryAH ki~nchinmadhUchChiShTavimR^iShTarAgaH | kAmapyabhikhyAM sphuritairapuShyadAsannalAvaNyaphalo.adhraroShThaH || 7\.18|| patyuH shirashchandrakalAmanena spR^isheti sakhyA parihAsapUrvam | sA ra~njayitvA charaNau kR^itAshIrmAlyena tAM nirvachanaM jaghAna || 7\.19|| tasyAH sujAtotpalapatrakAnte prasAdhikAbhirnayane nirIkShya | na chakShuShoH kAntivisheShabud.hdhyA kAlA~njanaM ma~NgalamityupAttam || 7\.20|| sA sambhavadbhiH kusumairlateva jyotirbhirudyadbhiriva triyAmA | saridviha~Ngairiva lIyamAnairAmuchyamAnAbharaNA chakAse || 7\.21|| AtmAnamAlokya cha shobhamAnamAdarshabimbe stimitAyatAkShI | haropayAne tvaritA babhUva strINAM priyAlokaphalo hi veShaH || 7\.22|| athA~NgulibhyAM haritAlamArdraM mA~NgalyamAdAya manaHshilAM cha | karNAvasaktAmaladantapatraM mAtA tadIyaM mukhamunnamayya || 7\.23|| umAstanodbhedamanupravR^iddho manoratho yaH prathamo babhUva | tameva menA duhituH katha~nchidvivAhadIkShAtilakaM chakAra || 7\.24|| babandha chAsrAkuladR^iShTirasyAH sthAnAntare kalpitasannivesham | dhAtrya~NgulIbhiH pratisAryamANamUrNamayaM kautukahastasUtram || 7\.25|| kShIrodaveleva saphenapu~njA paryAptachandreva sharattriyAmA | navaM navakShaumanivAsinI sA bhUyo babhau darpaNamAdadhAnA || 7\.26|| tAmarchitAbhyaH kuladevatAbhyaH kulapratiShTHAM praNamayya mAtA | akArayatkArayitavyadakShA krameNa pAdagrahaNaM satInAm || 7\.27|| akhaNDitaM prema labhasva patyurityuchyate tAbhirumA sma namrA | tayA tu tasyArdhasharIrabhAjA pashchAtkR^itAH snigdhajanAshiSho.a pi || 7\.28|| ichChAvibhUtyoranurUpamadristasyAH kR^itI kR^ityamasheShayitvA | sabhyaH sabhAyAM suhR^idAsthitAyAM tasthau vR^iShA~NkAgamanapratIkShaH || 7\.29|| tAvadvarasyApi kuberashaile tatpUrvapANigrahaNAnurUpam | prasAdhanaM mAtR^ibhirAdR^itAbhirnyastaM purastAtpurashAsanasya || 7\.30|| tadgauravAnma~NgalamaNDanashrIH sA paspR^ishe kevalamIshvareNa | sva eva veShaH pariNeturiShTaM bhAvAntaraM tasya vibhoH prapede || 7\.31|| babhUva bhasmaiva sitA~NgarAgaH kapAlamevAmalashekharashrIH | upAntabhAgeShu cha rochanA~Nko gajAjinasyaiva dukUlabhAvaH || 7\.32|| sha~NkhAntaradyoti vilochanaM yadantarniviShTAmalapi~NgatAram | sAnnidhyapakShe haritAlamayyAstadeva jAtaM tilakakriyAyAH || 7\.33|| yathApradeshaM bhujageshvarANAM karishyatAmAbharaNAntaratvam | sharIramAtraM vikR^itiM prapede tathaiva tasthuH phaNaratnashobhAH || 7\.34|| divApi niShThyUtamarIchibhAsA bAlyAdanAviShkR^italA~nChanena | chandreNa nityaM pratibhinnamauleshchUDAmaNeH kiM grahaNaM harasya || 7\.35|| ityadbhutaikaprabhavaH prabhAvAtprasiddhanepathyavidhervidhAtA | AtmAnamAsannagaNopanIte khaDge niShaktapratimaM dadarsha || 7\.36|| sa gopatiM nandibhujAvalambI shArdUlacharmAntaritorupR^iShTham | tadbhaktisa~NkShiptabR^ihatpramANamAruhya kailAsamiva pratasthe || 7\.37|| taM mAtaro devamanuvrajantyaH svavAhanakShobhachalAvataMsAH | mukhaiH prabhAmaNDalareNugauraiH padmAkaraM chakrurivAntarIkSham || 7\.38|| tAsAM cha pashchAtkanakaprabhANAM kAlI kapAlAbharaNA chakAse | balAkinI nIlapayodarAjI dUraM puraHkShiptashatahradeva || 7\.39|| tato gaNaiH shUlabhR^itaH purogairudIrito ma~NgalatUryaghoShaH | vimAnashR^i~NgANyavagAhamAnaH shashaMsa sevAvasaraM surebhyaH || 7\.40|| upAdade tasya sahasrarashmistvaShTrA navaM nirmitamAtapatram | sa taddukUlAdavidUramaulirbabhau patadga~Nga ivottamA~Nge || 7\.41|| mUrte cha ga~NgAyamune tadAnIM sachAmare devamaseviShAtAm | samudragArUpaviparyaye.api sahaMsapAte iva lakShyamANe || 7\.42|| tamanvagachChatprathamo vidhAtA shrIvatsalakShmA puruShashcha sAkShAt | jayeti vAchA mahimAnamasya saMvardhayantyA haviSheva vahnim || 7\.43|| ekaiva mUrtirbibhide tridhA sA sAmAnyameShAM prathamAvaratvam | viShNorharastasya hariH kadAchidvedhAstayostAvapi dhAturAdyau || 7\.44|| taM lokapAlAH puruhUtamukhyAH shrIlakShaNotsargavinItaveShAH | dR^iShTipradAne kR^itanandisa.nj~nAstaddarshitAH prA~njalayaH praNemuH || 7\.45|| kampena mUrdhnaH shatapatrayoniM vAchA hariM vR^itrahaNaM smitena | AlokamAtreNa surAnasheShAnsambhAvayAmAsa yathApradhAnam || 7\.46|| tasmai jayAshIH sasR^ije purastAtsaptarShibhistAnsmitapUrvamAha | vivAhayaj~ne vitate.atra yUyamadhvaryavaH pUrvavR^itA mayeti || 7\.47|| vishvAvasuprAgraharaiH pravINaiH sa~NgIyamAnatripurAvadAnaH | adhvAnamadhvAntavikArala~NghyastatAra tArAdhipakhaNDadhArI || 7\.48|| khe khelagAmI tamuvAha vAhaH sashabdachAmIkaraki~NkiNIkaH | taTAbhighAtAdiva lagnapa~Nke dhunvanmuhuH protaghane viShANe || 7\.49|| sa prApadaprAptaparAbhiyogaM nagendraguptaM nagaraM muhUrtAt | puro vilagnairharadR^iShTipAtaiH suvarNasUtrairiva kR^iShyamANaH || 7\.50|| tasyopakaNThe ghananIlakaNTHaH kutUhalAdunmukhapauradR^iShTaH | svabANachihnAdavatIrya mArgAdAsannabhUpR^iShThamiyAya devaH || 7\.51|| tamR^iddhimadbandhujanAdhirUDhairvR^indairgajAnAM girichakravartI | pratyujjagAmAgamanapratItaH praphullavR^ikShaiH kaTakairiva svaiH || 7\.52|| vargAvubhau devamahIdharANAM dvAre purasyodghaTitApidhAne | samIyaturdUravisarpighoShau bhinnaikasetU payasAmivaughau || 7\.53|| hrImAnabhUdbhUmidharo hareNa trailokyavandyena kR^itapraNAmaH | pUrvaM mahimnA sa hi tasya dUramAvarjitaM nAtmashiro viveda || 7\.54|| sa prItiyogAdvikasanmukhashrIrjAmAturagresaratAmupetya | prAveshayanmandiramR^iddhamenamAgulphakIrNApaNamArgapuShpam || 7\.55|| tasminmuhUrte purasundarINAmIshAnasandarshanalAlasAnAm | prAsAdamAlAsu babhUvuritthaM tyaktAnyakAryANi vicheShTitAni || 7\.56|| AlokamArgaM sahasA vrajantyA kayAchidudveShTanavAntamAlyaH | bandhuM na sambhAvita eva tAvatkareNa ruddho.api na keshapAshaH || 7\.57|| prasAdhikAlambitamagrapAdamAkShipya kAchiddravarAgameva | utsR^iShTalIlAgatirAgavAkShAdalaktakA~NkAM padavIM tatAna || 7\.58|| vilochanaM dakShiNama~njanena sambhAvya tadva~nchitavAmanetrA | tathaiva vAtAyanasannikarShaM yayau shalAkAmaparA vahantI || 7\.59|| jAlAntarapreShitadR^iShtiranyA prasthAnabhinnAM na babandha nIvIm | nAbhipraviShTAbharaNaprabheNa hastena tasthAvavalambya vAsaH || 7\.60|| ardhAchitA satvaramutthitAyAH pade pade durnimite galantI | kasyAshchidAsIdrashanA tadAnIma~NguShThamUlArpitasUtrasheShA || 7\.61|| tAsAM mukhairAsavagandhagarbhairvyAptAntarAH sAndrakutUhalAnAm | vilolanetrabhramarairgavAkShAH sahasrapatrAbharaNA ivAsan || 7\.62|| tAvatpatAkAkulamindumauliruttoraNaM rAjapathaM prapede | prAsAdashR^i~NgANi divApi kurva~njyotsnAbhiShekadviguNadyutIni || 7\.63|| tamekadR^ishyaM nayanaiH pibantyo nAryo na jagmurviShayAntarANi | tathA hi sheShendriyavR^ittirAsAM sarvAtmanA chakShuriva praviShTA || 7\.64|| sthAne tapo dushcharametadarthamaparNayA pelavayApi taptam | yA dAsyamapyasya labheta nArI sA syAtkR^itArthA kimutA~NkashayyAm || 7\.65|| paraspareNa spR^ihaNIyashobhaM na chedidaM dvandvamayojayiShyat | asmindvaye rUpavidhAnayatnaH patyuH prajAnAM viphalo.abhavishyat || 7\.66|| na nUnamArUDharuShA sharIramanena dagdhaM kusumAyudhasya | vrIDAdamuM devamudIkShya manye sannyastadehaH svayameva kAmaH || 7\.67|| anena sambandhamupetya diShTyA manorathaprArthitamIshvareNa | mUrdhAnamAli kShitidhAraNochchamuchchaistarAM vakShyati shailarAjaH || 7\.68|| ityoShadhiprasthavilAsinInAM shR^iNvankathAH shrotrasukhAstrinetraH | keyUrachUrNIkR^italAjamuShTiM himAlayasyAlayamAsasAda || 7\.69|| tatrAvatIryAchyutadattahastaH sharadghanAddIdhitimAnivokShNaH | krAntAni pUrvaM kamalAsanena kakShyAntarANyadripatervivesha || 7\.70|| tamanvagindrapramukhAshcha devAH saptarShipUrvAH paramarShayashcha | gaNAshcha giryAlayamabhyagachChanprashastamArambhamivottamArthAH || 7\.71|| tatreshvaro viShTarabhAgyathAvatsaratnamarghyaM madhumachcha gavyam | nave dukUle cha nagopanItaM pratyagrahItsarvamamantravarjam || 7\.72|| dukUlavAsAH sa vadhUsamIpaM ninye vinItairavarodharakShaiH | velAsamIpaM sphuTaphenarAjirnavairudanvAniva chandrapAdaiH || 7\.73|| tayA pravR^iddhAnanachandrakAntyA praphullachakShuHkumudaH kumAryA | prasannachetaHsalilaH shivo.abhUtsaMsR^ijyamAnaH sharadeva lokaH || 7\.74|| tayoH samApattiShu kAtarANi ki~nchidvyavasthApitasaMhR^itAni | hrIyantraNAM tatkShaNamanvabhUvannanyonyalolAni vilochanAni || 7\.75|| tasyAH karaM shailagurUpanItaM jagrAha tAmrA~NgulimaShTamUrttiH | umAtanau gUDhatanoH smarasya tachCha~NkinaH pUrvamiva praroham || 7\.76|| romodgamaH prAdurabhUdumAyAH svinnA~NguliH pu~NgavaketurAsIt | vR^ittistayoH pANisamAgamena samaM vibhakteva manobhavasya || 7\.77|| prayuktapANigrahaNaM yadanyadvadhUvaraM puShyati kAntimagryAm | sAnnidhyayogAdanayostadAnIM kiM kathyate shrIrubhayasya tasya || 7\.78|| pradakShiNaprakramaNAtkR^ishAnorudarchiShastanmithunaM chakAse | merorupAnteShviva vartamAnamanyonyasaMsaktamahastriyAmam || 7\.79|| tau dampatI triH pariNIya vahni~NkarAgrasaMsparshanimIlitAkShIm | tAM kArayAmAsa vadhUM purodhAstasminsamiddhArchiShi lAjamokSham || 7\.80|| sA lAjadhUmA~njalimiShTagandhaM gurUpadeshAdvadanaM ninAya | kapolasaMsarpishikhaH sa tasyA muhUrtakarNotpalatAM prapede || 7\.81|| tadIShadArdrAruNagaNDalekhamuchChvAsikAlA~njanarAgamakShNoH | vadhUmukhaM klAntayavAvataMsamAchAradhUmagrahaNAdbabhUva || 7\.82|| vadhUM dvijaH prAha tavaiSha vatse vahnirvivAhaM prati pUrvasAkShI | shivena bhartrA saha dharmacharyA kAryA tvayA muktavichArayeti || 7\.83|| AlochanAntaM shravaNe vitatya pItaM gurostadvachanaM bhavAnyA | nidAghakAlolbaNatApayeva mAhendramambhaH prathamaM pR^ithivyA || 7\.84|| dhruveNa bhartrA dhruvadarshanAya prayujyamAnA priyadarshanena | sA dR^iShTa ityAnanamunnamayya hrIsannakaNThI kathamapyuvAcha || 7\.85|| itthaM vidhij~nena purohitena prayuktapANigrahaNopachArau | praNematustau pitarau prajAnAM padmAsanasthAya pitAmahAya || 7\.86|| vadhUrvidhAtrA pratinandyate sma kalyANi vIraprasavA bhaveti | vAchaspatiH sannapi so.aShTamUrttavAshAsya chintAstimito babhUva || 7\.87|| kL^iptopachArAM chaturasravedIM tAvetya pashchATkanakAsanasthau | jAyApatI laukikameShitavyamArdrAkShatAropaNamanvabhUtAm || 7\.88|| patrAntalagnairjalabindujAlairAkR^iShTamuktAphalajAlashobham | tayoruparyAyatanAladaNDamAdhatta lakShmIH kamalAtapatram || 7\.89|| dvidhA prayuktena cha vA~Nmayena sarasvatI tanmithunaM nunAva | saMskArapUtena varaM vareNyaM vadhUM sukhagrAhyanibandhanena || 7\.90|| tau sandhiShu vya~njitavR^ittibhedaM rasAntareShu pratibaddharAgam | apashyatAmapsarasAM muhUrtaM prayogamAdyaM lalitA~NgahAram || 7\.91|| devAstadante haramUDhabhAryaM kirITabaddhA~njalayo nipatya | shApAvasAne pratipannamUrtteryayAchire pa~nchasharasya sevAm || 7\.92|| tasyAnumene bhagavAnvimanyurvyApAramAtmanyapi sAyakAnAm | kAle prayuktA khalu kAryavidbhirvijNApanA bhartR^iShu siddhimeti || 7\.93|| atha vibudhagaNAMstAnindumaulirvisR^ijya kShitidharapatikanyAmAdadAnaH kareNa | kanakakalasharakShAbhaktishobhAsanAthaM kShitivirachitashayyaM kautukAgAramAgAt || 7\.94|| navapariNayalajjAbhUShaNAM tatra gaurIM vadanamapaharantIM tatkR^itotkShepamIshaH | api shayanasakhIbhyo dattavAchaM katha~nchitpramathamukhavikArairhAsayAmAsa gUDham || 7\.95|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye umApariNayo nAma saptamaH sargaH sampUrNaH || 7|| \section{sargaH 8 \- umAsuratavarNanaM} pANipIDanavidheranantaraM shailarAjaduhiturharaM prati | bhAvasAdhvasaparigrahAdabhUtkAmadohadamanoharaM vapuH || 8\.1|| vyAhR^itA prativacho na sandadhe gantumaichChadavalambitAMshukA | sevate sma shayanaM parA~NmukhI sA tathApi rataye pinAkinaH || 8\.2|| kaitavena shayite kutUhalAtpArvatI pratimukhaM nipAtitam | chakShurunmiShati sasmitaM priye vidyudAhatamiva nyamIlayat || 8\.3|| nAbhideshanihitaH sakampayA sha~Nkarasya rurudhe tayA karaH | taddukUlamatha chAbhavatsvayaM dUramuchChvasitanIvibandhanam || 8\.4|| evamAli