% Text title : panchatantra tantra % File name : panchatantra.itx % Category : major\_works % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : viShNusharman % Transliterated by : Jan Brzezinski of Gaudiya Grantha Mandira % Description-comments : 1. mitrabhedaH 2. mitrasamprAptiH 3. kAkolUkIyam 4. labdhapraNAsham 5. aparIkShitakArakam % Acknowledge-Permission: https://grantha.jiva.org The Gaudiya Grantha Mandira % Latest update : January 13, 2023 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Panchatantram ..}## \itxtitle{.. pa~nchatantram ..}##\endtitles ## \section{kathA\-mukham} oM namaH shrI\-shAradA\-gaNapati\-gurubhyaH | mahA\-kavibhyo namaH | brahmA rudraH kumAro hari\-varuNa\-yamA vahnirindraH kuberash chandrAdityau sarasvatyudadhi\-yuga\-nagA vAyururvI\-bhuja~NgAH | siddhA nadyo.ashvinau shrIrditiraditi\-sutA mAtarashchaNDikAdyA vedAstIrthAni yakShA gaNa\-vasu\-munayaH pAntu nityaM grahAshcha || manave vAchaspataye shukrAya parAsharAya sasutAya | chANakyAya cha viduShe namo.astu naya\-shAstra\-kartR^ibhyaH || 0\.1|| sakalArtha\-shAstra\-sAraM jagati samAlokya viShNusharmedam | tantraiH pa~nchabhiretachchakAra sumanoharaM shAstram || 0\.2|| tadyathAnushrUyate | asti dakShiNAtye janapade mahilAropyaM nAma nagaram | tatra sakalArthi\-sArtha\-kalpa\-drumaH pravara\-nR^ipa\-mukuTa\-maNimajarIchayacharchitacharaNa\-yugalaH sakala\-kalpa\-pAra~Ngato.amarashaktirnAma rAjA babhUva | tasya trayaH putrAH parama\-durmedhaso vasushaktirugrashaktiranekashaktishcheti nAmAno babhUvuH | atha rAjA tAn shAstra\-vimukhAn Alokya sachivAn AhUya provAcha\-bhoH j~nAtametadbhavadbhiryan mamaite trayo.api putrAH shAstra\-vimukhA viveka\-hInAshcha | tadetAn pashyato me mahadapi rAjyaM na saukhyamAvahati | athavA sAdhvidamuchyate\- ajAta\-mR^ita\-mUrkhebhyo mR^itAjAtau sutau varam | yatastau svalpa\-duHkhAya yAvaj\-jIvaM jaDo dahet || 0\.3|| varaM garbha\-sravo varaM R^ituShu naivAbhigamanaM varaM jAtaH preto varamapi cha kanyaiva janitA | varaM bandhyA bhAryA varamapi cha garbheShu vasatir na chAvidagdhAn rUpa\-draviNa\-guNa\-yukto.api tanayaH || 0\.4|| kiM tayA kriyate dhenvA yA na sUte na dugdhadA | ko.arthaH putreNa jAtena yo na vidvAn na bhaktimAn || 0\.5|| tadeteShAM yathA buddhi\-prabodhanaM bhavati tathA ko.apupAyo.anuShThIyatAm | atra cha maddattAM vR^ittiM bhu~njAnAnAM paNDitAnAM pa~nchashatI tiShThati | tato yathA mama manorathAH siddhiM yAnti tathAnuShThIyatAmiti | tatraikaH provAcha\-deva dvAdashabhirvarShairvyAkaraNaM shrUyate | tato dharma\-shAstrANi manvAdIni artha\-shAstrANi chANakyAdIni kAma\-shAstrANi vAtsyAyanAdIni | evaM cha tato darmArtha\-kAma\-shAstrANi j~nAyante | tataH pratibodhanaM bhavati | atha tan\-madhyataH sumatirnAma sachivaH prAha\-ashAshvato.ayaM jIvitavya\-viShayaH | prabhUta\-kAla\-j~neyAni shabda\-shAstrANi | tat sa~NkShepa\-mAtraM shAstraM ki~nchideteShAM prabodhanArthaM chintyatAmiti | uktaM cha yataH\- anantapAraM kila shabda\-shAstraM svalpaM tathAyurbahavashcha vighnAH | sAraM tato grAhyamapAsya phalgu haMsairyathA kShIramivAmbudhyAt || 0\.6|| tadatrAsti viShNusharmA nAma brAhmaNaH sakala\-shAstra\-pAra~NgamashChAtra\-saMsadi labdha\-kIrtiH | tasmai samarpayatu etAn | sa nUnaM drAk prabuddhAn kariShyati iti | sa rAjA tadAkarNya viShNusharmANamAhUya provAcha\-bho bhagavan madanugrahArthametAnartha\-shAstraM prati drAgyathAnanya\-sadR^ishAn vidadhAsi tathA kuru | tadAhaM tvAM shAsana\-shatena yojayiShyAmi | atha viShNu\-sharmA taM rAjAnamAha\-deva shrUyatAM me tathya\-vachanam | nAhaM vidyA\-vikrayaM shAsana\-shatenApi karomi | punaretAMstava putrAn mAsa\-ShaTkena yadi nIti\-shAstraj~nAn na karomi tataH sva\-nAma\-tyAgaM karomi | athAsau rAjA tAM brAhmaNasyAsambhAvyAM pratij~nAM shrutvA sasachivaH prahR^iShTo vismayAnvitastasmai sAdaraM tAn kumArAn samarpya parAM nirvR^itimAjagAma | viShNusharmaNApi tAn AdAya tadarthaM mitra\-bheda\-mitra\-prApti\-kAkolUkIya\-labdha\-praNAsha\-aparIkShita\-kArakANi cheti pa~ncha\-tantrANi rachayitvA pAThitAste rAjaputrAH | te.api tAnadhItya mAsa\-ShaTkena yathoktAH saMvR^ittAH | tataH prabhR^itetat pa~nchatantrakaM nAma nIti\-shAstraM bAlAvabodhanArthaM bhUtale pravR^ittam | kiM bahunA\- adhIte ya idaM nityaM nIti\-shAstraM shR^iNoti cha | na parAbhavamApnoti shakrAdapi kadAchana || 0\.7|| iti kathA\-mukham | \chapter{1\. mitra\-bhedaH} vardhamAna\-vR^ittAntaH athAtaH prArabhyate mitra\-bhedo nAma prathamaM tantram | yasyAyamAdimaH shlokaH\- vardhamAno mahAn snehaH siMha\-go\-vR^iShayorvane | pishunenAtilubdhena jambukena vinAshitaH || 1\.1|| tadyathAnushrUyate | asti dakShiNAtye janapade mahilAropyaM nAma nagaram | tatra dharmopArjita\-bhUri\-vibhavo vardhamAnako nAma vaNik\-putro babhUva | tasya kadAchidrAtrau shayyArUDhasya chintA samutpannA | tat prabhUte.api vitte.arthopAyAshchintanIyAH kartavyAshcheti | yata uktaM cha\- nahi tadvidyate ki~nchidyadarthena na siddhyati | yatnena matimAMstasmAdarthamekaM prasAdhayet || 1\.2|| yasyArthyAstasya mitrANi yasyArthAstasya bAndhavAH | yasyArthAH sa pumAM loke yasyArthAH sa cha paNDitaH || 1\.3|| na sA vidyA na taddAnaM na tachChilpaM na sA kalA | na tat sthairyaM hi dhaninAM yAchakairyan na gIyate || 1\.4|| iha loke hi dhaninAM paro.api svajanAyate | svajano.api daridrANAM sarvadA durjanAyate || 1\.5|| arthebhyo.api hi vR^iddhebhyaH saMvR^ittebhya itastataH | pravartante kriyAH sarvAH parvatebhya ivApagAH || 1\.6|| pUjyate yadapUjyo.api yadagamyo.api gamyate | vandyate yadavandyo.api sa prabhAvo dhanasya cha || 1\.7|| ashanAdindriyANIva syuH kAryANyakhilAnapi | etasmAt kAraNAdvittaM sarva\-sAdhanamuchyate || 1\.8|| arthArthI jIva\-loko.ayaM shmashAnamapi sevate | tyaktvA janayitAraM svaM niHsvaM gachChati dUrataH || 1\.9|| gata\-vayasAmapi puMsAM yeShAmarthA bhavanti te taruNAH | arthe tu ye hInA vR^iddhAste yauvane.api syuH || 1\.10|| sa chArthaH puruShANAM ShaDbhrupAyairbhavati bhikShAyA nR^ipa\-sevayA kR^iShi\-karmaNA vidyopArjanena vyavahAreNa vaNik\-karmaNA vA | sarveShAmapi teShAM vANijyenAtiraskR^ito.artha\-lAbhaH syAt | uktaM cha yataH\- kR^itA bhikShAnekairvitarati nR^ipo nochitamaho kR^iShiH kliShTA vidyA guru\-vinaya\-vR^ittyAtiviShamA | kusIdAddAridryaM parakaragata\-granthi\-shamanAn na manye vANijyAt kimapi paramaM vartanamiha || 1\.11|| upAyAnAM cha sarveShAmupAyaH paNya\-sa~NgrahaH | dhanArthaM shasyate he ekastadanyaH saMshayAtmakaH || 1\.12|| tachcha vANijyaM sapta\-vidhamarthAgamAya syAt | tadyathA gAndhika\-vyavahAraH, nikShepa\-praveshaH, goShThika\-karma, parichita\-grAhakAgamaH, mithyA\-kraya\-kathanam, kUTa\-tulA\-mAnam, deshAntarAdbhANDAnayanaM cheti | uktaM cha\- paNyAnAM gAndhikaM paNyaM kimanyaiH kA~nchanAdibhiH | yatraikena cha yat krItaM tachChatena pradIyate || 1\.13|| nikShepe patite harmye shreShThI stauti sva\-devatAm | nikShepI mriyate tubhyaM pradAsyAmupayAchitam || 1\.14|| goShThika\-karma\-niyuktaH shreShThI chintayati chetasA hR^iShTaH | vasudhA vasu\-sampUrNA mayAdya labdhA kimanyena || 1\.15|| parichitamAgachChantaM grAhakamutkaNThyA vilokayAsau | hR^iShyati taddhana\-labdho yadvat putreNa jAtena || 1\.16|| anyachcha\- pUrNApUrNe mAne parichita\-jana\-va~nchanaM tathA nityam | mithyA\-krayasya kathanaM prakR^itiriyaM syAt kirAtAnAm || 1\.17|| dviguNaM triguNaM vittaM bhANDa\-kraya\-vichakShaNAH | prApnuvantudyamAllokA dUra\-deshAntaraM gatAH || 1\.18|| itevaM sampradhArya mathurA\-gAmIni bhANDAnAdAya shubhAyAM tithau guru\-janAnuj~nAtaH surathAdhirUDhaH prasthitaH | tasya cha ma~Ngala\-vR^iShabha sa~njIvaka\-nandaka\-nAmAnau gR^ihotpannau dhUrvoDhArau sthitau | tayorekaH sa~njIvakAbhidhAno yamunA\-kachChamavatIrNaH sampa~Nka\-pUramAsAdya kalita\-charaNo yuga\-bha~NgaM vidhAya viShasAda | atha taM tadavasthamAlokya vardhamAnaH paraM viShAdamAgamat | tadarthaM cha snehArdra\-hR^idayastri\-rAtraM prayANa\-bha~Ngamakarot | atha taM viShaNNamAlokya sAR^ithikairabhihitam\- bhoH shreShThin ! kimevaM vR^iShabhasya kR^ite siMha\-vyAghra\-samAkule bahvapAye.asmin vane samasta\-sArthastvayA sandehe niyojitaH | uktaM cha\- na svalpasya kR^ite bhUri nAshayen matimAn naraH | etadevAtra pANDityaM yat svalpAdbhUri\-rakShaNam || 1\.19|| athAsau tadavadhArya sa~njIvakasya rakShA\-puruShAn nirUpyAsheSha\-sArthaM nItvA prasthitaH | atha rakShA\-puruShA api bahvapAyaM tadvanaM viditvA sa~njIvakaM parityajya pR^iShThato gatvA.anyedyustaM sArthavAhaM mithyAhuH\- svAmin, mR^ito.asau sa~njIvakaH | asmAbhistu sArthavAhasyAbhIShTa iti matvA vahninA saMskR^itaH iti | tachChrutvA sArthavAhaH kR^itaj~natayA snehArdra\-hR^idayastasyaurdhva\-dehika\-kriyA vR^iShotsargAdikAH sarvAshchakAra | sa~njIvako.apAyuH\-sheShatayA yamunA\-salila\-mishraiH shishirataravAtairApyAyita\-sharIraH katha~nchidaputthAya yamunA\-taTamupapede | tatra marakata\-sadR^ishAni bAla\-tR^iNAgrANi bhakShayan katipayairahobhirhara\-vR^iShabha iva pInaH kakudmAn balavAMshcha saMvR^ittaH | pratyahaM valmIka\-shikharAgrANi shR^i~NgAbhyAM vidArayan garjamAna Aste | sAdhu chedamuchyate\- arakShitaM tiShThati deva\-rakShitaM surakShitaM deva\-hataM vinashyati | jIvatanAtho.api vane visarjitaH kR^ita\-prayatno.api gR^ihe vinashyati || 1\.20|| atha kadAchit pi~Ngalako nAma siMhaH sarva\-mR^iga\-parivR^itaH pipAsAkula udaka\-pAnArthaM yamunA\-taTamavatIrNaH sa~njIvakasya gambhIratara\-rAvaM dUrAdevAshR^iNot | tachChrutvA.atIva vyAkula\-hR^idayaH sasAdhvasamAkAraM prachChAdya baTa\-tale chaturmaNDalAvasthAnenAvasthitaH | chaturmaNDalAvasthAnaM tvidaM\- siMhaH siMhAnuyAyinaH kAkaravAH kivR^ittA iti | atha tasya karaTaka\-damanaka\-nAmAnau dvau shR^igAlau mantri\-putrau bhraShTAdhikArau sadAnuyAyinAvAstAm | tau cha parasparaM mantrayataH | tatra damanako.abravIt\- bhadra karaTaka, ayaM tAvadasmat\-svAmI pi~Ngalaka udaka\-grahaNArthaM yamunA\-kachChamavatIrya sthitaH | sa kiM nimittaM pipAsAkulo.api nivR^ittya vyUha\-rachanAM vidhAya daurmanasyenAbhibhUto.atra baTa\-tale sthitaH | karaTaka Aha\- bhadra kimAvayoranena vyApAreNa uktaM cha yataH\- avyApareShu vyApAraM yo naraH kartumichChati | sa eva nidhanaM yAti kIlotpATIva vAnaraH || 1\.21|| \section{kathA 1 kIlotpATi\-vAnara\-kathA} kasmiMshchin nagarAbhyAshe kenApi vaNik\-putreNa taru\-khaNDa\-madhye devatAyatanaM kartumArabdham | tatra cha ye karmakarAH sthApanAdayaH | te madhyAhna\-belAyAmAhArArthaM nagara\-madhye gachChanti | atha kadAchit tatrAnuSha~NgikaM vAnara\-yUthamitashchetashcha paribhramadAgatam | tatraikasya kasyachichChilpino.ardha\-sphATito.a~njana\-vR^ikSha\-dArumayaH stambhaH khadira\-kIlakena madhya\-nihitena tiShThati | etasminnantare te vAnarAstaru\-shikhara\-prasAda\-shR^i~Nga\-dAru\-paryanteShu yathechChayA krIDitumArabdhAH | ekashcha teShAM pratyAsanna\-mR^ityushchApalyAt tasminnardha\-sphoTita\-stambhe upavishya pANibhyAM kIlakaM sa~NgR^ihya yAvadutpAdayitumArebhe tAvat tasya stambha\-madhya\-gata\-vR^iShaNasya sva\-sthAnAchchalita\-kIlakena yadvR^ittaM tat prAgeva niveditam | ato.ahaM bravImi\- avyApAreShu iti | AvayorbhakShita\-sheSha AhAro.asteva | tat kimanena vyApAreNa | damanaka Aha tat kiM bhavAn AhArArthI kevalameva | tan na yuktam | uktaM cha\- suhR^idAmupakAraNAddviShatAmapapakAraNAt | nR^ipa\-saMshraya iShyate budhairjaTharaM ko na bibharti kevalam || 1\.22|| kiM cha\- yasmi~njIvanti jIvanti bahavaH so.atra jIvatu | vayAMsi kiM na kurvanti cha~nchvA svodara\-pUraNam || 1\.23|| tathA cha\- yaj jIvyate kShaNamapi prathitaM manuShyair vij~nAna\-shaurya\-vibhavArya\-guNaiH sametam | tan nAma jIvitamiha pravadanti taj\-j~nAH kAko.api jIvati chirAya baliM cha bhu~Nkte || 1\.24|| yo nAtmanA na cha pareNa cha bandhu\-varge dIne dayAM na kurute na cha martya\-varge | kiM tasya jIvita\-phalaM hi manuShya\-loke kAko.api jIvati chirAya baliM cha bhu~Nkte || 1\.25|| supUrA syAt kunadikA supUro mUShikA~njaliH | susantuShTaH kApuruShaH svalpakenApi tuShyati || 1\.26|| kiM cha\- kiM tena jAtu jAtena mATuryauvana\-hAriNA | Arohati na yaH svasya vaMshasyAgre dhvajo yathA || 1\.27|| parivartini saMsAre mR^itaH ko vA na jAyate | jAtastu gaNyate so.atra yaH sphurechcha shriyAdhikaH || 1\.28|| kiM cha\- jAtasya nadI\-tIre tasyApi tR^iNasya janma\-sAphalyam | yat salila\-majjanAkula\-jana\-hastAlambanaM bhavati || 1\.29|| tathA cha\- stimitonnata\-sa~nchArA jana\-santApa\-hAriNaH | jAyante viralA loke jaladA iva sajjanAH || 1\.30|| niratishayaM garimANaM tena jananyAH smaranti vidvAMsaH | yat kamapi vahati garbhaM mahatAmapi yo gururbhavati || 1\.31|| aprakaTIkR^ita\-shaktiH shakto.api janastiraskriyAM labhate | nivasannantardAruNi la~Nghyo vahnirna tu jvalitaH || 1\.32|| karaTaka Aha\- AvAM tAvadapradhAnau tat kimAvayoranena vyApareNa | uktaM cha\- apR^iShTo.atrApradhAno yo brUte rAj~naH puraH kudhIH | na kevalamasammAnaM labhate cha viDambanam || 1\.33|| tathA cha\- vachastatra prayoktavyaM yatroktaM labhate phalam | sthAyI bhavati chAtyantaM rAgaH shukla\-paTe yathA || 1\.34|| damaka Aha\- mA maivaM vada | apradhAnaH pradhAnaH syAt sevate yadi pArthivam | pradhAno.apapradhAnaH syAdyadi sevA\-vivarjitaH || 1\.35|| yata uktaM cha\- Asannameva nR^ipatirbhajate manuShyaM vidyA\-vihInamakulInamasaMskR^itaM vA | prAyeNa bhUmi\-patayaH pramadA latAshcha yat pArshvato bhavati tat pariveShTayanti || 1\.36|| tathA cha\- kopa\-prasAda\-vastUni ye vichinvanti sevakAH | Arohanti shanaiH pashchAddhunvantamapi pArthivam || 1\.37|| vidyAvatAM mahechChAnAM shilpa\-vikrama\-shAlinAm | sevA\-vR^itti\-vidAM chaiva nAshrayaH pArthivaM vinA || 1\.38|| ye jAtyAdi\-mahotsAhAn narendrAn nopayAnti cha | teShAmAmaraNaM bhikShA prAyashchittaM vinirmitam || 1\.39|| ye cha prAhurdurAtmAno durArAdhyA mahIbhujaH | pramAdAlasya\-jADyAni khyApitAni nijAni taiH || 1\.40|| sarpAn vyAghrAn gajAn siMhAn dR^iShTvopAyairvashIkR^itAn | rAjeti kiyatI mAtrA dhImatAmapramAdinAm || 1\.41|| rAjAnameva saMshritya vidvAn yAti parAM gatim | vinA malayamanyatra chandanaM na prarohati || 1\.42|| dhavalAnAtapatrANi vAjinashcha manoramAH | sadA mattAshcha mAta~NgAH prasanne sati bhUpatau || 1\.43|| karaTaka Aha\- atha bhavAn kiM kartumanAH ? so.abravIt\- adyAsmat\-svAmI pi~Ngalako bhIto bhIta\-parivArashcha vartate | tadainaM gatvA bhaya\-kAraNaM vij~nAya sandhi\-vigraha\-yAna\-Asana\-saMshraya\-dvaidhI\-bhAvAnAmekatamena saMvidhAsye | karaTaka Aha\- kathaM vetti bhavAn yadbhayAviShTo.ayaM svAmI ? so.abravIt\- j~neyaM kimatra ? yata uktaM cha\- udIrito.arthaH pashunApi gR^ihate hayAshcha nAgAshcha vahanti choditAH | anuktamapUhati paNDito janaH pare~Ngita\-j~nAna\-phjalA hi buddhayaH || 1\.44|| tathA cha manuH (8\.26)\- AkArairi~NgitairgatyA cheShTayA bhAShaNena cha | netra\-vaktra\-vikAraishcha lakShyate.antargataM manaH || 1\.45|| tadadyainaM bhayAkulaM prApya sva\-buddhi\-prabhAvena nirbhayaM kR^itvA vashIkR^itya cha nijAM sAchivya\-padavIM samAsAdayiShyAmi | karaTaka Aha\- anabhij~no bhavAn sevA\-dharmasya | tat kathamenaM vashIkariShyasi ? so.abravIt\- kathamahaM sevAnabhij~naH ? mayA hi tAtotsa~Nge krIDatAbhyAgata\-sAdhUnAM nIti\-shAstraM paThatA yachChrutaM sevA\-dharmasya sAraM tadhR^idi sthApitam | shrUyatAM tachchedam\- suvarNa\-puShpitAM pR^ithvIM vichinvanti narAstrayaH | shUrashcha kR^ita\-vidyashcha yashcha jAnAti sevitum || 1\.46|| sA sevA yA prabhu\-hitA grAhyA vAkya\-visheShataH | Ashrayet pArthivaM vidvAMstaddvAreNaiva nAnyathA || 1\.47|| yo na vetti guNAn yasya na taM seveta paNDitaH | na hi tasmAt phalaM ki~nchit sukR^iShTAdUSharAdiva || 1\.48|| dravya\-kR^iti\-hIno.api sevyaH sevya\-guNAnvitaH | bhavatAjIvanaM tasmAt phalaM kAlAntarAdapi || 1\.49|| api sthANuvadAsInaH shuShyan parigataH kShudhA | na tvaj~nAnAtma\-sampannAdvR^ittimIhate paNDitaH || 1\.50|| sevakaH svAminaM dveShTi kR^ipaNaM paruShAkSharam | AtmAnaM kiM sa na dveShTi sevyAsevyaM na vetti yaH || 1\.51|| yasyAshritya vishrAmaM kShudhArtA yAnti sevakAH | so.arkavan nR^ipatistyAjyaH sadA puShpa\-phalo.api san || 1\.52|| rAja\-mAtari devyAM cha kumAre mukhya\-mantriNi | purohite pratIhAre sadA varteta rAjavat || 1\.53|| jIveti prabruvan proktaH kR^ityAkR^itya\-vichakShaNaH | karoti nirvikalpaM yaH sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.54|| prabhu\-prasAdajaM vittaM suprAptaM yo nivedayet | vastrAdyaM cha dadhAta~Nge sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.55|| antaH\-pura\-charaiH sArdhaM yo na mantraM samAcharet | na kalatrairnarendrasya sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.56|| dyUtaM yo yama\-dUtAbhaM hAlAM hAlAhalopamam | pashyeddArAn vR^ithAkArAn sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.57|| yuddha\-kAle.agraNIryaH syAt sadA pR^iShThAnugaH pure | prabhordvArAshrito harmye sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.58|| sammato.ahaM vibhornityamiti matvA vyatikramet | kR^ichChreShvapi na maryAdAM sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.59|| dveShi\-dveSha\-paro nityamiShTAnAmiShTa\-karma\-kR^it | yo naro nara\-nAthasya sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.60|| proktaH pratyuttaraM nAha viruddhaM prabhunA na yaH | na samIpe hasatuchchaiH sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.61|| up raNaM sharaNaM tadvan manyate bhaya\-varjitaH | pravAsaM sva\-purAvAsaM sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.62|| na kuryAn naranAthasya yoShidbhiH saha sa~Ngatim | na nindAM na vivAdaM cha sa bhavedrAja\-vallabhaH || 1\.63|| karaTaka Aha\- atha bhavAMstatra gatvA kiM tAvat prathamaM vakShyati tat tAvaduchyatAm | damanaka Aha\- uttarAduttaraM vAkyaM vadatAM samprajAyate | suvR^iShTi\-guNa\-sampannAdbIjAdbIjamivAparam || 1\.64|| apAya\-sandarshanajAM vipattiM upAya\-sandarshanajAM cha siddhim | medhAvino nIti\-guNa\-prayuktAM puraH sphurantImiva varNayanti || 1\.65|| ekeShAM vAchi shukavadanyeShAM hR^idi mUkavat | hR^idi vAchi tathAnyeShAM valgu valgantiu sUktayaH || 1\.66|| na cha ahamaprApta\-kAlaM vakShye | AkarNitaM mayA nIti\-sAraM pituH pUrvamutsa~NgaM hi niShevatA | aprApta\-kAlaM vachanaM bR^ihaspatirapi bruvan | labhate bahvavaj~nAnamapamAnaM cha puShkalam || 1\.67|| karaTaka Aha\- durArAdhyA hi rAjAnaH parvatA iva sarvadA | vyAlAkIrNAH suviShamAH kaThinA duShTa\-sevitAH || 1\.68|| tathA cha\- bhoginaH ka~nchukAviShTAH kuTilAH krUra\-cheShTitAH | suduShTA mantra\-sAdhyAshcha rAjAnaH pannagA iva || 1\.69|| dvi\-jihvAH krUra\-karmANo.aniShThAshChidrAnusAriNaH | dUrato.api hi pashyanti rAjAno bhujagA iva || 1\.70|| svalpamapapakurvanti ye.abhIShTA hi mahIpateH | te vahnAviva dahyante pata~NgAH pApa\-chetasaH || 1\.71|| durArohaM padaM rAj~nAM sarva\-loka\-namaskR^itam | svalpenApapakAreNa brAhmaNyamiva duShyati || 1\.72|| durArAdhyAH shriyo rAj~nAM durApA duShparigrahAH | tiShThantApa ivAdhAre chiramAtmani saMsthitAH || 1\.73|| damanaka Aha\- satyametat param | kintu\- yasya yasya hi yo bhAvastena tena samAcharet | anupravishya medhAvI kShipramAtma\-vashaM nayet || 1\.74|| bhartushchittAnuvartitvaM suvR^ittaM chAnujIvinAm | rAkShasAshchApi gR^ihyante nityaM ChandAnuvartibhiH || 1\.75|| saruShi nR^ipe stuti\-vachanaM tadabhimate prema taddviShi dveShaH | taddAnasya cha shaMsA amantra\-tantraM vashIkaraNam || 1\.76|| karaTaka Aha\- yadevamabhimataM tarhi shivAste panthAnaH santu | yathAbhilaShitamanuShThIyatAm | so.api praNamya pi~NgalakAbhimukhaM pratasthe | athAgachChantaM damanakamAlokya pi~Ngalako dvAsthamabravIt\- apasAryatAM vetra\-latA | ayamasmAkaM chirantano mantriputro damanako.avyAhata\-praveshaH | tat praveshyatAM dvitIya\-maNDala\-bhAgI | iti | sa Aha\- yathAvAdIdbhavAn iti | athopasR^itya damanako nirdiShTa Asane pi~NgalakaM praNamya prAptAnuj~na upaviShTaH | sa tu tasya naka\-kulishAla~NkR^itaM dakShiNa\-pANimupari dattvA mAna\-puraH\-saramuvAcha\- api shivaM bhavataH | kasmAchchirAddR^iShTo.asi ? damanaka Aha\- na ki~nchiddeva\-pAdAnAmasmAbhiH prayojanam | paraM bhavatAM prApta\-kAlaM vaktavyaM yata uttama\-madhyamAdhamaiH sarvairapi rAj~nAM prayojanam | uktaM cha\- dantasya niShkoShaNakena nityaM karNasya kaNDUyanakena vApi | tR^iNena kAryaM bhavatIshvarANAM kimA~Nga vAggha\-stavatA nareNa || 1\.77|| tathA vayaM deva\-pAdAnAmanvayAgatA bhR^ityA Apatsvapi pR^iShTha\-gAmino yadyapi svamadhikAraM na labhAmahe tathApi deva\-pAdAnAmetadyuktaM na bhavati | uktaM cha\- sthAneShveva niyoktavyA bhR^ityA AbharaNAni cha | na hi chUDAmaNiH pAde prabhavAmIti badhyate || 1\.78|| yataH\- anabhij~no guNAnAM yo na bhR^ityairanugamyate | dhanADhyo.api kulIno.api kramAyAto.api bhUpatiH || 1\.79|| uktaM cha\- asamaiH samIyamAnaH samaishcha parihIyamANa\-sat\-kAraH | dhuri yo na yujyamAnastribhir artha\-patiM tyajati bhR^ityaH || 1\.80|| yachchAvivekitayA rAj~nA bhR^ityAnuttama\-pada\-yogyAn hInAdhama\-sthAne niyojayati, na te tatraiva sa bhUpaterdoSho na teShAm | uktaM cha\- kanaka\-bhUShaNa\-sa~NgrahaNochito yadi maNistrapuNi pratibadhyate | na sa virauti na chApi sa shobhate bhavati yojayiturvachanIyatA || 1\.81|| yachcha svAmevaM vadati chirAddR^ishyate | tadapi shrUyatAm\- savya\-dakShiNayoryatra visheSho nAsti hastayoH | kastatra kShaNamapyAryo vidyamAna\-gatirbhavet || 1\.82|| kAche maNirmaNau kAcho yeShAM buddhirvikalpate | na teShAM sannidhau bhR^ityo nAma\-mAtro.api tiShThati || 1\.83|| parIkShakA yatra na santi deshe nArghanti ratnAni samudrajAni | AbhIra\-deshe kila chandrakAntaM tribhirvarATairvipaNanti gopAH || 1\.84|| lohitAkhyasya cha maNeH padmarAgasya chAntaram | yatra nAsti kathaM tatra kriyate ratna\-vikrayaH || 1\.85|| nirvisheShaM yadA svAmI samaM bhR^ityeShu vartate | tatrodyama\-samarthAnAmutsAhaH parihIyate || 1\.86|| na vinA pArthivo bhR^ityairna bhR^ityAH pArthivaM vinA | teShAM cha vyavahAro.ayaM paraspara\-nibandhanaH || 1\.87|| bhR^ityairvinA svayaM rAjA lokAnugraha\-kAribhiH | mayUkhairiva dIptAMshustejasvapi na shobhate || 1\.88|| araiH sandhAryate nAbhirnAbhau chArAH pratiShThitAH | svAmi\-sevakayorevaM vR^itti\-chakraM pravartate || 1\.89|| shirasA vidhR^itA nityaM snehena paripAlitAH | keshA api virajyante niHsnehAH kiM na sevakAH || 1\.90|| rAjA tuShTo hi bhR^ityAnAmartha\-mAtraM prayachChati | te tu sammAna\-mAtreNa prANairapupakurvate || 1\.91|| evaM j~nAtvA narendreNa bhR^ityAH kAryA vichakShaNAH | kulInAH shaurya\-saMyuktAH shaktA bhaktAH kramAgatAH || 1\.92|| yaH kR^itvA sukR^itaM rAj~no duShkaraM hitamuttamam | lajjayA vakti no ki~nchit tena rAjA sahAyavAn || 1\.93|| yasmin kR^ityaM samAveshya nirvisha~Nkena chetasA | Asyate sevakaH sa syAt kalatramiva chAparam || 1\.94|| yo.anAhUtaH samabhyeti dvAri tiShThati sarvadA | pR^iShThaH satyaM mitaM brUte sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 1\.95|| anAdiShTo.api bhUpasya dR^iShTvA hAnikaraM cha yaH | yatate tasya nAshAya sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 1\.96|| tADito.api durukto.api daNDito.api mahIbhujA | yo na chintayate pApaM sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 1\.97|| na garvaM kurute mAne nApamAne cha tapyate | svAkAraM rakShayedyastu sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 1\.98|| na kShudhA pIDyate yastu nidrayA na kadAchana | na cha shItAtapAdyaishcha sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 1\.99|| shrutvA sA~NgrAmikIM vArtAM bhaviShyAM svAminaM prati | prasannAsyo bhavedyastu sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 1\.100|| sImA vR^iddhiM samAyAti shukla\-pakSha ivoDurAT | niyoga\-saMsthite yasmin sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 1\.101|| sImA sa~NkochamAyAti vahnau charma ivAhitam | sthite yasmin sa tu tyAjyo bhR^ityo rAjyaM samIhatA || 1\.102|| tathA shR^igAlo.ayamiti manyamAnena mamopari svAminA yadavaj~nA kriyate tadapayuktam | uktaM cha yataH\- kausheyaM kR^imijaM suvarNamupalAddurvApi goromataH pa~NkAt tAmarasaM shashA~Nka udadherindIvaraM gomayAt | kAShThAdagniraheH phaNAdapi maNirgo\-pittato rochanA prAkAshyaM sva\-guNodayena guNino gachChanti kiM janmanA || 1\.103|| mUShikA gR^iha\-jAtApi hantavyA svApa\-kAriNI | bhakShya\-pradAnairjAro hitakR^it prApyate janaiH || 1\.104|| eraNDa\-bhiNDArka\-nalaiH prabhUtairapi sa~nchitaiH | dAru\-kR^ityaM yathA nAsti tathaivAj~naiH prayojanam || 1\.105|| kiM bhaktenAsamarthena kiM shakternApakAriNA | bhaktaM shaktaM cha mAM rAjan nAvaj~nAtuM tvamarhasi || 1\.106|| pi~Ngalaka Aha\- bhavatvevaM tAvat | asamarthaH samartho vA chirantanastvamasmAkaM mantri\-putraH | tadvishrabdhaM brUhi yat ki~nchidvaktukAmaH | damanaka Aha\- deva jij~nApyaM ki~nchidasti | pi~Ngalaka Aha\- tan nivedayAbhipretam | so.abravIt\- api svalpataraM kAryaM yadbhavet pR^ithivI\-pateH | tan na vAchyaM sabhA\-madhye provAchedaM bR^ihaspatiH || 1\.107|| tadaikAntike madvij~nApyamAkarNayantu deva\-pAdAH | yataH\- ShaT\-karNo bhidyate mantrashchatuShkarNaH sthiro bhavet | tasmAt sarva\-prayatnena ShaTkarNaM varjayet sudhIH || 1\.108|| atha pi~NgalakAbhiprAyaj~nA vyAghra\-dvIpi\-vR^ika\-puraHsarA sarve.api tadvachaH samAkarNya saMsadi tat\-kShaNAdeva dUrIbhUtAH | tatashcha damanaka Aha\- udaka\-grahaNArthaM pravR^ittasya svAminaH kimiha nivR^ittyAvasthAnam | pi~Ngalaka Aha savilakSha\-smitam\- na ki~nchidapi | so.abravIt\- deva yadanAkhyeyaM tat tiShThatu | uktaM cha\- dariShu ki~nchit svajaneShu ki~nchid gopyaM vayasyeShu suteShu ki~nchit | yuktaM na vA yuktamidaM vichintya vadedvipashchin mahato.anurodhAt || 1\.[*100] tachChrutvA pi~NgalakashchintayAmAsa\- yogyo.ayaM dR^ishyate | tat kathayAmetasyAgre Atmano.abhiprAyam | uktaM cha\- svAmini guNAntaraj~ne guNavati bhR^itye.anuvartini kalaye | suhR^idi nirantara\-chitte nivedya duHkhaM sukhI bhavati || 1\.[*101] bho damanaka shR^iNoShi shabdaM dUrAn mahAntam | so.abravIt\- svAmin shR^iNomi | tat kim | pi~Ngalaka Aha\- bhadra ahamasmAdvanAdgantumichChAmi | damanaka Aha\- kasmAt | pi~Ngalaka Aha \- yato.adyasmadvane kimapapUrvaM sattvaM praviShTaM yasyAyaM mahA\-shabdaH shrUyate | tasya cha shabdAnurUpeNa parAkrameNa bhavitavyamiti | damanaka Aha\- yachChabda\-mAtrAdapi bhayamupagataH svAmI tadapayuktam | uktaM cha\- ambhasA bhidyate setustathA mantro.aparakShitaH | paishunyAdbhidyate sneho bhidyate vAgbhirAturaH || 1\.111|| tan na yuktaM svAminaH pUrvopArjitaM vanaM tyaktum | yato bherI\-veNu\-vInA\-mR^ida~Nga\-tAla\-paTaha\-sha~Nkha\-kAhalAdi\-bhedena shabdA aneka\-vidhA bhavanti | tan na kevalAchChabda\-mAtrAdapi bhetavyam | uktaM cha\- atyutkaTe cha raudre cha shatrau prApte na hIyate | dhairyaM yasya mahInAtho na sa yAti parAbhavam || 1\.112|| darshita\-bhaye.api dhAtari dhairya\-dhvaMso bhaven na dhIrANAm | shoShita\-sarasi nidAghe nitarAmevoddhataH sindhuH || 1\.113|| tathA cha\- yasya na vipadi viShAdaH sampadi harSho raNe na bhIrutvam | taM bhuvana\-traya\-tilakaM janayati jananI sutaM viralam || 1\.114|| tathA cha\- shakti\-vaikalya\-namrasya niHsAratvAllaghIyasaH | jannimo mAnahInasya tR^iNasya cha samA gatiH || 1\.115|| api cha\- anya\-pratApamAsAdya yo dR^iDhatvaM na gachChati | jatujAbharaNasyeva rUpeNApi hi tasya kim || 1\.116|| tadevaM j~nAtvA svAminA dhairyAvaShTambhaH kAryaH | na shabda\-mAtrAdbhetavyam | api cha\- pUrvameva mayA j~nAtaM pUrNametaddhi medasA | anupravishya vij~nAtaM yAvachcharma cha dAru cha || 1\.117|| pi~Ngalaka Aha\- kathametat | so.abravIt\- \section{kathA 2 shR^igAla\-dundubhi\-kathA} kashchidgomAyurnAma shR^igAlaH kShutkShAma\-kaNThaH itastataH paribhraman vane sainya\-dvaya\-sa~NgrAma\-bhUmimapashyat | tasyAM cha dundubheH patitasya vAyu\-vashAdvallI\-shAkhAgrairhanyamAnasya shabdamashR^iNot | atha kShubhita\-hR^idayashchintayAmAsa aho vinaShTo.asmi | tadyAvan nAsya prochchArita\-shabdasya dR^iShTi\-gochare gachChAmi tAvadanyato vrajAmi | athavA naitadyujyate sahasaiva | bhaye vA yadi vA harShe samprApte yo vimarshayet | kR^ityaM na kurute vegAn na sa santApamApnuyAt || 1\.118|| tat tAvaj jAnAmi kasyAyaM shabdaH | dhairyamAlambya vimarshayan yAvan mandaM mandaM gachChati tAvaddundubhimapashyat | sa cha taM parij~nAya samIpaM gatvA svayameva kautukAdatADayat | bhUyashcha harShAdachintayat\- aho chirAdetadasmAkaM mahodbhojanamApatitam | tan nUnaM mAMsa\-medo.asR^igbhiH paripUritaM bhaviShyati | tataH paruSha\-charmAvaguNThitaM tat kathamapi vidAryaikadeshe ChidraM kR^itvA saMhR^iShTa\-manA madhye praviShTaH | paraM charma\-vidAraNato daMShTrAbha~NgaH samajani | atha nirAshIbhUtastaddAru\-sheShamavalokya shlokamenamapaThat pUrvameva mayA j~nAtamiti | ato na shabda\-mAtrAdbhetavyam | pi~Ngalaka Aha\- bhoH pashyAyaM mama sarvo.api parigraho bhaya\-vyAkulita\-manAH palAyitumichChati | tat kathamahaM dhairyAdavaShTambhaM karomi | so.abravIt\- svAmin naiShAmeSha doShaH | yataH svAmi\-sadR^ishA evaM bhavanti bhR^ityAH | uktaM cha\- ashvaH shastraM shAstraM vINA vANI narashcha nArI cha | puruSha\-visheShaM prAptA bhavantayogyAshcha yogyAshcha || 1\.119|| tat\-pauruShAvaShTaM kR^itvA tvaM tAvadatraiva pratipAlaya yAvadahametachChabda\-svarUpaM j~nAtvAgachChAmi | tataH pashchAdyathochitaM kAryamiti | pi~Ngalaka Aha\- kiM tatra bhavAn gantumutsahate | sa Aha\- kiM svAmyAdeshAt sadbhR^itya kR^ityAkR^ityamasti | uktaM cha\- svAmyAdeshAt subhR^ityasya na bhoH sa~njAyate kvachit | pravishen mukhamAheyaM dustaraM vA mahArNavam || 1\.120|| tathA cha\- svAmyAdiShTastu yo bhR^ityaH samaM viShamameva cha | manyate na sa sandhAryo bhUbhujA bhUtimichChatA || 1\.121|| pi~Ngalaka Aha\- bhadraM, yadevaM tadgachCha | shivAste panthAnaH santu iti | damanako.api taM praNamya sa~njIvaka\-shabdAnuSharI pratasthe | atha damanake gate bhaya\-vyAkula\-manAH pi~NgalakashchintayAmAsa\- aho na shobhanaM kR^itaM mayA | yat tasya vishvAsaM gatvAtmAbhiprAyo niveditaH | kadAchiddamanako.ayamubhaya\-vetano bhUtvA mamopari duShTa\-buddhiH syAdbhraShTAdhikAratvAt | uktaM cha\- ye bhavanti mahIpasya sammAnita\-vimAnitAH | yatante tasya nAshAya kulInA api sarvadA || 1\.122|| tat tAvadasya chikIrShitaM vettumanyat sthAnAntaraM gatvA pratipAlayAmi | kadAchiddamanakastamAdAya mAM vyApAdayitumichChati | uktaM cha\- na badhyante havishvastA balibhirdurbalA api | vishvastAstveva badhyante balavanto.api durbalaiH || 1\.123|| bR^ihaspaterapi prAj~no na vishvAse vrajen naraH | ya ichChedAtmano vR^iddhimAyuShyaM cha sukhAni cha || 1\.124|| shapathaiH sandhitasyApi na vishvAse vrajedripoH | rAjya\-lAbhodyato vR^itraH shakreNa shapathairhataH || 1\.125|| na vishvAsaM vinA shatrurdevAnAmapi siddhyati | vishvAsAt tridashendreNa ditergarbho vidAritaH || 1\.126|| evaM sampradhArya sthAnAntaraM gatvA damanaka\-mArgamavalokayann ekAkI tasthau | damanako.api sa~njIvaka\-sakAshaM gatvA vR^iShabho.ayamiti parij~nAya hR^iShTa\-manA vyachintayat\- aho shobhanamApatitam | anenaitasya sandhi\-vigraha\-dvAreNa mama pi~Ngalako vashyo bhaviShyatIti | uktaM cha\- na kaulInyAn na sauhArdAn nR^ipo vAkye pravartate | mantriNAM vAvadabhyeti vyasanaM shokameva cha || 1\.127|| sadaivApadgato rAjA bhogyo bhavati mantriNAm | ataeva hi vA~nChanti mantriNaH sApadaM nR^ipam || 1\.128|| yathA nechChati nIrogaH kadAchit suchikitsakam | tathApadrahito rAjA sachivaM nAbhivA~nChati || 1\.129|| evaM vichintayan pi~NgalakAbhimukhaH pratasthe | pi~Ngalako.api tamAyAntaM prekShya svAkAraM rakShan yathA\-pUrva\-sthitaH damanako.api pi~Ngalaka\-sakAshaM gatvA praNamyopaviShTaH | pi~Ngalaka Aha \- kiM dR^iShTaM bhavatA tat sattvam ? damanaka Aha\- dR^iShTaM svAmi\-prasAdAt | pi~Ngalaka Aha\- api satyam | damanaka Aha\- kiM svAmi\-pAdAnAmagre.asatyaM vij~nApyate | uktaM cha\- api svalpamasatyaM yaH puro vadati bhUbhujAm | devAnAM cha vinashyate sa drutaM sumahAnapi || 1\.130|| tathA cha\- sarva\-deva\-mayo rAjA manunA samprakIrtitaH | tasmAt taM devavat pashyen na vyalIkena karhichit || 1\.131|| sarva\-devamayasyApi visheSho nR^ipaterayam | shubhAshubha\-phalaM sadyo nR^ipAddevAdbhavAntare || 1\.132|| pi~Ngalaka Aha\- satyaM dR^iShTaM bhaviShyati bhavatA | na dInipari mahAntaH kupyantIti na tvaM tena nipAtitaH | yataH\- tR^iNAni nonmUlayati prabha~njano mrDUni nIchaiH praNatAni sarvataH | svabhAva evonnata\-chetasAmayaM mahAn mahatsveva karoti vikramam || 1\.133|| api cha\- gaNDasthaleShu mada\-vAriShu baddha\-rAga\- matta\-bhramadbhramara\-pAda\-talAhato.api | kopaM na gachChati nitAnta\-balo.api nAgas tulye bale tu balavAn parikopameti || 1\.134|| damanaka Aha\- astvevaM sa mahAtmA | vayaM kR^ipaNAH | tathApi svAmI yadi kathayati tato bhR^ityatve niyojayAmi | pi~Ngalaka Aha sochChvAsam\- kiM bhavAn shaknotevaM kartum | damanaka Aha\- kimasAdhyaM buddherasti | uktaM cha\- na tachChastrairna nAgendrairna hayairna padAtibhiH | kAryaM saMsiddhimabhyeti yathA buddhyA prasAdhitam || 1\.135|| pi~Ngalaka Aha\- yadevaM tarhamAtya\-pade.adhyAropitastvam | adya\-prabhR^iti prasAda\-nigrahAdikaM tvayeva kAryamiti nishchayaH | atha damanakaH satvaraM gatvA sAkShepaM tamidamAha\- ehehIto duShTa\-vR^iShabha | svAmI pi~NgalakastvAmAkArayati | kiM niHsha~Nko bhUtvA muhurmuhurnadasi vR^ithA iti | tachChrutvA sa~njIvako.abravIt\- bhadra ko.ayaM pi~NgalakaH | damanaka Aha\- kiM svAminaM pi~Ngalakamapi na jAnAsi ? tat\-kShaNaM pratipAlaya | phalenaiva j~nAsyasi | nanvayaM sarva\-mR^iga\-parivR^ito baTa\-tale svAmI pi~Ngalaka\-nAmA siMhastiShThati | tachChrutvA gatAyuShamivAtmAnaM manyamAnaH sa~njIvakaH paraM viShAdamagamat | Aha cha\- bhadra bhavAn sAdhu\-samAchAro vachana\-paTushcha dR^ishyate | tadyadi mAmavashyaM tatra nayasi tadabhaya\-pradAnena svAminaH sakAshAt prasAdaH kArayitavyaH | damanaka Aha\-bhoH satyamabhihitaM bhavatA | nItireShA yataH\- paryanto labhyate bhUmeH samudrasya girerapi | na katha~nchin mahIpasya chittAntaH kenachit kvachit || 1\.136|| tattvamatraiva tiShTha yAvadahaM taM samaye dR^iShTvA tataH pashchAt tvAmanayAmi iti | tathAnuShThite damanakaH pi~Ngalaka\-sakAshaM gatvedamAha\-svAmin na tat prAkR^itaM sattvam | sa hi bhagavato maheshvarasya vAhana\-bhUto vR^iShabha iti | mayA pR^iShTa idamUche | maheshvareNa parituShTena kAlindI\-parisare shaShpAgrANi bhakShayituM samAdiShTaH | kiM bahunA mama pradattaM bhagavatA krIDArthaM vanamidam | pi~Ngalaka Aha sabhayam\-satyaM j~nAtaM mayAdhunA | na devatA\-prasAdaM vinA shaShpa\-bhojino vyAlAkIrNa evaMvidhe vane niHsha~NkA nandato bhramanti | tatastvayA kimabhihitam | damanaka Aha\-svAmin etadabhihitaM mayA yadetadvanaM chaNDikA\-vAhana\-bhUtasya pi~Ngalakasya viShayIbhUtam | tadbhavAnabhyAgataH priyo.atithiH | tat tasya sakAshaM gatvA bhrAtR^i\-snehenaikatra bhakShaNa\-pAna\-viharaNa\-kriyAbhireka\-sthAnAshrayeNa kAlo neyaH iti | tatastenApi sarvametat pratipannam | uktaM cha saharShaM svAminaH sakAshAdabhaya\-dakShiNA dApayitavyA iti | tadatra svAmI pramANam | tachChrutvA pi~Ngalaka Aha\-sAdhu sumate sAdhu | mantri shrotriya sAdhu | mama hR^idayena saha sammantrya bhavaedamabhihitam | taddattA mayA tasyAbhaya\-dakShiNA | paraM so.api madarthe.abhaya\-dakShiNAM yAchayitvA drutataramAnIyatAmiti | atha sAdhu chedamuchyate\- antaH\-sArairakuTilairachChidraiH suparIkShitaiH | mantribhirdhAryate rAjyaM sustambhairiva mandiram || 1\.137|| tathA cha\- mantriNAM bhinna\-sandhAne bhiShajAM sAnnipAtike | karmaNi vyajyate praj~nA svasthe ko vA na paNDitaH || 1\.138|| damanako.api taM praNamya sa~njIvaka\-sakAsha prasthitaH saharShamachintayat\- aho prasAda\-sammukhI naH svAmI vachana\-vashagashcha saMvR^ittaH | tan nAsti dhanyataro mama | uktaM cha\- amR^itaM shishire vahniramR^itaM priya\-darshanam | amR^itaM rAja\-sammAnamamR^itaM kShIra\-bhojanam || 1\.139|| atha sa~njIvaka\-sakAshamAsAdya saprashrayamuvAcha\-bho mitra prArthito.asau mayA bhavadarthe svAmyabhaya\-pradAnam | tadvishrabdhaM gamyatAmiti | paraM tvayA rAja\-prasAdamAsAdya mayA saha samaya\-dharmeNa vartitavyam | na garvamAsAdya sva\-prabhutayA vicharaNIyam | ahamapi tava sa~Nketena sarvA rAjya\-dhuramamAtya\-padavImAshrityoddhariShyAmi | evaM kR^ite dvayorapAvayo rAja\-lakShmI\-bhAgyA bhaviShyati | yataH\- AkheTakasya dharmeNa vibhavAH syurvashe nR^INAm | nR^i\-prajAH prerayateko hantanyo.atra mR^igAn iva || 1\.140 || tathA cha\- yo na pUjayate garvAduttamAdhama\-madhyamAn | nR^ipAsannAn sa mAnyo.api bhrashyate dantilo yathA || 1\.141|| sa~njIvaka Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 3 dantila\-gorambha\-kathA} astatra dharAtale vardhamAnaM nAma nagaram | tatra dantilo nAma nAnA\-bhANDa\-patiH sakala\-pura\-nAyakaH prativasati sma | tena pura\-kAryaM nR^ipa\-kAryaM cha kurvatA tuShTiM nItAstat\-pura\-vAsino lokA nR^ipatishcha | kiM bahunA, na ko.api tAdR^ik kenApi chaturo dR^iShTo shruto vA | athavA satyametaduktam\- narapati\-hita\-kartA dveShyatAM yAti loke janapada\-hita\-kartA tyajyate pArthivendraiH | iti mahati virodhe vartamAne samAne nR^ipati\-jana\-padAnAM durlabhaH kArya\-kartA || 1\.142|| athaivaM gachChati kAle danitlasya kadAchidvivAhaH sampravR^ittaH | tatra tena sarve pura\-nivAsino rAja\-sannidhi\-lokAshcha sammAna\-puraHsaramAmantrya bhojitA vastrAdibhiH sat\-kR^itAshcha | tato vivAhAnantaraM rAjA sAntaHpuraH sva\-gR^ihamAnIyAbhyarchitaH | atha tasya nR^ipatergR^iha\-sammArjana\-kartA gorambho nAma rAja\-sevako gR^ihAyAto.api tenAnuchita\-sthAna upaviShTo.avaj~nAyArdha\-chandraM dattvA niHsAritaH | so.api tataH prabhR^iti nishvasannapamAnAn na rAtrAvapadhishete | kathaM mayA tasya bhANDapate rAja\-prasAda\-hAniH kartavyA iti chintayann Aste | athavA kimanena vR^ithA sharIra\-shoShaNena | na ki~nchin mayA tasyApakartuM shakyamiti | athavA sAdhvidamuchyate\- yo hapakartumashaktaH kupyati kimasau naro.atra nirlajjaH | utpatito.api hi chaNakaH shaktaH kiM bhrAShTrakaM bha~Nktum || 1\.143|| atha kadAchit pratyUShe yoga\-nidrAM gatasya rAj~naH shayyAnte mArjanaM kurvann idamAha\-aho dantilasya mahaddR^iptatvaM yadrAja\-mahiShImAli~Ngati | tachChrutvA rAjA sasambhramamutthAya tamuvAcha\-bho bho gorambha | satyametat yat tvayA jalpitam | kiM dantilena samAli~NgitA iti | gorambhaH prAha\-deva ! rAtri\-jAgaraNena dyUtAsaktasya me balAn nidrA samAyAtA | tan na vedmi kiM mayAbhihitam | rAjA serShyaM sva\-gatameSha tAvadasmadgR^ihe.apratihata\-gatistathA dantilo.api | tat kadAchidanena devI samAli~NgyamAnA dR^iShTA bhaviShyati | tenedamabhihitam | uktaM cha\- yadvA~nChati divA martyo vIkShate vA karoti vA | tat svapne.api tadabhyAsAdbrUte vAtha karoti vA || 1\.144|| tathA cha\- shubhaM vA yadi pApaM yan nR^INAM hR^idi saMsthitam | sugUDhamapi taj j~neyaM svapna\-vAkyAt tathA madAt || 1\.145|| athavA strINAM viShaye ko.atra sandehaH | jalpanti sArdhamanyena pashyantanyaM savibhramAH | hR^idgataM chintayantanyaM priyaH ko nAma yoShitAm || 1\.146|| anyachcha\- ekena smita\-pATalAdhara\-rucho jalpantanalpAkSharaM vIkShante.anyamitaH sphuTat\-kumudinI\-phullollasal\-lochanAH | dUrodAra\-charitra\-chitra\-vibhavaM dhyAyanti chAnyaM dhiyA kenetthaM paramArthato.arthavadiva premAsti vAma\-bhruvAm || 1\.147|| tathA cha\- nAgnistR^ipyati kAShThAnAM nApagAnAM mahodadhiH | nAntakaH sarva\-bhUtAnAM na puMsAM vAma\-lochanA || 1\.148|| raho nAsti kShaNo nAsti nAsti prArthayitA naraH | tena nArada nArINAM satItvamupajAyate || 1\.149|| yo mohAn manyate mUDho rakteyaM mama kAminI | sa tasyA vashago nityaM bhavet krIDA\-shakuntavat || 1\.150|| tAsAM vAkyAni kR^ityAni svalpAni sugurUNapi | karoti saH kR^itairloke laghutvaM yAti sarvataH || 1\.151|| striyaM cha yaH prArthayate sannikarShaM cha gachChati | IShachcha kurute sevAM tamevechChanti yoShitaH || 1\.152|| anarthitvAn manuShyANAM bhayAt parijanasya cha | maryAdAyAmamaryAdAH striyastiShThanti sarvadA || 1\.153|| nAsAM kashchidagamyo.asti nAsAM cha vayasi sthitiH | virUpaM rUpavantaM vA pumAn iteva bhujyate || 1\.154|| rakto hi jAyate bhogyo nArINAM shATikA yathA | ghR^iShyante yo dashAlambI nitambe viniveshitaH || 1\.155|| alaktiko yathA rakto niShpIDya puruShastathA | abalAbhirbalAdraktaH pAda\-mUle nipAtyate || 1\.156|| evaM sa rAjA bahuvidhaM vilapya tat\-prabhR^iti dantilasya prasAda\-parA~NmukhaH sa~njAtaH | kiM bahunA rAja\-dvAra\-pravesho.api tasya nivAritaH | dantilo.apakasmAdeva prasAda\-parA~Nmukhamavanipatimavalokya chintayAmAsa\-aho sAdhu chedamuchyate\- ko.arthAn prApya na garvito viShayiNaH kasyApado.astaM gatAH strIbhiH kasya na khaNDitaM bhuvi manaH ko nAmA rAj~nAM priyaH | kaH kAlasya na gocharAntara\-gataH ko.arthI gato gauravaM ko vA durjana\-vAgurAsu patitaH kShemeNa yAtaH pumAn || 1\.157|| tathA cha\- kAke shauchaM dyUta\-kAreShu satyaM sarpe kShAntiH strIShu kAmopashAntiH | klIbe dhairyaM madyape tattva\-chintA rAjA mitraM kena dR^iShTaM shrutaM vA || 1\.158|| aparaM mayAsya bhUpaterathavAnyasyApi kasyachidrAja\-sambandhinaH svapne.api nAniShTaM kR^itam | tat kimetat\-parA~Nmukho mAM prati bhUpatiH iti | evaM taM dantilaM kadAchidrAja\-dvAre viShkambhitaM vilokya sammArjana\-kartA gorambho vihasya dvArapAlAn idamUche\-bho bho dvArapAlAH ! rAja\-prasAdAdhiShThito.ayaM dantilaH svayaM nigrahAnugraha\-kartA cha | tadanena nivAritena yathAhaM tathA yUyamapardha\-chandra\-bhAjino bhaviShyatha | tachChrutvA dantilashchintayAmAsa\-nUnamidamasya gorambhasya cheShTitam | athavA sAdhvidamuchyate\- akulIno.api mUrkho.api bhUpAlaM yo.atra sevate | api sammAnahIno.api sa sarvatra prapUjyate || 1\.159|| api kApuruSho bhIruH syAchchen nR^ipati\-sevakaH | tathApi na parAbhUtiM janAdApnoti mAnavaH || 1\.160|| evaM sa bahu\-vidhaM vilapya vilakSha\-manAH sodvego gata\-prabhAvaH sva\-gR^ihaM nishAmukhe gorambhamAhUya vastra\-yugalena sammAnyedamuvAcha\-bhadra ! mayA na tadA tvaM rAga\-vashAn niHsAritaH | yatastvaM brAhmaNAnAmagrato.anuchita\-sthAne samupaviShTo dR^iShTa itapamAnitaH | tat kShamyatAm | so.api svarga\-rAjyopamaM tadvastra\-yugalamAsAdya paraM paritoShaM gatvA tamuvAcha\-bhoH shreShThin ! kShAntaM mayA te tat | tadasya sammAnasya kR^ite pashya me buddhi\-prabhAvaM rAja\-prasAdaM cha | evamuktvA saparitoShaM niShkrAntaH | sAdhu chedamuchyate\- stokenonnatimAyAti stokenAyAtadho\-gatim | aho sasadR^isho cheShTA tulAyaShTeH khalasya cha || 1\.161|| tatashchAnye\-dyuH sa gorambho rAja\-kule gatvA yoga\-nidrAM gatasya bhUpateH sammArjana\-kriyAM kurvann idamAha\-aho aviveko.asmadbhUpateH | yat purIShotsargamAcharaMshcharbhaTI\-bhakShaNaM karoti | tachChrutvA rAjA savismayaM tamuvAcha\-re re gorambha ! kimaprastutaM lapasi | gR^iha\-karmakaraM matvA tvAM na vyApAdayAmi | kiM tvayA kadAchidahamevaMvidhaM karma samAcharan dR^iShTaH ? so.abravIt\-dyUtAsaktasya rAtri\-jAgaraNena sammArjanaM kurvANasya mama balAn nidrA samAyAtA | tayAdhiShThitena mayA ki~nchij jalpitam | tan na vedmi | tat prasAdaM karotu svAmI nidrA\-paravashasya iti | evaM shrutvA rAjA chintitavAn\-yan mayA janmAntare purIShotsargaM kurvatA kadApi chirbhaTikA na bhakShitA | tadyathAyaM vyatikaro.asambhAvyo mamAnena mUDhena vyAhR^itaH | tathA dantilasyApIti nishchayaH | tan mayA na yuktaM kR^itaM yat sa varAkaH sammAnena viyojitaH | na tAdR^ik\-puruShANAmevaMvidhaM cheShTitaM sambhAvyate | tadabhAvena rAja\-kR^ityAni paura\-kR^ityAni na sarvANi shithilatAM vrajanti | evamanekadhA vimR^ishya dantilaM samAhUya nijA~Nga\-vastrAbharaNAdibhiH saMyojya svAdhikAre niyojayAmAsa | ato.ahaM bravImi yo na pUjayate garvAt iti | sa~njIvaka Aha\-bhadra evamevaitat | yadbhavatAbhihitaM tadeva mayA kartavyamiti | evamabhihite damanakastamAdAya pi~Ngalaka\-sakAshamagamat | Aha cha\-deva eSha mayAnItaH sa sa~njIvakaH | adhunA devaH pramANam | sa~njIvako.api taM sAdaraM praNamyAgrataH savinayaM sthitaH | pi~Ngalako.api tasya pInAyata\-kakudmato nakha\-kulishAla~NkR^itaM dakShiNa\-pANimupari dattvA mAna\-puraHsaramuvAcha\-api shivaM bhavataH | kutastvamasmin vane vijane samAyAto.asi ? tenApAtmaka\-vR^ittAntaH kathitaH | yathA vardhamAnena saha viyogaH sa~njAtastathA sarvaM niveditam | tachChrutvA pi~NgalakaH sAdarataraM tamuvAcha\-vayasya na bhetavyam | madbhuja\-pa~njara\-parirakShitena yathechChaM tvayAdhunA vartitavyam | anyachcha nityaM mat\-samIpa\-vartinA bhAvyam | yataH kAraNAdbahvapAyaM raudra\-sattva\-niShevitaM vanaM gurUNAmapi sattvAnAmasevyam | kutaH shaShpa\-bhojinAm | evamuktvA sakala\-mR^iga\-parivR^ito yamunA\-kachChamavatIryodaka\-grahaNaM kR^itvA svechChayA tadeva vanaM praviShTaH | tatashcha karakaTa\-damanaka\-nikShipta\-rAjya\-bhAraH sa~njIvikena saha subhAShita\-goShThImanubhavann Aste | athavA sAdhvidamuchyate\- yadR^ichChayApupanataM sakR^it sajjana\-sa~Ngatam | bhavatajaramatyantaM nAbhyAsa\-kramamIkShate || 1\.162|| sa~njIvakenApaneka\-shAstrAvagAhanAdutpanna\-buddhi\-prAgalbhyena stokairevAhobhirmUDha\-matiH pi~Ngalako dhImAMstathA kR^ito yathAraNya\-dharmAdviyojya grAmya\-dharmeShu niyojitaH | kiM bahunA pratyahaM pi~Ngalaka\-sa~njIvakAveva kevalaM rahasi mantrayataH | sheShaH sarvo.api mR^iga\-jano dUrIbhUtastiShThati | karaTaka\-damanakAvapi praveshaM na labhete | anyachcha siMha\-parAkramAbhAvAt sarvo.api mR^iga\-janastau cha shR^igAlau kShudhA\-vyAdhi\-bAdhitA ekAM dishamAshritya sthitAH | uktaM cha\- phala\-hInaM nR^ipaM bhR^ityAH kulInamapi chonnatam | santajyAnatra gachChanti shuShkaM vR^ikShamivANDajAH || 1\.163|| tathA cha\- api sammAna\-saMyuktAH kulInA bhakti\-tat\-parAH | vR^itti\-bha~NgAn mahIpAlaM tyajanteva hi sevakAH || 1\.164|| anyachcha\- kAlAtikramaNaM vR^itteryo na kurvIta bhUpatiH | kadAchit taM na mu~nchanti bhartsitA api sevakAH || 1\.165|| tathA cha kevalaM sevakA itthambhUtA yAvat samastamapetaj jagat parasparaM bhakShaNArthaM sAmAdibhirupAyaistiShThati | tadyathA\- deshAnAmupari kShmAbhR^idAturANAM chikitsakAH | vaNijo grAhakANAM cha mUrkhANAmapi paNDitAH || 1\.166|| pramAdinAM tathA chaurA bhikShukA gR^iha\-medhinAm | gaNikAH kAminAM chaiva sarva\-lokasya shilpinaH || 1\.167|| sAmAdi\-sajjitaiH pAshaiH pratIkShante divA\-nisham | upajIvanti shaktyA hi jalajA jaladAn iva || 1\.168|| athavA sAdhvidamuchyate\- sarpANAM cha khalAnAM cha para\-dravyApahAriNAm | abhiprAyA na sidhyanti tenedaM vartate jagat || 1\.169|| attuM vA~nChati shAmbhavo gaNapaterAkhuM kShudhArtaH phaNI taM cha krau~ncha\-ripoH shikhI giri\-sutA\-siMho.api nAgAshanam | itthaM yatra parigrahasya ghaTanA shambhorapi syAdgR^ihe tatrApasya kathaM na bhAvi jagato yasmAt svarUpaM hi tat || 1\.170|| tataH svAmi\-prasAda\-rahitau kShut\-kShAma\-kaNThau parasparaM karaTaka\-damanakau mantrayete | tatra damanako brUte\-Arya karaTaka | AvAM tAvadapradhAnatAM gatau | eSha pi~NgalakaH sa~njIvakAnuraktaH sva\-vyApAra\-parA~NmukhaH sa~njAtaH | sarvo.api parijano gataH | tat kiM kriyate | karaTaka Aha\-yadyapi tvadIya\-vachanaM na karoti tathApi svAmI sva\-doSha\-nAshAya vAchyaH | uktaM cha\- ashR^invannapi boddhavyo mantribhiH pR^ithivI\-patiH | yathA sva\-doSha\-nAshAya vidureNAmbikAsutaH || 1\.171|| tathA cha\- madonmattasya bhUpasya ku~njarasya cha gachChataH | unmArgaM vAchyatAM yAnti mahAmAtrAH samIpagAH || 1\.172|| tat tvayaiSha shaShpa\-bhojI svAminaH sakAshamAnItaH | tat svahastenA~NgArAH karShitAH | damanaka Aha\-satyametat | mamAyaM doShaH | na svAminaH | uktaM cha\- jambUko huDu\-yuddhena vayaM chAShADha\-bhUtinA | dUtikA para\-kAryeNa trayo doShAH svayaM kR^itAH || 1\.173|| karaTaka Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 4 devasharma\-parivrAjaka\-kathA} asti kasmiMshchidvivikta\-pradeshe maThAyatanam | tatra deva\-sharmA nAma parivrAjakaH partivasati sma | tasyAneka\-sAdhu\-jana\-datta\-sUkShma\-vastra\-vikraya\-vashAt kAlena mahatI vitta\-mAtrA sa~njAtA | tataH sa na kasyachidvishvasiti | naktaM dinaM kakShAntarAt tAM mAtrAM na mu~nchati | athavA sAdhu chedamuchyate\- arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM cha rakShaNe | nAshe duHkhaM vyaye duHkhaM dhigarthAH kaShTa\-saMshrayAH || 1\.174|| athAShADha\-bhUtirnAma para\-vittApahArI dhUrtastAmartha\-mAtrAM tasya kakShAntara\-gatAM lakShayitvA vyachintayat\-kathaM mayAsyeyamartha\-mAtrA hartavyA iti | tadatra maThe tAvaddR^iDha\-shilA\-sa~nchaya\-vashAdbhitti\-bhedo na bhavati | uchchaistaratvAchcha dvAre pravesho na syAt | tadenaM mAyA\-vachanairvishvAsyAhaM ChAtratAM vrajAmi yena sa vishvastaH kadAchidvishvAsameti | uktaM cha\- nispR^iho nAdhikArI syAn nAkAmI maNDana\-priyaH | nAvidagdhaH priyaM brUyAt sphuTa\-vaktA na va~nchakaH || 1\.175|| evaM nishchitya tasyAntikamupagamya\-oM namaH shivAya\-iti prochchArya sAShTA~NgaM praNamya cha saprashrayamuvAcha\-bhagavanasAraH saMsAro.ayam | giri\-nadI\-vegopamaM yauvanam | tR^iNAgni\-samaM jIvitam | sharadabhra\-chChAyA\-sadR^ishA bhogAH svapna\-sadR^isho mitra\-putra\-kalatra\-bhR^itya\-varga\-sambandhaH | evaM mayA samyak parij~nAtam | tat kiM kurvato me saMsAra\-samudrottaraNaM bhaviShyati | tachChrutvA deva\-sharmA sAdaramAha\-vatsa ! dhanyo.asi yat prathame vayasevaM viraktI\-bhAvaH | uktaM cha\- pUrvaM vayasi yaH shAntaH sa shAnta iti me matiH | dhAtuShu kShIyamANeShu shamaH kasya na jAyate || 1\.176|| Adau chitte tataH kAye satAM sa~njAyate jarA | asatAM cha punaH kAye naiva chitte kadAchana || 1\.177|| yachcha mAM saMsAra\-sAgarottaraNopAyaM pR^ichChasi | tachChrUyatAm\- shUdro vA yadi vAnyo.api chaNDAlo.api jaTAdharaH | dIkShitaH shiva\-mantreNa sa bhasmA~NgI shivo bhavet || 1\.178|| ShaD\-akShareNa mantreNa puShpamekamapi svayam | li~Ngasya mUrdhni yo dadyAn na sa bhUyo.abhijAyate || 1\.179|| tachChrutvAShADha\-bhUtistat\-pAdau gR^ihItvA saprashrayamidamAha\-bhagavan, tarhi dIkShayA me.anugrahaM kuru | devasharmA Aha\-vatsa anugrahaM te kariShyAmi | parantu rAtrau tvayA maTha\-madhye na praveShTavyam | yat\-kAraNaM niHsa~NgatA yatInAM prashasyate tava cha mamApi cha | uktaM cha\- durmantrAn nR^ipatirvinashyati yatiH sa~NgAt suto lAlasAd vipro.anadhyayanAt kulaM kutanayAchChIlaM khalopAsanAt | maitrI chApraNayAt samR^iddhiranayAt snehaH pravAsAshrayAt strI garvAdanavekShaNAdapi kR^iShistyAgAt pramAdAddhanam || 1\.180|| tat tvayA vrata\-grahaNAnantaraM maTha\-dvAre tR^iNa\-kuTIrake shayitavyamiti | sa Aha\-bhagavan ! bhavadAdeshaH pramANam | paratra hi tena me prayojanam | atha kR^ita\-shayana\-samayaM devasharma\-nigrahaM kR^itvA shAstrokta\-vidhinA shiShyatAmanayat | so.api hasta\-pAdAvamardanAdi\-paricharyayA taM paritoShamanayat | punastathApi muniH kakShAntarAn mAtrAM na mu~nchati | athaivaM gachChati kAle AShADha\-bhUtishchintayAmAsa\-aho, na katha~nchideSha me vishvAsamAgachChati | tat kiM divApi shastreNa mArayAmi, kiM vA viShaM prayachChAmi ? kiM vA pashu\-dharmeNa vyApAdayAmi ? iti | evaM chintayatastasya devasharmaNo.api shiShya\-putraH kashchidgrAmAdAmantraNArthaM samAyAtaH | prAha cha\-bhagavan, pavitrAropaNa\-kR^ite mama gR^ihamAgamyatAmiti | tachChrutvA devasharmAShADhabhUtinA saha prahR^iShTa\-manAH prasthitaH | athaivaM tasya gachChato.agre kAchin nadI samAyAtA | tAM dR^iShTvA mAtrAM kakShAntarAdavatArya kanthA\-madhye suguptAM nidhAya snAtvA devArchanaM vidhAya tadanantaramAShADhabhUtimidamAha\-bho AShADhabhUte ! yAvadahaM purIShotsargaM kR^itvA samAgachChAmi, tAvadeShA kanthA yogeshvarasya svAvadhAnatayA rakShaNIyA | ituktvA gataH | AShADhabhUtirapi tasminnadarshanI\-bhUte mAtrAmAdAya satvaraM prasthitaH | devasharmApi ChAtra\-guNAnura~njita\-manAH suvishvasto yAvadupaviShTastiShThati tAvat suvarNa\-roma\-deha\-yUtha\-madhye huDu\-yuddhamapashyat | atha roSha\-vashAddhuDu\-yugalasya dUramapasaraNaM kR^itvA bhUyo.api samupetya lAlaTa\-paTTAbhyAM praharato bhUri rudhiraM patati | tachcha jambUko jihvA\-laulyena ra~Nga\-bhUmiM prAveshyAsvAdayati | devasharmApi tadAlokya vyachintayat\-aho manda\-matirayaM jambUkaH | yadi kathamapanayoH sa~NghaTTe patiShyati tan nUnaM mR^ityumavApsyatIti vitarkayAmi | kShaNAntare cha tathaiva raktAsvAdana\-laulyAn madhye pravishaMstayoH shiraH\-sampAte patiot mR^itashcha shR^igAlaH | devasharmApi taM shochamAno mAtrAmuddishya shanaiH shanaiH prasthito yAvadAShADhabhUtiM na pashyati tatashchautsukyena shauchaM vidhAya yAvat kanthAmAlokayati tAvan mAtrAM na pashyati | tatashcha\-hA hA muShito.asmi iti jalpan pR^ithivI\-tale mUrchChayA nipapAta | tataH kShaNAchchetanAM labdhvA bhUyo.api samutthAya phUtkartumArabdhaH\-bho AShADhabhUte ! kva mAM va~nchayitvA gato.asi ? taddehi me prativachanam | evaM bahu vilapya tasya pada\-paddhatimanveShayan shanaiH shanaiH prasthitaH | athaiva gachChan sAyantana\-samaye ka~nchidgrAmamAsasAda | atha tasmAdgrAmAt kashchit kaulikaH sabhArhyo madya\-pAna\-kR^ite samIpa\-vartini nagare prasthitaH | devasharmApi tamAlokya provAcha\-bho bhadra vayaM sUryoDhA atithayastavAntikaM prAptAH | na kamapatra grAme jAnImaH | tadgR^ihyatAmatithi\-dharmaH | uktaM cha\- samprApto yo.atithiH sAyaM sUryoDhe gR^iha\-medhinAm | pUjayA tasya devatvaM prayAnti gR^iha\-medhinaH || 1\.181|| tathA cha\- tR^iNAni bhUmirudakaM vAk\-chaturthI cha sUnR^itA | satAmetAni harmyeShu nochChidyante kadAchana || 1\.182|| svAgatenAgnayastR^iptA Asanena shatakratuH | pAda\-shauchena pitaraH arghAchChambhustathAtitheH || 1\.183|| kauliko.api tachChrutvA bhAryAmAha\-priye, gachCha tvatithimAdAya gR^ihaM prati pAda\-shaucha\-bhojana\-shayanAdibhiH satkR^itya tvaM tatraiva tiShTha | ahaM tava kR^ite prabhUta\-madyamAneShyAmi | evamuktvA prasthitaH | sApi bhAryA puMshchalI tamAdAya prahasita\-vadanA devadattaM manasi dhyAyantI gR^ihaM prati pratasthe | athavA sAdhu chedamuchyate\- durdivase ghana\-timire duHsa~nchArAsu nagara\-vIthIShu | patyurvidesha\-gamane parama\-sukhaM jaghana\-chapalAyAH || 1\.184|| tathA cha\- parya~NkeShvAstaraNaM patimanukUlaM manoharaM shayanam | tR^iNamiva laghu manyante kAminyashchaurya\-rata\-lubdhAH || 1\.185|| tathA cha\- keliM pradahati lajjA shR^i~NgAro.asthIni chATavaH kaTavaH | vandha\-trayAH paritoSho na ki~nchidiShTaM bhavet patyau || 1\.186|| kula\-patanaM jana\-garhAM bandhanamapi jIvitavya\-sandeham | a~NgIkaroti kulaTA satataM para\-puruSha\-saMsaktA || 1\.187|| atha kaulika\-bhAryA gR^ihaM gatvA deva\-sharmaNe gatAstaraNaM bhagnAM cha khaTvAM samarpyedamAha\-bho bhagavan ! yAvadahaM sva\-sakhIM grAmAdabhyAgatAM sambhAvya drutamAgachChAmi tAvat tvayA madgR^ihe.apramattena bhAvyam | evamabhidhAya shR^i~NgAra\-vidhiM vidhAya yAvaddevadattamuddishya vrajati tAvat tadbhartA sammukho mada\-vihvalA~Ngo mukta\-keshaH pade pade praskhalan gR^ihIta\-madya\-bhANDaH samabhyeti | taM cha dR^iShTvA sA drutataraM vyAghuTya sva\-gR^ihaM pravishya nukta\-shR^i~NgAra\-veshA yathA\-pUrvamabhavat | kauliko.api tAM palAyamAnAM kR^itAdbhuta\-shR^i~NgArAM vilokya prAgeva karNa\-paramparayA tasyAH shrutAvapavAda\-kShubhita\-hR^idayaH svAkAraM nigUhamAnaH sadaivAste | tatashcha tathAvidhaM cheShTitamavalokya dR^iShTa\-pratyayaH krodha\-vashago gR^ihaM pravishya tAmuvAcha\-AH pApe puMshchali ! kva prasthitAsi ? sA provAcha\-ahaM tvat\-sakAshAdAgatA na kutrachidapi nirgatA | tat kathaM madya\-pAna\-vashAdaprastutaM vadasi ? athavA sAdhvidamuchyate\- vaikalyaM dharaNI\-pAtamayathochita\-jalpanam | sannipAtasya chihnAni madyaM sarvANi darshayet || 1\.188|| kara\-spando.ambara\-tyAgastejo\-hAniH sarAgatA | vAruNI\-sa~NgajAvasthA bhAnunApanubhUyate || 1\.189|| so.api tachChrutvA pratikUla\-vachanaM vesha\-viparyayaM chAvalokya tamAha\-puMshchali ! chira\-kAlaM shruto mayA tavApavAdaH | tadadya svayaM sa~njAta\-pratyayastava yathochitaM nigrahaM karomi | itabhidhAya laguDa\-prahAraistAM jarjarita\-dehAM vidhAya sthUNayA saha dR^iDha\-bandhanena baddhvA so.api mada\-vihvalo vij~nAya tAM gatvedamAha\-sakhi ! sa devadattastasmin sthAne tvAM pratIkShate | tachChIghramAgamyatAmiti | sA chAha\-pashya mamAvasthAm | tat kathaM gachChAmi ? tadgatvA brUhi taM kAminaM yadasyAM rAtrau na tvayA saha samAgamaH | nApitI prAha\-sakhi, mA maivaM vada | nAyaM kulaTA\-dharmaH | uktaM cha\- viShama\-stha\-svAdu\-phala\-grahaNa\-vyavasAya\-nishchayo yeShAm | uShTrANAmiva teShAM manye.ahaM shaMsitaM janma || 1\.190|| tathA cha\- sandigdhe para\-loke janApavAde cha jagati bahu\-chitre | svAdhIne para\-ramaNe dhanyAstAruNya\-phala\-bhAjaH || 1\.191|| anyachcha\- yadi bhavati deva\-yogAt pumAn virUpo.api bandhako rahasi | na tu kR^ichChrAdapi bhadraM nija\-kAntaM sA bhajateva || 1\.192|| sAbravIt\-yadevaM tarhi kathaya kathaM dR^iDha\-bandhana\-baddhA satI tatra gachChAmi | sannihitashchAyaM pApAtmA mat\-patiH | nApitAha\-sakhi, mada\-vihvalo.ayaM sUrya\-kara\-spR^iShTaH prabodhaM yAsyati | tadahaM tvamunmochayAmi | mAmAtma\-sthAne baddhvA drutataraM deva\-dattaM sambhAvyAgachCha | sAbravIt\-evamastu iti | tadanu sA nApitI tAM sva\-sakhIM bandhanAdvimochya tasyAH sthAne yathA\-pUrvamAtmAnaM baddhvA tAM devadatta\-sakAshe sa~Nketa\-sthAnaM preShitavatI | tathAnuShThite kaulikaH kasmiMshchit kShaNe samutthAya ki~nchidgata\-kopo vimadastAmAha\-he paruSha\-vAdini ! yadadya\-prabhR^iti gR^ihAn niShkramaNaM na karoShi, na cha paruShaM vadasi, tatastvAmunmochayAmi | nApitapi svara\-bheda\-bhayAdyAvan na ki~nchidUche, tAvat so.api bhUyo bhUyastAM tadevAha | atha sA yAvat pratyuttaraM kimapi na dadau, tAvat sa prakupitastIkShNa\-shastramAdAya nAsikAmachChinat | Aha cha\-re puMshchali ! tiShThedAnIm | tvAM bhUyastoShayiShyAmi | iti jalpan punarapi nidrA\-vashamagAt | devasharmApi vitta\-nAshAt kShutkShAma\-kaNTho naShTa\-nidrastat sarvaM strI\-charitramapashyat | sApi kaulika\-bhAryA yathechChayA devadattena saha surata\-sukhamanubhUya kasmiMshchit kShaNe sva\-gR^ihamAgataya tAM nApitImidamAha\-ayi ! shivaM bhavatyAH | nAyaM pApAtmA mama gatAyA utthitaH | nApitAha\-shivaM nAsikayA vinA sheShasya sharIrasya | taddrutaM tAM mochaya bandhanAdyAvan nAyaM mAM pashyati, yena sva\-gR^ihaM gachChAmi | tathAnuShThite bhUyo.api kaulika utthAya tAmAha\-puMshchali ! kimadyApi na vadasi ? kiM bhUyo.apato duShTataraM nigrahaM karNa\-chChedena karomi ? atha sA sakopaM sAdhikShepamidamAha\-dhi~NmahA\-mUDha ! ko mAM mahA\-satIM dharShayituM vya~NgayituM vA samarthaH ? tachChR^iNvantu sarve.api loka\-pAlAH | Aditya\-chandra\-hari\-sha~Nkara\-vAsavAdyAH shaktA na jetumatiduHkha\-karANi yAni | tAnIndriyANi balavanti sudurjayAni ye nirjayanti bhuvane balinasta eke || 1\.193|| tadyadi mama satItvamasti, manasApi para\-puruSho nAbhilaShitaH, tato devA bhUyo.api me nAsikAM tAdR^ig\-rUpAkShatAM kurvantu | athavA yadi mama chitte para\-puruShasya bhrAntirapi bhavati, mAM bhasmasAn nayantu | evamuktvA bhUyo.api tamAha\-bho durAtman ! pashya me satItva\-prabhAveNa tAdR^isheva nAsikA saMvR^ittA | athAsAvulmukamAdAya yAvat pashyati, tAvat tadrUpAM nAsikAM cha bhUtale rakta\-pravAhaM cha mahAntamapashyat | atha sa vismita\-manAstAM bandhanAdvimuchya shayyAyAmAropya cha chATu\-shataiH paryatoShayat | devasharmApi taM sarva\-vR^ittAntamAlokya vismita\-manA idamAha\- shambarasya cha yA mAyA yA mAyA namucherapi | baleH kumbhInasashchaiva sarvAstA yoShito viduH || 1\.194|| hasantaM prahasantetA rudantaM prarudantapi | apriyaM priya\-vAkyaishcha gR^ihNanti kAla\-yogataH || 1\.195|| ushanA veda yachChAstraM yachcha veda bR^ihaspatiH | strI\-buddhyA na vishiShyete tAH sma rakShyAH kathaM naraiH || 1\.196|| anR^itaM satyamitAhuH satyaM chApi tathAnR^itam | iti yAstAH kathaM vIra saMrakShyAH puruShairiha || 1\.197|| anyatrApuktam\- nAtiprasa~NgaH pramadAsu kAryo nechChedbalaM strIShu vivardhamAnam | atiprasaktaiH puruShairyatastAH krIDanti kAkairiva lUna\-pakShaiH || 1\.198|| sumukhena vadanti vagunA praharanteva shitena chetasA | madhu tiShThati vAchi yoShitAM hR^idaye hAlAhalaM mahadviSham || 1\.199|| ata eva nipIyate.adharo hR^idayaM muShTibhireva tADyate | puruShaiH sukha\-lesha\-va~nchitairmadhu\-lubdhaiH kamalaM yathAlibhiH || 1\.200|| api cha\- AvartaH saMshayAnAmavinaya\-bhavanaM pattanaM sAhasAnAM doShANAM sannidhAnaM kapaTa\-shata\-mayaM kShetramapratyayAnAm | svarga\-dvArasya vighnaM naraka\-pura\-mukhaM sarva\-mAyA\-karaNDaM strI\-yantraM kena sR^iShTaM viShamamR^ita\-mayaM prANi\-lokasya pAshaH || 1\.201|| kArkashyaM stanayordR^ishostaralatAlIkaM mukhe shlAghyate kauTilyaM kacha\-sa~nchaye cha vachane mAndyaM trike sthUlatA | bhIrutvaM hR^idaye sadaiva kathitaM mAyA\-prayogaH priye yAsAM doSha\-gaNo guNo mR^iga\-dR^ishAM tAH syurnarANAM priyAH || 1\.202|| etA hasanti cha rudanti cha kArya\-hetor vishvAsayanti cha paraM na cha vishvasanti | tasmAn nareNa kula\-shIla\-samanvitena nAryaH shmashAna\-ghaTikA iva varjanIyAH || 1\.203|| tasmAn nareNa kulashIlavatA sadaiva nAryaH shmashAna\-vaTikA iva varjanIyAH | vyakIrNa\-kesara\-karAla\-mukhA mR^igendrA nAgAshcha bhUri\-mada\-rAja\-virAjamAnAH || 1\.204|| kurvanti tAvat prathamaM priyANi yAvan na jAnanti naraM prasaktam | j~nAtvA cha taM manmatha\-pAsha\-baddhaM grastAmiShaM mInamivoddharanti || 1\.205|| samudra\-vIchIva chala\-svabhAvAH sandhyAbhra\-rekheva muhUrta\-rAgAH | striyaH kR^itArthAH puruShaM nirarthaM niShpIDotAlaktakavat tyajanti || 1\.206|| anR^itaM sAhasaM mAyA mUrkhatvamatilubdhatA | ashauchaM nirdayatvaM cha strINAM doShAH svabhAvajAH || 1\.207|| sammohayantimadayanti viDambayanti nirbharstayanti ramayanti viShAdayanti | etAH pravishya saralaM hR^idayaM narANAM kiM vA na vAma\-nayanA na samAcharanti || 1\.208|| antarviSha\-mayA hetA bahishchaiva manoramAH | gu~njA\-phala\-samAkArA yoShitaH kena nirmitAH || 1\.209|| evaM chintayatastasya parivrAjakasya sA nishA mahatA kR^ichChreNAtichakrAma | sA cha dUtikA Chinna\-nAsikA sva\-gR^ihaM gatvA chintayAmAsa\-kimidAnIM kartavyam ? kathametan mahachChidraM sthagayitavyam ? atha tasyA evaM vichintayantyA bhartA kArya\-vashAdrAja\-kule paryuShitaH pratyUShe cha sva\-gR^ihamabhyupetya dvAra\-desha\-stho vividha\-paura\-kR^ityotsukatayA tAmAha\-bhadre shIghramAnIyatAM kShura\-bhANDaM yena kShaura\-karma\-karaNAya gachChAmi | sApi ChinnanAsikA gR^iha\-madhya\-sthitaiva kArya\-karaNApekShayA kShura\-bhANDAt kShuramekaM samAkR^iShya tasyAbhimukhaM preShayAmAsa | nApito.aputsukatayA tamekaM kShuramavalokya kopAviShTaH san tadabhimukhameva taM kShuraM prAhiNot | etasminnantare sA duShTordhva\-bAhU vidhAya phutakartu\-manA gR^ihAn nishchakrAma | aho pashyata pApenAnena mama sadAchAra\-vartinyAH nAsikA\-chChedo vihitaH | tat\-paritrAyatAM paritrAyatAm | atrAntare rAja\-puruShAH samabhyetya taM nApitaM laguDa\-prahArairjarjarIkR^itya dR^iDha\-bandhanairbaddhvA tayA ChinnanAsikayA saha dharmAdhikaraNa\-sthAnaM nItvA sabhyAn UchuH\-shR^iNvantu bhavantaH sabhAsadaH | anena nApitenAparAdhaM vinA strI\-ratnametadvya~Ngitam | tadasya yadyujyate tat kriyatAm | itabhihite sabhyA UchuH\-re nApita ! kimarthaM tvayA bhAryA vya~NgitA | kimanayA para\-puruSho.abhilaShitaH | unta svit prANa\-drohaH kR^itaH, kiM vA chaurya\-karmAcharitam | tat kathyatAmasyA aparAdhaH ? nApito.api prahAra\-pIDita\-tanurvaktuM na shashAka | atha taM tUShNImbhUtaM dR^iShTvA punarUchuH\-aho, satyametadrAja\-puruShANAM vachaH | pApAtmAyam | aneneyaM nirdoShA varAkI dUShitA | uktaM cha\- bhinna\-svara\-mukha\-varNaH sha~Nkita\-dR^iShTiH samutpatita\-tejAH | bhavati hi pApaM kR^itvA sva\-karma\-santrAsitaH puruShaH || 1\.210|| tathA cha\- AyAti skhalitaiH pAdairmukha\-vaivarNya\-saMyutaH | lalATa\-sveda\-bhAgbhUri\-gadgadaM bhAShate vachaH || 1\.211|| adho\-dR^iShTirvadet kR^itvA pApaM prAptaH sabhAM naraH | tasmAdyatnAt parij~neyAshchihnairetairvichakShaNaiH || 1\.212|| anyachcha\- prasanna\-vadano dR^iShTaH spaShTa\-vAkyaH saroSha\-dR^ik | sabhAyAM vakti sAmarShaM sAvaShTambho naraH shuchiH || 1\.213|| tadeSha duShTa\-charitra\-lakShaNo dR^ishyate | strI\-dharsaNAdvadhya iti | tachChUlIyAmAropyatAmiti | atha vadhya\-sthAne nIyamAnaM tamavalokya deva\-sharmA tAn dharmAdhikR^itAn gatvA provAcha\-bho bhoH, anyAnyenaiSha varAko vadhyate nApitaH | sAdhu\-samAchAra eShaH | tachChrUyatAM me vAkyam\-jambUko huDu\-yuddhena iti | atha te sabhyA UchuH\-bho bhagavan ! kathametat ? tato devasharmA teShAM trayANAmapi vR^ittAntaM vistareNAkathayat | tadAkarNya suvismita\-manasaste nApitaM vimochya mithaH prochuH\-aho ! avadhyA brAhmaNA gAvo striyo bAlAshcha j~nAtayaH | yeShAM chAnnAni bhu~njIta ye cha syuH sharaNAgatAH || 1\.214|| tadasyA nAsikA\-chChedaH sva\-karmaNA hi saMvR^ittaH | tato rAja\-nigrahastu karNa\-chChedaH kAryaH | tathAnuShThite devasharmApi vitta\-nAsha\-samudbhUta\-shoka\-rahitaH punarapi svakIyaM maThAyatanaM jagAma | ato.ahaM bravImi\-jambUko huDu\-yuddhena (1\.174) iti | karaTaka Aha\-evaM\-vidhe vyatikare kiM kartavyamAvayoH ? damanako.abravIt\-evaM\-vidhe.api samaye mama buddhi\-sphuraNaM bhaviShyati, yena sa~njIvakaM prabhorvishleShayiShyAmi | uktaM cha, yataH\- ekaM hanyAn na vA hanyAdiShuH kShipto dhanuShmatA | prAj~nena tu matiH kShiptA hanyAdgarbha\-gatAnapi || 1\.215|| tadahaM mAyA\-prapa~nchena guptamAshritya taM sphoTayiShyAmi | karaTaka Aha\-bhadra, yadi kathamapi tava mAyA\-praveshaM pi~Ngalako j~nAsyati, sa~njIvako vA tadA nUnaM vighAta eva | so.abravIt\-tAta, maivaM vada | gUDha\-buddhibhirApat\-kAle vidhure.api daive buddhiH prayoktavyA | nodyamastyAjyaH | kadAchidghuNAkShara\-nyAyena buddheH sAmrAjyaM bhavati | uktaM cha\- tyAjyaM na dhairyaM vidhure.api daive dhairyAt kadAchit sthitmApnuyAt saH | yAte samudre.api hi pota\-bha~Nge sAMyAtriko vA~nChati karma eva || 1\.216|| tathA cha\- udyoginaM satatamatra sameti lakShmIr daivaM hi daivamiti kApuruShA vadanti | daivaM nihatya kuru pauruShamAtma\-shaktyA yatne kR^ite yadi na sidhyati ko.atra doShaH || 1\.217|| tadevaM j~nAtvA sugUDha\-buddhi\-prabhAveNa yathA tau dvAvapi na j~nAsyataH, tathA mitho viyojayiShyAmi | uktaM cha\- suprayuktasya dambhasya brahmApantaM na gachChati | kauliko viShNu\-rUpeNa rAja\-kanyAM niShevate || 1\.218|| karaTaka Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 5 kaulika\-rathakAra\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne kaulika\-rathakArau mitre prativasataH sma | tatra cha bAlyAt\-prabhR^iti sahachAriNau parasparamatIva sneha\-parau sadaika\-sthAna\-vihAriNau kAlaM nayataH | atha kadAchit tatrAdhiShThAne kasmiMshchiddevAyatane yAtrA\-mahotsavaH saMvR^ittaH | tatra cha naTa\-nartaka\-chAraNa\-sa~Nkule nAnA\-deshAgata\-janAvR^ite tau sahacharau bhramantau kA~nchidrAja\-kanyAM kareNukArUDhAM sarva\-lakShaNa\-sanAthAM ka~nchuki\-varSha\-dhara\-parivAritAM devatA\-darshanArthaM samAyAtAM dR^iShTavantau | athAsau kaulikastAM dR^iShTvA viShArdita iva duShTa\-graha\-gR^ihIta iiva kAma\-sharairhanyamAnaH sahasA bhUtale nipapAta | atha taM tadavasthamavalokya rathakArastadduHkha\-duHkhita Apta\-puruShaistaM samutkShipya sva\-gR^ihamAnAyayat | tatra cha vividhaiH shItopachAraishchikitsakopadiShTairmantra\-vAdibhirupacharyamANaishchirAt katha~nchit sachetano babhUva | tato rathakAreNa pR^iShTaH\-bho mitra ! kimevaM tvamakasmAdvichetanaH sa~njAtaH ? tat kathyatAmAtma\-svarUpam ? sa Aha\-vayasya ! yadevaM tachChR^iNu me rahasyaM yena sarvAmAtma\-vedanAM te vadAmi | yadi tvaM mAM suhR^idaM manyase tataH kAShTha\-pradAnena prasAdaH kriyatAm | kShamyatAM yadvA ki~nchit praNay>atirekAdayuktaM tava mayAnuShThitam | so.api tadAkarNya bAShpa\-pihita\-nayanaH sagadgadamuvAcha\-vayasya, yat ki~nchidduHkha\-kAraNaM tadvada yena pratIkAraH kriyate, yadi shakyate kartum | uktaM cha\- auShadhArtha\-sumantrANAM buddheshchaiva mahAtmanAm | asAdhyaM nAsti loke.atra yadbrahmANDasya madhyagam || 1\.219|| tadeShAM chaturNAM yadi sAdhyaM bhaviShyati tadAhaM sAdhayiShyAmi | kaulika Aha\-vayasya, eteShAmanyeShAmapi sahasrANAmupAyAnAmasAdhyaM tan me duHkham | tasmAn mama maraNe mA kAla\-kShepaM kuru | rathakAra Aha\-bho mitra ! yadyapasAdhyaM tathApi nivedaya yenAhamapi tadasAdhyaM matvA tvayA samaM vahnau pravishAmi | na kShaNamapi tvadviyogaM sahiShye | eSha me nishchayaH | kaulika Aha\-vayasya, yAsau rAja\-kanyA kareNumArUDhA tatrotsave dR^iShTA, tasyA darshanAnantaraM makara\-dhvajena mameyamavasthA vihitA | tan na shaknomi tadvedanAM soDhum | tathA choktam\- mattebha\-kumbha\-pariNAhini ku~NkumArdre tasyAH payodhara\-yuge rati\-kheda\-khinnaH | vakSho nidhAya bhuja\-pa~njara\-madhya\-vartI svapsye kadA kShaNamavApya tadIya\-sa~Ngam || 1\.220|| tathA cha\- rAgI bimbAdharo.asau stana\-kalasha\-yugaM yauvanArUDha\-garvaM nIchA nAbhiH prakR^ityA kuTilakamalakaM svalpakaM chApi madhyam | kurvatvetAni nAma prasabhamiha manashchintitAnAshu khedaM yan mAM tasyAH kapolau dahata iti muhuH svachChakau tan na yuktam || 1\.221|| rathakAro.apevaM sakAmaM tadvachanamAkarNya sasmitamidamAha\-vayasya ! yadevaM tarhi diShTyA siddhaM naH prayojanam | tadadyaiva tayA saha samAgamaH kriyatAmiti | kaulika Aha\-vayasya, yatra kanyAntaHpure vAyuM muktvA nAnyasya pravesho.asti tatra rakShA\-puruShAdhiShThite kathaM mama tasyA saha samAgamaH ? tat kiM mAmasatya\-vachanena viDambayasi ? rathakAra Aha\-mitra, pashya me buddhi\-balam | evamabhidhAya tat\-kShaNAt kIla\-sa~nchAriNaM vainateyaM bAhu\-yugalaM vAyuja\-vR^ikSha\-dAruNA sha~Nkha\-chakra\-gadA\-padmAnvitaM sakirITa\-kaustubhamaghaTayan | tatastasmin kaulikaM samAropya viShNu\-chihnitaM kR^itvA kIla\-sa~ncharaNa\-vij~nAnaM cha darshayitvA provAcha\-vayasya, anena viShNu\-rUpeNa gatvA kanyAntaHpure nishIthe tAM rAjakanyAmekAkinIM sapta\-bhUmika\-prAsAda\-prAnta\-gatAM mugdha\-svabhAvAM tvAM vAsudevaM manyamAnAM svakIya\-mithyA\-vakroktibhI ra~njayitvA vAtsyAyanokta\-vidhinA bhaja | kauliko.api tadAkarNya tathA\-rUpastatra gatvA tAmAha\-rAja\-putri, suptA kiM vA jAgarShi ? ahaM tava kR^ite samudrAt sAnurAgo lakShmIM vihAyaivAgataH | tat kriyatAM mayA saha samAgamaH iti | sApi garuDArUDhaM chaturbhujaM sAyudhaM kaustubhopetamavalokya savismayA shayanAdutthAya provAcha\-bhagavan ! ahaM mAnuShI kITikAshuchiH | bhagavAMstrailokya\-pAvano vandanIyashcha | tat kathametadyujyate | kaulika Aha\-subhage, satyamabhihitaM bhavatyA | paraM kiM tu rAdhA nAma me bhAryA gopa\-kula\-prasUtA prathama AsIt | sA tvamatrAvatIrNA | tenAhamatrAyAtaH | ituktA sA prAha\-bhagavan, yadevaM tan me tAtaM prArthaya | so.apavikalpaM mAM tubhyaM prayachChati | kaulika Aha\-subhage, nAhaM darshana\-pathaM mAnuShANAM gachChAmi | kiM punarAlApa\-karaNam | tvaM gAndharveNa vivhAneAtmAnaM prayachCha | no chechChApaM dattvA sAnvayaM te pitaraM bhasmasAt kariShyAmi iti | evamabhidhAya garuDAdavatIrya savye pANau gR^ihItvA tAM sabhayAM salajjAM vepamAnAM shayyAyAmAnayat | tatashcha rAtri\-sheShaM yAvadvAtsyAyanokta\-vidhinA niShevya pratyUShe sva\-gR^ihamalakShito jagAma | evaM tasya tAM nityaM sevamAnasya kAlo yAti | atha kadAchit ka~nchukinastasyA adharoShTha\-pravAla\-khaNDanaM dR^iShTvA mithaH prochuH\-aho ! pashyatAsyA rAja\-kanyAyAH puruShopabhuktAyA iva sharIrAvayavA vibhAvyante | tat kathamayaM surakShite.apasmin gR^iha evaMvidho vyavahAraH | tadrAj~ne nivedayAmaH | evaM nishchitya sarve sametya rAjAnaM prochuH\-deva ! vayaM na vidmaH | paraM surakShite.api kanyAntaH\-pure kashchit pravishati | taddevaH pramANamiti | tachChrutvA rAjAtIva vyAkulita\-chitto vyachintayat\- putrIti jAtA mahatIha chintA kasmai pradeyeti mahAn vitarkaH | dattvA sukhaM prApsyati vA na veti kanyA\-pitR^itvaM khalu nAma kaShTam || 1\.222|| nadyashcha nAryashcha sadR^ik\-prabhAvAs tulyAni kUlAni kulAni tAsAm | toyaishcha doShaishcha nipAtayanti nadyo hi kUlAni kulAni nAryaH || 1\.223|| jananI\-mano harati jAtavatI parivardhate saha shuchA suhR^idAm | para\-sAtkR^itApi kurute malinaM durita\-kramA duhitaro vipadaH || 1\.224|| evaM bahu\-vidhaM vichintya devIM rahaH\-sthAM provAcha\-devi, j~nAyatAM kimete ka~nchukino vadanti ? tasya kR^itAntaH kupito yenaitadevaM kriyate | devapi tadAkarNya vyAkulI\-bhUtA satvaraM kanyAntaHpure gatvA tAM khaNDitAdharAM nakha\-vilikhita\-sharIrAvayavAM duhitaramapashyat | Aha cha\-AH pApe ! kula\-kala~Nka\-kAriNi ! kimeva shIla\-khaNDanaM kR^itam | ko.ayaM kR^itAntAvalokitastvat\-sakAshamabhyeti | tat kathyatAM mamAgre satyam | iti kopATopa\-visa~NkaTaM vadatyAM mAtari rAja\-putrI bhaya\-lajjAnatAnanaM provAcha\-amba, sAkShAn nArAyaNaH pratyahaM garuDArUDho nishi samAyAti | chedasatyaM mama vAkyam, tat sva\-chakShuShA vilokayatu niguDhatarA nishIthe bhagavantaM ramA\-kAntam | tachChrutvA sApi prahasita\-vadanA pulakA~Nkita\-sarvA~NgI satvaraM rAjAnamUche\-deva, diShTyA vardhase | nityameva nishIthe bhagavAn nArAyaNaH kanyakA\-pArshve.abhyeti | tena gAndharva\-vivAhena sA vivAhitA | tadadya tvayA mayA cha rAtrau vAtAyana\-gatAbhyAM nishIthe draShTavyaH | yato na sa mAnuShaiH sahAlApaM karoti | tachChrutvA harShitasya rAj~nastaddinaM varSha\-shata\-prAyamiva katha~nchij jagAma | tatastu rAtrau nibhR^ito bhUtvA rAj~nI\-sahito rAjA vAtAyanasstho gaganAsakta\-dR^iShTiryAvat tiShThati, tAvat tasmin samaye garuDArUDhaM taM sha~Nka\-chakra\-gadA\-padma\-hastaM yathokta\-chihnA~NkitaM vyomno.avatarantaM nArAyaNamapashyat | tataH sudhA\-pUra\-plAvitamivAtmAnaM manyamAnastAmuvAcha\-priye ! nAstanyo dhanyataro loke mattastvattashcha | tat prasUtiM nArAyaNo bhajate | tat\-siddhAH sarve.asmAkaM manorathAH | adhunA jAmAtR^i\-prabhAveNa sakalAmapi vasumatIM vashyAM kariShyAmi | evaM nishchitya sarvaiH sImAdhipaiH saha maryAdA\-vyatikramamakarot | te cha taM maryAdA\-vyatikrameNa vartamAnamAlokya sarve sametya tena saha vigrahaM chakruH | atrAntare sa rAjA devI\-mukhena tAM duhitaramuvAcha\-putri, tvayi duhitari vartamAnAyAM nArAyaNe bhagavati jAmAtari sthite tat kimevaM yujyate yat sarve pArthivA mayA saha vigrahaM kurvanti | tat sambodhyo.adya tvayA nija\-bhartA, yathA mama shatrUn vyApAdayati | tatastayA sa kauliko rAtrau savinayamabhihitaH\-bhagavan, tvayi jAmAtari sthite mama tAto yachChatrubhiH paribhUyate tan na yuktam | tat prasAdaM kR^itvA sarvAMstAn shatrUn vyApAdaya | kaulika Aha\-subhage ! kiyan\-mAtrAstvete tava pituH shatravaH | tadvishvastA bhava | kShaNenApi sudarshana\-chakreNa sarvAMstilashaH khaNDayiShyAmi | atha gachChatA kAlena sarva\-deshaM shatrubhirudvAsya sa rAjA prAkAra\-sheShaH kR^itaH | tathApi vAsudeva\-rUpa\-dharaM kaulikamajAnan rAja nityameva visheShataH karpUrAguru\-kastUrikAdi\-parimala\-visheShAn nAnA\-prakAra\-vastra\-puShpa\-bhakShya\-peyAMshcha preShayan duhitR^i\-mukhena tamUche\-bhagavan, prabhAte nUnaM sthAna\-bha~Ngo bhaviShyati | yato yavasendhana\-kShayaH sa~njAtastathA sarvo.api janaH prahArairjarjarita\-dehaH saMvR^itto yoddhumakShamaH prachuro mR^itashcha | tadevaM j~nAtvAtra kAle yaduchitaM bhavati tadvidheyamiti | tachChrutvA kauliko.apachintayat\-sthAna\-bha~Nge jAte mamAnayA saha viyogo bhaviShyati e.c tasmAdgaruDamAruhya sAyudhamAtmAnamAkAshe darshayAmi | kadAchin mAM vAsudevaM manyamAnAste sAsha~NkA rAj~no yoddhR^ibhirhanyate | uktaM cha\- nirviSheNApi sarpeNa kartavyA mahatI phaNA | viShaM bhavatu vA mAbhUt phaNATopo bhaya~NkaraH || 1\.225|| atha yadi mama sthAnArthamudyatasya mR^ityurbhaviShyati tadapi sundarataram | uktaM cha\- gavAmarthe brAhmaNArthe svAmyarthe svIkR^ite.athavA | sthAnArthe yastyajet prANAMstasya lokAH sanAtanAH || 1\.226|| chandre maNDala\-saMsthe vigR^ihyate rAhuNA dinAdhIshaH | sharaNAgatena sArdhaM vipadapi tejasvinA shlAghyA || 1\.227|| evaM nishchitya pratyUShe danta\-dhAvanaM kR^itvA tAM provAcha\-subhage ! samastaiH shatrubhirhatairannaM pAnaM chAsvAdayiShyAmi | kiM bahunA, tvayApi saha sa~NgamaM tataH kariShyAmi | paraM vAchyastvayAtma\-pitA yat prabhAte prabhUtena sainyena saha nagarAn niShkramya yoddhavyam | ahaM chAkAsha\-sthita eva sarvAMstAn nistejasaH kariShyAmi | pashchAt sukhena bhavatA hantavyAH yadi punarahaM tAn svayameva sUdayAmi tat teShAM pApAtmanAM vaikuNThIyA gatiH syAt | tasmAt te tathA kartavyA yathA palAyanto hanyamAnAH svargaM na gachChanti | sApi tadAkarNya pituH samIpaM gatvA sarvaM vR^ittAntaM nyavedayat | rAjApi tasyA vAkyaM shraddadhAnaH pratyUShe samutthAya samunnaddha\-sainyo yuddhArthaM nishchakrAma | kauliko.api maraNe kR^ita\-nishchayashchApa\-pANirgagana\-gatirgaruDArUDho yuddhAya prasthitaH | atrAntare bhagavatA nArAyaNenAtItAnAgata\-vartamAna\-vedinA, smR^ita\-mAtro vainateyaH samprApto vihasya proktaH\-bho garutman ! jAnAsi tvaM yan mama rUpeNa kauliko dAru\-maya\-garuDe samArUDho rAja\-kanyAM kAmayate | so.abravIt\-deva, sarvaM j~nAyate tachcheShTitam | tat kiM kurmaH sAmpratam ? shrI\-bhagavAn Aha\-adya kauliko maraNe kR^ita\-nishchayo vihita\-niyamo yuddhArthe vinirgataH sa nUnaM pradhAna\-kShatriyairmilitvA vAsudevo garuDashcha nipAtitaH | tataH paraM loko.ayamAvayoH pUjAM na kariShyati | tatastvaM drutataraM tatra dAru\-maya\-garuDe sa~NkramaNaM kuru | ahamapi kaulika\-sharIre praveshaM kariShyAmi | yena sa shatrUn vyApAdayati | tatashcha shatru\-vadhAdAvayormAhAtmya\-vR^iddhiH syAt | atha garuDe tatheti pratipanne shrI\-bhagavan\-nArAyaNastachCharIre sa~NkramaNamakarot | tato bhagavan\-mAhAtmyena gagana\-sthaH sa kaulikaH sha~Nkha\-chakra\-gadA\-chApa\-chihnitaH kShaNAdeva lIlayaiva samastAnapi pradhAna\-kShatriyAn nistejasashchakArartatastena rAj~nA sva\-sainya\-parivR^itena sa~NgrAme jitA nihatAshcha te sarve.api shatravaH | jAtashcha loka\-madhye pravAdo, yathA\-anena viShNu\-jAmAtR^i\-prabhAveNa sarve shatravo nihatA iti | kauliko.api tAn hatAn dR^iShTvA pramudita\-manA gaganAdavatIrNaH san, yAvadrAjAmAtya\-paura\-lokAstaM nagara\-vAstavyaM kaulikaM pashyanti tataH pR^iShTaH kimetaditi | tataH so.api mUlAdArabhya sarvaM prAg\-vR^ittAntaM nyavedayat | tatashcha kaulika\-sAhasAnura~njita\-manasA shatru\-vadhAdavApta\-tejasA rAj~nA sA rAja\-kanyA sakala\-jana\-pratyakShaM vivAha\-vidhinA tasmai samarpitA deshashcha pradattaH | kauliko.api tayA sArdhaM pa~ncha\-prakAraM jIva\-loka\-sAraM viShaya\-sukhamanubhavan kAlaM ninAya | atastUchyate suprayuktasya dambhasya (218) iti | tachChrutvA karaTaka Aha\-bhadra, astevam | paraM tathApi mahan me bhayam | yato buddhimAn sa~njIvako raudrashcha siMhaH | yadyapi te buddhi\-prAgalbhyaM tathApi tvaM pi~NgalakAt taM viyojayitumasamartha eva | damanaka Aha\-bhrAtaH ! asamartho.api samartha eva | uktaM cha\- upAyena hi yachChakyaM na tachChakyaM parAkramaiH | kAkI kanaka\-sUtreNa kR^iShNa\-sarpamaghAtayat || 1\.228|| karaTaka Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 6 vAyasa\-dampati\-kathA} asti kasmiMshchit pradeshe mahAn nyagrodha\-pAdapaH | tatra vAyasa\-dampatI prativasataH sma | atha tayoH prasava\-kAle vR^ikSha\-vivarAn niShkramya kR^iShNa\-sarpaH sadaiva tadapatyAni bhakShayati | tatastau nirvedAdanya\-vR^ikSha\-mUla\-nivAsinaM priya\-suhR^idaM shR^igAlaM gatvochatuH\-bhadra ! kimevaMvidhe sa~njAta AvayoH kartavyaM bhavati | evaM tAvadduShTAtmA kR^iShNa\-sarpo vR^ikSha\-vivarAn nirgatyAvayorbAlakAn bhakShayati | tat kathyatAM tadrakShArthaM kashchidupAyaH | yasya kShetraM nadI\-tIre bhAryA cha para\-sa~NgatA | sa\-sarpe cha gR^ihe vAsaH kathaM syAt tasya nirvR^itiH || 1\.229|| anyachcha\- sarpa\-yukte gR^ihe vAso mR^ityureva na saMshayaH | yadgrAmAnte vaset sarpastasya syAt prANa\-saMshayaH || 1\.230|| asmAkamapi tatra\-sthitAnAM pratidinaM prANa\-saMshayaH | sa Aha\-nAtra viShaye svalpo.api viShAdaH kAryaH | nUnaM sa lubdho nopAyamantareNa vadhyaH syAt | upAyena jayo yAdR^igripostAdR^i~Nna hetibhiH | upAya\-j~no.alpa\-kAyo.api na shUraiH paribhUyate || 1\.231|| tathA cha\- bhakShayitvA bahUn matsyAn uttamAdhama\-madhyamAn | atilaulyAdbakaH kashchin mR^itaH karkaTaka\-grahAt || 1\.232|| tAvUchatuH\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 7 baka\-kulIraka\-kathA} asti kasmiMshchidvana\-pradeshe nAnA\-jala\-chara\-sanAthaM mahat saraH | tatra cha kR^itAshrayo baka eko vR^iddha\-bhAvamupAgato matsyAn vyApAdayitumasamarthaH | tatashcha kShutkShAma\-kaNThaH sarastIre upaviShTo muktA\-phala\-prakara\-sadR^ishairashru\-pravAhairdharA\-talamabhiShi~nchan ruroda | ekaH kulIrako nAnA\-jala\-chara\-sametaH sametya tasya duHkhena duHkhitaH sAdaramidamUche\-mAma ! kimadya tvayA nAhAra\-vR^ittiranuShThIyate ? kevalamashru\-pUrNa\-netrAbhyAM saniHshvAsena sthIyate | sa Aha\-vatsa ! satyamupalakShitaM bhavatA | mayA hi matsyAdanaM prati parama\-vairAgyatayA sAmprataM prAyopaveshanaM kR^itam | tenAhaM samIpAgatAnapi matsyAn na bhakShayAmi | kulIrakastachChrutvA prAha\-mAma, kiM tadvairAgya\-kAraNam ? sa prAha\-vatsa, ahamasmin sarasi jAto vR^iddhiM gatashcha | tan mayaitachChrutaM yaddvAdasha\-varShikyAnAvR^iShTiH sampadyate lagnA | kulIraka Aha\-kasmAt tachChrutam ? baka Aha\-daivaj~na\-mukhAdeSha shanaishcharo hi rohiNI\-shakaTaM bhittvA bhaumaM shakraM cha prayAsyati | uktaM cha varAha\-mihireNa\- yadi bhinte sUrya\-suto rohiNyAH shakaTamiha loke | dvAdasha varShANi tadA nahi varShati vAsavau bhUmau || 1\.233|| tathA cha\- prAjApatye shakaTe bhinne kR^itvaiva pAtakaM vasudhA | bhasmAsthi\-shakalAkIrNA kApAlikamiva vrataM dhatte || 1\.234|| tathA cha\- rohiNI\-shakaTamarka\-nandanashched bhinnatti rudhiro.athavA shashI | kiM vadAmi tadaniShTa\-sAgare sarva\-lokamupayAti sa~NkShayaH || 1\.235|| rohiNI\-shakaTa\-madhya\-saMsthite chandramasya sharaNI\-kR^itA janAH | kvApi yAnti shishupAchitAshanAH sUrya\-tapta\-bhidurAmbu\-pAyinaH || 1\.236|| tadetat saraH svalpa\-toyaM vartate | shIghraM shoShaM yAsyati | asmin shuShke yaiH sahAhaM vR^iddhiM gataH, sadaiva krIDitashcha, te sarve toyAbhAvAn nAshaM yAsyanti | tat teShAM viyogaM draShTumahamasamarthaH | tenaitat prAyopaveshanaM kR^itam | sAmprataM sarveShAM svalpa\-jalAshayAnAM jalacharA guru\-jalAshayeShu sva\-svajanairnIyante | kechichcha makara\-godhA\-shishumAra\-jalahasti\-prabhR^itayaH svayameva gachChanti | atra punaH sarasi ye jalacharAste nishchintAH santi, tenAhaM visheShAdrodimi yadbIja\-shesa\-mAtramapatra noddhariShyati | tataH sa tadAkarNyAnyeShAmapi jalacharANAM tat tasya vachanaM nivedayAmAsa | atha te sarve bhaya\-trasta\-manaso matsya\-kachChapa\-prabhR^itayastamabhyupetya paprachChuH\-mAma ! asti kashchidupAyo yenAsmAkaM rakShA bhavati ? baka Aha\-astasya jalAshayasya nAtidUre prabhUta\-jala\-sanAthaM saraH padminI\-khaNDa\-maNDitaM yachchaturviMshatapi varShANAmavR^iShTyA na shoShameShyati | tadyadi mama pR^iShThaM kashchidArohati, tadahaM taM tatra nayAmi | atha te tatra vishvAsamApannAH, tAta mAtula bhrAtaH iti bruvANAH ahaM pUrvamahaM pUrvamiti samantAt paritasthuH | so.api duShTAshayaH krameNa tAn pR^iShTha Aropya jalAshayasya nAtidUre shilAM samAsAdya tasyAmAkShipya svechChayA bhakShayitvA bhUyo.api jalAshayaM samAsAdya jalacharNANAM mithyA\-vArtA\-sandeshakairmanAMsi ra~njayan nityamevAhAra\-vR^ittimakarot | anyasmin dine cha kulIrakeNoktaH\-mAma ! mayA saha te prathamaH sneha\-sambhAShaH sa~njAtaH | tat kiM mAM parityajyAnyAn nayasi ? tasmAdadya me prANa\-trANaM kuru | tadAkarNya so.api duShTAshayashchintitavAn\-nirviNNo.ahaM matsya\-mAMsAdanena tadadyainaM kulIrakaM vya~njana\-sthAne karomi | iti vichintya taM pR^iShTe samAropya tAM vadhya\-shilAmuddishya prasthitaH | kulIrako.api dUrAdevAsthi\-parvataM shilAshrayamavalokya mastyAsthIni parij~nAya tamapR^ichChat\-mAma, kiyaddUre sa jalAshayaH ? madIya\-bhAreNAtishrAntastvam | tat kathaya | so.api manda\-dhIrjalacharo.ayamiti matvA sthale na prabhavatIti sasmitamidamAha\-kulIraka, kuto.anyo jalAshayaH ? mama prANa\-yAtreyam | tasmAt smaryatAmAtmano.abhIShTa\-devatA | tvAmapanyAM shilAyAM nikShipya bhakShayiShyAmi | ituktavati tasmin sva\-vadana\-daMsha\-dvayena mR^iNAla\-nAla\-dhavalAyAM mR^idu\-grIvAyAM gR^ihIto mR^itashcha | atha sa tAM baka\-grIvAM samAdAya shanaiH shanaistaj jalAshayamAsasAda | tataH sarvaireva jalacharaiH pR^iShTaH\-bhoH kulIraka ! kiM nivR^ittastvam ? sa mAtulo.api nAyAtaH | tat kiM chirayati ? vayaM sarve sotksukAH kR^ita\-kShaNAstiShThAmaH | evaM tairabhihite kulIrako.api vihasyovAcha\-mUrkhAH ! sarve jalacharAstena mithyA\-vAdinA va~nchayitvA nAtidUre shilA\-tale prakShipya bhakShitAH | tan mamAyuH\-sheShatayA tasya vishvAsa\-ghAtakasyAbhiprAyaM j~nAtvA grIveyamAnItA | tadalaM sambhrameNa | adhunA sarva\-jala\-charANAM kShemaM bhaviShyati | ato.ahaM bravImi\-bhakShayitvA bahUn matsyAn iti | vAyasa Aha\-bhadra ! tat kathaya kathaM sa duShTa\-sarpo vadhamupaiShyati | shR^igAla Aha\-gachChatu bhavAn ka~nchin nagaraM rAjAdhiShThAnam | tatra kasyApi dhanino rAjAmAtyAdeH pramAdinaH kanaka\-sUtraM hAraM vA gR^ihItvA tat\-koTare prakShipa, yena sarpastadgrahaNena vadhyate | tat\-kShaNAt kAkaH kAkI cha tadAkarNyAtmechChayotpatitau | tatashcha kAkI ki~nchit saraH prApya yAvat pashyati, tAvat tan\-madhye kasyachidrAj~no.antaHpuraM jalAsannaM nyasta\-kanaka\-sUtraM mukta\-muktAhAra\-vastrAbharaNaM jala\-krIDAM kurute | atha sA vAyasI kanaka\-sUtramekamAdAya sva\-gR^ihAbhimukhaM pratasthe | tatashcha ka~nchukino varSha\-varAshcha tan\-nIyamAnamupalakShya gR^ihIta\-laguDAH satvaramanuyayuH | kAkapi sarpa\-koTare tat\-kanaka\-sUtraM prakShipya sudUramavasthitA | atha yAvadrAja\-puruShAstaM vR^ikShamAruhya tat\-koTaramavalokayanti, tAvat kR^iShNa\-sarpaH prasArita\-bhogastiShThati | tatastaM laguDa\-prahAreNa hatvA kanaka\-sUtramAdAya yathAbhilaShitaM sthAnaM gatAH | vAyasa\-dampatI api tataH paraM sukhena vasataH | ato.ahaM bravImi\-upAyena hi yat kuryAt iti | tan na ki~nchidiha buddhimatAmasAdhyamasti | uktaM cha\- yasya buddhirbalaM tasya nirbuddhestu kuto balam | vane siMho madonmattaH shashakena nipAtitaH || 1\.237|| karaTaka Aha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 8 bhAsurakAkhya\-siMha\-kathA} kasmiMshchidvane bhAsurako nAma siMhaH prativasati sma | athAsau vIryAtirekAn nityamevAnekAn mR^iga\-shashakAdIn vyApAdayan nopararAma | athAnyedyustadvanajAH sarve sAra~Nga\-varAha\-mahiSha\-shashakAdayo militvA tamabhyupetya prochuH\-svAmin ! kimanena sakala\-mR^iga\-vadhena nityameva, yatastavaikenApi mR^igeNa tR^iptirbhavati tat kriyatAmasmAbhiH saha samaya\-dharmaH | adya\-prabhR^iti tavAtropaviShTasya jAti\-krameNa pratidinameko mR^igo bhakShaNArthaM sameShyati | evaM kR^ite tava tAvat prANa\-yAtrA kleshaM vinApi bhaviShyati | asmAkaM cha punaH sarvochChedanaM na syAt | tadeSha rAja\-dharmo.anuShThIyatAm | uktaM cha\- shanaiH shanaishcha yo rAjyamupabhu~Nkte yathA\-balam | rasAyanamiva prAj~naH sa puShTiM paramAM vrajet || 1\.238|| vidhinA mantra\-yuktena rUkShApi mathitApi cha | prayachChati phalaM bhUmiraraNIva hutAshanam || 1\.239|| prajAnAM pAlanaM shasyaM svarga\-koshasya vardhanam | pIDanaM dharma\-nAshAya pApAyAyashase sthitam || 1\.240|| gopAlena prajAdhenorvitta\-dugdhaM shanaiH shanaiH | pAlanAt poShaNAdgrAhyaM nyAyyAM vR^ittiM samAcharet || 1\.241|| ajAmiva prajAM mohAdyo hanyAt pR^ithivI\-patim | tasyaikA jAyate tR^iptirna dvitIyA katha~nchana || 1\.242|| phalArthI nR^ipatirlokAn pAlayedyatnamAsthitaH | dAna\-mAnAdi\-toyena mAlAkAro.a~NkurAn iva || 1\.243|| nR^ipa\-dIpo dhana\-snehaM prajAbhyaH saMharannapi | Antara\-sthairguNaiH shubhrairlakShyate naiva kenachit || 1\.244|| yathA gaurduhyate kAle pAlyate cha tathA prajAH | sichyate chIyate chaiva latA puShpa\-phala\-pradA || 1\.245|| yathA bIjA~NkuraH sUkShmaH prayatnenAbhirakShitaH | phala\-prado bhavet kAle tadvallokaH surakShitaH || 1\.246|| hiraNya\-dhAnya\-ratnAni yAnAni vividhAni cha | tathAnyadapi yat ki~nchit prajAbhyaH syAn mahIpateH || 1\.247|| lokAnugraha\-kartAraH pravardhante nareshvarAH | lokAnAM sa~NkShayAchchaiva kShayaM yAnti na saMshayaH || 1\.248|| atha teShAM tadvachanamAkarNya bhAsuraka Aha\-aho satyamabhihitaM bhavadbhiH | paraM yadi mamopaviShTasyAtra nityameva naikaH shvApadaH samAgamiShyati | tan nUnaM sarvAnapi bhakShayiShyAmi | atha te tathaiva pratij~nAya nirvR^iti\-bhAjastatraiva vane nirbhayAH paryaTanti | ekashcha pratidinaM krameNa yAti | vR^iddho vA, vairAgya\-yukto vA, shoka\-grasto vA, putra\-kalatra\-nAsha\-bhIto vA, teShAM madhyAt tasya bhojanArthaM madhyAhna\-samaya upatiShThate | atha kadAchij jAti\-kramAchChashakasyAvasaraH samAyAtaH | sa samasta\-mR^igaiH prerito.anichChannapi mandaM mandaM gatvA tasya vadhopAyaM chintayan velAtikramaM kR^itvAvyAkulita\-hR^idayo yAvadgachChati tAvan\-mArge gachChatA kUpaH sandR^iShTaH | yAvat kUpopari pAti tAvat kUpa\-madhya AtmanaH pratibimbaM dadarsha | dR^iShTvA cha tena hR^idaye chintitam\-yadbhAvya upAyo.asti | ahaM bhAsurakaM prakopya sva\-buddhyAsmin kUpe pAtayiShyAmi | athAsau dina\-sheShe bhAsuraka\-samIpaM prAptaH | siMho.api velAtikrameNa kShutkShAma\-kaNThaH kopAviShTaH sR^ikkaNI parilelihadvyachintayat\-aho ! pratArAhArAya niHsattvaM vanaM mayA kartavyam | evaM chintayatastasya shashako mandaM mandaM gatvA praNamya tasyAgre sthitaH | atha taM prajvalitAtmA bhAsurako bhartsayann Aha\-re shashakAdhama ekastAvat tvaM laghuH prApto.aparato velAtikrameNa | tadasmAdaparAdhAt tvAM nipAtya prAtaH sakalAnapi mR^iga\-kulAnuchChedayiShyAmi | atha shashakaH savinayaM provAcha\-svAmin ! nAparAdho mama | na cha sattvAnAm | tachChyrUtAM kAraNam | siMha Aha\-satvaraM nivedaya yAvan mama daMShTrAntargato na bhavAn bhaviShyati iti | shashaka Aha\-svAmin, samasta\-mR^igairadya jAti\-krameNa mama laghutarasya prastAvaM vij~nAya tato.ahaM pa~ncha\-shashakaiH samaM preShitaH | tatashchAhamAgachChennantarAle mahatA kenachidapareNa siMhena vivarAn nirgatyAbhihitaH\-abhIShTa\-devatAM smarata | tato mayAbhihitam\-vayaM svAminon bhAsuraka\-siMhasya sakAshamAhArArthaM samaya\-dharmeNa gachChAmaH | tatastenAbhihitam\-yadevaM tarhi madIyametadvanam | mayA saha samaya\-dharmeNa samastairapi shvApadairvartitavyam | chora\-rUpI sa bhAsurakaH | atha yadi so.atra rAjA | vishvAsa\-sthAne chaturaH shashakAnatra dhR^itvA tamAhUya drutataramAgachCha | yena yaH kashchidAvayormadhyAt parAkrameNa rAjA bhaviShyati sa sarvAn etAn bhakShayiShyati iti | tato.ahaM tenAdiShTaH svAmi\-sakAshamabhyAgataH | etadvelA vyatikrama\-kAraNam | tadatra svAmI pramANam | tachChrutvA bhAsuraka Aha\-bhadra, yadevaM tat satvaraM darshaya me taM chaura\-siMhaH yenAhaM mR^iga\-kopaM tasyopari kShiptvA svastho bhavAmi | uktaM cha\- bhUmirmitraM hiraNyaM cha vigrahasya phala\-trayam | nAstekamapi yadeShAM na taM kuryAt katha~nchana || 1\.249|| yatra na syAt phalaM bhUri yatra chasyAt parAbhavaH | na tatra matimAn yuddhaM samutpAdya samAcharet || 1\.250|| shashAka Aha\-svAmin ! satyamidam | sva\-bhUmi\-hetoH paribhavAchcha yudhyante kShatriyAH | paraM sa durgAshrayaH durgAn niShkramya vayaM tena viShkambhitAH | tato durgastho duHsadhyo bhavati ripuH | uktaM cha\- na gajAnAM sahasreNa na cha lakSheNa vAjinAm | yat kR^ityaM sidhyati rAj~nAM durgeNaikena vigrahe || 1\.251|| shatameko.api sandhatte prAkArastho dhanurdharaH | tasmAddurgaM prashaMsanti nItishAstravichakShaNAH || 1\.252|| purA guroH samAdeshAddhiraNyakashiporbhayAt | shakreNa vihitaM durgaM prabhAvAdvishvakarmaNaH || 1\.253|| tenApi cha varo datto yasya durgaM sa bhUpatiH | vijayI syAt tato bhUmau durgANi syuH sahasrashaH || 1\.254|| daMShTrAvirahito nAgo madahIno yathA gajaH | sarveShAM jAyate vashyo durgahInastathA nR^ipaH || 1\.255|| tachChrutvA bhAsuraka Aha | bhadra durgasthamapi darshaya taM chaura\-siMhaM yena vyApAdayAmi | uktaM cha\- jAta\-mAtraM na yaH shatruM rogaM cha prashamaM nayet | mahAbalo.api tenaiva vR^iddhiM prApya sa hanyate || 1\.256|| tathA cha\- uttiShThamAnastu paro nopekShyaH pathyamichChatA | samau hi shiShTairAmnAtau vartsyantAvAmayaH sa cha || 1\.257|| api cha\- upekShitaH kShINa\-balo.api shatruH pramAda\-doShAt puruShairmadAndhaiH | sAdhyo.api bhUtvA prathamaM tato.asAvasAdhyatAM vyAdhiriva prayAti || 1\.258|| tathA cha\- AtmanaH shaktimudvIkShya manotsAhaM cha yo vrajet | bahUn hanti sa eko.api kShatriyAn bhArgavo yathA || 1\.259|| shashaka Aha\-astetat | tathApi balavAn sa mayA dR^iShTaH | tan na yujyate svAminastasya tasya sAmarthyamaviditvA gantum | uktaM cha\- aviditvAtmanaH shaktiM parasya cha samutsukaH | gachChannabhimukho vahnau nAshaM yAti pata~Ngavat || 1\.260|| yo balAt pronnataM yAti nihantuM sabalo.aparim | vimadaH sa nivarteta shIrNa\-danto gajo yathA || 1\.261|| bhAsuraka Aha\-bhoH kiM tavAnena vyApAreNa | darshaya me taM durgasthamapi | atha shashaka Aha\-yadevaM tarhAgachChatu svAmI | evamuktvAgre vyavasthitaH | tatashcha tenAgachChatA yaH kUpo dR^iShTo.abhUt tameva kUpamAsAdya bhAsurakamAha\-svAmin kaste pratApaM soDhuM samarthaH ? tvAM dR^iShTvA dUrato.api chaura\-siMhaH praviShTaH svaM durgam | tadAgachCha yathA darshayAmIti | bhAsuraka Aha\-darshaya me durgam | tadanu darshitastena kUpaH | tataH so.api mUrkhaH siMhaH kUpa\-madhya Atma\-pratibimbaM jala\-madhya\-gataM dR^iShTvA siMha\-nAdaM mumocha | tataH pratishabdena kUpa\-madhyAddvi\-guNataro nAdaH samutthitaH | atha tena taM shatruM matvAtmAnaM tasyopari prakShipya prANAH parityaktAH | shashako.api hR^iShTa\-manAH sarva\-mR^igAn Anandya taiH saha prashasyamAno yathA\-sukhaM tatra vane nivasati sma | ato.ahaM bravImi\-yasya buddhirbalaM tasya iti | tadyadi bhavAn kathayati tat tatraiva gatvA tayoH sva\-buddhi\-prabhAveNa maitrI\-bhedaM karomi | karaTaka Aha\-bhadra ! yadevaM tarhi gachCha | shivAste panthAnaH santu | yathAbhipretamanuShThIyatAm | atha damanakaH sa~njIvaka\-viyuktaM pi~Ngalakamavalokya tatrAntare praNamyAgre samupaviShTaH | pi~Ngalako.api tamAha\-bhadra, kiM chirAddR^iShTaH ? damanaka Aha\-na ka~nchiddeva\-pAdAnAmasmAbhiH prayojanam | tenAhaM nAgachChAmi | tathApi rAja\-prayojana\-vinAshamavalokya sandahyamAna\-hR^idayo vyAkulatayA svayamevAbhyAgato vaktum | uktaM cha\- priyaM vA yadi vA dveShyaM shubhaM vA yadi vAshubham | apR^iShTo.api hitaM vakShyedyasya nechChet parAbhavam || 1\.262|| atha tasya sAbhiprAyaM vachanamAkarNya pi~Ngalaka Aha\-kiM vaktu\-manA bhavAn ? tat kathyatAM yat kathanIyamasti | sa prAha\-deva sa~njIvako yuShmat\-pAdAnAmupari droha\-buddhiriti | vishvAsa\-gatasya mama vijane idamAha\-bho damanaka ! dR^iShTA mayAsya pi~Ngalakasya sArAsAratA | tadahamenaM hatvA sakala\-mR^igAdhipatyaM tvat\-sAchivya\-padavI\-samanvitaM kariShyAmi | pi~Ngalako.api tadvajra\-sAra\-prahAra\-sadR^ishaM dAruNaM vachaH samAkarNya mohamupagato na ki~nchidapuktavAn | damanako.api tasya tamAkAramAlokya chintitavAn\-ayaM tAvat sa~njIvaka\-nibaddha\-rAgaH | tan nUnamanena mantriNA rAjA vinAshamavApsyati iti | uktaM cha\- ekaM bhUmi\-patiH karoti sachivaM rAjye pramANaM yadA taM mohAchChrayate madaH sa cha madAddAsyena nirvidyate | nirviNNasya padaM karoti hR^idaye tasya svatantra\-spR^ihA\- svAtantrya\-spR^ihayA tataH sa nR^ipateH prANAnabhidruhyati || 1\.263|| tat kimatra yuktamiti | pi~Ngalako.api chetanAM samAsAdya kathamapi tamAha\-sa~njIvakastAvat prANa\-samo bhR^ityaH | sa kathaM mamopari droha\-buddhiM karoti | damanaka Aha\-deva, bhR^ityo.abhR^itya itanekAntikametat | uktaM cha\- na so.asti puruSho rAj~nAM yo na kAmayate shriyam | ashaktA eva sarvatra narendraM paryupAsate || 1\.264|| pi~Ngalaka Aha\-bhadra, tathApi mama tasyopari chitta\-vR^ittirna vikR^itiM yAti | athavA sAdhvidamuchyate\- aneka\-doSha\-duShTasya kAyaH kasya na vallabhaH | kurvannapi vyalIkAni yaH priyaH priya eva saH || 1\.265|| damanaka Aha\-ata evAyaM doShaH | uktaM cha\- yasminn evAdhikaM chakShurAropayati pArthivaH | akulInaH kulIno vA sa shriyA bhAjanaM naraH || 1\.266|| aparaM kena gaNa\-visheSheNa svAmI sa~njIvakaM nirguNakamapi nikaTe dhArayati | atha deva, yadevaM chintayasi mahA\-kAyo.ayam | anena ripUn vyApAdayiShyAmi | tadasmAn na sidhyati, yato.ayaM shaShpa\-bhojI | deva\-pAdAnAM punaH shatravo mAMsAshinaH | tadripu\-sAdhanamasya sAhAyyena na bhavati | tasmAdenaM dUShayitvA hanyatAmiti | pi~Ngalaka Aha\- ukto bhavati yaH pUrvaM guNavAn iti saMsadi | tasya doSho na vaktavyaH pratij~nA\-bha~Nga\-bhIruNA || 1\.267|| anyachcha | mayAsya tava vachanenAbhaya\-pradAnaM dattam | tat kathaM svayameva vyApAdayAmi | sarvathA sa~njIvako.ayaM suhR^idasmAkam | na taM prati kashchin manyuriti | uktaM cha\- itaH sa daityaH prApta\-shrIrneta evArhati kShayam | viSha\-vR^ikSho.api saMvardhya svayaM ChettumasAmpratam || 1\.268|| Adau na vA praNayinAM praNayo vidheyo datto.athavA pratidinaM paripoShaNIyaH | utkShipya yat kShipati tat prakaroti lajjAM bhUmau sthitasya patanAdbhayameva nAsti || 1\.269|| upakAriShu yaH sAdhuH sAdhutve tasya ko guNaH | apakAriShu yaH sAdhuH sa sAdhuH sadbhiruchyate || 1\.270|| taddroha\-buddherapi mayAsya na viruddhamAcharaNIyam | damanaka Aha\-svAmin ! naiSha rAja\-dharmo yaddroha\-buddhirapi kShamyate | uktaM cha\- tulyArthaM tulya\-sAmarthyaM marmaj~naM vyavasAyinam | ardha\-rAjya\-haraM bhR^ityaM yo na hanyAt sa hanyate || 1\.271|| aparaM tvayAsya sakhitvAt sarvo.api rAja\-dharmaH parityaktaH rAja\-dharmAbhAvAt sarvo.api parijano viraktiM gataH | yaH sa~njIvakaH shaShpa\-bhojI | bhavAn mAMsAdaH | tava prakR^itayashcha yat tavAvadhyavyasAya\-bAhyaM kutastAsAM mAMsAshanam | yadrahitAstvAM tyaktvA yAsyanti | tato.api tvaM vinaShTa eva | asya sa~NgatyA punaste na kadAchidAkheTake matirbhaviShyati | uktaM cha\- yAdR^ishaiH sevyate bhR^ityairyAdR^ishAMshchopasevate | kadAchin nAtra sandehastAdR^igbhavati pUruShaH || 1\.272|| tathA cha\- santaptAyasi saMsthitasya payaso nAmApi na j~nAyate mukta\-kAratayA tadeva nalinI\-patra\-sthitaM rAjate | svAtau sAgara\-shukti\-kukShi\-patitaM taj jAyate mauktikaM prAyeNAdhama\-madhyamottama\-guNaH saMvAsato jAyate || 1\.273|| tathA cha\- asatAM sa~Nga\-doSheNa satI yAti matirbhramam | eka\-rAtri\-pravAsena kAShThaM mu~nje pralambitam || 1\.274|| ata eva santo nIcha\-sa~NgaM varjayanti | uktaM cha\- na havij~nAta\-shIlasya pradAtavyaH pratishrayaH | mat\-kuNasya cha doSheNa hatA manda\-visarpiNI || 1\.275|| pi~Ngalaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 9 manda\-visarpiNI\-nAma\-yUkA\-kathA} asti kasyachin mahIpatermanoramaM shayana\-sthAnam | tatra shvetatara\-paTa\-yugala\-madhya\-saMsthitA manda\-visarpiNI yUkA prativasati sma | sA cha tasya mahIpate raktamAsvAdayantI sukhena kAlaM nayamAnA tiShThati | anye\-dyushcha tatra shayane kvachidbhrAmyannagnimukho nAma matkuNaH samAyAtaH | atha taM dR^iShTvA sA viShaNNa\-vadanA provAcha | bho.agnimukha kutastvamatrAnuchita\-sthAne samAyAtaH | tadyAvan na kashchidvetti tAvachChIghraM gamyatAmiti | sa Aha\-bhagavati gR^ihAgatasyAsAdhorapi naitadyujyate vaktum | uktaM cha\- ehAgachCha samAvishAsanamidaM kasmAchchirAddR^ishyase kA vArteti sudurbalo.asi kushalaM prIto.asmi te darshanAt | evaM ye samupAgatAn praNayinaH pratyAlapantAdarAt teShAM yuktamasha~Nkitena manasA harmyANi gantuM sadA || 1\.276|| aparaM mayAneka\-mAnuShANAmaneka\-vidhAni rudhirANAsvAditAnAhAra\-doShAt kaTu\-tikta\-kaShAyAmla\-rasAsvAdAni na cha kadAchin madhura\-raktaM samAsvAditam | tadyadi tvaM prasAdaM karoShi tadasya nR^ipatervividha\-vya~njanAnna\-pAna\-choShya\-lehya\-svAdvAhAra\-vashAdasya sharIre yan miShTaM raktaM sa~njAtaM tadAsvAdanena saukhyaM sampAdayAmi jihvAyA iti | uktaM cha\- ra~Nkasya nR^ipatervApi jihvA\-saukhyaM samaM smR^itam | tan\-mAtraM cha smR^itaM sAraM tadarthaM yatate janaH || 1\.277|| yadeva na bhavelloke karma jihvA\-pratuShTidam | tan na bhR^ityo bhavet kashchit kasyachidvashago.atha vA || 1\.278|| yadasatyaM vaden martyo yadvAsevyaM cha sevate | yadgachChati videshaM cha tat sarvamudarArthataH || 1\.279|| tan mayA gR^ihAgatena bubhukShayA pIDyamAnenApi tvat\-sakAshAdbhojanamarthanIyam | tan na tvayaikAkinyAsya bhUpate rakta\-bhojanaM kartuM yujyate | tachChrutvA mandavisarpiNAha\-bho matkuNa ! asya nR^ipaternidrA\-vashaM gatasya raktamAsvAdayAmi | punastvamagnimukhashchapalashcha\-tadyadi mayA saha rakta\-pAnaM karoShi tat tiShTha | abhIShTatara\-raktamAsvAdaya | so.abravIt\-bhagavatevaM kariShyAmi | yAvat tvaM nAsvAdayasi prathamaM nR^ipa\-raktaM tAvan mama deva\-guru\-kR^itaH shapathaH syAdyadi tadAsvAdayAmi | evaM tayoH parasparaM vadatoH sa rAjA tachChayanamAsAdya prasuptaH | athAsau matkuNo jihvA\-laulyotkR^iShTautsukyAj jAgratamapi taM mahI\-patimadashat | atha vA sAdhvidamuchyate | svabhAvo nopadeshena shakyate kartumanyathA | sutaptamapi pAnIyaM punargachChati shItatAm || 1\.280|| yadi syAchChItalo vahniH shItAMshurdahanAtmakaH | na svabhAvo.atra martyAnAM shakyate kartumanyathA || 1\.281|| athAsau mahIpatiH sUchyagra\-viddha iva tachChayanaM tyaktvA tat\-kShaNAdevotthitaH | aho j~nAyatAmatra prachChAdana\-paTe matkuNo yUkA vA nUnaM tiShThati yenAhaM daShTa iti | atha ye ka~nchukinastatra sthitAste satvaraM prachChAdana\-paTaM gR^ihItvA sUkShma\-dR^iShTyA vIkShAM chakruH | atrAntare sa matkuNashchApalyAt khaTvAntaM praviShTaH sA mandavisarpiNapi vastra\-sandhyantargatA tairdR^iShTA vyApAditA cha | ato.ahaM bravImi\-na havij~nAta\-shIlasya iti | evaM j~nAtvA tvayiSha vadhyaH | no chet tvAM vyApAdayiShyatIti | uktaM cha\- tyaktAshchAbhyantarA yena bAhyAshchAbhyantarIkR^itAH | sa eva mR^ityumApnoti yathA rAjA kakuddrumaH || 1\.282|| pi~Ngalaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 10 chaNDarava\-nAma\-shR^igAla\-kathA} asti kasmiMshchidvanoddeshe chaNDaravo nAma shR^igAlaH prativasati sma | sa kadAchit kShudhAviShTo jihvA\-laulyAn nagara\-madhye praviShTaH | atha taM nagara\-vAsinaH sArameyA avalokya sarvataH shabdAyamAnAH paridhAvya tIkShNa\-daMShTR^iAgrairbhakShitumArabdhAH | so.api tairbhakShyamANaH prANa\-bhayAt pratyAsanna\-rajaka\-gR^ihaM praviShTaH | tatra nIlI\-rasa\-paripUrNaM mahA\-bhANDaM sajjIkR^itamAsIt | tatra sArameyairAkrAnto bhANDa\-madhye patitaH | atha yAvan niShkrAntastAvan nIlI\-varNaH sa~njAtaH | tatrApare sArameyAstaM shR^igAlamajAnanto yathAbhIShTa\-dishaM jagmuH | chaNDaravo.api dUrataraM pradeshamAsAdya kAnanAbhimukhaM pratasthe | na cha nIla\-varNena kadAchin nija\-ra~Ngastyajyate | uktaM cha\- vajra\-lepasya mUrkhasya nArINAM karkaTasya cha | eko grahastu mInAnAM nIlImadyapayoryathA || 1\.283|| atha taM hara\-gala\-garala\-tamAla\-sama\-prabhamapUrvaM sattvamavalokya sarve siMha\-vyAghra\-dvIpi\-vR^ika\-prabhR^itayo.araNya\-nivAsino bhaya\-vyAkulita\-chittAH samantAt palAyana\-kriyAM kurvanti | kathayanti cha\-na j~nAyate.asya kIdR^igvicheShTitaM pauruShaM cha | taddUrataraM gachChAmaH | uktaM cha\- na yasya cheShTitaM vidyAn na kulaM na parAkramam | na tasya vishvaset prAj~no yadIchChechChriyamAtmanaH || 1\.284|| chaNDaravo.api bhaya\-vyAkulitAn vij~nAyedamAha\-bho bhoH shvApadAH ! kiM yUyaM mAM dR^iShTvaiva santrastA vrajatha | tan na bhetavyam | ahaM brahmaNAdya svayameva sR^iShTvAbhihitaH\-yachChvApadAnAM kashchidrAjA nAsti, tat tvaM mayAdya sarva\-shvApada\-prabhutve.abhiShiktaH kakuddrumAbhidhaH | tato gatvA kShiti\-tale tAn sarvAn paripAlayeti | tato.ahamatrAgataH | tan mama chChatra\-chChAyAyAM sarvairapi shvApadairvartitavyam | ahaM kakuddrumo nAma rAjA trailokye.api sa~njAtaH | tachChrutvA siMha\-vyAghra\-puraH\-sarAH shvApadAH svAmin prabho samAdisheti vadantastaM parivavruH | atha tena siMhasyAmAtya\-padavI pradattA | vyAghrasya shayyA\-pAlakatvam | dvIpinastAmbUlAdhikAraH | vR^ikasya dvAra\-pAlakatvam | ye chAtmIyAH shR^igAlAstaiH sahAlApa\-mAtramapi na karoti | shR^igAlAH sarve.apadharma\-chandraM dattvA niHsAritAH | evaM tasya rAjya\-kriyayAM vartamAnasya te siMhAdayo mR^igAn vyApAdya tat\-purataH prakShipanti | so.api prabhu\-dharmeNa sarveShAM tAn pravibhajya prayachChati | evaM gachChati kAle kadAchit tena samAgatena dUra\-deshe shabdAyamAnasya shR^igAla\-vR^indasya kolAhalo.ashrAvi | taM shabdaM shrutvA pulakita\-tanurAnandAshru\-pUrNa\-nayana utthAya tAra\-svareNa virotumArabdhavAn | atha te siMhAdayastaM tAra\-svaramAkarNya shR^igAlo.ayamiti matvA lajjAyAdho\-mukhAH kShaNaM sthitvA prochuH\-bhoH ! vAhitA vayamanena kShudra\-shR^igAlena | tadvadhyatAmiti | so.api tadAkarNya palAyitumichChaMstatra sthAna eva siMhAdibhiH khaNDashaH kR^ito mR^itashcha | ato.ahaM bravImi\-tyaktAshchAbhyantarA yena iti | tadAkarNya pi~Ngalaka Aha\-bho damanaka ! kaH pratyayo.atra viShaye yat sa mamopari duShTa\-buddhiH | sa Aha\-yadadya mamAgre tena nishchayaH kR^ito yat prabhAte pi~NgalakaM vadhiShyAmi | tadatraiva pratyayaH | prabhAte.avasara\-velAyAmArakta\-mukha\-nayanaH sphuritAdharo disho.avalokayannanuchita\-sthAnopaviShTastvAM krUra\-dR^iShTyA vilokayiShyati | evaM j~nAtvA yaduchitaM tat kartavyam | iti kathayitvA sa~njIvaka\-sakAshaM gatastaM praNamyopaviShTaH | sa~njIvako.api sodvegAkAraM manda\-gatyA samAyAntaM tamudvIkShya sAdarataramuvAcha\-bho mitra ! svAgatam | chirAddR^iShTo.asi | api shivaM bhavataH | tat kathaya yenAdeyamapi tubhyaM gR^ihAgatAya prayachChAmi | uktaM cha\- te dhanyAste viveka\-j~nAste sabhyA iha bhUtale | AgachChanti gR^ihe yeShAM kAryArthaM suhR^ido janAH || 1\.285|| damanaka Aha\-bhoH ! kathaM shivaM sevaka\-janasya | sampattayaH parAyattAH sadA chittamanirvR^itam | sva\-jIvite.apavishvAsasteShAM ye rAja\-sevakAH || 1\.286|| tathA cha\- sevayA dhanamichChadbhiH sevakaiH pashya yat kR^itam | svAtantryaM yachCharIrasya mUDhaistadapi hAritam || 1\.287|| tAvaj janmAti\-duHkhAya tato durgatatA sadA | tatrApi sevayA vR^ittiraho duHkha\-paramparA || 1\.288|| jIvanto.api mR^itAH pa~ncha shrUyante kila bhArate | daridro vyAdhito mUrkhaH pravAsI nitya\-sevakaH || 1\.289|| nAshnAti svachChayotsukyAdvinidro na prabudhyate | na niHsha~NkaM vacho brUte sevako.apatra jIvati || 1\.290|| sevA shva\-vR^ittirAkhyAtA yaistairmithyA prajalpitam | svachChandaM charati svAtra sevakaH para\-shAsanAt || 1\.291|| bhU\-shayyA brahmacharyaM cha kR^ishatvaM laghu\-bhojanam | sevakasya yateryadvadvisheShaH pApa\-dharmajaH || 1\.292|| shItAtapAdi\-kaShTAni sahate yAni sevakaH | dhanAya tAni chAlpAni yadi dharmAn na muchyate || 1\.293|| mR^idunApi suvR^ittena sushliShTenApi hAriNA | modakenApi kiM tena niShpattiryasya sevayA || 1\.294|| sa~njIvaka Aha\-atha bhavAn kiM vaktu\-manAH ? so.abravIt\-mitra, sachivAnAM mantra\-bhedaM na yujyate | uktaM cha\- yo mantraM svAmino bhidyAt sAchivye san\-niyojitaH | sa hatvA nR^ipa\-kAryaM tat svayaM cha narakaM vrajet || 1\.295|| yena yasya kR^ito bhedaH sachivena mahIpateH | tenAshastra\-vadhastasya kR^ita itAha nAradaH || 1\.296|| tathApi mayA tava sneha\-pAsha\-baddhena mantra\-bhedaH kR^itaH | yatastvaM mama vachanenAtra rAja\-kule vishvastaH praviShTashcha | uktaM cha\- vishrambhAdyasya yo mR^ityumavApnoti katha~nchana | tasya hatyA tadutthA sA prAhedaM vachanaM manuH || 1\.297|| tat tavopari pi~Ngalako.ayaM duShTa\-buddhiH kathitaM chAdyAnena mat\-puratashchatuShkarNatayA\-yat prabhAte sa~njIvakaM hatvA samasta\-mR^iga\-parivAraM chirAt tR^iptiM neShyAmi | tataH sa mayoktaH\-svAmin ! na yuktamidaM yan mitra\-droheNa jIvanaM kriyate | uktaM cha\- api brahma\-vadhaM kR^itvA prAyashchittena shudhyati | tadarthena vichIrNena na katha~nchit suhR^iddruhaH || 1\.298|| tatastenAhaM samarSheNoktaH\-bho duShTa\-buddhe, sa~njIvakastAvachChaShpa\-bhojI, vayaM mAMsAshinaH | tadasmAkaM svAbhAvikaM vairamiti kathaM ripurupekShyate ? tasmAt sAmAdibhirupAyairhanyate | na cha hate tasmin doShaH syAt | uktaM cha\- dattvApi kanyakAM vairI nihantavyo vipashchitA | anyopAyairashakyo yo hate doSho na vidyate || 1\.299|| kR^ityAkR^ityaM na manyeta kShatriyo yudhi sa~NgataH | prasupto droNa\-putreNa dhR^iShTadyumnaH purA hataH || 1\.300|| tadahaM tasya nishchayaM j~nAtvA tvat\-sakAshamihAgataH | sAmprataM me nAsti vishvAsa\-ghAtaka\-doShaH | mayA sugupta\-mantrastava niveditaH | atha yat te pratibhAti tat kuruShva iti | atha sa~njIvakastasya tadvajra\-pAta\-dAruNaM vachanaM shrutvA mohamupagataH | atha chetanAM labdhvA savairAgyamidamAha\-bho sAdhvidamuchyate\- durjana\-gamyA nAryaH prAyeNAsnehavAn bhavati rAjA | kR^ipaNAnusAri cha dhanaM megho giri\-durga\-varShI cha || 1\.301|| ahaM hi sammato rAj~no ya evaM manyate kudhIH | balIvardaH sa vij~neyo viShANa\-parivarjitaH || 1\.302|| varaM vanaM varaM bhaikShaM varaM bhAropajIvanam | varaM vyAdhirmanuShyANAM nAdhikAreNa sampadaH || 1\.303|| tadyuktaM mayA kR^itaM tadanena saha maitrI vihitA | uktaM cha\- yayoreva samaM vittaM yayoreva samaM kulam | tayormaitrI vivAhashcha na tu puShTa\-vipuShTayoH || 1\.304|| tathA cha\- mR^igA mR^igaiH sa~Ngamanuvrajanti gAvashcha gobhisturagAsturagaiH | mUrkhAshcha mUrkhaiH sudhiyaH sudhIbhiH samAna\-shIla\-vyasanena sakhyam || 1\.305|| tadyadi gatvA taM prasAdayAmi, tathApi na prasAdaM yAsyati | uktaM cha\- nimittamuddishya hi yaH prakupyati dhruvaM sa tasyApagame prashAmyati | akAraNa\-dveSha\-paro hi yo bhavet kathaM narastaM paritoShayati || 1\.306|| aho sAdhu chedamuchyate\- bhaktAnAmupakAriNAM para\-hita\-vyApAra\-yuktAtmanAM sevA\-saMvyavahAra\-tattva\-viduShAM droha\-chyutAnAmapi | vyApattiH skhalitAntareShu niyatA siddhirbhavedvA na vA tasmAdambupaterivAvani\-pateH sevA sadA sha~NkinI || 1\.307|| tathA cha\- bhAva\-snigdhairupakR^itamapi dveShyatAM yAti loke sAkShAdanyairapakR^itamapi prItaye chopayAti | durgrAhyatvAn nR^ipati\-manasAM naika\-bhAvAshrayANAM sevA\-dharmaH parama\-gahano yoginAmapagamyaH || 1\.308|| tat parij~nAtaM mayA mat\-prasAdamasahamAnaiH samIpavartibhireSha pi~NgalakaH prakopitaH | tenAyaM mamAdoShasyApevaM vadati | uktaM cha\- prabhoH prasAdamanyasya na sahantIha sevakAH | sapatnya iva sa~NkruddhAH sapatnyAH sukR^itairapi || 1\.309|| bhavati chaivaM yadguNavatsu samIpa\-vartiShu guNa\-hInAnAM na prasAdo bhavati | uktaM cha\- guNavattara\-pAtreNa ChAdyante guNinAM guNAH | rAtrau dIpa\-shikhA\-kAntirna bhAnAvudite sati || 1\.310|| damanaka Aha\-bho mitra ! yadevaM tan nAsti te bhayam | prakopito.api sa durjanaistava vachana\-rachanayA prasAdaM yAsyati | sa Aha\-bhoH ! na yuktamuktaM bhavatA | laghUnAmapi durjanAnAM madhye vastuM na shakyate | upAyAntaraM vidhAya te nUnaM ghnanti | uktaM cha\- bahavaH paNDitAH kShudrAH sarve mAyopajIvinaH | kuryuH kR^ityamakR^ityaM vA uShTre kAkAdayo yathA || 1\.311|| damaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 11 madotkaTa\-siMha\-kathA} asti kasmiMshchidvanoddeshe madotkaTo nAma siMhaH prativasa ti sma | tasya chAnucharA anye dvIpi\-vAyasa\-gomAyavaH santi | atha kadAchit tairitastato bhramadbhiH sArthAdbhraShTaH krathanako nAmoShtro dR^iShTaH | atha siMha Aha\-aho apUrvamidaM sattvam | taj j~nAyatAM kimetadAraNyakaM grAmyaM veti | tachChrutvA vAyasa Aha\-bhoH svAmin ! grAmyo.ayamuShTra\-nAmA jIva\-visheShastava bhojyaH | tadvyApAdyatAm | siMha Aha\-nAhaM gR^ihamAgataM hanmi | uktaM cha\- gR^ihaM shatrumapi prAptaM vishvastamakutobhayam | yo hanyAt tasya pApaM syAchChatabrAhmaNaghAtajam || 1\.312|| tadabhaya\-pradAnaM dattvA mat\-sakAshamAnIyatAM yenAsyAgama\-kAraNaM pR^ichChAmi | athAsau sarvairapi vishvAsyAbhaya\-pradAnaM dattvA madotkaTa\-sakAshamAnItaH praNamyopaviShTashcha | tatastasya pR^ichChatastenAtma\-vR^ittAntaH sArtha\-bhraMsha\-samudbhavo niveditaH | tataH siMhenoktam\-bhoH krathanaka ! mA tvaM grAmaM gatvA bhUyo.api bhArodvahana\-kaShTa\-bhAgI bhUyAH | tadatraivAraNye nirvisha~Nko marakata\-sadR^ishAni shaShpAgrANi bhakShayan mayA saha sadaiva vasa | so.api tathetuktvA teShAM madhye vicharan na kuto.api bhayamiti sukhenAste | tathAnyedyurmadotkaTasya mahA\-gajenAraNya\-chAriNA saha yuddhamabhavat | tatastasya danta\-musala\-prahArairvyathA sa~njAtA | vyathitaH kathamapi prANairna viyuktaH | atha sharIrAsAmarthyAn na kutrachit padamapi chalituM shaknoti | te sarve kAkAdayo.apaprabhutvena kShudhAviShTAH paraM duHkhaM bhejuH | atha tAn siMhaH prAha\-bhoH ! anviShyatAM kutrachit ki~nchit sattvaM yenAhametAmapi dashAM prAptastaddhatvA yuShmadbhojanaM sampAdayAmi | atha te chatvAro.api bhramitumArabdhA yAvan na ki~nchit sattvaM pashyanti tAvadvAyasa\-shR^igAlau parasparaM mantrayataH | shR^igAla Aha\-bho vAyasa ! kiM prabhUta\-bhrAntena | ayamasmAkaM prabhoH krathanako vishvastastiShThati | tadenaM hatvA prANa\-yAtrAM kurmaH | vAyasa Aha\-yuktamuktaM bhavatA | paraM svAminA tasyAbhaya\-pradAnaM dattamAste na vadhyo.ayamiti | shR^igAla Aha\-bho vAyasa ! ahaM svAminaM vij~nApya tathA kariShye yathA svAmI vadhaM kariShyati | tat tiShThantu bhavanto.atraiva, yAvadahaM gR^ihaM gatvA prabhorAj~nAM gR^ihItvA chAgachChAmi | evamabhidhAya satvaraM siMhamuddishya prasthitaH | atha siMhamAsAdyedamAha\-svAmin ! samastaM vanaM bhrAntvA vayamAgatAH | na ki~nchit sattvamAsAditam | tat kiM kurmo vayam | samprati vayaM bubhukShayA padamekamapi prachalituM na shaknumaH | devo.api pathyAshI vartate | tadyadi devAdesho bhavati tat krathanaka\-pishitenAdya pathya\-kriyA kriyate | atha siMhastasya taddAruNaM vachanamAkarNya sakopamidamAha\-dhik pApAdhama ! yadevaM bhUyo.api vadasi | tatastvAM tat\-kShaNameva vadhiShyAmi | tato mayA tasyAbhayaM pradattam | tat kathaM vyApAdayAmi | uktaM cha\- na go\-pradAnaM na mahI\-pradAnaM na chAnna\-dAnaM hi tathA pradhAnam | yathA vadantIha budhAH pradhAnaM sarva\-pradAneShvabhaya\-pradAnam || 1\.313|| tachChrutvA shR^igAla Aha\-svAmin yadabhayapradAnaM dattvA vadhaH kriyate tadeSha doSho bhavati | punaryadi devapAdAnAM bhaktyA sAtmano jIvitavyaM prayachChati tan na doShaH | tato yadi sa svayamevAtmAnaM vadhAya niyojayati tadvadhyo.anyathAsmAkaM madhyAdekatamo vadhya iti yato devapAdAH pathyAshinaH kShunnirodhAdantyAM dashAM yAsyanti | tat kimetaiH prANairasmAkaM ye svAmyarthe na yAsyanti | aparaM pashchAdapasmAbhirvahni\-praveshaH kAryo yadi svAmi\-pAdAnAM ki~nchidaniShTaM bhaviShyati | uktaM cha\- yasmin kule yaH puruShaH pradhAnaH sa sarva\-yatnaiH parirakShaNIyaH | tasmin vinaShTe sva\-kulaM vinaShTaM na nAbhi\-bha~Nge harakA vahanti || 1\.314|| tadAkarNya madotkaTa Aha\-yadevaM tat kuruShva yadrochate | tachChrutvA sa satvaraM gatvA tAn Aha\-bhoH ! svAmino mahatavasthA vartate | tat kiM paryaTitena ? tena vinA ko.atrAsmAn rakShayiShyati ? tadgatvA tasya kShudrogAt para\-lokaM prasthitasyAtma\-sharIra\-dAnaM kurmo yena svAmi\-prasAdasya anR^iNatAM gachChAmaH | uktaM cha\- ApadaM prApnuyAt svAmI yasya bhR^ityasya pashyataH | prANeShu vidyamAneShu sa bhR^ityo narakaM vrajet || 1\.315|| tadanantaraM te sarve bAShpa\-pUrita\-dR^isho madotkaTaM praNamyopaviShTAH | tAn dR^iShTvA madotkaTa Aha\-bhoH ! prAptaM dR^iShTaM vA ki~nchit sattvam | atha teShAM madhyAt kAkaH provAcha\-svAmin ! vayaM tAvat sarvatra paryaTitAH paraM na ki~nchit sattvamAsAditaM dR^iShTaM vA | tadadya mAM bhakShayitvA prANAn dhArayatu svAmI, yena devasyAshvAsanaM bhavati mama punaH svarga\-prAptiriti | uktaM cha\- svAmyarthe yastyajet prANAn bhR^ityo bhakti\-samanvitaH | sa paraM padamApnoti jarA\-maraNa\-varjitam || 1\.316|| tachChrutvA shR^igAla Aha\-bhoH ! svalpa\-kAyo bhavAn | tava bhakShaNAt svAminastAvat prANa\-yAtrA na bhavati | aparo doShashcha tAvat samutpadyate | uktaM cha\- kAka\-mAMsaM tathochChiShTaM stokaM tadapi durbalam | bhakShitenApi kiM tena yena tR^iptirna jAyate || 1\.317|| taddarShitA svAmi\-bhaktirbhavatA gataM cha AnR^iNyaM bhartR^i\-piNDasya prAptashchobhaya\-loke sAdhu\-vAdaH | tadapasarAgrataH | ahaM svAminaM vij~nApayAmi | tathAnuShThite shR^igAlaH sAdaraM praNamyopaviShTaH prAha\-svAmin ! mAM bhakShayitvAdya prANa\-yAtrAM vidhAya mamobhaya\-loka\-prAptiM kuru | uktaM cha\- svAmyAyattAH sadA prANA bhR^ityAnAmarjitA dhanaiH | yatastato na doSho.asti teShAM grahaNa\-sambhavaH || 1\.318|| atha tachChrutvA dvIpAha\-bhoH sAdhUktaM bhavatA punarbhavAnapi svalpa\-kAyaH sva\-jAtishcha nakhAyudhatvAdabhakShya eva | uktaM cha\- nAbhakShyaM bhakShayet prAj~naH prANaiH kaNTha\-gatairapi | visheShAt tadapi stokaM loka\-dvaya\-vinAshakam || 1\.319|| taddarshitaM tvayAtmanaH kaulInyam | atha vA sAdhu chedamuchyate\- etadarthaM kulInAnAM nR^ipAH kurvanti sa~Ngraham | Adi\-madhyAvasAneShu na te gachChanti vikriyAm || 1\.320|| tadapasarAgrataH, yenAhaM svAminaM vij~nApayAmi | tathAnuShThite dvIpI praNamya madotkaTamAha\-svAmin ! kriyatAmadya mama prANaiH prANa\-yAtrA | dIyatAmakShayo vAsaH svarge | mama vistAryatAM kShiti\-tale prabhUtaM yashaH | tan nAtra vismayaH kAryaH | uktaM cha\- mR^itAnAM svAminaH kArye bhR^ityAnAmanuvartinAm | bhavet svarge akShayo vAsaH kIrtishcha dharaNI\-tale || 1\.321|| tachChrutvA krathanakashchintayAmAsa\-etaistAvat sarvairapi shobhA\-vAkyAnuktAni na chaiko.api svAminA vinAshitaH | tadahamapi prApta\-kAlaM vakShyAmi chitrakaM yena madvachanamete trayo.api samarthayanti | iti nishchitya provAcha\-bhoH satyamuktaM bhavatA paraM bhavAnapi nakhAyudhaH | tat kathaM bhavantaM svAmI bhakShayati | uktaM cha\- manasApi svajAtyAnAM yo.aniShTAni prachintayet | bhavanti tasya tAneva iha loke paratra cha || 1\.322|| tadapasarAgrataH, yenAhaM svAminaM vij~nApayAmi | tathAnuShThite krathanako.agre sthitvA praNamyovAcha\-svAmin ! ete.abhakShyAstava tan mama prANaiH prANa\-yAtrA vidhIyatAM yena mamobhaya\-loka\-prAptirbhavati | uktaM cha\- na yajvAno.api gachChanti tAM gatiM naiva yoginaH | yAM yAnti projjhita\-prANAH svAmyarthe sevakottamAH || 1\.323|| evamabhihite tAbhyAM shR^igAla\-chitrakAbhyAM vidAritobhaya\-kukShiH krathanakaH prANAnatyAkShIt | tatashcha taiH kShudra\-paNDitaiH sarvairbhakShitaH | ato.ahaM bravImi\-bahavaH paNDitAH kShudrAH iti | tadbhadra, kShudra\-parivAro.ayaM te rAjA mayA samyagjAtaH | satAmasevyaM cha | uktaM cha\- ashuddha\-prakR^itau rAj~ni janatA nAnurajyate | yathA gR^idhra\-samAsannaH kalahaMsaH samAcharet || 1\.324|| tathA cha\- gR^idhrAkAro.api sevyaH syAddhaMsAkAraiH sabhAsadaiH | haMsAkAro.api santyAjyo gR^idhrAkAraiH sa tairnR^ipaH || 1\.325|| tan nUnaM mamopari kenachiddurjanenAyaM prakopitaH, tenaivaM vadati | athavA bhavatetat | uktaM cha\- mR^idunA salilena khanyamA nAnyavaddhR^iShyanti girerapi sthalAni | upajApavidAM cha karNa\-jApaiH kimu chetAMsi mR^idUni mAnavAnAm || 1\.326|| karNa\-viSheNa cha bhagnaH kiM kiM na karoti bAlisho lokaH | kShapaNakatAmapi dhatte pibati surAM naraka\-pAlena || 1\.327|| athavA sAdhvidamuchyate\- pAdAhato.api dR^iDha\-daNDa\-samAhato.api yaM daMShTrayA spR^ishati taM kila hanti sarpaH | ko.apeSha eva pishunogra\-manuShya\-dharmaH karNe paraM spR^ishati hanti paraM samUlam || 1\.328|| tathA cha\- aho khala\-bhuja~Ngasya viparIto vadha\-kramaH | karNe lagati chAnyasya prANairanyo viyujyate || 1\.329|| tadevaM gate.api kiM kartavyamitahaM tvAM suhR^idbhAvAt pR^ichChAmi | damanaka Aha\-taddeshAntara\-gamanaM yujyate | naivaM\-vidhasya kusvAminaH sevAM vidhAtum | uktaM cha\- gurorapavaliptasya kAryAkAryamajAnataH | utpatha\-pratipannasya parityAgo vidhIyate || 1\.330|| sa~njIvaka Aha\-asmAkamupari svAmini kupite gantuM na shakyate, na chAnyatra gatAnAmapi nirvR^itirbhavati | uktaM cha\- mahatAM yo.aparAdhyena dUrastho.asmIti nAshvaset | dIrghau buddhimato bAhU tAbhyAM hiMsati hiMsakam || 1\.331|| tadyuddhaM muktvA me nAnyadasit shreyaskaram | uktaM cha\- na tAn hi tIrthaistapasA cha lokAn svargaiShiNo dAna\-shataiH suvR^ittaiH | kShaNena yAn yAnti raNeShu dhIrAH prANAn samujjhanti hi ye sushIlAH || 1\.332|| mR^itaiH samprApyate svargo jIvadbhiH kIrtiruttamA | tadubhAvapi shUrANAM guNAvetau sudurlabhau || 1\.333|| lalATa\-deshe rudhiraM sravat tu shUrasya yasya pravishechcha vaktre | tat somapAnena samaM bhavechcha sa~NgrAma\-yaj~ne vidhivat pradiShTam || 1\.334|| tathA cha\- homArthairvidhivat pradAna\-vidhinA sadvipra\-vR^indArchanair yaj~nairbhUri\-sudakShiNaiH suvihitaiH samprApyate yat phalam | sat\-tIrthAshrama\-vAsa\-homa\-niyamaishchAndrAyaNAdyaiH kR^itaiH pumbhistat\-phalamAhave vinihitaiH samprApyate tat\-kShaNAt || 1\.335|| tadAkarNya damanakashchintayAmAsa\-yuddhAya kR^ita\-nishchayo.ayaM dR^ishyate durAtmA | tadyadi kadAchit tIkShNa\-shR^igAlAbhyAM svAminaM prahariShyati tan mahAnanarthaH sampatsyate | tadenaM bhUyo.api sva\-buddhyA prabodhya tathA karomi, yathA deshAntara\-gamanaM karoti | Aha cha\-bho mitra ! samyagabhihitaM bhavatA | paraM kaH svAmi\-bhR^ityayoH sa~NgrAmaH | uktaM cha\- balavantaM ripuM dR^iShTvA kilAtmAnaM pragopayet | balavadbhishcha kartavyA sharachchandra\-prakAshatA || 1\.336|| anyachcha\- shatrorvikramamaj~nAtvA vairamArabhate hi yaH | sa parAbhavamApnoti samudraSh TiTTibhAdyathA || 1\.337|| sa~njIvaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 12 TiTTibha\-dampatI\-kathA} kasmiMshchit samudraika\-deshe TiTTibha\-dampatI vasataH | tato gachChati kAla R^itu\-samayamAsAdya TiTTibhI garbhamAdhatta | Asanna\-prasavA satI sA TiTTibhamUche\-bhoH kAnta ! mama prasava\-samayo vartate | tadvichintyatAM kimapi nirupadravaM sthAnaM yena tatrAhamaNDaka\-mokShaNaM karomi | TiTTibhaH prAha\-bhadre ramyo.ayaM samudra\-pradeshaH | tadatraiva prasavaH kAryaH | sA prAha\-atra pUrNimA\-dine samudra\-velA charati | sA matta\-gajendrAnapi samAkarShati | taddUramanyatra ki~nchit sthAnamanviShyatAm | tachChrutvA vihasya TiTTibha Aha\-bhadre na yuktamuktaM bhavatyA | kA mAtrA samudrasya yA mama dUShayiShyati prasUtim | kiM na shrutaM bhavatyA\- baddhvAmbara\-chara\-mArgaM vyapagata\-dhUmaM sadA mahadbhayadam | manda\-matiH kaH pravishati hutAshanaM svechChayA manujaH || 1\.338|| mattebha\-kumbha\-vidalana\-kR^ita\-shramaM suptamantaka\-pratimam | yama\-loka\-darshanechChuH siMhaH bodhayati ko nAma || 1\.339|| ko gatvA yama\-sadanaM svayamantakamAdishatajAta\-bhayaH | prANAnapahara matto yadi shaktiH kAchidasti tava || 1\.340|| prAleya\-lesha\-mishre maruti prAbhAtike cha vAti jaDe | guNa\-doSha\-j~naH puruSho jalena kaH shItamapanayati || 1\.341|| tasmAdvishrabdhAtraiva garbhaM mu~ncha | uktaM cha\- yaH parAbhava\-santrastaH sva\-sthAnaM santyajen naraH | tena chet putriNI mAtA tadvandhyA kena kathyate || 1\.342|| tachChrutvA samudrashchintayAmAsa\-aho garvaH pakShi\-kITasyAsya | atha vA sAdhvidamuchyate\- utkShipya TiTTibhaH pAdAvAste bha gabhayAddivaH | sva\-chitta\-kalpito garvaH kasya nAtrApi vidyate || 1\.343|| tan mayAsya pramANaM kutUhalAdapi draShTavyam | kiM mamaiSho.aNDApahAre kR^ite kariShyati | iti chintayitvA sthitaH | atha prasavAnantaraM prANayAtrArthaM gatAyASh TiTTibhyAH samudro velAvyAjenANDAnapajahAra | athAyAtA sA TiTTibhI prasavasthAnaM shUnyamavalokya pralapantI TiTTibhamUche\-bho mUrkha ! kathitamAsIn mayA te yat samudravelayA aNDAnAM vinAsho bhaviShyati taddUrataraM vrajAvaH paraM mUDhatayAha~NkAramAshritya mama vachanaM na karoShi | athavA sAdhvidamuchyate | suhR^idAM hitakAmAnAM na karotIha yo vachaH | sa kUrma iva durbuddhiH kAShThAdbhraShTo vinashyati || 1\.344|| TiTTibha Aha\-kathametat ? sAbravIt\- \section{kathA 13 kambugrIvAkhya\-kUrma\-kathA} asti kasmiMshchij jalAshaye kambu\-grIvo nAma kachChapaH | tasya cha sa~NkaTa\-vikaTa\-nAmnI mitre haMsa\-jAtIye parama\-sneha\-koTimAshrite nityameva sarastIramAsAdya tena sahAneka\-devarShi\-maharShINAM kathAH kR^itvAsta\-maya\-velAyAM sva\-nIDA\-saMshrayaM kurutaH | atha gachChatA kAlenAvR^iShTi\-vashAt saraH shanaiH shanaiH shoShamagamat | tatastadduHkha\-duHkhitau tAvUchatuH\-bho mitra ! jambAla\-sheShametat\-saraH sa~njAtam | tat kathaM bhavAn bhaviShyatIti vyAkulatvaM no hR^idi vartate | tachChrutvA kambugrIva Aha\-bhoH, sAmprataM nAstasmAkaM jIvitavyaM jalAbhAvAt | tathApupAyashchintyatAmiti | uktaM cha\- tyAjyaM na dhairyaM vidhure.api kAle dhairyAt kadAchidgatimApnuyAt saH | yathA samudre.api cha pota\-bha~Nge sAMyAtriko vA~nChati tartumeva || 1\.345|| aparaM cha\- mitrArthe bAndhavArthe cha buddhimAn yatate sadA | jAtAsvApatsu yatnena jagAdedaM vacho manuH || 1\.346|| tadAnIyatAM kAchiddR^iDha\-rajjurlaghu\-kAShThaM vA | anviShyatAM cha prabhUta\-jala\-sanAthaM saraH, yena mayA madhya\-pradeshe dantairgR^ihIte sati yuvAM koTi\-bhAgayostat\-kAShThaM mayA sahitaM sa~NgR^ihya tat\-saro nayathaH | tAvUchatuH\-bho mitra ! evaM kariShyAvaH | paraM bhavatA mauna\-vratena sthAtavyam | no chet tava kAShThAt pAto bhaviShyati | tathAnuShThite gachChatA kambugrIveNAdhobhAga\-vyavasthitaM ki~nchit puramAlokitam | tatra ye paurAste tathA nIyamAnaM vilokya savismayamidamUchuH\-aho chakrAkAraM kimapi pakShibhyAM nIyate | pashyata pashyata | atha teShAM kolAhalamAkarNya kambugrIva Aha\-bhoH ! kimeSha kolAhalaH ? iti vaktu\-manA ardhokte patitaH pauraiH khaNDashaH kR^itashcha | ato.ahaM bravImi\-suhR^idAM hita\-kAmAnAmiti | tathA cha\- anAgata\-vidhAtA cha pratyutpanna\-matistathA | dvAvetau sukhamedhete yadbhaviShyo vinashyati || 1\.347|| TiTTibha Aha\-kathametat ? sAbravIt\- \section{kathA 14 anAgata\-vidhAtAdi\-matsya\-traya\-kathA} kasmiMshchij jalAshaye.anAgata\-vidhAtA pratyutpanna\-matiryadbhaviShyashcheti trayo matsyAH santi | atha kadAchit taM jalAshayaM dR^iShTvA gachChadbhirmatsya\-jIvibhiruktam\-yadaho bahu\-matsyo.ayaM hradaH | kadAchidapi nAsmAbhiranveShitaH | tadadya tAvadAhAra\-vR^ittiH sa~njAtA | sandhyA\-samayashcha saMvR^ittaH | tataH prabhAte.atrAgantavyamiti nishchayaH | atasteShAM tat\-kulisha\-pAtopamaM vachaH samAkarNyAnAgata\-vidhAtA sarvAn matsyAn AhUyedamUche\-aho, shrutaM bhavadbhiryan matsya\-jIvibhirabhihitam | tadrAtrAvapi gamyatAM ki~nchin nikaTaM saraH | uktaM cha\- ashaktairbalinaH shatroH kartavyaM prapalAyanam | saMshritavyo.athavA durgo nAnyA teShAM gatirbhavet || 1\.348|| tan nUnaM prabhAta\-samaye matsya\-jIvino.atra samAgamya matsya\-sa~NkShayaM kariShyanti | etan mama manasi vartate | tan na yuktaM sAmprataM kShaNamapatrAvasthAtum | uktaM cha\- vidyamAnA gatiryeShAmanyatrApi sukhAvahA | te na pashyanti vidvAMso deha\-bha~NgaM kula\-kShayam || 1\.349|| tadAkarNya pratyutpanna\-matiH prAha\-aho satyamabhihitaM bhavatA | mamApabhIShTametat | tadanyatra gamyatAmiti | uktaM cha\- para\-desha\-bhayAt bhItA bahu\-mAyA napuMsakAH | sva\-deshe nidhanaM yAnti kAkAH kApuruShA mR^igAH || 1\.350|| yasyAsti sarvatra gatiH sa kasmAt sva\-desha\-rAgeNa hi yAti nAsham | tAtasya kUpo.ayamiti bruvANAH kShAra\-jalaM kApuruShAH pibanti || 1\.351|| atha tat samAkarNya prochchairvihasya yadbhaviShyaH provAcha\-aho, na bhavadbhyAM mantritaM samyagetaditi, yataH kiM vA~N\-mAtreNApi teShAM pitR^i\-paitAmahikametat sarastyaktuM yujyate | yadAyuH\-kShayo.asti tadanyatra gatAnAmapi mR^ityurbhaviShyateva | uktaM cha\- arakShitaM tiShThati daiva\-rakShitaM surakShitaM daiva\-hataM vinashyati | jIvatanAtho.api vane visarjitaH kR^ita\-prayatno.api gR^ihe na jIvati || 1\.352|| tadahaM na yAsyAmi bhavadbhyAM cha yat pratibhAti tat kartavyam | atha tasya taM nishchayaM j~nAtvAnAgata\-vidhAtA pratyutpanna\-matishcha niShkrAnau saha parijanena | atha prabhAte tairmatsya\-jIvibhirjAlaistaj jalAshayamAloDya yadbhaviShyeNa saha tat\-saro nirmatsyatAM nItam | ato.ahaM bravImi\-anAgata\-vidhAtA cheti | tachChrutvA TiTTibha Aha\-bhadre, kiM mAM yadbhaviShya\-sadR^ishaM sambhAvayasi | tat pashya me buddhi\-prabhAvaM yAvadenaM duShTa\-samudraM sva\-cha~nchvA shoShayAmi | TiTTibhAha\-aho kaste samudreNa saha vigrahaH | tan na yuktamasyopari kopaM kartum | uktaM cha\- puMsAmasamarthAnAmupadravAyAtmano bhavet kopaH | piTharaM jvaladatimAtraM nija\-pArshvAn eva dahatitarAm || 1\.353|| tathA cha\- aviditvAtmanaH shaktiM parasya na samutsukaH | gachChannabhimukho vahnau nAshaM yAti pata~Ngavat || 1\.354|| TiTTibha Aha\-priye, mA maivaM vada | yeShAmutsAha\-shaktirbhavati te svalpA api gurUn vikramante | uktaM cha\- visheShAt paripUrNasya yAti shatroramarShaNaH | AbhimukhyaM shashA~Nkasya yathAdyApi vidhuntudaH || 1\.355|| tathA cha\- pramANAdadhikasyApi gaNDa\-shyAma\-mada\-chyuteH | padaM mUrdhni samAdhatte kesarI matta\-dantinaH || 1\.356|| tathA cha\- bAlasyApi raveH pAdAH patantupari bhUbhR^itAm | tejasA saha jAtAnAM vayaH kutropayujyate || 1\.357|| hastau sthUlataraH sa chA~Nkusha\-vashaH kiM hasti\-mAtro.a~Nkusho dIpe prajvalite praNashyati tamaH kiM dIpa\-mAtraM tamaH | vajreNApi hatAH patanti girayaH kiM vajra\-mAtro giris tejo yasya virAjate sa balavAn sthUleShu kaH pratyayaH || 1\.358|| tadanayA cha~nchvAsya sakalaM toyaM shuShka\-sthalatAM nayAmi | TiTTibhAha\-bhoH kAnta ! yatra jAhnavI nava\-nadI\-shatAni gR^ihItvA nityameva pravishati, tathA sindhushcha | tat kathaM tvamaShTAdasha\-nadI\-shataiH pUryamANaM taM vipruSha\-vAhinyA cha~nchvA shoShayiShyasi ? tat kimashraddho yenoktena | TiTTibha Aha\-priye ! anirvedaH shriyo mUlaM cha~nchurme loha\-sannibhA | aho\-rAtrANi dIrghANi samudraH kiM na shuShyati || 1\.359|| duradhigamaH para\-bhAgo yAvat puruSheNa pauruShaM na kR^itam | jayati tulAmadhirUDho bhAsvAnapi jalada\-paTalAni || 1\.360|| TiTTibhAha\-yadi tvayAvashyaM samudreNa saha vigrahAnuShThAnaM kAryam | tadanyAnapi viha~NgamAn AhUya suhR^ij\-jana\-sahita evaM samAchara | uktaM cha\- bahUnAmapasArANAM samvAyo hi durjayaH | tR^iNairAveShTyate rajjuryathA nAgo.api baddhyate || 1\.361|| tathA cha\- chaTakAkAShTha\-kUTena makShikA\-darduraistathA | mahAjana\-virodhena ku~njaraH pralayaM gataH || 1\.362|| TiTTibha Aha\-kathametat ? sA prAha\- \section{kathA 15 ku~njara\-chaTaka\-dampatI\-kathA} kasmiMshchidvanoddeshe chaTaka\-dampatI tamAla\-taru\-kR^ita\-nilayau prativasataH sma | atha tayorgachChatA kAlena santatirabhavat | anyasminnahani pramatto vana\-gajaH kashchit taM tamAla\-vR^ikShaM gharmArtashChAyArthI samAshritaH | tato madotkaR^iShAt tAM tasya shAkhAM chaTakAshritAM puShkarAgreNAkR^iShya babha~nja | tasyA bha~Ngena chaTakANDAni sarvANi vishIrNAni | AyuH\-sheShatayA cha chaTakau kathamapi prANairna viyuktau | atha chaTakA sANDa\-bha~NgAbhibhUtA pralApAn kurvANA na ki~nchit sukhamAsasAda | atrAntare tasyAstAn pralApAn shrutvA kAShTha\-kUTo nAma pakShI tasyAH parama\-suhR^it\-tadduHkha\-duHkhito.abhyetya tAmuvAcha\-bhagavati ! kiM vR^ithA pralApena | uktaM cha\- naShTaM mR^itamatikrAntaM nAnushochanti paNDitAH | paNDitAnAM cha mUrkhANAM visheSho.ayaM yataH smR^itaH || 1\.363|| tathA cha\- ashochyAnIha bhUtAni yo mUDhastAni shochati | tadduHkhAllabhate duHkhaM dvAvanarthau niShevate || 1\.364|| anyachcha\- shleShmAshru bAndhavairmuktaM preto bhu~Nkte yato.avashaH | tasmAn na roditavyaM hi kriyAH kAryAshcha shaktitaH || 1\.365|| chaTakA prAha\-astvetat | paraM duShTa\-gajena madAn mama santAna\-kShayaH kR^itaH | tadyadi mama tvaM suhR^it\-satyastadasya gajApasadasya ko.api vadhopAyashchintyatAm | yasyAnuShThAnena me santati\-nAsha\-duHkhamapasarati | uktaM cha\- Apadi yenopakR^itaM yena cha hasitaM dashAsu viShamAsu | upakR^itya tayorubhayoH punarapi jAtaM naraM manye || 1\.366|| kAShTha\-kUTa Aha\-bhagavati, satyamabhihitaM bhavatyA | uktaM cha\- sa suhR^idvyasane yaH syAdanya\-jAtyudbhavo.api san | vR^iddhau sarvo.api mitraM syAt sarveShAmeva dehinAm || 1\.367|| sa suhR^idvyasane yaH syAt sa putro yastu bhaktimAn | sa bhR^ityo yo vidheyaj~naH sA bhAryA yatra nirvR^itiH || 1\.368|| tat pashya me buddhi\-prabhAvam | paraM mamApi suhR^idbhUtA vINAravA nAma makShikAsti | tat tAmAhUyAgachChAmi, yena sa durAtmA duShTa\-gajo badhyate | athAsau chaTakayA saha makShikAmAsAdya provAcha\-bhadre, mameShTeyaM chaTakA kenachidduShTa\-gajena parAbhUtANDa\-sphoTanena | tat tasya vadhopAyamanutiShThato me sAhAyyaM kartumarhasi | makShikApAha\-bhadra ! kimuchyate.atra viShaye | uktaM cha\- punaH pratyupakArAya mitrANAM kriyate priyam | yat punarmitra\-mitrasya kAryaM mitrairna kiM kR^itam || 1\.369|| satyametat | paraM mamApi bheko meghanAdo nAma mitraM tiShThati | tamapAhUya yathochitaM kurmaH | uktaM cha\- hitaiH sAdhu\-samAchAraiH shAstraj~nairmati\-shAlibhiH | katha~nchin na vikalpante vidvadbhishchintitA nayAH || 1\.370|| atha te trayo.api gatvA meghanAdasyAgre samastaM vR^ittAntaM nivedya tasthuH | atha sa provAcha\-kiyan mAtro.asau varAko gajo mahAjanasya kupitasyAgre | tan madIyo mantraH kartavyaH | makShike, tvaM gatvA madhyAhna\-samaye tasya madoddhatasya gajasya karNe vINA\-rava\-sadR^ishaM shabdaM kuru | yena shravaNa\-sukha\-lAlaso nimIlita\-nayano bhavati | tatashcha kAShTha\-kUTa\-cha~nchvA sphoTita\-nayano.andhIbhUtastR^iShArto mama garta\-taTAshritasya saparikarasya shabdaM shrutvA jalAshayaM matvA samabhyeti | tato gartamAsAdya patiShyati pa~nchatvaM yAsyati cheti | evaM samavAyaH kartavyo yathA vaira\-sAdhanaM bhavati | atha tathAnuShThite sa matta\-gajo makShikA\-geya\-sukhAn nimIlita\-netraH kAShTha\-kUTa\-hR^ita\-chakShurmadhyAhna\-samaye bhrAmyan maNDUka\-shabdAnusArI gachChan mahatIM gartamAsAdya patito mR^itashcha | ato.ahaM bravImi\-chaTakA kAShTha\-kUTena iti | TiTTibha Aha\-bhadre, evaM bhavatu | suhR^idvarga\-samudAyena saha samudraM shoShayiShyAmi | iti nishchitya baka\-sArasa\-mayUrAdIn samAhUya provAcha\-bhoH parAbhUto.ahaM samudreNANDakApahareNa | tachchintyatAmasya shoShaNopAyaH | te sammantrya prochuH\-ashaktA vayaM samudra\-shoShaNe | tat kiM vR^ithA prayAsena | uktaM cha\- abalaH pronnataM shatruM yo yAti mada\-mohitaH | yuddhArthaM sa nivarteta shIrNa\-danto yathA gajaH || 1\.371|| tadasmAkaM svAmI vainateyo.asti | tasmai sarvametat\-paribhava\-sthAnaM nivedyatAm, yena svajAti\-paribhava\-kupito vairAnR^iNyaM gachChati | athavAtrAvalepaM kariShyati tathApi nAsti vo duHkham | uktaM cha\- suhR^idi nirantara\-rachite guNavati bhR^itye.anuvartini kalatre | svAmini shakti\-samete nivedya duHkhaM sukhI bhavati || 1\.372|| tadyAmo vinateya\-sakAshaM yato.asAvasmAkaM svAmI | tathAnuShThite sarve te pakShiNo viShaNNa\-vadanA bAShpa\-pUrita\-dR^isho vainateya\-sakAshamAsAdya karuNa\-svareNa phUtkartumArabdhAH\-aho ! abrahmaNyamabrahmaNyam ! adhunA sadAchArasya TiTTibhasya bhavati nAthe sati samudreNANDAnapahR^itAni tat\-pranaShTamadhunA pakShi\-kulam | anye.api svechChayA samudreNa vyApAdiShyante | uktaM cha\- kva kasya karma saMvIkShya karotanyo.api garhitam | gatAnugatiko loko na lokaH pAramArthikaH || 1\.373|| chATu\-taskara\-durvR^ittaistathA sAhasikAdibhiH | pIDyamAnAH prajA rakShyAH kaTUchChadmAdibhistathA || 1\.374|| prajAnAM dharma\-ShaD\-bhAgo rAj~no bhavati rakShituH | adharmAdapi ShaD\-bhAgo jAyate yo na rakShati || 1\.375|| prajA\-pIDana\-santApAt samudbhUto hutAshanaH | rAj~naH shriyaM kulaM prANAn nAdagdhvA vinivartate || 1\.376|| rAjA bandhurabandhUnAM rAjA chakShurachakShuShAm | rAjA pitA cha mAtA cha sarveShAM nyAya\-vartinAm || 1\.377|| phalArthI pArthivo lokAn pAlayedyatnamAsthitaH | dAna\-mAnAdi\-toyena mAlAkAro.a~NkurAn iva || 1\.378|| yathA bIjA~NkuraH sUkShmaH pratnenAbhirakShitaH | phala\-prado bhavet kAle tadvallokaH surakShitaH || 1\.379|| hiraNya\-dhAnya\-ratnAni yAnAni vividhAni cha | tathAnyadapi yat ki~nchit prajAbhyaH syAn nR^ipasya tat || 1\.380|| athaivaM garuDaH samAkarNya tadduHkha\-duHkhitaH kopAviShTashcha vyachintayat\-aho ! satyamuktametaiH pakShibhiH | tadadya gatvA taM samudraM shoShayAmaH | evaM chintayatastasya viShNu\-dUtaH samAgatyAha\-bho garutman ! bhagavatA nArAyaNenAhaM tava pArshve preShitaH | deva\-kAryAya bhagavAnamarAvatyAM yAsyatIti | tat satvaramAgamyatAm | tachChrutvA garuDaH sAbhimAnaM prAha\-bho dUta ! kiM mayA kubhR^ityena bhagavAn kariShyati | tadgatvA taM vada yadanyo bhR^ityo vAhanAysamat\-sthAne kriyatAm | madIyo namaskAro vAchyo bhagavataH | uktaM cha\- yo na vetti guNAn yasya na taM seveta paNDitaH | na hi tasmAt phalaM ki~nchit sukR^iShTAdUSharAdiva || 1\.381|| dUta Aha\-bho vainateya ! kadAchidapi bhagavantaM prati tvayA naitadabhihitamIdR^ik | tat kathaya, kiM te bhagavatApamAna\-sthAnaM kR^itam ? garuDa Aha\-bhagavadAshraya\-bhUtena samudreNAsmaT TiTTibhANDAnapahR^itAni | tadyadi nigrahaM na karoti tadahaM bhagavato na bhR^itya iteSha nishchayastvayA vAchyaH | taddrutataraM gatvA bhavatA bhagavataH samIpe vaktavyam | atha dUta\-mukhena praNaya\-kupitaM vainateyaM vij~nAya sammAna\-puraHsaraM tamAnayAmi | uktaM cha\- bhaktaM shaktaM kulInaM cha na bhR^ityamavamAnayet | putravallAlayen nityaM ya ichChechChriyamAtmanaH || 1\.382|| anyachcha\- rAjA tuShTo.api bhR^ityAnAmartha\-mAtraM prayachChati | te tu sammAnitAstasya prANairapupakurvate || 1\.383|| itevaM sampradhArya rukma\-pure vainateya\-sakAshaM satvaramagamat | vainateyo.api gR^ihAgataM bhagavantamavalokya trapAdhomukhaH praNamyovAcha\-bhagavan ! tvadAshrayonmattena samudreNa mama bhR^ityAsyANDAnapahR^itya mamApamAno vihitaH | paraM bhagaval\-lajjayA mayA vilambitam | no chedenamahaM sthalAntaramadyaiva nayAmi | yataH svAmi\-bhayAchChravaNo.api prahAro na dIyate | uktaM cha\- yena syAllaghutA vAtha pIDA chitte prabhoH kvachit | prANa\-tyAge.api tat karma na kuryAt kula\-sevakaH || 1\.384|| tachChrutvA bhagavAn Aha\-bho vainateya ! satyamabhihitaM bhavatA | uktaM cha\- bhR^ityAparAdhajo daNDaH svAmino jAyate yataH | tena lajjApi tasyotthA na bhR^ityasya tathA punaH || 1\.385|| tadAgachCha yenANDAni samudrAdAdAya TiTTibhaM sambhAvayAvaH | amarAvatIM cha gachChAvaH | tathAnuShThite samudro bhagavatA nirbharsyAgneyaM sharaM sandhyAyAbhihitaH\-bho durAtman ! dIyantAM TiTTibhANDAni | no chet sthalatAM tvAM nayAmi | tataH samudreNa sabhayena TiTTibhANDAni tAni pradattAni | TiTTibhenApi bhAryAyai samarpitAni | ato.ahaM bravImi\-shatrorbalamavij~nAya iti | tasmAt puruSheNodyamo na tyAjyaH | tadAkarNya sa~njIvakastameva bhUyo.api paprachCha\-bho mitra ! kathaM j~neyo mayAsau duShTa\-buddhiriti | iyantaM kAlaM yAvaduttarottara\-snehena prasAdena chAhaM dR^iShTaH | na kadAchit tadvikR^itirdR^iShTA | tat kathyatAM yenAhamAtma\-rakShArthaM tadvadhAyodyamaM karomi | damanaka Aha\-bhadra, kimatra j~neyam ? eSha te pratyayaH | yadi rakta\-netrastrishikhAM bhrUkuTiM dadhAnaH sR^ikkaNI parilelihan tvAM dR^iShTvA bhavati, tadduShTa\-buddhiH | anyathA suprasAdashcheti | tadAj~nApaya mAm | svAshrayaM prati gachChAmi | tvayA cha yathAyaM mantra\-bhedo na bhavati tathA kAryam | yadi nishAmukhaM prApya gantuM shaknoShi taddesha\-tyAgaH kAryaH | yataH\- tyajedekaM kulasyArthe grAmasyArthe kulaM tyajet | grAmaM janapadasyArthe svAtmArthe pR^ithivIM tyajet || 1\.386|| Apadarthe dhanaM rakSheddArAn rakSheddhanairapi | AtmAnaM satataM rakSheddArairapi dhanairapi || 1\.387|| balavatAbhibhUtasya videsha\-gamanaM tadanupravesho vA nItiH | taddesha\-tyAgaH kAryaH | athavAtmA sAmAdibhirupAyairAbharakShaNIyaH | uktaM cha\- api putra\-kalatrairvA prANAn rakSheta paNDitaH | vidyamAnairyatastaiH syAt sarvaM bhUyo.api dehinAm || 1\.388|| tathA cha\- yena kenApupAyena shubhenApashubhena vA | uddhareddInamAtmAnaM samartho dharmamAcharet || 1\.389|| yo mAyAM kurute mUDhaH prANa\-tyAge dhanAdiShu | tasya prANAH praNashyanti tairnaShTairnaShTameva tat || 1\.390|| evamabhidhAya damanakaH karaTaka\-sakAshamagamat | karaTako.api tamAyAntaM dR^iShTvA provAcha\-bhadra ! kiM kR^itaM tatrabhavatA ? damanaka Aha\-mayA tAvan nIti\-bIja\-nirvApaNaM kR^itam | parato daiva\-vihitAyattam | uktaM cha\- parA~Nmukhe.api daive.atra kR^ityaM kAryaM vipashchitA | Atma\-doSha\-vinAshAya sva\-chitta\-stambhanAya cha || 1\.391|| tathA cha\- udyoginaM puruSha\-siMhamupaiti lakShmIr daivena deyamiti kApuruShA vadanti | daivaM nihatya kuru pauruShamAtma\-shaktyA yatne kR^ite yadi na sidhyati ko.atra doShaH || 1\.392|| karaTaka Aha\-tat kathaya kIdR^ik tvayA nIti\-bIjaM nirvApitam | so.abravIt\-mayAnyonyaM tAbhyAM mithyA\-prajalpena bhedastathA vihito yathA bhUyo.api mantrayantAveka\-sthAna\-sthitau na drakShyasi | karaTaka Aha\-aho, na yuktaM bhavatA vihitaM yat parasparaM tau snehArdra\-hR^idayau sukhAshrayau kopa\-sAgare prakShiptau | uktaM cha\- aviruddhaM sukha\-sthaM yo duHkha\-mArge niyojayet | janma\-janmAntare duHkhI sa naraH syAdasaMshayam || 1\.393|| aparaM tvaM yadbheda\-mAtreNApi hR^iShTastadapayuktam, yataH sarvato.api jano virUpa\-karaNe samartho bhavati nopakartum | uktaM cha\- ghAtayitumeva nIchaH para\-kAryaM vetti na prasAdayitum | pAtayitumasti shaktirvAyorvR^ikShaM na chonnamitum || 1\.394|| damanaka Aha\-anabhij~no bhavAn nIti\-shAstrasya, tenaitadbravIShi | uktaM cha yataH\- jAta\-mAtraM na yaH shatruM vyAdhiM cha prashamaM nayet | mahA\-balo.api tenaiva vR^iddhiM prApya sa hanyate || 1\.395|| tachChatru\-bhUto.ayamasmAkaM mantri\-padAharaNAt | uktaM cha\- pitR^i\-paitAmahaM sthAnaM yo yasyAtra jigIShate | sa tasya sahajaH shatruruchChedyo.api priye sthitaH || 1\.396|| tan mayA sa udAsInatayA samAnIto.abhaya\-pradAnena yAvat tAvadahamapi tena sAchivyAt prachyAvitaH | athavA sAdhvidamuchyate\- dadyAt sAdhuryadi nija\-pade durjanAya praveshaM tan\-nAshAya prabhavati tato vA~nChamAnaH svayaM saH | tasmAddeyo vipula\-matibhirnAvakAsho.adhamAnAM jArApi syAdgR^iha\-patiriti shrUyate vAkyato.atra || 1\.397|| tena mayA tasyopari vadhopAya eva virachyate | desha\-tyAgAya vA bhaviShyati | tachcha tvAM muktvAnyo na j~nAsyati | taduktametat te svArthAyAnuShThitam | uktaM cha\- nistriMshaM hR^idayaM kR^itvA vANImikShu\-rasopAmAm | vikalpo.atra na kartavyo hanyAt tatrApakAriNam || 1\.398|| aparaM mR^ito.apasmAkaM bhojyo bhaviShyati | tadekaM tAvadvara\-sAdhanam | aparaM sAchivyaM cha bhaviShyati tR^iptishcheti | tadguNa\-traye.asminn upasthite kasmAn mAM dUShayasi tvaM jADya\-bhAvAt | uktaM cha\- parasya pIDanaM kurvan svArtha\-siddhiM cha paNDitaH | mUDha\-buddhirna bhakSheta vane chaturako yathA || 1\.399|| karaTaka Aha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 16 vajra\-daMShTra\-nAma\-siMha\-kathA} asti kasmiMshchidvanoddeshe vajra\-daMShTro nAma siMhaH | tasya chaturaka\-kravyamukha\-nAmAnau shR^igAla\-vR^ikau bhR^itya\-bhUtau sadaivAnugatau tatraiva vane prativasataH | athAnya\-dine siMhena kadAchidAsanna\-prasavA prasava\-vedanayA sva\-yUthAdbhraShToShTrupaviShTA kasmiMshchidvana\-gahane samAsAditA | atha tAM vyApAdya yAvadudaraM sphoTayati, tAvaj jIvan laghu\-dAseraka\-shishurniShkrAntaH | siMho.api dAserakyAH pishitena saparivAraH parAM tR^iptimupAgataH | paraM snehAdbAla\-dAsekaM tyaktaM gR^ihamAnIyedamuvAcha\-bhadra, na te.asti mR^ityorbhayaM matto nAnyasmAdapi | tataH svechChayAtra vane bhrAmyatAmiti | yataste sha~Nku\-sadR^ishau karNau | tataH sha~NkukarNo nAma bhaviShyati | evamanuShThite chatvAro.api na eka\-sthAne vihAriNaH parasparamaneka\-prakAra\-goShThI\-sukhamanubhavantastiShThanti | sha~NkukarNo.api yauvana\-padavImArUDhaH kShaNamapi na taM siMhaM mu~nchati | atha kadAchidvajra\-daMShTrasya kenachidvanyena matta\-gajena saha yuddhamabhavat | tena mada\-vIryAt sa danta\-prahAraistathA kShata\-sharIro vihito yathA prachalituM na shaknoti | tadA kShut\-kShAma\-kaNThastAn provAcha\-bhoH ! anviShyatAM ki~nchit sattvaM yenAhamevaM sthito.api taM vyApAdyAtmano yuShmAkaM cha kShut\-praNAshaM karomi | tachChrutvA te trayo.api vane sandhyA\-kAlaM yAvadbhrAntAH, paraM na ki~nchit sattvamAsAditam | atha chaturakashchintayAmAsa\-yadi sha~NkukarNo.ayaM vyApAdyeta tataH sarveShAM katichiddinAni tR^iptirbhavati | paraM nainaM svAmI mitratvAdAshraya\-samAshritatvAchcha vinAshayiShyati | athavA buddhi\-prabhAveNa svAminaM pratibodhya tathA kariShye yathA vyApAdayiShyati | uktaM cha\- avadhyaM vAthavAgamyamakR^ityaM nAsti ki~nchana | loke buddhimatAmatra tasmAt tAM yojayAmaham || 1\.400|| evaM vichintya sha~NkukarNamidamAha\-bhoH sha~NkukarNa ! svAmI tAvat pathyaM vinA kShudhayA paripIDyate | svAmya\-bhAvAdasmAkamapi dhruvaM vinAsha eva | tato vAkyaM ki~nchit svAmyarthe vadiShyAmi | tachChrUyatAm | sha~NkukarNa Aha\-bhoH shIghraM nivedyatAM, yena te vachanaM shIghraM nirvikalpaM karomi | aparaM svAminohite kR^ite mayA sukR^ita\-shataM kR^itaM bhaviShyati | atha chaturaka Aha\-bho bhadra ! Atma\-sharIraM dviguNa\-lAbhena svAmine prayachCha, yena te dviguNaM sharIraM bhavati | svAminaH punaH prANa\-yAtrA bhavati | tadAkarNya sha~NkukarNaH prAha\-bhadra ! yadevaM tan madIya\-prayojanametaduchyatAm | svAmyarthaH kriyatAmiti | paramatra dharmaH pratibhUH iti | te vichintya sarve siMha\-sakAshamAjagmuH | tatashchaturaka Aha\-deva ! na ki~nchit sattvaM prAptam | bhagavAn Adityo.apastaM gataH | tadyadi svAmI dviguNaM sharIraM prayachChati | tataH sha~NkukarNo.ayaM dviguNa\-vR^iddhyA sva\-sharIraM prayachChati dharma\-pratibhuvA | siMha Aha\-bhoH, yadevaM tat sundarataram | vyavahArasyAsya dharmaH pratibhUH kriyatAmiti | atha siMha\-vachanAnantaraM vR^ika\-shR^igAlAbhyAM vidAritobhaya\-kukShiH sha~NkukarNaH pa~nchatvamupAgataH | atha vajra\-daMShTrashchaturakamAha\-bhoshchaturaka ! yAvadahaM nadIM gatvA snAnaM devatArchana\-vidhiM kR^itvAgachChAmi, tAvat tvayAtrApamattena bhAvyamituktvA nadyAM gataH | atha tasmin gate chaturakashchintayAmAsa\-kathaM mamaikAkino bhojyo.ayamuShTro bhaviShyati iti vichintya kravyamukhamAha\-bhoH kravyamukha ! kShudhAlurbhavAn | tadyAvadasau svAmI nAgachChati, tAvat tvamasyoShTrasya mAMsaM bhakShaya | ahaM tvAM svAmino nirdoShaM pratipAdayiShyAmi | so.api tachChrutvA yAvat ki~nchin mAMsamAsvAdayati tAvachchaturakeNoktam\-bhoH kravyamukha ! samAgachChati svAmI | tat tyaktvainaM dUre tiShTha, yenAsya bhakShaNaM na vikalpayati | tathAnuShThite siMhaH samAyAto yAvaduShTraM pashyati tAvadriktIkR^ita\-hR^idayo dAserakaH | tato bhR^ikuTiM kR^itvA paruShataramAha\-aho kenaiSha uShTra uchChiShTatAM nIto, yena tamapi vyApAdayAmi | evamabhihite kravyamukhashchaturaka\-mukhamavalokayati | atha chaturako vihasyovAcha\-bhoH ! mAmanAdR^itya pishitaM bhakShayitvAdhunA man\-mukhamavalokayasi | tadAsvAdayAsya durNaya\-taroH phalamiti | tadAkarNya kravyamukho jIva\-nAsha\-bhayAddUra\-deshaM gataH | etasminnantare tena mArgeNa dAseraka\-sArtho bhArAkrAntaH samAyAtaH | tasyAgresaroShTrasya kaNThe mahatI ghaNTA baddhA | tasyAH shabdaM durato.apAkarNya siMho jambukamAha\-bhadra, j~nAyatAM kimeSha raudraH shabdaH shrUyate.ashruta\-pUrvaH ? tachChrutvA, chaturakaH ki~nchidvanAntaraM gatvA satvaramabhyupetya provAcha\-svAmin ! gamyatAM gamyatAM yadi shaknoShi gantum | so.abravIt\-bhadra, kimevaM mAM vyAkulayasi | tat kathaya kimetat ? iti chaturaka Aha\-svAmin, eSha dharmarAjastavopari kupitaH | yadanenAkAle dAserako.ayaM madIyo vyApAditaH | tat sahasra\-guNamuShTramasya sakAshAdgrahIShyAmi | iti nishchitya bR^ihan\-mAnamAdAyAgresarasyoShTrasya grIvAyAM ghaNTAM baddhvA badhya\-dAseraka\-saktAnapi pitR^i\-pitAmahAn AdAya vaira\-niryAtanArthamAyAta eva | siMho.api tachChrutvA sarvato dUrAdevAvalokya mR^itamuShTraM parityajya prANa\-bhayAt praNaShTaH | chaturako.api shanaiH shanaistasyoShTrasya mAMsaM bhakShayAmAsa | ato.ahaM bravImi\-parasaya pIDanaM kurvan (399) iti | atha damanake gate sa~njIvakashchintayAmAsa\-aho kimetan mayA kR^itam ? yachChaShpAdo.api mAMsAshitastasyAnugaH saMvR^ittaH | athavA sAdhvidamuchyate\- agamyAni pumAn yAti yo.asevyAMshcha niShevate | sa mR^ityumupagR^ihNAti garbhamashvatarI yathA || 1\.401|| tat kiM karomi ? kva gachChAmi ? kathaM me shAntirbhaviShyati ? athavA tameva pi~NgalakaM gachChAmi | kadAchin mAM sharaNAgataM rakShati | prANairna viyojayati | yata uktaM cha\- dharmArthaM yatatAmapIha vipado devAdyadi syuH kvachit tat tAsAmupashAntaye sumatibhiH kAryo visheShAn nayaH | loke khyAtimupAgatAtra sakale lokoktireShA yato dagdhAnAM kila vahninA hita\-karaH seko.api tasyodbhavaH || 1\.402|| tathA cha\- loke.athavA tanu\-bhR^itAM nija\-karma\-pAkaM nityaM samAshritavatAM suhita\-kriyANAm | bhAvArjitaM shubhamathApashubhaM nikAmaM yadbhAvi tadbhavati nAtra vichAra\-hetuH || 1\.403|| aparaM chAnyatra gatasyApi me kasyachidduShTa\-sattvasya mAMsAshinaH sakAshAn mR^ityurbhaviShyati | tadvaraM siMhAt | uktaM cha\- mahadbhiH spardhamAnasya vipadeva garIyasI | danta\-bha~Nge.api nAgAnAM shlAghyo giri\-vidAraNe || 1\.404|| tathA cha\- mahato.api kShayaM labdhvA shlAghyaM nIcho.api gachChati | dAnArthI madhupo yadvadgaja\-karNa\-samAhataH || 1\.405|| evaM nishchitya sa sthalita\-gatiM mandaM gatvA siMhAshrayaM pashyannapaThat\-aho, sAdhvidamuchyate\- antarlIna\-bhuja~NgamaM gR^ihamivAntaHsthogra\-siMhaM vanaM grAhAkIrNamivAbhirAma\-kamala\-chChAyA\-sanAthaM saraH | kAlenArya\-janApavAda\-pishunaiH kShudrairanAryaiH shritaM duHkhena pravigAhyate sachakitaM rAj~nAM manaH sAmayam || 1\.406|| evaM paThan damanakoktAkAraM pi~NgalakaM dR^iShTvA prachakitaH saMvR^ita\-sharIro dUrataraM praNAma\-kR^itiM vinApupaviShTaH | pi~Ngalako.api tathAvidhaM taM vilokya damanaka\-vAkyaM shraddadhAnaH kopAt tasyopari papAta | atha sa~njIvakaH khara\-nakha\-vikartita\-pR^iShThaH shR^i~NgAbhyAM tadudaramullikhya kathamapi tasmAdapetaH shR^i~NgAbhyAM hantumichChan yuddhAyAvasthitaH | atha dvAvapi tau puShpita\-palAsha\-pratimau paraspara\-vadha\-kA~NkShiNau dR^iShTvA karaTako damanakamAha\-bho mUDha\-mate ! anayorvirodhaM vitanvatA tvayA sAdhu na kR^itam | na cha tvaM nIti\-tattvaM vetsi | nItividbhiruktaM cha\- kAryANuttama\-daNDa\-sAhasa\-phalAnAyAsa\-sAdhyAni ye prItyA saMshamayanti nIti\-kushalAH sAmnaiva te mantriNaH | niHsArAlpa\-phalAni ye tvavidhinA vA~nChanti daNDodyamais teShAM durnaya\-cheShTitairnarapaterAropyate shrIstulAm || 1\.407|| tadyadi svAmyabhighAto bhaviShyati tat kiM tavdIya\-mantra\-buddhyA kriyate | atha sa~njIvako na badhyate tathApabhavyam | yataH prANa\-sandehAt tasya cha vadhaH | tan mUDha ! kathaM tvaM mantri\-padamabhilaShasi | sAma\-siddhiM na vetsi | tadvR^ithA manoratho.ayaM te daNDarucheH | uktaM cha\- sAmAdi\-daNDa\-paryanto nayaH proktaH svayambhuvA | teShAM daNDastu pApIyAMstaM pashchAdviniyojayet || 1\.408|| tathA cha\- sAmnaiva yatra siddhirna tatra daNDo budhena viniyojyaH | pittaM yadi sharkarayA shAmyati ko.arthaH paTolena || 1\.409|| tathA cha\- Adau sAma prayoktavyaM puruSheNa vijAnatA | sAma\-sAdhyAni kAryANi vikriyAM yAnti na kvachit || 1\.410|| na chandreNa na chAuShadhyA na sUryeNa na vahninA | sAmnaiva vilayaM yAti vidveSha\-prabhavaM tamaH || 1\.411|| tathA yat tvaM mantritvamabhilaShasi, tadapayuktam | yatastvaM mantri\-gatiM na vetsi | yataH pa~ncha\-vidho mantraH | sa cha karmaNAmArambhopAyaH, puruSha\-dravya\-sampat, desha\-kAla\-vibhAgaH, vinipAta\-pratIkAraH, kArya\-siddhishcheti | so.ayaM svAmyamAtyayorekatamasya kiM vA dvayorapi vinipAtaH samutpadyate lagnaH | tadyadi kAchichChaktirasti tadvichintyatAM vinipAta\-pratIkAraH | bhinna\-sandhAne hi mantriNAM buddhi\-parIkShA | tan mUrkha ! tat kartumasamarthatvaM yato viparIta\-buddhirasi | uktaM cha\- mantriNAM bhinna\-sandhAne bhiShajAM sAnnipAtike | karmaNi vyajyate praj~nA susthe ko vA na paNDitaH || 1\.412|| anyachcha\- ghAtayitumeva nIchaH para\-kAryaM vetti na prasAdhayitum | pAtayitumeva shaktirnAkhoruddhartumanna\-piTakam || 1\.413|| athavA na te doSho.ayam | svAmino doShaH | yaste vAkyaM shraddadhAti | uktaM cha\- narAdhipA nIcha\-janAnuvartino budhopadiShTena pathA na yAnti ye | vishantato durgama\-mArga\-nirgamaM samasta\-sambAdhamanartha\-pa~njaram || 1\.414|| tadyadi tvamasya mantrI bhaviShyasi tadAnyo.api kashchin nAsya samIpe sAdhu\-janaH sameShyati | uktaM cha\- guNAlayo.apasan mantrI nR^ipatirnAdhigamyate | prasanna\-svAdu\-salilo duShTa\-grAhyo yathA hradaH || 1\.415|| tathA cha shiShTa\-jana\-rahitasya svAmino.api nAsho bhaviShyati | uktaM cha\- chitrAsvAda\-kathairbhR^ityairanAyAsita\-kArmukaiH | ye ramante nR^ipAsteShAM ramante ripavaH shriyA || 1\.416|| tat kiM mUrkhopadeshena | kevalaM doSho na guNaH | uktaM cha\- nAnAmyaM namate dAru nAshmani syAt kShura\-kriyA | sUchI\-mukhaM vijAnIhi nAshiShyAyopashyate || 1\.417|| damanaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 17 vAnara\-yUtha\-kathA} asti kasmiMshchit parvataika\-deshe vAnara\-yUtham | tachcha kadAchiddhemanta\-samaye.atikaThora\-vAta\-saMsparsha\-vepamAna\-kalevaraM tuShAra\-varShoddhata\-pravarSha\-ghana\-dhArA\-nipAta\-samAhataM na katha~nchichChAntimagamat | atha kechidvAnarA vahni\-kaNa\-sadR^ishAni gu~njA\-phalAnavachitya vahni\-vA~nChayA phUtkurvantaH samantAt tasthuH | atha suchImukho nAma pakShI teShAM taM vR^ithAyAsamavalokya provAcha\-bhoH, sarve mUrkhA yUyam | naite vahni\-kaNAH gu~njA\-phalAni etAni | tat kiM vR^ithA shrameNa | naitasmAchChIta\-rakShA bhaviShyati | tadanviShyatAM kashchin nirvAto vana\-pradesho guhA giri\-kandaraM vA | adyApi saTopA medhA dR^ishyante | atha teShAmekatamo vR^iddha\-vAnarastamuvAcha\-bho mUrkha ! kiM tAvadanena vyApAreNa | tadgamyatAm | uktaM cha\- muhurvighnita\-karmANaM dyUta\-kAraM parAjitam | nAlApayedviveka\-j~no yadIchChet siddhimAtmanaH || 1\.418|| tathA cha\- AkheTakaM vR^ithAkleshaM mUrkhaM vyasanasaMsthitam | samAlApena yo yu~Nkte sa gachChati parAbhavam || 1\.419|| so.api tamanAdR^itya bhUyo.api vAnarAnanavaratamAha\-bhoH ! kiM vR^ithA kleshena ? atha yAvadasau na katha~nchit pralapan viramati tAvadekena vAnareNa vyartha\-shramatvAt kupitena pakShAbhyAM gR^ihItvA shilAyAmAsphAlita uparatashcha | ato.ahaM bravImi\-nAnamyaM namate dAru itAdi | tathA cha\- upadesho hi mUrkhANAM prakopAya na shAntaye | payaH\-pAnaM bhuja~NgAnAM kevalaM viSha\-vardhanam || 1\.420|| anyachcha\- upadesho na dAtavyo yAdR^ishe tAdR^ishe nare | pashya vAnaramUrkheNa sugR^ihI nirgR^ihIkR^itA || 1\.421|| damanaka Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 18 shamI\-vR^ikShastha\-chaTaka\-dampatI\-kathA} kasmiMshchidvane shamI\-vR^ikSha\-shAkhAlambita\-vasathaM kR^itvAraNya\-chaTaka\-dampatI prativasataH sma | atha kadAchit tayoH sukha\-saMsthayorhemanta\-megho mandaM mandaM varShitumArabdhaH | atrAntare kashchichChAkhA\-mR^igo vAtAsAra\-samAhataH proddhUShita\-sharIro dantavINAM vAdayan vepamAnastasyAH shamyA mUlamAsAdyopaviShTaH | atha taM tAdR^iShamavalokya chaTakA prAha\-bho bhadra ! hasta\-pAda\-samopeto dR^ishyase puruShAkR^itiH | shItena bhidyase mUDha kathaM na kuruShe gR^iham || 1\.422|| etachChrutvA tAM vAnaraH sakopamAha\-adhame kasmAn na tvaM mauna\-vratA bhavasi ? aho dhArShTyamasyAH | adya mAmupahasati\- sUchI\-mukhi durAchArA raNDA paNDita\-vAdinI | nAsha~Nkate prajalpantI tat kimenAM na hanmaham || 1\.423|| evaM pralapya tAmAha\-mugdhe ! kiM mama chintayA tava prayojanam ? uktaM cha\- vAchyaM shraddhA\-sametasya pR^ichChateshcha visheShataH | proktaM shraddhA\-vihInasya araNya\-ruditopamam || 1\.424|| tat kiM bahunA tAvat | kulAya\-sthitayA tayA punarapabhihitaH | sa tAvat tAM shamImAruhya tasyAH kulAyaM shatadhA khaNDasho.akarot | ato.ahaM bravImi\-upadesho na dAtavyaH iti | tan mUrkha ! shikShApito.api na shikShitastvam | athavA na te doSho.asti, yataH sAdhoH shikShA guNAya sampadyate, nAsAdhoH | uktaM cha\- kiM karoteva pANDityamasthAne viniyojitam | andhakAra\-pratichChanne ghaTe dIpa ivAhitaH || 1\.425|| tadvyartha\-pANDityamAshritya mama vachanamashR^iNvann AtmanaH shAntimapi vetsi | tan nUnamapajAtastvam | uktaM cha\- jAtaH putro.anujAtashcha atijAtastathaiva cha | apajAtashcha loke.asmin mantavyAH shAstra\-vedibhiH || 1\.426|| mAtR^i\-tulya\-guNo jAtastvanujAtaH pituH samaH | atijAto.adhikastasmAdapajAto.adhamAdhamaH || 1\.427|| apAtmano vinAshaM gaNayati na khalaH para\-vyasana\-hR^iShTaH | prAyo mastaka\-nAshe samara\-mukhe nR^ityati kabandhaH || 1\.428|| aho, sAdhvidamuchyate\- dharma\-buddhiH kubuddhishcha dvAvetau viditau mama | putreNa vyartha\-pANDityAt pitA dhUmena ghAtitaH || 1\.429|| damanaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 19 dharma\-buddhi\-pApa\-buddhi\-kathA} kasmiMshchiddeshe dharmabuddhiH pApabuddhishcha dve mitre prativasataH | atha kadAchit pApabuddhinA chintitaM yadahaM tAvan mUrkho dAridryopetashcha | tadenaM dharmabuddhimAdAya deshAntaraM gatvA asyAshrayeNArthopArjanAM kR^itvainamapi va~nchayitvA sukhIbhavAmi | athAnyasminnahani pApabuddhirdharmabuddhiM prAha\-bho mitra ! vArdhaka\-bhAve kiM tvAtma\-vicheShTitaM smarasi | deshAntaramadR^iShTvA kAM shiShTa\-janasya vArttAM kathayiShyasi ? uktaM cha\- deshAntareShu bahu\-vidha\-bhAShA\-veShAdi yena na j~nAtam | bhramatA dharaNI\-pIThe tasya phalaM janmano vyartham || 1\.430|| tathA cha\- vidyAM vittaM shilpaM tAvan nApnoti mAnavaH samyak | yAvadvrajati na bhUmau deshAddeshAntaraM hR^iShTaH || 1\.431|| atha tasya tadvachanamAkarNya prahR^iShTa\-manAstenaiva saha guru\-janAnuj~nAtaH shubhe.ahani deshAntaraM prasthitaH | tatra cha dharmabuddhi\-prabhAveNa bhramatA pApabuddhinA prabhUtataraM vittamAsAditam | tatashcha tau dvAvapi prabhUtopArjita\-dravyau prahR^iShTau sva\-gR^ihaM pratautsukyena prasthitau | uktaM cha\- prApta\-vidyArtha\-shilpAnAM deshAntara\-nivAsinAm | krosha\-mAtro.api bhU\-bhAgaH shata\-yojanavadbhavet || 1\.432|| atha sva\-sthAna\-samIpa\-vartinA pApabuddhinA dharmabuddhirabhihitaH\-bhadra ! na sarvametaddhanaM gR^ihaM prati netuM yujyate | yataH kuTumbino bAndhavAshcha prArthayiShyante | tadatraiva vana\-gahane kvApi bhUmau nikShipya ki~nchin mAtramAdAya gR^ihaM pravishAvaH | bhUyo.api prayojane sa~njAte tan\-mAtraM sametyAsmAt sthAnAn neShyAvaH | uktaM cha\- na vittaM darshayet prAj~naH kasyachit svalpamapaho | munerapi yatastasya darshanAchchalate manaH || 1\.433|| tathA cha\- yathAmiShaM jale matsyairbhakShyate shvApadairbhuvi | AkAshe pakShibhishchaiva tathA sarvatra vittavAn || 1\.434|| tadAkarNya dharmabuddhirAha\-bhadra evaM kriyatAm | tathAnuShThite dvAvapi tau sva\-gR^ihaM gatvA sukhena saMsthitavantau | athAnyasminnahani pApabuddhirnishIthe.aTavyAM gatvA tat sarvaM vittaM samAdAya gartaM pUrayitvA sva\-bhavanaM jagAma | athAnyedyurdharmabuddhiM sametya provAcha\-sakhe bahu\-kuTumbA vayaM vittAbhAvAt sIdAmaH | tadgatvA tatra sthAne ki~nchin mAtraM dhanamAnayAvaH | so.abravIt\-bhadra, evaM kriyatAm | atha dvAvapi gatvA tat sthAnaM yAvat khanatastAvadriktaM bhANDaM dR^iShTavantau | atrAntare pApabuddhiH shirastADayan provAcha\-bho dharmabuddhe ! tvayA hR^itametaddhanaM, nAnyena | yato bhUyo.api gartApUraNaM kR^itam | tat prayachCha me tasyArdham | anyathAhaM rAja\-kule nivedayiShyAmi | sa Aha\-bho durAtman ! mA maivaM vada | dharmabuddhiH khalvaham | naitachchaura\-karma karomi | uktaM cha\- mAtR^ivat para\-dArANi para\-dravyANi loShTavat | Atmavat sarva\-bhUtAni vIkShante dharma\-buddhayaH || 1\.435|| evaM dvAvapi vivadamAnau dharmAdhikAriNaM gatau ? prochatushcha parasparaM dUShayantau | atha dharmAdhikaraNAdhiShThita\-puruShairdivyArthaM yAvan niyojitau tAvat pApabuddhirAha\- aho na samyag\-dR^iShTo nyAyaH | uktaM cha\- vivAde anviShyate patraM tadabhAve.api sAkShiNaH | sAkShabhAvAt tato divyaM pravadanti manIShiNaH || 1\.436|| tadatra viShaye mama vR^ikSha\-devatAH sAkShi\-bhUtAstiShThanti | tA apAvayorekataraM chauraM sAdhuM vA kariShyanti | atha taiH sarvairabhihitam\-bho yuktamuktaM bhavatA | uktaM cha\- antyajo.api yadA sAkShI vivAde samprajAyate | na tatra yujyate (vidyate) divyaM kiM punarvana\-devatAH || 1\.437|| tadasmAkamapatra viShaye mahat kautUhalaM vartate | pratyUSha\-samaye yuvAbhyAmapasmAbhiH saha tatra vanoddeshe gantavyamiti | etasminnantare pApabuddhiH sva\-gR^ihaM gatvA sva\-janakamuvAcha\-tAta, prabhUto.ayaM mayArtho dharmabuddheshchoritaH | sa cha tava vachanena pariNatiM gachChati | anyathAsmAkaM prANaiH saha yAsyati | sa Aha\-vatsa, drutaM vada yena prochya taddravyaM sthiratAM nayAmi | pApabuddhirAha\-tAta, asti tat\-pradeshe mahA\-shamI | tasyAM mahat koTaramasti | tatra tvaM sAmpratameva pravisha | tataH prabhAte yadAhaM satya\-shrAvaNaM karomi, tadA tvayA vAchyaM yaddharmabuddhishchaura iti | tathAnuShThite pratyUShe snAtvA pApabuddhiH dharmabuddhi\-puraH\-saro dharmAdhikaraNakaiH saha tAM shamImabhyetya tAra\-svareNa provAcha | AdityachandrAvanilo.analashcha dyaurbhUmirApo hR^idayaM yamashcha | ahashcha rAtrishcha ubhe cha sandhye dharmo hi jAnAti narasya vR^ittam || 1\.438|| bhagavati vana\-devate ! Avayormadhye yashchaura tat kathayata | atha pApabuddhi\-pitA shamI\-koTara\-sthaH provAcha\-bho, dharmabuddhinA hR^itametaddhanam | tadAkarNya sarve te rAja\-puruShA vismayotphulla\-lochanA yAvaddharmabuddhervitta\-haraNochitaM nigrahaM shAstra\-dR^iShTyAvalokayanti tAvaddharmabuddhinA tachChamI\-koTaraM vahni\-bhojya\-dravyaiH pariveShTya vahninA sandIpitam | atha jvalati tasmin shamI\-koTare.ardha\-dagdha\-sharIraH sphuTitekShaNaH karuNaM paridevayan pApabuddhi\-pitA nishchakrAma | tatashcha taiH sarvaiH pR^iShTaH\-bho kimidam ? itukte idaM sarvaM kukR^ityaM pApabuddheH kAraNAj jAtamituktvA mR^itaH | tataste rAja\-puruShAH pApabuddhiM shamI\-shAkhAyAM pratilambya dharmabuddhiM prashaMsyedamUchuH\- aho sAdhvidamuchyate\- upAyaM chintayet prAj~nastathApAyamapi chintayet | pashyato baka\-mUrkhasya nakulairbhakShitAH sutAH || 1\.439|| dharma\-buddhiH prAha\-kathametat ? te prochuH\- \section{kathA 20 kR^iShNa\-sarpa\-kathA} asti kasmiMshchidvanoddeshe bahu\-baka\-sanAtho vaTa\-pAdapaH | tasya koTare kR^iShNa\-sarpaH prativasati sma | sa cha baka\-bAlakAnajAta\-pakShAnapi sadaiva bhakShayan kAlaM nayati | athaiko bakastena bhakShitAnapatyAni dR^iShTvA shishu\-vairAgyAt sarastIramAsAdya bAShpa\-pUraita\-nayano.adho\-mukhastiShThati | taM cha tAdR^ik\-cheShTitamavalokya kulIrakaH provAcha\-mAma kimevaM rudyate bhavatAdya ? sa Aha\-bhadra kiM karomi ? mama manda\-bhAgyasya bAlakAH koTara\-nivAsinA sarpeNa bhakShitAH | tadduHkha\-duHkhito.ahaM rodimi | tat kathaya me yadasti kashchidupAyastadvinAshAya | tadAkarNya kulIrakashchintayAmAsa\-ayaM tAvadasmat\-sahaja\-vairI | tathopadeshaM prayachChAmi satyAnR^itaM yathAnye.api bakAH sarve sa~NkShayamAyAnti | uktaM cha\- navanIta\-samAM vANIM kR^itvA chittaM tu nirdayam | tathA prabodhyate shatruH sAnvayo mriyate yathA || 1\.440|| Aha cha\-mAma, yadevaM tan matsya\-mAMsa\-khaNDAni nakulasya bila\-dvArAt sarpa\-koTaraM yAvat prakShipa yathA nakulastan\-mArgeNa gatvA taM duShTa\-sarpaM vinAshayati | atha tathAnuShThite matsya\-mAMsAnusAriNA nakulena taM kR^iShNa\-sarpaM nihatya te.api tadvR^ikShAshrayAH sarve bakAshcha shanaiH shanairbhakShitAH | ato vayaM brUmaH\-upAyaM chintayediti | evaM mUDha ! tvayApapAyashchintito nopAyaH pApa\-buddhivat | tan na bhavasi tvaM sajjanaH | kevalaM pApa\-buddhirasi | j~nAto mayA svAminaH prANa\-sandehAnayanAt | prakaTIkR^itaM tvayA svayamevAtmano duShTatvaM kauTilyaM cha | athavA sAdhvidamuchyate\- yatnAdapi kaH pashyechChikhinAmAhAra\-niHsaraNa\-mArgam | yadi jalada\-dhvani\-muditAsta eva mUDhA na nR^ityeyuH || 1\.441|| yadi tvaM svAminamenAM dashAM nayasi tadasmadvidhasya kA gaNanA ? tasmAn mamAsannena bhavatA na bhAvyam | uktaM cha\- tulAM loha\-sahasrasya yatra khAdanti mUShakAH | rAjaMstatra harechChyeno bAlakaM nAtra saMshayaH || 1\.442|| damanaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 21 jIrNadhana\-nAma\-vaNik\-putra\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne jIrNadhano nAma vaNik\-putraH | sa cha dravya\-kShayAddeshAntara\-gamana\-manA vyachintayat\- yatra deshe atha vA sthAne bhogAn bhuktvA svavIryataH | tasmin vibhavahIno yo vaset sa puruShAdhamaH || 1\.443|| tathA cha\- yenAha~NkArayuktena chiraM vilasitaM purA | dInaM vadati tatraiva yaH pareShAM sa ninditaH || 1\.444|| tasya cha gR^ihe sahasra\-loha\-bhAra\-ghaTitA pUrva\-puruShopArjitA tulAsIt | tAM cha kasyachidChreShTino gR^ihe nikShepa\-bhUtAM kR^itvA deshAntaraM prasthitaH | tataH suchiraM kAlaM deshAntaraM yathechChayA bhrAntvA punaH sva\-puramAgatya taM shreShThinamuvAcha\-bhoH shreShThin ! dIyatAM me sA nikShepa\-tulA | sa Aha\-bho ! nAsti sA tvadIyA tulA | mUShikairbhakShitA | jIrNadhana Aha\-bhoH shreShThin ! nAsti doShaste yadi mUShikairbhakShiteti | IdR^igevAyaM saMsAraH | na ki~nchidatra shAshvatamasti | paramahaM nadyAM snAnArthaM gamiShyAmi | tat tvamAtmIyaM shishumenaM dhanadeva\-nAmAnaM mayA saha snAnopakaraNa\-hastaM preShayeti | so.api chaurya\-bhayAt tasya sha~NkitaH sva\-putramuvAcha\-vatsa, pitR^ivyo.ayaM tava snAnArthaM nadyAM yAsyati | tadgamyatAmanena sArdhaM snAnopakaraNamAdAyeti | aho sAdhvidamuchyate\- na bhaktyA kasyachit ko.api priyaM prakurute naraH | muktvA bhayaM pralobhaM vA kArya\-kAraNameva vA || 1\.445|| tathA cha\- atyAdaro bhavedyatra kArya\-kAraNa\-varjitaH | tatra sha~NkA prakartavyA pariNAme.asukhAvahA || 1\.446|| athAsau vaNik\-shishuH snAnopakaraNamAdAya prahR^iShTa\-manAstenAbhyAgatena saha prasthitaH | tathAnuShThite vaNik snAtvA taM shishuM nadI\-guhAyAM prakShipya taddvAraM bR^ihachChilayAchChAdya satvaraM gR^ihamAgataH | pR^iShTashcha tena vaNijA\-bho.abhyAgata tat kathyatAM kutra me shishuryastvayA saha nadIM gataH iti | sa Aha\-nadI\-taTAt sa shyenena hR^ita iti | shreShThAha\-mithyA\-vAdin ! kiM kvachichChyeno bAlaM hartuM shaknoti ? tat samarpaya me sutam, anyathA rAja\-kule nivedayiShyAmIti | sa Aha\-bhoH satyavAdin ! yathA shyeno bAlaM na nayati tathA mUShikA api loha\-bhAra\-ghaTitAM tulAM na bhakShayanti | tadarpaya me tulAM yadi dArakeNa prayojanam | evaM vivadamAnau dvAvapi rAja\-kulaM gatau | tatra shreShThI tAra\-svareNa provAcha\-bho.abrahmaNyamabrahmaNyam | mama shishuranena chaureNApahR^itaH | atha dharmAdhikAriNastamUchuH\-bhoH samarpyatAM shreShThi\-sutaH | sa Aha\-kiM karomi ? pashyato me nadI\-taTAchChyenenApahR^itaH shishuH | tachChrutvA te prochuH\-bho na satyamabhihitaM bhavatA | kiM shyenaH shishuM hartuM samartho bhavati ? sa Aha\-bho bhoH shrUyatAM madvachaH | tulAM loha\-sahasrasya yatra khAdanti mUShikAH | rAjaMstatra harechChyeno bAlakaM nAtra saMshayaH || 1\.447|| te prochuH\-kathametat ? tataH shreShThI sabhyAnAmagre sarvaM vR^ittAntaM nivedayAmAsa | tatastairvihasya dvAvapi tau parasparaM sambodhya tulA\-shishu\-pradAnena santoShitau | ato.ahaM bravImi\-tulAM loha\-sahasrasya iti | tan mUrkha ! sa~njIvaka\-prasAdamasahamAnena tvayaitat kR^itam | aho sAdhvidamuchyate\- prAyeNAtra kulAnvitaM kukulajAH shrI\-vallabhaM durbhagA dAtAraM kR^ipaNA R^ijUnanR^ijavo vitte sthitaM nirdhanAH | vairUpyopahR^itAshcha kAnta\-vapuShaM dharmAshrayaM pApino nAnA\-shAstra\-vichakShaNaM cha puruShaM nindanti mUrkhAH sadA || 1\.448|| tathA cha\- mUrkhANAM paNDitA dveShyA nirdhanAnAM mahAdhanAH | vratinaH pApa\-shIlAnAmasatInAM kula\-striyaH || 1\.449|| tan mUrkha tvayA hitamapahitaM kR^itam | uktaM cha\- paNDito.api varaM shatrurna mUrkho hita\-kArakaH | vAnareNa hato rAjA viprAshchIreNa rakShitAH || 1\.450|| damanaka Aha\-\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 22 nR^ipa\-sevaka\-vAnara\-kathA} kasyachidrAj~no nityaM vAnaro.atibhakti\-paro.a~Nga\-sevako.antaH\-pure apapratiShiddha\-prasaro.ativishvAsa\-sthAnamabhUt | ekadA rAj~no nidrAM gatasya vAnare vyajanaM nItvA vAyuM vidadhati rAj~no vakShaH\-sthalopari makShikopaviShTA | vyajanena muhurmuhurniShidhyamAnApi punaH punastatra evopavishati | tatastena svabhAva\-chapalena mUrkheNa vAnareNa kruddhena satA tIkShNaM khaDgamAdAya tasyA upari prahAro vihitaH | tato makShikoDDIya gatA, paraM tena shita\-dhAreNAsinA rAj~no vakSho dvidhA jAtaM rAjA mR^itashcha | tasmAchchirAyurichChatA nR^ipeNa mUrkho.anucharo na rakShaNIyaH | aparamekasmin nagare ko.api vipro mahA\-vidvAn paraM pUrva\-janma\-yogena chauro vartate | tasmin pure.anya\-deshAdAgatAMshchaturo viprAn bahUni vastUni vikrINato dR^iShTvA chintitavAn\-aho kenopAyenaiShAM dhanaM labhe | iti vichintya teShAM puro.anekAni shAstroktAni subhAShitAni chAtipriyANi madhurANi vachanAni jalpatA teShAM manasi vishvAsamutpAdya sevA kartumArabdhA | athavA sAdhvidamuchyate\- asatI bhavati salajjA kShAraM nIraM cha shItalaM bhavati | dambhI bhavati vivekI priyavaktA bhavati dhUrtajanaH || 1\.451|| atha tasmin sevAM kurvati tairvipraiH sarva\-vastUni vikrIya bahu\-mUlyAni ratnAni krItAni | tatastAni ja~NghA\-madhye tat\-samakShaM prakShipya sva\-deshaM prati gantumudyamo vihitaH | tataH sa dhUrta\-viprastAn viprAn gantumudyatAn prekShya chintA\-vyAkulita\-manAH sa~njAtaH\- aho dhanametan na ki~nchin mama chaTitam | athaibhiH saha yAmi | pathi kvApi viShaM dattvaitAn nihatya sarva\-ratnAni gR^ihNAmi | iti vichintya teShAmagre sakaruNaM vilapyedamAha\-bho mitrANi ! yUyaM mAmekAkinaM muktvA gantumudyatAH | tan me mano bhavadbhiH saha sneha\-pAshena baddhaM bhavadviraha\-nAmnaivAkulaM sa~njAtaM yathA dhR^itiM kvApi na dhatte | yUyamanugrahaM vidhAya sahAya\-bhUtaM mAmapi sahaiva nayata | tadvachaH shrutvA te karuNArdra\-chittAstena samameva sva\-deshaM prati prasthitAH | athAdhvani teShAM pa~nchAnAmapi pallI\-pura\-madhye vrajatAM dhvA~NkShAH kathayitumArabdhAH\-re re kirAtAH ! dhAvata dhAvata | sapAda\-lakSha\-dhanino yAnti | etAn nihatya dhanaM nayata | tataH kirAtairdhvA~NkSha\-vachanamAkarNya satvaraM gatvA te viprA laguDa\-prahArairjarjarI\-kR^itya vastrANi mochayitvA vilokitAH, paraM dhanaM ki~nchin na labdham | tadA taiH kirAtairabhihitam\-bhoH pAnthAH ! purA kadApi dhvA~NkSha\-vachanamanR^itaM nAsIt | tato bhavatAM sannidhau kvApi dhanaM vidyate tadarpayata | anyathA sarveShAmapi vadhaM vidhAya charma vidArya pratya~NgaM prekShya dhanaM neShyAmaH | tadA teShAmIdR^ishaM vachanamAkarNya chaura\-vipreNa manasi chintitam\-yadaiShAM viprANAM vadhaM vidhAyA~NgaM vilokya ratnAni neShyanti, tadApi mAM vadhiShyanti tato.ahaM pUrvamevAtmAnamaratnaM samarpyaitAn mu~nchAmi | uktaM cha\- mR^ityorbibheShi kiM bAla na sa bhItaM vimu~nchati | adya vAbda\-shatAnte vA mR^ityurvai prANinAM dhruvaH || 1\.452|| tathA cha\- gavArthe brAhmaNArthe cha prANa\-tyAgaM karoti yaH | sUryasya maNDalaM bhittvA sa yAti paramAM gatim || 1\.453|| iti nishchityAbhihitaM\-bhoH kirAtAH ! yadevaM tato mAM pUrvaM nihatya vilokayata | tatastaistathAnuShThite taM dhana\-rahitamavalokyApare