% Text title : Sanatsujatiya % File name : sanatsujAtIya.itx % Category : major\_works, vyAsa % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Veda Vyasa % Description-comments : From Mahabharat Udyogaparva (5) adhyAya 41-46 (BORI ediion 41-45) % Latest update : January 19, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. sanatsujAtIyam ..}## \itxtitle{.. sanatsujAtIyam ..}##\endtitles ## \section{udyogaparva \- adhyAya 041} || shrIH || 5\.41\ | adhyAyaH 41 dhR^itarAShTreNa punardharmarahasyakathanaM choditena vidureNa svasya shUdrayonijAtatvena tatkathanAnauchityakathanam || 1 || tathA smaraNa mAtrasaMnihitaM sanatsujAta.nprati dhR^itarAShTrAya tatvopadeshaprArthanA || 2 || dhR^itarAShTra uvAcha | anuktaM yadi te ki~nchidvAchA vidura vidyate | tanme shushrUShato brUhi vichitrANi hi bhAShase || 41\-1 vidura uvAcha | dhR^itarAShTra kumAro vai yaH purANaH sanAtanaH | tanatsujAtaH provAcha mR^ityurnAstIti bhArata || 41\-2 sa te guhyAnprakAshAMshcha sarvAnhR^idayasaMshrayAn | pravakShyati mahArAja sarvabuddhimatAM varaH || 41\-3 dhR^itarAShTra uvAcha | kiM tvaM na veda tadbhUyo yanme brUyAtsanAtanaH | tvameva vidura brUhi praj~nAsheSho.asti chettava || 41\-4 vidura uvAcha | shUdrayonAvahaM jAto nAto.anyadvaktumutsahe | kumArasya tu yAbuddhirveda tAM shAshvatImaham || 41\-5 brAhmIM hi yonimApannaH saguhyamapi yo vadet | na tena garhyo devAnAM tasmAdetadbravImi te || 41\-6 dhR^itarAShTra uvAcha | bravIhi vidura tvaM me purANaM taM sanAtanam | kathametena dehena syAdihaiva samAgamaH || 41\-7 vaishampAyana uvAcha | chintayAmAsa vidurastabhR^iShiM shaMsitavratam | sa cha tachchintitaM j~nAtvA darshayAmAsa bhArata || 41\-8 sa chainaM pratijagrAha vidhidR^iShTena karmaNA | sukhopaviShTaM vishrAntamathainaM viduro.abravIt || 41\-9 bhagavansaMshayaH kashchiddhR^itarAShTrasya mAnasaH | yo na shakyo mayA vaktuM tvamasmai vaktumarhasi || 41\-10 yaM shratvA.ayaM manuShyendraH sarvaduHkhAtigo bhavet || 41\-11 lAbhAlAbhau priyadveShyau yathainaM na jarAntakau | viShaheranbhayAmarShau shrutpipAse madodbhavau | aratishchaiva tandrI cha kAmakrodhau kShayodayau || 41\-12 iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi ekachatvAriMsho.adhyAyaH || \section{udyogaparva \- adhyAya 042} || shrIH || 5\.42\ | adhyAyaH 42 sanatsujAtena dhR^itarAShTra.nprati tattvopadeshaH || 1 || vaishampAyana uvAcha | tato rAjA dhR^itarAShTro manIShI saMpUjya vAkyaM vidureritaM tat | sanatsujAtaM rahite mahAtmA paprachCha buddhiM paramAM bubhUShan || 42\-1 dhR^itarAShTra uvAcha | sanatsujAta yadimaM shR^iNomi na mR^ityurastIti tavopadesham | devAsurA hyAcharanbrahmacharya\- mamR^ityave tatkatarannu satyam || 42\-2 sanatsujAta uvAcha | amR^ityuM karmaNA kechinmR^ityurnAstIti chApare | shR^iNu me bruvato rAjanyathaitanmA visha~NkithAH || 42\-3 ubhe satye kShatriyAdya pravR^itte moho mR^ityuH saMmato.ayaM kavInAm | pramAdaM vai mR^ityumahaM bravImi tathA.apramAdamamR^itatvaM bravImi || 42\-4 pramAdAdvai asurAH parAbhava\- nnapramAdAdbrahmabhUtAH surAshcha | naiva mR^ityurvyAghra ivAtti jantU\- nna hyasya rUpamupalabhyate hi || 42\-5 yamaM tveke mR^ityumato.anyamAhu\- rAtmAvAsamamR^itaM brahmacharyam | pitR^iloke rAjyamanushAsti devaH shivaH shivAnAmashivo.ashivAnAm || 42\-6 asyAdeshAnniHsarate narANAM krodhaH pramAdo lobharUpashcha mR^ityuH | ahaM gatenaiva charanvimArgA\- nna chAtmano yogamupaiti kashchit || 42\-7 te mohitAstadvashe vartamAnA itaH pretAstatra punaH patanti | tatastAndevA anuviplavante ato mR^ityurmaraNAdabhyupaiti || 42\-8 karmodaye karmaphalAnurAgA\- statrAnu te yAnti na taranti mR^ityum | sadarthayogAnavagamAtsamantA\- tpravartate bhogabhogena dehI || 42\-9 tadvai mahAmohanamindriyANAM