nigR^ihItasAdhvasaM sha~Nkaro rahasi sevyatAmiti | sA sakhIbhirupadiShTamAkulA nAsmaratpramukhavartini priye || 8\.5|| apyavastuni kathApravR^ittaye prashnatatparamana~NgashAsanam | vIkShitena parigR^ihya pArvatI mUrdhakampamayamuttaraM dadau || 8\.6|| shUlinaH karataladvayena sA sannirudhya nayane hR^itAMshukA | tasya pashyati lalATalochane moghayatnavidhurA rahasyabhUt || 8\.7|| chumbaneShvadharadAnavarjitaM sannahastamadayopagUhane | kliShTamanmathamapi priyaM prabhordurlabhapratikR^itaM vadhUratam || 8\.8|| yanmukhagrahaNamakShatAdharaM dattamavraNapadaM nakhaM cha yat | yadrataM cha sadayaM priyasya tatpArvatI viShahate sma netarat || 8\.9|| rAtrivR^ittamanuyoktumudyataM sA vibhAtasamaye sakhIjanam | nAkarodapakutUhalaM hriyA shaMsituM cha hR^idayena tatvare || 8\.10|| darpaNe cha paribhogadarshinI pR^iShThataH praNayino niSheduShaH | prekShya bimbamanu bimbamAtmanaH kAni kAni na chakAra lajjayA || 8\.11|| nIlakaNThaparibhuktayauvanAM tAM vilokya jananI samAshvasat | bhartR^ivallabhatayA hi mAnasIM mAturasyati shuchaM vadhUjanaH || 8\.12|| vAsarANi katichitkatha~nchana sthANunA ratamakAri chAnayA | j~nAtamanmatharasA shanaiH shanaiH sA mumocha ratiduHkhashIlatAm || 8\.13|| sasvaje priyamuronipIDitA prArthitaM mukhamanena nAharat | mekhalApaNayalolatAM gataM hastamasya shithilaM rurodha sA || 8\.14|| bhAvasUchitamadR^iShTavipriyaM chATumatkShaNaviyogakAtaram | kaishchideva divasaistadA tayoH prema rUDhamitaretarAshrayam || 8\.15|| taM yathAtmasadR^ishaM varaM vadhUranvarajyata varastathaiva tAm | sAgarAdanapagA hi jAhnavI so.api tanmukharasaikanirvR^itiH || 8\.16|| shiShyatAM nidhuvanopadeshinaH sha~Nkarasya rahasi prapannayA | shikShitaM yuvatinaipuNaM tayA yattadeva gurudakShiNIkR^itam || 8\.17|| daShTamuktamadharoShThamAmbikA vedanAvidhutahastapallavA | shItalena niravApayatkShaNaM maulichandrashakalena shUlinaH || 8\.18|| chumbanAdalakachUrNadUShitaM sha~Nkaro.api nayanaM lalATajam | uchChvasatkamalagandhaye dadau pArvatIvadanagandhavAhine || 8\.19|| evamindriyasukhasya vartmanaH sevanAdanugR^ihItamanmathaH | shailarAjabhavane sahomayA mAsamAtramavasadvR^iShadhvajaH || 8\.20|| so.anumAnya himavantamAtmabhUrAtmajAvirahaduHkhakheditam | tatra tatra vijahAra sampatannaprameyagatinA kakudmatA || 8\.21|| merumetya marudAshugokShakaH pArvatIstanapuraskR^itAnkR^itI | hemapallavavibha~NgasaMstarAnanvabhUtsuratamardanakShamAn || 8\.22|| padmanAbhacharaNA~NkitAshmasu prAptavatsvamR^itavipruSho navAH | mandarasya kaTakeShu chAvasaptArvatIvadanapadmaShaTpadaH || 8\.23|| vAraNadhvanitabhItayA tayA kaNThasaktaghanabAhubandhanaH | ekapi~Ngalagirau jagadgururnirvivesha vishadAH shashiprabhAH || 8\.24|| tasya jAtu malayasthalIrate dhUtachandanalataH priyAklamam | AchachAma salava~NgakesarashchATukAra iva dakShiNAnilaH || 8\.25|| hematAmarasatADitapriyA tatkarAmbuvinimIlitekShaNA | khe vyagAhata tara~NgiNImumA mInapa~NktipunaruktamekhalA || 8\.26|| tAM pulomatanayAlakochitaiH pArijAtakusumaiH prasAdhayan | nandane chiramayugmalochanaH saspR^ihaM suravadhUbhirIkShitaH || 8\.27|| ityabhaumamanubhUya sha~NkaraH pArthivaM cha dayitAsakhaH sukham | lohitAyati kadAchidAtape gandhamAdanagiriM vyagAhata || 8\.28|| tatra kA~nchanashilAtalAshrayo netragamyamavalokya bhAskaram | dakShiNetarabhujavyapAshrayAM vyAjahAra sahadharmachAriNIm || 8\.29|| padmakAntimaruNatribhAgayoH sa~Nkramayya tava netrayoriva | sa~NkShaye jagadiva prajeshvaraH saMharatyaharasAvaharpatiH || 8\.30|| sIkaravyatikaraM marIchibhirdUrayatyavanate vivasvati | indrachApapariveShashUnyatAM nirjharAstava piturvrajantyamI || 8\.31|| daShTatAmarasakesarasrajoH krandatorviparivR^ittakaNThayoH | nighnayoH sarasi chakravAkayoralpamantaramanalpatAM gatam || 8\.32|| sthAnamAhnikamapAsya dantinaH sallakIviTapabha~NgavAsitam | AvibhAtacharaNAya gR^ihNAte vAri vAriruhabaddhaShaTpadam || 8\.33|| pashya pashchimadigantalambinA nirmitaM mitakathe vivasvatA | dIrghayA pratimayA saro.ambhasAM tApanIyamiva setubandhanam || 8\.34|| uttaranti vinikIrya palvalaM gADhapa~NktamativAhitAtapAH | daMShTriNo vanavarAhayUthapA daShTabha~NgurabisA~NkurA iva || 8\.35|| eSha vR^ikShashikhare kR^itAspado jAtarUparasagauramaNDalaH | hIyamAnamaharatyayAtapaM pIvaroru pibatIva barhiNaH || 8\.36|| pUrvabhAgatimirapravR^ittibhirvyaktapa~Nkamiva jAtamekataH | khaM hR^itAtapajalaM vivasvatA bhAti ki~nchidiva sheShavatsaraH || 8\.37|| AvishadbhiruTajA~NgaNaM mR^igairmUlasekasarasaishcha vR^ikShakaiH | AshramAH pravishadagnidhenavo bibhrati shriyamudIritAgnayaH || 8\.38|| baddhakoshamapi tiShThati kShaNaM sAvasheShavivaraM kusheshayam | ShaTpadAya vasatiM grahIShyate prItipUrvamiva dAtumantaram || 8\.39|| dUramagraparimeyarashminA vAruNI digaruNena bhAnunA | bhAti kesaravateva maNDitA bandhujIvatilakena kanyakA || 8\.40|| sAmabhiH sahacharAH sahasrashaH syandanAshvahR^idaya~NgamasvaraiH | bhAnumagniparikIrNatejasaM saMstuvanti kiraNoShmapAyinaH || 8\.41|| so.ayamAnatashirodharairhayaiH karNachAmaravighaTTitekShaNaiH | astameti yugabhugnakesaraiH sannidhAya divasaM mahodadhau || 8\.42|| khaM prasuptamiva saMsthite ravau tejaso mahata IdR^ishI gatiH | tatprakAshayati yAvadudgataM mIlanAya khalu tAvatashchyutam || 8\.43|| sandhyayApyanugataM ravervapurvandyamastashikhare samarpitam | yena pUrvamudaye puraskR^itA nAnuyAsyati kathaM tamApadi || 8\.44|| raktapItakapishAH payomuchAM koTayaH kuTilakeshi bhAntyamUH | drakShyasi tvamiti sandhyayAnayA vartikAbhiriva sAdhumaNDitAH || 8\.45|| siMhakesarasaTAsu bhUbhR^itAM pallavaprasaviShu drumeShu cha | pashya dhAtushikhareShu bhAnunA saMvibhaktamiva sAndhyamAtapam || 8\.46|| adrirAjatanaye tapasvinaH pAvanAmbuvihitA~njalikriyAH | brahma gUDhamabhisandhyamAdR^itAH shuddhaye vidhivido gR^iNantyamI || 8\.47|| tanmuhUrttamanumantumarhasi prastutAya niyamAya mAmapi | tvAM vinodanipuNaH sakhIjano valguvAdini vinodayiShyati || 8\.48|| nirvibhujya dashanachChadaM tato vAchi bharturavadhIraNAparA | shailarAjatanayA samIpagAmAlalApa vijayAmahetukam || 8\.49|| Ishvaro.api divasAtyayochitaM mantrapUrvamanutasthivAnvidhim | pArvatImavachanAmasUyayA pratyupetya punarAha sasmitam || 8\.50|| mu~ncha kopamanimittakopane sandhyayA praNamito.asmi nAnyayA | kiM na vetsi sahadharmachAriNaM chakravAkasamavR^ittimAtmanaH || 8\.51|| nirmiteShu pitR^iShu svayambhuvA yA tanuH sutanu pUrvamujjhitA | seyamastamudayaM cha sevate tena mAnini mamAtra gauravam || 8\.52|| tAmimAM timiravR^iddhipIDitAM shailarAjatanaye.adhunA sthitAm | ekatastaTatamAlamAlinIM pashya dhAturasanimnagAmiva || 8\.53|| sAndhyamastamitasheShamAtapaM raktalekhamaparA bibharti dik | sAmparAyavasudhA sashoNitaM maNDalAgramiva tiryagujjhitam || 8\.54|| yAminIdivasasandhisambhave tejasi vyavahite sumeruNA | etadandhatamasaM nira~NkushaM dikShu dIrghanayane vijR^imbhate || 8\.55|| nordhvamIkShaNagatirna chApyadho nAbhito na purato na pR^iShThataH | loka eSha timiraughaveShTito garbhavAsa iva vartate nishi || 8\.56|| shuddhamAvilamavasthitaM chalaM vakramArjavaguNAnvitaM cha yat | sarvameva tamasA samIkR^itaM dhi~NmahattvamasatAM hR^itAntaram || 8\.57|| nUnamunnamati yajvanAM patiH shArvarasya tamaso niShiddhaye | puNDarIkamukhi pUrvadi~NmukhaM kaitakairiva rajobhirAvR^itam || 8\.58|| mandarAntaritamUrtinA nishA lakShyate shashabhR^itA satArakA | tvaM mayA priyasakhIsamAgatA shroShyateva vachanAni pR^iShThataH || 8\.59|| ruddhanirgamanamA dinakShayAtpUrvadR^iShTatanuchandrikAsmitam | etadudgirati chandramaNDalaM digrahasyamiva rAtrichoditam || 8\.60|| pashya pakvaphalinIphalatviShA bimbalA~nChitaviyatsaro.ambhasA | viprakR^iShTavivaraM himAMshunA chakravAkamithunaM viDambyate || 8\.61|| shakyamoShadhipaternavodayAH karNapUrarachanAkR^ite tava | apragalbhayavasUchikomalAshChettumagranakhasampuTaiH karAH || 8\.62|| a~NgulIbhiriva keshasa~nchayaM sannigR^ihya timiraM marIchibhiH | kuDmalIkR^itasarojalochanaM chumbatIva rajanImukhaM shashI || 8\.63|| pashya pArvati navendurashmibhiH sAmibhinnatimiraM nabhastalam | lakShyate dviradabhogadUShitaM samprasIdadiva mAnasaM saraH || 8\.64|| raktabhAvamapahAya chandramA jAta eSha parishuddhamaNDalaH | vikriyA na khalu kAladoShajA nirmalaprakR^itiShu sthirodayA || 8\.65|| unnateShu shashinaH prabhA sthitA nimnasaMshrayaparaM nishAtamaH | nUnamAtmasadR^ishI prakalpitA vedhaseha guNadoShayorgatiH || 8\.66|| chandrapAdajanitapravR^ittibhishchandrakAntajalabindubhirgiriH | mekhalAtaruShu nidritAnamUnbodhayatyasamaye shikhaNDinaH || 8\.67|| kalpavR^ikShashikhareShu samprati prasphuradbhiriva pashya sundari | hArayaShTigaNanAmivAMshubhiH kartumAgatakutUhalaH shashI || 8\.68|| unnatAvanatabhAvavattayA chandrikA satimirA gireriyam | bhaktibhirbahuvidhAbhirarpitA bhAti bhUtiriva mattadantinaH || 8\.69|| etaduchChvasitapItamaindavaM voDhumakShamamiva prabhArasam | muktaShaTpadavirAvama~njasA bhidyate kumudamA nibandhanAt || 8\.70|| pashya kalpatarulambi shuddhayA jyotsnayA janitarUpasaMshayam | mArute chalati chaNDi kevalaM vyajyate viparivR^ittamaMshukam || 8\.71|| shakyama~NgulibhiruddhR^itairadhaH shAkhinAM patitapuShpapeshalaiH | patrajarjarashashiprabhAlavairebhirutkachayituM tavAlakAn || 8\.72|| eSha chArumukhi yogatArayA yujyate taralabimbayA shashI | sAdhvasAdupagataprakampayA kanyayeva navadIkShayA varaH || 8\.73|| pAkabhinnasharakANDagaurayorullasaptratikR^itiprasannayoH | rohatIva tava gaNDalekhayoshchandrabimbanihitAkShNi chandrikA || 8\.74|| lohitArkamaNibhAjanArpitaM kalpavR^ikShamadhu bibhratI svayam | tvAmiyaM sthitimatImupasthitA gandhamAdanavanAdhidevatA || 8\.75|| Ardrakesarasugandhi te mukhaM mattaraktanayanaM svabhAvataH | atra labdhavasatirguNAntaraM kiM vilAsini madaH kariShyati || 8\.76|| mAnyabhaktirathavA sakhIjanaH sevyatAmidamana~NgadIpanam | ityudAramabhidhAya sha~NkarastAmapAyayata pAnamambikAm || 8\.77|| pArvatI tadupayogasambhavAM vikriyAmapi satAM manoharAm | apratarkyavidhiyoganirmitAmAmrateva sahakAratAM yayau || 8\.78|| tatkShaNaM viparivartitahriyorneShyatoH shayanamiddharAgayoH | sA babhUva vashavartinI dvayoH shUlinaH suvadanA madasya cha || 8\.79|| ghUrNamAnanayanaM skhalatkathaM svedibindumadakAraNasmitam | Ananena na tu tAvadIshvarashchakShuShA chiramumAmukhaM papau || 8\.80|| tAM vilambitapanIyamekhalAmudvaha~njaghanabhAradurvahAm | dhyAnasambhR^itavibhUtirIshvaraH prAvishanmaNishilAgR^ihaM rahaH || 8\.81|| tatra haMsadhavalottarachChadaM jAhnavIpulinachArudarshanam | adhyasheta shayanaM priyAsakhaH shAradAbhramiva rohiNIpatiH || 8\.82|| kliShTakeshamavaluptachandanaM vyatyayArpitanakhaM samatsaram | tasya tachChiduramekhalAguNaM pArvatIratamabhUnna tR^iptaye || 8\.83|| kevalaM priyatamAdayAlunA jyotiShAmavanatAsu pa~NktiShu | tena tatparigR^ihItavakShasA netramIlanakutUhalaM kR^itam || 8\.84|| sa vyabudhyata budhastavochitaH shatakumbhakamalAkaraiH samam | mUrchChanAparigR^ihItakaishikaiH kinnarairuShasi gItama~NgalaH || 8\.85|| tau kShaNaM shithilitopagUhanau dampatI chalitamAnasormayaH | padmabhedapishunAH siShevire gandhamAdanavanAntamArutAH || 8\.86|| UrumUlanakhamArgarAjibhistatkShaNaM hR^itavilochano haraH | vAsasaH prashithilasya saMyamaM kurvatIM priyatamAmavArayat || 8\.87|| sa prajAgarakaShAyalochanaM gADhadantapadatADitAdharam | AkulAlakamaraMsta rAgavAnprekShya bhinnatilakaM priyAmukham || 8\.88|| tena bha~NgiviShamottarachChadaM madhyapiNDitavisUtramekhalam | nirmale.api shayanaM nishAtyaye nojjhitaM charaNarAgalA~nChitam || 8\.89|| sa priyAmukharasaM divAnishaM harShavR^iddhijananaM siSheviShuH | darshanapraNayinAmadR^ishyatAmAjagAma vijayAnivedanAt || 