% Text title : mANDUkyopaniShaddIpikA % File name : mANDukyashankarAnandi.itx % Category : major\_works, svara, upanishhat % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : shaNkarAnandabhagavat % Transliterated by : Br. Pranipata Chaitanya pranipatachaitanya [ at ] yahoo.co.in % Proofread by : Sunderh Hattangadi % Latest update : November 19, 2011 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. mANDUkyopaniShat dIpikAkhyavyAkhyAsahitA ..}## \itxtitle{.. mANDUkyopaniShat dIpikAkhyavyAkhyAsahitA ..}##\endtitles ## hariH AUM . atha mANDUkyopaniShat . shrIsha~NkarAnandabhagavatkR^itadIpikAkhyavyAkhyAsahitA . ##--------------------------------## hariH OM . OMityetadakSharamida{\m+} sarva.n tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavadbhaviShyaditi sarvamo.nkAra eva . yachchAnyattrikAlAtIta.n tadapyo~NkAra eva .. 1.. mANDUkyopaniShadvyAkhyAM kariShye padachAriNIm . OMmAtmAbhedasambodhAdAnandAtmaprakAshinIm .. 1.. ##--------------------------------## nAmanAminorloke bhedasyAprasiddhatvAdvastutashcho~NkArasya brahmavivartatvAdvivartAnAM cha vivartAdhiShThAnena bhedashUnyatvAdata OMkAraM brahmanAmadheyaM brahmadR^iShTyA.a.aha .. AUM .. avati brahmabuddhyA dR^iShTo draShTR^Inityom .. iti\, OM~NkArAnukaraNArthaH .. etat .. uktamo~NkArarUpa.n jagatparNasya sha~NkusthAnIyaM brahmaNA tAdAtmyaM prAptaM brahmaNo vikAro nAmadheyaM cha .. akSharam \, varNAtmakam .. ida.n vividhapratyayagamyaM chetanAchetanAtmakaM jagat sarva.n nikhila.n tasya sarvAtmakasyoMkArasyopavyAkhyAnamupa sAmIpyena vispaShTamAsamantAtkathanamuktArthavivaraNamityarthaH .. bhUtamatItaM bhavadvartamAnaM bhaviShyadanAgatamityanena prakAreNa sarvaM nikhilamoMkAra eva praNava eva\, na tvanyat .. yachcha yadapi prasiddhaM sadasadAtmakamanyaduktAdvyatiriktaM trikAlAtItamuktakAlatrayAsaMsR^iShTaM tadapyuktaM brahma naraviShANAdikamapi . apishabdaH pUrveNa samuchchayamAha .. OM~NkAra eva .. vyAkhyAtam .. 1.. ##--------------------------------## sarva{\m+} hyetadbrahmAyamAtmA brahma so.ayamAtmA chatuShpAt .. 2.. jAgaritasthAno bahiShpraj~naH saptA~Nga ekonavi.nshatimukhaH sthUlabhugvaishvAnaraH prathamaH pAdaH .. 3.. ##--------------------------------## OM~NkArasya brahmaNo nAmadheyatvAdisaMvyAptirityabhiprAyeNA Aha .. sarvaM nikhilaM hi nishchitametatprapa~nchajAtaM brahma satyadnyAnAdilakShaNaM bR^ihat . jaDasyaiva brahmAtmatvamuktaM\, na chetanasyetisha~NkAnirAkaraNArthamAha .. ayamanubhUyamAna AtmA.asmatpratyayAlambanashchetanastvaMpadArthaH . brahmokta.n tatpadArthaH . sa kAryakAraNabhAvamantareNa brahmaNA tAdAtmyaM prApto.ayamAtmA vyAkhyAtam . chatuShpAchchatvAraH pAdA yasya sa chatuShpAt .. 