chatvAro.api muktAH | ato.ahaM bravImi\-paNDito.api varaM shatruH iti | athaivaM saMvadatoH sa~njIvakaH kShaNamekaM pI~Ngalakena saha yuddhaM kR^itvA tasya khara\-nakhara\-prahArAbhihito gatAsurvasundharA\-pIThe nipapAta | atha taM gatAsumavalokya pi~NgalakastadguNa\-smaraNArdra\-hR^idayaH provAcha\-bhoH, ayuktaM mayA pApena kR^itaM sa~njIvakaM vyApAdayatA | yato vishvAsa\-ghAtAdanyan nAsti pApataraM karma | uktaM cha\- mitra\-drohI kR^itaghnashcha yashcha vishvAsa\-ghAtakaH | te narA narakaM yAnti yAvachchandra\-divAkarau || 1\.454|| bhUmi\-kShaye rAja\-vinAsha eva bhR^ityasya vA buddhimato vinAshe | no yuktamuktaM hanayoH samatvaM naShTApi bhUmiH sulabhA na bhR^ityAH || 1\.455|| tathA mayA sabhA\-madhye sa sadaiva prashaMsitaH | tat kiM kathayiShyAmi teShAmagrataH | uktaM cha\- ukto bhavati yaH pUrvaM guNavAn iti saMsadi | na tasya doSho vaktavyaH pratij~nA\-bha~Nga\-bhIruNA || 1\.456|| evaM\-vidhaM pralapantaM damanakaH sametya saharShamidamAha\-deva, kAtaratamastavaiSha nyAyo yaddroha\-kAriNaM shaShpa\-bhujaM hatvetthaM shochasi | tan naitadupapannaM bhUbhujAm | uktaM cha\- pitA vA yadi vA bhrAtA putro bhAryAthavA suhR^it | prANa\-drohaM yadA gachCheddhantavyo nAsti pAtakam || 1\.457|| tathA cha\- rAjA ghR^iNI brAhmaNaH sarva\-bhakShI strI chAtrapA duShTamatiH sahAyaH | preShyaH pratIpo.adhikR^itaH prasAdI tyAjyA amI yashcha kR^itaM na vetti || 1\.458|| api cha\- satyAnR^itA cha paruShA priya\-vAdinI cha hiMsrA dayAlurapi chArtha\-parA vadAnyA | bhUri\-vyathA prachura\-vitta\-samAgamA cha veshyA~Nganeva nR^ipa\-nItiraneka\-rUpA || 1\.459|| api cha\- akR^itopadravaH kashchin mahAnapi na pUjyate | pUjayanti narA nAgAn na tArkShyaM nAga\-ghAtinam || 1\.460|| tathA cha\- ashochyAnanvashochastvaM praj~nA\-vAdAMshcha bhAShase | gatAsUnagatAsUMshcha nAnushochanti paNDitAH || 1\.461|| evaM tena sambodhitaH pi~NgalakaH sa~njIvaka\-shokaM tyaktvA damanaka\-sAchivyena rAjyamakarot | iti shrI\-viShNu\-sharma\-virachite pa~nchatantre mitra\-bhedo nAma prathamaM tantram ||1|| \chapter{2\. mitra\-samprAptiH} atha mitra\-samprAptiH athedamArabhyate mitra\-samprAptirnAma dvitIyaM tantram | yasyAyamAdyaH shlokaH\- asAdhanA api prAj~nA buddhimanot bahu\-shrutAH | sAdhayantAshu kAryANi kAkAkhu\-mR^iga\-kUrmavat || 2\.1|| tadyathAnushrUyate\- prastAvanA\-kathA laghupatanaka\-chitragrIva\-vR^ittAntaH asti dAkShiNAtye janapade mahilAropyaM nAma nagaram | tasya nAtidUrastho mahochChrAyavAn nAnA\-viha~Ngopabhukta\-phalaH kITairAvR^ita\-koTarashChAyAshvAsita\-pathika\-jana\-samUho nyagrodha\-pAdapo mahAn | athavA yuktam\- ChAyA\-supta\-mR^igaH shakunta\-nivahairviShvag\-vilupta\-chChadaH kITairAvR^ita\-koTaraH kapi\-kulaiH skandhe kR^ita\-prashrayaH | vishrabdhaM madhupairnipIta\-kusumaH shlAghyaH sa eva drumaH sarvA~Ngairbahu\-sattva\-sa~Nga\-sukhado bhU\-bhAra\-bhUto.aparaH || 2\.2|| tatra cha laghupatanako nAma vAyasaH prativasati sma | sa kadAchit prANa\-yAtrArthaM puramuddishya prachalito yAvat pashyati, tAvaj jAla\-hasto.atikR^iShNa\-tanuH sphuTita\-charaNa Urdhva\-kesho yama\-ki~NkarAkAro naraH sammukho babhUva | atha taM dR^iShTvA sha~Nkita\-manA vyachintayat\-yadayaM durAtmAdya mamAshraya\-vaTa\-pAdapa\-sammukho.abhyeti | tan na j~nAyate kimadya vaTa\-vAsinAM viha~NgamAnAM sa~NkShayo bhaviShyati na vA | evaM bahuvidhaM vichintya tat\-kShaNAn nivR^itya tameva baTa\-pAdapaM gatvA sarvAn viha~NgamAn provAcha\-bhoH ! ayaM durAtmA lubdhako jAla\-taNDula\-hastaH samabhyeti | tat sarvathA tasya na vishvasanIyam | eSha jAlaM prasArya taNDulAn prakShepsyati | te taNDulA bhavadbhiH sarvairapi kAlakUTa\-sadR^ishA draShTavyAH | evaM vadatastasya sa lubdhakastatra baTa\-tala Agatya jAlaM prasArya sindu\-vAra\-sadR^ishAMstaNDulAn prakShipya nAtidUraM gatvA nibhR^itaH sthitaH | atha ye pakShiNastatra sthitAste laghu\-patanaka\-vAkyArgalayA nivAritAstAMstaNDulAn hAlAhAlA~NkurAn iva vIkShamANA nibhR^itAstasthuH | atrAntare chitragrIvo nAma kapotarAjaH sahasra\-parivAraH prANa\-yAtrArtha\-paribhramaMstAMstaNDulAn dUrato.api pashyan laghupatanakena nivAryamANo.api jihvA\-laulyAdbhakShaNArthamapatat | saparivAro nibaddhashcha | athavA sAdhvidamuchyate\- jihvA\-laulya\-prasaktAnAM jala\-madhya\-nivAsinAm | achintito vadho.aj~nAnAM mInAnAmiva jAyate || 2\.3|| athavA daiva\-pratipatikUlatayA bhavatevam | na tasya doSho.asti | uktaM cha\- paulastyaH kathamanya\-dAra\-haraNe doShaM na vij~nAtavAn rAmeNApi kathaM na hema\-hariNasyAsambhavo lakShitaH | akShaishchApi yudhiShThireNa sahasA prApto hanarthaH kathaM pratyAsanna\-vipatti\-mUDha\-manasAM prAyo matiH kShIyate || 2\.4|| tathA cha\- kR^itAnta\-pAsha\-baddhAnAM daivopahata\-chetasAm | buddhayaH kubja\-gAminyo bhavanti mahatAmapi || 2\.5|| atrAntare lubdhakastAn baddhAn vij~nAya prahR^iShTa\-manAH prodyata\-yaShTistadvadhArthaM pradhAvitaH | chitragrIvo.apAtmAnaM saparivAraM baddhaM matvA lubdhakamAyAntaM dR^iShTvA tAn kapotAn Uche\-aho, na bhetavyam | uktaM cha\- vyasaneShveva sarveShu yasya buddhirna hIyate | sa teShAM pAramabhyeti tat\-prabhAvAdasaMshayam || 2\.6|| sampattau cha vipattau cha mahatAmeka\-rUpatA | udaye savitA rakto raktashchAsta\-maye tathA || 2\.7|| tat sarve vayaM helayoDDIya sapAsha\-jAlA asyAdarshanaM gatvA muktiM prApnumaH | no chedbhaya\-viklavAH santo helayA samutpAtaM na kariShyatha | tato mR^ityumavApsyatha | uktaM cha\- tantavo.apAyatA nityaM tantavo bahulAH samAH | bahUn bahutvAdAyAsAn sahantItupamA satAm || 2\.8|| tathAnuShThite lubdhako jAlamAdAyAkAshe gachChatAM teShAM pR^iShThato bhUmistho.api paryadhAvat | tata UrdhvAnanH shlokamenamapaThat | jAlamAdAya gachChanti saMhatAH pakShiNo.apamI | yAvachcha vivadiShyante patiShyanti na saMshayaH || 2\.9|| laghupatanako.api prANa\-yAtrA\-kriyAM tyaktvA kimatra bhaviShyantIti kutUhalAt tat\-pR^iShThato.anusarati | atha dR^iShTeragocharatAM gatAn vij~nAya lubdhako nirAshaH shlokamapaThan nivR^ittashcha\- nahi bhavati yan na bhAvyaM bhavati cha bhAvyaM vinApi yatnena | karatala\-gatamapi nashyati yasya hi bhavitavyatA nAsti || 2\.10|| tathA cha\- parA~Nmukhe vidhau chet syAt katha~nchiddraviNodayaH | tat so.anyadapi sa~NgR^ihya yAti sha~Nkha\-nidhiryathA || 2\.11|| tadAstAM tAvadviha~NgAmiSha\-lobho yAvat kuTumba\-vartanopAya\-bhUtaM jAlamapi me naShTam | chitragrIvo.api lubdhakamadarshanIbhUtaM j~nAtvA tAn uvAcha\-bhoH ! nivR^ittaH sa durAtmA lubdhakaH | tat sarvairapi svasthairgamyatAM mahilAropyasya prAg\-uttara\-dig\-bhAge | tatra mama suhR^iddhiraNyako nAma mUShakaH sarveShAM pAsha\-chChedaM kariShyati | uktaM cha\- sarveShAmeva martyAnAM vyasane samupasthite | vA~N\-mAtreNApi sAhAyyaM mitrAdanyo na sandadhe || 2\.12|| evaM te kapotAshchitragrIveNa sambodhitA mahilAropye nagare hiraNyaka\-bila\-durgaM prApuH | hiraNyako.api sahasra\-mukha\-bila\-durgaM praviShTaH sannakutobhayaH sukhenAsta | athavA sAdhvidamuchyate\- daMShTrA\-virahitaH sarpo mada\-hIno yathA gajaH | sarveShAM jAyate vashyo durga\-hInastathA nR^ipaH || 2\.13|| tathA cha\- na gajAnAM sahasreNa na cha lakSheNa vAjinAm | tat karma sidhyate rAj~nAM dureNaikena yadraNe || 2\.14|| shatameko.api sandhatte prAkArastho dhanurdharaH | tasmAddurgaM prashaMsanti nIti\-shAstra\-vido janAH || 2\.15|| atha chitragrIvo bilamAsAdya tAra\-svareNa provAcha\-bho bho mitra hiraNyaka ! satvaramAgachCha | mahatI me vyasanAvasthA vartate | tachChrutvA hiraNyako.api bila\-durgAntargataH san provAcha\-bhoH ! ko bhavAn ? kimarthamAyAtaH ? kiM kAraNam ? kIdR^ik te vyasanAvasthAnAm ? tat kathyatAmiti | tachChrutvA chitragrIva Aha\-bhoH ! chitragrIvo nAma kapota\-rAjo.ahaM te suhR^it | tat satvaramAgachCha | gurutaraM prayojanamasti | tadAkarNya pulakita\-tanuH prahR^iShTAtmA sthira\-manAstvaramANo niShkrAntaH | athavA sAdhvidamuchyate\- suhR^idaH sneha\-sampannA lochanAnanda\-dAyinaH | gR^ihe gR^ihavatAM nityaM nAgachChanti mahAtmanAm || 2\.16|| AdityasyodayaM tAta tAmbUlaM bhAratI kathA | iShTA bhAryA sumitraM cha apUrvANi dine dine || 2\.17|| suhR^ido bhavane yasya samAgachChanti nityashaH | chitte cha tasya saukhyasya na ki~nchit pratimaM sukham || 2\.18|| atha chitraM grIvaM saparivAraM pAsha\-baddhamAlokya hiraNyakaH saviShAdamidamAha\-bhoH, kimetat ? sa Aha\-bhoH, jAnannapi kiM pR^ichChasi ? uktaM cha yataH\- yasmAchcha yena cha yadA cha yathA cha yachcha yAvachcha yatra cha shubhAshubhamAtma\-karma | tasmAchcha tena cha tadA cha tathA cha tachcha tAvachcha tatra cha kR^itAnta\-vashAdupaiti || 2\.19|| tat prAptaM mayaitadbandhanaM jihvA\-laulyAt | sAmprAptaM tvaM satvaraM pAsha\-vimokShaM kuru | tadAkarNya hiraNyakaH prAha\- ardhArdhAdyojana\-shatAdAmiShaM vIkShate khagaH | so.api pArshva\-sthitaM daivAdbandhanaM na cha pashyati || 2\.20|| tathA cha\- ravi\-nishAkarayorgraha\-pIDanaM gaja\-bhuja~Nga\-viha~Ngama\-bandhanam | matimatAM cha nirIkShya daridratA vidhiraho balavAn iti me matiH || 2\.21|| tathA cha\- vyomaikAnta\-vichAriNo.api vihagAH samprApnuvantApadaM badhyante nipuNairagAdha\-salilAn mInAH samudrAdapi | durnItaM kimihAsti kiM cha sukR^itaM kaH sthAna\-lAbhe guNaH kAlaH sarva\-janAn prasArita\-karo gR^ihNAti dUrAdapi || 2\.22|| evamuktvA chitragrIvasya pAshaM ChettumudyataM sa tamAha\-bhadra, mA maivaM kuru | prathamaM mama bhR^ityAnAM pAsha\-chChedaM kuru | tadanu mamApi cha | tachChrutvA kupito hiraNyakaH prAha\-bhoH ! na yuktamuktaM bhavatA | yataH svAmino.anantaraM bhR^ityAH | sa Aha\-bhadra, mA maivaM vada | madAshrayAH sarva ete varAkAH | aparaM sva\-kuTumbaM parityajya samAgatAH | tat kathametAvan\-mAtramapi sammAnaM na karomi | uktaM cha\- yaH sammAnaM sadA dhatte bhR^ityAnAM kShitipo.adhikam | vittAbhAve.api taM dR^iShTvA te tyajanti na karhichit || 2\.23|| tathA cha\- vishvAsaH sampadAM mUlaM tena yUthapatirgajaH | siMho mR^igAdhipatye.api na mR^igaiH parivAryate || 2\.24|| aparaM mama kadAchit pAsha\-chChede kurvataste danta\-bha~Ngo bhavati | athavA durAtmA lubdhakaH sambhyeti | tan nUnaM naraka\-pAta eva | uktaM cha\- sadAchAreShu bhR^ityeShu saMsIdatsu cha yaH prabhuH | sukhI syAn narakaM yAti paratreha cha sIdati || 2\.25|| tachChrutvA prahR^iShTo hiraNyakaH prAha\-bhoH, vedmahaM rAja\-dharmam | paraM mayA tava parIkShA kR^itA | tat sarveShAM pUrvaM pAsha\-chChedaM kariShyAmi | bhavAnapanena bahu\-kapota\-parivAreNa bhaviShyati | uktaM cha\- kAruNyaM saMvibhAgashcha yathA bhR^ityeShu lakShyate | chittenAnena te sha~NkyA trailokyasyApi nAthatA || 2\.26|| evamuktvA sarveShAM pAsha\-chChedaM kR^itvA hiraNyakashchitragrIvamAha\-mitra, gamyatAmadhunA svAshrayaM prati | bhUyo.api vyasane prApte samAgantavyamiti | tAn sampreShya punarapi durgaM praviShTaH | chitragrIvo.api saparivAraH svAshrayamagamat | athavA sAdhvidamuchyate\- mitravAn sAdhayatarthAn duHsAdhyAnapi vai yataH | tasmAn mitrANi kurvIta samAnAneva chAtmanaH || 2\.27|| laghupatanako.api vAyasaH sarvaM taM chitragrIva\-bandhu\-mokShamavalokya vismitamanA vyachintayat\-aho buddhirasya hiraNyakasya shaktishcha durga\-sAmagrI cha | tadIdR^igeva vidhi\-viha~NgAnAM bandhana\-mokShAtmakaH | ahaM cha na kasyachidvishvasimi chala\-prakR^itishcha | tadApenaM mitraM karomi | uktaM cha\- api sampUrNatA\-yuktaiH kartavyAH suhR^ido budhaiH | nadIshaH paripUrNo.api chandrodayamapekShate || 2\.28|| evaM sampradhArya pAdapAdavatIrya bila\-dvAramAshritya chitragrIvavachChabdena hiraNyakaM samAhUtavAn\-ehehi bho hiraNyaka, ehi | tachChabdaM shrutvA hiraNyako vyachintayat\-kimanyo.api kashchit kapoto bandhana\-sheShastiShThati yena mAM vyAharati | Aha cha\-bhoH ! ko bhavAn ? sa Aha\-ahaM laghupatanako nAma vAyasaH | tachChrutvA visheShAdantarlIno hiraNyaka Aha\-bhoH ! drutaM gamyatAmasmAt sthAnAt | vAyasa Aha\-ahaM tava pArshve guru\-kAryeNa samAgataH | tat kiM na kriyate mayA saha darshanam ? hiraNyaka Aha\-na me.asti tvayA saha sa~Ngamena prayojanamiti | sa Aha\-bhoH ! chitragrIvasya mayA tava sakAshAt pAsha\-mokShaNaM dR^iShTam | tena mama mahatI prItiH sa~njAtA | tat kadAchin mamApi bandhane jAte tava pArshvAn muktairbhaviShyati | tat kriyatAM mayA saha maitrI | hiraNyaka Aha\-aho tvaM bhoktA | ahaM te bhojya\-bhUtaH | tat kA tvayA saha mama maitrI ? tadgamyatAm | maitrI virodha\-bhAvAt katham ? uktaM cha\- yayoreva samaM vittaM yayoreva samaM kulam | tayormaitrI vivAhashcha na tu puShTa\-vipuShTayoH || 2\.29|| tathA cha\- yo mitraM kurute mUDha Atmano.asadR^ishaM kudhIH | hInaM vApadhikaM vApi hAsyatAM yAtasau janaH || 2\.30|| tadgamyatAmiti | vAyasa Aha\-bho hiraNyaka ! eSho.ahaM tava durga\-dvAra upaviShTaH | yadi tvaM maitrI na karoShi tato.ahaM prANa\-mokShaNaM tavAgre kariShyAmi | athavA prAyopaveshanaM me syAt iti | hiraNyaka Aha\-bhoH ! tvayA vairiNA saha kathaM maitrIM karomi ? uktaM cha\- vairiNA na hi sandadhyAt sushliShTenApi sandhinA | sutaptamapi pAnIyaM shamayateva pAvakam || 2\.31|| vAyasa Aha\-bhoH ! tvayA saha darshanamapi nAsti | kuto vairam ? tat kimanuchitaM vadasi ? hiraNyaka Aha\-dvividhaM vairaM bhavati | sahajaM kR^itrimaM cha | tat sahaja\-vairI tvamasmAkam | uktaM cha\- kR^itrimaM nAshamabhyeti vairaM drAk kR^itrimairguNaiH | prANa\-dAnaM vinA vairaM sahajaM yAti na kShayam || 2\.32|| vAyasa Aha\-bhoH ! dvividhasya vairasya lakShaNaM shrotumichChAmi | tat kathyatAm | hiraNyaka Aha\-bhoH ! kAraNena nirvR^itaM kR^itrimam | tat\-tadarhopakAra\-karaNAdgachChati | svAbhAvikaM punaH kathamapi na gachChati | tadyathA nakula\-sarpANAM, shaShpabhu~N\-nakhAyudhAnAM, jala\-vahnyoH, deva\-daityAnAM, sArameya\-mArjarANAM, Ishvara\-daridrANAM, sapatnInAM, siMha\-gajAnAM, lubdhaka\-hariNAnAM, shrotriya\-bhraShTa\-kriyANAM, mUrka\-paNDitAnAM, pativratA\-kulaTAnAM, sajjana\-durjanAnAm | na kashchit kenApi vyApAditaH, tathApi prANAn santApayanti | vAyasa Aha\-bhoH ! akAraNametat | shrUyatAM me vachanam\- kAraNAn mitratAmeti kAraNAdyAti shatrutAm | tasmAn mitratvamevAtra yojyaM vairaM na dhImatA || 2\.33|| tasmAt kuru mayA saha samAgamaM mitra\-dharmArtham | hiraNyaka Aha\-bhoH, shrUyatAM nIti\-sarvasvam\- sakR^idduShTamapIShTaM yaH punaH sandhAtumichChati | sa mR^ityumupagR^ihNAti garbhamashvatarI yathA || 2\.34|| athavA guNavAnahaM, na me kashchidvaira\-yAtanAM kariShyati | etadapi na sambhAvyam | uktaM cha\- siMho vyAkaraNasya karturaharat prANAn piryAn pANiner mImAMsA\-kR^itamunmamAtha sahasA hastI muniM jaiminim | Chando\-j~nAna\-nidhiM jaghAna makaro velA\-taTe pi~NgalaM aj~nAnAvR^ita\-chetasAmatiruShA ko.arthastirashchAM guNaiH || 2\.35|| vAyasa Aha\-astetat | yathApi shrUyatAm\- upakArAchcha lokAnAM nimittAn mR^iga\-pakShiNAm | bhayAllobhAchcha mUrkhANAM maitrI syAddarshanAt satAm || 2\.36|| mR^idghaTa iva sukha\-bhedyo duHsandhAnashcha durjano bhavati | sujanastu kanaka\-ghaTa iva durbhedaH sukara\-sandhishcha || 2\.37|| ikShoragrAt kramashaH parvaNi parvaNi yathA rasa\-visheShaH | tadvat sajjana\-maitrI\-viparItAnAM tu viparItA || 2\.38|| tathA cha\- Arambha\-gurvI kShayiNI krameNa laghvI purA vR^iddhimatI cha pashchAt | dinasya pUrvArdha\-parArdha\-bhinnA ChAyeva maitrI khala\-sajjanAnAm || 2\.39|| tat sAdhuraham | aparaM tvAM shapathAdibhirnirbhayaM kariShyAmi | sa Aha\-na me.asti te shapathaiH pratyayaH | uktaM cha\- shapathaiH sandhitasyApi na vishvAsaM vrajedripoH | shrUyate shapathaM kR^itvA vR^itraH shakreNa sUditaH || 2\.40|| na vishvAsaM vinA shatrurdevAnAmapi sidhyati | vishvAsAt tridashendreNa ditergarbho vidAritaH || 2\.41|| anyachcha\- bR^ihaspaterapi prAj~nastasmAn naivAtra vishvaset | ya ichChedAtmano buddhimAyuShyaM cha sukhAni cha || 2\.42|| tathA cha\- susUkShmeNApi randhreNa pravishyAbhyantaraM ripuH | nAshayechcha shanaiH pashchAt plavaM salila\-pUravat || 2\.43|| na vishvasedavishvaste vishvaste.api na vishvaset | vishvAsAdbhayamutpannaM mUlAnapi nikR^intati || 2\.44|| na badhyate havishvasto durbalo.api balotkaTaiH | vishvastAshchAshu badhyante balavanto.api durbalaiH || 2\.45|| sukR^ityaM viShNu\-guptasya mitrAptirbhArgavasya cha | bR^ihaspateravishvAso nItirsandhistridhA sthitaH || 2\.46|| tathA cha\- mahatApartha\-sAreNa yo vishvasiti shatruShu | bhAryAsu suviraktAsu tadantaM tasya jIvitam || 2\.47|| tachChrutvA laghupatanako.api niruttarashchintayAmAsa\-aho, buddhi\-prAgalbhyamasya nIti\-viShaye | athavA sa evAsyopari maitrI\-pakShapAtaH | sa Aha\-bho hiraNyaka ! satAM sAptapadaM maitramitAhurvibudhA janAH | tasmAt tvaM mitratAM prApto vachanaM mama tachChR^iNu || 2\.48|| durgasthenApi tvayA mayA saha nityamevAlApo guNa\-doSha\-subhAShita\-goShThI\-kathAH sarvadA kartavyAH, yadevaM na vishvasiShi | tachChrutvA hiraNyako.api vyachintayat\-vidagdha\-vachano.ayaM dR^ishyate laghupatanakaH satya\-vAkyashcha tadyuktamanena maitrI\-karaNam | paraM kadAchin mama durge charaNa\-pAto.api na kAryaH | uktaM cha\- bhIta\-bhItaiH purA shatrurmandaM mandaM visarpati | bhUmau prahelayA pashchAj jAra\-hasto.a~NganAsviva || 2\.49|| tachChrutvA vAyasa Aha\-bhadra, evaM bhavatu | tataH\-prabhR^iti tau dvAvapi subhAShita\-goShThI\-sukhamanubhavantau tiShThataH | parasparaM kR^itopakArau kAlaM nayataH | laghupatanako.api mAMsa\-shakalAni medhyAni balisheShANanyAni vAtsalyAhR^itAni pakvAnna\-visheShANi hiraNyakArthamAnayati | hiraNyako.api taNDulAnanyAMshcha bhakShya\-visheShAllaghupatanakArthaM rAtrAvAhR^itya tat\-kAlAyAtasyArpayati | athavA yujyate dvayorapetat | uktaM cha\- dadAti pratigR^ihNAti guhyamAkhyAti pR^ichChati | bhu~Nkte bhojAyate chaiva ShaD\-vidhaM prIti\-lakShaNam || 2\.50|| nopakAraM vinA prItiH katha~nchit kasyachidbhavet | upayAchita\-dAnena yato devA abhIShTadAH || 2\.51|| tAvat prItirbhavelloke yAvaddAnaM pradIyate | vatsaH kShIra\-kShayaM dR^iShTvA parityajati mAtaram || 2\.52|| pashya dAnasya mAhAtmyaM sadyaH pratyaya\-kArakam | yat\-prabhAvAdapi dveSho mitratAM yAti tat\-kShaNAt || 2\.53|| putrAdapi priyataraM khalu tena dAnaM manye pashorapi viveka\-vivarjitasya | datte khale tu nikhilaM khalu yena dugdhaM nityaM dadAti mahiShI sasutApi pashya || 2\.54|| kiM bahunA\- prItiM nirantarAM kR^itvA durbhedyAM nakha\-mAMsavat | mUShako vAyasashchaiva gatau kR^itrima\-mitratAm || 2\.55|| evaM sa mUShakastadupakAra\-ra~njitastathA vishvasto yathA tasya pakSha\-madhye praviShTastena saha sarvadaiva goShThIM karoti | athAnyasminnahani vAyaso.ashru\-pUrNa\-nayanaH samabhyetya sagadgadaM tamuvAcha\-bhadra hiraNyaka, viraktiH sa~njAtA me sAmprataM deshasyAsyopari tadanyatra yAsyAmi | hiraNyaka Aha\-bhadra kiM virakteH kAraNam | sa Aha\-bhadra, shrUyatAm | atra deshe mahatyAnAvR^iShTyA durbhikShaM sa~njAtam | durbhikShatvAj jano bubhukShA\-pIDitaH ko.api bali\-mAtramapi na prayachChati | aparaM gR^ihe gR^ihe bubhukShita\-janairviha~NgAnAM bandhanAya pAshAH praguNIkR^itAH santi | ahamapAyuH\-sheShatayA pAshena baddha uddharito.asmi | etadvirakteH kAraName tenAhaM videshaM chalita iti bAShpa\-mokShaM karomi | hiraNyaka Aha\-atha bhavAn kva prasthitaH ? sa Aha\-asti dakShiNA\-pathe vana\-gahana\-madhye mahAsaraH | tatra tvatto.adhikaH parama\-suhR^it kUrmo mantharako nAma | sa cha me matsya\-mAMsa\-khaNDAni dAsyati | tadbhakShaNAt tena saha subhAShita\-goShThI\-sukhamanubhavan sukhena kAlaM neShyAmi | nAhamatra viha~NgAnAM pAsha\-bandhanena kShayaM draShTumichChAmi | uktaM cha\- anAvR^iShTi\-hate deshe sasye cha pralayaM gate | dhanyAstAta na pashyanti desha\-bha~NgaM kula\-kShayam || 2\.56|| ko.atibhAraH samarthAnAM kiM dUraM vyavasAyinAm | ko videshaH savidyAnAM kaH paraH priya\-vAdinAm || 2\.57|| vidvattvaM cha nR^ipatvaM cha naiva tulyaM kadAchana | sva\-deshe pUjyate rAjA vidvAn sarvatra pUjyate || 2\.58|| hiraNyaka Aha\-yadevaM tadahamapi tvayA saha gamiShyAmi | mamApi mahadduHkhaM vartate | vAyasa Aha\-bhoH ! tava kiM duHkham ? tat kathaya | hiraNyaka Aha\-bhoH ! bahu vaktavyamastatra viShaye | tatraiva gatvA sarvaM savistaraM kathayiShyAmi | vAyasa Aha\-ahaM tAvadAkAsha\-gatiH | tat kathaM bhavato mayA saha gamanam ? sa Aha\-yadi me prANAn rakShasi tadA sva\-pR^iShThamAropya mAM tatra prApayiShyasi | nAnyathA mama gatirasti | tachChrutvA sAnandaM vAyasa Aha\-yadevaM taddhanyo.ahaM yadbhavatApi saha tatra kAlaM nayAmi | ahaM sampAtAdikAnaShAvuDDIna\-gati\-visheShAn vedmi | tat samAroha mama pR^iShThaM, yena sukhena tvAM tat\-saraH prApayAmi | hiraNyaka Aha\-uDDInAnAM nAmAni shrotumichChAmi | sa Aha\- sampAtaM vipra\-pAtaM cha mahA\-pAtaM nipAtanam | vakraM tiryak tathA chordhvamaShTamaM laghu\-sa.nj~nakam || 2\.59|| tachChrutvA hiraNyakastat\-kShaNAdeva tadupari samArUDhaH | so.api shanaiH shanaistamAdAya sampAtoDDIna\-prasthitaH krameNa tat\-saraH prAptaH | tato laghupatanakaM mUShakAdhiShThitaM vilokya dUrato.api desha\-kAla\-vida\-sAmAnya\-kAko.ayamiti j~nAtvA satvaraM mantharako jale praviShTaH | laghupatanako.api tIrastha\-taru\-koTare hiraNyakaM muktvA shAkhAgramAruhya tAra\-svareNa provAcha\-bho mantharaka ! AgachChAgachCha | tava mitramahaM laghupatanako nAma vAyasashchirAt sotkaNThaH samAyAtaH | tadAgatyAli~Ngaya mAm | uktaM cha\- kiM chandanaiH sakarpUraistuhinaiH kiM cha shItalaiH | sarve te mitra\-gAtrasya kalAM nArhanti ShoDashIm || 2\.60|| tathA cha\- kenAmR^itamidaM sR^iShTaM mitramitakShara\-dvayam | ApadAM cha paritrANaM shoka\-santApa\-bheShajam || 2\.61|| tachChrutvA nipuNataraM parij~nAya satvaraM salilAn niShkramya pulakita\-tanurAnandAshru\-pUrita\-nayano mantharakaH provAcha\-ehehi mitra, Ali~Ngaya mAm | chira\-kAlAn mayA tvaM na samyak parij~nAtaH | tenAhaM salilAntaH\-praviShTaH | uktaM cha\- yasya na j~nAyate vIryaM na kulaM na vicheShTitam | na tena sa~NgatiM kuryAdituvAcha bR^ihaspatiH || 2\.62|| evamukte laghupatanako vR^ikShAdavatIrya tamAli~NgitavAn | athavA sAdhvidamuktam\- amR^itasya pravAhaiH kiM kAya\-kShAlana\-sambhavaiH | chirAn mitra\-pariShva~Ngo yo.asau mUlya\-vivarjitaH || 2\.63|| evaM dvAvapi tau vihitAli~Ngitau parasparaM pulakita\-sharIrI vR^ikShAdadhaH samupaviShTau prochaturAtma\-charitra\-vR^ittAntam | hiraNyako.api mantharakasya praNAmaM kR^itvA vAyasAbhyAshe samupaviShTaH | atha taM samAlokya mantharako laghupatanakamAha\-bhoH hiraNyako nAma mUShako.ayam | mama suhR^iddvitIyamiva jIvitam | tat kiM bahunA\- parjanyasya yathA dhArA yathA cha divi tArakAH | sikatA\-reNavo yadvat sa~NkhyayA parivarjitA || 2\.64|| guNAH sa~NkhyA\-parityaktAstadvadasya mahAtmanaH | paraM nirvedamApannaH samprApto.ayaM tavAntikam || 2\.65|| mantharaka Aha\-kimasya vairAgya\-kAraNam ? vAyasa Aha\-pR^iShTo mayA, paramanenAbhihitaM, yadbahu vaktavyamiti | tat tatraiva gataH kathayiShyAmi | mamApi na niveditam | tadbhadra hiraNyaka ! idAnIM nivedyatAmubhayorapAvayostadAtmano vairAgya\-kAraNam | so.abravIt\- \section{kathA 1 hiraNyaka\-tAmrachUDa\-kathA} asti dakShiNAtye janapade mahilAropyaM nAma nagaram | tasya nAtidUre maThAyatanaM bhagavataH shrI\-mahAdevasya | tatra cha tAmrachUDo nAma parivrAjakaH prativasati sma | sa cha nagare bhikShATanaM kR^itvA prANa\-yAtrAM samAcharati | bhikShA\-sheShaM cha tatraiva bhikShA\-pAtre nidhAya tadbhikShA\-pAtraM nAgadante.avalambya pashchAdrAtrau svapiti | pratyUShe cha tadannaM karmakarANAM dattvA samyak tatraiva devatAyatane sammArjanopalepana\-maNDanAdikaM samAj~nApayati | anyasminnahani mama bAndhavairniveditam\-svAmin, maThAyatane siddhamannaM mUShaka\-bhayAt tatraiva bhikShA\-pAtre nihitaM nAgadante.avalambitaM tiShThati sadaiva | tadvayaM bhakShayituM na shaknumaH | svAminaH punarAgamya kimapi nAsti | tat kiM vR^ithATanenAnyatra | adya tatra gatvA yathechChaM bhu~njAmahe tava prasAdAt | tadAkarNyAhaM sakala\-yUtha\-parivR^itastat\-kShaNAdeva tatra gataH | utpatya cha tasmin bhikShA\-pAtre samArUDhaH | tatra bhakShya\-visheShANi sevakebhyo dattvA pashchAt svayameva bhakShayAmi | sarveShAM tR^iptau jAtAyAM bhUyaH sva\-gR^ihaM gachChAmi | evaM nityameva tadannaM bhakShayAmi | parivrAjako.api yathA\-shakti rakShati | paraM yadaiva nidrAntarito bhavati, tadAhaM tatrAruhyAtma\-kR^ityaM karomi | atha kadAchit tena mama rakShaNArthaM mahAn yatnaH kR^itaH | jarjara\-vaMshaH samAnItaH | tena supto.api mama bhayAdbhikShA\-pAtraM tADayati | ahamapabhikShite.apanne prahAra\-bhayAdapasarpAmi | evaM tena saha sakalAM rAtriM vigraha\-parasya kAlo vrajati | athAnyasminnahani tasya maThe bR^ihatsphi~N\-nAmA parivrAjakastasya suhR^it tIrtha\-yAtrA\-prasa~Ngena pAnthaH prAghuNikaH samAyAtaH | taM dR^iShTvA pratyutthAna\-vidhinA sambhAvya pratipatti\-pUrvakamabhyAgata\-kriyayA niyojitaH | tatashcha rAtrAvekatra kusha\-saMstare dvAvapi prasuptau dharma\-kathAM kathayitumArabdhau | atha bR^ihasphik\-kathA\-goShThIShu sa tAmrachUDo mUShaka\-trAsArthaM vyAkShipta\-manA jarjara\-vaMshena bhikShA\-pAtraM tADayaMstasya shUnyaM prativachanaM prayachChati | tan\-mayo na ki~nchidudAharati | athAsAvabhyAgataH paraM kopamupAgatastamuvAcha\-bhostAmrachUDa ! parij~nAtaH na tvaM samyak suhR^it | tena mayA saha sAhlAdaM na jalpasi | tadrAtrAvapi tvadIyaM maThaM tyaktvAnyatra ma~nhe yAsyAmi | uktaM cha\- ehAgachCha samAvishAsanamidaM kasmAchchirAddR^ishyase kA vArteti sudurbalo.asi kushalaM prIto.asmi te darshanAt | evaM ye samupAgatAn praNayinaH pratyAlapantAdarAt teShAM yuktamasha~Nkitena manasA harmyANi gantuM sadA || 2\.66|| gR^ihI yatrAgataM dR^iShTvA disho vIkSheta vApadhaH | tatra ye sadane yAnti te shR^i~Nga\-rahitA vR^iShAH || 2\.67|| sAbhyutthAna\-kriyA yatra nAlApA madhurAkSharAH | guNa\-doSha\-kathA naiva tatra harmyaM na gamyate || 2\.68|| tadeka\-maTha\-prAptyApi tvaM garvitaH | tyaktaH suhR^it\-snehaH | naitadvetsi yat tvayA maThAshraya\-vyAjena narakopArjanaM kR^itam | uktaM cha\- narakAya matiste chet paurohityaM samAchAra | varShaM yAvat kimanyena maTha\-chintAM dina\-trayam || 2\.69|| tan\-mukhaM, shochitavyastvaM garvaM gataH | tadahaM tvadIyaM maThaM parityajya yAsyAmi | atha tachChrutvA bhaya\-trasta\-manAstAmrachUDastamuvAcha\-bho bhagavan ! maivaM vada | na tvat\-samo.anyo mama suhR^it kashchidasti | paraM tachChrUyatAM goShThI\-shaithilya\-kAraNam | eSha durAtmA mUShakaH pronnata\-sthAne dhR^itamapi bhikShA\-pAtramutplutyArohati, bhikShA\-sheSha~ncha tatrasthaM bhakShayati | tadabhAvAdeva maThe mArjana\-kriyApi na bhavati | tan mUShaka muhurmuhustADayAmi | nAnyat kAraNamiti | aparametat kutUhalaM pashyAsya durtAtmano yan mArjAra\-markaTAdayo.api tiraskR^itA asyotpatanena | bR^ihatsphigAha\-atha j~nAyate tasya bilaM kasmiMshchit pradeshe | tAmrachUDa Aha\-bhagavan na vedmi samyak | sa Aha\-nUnaM nidhAnasyopari tasya bilam | nidhAnoShmaNA prakUrdate | uktaM cha\- UShmApi vittajo vR^iddhiM tejo nayati dehinAm | kiM punastasya sambhogastyAga\-dharma\-samanvitaH || 2\.70|| tathA cha\- nAkasmAchChANDilI mAtarvikrINAti tilaistilAn | lu~nchitAn itarairyena heturatra bhaviShyati || 2\.71|| tAmrachUDa Aha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 2 tilachUrNa\-vikraya\-kathA} yadAhaM kasmiMshchit sthAne prAvR^iT\-kAle vrata\-grahaNa\-nimittaM ka~nchidbrAhmaNaM vAsArthaM prArthitavAn | tatashcha tadvachanAt tenApi shushrUShitaH sukhena devArchana\-parastiShThAmi | athAnyasminnahani pratyUShe prabuddho.ahaM brAhmaNa\-brAhmaNI\-saMvAde dattAvadhAnaH shR^iNomi | tatra brAhmaNa Aha\-brAhmaNi, prabhAte dakShiNAyana\-sa~NkrAntirananta\-dAna\-phaladA bhaviShyati | tadahaM pratigrahArthaM grAmAntaraM yAsyAmi | tvayA brAhmaNasyaikasya bhagavataH sUryasyoddeshena ki~nchidbhojanaM dAtavyamiti | atha tachChrutvA brAhmaNI paruShatara\-vachanaistaM bhartsayamAnA prAha\-kutaste dAridryopahatasya bhojana\-prAptiH | tat kiM lajjasa evaM bruvANaH | api cha na mayA tava hasta\-lagnayA kvachidapi labdhaM sukham | na miShThAnnasyAsvAdanam | na cha hasta\-pAda\-kaNThAdi\-bhUShaNam | tachChrutvA bhaya\-trasto.api vipro mandaM mandaM prAha\-brAhmaNi ! naitadyujyate vaktum | uktaM cha\- grAsAdapi tadardhaM cha kasmAn no dIyate.arthiShu | ichChAnurUpo vibhavaH kadA kasya bhaviShyati || 2\.72|| IshvarA bhUri\-dAnena yallabhante phalaM kila | daridrastachcha kAkiNyA prApnuyAditi na shrutiH || 2\.73|| dAtA laghurapi sevyo bhavati na kR^ipaNo mahAnapi samR^iddhyA | kUpo.antaH\-svAdu\-jalaH prItyai lokasya na samudraH || 2\.74|| tathA cha\- akR^ita\-tyAga\-mahimnAM mithyA kiM rAja\-rAja\-shabdena | goptAraM na nidhInAM mahayanti maheshvaraM vibudhAH || 2\.75|| api cha\- sadA dAna\-parikShINaH shasta eva karIshvaraH | adAnaH pIna\-gAtro.api nindya eva hi gardabhaH || 2\.76|| sushIlo.api suvR^itto.api yAtadAnAdadho ghaTaH | punaH kubjApi kANApi dAnAdupari karkaTI || 2\.77|| yachChan jalamapi jalado vallabhatAmeti sakala\-lokasya | nityaM prasArita\-karo mitro.api na vIkShituM shakyaH || 2\.78|| evaM j~nAtvA daridryAbhibhUtairapi svalpAt svalpataraM kAle pAtre cha deyam | uktaM cha\- sat\-pAtraM mahatI shraddhA deshe kAle yathochite | yaddIyate viveka\-j~naistadanantAya kalpate || 2\.79|| tathA cha\- atitR^iShNA na kartavyA tR^iShNAM naiva parityajet | atitR^iShNAbhibhUtasya shikhA bhavati mastake || 2\.80|| brAhmaNAha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 3 shavara\-shUkara\-kathA} asti kasmiMshchidvanoddeshe kashchit pulindaH | sa cha pAparddhiM kartuM vanaM prati prasthitaH | atha tena prasarpatA mahAna~njana\-parvata\-shikharAkAraH kroDaH samAsAditaH | taM dR^iShTvA karNAntAkR^iShTa\-nishita\-sAyakena samAhataH | tenApi kopAviShTena chetasA bAlendu\-dyutinA daMShTrAgreNa pATitodaraH pulindo gatAsurbhUtale.apatat | atha lubdhakaM vyApAdya shUkaro.api shara\-prahAra\-vedanayA pa~nchatvaM gataH | etasminnantare kashchidAsanna\-mR^ityuH shR^igAla itastato nirAhAratayA pIDitaH paribhramaMstaM pradeshamAjagAma | yAvadvarAha\-pulindau dvAvapi pashyati tAvat prahR^iShTo vyachintayat\-bhoH ! sAnukUlo me vidhiH | tenaitadapachintitaM bhojanamupasthitam | athavA sAdhvidamuktam\- akR^ite.apudyame puMsAmanya\-janma\-kR^itaM phalam | shubhAshubhaM samabhyeti vidhinA sanniyojitam || 2\.81|| tathA cha\- yasmin deshe cha kAle cha vayasA yAdR^ishena cha | kR^itaM shubhAshubhaM karma tat tathA tena bhujyate || 2\.82|| tadahaM tathA bhakShayAmi yathA bahUnahAni me prANa\-yAtrA bhavati | tat tAvadenaM snAyu\-pAshaM dhanuShkoTi\-gataM bhakShayAmi | uktaM cha\- shanaiH shanaishcha bhoktavyaM svayaM vittamupArjitam | rasAyanamiva prAj~nairhelayA na kadAchana || 2\.83|| itevaM manasA nishchitya chApa\-ghaTita\-koTiM mukha\-madhye prakShipya snAyuM bhakShituM pravR^ittaH | tatashcha truTite pAshe tAlu\-deshaM vidArya chApa\-koTirmastaka\-madhyena niShkrAntA | so.api tadvadenayA tat\-kShaNAntan mR^itaH | ato.ahaM bravImi\-atitR^iShNA na kartavyA iti | sa punarapAha\-brAhmaNi, na shrutaM bhavatyA | AyuH karma cha vittaM cha vidyA nidhanameva cha | pa~nchaitAni hi sR^ijyante garbhasthasyaiva dehinaH || 2\.84|| athaivaM sA tena prabodhitA brAhmaNAha\-yadevaM tadasti me gR^ihe stokastila\-rAshiH | tatastilAn lu~nchitvA tila\-chUrNena brAhmaNaM bhojayiShyAmi iti | tatastadvachanaM shrutvA brAhmaNo grAmaM gataH | sApi tilAnuShNodakena sammardya kuTitvA sUryAtape dattavatI | atrAntare tasyA grha\-karma\-vyagrAyAstilAnAM madhye kashchit sArameyo mUtrotsargaM chakAra | taM dR^iShTvA sA chintitavatI\-aho naipuNyaM pashya parA~NmukhIbhUtasya vidheH | yadete tilA abhojyAH kR^itAH | tadahametAn samAdAya kasyachit gR^ihaM gatvA lu~nchitairalu~nchitAn AnayAmi | sarvo.api jano.anena vidhinA pradAsyati iti | atha yasmin gR^ihe.ahaM bhikShArthaM praviShTastatra gR^ihe sApi tilAn AdAya praviShTA vikrayaM kartum | Aha cha\-gR^ihNAtu kashchidalu~nchitairlu~nchitAMstilAn | atha tadgR^iha\-gR^ihiNI\-gR^ihaM praviShTA yAvadalu~nchitairlu~nchitAn gR^ihNAti tAvadasyAH putreNa kAmandakI\-shAstraM dR^iShTvA vyAhR^itam\-mAtaH ! agrAhyAH khalvime tilAH | nAsyA alu~nchitairlu~nchitA grAhyAH | kAraNaM ki~nchidbhaviShyati | tenaiShAlu~nchitairlu~nchitAn prayachChati | tachChrutvA ayA parityaktAste tilAH | ato.ahaM bravImi\-nAkasmAchChANDilI\-mAtaH iti | etaduktvA sa bhUyo.api prAha\-atha j~nAyate tasya kramaNa\-mArgaH | tAmrachUDa Aha\-bhagavan, j~nAyate | yata ekAkI na samAgachChati, kintvasa~Nkhya\-yUtha\-parivR^itaH pashyato me paribhramann itastataH sarva\-janena sahAgachChati yAti cha | abhyAgata Aha\-asti ki~nchit khanitrakam | sa Aha\-bADhamasti | eShA sarva\-loha\-mayI sva\-hastikA | abhyAgata Aha\-tarhi pratyUShe tvayA mayA saha sthAtavyam | yena dvAvapi jana\-charaNa\-malinAyAM bhUmau tat\-padAnusAreNa gachChAvaH | mayApi tadvachanamAkarNya chintitamaho vinaShTo.asmi, yato.asya sAbhiprAya\-vachAMsi shrUyante | nUnaM, yathA nidhAnaM j~nAtaM tathA durgamapasmAkaM j~nAsyati | etadabhiprAyAdeva j~nAyate | uktaM cha\- sakR^idapi dR^iShTvA puruShaM vibudhA jAnanti sAratAM tasya | hasta\-tulayApi nipuNAH pala\-pramANA vijAnanti || 2\.85|| vA~nChaiva sUchayati pUrvataraM bhaviShyaM puMsAM yadanya\-tanujaM tvashubhaM shubhaM vA | vij~nAyate shishurajAta\-kalApa\-chihnaH pratyudgatairapasaran saralaH kalApI || 2\.86|| tato.ahaM bhaya\-trasta\-manAH saparivAro durga\-mArgaM parityajyAnya\-mArgeNa gantuM pravR^ittaH | saparijano yAvadagrato gachChAmi tAvat sammukho bR^ihatkAyo mArjAraH samAyAti | sa cha mUShaka\-vR^indamavalokya tan\-madhye sahasotpapAta | atha te mUShakA mAM kumArga\-gAminamavalokya garhayanto hata\-sheShA rudhira\-plAvita\-vasundharAstameva durgaM praviShTAH | athavA sAdhvidamuchyate\- ChittvA pAshamapAsya kUTa\-rachanAM bha~NktvA balAdvAgurAM paryantAgni\-shikhA\-kalApa\-jaTilAn nirgatya dUraM vanAt | vyAdhAnAM shara\-gocharAdapi javenotpatya dhAvan mR^igaH kUpAntaH\-patitaH karotu vidhure kiM vA vidhau pauruSham || 2\.87|| athAhameko.anyatra gataH | sheShA mUDhatayA tatraiva durge praviShTAH | atrAntare sa duShTa\-parivrAjako rudhira\-bindu\-charchitAM bhUmimavalokya tenaiva durga\-mArgeNAgatyopasthitaH | yadutsAhI sadA martyaH parAbhavati yaj janAn | yaduddhataM vadedvAkyaM tat sarvaM vittajaM balam || 2\.88|| athAhaM tachChrutvA kopAviShTo bhikShA\-pAtramuddishya visheShAdutkUrdito.aprApta eva bhUmau nipatitaH | tachChrUtvAsau me shatrurvihasya tAmrachUDamuvAcha\-bhoH ! pashya pashya kautUhalam | Aha cha\- arthena balavAn sarvo.apartha\-yuktaH sa paNDitaH | pashyainaM mUShakaM vyarthaM sajAteH samatAM matam || 2\.89|| tat svapihi tvaM gata\-sha~NkaH | yadasyotpatana\-kAraNaM tadAvayorhasta\-gataM jAtam | athavA sAdhvidamuchyate\- daMShTrA\-virahitaH sarpo mada\-hIno yathA gajaH | tathArthena vihIno.atra puruSho nAma\-dhArakaH || 2\.90|| tachChrutvAhaM manasA vichintitavAn\-yato.a~Nguli\-mAtramapi kUrdana\-shaktirnAsti, taddhigartha\-hInasya puruShasya jIvitam | uktaM cha\- arthena cha vihInasya puruShasyAlpa\-medhasaH | vyuchChidyante kriyAH sarvA grIShme kusarito yathA || 2\.91|| yathA kAka\-yavAH proktA yathAraNya\-bhavAstilAH | nAma\-mAtrA na siddhau hi dhana\-hInAstathA narAH || 2\.92|| santo.api na hi rAjante daridrasyetare guNAH | Aditya iva bhUtAnAM shrIrguNAnAM prakAshinI || 2\.93|| na tathA bAdhyate loke prakR^ityA nirdhano janaH | yathA dravyANi samprApya tairvihIno.asukhe sthitaH || 2\.94|| shuShkasya kITa\-khAtasya vahni\-dagdhasya sarvataH | tarorapUSharasthasya varaM janma na chArthinaH || 2\.95|| sha~NkanIyA hi sarvatra niShpratApA daridratA | upakartumapi hi prAptaM niHsvaM santyajya gachChati || 2\.96|| unnamyonnamya tatraiva daridrANAM manorathAH | patanti hR^idaye vyarthA vidhavAstrIstanA iva || 2\.97|| vyakte.api vAsare nityaM daurgatya\-tamasAvR^itaH | agrato.api sthito yatnAn na kenApIha dR^ishyate || 2\.98|| evaM vilapyAhaM bhagnotsAhastan\-nidhAnaM gaNDopadhAnIkR^itaM dR^iShTvA svaM durgaM prabhAte gataH | tatashcha madbhR^ityAH prabhAte gachChanto mitho jalpanti\-aho, asamartho.ayamudara\-pUraNe.asmAkam | kevalamasya pR^iShTha\-lagnAnAM viDAlAdi\-vipattayaH tat kimanenArAdhitena ? uktaM cha\- yat\-sakAshAn na lAbhAH syAt kevalAH syurvipattayaH | sa svAmI dUratastyAjyo visheShAdanujIvibhiH || 2\.99|| evaM teShAM vachAMsi shrutvA sva\-durgaM praviShTo.aham | yAvan na kashchin mama sammukhe.abhyeti tAvan mayA chintitam\-dhigiyaM daridratA | athavA sAdhvidamuchyate\- mR^ito daridraH puruSho mR^itaM maithunamaprajam | mR^itamashrotriyaM shrAddhaM mR^ito yaj~nastvadakShiNam || 2\.100|| vyathayanti paraM cheto manoratha\-shatairjanAH | nAnuShThAnairdhanairhInAH kulajAH vidhavA iva || 2\.101|| daurgatyaM dehinAM duHkhamapamAna\-karaM param | yena svairapi manyante jIvanto.api mR^itA iva || 2\.102|| dainyasya pAtratAmeti parAbhR^iteH paraM padam | vipadAmAshrayaH shashvaddaurgatya\-kaluShI\-kR^itaH || 2\.103|| lajjante bAndhavAstena sambandhaM gopayanti cha | mitrANamitratAM yAnti yasya na syuH kapardakAH || 2\.104|| mUrtaM lAghavamevaitadapAyAnAmidaM gR^iham | paryAyo maraNasyAyaM nirdhanatvaM sharIriNAm || 2\.105|| ajA\-dhUliriva trastairmArjanI\-reNuvaj janaiH | dIpa\-khaTvottha\-chChAyeva tyajyate nirdhano janaH || 2\.106|| shauchAvashiShTayApasti ki~nchit kAryaM kvachin mR^idA | nirdhanena janenaiva na tu ki~nchit prayojanam || 2\.107|| adhano dAtu\-kAmo.api samprApto dhaninAM gR^iham | manyate yAchako.ayaM dhigdAridryaM khalu dehinAm || 2\.108|| sva\-vitta\-haraNaM dR^iShTvA yo hi rakShatasUn naraH | pitaro.api na gR^ihNanti taddattaM saliA~njalim || 2\.109|| tathA cha\- gavArthe brAhmaNArthe cha strI\-vitta\-haraNe tathA | prANAMstyajati yo yuddhe tasya lokAH sanAtanAH || 2\.110|| evaM nishchitya rAtrau tatra gatvA nidrAvashamupAgatasya peTAyAM mayA ChidraM kR^itaM yAvat, tAvat prabuddho duShTa\-tApasaH | tatashcha jarjara\-vaMsha\-prahAreNa shirasi tADitaH katha~nchidAyuH\-sheShatayA nirgato.aham, na mR^itashcha | uktaM cha\- prAptavyamarthaM labhate manuShyo devo.api taM la~NghayituM na shaktaH | tasmAn na shochAmi na vismayo me yadasmadIyaM na hi tat pareShAm || 2\.111|| kAka\-kUrmau pR^ichChataH\-kathametat ? hiraNyaka Aha\- \section{kathA 4 sAgaradatta\-kathA} asti kasmiMshchin nagare sAgaradatto nAma vaNik | tat\-sUnunA rUpaka\-shatena vikrIyamANaM pustakaM gR^ihItam | tasmiMshcha likhitamasti\- prAptavyamarthaM labhate manuShyo devo.api taM la~NghayituM na shaktaH | tasmAn na shochAmi na vismayo me yadasmadIyaM na hi tat pareShAm || 2\.111|| taddR^iShTvA sAgaradattena tanujaH pR^iShTaH\-putra, kiyatA mUlyenaitat pustakaM gR^ihItam ? so.abravIt\-rUpaka\-shatena | tachChrutvA sAgaradatto.abravIt\-dhi~NmUrkha ! tvaM likhitaika\-shlokaM rUpaka\-shatena yadgR^ihNAsi, etayA buddhyA kathaM dravyopArjanaM kariShyasi | tadadya\-prabhR^iti tvayA me gR^ihe na praveShTavyam | evaM nirbhartsya gR^ihAn niHsAritaH | sa cha tena nirvedena viprakR^iShTaM deshAntaraM gatvA kimapi nagaramAsAdyAvasthitaH | atha katipaya\-divasaistan\-nagara\-nivAsinA kenachidasau pR^iShTaH\-kuto bhavAn AgataH ? kiM nAma\-dheyo vA ? iti | asAvabravIt\-prAptavyamarthaM labhate manuShya iti | athAnyenApi pR^iShTenAnena tathaivottaraM dattam | evaM cha tasya nagarasya madhye prAptavyamartha iti tasya prasiddha\-nAma jAtam | atha rAja\-kanyA chandravatI nAmAbhinava\-rUpa\-yauvana\-sampannA sakhI\-dvitIyaikasmin mahotsava\-divase nagaraM nirIkShamANAsti | tatraiva cha kashchidrAja\-putro.atIva\-rUpa\-sampanno manoramashcha kathamapi tasyA dR^iShTi\-gochare gataH | taddarshana\-sama\-kAlameva kusuma\-bANAhatayA tayA nija\-sakhyabhihitA\-sakhi ! yathA kilAnena saha samAgamo bhavati tathAdya tvayA yatitavyam | evaM cha shrutvA sA sakhI tat\-sakAshaM gatvA shIghramabravIt\-yadahaM chandravatyA tavAntikaM preShitA | bhaNitaM cha tvAM prati tayA yan mama tvaddarshanAn manobhavena pashchimAvasthA kR^itA | tadyadi shIghrameva madantike na sameShmasi tadA me maraNaM sharaNam | iti shrutvA tenAbhihitaM\-yadavashyaM mayA tatrAgantavyaM, tat kathaya kenopAyena praveShTavyam ? atha sakhyAbhihitam\-rAtrau saudhAvalambitayA dR^iDha\-varatrayA tvayA tatrAroDhavyam | so.abravIt\-yadevaM nishchayo bhavatyAstadahamevaM kariShyAmi | iti nishchitya sakhI chandravatI\-sakAshaM gatA | athAgatAyAM rajanyAM sa rAja\-putraH sva\-chetasA vyachintayat\-aho mahadakR^ityametat | uktaM cha\- guroH sutAM mitra\-bhAryAM svAmi\-sevaka\-gehinIm | yo gachChati pumAMlloke tamAhurbrahma\-ghAtinam || 2\.112|| aparaM cha\- ayashaH prApyate yena yena chAdho\-gatirbhavet | svArthAchcha bhrashyate yena tat karma na samAcharet || 2\.113|| iti samyagvichArya tat\-sakAshaM na jagAma | atha prAptavyamarthaH paryaTan dhavala\-gR^iha\-pArshve rAtrAvavalambita\-varatrAM dR^iShTvA kautukAviShTa\-hR^idayastAmAlambyAdhirUDhaH | tayA cha rAja\-putryA sa evAyamitAshvasta\-chittayA snAna\-khAdana\-pAnAchChAdanAdinA sammAnya tena saha shayana\-talamAshritayA tada~Nga\-saMsparsha\-sa~njAta\-harSha\-romA~nchita\-gAtrayoktaM\-yuShmaddarshana\-mAtrAnuraktayA mayAtmA pradatto.ayam | tvadvarjamanyo bhartA manasapi me na bhaviShyati iti | tat kasmAnamyA saha na bravIShi ? so.abravIt\- prAptavyamarthaM labhate manuShyaH | itukte tayAnyo.ayamiti matvA dhavala\-gR^ihAduttArya muktaH | sa tu khaNDa\-pAshakaH prAptaH | tAvadasau khaNDa\-deva\-kule gatvA suptaH | atha tatra kayAchit svairiNyA datta\-sa~Nketako yAvaddaNDa\-pAshakaH prAptaH, tAvadasau pUrva\-suptastena dR^iShTo rahasya\-saMrakShaNArthamabhihitashcha\-ko bhavAn ? so.abravIt\-prAptavyamarthaM labhate manuShyaH | iti shrutvA daNDa\-pAshakenAbhihitam\-yachChUnyaM deva\-gR^ihamidam | tadatra madIya\-sthAne gatvA svapihi | tathA pratipadya sa matirviparyAsAdanya\-shayane suptaH | atha tasya rakShakasya kanyA vinayavatI nAma rUpa\-yauvana\-sampannA kasyApi puruShasyAnuraktA sa~NketaM dattvA tatra shayane suptAsIt | atha sA tamAyAtaM dR^iShTvA sa evAyamasmadvallabha iti rAtrau ghanatarAndhakAra\-vyAmohitotthAya bhojanAchChAdanAdi\-kriyAM kArayitvA gAndharva\-vivAhenAtmAnaM vivAhayitvA tena samaM shayane sthitA vikasita\-vadana\-kamalA tamAha\-kimadyApi mayA saha vishrabdhaM bhavAn na bravIti | so.abravIt\-prAptavyamarthaM labhate manuShyaH | iti shrutvA tayA chintitam\-yat kAryamasamIkShitaM kriyate tasyedR^ik\-phala\-vipAko bhavati iti | evaM vimR^ishya saviShAdayA tayA niHsArito.asau | sa cha yAvadvIthI\-mArgeNa gachChati tAvadanya\-viShaya\-vAsI vara\-kIrtirnAma varo mahatA vAdya\-shabdenAgachChati | prAptavyamartho.api taiH samaM gantumArabdhaH | atha yAvat pratyAsanne lagna\-samaye rAja\-mArgAsanna\-shreShThi\-gR^iha\-dvAre rachita\-maNDapa\-vedikAyAM kR^ita\-kautuka\-ma~Ngala\-veshA vaNik\-sutAsti, tAvan mada\-matto hastyArohakaM hatvA praNashyaj\-jana\-kolAhalena lokamAkulayaMstamevoddeshaM prAptaH | taM cha dR^iShTvA sarve varAnuyAyino vareNa saha praNashya disho jagmuH | athAsminnavasare bhaya\-tarala\-lochanAmekAkinIM kanyAmavalokya\-mA bhaiShIH | ahaM paritrAteti sudhIraM sthirIkR^itya dakShiNa\-pANau sa~NgR^ihya mahA\-sAhasikatayA prAptavyamarthaH puruSha\-vAkyairhastinaM nirbhartsitavAn | tataH kathamapi daiva\-yogAdapAye hastini sasuhR^idbAndhavenAtikrAnta\-lagna\-samaye vara\-kIrtirnAgatya tAvat tAM kanyAmanya\-hasta\-gatAM dR^iShTvAbhihitam\-bhoH shvashura, viruddhamidaM tvayAnuShThitaM yan mahyaM pradAya kanyAnyasmai pradattA iti | so.abravIt\-bhoH ! ahamapi hasti\-bhaya\-palAyitobhavadbhiH sahAyAto na jAne kimidaM vR^itamitabhidhAya duhitaraM praShTumArabdhaH\-vatse, na tvayA sundaraM kR^itam | tat kathyatAM ko.ayaM vR^ittAntaH | so.abravIt\-yadahamanena prANa\-saMshayAdrakShitA, tadenaM muktvA mama jIvantyA nAnyaH pANiM grahIShyati iti | anena vArtA\-vyatikareNa rajanI vyuShTA | atha prAtastatra sa~njAte mahA\-jana\-samavAye vArtA\-vyatikaraM shrutvA rAja\-duhitA tamuddeshamAgatA | karNa\-paramparayA shrutvA daNDapAshaka\-sutApi tatraivAgatA | atha taM mahAjana\-amavAyaM shrutvA rAjApi tatra evAjagAma | prAptavyamarthaM prAha\-bhoH vishrabdhaM kathaya | kIdR^isho.asau vR^ittAntaH ? atha so.abravIt\-prAptavyamarthaM labhate manuShyaH iti | rAja\-kanyA smR^itvA prAha\-devo.api taM la~NghayituM na shakta iti | tato daNDapAshaka\-sutAbravIt\-tasmAn na shochAmi na vismayo me iti | tamakhilaloka\-vR^ittAntamAkarNya vaNik\-sutAbravIt\-yadasmadIyaM na hi tat pareShAmiti | tato.abhaya\-dAnaM dattvA rAjA pR^ithak pR^ithagvR^ittAntAn j~nAtvAvagata\-tattvastasmai prAptavyamarthAya sva\-duhitaraM sabahu\-mAnaM grAma\-sahasreNa samaM sarvAla~NkAra\-parivAra\-yutAM dattvA tvaM me putro.asIti nagara\-viditaM taM yauvarAjye.abhiShiktavAn | daNDa\-pAsakenApi sva\-duhitA sva\-shaktyA vastra\-dAnAdinA sambhAvya prAptavyamarthAya pradattA | atha prAptavyamarthenApi svIya\-pitR^i\-mAtarau samasta\-kuTumbAvR^itau tasmin nagare sammAna\-puraHsaraM samAnItau | atha so.api sva\-gotreNa saha vividha\-bhogAnupabhu~njAnaH sukhenAvasthitaH | ato.ahaM bravImi\-prAptavyamarthaM labhate manuShyaH iti | tadetat sakalaM sukha\-duHkhamanubhUya paraM viShAdamupAgato.anena mitreNa tvat\-sakAshamAnItaH | tadetan me vairAgya\-kAraNam | mantharaka Aha\-bhadra, bhavati suhR^idayamasandigdhaM yaH kShut\-kShAmo.api shatru\-bhUtaM tvAM bhakShya\-sthAne sthitamevaM pR^iShThamAropyAnayati na mArge.api bhakShayati | uktaM cha yataH\- vikAraM yAti no chittaM vitte yasya kadAchana | mitraM syAt sarva\-kAle cha kArayen mitramuttamam || 2\.114|| vidvadbhiH suhR^idAmatra chihnairetairasaMshayam | parIkShA\-karaNaM proktaM homAgneriva paNDitaiH || 2\.115|| tathA cha\- Apat\-kAle tu samprApte yan mitraM mitrameva tat | vR^iddhi\-kAle tu samprApte durjano.api suhR^idbhavet || 2\.116|| tan mamApadyAsya viShaye vishvAsaH samutpanno yato nIti\-viruddheyaM maitrI mAMsAshibhirvAyasaiH saha jalacharANAm | athavA sAdhvidamuchyate\- mitraM ko.api na kasyApi nitAntaM na cha vaira\-kR^it | dR^ishyate mitra\-vidhvastAt kAryAdvairI parIkShitaH || 2\.117|| tat svAgataM bhavataH | sva\-gR^iha\-vadAsyatAmatra sarastIre | yachcha vitt\-nAsho videsha\-vAsashcha te sa~njAtastatra viShaye santApo na kartavyaH | uktaM cha\- abhrachChAyA khala\-prItiH samudrAnte cha medinI | alpenaiva vinashyanti yauvanAni dhanAni cha || 2\.118|| ata eva vivekino jitAtmAno dhana\-spR^ihAM na kurvanti | uktaM cha\- susa~nchitairjIvanavat surakShitair nije.api dehe na viyojitaiH kvachit | puMso yamAntaM vrajato.api niShThurair etairdhanaiH pa~nchapadI na dIyate || 2\.119|| anyachcha\- yathAmiShaM jale matsyairbhakShyate shvApadairbhuvi | AkAshe pakShibhishchaiva tathA sarvatra vittavAn || 2\.120|| nirdoShamapi vittADhya doShairyojayate nR^ipaH | nidhanaH prApta\-doSho.api sarvatra nirupadravaH || 2\.121|| arthAnAmarjanaM kAryaM vardhanaM rakShaNaM tathA | bhakShyamANo nirAdAyaH sumerurapi hIyate || 2\.122|| arthArthI yAni kaShTAni mUDho.ayaM sahate janaH | shatAMshenApi mokShArthI tAni chen mokShamApnuyAt || 2\.123|| ko dhIrasya manasvinaH sva\-viShayaH ko vA videshaH smR^ito yaM deshaM shrayate tameva kurute bAhu\-pratApArjitam | yaddaMShTrAnakhalA~Ngula\-praharaNaiH siMho vanaM gAhate tasmin eva hata\-dvipendra\-rudhiraistR^iShNAM ChinattAtmanaH || 2\.124|| artha\-hInaH pare deshe gato.api yaH praj~nAvAn bhavati sa katha~nchidapi na sIdati | uktaM cha\- ko.atibhAraH samarthAnAM kiM dUraM vyavasAyinAm | ko videshaH suvdyAnAM kaH paraH priya\-vAdinAm || 2\.125|| tat praj~nA\-nidhirbhavAn na prAkR^ita\-puruSha\-tulyaH | athavA\- utsAha\-sampannamadIrgha\-sUtraM kriyA\-vidhij~naM vyasaneShvasaktam | shUraM kR^itaj~naM dR^iDha\-sauhR^idaM cha\- lakShmIH svayaM vA~nChati vAsa\-hetoH || 2\.126|| aparaM prApto.aparthaH karma\-prAptyA nashyati | tadetAvanti dinAni tvadIyamAsIt | muhUrtamapanAtmIyaM bhoktuM na labhyate | svayamAgatamapi vidhinApahriyate | arthasyopArjanaM kR^itvA naivAbhAgyaH samashnute | araNyaM mahadAsAdya mUDhaH somilako yathA || 2\.127|| hiraNyaka Aha\-\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 5 somilaka\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne somilako nAma kauliko vasati sma | so.aneka\-vidha\-paTTa\-rachanAra~njitAni pArthivochitAni sadaiva vastrANutpAdayati | paraM tasya chAneka\-vidha\-paTTa\-rachana\-nipuNasyApi na bhojanAchChAdanAbhyadhikaM kathamapartha\-mAtraM sampadyate | athAnye tatra sAmAnya\-kaulikAH sthUla\-vastra\-sampAdana\-vij~nAnino mahardhi\-sampannAH | tAnavalokya sa sva\-bhAryAmAha\-priye ! pashyaitAn sthUla\-paTTa\-kArakAn dhana\-kanaka\-samR^iddhAn | tadadhAraNakaM mamaitat sthAnam | tadanyatropArjanAya gachChAmi | sA prAha\-bhoH priyatama ! mithyA pralapitametadyadanyatra\-gatAnAM dhanaM bhavati, sva\-sthAne na bhavati | uktaM cha\- utpatanti yadAkAshe nipatanti mahItale | pakShiNAM tadapi prAptyA nAdattamupatiShThati || 2\.128|| tathA cha\- na hi bhavati yan na bhAvyaM bhavati cha bhAvyaM vinApi yatnena | kara\-tala\-gatamapi nashyati yasya tu bhavitavyatA nAsti || 2\.129|| yathA dhenu\-sahasreShu vatso vindati mAtaram | tathA pUrva\-kR^itaM karma kartAramanugachChati || 2\.130|| shete saha shayAnena gachChantamanugachChati | narANAM prAktanaM karma tiShThati tu sahAtmanA || 2\.131|| yathA ChAyA\-tapau nityaM susambaddhau parasparam | evaM karma cha kartA cha saMshliShTAvitaretaram || 2\.132|| kaulika Aha\-priye ! na samyagabhihitaM bhavatyA | vyavasAyaM vinA na karma phalati | uktaM cha\- yathaikena na hastena tAlikA samprapadyate | tathodyama\-parityaktaM na phalaM karmaNaH smR^itam || 2\.133|| pashya karma\-vashAt prAptaM bhojyakAle.api bhojanam | hastodyamaM vinA vaktre pravishen na katha~nchana || 2\.134|| tathA cha\- udyoginaM puruSha\-siMhamupaiti lakShmIr daivena deyamiti kApuruShA vadanti | daivaM nihatya kuru pauruShamAtma\-shaktyA yatne kR^ite yadi na sidhyati ko.atra doShaH || 2\.135|| tathA cha\- udyamena hi sidhyanti kAryANi na manorathaiH | na hi suptasya siMhasya vishanti vadane mR^igAH || 2\.136|| udyamena vinA rAjan na sidhyanti manorathAH | kAtarA iti jalpanti yadbhAvyaM tadbhaviShyati || 2\.137|| sva\-shaktyA kurvataH karma na chet siddhiM prayachChati | nopAlabhyaH pumAMstatra daivAntarita\-pauruShaH || 2\.138|| tan mayAvashyaM deshAntaraM gantavyam | iti nishchitya vardhamAna\-puraM gatvA tatra varSha\-trayaM sthitvA suvarNa\-shata\-trayopArjanaM kR^itvA bhUyaH sva\-gR^ihaM prasthitaH | athArdha\-pathe gachChatastasya kadAchidaTavyAM paryaTato bhagavAn ravirastamupAgataH | tatra cha vyAla\-bhayAt sthUlatara\-vaTa\-skandha ArUhya prasupto yAvat tiShThati tAvan nishIthe dvau puruShau raudrAkArau parasparaM jalpantAvashR^iNot | tatraika Aha\-bhoH kartaH tvaM kiM samya~Nna vetsi yadasya somilakasya bhojanAchChAdanAdR^ite.adhikA samR^iddhirnAsti | tat kiM tvayAsya suvarNa\-shata\-trayaM dattam | sa Aha\-bhoH karman mayAvashyaM dAtavyaM vyavasAyinAM tatra cha tasya pariNatistvadAyatteti | atha yAvadasau kaulikaH prabuddhaH suvarNa\-granthimavalokayati tAvadriktaM pashyati | tataH sAkShepaM chintayAmAsa | aho kimetat ? mahatA kaShTenopArjitaM vittaM helayA kvApi gatam | yadvyartha\-shramo.aki~nchanaH kathaM sva\-patnyA mitrANAM cha mukhaM darshayiShyAmi | iti nishchitya tadeva pattanaM gataH | tatra cha varSha\-mAtreNApi suvarNa\-shata\-pa~nchakamupArjya bhUyo.api sva\-sthAnaM prati prasthitaH | yAvadardha\-pathe bhUyo.aTavI\-gatasya bhagavAn bhAnurasta~njagAmAtha suvarNa\-nAsha\-bhayAt sushrAnto.api na vishrAmyati kevalaM kR^ita\-gR^ihotkaNThaH satvaraM vrajati | atrAntare dvau puruShau tAdR^iShau dR^iShTi\-deshe samAgachChantau jalpantau cha shR^iNoti | tatraikaH prAha\-bhoH kartaH ! kiM tvayaitasya suvarNa\-shata\-pa~nchakaM dattam ? tat kiM na vetsi yadbhojanAchChAdanAbhyadhikamasya ki~nchin nAsti | sa Aha\-bhoH karman ! mayAvashyaM deyaM vyavasAyinAm | tasya pariNAmastvadAyattaH | tat kiM mAmupAlambhayasi ? tachChrutvA somilako yAvadgranthimavalokayati tAvat suvarNaM nAsti | tataH paraM duHkhamApanno vyachintayat\-aho kiM mama dhana\-rahitasya jIvitena ? tadatra vaTa\-vR^ikSha AtmAnamudbadhya prANAMstyajAmi | evaM nishchitya darbha\-mayIM rajjuM vidhAya sva\-kaNThe pAshaM niyojya shAkhAyAmAtmAnaM nibadhya yAvat prakShipati tAvadekaH pumAn AkAsha\-stha evedamAha\-bho bhoH somilaka ! maivaM sAhasaM kuru | ahaM te vittApahArako na te bhojanAchChAdanAbhyadhikaM varATikAmapi sahAmi | tadgachCha sva\-gR^ihaM prati | anyachcha bhavadIya\-sAhasenAhaM tuShTaH | tathA me na syAdvyarthaM darshanam | tat prArthyatAmabhIShTo varaH kashchit | somilaka Aha\-yadevaM taddehi me prabhUtaM dhanam | sa Aha\-bhoH ! kiM kariShyasi bhoga\-rahitena dhanena yatastava bhojanAchChAdanAbhyadhikA prAptirapi nAsti ? uktaM cha\- kiM tayA kriyate lakShmyA yA vadhUriva kevalA | yA na veshyeva sAmAnyA pathikairupabhujyate || 2\.139|| somilaka Aha\-yadapi bhogo nAsti tathApi bhavatu me dhanam | uktaM cha\- kR^ipaNo.apakulIno.api sadA saMshrita\-mAnuShaiH | sevyate sa naro loke yasya syAdvitta\-sa~nchayaH || 2\.140|| tathA cha\- shithilau cha subaddhau cha patataH patato na vA | nirIkShitau mayA bhadre dasha varShANi pa~ncha cha || 2\.141|| puruSha Aha\-kimetat ? so.abravIt\- \section{kathA 6 tIkShNa\-viShANa\-shR^igAla\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne tIkShNaviShANo nAma mahA\-vR^iShabho vasati | sa cha madAtirekAt parityakta\-nija\-yUThaH shR^i~NgAbhyAM nadI\-taTAni vidArayan svechChayA marakata\-sadR^ishAni shaShpANi bhakShayannaraNya\-charo babhUva | atha tatraiva vane pralobhako nAma shR^igAlaH prativasati sma | sa kadAchit sva\-bhAryayA saha nadI\-tIre sukhopaviShTastiShThati | atrAntare sa tIkShNaviShANo jalArthaM tadeva pulinamavatIrNaH | tatashcha tasya lambamAnau vR^iShaNAvAlokya shR^igAlyA shR^igAlo.abhihitaH\-svAmin ! pashyAsya vR^iShabhasya mAMsa\-piNDau lambamAnau yathA sthitau | tataH kShaNena prahareNa vA patiShyataH | evaM j~nAtvA bhavatA pR^iShTha\-yAyinA bhAvyam | shR^igAla Aha\-priye ! na j~nAyate kadAchidetayoH patanaM bhaviShyati vA na vA | tat kiM vR^ithA shramAya mAM niyojayasi ? atra\-sthastAvaj jalArthamAgatAn mUShakAn bhakShayiShyAmi samaM tvayA | mArgo.ayaM yatasteShAm | atha yadA tvAM muktvAsya tIkShNaviShANasya vR^iShabhasya pR^iShThe gamiShyAmi tadAgatyAnyaH kashchidetat sthAnaM samAshrayiShyati | naitadyujyate kartum | uktaM cha\- yo dhruvANi parityajyAdhruvANi niShevate | dhruvANi tasya nashyanti adhruvaM naShTameva cha || 2\.142|| shR^igAlAha\-bhoH kApuruShastvaM yat ki~nchit prAptaM tenApi santoShaM karoShi | uktaM cha\- supUrA syAt kunadikA supUro mUShikA~njaliH | susantuShTaH kApuruShaH svalpakenApi tuShyati || 2\.143|| tasmAt puruSheNa sadaivotsAhavatA bhAvyam | uktaM cha\- yatrotsAha\-samArambho yatrAlasya\-vinigrahaH | naya\-vikrama\-saMyogastatra shrIrachalA dhruvam || 2\.144|| taddaivamiti sa~nchintya tyajen nodyogamAtmanaH | anuyogaM vinA tailaM tilAnAM nopajAyate || 2\.145|| anyachcha\- yaH stokenApi santoShaM kurute mandadhIrjanaH | tasya bhAgya\-vihInasya dattA shrIrapi mArjyate || 2\.146|| yachcha tvaM vadasi | etau patiShyato na veti | tadapayuktam | uktaM cha\- kR^ita\-nishchayino vandyAstu~NgimA nopabhujyate | chAtakaH ko varAko.ayaM yasyendro vArivAhakaH || 2\.147|| aparaM mUShaka\-mAMsasya nirviNNAham | etau cha mAMsa\-piNDau patana\-prAyau dR^ishyete | tat sarvathA nAnyathA kartavyamiti | athAsau tadAkarNya mUShaka\-prApti\-sthAnaM parityajya tIkShNaviShANasya pR^iShThamanvagachChat | atha vA sAdhvidamuchyate\- tAvat syAt sarva\-kR^ityeShu puruSho.atra svayaM prabhuH | strI\-vAkyA~Nkusha\-vikShuNNo yAvan no dhriyate balAt || 2\.148|| akR^ityaM manyate kR^ityaM agamyaM manyate sugam | abhakShyaM manyate bhakShyaM strI\-vAkya\-prerito naraH || 2\.149|| evaM sa tasya pR^iShThataH sabhAryaH paribhramaMshchira\-kAlamanayat | na cha tayoH patanamabhUt | tatashcha nirvedAt pa~nchadashe varShe shR^igAlaH svabhAryAmAha\-shithilau cha subaddhau cha (141) ityAdi | tayostat\-pashchAdapi pAto na bhaviShyati | tat tadeva sva\-sthAnaM gachChAvaH | ato.ahaM bravImi\-shithilau cha subaddhau cha (141) iti | puruSha Aha\-yadevaM tadgachCha bhUyo.api vardhamAna\-puram | tatra dvau vaNik\-putrau vasataH | eko gupta\-dhanaH | dvitIya upabhukta\-dhanaH | tatastayoH svarUpaM buddhvaikasya varaH prArthanIyaH | yadi te dhanena prayojanamabhakShitena tatastvAmapi gupta\-dhanaM karomi | athavA datta\-bhogyena dhanena te prayojanaM tadupabhukta\-dhanaM karomIti | evamuktvAdarshanaM gataH | somilako.api vismita\-manA bhUyo.api vardhamAna\-puraM gataH | atha sandhyA\-samaye shrAntaH kathamapi tat\-puraM prApto guptadhana\-gR^ihaM pR^ichChan kR^ichChrAllabdhvAstamita\-sUrye praviShTaH | athAsau bhAryA\-putra\-sametena guptadhanena