% Text title : Upadeshasarabhashyam % File name : upadeshasArabhAShyam.itx % Category : major\_works, gaNapati-muni, bhAShya % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Vasishtha Ganapati Muni's Sanskrit Commentary on Ramana Maharshi's Upadeshasaram % Proofread by : Sunder Hattangadi % Description-comments : The Collected Works of Vasishtha Kavyakantha Ganapati Muni Vol 07-31 % Latest update : July 24, 2013 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. UpadeshasaraBhashyam ..}## \itxtitle{.. upadeshasArabhAShyam ..}##\endtitles ## || shrIH || atha ramaNasya bhagavato maharSherupadeshasAraM vyAkhyAsyAmaH | tasyAyamAdimaH shloko bhavati || karturAj~nayA prApyate phalam | karma kiM paraM karma tajjaDam || 1|| mImAMsakAbhimataM phalapradatve karmaNaH prAdhAnyaM khaNDayitumayamArambhaH | phalaM karturIshvarasya Aj~nayA prApyate | karma paraM kim | netyarthaH | tatkarma jaDaM bhavati | karmaNaH paratvAbhAvAya jaDatvamatra hetutvenopanyastam | karma yasmAjjaDaM tasmAnna paramiti yAvat | nanu, na vayaM karmaNaH paratvamuddishya vivadAmaH | phalapradatve karmaNaH prAdhAnyamityevAsmAkaM vAdaH | mAstu paraM karma | tathA.api svajanyApUrvadvArA phalapradaM bhavet | evaM hi pramANabhUtAni vaidikavAkyAni sa~NgachCheranniti chet | na | jyotiShTomAdInAM svargasAdhakatvAdibodhayatAM vAkyAnAM parameshvarasya shubhAshubhaphalapradatve karmasApekShatvokterapi samanvetuM shakyatvAt | api cha shubhAshubhaphalapradatvaM cha sarveShAM jaganniyAmakatvAnnAtirichyate | tajjaganniyAmakaM tadeva paraM syAt | ata eva karmavAdino daivashabdena tajjanyApUrvaM vadanti | maharShishcha karma kiM paramityatra tadapUrvamevoddishati, vyavahAreShu karmApUrvayoravibhakttvAt | tasmAnna vayaM karma paraM vadAma iti pUrvapakShiNA vaktumashakyam | ayaM bhAvaH | mImAMsakakalpitamapUrvaM jaDatvAnna param | na cha shubhAshubhAni phalAni svatantratayA dAtumIShTe | gauravaM cha bhavati tasya kalpana Ishvarasyaiva sApekShasya karmaphaladAtR^itve pramANavAkyAnAmabAdhAt | kR^itimahodadhau patanakAraNam | phalamashAshvataM gatinirodhakam || 2|| phalaM karmaphalaM ashAshvataM sat, bhogenAvakShINamanushayamAtrasheShamiti yAvat | kR^itimahodadhau karmamahAsamudre patanakAraNaM bhavatIti sheShaH | yadi phalaM shAshvataM syAt tarhi punarAvR^ittirna syAt | phalasyAshAshvatatvAdeva sheShAnushayavashAtpunarAvR^ittisambhava iti bhAvaH | ata eva gatinirodhakam | gateH punarAvR^ittirahitAyAH paradhAmagaternirodhakaM pratibandhakaM bhavatIti sheShaH | atrAshAshvataM phalameva patanakAraNamuktaM bhagavatA, na karma, tasmAtsakAmakarmaiva dUShayati bhagavAnityavagantavyam | IshvarArpitaM nechChayA kR^itam | chittashodhakaM muktisAdhakam || 3|| IshvarArpitaM IshvarAya vishvAdhyakShAya arpitaM tvamevAsya karmaNaH phalaM yatheShTaM jagataH kArye vini~NkShveti samarpitam | nechChayA anichChayA, na~no na lopAbhAvo naikAdivat | kR^itaM karma chittashodhakaM chittasya manasaH shodhakaM shuddhikAri | muktisAdhakaM mukteH saMsArabandhAdvimokShasya sAdhakaM cha bhavati | manasi shuddhe hi mokShaH sulabhaH | kAyavA~NmanaH kAryamuttamam | pUjanaM japashchintanaM kramAt || 4|| tadeva karma