8\.90|| samadivasanishIthaM sa~Nginastatra shambhoH shatamagamadR^itUnAM sAgramekA nisheva | na tu suratasukheShu ChinnatR^iShNo babhUva jvalana iva samudrAntargatastajjaleShu || 8\.91|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye umAsuratavarNanaM nAmAShTamaH sargaH sampUrNaH || 8|| \section{sargaH 9 \- kailAsagamanaM} tathAvidhe.ana~Ngarasaprasa~Nge mukhAravinde madhupaH priyAyAH | sambhogaveshma pravishantamanta\- rdadarsha pArAvatamekamIshaH || 9\.1|| sukAntakAntAmaNitAnukAraM kUjantamAdhUrNitaraktanetram | prasphAritonnamravinamrakaNThaM muhurmuhurnya~nchitachArupuchCham || 9\.2|| vishR^i~NkhalaM pakShatiyugmamIShad\- dadhAnamAnandagatiM madena | shubhrAMshuvarNa jaTilAgrapAda\- mitastato maNDalakaishcharantam || 9\.3|| ratidvitIyena manobhavena hradayAtsudhAyA pravigAhyamAnAt | taM vIkShya phenasya chayaM navottha\- mivAbhyanandatkShaNamindumauliH || 9\.4|| tasyAkR^itiM kAmapi vIkShya divyAmantarbhavashChadyaviha~Ngamagnim | vichintayansaMvivide sa devo bhrUbha~NgabhImashcha ruShA babhUva || 9\.5|| svarupamAsthAya tato hutAsha\- strasanvalatkampa kR^itA~njaliH san | pravepamAno nitarAM smarArimidaM vacho vyaktamathAdhyuvAcha || 9\.6|| asi tvameko jagatAmadhIshaH svargaukasAM tvaM vipado nihaMsi | tataH surendrapramukhAH prabho tvA\- mupAsate daityavarairvidhUtAH || 9\.7|| tvayA priyApremavashaMvadena shataM vyatIye suratAdR^itUnAm | rahaH sthitena tvadavIkShaNArto dainyaM paraM prApa suraiH surendraH || 9\.8|| tvadIyasevAvasarapratIkShai\- rabhyarthitaH shakramukhaiH suraistvAm | upAgato.anveShTumahaM viha~Nga\- rupeNa vidvansamayochitena || 9\.9|| iti prabho chetasi sampradhArya tanno.aparAdhaM bhagavan kShamasva | parAbhibhUtA vada kiM kShamante kAlAtipAtaM sharaNArthino.amI || 9\.10|| prabho prasIdAshu sR^ijAtmaputraM yaM prApya senAnyamasau surendraH | svarlokalakShmIprabhutAmavApya jagattrayaM pAti tava prasAdAt || 9\.11|| sa sha~NkarastAmiti jAtavedo vij~nApanAmarthavatIM nishamya | abhUtprasannaH paritoShayanti gIrbhirgirishA ruchirAbhirIsham || 9\.12|| prasannachetA madanAntakAraH sa tArakArerjayino bhavAya | shakrasya senAdhipaterjayAya vyachintayachchetasi bhAvi ki~nchit || 9\.13|| yugAntakAlAgnimivAviShahyaM parichyutaM manmathara~Ngabha~NgAt | ratAntaretaH sa hiraNyareta\- syathordhvaretAstadamoghamAdhAt || 9\.14|| athoShNabAShpAniladUShitAntaM vishuddhamAdarshamivAtmadeham | babhAra bhUmnA sahasA purAri\- retaH parikShepakuvarNamagniH || 9\.15|| tvaM sarvabhakSho bhava bhImakarmA kuShThAbhibhUto.anala dhUmagarbhaH | itthaM shashApAdrisutA hutAshaM ruShTA ratAnandasukhasya bha~NgAt || 9\.16|| dakShasya shApena shashI kShayIva pluShTo himeneva sarojakoshaH | vahanvirupaM vapurugrareta\- shchayena vahniH kila nirjagAma || 9\.17|| sa pAvakAlokaruShA vilakShAM smaratrapAsmeravinamravaktrAm | vinodayAmAsa girIndraputrIM shrR^i~NgAragarbhairmadhurairvachobhiH || 9\.18|| haro vikIrNaM ghanagharmatoyai rnetrA~njanA~NkaM hR^idayapriyAyAH | dvitIyakaupInachalA~nchalenA haranmukhendorakala~Nkino.asyAH || 9\.19|| mandena khinnA~NgulinA kareNa kampreNa tasyA vadanAravindAt | parAmR^ishangharmajalaM jahAra haraH sahelaM vyajanAnilena || 9\.20|| ratishlathaM tatkabarIkalApa\- maMsAvasaktaM vigalatprasUnam | sa pArijAtodbhavapuShpamayyA strajA babandhAmR^itamUrtimauliH || 9\.21|| kapolapAlyAM mR^iganAbhichitra patrarAvalImindumukhaH sumukhyAH | smarasya siddhasya jagadvimoha mantrAkSharashreNimivollilekha || 9\.22|| rathasya karNAvabhi tanmukhasya tATa~NkachakradvitayaM nyadhAtsaH | jagajjigIShurviShameShureSha dhruvaM yamArohati puShpachApaH || 9\.23|| tasyAH sa kaNThe pihitastanAgrAM nyadhatta muktAphalahAravallIm | yA prApa merudvitayasya mUrdhni sthitasya gA~Ngaughayugasya lakShmIm || 9\.24|| nakhavraNashreNivare babandha nitambabimbe rashanAkalApam | chalasvachetomR^igabandhanAya manobhuvaH pAshamiva smarAriH || 9\.25|| bhAlekShaNAgnau svayama~njanaM sa bha~NktvA dR^ishoH sAdhu niveshya tasyAH | navotpalAkShyAH pulakopagUDhe kaNThe vinIle.a~NgulimujjagharSha || 9\.26|| alaktakaM pAdasaroruhAgre saroruhAkShyAH kila sanniveshya | svamauliga~NgAsalilena hastA ruNatvamakShAlayadinduchUDaH || 9\.27|| bhasmAnulipte vapuShi svakIye sahelamAdarshatalaM vimR^ijya | nepathyalakShmyAH paribhAvanArtha madarshayajjIvitavallabhAM saH || 9\.28|| priyeNa datte maNidarpaNe sA sambhogachihnaM svavapurvibhAvya | trapAvatI tatra ghanAnurAgaM romA~nchadambhena bahirbabhAra || 9\.29|| nepathyalakShmIM dayitopaklR^iptAM sasmeramAdarshatale vilokya | amaMsta saubhAgyavatIShu dhurya mAtmAnamuddhUtavilakShabhAvA || 9\.30|| antaH pravishyAvasare.atha tatra snigdhe vayasye vijayA jayA cha | susampadopAcharatAM kalAnA ma~Nke sthitAM tAM shashikhaNDamauleH || 9\.31|| vyadhurbahirma~NgalagAnamuchchai rvaitAlikAshchitracharitrachAru | jagushcha gandharvagaNAH sasha~Nkha svanaM pramodAya pinAkapANeH || 9\.32|| tataH svasevAvasare surANAM gaNAMstadAlokanatatparANAm | dvAri pravishya praNato.atha nandI nivedayAmAsa kR^itA~njaliH san || 9\.33|| maheshvaro mAnasarAjahaMsIM kare dadhAnastanayAM himAdreH | sambhogalIlAlayataH sahelaM haro bahistAnabhi nirjagAma || 9\.34|| kramAnmahendrapramukhAH praNemuH shironibaddhA~njalayo mahesham | prAleyashailAdhipatestanUjAM devIM cha lokatrayamAtaraM te || 9\.35|| yathAgataM tAnvibudhAnvisR^ijya prasAdya mAnakriyayA pratasthe | sa nandinA dattabhujo.adhiruhya vR^iShaM vR^iShA~NkaH saha shailaputryA || 9\.36|| manotivegena kakudmatA sa pratiShThamAno gaganAdhvano.antaH | vaimAnikaiH sA~njalibhirvavande vihArahelAgatibhirgirIshaH || 9\.37|| svarvAhinIvArivihArachArI ratAntanArIshramashAntikArI | tau pArijAtaprasavaprasa~Ngo marutsiSheve girIjAgirIshau || 9\.38|| pinAkinApi sphaTikAchalendraH kailAsanAmA kalitAmbarAMshaH | dhR^itArdhasomo.adbhutabhogibhogo vibhUtidhArI sva iva prapede || 9\.39|| vilokya yatra sphaTikaraya bhittau siddhA~NganAH svaM pratibimbamArAt | bhrAntyA parasyA vimukhIbhavanti priyeShu mAnagrahilA namatsu || 9\.40|| subimbitasya sphaTikAMshugupte shchandrasya chihnaprakaraH karoti | gauryArpitasyeva rasena yatra kastUrikAyAH shakalasya lIlAm || 9\.41|| yadIyabhittau pratibimbitA~Nga mAtmAnamAlokya ruShA karIndrAH | mattAnyakumbhibhramato.atibhIma dantAbhighAtavyasanaM vahanti || 9\.42|| nishAsu yatra pratibimbitAni tArAkulAni sphaTikAlayeShu | dR^iShTvA ratAntachyutatArahAra yuktAbhramaM bibhrati siddhavadhvaH || 9\.43|| nabhashcharImaNDanardapaNashrIH sudhAnidhirmUrdhani yasya tiShThan | anardhyachUDAmaNitAmupaiti shailAdhinAthasya shivAlayasya || 9\.44|| samIyivAMso rahasi smarArtA riraMsavo yatra surAH priyAbhiH | ekAkino.api pratibimbabhAjo vibhAnti bhUyobhirivAnvitAH svaiH || 9\.45|| devo.api gauryA saha chandramauli ryadR^ichChayA sphATikashailashrR^i~Nge | shrR^i~NgAracheShTAbhiranAratAbhi rmanoharAbhirvyaharachchirAya || 9\.46|| devasya tasya smarasUdanasya hastaM samAli~Ngya suvibhramashrIH | sA nandinA vetrabhR^itopadiShTa mArgA purogeNa kalaM chachAla || 9\.47|| chalachChikhAgro vikaTA~Ngabha~NgaH sudanturaH shuklasutIkShNatuNDaH | bhruvopadiShTaH sa tu sha~NkareNa tasyA vinodAya nanarta bhR^i~NgI || 9\.48|| kaNThasthalIlolakapAlamAlA daMShTrAkarAlAnanamabhyanR^ityat | prItena tena prabhuNA niyuktA kAlI kalatrasya mude priyasya || 9\.49|| bhaya~Nkarau tau vikaTaM nadantau vilokya bAlA bhayavihvalA~NgI | sarAgamutsa~Ngamana~Ngashatro rgADhaM prasahya svayamAlili~Nga || 9\.50|| uttu~NgapInastanapiNDapIDaM sasambhramaM tatparirambhamIshaH | prapadya sadya pulakopagUDhaH smareNa ruDhapramado mamAda || 9\.51|| iti giritanujAvilAsalIlA vividhavibha~NgibhireSha toShitaH san | amR^itakarashiromaNirgirIndre kR^itavasatirvashibhirgaNairnananda || 9\.52|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye kailAsagamanaM nAma navamaH sargaH sampUrNaH || 9|| \section{sargaH 10 \- kumArotpattiH} AsasAda sunAsIraM sadasi tridashaiH saha | eSha traiyambakaM tIvraM vahanvahnimaMhanmahaH || 10\.1|| sahasreNa dR^ishAmIsho kutsitA~NgaM cha sAdaram | durdarshanaM dadarshAgniM dhUmradhUmitamaNDalam || 10\.2|| dR^iShTvA tathAvidhaM vahnimindraH kShubdhena chetasA | vyachintayachchiraM ki~nchitkandarpadveShiroShajam || 10\.3|| sa vilakShyamukhairdevairvIkShyamANaH kShaNaM kShaNam | upAvishatsurendreNAdiShTaM sAdaramAsanam || 10\.4|| havyavAha ! tvayAsAdi durdasheyaM dashA kutaH | iti pR^iShTaH surendreNa sa niHshvasya vacho.avadat || 10\.5|| anatikramaNIyAtte shAsanAtsuranAyaka | pArAvata vapuH prApya vepamAno.atisAdhvasAt || 10\.6|| abhigauri ratAsaktaM jagAmAhaM maheshvaram | kAlasyeva smarArAteH svaM rupamahamAsadam || 10\.7|| dR^iShTvA Chadmaviha~NgaM mAM suj~no vij~nAya jambhabhit | jvaladbhAlAnale hotuM kopano mAmamanyata || 10\.8|| vachobhirmadhuraiH sArthairvanamreNa mayA stutaH | prItimAnabhavaddevaH stotraM kasya na tuShTaye || 10\.9|| sharaNyaH sakalatrAtA mAmatrAyata sha~NkaraH | krodhAgnerjvalato grAsAtrtrAsato durnivArataH || 10\.10|| parihR^itya parIrambharabhasaM duhiturgireH | kAmakelirasotsekAd vrIDayA virarAma saH || 10\.11|| ra~Ngabha~NgachyutaM retastadAmoghaM sudurvaham | trijagaddAhakaM sadyo madvigrahamadhi nyadhAt || 10\.12|| durviShahyeNa tenAhaM tejasA dahanAtmanA | nirdagdhamAtmano dehaM durvahaM voDhumakShamaH || 10\.13|| raudreNa dahyamAnasya mahasAtimahIyasA | mama prANaparitrANapraguNo bhava vAsava ! || 10\.14|| iti shrutvA vacho bahneH paritApopashAntaye | hetuM vichintayAmAsa manasA vibudheshvaraH || 10\.15|| tejodagdhAni gAtrANi pANinAsya parAmR^ishan | ki~nchitkR^ipITayoniM taM divaspatirabhAShata || 10\.16|| prItaH svAhAsvadhAhantakAraiH prINayase svayam | devAnpitR^InmanuShyAMstvamekasteShAM mukhaM yataH || 10\.17|| tvayi juhvati hotAro havIMShi dhvastakalmaShAH | bhu~njanti svargamekastvaM svargaprAptau hi kAraNam || 10\.18|| havIMShi mantrapUtAni hutAsha ! tvayi juhvataH | tapasvinastapaHsiddhiM yAnti, tvaM tapasAM prabhuH || 10\.19|| nidhatse hutamarkAya, sa parjanyo.abhivarShati | tato.annAni, prajAstebhyastenAsi jagataH pitA || 10\.20|| antashcharo.asi bhUtAnAM, tAni tvatto bhavanti cha | tato jIvitabhUtastvaM jagataH prANado.asi cha || 10\.21|| jagataH sakalasyAsya tvameko.asyupakArakR^it | kAryopapAdane tatra tvatto.anyaH kaH pragalbhate ? || 10\.22|| amIShAM surasa~NghAnAM tvameko.arthasamarthane | vipattirapi saMshlAghyopakAravratino.anala || 10\.23|| devI bhAgIrathI pUrva bhaktyAsmAbhiH pratoShitA | nimajjatastavodIrNaM tApaM nirvApayiShyati || 10\.24|| ga~NgAM tadgachCha mA kArShI vilambaM havyavAhana | kAryeShvavashyakAryeShu siddhaye kShiprakAritA || 10\.25|| shambhorambhomayI mUrtiH saiva devI surApagA | tvattaH smaradviSho bIjaM durdharaM dhArayiShyati || 10\.26|| ityudIrya sunAsIro virarAma, sa chAnalaH | tadvisR^iShTastamApR^ichChya pratasthe svardhunImabhi || 10\.27|| hiraNyaretasA tena devI svargatara~NgiNI | tIrNAdhvanA prapede sA niHsheShakleshanAshinI || 10\.28|| svargArohaNaniHshreNirmokShamArgAdhidevatA | udAraduritodgArahAriNI durgatAriNI || 10\.29|| maheshvarajaTAjUTavAsinI, pApanAshinI | sarAgAnvayanirvANakAriNI, dharmadhAriNI || 10\.30|| viShNupAdodakodbhUtA, brahmalokAdupAgatA | tribhiH strotobhirashrAntaM punAnA bhuvanatrayam || 10\.31|| jAtavedasamAyAntamUrmihastaiH samutthitaiH | AjuhAvArthasid.hdhyai taM suprasAdadhareva sA || 10\.32|| sammiladbhirmarAlaiH sA kalaM kUjadbhirunmadaiH | dade shreyAMsi duHkhAni nihanmIti tamabhyadhAt || 10\.33|| kallolairudgatairarvAchInaM taTamabhidrutaiH | prIteva tamabhIyAya svardhunI jAtavedasam || 10\.34|| athAbhyupetastApArto nimamajjAnalaH kila | vipadA paribhUtAH kiM vyavasyanti vilambitum || 