% Text title : panchatantra tantra 1 mitrabhed % File name : panchatantra1.itx % Category : major\_works, svara % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : viShNusharman % Transliterated by : Jan Brzezinski of Gaudiya Grantha Mandira, Arvind Kolhatkar akolhatkar at rogers.com % Proofread by : Arvind Kolhatkar akolhatkar at rogers.com % Latest update : March 29, 2007 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Panchatantra 1 Mitrabheda Tantra by Vishnusharman ..}## \itxtitle{.. shrIviShNusharmaviracite pa~ncatantre mitrabhedo nAma prathama.n tantram ..}##\endtitles ## kathAmukham | AUM namaH shrIshAradAgaNapatigurubhyaH | mahAkavibhyo namaH | brahmA rudraH kumAro harivaruNayamA vahnirindraH kubera\- shcandrAdityau sarasvatyudadhiyuganagA vAyururvI bhuja~NgAH | siddhA nadyo.ashvinau shrIrditiraditisutA mAtarashcaNDikAdyAH | vedAstIrthAni yakShA gaNavasumunayaH pAntu nitya.n grahAshca || manave vAcaspataye shukrAya parAsharAya sa sutAya | cANakyAya ca viduShe namo.astu nayashAstrakartR^ibhyaH || 1|| sakalArthashAstrasAra.n jagati samAlokya viShNusharmedam | tantraiH pa~ncabhiretaishcakAra sumanohara.n shAstram || 2|| tadyathAnushrUyate | asti dAkShiNAtye janapade mahilAropya.n nAma nagaram | tatra sakalArthisArthakalpadrumaH pravaranR^ipamukuTamaNi\- marIcicayacarcitacaraNayugalaH sakalakalApAra.ngato.amarashakti\- rnAma rAjA babhUva | tasya trayaH putrAH paramadurmedhaso vasushaktirugrashaktiranekashaktishceti nAmAno babhUvuH | atha rAjA tAn shAstravimukhAnAlokya sacivAnAhUya provAca \- bhoH dnyAtametadbhavadbhiryanmamaite trayo.api putrAH shAstravimukhA vivekahInAshca | tadetAnpashyato me mahadapi rAjya.n na saukhyamAvahati | athavA sAdhvidamucyate \- ajAtamR^itamUrkhebhyo mR^itAjAtau sutau varam | yatastau svalpaduHkhAya yAvajjIva.n jaDo dahet || 3|| vara.n garbhasrAvo varamR^ituShu naivAbhigamanam | vara.n jAtaH preto varamapi ca kanyaiva janitA | vara.n vandhyA bhAryA varamapi ca garbheShu vasati\- rna cAvidagdhAn rUpadraviNaguNayukto.api tanayaH || 4|| ki.n tayA kriyate dhenvA yA na sUte na dugdhadA | ko.arthaH putreNa jAtena yo na vidvAnna bhaktimAn || 5|| tadeteShA.n yathA buddhiprabodhana.n bhavati tathA ko.apyupA\- yo.anuShThIyatAm | atra ca maddattA.n vR^itti.n bhu~njAnAnA.n paNDitAnA.n pa~ncashatI tiShThati | tato yathA mama manorathAH siddhi.n yAnti tathAnuShThIyatAmiti | tatraikaH provAca \- deva dvAdashabhirvarShairvyAkaraNa.n shrUyate | tato dharmashAstrANi manvAdInyarthashAstrANi cANakyAdIni kAmashAstrANi vAtsyAyanAdIni | eva.n ca tato dharmArthakAmashAstrANi dnyAyante | tataH pratibodhana.n bhavati | atha tanmadhyataH sumatirnAma sacivaH prAha \- ashAshvato.aya.n jIvaviShayaH | prabhUtakAladnyeyAni shabdashAstrANi | tatsa~NkShepamAtra.n shAstra.n ki~ncideteShA.n prabodhanArtha.n cintyatAmiti | ukta~nca yataH \- anantapAra.n kila shabda shAstra.n svalpa.n tathAyurbahavashca vighnAH | sAra.n tato grAhyamapAsya phalgu ha.nsairyathA kShIramivAmbumadhyAt || 6|| tadatrAsti viShNusharmA nAma brAhmaNaH sakalashAstrapAra.n\- gamashcAtra sa.nsadi labdhakIrtiH | tasmai samarpayatvetAn | sa nUna.n drAk prabuddhAn kariShyatIti |sa rAjA tadAkarNya viShNusharmANamAhUya provAca\- bho bhagavan madanugra\- hArthametAnarthashAstra.n prati drAgyathAnanyasadR^ishAn vidadhAsi tathA kuru | tadaha.n tvA.n shAsanashatena yojayiShyAmi | atha viShNusharmA ta.n rAjAnamAha \- deva shrUyatA.n me tathyavacanam | nAha.n vidyAvikraya.n shAsanashatenApi karomi | punaretA{\m+}stava putrAnmAsaShaTkena yadi nItishAstradnyAnna karomi tataH svanAmatyAga.n karomi |athAsau rAjA tA.n brAhmaNa\- syAsa.nbhAvyA.n pratidnyA.n shrutvA sasacivaH prahR^iShTo vismayAnvitastasmai sAdara.n tAn kumArAn samarpya parA.n nirvR^itimAjagAma | viShNusharmaNApi tAnAdAya tadartha.n mitrabhedamitraprAptikAkolUkIyalabdhapraNAshAparIkShitakArakANi ceti pa~nca tantrANi racayitvA pAThitAste rAjaputrAH | te.api tAnyadhItya mAsaShaTkena yathoktAH sa.nvR^ittAH | tataH prabhR^ityetat pa~ncatantraka.n nAma nItishAstra.n bAlAvabodhanArtha.n bhUtale pravR^ittam | ki.n bahunA \- adhIte ya ida.n nitya.n nItishAstra.n shR^iNoti ca | na parAbhavamApnoti shakrAdapi kadAcana || 7|| iti kathAmukham | \medskip\hrule\medskip mitrabhedaH | vardhamAnavR^ittAntaH | athAtaH prArabhyate mitrabhedo nAma prathama.n tantram | yasyAyamAdimaH shlokaH \- vardhamAno mahAn snehaH si.nhagovR^iShayorvane | pishunenAtilubdhena jambukena vinAshitaH || 1|| tadyathAnushrUyate | asti dakShiNAtye janapade mahilAropya.n nAma nagaram | tatra dharmopArjitabhUrivibhavo vardhamAnako nAma vaNikputro babhUva | tasya kadAcidrAtrau shayyArUDhasya cintA samutpannA | yatprabhUte.api vitte.arthopAyAshcintanIyAH kartavyAshceti | yata ukta~nca \- na hi tadvidyate ki.ncidyadarthena na sidhyati | yatnena matimA.nstasmAdarthameka.n prasAdhayet || 2|| yasyArthAstasya mitrANi yasyArthAstasya bAndhavAH | yasyArthAH sa pumA{\m+}lloke yasyArthAH sa ca paNDitaH || 3|| na sA vidyA na taddAna.n na tacChilpa.n na sA kalA | na tatsthairya.n hi dhaninA.n yAcakairyanna gIyate || 4|| iha loke hi dhaninA.n paro.api svajanAyate | svajano.api daridrANA.n sarvadA durjanAyate || 5|| arthebhyo.api hi vR^iddhebhyaH sa.nvR^ittebhyastastataH | pravartante kriyAH sarvAH parvatebhya ivApagAH || 6|| pUjyate yadapUjyo.api yadagamyo.api gamyate | vandyate yadavandyo.api sa prabhAvo dhanasya ca || 7|| ashanAdindriyANIva syuH kAryANyakhilAnyapi | etasmAtkAraNAdvitta.n sarvasAdhanamucyate || 8|| arthArthI jIvaloko.aya.n shmashAnamapi sevate | tyaktvA janayitAra.n sva.n niHsva.n gacChati dUrataH || 9|| gatavayasAmapi pu.nsA.n yeShAmarthA bhavanti te taruNAH | arthena tu ye vihInA vR^iddhAste yauvane.api syuH || 10|| sa cArthaH puruShANA.n ShaDbhirupAyairbhavati bhikShayA nR^ipasevayA kR^iShikarmaNA vidyopArjanena vyavahAreNa vaNikkarmaNA vA | sarveShAmapi teShA.n vANijyenAtiraskR^ito\- .arthalAbhaH syAt | ukta~nca yataH \- kR^itA bhikShAnekairvitarati nR^ipo nocitamaho kR^iShiH kliShTA vidyA guruvinayavR^ittyAtiviShamA | kusIdAddAridrya.n parakaragatagranthishamanA\- nna manye vANijyAtkimapi parama.n vartanamiha || 11|| upAyAnA.n ca sarveShAmupAyaH paNyasa.ngrahaH | dhanArtha.n shasyate hyekastadanyAH sa.nshayAtmakAH || 12|| tacca vANijya.n saptavidhamarthAgamAya syAt | tadyathA gAndhika\- vyavahAro nikShepapravesho goShThikakarma paricitagrAhakAgamo mithyAkrayakathana.n, kUTatulAmAna.n deshAntarAdbhANDA\- nayana.n ceti | ukta~nca \- paNyAnA.n gAndhika.n paNya.n kimanyaiH kA~ncanAdibhiH | yatraikena ca yatkrIta.n tacChatena pradIyate || 13|| nikShepe patite harmye shreShThI stauti svadevatAm | nikShepI mriyate tubhya.n pradAsyAmyupayAcitam || 14|| goShThikakarmaniyuktaH shreShThI cintayati cetasA hR^iShTaH | vasudhA vasusa.npUrNA mayAdya labdhA kimanyena || 15|| paricitamAgacChanta.n grAhakamutkaNThayA vilokyAsau | hR^iShyati taddhanalabdho yadvatputreNa jAtena || 16|| anyacca \- pUrNApUrNe mAne paricitajanava~ncana.n tathA nityam | mithyAkrayasya kathana.n prakR^itiriya.n syAtkirAtAnAm || 17|| dviguNa.n triguNa.n vitta.n bhANDakrayavicakShaNAH | prApnuvantyudyamAllokA dUradeshAntara.n gatAH || 18|| ityeva.n sa.npradhArya mathurAgAmIni bhANDAnyAdAya shubhAyA.n tithau gurujanAnuj~nAtaH surathAdhirUDhaH prasthitaH | tasya ca ma~NgalavR^iShabhau sa.njIvakanandakanAmAnau gR^ihotpannau dhUrvoDhArau sthitau | tayorekaH sa.njIvakAbhidhAno yamunAkacCha\- mavatIrNaH san pa~NkapUramAsAdya kalitacaraNo yugabha~Nga.n vidhAya niShasAda | atha ta.n tadavasthamAlokya vardhamAnaH para.n viShAdamagamat | tadartha.n ca snehArdrahR^idayastrirAtra.n prayANabha~Ngamakarot | atha ta.n viShaNNamAlokya sArthikairabhihitam \- bhoH shreShThin ! kimeva.n vR^iShabhasya kR^ite si.nhavyAghrasamAkule bahvapAye.asmin vane samastasArthastvayA sandehe niyojitaH | ukta~nca \- na svalpasya kR^ite bhUri nAshayenmatimAnnaraH | etadevAtra pANDitya.n yatsvalpAdbhUri rakShaNam || 19|| athAsau tadavadhArya sa.njIvakasya rakShApuruShAnnirUpyA\- sheShasArtha.n nItvA prasthitaH | atha rakShApuruShA api bahvapAya.n tadvana.n viditvA sa.njIvaka.n parityajya pR^iShThato gatvA.anyedyusta.n sArthavAha.n mithyA.ahuH \- svAmin mR^ito.asau sa.njIvakaH | asmAbhistu sArthavAhasyAbhIShTa iti matvA vahninA sa.nskR^ita iti | tacChrutvA sArthavAhaH kR^itaj~natayA snehArdrahR^idayastasyaurdhva\- dehikakriyA vR^iShotsargAdikAH sarvAshcakAra | sa.njIvako.apyAyuH\- sheShatayA yamunAsalilamishraiH shishirataravAtairApyAyitasharIraH katha.ncidapyutthAya yamunAtaTamupapede | tatra marakatasadR^ishAni bAlatR^iNAgrANi bhakShayankatipayairahobhirharavR^iShabha iva pInaH kakudmAnbalavA.nshca sa.nvR^ittaH | pratyaha.n valmIkashikharAgrANi shR^i~NgAbhyA.n vidArayangarjamAna Aste | sAdhu cedamucyate \- arakShita.n tiShThati devarakShita.n surakShita.n devahata.n vinashyati | jIvatyanAtho.api vane visarjitaH kR^itaprayatno.api gR^ihe vinashyati || 20|| atha kadAcitpi~Ngalako nAma si.nhaH sarvamR^igaparivR^itaH pipAsAkula udakapAnArtha.n yamunAtaTamavatIrNaH sa.njIvakasya gambhIratararAva.n dUrAdevAshR^iNot | tacChrutvA.atIva vyAkula\- hR^idayaH sasAdhvasamAkAra.n pracChAdya vaTatale caturmaNDalAvasthAnenAvasthitaH | caturmaNDalAvasthAna.n tvida.n si.nhaH si.nhAnuyAyinaH kAkakaravAH ki.nvR^ittA iti | atha tasya karaTakadamanakanAmAnau dvau shR^igAlau mantriputrau bhraShTAdhikArau sadAnuyAyinAvAstAm | tau ca paraspara.n mantrayataH | tatra damanako.abravIt \- bhadra karaTaka aya.n tAvadasmatsvAmI pi~Ngalaka udakagrahaNArtha.n yamunAkacCha\- mavatIrya sthitaH | sa ki.nnimitta.n pipAsAkulo.api nivR^ittya vyUharacanA.n vidhAya daurmanasyenAbhibhUto.atra vaTatale sthitaH | karaTaka Aha \- bhadra kimAvayoranena vyApAreNa | ukta~nca yataH \- avyApAreShu vyApAra.n yo naraH kartumicChati | sa eva nidhana.n yAti kIlotpATIva vAnaraH || 21|| \medskip\hrule\medskip kathA 1 kIlotpATivAnarakathA | kasmi.nshcinnagarAbhyAse kenApi vaNikputreNa tarukhaNDamadhye devatAyatana.n kartumArabdham | tatra ca ye karmakarAH sthApanAdayaste madhyAhnavelAyAmAhArArtha.n nagaramadhye gacChanti | atha kadAcit tatrAnuSha~Ngika.n vAnarayUthamitashce\- tashca paribhramadAgatam | tatraikasya kasyacicChilpino.ardhasphATito\- .a~njanavR^ikShadArumayaH stambhaH khadirakIlakena madhyanihitena tiShThati | etasminnantare te vAnarAstarushikharaprAsAdashR^i~Nga\- dAruparyanteShu yathecChayA krIDitumArabdhAH | ekashca teShA.n pratyAsannamR^ityushcApalyAttasminnardhasphoTitastambha upavishya pANibhyA.n kIlaka.n sa.ngR^ihya yAvadutpAdayitumArebhe tAvattasya stambhamadhyagatavR^iShaNasya svasthAnAccalitakIlakena yadvR^itta.n tatprAgeva niveditam | ato.aha.n bravImi \- avyApAreShu iti | AvayorbhakShitasheSha AhAro.astyeva | tat kimanena vyApAreNa | damanaka Aha tat ki.n bhavAnAhArArthI kevalameva | tanna yuktam | ukta~nca \- suhR^idAmupakArakAraNAddviShatAmapyapakArakAraNAt | nR^ipasa.nshraya iShyate budhairjaThara.n ko na bibharti kevalam || 22|| ki~nca \- yasmin jIvanti jIvanti bahavaH so.atra jIvati | vayA.nsi ki.n na kurvanti ca~ncvA svodarapUraNam || 23|| tathA ca \- yajjIvyate kShaNamapi prathita.n manuShyai\- rvij~nAnashauryavibhavAryaguNaiH sametam | tannAma jIvitamiha pravadanti tajdnyAH kAko.api jIvati cirAya bali.n ca bhu~Nkte || 24|| yo nAtmanA na ca pareNa ca bandhuvarge dIne dayA.n na kurute na ca martyavarge | ki.n tasya jIvitaphala.n hi manuShyaloke kAko.api jIvati cirAya bali.n ca bhu~Nkte || 25|| supUrA syAtkunadikA supUro mUShikA~njaliH | susa.ntuShTaH kApuruShaH svalpakenApi tuShyati || 26|| ki~nca \- ki.n tena jAtu jAtena mAturyauvanahAriNA | Arohati na yaH svasya va.nshasyAgre dhvajo yathA || 27|| parivartini sa.nsAre mR^itaH ko vA na jAyate | jAtastu gaNyate so.atra yaH sphurecca shriyAdhikaH || 28|| ki~nca \- jAtasya nadItIre tasyApi tR^iNasya janmasAphalyam | yatsalilamajjanAkulajanahastAlambana.n bhavati || 29|| tathA ca \- stimitonnatasa~ncArA janasantApahAriNaH | jAyante viralA loke jaladA iva sajjanAH || 30|| niratishaya.n garimANa.n tena jananyAH smaranti vidvA.nsaH | yatkamapi vahati garbha.n mahatAmapi yo gururbhavati || 31|| aprakaTIkR^itashaktiH shakto.api janastiraskriyA.n labhate | nivasannantardAruNi la~Nghyo vahnirna tu jvalitaH || 32|| karaTaka Aha \- AvA.n tAvadapradhAnau tatkimAvayoranena vyApareNa | ukta~nca \- apR^iShTo.atrApradhAno yo brUte rAdnyaH puraH kudhIH | na kevalamasa.nmAna.n labhate ca viDambanam || 33|| tathA ca \- vacastatra prayoktavya.n yatrokta.n labhate phalam | sthAyI bhavati cAtyanta.n rAgaH shuklapaTe yathA || 34|| damanaka Aha \- mA maiva.n vada | apradhAnaH pradhAnaH syAtsevate yadi pArthivam | pradhAno.apyapradhAnaH syAdyadi sevAvivarjitaH || 35|| yata ukta~nca \- Asannameva nR^ipatirbhajate manuShya.n vidyAvihInamakulInamasa.nskR^ita.n vA | prAyeNa bhUmipatayaH pramadA latAshca yatpArshvato bhavati tatpariveShTayanti || 36|| tathA ca \- kopaprasAdavastUni ye vicinvanti sevakAH | Arohanti shanaiH pashcAddhunvantamapi pArthivam || 37|| vidyAvatA.n mahecChAnA.n shilpavikramashAlinAm | sevAvR^ittividA.n caiva nAshrayaH pArthiva.n vinA || 38|| ye jAtyAdimahotsAhAnnarendrAnnopayAnti ca | teShAmAmaraNa.n bhikShA prAyashcitta.n vinirmitam || 39|| ye ca prAhurdurAtmAno durArAdhyA mahIbhujaH | pramAdAlasyajADyAni khyApitAni nijAni taiH || 40|| sarpAnvyAghrAngajAnsi.nhAn dR^iShTopAyairvashIkR^itAn | rAjeti kiyatI mAtrA dhImatAmapramAdinAm || 41|| rAjAnameva sa.nshritya vidvAnyAti parA.n gatim | vinA malayamanyatra candana.n na prarohati || 42|| dhavalAnyAtapatrANi vAjinashca manoramAH | sadA mattAshca mAta~NgAH prasanne sati bhUpatau || 43|| karaTaka Aha \- atha bhavAnki.n kartumanAH | so.abravIt \- adyAsmatsvAmI pi~Ngalako bhIto bhItaparivArashca vartate | tadena.n gatvA bhayakAraNa.n vij~nAya sandhivigrahayAnAsanasa.nshrayadvaidhIbhAvA\- nAmekatamena sa.nvidhAsye | karaTaka Aha \- katha.n vetti bhavAnyadbhayAviShTo.aya.n svAmI | so.abravIt \- dnyeya.n kimatra | yata ukta~nca \- udIrito.arthaH pashunApi gR^ihyate hayAshca nAgAshca vahanti coditAH | anuktamapyUhati paNDito janaH pare~NgitadnyAnaphalA hi buddhayaH || 44|| tathA ca manuH (8.26) \- AkArairi~NgitairgatyA ceShTayA bhAShaNena ca | netravaktravikAraishca lakShyate.antargata.n manaH || 45|| tadadyaina.n bhayAkula.n prApya svabuddhiprabhAvena nirbhaya.n kR^itvA vashIkR^itya ca nijA.n sAcivyapadavI.n samAsAdayiShyAmi | karaTaka Aha \- anabhij~no bhavAn sevAdharmasya | tatkathamena.n vashIkariShyasi | so.abravIt \- kathamaha.n sevAnabhidnyaH | mayA hi tAtotsa~Nge krIDatA\- .abhyAgatasAdhUnA.n nItishAstra.n paThatA.n yacChruta.n sevAdharmasya sAra.n tad hR^idi sthApitam | shrUyatA.n taccedam \- suvarNapuShpitA.n pR^ithvI.n vicinvanti narAstrayaH | shUrashca kR^itavidyashca yashca jAnAti sevitum || 46|| sA sevA yA prabhuhitA grAhyA vAkyavisheShataH | AshrayetpArthiva.n vidvA.nstaddvAreNaiva nAnyathA || 47|| yo na vetti guNAnyasya na ta.n seveta paNDitaH | na hi tasmAtphala.n ki~ncitsukR^iShTAdUSharAdiva || 48|| dravyaprakR^itihIno.api sevyaH sevyaguNAnvitaH | bhavatyAjIvana.n tasmAtphala.n kAlAntarAdapi || 49|| api sthANuvadAsInaH shuShyanparigataH kShudhA | na tvevAnAtmasampannAdvR^ittimIheta paNDitaH || 50|| sevakaH svAmina.n dveShTi kR^ipaNa.n paruShAkSharam | AtmAna.n ki.n sa na dveShTi sevyAsevya.n na vetti yaH || 51|| yamAshritya na vishrAma.n kShudhArtA yAnti sevakAH | so.arkavannR^ipatistyAjyaH sadA puShpaphalo.api san || 52|| rAjamAtari devyA.n ca kumAre mukhyamantriNi | purohite pratIhAre sadA varteta rAjavat || 53|| jIveti prabruvanproktaH kR^ityAkR^ityavicakShaNaH | karoti nirvikalpa.n yaH sa bhavedrAjavallabhaH || 54|| prabhuprasAdaja.n vitta.n suprApta.n yo nivedayet | vastrAdya.n ca dadhatya~Nge sa bhavedrAjavallabhaH || 55|| antaHpuracaraiH sArdha.n yo na mantra.n samAcaret | na kalatrairnarendrasya sa bhavedrAjavallabhaH || 56|| dyUta.n yo yamadUtAbha.n hAlA.n hAlAhalopamAm | pashyeddArAnvR^ithAkArAnsa bhavedrAjavallabhaH || 57|| yuddhakAle.agraNIryaH syAtsadA pR^iShThAnugaH pure | prabhordvArAshrito harmye sa bhavedrAjavallabhaH || 58|| sammato.aha.n vibhornityamiti matvA vyatikramet | kR^icChreShvapi na maryAdA.n sa bhavedrAjavallabhaH || 59|| dveShidveShaparo nityamiShTAnAmiShTakarmakR^it | yo naro naranAthasya sa bhavedrAjavallabhaH || 60|| proktaH pratyuttara.n nAha viruddha.n prabhuNA ca yaH | na samIpe hasatyuccaiH sa bhavedrAjavallabhaH || 61|| yo raNa.n sharaNa.n tadvanmanyate bhayavarjitaH | pravAsa.n svapurAvAsa.n sa bhavedrAjavallabhaH || 62|| na kuryAnnaranAthasya yoShidbhiH saha sa.ngatim | na nindA.n na vivAda.n ca sa bhavedrAjavallabhaH || 63|| karaTaka Aha \- atha bhavA.nstatra gatvA ki.n tAvatprathama.n vakShyati tattAvaducyatAm | damanaka Aha \- uttarAduttara.n vAkya.n vadatA.n sa.nprajAyate | suvR^iShTiguNasampannAdbIjAdbIjamivAparam || 64|| apAyasa.ndarshanajA.n vipattimupAyasa.ndarshanajA.n ca siddhim | medhAvino nItiguNaprayuktA.n puraH sphurantImiva varNayanti || 65|| ekeShA.n vAci shukavadanyeShA.n hR^idi mUkavat | hR^idi vAci tathAnyeShA.n valgu valganti sUktayaH || 66|| na cAhamaprAptakAla.n vakShye | AkarNita.n mayA nItisAra.n pituH pUrvamutsa~Nga.n hi niShevatA | aprAptakAla.n vacana.n bR^ihaspatirapi bruvan | labhate bahvavadnyAnamapamAna.n ca puShkalam || 67|| karaTaka Aha \- durArAdhyA hi rAjAnaH parvatA iva sarvadA | vyAlAkIrNAH suviShamAH kaThinA duShTasevitAH || 68|| tathA ca \- bhoginaH ka~ncukAviShTAH kuTilAH krUraceShTitAH | suduShTA mantrasAdhyAshca rAjAnaH pannagA iva || 69|| dvijihvAH krUrakarmANo.aniShTAshChidrAnusAriNaH | dUrato.api hi pashyanti rAjAno bhujagA iva || 70|| svalpamapyapakurvanti ye.abhIShTA hi mahIpateH | te vahnAviva dahyante pata~NgAH pApacetasaH || 71|| durAroha.n pada.n rAdnyA.n sarvalokanamaskR^itam | svalpenApyapakAreNa brAhmaNyamiva duShyati || 72|| durArAdhyAH shriyo rAj~nA.n durApA duShparigrahAH | tiShThantyApa ivAdhAre ciramAtmani sa.nsthitAH || 73|| damanaka Aha \- satyametatparam | ki.n tu \- yasya yasya hi yo bhAvastena tena samAcaret | anupravishya medhAvI kShipramAtmavasha.n nayet || 74|| bhartushcittAnuvartitva.n suvR^itta.n cAnujIvinAm | rAkShasAshcApi gR^ihyante nitya.n ChandAnuvartibhiH || 75|| saruShi nR^ipe stutivacana.n tadabhimate prema taddviShi dveShaH | taddAnasya ca sha.nsA amantratantra.n vashIkaraNam || 76|| karaTaka Aha \- yadyevamabhimata.n tarhi shivAste panthAnaH santu | yathAbhilaShitamanuShThIyatAm | so.api praNamya pi~NgalakAbhimukha.n pratasthe | athAgacChanta.n damanaka\- mAlokya pi~Ngalako dvAHsthamabravIt \- apasAryatA.n vetralatA | ayamasmAka.n cirantano mantriputro damanako.avyA\- hatapraveshaH | tatpraveshyatA.n dvitIyamaNDalabhAgI | iti | sa Aha \- yathAvAdIdbhagavAniti | athopasR^itya damanako nirdiShTAsane pi~Ngalaka.n praNamya prAptAnudnya upaviShTaH | sa tu tasya nakhakulishAla~NkR^ita.n dakShiNapANimupari dattvA mAnapuraHsaramuvAca \- api shiva.n bhavataH | kasmAccirAd dR^iShTo.asi |damanaka Aha\- na ki.ncid devapAdAnAmasmAbhiH prayojanam | para.n bhavatA.n prAptakAla.n vaktavya.n yata uttamamadhyamAdhamaiH sarvairapi rAdnyA.n prayojanam | ukta~nca \- dantasya niShkoShaNakena nitya.n karNasya kaNDUyanakena vApi | tR^iNena kArya.n bhavatIshvarANA.n kima~NgavAgghastavatA nareNa || 77|| tathA vaya.n devapAdAnAmanvayAgatA bhR^ityA Apatsvapi pR^iShThagAmino yadyapi svamadhikAra.n na labhAmahe tathApi devapAdAnAmetadyukta.n na bhavati | ukta~nca \- sthAneShveva niyoktavyA bhR^ityA AbharaNAni ca | na hi cUDAmaNiH pAde prabhavAmIti badhyate || 78|| yataH \- anabhij~no guNAnA.n yo na bhR^ityairanugamyate | dhanADhyo.api kulIno.api kramAyAto.api bhUpatiH || 79|| ukta~nca \- asamaiH samIyamAnaH samaishca parihIyamANasatkAraH | dhuri yo na yujyamAnastribhirarthapati.n tyajati bhR^ityaH || 80|| yaccAvivekitayA rAjA bhR^ityAnuttamapadayogyAnhInAdhamasthAne niyojayati na te tatraiva tiShThanti sa bhUpaterdoSho na teShAm | ukta~nca \- kanakabhUShaNasa~NgrahaNocito yadi maNistrapuNi pratibadhyate | na sa virauti na cApi sa shobhate bhavati yojayiturvacanIyatA || 81|| yacca svAmyeva.n vadati cirAddR^ishyate | tadapi shrUyatAm \- savyadakShiNayoryatra visheSho nAsti hastayoH | kastatra kShaNamapyAryo vidyamAnagatirbhavet || 82|| kAce maNirmaNau kAco yeShA.n buddhirvikalpate | na teShA.n sannidhau bhR^ityo nAmamAtro.api tiShThati || 83|| parIkShakA yatra na santi deshe nArghanti ratnAni samudrajAni | AbhIradeshe kila candrakAnta.n tribhirvarATairvipaNanti gopAH || 84|| lohitAkhyasya ca maNeH padmarAgasya cAntaram | yatra nAsti katha.n tatra kriyate ratnavikrayaH || 85|| nirvisheSha.n yadA svAmI sama.n bhR^ityeShu vartate | tatrodyamasamarthAnAmutsAhaH parihIyate || 86|| na vinA pArthivo bhR^ityairna bhR^ityAH pArthiva.n vinA | teShA.n ca vyavahAro.aya.n parasparanibandhanaH || 87|| bhR^ityairvinA svaya.n rAjA lokAnugrahakAribhiH | mayUkhairiva dIptA.nshustejasvyapi na shobhate || 88|| araiH sandhAryate nAbhirnAbhau cArAH pratiShThitAH | svAmisevakayoreva.n vR^itticakra.n pravartate || 89|| shirasA vidhR^itA nitya.n snehena paripAlitAH | keshA api virajyante niHsnehAH ki.n na sevakAH || 90|| rAjA tuShTo hi bhR^ityAnAmarthamAtra.n prayacChati | te tu sa.nmAnamAtreNa prANairapyupakurvate || 91|| eva.n dnyAtvA narendreNa bhR^ityAH kAryA vicakShaNAH | kulInAH shauryasa.nyuktAH shaktA bhaktAH kramAgatAH || 92|| yaH kR^itvA sukR^ita.n rAdnyo duShkara.n hitamuttamam | lajjayA vakti no ki~ncittena rAjA sahAyavAn || 93|| yasminkR^itya.n samAveshya nirvisha~Nkena cetasA | Asyate sevakaH sa syAtkalatramiva cAparam || 94|| yo.anAhUtaH samabhyeti dvAri tiShThati sarvadA | pR^iShTaH satya.n mita.n brUte sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 95|| anAdiShTo.api bhUpasya dR^iShTvA hAnikara.n ca yaH | yatate tasya nAshAya sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 96|| tADito.api durukto.api daNDito.api mahIbhujA | yo na cintayate pApa.n sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 97|| na garva.n kurute mAne nApamAne ca tapyate | svAkAra.n rakShayedyastu sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 98|| na kShudhA pIDyate yastu nidrayA na kadAcana | na ca shItAtapAdyaishca sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 99|| shrutvA sA.ngrAmikI.n vArtA.n bhaviShyA.n svAmina.n prati | prasannAsyo bhavedyastu sa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 100|| sImA vR^iddhi.n samAyAti shuklapakSha ivoDurAT | niyogasa.nsthite yasminsa bhR^ityo.arho mahIbhujAm || 101|| sImA sa.nkocamAyAti vahnau carma ivAhitam | sthite yasminsa tu tyAjyo bhR^ityo rAjya.n samIhatA || 102|| tathA shR^igAlo.ayamiti manyamAnena mamopari svAminA yadyavadnyA kriyate tadapyayuktam | ukta~nca yataH \- kausheya.n kR^imija.n suvarNamupalAddUrvApi goromataH pa~NkAttAmarasa.n shashA~Nka udadherindIvara.n gomayAt | kAShThAdagniraheH phaNAdapi maNirgopittato rocanA prAkAshya.n svaguNodayena guNino gacChanti ki.n janmanA || 103|| mUShikA gR^ihajAtApi hantavyA svApakAriNI | bhakShyapradAnairmArjAro hitakR^itprApyate janaiH || 104|| eraNDabhiNDArkanalaiH prabhUtairapi sa~ncitaiH | dArukR^itya.n yathA nAsti tathaivAdnyaiH prayojanam || 105|| ki.n bhaktenAsamarthena ki.n shaktenApakAriNA | bhakta.n shakta.n ca mA.n rAjannAvadnyAtu.n tvamarhasi || 106|| pi~Ngalaka Aha \- bhavatveva.n tAvat | asamarthaH samartho vA cirantanastvamasmAka.n mantriputraH | tadvishrabdha.n brUhi yatki~ncidvaktukAmaH | damanaka Aha \- deva vidnyApya.n ki~ncidasti | pi~Ngalaka Aha \- tannivedayAbhipretam | so.abravIt \- api svalpatara.n kArya.n yadbhavetpR^ithivIpateH | tanna vAcya.n sabhAmadhye provAceda.n bR^ihaspatiH || 107|| tadaikAntike madvidnyApyamAkarNayantu devapAdAH | yataH \- ShaTkarNo bhidyate mantrashcatuShkarNaH sthiro bhavet | tasmAt sarvaprayatnena ShaTkarNa.n varjayetsudhIH || 108|| atha pi~NgalakAbhiprAyadnyA vyAghradvIpivR^ikapuraHsarA sarve.api tadvacaH samAkarNya sa.nsadi tatkShaNAdeva dUrIbhUtAH | tatashca damanaka Aha \- udakagrahaNArtha.n pravR^ittasya svAminaH kimiha nivR^ittyAvasthAnam | pi~Ngalaka Aha savilakShasmitam\- na ki~ncidapi | so.abravIt \- deva yadyanAkhyeya.n tattiShThatu | ukta~nca \- dAreShu ki~ncitsvajaneShu ki~ncidgopya.n vayasyeShu suteShu ki~ncit | yukta.n na vA yuktamida.n vicintya vadedvipashcinmahato.anurodhAt || 109 || tacChrutvA pi~NgalakashcintayAmAsa\- yogyo.aya.n dR^ishyate | tatkathayAmyetasyAgra Atmano.abhiprAyam | ukta~nca \- svAmini guNAntaradnye guNavati bhR^itye.anuvartini kalatre | suhR^idi nirantaracitte nivedya duHkha.n sukhI bhavati || 110 || bho damanaka shR^iNoShi shabda.n dUrAnmahAntam | so.abravIt\- svAmin shR^iNomi | tatkim | pi~Ngalaka Aha \- bhadra ahamasmAdvanAdgantumicChAmi | damanaka Aha \- kasmAt |pi~Ngalaka Aha \- yato.adyAsmadvane kimapyapUrva.n sattva.n praviShTa.n yasyAya.n mahAshabdaH shrUyate | tasya ca shabdAnurUpeNa parAkrameNa bhavitavyamiti | damanaka Aha \- yacChabdamAtrAdapi bhayamupagataH svAmI tadapyayuktam | ukta~nca \- ambhasA bhidyate setustathA mantro.apyarakShitaH | paishunyAdbhidyate sneho bhidyate vAgbhirAturaH || 111|| tanna yukta.n svAminaH pUrvopArjita.n vana.n tyaktu.n yato bherIveNu\- vInAmR^ida~NgatAlapaTahasha~NkhakAhalAdibhedena shabdA anekavidhA bhavanti | tanna kevalAcChabdamAtrAdapi bhetavyam | ukta~nca \- atyutkaTe ca raudre ca shatrau prApte na hIyate | dhairya.n yasya mahInAtho na sa yAti parAbhavam || 112|| darshitabhaye.api dhAtari dhairyadhva.nso bhavenna dhIrANAm | shoShitasarasi nidAghe nitarAmevoddhataH sindhuH || 113|| tathA ca \- yasya na vipadi viShAdaH sa.npadi harSho raNe na bhIrutvam | ta.n bhuvanatrayatilaka.n janayati jananI suta.n viralam || 114|| tathA ca \- shaktivaikalyanamrasya niHsAratvAllaghIyasaH | janmino mAnahInasya tR^iNasya ca samA gatiH || 115|| api ca \- anyapratApamAsAdya yo dR^iDhatva.n na gacChati | jatujAbharaNasyeva rUpeNApi hi tasya kim || 116|| tadeva.n dnyAtvA svAminA dhairyAvaShTambhaH kAryaH | na shabda\- mAtrAdbhetavyam | api ca \- pUrvameva mayA dnyAta.n pUrNametaddhi medasA | anupravishya vidnyAta.n yAvaccarma ca dAru ca || 117|| pi~Ngalaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 2 shR^igAladundubhikathA | kashcidgomAyurnAma shR^igAlaH kShutkShAmakaNTha itastataH paribhramanvane sainyadvayasa.ngrAmabhUmimapashyat | tasyA.n ca dundubheH patitasya vAyuvashAdvallIshAkhAgrairhanyamAnasya shabdamashR^iNot | atha kShubhitahR^idayashcintayAmAsa aho vinaShTo.asmi | tadyAvannAsya proccAritashabdasya dR^iShTigocare gacChAmi tAvadanyato vrajAmi | athavA naitadyujyate sahasaiva | bhaye vA yadi vA harShe sa.nprApte yo vimarshayet | kR^itya.n na kurute vegAnna sa santApamApnuyAt || 118|| tattAvajjAnAmi kasyAya.n shabdaH | dhairyamAlambya vimarshayan\- yAvanmanda.n manda.n gacChati tAvaddundubhimapashyat | sa ca ta.n paridnyAya samIpa.n gatvA svayameva kautukAdatADayat | bhUyashca harShAdacintayat \- aho cirAdetadasmAka.n mahadbhojanamApatitam | tannUna.n mA.nsamedo.asR^igbhiH paripUrita.n bhaviShyati | tataH paruShacarmAvaguNThita.n tatkathamapi vidAryaikadeshe Chidra.n kR^itvA sa.nhR^iShTamanA madhye praviShTaH | para.n carmavidAraNato da.nShTrAbha~NgaH samajani | atha nirAshIbhUtastaddArusheSha\- mavalokya shlokamenamapaThat pUrvameva mayA dnyAtam iti | ato na shabdamAtrAdbhetavyam | pi~Ngalaka Aha\- bhoH pashyAya.n mama sarvo.api parigraho bhayavyAkulitamanAH palAyitumicChati | tatkathamaha.n dhairyAdavaShTambha.n karomi | so.abravIt\- svAminnaiShAmeSha doShaH | yataH svAmisadR^ishA eva bhavanti bhR^ityAH | ukta~nca \- ashvaH shastra.n shAstra.n vINA vANI narashca nArI ca | puruShavisheSha.n prAptA bhavantyayogyAshca yogyAshca || 119 || tatpauruShAvaShTambha.n kR^itvA tva.n tAvadatraiva pratipAlaya yAvadahametacChabdasvarUpa.n dnyAtvA AgacChAmi | tataHpashcAd yathocita.n kAryamiti | pi~Ngalaka Aha \- ki.n tatra bhavAn gantumutsahate | sa Aha\- ki.n svAmyAdeshAtsadbhR^ityasya kR^ityAkR^ityamasti | ukta~nca \- svAmyAdeshAtsubhR^ityasya na bhIH sa~njAyate kvacit | pravishenmukhamAheya.n dustara.n vA mahArNavam || 120|| tathA ca \- svAmyAdiShTastu yo bhR^ityaH sama.n viShamameva ca | manyate na sa sandhAryo bhUbhujA bhUtimicChatA || 121|| pi~Ngalaka Aha \- bhadra.n yadyeva.n tadgacCha | shivAste panthAnaH santviti | damanako.api ta.n praNamya sa.njIvakashabdAnusArI pratasthe | atha damanake gate bhayavyAkulamanAH pi~NgalakashcintayAmAsa \- aho na shobhana.n kR^ita.n mayA | yattasya vishvAsa.n gatvAtmAbhiprAyo niveditaH | kadAcid damanako.ayamubhayavetano bhUtvA mamopari duShTabuddhiH syAdbhraShTAdhikAratvAt | ukta~nca \- ye bhavanti mahIpasya sammAnitavimAnitAH | yatante tasya nAshAya kulInA api sarvadA || 122|| tattAvadasya cikIrShita.n vettumanyatsthAnAntara.n gatvA pratipAlayAmi | kadAciddamanakastamAdAya mA.n vyApAdayitumicChati | ukta~nca \- na badhyante hyavishvastA balibhirdurbalA api | vishvastAstveva badhyante balavanto.api durbalaiH || 123|| bR^ihaspaterapi prAdnyo na vishvAsa.n vrajennaraH | ya icChedAtmano vR^iddhimAyuShya.n ca sukhAni ca || 124|| shapathaiH sandhitasyApi na vishvAse vrajedripoH | rAjyalobhAdyato vR^itraH shakreNa shapathairhataH || 125|| na vishvAsa.n vinA shatrurdevAnAmapi sidhyati | vishvAsAttridashendreNa ditergarbho vidAritaH || 126|| eva.n sa.npradhArya sthAnAntara.n gatvA damanakamArgamavaloka\- yannekAkI tasthau | damanako.api sa.njIvakasakAsha.n gatvA vR^iShabho.ayamiti paridnyAya hR^iShTamanA vyacintayat \- aho shobhanamApatitam | anenaitasya sandhivigrahadvAreNa mama pi~Ngalako vashyo bhaviShyatIti | ukta~nca \- na kaulInAnna sauhArdAnnR^ipo vAkye pravartate | mantriNA.n yAvadabhyeti vyasana.n shokameva ca || 127|| sadaivApadgato rAjA bhogyo bhavati mantriNAm | ata eva hi vA~nChanti mantriNaH sApada.n nR^ipam || 128|| yathA necChati nIrogaH kadAcitsucikitsakam | tathApadrahito rAjA saciva.n nAbhivA~nChati || 129|| eva.n vicintayanpi~NgalakAbhimukhaH pratasthe | pi~Ngalako.api tamAyAnta.n prekShya svAkAra.n rakShanyathApUrvasthitaH | damanako.api pi~NgalakasakAsha.n gatvA praNamyopaviShTaH | pi~Ngalaka Aha\- ki.n dR^iShTa.n bhavatA tatsattvam |damanaka Aha\- dR^iShTa.n svAmiprasAdAt | pi~Ngalaka Aha\- api satyam | damanaka Aha\- ki.n svAmipAdAnAmagre.asatya.n vidnyApyate | ukta~nca \- api svalpamasatya.n yaH puro vadati bhUbhujAm | devAnA.n ca vinashyeta sa druta.n sumahAnapi || 130|| tathA ca \- sarvadevamayo rAjA manunA sa.nprakIrtitaH | tasmAtta.n devavatpashyenna vyalIkena karhicit || 131|| sarvadevamayasyApi visheSho nR^ipaterayam | shubhAshubhaphala.n sadyo nR^ipAddevAdbhavAntare || 132|| pi~Ngalaka Aha \- satya.n dR^iShTa.n bhaviShyati bhavatA | na dInopari mahAntaH kupyantIti na tva.n tena nipAtitaH | yataH \- tR^iNAni nonmUlayati prabha~njano mR^idUni nIcaiH praNatAni sarvataH | svabhAva evonnatacetasAmaya.n mahAnmahatsveva karoti vikramam || 133|| api ca \- gaNDasthaleShu madavAriShu baddharAga\- mattabhramadbhramarapAdatalAhato.api | kopa.n na gacChati nitAntabalo.api nAga\- stulye bale tu balavAnparikopameti || 134|| damanaka Aha \- astveva.n sa mahAtmA vaya.n kR^ipaNAH | tathApi svAmI yadi kathayati tato bhR^ityatve niyojayAmi | pi~Ngalaka Aha socChvAsam \- ki.n bhavA~nChaknotyeva.n kartum | damanaka Aha \- kimasAdhya.n buddherasti | ukta~nca \- na tacChastrairna nAgendrairna hayairna padAtibhiH | kArya.n sa.nsiddhimabhyeti yathA buddhyA prasAdhitam || 135|| pi~Ngalaka Aha \- yadyeva.n tarhyamAtyapade.adhyAropitastvam | adyaprabhR^iti prasAdanigrahAdika.n tvayaiva kAryamiti nishcayaH |atha damanakaH satvara.n gatvA sAkShepa.n tamidamAha \- ehyehIto duShTavR^iShabha | svAmI pi~NgalakastvAmAkArayati | ki.n niHsha~Nko bhUtvA muhurmuhurnadasi vR^ithA iti| tacChrutvA sa.njIvako.abravIt \- bhadra ko.aya.n pi~NgalakaH | damanaka Aha \- ki.n svAmina.n pi~Ngalakamapi na jAnAsi | tatkShaNa.n pratipAlaya | phalenaiva dnyAsyasi | nanvaya.n sarvamR^igaparivR^ito vaTatale svAmI pi~NgalakanAmA si.nhastiShThati | tacChrutvA gatAyuShamivAtmAna.n manyamAnaH sa.njIvakaH para.n viShAdamagamat | Aha ca \- bhadra bhavAnsAdhusamAcAro vacanapaTushca dR^ishyate | tadyadi mAmavashya.n tatra nayasi tadabhayapradAnena svAminaH sakAshAt prasAdaH kArayitavyaH | damanaka Aha \- bhoH satyamabhihita.n bhavatA | nItireShA yataH \- paryanto labhyate bhUmeH samudrasya girerapi | na katha~ncinmahIpasya cittAntaH kenacitkvacit || 136|| tattvamatraiva tiShTha yAvadaha.n ta.n samaye dR^iShTvA tataH pashcAttvAmanayAmi iti | tathAnuShThite damanakaH pi~Ngalaka\- sakAsha.n gatvedamAha \- svAmin na tatprAkR^ita.n sattvam| sa hi bhagavato maheshvarasya vAhanabhUto vR^iShabha iti | mayA pR^iShTa idamUce | maheshvareNa parituShTena kAlindIparisare shaShpAgrANi bhakShayitu.n samAdiShTaH | ki.n bahunA mama pradatta.n bhagavatA krIDArtha.n vanamidam | pi~Ngalaka Aha sabhayam \- satya.n dnyAta.n mayAdhunA | na devatAprasAda.n vinA shaShpabhojino vyAlAkIrNa eva.nvidhe vane niHsha~Nka.n nandanto bhramanti | tatastvayA kimabhihitam | damanaka Aha\-svAmin etadabhihita.n mayA yadetadvana.n caNDikAvAhanabhUtasya pi~Ngalakasya viShayIbhUtam | tadbhavAn abhyAgataH priyo.atithiH | tattasya sakAsha.n gatvA bhrAtR^isnehenaikatra bhakShaNapAnaviharaNakriyAbhirekasthAnAshrayeNa kAlo neyaH iti | tatastenApi sarvametatpratipannam | ukta~nca saharSha.n svAminaH sakAshAdabhayadakShiNA dApayitavyA iti | tadatra svAmI pramANam| tacChrutvA pi~Ngalaka Aha \- sAdhu sumate sAdhu | mantrishrotriya sAdhu | mama hR^idayena saha sa.nmantrya bhavatedamabhihitam | taddattA mayA tasyAbhayadakShiNA | para.n so.api madarthe\- .abhayadakShiNA.n yAcayitvA drutataramAnIyatAmiti | atha sAdhu cedamucyate \- antaHsArairakuTilairacChidraiH suparIkShitaiH | mantribhirdhAryate rAjya.n sustambhairiva mandiram || 137|| tathA ca \- mantriNA.n bhinnasandhAne bhiShajA.n sAnnipAtike | karmaNi vyajyate pradnyA svasthe ko vA na paNDitaH || 138|| damanako.api ta.n praNamya sa.njIvakasakAsha prasthitaH saharSha\- macintayat \- aho prasAdasa.nmukho naH svAmI vacanavashagashca sa.nvR^ittaH | tannAsti dhanyataro mama | ukta~nca \- amR^ita.n shishire vahniramR^ita.n priyadarshanam | amR^ita.n rAjasa.nmAnamamR^ita.n kShIrabhojanam || 139|| atha sa.njIvakasakAshamAsAdya saprashrayamuvAca \- bho mitra prArthito.asau mayA bhavadarthe svAmyabhayapradAnam | tadvishrabdha.n gamyatAm iti | para.n tvayA rAjaprasAdamAsAdya mayA saha samayadharmeNa vartitavyam | na garvamAsAdya svaprabhutayA vicaraNIyam | ahamapi tava sa~Nketena sarvA.n rAjyadhuramamAtyapadavImAshrityoddhariShyAmi | eva.n kR^ite dvayorapyAvayo rAjalakShmIrbhogyA bhaviShyati | yataH \- AkheTakasya dharmeNa vibhavAH syurvashe nR^iNAm | nR^iprajAH prerayatyeko hantyanyo.atra mR^igAniva || 140 || tathA ca \- yo na pUjayate garvAduttamAdhamamadhyamAn | nR^ipAsannAtsa mAnyo.api bhrashyate dantilo yathA || 141 || sa.njIvaka Aha \- katham etat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 3 dantilagorambhakathA | astyatra dharAtale vardhamAna.n nAma nagaram | tatra dantilo nAma nAnAbhANDapatiH sakalapuranAyakaH prativasati sma | tena purakArya.n nR^ipakArya.n ca kurvatA tuShTi.n nItAstatpuravAsino lokA nR^ipatishca | ki.n bahunA na ko.api tAdR^ikkenApi caturo dR^iShTo shruto vA | athavA satyametaduktam \- narapatihitakartA dveShyatA.n yAti loke janapadahitakartA tyajyate pArthivendraiH | iti mahati virodhe vartamAne samAne nR^ipatijanapadAnA.n durlabhaH kAryakartA || 142|| athaiva.n gacChati kAle dantilasya kadAcidvivAhaH sa.npravR^ittaH | tatra tena sarve puranivAsino rAjasa.nnidhilokAshca sammAnapuraH\- saramAmantrya bhojitA vastrAdibhiH satkR^itAshca | tato vivAhAnantara.n rAjA sAntaHpuraH svagR^ihamAnIyAbhyarcitaH | atha tasya nR^ipatergR^ihasammArjanakartA gorambho nAma rAjasevako gR^ihAyAto.api tenAnucitasthAna upaviShTo.avadnyayArdhacandra.n dattvA niHsAritaH | so.api tataH prabhR^iti nishvasannapamAnAnna rAtrAvapyadhishete | katha.n mayA tasya bhANDapate rAjaprasAdahAniH kartavyA iti cintayannAste | athavA kimanena vR^ithA sharIrashoShaNena | na ki.ncinmayA tasyApakartu.n shakyamiti | athavA sAdhvidamucyate \- yo hyapakartumashaktaH kupyati kimasau naro.atra nirlajjaH | utpatito.api hi caNakaH shaktaH ki.n bhrAShTraka.n bha~Nktum || 143|| atha kadAcitpratyUShe yoganidrA.n gatasya rAdnyaH shayyAnte mArjana.n kurvannidamAha \- aho dantilasya mahaddR^iptatva.n yadrAjamahiShImAli~Ngati | tacChrutvA rAjA sasambhramamutthAya tamuvAca \- bho bho gorambha | satyametadyattvayA jalpitam | ki.n dantilena samAli~NgitA iti | gorambhaH prAha \- deva rAtrijAgaraNena dyUtAsaktasya me balAnnidrA samAyAtA | tanna vedmi ki.n mayAbhihitam | rAjA serShya.n svagatameSha tAvadasmadgR^ihe\- .apratihatagatistathA dantilo.api | tatkadAcidanena devI samAli~NgyamAnA dR^iShTA bhaviShyati | tenedamabhihitam | ukta~nca \- yadvA~nChati divA martyo vIkShate vA karoti vA | tat svapne.api tadabhyAsAdbrUte vAtha karoti vA || 144|| tathA ca \- shubha.n vA yadi va pApa.n yannR^iNA.n hR^idi sa.nsthitam | sugUDhamapi tajdnyeya.n svapnavAkyAttathA madAt || 145|| athavA strINA.n viShaye ko.atra sandehaH | jalpanti sArdhamanyena pashyantyanya.n savibhramAH | hR^idgata.n cintayantyanya.n priyaH ko nAma yoShitAm || 146|| anyacca \- ekena smitapATalAdhararuco jalpantyanalpAkSharam | vIkShante.anyamitaH sphuTatkumudinIphullollasallocanAH | dUrodAracaritracitravibhava.n dhyAyanti cAnya.n dhiyA | kenettha.n paramArthato.arthavadiva premAsti vAmabhruvAm || 147|| tathA ca \- nAgnistR^ipyati kAShThAnA.n nApagAnA.n mahodadhiH | nAntakaH sarvabhUtAnA.n na pu.nsA.n vAmalocanA || 148|| raho nAsti kShaNo nAsti nAsti prArthayitA naraH | tena nArada nArINA.n satItvamupajAyate || 149|| yo mohAnmanyate mUDho rakteya.n mama kAminI | sa tasyA vashago nitya.n bhavetkrIDAshakuntavat || 150|| tAsA.n vAkyAni kR^ityAni svalpAni sugurUNyapi | karoti sa kR^itairloke laghutva.n yAti sarvataH || 151|| striya.n ca yaH prArthayate sannikarSha.n ca gacChati | IShacca kurute sevA.n tamevecChanti yoShitaH || 152|| anarthitvAnmanuShyANA.n bhayAtparijanasya ca | maryAdAyAmamaryAdAH striyastiShThanti sarvadA || 153|| nAsA.n kashcidagamyo.asti nAsA.n ca vayasi sthitiH | virUpa.n rUpavanta.n vA pumAnityeva bhujyate || 154|| rakto hi jAyate bhogyo nArINA.n shATikA yathA | ghR^iShyante yo dashAlambI nitambe viniveshitaH || 155|| alaktako yathA rakto niShpIDya puruShastathA | abalAbhirbalAdraktaH pAdamUle nipAtyate || 156|| eva.n sa rAjA bahuvidha.n vilapya tataH prabhR^iti dantilasya prasAda\- parA~NmukhaH sa.njAtaH | ki.n bahunA rAjadvArapravesho.api tasya nivAritaH | dantilo.apyakasmAdeva prasAdaparA~Nmukhamavanipati\- mavalokya cintayAmAsa \- aho sAdhu cedamucyate \- ko.arthAnprApya na garvito viShayiNaH kasyApado.asta.n gatAH | strIbhiH kasya na khaNDita.n bhuvi manaH ko nAmA rAdnyA.n priyaH | kaH kAlasya na gocarAntaragataH ko.arthI gato gauravam | ko vA durjanavAgurAsu patitaH kShemeNa yAtaH pumAn || 157|| tathA ca \- kAke shauca.n dyUtakAreShu satya.n sarpe kShAntiH strIShu kAmopashAntiH | klIbe dhairya.n madyape tattvacintA rAjA mitra.n kena dR^iShTa.n shruta.n vA || 158|| apara.n mayAsya bhUpaterathavAnyasyApi kasyacidrAjasambandhinaH svapne.api nAniShTa.n kR^itam | tatkimetatparA~Nmukho mA.n prati bhUpatiriti | eva.n ta.n dantila.n kadAcidrAjadvAre viShkambhita.n vilokya sa.nmArjanakartA gorambho vihasya dvArapAlAnidamUce \- bho bho dvArapAlAH rAjaprasAdAdhiShThito.aya.n dantilaH svaya.n nigrahAnugrahakartA ca | tadanena nivAritena yathAha.n tathA yUyamapyardhacandrabhAjino bhaviShyatha | tacChrutvA dantilashcintayAmAsa \- nUnamidamasya gorambhasya ceShTitam | athavA sAdhvidamucyate \- akulIno.api mUrkho.api bhUpAla.n yo.atra sevate | api sa.nmAnahIno.api sa sarvatra prapUjyate || 159|| api kApuruSho bhIruH syAccennR^ipatisevakaH | tathApi na parAbhUti.n janAdApnoti mAnavaH || 160|| eva.n sa bahuvidha.n vilapya vilakShamanAH sodvego gataprabhAvaH svagR^iha.n nishAmukhe gorambhamAhUya vastrayugalena sa.nmAnyedamuvAca \- bhadra mayA na tadA tva.n rAgavashAnniH\- sAritaH | yatastva.n brAhmaNAnAmagrato.anucitasthAne samupaviShTo dR^iShTa ityapamAnitaH | tatkShamyatAm | so.api svargarAjyopama.n tadvastrayugalamAsAdya para.n paritoSha.n gatvA tamuvAca \- bhoH shreShThin kShAnta.n mayA te tat | tadasya sa.nmAnasya kR^ite pashya me buddhiprabhAva.n rAjaprasAda.n ca | evamuktvA saparitoSha.n niShkrAntaH | sAdhu cedamucyate \- stokenonnatimAyAti stokenAyAtyadhogatim | aho sasadR^ishA ceShTA tulAyaShTeH khalasya ca || 161|| tatashcAnyedyuH sa gorambho rAjakula.n gatvA yoganidrA.n gatasya bhUpateH sa.nmArjanakriyA.n kurvannidamAha \- aho aviveko.asmad\- bhUpateH | yat purIShotsargamAcara.nshcarbhaTIbhakShaNa.n karoti | tacChrutvA rAjA savismaya.n tamuvAca \- re re gorambha kimaprastuta.n lapasi | gR^ihakarmakara.n matvA tvA.n na vyApAdayAmi | ki.n tvayA kadAcidahameva.nvidha.n karma samAcarandR^iShTaH | so.abravIt \- dyUtAsaktasya rAtrijAgaraNena sa.nmArjana.n kurvANasya mama balAnnidrA samAyAtA | tayAdhiShThitena mayA ki.ncijjalpitam | tanna vedmi | tatprasAda.n karotu svAmI nidrAparavashasya iti | eva.n shrutvA rAjA cintitavAn \- yanmayA janmAntare purIShotsarga.n kurvatA kadApi cirbhaTikA na bhakShitA | tadyathAya.n vyatikaro.asambhAvyo mamAnena mUDhena vyAhR^itaHstathA dantilasyApIti nishcayaH | tanmayA na yukta.n kR^ita.n yatsa varAkaH sa.nmAnena viyojitaH | na tAdR^ikpuruShANAmeva.nvidha.n ceShTita.n sambhAvyate | tadabhAvena rAjakR^ityAni paurakR^ityAni sarvANi shithilatA.n vrajanti | evamanekadhA vimR^ishya dantila.n samAhUya nijA~NgavastrAbharaNAdibhiH sa.nyojya svAdhikAre niyojayAmAsa | ato.aha.n bravImi yo na pUjayate garvAditi | sa.njIvaka Aha \- bhadra evamevaitat | yadbhavatAbhihita.n tadeva mayA kartavyamiti | evamabhihite damanakastamAdAya pi~NgalakasakAsha\- magamat | Aha ca \- deva eSha mayAnItaH sa sa.njIvakaH | adhunA devaH pramANam | sa.njIvako.api ta.n sAdara.n praNamyAgrataH savinaya.n sthitaH | pi~Ngalako.api tasya pInAyatakakudmato nakhakulishAla.nkR^ita.n dakShiNapANimupari dattvA mAnapuraHsaramuvAca api shiva.n bhavataH | kutastvamasminvane vijane samAyAto.asi |tenApyAtmavR^ittAntaH kathitaH | yathA vardhamAnena saha viyogaH sa.njAtastathA sarva.n niveditam | tacChrutvA pi~NgalakaH sAdaratara.n tamuvAca \- vayasya na bhetavyam | madbhujapa~njaraparirakShitena yathecCha.n tvayAdhunA vartitavyam | anyacca nitya.n matsamIpavartinA bhAvyam | yataH kAraNAdbahvapAya.n raudrasattvaniShevita.n vana.n gurUNAmapi sattvAnAmasevya.n kutaH shaShpabhojinAm | evamuktvA sakalamR^igaparivR^ito yamunAkacCha\- mavatIryodakagrahaNa.n kR^itvA svecChayA tadeva vana.n praviShTaH | tatashca karakaTadamanakanikShiptarAjyabhAraH sa.njIvikena saha subhAShitagoShThImanubhavannAste | athavA sAdhvidamucyate \- yadR^icChayApyupanata.n sakR^itsajjanasa~Ngatam | bhavatyajaramatyanta.n nAbhyAsakramamIkShate || 162|| sa.njIvakenApyanekashAstrAvagAhanAdutpannabuddhiprAgalbhyena stokairevAhobhirmUDhamatiH pi~Ngalako dhImA.nstathA kR^ito yathA\- .araNyadharmAdviyojya grAmyadharmeShu niyojitaH | ki.n bahunA pratyaha.n pi~Ngalakasa.njIvakAveva kevala.n rahasi mantrayataH | sheShaH sarvo.api mR^igajano dUrIbhUtastiShThati | karaTakadamanakAvapi pravesha.n na labhete | anyacca si.nhaparAkramAbhAvAtsarvo.api mR^igajanastau ca shR^igAlau kShudhAvyAdhibAdhitA ekA.n dishamAshritya sthitAH | ukta~nca \- phalahIna.n nR^ipa.n bhR^ityAH kulInamapi connatam | santyajyAnyatra gacChanti shuShka.n vR^ikShamivANDajAH || 163|| tathA ca \- api sa.nmAnasa.nyuktAH kulInA bhaktitatparAH | vR^ittibha~NgAnmahIpAla.n tyajantyeva hi sevakAH || 164|| anyacca \- kAlAtikramaNa.n vR^itteryo na kurvIta bhUpatiH | kadAcitta.n na mu~ncanti bhartsitA api sevakAH || 165|| tathA ca kevala.n sevakA ittha.nbhUtA yAvatsamastamapyetajjagat\- paraspara.n bhakShaNArtha.n sAmAdibhirupAyaistiShThati | tadyathA \- deshAnAmupari kShmAbhR^idAturANA.n cikitsakAH | vaNijo grAhakANA.n ca mUrkhANAmapi paNDitAH || 166|| pramAdinA.n tathA caurA bhikShukA gR^ihamedhinAm | gaNikAH kAminA.n caiva sarvalokasya shilpinaH || 167|| sAmAdisajjitaiH pAshaiH pratIkShante divAnisham | upajIvanti shaktyA hi jalajA jaladAniva || 168|| athavA sAdhvidamucyate \- sarpANA.n ca khalAnA.n ca paradravyApahAriNAm | abhiprAyA na sidhyanti teneda.n vartate jagat || 169|| attu.n vA~nChati shAmbhavo gaNapaterAkhu.n kShudhArtaH phaNI | ta.n ca krau~ncaripoH shikhI girisutAsi.nho.api nAgAshanam | ittha.n yatra parigrahasya ghaTanA shambhorapi syAdgR^ihe | tatrAnyasya katha.n na bhAvi jagato yasmAtsvarUpa.n hi tat || 170|| tataH svAmiprasAdarahitau kShutkShAmakaNThau paraspara.n karaTaka\- damanakau mantrayete | tatra damanako brUte \- Arya karaTaka | AvA.n tAvadapradhAnatA.n gatau | eSha pi~NgalakaH sa.njIvakA\- nuraktaH svavyApAraparA~NmukhaH sa.njAtaH | sarvo.api parijano gataH | tatki.n kriyate | karaTaka Aha \- yadyapi tvadIyavacana.n na karoti tathApi svAmI svadoShanAshAya vAcyaH | ukta~nca \- ashR^iNvannapi boddhavyo mantribhiH pR^ithivIpatiH | yathA svadoShanAshAya vidureNAmbikAsutaH || 171|| tathA ca \- madonmattasya bhUpasya ku~njarasya ca gacChataH | unmArga.n vAcyatA.n yAnti mahAmAtrAH samIpagAH || 172|| tat tvayaiSha shaShpabhojI svAminaH sakAshamAnItaH | tatsvahastenA~NgArAH karShitAH | damanaka Aha \- satyametat | mamAya.n doSho na svAminaH | ukta~nca \- jambUko huDuyuddhena vaya.n cAShADhabhUtinA | dUtikA parakAryeNa trayo doShAH svaya.n kR^itAH || 173|| karaTaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 4 devasharmaparivrAjakakathA | asti kasmi.nshcidviviktapradeshe maThAyatanam | tatra devasharmA nAma parivrAjakaH prativasati sma | tasyAnekasAdhujanadattasUkShmavastra\- vikrayavashAtkAlena mahatI vittamAtrA sa~njAtA | tataH sa na kasyacidvishvasiti | nakta.n dina.n kakShAntarAttA.n mAtrA.n na mu~ncati | athavA sAdhu cedamucyate \- arthAnAmarjane duHkhamarjitAnA.n ca rakShaNe | nAshe duHkha.n vyaye duHkha.n dhigarthAH kaShTasa.nshrayAH || 174|| athA.aShADhabhUtirnAma paravittApahArI dhUrtastAmarthamAtrA.n tasya kakShAntaragatA.n lakShayitvA vyacintayat \- katha.n mayAsyeyamarthamAtrA hartavyA iti | tadatra maThe tAvaddR^iDhashilA\- sa~ncayavashAdbhittibhedo na bhavati | uccaistaratvAcca dvAre pravesho na syAt | tadena.n mAyAvacanairvishvAsyAha.n ChAtratA.n vrajAmi yena sa vishvastaH kadAcidvishvAsameti | ukta~nca \- nispR^iho nAdhikArI syAnnAkAmI maNDanapriyaH | nAvidagdhaH priya.n brUyAtsphuTavaktA na va~ncakaH || 175|| eva.n nishcitya tasyAntikamupagamya AUM namaH shivAyeti proccArya sAShTA~Nga.n praNamya ca saprashrayamuvAca \- bhagavannasAraH sa.nsAro.ayam | girinadIvegopama.n yauvanam | tR^iNAgnisama.n jIvitam | sharadabhracChAyAsadR^ishA bhogAH | svapnasadR^isho mitraputra\- kalatrabhR^ityavargasambandhaH | eva.n mayA samyakparidnyAtam | tatki.n kurvato me sa.nsArasamudrottaraNa.n bhaviShyati | tacChrutvA devasharmA sAdaramAha \- vatsa dhanyo.asi yatprathame vayasyeva.n viraktIbhAvaH | ukta~nca \- pUrve vayasi yaH shAntaH sa shAnta iti me matiH | dhAtuShu kShIyamANeShu shamaH kasya na jAyate || 176|| Adau citte tataH kAye satA.n sa.njAyate jarA | asatA.n ca punaH kAye naiva citte kadAcana || 177|| yacca mA.n sa.nsArasAgarottaraNopAya.n pR^icChasi | tacChrUyatAm \- shUdro vA yadi vAnyo.api caNDAlo.api jaTAdharaH | dIkShitaH shivamantreNa sa bhasmA~NgI shivo bhavet || 178|| ShaDakShareNa mantreNa puShpamekamapi svayam | li~Ngasya mUrdhni yo dadyAnna sa bhUyo.abhijAyate || 179|| tacChrutvA.aShADhabhUtistatpAdau gR^ihItvA saprashrayamidamAha\- bhagavan tarhi dIkShayA me.anugraha.n kuru | devasharmA Aha \- vatsa anugraha.n te kariShyAmi | parantu rAtrau tvayA maThamadhye na praveShTavyam | yatkAraNa.n niHsa~NgatA yatInA.n prashasyate tava ca mamApi ca | ukta~nca \- durmantrAnnR^ipatirvinashyati yatiH sa~NgAtsuto lAlanAt | vipro.anadhyayanAtkula.n kutanayAcChIla.n khalopAsanAt | maitrI cApraNayAtsamR^iddhiranayAtsnehaH pravAsAshrayAt | strI garvAdanavekShaNAdapi kR^iShistyAgAtpramAdAddhanam || 180|| tattvayA vratagrahaNAnantara.n maThadvAre tR^iNakuTIrake shayitavyamiti | sa Aha \- bhagavan bhavadAdeshaH pramANam | paratra hi tena me prayojanam | atha kR^itashayanasamaya.n devasharmanigraha.n kR^itvA shAstroktavidhinA shiShyatAmanayat | so.api hastapAdAvamardanAdi\- paricaryayA ta.n paritoShamanayat | punastathApi muniH kakShAntarAnmAtrA.n na mu~ncati | athaiva.n gacChati kAla AShADhabhUtishcintayAmAsa \- aho na katha.ncideSha me vishvAsamAgacChati | tatki.n divApi shastreNa mArayAmi ki.n vA viSha.n prayacChAmi | ki.n vA pashudharmeNa vyApAdayAmIti | eva.n cintayatastasya devasharmaNo.api shiShyaputraH kashcidgrAmAd\- AmantraNArtha.n samAyAtaH| prAha ca \- bhagavan pavitrAropaNa\- kR^ite mama gR^ihamAgamyatAmiti | tacChrutvA devasharmA. aShADhabhUtinA saha prahR^iShTamanAH prasthitaH | athaiva.n tasya gacChato.agre kAcinnadI samAyAtA | tA.n dR^iShTvA mAtrA.n kakShAntarAdavatArya kanthAmadhye suguptA.n nidhAya snAtvA devArcana.n vidhAya tadanantaramAShADhabhUtimidamAha \- bho AShADhabhUte yAvadaha.n purIShotsarga.n kR^itvA samAgacChAmi tAvadeShA kanthA yogeshvarasya sAvadhAnatayA rakShaNIyA | ityuktvA gataH | AShADhabhUtirapi tasminnadarshanIbhUte mAtrAmAdAya satvara.n prasthitaH | devasharmA.api ChAtraguNAnu\- ra~njitamanAH suvishvasto yAvadupaviShTastiShThati tAvatsuvarNaroma\- dehayUthamadhye huDuyuddhamapashyat | atha roShavashAddhuDu\- yugalasya dUramapasaraNa.n kR^itvA bhUyo.api samupetya lalATapaTTAbhyA.n praharato bhUri rudhira.n patati | tacca jambUko jihvAlaulyena ra~NgabhUmi.n praveshyAsvAdayati | devasharmA.api tadAlokya vyacintayat \- aho mandamatiraya.n jambUkaH | yadi kathamapyanayoH sa~NghaTTe patiShyati tannUna.n mR^ityumavApsyatIti vitarkayAmi | kShaNAntare ca tathaiva raktAsvAdanalaulyAnmadhye pravisha.nstayoH shiraHsampAte patito mR^itashca shR^igAlaH | devasharmA.api ta.n shocamAno mAtrAmuddishya shanaiH shanaiH prasthito yAvadAShADhabhUti.n na pashyati tatashcautsukyena shauca.n vidhAya yAvatkanthAmAlokayati tAvanmAtrA.n na pashyati | tatashca hA hA muShito.asmIti jalpanpR^ithivItale mUrcChayA nipapAta | tataH kShaNAccetanA.n labdhvA bhUyo.api samutthAya phUtkartumArabdhaH \- bho AShADhabhUte kva mA.n va~ncayitvA gato.asi | taddehi me prativacanam | eva.n bahu vilapya tasya padapaddhati\- manveShayanshanaiH shanaiH prasthitaH | athaiva gacChansAyantanasamaye ka~ncidgrAmamAsasAda | atha tasmAdgrAmAtkashcitkaulikaH sabhAryo madyapAnakR^ite samIpavartini nagare prasthitaH | devasharmA.api tamAlokya provAca \- bho bhadra vaya.n sUryoDhA atithayastavAntika.n prAptAH | na kamapyatra grAme jAnImaH | tadgR^ihyatAmatithidharmaH | ukta~nca \- samprApto yo.atithiH sAya.n sUryoDhe gR^ihamedhinAm | pUjayA tasya devatva.n prayAnti gR^ihamedhinaH || 181|| tathA ca \- tR^iNAni bhUmirudaka.n vAkcaturthI ca sUnR^itA | satAmetAni harmyeShu nocChidyante kadAcana || 182|| svAgatenAgnayastR^iptA Asanena shatakratuH | pAdashaucena pitaro.arghAcChambhustathAtitheH || 183|| kauliko.api tacChrutvA bhAryAmAha \- priye gacCha tvamatithimAdAya gR^iha.n prati pAdashaucabhojanashayanAdibhiH satkR^itya tva.n tatraiva tiShTha | aha.n tava kR^ite prabhUtamadyamAneShyAmi | evamuktvA prasthitaH | sA.api bhAryA pu.nshcalI tamAdAya prahasitavadanA devadatta.n manasi dhyAyantI gR^iha.n prati pratasthe | athavA sAdhu cedamucyate \- durdivase ghanatimire duHsa.ncArAsu nagaravIthIShu | patyurvideshagamane paramasukha.n jaghanacapalAyAH || 184|| tathA ca \- parya~NkeShvAstaraNa.n patimanukUla.n manohara.n shayanam | tR^iNamiva laghu manyante kAminyashcauryaratalubdhAH || 185|| tathA ca \- keli.n pradahati lajjA shR^i~NgAro.asthIni cATavaH kaTavaH | vandhatrayAH paritoSho na ki.ncidiShTa.n bhavetpatyau || 186|| kulapatana.n janagarhA.n bandhanamapi jIvitavyasandeham | a~NgIkaroti kulaTA satata.n parapuruShasa.nsaktA || 187|| atha kaulikabhAryA gR^iha.n gatvA devasharmaNe gatAstaraNa.n bhagnA.n ca khaTvA.n samarpyedamAha \- bho bhagavan yAvadaha.n svasakhI.n grAmAdabhyAgatA.n sambhAvya drutamAgacChAmi tAvattvayA madgR^ihe.apramattena bhAvyam | evamabhidhAya shR^i~NgAravidhi.n vidhAya yAvaddevadattamuddishya vrajati tAvattadbhartA sa.nmukho madavihvalA~Ngo muktakeshaH pade pade praskhalangR^ihItamadyabhANDaH samabhyeti | ta.n ca dR^iShTvA sA drutatara.n vyAghuTya svagR^iha.n pravishya muktashR^i~NgAraveshA yathApUrvamabhavat | kauliko.api tA.n palAyamAnA.n kR^itAdbhutashR^i~NgArA.n vilokya prAgeva karNaparamparayA tasyAH shrutAvapavAdakShubhitahR^idayaH svAkAra.n nigUhamAnaH sadaivAste | tatashca tathAvidha.n ceShTitamavalokya dR^iShTapratyayaH krodhavashago gR^iha.n pravishya tAmuvAca \- AH pApe pu.nshcali kva prasthitAsi |sA provAca \- aha.n tvatsakAshAdAgatA na kutracidapi nirgatA | tatkatha.n madyapAna\- vashAdaprastuta.n vadasi | athavA sAdhvidamucyate \- vaikalya.n dharaNIpAtamayathocitajalpanam | sa.nnipAtasya cihnAni madya.n sarvANi darshayet || 188|| karaspando.ambaratyAgastejohAniH sarAgatA | vAruNIsa~NgajAvasthA bhAnunApyanubhUyate || 189|| so.api tacChrutvA pratikUlavacana.n veshaviparyaya.n cAvalokya tamAha \- pu.nshcali cirakAla.n shruto mayA tavApavAdaH | tadadya svaya.n sa~njAtapratyayastava yathocita.n nigraha.n karomi | ityabhidhAya laguDaprahAraistA.n jarjaritadehA.n vidhAya sthUNayA saha dR^iDhabandhanena baddhvA so.api madavihvalo nidrAvashamagamat | etasminnantare tasyAH sakhI nApitI kaulika.n nidrAvasha.n vidnyAya tA.n gatvedamAha \- sakhi sa devadattastasminsthAne tvA.n pratIkShate | tacChIghramAgamyatAmiti | sA cAha \- pashya mamAvasthAm | tatkatha.n gacChAmi | tadgatvA brUhi ta.n kAmina.n yadasyA.n rAtrau na tvayA saha samAgamaH | nApitI prAha \- sakhi, mA maiva.n vada | nAya.n kulaTAdharmaH | ukta~nca \- viShamasthasvAduphalagrahaNavyavasAyanishcayo yeShAm | uShTrANAmiva teShA.n manye.aha.n sha.nsita.n janma || 190|| tathA ca \- sandigdhe paraloke janApavAde ca jagati bahucitre | svAdhIne pararamaNe dhanyAstAruNyaphalabhAjaH || 191|| anyacca \- yadi bhavati daivayogAtpumAnvirUpo.api bandhako rahasi | na tu kR^icChrAdapi bhadra.n nijakAnta.n sA bhajatyeva || 192|| sA.abravIt \- yadyeva.n tarhi kathaya katha.n dR^iDhabandhanabaddhA satI tatra gacChAmi | sannihitashcAya.n pApAtmA matpatiH | nApityAha \- sakhi madavihvalo.aya.n sUryakaraspR^iShTaH prabodha.n yAsyati | tadaha.n tvamunmocayAmi | mAmAtmasthAne baddhvA drutatara.n devadatta.n sambhAvyAgacCha | sA.abravIdevamastviti | tadanu sA nApitI tA.n svasakhI.n bandhanAdvimocya tasyAH sthAne yathApUrvamAtmAna.n baddhvA tA.n devadattasakAshe sa~NketasthAna.n preShitavatI | tathAnuShThite kaulikaH kasmi.nshcitkShaNe samutthAya ki.ncidgatakopo vimadastAmAha \- he paruShavAdini yadadyaprabhR^iti gR^ihAnni\- ShkramaNa.n na karoShi na ca paruSha.n vadasi tatastvAmunmocayAmi | nApityapi svarabhedabhayAdyAvanna ki.ncidUce tAvatso.api bhUyo bhUyastA.n tadevAha | atha sA yAvatpratyuttara.n kimapi na dadau tAvatsa prakupitastIkShNashastramAdAya nAsikAmacChinat | Aha ca \- re pu.nshcali tiShThedAnIm | tvA.n bhUyastoShayiShyAmi | iti jalpan punarapi nidrAvashamagAt | devasharmA.api vittanAshAtkShutkShAma\- kaNTho naShTanidrastatsarva.n strIcaritramapashyat | sA.api kaulikabhAryA yathecChayA devadattena saha suratasukhamanubhUya kasmi.nshcitkShaNe svagR^ihamAgataya tA.n nApitImidamAha \- ayi shiva.n bhavatyAH | nAya.n pApAtmA mama gatAyA utthitaH | nApityAha \- shiva.n nAsikayA vinA sheShasya sharIrasya | taddruta.n mocaya bandhanAdyAvannAya.n mA.n pashyati yena svagR^iha.n gacChAmi | tathAnuShThite bhUyo.api kaulika utthAya tAmAha \- pu.nshcali kimadyApi na vadasi ? ki.n bhUyo.apyato duShTatara.n nigraha.n karNacChedena karomi | atha sA sakopa.n sAdhikShepa\- midamAha \- dhi~NmahAmUDha ko mA.n mahAsatI.n dharShayitu.n vya~Ngayitu.n vA samarthaH | tacChR^iNvantu sarve.api lokapAlAH | Adityacandraharisha.nkaravAsavAdyAH shaktA na jetumatiduHkhakarANi yAni | tAnIndriyANi balavanti sudurjayAni ye nirjayanti bhuvane balinasta eke || 193|| tadyadi mama satItvamasti manasA.api parapuruSho nAbhilaShitaH tato devA bhUyo.api me nAsikA.n tAdR^igrUpAkShatA.n kurvantu | athavA yadi mama citte parapuruShasya bhrAntirapi bhavati, mA.n bhasmasAnnayantu | evamuktvA bhUyo.api tamAha \- bho durAtman pashya me satItvaprabhAveNa tAdR^ishyeva nAsikA sa.nvR^ittA | athAsAvulmukamAdAya yAvatpashyati tAvattadrUpA.n nAsikA.n ca bhUtale raktapravAha.n ca mahAntamapashyat | atha sa vismita\- manAstA.n bandhanAdvimucya shayyAyAmAropya ca cATushataiH paryatoShayat | devasharmA.a pi ta.n sarvavR^ittAntamAlokya vismitamanA idamAha \- shambarasya ca yA mAyA yA mAyA namucerapi | baleH kumbhInasashcaiva sarvAstA yoShito viduH || 194|| hasanta.n prahasantyetA rudanta.n prarudantyapi | apriya.n priyavAkyaishca gR^ihNanti kAlayogataH || 195|| ushanA veda yacChAstra.n yacca veda bR^ihaspatiH | strIbuddhyA na vishiShyete tAH sma rakShyAH katha.n naraiH || 196|| anR^ita.n satyamityAhuH satya.n cApi tathAnR^itam | iti yAstAH katha.n vIra sa.nrakShyAH puruShairiha || 197|| anyatrApyuktam \- nAtiprasa~NgaH pramadAsu kAryo necChedbala.n strIShu vivardhamAnam | atiprasaktaiH puruShairyatastAH krIDanti kAkairiva lUnapakShaiH || 198|| sumukhena vadanti valgunA praharantyeva shitena cetasA | madhu tiShThati vAci yoShitA.n hR^idi hAlahala.n mahadviSham || 199|| ata eva nipIyate.adharo hR^idaya.n muShTibhireva tADyate | puruShaiH sukhaleshava~ncitai\- rmadhulubdhaiH kamala.n yathA.alibhiH || 200|| api ca \- AvartaH sa.nshayAnAmavinayabhavana.n pattana.n sAhasAnAm | doShANA.n sa.nnidhAna.n kapaTashatamaya.n kShetramapratyayAnAm | svargadvArasya vighna.n narakapuramukha.n sarvamAyAkaraNDam | strIyantra.n kena sR^iShTa.n viShamamR^itamaya.n prANilokasya pAshaH || 201|| kArkashya.n stanayordR^ishostaralatA.alIka.n mukhe shlAghyate | kauTilya.n kacasa.ncaye ca vacane mAndya.n trike sthUlatA | bhIrutva.n hR^idaye sadaiva kathita.n mAyAprayogaH priye | yAsA.n doShagaNo guNo mR^igadR^ishA.n tAH syurnarANA.n priyAH || 202|| etA hasanti ca rudanti ca kAryaheto\- rvishvAsayanti ca para.n na ca vishvasanti | tasmAnnareNa kulashIlasamanvitena nAryaH shmashAnaghaTikA iva varjanIyAH || 203|| vyAkIrNakesarakarAlamukhA mR^igendrA nAgAshca bhUrimadarAjivirAjamAnAH | medhAvinashca puruShAH samareShu shUrAH strIsannidhau paramakApuruShA bhavanti || 204 || kurvanti tAvatprathama.n priyANi yAvanna jAnanti nara.n prasaktam | dnyAtvA ca ta.n manmathapAshabaddha.n grastAmiSha.n mInamivoddharanti || 205|| samudravIcIva calasvabhAvAH sandhyAbhrarekheva muhUrtarAgAH | striyaH kR^itArthAH puruSha.n nirartha.n niShpIDitAlaktakavattyajanti || 206|| anR^ita.n sAhasa.n mAyA mUrkhatvamatilubdhatA | ashauca.n nirdayatva.n ca strINA.n doShAH svabhAvajAH || 207|| sammohayanti madayanti viDambayanti nirbhartsayanti ramayanti viShAdayanti | etAH pravishya sarala.n hR^idaya.n narANA.n ki.n vA na vAmanayanA na samAcaranti || 208|| antarviShamayA hyetA bahishcaiva manoramAH | gu~njAphalasamAkArA yoShitaH kena nirmitAH || 209|| eva.n cintayatastasya parivrAjakasya sA nishA mahatA kR^icChreNAticakrAma | sA ca dUtikA ChinnanAsikA svagR^iha.n gatvA cintayAmAsa \- kimidAnI.n kartavyam | kathameta\- nmahacChidra.n sthagayitavyam | atha tasyA eva.n vicintayantyA bhartA kAryavashAdrAjakule paryuShitaH pratyUShe ca svagR^iha\- mabhyupetya dvAradeshastho vividhapaurakR^ityotsukatayA tAmAha \- bhadre shIghramAnIyatA.n kShurabhANDa.n yena kShaurakarmakaraNAya gacChAmi | sApi ChinnanAsikA gR^ihamadhyasthitaiva kAryakaraNA\- pekShayA kShurabhANDAtkShurameka.n samAkR^iShya tasyAbhimukha.n preShayAmAsa | nApito.apyutsukatayA tameka.n kShuramavalokya kopAviShTaH san tadabhimukhameva ta.n kShura.n prAhiNot | etasminnantare sA duShTordhvabAhU vidhAya phutakartumanA gR^ihAnnishcakrAma | aho pashyata pApenAnena mama sadAcAravartinyAH nAsikAcChedo vihitaH | tatparitrAyatA.n paritrAyatAm | atrAntare rAjapuruShAH samabhyetya ta.n nApita.n laguDaprahArairjarjarIkR^itya dR^iDhabandhanai\- rbaddhvA tayA ChinnanAsikayA saha dharmAdhikaraNasthAna.n nItvA sabhyAnUcuH \- shR^iNvantu bhavantaH sabhAsadaH | anena nApitenAparAdha.n vinA strIratnametadvya~Ngitam | tadasya yadyujyate tatkriyatAm | ityabhihite sabhyA UcuH \- re nApita kimartha.n tvayA bhAryA vya~NgitA | kimanayA parapuruSho.abhilaShitaH | utasvitprANa\- drohaH kR^itaH ki.n vA cauryakarmAcaritam | tatkathyatAmasyA\- .aparAdhaH | nApito.api prahArapIDitatanurvaktu.n na shashAka | atha ta.n tUShNI.nbhUta.n dR^iShTvA punarUcuH \- aho satyametadrAja\- puruShANA.n vacaH | pApAtmA.ayam | aneneya.n nirdoShA varAkI dUShitA | ukta~nca \- bhinnasvaramukhavarNaH sha~NkitadR^iShTiH samutpatitatejAH | bhavati hi pApa.n kR^itvA svakarmasantrAsitaH puruShaH || 210|| tathA ca \- AyAti skhalitaiH pAdairmukhavaivarNyasa.nyutaH | lalATasvedabhAgbhUrigadgada.n bhAShate vacaH || 211|| adhodR^iShTirvadetkR^itvA pApa.n prAptaH sabhA.n naraH | tasmAdyatnAtparidnyeyAshcihnairetairvicakShaNaiH || 212|| anyacca \- prasannavadano dR^iShTaH spaShTavAkyaH saroShadR^ik | sabhAyA.n vakti sAmarSha.n sAvaShTambho naraH shuciH || 213|| tadeSha duShTacaritralakShaNo dR^ishyate | strIdharShaNAdvadhya iti | tacChUlIyAmAropyatAmiti | atha vadhyasthAne nIyamAna.n tamavalokya devasharmA tAndharmAdhikR^itAngatvA provAca \- bho bho anyAnyenaiSha varAko vadhyate nApitaH | sAdhusamAcAra eShaH | tacChrUyatA.n me vAkya.n jambUko huDuyuddhena iti |atha te sabhyA UcuH \- bho bhagavankathametat |tato devasharmA teShA.n trayANAmapi vR^ittAnta.n vistareNAkathayat | tadAkarNya suvismitamanasaste nApita.n vimocya mithaH procuH \- aho avadhyA brAhmaNA gAvo striyo bAlAshca dnyAtayaH | yeShA.n cAnnAni bhu~njIta ye ca syuH sharaNAgatAH || 214|| tadasyA nAsikAcChedaH svakarmaNA hi sa.nvR^ittaH | tato rAjanigrahastu karNacChedaH kAryaH | tathAnuShThite devasharmA.api vittanAsha\- samudbhUtashokarahitaH punarapi svakIya.n maThAyatana.n jagAma | ato.aha.n bravImi \- jambUko huDuyuddheneti | karaTaka Aha \- eva.nvidhe vyatikare ki.n kartavyamAvayoH | damanako.abravIt \- eva.nvidhe.api samaye mama buddhisphuraNa.n bhaviShyati yena sa~njIvaka.n prabhorvishleShayiShyAmi | ukta~nca, yataH \- eka.n hanyAnna vA hanyAdiShuH kShipto dhanuShmatA | prAdnyena tu matiH kShiptA hanyAdgarbhagatAnapi || 215|| tadaha.n mAyAprapa~ncena guptamAshritya ta.n sphoTayiShyAmi | karaTaka Aha \- bhadra yadi kathamapi tava mAyApravesha.n pi~Ngalako dnyAsyati sa~njIvako vA tadA nUna.n vighAta eva | so.abravIt \- tAta maiva.n vada | gUDhabuddhibhirApatkAle