% Text title : vivekachUDAmaNiH % File name : viveknew.itx % Category : shankarAchArya % Location : doc\_z\_misc\_shankara % Author : Shankaracharya % Transliterated by : NA % Proofread by : NA, Kalyana Krrit kalyanakrrit at gmail.com, PSA Easwaran % Description-comments : Vivekachudamani, Advaita Ashram, (Swami Madhavananda) % Latest update : November 21, 2020 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. vivekachUDAmaNiH ..}## \itxtitle{.. vivekachUDAmaNiH ..}##\endtitles ## sarvavedAntasid.hdhAntagocharaM tamagocharam . govindaM paramAnandaM sad.hguruM praNato.asmyaham .. 1.. jantUnAM narajanma durlabhamataH pu.nstvaM tato vipratA tasmAdvaidikadharmamArgaparatA vidvattvamasmAtparam . AtmAnAtmavivechanaM svanubhavo brahmAtmanA sa.nsthitiH muktirno shatajanmakoTisukR^itaiH puNyairvinA labhyate .. 2.. ##var ## shatakoTijanmasu kR^itaiH durlabhaM trayamevaitaddevAnugrahahetukam . manuShyatvaM mumukShutvaM mahApuruShasa.nshrayaH .. 3.. labdhvA katha~nchinnarajanma durlabhaM ##var ## katha~nchin tatrApi pu.nstvaM shrutipAradarshanam . yastvAtmamuktau na yateta mUDhadhIH sa hyAtmahA svaM vinihantyasad.hgrahAt .. 4.. ##var ## AtmahA svaM itaH ko nvasti mUDhAtmA yastu svArthe pramAdyati . durlabhaM mAnuShaM dehaM prApya tatrApi pauruSham .. 5.. vadantu shAstrANi yajantu devAn.h ##var ## paThantu kurvantu karmANi bhajantu devatAH . Atmaikyabodhena vinApi mukti\- ##var ## vinA vimuktiH na rna sidhyati brahmashatAntare.api .. 6.. amR^itattvasya nAshAsti vittenetyeva hi shrutiH . bravIti karmaNo mukterahetutvaM sphuTaM yataH .. 7.. ato vimuktyai prayateta vidvAn.h sannyastabAhyArthasukhaspR^ihaH san . santaM mahAntaM samupetya deshikaM tenopadiShTArthasamAhitAtmA .. 8.. ud.hdharedAtmanA.a.atmAnaM magnaM sa.nsAravAridhau . yogArUDhatvamAsAdya samyagdarshananiShThayA .. 9.. sannyasya sarvakarmANi bhavabandhavimuktaye . yatyatAM paNDitairdhIrairAtmAbhyAsa upasthitaiH .. 10.. chittasya shud.hdhaye karma na tu vastUpalabdhaye . vastusid.hdhirvichAreNa na ki~nchitkarmakoTibhiH .. 11.. samyagvichArataH sid.hdhA rajjutattvAvadhAraNA . bhrAntoditamahAsarpabhayaduHkhavinAshinI .. 12.. bhrAntyo arthasya nishchayo dR^iShTo vichAreNa hitoktitaH . na snAnena na dAnena prANAyAmashatena vA .. 13.. adhikAriNamAshAste phalasid.hdhirvisheShataH . upAyA deshakAlAdyAH santyasminsahakAriNaH .. 14.. santyasyAM ato vichAraH kartavyo jij~nAsorAtmavastunaH .. samAsAdya dayAsindhuM guruM brahmaviduttamam .. 15.. medhAvI puruSho vidvAnUhApohavichakShaNaH . adhikAryAtmavidyAyAmuktalakShaNalakShitaH .. 16.. vivekino viraktasya shamAdiguNashAlinaH . mumukShoreva hi brahmajij~nAsAyogyatA matA .. 17.. sAdhanAnyatra chatvAri kathitAni manIShibhiH . yeShu satsveva sanniShThA yadabhAve na sidhyati .. 18.. Adau nityAnityavastuvivekaH parigaNyate . ihAmutraphalabhogavirAgastadanantaram . shamAdiShaT.hkasampattirmumukShutvamiti sphuTam .. 19.. brahma satyaM jaganmithyetyevaMrUpo vinishchayaH . so.ayaM nityAnityavastuvivekaH samudAhR^itaH .. 20.. tadvairAgyaM jihAsA yA darshanashravaNAdibhiH . jugupsA yA dehAdibrahmaparyante hyanitye bhogavastuni .. 21.. bhogyavastuni virajya viShayavrAtAddoShadR^iShTyA muhurmuhuH . svalakShye niyatAvasthA manasaH shama uchyate .. 22.. viShayebhyaH parAvartya sthApanaM svasvagolake . ubhayeShAmindriyANAM sa damaH parikIrtitaH . bAhyAnAlambanaM vR^ittereShoparatiruttamA .. 23.. sahanaM sarvaduHkhAnAmapratIkArapUrvakam . chintAvilAparahitaM sA titikShA nigadyate .. 24.. shAstrasya guruvAkyasya satyabud.hdhyavadhAraNam . satyabud.hdhyAvadhAraNA sA shrad.hdhA kathitA sad.hbhiryayA vastUpalabhyate .. 25.. sarvadA sthApanaM bud.hdheH shud.hdhe brahmaNi sarvadA . samyagAsthApanaM tatsamAdhAnamityuktaM na tu chittasya lAlanam .. 26.. aha~NkArAdidehAntAn bandhAnaj~nAnakalpitAn . svasvarUpAvabodhena moktumichChA mumukShutA .. 27.. mandamadhyamarUpApi vairAgyeNa shamAdinA . prasAdena guroH seyaM pravR^id.hdhA sUyate phalam .. 28.. vairAgyaM cha mumukShutvaM tIvraM yasya tu vidyate . tasminnevArthavantaH syuH phalavantaH shamAdayaH .. 29.. etayormandatA yatra viraktatvamumukShayoH . marau salilavattatra shamAderbhAnamAtratA .. 30.. mokShakAraNasAmagr.hyAM bhaktireva garIyasI . svasvarUpAnusandhAnaM bhaktirityabhidhIyate .. 31.. svAtmatattvAnusandhAnaM bhaktirityapare jaguH . uktasAdhanasampannastattvajij~nAsurAtmanaH . upasIded.hguruM prAj~naM yasmAd.hbandhavimokShaNam .. 32.. shrotriyo.avR^ijino.akAmahato yo brahmavittamaH . brahmaNyuparataH shAnto nirindhana ivAnalaH . ahetukadayAsindhurbandhurAnamatAM satAm .. 33.. tamArAdhya guruM bhaktyA prahvaprashrayasevanaiH . prahvaH prasannaM tamanuprApya pR^ichChejj~nAtavyamAtmanaH .. 34.. svAminnamaste natalokabandho kAruNyasindho patitaM bhavAbdhau . mAmud.hdharAtmIyakaTAkShadR^iShTyA R^ijvyAtikAruNyasudhAbhivR^iShTyA .. 35.. durvArasa.nsAradavAgnitaptaM dodhUyamAnaM duradR^iShTavAtaiH . bhItaM prapannaM paripAhi mR^ityoH sharaNyamanyadyadahaM na jAne .. 36.. anyaM shAntA mahAnto nivasanti santo vasantavallokahitaM charantaH . tIrNAH svayaM bhImabhavArNavaM janA\- nahetunAnyAnapi tArayantaH .. 37.. ayaM svabhAvaH svata eva yatpara\- shramApanodapravaNaM mahAtmanAm . sudhA.nshureSha svayamarkakarkasha\- prabhAbhitaptAmavati kShitiM kila .. 38.. brahmAnandarasAnubhUtikalitaiH pUtaiH sushItairyutai\- ## var ## sushItaiH sitaiH ryuShmadvAkkalashojjhitaiH shrutisukhairvAkyAmR^itaiH sechaya . santaptaM bhavatApadAvadahanajvAlAbhirenaM prabho dhanyAste bhavadIkShaNakShaNagateH pAtrIkR^itAH svIkR^itAH .. 39.. kathaM tareyaM bhavasindhumetaM kA vA gatirme katamo.astyupAyaH . jAne na ki~nchitkR^ipayA.ava mAM prabho sa.nsAraduHkhakShatimAtanuShva .. 40.. tathA vadantaM sharaNAgataM svaM sa.nsAradAvAnalatApataptam . nirIkShya kAruNyarasArdradR^iShTyA dadyAdabhItiM sahasA mahAtmA .. 41.. vidvAn sa tasmA upasattimIyuShe mumukShave sAdhu yathoktakAriNe . prashAntachittAya shamAnvitAya tattvopadeshaM kR^ipayaiva kuryAt .. 42.. mA bhaiShTa vidva.nstava nAstyapAyaH sa.nsArasindhostaraNe.astyupAyaH . yenaiva yAtA yatayo.asya pAraM tameva mArgaM tava nirdishAmi .. 43.. astyupAyo mahAnkashchitsa.nsArabhayanAshanaH . tena tIrtvA bhavAmbhodhiM paramAnandamApsyasi .. 44.. vedAntArthavichAreNa jAyate j~nAnamuttamam . tenAtyantikasa.nsAraduHkhanAsho bhavatyanu .. 45.. shrad.hdhAbhaktidhyAnayogAnmumukShoH mukterhetUnvakti sAkShAchChrutergIH . yo vA eteShveva tiShThatyamuShya mokSho.avidyAkalpitAddehabandhAt .. 46.. aj~nAnayogAtparamAtmanastava hyanAtmabandhastata eva sa.nsR^itiH . tayorvivekoditabodhavahniH aj~nAnakAryaM pradahetsamUlam .. 47.. shiShya uvAcha . kR^ipayA shrUyatAM svAminprashno.ayaM kriyate mayA . yaduttaramahaM shrutvA kR^itArthaH syAM bhavanmukhAt .. 48.. ko nAma bandhaH kathameSha AgataH kathaM pratiShThAsya kathaM vimokShaH . ko.asAvanAtmA paramaH ka AtmA tayorvivekaH kathametaduchyatAm .. 49.. shrIguruvAcha . dhanyo.asi kR^itakR^ityo.asi pAvitaM te kulaM tvayA . pAvitaM yadavidyAbandhamuktyA brahmIbhavitumichChasi .. 50.. R^iNamochanakartAraH pituH santi sutAdayaH . bandhamochanakartA tu svasmAdanyo na kashchana .. 51.. mastakanyastabhArAderduHkhamanyairnivAryate . kShudhAdikR^itaduHkhaM tu vinA svena na kenachit .. 52.. pathyamauShadhasevA cha kriyate yena rogiNA . Arogyasid.hdhirdR^iShTA.asya nAnyAnuShThitakarmaNA .. 53.. vastusvarUpaM sphuTabodhachakShuShA svenaiva vedyaM na tu paNDitena . chandrasvarUpaM nijachakShuShaiva j~nAtavyamanyairavagamyate kim .. 54.. avidyAkAmakarmAdipAshabandhaM vimochitum . kaH shaknuyAdvinA.a.atmAnaM kalpakoTishatairapi .. 55.. na yogena na sA~Nkhyena karmaNA no na vidyayA . brahmAtmaikatvabodhena mokShaH sidhyati nAnyathA .. 56.. vINAyA rUpasaundaryaM tantrIvAdanasauShThavam . prajAra~njanamAtraM tanna sAmrAjyAya kalpate .. 57.. vAgvaikharI shabdajharI shAstravyAkhyAnakaushalam . vaiduShyaM viduShAM tadvad.hbhuktaye na tu muktaye .. 58.. avij~nAte pare tattve shAstrAdhItistu niShphalA . vij~nAte.api pare tattve shAstrAdhItistu niShphalA .. 59.. shabdajAlaM mahAraNyaM chittabhramaNakAraNam . ataH prayatnAjj~nAtavyaM tattvaj~naistattvamAtmanaH .. 60.. tattvaj~nAttattva aj~nAnasarpadaShTasya brahmaj~nAnauShadhaM vinA . kimu vedaishcha shAstraishcha kimu mantraiH kimauShadhaiH .. 61.. na gachChati vinA pAnaM vyAdhirauShadhashabdataH . vinA.aparokShAnubhavaM brahmashabdairna muchyate .. 62.. akR^itvA dR^ishyavilayamaj~nAtvA tattvamAtmanaH . brahmashabdaiH kuto muktiruktimAtraphalairnR^iNAm .. 63.. bAhyashabdaiH akR^itvA shatrusa.nhAramagatvAkhilabhUshriyam . rAjAhamiti shabdAnno rAjA bhavitumarhati .. 64.. AptoktiM khananaM tathoparishilAdyutkarShaNaM svIkR^itiM ## var ## parishilApAkarShaNaM nikShepaH samapekShate na hi bahiHshabdaistu nirgachChati . tadvad.hbrahmavidopadeshamananadhyAnAdibhirlabhyate mAyAkAryatirohitaM svamamalaM tattvaM na duryuktibhiH .. 65.. tasmAtsarvaprayatnena bhavabandhavimuktaye . svaireva yatnaH kartavyo rogAdAviva paNDitaiH .. 66.. rogAderiva yastvayAdya kR^itaH prashno varIyA~nChAstravinmataH . sammataH sUtraprAyo nigUDhArtho j~nAtavyashcha mumukShubhiH .. 67.. shR^iNuShvAvahito vidvanyanmayA samudIryate . tadetachChravaNAtsadyo bhavabandhAdvimokShyase .. 68.. mokShasya hetuH prathamo nigadyate vairAgyamatyantamanityavastuShu . tataH shamashchApi damastitikShA nyAsaH prasaktAkhilakarmaNAM bhR^isham .. 69.. tataH shrutistanmananaM satattva\- dhyAnaM chiraM nityanirantaraM muneH . tato.avikalpaM parametya vidvAn.h ihaiva nirvANasukhaM samR^ichChati .. 70.. yad.hbod.hdhavyaM tavedAnImAtmAnAtmavivechanam . taduchyate mayA samyak shrutvAtmanyavadhAraya .. 