% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 22 % File name : natya22.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : October 6, 2001 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 22..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 22 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha dvAvi.nsho.adhyAyaH . sAmAnyAbhinayo nAma dnyeyo vAga~NgasattvajaH . tatra kAryaH prayatnastu nATya.n sattve pratiShThitam.h .. 1.. sattvAtirikto.abhinayo jyeShTha ityabhidhIyate . samasattvo bhavenmadhyaH satvahIno.adhamaH smR^itaH .. 2.. avyaktarUpa.n sattva.n hi vidnyeyaM bhAvasa.nshrayam.h . yathAsthAnarasopeta.n romA~nchAsrAdibhirguNaiH .. 3.. ala~NkArAstu nATyadnyairdnyeyA bhAvarasAshrayAH . yauvane.abhyadhikAH strINA vikArA vaktragAtrajAH .. 4.. Adau trayo.a~NgajasteShA.n dasha svAbhAvikAH pare . ayatnajAH punaH sapta rasabhAvopabR^i.nhitAH .. 5.. dehAtmakaM bhavetsattva.n sattvAdbhAvaH samutthitaH . bhAvAtsamutthito hAvo hAvAddhelA samutthitA .. 6.. helA hAvashcha bhAvashcha parasparasamutthitAH . sattvabhede bhavantyete sharIre prakR^itisthitAH .. 7.. vAga~NgamukharAgaishcha sattvenAbhinayena cha . kaverantargataM bhAvaM bhAvayanbhAva uchyate .. 8.. ##[##bhAvasyAtikR^ita.n sattva.n vyatiriktaM svayoniShu . naikAvasthAntarakR^itaM bhAva.n tamiha nirdishet.h##]## .. 9.. tatrAxibhrUvikArADhyaH shR^i~NgArAkArasUchakaH . sagrIvArechako dnyeyo hAvaH sthitasamutthitaH .. 10.. yo vai hAvaH sa evaiShA shR^i~NgArarasasaMbhavA . samAkhyAtA budhairhelA lalitAbhinayAtmikA .. 11.. lIlA vilAso vichChittirvibhramaH kiliki~nchitam.h . moTTAyita.n kuTTimitaM bibboko lalita.n tathA .. 12.. vihR^ita.n cheti vidnyeyA dasha strINA.n svabhAvajAH . punareShA.n svarUpANi pravaxyAmi pR^ithakpR^ithak.h .. 13.. vAga~NgAla~NkAraiH shiShTaiH prItiprayojitairmadhuraiH . iShTajanasyAnukR^itirlIlA dnyeyA prayogadnyaiH .. 14.. sthAnAsanagamanAnA.n hastabhrUnetrakarmaNA.n chaiva . utpadyate visheSho yaH shliShTaH sa tu vilAsaH syAt.h .. 15.. mAlyAchChAdanabhUShaNa vilepanAnAmanAdaranyAsaH . svalpo.api parA.n shobhA.n janayati yasmAttu vichChitiH .. 16.. vividhAnAmarthAnA.n vAga~NgAhAryasattvAnAm.h . madarAgaharShajanito vyatyAso vibhramo dnyeyaH .. 17.. smitaruditahasitabhayaharShagarvaduHkhashramAbhilAShANAm. sa~NkarakaraNa.n harShAdasakR^it.h kiliki~nchita.n dnyeyam.h .. 18.. iShTajanasya kathAyA.n lIlAhelAdidarshane vApi . tadbhAvabhAvanAkR^itamuktaM moTTAyita.n nAma .. 19.. keshastanadharAdigrahaNAdatiharShasaMbhramotpannam.h . kuTTamita.n vidnyeaya.n sukhamapi duHkhopachAreNa .. 20... iShTAnAM bhAvAnAM prAptAvabhimAnagarvasaMbhUtaH . strINAmanAdarakR^ito bibboko nAma vidnyeyaH .. 21.. hastapAdA~NgavinyAso bhrUnetroShThaprayojitaH . saukumAryAdbhavedyastu lalita.n tatprakIrtitam.h .. 22.. ##[##karacharaNA~NganyAsaH sabhrUnetroShThasamprayuktastu . sukumAravidhAnena strIbhiuritIda.n smR^ita.n lalitam.h##]## .. 23.. vAkyAnAM prItiyuktAnAM prAptAnA.n yadabhAShaNam.h . vyAjAtsvabhAvato vApi vihR^ita.n nAma tadbhavet.h .. 24.. ##[##prAptAnAmapi vachasA.n kriyate yadabhAShaNa.n hriyA strIbhiH . vyAjAtsvabhAvato vApyetatsamudAhR^ita.n vihR^itam.h##]## ..25.. shobhA kAntishcha dIptishcha tathA mAdhuryameva cha . dhairyaM prAgalbhyamaudAryamityete syurayatnajAH .. 26.. rUpayauvanalAvaNyairupabhogopabR^i.nhitaiH . ala~NkaraNama~NgAnA.n shobheti parikIrtitA.. 27.. vidnyeyA cha tathA kAntiH shobhaivApUrNamanmathA . kAntirevAtivistIrNA dIptirityabhidhIyate .. 28.. sarvAvasthAvisheSheShu dIpteShu laliteShu cha . anulbaNatva.n cheShTAyA mAdhuryamiti sa.ndnyitam.h .. 29.. chApalenAnupahatA sarvArtheShvavikatthanA . svAbhAvikI chittavR^ittirdhairyamityabhidhIyate .. 30.. prayoganissAdhvasatA prAgalbhya.n samudAhR^itam.h . audAryaM prashrayaH proktaH sarvAvasthAnugo budhaiH .. 31.. sukumAre bhavantyete prayoge lalitAtmike . vilAsalalite hitvA dIpte.apyete bhavanti hi .. 32.. shobhA vilAso mAdhurya.n sthairya.n gAmbhIryameva cha . lalitaudAryatejA.nsi sattvabhedAstu pauruShAH .. 33.. dAxya.n shauryamathotsAho nIchArtheShu jugupsanam.h . uttamaishcha guNaiH spardhA yataH shobheti sA smR^itA .. 34.. dhIrasa.nchAriNI dR^iShTirgatirgovR^iShabhA~nchitA . smitapUrvamathAlApo vilAsa iti kIrtitaH .. 35.. abhyAsatkaraNAnA.n tu shliShTatva.n yatra jAyate . mahatsvapi vikAreShu tanmAdhuryamiti smR^itam.h .. 36.. dharrmArthakAmasa.nyuktAchChubhAshubhasamutthitAt.h . vyavasAyAdachalana.n sthairyamityabhisa.ndnyitam.h .. 37.. yasya prabhAvAdAkArA harShakrodhabhayAdiShu . bhAveShu nopalaxyante tadgAmbhIryamiti smR^itam.h .. 