vidhure.api daive buddhiH prayoktavyA | nodyamastyAjyaH | kadAci ghuNAkSharanyAyena buddheH sAmrAjya.n bhavati | ukta~nca \- tyAjya.n na dhairya.n vidhure.api daive dhairyAtkadAcitsthitimApnuyAtsaH | yAte samudre.api hi potabha~Nge sA.nyAtriko vA~nChati karma eva || 216|| tathA ca \- udyogina.n satatamatra sameti lakShmI\- rdaiva.n hi daivamiti kApuruShA vadanti | daiva.n nihatya kuru pauruShamAtmashaktyA yatne kR^ite yadi na sidhyati ko.atra doShaH || 217|| tadeva.n dnyAtvA sugUDhabuddhiprabhAveNa yathA tau dvAvapi na dnyAsyataH tathA mitho viyojayiShyAmi | ukta~nca \- suprayuktasya dambhasya brahmA.apyanta.n na gacChati | kauliko viShNurUpeNa rAjakanyA.n niShevate || 218|| karaTaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 5 kaulikarathakArakathA | kasmi.nshcidadhiShThAne kaulikarathakArau mitre prativasataH sma | tatra ca bAlyAtprabhR^iti sahacAriNau parasparamatIva snehaparau sadaika\- sthAnavihAriNau kAla.n nayataH | atha kadAcit tatrAdhiShThAne kasmi.nshcid devAyatane yAtrAmahotsavaH sa.nvR^ittaH | tatra ca naTanartakacAraNasa~Nkule nAnAdeshAgatajanAvR^ite tau sahacarau bhramantau kA~ncidrAjakanyA.n kareNukArUDhA.n sarvalakShaNa\- sanAthA.n ka~ncukivarShadharaparivAritA.n devatAdarshanArtha.n samAyAtA.n dR^iShTavantau | athAsau kaulikastA.n dR^iShTvA viShArdita iva duShTagrahagR^ihIta iva kAmasharairhanyamAnaH sahasA bhUtale nipapAta | atha ta.n tadavasthamavalokya rathakArastad\- duHkhaduHkhita AptapuruShaista.n samutkShipya svagR^ihamAnayat | tatra ca vividhaiH shItopacAraishcikitsakopadiShTairmantravAdibhi\- rupacaryamANaishcirAtkatha.ncitsacetano babhUva |tato rathakAreNa pR^iShTaH \- bho mitra kimeva.n tvamakasmAdvicetanaH sa~njAtaH | tatkathyatAmAtmasvarUpam | sa Aha \- vayasya yadyeva.n tacChR^iNu me rahasya.n yena sarvAmAtmavedanA.n te vadAmi | yadi tva.n mA.n suhR^ida.n manyase tataH kAShThapradAnena prasAdaH kriyatAm | kShamyatA.n yadvA ki~ncitpraNayAtirekAdayukta.n tava mayAnuShThitam | so.api tadAkarNya bAShpapihitanayanaH sagadgada\- muvAca \- vayasya yatki.ncidduHkhakAraNa.n tadvada yena pratIkAraH kriyate yadi shakyate kartum | ukta~nca \- auShadhArthasumantrANA.n buddheshcaiva mahAtmanAm | asAdhya.n nAsti loke.atra yadbrahmANDasya madhyagam || 219|| tadeShA.n caturNA.n yadi sAdhya.n bhaviShyati tadAha.n sAdhayiShyAmi | kaulika Aha \- vayasya eteShAmanyeShAmapi sahasrANAmupAyAnAmasAdhya.n tanme duHkham | tasmAnmama maraNe mA kAlakShepa.n kuru | rathakAra Aha \- bho mitra yadyapyasAdhya.n tathApi nivedaya yenAhamapi tadasAdhya.n matvA tvayA sama.n vahnau pravishAmi | na kShaNamapi tvadviyoga.n sahiShye | eSha me nishcayaH| kaulika Aha \- vayasya yA.asau rAjakanyA kareNumArUDhA tatrotsave dR^iShTA tasyA darshanAnantara.n makaradhvajena mameyamavasthA vihitA | tanna shaknomi tadvedanA.n soDhum | tathA coktam \- mattebhakumbhapariNAhini ku~NkumArdre tasyAH payodharayuge ratikhedakhinnaH | vakSho nidhAya bhujapa~njaramadhyavartI svapsye kadA kShaNamavApya tadIyasa~Ngam || 220|| tathA ca \- rAgI bimbAdharo.asau stanakalashayuga.n yauvanArUDhagarvam | nIcA nAbhiH prakR^ityA kuTilakamalaka.n svalpaka.n cApi madhyam | kurvantvetAni nAma prasabhamiha manashcintitAnyAshu khedam | yanmA.n tasyAH kapolau dahata iti muhuH svacChakau tanna yuktam || 221|| rathakAro.apyeva.n sakAma.n tadvacanamAkarNya sasmitamidamAha \- vayasya yadyeva.n tarhi diShTyA siddha.n naH prayojanam | tadadyaiva tayA saha samAgamaH kriyatAmiti |kaulika Aha \- vayasya yatra kanyAntaHpure vAyu.n muktvA nAnyasya pravesho.asti tatra rakShA\- puruShAdhiShThite katha.n mama tasyA saha samAgamaH | tatki.n mAmasatyavacanena viDambayasi | rathakAra Aha \- mitra pashya me buddhibalam | evamabhidhAya tatkShaNAtkIlasa~ncAriNa.n vainateya.n bAhuyugala.n vAyujavR^ikShadAruNA sha~NkhacakragadApadmAnvita.n sakirITakaustubhamaghaTayan | tatastasminkaulika.n samAropya viShNucihnita.n kR^itvA kIlasa~ncaraNavidnyAna.n ca darshayitvA provAca \- vayasya, anena viShNurUpeNa gatvA kanyAntaHpure nishIthe tA.n rAjakanyAmekAkinI.n saptabhUmikaprAsAdaprAntagatA.n mugdhasvabhAvA.n tvA.n vAsudeva.n manyamAnA.n svakIyamithyA\- vakroktibhI ra~njayitvA vAtsyAyanoktavidhinA bhaja | kauliko.api tadAkarNya tathArUpastatra gatvA tAmAha \- rAjaputri suptA ki.n vA jAgarShi | aha.n tava kR^ite samudrAtsAnurAgo lakShmI.n vihAyaivAgataH | tatkriyatA.n mayA saha samAgama iti |sA.api garuDArUDha.n caturbhuja.n sAyudha.n kaustubhopetamavalokya savismayA shayanAdutthAya provAca \- bhagavan aha.n mAnuShI kITikAshuciH | bhagavA{\m+}strailokyapAvano vandanIyashca | tatkathametadyujyate | kaulika Aha \- subhage satyamabhihita.n bhavatyA | para.n ki.n tu rAdhA nAma me bhAryA gopakulaprasUtA prathamA.asIt | sA tvamatrAvatIrNA | tenAhamatrAyAtaH | ityuktA sA prAha \- bhagavan yadyeva.n tanme tAta.n prArthaya | so.apyavikalpa.n mA.n tubhya.n prayacChati | kaulika Aha \- subhage nAha.n darshanapatha.n mAnuShANA.n gacChAmi | ki.n punarAlApakaraNam | tva.n gAndharveNa vivAhenAtmAna.n prayacCha | no cecChApa.n dattvA sAnvaya.n te pitara.n bhasmasAtkariShyAmIti | evamabhidhAya garuDAdavatIrya savye pANau gR^ihItvA tA.n sabhayA.n salajjA.n vepamAnA.n shayyAyAmAnayat | tatashca rAtrisheSha.n yAvadvAtsyAyanoktavidhinA niShevya pratyUShe svagR^ihamalakShito jagAma | eva.n tasya tA.n nitya.n sevamAnasya kAlo yAti | atha kadAcitka~ncukinastasyAdharoShThapravAlakhaNDana.n dR^iShTvA mithaH procuH \- aho pashyatAsyA rAjakanyAyAH puruShopabhuktAyaiva sharIrAvayavA vibhAvyante | tatkathamaya.n surakShite.apyasmingR^iha eva.nvidho vyavahAraH | tadrAdnye nivedayAmaH | eva.n nishcitya sarve sametya rAjAna.n procuH \- deva vaya.n na vidmaH | para.n surakShite.api kanyAntaHpure kashcitpravishati | taddevaH pramANamiti | tacChrutvA rAjA.atIva vyAkulitacitto vyacintayat \- putrIti jAtA mahatIha cintA kasmai pradeyeti mahAnvitarkaH | dattvA sukha.n prApsyati vA na veti kanyApitR^itva.n khalu nAma kaShTam || 222|| nadyashca nAryashca sadR^ikprabhAvA\- stulyAni kUlAni kulAni tAsAm | toyaishca doShaishca nipAtayanti nadyo hi kUlAni kulAni nAryaH || 223|| jananImano harati jAtavatI parivardhate saha shucA suhR^idAm | parasAtkR^itApi kurute malina.n duritakramA duhitaro vipadaH || 224|| eva.n bahuvidha.n vicintya devI.n rahaHsthA.n provAca \- devi dnyAyatA.n kimete ka~ncukino vadanti | tasya kR^itAntaH kupito yenaitadeva.n kriyate | devyapi tadAkarNya vyAkulIbhUtA satvara.n kanyAntaHpure gatvA tA.n khaNDitAdharA.n nakhavilikhitasharIrAvayavA.n duhitaramapashyat | Aha ca \- AH pApe kulakala~NkakAriNi kimeva shIlakhaNDana.n kR^itam | ko.aya.n kR^itAntAvalokitastvatsakAshamabhyeti | tatkathyatA.n mamAgre satyam | iti kopATopavisa~NkaTa.n vadatyA.n mAtari rAjaputrI bhayalajjAnatAnana.n provAca \- amba sAkShAnnArAyaNaH pratyaha.n garuDArUDho nishi samAyAti | cedasatya.n mama vAkya.n tatsvacakShuShA vilokayatu nigUDhatarA nishIthe bhagavanta.n ramAkAntam | tacChrutvA sApi prahasitavadanA pulakA~NkitasarvA~NgI satvara.n rAjAnamUce \- deva diShTyA vardhase | nityameva nishIthe bhagavAnnArAyaNaH kanyakApArshve.abhyeti | tena gAndharvavivAhena sA vivAhitA | tadadya tvayA mayA ca rAtrau vAtAyanagatAbhyA.n nishIthe draShTavyaH | yato na sa mAnuShaiH sahAlApa.n karoti | tacChrutvA harShitasya rAdnyastaddina.n varShashataprAyamiva katha~ncijjagAma | tatastu rAtrau nibhR^ito bhUtvA rAdnyIsahito rAjA vAtAyanastho gaganAsaktadR^iShTiryAvattiShThati tAvattasminsamaye garuDArUDha.n ta.n sha~NkacakragadApadmahasta.n yathoktacihnA~Nkita.n vyomno.avataranta.n nArAyaNamapashyat | tataH sudhApUraplAvita\- mivAtmAna.n manyamAnastAmuvAca \- priye nAstyanyo dhanyataro loke mattastvattashca | tatprasUti.n nArAyaNo bhajate | tatsiddhAH sarve.asmAka.n manorathAH | adhunA jAmAtR^iprabhAveNa sakalAmapi vasumatI.n vashyA.n kariShyAmi | eva.n nishcitya sarvaiH sImAdhipaiH saha maryAdAvyatikramamakarot | te ca ta.n maryAdAvyatikrameNa vartamAnamAlokya sarve sametya tena saha vigraha.n cakruH | atrAntare sa rAjA devImukhena tA.n duhitaramuvAca \- putri tvayi duhitari vartamAnAyA.n nArAyaNe bhagavati jAmAtari sthite tatkimeva.n yujyate yatsarve pArthivA mayA saha vigraha.n kurvanti | tatsa.nbodhyo.adya tvayA nijabhartA yathA mama shatrUnvyApAdayati | tatastayA sa kauliko rAtrau savinayamabhihitaH \- bhagavan tvayi jAmAtari sthite mama tAto yacChatrubhiH paribhUyate tanna yuktam | tatprasAda.n kR^itvA sarvA.nstAnshatrUnvyApAdaya| kaulika Aha \- subhage kiyanmAtrAstvete tava pituH shatravaH | tadvishvastA bhava | kShaNenApi sudarshanacakreNa sarvA.nstilashaH khaNDayiShyAmi | atha gacChatA kAlena sarvadesha.n shatrubhirudvAsya sa rAjA prAkArasheShaH kR^itaH | tathApi vAsudevarUpadhara.n kaulikamajAnanrAjA nityameva visheShataH karpUrAgurukastUrikAdiparimalavisheShAnnAnAprakAravastrapuShpa\- bhakShyapeyA.nshca preShayanduhitR^imukhena tamUce \- bhagavan prabhAte nUna.n sthAnabha~Ngo bhaviShyati | yato yavasendhanakShayaH sa.njAtastathA sarvo.api janaH prahArairjarjaritadehaH sa.nvR^itto yoddhumakShamaH pracuro mR^itashca | tadeva.n dnyAtvA.atra kAle yaducita.n bhavati tadvidheyamiti | tacChrutvA kauliko.apyacintayat \- sthAnabha~Nge jAte mamAnayA saha viyogo bhaviShyati | tasmAdgaruDamAruhya sAyudhamAtmAnamAkAshe darshayAmi | kadAcinmA.n vAsudeva.n manyamAnAste sAsha~NkA rAdnyo yoddhR^ibhirhanyate | ukta~nca \- nirviSheNApi sarpeNa kartavyA mahatI phaNA | viSha.n bhavatu vA mAbhUtphaNATopo bhaya~NkaraH || 225|| atha yadi mama sthAnArthamudyatasya mR^ityurbhaviShyati tadapi sundarataram | ukta~nca \- gavAmarthe brAhmaNArthe svAmyarthe svIkR^ite.athavA | sthAnArthe yastyajet prANA.nstasya lokAH sanAtanAH || 226|| candre maNDalasa.nsthe vigR^ihyate rAhuNA dinAdhIshaH | sharaNAgatena sArdha.n vipadapi tejasvinA.n shlAghyA || 227|| eva.n nishcitya pratyUShe dantadhAvana.n kR^itvA tA.n provAca \- subhage samastaiH shatrubhirhatairanna.n pAna.n cAsvAdayiShyAmi | ki.n bahunA tvayApi saha sa~Ngama.n tataH kariShyAmi | para.n vAcyastvayA.atmapitA yatprabhAte prabhUtena sainyena saha nagarAnniShkramya yoddhavyam | aha.n cAkAshasthita eva sarvA.nstAnnistejasaH kariShyAmi | pashcAtsukhena bhavatA hantavyAH | yadi punaraha.n tAnsvayameva sUdayAmi tatteShA.n pApAtmanA.n vaikuNThIyA gatiH syAt | tasmAtte tathA kartavyA yathA palAyanto hanyamAnAH svarga.n na gacChanti | sApi tadAkarNya pituH samIpa.n gatvA sarva.n vR^ittAnta.n nyavedayat | rAjApi tasyA vAkya.n shraddadhAnaH pratyUShe samutthAya samunnaddhasainyo yuddhArtha.n nishcakrAma | kauliko.api maraNe kR^itanishcayashcApa\- pANirgaganagatirgaruDArUDho yuddhAya prasthitaH | atrAntare bhagavatA nArAyaNenAtItAnAgatavartamAnavedinA smR^itamAtro vainateyaH sa.nprApto vihasya proktaH \- bho garutman jAnAsi tva.n yanmama rUpeNa kauliko dArumayagaruDe samArUDho rAjakanyA.n kAmayate | so.abravIt \- deva sarva.n dnyAyate tacceShTitam | tat ki.n kurmaH sAmpratam | shrIbhagavAnAha \- adya kauliko maraNe kR^itanishcayo vihitaniyamo yuddhArthe vinirgataH sa nUna.n pradhAna\- kShatriyairmilitvA vAsudevo garuDashca nipAtitaH | tataH para.n loko.ayamAvayoH pUjA.n na kariShyati | tatastva.n drutatara.n tatra dArumayagaruDe sa~NkramaNa.n kuru | ahamapi kaulikasharIre pravesha.n kariShyAmi | yena sa shatrUnvyApAdayati | tatashca shatruvadhAdAvayormAhAtmyavR^iddhiH syAt | atha garuDe tatheti pratipanne shrIbhagavannArAyaNastacCharIre sa~NkramaNamakarot | tato bhagavanmAhAtmyena gaganasthaH sa kaulikaH sha~Nkhacakra\- gadAcApacihnitaH kShaNAdeva lIlayaiva samastAnapi pradhAna\- kShatriyAnnistejasashcakAra | tatastena rAdnyA svasainyaparivR^itena sa~NgrAme jitA nihatAshca te sarve.api shatravaH | jAtashca lokamadhye pravAdo yathA.anena viShNujAmAtR^iprabhAveNa sarve shatravo nihatA iti | kauliko.api tAnhatAn dR^iShTvA pramuditamanA gaganAdavatIrNaH san yAvad rAjAmAtyapauralokAsta.n nagaravAstavya.n kaulika.n pashyanti tataH pR^iShTaH kimetaditi | tataH so.api mUlAdArabhya sarva.n prAgvR^ittAnta.n nyavedayat | tatashca kaulikasAhasAnura~njitamanasA shatruvadhAdavAptatejasA rAdnyA sA rAjakanyA sakalajanapratyakSha.n vivAhavidhinA tasmai samarpitA deshashca pradattaH | kauliko.api tayA sArdha.n pa~ncaprakAra.n jIvalokasAra.n viShayasukhamanubhavankAla.n ninAya | atastUcyate suprayuktasya dambhasyeti | tacChrutvA karaTaka Aha \- bhadra astvevam | para.n tathApi mahanme bhayam | yato buddhimAnsa.njIvako raudrashca si.nhaH | yadyapi te buddhiprAgalbhya.n tathApi tva.n pi~NgalakAtta.n viyojayitumasamartha eva | damanaka Aha \- bhrAtaH asamartho.api samartha eva | ukta~nca \- upAyena hi yacChakya.n na tacChakya.n parAkramaiH | kAkI kanakasUtreNa kR^iShNasarpamaghAtayat || 228|| karaTaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 6 vAyasadampatikathA | asti kasmi.nshcitpradeshe mahAnnyagrodhapAdapaH | tatra vAyasa\- dampatI prativasataH sma | atha tayoH prasavakAle vR^ikShavivarAnni\- Shkramya kR^iShNasarpaH sadaiva tadapatyAni bhakShayati | tatastau nirvedAdanyavR^ikShamUlanivAsina.n priyasuhR^ida.n shR^igAla.n gatvocatuH \- bhadra kimeva.nvidhe sa~njAta AvayoH kartavya.n bhavati | eva.n tAvadduShTAtmA kR^iShNasarpo vR^ikShavivarAnnirgatyAvayo\- rbAlakAnbhakShayati | tatkathyatA.n tadrakShArtha.n kashcidupAyaH | yasya kShetra.n nadItIre bhAryA ca parasa~NgatA | sasarpe ca gR^ihe vAsaH katha.n syAttasya nirvR^itiH || 229|| anyacca \- sarpayukte gR^ihe vAso mR^ityureva na sa.nshayaH | yadgrAmAnte vasetsarpastasya syAtprANasa.nshayaH || 230|| asmAkamapi tatrasthitAnA.n pratidina.n prANasa.nshayaH | sa Aha \- nAtra viShaye svalpo.api viShAdaH kAryaH | nUna.n sa lubdho nopAyamantareNa vadhyaH syAt | upAyena jayo yAdR^igripostAdR^i~N na hetibhiH | upAyadnyo.alpakAyo.api na shUraiH paribhUyate || 231|| tathA ca \- bhakShayitvA bahUnmatsyAnuttamAdhamamadhyamAn | atilaulyAdbakaH kashcinmR^itaH karkaTakagrahAt || 232|| tAvUcatuH \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 7 bakakulIrakakathA | asti kasmi.nshcidvanapradeshe nAnAjalacarasanAtha.n mahatsaraH | tatra ca kR^itAshrayo baka eko vR^iddhabhAvamupAgato matsyAnvyApAda\- yitumasamarthaH | tatashca kShutkShAmakaNThaH sarastIra upaviShTo muktAphalaprakarasadR^ishairashrupravAhairdharAtalamabhiShi~ncan ruroda | ekaH kulIrako nAnAjalacarasametaH sametya tasya duHkhena duHkhitaH sAdaramidamUce \- mAma kimadya tvayA nAhAravR^itti\- ranuShThIyate | kevalamashrupUrNanetrAbhyA.n saniHshvAsena sthIyate | sa Aha \- vatsa satyamupalakShita.n bhavatA | mayA hi matsyAdana.n prati paramavairAgyatayA sAmprata.n prAyopaveshana.n kR^itam | tenAha.n samIpAgatAnapi matsyAnna bhakShayAmi | kulIrakastacChrutvA prAha \- mAma ki.n tadvairAgyakAraNam | sa prAha \- vatsa ahamasminsarasi jAto vR^iddhi.n gatashca | tanmayaitacChruta.n yaddvAdashavarShikyanAvR^iShTiH sampadyate lagnA | kulIraka Aha \- kasmAttacChrutam | baka Aha \- daivadnyamukhAt | eSha shanaishcaro hi rohiNIshakaTa.n bhittvA bhauma.n shakra.n ca prayAsyati | ukta~nca varAhamihireNa \- yadi bhinte sUryasuto rohiNyAH shakaTamiha loke | dvAdashavarShANi tadA na hi varShati vAsavo bhUmau || 233|| tathA ca \- prAjApatye shakaTe bhinne kR^itvaiva pAtaka.n vasudhA | bhasmAsthishakalAkIrNA kApAlikamiva vrata.n dhatte || 234|| tathA ca \- rohiNIshakaTamarkanandanashcedbhinnatti rudhiro.athavA shashI | ki.n vadAmi tadaniShTasAgare sarvalokamupayAti sa~NkShayaH || 235|| rohiNIshakaTamadhyasa.nsthite candramasya sharaNIkR^itA janAH | kvApi yAnti shishupAcitAshanAH sUryataptabhidurAmbupAyinaH || 236|| tadetatsaraH svalpatoya.n vartate | shIghra.n shoSha.n yAsyati | asmin shuShke yaiH sahAha.n vR^iddhi.n gataH sadaiva krIDitashca te sarve toyAbhAvAnnAsha.n yAsyanti | tatteShA.n viyoga.n draShTumahama\- samarthaH | tenaitatprAyopaveshana.n kR^itam | sAmprata.n sarveShA.n svalpajalAshayAnA.n jalacarA gurujalAshayeShu svasvajanairnIyante | kecicca makarashishumArajalahastiprabhR^itayaH svayameva gacChanti | atra punaH sarasi ye jalacarAste nishcintAH santi tenAha.n visheShAdrodimi yadbIjasheShamAtramapyatra noddhariShyati | tataH sa tadAkarNyAnyeShAmapi jalacarANA.n tattasya vacana.n nivedayAmAsa | atha te sarve bhayatrastamanaso matsyakacChapa\- prabhR^itayastamabhyupetya papracChuH \- mAma asti kashcidupAyo yenAsmAka.n rakShA bhavati | baka Aha \- astyasya jalAshayasya nAtidUre prabhUtajalasanAtha.n saraH padminIkhaNDamaNDita.n yaccaturvi.nshatyapi varShANAmavR^iShTyA na shoShameShyati | tadyadi mama pR^iShTha.n kashcidArohati tadaha.n ta.n tatra nayAmi | atha te tatra vishvAsamApannAH tAta mAtula bhrAtaH iti bruvANA aha.n pUrvamaha.n pUrvamiti samantAtparitasthuH | so.api duShTAshayaH krameNa tAnpR^iShTha Aropya jalAshayasya nAtidUre shilA.n samAsAdya tasyAmAkShipya svecChayA bhakShayitvA bhUyo.api jalAshaya.n samAsAdya jalacarANA.n mithyAvArtAsandeshakai\- rmanA.nsi ra~njayannityamevAhAravR^ittimakarot | anyasmindine ca kulIrakeNoktaH \- mAma mayA saha te prathamaH snehasambhAShaH sa~njAtaH | tatki.n mA.n parityajyAnyAnnayasi | tasmAdadya me prANatrANa.n kuru | tadAkarNya so.api duShTAshayashcintitavAn \- nirviNNo.aha.n matsyamA.nsAdanena tadadyaina.n kulIraka.n vya~njanasthAne karomi | iti vicintya ta.n pR^iShThe samAropya tA.n vadhyashilAmuddishya prasthitaH | kulIrako.api dUrAdevAsthiparvata.n shilAshrayamavalokya mastyAsthIni paridnyAya tamapR^icChat \- mAma kiyaddUre sa jalAshayaH | madIyabhAreNAtishrAntastvam | tat kathaya | so.api mandadhIrjalacaro.ayamiti matvA sthale na prabhavatIti sasmitamidamAha \- kulIraka kuto.anyo jalAshayaH | mama prANayAtreyam | tasmAtsmaryatAmAtmano.abhIShTadevatA | tvAmapyanyA.n shilAyA.n nikShipya bhakShayiShyAmi | ityuktavati tasminsvavadanada.nshadvayena mR^iNAlanAladhavalAyA.n mR^idugrIvAyA.n gR^ihIto mR^itashca | atha sa tA.n bakagrIvA.n samAdAya shanaiH shanaistajjalAshayamAsasAda | tataH sarvaireva jalacaraiH pR^iShTaH \- bhoH kulIraka ki.n nivR^ittastvam | sa mAtulo.api nAyAtaH | tat ki.n cirayati| vaya.n sarve sotsukAH kR^itakShaNAstiShThAmaH | eva.n tairabhihite kulIrako.api vihasyovAca \- mUrkhAH sarve jalacarAstena mithyAvAdinA va~ncayitvA nAtidUre shilAtale prakShipya bhakShitAH | tan mamAyuHsheShatayA tasya vishvAsaghAtakasyAbhiprAya.n dnyAtvA grIveyam AnItA | tad ala.n sambhrameNa | adhunA sarvajalacarANA.n kShema.n bhaviShyati | ato.aha.n bravImi \- bhakShayitvA bahUnmatsyAniti | vAyasa Aha \- bhadra tatkathaya katha.n sa duShTasarpo vadhamupaiShyati | shR^igAla Aha \- gacChatu bhavAn ka~ncinnagara.n rAjAdhiShThAnam | tatra kasyApi dhanino rAjAmAtyAdeH pramAdinaH kanakasUtra.n hAra.n vA gR^ihItvA tatkoTare prakShipa yena sarpastadgrahaNena vadhyate | tatkShaNAtkAkaH kAkI ca tadAkarNyAtmecChayotpatitau | tatashca kAkI ki~ncitsaraH prApya yAvatpashyati tAvattanmadhye kasyacidrAdnyo\- .antaHpura.n jalAsanna.n nyastakanakasUtra.n muktamuktAhAra\- vastrAbharaNa.n jalakrIDA.n kurute | atha sA vAyasI kanakasUtra\- mekamAdAya svagR^ihAbhimukha.n pratasthe | tatashca ka~ncukino varShavarAshca tannIyamAnamupalakShya gR^ihItalaguDAH satvaramanuyayuH | kAkyapi sarpakoTare tatkanakasUtra.n prakShipya sudUramavasthitA | atha yAvadrAjapuruShAsta.n vR^ikShamAruhya tatkoTaramavalokayanti tAvatkR^iShNasarpaH prasAritabhogastiShThati | tatasta.n laguDaprahAreNa hatvA kanakasUtramAdAya yathAbhilaShita.n sthAna.n gatAH | vAyasadampatyapi tataH para.n sukhena vasataH | ato.aha.n bravImi upAyena hi yatkuryAditi | tanna ki.ncidiha buddhimatAmasAdhyamasti | ukta~nca \- yasya buddhirbala.n tasya nirbuddhestu kuto balam | vane si.nho madonmattaH shashakena nipAtitaH || 237|| karaTaka Aha \- kathametat| sa Aha \- \medskip\hrule\medskip kathA 8 bhAsurakAkhyasi.nhakathA | kasmi.nshcidvane bhAsurako nAma si.nhaH prativasati sma | athAsau vIryAtirekAnnityamevAnekAnmR^igashashakAdInvyApAdaya\- nnopararAma | athAnyedyustadvanajAH sarve sAra~NgavarAhamahiSha\- shashakAdayo militvA tamabhyupetya procuH \- svAminkimanena sakalamR^igavadhena nityameva yatastavaikenApi mR^igeNa tR^iptirbhavati tatkriyatAmasmAbhiH saha samayadharmaH | adyaprabhR^iti tavAtropaviShTasya jAtikrameNa pratidinameko mR^igo bhakShaNArtha.n sameShyati | eva.n kR^ite tava tAvatprANayAtrA klesha.n vinA.api bhaviShyati | asmAka.n ca punaH sarvocChedana.n na syAt | tadeSha rAjadharmo.anuShThIyatAm | ukta~nca \- shanaiH shanaishca yo rAjyamupabhu~Nkte yathAbalam | rasAyanamiva prAdnyaH sa puShTi.n paramA.n vrajet || 238|| vidhinA mantrayuktena rUkShApi mathitApi ca | prayacChati phala.n bhUmiraraNIva hutAshanam || 239|| prajAnA.n pAlana.n shasya.n svargakoshasya vardhanam | pIDana.n dharmanAshAya pApAyAyashase sthitam || 240|| gopAlena prajAdhenorvittadugdha.n shanaiH shanaiH | pAlanAtpoShaNAdgrAhya.n nyAyyA.n vR^itti.n samAcaret || 241|| ajAmiva prajA.n mohAdyo hanyAt pR^ithivIpatiH | tasyaikA jAyate tR^iptirna dvitIyA katha~ncana || 242|| phalArthI