% Text title : pAninIya shikShA % File name : pANinIyashikShA.itx % Category : major\_works, svara % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Transliterated by : Pramod Kulkarni auddhav at gmail.com % Proofread by : Pramod Kulkarni auddhav at gmail.com % Latest update : September 10, 2020 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. pANinIya shikShA ..}## \itxtitle{.. pANinIya shikShA ..}##\endtitles ## atha shikShAM pravakShyAmi pANinIyaM mataM yathA . shAstrAnupUrvaM tadvidAdyathoktaM lokavedayoH .. 1.. prasiddhamapi shabdArthamavij~nAtamabuddhibhiH . punarvyaktIkariShyAmi vAcha uchchAraNe vidhim .. 2.. triShaShTishchatuHShaTirvA varNAH shambhumatematAH . prAkR^ite saMskR^ite chApi svayaM proktAH svayambhuvA .. 3.. svarA viMshatirekashcha sparshAnAM pa~nchaviMshatiH . yAdayashcha smR^itA hyaShTau chatvArashcha yamAH smR^itAH .. 4.. anusvAro visargashcha {\m+}ka\-pau chApi parAshritau . duHspR^iShTo chApi vij~neyo L^IkAro pluta eva saH .. 5.. ..1.. AtmA buddhyA sametyArthAnmano yu~Nkte vivakShayA . manaH kAyAgnimAhanti saH prerayati mArutam .. 6.. mArustUrasicharanmandraM janayati svaram . prAtaHsavanayogaM taM Chando gAyatramAshritam .. 7.. kaNThe mAdhyandinayugaM madhyamaM traiShTubhAnugam . tAraM tArtIyasavanaM shIrShaNyaM jAgatAnugatam .. 8.. sodIrNo mUrdhnyabhihato vakramApadya mArutaH . varNA~njanayate teShAM vibhAgaH pa~nchadhA smR^itaH .. 9.. svarataH kAlataH sthAnAtprayatnAdanupradAnataH . iti varNavidaH prAhurnipuNaM tannibodhata .. 10.. ..2.. udAtAnudAttashcha svaritashcha svarAstrayaH . hrasvo dIrghaH pluta iti kAlato niyamA achi .. 11.. udAtte niShAdagAndhArAvanudAtta R^iShabhadhaivatau . svaritprabhavA hyete ShaDjamadhyamapa~nchamAH .. 12.. aShTau sthAnAni varNAnAmura: kaNThaH shirastathA . jihvAmUlaM cha dantAshcha nAsikoShThau cha tAlu cha .. 13.. obhAvashcha vivR^ittishcha shaShasA repha eva cha . jihvAmUlamupadhmA cha gatiraShTavidhoShmaNaH .. 14.. yayobhAvaprasamukArAdiparaM padam . svarAntaM tAdR^ishaM vidyAdanyadvyaktamUShmaNaH .. 15.. ..3.. hakAraM pa~nchamairyuktamansthAbhishcha saMyutam . aurasyaM taM vijAnIyAtkaThyamAhurasaMyutam .. 16.. kaNThyAvahAvichuyashAstAlavyA oShThajAvupU . syurmUrdhanyA R^iTuraShA dantyA LsitulasAH smR^itAH .. 17.. jihvAmUle tu kuH prokto dantyoShTho vaH smR^ito budhaiH . e{ai} tu kaNThatAlavyA o{au} tu kaNThoShThajau smR^itau .. 18.. ardhamAtrA tu kaNThyA syAdekAraikArayorbhavet . okAraukArayormAtrA tayorvivR^itasaMvR^itam .. 19.. saMvR^itaM mAtrikaM j~neyaM vivR^itaM tu dvimAtrikam . ghoShA vA saMR^itAH sarve aghoShA vivR^itaH smR^itAH .. 20.. ..4.. svarANAmUShmaNAM chaiva vivR^itaM karaNaM smR^itam . tebhyo.api vivR^itAve~Nau tAbhyAmaicho tathaiva cha .. 21.. anusvAra yamAnAM cha nAsikA sthAnamuchyate . ayogavAhA vij~neyA AshrayasthAnabhAginaH .. 22.. alAbuvINAnirghoSho dantamUlyasvarAnanu . anusvArastu kartavyo nityam hoH shaShaseShu cha .. 23.. anusvAre vivR^ityAM tu virAme chAkSharadvaye . dviroShThyau tu vigR^ihNIyAdyatrokAravakArayoH .. 24.. vyAghrI yathA haretputrAndantAbhyAM na tu pIDayet . bhItA patanabhedAbhyAM tadvadvarNAnprayojayet .. 25.. ..5.. yathA saurAShTrikA nArI takra{\m+} ityabhibhAShate . evam ra~NgAH prayoktavyAH khe arA{\m+} iva khedayA .. 26.. ra~NgavarNaM prayu~njIranno grasetpUrvamakSharam . dIrghasvaraM prayu~njIyAtpashchAnnAsikyamAcharet .. 27.. hR^idaye chaikamAtrastvardhamAtrastu mUrdhani . nAsikAyAM tathArdhaM cha ra~NgasyaivaM dvimAtratA .. 28.. hR^idayAdutkare tiShThankAMsyena samanusvaram . mArdavaM cha dvimAtraM cha jaghanvA{\m+} iti nidarshanam .. 29.. madhye tu kampayetkampamubhau pArshvau samau bhavet . sara~NgaM kampayetkampaM rathIveti nidarshanam .. 30.. evaM varNAH prayoktavyA nAvyaktA na cha pIDitAH . samyagvarNaprayogena brahmaloke mahIyate .. 