71.. majjAsthimedaHpalaraktacharma\- tvagAhvayairdhAtubhirebhiranvitam . pAdoruvakShobhujapR^iShThamastakaiH a~NgairupA~Ngairupayuktametat .. 72.. ahammameti prathitaM sharIraM mohAspadaM sthUlamitIryate budhaiH . nabhonabhasvaddahanAmbubhUmayaH sUkShmANi bhUtAni bhavanti tAni .. 73.. parasparAMshairmilitAni bhUtvA sthUlAni cha sthUlasharIrahetavaH . mAtrAstadIyA viShayA bhavanti shabdAdayaH pa~ncha sukhAya bhoktuH .. 74.. ya eShu mUDhA viShayeShu bad.hdhA rAgorupAshena sudurdamena . AyAnti niryAntyadha UrdhvamuchchaiH svakarmadUtena javena nItAH .. 75.. shabdAdibhiH pa~nchabhireva pa~ncha pa~nchatvamApuH svaguNena bad.hdhAH . kura~NgamAta~Ngapata~NgamIna\- bhR^i~NgA naraH pa~nchabhira~nchitaH kim .. 76.. doSheNa tIvro viShayaH kR^iShNasarpaviShAdapi . viShaM nihanti bhoktAraM draShTAraM chakShuShApyayam .. 77.. viShayAshAmahApAshAdyo vimuktaH sudustyajAt . sa eva kalpate muktyai nAnyaH ShaT.hshAstravedyapi .. 78.. ApAtavairAgyavato mumukShUn.h bhavAbdhipAraM pratiyAtumudyatAn . AshAgraho majjayate.antarAle nigR^ihya kaNThe vinivartya vegAt .. 79.. viShayAkhyagraho yena suviraktyasinA hataH . sa gachChati bhavAmbhodheH pAraM pratyUhavarjitaH .. 80.. viShamaviShayamArgairgachChato.anachChabud.hdheH ## var ## viShayamArge gachChato pratipadamabhiyAto mR^ityurapyeSha vid.hdhi . ## var ## pratipadamabhighAto mR^ityurapyeSha sid.hdhaH hitasujanagurUktyA gachChataH svasya yuktyA prabhavati phalasid.hdhiH satyamityeva vid.hdhi .. 81.. mokShasya kA~NkShA yadi vai tavAsti tyajAtidUrAdviShayAnviShaM yathA . pIyUShavattoShadayAkShamArjava\- prashAntidAntIrbhaja nityamAdarAt .. 82.. anukShaNaM yatparihR^itya kR^ityaM anAdyavidyAkR^itabandhamokShaNam . dehaH parArtho.ayamamuShya poShaNe yaH sajjate sa svamanena hanti .. 83.. sharIrapoShaNArthI san ya AtmAnaM didR^ikShati . didR^ikShate grAhaM dArudhiyA dhR^itvA nadIM tartuM sa gachChati .. 84.. sa ichChati moha eva mahAmR^ityurmumukShorvapurAdiShu . moho vinirjito yena sa muktipadamarhati .. 85.. mohaM jahi mahAmR^ityuM dehadArasutAdiShu . yaM jitvA munayo yAnti tadviShNoH paramaM padam .. 86.. tva~N.hmAMsarudhirasnAyumedomajjAsthisa~Nkulam . pUrNaM mUtrapurIShAbhyAM sthUlaM nindyamidaM vapuH .. 87.. pa~nchIkR^itebhyo bhUtebhyaH sthUlebhyaH pUrvakarmaNA . samutpannamidaM sthUlaM bhogAyatanamAtmanaH . avasthA jAgarastasya sthUlArthAnubhavo yataH .. 88.. bAhyendriyaiH sthUlapadArthasevAM srak.hchandanastryAdivichitrarUpAm . karoti jIvaH svayametadAtmanA tasmAtprashastirvapuSho.asya jAgare .. 89.. sarvo.api bAhyasa.nsAraH puruShasya yadAshrayaH . vid.hdhi dehamidaM sthUlaM gR^ihavad.hgR^ihamedhinaH .. 90.. sthUlasya sambhavajarAmaraNAni dharmAH sthaulyAdayo bahuvidhAH shishutAdyavasthAH . varNAshramAdiniyamA bahudhA.a.amayAH syuH pUjAvamAnabahumAnamukhA visheShAH .. 91.. bud.hdhIndriyANi shravaNaM tvagakShi ghrANaM cha jihvA viShayAvabodhanAt . vAk.hpANipAdA gudamapyupasthaH ## var ## upasthaM karmendriyANi pravaNena karmasu .. 92.. pravaNAni nigadyate.antaHkaraNaM manodhIH aha~NkR^itishchittamiti svavR^ittibhiH . manastu sa~NkalpavikalpanAdibhiH bud.hdhiH padArthAdhyavasAyadharmataH .. 93.. atrAbhimAnAdahamityaha~NkR^itiH . svArthAnusandhAnaguNena chittam .. 94.. prANApAnavyAnodAnasamAnA bhavatyasau prANaH . svayameva vR^ittibhedAdvikR^itibhedAtsuvarNasalilAdivat .. 95.. vikR^iterbhedAtsuvarNasalilamiva vAgAdi pa~ncha shravaNAdi pa~ncha prANAdi pa~nchAbhramukhAni pa~ncha . bud.hdhyAdyavidyApi cha kAmakarmaNI puryaShTakaM sUkShmasharIramAhuH .. 96.. idaM sharIraM shR^iNu sUkShmasaMj~nitaM li~NgaM tvapa~nchIkR^itabhUtasambhavam . savAsanaM karmaphalAnubhAvakaM svAj~nAnato.anAdirupAdhirAtmanaH .. 97.. svapno bhavatyasya vibhaktyavasthA svamAtrasheSheNa vibhAti yatra . svapne tu bud.hdhiH svayameva jAgrat.h kAlInanAnAvidhavAsanAbhiH .. 98.. kartrAdibhAvaM pratipadya rAjate yatra svayaM bhAti hyayaM parAtmA . svaya~njyotirayaM dhImAtrakopAdhirasheShasAkShI na lipyate tatkR^itakarmaleshaiH . karmalepaiH yasmAdasa~Ngastata eva karmabhiH na lipyate ki~nchidupAdhinA kR^itaiH .. 99.. sarvavyApR^itikaraNaM li~NgamidaM syAchchidAtmanaH puMsaH . vAsyAdikamiva takShNastenaivAtmA bhavatyasa~Ngo.ayam .. 100.. andhatvamandatvapaTutvadharmAH sauguNyavaiguNyavashAd.hdhi chakShuShaH . bAdhiryamUkatvamukhAstathaiva shrotrAdidharmA na tu vetturAtmanaH .. 101.. uchCh.hvAsaniHshvAsavijR^imbhaNakShu\- tprasyandanAdyutkramaNAdikAH kriyAH . praspandanAdy prANAdikarmANi vadanti taj~nAH ## var ## tajj~nAH prANasya dharmAvashanApipAse .. 102.. antaHkaraNameteShu chakShurAdiShu varShmaNi . ahamityabhimAnena tiShThatyAbhAsatejasA .. 103.. aha~NkAraH sa vij~neyaH kartA bhoktAbhimAnyayam . sattvAdiguNayogena chAvasthAtrayamashnute .. 104.. yogenAvasthAtritayamshnute viShayANAmAnukUlye sukhI duHkhI viparyaye . sukhaM duHkhaM cha tad.hdharmaH sadAnandasya nAtmanaH .. 105.. AtmArthatvena hi preyAnviShayo na svataH priyaH . svata eva hi sarveShAmAtmA priyatamo yataH . tata AtmA sadAnando nAsya duHkhaM kadAchana .. 106.. yatsuShuptau nirviShaya AtmAnando.anubhUyate . shrutiH pratyakShamaitihyamanumAnaM cha jAgrati .. 107.. avyaktanAmnI parameshashaktiH anAdyavidyA triguNAtmikA parA . kAryAnumeyA sudhiyaiva mAyA yayA jagatsarvamidaM prasUyate .. 108.. sannApyasannApyubhayAtmikA no bhinnApyabhinnApyubhayAtmikA no . sA~NgApyana~NgA hyubhayAtmikA no ## var ## ana~NgApyubhayAtmikA mahAd.hbhutA.anirvachanIyarUpA .. 109.. shud.hdhAdvayabrahmavibodhanAshyA sarpabhramo rajjuvivekato yathA . rajastamaHsattvamiti prasid.hdhA guNAstadIyAH prathitaiH svakAryaiH .. 110.. vikShepashaktI rajasaH kriyAtmikA yataH pravR^ittiH prasR^itA purANI . rAgAdayo.asyAH prabhavanti nityaM duHkhAdayo ye manaso vikArAH .. 111.. kAmaH krodho lobhadambhAdyasUyA ## var ## lobhadambhAbhyasUyA aha~NkArerShyAmatsarAdyAstu ghorAH . dharmA ete rAjasAH pumpravR^itti\- ryasmAdeShA tadrajo bandhahetuH .. 112.. yasmAdetattadrajo eShA.a.avR^itirnAma tamoguNasya shaktirmayA vastvavabhAsate.anyathA . shaktiryayA saiShA nidAnaM puruShasya sa.nsR^iteH vikShepashakteH pravaNasya hetuH .. 113.. prasarasya praj~nAvAnapi paNDito.api chaturo.apyatyantasUkShmAtmadR^ig.h\- ## var ## sUkShmArthadR^ig vyAlIDhastamasA na vetti bahudhA sambodhito.api sphuTam . bhrAntyAropitameva sAdhu kalayatyAlambate tad.hguNAn.h hantAsau prabalA durantatamasaH shaktirmahatyAvR^itiH .. 114.. abhAvanA vA viparItabhAvanA.a\- ## var ## viparItabhAvanA sambhAvanA vipratipattirasyAH . sa.nsargayuktaM na vimu~nchati dhruvaM vikShepashaktiH kShapayatyajasram .. 115.. aj~nAnamAlasyajaDatvanidrA\- pramAdamUDhatvamukhAstamoguNAH . etaiH prayukto na hi vetti ki~nchit nidrAluvatstambhavadeva tiShThati .. 116.. sattvaM vishud.hdhaM jalavattathApi tAbhyAM militvA saraNAya kalpate . yatrAtmabimbaH pratibimbitaH san.h prakAshayatyarka ivAkhilaM jaDam .. 117.. mishrasya sattvasya bhavanti dharmAH tvamAnitAdyA niyamA yamAdyAH . shrad.hdhA cha bhaktishcha mumukShutA cha daivI cha sampattirasannivR^ittiH .. 118.. vishud.hdhasattvasya guNAH prasAdaH svAtmAnubhUtiH paramA prashAntiH . tR^iptiH praharShaH paramAtmaniShThA yayA sadAnandarasaM samR^ichChati .. 119.. avyaktametattriguNairniruktaM tatkAraNaM nAma sharIramAtmanaH . suShuptiretasya vibhaktyavasthA pralInasarvendriyabud.hdhivR^ittiH .. 120.. sarvaprakArapramitiprashAntiH bIjAtmanAvasthitireva bud.hdheH . suShuptiretasya kila pratItiH ## var ## suShuptiratrAsya ki~nchinna vedmIti jagatprasid.hdheH .. 121.. dehendriyaprANamano.ahamAdayaH sarve vikArA viShayAH sukhAdayaH . vyomAdibhUtAnyakhilaM cha vishvaM avyaktaparyantamidaM hyanAtmA .. 122.. mAyA mAyAkAryaM sarvaM mahadAdidehaparyantam . asadidamanAtmatattvaM vid.hdhi tvaM marumarIchikAkalpam .. 123.. atha te sampravakShyAmi svarUpaM paramAtmanaH . yadvij~nAya naro bandhAnmuktaH kaivalyamashnute .. 124.. asti kashchitsvayaM nityamahampratyayalambanaH . avasthAtrayasAkShI sanpa~nchakoshavilakShaNaH .. 125.. yo vijAnAti sakalaM jAgratsvapnasuShuptiShu . bud.hdhitad.hvR^ittisad.hbhAvamabhAvamahamityayam .. 126.. yaH pashyati svayaM sarvaM yaM na pashyati kashchana . ki~nchana yashchetayati bud.hdhyAdi na tadyaM chetayatyayam .. 127.. yena vishvamidaM vyAptaM yaM na vyApnoti ki~nchana . AbhArUpamidaM sarvaM yaM bhAntamanubhAtyayam .. 128.. yasya sannidhimAtreNa dehendriyamanodhiyaH . viShayeShu svakIyeShu vartante preritA iva .. 129.. aha~NkArAdidehAntA viShayAshcha sukhAdayaH . vedyante ghaTavadyena nityabodhasvarUpiNA .. 130.. eSho.antarAtmA puruShaH purANo nirantarAkhaNDasukhAnubhUtiH . sadaikarUpaH pratibodhamAtro yeneShitA vAgasavashcharanti .. 131.. atraiva sattvAtmani dhIguhAyAM avyAkR^itAkAsha ushatprakAshaH . uruprakAshaH AkAsha uchchai ravivatprakAshate svatejasA vishvamidaM prakAshayan .. 132.. j~nAtA mano.aha~NkR^itivikriyANAM dehendriyaprANakR^itakriyANAm . ayo.agnivattAnanuvartamAno na cheShTate no vikaroti ki~nchana .. 133.. na jAyate no mriyate na vardhate na kShIyate no vikaroti nityaH . vilIyamAne.api vapuShyamuShmi\- nna lIyate kumbha ivAmbaraM svayam .. 134.. prakR^itivikR^itibhinnaH shud.hdhabodhasvabhAvaH sadasadidamasheShaM bhAsayannirvisheShaH . vilasati paramAtmA jAgradAdiShvavasthA\- svahamahamiti sAkShAtsAkShirUpeNa bud.hdheH .. 135.. niyamitamanasAmuM tvaM svamAtmAnamAtma\- nyayamahamiti sAkShAdvid.hdhi bud.hdhiprasAdAt . janimaraNatara~NgApArasa.nsArasindhuM pratara bhava kR^itArtho brahmarUpeNa sa.nsthaH .. 136.. atrAnAtmanyahamiti matirbandha eSho.asya puMsaH prApto.aj~nAnAjjananamaraNakleshasampAtahetuH . yenaivAyaM vapuridamasatsatyamityAtmabud.hdhyA puShyatyukShatyavati viShayaistantubhiH koshakR^idvat .. 