38.. abuddhipUrvaka.n yattu nirvikArasvabhAjam.h . shR^i~NgArAkAracheShTatva.n lalita.n tadudAhR^itam.h .. 39.. dAnamabhyupapattishcha tathA cha priyabhAShaNam.h . svajane cha pare vApi tadaudAryaM prakIrtitam.h .. 40.. adhixepAvamAnAdeH prayuktasya pareNa yat.h . prANatyaye.apyasahana.n tattejaH samudAhR^itam.h .. 41.. sattvajo.abhinayoH pUrvaM mayA proktao dvijottamAH . shArIra.n chApyAbhinaya.n vyAkhyAsyAmyanupUrvashaH .. 42.. ShaDAtmakastu shArIro vAkya.n sUchA~NkurastathA . shAkhA nATyAyita.n chaiva nivR^ittya~Nkura eva cha .. 43.. nAnArasArthayuktairvR^ittanibandhaiH kR^itaH sachUrNapadaiH . prAkR^itasa.nskR^itapATho vAkyAbhinayo budhairdnyeyaH .. 44.. vAkyartho vAkya.n vA sattvA~NgaiH sUchyate yadA pUrvam.h . pashchAdvAkyAbhinayaH sUchetyabhisa.ndnyitA sA tu .. 45.. hR^idayastho nirvachanaira~NgAbhinayaH kR^ito nipuNasAdhyaH . sUchaivotpattikR^ito vidnyeyastva~NkurAbhinayaH .. 46.. yattu shiromukhaja~NghorupANipAdairyathAkrama.n kriyate . shAkhAdarshanamArgaH shAkhAbhinayaH sa vidnyeyaH .. 47.. nATyAyitamupachArairyaH kriyate.abhinayasUchayA nATye . kAlaprakarShahetoH praveshakaiH sa.ngamo yAvat.h .. 48.. sthAne dhruvAsvabhinayo yaH kriyate harShashokaroShAdyaiH . bhAvarasasamprayuktairdnyeya.n nATyAyita.n tadapi .. 49.. yatrAnyokta.n vAkya.n sUchAbhinayena yojayedanyaH . tatsaMbandhArthakathaM bhavennivR^ittya~NkuraH so.atha .. 50.. eteShA.n tu bhavenmArgo yathAbhAvarasAnvitaH . kAvyavastuShu nirdiShTo dvAdashAbhinayAtmakaH .. 51.. AlApashcha pralApashcha vilApaH syAttathaiva cha . anulApo.atha sa.nlApastvapalApastathaiva cha .. 52.. sandeshAshchAtideshashcha nirdeshaH syAttathAparaH . upadesho.apadeshashcha vyapadeshashcha kIrtitaH .. 53.. AbhAShaNa.n tu yadvAkyamAlApo nAma sa smR^itaH . anarthaka.n vacho yattu pralApaH sa tu kIrtitaH .. 54.. karuNaprabhavo yastu vilApaH sa tu kIrtitaH . bahusho.abhihita.n vAkyamanulApa iti smR^itaH .. 55.. uktipratyuktisa.nyuktaH sa.nlApa iti kIrtitaH . pUrvoktasyAnyathAvAdo hyapalApa iti smR^itaH .. 56.. tadida.n vachanaM brUhItyeSha sandesha uchyate . yattvayoktaM mayokta.n tatso.atidesha iti smR^itaH .. 57.. sa eSho.ahaM bravImIti nirdesha iti kIrtitaH . vyAjAntareNa kathana.n vyapadesha ihochyate .. 58.. ida.n kuru gR^ihANeti hyupadeshaH prakIrtitaH . anyArthakathana.n yat.h syAt.h so.apadeshaH prakIrtitaH .. 59.. ete mArgAstu vidnyeyAH sarvAbhinayayojakAH . saptaprakArameteShAM punarvaxyAmi laxaNam.h .. 60.. pratyaxashcha paroxashcha tathA kAlakR^itAstrayaH . Atmasthashcha parasthashcha prakArAH sapta eva tu .. 61.. eShA bravImi nAhaM bho vadAmIti cha yadvachaH . pratyaxashcha paroxashcha vartamAnashcha tadbhavet.h .. 62.. aha.n karomi gachChAmi vadAmi vachana.n tava . Atmastho vartamAnashcha pratyaxashchaiva sa smR^itaH .. 63.. kariShyAmi gamiShyAmi vadiShyAmIti yadvachaH . Atmasthashcha paroxashcha bhaviShyatkAla eva cha .. 64.. hatA jitA cha bhagnAshcha mayA sarve dviShadgaNAH . Atmasthashcha paroxashcha vR^ittakAlashcha sa smR^itaH .. 65.. ##[##tvayA hata jitAshcheti yo vadennATyakarmaNi . paroxashcha parasthashcha vR^ittakAlastathaiva cha .. 66.. eSha bravImi kurute gachChatItyAdi yadvachaH . parastho vartamAnashcha ##(##pratyaxashcha##)## bhavettathA .. 67.. sa gachChati karotIti vachana.n yadutAhR^itam.h . parastha.n vartamAna.n cha paroxa.n chaiva tadbhavet.h .. 68.. kariShyanti gamiShyanti vadiShyantIti yadvachaH . parasthameShyatkAla.n cha paroxa.n chaiva tadbhavet.h##]## .. 69.. hastamantarataH kR^itvA yadvadennATyakarmaNi . Atmastha.n hR^idayastha.n cha paroxa.n chaiva tanmatam.h .. 70.. pareShAmAtmanashchaiva kAlasya cha visheShaNAt.h . saptaprakArasyAsyaiva bhedA dnyeyA anekadhA .. 71.. ete prayogA vidnyeyA mArgAbhinayayojitAH . eteShviha viniShpanno vividho.abhinayo bhavet.h .. 72.. shiro hastakaTIvaxoja~NghorukaraNeShu tu . samaH karmavibhAgo yaH sAmAnyAbhinayastu saH .. 73.. lalitairhastasa.nchArastathA mR^idva~NgacheShTitaiH . abhineyastu nATyadnyai rasabhAvasamanvitaiH .. 74.. anuddhatamasaMbhrAntamanAviddhA~NgacheShTitam.h . layatAlakalApAtapramANaniyatAtmakam.h .. 75.. suvibhaktapadAlApamaniShThuramakAhalam.h . yadIdR^ishaM bhavennATya.n dnyeyamAbhyantara.n tu tat.h .. 76.. etadeva viparyasta.n svachChandagaticheShTitam.h . anibaddhagItavAdya.n nATyaM bAhyamiti smR^itam.h .. 77.. laxaNAbhyantaratvAddhi tadAbhyantaramiShyate . shAstrabAhyaM bhavedyattu tadbAhyamiti bhaNyate .. 78.. anena laxyate yasmAt.h prayogaH karma chaiva hi . tasmAllaxaNametaddhi nATye.asmin.h samprayojitam.h .. 79.. anAchAryoShitA ye cha ye cha shAstrabahiShkR^itAH . bAhyaM prayu~njate te tu adnyAtvAchAryakI.n kriyAm.h .. 