% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 10 % File name : natya10.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : Sowmya Krishnapur krsowmya at yahoo.com % Proofread by : Sowmya Krishnapur krsowmya at yahoo.com % Latest update : February 04, 2005 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 10 ..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 10 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha dashamo.adhyAyaH | evaM pAdasya ja~NghAyA UrvoH kaTyAstathaiva cha | samAnakaraNe cheShTA sA chArItyabhidhIyate || 1|| vidhAnopagatAshchAryo vyAyachChante parasparam | yasmAda~NgasamAyuktAstasmAdvyAyAma uchyate || 2|| ekapAdaprachAro yaH sA chArItyabhisaMGYitA | dvipAdakramaNaM yattu karaNaM nAma tadbhavet || 3|| karaNAnAM samAyogaH khaNDamityabhidhIyate | khaNDaistribhishchaturbhirvA saMyuktaM maNDalaM bhavet || 4|| chArIbhiH prasR^itaM nR^ittaM chArIbhishcheShTitaM tathA | chArIbhiH shastramokShashcha chAryo yuddhe cha kIrtitAH || 5|| yadetatprastutaM nATyaM tachchArIShveva saMGYitam | nahi chAryA vinA ki~nchinnATye.a~NgaM sampravartate || 6|| tasmAchchArIvidhAnasya sampravakShyAmi lakShaNam | yA yasmiMstu yathA yojyA nR^itte yuddhe gatau tathA || 7|| samapAdA sthitAvartA shakaTAsyA tathaiva cha | adhyardhikA chAShagatirvichyavA cha tathAparA || 8|| eDakAkrIDitA baddhA urudvR^ittA tathADDitA | utspanditA cha janitA syanditA chApasyanditA || 9|| samotsaritamattallI mattallI cheti ShoDasha | etA bhaumyaH smR^itAshchAryaH shR^iNutAkAshikIH punaH || 10|| atikrAntA hyapakrAntA pArshvakrAntA tathaiva cha | UrdhvajAnushcha sUchI cha tathA nUpurapAdikA || 11|| DolapAdA tathAkShiptA AviddhodvR^ittasaMGYite | vidyudbhrAntA hyalAtA cha bhuja~NgatrAsitA tathA || 12|| mR^igaplutA cha daNDA cha bhramarI cheti ShoDasha | AkAshikyaH smR^itA hyetA lakShaNaM cha nibodhata || 13|| pAdairnirantarakR^itaistathA samanakhairapi | samapAdA smR^itA chArI viGYeyA sthAnasaMshrayA || 14|| bhUmighR^iShTena pAdena kR^itvAbhyantaramaNDalam| punarutsAdayedanyaM sthitAvarttA tu sA smR^itA || 15|| niShaNNA~Ngastu charaNaM prasArya talasa~ncharam| udvAhitamuraH kR^itvA shakaTAsyAM prayojayet || 16|| savyasya pR^iShThato vAmashcharaNastu yadA bhavet | tasyApasarpaNaM chaiva GYeyA sAdhyardhikA budhaiH || 17|| pAdaH prasAritaH savyaH punashchaivopasarpitaH | vAmaH savyApasarpI cha chAShagatyAM vidhIyate || 18|| vichyavAt samapAdAyA vichyavAM samprayojayet | nikuTTayaMstalAgreNa pAdasya dharaNItalam|| 19|| talasa~ncharapAdAbhyAmutplutya patanaM tu yat | paryAyatashcha kriyate eDakAkrIDitA tu sA || 20|| anyonyaja~NghAsaMvegAt kR^itvA tu svastikaM tataH | UrubhyAm valanaM yasmAt sA baddhA chAryudAhR^itA || 21|| talasa~ncharapAdasya pArShNirbAhyonmukhI yadA | ja~NghA~nchitA tathodvR^ittA UrudvR^itteti sA smR^itA || 22|| agrataH pR^iShThato vApi pAdastu talasa~ncharaH | dvitIyapAdo nirghR^iShTaH yasyAM syAdaDDitA tu sA|| 23|| shanaiH pAdo nivarteta bAhyenAbhyantareNa