mithyArthayogasya gatirhi nityA | mithyArthayogAbhihatAntarAtmA smarannupAste viShayAnsamantAt || 42\-10 abhidhyA vai prathamaM hanti lokAn kAmakrodhAvanugR^ihyAshu pashchAt | ete bAlAnmR^ityave prApayanti dhIrAstu dhairyeNa taranti mR^ityum || 42\-11 so.abhidhyAyannutpatiShNannihanyA\- danAdareNApratibudhyamAnaH | nainaM mR^ityurmR^ityurivAtti bhUtvA evaM vidvAnyo vinihanti kAmAn || 42\-12 kAmAnusArI puruShaH kAmAnanu vinashyati | kAmAnvyudasya dhunute yatki~nchitpuruSho rajaH || 42\-13 tamoprakAsho bhUtAnAM narako.ayaM pradR^ishyate | muhyanta iva dhAvanti gachChantaH shvabhramunmukhAH || 42\-14 amUDhavR^itteH puruShasyeha kuryA\- tkiM vai mR^ityustArNa ivAsya vyAghraH | amanyamAnaH kShatriya ki~nchidanya\- nnAdhIyate tArNa ivAsya sarpaH || 42\-15 krodhAllobhAnmohabhayAntarAtmA sa vai mR^ityustvachCharire ya eShaH | evaM mR^ityuM jAyamAnaM viditvA j~nAne tiShThanna bibhetIha mR^ityoH | vinashyate viShaye tasya mR^ityu\- rmR^ityoryathA viShayaM prApya martyaH || 42\-16 dhR^itarAShTra uvAcha | yAnevAhurijyayA sAdhulokAn dvijAtInAM puNyatamAnsanAtanAt | teShAM parArthaM kathayantIha vedA etadvidvAnnaiti kathaM nu karma || 42\-17 sanatsujAta uvAcha | evaM hyavidvAnupayAti tatra tatrArthajAtaM cha vadanti vedAH | saveha AyAti paraM parAtmA prayAti mArgeNa nihatya mArgAn || 42\-18 dhR^itarAShTra uvAcha | ko.asau niyu~Nkte tamajaM purANaM sa chedidaM sarvamanukrameNa | kiM vAsya kAryamathavA sukhaM cha tanme vidvanbrUhi sarvaM yathAvat || 42\-19 sanatsujAta uvAcha | doSho mahAnatra vibhedayoge hyanAdiyogena bhavanti nityAH | tathAsya nAdhikyamapaiti ki~nchi\- danAdiyogena bhavanti puMsaH || 42\-20 ya etadvA bhagavAnsa nityo vikArayogena karoti vishvam | tathAcha tachChaktiriti sma manyate tathArthayogena bhavanti vedAH || 42\-21 dhR^itarAShTra uvAcha | yasmAddharmAnnAcharantIha kechi\- ttathA dharmAnkechidihAcharanti | dharmaH pApena pratihanyate svi\- dutAho dharmaH pratihanti pApam || 42\-22 sanatsujAta uvAcha | tasminsthitau vApyubhayaM hi nityaM j~nAnena vidvAnpratihanti siddham | tathAnyathA puNyamupaiti dehI tathAgataM pApamupaiti siddham || 42\-23 gatvobhayaM karmaNA yujyate sthiraM shubhasya pApasya sa chApi karmaNA | dharmeNa pApaM praNudatIha vidvAn dharmo balIyAniti tatra viddhiH || 42\-24 dhR^itarAShTra uvAcha | yAnihAhuH svasya dharmasya lokA\- ndvijAtInAM puNyakR^itAM sanAtanAn | teShAM kramAnkathaya tato.api chAnyA\- nnaitadvidvanvettumichChAmi karma || 42\-25 sanatsujAta uvAcha | yeShAM vrate.atha vispardhA bale balavatAmiva | te brAhmaNA itaH pretya svarge yAnti prakAshatAm || 42\-26 yeShAM dharme cha vispardhA teShAM jajj~nAnasAdhanam | te brAhmaNA ito muktAH svargaM yAnti triviShTapam || 42\-27 tasya samyaksamAchAramAhurvedavido janAH | nainaM manyeta bhUyiShThaM bAhyamAbhyantaraM janam || 42\-28 yatra manyeta bhUyiShThaM prAvR^iShIva tR^iNodakam | annaM pAnaM brAhmaNasya ta~njIvonnAnusaMjvaret || 42\-29 yatrAkathayamAnasya prayachChatyashivaM bhayam | atiriktamivAkurvansa shreyAnnetaro janaH || 42\-30 yo vA kathayamAnasya hyAtmAnaM nAnusaMjvaret | brahmasvaM nopabhu~njIta tadannaM saMmataM satAm | kushavalkalachelAdyaM brahmasvaM yogino viduH || 42\-31 yathA khaM vAntamashnAti shvA vai nityamabhUtaye | evaM te vAntamashnanti svavIryasyopasevanAt || 42\-32 nityamaj~nAtacharyA me iti manyeta brAhmaNaH | j~nAtInAM tu vasanmadhye naivaM vindeta ki~nchana || 42\-33 kohyevamantarAtmAnaM brAhmaNo hantumarhati | nirli~NgamachalaM shuddhaM sarvadvandvavivarjitam || 42\-34 yo.anyathA santamAtmAnamanyathA pratipadyate | kiM tena na kR^itaM pApaM choreNAtmApahAriNA || 42\-35 ashrAntaH syAdanAdAtA saMmato nirupadravaH | shiShTo na shiShTavatsa syAdbrAhmaNo