% Text title : shrIbharatamunipraNItaM nATyashAstram adhyAya 31 % File name : natya31.itx % Category : natyashastra % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Latest update : May 31, 2025 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 31 ..}## \itxtitle{.. shrIbharatamunipraNItaM nATyashAstram adhyAya 31 ..}##\endtitles ## || shrIrastu || athaikatriMsho.adhyAyaH | vAdyaM tUryAyanaM proktaM kalApAtalayAnvitaH | kalAstasya(kAlastasya) pramANaM hi vij~neyaM tAlayogataH || 1|| yA laukikI kalA kAShThA nimeShashcha smR^ito budhaiH | na sA tAlakalA j~neyA hyanyaiShA tAlajA kalA || 2|| nimeShAH pa~ncha vij~neyA gItakAle kalAntaram | tataH kalAkAlakR^ito laya ityabhisa~nj~nitaH || 3|| trayo layAstu vij~neyA drutamadhyavilambitAH | yastatra tu layo madhyastatpramANakalA smR^itA || 4|| kalAkAlapramANena tAla ityabhisa~nj~nitaH | trividhA sA cha vij~neyA trimArganiyamA budhaiH || 5|| chitre dvimAtrA kartavyA vR^ittau sA dviguNA smR^itA | chaturguNA dakShiNe syAdityevaM trividhA kalA || 6|| tryasrashcha chaturasrashcha sa tAlo dvividhaH smR^itaH | dvividhasyApi tAlasya tvekA prakR^itiriShyate || 7|| tathA yonidvayaM tAlA chAnyAmAnaM nibodhata | cha~nchUpuTastu vij~neyA tathA chAyapuTA budhaiH || 8|| chaturasrastu vij~neyastAlashcha~nchUpuTo budhaiH | tryasrashcha~nchUpuTashchaiva gurulaghvakSharAnvitaH || 9|| Adau dve guruNI yasya laghvekaM plutameva cha | akSharANAM niveshena sa tu cha~nchUpuTastadA || 10|| Adau gurvakSharaM ## ?? ## ante laghUni chaiva hi | tryasraH sa khalu vij~neyastAlashcha~nchUpuTAshrayaH || 11|| sannipAtastataH shamyA tAlaH shamyAmathApi vA | sannipAtAdiko j~neyaH shamyAdishcha tathAparaH || 12|| tAlAdishcha tribhirbhedaiH punashcha~nchUpuTo bhavet.h | shamyAdikastu vij~neyastajj~nairAsAritAdiShu || 13|| tAlAdikastathA prokto vidvadbhiH pANikAdiShu | cha~nchUpuTasya ye bhAvAH sannipAtAdayastu ye || 14|| ta eva bhedA vij~neyA budhaishcha~nchUpuTasya cha | sannipAtAdikaH svasya balavAnnetarastathA || 15|| ShaTkalo.aShTakalashchaiva tAlo hyasmAtpravartate | dviprakAraH punashchAyaM niHshabdaH shabdavAMstathA || 16|| anayormishrabHavaM tu mishrastAlaH prakIrtitaH | shamyAtAlapraveshena ## ?? ## vidhIyate || 17|| ShaTpitAputrakakR^itaH pa~nchapANirudAhR^itaH | AdyaM plutaM dvitIyaM cha laghu yatrAkSharaM bhavet.h || 18|| tR^itIyaM cha chaturthaM cha gurUNi pa~nchamaM laghu | plutAntaH ShaTpitAputro gurulAghavasaMyutaH || 19|| pa~nchapANiH sa vij~neyaH ShaTpAtastu ShadakSharaH | sannipAtastatastAlaH shamyA tAlastathaiva cha || 20|| shamyA chaiva hi tAlashcha ShaTpAtastasya kIrtitaH | tAlAdistryasrabhedo.anyaH sampatkeShTakasa~nj~nitaH || 21|| gurupa~nchAkSharAdyantaplutamAtrAsamanvitaH | tryasraM sarvaguruM kR^itvA niShkAmaM tvatra yojayet.h || 22|| shamyAdvayaM tatasteShu udbaddhaH kathito budhaiH | vyudasya yugmato ye cha pa~nchatAlA bhavanti hi || 23|| mishrA gIta~NgasaMyuktA j~neyA hyudbaddhakAdayaH | kalAH pa~ncha tathA sapta punarnava cha kIrtitAH || 24|| dashaikAdasha chaivaite sa~NkIrNAH samudAhR^itAH | na hyeShAmupayogo.asti saptarUpe dhruvAsu cha || 25|| pravR^itAdiShu kartavyA ete bhUyaH prayoktR^ibhiH | yathAkSharo.atha dvikalastathaiva cha chatuShkalaH || 26|| trayo bhedA hi tAlasya ## ?? ## dviguNAH smR^itAH | chaturasrastribhirbhedaistAlastu parikIrtitaH || 27|| chatuShkalo hyaShTakalaH kalAH Shodasha chaiva hi | tryasrakAlastu ShaDbhedastrikalaH ShaTkalastathA || 28|| kalA dvAdasha chaivAsyAshchaturviMshatireva cha | chatvAriMshattathAShTau cha tathA ShaNNavatiH kalAH || 29|| tAlo navavidhashchAyaM samAsAtparikIrtitaH | tatra chAlApa(chAtmAtha)niShkrAmau vikShepo.atha praveshanam || 30|| chaturdvikala ityevaM niHshabdaH parikIrtitaH | shamyAtAlo dhruvashchaiva sannipAtastathA pare || 31|| iti shabdena saMyukto vij~neyastu chaturvidhaH | eteShAM chaiva vakShyAmi hastA~Ngulivikalpanam || 32|| uttAnA~Ngulisa~Nkocha AlApa iti sa~nj~nitaH | niShkramo.adhogatasya(gatAnAM) syAda~NgulInAM prasAraNAt.h || 33|| tasya dakShiNataH kShepo vikShepa iti sa~nj~nitaH | nivartanaM cha hastasya pravesho.adhomukhasya tu || 34|| yadA chatuShkalo yogastadA tveSha vidhiH smR^itaH | niShkramashcha praveshashcha dvikale parikIrtitau || 35|| eShAmantarapAtAstu pAtasa~nj~nAH prakIrtitAH | sahavyastanipAtastu samyanAlashcha vAmataH || 36|| hastayostu samaH pAtaH sannipAta iti smR^itaH | kalA yA trividhA proktA tasyAH pAto dhruvaH smR^itaH || 37|| yathAkSharasya tAlasya ## ?? ## gurvakShare smR^itaH | yathAkSharakR^itaiH pAtaistAle j~neyo yathAkSharaH || 38|| gurvakSharaistu vishliShTaiH sa navadvikalaH smR^itaH | dvirbhAvA dvikalasyAtra vij~neyastu chatuShkalaH || 39|| tryasrashcha chaturasrashcha ShaTkalo.aShTakalastathA | dhruvANAM tu bhavettAlaistaM cha vakShyAmi tattvataH || 40|| kaniShThA~NguliniShkrAmaH shamyA(samyA) chaiva tato bhavet.h | kaniShThAnAmikAbhyAM tu niShkrAmo.ato vidhIyate || 41|| tatashcha tAlaH kartavyA shamyA chaiva tu pa~nchamI | pravesho ## ?? ## ShaShThaH kartavyastarjanIkR^itaH || 42|| niShkrAmasannipAtAnte nityamaShTakalo bhavet.h | eSha yugme kalApAtavikalpo.a~NgulibhiH kR^itaH || 43|| kaniShThA~NguliniShkrAmaH prathame tu kale bhavet.h | shamyApAto dvitIyA cha tR^itIyA tAla eva cha || 44|| shamyA tatra chaturthI cha pa~nchamI tarjanIkramAt.h | ShaShThashcha sannipAtaH syadeSha vai ShaTkalo vidhiH || 45|| eSha tryasre kalApAte vikalpo.a~NgulibhiH kR^itaH | kaniShThA~NguliniShkrAme praveshashcha tathA bhavet.h || 46|| kaniShThAnAmikAsthAne tAlo j~neyastR^itIyake | shamyApAtashchaturthI syAnniShkrAmo madhyamAkR^itaH || 47|| ShaShThatAlastathA j~neyo niShkrAmastarjanIkR^itaH | shamyAShTamI tatastAlo navamI tu kalA smR^itA || 48|| kaniShThikApraveshastu dashamI tu kalA bhavet.h | niShkrAmashchaiva tarjanyAstadanantaramishyate || 49|| sannipAtastathA te cha kalAdvAdashakaM bhavet.h | eShato vApavikShepavyavadhAnashcha paNDitaiH || 50|| vidhiShchatuShkalo j~neyaH prAguktA~NgulibhiH kR^itaH | dvikalashchatuShkalashcha pAdabhAgaH prakIrtitaH || 51|| chatvAraH pAdabhAgAshcha ## ?? ## hi parinATyate | cha~nchatpuTasya tAlasya tathA cha~nchUpuTasya cha || 52|| pa~nchabANaishcha vij~neyA bhedA hyete pR^ithakpR^ithak.h | evameSha mayA tAlaH samAsAtparikIrtitaH || 53|| AsArite vardhamAne gIteShvapi hi yaH smR^itaH | athAsAritakAnAM tu sampravakShyAmi lakShaNam.h || 54|| bhedashcha~nchatpuTasyAdau tathA gurulaghuplutaiH | pa~nchapANiM tataH kuryAddvirabhyastaM prayogavit.h || 55|| yathAkSharaM tu sarvatra yathAvadviniveshayet.h | shamyAtAlaH punashchaiva shamyAtAlamathApi cha || 56|| Adye.akShare sannipAtaM pa~nchabANashcha yo bhavet.h | tAlaM shamyAM cha tAlaM cha shamyAtAlau tataH param.h || 57|| eSha eva dvitIye.api pa~nchabANo vidhiH smR^itaH | plutachchhede.api tasyeShTaH sannipAtaH prayoktR^ibhiH || 58|| evaM yathAkSharaM j~neyaM kaniShThAsAritaM budhaiH | yathAkSharasyAkSharaishcha tAlapAtAnnibodhata || 59|| chakAre tu bhavechchhamyA dvitIye tAla eva cha | pukAre tu bhavechchhamyA TakAre tAla eva cha || 60|| evaM cha~nchUpuTe j~neyaM pa~nchapANerataH param.h | ShaDAre sannipAtaH syAtpi~NkAre tala eva cha || 61|| takAre tu bhavechchhamyA ekAre tAla eva cha | trakAre tu bhavechchhamyA kakAre tAla eva cha || 62|| dvitIye.apyevameva syAtsannipAtastataH param.h | gurvakSharANAM vishleShAdevameva tu madhyamam.h || 63|| vishleShitAnAmeShAM tu dvirbhAve yA kalA bhavet.h | pAtAnte sA prayoktavyA yathAvadanupUrvashaH || 64|| dvirbhAvAnmadhyamasyeva jyeShthamityabhidhIyate | madhyamasya vidhanena nyasechcha dviguNAH kalAH || 65|| sannipAtairnipAtaishcha teShAM vastu prakIrtitam.h | samAnalakShaNAMshchaiva gadato me nibodhata || 66|| nihatya dAnavaM ghoraM rudreNAmitatejasA | nR^ityamutpAditaM chitraM pUrvaM tANDavasa~nj~nitam.h || 67|| atha bhUtagaNaiH sarvaistasminkAle mahAtmabhiH | vardhamAnamidaM dR^iShTaM piNDIbandhairvibhUShitam.h || 68|| parituShTashcha taddR^iShTvA sapatnIko vR^iShadhvajaH | pradadau tu varaM shreShThaM saha devagaNAdhipaiH || 69|| lakShyalakShaNasampannA mArgayuktavidhi(dhiH) kramaiH | vardhamAnaprayoktAro yAsyanti shivagocharam.h || 70|| evametanmayA dR^iShTaM piNDIbandhanimittataH | adhunA tu pravakShyAmi lakShaNaM shR^iNuta dvijAH || 71|| vR^ittidakShiNachitreShu mArgeShu viniyojitam.h | dvividhaM vardhamAnaM syAtsvapramANavinirmitam.h || 72|| atAlaM cha satAlaM cha tatpramANaM dvijAH smR^itam.h | chatasraH kANDikAshchaiva tAvantyAsAritAni tu || 73|| dhruvakeNa kalAbhistu kaNDikA devakalpitA | vardhamAnasharIre tu kriyate mArgayojanA || 74|| AdyA navakalA tu syAdaShTAbhistatparA smR^itA | dasha ShaTcha tathA chaiva tR^itIyA kaNDikeShyate || 75|| chaturthI kaNDikA chaiva dvAtriMshatkalikA smR^itA | kalAbhirevaM nirdiShTA kaNDikA vardhamAnake || 76|| kevalaM mArgasambhUtA svAlayopA~NgavarjitA | ekadvitrichaturyogAttAbhirAsAritAni tu || 77|| vardhamAne prasUyante mArgatAlA~NgayogataH | prathamAM kaNDikAM kR^itvA bAlatAlaprayojitam.h || 78|| antimArdhakalAhInaM kuryAdevaM kaniShThakam.h | dvitIyAM kaNDikAM kR^itvA prathamA sakalA yadi || 79|| yojyate pUrvatAlena tadA tatsyAllayAntaram.h | vardhamAnaM vinA chitre na hi vR^ittau layAntaram.h || 80|| bahirvA vardhamAne vA kaniShThAM na hi dakShiNe | dviguNakShIra(guNAkShara)saMyogAdanyamArganiyojanAt.h || 81|| nR^ityakAlavisheShAchcha bAlAdanyallayAntaram.h | tR^itIyA sadvitIyA cha prathamA chaiva tatkalA || 82|| dvikalaM yogamAshritya madhyamAsAritaM tu tat.h | chaturthImAditaH kR^itvA chatasraH kaNDikA yathA || 83|| chatuShkalo na ## ?? ## jyeShthamAsAritaM tu tat.h | prayogastu yadA tveShAM piNDIbandhaivikalpate || 84|| pratyekaM tu(tva)~NginyAsastadA teShAM pR^ithakpR^ithak.h | mukhaM pratimukhaM chaiva dehasaMharaNaM tathA || 85|| a~NgAnyetAni chatvAri sarveShvAsAriteShviha | upohanaM mukhaM teShAM yugmaM pratimukhaM bhavet.h || 86|| ojaH sharIrasaMhArAvayama~NgavidhikramaH | ityeva chatura~NgAni j~neyAnyAsAritAni tu || 87|| chaturAsAritairbaddhaM