10\.35|| ga~NgAvAriNi kalyANakAriNi shramahAriNi | sa magno nirvR^itiM prApa puNyabhAriNi tAriNi || 10\.36|| tatra mAheshvaraM dhAma sa~nchakrAma havirbhujaH | ga~NgAyAmuttara~NgAyAmantastApavipaddhR^iti || 10\.37|| kR^ishAnuretaso retasyAdR^ite saritA tayA | nishchakrAma tataH saukhyaM havyavAho vahanbahu || 10\.38|| sudhAsArairivAmbhobhirabhiShikto hutAshanaH | yathAgataM jagAmAtha parAM nirvR^itimAdadhat || 10\.39|| sA sudurviShahaM ga~NgA dhAma kAmajito mahat | AdadhAnA parItApamavApa vyomavAhinI || 10\.40|| bahirArtA yugAntAgnestaptAnIva shikhAshataiH | hitvoShNAni jalAnyasyA nirjagmurjalajantavaH || 10\.41|| tejasA tena raudreNa taptAni salilAnyapi | samuda~nchanti chaNDAni durdharANi babhAra sA || 10\.42|| jagachchakShuShi chaNDAMshau ki~nchidabhyudayonmukhe | jagmuH ShaT kR^ittikA mAghe mAsi snAtuM surApagAm || 10\.43|| shubhrairabhra~NkaShairUrmishataiH svarganivAsinAm | kathayantImivAlokAvagAhA chamanAdikam || 10\.44|| susnAtAnAM munIndrANAM balikarmochitairalam | bahiH puShpotkaraiH kIrNatIrAM dUrvAkShatAnvitaiH || 10\.45|| brahmadhyAnaparairyogaparairbrahmAsanasthitaiH | yoganidrAgatairyogapaTTabandhairupAshritAm || 10\.46|| pAdA~NguShThAgrabhUmisthaiH sUryasambaddhadR^iShTibhiH | brahmarShibhiH paraM brahma gR^iNadbhirupasevitAm || 10\.47|| atha divyAM nadIM devImabhyanandanvilokya tAH | kaM nAbhinandayatyeShA dR^iShTA pIyUShavAhinI || 10\.48|| chandrachUDAmaNirdevo yAmudvahati mUrdhani | yasyA vilokanaM puNyaM shraddadhUstA mudA hR^idi || 10\.49|| divyAM viShNupadIM devIM nirvANapadadeshinIm | nirdhUtakalmaShAM mUrdhnA suprahvAstA vavandire || 10\.50|| saubhAgyaiH khalu suprApAM mokShapratibhuvaM satIm | bhaktyAtra tuShTuvustAM tAH shraddadhAnA divodhunIm || 10\.51|| muktistrIsa~NgadUtyaj~naistatra tA vimalairjalaiH | prakShAlitamalAH sasnuH susnAtAstapasAnvitAH || 10\.52|| snAtvA tatra sulabhyAyAM bhAgyaiH paripachelimaiH | charitArthaM svamAtmAnaM bahu tA menire mudA || 10\.53|| kR^ishAnuretaso retastAsAmabhikalevaram | amoghaM sa~nchachArAtha sadyo ga~NgAvagAhanAt || 10\.54|| raudraM sudurdharaM dhAma dadhAnA dahanAtmakam | paritApamavApustA magnA iva viShAmbudhau || 10\.55|| akShamA durvahaM voDhumambuno bahirAturAH | agniM jvalantamantastA dadhAnA iva niryayuH || 10\.56|| amoghaM shAmbhavaM bIjaM sadyo nadyojjhitaM mahat | tAsAmabhyudaraM dIptaM sthitaM garbhatvamAgamat || 10\.57|| suj~nA vij~nAya tA garbhabhUtaM tadvoDhumakShamAH | viShAdamadadhuH sadyo gADhaM bhartR^ibhiyA hriyA || 10\.58|| tataH sharavaNe sArdhaM bhayena vrIDayA cha tAH | tadgarbhajAtamutsR^ijya svAn gR^ihAnabhiniryayuH || 10\.59|| tAbhistatrAmR^itakarakalAkomalaM bhAsamAnaM tadvikShiptaM kShaNamabhinabhogarbhamabhyujjihAnaiH | svaistejobhirdinapatishataspardhamAnairamAnai rvaktraiH Sha~NbhiH smaraharaguruspardhayevAjanIva || 10\.60|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye kumArotpattirnAma dashamaH sargaH sampUrNaH || 10|| \section{sargaH 11 \- kumArasya bAlakrIDA} abhyarthyamAnA vibudhaiH samagraiH prahvaiH surendrapramukhairupetya | taM pAyayAmAsa sudhAtipUrNaM surApagA svaM stanamAshu mUrtA || 11\.1|| piban sa tasyAH stanayoH sudhaughaM kShaNaM kShaNaM sAdhu samedhamAnaH | prApAkR^itiM kAmapi ShaDbhiretya niShevyamANaH khalu kR^ittikAbhiH || 11\.2|| bhAgIrathIpAvakakR^ittikAnAmAnandabAShpAkulalochanAnAm | taM nandanaM divyamupAttumAsItparasparaM prauDhataro vivAdaH || 11\.3|| atrAntare parvatarAjaputryA samaM shivaH svairavihArahetoH | nabho vimAnena vigAhamAno manotivegena jagAma tatra || 11\.4|| nisargavAtsalyavashAdvivR^iddhachetaHpramodau galadashrunetrau | apashyatAM taM girijAgirIshau ShaDAnanaM ShaDdinajAtamAtram || 11\.5|| athAha devI shashikhaNDamauliM ko.ayaM shishurdivyavapuH purastAt | kasyAthavA dhanyatamasya puMso mAtAsya kA bhAgyavatIShu dhuryA || 11\.6|| svargApagAsAvanalo.ayametAH ShaT kR^ittikAH kiM kalahAyamAnAH | putro mamAyaM na tavAyamitthaM mithyeti vailakShyamudAharanti || 11\.7|| eteShu kasyedamapatyamIshAkhilatrilokItilakAyamAnam | anyasya kasyApyatha devadaityagandharvasiddhoragarAkShaseShu || 11\.8|| shrutveti vAkyaM hR^idayapriyAyAH kautUhalinyA vimalasmitashrIH | sAndrapramododayasaikhyahetubhUtaM vacho.avochata chandrachUDaH || 11\.9|| jagattrayInandana eSha vIraH pravIramAtustava nandano.asti | kalyANi ! kalyANakaraH surANAM tvatto.aparasyAH kathameSha sargaH || 11\.10|| devi tvamevAsya nidAnamAsse sarge jaganma~NgalagAnahetoH | satyaM tvameveti vichArayasva ratnAkare yujyata eva ratnam || 11\.11|| ataH shrR^iNuShvAvahitena vR^ittaM bIjaM yadagnau nihitaM mayA tat | sa~NkrAntamanta stridashApagAyAM tato.avagAhe sati kR^ittikAsu || 11\.12|| garbhatvamAptaM tadamoghametattAbhiH sharastambamadhi nyadhAyi | babhUva tatrAyamabhUtapUrvo mahotsavo.asheShacharAcharasya || 11\.13|| asheShavishvapriyadarshanena dhuryA tvametena suputriNInAm | alaM vilambyAchalarAjaputri ! svaputramutsa~Ngatale nidhehi || 11\.14|| atheti vAdinyamR^itAMshumaulau shailendraputrI rabhasena sadyaH | sAndrapramodena supInagAtrI dhAtrI samastasya charAcharasya || 11\.15|| kirITabaddhA~njalibhirnabhaHsthairnamaskR^itA satvaranAkilokaiH | vimAnato.avAtaradAtmajaM taM grahItumutkaNThitamAnasAbhUt || 11\.16|| svargApagApAvakakR^ittikAdIn kR^itA~njalInAnamato.api bhUyaH | hitvotsukA taM sutamAsasAda putrotsave mAdyati kA na harShAt || 11\.17|| pramodabAShpAkulalochanA sA na taM dadarsha kShaNamagrato.api | parispR^ishantI karaku~Nmalena sukhAntaraM prApa kimapyapUrvam || 11\.18|| suvismayAnandavikasvarAyAH shishurgaladbAShpatara~NgitAyAH | vivR^iddhavAtsalyarasottarAyA devyA dR^ishorgocharatAM jagAma || 11\.19|| tamIkShamANA kShaNamIkShaNAnAM sahasramAptuM vinimeShamaichChat | sA nandanAlokanama~NgaleShu kShaNaM kShaNaM tR^ipyati kasya chetaH ? || 11\.20|| vinamradevAsurapR^iShThagAbhyAmAdAya taM pANisaroruhAbhyAm | navodayaM pArvaNachandrachAruM gaurI svamutsa~NgatalaM ninAya || 11\.21|| svama~NkamAropya sudhAnidhAnamivAtmano nandanaminduvaktrA | tamekameShAM jagadekavIraM babhUva pUjyA dhuri putriNInAm || 11\.22|| nisargavAtsalyarasaughasiktA sAndrapramodAmR^itapUrapUrNA | tamekaputraM jagadekamAtAbhyutsa~NginaM prastraviNI babhUva || 11\.23|| asheShalokatrayamAturasyAH ShANmAturaH stanyasudhAmadhAsIt | surasravantyAH kila kR^ittikAbhirmuhurmuhuH saspR^ihamIkShyamANaH || 11\.24|| sukhAshrupUrNena mR^igA~NkamauleH kalatramekena mukhAmbujena | tasyaikanAlo dgatapa~nchapadmalakShmIM kramAtShaDvadanIM chuchumba || 11\.25|| haimI phalaM hemagirerlateva vikasvaraM nAkanadIva padmam | pUrveva di~NnUtanamindumAbhAttaM pArvatI nandanamAdadhAnA || 11\.26|| prItAtmanA sA prayatena dattahastAvalambA shashishekhareNa | kumAramutsa~Ngatale daghAnA vimAnamabhraMlihamAruroha || 11\.27|| maheshvaro.api pramadapraruDharomodgamo bhUdharanandanAyAH | a~NkAdupAdatta tada~NkataH sA tasyAstu so.apyAtmajavatsalatvAt || 11\.28|| dadhAnayA netrasudhaikasatraM putraM pavitraM sutayA tayAdreH | saMshliShyamANaH shashikhaNDadhArI vimAnavegena gR^ihAjjagAma || 11\.29|| adhiShThitaH sphATikashailashrR^i~Nge tu~Nge nijaM dhAma nikAmaramyam | mahotsavAya pramathapramukhyAn pR^ithUngaNA~nshambhurathAdidesha || 11\.30|| pR^ithupramodaH praguNo gaNAnAM gaNaH samagro vR^iShavAhanasya | girIndraputryAstanayasya janmanyathotsavaM saMvavR^ite vidhAtum || 11\.31|| sphuranmarIchichChuritAmbarANi santAnashAkhiprasavA~nchitAni | uchchikShipuH kA~nchanatoraNAni gaNA varANi sphaTikAlayeShu || 11\.32|| dikShu prasarpastadadhIshvarANAmathAmarANAmiva madhyaloke | mahotsavaM shaMsitumAhato.anyairdadhvAna dhIraH paTahaH paTIyAn || 11\.33|| mahotsave tatra samAgatAnAM gandharvavidyAdharasundarINAm | sambhAvitAnAM girirAjaputryA gR^ihe.abhavanma~NgalagItakAni || 11\.34|| suma~NgalopAyana pAtrahastAstaM mAtaro mAtR^ivadabhyupetAH | vidhAya dUrvAkShatakAni mUrdhni ninyuH svama~NkaM girijAtanUjam || 11\.35|| dhvanatsu tUryeShu sumandrama~NkyAli~NgyordhvakeShvapsaraso rasena | susandhibandhaM nanR^ituH suvR^ittagItAnugaM bhAvarasAnuviddham || 11\.36|| vAtA vavuH saukhyakarAH prasedurAshA vidhUmo hutabhuga didIpe | jalAnyabhUvanvimalAni tatrotsave.antarikShe prasasAda sadyaH || 11\.37|| gambhIrasha~NkhadhvanimishramuchchairgR^ihodbhavA dundubhayaH praNeduH | divaukasAM vyomni vimAnasa~NghA vimuchya puShpaprachayAnprasasruH || 11\.38|| itthaM maheshAdrisutAsutasya janmotsave sammadayA~nchakAra | charAcharaM vishvamasheShametatparaM chakampe kila tArakashrIH || 11\.39|| tataH kumAraH samudAM nidAnaiH sa bAlalIlAcharitairvichitraiH | girIshagauryohR^idayaM jahAra mude na hR^idyA kimu bAlakeli || 11\.40|| maheshvaraH shailasutA cha harShAtsatarShamekena mukhena gADham | ajAtadantAni mukhAni sUnormanoharANi kramatashchuchumba || 11\.41|| kvachitskhaladbhiH kvachidaskhaladbhiH kvachitprakampaiH kvachidaprakampaiH | bAlaH sa lIlAchalanaprayogaistayomudaM vardhayati sma pitroH || 11\.42|| ahetuhAsachChuritAnanendurgR^ihA~NgaNakrIDanadhUlidhUmraH | muhurvadankichidalakShitArthaM mudaM tayora~NkagatastatAna || 11\.43|| gR^ihNanviShANe haravAhanasya spR^ishannumA kesariNaM salIlam | sa bhR^i~NgiNaH sUkShmataraM shikhagraM karShanbabhUva pramadAya pitroH || 11\.44|| eko nava dvau dashA pa~ncha saptetyajIgaNannAtmamukhaM prasArya | maheshakaNThoragadantapa~NktiM tada~NkagaH shaishavamaugdhyamaishiH || 11\.45|| kapardikaNThAntakapAladAmno.a~NguliM praveshyAnanakoTareShu | dantAnupAttuM rabhasI babhUva muktAphalabhrAntikaraH kumAraH || 11\.46|| shambhoH shiro.antaHsaritastara~NgAnvigAhya gADhaM shishirAnnasena | sa jAtajADyaM nijapANipadmamatApayadbhAlavilochanAgnau || 11\.47|| ki~nchitkalaM bha~Ngurakandharasya namajjaTAjUTadharasya shambhoH | pralambamAnaM kila kautukena chiraM chuchumbe mukuTendukhaNDam || 11\.48|| itthaM shishoH shaishavakelivR^ittairmanobhirAmairgirijAgirIshau | manovinodaikarasaprasaktau divAnishaM nAvidatAM kadAchit || 11\.49|| iti bahuvidhaM bAlakrIDAvichitravicheShTitaM lalitalalitaMsAndrAnandaM manoharamAcharan | alabhata parAM buddhiM ShaShThe dine navayauvanaM sa kila sakalaM shAstraM shastraM viveda vibhuryayA || 11\.50|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye kumArasya bAlakrIDA nAma ekAdashaH sargaH sampUrNaH || 11|| \section{sargaH 12 \- kumArasainApatyavarNanaM} atha prapede tridashairasheShaiH krUrAsuropaplavaduHkhitAtmA | pulomaputrIdayito.andhakAriM pattrIva tR^iShNAturitaH payodam || 12\.1|| dR^iptArisantrAsakhilIkR^itAtsa katha~nchidambhodavihAramArgAt | avAtatArAbhigiriM girIshagaurIpadanyAsavishuddhamindraH || 12\.2|| sa~NkrandanaH syandanato.avatIrya meghAtmano mAtalidattahastaH | pinAkino.athAlayamuchchachAla shuchaupipAsAkulito yathAmbhaH || 12\.3|| itastato.atha pratibimbabhAjaM vilokamAnaH sphaTikAdribhUmau | AtmAnamapyekamanekadhA sa vrajanvibhorAspadamAsasAda || 12\.4|| vichitracha~nchanmaNibha~Ngisa~NgaM sauvarNadaNDaM dadhatAtichaNDam | sa nandinAdhiShThitamadhyatiShThatsaudhA~NgaNadvAramana~NgashatroH || 12\.5|| tataH sa kakShAhitahemadaNDo nandI surendraM pratipadya sadyaH | pratoShayAmAsa sugauraveNa gatvA shashaMsa svayamIshvarasya || 12\.6|| bhrUsa.nj~nayAnena kR^itAbhyanuj~naH sureshvaraM taM jagadIshvareNa | praveshayAmAsa suraiH purogaH samaM sa nandI sadanaM sadasya || 12\.7|| sa chaNDibhR^i~NgipramukhairgariShThairgaNairanekairvividhasvarupaiH | adhiShThitaM saMsadi ratnamayyAM sahasranetraH shivamAluloke || 12\.8|| kapardamudbaddhamahInamUrdharatnAMshubhirbhAsuramullasadbhiH | dadhAnamuchchaistaramiddhadhAtoH sumerushrR^i~Ngasya samatvamAptam || 12\.9|| bibhrANamuttu~Ngatara~NgamAlAM ga~NgAM jaTAjUTataTaM bhajantIm | gaurIM