% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 20 % File name : natya20.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : October 6, 2001 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 20..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 20 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha vi.nsho.adhyAyaH . samutthAna.n tu vR^ittInA.n vyAkhyAmyanupUrvashaH . yathA vastUdbhava.n chaiva kAvyAnA.n cha vikalpanam.h .. 1.. ekArNava.n jagat.h kR^itvA bhagavAnachyuto yadA . shete sma nAgaparya~Nke lokAn sa.nxipya mAyayA .. 2.. atha vIryabalonmatAvasurau madhukaiaTabhau . tarjayAmAsaturdeva.n tarasA yuddhakA~NxayA .. 3.. nijabAhU vimR^idanantau bhUtabhAvanamaxayam.h . jAnubhirmuShTibhishchaiva yodhayAmAsatuH prabhum.h .. 4.. bahubhiH paruShairvAkyairanyonyasamabhidravam.h . nAnAdhixepavachanaiH kampayantAvivodadhim.h .. 5.. tayornAnAprakArANi vachA.nsi vadatostadA . shrutvA tvabhihatamanA druhiNo vAkyamabravIt.h .. 6.. kimidaM bharatIvR^ittirvAgbhireva pravartate . uttarottarasaMbaddhA nanvimau nidhana.n nayaH .. 7.. pitAmahavachaH shrutvA provAcha madhusUdanaH . kAryahetormayA brahman.h bhAratIya.n vinirmitA .. 8.. vadatA.n vAkyabhUyiShThA bhAratIyaM bhaviShyati . tasmAdetau nihanmyadyetyuvAcha vachana.n hariH .. 9.. shuddhairavikR^itaira~NgaiH sA~NgahAraistathA bhR^isham.h . yodhayAmAsaturdaityau yuddhamArgavishAradau .. 10.. bhUmisa.nyogasa.nsthAnaiH padanyAsairharestadA . atibhAro.abhavad.h bhUmerbhAratI tatra nirmitA .. 11.. valgitaiH shAr~NgadhanuShastIvrairdIptatathairatha . satvAdhikairasaMbhrAntaiH sAttvatI tatra nirmitA .. 12.. vichitraira~NgahAraistu devo lIlAsamanvitaiH . babandha yachChikhApAsha.n kaishikI tatra nirmitA .. 13.. sa.nrambhAvegabahulairnAnAchArI samutthitaiH . niyuddhakaraNaishchitrairutpannArabhaTI tataH .. 14.. yA.n yA.n devaH samAchaShTe kriyA.n vR^ittiShu sa.nsthitAm.h . tA.n tadarthAnugairjapyeairdruhiNaH pratyapUjayat.h ..15.. yadA hatau tAvasurau hariNA madhukaiTabhau . tato.abravIt.h padmayonirnArAyaNamarindamam.h .. 16.. aho vichitrairviShamaiH sphuTaiH salalitairapi . a~NgahAraiH kR^ita.n deva tvayA dAnavanAshanam.h .. 17.. tasmAdaya.n hi lokasya niyuddhasamayakramaH . sarvashastravimoxeShu nyAyasa.ndnyo bhaviShyati .. 18.. nyAyAshritaira~NgahArairnyAyAchchaiva samutthitaiH . yasmAdyuddhAni vartante tasmAnyAyAH prakIrtitAH .. 19.. ##[##chArIShu cha samutpanno nAnAchArIsamAshrayaH . nyAyasa.ndnyaH kR^ito hyeSha druhiNena mahAtmanA.. 20.. tato vedeShu nixiptA druhiNena mahAtmanA . punariShvastrajAte cha nAnAchArIsamAkule .. 21.. punarnATyaprayogeShu nAnAbhAvasamnvitAH . vR^ittisa.ndnyAH kR^itA hyetAH kAvyabandhasamAshrayAH##]## .. 22.. charitairyasya devasya japya.n yadyAdR^isha.n kR^itam.h . R^iShibhistAdR^ishI vR^ittiaH kR^itA pAThyAdisa.nyutA .. 23.. nATyavedasamutpanA vAga~NgAbhinayAtmikA . mayA kAvyakriayAhetoH praxiptA druhiNAdnyayA .. 24.. R^igvedAdbhAratI xiptA yajurvedAchcha sAttvatI . kaishikI sAmavedAchcha sheShA chAtharvaNAdapi .. 