vardhamAnakamuchyate | varNatAlalayagranthavAdyAbhinayavardhanAt.h || 88|| pAtrANAM vR^iddhiyogAchcha vardhamAnakamuchyate | vardhamAne sharIrasya bhavedAsAritasya cha || 89|| kAryakAraNabhAvena parasparavikalpanam.h | yathA vR^ikShAdbhavedbIjo bIjAdvR^ikShasya sambhavaH || 90|| anyonyahetusaMyogaH prasartavyastathaiva tu | yogAdekakalAtsUte kaniShThakalayAntare | dvikalAnmadhyamaM chaiva jyeShThaM chaiva chatuShkalAt.h || 91|| cha~nchatpuTaparivartaH shamyAdi dvau cha pa~nchapANikR^itau | ante cha sannipAtaH pAtavidhirayaM kaniShThasya || 92|| ayameva tAlayogo visheShasiddhishcha sUryavaddiShTA | bhavatIha layAntarite shabdAdbhedo layashchaiva || 93|| uttarakAlAnkR^itvA tvAdau viprAH kalAH parityajya | etatpAtavidhAnaM madhyamakAsArite proktam.h || 94|| jyeShThasya bhavati niyamAdAdAvekA chatuShkalA mAtrA | mAtrA kR^indugatA syAtkR^itvautau dvau cha parivartau || 95|| vAlaM navakalaM veShAM na teShAM sAdhu sammatam.h | sannipAtA~NgavinyAsaM kalAniyamataH kR^itam.h || 96|| teShAM sammukhatAlaM dhruvapAtaireva niyamatAtmAnam.h | tasya kalApAkSharagurulaghuvarNasthitiM vakShye || 97|| jyeShThasya kalA hyaShTau mukhaM bhavenmadhyamasya samUlakam.h | ShaDirlayAntare syAtpa~nchaiva kalAH kaniShThasya || 98|| AdAvante gurUNI madhye cha laghUni bAlataH prabhR^iti | aShTau dvAdasha ShoDasha viMshatirapi vAkSharANi syuH || 99|| AsAritopavahaneShvAdAvAsAraNAni yuktAni | tAnyakSharANi vakShye yAni purA brahmagItAni || 100|| yathA\- kUhuM jagati yadi gini gijaM huM prathame layAntare vApi titijalakuchakralayamadhye iti tikuchavalitakajyeShThe | ityakSharapatanakalAgurulaghuvarNasthitiprativibhaktaH | AsAritamukhasa~nj~ne upavahanavidhiH samuddiShTaH || 101|| evametatsavistAraM kathitaM parimANakam.h | chatvArastu guNA yugme oje ShaTparikIrtitAH || 102|| pa~nchapANau dvitIye tu sArdhaShaTparikIrtitAH | kanIya evaM kartavyamakaraustAlamAnataH || 103|| yathA\- devaM devaiH saMstutaM namitaM daityairyaj~nairnAgaiH pitR^ibhishcha namitacharaNaM trailokyahetumIshaM rudraM sharaNamasmyahamupagataH | aShTAveva gaNAH kAryAH pUrvatAle yathavidhi | dvAdashaiva tu kartavyAH kathitAH putrake gaNAH || 104|| ardhatrayodashagaNAstR^itIye vasusa~nj~nitAH | evamakSharavinyAso madhyamAsArite smR^itaH || 105|| yathA \- bhUtAdhipatiM bhaganetraharaM devairvedyaM suravaramathanaM raudraM bhayadaM gajacharmavR^itaM shambhuM tryakShaM jvalananibhajaTam.h | bhujagaparikaraM tridashagaNavR^itaM daityairnityaM paripaThitacharitamamarapatinamitamabhimatasukhadaM sharaNaM suranutacharaNamahamupagataH | kAryAH ShoDasha yugmAkhye tAle tu prathame gaNAH | chaturviMshatirojAkhye dvitIye vasusa~nj~nite || 106|| chaturviMshatirardhaM cha tR^itIye vasusa~nj~nike | jyeShTheShvAsArite kArya evamakSharasa~nchayaH || 107|| yathA\- amarapravaraM madanA~NgaharaM bhuvanaikanAthamabhayapradaM tripurAntakaraM devaM tamahaM praNataH surapitR^igaNanatacharaNaM pR^ithivIsalilajvalanabhairavarUpaM khaTvA~NgakapAladhAraM pavanaH sUryashchandro yajAramApyomAkhyAH kAryA munibhiryasya proktAstrailokyaguruM tamachintyamajaM vidyAnilayaM bhairavarUpaM khaTvA~NgakapAladhAraM sthityutpattipralayanimittaM chandrArdhadharaM tilakArdhadharaM rasanArdhadharaM bahubhirvikR^itairvividhairvikaTairvidyati vimukhaiH prathamaiH parivR^itamIshaM sukhadaM satataM praNataH|| AsAritAnAM sarveShAM ye bhedAH parikIrtitAH | yathAkSharaM dvisa~NkhyAtaM trisa~NkhyAtaM yathApi vA || 108|| tAlochchhedo dviguNitaiH samavarNagaNaiH kR^itam.h | anivR^ittAkSharapadaM yathAkSharamiti smR^itam.h || 109|| nivR^ittyA yatsamAyuktaM dvisa~NkhyAtaM tamuchyate | nirvR^ittadvayasampannaM trisa~NkhyAtamitIShyate || 110|| chatuShkAdau chaturmAtrA yathoktagurulAghavAH | yathAyogaM gaNAH kAryA gIteShvAsAriteShu cha || 111|| akSharairyA chaturmAtrA dvimAtrA varNatastu sA | chitre kalA bhavedya tu vR^ittau sA dviguNA smR^itA || 112|| vR^ittau yA varNamAtrAbhishchaturmAtrAH prakIrtitA | dviguNA dakShiNe sA tu kalA j~neyA prayoktR^ibhiH || 113|| na mArgabhedo.akShareShu kashchidapyupapadyate | varNamAtrA dviguNitAdvarNabhedaH prakIrtitaH || 114|| yathAkShareShu bhUyiShThaM gIteShvAsAriteShu cha | vidhireSha samuddiShTo varNatAlapadAshrayaH || 115|| dvisa~NkhyAte nivR^ittistu kAryAdyasyArdhayogataH | dvisa~NkhyAtArdhayogena trisa~NkhyAte.api cheShyate || 116|| na chitre dvitrisa~NkhyAtaM kadAchidapi yojayet.h | na cha vR^ittitrisa~NkhyAtaM gIteShvAsAriteShu cha || 117|| dakShiNe syAttrisa~NkhyAtaM dvisa~NkhyAtaM cha vArtike | chitre yathAkSharaM proktamiti mArgavinishchayaH || 118|| dakShiNenaiva gatvAdau nivR^ittau vR^ittivadvrajet.h | chitravachcha yathAnyAyaM trisa~NkhyAte vidhiH smR^itaH || 119|| anenaiva vidhAnena dvisa~NkhyAtamapIShyate | vR^ittau vA dakShiNo vApi prayogo.asya sadaiva tu || 120|| vasvAdau vasumadhye cha vasvante yA nivR^ittayaH | prayoktavyaH prayogaj~nairvichAryA~NgabalAbalam.h || 121|| nivR^ittau tu kalA nyUnA yadA vastuvashAdbhavet.h | akAlapAtanAttasyA