nirbhartsyamAno haThAdgR^ihaM pravishyopaviShTaH | tatashcha bhojana\-velAyAM tasyApi bhakti\-varjitaM ki~nchidashanaM dattam | tatashcha bhuktvA tatraiva yAvat supto nishIthe pashyati tAvat tAvapi dvau puruShau parasparaM mantrayataH | tatraika Aha\-bhoH kartaH ! kiM tvayAsya guptadhanasyAnyo.adhiko vyayo nirmito yat somilakasyAnena bhojanaM dattam | tadayuktaM tvayA kR^itam | sa Aha\-bhoH karman ! na mamAtra doShaH | mayA puruShasya lAbha\-prAptirdAtavyA | tat\-pariNatiH punastvadAyatteti | athAsau yAvaduttiShThati tAvadguptadhano visUchikayA khidyamAno rujAbhibhUtaH kShaNaM tiShThati | tato dvitIye.ahni taddoSheNa kR^itopavAsaH sa~njAtaH | somilako.api prabhAte tadgR^ihAn niShkramya upabhuktadhana\-gR^ihaM gataH | tenApi chAbhyutthAdinA sat\-kR^ito vihita\-bhojanAchChAdana\-sammAnastasyaiva gR^ihe bhavya\-shayyAmAruhya suShvApa | tatashcha nishIthe yAvat pashyati tAvat tAveva dvau puruShau mitho mantrayataH | atra tayoreka Aha\-bhoH kartaH ! anena somilakasyopakAraM kurvatA prabhUto vyayaH kR^itaH | tat kathaya kathamasyoddhAraka\-vidhirbhaviShyati | anena sarvametadvyavahAraka\-gR^ihAt samAnItam | sa Aha\-bhoH karman ! mama kR^ityametat | pariNatistvadAyatteti | atha prabhAta\-samaye rAja\-puruSho rAja\-prasAdajaM vittamAdAya samAyAta upabhukta\-dhanAya samarpayAmAsa | taddR^iShTvA somilakashchintayAmAsa | sa~nchaya\-rahito.api varameSha upabhuktadhano nAsau kadaryo guptadhanaH | uktaM cha\- agnihotra\-phalA vedAH shIla\-vR^itta\-phalaM shrutam | rati\-putra\-phalA dArA datta\-bhukta\-phalaM dhanam || 2\.150|| tadvidhAtA mAM datta\-bhukta\-dhanaM karotu | na kAryaM me guptadhanena | tataH somilako dattabhuktadhanaH sa~njAtaH | ato.ahaM bravImi\-arthasyopArjanaM kR^itvA iti | gR^iha\-madhya\-nikhAtena dhanena dhanino yadi | bhavAmaH kiM na tenaiva dhanena dhanino vayam || 2\.151|| tadbhadra ! hiraNyakaivaM j~nAtvA dhana\-viShaye santApo na kAryaH | atha vidyamAnamapi dhanaM bhojya\-bandhyatayA tadavidyamAnaM mantavyam | uktaM cha\- upArjitAnAmarthAnAM tyAga eva hi rakShaNam | taDAgodara\-saMsthAnAM parIvAha ivAmbhasAm || 2\.152|| tathA cha\- upArjitAnAmarthAnAM tyAga eva hi rakShaNam | taDAgodara\-saMsthAnAM parivAha ivAmbhasAm || 2\.153|| anyachcha\- dAnaM bhogo nAshastisro gatayo bhavanti vittasya | yo na dadAti na bhu~Nkte tasya tR^itIyA gatirbhavati || 2\.154|| evaM j~nAtvA vivekinA na sthityarthaM vittopArjanaM kartavyaM yato duHkhAya tat | uktaM cha\- dhanAdikeShu vidyante ye.atra mUrkhAH sukhAshayAH | tapta\-grIShmeNa sevante shaityArthaM te hutAshanam || 2\.155|| sarpAH pibanti pavanaM na cha durbalAste shuShkaistR^iNairvana\-gajA balino bhavanti | kandaiH phalairmuni\-varA gamayanti kAlaM santoSha eva puruShasya paraM nidhAnam || 2\.156|| santoShAmR^ita\-tR^iptAnAM yat sukhaM shAnta\-chetasAm | kutastaddhana\-lubdhAnAmitashchetashcha dhAvatAm || 2\.157|| pIyUShamiva santoShaM pibatAM nirvR^itiH parA | duHkhaM nirantaraM puMsAmasantoShavatAM punaH || 2\.158|| nirodhAchchetaso.akShANi niruddhAnakhilAnapi | AchChAdite ravau meghaiH sa~nChannAH syurgabhastayaH || 2\.159|| vA~nChA\-vichChedanaM prAhuH svAsthyaM shAntA maha\-rShayaH | vA~nChA nivartate nArthaiH pipAsevAgni\-sevanaiH || 2\.160|| anindyamapi nindanti stuvantastutyamuchchakaiH | svApateya\-kR^ite martyAH kiM kiM nAma na kurvate || 2\.161|| dharmArthaM yasya vittehA tasyApi na shubhAvahA | prakShAlanAddhi pa~Nkasya dUrAdasparshanaM varam || 2\.162|| dAnena tulyo nidhirasti nAnyo lobhAchcha nAnyo.asti paraH pR^ithivyAm | vibhUShaNaM shIla\-samaM na chAnyat santoSha\-tulyaM dhanamasti nAnyat || 2\.163|| dAridryasya parA mUrtiryan mAna\-draviNAlpatA | jaradgava\-dhanaH sharvastathApi parameshvaraH || 2\.164|| evaM j~nAtvA bhadra tvayA santoShaH kArya iti | mantharakavachanamAkarNya vAyasa Aha\-bhadra mantharako yadevaM vadati tat tvayA chitte kartavyam | athavA sAdhvidamuchyate\- sulabhAH puruShA rAjan satataM priya\-vAdinaH | apriyasya cha pathyasya vaktA shrotA cha durlabhaH || 2\.166|| apriyANapi pathyAni ye vadanti nR^iNAmiha | ta eva suhR^idaH proktA anye syurnAma\-dhArakAH || 2\.167|| athaivaM jalpatAM teShAM chitrA~Ngo nAma hariNo lubdhaka\-trAsitastasminn eva sarasi praviShTaH | athAyAntaM sasambhramamavalokya laghupatanako vR^ikShamArUDhaH | hiraNyakaH sharastambaM praviShTaH | mantharakaH salilAshayamAsthitaH | atha laghupatanako mR^igaM samyak parij~nAya mantharakamuvAcha\-ehehi sakhe mantharaka ! mR^igo.ayaM tR^iShArto.atra samAyAtaH sarasi praviShTaH | tasya shabdo.ayaM na mAnuSha\-sambhava iti | tachChrutvA mantharako desha\-kAlochitamAha\-bho laghupatanaka ! yathAyaM mR^igo dR^ishyate prabhUtamuchChvAsamudvahann udbhrAnta\-dR^iShTyA pR^iShThato.avalokayati tan na tR^iShArta eSha nUnaM lubdhaka\-trAsitaH | taj j~nAyatAmasya pR^iShThe lubdhakA AgachChanti na veti | uktaM cha\- bhaya\-trasto naraH shvAsaM prabhUtaM kurute muhuH | disho.avalokayateva na svAsthyaM vrajati kvachit || 2\.168|| tachChrutvA chitrA~Nga Aha\-bho mantharaka ! j~nAtaM tvayA samya~Nme trAsa\-kAraNam | ahaM lubdhaka\-shara\-prahArAduddhAritaH kR^ichChreNAtra samAyAtaH | mama yUthaM tairlubdhakairvyApAditaM bhaviShyati | tachCharaNAgatasya me darshaya ki~nchidagamyaM sthAnaM lubdhakAnAm | tadAkarNya mantharaka Aha\-bhoshchitrA~Nga ! shrUyatAM nIti\-shAstram | dvAvupAyAviha proktau vimuktau shatru\-darshane | hastayoshchAlanAdeko dvitIyaH pAda\-vega\-jaH || 2\.169|| tadgamyatAM shIghraM ghanaM vanaM yAvadadyApi nAgachChanti te durAtmAno lubdhakAH | atrAntare laghupatanakaH satvaramabhyupetyovAcha\-bho mantharaka ! gatAste lubdhakAH sva\-gR^ihonmukhAH prachura\-mAMsa\-piNDa\-dhAriNaH | tachchitrA~Nga ! tvaM vishrabdho jalAdbahirbhava | tataste chatvAro.api mitra\-bhAvamAshritAstasmin sarasi madhyAhna\-samaye vR^ikSha\-chChAyAdhastAt subhAShita\-goShThI\-sukhamanubhavantaH sukhena kAlaM nayanti | athavA yuktametaduchyate\- subhAShita\-rasAsvAda\-baddha\-romA~ncha\-ka~nchukam | vinApi sa~NgamaM strINAM kavInAM sukhamedhate || 2\.170|| subhAShita\-maya\-dravya\-sa~NgrahaM na karoti yaH | sa tu prastAva\-yaj~neShu kAM pradAsyati dakShiNAm || 2\.171|| tathA cha\- sakR^iduktaM na gR^ihNAti svayaM vA na karoti yaH | yasya sampuTikA nAsti kutastasya subhAShitam || 2\.172|| athaikasminnahani goShThI\-samaye mR^igo nAyAtaH | atha te vyAkulIbhUtAH parasparaM jalpitumArabdhAH | aho kimadya suhR^in na samAyAtaH | kiM siMhAdibhiH kvachidvyApAdita uta lubdhakairatha vAnale prapatito gartA\-viShame vA nava\-tR^iNa\-laulyAditi | athavA sAdhvidamuchyate\- sva\-gR^ihodyAna\-gate.api snigdhaiH pApaM visha~Nkyate mohAt | kimu dR^iShTa\-bahvapAya\-pratibhaya\-kAntAra\-madhya\-sthe || 2\.173|| atha mantharako vAyasamAha\-bho laghupatanakAhaM hiraNyakashcha tAvaddvAvapashaktau tasyAnveShaNaM kartuM mandagatitvAt | tadgatvA tvamaraNyaM shodhaya yadi kutrachit taM jIvantaM pashyasIti | tadAkarNya laghupatanako nAtidUre yAvadgachChati tAvat palvala\-tIre chitrA~NgaH kUTa\-pAsha\-niyantritastiShThati | taM dR^iShTvA shoka\-vyAkulita\-manAstamavochat | bhadra kimidam ? chitrA~Ngo.api vAyasamavalokya visheSheNa duHkhita\-manA babhUva | athavA yuktametat\- api mandatvamApanno naShTo vApIShTa\-darshanAt | prAyeNa prANinAM bhUyo duHkhAvego.adhiko bhavet || 2\.174|| tatashcha vAShpAvasAne chitrA~Ngo laghupatanakamAha\-bho mitra sa~njAto.ayaM tAvan mama mR^ityuH | tadyuktaM sampannaM yadbhavatA saha me darshanaM sa~njAtam | uktaM cha\- prANAtyaye samutpanne yadi syAn mitra\-darshanam | taddvAbhyAM sukha\-daM pashchAj jIvato.api mR^itasya cha || 2\.175|| tat kShantavyaM yan mayA praNayAt subhAShita\-goShThIShvabhihitam | tathA hiraNyaka\-mantharakau mama vAkyAdvAchyau | aj~nAnAj j~nAnato vApi duruktaM yadudAhR^itam | mayA tat kShamyatAmadya dvAbhyAmapi prasAdataH || 2\.176|| tachChrutvA laghupatanaka Aha\-bhadra na bhetavyamasmadvidhairmitrairvidyamAnaiH | yAvadahaM drutataraM hiraNyakaM gR^ihItvAgachChAmi | aparaM ye sat\-puruShA bhavanti te vyasane na vyAkulatvamupayAnti | uktaM cha\- sampadi yasya na harSho vipadi viShAdo raNe na bhIrutvam | taM bhuvana\-traya\-tilakaM janayati jananI sutaM viralam || 2\.177|| evamuktvA laghupatanakashchitrA~NgamAshvAsya yatra hiraNyaka\-mantharakau tiShThatastatra gatvA sarvaM chitrA~Nga\-pAsha\-patanaM kathitavAn | hiraNyakaM cha chitrA~Nga\-pAsha\-mokShaNaM prati kR^ita\-nishchayaM pR^iShThamAropya bhUyo.api satvaraM chitrA~Nga\-samIpe gataH | so.api mUShakamavalokya ki~nchij jIvitAshayA saMshliShTa Aha\- Apan\-nAshAya vibudhaiH kartavyAH suhR^ido.amalAH | na taratApadaM kashchidyo.atra mitra\-vivarjitaH || 2\.178|| hiraNyaka Aha\-bhadra tvaM tAvan nIti\-shAstra\-j~no dakSha iti | tat kathamatra kUTa\-pAshe patitaH ? sa Aha\-bho na kAlo.ayaM vivAdasya | tan na yAvat sa pApAtmA lubdhakaH samabhyeti tAvaddrutataraM kartayemaM mat\-pAda\-pAsham | tadAkarNya vihasyAha hiraNyakaH\-kiM mayapi samAyAte lubdhakAdbibheShi tataH shAstraM prati mahatI me viraktiH sampannA yadbhavadvidhA api nIti\-shAstra\-vida etAmavasthAM prApnuvanti | tena tvAM pR^ichChAmi | sa Aha\-bhadra karmaNA buddhirapi hanyate | uktaM cha\- kR^itAnta\-pAsha\-baddhAnAM daivopahata\-chetasAm | buddhayaH kubja\-gAminyo bhavanti mahatAmapi || 2\.179|| vidhAtrA rachitA yA sA lalATe.akShara\-mAlikA | na tAM mArjayituM shaktAH sva\-shaktyApatipaNDitAH || 2\.180|| evaM tayoH pravadatoH suhR^idvyasana\-santapta\-hR^idayo mantharakaH shanaiH shanaistaM pradeshamAjagAma | taM dR^iShTvA laghupatanako hiraNyakamAha\-aho na shobhanamApatitam | hiraNyaka Aha\-kiM sa lubdhakaH samAyAti ? sa Aha\-AstAM tAvallubdhaka\-vArtA | eSha mantharakaH samAgachChati | tadanItiranuShThitAnena yato vayamapasya kAraNAn nUnaM vyApAdanaM yAsyAmo yadi sa pApAtmA lubdhakaH samAgamiShyati | tadahaM tAvat khamutpatiShyAmi | tvaM punarbilaM praviShyAtmAnaM rakShayiShyasi | chitrA~Ngo.api vegena dig\-antaraM yAsyati | eSha punarjalacharaH sthale kathaM bhaviShyatIti vyAkulo.asmi | atrAntare prApto.ayaM mantharakaH | hiraNyaka Aha\-bhadra, na yuktamanuShThitaM bhavatA yadatra samAyAtaH | tadbhUyo.api drutataraM gamyatAM yAvadasau lubdhako na samAyAti | mantharaka Aha\-bhadra, kiM karomi ? na shaknomi tatra\-stho mitra\-vyasanAgni\-dAghaM soDhum | tenAhamatrAgataH | athavA sAdhvidamuchyate\- dayita\-jana\-viprayogo vitta\-viyogashcha sahyAH syuH | yadi sumahauShadha\-kalpo vayasya\-jana\-sa~Ngamo na syAt || 2\.181|| varaM prANa\-parityAgo na viyogo bhavAdR^ishaiH | prANA janmAntare bhUyo na bhavanti bhavadvidhAH || 2\.182|| evaM tasya pravadata AkarNa\-pUrita\-sharAsano lubdhako.apupAgataH | taM dR^iShTvA mUShakeNa tasya snAyu\-pAshastat\-kShaNAt khaNDitaH | atrAntare chitrA~NgaH satvaraM pR^iShThamavalokayan pradhAvitaH | laghupatanako vR^ikShamArUDhaH | hiraNyakashcha samIpa\-varti bilaM praviShTaH | athAsau lubdhako mR^iga\-gamanAdviShaNNa\-vadano vyartha\-shramastaM mantharakaM mandaM mandaM sthala\-madhye gachChantaM dR^iShTavAn | achintayachcha\-yadapi kura~Ngo dhAtrApahR^itastathApayaM kUrma AhArArthaM sampAditaH | tadadyAsyAmiSheNa me kuTumbasyAhAra\-nirvR^ittirbhaviShyati | evaM vichintya taM darbhaiH sa~nChAdya dhanuShu samAropya skandhe kR^itvA gR^ihaM prati prasthitaH | atrAntare taM nIyamAnamavalokya hiraNyako duHkhAkulaH paryadevayat\-kaShTaM bhoH kaShTamApatitam | ekasya duHkhasya na yAvadantaM gachChAmahaM pAramivArNavasya | tAvaddvitIyaM samupasthitaM me ChidreShvanarthA bahulI\-bhavanti || 2\.183|| tAvadaskhalitaM yAvat sukhaM yAti same pathi | skhalite cha samutpanne viShame cha pade pade || 2\.184|| yan namraM saralaM chApi yachchApatsu na sIdati | dhanurmitraM kalatraM cha durlabhaM shuddha\-vaMshajam || 2\.185|| na mAtari na dAreShu na sodarye na chAtmaje | vishrambhastAdR^ishaH puMsAM yAdR^i~Nmitre nirantare || 2\.186|| yadi tAvat kR^itAntena me dhana\-nAsho vihitastan\-mArga\-shrAntasya me vishrAma\-bhUtaM mitraM kasmAdapahR^itam | aparamapi mitraM paraM mantharaka\-samaM na syAt | uktaM cha\- asampattau paro lAbho guhyasya kathanaM tathA | ApadvimokShaNaM chaiva mitrasyaitat phala\-trayam || 2\.187|| tadasya pashchAn nAnyaH suhR^in me | tat kiM mamoparanavarataM vyasana\-sharairvarShati hanta vidhiH | yata Adau tAvadvitta\-nAshastataH parivAra\-bhraMshastato desha\-tyAgastato mitra\-viyoga iti | athavA svarUpametat sarveShAmeva jantUnAM jIvita\-dharmasya | uktaM cha\- kAyaH sannihitApAyaH sampadaH padamApadAm | samAgamAH sApagamAH sarvamutpAdi bha~Nguram || 2\.188|| tathA cha\- kShate prahArA nipatantabhIkShNaM dhana\-kShaye vardhati jATharAgniH | Apatsu vairANi samudbhavanti chChidreShvanarthA bahulI\-bhavanti || 2\.189|| aho sAdhUktaM kenApi | prApte bhaye paritrANaM prIti\-vishrambha\-bhAjanam | kena ratnamidaM sR^iShTaM mitramitakShara\-dvayam || 2\.190|| atrAntare Akranda\-parau chitrA~Nga\-laghupatanakau tatraiva samAyAtau | atha hiraNyaka Aha\-aho kiM vR^ithA\-pralapitena | tadyAvadeSha mantharako dR^iShTi\-gocharAn na nIyate tAvadasya mokShopAyashchintyatAmiti | uktaM cha\- vyasanaM prApya yo mohAt kevalaM paridevayet | krandanaM vardhayateva tasyAntaM nAdhigachChati || 2\.191|| kevalaM vyasanasyoktaM bheShajaM naya\-paNDitaiH | tasyochCheda\-samArambho viShAda\-parivarjanam || 2\.192|| anyachcha\- atIta\-lAbhasya surakShaNArthaM bhaviShya\-lAbhasya cha sa~NgamArtham | Apat\-prapannasya cha mokShaNArthaM yan mantryate.asau paramo hi mantraH || 2\.193|| tachChrutvA vAyasa Aha\-bho yadevaM tat kriyatAM madvachaH | eSha chitrA~Ngo.asya mArge gatvA ki~nchit palvalamAsAdya tasya tIre nishchetano bhUtvA patatu | ahamapasya shirasi samAruhya mandaishcha~nchu\-prahAraiH shira ullekhiShyAmi yenAsau lubdhako.amuM mR^itaM matvA mama cha~nchu\-prahAra\-pratyayena mantharakaM bhUmau kShiptvA mR^igArthe dhAvati | atrAntare tvayA darbha\-maya\-bandhana\-veShTanAni khaNDanIyAni yenAsau mantharako drutataraM palvalaM pravishati | chitrA~NgaH prAha\-bho bhadro.ayaM dR^iShTo mantrastvayA | nUnaM mantharako mukto mantavyaH | uktaM cha\- siddhiM vA yadi vAsiddhiM chittotsAho nivedayet | prathamaM sarva\-jantUnAM prAj~no vetti na chetaraH || 2\.194|| tat tadevaM kriyatAm | tathAnuShThite sa lubdhakastathaiva mArgAsanna\-palvala\-tIrasthaM chitrA~NgaM vAyasa\-sanAthamadrAkShIt | taM dR^iShTvA harShita\-manA vyachintayat | nUnaM pAsha\-vedanayA varAko.ayaM mR^igo gatvAyuH\-sheSha\-jIvitaH pAshaM troTayitvA kathamapetadvanAntaraM praviShTo yAvan mR^itaH | tadvashyo.ayaM me kachChapaH suyantritatvAt | tadenamapi tAvadgR^ihNAmItavardhAya kachChapaM bhU\-tale prakShipya mR^igamupAdravat | atrAntare hiraNyakena vajropama\-daMShTrA\-prahAreNa taddarbha\-veShTanaM tat\-kShaNAt khaNDashaH kR^itam | mantharako.api tR^iNa\-madhyAn niShkramya palvalaM praviShTaH | chitrA~Ngo.apaprAptasyApi tasyotthAya vAyasena saha drutaM pranaShTaH | atrAntare vilakSho viShAda\-paro nivR^itto lubdhako yAvat pashyati tAvat kachChapo.api gataH | tatashcha tatropavishyemaM shlokamapaThat\- prApto bandhanamapayaM guru\-mR^igastAvat tvayA me hR^itaH samprAptaH kamaThaH sa chApi niyataM naShTastavAdeshataH | kShut\-kShAmo.atra vane bhramAmi shishukaistyaktaH samaM bhAryayA yachchAnyan na kR^itaM kR^itAnta kurute tachchApi sahyaM mayA || 2\.195|| evaM bahu\-vidhaM vilapya sva\-gR^ihaM gataH | atha tasmin dUrI\-bhUte sarve.api te kAka\-kUrma\-mR^igAkhavaH paramAnanda\-bhAjo militvA parasparamAli~Ngya punarjAtAn ivAtmano manyamAnastadeva saraH prApya mahA\-sukhena subhAShita\-goShThI\-vinodaM kurvantaH kAlaM nayanti sma | evaM j~nAtvA vivekinA mitra\-sa~NgrahaH kAryaH | tathA mitreNa sahAvyAjena vartitavyam | uktaM cha\- yo mitrANi karotatra na kauTilyena vartate | taiH samaM na parAbhUtiM samprApnoti katha~nchana || 2\.196|| iti shrI\-viShNu\-sharma\-virachite pa~nchatantre mitra\-samprAptirnAma dvitIyaM tantraM samAptam ||2|| \chapter{3\. kAkolUkIyam} atha tR^itIyaM tantramatha kAkolUkIyam | prastAvanA kathA meghavarNArimardana\-vR^ittAntaH athedamArabhyate kAkolUkIyaM nAma tR^itIyaM tantram | yasyAyamAdyaH shlokaH\- na vishvaset pUrva\-virodhitasya shatroshcha mitratvamupAgatasya | dagdhAM guhAM pashya ulUka\-pUrNAM kAka\-praNItena hutAshanena || 3\.1|| tadyathAnushruyate\-asti dakShiNAtye janapade mahilAropyaM nAma nagaram | tasya samIpastho.aneka\-shAkhAsanAtho.atighanatara\-patra\-chChanno nyagrodha\-pAdapo.asti | tatra cha megha\-varNo nAma vAyasa\-rAjo.aneka\-kAka\-parivAraH prativasati sma | sa tatra vihita\-durga\-rachanaH saparijanaH kAlaM nayati | tathAnyo.ari\-mardano nAmolUka\-rAjo.asa~NkhyolUka\-parivAro giri\-guhA\-durgAshrayaH prativasati sma | sa cha rAtrAvabhyetya sadaiva tasya nyagrodhasya samantAt paribhramati | atholUkarAjaH pUrva\-virodha\-vashAdyaM ka~nchidvAyasa\-samAsAdayati | taM vyApAdya gachChati | evaM nityAbhigamanAchChanaiH shanaistan nyagrodha\-pAdapaddurgaM tena samantAn nirvAyasaM kR^itam | athavA bhavatevam | uktaM cha\- ya upekSheta shatruM svaM prasarantaM yadR^ichChayA | rogaM chAlasya\-saMyuktaH sa shanaistena hanyate || 3\.2|| tathA cha\- jAta\-mAtraM na yaH shatruM vyAdhiM cha prashamaM nayet | mahAbalo.api tenaiva vR^iddhiM prApya sa hanyate || 3\.3|| athAnyedyuH sa vAyasa\-rAjaH sarvAn sachivAn AhUya provAcha\-bhoH ! utkaTastAvadasmAkaM shatrurudyama\-sampannashcha kAlavichcha nityameva nishAgame sametyAsmat\-pakSha\-kadanaM karoti | tat kathamasya prativighAtavyam ? vayaM tAvadrAtrau na pashyAmaH | na cha divA durgaM vijAnImo yena gatvA praharAmaH | tadatra kiM yujyate sandhi\-vigraha\-yAnAsana\-saMshraya\-dvaidhI\-bhAvAnAM madhyAt | atha te prochuH\-yuktamabhihitaM devena yadeSha prashnaH kR^itaH | uktaM cha\- apR^iShTenApi vaktavyaM sachivenAtra ki~nchana | pR^iShTena tu visheSheNa vAchyaM pathyaM mahIpateH || 3\.4|| yo na pR^iShTo hitaM brUte pariNAme sukhAvaham | mantro na priya\-vaktA cha kevalaM sa ripuH smR^itam || 3\.5|| tasmAdekAntamAsAdya kAryo mantro mahIpate | yena tasya vayaM kurmo niyamaM kAraNaM tathA || 3\.6|| uktaM cha\- balIyasi praNamatAM kAle praharatAmapi | sampado nAvagachChanti pratIpamiva nimnagAH || 3\.7|| satyADhyo dhArmikashchAryo bhrAtR^i\-sa~NghAtavAn balI | aneka\-vijayI chaiva sandheyaH sa ripurbhavet || 3\.8|| sandhiH kAryo.apanAryeNa vij~nAya prANa\-saMshayam | prANaiH saMrakShitaiH sarvaM yato bhavati rakShitam || 3\.9|| aneka\-yuddha\-vijayI sandhAnaM yasya gachChati | tat\-prabhAveNa tasyAshu vashaM gachChantarAtayaH || 3\.10|| sandhimichChet samenApi sandigdho vijayI yudhi | na hi sAMshayikaM kuryAdituvAcha bR^ihaspatiH || 3\.11|| sandigdho vijayo yuddhe janAnAmiha yuddhyatAm | upAya\-tritayAdUrdhvaM tasmAdyuddhaM samAcharet || 3\.12|| asandadhAno mAnAndhaH samenApi hato bhR^isham | AmakumbhamivAbhittvA nAvatiShTheta shaktimAn || 3\.13|| samaM shaktimatA yuddhamashaktasya hi mR^ityave | vR^iShatkumbhaM yathA bhittvA tAvat tiShThati shaktimAn || 3\.14|| anyachcha\- bhUmirmitraM hiraNyaM vA vigrahasya phala\-trayam | nAstekamapi yadeShAM vigrahaM na samAcharet || 3\.15|| khanann Akhu\-bilaM siMhaH pAShANa\-shakalAkulam | prApnoti nakha\-bha~NgaM hi phalaM vA mUShako bhavet || 3\.16|| tasmAn na syAt phalaM yatra puShTaM yuddhaM tu kevalam | na hi tat svayamutpAdyaM kartavyaM na katha~nchana || 3\.17|| balIyasA samAkrAnto vaitasIM vR^ittimAshrayet | vA~nChannabhraMshinIM lakShmIM na bhauja~NgI kadAchana || 3\.18|| kurvan hi vaitasIM vR^ittiM prApnoti mahatIM shriyam | bhuja~Nga\-vR^ittimApanno vadhamarhati kevalam || 3\.19|| kaurmaM sa~NkochamAsthAya prahArAnapi marShayet | kAle kAle cha matimAn uttiShThet kR^iShNa\-sarpavat || 3\.20|| AgataM vigrahaM vidvAn upAyaiH prashamaM nayet | vijayasya hanityatvAdrabhasena na sampatet || 3\.21|| balinA saha yoddhavyamiti nAsti nidarshanam | prativAtaM na hi ghanaH kadAchidupasarpati || 3\.22|| shatruNA na hi sandadhyAt sushliShTenApi sandhinA | sutaptamapi pAnIyaM shamayateva pAvakam || 3\.23|| uktaM cha\- satya\-dharma\-vihInena na sandadhyAt katha~nchana | sugandhito.apasAdhutvAdachirAdyAti vikriyAm || 3\.24|| tasmAt tena yoddhavyamiti me matiH | uktaM cha yataH\- krUro lubdho.alaso.asatyaH pramAdI bhIrurasthiraH | mUDho yodhAvamantA cha sukhochChedyo bhavedripuH || 3\.25|| aparaM tena parAbhUtA vayam | tadyadi sandhAna\-kIrtanaM kariShyAmastadbhUyo.atyantaM kopaM kariShyati | uktaM cha\- chaturthopAya\-sAdhye tu ripau sAntvamapakriyA | svedyamAma\-jvaraM prAj~naH ko.ambhasA pariShi~nchati || 3\.26|| sAmavAdAH sakopasya shatroH pratyuta dIpikAH | prataptasyeva sahasA sarpiShastoya\-bindavaH || 3\.27|| pramANAbhyadhikasyApi mahat\-sattvamadhiShThitaH | padaM mUrdhni samAdhatte kesarI matta\-dantinaH || 3\.28|| utsAha\-shakti\-sampanno hanyAchChatruM laghurgurum | yathA kaNThIravo nAgaM bhAradvAjaH prachakShate || 3\.29|| mAyayA shatravo vadhyA avadhyAH syurbalena ye | yathA strI\-rUpamAsthAya hato bhImena kIchakaH || 3\.30|| tathA cha\- mR^ityorivogra\-daNDasya rAj~no yAnti vashaM dviShaH | sarvaMsahaM tu manyante tR^iNAya ripavashcha tam || 3\.31|| na jAtu shamanaM yasya tejastejasvi\-tejasAm | vR^ithA jAtena kiM tena mAturyauvana\-hAriNA || 3\.32|| yA lakShmIrnAnuliptA~NgI vairshoNita\-ku~NkumaiH | kAntApi manasaH prItiM na sA dhatte manasvinAm || 3\.33|| ripu\-raktena saMsiktA tat\-strI\-netrAmbubhistathA | na bhUmiryasya bhUpasya kA shlAghA tasya jIvite || 3\.34|| balotkaTena duShTena maryAdA\-rahitena cha | na sandhi\-vigrahau naiva vinA yAnaM prashasyate || 3\.35|| dvidhAkAraM bhavedyAnaM bhavet prANArtha\-rakShaNam | ekamanyaj jigIShoshcha yAtrAlakShaNamuchyate || 3\.36|| kArttike vAtha chaitre vA vijigIShoH prashasyate | yAnamutkR^iShTa\-vIryasya shatru\-deshe na chAnyadA || 3\.37|| avaskanda\-pradAnasya sarve kAlAH prakIrtitAH | vyasane vartamAnasya shatrochChidrAnvitasya cha || 3\.38|| svasthAnaM sudR^iDhaM kR^itvA shUraishchAtairmahAbalaiH | para\-deshaM tato gachChet praNidhi\-vyAptamagrataH || 3\.39|| aj~nAtavI\-vadhAsAra\-toya\-shasyo vrajet tu yaH | para\-rAShTraM na bhUyaH sa sva\-rAShTramadhigachChati || 3\.40|| tat te yuktaM kartumapasaraNam | anyachcha\- tan na yuktaM prabho kartuM dvitIyaM yAnameva cha | na vigraho na sandhAnaM balinA tena pApinA || 3\.41|| aparaM kAraNApekShayApasaraNaM kriyate budhaiH | uktaM cha\- yadapasarati meShaH kAraNaM tat prahartuM mR^iga\-patirapi kopAt sa~NkuchatutpatiShNuH | hR^idaya\-nihita\-bhAvA gUDha\-mantra\-prachArAH kimapi vigaNayanto buddhimantaH sahante || 3\.42|| anyachcha\- balavantaM ripuM dR^iShTvA desha\-tyAgaM karoti yaH | yudhiShThira ivApnoti punarjIvan sa medinIm || 3\.43|| yudhyate.aha~NkR^itiM kR^itvA durbalo yo balIyasA | sa tasya vA~nChitaM kuryAdAtmanashcha kula\-kShayam || 3\.44|| tadbalavatAbhiyuktsyApasaraNa\-samayo.ayaM na sandhervigrahasya cha | evamanujIvi\-mantro.apasaraNasya | atha tasya vachanamAkarNya prajIvanamAha\-bhadra ! tvamapAtmano.abhiprAyaM vada | so.abravIt\-deva ! mama sandhi\-vigraha\-yAnAni trINapi na pratibhAnti | visheShatashchAsanaM pratibhAti | uktaM cha\- nakraH sva\-sthAnamAsAdya gajendramapi karShati | sa eva prachyutaH sthAnAchChunApi paribhUyate || 3\.45|| tathA\- abhiyukto balavatA tiShThan durge prayatnavAn | tatrasthaH suhR^idAhvAnaM kurvItAtma\-vimuktaye || 3\.46|| yo riporAgamaM shrutvA bhaya\-santrasta\-mAnasaH | sva\-sthAnaM hi tyajet tatra na tu bhUyo vishechcha saH || 3\.47|| daMShTrA\-virahitaH sarpo mada\-hIno yathA gajaH | sthAna\-hInastathA rAjA gamyaH syAt sarva\-jantuShu || 3\.48|| nija\-sthAna\-sthito.apekaH shataM yoddhuM sahen naraH | shaktAnAmapi shatrUNAM tasmAt sthAnaM na santyajet || 3\.49|| tasmAddurgaM dR^iDhaM kR^itvA subhaTAsAra\-saMyutam | prAkAra\-parikhA\-yuktaM shastrAdibhirala~NkR^itam || 3\.50|| tiShThen madhya\-gato nityaM yuddhAya kR^ita\-nishchayaH | jIvan samprAptsyati rAjyaM mR^ito vA svargameShyati || 3\.51|| (yugmakam) anyachcha\- balinApi na bAdhyante laghavo.apeka\-saMshrayAH | vipakSheNApi marutA yathaika\-sthAna\-vIrudhAH || 3\.52|| mahAnapekajo vR^ikShaH balavAn supratiShThitaH | prasahya iva vAtena shakyo dharShayituM yataH || 3\.53|| atha ye saMhatA vR^ikShA sarvataH supratiShThitAH | te na raudrAnilenApi hanyante heka\-saMshrayAt || 3\.54|| evaM manuShyamapekaM shauryeNApi samanvitam | shakyaM dviShanto manyante hiMsanti cha tataH param || 3\.55|| evaM prajIva\-mantraH | idamAsana\-sa.nj~nakam | etat samAkarNya chira~njIvinaM prAha\-bhadra ! tvamapi svAbhiprAyaM vada | so.abravIt\-deva ! ShADguNya\-madhye mama saMshrayaH samyak pratibhAti | tat tasyAnuShThAnaM kAryam | uktaM cha\- asahAyaH samartho.api tejasvI kiM kariShyati | nirvAte jvalito vahniH svayameva prashAmyati || 3\.56|| sa~NgatiH shreyasI puMsAM sva\-pakShe cha visheShataH | tuShairapi paribhraShTA na prarohanti taNDulAH || 3\.57|| tadatraiva sthitena tvayA kashchit samarthaH samAshrayaNIyaH, yo vipat\-pratikAraM karoti | yadi punastvaM sva\-sthAnaM tyaktvAnyatra yAsyasi | tat ko.api te vA~N\-mAtreNApi sahAyatvaM na kariShyati | uktaM cha, yataH\- vanAni dahato vahneH sakhI bhavati mArutaH | sa eva dIpa\-nAshAya kR^ishe kasyAsti sauhR^idam || 3\.58|| athavA naitadekAntaM yadbalinamekaM samAshrayet | laghUnAmapi saMshrayo rakShAyai eva bhavati | uktaM cha, yataH\- sa~NghAtavAn yathA veNurniviDairveNubhirvR^itaH | na shakyeta samuchChettuM durbalo.api yathA nR^ipaH || 3\.59|| yadi punaruttama\-saMshrayo bhavati tat kimuchyate ? uktaM cha\- mahAjanasya samparkaH kasya nonnati\-kArakaH | padma\-patra\-sthitaM toyaM dhatte muktA\-phala\-shriyam || 3\.60|| tadevaM saMshrayaM vinA na kashchit pratIkAro bhavati iti me.abhiprAyaH | evaM chira~njIvi\-mantraH | athaivamabhihite sa meghavarNo rAjA chirantanaM pitR^i\-sachivaM dIrghAyuShaM sakala\-nIti\-shAstra\-pAra~NgataM sthirajIvi\-nAmAnaM praNamya provAcha\-tAta ! yadete mayA pR^iShTAH sachivAstAvadatra\-sthitasyApi tava tat\-parIkShArtham, yena tvaM sakalaM shrutvA yaduchitaM tan me samAdishasi | tadyaduktaM bhavati tassamAdeshyam | sa Aha\-vatsa ! sarvairapetairnIti\-shAstrAshrayamuktaM sachivaiH | tadupayujyate sva\-kAlochitaM sarvameva | parameSha dvaidhIbhAvasya kAlaH | uktaM cha\- avishvAsaM sadA tiShThet sandhinA vigraheNa cha | dvaidhI\-bhAvaM samAshritya pApe shatrau balIyasi || 3\.61|| tachChatruM vishvAsyAvishvastairlobhaM darshayadbhiH sukhenochChidyate ripuH | uktaM cha\- uchChedyamapi vidvAMso vardhayantarimekadA | guDena vardhitaH shleShmA yato niHsheShatAM vrajet || 3\.62|| tathA cha\- strINAM shatroH kumitrasya paNya\-strINAM visheShataH | yo bhavedeka\-bhAvo.atra na sa jIvati mAnavaH || 3\.63|| kR^ityaM deva\-dvijAtInAmAtmanashcha gurostathA | eka\-bhAvena kartavyaM sheShaM dvaidha\-samAshritam || 3\.64|| eko bhAvaH sadA shasto yatInAM bhAvitAtmanAm | shrI\-lubdhAnAM na lokAnAM visheSheNa mahI\-bhujAm || 3\.65|| taddvaidhIbhAvaM saMshritasya tava sva\-sthAne vAso bhaviShyati, lobhAshrayAchcha shatrumuchchATayiShyasi aparaM\-yadi ki~nchichChidraM tasya pashyasi, tadgatvA vyApAdayiShyasi | meghavarNa Aha\-tAta mayA so.avidita saMshrayaH | tat kathaM tasya ChidraM j~nAsyAmi ? sthirajIvAha\-vatsa ! na kevalaM sthAnaM, ChidrANapi tasya prakaTIkariShyAmi praNadhibhiH | uktaM cha\- gAvo gandhena pashyanti vedaiH pashyanti vai dvijAH | chArai pashyanti rAjAnashchakShurbhyAmitare janAH || 3\.66|| uktaM chAtra viShaye\- yastIrthAni nije pakShe para\-pakShe visheShataH | guptaishchArairnR^ipo vetti na sa durgatimApnuyAt || 3\.67|| meghavarNa Aha\-tAta, kAni tIrthAnuchyante ? kati sa~NkhyAni cha ? kIdR^ishA guptacharAH ? tat sarvaM nivedyatAmiti | sa Aha\-atra viShaye bhagavatA nAradena yudhiShThiraH proktaH | yachChatru\-pakShe.aShTAdasha\-tIrthAni, sva\-pakShe pa~nchadasha | tribhistribhirguptacharaistAni j~neyAni | tairj~nAtaiH sva\-pakShaH para\-pakShashcha vashyo bhavati | uktaM cha nAradena yudhiShThiraM prati\- kachchidaShTadashAneShu sva\-pakShe dasha pa~ncha cha | tribhistribhiravij~nAtairvetsi tIrthAni chArakaiH || 3\.68|| tIrtha\-shabdenAyukta\-karmAbhidhIyate | tadyadi teShAM kutsitaM bhavati tat svAmino.abhighAtAya, yadi pradhAnaM bhavati tadvR^iddhaye syAditi | tadyathA\-mantrI, purohitaH, senApatiH, yuvarAjaH, dauvArikaH, antarvAsikaH, prashAsakaH, samAhartR^i\-sannidhAtR^i\-pradeShTR^i\-j~nApakAH, sAdhanAdhyakShaH, gajAdhyakShaH, koshAdhyakShaH, durgapAla\-karapAla\-sImApAla\-protkaTa\-bhR^ityAH | eShAM bhedena drAgripuH sAdhyate | sva\-pakShe cha devI, jananI, ka~nchukI, mAlikaH, shayyA\-pAlakaH, spashAdhyakShaH, sAMvatsarikaH, bhiShag, tAmbUla\-vAhakaH, AchAryaH, a~Nga\-rakShakaH, sthAna\-chintakaH, ChatradharaH, vilAsinI | eShAM vaira\-dvAreNa sva\-pakShe vighAtaH | tathA cha\- vaidya\-sAMvatsarAchAryAH sva\-pakShe.adhikR^itAshcharAH | tathAhi\-tuNDikonmattAH sarvaM jAnanti shatruShu || 3\.69|| tathA cha\- kR^itvA kR^itya\-vidastIrtheShvantaH praNidhayaH padam | vidA~Nkurvantu mahatastalaM vidviShadambhasaH || 3\.70|| evaM mantri\-vAkyamAkarNyAtrAntare meghavarNa Aha\-tAta ! atha kiM nimittamevaMvidhaM prANAntikaM sadaiva vAyasolUkAnAM vairam ? sa Aha\-vatsa ! kadAchiddhaMsa\-shuka\-kokila\-chAtaka\-ulUka\-mayUra\-kapAta\-pArAvata\-viShkira\-prabhR^itayaH sarve.api pakShiNaH sametya sodvegaM mantrayitumArabdhAH | aho asmAkaM tAvadvainateyo rAjA, sa cha vAsudeva\-bhakto na kAmapi chintAmasmAkaM karoti | tat kiM tena vR^ithAsvAminA ? yo lubdhaka\-pAshairnityaM nibadhyamAnAnAM na rakShAM vidhatte | uktaM cha\- yo na rakShati vitrastAn pIDyamAnAn paraiH sadA | jantUn pArthiva\-rUpeNa sa kR^itAnto na saMshayaH || 3\.71|| yadi na syAn narapatiH samya~N netAH tataH prajAH | akarNadhArA jaladhau viplaveteha nauriva || 3\.72|| ShaD imAn puruSho jahyAdbhinnAM nAvamivArNave | apravaktAramAchAryamanadhIyAnaM R^itvijam || 3\.73|| arakShitAraM rAjAnaM bhAryAM chApirya\-vAdinIm | grAma\-kAmaM cha gopAlaM vana\-kAmaM cha nApitam || 3\.74|| (yugmam) tat, sa~nchityAnyaH kashchidrAjA viha~NgamAnAM kriyatAmiti | atha tairbhadrAkAramulUkamavalokya sarvairabhihitam\-yadeSha ulUko rAjAsmAkaM bhaviShyati, tadAnIyantAM nR^ipAbhiSheka\-sambandhinaH sambhArAH iti | atha sAdhite vividha\-tIrthodake, praguNIkR^ite.aShTottara\-shata\-mUlikA\-sa~NghAte pradatte siMhAsane, vartite saptadvIpa\-samudra\-bhUdhara\-vichitre dharitrI\-maNDale, prastArite vyAghra\-charmaNi ApUriteShu hema\-kumbheShu dIpeShu vAdyeShu cha sajjIkR^iteShu darpaNAdiShu mA~Ngalya\-vastuShu, paThatsu vandi\-mukhyeShu, vedochchAraNa\-pareShu samudita\-mukheShu brAhmaNeShu, gIta\-pare yuvati\-jane, AnItAyAmagra\-mahiShyAM kR^ikAlikAyAm, ulUko.abhiShekArthaM yAvat siMhAsane upavishati tAvat kuto.api vAyasaH samAyAtaH so.achintayat\-aho ! kimeSha sakala\-pakShi\-samAgamo mahotsavashcha ? atha te pakShiNastaM dR^iShTvA mithaH prochuH | pakShiNAM madhye vAyasashchaturaH shrUyate | uktaM cha\- narANAM nApito dhUrtaH pakShiNAM chaiva vAyasaH | daMShTriNAM cha shR^igAlastu shvebhikShustapasvinAm || 3\.75|| tadasyApi vachanaM grAhyam | uktaM cha\- bahudhA bahubhiH sArdhaM chintitAH sunirUpitAH | katha~nchin na vilIyante vidvadbhishchintitA nayAH || 3\.76|| atha vAyasaH sametya tAn Aha\-aho ! kiM mahAjana\-samAgamo.ayaM parama\-mahotsavashcha | te prochuH\-bhoH ! nAsti kashchidviha~NgamAnAM rAjA, tadasyolUkasya viha~Nga\-rAjyAbhiSheko nirUpitastiShThati samasta\-pakShibhiH | tattvamapi sva\-mataM dehi | prastAve samAgato.asi | athAsau kAko vihasyAha\-aho ! na yuktametat | yan mayUra\-haMsa\-kokila\-chakravAka\-shuka\-kAraNDava\-hArIta\-sArasAdiShu pakShi\-pradhAneShu vidyamAneShu divAndhasyAsya karAla\-vaktrasyAbhiShekaH kriyate | tatraitan mama matam | yataH\- vakra\-nAsaM sujihmAkShaM krUramapriya\-darshanam | akruddhasyedR^ishaM vaktraM bhavet kruddhasya kIdR^isham || 3\.77|| svabhAva\-raudramatyugraM krUramapriya\-vAdinam | ulUkaM nR^ipatiM kR^itvA kA naH siddhirbhaviShyati || 3\.78|| aparaM vainateye svAmini sthite kimeSha divAndhaH kriyate rAjA ? tadyadyapi guNavAn bhavati, tathApekasmin svAmini sthite nAnyo bhUpaH prashasyate | eka eva hitArthAya tejasvI pArthivo bhuvaH | yugAnta iva bhAsvanto bahavo.atra vipattaye || 3\.79|| tat tasya nAmnApi yUyaM pareShAmagamyA bhaviShyatha | uktaM cha\- gurUNAM nAma\-mAtre.api gR^ihIte svAmi\-sambhave | duShTAnAM purataH kShemaM tat\-kShaNAdeva jAyate || 3\.80|| tathA cha\- vyapadeshena mahatAM siddiH sa~njAyate parA | shashino vyapadeshena vasanti shashakAH sukham || 3\.81|| pakShiNa UchuH\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 1 chaturdanta\-nAma\-mahA\-gaja\-kathA} kasmiMshchidvane chaturdanto nAma mahA\-gajo yUthAdhipaH prativasati sma | tatra kadAchin mahatanAvR^iShTiH sa~njAtA prabhUta\-varShANi yAvat | tayA taDAga\-hrada\-palvala\-sarAMsi shoShamupagatAni | atha taiH samasta\-gajaiH sa gajarAjaH proktaH\-deva ! pipAsAkulA gaja\-kalabhA mR^ita\-prAyA apare mR^itAshcha | tadanviShyatAM kashchij jalAshayo yatra jala\-pAnena svasthatAM vrajanti | tatashchiraM dhyAtvA tenAbhihitamasti mahA\-hrado vivikte pradeshe sthala\-madhya\-gataH pAtAla\-ga~NgA\-jalena sadaiva pUrNaH | tat tatra gamyatAM iti | tathAnuShTHite pa~ncharAtramupasarpadbhiH samAsAditastaiH sa hradaH | tatra svechChayA jalamavagAhyAstamanavelAyAM niShkrAntAH | tasya cha hradasya samantAchChashaka\-bilAni asa~NkhyAni sukomala\-bhUmau tiShThanti | tAnapi samastairapi tairgajairitastato bhramadbhiH paribhagnAni | bahavaH shashakAH bhagna\-pAda\-shiro\-grIvA vihitAH | kechin mR^itAH kechij jIva\-sheShA jAtAH | atha gate tasmin gaja\-yUthe shashakAH sodvegA gajapAda\-kShuNNa\-samAvAsAH kechidbhagna\-pAdAH | anye jarjarita\-kalevarA rudhira\-plutAH | anye hata\-shishavo bAShpa\-pihita\-lochanAH sametya mitho mantraM chakruH\-aho vinaShTA vayam | nityamevaitadgaja\-yUthamAgamiShyati yato nAnyatra jalamasti | tat sarveShAM nAsho bhaviShyati | uktaM cha\- spR^ishannapi gajo hanti jighrannapi bhuja~NgamaH | hasannapi nR^ipo hanti mAnayannapi durjanaH || 3\.82|| tachchintyatAM kashchidupAyaH | tatraikaH provAcha\-gamyatAM desha\-tyAgena | kimanyat ? uktaM cha manunA vyAsena cha\- tyajedekaM kulasyArthe grAmasyArthe kulaM tyajet | grAmaM janapadasyArthe AtmArthe pR^ithivIM tyajet || 3\.83|| kShemyAM shasya\-pradAM nityaM pashu\-vR^iddhi\-karImapi | parityajen nR^ipo bhUmimAtmArthamavichArayan || 3\.84|| Apadarthe dhanaM rakSheddArAn rakSheddhanairapi | AtmAnaM satataM rakSheddArairapi dhanairapi || 3\.85|| tatashchAnye prochuH\-bhoH ! pitR^i\-paitAmahaM sthAnaM na shakyate sahasA tyaktum | tat kriyatAM teShAM kR^ite kAchidvibhIShikA | yat kathamapi daivAn na samAyAnti | uktaM cha\- nirviSheNApi sarpeNa kartavyA mahatI phaTA | viShaM bhavatu mA vAstu phaTATopo bhaya~NkaraH || 3\.86|| athAnye prochuH\-yadevaM tatasteShAM mahadvibhIShikA\-sthAnamasti yena nAgamiShyanti | sA cha chatura\-dUtAyattA vibhIShikA | yato vijayadatto nAmAsmat\-svAmI shashakashchandra\-maNDale nivasati | tat preShyatAM kashchin mithyA\-dUto yUthAdhipa\-sakAshaM yachchandrastvAmatra hrada AgachChantaM niShedhayati, yato.asmat\-parigraho.asya samantAdvasati | evamabhihite shraddheya\-vachanAt kadApi nivartate | athAnye prochuH\-yadevaM tadasti lambakarNo nAma shashakaH | sa cha vachana\-rachanA\-chaturo dUta\-karmaj~naH | sa tatra preShyatAmiti | uktaM cha\- sAkAro niHspR^iho vAgmI nAnA\-shAstra\-vichakShaNaH | para\-chittAvagantA cha rAj~no dUtaH sa iShyate || 3\.87|| anyachcha\- yo mUrkhaM laulya\-sampannaM rAja\-dvArikamAcharet | mithyA\-vAdaM visheSheNa tasya kAryaM na sidhyati || 3\.88|| tadanviShyatAM yadasmAdvyasanAdAtmanAM sunirmuktiH | athAnye prochuH\-aho yuktametat | nAnyaH kashchidupAyo.asmAkaM jIvitasya | tathaiva kriyatAm | atha lambakarNo gaja\-yUthAdhipa\-samIpe nirUpito gatashcha | tathAnuShThite lambakarNo.api gaja\-mArgamAsAdyAgamyaM sthalamAruhya taM gajamuvAcha\-bhoH bhoH duShTa\-gaja ! kimevaM lIlayA niHsha~NkayAtra chandra\-hrada AgachChasi ? tan nAgantavyaM nivartyatAmiti | tadAkarNya vismita\-manA gaja Aha\-bhoH ! kastvam ? sa Aha\-ahaM lambakarNo nAma shashakashchandra\-maNDale vasAmi | sAmprataM bhagavatA chandramasA tava pArshve prahito dUtaH | jAnAteva bhavAn | yathArtha\-vAdino dUtasya na doShaH karaNIyaH | dUta\-mukhA hi rAjAnaH sarva eva | uktaM cha\- udyateShvapi shastreShu bandhu\-varga\-vadheShvapi | puruShANapi jalpanto vadhyA dUtA na bhUbhujA || 3\.89|| tachChrutvA sa Aha\-bhoH shashaka ! tat kathaya bhagavatashchandramasaH sandesham | yena satvaraM kriyate | sa Aha\-bhavatAtIta\-divase yUthena sahAgachChatA prabhUtAH shashakA nipAtitAH | tat kiM na vetti bhavAn | yan mama parigraho.ayam | tadyadi jIvitena te prayojanaM tadA kenApi prayojanenApatra hrade nAgantavyamiti sandeshaH | gaja Aha\-atha kva vartate bhagavAn svAmI chandraH | sa Aha\-atra hrade sAmprataM shashakAnAM bhavadyUtha\-mathitAnAM hata\-sheShANAM samAshvAsanAya samAyAtastiShThati | ahaM punastavAntikaM preShitaH | gaja Aha\-yadevaM taddarshaya me taM svAminaM yena praNamyAnyatra gachChAmi | shashaka Aha\-AgachCha mayA sahaikakI yena darshayAmi | tathAnuShThite shashako nishA\-samaye taM hrada\-tIre nItvA jala\-madhye sthitaM chandra\-bimbamadarshayat | Aha cha\-bhoH eSha naH svAmI jala\-madhye samAdhisthastiShThati tan\-nibhR^itaM praNamya vrajeti | no chet, samAdhi\-bha~Nga\-bhayAdbhUyo.api prabhUtaM kopaM kariShyati | atha gajo.api trasta\-manAstaM praNamya punargamanAya prasthitaH | shashakashcha taddinAdArabhya saparivArAH sukhena sveShu sthAneShu tiShThanti sma | ato.ahaM bravImi vyapadeshena mahatAmiti | api cha\- kShudramalasaM kApuruShaM vyasaninamakR^itaj~naM jIvita\-kAmaH | pR^iShTha\-pralapana\-shIlaM svAmitve nAbhiyojayet || 3\.90|| tathA cha\- kShudramarthapatiM prApya nyAyAnveShaNa\-tat\-parau | ubhAvapi kShayaM prAptau purA shashaka\-pi~njalau || 3\.91|| te prochuH\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 2 shasha\-kapi~njala\-kathA} kasmiMshchidvR^ikShe purAhamavasam | tatrAdhastAt koTare kapi~njalo nAma chaTakaH prativasati sma | atha sadaivAstamanavelAyAmAgatayordvayoraneka\-subhAShita\-goShThyA devarShi\-brahmarShi\-rAjarShi\-purANa\-charita\-kIrtanena cha paryaTana\-dR^iShTAneka\-kautUhala\-prakathanena cha parama\-sukhamanubhavatoH kAlo vrajati | atha kadAchit kapi~njalaH prANa\-yAtrArthamanyaishchaTakaiH sahAnyaM pakva\-shAli\-prA~naM deshaM gataH | tato yAvan nishA\-samaye.api nAyAtastAvadahaM sodvega\-manAstadviprayoga\-duHkhitashchintitavAn\-aho kimadya kapi~njalo nAyAtaH | kiM kenApi pAshena baddhaH ? Aho svit kenApi vyApAditaH ? sarvathA yadi kushalo bhavati, yan mAM vinA na tiShThati | evaM me chintayato bahUnanyAni vyatikrAntAni | tatashcha tatra koTare kadAchichChIghrago nAma shashako.astamanavelAyAmAgatya praviShTaH | mayApi kapi~njala\-nirAshatvena na nivAritaH | athAnyasminnahani kapi~njalaH shAli\-bhakShaNAdatIva pIvara\-tanuH svAshrayaM smR^itvA bhUyo.apatraiva samAyAtaH | athavA sAdhvidamuchyate\- na tAdR^igjAyate saukhyamapi svarge sharIriNAm | dAridrye.api hi yAdR^ik syAt sva\-deshe sva\-pure gR^ihe || 3\.92|| athAsau koTarAntargataM shashakaM dR^iShTvA sAkShepamAha\-bhoH shashaka ! na tvayA sundaraM kR^itaM, yan mamAvasatha\-sthAne praviShTo.asi | tachChIghraM niShkramyatAm | shashaka Aha\-na tavedaM gR^iham, kintu mamaiva | tat kiM mithyA paruShANi jalpasi ? uktaM cha\- vApI\-kUpa\-taDAgAnAM devAlaya\-kujanmanAm | utsargAt parataH svAmyamapi kartuM na shakyate || 3\.93|| tathA cha\- pratyakShaM yasya yadbhuktaM kShetrAdyaM dasha vatsarAn | tatra bhuktiH pramANaM syAdna sAkShI nAkSharANi vA || 3\.94|| mAnuShANAmayaM nyAyo munibhiH parikIrtitaH | tirashchAM cha viha~NgAnAM yAvadeva samAshrayaH || 3\.95|| tan mamaitadgR^iham, na taveti | kapi~njala Aha\-bhoH ! yadi smR^itiM pramANIkaroShi, tadAgachCha mayA saha yena smR^iti\-pAThakaM pR^iShTvA sa yasya dadAti sa gR^ihNAtu | tathAnuShThite mayApi chintitaM\-kimatra bhaviShyati ? mayA draShTavyo.ayaM nyAyaH | tataH kautukAdahamapi tAvanuprasthitaH | atrAntare tIkShNadaMShTro nAmAraNya\-mArjArastayorvivAdaM shrutvA mArgAsannaM nadI\-taTamAsAdya kR^ita\-kushopagraho nimIlita\-nayana Urdhva\-bAhurardha\-pAda\-spR^iShTa\-bhUmiH shrI\-sUryAbhimukha imAM dharmopadeshanAmakarot\-aho ! asAro.ayaM saMsAraH | kShaNa\-bha~NgurAH prANAH | svapna\-sadR^ishaH priya\-samAgamaH | indra\-jAlavat kuTumba\-parigraho.ayam | taddharmaM muktvA nAnyA gatirasti | uktaM cha\- anityAni sharIrANi vibhavo naiva shAshvataH | nityaM sannihito mR^ityuH kartavyo dharma\-sa~NgrahaH || 3\.96|| yasya dharma\-vihInAni dinAnAyAnti yAnti cha | sa lohakAra\-bhastreva shvasannapi na jIvati || 3\.97|| nAchChAdayati kaupInaM na daMsha\-mashakApaham | shunaH\-puchChamiva vyarthaM pANDityaM dharma\-varjitam || 3\.98|| anyachcha\- pulAkA iva dhAnyeShu pUtikA ivpakShiShu | mashakA iva martyeShu yeShAM dharmo na kAraNam || 3\.99|| shreyaH puShpa\-phalaM vR^ikShAddadhnaH shreyo ghR^itaM smR^itam | shreyastailaM cha puNyAkAchChreyAn dharmastu mAnuShAt || 3\.100|| sR^iShTA mUtra\-purIShArthamAhArAya cha kevalam | dharma\-hInAH parArthAya puruShAH pashavo yathA || 3\.101|| sthairyaM sarveShu kR^ityeShu shaMsanti naya\-paNDitAH | bahvantarAya\-yuktasya dharmasya tvaritA gatiH || 3\.102|| sa~NkShepAt kathyate dharmo janAH kiM vistareNa vaH | paropakAraH puNyAya pApAya para\-pIDanam || 3\.103|| shrUyatAM dharma\-sarvasvaM shrutvA chaivAvadhAryatAm | AtmanaH pratikUlAni pareShAM na samAcharet || 3\.104|| atha tasya tAM dharmopadeshanAM shrutvA shashaka Aha\-bhoH bhoH kapi~njala ! eSha nadI\-tIre tapasvI dharma\-vAdI tiShThati | tadenaM pR^ichChAvaH | kapi~njala Aha\-nanu svabhAvato.ayamasmAkaM shatru\-bhUtaH | taddUre sthitvA pR^ichChAvaH | kadAchidasya vrata\-vaikalyaM sampadyeta | tato dUrastho tAvUchatuH\-bhostapasvin ! dharmopadeshaka ! AvayorvivAdo vartate | taddharma\-shAstra\-dvAreNAsmAkaM nirNayaM kuru | yo hInavAdI sa te bhakShya iti | sa Aha\-bhadrau ! mA maivaM vadatam | nivR^itto.ahaM naraka\-mArgAddhiMsA\-karmaNaH | ahiMsaiva dharma\-mArgaH | uktaM cha\- ahiMsA\-pUrvako dharmo yasmAt sarva\-hite rataH | yUkA\-mat\-kuNa\-daMshAdIMstasmAt tAnapi rakShayet || 3\.105|| hiMsakAnapi bhUtAni yo hiMsati sa nirghR^iNaH | sa yAti narakaM ghoraM kiM punaryaH shubhAni cha || 3\.106|| ete.api ye yAj~nikA yaj~na\-karmaNi pashUn vyApAdayanti, te mUrkhAH | paramArthaM shruterna jAnanti | tatra kilaitaduktamajayaiShTavyam | ajA vrIhayastAvat sapta\-vArShikAH kathyante na punaH pashu\-visheShaH | uktaM cha\- vR^ikShAMshChittvA pashUn hatvA kR^itvA rudhira\-kardamam | yadevaM gamyate svargaM narakaM kena gamyate || 3\.107|| tan nAhaM bhakShayAmi | paraM jaya\-parAjaya\-nirNayaM kariShyAmi | kintvahaM vR^iddho dUrAn na yathAvachChR^iNomi | evaM j~nAtvA mama samIpa\-vartino bhUtvA mamAgre nyAyaM vadataM, yena vij~nAya, vivAda\-paramArthaM vacho vadato me para\-loka\-bAdhA na bhavati | uktaM cha\- mAnAdvA yadi vA lobhAt krodhAdvA yadi vA bhayAt | yo nyAyamanyathA brUte sa yAti narakaM naraH || 3\.108|| pa~ncha pashvanR^ite hanti dasha hanti gavAnR^ite | shataM kanyAnR^ite hanti sahasraM puruShAnR^ite || 3\.109|| upaviShTaH sabhA\-madhye yo na vakti sphuTaM vachaH | tasmAddUreNa sa tyAjyo na yo vA kIrtayedR^itam || 3\.110|| tasmAdvishrabdhau mama karNopAntike sphuTaM nivedayatam | kiM bahunA, tena kShudreNa tathA tau pUrNaM vishvAsitau yathA tasyotsa~Nga\-vartinau jAtau | tatashcha tenApi sama\-kAlamevaikaH pAdAntenAkrAnto.anyo daMShTrAkrakachena cha tato gata\-prANau bhakShitAviti | ato.ahaM bravImi\-kShudramartha\-patiM prApya (91) iti | bhavanto.apenaM divAndhaM kShudramartha\-patimAsAdya rAtryandhAH santaH shashaka\-pi~njala\-mArgeNa yAsyanti | evaM j~nAtvA yaduchitaM tadvidheyam | atha tasya tadvachanamAkarNya sAdhvanenAbhihitamituktA, bhUyo.api pArthivAthaM sametya mantrayiShyAmahe iti bruvANAH sarve pakShiNo yathAbhimataM jagmuH | kevalamavashiShTo bhadrAsanopaviShTo.abhiShekAbhimukho divAndhaH kR^ikAlikayA sahAste | Aha cha\-kaH ko.atra bhoH ! kimadyApi na kriyate mamAbhiShekaH ? iti shrutvA kR^ikAlikayAbhihitam\-bhadra ! kuto.ayaM vighnaste kAkena ? gatAshcha sarve.api vihagA yathepsitAsu dikShu kevalameko.ayaM vAyaso.avashiShTastiShThati kenApi kAraNena | tat tvaritamuttiShTha, yena tvAM svAshrayaM prApayAmi | tachChrutvA saviShAdamulUko vAyasamAha\-bho bho duShTAtman ! kiM mayA te.apakR^itaM yadrAjyAbhiSheko me vighnitaH ? tadadya\-prabhR^iti sAnvayamAvayorvairaM sa~njAtam | uktaM cha\- rohate sAyakairviddhaM ChinnaM rohati chAsinA | vacho duruktaM bIbhatsaM na prarohati vAk\-kShatam || 3\.111|| itevamabhidhAya kR^ikAlikayA saha svAshramaM gataH | atha bhaya\-vyAkulo vAyaso vyachintayat\-aho ! akAraNaM vairamAsAditaM mayA | kimidaM vyAhR^itam ? uktaM cha\- adesha\-kAlaj~namanAyati\-kShamaM yadapriyaM lAghava\-kAri chAtmanaH | yo.atrAbravIt kAraNa\-varjitaM vacho na tadvachaH syAdviShameva tadbhavet || 3\.112|| balopapanno.api hi buddhimAn naraH pare nayen na svayameva vairitAm | bhiSha~NmamAstIti vichintya bhakShayed akAraNAt ko hi vichakShaNo viSham || 3\.113|| parivAdaH pariShadi na katha~nchit paNDitena vaktavyaH | satyamapi tan na vAchyaM yaduktamasukhAvahaM bhavati || 3\.114|| suhR^idbhirAptairasakR^idvichAritaM svayaM hi buddhyA pravichAritAshrayam | karoti kAryaM khalu yaH sa buddhimAn sa eva lakShmyA yashasAM cha bhAjanam || 3\.115|| evaM vichintya kAko.api prayAtaH | tadA\-prabhR^itasmAbhiH saha kaushikAnAmanvayA\-gataM vairamasti | meghavarNa Aha\-tAta ! evaM gate.asmAbhiH kiM kriyate ? sa Aha\-vatsa ! evaM gate.api ShADguNyAdaparaH sthUlo.abhiprAyo.asti | tama~NgIkR^itya svayamevAhaM tadvijayAya yAsyAmi | ripUn va~nchayitvA vadhiShyAmi | uktaM cha\- bahu\-buddhi\-samAyuktAH suvij~nAnA balotkaTAn | shaktA va~nchayituM dhUrtA brAhmaNaM ChAgaladiva || 3\.116|| meghavarNa Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 3 mitra\-sharma\-brAhmaNa\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne mitrasharmA nAma brAhmaNaH kR^itAgnihotra\-parigrahaH prativasati sma | tena kadAchin mAgha\-mAse saumyAnile pravAti, meghAchChAdite gagane mandaM mandaM pravarShati parjanye, pashu\-prArthanArthaM ki~nchidgrAmAntaraM gatvA, kashchidyajamAno yAchitaH\-bho yajamAna ! AgAminyAmamAvAsyAyAmahaM yakShyAmi yaj~nam | taddehi me pashumekam | atha tena yasya shAstroktaH pIvara\-tanuH pashuH pradattaH | so.api taM samarthamitashchetashcha gachChantaM vij~nAya skandhe kR^itvA satvaraM sva\-purAbhimukhaH pratasthe | atha tasya gachChato mArge trayo dhUrtAH kShut\-kShAma\-kaNThAH sammukhA babhUvuH | taishcha tAdR^ishaM pIvara\-tanuM skandha ArUDhamAlokya, mitho.abhihitaM\-aho ! asya pashorbhakShaNAdadyatanIyo hima\-pAto vyarthatAM nIyate | tadenaM va~nchayitvA pashumAdAya shIta\-trANaM kurmaH | atha teShAmekatamo vesha\-parivartanaM vidhAya sammukho bhUtvApamArgeNa tamAhitAgnimUche\-bho bhoH ! bAlAgnihotrin ! kimevaM jana\-viruddhaM hAsya\-kAryamanuShThIyate ? yadeSha sArameyo.apavitraH skandhAdhirUDho nIyate | uktaM cha yataH | shvAna\-kukkuTa\-chANDAlAH sama\-sparshAH prakIrtitAH | rAsabhoShTrau visheSheNa tasmAt tAn naiva saMspR^ishet || 3\.117|| tatashcha tena kopAbhibhUtenAbhihitamaho ! kimandho bhavAn ? yat pashuM sArameyatvena pratipAdayasi ? so.abravIt\-brahman ! kopastvayA na kAryaH | yathechChaM gamyatAm | atha yAvat ki~nchidadhvano.antaraM gachChati, tAvaddvitIyo dhUrtaH sammukhamabhyupetya tamuvAcha\-bhoH brahman ! kaShTaM kaShTam ! yadyapi vallabho.ayaM te mR^ita\-vatsastathApi skandhamAropayitumayuktam | uktaM cha yataH\- tirya~nchaM mAnuShaM vApi yo mR^itaM saMspR^ishet kudhIH | pa~ncha\-gavyena shuddhiH syAt tasya chAndrAyaNena vA || 3\.118|| athAsau sakopamidamAha\-bhoH ! kimandho bhavAn ? yat pashuM mR^ita\-vatsaM vadati | so.abravIt\-bhagavan ! mA kopaM kuru | aj~nAnAn mayAbhihitam | tat tvamAtma\-ruchiM samAchara iti | atha yAvat stokaM vanAntaraM gachChati tAvat tR^itIyo.anya\-vesha\-dhArI dhUrtaH sammukhaH samupetya tamuvAcha\-bhoH ! ayuktametat, yadrAsabhaM skandhAdhirUDhaM nayasi | tat tyajyatAmeShaH | uktaM cha\- yaH spR^ishedrAsabhaM martyo j~nAnAdaj~nAnato.api vA | sa\-chailaM snAnamuddiShTaM tasya pApa\-prashAntaye || 3\.119|| tat tyajainaM yAvadanyaH kashchin na pashyati | athAsau taM pashuM rAsabhaM manyamAno bhayAdbhUmau prakShipya sva\-gR^ihamuddishya palAyituM prArabdhaH | tataste.api trayo militvA pashumAdAya yathechChaM bhakShitumArabdhAH | ato.ahaM bravImi\-bahu\-buddhi\-samAyuktAH (116) iti | athavA sAdhvidamuchyate\- abhinava\-sevaka\-vinayaiH prAghuNakoktairvilAsinIruditaiH | dhUrta\-jana\-vachana\-nikarairiha kashchidava~nchito nAsti || 3\.120|| kiM cha\-durbalairapi bahubhiH saha virodho na yuktaH | uktaM cha\- bahavo na viroddhavyA durjayA hi mahAjanAH | sphurantamapi nAgendraM bhakShayanti pipIlikAH || 3\.121|| meghavarNa Aha\-kathametat ? sthirajIvI kathayati\- \section{kathA 4 atidarpa\-nAma\-sarpa\-kathA} (pipIlikAbhuja~NgamakathA) asti kasmiMshchidvalmIke mahA\-kAyaH kR^iShNa\-sarpo.atidarpo nAma | sa kadAchidvilAnusAri\-mArgamutsR^ijyAnyena laghu\-dvAreNa niShkramitumArabdhaH | niShkrAmatashcha tasya mahA\-kAyatvAddaiva\-vashatayA laghu\-vivaratvAchcha sharIre vraNaH samutpannaH | atha vraNa\-shoNita\-gandhAnusAriNIbhiH pipIlikAbhiH sarvato vyApto vyAkulIkR^itashcha | kati vyApAdayati kati vA tADayati ? atha prabhUtatvAdvistArita\-bahu\-vraNaH kShata\-sarvA~Ngo.atidarpaH pa~nchatvamupAgataH | ato.ahaM bravImi\-bahavo na viroddhavyA (121) iti | tadatrAsti me ki~nchidvaktavyameva | tadavadhArya yathoktamanuShThIyatAm | meghavarNa Aha\-tat samAdeshaya | tavAdesho nAnyathA kartavyaH | sthirajIvI prAha\-vatsa ! samAkarNaya tarhi | sAmAdInatikramya yo mayA pa~nchama upAyo nirUpitaH | tan mAM vipakSha\-bhUtaM kR^itvAni niShThura\-vachanairnirbhartsya | yathA vipakSha\-praNidhInAM pratyayo bhavati, tathA samAhR^ita\-rudhirairAlipyAsyaiva nyagrodhasyAdhastAt prakShipya mAM gamyatAM parvataM R^iShyamUkaM prati | tatra saparivArastiShTha, yAvadahaM samastAn sapatnAn supraNItena vidhinA vishvAsyAbhimukhAn kR^itvA kR^itArtho j~nAta\-durga\-madhyo divase tAnandhatAM prAptAMstvAM nItvA vyApAdayAmi | j~nAtaM mayA samyak nAnyathAsmAkaM siddhirasti | yato durgametadapasAra\-rahitaM kevalaM vadhAya bhaviShyati | uktaM cha\- apasAra\-samAyuktaM na yaj~nairdurgamuchyate | apasAra\-parityaktaM durga\-vyAjena bandhanam || 3\.122|| na cha tvayA madarthaM kR^ipA kAryA | uktaM cha\- api prANa\-samAn iShTAn pAlitAn lAlitAnapi | bhR^ityAn yuddhe samutpanne pashyechChuShkamivendhanam || 3\.123|| tathA cha\- prANavadrakShayedbhR^ityAn svakAyamiva poShayet | sadaika\-divasasyArthe yatra syAdripu\-sa~NgamaH || 3\.124|| tat tvayAhaM nAtra viShaye pratiShedhanIyaH | ituktvA tena saha shuShka\-kalahaM kartumArabdhaH | athAnye tasya bhR^ityAH sthirajIvinamuchChR^i~Nkhala\-vachanairjalpantamavalokya tasya vadhAyodyatA meghavarNenAbhihitAH\-aho ! nivartadhvaM yUyam | ahamevAsya shatru\-pakShapAtino durAtmanaH svayaM nigrahaM kariShyAMi | itabhidhAya tasyopari samAruhya, laghubhishcha~nchu\-prahAraistaM nihatyAhR^ita\-rudhireNa plAvayitvA tadupadiShTaM R^iShyamUka\-parvataM saparivAro gataH | etasminnantare kR^ikAlikayA dviShat\-praNidhI\-bhUtayA tat sarvaM tadamAtya\-vyasanaM kvachit prachalitaH saparivAra iti | atholUkAdhipastadAkarNyAstamanavelAyAM sAmAtyaH saparijano vAyasa\-vadhArthaM prachalitaH | prAha cha\-tvaryatAM tvaryatAM bhItaH shatruH palAyana\-paraH puNyairlabhyate | uktaM cha\- shatroH prachalane ChidramekamanyaM cha saMshrayam | kurvANo jAyate vashyo vyagratve rAja\-sevinAm || 3\.125|| evaM bruvANaH samantAn nyagrodha\-pAdapamadhaH pariveShTya vyavasthitaH | yAvan na kashchidvAyaso dR^ishyate, tAvachChAkhAgramadhirUDho hR^iShTa\-manA vandibhirabhiShTUyamAno.arimardanastAn parijanAn provAcha\-aho ! j~nAyatAM teShAM mArgaH | katamena mArgeNa pranaShTAH kAkAH ? tadyAvan na durgaM samAshrayanti, tAvadeva pR^iShThato gatvA vyApAdyA bhavanti | uktaM cha\- vR^ittimapAshritaH shatruravadhyaH syAj jigIShuNA | kiM punaH saMshrito durgaM sAmagryA parayA yutam || 3\.126|| athaitasmin prastAve sthirajIvI chintayAmAsa\-yadete.asmachChatravo.anulabdhAsmadvR^ittAntA yathAgatameva yAnti tato mayA na ki~nchit kR^itaM bhavati | uktaM cha\- anArambho hi kAryANAM prathamaM buddhi\-lakShaNam | ArabdhasyAnta\-gamanaM dvitIyaM buddhi\-lakShaNam || 3\.127|| tadvaramanArambho na chArambha\-vighAtaH | tadahametAn shabdaM saMshrAvya AtmAnaM darshayAmi iti vichArya mandaM mandaM shabdamakarot | tachChrutvA te sakalA apulUkAstadvadhAya prajagmuH | atha tenoktaM\-aho ! ahaM sthirajIvI nAma meghavarNasya mantrI | meghavarNenaivedR^ishImavasthAM nItaH | tan nivedayatAtma\-svAmine | tena saha bahu vaktavyamasti | atha tairniveditaH sa ulUka\-rAjo vismayAviShTastat\-kShaNAt tasya sakAshaM gatvA provAcha\-bhoH bhoH ! kimetAM dashAM gatastvam, tat kathyatAm | sthirajIvI prAha\-deva ! shrUyatAM tadavasthA\-kAraNam | atIta\-dine sa durAtmA meghavarNo yuShmadvyApAdita\-prabhUta\-vAyasAnAM pIDayA yuShmAkamupari kopa\-shoka\-grasto yuddhArthaM prachalita AsIt | tato mayAbhihitaM\-svAmin ! na yuktaM bhavatastadupari gantum | balavanta ete, bala\-hInAshcha vayam | uktaM cha\- balIyasA hIna\-balo virodhaM na bhUti\-kAmo manasApi vA~nChet | na vadhyate vetasa\-vR^ittiratra vyaktaM praNAsho.asti pata~Nga\-vR^itteH || 3\.128|| tat tasyoAyana\-pradAnena sandhireva yuktaH | uktaM cha\- balavantaM ripuM dR^iShTvA sarvasvamapi buddhimAn | dattvA hi rakShayet prANAn rakShitaistairdhanaM punaH || 3\.129|| tachChrutvA durjana\-kopitena tvat\-pakSha\-pAtinaM mAmAsha~NkamAnenemAM dashAM nItaH | tat tava pAdau sAmprataM me sharaNam | kiM bahunA vij~naptena ? yAvadahaM prachalituM shaknomi tAvat tvAM tasyAvAsaM nItvA sarva\-vAyasa\-kShayaM vidhAsyAmi iti | athArimardanastadAkarNya pitR^i\-pitAmaha\-kramAgata\-mantribhiH sArdhaM mantrayA~nchakre | tasya cha pa~ncha mantriNaH | tadyathA\-raktAkShaH, krUrAkShaH, dIptAkShaH, vakranAsaH, prAkArakarNashcheti | tatrAdau raktAkShamapR^ichChat\-bhadra ! eSha tAvat tasya ripormantrI mama hasta\-gataH | tat kiM kriyatAm ? iti | raktAkSha Aha\-deva ! kimatra chintyate ? avichAritamayaM hantavyaH, yataH\- hInaH shatrurnihantavyo yAvan na balavAn bhavet | prApta\-sva\-pauruSha\-balaH pashchAdbhavati durjayaH || 3\.130|| kiM cha svayamupAgatA shrIstyajyamAnA shapatIti loke pravAdaH | uktaM cha\- kAlo hi sakR^idabhyeti yan naraM kAla\-kA~NkShiNam | durlabhaH sa punastena kAla\-karmAchikIrShatA || 3\.131|| shrUyate cha yathA\- kashchit kShudra\-samAchAraH prANinAM kAla\-sannibhaH | vichachAra mahAraNye ghoraH shuni\-lubdhakaH || 3\.132|| arimardanaH prAha\-kathametat ? raktAkShaH kathayati\- \section{kathA 5 brAhmaNa\-sarpa\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne haridatto nAma brAhmaNaH | tasya cha kR^iShiM kurvataH sadaiva niShphalaH kAlo.ativartate | athaikasmin divase sa brAhmaNa uShNa\-kAlAvasAne gharmArtaH sva\-kShetra\-madhye vR^ikSha\-chChAyAyAM prasupto.anatidUre valmIkopari prasAritaM bR^ihat\-phaTA\-yuktaM bhIShaNaM bhuja~NgaM dR^iShTvA chintayAmAsa\-nUnameShA kShetra\-devatA mayA kadAchidapi na pUjitA | tenedaM me kR^iShi\-karma viphalIbhavati | tadasyA ahaM pUjAmadya kariShyAmi | itavadhArya kuto.api kShIraM yAchitvA sharAve nikShipya valmIkAntikamupagatyovAcha\-bhoH kShetra\-pAla ! mayaitvAvantaM kAlaM na j~nAtaM yat tvamatra vasasi | tena pUjA na kR^itA | tat sAmprataM kShamasveti | evamuktvA dugdhaM cha nivedya gR^ihAbhimukhaM prAyAt | atha prAtaryAvadAgatya pashyati, tAvaddInAramekaM sharAve dR^iShTavAn | evaM cha pratidinamekAkI samAgatya tasmai kShIraM dadAti, ekaikaM cha dInAraM gR^ihNAti | athaikasmin divase kShIra\-nayanAya putraM nirUpya brAhmaNo grAmAntaraM jagAma | putro.api kShIraM tatra nItvA saMsthApya cha punargR^ihaM samAyAtaH | dinAntare tatra gatvA dInArakaM dR^iShTvA gR^ihItvA cha chintitavAn\-nUnaM sauvarNa\-dInAra\-pUrNo valmIkaH | tadenaM hatvA sarvameka\-vAraM grahIShyAmi itevaM sampradhAryAnyedyuH kShIraM dadatA brAhmaNa\-putreNa sarpo laguDena tADitaH | tataH kathamapi daiva\-vashAdamukta\-jIvit eva roShAt tameva tIvra\-viShada\-shanaistathAdashat, yathA sadyaH pa~nchatvamupAgataH | svajanaishcha nAtidUre kShetrasya