25.. yA vAkpradhAnA puruShaprayojyA strIvarjitA sa.nkR^itapAThyayuktA . svanAmadheyairbharataiH prayuktA sA bhAratI nAma bhavettu vR^ittiH .. 26.. bhedAstasyAstu vidnyeyAshchatvAro.a~NgatvamAgatAH . prarochanAmukha.n chaiva vIthI prahasana.n tathA .. 27.. jayAbhyudayinI chaiva ma~NgalyA vijayAvahA . sarvapApaprashamanI pUrvara~Nge prarochanA .. 28.. ##[##upaxepeNa kAvyasya hetuyuktisamAshrayA . siddhenAmantraNA yA tu vidnyeyA sA prarochanA##]## .. 29.. naTI vidUShako vApi pAripArshvika eva vA . sUtradhAreNa sahitAH sa.nlApa.n yattu kurvate .. 30.. chitrairvAkyaiH svakAryArotthairvItthya~NgeranyathApi vA . Amukha.n tattu vidnyeyaM budhaiH prastAvanApi vA .. 31.. ##[##laxaNaM pUrvamukta.n tu vItthyAH prahasanasya cha . AmukhA~NgAnyato vaxye yathAvadanupUrvashaH##]## .. 32.. uddhAtyakaH kathoddhAtaH prayogAtishayastathA . pravR^ittakAvalagite pa~nchA~NgAnyAmukhasya tu .. 33.. uddhAtyakAvalagitalaxaNa.n kathitaM mayA . sheShANA.n laxaNaM viprA vyAkhyAsyAmyAnupUrvashaH .. 34.. sutradhArasya vAkya.n vA yatra vAkyArthameva vA . gR^ihItAM pravishetpAtra.n kathoddhAtaH sa kIrtitaH .. 35.. prayoge tu prayoga.n tu sUtradhAraH prayojayet.h . tatashcha pravishetpAtraM prayogAtishayo hi saH .. 36.. kAlapravR^ittimAshritya varNanA yA prayujyate . tadAshrayAchcha pAtrasya praveshastatpravR^ittakam.h .. 37.. eShAmanyatama.n shliShTa.n yojayitvArthayuktibhiH . ##[##tasmAda~NgadvayasyApi sambhavo na nivAryate .. 38.. pAtragranthairasaMbAdha prakuryAdAmukha.n tataH . evametadbudhairdnyeyamAmukha.n vividhAshrayam.h .. 39.. laxaNaM pUrvamukta.n tu vIthyAH prahasanasya cha . ##[##ityaShTArdhavikalpA vR^ittiriyaM bhAratI mayAbhihitA . sAttvatyAstu vidhAna.n laxaNayuktyA pravaxyAmi ##]## .. 40.. yA sAttvateneha guNena yuktA nyAyena vR^ittena samanvitA cha . harShotkaTA sa.nhR^itashokabhAvA sA sAttvatI nAma bhavettu vR^ittiH .. 41.. vAga~NgAbhinayavatI sattvotthAnavachanaprakaraNeShu . sattvAdhikArayuktA vidnyeyA sAttvatI vR^ittiH .. 42.. vIrAdbhutaraudrarasA nirastashR^i~NgArakaruNanirvedA . uddhatapuruShaprAyA parasparAdharShaNakR^itA cha .. 43.. utthApakashcha parivartakashcha sallApakashcha sa.nghAtyaH . chatvAro.asyA bhedA vidnyeyA nATyakovidaiaH .. 44.. ahamapyutthAsyAmi tva.n tAvaddarshayAtmanaH shaktim.h . iti sa.ngharShasamutthastajdnyairutthApako dnyeyaH .. 45.. utthAnasamArabdhAnarthAnutsR^ijya yo.arthayogavashAt.h . anyAnarthAn.h bhajate sa chApi parivartako dnyeyaH .. 46.. ##[##nirdiShTavastuviShayaH prapa~nchabaddhastrihAsyasa.nyuktaH . sa.ngharShavisheShakR^itastrividhaH parivartako dnyeyaH##]## .. 47.. sAdharShajo nirAdharShajo.api vA rAgavachasa.nyuktaH . sAdhixepAlApo dnyeyaH sallApakaH so.api .. 48.. ##[##dharmAdharmasamuttha.n yatra bhavedrAgadoShasa.nyuktam.h . sAdhixepa.n cha vaco dnyeyaH sa.nlApako nAma##]## .. 49.. mantrarthavAkyashaktyA daivavashAdAtmadoShayogAdvA . sa.nghAtabhedajananastajdnyaiH sa.nghAtyako dnyeyaH .. 50.. ##[##bahukapaTasa.nshrayANAM paropaghAtAshayaprayuktAnAm.h . kUTAnA.n sa.nghAto vidnyeyaH kUTasa.nghAtyaH ##]## .. 51.. ityaShTArdhavikalpA vR^ittiriya.n sAttvatI mayAbhihitA . kaishikyAstvatha laxaNamataHpara.n sampravaxyAmi .. 