80.. shabda.n sparsha.n cha rUpa.n cha rasa.n gandha.n tathaiva cha . indriyAnIindriyArthA.nshcha bhAvairabhinayedbudhaH .. 81.. kR^itvA sAcIkR^itA.n dR^iShTi.n shiraH pArshvanata.n tathA . tarjanI karNadeshe cha budhaH shabda.n vinirdishet.h .. 82.. ki~nchidAku~nchite netre kR^itvA bhrUxepameva cha . tathA.n.asagaNDayoH sparshAt.h sparshameva.n vinirdishet.h .. 83.. kR^itvA patAkau mUrdhasthau ki.nchitprachalitAnanaH . nirvarNayantyA dR^iShTyA cha rUpa.n tvabhinayed.h budhaH .. 84.. ki~nchidAku~nchite netre kR^itvotphullA.n cha nAsikAm.h . ekochChvAsena cheShTau tu rasagandhau vinirdishet.h .. 85.. pa~nchAnAmindriyArthAnAM bhAvA hyete.anubhAvinaH . shrotratva~NnetrajihvAnA.n ghrANasya cha tathaiva hi .. 86.. indriyArthAH samanaso bhavanti hyanubhAvinaH . na vetti hyamanAH ki.nchidviShayaM pa~nchadhAgatam.h .. 87.. manasastrividho bhAvo vidnyeyo.abhinaye budhaiH . iShTastathA hyaniShTashcha madhyasthashcha tathaiva hi .. 88.. prahlAdanena gAtrasya tathA pulakitena cha . vadanasya vikAsena kuryAdiShTanidarshanam.h .. 89.. iShTe shabde tathA rUpe sparshe gandhe tathA rase . indriyairmanasA prAptaiH saumukhya.n sampradarshayet.h .. 90.. parAvR^ittena shirasA netranAsAvikarShaNaiH . chaxuShashchApradAnena hyaniShTamabhinirdishet.h .. 91.. nAtihR^iShTena manasA na chAtyarthajugupsayA . madhyasthanaiva bhAvena madhyasthamabhinirdishet.h .. 92.. teneda.n tasya vApIda.n sa evaM prakaroti vA . paroxAbhinayo yastu madhyastha iti sa smR^itaH .. 93.. AtmAnubhAvI yo.arthaH syAdAtmastha iti sa smR^itaH . parArthavarNanA yatra parasthaH sa tu sa.ndnyitaH .. 94.. prAyeNa sarvabhAvAnA.n kAmAnniShpattiriShyate . sa chechChAguNasampanno bahudhA parikalpitaH .. 95.. dharmakAmo.arthakAmashcha moxakAmastathaiva cha . strIpu.nsayostu yogo yaH sa tu kAma iti smR^itaH .. 96.. sarvasyaiva hi lokasya sukhaduHkhanibarhaNaH . bhUyiShTha.n dR^iShyate kAmaH sa sukha.n vyasaneShvapi .. 97.. yaH strIpuruShasa.nyogo ratisaMbhogakArakaH . sa shR^i~NgAra iti dnyeya upachArakR^itaH shubhaH .. 98.. bhUyiShThameva loko.aya.n sukhamichChati sarvadA . sukhasya hi striyo mUla.n nAnA shIlAshchA tAH punaH .. 99.. devadAnavagandharvaraxonAgapatatriNAm.h . pishAchayaxavyAlAnA.n naravAnarahastinAm.h .. 100.. mR^igamInoShTramakarakharasUkaravAjinAm.h . mahIShAjagavAdInA.n tulyashIlAH striyaH smR^itAH .. 101.. snigdhaira~NgairupA~Ngaishcha sthirA mandanimeShiNi . arogA dIptyupetA cha dAnasattvArjavAnvitA .. 102.. alpasvedA samaratA svalpabhuk.h suratapriyA . gandhapuShparatA hR^idyA devashIlA~NganA smR^itA .. 103.. adharmashAThyAbhiratA sthirakrodhAtiniShThurA . madyamA.nsapriayA nitya.n kopanA chAtimAninI .. 104.. chapalA chAtilubdhA cha paruShA kalahapriyA . IrShyAshIlA chalasnehA chAsura.n shIlamAshritA ,, 105.. krIDAparA chArunetrA nakhadantaiH supuShpitaiH . sva~~NgI cha sthirabhAShI cha mandApatyA ratipriyA .. 106.. gIte vAdye cha nR^itte cha ratA hR^iShTA mR^ijAvatI . gandharvasattvA vidnyeyA snigdhatvakkeshalochanA .. 107.. bR^ihadvyAyatasarvA~NgI raktavistIrNalochanA . khararomA divAsvapnaniratAtyuchchabhAShiNI .. 108.. nakhadantaxatakarI krodherShyAkalahapriyA . nishAvihArashIlA cha rAxasa.n shIlamAshritA .. 109.. tIxNanAsAgradashanA sutanustAmralochanA . nIlotpalasavarNA cha svapnashIlA.atikopanA .. 110.. tiryaggatishchalArambhA bahushvAsAtimAninI . gandhamAlyAsavaratAnAgasattvA.a~NganA smR^itA .. 111.. atyantavyAvR^itAsyA cha tIxNashIlA saritpriyA . surAsavaxIraratA bahvapatyA phalapriyA .. 112.. nitya.n shvasanashIlAcha tathodyAnavanapriyA . chapalA bahuvAkChIghrA shAkuna.n sattvamAshritA .. 113.. UnAdhikA~NgulikarA rAtrau niShkuTachAriNi . bAlodvejanashIlA cha pishunA kliShTabhAShiNi ..114.. surate kutsitAchArA romashA~NgI mahAsvanA . pishAchasattvA vidnyeyA madyamA.nsabalipriyA .. 115.. svapnaprasvedanA~NgI cha sthirashayyAsanapriyA . medhAvinI buddhimatI madyagandhAmiShapriyA ,, 116,, chiradR^iShTeShu harSha.n cha kR^itadnyatvAdupaiti sA . adIrghashAyinI chaiva yaxashIlA.a~NganA smR^itA .. 117.. tulyamAnAvamAnA yA paruShatvak.h kharasvarA . shaThAnR^itoddhatakathA vyAlasattvA cha pi~NgadR^ik.h ..118.. vibhaktA~NgI kR^itadnyA cha gurudevadvijapriyA . dharmakAmArthaniratA hyaha~NkAravivarjitA . suhR^itpriyA sushIlA cha mAnuSha.n sattvamAshritA .. 120.. sa.nhatAlpatanurhR^iShTA pi~NgaromA ChalapriyA . pragalbhA chapalA tIxNA vR^ixArAmavanapriyA .. 121.. svalpamapyupakAra.n tu nitya.n yA bahumanyate . prasahyaratishIlA cha vAnara.n sattvamAshritA .. 122.. mahAhanulalATA cha sharIropachayAnvitA . pi~NgAxI romashA~NgI cha gandhamAlyAsavapriyA .. 