kAShTha\-sa~nchayaiH saMskR^itaH | atha dvitIya\-dine tasya pitA samAyAtaH | svajanebhyaH suta\-vinAsha\-kAraNaM shrutvA tathaiva samarthitavAn | abravIchcha\- bhUtAn yo nAnugR^ihNAti hAtmanaH sharaNAgatAn | bhUtArthAstasya nashyanti haMsAH padma\-vane yathA || 3\.133|| puruShairuktaM\-kathametat ? brAhmaNaH kathayati\- \section{kathA 6 haima\-haMsa\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne chitraratho nAma rAjA | tasya yodhaiH surakShyamANaM padmasaro nAma sarastiShThati tatra cha prabhUtA jAmbUnada\-mayA haMsAstiShThanti | ShaNmAse ShaNmAse pichChamekaikaM parityajanti | atha tatra sarasi sauvarNo bR^ihat\-pakShI samAyAtaH | taishchoktaH\-asmAkaM madhye tvayA na vastavyam | yena kAraNenAsmAbhiH ShaNmAsAnte pichChaikaika\-dAnaM kR^itvA gR^ihItametat saraH | evaM cha kiM bahunA, parasparaM dvaidhamutpannam | sa cha rAj~naH sharaNaM gato.abravIt\-deva ! ete pakShiNa evaM vadanti, yadasmAkaM rAjA kiM kariShyati ? na kasyApAvAsaM dadmaH | mayA choktaM\-na shobhanaM yuShmAbhirabhihitam | ahaM gatvA rAj~ne nivedayiShyAmi | evaM sthite devaH pramANam | tato rAjA bhR^ityAnabravIt\-bho bhoH gachChata | sarvAn pakShiNo gatAsUn kR^itvA shIghramAnayata | rAjAdeshAnantarameva pracheluste | atha laguDa\-hastAn rAja\-puruShAn dR^iShTvA tatraikena pakShiNA vR^iddhenoktam\-bhoH svajanAH ! na shobhanamApatitam | tataH sarvaireka\-matI\-bhUyotpatitavyam | taishcha tathAnuShThitam | ato.ahaM bravImi\-bhUtAn yo nAnugR^ihNAti (133) iti | ituktvA punarapi brAhmaNaH pratyUShe kShIraM gR^ihItvA tatra gatvA tAra\-svareNa sarpamastaut | tadA sarpashchiraM valmIka\-dvArAntarlIna eva brAhmaNaM pratyuvAcha\-tvaM lobhAdatrAgataH putra\-shokamapi vihAya | ataH paraM tava mama cha prItirnochitA | tava putreNa yauvanonmAdenAhaM tADito mayA sa dR^iShTaH | kathaM mayA laguDa\-prahAro vismartavyaH | tvayA cha putra\-shoka\-duHkhaM kathaM vismartavyamiti punaruktvA vivarAntargataH | brAhmaNashcha maNiM gR^ihItvA putra\-buddhiM nindan sva\-gR^ihamAgataH | ato.ahaM bravImi\-chitikAM dIpitAM pashya iti | tadasmin hate.ayatnAdeva rAjyamakaNTakaM bhavato bhavati | tasyaitadvachanaM shrutvA krUrAkShaM paprachCha\-bhadra ! tvaM tu kiM manyase ? so.abravIt\-deva ! nirdayametadyadanenAbhihitam | yat kAraNaM sharaNAgato na vadhyate suShThu | khalvidamAkhyAnam\- shrUyate hi kapotena shatruH sharaNamAgataH | pUjitashcha yathA\-nyAyaM svaishcha mAMsairnimantritaH || 3\.134|| arimardano.abravIt\-kathametat ? krUrAkShaH kathayati\- \section{kathA 7 kapota\-lubdhaka\-kathA} kashchidkShudra\-samAchAraH prANinAM kAla\-sannibhaH | vichachAra mahAraNye ghoraH shakuni\-lubdhakaH || 3\.135|| naiva kashchit suhR^it tasya na sambandhI na bAndhavaH | sa taiH sarvaiH parityaktastena raudreNa karmaNA || 3\.136|| athavA\- ye nR^ishaMsA durAtmanaH prANinAM prANa\-nAshakAH | udvejanIyA bhUtAnAM vyAlA iva bhavanti te || 3\.137|| sa pa~njarakamAdAya pAshaM cha laguDaM tathA | nityameva vanaM yAti sarva\-prANi\-vihiMsakaH || 3\.138|| anyedyurbhramatastasya vane kApi kapotikA | jAtA hasta\-gatA tAM sa prAkShipat pa~njcharAntare || 3\.139|| atha kR^iShNA dishaH sarvA vanasthasyAbhavan ghanaiH vAta\-vR^iShTishcha mahato kShaya\-kAla ivAbhavat || 3\.140|| tataH sa trasta\-hR^idayaH kampamAno muhurmuhuH | anveShayan paritrANamAsasAda vanaspatim || 3\.141|| muhUrtaM pashyate yAvadviyadvimala\-tArakam | prApya vR^ikShaM vadatevaM yo.atra tiShThati kashchana || 3\.142|| tasyAhaM sharaNaM prAptaH sa paritrAtu mAmiti | shItena bhidyamAnaM cha kShudhayA gata\-chetanam || 3\.143|| atha tasya taroH skandhe kapotaH suchiroShitaH | bhAryA\-virahitastiShThan vilalApa suduHkhitaH || 3\.144|| vAta\-varSho mahAn AsIn na chAgachChati me priyA | tayA virahitaM hetachChUnyamadya gR^ihaM mama || 3\.145|| pativratA pati\-prANA patyuH priya\-hite ratA | yasya syAdIdR^ishI bhAryA dhanyaH sa puruSho bhuvi || 3\.146|| na gR^ihaM gR^ihamitAhurgR^ihiNI gR^ihamuchyate | gR^ihaM tu gR^ihiNI\-hInamaraNya\-sadR^ishaM matam || 3\.147|| pa~njara\-sthA tataH shrutvA bharturduHkhAnvitaM vachaH | kapotikA susantuShTA vAkyaM chedamathAha sA || 3\.148|| na sA strItabhimantavyA yasyAM bhartA na tuShyati | tuShTe bhartari nArINAM tuShTAH syuH sarva\-devatAH || 3\.149|| dAvAgninA vidagdheva sapuShpa\-stavakA latA | bhasmIbhavatu sA nArI yasyAM bhartA na tuShyati || 3\.150|| mitaM dadAti hi pitA mitaM bhrAtA mitaM sutaH | amitasya hi dAtAraM bhartAraM kA na pUjayet || 3\.151|| punashchAbravIt\- shR^iNuShvAvahitaH kAnta yat te vakShyAmahaM hitam | prANairapi tvayA nityaM saMrakShyaH sharaNAgataH || 3\.152|| eSha shAkunikaH shete tavAvAsaM samAshritaH | shItArtashcha kShudhArtashcha pUjAmasmai samAchara || 3\.153|| shrUyate cha\- yaH sAyamatithiM prAptaM yathA\-shakti na pUjayet | tasyAsau duShkR^itaM dattvA sukR^itaM chApakarShati || 3\.154|| mA chAsmai tvaM kR^ithA dvaiShaM baddhAneneti mat\-priyA | sva\-kR^itaireva baddhAhaM prAktanaiH karma\-bandhanaiH || 3\.155|| dAridrya\-roga\-duHkhAni bandhana\-vyasanAni cha | AtmAparAdha\-vR^ikShasya phalAnetAni dehinAm || 3\.156|| tasmAt tvaM dveShamutsR^ijya madbandhana\-samudbhavam | dharme manaH samAdhAya pUjayainaM yathA\-vidhi || 3\.157|| tasyAstadvachanaM shrutvA dharma\-yukti\-samanvitam | upagamya tato.adhR^iShTaH kapotaH prAha lubdhakam || 3\.158|| bhadra susvAgataM te.astu brUhi kiM karavANi te | santApashcha na kartavyaH sva\-gR^ihe vartate bhavAn || 3\.159|| tasya tadvachanaM shrutvA pratyuvAcha viha~Ngamam | kapota khalu shItaM me hima\-trANaM vidhIyatAm || 3\.160|| sa gatvA~NgArakaM nItvA pAtayAmAsa pAvakam | tataH shuShkeShu parNeShu tamAshu samadIpayat || 3\.161|| susandIptaM tataH kR^itvA tamAha sharaNAgatam | pratApayasva vishrabdhaM sva\-gAtrANatra nirbhayaH || 3\.162|| udgatena cha jIvAmo vayaM sarve vanaukasaH | na chAsti vibhavaH kashchin nAshaye yena te kShudham || 3\.163|| sahasraM bharate kashchichChatamanyo dashAparaH | mama tvakR^ita\-puNyasya kShudrasyAtmApi durbharaH || 3\.164|| ekasyApatitherannaM yaH pradAtuM na shaktimAn | tasyAneka\-parikleshe gR^ihe kiM vasataH phalam || 3\.165|| tat tathA sAdhayAmetachCharIraM duHkha\-jIvitam | yathA bhUyo na vakShyAmi nAstItarthi\-samAgame || 3\.166|| sa ninindi kilAtmAnaM na tu taM lubdhakaM punaH | uvAcha tarpayiShye tvAM muhUrtaM pratipAlaya || 3\.167|| evamuktvA sa dharmAtmA prahR^iShTenAntarAtmanA | tamagniM samparikramya pravivesha sva\-veshmavat || 3\.168|| tatastaM lubdhako dR^iShTvA kR^ipayA pIDito bhR^isham | kapotamagnau patitaM vAkyametadabhAShata || 3\.169|| yaH karoti naraH pApaM na tasyAtmA dhruvaM priyaH | AtmanA hi kR^itaM pApamAtmanaiva hi bhujyate || 3\.170|| so.ahaM pApa\-matishchaiva pApa\-karma\-rataH sadA | patiShyAmi mahA\-ghore narake nAtra saMshayaH || 3\.171|| nUnaM mama nR^ishaMsasya pratyAdarshaH sudarshitaH | prayachChatA sva\-mAMsAni kapotena mahAtmanA || 3\.172|| adya\-prabhR^iti dehaM svaM sarva\-bhoga\-vivarjitam | toyaM svalpaM yathA grIShmaH shoShayiShyAmahaM punaH || 3\.173|| shIta\-vAtAtapa\-sahaH kR^ishA~Ngo malinastathA | upavAsairbahuvidhaishchariShye dharmamuttamam || 3\.174|| tato yaShTiM shalAkAM cha jAlakaM pa~njaraM tathA | babha~nja lubdhako dInAM kApotIM cha mumocha tAm || 3\.175|| lubdhakena tato muktA dR^iShTvAgnau patitaM patim | kapotI vilalApArtA shoka\-santapta\-mAnasA || 3\.176|| na kAryamadya me nAtha jIvitena tvayA vinA | dInAyAH pati\-hInAyAH kiM nAryA jIvite phalam || 3\.177|| mAno darpastvaha~NkAraH kulaM pUjA cha bandhuShu | dAsa\-bhR^itya\-janeShvAj~nA vaidhavyena praNashyati || 3\.178|| evaM vilapya bahushaH kR^ipaNaM bhR^isha\-duHkhitA | pativratA susandIptaM tamevAgniM vivesha sA || 3\.179|| tato divyAmbara\-dharA divyAbharaNa\-bhUShitA | bhartAraM sA vimAnasthaM dadarsha svaM kapotikA || 3\.180|| so.api divya\-tanurbhUtvA yathArthamidamabravIt | aho mAmanugachChantyA kR^itaM sAdhu shubhe tvayA || 3\.181|| tisraH koTyo.ardha\-koTI cha yAni romANi mAnuShe | tAvat kAlaM vaset svarge bhartAraM yAnugachChati || 3\.182|| kapota\-dehaH sUryAste pratyahaM sukhamanvabhUt | kapota\-dehavatsAsIt prAk puNya\-prabhavaM hitam || 3\.183|| harShAviShTastato vyAdho vivesha cha vanaM dhanam | prANi\-hiMsAM parityajya bahu\-nirvedavAn bhR^isham || 3\.184|| tatra dAvAnalaM dR^iShTvA vivesha viratAshayaH | nirdagdha\-kalmaSho bhUtvA svarga\-saukhyamavAptavAn || 3\.185|| ato.ahaM bravImi\-shrUyate hi kapotena (134) itAdi | tachChrutvArimardano dIptAkShaM pR^iShTavAn\-evamavasthite kiM bhavAn manyate ? so.abravIt\-deva ! na hantavya evAyam | yataH\- yA mamodvijate nityaM sA mamAdyAvagUhate | priya\-kAraka bhadraM te yan mamAsti harasva tat || 3\.186|| choreNa chApuktam\- hartavyaM te na pashyAmi hartavyaM chedbhaviShyati | punarapAgamiShyAmi yadIyaM nAvagUhate || 3\.187|| arimardanaH pR^iShTavAn\-kA cha nAvagUhate ? kashchAyaM chauraH ? iti vistarataH shrotumichChAmi | dIptAkShaH kathayati\- \section{kathA 8 kAmAtura\-vaNik\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne kAmAturo nAma vR^iddha\-vaNik | tena cha kAmopahR^ita\-chetasA, mR^ita\-bhAryeNa kAchin nirdhana\-vaNik\-sutA, prabhUtaM dhanaM dattvodvAhitA | atha sA duHkhAbhibhUtA taM vR^iddha\-vaNijaM draShTumapi na shashAka | yuktaM chaitat\- shvetaM padaM shirasi yat tu shiroruhANAM sthAnaM paraM paribhavasya tadeva puMsAm | AropitAsthi\-shakalaM parihR^itya yAnti chANDAla\-kUpamiva dUrataraM taruNyaH || 3\.188|| tathA cha\- gAtraM sa~NkuchitaM gatirvigalitA dantAshcha nAsha~NgatA dR^iShTirbhrAmyati rUpamapupahataM vaktraM cha lAlAyate | vAkyaM naiva karoti bAndhava\-janaH patnI na shushrUShate dhik kaShTaM jarayAbhibhUta\-pUruShaM putro.apavaj~nAyate || 3\.189|| atha kadAchit sA tena sahaikashayane parA~NmukhI yAvat tiShThati tAvadgR^ihe chauraH praviShTaH | sApi taM chauraM dR^iShTvA bhaya\-vyAkulitA vR^iddhamapi taM patiM gADhaM samAlili~Nga | so.api vismayAt pulakA~nchita\-sarva\-gAtrashchintayAmAsa\-aho kimeShA mAmadyAvagUhate ? yAvan nipuNatayA pashyati tAvat gR^iha\-koNaika\-deshe chauraM dR^iShTvA vyachintayat\-nUnameShAsya bhayAn mAmAli~Ngati iti j~nAtvA taM chauramAha\-yA mamodvijate (186) itAdi | tachChrutvA chauro.apAha\-hartavyaM te na pashyAmi (187) itAdi | tasmAchchaurasyApupakAraH shreyashchintyate kiM punaH sharaNAgatasya | api chAyaM tairviprakR^ito.asmAkameva puShTaye bhaviShyati tadIya\-randhra\-darshanAya cheti anena kAraNenAyamavadhya iti | etadAkarNyArimardano.anyaM sachivaM vakranAsaM paprachCha\-bhadra ! sAmpratamevaM sthite kiM karaNIyamiti ? so.abravIt\-deva ! avadhyo.ayam | yataH\- shatravo.api hitArthaiva vivadantaH parasparam | chaureNa jIvitaM dattaM rAkShasena tu go\-yugam || 3\.190|| arimardanaH prAha\-kathametat ? vakranAsaH kathayati\- \section{kathA 9 droNAkhya\-brAhmaNa\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne daridro droNa\-nAmA brAhmaNaH, pratigraha\-dhanaH satataM vishiShTa\-vastrAnulepana\-gandha\-mAlyAla~NkAra\-tAmbUlAdi\-bhoga\-parivarjitaH, prarUDha\-kesha\-shmashru\-nakha\-romopachitaH, shItoShNa\-vAta\-varShAdibhiH parishoShita\-sharIraH, tasya cha kenApi yajamAnenAnukampayA shishu\-go\-yugaM dattam | brAhmaNena cha bAla\-bhAvAdArabhya yAchita\-ghR^ita\-taila\-yavasAdibhiH saMvardhya supuShTaM kR^itam | tachcha dR^iShTvA sahasaiva kashchichchaurashchintitavAn\-ahamasya brAhmaNasya go\-yugamidamapahariShyAmi | iti nishchitya nishAyAM bandhana\-pAshaM gR^ihItvA, yAvat prasthitastAvadardha\-mArge pravirala\-tIkShNa\-danta\-pa~Nktirunnata\-nAsA\-vaMshaH, prakaTa\-raktAnta\-nayanaH upachita\-snAyu\-santatanata\-gAtraH shuShka\-kapolaH suhuta\-hutavaha\-pi~Ngala\-shmashru\-kesha\-sharIraH kashchiddR^iShTaH | dR^iShTvA cha taM tIvra\-bhaya\-trasto chauro.abravIt\-ko bhavAn ? iti | so.abravIt\-ahaM krUra\-karmA chauro daridra\-brAhmaNasya go\-yugaM hartuM prasthito.asmi | atha jAta\-pratyayo rAkShaso.abravIt\-bhadra ! ShaShThAhna\-kAliko.aham | atastameva brAhmaNamadya bhakShayiShyAmi | atha tau tatra gatvaikAnte kAnlamanveShayantau sthitau | prasupte cha brAhmaNe tadbhakShaNArthaM prasthitaM rAkShasaM dR^iShTvA chauro.abravIt\-bhadra ! naiShanyAyo yato go\-yuge mayApahR^ite pashchAt tvamenaM brAhmaNaM bhakShaya | so.abravIt\-kadAchidayaM brAhmaNo go\-shabdena budhyeta tadAnarthako.ayaM mamArambhaH syAt | chauro.apabravIt\-tavApi yadi bhakShaNAyopasthitasya eko.apantarAyaH syAt | tadAhamapi na shaknomi go\-yugamapahartum | ataH prathamaM mayApahR^ite go\-yuge pashchAt tvayA brAhmaNo bhakShitavyaH | itthaM chAhamahamikayA tayorvivadatoH samutpanne dvaidhe pratirava\-vashAdbrAhmaNo jajAgAra | atha taM chauro.abravIt\-brAhmaNa ! tvAmevAyaM rAkShaso bhakShayitumichChati iti | rAkShaso.apAha\-brAhmaNa ! chauro.ayaM go\-yugaM te.apahartumichChati | evaM shrutvotthAya brAhmaNaH sAvadhAno bhUtveShTa\-devatA\-mantra\-dhyAnenAtmAnaM rAkShasAdudgUrNa\-laguDena chaurAdgo\-yugaM rarakSha | ato.ahaM bravImi\-shatravo.api hitArthaiva (190) iti | atha tasya vachanamavadhAryArimardanaH punarapi prAkArakarNamapR^ichChat\-kathaya, kimatra manyate bhavAn ? so.abravIt\-deva ! avadhya evAyam, yato rakShitenAnena kadAchit paraspara\-prItyA kAlaH sukhena gachChati | uktaM cha\- parasparasya marmANi ye na rakShanti jantavaH | ta eva nidhanaM yAnti valmIkodara\-sarpavat || 3\.191|| arimardano.abravIt\-kathametat ? prAkArakarNaH kathayati\- \section{kathA 10 valmIkodara\-gata\-sarpa\-kathA} asti kasmiMshchin nagare devashaktirnAma rAjA | tasya cha putro jaThara\-valmIkAshrayeNorageNa pratidinaM pratya~NgaM kShIyate | anekopachAraiH sadvaidyaiH sachChAstropadiShTauShadha\-yuktyApi chikitsyamAno na svAsthyameti | athAsau rAjaputro nirvedAddeshAntaraM gataH | kasmiMshchin nagare bhikShATanaM kR^itvA mahati devAlaye kAlaM yApayati | atha tatra nagare balirnAma rAjAste | tasya cha dve duhitarau yauvana\-sthe tiShThataH | te cha pratidivasamAdityodaye pituH pAdAntikamAgatya namaskAraM chakratuH | tatra chaikAbravIt\-vijayasva mahArAja ! yasya prasAdAt sarvaM sukhaM labhyate | dvitIyA tu\-vihitaM bhu~NkShva mahArAja ! iti bravIti | tachChrutvA prakupito rAjAbravIt\-bho mantriNaH ! enAM duShTa\-bhAShiNIM kumArikAM kasyachidvaideshikasya prayachChata tena nija\-vihitamiyameva bhu~Nkte | atha tatheti pratipadyAlpa\-parivArA sA kumArikA mantribhistasya deva\-kulAshrita\-rAja\-putrasya pratipAditA | sApi prahR^iShTa\-manasA taM patiM devavat pratipadyAdAya chAnya\-viShayaM gatA | tataH kasmiMshchiddUratara\-nagara\-pradeshe taDAga\-taTe rAja\-putramAvAsa\-rakShAyai nirUpya svayaM cha ghR^ita\-taila\-lavaNa\-taNDulAdi\-kraya\-nimittaM saparivArA gatA | kR^itvA cha kraya\-vikrayaM yAvadAgachChati tAvat sa rAja\-putro valmIkopari kR^ita\-mUrdhA prasuptaH | tasya cha mukhAdbhujagaH phaNAM niShkAsya vAyumashnAti | tatraiva cha valmIke.aparaH sarpo niShkramya tathaivAsIt | atha tayoH paraspara\-darshanena krodha\-saMrakta\-lochanayormadhyAdvalmIkasthena sarpeNoktam\-bho bho durAtman ! kathaM sundara\-sarvA~NgaM rAja\-putramitthaM kadarthayasi ? mukhastho.arirabravIt\-bho bhoH ! tvayApi durAtmanAsya valmIkasya madhye kathamidaM dUShitaM hATaka\-pUrNaM kalasha\-yugalamitevaM parasparasya marmANudghATitavantau | punarvalmIkastho.ahirabravIt\-bho durAtman ! bheShajamidaM te kiM ko.api na jAnAti yaj jIrNotkAlita\-kA~njikA\-rAjikA\-pAnena bhavAn vinAshamupayAti | athodarastho.ahirabravIt\-tavApetadbheShajaM kiM kashchidapi na vetti yaduShNa\-tailena mahoShNodakena vA tava vinAshaH syAditi | evaM cha sA rAja\-kanyA viTapAntaritA tayoH parasparAlApAn marma\-mayAn AkarNya tathaivAnuShThitavatI | vidhAya vya~NgaM nIrogaM bhartAraM nidhiM cha paramamAsAdya svadeshAbhimukhaM prAyAt | pitR^i\-mAtR^i\-svajanaiH pratipUjitA vihitopabhogaM prApya sukhenAvasthitA | ato.ahaM bravImi\-parasparasya marmANi iti | tachcha shrutvA svayamarirdano.apevaM samarthitavAn | tathA chAnuShThitam | dR^iShTvAntarlInaM vihasya raktAkShaH punarabravIt\-kaShTam | vinAshito.ayaM bhavadbhiranyAyena svAmI | uktaM cha\- apUjyA yatra pUjyante pUjyAnAM tu vimAnanA | trINi tatra pravartante durbhikShaM maraNaM bhayam || 3\.192|| tathA cha\- pratyakShe.api kR^ite pApe mUrkhaH sAmnA prashAmyati | ratha\-kAraH svakAM bhAryAM sajArAM shirasAvahat || 3\.193|| mantriNaH prAhuH\-kathametat ? raktAkShaH kathayati\- \section{kathA 11 vIravara\-rathakAra\-tat\-patnI\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne vIravaro nAma rathakAraH | tasya bhAryA kAmadamanI | sA puMshchalI janApavAda\-saMyuktA | so.api tasyAH parIkShaNArthaM vyachintayat\-atha mayAsyAH parIkShaNaM kartavyam | uktaM cha\- yadi syAt pAvakaH shItaH proShNI vA shasha\-lA~nChanaH | strINAM tadA satItvaM syAdyadi syAddurjano hitaH || 3\.194|| jAnAmi chainAM loka\-vachanAdasatIm | uktaM cha\- yachcha vedeShu shAstreShu na dR^iShTaM na cha saMshrutam | tat sarvaM vetti loko.ayaM yat syAdbrahmANDa\-madhyagam || 3\.195|| evaM sampradhArya bhAryAmavochat\-priye ! prabhAte.ahaM grAmAntaraM yAsyAmi | tatra katichiddinAni lagiShyanti | tat tvayA kimapi pAtheyaM mama yogyaM vidheyam | sApi tadvachanaM shrutvA harShita\-chittA | autsukyAt sarva\-kAryANi santyajya siddhamannaM ghR^ita\-sharkarA\-prAyamakarot | athavA sAdhvidamuchyate\- durdivase ghana\-timire varShati jalade mahATavI\-prabhR^itau | patyurvidesha\-gamane parama\-sukhaM jaghana\-chapalAyAH || 3\.196|| athAsau pratyUShe utthAya sva\-gR^ihAn nirgataH sApi taM prasthitaM vij~nAya prahasita\-vadanA~Nga\-saMskAraM kurvANA katha~nchit taM divasamatyavAhayat | atha pUrva\-parichita\-viTa\-gR^ihe gatvA taM pratyuktavatI\-sa durAtmA me patirgrAmAntaraM gataH | tat tvayAsmadgR^ihe prasupte jane samAgantavyam | tathAnuShThite sa rathakAro.araNye dinamativAhya pradoShe sva\-gR^ihe.apadvAreNa pravishya shayyAdhastale nibhR^ito bhUtvA sthitaH | etasminnantare sa devadattaH samAgatya tatra shayane upaviShTaH | dR^iShTvA roShAviShTa\-chitto rathakAro vyachintayat\-kimenamutthAya hanmi ? athavA helayaiva prasuptau dvAvapetau vyApAdayAmi ? paraM pashyAmi tAvadasyAshcheShTitam | shR^iNomi chAnena sahAlApam | atrAntare sA gR^iha\-dvAraM nibhR^itaM pidhAya shayana\-talamArUDhA | tasyAstatrArohayantyA rathakAra\-sharIre pAdo vilagnaH | tataH sA vyachintayat\-nUnametena durAtmanA rathakAreNa mat\-parIkShaNArthaM bhAvyam | tataH strI\-charitra\-vij~nAnaM kimapi karomi | evaM tasyAshchintayanyA sa devadattaH sparshotsuko babhUva | atha tayA kR^itA~njali\-puTayAbhihitaM\-bhoH mahAnubhAva ! na me sharIraM tvayA sparshanIyaM yato.ahaM pativratA mahAsatI cha | no chechChApaM dattvA tvAM bahsmasAtkariShyAmi | sa Aha\-yadevaM tarhi tvayA kimahamAhUtaH ? sAbravIt\-bhoH shR^iNuShvaikAgra\-manAH | ahamadya pratyUShe devatA\-darshanArthaM chaNDkAyatanaM gatA tatrAkasmAt khe vANI sa~njAtA\-putri kiM karomi ? bhaktAsi me tvaM, paraM ShaNmAsAbhyantare vidhi\-niyogAdvidhavA bhaviShyasi | tato mayAbhihitaM\-bhagavati ! yathA tvamApadaM vetsi, tathA tat\-pratIkAramapi jAnAsi | tadasti kashchidupAyo yena me patiH shata\-saMvatsara\-jIvI bhavati ? tatastayAbhihitam\-vatse, sannapi nAsti, yatastavAyattaH sa pratIkAraH | tachChrutvA mayAbhihitam\-devi ! yadi tan mama prANairbhavati tadAdeshaya yena karomi | atha devyAbhihitam\-yadadya para\-puruSheNa sahaikasmin shayane samAruhyAli~NganaM karoShi tat tava bhartR^i\-sakto.apamR^ityustasya sa~ncharati | bhartApi tena punarvarSha\-shataM jIvati | tena tvaM mayAbhyarthitaH | tadyat ki~nchit kartu\-manAstat kuruShva | na hi devatA\-vachanamanyathA bhaviShyatIti nishchayaH | tato.antarhAsa\-vikAsa\-mukhaH sa taduchitamAchachAra | so.api rathakAro mUrkhastasyAstadvachanamAkarNya pulakA~nchita\-tanuH shayyAdhastalAn niShkramya tAmuvAcha\-sAdhu pativrate ! sAdhu kula\-nandini ! ahaM durjana\-vachana\-sha~Nkita\-hR^idayastvat\-parIkShA\-nimittaM grAmAntara\-vyAjaM kR^itvA khaTvAdhastale nibhR^itaM lInaH | tadehi, Ali~Nga mAm | tvaM sva\-bhartR^i\-bhaktAnAM mukhyA nArINAM, yadevaM brahma\-vrataM para\-sa~Nge.api pAlitavatI | yadAyurbuddhi\-kR^ite.apamR^ityu\-vinAshArthaM chatvamevaM kR^itavatI | tAmevamuktvA sasnehamAli~NgitavAn | sva\-skandhe tAmAropya tAmapi devadattamuvAcha\-bho mahAnubhAva ! mat\-puNyaistvamihAgataH | tvat\-prasAdAn mayA prAptaM varSha\-shata\-pramANamAyuH | tat tvamapi mAmAli~Ngya mat\-skandhe samAroha iti jalpannanichChantamapi devadattamAli~Ngya balAt svakIya\-skandhe AropitavAn | tatashcha nR^ityaM kR^itvA\-he brahma\-vrata\-dharANAM dhurINa ! tvayApi mayupakR^itamitAduktvA skandhAduttArya yatra yatra svajana\-gR^iha\-dvArAdiShu babhrAma tatra tatra tayorubhayorapi tadguNa\-varNanamakarot | ato.ahaM bravImi\-pratyakShe.api kR^ite pApe (193) iti | tat sarvathA mUlotkhAtA vayaM vinaShTAH smaH | suShThu khalvidamuchyate\- mitra\-rUpA hi ripavaH sambhAvyante vichakShaNaiH | ye hitaM vAkyamutsR^ijya viparItopasevinaH || 3\.197|| tathA cha\- santo.aparthA vinashyanti desha\-kAla\-virodhinaH | aprAj~nAn mantriNaH prApya tamaH sUryodaye yathA || 3\.198|| tatastadvacho.anAdR^itya sarve te sthirajIvinamutkShipya sva\-durgamAnetumArabdhAH | athAnIyamAnaH sthirajIvAha\-deva ! adyAki~nchitkareNaitadavasthena kiM mayopasa~NgR^ihItena ? yat kAraNamichChAmi dIptaM vahnimanupraveShTum | tadarhasi mAmagni\-pradAnena samuddhartum | atha raktAkShasyAntargata\-bhAvaM j~nAtvAha\-kimarthamagni\-patanamichChasi ? so.abravIt\-ahaM tAvadyuShmadarthamimAmApadaM meghavarNena prApitaH | tadichChAmi teShAM vaira\-yAtanArthamulUkatvamiti | tachcha shrutvA rAjanIti\-kushalo raktAkShaH prAha\-bhadra ! kuTilastvaM kR^itaka\-vachana\-chaturashcha | tAvadulUka\-yoni\-gato.api svakIyAmeva vAyasa\-yoniM bahu manyase | shrUyate chaitadAkhyAnakam | sUryaM bhartAramutsR^ijya parjanyaM mArutaM girim | sva\-jAtiM mUShikA prAptA svajAtirduratikramA || 3\.199|| mantriNaH prochuH\-\-kathametat ? raktAkShaH kathayati\- \section{kathA 12 shAla~NkAyana\-rakShita\-mUShikA\-kathA} (mUShakakanyAvivAhakathA) asti kasmiMshchidadhiShThAne shAla~NkAyano nAma tapodhano jAhnavyAM snAnArthaM gataH | tasya cha sUryopasthAnaM kurvatastatra pradeshe mUShikA kAchit kharatara\-nakhAgra\-puTena shyenena gR^ihItA | dR^iShTvA sa muniH karuNArdra\-hR^idayo mu~ncha mu~ncheti kurvANastasyopari pAShANa\-khaNDaM prAkShipat | so.api pAShANa\-khaNDa\-prahAra\-vyAkulendriyo bhraShTa\-mUShiko bhUmau nipapAta mUShikApi bhaya\-trastA kartavyamajAnantI rakSha rakSheti jalpantI muni\-charaNAntikamupAvishat | shyenenApi chetanaM labdhvA munirukto, yadbho mune ! na yuktamanuShThitaM bhavatA yadahaM pAShANena tADitaH | kiM tvamadharmAn na bibheShi ? tat samarpaya mAmenAM mUShikAm | no chet prabhUtaM pAtakamavApsyasi | iti bruvANaM shyenaM provAcha saH\-bho viha~NgAdhama ! rakShaNIyAH prANinAM prANAH | daNDanIyA duShTAH | sammAnanIyAH sAdhavaH | pUjanIyA guravaH | stutyA devAH | tat kimasambaddhaM prajalpasi ? shyena Aha\-mune ! na tvaM sUkShma\-dharmaM vetsi | iha hi sarveShAM prANinAM vidhinA sR^iShTiM kurvatAhAro.api vinirmitaH | tato yathA bhavatAmannaM tathAsmAkaM mUShikAdayo vihitAH | tat svAhAra\-kA~NkShiNaM mAM kiM dUShayasi ? uktaM cha\- yadasya vihitaM bhojyaM na tat tasya praduShyati | abhakShye bahu\-doShaH syAt tasmAt kAryo na vyatyayaH || 3\.200|| bhakShyaM yathA dvijAtInAM madyapAnAM yathA haviH | abhakShyaM bhakShyatAmeti tathAnyeShAmapi dvija || 3\.201|| bhakShyaM bhakShyatAM shreya abhakShyaM tu mahadagham | tat kathaM mAM vR^ithAchAra tvaM daNDayitumarhasi || 3\.202|| aparaM munInAM na chaiSha dharmo yatastairdR^iShTaM shrutamashrutamalaulyatvamashatrutvaM prashasyate | uktaM cha\- samaH shatrau cha mitre cha sama\-loShTAshma\-kA~nchanaH | suhR^in\-mitre hudAsIno madhyastho dveShya\-bandhuShu | sAdhuShvapi cha pApeShu sama\-buddhirvishiShyate || 3\.203|| sAdhUnAM niravadyAnAM sadAchAra\-vichAriNAm | yogI yu~njIta satataM satatamAtmAnaM rahasi sthitaH || 3\.204\. tat tvamanena karmaNA bhraShTa\-tapAH sa~njAtaH | uktaM cha\- mu~ncha mu~ncha patateko mA mu~ncheti dvitIyakaH | ubhayoH patanaM dR^iShTvA maunaM sarvArtha\-sAdhanam || 3\.205|| shAla~NkAyana Aha\-\-kathametat ? shyena Aha\- \section{kathA 13 ?} kasmiMshchidnadI\-taTa ekata\-dvita\-tritAbhidhAnAstrayo.api bhrAtaro munayastapaH kurvanti | teShAM cha tapaH\-prabhAvAdAkAshasthA dhauta\-potikA nirAlambA jalArdrA bhU\-sparshana\-bhayena snAna\-samaye tiShThanti | athAnye\-dyurmamaiva kAchin maNDUkikA kenApi gR^idhreNa balena nItA | atha tAM gR^ihItA vilokya teShAM jyeShThena karuNArdra\-hR^idayena bhavateva vyAhR^itaM\-mu~ncha mu~ncheti | atrAntare tasya dhauta\-potikAkAshAdbhUmau patitA | tAM patitAM dR^iShTvA dvitIyena tadbhayArtena mA mu~nchetabhihitaM yAvat tasyApi papAta | tatastR^itIyo dvayorapi dhauta\-potikAM bhUmau patitAM dR^iShTvA tUShNIM babhUva | ato.ahaM bravImi\-mu~ncha mu~ncha patateka itAdi | tachChrutvA munirvihasyAha\-bho mUrkha viha~Ngama ! kR^ita\-yuge dharmaH sa AsIt, yataH kR^ita\-yuge pApAlApato.api pApaM jAyate tena dhauta\-potike patite ashiShTAlApena na sadapavachana\-doShataH | eSha punaH kali\-yugaH | atra sarvo.api pApAtmA | tat karma kR^itaM vinA pApaM na lagati | uktaM cha\- sa~ncharantIha pApAni yugeShvanyeShu dehinAm | kalau tu pApa\-saMyukte yaH karoti sa lipyate || 3\.206|| uktaM cha\- AsanAchChayanAdyAnAt sa~NgateshchApi bhojanAt | kR^ite sa~ncharate pApaM taila\-bindurivAmbhasi || 3\.207|| tat kiM vR^ithA pralapitena ? gachCha tvam | no chechChApayiShyAmi | atha gate shyene mUShikayA sa munirabhihitaH\-bhagavan ! naya mAM svAshrayam | no chedanyo duShTa\-pakShI mAM vyApAdayiShyati | tadahaM tatraivAshrame tvaddattAnnAhAra\-muShTyA kAlaM neShyAmi | so.api dAkShiNyavAn sakaruNo vyachintayat\-kathaM mayA mUShikA haste dhR^itvA neyA jana\-hAsya\-kAriNI | tadenAM kumArikAM kR^itvA nayAmi | evaM sA kanyakA kR^itA | tathAnuShThite kanyA\-sahitaM munimavalokya patnI paprachCha\-bhagavan ! kuta iyaM kanyA ? sa Aha\-eShA mUShikA shyena\-bhayAchCharaNArthinI kanyA\-rUpeNa tava gR^ihamAnItA | tat tvayA yatnena rakShaNIyA | bhUyo.apenAM mUShikAM kariShyAmi | sA prAha\-bhagavan ! maivaM kArShIH | asyAstvaM dharma\-pitA | uktaM cha\- janitA chopanetA cha yastu vidyAM prayachChati | anna\-dAtA bhaya\-trAtA pa~nchaite pitaraH smR^itAH || 3\.208|| tat tvayAsyAH prANa\-pradattA | aparaM mamApapatyaM nAsti | tasmAdeShA mama sutA bhaviShyati | tathAnuShThite sA kanyA shukla\-pakSha\-chandra\-kalikeva nityaM vR^iddhiM prApnoti | sApi tasya muneH shushrUShAM kurvatI sapatnIkasya yauvanamAshvayAt | atha tAM yauvanonmukhImavalokya shAla~NkAyanaH sva\-patnImuvAcha\-priye ! yauvanonmukhI vartata iyaM kanyA | anarhA sa sAmprataM madgR^iha\-vAsasya | uktaM cha\- anUDhA mandire yasya rajaH prApnoti kanyakA | patanti pitarastasya svarga\-sthA api tairguNaiH || 3\.209|| varaM varayate kanyA mAtA vittaM pitA shrutam | bAndhavAH kulamichChanti miShTAnnamitare janAH || 3\.210|| tathA cha\- yAvan na lajjate kanyA yAvat krIDati pAMsunA | yAvat tiShThati go\-mArge tAvat kanyAM vivAhayet || 3\.211|| mAtA chaiva pitA chaiva jyeShTha\-bhrAtA tathaiva cha | trayaste narakaM yAnti dR^iShTvA kanyAM rajasvalAm || 3\.212|| kulaM cha shIlaM cha sanAthatAM cha vidyAM cha vittaM cha vapurvayashcha | etAn guNAn saptAn sapta parIkShya deyA kanyA budhaiH sheShamachintanIyam || 3\.213|| tadyadyasyA rochate tadbhagavantaM AdityamAkArya tasmai prayachChAmi | uktaM cha\- aniShTaH kanyakAyA yo varo rUpAnvito.api yaH | yadi syAt tasya no deyA kanyA shreyo.abhivA~nChatA || 3\.214|| sA prAha\-ko doSho.atra viShaye ? evaM kriyatAm | atha muninA ravirAhUtaH | veda\-mantrAmantraNa\-prabhAvAt tat\-kShaNAdevAbhyupagamyAdityaH provAcha\-bhagavan ! vada drutaM kimarthamAhUtaH ? sa Aha\-eShA madIyA kanyakA tiShThati | yadeShA tvAM vR^iNoti tarhudvahasva tAmiti | evamuktvA bhagavAMstasyA darshitaH | provAcha\-putri ! kiM tava rochata eSha bhagavAMstrailokya\-dIpaH ? sA prAha\-tAta ! atidahanAtmako.ayam | nAhamenamabhilaShAmi | asmAdapi ya utkR^iShTataraH sa AhUyatAm | atha tasyAstadvachanamAkarNya bhAsvaro.api tAM mUShikAM viditvA niHspR^ihastamuvAcha\-bhagavan ! asti mamApadhiko megho yenAchChAditasya me nAmAi na j~nAyate ? atha muninA meghamapAhUya kanyAbhihitA\-eSha te rochate ? sA prAha\-kR^iShNa\-varNo.ayaM jaDAtmA cha | tadasmAdanyasya kasyachit pradhAnasya mAM prayachCha | atha muninA megho.api pR^iShTaH\-bhoH ! tvatto.apadhikaH ko.apasti ? sa Aha\-matto.apadhiko.asti vAyuH | vAyunA hato.ahaM sahasradhA yAmi | tachChrutvA muninA vAyurAhUtaH, Aha cha\-putrike kimeSha vAyuste vivAhAya uttamaH pratibhAti ? sA Aha\-prabalo.apayaM cha~nchalaH | tadabhyadhikaH kashchidAhUyatAm | munirAha\-bho vAyo ! tvatto.apadhiko.asti kashchit ? sa Aha\-matto.apadhiko.asti parvato yena saMstabhya balavAnapahaM dhriye | atha muniH parvatamAhUya kanyAyA adarshayat\-putrike ! tvAmasmai prayachChAmi ? sA Aha\-tAta ! kaThinAtmako.ayaM stabdhashcha | tadanyasmai dehi mAm | atha sa muninA pR^iShTaH, yadbhoH parvata\-rAja ! tvatto.apadhiko.asti kashchit ? sa Aha\-santi matto.apadhikA mUShikAH, ye maddehaM balAt sarvato bhedayanti | tadAkarNya munirmUShakamAhUya tasyA adarshayat\-putrike ! eSha te pratibhAti mUShaka\-rAjo yena yathochitamanuShThIyate | sApi taM dR^iShTvA sva\-jAtIya eSha iti manyamAnA pulakodbhUShita\-sharIrA provAcha\-tAta ! mAM mUShikAM kR^itvAsmai prayachCha yena svajAti\-vihitaM gR^iha\-dharmamanutiShThAmi | tachChrutvA tena strI\-dharma\-vichakShaNena tAM mUShikAM kR^itvA mUShakAya pradattA | ato.ahaM bravImi\-sUryaM bhartAramutsR^ijya ityAdi | atha raktAkSha\-vachanamanAdR^itya taiH sva\-vaMsha\-vinAshAya sa sva\-durgamupanItaH | nIyamAnashchAntarlInamavahasya sthirajIvachintayat\- hanyatAmiti yenoktaM svAmino hita\-vAdinA | sa evaiko.atra sarveShAM nIti\-shAstrArtha\-tattva\-vit || 3\.215|| tadyadi tasya vachanamachariShyann ete, tato na svalpo.apanartho.abhaviShyadeteShAm | atha durga\-dvAraM prApyArimardano.abravIt\-bho bho hitaiShiNo.asya sthirajIvino yathA\-samIhitaM sthAnaM prayachChata | tachcha shrutvA sthirajIvI vyachintayat\-mayA tAvadeteShAM vadhopAyashchintanIyaH | sa mayA madhyasthena na sAdhyate | yato madIyami~NgitAdikaM vichArayantaste.api sAvadhAnA bhaviShyanti | taddurga\-dvAramadhishrito.abhipretaM sAdhayAmi | iti nishchityolUka\-patimAha\-deva ! yuktamidaM yat svAminA proktam | paramahamapi nItij~naste.ahitashcha | yadyapanuraktaH shuchistathApi durga\-madhye AvAso nArhaH | tadahaM atraiva durga\-dvAra\-sthaH pratyahaM bhavat\-pAda\-padma\-rajaH pavitrI\-kR^ita\-tanuH sevAM kariShyAmi | tatheti pratipanne pratidinamulUka\-pati\-sevakAste prakAmamAhAraM kR^itvolUka\-rAjAdeshAt prakR^iShTa\-mAMsAhAraM sthirajIvine prayachChanti | atha katipayairevAhobhirmayUra iva sa balavAn saMvR^ittaH | atha raktAkShaH sthirajIvinaM poShyamANaM dR^iShTvA savismayo mantri\-janaM rAjAnaM cha pratAha\-aho mUrkho.ayaM mantri\-jano bhavAMshchetevamahamavagachChAmi | uktaM cha\- pUrvaM tAvadahaM mUrkho dvitIyaH pashu\-bandhakaH | tato rAjA cha mantrI cha sarvaM vai mUrkha\-maNDalam || 3\.216|| te prAhuH\-kathametat ? raktAkShaH kathayati\- \section{kathA 14 svarNa\-ShThIvI\-sindhuka\-pakShI\-kathA} asti kasmiMshchit parvataika\-deshe mahAn vR^ikShaH | tatra cha sindhuka\-nAmA ko.api pakShI prativasati sma | tasya purIShe suvarNamutpadyate | atha kadAchit tamuddishya vyAdhaH ko.api samAyayau | sa cha pakShI tadagrata eva purIShamutsasarja | atha pAta\-sama\-kAlameva tat\-suvarNIbhUtaM dR^iShTvA vyAdho vismayamagamat\-aho mama shishu\-kAlAdArabhya shakuni\-bandha\-vyasanino.ashIti\-varShANi samabhUvan,na cha kadAchit pakShi\-purIShe suvarNaM dR^iShTamiti vichintya tatra vR^ikShe pAshaM babandha | athAsAvapi pakShI mUrkhastatraiva vishvasta\-chitto yathA\-pUrvamupaviShTastat\-kAlameva pAshena baddhaH | vyAdhastu taM pAshAdunmuchya pa~njarake saMsthApya nijAvAsaM nItavAn | atha chintayAmAsa\-kimanena sApAyena pakShiNAhaM kariShyAmi ? yadi kadAchit ko.apamumIdR^ishaM j~nAtvA rAj~ne nivedayiShyati tan nUnaM prANa\-saMshayo me bhavet | ataH svayameva pakShiNaM rAj~ne nivedayAmi | iti vichArya tathaivAnuShThitavAn | atha rAjApi taM pakShiNaM dR^iShTvA vikasita\-nayana\-vadana\-kamalaH parAM tuShTimupagataH | prAha chaivaM\-haMho rakShA\-puruShAH ! enaM pakShiNaM yatnena rakShata | ashana\-pAnAdikaM chAsya yathechChaM prayachChata | atha mantriNAbhihitam\-kimanenAshraddheya\-vyAdha\-vachana\-mAtra\-parigR^ihItenANDajena ? kiM kadAchit pakShI\-purIShe suvarNaM sambhavati ? tan muchyatAM pa~njara\-bandhanAdayaM pakShI | iti mantri\-vachanAdrAj~nA mochito.asau pakShunnata\-dvAra\-toraNe samupavishya suvarNa\-mayIM viShThAM vidhAya\-pUrvaM tAvadahaM mUrkhaH iti shlokaM paThitvA yathA\-sukhamAkAsha\-mArgeNa prAyAt | ato.ahaM bravImi\-pUrvaM tAvadahaM mUrkhaH iti | atha te punarapi pratikUla\-daivatayA hitamapi raktAkSha\-vachanamanAdR^itya bhUyastaM prabhUta\-mAMsAdi\-vividhAhAreNa poShayAmAsuH | atha raktAkShaH sva\-vargamAhUya rahaH provAcha\-aho ! etAvadevAsmadbhUpateH kushalaM durgaM cha | tadupadiShTaM mayA yat kula\-kramAgataH sachivo.abhidhatte | tadvayamanyat parvata\-durgaM samprati samAshrayAmaH | uktaM cha yataH\- anAgataM yaH kurute sa shobhate sa shochate yo na karotanAgatam | vane vasann eva jarAmupAgato bilasya vAchA na kadApi hi shrutA || 3\.217|| te prochuH\-kathametat ? raktAkShaH kathayati\- \section{kathA 15 kharanakhara\-siMha\-kathA} (siMhajambhukaguhAkathA) kasmiMshchidvanoddeshe kharanakharo nAma siMhaH prativasati sma | sa kadAchiditashchetashcha paribhraman kShutkShAma\-kaNTho na ki~nchidapi sattvamAsasAda | tatashchAstamanasamaye mahatIM giri\-guhAmAsAdya praviShTashchintayAmAsa\-nUnametasyAM guhAyAM rAtrau kenApi sattvenAgantavyam | tan nibhR^ito bhUtvA tiShThAmi | etasminantare tat\-svAmI dadhipuchCho nAma shR^igAlaH samAyAtaH | sa cha yAvat pashyati tAvat siMha\-pada\-paddhatirguhAyAM praviShTaH, na cha niShkrAntA iti dR^iShTavAn | tatashchAchintayat\-aho vinaShTo.asmi, nUnamasyAntargatena siMhena bhAvyam | tat kiM karomi ? kathaM j~nAsyAmi ? evaM vichintya dvArasthaH phUtkartumArabdhaH\-aho bila ! aho bila ! ituktvA tUShNImbhUya bhUyo.api tathaiva pratyabhAShata\-bhoH ! kiM na smarasi yan mayA tvayA saha samayaH kR^ito.asti ? yan mayA bAhyAt samAgatena tvaM vaktavyaH, tvayA chAhamAkaraNIyaH iti | tadyadi mAM nAhvayasi tato.ahaM dvitIyaM bilaM yAsyAmi | atha tachChrutvA siMhashchintitavAn\-nUnameShA guhAsya samAgatasya sadA samAhvAnaM karoti | paramadya madbhayAn na ki~nchidbrUte | athavA sAdhvidamuchyate\- bhaya\-santrasta\-manasAM hasta\-pAdAdikAH kriyAH | pravartante na vANI cha vepathushchAdhiko bhavet || 3\.218|| tadahamasyAhvAnaM karomi yena tadanusAreNa praviShTo.ayaM me bhojyatAM yAsyati | evaM sampradhArya siMhastasyAhvAnamakarot | atha siMha\-shabdena sA guhA pratirava\-sampUrNA anyAnapi dUra\-sthAnaraNya\-jIvAMstrAsayAmAsa | shR^igAlo.api palAyamAna imaM shlokamapaThat\-anAgataM yaH kurute sa shobhate itAdi | tadevaM matvA yuShmAbhirmayA saha gantavyamiti | evamabhidhAyAtmAnuyAyi\-parivArAnugato dUra\-deshAntaraM raktAkSho jagAma | atha raktAkShe gate sthirajIvatihR^iShTa\-manA vyachintayat\-aho ! kalyANamasmAkamupasthitam, yadraktAMsho gataH sa dIrghadarshI ete cha mUDha\-manasaH | tato mama sukha\-ghAtyAH sa~njAtAH | uktaM cha yataH\- na dIrgha\-darshino yasya mantriNaH syurmahIpateH | kramAyAtA dhruvaM tasya na chirAt syAt parikShayaH || 3\.219|| athavA sAdhvidamuchyate\- mantri\-rUpA hi ripavaH sambhAvyAste vichakShaNaiH | ye santaM nayamutsR^ijya sevante pratilomataH || 3\.220|| evaM vichintya sva\-kulAya ekaikAM vana\-kAShThikAM guhA\-pradIpanArthaM dine dine prakShipati | na cha te mUrkhA ulUkA vijAnanti, yadeSha kulAyamasmaddAhAya vR^iddhiM nayati | athavA sAdhvidamuchyate\- amitraM kurute mitraM mitraM dveShTi hinasti cha | shubhaM vettashubhaM pApaM bhadraM daiva\-hato naraH || 3\.221|| atha kulAya\-vyAjena durga\-dvAre kR^ite kAShTha\-nichaye, sa~njAte sUryodaye, andhatAM prApteShUlUkeShu satsu sthirajIvI shIghraM R^iShyamUkaM gatvA meghavarNamAha\-svAmin ! dAha\-sAdhyA kR^itA ripu\-guhAH | tat saparivAraH sametyaikaikA vana\-kAShThikAM jvalantI gR^ihItvA guhA\-dvAre.asmat\-kulAye prakShipa yena sarve shatravaH kumbhIpAka\-naraka\-prAyeNa duHkhena mriyante | tachChrutvA prahR^iShTo meghavarNa Aha\-tAta ! kathayAtma\-vR^ittAntam | chirAdadya dR^iShTo.asi | sa Aha\-vatsa ! nAyaM kathanasya kAlaH | yataH kadAchit tasya ripo kashchit praNidhirmamehAgamanaM nivedayiShyati | yaj j~nAnAdandho.anyatrApasaraNaM kariShyati | tat tvaryatAm | uktaM cha\- shIghra\-kR^ityeShu kAryeShu vilambayati yo naraH | tat kR^ityaM devatAstasya kopAdvighnantasaMshayam || 3\.222|| tathA cha\- yasya yasya hi kAryasya phalitasya visheShataH | kShipramakriyamANasya kAlaH pibati tat\-phalam || 3\.223|| tadguhAyAmAyAtasya te hata\-shatroH sarvaM savistaraM nirvyAkulatayA kathayiShyAmi athAsau tadvachanamAkarNya saparijana ekaikAM jvalantIM vana\-kAShThikAM cha~nchvagreNa gR^ihItvA tadguhA\-dvAraM prApya sthirajIvi\-kulAye prAkShipat | tataH sarve te divAndhA raktAkSha\-vAkyAni smaranto dvArasyAvR^itatvAdaniHsaranto guhA\-madhye kumbhIpAka\-nyAyamApannA mR^itAshcha | evaM shatrUn niHsheShatAM nItvA bhUyo.api meghavarNastadeva nyagrodha\-pAdapa\-durgaM jagAma | tataH siMhAsana\-stho bhUtvA sabhA\-madhye pramudita\-manAH sthirajIvinamapR^ichChat\-tAta ! kathaM tvayA shatru\-madhye gatena etAvat\-paryantaM kAlo nItaH ? tadatra kautukamasmAkaM vartate, tat kathyatAm | yataH\- vara\-magnau pradIpte tu prapAtaH puNya\-karmaNAm | na chArijana\-saMsargo muhUrtamapi sevitaH || 3\.224|| tadAkarNya sthirajIvAha\-bhadra ! AgAmi\-phala\-vA~nChayA kaShTamapi sevako na jAnAti | uktaM cha yataH\- kAryasyApekShayA bhuktaM viShamapamR^itAyate | sarveShAM prANinAM yatra nAtra kAryA vichAraNA || 3\.225|| upanata\-bhaye yo yo mArgo hitArtha\-karo bhavet\- sa sa nipuNayA buddhyA sevyo mahAn kR^ipaNo.api vA | karikara\-nibhau jyAghAtA kau mahAstra\-vishAradau valaya\-rachitau strIvadbAhU kR^itau na kirITinA || 3\.226|| shaktenApi satA janena viduShA kAlAntarApekShiNA vastavyaM khalu vAkya\-vajra\-viShame kShudre.api pApe jane | darvI\-vyagra\-kareNa dhUma\-malinenAyAsa\-yukte cha bhImenAtibalena matsya\-bhavane kiM noShitaM sUdavat || 3\.227|| yadvA tadvA viShama\-patitaH sAdhu vA garhitaM vA kAlApekShI hR^idaya\-nihitaM buddhimAn karma kuryAt | kiM gANDIva\-sphuraduru\-guNAsphAlana\-krUra\-pANir nAsIllIlA\-naTana\-vilasan mekhalI savyasAchI || 3\.228|| siddhiM prArthayatA janena viduShA tejo nigR^ihya svakaM sattvotsAhavatApi daiva\-vidhiShu sthairyaM prakArya kramAt | devendra\-draviNeshvarAntaka\-samairapanvito bhrAtR^ibhiH kiM kliShTaH suchiraM virATa\-bhavane shrImAn na dharmAtmajaH || 3\.229|| rUpAbhijana\-sampanno mAdrI\-putrau balAnvitau | gokarma\-rakShA\-vyApAre virATa\-preShyatAM gatau || 3\.230|| rUpeNApratimena yauvana\-guNaiH shreShThe kule janmanA kAntyA shrIriva yAtra sApi vidashAM kAla\-kramAdAgatA | sairandhrIti sagarvitaM yuvatibhiH sAkShepamAkhyAtayA draupadyA nanu matsya\-rAja\-bhavane dhR^iShTaM na kiM chandanam || 3\.231|| meghavarNa Aha\-tAta ! asi\-dhArA\-vratamidaM manye yadariNA saha saMvAsaH | so.abravIt\-deva ! evametat | paraM na tAdR^i~N\-mUrkha\-samAgamaH kvApi mayA dR^iShTaH | na cha mahApraj~namaneka\-shAstreShvapratima\-buddhiM raktAkShaM vinA dhImAn | yat\-kAraNaM tena madIyaM yathAvasthitaM chittaM j~nAtam | ye punaranye mantriNaste mahA\-mUrkhA mantri\-mAtra\-vyapadeshopajIvino.atattva\-kushalA, yairidamapi na j~nAtam | yataH\- arito.abhyAgato bhR^ityo duShTastat\-sa~Nga\-tat\-paraH | apasarpa\-sadharmatvAn nityodvegI cha dUShitaH || 3\.232|| Asane shayane yAne pAna\-bhojana\-vastuShu | dR^iShTvAntaraM pramatteShu praharantarayo.ariShu || 3\.233|| tasmAt sarva\-prayatnena trivarga\-nilayaM budhaH | AtmAnamAdR^ito rakShet pramAdAddhi vinashyati || 3\.234|| sAdhu chedamuchyate\- santApayanti kamapathya\-bhujaM na rogA durmantriNaM kamupayAnti na nIti\-doShAH | kaM shrIrna darpayati kaM na nihanti mR^ityuH kaM svIkR^itA na viShayA paripIDayanti || 3\.235|| lubdhasya nashyati yashaH pishunasya maitrI naShTa\-kriyasya kula artha\-parasya dharmaH | vidyA\-phalaM vyasaninaH kR^ipaNasya saukhyaM rAjyaM pramatta\-sachivasya narAdhipasya || 3\.236|| tadrAjan ! asi\-dhArA\-vrataM mayAcharitamaritamari\-saMsargAditi yadbhavatoktaM, tan mayA sAkShAdevAnubhUtam | uktaM cha\- apamAnaM puraskR^itya mAnaM kR^itvA tu pR^iShThataH | svArthamabhyuddharet prAj~naH kArya\-dhvaMso hi mUrkhatA || 3\.237|| skandhenApi vahechChatruM kAlamAsAdya buddhimAn | mahatA kR^iShNa\-sarpeNa maNDUkA bahavo hatAH || 3\.238|| meghavarNa Aha\-kathametat ? sthirajIvI kathayati\- \section{kathA 16 mandaviSha\-sarpa\-kathA} (maNDUkamandaviShasarpakathA) asti varuNAdri\-samIpa ekasmin pradeshe pariNata\-vayA manda\-viSho nAma kR^iShNa\-sarpaH | sa evaM chitte sa~nchintitavAn\-kathaM nAma mayA sukhopAya\-vR^ittyA vartitavyamiti | tato bahu\-maNDUkaM hradamupagamya dhR^iti\-parItamivAtmAnaM darshitavAn | atha tathA sthite saudaka\-prAnta\-gatenaikena maNDUkena pR^iShTaH\-mAma ! kimadya yathA\-pUrvamAhArArthaM na viharasi | so.abravIt\-bhadra ! kuto me manda\-bhAgyasyAhArAbhilAShaH ? yat kAraNamadya rAtrau pradoSha eva mayAhArArthaM viharamANena dR^iShTa eko maNDUkaH | tadgrahaNArthaM mayA kramaH sajjitaH | so.api mAM dR^iShTvA mR^ityu\-bhayena svAdhyAya\-prasaktAnAM brAhmaNAnAmantaramapakrAnto na vibhAvito mayA kvApi gataH | tat\-sAdR^ishya\-mohita\-chittena mayA kasyachidbrAhmaNasya sUnorhrada\-taTa\-jalAntaH\-stho.a~NguShTho daShTaH | tato.asau sapadi pa~nchatvamupAgataH | atha tasya pitrA duHkhitenAhaM shapto yathA\-durAtman ! tvayA niraparAdho mat\-suto daShTaH | tadanena doSheNa tvaM maNDUkAnAM vAhanaM bhaviShyasi, tat\-prasAda\-labdha\-jIvikayA vartiShye iti | tato.ahaM yuShmAkaM vAhanArthamAgato.asmi | tena cha sarva\-maNDUkAnAmidamAveditam | tatastaiH prahR^iShTa\-manobhiH sarvaireva gatvA jala\-pAda\-nAmno dardura\-rAjasya vij~naptam | athAsAvapi mantri\-parivR^ito.atyadbhutamidamiti manyamAno sasambhramaM hradAduttIrya manda\-viShasya phaNinaH phaNA\-pradeshamadhirUDhaH | sheShA api yathA\-jyeShThaM tat\-pR^iShThopari samAruruhuH | kiM bahunA, uparita\-sthAnamaprAptavantastasyAnupadaM dhAvanti | mandaviSho.api teShAM tuShTyarthamaneka\-prakArAn gati\-visheShAnadarshayat | atha jalapAdo labdha\-sukhastamAha\- na tathA kariNA yAnaM turageNa rathena vA | nara\-yAnena vA yAnaM yathA mandaviSheNa me || 3\.239|| athAnyedyurmanda\-viShashChadmanA mandaM mandaM visarpati | tachcha dR^iShTvA jalapAdo.abravIt\-bhadra ! mandaviSha ! yathA\-pUrvaM kimadya sAdhu nohyate ? mandaviSho.abravIt\-deva adyAhAra\-vaikalyAn na me voDhuM shaktirasti | athAsAvabravIt\-bhadra ! bhakShaya kShudra\-maNDUkAn | tachChrutvA praharShita\-sarva\-gAtro mandaviShaH sasambhramamabravIt\-mamAyameva vipra\-shApo.asti | tat tavAnenAnuj~nA\-vachanena prIto.asmi | tato.asau nairantaryeNa maNDUkAn bhakShayan katipayairevAhobhirbalavAn saMvR^ittaH | prahR^iShTashchAntarlInamavahasyedamabravIt\- maNDUkA vividhA hete Chala\-pUrvopasAdhitAH | kiyantaM kAlamakShINA bhaveyuH khAditA mama || 3\.240|| jala\-pAdo.api mandaviSheNa kR^ita\-kavacha\-navyAmohita\-chittaH kimapi nAvabudhyate | atrAntare.anyo mahAkAyaH kR^iShNa\-sarpastamuddeshaM samAyAtaH | taM cha maNDUkairvAhyamAnaM dR^iShTvA vismaya\-gatam | Aha cha\-vayasya ! yadasmAkamashanaM taiH kathaM vAhyase | viruddhametat | mandaviSho.abravIt\- sarvametadvijAnAmi yathA vAhyo.asmi darduraiH | ki~nchit kAlaM pratIkShe.ahaM ghR^itAndho brAhmaNo yathA || 3\.241|| so.abravIt\-kathametat ? mandaviShaH kathayati\- \section{kathA 17 ghR^itAndha\-brAhmaNa\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne yaj~nadatto nAma brAhmaNaH | tasya bhAryA puMshchalanyAsakta\-manA ajasraM viTAyasa\-khaNDa\-ghR^itAn ghR^ita\-pUrAn kR^itvA bhartushchaurikayA prayachChati | atha kadAchidbhartA dR^iShTvAbravIt\-bhadre ! kimetat paripachyate ? kutra vAjasraM nayasIdam ? tat kathaya satyam | sA chotpanna\-pratibhA kR^itaka\-vachanairbhartAramabravIt\-astatra nAtidUre bhagavatyA devyA Ayatanam | tatrAhamupoShitA satI baliM bhakShya\-visheShAMshchApUrvAn nayAmi | atha tat pashyatA gR^ihItvA tat sakalaM devyAyatanAbhimukhI pratasthe | yat kAraNaM devyA niveditenAnena madIyo bhartaivaM maMsyate yat mama brAhmaNI bhagavatyAH kR^ite nadyAmavatIrya yAvat snAnaM karoti tAvat tadbhartApi mArgAntareNAgatya devyAH pR^iShThato.adR^ishyo.avatasthe | atha sA brAhmaNI snAtvA devyAyatanamAgatya snAnAnulepana\-mAlya\-dhUpa\-bali\-kriyAdikaM kR^itvA devIM praNamya vyajij~napat\-bhagavati ! kena prakAreNa mama bhartAndho bhaviShyati ? tachChrutvA svara\-bhedena devI\-pR^iShTha\-sthito brAhmaNo jagAda\-yadi tvamajasraM ghR^ita\-pUrAdi\-bhakShyaM tasmai bhartre prayachChasi, tataH shIghramandho bhaviShyati | sA tu bandhakI kR^itaka\-vachana\-va~nchita\-mAnasA tasmai brAhmaNAya tadeva nityaM pradadau | athAnyedyurbrAhmaNenAbhihitam\-bhadre, nAhaM sutarAM pashyAmi | tachChrutvA chintitamanayA\-devyAH prasAdo.ayaM prApta iti | atha tasyA hR^idaya\-vallabho viTastat\-sakAshamandhIbhUto.ayaM brAhmaNaH kiM mama kariShyatIti niHsha~NkaM pratidinamabhyeti | athAnyedyustaM pravishantamabhyAsha\-gataM dR^iShTvA keshairgR^ihItvA laguDa\-pArShNi\-prabhR^iti\-prahAraistAvadatADayat yAvadasau pa~nchatvamApa | tAmapi puShTa\-patnIM vichChanna\-nAsikAM kR^itvA visasarja | ato.ahaM bravImi\-skandhenApi vahechChatrum (238) itAdi | atha rAjan ! yathA mandaviSheNa buddhi\-balena maNDUkA nihatAstathA mayApi sarve vairiNaH | sAdhu chedamuchyate\- vane prajvalito vahnirdahan mUlAni rakShati | samUlonmUlanaM kuryAdvAyuryo mR^idu\-shItalaH || 3\.242|| meghavarNa Aha\-tAta ! satyamevaitat | ye mahAtmAno bhavanti te mahA\-sattvA ApadgatA api prArabdhaM na tyajanti | uktaM cha yataH\- mahattvametan mahatAM nayAla~NkAra\-dhAriNAm | na mu~nchanti yadArabdhaM kR^ichChre.api vyasanodaye || 3\.243|| tathA cha\- prArabhyate na khalu vighna\-bhayena nIchaiH prArabhya vighna\-vihatA viramanti madhyAH | vighnaiH sahasra\-guNitairapi hanyamAnAH prArabdhamuttama\-guNA na parityajanti || 3\.244|| tat kR^itaM niShkaNTakaM mama rAjyaM shatrUn niHsheShatAM nayatA tvayA | athavA yuktametan naya\-vedinAm | uktaM cha yataH\- R^iNa\-sheShaM chAgni\-sheShaM cha shatru\-sheShaM tathaiva cha | vyAdhi\-sheShaM cha niHsheShaM kR^itvA prAj~no na sIdati || 3\.245|| so.abravIt\-deva ! bhAgyavAn tvamevAsi, yasyArabdhaM sarvameva saMsiddhyati | tan na kevalaM shauryaM kR^ityaM sAdhayati, kintu praj~nayA yat kriyate tadeva vijayAya bhavati | uktaM cha\- shastrairhatA na hi hatA ripavo bhavanti praj~nA\-hatAstu ripavaH suhatA bhavanti | shastaM nihanti puruShasya sharIramekaM praj~nA kulaM cha vibhavashcha yashashcha hanti || 3\.246|| tadevaM praj~nA\-puruShakArAbhyAM yuktasyAyatnena kArya\-siddhayaH sambhavanti | uktaM cha\- prasarati matiH kAryArambhe dR^iDhIbhavati smR^itiH svayamupanayannarthAn mantro na gachChati viplavam | sphurati saphalastarkashchittaM samunnatimashnute bhavati cha ratiH shlAghye kR^itye narasya bhaviShyataH || 3\.247|| tathA cha naya\-tyAga\-shaurya\-sampanne puruShe rAjyamiti | uktaM cha\- tyAgini shUre viduShi cha saMsarga\-ruchirjano guNI bhavati | guNavati dhanaM dhanAchChrIH shrImatAj~nA tato rAjyam || 3\.248|| meghavarNa Aha\-nUnaM sadyaH\-phalAni nIti\-shAstrANi yat tvayAnukR^ityenAnupravishyAri\-mardanaH saparijano niHsheShitaH | sthirajIvAha\- tIkShNopAya\-prApti\-gamyo.api yo.arthas tasyApAdau saMshrayaH sAdhu yuktaH | uttu~NgAgraH sAra\-bhUto vanAnAM mAnyAbhyarchya chChidyate pAdapendraH || 3\.249|| athavA svAmin ! kiM tenAbhihitena ? yadanantara\-jAle kriyA\-rahitamasukha\-sAdhyaM vA bhavati | sAdhu chedamuchyate\- anishchitairadhyavasAya\-bhIrubhir yatheShTa\-saMlApa\-rati\-prayojanaiH | phale visaMvAdamupAgatA giraH prayAnti loke parihAsa\-vastutAm || 3\.250|| na cha laghuShvapi kartavyeShu dhImadbhiranAdaraH kartavyaH | yataH\- shakShyAmi kartumidamalpamayatna\-sAdhyaM anAdaraH ka iti kR^ityamupekShamANAH | kechit pramatta\-manasaH paritApa\-duHkhaM Apat\-prasa~Nga\-sulabhaM puruShA prayAnti || 3\.251|| tadadya jitArermadvibhoryathA\-pUrvaM nidrA\-lAbho bhaviShyati | uchyate chaitat\- niHsarpe baddha\-sarpe vA bhavane suShyate sukham | sadA dR^iShTa\-bhuja~Nge tu nidrA duHkhena labhyate || 3\.252|| tathA cha\- vistIrNa\-vyavasAya\-sAdhya\-mahatAM snighdopayuktAshiShAM kAryANAM naya\-sAhasonnati\-matAmichChApadArohiNAm | mAnotseka\-parAkrama\-vyasaninaH pAraM na yAvadgatAH sAmarShe hR^idaye.avakAsha\-viShayA tAvat kathaM nirvR^itiH || 3\.253|| tadavasita\-kAryArambhasya vishrAmyatIva me hR^idayam | tadidamadhunA nihata\-kaNTakaM rAjyaM prajA\-pAlana\-tatparo bhUtvA putra\-pautrAdi\-krameNAchala\-chChatrAsana\-shrIH chiraM bhu~NkShva | api cha\- prajA na ra~njayedyastu rAjA rakShAdibhirguNaiH | ajAgala\-stanasyeva tasya rAjyaM nirarthakam || 3\.254|| guNeShu rAgo vyasaneShvanAdaro ratiH subhR^ityeShu cha yasya bhUpateH | chiraM sa bhu~Nkte chala\-chAmarAMshukAM sitAtapatrAbharaNAM nR^ipa\-shriyam || 3\.255|| na cha tvayA prApta\-rAjyo.ahamiti matvA shrI\-madenAtmA vyasayitavyaH | yat kAraNam\-chalA hi rAj~no vibhUtayaH vaMshArohaNavadrAjya\-lakShmI\-durArohA, kShaNa\-vinipAta\-ratA, prayatna\-shatairapi dhAryamANA durdharA, prashastArAdhitApante vipralambhinI, vAnara\-jAtiriva vidrutAneka\-chittA, padma\-patramivAghaTita\-saMshleShA, pavana\-gatirivAtichapalA, anArya\-sa~NgatirivAsthirA, AshIviSha iva durupachArA, sandhyAbhra\-lekheva muhUrta\-rAgA, jala\-budbudAvalIva svabhAva\-bha~NgurA, sharIra\-prakR^itiriva kR^itaghnA, svapna\-labdha\-dravya\-rAshiriva kShaNa\-dR^iShTa\-naShTA | api cha\- yadaiva rAjye kriyate.abhiShekas tadaiva buddhirvyasaneShu yojyA | ghaTA hi rAj~nAmabhiSheka\-kAle sahAmbhasaivApadamudgiranti || 3\.256|| na cha kashchidanadhigamanIyo nAmAstApadAm | uktaM cha\- rAmasya vrajanaM vane nivasanaM pANDoH sutAnAM vane vR^iShNInAM nidhanaM nalasya nR^ipate rAjyAt paribhraMshanam | nATyAchAryakamarjunasya patanaM sa~nchintya la~Nkeshvare sarve kAla\-vashAj jano.atra sahate kaH kaM paritrAyate || 3\.257|| kva sa dasharathaH svarge bhUtvA mahendra\-suhR^idgataH kva sa jalanidhervelAM baddhvA nR^ipaH sagarastathA | kva sa karatalAj jAto vainyaH kva sUrya\-tanurmanuH nanu balavatA kAlenaite prabodhya nimIlitAH || 3\.258|| mAndhAtA kva gatastriloka\-vijayI rAjA kva satyavrataH devAnAM nR^ipatirgataH kva nahuShaH sachChAstravAn keshavaH | manyante sarathAH saku~njara\-varAH shakrAsanAdhyAsinaH kAlenaiva mahAtmanA tvanukR^itAH kAlena nirvAsitAH || 3\.259|| api cha\- sa cha nR^ipatiste sachivAstAH pramadAstAni kAnana\-vanAni | sa cha te cha tAshcha tAni cha kR^itAnta\-dR^iShTAni naShTAni || 3\.260|| evaM matta\-kari\-karNa\-cha~nchalAM rAjya\-lakShmImavApya nyAyaika\-niShTho bhUtvopabhu~NkShva | iti shrI\-viShNu\-sharma\-virachite pa~nchatantre kAkolUkIyaM nAma tR^itIyaM tantraM samAptam ||3|| \chapter{4\. labdha\-praNAsham} chaturtha\-tantram atha labdha\-praNAsham athedamArabhate labdha\-praNAshaM nAma chaturthaM tantram | yasyAyamAdimaH shlokaH\- samutpanneShu kAryeShu buddhiryasya na hIyate | sa eva durgaM tarati jalastho vAnaro yathA || 4\.1|| tadyathAnushrUyate\- prastAvanA\-kathA vAnara\-makara\-vR^ittAntaH asti kasmiMshchit samudropakaNThe mahAn jambU\-pAdapaH sadA\-phalaH | tatra cha raktamukho nAma vAnaraH prativasati sma | tatra cha tasya taroradhaH kadAchit karAlamukho nAma makaraH samudra\-salilAn niShkramya sukomala\-bAlukA\-sanAthe tIropAnte nyavishata | tatashcha raktamukhena sa proktaH\-bhoH ! bhavAn samabhyAgato.atithiH | tadbhakShayatu mayA dattAnamR^ita\-tulyAni jambU\-phalAni | uktaM cha\- priyo vA yadi vA dveShyo mUrkho vA yadi paNDitaH | vaishvadevAntamApannaH so.atithiH svarga\-sa~NkramaH || 4\.2|| na pR^ichChechcharaNaM gotraM na cha vidyAM kulaM na cha | atithiM vaishvadevAnte shrAddhe cha manurabravIt || 4\.3|| dUra\-mArga\-shrama\-shrAntaM vaishvadevAntamAgatam | atithiM pUjayedyastu sa yAti paramAM gatim || 4\.4|| apUjito.atithiryasya gR^ihAdyAti viniHshvasan | gachChanti pitarastasya vimukhAH saha daivataiH || 4\.5|| evamuktvA tasmai jambU\-phalAni dadau | so.api tAni bhakShayitvA tena saha chiraM goShThI\-sukhamanubhUya bhUyo.api sva\-bhavanamagAt | evaM nityameva tau vAnara\-makarau jambU\-chChAyA\-sthitau vividha\-shAstra\-goShThyA kAlaM nayantau sukhena tiShThataH | so.api makaro bhakShita\-sheShANi jambU\-phalAni gR^ihaM gatvA sva\-patnyai prayachChati | athAnyatame divase tayA sa pR^iShTaH\-nAtha ! kvaivaMvidhAnamR^ita\-phalAni prApnoShi ? sa Aha\-bhadre ! mamAsti parama\-suhR^idraktamukho nAma vAnaraH | sa prIti\-pUrvakamimAni phalAni prayachChati | atha tayAbhihitam\-yaH sarvadaivAmR^ita\-prAyANIdR^ishAni phalAni bhakShayati, tasya hR^idayamamR^ita\-mayaM bhaviShyati | tadyadi bhAryayA te prayojanaM, tatastasya hR^idayaM mahyaM prayachCha | yena tadbhakShayitvA jarA\-maraNa\-rahitA tvayA saha bhogAn bhunajmi | sa Aha\-bhadre ! mA maivaM vada | yataH sa pratipanno.asmAkaM bhrAtA | aparaM phala\-dAtA | tato vyApAdayituM na shakyate | tat tyajainaM mithAgrahaNam | uktaM cha\- ekaM prasUyate mAtA dvitIyaM vAk prasUyate | vAg\-jAtamadhikaM prochuH sodaryAdapi bAndhavAt || 4\.6|| atha makarAha\-tvayA kadAchidapi mama vachanaM nAnyathA kR^itam | tan nUnaM sA vAnarI bhaviShyati, yatastasyA anurAgataH sakalamapi dinaM tatra gamayasi | tat tvaM j~nAto mayA samyak | yataH\- sAhlAdaM vachanaM prayachChati na me no vA~nChitaM ki~nchana prAyaH prochChvasiShi drutaM hutavaha\-jvAlA samaM rAtriShu | kaNThAshleSha\-parigrahe shithilatA yan nAdarAchchumbase tat te dhUrta hR^idi sthitA priyatamA kAchin mamevAparA || 4\.7|| so.api patnyAH pAdopasa~NgrahaM kR^itvA~Nkopari nidhAya tasyAH kopa\-koTimApannAyAH sudInamuvAcha\- mayi te pAda\-patite ki~NkaratvamupAgate | tvaM prANa\-vallabhe kasmAt kopane kopameShyasi || 4\.8|| sApi tadvachanamAkarNyAshru\-pluta\-mukhI tamuvAcha\- sArdhaM manoratha\-shataistava dhUrta kAntA saiva sthitA manasi kR^itrima\-bhAva\-ramyA | asmAkamasti na katha~nchidihAvakAshaM tasmAt kR^itaM charaNa\-pAta\-viDambanAbhiH || 4\.9|| aparaM sA yadi tava vallabhA na bhavati, tat kiM mayA bhaNito.api tAM na vyApAdayasi | atha yadi sa vAnarastat kastena saha tava snehaH ? tat kiM bahunA ? yadi tasya hR^idayaM na bhakShayAmi, tan mayA prAyopaveshanaM kR^itaM viddhi | evaM tasyAstan nishchayaM j~nAtvA chintA\-vyAkulita\-hR^idayaH sa provAcha\-athavA sAdhvidamuchyate\- vajra\-lepasya mUrkhasya nArINAM karkaTasya cha | eko grahastu mInAnAM nIlI\-madya\-payostathA || 4\.10|| tat kiM karomi ? kathaM sa me vadhyo bhavati | iti vichintya vAnara\-pArshvamagamat | vAnaro.api chirAdAyAntaM taM sodvegamavalokya provAcha\-bho mitra ! kimadya chira\-velAyAM samAyAto.asi ? kasmAt sAhlAdaM nAlapasi ? na subhAShitAni paThasi | sa Aha\-mitra ! ahaM tava bhrAtR^i\-jAyayA niShThuratarairvAkyairabhihitaH\-bhoH kR^itaghna ! mA me tvaM svamukhaM darshaya, yatastvaM pratidinaM mitramupajIvasi | na cha tasya punaH pratyupakAraM gR^iha\-darshana\-mAtreNApi karoShi | tat te prAyashchittamapi nAsti | uktaM cha\- brahmaghne cha surApe cha chaure bhagna\-vrate shaThe | niShkR^itirvihitA sadbhiH kR^itaghne nAsti niShkR^itiH || 4\.11|| tat tvaM mama devaraM gR^ihItvAdya pratyupakArArthaM gR^ihamAnaya | no chet tvayA saha me para\-loke darshanamiti | tadahaM tayaivaM proktastava sakAshamAgataH | tadadya tayA saha tvadarthe kalahAyato mameyatI velA vilagnA | tadAgachCha me gR^iham | tava bhrAtR^i\-patnI rachita\-chatuShkA praguNita\-vastra\-maNi\-mANikyAdyuchitAbharaNA dvAra\-desha\-baddha\-vandana\-mAlA sotkaNThA tiShThati | markaTa Aha\-bho mitra ! yuktamabhihitaM madbhrAtR^i\-patnyA | uktaM cha\- varjayet kaulikAkAraM mitraM prAj~nataro naraH | AtmanaH sammukhaM nityaM ya AkarShati lolupaH || 4\.12|| tathA cha\- dadAti pratigR^ihNAti guhyamAkhyAti pR^ichChati | bhu~Nkte bhojayate chaiva ShaD\-vidhaM prIti\-lakShaNam || 4\.13|| paraM vayaM vanacharAH yuShmadIyaM cha jalAnte gR^iham | tat kathaM shakyate tatra gantum | tasmAt tAmapi me bhrAtR^i\-patnImatrAnaya