varNaH kAryo nivR^ittimAn.h || 122|| varNAla~NkArasaubhAgyaM vichchhedaH karaNasya cha | tattvAdInAM prayogashcha nivR^ittInAM prayojanam.h || 123|| AsAriteShu gIteShu vardhamAneShu chaiva hi | vardhamAnaM tu vij~neyaM chatasraH kaNDikA budhaiH || 124|| vishAlA sa~NgatA chaiva sunandA sumukhI tathA | upohanaM vishAlAyAH kalA(lAH) pa~ncha bhavediha || 125|| ShaDa~Nga(ShaTsa~Nga)tAyA vij~neyAH sunandAyAshcha sapta cha | sumukhyAshchopavahanaM nityamaShTakalaM bhavet.h || 126|| Adau gurudvayaM kAryaM chaturdasha laghUnyatha | upohanaM vishAlAyAH punarante guruH smR^itaH || 127|| yathA\- R^induM jagati avalitakadiginigikuchakR^itatiti vA |(?) chaturbhiradhikairevaM laghubhirgurusaMstutaiH | sunandAyAshcha vij~neyo hyapohanavidhirbudhaiH || 128|| yathA\- R^induM jagati avalitakadigiti R^ilakuchalati vibho |(?) ShaDviMshatirlaghUni syuH sumukhyAshcha gurUNi cha | upohanavidhAnena j~neyAni munisattamAH || 129|| yathA\- R^induM jagati avalikadigivigititiR^ilaR^ichakulatiti jagatiti vA | upohyante svarA yatra yena gItaM pravartate | tamAdupohanaM proktaM shuShkAkSharasamanvitam.h || 130|| athavA mohyate yasmAtprayogasUchanAdibhiH | tamAdupohanaM hyetajjAnabhA(tA)NDasamAshrayam.h || 131|| shamyA tAlau dvirabhyastau sannipAtAntya eva cha | upohanaM vishAlAyAstAlo.ayaM parikIrtitaH || 132|| dvikalaH sa~NgatAyAshcha tAlashcha~nchUpuTaH smR^itaH | trikalo yuktatAlAdi sunandAyAstathaiva cha || 133|| cha~nchatpuTastu dvikalaH sumukhyAH syAdupohane | upohane dvirabhyastaistataH kAryA tu kaNDikA || 134|| etAnyupohanAnIha chatvAri gaditAni hi | AnupUrvyA prayogaM cha kaNDikAnAM nibodhata || 135|| shamyA ## ?? ## punaH shamyA tatastAlo yathAkramam.h | trikalaH sannipAtashcha vishAlAyAH prakIrtitaH || 136|| cha~nchatpuTastu vi(dvi)kalaH saMgatAyA api smR^itaH | chatuShkalaH sunandAyAH sa eva gadito budhaiH || 137|| sannipAtadvayopetA dvichitrastu prayoktR^ibhiH | kAryashchatuShkalo yugmaH sumukhyAshcha yathAkramam.h || 138|| vardhamAnasya tAlo.ayaM kaNDikAnAM pR^ithakpR^ithak.h | mayA prokto muneshchaiva saMhatAnAM nibodhata || 139|| pUrvaM vishAlA kartavyA sa~NgatA tadanantaram.h | sa~NgatAyAM grahaM kR^itvA vishAlA punariShyate || 140|| kaniShThAsArite tAlo yo yathA parikIrtitaH | sa eva sarvaH kartavyaH prathame kaNDikodbhave || 141|| sunandA sa~NgatA chaiva vishAlA cha yathoditA | sunandAyAM grahaM kR^itvA tatashchaiva prayojayet.h || 142|| madhyamAsArite tAlo yo mayA parikIrtitaH | shamyAstrayasya kartavyaH sunandAdyasya paNDitaiH || 143|| sumukhI cha sunandA cha sa~NgataprathamA tathA | sumukhyAdau grahaM kR^itvA yathoktaM samprayojayet.h || 144|| jyeShThAsAritake tAlo niHshabdaH shabdavAMstathA | sa sarva eva kartavyo budhaishchatasR^iNAmapi || 145|| saMyogaH kaNDikAnAM tu tAlo.ayaM parikIrtitaH | evamAsAM samAyogAdvardhamAnakamiShyate || 146|| vAlaM na sukalaM(chatuShkalaM) j~neyaM dashashabdalayAntaram.h | pa~nchaShaShTikalaM jyeShThaM trayastriMshattu madhyamam.h || 147|| kalAnAM vR^iddhimAsAdya tvakSharANAM tu vardhanAt.h | layasya vardhanAchchApi vardhamAnakamuchyate || 148|| AsAriteShu gIteShu vardhamAneShu chaiva hi | dviguNastAlayogena kAryo hyakSharajo vidhiH || 149|| ## ?? ## sannipAto yadA bhavet.h | antyA kalA dvimAtrA tu tadA j~neyA prayoktR^ibhiH || 150|| evametanmayA proktaM vardhamAnasya lakShaNam.h | AsAritAnAM vakShyAmi vistAraM laghulakShaNam.h || 151|| anyUnAyAM kalAyAM tu dhruvaM prAj~no nivedayet.h | atha tAlAkSharavashAstveShAM ye tAMshcha (vashAchchheShAnantAMshcha) yojayet.h ||152|| plute laghvakShare chaiva dhruve sAmyaM na vidyate | na vidyate tribhiH pAtaiH samatvamupadishyate || 153|| tAlaishcha sannipAtaishcha shamyAbhishcha dhruveNa cha | kaniShThAsAritaM kAryaM madhyamaM jyeShThameva cha || 154|| ## ?? ## ## ?? ## || 155|| prastAreNa kalAnAM shamyAtAlAntaropetam.h | pUrvaM shamyA kAryA dvikalastAlaH kalAdvayaM shamyA || 156|| punarekakastAlastrikalaH syAtsannipAtashcha | trikalo.anyasmiMstAlaH shamyaikaH ??kalAdvaye tAlaH || 157|| dvikalA cha punaH shamyA tAlaH ka?? | ## ?? ## || 158|| trikalashcha sannipAto bhUyo vidhireSha kartavyaH | dvAdasha kalAstR^itIye tasyAnte sannipAtashcha || 159|| prathamastvaShTakalaH syAddvAdashakalikau tathAparau j~neyau | antyashcha sannipAto madhyasyAsAritasyoktaH || 160|| ye pUrvama~NgulikR^itAH praveshAnni(shani)ShkrAmasa~nj~nayA gaditAH | te sarve kartavyA madhye tvAsArite tajj~naiH || 161|| ## ?? ## jyeShThe tu kartavyaM shamyAtAlakalAnvitam.h | shatatrayo.atha niShkrAmo vikShepo.atha praveshanam.h | a~NgulInAM tu kartavyaM kalAmAnaM chatuShkalam.h || 162|| pUrvaM shamyA kAryA chatuShkalo.anyo bhavettatastAlaH | shamyA chatuShkalA syAdvikalastAlastathA chaiva || 163|| kAryasya sannipAto.api ShaTkalaH ShaTkalastu tAlaH syAt.h | dvikalA cha punaH shamyA chatuShkalaH syAtpunastAlaH || 164|| shamyA chatuShkalA syAddvikalastAlashcha kartavyaH | punareva sannipAtashcha ShaTkalaH saMvidhAtavyaH || 165|| vidhireSha eva kR^itsnaH