137.. atasmi.nstad.hbud.hdhiH prabhavati vimUDhasya tamasA vivekAbhAvAdvai sphurati bhujage rajjudhiShaNA . tato.anarthavrAto nipatati samAdAturadhikaH tato yo.asad.hgrAhaH sa hi bhavati bandhaH shR^iNu sakhe .. 138.. akhaNDanityAdvayabodhashaktyA sphurantamAtmAnamanantavaibhavam . samAvR^iNotyAvR^itishaktireShA tamomayI rAhurivArkabimbam .. 139.. tirobhUte svAtmanyamalataratejovati pumAn.h anAtmAnaM mohAdahamiti sharIraM kalayati . tataH kAmakrodhaprabhR^itibhiramuM bandhanaguNaiH ## var ## bandhakaguNaiH paraM vikShepAkhyA rajasa urushaktirvyathayati .. 140.. mahAmohagrAhagrasanagalitAtmAvagamano dhiyo nAnAvasthAM svayamabhinayaMstad.hguNatayA . nAnAvasthAH apAre sa.nsAre viShayaviShapUre jalanidhau nimajyonmajyAyaM bhramati kumatiH kutsitagatiH .. 141.. bhAnuprabhAsa~njanitAbhrapa~N.hktiH bhAnuM tirodhAya vijR^imbhate yathA . AtmoditAha~NkR^itirAtmatattvaM tathA tirodhAya vijR^imbhate svayam .. 142.. kavalitadinanAthe durdine sAndrameghaiH vyathayati himajha~njhAvAyurugro yathaitAn . aviratatamasA.a.atmanyAvR^ite mUDhabud.hdhiM kShapayati bahuduHkhaistIvravikShepashaktiH .. 143.. etAbhyAmeva shaktibhyAM bandhaH puMsaH samAgataH . yAbhyAM vimohito dehaM matvA.a.atmAnaM bhramatyayam .. 144.. bIjaM sa.nsR^itibhUmijasya tu tamo dehAtmadhIra~Nkuro rAgaH pallavamambu karma tu vapuH skandho.asavaH shAkhikAH . agrANIndriyasa.nhatishcha viShayAH puShpANi duHkhaM phalaM nAnAkarmasamud.hbhavaM bahuvidhaM bhoktAtra jIvaH khagaH .. 145.. aj~nAnamUlo.ayamanAtmabandho naisargiko.anAdirananta IritaH . janmApyayavyAdhijarAdiduHkha\- pravAhapAtaM janayatyamuShya .. 146.. nAstrairna shastrairanilena vahninA ChettuM na shakyo na cha karmakoTibhiH . vivekavij~nAnamahAsinA vinA dhAtuH prasAdena shitena ma~njunA .. 147.. shrutipramANaikamateH svadharma niShThA tayaivAtmavishud.hdhirasya . vishud.hdhabud.hdheH paramAtmavedanaM tenaiva sa.nsArasamUlanAshaH .. 148.. koshairannamayAdyaiH pa~nchabhirAtmA na sa.nvR^ito bhAti . nijashaktisamutpannaiH shaivAlapaTalairivAmbu vApIstham .. 149.. tachChaivAlApanaye samyak salilaM pratIyate shud.hdham . tR^iShNAsantApaharaM sadyaH saukhyapradaM paraM puMsaH .. 150.. pa~nchAnAmapi koshAnAmapavAde vibhAtyayaM shud.hdhaH . nityAnandaikarasaH pratyagrUpaH paraH svaya~njyotiH .. 151.. AtmAnAtmavivekaH kartavyo bandhamuktaye viduShA . tenaivAnandI bhavati svaM vij~nAya sachchidAnandam .. 152.. mu~njAdiShIkAmiva dR^ishyavargAt.h pratya~nchamAtmAnamasa~Ngamakriyam . vivichya tatra pravilApya sarvaM tadAtmanA tiShThati yaH sa muktaH .. 153.. deho.ayamannabhavano.annamayastu kosha\- ## var ## kosho shchAnnena jIvati vinashyati tadvihInaH . hyannena tvak.hcharmamA.nsarudhirAsthipurISharAshi\- rnAyaM svayaM bhavitumarhati nityashud.hdhaH .. 154.. pUrvaM janeradhimR^iterapi nAyamasti ## var ## janerapimR^iteratha jAtakShaNaH kShaNaguNo.aniyatasvabhAvaH . naiko jaDashcha ghaTavatparidR^ishyamAnaH svAtmA kathaM bhavati bhAvavikAravettA .. 155.. pANipAdAdimAndeho nAtmA vya~Nge.api jIvanAt . tattachChakteranAshAchcha na niyamyo niyAmakaH .. 156.. dehatad.hdharmatatkarmatadavasthAdisAkShiNaH . sata eva svataHsid.hdhaM tadvailakShaNyamAtmanaH .. 157.. shalyarAshirmAMsalipto malapUrNo.atikashmalaH . kathaM bhavedayaM vettA svayametadvilakShaNaH .. 158.. tva~N.hmA.nsamedo.asthipurISharAshA\- vahammatiM mUDhajanaH karoti . vilakShaNaM vetti vichArashIlo nijasvarUpaM paramArthabhUtam .. 159.. deho.ahamityeva jaDasya bud.hdhiH dehe cha jIve viduShastvahandhIH . vivekavij~nAnavato mahAtmano brahmAhamityeva matiH sadAtmani .. 160.. atrAtmabud.hdhiM tyaja mUDhabud.hdhe tva~N.hmA.nsamedo.asthipurISharAshau . sarvAtmani brahmaNi nirvikalpe kuruShva shAntiM paramAM bhajasva .. 161.. dehendriyAdAvasati bhramoditAM vidvAnahantAM na jahAti yAvat . tAvanna tasyAsti vimuktivArtA\- pyastveSha vedAntanayAntadarshI .. 162.. ChAyAsharIre pratibimbagAtre yatsvapnadehe hR^idi kalpitA~Nge . yathAtmabud.hdhistava nAsti kAchi\- jjIvachCharIre cha tathaiva mA.astu .. 163.. dehAtmadhIreva nR^iNAmasad.hdhiyAM janmAdiduHkhaprabhavasya bIjam . yatastatastvaM jahi tAM prayatnAt.h tyakte tu chitte na punarbhavAshA .. 164.. karmendriyaiH pa~nchabhira~nchito.ayaM prANo bhavetprANamayastu koshaH .. yenAtmavAnannamayo.anupUrNaH pravartate.asau sakalakriyAsu .. 165.. naivAtmApi prANamayo vAyuvikAro ## var ## naivAtmAyaM gantA.a.agantA vAyuvadantarbahireShaH . yasmAtki~nchitkvApi na vettIShTamaniShTaM svaM vAnyaM vA ki~nchana nityaM paratantraH .. 166.. j~nAnendriyANi cha manashcha manomayaH syAt.h kosho mamAhamiti vastuvikalpahetuH . saMj~nAdibhedakalanAkalito balIyAM\- statpUrvakoshamabhipUrya vijR^imbhate yaH .. 167.. anupUrya pa~nchendriyaiH pa~nchabhireva hotR^ibhiH prachIyamAno viShayAjyadhArayA . jAjvalyamAno bahuvAsanendhanaiH manomayAgnirdahati prapa~ncham .. 168.. manomayo.agnirdahati na hyastyavidyA manaso.atiriktA mano hyavidyA bhavabandhahetuH . tasminvinaShTe sakalaM vinaShTaM vijR^imbhite.asminsakalaM vijR^imbhate .. 169.. svapne.arthashUnye sR^ijati svashaktyA bhoktrAdivishvaM mana eva sarvam . tathaiva jAgratyapi no visheShaH tatsarvametanmanaso vijR^imbhaNam .. 170.. suShuptikAle manasi pralIne naivAsti ki~nchitsakalaprasid.hdheH . ato manaHkalpita eva puMsaH sa.nsAra etasya na vastuto.asti .. 171.. vAyunA.a.anIyate meghaH punastenaiva nIyate . ## var ## vAyunA nIyate meghaH punastenaiva lIyate manasA kalpyate bandho mokShastenaiva kalpyate .. 172.. dehAdisarvaviShaye parikalpya rAgaM badhnAti tena puruShaM pashuvad.hguNena . vairasyamatra viShavat suvidhAya pashchAd.h enaM vimochayati tanmana eva bandhAt .. 173.. tasmAnmanaH kAraNamasya jantoH bandhasya mokShasya cha vA vidhAne . bandhasya heturmalinaM rajoguNaiH mokShasya shud.hdhaM virajastamaskam .. 174.. vivekavairAgyaguNAtirekA\- chChud.hdhatvamAsAdya mano vimuktyai . bhavatyato bud.hdhimato mumukSho\- stAbhyAM dR^iDhAbhyAM bhavitavyamagre .. 175.. mano nAma mahAvyAghro viShayAraNyabhUmiShu . charatyatra na gachChantu sAdhavo ye mumukShavaH .. 176.. manaH prasUte viShayAnasheShAn.h sthUlAtmanA sUkShmatayA cha bhoktuH . sharIravarNAshramajAtibhedAn.h guNakriyAhetuphalAni nityam .. 177.. asa~NgachidrUpamamuM vimohya dehendriyaprANaguNairnibad.hdhya . ahammameti bhramayatyajasraM manaH svakR^ityeShu phalopabhuktiShu .. 178.. adhyAsadoShAtpuruShasya sa.nsR^itiH ## var ## adhyAsayogAt adhyAsabandhastvamunaiva kalpitaH . rajastamodoShavato.avivekino janmAdiduHkhasya nidAnametat .. 179.. ataH prAhurmano.avidyAM paNDitAstattvadarshinaH . yenaiva bhrAmyate vishvaM vAyunevAbhramaNDalam .. 180.. tanmanaHshodhanaM kAryaM prayatnena mumukShuNA . vishud.hdhe sati chaitasminmuktiH karaphalAyate .. 181.. mokShaikasaktyA viShayeShu rAgaM nirmUlya sannyasya cha sarvakarma . sachChrad.hdhayA yaH shravaNAdiniShTho rajaHsvabhAvaM sa dhunoti bud.hdheH .. 182.. manomayo nApi bhavetparAtmA hyAdyantavattvAtpariNAmibhAvAt . duHkhAtmakatvAdviShayatvahetoH draShTA hi dR^ishyAtmatayA na dR^iShTaH .. 183.. bud.hdhirbud.hdhIndriyaiH sArdhaM savR^ittiH kartR^ilakShaNaH . vij~nAnamayakoshaH syAtpuMsaH sa.nsArakAraNam .. 184.. anuvrajachchitpratibimbashaktiH vij~nAnasaMj~naH prakR^itervikAraH . j~nAnakriyAvAnahamityajasraM dehendriyAdiShvabhimanyate bhR^isham .. 185.. anAdikAlo.ayamahaMsvabhAvo jIvaH samastavyavahAravoDhA . karoti karmANyapi pUrvavAsanaH ## var ## karmANyanu puNyAnyapuNyAni cha tatphalAni .. 186.. bhu~N.hkte vichitrAsvapi yoniShu vraja\- nnAyAti niryAtyadha UrdhvameShaH . asyaiva vij~nAnamayasya jAgrat.h\- svapnAdyavasthAH sukhaduHkhabhogaH .. 187.. dehAdiniShThAshramadharmakarma\- guNAbhimAnaH satataM mameti . vij~nAnakosho.ayamatiprakAshaH prakR^iShTasAnnidhyavashAtparAtmanaH . ato bhavatyeSha upAdhirasya yadAtmadhIH sa.nsarati bhrameNa .. 188.. yo.ayaM vij~nAnamayaH prANeShu hR^idi sphuratyayaM jyotiH . sphuratsvaya~njyotiH kUTasthaH sannAtmA kartA bhoktA bhavatyupAdhisthaH .. 189.. svayaM parichChedamupetya bud.hdheH tAdAtmyadoSheNa paraM mR^iShAtmanaH . sarvAtmakaH sannapi vIkShate svayaM svataH pR^ithak.htvena mR^ido ghaTAniva .. 190.. upAdhisambandhavashAtparAtmA hyupAdhidharmAnanubhAti tad.hguNaH . .apyupAdhi ayovikArAnavikArivahnivat.h sadaikarUpo.api paraH svabhAvAt .. 191.. shiShya uvAcha . bhrameNApyanyathA vA.astu jIvabhAvaH parAtmanaH . tadupAdheranAditvAnnAnAdernAsha iShyate .. 192.. ato.asya jIvabhAvo.api nityA bhavati sa.nsR^itiH . na nivarteta tanmokShaH kathaM me shrIguro vada .. 193.. shrIgururuvAcha . samyak.hpR^iShTaM tvayA vidvansAvadhAnena tachChR^iNu . prAmANikI na bhavati bhrAntyA mohitakalpanA .. 194.. bhrAntiM vinA tvasa~Ngasya niShkriyasya nirAkR^iteH . na ghaTetArthasambandho nabhaso nIlatAdivat .. 195.. svasya draShTurnirguNasyAkriyasya pratyagbodhAnandarUpasya bud.hdheH . bhrAntyA prApto jIvabhAvo na satyo mohApAye nAstyavastusvabhAvAt .. 196.. yAvad.hbhrAntistAvadevAsya sattA mithyAj~nAnojjR^imbhitasya pramAdAt . rajjvAM sarpo bhrAntikAlIna eva bhrAnternAshe naiva sarpo.api tadvat .. 197.. sarpo.asti anAditvamavidyAyAH kAryasyApi tatheShyate . utpannAyAM tu vidyAyAmAvidyakamanAdyapi .. 198.. prabodhe svapnavatsarvaM sahamUlaM vinashyati . anAdyapIdaM no nityaM prAgabhAva iva sphuTam .. 199.. anAderapi vidhvaMsaH prAgabhAvasya vIkShitaH . yad.hbud.hdhyupAdhisambandhAtparikalpitamAtmani .. 200.. jIvatvaM na tato.anyastu svarUpeNa vilakShaNaH . tato.anyattu sambandhastvAtmano bud.hdhyA mithyAj~nAnapuraHsaraH .. 201.. sambandhaH svAtmano vinivR^ittirbhavettasya samyagj~nAnena nAnyathA . brahmAtmaikatvavij~nAnaM samyagj~nAnaM shrutermatam .. 202.. tadAtmAnAtmanoH samyagvivekenaiva sidhyati . tato vivekaH kartavyaH pratyagAtmasadAtmanoH .. 