52.. yA shlaxNanaipathyavisheShachitrA strIsa.nyutA yA bahunR^ittagItA . kAmopabhogaprabhavopachArA tA.n kaishikI.n vR^ittimudAharanti .. 53.. ##[##bahuvadyanR^ittagItA shR^i~NgArAbhinayachitranaipathyA . mAlyAla~NkArayuktA prashastaveShA cha kAntA cha .. 54.. citrapadavAkyabandhairala~NkR^itA hasitaruditaroShAdaiH . strIpuruShakAmayuktA vidnyeyA kaishikIvR^ittiH##]## .. 55.. narma cha narmasphu~njo narmasphoTo.atha narmagarbhashcha . kaishikyAshchatvAro bhedA hyete samAkhyAtAH .. 56.. AsthApitashR^i~NgAra.n vishuddhakaraNa.n nivR^ittavIrarasam.h . hAsyapravachanabahula.n narma trividha.n vijAnIyAt.h .. 57.. IrShyAkrodhaprAya.n sopAlambhakaraNAnuviddha.n cha . AtmopaxepakR^ita.n savipralambha.n smR^ita.n narma .. 58.. navasa~Ngamasambhogo ratisamudayaveShavAkyasa.nyuktaH . dnyeyo narmasphu~njo hyavasAnabhayAtmakashchaiva .. 59.. vividhAnAM bhavAnA.n lavairlavairbhUShito bahuvisheShaiH . asamagrAxiptaraso narmasphoTastu vidnyeyaH .. 60.. vidnyAnarUpashobhA dhanAdibhirnAyako gaNairyatra . prachChanA.n vyavaharte karyavaShAnnarmagarbho.asau .. 61.. ##[##pUrvasthitau vipadyeta nAyako yatra chAparastiShThet.h . tamapIha narmagarbha.n vidyAnnATyaprayogeShu ##]## .. 62.. ityaShTArshavikalpA vR^ittiriya.n kaishikI mayAbhihitA . ata UrdhvamuddhatarasAmarabhaTi.n sampravaxyyami .. 63.. ArabhaTaprAyaguNA tathaiva bahukapaTava~nchanopetA . dambhAnR^itavachanavatI tvArabhaTI nAma vidnyeyA .. 64.. ##[##AvapAtAplula~NgitAni chChedyAni mAyAkR^itamindrajAlam.h . chitrANI yuddhAni cha yatra nitya.n tA.n tAdR^ishImArabhaTI.n vadanti .. 65.. shADguNyasamArbdhA haThAtisandhAnavidravopetA . lAbhAlAbhArthakR^itA vidnyeyA vR^ittirArabhaTI .. 66.. sa.nxiptakAvapatau vastUtthApanamathApi sampheTaH . ete hyasyA bhedA laxaNameShaM pravaxyAmi .. 67.. anvarthashilpayukto bahupustotthAnachitranepathyaH . sa.nxiptavastu viShayo dnyeyaH sa.nxiptakao nAma .. 68.. bhayaharShasamutthAna.n vidravavinipAtasambhramAcharaNam.h . xiprapraveshanirgamamavapAtamima.n vijAnIyAt.h .. 69.. sarvarasasamAsakR^ita.n savidravvvidravAshraya.n vvapi . nATya.n vibhAvyate yattadvastUtthApana.n dnyeyam.h .. 70.. sa.nrambhasamprayukto bahuyuddhakapaTanirbhedaH . shastrapraharabahulaH sampheTo nAma vidnyeyaH .. 71.. evametA budhairdnyeyA vR^ittayo nATyasa.nshrayA . rasaprayogamAsA.n cha kIrtyamAna.n nibodhata .. 72.. hAsyashR^i~NgarabahulA kaishikI parichaxitA . sattvatI chApi vidnyeyA vIrAdbhutashamAshrayAH .. 73.. raudre bhayAnake chaiva vidnyeyArabhaTI budhaiH . bIbhatse karuNe chaiva bhAratI samprakIrtitA .. 74.. ##[## na hyekarasaja.n kavya.n ki~nchidasti prayogataH . bhAvo vApi raso vApi pravR^ittirvR^ittireva vA .. 75.. sarveShA.n samavetAnA.n yasya rUpaM bhavedbahu . sa mantavyo rasa sthAyi sheShAH sa~nchAriNaH smR^itAH##]## .. 76.. vR^ityanta esho.abhinayo mayokto vAga~Ngasattvaprabhavo yathAvad.h . AhAryamevAbhinayaM prayoge vaxyAmi nepathyakR^ita.n tu bhUyaH .. 77.. iti bhAratIye nATyashAstre vR^ittivikalpana.n nAma vi.nsho.adhyAyaH ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}