% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 6 % File name : natya06.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : May 24, 2001 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 6..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 6 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha ShaShTho.adhyAyaH . pUrvara~Ngavidhi.n shrutvApunarAhurmahattamAH . bharataM munayaH sarve prashnAnpa~nchAbhidhatsva naH .. 1.. ye rasA iti paThyante nATye nATyavichaxaNaiH . rasatva.n kena vai teShAmetadAkhyAtumarhasi .. 2.. bhAvAshchaiva kathaM proktAH ki.n vA te bhAvayantyapi . sa.ngraha.n kArikA.n chaiva nirukta.n chaiva tattvataH .. 3.. teShA.n tu vachana.n shrutvA munInAM bharato muniH . pratyuvAcha punarvAkya.n rasabhAvavikalpanam.h .. 4.. aha.n vaH kathayiShyAmi nikhilena tapodhanAH . sa.ngraha.n kArikA.n chaiva nirukta.n cha yathAkramam.h .. 5.. na shakyamasya nATyasya gantumanta.n katha~nchana . kasmAdbahutvAjdnyAnAnA.n shilpAnA.n vApyanantataH .. 6.. ekasyApi na vai shakyastvanto dnyAnArNavasya hi . gantu.n kiM punaranyeShA.n dnyAnAnAmarthatattvataH .. 7.. kintvalpasUtragranthArthamanumAnaprasAdhakam.h . nATyasyAsya pravaxyAmi rasabhAvAdisa~Ngraham.h .. 8.. vistareNopadiShTAnAmarthAnA.n sUtrabhAShyayoH . nibandho yo samAsena sa~Ngraha.n ta.n vidurbudhAH .. 9.. rasA bhAvA hyabhinayAH dharmI vR^ittipravR^ittayaH . siddhiH svarAstathAtodya.n gAna.n ra~Ngashcha sa~NgrahaH .. 10.. alpAbhidhAnenArtho yaH samAsenochyate budhaiH . sUtrataH sA.anumatavyA kArikArthapradarshinI .. 11.. nAnAnAmAshrayotpanna.n nighaNTunigamAnvitam.h . dhAtvarthahetusa.nyukta.n nAnAsiddhAntasAdhitam.h .. 12.. sthApito.artho bhavedyatra samAsenArthAsUchakaH . dhAtvarthavachaneneha nirukta.n tatprachaxate .. 13.. sa~Ngraho yo mayA proktaH samAsena dvijottamAH . vistara.n tasya vaxyAmi sanirukta.n sakArikam.h .. 14.. shR^i~NgArahAsyakaruNA raudravIrabhayAnakAH . bIbhatsAdbhutasa.ndnyau chetyaShTau nATye rasAH smR^itAH .. 15.. ete hyaShTau rasAH proktA druhinena mahAtmanA . punashcha bhAvAnvaxyAmi sthAyisa~nchArisattvajAn.h .. 16.. ratihAsashcha shokashcha krodhotsAhau bhaya.n tathA . jugupsA vismayashcheti sthAyibhAvAH prakIrtitAH .. 17.. nirvedaglAnisha~NkAkhyAstathAsUyA madaH shramaH . Alasya.n chaiva dainya.n cha chintAmohaH smR^itirdhR^itiH .. 18.. vrIDA chapalatA harSha Avego jaDatA tathA . garvo viShAda autsukya.n nidrApasmAra eva cha .. 19.. supta.n vibodho.amarShashchApyavahitthamathogratA . matirvyAdhistathonmAdastathA maraNameva cha .. 20.. trAsashchaiva vitarkashcha vidnyeyA vyabhichAriNaH . trayastri.nshadamI bhAvAH samAkhyAtAstu nAmataH .. 21.. stambhaH svedo.atha romA~nchaH svarabhedo.atha vepathuH . vaivarNyamashru pralaya ityaShTau sAtvikAH smR^itAH .. 22.. A~Ngikau vAchikashchaiva hyAhAryaH sAtvikastathA . chatvAro.abhinayA hyete vidnyeyA nATyasa.nshrayAH .. 23.. lokadharmI nATyadharmI dharmIti dvividhaH smR^itaH . bhAratI sAtvatI chaiva kaishikyArabhaTI tathA .. 