punastR^itIye.api sannipAte tu | punareva ## ?? ## a~NgulivikShepAtsampravakShyAmi || 166|| pUrvaM shamyA tathAvApo niShkrAmashcha tataH punaH | vikShepo.atha punastAlaH punarAvApa eva cha || 167|| anAmikIkanIyasyAnni(syorni)ShkrAmashcha punastataH | tabhyAmeva hi vikShepaH shamyatho ## ?? ## eva cha || 168|| madhyamAyAM tatastAlo vikShepo.atha praveshanam.h | AvApashcha punaH kAryastarjanIniShkramaH punaH || 169|| vikShepashcha punaH kAryaH sannipAtastathaiva va | kalAH saptadashaivaitAH sannipAto bhavedayam.h || 170|| AvApashcha punaH kAryaH kanIyasyAtha nirgamaH | vikShepashcha praveshashcha AvApashcha tataH punaH || 171|| anAmikAkanIyasyostatastAlo bhavetpunaH | vikShepashcha punastAbhyAM tataH shamyAH prakIrtitAH || 172|| AvApasya kanIyasyAM tatastAlaM niyojayet.h | vikShepashcha praveshashcha punarAvApa eva cha || 173|| pradeshinyA cha niShkrAmo vikShepashcha punaH smR^itaH | sannipAtaH punashchaiva chaturviMshatiko bhavet.h || 174|| tR^itIyaH sannipAtasya eSha eva vidhiH smR^itaH | evaM jyeShThasya vij~neyastAlA~NgulivikalpitaH || 175|| prathamaH ShoDashakalashchaturviMshatikastathA | dvitIyashcha tR^itIyashcha sannipAtakalAdhikaH || 176|| pratyekaM pAtanAnyeShu dallAH sapta bhavanti hi | shamyAtAlakR^itAnIha sannipAtakR^itAni cha || 177|| ## ?? ## trisannipAtaM trivastu chApyevam.h | saptadashapAtayuktaM vidyAdAsAritaM samyak.h || 178|| AsAritAnAmityevaM gaditaM lakShaNaM mayA | gItAnAM vastukAnAM cha prayogaH parikalpate || 179|| ata UrdhvaM pravakShyAmi gItAnAM vastukeShvapi | vivadhaikakavR^ittAni trINya~NgAni samAsataH || 180|| ekaikaM tu vidAryekA te tu madvividhaH smR^itaH | ShaTparaM tryavaraM vR^ittaM dvya~NgaM saharasaM cha tat.h || 181|| vivadhaikakayoH prAyo madrake tu prayojanam.h | pravaryAshchApi vasva(stva)rdhe pAde rovindakasya cha || 182|| rovindakottarAbhyAM tu vR^ittamullopake tathA | pANikAyAM bahirgItA lAsye vai ## ?? ## || 183|| pravR^ittamavagADhaM cha dvividhaM sR^itva(vR^itta)muchyate | ArohitvAdavagADhaM pravR^ittamavarohataH || 184|| ArohaNaM cha dvividhaM tathA chaivAvarohaNam.h | nyAsApanyAsavihitaM mArgAnnaTakR^itaM tathA || 185|| tryavaraikAdashaparA vidAryaH parikIrtitAH | chaturviMshatiretAsAM praNAmaM paramaM smR^itam.h || 186|| adhyardvAddhi tR^itIyAchcha sannipAtAH pramANataH | ullopyake vidArI tu smR^itA vaihAyase tathA || 187|| vivadhena tu tatkAryo yugmavR^ittena chaiva hi | na hyardhasannipAte tu bhaveda~NgasamApanam.h || 188|| gItAni sasamadrokollopyake cha parAntakam.h | prakaryo vaiNakaM chaiva rovindakamathottaram.h || 189|| dvividhaM madrakaM tatra chaturvastu trivastu cha | shIrShakeNa samAyuktaM tachcha j~neyaM trivastukam.h || 190|| pa~nchaShaTsapta tAni syuH shIrShakaM cha parAntake | prakaryAmatha chatvAri syustrINyardhAdhikAni cha || 191|| rovindakaM tu saptA~Nge ShoDashA~NgaM paraM smR^itam.h | dvau pAdau samavarNau tu ekako vAtra kIrtitau || 192|| pravR^ittaM vivadhaM vApi tasmAtpAdau prayojayet.h | saptA~NgaM dvAdashA~NgaM vA prAkShamoveNakaM budhaiH || 193|| tatra dvyantaM tu saptA~NgaM tryantaM dvAdashakaM tathA | pAdaH sandhirmAShaghAtoShajaM(sajjaM) sampiShTakaM tathA || 194|| ekakaM chaturasraM vApyupavartanameva cha | uta(upa)pAtaH praveNI cha dvya~NgaM saMharaNaM tathA || 195|| a~NgAni dvAdashA~Ngasya smR^itAnyoveNakasya cha | sampiShTakopapAtAbhyAM praveNIbhyAM vivarjitam.h || 196|| upavartanahanaM cha saptA~Ngaparivarjitam.h | nivartanaM tu saptA~NgaM tulyavarnapadaM smR^itam.h || 197|| antayordvAdashA~Nge tu tathAnyapadamiShyate | ullopyake.api chA~NgAnAmeSha eva vidhiH smR^itaH || 198|| avagADhapravR^ittaM cha mahAjanikameva cha | AgAttasyAttathA dvya~Ngo mahAjanikavarjitaH || 199|| sthitipravR^ittaM saMyogAdekA~Ngo yApi kIrtyate | ekA~Nge saMvidhAtavyaM mahAjanikameva cha || 200|| dvya~NgaM chitapravR^ittaM vA chaikA~NgaM vApi kIrtitam.h | dvya~Nge vyAsasamAsAbhyAM dhruvAdhAtuvidhiH smR^itaH || 201|| sthitaM pravR^ittaM cha tathA mahAjanikameva cha | trya~Ngotta(~Ngastu) syAdatha dvya~Ngo mahAjanikavarjitaH || 202|| ekA~Ngo.api vidhAtavyo mahAjanikasaMyutaH | evaM vyAsasamAsAbhyAM bahudhA~NgavidhiH smR^itaH || 203|| chaturasrastathA tryasro ## ?? ## prakIrtitaH | uveNakasya saMhAro dvya~Nga eka~Nga eva cha || 204|| nAdau na madhye saMhAre nityaM chaiva prayujyate | ekakaM vivadhAyApi kAryo hyante prayoktR^ibhiH || 205|| ullopyekaM ShaDavaraM shatyaM chaiva paraM smR^itam.h | tachcha saMharaNe kAryaM su(mu)khapratimukhAnvitam.h || 206|| vaihAyasakasaMyuktaM tenApi cha vivarjitam.h | triShva~NgeShvavaraM j~neyaM paraM syAddvAdashasvapi || 207|| ekadvya~NgavaraM j~neyaM vaihAyasakameva cha | asya chA~Ngatraye.atIte prayogamupapAdayet.h || 208|| ullopyakottarAbhyAM tu mukhapratimukhe smR^ite | tato.a~NgAnAM samAso vA vistAro vA vidhIyate || 209|| mukhapratimukhe chaiva j~neye vividhasa~nj~nite | vR^ittapratimukhaM cha syAdanyA yAstu samAsataH || 210|| ullopyake tathA shAkhA sottaro sAmparAntake | pratishAkhyA