tadutsa~NgajuShaM hasantImiva svaphenaiH sharadabhrashubhraiH || 12\.10|| ga~NgAtara~NgapratibimbitaiH svairbahUbhavantaM shirasA sudhAMshum | chalanmarIchiprachayaistuShAragaurairhimadyotitamudvahantam || 12\.11|| bhAlasthale lochanamedhamAnadhAmAdharIbhUtaravIndunetram | yugAntakAlochitahavyavAhaM mInadhvajaploShaNamAdadhAnam || 12\.12|| mahArharatnA~nchitayo rudAraM sphuratprabhAmaNDalayoH samantAt | karNasthitAbhyAM shashibhAskarAbhyAmupAsitaM kuNDalayoshChalena || 12\.13|| svabaddhayA kaNThikayeva nIlamANikyamayyA kutukena gauryAH | nIlasya kaNThasya parisphurantyA kAntyA mahatyA suvirAjamAnam || 12\.14|| kAlArditAnAM tridashAsurANAM chitArajobhiH paripANDura~Ngam | mahanmahebhAjinamudgatAbhraprAleyashailashriyamudvahantam || 12\.15|| pANisthitabrahmakapAlapAtraM vaikuNThabhAjApi niShedhyamANAm | narAsthikhaNDAbharaNaM raNAntamUlaM trishUlaM kalayantamuchchaiH || 12\.16|| purAtanIM brahmakapAlamAlAM kaNThe vahantaM punarAshvasantIm | udgItavedAM mukuTenduvarShatsudhA bharaughAplavalabdhasa.nj~nAm || 12\.17|| salIlama~NkasthitayA girIndraputryA navAShTApadavallibhAsA | virAjamAnaM sharadabhrakhaNDaM parisphurantyAchirarochiSheva || 12\.18|| dR^iptA.andhakaprANaharaM pinAkaM mahAsurastrIvidhavatvahetum | kareNa gR^ihNAntamagR^ihyamanyaiH purAsmaraploShaNakelikAram || 12\.19|| bhadrAsanaM kA~nchanapAdapIThaM mahArhamANikyavibha~Ngichitram | adhiShThitaM chandramarIchigaurairudvIjyamAnaM chamarairgaNAbhyAm || 12\.20|| shastrAstravidyAbhyasanaikasakte savismayairetya gaNaiH sudR^iShTe | nIrAjyamAne sphaTikAchalena sAnandanirdiShTadR^ishaM kumAre || 12\.21|| tathAvidhaM shailasutAdhinAthaM pulomaputrIdayito nirIkShya | AsItkShaNaM kShobhaparo nu kasya mano na hi kShubhyati dhAmadhAmni || 12\.22|| vikarasvarAbhbhojavanashriyA taM dR^ishaM sahasreNa nirIkShamANaH | romAlibhiH svargapatirbabhAse puShpotkarAkIrNa ivAmrashAkhI || 12\.23|| dR^iShTvA sahasreNa dR^ishAM maheshamabhUtkR^itArtho.atitarAM mahendraH | sarvA~NgajAtaM tadatho virupamiva priyAkopakaraM viveda || 12\.24|| tataH kumAraM kanakAdrisAraM purandaraH prekShya dhR^itAstrashastram | maheshvaropAntikavartamAnaM shatrorjayAshAM manasA babandha || 12\.25|| shrInIlakaNTha dyupatiH puro.asti tvayi praNAmAvasaraM pratIchChan | sahasranetre.atra bhava trinetra dR^iShTyA prasAda praguNo mahesha || 12\.26|| iti prabaddhA~njaliretya nandI nidhAya kakShAmabhiH hema netram | prasAdapAtraM purato bhaviShNuratha smarArAtimuvAcha vAcham || 12\.27|| purA surendraM surasa~NghasevyaM trilokasevyastripurAsurAriH | prItyA sudhAsAranidhAriNeva tato.anujagrAha vilokanena || 12\.28|| kirITakoTichyutapArijAta puShpotkareNAnamitena mUrdhnA | svargaikavandyo jagadekavandyaM taM devadevaM praNanAma devaH || 12\.29|| anekalokaikanamaskriyArhaM maheshvaraM taM tridasheshvaraH sa | bhaktyA namaskR^itya kR^itArthatAyAH pAtraM pavitraM paramaM babhUva || 12\.30|| subhaktibhAjAmadhi pAdapIThaM prAntakShitiM namrataraiH shirobhiH | tataH praNemuH purato gaNAnAM gaNAH surANAM kramataH purArim || 12\.31|| gaNopanIte prabhuNopadiShTaH shubhAsane hemamaye purastAt | prApopavishya pramudaM surendraH prabhuprasAdo hi mude na kasya || 12\.32|| krameNa chAnye.api vilokanena sambhAvitAH sasmitamIshvareNa | upAvishaMstoShavisheShamAptA dR^iggochare tasya surAH samagrAH || 12\.33|| athAha devo balavairimukhyAn gIrvANavargAnkaruNArdrachetAH | kR^itA~njalIkAnsurAbhisUtAndhvastashriyaH shrAntamukhAnavekShya || 12\.34|| aho batAnantaparAkramANAM divaukaso vIravarAyudhAnAm | himodabinduglapitasya kiM yaH padmasya dainyaM dadhate mukhAni || 12\.35|| svargaukasaH svargaparichyutAH kiM svapuNyarAshau sumahattame.api | chihnaM chiroDhaM na tu yUyamete nijAdhipatyasya parityajadhvam || 12\.36|| divaukaso devagR^ihaM vihAya manuShyasAdhAraNatAmavAptAH | yUyaM kutaH kAraNatashcharadhvaM mahItale mAnabhR^ito mahAntaH || 12\.37|| ananyasAdhAraNasiddhamuchchaistaddaivataM dhAma nikAmaramyam | kasmAda kasmAnniragAdbhavadbhyashchirArjitaM puNyamivA pachArAt || 12\.38|| divaukaso vo hR^idayasya kasmAttayAvidhaM dhairyamahAryamAryAH | agAdagAdhasya jalAshayasya grIShmAtitApAdivashAdivAmbhaH || 12\.39|| surAH surAdhIshapuraHsarANAM samIyuShAM vaH samamAturANAm | tadbrUta lokatrayajitvarAtkiM mahAsurAttArakato viruddham || 12\.40|| parAbhavaM tasya mahAsurasya niSheddhumeko.ahamalambhaviShNuH | dAvAnalaploShavipattimanyo mahAmbudAtkiM harate vanAnAm || 12\.41|| itIrite manmathamardanena surAH surendrapramukhA mukheShu | sAndrapramodAshrutara~NgiteShu dadhuH shriyaM satvaramAshvasantaH || 12\.42|| tato girIshasya girAM virAme jagAda labdhe.avasare surendraH | bhavanti vAcho.avasare prayuktA dhruvaM phalAviShTamahodayAya || 12\.43|| j~nAnapradIpena tamopahenAvinashvareNAskhalitaprabheNa | bhUtaM bhavadbhAvi cha yachcha ki~nchitsarvaj~na sarvaM tava gocharaM tat || 12\.44|| durvAradorudyamaduHsahena yattArakeNAmaraghasmareNa | tadIshatAmAptavatA nirastA vayaM divo.amI vada kiM na vetsi || 12\.45|| vidheramoghaM sa varaprasAdamAsAdya sadyastrijagajjigIShuH | surAnasheShAnahakapramukhyAndordaNDachaNDo manute tR^iNAya || 12\.46|| stutyA purAsmAbhirupAsitena pitAmaheneti nirupitaM naH | senApatiH saMyati daityametaM puraH smarArAtisuto nihanti || 12\.47|| aho tato.anantaramadyayAva tsuduHsahAM tasya parAbhavArtim | viShehire hanta hR^idantashalyamAj~nAniveshaM tridivaukasau.amI || 12\.48|| nidAghadhAmaklamaviklavAnAM navInamambhodamivauShadhInAm | sunandanaM nandanamAtmano naH senAnyametaM svayamAdisha tvam || 12\.49|| trailokyalakShmIhR^idayaikashalyaM samUlamutkhAya mahAsuraM tam | asmAkameShAM purato bhavansa duHkhApahAraM yudhi yo vidhatte || 12\.50|| mahAhave nAtha tavAsya sUnoH shastraiH shitaiH kR^ittashirodharANAm | mahAsurANAM ramaNIvilopairdisho dashaitA mukharIbhavantu || 12\.51|| mahAraNakShoNipashUpahArIkR^ite.asure tatra tavAtmajena | bandisthitAnAM sudR^ishAM karotu veNipramokShaM suraloka eShaH || 12\.52|| itthaM surendre vadati smarAriH surAridushcheShTitajAtaroShaH | kR^itAnukampastridasheShu teShu bhUyo.api bhUtAdhipatirbabhAShe || 12\.53|| aho aho devagaNAH surendramukhyAH shR^iNudhvaM vachanaM mamaite | vicheShTate sha~Nkara eSha devaH kAryAya sajjo bhavatAM sutAdyaiH || 12\.54|| purA mayAkAri girIndraputryAH pratigraho.ayaM niyatAtmanApi | tatraiSha hetuH khalu tadbhavena vIreNa yadvadhyata eSha shatruH || 12\.55|| atropapannaM tadamI niyujya kumAramenaM pR^itanApatitve | nighnantu shatruM suralokameSha bhunaktu bhUyo.api suraiH sahendraH || 12\.56|| ityudIrya bhagavAMstamAtmajaM ghorasa~Ngaramahotsavotsukam | nandanaM hi jahi devavidviShaM saMyatIti nijagAda sha~NkaraH || 12\.57|| shAsanaM pashupateH sa kumAra svIchakAra shirasAvanatena | sarvathaiva pitR^ibhaktiratAnAmeSha eva paramaH khalu dharmaH || 12\.58|| asurayuddhavidhau vibudheshvare pashupatau vadatIti tavAtmajam | girIjayA mumude sutavikrame sati na nandati kA khalu vIrasUH || 12\.59|| suraparivR^iDhaH prauDhaM vIraM kumAramumApate\- rbalavadamarArAtistrINAM dR^iga~njanabha~njanam | jagadabhayadaM sadyaH prApya pramodaparo.abhavad\- dhruvamabhimate pUrNe ko vA mudA na hi mAdyati || 12\.60|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye kumArasainApatyavarNanaM nAma dvAdashaH sargaH sampUrNaH || 12|| \section{sargaH 13 \- kumArasainApatyAbhiShekaH} prasthAnakAlochitachAruveShaH sa svargivargairanugamyamAnaH | tataH kumAraH shirasA natena trailokyabhartuH praNanAma pAdau || 13\.1|| jahIndrashatruM samare.amareshapadaM sthiratvaM naya vIra vatsa | ityAshiShA taM praNamantamIsho mUrdhanyupAghrAya mudAbhyanandat || 13\.2|| prahvIbhavannamratareNa mUrdhnA namashchakArA~NghriyugaM svamAtuH | tasyAH pramodAshrupayaH pravR^iShTistasyAbhavadvIravarAbhiShekaH || 13\.3|| tama~NkamAropya sutA himAdrerAshliShya gADhaM sutavatsalA sA | shirasyupAghrAya jagAda shatruM jitvA kR^itArthIkuru vIrasUM mAm || 13\.4|| uddAma daityeshavipattihetuH shraddhAluchetAH samarotsavasya | ApR^ichChya bhaktyA girijAgirIshau tataH pratasthe.abhidivaM kumAraH || 13\.5|| devaM maheshaM girIjAM cha devIM tataH praNamya tridivaukaso.api | pradakShiNIkR^itya cha nAkanAthapUrvAH samastAstamathAnujagmuH || 13\.6|| atha vrajadbhistridashai rasheShaiH sphuratprabhA bhAsuramaNDalaistaiH | nabho babhAse parito vikIrNaM divApi nakShatragaNairivograiH || 13\.7|| rarAja teShAM vrajatAM surANAM madhye kumAro.adhikakAntikAntaH | nakShatratArAgrahamaNDalAnAmiva triyAmAramaNo nabhonte || 13\.8|| girIshagaurItanayena sArdhaM pulomaputrIdayitAdayaste | uttIrya nakShatrapathaM muhUrtAtprapedire loka mathAtmanInam || 13\.9|| te svargalokaM chirakAladR^iShTaM mahAsuratrAsavashaMvadatvAt | sadyaH praveShTuM na viShehire taM kShaNaM vyalambanta surAH samagrAH || 13\.10|| puro bhava tvaM, na puro bhavAmi, nAhaM purogo.asmi, puraH sarastvam | itthaM surAstatkShaNameva bhItAH svargaM praveShTuM kalahaM vitenuH || 13\.11|| surAlayAlokanakautukena mudA shuchismeravilochanAste | dadhuH kumArasya mukhAravinde dR^iShTiM dviShatsAdhvasa kAtarAntAm || 13\.12|| sahelahAsachChuritAnanendustataH kumAraH purato bhaviShNuH | sa tArakApAtamapekShamANo raNapravIro hi surAnavochat || 13\.13|| bhItyAlamadya tridivaukaso.amI svargaM bhavantaH pravishantu sadyaH | atraiva me dR^ikpathametu shatrurmahAsuro vaH khalu dR^iShTapUrvaH || 13\.14|| svarlokalakShmIkachakarShaNAya dormaNDalaM valgati yasya chaNDam | ihaiva tachChoNitapAnakelimahnAya kurvantu sharA mamaite || 13\.15|| shaktirmamAsAvahataprachArA prabhAvasArA sumahaHprasArA | svarlokalakShmyA vipadAvahAreH shiro harantI dishantAnmudaM vaH || 13\.16|| ityandhakArAtisutasya daityavadhAya yuddhotsukamAnasasya | sarvaM shuchismeramukhAravindaM gIrvANavR^indaM vachasA nananda || 13\.17|| sAndrapramodAtpulakopagUDhaH sarvA~NgasamphullasahastranetraH | tasyottarIyeNa nijAmbareNa niru~nChanachAru chakAra shakraH || 13\.18|| ghanapramodAshrutara~NgitAkShairmukhaishchaturbhiH prachuraprasAdaiH | atho achumbadvidhirAdivR^iddhaH ShaDAnanaM ShaTsu shiraHsu chitram || 13\.19|| taM sAdhu sAdhvityabhitaH prashasya mudA kumAraM tripurAsurAreH | AnandayanvIra ! jayeti vAchA gandharvavidyAdharasiddhasa~NghAH || 13\.20|| divyarShayaH shatruvijeShyamANaM tamabhyanandankila nAradAdyAH | niru~nChanaM chakrurathottarIyaishchAmIkarIyairnijavalkalaishcha || 13\.21|| tataH surAH shaktidharasya tasyAvaShTambhataH sAdhvasamutsR^ijantaH | utsehire svargamanantashakte rgantuM vanaM yUthapaterivebhAH || 13\.22|| athAbhipR^iShThaM girijAsutasya purandarArAtivadhaM chikIrShoH | surA nirIyustripuraM didhakShoriva smarAreH pramathaH samantAt || 13\.23|| surA~NganAnAM jalakelibhAjAM prakShAlitaiH santatama~NgarAgaiH | prapedire pi~njaravAripUrAM svargaukasaH svargadhunIM purastAt || 13\.24|| digdantinAM vArivihArabhAjAM karAhatairbhImataraistara~NgaiH | AplAvayantIM muhurAlabAlashreNiM tarUNAM nijatIrajAnAm || 13\.25|| lIlArasAbhiH surakanyakAbhi rhiraNmayIbhiH sikatAbhiruchchaiH | mANikyagarbhAbhirupAhitAbhiH prakIrNatIrAM varavedikAbhiH || 13\.26|| saurabhyalubdhabhramaropagItairhiraNyahaMsAvalikelilolaiH | chAmIkarIyaiH kamalairvinidraishchyutaiH parAgaiH paripi~NgatoyAm || 13\.27|| kutUhalAtpraShTumupAgatAbhi stIrasthitAbhiH surasundarIbhiH | abhyUrmirAjipratibimbitAbhirmudaM dishantIM vrajatAM janAnAm || 13\.28|| nananda sadyashchirakAladR^iShTAM vilokya shakraH suradIrghikAM tAm | adarshayatsAdaramadriputrImaheshaputrAya tataH purogaH || 13\.29|| sa kArttikeyaH purataH parItaH surai samastaiH suranimnagAM tAm | apUrvadR^iShTAmavalokamAnaH savismayaH smeravilochano.abhUt || 13\.30|| upetya tAM tatra