nR^ipatirlokAnpAlayedyatnamAsthitaH | dAnamAnAditoyena mAlAkAro.a~NkurAniva || 243|| nR^ipadIpo dhanasneha.n prajAbhyaH sa.nharannapi | AntarasthairguNaiH shubhrairlakShyate naiva kenacit || 244|| yathA gaurduhyate kAle pAlyate ca tathA prajA | sicyate cIyate caiva latA puShpaphalapradA || 245|| yathA bIjA~NkuraH sUkShmaH prayatnenAbhirakShitaH | phalaprado bhavetkAle tadvallokaH surakShitaH || 246|| hiraNyadhAnyaratnAni yAnAni vividhAni ca | tathAnyadapi yatki~ncitprajAbhyaH syAnmahIpateH || 247|| lokAnugrahakartAraH pravardhante nareshvarAH | lokAnA.n sa.nkShayAccaiva kShaya.n yAnti na sa.nshayaH || 248|| atha teShA.n tadvacanamAkarNya bhAsuraka Aha \- aho satyamabhihita.n bhavadbhiH | para.n yadi mamopaviShTasyAtra nityameva naikaH shvApadaH samAgamiShyati | tannUna.n sarvAnapi bhakShayiShyAmi | atha te tathaiva pratidnyAya nirvR^itibhAjastatraiva vane nirbhayAH paryaTanti | ekashca pratidina.n krameNa yAti | vR^iddho vA vairAgyayukto vA shokagrasto vA putrakalatranAshabhIto vA teShA.n madhyAttasya bhojanArtha.n madhyAhnasamaya upatiShThate | atha kadAcijjAtikramAcChashaka\- syAvasaraH samAyAtaH | sa samastamR^igaiH prerito.anicChannapi manda.n manda.n gatvA tasya vadhopAya.n cintayanvelAtikrama.n kR^itvA vyAkulitahR^idayo yAvadgacChati tAvanmArge gacChatA kUpaH sa.ndR^iShTaH | yAvatkUpopari yAti tAvatkUpamadhya AtmanaH pratibimba.n dadarsha | dR^iShTvA ca tena hR^idaye cintitam \- yadbhavya upAyo.asti| aha.n bhAsuraka.n prakopya svabuddhyA.asminkUpe pAtayiShyAmi | athAsau dinasheShe bhAsurakasamIpa.n prAptaH | si.nho.api velAtikrameNa kShutkShAmakaNThaH kopAviShTaH sR^ikkaNI parilelihanvyacintayat \- aho prAtarAhArAya niHsattva.n vana.n mayA kartavyam | eva.n cintayatastasya shashako manda.n manda.n gatvA praNamya tasyAgre sthitaH | atha ta.n prajvalitAtmA bhAsurako bhartsayannAha \- re shashakAdhama ekastAvattva.n laghuH prApto.aparato velAtikrameNa | tadasmAdaparAdhAttvA.n nipAtya prAtaH sakalAnyapi mR^igakulAnyucChedayiShyAmi |atha shashakaH savinaya.n provAca \- svAminnAparAdho mama | na ca sattvAnAm | tacChrUyatA.n kAraNam | si.nha Aha \- satvara.n nivedaya yAvanmama da.nShTrAntargato na bhavAnbhaviShyatIti | shashaka Aha \- svAminsamastamR^igairadya jAtikrameNa mama laghutarasya prastAva.n vidnyAya tato.aha.n pa~ncashashakaiH sama.n preShitaH | tatashcAha\- mAgacChannantarAle mahatA kenacidapareNa si.nhena vivarAnnirga\- tyAbhihitaH \- abhIShTadevatA.n smarata | tato mayAbhihitam \- vaya.n svAmino bhAsurakasi.nhasya sakAshamAhArArtha.n samayadharmeNa gacChAmaH | tatastenAbhihitam \- yadyeva.n tarhi madIyametadvanam | mayA saha samayadharmeNa samastairapi shvApadairvartitavyam | caurarUpI sa bhAsurakaH | atha yadi so.atra rAjA vishvAsasthAne caturaH shashakAnatra dhR^itvA tamAhUya drutataramAgacCha | yena yaH kashcidAvayormadhyAtparAkrameNa rAjA bhaviShyati sa sarvAnetAnbhakShayiShyatIti | tato.aha.n tenAdiShTaH svAmisakAshamabhyAgataH | etadvelAvyatikramakAraNam | tadatra svAmI pramANam | tacChrutvA bhAsuraka Aha \- bhadra yadyeva.n tatsatvara.n darshaya me ta.n caurasi.nha.n yenAha.n mR^igakopa.n tasyopari kShiptvA svastho bhavAmi | ukta~nca \- bhUmirmitra.n hiraNya.n ca vigrahasya phalatrayam | nAstyekamapi yadyeShA.n na ta.n kuryAtkatha~ncana || 249|| yatra na syAtphala.n bhUri yatra ca syAtparAbhavaH | na tatra matimAnyuddha.n samutpAdya samAcaret || 250|| shashaka Aha \- svAmin satyamidam | svabhUmihetoH paribhavAcca yudhyante kShatriyAH | para.n sa durgAshrayaH | durgAnniShkramya vaya.n tena viShkambhitAH | tato durgastho duHsadhyo bhavati ripuH | ukta~nca \- na gajAnA.n sahasreNa na ca lakSheNa vAjinAm | yatkR^itya.n sAdhyate rAdnyA.n durgeNaikena vigrahe || 251|| shatameko.api sa.ndhatte prAkArastho dhanurdharaH | tasmAddurga.n prasha.nsanti nItishAstravicakShaNAH || 252|| purA guroH samAdeshAddhiraNyakashiporbhayAt | shakreNa vihita.n durga.n prabhAvAdvishvakarmaNaH || 253|| tenApi ca varo datto yasya durga.n sa bhUpatiH | vijayI syAttato bhUmau durgANi syuH sahasrashaH || 254|| da.nShTrAvirahito nAgo madahIno yathA gajaH | sarveShA.n jAyate vashyo durgahInastathA nR^ipaH || 255|| tacChrutvA bhAsuraka Aha | bhadra durgasthamapi darshaya ta.n caurasi.nha.n yena vyApAdayAmi | ukta~nca \- jAtamAtra.n na yaH shatru.n roga.n ca prashama.n nayet | mahAbalo.api tenaiva vR^iddhi.n prApya sa hanyate || 256|| tathA ca \- uttiShThamAnastu paro nopekShyaH pathyamicChatA | samau hi shiShTairAmnAtau vartsyantAvAmayaH sa ca || 257|| api ca \- upekShitaH kShINabalo.api shatruH pramAdadoShAtpuruShairmadAndhaiH | sAdhyo.api bhUtvA prathama.n tato.asA\- vasAdhyatA.n vyAdhiriva prayAti || 258|| tathA ca \- AtmanaH shaktimudvIkShya mAnotsAha~nca yo vrajet | bahUnhanti sa eko.api kShatriyAnbhArgavo yathA || 259|| shashaka Aha \- astyetat | tathApi balavAnsa mayA dR^iShTaH | tanna yujyate svAminastasya sAmarthyamaviditvA gantum | ukta~nca \- aviditvA.atmanaH shakti.n parasya ca samutsukaH | gacChannabhimukho vahnau nAsha.n yAti pata~Ngavat || 260|| yo balAtpronnata.n yAti nihantu.n sabalo.apyarim | vimadaH sa nivarteta shIrNadanto gajo yathA || 261|| bhAsuraka Aha \- bhoH ki.n tavAnena vyApAreNa | darshaya me ta.n durgasthamapi | atha shashaka Aha \- yadyeva.n tarhyAgacChatu svAmI | evamuktvA.agre vyavasthitaH | tatashca tenAgacChatA yaH kUpo dR^iShTo.abhUttameva kUpamAsAdya bhAsurakamAha \- svAminkaste pratApa.n soDhu.n samarthaH | tvA.n dR^iShTvA dUrato.api caurasi.nhaH praviShTaH sva.n durgam | tadAgacCha yathA darshayAmIti | bhAsuraka Aha \- darshaya me durgam | tadanu darshitastena kUpaH | tataH so.api mUrkhaH si.nhaH kUpamadhya Atmapratibimba.n jalamadhyagata.n dR^iShTvA si.nhanAda.n mumoca | tataH pratishabdena kUpamadhyA\- ddviguNataro nAdaH samutthitaH | atha tena ta.n shatru.n matvA.a.atmAna.n tasyopari prakShipya prANAH parityaktAH | shashako.api hR^iShTamanAH sarvamR^igAnAnandya taiH saha prashasyamAno yathAsukha.n tatra vane nivasati sma | ato.aha.n bravImi \- yasya buddhirbala.n tasyeti | tadyadi bhavAnkathayati tattatraiva gatvA tayoH svabuddhiprabhAveNa maitrIbheda.n karomi | karaTaka Aha \- bhadra yadyeva.n tarhi gacCha | shivAste panthAnaH santu | yathAbhipretamanuShThIyatAm | atha damanakaH sa~njIvakaviyukta.n pi~Ngalakamavalokya tatrAntare praNamyAgre samupaviShTaH | pi~Ngalako.api tamAha \- bhadra ki.n cirAddR^iShTaH | damanaka Aha \- na ki~nciddevapAdAnAmasmAbhiH prayojanam | tenAha.n nAgacChAmi | tathApi rAjaprayojanavinAshamavalokya sa.ndahyamAnahR^idayo vyAkulatayA svayamevAbhyAgato vaktum | ukta~nca \- priya.n vA yadi vA dveShya.n shubha.n vA yadi vA.ashubham | apR^iShTo.api hita.n vakShyedyasya necChetparAbhavam || 262|| atha tasya sAbhiprAya.n vacanamAkarNya pi~Ngalaka Aha \- ki.n vaktumanA bhavAn | tatkathyatA.n yatkathanIyamasti | sa prAha \- deva sa~njIvako yuShmatpAdAnAmupari drohabuddhiriti | vishvAsagatasya mama vijana idamAha \- bho damanaka dR^iShTA mayAsya pi~Ngalakasya sArAsAratA | tadahamena.n hatvA sakalamR^igAdhipatya.n tvatsAcivya\- padavIsamanvita.n kariShyAmi | pi~Ngalako.api tadvajrasAraprahArasadR^isha.n dAruNa.n vacaH samAkarNya mohamupagato na ki~ncidapyuktavAn | damanako.api tasya tamAkAramAlokya cintitavAn \- aya.n tAvatsa~njIvaka\- nibaddharAgaH | tannUnamanena mantriNA rAjA vinAshamavApsyatIti | ukta~nca \- eka.n bhUmipatiH karoti saciva.n rAjye pramANa.n yadA | ta.n mohAcChrayate madaH sa ca madAddAsyena nirvidyate | nirviNNasya pada.n karoti hR^idaye tasya svatantraspR^ihA | svAtantryaspR^ihayA tataH sa nR^ipateH prANAnabhidruhyati || 263|| tatkimatra yuktamiti | pi~Ngalako.api cetanA.n samAsAdya kathamapi tamAha \- sa~njIvakastAvatprANasamo bhR^ityaH | sa katha.n mamopari drohabuddhi.n karoti | damanaka Aha \- deva bhR^ityo.abhR^itya ityanekAntikametat | ukta~nca \- na so.asti puruSho rAdnyA.n yo na kAmayate shriyam | ashaktA eva sarvatra narendra.n paryupAsate || 264|| pi~Ngalaka Aha \- bhadra tathApi mama tasyopari cittavR^ittirna vikR^iti.n yAti | athavA sAdhvidamucyate \- anekadoShaduShTasya kAyaH kasya na vallabhaH | kurvannapi vyalIkAni yaH priyaH priya eva saH || 265|| damanaka Aha \- ata evAya.n doShaH | ukta~nca \- yasminnevAdhika.n cakShurAropayati pArthivaH | akulInaH kulIno vA sa shriyA bhAjana.n naraH || 266|| apara.n kena guNavisheSheNa svAmI sa~njIvaka.n nirguNakamapi nikaTe dhArayati | atha deva yadyeva.n cintayasi mahAkAyo.ayam | anena ripUnvyApAdayiShyAmi | tadasmAnna sidhyati yato.aya.n shaShpabhojI | devapAdAnA.n punaH shatravo mA.nsAshinaH | tadripusAdhanamasya sAhAyyena na bhavati | tasmAdena.n dUShayitvA hanyatAmiti | pi~Ngalaka Aha \- ukto bhavati yaH pUrva.n guNavAn iti sa.nsadi | tasya doSho na vaktavyaH pratidnyAbha~NgabhIruNA || 267|| anyacca | mayA.asya tava vacanenAbhayapradAna.n dattam | tatkatha.n svayameva vyApAdayAmi | sarvathA sa~njIvako.aya.n suhR^idasmAkam | na ta.n prati kashcinmanyuriti | ukta~nca \- itaH sa daityaH prAptashrIrneta evArhati kShayam | viShavR^ikSho.api sa.nvardhya svaya.n ChettumasAmpratam || 268|| Adau na vA praNayinA.n praNayo vidheyo datto.athavA pratidina.n paripoShaNIyaH | utkShipya yatkShipati tatprakaroti lajjA.n bhUmau sthitasya patanAdbhayameva nAsti || 269|| upakAriShu yaH sAdhuH sAdhutve tasya ko guNaH | apakAriShu yaH sAdhuH sa sAdhuH sadbhirucyate || 270|| taddrohabuddherapi mayA.asya na viruddhamAcaraNIyam | damanaka Aha \- svAmin | naiSha rAjadharmo yaddrohabuddhirapi kShamyate | ukta~nca \- tulyArtha.n tulyasAmarthya.n marmadnya.n vyavasAyinam | ardharAjyahara.n bhR^itya.n yo na hanyAtsa hanyate || 271|| apara.n tvayAsya sakhitvAtsarvo.api rAjadharmaH parityaktaH | rAjadharmAbhAvAtsarvo.api parijano virakti.n gataH | yaH sa~njIvakaH shaShpabhojI | bhavAn mA.nsAdaH | tava prakR^itayashca | yattavAvadhyavyasAyabAhya.n kutastAsA.n mA.nsAshanam | yadrahitAstvA.n tyaktvA yAsyanti | tato.api tva.n vinaShTa eva | asya sa~NgatyA punaste na kadAcidAkheTake matirbhaviShyati | ukta~nca \- yAdR^ishaiH sevyate bhR^ityairyAdR^ishA.nshcopasevate | kadAcinnAtra sandehastAdR^igbhavati pUruShaH || 272|| tathA ca \- santaptAyasi sa.nsthitasya payaso nAmApi na dnyAyate | muktakAratayA tadeva nalinIpatrasthita.n rAjate | svAtau sAgarashuktikukShipatita.n tajjAyate mauktikam | prAyeNAdhamamadhyamottamaguNaH sa.nvAsato jAyate || 273|| tathA ca \- asatA.n sa~NgadoSheNa satI yAti matirbhramam | ekarAtripravAsena kAShTha.n mu~nje pralambitam || 274|| ata eva santo nIcasa~Nga.n varjayanti | ukta~nca \- na hyavidnyAtashIlasya pradAtavyaH pratishrayaH | matkuNasya ca doSheNa hatA mandavisarpiNI || 275|| pi~Ngalaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 9 mandavisarpiNInAmayUkAkathA | asti kasyacinmahIpatermanorama.n shayanasthAnam | tatra shvetatarapaTayugalamadhyasa.nsthitA mandavisarpiNI yUkA prativasati sma | sA ca tasya mahIpate raktamAsvAdayantI sukhena kAla.n nayamAnA tiShThati | anyedyushca tatra shayane kvacidbhrAmyannagnimukho nAma matkuNaH samAyAtaH | atha ta.n dR^iShTvA sA viShaNNavadanA provAca | bho.agnimukha kutastvamatrAnucitasthAne samAyAtaH | tadyAvanna kashcidvetti tAvacChIghra.n gamyatAmiti | sa Aha \- bhagavati gR^ihAgatasyAsAdhorapi naitadyujyate vaktum | ukta~nca \- ehyAgacCha samAvishAsanamida.n kasmAccirAddR^ishyase | kA vArteti sudurbalo.asi kushala.n prIto.asmi te darshanAt | eva.n ye samupAgatAnpraNayinaH pratyAlapantyAdarAt | teShA.n yuktamasha~Nkitena manasA harmyANi gantu.n sadA || 276|| apara.n mayAnekamAnuShANAmanekavidhAni rudhirANyAsvA\- ditAnyAhAradoShAtkaTutiktakaShAyAmlarasAsvAdAni na ca kadAcinmadhurarakta.n samAsvAditam | tadyadi tva.n prasAda.n karoShi tadasya nR^ipatervividhavya~njanAnnapAnacoShyalehyasvAdvAhAra\- vashAdasya sharIre yanmiShTa.n rakta.n sa.n jAta.n tadAsvAdanena saukhya.n sampAdayAmi jihvAyA iti | ukta~nca \- ra~Nkasya nR^ipatervApi jihvAsaukhya.n sama.n smR^itam | tanmAtra.n ca smR^ita.n sAra.n tadartha.n yatate janaH || 277|| yadyeva na bhavelloke karma jihvApratuShTidam | tanna bhR^ityo bhavetkashcitkasyacidvashago.atha vA || 278|| yadasatya.n vadenmartyo yadvAsevya.n ca sevate | yadgacChati videsha.n ca tatsarvamudarArthataH || 279|| tanmayA gR^ihAgatena bubhukShayA pIDyamAnenApi tvatsakAshAdbhojanamarthanIyam | tanna tvayaikAkinyAsya bhUpate raktabhojana.n kartu.n yujyate | tacChrutvA mandavisarpiNyAha \- bho matkuNa | asya nR^ipaternidrAvasha.n gatasya raktamAsvAdayAmi | punastvamagnimukhashcapalashca | tadyadi mayA saha raktapAna.n karoShi tattiShTha | abhIShTatararaktamAsvAdaya | so.abravIt \- bhagavati eva.n kariShyAmi | yAvattva.n nAsvAdayasi prathama.n nR^iparakta.n tAvanmama devagurukR^itaH shapathaH syAdyadi tadAsvAdayAmi | eva.n tayoH paraspara.n vadatoH sa rAjA tacChayanamAsAdya prasuptaH | athAsau matkuNo jihvAlaulyotkR^iShTautsukyAjjAgratamapi ta.n mahIpatimadashat | athavA sAdhvidamucyate | svabhAvo nopadeshena shakyate kartumanyathA | sutaptamapi pAnIya.n punargacChati shItatAm || 280|| yadi syAcChItalo vahniH shItA.nshurdahanAtmakaH | na svabhAvo.atra martyAnA.n shakyate kartumanyathA || 281|| athAsau mahIpatiH sUcyagraviddha iva tacChayana.n tyaktvA tatkShaNAdevotthitaH | aho dnyAyatAmatra pracChAdanapaTe matkuNo yUkA vA nUna.n tiShThati yenAha.n daShTa iti | atha ye ka~ncukinastatra sthitAste satvara.n pracChAdanapaTa.n gR^ihItvA sUkShmadR^iShTyA vIkShA.ncakruH | atrAntare sa matkuNashcApalyAtkhaTvAnta.n praviShTaH sA mandavisarpiNyapi vastrasandhyantargatA tairdR^iShTA vyApAditA ca | ato.aha.n bravImi \- na hyavidnyAtashIlasya iti | eva.n dnyAtvA tvayaiSha vadhyaH | no cettvA.n vyApAdayiShyatIti | ukta~nca \- tyaktAshcAbhyantarA yena bAhyAshcAbhyantarIkR^itAH | sa eva mR^ityumApnoti yathA rAjA kakuddrumaH || 282|| pi~Ngalaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 10 caNDaravanAmashR^igAlakathA | asti kasmi.nshcidvanoddeshe caNDaravo nAma shR^igAlaH prativasati sma | sa kadAcitkShudhAviShTo jihvAlaulyAnnagaramadhye praviShTaH | atha ta.n nagaravAsinaH sArameyA avalokya sarvataH shabdAyamAnAH paridhAvya tIkShNada.nShTrAgrairbhakShitumArabdhAH | so.api tairbhakShyamANaH prANabhayAtpratyAsannarajakagR^iha.n praviShTaH | tatra nIlIrasaparipUrNa.n mahAbhANDa.n sajjIkR^itamAsIt | tatra sArameyairAkrAnto bhANDamadhye patitaH | atha yAvanniShkrAnta\- stAvannIlIvarNaH sa~njAtaH | tatrApare sArameyAsta.n shR^igAlamajAnanto yathAbhIShTadisha.n jagmuH | caNDaravo.api dUratara.n pradeshamAsAdya kAnanAbhimukha.n pratasthe | na ca nIlavarNena kadAcinnijara~Ngastyajyate | ukta~nca \- vajralepasya mUrkhasya nArINA.n karkaTasya ca | eko grahastu mInAnA.n nIlImadyapayoryathA || 283|| atha ta.n haragalagaralatamAlasamaprabhamapUrva.n sattvamavalokya sarve si.nhavyAghradvIpivR^ikaprabhR^itayo.araNyanivAsino bhayavyAkulitacittAH samantAtpalAyanakriyA.n kurvanti | kathayanti ca \- na dnyAyate.asya kIdR^igviceShTita.n pauruSha.n ca | taddUratara.n gacChAmaH | ukta~nca \- na yasya ceShTita.n vidyAnna kula.n na parAkramam | na tasya vishvasetprAdnyo yadIcChecChriyamAtmanaH || 284|| caNDaravo.api bhayavyAkulitAnvidnyAyedamAha \- bho bhoH shvApadAH | ki.n yUya.n mA.n dR^iShTvaiva sa.ntrastA vrajatha | tanna bhetavyam | aha.n brahmaNAdya svayameva sR^iShTvAbhihitaH \- yacChvApadAnA.n kashcidrAjA nAsti | tattva.n mayAdya sarvashvApadaprabhutve.abhiShiktaH kakuddrumAbhidhaH | tato gatvA kShititale tAnsarvAnparipAlayeti | tato.ahamatrAgataH | tanmama ChatracChAyAyA.n sarvairapi shvApadairvartitavyam | aha.n kakuddrumo nAma rAjA trailokye.api sa.njAtaH | tacChrutvA si.nhavyAghrapuraHsarAH shvApadAH svAminprabho samAdisheti vadantasta.n parivavruH | atha tena si.nhasyAmAtyapadavI pradattA | vyAghrasya shayyApAlakatvam | dvIpinastAmbUlAdhikAraH | vR^ikasya dvArapAlakatvam | ye cAtmIyAH shR^igAlAstaiH sahAlApamAtramapi na karoti | shR^igAlAH sarve.apyadharmacandra.n dattvA niHsAritAH | eva.n tasya rAjyakriyayA.n vartamAnasya te si.nhAdayo mR^igAnvyApAdya tatpurataH prakShipanti | so.api prabhudharmeNa sarveShA.n tAnpravibhajya prayacChati | eva.n gacChati kAle kadAcittena samAgatena dUradeshe shabdAyamAnasya shR^igAlavR^indasya kolAhalo.ashrAvi | ta.n shabda.n shrutvA pulakitatanurAnandAshrupUrNanayana utthAya tArasvareNa virotumArabdhavAn | atha te si.nhAdayasta.n tArasvaramAkarNya shR^igAlo.ayamiti matvA lajjayA.adhomukhAH kShaNa.n sthitvA procuH \- bhoH | vAhitA vayamanena kShudrashR^igAlena | tadvadhyatAmiti | so.api tadAkarNya palAyitumicCha{\m+}statra sthAna eva si.nhAdibhiH khaNDashaH kR^ito mR^itashca |ato.aha.n bravImi \- tyaktAshcAbhyantarA yeneti | tadAkarNya pi~Ngalaka Aha \- bho damanaka | kaH pratyayo.atra viShaye yatsa mamopari duShTabuddhiH |sa Aha \- yadadya mamAgre tena nishcayaH kR^ito yatprabhAte pi~Ngalaka.n vadhiShyAmi | tadatraiva pratyayaH | prabhAte.avasaravelAyAmAraktamukhanayanaH sphuritAdharo disho.avalokayannanucitasthAnopaviShTastvA.n krUradR^iShTyA vilokayiShyati | eva.n dnyAtvA yaducita.n tatkartavyam | iti kathayitvA sa.njIvakasakAsha.n gatasta.n praNamyopaviShTaH | sa.njIvako.api sodvegAkAra.n mandagatyA samAyAnta.n tamudvIkShya sAdarataramuvAca \- bho mitra | svAgatam | cirAddR^iShTo.asi | api shiva.n bhavataH | tatkathaya yenAdeyamapi tubhya.n gR^ihAgatAya prayacChAmi | ukta~nca \- te dhanyAste vivekadnyAste sabhyA iha bhUtale | AgacChanti gR^ihe yeShA.n kAryArtha.n suhR^ido janAH || 285|| damanaka Aha \- bhoH | katha.n shiva.n sevakajanasya | sampattayaH parAyattAH sadA cittamanirvR^itam | svajIvite.apyavishvAsasteShA.n ye rAjasevakAH || 286|| tathA ca \- sevayA dhanamicChadbhiH sevakaiH pashya yatkR^itam | svAtantrya.n yacCharIrasya mUDhaistadapi hAritam || 287|| tAvajjanmAtiduHkhAya tato durgatatA sadA | tatrApi sevayA vR^ittiraho duHkhaparamparA || 288|| jIvanto.api mR^itAH pa~nca shrUyante kila bhArate | daridro vyAdhito mUrkhaH pravAsI nityasevakaH || 289|| nAshnAti svacChayotsukyAdvinidro na prabudhyate | na niHsha~Nka.n vaco brUte sevako.apyatra jIvati || 290|| sevA shvavR^ittirAkhyAtA yaistairmithyA prajalpitam | svacChanda.n carati shvA.atra sevakaH parashAsanAt || 291|| bhUshayyA brahmacarya.n ca kR^ishatva.n laghubhojanam | sevakasya yateryadvadvisheShaH pApadharmajaH || 292|| shItAtapAdikaShTAni sahate yAni sevakaH | dhanAya tAni cAlpAni yadi dharmAnna mucyate || 293|| mR^idunApi suvR^ittena sushliShTenApi hAriNA | modakenApi ki.n tena niShpattiryasya sevayA || 294|| sa.njIvaka Aha \- atha bhavAnki.n vaktumanAH | so.abravIt \- mitra sacivAnA.n mantrabheda.n kartu.n na yujyate | ukta~nca \- yo mantra.n svAmino bhidyAtsAcivye sanniyojitaH | sa hatvA nR^ipakArya.n tatsvaya.n ca naraka.n vrajet || 295|| yena yasya kR^ito bhedaH sacivena mahIpateH | tenAshastravadhastasya kR^ita ityAha nAradaH || 296|| tathApi mayA tava snehapAshabaddhena mantrabhedaH kR^itaH | yatastva.n mama vacanenAtra rAjakule vishvastaH praviShTashca | ukta~nca \- vishrambhAdyasya yo mR^ityumavApnoti katha~ncana | tasya hatyA tadutthA sA prAheda.n vacana.n manuH || 297|| tattavopari pi~Ngalako.aya.n duShTabuddhiH kathita.n cAdyAnena matpuratashcatuShkarNatayA \- yatprabhAte sa.njIvaka.n hatvA samastamR^igaparivAra.n cirAttR^ipti.n neShyAmi | tataH sa mayoktaH \- svAmin | na yuktamida.n yanmitradroheNa jIvana.n kriyate | ukta~nca \- api brahmavadha.n kR^itvA prAyashcittena shudhyati | tadarthena vicIrNena na katha~ncitsuhR^iddruhaH || 298|| tatastenAha.n sAmarSheNoktaH \- bho duShTabuddhe sa.njIvakastAvacChaShpabhojI vaya.n mA.nsAshinaH | tadasmAka.n svAbhAvika.n vairamiti katha.n ripurupekShyate | tasmAtsAmAdibhiru\- pAyairhanyate | na ca hate tasmindoShaH syAt | ukta~nca \- dattvApi kanyakA.n vairI nihantavyo vipashcitA | anyopAyairashakyo yo hate doSho na vidyate || 299|| kR^ityAkR^itya.n na manyeta kShatriyo yudhi sa~NgataH | prasupto droNaputreNa dhR^iShTadyumnaH purA hataH || 300|| tadaha.n tasya nishcaya.n dnyAtvA tvatsakAshamihAgataH | sAmprata.n me nAsti vishvAsaghAtakadoShaH | mayA suguptamantrastava niveditaH | atha yatte pratibhAti tatkuruShva iti | atha sa.njIvakastasya tadvajrapAtadAruNa.n vacana.n shrutvA mohamupagataH | atha cetanA.n labdhvA savairAgyamidamAha \- bhoH sAdhvidamucyate \- durjanagamyA nAryaH prAyeNAsnehavAnbhavati rAjA | kR^ipaNAnusAri ca dhana.n megho giridurgavarShI ca || 301|| aha.n hi sa.nmato rAdnyo ya eva.n manyate kudhIH | balIvardaH sa vidnyeyo viShANaparivarjitaH || 302|| vara.n vana.n vara.n bhaikSha.n vara.n bhAropajIvanam | vara.n vyAdhirmanuShyANA.n nAdhikAreNa sampadaH || 303|| tadayukta.n mayA kR^ita.n yadanena saha maitrI vihitA | ukta~nca \- yayoreva sama.n vitta.n yayoreva sama.n kulam | tayormaitrI vivAhashca na tu puShTavipuShTayoH || 304|| tathA ca \- mR^igA mR^igaiH sa~Ngamanuvrajanti gAvashca gobhisturagAsturagaiH | mUrkhAshca mUrkhaiH sudhiyaH sudhIbhiH samAnashIlavyasanena