tathA chaiva savarNAnyapadA smR^itAH || 211|| uttaraM dvAdashaparaM ShaDa~NgAvaramiShyate | AkArapAdahInena tulyaM rovindakena tu || 212|| ante chAtha visheSheNa sthApyamasya hi shIrShakam.h | evama~NgavidhiH kAryaH saptarUpe prayoktR^ibhiH || 213|| ata UrdhvaM pravakShyAmi gItAnAyAM sukalpanam.h | guruvedAShTakaM kR^itvA nyasellaghvaShTakaM punaH || 214|| tatropavahanaM kAryaM prathame tu gurudvaye | gurvakShare tR^itIye tu tataH syAtpratyupohanam.h || 215|| gurvakShare chaturthe tu shamyA kAryA tu pa~nchame | ShaShThasaptamayostAlaH shamyA gurvakShare.aShTame || 216|| tato.ardhakalikAnpAtAnkuryAllaghvakShareShu cha | gurvakShare tAlagItapAtAstu kalikAH smR^itAH || 217|| shamyAtAlau tAlashamye teShu kuryAtkrameNa tu | tAlaM shamyAM cha tAlaM cha sannipAtaM tathaiva cha || 218|| evamekakalo j~neyaH kalAyogastu bhadrake | guruvishleShapAdena dvikalaM parikIrtitam.h || 219|| visheSheNa kalAstatra pUrvaM pUrvaM niveshayet.h | dvikale bhadrake chaiva trikalaM syAdupohanam.h || 220|| kalikaM dvikalaM vApi na vA syAtpratyupohanam.h | dvikalairgurvakSharakR^itaiH pAdabhAnairyathAkramam.h || 221|| chaturbhistu bhavenmAtrA trimAtraM vastusa~nj~nitam.h | trivastu dvikalaM j~neyaM bhavetpAto vidhIyate || 222|| gurvakShareShu ye pAtAH shamyAtAladayaH smR^itAH | ta eva pAdabhAgeShu dvikaleShvatra yojayet.h || 223|| aShTamI ShoDashI shamyA dashamI cha yathAkramam.h | chaturdashyAM kalAyAM tu tAnvedAdvAdashIyutam.h || 224|| laghvaShTake pAtavidhiryathApUrvaM prakIrtitaH | vastutraye.api dvikale evaM pAtAnprayojayet.h shIrShakaM chaiva kartavyaM ShaTkalaM pa~nchapANinA || 225|| yathA\- kraMDaMkraMDaM(R^induM R^induM) shailendrarAjasaMsthitamIshaM shAntaM shivaM pannagendraparibaddhajaTam.h . munigaNanamitaM dhyAnAbhirataM j~nAnamayaM madanA~NgaharaM vibhuM prabhuM sharaNagato.ahaM daityairnAgaiH saMstutamIshaM tvAM vedamayaM tvAM kartAraM tvAM bhuvanapatiM sarvalokanamaskR^itam R^igyajuHpatitaM ga~NgAdharaM shUladharaM bhujagendradharaM praNato.asmi shivaM mR^igarAjacharmaparibaddhatanuM vipulagatiM vR^iShabhagatiM jvalanashikhisadR^ishakapilajaTaM tamahaM namAmi shivaM shirasA | samAptaM dvikalamadrakam|| devaM vimalaM praNatArtiharaM mAyAdharaM mAyArUpaM jaTilaM namAmi shivaM shirasA | shIrShakaM ShaTkalaM samAptam.h . dvikalamadrakam.h | chatuShkalaM pravakShyAmi yathAvaddvijasattamAH | chatuShkalaiH pAdabhAjai(gai)ryathApUrvamudAhR^itaiH || 226|| chaturbhistu bhavenmAtrA trimAtraM vastusa~nj~nitam.h | pAtAMshchaiva pravakShyAmi pAdabhAgairyathAkramam.h || 227|| chaturthe pa~nchame chaiva shamyA kAryA tathAShTake | ## ?? ## dvitIyAM navame smR^itA || 228|| ShaShThe tu saptame tAlA ante cha navamasya hi | dashamaikAdashe chaiva dvitIyaH samudAhR^itaH || 229|| AdyaM tu dvAdashe proktaM sannipAto vasAnataH | evaM pAtavidhAnaM syAtsarvavastu prayojayet.h || 230|| dvirbhAvAdvikalasyaivaM vij~neyaM cha chatuShkalam.h | saptame laghuni tvantyo dvirbhAvo.asminvidhIyate || 231|| chatuShkalo.atra vihitaH kalAShTakamupohanam.h | ekA dve cha chatuShkashcha tathA syAtpratyupohanam.h || 232|| yathAkSharasya kartavyaM madrakasya tu shIrShakam.h | chatuShkalaH pa~nchapANirdvikale dvikalH smR^itaH || 233|| chatuShkalastu kartavyo madrake tu chatuShkale | trivastu tripramANaM ## ?? ## asratAlasamudbhavam.h || 234|| ityuktaM madrakaM pAdaistrayodashabhiranvitam.h | gurvakSharANi chatvAri chatvAri syurlaghUni cha || 235|| tR^itIye cha chaturthe cha shamyAtAlo laghUShva(nya)pi | tAlaM shamyAM cha tAle cha sannipAtaM cha yojayet.h || 236|| laghvakSharaikakalikaiH pAtaiH samyakprayojayet.h | yathAkSharaM vadheShvetadvij~neyaM chAparAntakam.h || 237|| Adau kalopavahanaM vishleShAddviguNaM bhavet.h | dvikale kalikaM j~neyaM dvikalaM chApyupohanam.h || 238|| kalikaM kalikaM cheShTaM tathaiva pratyupohanam.h | etadeva dviguNitaM vij~neyaM tu chatuShkalam.h || 239|| laghvakShare tR^itIye tu dvirbhAve.antyA kalA smR^itA | asratalasamudbhUtaM pAtaiH ShaDbhirvibhUShitam.h || 240|| vastushAkhAkhyamityetadgaditaM tvaparAntakam.h | yathA shAkhA tathaivAsya pratishAkhA vidhIyate || 241|| pashchimArdhasamA sA tu tathaivAnyapadA smR^itAH | shirashchaikakalenApi kartavyaM pa~nchapANinA || 242|| vR^ittau nivR^ittayogashcha gate vastuchatuShTaye | shAkhAyAM pratishAkhAyAM visheShaH pashchime tvayam.h || 243|| ShaTkalApAtasaMyukte tAlike tu tataH smR^ite | tathaikakalayukte.asti vidhivatpa~nchapANinA || 244|| yathAkShareNaiva bhavedayanorupavartanam.h | upohanaM tu vastvardhaM dvikalaM pratyupohanam.h || 245|| dakShine tu tathA vR^ittau chatuShkalamapIShyate | ullopyakaM tu dviguru dvilaghvante gururyathA || 246|| shamyAtAlau dvirabhyastau sannipAto.antya eva cha | pratyakSharakR^itaiH pAtaiH pa~nchabhiH samala~NkR^itam.h || 247|| chaturasrastu vichchhedamevaM j~neyaM yathAkSharam.h | pUrvoktena vidhAnena dvichatuShkalamuShyate || 248|| asya chA~Ngatraye gIte vaihAyasakamiShyate | tadekA~NgaparaM j~neyaM dvAdashA~NgaparaM