123.. kopanA sthirachittA cha jalodyAnavanapriyA . madhurAbhiratA chaiva hastisattvA prakIrtitA .. 124.. svalpodarI bhagnanAsA tanuja~NghA vanapriyA . chalavIstIrNanayanA chapalA shIghragAminI .. 125.. divAtrAsaparA nitya.n gItavAdyaratipriyA . nivAsasthirachittA cha mR^igasattvA prakIrtitA .. 126.. dIrghapInonnatoraskA chalA nAtinimeShiNI . bahubhR^ityA bahusutA matsyasattvA jalapriyA .. 127.. lamboShThI svedabahulA ki~nchidvikaTagAminI . kR^ishodarI puShpaphalalavaNAmlakaTupriyA .. 128.. udbandhakaTipArshvA cha kharaniShThurabhAShiNI . atyunnatakaTIgrIvA uShTrasattvA.aTavIpriyA .. 129.. sthUlashIrShA~nchitagrIvA dAritAsyA mahasvanA . dnyeyA makarasattvA cha krUrA matsyaguNairyutA .. 130.. sthUlajihvoShThadashanA rUxatvakkaTubhAShiNI . ratiyuddhakarI dhR^iShTA nakhadantaxatapriyA .. 131.. sapatnIdveShiNI daxA chapalA shIghragAminI . sarogA bahvapatyA cha kharasattvA prakIrtitA .. 132.. dIrghapR^iShThodaramukhI romashAlI balAnvitA . susa.nxiptalalATA cha kandamUlaphalapriyA .. 133.. kR^iShNA da.nShTotkaTamukhI hrasvodarashiroruhA . hInAchArA bahvapatyA saukara.n sattvamAshritA .. 134.. sthirA vibhaktapArshvorukaTIpR^iShThashirodharA . subhagA dAnashIlA cha R^ijusthUlashiroruhA .. 135.. kR^ishA cha~nchalachittA cha snigdhavAk.hChIghragAminI . kAmakrodhaparA chaiva hayasattvA~NganA smR^itA .. 136. sthUlapR^iShThAxidashanA tanupArshvodarA sthirA . hariromA~nchitA raudrI lokadviShTA ratipriyA .. 137... ki~nchidunnatavaktrA cha jalakrIDAvanapriyA . bR^ihallalATA sushroNI mAhiSha.n sattvamAshritA .. 138.. kR^ishA tanubhujoraskA niShTabdhasthiralochanA . sa.nxiptapANipAdA cha sUxmaromasamAchitA .. 139.. bhayashIlA jalodvignA bahvapatyA vanapriyA . cha~nchalA shIghragamanA hyajasattvA~~NganA smR^itA .. 140.. udbandhagAtranayanA vijR^imbhaNaparAyaNA . dIrghAlpavadanA svalpapANipAdavibhUShitA .. 141.. uchchaHsvanA svalpanidrA krodhanA sukR^itapriyA . hInAchArA kR^itadnyA cha shvashIlA parikIrtitA .. 142.. pR^ithupInoonnatashroNI tanuja~NghA suhR^itpriyA . sa.nxiptapANipAdA cha dR^iDhArambhA prajAhitA .. 143.. pitR^idevArchanaratA satyashauchagurupriyA . sthirA parikleshasahA gavA.n sattva.n samAshritA .. 144.. nAnAshIlAH striyo dnyeyAH sva.n sva.n sattva.n samAshritAH . vidnyAya cha yathAsattvamupaseveta tAH punaH .. 145.. upachAro yathAsattva.n strINAmalpo.api harShadaH . mahAnapyanyathAyukto naiva tuShTikaro bhavet.h .. 146.. yathA samprarthitAvAptyA ratiH samupajAyate . strIpu.nsayoshcha ratyarthamupachAro vidhIyate .. 147.. dharmArtha.n hi tapashcharyA sukhArtha.n dharma iShyate . sukhasya mUlaM pramadAstAsu sambhoga iShyate .. 148.. kAmopabhAgo dvividho nATyadharme.abhidhIyate . bAhyAbhyantaratashchaiva nArIpuruShasa.nshrayaH .. 149.. AbhyantaraH pArthivAnA.n sa cha kAryastu nATake . bAhyo veshyAgatashchaiva sa cha prakaraNe bhavet.h .. 150.. tatra rAjopabhoga.n tu vyAkhyAsyAmyanupUrvashaH . upachAravidhi.n samyak.h kAmatantrasamutthitam.h .. 151.. trividhA prakR^itiH strINA.n nAnAsattvasamudbhavA . bAhyA chAbhyantarA chaiva syAdbAhyAbhyantarAparA .. 152.. kulInAbhyantarA dnyeyA bAhyA veshyA~NganA smR^itA . kR^itashauchA tu yA nArI sA bAhyAbhyantarA smR^itA .. 153.. antaHpuropachAre tu kulajA kanyakApi vA . na hi rAjopachAre tu bAhyastrIbhoga iShyate .. 154.. Abhyantaro bhavedrAdnyo bAhyo bAhyajanasya cha . divyaveshA~NganAnA.n hi rAdnyAM bhavati sa~NgamaH .. 155.. kulajAkAmita.n yachcha tajdnyeya.n kanyakAsvapi . yA chApi veshyA sApyatra yathaiva kulajA tathA .. 156.. iha kAmasamutpatIrnAnAbhAvasamudbhavA . strINA.n vA puruShANA.n vA uttamAdhamamadhyamA .. 157.. shravaNAddarshanAdrUpAda~NgalIlAvicheShTitaiH . madhuraishcha samAlApaiH kAmaH samupajAyate .. 158.. rUpaguNAdisameta.n kalAdividnyAnayauvanopetam.h . dR^iShTvA puruShavisheSha.n nArI madanAturA bhavati .. 159.. tataH kAmayamAnAnA.n nR^iNA.n strINAmathApi cha . kAmAbhAve~NgitAnIha tajdnyaH samupalaxayet.h .. 160.. lalitA chalapaxmA cha tathA cha mukulexaNA . srastottarapuTA chaiva kAmyA dR^iShTirbhavediha .. 161.. ##[##valitAntA salAlityasa.nmitairvya~njitairastathA . dR^iShTiH sA lalitA nAma strINAmardhAvalokane ..##]## 161.. IShtsa.nraktagaNDastu sasvedalavachitritaH . praspandamAnaromA~ncho mukharAgo bhavediha .. 163.. kAmyenA~NgavikAreNa sakaTAxanirIxitaiH . tathAbharaNasa.nsparshaiH karNakaNDuyanairapi .. 164.. a~NguShThAgravilikhanaiH stananAbhipradarshanaiH . nakhanistodanAchchaiva keshasa.nyamanAdapi .. 165.. veshyAmeva.nvidhairbhAvairlaxayenmadanAturAm.h . kulajAyAstathA chaiva pravaxyAmI~NgitAni tu .. 