% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 1 % File name : natya01.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : May 24, 2001 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 1..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 1 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha prathamo.adhyAyaH . praNamya shirasA devau pitAmahamaheshvarau . nATyashAstraM pravaxyAmi brahmaNA yadudAhR^itam.h .. 1.. samAptajapya.n vratina.n svasutaiH parivAritam.h . anadhyAye kadAchittu bharata.n nATyakovidam.h .. 2.. munayaH paryupAsyainamAtreyapramukhAH purA . paprachChuste mahAtmAno niyatendriyabuddhayaH .. 3.. yo.ayaM bhagavatA samyaggrathito vedasammitaH . nATyaveda.n kathaM brahmannutpannaH kasya vA kR^ite .. 4.. katya~NgaH kiMpramANashcha prayogashchAsya kIdR^ishaH . sarvametadyathAtattvaM bhagavanvaktumarhasi .. 5.. teShA.n tu vachana.n shrutvA munInAM bharato muniH . pratyuvAcha tato vAkya.n nATyavedakathAM prati .. 6.. bhavad.hbhiH shuchibhirbhUtvA tathA.avahitamAnasaiH . shrUyatA.n nATyavedasya sambhavo brahmanirmitaH .. 7.. pUrva.n kR^itayuge viprA vR^itte svAyaMbhuve.antare . tretAyuge.atha samprApte manorvaivasvatasya tu .. 8.. grAmyadharmapravR^itte tu kAmalobhavasha.n gate . IrShyAkrodhAdisaMmUDhe loke sukhitaduHkhite .. 9.. devadAnavagandharvayaxaraxomahoragaiH . jambudvIpe samAkrAnte lokapAlapratiShThite .. 10.. mahendrapramukhairdevairuktaH kila pitAmahaH . krIDanIyakamichChAmo dR^iShya.n shravya.n cha yadbhavet.h .. 11.. na vedavyavahAro.aya.n sa.nshrAvyaH shUdrajAtiShu . tasmAtsR^ijApara.n vedaM pa~nchama.n sArvavarNikam.h .. 12.. evamastviti tAnuktvA devarAja.n visR^ijya cha . sasmAra chaturo vedAnyogamAsthAya tattvavit.h .. 13.. (neme vedA yataH shrAvyAH strIshUdrAdyAsu jAtiShu . vedamanyattataH sraxye sarvashrAvya.n tu pa~nchamam.h ..) dharmyamarthya.n yashasya.n cha sopadeshya.n sasa~Ngraham.h . bhaviShyatashcha lokasya sarvakarmAnudarshakam.h .. 14.. sarvashAtrArthasampanna.n sarvashilpapravartakam.h . nATyAkhyaM pa~nchamaM veda.n setihAsa.n karomyaham.h .. 15.. eva.n sa~Nkalpya bhagavAn.h sarvavedAnanusmaran.h . nATyaveda.n tatashchakre chaturvedA~Ngasambhavam.h .. 16.. jagrAha pAThyamR^igvedAtsAmabhyo gItameva cha . yajurvedAdabhinayAn.h rasAnAtharvaNAdapi .. 17.. vedopavedaiH sambaddho nATyavedo mahAtmanA . evaM bhagavatA sR^iShTo brahmaNA sarvavedinA .. 18.. utpAdya nATyaveda.n tu brahmovAcha sureshvaram.h . itihAso mayA sR^iShTaH sa sureShu niyujyatAm.h .. 19.. kushalA ye vidagdhAshcha pragalbhAshcha jitashramAH . teShvaya.n nATyasa.ndnyo hi vedaH sa.nkrAmyatA.n tvayA .. 20.. tachChR^itvA vachana.n shakro brahmaNA yadudAhR^itam.h . prA~njaliH praNato bhUtvA pratyuvAcha pitAmaham.h .. 21.. grahaNe dhAraNe dnyAne prayoge chAsya sattama . ashaktA bhagavan.h devA ayogyA nATyakarmaNi .. 22.. ya ime vedaguhyadnyA R^iShayaH sa.nshitavratAH . ete.asya grahaNe shaktAH prayoge dhAraNe tathA .. 