brahmavitkaviH || 42\-36 anADhyA mAnuShe vitte ADhyA daive tathA kratau | te durdharShA duShprakampyAstAnvidyAdbrahmaNastanum || 42\-37 sarvAnkhiShTakR^ito devAnvidyAdya iha kashchana | na sa mAno brAhmaNasya tasminprayatate svayam || 42\-38 yamaprayatamAnaM tu mAnayanti samAhitAH | na mAnyamAno manyeta nAvamAne.atisaMjvaret || 42\-39 lokaH svabhAvavR^ittirhi nimeShonmaShavatsadA | vidvAMso mAnayantIha iti manyeta mAnitaH || 42\-40 adharmanipuNA muDhA loke mAyAvishAradAH | na mAnyaM mAnayiShyanti evaM manyeta mAnitaH || 42\-41 na vai mAnaM cha maunaM cha sahitau vasataH sadA | ayaM hi loko mAnasya asau maunasya tadviduH || 42\-42 shrIrhi mAnArthasaMvAsA sA chApi paripanthinI | brAhmI sudurlabhA shrIrhi praj~nAhInena kShatriya || 42\-43 dvArANi tasyeha vadanti santo bahuprakArANi durAdharANi | satyArjave hrIrdamashauchavidyA ShaNmAnamohapratibandhanAni || 42\-44 iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi dvichatvAriMsho.adhyAyaH || \section{udyogaparva \- adhyAya 043} || shrIH || 5\.43\ | adhyAyaH 43 sanatsujAtena dhR^itarAShTra.nprati tattvopadeshaH || 1 || dhR^itarAShTra uvAcha | kasyaiSha maunaH katarannu maunaM prabrUhi vidvanniha maunabhAvam | maunena vidvAnuta yAti maunaM kathaM mune maunamihAcharanti || 43\-1 sanatsujAta uvAcha | yato na vedA manasA sahaina\- manupravishanti tato.atha maunam | yatrotthito vedashabdastathAyaM sa tanmayatvena vibhAti rAjan || 43\-2 dhR^itarAShTra uvAcha | R^icho yajUMShi yo veda sAmavedaM cha veda yaH | pApAni kurvanpApena lipyate kiM na lipyate || 43\-3 sanatsujAta uvAcha | nainaM sAmAnyR^icho vApi na yajUMShyavichakShaNam | trAyante karmaNaH pApAnna te mithyA bravImyaham || 43\-4 na chChandAMsi vR^ijinAttArayanti mAyAvinaM mAyayA sarvamAnam | nIDaM shakuntA iva jAtapakShA\- shChandAMsyenaM prajahatyantakAle || 43\-5 dhR^itarAShTra uvAcha | na chedvedA vedavidaM trAtuM shaktA vichakShaNa | atha kasmAtpralApo.ayaM brAhmaNAnAM sanAtanaH || 43\-6 sanatsujAta uvAcha | tasyaiva nAmAdivisheSharUpai\- ridaM jagadbhAti mahAnubhAva | nirdishya samyakpravadanti vedA\- stadvishvavairUpyamudAharanti || 43\-7 tadarthayuktaM tapa etadijyA tAbhyAmasau puNyamupaiti vidvAn | puNyena pApaM vinihatya pashchA\- tsaMjAyate j~nAnavidIpitAtmA || 43\-8 j~nAnena chAtmAnamupaiti vidvA\- nathAnyathA vargaphalAnukA~NkShI | asminkR^itaM tatparigR^ihya sarva\- mamutra bhu~Nkte punareti mArgam || 43\-9 asmi.Nlloke tapastaptaM phalamanyatra bhujyate | brAhmaNAnAmime lokA vR^iddhe tapasi saMyatAH || 43\-10 ` brAhmaNAnAM tapaH svR^iddhamanyeShAM tAvadeva tat | etatsamR^iddhamatyR^iddhaM tapo bhavati kevalam ||' 43\-11 dhR^itarAShTra uvAcha | kathaM samR^iddhamapyR^iddhaM tapo bhavati kevalam | sanatsujAta tadbrUhi yathA vidyAma tadvayam || 43\-12 sanatsujAta uvAcha | niShkalmaShaM tapastvetatkevalaM parichakShate | etatsamR^iddhamapyR^iddhaM tapo bhavati kevalam || 43\-13 tapomUlamidaM sarvaM yanmAM pR^ichChasi kShatriya | tapasA vedavidvAMsaH paraM tvamR^itamApnuyuH || 43\-14 dhR^itarAShTra uvAcha | kalmaShaM tapaso brUhi shrutaM niShkalmaShaM tapaH | sanatsujAta yenedaM vidyAM guhyaM sanAtanam || 43\-15 sanatsujAta uvAcha | krodhAdayo dvAdasha yasya doShA\- stathA nR^ishaMsAni dasha tri rAjan | dharmAdayo dvAdashaite pitR^INAM shAstre guNA ye viditA dvijAnAm || 43\-16 krodhaH kAmo lobhamohau vidhitsA\- .akR^ipA.asUye mAnashokau spR^ihA cha | IrShyA jugupsA cha manuShyadoShA varjyAH sadA dvAdashaite narANAm || 43\-17 ekaikamete rAjendra manuShyAnparyupAsate | lipsamAnontaraM teShAM mR^igANAmiva lubdhakaH || 43\-18 vikatthanaH spR^ihayAlurmanasvI bibhratkoShaM chapalo roShaNashcha | etAnpApAH ShaNNarAH pApadharmAn prakurvate no trasantaH sudurge || 43\-19 saMbhogasaMvidviShamo.atimAnI dattAnutApI kR^ipaNo balIyAn | vargaprashaMsI vanitAsu dveShTA ete pare sapta nR^ishaMsavargAH || 43\-20 dharmashcha satyaM cha damastapashcha AmAtsaryaM hrIstitikShAnasUyA | yaj~nashcha dAnaM cha dhR^itiH shrutaM cha vratAni vai dvAdasha brAhmaNasya || 43\-21 yastvetebhyaH prabhaveddvAdashabhyaH sarvAmapImAM pR^ithivIM sa shiShyAt | tribhirdvAbhyAmekato vArthito ya\- stasya svamastIti sa veditavyaH || 43\-22 damastyAgo.apramAdashcha eteShvamR^itamAhitam | tAni satyamukhAnyAhurbrAhmaNA ye manIShiNaH || 43\-23 damo.aShTAdashadoShaH syAtprAtikUlyaM kR^ite bhavet | anR^itaM chAbhyasUyA cha kAmArthau cha tathA spR^ihA || 43\-24 krodhaH shokastathA tR^iShNA lobhaH paishUnyameva cha | matsarashcha vihiMsA cha paritApastathA.aratiH || 43\-25 apasmArashchAtivAdastathA saMbhAvanAtmani | etairvimukto doShairyaH sa dAntaH sadbhiruchyate || 43\-26 mado.aShTAdashadoShaH syAttyAgo bhavati ShaDvidhaH | viparyayAH smR^itA ete madadoShA udAhR^itAH | doShA damasya ye proktAstAndoShAnparivarjayet || 43\-27 shreyAMstu ShaDvidhastyAgastR^itIyo duShkaro bhavet | tena duHkhaM taratyeva bhinnaM tasmi~njitaM kR^ite || 43\-28 shreyAMstu ShaDvidhastyAgaH shriyaM prApya na hR^iShyati | iShTApUrte dvitIyaM syAnnityavairAgyayogataH || 43\-29 kAmatyAgashcha rAjendra sa tR^itIya iti smR^itaH | apyavAchyaM vadantyetaM sa tR^itIyo guNaH smR^itaH || 43\-30 tyaktairdravyairyadbhavati nopayuktaishcha kAmataH | na cha dravyaistadbhavati nopayuktaishcha kAmataH || 43\-31 na cha karmasvasiddheShu duHkhaM te na cha na glapet | sarvaireva guNairyukto dravyavAnapi yo bhavet || 43\-32 apriye cha samutpanne vyathAM jAtu na gachChati | iShTAnputrAMshcha dArAMshcha na yAcheta kadAchana || 43\-33 arhate yAchamAnAya pradeyaM tachChubhaM bhavet | apramAdI bhavedetaiH sa chApyaShTaguNo bhavet || 43\-34 satyaM dhyAnaM samAdhAnaM chodyaM vairAgyameva cha | asteyaM brahmacharyaM cha tathA.asaMgrahameva cha || 43\-35 evaM doShA madasyoktAstAndoShAnparivarjayet | tathA tyAgo.apramAdashcha sa chApyaShTaguNo mataH || 43\-36 aShTau doShAH pramAdasya tAndoShAnparivarjayet | indriyebhyashcha pa~nchabhyo manasashchaiva bhArata | atItAnAgatebhyashcha muktyupetaH sukhI bhavet || 43\-37 satyAtmA bhava rAjendra satye lokAH pratiShThitAH | tAMstu satyamukhAnAhuH satye hyamR^itamAhitam || 43\-38 nivR^ittenaiva doSheNa tapo vratamihAcharet | etaddhAtR^ikR^itaM vR^ittaM satyameva satAM vratam || 43\-39 doShairetairviyuktastu guNairetaiH samanvitaH | etatsamR^iddhamatyarthaM tapo bhavati kevalam || 43\-40 yanmAM pR^ichChasi rAjendra saMkShepAtprabravImi te | etatpApaharaM puNyaM janmamR^ityujarApaham || 43\-41 dhR^itarAShTra uvAcha | AkhyAnapa~nchamairvedairbhUyiShThaM kathyate janaH | tathA chAnye chaturvedAstridhedAshcha tathA pare || 43\-42 dvivedAshchaikavedAshchApyanR^ichashcha tathA pare | teShAM tu kataraH sa syAdyamahaM veda vai dvijam || 43\-43 sanatsujAta uvAcha | ekasya vesyAj~nAnAdvedAste bahavaH kR^itAH | satyasyaikasya rAjendra satye kashchidavasthitaH || 43\-44 evaM vedamavij~nAya prAj~no.ahamiti manyate | dAnamadhyayanaM yaj~no lobhAdetatpravartate || 43\-45 satyAtprachyavamAnAnAM sa~Nkalpo vitatho bhavet | tato yaj~naH pratAyeta satyasyAnavadhAraNAt || 43\-46 manasAnyasya bhavati vAchAnyasyAtha karmaNA | sa~NkalpasiddhaH puruShaH sa~NkalpAnadhitiShThati || 43\-47 anaibhR^ityena chaitasya dIkShitavratamAcharet | nAmaitaddhAtunirvR^ittaM satyameva satAM param || 43\-48 j~nAnaM vai nAma pratyakShaM parokShaM jAyate tapaH | vidyAdbahu paThantaM tu dvijaM vai bahupAThinam || 43\-49 tasmAtkShatriya mA maMsthA jalpitenaiva vai dvijam | ya eva satyAnnApaiti sa j~neyo brAhmaNastvayA || 43\-50 ChandAMsi nAma kShatriya tAnyatharvA purA jagau maharShisa~Ngha eShaH Chandovidaste ya uta nAdhItavedA na vedavedyasya vidurhi tattvam || 43\-51 ChandAMsi nAma dvipadAM variShTha svachChandayogena bhavanti tatra | Chandovidaste na cha tAnadhItya gatA na vedasya na vedyamAryAH || 43\-52 na vedAnAM veditA kashchidasti kashchittvetAnbuddhyate vApi rAjan | yo veda vedAnna sa veda vedyaM satye sthito yastu sa veda vedyam || 43\-53 na vedAnAM veditA kashchidasti vedyena vedaM na vidurna vedyam | yo veda vedaM sa cha veda vedyaM yo veda vedyaM na sa veda satyam || 43\-54 yo veda vedAnsa cha veda vedyaM na taM vidurvedavido na vedAH | tathApi vedena vidanti vedaM ye brAhmaNA vedavido bhavanti || 43\-55 dhAmAMshabhAgasya tathA hi vedA yathA cha shAkhA hi mahIruhasya | saMvedane chaiva yathAmananti tasminhi satye paramAtmano.arthe || 43\-56 abhijAnAmi brAhmaNaM vyAkhyAtAraM vichakShaNam | yashChinnavichikitsaH sa vyAchaShTe sarvasaMshayAn || 43\-57 nAsya paryeShaNaM gachChetprachInaM nota dakShiNam | nArvAchInaM kutastirya~NgAdishantu katha~nchana || 43\-58 tasya paryeShaNaM gachChetpratyarthiShu katha~nchana | avichinvannimaM vede tapaH pashyati taM prabhum || 43\-59 tUShNIMbhUta upAsIta na cheShTenmanasApi cha | upAvartasva tadbrahma antarAtmani vishrutam || 43\-60 maunAnna sa munirbhavati nAraNyavasanAnmuniH | svalakShaNaM tu yo veda sa muniH shreShTha uchyate || 43\-61 sarvArthAnAM vyAkaraNAdvaiyAkaraNa uchyate | tanmUlato vyAkaraNaM vyAkarotIti tattathA || 43\-62 pratyakShadarshI lokAnAM sarvadarshI bhavennaraH | satye vai brAhmaNastiShThaMstadvidvAnsarvavidbhavet || 43\-63 dharmAdiShu sthito.apyevaM kShatriya brahma pashyati | vedAnAM chAnupUrvyeNa etadbuddhyA bravImi te || 43\-64 ||iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi trichatvAriMsho.adhyAyaH || \section{udyogaparva \- adhyAya 044} || shrIH || 5\.44\ | adhyAyaH 44 sanatsujAtena dhR^itarAShTra.nprati sattvopadeshaH || 1 || dhR^itarAShTra uvAcha | sanatsujAta yAmimAM parAM tvaM brAhmIM vAchaM vadase vishvarUpAm | parAM hi kAmena sudurlabhAM kathAM prabrUhi me vAkyamidaM kumAra | 44\-1 sanatsujAta uvAcha | naitadbrahma tvaramANena labhyaM yanmAM pR^ichChannatihR^iShyasyatIva | buddhau vilIne manasi prachintya vidyA hi sA brahmacharyeNa labhyA || 44\-2 dhR^itarAShTra uvAcha | atyantavidyAmiti yatsanAtanIM bravIShi tvaM brahmacharyeNa siddhAm | anArabhyAM vasatIha kAryakAle kathaM brAhmaNyamamR^itatvaM labheta || 44\-3 sanatsujAta uvAcha | avyaktavidyAmabhidhAsye parANIM buddhyA cha teShAM brahmacharyeNa siddhAm | yAM prApyainaM martyalokaM tyajanti yA vai vidyA guruvR^iddheShu nityA || 44\-4 dhR^itarAShTra uvAcha | brahmacharyeNa yA vidyA shakyA vedituma~nchasA | tatkathaM brahmacharyaM syAdetadbrahmanbravIhi me || 44\-5 sanatsujAta uvAcha | AchAryayonimiha ye pravishya bhUtvA garbhe brahmacharyaM charanti | ihaiva te shAstrakArA bhavanti prahAya dehaM paramaM yAnti yogam || 44\-6 asmi.Nlloke vai jayantIha kAmA\- nbrAhmIM sthitiM hyanutitikShamANAH | ta AtmAnaM nirharantIha dehA\- nmu~njAdiShIkAmiva satvasaMsthAH || 44\-7 sharIrametau kurutaH pitA mAtA cha bhArata | AchAryashAstA yA jAtiH sA puNyA sA.a.ajarA.amama 44\-8 yaH prAvR^iNotyavitathena varNA\- nR^itaM kurvannamR^itaM saMprayachCham | taM manyeta pitaraM mAtaraM cha tasmai na druhyetkatamasya jAnan || 44\-9 guruM shiShyo nityamabhivAdayIta svAdhyAyamichChechChuchirapramattaH | mAnaM na kuryAnnAdadhIta ropa\- mepa prathamo brahmacharyasya pAdaH || 44\-10 shiShyavR^ittikrameNaiva vidyAmApnoti yaH shuchiH | brahmacharyavratasyAsya prathamaH pAda uchyate || 44\-11 AchAryasya priyaM kuryAtprANairapi dhanairapi | karmaNA manasA vAchA dvitIyaH