166.. prahasantIva netrAbhyAM pratata.n cha nirIxate . smayate sA nigUDha.n cha vAcha.n chAdhomukhI vadet.h .. 167.. smitottarA mandavAkyA svedAkAranigUhanI . praspanditAdharA chaiva chakitA cha kulA~NganA .. 168.. eva.nvidhaiH kAmali~NgairaprAptasuratotsavA . dashasthAnagata.n kAma.n nAnAbhAvaiH pradarshayet.h .. 169.. prathame tvabhilAShaH syAd.h dvitIye chintanaM bhavet.h . anusmR^itistR^itIye tu chaturthe guNakIrtanam.h .. 170.. udvegaH pa~nchame prokto vilApaH ShaShTha uchyate . unmAdaH saptame dnyeyo bhavedvyAdhistathAShTame .. 171.. navame jaDatA chaiva dashame maraNaM bhavet.h . strIpu.nsayoreSha vidhirlaxaNa.n cha nibodhata .. 172.. vyavasAyAtsamArabdhaH sa.nkalpechChAsamudbhavaH . samAgamopAyakR^itaH so.abhilAShaH prakIrtitaH .. 173.. niryAti vishati cha muhuH karoti chAkArameva madanasya . tiShThati cha darshanapathe prathamasthAne sthitA kAme .. 174.. kenopAyena samprAptiH katha.n vAsau bhavenmama . dUtIniveditairbhAvairiti chintA.n nidarshayet.h .. 175.. AkekarArdhaviprexitAni valayarashanAparAmarshaH . nIvInAbhyAH sa.nsparshana.n cha kArya.n dvitIye tu .. 176.. sumuhurmuhurniHshvasitairmanorathavichintanaiH . pradveShAchchAnyakAryANAmanusmR^itirudAhR^itA .. 177.. naivAsane na shayane dhR^itimupalabhate svakarmaNi vihastA . tachchintopagatatvAt.h tR^itIyameva prayu~njIta .. 178.. a~Ngapratya~NgalIlAbhirvAk.hcheShTAhasitexitaiH . nAstyanyaH sadR^ishastenetyetat.h syAd.h guNakIrtanam.h .. 179.. guNakIrtanollukasanairashrusvedApamArjanaishchApi . dUtyavirahavisrambhairabhinayayogashchaturthe tu .. 180.. Asane shayane chApi na tuShyati na tiShThati . nityamevotsukA cha syAdudvegasthAnamAshritA .. 181.. chintAniHshvAsakhedena hR^iddAhAbhinayena cha . kuryAttadevamatyantamudvegAbhinayena cha .. 182.. iha sthita ihAsIna iha chopagato mayA . iti taistairvilapitairvilApa.n samprayojayet.h .. 183.. udvignAtyarthamautsukyAdadhR^ityA cha vilApinI . tatastatashcha bhramati vilApasthAnamAshritA .. 184.. tatsa.nshritA.n kathA.n yu~Nkte sarvAvasthAgatApi hi . pu.nsaH pradveShTi chApyanyAnunmAdaH samprakIrtitaH .. 185.. tiShThatyanimiShadR^iShTirdIrgha.n niHshvasiti gachChati dhyAnam.h . roditi vihArakAle nATyamida.n syAttathonmAde .. 186.. sAmadAnArthasaMbhogaiH kAmyaiH sampreShaNairapi . sarvairnirAkR^itaiH pashchAd.h vyAdhiH samupajAyate .. 187.. muhyati hR^idaya.n kvApi prayAti shirasashcha vedanA tIvrA . na dhR^iti.n chApyupalabhate hyaShTamamevaM prayu~njIta .. 188.. pR^iShTA na ki~nchit.h prabrate na shR^iNoti na pashyati . hAkaShTavAkyA tUShNIkA jaDatAyA.n gatasmR^itiH .. 189.. akANDe dattahu.nkArA tathA prashithilA~NgikA . shvAsagrastAnanA chaiva jaDatAbhinaye bhavet.h .. 190.. sarvaiH kR^itaiH pratIkArairyadI nAsti samAgamaH . kAmAgninA pradIptAyA jAyate maraNa.n tataH .. 191.. eva.n sthAnAni kAryANi kAmatantra.n samIxya tu . aprAptau yAni kAmasya varjayitvA tu naidhanam.h .. 192.. vividhaiH puruSho.apyeva.n vipralambhasamudbhavaiH . bhAvairetAni kAmasya nAnArUpANi yojayet.h. .. 193.. eva.n kAmayamAnAnA.n strINA nR^iNAmathApi vA . sAmAnyaguNayogena yu~njItAbhinayaM budhaH .. 194.. chintAniHshvAsakhedena hR^iddAhAbhinayena cha . tathAnugamannAchchApi tathaivAdhvanirIxaNAt.h .. 195.. AkAshavIxaNAchchApi tathA dInaprabhAShaNAt.h . sparshanAnmoTanAchchApi tathA sApAshrayAshrayAt.h .. 196.. ebhirnAnAshrayotpannairvipralambhasamudbhavaiH . kAmasthAnAni sarvANi bhUyiShTha.n samprayojayet.h .. 197.. srajo bhUShaNagandhA.nshcha gR^ihANyupavanAni cha . kAmAgninA dahyamAnaH shItalAni niShevate .. 198.. pradahyamAnaH kAmArto bahusthAnasamarditaH . preShayetkAmato dUtImAtmAvasthApradarshinIm.h ..199.. sandesha.n chaiva dUtyAstu pradadyAnmadanAshrayam.h . tasyeya.n samavastheti kathayedvinayena sA .. 200.. athAveditabhAvArtho ratyupAya.n vichintayet.h . aya.n vidhirvidhAnadnyaiH kAryaH prachChannakAmite .. 201.. vidhi.n rAjopachArasya punarvaxyAmi tattvataH . abhyantaragata.n samyak.h kAmatantrasamutthitam.h .. 202.. sukhaduHkhakR^itAn.h bhAvAn.h nAnAshIlasamutthitAn.h . yAnyAn.h prakurute rAjA tAnstAn.h lokAnuvartate .. 203.. na durlabhAH pArthivAnA.n stryarthamAdnyAkR^itAH guNAH . dAxiNyAttu samudbhUtaH kAmo ratikaro bhavet.h .. 204.. bahumAnena devInA.n vallabhAnAM bhayena cha . prachChannakAmita.n rAdnyA kAryaM parijanaM prati .. 205.. yadyapyasti narendrANA.n kAmatantramanekadhA . prachChannAkAmita.n yattu tadvai ratikaraM bhavet.h .. 206.. yadvAmAbhiniveshitva.n yatashcha vinivAryate . durlabhatva.n cha yannAryAH sA kAmasya parA ratiH .. 207.. rAdnyAmantaHpurajane divAsambhoga iShyate . vAsoapachAro yashcaiaShA.n sa rAtrau parikIrtitaH .. 