24.. chatasro vR^ittayo hyetA yAsu nATyaM pratiShThitam.h . AvantI dAxiNAtyA cha tathA chaivoDhramAgadhI .. 25.. pA~nchAlamadhyamA cheti vidnyeyAstu pravR^ittayaH . daivikI mAnuShI chaiva siddhiH syAd.hdvividhaiva tu .. 26.. shArIrAshchaiva vaiNAshcha sapta ShaDjAdayaH svarAH . ##[##niShAdarShabhagAndhAramadhyapa~nchamadhaivatAH ..##]## tata.n chaivAvanaddha.n cha ghana.n suShirameva cha .. 27.. chaturvidha.n cha vidnyeyamAtodya.n laxaNAnvitam.h . tata.n tantrIgata.n dnyeyamavanaddha.n tu pauShkaram.h .. 28.. ghanastu tAlo vidnyeyaH suShiro va.nsha eva cha . praveshAxepaniShkrAmaprAsAdikamathAntaram.h ..29.. gAnaM pa~nchavidha.n dnyeya.n dhruvAyogasamanvitam.h . chaturasro vikR^iShTashcha ra~Ngastryashrashcha kIrtitaH .. 30.. evameSho.alpasUtrArtho nirdiShTo nATyasa.ngrahaH . ataH paraM pravaxyAmi sUtragranthavikalpanam.h .. 31.. tatra rasAneva tAvadAdAvabhivyAkhyAsyAmaH . na hi rasAdR^ite kashchidarthaH pravartate . tatra vibhAvAnubhAvavyabhichArisa.nyogAdrasaniShpattiH . ko dR^iShTAntaH . atrAha \- yathA hi nAnAvya~njanauShadhidravyasa.nyogAdrasaniShpattiH tathA nAnAbhAvopagamAdrasaniShpattiH . yathA hi \- guDAdibhirdravyairvya~njanairauShadhibhishcha ShADavAdayo rasA nirvartyante tathA nAnAbhAvopagatA api sthAyino bhAvA rasatvamApnuvantIti . atrAha \- rasa iti kaH padArthaH . uchyate \- AsvAdyatvAt.h . kathamAsvAdyate rasaH . yathA hi nAnAvya~njanasa.nskR^itamannaM bhu~njAna rasAnAsvAdayanti sumanasaH puruSha harShAdI.nshchAdhigachChanti tathA nAnAbhAvAbhinayavya~njitAn.h vAga~NgasattopetAn.h sthAyibhAvAnAsvAdayanti sumanasaH prexakAH harShAdI.nshchAdhigachChanti . tasmAnnATyarasA ityabhivyAkhyAtAH . atrAnuva.nshyau shlokau bhavataH \- yathA bahudravyayutairvya~njanairbahubhiryutam.h . AsvAdayanti bhu~njAnA bhaktaM bhaktavido janAH .. 32.. bhAvAbhinayasaMbaddhAnsthAyibhAvA.nstathA budhAH . AsvAdayanti manasA tasmAnnATyarasAH smR^itAH .. 33.. atrAha \- ki.n rasebhyo bhAvAnAmabhinirvR^ittirutAho bhAvebhyo rasAnAmiti . keShA~nchinmataM parasparasambandhAdeShAmabhinirvR^ittiriti . tanna . kasmAt.h . dR^ishyate hi bhAvebhyo rasAnAmabhinirvR^ittirna tu rasebhyo bhAvAnAmabhinirvR^ittiriti . bhavanti chAtra shlokAH \- nAnAbhinayasambaddhAnbhAvayanti rasanimAn.h . yasmAttasmAdamI bhAvA vidnyeyA nATyayoktR^ibhiH .. 34.. nAnAdravyaibahuvidhairvya~njanaM bhAvyate yathA . evaM bhAvA bhAvayanti rasAnabhinayaiH saha .. 35.. na bhAvahIno.asti raso na bhAvo rasavarjitaH . parasparakR^itA siddhistayorabhinaye bhavet.h .. 36.. vya~njanauShadhisa.nyogo yathAnna.n svAdutA.n nayet.h . evaM bhAvA rasAshchaiva bhAvayanti parasparam.h .. 37.. yathA bIjAdbhaved.hvR^ixo vR^ixAtpuShpaM phala.n yathA . tathA mUla.n rasAH sarve tebhyo bhAvA vyavasthitAH .. 38.. tadeSha.n rasAnAmutpattivarNadaivatanidarshanAnyabhivyAkhyAsyAmaH . teShAmutpattihetavashchatvAro rasAH . tadyathA \- shR^i~NgAro raudrau vIro bIbhatsa iti . atra \- shR^i~NgArAddhi bhaveddhAsyo raudrAchcha karuNo rasaH . vIrAchchaivAdbhutotpattirbIbhatsAchcha bhayAnakaH .. 