yena praNamya tasyA AshIrvAdaM gR^ihNAmi | sa Aha\-bho mitra ! asti samudrAntare suramye pulina\-pradeshe.asmadgR^ihame.c tan mama pR^iShThamArUdhaH sukhenAkR^ita\-bhayo gachCha | so.api tachChrutvA sAnandamAha\-bhadra ! yadevaM tat kiM vilambyate | tvaryatAm | eSho.ahaM tava pR^iShThAmArUDhaH | tathAnuShThite.agAdhe jaladhau gachChantaM marakamAlokya bhaya\-trasta\-manA vAnaraH provAcha\-bhrAtaH ! shanaiH shanairgamyatAm | jala\-kallolaiH plAvyate me sharIram | tadAkarNya makarashchintayAmAsa\-asAvagAdhaM jalaM prApto me vashaH sa~njAtaH | mat\-pR^iShTha\-gatastila\-mAtramapi chalituM na shaknoti | tasmAt kathayAmasya nijAbhiprAyam, yenAbhIShTa\-devatA\-smaraNaM karoti | Aha cha\-mitra, tvaM mayA vadhAya samAnIto bhAryA\-vAkyena vishvAsya | tat smaryatAmabhIShTa\-devatA | sa Aha\-bhrAtaH ! kiM mayA tasyAstavApi chApakR^itaM yena me vadhopAyashchintitaH ? makara Aha\-bhoH ! tasyAstAvat tava hR^idayasyAmR^itamaya\-phala\-rasAsvAdana\-mR^iShTasya bhakShaNe dohadaH sa~njAtaH | tenaitadanuShThitam | pratyutpanna\-matirvAnara Aha\-bhadra ! yadevaM tat kiM tvayA mama tatraiva na vyAhR^itam ? yena sva\-hR^idayaM jambU\-koTare sadaiva mayA suguptaM kR^itam | tadbhrAtR^i\-patnyA arpayAmi | tvayAhaM shUnya\-hR^idayo.atra kasmAdAnItaH ? tadAkarNya makaraH sAnandamAha\-bhadra ! yadevaM tadarpaya me hR^idayam | yena sA duShTa\-patnI tadbhakShayitvAnashanAdutthiShThati | ahaM tvAM tameva jambU\-pAdapaM prApayAmi | evamuktvA nivartya jambU\-talamagAt | vAnaro.api kathamapi jalpita\-vividha\-devatopachAra\-pUjastIramAsAditavAn | tatashcha dIrghatara\-cha~NkramaNena tameva jambU\-pAdapamArUDhashchintayAmAsa\-aho ! labdhAstAvat prANAH | athavA sAdhvidamuchyate\- na vishvasedavishvaste vishvaste.api na vishvaset | vishvAsAdbhayamutpannaM mUlAnapi nikR^intati || 4\.14|| tan mamaitadadya punarjanma\-dinamiva sa~njAtam | iti chintayamAnaM makara Aha\-bho mitra ! arpaya taddhR^idayaM yathA te bhrAtR^i\-patnI bhakShayitvAnashanAduttiShThati | atha vihasya nirbhartsayan vAnarastamAha\-dhigdhi~NmUrkha vishvAsa\-ghAtaka ! kiM kasyachiddhR^idaya\-dvayaM bhavati ? tadAshu gamyatAM jambU\-vR^ikShasyAdhastAn na bhUyo.api tvayAtrAgantavyam | uktaM cha yataH\- sakR^idduShTaM cha yo mitraM punaH sandhAtumichChati | sa mR^ityumupagR^ihNAti garbhamashvatarI yathA || 4\.15|| tachChrutvA makaraH saMvilakShaM chintitavAn\-aho ! mayAtimUDhena kimasya sva\-chittAbhiprAyo niveditaH | tadyadasau punarapi katha~nchidvishvAsaM gachChati, tadbhUyo.api vishvAsayAmi | Aha cha\-mitra ! hAsyena mayA te.abhiprAyo labdhaH | tasyA na ki~nchit tava hR^idayena prayojanam | tadAgachCha prAghuNika\-nyAyenAsmadgR^iham | vAnara Aha\-bho duShTa ! gamyatAm | adhunA nAhamAgamiShyAmi | uktaM cha\- bubhukShitaH kiM na karoti pApaM kShINA janA niShkaruNA bhavanti | AkhyAhi bhadre priya\-darshanasya na ga~NgadattaH punareti kUpam || 4\.16|| makara Aha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 1 ga~Ngadatta\-priyadarshana\-kathA} kasmiMshchit kUpe ga~Ngadatto nAma maNDUka\-rAjaH prativasati sma | sa kadAchiddAyAdairudvejito.araghaTTa\-ghaTImAruhya niShkrAntaH | atha tena chintitam\-yat kathaM tesAM dAyAdAnAM mayA pratyapakAraH kartavyaH | uktaM cha\- Apadi yenApakR^itaM yena cha hasitaM dashAsu viShamAsu | apakR^itya tayorubhayoH punarapi jAtaM naraM manye || 4\.17|| evaM chintayan bile pravishantaM kR^iShNasarpamapashyat | taM dR^iShTvA bhUyo.apachintayat\-yadenaM tatra kUpe nItvA sakala\-dAyAdAnAmuchChedaM karomi | uktaM cha\- shatrubhiryojayechChatruM balinA balavattaram | sva\-kAryAya yato na syAt kAchit pIDAtra tat\-kShaye || 4\.18|| tathA cha\- shatrumunmUlayet prAj~nastIkShNaM tIkShNena shatruNA | vyathA\-karaM sukhArthAya kaNTakenaiva kaNTakam || 4\.19|| evaM sa vibhAvya bila\-dvAraM gatvA tamAhUtavAn\-ehehi priya\-darshana ! ehi ! tachChrutvA sarpashchintayAmAsa\-ya evaM mAmAhvayati | svajAtIyo na bhavati | yato naiShA sarpa\-vANI | anyena kenApi saha mama martya\-loke sandhAnaM nAsti | tadatraiva durge sthitastAvadvedmi ko.ayaM bhaviShyati | uktaM cha\- yasya na jAyate shIlaM na kulaM na cha saMshrayaH | na tena sa~NgatiM kuryAdituvAcha bR^ihaspatiH || 4\.20|| kadAchitko.api mantravAdauShadha\-chaturo vA mAmAhUya bandhane kShipati | athavA kashchit puruSho vairamAshritya kasyachidbhakShaNArthe mAmAhvayati | Aha cha\-bhoH ! ko bhavAn ? sa Aha\-ahaM ga~Ngadatto nAma maNDUkAdhipatistvat\-sakAshe maitryarthamabhyAgataH | tachChrutvA sarpa Aha\-bho ! ashraddheyametat yat\-tR^iNAnAM vahninA saha sa~NgamaH | uktaM cha\- yo yasya jAyate vadhyaH sa svapne.api katha~nchana | na tat\-samIpamabhyeti tat kimevaM prajalpasi || 4\.21|| ga~Ngadatta Aha\-bhoH ! satyametat | svabhAva\-vairI tvamasmAkam | paraM para\-paribhavAt prApto.ahaM te sakAsham | uktaM cha\- sarva\-nAshe cha sa~njAte prANAnAmapi saMshaye | api shatruM praNamyApi rakShet prANAndhanAni cha || 4\.22|| sarpa Aha\-kathaya kasmAt te paribhavaH | sa Aha\-dAyAdebhyaH | so.apAha\-kva te Ashrayo vApyAM kUpe taDAge hrade vA | tat kathaya svAshrayam | tenoktam\-pAShANa\-chaya\-nibaddhe kUpe | sarpa Aha\-aho apadA vayam | tatrAsti tatra me praveshaH | praviShTasya cha sthAnaM nAsti | yatra sthitastava dAyAdAn vyApAdayAmi | tadgamyatAm | uktaM cha\- yachChakyaM grasituM yasya grastaM pariNamechcha yat | hitaM cha pariNAme yat tadAdyaM bhUtimichChatA || 4\.23|| ga~Ngadatta Aha\-bhoH ! samAgachCha tvam | ahaM sukhopAyena tatra tava praveshaM kArayiShyAmi | tathA tasya madhye jalopAnte ramyataraM koTaramasti | tatra sthitastvaM lIlayA dAyAdAn vyApAdayiShyasi | tachChrutvA sarpo vyachintayat\-ahaM tAvat pariNata\-vayAH | kadAchit katha~nchin mUShakamekaM prApnomi | tat sukhAvaho jIvanopAyo.ayamanena kulA~NgAreNa darshitaH | tadgatvA tAn maNDUkAn bhakShayAmi iti | athavA sAdhvidamuchyate\- yo hi prANa\-parikShINaH sahAya\-parivarjitaH | sa hi sarva\-sukhopAyAM vR^ittimArachayedbudhaH || 4\.24|| evaM vichintya tamAha\-bho ga~Ngadatta ! yadevaM tadagre bhava | yena tatra gachChAvaH | ga~Ngadatta Aha\-bhoH priyadarshana ! ahaM tvAM sukhopAyena tatra neShyAmi, sthAnaM cha darshayiShyAmi ta eva bhakShaNIyAH iti | sarpa Aha\-sAmprataM tvaM me mitraM jAtam | tan na bhetavyam | tava vachanena bhakShaNyAste dAyAdAH | evamuktvA bilAn niShkramya tamAli~Ngya cha tenaiva saha prasthitaH | atha kUpamAsAdyAra\-ghaTTa\-ghaTikA\-mArgeNa sarpastenAtmanA svAlayaM nItaH | ga~Ngadatta Aha\-bhadra ! kutaH tvayA mitra\-kR^ityam | tat sAmpratamanenaiva ghaTikA\-yantra\-mArgeNa gamyatAmiti | sarpa Aha\-bho ga~Ngadatta ! na samyagabhihitaM tvayA | kathamahaM tatra gachChAmi ? madIya\-bila\-durgamanyena ruddhaM bhaviShyati | tasmAdatra\-sthasya me maNDUkamekaikaM sva\-vargIyaM prayachCha | no chet sarvAnapi bhakShayiShyAmi iti | tachChrutvA ga~Ngadatto vyAkula\-manA vyAchintayat\-aho kimetan mayA kR^itaM sarpamAnayatA | tadyadi niShedhayiShyAmi tat sarvAnapi bhakShayiShyati | athavA yuktamuchyate\- yo.amitraM kurute mitraM vIryAbhyadhikamAtmanaH | sa karoti na sandehaH svayaM hi viSha\-bhakShaNam || 4\.25|| tat prayachChAmasyaikaikaM pratidinaM suhR^idam | uktaM cha\- sarvasva\-haraNe yuktaM shatruM buddhi\-yutA narAH | toShayantalpa\-dAnena bADavaM sAgaro yathA || 4\.26|| tathA cha\- yo durbalo.aNUnapi yAchyamAno balIyasA yachChati naiva sAmnA | prayachChate naiva cha darshyamAnaM khArIM sa chUrNasya punardadAti || 4\.27|| tathA cha\- sarva\-nAshe samutpanne ardhaM tyajati paNDitaH | ardhena kurute kAryaM sarva\-nAsho hi dustaraH || 4\.28|| na svalpasya kR^ite bhUri nAshayen matimAn naraH | etadeva hi pANDityaM yat svalpAdbhUri\-rakShaNam || 4\.29|| evaM nishchintya nityamekaikamAdishati | so.api taM bhakShayitvA tasya parokShe.anyAnapi bhakShayati | athavA sAdhvidamuchyate\- yathA hi malinairvastrairyatra tatropavishyate | evaM chalita\-vittastu vitta\-sheShaM na rakShati || 4\.30|| athAnya\-dine tenAparAn maNDUkAn bhakShayitvA ga~Ngadatta\-suto yamunAdatto bhakShitaH | taM bhakShitaM matvA ga~NgadattastAra\-svareNa dhigdhik pralApa\-paraH katha~nchidapi na virarAma | tataH sva\-patnyAbhihitaH\- kiM krandasi durAkranda sva\-pakSha\-kShaya\-kAraka | sva\-pakShasya kShaye jAte ko nastrAtA bhaviShyati || 4\.31|| tadadyApi vichintyatAmAtmano niShkramaNamasya vadhopAyashcha | atha gachChatA kAlena sakalamapi kavalitaM maNDUka\-kulam | kevalameko ga~NgadattastiShThati | tataH priyadarshanena bhaNitam\-bhoH ga~Ngadatta ! bubhukShito.aham | niHsheShitAH sarve maNDUkAH | taddIyatAM me ki~nchidbhojanaM yato.ahaM tvayAtrAnItaH | sa Aha\-bho mitra ! na tvayAtra viShaye mayAvasthitena kApi chintA kAryA | tadyadi mAM preShayati tato.anya\-kUpa\-sthAnapi maNDUkAn vishvAsyAtrAnayAmi | sa Aha\-mama tAvat tvamabhakShyo bhrAtR^i\-sthAne | tadyadevaM karoShi tat sAmprataM pitR^i\-sthAne bhavasi | tadevaM kriyatAmiti | so.api tadAkarNyAra\-ghaTTa\-ghaTikAmAshritya vividha\-devatopakalpita\-pUjopayAchitastat\-kUpAdviniShkrAntaH | priyadarshano.api tadAkA~NkShayA tatrasthaH pratIkShamANastiShThati | atha chirAdanAgate ga~Ngadatte priyadarshano.anya\-koTara\-nivAsinIM godhAmuvAcha\-bhadre ! kriyatAM stokaM sAhAyyam | yatashchira\-parichitaste ga~NgadattaH | tadgatvA tat\-sakAshaM kutrachij jalAshaye.anviShya mama sandeshaM kathaya | yenAgamyatAmekAkinApi bhavatA drutataraM yadanye maNDUkA nAgachChanti | ahaM tvayA vinA nAtra vastuM shaknomi | tathA yadahaM tava viruddhamAcharAmi tat sukR^itamantare mayA vidhR^itam | godhApi tadvachanAdga~NgadattaM drutataramanviShyAha\-bhadra ga~Ngadatta ! sa tava suhR^it\-priyadarshanastava mArgaM samIkShamANastiShThati | tachChIghramAgamyatAmiti | aparaM cha tena tava virUpa\-karaNe sukR^itamantare dhR^itam | tan\-niHsha~Nena manasA samAgamyatAm | tadAkarNya ga~Ngadatta Aha\- bubhukShitaH kiM na karoti pApaM kShINA narA niShkaruNA bhavanti | AkhyAhi bhadre priya\-darshanasya na ga~NgadattaH punareti kUpam || 4\.32|| evamuktvA sa tAM visarjayAmAsa | tadbho duShTa\-jalachara ! ahamapi ga~Ngadatta iva tvadgR^ihe na katha~nchidapi yAsyAmi | tachChrutvA makara Aha\-bho mitra ! athavAtrAhamanashanAt prANa\-tyAgaM tavopari kariShyAmi | vAnara Aha\-mUDha ! kimahaM lambakarNo mUrkhaH ? dR^iShTvApAyo.api svayameva tatra gatvAtmAnaM vyApAdayAmi | Agatashcha gatashchaiva gatvA yaH punarAgataH | akarNa\-hR^idayo mUrkhastatraiva nidhanaM gataH || 4\.33|| makara Aha\-bhadra ! sa ko lambha\-karNaH | kathaM dR^iShTApAyo.api mR^itaH ? tan me nivedyatAm | vAnara Aha\- \section{kathA 2 karAla\-kesara\-kathA} kasmiMshchidvanoddeshe karAla\-kesaro nAma siMhaH prativasati sma | tasya cha dhUsarako nAma shR^igAlaH sadaivAnuyAyI parichArako.asti | atha kadAchit tasya hastinA saha yudhyamAnasya sharIre gurutarAH prahArAH sa~njAtAH | yaiH padamekamapi chalituM na shaknoti | tasyAchalanAchcha dhUsarakaH kShutkShAma\-kaNTho daurbalyaM gataH | anyasminnahani tamavochat\-svAmin ! bubhukShaya pIDito.aham | padAt padamapi chalituM na shaknomi | tat kathaM te shushrUShAM karomi ? siMha Aha\-bhoH ! gachCha anveShaya ki~nchit sattvam | yenemAmavasthAM gato.api vyApAdayAmi | tadAkarNya shR^igAlo.anveShayan ka~nchit samIpa\-vartinaM grAmamAsAditavAn | tatra lambakarNo nAma gardabhastaDAgopAnte pravirala\-dUrvA~NkurAn kR^ichChrAdAsvAdayan dR^iShTaH | tatashcha samIpa\-vartinA bhUtvA tenAbhihitaH\-mAma ! namaskAro.ayaM madIyaH sambhAvyatAm | chirAddR^iShTo.asi | tat kathaya kimevaM durbalatAM gataH | sa Aha\-bho bhaginI\-putra ! kiM kathayAmi | rajako.atinirdayAtibhAreNa mAM pIDayati | ghAsa\-muShTimapi na prayachChati | kevalaM dUrvA~NkurAn dhUi\-mishritAn bhakShayAmi | tat kuto me sharIre puShTiH ? shR^igAla Aha\-mAma ! yadevaM tadasti marakata\-sadR^isha\-shaShpa\-prAyo nadI\-sanAtho ramaNIyataraH pradeshaH | tatrAgatya mayA saha subhAShita\-goShThI\-sukhamanubhavaMstiShTha | lambakarNa Aha\-bho bhaginI\-suta ! yuktamuktaM bhavatA | paraM vayaM grAmyAH pashavo.araNya\-chAriNAM vadhyAH | tat kiM tena bhavya\-pradeshena | shR^igAla Aha\- mAma ! maivaM vada | madbhuja\-pa~njara\-parirakShitaH sa deshaH | tatrAsti na kashchidaparasya tatra praveshaH | paramamanenaiva doSheNa rajaka\-kadarthitAstatra tisro rAsabhyo.anAthAH santi | tAshcha puShTimApannA yauvanotkaTA idaM mAmUchuH\-yadi tvamasmAkaM satyo mAtulastadA ka~nchidgrAmAntaraM gatvAsmadyogyaM kashchit patimAnaya | tadarthe tvAmahaM tatra nayAmi | atha shR^igAla\-vachanAni shrutvA kAma\-pIDitA~Ngastamavochat\-bhadra ! yadevaM tadagre bhava yenAgachChAmi | athavA sAdhvidamuchyate\- nAmR^itaM na viShaM ki~nchidekAM muktvA nitambinIm | yasyAH sa~Ngena jIvyeta mriyate cha viyogataH || 4\.34|| tathA cha\- yAsAM nAmnApi kAmaH syAt sa~NgamaM darshanaM vinA | tAsAM dR^ik\-sa~NgamaM prApya yan na dravati kautukam || 4\.35|| tatrAnuShThite shR^igAlena saha siMhAntikamAgataH | siMho.api vyathAkulitastaM dR^iShTvA yAvat samuttiShThati tAvadrAsabhaH palAyitumArabdhavAn | atha tasya palAyamAnasya siMhena tala\-prahAro dattaH | sa cha manda\-bhAgyasya vyavasAya iva vyarthatAM gataH | atrAntare shR^igAlaH kopAviShTastamuvAcha\-bhoH ! kimevaMvidhaH prahAraste | yadgardabho.api tava purato balAdgachChati | tat kathaM gajena saha yuddhaM kariShyasi ? taddR^iShTaM te balam | atha savilakSha\-smitaM siMha Aha\-bhoH ! kimahaM karomi | mayA na kramaH sajjIkR^ita AsIt | anyathA gajo.api mat\-kramAkrAntA na gachChati | shR^igAla Aha\-adyApeka\-vAraM tavAntike tamAneShyAmi | paraM tvayA sajjIkR^ita\-krameNa sthAtavyam | siMha Aha\-bhadra ! yo mAM pratyakShaM dR^iShTvA gataH sa punaH kathamatrAgamiShyati ? tadanyat kimapi sattvamanviShyatAm | shR^igAla Aha\-kiM tavAnena vyApAreNa ? tvaM kevalaM sajjita\-kramastiShTha | tathAnuShThite shR^igAlo.api yAvadrAsabha\-mArgeNa gachChati, tAvat tatraiva sthAne charan dR^iShTaH | atha shR^igAlaM dR^iShTvA rAsabhaH prAha\-bho bhaginI\-suta ! shobhana\-sthAne tvayAhaM nItaH | drA~NmR^ityu\-vashaM gataH | tat kathaya kiM tat sattvaM yasyAtiraudra\-vajra\-sadR^isha\-kara\-prahArAdahaM muktaH | tachChrutvA prahasan shR^igAla Aha\-bhadra ! rAsabhI tvAmAyAntaM dR^iShTvA sAnurAgamAli~NgituM samutthitA | tvaM cha kAtaratvAn naShTaH | sA punarna shaktA tvAM vinA sthAtum | tayA tu nashataste.avalambanArthaM hastaH kShiptaH | nAnya\-kAraNena | tadAgachCha | sA tvat\-kR^ite prAyopaveshanopaviShTA tiShThati | etadvadati\-yallambakarNo yadi me bhartA na bhavati tadahamagnau jalaM vA pravishAmi | punastasya viyogaM soDhuM na shaknomi iti | tat prasAdaM kR^itvA tatrAgamyatAm | no chet tava strI\-hatyA bhaviShyati | aparaM bhagavAn kAma\-kopaM tavopari kariShyati | uktaM cha\- strI\-mudrAM makaradhvajasya jayinIM sarvArdha\-sampat\-karIM te mUDhAH pravihAya yAnti kudhiyo mithyA\-phalAnveShiNaH | te tenaiva nihatya nirdayataraM nagnIkR^itA muNDitAH kechidrakta\-paTIkR^itAshcha jaTilAH kApAlikAshchApare || 4\.36|| athAsau tadvachanaM shraddheyatayA shrutvA bhUyo.api tena saha prasthitaH | athavA sAdhvidamuchyate\- jAnannapi naro daivAt prakaroti vigarhitam | karma kiM kasyachilloke garhitaM rochate katham || 4\.37|| atrAntare sajjita\-krameNa siMhena sa lambakarNo vyApAditaH | tatastaM hatvA shR^igAlaM rakShakaM nirUpya svayaM snAnArthaM nadyAM gataH | shR^igAlenApi laulyotsukyAt tasya karNa\-hR^idayaM bhakShitam | atrAntare siMho yAvat snAtvA kR^ite devArchanaH pratarpita\-pitR^i\-gaNaH samAyAti tAvat karNa\-hR^idaya\-rahito rAsabhastiShThati | taM dR^iShTvA kopa\-parItAtmA siMhaH shR^igAlamAha\-pApa ! kimidamanuchitaM karma samAcharitam ? yat karNa\-hR^idaya\-bhakShaNenAyamuchChiShTatAM nItaH | shR^igAlaH savinayamAha\-svAmin ! mA maivaM vada | yat karNa\-hR^idaya\-rahito.ayaM rAsabha AsIt, tenehAgatya tvAmavalokya bhUyo.apAgataH | atha tvadvachanaM shraddheyaM matvA siMhastenaiva saMvibhajya niHsha~Nkita\-manAstaM bhakShitavAn | ato.ahaM bravImi\-Agatashcha gatashchaiva iti | tan mUrkha ! kapaTaM kR^itaM tvayA | paraM yudhiShThireNeva satya\-vachanena vinAshitam | athavA sAdhvidamuchyate\- svArthamutsR^ijya yo dambhI satyaM brUte sumanda\-dhIH | sa svArthAdbhrashyate nUnaM yudhiShThira ivAparaH || 4\.38|| makara Aha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 3 yudhiShThirAkhya\-kumbhakAra\-kathA} kasmiMshchit adhiShThAne kumbhakAraH prativasati sma | sa kadAchit pramAdAdardha\-magna\-kharpara\-tIkShNAgrasyopari mahatA vegena dhAvan patitaH | tataH khapara\-koTyA pATita\-lalATo rudhira\-plAvita\-tanuH kR^ichChrAdutthAya svAshrayaM gataH | tatashchApathya\-sevanAt sa prahArastasya karAlatAM gataH kR^ichChreNa nIrogatAM nItaH | atha kadAchiddurbhikSha\-pIDite deshe cha kumbhakAraH kShutkShAma\-kaNThaH kaishchidrAja\-sevakaiH saha deshAntaraM gatvA kasyApi rAj~naH sevako babhUva | so.api rAjA tasya lalATe vikarAlaM prahAra\-kShataM dR^iShTvA chintayAmAsa, yadvIraH puruShaH kashchidayam | nUnaM tena lalATa\-paTTe sammukha\-prahAraH | atastaM samAnAdibhiH sarveShAM rAja\-putrANAM madhye visheSha\-prasAdena pashyati sma | te.api rAja\-putrAstasya taM prasAdAtirekaM pashyantaM paramerShyA\-dharmaM vahanto rAja\-bhayAn na ki~nchidUchuH | athAnyasminnahani tasya bhUpatervIra\-sambhAvanAyAM kriyamANAyAM vigrahe samupasthite prakalpyamAneShu gajeShu sannahyamAneShu vAjiShu yodheShu | praguNIkriyamANeShu tena bhUbhujA sa kumbhakAraH prastAvAnugataM pR^iShTo nirjane\-bho rAja\-putra ! kiM te nAma ? kA cha jAtiH ? kasmin sa~NgrAme prahAro.ayaM te lalATe lagnaH ? sa Aha\-deva ! nAyaM shastra\-prahAraH | yudhiShThirAbhidhaH kulAlo.ahaM prakR^ityA | madgehe.aneka\-kharparANAsan | atha kadAchin madya\-pAnaM kR^itvA nirgataH pradhAvan kharparopari patitaH | tasya prahAra\-vikAro.ayaM me lalATe evaM vikarAlatAM gataH | tadAkarNya rAjA savrIDamAha\-aho va~nchito.ahaM rAjAputrAnukAriNAnena kulAlena | taddIyatAM drAgetasya chandrArdhaH | tathAnuShThite kumbhakAra Aha\-mA maivaM kuru | pashya me raNe hasta\-lAghavam | rAjA prAha\-sarva\-guNa\-sampanno bhavAn | tathApi gamyatAm | uktaM cha\- shUdrashcha kR^ita\-vighnashcha darshanIyo.asi putraka | yasmin kule tvamutpanno gajastatra na hanyate || 4\.39|| kulAla Aha\-kathametat ? rAjA kathayati\- \section{kathA 4 siMha\-dampatI\-kathA} kasmiMshchiduddeshe siMha\-dampatI prativasataH sma | atha siMhI putra\-dvayamajIjanat | siMho.api nityameva mR^igAn vyApAdya siMhyai dadAti | athAnyasminahani tena kimapi nAsAditam | yena bhramato.api tasya ravirastaM gataH | atha tena sva\-gR^ihamAgachChatA shR^igAla\-shishuH prAptaH | sa cha bAlako.ayamitavadhArya yatnena daMShTrAmadhya\-gataM kR^itvA siMhyA jIvantameva samarpitavAn | tataH siMhyAbhihitam\-bhoH kAnta ! tvayAnItaM ki~nchidasmAkaM bhojanam ? siMha Aha\-priye ! mayAdyainaM shR^igAla\-shishuM parityajya na ki~nchit sattvamAsAditam | sa cha mayA bAlo.ayamiti matvA na vyApAdito visheShAt svajAtIyashcha | uktaM cha\- strI\-viprali~Ngi\-bAleShu prahartavyaM na karhichit | prANa\-tyAge.api sa~njAte vishvasteShu visheShataH || 4\.40|| idAnIM tvamenaM bhakShayitvA pathyaM kuru | prabhAte.anyat ki~nchidupArjayiShyAmi | sA prAha\-bhoH kAnta ! tvayA bAlako.ayamiti vichintya na hataH | tat kathamenamahaM svodarArthe vinAshayAmi | uktaM cha\- akR^ityaM naiva kartavyaM prANa\-tyAge.apupasthite | na cha kR^ityaM parityAjyameSha dharmaH sanAtanaH || 4\.41|| tasmAn mamAyaM tR^itIyaH putro bhaviShyati | itevamuktvA tamapi svastana\-kShIreNa parAM puShTimanayat | evaM te trayo.api shishavaH parasparamaj~nAta\-jAti\-visheShA ekAchAra\-vihArA bAlya\-samayaM nirvAhayanti | atha kadAchit tatra vane bhramannaraNya\-gajaH samAyAtaH | taM dR^iShTvA tau siMha\-sutau dvAvapi kupitAnanau taM prati prachalitau yAvat tAvat tena shR^igAla\-sutenAbhihitamaho ! gajo.ayaM yuShmat\-kula\-shatruH | tan na gantavyametasyAbhimukham | evamuktvA gR^ihaM pradhAvitaH | tAvapi jyeShTha\-bAndhava\-bha~NgAn nirutsAhatAM gatau | athavA sAdhvidamuchyate\- ekenApi sudhIreNa sotsAhena raNaM prati | sotsAhaM jAyate sainyaM bhagne bha~NgamavApnuyAt || 4\.42|| tathA cha\- ata eva vA~nChanti bhUpA yodhAn mahAbalAn | shUrAn vIrAn kR^itotsAhAn varjayanti cha kAtarAn || 4\.43|| atha tau dvAvapi gR^ihaM prApya pitroragrato jyeShTha\-bhrAtR^i\-cheShTitamUchatuH\-yathA gajaM dR^iShTvA dUrato.api naShTaH | so.api tadAkarNya kopAviShTa\-manAH prasphuritAdhara\-pallavastAmralochanastrishikhAM bhrukuTiM kR^itvA tau nirbhartsayan paruShatara\-vachanAnuvAcha\-tataH siMhyai kAnte nItvA prabodhito.asau\-vatsa ! maivaM kadAchij jalpa | bhavadIya\-laghu\-bhrAtarAvetau | athAsau prabhUta\-kopAviShTastAmuvAcha\-kimahametAbhyAM shauryeNa rUpeNa vidyAbhyAsena kaushalena vA hInaH ? yena mAmupahasataH | tan mayAvashyametau vyApAdanIyau | tadAkarNya siMhI tasya jIvitamichChantantarvihasya prAha\-tat samyak shR^iNu | tvaM shR^igAlI\-sutaH | kR^ipayA mayA svastana\-kShIreNa puShTiM nItaH | tadyAvadetau mat\-putrau shishutvAt tvAM shR^igAlaM na jAnItaH, tAvaddrutataraM gatvA svajAtIyAnAM madhye bhava | no chedAbhyAM hato mR^ityu\-pathaM sameShyasi | so.api tadvachanaM shrutvA bhaya\-vyAkula\-manAH shanaiH shanairapasR^itya sva\-jAtyA militaH | tasmAt tvaM api yAvadete rAja\-putrAstvAM kulAlaM najAnanti, tAvaddrutataramapasara | no chedeteShAM sakAshAdviDambanAM prApya mariShyAmi | kulAlo.api tadAkarNya satvaraM praNaShTaH | ato.ahaM bravImi\-svArthamutsR^ijya yo dambhI (38) iti | dhi~NmUrkha ! yat tvayA striyo.artha etat\-kAryamanuShThAtumArabdham | na hi strINAM katha~nchidvishvAsamupagachChet | uktaM cha\- yadarthe sva\-kulaM tyaktaM jIvitArdhaM cha hAritam | sA mAM tyajati niHsnehA kaH strINAM vishvasen naraH || 4\.44|| makara Aha\-kathametat ? vAnara Aha\- \section{kathA 5 brAhmaNa\-kathA} (brAhmaNabrAhmaNIpa~NgukathA) asti kasmiMshchidadhiShThAne ko.api brAhmaNaH | tasya cha bhAryA prANebhyo.apatipriyAsIt | so.api pratidinaM kuTumbena saha kalahaM kurvANA na vishrAmyati | so.api brAhmaNaH kalahamasahamAno bhAryA\-vAtsalyAt sva\-kuTumbaM parityajya brAhmaNyA saha viprakR^iShTaM deshAntaraM gataH | atha mahATavI\-madhye brAhmaNyAbhihitaH\-Arya\-putra ! tR^iShNA mAM bAdhate | tadudakaM kvApanveShaya | athAsau tadvachanAnantaraM yAvadudakaM gR^ihItvA samAgachChati tAvat tAM mR^itAmapashyat | ativallabhatayA viShAdaM kurvan yAvadvilapati tAvadAkAshe vAchaM shR^iNoti | yathA hi\-yadi brAhmaNa tvaM svakIya\-jIvitasyArdhaM dadAsi tataste jIvati brAhmaNI | tachChrutvA brAhmaNena shuchIbhUya tisR^ibhirvAchobhiH svajIvitArdhaM dattam | vAk\-samameva cha brAhmaNI jIvitA sA | atha tau jalaM pItvA vana\-phalAni bhakShayitvA gantumArabdhau | tataH krameNa kasyachin nagarasya pradeshe puShpa\-vATikAM pravishya brAhmaNo bhAryAmabhihitavAn\-bhadre, yAvadahaM bhojanaM gR^ihItvA samAgachChAmi tAvadatra tvayA sthAtavyam | itabhidhAya brAhmaNo nagara\-madhye jagAma | atha tasyAM puShpa\-vATikAyAM pa~Ngura ara\-ghaTTaM khelayan divya\-girA gItamudgirati | tachcha shrutvA kusumeShuNArditA brAhmaNyA tat\-sakAshaM gatvAbhihitam\-bhadra ! yarhi mAM na kAmayase, tan mat\-saktA strI\-hatyA tava bhaviShyati | pa~NgurabravIt\-kiM vyAdhi\-grastena mayA kariShyasi ? sAbravIt\-kimanenoktena ? avashyaM tvayA saha mayA sa~NgamaH kartavyaH | tachChrutvA tathA kR^itavAn | suratAnantaraM sAbravIt\-itaH\-prabhR^iti yAvaj\-jIvaM mayAtmA bhavate dattaH | iti j~nAtvA bhavAnapasmAbhiH sahAgachChatu | so.abravIt\-evamastu | atha brAhmaNo bhojanaM gR^ihItvA samAgatya tayA sahabhoktumArabdhaH sAbravIt\-eSha pa~NgurbubhukShitaH | tadetasyApi kiyantamapi grAsaM dehi iti | tathAnuShThite brAhmaNyAbhihitaM\-brAhmaNa, sahAya\-hInastvaM yadA grAmAntaraM gachChasi, tadA mama vachana\-sahAyo.api nAsti | tadenaM pa~NguM gR^ihItvA gachChAvaH | so.abravIt\-na shaknomAtmAnamapAtmanAM voDhum | kiM punarenaM pa~Ngum ? sAbravIt\-peTAbhyantara\-sthamenamahaM neShyAmi | atha tat\-kR^itaka\-vachana\-vyAmohita\-chittena tena pratipannam | tathAnuShThite.anyasmin dine kUpopakaNThe vishrAnto brAhmaNastayA cha pa~Ngu\-puruShAsaktayA samprerya kUpAntaH pAtitaH | sApi pa~NguM gR^ihItvA kasmiMshchin nagare praviShTA | tatra shulka\-chaurya\-rakShA\-nimittaM rAja\-puruShairitastato bhramadbhistan\-mastaka\-sthA peTI dR^iShTA balAdAchChidya rAjAgre nItA | rAjA cha yAvat tAmudghATayati tAvat taM pa~NguM dadarsha | tataH sA brAhmaNI vilApaM kurvatI rAja\-puruShAnupadameva tatrAgatA | rAj~nA pR^iShTA\-ko vR^ittAntaH ? iti | sAbravIt\-mamaiSha bhartA vyAdhi\-bAdhito dAyAda\-samUhairudvejito mayA sneha\-vyAkulita\-mAnasayA shirasi kR^itvA bhavadIya\-nagara AnItaH | tachChrutvA rAjAbravIt\-brAhmaNi ! tvaM me bhaginI | grAma\-dvayaM gR^ihItvA bhartA saha bhogAn bhu~njAnA sukhena tiShTha | atha sa brAhmaNo daiva\-vashAt kenApi sAdhunA kUpAduttAritaH paribhramaMstadeva nagaramAyAtaH | tayA duShTa\-bhAryayA dR^iShTA rAj~ne niveditaH\-rAjan ! ayaM mama bharturvairI samAyAtaH | rAj~nApi vadha AdiShTaH | sAbravIt\-deva, anayA mama saktaM ki~nchit gR^ihItamasti | yadi tvaM dharma\-vatsalaH, taddApaya | rAjAbravIt\-bhadre ! yat tvayAsya saktaM ki~nchit gR^ihItamasti tat samarpaya | sA prAha\-deva, mayA na ki~nchidgR^ihItam | brAhmaNa Aha\-yan mayA trivAchikaM sva\-jIvitArdhaM dattam, taddehi | atha sA rAja\-bhayAt tatraiva trivAchikameva jIvitArdhamanena dattamiti jalpantI prANairvimuktA | tataH savismayaM rAjAbravIt\-kimetat iti | brAhmaNenApi pUrva\-vR^ittAntaH sakalo.api tasmai niveditaH | ato.ahaM bravImi\-yadarthe sva\-kulaM tyaktam (44) iti | vAnaraH punarAha\-sAdhu chedamupAkhyAnakaM shrUyate\- na kiM dadyAn na kiM kuryAt strIbhirabhyarthito naraH | anashvA yatra hreShante shiraH parvaNi muNDitam || 4\.45|| makara Aha\-kathametat ? vAnaraH kathayati\- \section{kathA 6 nandavararuchikathA} atiprakhyAta\-bala\-pauruSho.aneka\-narendra\-mukuTa\-marIchi\-jAla\-jaTilI\-kR^ita\-pAda\-pIThaH sharachChashA~Nka\-kiraNa\-nirmala\-yashAH samudra\-paryantAyAH pR^ithivyA bhartA nando nAma rAjA | yasya sarva\-shAstrAdhigata\-samasta\-tattvaH sachivo vararuchirnAma | tasya cha praNaya\-kalahena jAyA kupitA | sA chAtIva vallabhAneka\-prakAraM paritoShyamANApi na prasIdati | bravIti cha bhartA\-bhadre ! yena prakAreNa tuShyati taM vada | nishchitaM karomi | tataH katha~nchit tayoktaM\-yadi shiro muNDayitvA mama pAdayornipatasi, tadA prasAdAbhimukhI bhavAmi | tathAnuShThite prasannAsIt | atha nandasya bhAryApi tathaiva ruShTA prasAdyamAnApi na tuShyati | tenoktam\-bhadre ! tvayA vinA muhUrtamapi na jIvAmi | pAdayoH patitvA tvAM prasAdayAmi | sAbravIt\-yadi khalInaM mukhe prakShityAhaM tava pR^iShThe samAruhya tvAM dhAvayAmi | dhAvitastu yadashvavaddhreShase, tadA prasannA bhavAmi | rAj~nApi tathaivAnuShThitam | atha prabhAta\-samaye sabhAyAmupaviShTasya rAj~naH samIpe vararuchirAyAtaH | taM cha dR^iShTvA rAjA paprachCha\-bho vararuche ! kiM parvaNi muNDitaM shirastvayA ? so.abravIt\-na kiM dadyAt (45) itAdi | tadbho dusTa makara ! tvamapi nanda\-vararuchi\-vat strI\-vashyaH | tato bhadra Agatena tvayA mAM prati vadhopAya\-prayAsaH prArabdhaH | paraM sva\-vAg\-doSheNaiva prakaTIbhUtaH | athavA sAdhvidamuchyate\- Atmano mukha\-doSheNa badhyante shuka\-sArikAH | bakAstatra na badhyante maunaM sarvArtha\-sAdhanam || 4\.46|| tathA cha\- suguptaM rakShyamANo.api darshayan dAruNaM vapuH | vyAghra\-charma\-pratichChanno vAk\-kR^ite rAsabho hataH || 4\.47|| makara Aha\-kathametat ? vAnaraH kathayati\- \section{kathA 7 shuddhapaTa\-nAma\-rajaka\-kathA} (vAchAlarAsabhakathA) kasmiMshchidadhiShThAne shuddhapaTo nAma rajakaH prativasati sma | tasya cha gardabha eko.asti | so.api ghAsAbhAvAdatidurbalatAM gataH | atha tena rajakenATavyAM paribhramatA mR^ita\-vyAghro dR^iShTaH | chintitaM cha\-aho ! shobhanamApatitam | anena vyAghra\-charmaNA pratichChAdya rAsabhaM rAtrau yava\-kShetreShUtsrakShyAmi | yena vyAghraM matvA samIpa\-vartinaH kShetra\-pAlA enaM na niShkAsayiShyanti | tathAnuShThite rAsabho yathechChayA yava\-bhakShaNaM karoti | pratyUShe bhUyo.api rajakaH svAshrayaM nayati | evaM gachChatA kAlena sa rAsabhaH pIvara\-tanurjAtaH | kR^ichChrAdbandhana\-sthAnamapi nIyate | athAnyasminnahani sa madhoddhato dUrAdrAsabhI\-shabdamashR^iNot | tachChravaNa\-mAtreNaiva svayaM shabdayitumArabdhaH | atha te kShetra\-pAlA rAsabho.ayaM vyAghra\-charma\-pratichChanna iti j~nAtvA laguDa\-shara\-pAShANa\-prahAraistaM vyApAditavantaH | ato.ahaM bravImi\-suguptaM rakShyamANo.api (47) iti | tat kiM shyAmalakavadatyapamAna\-sahanAdardha\-chandra\-dAnena yAsyasi | makara Aha\-kathametat ? vAnara Aha\- \section{kathA 8 mahAdhana\-Ishvara\-nAma\-bhANDapati\-kathA} astatra dharA\-pIThe vikaNTakaM nAma puram | tatra mahA\-dhana Ishvaro nAma bhANDa\-patiH | tasya chatvAro jAmAtR^ikA avantI\-pIThAt prAghUrNikA vikaNTaka\-pure samAyAtAH | te cha yena mahatA gauraveNAbhyarchitA bhojAnAchChAdanAdibhiH | evaM teShAM tatra vasatAM mAsa\-ShaTkaM sa~njAtam | tata IshvareNa svabhAryoktA yadete jAmAtaraH parama\-gauraveNAvarjitAH svAmi gR^ihANi na gachChanti, tat kiM kathyate ? vinApamAnaM na yAsyanti | tadadya bhojana\-velAyAM pAda\-prakShAlanArthaM jalaM na deyaM yenApamAnaM j~nAtvA parityajya gachChantIti | tathAnuShThite gargaH pAda\-prakShAlanApamAnAt, somo laghvAsana\-dAnAt, dattaH kadashanato yAtaH | evaM te trayo.api parityajya gatAH | chaturthaH shyAmalako yAvan na yAti tAvadardha\-chandra\-pradAnena niShkAsitaH | ato.ahaM bravImi\- gargo hi pAda\-shauchAllaghvAsana\-dAnato gataH somaH | dattaH kadashana\-bhojyAchChyAmalakashchArdha\-chandreNa || 4\.48|| tat kimahaM rathakAravan mUrkho yataH svayamapi dR^iShTvA te vikAra\-pashchAdvishvasimi | uktaM cha\- pratyakShe.api kR^ite pApe mUrkhaH sAmnA prashAmyati | rathakAraH svakAM bhAryAM sajArAM shirasAvahat || 4\.49|| makara Aha\-kathametat ? vAnaraH kathayati\- \section{kathA 10 rathakAra\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne kashchidrathakAraH prativasati sma | tasya bhAryA puMshalIti janApavAda\-saMyuktA | so.api tasyAH parIkShArthaM vyachintayat\-kathaM mayAsyAH parIkShaNaM kartavyam | na chaitadyujyate kartuM, yataH\- nadInAM cha kulAnAM cha munInAM cha mahAtmanAm | parIkShA na prakartavyA strINAM dushcharitasya cha || 4\.49|| vasorvIryotpannAmabhajata munirmatsya\-tanayAM tathA jAto vyAso shata\-guNa\-nivAsaH kimaparam | svayaM vedAn vyasyan shamita\-kuru\-vaMsha\-prasavitA sa evAbhAchChrImAnahaha viShamA karma\-gatayaH || 4\.50|| kulAnAmiti pANDavAnAmapi mahAtmanAM notpattiradhigantavyA yataH te kShetrajA iti | strI\-dushcharitaM sandhukShyamANamaneka\-doShAn prakaTayati strINAmiti | tathA cha\- yadi syAt pAvakaH shItaH proShNo vA shasha\-lA~nChanaH | strINAM tadA satItvaM syAdyadi syAddurjano hitaH || 4\.51|| yathApi shuddhAmashuddhAM vApi jAnAmi loka\-vachanAt | uktaM cha\- yan na vedeShu shAstreShu na dR^iShTaM na cha saMshrutam | tat sarvaM vetti loko.ayaM yat syAdbrahmANDa\-madhyagam || 4\.52|| evaM sampradhArya tAmavochata\-priye, ahaM prAtargrAmAntaraM yAsyAmi tatra dinAni katichillagiShyanti | tat tvayA ki~nchit pAtheyaM mama yogyaM kAryam | sApi tadAkarNya harShita\-chittautsukyena sarva\-kAryANi santyajya siddhamannaM ghR^ita\-sharkarA\-prAyamakarot | athavA sAdhvidamuchyate\- durdivase ghana\-timire duHkha\-chArAsu nagara\-vIthIShu | patyau videsha\-yAte parama\-sukhaM jaghana\-chapalAyAH || 4\.53|| athAsau pratyUShe utthAya sva\-gR^ihAn nirgataH | sApi taM prasthitaM vij~nAya prahasita\-vadanA~Nga\-satkAraM kurvANA katha~nchit taM divasamatyavAhayat | tatashcha pUrva\-parichitaM viTa\-gR^ihaM gatvA tamabhyarthoktavatI yadgrAmAntaraM gataH sa durAtmA me patiH | tadadya tvayAsmadgR^ihe prasupte jane samAgantavyam | tathAnuShThite sa rathakAro.aparaNye dinamativAhya pradoShe sva\-gR^ihamapara\-dvAreNa praviShTaH shayyA\-tale nibhR^ito bhUtvA sthitaH | atrAntare sa devadattaH shayana AgatyopaviShTaH | taM dR^iShTvA rathakAro roShAviShTa\-chitto vyachintayat\-kimenamutthAya vinAshayAmathavA dvAvapetau suptau helayA hanmi | paraM pashyAmi tAvachcheShTitamasyAH shR^iNomi chAnena sahAlApAn | atrAntare sA gR^iha\-dvAraM nibhR^itaM pidhAya shayana\-talamArUDhA | tasyAstachChayanamArohantyA rathakAra\-sharIre pAdo lagnaH | tato vyachintayat\-nUnametena durAtmanA rathakAreNa mat\-parIkShArthaM bhAvyam | tat\-strI\-charita\-vij~nAnaM kimapi karomi | evaM tasyAshchintayantyAH sa devadattaH sparshotsukyo babhUva | tatashcha tayAkR^itAUjali\-puTayAbhihitaM\-bho mahAnubhava ! na me gAtraM tvayA spraShTavyam, yato.ahaM pativratA mahA\-satI cha | no chechChApaM dattvA tvAM bhasmasAt kariShyAmi | sa Aha\-yadevaM tarhi kimarthaM tvayAhUtaH ? sA prAha\-bhoH ! shR^iNuShvaikAgra\-manAH | ahamadya pratyUShe devatA\-darshanArthaM chaNDikAyatanaM gatA | tatrAkasmAt khe vANI sa~njAtA\-putri, kiM karomi | bhaktAsi me tvam | paraM ShaNmAsAbhyantare vidhi\-niyogAdvidhavA bhaviShyasi | tato mayAbhihitaM\-bhagavati ! yayA tvamApadaM vetsi tathA tat\-partIkAramapi jAnAsi | tadasti kashchidupAyo yena me patiH shata\-saMvatsara\-jIvI bhavati | tatastayAbhihitaM\-vatse, sannapi nAsti yatastavAyattaH sa pratIkAraH | tachChrutvA mayAbhihitaM\-devi ! yan mat\-prANairbhavati tadAdeshaya yena karomi | tato devyAbhihitaM\-yadadya dine para\-puruSheNa sahaikasmi~nChayane samAruhyAli~NganaM karoShi, tadA tava bhartR^i\-sakto.apamR^ityustasya sa~ncharita, tvadbhartA punarvarSha\-shataM jIvati | tena mayA tvamabhyarthitaH | tayo yat ki~nchit kartumanAstat kuruShva, nahi devatA\-vachanamanyathA bhaviShyatIti nishchayaH | tato.antarhAsa\-vikAsa\-mukhaH sa taduchitamAchachAra | so.api rathakAro mUrkhastasyAstadvachanamAkarNya pulakA~Nkita\-tanuH shayyA\-talAn niShkramya tAmuvAcha\-sAdhu pativrate ! sAdhu kula\-nandini ! sAdhu ! ahaM durjana\-vachana\-sha~Nkita\-hR^idayastvat\-parIkShArthaM grAmAntara\-vyAjaM kR^itvAtra nibhR^itaM khaTvA\-tale lInaH sthitaH | tadehi, Ali~Ngaya mAm | tvaM sva\-bhartR^i\-bhaktAnAM mukhyA nArINAM, yadevaM brahma\-vrataM para\-sa~Nge.api pAlitavatI | madAyurvR^iddhi\-kR^ite.apamR^ityu\-vinAshArthaM cha tvamevaM kR^itavatI | tAmevamuktvA sasnehamAli~NgitavAn | sva\-skandhe tAmAropya tamapi devadattamuvAcha\-bhoH mahAnubhAva ! mat\-puNyaistvamihAgataH | tvat\-prasAdAt prAptAmadya mayA varSha\-shata\-pramANamAyuH | tatastvamapi mAM samAli~Ngaya skandhaM me samAroha | iti jalpannanichChantamapi devadattaM balAdAli~Ngya skandhe samAropitavAn | tatashcha tUrya\-dhvani\-chChandena nR^ityan sakala\-gR^iha\-dvAreShu babhrAma | ato.ahaM bravImi\-pratyakShe.api kR^ite pApe (49) | tan mUDha ! dR^iShTa\-vikArastvam, tat kathaM tatra gR^ihaM gachChAmi | athavA yan mAM tvaM vishvAsayasi tat te doSho nAsti, yat IdR^ishI svabhAva\-duShTA yuShmaj\-jAtiryA shiShTa\-sa~NgAdapi saumyatvaM na yAti | athavA svabhAvo.ayaM duShTAnAm | uktaM cha\- sadbhiH sambodhyamAno.api durAtmA pApa\-pauruShaH | ghR^iShyamANa ivA~NgAro nirmalatvaM na gachChati || 4\.54|| tan mUrkha ! strI\-lubdha ! strI\-jita ! anye.api ye tvadvidhA bhavanti te sva\-kAryaM vibhavaM mitraM cha parityajanti tat\-kR^ite | uktaM cha\- yA mamodvijate nityaM sAdya mAmavagUhate | priya\-kAraka bhadraM te yan mamAsti harasva tat || 4\.55|| makara Aha\-kathametat ? vAnaro.abravIt\- \section{kathA 11 kAmAtura\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne kAmAturo nAma mahAdhano vR^iddha\-vaNik | tena mR^ita\-bhAryeNa kAmopahata\-chetasA kAchin nirdhana\-vaNik\-sutA prabhUtaM vittaM dattvodvAhitA | atha sA duHkhAbhibhUtA taM vR^iddha\-vaNijaM draShTumapi na shashAka | athavA sAdhvidamuchyate\- shvetaM padaM shirasi yat tu shiroruhANAM sthAnaM paraM paribhavasya tadeva puMsAm | AropitAsthi\-shakalaM parihR^itya yAnti chANDAla\-kUpamiva dUrataraM taruNyaH || 4\.56|| tathA cha\- gAtraM sa~NkuchitaM gati\-vigalitA dantAshcha nAshaM gatAh dR^iShTirbhrAmyati rUpameva hrasate vaktraM cha lAlAyate | vAkyaM naiva karoti bAndhava\-janaH patnI na shushrUShate hA kaShTaM jarayAbhibhUta\-puruShaH putrairavaj~nAyate || 4\.57|| atha kadAchit sA tena sahaika\-shayane parA~N\-mukhI yAvat tiShThati tAvat tasya gR^ihe chauraH praviShTaH | sApi taM chauramavalokya bhaya\-vyAkulA vR^iddhamapi patiM gADhaM samAlili~Nga | so.api vismayAt pulakA~Nkita\-sarva\-gAtrashchintayAmAsa\-aho ! kimeShA mAmadyAvagUhate | aho chitrametat ! tatashcha yAvan nipuNatayAvalokayati tAvat chauraH praviShTaH koNaika\-deshe tiShThati | punarapachintayat\-nUnameShA chaurasya bhayAn mAmAli~Ngati | taj j~nAtvA chauramAha\-yA mamodvijate nityaM sAdya (55) iti | bhUyo.api nirgachChantamavAdIt\-bho chora ! nityameva tvayA rAtrAvAgantavyaM madIyo.ayaM vibhavastvadIya iti | ato.ahaM bravImi\-yA mamodvijate itAdi | kiM bahunA, tena cha strI\-lubdhena svaM sarvaM chaurasya samarpitam | tvayApi tathAnuShThitam | athaiva tena saha vadato makarasya jalachareNaikenAgatyAbhihitam\-bho makara ! tvadIyA bhAryAnashanopaviShTA tvayi chirayati praNayAbhibhavAdvipannA | evaM tadvajra\-pAta\-sadR^isha\-vachanamAkarNyAtIvra\-vyAkulita\-hR^idayaH pralapitamevaM chakAra\-aho kimidaM sa~njAtaM me manda\-bhAgasya | uktaM cha\- na gR^ihaM gR^ihamitAhurgR^ihiNI gR^ihamuchyate | gR^ihaM tu gR^ihiNI\-hInaM kAntArAn nAtirichyate || 4\.58|| anyachcha\- vR^ikSha\-mUle.api dayitA yatra tiShThati tadgR^iham | prAsAdo.api tayA hIno.araNya\-sadR^ishaH smR^itaH || 4\.59|| mAtA yasya gR^ihe nAsti bhAryA cha priya\-vAdinI | araNyaM tena gantavyaM yathAraNyaM tathA gR^iham || 4\.60|| tan mitra ! kShamyatAm | mayA te.aparAdhaH kR^itaH | sampratahaM tu strI\-viyogAdvaishvAnara\-praveshaM kariShyAmi | tan mUDha ! Anande.api jAte tvaM viShAdaM gataH | tAdR^ig\-bhAryAyAM mR^itAyAmutsavaH kartuM yujyate | uktaM cha yataH\- yA bhAryA duShTa\-charitrA satataM kalaha\-priyA | bhAryA\-rUpeNa sA j~neyA vidagdhairdAruNA jarA || 4\.61|| tasmAt sarva\-prayatnena nAmApi parivarjayet | strINAmiha hi sarvAsAM ya ichChet sukhamAtmanaH || 4\.62|| yadantastan na jihvAyAM yaj jihvAyAM na tadbahiH | yadbahistan na kurvanti vichitra\-charitAH striyaH || 4\.63|| ke nAma na vinashyanti mithyA\-j~nAnAn nitambinIm | ramyAM te upasarpanti dIpAbhAM shalabhA yathA || 4\.64|| antarviSha\-mayA hetA bahishchaiva manoramAH | gu~njA\-phala\-samAkArA yoShitaH kena nirmitAH || 4\.65|| tADitA api daNDena shastrairapi vikhaNDitAH | na vashaM yoShito yAnti na dAnairna cha saMstavaiH || 4\.66|| AstAM tAvat kimanyena daurAtmyeneha yoShitAm | vidhR^itaM svodareNApi ghnanti putramapi svakam || 4\.67|| rUkShAyAM sneha\-sadbhAvaM kaThorAyAM sumArdavam | nIrasAyAM rasaM bAlo bAlikAyAM vikalpayet || 4\.68|| makara Aha\-bho mitra ! astvetat | paraM kiM karomi ? mamAnartha\-dvayametat sa~njAtam | ekastAvadgR^iha\-bha~NgaH | aparastvadvidhena mitreNa saha chitta\-vishleShaH | athavA bhavatevaM daiva\-yogAt | uktaM cha yataH\- yAdR^ishaM mama pANDityaM tAdR^ishaM dviguNaM tava | nAbhUj jAro na bhartA cha kiM nirIkShasi nagnike || 4\.69|| vAnara Aha\-kathametat ? makaro.abravIt\- \section{kathA 12 hAlika\-dampatI\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne hAlika\-dampatI prativasataH sma | sA cha hAlika\-bhAryA patyurvR^iddha\-bhAvAt sadaivAnya\-chittA na katha~nchidgR^ihe sthairyamAlambate | kevalaM para\-puruShAnanveShamANA paribhramati | atha kenachit para\-vittApahArakeNa dhUrtena sA lakShitA vijane proktA cha\-subhage ! mR^ita\-bhAryo.aham | tvaddarshanena smara\-pIDitashcha | taddIyatAM me rati\-dakShiNA | tatastayAbhihitam\-bhoH subhaga ! yadevaM tadasti me patyuH prabhUtaM dhanam | sa cha vR^iddhatvAt prachalitumapasamarthaH | tatastaddhanamAdAyAhamAgachChAmi | yena tvayA sahAnyatra gatvA yathechChayA rati\-sukhamanubhaviShyAmi | so.abravIt\-rochate mahyamapetat | tat pratyUShe.atra sthAne shIghrameva samAgantavyam, yena shubhataraM ki~nchin nagaraM gatvA tvayA saha jIva\-lokaH saphalIkriyate | sApi tatheti pratij~nAya prahasita\-vadanA sva\-gR^ihaM gatvA rAtrau prasupte bhartari sarvaM vittamAdAya pratyUSha\-samaye tat\-kathita\-sthAnamupAdravat | dhUrto.api tAmagre vidhAya dakShiNAM dishamAshritya satvara\-gatiH prasthitaH | evaM tayorvrajatoryojana\-dvaya\-mAtreNAgrataH kAchin nadI samupasthitA | tAM dR^iShTvA dhUrtashchintayAmAsa\-kimahamanayA yauvana\-prAnte vartamAnayA kariShyAmi | kiM cha kadApasyAH pR^iShThataH ko.api sameShyati | tan me mahAnanarthaH syAt | tat kevalamasyA vittamAdAya gachChAmi | iti nishchitya tAmuvAcha\-priye ! sudustareyaM mahAnadA | tadahaM dravya\-mAtrAM pAre dhR^itvA samAgachChAmi | tatastvAmekAkinIM sva\-pR^iShThamAropya sukhenottArayiShyAmi | sA prAha\-subhaga ! evaM kriyatAm | ituktvAshiShaM vittaM tasmai samarpayAmAsa | atha tenAbhihitaM\-bhadre ! paridhAnAchChAdana\-vastramapi samarpaya | yena jala\-madhye niHsha~NkaM vrajasi | tathAnuShThite dhUrto vittaM vastra\-yugalaM chAdAya yathAchintita\-viShayaM gataH | sApi kaNTha\-niveshita\-hasta\-yugalA sodvegA nadI\-pulina\-desha upaviShTA yAvat tiShThati tAvadetasminnantare kAchichChR^igAlikA mAMsa\-piNDa\-gR^ihIta\-vadanA tatrAjagAma | Agatya cha yAvat pashyati, tAvan nadI mahAn matsyaH salilAn niShkramya bahiH sthita Aste | evaM cha dR^iShTvA sA mAMsa\-piNDaM samutsR^ijya taM matsyaM pratyupAdravat | atrAntaraM AkAshAdAvatIrthaM ko.api pratyupAdravat | atrAntaramAkAshAdavatIrya ko.api gR^idhrastaM mAMsa\-piNDamAdAya punaH khamutpatAta | matsyo.api shR^igAlikAM dR^iShTvA nadyAM pravivesha | sA shR^igAlikAM dR^iShTvA nadyAM pravivesha | sA shR^igAlikA vyartha\-shramA gR^idhramavalokayantI tayA nagnikayA sasmitamabhihitA\- gR^idhreNApahR^itaM mAMsaM matsyo.api salilaM gataH | matsya\-mAMsa\-paribhraShTe kiM nirIkShyasi jambuke || 4\.70|| mitraM hamitratAM yAtamaparaM me priyA mitrA | gR^ihamanyena cha vyAptaM kimadyApi bhaviShyati || 4\.71|| athavA yuktamidamuchyate\- kShate prahArA nipatantabhIkShNamanna\-kShaye vardhati jATharAgniH | Apatsu vairANi samudbhavanti vAme vidhau sarvamidaM narANAm || 4\.72|| tat kiM karomi ? kimanena saha yuddhaM karomi ? kiM vA sAmnaiva sambodhya gR^ihAn niHsArayAmi ? kiM vA bhedaM dAnaM vA karomi ? athavAmumeva vAnara\-mitraM pR^ichChAmi ? uktaM cha\- yaH pR^iShTvA kurute kAryaM praShTavyAn sva\-hitAn gurUn | na tasya jAyate vighnaH kasmiMshchidapi karmaNi || 4\.73|| evaM sampradhArya bhUyo.api tameva jambU\-vR^ikShamArUDhaM kapimapR^ichChat\-bho mitra ! pashya me manda\-bhAgyatAm | tat samprati gR^ihamapi me balavattareNa makareNa ruddham | tadahaM tvAM praShTumabhyAgataH | kathaya kiM karomi ? sAmAdInAmupAyAnAM madhye kasyAtra viShayaH ? sa Aha\-bhoH kR^itaghna pApa\-chArin ! mayA niShiddho.api kiM bhUyo mAmanusarasi | nAhaM tava mUrkhasyopadeshamapi dAsyAmi | tachChrutvA makaraH prAha\-bho mitra ! sAparAdhasya me pUrva\-snehamanusmR^itya hitopadeshaM dehi | vAnara Aha\-nAhaM te kathayiShyAmi | yadbhAryA\-vAkyena bhavatAhaM samudre prakShiptuM nItaH | tadevaM na yuktam | yadyapi bhAryA sarva\-lokAdapi vallabhA bhavati, tathApi na mitrANi bAndhavAshcha bhAryA\-vAkyena samudre prakShipyante | tan mUrkha ! mUDhatvena nAshastava mayA prAgeva nivedita AsIt, yataH\- satAM vachanamAdiShTaM madena na karoti yaH | sa vinAshamavApnoti ghaNToShTra iva satvaram || 4\.74|| makara Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 13 ujjvalaka\-rathakAra\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne ujjvalako nAma rathakAraH prativasati sma | sa chAtIva dAridryopahatashchintitavAn\-aho ! dhigiyaM daridratAsmadgR^ihe | yataH sarvo.api janaH sva\-karmaNaiva ratastiShThati | asmadIyaH punarvyApAro nAtrAdhiShThAne.arhati | yataH sarva\-lokAnAM chirantanAshchaturbhUmikA gR^ihAH santi | mama cha nAtra | tat kiM madIyena rathakAratvena prayojanam ? iti chintayitvA deshAn niShkrAntaH | yAvat ki~nchidvanaM gachChati tAvadgahvarAkAra\-vana\-gahana\-madhye sUryAstamanavelAyAM sva\-yUthAdbhraShTAM prasava\-vedanayA pIDyamAnAmuShTrImapashyat | sa cha dAseraka\-yuktAmuShTrIM gR^ihItvA sva\-sthAnAbhimukhaH prasthitaH | gR^ihamAsAdya rajjuM gR^ihItvA tAmuShTrikAM babandha | tatashcha tIkShNaM parashumAdAya tasyAH pallavAnayanArthaM parvataika\-deshe gataH | tatra cha nUtanAni komalAni bahUni pallavAni chChittvA shirasi samAropya tasyAgre nichikShepa | tayA cha tAni shanaiH shanairbhakShitAni | pashchAt pallava\-bhakShaNa\-prabhAvAdaharnishaM pIvara\-tanuruShTrI sa~njAtA | so.api dAserako mahAn uShTraH sa~njAtaH | tataH sa nityameva dugdhaM gR^ihItvA sva\-kuTumbaM paripAlayati | atha rathakAreNa vallabhatvAddAseraka\-grIvAyAM mahatI ghaNTA pratibaddhA | pashchAdrathakAro vyachintayat\-aho ! kimanyairduShkR^ita\-karmabhiH | yAvan mamaitasmAdevoShTrAparipAlanAdasya kuTumbasya bhavyaM sa~njAtam | tat kimanyena vyApAreNa ? evaM vichintya gR^ihamAgatya priyAmAha\-bhadre ! samIchIno.ayaM vyApAraH | tava sammatishchet kuto.api dhanikAt ki~nchiddravyamAdAya mayA gurjara\-deshe gantavyaM kalabha\-grahaNAya | tAvat tvayaitau yatnena rakShaNIyau | yAvadahamaparAmuShTrIM nItvA samAgachChAmi | tatashcha gurjara\-deshaM gatvoShTrIM gR^ihItvA sva\-gR^ihamAgataH | kiM bahunA ? tena tathA kR^itaM yathA tasya prachurA uShTrAH karabhAshcha sammilitAH | tatastena mahaduShTra\-yUthaM kR^itvA rakShA\-puruSho dhR^itaH | tasya prativarShaM vR^ittyA karabhamekaM prayachChati | prativarShamanyachchAharnishaM dugdha\-pAnaM tasya nirUpitam | evaM rathakAro.api nityamevoShTrI\-karabha\-vyApAraM kurvan sukhena tiShThati | atha te dAserakA adhiShThAnopavanAhArthaM gachChanti | komala\-vallIryathechChayA bhakShayitvA mahati sarasi pAnIyaM pItvA sAyantana\-samaye mandaM mandaM lIlayA gR^ihamAgachChanti | sa cha pUrva\-dAserako madAtirekAt pR^iShTha Agatya milati | tatastaiH kalabhairabhihitamaho ! manda\-matirayaM dAserako yathA yUthAdbhraShTaH pR^iShThe sthitvA ghaNTAM vAdayann AgachChati | yadi kasyApi duShTa\-sattvasya mukhe patiShyati, tan nUnaM mR^ityumavApsyati | atha tasya tadvanaM gAhamAnasya kashchit siMho ghaNTA\-ravamAkarNya samAyAtaH | yAvadavalokayati, tAvaduShTrI\-dAserakANAM yUthaM gachChati | ekastu punaH pR^iShThe krIDAM kurvan vallarIshcharan yAvat tiShThati, tAvadanye dAserakAH pAnIyaM pItvA sva\-gR^ihe gatAH | so.api vanAn niShkramya yAvaddisho.avalokayati, tAvan na ka~nchin mArgaM pashyati vetti cha | yUthAdbhraShTo mandaM mandaM bR^ihachChabdaM kurvan yAvat kiyaddUraM gachChati, tAvat tachChabdAnusArI siMho.api kramaM kR^itvA nibhR^ito.ayaM vyavasthitaH | tato yAvaduShTraH samIpamAgataH, tAvat siMhena lambhayitvA grIvAyAM gR^ihIto mAritashcha | ato.ahaM bravImi\-satAM vachanamAdiShTam (74) iti | atha tachChrutvA makaraH prAha\- upadesha\-pradAtR^INAM narANAM hitamichChatAm | parasminn iha loke cha vyasanaM nopapadyate || 4\.75|| tata sarvathA kR^itaghnasyApi me kuru prasAdamupadesha\-pradAnena | uktaM cha\- upakAriShu yaH sAdhuH sAdhutve tasya ko guNaH | apakAriShu yaH sAdhuH sa sAdhuH sadbhiruchyate || 4\.76|| tadAkarNya vAnaraH prAha\-bhadra ! yadevaM tarhi tatra gatvA tena saha yuddhaM kuru | uktaM cha\- hatastvaM prApsyasi svargaM jIvan gR^ihamatho yashaH | yudhyamAnasya te bhAvi guNa\-dvayamanuttamam || 4\.77|| uttamaM praNipAtena shUraM bhedena yojayet | nIchamalpa\-pradAnena sama\-shaktiM parAkramaiH || 4\.78|| makara Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 14 mahAchaturakAkhya\-shR^igAla\-kathA} AsIt kasmiMshchiddeshe mahA\-chaturako nAma shR^igAlaH | tena kadAchidaraNye svayaM mR^ito gajaH samAsAditaH | tasya samantAt paribhramati, paraM kaThinAM tvachaM bhettuM na shaknoti | athAtrAvasara itashchetashcha vicharan kashchit siMhastatraiva pradeshe samAyayau | atha siMhaM samAgataM dR^iShTvA sa kShiti\-tala\-vinyasta\-mauli\-maNDalaH saMyojita\-kara\-yugalaH savinayamuvAcha\-svAmin ! tvadIyo.ahaM lAguDikaH sthitastvadarthe gajamimaM rakShAmi | tadenaM bhakShayatu svAmI | taM praNataM dR^iShTvA siMhaH prAha\-bhoH ! nAhamanyena hataM sattvaM kadAchidapi bhakShayAmi | tat tavaiva gajo.ayaM mayA prasAdIkR^itaH | tachChrutvA shR^igAlaH sAnandamAha\-yuktamidaM svAmino nija\-bhR^ityeShu | uktaM cha yataH\- antyAvastho.api mahAn svAmi\-guNAn na jahAti shuddhatayA | na shveta\-bhAvamujjhati sha~NkhaH shikhi\-bhukta\-mukto.api || 4\.79|| atha siMhe gate kashchidvyAghraH samAyayau | tamapi dR^iShTvAsau vyachintayat\-aho ! ekastAvaddurAtmA praNipAtenApavAhitaH | tat kathamidAnImenamapavAhayiShyAmi ? nUnaM shUro.ayam | na khalu bhedaM vinA sAdhyo bhaviShyati | uktaM cha yataH\- na yatra shakyate kartuM sAma dAnamathApi vA | bhedastatra prayoktavyo yataH sa vasha\-kArakaH || 4\.80|| kiM cha sarva\-guNa\-sampanno.api bhedena badhyate | uktaM cha yataH\- antaH\-sthenAviruddhena suvR^ittenAtichAruNA | antarbhinnena samprAptaM mauktikenApi bandhanam || 4\.81|| evaM sampradhArya tasyAbhimukho bhUtvA garvAdunnata\-kandharaH sasambhramamuvAcha\-mAma ! kathamatra bhavAn mR^ityu\-mukhe praviShTaH | yenaiSha gajaH siMhena vyApAditaH | sa cha mAmetadrakShaNaM niyujya nadyAM snAnArthaM gataH | tena cha gachChatA mama samAdiShTam\-yadi kashchidiha vyAghraH samAyAti, tvayA suguptaM mAmAvedanIyam | yena vanamidaM mayA nirvyAghraM kartavyam | yataH pUrvaM vyAghreNaikena mayA vyApAdito gajaH shUnye bhakShayitvochChiShTatAM nItaH | taddinAdArabhya vyAghrAn prati prakupito.asmi | tachChrutvA vyAghraH santrastamAha\-bho bhAgineya ! dehi me prANa\-dakShiNAm | tvayA tasyAtra chirAyAyAtasyApi madIyA kApi vArtA nAkhyeyA | evamabhidhAya satvaraM palAyA~nchakre | atha gate vyAghre tatra kashchiddvIpI samAyAtaH | tamapi dR^iShTvAsau vyachintayat\-dR^iDha\-daMShTro.ayaM chitrakaH | tadasya pArshvAdasya gajasya yathA charma\-chChedo bhavati tathA karomi | evaM nishchitya tamapuvAcha\-bho bhaginI\-suta ! kimiti chirAddR^iShTo.asi | kathaM cha bubhukShita iva lakShyase ? tadatithirasi me | eSha gajaH siMhena hatastiShThati | ahaM chAsya tadAdiShTo rakShA\-pAlaH | paraM tathApi yAvat siMho na samAyAti, tAvadasya gajasya mAMsaM bhakShayitvA tR^iptiM kR^itvA drutataraM vraja | sa Aha\-mAma, tadevaM tan na kAryaM me mAMsAshanena, yato jIvan naro bhadra\-shatAni pashyati | uktaM cha\-yachChakyaM grasitaM yasya grastaM pariNamechcha yat (23) itAdi | tat sarvathA tadeva bhujyate yadeva pariNamati | tadahamito.apayAsyAmi | shR^igAla Aha\-bho adhIra ! vishrabdho bhUtvA bhakShaya tvam | tasyAgamanaM dUrato.api tavAhaM nivedayiShyAmi | tathAnuShThite dIvpinA bhinnAM tvachaM vij~nAya jambUkenAbhihitam\-bho bhaginI\-suta ! gamyatAm | eSha siMhaH samAyAti | tachChrutvA chitrako dUraM praNaShTaH | atha yAvadasau tadbheda\-kR^ita\-dvAreNa ki~nchin mAMsaM bhakShayati, tAvadatisa~Nkruddho.aparaH shR^igAlaH samAyayau | atha tamAtma\-tulya\-parAkramaM dR^iShTvA\-uttamaM praNipAtena shUraM bhedena yojayet (78) iti shlokaM paThan tadabhimukha\-kR^ita\-prayANaH sva\-daMShTrAbhistaM vidArya disho bhAgaM kR^itvA svayaM sukhena chira\-kAlaM hasti\-mAMsaM bubhuje | evaM tvamapi taM ripuM sva\-jAtIyaM yuddhena paribhUya disho\-bhAgaM kuru | no chet pashchAdbaddha\-mUlAdasmAt tvamapi vinAshamavApsyasi | uktaM cha yataH\- sambhAvyaM goShu sampannaM sambhAvyaM brAhmaNe tapaH | sambhAvyaM strIShu chApalyaM sambhAvyaM jAtito bhayam || 4\.82|| anyachcha\- subhikShANi vichitrANi shithilAH paura\-yoShitaH | eko doSho videshasya svajAtiryadvirudhyate || 4\.83|| makara Aha\-kathametat ? vAnaro.abravIt\- \section{kathA 15 chitrA~Nga\-nAma\-sArameya\-kathA} asti kasmiMshchidadhiShThAne chitrA~Ngo nAma sArameyaH | tatra cha chira\-kAlaM durbhikShaM patitam | annAbhAvAt sArameyAdayo niShkulatAM gantumArabdhAH | atha chitrA~NgaH kShutkShAma\-kaNThastadbhayAddeshAntaraM gataH | tatra cha kasmiMshchit pure kasyachidgR^iha\-medhino gR^ihiNyAH prasAdena pratidinaM gR^ihaM pravishya vividhAnnAni bhakShayan parAM tR^iptiM gachChati | paraM tadgR^ihAdbahirniShkrAnto.anyairmadoddhata\-sArameyaiH sarva\-dikShu parivR^itya sarvA~NgaM daMShTrAbhirvidAryate | tatastena vichintitavAn\-aho ! varaM sva\-desho yatra durbhikShe.api sukhena sthIyate | na cha ko.api yuddhaM karoti | tadevaM sva\-nagaraM vrajAmi itavadhArya sva\-sthAnaM prati jagAma | athAsau deshAntarAt samAyAtaH sarvairapi svajanaiH pR^iShTaH\-bhoshchitrA~Nga ! kathayAsmAkaM deshAntara\-vArtAm | kIdR^igdeshaH ? kiM cheShTitaM lokasya ? ka AhAraH ? kashcha vyavahArastatra iti | sa Aha\-kiM kathyate videshasya svarUpa\-viShayaH ? subhikShANi vichitrANi shithilAH paura\-yoShitaH (83) iti paThati | so.api makarastadupadeshaM shrutvA kR^ita\-maraNa\-nishchayo vAnaramanuj~nApya svAshrayaM gataH | tatra cha tena sva\-gR^iha\-praviShTenAtatAyinA saha vigrahaM kR^itvA dR^iDha\-sattvAvaShTambhanAchcha taM vyApAdya svAshrayaM cha labdhvA sukhena chira\-kAlamatiShThat | sAdhvidamuchyate\- akR^itvA pauruShaM yA shrIH kiM tayAlasa\-bhAgyayA | kura~Ngo.api samashnAti daivAdupanataM tR^iNam || 4\.84|| iti shrI\-viShNu\-sharma\-virachite pa~nchatantre labdha\-praNAshaM nAma chaturthaM tantraM samAptam ||4|| \chapter{5\. aparIkShita\-kArakam} pa~nchamaM tantram aparIkShita\-kArakam kShapaNaka\-kathA athedamArabhyate.aparIkShita\-kArakaM nAma pa~nchamaM tantram | tasyAyamAdimaH shlokaH\- kudR^iShTaM kuparij~nAtaM kushrutaM kuparIkShitam | tan nareNa na kartavyaM nApitenAtra yat kR^itam || 5\.1|| tadyathAnushrUyate\-asti dAkShiNAtye janapade pATaliputraM nAma nagaram | tatra maNibhadro nAma shreShThI prativasati sma | tasya cha dharmArtha\-kAma\-mokSha\-karmANi kurvato vidhi\-vashAddhana\-kShayaH sa~njAtaH | tato vibhava\-kShayAdapamAna\-paramparayA paraM viShAdaM gataH | athAnyadA rAtrau suptishchintitavAn\-aho dhigiyaM daridratA | uktaM cha\- shIlaM shauchaM kShAntirdAkShiNyaM madhuratA kule janma | na virAjanti hi sarve vitta\-vihInasya pusuShasya || 5\.2|| mAno vA darpo vA vij~nAnaM vibhramaH subuddhirvA | sarvaM praNashyati samaM vitta\-vihIno yadA puruShaH || 5\.3|| pratidivasaM yAti layaM vasanta\-vAtAhateva shishira\-shrIH | buddhirbuddhimatAmapi kuTumba\-bhara\-chintayA satatam || 5\.4|| nashyati vipulamaterapi buddhiH puruShasya manda\-vibhavasya | ghR^ita\-lavaNa\-taila\-taNDula\-vastrendhana\-chintayA satatam || 5\.5|| gaNanamiva naShTa\-tArakaM suShkamiva saraH shmashAnamiva raudram | priya\-darshanamapi rUkShaM bhavati gR^ihaM dhana\-vihInasya || 5\.6|| na vibhAvyante laghavo vitta\-vihInAH puro.api nivasantaH | satataM jAta\-vinaShTAH payasAmiva budbudAH payasi || 5\.7|| sukulaM kushalaM sujanaM vihAya kula\-kushala\-shIla\-vikale.api | ADhye kalpa\-tarAviva nityaM rajyanti jana\-nivahAH || 5\.8|| viphalamiha pUrva\-sukR^itaM vidyAvanto.api kula\-samudbhUtAH | yasya yadA vibhavaH syAt tasya tadA dAsatAM yAnti || 5\.9|| laghurayamAha na lokaH kAmaM garjantamapi patiM payasAm | sarvamalajjAkaramiha yadyat kurvanti paripUrNAH || 5\.10|| evaM sampradhArya bhUyo.apachintayat\-tadahamanashanaM kR^itvA prANAn utsR^ijAmi | kimanena vyartha\-jIvita\-vyasanena ? evaM nishchayaM kR^itvA suptaH | atha tasya svapne padmanidhiH kShapaNaka\-rUpo darshanaM dattvA provAcha\-bhoH shreShThin ! mA tvaM vairAgyaM gachCha | ahaM padmanidhistava pUrva\-puruShopArjitaH | tadanenaiva rUpeNa prAtastvadgR^ihamAgamiShyAmi | tat tvayAhaM laguDa\-prahAreNa shirasi tADanIyaH, yena kanaka\-mayo bhUtvAkShayo bhavAmi | atha prAtaH prabuddhaH san svapnaM smaraMshchintA\-chakramArUDhastiShThati\-aho satyo.ayaM svapnaH kiM vA asatyo bhaviShyati, na j~nAyate | athavA nUnaM mithyAnena bhAvyam | yato.ahamaharnishaM kevalaM vittameva chintayAmi | uktaM cha\- vyAdhitena sashokena chintA\-grastena jantunA | kAmArtenAtha mattena dR^iShTaH svapno nirarthakaH || 5\.11|| etasminnantare tasya bhAryayA kashchin nApitaH pAda\-prakShAlanAyAhUtaH atrAntare cha yathA\-nirdiShTaH kShapaNakaH sahasA prAdurbabhUva | atha sa tamAlokya prahR^iShTa\-manA yathAsanna\-kAShTha\-daNDena taM shirasatADayat | so.api suvarNa\-mayo bhUtvA tat\-kShaNAt bhUmau nipatitaH | atha taM sa shreShThI nibhR^itaM sva\-gR^iha\-madhye kR^itvA nApitaM santoShya provAcha\-tadetaddhanaM vastrANi cha mayA dattAni gR^ihANa | bhadra ! punaH kasyachin nAkhyeyo.ayaM vR^ittAntaH | nApito.api sva\-gR^ihaM gatvA vyachintayat\-nUnamete sarve.api nagnakAH shirasi tADitAH kA~nchana\-mayA bhavanti | tadahamapi prAtaH prabhUtAn AhUya laguDaiH shirasi hanmi, yena prabhUtaM hATakaM me bhavati | evaM chintayato mahatA kaShTena nishAtichakrAma | atha prabhAte.abhyutthAya bR^ihallaguDamekaM praguNIkR^itya, kShapaNaka\-vihAraM gatvA jinendrasya