sakhyam || 305|| tadyadi gatvA ta.n prasAdayAmi tathApi na prasAda.n yAsyati | ukta~nca \- nimittamuddishya hi yaH prakupyati dhruva.n sa tasyApagame prashAmyati | akAraNadveShaparo hi yo bhavet katha.n narasta.n paritoShayiShyati || 306|| aho sAdhu cedamucyate \- bhaktAnAmupakAriNA.n parahitavyApArayuktAtmanAm | sevAsa.nvyavahAratattvaviduShA.n drohacyutAnAmapi | vyApattiH skhalitAntareShu niyatA siddhirbhavedvA na vA | tasmAdambupaterivAvanipateH sevA sadA sha~NkinI || 307|| tathA ca \- bhAvasnigdhairupakR^itamapi dveShyatA.n yAti loke | sAkShAdanyairapakR^itamapi prItaye copayAti | durgrAhyatvAnnR^ipatimanasA.n naikabhAvAshrayANAm | sevAdharmaH paramagahano yoginAmapyagamyaH || 308|| tatparidnyAta.n mayA matprasAdamasahamAnaiH samIpavartibhireSha pi~NgalakaH prakopitaH | tenAya.n mamAdoShasyApyeva.n vadati | ukta~nca \- prabhoH prasAdamanyasya na sahantIha sevakAH | sapatnya iva sa.nkruddhAH sapatnyAH sukR^itairapi || 309|| bhavati caiva.n yadguNavatsu samIpavartiShu guNahInAnA.n na prasAdo bhavati | ukta~nca \- guNavattarapAtreNa cChAdyante guNinA.n guNAH | rAtrau dIpashikhAkAntirna bhAnAvudite sati || 310|| damanaka Aha \- bho mitra | yadyeva.n tannAsti te bhayam | prakopito.api sa durjanaistava vacanaracanayA prasAda.n yAsyati | sa Aha \- bhoH | na yuktamukta.n bhavatA | laghUnAmapi durjanAnA.n madhye vastu.n na shakyate | upAyAntara.n vidhAya te nUna.n ghnanti | ukta~nca \- bahavaH paNDitAH kShudrAH sarve mAyopajIvinaH | kuryuH kR^ityamakR^itya.n vA uShTre kAkAdayo yathA || 311|| damanaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 11 madotkaTasi.nhakathA | asti kasmi.nshcidvanoddeshe madotkaTo nAma si.nhaH prativasati sma | tasya cAnucarA anye dvIpivAyasagomAyavaH santi | atha kadAcittairitastato bhramadbhiH sArthAdbhraShTaH krathanako nAmoShTro dR^iShTaH | atha si.nha Aha \- aho apUrvamida.n sattvam | tajdnyAyatA.n kimetadAraNyaka.n grAmya.n veti | tacChrutvA vAyasa Aha \- bhoH svAmin | grAmyo.ayamuShTranAmA jIvavisheShastava bhojyaH | tadvyApAdyatAm | si.nha Aha \- nAha.n gR^ihamAgata.n hanmi | ukta~nca \- gR^iha.n shatrumapi prApta.n vishvastamakutobhayam | yo hanyAttasya pApa.n syAcChatabrAhmaNaghAtajam || 312|| tadabhayapradAna.n dattvA matsakAshamAnIyatA.n yenAsyAgama\- kAraNa.n pR^icChAmi | athAsau sarvairapi vishvAsyAbhayapradAna.n dattvA madotkaTasakAshamAnItaH praNamyopaviShTashca | tatastasya pR^icChatastenAtmavR^ittAntaH sArthabhra.nshasamudbhavo niveditaH | tataH si.nhenoktam \- bhoH krathanaka | mA tva.n grAma.n gatvA bhUyo.api bhArodvahanakaShTabhAgI bhUyAH | tadatraivAraNye nirvisha~Nko marakatasadR^ishAni shaShpAgrANi bhakShayanmayA saha sadaiva vasa | so.api tathetyuktvA teShA.n madhye vicaranna kuto.api bhayamiti sukhenAste | tathAnyedyurmadotkaTasya mahAgajenA\- raNyacAriNA saha yuddhamabhavat | tatastasya dantamusalaprahArairvyathA sa~njAtA | vyathitaH kathamapi prANairna viyuktaH | atha sharIrAsAmarthyAnna kutracitpadamapi calitu.n shaknoti | te sarve kAkAdayo.apyaprabhutvena kShudhAviShTAH para.n duHkha.n bhejuH | atha tAnsi.nhaH prAha \- bhoH | anviShyatA.n kutracitki.ncitsattva.n yenAhametAmapi dashA.n prAptastaddhatvA yuShmadbhojana.n sampAdayAmi | atha te catvAro.api bhramitumArabdhA yAvanna ki.ncitsattva.n pashyanti tAvadvAyasashR^igAlau paraspara.n mantrayataH | shR^igAla Aha \- bho vAyasa | ki.n prabhUtabhrAntena | ayamasmAka.n prabhoH krathanako vishvastastiShThati | tadena.n hatvA prANayAtrA.n kurmaH | vAyasa Aha \- yuktamukta.n bhavatA | para.n svAminA tasyAbhayapradAna.n dattamAste na vadhyo.ayamiti | shR^igAla Aha \- bho vAyasa | aha.n svAmina.n vidnyApya tathA kariShye yathA svAmI vadha.n kariShyati | tattiShThantu bhavanto.atraiva yAvadaha.n gR^iha.n gatvA prabhorAdnyA.n gR^ihItvA cAgacChAmi | evamabhidhAya satvara.n si.nhamuddishya prasthitaH | atha si.nhamAsAdyedamAha \- svAmin | samasta.n vana.n bhrAntvA vayamAgatAH | na ki.ncitsattvamAsAditam | tatki.n kurmo vayam | samprati vaya.n bubhukShayA padamekamapi pracalitu.n na shaknumaH | devo.api pathyAshI vartate | tadyadi devAdesho bhavati tatkrathanakapishitenAdya pathyakriyA kriyate | atha si.nhastasya taddAruNa.n vacanamAkarNya sakopamidamAha \- dhikpApAdhama | yadyeva.n bhUyo.api vadasi tatastvA.n tatkShaNameva vadhiShyAmi | tato mayA tasyAbhaya.n pradattam | tatkatha.n vyApAdayAmi | ukta~nca \- na gopradAna.n na mahIpradAna.n na cAnnadAna.n hi tathA pradhAnam | yathA vadantIha budhAH pradhAna.n sarvapradAneShvabhayapradAnam || 313|| tacChrutvA shR^igAla Aha \- svAmin yadyabhayapradAna.n dattvA vadhaH kriyate tadeSha doSho bhavati | punaryadi devapAdAnA.n bhaktyA sa Atmano jIvitavya.n prayacChati tanna doShaH | tato yadi sa svayamevAtmAna.n vadhAya niyojayati tadvadhyo.anyathAsmAka.n madhyAdekatamo vadhya iti | yato devapAdAH pathyAshinaH kShunnirodhAdantyA.n dashA.n yAsyanti | tatkimetaiH prANairasmAka.n ye svAmyarthe na yAsyanti | apara.n pashcAdapyasmAbhirvahnipraveshaH kAryo yadi svAmipAdAnA.n ki.ncidaniShTa.n bhaviShyati | ukta~nca \- yasminkule yaH puruShaH pradhAnaH sa sarvayatnaiH parirakShaNIyaH | tasminvinaShTe svakula.n vinaShTa.n na nAbhibha~Nge hyarakA vahanti || 314|| tadAkarNya madotkaTa Aha \- yadyeva.n tatkuruShva yadrocate | tacChrutvA sa satvara.n gatvA tAnAha \- bhoH | svAmino mahatyavasthA vartate | tatki.n paryaTitena | tena vinA ko.atrAsmAnrakShayiShyati | tadgatvA tasya kShudrogAtparaloka.n prasthitasyAtmasharIradAna.n kurmo yena svAmiprasAdasyAnR^iNatA.n gacChAmaH | ukta~nca \- Apada.n prApnuyAtsvAmI yasya bhR^ityasya pashyataH | prANeShu vidyamAneShu sa bhR^ityo naraka.n vrajet || 315|| tadanantara.n te sarve bAShpapUritadR^isho madotkaTa.n praNamyopaviShTAH | tAndR^iShTvA madotkaTa Aha \- bhoH | prApta.n dR^iShTa.n vA ki~ncitsattvam | atha teShA.n madhyAtkAkaH provAca \- svAmin | vaya.n tAvatsarvatra paryaTitAH para.n na ki~ncitsattvamAsAdita.n dR^iShTa.n vA | tadadya mA.n bhakShayitvA prANAndhArayatu svAmI yena devasyAshvAsana.n bhavati mama punaH svargaprAptiriti | ukta~nca \- svAmyarthe yastyajetprANAnbhR^ityo bhaktisamanvitaH | sa para.n padamApnoti jarAmaraNavarjitam || 316|| tacChrutvA shR^igAla Aha \- bhoH svalpakAyo bhavAn | tava bhakShaNAtsvAminastAvatprANayAtrA na bhavati | aparo doShashca tAvatsamutpadyate | ukta~nca \- kAkamA.nsa.n tathocChiShTa.n stoka.n tadapi durbalam | bhakShitenApi ki.n tena yena tR^iptirna jAyate || 317|| taddarShitA svAmibhaktirbhavatA gata.n cA.anR^iNya.n bhartR^ipiNDasya prAptashcobhayaloke sAdhuvAdaH | tadapasarAgrataH | aha.n svAmina.n vidnyApayAmi | tathAnuShThite shR^igAlaH sAdara.n praNamyopaviShTaH prAha \- svAmin | mA.n bhakShayitvAdya prANayAtrA.n vidhAya mamobhayalokaprApti.n kuru | ukta~nca \- svAmyAyattAH sadA prANA bhR^ityAnAmarjitA dhanaiH | yatastato na doSho.asti teShA.n grahaNasambhavaH || 318|| atha tacChrutvA dvIpyAha \- bhoH sAdhUkta.n bhavatA punarbhavAnapi svalpakAyaH svajAtishca nakhAyudhatvAdabhakShya eva | ukta~nca \- nAbhakShya.n bhakShayetprAdnyaH prANaiH kaNThagatairapi | visheShAttadapi stoka.n lokadvayavinAshakam || 319|| taddarshita.n tvayAtmanaH kaulInyam | athavA sAdhu cedamucyate \- etadartha.n kulInAnA.n nR^ipAH kurvanti sa~Ngraham | AdimadhyAvasAneShu na te gacChanti vikriyAm || 320|| tadapasarAgrataH yenAha.n svAmina.n vidnyApayAmi | tathAnuShThite dvIpI praNamya madotkaTamAha \- svAmin | kriyatAmadya mama prANaiH prANayAtrA | dIyatAmakShayo vAsaH svarge | mama vistAryatA.n kShititale prabhUta.n yashaH | tannAtra vismayaH kAryaH | ukta~nca \- mR^itAnA.n svAminaH kArye bhR^ityAnAmanuvartinAm | bhavetsvarge.akShayo vAsaH kIrtishca dharaNItale || 321|| tacChrutvA krathanakashcintayAmAsa \- etaistAvatsarvairapi shobhAvAkyAnyuktAni na caiko.api svAminA vinAshitaH | tadahamapi prAptakAla.n vakShyAmi yena madvacanamete trayo.api samarthayanti | iti nishcitya provAca \- bhoH satyamukta.n bhavatA para.n bhavAnapi nakhAyudhaH | tatkatha.n bhavanta.n svAmI bhakShayati | ukta~nca \- manasA.api svajAtyAnA.n yo.aniShTAni pracintayet | bhavanti tasya tAnyeva iha loke paratra ca || 322|| tadapasarAgrataH yenAha.n svAmina.n vidnyApayAmi | tathAnuShThite krathanako.agre sthitvA praNamyovAca \- svAmin | ete.abhakShyAstava tanmama prANaiH prANayAtrA vidhIyatA.n yena mamobhayalokaprAptirbhavati | ukta~nca \- na yajvAno.api gacChanti tA.n gati.n naiva yoginaH | yA.n yAnti projjhitaprANAH svAmyarthe sevakottamAH || 323|| evamabhihite tAbhyA.n shR^igAlacitrakAbhyA.n vidAritobhayakukShiH krathanakaH prANAnatyAkShIt | tatashca taiH kShudrapaNDitaiH sarvairbhakShitaH | ato.aha.n bravImi \- bahavaH paNDitAH kShudrA iti | tadbhadra kShudraparivAro.aya.n te rAjA mayA samyagdnyAtaH | satAmasevyashca | ukta~nca \- ashuddhaprakR^itau rAdnyi janatA nAnurajyate | yathA gR^idhrasamAsannaH kalaha.nsaH samAcaret || 324|| tathA ca \- gR^idhrAkAro.api sevyaH syAddha.nsAkAraiH sabhAsadaiH | ha.nsAkAro.api santyAjyo gR^idhrAkAraiH sa tairnR^ipaH || 325|| tannUna.n mamopari kenaciddurjanenAya.n prakopitaH tenaiva.n vadati | athavA bhavatyetat | ukta~nca \- mR^idunA salilena khanyamAnA\- nyavaghR^iShyanti girerapi sthalAni | upajApavidA.n ca karNajApaiH kimu cetA.nsi mR^idUni mAnavAnAm || 326|| karNaviSheNa ca bhagnaH ki.n ki.n na karoti bAlisho lokaH | kShapaNakatAmapi dhatte pibati surA.n narakapAlena || 327|| athavA sAdhvidamucyate \- pAdAhato.api dR^iDhadaNDasamAhato.api ya.n da.nShTrayA spR^ishati ta.n kila hanti sarpaH | ko.apyeSha eva pishunogramanuShyadharmaH karNe para.n spR^ishati hanti para.n samUlam || 328|| tathA ca \- aho khalabhuja~Ngasya viparIto vadhakramaH | karNe lagati cAnyasya prANairanyo viyujyate || 329|| tadeva.n gate.api ki.n kartavyamityaha.n tvA.n suhR^idbhAvAtpR^icChAmi | damanaka Aha \- taddeshAntaragamana.n yujyate | naiva.nvidhasya kusvAminaH sevA.n vidhAtum | ukta~nca \- gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH | utpathapratipannasya parityAgo vidhIyate || 330|| sa.njIvaka Aha \- asmAkamupari svAmini kupite gantu.n na shakyate na cAnyatra gatAnAmapi nirvR^itirbhavati | ukta~nca \- mahatA.n yo.aparAdhyeta dUrastho.asmIti nAshvaset | dIrghau buddhimato bAhU tAbhyA.n hi.nsati hi.nsakam || 331|| tadyuddha.n muktvA me nAnyadasti shreyaskaram | ukta~nca \- na tAnhi tIrthaistapasA ca lokAn\- svargaiShiNo dAnashataiH suvR^ittaiH | kShaNena yAnyAnti raNeShu dhIrAH prANAnsamujjhanti hi ye sushIlAH || 332|| mR^itaiH samprApyate svargo jIvadbhiH kIrtiruttamA | tadubhAvapi shUrANA.n guNAvetau sudurlabhau || 333|| lalATadeshe rudhira.n sravattu shUrasya yasya pravishecca vaktre | tatsomapAnena sama.n bhavecca sa~NgrAmayadnye vidhivatpradiShTam || 334|| tathA ca \- homArthairvidhivatpradAnavidhinA sadvipravR^indArcanai \- ryadnyairbhUrisudakShiNaiH suvihitaiH samprApyate yatphalam | sattIrthAshramavAsahomaniyamaishcAndrAyaNAdyaiH kR^itaiH pu.nbhistatphalamAhave vinihitaiH samprApyate tatkShaNAt || 335|| tadAkarNya damanakashcintayAmAsa \- yuddhAya kR^itanishcayo.aya.n dR^ishyate durAtmA | tadyadi kadAcittIkShNashR^i~NgAbhyA.n svAmina.n prahariShyati tanmahAnanarthaH sampatsyate | tadena.n bhUyo.api svabuddhyA prabodhya tathA karomi yathA deshAntaragamana.n karoti | Aha ca \- bho mitra | samyagabhihita.n bhavatA | para.n kaH svAmibhR^ityayoH sa~NgrAmaH | ukta~nca \- balavanta.n ripu.n dR^iShTvA kilAtmAna.n pragopayet | balavadbhishca kartavyA sharaccandraprakAshatA || 336|| anyacca \- shatrorvikramamadnyAtvA vairamArabhate hi yaH | sa parAbhavamApnoti samudraShTiTTibhAdyathA || 337|| sa.njIvaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 12 TiTTibhadampatIkathA | kasmi.nshcitsamudraikadeshe TiTTibhadampatI prativasataH sma | tato gacChati kAla R^itusamayamAsAdya TiTTibhI garbhamAdhatta | AsannaprasavA satI sA TiTTibhamUce \- bhoH kAnta | mama prasavasamayo vartate | tadvicintyatA.n kimapi nirupadrava.n sthAna.n yena tatrAhamaNDakamokShaNa.n karomi |TiTTibhaH prAha \- bhadre ramyo.aya.n samudrapradeshaH | tadatraiva prasavaH kAryaH | sA prAha \- atra pUrNimAdine samudravelA carati | sA mattagajendrAnapi samAkarShati | taddUramanyatra ki~ncitsthAnamanviShyatAm | tacChrutvA vihasya TiTTibha Aha \- bhadre na yuktamukta.n bhavatyA | kA mAtrA samudrasya yo mama dUShayiShyati prasUtim | ki.n na shruta.n bhavatyA \- baddhvAmbaracaramArga.n vyapagatadhUma.n sadA mahadbhayadam | mandamatiH kaH pravishati hutAshana.n svecChayA manujaH || 338|| mattebhakumbhavidalanakR^itashrama.n suptamantakapratimam | yamalokadarshanecChuH si.nha.n bodhayati ko nAma || 339|| ko gatvA yamasadana.n svayamantakamAdishatyajAtabhayaH | prANAnapahara matto yadi shaktiH kAcidasti tava || 340|| prAleyaleshamishre maruti prAbhAtike ca vAti jaDe | guNadoShadnyaH puruSho jalena kaH shItamapanayati || 341|| tasmAdvishrabdhA.atraiva garbha.n mu~nca | ukta~nca \- yaH parAbhavasantrastaH svasthAna.n santyajennaraH | tena cetputriNI mAtA tadvandhyA kena kathyate || 342|| tacChrutvA samudrashcintayAmAsa \- aho garvaH pakShikITasyAsya | athavA sAdhvidamucyate \- utkShipya TiTTibhaH pAdAvAste bha~NgabhayAddivaH | svacittakalpito garvaH kasya nAtrApi vidyate || 343|| tanmayAsya pramANa.n kutUhalAdapi draShTavyam | ki.n mamaiSho.aNDApahAre kR^ite kariShyati | iti cintayitvA sthitaH | atha prasavAnantara.n prANayAtrArtha.n gatAyAShTiTTibhyAH samudro velAvyAjenANDAnyapajahAra | athAyAtA sA TiTTibhI prasavasthAna.n shUnyamavalokya pralapantI TiTTibhamUce \- bho mUrkha | kathitamAsInmayA te yatsamudravelayA.aNDAnA.n vinAsho bhaviShyati taddUratara.n vrajAvaH para.n mUDhatayA.aha.nkAra\- mAshritya mama vacana.n na karoShi | athavA sAdhvidamucyate | suhR^idA.n hitakAmAnA.n na karotIha yo vacaH | sa kUrma iva durbuddhiH kAShThAdbhraShTo vinashyati || 344|| TiTTibha Aha \- kathametat | sAbravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 13 kambugrIvAkhyakUrmakathA | asti kasmi.nshcijjalAshaye kambugrIvo nAma kacChapaH | tasya ca sa~NkaTavikaTanAmnI mitre ha.nsajAtIye paramasnehakoTimAshrite nityameva sarastIramAsAdya tena sahAnekadevarShimaharShINA.n kathAH kR^itvA.astamayavelAyA.n svanIDAsa.nshraya.n kurutaH | atha gacChatA kAlenAvR^iShTivashAt saraH shanaiH shanaiH shoShamagamat | tatastadduHkhaduHkhitau tAvUcatuH \- bho mitra | jambAlasheShametatsaraH sa~njAtam | tatkatha.n bhavAnbhaviShyatIti vyAkulatva.n no hR^idi vartate | tacChrutvA kambugrIva Aha \- bhoH sAmprata.n nAstyasmAka.n jIvitavya.n jalAbhAvAt | tathApyupAyashcintyatAmiti | ukta~nca \- tyAjya.n na dhairya.n vidhure.api kAle dhairyAtkadAcidgatimApnuyAtsaH | yathA samudre.api ca potabha~Nge sA.nyAtriko vA~nChati tartumeva || 345|| apara~nca \- mitrArthe bAndhavArthe ca buddhimAnyatate sadA | jAtAsvApatsu yatnena jagAdeda.n vaco manuH || 346|| tadAnIyatA.n kAciddR^iDharajjurlaghukAShTha.n vA | anviShyatA.n ca prabhUtajalasanAtha.n saraH yena mayA madhyapradeshe dantairgR^ihIte sati yuvA.n koTibhAgayostatkAShTha.n mayA sahita.n sa~NgR^ihya tatsaro nayathaH | tAvUcatuH \- bho mitra | eva.n kariShyAvaH | para.n bhavatA maunavratena sthAtavyam | no cettava kAShThAtpAto bhaviShyati | tathAnuShThite gacChatA kambugrIveNAdhobhAgavyavasthita.n ki~ncitpuramAlokitam | tatra ye paurAste tathA nIyamAna.n vilokya savismayamidamUcuH \- aho cakrAkAra.n kimapi pakShibhyA.n nIyate | pashyata pashyata | atha teShA.n kolAhalamAkarNya kambugrIva Aha \- bhoH | kimeSha kolAhalaH | iti vaktumanA ardhokte patitaH pauraiH khaNDashaH kR^itashca | ato.aha.n bravImi \- suhR^idA.n hitakAmAnAmiti | tathA ca \- anAgatavidhAtA ca pratyutpannamatistathA | dvAvetau sukhamedhete yadbhaviShyo vinashyati || 347|| TiTTibha Aha \- kathametat | sA.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 14 anAgatavidhAtAdimatsyatrayakathA | kasmi.nshcijjalAshaye.anAgatavidhAtA pratyutpannamati\- ryadbhaviShyashceti trayo matsyAH santi | atha kadAcitta.n jalAshaya.n dR^iShTvA gacChadbhirmatsyajIvibhirukta.n yadaho bahumatsyo.aya.n hradaH | kadAcidapi nAsmAbhiranveShitaH | tadadya tAvadAhAravR^ittiH sa~njAtA | sandhyAsamayashca sa.nvR^ittaH | tataH prabhAte.atrAgantavyamiti nishcayaH | atasteShA.n tatkulishapAtopama.n vacaH samAkarNyAnAgatavidhAtA sarvAnmatsyAnAhUyedamUce \- aho shruta.n bhavadbhiryanmatsyajIvibhirabhihitam | tadrAtrAvapi gamyatA.n ki~ncinnikaTa.n saraH | ukta~nca \- ashaktairbalinaH shatroH kartavya.n prapalAyanam | sa.nshritavyo.athavA durgo nAnyA teShA.n gatirbhavet || 348|| tannUna.n prabhAtasamaye matsyajIvino.atra samAgamya matsyasa.nkShaya.n kariShyanti | etanmama manasi vartate | tanna yukta.n sAmprata.n kShaNamapyatrAvasthAtum | ukta~nca \- vidyamAnA gatiryeShAmanyatrApi sukhAvahA | te na pashyanti vidvA.nso dehabha~Nga.n kulakShayam || 349|| tadAkarNya pratyutpannamatiH prAha \- aho satyamabhihita.n bhavatA | mamApyabhIShTametat | tadanyatra gamyatAmiti | ukta~nca \- paradeshabhayAdbhItA bahumAyA napu.nsakAH | svadeshe nidhana.n yAnti kAkAH kApuruShA mR^igAH || 350|| yasyAsti sarvatra gatiH sa kasmAt svadesharAgeNa hi yAti nAsham | tAtasya kUpo.ayamiti bruvANAH kShAra.n jala.n kApuruShAH pibanti || 351|| atha tatsamAkarNya proccairvihasya yadbhaviShyaH provAca \- aho na bhavadbhyA.n mantrita.n samyagetaditi yataH ki.n vA~NmAtreNApi teShA.n pitR^ipaitAmahikametatsarastyaktu.n yujyate | yadyAyuHkShayo.asti tadanyatra gatAnAmapi mR^ityurbhaviShyatyeva | ukta~nca \- arakShita.n tiShThati daivarakShita.n surakShita.n daivahata.n vinashyati | jIvatyanAtho.api vane visarjitaH kR^itaprayatno.api gR^ihe na jIvati || 352|| tadaha.n na yAsyAmi | bhavadbhyA.n ca yatpratibhAti tatkartavyam | atha tasya ta.n nishcaya.n dnyAtvA.anAgatavidhAtA pratyutpannamatishca niShkrAntau saha parijanena | atha prabhAte tairmatsyajIvibhirjAlaistajjalAshayamAloDya yadbhaviShyeNa saha tatsaro nirmatsyatA.n nItam | ato.aha.n bravImi \- anAgatavidhAtA ceti | tacChrutvA TiTTibha Aha \- bhadre ki.n mA.n yadbhaviShyasadR^isha.n sambhAvayasi | tatpashya me buddhiprabhAva.n yAvadena.n duShTasamudra.n svaca~ncvA shoShayAmi | TiTTibhyAha \- aho kaste samudreNa saha vigrahaH | tanna yuktamasyopari kopa.n kartum | ukta~nca \- pu.nsAmasamarthAnAmupadravAyAtmano bhavetkopaH | piThara.n jvaladatimAtra.n nijapArshvAneva dahatitarAm || 353|| tathA ca \- aviditvAtmanaH shakti.n parasya na samutsukaH | gacChannabhimukho vahnau nAsha.n yAti pata~Ngavat || 354|| TiTTibha Aha \- priye mA maiva.n vada | yeShAmutsAhashaktirbhavati te svalpA api gurUnvikramante | ukta~nca \- visheShAtparipUrNasya yAti shatroramarShaNaH | Abhimukhya.n shashA~Nkasya yathAdyApi vidhuntudaH || 355|| tathA ca \- pramANAdadhikasyApi gaNDashyAmamadacyuteH | pada.n mUrdhni samAdhatte kesarI mattadantinaH || 356|| tathA ca \- bAlasyApi raveH pAdAH patantyupari bhUbhR^itAm | tejasA saha jAtAnA.n vayaH kutropayujyate || 357|| hastI sthUlataraH sa cA~NkushavashaH ki.n hastimAtro.a~NkushoH | dIpe prajvalite praNashyati tamaH ki.n dIpamAtra.n tamaH | vajreNApi hatAH patanti girayaH ki.n vajramAtro giri \- stejo yasya virAjate sa balavAnsthUleShu kaH pratyayaH || 358|| tadanayA ca~ncvAsya sakala.n toya.n shuShkasthalatA.n nayAmi | TiTTibhyAha \- bhoH kAnta | yatra jAhnavI navanadIshatAni gR^ihItvA nityameva pravishati tathA sindhushca | tatkatha.n tvamaShTAdasha\- nadIshataiH pUryamANa.n ta.n vipruShavAhinyA ca~ncvA shoShayiShyasi | tatkimashraddheyenoktena | TiTTibha Aha \- priye | anirvedaH shriyo mUla.n ca~ncurme lohasa.nnibhA | ahorAtrANi dIrghANi samudraH ki.n na shuShyati || 359|| duradhigamaH parabhAgo yAvatpuruSheNa pauruSha.n na kR^itam | jayati tulAmadhirUDho bhAsvAnapi jaladapaTalAni || 360|| TiTTibhyAha \- yadi tvayAvashya.n samudreNa saha vigrahAnuShThAna.n kArya.n tadanyAnapi viha~NgamAnAhUya suhR^ijjanasahita eva.n samAcara | ukta~nca \- bahUnAmapyasArANA.n samavAyo hi durjayaH | tR^iNairAveShTyate rajjuryena nAgo.api baddhyate || 361|| tathA ca \- caTakA kAShThakUTena makShikA darduraistathA | mahAjanavirodhena ku~njaraH pralaya.n gataH || 362|| TiTTibha Aha \- kathametat | sA prAha \- \medskip\hrule\medskip kathA 15 ku~njaracaTakadampatIkathA | kasmi.nshcidvanoddeshe caTakadampatI tamAlatarukR^itanilayau prativasataH sma | atha tayorgacChatA kAlena santatirabhavat | anyasminnahani pramatto vanagajaH kashcitta.n tamAlavR^ikSha.n gharmArtashChAyArthI samAshritaH | tato madotkarShAttA.n tasya shAkhA.n caTakAshritA.n puShkarAgreNAkR^iShya babha~nja | tasyA bha~Ngena caTakANDAni sarvANi vishIrNAni | AyuHsheShatayA ca caTakau kathamapi prANairna viyuktau | atha caTakA svANDabha~NgA\- bhibhUtA pralApAnkurvANA na ki~ncitsukhamAsasAda | atrAntare tasyAstAnpralApAnshrutvA kAShThakUTo nAma pakShI tasyAH paramasuhR^ittadduHkhaduHkhito.abhyetya tAmuvAca \- bhagavati | ki.n vR^ithA pralApena | ukta~nca \- naShTa.n mR^itamatikrAnta.n nAnushocanti paNDitAH | paNDitAnA.n ca mUrkhANA.n