vibhajate | kAyavA~NmanaH kAryaM pUjanaM japashchintanaM cha, kAyakAryaM pUjanaM vAkkAryaM japaH manaH kAryaM chintanaM cheti kramAdanvayo bodhyaH | tadidaM trayaM kramAduttamam | pUjanaM prathamaM karma | tata uttamaM japAkhyaM karma | tata uttamaM dhyAnamiti yAvat | atra stotrasya jape sa~Ngraho j~neyaH | jagata IshadhIyuktasevanam | aShTamUrtibhR^iddevapUjanam || 5|| pUrvashloke pUjanashabdena sAmAnyato vigrahArAdhanamabhihitam | tasyAvaratvena kIrtanAdetadavagamyate | adhunA pUjAprasa~Ngena sarvakarmotkR^iShTaM vishiShTaM pUjanamekamabhidadhAti | jagataH prapa~nchasya IshadhIyuktasevanaM Ishvara evedaM jagaditi dhiyA yuktaM sevanam | sarvaM khalvidaM brahna tajjalAniti shAnta upAsIte | shANDilyavidyoktamupAsanamiti yAvat | aShTamUrtibhR^iddevapUjanaM bhavati | pa~nchamahAbhUtAni sUryAchandramasau jIvashcheshvarasyAShTau mUrtivisheShA uchyante | tAbhishcha mUrtibhiH sarvaM jagadAkrAntamiti hetorvishvasyeshvara\- dhiyopAsanamaShTamUrtyupAsanaM bhavatIti bhAvaH | idaM tu pUrNaM pUjanam | nAsya pUrvashlokoktapUjane sa~NgrahaH | tasya sarvAvaratvAdasya sarvottamatvAt | dhyAna evAsya sa~Ngraho bhavati | dhiya evaikarUpAyA atra prAdhAnyAt | sAmAnyataH pUjanaM tu shivamUrtiShvanyatamasyAH pR^ithivyAH svalpaikadeshasya bhavati | kAyaniShpAdyaM cha bhavati | idaM tu sarvAsAM mUrtinAM sAkalyena buddhiniShpAdyamityanayorasti bhUyAnvisheShaH | uttamastavAduchchamandataH | chittajaM japadhyAnamuttamam || 6|| uttamastavAtsatyAdvaidikAttR^ishAdArShAdvA.anyasmAt | uchchamandataH uchchAnmandAdupAMshoshcha prakaraNAjjapAditi sheShaH | chittajaM mAnasikaM japa\- dhyAnaM japa eva dhyAnamityatra samAsaH | na japo dhyAnaM cha tayoH samAhAra iti | dhyAnasya mAnasikajapAdavyatirekAt | uttamaM bhavati | stotravAchakopAMshujapebhyo dhyAnaM shreShThamiti bhAvaH | AdyeShvapi triShu yathottaraM shraiShThyamUhyam | AjyadhArayA srotasA samam | saralachintanaM viralataH param || 7|| AjyadhArayA ghR^itadhArayA srotasA nadIpravAhena cha samam, saralachintanaM saralaM nityaM sahajaM niryachchintanaM dhyAnaM viralataH madhye madhye vichChinnAt paraM shreShTham | uttame dhyAne.api sachChedAdavichChedaM shasyata iti yAvat | dhyAne bhaktirUpasnehasambandhaM sUchayitumAjyadhAraupamyam | nairmalyaM sUchayituM pravAhaupamyam | bhedabhAvanAtso.ahamityasau | bhAvanA.abhidA pAvanI matA || 8|| bhUyo dhyAne visheShAntaramAha bhedabhAvanAt dhyAne dhyAtuH svasmAdIshvaraM bhinnaM kalpayitvA yadbhAvanaM kriyate tasmAt so.ahamityasau Ishvara evAhamityAkArakA abhidA bhedarahitA bhAvanA pAvanI pavitra matA | bhedena dhyAnAdabhedena dhyAnamuttamamiti bhAvaH | bhAvashUnyasadbhAvasusthitiH | bhAvanAbalAdbhaktiruttamA || 9|| bhAvanAbalAt abhedabhAvanAbalAdityeva sAmarthyAt | bhAvashUnyasadbhAva\- susthitiH bhAvashUnyA sa~NkalpashUnyA sadbhAvena sattayA susthitirniShThA uttamA bhaktirbhavati | bhinnabhAvanAyAM yA bhaktiH sA tvavareti parisheShanyAyAt sidhyati || hR^itsthale manaH svasthatA kriyA | bhaktiyogabodhAshcha nishchitam || 10|| hR^itsthale AtmanaH sthAne manaHsvasthatA manasaH svasthAnasthitatA | kriyA karma bhavati | bhaktiyogabodhAshcha bhaktiryogo bodhashcha bhavati | nishchitam, na kashchitsaMshaya ityarthaH | manasaH svajanisthAne hR^idaye.avatIrya niShThaiva karma paryavasannaM sarvakarmamaulibhUtam | saiva bhaktiH paryavasannA sarvabhaktimaulibhUtA | saiva yogaH paryavasannaH sarvayogamaulibhUtaH | saiva j~nAnaM paryavasannamiti yAvat | vAyurodhanAllIyate manaH | jAlapakShivadrodhasAdhanam || 11|| vAyurodhanAt vAyoH prANasya rodhanAt pratiShTambhanAnniyamanAdvA manaH jAlapakShivat lIyate Atmani nishchalaM ruddhaM bhavati | idaM rodhasAdhanam | pUrvavAkyArthasya kartR^itvAdidamiti tasyAkShepaH | haThena kumbhakasya sAdhanaM pratiShTambhanaM prANasya bhavati | satataM yAtAyAtapratyavekShaNAnniyamanaM bhavati | tasyApi kumbhakasaMj~nA rAjayoginAM matenAviruddhA | uttaraiva maharSheriShTA prakriyA yadayamAha gItAsu (ramaNagItAsu) \' prANarodhashcha manasA prANasya pratyavekShaNam | kumbhakaM sidhyati hyevaM satatapratyavekShaNAt \' iti | chittavAyavashchitkriyAyutAH | shAkhayordvayI shaktimUlakA || 12|| chitkriyAyutAH krameNa chitA kriyayA cha yutAH chittavAyavaH chittAni manAMsi vAyavaH prANashcha chidyutAni chittAni kriyAyutAH prANAshcheti yAvat | shaktimUlakA shaktirIshvarashaktirmUlaM yasyAstAdR^ishI shAkhayordvayI bhavati | Adishakterj~nAnashaktishAkhA chittAni | kriyAshaktishAkhA prANA iti tAtparyam | janabahutvApekShayA chittaprANayorbahuvachanena nirdeshaH | ayaM bhAvaH | yato mano vAyushcha shAkhAdvayamIshvarashakteH, tasmAttadubhayaM cha tadadhigamAya mArgIbhavitumarhati | layavinAshane ubhayarodhane | layagataM punarbhavati no mR^itam || 13|| layo vinAshanaM cha layavinAshane, ubhayarodhane ubhayavidharodhane bhavataH | madhyamapadalopasamAsaH | layagataM mana ityadhyAhAraH | punarbhavati jAyate | mR^itaM vinaShTaM no na jAyate | vR^ittimAtropasaMhAro layaH | tadvato yogina utthAnaM samAdhishcha paryAyeNa bhavataH | vR^ittimUlAha~NkAropasaMhAro vinAshanam | tadvato j~nAnino nityaH samAdhirbhavati | prANabandhanAllInamAnasam | ekachintanAnnAshametyadaH || 14|| vAyurodhanAditi shlokoktAtprANabandhanAt prANapratiShTambhanAt prANa\- niyamanAdvA lInamAnasaM lInaM manaH adaH ekachintanAdAtmaikyAnu\- sandhAnAnnAshameti | prANarodho manaso layahetureva bhavati na vinAshana\- hetuH | lIne manasyaikyAnusandhAnaM manonAshanAyetyarthaH | naShTamAnasotkR^iShTayoginaH | kR^ityamasti kiM svasthitiM yataH || 15|| svasthitimAtmaniShThAm, yataH prAptasya naShTamAnasotkR^iShTayoginaH kR^ityaM kimasti | naShTe manasi na ki~nchitkartavyaM shiShyata iti bhAvaH | dR^ishyavAritaM chittamAtmanaH | chittvadarshanaM tattvadarshanam || 16|| dR^ishyavAritaM dR^ishyebhyo vAritaM parAvR^ittamantarmukhamiti yAvat | chittaM AtmanashchittvadarshanaM bhavati | vyatirekato viShayebhyaH parAvR^ittameva chittamanvayata AtmachittvadarshanaM bhavatItyakSharArthaH | chittasya bahirmukhatvAbhAve nidrA.abhAve chAntarmukhaM tadAtmachittvadarshanarUpameva paryavasyet | athA.a.aha yadAtmanashchittvadarshanaM tadeva tattvadarshanam | mAnasaM tu kiM mArgaNe kR^ite | naiva mAnasaM mArga ArjavAt || 17|| mAnasaM tu kiM kiM svarUpa iti mArgaNe vichAraNe kR^ite mAnasaM naiva na parishiShyata iti bhAvaH | vichArayitA svayameva hi mAnasasya