208.. paripATyAM phalArthe vA nave prasava eva vA . duHkhe chaiva pramode cha ShaDete vAsakAH smR^itAH .. 209.. uchite vAsake strInAmR^itukAle.api vA nR^ipaiH . preShyANAmathaveShTAnA.n kArya.n chaivopasarpaNam.h .210.. tatra vAsakasajjA cha virahotkaNThitApi vA . svAdhInabhartR^ikA chApi kalahAntaritApi vA .. 211.. khaNDitA vipralabdhA vA tathA proShitabhartR^ikA . tathAbhisArikA chaiva dnyeyAstvaShTau tu nayikAH .. 212.. uchite vAsakae yA tu ratisaMbhogalAlasA . maNDana.n kurute hR^iShTA sA vai vAsakasajjikA .. 213.. anekakAryavyAsa~NgAdyasyA nAgachChati priyaH . tadanAgataduHkhArtA virahotkaNThitA tu sA .. 214.. suratAtirasairbaddho yasyAH pArshve tu nAyakaH . sAndrAmodaguNaprAptA bhavet.h svAdhInabhartR^ikA .. 215.. IrShyAkalahaniShkrAnto yasyA nAgachChati priyaH . sAmarShavashasamprAptA kalahAntaritA bhavet.h .. 216.. vyAsa~NgAduchite yasyA vAsake nAgataH priyaH . tadanAgamaduHkhArtA khaNDitA sA prakIrtitA .. 217.. yasyA dUtIM priyaH preShya dattvA sa.nketameva vA . nAgataH kAraNeneha vipralabdhA tu sA bhavet.h .. 218.. nAnAkAryANi sandhAya yasyA vai proShitaH priyaH . sArUDhAlakakeshAntA bhavet.h proShitabhartR^ikA .. 219.. hitvA lajjA.n tu yA shliShTA madena madanena cha . abhisArayate kAnta.n sA bhavedabhisArikA .. 220.. AsvavasthAsu vidnyeyA nAyikA nATakAshrayA . etAsA.n chaiva vaxyAmi kAmatantramanekadhA .. 221.. chintAniHshvAsakhedena hR^iddAhAbhinayena cha . sakhIbhiH saha sa.nlApairAtmAvasthAvalokanaiH .. 222.. glAnidainyAshrupAtaishcha roShasyAgamanena cha . nirbhUShaNamR^ijAtvena duHkhena ruditena cha .. 223.. khaNDitA vipralabdhA vA kalahAntaritApi vA . tathA proShitakAntA cha bhAvAnetAn.h prayojayet.h .. 224.. vichitrojjvalaveShA tu pramododyotitAnanA . udIrNashobhA cha tathA kAryA svAdhInabhartR^ikA .. 225.. veshyAyAH kulajAyAyAshcha preShyAyAshcha prayoktR^ibhiH . ebhirbhAvavisheShaistu kartavyamabhisAraNam .. 226.. samadA mR^iducheShTA cha tathA parijanAvR^itA . nAnAbharaNachitrA~NgI gachChedveshyA~NganA shanaiH .. 227.. sa.nlInA sveShu gAtreShu trastA vinamitAnanA . avakuNThanasa.nvitA hachChettu kulajA~NganA .. 228.. madaskhalitasa.nlApA vibhramotphullalochanA . Aviddhagatisa.nchArA gachChetpreShyA samuddhatam.h .. 229.. gatvA sA chedyadA tatra pashyetsuptaM priya.n tadA . anena tUpachAreNa tasya kuryAtprabodhanam.h .. 230.. ala~NkAreNa kulajA veshyA gandhaistu shItalaiH . preShyA tu vastravyajanaiH kurvIta pratibodhanam.h .. 231.. kulA~NganAnAmevAya.n noktaH kAmAshrayo vidhiH . sarvAvasthAnubhAvya.n hi yasmAdbhavati nATakam.h .. 232.. navakAmapravR^ittAyA kruddhAyA vA samAgame . sApadeshairupAyaistu vAsaka.n samprayojayet.h .. 233.. nAnAla~NkaravastrANi gandhamAlyAni chaiva hi . priyayojitabhuktAni niSheveta mudAnvitaH .. 234.. na tathA bhavati manuShyo madanavashaH kAminImalabhamAnaH . dviguNopajAtaharSho bhavati yatha sa~NgataH priyayA .. 235.. vilAsabhAve~NgitavAkyalIlAmAdhuryavistAraguNopapannaH . parasparapremanirIxitena samAgamaH kAmakR^itastu kAryaH .. 236.. tataH pravR^itte madane upachArasamudbhave . vAsopachAraH kartavyo nAyakAgamanaM prati .. 237.. gandhamAlye gR^ihItvA tu chUrNavAsastathaiva cha . Adarsho lIlayA gR^ihyashChandato vA punaH punaH .. 238.. vAsopachAre nAtyarthaM bhUShaNagrahaNaM bhavet.h . rashanAnUpuraprAya.n svanavachcha prashasyate .. 239.. nAmbaragrahaNa.n ra~Nge na snAna.n na vilepanam.h . nA~njana.n nA~NgarAgashcha keshasa.nyamana.n tathA .. 140.. nAprAvR^ittA naikavastrA na rAgamadharasya tu . uttamA madhyamA vApi kurvIta pramadA kvachit.h .. 241.. adhamAnAM bhavedeSha sarva eva vidhiH sadA . kAraNAntaramAsAdya tasmAdapi na kArayet.h .. 242.. preShyAdInA.n cha nArINA.n narANA.n vApi nATake . bhUShaNagrahaNa.n kAryaM puShpagrahaNameva cha .. 243.. gR^ihItamaNDanA chApi pratIxeta priyAgamam.h . lIlayA maNDita.n veSha.n kuryAdyanna virudhyate .. 244.. vidhivadvAsaka.n kuryAnnAyikA nAyakAgame . pratIxamANA cha tato nAlikAshabdamAdishet.h .. 245.. shrutvA tu nAlikAshabda.n nAyakAgamaviklavA . viShaNNA vepamAnA cha gachChettoraNameva cha .. 246.. toraNa.n vAmahastena kavATa.n daxiNena cha . gR^ihItvA toraNAshliShTA sampratIxeta nAyakam.h .. 247.. sha~NkA.n chintAM bhaya.n chaiva prakuryAttoraNAshritA . adR^iShTvA ramaNa.n nArI viShaNNA cha xaNaM bhavet.h .. 248.. dIrgha.n chaiva viniHshvasya nayanAmbu nipAtayet.h . sanna.n cha hR^idaya.n kR^itvA visR^ijetada~NgamAsane .. 249.. vyAxepAdvimR^ishechchApi nAyakAgamanaM prati . taistairvichAraNopAyaiH shubhAshubhasamutthitaiH .. 250.. gurukAryeNa mitrairvA mantriNA rAjyachintayA . anubaddhaH priya.n ki.n nu vR^ito vallabhayApi vA .. 