cha | yadrechakAnusAreNa sA chAryutsyanditA smR^itA || 24|| muShTihastashcha vakShaHsthaH karo.anyashcha pravartitaH | talasa~ncharapAdashcha janitA chAryudAhR^itA || 25|| pa~nchatAlAntaraM pAdaM prasArya syanditAM nyaset | dvitIyena tu pAdena tathApasyanditAmapi || 26|| talasa~ncharapAdAbhyAm ghUrNamAnopasarpaNaiH | samotsaritamattallI vyAyAme samudAhR^itA || 27|| ubhAbhyAmapi pAdAbhyAM ghUrNamAnopasarpaNaiH | udveShTitApaviddhaishcha hastairmattallyudAhR^itA || 28|| etA bhaumyaH smR^itAshchAryo niyuddhakaraNAshrayAH | AkAshakInAM chArINAM sampravakShyAmi lakShaNam || 29|| ku~nchitaM pAdamutkShipya purataH samprasArayet | utkShipya pAtayechchainamatikrAntA tu sA smR^itA || 30|| UrubhyAM valanaM kR^itvA ku~nchitaM pAdamuddharet | pArshve vinikShipechchainamapakrAntA tu sA smR^itA || 31|| ku~nchitaM pAdamutkShipya pArshvenotpatanaM nyaset | udghaTTitena pAdena pArshvakrAntA vidhIyate || 32|| ku~nchitaM pAdamutkShipya jAnustanasamaM nyaset | dvitIyaM cha kramAt stabdhamUrdhvajAnuH prakIrtitA || 33|| ku~nchitaM pAdamutkShipya jAnUrdhvaM samprasArayet | pAtayechchAgrayogena sA sUchI parikIrtitA || 34|| pR^iShThato hya~nchitaM kR^itvA pAdamagratalena tu | drutaM niryAtayedbhUmau chArI nUpurapAdikA || 35|| ku~nchitaM pAdamutkShipya pArshvAtpArshvaM tu dolayet | pAtayeda~nchitaM chaivaM dolapAdA tu sA smR^itA || 36|| ku~nchitaM pAdamutkShipya AkShipya tva~nchitaM nyaset | ja~NghAsvastikasaMyuktA chAkShiptA nAma sA smR^itA || 37|| svastikasyAgrataH pAdaH ku~nchitastu prasAritaH | nipateda~nchitAviddha AviddhA nAma sA smR^itA || 38|| pAdamAviddhamAveShTya samutkShipya nipAtayet | parivR^ittya dvitIyaM cha sodvR^ittA chAryudAhR^itA || 39|| pR^iShThato valitaM pAdaM shiroghR^iShTaM prasArayet | sarvato maNDalAviddhaM vidyudbhrAntA tu sA smR^itA || 40|| pR^iShThaH prasAritaH pAdo valito.abhyantarIkR^itaH | pArShNiprapatitashchaiva hyalAtA samprakIrtitA || 41|| ku~nchitaM pAdamutkShipya tryashramUruM vivartayet | kaTijAnuvivartAchcha bhuja~NgatrAsitA bhavet || 42|| atikrAntakramaM kR^itvA samutplutya nipAtayet | ja~NghA~nchitoparikShiptA sA GYeyA hariNaplutA || 43|| nUpuraM charaNaM kR^itvA purataH samprasArayet | kShipramAviddhakaraNaM daNDapAdA tu sA smR^itA || 44|| atikrAntakramaM kR^itvA trikaM tu parivartayet | dvitIyapAdabhramaNAttalena bhramarI smR^itA || 45|| AkAshikyaH smR^itA hyetA lalitA~NgakriyAtmakAH | dhanurvajrAsishastrANAM prayoktavyA prayoktR^ibhiH || 46|| agragau pR^iShThagau vApi hyanugau chApi yogataH | pAdayostu dvijA hastau kartavyau nATyayoktR^ibhiH || 47|| yataH pAdastato hasto yato hastastatastrikam | pAdasya nirgamaM GYAtvA tathopA~NgAni yojayet || 48|| pAdachAryAM yathA pAdo dharaNImeva gachChati | evaM hastashcharitvA tu kaTideshaM samAshrayet || 49|| etAshchAryo mayA proktA lalitA~NgakriyAtmakAH | sthAnAnyAsAM pravakShyAmi sarvashastravimokShaNe || 50|| vaiShNavaM samapAdaM cha vaishAkhaM maNDalaM tathA | pratyAlIDhaM tathAlIDhaM