tathA || 249|| pramANaM dvAdashakalaM tathApAtamathApi cha | asya tu dvikalA shamyA kAlashcha dvikalastataH || 250|| dvikalAshcha punaH shamyA(s.h)tAlashchaikakalaH smR^itaH | tataH shamyA tatastAlaH sannipAtastataH param.h || 251|| ## ?? ## tu syAditthamanyapadA smR^itA | yada yasya bhavedantastadantAharaNaM budhaiH || 252|| yathAkShareNa niyamAtsaMhAryaM pa~nchapANinA | svatAlenAtha hInasya saMhAraH parikIrtyate || 253|| dviprakAranivR^ittashcha tryaMsho.atha trividhastathA | tryasrashcha chaturasrashcha mishrashchApi prakIrtitaH || 254|| sthitapravR^itte tasyA~Nge mahAjanikameva cha | syAtpa~nchapANitAlena tadantAharaNaM yadA || 255|| tadA sthitaM bhavedyugmaM tasya pAtavidhistvayam.h | shamyApi dvikalA kAryA tAlo.api dvikalaH smR^itaH || 256|| chatuShkalaH sannipAtaH pravR^ittamata iShyate | asya tu dvikalA shamyA tathaivaikakalA punaH || 257|| cha~nchatpuTashcha tAlAdiH sannipAtastataH param.h | sthitaM tAlena kartavyaM mahAjanikamasya tu || 258|| nivR^ittatAlaH kartavyaH pravR^ittasyApi tattvataH | atra tAlavidhiH shreShThaH prAyaH samupavartanam.h || 259|| AptamuddhaTakaH kAryaH parivartaka eva cha | yugme hi mishratAlatvAdyugme hyantaH prayujyate || 260|| vividhaikakasaMyuktapUrvaM pashchAdvidhaH smR^itaH | yathAvadantatAlo.ayaM yugmo mishrashcha kIrtitaH || 261|| ataH paraM pravakShyAmi tryasratAlavidhiM prati | shamyA tu dvikalA pUrvaM tatastAlo vidhIyate || 262|| trikalaH sannipAtashcha pravR^ittaM vApyataH param.h | pravR^ittamasya kartavyaM yathAvatparivartanam.h || 263|| yathA karapravR^ittena vidhivatpa~nchapANinA | ## ?? ## sthitatalen mahAjanikamiShyate || 264|| nivR^ittatAlaH kartavyastathAtra vinivR^ittimAn.h | yugmaujamishratAlatvAnmishro.apyantaH pravartanam.h || 265|| vivadhaikakasaMyuktaH sarvashchAntavidheH smR^itaH | dvya~NgamekA~Ngamapi vA sthitaM kAryaM samAsataH || 266|| tatra yugmaM bhaveddvya~NgaM ## ?? ## cha | pravR^ittamapi vij~neyaM dvya~NgamekA~Ngameva vA || 267|| mahAjanikamekA~NgaM dvya~NgaM saMharaNaM bhavet.h | sthitAdikaH pravR^ittA~Nga evamantarvidhaM budhaiH || 268|| ullopyake sadA yojya UhApohavishAradaiH | ## ?? ## pAtAshchaikAnnaviMshatiH || 269|| vastupramANaM kartavyaM tathaiva cha chatuShkalam.h | AdyamAtrAdvayasyAntaH shamyAtAlAnvito bhavet.h || 270|| mAtrAtrayasya chAnyasya shamyaikA tu tataH smR^itA | chaturthyAM dvAdashastAlaH pa~nchamyAM chAShTamaH smR^itaH || 271|| ShaShThyAM tu dvikalA shamyA tAlashcha dvikalo bhavet.h | punashcha dvikalastAlaH shamyA cha dvikalA punaH || 272|| shamyAtAlashcha tu ## ?? ## shamyA tAlastathaiva cha | shamyAtAlasannipAta iti vastu prakIrtitam.h || 273|| yadA tvardhachaturthAni vastUni prakarI bhavet.h | pashchimArdhaM tadasyaiva tadarthaM prAgniveshayet.h || 274|| kaniShThAsAritenAsya kAryaM saMharaNaM tataH | pAdaH pUrvasamaH kAryastvaparAntakashAkhayA || 275|| uveNake dvitIyo.api tasyaiva pratishAkhayA | anityaH ## ?? ## tAlo mAShaghAtastataH param.h || 276|| mAShaghAto dvAdashakalastasya pAtavidhiH sva(stva)yam.h | kartavyA dvikalA shamyA tAlo dvikala eva cha || 277|| punashcha dvikalastAlaH shamyA cha dvikalA punaH | tatashchaikakalastAlasannipAtaH kalAtraye || 278|| prAyeNa mAShaghAtashcha vivadhA~NgaH prakIrtitaH | sannipAtashcha pashchArdhaH kadAchidupavartanam.h || 279|| tasya syAtkalikenaiva tachchoghaM pa~nchapANinA | sandhiryathAkShareNaiva kartavyaH pa~nchapANinA || 280|| ekakaM vivadho vApi tasyA~NgaM samudAhR^itam.h | anyasya chaturasrasya pravR^itto yo vidhiH smR^itaH || 281|| vivadhA~Ngena tenaiva chaturasrakamiShyate | sandhivadvajratAlashcha dvidhA sampiShTakaM smR^itam.h || 282|| saptA~NgaM dvAdashakalaM dvAdashA~Nge tathaiva cha | niShkrAmamAditaH kR^itvA shamyAstisraH prayojayet.h || 283|| tAlatrayaM tatashchaiva shamyAtAlau tataH param.h | shamyAtAlau tataH kAryau sannipAto.antya eva cha || 284|| tuveNake tu saptA~Nge sampiShTakamidaM smR^itam.h | dvishamyAtAlayogena dvAdaShA~Nge.api cheShyate || 285|| pAtA navaikAdasha vA sampiShTakamudAhR^itam.h | vajravastraM prayoktavyamupavartanameva cha || 286|| yuktavivadhavR^ittAbhyAM praveNI dvividhA smR^itA | pa~nchapANiH prakartavyA praveNyA tu yathAkSharA || 287|| dvikalo vApi mishro vA prayogo.a~NgavashAnugaH | ante vAsyAH prakartavyaH kadAchidupavartanam.h || 288|| pa~nchapANividhAnena yathoktenaiva tadbhavet.h | dvitIyapAtatAlena hyapapAtashcha kIrtyate || 289|| vajratAlena kartavyaM kramaM saMharaNasya tu | rovindake tu ShaNmatrAH pAtAshchaikAnnaviMshatiH || 290|| ## ?? ## mAtrANAM pa~nchAnAM pAta iShyate | tAlaH shamyArdhatAlashcha shamyAtAlastathaiva cha || 291|| pa~nchAnAmapi mAtrANAM vidhireSha yathAkramam.h | chaturdasho.api pa~nchamyA mAtrAyAstAla iShyate || 292|| ## ?? ## tu yA tulyA ShaShThI madrakamAtrayA | iti pAdastathAShTau cha kalApAdAdupohanam.h || 293|| tatashchaiva prayoktavyaM dvikalaM pratyupohanam.h | ghAtashcetsannipAtashcha vivadhaikaprayojitAH || 294|| varNAnukarSho.aShTakalaH svalpaH prastAra