39.. shR^i~NgArAnukR^itiryA tu sa hAsyastu prakIrtitaH . raudrasyaiva cha yatkarma sa dnyeyaH karuNo rasaH .. 40.. vIrasyApi cha yatkarma so.adbhutaH parikIrtitaH . bIbhatsadarshana.n yachcha dnyeyaH sa tu bhayAnakaH .. 41.. atha varNAH \- shyAmo bhavati shR^i~NgAraH sito hAsyaH prakIrtitaH . kapotaH karuNashchaiva rakto raudraH prakIrtitaH .. 42.. gauro vIrastu vidnyeyaH kR^iShNashchaiva bhayAnakaH . nIlavarNastu bIbhatsaH pItashchaivAdbhutaH smR^itaH .. 43.. atha daivatAni \- shR^i~NgAro viShNudevatyo hAsyaH pramathadaivataH . raudro rudrAdhidaivatyaH karuNo yamadaivataH .. 44.. bIbhatsasya mahAkAlaH kAladevo bhayAnakaH . vIro mahendradevaH syAdadbhuto brahmadaivataH .. 45.. etameteShA.n rasAnAmutpattivarNadaivatAnyabhivyAkhyAtAni . idAnImanubhAvavibhAvavyabhichArisa.nyuktAnA.n laxaNanidarshanAnyabhivyAkhyAsyAmaH . sthAyibhAvA.nshcha rasatvamupaneShyAmaH . tatra shR^i~NgAro nAma ratisthAyibhAvaprabhavaH . ujjvalaveShAtmakaH . yatki~nchilloke shuchi medhyamujjvala.n darshanIya.n vA tachChR^i~NgAreNopamIyate . yastAvadujjvalaveShaH sa shR^i~NgAravAnityuchyate . yathA cha gotrakulAchArotpannAnyAptopadeshasiddhAni pu.nsA.n nAmAni bhavanti tathaiveShA.n rasAnAM bhAvAnA.n cha nATyAshritAnA.n chArthAnAmAchArotpannAnyoptopadeshasiddhAni nAmAni . evameSha AchArasiddho hR^idyojjvalaveShAtmakatvAchChR^i~NgAro rasaH . sa cha strIpuruShahetuka uttamayuvaprakR^itiH . tasya dve adhiShThAne sambhogo vipralambhashcha . tatra sambhogastAvat.h R^itumAlyAnulepanAla~NkAreShTajanaviShayavarabhavanopabhogopavana\- gamanAnubhavanashravaNadarshanakrIDAlIlAdibhirvibhAvairutpadyate . tasya nayanachAturyabhrUxepakaTAxasa~nchAralalitamadhurA~NgahAra\- vAkyAdibhiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . vyabhichAriNashchAsyAlasyaugryajugupsAvarjyAH . vipralambhakR^itastu nirvedaglAnisha~NkAsUyAshramachintautsukyanidrAsvapnavibodhavyAdhyunmAda\- madApasmArajADyamaraNAdibhiranubhAvairabhinetavyaH . atrAha \- yadyaya.n ratiprabhavaH shR^i~NgAraH kathamasya karuNAshrayiNo bhAvA bhavanti . atrochyate \- pUrvamevAbhihita.n sambhogavipralambhakR^itaH shR^i~NgAra iti . vaishikashAstrakAraishcha dashAvastho.abhihitaH . tAshcha sAmAnyAbhinaye vaxyAmaH . karuNastu shApakleshavinipatiteShTajanavibhavanAshavadhabandhasamuttho nirapexabhAvaH . autsukyachintAsamutthaH sApexabhAvo vipralambhakR^itaH . evamanyaH karuNo.anyashcha vipralambha iti . evameSha sarvabhAvasa.nyuktaH shR^i~NgAro bhavati . api cha sukhaprAyeShu sampannaH R^itumAlyadisevakaH . puruShaH pramadAyuktaH shR^i~NgAra iti sa.ndnyitaH .. 46.. api chAtra sUtrArthAnuviddhe Arye bhavataH . R^itumAlyAla~NkAraiH priyajanagAndharvakAvyasevAbhiH . upavanagamanavihAraiH shR^i~NgArarasaH samudbhavati .. 47.. nayanavadanaprasAdaiH smitamadhuravachodhR^itipramodaishcha . madhuraishchA~NgavihAraistasyAbhinayaH prayoktavyaH .. 