kirITakoTinyastA~njalirbhaktiparaH kumAraH | gIrvANavR^indaiH praNutAM praNutya namreNa mUrdhnA mudito vavande || 13\.31|| praNartitasmerasarojarAjiH puraH parIrambhamilanmahormiH | kapolapAlishramavArihArI bheje guhaM taM saritaH samIraH || 13\.32|| tato vrajannandananAmadheyaM lIlAvanaM jambhajitaH purastAt | vibhinnabhagnoddhR^itashAlasa~NghaM prekShA~nchakAra smarashatrusUnuH || 13\.33|| suradviShopaplutamevametadvanaM balasya dviShato gatashri | itthaM vichintyAruNalochano.abhUd bhrubha~NgaduShprekShyamukhaH sa kopAt || 13\.34|| nirlUnalIlopavanAmapashyadduHsa~ncharIbhUtavimAnamArgAm | vidhvastasaudhaprachayAM kumAro vishvaikasArAmamarAvatIM saH || 13\.35|| gatashriyaM vairivarAbhibhUtAM dashAM sudInAmabhito dadhAnAm | nArImavIrAmiva tAmavekShya sa vADhamantaH karuNAparo.abhUt || 13\.36|| dushcheShTite devaripau saroShastasyAviShaNNaH samarAya chotkaH | tathAvidhAM tAM sa vivesha pashyansuraiH surAdhIshvararAjadhAnIm || 13\.37|| daiteyadantyAvalidantaghAtaiH kShuNNAntarAH sphATikaharmyapa~NktIH | mahAhinirmokapinaddhajAlAH sa vIkShya tasyAM viShasAda sadyaH || 13\.38|| utkIrNachAmIkarapa~NkajAnAM digdantidAnadravadUShitAnAm | hiraNyahaMsavrajavarjitAnAM vidIrNavaiDhUryamahAshilAnAm || 13\.39|| AvirbhavadvAlatR^iNA~nchitAnAM tadIyalIlAgR^ihadIrghikANAm | sa durdashAM vIkShya virodhijAtAM viShAdavailakShyabharaM babhAra || 13\.40|| taddantidantakShatahemabhitti sutantujAlAkularatnajAlAm | ninye surendreNa purogatena sa vaijayantAbhidhamAtmasaudham || 13\.41|| nirdiShTavartmA bivudheshvareNa suraiH samagrairanugamyamAnaH | sa prAvishattaM vividhAshmarashmichChinnena sopAnapathena saudham || 13\.42|| nisargakalpadrumatoraNaM taM sa pArijAtaprasavasragADhyam | divyaiH kR^itasvastyayanaM munIndrairantaHpraviShTapramadaM prapede || 13\.43|| pAdau maharSheH kila kashyapasya kulAdivR^iddhasya surAsurANAm | pradakShiNIkR^itya kR^itA~njaliH sanSha~NbhiH shirobhiH sa natairvavande || 13\.44|| sa devamAturjagadekavandyau pAdau tathaiva praNanAma kAmam | muneH kalatrasya cha tasya bhaktyA prahvIbhava~nshailasutAtanUjaH || 13\.45|| sa kashyapaH sA jananI surANAM tamedhayAmAsaturAshiShA dvau | tayA yayA naikajagajjigIShuM jetA mR^idhe tArakamugravIryam || 13\.46|| svadarshanArthaM samupeyuShINAM sudevatAnAmaditishritAnAm | pAdau vavande patidevatAstamAshIrvachobhiH punarabhyanandan || 13\.47|| pulomaputrIM vibudhAdhibhartustataH shachIM nAma kalatrameShaH | namashchakAra smarashatrusUnustamAshiShA sA samupAcharachcha || 13\.48|| athAditIndrapramadAH sametAstA mAtaraH sapta ghanapramodAH | upetya bhaktyA namate maheshaputrAya tasmai dadurAshiShaH prAk || 13\.49|| sametya sarve.api mudaM dadhAnA mahendramukhyAstridivaukaso.atha | AnandakallolitamAnasaM taM samabhyaShi~nchanpR^itanAdhipatye || 13\.50|| sakalavibudhalokaH srastaniHsheShashokaH kR^itaripuvijayAshaH prAptayuddhAvakAshaH | ajani harasutenAnantavIryeNa tenA\- khilavibudhachamUnAM prApya lakShmImanUnAm || 13\.51|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye kumArasainApatyAbhiSheko nAma trayodashaH sargaH sampUrNaH || 13|| \section{sargaH 14 \- devasenAprayANaM} raNotsukenAndhakashatrusUnunA samaM prayuktaistridashairjigIShuNA | mahAsuraM tArakasa.nj~nakaM dviShaM prasahya hantuM samanahyata drutam || 14\.1|| sa durnivAraM manaso.ativeginaM jayashriyaH sannayanaM suduHsaham | vijitvaraM nAma tadA mahArathaM dhanurdharaH shaktidharo.adhyarohayat || 14\.2|| surAlayashrIvipadAM nivAraNaM surArisampatparitApakAraNam | kenApi dadhre.asya virodhidAraNaM suchAru chAmIkaragharmavAraNam || 14\.3|| sharachcharachchandramarIchipANDuraiH saMvIjyamAno varachAruchAmaraiH | puraHsaraiH kinnarasiddhachAraNai raNechChurastUyata vAgbhirulbaNaiH || 14\.4|| prayANakAlochitachAruveShabhR^idvajraM vahanparvatapakShadAraNam | airAvataM sphATikashailasodaraM tato.adhiruhya dyupatistamanvagAt || 14\.5|| tamanvagachChad girishrR^i~NgasodaraM madoddhataM meShamadhiShThitaH shikhI | virodhividveSharuShAdhikaM jvalanmaho mahIyastaramAyudhaM dadhat || 14\.6|| athendranIlAchalachaNDavigrahaM viShANavidhvastamahApayodharam | adhiShThitaH kAsaramuddharaM mudA vairasvato daNDadharastamanvagAt || 14\.7|| madoddhataM pretamathAdhiruDhavAMstamandhakadveShitanUjamanvagAt | mahAsuradveShavisheShabhIShaNaH suroShaNashchaNDaraNAya nairR^itaH || 14\.8|| navodyadambhodharaghoradarshane yuddhAya ruDho makare mahattare | durvArapAsho varuNo raNolbaNastamanviyAya tripurAntakAtmajam || 14\.9|| digambarAdhikramaNolbaNaM kShaNAnmR^igaM mahIyAMsamaruddhavikramam | adhiShThitaH sa~NgarakelilAlaso marunmaheshAtmajamanvagAd drutam || 14\.10|| virodhinAM shoNitapAraNaiShiNIM gadAmanUnAM naravAhano vahan | mahAhavAmbhodhi vigAhanoddhataM yiyAsu manvAgamadIshanandanam || 14\.11|| mahAhinirbaddhajaTAkalApino jvalattrishUlaprabalAyudhA yudhe | rudrAstuShArAdrisakhaM mahAvR^iShaM tato.adhiruDhAstamayuH iunAkinaH || 14\.12|| anye.api sannahya madAraNotsavashraddhAlavaH svargigaNAstamanvayuH | svavAhanAni prabalAnyadhiShThitAH pramodavismeramukhAmbujashriyaH || 14\.13|| uddaNDahemadhvajadaNDasa~NkulAshcha~nchadvichitrAtapavAraNojjvalAH | chaladdhanasyandanaghoShabhIShaNAH karIndraghaNTAravachaNDachItkR^itAH || 14\.14|| sphuradvichitrAyudhakAntimaNDalairuddyotitAshAvalayAmbarAntarAH | divaukasAM so.anuvahanmahAchamUH pinAkapANestanayastato yayau || 14\.15|| kolAhalenochchalatAM divaukasAM mahAchamUnAM gurubhirdhvajavrajaiH | ghanairniruchChvAsamabhUdanantaraM di~NmaNDalaM vyomatalaM mahItalam || 14\.16|| surArilakShmIparikampahetavo dikchakravAlapratinAdamedurAH | nabhontakukShimbharayo ghanAH svanA nihanyamAnaiH paTahairvitenire || 14\.17|| pramathyamAnAmbudhigarjatarjanaiH surArinArIgaNagarbhapAtanaiH | nabhashchamUdhUlikulairivAkulaM rarAsa gADhaM paTahapratisvanaiH || 14\.18|| kShuNNaM rathairvAjibhirAhataM khuraiH karIndrakarNaiH paritaH prasAritam | dhUtaM dhvajaiH kA~nchanashailajaM rajo vAtairhataM vyAma samAruhatkramAt || 14\.19|| khAtaM khurai rathyatura~Ngapu~Ngavai rupatyakAhATakamedinIrajaH | gataM digantAnmukharaiH samIraNaiH suvibhramaM bhUri babhAra bhUyasA || 14\.20|| adhastathordhvaM purato.atha pR^iShThato.abhito.api chAmIkarareNuruchchakaiH | chamUShu sarpanmarudAhato.aharannavInasUryasya cha kAntivaibhavam || 14\.21|| baloddhR^itaM kA~nchanabhUmijaM rajo babhau diganteShu nabhaHsthale sthitam | akAlasandhyAghanarAgapi~NgalaM ghanaM ghanAnAmiva vR^indamudyatam || 14\.22|| hemAvanIShu pratibimbamAtmano muhurvilokyAbhimukhaM mahAgajAH | rasAtalottIrNagajabhramAtkrudhA dantaprakANDaprahR^itAni tenire || 14\.23|| sujAtasindUraparAgapi~njaraiH kalaM chaladbhiH surasainyasindhuraiH | shuddhAsu chAmIkarashailabhUmiShu nAdR^ishyata svaM pratibimbamagrataH || 14\.24|| iti krameNAmararAjavAhinI mahAhavAmbhodhivilAsalAlasA | avAtaratkA~nchanashailato drutaM kolAhalAkrAntavidhUtakandarA || 14\.25|| mahAchamUsyandanachaNDachItkR^itairvilolaghaNTebhapateshcha bR^iMhitaiH | surendrashailendramahAguhAshayAH siMhA mahatsvapnasukhaM na tatyajuH || 14\.26|| gambhIrabherIdhvanitairbhaya~NkarairmahAguhAntapratinAdameduraiH | mahArathAnAM guruneminisvanairanAkulaistairmR^igarAjatAjani || 14\.27|| samutthitena tridivaukasAM mahAchamUraveNAdritaTAntadAriNA | prapedire kesariNo.adhikaM madaM svavIryalakShmImR^igarAjatAvashAt || 14\.28|| bhiyA surAnIkavimardajanmanA vidudruvurdUrataraM drutaM mR^igAH | guhAgR^ihAntAdbahiretya helayA tasthurvisha~NkaM nitarAM mR^igAdhipAH || 14\.29|| vilokitAH kautukinA.amarAvatIjanena juShTapramadena dUrataH | surAchalaprAntabhuvaH prapedire suvistR^itAyAH prasaraM susainikAH || 14\.30|| pItAsitAraktasitaiH surAchala prAntasthitairdhAturajobhirambaram | ayatnagandharvapurodayabhramaM babhAra bhUmnotpatitairitastataH || 14\.31|| mahAsvanaH sainyavimardasambhavaH karNAntakUla~NkaShatAmupeyivAn | payonidheH kShubdhatarasya vardhano babhUva bhUmnA bhuvanodarambhariH || 14\.32|| mahAgajAnAM gurubR^iMhitaistataiH suheShitairghorataraishcha vAjinAm | ghanai rathAnAM guruchaNDachItkR^itaistirohito.abhUtpaTahasya niHsvanaH || 14\.33|| mahAsurANAmavarodhayoShitAM kachAkShipakShmastanamaNDaleShu cha | dhvajeShu nAgeShu ratheShu vAjiShu kShaNena tasthau surasainyajaM rajaH || 14\.34|| ghanairvilokya sthagitArkamaNDalaishchamUrajobhirnichitaM nabhaHsthalam | ayAyi haMsairabhi mAnasaM ghanabhrameNa sAnandamanarti kekibhiH || 14\.35|| sAndraiH surAnIkarajobhirambare navAmbudAnIkanibhairabhishritai | chakAshire svarNamayA mahAdhvajAH parisphurantastaDitAM gaNA iva || 14\.36|| vilokya dhUlIpaTalairbhR^ishaM bhR^itaM dyAvApR^ithivyoralamantaraM mahat | kimUrdhvato.adhaH kimadhasta Urdhvato rajo.abhyupaitIti janairatarkyata || 14\.37|| nordhvaM na chAdho na puro na pR^iShThato na pArshvato.abhUtkhalu chakShuShorgatiH | sUchyagrabhedyaiH pR^itanArajashchayairAchChAditA prANigaNasya sarvataH || 14\.38|| digantadantyAvalidAnahAribhirvimAnarandhrapratinAdameduraiH | anekavAdyadhvanitairanAratairjagarja gADhaM gurubhirnabhastalam || 14\.39|| bhuvaM vigAhya prayayau mahAchamUH kvachinna mAntI mahatIM divaM khalu | susa~NkulAyAmapi tatra nirbharAtkiM kAndishIkatvamavApa nAkulA || 14\.40|| uddAmadAnadvipavR^indabR^iMhitairnitAntamuttu~Ngatura~NgaheShitaiH | chaladghanasyandananeminiHsvanairabhUnniruchChvAsamivAkulaM jagat || 14\.41|| mahAgajAnAM gurubhistu garjitairvilolaghaNTAraNitai raNolvaNaiH | vIrapraNAdaiH pramadapramedurairvAchAlatAmAdadhiretarAM dishaH || 14\.42|| dantIndradAnadravavArivIchibhiH sadyo.api nadyo bahudhA pupUrire | dhArA rajobhisturagaiH kShatairbhR^itA yAH pa~NkatAmetya rathaiH sthalIkR^itAH || 14\.43|| nimnAH pradeshAH sthalatAmupAgamannimnatvamuchchairapi sarvatashcha te | tura~NgamANAM vrajatAM khuraiH kShatA rathairgajendraiH paritaH samIkR^itAH || 14\.44|| nabhodigantapratighoShabhIShaNairmahAmahIbhR^ittaTadAraNolvaNaiH | payodhinirdhUnanakelibhirjagad babhUva bherIdhvanitaiH samAkulam || 14\.45|| itastato vAtavidhUta cha~nchalairnorandhritAshAgamanairdhvajAMshukaiH | lakShaiH kvaNatkA~nchanaki~NkiNIkulairamajji dhUlIjaladhau nabhogate || 14\.46|| ghaNTAravai raudratarairnirantaraM visR^itvarairgarjaravaiH subhairavaiH | mattadvipAnAM prathayAmbabhUvire na vAhinInAM paTahasya niHsvanAH || 14\.47|| karAlavAchAlamukhAshchamUsvanairdhvastAmbarA vIkShya disho rajasvalAH | tirobabhUve gahanairdineshvaro rajondhakAraiH paritaH kuto.apyasau || 14\.48|| AkrAntapUrvA rabhasena sainikairdiga~NganA vyoma rajobhidUShitA | bherIravANAM pratishabditairghanairjagarja gADhaM ghanamatsarAdiva || 14\.49|| gurusamIrasamIritabhUdharA iva gajA gaganaM vijagAhire | gurutarA iva vAridharA rathA bhuvamitIha vivarta ivAbhavat || 14\.50|| balavadasuralokAnalpakalpAntakAle niravadhaya ivAmbhorAshayo ghoraghoShAH | gurutaraparimajjadbhUbhR^ito devasenA vavR^idhurapi supUrNA vyomabhUmyantarAle || 14\.51|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye devasenAprayANaM nAma chaturdashaH sargaH sampUrNaH || 14|| \section{sargaH 15 \- surAsurasainyasa~NgrAmaH} senApatiM nandanamandhakadviSho yudhe puraskR^itya balasya shAtravaH | sainyairupaitIti suradviShAM puro.abhUtkiMvadantI hR^idayaprakampinI || 15\.1|| chamUprabhuM manmathamardanAtmajaM vijitvarIbhirvijayashriyAshritam | shrutvA surANAM pR^itanAbhirAgataM chitte chiraM chukShubhire mahAsurAH || 15\.2|| sametya daityAdhipateH pure sthitAH kirITabaddhA~njalayaH praNamya te | nyavedayanmanmathashatrusUnunA yuyutsunA jambhajitaM sahAgatam || 15\.3|| dAsIkR^itAsheShajagattrayaM na mAM jigAya yuddhe katishaH shachIpatiH | girIshaputrasya balena sAmprataM dhruvaM vijeteti sa kAkuto.ahasat || 