% Text title : prasthAnabhedaH % File name : prasthAnabheda.itx % Category : major\_works, madhusUdanasarasvatI % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : madhusUdanasarasvatI % Transliterated by : Br. Pranipata Chaitanya pranipatachaitanya [ at ] yahoo.co.in % Proofread by : Sunder Hattangadi sunder at hotmail.com % Latest update : November 19, 2011 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. prasthAnabhedaH ..}## \itxtitle{.. prasthAnabhedaH ..}##\endtitles ## .. OM tatsadbrahmaNe namaH .. .. atha madhusUdanasarasvatIkR^itau prasthAnabhedaH .. atha sarveShAM shAstrANAM bhagavatyeva tAtparyaM sAkShAtparamparayA veti samAsena teShAM prasthAnabhedo.atroddishyate . tathA hi\-R^igvedo yajurvedaH sAmavedo.atharvaveda iti vedAshchatvAraH . shikShA kalpo vyAkaraNaM niruktaM Chando jyotiShamiti vedA~NgAni ShaT . purANanyAyamImAMsA dharmashAstrANi cheti chatvAryupA~NgAni . atropapurANAnAmapi purANe.antarbhAvaH . vaisheShikashAstrasya nyAye\, vedAntashAstrasya mImAMsAyAM\, mahAbhAratarAmAyaNayoH sAMkhyapAta~njalapAshupatavaiShNavAdInAM dharmashAstre\, militvA chaturdasha vidyAH . tathAchoktaM yAj~navalkyena ##(##1.3##)## purANanyAyamImAMsAdharmashAstrA~NgamishritAH . vedAH sthAnAni vidyAnAM dharmasya cha chaturdasha .. iti . etA eva chaturbhirupavedaiH sahitA aShTAdasha vidyA bhavanti . Ayurvedo dhanurvedo gandharvavedo.arthashAstraM cheti chatvAra upavedAH . sarveShAM chA.a.astikAnAmetAvantyeva shAstraprasthAnAni . anyeShAmapyekadeshinAmeteShvevAntarbhAvAt . nanu nAstikAnAmapi prasthAnAntarANi santi tAnyeteShvanantarbhAvAtpR^ithaggaNayitumuchitAni . tathA hi\-shUnyavAdenaikaM prasthAnaM mAdhyamikAnAm . kShaNikavij~nAnamAtravAdenAnyadyogAchArANAm . j~nAnAkArAnumeyakShaNikabAhyArthavAdenAparaM sautrAntikAnAm . pratyakShasalakShaNakShaNikabAhyArthavAdenAparaM vaibhAShikANAm . evaM saugatAnAM prasthAnachatuShTayam . tathA dehAtmavAdenaikaM prasthAnaM chArvAkANAm . evaM dehAtiriktadehaparimANAtmavAdena dvitIyaM prasthAnaM digambarANAm . evaM militvA nAstikAnAM ShaT prasthAnAni tAni kasmAnnochyante . satyam . vedabAhyatvAtteShAM mlechChAdiprasthAnavatparamparayA.api puruShArthAnupayogitvAdupekShaNIyameva . iha cha sAkShAdvA paramparayA vA pumarthopayoginAM vedopakaraNAnAmeva prasthAnAnAM bhedo darshitaH . tato na nyUnatvasha~NkAvakAshaH . atha saMkShepeNaipAM ##(##saMkShepeNaiyAM##?)## prasthAnAnAM svarUpabhedahetuprayojanabheda uchyate bAlAnAM vyutpattaye . tatra dharmabrahmapratipAdakamapauruSheyaM pramANavAkyaM vedaH sa cha mantrabrAhmaNAtmakaH . tatra mantrA anuShThAnakArakabhUtadravyadevatAprakAshakAH . te.api trividhAH . R^igyajuHsAmabhedAt . tatra pAdabaddhagAyatryAdichChandovishiShTA R^ichaH \ldq{}agnimILe purohitam\rdq ityAdyAH . tA eva gItivishiShTAH sAmAni . tadubhayavilakShaNAni yajUMShi . agnIdagnInviharetyAdisaMbodhanarUpA nigadamantrA api yajurantarbhUtA eva . tadevaM nirUpitA mantrAH . brAhmaNamapi