2.. gauriva kiM chatuShpAdityAsha~Nkya netyAha .. jAgaritasthAno jAgaritaM sthAnaM yasya saH jAgaritasthAnaH . bahiHpraj~no bahIrUpAdau chakShurAdigrAhye pradnyA yasya sa bahiHpradnyaH ..saptA~NgaH saptasaMkhyAkAni dyusUryavAyvAkAsharayipR^ithivyAhavanIyAkhyAni mUrdhachakShuHprANasharIrAntarbhAgamUtrAshayapAdAsyAnya~NgAni yasya sa saptA.a~NgaH .. ekonaviMshatimukhaH\, pa~nchadnyAnakarmendriyaprANAntaHkaraNachatuShTayarUpANi mukhAnyekonaviMshatisaMkhyAkAni yasya sa ekonaviMshatimukhaH .. sthUlabhuk.h\, sthUlaM rUpAdikaM bhu~Nkta iti sthUlabhuk .. vaishvAnaro vishveShAmayaM naro vishve vA narA yasya vishvashchAsau narashcheti vA vishvAnaraH\, sa eva vaishvAnaraH . athavA vishveShAM narashabdavAcyAnAM chaturvidhAnAM sthUlAnAM dehAnAmadhiShThAtA.ayaM vaishvAnaraH prathamaH pAdaH . Atmano.ayaM sarvaiH sukarAvagamatvAt prathamoM.ashaH .. 3.. ##--------------------------------## svapnasthAno.antaHpraj~naH saptA~Nga ekonaviMshatimukhaH praviviktabhuk taijaso dvitIyaH pAdaH .. 4.. yatra supto na ka~nchana kAma.n kAmayate na ka~nchana svapnaM pashyati tatsuShuptam . suShuptasthAna ekIbhUtaH praj~nAnaghana eva.a.anandamayo hyAnandabhuk chetomukhaH prAj~nastR^itIyaH pAdaH .. 5.. ##--------------------------------## idAnIM dvitIyaM pAdamAha .. svapnasthAnaH svapnaM jAgaritavAsanAjanyaM sthAnaM yasya sa svapnasthAnaH .. antaHpradnyo.antarmAnasavAsanAvilAse pradnyA buddhiryasya so.antaHpradnyaH .. saptA~Nga ekonaviMshatimukhaH .. vyAkhyAtam . praviviktabhukpraviviktaM sUkShmaM bhu~Nkta iti praviviktabhuk . taijasastejo.antaHkaraNaM kartR^ikaraNakAryAdibhAvena pariNataM tadeva sthUlasharIrAdihInaM yasya saH taijasaH . antaHkaraNasya svAmItyarthaH . jAgaritAnantarabhAvitvAt .. dvitIyaH pAdaH .. spaShTam .. 4.. idAnIM tR^itIyaM pAdaM vaktumAha .. yatra yasmin kAle supta uparatendriyagrAmo\, na ka~nchana kAma.n kAmayate kamapi puNyapApahetubhUtaM putrakShetrAdikaM nAbhilaShati .. na ka~nchana svapnaM pashyati kamapi shubhamashubhaM vAsanAvilAsaM nAvalokayati .. tat kAmAkAmanasvapnAnavalokanarUpaM suShuptaM gADhanidrAprAptisthAnam .. suShuptasthAnaH .. suShuptaM svayaM shrutyA vyAkhyAtaM sthAnaM yasya sa suShuptasthAnaH .. ekIbhUtaH sarvajagad.hbIjabhUtasyA.a.avaraNAtmakasyAdnyAnasyAnuparamA\-daneko.apyantaHkaraNavikShepoparamAdekatAM gataH\, pradnyAnaghana eva pradnyAnamAtmano rUpaM brahmaNA bhedarahitaM svayaMprakAshaM tasya ghanaH piNDa iva sa eva na tvantaHkaraNAdibAhyaM cha . na cha nirAnanda ityAha .. Anandamayo\, vikShepANAmuparamAdAvaraNasyAnuvR^itteshcha