203.. pratyagAtmAsadAtmanoH jalaM pa~NkavadatyantaM pa~NkApAye jalaM sphuTam . pa~NkavadaspaShTaM yathA bhAti tathAtmApi doShAbhAve sphuTaprabhaH .. 204.. asannivR^ittau tu sadAtmanA sphuTaM pratItiretasya bhavetpratIchaH . tato nirAsaH karaNIya eva sadAtmanaH sAdhvahamAdivastunaH .. 205.. asadAtmanaH ato nAyaM parAtmA syAdvij~nAnamayashabdabhAk . vikAritvAjjaDatvAchcha parichChinnatvahetutaH . dR^ishyatvAd.hvyabhichAritvAnnAnityo nitya iShyate .. 206.. AnandapratibimbachumbitatanurvR^ittistamojR^imbhitA syAdAnandamayaH priyAdiguNakaH sveShTArthalAbhodayaH . puNyasyAnubhave vibhAti kR^itinAmAnandarUpaH svayaM sarvo nandati yatra sAdhu tanubhR^inmAtraH prayatnaM vinA .. 207.. bhUtvA nandati Anandamayakoshasya suShuptau sphUrtirutkaTA . svapnajAgarayorIShadiShTasandarshanAdinA .. 208.. naivAyamAnandamayaH parAtmA sopAdhikatvAtprakR^itervikArAt . kAryatvahetoH sukR^itakriyAyA vikArasa~NghAtasamAhitatvAt .. 209.. pa~nchAnAmapi koshAnAM niShedhe yuktitaH shruteH . yuktitaH kR^ite tanniShedhAvadhi sAkShI bodharUpo.avashiShyate .. 210.. tanniShedhAvadhiH yo.ayamAtmA svaya~njyotiH pa~nchakoshavilakShaNaH . avasthAtrayasAkShI sannirvikAro nira~njanaH . sadAnandaH sa vij~neyaH svAtmatvena vipashchitA .. 211.. shiShya uvAcha . mithyAtvena niShid.hdheShu kosheShveteShu pa~nchasu . sarvAbhAvaM vinA ki~nchinna pashyAmyatra he guro . vij~neyaM kimu vastvasti svAtmanA.a.atmavipashchitA .. 212.. svAtmanAtra vipashchitA shrIgururuvAcha . satyamuktaM tvayA vidvannipuNo.asi vichAraNe . ahamAdivikArAste tadabhAvo.ayamapyanu .. 213.. .ayamapyatha sarve yenAnubhUyante yaH svayaM nAnubhUyate . tamAtmAnaM veditAraM vid.hdhi bud.hdhyA susUkShmayA .. 214.. tatsAkShikaM bhavettattadyadyadyenAnubhUyate . kasyApyananubhUtArthe sAkShitvaM nopayujyate .. 215.. nopapadyate asau svasAkShiko bhAvo yataH svenAnubhUyate . ataH paraM svayaM sAkShAtpratyagAtmA na chetaraH .. 216.. jAgratsvapnasuShuptiShu sphuTataraM yo.asau samujjR^imbhate pratyagrUpatayA sadAhamahamityantaH sphurannaikadhA . sphurannekadhA nAnAkAravikArabhAgina imAn pashyannahandhImukhAn.h ## var ## bhAjina nityAnandachidAtmanA sphurati taM vid.hdhi svametaM hR^idi .. 217.. ghaTodake bimbitamarkabimba\- mAlokya mUDho ravimeva manyate . tathA chidAbhAsamupAdhisa.nsthaM bhrAntyAhamityeva jaDo.abhimanyate .. 218.. ghaTaM jalaM tad.hgatamarkabimbaM vihAya sarvaM vinirIkShyate.arkaH . divi vIkShyate.arkaH taTastha etattritayAvabhAsakaH ## var ## taTasthitaH tattri svayamprakAsho viduShA yathA tathA .. 219.. dehaM dhiyaM chitpratibimbamevaM ## var ## chitpratibimbametaM visR^ijya bud.hdhau nihitaM guhAyAm . draShTAramAtmAnamakhaNDabodhaM sarvaprakAshaM sadasadvilakShaNam .. 220.. nityaM vibhuM sarvagataM susUkShmaM antarbahiHshUnyamananyamAtmanaH . vij~nAya samya~N.hnijarUpametat.h pumAn vipApmA virajo vimR^ityuH .. 221.. vishoka Anandaghano vipashchit.h svayaM kutashchinna bibheti kashchit . nAnyo.asti panthA bhavabandhamukteH vinA svatattvAvagamaM mumukShoH .. 222.. brahmAbhinnatvavij~nAnaM bhavamokShasya kAraNam . yenAdvitIyamAnandaM brahma sampadyate budhaiH .. 223.. sampadyate budhaH brahmabhUtastu sa.nsR^ityai vidvAnnAvartate punaH . vij~nAtavyamataH samyagbrahmAbhinnatvamAtmanaH .. 224.. satyaM j~nAnamanantaM brahma vishud.hdhaM paraM svataHsid.hdham . nityAnandaikarasaM pratyagabhinnaM nirantaraM jayati .. 225.. sadidaM paramAdvaitaM svasmAdanyasya vastuno.abhAvAt . na hyanyadasti ki~nchit samyak paramArthatattvabodhadashAyAm .. 226.. paratattvabodhasudashAyAm yadidaM sakalaM vishvaM nAnArUpaM pratItamaj~nAnAt . tatsarvaM brahmaiva pratyastAsheShabhAvanAdoSham .. 227.. mR^itkAryabhUto.api mR^ido na bhinnaH kumbho.asti sarvatra tu mR^itsvarUpAt . na kumbharUpaM pR^ithagasti kumbhaH kuto mR^iShA kalpitanAmamAtraH .. 228.. kenApi mR^id.hbhinnatayA svarUpaM ghaTasya sandarshayituM na shakyate . ato ghaTaH kalpita eva mohA\- nmR^ideva satyaM paramArthabhUtam .. 229.. sad.hbrahmakAryaM sakalaM sadevaM ## var ## sadaiva tanmAtrametanna tato.anyadasti . sanmAtrametanna astIti yo vakti na tasya moho vinirgato nidritavatprajalpaH .. 230.. brahmaivedaM vishvamityeva vANI shrautI brUte.atharvaniShThA variShThA . tasmAdetad.hbrahmamAtraM hi vishvaM nAdhiShThAnAd.hbhinnatA.a.aropitasya .. 231.. satyaM yadi syAjjagadetadAtmano.a nantattvahAnirnigamApramANatA . asatyavAditvamapIshituH syA\- nnaitattrayaM sAdhu hitaM mahAtmanAm .. 232.. Ishvaro vastutattvaj~no na chAhaM teShvavasthitaH . na cha matsthAni bhUtAnItyevameva vyachIklR^ipat .. 233.. vyachIkathat yadi satyaM bhavedvishvaM suShuptAvupalabhyatAm . yannopalabhyate ki~nchidato.asatsvapnavanmR^iShA .. 234.. ataH pR^itha~N.hnAsti jagatparAtmanaH pR^ithak.hpratItistu mR^iShA guNAdivat . guNAhivat AropitasyAsti kimarthavattA.a\- dhiShThAnamAbhAti tathA bhrameNa .. 235.. bhrAntasya yadyad.hbhramataH pratItaM brahmaiva tattadrajataM hi shuktiH . idantayA brahma sadaiva rUpyate ## var ## sadeva tvAropitaM brahmaNi nAmamAtram .. 236.. ataH paraM brahma sadadvitIyaM vishud.hdhavij~nAnaghanaM nira~njanam . prashAntamAdyantavihInamakriyaM nirantarAnandarasasvarUpam .. 237.. nirastamAyAkR^itasarvabhedaM nityaM sukhaM niShkalamaprameyam . nityaM dhruvaM arUpamavyaktamanAkhyamavyayaM jyotiH svayaM ki~nchididaM chakAsti .. 238.. j~nAtR^ij~neyaj~nAnashUnyamanantaM nirvikalpakam . kevalAkhaNDachinmAtraM paraM tattvaM vidurbudhAH .. 239.. aheyamanupAdeyaM manovAchAmagocharam . aprameyamanAdyantaM brahma pUrNamahaM mahaH .. 240.. pUrNaM mahanmahaH tattvampadAbhyAmabhidhIyamAnayoH brahmAtmanoH shodhitayoryadIttham . shodhitayoryadittham shrutyA tayostattvamasIti samyag.h ekatvameva pratipAdyate muhuH .. 241##-## ekyaM tayorlakShitayorna vAchyayoH nigadyate.anyonyavirud.hdhadharmiNoH . khadyotabhAnvoriva rAjabhR^ityayoH kUpAmburAshyoH paramANumervoH .. 242.. tayorvirodho.ayamupAdhikalpito na vAstavaH kashchidupAdhireShaH . Ishasya mAyA mahadAdikAraNaM jIvasya kAryaM shR^iNu pa~nchakosham .. 243.. pa~nchakoshAH etAvupAdhI parajIvayostayoH samya~N.hnirAse na paro na jIvaH . rAjyaM narendrasya bhaTasya kheTak\- stayorapohe na bhaTo na rAjA .. 244.. athAta Adesha iti shrutiH svayaM niShedhati brahmaNi kalpitaM dvayam . shrutipramANAnugR^ihItabodhA\- ## var ## pramANAnugR^ihItayuktyA ttayornirAsaH karaNIya eva .. 245.. nedaM nedaM kalpitatvAnna satyaM rajjudR^iShTavyAlavatsvapnavachcha . rajjau itthaM dR^ishyaM sAdhuyuktyA vyapohya j~neyaH pashchAdekabhAvastayoryaH .. 246.. tatastu tau lakShaNayA sulakShyau tayorakhaNDaikarasatvasid.hdhaye . nAlaM jahatyA na tathA.ajahatyA kintUbhayArthAtmikayaiva bhAvyam .. 247.. bhayArthaikatayaiva sa devadatto.ayamitIha chaikatA virud.hdhadharmA.nshamapAsya kathyate . yathA tathA tattvamasItivAkye virud.hdhadharmAnubhayatra hitvA .. 248.. saMlakShya chinmAtratayA sadAtmanoH akhaNDabhAvaH parichIyate budhaiH . evaM mahAvAkyashatena kathyate brahmAtmanoraikyamakhaNDabhAvaH .. 249.. asthUlamityetadasannirasya sid.hdhaM svato vyomavadapratarkyam . ato mR^iShAmAtramidaM pratItaM jahIhi yatsvAtmatayA gR^ihItam . brahmAhamityeva vishud.hdhabud.hdhyA vid.hdhi svamAtmAnamakhaNDabodham .. 250.. mR^itkAryaM sakalaM ghaTAdi satataM mR^inmAtramevAhitaM ## var ## mR^inmAtramevAbhitaH tadvatsajjanitaM sadAtmakamidaM sanmAtramevAkhilam . yasmAnnAsti sataH paraM kimapi tatsatyaM sa AtmA svayaM tasmAttattvamasi prashAntamamalaM brahmAdvayaM yatparam .. 251.. nidrAkalpitadeshakAlaviShayaj~nAtrAdi sarvaM yathA mithyA tadvadihApi jAgrati jagatsvAj~nAnakAryatvataH . yasmAdevamidaM sharIrakaraNaprANAhamAdyapyasat.h tasmAttattvamasi prashAntamamalaM brahmAdvayaM yatparam .. 252.. yatra bhrAntyA kalpitaM tadviveke ## var ## yadviveke tattanmAtraM naiva tasmAdvibhinnam . svapne naShTaM svapnavishvaM vichitraM svasmAdbhinnaM kinnu dR^iShTaM prabodhe .. 253.. jAtinItikulagotradUragaM nAmarUpaguNadoShavarjitam . deshakAlaviShayAtivarti yad.h brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 254.. yatparaM sakalavAgagocharaM gocharaM vimalabodhachakShuShaH . shud.hdhachid.hghanamanAdi vastu yad.h brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 255.. ShaD.hbhirUrmibhirayogi yogihR^id.h\- bhAvitaM na karaNairvibhAvitam . bud.hdhyavedyamanavadyamasti yad.h ## var ## bhUti yad brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 256.. bhrAntikalpitajagatkalAshrayaM svAshrayaM cha sadasadvilakShaNam . niShkalaM nirupamAnavad.hdhi yad.h ## var ## nirupamAnamR^id.hdhimat brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 257.. janmavR^id.hdhipariNatyapakShaya\- vyAdhinAshanavihInamavyayam . vishvasR^iShTyavavighAtakAraNaM ## var ## vanaghAtakAraNaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 258.. astabhedamanapAstalakShaNaM nistara~NgajalarAshinishchalam . nityamuktamavibhaktamUrti yad.h brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 259.. ekameva sadanekakAraNaM kAraNAntaranirAsyakAraNam . sakAraNam kAryakAraNavilakShaNaM svayaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 260.. nirvikalpakamanalpamakSharaM yatkSharAkSharavilakShaNaM param . nityamavyayasukhaM nira~njanaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 261.. yadvibhAti sadanekadhA bhramA\- nnAmarUpaguNavikriyAtmanA . hemavatsvayamavikriyaM sadA brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 262.. yachchakAstyanaparaM parAtparaM pratyagekarasamAtmalakShaNam . satyachitsukhamanantamavyayaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani .. 