pAda uchyate || 44\-12 samA gurau yathA vR^ittirgarupatnyAM tathA charet | tatputre cha tathA kurvandvitIyaH pAda uchyate || 44\-13 AchAryeNAtmakR^itaM vijAnan j~nAtvA chArthaM bhAvito.asmItyanena | yanmanyate taM prati hR^iShTabuddhiH sa vai tR^itIyo brahmacharyasya pAdaH || 44\-14 nAchAryasyAnapAkR^itya pravAsaM prAj~naH kurvIta naitadahaM karomi | itIva manyeta na bhAShayeta sa vai chaturtho brahmacharyasya pAdaH || 44\-15 kAlena pAdaM labhate tathArthaM tatashcha pAdaM guruyogatashcha | utsAhayogena cha pAdamR^ichChe\- chChAstreNa pAdaM cha tato.abhiyAti || 44\-16 dharmAdayo dvAdasha yasya rUpa\- manyAni chA~NgAni tathA balaM cha | AchAryayoge phalatIti chAhu\- rbrahmArthayogena cha brahmacharyam || 44\-17 evaM pravR^itto yadupAlabheta vai dhanamAchAryAya tadanuprayachChet | sa tAM vR^ittiM bahuguNAmevameti guroH putre bhavati cha vR^ittireShA || 44\-18 evaM vasansarvato vardhatIha bahUnputrAMllabhate cha pratiShThAm | varShanti chAsmai pradisho dishashcha vasatyasminbrahmacharye janAshcha || 44\-19 etena brahmaMcharyeNa devA devatvamApnuvan | R^iShayashcha mahAbhAgA brahmalokaM manIShiNaH || 44\-20 gandharvANAmanenaiva rUpamapsarasamabhUt | etena brahmacharyeNa sUryo.apyahnAya jAyate || 44\-21 AkA~NkShyArthasya saMyogAdrasabhedArthinAmiva | evaM hyete samAj~nAya tAdR^igbhAvaM gatA ime || 44\-22 ya AshrayetpAvayechchApi rAja\- nsarvaM sharIraM tapasA tapyamAnaH | etena vai bAlyamabhyeti vidvAn mR^ityuM tathA sa jayatyantakAle || 44\-23 antavataH kShatriya te jayanti lokA~njanAH karmaNA nirmalena | brahmaiva vidvAMstena chAbhyeti sarvaM nAnyaH panthA ayanAtha vidyate || 44\-24 dhR^itarAShTra uvAcha | AbhAti shuklamiva lohitami\- vAtho kR^iShNamathA~njanaM kAdravaM vA | sadbrahmaNaH pashyati yo.atra vidvA\- nkathaM rUpaM tadamR^itamakSharaM padam || 44\-25 sanatsujAta uvAcha | AbhAti shuklamiva lohitami\- vAtho kR^iShNamAyasamarkavarNam | na pR^ithivyAM tiShThati nAntarikShe naitatsamudre salilaM bibharti || 44\-26 na tArakAsu na cha vidyudAshritaM na chAbhreShu dR^ishyate rUpamasya | na chApi vAyau na cha devatAsu naitachchandre dR^ishyate nota sUrye || 44\-27 naivarkShu tanna yajuShShu nApyatharvasu na dR^ishyate vai vimaleShu sAmasu | rathantare bArhadrathe vApi rAja\- nmahAvrate naiva dR^ishyedbhruvaM tat || 44\-28 apAraNIyaM tamasaH parastA\- ttadantako.apyeti vinAshakAle | aNIyo rUpaM kShuradhArayA samaM mahachcha rUpaM tadvai parvatebhyaH || 44\-29 sA pratiShThA tadamR^itaM lokAstadbrahma tadyashaH | bhUtAni jajhire tasmAtpralayaM yAnti tatra hi || 44\-30 anAmayaM tanmahadudyataM yasho vAcho vikAraM kavayo vadanti | yasmi~njagatsarvamidaM pratiShThitaM ye tadviduramR^itAste bhavanti || 44\-31 ` tadetadahnA saMsthitaM bhAti sarvaM tadAtmavitpashyati j~nAnayogAt | tasmi~njagatsarvamidaM pratiShThitaM ye tadviduramR^itAste bhavanti ||' || 44\-32 iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanutsujAtaparvaNi chatushchatvAriMsho.adhyAyaH || \seection{udyogaparva \- adhyAya 045} || shrIH || 5\.45\ | adhyAyaH 45 sanatsujAtena dhR^itarAShTra.nprati tatvopadeshaH || 1 || sanatsujAta uvAcha | shokaH krodhashcha lobhashcha kAmo mAnaH parAsutA | IrShyA moho vivitsA cha kR^ipA.asUyA jugupsutA || 45\-1 dvAdashaite mahAdoShA manuShyaprANanAshanAH | ekaikamete rAjendra manuShyAnparyupAsate | yaurAviShTo naraH pApaM mUDhasaMj~no vyavasyati || 45\-2 spR^ihayAlurugraH paruSho vA vadAnyaH krodhaM bibhranmanasA vai vikatthI | nR^ishaMsadharmAH ShaDime janA vai prApyApyarthaM nota sabhAjayante || 45\-3 saMbhogasaMvidviShamo.atimAnI dattvA vikatthI kR^ipaNo durbalashcha | bahuprashaMkasI vanitAdviT sadaiva saptaivoktAH pApashIlA nR^ishaMsAH || 45\-4 dharmashcha satyaM