svarUpAnandaprachuro\, hi yasmAttasmAdAnandabhugAnando vikShepAbhAvopalakShita AtmA tameva bhu~Nkte.adnyAvR^ittibhiravagacChatItyAnandabhuk .. chetomukha\, cheta AtmasvarUpabodhaH sa evA.a.avaraNashaktisahito mukhaM yasya sa chetomukhaH .. prAdnyaH prakR^iShTe svayaMprakAsha AnandAtmani sAdnyAne dnyaptiradnyAnAvR^ittirUpo bodho yasya sa pradnyaH pradnya eva prAdnyaH .. uktAvasthAdvayAbhAvenA.avagamyamAnatvAt . tR^itIyaH pAdaH . spaShTam .. 5.. ##--------------------------------## eSha sarveshvara eSha sarvaj~na eSho.antaryAmeSha yoniH sarvasya prabhavApyayau hi bhUtAnAm .. 6.. nAntaHpraj~naM na bahiShpraj~naM nobhayataHpraj~naM na praj~nAnaghanaM na praj~naM nApraj~nam . adR^iShTamavyavahAryamagrAhyamalakShaNamachintyamavyapadeshyamekAtmapratyayasAraM prapa~nchopashamaM shAntaM shivamadvaitaM chaturthaM manyante sa AtmA sa vij~neyaH .. 7.. so.ayamAtmA.adhyakSharamo.nkAro.adhimAtraM pAdA mAtrA mAtrAshcha pAdA akAra ukAro makAra iti .. 8.. ##--------------------------------## idAnIM prAdnyaM prastauti sarvakAraNatvAttasya .. eSha uktaH prAdnyaH sarveshvaraH sarvaniyAtmakaH .. eSha prAdnyaH sarvadnyaH sarvashchAsau dnyashcheti sarvakAryAtmakatvAdadnyAnasya vA jAnAtIti sarvadnyaH .. eSha prAdnyo.antaryAmI antaryamayitA eSha prAdnyo\, yoniH kAraNaM\, sarvasya nikhilasya chetanAchetanAtmakasya jagataH .. yonitve hetumAha ..prabhavApyayAvutpattivinAshau hi yasmAdbhUtAnAM chetanAchetanarUpANAmito bhavata iti sheShaH .. 6.. idAnIM turIyaM pAdamAha .. nAntaHpradnyaM\, na mAnasavAsanAvilAsadarshanalAlasaM\, na bahiHpradnyaM nendriyairviShayAvalokanaparaM\, nobhayataHpradnyaM jAgaraNasvapnAntarAlAvasthAvabodhashUnyaM\, na pradnyAnaghanaM na dnyAnamAtrabodhaM\, na pradnyaM nirvikalpabodhashUnyaM\, nApradnyaM na bodhAbhAvarUpam .. adR^iShTaM pratyakShAdipramANairanavalokitam .. avyavahAryaM vachanAdAnAdivyavahAragandharahitam .. agrAhyaM sarvaprakAragrahaNAyogyam .. alakShaNaM gandhavattvAdibodhashUnyam .. achintyam antaHkaraNavR^ittyaviShayabhUtam .. avyapadeshyaM pR^ithivItyAdivyapadeshavad vyapadeshAyogyam .. ekAtmapratyayasAraM sarvAdvaitapratyayaH sArabhUto.avagatihetutvena yasmiMstadekAtmapratyayasAraM\, vA~NmanasAtItamapyAtmabodhenAvagantuM shakyamityarthaH .. prapa~nchopashamaM prapa~nchasya kAryakAraNAtmakasyopashamo.abhAvo yasmiMstatprapa~nchopashamam . shAntaM spaShTam .. shivaM svayaMprakAshamAnandA.a.atmasvarUpatvAnma~Ngalam .. advaitam AnandAtmavyatiriktashUnyaM\, chaturthaM turIyaM pAdaM manyante saMkhyAshUnyamapi pUrvApekShayA.avagacChanti .. sa vastutastvaturIyarUpo.apyavidyayA chatuShpAdAtmA.a.anandAtmA.asmatpratyayavyavahArayogyaH\, sa turIyarUpo.apagatasamastavisheSho vidnyeyo visheSheNa sAkShAtkartavyaH .. 