263.. uktamarthamimamAtmani svayaM bhAvayetprathitayuktibhirdhiyA . bhAvaya prathita sa.nshayAdirahitaM karAmbuvat.h tena tattvanigamo bhaviShyati .. 264.. sambodhamAtraM parishud.hdhatattvaM ## var ## svaM bodhamAtraM vij~nAya sa~Nghe nR^ipavachcha sainye . tadAshrayaH svAtmani sarvadA sthito ## var ## tadAtmanaivAtmani vilApaya brahmaNi vishvajAtam .. 265.. dR^ishyajAtam bud.hdhau guhAyAM sadasadvilakShaNaM brahmAsti satyaM paramadvitIyam . tadAtmanA yo.atra vased.hguhAyAM punarna tasyA~NgaguhApraveshaH .. 266.. j~nAte vastunyapi balavatI vAsanA.anAdireShA kartA bhoktApyahamiti dR^iDhA yA.asya sa.nsArahetuH . pratyag.hdR^iShTyA.a.atmani nivasatA sApaneyA prayatnA\- nmuktiM prAhustadiha munayo vAsanAtAnavaM yat .. 267.. ahaM mameti yo bhAvo dehAkShAdAvanAtmani . adhyAso.ayaM nirastavyo viduShA svAtmaniShThayA .. 268.. j~nAtvA svaM pratyagAtmAnaM bud.hdhitad.hvR^ittisAkShiNam . so.ahamityeva sad.hvR^ittyA.anAtmanyAtmamatiM jahi .. 269.. lokAnuvartanaM tyaktvA tyaktvA dehAnuvartanam . shAstrAnuvartanaM tyaktvA svAdhyAsApanayaM kuru .. 270.. lokavAsanayA jantoH shAstravAsanayApi cha . dehavAsanayA j~nAnaM yathAvannaiva jAyate .. 271 sa.nsArakArAgR^ihamokShamichCho\- rayomayaM pAdanibandhashR^i~Nkhalam . nibad.hdha vadanti tajj~nAH paTu vAsanAtrayaM yo.asmAdvimuktaH samupaiti muktim .. 272.. jalAdisa.nsargavashAtprabhUta\- ## var ## jalAdisamparkavashAt durgandhadhUtA.agarudivyavAsanA . sa~NgharShaNenaiva vibhAti samya\- gvidhUyamAne sati bAhyagandhe .. 273.. antaHshritAnantadurantavAsanA\- dhUlIviliptA paramAtmavAsanA . praj~nAtisa~NgharShaNato vishud.hdhA pratIyate chandanagandhavat sphuTam .. 274.. sphuTA anAtmavAsanAjAlaistirobhUtAtmavAsanA . nityAtmaniShThayA teShAM nAshe bhAti svayaM sphuTam .. 275.. sphuTA yathA yathA pratyagavasthitaM manaH tathA tathA mu~nchati bAhyavAsanAm . bAhyavAsanAH niHsheShamokShe sati vAsanAnAM AtmAnubhUtiH pratibandhashUnyA .. 276.. svAtmanyeva sadA sthitvA mano nashyati yoginaH . sthityA vAsanAnAM kShayashchAtaH svAdhyAsApanayaM kuru .. 277.. tamo dvAbhyAM rajaH sattvAtsattvaM shud.hdhena nashyati . tasmAtsattvamavaShTabhya svAdhyAsApanayaM kuru .. 278.. prArabdhaM puShyati vapuriti nishchitya nishchalaH . dhairyamAlambya yatnena svAdhyAsApanayaM kuru .. 279.. nAhaM jIvaH paraM brahmetyatad.hvyAvR^ittipUrvakam . vAsanAvegataH prAptasvAdhyAsApanayaM kuru .. 280.. shrutyA yuktyA svAnubhUtyA j~nAtvA sArvAtmyamAtmanaH . kvachidAbhAsataH prAptasvAdhyAsApanayaM kuru .. 281.. anAdAnavisargAbhyAmIShannAsti kriyA muneH . annAdAnavisargA tadekaniShThayA nityaM svAdhyAsApanayaM kuru .. 282.. tattvamasyAdivAkyotthabrahmAtmaikatvabodhataH . brahmaNyAtmatvadArDhyAya svAdhyAsApanayaM kuru .. 283.. ahambhAvasya dehe.asminniHsheShavilayAvadhi . sAvadhAnena yuktAtmA svAdhyAsApanayaM kuru .. 284.. pratItirjIvajagatoH svapnavad.hbhAti yAvatA . tAvannirantaraM vidvansvAdhyAsApanayaM kuru .. 285.. nidrAyA lokavArtAyAH shabdAderapi vismR^iteH . kvachinnAvasaraM dattvA chintayAtmAnamAtmani .. 286.. mAtApitrormalod.hbhUtaM malamAMsamayaM vapuH . tyaktvA chANDAlavad.hdUraM brahmIbhUya kR^itI bhava .. 287.. ghaTAkAshaM mahAkAsha ivAtmAnaM parAtmani . vilApyAkhaNDabhAvena tUShNI bhava sadA mune .. 288.. tUShNIM svaprakAshamadhiShThAnaM svayambhUya sadAtmanA . brahmANDamapi piNDANDaM tyajyatAM malabhANDavat .. 289.. chidAtmani sadAnande dehArUDhAmahandhiyam . niveshya li~NgamutsR^ijya kevalo bhava sarvadA .. 290.. yatraiSha jagadAbhAso darpaNAntaH puraM yathA . tad.hbrahmAhamiti j~nAtvA kR^itakR^ityo bhaviShyasi .. 291.. yatsatyabhUtaM nijarUpamAdyaM chidadvayAnandamarUpamakriyam . tadetya mithyAvapurutsR^ijeta ## var ## sR^ijaita shailUShavadveShamupAttamAtmanaH .. 292.. sarvAtmanA dR^ishyamidaM mR^iShaiva naivAhamarthaH kShaNikatvadarshanAt . jAnAmyahaM sarvamiti pratItiH kuto.ahamAdeH kShaNikasya sidhyet .. 293.. ahampadArthastvahamAdisAkShI nityaM suShuptAvapi bhAvadarshanAt . brUte hyajo nitya iti shrutiH svayaM tatpratyagAtmA sadasadvilakShaNaH .. 294.. vikAriNAM sarvavikAravettA nityAvikAro bhavituM samarhati . nityo.avikAro manorathasvapnasuShuptiShu sphuTaM punaH punardR^iShTamasattvametayoH .. 295.. ato.abhimAnaM tyaja mA.nsapiNDe piNDAbhimAninyapi bud.hdhikalpite . kAlatrayAbAdhyamakhaNDabodhaM j~nAtvA svamAtmAnamupaihi shAntim .. 296.. tyajAbhimAnaM kulagotranAma\- rUpAshrameShvArdrashavAshriteShu . li~Ngasya dharmAnapi kartR^itAdIM\- styaktvA bhavAkhaNDasukhasvarUpaH .. 297.. santyanye pratibandhAH puMsaH sa.nsArahetavo dR^iShTAH . teShAmevaM mUlaM prathamavikAro bhavatyaha~NkAraH .. 298.. teShAmeShAM yAvatsyAtsvasya sambandho.aha~NkAreNa durAtmanA . tAvanna leshamAtrApi muktivArtA vilakShaNA .. 299.. aha~NkAragrahAnmuktaH svarUpamupapadyate . chandravadvimalaH pUrNaH sadAnandaH svayamprabhaH .. 300.. yo vA pure so.ahamiti pratIto ## var ## puraiSho.ahamiti bud.hdhyA praklR^iptastamasA.atimUDhayA . bud.hdhyA.aviviktastamasA tasyaiva niHsheShatayA vinAshe brahmAtmabhAvaH pratibandhashUnyaH .. 301.. brahmAnandanidhirmahAbalavatA.aha~NkAraghorAhinA saMveShTyAtmani rakShyate guNamayaishchaNDestribhirmastakaiH ## var ## chaNDai vij~nAnAkhyamahAsinA shrutimatA vichChidya shIrShatrayaM ## var ## dyutimatA nirmUlyAhimimaM nidhiM sukhakaraM dhIro.anubhoktu~NkShamaH .. 302.. yAvadvA yatki~nchidviShadoShasphUrtirasti cheddehe . kathamArogyAya bhavettadvadahantApi yogino muktyai .. 303.. ahamo.atyantanivR^ittyA tatkR^itanAnAvikalpasa.nhR^ityA . pratyaktattvavivekAdidamahamasmIti vindate tattvam .. 304.. vivekAdayam aha~NkAre kartaryahamiti matiM mu~ncha sahasA ## var ## aha~Nkartaryasminnahamiti vikArAtmanyAtmapratiphalajuShi svasthitimuShi . yadadhyAsAtprAptA janimR^itijarAduHkhabahulA pratIchashchinmUrtestava sukhatanoH sa.nsR^itiriyam .. 305.. sadaikarUpasya chidAtmano vibho\- rAnandamUrteranavadyakIrteH . naivAnyathA kvApyavikAriNaste vinAhamadhyAsamamuShya sa.nsR^itiH .. 306.. tasmAdaha~NkAramimaM svashatruM bhokturgale kaNTakavatpratItam . vichChidya vij~nAnamahAsinA sphuTaM bhu~N.hkShvAtmasAmrAjyasukhaM yatheShTam .. 307.. tato.ahamAdervinivartya vR^ittiM santyaktarAgaH paramArthalAbhAt . tUShNIM samAssvAtmasukhAnubhUtyA pUrNAtmanA brahmaNi nirvikalpaH .. 308.. samUlakR^itto.api mahAnahaM punaH vyullekhitaH syAdyadi chetasA kShaNam . sa~njIvya vikShepashataM karoti nabhasvatA prAvR^iShi vArido yathA .. 309.. nigR^ihya shatrorahamo.avakAshaH kvachinna deyo viShayAnuchintayA . sa eva sa~njIvanaheturasya prakShINajambIratarorivAmbu .. 310.. dehAtmanA sa.nsthita eva kAmI vilakShaNaH kAmayitA kathaM syAt . ato.arthasandhAnaparatvameva bhedaprasaktyA bhavabandhahetuH .. 311.. kAryapravardhanAd.hbIjapravR^id.hdhiH paridR^ishyate . kAryanAshAd.hbIjanAshastasmAtkAryaM nirodhayet .. 312.. vAsanAvR^id.hdhitaH kAryaM kAryavR^id.hdhyA cha vAsanA . vardhate sarvathA puMsaH sa.nsAro na nivartate .. 313.. sa.nsArabandhavichChittyai tad dvayaM pradahedyatiH . vAsanAvR^id.hdhiretAbhyAM chintayA kriyayA bahiH .. 314.. vAsanA preryate hyantaH tAbhyAM pravardhamAnA sA sUte sa.nsR^itimAtmanaH . trayANAM cha kShayopAyaH sarvAvasthAsu sarvadA .. 315.. sarvatra sarvataH sarvabrahmamAtrAvalokanaiH . mAtrAvalokanam sad.hbhAvavAsanAdArDhyAttat.htrayaM layamashnute .. 316.. kriyAnAshe bhavechchintAnAsho.asmAdvAsanAkShayaH . vAsanAprakShayo mokShaH sA jIvanmuktiriShyate .. 317.. sa sadvAsanAsphUrtivijR^imbhaNe sati hyasau vilInApyahamAdivAsanA . vilInA tvahamAdivAsanA atiprakR^iShTApyaruNaprabhAyAM vilIyate sAdhu yathA tamisrA .. 318.. tamastamaHkAryamanarthajAlaM na dR^ishyate satyudite dineshe . tathA.advayAnandarasAnubhUtau naivAsti bandho na cha duHkhagandhaH .. 319.. dR^ishyaM pratItaM pravilApayansan.h ## var ## pravilApayansvayaM sanmAtramAnandaghanaM vibhAvayan . samAhitaH sanbahirantaraM vA kAlaM nayethAH sati karmabandhe .. 320.. pramAdo brahmaniShThAyAM na kartavyaH kadAchana . pramAdo mR^ityurityAha bhagavAnbrahmaNaH sutaH .. 321.. na pramAdAdanartho.anyo j~nAninaH svasvarUpataH . tato mohastato.ahandhIstato bandhastato vyathA .. 322.. viShayAbhimukhaM dR^iShTvA vidvA.nsamapi vismR^itiH . vikShepayati dhIdoShairyoShA jAramiva priyam .. 323.. yathApakR^iShTaM shaivAlaM kShaNamAtraM na tiShThati . AvR^iNoti tathA mAyA prAj~naM vApi parA~N.hmukham .. 324.. lakShyachyutaM chedyadi chittamIShad.h bahirmukhaM sannipatettatastataH . pramAdataH prachyutakelikandukaH sopAnapa~N.hktau patito yathA tathA .. 325.. viShayeShvAvishachchetaH sa~Nkalpayati tad.hguNAn . samyaksa~NkalpanAtkAmaH kAmAtpuMsaH pravartanam .. 326.. ataH pramAdAnna paro.asti mR^ityuH vivekino brahmavidaH samAdhau . samAhitaH sid.hdhimupaiti samyak.h samAhitAtmA bhava sAvadhAnaH .. 327.. tataH svarUpavibhra.nsho vibhraShTastu patatyadhaH . patitasya vinA nAshaM punarnAroha IkShyate .. 328.. sa~NkalpaM varjayettasmAtsarvAnarthasya kAraNam . apathyAni hi vastUni vyAdhigrasto yathotsR^ije . ## extra verse number variation## jIvato yasya kaivalyaM videhe sa cha kevalaH . yatki~nchit pashyato bhedaM bhayaM brUte yajuHshrutiH .. 329.. yadA kadA vApi vipashchideSha brahmaNyanante.apyaNumAtrabhedam . pashyatyathAmuShya bhayaM tadaiva yadvIkShitaM bhinnatayA pramAdAt .. 330.. yadIkShitaM shrutismR^itinyAyashatairniShid.hdhe dR^ishye.atra yaH svAtmamatiM karoti . upaiti duHkhopari duHkhajAtaM niShid.hdhakartA sa malimlucho yathA .. 331.. satyAbhisandhAnarato vimukto mahattvamAtmIyamupaiti nityam . mithyAbhisandhAnaratastu nashyed.h dR^iShTaM tadetadyadachaurachaurayoH .. 332.. chorachorayoH yatirasadanusandhiM bandhahetuM vihAya svayamayamahamasmItyAtmadR^iShTyaiva tiShThet.h sukhayati nanu niShThA brahmaNi svAnubhUtyA harati paramavidyAkAryaduHkhaM pratItam .. 