23.. shrutvA tu shakravachanaM mAmAhAmbujasambhavaH . tvaM putrashatasa.nyuktaH prayoktA.asya bhavAnagha .. 24.. AdnyApito viditvA.aha.n nATyavedaM pitAmahAt.h . putrAnadhyApayAmAsa prayoga.n chApi tattvataH .. 25.. shANDilya.n chaiva vAtsya.n cha kohala.n dattila.n tathA . jaTilambaShTakau chaiva taNDumagnishikha.n tathA .. 26.. saindhava.n sapulomAna.n shAD.hvali.n vipula.n tathA . kapi~njali.n vAdira.n cha yamadhUmrAyaNau tathA .. 27.. jambudhvaja.n kAkaja~Ngha.n svarNaka.n tApasa.n tathA . kaidAri.n shAlikarNa.n cha dIrghagAtra.n cha shAlikam.h .. 28.. kautsa.n tANDAyani.n chaiva pi~Ngala.n chitraka.n tathA . bandhulaM bhallaka.n chaiva muShThika.n saindhavAyanam.h .. 29.. taitilaM bhArgava.n chaiva shuchiM bahulameva cha . abudhaM budhasena.n cha pANDukarNa.n sukeralam.h .. 30.. R^ijukaM maNDaka.n chaiva shambara.n va~njula.n tathA . mAgadha.n sarala.n chaiva kartAra.n chogrameva cha .. 31.. tuShAraM pArShada.n chaiva gautamaM bAdarAyaNam.h . vishAla.n shabala.n chaiva sunAmaM meShameva cha .. 32.. kAliyaM bhramara.n chaiva tathA pIThamukhaM munim.h . nakhakuTTAshmakuTTau cha ShaT.hpada.n sottama.n tathA .. 33.. pAdukopAnahau chaiva shruti.n chAShasvara.n tathA . agnikuNDAjyakuNDau cha vitaNDya tANDyameva cha .. 34.. kartarAxa.n hiraNyAxa.n kushala.n dussaha.n tathA . lAjaM bhayAnaka.n chaiva bIbhatsa.n savichaxaNam.h .. 35.. puNDrAxaM puNDranAsa.n chApyasita.n sitameva cha . vidyujjihvaM mahAjihva.n shAla~NkAyanameva cha .. 36.. shyAmAyanaM mAThara.n cha lohitA~Nga.n tathaiva cha . sa.nvartakaM pa~nchashikha.n trishikha.n shikhameva cha .. 37.. sha~NkhavarNamukha.n shaNDa.n sha~NkukarNamathApi cha . shakranemi.n gabhasti.n chApya.nshumAli.n shaTha.n tathA .. 38.. vidyuta.n shAtaja~Ngha.n cha raudra.n vIramathApi cha . pitAmahAdnyayA.asmAbhirlokasya cha guNepsayA .. 39.. prayojitaM putrashata.n yathAbhUmivibhAgashaH . yo yasminkarmaNi yathA yogyastasmin.h sa yojitaH .. 40.. bhAratI.n sAtvatI.n chaiva vR^ittimArabhaTI.n tathA . samAshritaH prayogastu prayukto vai mayA dvijAH .. 41.. parigR^ihya praNamyAtha brahmA vidnyApito mayA . athAha mA.n suraguruH kaishikimapi yojaya .. 42.. yachcha tasyAH xama.n dravya.n tad.h brUhi dvijasattama . eva.n tenAsmyabhihitaH pratyuktashcha mayA prabhuH .. 43.. dIyatAM bhagavandravya.n kaishikyAH samprayojakam.h . nR^ittA~NgahArasampannA rasabhAvakriyAtmikA .. 44.. dR^iShTA mayA bhagavato nIlakaNThasya nR^ityataH . kaishikI ShlaxNanaipathyA shR^i~NgArarasasambhavA .. 45.. ashakyA puruShaiH sA tu prayoktu.n strIjanAdR^ite . tato.asR^ijanmahAtejA manasA.apsaraso vibhuH .. 46.. nATyAla~NkArachaturAH prAdAnmahyaM prayogataH . ma~njukeshI.n sukeshI.n cha mishrakeshI.n sulochanAm.h .. 47.. saudAminI.n devadattA.n devasenAM manoramAm.h . sudatI.n sundarI.n chaiva vidagdhA.n vipulA.n tathA .. 48.. sumAlA.n santati.n chaiva sunandA.n sumukhI.n tathA . mAgadhImarjunI.n chaiva saralA.n keralA.n dhR^itim.h .. 49.. nandA.n sapuShkalA.n chaiva kalamA.n chaiva me dadau . svAtirbhANDaniyuktastu saha shiShyaiH svayambhuvA .. 