7.. idAnImAtmo~NkArayorabhedaM kaNThata Aha . so.ayamAtmA .. vyAkhyAtam .. adhyakSharam akSharANyakArokAram akArArdhamAtrAkhyAni svapAdasaMmitAnyadhikR^itya vartata ityadhyakSharam .. OMkAra OMkArasvarUpa OMkArasyA.a.atmasvarUpatve sAmyam .. adhimAtram akArAdyAshchatasro mAtrA vishvAdipAdasamasaMkhyAkA adhikR^itya adhimAtram . AtmoMkArayorabhede kAraNamAha .. pAdA vishvataijasaprAdnyaturIyAkhyA\, mAtrA akArokAramakArArdhamAtrAH . tAdAtmyaM dR^iDhIkartumuktaM viparyayeNa nirdishati .. mAtrAshcha pAdAH . chakAra evakArA.arthaH . nAyaM viparyayanirdeshastvamahamitivadupachArArthaH\, kintu ghaTaH kalashaH kalasho ghaTa itivannirUpacharitaM mAtrANAM pAdAnAM cha tAdAtmyamityevakArArthaH . vyAkhyAtamanyat . ardhamAtrAyAsturIyapAdarUpatvAtturIyasya cha pUrvapAdatrayAdatyantavailakShaNyAdato.ardhamAtrAM parityajya sheShamAtrA Aha .. akAra ukAro makAraH .. spaShTam .. iti mAtrAtrayanirdeshArthaH .. 8.. ##--------------------------------## jAgaritasthAno vaishvAnaro.akAraH prathamA mAtrA.a.apterAdimattvAdvA.a.anoti ha vai sarvAn kAmAnAdishcha bhavati ya evaM veda.. 9.. ##--------------------------------## idAnIM vibhAgena mAtrANAM pAdarUpatAmAha .. jAgaritasthAno vaishvAnaro.akAraH\, prathamA mAtrA pUrvA mAtrA .. vyAkhyAtamanyat . akArasya pUrvamAtratva upapattimAha .. AptervyApteH . akAro hi jAgaritasthAnAdikaM sarvamApnoti .. prakArAntareNa punarniruktimAha .. AdimattvAdvA .. a A i ityevamAdirAdiH . sa yasminnasti so.ayamAdimAMstasya bhAva AdimattvamAdisAmAnyavattvamityarthaH . prathamapAdo.api yathA pAdAnAmAdirata eva tatsAmAnyavAnApnoti chetaratpAdajAtaM pUrvabhAvitvAt . vAshabdaH pakShAntarArthaH . vishvAkArayoraikyamAptervA.a.adimattvAdvetyarthaH . idAnIM vishvAkArayorAptyA.a.adimattvadnyAnAtphalamAha ..Apnoti prApnoti hi prasiddhAn vai smaryamANAn sarvAn nikhilAn kAmAn kAmyamAnAn putrakShetrAdIn . ApteH phalamuktvA.a.adimattvasya phalamAha .. Adishcha svAnAM madhye sarveShu kAryeShu prathamagaNyaH . chakArAdapi prathamaM phalaM bhavati . spaShTam .. yasya phalaM tamAha .. yaH pAdamAtrAtAdAtmyadnya\, evamuktena prakAreNoktayoH pAdamAtrayoH sAmAnyaM veda jAnAti sa ApnotItyanvayaH .. 9.. ##--------------------------------## svapnasthAnataijasa ukAro dvitIyA mAtrotkarShAdubhayatvAdvotkarShati ha vai j~nAnasantatiM samAnashcha bhavati nAsyAbrahmavit kule bhavati ya evaM veda .. 10.. suShuptasthAnaH prAj~no makArastR^itIyA mAtrA miterapItervA minoti ha vA ida{\m+} sarvamapItishcha bhavati ya evaM veda .. 