333.. bAhyAnusandhiH parivardhayetphalaM ## var ## bAhyAbhisandhiH durvAsanAmeva tatastato.adhikAm . j~nAtvA vivekaiH parihR^itya bAhyaM svAtmAnusandhiM vidadhIta nityam .. 334.. bAhye nirud.hdhe manasaH prasannatA manaHprasAde paramAtmadarshanam . tasminsudR^iShTe bhavabandhanAsho bahirnirodhaH padavI vimukteH .. 335.. kaH paNDitaH sansadasadvivekI shrutipramANaH paramArthadarshI . jAnanhi kuryAdasato.avalambaM svapAtahetoH shishuvanmumukShuH .. 336.. dehAdisa.nsaktimato na muktiH muktasya dehAdyabhimatyabhAvaH . suptasya no jAgaraNaM na jAgrataH svapnastayorbhinnaguNAshrayatvAt .. 337.. antarbahiH svaM sthiraja~NgameShu j~nAtvA.a.atmanAdhAratayA vilokya . j~nAnAtman tyaktAkhilopAdhirakhaNDarUpaH pUrNAtmanA yaH sthita eSha muktaH .. 338.. sarvAtmanA bandhavimuktihetuH sarvAtmabhAvAnna paro.asti kashchit . dR^ishyAgrahe satyupapadyate.asau sarvAtmabhAvo.asya sadAtmaniShThayA .. 339.. dR^ishyasyAgrahaNaM kathaM nu ghaTate dehAtmanA tiShThato bAhyArthAnubhavaprasaktamanasastattatkriyAM kurvataH . sannyastAkhiladharmakarmaviShayairnityAtmaniShThAparaiH tattvaj~naiH karaNIyamAtmani sadAnandechChubhiryatnataH .. 340.. sarvAtmasid.hdhaye bhikShoH kR^itashravaNakarmaNaH . sArvAtmya samAdhiM vidadhAtyeShA shAnto dAnta iti shrutiH .. 341.. ArUDhashakterahamo vinAshaH kartunna shakya sahasApi paNDitaiH . kartuM na ye nirvikalpAkhyasamAdhinishchalAH tAnantarA.anantabhavA hi vAsanAH .. 342.. ahambud.hdhyaiva mohinyA yojayitvA.a.avR^iterbalAt . vikShepashaktiH puruShaM vikShepayati tad.hguNaiH .. 343.. vikShepashaktivijayo viShamo vidhAtuM niHsheShamAvaraNashaktinivR^ittyabhAve . dR^igdR^ishyayoH sphuTapayojalavadvibhAge nashyettadAvaraNamAtmani cha svabhAvAt . niHsa.nshayena bhavati pratibandhashUnyo vikShepaNaM na hi tadA yadi chenmR^iShArthe .. 344.. nikShepaNaM samyagvivekaH sphuTabodhajanyo vibhajya dR^igdR^ishyapadArthatattvam . Chinatti mAyAkR^itamohabandhaM yasmAdvimuktastu punarna sa.nsR^itiH .. 345.. vimuktasya parAvaraikatvavivekavahniH dahatyavidyAgahanaM hyasheSham . kiM syAtpunaH sa.nsaraNasya bIjaM advaitabhAvaM samupeyuSho.asya .. 346.. AvaraNasya nivR^ittirbhavati hi samyak.hpadArthadarshanataH . mithyAj~nAnavinAshastadvikShepajanitaduHkhanivR^ittiH .. 347.. etattritayaM dR^iShTaM samyagrajjusvarUpavij~nAnAt . tasmAdvastusatattvaM j~nAtavyaM bandhamuktaye viduShA .. 348.. ayo.agniyogAdiva satsamanvayAn.h mAtrAdirUpeNa vijR^imbhate dhIH . tatkAryametad.hdvitayaM yato mR^iShA ## var ## tatkAryameva tritayaM dR^iShTaM bhramasvapnamanoratheShu .. 349.. tato vikArAH prakR^iterahammukhA dehAvasAnA viShayAshcha sarve . kShaNe.anyathAbhAvitayA hyamIShA\- ## var ## bhAvina eSha AtmA masattvamAtmA tu kadApi nAnyathA .. 350.. masattvamAtmA tu kadApi nityAdvayAkhaNDachidekarUpo bud.hdhyAdisAkShI sadasadvilakShaNaH . ahampadapratyayalakShitArthaH pratyak sadAnandaghanaH parAtmA .. 351.. itthaM vipashchitsadasadvibhajya nishchitya tattvaM nijabodhadR^iShTyA . j~nAtvA svamAtmAnamakhaNDabodhaM tebhyo vimuktaH svayameva shAmyati .. 352.. aj~nAnahR^idayagrantherniHsheShavilayastadA . samAdhinA.avikalpena yadA.advaitAtmadarshanam .. 353.. tvamahamidamitIyaM kalpanA bud.hdhidoShAt.h prabhavati paramAtmanyadvaye nirvisheShe . pravilasati samAdhAvasya sarvo vikalpo vilayanamupagachChedvastutattvAvadhR^ityA .. 354.. shAnto dAntaH paramuparataH kShAntiyuktaH samAdhiM kurvannityaM kalayati yatiH svasya sarvAtmabhAvam . tenAvidyAtimirajanitAnsAdhu dagdhvA vikalpAn.h brahmAkR^ityA nivasati sukhaM niShkriyo nirvikalpaH .. 355.. samAhitA ye pravilApya bAhyaM shrotrAdi chetaH svamahaM chidAtmani . ta eva muktA bhavapAshabandhaiH nAnye tu pArokShyakathAbhidhAyinaH .. 356.. upAdhibhedAtsvayameva bhidyate ## var ## yogAtsvayameva chopAdhyapohe svayameva kevalaH . tasmAdupAdhervilayAya vidvAn.h vasetsadA.akalpasamAdhiniShThayA .. 357.. sati sakto naro yAti sadbhAvaM hyekaniShThayA . kITako bhramaraM dhyAyan bhramaratvAya kalpate .. 358.. kriyAntarAsaktimapAsya kITako dhyAyannalitvaM hyalibhAvamR^ichChati . dhyAyanyathAliM tathaiva yogI paramAtmatattvaM dhyAtvA samAyAti tadekaniShThayA .. 359.. atIva sUkShmaM paramAtmatattvaM na sthUladR^iShTyA pratipattumarhati . samAdhinAtyantasusUkShmavR^ittyA j~nAtavyamAryairatishud.hdhabud.hdhibhiH .. 360.. yathA suvarNaM puTapAkashodhitaM tyaktvA malaM svAtmaguNaM samR^ichChati . tathA manaH sattvarajastamomalaM dhyAnena santyajya sameti tattvam .. 361.. nirantarAbhyAsavashAttaditthaM pakvaM mano brahmaNi lIyate yadA . tadA samAdhiH savikalpavarjitaH ## var ## sa vikalpavarjitaH svato.advayAnandarasAnubhAvakaH .. 362.. samAdhinA.anena samastavAsanA\- granthervinAsho.akhilakarmanAshaH . antarbahiH sarvata eva sarvadA svarUpavisphUrtirayatnataH syAt .. 363.. shruteH shataguNaM vidyAnmananaM mananAdapi . nididhyAsaM lakShaguNamanantaM nirvikalpakam .. 364.. nirvikalpakasamAdhinA sphuTaM brahmatattvamavagamyate dhruvam . nAnyathA chalatayA manogateH pratyayAntaravimishritaM bhavet .. 365.. ataH samAdhatsva yatendriyaH san.h nirantaraM shAntamanAH pratIchi . vidhvaMsaya dhvAntamanAdyavidyayA kR^itaM sadekatvavilokanena .. 366.. yogasya prathamadvAraM vA~N.hnirodho.aparigrahaH . prathamaM dvAraM nirAshA cha nirIhA cha nityamekAntashIlatA .. 367.. ekAntasthitirindriyoparamaNe heturdamashchetasaH saMrodhe karaNaM shamena vilayaM yAyAdahaMvAsanA . tenAnandarasAnubhUtirachalA brAhmI sadA yoginaH tasmAchchittanirodha eva satataM kAryaH prayatno muneH .. 368.. prayatnAnmuneH vAchaM niyachChAtmani taM niyachCha bud.hdhau dhiyaM yachCha cha bud.hdhisAkShiNi . taM chApi pUrNAtmani nirvikalpe vilApya shAntiM paramAM bhajasva .. 369.. dehaprANendriyamanobud.hdhyAdibhirupAdhibhiH . yairyairvR^itteHsamAyogastattadbhAvo.asya yoginaH .. 370.. tannivR^ittyA muneH samyak sarvoparamaNaM sukham . sandR^ishyate sadAnandarasAnubhavaviplavaH .. 371.. antastyAgo bahistyAgo viraktasyaiva yujyate . tyajatyantarbahiHsa~NgaM viraktastu mumukShayA .. 372.. bahistu viShayaiH sa~NgaM tathAntarahamAdibhiH . sa~NgaH virakta eva shaknoti tyaktuM brahmaNi niShThitaH .. 373.. vairAgyabodhau puruShasya pakShivat.h pakShau vijAnIhi vichakShaNa tvam . vimuktisaudhAgralatAdhirohaNaM tAbhyAM vinA nAnyatareNa sidhyati .. 374.. atyantavairAgyavataH samAdhiH samAhitasyaiva dR^iDhaprabodhaH . prabud.hdhatattvasya hi bandhamuktiH muktAtmano nityasukhAnubhUtiH .. 375.. vairAgyAnna paraM sukhasya janakaM pashyAmi vashyAtmanaH tachchechChud.hdhatarAtmabodhasahitaM svArAjyasAmrAjyadhuk . etad.hdvAramajasramuktiyuvateryasmAttvamasmAtparaM sarvatrAspR^ihayA sadAtmani sadA praj~nAM kuru shreyase .. 376.. AshAM Chind.hdhi viShopameShu viShayeShveShaiva mR^ityoH kR^iti\- ## var ## mR^ityoH sR^iti styaktvA jAtikulAshrameShvabhimatiM mu~nchAtidUrAtkriyAH . dehAdAvasati tyajAtmadhiShaNAM praj~nAM kuruShvAtmani tvaM draShTAsyamano.asi nirdvayaparaM brahmAsi yadvastutaH .. 377.. draShTAsyamalo lakShye brahmaNi mAnasaM dR^iDhataraM sa.nsthApya bAhyendriyaM svasthAne viniveshya nishchalatanushchopekShya dehasthitim . brahmAtmaikyamupetya tanmayatayA chAkhaNDavR^ittyA.anishaM brahmAnandarasaM pibAtmani mudA shUnyaiH kimanyairbhR^isham .. 378.. kimanyairbhramaiH anAtmachintanaM tyaktvA kashmalaM duHkhakAraNam . chintayAtmAnamAnandarUpaM yanmuktikAraNam .. 379.. eSha svaya~njyotirasheShasAkShI vij~nAnakosho vilasatyajasram . vij~nAnakoshe lakShyaM vidhAyainamasadvilakShaNa\- makhaNDavR^ittyA.a.atmatayA.anubhAvaya .. 380.. etamachChinnayA vR^ittyA pratyayAntarashUnyayA . ullekhayanvijAnIyAtsvasvarUpatayA sphuTam .. 381.. atrAtmatvaM dR^iDhIkurvannahamAdiShu santyajan . udAsInatayA teShu tiShThetsphuTaghaTAdivat .. 382.. tiShThedghaTapaTAdivat vishud.hdhamantaHkaraNaM svarUpe niveshya sAkShiNyavabodhamAtre . shanaiH shanairnishchalatAmupAnayan.h pUrNaM svamevAnuvilokayettataH .. 383.. pUrNatvamevAnu dehendriyaprANamano.ahamAdibhiH svAj~nAnaklR^iptairakhilairupAdhibhiH . vimuktamAtmAnamakhaNDarUpaM pUrNaM mahAkAshamivAvalokayet .. 384.. ghaTakalashakusUlasUchimukhyaiH gaganamupAdhishatairvimuktamekam . bhavati na vividhaM tathaiva shud.hdhaM paramahamAdivimuktamekameva .. 385.. brahmAdistambaparyantA mR^iShAmAtrA upAdhayaH . brahmAdyAH stamba tataH pUrNaM svamAtmAnaM pashyedekAtmanA sthitam .. 386.. yatra bhrAntyA kalpitaM tadviveke ## var ## yadviveke tattanmAtraM naiva tasmAdvibhinnam . bhrAnternAshe bhAti dR^iShTAhitattvaM ## var ## bhrAntidR^iShTA rajjustadvadvishvamAtmasvarUpam .. 387.. svayaM brahmA svayaM viShNuH svayamindraH svayaM shivaH . svayaM vishvamidaM sarvaM svasmAdanyanna ki~nchana .. 388.. antaH svayaM chApi bahiH svayaM cha svayaM purastAt svayameva pashchAt . svayaM hyAvAchyAM svayamapyudIchyAM ## var ## hyavAchyAM tathopariShTAtsvayamapyadhastAt .. 389.. tara~Ngaphenabhramabud.hbudAdi sarvaM svarUpeNa jalaM yathA tathA . chideva dehAdyahamantametat.h sarvaM chidevaikarasaM vishud.hdham .. 390.. sadevedaM sarvaM jagadavagataM vA~N.hmanasayoH sato.anyannAstyeva prakR^itiparasImni sthitavataH . pR^ithak kiM mR^itsnAyAH kalashaghaTakumbhAdyavagataM vadatyeSha bhrAntastvamahamiti mAyAmadirayA .. 391.. kriyAsamabhihAreNa yatra nAnyaditi shrutiH . bravIti dvaitarAhityaM mithyAdhyAsanivR^ittaye .. 392.. AkAshavannirmalanirvikalpaM ## var ## nirvikalpa niHsImaniHspandananirvikAram . antarbahiHshUnyamananyamadvayaM svayaM paraM brahma kimasti bodhyam .. 393.. vaktavyaM kimu vidyate.atra bahudhA brahmaiva jIvaH svayaM brahmaitajjagadAtataM nu sakalaM brahmAdvitIyaM shrutiH . jagadAparANu sakalaM brahmaivAhamiti prabud.hdhamatayaH santyaktabAhyAH sphuTaM brahmIbhUya vasanti santatachidAnandAtmanaitad.hdhruvam .. 