visheSho.aya.n yataH smR^itaH || 363|| tathA ca \- ashocyAnIha bhUtAni yo mUDhastAni shocati | tadduHkhAllabhate duHkha.n dvAvanarthau niShevate || 364|| anyacca \- shleShmAshru bAndhavairmukta.n preto bhu~Nkte yato.avashaH | tasmAnna roditavya.n hi kriyAH kAryAshca shaktitaH || 365|| caTakA prAha \- astvetat | para.n duShTagajena madAnmama santAnakShayaH kR^itaH | tadyadi mama tva.n suhR^itsatyastadasya gajApasadasya ko.api vadhopAyashcintyatAm | yasyAnuShThAnena me santatinAshaduHkhamapasarati | ukta~nca \- Apadi yenopakR^ita.n yena ca hasita.n dashAsu viShamAsu | apakR^itya tayorubhayoH punarapi jAta.n nara.n manye || 366|| kAShThakUTa Aha \- bhagavati satyamabhihita.n bhavatyA | ukta~nca \- sa suhR^idvyasane yaH syAdanyajAtyudbhavo.api san | vR^iddhau sarvo.api mitra.n syAtsarveShAmeva dehinAm || 367|| sa suhR^idvyasane yaH syAtsa putro yastu bhaktimAn | sa bhR^ityo yo vidheyadnyaH sA bhAryA yatra nirvR^itiH || 368|| tatpashya me buddhiprabhAvam | para.n mamApi suhR^idbhUtA vINAravA nAma makShikAsti | tattAmAhUyAgacChAmi yena sa durAtmA duShTagajo vadhyate |athAsau caTakayA saha makShikAmAsAdya provAca \- bhadre mameShTeya.n caTakA kenacidduShTagajena parAbhUtANDasphoTanena | tattasya vadhopAyamanutiShThato me sAhAyya.n kartumarhasi | makShikApyAha \- bhadra | kimucyate.atra viShaye | ukta~nca \- punaH pratyupakArAya mitrANA.n kriyate priyam | yatpunarmitramitrasya kArya.n mitrairna ki.n kR^itam || 369|| satyametat | para.n mamApi bheko meghanAdo nAma mitra.n tiShThati | tamapyAhUya yathocita.n kurmaH | ukta~nca \- hitaiH sAdhusamAcAraiH shAstradnyairmatishAlibhiH | katha~ncinna vikalpante vidvadbhishcintitA nayAH || 370|| atha te trayo.api gatvA meghanAdasyAgre samasta.n vR^ittAnta.n nivedya tasthuH | atha sa provAca \- kiyanmAtro.asau varAko gajo mahAjanasya kupitasyAgre | tanmadIyo mantraH kartavyaH | makShike tva.n gatvA madhyAhnasamaye tasya madoddhatasya gajasya karNe vINAravasadR^isha.n shabda.n kuru | yena shravaNasukhalAlaso nimIlitanayano bhavati | tatashca kAShThakUTaca~ncvA sphoTitanayano.andhIbhUtastR^iShArto mama gartataTAshritasya saparikarasya shabda.n shrutvA jalAshaya.n matvA samabhyeti | tato gartamAsAdya patiShyati pa~ncatva.n yAsyati ceti | eva.n samavAyaH kartavyo yathA vairasAdhana.n bhavati | atha tathAnuShThite sa mattagajo makShikAgeyasukhAnnimIlitanetraH kAShThakUTahR^itacakShu\- rmadhyAhnasamaye bhrAmyanmaNDUkashabdAnusArI gacChanmahatI.n gartAmAsAdya patito mR^itashca | ato.aha.n bravImi \- caTakA kAShThakUTeneti | TiTTibha Aha \- bhadre eva.n bhavatu | suhR^idvargasamudAyena saha samudra.n shoShayiShyAmi | iti nishcitya bakasArasamayUrAdInsamAhUya provAca \- bhoH parAbhUto.aha.n samudreNANDakApahareNa | taccintyatAmasya shoShaNopAyaH | te sammantrya procuH \- ashaktA vaya.n samudrashoShaNe | tatki.n vR^ithA prayAsena | ukta~nca \- abalaH pronnata.n shatru.n yo yAti madamohitaH | yuddhArtha.n sa nivarteta shIrNadanto yathA gajaH || 371|| tadasmAka.n svAmI vainateyo.asti | tasmai sarvametatparibhavasthAna.n nivedyatA.n yena svajAtiparibhavakupito vairAnR^iNya.n gacChati | athavAtrAvalepa.n kariShyati tathApi nAsti vo duHkham | ukta~nca \- suhR^idi nirantararacite guNavati bhR^itye.anuvartini kalatre | svAmini shaktisamete nivedya duHkha.n sukhI bhavati || 372|| tadyAmo vainateyasakAsha.n yato.asAvasmAka.n svAmI | tathAnuShThite sarve te pakShiNo viShaNNavadanA bAShpapUritadR^isho vainateyasakAshamAsAdya karuNasvareNa phUtkartumArabdhAH \- aho | abrahmaNyamabrahmaNyam | adhunA sadAcArasya TiTTibhasya bhavati nAthe sati samudreNANDAnyapahR^itAni tatpranaShTamadhunA pakShikulam | anye.api svecChayA samudreNa vyApAdiShyante | ukta~nca \- kva kasya karma sa.nvIkShya karotyanyo.api garhitam | gatAnugatiko loko na lokaH pAramArthikaH || 373|| cATutaskaradurvR^ittaistathA sAhasikAdibhiH | pIDyamAnAH prajA rakShyAH kUTacChadmAdibhistathA || 374|| prajAnA.n dharmaShaDbhAgo rAdnyo bhavati rakShituH | adharmAdapi ShaDbhAgo jAyate yo na rakShati || 375|| prajApIDanasantApAtsamudbhUto hutAshanaH | rAdnyaH shriya.n kula.n prANAnnAdagdhvA vinivartate || 376|| rAjA bandhurabandhUnA.n rAjA cakShuracakShuShAm | rAjA pitA ca mAtA ca sarveShA.n nyAyavartinAm || 377|| phalArthI pArthivo lokAnpAlayedyatnamAsthitaH | dAnamAnAditoyena mAlAkAro.a~NkurAniva || 378|| yathA bIjA~NkuraH sUkShmaH prayatnenAbhirakShitaH | phalaprado bhavetkAle tadvallokaH surakShitaH || 379|| hiraNyadhAnyaratnAni yAnAni vividhAni ca | tathAnyadapi yatki~ncitprajAbhyaH syAnnR^ipasya tat || 380|| athaiva.n garuDaH samAkarNya tadduHkhaduHkhitaH kopAviShTashca vyacintayat \- aho | satyamuktametaiH pakShibhiH | tadadya gatvA ta.n samudra.n shoShayAmaH | eva.n cintayatastasya viShNudUtaH samAgatyAha \- bho garutman | bhagavatA nArAyaNenAha.n tava pArshve preShitaH | devakAryAya bhagavAnamarAvatyA.n yAsyatIti | tatsatvaramAgamyatAm| tacChrutvA garuDaH sAbhimAna.n prAha \- bho dUta | ki.n mayA kubhR^ityena bhagavAnkariShyati | tadgatvA ta.n vada yadanyo bhR^ityo vAhanAyAsmatsthAne kriyatAm | madIyo namaskAro vAcyo bhagavataH | ukta~nca \- yo na vetti guNAnyasya na ta.n seveta paNDitaH | na hi tasmAtphala.n ki~ncitsukR^iShTAdUSharAdiva || 381|| dUta Aha \- bho vainateya | kadAcidapi bhagavanta.n prati tvayA naitadabhihitamIdR^ik| tatkathaya ki.n te bhagavatApamAnasthAna.n kR^itam | garuDa Aha \- bhagavadAshrayabhUtena samudreNAsmaTTiTTibhANDAnyapahR^itAni | tadyadi nigraha.n na karoti tadaha.n bhagavato na bhR^itya ityeSha nishcayastvayA vAcyaH | taddrutatara.n gatvA bhavatA bhagavataH samIpe vaktavyam |atha dUtamukhena praNayakupita.n vainateya.n vidnyAya bhagavA.nshcintayAmAsa aho sthAne kopo vainateyasya | tatsvayameva gatvA sammAnapuraHsara.n tamAnayAmi| ukta~nca \- bhakta.n shakta.n kulIna.n ca na bhR^ityamavamAnayet | putrava lAlayennitya.n ya icChecChriyamAtmanaH || 382|| anyacca \- rAjA tuShTo.api bhR^ityAnAmarthamAtra.n prayacChati | te tu sammAnitAstasya prANairapyupakurvate || 383|| ityeva.n sampradhArya rukmapure vainateyasakAsha.n satvaramagamat | vainateyo.api gR^ihAgata.n bhagavantamavalokya trapAdhomukhaH praNamyovAca \- bhagavan | tvadAshrayonmattena samudreNa mama bhR^ityAsyANDAnyapahR^itya mamApamAno vihitaH | para.n bhagavallajjayA mayA vilambitam | no cedenamaha.n sthalAntaramadyaiva nayAmi | yataH svAmibhayAcChuNo.api prahAro na dIyate | ukta~nca \- yena syAllaghutA vAtha pIDA citte prabhoH kvacit | prANatyAge.api tatkarma na kuryAtkulasevakaH || 384|| tacChrutvA bhagavAnAha \- bho vainateya | satyamabhihita.n bhavatA | ukta~nca \- bhR^ityAparAdhajo daNDaH svAmino jAyate yataH | tena lajjApi tasyotthA na bhR^ityasya tathA punaH || 385|| tadAgacCha yenANDAni samudrAdAdAya TiTTibha.n sambhAvayAvaH | amarAvatI.n ca gacChAvaH | tathAnuShThite samudro bhagavatA nirbhartsyAgneya.n shara.n sandhyAyAbhihitaH \- bho durAtman | dIyantA.n TiTTibhANDAni | no cetsthalatA.n tvA.n nayAmi | tataH samudreNa sabhayena TiTTibhANDAni tAni pradattAni | TiTTibhenApi bhAryAyai samarpitAni | ato.aha.n bravImi \- shatrorbalamavidnyAya iti | tasmAtpuruSheNodyamo na tyAjyaH | tadAkarNya sa.njIvakastameva bhUyo.api papracCha \- bho mitra | katha.n dnyeyo mayA.asau duShTabuddhiriti | iyanta.n kAla.n yAvaduttarottarasnehena prasAdena cAha.n dR^iShTaH | na kadAcittadvikR^itirdR^iShTA | tatkathyatA.n yenAhamAtmarakShArtha.n tadvadhAyodyama.n karomi | damanaka Aha \- bhadra kimatra dnyeyam | eSha te pratyayaH | yadi raktanetrastrishikhA.n bhrUkuTi.n dadhAnaH sR^ikkiNI.n parilelihantvA.n dR^iShTvA bhavati tadduShTabuddhiH | anyathA suprasAdashceti | tadAdnyApaya mAm | svAshraya.n prati gacChAmi | tvayA ca yathAya.n mantrabhedo na bhavati tathA kAryam | yadi nishAmukha.n prApya gantu.n shaknoShi taddeshatyAgaH kAryaH | yataH \- tyajedeka.n kulasyArthe grAmasyArthe kula.n tyajet | grAma.n janapadasyArthe svAtmArthe pR^ithivI.n tyajet || 386|| Apadarthe dhana.n rakSheddArAnrakSheddhanairapi | AtmAna.n satata.n rakSheddArairapi dhanairapi || 387|| balavatAbhibhUtasya videshagamana.n tadanupravesho vA nItiH | taddeshatyAgaH kAryaH| athavAtmA sAmAdibhirupAyai\- rabhirakShaNIyaH | ukta~nca \- api putrakalatrairvA prANAnrakSheta paNDitaH | vidyamAnairyatastaiH syAtsarva.n bhUyo.api dehinAm || 388|| tathA ca \- yena kenApyupAyena shubhenApyashubhena vA | uddhareddInamAtmAna.n samartho dharmamAcaret || 389|| yo mAyA.n kurute mUDhaH prANatyAge dhanAdiShu | tasya prANAH praNashyanti tairnaShTairnaShTameva tat || 390|| evamabhidhAya damanakaH karaTakasakAshamagamat | karaTako.api tamAyAnta.n dR^iShTvA provAca \- bhadra | ki.n kR^ita.n tatrabhavatA | damanaka Aha \- mayA tAvannItibIjanirvApaNa.n kR^itam | parato daivavihitAyattam | ukta~nca \- parA~Nmukhe.api daive.atra kR^itya.n kArya.n vipashcitA | AtmadoShavinAshAya svacittastambhanAya ca || 391|| tathA ca \- udyogina.n puruShasi.nhamupaiti lakShmI \- rdaiva.n hi daivamiti kApuruShA vadanti | daiva.n nihatya kuru pauruShamAtmashaktyA | yatne kR^ite yadi na sidhyati ko.atra doShaH || 392|| karaTaka Aha \- tatkathaya kIdR^iktvayA nItibIja.n nirvApitam | so.abravIt \- mayA.anyonya.n tAbhyA.n mithyAprajalpena bhedastathA vihito yathA bhUyo.api mantrayantAvekasthAnasthitau na drakShyasi | karaTaka Aha \- aho na yukta.n bhavatA vihita.n yatparaspara.n tau snehArdrahR^idayau sukhAshrayau kopasAgare prakShiptau | ukta~nca \- aviruddha.n sukhastha.n yo duHkhamArge niyojayet | janmajanmAntara.n duHkhI sa naraH syAdasa.nshayam || 393|| apara.n tva.n yadbhedamAtreNApi tuShTastadapyayukta.n yataH sarvato.api jano virUpakaraNe samartho bhavati nopakartum | ukta~nca \- ghAtayitumeva nIcaH parakArya.n vetti na prasAdayitum | pAtayitumasti shaktirvAyorvR^ikSha.n na connamitum || 394|| damanaka Aha \- anabhidnyo bhavAnnItishAstrasya tenaitadbravIti | ukta~nca yataH \- jAtamAtra.n na yaH shatru.n vyAdhi.n ca prashama.n nayet | mahAbalo.api tenaiva vR^iddhi.n prApya sa hanyate || 395|| tacChatrubhUto.ayamasmAka.n mantripadAharaNAt | ukta~nca \- pitR^ipaitAmaha.n sthAna.n yo yasyAtra jigIShate | sa tasya sahajaH shatrurucChedyo.api priye sthitaH || 396|| tanmayA sa udAsInatayA samAnIto.abhayapradAnena yAvattAvadahamapi tena sAcivyAtpracyAvitaH | athavA sAdhvidamucyate \- dadyAtsAdhuryadi nijapade durjanAya pravesham tannAshAya prabhavati tato vA~nChamAnaH svaya.n saH | tasmAddeyo vipulamatibhirnAvakAsho.adhamAnAm | jArApi syAdgR^ihapatiriti shrUyate vAkyato.atra || 397|| tena mayA tasyopari vadhopAya eva viracyate | deshatyAgAya vA bhaviShyati | tacca tvA.n muktvA.anyo na dnyAsyati | taduktametatte svArthAyAnuShThitam | ukta~nca \- nistri.nsha.n hR^idaya.n kR^itvA vANI.n kShurasamopamAm | vikalpo.atra na kartavyo hanyAttatrApakAriNam || 398|| apara.n mR^ito.apyasmAka.n bhojyo bhaviShyati | tadeka.n tAvadvarasAdhanam | apara.n sAcivya.n ca bhaviShyati tR^iptishceti | tadguNatraye.asminnupasthite kasmAnmA.n dUShayasi tva.n jADyabhAvAt | ukta~nca \- parasya pIDana.n kurvansvArthasiddhi.n ca paNDitaH | mUDhabuddhirna bhakSheta vane caturako yathA || 399|| karaTaka Aha \- kathametat | sa Aha \- \medskip\hrule\medskip kathA 16 vajrada.nShTranAmasi.nhakathA | asti kasmi.nshcidvanoddeshe vajrada.nShTro nAma si.nhaH | tasya caturakakravyamukhanAmAnau shR^igAlavR^ikau bhR^ityabhUtau sadaivAnugatau tatraiva vane prativasataH | athAnyadine si.nhena kadAcidAsannaprasavA prasavavedanayA svayUthAdbhraShToShTryupaviShTA kasmi.nshcidvanagahane samAsAditA | atha tA.n vyApAdya yAvadudara.n sphoTayati tAvajjIvallaghudAserakashishurniShkrAntaH | si.nho.api dAserakyAH pishitena saparivAraH parA.n tR^iptimupAgataH | para.n snehAdbAladAseraka.n tyakta.n gR^ihamAnIyedamuvAca \- bhadra na te.asti mR^ityorbhaya.n matto nAnyasmAdapi | tataH svecChayA.atra vane bhrAmyatAmiti | yataste sha~NkusadR^ishau karNau tataH sha~NkukarNo nAma bhaviShyati | evamanuShThite catvAro.api ta ekasthAne vihAriNaH parasparamanekaprakAragoShThIsukha\- manubhavantastiShThanti | sha~NkukarNo.api yauvanapadavImArUDhaH kShaNamapi na ta.n si.nha.n mu~ncati | atha kadAcidvajrada.nShTrasya kenacidvanyena mattagajena saha yuddhamabhavat | tena madavIryAtsa dantaprahAraistathA kShatasharIro vihito yathA pracalitu.n na shaknoti | tadA kShutkShAmakaNThastAnprovAca \- bhoH | anviShyatA.n ki~ncitsattva.n yenAhameva.nsthito.api ta.n vyApAdyA.atmano yuShmAka.n ca kShutpraNAsha.n karomi | tacChrutvA te trayo.api vane sandhyAkAla.n yAvadbhrAntAH para.n na ki~ncitsattvamAsAditam| atha caturakashcintayAmAsa \- yadi sha~NkukarNo.aya.n vyApAdyeta tataH sarveShA.n katiciddinAni tR^iptirbhavati | para.n naina.n svAmI mitratvAdAshrayasamAshritatvAcca vinAshayiShyati | athavA buddhiprabhAveNa svAmina.n pratibodhya tathA kariShye yathA vyApAdayiShyati | ukta~nca \- avadhya.n cAthavAgamyamakR^itya.n nAsti ki~ncana | loke buddhimatA.n buddhestasmAttA.n viniyojayet|| 400|| eva.n vicintya sha~NkukarNamidamAha \- bhoH sha~NkukarNa | svAmI tAvatpathya.n vinA kShudhayA paripIDyate | svAmyabhAvAdasmAka\- mapi dhruva.n vinAsha eva | tato vAkya.n ki~ncitsvAmyarthe vadiShyAmi | tacChrUyatAm | sha~NkukarNa Aha \- bhoH shIghra.n nivedyatA.n yena te vacana.n shIghra.n nirvikalpa.n karomi | apara.n svAmino hite kR^ite mayA sukR^itashata.n kR^ita.n bhaviShyati | atha caturaka Aha \- bho bhadra | AtmasharIra.n dviguNalAbhena svAmine prayacCha yena te dviguNa.n sharIra.n bhavati | svAminaH punaH prANayAtrA bhavati | tadAkarNya sha~NkukarNaH prAha \- bhadra | yadyeva.n tanmadIya\- prayojanametaducyatA.n svAmyarthaH kriyatAmiti | paramatra dharmaH pratibhUriti | te vicintya sarve si.nhasakAshamAjagmuH | tatashcaturaka Aha \- deva | na ki~ncitsattva.n prAptam | bhagavAnAdityo.apyasta.n gataH | tadyadi svAmI dviguNa.n sharIra.n prayacChati tataH sha~NkukarNo.aya.n dviguNavR^iddhyA svasharIra.n prayacChati dharmapratibhuvA | si.nha Aha \- bhoH yadyeva.n tatsundarataram | vyavahArasyAsya dharmaH pratibhUH kriyatAmiti |atha si.nhavacanAnantara.n vR^ikashR^igA\- lAbhyA.n vidAritobhayakukShiH sha~NkukarNaH pa~ncatvamupAgataH | atha vajrada.nShTrashcaturakamAha \- bhoshcaturaka | yAvadaha.n nadI.n gatvA snAna.n devatArcanavidhi.n kR^itvA.a.agacChAmi tAvattvayA .atrApramattena bhAvyamityuktvA nadyA.n gataH | atha tasmingate caturakashcintayAmAsa \- katha.n mamaikAkino bhojyo.ayamuShTro bhaviShyati iti vicintya kravyamukhamAha \- bhoH kravyamukha | kShudhAlurbhavAn | tadyAvadasau svAmI nAgacChati tAvattvamasyo\- ShTrasya mA.nsa.n bhakShaya | aha.n tvA.n svAmino nirdoSha.n pratipAdayiShyAmi | so.api tacChrutvA yAvatki~ncinmA.nsamAsvA\- dayati tAvaccaturakeNoktam \- bhoH kravyamukha | samAgacChati svAmI | tattyaktvaina.n dUre tiShTha yenAsya bhakShaNa.n na vikalpayati | tathAnuShThite si.nhaH samAyAto yAvaduShTra.n pashyati tAvadriktIkR^itahR^idayo dAserakaH | tato bhR^ikuTi.n kR^itvA paruShataramAha \- aho kenaiSha uShTra ucChiShTatA.n nIto yena tamapi vyApAdayAmi | evamabhihite kravyamukhashcaturakamukha\- mavalokayati | atha caturako vihasyovAca \- bhoH | mAmanAdR^itya pishita.n bhakShayitvA.adhunA manmukhamavalokayasi | tadAsvAdayAsya durNayataroH phalamiti | tadAkarNya kravyamukho jIvanAshabhayAddUradesha.n gataH | etasminnantare tena mArgeNa dAserakasArtho bhArAkrAntaH samAyAtaH | tasyAgresaroShTrasya kaNThe mahatI ghaNTA baddhA | tasyAH shabda.n dUrato.apyAkarNya si.nho jambukamAha \- bhadra dnyAyatA.n kimeSha raudraH shabdaH shrUyate.ashrutapUrvaH | tacChrutvA caturakaH ki~ncidvanAntara.n gatvA satvaramabhyupetya provAca \- svAmin | gamyatA.n gamyatA.n yadi shaknoShi gantum | so.abravIt \- bhadra kimeva.n mA.n vyAkulayasi | tatkathaya kimetaditi | caturaka Aha \- svAmin eSha dharmarAjastavopari kupitao yadanenAkAle dAserako.aya.n madIyo vyApAditaH | tatsahasraguNamuShTramasya sakAshAdgrahIShyAmi | iti nishcitya bR^ihanmAnamAdAyAgresarasyoShTrasya grIvAyA.n ghaNTA.n baddhvA badhyadAserakasaktAnapi pitR^ipitAmahAnAdAya vairaniryAtanArthamAyAta eva | si.nho.api tacChrutvA sarvato dUrAdevAvalokya mR^itamuShTra.n parityajya prANabhayAtpraNaShTaH | caturako.api shanaiH shanaistasyoShTrasya mA.nsa.n bhakShayAmAsa | ato.aha.n bravImi \- parasya pIDana.n kurvanniti | atha damanake gate sa.njIvakashcintayAmAsa \- aho kimetanmayA kR^itam | yacChaShpAdo.api mA.nsAshitastasyAnugaH sa.nvR^ittaH | athavA sAdhvidamucyate \- agamyAnyaH pumAnyAti yo.asevyA.nshca niShevate | sa mR^ityumupagRihNAti garbhamashvatarI yathA || 401|| tatki.n karomi | kva gacChAmi | katha.n me shAntirbhaviShyati | athavA tameva pi~Ngalaka.n gacChAmi | kadAcinmA.n sharaNAgata.n rakShati | prANairna viyojayati | yata ukta~nca \- dharmArtha.nyatatAmapIha vipado devAdyadi syuH kvacit | tattAsAmupashAntaye sumatibhiH kAryo visheShAnnayaH | loke khyAtimupAgatA.atra sakale lokoktireShA yataH | dagdhAnA.n kila vahninA hitakaraH seko.api tasyodbhavaH || 402|| tathA ca \- loke.athavA tanubhR^itA.n nijakarmapAka.n nitya.n samAshritavatA.n suhitakriyANAm | bhAvArjita.n shubhamathApyashubha.n nikAma.n yadbhAvi tadbhavati nAtra vicArahetuH || 403|| apara.n cAnyatra gatasyApi me kasyacidduShTasattvasya mA.nsAshinaH sakAshAnmR^ityurbhaviShyati | tadvara.n si.nhAt | ukta~nca \- mahadbhiH spardhamAnasya vipadeva garIyasI | dantabha~Ngo.api nAgAnA.n shlAghyo girividAraNe || 404|| tathA ca \- mahato.api kShaya.n labdhvA shlAghya.n nIco.api gacChati | dAnArthI madhupo yadvadgajakarNasamAhataH || 405|| eva.n nishcitya sa sthalitagatirmanda.n gatvA si.nhAshraya.n pashyannapaThat \- aho sAdhvidamucyate \- antarlInabhuja~Ngama.n gR^ihamivAntaHsthograsi.nha.n vanam | grAhAkIrNamivAbhirAmakamalacChAyAsanAtha.n saraH | kAlenAryajanApavAdapishunaiH kShudrairanAryaiH shritam | duHkhena pravigAhyate sacakita.n rAdnyA.n manaH sAmayam || 406|| eva.n paThandamanakoktAkAra.n pi~Ngalaka.n dR^iShTvA pracakitaH sa.nvR^itasharIro dUratara.n praNAmakR^iti.n vinApyupaviShTaH | pi~Ngalako.api tathAvidha.n ta.n vilokya damanakavAkya.n shraddadhAnaH kopAttasyopari papAta | atha sa.njIvakaH kharanakhavikartitapR^iShThaH shR^i~NgAbhyA.n tadudaramullikhya kathamapi tasmAdapetaH shR^i~NgAbhyA.n hantumicChanyuddhA\- yAvasthitaH | atha dvAvapi tau puShpitapalAshapratimau parasparavadha\- kA~NkShiNau dR^iShTvA karaTako damanakamAha \- bho mUDhamate | anayorvirodha.n vitanvatA tvayA sAdhu na kR^itam | na ca tva.n nItitattva.n vetsi | nItividbhirukta~nca \- kAryANyuttamadaNDasAhasaphalAnyAyAsasAdhyAni ye | prItyA sa.nshamayanti nItikushalAH sAmnaiva te mantriNaH | niHsArAlpaphalAni ye tvavidhinA vA~nChanti daNDodyamaiH | teShA.n durNayaceShTitairnarapaterAropyate shrIstulAm || 407|| tadyadi svAmyabhighAto bhaviShyati tatki.n tvadIyamantrabuddhyA kriyate | atha sa.njIvako na badhyate tathApyabhavyam | yataH prANasa.ndehAttasya ca vadhaH | tanmUDha | katha.n tva.n mantripadamabhilaShasi | sAmasiddhi.n na vetsi | tadvR^ithA manoratho.aya.n te daNDaruceH | ukta~nca \- sAmAdidaNDaparyanto nayaH proktaH svayambhuvA | teShA.n daNDastu pApIyA.nsta.n pashcAdviniyojayet || 408|| tathA ca \- sAmnaiva yatra siddhirna tatra daNDo budhena viniyojyaH | pitta.n yadi sharkarayA shAmyati ko.arthaH paTolena || 409|| tathA ca \- Adau sAma prayoktavya.n puruSheNa vijAnatA | sAmasAdhyAni kAryANi vikriyA.n yAnti na kvacit || 410|| na candreNa na cauShadhyA na sUryeNa na vahninA | sAmnaiva vilaya.nyAti vidveShaprabhava.n tamaH || 411|| tathA yattva.n mantritvamabhilaShasi tadapyayuktam | yatastva.n mantrigati.n na vetsi | yataH pa~ncavidho mantraH | sa ca karmaNAmArambhopAyaH puruShadravyasampaddeshakAlavibhAgo vinipAtapratIkAraH kAryasiddhishceti | so.aya.n svAmyamAtyayo\- rekatamasya ki.n vA dvayorapi vinipAtaH samutpadyate lagnaH | tadyadi kAcicChaktirasti tadvicintyatA.n vinipAtapratIkAraH | bhinnasandhAne hi mantriNA.n buddhiparIkShA | tanmUrkha | tatkartumasamarthastva.n yato viparItabuddhirasi | ukta~nca \- mantriNA.n bhinnasandhAne bhiShajA.n sA.nnipAtike | karmaNi vyajyate pradnyA susthe ko vA na paNDitaH || 412|| anyacca \- ghAtayitumeva nIcaH parakArya.n vetti na prasAdhayitum | pAtayitumeva shaktirnAkhoruddhartumannapiTam || 413|| athavA na te doSho.ayam | svAmino doShaH yaste vAkya.n shraddadhAti | ukta~nca \- narAdhipA nIcajanAnuvartino budhopadiShTena pathA na yAnti ye | vishantyato durgamamArganirgama.n samastasambAdhamanarthapa~njaram || 414|| tadyadi tvamasya mantrI bhaviShyasi tadAnyo.api kashcinnAsya samIpe sAdhujanaH sameShyati | ukta~nca \- guNAlayo.apyasanmantrI nR^ipatirnAdhigamyate | prasannasvAdusalilo duShTagrAhyo yathA hradaH || 415|| tathA ca shiShTajanarahitasya svAmino.api nAsho bhaviShyati | ukta~nca \- citrAsvAdakathairbhR^ityairanAyAsitakArmukaiH | ye ramante nR^ipAsteShA.n ramante ripavaH shriyA || 416|| tatki.n mUrkhopadeshena | kevala.n doSho na guNaH | ukta~nca \- nAnAmya.n namate dAru nAshmani