cha tapo damashcha amAtsaryaM hrIstitikShAnasUyA | dAnaM shrutaM chaiva dhR^itiH kShamA cha mahAvratA dvAdasha brAhmaNasya || 45\-5 yo naitebhyaH prachyaveddvAdashabhyaH sarvAmapImAM pR^ithivIM sa shiShyAt | tribhirdvAbhyAmekato vArthito yo nAsya svamastIti cha veditavyam || 45\-6 damastyAgo.athApramAda ityeteShvamR^itaM sthitam | etAni brahmamukhyAnAM brAhmaNAnAM manIShiNAm || 45\-7 sadvA.asadvA parIvAde brAhmaNasya na shasyate | narakapratiShThAste syurya evaM kurute janAH || 45\-8 mado.aShTAdashadoShaH sa syAtpurA yo.aprakIrtitaH | lokadveShyaM pratikUlyamabhyasUyA mR^iShAvachaH || 45\-9 kAmakrodhau pAratantryaM parivAdo.atha paishunam | arthahAnirvivAdashcha mAtsaryaM prANipIDanam || 45\-10 IrShyA modo.ativAdashcha saMj~nAnAsho.abhyasUyitA | tasmAtprAj~no na mAdyeta sadA hyetadvigarhitam || 45\-11 sauhR^ide vai Sha~NguNA veditavyaH priye hR^iShyantyapriye cha vyathante | syAdAtmanaH suchiraM yAchate yo dadAtyayAchyamapi deyaM khalu syAt | iShTAnputrAnvibhavAnsvAMshcha dArA\- nabhyarthitashchArhati shuddhabhAvaH || 45\-12 tyaktadravyaH saMvasenneha kAmA\- dbhi~Nkte karmasvAshiShaM bAdhate cha || 45\-13 dravyavAnguNavAnevaM tyAgI bhavati sAtvikaH | pa~nchabhUtAni pa~nchabhyo nivartayati tAdR^ishaH || 45\-14 etatsamR^iddhamapyR^iddhaM tapo bhavati kevalam | satvAtprachyavamAnAnAM sa~Nkalpena samAhitam || 45\-15 yato yaj~naH pravardhante matyasyaivAvarodhanAt | manasAnyasya bhavati vAchyanyasyAtha karmaNA || 45\-16 sa~NkalpasiddhaM puruShamasa~Nkalpo.adhitiShThati | brAhmaNasya visheSheNa ki~nchAnyadapi me shrR^iNu || 45\-17 adhyApayenmahadetadyashasyaM vAcho vikarAH kavayo vadanti | asminyoge sarvamidaM pratiShThitaM ye tadviduramR^itAste bhavanti || 45\-18 na karmaNA sukR^itenaiva rAjan satyaM jayejjuhuyAdvA yajedvA | naitena vAlo.amR^ityumabhyeti rAjan ratiM chAsau na labhatyantakAle || 45\-19 tR^iShNImeka upAsIta cheShTeta manasApi na | tathA saMstutinindAbhyAM prItiroShau vivarjayet || 45\-20 atraiva tiShThankShatriya brahmAvishati pashyati | vedeShu chAnupUrvyeNa etadvidvanbravImi te || 45\-21 iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi pa~nchachatvAriMsho.adhyAyaH || \section{udyogaparva \- adhyAya 046} || shrIH || 5\.46\ | adhyAyaH 46 sanatsujAtena dhR^itarAShTra.nprati tatvopadeshaH || 1 || sanatsujAta uvAcha | yattachChukraM maha~njyotirdIpyamAnaM mahadyashaH | tadvai devA upAsate tasmAtsUryo virAjate | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-1 shukrAdbrahma prabhavati brahma shukreNa vardhate | tachChukaM jyotiShAM madhye.ataptaM tapati tApanam | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-2 Apo.athAdbhyaH salilasya madhye ubhau devau shishriyAte.antarikShe | atandritaH saviturvivasvA\- nubhau bibharti pR^ithivIM divaM cha || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-3 ubhau cha devau pR^ithivIM divaM cha dishaH shukro bhuvanaM bibharti | tasmAddishaH saritashcha sravanti tasmAtsamudrA vihitA mahAntAH || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-4 chakre rathasya tiShThanto.adhruvasyAvyayakarmaNaH | ketumantaM vahantyashvAstaM divyamajaraM divi | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-5 na sAdR^ishye tiShThati rUpamasya na chakShupA pashyati kashchidenam | manIShayAtho manasA hR^idA cha ya enaM viduramR^itAste bhavanti || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-6 dvAdashapUgAM saritaM pibanto devarakShitAm | madhvIkShantashcha te tasyAH saMcharantIha ghorAm | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-7 tadardhamAsaM pibati saMchitaM bhramaro madhu | IshAnaH sarvabhUteShu havirbhUtamakalpayat | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-8 