trividham\, vidhirUpamarthavAdarUpaM tadubhayavilakShaNarUpaM cha . tatra shabdabhAvanAvidhiriti bhaTTAH . niyogo vidhiriti prAbhAkArAH . iShTasAdhanatAvidhiriti tArkikAdayaH sarve . vidhirapi chaturvidhaH . utpattyadhikAraviniyogaprayogabhedAt . tatra karmasvarUpamAtrabodhako vidhirutpattividhirAgneyo.aShTAkapAlo bhavatItyAdiH . setikartavyatAkasya karaNasya yAgAdeH phalasaMbandhabodhako vidhiradhikAravidhirdarshapUrNamAsAbhyAM svargakAmo yajetetyAdiH . a~Ngasambandhabodhako vidhirviniyogavidhirvrIhibhiryajeta samidho yajatItyAdiH . sA~NgapradhAnakarmaprayogaikyabodhakaH pUrvoktavidhitrayamelanarUpaH prayogavidhiH . sa cha shrauta ityeke kalpya ityapare . karmasvarUpaM cha dvividham\-guNakarmArthakarma cha\, tatra kratukarmakArakANyAshritya vihitaM guNakarma . tadapi chaturvidham . utpattyApyavikR^itisaMskR^itibhedAt . tatra vasante brAhmaNo.agnInAdadhIta yUpaM takShatItyAdAvAdhAnatakShaNAdinA saMskAravisheShavishiShTA.agniyUpAderutpattiH . svAdhyAyo.adhyetavyo gAM payo dogdhItyAdAvadhyayanadohanAdinA vidyamAnasyaiva svAdhyAyapayaH prabhR^iteH prAptiH . somamabhiShuNoti vrIhInavahantyAjyaM vilApayatItyAdAvabhipavAvaghAtavilApanaiH somAdInAM vikAraH . vrIhInprokShati patnyavekShata ityAdau prokShaNAvekShaNAdibhirvrIhyAdidravyANAM saMskAraH . etachchatuShTayaM chA~Ngameva . tathA kratukArakANyAshritya vihitamarthakarma cha dvividham\-a~NgaM pradhAnaM cha . anyArthama~Ngam . ananyArthaM pradhAnam . a~Ngamapi dvividham\-saMnipatyopakArakamArAdupakArakaM cha . tatra pradhAnasvarUpanirvAhakaM prathamam . phalopakAri dvitIyam . evaM sampUrNA~Ngasahito vidhiH prakR^itiH . vikalA~NgasaMyukto vidhirvikR^itiH . tadubhayavilakShaNo vidhirdarvihomaH . evamanyadapyUhyam . tadevaM nirUpito vidhibhAgaH . prAshastyanindAnyataralakShaNayA vidhivisheShabhUta vAkyamarthavAdaH . sa cha trividhaH\-guNavAdo.anuvAdo bhUtArthavAdashcheti . tatra pramANAntaraviruddhArthabodhako guNavAda Adityo yUpa ityAdiH . pramANAntaraprAptyarthabodhako.anuvAdo.agnirhimasya bheShajamityAdiH . pramANAntaravirodhatatprAptirahitArthabodhako bhUtArthavAda indro vR^itrAya vajramudyachChadityAdiH . taduktaM\-\- virodhe guNavAdaH syAdanuvAdo.avadhArite, bhUtArthavAdastaddhAnAdarthavAdastridhA mataH .. iti . tatra trividhAnAmapyarthavAdAnAM vidhistutiparatve samAne.api bhUtArthavAdAnAM svArthe.api prAmANyaM devatAdhikaraNanyAyAt . abAdhitAj~nAtaj~nApakatvaM hi prAmANyam . tachchAbAdhitaviShayatvAjj~nAtaj~nApakatvAchcha na guNavAdAnuvAdayoH . bhUtArthasya tu svArthe tAtparyarahitasyApyautsargikaM prAmANyaM vihanyate . tadevaM nirUpito.arthavAdabhAgaH . vidhyarthavAdobhayavilakShaNaM tu vedAntavAkyam . tachchAj~nAtaj~nApakatve.apyanuShThAnApratipAdakatvAnna vidhiH . svataH puruShArthaparamAnandaj~nAnAtmakabrahmaNi svArtha upakramopasaMhArAdiShaDvidhatAtparyali~NgavattayA svataH pramANabhUtaM sarvAnapi vidhInantaHkaraNashuddhidvArA svavisheShatAmApAdayadanyasheShatvAbhAvAchcha . tasmAdubhayavilakShaNameva vedAntavAkyam . tachcha kvachidaj~nAtaj~nApakatvamAtreNa vidhiriti vyapadiShyate vidhipadarahitapramANavAkyatvena kvachidbhUtArthavAda iti vyavahriyata iti na doShaH . tadevaM nirUpitaM trividhaM brAhmaNam . evaM cha karmakANDabrahmakANDAtmako vedo dharmArthakAmamokShahetuH . saH cha prayogatrayeNa yaj~nanirvAhArthamR^igyajuHsAmabhedena bhinnaH . tatra hotraprayoga R^igvedena\, Adhvaryavaprayogo yajurvedena\, audgAtraprayogaH sAmavedena\, brAhmayAjamAnaprayogau tvatraivAntarbhUtau . atharvavedastu yaj~nAnupayuktaH shAntipauShTikAbhichArAdikarmapratipAdakatvenAtyantavilakShaNa eva . evaM pravachanabhedAtprativedaM bhinnA bhUyasyaH shAkhAH . evaM cha karmakANDe vyApArabhede.api sarvAsAM vedashAkhAnAmekarUpatvameva brahmakANDe . iti chaturNAM vedAnAM prayojanabhedena bheda uktaH . athA~NgAnAmuchyate . tatra shikShAyA udAttAnudAttasvaritahrasvadIrghaplutAdivishiShTa\- svaravya~njanAtmakavarNochchAraNavisheShaj~nAnaM prayojanam . tadabhAve mantrANAmanarthakatvAt . tathAchoktam ##(##shi\- 52##)## mantro hInaH svarato varNato vA mithyAprayukto na tamarthamAha | sa vAgvajro yajamAnaM hinasti yathendrashatruH svarato.aparAdhAt .. iti . tatra sarva vedasAdhAraNI shikShA . atha shikShAM pravakShyAmItyAdipa~NchakhaNDAtmikA pANininA prakAshitA . prativedashAkhaM cha bhinnarUpA prAtishAkhyasaMj~nitA.anyaireva munibhiH pradarshitA . evaM vaidikapadasAdhutvaj~nAnenohAdikaM vyAkaraNasya prayojanam . tachcha vR^iddhirAdaijityAdyadhyAyAShTakAtmakaM maheshvaraprasAdena bhagavatA pANininaiva prakAshitam . tatra kAtyAyanena muninA pANinIyasUtreShu vArtikaM virachitam . tadvArtikasyopari cha bhagavatA muninA pata~njalinA mahAbhAShyamArachitam . tadetattrimuni vyAkaraNaM vedA~NgaM mAheshvaramityAkhyAyate kaumArAdivyAkaraNAni tu na vedA~NgAni kiMtu laukikaprayogamAtraj~nAnArthAnItyavagantavyam . evaM shikShAvyAkaraNAbhyAM varNochchAraNapadasAdhutve j~nAte vaidikamantrapadAnAmarthaj~nAnAkA~NkShAyAM tadartha bhagavatA yAskena samAmnAyaH samAmnAtaH sa vyAkhyAtavya ityAditrayodashAdhyAyakaM niruktamArAchitam . tatra cha nAmAkhyAtanipAtopasargabhedena chaturvidhaM padajAtaM nirUpya vaidikamantrapadAnAmarthaH prakAshitaH . mantrANAM chAnuShTheyArthaprakAshanadvAreNaiva karaNatvAtpadArthaj~nAnAdhInatvAchcha vAkyArthaj~nAnasya mantrasthapadArthaj~nAnAya niruktamavashyamapekShitamanyathA.anuShThAnAsaMbhavAt . sR^iNyeva jarbharI turpharI tU ityAdi durUhANAM ##(##niru\.13-5##)## prakArAntareNArthaj~nAnasyAsaMbhavanIyatvAchcha . evaM nighaNTavo.api vaidikadravyadevatAtmakapadArthaparyAyashabdAtmakA niruktAntarbhUtA eva . tatrApi nighaNTusaMj~nakaH pa~nchAdhyAyAtmako grantho bhagavatA yAskenaiva kR^itaH . evamR^i~NmantrANAM pAdabaddhachChandovisheShavishiShTatvAttadaj~nAne cha nindAshravaNAchChandovisheShanimittAnuShThAnavisheShavidhAnAchcha . Chandoj~nAnAkA~NkShAyAM tatprakAshanAya dhIH shrIH strImityAdyaShTAdhyAyAtmikA