pradakShiNa\-trayaM vidhAya, jAnubhyAmavaniM gatvA vaktra\-dvAra\-nyastottarIyA~nchalastAra\-svareNemaM shlokamapaThat\- jayanti te jinA yeShAM kevala\-j~nAna\-shAlinAm | A janmanaH smarotpattau mAnasenoSharAyitam || 5\.12|| anyachcha\- sA jihvA yA jinaM stauti tachchittaM yaj jine ratam | tau eva tu karau shlAghyau yau tat\-pUjA\-karau karau || 5\.13|| tathA cha\- dhyAna\-vyAjamupetya chintayasi kAmunmIlya chakShuH kShaNaM pashyAna~Nga\-sharAturaM janamimaM trAtApi no rakShasi | mithyA\-kAruNiko.asi nirghR^iNatarastvattaH kuto.anyaH pumAn serShyaM mAra\-vadhUbhiritabhihito bauddho jinaH pAtu vaH || 5\.14|| evaM saMstUya, tataH pradhAna\-kShapaNakaNamAsAdya kShiti\-nihita\-jAnu\-charaNaH\-namo.astu vande ituchchArya, labdha\-dharma\-vR^iddhyAshIrvAdaH sukha\-mAlikAnugraha\-labdha\-vratAdesha uttarIya\-nibaddha\-granthiH saprashrayamidamAha\-bhagavanadya viharaNa\-kriyA samasta\-muni\-sametenAsmadgR^ihe kartavyA | tachChrutvA nApita Aha\-bhagavan ! vedmahaM yuShmaddharmam | paraM bhavato bahu\-shrAvakA Ahvayanti | sAmprataM punaH pustakAchChAdana\-yogyAni karpaTAni bahu\-mUlyAni praguNIkR^itAni | tathA pustakAnAM lekhanArthaM lekhakAnAM cha vittaM sa~nchitamAste tat sarvathA kAlochitaM kAryam | tato nApito.api sva\-gR^ihaM gataH | tatra cha gatvA khadira\-mayaM laguDaM sajjIkR^itya kapATa\-yugalaM dvAri samAdhAya sArdha\-praharaika\-samaye bhUyo.api vihAra\-dvAramAshritya sarvAn bhakti\-yuktAnapi parichita\-shrAvakAn parityajya prahR^iShTa\-manasastasya pR^iShThato yayuH | athavA sAdhvidamuchyate\- ekAkI gR^iha\-santyaktaH pANi\-pAtro digambaraH | so.api sambAdhyate loke tR^iShNayA pashya kautukam || 5\.15|| jIryante jIryataH keshA dantA jIryanti jIryataH | chakShuH shrotre cha jIryete tR^iShNaikA taruNAyate || 5\.16|| tataH paraM gR^iha\-madhye tAn praveshya dvAraM nibhR^itaM pidhAya, laguDa\-prahAraiH shirasatADayat | te.api tADyamAnA eke mR^itAH, anye bhinna\-mastakA phUtkartumupachakramire | atrAntare tamAkrandamAkarNya koTara\-kShapAlenAbhihitam\-bho bhoH kimayaM kolAhalo nagara\-madhye ? tadgamyatAm | te sa sarve tadAdeshakAriNastat\-sahitA vegAt tadgR^ihaM gatA yAvat pashyanti tAvadrudhira\-plAvita\-dehAH palAyamAnA nagnakA dR^iShTAH pR^iShTAshcha\-bhoH kimetat ? te prochuryathAvasthitaM nApita\-vR^ittam | tairapi sa nApito baddho hata\-sheShaiH saha dharmAdhiShThAnaM nItaH | tairnApitaH pR^iShTaH\-bhoH ! kimetat bhavatA kukR^ityamanuShThitam ? sa Aha\-kiM karomi ? mayA shreShThi\-maNibhadra\-gR^ihe dR^iShTa evaMvidho vyatikaraH | so.api sarvaM maNiprabha\-vR^ittAntaM yathA\-dR^iShTamakathayat | tataH shreShThinamAhUya te bhaNitavantaH\-bhoH shreShThin ! kiM tvayA kashchit kShapaNako vyApAditaH ? tataH tenApi sarvaH kShapaNaka\-vR^ittAntasteShAM niveditaH | atha tairabhihitamaho shUlamAropyatAmasau duShTAtmA kuparikShitakArI nApitaH | tathAnuShThite tairabhihitam\- kukkuTaM kuparij~nAtaM kushrutaM kuparIkShitam | tan nareNa na kartavyaM nApitenAtra yat kR^itam || 5\.16a|| athavA sAdhvidamuchyate\- aparIkShya na kartavyaM kartavyaM suparIkShitam | pashchAdbhavati santApo brAhmaNI nakulaM yathA || 5\.17|| maNibhadra Aha\-kathametat ? te dharmAdhikAriNaH prochuH\- \section{kathA 1 brAhmaNI\-nakula\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne devasharmA nAma brAhmaNaH prativasati sma | tasya bhAryA prasUtA sutamajanayat | tasminn eva dine nakulI nakulaM prasUya sR^itA | atha sA suta\-vatsalA dArakavattamapi nakulaM stanya\-dAnAbhya~Nga\-mardanAdibhiH pupoSha, paraM tasya na vishvasiti | apatya\-snehasya sarva\-snehAtiriktatayA satatamevamAsha~Nkate yat kadAchideSha sva\-jAti\-doSha\-vashAdasya dArakasya viruddhamAchariShyati iti | uktaM cha\- kuputro.api bhavet puMsAM hR^idayAnanda\-kArakaH | durvinItaH kurUpo.api mUrkho.api vyasanI khalaH || 5\.18|| evaM cha bhAShate lokashchandanaM kila shItalam | putra\-gAtrasya saMsparshashchandanAdatirichyate || 5\.19|| sauhR^idasya na vA~nChanti janakasya hitasya cha | lokAH prapAlakasyApi yathA putrasya bandhanam || 5\.20|| atha sA kadAchichChayyAyAM putraM shAyayitvA jala\-kumbhamAdAya patimuvAcha\-brAhmaNa, jalArthamahaM taDAge yAsyAmi | tvayA putro.ayaM nakulAdrakShaNIyaH | atha tasyAM gatAyAM, pR^iShThe brAhmaNo.api shUnyaM gR^ihaM muktvA bhikShArthaM kvachin nirgataH | mAtApi taM rudhira\-klinna\-mukhamAlokya sha~Nkita\-chittA nUnamanena durAtmanA dArako bhakShitaH iti nishchintya kopAt tasyopari taM jala\-kumbhaM chikShepa | evaM sA nakulaM vyApAdya yAvat pralapantI gR^ihe AgachChati, tAvat sutastathaiva suptastiShThati | samIpe kR^iShNa\-sarpaM khaNDashaH kR^itamavalokya putra\-vadha\-shokenAtma\-shiro vakShaH\-sthalaM cha tADitumArabdhA | atrAntare brAhmaNo gR^ihIta\-nirvApaH samAyAto yAvat pashyati tAvat putra\-shoko.abhitaptA brAhmaNI pralapati\-bho bho lobhAtman ! lobhAbhibhUtena tvayA na kR^itaM madvachaH | tadanubhava sAmprataM putra\-mR^ityu\-duHkha\-vR^ikSha\-phalam | athavA sAdhvidamuchyate\- atilobho na kartavyaH kartavyastu pramANataH | atilobhaja\-doSheNa jambuko nidhanaM gataH || 5\.21|| brAhmaNa Aha\-kimetat ? sA prAha\- \section{kathA 2 lobhAviShTa\-chakra\-dhara\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne chatvAro brAhmaNa\-putrAH parasparaM mitratAM gatA vasanti sma | te chApi dAridryopahatAH parasparaM mantraM chakruH\-aho dhigiyaM daridratA ! uktaM cha\- varaM vanaM vyAghra\-gajAdi\-sevitaM janena hInaM bahu\-kaNTakAvR^itam | tR^iNAni shayyA paridhAna\-valkalaH na bandhu\-madhye dhana\-hIna\-jIvitam || 5\.22|| tathA cha\- svAmI dveShTi susevito.api sahasA projjhanti sadbAndhavAH rAjante na guNAstyajanti tanujAH sphArIbhavantApadaH | bhAryA sAdhu suvaMshajApi bhajate no yAnti mitrANi cha nyAyAropita\-vikramANapi nR^iNAM yeShAM na hi syAddhanam || 5\.23|| shUraH surUpaH subhagashcha vAgmI shastrANi shAstrANi vidA~Nkarotu | arthaM vinA naiva yashashcha mAnaM prApnoti martyo.atra manuShya\-loke || 5\.24|| tAnIndriyANavikalAni tadeva nAma sA buddhirapratihatA vachanaM tadeva | arthoShmaNA virahitaH puruShaH sa eva bAhyaH kShaNena bhavatIti vichitrametat || 5\.25|| tadgachChAmaH kutrachidarthAya iti sammantrya sva\-deshaM puraM cha sva\-suhR^it\-sahitaM gR^ihaM cha parityajya prasthitAH | athavA sAdhvidamuchyate\- satyaM parityajati mu~nchati bandhu\-vargaM shIghraM vihAya jananImapi janma\-bhUmim | santyajya gachChati videshamabhIShTa\-lokaM chintAkulIkR^ita\-matiH puruSho.atra loke || 5\.26|| evaM krameNa gachChanto.avantIM prAptAH | tatra siprAjale kR^ita\-snAnAH mahA\-kAlaM praNamya yAvan nirgachChanti tAvat bhairavAnando nAma yogI sammukho babhUva | tatastaM brAhmaNochita\-vidhinA sambhAvya tenaiva saha tasya maThaM jagmuH | atha tena pR^iShTAH\-kuto bhavantaH samAyAtAH ? kva yAsyatha ? kiM prayojanam ? tatastairabhihitam\-vayaM siddhi\-yAtrikAH | tatra yAsyAmo yatra dhanAptirmR^ityurvA bhaviShyatIteSha nishchayaH | uktaM cha\- duShprApyANi bahUni cha labhyante vA~nChitAni draviNAni | avasara\-tulitAbhiralaM tanubhiH sAhasika\-puruShANAm || 5\.27|| tathA cha\- patati kadAchin nabhasaH khAte pAtAlato.api jalameti | daivamachintyaM balavadbalavAn nanu puruShakAro.api || 5\.28|| abhimata\-siddhirasheShA bhavati hi puruShasya puruShakAreNa | daivamiti yadapi kathayasi puruSha\-guNaH so.apadR^iShTAkhyaH || 5\.29|| bhayamatulaM guru\-lokAt tR^iNamiva tulayanti sAdhu sAhasikAH | prANAnadbhutametachchArtiM charitaM hudArANAm || 5\.30|| kleshasyA~NgamadattvA sukhameva sukhAni neha labhyante | madhubhin mathanAyastairAshliShyati bAhubhirlakShmIm || 5\.31|| tasya kathaM na chalA syAt patnI viShNornR^isiMhakasyApi mAsAMshchaturo nidrAM yaH sevati jala\-gataH satatam || 5\.32|| duradhigamaH para\-bhAgo yAvat puruSheNa sAhasaM na kR^itam | jayati tulAmadhirUDho bhAsvAn iha jalada\-paTalAni || 5\.33|| tat kathyatAmasmAkaM kashchit dhanopAyo vivara\-pravesha\-shAkinI\-sAdhana\-shmashAna\-sevana\-mahA\-mAMsa\-vikraya\-sAdhaka\-varjita\-prabhR^itInAmekatama iti | adbhuta\-shaktirbhavAn shrUyate | vayamapatisAhasikAH | uktaM cha\- mahAnta eva mahatAmarthaM sAdhayituM kShamAH | R^ite samudrAdanyaH ko bibharti baDavAnalam || 5\.34|| bhairavAnando.api teShAM siddhyarthaM bahUpAyaM siddha\-varti\-chatuShTayaM kR^itvArpayat | Aha cha\-gamyatAM himAlaya\-dishi | tatra samprAptAnAM yatra vartiH patiShyati, tatra nidhAnamasandigdhaM prApyasva | tatra sthAnaM khanitvA nidhiM gR^ihItvA vyAghuTyatAm | tathAnuShThite teShAM gachChatAmekatamasya hastAdvaritrnipapAta | athAsau yAvat taM praveshaM khanati tAvat tAmramayI bhUmiH | tatastenAbhihitamaho, gR^ihyatAM svechChayA tAmram | anye prochuH\-bho mUDha ! kimanena kriyate yat prabhUtamapi dAridryaM na nAshayati | taduttiShTha agrato gachChAmaH | so.abravIt\-yAntu bhavantaH | nAhamagra yAsyAmi | evamabhidhAya tAmraM yathechChayA gR^ihItvA prathamo nivR^ittaH | te trayo.api agre prasthitAH | atha ki~nchin\-mAtraM gatasyAgresarasya vartirnipapAta | so.api yAvat khanitumArabdhastAvadrUpya\-mayI kShitiH | tataH praharShitaH prAha, yat\-bho bho, gR^ihyatAM yathechChayA rUpyam | nAgre gantavyam | tAvUchatuH\-bhoH pR^iShThatastAmramayI bhUmiH | agrato rUpya\-mayI | tan nUnamagre suvarNa\-mayI bhaviShyati | kiM chAnena prabhUtenApi dAridrya\-nAsho na bhavati | tadAvAmagre yAsyAvaH | evamuktvA dvAvapagre prasthitau | so.api sva\-shaktyA rUpyamAdAya nivR^ittaH | atha tayorapi gachChatorekasyAgre vartiH papAta | so.api prahR^iShTo yAvat khanati, tAvat suvarNa\-bhUmiM dR^iShTvA dvitIyaM prAha\-bho, gR^ihyatAM svechChayA suvarNam | suvarNAdanyan na ki~nchiduttamaM bhaviShyati | sa prAha\-mUDha ! na ki~nchidvetsi | prAk tAmraM, tato rUpyaM, tataH suvarNam | tan nUnamataH paraM ratnAni bhaviShyanti | yeShAmekatamenApi dAridrya\-nAsho bhavati | taduttiShTha, agre gachChAvaH | kimanena bhAra\-bhUtenApi prabhUtena ? sa Aha\-gachChatu bhavAn | ahamatra sthitastvAM pratipAlayiShyAmi | tathAnuShThite so.api gachChann ekAkI, grIShmArka\-pratApa\-santapta\-tanuH pipAsAkulitaH siddhi\-mArga\-chyuta itashchetashcha babhrAma | atha bhrAmyan, sthalopari puruShamekaM rudhira\-plAvita\-gAtraM bhramachchakra\-mastakamapashyat | tato drutataraM gatvA tamavochat\-bhoH ! ko bhavAn ? kimevaM chakreNa shirasi tiShThasi ? tat kathaya me yadi kutrachij jalamasti | evaM tasya pravadatastachchakraM tat\-kShaNAt tasya shiraso brAhmaNa\-mastake chaTitam | sa Aha\-bhadra, kimetat ? sa Aha\-mamApevametachChirasi chaTitam ? sa Aha\-tat kathaya, kadaitaduttariShyati ? mahatI me vedanA vartate | sa Aha\-yadA tvamiva kashchidadhR^ita\-siddha\-vartirevamAgatya, tvAmAlApayiShyati tadA tasya mastakaM chaTiShyati | sa Aha\-kiyAn kAlastavaivaM sthitasya ? sa Aha\-sAmprataM ko rAjA dharaNI\-tale ? sa Aha\-vINA\-vAdana\-paTuH vatsa\-rAjaH | sa Aha\-ahaM tAvat\-kAla\-sa~NkhyAM na jAnAmi | paraM yadA rAmo rAjAsIt tavAhaM dAridryopahataH siddha\-vartimAdAyAnena pathA samAyAtaH | tato mayAnyo naro mastaka\-shruta\-chakro dR^iShTaH, pR^iShTashcha | tatashchaitaj jAtam | sa Aha\-bhadra ! kathaM tadaivaM sthitasya bhojana\-jala\-prAptirAsIt ? sa Aha\-bhadra ! dhanadena nidhAna\-haraNa\-bhayAt siddhAnAmetachchakra\-patana\-rUpaM bhayaM darshitam | tena kashchidapi nAgachChati | yadi kashchidAyAti, sa kShut\-pipAsA\-nidrA\-rahito jarA\-maraNa\-varjitaH kevalamevaM vedanAmanubhavati iti | tadAj~nApaya mAM sva\-gR^ihAya | ituktvA gataH | tasmiMshchirayati sa suvarNa\-siddhistasyAnveShaNa\-parastat\-pada\-pa~NktyA yAvat ki~nchidvanAntaramAgachChati tAvadrudhira\-plAvita\-sharIrastIkShNa\-chakreNa mastake bhramatA savedanaH kvaNann upaviShThastiShThatIti dadarsha | tataH samIpavartinA bhUvA sarvArthaM pR^iShTaH\-bhadra ! kimetat ? sa Aha\-vidhi\-niyogaH | sa Aha\-kathaM tat ? kathaya kAraNametasya | so.api tena pR^iShTaH | sarvaM chakra\-vR^ittAntamakathayat | tachChrutvAsau taM vigarhayann idamAha\-bhoH ! niShiddhastvaM mayAnekasho na shR^iNoShi me vAkyam | tat kiM kriyate ? vidyAvAnapi kulIno.api vastuto buddhi\-rahito.asi | athavA sAdhvidamuchyate\- varaM buddhirna sA vidyA vidyAyA buddhiruttamA | buddhi\-hIno vinashyanti yathA te siMha\-kArakAH || 5\.35|| chakradhara Aha\-kathametat ? suvarNasiddhirAha\- \section{kathA 3 siMha\-kAraka\-mUrkha\-brAhmaNa\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne chatvAro brAhmaNa\-putrAh paraM mitra\-bhAvamupagatA vasanti sma | teShAM trayaH shAstra\-pAra~NgatAH parantu buddhi\-rahitAH | ekastu buddhimAn kevalaM shAstra\-parA~NmukhaH | atha taiH kadAchin mitrairmantritam\-ko guNo vidyAyAH, yena deshAntaraM gatvA, bhUpatIn paritoShyArthopArjanaM na kriyate | tat pUrva\-deshaM gachChAvaH | tathAnuShThite ki~nchin mArgaM gatvA teShAM jyeShThataraH prAha\-aho ! asmAkamekashchaturtho mUDhaH | kevalaM buddhimAn | na cha rAja\-pratigraho buddhyA labhyate, vidyAM vinA | tan nAsmai svopArjitaM dAsyAmaH | tadgachChatu gR^iham | tato dvitIyenAbhihitam\-bhoH subuddhe ! gachCha tvaM sva\-gR^ihaM, yataste vidyA nAsti | tatastR^itIyenAbhihitamaho, na yujyate evaM kartum | yato vayaM bAlyAt prabhR^itekatra krIDitAH | tadAgachChatu mahAnubhAvo.asmadupArjita\-vittasya sama\-bhAgI bhaviShyatIti | uktaM cha\- kiM tayA kriyate lakShmyA yA vadhUriva kevalA | yA na veshyeva sAmAnyA pathikairupabhujyate || 5\.36|| tathA cha\- ayaM nijaH paro veti gaNanA laghu\-chetasAm | udAra\-charitAnAM tu vasudhaiva kuTumbakam || 5\.37|| tadAgachChatveSho.apIti | tathAnuShThite tairmArgAshritairaTavyAM mR^ita\-siMhasyAsthIni dR^iShTAni | tatashchaikenAbhihitaM\-aho ! adya vidyA\-pratyayaH kriyate | ki~nchidetat sattvaM mR^itaM tiShThati | tadvidyA\-prabhAveNa jIvana\-sahitaM kurmaH | ahamasthi\-sa~nchayaM karomi | tatashcha tenautsukyAdasthi\-sa~nchayaH kR^itaH | dvitIyena charma\-mAMsa\-rudhiraM saMyojitam | tR^itIyo.api yAvaj jIvanaM sa~nchArayati, tAvat subuddhinA niShiddhaH\-bhoH tiShThatu bhavAn | eSha siMho niShpAdyate | yadenaM sajIvaM kariShyasi tataH sarvAnapi vyApAdayiShyati | iti tenAbhihitaH sa Aha\-dhi~NmUrkha ! nAhaM vidyAyA viphalatAM karomi | tatastenAbhihitaM\-tarhi pratIkShasva kShaNaM yAvadahaM vR^ikShamArohAmi | tathAnuShThite, yAvat sajIvaH kR^itastAvat te trayo.api siMhenotthAya vyApAditAH | sa cha punarvR^ikShAdavatIrya gR^ihaM gataH | ato.ahaM bravImi\-varaM buddhirna sA vidyA iti | ataH paramuktaM sa suvarNasiddhinA\- api shAstreShu kushalA lokAchAra\-vivarjitAH | sarve te hAsyatAM yAnti yathA te mUrkha\-paNDitAH || 5\.38|| chakradhara Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 4 mUrkha\-paNDita\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne chatvAro brAhmaNAH parasparaM mitratvamApannA vasanti sma | bAla\-bhAve teShAM matirajAyata\-bhoH veshAntaraM gatvA vidyAyA upArjanaM kriyate | ath:anyasmin divase te brAhmaNAH parasparaM nishchayaM kR^itvA vidyopArjanArthaM kAnyakubje gatAH | tatra cha vidyA\-maThe gatvA paThanti | evaM dvAdashAbdAni yAvadekachittatayA paThitvA, vidyA\-kushalAste sarve sa~njAtAH | tatastaishchaturbhirmilitvoktam\-vayaM sarva\-vidyA\-pAra~NgatAH | tadupAdhyAyamutkalApayitvA sva\-deshaM gachChAmaH | tathaivAnuShThIyatAmituktvA brAhmaNAH upAdhyAyamukalApayitvA anuj~nAM labdhvA pustakAni nItvA prachalitAH | yAvat ki~nchin\-mArgaM yAnti, tAvaddvau panthAnau samAyAtau upaviShTAH sarve | tatraikaH provAcha\-kena mArgeNa gachChAmaH ? etasmin samaye tasmin pattane kashchit vaNik\-putro mR^itaH | tasya dAhAya mahAjano gato.abhUt | tatashchatUrNAM madhyAdekena pustakamavalokitam\-mahAjano yena gataH sa panthaH iti | tan mahA\-jana\-mArgeNa gachChAmaH | atha te paNDitA yAvan mahAjanamelApakena saha yAnti, tAvadrAsabhaH kashchit tatra shmashAne dR^iShTaH | atha dvitIyena pustakamudghATyAvalokitam | utsave vyasane prApte durbhikShe shatru\-sa~NkaTe | rAja\-dvAre shmashAne cha yastiShThati sa bAndhavaH || 5\.39|| tadaho ! ayamasmadIyo bAndhavaH | tataH kashchit tasya grIvAyAM lagati | kashchit pAdau prakShAlayati | atha yAvat te paNDitAh dishAmavalokanaM kurvanti tAvat kashchidduShTo dR^iShTaH | taishchoktametat kim ? tAvat tR^itIyena pustakamudghATyoktam\-dharmasya tvaritA gatiH | tan nUnameSha dharmastAvat | chaturthenoktamiShTaM dharmeNa yojayet | atha taishcha rAsabha uShTra\-grIvAyAM baddhaH | tat tu kenachit tat\-svAmino rajakasyAgre kathitam | yAvadrajakasteShAM mUrkha\-paNDitAnAM prahAra\-karaNAya samAyAtastAvat te praNaShTAH | tato tAvadagre ki~nchit stokaM mArgaM yAnti tAvat kAchin nadI samAsAditA | tasya jala\-madhye palAsha\-patramAyAtaM dR^iShTvA paNDitenaikenoktamAgamiShyati yat patraM tasasmAMstArayiShyati | etat kathayitvA tat\-patrasyopari patito yAvan nadyA nIyate tAvat taM nIyamAnamalokyAnyena paNDitena keshAntaM gR^ihItvoktam\- sarva\-nAshe samutpanne ardhaM tyajati paNDitaH | ardhena kurute kAryaM sarva\-nAsho hi duHsahaH || 5\.40|| atha taishcha pashchAt gatvA kashchit grAma AsAditaH | te.api grAmINairnimantritaH pR^ithaggR^iheShu nItAH | tata ekasya sUtrikA ghR^itamaNDa\-saMyutA bhojane dattA | tato vichintya paNDitenoktaM yat\-dIrgha\-sUtrI vinashyati iti | evamuktvA bhojanaM parityajya gataH | tathA dvitIyasya bhaNDakA dattAh | tenAyuktaM\-ativistAra\-vistIrNaM tadbhaven na chirAyuSham | sa bhojanaM tyaktvA gataH | atha tR^itIyasya vATikA bhojane dattA | tatrApi tena paNDitenoktam\-ChidreShvanarthA bahulIbhavanti | evaM te trayo.api paNDitAH kShutkShAma\-kaNThAloke hAsyamAnAstataH sthAnAt sva\-deshaM gatAH | atha suvarNa\-siddhirAha\-yat tvaM loka\-vyavahAramajAnan mayA vAryamANo.api na sthitaH tata IdR^ishImavasthAtumupagataH | ato.ahaM bravImi\-api shAstreShu kushalAH iti | tachChrutvA chakradhara Aha\-aho akAraNametat | yato hi\- subuddhayo vinashyanti duShTa\-daivena nAshitAH | svalpa\-dhIrapi tasmiMstu kule nandati santatam || 5\.41|| uktaM cha\- arakShitaM tiShThati daiva\-rakShitaM surakShitaM daiva\-hataM vinashyati | jIvatanAtho.api vane visarjitaH kR^ita\-prayatno.api gR^ihe na jIvati || 5\.42|| tathA cha\- shatabuddhiH shirastho.ayaM lambate cha sahasra\-dhIH | eka\-buddhirahaM bhadre krIDAmi vimale jale || 5\.43|| suvarNasiddhirAha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 5 matsya\-maNDUka\-kathA} kasmiMshchij jalAshaye shatabuddhiH sahasrabuddhishcha dvau matsyau nivasataH sma | atha tayorekabuddhirnAma maNDUko mitratAM gataH | evaM te trayo.api jala\-tIre velAyAM subhAShita\-goShThI\-sukhamanubhUya, bhUyo.api salilaM pravishanti | atha kadAchit teShAM goShThI\-gatAnAM tasmin jalAshaye samAyAtAH | tataH salilAshayaM dR^iShTvA mithaH prochuH\-aho bahu\-matsyo.ayaM hrado dR^ishyate, svalpa\-salilashcha tat prabhAte.atrAgamiShyAmaH | evamuktvA sva\-gR^ihaM gatAH | matsyAshcha viShaNNa\-vadanA mitho mantraM chakruH | tato maNDUka Aha\-bhoH shatabuddhe ! shrutaM dhIvaroktaM bhavatA ? tat kimatra yujyate kartum ? palAyanamavaShTambho vA ? yat kartuM yuktaM bhavati tadAdishyatAmadya | tachChrutvA sahasra\-buddhiH prahasya Aha\-bhoH mitra ! mA bhaiShIH | tayoH vachana\-shravaNa\-mAtrAdeva bhayaM na kAryam | na bhetavyam | uktaM cha\- sarpANAM cha khalAnAM cha sarveShAM duShTa\-chetasAm | abhiprAyA na sidhyanti tenedaM vartate jagat || 5\.44|| tAvat teShAmAgamanamapi na sampatsyate | bhaviShyati tarhi tvAM buddhi\-prabhAveNAtma\-sahitaM rakShayiShyAmi | yato.anekAMsalila\-charyAmahaM jAnAmi | tadAkarNya shatabuddhirAha\-bhoH yuktamuktaM bhavatA | sahasrabuddhireva bhavAn | athavA sAdhvidamuchyate | buddherbuddhimatAM loke nAstagamyaM hi ki~nchana | buddhyA yato hatA nandAshchANakyenAsi\-pANayaH || 5\.45|| tathA\- na yatrAsti gatirvAyo rashmInAM cha vivasvataH | tatrApi pravishatAshu buddhirbuddhimatAM sadA || 5\.46|| tato vachana\-shravaNa\-mAtrAdapi pitR^i\-paryAyAgataM janma\-sthAnaM tyaktuM na shakyate | uktaM cha\- na yat svarge.api saukhyaM syAddivya\-sparshena shobhane | kusthAne.api bhavet puMsAM janmano yatra sambhavaH || 5\.47|| tan na kadAchidapi gantavyam | ahaM tvAM buddhi\-prabhAveNa rakShayiShyAmi | maNDUka Aha\-bhadrau ! mama tAvadekaiva buddhiH palAyana\-parA | tadahamanya\-jalAshayamadyaiva sabhAryo yAsyAmi | evamuktvA sa maNDUko rAtrAvevAnya\-jalAshayaM gataH | dhIvarairapi prabhAte Agatya, jaghanya\-madhyamottama\-jalacharAH matsya\-kUrma\-maNDUka\-karkaTAdayo gR^ihItAH | tAvapi shatabuddhi\-sahasrabuddhI sabhAryau palAyamAnau chiramAtmAnaM gati\-visheSha\-vij~nAnaiH kuTila\-chAreNa rakShantau jAle nipatitau, vyApAditau cha | athAparAhna\-samaye prahR^iShTAste dhIvarAH sva\-gR^ihaM prati prasthitAH | gurutvAchchaikena shatabuddhiH skandhe kR^itaH sahasrabuddhiH pralambamAno nIyate | tatashcha vApIkaNThopagatena maNDUkena tau tathA nIyamAnau dR^iShTvA abhihitA svapatnI\-priye ! pashya pashya\- shatabuddhiH shiraHstho.ayaM lambate cha sahasradhIH | ekabuddhirahaM bhadre krIDAmi vimale jale || 5\.48|| atashcha varaM buddhirna sA vidyA yadbhavatoktaM tatreyaM me matiryat na ekAntena buddhirapi pramANam | suvarNasiddhiH prAha\-yadyapetadasti, tathApi mitra\-vachanaM na la~NghanIyam | paraM kiM kriyate ? nivArito.api mayA na sthito.asi, atilaulyAt vidyAha~NkArAchcha | athavA sAdhvidamuchyate\- sAdhu mAtula gItena mayA prokto.api na sthitaH | apUrvo.ayaM maNirbaddhaH samprAptaM gIta\-lakShaNam || 5\.49|| chakradhara Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 6 rAsabha\-shR^igAla\-kathA} kasmiMshchdadhiShThAne uddhato nAma gardabhaH prativasati sma | sa sadaiva rajaka\-gR^ihe bhArodvahanaM kR^itvA rAtrau svechChayA paryaTati | tataH pratyUShe bandhana\-bhayAt svayameva rajaka\-gR^ihamAyAti | rajako.api tatastaM bandhanena niyunakti | atha tasya rAtrau kShetrANi paryaTataH kadAchichChR^igAlena saha maitrI sa~njAtA sa cha pIvaratvAdvR^itti\-bha~NgaM kR^itvA karkaTikA\-kShetre shR^igAla\-sahitaH pravishati | evaM tau yadR^ichChayA chirbhaTikA\-bhakShaNaM kR^itvA, pratyahaM pratyUShe sva\-sthAnaM vrajataH | atha kadAchit tena madoddhatena rAsabhena kShetra\-madhya\-sthitena shR^igAo.abhihitaH\-bhoH bhaginI\-sUta ! pashya pashya | atIva nirmalA rajanI | tadahaM gItaM kariShyAmi | tat kathaya katamena rAgeNa karomi | sa Aha\-mAma ! kimanena vR^ithAnartha\-prachAlanena ? yatashchaurakarma\-pravR^ittAvAvAm | nibhR^itaishcha chaura\-jArairatra sthAtavyam | uktaM cha\- kAMsI vivarjayechchauryaM nidrAlushchet sa puMshchalIm | jihvA\-laulyaM cha rujAkrAnto jIvitaM yo.atra vA~nChati || 5\.50|| aparaM tvadIyaM gItaM na madhura\-svaraM, sha~Nkha\-shabdAnukAraM dUrAdapi shrUyate | tadatra kShetre rakShA\-puruShAH susuptAH santi | te utthAya vadhaM bandhanaM vA kariShyanti | tadbhakShaya tAvadamR^itamayIshcharbhaTIH | mA tvamatra gIta\-vyApAra\-paro bhava | tachChrutvA rAbhasa Aha\-bhoH vanAshrayatvAt tvaM gIta\-rasaM na vetsi, tenaitadbravIShi | uktaM cha\- sharaj\-jyotsnAhate dUraM tamasi priya\-sannidhau | dhanyAnAM vishati shrotre gIta\-jha~NkAra\-jA sudhA || 5\.51|| shR^igAla Aha\-mAma, astetat | paraM na vetsi tvaM gItam | kevalamunnadasi | tat kiM tena svArtha\-bhraMshakena ? rAsabha Aha\-dhigdhi~NmUrkha ! kimahaM na jAnAsi gItam ? tadyathA tasya bhedAn shR^iNu\- sapta svarAstrayo grAmA mUrchChatAshchaikatriMshatiH | tAnAstvekonapaUchAshat tisro mAtrA layAstrayaH || 5\.52|| sthAna\-trayaM yatInAM cha ShaD\-asyAni rasA nava | rAgA ShaT\-triMshatirbhAvAshchatvAriMshat tataH smR^itAH || 5\.53|| pa~nchAshItyadhikaM hetadgItA~NgAnAM shataM smR^itam | svayameva purA proktaM bharatena shruteH param || 5\.54|| nAnyadgItAt priyaM loke devAnAmapi dR^ishyate | shuShka\-snAyu\-svarAhlAdAt tryakShaM jagrAha rAvaNaH || 5\.55|| tat kathaM bhaginI\-suta mAmanabhij~naM vadan nivArayati ? shR^igAla Aha\-mAma ! yadevaM yAvadvR^itterdvAra\-sthitaH kShetrapAlamavalokayAmi, tvaM punaH svechChayA gItaM kuru | tathAnuShThite rAsabha\-raTanamAkarNya kShetrapaH krodhAt dantAn dharShayan pradhAvitaH | yAvadrAsabho dR^iShTastAvallaguDa\-prahAraistathA hato, yathA pratADito bhU\-pR^iShThe patitaH | tatashcha sachChidramulUkhalaM tasya gale baddhvA kShetrapAlaH prasuptaH | rAsabho.api svajAti\-svabhAvAdgata\-vedanaH kShaNenAbhyutthitaH | uktaM cha\- sArameyasya chAshvasya rAsabhasya visheShataH | muhUrtAt paratau na syAt prahAra\-janitA vyathA || 5\.56|| tata tamevolUkhalamAdAya vR^ittiM chUrNayitvA palAyitumArabdhaH | atrAntare shR^igAlo.api dUrAdeva dR^iShTvA sasmitamAha\- sAdhu mAtula gItena mayA prokto.api na sthitaH | apUrvo.api maNirbaddhaH sAmprataM gIta\-lakShaNam || 5\.57|| tadbhavAnapi mayA vAryamANo.api na sthitaH | tachChrutvA chakradhara Aha\-bho mitra ! satyametat | athavA sAdhvidamuchyate\- yasya nAsti svayaM praj~nA mitroktaM na karoti yaH | sa eva nidhanaM yAti yathA manthara\-kolikaH || 5\.58|| suvarNasiddhirAha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 7 manthara\-kaulika\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne mantharako nAma kaulikaH prativasati sma | tasya kadAchit paTa\-karmANi kurvataH sarva\-paTa\-karma\-kAShThAni bhagnAni | tataH sa kuThAramAdAya vane kAShThArthaM gataH | sa cha samudra\-taTe yAvadbhraman prayAtaH tAvat tatra shiMshapA\-pAdapastena dR^iShTaH | tatashchintitavAn\-mahAnayaM vR^ikSho dR^ishyate | tadanenaiva kartitena prabhUtAni paTa\-karmopakaraNAni bhaviShyanti | itavadhArya tasyopari kuThAramutkShiptavAn | atha tatra vR^ikShe kashchit vyantaraH samAshritya AsIt | atha tenAbhihitam\-bhoH ! madAshrayo.ayaM pAdapaH sarvathA rakShaNIyaH | yato.ahamatra mahA\-saukhyena tiShThAmi | samudra\-kallola\-sparshanAchChIta\-vAyunApyAyitaH | kaulika Aha\-bhoH ! kimahaM karomi ? dAru\-sAmagrIM vinA me kuTumbaM bubhukShayA pIDyate | tasmAdanyatra shIghraM gamyatAm | ahamenaM kartayiShyAmi | vyantara Aha\-bhoH ! tuShTastavAham | tat prArthyatAmabhIShTaM ki~nchit | rakShaimaM pAdapamiti | kaulika Aha\-yadeva tadahaM sva\-gR^ihaM gatvA sva\-mitraM sva\-bhAryAM cha pR^iShTvA AgamiShyAmi | tatastvayA deyam | atha tatheti vyantareNa pratij~nAte sa kaulikaH prahR^iShTaH sva\-gR^ihaM prati nivR^itto yAvadagre gachChati, tAvadgrAma\-praveshe nija\-suhR^idaM nApitamapashyat | tataH tasya vyantara\-vAkyaM nivedayAmAsa, yat\-aho mitra ! mama kashchit vyantaraH siddhaH | tat kathaya, kiM prArthaye ? ahaM tvAM praShTumAgataH | nApita Aha\-bhadra ! yadevaM tadrAjyaM prArthayasva, yena tvaM rAjA bhavasi ahaM tvan\-mantrI | dvAvapIha sukhamanubhUya para\-loka\-sukhamanubhavAvaH | uktaM cha\- rAjA dAna\-paro nityamiha kIrtimavApya cha | tat prabhAvAt punaH svargaM spardhate tridashaiH saha || 5\.59|| kaulika Aha\-astetat tathApi gR^ihiNIM pR^ichChAmi | sa Aha\-bhadra ! shAstra\-viruddhametat yat striyA saha mantraH | yatastAH svalpa\-matayo bhavanti | uktaM cha\- bhojanAchChAdane dadyAdR^itu\-kAle cha sa~Ngamam | bhUShaNAdyaM cha nArINAM na tAbhirmantrayet sudhIH || 5\.60|| yatra strI yatra kitavo bAlo yatra prashAsitA | tadgR^ihaM kShayamAyAti bhArgavo hIdamabravIt || 5\.61|| tAvat syAt suprasannAsyastAvadguru\-jane rataH | puruSho yoShitAM yAvan na shR^iNoti vacho rahaH || 5\.62|| etAH svArtha\-parA nAryaH kevalaM sva\-sukhe ratAH | na tAsAM vallabhaH ko.api suto.api sva\-sukhaM vinA || 5\.63|| kaulika Aha\-tathApi praShTavyA sA mayA | yataH pativratA sA | aparaM tAmapR^iShTvAhaM na ki~nchit karomi | evaM tamabhidhAya satvaraM gatvA tAmuvAcha\-priye ! adyAsmAkaM kashchidvyantaraH siddhaH | sa vA~nChitaM prayachChati | tadahaM tvAM praShTumAgataH | tat kathaya kiM prArthaye ? eSha tAvan mama mitraM nApito vatadevaM yat\-rAjyaM prArthayasva | sAha\-Aryaputra ! kA matirnApitAnAm ? tan na kAryaM tadvachaH | uktaM cha\- chAraNairvandibhirnIchairnApitairbAlakairapi | na mantraM maitmAn kuryAt sArdhaM bhikShubhireva cha || 5\.64|| aparaM mahatI klesha\-paramparaiShA rAjya\-sthitiH sandhi\-vigraha\-yAnAsana\-saMshraya\-dvaidhIbhAvAdibhiH kadAchit puruShasya sukhaM na prayachChatIti | yataH\- yadaiva rAjye kriyate.abhiShekastadaiva yAti vyasaneShu buddhiH | ghaTA nR^ipANAmabhiSheka\-kAle sahAmbhasaivApadamudgiranti || 5\.65|| tathA cha\- rAmasya vrajanaM vane nivasanaM pANDoH sutAnAM vane vR^iShNInAM nidhanaM nalasya nR^ipate rAjyAt paribhraMshanam | saudAsaM tadavasthamarjuna\-vadhaM sa~nchintya la~NkeshvaraM dR^iShTvA rAjya\-kR^ite viDambana\-gataM tasmAn na tadvA~nChayet || 5\.66|| yadarthaM bhrAtaraH putrA api vA~nChanti ye nijAH | vadhaH rAjya\-kR^itAM rAj~nAM tadrAjyaM dUratastyajet || 5\.67|| kaulika Aha\-satyamuktaM bhavatyA | tat kathaya kiM prArthaye ? sAha\-tvaM tAvadekaM paTaM nityameva niShpAdayasi | tena sarvA vyaya\-shuddhiH sampadyate | idAnIM tvamAtmano.anyadbAhu\-yugalaM dvitIyaM shirashcha yAchasva, yena paTa\-dvayaM sampAdayasi purataH pR^iShThatashcha | ekasya mUlyena gR^iHe yathA\-pUrvaM vyayaM sampAdayiShyasi, dvitIyasya mUlyena visheSha\-kR^ityAni kariShyasi | evaM saukhyena svajAti\-madhye shlAghyamAnasya kAlo yAsyati, loka\-dvayasyopArjanA cha bhaviShyati | so.api tadAkarNya prahR^iShTaH prAha\-sAdhu pativrate ! sAdhu ! yuktamuktaM bhavatyA | tadevaM kariShyAmi | eSha me nishchayaH | tato.asau gatvA vyantaraM prArthayA~nchakre\-bho, yadi mamepsitaM prayachChasi tat dehi me dvitIyaM bAhu\-yugalaM shirashcha | evamabhihite tat\-kShaNAdeva sa dvishirAshchaturbAhushcha sa~njAtaH | tato hR^iShTa\-manA yAvadgR^ihamAgachChati tAval\-lokaiH rAkShaso.ayamiti mAnyamAnairlaguDa\-pAShANa\-prahAraistADito mR^itashcha | ato.ahaM bravImi\-yasya nAsti svayaM praj~nA iti | chakradhara Aha\-bhoH ! satyametat | sarvo.api jano.ashraddeyAmAshApishAchikAM prApya hAsya\-padavIM yAti | athavA sAdhvidamuchyate kenApi\- anAgatavatIM chintAmasambhAvyAM karoti yaH | sa eva pANDuraH shete soma\-sharma\-pitA yathA || 5\.68|| suvarNasiddhirAha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 8 soma\-sharma\-pitR^i\-kathA} kasmiMshchin nagare kashchit svabhAva\-kR^ipaNo nAma brAhmaNaH prativasati sma | tasya bhikShArjitaiH saktubhirbhukta\-sheShaiH kalashaH sampUritaH | taM cha ghaTaM nAgadante.avalambya tasyAdhastAt khaTvAM nidhAya satatameka\-dR^iShTyA tamavalokayati | atha kadAchidrAtrau suptashchintayAmAsa\-yat paripUrNo.ayaM ghaTastAvat saktubhirvartate | tadyadi durbhikShaM bhavati, tadanena rUpyakANAM shatamutpatsyate | tatastena mayAjAdvayaM grahItavyam | tataH ShAN\-mAsikamAprasava\-vashAt tAbhyAM yUthaM bhaviShyati | tato.ajAbhiH prabhUtA gA grahIShyAmi | gobhirmahiShIH | mahiShIrbaDavAH | baDavA\-prasavataH prabhUtA ashvA bhaviShyanti | teShAM vikrayAt prabhUtaM suvarNaM bhaviShyati | suvarNena chatuHshAlaM gR^ihaM sampatsyate | tataH kashchidbrAhmaNo mama gR^ihamAgatya prApta\-vayaskAM rUpADhyAM kanyAM mahyaM dAsyati | tat\-sakAshAT putro me bhaviShyati | tasyAHaM somasharmA iti nAma kariShyAmi | tatastasmin jAnu\-chalana\-yogye sa~njAte.ahaM pustakaM gR^ihItvAshva\-shAlAyAH pR^iShTha\-deshe upaviShTastadavadhArayiShyAmi | atrAntare somasharmA mAM dR^iShTvA jananyutsa~NgAj jAnu\-chalana\-paro.ashva\-khurAsanna\-vartI mat\-samIpamAgamiShyati | tato.ahaM brAhmaNIM kopAviShTo.abhidhAsyAmi\-gR^ihANa tAvadbAlakam | sApi gR^iha\-karma\-vyagratayAsmadvachanaM na shroShyati | tato.ahaM samutthAya tAM pAda\-prahAreNa tADayiShyAmi | evaM tena dhyAna\-sthitena tathaiva pAda\-prahAro datto yathA sa ghaTo bhagnaH, svayaM cha saktubhiH pANDuratAM gataH | ato.ahaM bravImi\-anAgatavatIM chintAmiti | suvarNasiddhirAha\-evametat | kaste doShaH, yataH sarvo.api lobhena viDambito bAdhyate ? uktaM cha\- yo laulyAt kurute naivodarkamavekShate | viDambanAmavApnoti sa yathA chandra\-bhUpatiH || 5\.69|| chakradhara Aha\-kathametat ? sa Aha\- \section{kathA 9 chandra\-bhUpati\-kathA} kasmiMshchin nagare chandro nAma bhUpatiH prativasati sma | tasya putrA vAnara\-krIDA\-ratA vAnara\-yUthaM nityamevAneka\-bhojana\-bhakShyAdibhiH puShTiM nayanti sma | atha vAnarAdhipo yaH sa aushanasa\-bArhaspatya\-chANakya\-mata\-vit tadanuShThAtA cha tat\-sarvAnapadhyApayati sma | atha tasmin rAja\-gR^ihe laghu\-kumAra\-vAhana\-yogyaM meSha\-yUthamasti | tan\-madhyAdeko jihvA\-laulyAdaharnishaM niHsha~NkaM mahAnase pravishya yat pashyati tat sarvaM bhakShayati | te cha sUpakaryat ki~nchit kAShThaM mR^iN\-mayaM bhAjanaM kAMsya\-pAtraM tAmra\-pAtraM vA pashyanti tenAshu tADayanti | so.api vAnara\-yUthapastaddR^iShTvA vyachintayat\-aho meSha\-sUpakAra\-kalaho.ayaM vAnarANAM kShayAya bhaviShyati | yato.anna\-rasAsvAda\-lampaTo.ayaM meSho, mahA\-kopAshcha sUpakArA yathAsanna\-vastunA praharanti | tadyadi vastuno.abhAvAt kadAchidulmukena tADayiShyanti, tadorNA\-prachuro.ayaM meShaH svalpenApi vahninA prajvalayiShyati | taddahyamAnaH punarashva\-kuTyAM samIpa\-vartinyAM pravekShyati | sApi tR^iNa\-prAchuryAj jvaliShyati | tato.ashvA vahni\-dAhamavApsyanti | shAlihotreNa punaretaduktaM yat\-vAnara\-vasayAshvAnAM vahni\-dAha\-doShaH prashAmyati | tan nUnametena bhAvyamatra nishchayaH | evaM nishchitya sarvAn vAnarAn AhUya rahasi provAcha, yat\- meSheNa sUpakArANAM kalaho yatra jAyate | sa bhaviShyatasandigdhaM vAnarANAM kShayAvahaH || 5\.70|| tasmAt syAt kalaho yatra gR^ihe nityamakAraNaH | tadgR^ihaM jIvitaM vA~nChan dUrataH parivarjayet || 5\.71|| kalahAntAni harmyANi kuvAkyAntaM cha sauhR^idam | kurAjAntAni rAShTrANi kukarmAntaM yasho nR^iNAm || 5\.72|| tan na yAvat sarveShAM sa~NkShayo bhavati, tAvadevaitadrAja\-gR^ihaM santyajya vanaM gachChAmaH | atha tat tasya vachanamashraddheyaM shrutvA madoddhatA vAnarAH prahasya prochuH\-bho bhavato vR^iddha\-bhAvAdbuddhi\-vaikalyaM sa~njAtaM, yenaitadbravIShi | uktaM cha\- vadanaM dashanairhInaM lAlA sravati nityashaH | na matiH sphurati kvApi bAle vR^iddhe visheShataH || 5\.73|| na vayaM svarga\-samAnopabhogAn nAnA\-vidhAn bhakShya\-visheShAn rAja\-putraiH sva\-dattAnamR^ita\-kalpAn parityajya tatrATavyAM kaShAya\-kaTu\-tikta\-kShAra\-rUkSha\-phalAni bhakShayiShyAmaH | tachChrutvAshru\-kaluShAM dR^iShTiM kR^itvA sa provAcha\-re re mUrkhAH ! yUyametasya sukhasya pariNAmaM na jAnItha | kiM pAka\-rasAsvAdana\-prAyametat sukhaM pariNAme viShavadbhaviShyati | tadahaM kula\-kShayaM svayaM nAvalokayiShyAmi | sAmprataM vanaM yAsyAmi | uktaM cha\- mitraM vyasana\-samprAptaM sva\-sthAnaM para\-pIDanam | dhanyAste ye na pashyanti desha\-bha~NgaM kula\-kShayam || 5\.74|| evamabhidhAya sarvAMstAn parityajya sa yUthAdhipo.aTavyAM gataH | atha tasmin gate.anyasminahani sa meSho mahAnase praviShTo, yAvat sUpakAreNa nAnyat ki~nchit samAsAditaM tAvadardha\-jvalita\-kAShThena tADyamAno jAjvalyamana\-sharIraH shabdAyamAno.ashva\-kuTyAM pratyAsanna\-vartinyAM praviShTaH | tatra tR^iNa\-prAchurya\-yuktAyAM kShitau tasya praluThataH sarvatrApi vahni\-jvAlAstathA samutthitA yathA kechidashvAH sphuTita\-lochanAH pa~nchatvaM gatAH | kechidbandhanAni troTayitvA ardha\-dagdha\-sharIrA itashchetashcha hreShAyamANA dhAvamAnA sarvamapi jana\-samUhamAkulIchakruH | atrAntare rAjA saviShAdaH shAlihotraj~nAn vaidyAn AhUya provAcha\-bhoH ! prochyatAmeShAmashvAnAM kashchiddAhopashamanopAyaH | te.api shAstrANi vilokya prochuH\-deva ! proktamatra viShaye bhagavatA shAlihotreNa, yat\- kapInAM medasA doSho vahni\-dAha\-samudbhavA | ashvAnAM nAshamabhyeti tamaH sUryodaye yathA || 5\.75|| tat kriyatAmetachchikitsitAM drAk, yAvadete na dAha\-doSheNa vinashyanti | so.api tadAkarNya samasta\-vAnara\-vadhamAdiShTavAn | kiM bahunA, sarve.api te vAnarA vividhAyudha\-laguDa\-pAShANAdibhirvyApAditAH iti | atha so.api vAnara\-yUthapastaM putra\-pautra\-bhrAtR^i\-suta\-bhAgineyAdi\-sa~NkShayaM j~nAtvA viShAdamupagataH | santyaktAhAra\-kriyo vanAdvanaM paryaTati | achintayachcha\-kathamahaM tasya nR^ipApasadayAnR^iNatA\-kR^ityenApakR^ityaM kariShyAmi | uktaM cha\- marShayeddharShaNAM yo.atra vaMshajAM para\-nirmitAm | bhayAdvA yadi vA kAmAt sa j~neyaH puruShAdhamaH || 5\.76|| atha tena vR^iddha\-vAnareNa kutrachit pipAsAkulena bhramatA padminI\-khaNDa\-maNDitaM saraH samAsAditam | tadyAvat sUkShmekShikayAvalokayati tAvadvanachara\-manuShyANAM pada\-pa~Nkti\-pradesho.asti na niShkramaNam | tatashchintitam\-nUnamatra AkrAnte duShTa\-grAheNa bhAvyam | tat\-padminI\-nAlamAdAya dUrastho.api jalaM pibAmi | tathAnuShThite tan\-madhyAdrAkShaso niShkramya ratna\-mAlA\-vibhUShita\-kaNThastamuvAcha\-bhoH ! atra yaH salile praveshaM karoti sa me bhakShyaH iti | tan nAsti dhUrtatarastvat\-samo.anyo yaH pAnIyamanena vidhinA pibati | tatastuShTo.ahaM, prArthayasva hR^idaya\-vA~nChitam | kapirAha\-bhoH ! kiyatI me bhakShaNa\-shaktiH ? sa Aha\-shata\-sahasrAyuta\-lakShANapi jala\-praviShTAni bhakShayAmi | bAhyataH shR^igAlo.api mAM dharShayati | vAnara Aha\-asti me kenachidbhUpatinA sahAtyantaM vairam | yadenAM ratna\-mAlAM me prayachChasi, tat parivAramapi taM bhUpatiM vAkya\-prapa~nchena lobhayitvAtra sarasi praveshayAmi | so.api shraddheyaM vachastasya shrutvA ratna\-mAlAM dattvA prAha\-bho mitra ! yat samuchitaM bhavati tat kartavyamiti | vAnaro.api ratna\-mAlA\-vibhUShita\-kaNTho vR^ikSha\-prAsAdeShu paribhraman janairdR^iShTaH | pR^iShTashcha\-bho yUthapa ! bhavAn iyantaM kAlaM kutra sthitaH ? bhavatA IdR^igratna\-mAlA kutra labdhA ? dIptyA sUryamapi tiraskaroti | vAnaraH prAha\-asti kutrachidaraNye guptataraM mahat saro dhanada\-nirmitam | tatra sUrye.ardhodite ravi\-vAre yaH kashchin nimajjati, sa dhanada\-prasAdAdIdR^ig\-ratna\-mAlA\-vibhUShita\-kaNTho niHsarati | atha bhUbhujA tadAkarNya, sa vAnaraH samAhUtaH | pR^iShTashcha\-bho yUthAdhipa ! kiM satyametat ? ratna\-mAlA\-sanAthaM saro.asti kvApi ? kapirAha\-svAmin ! eSha pratyakShatayA mat\-kaNTha\-sthitayA ratna\-mAlayA pratyayaste | tadyadi ratna\-mAlayA prayojanaM tan mayA saha kamapi preShaya, yena darshayAmi | tachChrutvA nR^ipatirAha\-yadevaM tadahaM saparijanaH svayameShyAmi, yena prabhUtA ratna\-mAlA utpadyate | vAnara Aha\-evaM kriyatAm | tathAnuShThite bhUpatinA saha ratna\-mAlA\-lobhena sarve kalatra\-bhR^ityAH prasthitAH | vAnaro.api rAj~nA dolAdhirUDhena svotsa~Nge AropitaH sukhena prIti\-pUrvamAnIyate | athavA sAdhvidamuchyate\- tR^iShNe devi namastubhyaM yayA vittAnvitA api | akR^ityeShu niyojyante bhrAmante durgameShvapi || 5\.77|| tathA cha\- ichChati shatI sahasraM sahasrI lakShamIhate | lakShAdhipastathA rAjyaM rAjyasthaH svargamIhate || 5\.78|| jIryante jIryataH keshAH dantA jIryanti jIryataH | jIryatashchakShuShI shrotre tR^iShNaikA taruNAyate || 5\.79|| atha tat\-saraH samAsAdya vAnaraH pratyUSha\-samaye rAjAnamuvAcha\-deva ! atrArdhodite sUrye.antaH\-praviShTAnAM siddhirbhavati tat sarvo.api jana ekadaiva pravishatu | tvayA punarmayA saha praveShTavyaM, yena pUrva\-dR^iShTa\-sthAnamAsAdya, prabhUtAste ratna\-mAlA darshayAmi | atha praviShTAste lokAH sarve bhakShitA rAkShasena | atha teShu chiramANeShu rAjA vAnaramAha\-bho yUthAdhipa kimiti chirAyate me parijanaH ? tachChrutvA vAnaraH satvaraM vR^ikShamAruhya rAjAnamuvAcha\-bho duShTa\-narapate ! rAkShasenAntaH\-salila\-sthitena bhakShitAste parijanaH | sAdhitaM mayA kula\-kShayajaM vairam, tadgamyatAm | tvaM svAmIti matvA nAtra praveshitaH | uktaM cha\- kR^ite pratikR^itaM kuryAddhiMsite pratihiMsitam | na tatra doShaM pashyAmi yo duShTe duShTamAcharet || 5\.80|| tat tvayA mama kula\-kShayaH kR^itaH mayA punastava iti | athaitadAkarNya rAjA kopAviShTaH padAtirekAkI yathAyAta\-mArgeNa niShkrAntaH | atha tasmin bhUpatau gate rAkShasa\-spR^iShTo jalAn niShkramya sAnandamidamAha\- hataH shatruH kR^itaM mitraM ratna\-mAlA na hAritA | nAlena pibatA toyaM bhavatA sAdhu vAnara || 5\.81|| ato.ahaM bravImi\-yo laulyAt kurute karma iti | evamuktvA bhUyo.api sa chakradharamAha\-bho mitra ! preShaya mAM, yena sva\-gR^ihaM gachChAmi | chakradhara Aha\-bhadra ! Apadarthe dhana\-mitra\-sa~NgrahaH kriyate | tan mAmevaMvidhaM tyaktvA kva yAsyasi ? uktaM cha\- yastyaktvA sApadaM mitraM yAti niShThuratAM vahan | kR^itaghnastena pApena narake yAtasaMshayam || 5\.82|| suvarNasiddhirAha\-bhoH, satyametadyadi gamya\-sthAne shaktirbhavati | etat punarmanuShyANAmagamya\-sthAnam | nAsti kasyApi tvAmunmochayituM shaktiH aparaM yathA yathA chakra\-bhrama\-vedanayA tava mukha\-vikAraM pashyAmi tathA tathAhametaj jAnAmi yat drAggachChAmi mA kashchin mamApanartho bhavediti | yataH\- yAdR^ishI vadana\-chChAyA dR^ishyate tava vAnara | vikAlena gR^ihIto.asi yaH paraiti sa jIvati || 5\.83|| chakradhara Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 10 vikAla\-vAnara\-kathA} kasmiMshchin nagare bhadraseno nAma rAjA prativasati sma | tasya sarva\-lakShaNa\-sampannA ratnavatI nAma kanyAsti | tAM kashchidrAkShaso jihIrShati | rAtrAvAgatyopabhu~Nkte, paraM kR^ita\-rakShopadhAnAM tAM hartuM na shaknoti | sApi tat\-samaye rakShaH\-sAnnidhyajAmavasthAmanubhavati kampAdibhiH | ekamatikrAmati kAle kadAchit sa rAkShaso madhya\-nishAyAM gR^iha\-koNe sthitaH | sApi rAja\-kanyA sva\-sakhImuvAcha\-sakhi ! pashyaiSha vikAlaH samaye nityameva mAM kadarthayati | asti tasya durAtmanaH pratiShedhopAyaH kashchit ? tachChrutvA rAkShaso.api vyachintayat\-nUnaM yathAhaM tathAnyo.api kashchidvikAla\-nAmAsyA haraNAya nityamevAgachChati | paraM so.apenAM hartuM na shaknoti | tat tAvadashva\-rUpaM kR^itvAshva\-madhya\-gato nirIkShayAmi | kiM\-rUpaH sa kiM\-prabhAvashcheti ? evaM rAkShaso.ashva\-rUpaM kR^itvAshvAnAM madhye tiShThati | tathAnuShThite nishItha\-samaye rAja\-gR^ihe kashchidashva\-chauraH praviShTaH | sa cha sarvAnashvAnavalokya taM rAkShasamashvatamaM vij~nAyAdhirUDhaH | atrAntare rAkShasashchintayAmAsa\-nUnameSha vikAla\-nAmA mAM chauraM matvA kopAn nihantumAgataH | tat kiM karomi ? evaM chintayan so.api tena khalInaM mukhe nidhAya kashAghAtena tADitaH | athAsau bhaya\-trasta\-manAH pradhAvitumArabdhaH | chauro.api dUraM gatvA khalInAkarShaNena taM sthiraM kartumArabdhavAn | sa tu vegAdvegataraM gachChati | atha taM tathAgaNita\-khalInAkarShaNaM matvA chaurashchintayAmAsa\-aho naivaM\-vidhA vAjino bhavantagaNita\-khalInAH | tan nUnamanenAshva\-rUpeNa rAkShasena bhavitavyam | yadyapi ka~nchit pAMsulaM bhUmi\-deshamavalokayAmi tadAtmAnaM tatra pAtayAmi | nAnyathA me jIvitavyamasti | evaM chintayata iShTa\-devatAM smaratastasya so.ashvo baTa\-vR^ikShasya tale niShkrAntaH | chauro.api baTa\-prarohamAsAdya tatraiva vilagnaH | tato dvAvapi tau pR^ithag\-bhUtau paramAnanda\-bhAjau jIvita\-viShaye labdha\-pratyAshau sampannau | atha tatra baTe kashchidrAkShasa\-suhR^idvAnaraH sthita AsIt | tena rAkShasaM trastamAlokya vyAhR^itam\-bho mitra ! kimeva alAyyate.alIka\-bhayena ? tadbhakShyo.ayaM mAnuShaH bhakShyatAm | so.api vAnara\-vacho nishamya, svarUpamAdhAya sha~Nkita\-manAH skhalita\-gatirnivR^ittaH | chauro.api taM vAnarAhUtaM j~nAtvA kopAt tasya lA~NgulaM lambamAnaM mukhe nidhAya charvitavAn | vAnaro.api taM rAkShasAbhyadhikaM manyamAno bhayAn na ki~nchiduktavAn | kevalaM vyathArto nimIlita\-nayanastiShThati | rAkShaso.api taM tathA\-bhUtamavalokya shlokamenamapaThat\- yAdR^ishI vachana\-chChAyA dR^ishyate tava vAnara | vikAlena gR^ihIto.asi yaH paraiti sa jIvati || 5\.84|| ituktvA praNaShTashcha | tat preShaya mAM yena gR^ihaM gachChAmi | tvaM punaranubhu~NkShvAtra sthita eva lobha\-vR^ikSha\-phalam | chakradhara Aha\-bhoH akAraNametat | daiva\-vashAt sampadyate nR^iNAM shubhAshubham | uktaM cha\- durgastrikUTaH parikhA samudro rakShAMsi yodhA dhanadAchcha vittam | shAstraM cha yasyoshanasA praNItaM sa rAvaNo daiva\-vashAdvipannaH || 5\.85|| tathA cha\- andhakaH kubjakashchaiva tristanI rAja\-kanyakA | trayo.apanyAyataH siddhAH sammukhe karmaNi sthite || 5\.86|| suvarNa\-siddhiH prAha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 11 andhaka\-kubjaka\-tristanI\-kathA} astatra dharA\-tala uttarA\-pathe madhu\-puraM nAma nagaram | tatra madhusenA nAma rAjA babhUva | tasya kadAchidviShaya\-sukhamanubhavatastristanI kanyA babhUva | atha tAM trastanIM jAtAM shrutvA sa rAjA ka~nchukinaH provAcha, yadbhostyajyatAmiyaM trastanI gatvA dUre.araNye yathA kashchin na jAnAti | tachChrutvA ka~nchukinaH prochuH\-mahArAja j~nAyate yadaniShTa\-kAriNI tristanI kanyA bhavati | tathApi brAhmaNamAhUya praShTavyAH, yena loka\-dvayaM na virudhyate, yataH\- yaH satataM paripR^ichChati shR^iNoti sandhArayatanisham | tasya divAkara\-kiraNairnalinIva vivardhate buddhiH || 5\.87|| tathA cha\- pR^ichChakena sadA bhAvyaM puruSheNa vijAnatA | rAkShasendra\-gR^ihIto.api prashnAn mukto dvijaH purA || 5\.88|| rAjA Aha\-\-kathametat ? te prochuH\- \section{kathA 12 chaNDakarma\-nAma\-rAkShasa\-kathA} deva ! kasmiMshchidvanoddeshe chaNDakarmA nAma rAkShasaH prativasati sma | ekadA tena bhramatATavyAM kashchidbrAhmaNaH samAsAditaH | tatastasya skandhamAruhya provAcha\-bho agresaro gamyatAm | brAhmaNo.api bhaya\-trasta\-manAstamAdAya prasthitaH | atha tasya kamalodara\-komalau pAdau dR^iShTvA brAhmaNo rAkShasamapR^ichChat\-bhoH ! kimevaM\-vidhau te pAdAvatikomalau ? rAkShasa Aha\-bhoH ! vratamasti, nAhamArdra\-pAdo bhUmiM spR^ishAmi | tatastachChrutvAtmano mokShopAyaM chintayaMstat\-saraH prAptaH | tato rAkShasenAbhihitaM\-bhoH ! yAvadahaM snAnaM kR^itvA devatArchana\-vidhiM vidhAyAgachChAmi tAvat tvayAtaH sthAnAdanyatra na gantavyam | tathAnuShThite divjashchintayAmAsa\-nUnaM devatArchana\-vidherUrdhvaM mAmeSha bhakShayiShyati | taddrutataraM gachChAmi, yenaiSha Ardra\-pAdo na mama pR^iShThameShyati | tathAnuShThite rAkShaso vrata\-bha~Nga\-bhayAt tasya pR^iShThaM na gataH | ato.ahaM bravImi\-pR^ichChakena sadA bhAvyamiti | atha tebhyastachChrutvA\-rAjA dvijAn AhUya provAcha\-bho brAhmaNAH ! tristanI me kanyA samutpannA, tat kiM tasyAH pratividhAnamasti, na vA ? hInA~NgI vAdhikA~NgI vA yA bhavet kanyakA nR^iNAm | bhartuH syAt sA vinAshAya sva\-shIla\-nidhanAya cha || 5\.89|| yA punastristanI kanyA yAti lochana\-gocharam | pitaraM nAshateva sA drutaM nAtra saMshayaH || 5\.90|| tasmAdasyA darshanaM pariharatu devaH | tathA yadi kashchidudvAhayati, tadenAM tasmai dattvA, desha\-tyAgena sa niyojayitavyaH iti | evaM\-kR^ite loka\-dvayAviruddhatA bhavati | atha teShAM tadvachanamAkarNya sa rAjA paTaha\-shabdena sarvatra ghoShaNAmAj~nApayAmAsa\-aho ! tristanIM rAjakanyAM yaH kashchidudvAhayati sa suvarNa\-lakShamApnoti desha\-tyAgaM cha | evaM tasyAmAghoShaNAyAM kriyamANAyAM mahAn kAlo vyatItaH | na kashchit tAM pratigR^ihNAti | sApi yauvanonmukhI sa~njAtA sugupta\-sthAna\-sthitA yatnena rakShyamANA tiShThati | atra tatraiva nagare kashchidandhastiShThati | tasya cha mantharaka\-nAmA kubjo.agresaro yaShTi\-grAhI | tAbhyAM taM paTaha\-shabdamAkarNya, mitho mantritaM\-spR^ishyate.ayaM paTahaH | yadi kathamapi daivAt kanyA labhyate | suvarNa\-prAptishcha bhavati, tathA sukhena suvarNa\-prAptyA kAlo vrajati | atha yadi tasya doShato mR^ityurbhavati | tadA dAridryopAttasyAsya kleshasya paryanto bhavati | uktaM cha\- lajjA snehaH svara\-madhuratA buddhayo yauvana\-shrIH kAntAsa~NgaH svajana\-mamatA duHkha\-hAnirvilAsaH | dharmaH shAstraM sura\-guru\-matiH shauchamAchAra\-chintA pUrNe sarve jaThara\-piThare prANinAM sambhavanti || 5\.91|| evamuktvAndhena gatvA, sa paTahaH spR^iShTaH | uktaM cha\-bhoH ! ahaM tAM kanyAmudvAhayAmi, yadi rAjA me prayachChati | tatastai rAja\-puruShairgatvA rAj~ne niveditam\-deva ! andhena kenachit paTahaH spR^iShTaH | tadatra viShaye devaH pramANam | rAjA prAha\- andho vA vadhiro vAtha kuShTI vApantyajo.api vA | parigR^ihNAtu tAM kanyAM salakShAM syAdvideshagaH || 5\.92|| atha rAjAdeshAt tai rAja\-puruShaistaM nadI\-tIre nItvA suvarNa\-lakSheNa samaM vivAha\-vidhinA tristanIM tasmai dattvA, jala\-yAne nidhAya kaivartAH proktAH\-bho ! deshAntaraM nItvA kasmiMshchidadhiShThAne.andhaH sapatnIkaH | kubjakena saha mochanIyaH | tathAnuShThite videshamAsAdya kasmiMshchidadhiShThAne kaivarta\-darshite trayo.api mUlyena gR^ihaM prAptAH sukhena kAlaM nayanti sma | kevalamandhaH parya~Nke suptastiShThati, gR^iha\-vyApAraM mantharakaH karoti | evaM gachChatA kAlena tristanyA kubjakena saha vikR^itiH samapadyata | athavA sAdhvidamuchyate\- yadi syAchChrI\-talo vahnishchandramA dahanAtmakaH | susvAdaH sAgaraH strINAM tat\-satIstvaM prajAyate || 5\.93|| athAnyedyustristanyA mantharako.abhihitaH\-bhoH subhaga ! yadeSho.andhaH katha~nchit vyApAdyate, tadAvayoH sukhena kAlo yAti | tadanviShyatAM kutrachidviSham, yenAsmai tat pradAya sukhinI bhavAmi | anyadA kubjakena paribhramatA mR^itaH kR^iShNasarpaH prAptaH | taM gR^ihItvA prahR^iShTa\-manA gR^ihamabhyetya tAmAha\-subhage ! labdho.ayaM kR^iShNa\-sarpaH | tadenaM khaNDashaH kR^itvA prabhUta\-shuNThyAdibhiH saMskAryAsmai vikala\-netrAya matsyAmiShaM bhaNitvA prayachCha yena drAgvinashyati | yato.asya matsyAmiShaM sadA priyam | evamuktvA mantharako bahirgataH | sApi pradIpte vahnau kR^iShNa\-sarpaM khaNDashaH kR^itvA takra\-sthAlyAmAdhAya gR^iha\-vyApArAkulA taM vikalAkShaM saprashrayamuvAcha\-Arya\-putra ! tavAbhIShTaM matsya\-mAMsaM samAnItam | yatastvaM sadaiva tat pR^ichChasi | te cha matsyA vahnau pAvanAya tiShThanti | tadyAvadahaM gR^iha\-kR^ityaM karomi, tAvat tvaM darvImAdAya kShaNamekaM tAn prachAlaya | so.api tadAkarNya hR^iShTa\-manAH sR^ikkaNI parilihan drutamutthAya darvImAdAya pramathitumArabdhaH | atha tasya matsyAn mathnato viSha\-garbha\-bAShpeNa saMspR^iShTaM nIla\-paTalaM chakShurbhyAmagalat | asAvapandhastaM bahu\-guNaM manyamAno visheShAn netrAbhyAM bAShpa\-grahaNamakarot | tato labdha\-dR^iShTirjAto yAvat pashyati, tAvat takra\-madhye kR^iShNa\-sarpa\-khaNDAni kevalAnevAvalokayati | tato vyachintayat\-aho, kimetat ? mama matsyAmiShaM kathitamAsIdanayA | etAni tu kR^iShNa\-sarpa\-khaNDAni | tat tAvadvijAnAmi samyak tristanyAshcheShTitam | kiM mama vadhopAya\-kramaH kubjasya vA ? utAho anyasya vA kasyachit ? evaM vichintya svAkAraM gUhayannandhavat karma karoti yathA purA | atrAntare kubjaH samAgatya niHsha~NkatayAli~Ngana\-chumbanAdibhistristanIM sevitumupachakrame | so.apandhastamavalokayannapi yAvan na ki~nchichChastraM pashyati, tAvat kopa\-vyAkula\-manAH pUrvavachChayanaM gatvA kubjaM charaNAbhyAM sa~NgR^ihya sAmarthyAt sva\-mastakopari bhrAmayitvA tristanIM hR^idaye vyatADayat | atha kubja\-prahAreNa tasyAstR^itIyaH stana urasi praviShTaH | tathA balAn mastakopari bhramaNena kubjaH prA~njalatAM gataH | ato.ahaM bravImi\-andhakaH kubjakashchaiva (84) iti | suvarNasiddhirAha\-bhoH satyametat | daivAnukUlatayA sarvaM kalyANaM sampadyate | tathApi puruSheNa satAM vachanaM kAryam | punarevameva vartitavyam | atha evameva yo vartate, sa tvamiva vinashyati | tathA cha\- ekodarAH pR^ithaggrIvA anyAnya\-phala\-bhakShiNaH | asaMhatA vinashyanti bhAruNDA iva pakShiNaH || 5\.94|| chakradhara Aha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 13 bhAruNDa\-pakShi\-kathA} kasmiMshchit sarovare bhAruNDa\-nAmA pakShI ekodaraH pR^ithag\-grIvaH prativasati sma | tena cha samudra\-tIre paribhramatA ka~nchit phalamamR^ita\-kalpaM tara~Nga\-kShiptaM samprAptam | so.api bhakShayann idamAha\-aho ! bahUni mayAmR^ita\-prAyANi samudra\-kallolAhR^itAni phalAni bhakShitAni | paramapUrvo.asyAsvAdaH | tat kiM pArijAta\-harichandana\-taru\-sambhavam ? kiM vA, ki~nchidamR^ita\-maya\-phalamidamavyaktenApi vidhinApAtitam | evaM tasya bruvato dvitIya\-mukhenAbhihitam\-bho, yadevaM tan mamApi stokaM prayachCha, yenAhamapi jihvA\-saukhyamanubhavAmi | tato vihasya prathama\-vaktreNAbhihitamAvayostAvadekamudaram | ekA tR^iptishcha bhavati | tataH kiM pR^ithagbhakShitena ? varamanena sheSheNa priyA toShyate | evamabhidhAya tena sheShaM bhAruNDyAH pradattam | sApi tadAsvAdya prahR^iShTatamAli~Ngana\-chumbana\-sambhAvanAdyaneka\-chATu\-parA cha babhUva | dvitIyaM mukhaM taddinAdeva prabhR^iti sodvegaM saviShAdaM cha tiShThati | athAnyedyurdvitIya\-mukhena viSha\-phalaM prAptam | taddR^iShTvAparamAha\-bho nistriMsha ! puruShAdhama ! nirapekSha ! mayA viSha\-phalamAsAditam | tat tavApamAnAdbhakShayAmi | apareNAbhihitam\-mUrkha ! mA maivaM kuru | evaM kR^ite dvayorapi vinAsho bhaviShyati | athaivaM vadatA tenApamAnena tat phalaM bhakShitam | kiM bahunA, dvAvapi vinaShTau | ato.ahaM bravImi\-ekodarAH pR^ithag\-grIvAH (92) iti | chakradhara Aha\-satyametat | tadgachCha gR^iham | paramekAkinA na gantavyam | uktaM cha\- ekaH svAdu na bhu~njIta ekashchArthAn na chintayet | eko na gachChedadhvAnaM naikaH supteShu jAgR^iyAt || 5\.95|| api cha\- api kApuruSho mArge dvitIyaH kShema\-kArakaH | karkaTena dvitIyena jIvitaM parirakShitam || 5\.96|| suvarNa\-siddhiH prAha\-kathametat ? so.abravIt\- \section{kathA 14 brAhmaNa\-karkaTaka\-kathA} kasmiMshchidadhiShThAne brahmadatta\-nAmA brAhmaNaH prativasati sma | sa cha prayojana\-vashAdgrAmaM prasthitaH sva\-mAtrAbhihitaH, yadvatsa ! kathamekAkI vrajasi ? tadanviShyatAM kashchiddvitIyaH sahAyaH | sa Aha\-amba ! mA bhaiShIH | nirupadravo.ayaM mArgaH | kArya\-vashAdekAkI gamiShyAmi | atha tasya taM nishchayaM j~nAtvA samIpastha\-vApyAH sakAshAt karkaTamAdAya mAtrAbhihitaM\-vatsa, avashyaM yadi gantavyam | tadeSha karkaTo.api sahAyo bhavatu | tadenaM gR^ihItvA gachCha | so.api mAturvachanAdubhAbhyAM pANibhyAM na sa~NgR^ihya karpUra\-puTikA\-madhye nidhAya, pAtra\-madhye saMsthApya shIghraM prasthitaH | atha gachChan grIShmoShmaNA santaptaH ka~nchin mArgasthaM vR^ikShamAsAdya, tatraiva prasuptaH | atrAntare vR^ikSha\-koTarAn nirgatya sarpastat\-samIpamAgataH | sa chAbhyantara\-gatAM karpUra\-puTikAmatilaulyAdabhakShayat | so.api karkaTastatraiva sthitaH san sarpa\-prANAnapAharata | brAhmaNe.api yAvat prabuddhaH pashyati, tAvat samIpe mR^ita\-kR^iShNa\-sarpo nija\-pArshve karpUra\-puTikopari sthitastiShThati | taM dR^iShTvA vyachintayat\-karkaTenAyaM hataH iti | prasanno bhUtvAbravIchcha\-bhoH ! satyamabhihitaM mama mAtrA yat puruSheNa ko.api sahAyaH kAryaH | naikAkinA gantavyam | yato mayA shraddhA\-pUrita\-chetasA tadvachanamanuShThitaM tenAhaM karkaTena sarva\-vyApAdanAdrakShitaH | athavA sAdhvidamuchyate\- kShINaH shrayati shashI raviM R^iddho vardhayati payasAM nAtham | anye vipadi sahAyA dhaninAM shriyamanubhavantanye || 5\.97|| mantre tIrthe dvije deve daivaj~ne bheShaje gurau | yAdR^ishI bhAvanA yasya siddhirbhavati tAdR^ishI || 5\.98|| evaM shrutvA suvarNasiddhistamanuj~nApya svagR^ihaM prati nivR^ittaH | iti shrI\-viShNu\-sharma\-virachite pa~nchatantre aparIkShita\-kArakaM nAma pa~nchamaM tantraM samAptam ||5|| yadapevaM tathApi tvaM darshaya taM chaurasiMhaM yathA vyApAdayAmi | ## Alt ## yaH pashyati sa pashyati ## Alt ## rAja\-puruShaiH ## Alt ## devashakti\-kathA ## The numbering of stories 8 onwards in 4th tantra needs to be checked. viShNusharman: pa~nchatantra data entry: jan brzezinski contribution: jan brzezinski date of this version: 2020-07-31 source: - ramChandra jha, 6th edition, varanasi : Chowkhamba vidyabhavan, 1991. (vidyabhavan sanskrit grantha mala, 17) also consulted: ed. by m.r. kale. delhi : motilal banarsidass, reprint. 1991. publisher: Gottingen register of electronic texts in indian languages (gretil), sub Gottingen licence: this e-text was provided to gretil in good faith that no copyright rights have been infringed. if anyone wishes to assert copyright over this file, please contact the gretil management at gretil(at)sub(dot)uni-goettingen(dot)de. the file will be immediately removed pending resolution of the claim. distributed under a creative commons attribution-noncommercial-sharealike 4.0 international license. ## structure of references: a reference is assembled consisting of - a pragmatic abbreviation of the title: pa~ncatantra = , - the number of the in arabic numerals, - the number of the verse in arabic numerals. ## notes: this file has been created by mass conversion of gretil.as sanskrit corpus from vispancu.htm. due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. for the sake of transparency the header of the legacy file is documented in the note element below: visnusarma: panchatantra (version 1.01) based on the ed. by ramChandra jha, 6th edition, varanasi : Chowkhamba vidyabhavan, 1991. (vidyabhavan sanskrit grantha mala, 17) note: There are considerable differences in various editions of the Panchatantra. I have also consulted (ed.) M.R. Kale. Delhi : Motilal Banarsidass, reprint. 1991 (original 1911), but there are a number of stories and verses unique to each. Eventually, a revised version based on Kosambi's 1949 critical edition should be prepared. \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}