50.. nAradAdyAshcha gandharvA gAnayoge niyojitAH . eva.n nATyamida.n samyagbud.hdhvA sarvaiH sutaiH saha .. 51.. svAtinAradasa.nyukto vedavedA~NgakAraNam.h . upasthito.ahaM brahmANaM prayogArtha.n kR^itA~njaliH .. 52.. nATyasya grahaNaM prAptaM brUhi ki.n karavANyaham.h . etattu vachana.n shrutvA pratyuvAcha pitAmahaH .. 53.. mahAnayaM prayogasya samayaH pratyupasthitaH . aya.n dhvajamahaH shrImAn.h mahendrasya pravartate .. 54.. atredAnImaya.n vedo nATyasa.ndnyaH prayujyatAm.h . tatastasmindhvajamahe nihatAsuradAnave .. 55.. prahR^iShTAmarasa.nkIrNe mahendravijayotsave . pUrva.n kR^itA mayA nAndI hyAshIrvachasa.nyutA .. 56.. aShTA~Ngapadasa.nyuktA vichitrA vedanirmitA . tadante.anukR^itirbaddhA yathA daityAH surairjitAH .. 57.. sampheTavidravakR^itA chChedyabhedyAhavAlmikA . tato brahmAdayo devAH prayogaparitoShitAH .. 58.. pradadurmatsutebhyastu sarvopakaraNAni vai . prItastu prathama.n shakro dattavAnsva.n dhvaja.n shubham.h .. 59.. brahmA kuTilaka.n chaiva bhR^i~NgAra.n varuNaH shubham.h . sUryashChatra.n shivassiddhi.n vAyurvyajanameva cha .. 60.. viShNuH si.nhAsana.n chaiva kubero mukuTa.n tathA . shrAvyatvaM prexaNIyasya dadau devI sarasvatI .. 61.. sheShA ye devagandharvA yaxarAxasapannagAH . tasminsadasyabhipretAnnAnAjAtiguNAshrayAn.h .. 62.. a.nshA.nshairbhAShitaM bhAvAn.h rasAn.h rUpaM bala.n tathA . dattavantaH prahR^iShTAste matsutebhyo divaukasaH .. 63.. evaM prayoge prArabdhe daityadAnavanAshane . abhavanxubhitAH sarve daityA ye tatra sa~NgatAH .. 64.. virUpAxa purogA.nshcha vighnAnprotsAhya te.abruvan.h . na xamiShyAmahe nATyametadAgamyatAmiti .. 65.. tatastairasuraiH sArdha.n vighnA mAyAmupAshritAH . vAchashcheShTA.n smR^iti.n chaiva stambhayanti sma nR^ityatAm.h .. 66.. tathA vidhva.nsana.n dR^iShTvA sUtradhArasya devarAT.h . kasmAtprayogavaiShamyamityuktvA dhyAnamAvishat.h .. 67.. athApashyatsado vighnaiH samantAdparivAritam.h . sahetaraiH sUtradhAra.n naShTasa.ndnya.n jaDIkR^itam.h .. 68.. utthAya tvarita.n shakra.n gR^ihItvA dhvajamuttamam.h .. sarvaratnojjvalatanuH ki~nchidudvR^ita lochanaH ..69.. ra~NgapIThagatAnvighnAnasurA.nshchaiva devarAT.h . jarjarIkR^itadehA.nstAnakarojjarjareNa saH ..70.. nihateShu cha sarveShua vighneShu saha dAnavaiH . sa.nprahR^iShya tato vAkyamAhuH sarve divaukasaH ..71.. aho praharaNa.n divyamidamAsAdita.n tvayA . jarjarIkR^itasarvA~NgA yenaite dAnavAH kR^itAH ..72.. yasmAdanena te vighnAH sAsurA jarjarIkR^itAH . tasmAjjarjara eveti nAmato.ayaM bhaviShyati ..73.. sheShA ye chaiva hi.nsArthamupayAsyanti hi.nsakAH . dR^iShTvaiva jarjara.n te.api gamiShyantyevameva tu ..74.. evamevAstviti tataH shakraH provAcha tAnsurAn.h . raxAbhUtashcha sarveShAM bhaviShyatyeSha jarjaraH ..75.. prayoge prastute hyeva.n sphIte shakramahe punaH . trAsa.n sa~njanayanti sma vighnAH sheShAstu nR^ityatAm.h ..76.. dR^iShTvA teShA.n vyavasita.n daityAnA.n viprakArajam.h . upasthito.ahaM brahmANa.n