11.. ##--------------------------------## svapnasthAnastaijasa ukAro dvitIyAmAtrA . spaShTam .. taijasokArayostAdAtmye hetumAha .. utkarShAdUrdhvabhAvitvenotkR^iShTatvAt . punaranyat sAmAnyamAha .. ubhayatvAdvA .. vishvAkArAbhyAM taijasokArayordvitIyatvAt .. vAshabdaH pUrvavat . idAnImuktadnyAnasya phalamAha .. utkarShati ha vai dnyAnasaMtatiM shiShyaprashiShyAdidnyAnasaMtatyotkR^iShTo bhavati . vyAkhyAtamanyat . ubhayatvadnyAnasya phalamAha .. samAnashcha bhavati\, yo hi svAvasthAnadeshekAlevotkR^iShTastatsamAnaH . chakArAttasmAdutkR^iShTo.api bhavati . idAnImubhayadnyAnasya sAdhAraNaM phalamAha .. nAsyAbrahmavitkule bhavati .. asyotkarShobhayatvadnyAnavataH kule.anvaye shiShyaprashiShyAdirUpe.ahaM brahmAsmItyetajdnyAnashUnyo na bhavati .. ya evaM veda .. vyAkhyAtam .. 10.. suShuptasthAnaH prAdnyo makArastR^itIyA mAtrA\, spaShTam . prAdnyamakArayostAdAtmye hetumAha .. miterminoti hi prAdnyaH sarvamAtmani tAdAtmyena makAro.apyakArokArau prakShipatyevamAtmasvarUpe.anyathoMkArasyAniShpatteH . apItervA makAro hyoMkAre vartamAnaH spaShTaM nopalabhyate . tataH pralayaH prAdnyashcha pralayaH prasiddhaH . pralayasAmAnyAt . vAshabdaH pUrvavat .. idAnIM mitidnyAnasya phalamAha .. minoti ha vA idaM sarvam .. idam vividhapratyayagamyaM jagannikhilaM prasthamiva yAvat.h\, minoti sarvAtmabhAvena svAtmani prakShipati . apItidnyAnasya phalamAha .. apItishcha bhavati\, sarvAdhikyena pralayaH sarvasya .. chakArAt svayaM pralayashUnyashcha bhavati .. ya evaM veda\, vyAkhyAtam .. 11.. ##--------------------------------## amAtrashchaturtho.avyavahAryaH prapa~nchopashamaH shivo.advaita evamo.nkAra Atmaiva saMvishatyAtmanA.a.atmAnaM ya evaM veda .. 12.. iti mANDUkyopaniShat .. ##--------------------------------## ardhamAtrAyA avayavasyoMkArasyA.avavayavinashchAbhedamurarIkR^itya chaturthapAdarUpanira~njanAtmasvarUpatAmoMkArasyA.a.aha .. amAtro.akArAdimAtrAshUnyashchaturtho.avyavahAryaH prapa~nchopashamaH shivo.advaitaH\, spaShTam .. evamuktena mAtrAtAdAtmyenoMkAra Atmaiva .. spaShTam . saMvishati samyakpraveshaM karotyAtmanoMkAreNA.a.atmAnamAnandAtmasvarUpaM ya OM~NkArAtmadnya evamuktena prakAreNoMkArAtmanostAdAtmyaM veda jAnAti tasyoktoM~NkArarUpAnandAtmaprAptiphalamarthasiddhaM . tataH shrutyA noktam . atha vA saMvishatyAtmanA.a.atmAnamitIdaM phalavAkyamastu .. 12.. iti shrImatparamahaMsaparivrAjakAchAryAnandAtmapUjyapAdashiShyasya shrIshaMkarAnandabhagavataH kR^itau mANDUkyopaniShaddIpikA samAptA .. ## \medskip\hrule\medskip Encoded by Br. Pranipata Chaitanya pranipatachaitanya [@] yahoo.co.in Proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}