hiraNyaparNamashvatthamabhipadya hyapakShakAH | te tatra pakShiNo bhUtvA prapatanti yathAdisham | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-9 pUrNAtpUrNAnyuddharanti pUrNAtpUrNAni chakrire | haranti pUrNAtpUrNAni pUrNamevAvashiShyate | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-10 tasmAdvai vAyurAyAtastasmiMshcha prayataH sadA | tasmAdagnishcha somashcha tasmiMshcha prANa AtataH || 46\-11 sarvameva tato vidyAttattadvaktuM na shaknumaH | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-12 apAnaM girapi prANaH prANaM girati chandramAH | Adityo girate chandramAdityaM girate paraH | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-13 ekaM pAdaM notkShipati salilAddhaMsa uchcharan | taM chetsantatamUrdhvAya na mR^ityurnAmR^itaM bhavet | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-14 a~NguShThamAtraH puruSho.antarAtmA li~Ngasya yogena sa yAti nityam | tamIshamIDyamanukalpamAdyaM pashyanti mUDhA na virAjamAnam || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-15 asAdhanA vApi sasAdhanA vA samAnametaddR^ishyate mAnuSheShu | samAnametadamR^itasyetarasya muktAstatra madhva utsaM samApuH || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-16 ubhau lokau vidyayA vyApya yAti tadA hutaM chAhutamagnihotram | mA te brAhmI laghutAmAdadhIta praj~nAnaM syAnnAma dhIrA labhante || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-17 evaMrUpo mahAtmA sa pAvakaM puruSho giran | yo vai taM puruShaM veda tasyehArtho na riShyate | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-18 yaH sahasraM sahasrANAM pakShAnsaMtatya saMpatet | madhyame madhya AgachChedapichetsyAnmanojavaH | yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-19 na darshane tiShThati rUpamasya pashyanti chainaM suvishuddhasatvAH | hito manIShI manasA na tapyate ye pravrajeyuramR^itAste bhavanti || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-20 gUhanti sarpA iva gahvarANi svashikShayA svena vR^ittena martyAH | teShu pramuhyanti janA vimUDhA yathAdhvAnaM mohayante bhayAya || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-21 nAhaM sadA.asatkR^itaH syAM na mR^ityu\- rna chAmR^ityuramR^itaM me kutaH syAt | satyAnR^ite satyasamAnabandhe satashcha yoniratasatashchaika eva || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-22 na sAdhunA nota asAdhunA vA\- .asamAnametaddR^ishyate mAnuSheShu | samAnametadamR^itasya vidyA\- devaM yukto madhu tadvai parIpset || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-23 nAsyAtivAdA hR^idayaM tApayanti nAnadhItaM nAhutamagnihotram | mano brAhmI laghutAmAdadhIta praj~nAM chAsmai nAma dhIrA labhante || yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam || 46\-24 evaM yaH sarvabhUteShu AtmAnamanupashyati | anyatrAnyatra yukteShu kiM sa shochettataH param | 46\-25 yathodapAne mahati sarvataH saMplutodake | evaM sarveShu vedeShu AtmAnamanujAnataH || 46\-26 a~NguShThamAtraH puruSho mahAtmA na dR^ishyate.asau hR^idi saMniviShTaH | ajashcharo divArAtramatandritashcha sa taM matvA kavirAste prasannaH || 46\-27 ahameva smR^ito mAtA pitA putro.asmyahaM punaH | AtmAhamapi sarvasya yachcha nAsti yadasti cha || 46\-28 pitAmaho.asmi sthaviraH pitA putrashcha bhArata | mamaiva yUyamAtmasthA na me yUyaM na vo hyaham || 46\-29 Atmaiva sthAnaM mama janma chAtmA otaproto.ahamajarapratiShThaH | ajashcharo divArAtramatandrito.ahaM mAM vij~nAya kavirAste prasannaH || 46\-30 aNoraNIyAnsumanAH sarvabhUteShu jAgrati | pitaraM sarvabhUteShu puShkare nihitaM viduH || 46\-31 iti shrImanmahAbhArate udyagaparvaNi sanatsudajAtaparvaNi ShaTchatvAriMsho.adhyAyaH || samAptamidaM sanatsujAtaparva || ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}