sutaiH sarvaiH samanvitaH ..77.. nishchitA bhagavanvighnA nATyasyAsya vinAshane . asya raxAvidhi.n samyagAdnyApaya sureshvara ..78.. tatashcha vishvakarmANaM brahmovAcha prayatnataH . kuru laxaNasampanna.n nATyaveshma mahAmate ..79.. tato.achireNa kAlena vishvakarmA mahachChubham.h . sarvalaxaNasampanna.n kR^itvA nATyagR^iha.n tu saH ..80.. proktavAndruhiNa.n gatvA sabhAyAntu kR^itA~njalIH . sajja.n nATyagR^iha.n deva tadevexitumarhasi ..81.. tataH saha mahendreNa suraiH sarvaishcha setaraiH . Agatastvarito dR^iShTu.n druhiNo nATyamaNDapam.h .. 82.. dR^iShTvA nATyagR^ihaM brahmA prAha sarvAnsurA.nstataH . a.nshabhAgairbhavadbhistu raxyo.aya.n nATyamaNDapaH .. 83.. raxaNe maNDapasyAtha viniyuktastu chandramAH . lokapAlAstathA dixu vidixvapi cha mArutAH .. 84.. nepathyabhUmau mitrastu nixipto varuNo.ambare . vedikAraxaNe vahnirbhANDe sarvadivaukasaH .. 85.. varNAshchatvAra evAtha stambheShu viniyojitAH . AdityAshchaiva rudrAshcha sthitAH stambhAntareshvatha .. 86.. dhAraNIshvatha bhUtAni shAlAsvapsarastathA . sarvaveshmasu yaxiNyo mahIpR^iShThe mahodadhiH .. 87.. dvArashAlAniyuktau tu krutAntaH kAla eva cha . sthApitau dvArapatreShu nAgamukhyau mahAbalau .. 88.. dehalyA.n yamadaNDastu shUla.n tasyopari sthitam.h . dvArapAlau sthitau chaubhau niyatirmR^ityureva cha .. 89.. pArshve cha ra~NgapIThasya mahendraH sthitavAnsvayam.h . sthApitA mattavAraNyA.n vidyuddaityaniShUdanI .. 90.. stambheShu mattavAraNyAH sthApitA paripAlane . bhUtayaxapishAshcha guhyakAshcha mahAbalAH .. 91.. jarjare tu vinixipta.n vajra.n daityanibarhaNam.h . tatparvasu vinixiptAH surendrA hyamitaujasaH .. 92.. shiraHparvasthito brahmA dvitIye sha~NkarastathA . tR^itIye cha sthito viShNushchaturthe skanda eva cha .. 93.. pa~nchame cha mahAnAgAH sheShavAsukitaxakAH . eva.n vighnavinAshAya sthApitA jarjare surAH .. 94.. ra~NgapIThasya madhye tu svayaM brahmA pratiShThitaH . iShTyartha.n ra~Ngamadhye tu kriyate puShpamoxaNam.h .. 95.. pAtAlavAsino ye cha yaxaguhyakapannagAH . adhastAdra~NgapIThasya raxaNe te niyojitAH .96.. nAyaka.n raxatIndrastu nAyikA.n cha sarasvatI . vidUShakamathau~NkAraH sheshAstu prakR^itirharaH .. 97.. yAnyetAni niyuktAni daivatAnIha raxaNe . etAnyevAdhidaivAni bhaviShyantItyuvAcha saH .. 98.. etasminnantare devaiH sarvairuktaH pitAmahaH . sAmnA tAvadime vighnAH sthApyantA.n vachasA tvayA .. 99.. pUrva.n sAmaM prayoktavya.n dvitIya.n dAnameva cha . tayorupari bhedastu tato daNDaH prayujyate .. 100.. devAnA.n vachana.n shrutvA brahmA vighnAnuvAcha ha . kasmAdbhavanto nATyasya vinAshAya samutthitAH .. 101.. brahmaNo vachana.n shrutvA virUpAxo.abravIdvachaH . daityairvighnagaNaiH sArdha.n sAmapUrvamida.n tataH .. 102.. yo.ayaM bhagavatA sR^iShTo nATyavedaH surechChayA . pratyAdesho.ayamasmAka.n surArthaM bhavatA kR^itaH .. 103.. tannaitadeva.n kartavya.n tvayA lokapitAmaha . yathA devastathA daityAstvattaH sarve vinirgatAH .. 104.. vighnAnA.n vachana.n shrutvA brahmA vachanamabravIt.h . ala.n vo manyunA daityA viShAda.n tyajatAnaghAH .. 