48.. atha hAsyo nAma hAsasthAyibhAvAtmakaH . sa cha vikR^itaparaveShAla~NkAradhArShTyalaulyakuhakAsatpralApavya~Ngadarshana\- doShodAharaNAdibhirvibhAvairutpadyate . tasyoShThanAsAkapolaspandana\- dR^iShTivyAkoshAku~nchanasvedAsyarAgapArshvagrahaNAdibhiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . vyabhichAriNashchAsyAvahitthAlasyatandrAnidrAsvapnaprabodhAdayaH . dvividhashchAyamAtmasthaH parasthashcha . yadA svaya.n hasati tadA.atmasthaH . yadA tu para.n hAsayati tadA parasthaH . atrAnuva.nshye Arye bhavataH . viparitAla~NkArairvikR^itAcharAbhidhAnaveShaishcha . vikR^itairarthavisheShairhasatIti rasaH smR^ito hAsyaH .. 49.. vikR^itAchArairvAkyaira~NgavikAraishcha vikR^itaveShaishcha . hAsayati jana.n yasmAttasmajjdnyeyo raso hAsyaH ..50.. strInIchaprakR^itAveSha bhUyiShTha.n dR^ishyate rasaH . ShaDbhedAshchAsya vidnyeyAstA.nshcha vaxyAmyahaM punaH .. 51.. smitamatha hasita.n vihasitamupahasita.n chApahasitamatihasitam.h . dvau dvau bhedau syAtAmuttamamadhyAdhamaprakR^itau..52.. tatra smitahasite jyeShThAnAM madhyAnA.n vihasitopahasite cha . adhamAnAmapahasita.n hyatihasita.n chApi vidnyeyam.h .. 53.. atra shlokAH \- IShadvikasitairgaNDaiH kaTAxaiH sauShThavAnvitaiH . alaxitadvija.n dhIramuttamAnA.n smitaM bhavet.h .. 54.. utphullAnananetra.n tu gaNDairvikasitairatha . ki~nchillaxitadanta.n cha hasita.n tadvidhIyate .. 55.. atha madhyamAnAm.h \- Aku~nchitAxigaNDa.n yatsasvanaM madhura.n tathA . kAlAgata.n sAsyarAga.n tadvai vihasitaM bhavet.h..56.. utphullanAsika.n yattu jihmadR^iShTinirIxitam.h . niku~nchitA~NgakashirastachchopahasitaM bhavet.h .. 57.. athAdhamAnAm.h \- asthAnahasita.n yattu sAshrunetra.n tathaiva cha . utkampitA.nsakashirastachchApahasiataM bhavet.h .. 58.. sa.nrabdhasAshrunetra.n cha vikR^iShTasvaramuddhatam.h . karopagUDhapArshva.n cha tachchAtihasitaM bhavet.h .. 59.. hAsyasthAnAni yAni syuH kAryotpannAni nATake . uttamAdhamamadhyAnAmeva.n tAni prayojayet.h .. 60.. ityeSha svasamutthastathA parasamutthashcha vidnyeyaH . dvividhastriprakR^itigatastryavasthabhAvo raso hAsyaH .. 61.. atha karuNo nAma shokasthAyibhAvaprabhavaH . sa cha shApakleshavinipatiteShTajanaviprayogavibhavanAshavadhabandhavidravopaghAta\- vyasanasa.nyogAdibhirvibhAvaiH samupajAyate . tasyAshrupAtaparidevanamukhashoShaNavaivarNyasrastagAtratAnishshvAsa\- smR^itilopAdibhiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . vyabhichAriNashchAsya nirvedaglAnichintautsukyAvegabhramamohashramabhayaviShAdadainyavyAdhi\- jaDatonmAdApasmAratrAsAlasyamaraNastambhavepathuvaivarNyAshru\- svarabhedAdayaH . atrArye bhavataH \- iShTavadhadarshanAdvA vipriyavachanasya sa.nshravAdvApi . ebhirbhAvavisheShaiH karuNo nAma saMbhavati .. 62.. sasvanaruditairmohAgamaishcha paridaivatairvilapitaishcha . abhineyaH karuNaraso dehAyAsAbhighAtaishcha .. 