251.. utpAtAnnirdishechchApi shubhAshubhasamutthitAn.h . nimitairAtmasa.nsthaistu sphuritaiH spandiataistathA .. 252.. shobhaneShu tu kAryeShu nimitta.n vAmataH striyAH . aniShTeShvatha sarveShu nimitta.n daxiNaM bhavet.h .. 253.. savya.n netra.n lalATa.n cha bhrUnAsoShTha.n tathaiva cha . urubAhustana.n chaiva sphuredyadi samAgamaH .. 254.. eteShamanyathAbhAve durnimitta.n vinirdishet.h . darshane durnimittasya moha.n gachChetxaNa.n tataH .. 255.. anAgame nAyakasya kAryo gaNDAshrayaH karaH . bhUShaNe chApyavadnyAna.n rodana.n cha samAcharet.h .. 256.. atha chechChobhana.n tatsyAnnimitta.n nAyakAgame . sUchyo nAyikayAsanno gandhAghrANena nAyakaH .. 257.. dR^iShTvA chotthAya sa.nhR^iShTA pratyudgachChedyathAvidhi . tataH kAnta.n nirIxeta praharShotphullalochanA .. 258.. sakhIskandhArpitakarA kR^itvA sthAnakamAyatam.h . darshayeta tataH kAnta.n sachihna.n sarasavraNam.h .. 159.. yadi syAdaparAddhastu kR^itaistaistairupakramaiH . upAlambhakR^iatairvAkyairupAlabhyastu nAyakaH .. 260.. mAnApamAnasaMmohairavahitthabhayakramaiH . vachanasya samutpattiH strINAmIrShyAkR^itA bhavet.h .. 261.. visraMbhasneharAgeShu sandehe praNaye tathA . paritoShe cha gharShe cha dAxiNyAxepavibhrame .. 262.. dharmArthakAmayogeShu prachChannavachaneShu cha . hAsye kutUhale chaiva saMbhrame vyasane tathA .. 263.. strIpu.nsayoH krodhakR^ite pR^itha~Nmishre tathApi vA . anAbhAShyo.api saMbhAShyaH priya ebhistu kAraNaiH .. 264.. yatra sneho bhavettatra hIrShyA madanasaMbhavA . chatasro yonayastasyAH kIrtyamAnA nibodhata .. 265.. vaimanasya.n vyalIka.n cha vipriyaM manyureva cha . eteShA.n sampravaxyAmi laxaNAni yathAkramam.h .. 266.. nidrAkhedAlasagati.n sachihna.n sarasavraNam.h . evavidhaM priya.n dR^iShTvA vaimanasyaM bhavet.h striyAH .. 267.. nidrAbhyasUyitAvexaNena roShaprakampamAnA~NgyA . sAdhviti suShThviti vacanaiH shobhata ityevamabhineyam.h .. 268.. bahudhA vAryamANo.api yastasminneva dR^ishyate . sa.ngharShamatsarAttatra vyalIka.n jAyate striyAH .. 269.. kR^itvorasi vAmakara.n daxiNahasta.n tathA vidhunvantyA . caraNaviniShThambhena cha kAryo.abhinayo vyalIke tu .. 270.. jIvantyA tvayi jIvAmi dAso.aha.n tva.n cha me priyA . uktvaiva.n yo.anyathA kuryAdvipriya.n tatra jAyate .. 271.. dUtIlekhaprativachanabhedanaiH krodhahasitaruditaishcha . vipriyakaraNe.abhinayaH sashiraHkampaishcha kartavyaH .. 272.. pratipaxasakAshAttu yaH saubhAgyavikatthanaH . upasarpet.h sachinhnastu manyustatropajAyate .. 273.. valayaparivartanairatha sushithalamutxepeNena rashanAyAH . manyustvabhinetavyaH sasha~NkitaM bAShpapUrNAxyA .. 274.. dR^iShTvA sthitaM priyatama.n sasha~Nkita.n sAparAdhamatilajjam.h . IrShyAvachanasamutthaiH khedayitavyo hyupAlambhaiH .. 275.. na cha niShThuramabhibhAShyo na chApyatikrodhanastu parihAsaH . bAShponmishrairvachanairAtmopanyAsasa.nyuktaiH .. 276.. madhyA~Ngulya~NguShThAgravichyavAtpANinorasi kR^itena . udvartitanetratayA pratatairabhivIxaNaishchApi .. 277.. kaTihastavivartanayA vichChinnatayA tathA~njaleH karaNAt.h . mUrdhabhramaNaniha~nchitanipAtasa.nshleaShNAchchApi .. 278.. avahitthavIxaNAdvA a~Ngulibha~Ngena tarjanailalitaiH . ebhirbhAvavisheShairanunayaneShvabhinayaH kAryaH .. 279.. shobhase sAdhu dR^iShTo.asi gachCha tva.n kiM.n vilambase . mA mA.n sprAxIH priyA yatra tatra yA te hR^idi sthitA .. 280.. gachChetyuktvA parAvR^itya vinivR^ittAntareNa tu . kenachidvachanArthena praharSha.n yojayetpunaH .. 281.. rabhasagrahaNAchchApi haste vastre cha mUrdhani . kAryaM prasAdana.n nAryA hyaparAdha.n samIxya tu .. 282.. haste vastre.atha keshAnte nAryApyatha gR^ihItayA . kAntamevopasarpantyA kartavyaM moxaNa.n shanaiH .. 283.. gR^ihItAyAtha keshAnte haste vastre.athavA punaH . huM mu~nchetyupasarpantyA vAchyaH sparshAlasaM priyaH .. 284.. pAdAgrasthitayA nAryA ki.nchitkuTTamitotkaTam.h . ashvakrAntena kartavya.n keshAnAM moxaNa.n shanaiH .. 285.. amuchyamAne keshAnte sa.njAtasvedaleshayA . ha.n hu mu~nchApasarpeti vAchyaH sparshAlasA~NgayA .. 286.. gachCheti roShavAkyena gatvA pratinivR^itya cha . kenachidvachanArthena vAchya.n yAsyasi neti cha .. 287.. vidhUnanena hastena hu.nkAra.n samprayojayet.h . sa chAvadhUnane kAryaH shapathairvyAja eva cha .. 288.. axNoH sa.nvaraNe kAryaM pR^iShThatashchopagUhanam.h . nAryAstvapahR^ite vastre dIpachChAdanameva cha .. 289.. tAvat.h khedayitavyastu yAvatpAdagato bhavet.h . tatashcharaNayoryAte kuryAddUtInirIxaNam.h .. 290.. utthApyAli~Ngayechchaiva nAyikA nAyaka.n tataH . ratibhogagatA hR^iShTA shayanAbhimukhI vrajet.h .. 291.. etadgItavidhAnena sukumAreNa yojayet.h . yadA shR^i~NgArasa.nyukta.n ratisambhogakAraNam.h .. 