15\.4|| tataH krudhA visphuritAdharAdharaH sa tArako darpitadorbaloddhatAn | yudhe trilokIjayakelilAlasaH senApatIn sannahanArthamAdishat || 15\.5|| mahAchamUnAmadhipAH samantataH sannahya sadyaH sutarAmudAyudhAH | tasthurvinamrakShitipAlasa~Nkule tada~NganadvAravaraprakoShThake || 15\.6|| sa dvArapAlena puraH pradarshitAnkR^itAnatInbAhuvarAnadhiShThitAn | mahAhavAmbhodhividhUnanoddhatAndadarsha rAjA pR^itanAdhipAnbahUn || 15\.7|| balI balArAtibalAtishAtanaM digdantinAdadravanAshanasvanam | mahIdharAmbhodhinavAritakramaM yayau rathaM ghoramathAdhiruhya saH || 15\.8|| yugakShayakShubdhapayodhiniHsvanAshchalatpatAkAkulavAritAtapAH | dharArajograstadigantabhAskarAH patiM prayAntaM pR^itanAstamanvayuH || 15\.9|| chamUrajaH prApa digantadantinAM mahAsurasyAbhisuraM prasarpiNaH | dantaprakANDeShu siteShu shubhratAM kumbheShu dAnAmbughaneShu pa~NkatAm || 15\.10|| mahIbhR^itAM kandaradAraNolbaNaistadvAhinInAM paTahasvanairghanaiH | udvelitAshchukShubhire mahArNavA nabhaHstravantI sahasA.abhyavardhata || 15\.11|| surArinAthasya mahAchamUsvanairvigAhyamAnA tumulaiH surApagA | abhyuchChritairUrmishataishcha vArijairakShAlayannAkaniketanAvalIm || 15\.12|| atha prayANAbhimukhasya nAkinAM dviShaH purastAdashubhopadeshinI | agAdhaduHkhAmbudhimadhyamajjanaM babhUva chotpAtaparamparA tava || 15\.13|| AgAmidaityAshanakelikA~NkShiNI kupakShiNAM ghoratarA paramparA | dadhau padaM vyomni surArivAhinIruparyuparyetyanivAritAtapA || 15\.14|| muhurvibhagnAtapavAraNadhvajashchaladdharAdhUlikulAkulekShaNaH | dhUtAshvamAta~NgamahArathAkarAnavekShaNo.abhUtprasabhaM prabha~njanaH || 15\.15|| sadyo vibhinnA~njanapu~njatejaso mukhairviShAgniM vikiranta uchchakaiH | puraH patho.atItya mahAbhuja~NgamA bhaya~NkarAkArabhR^ito bhR^ishaM yayuH || 15\.16|| milanmahAbhImabhuja~NgabhUShaNaM prabhurdinAnAM pariveShamAdadhau | mahAsurasya dviShato.atimatsarAdi vAntamAsUchayituM bhaya~NkaraH || 15\.17|| tviShAmadhIshasya puro.adhimaNDalaM shivAH sametAH paruShaM vavAshire | surArirAjasya raNAntashoNitaM prasahya pAtuM drutamutsukA iva || 15\.18|| divApi tArAstaralAstarasvinIH parApatantIH parito.atha vAhinIH | vilokya loko manasA vyachinntayatprANavyayAntaM vyasanaM suradviShaH || 15\.19|| jvaladbhiruchchairabhitaH prabhAbharairudbhAsitAsheShadigantarAmbaram | raveNa raudreNa hR^idantadAraNaM papAta vajraM nabhaso nirambudAt || 15\.20|| jvaladbhira~NgArachayairnabhastalaM vavarSha gADhaM saha shoNitAsthibhiH | dhUmaM jvalantyo vyasR^ijanmukhai rajo dadhurdisho rAsabhakaNThadhUsaram || 15\.21|| nirghAtaghoSho girishrR^i~NgashAtano ghano.ambarAshAkuharodarambhariH | babhUva bhUmnA shrutibhittibhedanaH prakopikAlArjitagarjitarjanaH || 15\.22|| skhalanmahebhaM prapatattura~NgamaM parasparAshliShTajanaM samantataH | prakShubhyadambhodhivibhinnabhUdharAd balaM dviSho.abhUdavani prakampAt || 15\.23|| UrdhvIkR^itAsyA ravidattadR^iShTayaH sametya sarve suravidviShaH puraH | shvAnaH svareNa shravaNAntashAtinA mitho rudantaH karuNena niryayuH || 15\.24|| apIti pashyanpariNAmadAruNAM mahattamAM gADhamariShTasantatim | durdaivadaShTo na khalu nyavartata krudhA prayANavyavasAyato suraH || 15\.25|| ariShTamAsha~Nkya vipAkadAruNaM nivAryamANo.api budhairmahAsuraH | puraH pratasthe mahatAM vR^ithA bhavedasadgrahAndhasya hitopadeshanam || 15\.26|| kShitau nirastaM pratikUlavAyunA tadIyachAmIkaragharmavAraNam | rarAja mR^ityoriva pAraNAvidhau prakalpitaM hATakabhAjanaM mahat || 15\.27|| vijAnatA bhAvi shiro nikR^intanaM praj~nena shokAdiva tasya maulinA | muhurgaladbhistaralairalantarAmarodi muktAphalavAShpabindubhiH || 15\.28|| nivAryamANairabhito.anuyAyibhirgrahItukAmairiva taM muhurmuhuH | apAti gR^idhrairabhimaulimAkulairbhaviShyadetanmaraNopadeshibhiH || 15\.29|| sadyo nikR^ittA~njanasodaradyutiM phaNAmaNiprajvaladaMshumaNDalam | niryadviSholkAnalagarbhaphUtkR^itaM dhvaje janastasya mahAhimaikShata || 15\.30|| rathAshvakeshAvalikarNachAmaraM dadAha bANAsanabANabANadhIn | akANDatashchaNDataro hutAshanastasyAtanusyandanadhuryagocharaH || 15\.31|| ityAdyariShTairashubhopadeshibhirvihanyamAno.apyasuraH punaH punaH | yadA madAndho na gatAtnyavartatAmbarAttadAbhUnmarutAM sarasvatI || 15\.32|| madAndha mA gA bhujadaNDachaNDimAvalepato manmathahantR^isUnunA | suraiH sanAthena purandarAdibhiH samaM samantAtsamaraM vijitvaraiH || 15\.33|| guho.asuraiH ShaDdinajAtamAtrako nidAghadhAmeva nishAtamobharaiH | viShahyate nAbhimukho hi sa~Ngare kutastvayA tasya samaM virodhitA || 15\.34|| abhraMlihaiH shrR^i~NgashataiH samantato dikchakravAlaiH sthagitasya bhUbhR^itaH | krau~nchasya randhraM vishikhena nirmame yenAhavastasya saha tvayA kutaH || 15\.35|| labdhvA dhanurvedamana~NgavidviShastriHsaptakR^itvaH samare mahIbhujAm | kR^itvAbhiShekaM rudhirAmbubhirghanaiH svakrodhavahniM shamayAmbabhUva yaH || 15\.36|| na jAmadagnyaH kShayakAlarAtrikR^itsa kShatriyANAM samarAya valgati | yena trilokIsubhaTena tena kuto.avakAshaH saha vigrahagrahe || 15\.37|| tyajAshu garvaM madamUDha mA sma gAH smarArisUnorvarashaktigocharam | tameva nUnaM sharaNaM vrajAdhunA jagatsuvIraM sa chirAya jIva tat || 15\.38|| shrutveti vAchaM viyato garIyasIM krodhAdaha~NkAraparo mahAsuraH | prakampitAsheShajagattrayo.api sannakampatochchairdivamabhyadhAchcha saH || 15\.39|| kiM brUtha re vyomacharA mahAsurAH smarArisUnupratipakShavartinaH | madIyabANavraNavedanA hi sA.adhunA kathaM vismR^itigocharIkR^itA || 15\.40|| kaTusvaraiH prAlapathAmbarasthitAH shishorbalAtShaDdinajAtakasya kim | shvAnaH pramattA iva kArtike nishi svairaM vanAnte mR^igadhUrtakA iva || 15\.41|| sa~Ngena vo garbhatapasvinaH shishurvarAka eSho.antamavApsyati dhruvam | ataskarastaskarasa~Ngato yathA tadvo nihanmi prathamaM tato.apya mum || 15\.42|| itIrayatyugrataraM mahAsure mahAkR^ipANaM kalayatyalaM krudhA | parasparotpIDitajAnavo bhayAnnabhashcharA dUrataraM vidudruvuH || 15\.43|| tato.avalepAdvikaTaM vihasya sa vyavatta koshAdasimuttamaM bahiH | rathaM drutaM prApaya vAsavAntikaM nanvityavochannijasArathiM rathI || 15\.44|| manotivegena rathena sArathipraNoditena prachalanmahAsuraH | tataH prapede surasainyasAgaraM bhaya~NkarAkAramapAramagrataH || 15\.45|| puraH surANAM putanAM prathIyasIM vilokya vIraH pulakaM pramodajam | babhAra bhUmnAtha sa bAhudaNDayoH prachaNDayoH sa~NgarakelikautukI || 15\.46|| tato mahendrasya charAshchamUcharA raNAntalIlArabhasena bhUyasA | puraH prachelurmanaso.ativegino yuyutsubhiH kiM samare vilambyate || 15\.47|| puraHsthitaM devariposhchamUcharA baladviShaH sainyasamudramabhyayuH | bhujaM samutkShipya parebhya Atmano.abhidhAnamuchchairabhito nyavedayan || 15\.48|| purogataM daityachamUmahArNavaM dR^iShTvA paraM chukShubhire mahAsurAH | purArisUnornayanaikakoNake mamurbhaTAstasya raNe.avahelayA || 15\.49|| dviShadvalatrAsavi bhIShitAshchamUrdivaukasAmandhakashatrunandanaH | apashyaduddishya mahAraNotsavaM prasAdapIyUShadhareNa chakShuShA || 15\.50|| utsAhitAH shaktidharasya darshanAnmR^idhe mahendrapramukhA makhAshanAH | ahaM mR^idhe jetumarInarIramanna kasya vIryAya varasya sa~NgatiH || 15\.51|| parasparaM vajradharasya sainikA dviSho.api yoddhuM svakaroddhR^itAyudhAH | vaitAlikashrAvitatAravikramAbhidhAnamIyurvijayaiShiNo raNe || 15\.52|| sa~NgrAmaM pralayAya sannipatato velAmatikrAmato vR^indArAsurasainyasAgarayugasyAsheShadigvyApinaH | kAlAtithyabhujo babhUva bahalaH kolAhalaH kroShaNaH shailottAlataTIvighaTTanapaTurbrahmANDakukShimbhariH || 15\.53|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye surAsurasainyasa~NgrAmo nAma pa~nchadashaH sargaH sampUrNaH || 15|| \section{sargaH 16 \- surAsurasa~NgrAmavarNanaM} athAnyonyaM vimuktAstrashastrajAlairbhaya~NkaraiH | yuddhamAsItsunAsIrasurAribalayormahat || 16\.1|| pattiH pattimabhIyAya raNAya rathinaM rathI | tura~NgasthaM turaDgastho dantisthaM dantini sthitaH || 16\.2|| yuddhAya dhAvatAM dhIraM vIrANAmitaretaram | vaitAlikAH kulAdhIshA nAmAnyalamudAharan || 16\.3|| paThatAM vandivR^indAnAM pravIrA vikramAvalIm | kShaNaM vilambya chittAni daduryuddhotsukAH puraH || 16\.4|| sa~NgrAmAnandavardhiShNau vigrahe pulakA~nchite | AsItkavachavichChedo vIrANAM milatAM mithaH || 16\.5|| nirdayaM khaDgabhinnebhyaH kavachebhyaH samutthitaiH | AsandhyomadishastUlaiH palitairiva pANDurAH || 16\.6|| khaDgA rudhirasaMliptAshchaNDAMshukarabhAsurAH | itastato.api vIrANAM vidyutAM vaibhavaM dadhuH || 16\.7|| visR^ijanto mukhairjvAlA bhImA iva bhuja~NgamAH | visR^iShTAH subhaTai ruShTairvyoma vyAnashire sharAH || 16\.8|| bADhaM vapUMShi nirbhidya dhanvinAM nighnatAM mithaH | ashoNitamukhA bhUmiM prAvishandUramAshugAH || 16\.9|| nirbhidya dantinaH pUrvaM pAtayAmAsurAshugAH | petuH pravarayodhAnAM prItAnAmAhavotsave || 16\.10|| jvaladagnimukhairvANairnIrandhrairitaretaram | uchchairvaimAnikA vyomni kIrNe dUramapAsaran || 16\.11|| vibhinnaM dhanvinAM bANairvyathArtamiva vihvalam | rarAsa virasaM vyoma shyenapratiravachChalAt || 16\.12|| chApairAkarNamAkR^iShTairvimuktA dUramAshugAH | adhAbanrudhirAsvAdalubdhA iva raNaiShiNAm || 16\.13|| gR^ihItAH pANibhirvIrairvikoshAH kha~NgarAjayaH | kAntijAlachChalAdAjau vyahasansammadAdiva || 16\.14|| khaDgAH shoNitasandigdhA nR^ityanto vIrapANiShu | rajoghane raNe.anante vidyutAM vaibhavaM dadhuH || 16\.15|| kuntAshchakAshire chaNDamullasanto raNArthinAm | jihvAbhogA yamasyeva lelihAnA raNA~NgaNe || 16\.16|| prajvalatkAntichakrANi chakrANi varachakriNAm | chaNDAMshumaNDalashrINi raNavyomani babhramuH || 16\.17|| kechiddhIraiH praNAdaishcha vIrANAmabhyupeyuShAm | nipetuH kShobhato vAhAdapare mumuhurmadAt || 16\.18|| kashchidabhyAgate vIre jighAMsau mudamAdadhau | parAvR^itya gate kShubdhe viShasAdAhavapriyaH || 16\.19|| bahubhiH saha yuddhvA vA paribhramya raNolbaNAH | uddishya tAnupeyuH ke.api ye pUrvavR^itA raNe || 16\.20|| abhito.abhyAgatAnyoddhuM vIrAnraNamadoddhatAn | pratyanandanbhujAdaNDaromodgamabhR^ito bhaTAH || 16\.21|| shastrabhinnebhakumbhebhyo mauktikAni chyutAnyadhaH | adhyAhavakShetramuptakIrtibIjA~Nkurashriyam || 16\.22|| vIrANAM viShamairghoShUrvidrutA vAraNA raNe | shAsyamAnA api trAsAdbhejurdhUtA~NkushA dishaH || 16\.23|| raNe vANagaNairbhinnA bhramanto bhinnayodhinaH | nimamajjurmiladraktanimnagAsu mahAgajAH || 16\.24|| apAre.asR^iksaritpUre ratheShUchchaistareShvapi | rathino.abhiripuM kruddhA hu~NkR^itairvyasR^ija~nsharAn || 16\.25|| khaDganirlUnamUrdhAno vyApatanto.api vAjinaH | prathamaM pAtayAmAsurasinA dAritAnarIn || 16\.26|| vIrANAM shastrabhinnAni shirAMsi nipatantyapi | adhAvandantadaShToShThabhImAnyabhiripuM krudhA || 16\.27|| shirAMsi varayodhAnAmardhachandrahR^itAnyalam | AdadhAnA bhR^ishaM pAdaiH shyenA vyAnashire nabhaH || 16\.28|| krodhAdabhyApataddantidantAruDhAH padAtayaH | ashvArohA gajArohaprANAnprAsairapAharan || 16\.29|| shastrachChinnagajArohA vibhramanta itastataH | yugAntavAtachalitAH shailA iva gajA babhuH || 16\.30|| militeShu mitho yoddhuM dantiShu prasabhaM bhaTAH | agR^ihNanyud.hdhyamAnAshcha shastraiH prANAnparasparam || 16\.31|| ruShA mitho miladdantidantasa~NgharShajo.analaH | yodhA~nshastrahR^itaprANAnadahatsahasAribhiH || 16\.32|| AkShiptA api dantIndrAH kopanaiH pattayaH param | tadasUnaharankhaDgaghAtaiH svasya puraH prabhoH || 16\.33|| utkShipya karibhirdUrAnmuktAnAM yodhinAM divi | prApi jIvAtmabhirdivyA gatirvA vigrahairmahI || 16\.34|| khaDgairdhavaladhArAlairnihatya kariNAM karAn | tairbhuvApi samaM viddhAnsantoShaM na bhaTA yayuH || 16\.35|| AkShipyAbhidivaM nItAH pattayaH karibhiH karaH | divyA~NganAbhirAdAtuM raktAbhirdrutamIShire || 16\.36|| dhanvinasturagAruDhA gajArohA~nsharaiH kShatAn | pratyaichChanmUrchChitAnbhUyo yoddhumAshvasatashchiram || 16\.37|| kruddhasya dantinaH pattirjighR^ikShorasinA karam | nirbhidya dantamusalAvAruroha jighR^ikShayA || 16\.38|| khaDgena mUlato hatvA dantino radanadvayam | prAtipakShye praviShTo.api padAtirniragAddrutam || 16\.39|| kareNa kariNA vIraH sugR^ihIto.api kopinA | asinAsU~njahArAshu tasyaiva svayamakShataH || 16\.40|| tura~NgI turagAruDhaM prAsenAhatya vakShasi | patatastasya nAj~nAsItprasaghAtaM svake hR^idi || 16\.41|| dviShA prAsahR^itaprANo vAjipR^iShThadR^iDhAsanaH | hastoddhR^itamahAprAso bhuvi jIvannivAbhramat || 16\.42|| tura~NgasAdinaM shastrahR^itaprANaM mataM bhuvi | abaddho.api mahAvAjI na sAshrunayano.atyajat || 16\.43|| bhallena shitadhAreNa bhinno.api ripuNAshvagaH | nAmUrchChatkopato hantumiyeSha prapatannapi || 16\.44|| mithaH prAsAhatau vAjichyutau bhUmigatau ruShA | shastryA yuyudhatuH kauchitkoshAkeshi bhujAbhuji || 16\.45|| rathino rathibhirbANairhR^itaprANA dR^iDhAsanAH | kShatakArmukasandhAnAH saprANA iva menire || 16\.46|| na rathI rathinaM bhUyaH prAharachChastramUrchChitam | pratyAshvasantamanvichChannAtiShThadyudhi lobhataH || 16\.47|| anyonyaM rathinau kauchidgataprANau divaM gatau | ekAmapsarasaM prApya yuyudhAte varAyudhau || 16\.48|| mitho.ardhachandranirlUnamUrdhAnau rathinau ruchA | khecharau bhuvi nR^ityantau svakabandhAvapashyatAm || 16\.49|| raNA~NgaNe shoNitapa~NkapichChile kathaM kathaM chinnanR^iturdhR^itAyudhAH | nadatsu turyeShu paretayoShitAM gaNeShu gAyatsu kabandharAjayaH || 16\.50|| iti suraripurvR^itte yuddhe surAsurasainyayo rudhirasaritAM majjaddantivrajeShu taTeShvalam | aruNanayanaH krodhAdbhImabhramadbhR^ikuTImukhaH sapadi kakubhAmIshAnabhyAgamatsayuyutsayA || 16\.51|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye surAsurasa~NgrAmavarNanaM nAma ShoDaShaH sargaH sampUrNaH || 16|| \section{sargaH 17 \- tArakAsuravadhaH} dR^iShTvAbhyupetamatha daityapatiM purastA\- tsa~NgrAmakelikutukena ghanapramodam | yoddhuM madena mimiluH kakubhAmadhIshA bANAndhakAritadigambaragarbhametya || 17\.1|| devadviShAM parivR^iDho vikaTaM vihasya bANAvalIbhiramarAnvikaTAnvavarSha | shailAniva pravaravAridharalo gariShThA\- nadbhiH parAbhiratha gADhamanAratAbhiH || 17\.2|| jambhadviShatprabhR^itidikpatichApamuktA bANAH shitAH danujanAyakabANasa~NghAn | ahnAya tArkShyanivahA iva nAgapUgA\- nsadyo vichichChiduralaM kaNasho raNAnte || 17\.3|| tAnprajvalatphalamukhairviShamaiH surAri\- nAmA~NkitaiH pihitadiggaganAntarAlaiH | AchChAditastR^iNachayAniva havyavAha\- shchichCheda so.api surasainyasharA~nsharaughaiH || 17\.4|| daityeshvaro jvalitaroShavisheShabhImaH sadyo mumocha yudhi yAnvishikhAnsahelaH | te prApurudbhaTabhuja~NgamabhImabhAvaM gADhaM babandhurapi tAMstridashendramukhyAn || 17\.5|| te nAgapAshavishikhairasureNa baddhAH shvAsAnilAkulamukhA vimukhA raNasya | di~NnAyakA balaripupramukhAH smarAri\- sUnoH samIpamagamanvipadantahetoH || 17\.6|| dR^iShTiprapAtavashato.api purArisUno\- ste nAgapAshaghanabandhavipattiduHkhAt | indrAdayo mumuchire svayamasya devAH sevAM vyadhurnikaTametya mahAjigIShoH || 17\.7|| uddIptakopadahano.atha surendrashatru\- rahnAya sArathimavochata chaNDabAhuH | baddhA mayA surapatipramukhAH prasahya bAlasya dhUrjaTisutasya nirIkShaNena || 17\.8|| muktA babhUvuradhunA tadimAnvihAya kartAsmyamuM samarabhUmipashUpahAram | tatsyandanaM sapadi vAhaya shambhusUnuM draShTAsmi darpitabhujAbalamAhavAya || 17\.9|| tatsyandanaH sapadi sArathisampraNunnaH prakShubdhavAridharadhIragabhIraghoShaH | chaNDashchachAla dalitAkhilashatrusainya\- mAMsAsthishoNitavipa~NkaviluptachakraH || 17\.10|| dR^iShTvA rathaM pralayavAtachaladgirIndra\- kalpaM daladvalavirAvavisheSharaudram | abhyAgataM suraripoH surarAjasainyaM kShobhaM jagAma paramaM bhayavepamAnam || 17\.11|| prakShubhyamANamavalokya digIshasainyaM shambhoH sutaM kalahakelikutUhalotkam | uddAmadoHkalitakArmukadaNDachaNDaH provAcha vAchamupagamya sa kArttikeyam || 17\.12|| re shambhutApasashisho ! bata mu~ncha mu~ncha dordarpamatra virama tridivendrakAryAt | shastraiH kimatra bhavato.anuchitairatIva bAlatvakomalabhujAtulabhArabhUtaiH || 17\.13|| evaM tvameva tanayo.asi girIshagauryoH kiM yAsi kAlaviShayaM viShamaiH sharairme | sa~NgrAmato.apasara jIva piturjananyA stUrNaM pravishya varama~NkatalaM vidhehi || 17\.14|| samyaksvayaM kila vimR^ishya girIshaputra jambhadviSho.asya jahihi pratipakShamAshu | eSha svayaM payasi majjati durvigAhye pAShANanauriva nima~njayate purA tvAm || 17\.15|| itthaM nishamya vachanaM yudhi tArakashcha kamprAdharo vikachakokanadAruNAkShaH | kShobhAttrilochanasuto dhanurIkShamANaH provAcha vAchamuchitAM parimR^ishcha shaktim || 17\.16|| daityAdhirAja bhavatA yadavAdi garvA\- ttatsarvamapyuchitameva tavaiva kiM tu | draShTAsmi te pravarabAhubalaM variShThaM shastraM gR^ihANa kuru kArmukamAtatajyam || 17\.17|| ityuktavantamavadattripurAriputraM daityaH krudhauShThamadharaM kila nirvibhidya | yuddhArthamudbhaTabhujAbaladarpito.asi bANAnsahasva mama sAditashatrupR^iShThAn || 17\.18|| duShprekShaNIyamaribhirdhanurAtatajyaM sadyo vidhAya viShamAnvishikhAnnyadhatta | sa krodhabhImabhujagendranibhaM svachApaM chaNDaM prapa~nchayati jaitrasharaiH kumAre || 17\.19|| karNAntametya ditijena vikR^iShyamANaM kodaNDametadabhita suShuve sharaughAn | vyomA~NgaNe lipikarAnki raNaprarohaiH sAndrairasheShakakubhAM palitaM kariShNUn || 17\.20|| bANaiH surAridhanuShaH prasR^itairanantai\- rnirghoShabhIShitabhaTo lasadaMshujAlaiH | andhIkR^itAkhilasureshvarasainya Isha\- sUnuH kuto.api viShayaM na jagAma dR^iShTeH || 17\.21|| devena manmatharipostanayena gADha\- mAkarNakR^iShTamabhito dhanurAtatajyam | bANAnasUta nishitAnyudhi yAnsujaitrAM\- staiH sAyakA bibhidire sahasA surAreH || 17\.22|| reje surArisharadurdinake niraste sadyastarAM nikhilakhecharakhedahetau | devaH prabhAprabhuriva smarashatrusUnuH pradyotanaH sughanadurdharadhAmadhAmA || 17\.23|| tatrAtha du sahataraM samare tarasvI dhAmAdhikaM dadhati dhIrataraM kumAre | mAyAmayaM samaramAshu mahAsurendro mAyAprachArachaturo rachayA~nchakAra || 17\.24|| ahnAya kopakaluSho vikaTaM vihasya vyarthAM samarthya varashastrayudhaM kumAre | jiShNurjagadvijayadurlalitaH sahelaM vAyavyamastramasuro dhanuShi nyadhatta || 17\.25|| sandhAnamAtramapi yasya yugAntakAla\- bhUtabhramaM puruShabhIShaNadhoraghoShaH | uddhUtadhUlipaTalaiH pihitAmbarAshaH prachChannachaNDakiraNo vyasaratsamIraH || 17\.26|| kundojjavalAni sakalAtapavAraNAni dhUtAni tena marutA surasainikAnAm | uDDIyamAnakalahaMsakulopamAni meghAbhadhUlimaline nabhasi prasastruH || 17\.27|| vidhvasya tena surasainyamahApatAkA nItA nabhasthalamalaM navamallikAbhAH | svargApagAjalamahaughasahastralIlAM vyAtenire divi sitAmbarakaitavena || 17\.28|| dhUtAni tena surasainyamahAgajAnAM sadyaHshatAni vidhurANi dalatkuthAni | petuH kShitau kupitavAsavavajralUna\- pakShasya bhUdharakulasya tulAM vahanti || 17\.29|| tAstAH khareNa marutA ratharAjayo.api dodhUyamAnanipatiShNutura~NgamAshcha | vistrastasArathikulapravarAH samantAd vyAvR^itya peturavanau suravAhinInAm || 17\.30|| hitvAyudhAni surasainyatura~NgavAhA vAtena tena vidhurAH surasainyamadhye | shastrAbhighAtamanavApya nipetururvyAM svIyeShu vAhanavareShu patatsu satsu || 17\.31|| tenAhatAstridashasainyapadAtayo.api srastAyudhAH suvidhurAH paruShaM rasantaH | vAtsAvivartadalavadbhramametya dUraM niShpeturambaratalAdvasudhAtale.asmin || 17\.32|| itthaM vilokya surasainyamatho asheShaM daityeshvareNa vidhurIkR^itamastrayogAt | svarlokanAthakamalAkushalaikahetu\- rdivyaM prabhAvamatanodatanuH sa devaH || 17\.33|| tenojjhitaM sakalameva surendrasainyaM svAsthyaM prapadya punareva yudhi pravR^ittam | dR^iShTvAsR^ijaddahanadaivatamastramiddha\- muddIptakopadahanaH sahasA surAriH || 17\.34|| varShAtikAlajaladadyutayo nabho.ante gADhAndhakAritadisho ghanadhUmasa~NghAH | sadyaH prasasrurasitotpaladAmabhAso dR^iggocharatvamakhilaM na hi sannayantaH || 17\.35|| dikchakravAlagilanairmalinaistamobhi\- rliptaM nabhaHsthalamalaM ghanavR^indasAndraiH | dhUmairvilokya muditAH khalu rAjahaMsA gantuM saraH sapadi mAnasamIShuruchchaiH || 17\.36|| jajvAla vahniratulaH surasainikeShu kalpAntakAladahanapratimaH samantAt | AshAmukhAni vimalAnyakhilAni kIlA\- jAlairalaM kapilayansakalaM nabho.api || 17\.37|| ujjAgarasya dahanasya nirargalasya jvAlAvalIbhiratulAbhiranAratAbhiH | kIrNaM payodanivahairiva dhUmasa~Nghai\- rvyomAbhyalakShyata kulaistaDitAmivochchaiH || 17\.38|| gADhAdbhayAdviyati vidrutakhechareNa dIptena tena dahanena suduHsahena | dandahyamAnamakhilaM surarAjasainya\- matyAkulaM shivasutasya samIpamApa || 17\.39|| ityagninA ghanatareNa tato.abhibhUtaM taddevasainyamakhilaM vikalaM vilokya | sasmeravaktrakamalo.andhakashatrusUnu\- rbANAsanena samadhatta sa vAruNAstram || 17\.40|| ghorAndhakAranikarapratimo yugAnta\- kAlAnalaprabaladhUmanibho nabhonte | garjAravairvighaTayannavanIdharANAM shrR^i~NgANi meghanivaho ghanamujjagAma || 17\.41|| vidyullatA viyati vAridavR^indamadhye gambhIrabhIShaNaravaiH kapishIkR^itAshA | ghorA yugAntachalitasya bhaya~NkarA.atha kAlasya lolarasaneva chamachchakAra || 17\.42|| kAdambinI viruruche viShakaNThikAbhi\- ruttAlakAlarajanIjaladAvalIbhiH | vyomnyuchchakairachirarukparidIpitAshA.a\- dR^iShTichChadA viShamaghoShavibhIShaNA cha || 17\.43|| vyomnastalaM pidadhatAM kakubhAM mukhAni garjAravairavirataistudatAM manAMsi | ambhobhR^itAmatitarAmanaNIyasIbhi\- rdhArAvalIbhirabhito vavR^iShe samUhaiH || 17\.44|| ghorAndhakArapaTalaiH pihitAmbarANAM gambhIragarjanaravairvyathitAsurANAm | vR^iShTyA.anayA jalamuchAM varuNAstrajAnAM vishvodarambharirapi prashashAma vahniH || 17\.45|| daityo.api roShakaluSho nishitaiH kShuraprai\- rAkarNakR^iShTadhanurutpatitaiH sa bhImaiH | tadbhItividrutasamastasurendrasainyaM gADhaM jaghAna makaradhvajashatrusUnum || 17\.46|| devo.api daityavishikhaprakaraM sachApaM bANaishchakarta kaNasho raNakelikArI | yogIva yogavidhishuShkamanA yamAdyaiH sAMsArikaM viShayasa~NghamamoghavIryam || 17\.47|| bhrUbhahgabhIShaNamukho.asurachakravartI sandIptakopadahano.atha rathaM vihAya | krIDatkarAlakaravAlakaro.asurendra\- staM pratyadhAvadabhitastripurAri sUnum || 17\.48|| abhyApatantamasurAdhipamIshaputro durvArabAhuvibhavaM surasainikaistam | dR^iShTvA yugAntadahanapratimAM mumocha shaktiM pramodavikasadvadanAravindaH || 17\.49|| uddyotitAmbaradigantaramaMshujAlaiH shaktiH papAta hR^idi tasya mahAsurasya | harShAshrubhiH saha samastadigIshvarANAM shokoShNabAShpasalilaiH saha dAnavAnAm || 17\.50|| shaktyA hR^itAsumasureshvaramApatantaM kalpAntavAtahatabhinnamivAdrishrR^i~Ngam | dR^iShTvA praruDhapulakA~nchitachArudehA devAH pramodamagamaMstridashendramukhyAH || 17\.51|| yatrApatatsa danujAdhipatiH parAsuH saMvartakAlanipatachChikharIndratulyaH | tatrAdadhAtphaNipatirdharaNIM phaNAbhi\- stadbhUribhAravidhurAbhiradho vrajantIm || 17\.52|| svargApagAsalilasIkariNI samantAt saurabhyalubdhamadhupAvalisevyamAnA | kalpadrumaprasavavR^iShTirabhUnnabhastaH shambhoH sutasya shirasi tridashArishatroH || 17\.53|| pulakabharavibhinnavArabANA bhujavibhavaM bahu tArakasya shatroH | sakalasuragaNA mahendramukhyAH pramadamukhachChavisampado.abhyanandan || 17\.54|| iti viShamasharAreH sUnunA jiShNunAjau tribhuvanavarashalye proddhR^ite dAnavendre | balaripuratha nAkasyAdhipatyaM prapadya vyajayata surachUDAratnaghR^iShTAgrapAdaH || 17\.55|| iti shrIkAlidAsakR^itau kumArasambhave mahAkAvye tArakAsuravadho nAma saptadashaH sargaH sampUrNaH || 17|| kumArasambhavaH ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}