sthAnAnyetAni ShaN nR^iNAm || 51|| dvau tAlAvardhatAlashcha pAdayorantaraM bhavet | tayoH samasthitastvekaH tryashraH pakShasthito.aparaH || 52|| ki~nchida~nchitaja~NghaM cha sauShThavA~NgapuraskR^itam | vaiShNavaM sthAnametaddhi viShNuratrAdhidaivatam || 53|| sthAnenAnena kartavyaH saMllApastu svabhAvajaH | nAnAkAryAntarApetairnR^ibhiruttamamadhyamaiH || 54|| chakrasya mokShaNe chaiva dhAraNe dhanuShastathA | dhairyadAnA~NgalIlAsu tathA krodhe prayojayet || 55|| idameva viparyastaM praNayakrodha iShyate | upAlambhakR^ite chaiva praNayodvegayostathA || 56|| sha~NkAsUyogratAchintAmatismR^itiShu chaiva hi | dainye chapalatAyoge garvAbhIShTeShu shaktiShu || 57|| shR^i~NgArAdbhutabIbhatsavIraprAdhAnyayojitam | samapAde samau pAdau tAlamAtrAntarasthitau || 58|| svabhAvasauShThavopetau brahmA chAtrAdhidaivatam | anena kAryaM sthAnena viprama~NgaladhAraNam || 59|| rUpaNe pakShiNAM chaiva varaM kautukameva cha | svasthAnaM syandanasthAnAM vimAnasthAyinAmapi || 60|| li~NgasthAnAM vratasthAnAM sthAnametattu kArayet | tAlAstrayo.ardhatAlashcha pAdayorantaraM bhavet || 61|| tAlAMstrInardhatAlAMshcha niShaNNoruM prakalpayet | tryashrau vakShaHsthitau chaiva tatra pAdo prayojayet || 62|| vaishAkhasthAnametaddhi skandashchAtrAdhidaivatam | sthAnenAnena kartavyamashvAnAM vAhanaM budhaiH || 63|| vyAyAmanirgamashchaiva sthUlapakShinirUpaNam | sharANAM cha samutkShepo vyAyAmakaraNe tathA || 64|| rechakeShu cha kartavyamidameva prayoktR^ibhiH | aindre tu maNDale pAdau chatustAlAntarasthitau || 65|| tryashrau pakShaHsthitau chaiva kaTijAnU samau tathA | dhanurvajrAsishastrANi maNDalena prayojayet || 66|| vAhanaM ku~njarANAM tu sthUlapakShinirUpaNam | asyaiva dakShiNaM pAdaM pa~ncha tAlAn prasArya tu || 67|| AlIDhaM sthAnakaM kuryAd rudrashchAtrAdhidaivatam | anena kAryaM sthAnena vIraraudrakR^itaM tu yat || 68|| uttarottarasa~njalpo roShAmarShakR^itastu yaH | mallAnA~nchaiva sampheTaH shatrUNAM cha nirUpaNam || 69|| tathAbhidravaNaM chaiva shastrANAM chaiva mokShaNam | ku~nchitaM dakShiNaM kR^itvA vAmaM pAdaM prasArya cha || 70|| AlIDhaparivartastu pratyAlIDhamiti smR^itam | AlIDhasaMhitaM shastraM pratyAlIDhena mokShayet || 71|| nAnAshastravimokSho hi kAryo.anena prayoktR^ibhiH | nyAyAchchaiva hi viGYeyAshchatvAraH shastramokShaNe || 72|| bhArataH sAtvatashchaiva vArShagaNyo.atha kaishikaH | bhArate tu kaTIchChedyaM pAdachChedyaM tu sAtvate || 73|| vakShaso vArShagaNye tu shirashChedyantu kaishike | ebhiH prayoktR^ibhirnyAyairnAnAchArIsamutthitaiH || 74|| pravichArya prayoktavyaM nAnAshastravimokShaNe | nyAyAshritaira~NgahArairnyAyAchchaiva samutthitaiH || 75|| yasmAd yuddhAni vartante tasmAnnyAyAH prakIrtitAH | vAmahaste vinikShipya kheTakaM shastrapheTakam || 76|| shastramAdAya hastena pravichAramathAcharet | prasArya cha karau samyak punarAkShipya chaiva hi || 77|| kheTakaM bhrAmayet pashchAt pArshvAt pArshvamathApi cha | shiraHparigamashchApi kAryaH shastreNa