292.. yadA chAkAshapuruShaparasthavachanAshrayam.h . bhavetkAvya.n tadA hyeSha kartavyo.abhinayaH striyA .. 293.. yadantapurasambandha.n kAryaM bhavati nATake . shR^i~NgArarasasa.nyukta.n tatrApyeSha vidhirbhavet.. 294.. na kArya.n shayana.n ra~Nge nATyadharma.n vijAnatA . kenachidvachanArthena a~NkachChedo vidhIyate .. 295.. yadvA shayItArthavashAdekAkI sahito.api vA . chumbanAli~Ngana.n chaiva tatha guhya.n cha yadbhavet.h .. 296.. dantachChedya.n nakhachChedya.n nIvIsra.nsanameva cha . stanAntaravimarda.n cha ra~Ngamadhye na kArayet.h .. 297.. bhojana.n salilakrIDA tathA lajjAkara.n cha yat.h . eva.nvidhaM bhavedyadyattattadra~Nge na kArayet.h .. 298.. pitAputrasnuShAshvashrUdR^ishya.n yasmAttu nATakam.h . tasmAdetAni sarvANi varjanIyAni yatnataH .. 299.. vAkyaiH sAtishayaiH shravyairmadhurairnAtiniShThuraiH . hitopadeshasa.nyuktaistajdnyaH kuryAttu nATakam.h .. 300.. evamantaHpurakR^itaH kAryastvabhinayo budhaH . samAgame.atha nArINA.n vAchyAni madanAshraye .. 301.. priyeShu vachanAnIha yAni tAni nibodhata . priayaH kAnto vinItashcha nAthaH svAmyatha jIvitam.h .. 302.. nandanashchetyabhiprIte vachanAni bhavanti hi . duHshIlo.atha durAchAraH shaTho vAmo vikatthanaH .. 303.. nirlajjo niShThurashchaiava priyaH krodhe.abhidhIyate . yo vipriya.n na kurute na chAyuktaM prabhAShate .. 304.. tathArjavasamAchAraH sa priyastvabhidhIyate . anyanArIsamudbhUta.n chihna.n yasya na dR^iShyate .. 305.. adhare vA sharIre vA sa kAnta iti bhAShyate . sa.nkruddhe.api hi yo nAryA nottaraM pratipadyate .. 306.. paruSha.n vA na vadati vinItaH sA.abhidhIyate . hitaiShI raxaNe shakto na mAnI na cha matsarI .. 307.. sarvakAryeShvasaMmUDhaH sa nAtha iti sa.ndnyitaH . sAmadAnArthasaMbhogaistathA lAlanapAlanaiH .. 308.. nArI.n niShevate yastu sa svAmItyabhidhIyate . nArIpsitairabhiprAyairnipuNa.n shayanakriyAm.h .. 309.. karoti yastu saMbhoge sa jIvitamiti smR^itaH . kulIno dhR^itimAndaxo daxiNo vAgvishAradaH .. 310.. shlAghanIyaH sakhImadhye nandanaH so.abhidhIyate . ete vachanavinyAsA ratiprItikarAH smR^itAH .. 311.. tathA chAprItivAkyAni gadato me nibodhata . niShThurashchAhiShNushcha mAni dhR^iShTo vikatthanaH .. 312.. anavasthitachittashcha duHshIla iti sa smR^itaH . tADanaM bandhana.n chApi yo vimR^ishya samAcharet.h .. 313.. tathA paruShavAkyashcha durAchAraH sa tanyate . vAchaiava madhuro yastu karmaNa nopapAdakaH .. 314.. yoShitaH ki~nchidapyartha.n sa shaThaH paribhAShyate . vAryate yatra yatrArthe tattadeva karoti yaH .. 315.. viparItaniveshI cha sa vAma iti sa.ndnyitaH . sarasavraNachihno yaH strIsaubhAgyavikatthanaH .. 316.. atimAnI tathA stabdho vikatthana iti smR^itaH . vAryamANo dR^iDhatara.n yo nArImupasarpati .. 317.. sachihnAH sAparAdhashcha sa nirlajja iti smR^itaH . yo.aparAddhastu sahasA nArI.n sevitumichChati .. 318.. aprasAdanabuddhishcha niShThuraH so.abhidhIyate . ete vacanavinyAsAH priyApriyavibhAShitAH .. 319.. nartakIsa.nshritAH kAryA bahavo.anye.api nATake . eSha gItavidhAne tu sukumAre vidhirbhavet.h .. 320.. shR^i~NgArarasasaMbhUto ratisaMbhogakhedanaH . yachchaivAkAshapuruShaM parasthavachanAshrayam.h .. 321.. shR^i~NgAra eva.n vAchya.n syAttatrApyeSha kramo bhavet.h . yadvA purusaMbandha.n kAryaM bhavati nATake .. 322.. shR^i~NgArarasasa.nyukta.n tatrApyeSha kramo bhavet.h . evamantaHpuragataH prayojyo.abhinayo bhavet.h .. 323.. divyA~NganAnA.n tu vidhi.n vyAkhyAsyamyanupUrvashaH . nityamevojvalo veSho nityaM pramuditaM manaH .. 324.. nityameva sukhaH kAlo devAnA.n lalitAshrayaH . na chairShyA naiva cha krodho nAsUyA na prasAdanam.h .. 325.. divyAnA.n dR^iShyate puMsA.n shR^i~NgAre yoShitA.n tathA . ye bhAvA mAnuShANA.n syuryada~Nga.n yachcha cheShTitam.h ..326.. sarva.n tadeva kartavya.n divyairmAnuShasa~Ngame . yadA mAnuShasaMbhogo divyAnA.n yoShitAM bhavat.h .. 327.. tadA sarvAH prakartavyA ye bhAvA mAnuShAshrayAH . shApabhra.nshAttu divyAnA.n tathA chApatyalipsayA .. 328.. kAryo mAnuShasa.nyogaH shR^i~NgArarasasa.nshrayaH . puShpairbhUShaNajaiH shabdairadR^ishyApi pralobhayet.h .. 329.. punaH sa.ndarshana.n dattvA xaNAdantaritA bhavet.h . vastrAbharaNamAlyAdyairlekhasampreShaNairapi .. 330.. IdR^ishairupachAraistu samunmAdyastu nAyakaH . unmAdanAtsamudbhUtaH kAmo ratikaro bhavet.h .. 331.. svabhAvopagato yastu nAsAvatyarthabhAvikaH . eva.n rAjopachAro hi kartavyo.abhyantarAshrayaH .. 332.. bAhyamapyupachAra.n tu pravaxyAmyatha vaishike . iti bhAratIye nATyashAstre sAmAnyAbhinayo nAmAdhyAyo dvAvi.nshaH .. ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}