31.. ..6.. gItI shIghrI shiraHkampI tathA likhitapAthakaH . anarthaj~no.alpakaNThashcha ShaDete pAThakAdhamAH .. 32.. mAdhuryamakSharavyaktiH padachChedastu susvaraH . dhairyaM layasamarthaM cha ShaDete pAThakA guNAH .. 33.. sha~NkitaM bhItamutkR^iShTamavyaktamanunAsikam . kAkasvaraM shirasi gataM tatha sthAnavivarjitam .. 34.. upAMshu daShTaM tvaritaM nirastaM vilambitaM gadgaditaM pragItam . niShpIDitaM grastapadAkSharaM cha vadenna na dInaM na tu sAnunAsyam .. 35.. prAtaH paThennityamuraHsthitena svareNa shArdUlarutopamena . madhyandine kaNThagatena chaiva chakrAhvasa~NkUjitasannibhena .. 36.. tAraM tu vidyAtsavanaM tR^itIyaM shirogataM tachcha sadA prayojyam . mayUrahaMsAnyamR^itasvarANAM tulyena nAdena shiraHsthitena .. 37.. ..7.. acho.aspR^iShTA gaNastvIShannamaspR^iShTA shalaH smR^itAH . sheShAH spR^iShTA halaH proktAnibochAnupradAnataH .. 38.. ~namonunAsikA nahro nAdino hajhaShaH smR^itAH . IShannAdA yaNo jashcha shvAsinastu khaphAdayaH .. 39.. IShatChvAsAMshcharo vidyAdgordhAmaitatprachakShate . dAkShIputraH pANininA yenedaM vyApitaM bhuvaH .. 40.. ChandaH pAdau tu vedasya hastaH kalpo.atha paThyate . jyotiShAmayanaM chakShurniruktaM shrotramuchyate .. 41.. shikShA prANaM tu vedasya mukhaM vyAkaraNaM smR^itam . tasmAtsA~NgamadhItyeva brahmaloke mahIyate .. 42.. ..8.. udAttamAkhyAti vR^iSho.a~NgulInAM pradeshinImUlaniviShTamUrdhA . upAntamadhye svaritaM dhR^itaM cha kaniShThikAyAmanudAttameva .43.. udAttaM pradeshinIM vidyAtprachayo madhyato~NgulIm . nihataM tu kaniShThikyAM svaritopakaniShThikAm .. 44.. antodAttamAdyudattamudAttamanudAtaM nIchasvaritam . madhyodAttaM svaritaM dvyudAttaM tryudAttamiti navapadashayyA .. 45.. agniH bomaH pravo vIryaM haviShaM svarbR^ihaspatirindrAbR^ihaspatI . agnirityantodAttaM soma ityAdyudattaM pretyudAttaM dIrghaM nIchasvaritam .. 46.. haviShAM madhyodAttaMsvariti svaritaM bR^ihaspatiriti . dvyudAttamindrAbR^ihaspatI iti trudAttam .. 47.. anudAtto hR^idi j~neyo mUrdhnyudAtta udAhR^itaH . svaritaH karNamUlIyaH sarvAsye prachayaH smR^itaH .. 48.. ..9.. chAShastu vadate mArAM dvimAtro chaiva vAyasaH . shikhI rauti trimAtrastu nakulastvardhamAtrakaH .. 49.. kutIrthAdAgataM dagdhamapavarNaM cha bhakShitam . na tasya paThe mokSho.asti pApArhariva kilbiShAt .. 50.. sutirthadAgataM vyaktaM svAmnAyyaM suvyavasthitam . susvareNa suvakreNa prayuktaM brahma rAjate .. 51.. mantro hInaH svarato varNato vA mithyAprayukto na tadarthamAha . sa vagvajro yajamAnaM hinasti yathendrashatruH svarato.aparAdhAt .. 52.. anakSharaM hatAyuShyaM visvaraM vyAdhipIDitam . akShatA shastrarUpeNa vajraM patati mastake .. 53.. hastahInaM tu yo.adhIte svaravarNavivarjitam . R^igyajuHsAmabhirdagdho viyonimadhigachChati .. 54.. hastena vedaM yo.adhIte svaravarNAthasaMyutam . R^igyajuHsAmabhiH pUto brahmaloke mahIyate .. 55.. ..10.. sha~NkaraH sha~NkarIM prAdAddAkShIputrAyadhImate . vA~NmayebhyaH samAhR^itya devIM vAchamiti sthitiH .. 56.. yenAkSharasamAmnAyamadhigamya maheshvarAt . kR^itsnaM vyAkaraNaM proktaM tasmai pANinaye namaH .. 57.. yena dhautA giraH puMsAM vimalaiH shabdavAribhiH . tamashchAj~nAnajaM bhinnaM tasmai pANinaye namaH .. 58.. aj~nAnAndhasya lokasya j~nAnA~njanashalAkayA . chakShurunmIlitaM yena tasmai pANinaye namaH .. 59.. trinayanamabhimukhaniHsR^itAmimAM ya iha paThetprayatashcha sadA dvijaH . sa bhavati dhanadhAnyapashuputrakIrtimA\- natulaM cha sukhaM samashnute divIti divIti .. 60.. .. 11.. atha shikShAmAtmodAttashcha hakAraM svarANAM yathA gItyacho.aspR^iShTodAttaM chAShastu sha~Nkara ekAdasha || || iti vedA~NganAsikA athavA pANinIyashikShA samAptA || ## Encoded and proofread by Pramod Kulkarni auddhav at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}