yoktR^ibhiH || 78|| kapolasyAntare vApi shastrasyodveShTanaM tathA | punashcha khaDgahastena lalitodveShTitena cha || 79|| kheTakena cha kartavyaH shiraHparigamo budhaiH | evaM prachAraH kartavyo bhArate shastramokShaNe || 80|| sAtvate cha pravakShyAmi pravichAraM yathAvidhiH | sa eva pravichArastu khaDgakheTakayoH smR^itaH || 81|| kevalaM pR^iShThataH shastraM kartavyaM khalu sAtvate | gatishcha vArShagaNye.api sAtvatena krameNa tu || 82|| shastrakheTakayoshchApi bhramaNaM saMvidhIyate | shiraH parigamastadvachChastrasyeha bhavettathA || 83|| urasyudveShTanaM kAryaM shastrasyAMshe.athavA punaH | bhArate pravichAro.ayaM kartavyaH sa tu kaishike || 84|| vibhramayya tathA shastraM kevalaM mUrdhni pAtayet | pravichArA prayoktavyA hyevamete.a~NgalIlayA || 85|| dhanurvajrAsishastrANAM prayoktavyA vimokShaNe | na bhedyaM nApi tu chChedyaM na chApi rudhirasrutiH || 86|| ra~Nge praharaNe kAryo na chApi vyaktaghAtanam | saMGYAmAtreNa kartavyaM shastrANAM mokShaNaM budhaiH || 87|| athavAbhinayopetaM kuryAchChedyaM vidhAnataH | a~NgasauShThavasaMyuktaira~NgahArairvibhUShitam || 88|| vyAyAmaM kArayet samyak layatAlasamanvitam | sauShThave hi prayatnastu kAryo vyAyAmasevibhiH || 89|| sauShThave lakShaNaM proktaM vartanAkramayojitam | shobhA sarvaiva nityaM hi sauShThavaM samupAshritA || 90|| acha~nchalamakubjaM chAsannagAtramathApi cha | nAtyuchchaM chalapAda~ncha sauShThavA~NgaM prayojayet || 91|| kaTI karNasamA yatra kUrparAMsashirastathA | samunnatamurashchaiva sauShThavaM nAma tadbhavet || 92|| nahi sauShThavahInA~NgaH shobhate nATyanR^ittayoH | atra nityaM prayatno hi vidheyo madhyamottamaiH || 93|| nATyaM nR^ittaM cha sarvaM hi sauShThave sampratiShThitam | kaTInAmabhicharau hastau vakShashchaiva samunnatam || 94|| vaiShNavaM sthAnamitya~NgaM chaturashramudAhR^itam | parimArjanamAdAnaM sandhAnaM mokShaNam tathA || 95|| dhanuShastu prayoktavyaM karaNaM tu chaturvidham | saMmArjanaM parAmarShamAdAnaM grahaNaM kriyA || 96|| sandhAnaM sharavinyAso vikShepo mokShaNaM bhavet | tailAbhyaktena gAtreNa yavAgUmR^iditena cha || 97|| vyAyAmaM kArayet shrImAn bhittAvAkAlike tathA | yogyAyAM mAtR^ikA bhittistasmAdbhittiM samAshrayet || 98|| bhittau prasAritA~Ngantu vyAyAmaM kArayennaram | balArthaM cha niSheveta nasyaM bastividhiM tathA || 99|| snigdhAnyanyAni cha tathA rasakaM pAnakaM tathA | AhAre.adhiShThitAH prANAH prANe yogyAH pratiShThitAH || 100|| tasmAdyogyAprasidhyarthamAhAre yatnavAn bhavet | ashuddhakAyaM praklAntamatIvakShutpipAsitam || 101|| atipItaM tathA bhuktaM vyAyAmaM naiva kArayet | achalairmadhuraigAtraishchaturashreNa vakShasA || 102|| vyAyAmaM kArayeddhImAn narama~NgakriyAtmakam | evaM vyAyAmasaMyoge kAryashchArIkR^ito vidhiH || 103|| ata UrdhvaM pravakShyAmi maNDalAnAM vikalpanam | iti bharatIye nATyashAstre chArIvidhAno nAma dashamo.adhyAyaH | ## Encoded by Sowmya Krishnapur krsowmya@yahoo at com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}