105.. bhavatA.n devatAnA.n cha shubhAshubhavikalpakaH . karmabhAvAnvayApexI nATyavedo mayA kR^itaH .. 106.. naikAntato.atra bhavatA.n devAnA.n chAnubhAvanam.h . trailokyAsyAsya sarvasya nATyaM bhAvAnukIrtanam.h .. 107.. kvachiddharmaH kvachitkrIDA kvachidarthaH kvachichChamaH . kvachiddhAsya.n kvachidyuddha.n kvachitkAmaH kvachidvadhaH .. 108.. dharmo dharmapravR^ittAnA.n kAmaH kAmopasevinAm.h . nigraho durvinItAnA.n vinItAnA.n damakriyA .. 109.. klIbAnA.n dhArShTyajananamutsAhaH shUramAninAm.h . abudhAnA.n vibodhashcha vaiduShya.n viduShAmapi .. 110... IshvarANA.n vilAsashcha sthairya.n duHkhArditasya cha . arthopajIvinAmartho dhR^itirudvegachetasAm.h .. 111.. nAnAbhAvopasampanna.n nAnAvasthAntarAtmakam.h . lokavR^ittAnukaraNa.n nATyametanmayA kR^itam.h .. 112.. uttamAdhamamadhyAnA.n narANA.n karmasa.nshrayam.h . hitopadeshajanana.n dhR^itikrIDAsukhAdikR^it.h .. 113.. (etadraseShu bhAveShu sarvakarmakriyAsvatha . sarvopadeshajanana.n nATya.n loke bhaviShyati .. ) duHkhArtAnA.n shramArtAnA.n shokArtAnA.n tapasvinAm.h . vishrAntijanana.n kAle nATyametadbhaviShyati .. 114.. dharmya.n yashasyamAyuShya.n hita.n buddhivivardhanam.h . lokopadeshajanana.n nATyametadbhaviShyati .. 115.. na tajdnyAna.n na tachChilpa.n na sA vidyA na sA kalA . nAsau yogo na tatkarma nATye.asmin.h yanna dR^ishyate .. 116.. tannAtra manyuH kartavyo bhavadbhiramarAnprati . saptadvIpAnukaraNa.n nATyametadbhaviShyati .. 117.. (yenAnukaraNa.n nATyametattadyanmayA kR^itam.h ..) devAnAmasurANA.n cha rAdnyAmatha kuTumbinAm.h . brahmarShINA.n cha vidnyeya.n nATya.n vR^ittAntadarshakam.h .. 118.. yo.aya.n svabhAvo lokasya sukhaduHkhasamanvitaH . so.a~NgAdyabhinayopeto nATyamityabhidhIyate .. 119.. (vedavidyetihAsAnAmAkhyAnaparikalpanam.h . vinodakaraNa.n loke nATyametadbhaviShyati .. shrutismR^itisadAchAraparisheShArthakalpanam.h . vinodajanana.n loke nATyametadbhaviShyati ..) etasminnantare devAn.h sarvAnAha pitAmahaH . kriyatAmadya vidhivadyajana.n nATyamaNDape .. 120.. balipradAnairhomaishcha mantrauShadhisamanvitaiH . bhojyairbhaxaishcha pAnaishcha baliH samupakalpatAm.h .. 121.. martyalokagatAH sarve shubhAM pUjAmavApsyatha . apUjayitvA ra~Nga.n tu naiva prexAM pravartayet.h .. 122.. apUjayitvA ra~Nga.n tu yaH prexA.n kalpayiShyati . niShphala.n tasya tat.h dnyAna.n tiryagyoni.n cha yAsyati .. 123.. yadnyena sa.nmita.n hyedadra~NgadaivatapUjanam.h . tasmAtsarvaprayatnena kartavya.n nATyayoktR^ibhiH .. 124.. nartako.arthapatirvApi yaH pUjA.n na kariShyati . na kArayiShyantyanyairvA prApnotyapachaya.n tu saH .. 125.. yathAvidhi.n yathAdR^iShTa.n yastu pUjA.n kariShyati . sa lapsyate shubhAnarthAn.h svargaloka.n cha yAsyati .. 126.. evamuktvA tu bhagavAndruhiNaH sahadevataiH . ra~NgapUjA.n kurushveti mAmeva.n samachodayat.h .. 127.. iti bhAratIye nATyashAstre nATyotpattirnAma prathamo.adhyAyaH . ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}