syAtkShurakriyA | sUcImukha.n vijAnIhi nAshiShyAyopashyate || 417|| damanaka Aha kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 17 vAnarayUthakathA | asti kasmi.nshcitparvataikadeshe vAnarayUtham | tacca kadAciddhemanta\- samaye.atikaThoravAtasa.nsparshavepamAnakalevara.n tuShAravarSho\- ddhatapravarShaghanadhArAnipAtasamAhata.n na katha~ncicChAnti\- magamat | atha kecidvAnarA vahnikaNasadR^ishAni gu~njAphalA\- nyavacitya vahnivA~nChayA phUtkurvantaH samantAttasthuH | atha sUcImukho nAma pakShI teShA.n ta.n vR^ithAyAsamavalokya provAca \- bhoH sarve mUrkhA yUyam | naite vahnikaNAH gu~njAphalAni etAni | tatki.n vR^ithA shrameNa | naitasmAcChItarakShA bhaviShyati | tadanviShyatA.n kashcinnirvAto vanapradesho guhA girikandara.n vA | adyApi saTopA medhA dR^ishyante | atha teShAmekatamo vR^iddhavAnarastamuvAca \- bho mUrkha | ki.n tAvadanena vyApAreNa | tadgamyatAm | ukta~nca \- muhurvighnitakarmANa.n dyUtakAra.n parAjitam | nAlApayedvivekadnyo yadIcChetsiddhimAtmanaH || 418|| tathA ca \- AkheTaka.n vR^ithAklesha.n mUrkha.n vyasanasa.nsthitam | samAlApena yo yu~Nkte sa gacChati parAbhavam || 419|| so.api tamanAdR^itya bhUyo.api vAnarAnanavaratamAha \- bhoH | ki.n vR^ithA kleshena | atha yAvadasau na katha~ncitpralapanviramati tAvadekena vAnareNa vyarthashramatvAtkupitena pakShAbhyA.n gR^ihItvA shilAyAmAsphAlita uparatashca | ato.aha.n bravImi \- nAnamya.n namate dAru ityAdi | tathA ca \- upadesho hi mUrkhANA.n prakopAya na shAntaye | payaHpAna.n bhuja~NgAnA.n kevala.n viShavardhanam || 420|| anyacca \- upadesho na dAtavyo yAdR^ishe tAdR^ishe nare | pashya vAnaramUrkheNa sugR^ihI nirgR^ihIkR^itA || 421|| damanaka Aha \- kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 18 kasmi.nshcidvanoddeshe shamIvR^ikShaH | tasya lambamAnashAkhAyA.n kR^itAvAsAvaraNyacaTakadampatI prativasataH sma | atha kadAcittayoH sukhasa.nsthayorhemantamegho manda.n manda.n varShitumArabdhaH | atrAntare kashcicChAkhAmR^igo vAtAsArasamAhataH proddhUShita\- sharIro dantavINA.n vAdayanvepamAnastasyAH shamyA mUlamAsAdyopaviShTaH | atha ta.n tAdR^iShamavalokya caTakA prAha \- bho bhadra | hastapAdasamopeto dR^ishyase puruShAkR^itiH | shItena bhidyase mUDha katha.n na kuruShe gR^iham || 422|| etacChrutvA tA.n vAnaraH sakopamAha \- adhame kasmAnna tva.n maunavratA bhavasi | aho dhArShTyamasyAH | adya mAmupahasati \- sUcImukhI durAcArA raNDA paNDitavAdinI | nAsha~Nkate prajalpantI tatkimenA.n na hanmyaham || 423|| eva.n pralapya tAmAha \- mugdhe | ki.n mama cintayA tava prayojanam | ukta~nca \- vAcya.n shraddhAsametasya pR^icChatashca visheShataH | prokta.n shraddhAvihInasya araNyaruditopamam || 424|| tatki.n bahunA tAvat | kulAyasthitayA tayA punarapyabhihitaH | sa tAvattA.n shamImAruhya tasyAH kulAya.n shatadhA khaNDasho.akarot | ato.aha.n bravImi \- upadesho na dAtavya iti | tanmUrkha | shikShApito.api na shikShitastvam | athavA na te doSho.asti yataH sAdhoH shikShA guNAya sampadyate nAsAdhoH | ukta~nca \- ki.n karotyeva pANDityamasthAne viniyojitam | andhakArapraticChanne ghaTe dIpa ivAhitaH || 425|| tadvyarthapANDityamAshritya mama vacanamashR^iNvannAtmanaH shAntimapi vetsi tannUnamapajAtastvam | ukta~nca \- jAtaH putro.anujAtashca atijAtastathaiva ca | apajAtashca loke.asminmantavyAH shAstravedibhiH || 426|| mAtR^itulyaguNo jAtastvanujAtaH pituH samaH | atijAto.adhikastasmAdapajAto.adhamAdhamaH || 427|| apyAtmano vinAsha.n gaNayati na khalaH paravyasanahR^iShTaH | prAyo mastakanAshe samaramukhe nR^ityati kabandhaH || 428|| aho sAdhvidamucyate \- dharmabuddhiH kubuddhishca dvAvetau viditau mama | putreNa vyarthapANDityAtpitA dhUmena ghAtitaH || 429|| damanaka Aha kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 20 kasmi.nshciddeshe dharmabuddhiH pApabuddhishca dve mitre prativasataH | atha kadAcitpApabuddhinA cintita.n yadaha.n tAvanmUrkho dAridryopetashca | tadena.n dharmabuddhimAdAya deshAntara.n gatvA.asyAshrayeNArthopArjanA.n kR^itvainamapi va~ncayitvA sukhIbhavAmi | athAnyasminnahani pApabuddhirdharmabuddhi.n prAha \- bho mitra | vArdhakabhAve ki.n tvAtmaviceShTita.n smarasi | deshAntaramadR^iShTvA kA.n shiShTajanasya vArttA.n kathayiShyasi | ukta~nca \- deshAntareShu bahuvidhabhAShAveShAdi yena na dnyAtam | bhramatA dharaNIpIThe tasya phala.n janmano vyartham || 430|| tathA ca \- vidyA.n vitta.n shilpa.n tAvannApnoti mAnavaH samyak | yAvadvrajati na bhUmau deshAddeshAntara.n hR^iShTaH || 431|| atha tasya tadvacanamAkarNya prahR^iShTamanAstenaiva saha gurujanAnudnyAtaH shubhe.ahani deshAntara.n prasthitaH | tatra ca dharmabuddhiprabhAveNa bhramatA pApabuddhinA prabhUtatara.n vittamAsAditam | tatashca tau dvAvapi prabhUtopArjitadravyau prahR^iShTau svagR^iha.n pratyautsukyena prasthitau | ukta~nca \- prAptavidyArthashilpAnA.n deshAntaranivAsinAm | kroshamAtro.api bhUbhAgaH shatayojanavadbhavet || 432|| atha svasthAnasamIpavartinA pApabuddhinA dharmabuddhirabhihitaH \- bhadra | na sarvametaddhana.n gR^iha.n prati netu.n yujyate | yataH kuTumbino bAndhavAshca prArthayiShyante | tadatraiva vanagahane kvApi bhUmau nikShipya ki~ncinmAtramAdAya gR^iha.n pravishAvaH | bhUyo.api prayojane sa~njAte tanmAtra.n sametyAsmAt\- sthAnAnneShyAvaH | ukta~nca \- na vitta.n darshayetprAdnyaH kasyacitsvalpamapyaho | munerapi yatastasya darshanAccalate manaH || 433|| tathA ca \- yathAmiSha.n jale matsyairbhakShyate shvApadairbhuvi | AkAshe pakShibhishcaiva tathA sarvatra vittavAn || 434|| tadAkarNya dharmabuddhirAha \- bhadra eva.n kriyatAm | tathAnuShThite dvAvapi tau svagR^iha.n gatvA sukhena sa.n sthitavantau | athAnyasminnahani pApabuddhirnishIthe.aTavyA.n gatvA tatsarva.n vitta.n samAdAya garta.n pUrayitvA svabhavana.n jagAma | athAnyedyu\- rdharmabuddhi.n sametya provAca \- sakhe bahukuTumbA vaya.n vittAbhAvAtsIdAmaH | tadgatvA tatra sthAne ki~ncinmAtra.n dhanamAnayAvaH | so.abravIt \- bhadra eva.n kriyatAm | atha dvAvapi gatvA tatsthAna.n yAvatkhanatastAvadrikta.n bhANDa.n dR^iShTavantau | atrAntare pApabuddhiH shirastADayanprovAca \- bho dharmabuddhe | tvayA hR^itametaddhana.n nAnyena | yato bhUyo.api gartApUraNa.n kR^itam | tatprayacCha me tasyArdham | anyathA.aha.n rAjakule nivedayiShyAmi | sa Aha \- bho durAtman | mA maiva.n vada | dharmabuddhiH khalvaham | naitaccaurakarma karomi | ukta~nca \- mAtR^ivatparadArANi paradravyANi loShTavat | AtmavatsarvabhUtAni vIkShante dharmabuddhayaH || 435|| eva.n dvAvapi vivadamAnau dharmAdhikAriNa.n gatau | procatushca paraspara.n dUShayantau | atha dharmAdhikaraNAdhiShThitapuruShai\- rdivyArthe yAvanniyojitau tAvatpApabuddhirAha \- aho na samyagdR^iShTo nyAyaH | ukta~nca \- vivAde.anviShyate patra.n tadabhAve.api sAkShiNaH | sAkShyabhAvAttato divya.n pravadanti manIShiNaH || 436|| tadatra viShaye mama vR^ikShadevatAH sAkShIbhUtAstiShThanti | tA apyAvayorekatara.n caura.n sAdhu.n vA kariShyanti | atha taiH sarvairabhihitam \- bho yuktamukta.n bhavatA | ukta~nca \- antyajo.api yadA sAkShI vivAde samprajAyate | na tatra yujyate divya.n ki.n punarvanadevatAH || 437|| tadasmAkamapyatra viShaye mahatkautUhala.n vartate | pratyUShasamaye yuvAbhyAmapyasmAbhiH saha tatra vanoddeshe gantavyamiti | etasminnantare pApabuddhiH svagR^iha.n gatvA svajanakamuvAca \- tAta prabhUto.aya.n mayArtho dharmabuddheshcoritaH | sa ca tava vacanena pariNati.n gacChati | anyathA.asmAka.n prANaiH saha yAsyati | sa Aha \- vatsa druta.n vada yena procya taddravya.n sthiratA.n nayAmi | pApabuddhirAha \- tAta asti tatpradeshe mahAshamI | tasyA.n mahatkoTaramasti | tatra tva.n sA.npratameva pravisha | tataH prabhAte yadAha.n satyashrAvaNa.n karomi tadA tvayA vAcya.n yaddharmabuddhishcaura iti | tathAnuShThite pratyUShe snAtvA pApabuddhiH dharmabuddhipuraHsaro dharmAdhikaraNakaiH saha tA.n shamImabhyetya tArasvareNa provAca | AdityacandrAvanilo.analashca dyaurbhUmirApo hR^idaya.n yamashca | ahashca rAtrishca ubhe ca sandhye dharmo hi jAnAti narasya vR^ittam || 438|| bhagavati vanadevate | Avayormadhye yashcaurasta.n kathaya | atha pApabuddhipitA shamIkoTarasthaH provAca \- bho dharmabuddhinA hR^itametaddhanam| tadAkarNya sarve te rAjapuruShA vismayotphullalocanA yAvaddharmabuddhervittaharaNocita.n nigraha.n shAstradR^iShTyAvalokayanti tAvaddharmabuddhinA tacChamIkoTara.n vahnibhojyadravyaiH pariveShTya vahninA sandIpitam | atha jvalati tasminshamIkoTare.ardhadagdhasharIraH sphuTitekShaNaH karuNa.n paridevayanpApabuddhipitA nishcakrAma | tatashca taiH sarvaiH pR^iShTaH \- bhoH kimidam | ityukta ida.n sarva.n kukR^itya.n pApabuddheH kAraNAjjAtamityuktvA mR^itaH | tataste rAjapuruShAH pApabuddhi.n shamIshAkhAyA.n pratilambya dharmabuddhi.n prashasyedamUcuH \- aho sAdhvidamucyate \- upAya.n cintayetprAdnyastathApAya.n ca cintayet | pashyato bakamUrkhasya nakulairbhakShitAH sutAH || 439|| dharmabuddhiH prAha \- kathametat | te procuH \- \medskip\hrule\medskip kathA 21 kR^iShNasarpakathA | asti kasmi.nshcidvanoddeshe bahubakasanAtho vaTapAdapaH | tasya koTare kR^iShNasarpaH prativasati sma | sa ca bakabAlakAnajAta\- pakShAnapi sadaiva bhakShayankAla.n nayati | athaiko bakastena bhakShitAnyapatyAni dR^iShTvA shishuvairAgyAtsarastIramAsAdya bAShpapUrapUritanayano.adhomukhastiShThati | ta.n ca tAdR^ikceShTita\- mavalokya kulIrakaH provAca \- mAma kimeva.n rudyate bhavatA.adya | sa Aha \- bhadra ki.n karomi | mama mandabhAgyasya bAlakAH koTaranivAsinA sarpeNa bhakShitAH | tadduHkhaduHkhito.aha.n rodimi | tatkathaya me yadyasti kashcidupAyastadvinAshAya | tadAkarNya kulIrakashcintayAmAsa \- aya.n tAvadasmatsahajavairI | tathopadesha.n prayacChAmi satyAnR^ita.n yathAnye.api bakAH sarve sa~NkShayamAyAnti | ukta~nca \- navanItasamA.n vANI.n kR^itvA citta.n tu nirdayam | tathA prabodhyate shatruH sAnvayo mriyate yathA || 440|| Aha ca \- mAma yadyeva.n tanmatsyamA.nsakhaNDAni nakulasya biladvArAtsarpakoTara.n yAvatprakShipa yathA nakulastanmArgeNa gatvA ta.n duShTasarpa.n vinAshayati | atha tathAnuShThite matsyamA.nsAnusAriNA nakulena ta.n kR^iShNasarpa.n nihatya te.api tadvR^ikShAshrayAH sarve bakAshca shanaiH shanairbhakShitAH | ato vaya.n brUmaH \- upAya.n cintayediti | eva.n mUDha | tvayApyupAya\- shcintito nApAyaH pApabuddhivat | tanna bhavasi tva.n sajjanaH| kevala.n pApabuddhirasi | dnyAto mayA svAminaH prANasa.ndehAnayanAt | prakaTIkR^ita.n tvayA svayamevAtmano duShTatva.n kauTilya.n ca | athavA sAdhvidamucyate \- yatnAdapi kaH pashyecChikhinAmAhAraniHsaraNamArgam | yadi jaladadhvanimuditAsta eva mUDhA na nR^ityeyuH || 441|| yadi tva.n svAminamenA.n dashA.n nayasi tadasmadvidhasya kA gaNanA | tasmAnmamAsannena bhavatA na bhAvyam | ukta~nca \- tulA.n lohasahasrasya yatra khAdanti mUShakAH | rAja.nstatra harecChyeno bAlaka.n nAtra sa.nshayaH || 442|| damanaka Aha kathametat |so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 22 jIrNadhananAmavaNikputrakathA | asti kasmi.nshcidadhiShThAne jIrNadhano nAma vaNikputraH | sa ca dravyakShayAddeshAntaragamanamanA vyacintayat \- yatra deshe.athavA sthAne bhogAnbhuktvA svavIryataH | tasminvibhavahIno yo vasetsa puruShAdhamaH || 443|| tathA ca \- yenAha.nkArayuktena cira.n vilasita.n purA | dIna.n vadati tatraiva yaH pareShA.n sa ninditaH || 444|| tasya ca gR^ihe sahasralohabhAraghaTitA pUrvapuruShopArjitA tulA.asIt | tA.n ca kasyacicChreShTino gR^ihe nikShepabhUtA.n kR^itvA deshAntara.n prasthitaH | tataH sucira.n kAla.n deshAntara.n yathecChayA bhrAntvA punaH svapuramAgatya ta.n shreShThinamuvAca \- bhoH shreShThin | dIyatA.n me sA nikShepatulA | sa Aha \- bho | nAsti sA tvadIyA tulA | mUShikairbhakShitA | jIrNadhana Aha \- bhoH shreShThin | nAsti doShaste yadi mUShikairbhakShiteti | IdR^igevAya.n sa.nsAraH | na ki~ncidatra shAshvatamasti | paramaha.n nadyA.n snAnArtha.n gamiShyAmi | tattvamAtmIya.n shishumena.n dhanadevanAmAna.n mayA saha snAnopakaraNahasta.n preShayeti | so.api cauryabhayAttasya sha~NkitaH svaputramuvAca \- vatsa pitR^ivyo.aya.n tava snAnArtha.n nadyA.n yAsyati | tadgamyatAmanena sArdha.n snAnopakaraNamAdAyeti | aho sAdhvidamucyate \- na bhaktyA kasyacitko.api priya.n prakurute naraH | muktvA bhaya.n pralobha.n vA kAryakAraNameva vA || 445|| tathA ca \- atyAdaro bhavedyatra kAryakAraNavarjitaH | tatra sha~NkA prakartavyA pariNAme.asukhAvahA || 446|| athAsau vaNikShishuH snAnopakaraNamAdAya prahR^iShTamanA\- stenAbhyAgatena saha prasthitaH | tathAnuShThite vaNiksnAtvA ta.n shishu.n nadIguhAyA.n prakShipya taddvAra.n bR^ihacChilayAcChAdya satvara.n gR^ihamAgataH | pR^iShTashca tena vaNijA \- bho abhyAgata tatkathyatA.n kutra me shishuryastvayA saha nadI.n gataH iti | sa Aha \- nadItaTAtsa shyenena hR^ita iti | shreShThyAha \- mithyAvAdin | ki.n kvacicChyeno bAla.n hartu.n shaknoti | tatsamarpaya me sutamanyathA rAjakule nivedayiShyAmIti | sa Aha \- bhoH satyavAdin | yathA shyeno bAla.n na nayati tathA mUShikA api lohabhAraghaTitA.n tulA.n na bhakShayanti | tadarpaya me tulA.n yadi dArakeNa prayojanam | eva.n vivadamAnau dvAvapi rAjakula.n gatau | tatra shreShThI tArasvareNa provAca \- bho abrahmaNyamabrahmaNyam | mama shishuranena caureNApahR^itaH | atha dharmAdhikAriNastamUcuH \- bhoH samarpyatA.n shreShThisutaH | sa Aha \- ki.n karomi | pashyato me nadItaTAcChyenenApahR^itaH shishuH | tacChrutvA te procuH \- bho na satyamabhihita.n bhavatA | ki.n shyenaH shishu.n hartu.n samartho bhavati | sa Aha \- bho bhoH shrUyatA.n madvacaH | tulA.n lohasahasrasya yatra khAdanti mUShikAH | rAja.nstatra harecChyeno bAlaka.n nAtra sa.n shayaH || 447|| te procuH \- kathametat | tataH shreShThI sabhyAnAmagre sarva.n vR^ittAnta.n nivedayAmAsa | tatastairvihasya dvAvapi tau paraspara.n sambodhya tulAshishupradAnena santoShitau | ato.aha.n bravImi \- tulA.n lohasahasrasya iti | tanmUrkha | sa.njIvakaprasAdamasahamAnena tvayaitatkR^itam | aho sAdhvidamucyate \- prAyeNAtra kulAnvita.n kukulajAH shrIvallabha.n durbhagA dAtAra.n kR^ipaNA R^ijUnanR^ijavo vitte sthita.n nirdhanAH | vairUpyopahatAshca kAntavapuSha.n dharmAshraya.n pApino nAnAshAstravicakShaNa.n ca puruSha.n nindanti mUrkhAH sadA || 448|| tathA ca \- mUrkhANA.n paNDitA dveShyA nirdhanAnA.n mahAdhanAH | vratinaH pApashIlAnAmasatInA.n kulastriyaH || 449|| tanmUrkha tvayA hitamapyahita.n kR^itam | ukta~nca \- paNDito.api vara.n shatrurna mUrkho hitakArakaH | vAnareNa hato rAjA viprAshcaureNa rakShitAH || 450|| damanaka Aha kathametat | so.abravIt \- \medskip\hrule\medskip kathA 23 kasyacidrAdnyo nitya.n vAnaro.atibhaktiparo.a~Ngasevako.antaHpure\- .apyapratiShiddhaprasaro.ativishvAsasthAnamabhUt | ekadA rAdnyo nidrA.n gatasya vAnare vyajana.n nItvA vAyu.n vidadhati rAdnyo vakShaHsthalopari makShikopaviShTA | vyajanena muhurmuhurniShidhya\- mAnApi punaH punastatra evopavishati | tatastena svabhAvacapalena mUrkheNa vAnareNa kruddhena satA tIkShNa.n khaDgamAdAya tasyA upari prahAro vihitaH | tato makShikoDDIya gatA para.n tena shitadhAreNAsinA rAdnyo vakSho dvidhA jAta.n rAjA mR^itashca | tasmAccirAyuricChatA nR^ipeNa mUrkho.anucaro na rakShaNIyaH | aparamekasminnagare ko.api vipro mahAvidvAnpara.n pUrvajanmayogena cauro vartate | tasminpure.anyadeshAdAgatA.nshcaturo viprAnbahUni vastUni vikrINato dR^iShTvA cintitavAn \- aho kenopAyenaiShA.n dhana.n labhe | iti vicintya teShA.n puro.anekAni shAstroktAni subhAShitAni cAtipriyANi madhurANi vacanAni jalpatA teShA.n manasi vishvAsamutpAdya sevA kartumArabdhA | athavA sAdhvidamucyate \- asatI bhavati salajjA kShAra.n nIra.n ca shItala.n bhavati | dambhI bhavati vivekI priyavaktA bhavati dhUrtajanaH || 451|| atha tasminsevA.n kurvati tairvipraiH sarvavastUni vikrIya bahumUlyAni ratnAni krItAni | tatastAni ja~NghAmadhye tatsamakSha.n prakShipya svadesha.n prati gantumudyamo vihitaH | tataH sa dhUrtaviprastAnviprAn gantumudyatAnprekShya cintAvyAkulitamanAH sa.njAtaH \- aho dhanametanna ki~ncinmama caTitam | athaibhiH saha yAmi | pathi kvApi viSha.n dattvaitAnnihatya sarvaratnAni gR^ihNAmi | iti vicintya teShAmagre sakaruNa.n vilapyedamAha \- bho mitrANi | yUya.n mAmekAkina.n muktvA gantumudyatAH | tanme mano bhavadbhiH saha snehapAshena baddha.n bhavadvirahanAmnaivAkula.n sa~njAta.n yathA dhR^iti.n kvApi na dhatte | yUyamanugraha.n vidhAya sahAyabhUta.n mAmapi sahaiva nayata | tadvacaH shrutvA te karuNArdracittAstena samameva svadesha.n prati prasthitAH | athAdhvani teShA.n pa~ncAnAmapi pallIpuramadhye vrajatA.n dhvA~NkShAH kathayitumArabdhAH \- re re kirAtAH | dhAvata dhAvata | sapAdalakShadhanino yAnti | etAnnihatya dhana.n nayata | tataH kirAtairdhvA~NkShavacanamAkarNya satvara.n gatvA te viprA laguDaprahArairjarjarIkR^itya vastrANi mocayitvA vilokitAH para.n dhana.n ki~ncinna labdham | tadA taiH kirAtairabhihitam \- bhoH pAnthAH | purA kadApi dhvA~NkShavacanamanR^ita.n nAsIt | tato bhavatA.n sa.nnidhau kvApi dhana.n vidyate tadarpayata | anyathA sarveShAmapi vadha.n vidhAya carma vidArya pratya~Nga.n prekShya dhana.n neShyAmaH | tadA teShAmIdR^isha.n vacanamAkarNya cauravipreNa manasi cintitam \- yadaiShA.n viprANA.n vadha.n vidhAyA~Nga.n vilokya ratnAni neShyanti tadApi mA.n vadhiShyanti tato.aha.n pUrvamevAtmAnamaratna.n samarpyaitAnmu~ncAmi | ukta~nca \- mR^ityorbibheShi ki.n bAla na sa bhIta.n vimu~ncati | adya vA.abdashatAnte vA mR^ityurvai prANinA.n dhruvaH || 452|| tathA ca \- gavArthe brAhmaNArthe ca prANatyAga.n karoti yaH | sUryasya maNDala.n bhittvA sa yAti paramA.n gatim || 453|| iti nishcityAbhihitam \- bhoH kirAtAH | yadyeva.n tato mA.n pUrva.n nihatya vilokayata | tatastaistathAnuShThite ta.n dhanarahitamavalokyApare catvAro.api muktAH |ato.aha.n bravImi \- paNDito.api vara.n shatruriti | athaiva.n sa.nvadatostayoH sa.njIvakaH kShaNameka.n pi~Ngalakena saha yuddha.n kR^itvA tasya kharanakharaprahArAbhihito gatAsurvasundharApIThe nipapAta | atha ta.n gatAsumavalokya pi~NgalakastadguNasmaraNArdrahR^idayaH provAca \- bho ayukta.n mayA pApena kR^ita.n sa.njIvaka.n vyApAdayatA | yato vishvAsaghAtAdanyannAsti pApatara.n karma | ukta~nca \- mitradrohI kR^itaghnashca yashca vishvAsaghAtakaH | te narA naraka.n yAnti yAvaccandradivAkarau || 454|| bhUmikShaye rAjavinAsha eva bhR^ityasya vA buddhimato vinAshe | no yuktamukta.n hyanayoH samatva.n naShTApi bhUmiH sulabhA na bhR^ityAH || 455|| tathA mayA sabhAmadhye sa sadaiva prasha.nsitaH | tatki.n kathayiShyAmi teShAmagrataH | ukta~nca \- ukto bhavati yaH pUrva.n guNavAn iti sa.nsadi | na tasya doSho vaktavyaH pratidnyAbha~NgabhIruNA || 456|| eva.nvidha.n pralapanta.n damanakaH sametya saharShamidamAha \- deva kAtaratamastavaiSha nyAyo yaddrohakAriNa.n shaShpabhuja.n hatvettha.n shocasi | tannaitadupapanna.n bhUbhujAm | ukta~nca \- pitA vA yadi vA bhrAtA putro bhAryA.athavA suhR^it | prANadroha.n yadA gacCheddhantavyo nAsti pAtakam || 457|| tathA ca \- rAjA ghR^iNI brAhmaNaH sarvabhakShI strI cAtrapA duShTamatiH sahAyaH | preShyaH pratIpo.adhikR^itaH pramAdI tyAjyA amI yashca kR^ita.n na vetti || 458|| api ca \- satyAnR^itA ca paruShA priyavAdinI ca hi.nsrA dayAlurapi cArthaparA vadAnyA | bhUrivyathA pracuravittasamAgamA ca veshyA~Nganeva nR^ipanItiranekarUpA || 459|| api ca \- akR^itopadravaH kashcinmahAnapi na pUjyate | pUjayanti narA nAgAnna tArkShya.n nAgaghAtinam || 460|| tathA ca \- ashocyAnanvashocastva.n pradnyAvAdA.nshca bhAShase | gatAsUnagatAsU.nshca nAnushocanti paNDitAH || 461|| eva.n tena sambodhitaH pi~NgalakaH sa.njIvakashoka.n tyaktvA damanakasAcivyena rAjyamakarot | iti shrIviShNusharmaviracite pa~ncatantre mitrabhedo nAma prathama.n tantram | ## Notes: 1) The original encoding showed all ##samAsa##s broken into their ##pada##s, separated by hyphens. All hyphens have been removed now and the ##samAsa##s joined together. 2) The original encoding also had all ## sandhi##s separated into their components. These have been joined back. 3) Punctuation marks such as ? and ! have been replaced by ##daNDa##s. The introduction of the original encoding: The text used for this edition comes from the following : (ed.)Ramchandra Jha. Vidyabhavan Sanskrit Granthamala, 17. Sixth edition.(Varanasi: Chowkhamba Vidyabhavan, 1991). There are considerable differences in various editions of the Panchatantra. I have also consulted (ed.) N.R. Kale. Delhi: Motilal Banarsidass, reprint 1991 (original 1911), but clearly there are several differences. Eventually, a revised version based on Kosambi as 1949 critical edition should be prepared. Electronic text entered by Jan Brzezinski, 2003. This text is available freely, but we request all users to please acknowledge Gaudiya Grantha Mandir as its source. A few corrections have been made (2003-11-02) Corrections from Ulrich Stiehl entered 2003-11-05 \medskip\hrule\medskip Assembled, reprocessed, and proofread by Arvind Kolhatkar akolhatkar at rogers.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}