svarUpam | svarashmivisheShatvAnmAnasasya | vichAraNasamaye sa cha rashmirAtmanyupasaMhR^ito bhavatIti tadA naiva mAnasamityupadishati bhagavAn | ayamevArjavAnmArgaH | vR^ittayastvahaM vR^ittimAshritAH | vR^ittayo mano viddhyahaM manaH || 18|| vR^ittayastu ahaM vR^ittiM ahamityAkArakaM sa~NklpaM AshritA tanmUlakAH tatprakR^itikA ityarthaH | vR^ittaya eva manaH saMsR^itau vijR^imbhaNakAle | tasmAnmano.ahaM viddhi | yasmAdahaMvR^ittimAshritAH sarvA vR^ittayastasmAttadrUpaM manastatprakR^itibhUtA.ahaMvR^ittirUpaM paryavasyatIti tAtparyam | ahamayaM kuto bhavati chinvataH | ayi patatyahaM nijavichAraNam || 19|| ayamahaM aha~NkAraH ahaMvR^ittirUpaH kuto bhavati iti chinvataH mArgayataH vichArayataH, ahaM so.aha~NkAraH, patati nAshameti | idameva nijavichAraNamAtmavichAraNam | ayIti shiShyasambodhanam | atrApi vAkyArthasya kartR^itvAdidamityAkShipyate | ahami nAshabhAjyahamahaMtayA | sphurati hR^itsvayaM paramapUrNasat || 20|| ahami manomUlavR^ittirUpe nAshabhAji sati paramapUrNasat paramamakhaNDaM sachcha hR^it svarUpaM svayaM ahamahaMtayA ahamahamiti dhiyA sphurati bhAsate | nanvahami nAshaM prApte kutaH punaranyasyAhamaH sambhava | uchyate | ahantA vyaktitvAnnAtirichyate | tanmanogatamAtmagataM cha dvividhaM bhavati | manogate.ahaMbhAve nAtmanyahaMbhAvaH | taduparama Atmano vyaktitvaM bhAseta | tasmAduktamekasminnahami nAshaM gate.anyadahaMtayA sphuratIti | idamahaMpadAbhikhyamanvaham | ahami lInake.apyalayasattayA || 21|| idaM hR^it ahaMpadAbhikhyaM ahaM padamabhikhyA yasyeti | ahamiti padaM manasi gauNamAtmani mukhyamiti bhAvaH | hetumAha | anvahaM ahami lInake.api manomayAha~NkAre naShTe.api alayasattayA anaShTasadbhAvena | ayaM bhAvaH | yo.ahaMpadArthaH sa Atmeti pAmaro.apya~NgIkuryAt | aha~NkAre shAnte nAtmA shAnto dR^ishyate | sphuratyevAhamiti | manastu shAntaM bhavati | evamanvayavyatirekAbhyAmahaMpadaM manasi gauNamAtmani mukhyamiti siddham | kathaM gauNaM kathaM mukhyam | manaso.aha~NkArasambandhAttatra gauNam | AtmanyahantAyAH sattArUpeNa nityaM bhAnAttatra mukhyam | vigrahendriyaprANadhItamaH | nAhamekasattajjaDaM hyasat || 22|| ekasat ekasadrUpaH ahaM vigrahendriyaprANadhItamo na, dehendriyaprANabuddhi\- rUpaM timiraM na | kAraNamAha | hi yasmAtkAraNAt tadvigrahAdi jaDaM asachcha | yajjaDaM tatkathamAtmA | yannAsti tatkathamAtmA | sattvabhAsikA chitkva vetarA | sattayA hi chichchittayA hyaham || 23|| sadvastu kena bhAsata ityAsha~Nkya pariharati | sattvabhAsikA itarA chit kva vA | netyarthaH | sattAM bhAsayitumanyasyAshchito nAvasara iti yAvat | kAraNamAha | hi yasmAt sattayA chidbhavati yatsattadeva svabhAvatashchinmayam ityarthaH | hi yasmAchcha kAraNAt ahaM chittayA bhavAmi | yA chitsaiva svabhAvato.ahaMpadArtha ityarthaH | sattAchittAhantAnAM trikaM svabhAvataH samAnAdhikaraNamiti yAvat | chidrashmisanbandhAnmanasyahantA gauNIti prAgevAveditam | IshajIvayorveShadhIbhidA | satsvabhAvato vastu kevalam || 24|| IshajIvayoH veShadhIbhidA bhavati | veShato bhedashchANDapiNDopAdhikR^itaH | dhIto bhedaH sarvaj~natvAlpaj~natvAbhyAm | evamapi vastu kevalamekameva | kutaH | satsvabhAvataH sattArUpadharmAnvayAt | atra kAlatraye.api