ChandovivR^itirbhagavatA pi~Ngalena virachitA . tatrApyalaukikamityantenAdhyAyatrayeNa gAyatryuShNiganuShTubbR^ihatI pa~NktistriShTubjagatIti sapta chChandAMsi sAvAntarabhedAni nirUpitAni . atha laukikamityArabhyAdhyAyapa~nchakena purANetihAsAdAvupayogIni laukikAni chChandAMsi prasa~NgAnnirUpitAni vyAkaraNe laukikapadanirUpaNavat . evaM vaidikakarmA~NgadarshAdikAlaj~nAnAya jyautiShaM bhagavatA.a.adityena gargAdibhishcha praNItaM bahuvidhameva . shAkhAntarIyaguNopasaMhAreNa vaidikAnuShThAnakramavisheShadnyAnAya kalpasUtrANi tAni cha prayogatrayabhedAttrividhAni . tatra hautraprayogapratipAdakAnyAshvalAyanashA~NkhAyanAdipraNItAni . AdhvaryavaprayogapratipAdakAni baudhAyanApastambakAtyAyanAdipraNItAni . audgAtraprayogapratipAdakAni lATyAyanadrAhvyAyaNAdipraNItAni . evaM nirUpitaH ShaNNAma~NgAnAM prayojanabhedaH . chaturNAmupA~NgAnAmadhunochyate . tatra sargapratisargavaMshamanvantaravaMshAnucharitapratipAdakAni bhagavatA bAdarAyaNena kR^itAni purANAni tAni cha brAhmaM pAdmaM vaiShNavaM shaivaM bhAgavataM nAradIyaM mArkaNDeyamAgneyaM brahmavaivartaM lai~NgaM vArAhaM skAndaM vAmanaM kaurmaM mAtsyaM gAruDaM brahmANDaM chetyaShTAdasha . AdyaM sanatkumAreNa proktaM vedavidAM varAH . dvitIyaM nArasiMhAkhyaM tR^itIyaM nAndameva cha .. chaturthaM shivadharyAkhyaM daurvAsaM pa~nchamaM viduH . ShaShThaM tu nAradIyAkhyaM kApilaM saptamaM viduH .. aShTamaM mAnavaM proktaM tatashchoshanaseritam . tato brahmANDasaMj~naM tu vAruNAkhyaM tataH param .. tataH kAlIpurANAkhyaM vAshiShThaM munipu~NgavAH . tato vAshiShThaM lai~NgAkhyaM proktaM mAheshvaraM param .. tataH sAmbapurANAkhyaM tataH sauraM mahAdbhutam . pArAsharaM tataH proktaM mArIchAkhyaM tataH param .. bhArgavAkhyaM tataH proktaM sarvadharmArthasAdhakam . evamupapurANAnyekaprakArANi draShTavyAni . nyAya AnvIkShikI pa~nchAdhyAyI gautamena praNItA . pramANaprameyasaMshayaprayojanadR^iShTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAda\- jalpavitaNDAhetvAbhAsachChalajAtinigrahasthAnAkhyAnAM ShoDashapadArthAnAmuddeshalakShaNaparIkShAbhistattvaj~nAnaM tasyAH prayojanam . evaM dashAdhyAyaM vaisheShikaM shAstraM kaNAdena praNItam . dravyaguNakarmasAmAnyavisheShasamavAyAnAM ShaNNAM padArthAnAmabhAvasaptamAnAM sAdharmyavaidharmyAbhyAM vyutpAdanaM tasya prayojanam . etadapi nyAyapadenoktam . evaM mImAMsA.api dvividhA, karmamImAMsA shArIrakamImAMsA cha . tatra dvAdashAdhyAyI karmamImAMsA "athAto dharmajij~nAsA" ityAdyanvAhArye cha ##(##16##)## darshanAdityantA bhagavatA jaimininA praNItA . tatra dharmapramANam . dharmabhedAbhedau . sheShasheShibhAvaH . kratvarthapuruShArthabhedena prayuktivisheShaH . shrutyarthapaThanAdibhiH kramabhedaH . adhikAravisheShaH sAmAnyAtideshaH . visheShAtideshaH . UhaH . bAdhaH . tantram . prasa~Ngashcheti krameNa dvAdashAdhyAyAnAmarthaH . tathA saMkarShaNakANDamapyadhyAyachatuShTayAtmakaM jaiminipraNItam . tachcha devatAkANDasaMj~nayA