63.. atha raudro nAma krodhasthAyibhAvAtmako raxodAnavoddhatamanuShyaprakR^itiH sa.ngrAmahetukaH . sa cha krodhAdharShaNAdhixepAnR^itavachanopaghAtavAkpA\- ruShyAbhidrohamAtsaryAdibhirvibhAvairutpadyate . tasya cha tADanapATanapIDAchChedanapraharaNAharaNashastrasampAtasamprahArarudhirAkarShaNAdyAni karmANi . punashcha raktanayanabhrukuTikaraNadantoShThapIDanagaNDasphuraNa\- hastAgraniShpeShAdiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . bhAvAshchAsyAsammohotsAhAvegAmarShachapalataugryagarvasvedavepathuromA~ncha\- gadgadAdayaH . atrAha \- yadabhihita.n raxodAnavAdInA.n raudro rasaH . kimanyeShA.n nAsti . uchyate \- astyanyeShAmapi raudro rasaH . kintvadhikAro.atra gR^ihyate . te hi svabhAvata eva raudraH . kasmAt.h . bahubAhavo bahumukhAH proddhUtavikIrNapi~NgalashirojAH . raktodvR^ittavilochanA bhImAsitarUpiNashchaiva . yachcha ki~nchitsamArambhate svabhAvacheShTita.n vAga~NgAdika.n tatsarva.n raudramevaiShAm.h . shR^i~NgArashcha taiH prAyashaH prasabhya.n sevyate . teShA.n chAnukAriNo ye puruShasteShAmapi sa~N.hgrAmasamprahArakR^ito raudro raso.anumantavyaH . atrAnuva.nshye Arye bhavataH \- yuddhaprahAraghAtanavikR^itachChedanavidAraNaishchaiva . sa.n~N.hgrAmasambhramAdyairebhiH sa~njAyate raudraH .. 64.. nAnApraharaNamoxaiH shiraHkabandhabhujakartanaishchaiva . ebhishchArthavisheShairasyAbhinayaH prayoktavyaH .. 65.. iti raudraraso dR^iShTo raudravAga~NgacheShTitaH . shastraprahArabhUyiShTha ugrakarmakriyAtmakaH .. 66.. atha vIro nAmottamaprakR^itirutsAhAtmakaH . sa chAsa.nmohAdhyavasAyana\- vinayabalaparAkramashaktipratApaprabhAvAdibhirvibhAvairutpadyate . tasya sthairyadhairyashauryatyAgavaishAradyAdibhiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . bhAvAshchAsya dhR^itimatigarvAvegaugryAmarShasmR^itiromA~nchAdayaH . atrArye rasavichAramukhe \- utsAhAdhyavasAyAdaviShAditvAdavismayAmohAt.h . vividhAdarthavisheShAdvIraraso nAma sambhavati .. 67.. sthitidhairyavIryagarvairutsAhaparAkramaprabhAvaishcha . vAkyaishchAxepakR^itairvIrarasaH samyagabhineyaH .. 68.. atha bhayAnako nAma bhayasthAyibhAvAtmakaH . sa cha vikR^itaravasattvadarshanashivolUkatrAsodvegashUnyAgArAraNyagamanasvajanavadhabandha\- darshanashrutikathAdibhirvibhAvairutpadyate .tasya pravepitakaracharaNanayanachapalapulakamukhavaivarNyasvarabhedAdibhiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . bhAvAshchAsya stambhasvedagadgadaromA~nchavepathusvarabhedavaivarNyasha~NkAmohadainyAvega\- chApalajaDatAtrAsApasmAramaraNAdayaH . atrAryAH \- vikR^itaravasattvadarshanasa.ngrAmAraNyashUnyagR^ihagamanAt.h . gurunR^ipayoraparAdhAtkR^itakashcha bhayAnako dnyeyaH .. 69.. gAtramukhadR^iShTibhedairUrustambhAbhivIxaNodvegaiH . sannamukhashoShahR^idayaspandanaromodgamaishcha bhayam.h .. 70.. etatsvabhAvaja.n syAtsattvasamuttha.n tathaiva kartavyam.h . punarebhireva bhAvaiH kR^itaka.n mR^iducheShTitaiH kAryam.h ..71.. karacharaNavepathustambhagAtrahR^idayaprakampena . shuShkoShThatAlukaNThairbhayAnako nityamabhineyaH .. 