sadeva sachChabdenochyate | anyathA dR^ishyAnAM cha vinashvarANAM bhAnakAlikasattAm Ashritya satsvabhAvaprasaktiH syAt | veShahAnataH svAtmadarshanam | IshadarshanaM svAtmarUpataH || 25|| veShahAnataH piNDopAdhisambandhabhAvanAnAshanAt svAtmadarshanaM bhavati | aparokSha AtmAnubhavaH syAdityarthaH | astu svAtmadarshanaM kathamIshadarshanaM syAditi chedatrAha | svAtmarUpataH Isha eva svAtmano rUpamiti hetostadeveshadarshanam | shuddhasvAtmadarshanAdIshadarshanaM nAparamastIti tAtparyam | veShahInasyAtmano.aparichChinnatvAnna tadanubhavaH parichChinnaH, api tu pUrNa eveti | AtmasaMsthitiH svAtmadarshanam | AtmanirdvayAdAtmaniShThatA || 26|| darshanamiti pUrvashlokoktapadena bhUyastripuTIsambhavamAsha~Nkya pariharati | AtmasaMsthitirAtmaniShThaivAtmadarshanam | na tatra tripuTyA avasaraH | sA chAtmaniShThatA AtmanirdvayAdbhavati | Atmani~NkShaShThatAyAM dvaitasamparko leshato.api na vartitavyaH | yadi dvaitaM bhAseta tatra tanmayaniShThA kathaM syAditi tAtparyam | j~nAnavarjitA.aj~nAnahInachit | j~nAnamasti kiM j~nAtumantaram || 27|| j~nAnavarjitA aj~nAnahInA cha chit j~nAnaM bhavati | nanu j~nAne j~nAnavarjitatvaM kathamiti chetkAraNamAha | j~nAtuM yat ki~nchidinyadvedituM antaraM bhedaH asti kim | nAstIti bhAvaH | tatra sthitau bhedAbhAvAttadAshritaloka\- prasiddhaj~nAnAbhAvaH | evamapi sA sthitirj~nAnamayyeva pUrNAnubhUtirUpa\- tvAt | kiM svarUpamityAtmadarshane | avyayAbhavApUrNachitsukham || 28|| kiM svarUpaM kiM me rUpamiti vichAraNavidhayA Atmadarshane sati, AtmaniShThAyAM siddhAyAM, avyayaM nAsharahitaM abhavamakR^itrimaM sahajamiti yAvat | ApUrNamAsamantAtpUrNaM chitsukhaM sampadyata iti sheShaH | etadanubhUtivarNanaM bhavati punarmArgapradarshanapUrvakam | bandhamuktyatItaM paraM sukham | vindatIha jIvastu daivikaH || 29|| daivikaH dehAtmabhAvarahita AtmaniShThaH tasyAmavasthAyAmeva hi Atmano divyatvaM parisphuret | jIvastu bandhamuktyatItaM bandhamuktibhyAmatItaM paraM sukhamAnandaM vindati prApnoti | bandhasphUrtisApekShA muktisphUrtiH | tasmAdaj~nAninAM vyavahAra eva sA.avastha muktirityabhidhIyate | anubhavino bandhasphUrtirahitasya muktisphUrtirapi nAstIti tasya sAvasthA bandha\- muktyatItaiva vaktavyA | ahamapetakaM nijavibhAnakam | mahadidaM tapo ramaNavAgiyam || 30|| ahamapetakaM ahamA manomUlAha~NkAreNa anAtmagatayA.ahaMvR^ityeti yAvat | apetakaM viyutaM nijavibhAnakaM svarUpavibhAnaM idaM mahattapaH | Atmano\- .apyahamahaMtayA sphuraNAdahamapetakamityatra gauNasyAhaMbhAvasya nirAso bodhyaH | sarvebhyastapebhyo nityamAtmasphuraNaM mahattapa iti tAtparyam | iyaM ramaNavAk.h ramaNasya maharShervAk.h iyamityanena sarvasyApi granthasya grahaNam | naitachChlokamAtrasya | sa eSha upadeshasArastriMshatA shlokAnAM nibaddho bhagavato ramaNasya maharShervijayatetarAM vijayatetarAm | iti shrIbhagavanmaharShiramaNAntevAsino vAsiShThasya narasiMhasUnorgaNapateH kR^itiH upadeshasArabhAShyaM samAptam | vibhavAbde jyeShThamAse paurNamyAM bhAnuvAsare | chandroparAgasamaye bhAShyametadudIritam || ## From The Collected Works of Vasishtha Kavyakantha Ganapati Muni Vol 07-31 Proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}