prasiddhamapyupAsanAkhyakarmapratipAdakatvAtkarmamImAMsAntargatameva . tathA chaturadhyAyI shArIrakamImAMsA 'athAto brahmajij~nAsA' ityAdiranAvR^ittiH shabdAdityantA jIvabrahmaikatvasAkShAtkArahetuH shravaNAkhyavichArapratipAdakAnnyAyAnupadarshayantI bhagavatA bAdarAyaNena kR^itA . tatra sarveShAmapi vedAntavAkyAnAM sAkShAtparamparAyA vA pratyagabhinnA.advitIye brahmaNi tAtparyamiti samanvayaH prathamAdhyAyena pradarshitaH . tatra cha prathame pAde spaShTabrahmali~NgayuktAni vAkyAni vichAritAni . dvitIye tvaspaShTali~NgAnyupAsyabrahmaviShayANi . tR^itIye pAde.aspaShTa brahmali~NgAni prAyasho j~neyabrahmaviShayANi . evaM pAdatrayeNaM vAkyavichAraH samApitaH . chaturthapAde tu pradhAnaviShayatvena saMdihyamAnAnyavyaktAjAdipadAni chintitAni . evaM vedAntAnAmadvaye brahmaNi siddhe samanvaye tatra saMbhAvitasmR^ititarkAdiprayuktaistarkairvirodhamAsha~Nkya tatparihAraH kriyata ityavirodho dvitIyAdhyAyena darshitaH . tatrA.a.adyapAde sA~NkhyayogakANAdAdismR^itibhiH sAMkhyAdiprayuktaistarkaishcha virodho vedAntasamanvayasya parihR^itaH . dvitIye pAde sAMkhyAdimatAnAM duShTatvaM pratipAditam . svapakShasthApanaparapakShanivAraNarUpaparvadvayAtmakatvAdvichArasya . tR^itIye pAde mahAbhUtasR^iShTyAdishrutInAM paraspara virodhaH pUrvabhAgeNa parihR^itaH . uttarabhAgeNa tu jIvaviShayANAm . chaturthapAde\, indriyaviShayashrutInAM virodhaH parihR^itaH . tR^itIye.adhyAye sAdhananirUpaNam . tatra prathame pAde jIvasya paralokagamanAgamananirUpaNeNa vairAgyaM nirUpitam . dvitIye pAde pUrvabhAgeNa tvaMpadArthaH shodhitaH . uttarabhAgeNa tatpadArthaH . tR^itIye pAde nirguNe brahmaNi nAnAshAkhApaThitapunaruktapadopasaMhAraH kR^itaH . prasa~NgAchcha saguNanirguNavidyAsu shAkhAntarIyaguNopasaMhArAnupasaMhArau nirUpitau . chaturthe pAde nirguNabrahmavidyAyA bahira~NgasAdhanAnyAshramayaj~nAdInyantara~NgasAdhanAni shamadamanididhyAsanAdIni cha nirUpitAni . chaturthe.adhyAye saguNanirguNavidyayoH phalavisheShanirNayaH kR^itaH . tatra prathame pAde shravaNAdyAvR^ittyA nirguNaM brahma sAkShAtkR^itya jIvataH pApapuNyAlepalakShaNA jIvanmuktirabhihitA . dvitIye pAde mriyamANasyotkrAntiprakArashchintitaH . tR^itIye pAde saguNabrahmavido mR^itasyottaramArgo.abhihitaH . chaturthe pAde pUrvabhAgeNa nirguNabrahmavido videhakaivalyaprAptiruktA . uttarabhAgeNa saguNabrahmavido brahmalokasthitirukteti . idameva sarvashAstrANAM mUrdhanyam . shAstrAntaraM sarvamasyaiva sheShabhUtamitIdameva mumukShubhirAdaraNIyaM shrIshaMkarabhagavatpAdoditaprakAreNeti rahasyam . evaM dharmashAstrANi manuyAj~navalkyaviShNuyamA~NgirovasiShTha\- dakShasaMvartashAtAtapaparAsharagautamasha~Nkhalikhita\- hArItApastamboshanovyAsakAtyAyanabR^ihaspati\- devalanAradapaiThInasiprabhR^itibhiH kR^itAni varNAshramadharmavisheShANAM vibhAgena pratipAdakAni . evaM vyAsakR^itaM mahAbhArataM vAlmIkikR^itaM rAmAyaNaM cha dharmashAstraM evAntarbhUtaM svayamitihAsatvena prasiddham . sAMkhyAdInAM