72.. atha bIbhatso nAma jugupsAsthAyibhAvAtmakaH . sa chAhR^idyApriyAchoShyAniShTashravaNadarshanakIrtanAdibhirvibhAvairutpadyate . tasya sarvA~Ngasa.nhAramukhavikUNanollekhananiShThIvanodvejanAdibhiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . bhAvAshchAsyApasmArodvegAvegamohavyAdhimaraNAdayaH . atrAnuva.nshye Arye bhavataH \- anabhimatadarshanena cha gandharasasparshashabdadoShaishcha . udvejanaishcha bahubhirbIbhatsarasaH samudbhavati .. 73.. mukhanetravikUNanayA nAsAprachChAdanAvanamitAsyaiH . avyaktapAdapatanairbIbhatsaH samyagabhineyaH .. 74.. athAdbhuto nAma vismayasthAyibhAvAtmakaH . sa cha divyajanadarshanepsitamanorathAvAptyupavanadevakulAdigamanasabhAvimAna\- mAyendrajAlasambhAvanAdibhirvibhAvairutpadyate . tasya nayanavistArAnimeShaprexaNaromA~nchAshrusvedaharShasAdhuvAdadAnaprabandha\- hAhAkArabAhuvadanachelA~NgulibhramaNAdibhiranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . bhAvAshchAsya stambhAshrusvedagadgadaromA~nchAvegasambhramajaDatApralayAdayaH . atrAnuva.nshye Arye bhavataH \- yattvAtishayArthayukta.n vAkya.n shilpa.n cha karmarUpa.n vA . tatsarvamadbhutarase vibhAvarUpa.n hi vidnyeyam.h .. 75.. sparshagrahollukasanairhAhAkAraishcha sAdhuvAdaishcha . vepathugadgadavachanaiH svedAdyairabhinayastasya .. 76.. shR^i~NgAra.n trividha.n vidyAtdvA~N.hnaipathyakriyAtmakam.h . a~NganaipathyavAkyaishcha hAsyaraudrau tridhA smR^itau .. 77.. dharmopaghAtajashcaiva tathArthApachayodbhavaH . tathA shokakR^itashchaiva karuNastrividhaH smR^itaH .. 78.. dAnavIra.n dharmavIra.n yuddhavIra.n tathaiva cha . rasa.n vIramapi prAha brahmA trividhameva hi .. 79.. vyAjAchchaivAparAdhAchcha vitrAsitakameva cha . punarbhayAnaka~nchaiva vidyAt.h trividhameva hi .. 80.. bIbhatsaH xobhajaH shuddha udvegI syAt.h dvitIyakaH . viShThAkR^imibhirudvegI xobhajo rudhirAdiajaH .. 81.. divyashchAnandajashchaiva dvidhA khyAto.adbhuto rasaH . divyadarshanajo divyo harShAdAnadajaH smR^itaH .. 82.. ##[## atha shAnto nAma shamasthAyibhAvAtmako moxapravartakaH . sa tu tattvadnyAnavairAgyAshayashuddhyAdibhirvibhAvaiH samutpadyate . tasya yamaniyamAdhyAtmadhyAnadhAraNopAsanasarvabhUtadayAli~NgagrahaNAdibhi\- ranubhAvairabhinayaH prayoktavyaH . vyabhichANashchAsya nirvedasmR^itidhR^itisarvAshramashauchastambharomA~nchAdayaH . atrAryAH shlokAshcha bhavanti \- moxAdhyAtmasamutthastattvadnyAnArthahetusa.nyuktaH . naiHshreyasopadiShTaH shAntaraso nAma sambhavati .. buddhIndriyakarmendriyasa.nrodhAdhyAtmasa.nsthitopetaH . sarvaprANisukhahitaH shAntaraso nAma vidnyeyaH .. na yatra duHkha.n na sukha.n na dveSho nApi matsaraH . samaH sarveShu bhUteShu sa shAntaH prathito rasaH .. bhAvA vikArA ratyAdyAH shAntastu prakR^itirmataH . vikAraH prakR^itairjAtaH punastatraiva lIyate . sva.n sva.n nimittamAsAdya shAntAdbhAvaH pravartate .. punarnimittApAye cha shAnta evopalIyate . eva.n navarasA dR^iShTA nATyadnyairlaxaNAnviatAH ..##]## evamete rasA dnyeyAstvaShTau laxaNalaxitAH . ata UrdhvaM pravaxyAmi bhAvAnAmapi laxaNam.h .. 83.. iti bhAratIye nATyashAstre rasAdhyAyaH ShaShThaH .. ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}