iShyate | tulyavarNopanahano dvitIyaH pAda iShyate || 295|| sharIratAlakartavyaH prakAro.api visheShataH | dvikalenaiva kartavyo visheShAtpa~nchapANinA || 296|| kalA dvAdasha nirdiShTaM pramANaM chAsya tattvataH | rovindakasharIraM tu ShaTkalopohanaM smR^itam.h || 297|| vivadhaM vApi vR^ittaM vA tasyAdau parikIrtitA | AkAravR^ittaparuSho.atra ## ?? ## || 298|| ## ?? ## trivAkyaM syAchchaturvAkyaM gatA smR^itA | kAryaM tathA nirvahaNaM pratyekaM paridhAnake || 299|| ityetatprathamaM tva~NgaM lAsye geyapadaM smR^itam.h | sthitapAdasya vakShyAmi vidhAnaM chApyataH param.h || 300|| vR^ittamekaprathame dve yojayetpa~nchapANinA | tataH paraM te bhUyo.api yugmatAlena vA smR^ite || 301|| avasAnaM tu kartavyaM tvaritaM pa~nchapANinA | dvikaleneti kartavyaM sthitapAThyaM prayoktR^ibhiH || 302|| upohya tAlaM tryasraM vA vR^ittyA taistaiH samaistathA | AsInapAdyaM yu~njIta sarvabhavaistu pauruShaiH || 303|| evaM chaturbhiH pAdaistu samairarthavashAnugaiH | AsInapAdyaM kartavyaM vidhivatpa~nchapANinA || 304|| atItayugmatalena shlokaH kAryastataH param.h | aShTAdasha dvAdasha vA padAni tu tataH punaH || 305|| ## ?? ## ttaratAlena tAle nirvahaNaM budhaH | etadAsInapAdasya vidhAnaM parikIrtitam.h || 306|| syAtpuShpagaNDikA nAma yada~NgaM tannibodhata | tatraikaM pauruShaM shlokaM samavR^ittaM prayojayet.h || 307|| chaturbhiH sannipAtaishcha j~neyaM chanchUpuTAshrayam.h | pAde pAde tatheShTaM cha vAdyaM nR^ityaM tathaiva cha || 308|| tatashchAnye smR^itaM vR^itte kha~njanarkuTasa~nj~nite | ante nirvahaNe chAsya shIrShakaM pa~nchapANinA || 309|| AviddhasharyA~NgahArairuddhataistatprayojayet.h | jyotsnAyAM mandirAyAM vA salile darpaNe.api vA || 310 | chhAyAsadR^ishakAntasya praharShyatha vibhUShitam.h | nR^ityaM prasAdakrIDAyAM helAdibhirala~NkR^itam.h || 311|| a~NgaprasvedakaM tatrAvindyAllAsyaM prayogavit.h | cha~nchatpuTasya tAlena tasya prakrIDitaM bhavet.h || 312|| mAtrAvR^ittasamaiH pAdaiH shlokabandho bhavedatha | bahvakSharArthasaMyuktaM toTakaM pa~nchapANinA || 313|| dvikalena prakartvyaM mishreNaikakalena vA | prarochakaM cha kartavyaM guruprAyokSharAnvitam.h || 314|| yathAkShareNa tryasreNa sannipAtaistathAShTabhiH | vivadhaikakasaMyuktaM kaishikIjAtimAshritA || 315|| trya~NgavichchhedakaM vindyAdyuktaM prakrIDitAdibhiH | aniShThurashlakShNapadaM gAndhArIjAtimAshritam.h || 316|| cha~nchatpuTena yoktavyaM ## ?? ## kalena tu | chatuHShaShTiH sannipAtAstasmiMshchaiva prakIrtitAH || 317|| yathA mArgakalopetA vidArI vivadhAnvitaH | a~NgahArAnsaviShkambhAnnaiva chAtra prayojayet.h || 318|| kevalaM pauruShairbhAvairvAkyaM nAmnApi tena yat.h | narkuTaM kha~njakaM chaiva trividhaM na prayojayet.h || 319|| saindhavImAshritaM bhAShAM j~neyaM saindhavakaM budhaiH | rUpavAdyAdisaMyuktaM yugmatAlakR^itaM tathA || 320|| vitastAliptamArgeNa saindhavaM vAdyamiShyate | na pAThyaM svalpamapyatra prakurvIta vichakShaNaH || 321|| mukhapratimukhopetaM tathA cha~nchUpuTAshrayam.h | yathAkSharaiH sannipAtaistathA dvAdashabhiryutam.h || 322|| nekayuktivichitrArthaM pauruShaM bhAvamishritam.h | ekA~NgashIrShakaM gatyA dvibhUShaM parikIrtitam.h || 323|| uttamottamake tvAdau narkuTaM samprayojayet.h | stokaM vichitrArthapadaM tathA chaivopapAdayet.h || 324|| tatashcha vastukaM kAryamaparAntakashAkhayA | yathAkShareNa kAryaM tu shIrShakaM pa~nchapANinA || 325|| uttamottamakaM proktaM helAnR^ityavibhUShitam.h | kopaprasAdabahulaM savikShepairupakramaiH || 326|| saMlAparachitairnityamuktapratyuktamiShyate | vajrArdhena prakaryAstu tasya tAlavidhiH smR^itaH || 327|| tatastu shIrShakaM kAryaM saMyuktaM pa~nchapANinA | uktapratyuktamevaM hi yathoktaM parikIrtitam.h || 328|| evametadbudhairj~neyaM mANaM tAlapramANataH | tadgAthApANikAdInAM saptarUpaM prakIrtitam.h || 329|| yastu tAlaM na jAnAti na sa ## ?? ## na vAdakaH | tasmAtsarvaprayatnena kAryaM tAlAvadhAraNam.h || 330|| a~NgabhUtA hi tAlasya yatipANilayAH smR^itAH | trayo layAstu vij~neyA drutamadhyavilambite || 331|| chhandokSharapadAnAM hi samatvaM yatprakIrtitam.h | kalAkalAntarakR^itaH sa layo mAnasa~nj~nitaH || 332|| shrotogatA cha gopuchchhA ## ?? ## chAtra vidhAya cha | ## ?? ## bhR^ityavarNAnAmakSharANAmathApi vA || 333|| ##?? ## ## ?? ## yatiH syAttu gItavAdyasamAshrayaH | samapANishcha vij~neyo hyavapANistathaiva cha || 334|| tathaivoparipANishcha gItavAdyasamAshrayaH | laye nayaM samaM vAdyaM samapANiH prakIrtyate || 335|| bruvAdyadavakR^iShTaM syAtso.ardhapANiH prakIrtitaH | layasyopari yadvAdyaM pANiH sa upakIrtyate || 336|| tataH sthitalayo yo vai sannipAto vidhIyate | sa tu madhyalayaprApya sannipAtadvayaM bhavet.h || 337|| rutaM chApi layaM prApya sannipAtachatuShTayam.h | yAvattatrAntarakR^itA drutamadhyalayo hi saH || 338|| so.ardhapANistu vij~neyAstvanyairdrutalayAshrayAH | ata UrdhvaM pramANaM tu kalAnAM na vidhIyate || 339|| iti bhAratIye nATyashAstre tAlavidhAno nAmAdhyAya ekatriMshaH | ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}