dharmashAstrAntarbhAve.apIha svashabdenaiva nirdeshAtpR^ithageva saMgatirvAchyA . atha veda chatuShTayasya krameNa chatvAra upavedAH . tatrA.a.ayurvedasyAShTau sthAnAni bhavanti sUtraM shArIramaindriyaM chikitsA nidAnaM vimAnaM vikalpaH siddhishcheti . brahmaprajApatyashvidhanvantarIndrabharadvAjAtreyAgniveshyAdibhirupadiShTashcharakeNa saMkShiptaH . tatraiva sushrutena pa~nchasthAnAtmakaM prastAnAntaraM kR^itam . evaM vAgbhaTAdinA.api bahudheti na shAstrabhedaH . kAmashAstramapyAyurvedAntargatameva . tatraiva sushrutena vAjIkaraNAkhyakAmashAstrAbhidhAnAt . tatra vAtsyAyanena pa~nchAdhyAyAtmakaM kAmashAstraM praNItam . tasya cha viShayavairAgyameva prayojanam . shAstroddIpitamArgeNApi viShayabhoge duHkhamAtraparyavasAnAt . chikitsAshAstrasya rogatatsAdhanaroganivR^ittitatsAdhanaj~nAnaM prayojanam . evaM dhanurvedaH pAdachatuShTayAtmako vishvAmitrapraNItaH . tatra prathamo dIkShApAdaH . dvitIyAH saMgrahapAdaH . tR^itIyaH siddhipAdaH . chaturthaH prayogapAdaH . tatra prathame pAde dhanurlakShaNamadhikArinirUpaNaM cha kR^itam . atra dhanuHshabdashchApe rUDho.api dhanurvidhAyudhe pravartate . tachchaturvidham\-muktamamuktaM muktAmuktaM yantramuktam . muktaM chakrAdi . amuktaM khaDgAdi . muktAmuktaM shalyAvAntarabhedAdi . yantramuktaM sharAdi . tatra muktamastramuchyate . amuktaM shastramityuchyate . tadapi brAhmavaiShNavapAshupataprAjApatyAgneyAdibhedAdanekavidham . evam sAdhidaivateShu samantrakeShu chaturvidhAyudheShu yeShAmadhikAraH kShatriyakumArANAM tadanuyAyinAM cha te sarve chaturvidhAH padAtiratha gajaturugArUDhAH . dIkShAbhiShekashakunama~NgalakaraNAdikaM cha sarvamapi prathame pAde nirUpitam . sarveShAM shastravisheShANAmAchAryasya cha lakShaNapUrvakaM saMgrahaNaprakAro darshito dvitIyapAde gurusampradAyasiddhAnAM shastravisheShANAM punaH punarabhyAso mantradevatAsiddhikaraNamapi nirUpitaM tR^itIyapAde . evaM devatArchanAbhyAsAdibhiH siddhAnAmastravisheShANAM prayogashchaturthapAde nirUpitaH . kShatriyANAM svadharmAcharaNaM yuddhaM duShTasya daNDashchorAdibhyaH prajApAlanaM cha dhanurvedasya prayojanam . evaM cha brahmaprajApatyAdikrameNa vishvAmitrapraNItaM dhanurvedashAstram . evaM gAndharvavedashAstraM bhagavatA bharatena praNItam . gItavAdyanR^ityabhedena bahuvidho.arthaH . devatArAdhananirvikalpakasamAdhyAdisiddhishcha gAndharvavedasya prayojanam . evamarthashAstraM cha bahuvidham . nItishAstramashvashAstraM shilpashAstraM sUpakArashAstraM chatuHShaShTikalAshAstraM cheti nAnAmunibhiH praNItaM tatsarvamasya cha sarvasya laukikavatprayojanabhedo draShTavyaH . evamaShTAdasha vidyAstrayIshabdenoktAH . anyathA nyUnatAprasa~NgAt . tathA sAMkhyashAstraM bhagavatA kapilena praNItam . atha trividhaduHkhAtyantanivR^ittiratyantapuruShArtha ityAdi ShaDadhyAyam . tatra prathame.adhyAye viShayA nirUpitAH . dvitIye.adhyAye pradhAnakAryANi . tR^itIye.adhyAye viShayebhyo vairAgyam . chaturthe.adhyAye viraktAnAM pi~NgalAkuravAdInAmAkhyAyikAH . pa~nchame.adhyAye parapakShanirNayaH . ShaShThe sarvArthasaMkShepaH . prakR^itipuruShavivekaj~nAnaM sAMkhyashAstrasya prayojanam . tathA yoga shAstraM bhagavatA pata~njalinA praNItam . atha yogAnushAsanamityAdi pAdachatuShTayAtmakam . tatra prathamapAde chittavR^ittinirodhAtmakaH samAdhirabhyAsavairAgyarUpaM cha tatsAdhanaM nirUpitam . dvitIye pAde vikShipta chittasyApi samAdhisiddhyarthaM chittavR^ittinirodhAtmakaH yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo.aShTA~NgAni nirUpitAni . tR^itIye pAde yogivibhUtayaH . chaturthe pAde kaivalyamiti . tasya cha vijAtIyapratyayanirodhadvAreNa nididhyAsanasiddhiH prayojanam . tathA pashupatimataM pAshupataM shAstraM pashupatinA pashupAshavimokShaNAya \- athAtaH pAshupataM yogavidhiM vyAkhyAsyAma ityAdi pa~nchAdhyAyaM virachitam.tatrAdhyAyapa~nchakenApi kAryarUpo jIvaH pashuH kAraNaM patirIshvaraH . yogaH pashupatau chittasamAdhAnam . vidhirbhasmanA triShavaNasnAnAdirnirUpitaH duHkhAntasaMj~no mokShashcha prayojanam . eta eva kAryakAraNayogavidhiduHkhAntA ityAkhyAyante . evaM vaiShNavaM nAradAdibhiH kR^itaM pa~ncharAtram . tatra vAsudevasaMkarShaNapradyumnAniruddhAshchatvAraH padArthA nirUpitAH . bhagavAnvAsudevaH sarvakAraNaM parameshvaraH . tasmAdutpadyate saMkarShaNAkhyo jIvaH . tasmAnmanaH pradyumnastasmAdaniruddho.ahaMkAraH . sarve chaite bhagavato vAsudevasyaivAMshabhUtAH . tadabhinnA eveti bhagavato vAsudevasya manovAkkAyavR^ittibhirArAdhanaM kR^itvA kR^itakR^ityo bhavatItyAdi cha nirUpitam . tadevaM darshitaH prasthAnabhedaH . sarveShAM cha saMkShepeNa trividha eva prasthAnabhedaH . tatrA.a.arambhavAdaH ekaH . pariNAmavAdo dvitIyaH . vivartavAdastR^itIyaH . pArthivApyataijasavAyavIyAshchaturvidhAH paramANavo dvyaNukAdikrameNa brahmANDaparyantaM jagadArabhante . asadeva kAryaM kArakavyApArAdutpadyata iti prathamastArkikANAM\, mImAMsakAnAM cha sattvarajastamoguNAtmakaM pradhAnameva mahadahaMkArAdikrameNa jagadAkAreNa pariNamate . pUrvamapi sUkShmarUpeNa sadeva kAryaM kAraNavyApAreNAbhivyajyata iti dvitIyaH pakShaH sAMkhyayogapAta~njalapAshupatAnAm . brahmaNaH pariNAmo jagaditi vaiShNavAnAm . svaprakAshaparamAnandAdvitIyaM brahma svamAyAvashanmithyaiva jagadAkAreNa kalpata iti tR^itIyaH pakSho brahmavAdinAm . sarveShAM prasthAnakartR^INAM munInAM vivartavAdaparyavasAnenAdvitIye parameshvara eva pratipAdye tAtparyam . na hi te munayo bhrAntAH sarvaj~natvAtteShAM . kiM tu bahirviShayapravaNAnApAtataH puruShArthe praveSho na saMbhavatIti nAstikyavAraNAya taiH prakArabhedAH pradarshitAH . tatra teShAM tAtparyamabuddhvA vedaviruddhe.apyarthe tAtparyamutprekShyamANAstanmatamevopAdeyatvena gR^ihNanto janA nAnApathajuSho bhavantIti sarvamanavadyam .. iti shrImadhusUdanasarasvatIvirachitaH prasthAnabhedaH samAptaH .. ## \medskip\hrule\medskip Encoded by Br. Pranipata Chaitanya pranipatachaitanya@yahoo.co.in Proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}