394.. AnandAtmanaiva dhruvam jahi malamayakoshe.ahandhiyotthApitAshAM prasabhamanilakalpe li~Ngadehe.api pashchAt . nigamagaditakIrtiM nityamAnandamUrtiM svayamiti parichIya brahmarUpeNa tiShTha .. 395.. shavAkAraM yAvadbhajati manujastAvadashuchiH parebhyaH syAtklesho jananamaraNavyAdhinilayaH . vyAdhinirayAH yadAtmAnaM shud.hdhaM kalayati shivAkAramachalam.h tadA tebhyo mukto bhavati hi tadAha shrutirapi .. 396.. svAtmanyAropitAsheShAbhAsavastunirAsataH . svayameva paraM brahma pUrNamadvayamakriyam .. 397.. samAhitAyAM sati chittavR^ittau parAtmani brahmaNi nirvikalpe . na dR^ishyate kashchidayaM vikalpaH prajalpamAtraH parishiShyate yataH .. 398.. tataH asatkalpo vikalpo.ayaM vishvamityekavastuni . nirvikAre nirAkAre nirvisheShe bhidA kutaH .. 399.. draShTudarshanadR^ishyAdibhAvashUnyaikavastuni . draShTR^idarshana nirvikAre nirAkAre nirvisheShe bhidA kutaH .. 400.. kalpArNava ivAtyantaparipUrNaikavastuni . nirvikAre nirAkAre nirvisheShe bhidA kutaH .. 401.. tejasIva tamo yatra pralInaM bhrAntikAraNam . yatra vilInaM advitIye pare tattve nirvisheShe bhidA kutaH .. 402.. ekAtmake pare tattve bhedavArtA kathaM vaset . kathaM bhavet suShuptau sukhamAtrAyAM bhedaH kenAvalokitaH .. 403.. na hyasti vishvaM paratattvabodhAt.h sadAtmani brahmaNi nirvikalpe . kAlatraye nApyahirIkShito guNe na hyambubindurmR^igatR^iShNikAyAm .. 404.. mAyAmAtramidaM dvaitamadvaitaM paramArthataH . iti brUte shrutiH sAkShAtsuShuptAvanubhUyate .. 405.. ananyatvamadhiShThAnAdAropyasya nirIkShitam . paNDitai rajjusarpAdau vikalpo bhrAntijIvanaH .. 406.. chittamUlo vikalpo.ayaM chittAbhAve na kashchana . atashchittaM samAdhehi pratyagrUpe parAtmani .. 407.. kimapi satatabodhaM kevalAnandarUpaM nirupamamativelaM nityamuktaM nirIham . niravadhigaganAbhaM niShkalaM nirvikalpaM hR^idi kalayati vidvAn brahma pUrNaM samAdhau .. 408.. prakR^itivikR^itishUnyaM bhAvanAtItabhAvaM samarasamasamAnaM mAnasambandhadUram . nigamavachanasid.hdhaM nityamasmatprasid.hdhaM hR^idi kalayati vidvAn brahma pUrNaM samAdhau .. 409.. ajaramamaramastAbhAvavastusvarUpaM ## var ## bhAsavastu stimitasalilarAshiprakhyamAkhyAvihInam . shamitaguNavikAraM shAshvataM shAntamekaM hR^idi kalayati vidvAn brahma pUrNaM samAdhau .. 410.. samAhitAntaHkaraNaH svarUpe vilokayAtmAnamakhaNDavaibhavam . vichChind.hdhi bandhaM bhavagandhagandhitaM ## var ## gandhagandhilaM yatnena puMstvaM saphalIkuruShva .. 411##-## sarvopAdhivinirmuktaM sachchidAnandamadvayam . bhAvayAtmAnamAtmasthaM na bhUyaH kalpase.adhvane .. 412.. ChAyeva puMsaH paridR^ishyamAna\- mAbhAsarUpeNa phalAnubhUtyA . sharIramArAchChavavannirastaM punarna sandhatta idaM mahAtmA .. 413.. satatavimalabodhAnandarUpaM sametya ## var ## svametya tyaja jaDamalarUpopAdhimetaM sudUre . atha punarapi naiSha smaryatAM vAntavastu ## var ## punarapi naiva smaraNaviShayabhUtaM kalpate kutsanAya .. 414.. samUlametatparidAhya vahnau ## var ## paridahya sadAtmani brahmaNi nirvikalpe . tataH svayaM nityavishud.hdhabodhA\- nandAtmanA tiShThati vidvariShThaH .. 415.. prArabdhasUtragrathitaM sharIraM prayAtu vA tiShThatu goriva srak . na tatpunaH pashyati tattvavettA\- .a.anandAtmani brahmaNi lInavR^ittiH .. 416.. akhaNDAnandamAtmAnaM vij~nAya svasvarUpataH . kimichChan kasya vA hetordehaM puShNAti tattvavit .. 417.. sa.nsid.hdhasya phalaM tvetajjIvanmuktasya yoginaH . bahirantaH sadAnandarasAsvAdanamAtmani .. 418.. vairAgyasya phalaM bodho bodhasyoparatiH phalam . svAnandAnubhavAchChAntireShaivoparateH phalam .. 419.. yadyuttarottarAbhAvaH pUrvapUrvantu niShphalam . nivR^ittiH paramA tR^iptirAnando.anupamaH svataH .. 420.. dR^iShTaduHkheShvanudvego vidyAyAH prastutaM phalam . yatkR^itaM bhrAntivelAyAM nAnA karma jugupsitam . pashchAnnaro vivekena tatkathaM kartumarhati .. 421.. vidyAphalaM syAdasato nivR^ittiH pravR^ittiraj~nAnaphalaM tadIkShitam . tajj~nAj~nayoryanmR^igatR^iShNikAdau nochedvidAM dR^iShTaphalaM kimasmAt .. 422.. nochedvido aj~nAnahR^idayagranthervinAsho yadyasheShataH . anichChorviShayaH kiM nu pravR^itteH kAraNaM svataH .. 423.. viduShaH kiM vAsanAnudayo bhogye vairAgyasya tadAvadhiH . ahambhAvodayAbhAvo bodhasya paramAvadhiH . lInavR^ittairanutpattirmaryAdoparatestu sA .. 424.. vR^ittera brahmAkAratayA sadA sthitatayA nirmuktabAhyArthadhI\- ranyAveditabhogyabhogakalano nidrAluvad.hbAlavat . svapnAlokitalokavajjagadidaM pashyankvachillabdhadhI\- rAste kashchidanantapuNyaphalabhugdhanyaH sa mAnyo bhuvi .. 425.. sthitapraj~no yatirayaM yaH sadAnandamashnute . brahmaNyeva vilInAtmA nirvikAro viniShkriyaH .. 426.. brahmAtmanoH shodhitayorekabhAvAvagAhinI . nirvikalpA cha chinmAtrA vR^ittiH praj~neti kathyate . susthitA.asau bhavedyasya sthitapraj~naH sa uchyate .. 427.. yasya sthitA bhavetpraj~nA yasyAnando nirantaraH . prapa~ncho vismR^itaprAyaH sa jIvanmukta iShyate .. 428.. lInadhIrapi jAgarti jAgrad.hdharmavivarjitaH . bodho nirvAsano yasya sa jIvanmukta iShyate .. 429.. shAntasa.nsArakalanaH kalAvAnapi niShkalaH . yasya chittaM vinishchintaM sa jIvanmukta iShyate .. 430.. yaH sachitto.api nishchittaH vartamAne.api dehe.asmi~nChAyAvadanuvartini . ahantAmamatA.abhAvo jIvanmuktasya lakShaNam .. 431.. atItAnanusandhAnaM bhaviShyadavichAraNam . audAsInyamapi prAptaM jIvanmuktasya lakShaNam .. 432.. prApte guNadoShavishiShTe.asminsvabhAvena vilakShaNe . sarvatra samadarshitvaM jIvanmuktasya lakShaNam .. 433.. iShTAniShTArthasamprAptau samadarshitayA.a.atmani . ubhayatrAvikAritvaM jIvanmuktasya lakShaNam .. 434.. brahmAnandarasAsvAdAsaktachittatayA yateH . antarbahiravij~nAnaM jIvanmuktasya lakShaNam .. 435.. dehendriyAdau kartavye mamAhambhAvavarjitaH . audAsInyena yastiShThetsa jIvanmuktalakShaNaH .. 436.. sa jIvanmukta iShyate vij~nAta Atmano yasya brahmabhAvaH shruterbalAt . bhavabandhavinirmuktaH sa jIvanmuktalakShaNaH .. 437.. sa jIvanmukta iShyate dehendriyeShvahambhAva idambhAvastadanyake . yasya no bhavataH kvApi sa jIvanmukta iShyate .. 438.. jIveshobhayasaMsArarUpadurvAsanojjhitA . sA sarvadA bhavedyasya sa jIvanmukta iShyate .. na pratyagbrahmaNorbhedaM kadApi brahmasargayoH . praj~nayA yo vijAniti sa jIvanmuktalakShaNaH .. 439.. sa jIvanmukta iShyate sAdhubhiH pUjyamAne.asminpIDyamAne.api durjanaiH . samabhAvo bhavedyasya sa jIvanmuktalakShaNaH .. 440.. sa jIvanmukta iShyate yatra praviShTA viShayAH pareritA nadIpravAhA iva vArirAshau . linanti sanmAtratayA na vikriyAM utpAdayantyeSha yatirvimuktaH .. 441.. vij~nAtabrahmatattvasya yathApUrvaM na sa.nsR^itiH . asti chenna sa vij~nAtabrahmabhAvo bahirmukhaH .. 442.. prAchInavAsanAvegAdasau sa.nsaratIti chet . na sadekatvavij~nAnAnmandI bhavati vAsanA .. 443.. atyantakAmukasyApi vR^ittiH kuNThati mAtari . tathaiva brahmaNi j~nAte pUrNAnande manIShiNaH .. 444.. nididhyAsanashIlasya bAhyapratyaya IkShyate . bravIti shrutiretasya prArabdhaM phaladarshanAt .. 445.. sukhAdyanubhavo yAvattAvatprArabdhamiShyate . phalodayaH kriyApUrvo niShkriyo na hi kutrachit .. 446.. ahaM brahmeti vij~nAnAtkalpakoTishatArjitam . sa~nchitaM vilayaM yAti prabodhAtsvapnakarmavat .. 447.. yatkR^itaM svapnavelAyAM puNyaM vA pApamulbaNam . suptotthitasya kintatsyAtsvargAya narakAya vA .. 448.. svamasa~NgamudAsInaM parij~nAya nabho yathA . na shliShyati cha yatki~nchitkadAchid.hbhAvikarmabhiH .. 449.. shliShyate yatiH ki~nchit na nabho ghaTayogena surAgandhena lipyate . tathAtmopAdhiyogena tad.hdharmairnaiva lipyate .. 450.. j~nAnodayAtpurArabdhaM karmaj~nAnAnna nashyati . adatvA svaphalaM lakShyamuddishyotsR^iShTabANavat .. 451.. vyAghrabud.hdhyA vinirmukto bANaH pashchAttu gomatau . na tiShThati Chinatyeva lakShyaM vegena nirbharam .. 452.. prArabdhaM balavattaraM khalu vidAM bhogena tasya kShayaH samyagj~nAnahutAshanena vilayaH prAksa~nchitAgAminAm . brahmAtmaikyamavekShya tanmayatayA ye sarvadA sa.nsthitAH teShAM tattritayaM nahi kvachidapi brahmaiva te nirguNam .. 453.. upAdhitAdAtmyavihInakevala\- brahmAtmanaivAtmani tiShThato muneH . prArabdhasad.hbhAvakathA na yuktA svapnArthasambandhakatheva jAgrataH .. 454.. na hi prabud.hdhaH pratibhAsadehe dehopayoginyapi cha prapa~nche . karotyahantAM mamatAmidantAM kintu svayaM tiShThati jAgareNa .. 455.. na tasya mithyArthasamarthanechChA na sa~Ngrahastajjagato.api dR^iShTaH . tatrAnuvR^ittiryadi chenmR^iShArthe na nidrayA mukta itIShyate dhruvam .. 456.. tadvatpare brahmaNi vartamAnaH sadAtmanA tiShThati nAnyadIkShate . smR^itiryathA svapnavilokitArthe tathA vidaH prAshanamochanAdau .. 457.. karmaNA nirmito dehaH prArabdhaM tasya kalpyatAm . nAnAderAtmano yuktaM naivAtmA karmanirmitaH .. 458.. ajo nityaH shAshvata iti brUte shrutiramoghavAk . ajo nitya iti brUte shrutireShA tvamoghavAk tadAtmanA tiShThato.asya kutaH prArabdhakalpanA .. 459.. prArabdhaM sidhyati tadA yadA dehAtmanA sthitiH . dehAtmabhAvo naiveShTaH prArabdhaM tyajyatAmataH .. 460.. sharIrasyApi prArabdhakalpanA bhrAntireva hi . adhyastasya kutaH sattvamasatyasya kuto janiH . sattvamasattvasya ajAtasya kuto nAshaH prArabdhamasataH kutaH .. 461.. j~nAnenAj~nAnakAryasya samUlasya layo yadi . tiShThatyayaM kathaM deha iti sha~NkAvato jaDAn .. 462.. samAdhAtuM bAhyadR^iShTyA prArabdhaM vadati shrutiH . na tu dehAdisatyatvabodhanAya vipashchitAm . yataH shruterabhiprAyaH paramArthaikagocharaH .. 463.. ## extra ## paripUrNamanAdyantamaprameyamavikriyam . ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti ki~nchana .. 464.. sad.hghanaM chid.hghanaM nityamAnandaghanamakriyam . ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti ki~nchana .. 465.. pratyagekarasaM pUrNamanantaM sarvatomukham . ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti ki~nchana .. 466.. aheyamanupAdeyamanAdeyamanAshrayam . manAdheyamanA ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti ki~nchana .. 467.. nirguNaM niShkalaM sUkShmaM nirvikalpaM nira~njanam . ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti ki~nchana .. 468.. anirUpya svarUpaM yanmanovAchAmagocharam . ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti ki~nchana .. 469.. satsamR^id.hdhaM svataHsid.hdhaM shud.hdhaM bud.hdhamanIdR^isham . ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti ki~nchana .. 470.. nirastarAgA vinirastabhogAH ## var ## nirapAstabhogAH shAntAH sudAntA yatayo mahAntaH . vij~nAya tattvaM parametadante prAptAH parAM nirvR^itimAtmayogAt .. 471.. bhavAnapIdaM paratattvamAtmanaH svarUpamAnandaghanaM vichArya . nichAyya vidhUya mohaM svamanaHprakalpitaM muktaH kR^itArtho bhavatu prabud.hdhaH .. 472.. samAdhinA sAdhuvinishchalAtmanA ## var ## sunishchalAtmanA pashyAtmatattvaM sphuTabodhachakShuShA . niHsa.nshayaM samyagavekShitashche\- chChrutaH padArtho na punarvikalpyate .. 473.. punarvikalpate svasyAvidyAbandhasambandhamokShA\- tsatyaj~nAnAnandarUpAtmalabdhau . shAstraM yuktirdeshikoktiH pramANaM chAntaHsid.hdhA svAnubhUtiH pramANam .. 474.. bandho mokShashcha tR^iptishcha chintA.a.arogyakShudhAdayaH . svenaiva vedyA yajj~nAnaM pareShAmAnumAnikam .. 475.. taTasthitA bodhayanti guravaH shrutayo yathA . praj~nayaiva taredvidvAnIshvarAnugR^ihItayA .. 476.. svAnubhUtyA svayaM j~nAtvA svamAtmAnamakhaNDitam . sa.nsid.hdhaH sammukhaM tiShThennirvikalpAtmanA.a.atmani .. 477.. susukhaM tiShThen vedAntasid.hdhAntaniruktireShA brahmaiva jIvaH sakalaM jagachcha . akhaNDarUpasthitireva mokSho brahmAdvitIye shrutayaH pramANam .. 478.. brahmAdvitIyaM iti guruvachanAchChrutipramANAt.h paramavagamya satattvamAtmayuktyA . prashamitakaraNaH samAhitAtmA kvachidachalAkR^itirAtmaniShThato.abhUt .. 479.. AtmaniShThito ki~nchitkAlaM samAdhAya pare brahmaNi mAnasam . ka~nchitkAlaM utthAya paramAnandAdidaM vachanamabravIt .. 480.. vyutthAya bud.hdhirvinaShTA galitA pravR^ittiH brahmAtmanorekatayA.adhigatyA . idaM na jAne.apyanidaM na jAne kiM vA kiyadvA sukhamastyapAram .. 481.. sukhamasya pAram vAchA vaktumashakyameva manasA mantuM na vA shakyate svAnandAmR^itapUrapUritaparabrahmAmbudhervaibhavam . ambhorAshivishIrNavArShikashilAbhAvaM bhajanme mano yasyAMshAMshalave vilInamadhunA.a.anandAtmanA nirvR^itam .. 482.. kva gataM kena vA nItaM kutra lInamidaM jagat . adhunaiva mayA dR^iShTaM nAsti kiM mahadadbhutam .. 483.. kiM heyaM kimupAdeyaM kimanyatkiM vilakShaNam . akhaNDAnandapIyUShapUrNe brahmamahArNave .. 484.. na ki~nchidatra pashyAmi na shR^iNomi na ved.hmyaham . svAtmanaiva sadAnandarUpeNAsmi vilakShaNaH .. 485.. namo namaste gurave mahAtmane vimuktasa~NgAya saduttamAya . nityAdvayAnandarasasvarUpiNe bhUmne sadA.apAradayAmbudhAmne .. 486.. yatkaTAkShashashisAndrachandrikA\- pAtadhUtabhavatApajashramaH . prAptavAnahamakhaNDavaibhavA\- nandamAtmapadamakShayaM kShaNAt .. 487.. dhanyo.ahaM kR^itakR^ityo.ahaM vimukto.ahaM bhavagrahAt . nityAnandasvarUpo.ahaM pUrNo.ahaM tvadanugrahAt .. 488.. asa~Ngo.ahamana~Ngo.ahamali~Ngo.ahamabha~NguraH . prashAnto.ahamananto.ahamamalo.ahaM chirantanaH .. 489.. .ahamatAnto.ahaM akartAhamabhoktAhamavikAro.ahamakriyaH . shud.hdhabodhasvarUpo.ahaM kevalo.ahaM sadAshivaH .. 490.. draShTuH shroturvaktuH karturbhokturvibhinna evAham . nityanirantaraniShkriyaniHsImAsa~NgapUrNabodhAtmA .. 491.. nAhamidaM nAhamado.apyubhayoravabhAsakaM paraM shud.hdham . bAhyAbhyantarashUnyaM pUrNaM brahmAdvitIyamevAham .. 492.. nirupamamanAditattvaM tvamahamidamada iti kalpanAdUram . nityAnandaikarasaM satyaM brahmAdvitIyamevAham .. 493.. nArAyaNo.ahaM narakAntako.ahaM purAntako.ahaM puruSho.ahamIshaH . akhaNDabodho.ahamasheShasAkShI nirIshvaro.ahaM nirahaM cha nirmamaH .. 494.. sarveShu bhUteShvahameva sa.nsthito j~nAnAtmanA.antarbahirAshrayaH san . bhoktA cha bhogyaM svayameva sarvaM yadyatpR^ithagdR^iShTamidantayA purA .. 495.. mayyakhaNDasukhAmbhodhau bahudhA vishvavIchayaH . utpadyante vilIyante mAyAmArutavibhramAt .. 496.. sthulAdibhAvA mayi kalpitA bhramA\- dAropitAnusphuraNena lokaiH . kAle yathA kalpakavatsarAya\- NartvAdayo niShkalanirvikalpe .. 497.. AropitaM nAshrayadUShakaM bhavet.h kadApi mUDhairatidoShadUShitaiH . mUDhairmati nArdrIkarotyUSharabhUmibhAgaM marIchikAvAri mahApravAhaH .. 498.. AkAshavallepavidUrago.ahaM ## var ## AkAshavat kalpavi Adityavad.hbhAsyavilakShaNo.aham . ahAryavannityavinishchalo.ahaM ambhodhivatpAravivarjito.aham .. 499.. na me dehena sambandho megheneva vihAyasaH . ataH kuto me tad.hdharmA jAgratsvapnasuShuptayaH .. 500.. upAdhirAyAti sa eva gachChati sa eva karmANi karoti bhu~N.hkte . sa eva jIryan mriyate sadAhaM ## var ## eva jIvan kulAdrivannishchala eva sa.nsthitaH .. 501.. na me pravR^ittirna cha me nivR^ittiH sadaikarUpasya nira.nshakasya . ekAtmako yo niviDo nirantaro ## var ## nibiDo vyomeva pUrNaH sa kathaM nu cheShTate .. 502.. puNyAni pApAni nirindriyasya nishchetaso nirvikR^iternirAkR^iteH . kuto mamAkhaNDasukhAnubhUteH brUte hyananvAgatamityapi shrutiH .. 503.. ChAyayA spR^iShTamuShNaM vA shItaM vA suShThu duHShThu vA . na spR^ishatyeva yatki~nchitpuruShaM tadvilakShaNam .. 504.. na sAkShiNaM sAkShyadharmAH sa.nspR^ishanti vilakShaNam . avikAramudAsInaM gR^ihadharmAH pradIpavat . dehendriyamanodharmA naivAtmAnaM spR^ishantyaho .. 505.. ## extra ## raveryathA karmaNi sAkShibhAvo vahneryathA dAhaniyAmakatvam . vA.ayasi dAhakatvam rajjoryathA.a.aropitavastusa~NgaH tathaiva kUTasthachidAtmano me .. 506.. kartApi vA kArayitApi nAhaM bhoktApi vA bhojayitApi nAham . draShTApi vA darshayitApi nAhaM so.ahaM svaya~njyotiranIdR^igAtmA .. 507.. chalatyupAdhau pratibimbalaulya\- maupAdhikaM mUDhadhiyo nayanti . svabimbabhUtaM ravivadviniShkriyaM kartAsmi bhoktAsmi hato.asmi heti .. 508.. jale vApi sthale vApi luThatveSha jaDAtmakaH . nAhaM vilipye tad.hdharmairghaTadharmairnabho yathA .. 509.. kartR^itvabhoktR^itvakhalatvamattatA\- jaDatvabad.hdhatvavimuktatAdayaH . bud.hdhervikalpA na tu santi vastutaH svasminpare brahmaNi kevale.advaye .. 510.. santu vikArAH prakR^iterdashadhA shatadhA sahasradhA vApi . kiM me.asa~Ngachitastairna ghanaH kvachidambaraM spR^ishati .. 511.. taiH kiM me.asa~Ngachiterna hyambudaDambaro.ambaraM avyaktAdisthUlaparyantametat.h vishvaM yatrAbhAsamAtraM pratItam . vyomaprakhyaM sUkShmamAdyantahInaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi .. 512.. sarvAdhAraM sarvavastuprakAshaM sarvAkAraM sarvagaM sarvashUnyam . nityaM shud.hdhaM nishchalaM nirvikalpaM ## var ## niShkalaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi .. 513.. yatpratyastAsheShamAyAvisheShaM pratyagrUpaM pratyayAgamyamAnam . satyaj~nAnAnantamAnandarUpaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi .. 514.. niShkriyo.asmyavikAro.asmi niShkalo.asmi nirAkR^itiH . nirvikalpo.asmi nityo.asmi nirAlambo.asmi nirdvayaH .. 515.. sarvAtmako.ahaM sarvo.ahaM sarvAtIto.ahamadvayaH . kevalAkhaNDabodho.ahamAnando.ahaM nirantaraH .. 516.. svArAjyasAmrAjyavibhUtireShA bhavatkR^ipAshrImahimaprasAdAt . prAptA mayA shrIgurave mahAtmane namo namaste.astu punarnamo.astu .. 517.. mahAsvapne mAyAkR^itajanijarAmR^ityugahane bhramantaM klishyantaM bahulataratApairanudinam . ranukalam aha~NkAravyAghravyathitamimamatyantakR^ipayA prabodhya prasvApAtparamavitavAnmAmasi guro .. 518.. namastasmai sadaikasmai kasmaichinmahase namaH . sadekasmai namashchinmahase muhuH yadetadvishvarUpeNa rAjate gururAja te .. 519.. iti natamavalokya shiShyavaryaM samadhigatAtmasukhaM prabud.hdhatattvam . pramuditahR^idayaM sa deshikendraH ## var ## hR^idayaH punaridamAha vachaH paraM mahAtmA .. 520.. brahmapratyayasantatirjagadato brahmaiva tatsarvataH ## var ## satsarvataH pashyAdhyAtmadR^ishA prashAntamanasA sarvAsvavasthAsvapi . rUpAdanyadavekShitaM kimabhitashchakShuShmatAM dR^ishyate ## var ## vidyate tadvad.hbrahmavidaH sataH kimaparaM bud.hdhervihArAspadam .. 521.. kastAM parAnandarasAnubhUti\- mR^itsR^ijya shUnyeShu rameta vidvAn . mutsR^ijya chandre mahAhlAdini dIpyamAne chitrendumAlokayituM ka ichChet .. 522.. asatpadArthAnubhavena ki~nchin.h na hyasti tR^iptirna cha duHkhahAniH . tadadvayAnandarasAnubhUtyA tR^iptaH sukhaM tiShTha sadAtmaniShThayA .. 523.. svameva sarvathA pashyanmanyamAnaH svamadvayam . sarvataH svAnandamanubhu~njAnaH kAlaM naya mahAmate .. 524.. akhaNDabodhAtmani nirvikalpe vikalpanaM vyomni puraprakalpanam . tadadvayAnandamayAtmanA sadA shAntiM parAmetya bhajasva maunam .. 525.. tUShNImavasthA paramopashAntiH bud.hdherasatkalpavikalpahetoH . brahmAtmano brahmavido mahAtmano yatrAdvayAnandasukhaM nirantaram .. 526.. nAsti nirvAsanAnmaunAtparaM sukhakR^iduttamam . vij~nAtAtmasvarUpasya svAnandarasapAyinaH .. 527.. gachCha.nstiShThannupavisha~nChayAno vA.anyathApi vA . yathechChayA vasedvidvAnAtmArAmaH sadA muniH .. 528.. na deshakAlAsanadigyamAdi\- lakShyAdyapekShA.apratibad.hdhavR^itteH . pratibad.hdha sa.nsid.hdhatattvasya mahAtmano.asti svavedane kA niyamAdyavasthA .. 529.. ghaTo.ayamiti vij~nAtuM niyamaH ko.anvavekShate . apekShyate vinA pramANasuShThutvaM yasminsati padArthadhIH .. 530.. ayamAtmA nityasid.hdhaH pramANe sati bhAsate . na deshaM nApi vA kAlaM na shud.hdhiM vApyapekShate .. 531.. devadatto.ahamityetadvij~nAnaM nirapekShakam . tadvad.hbrahmavido.apyasya brahmAhamiti vedanam .. 532.. bhAnuneva jagatsarvaM bhAsate yasya tejasA . anAtmakamasattuchChaM kiM nu tasyAvabhAsakam .. 533.. vedashAstrapurANAni bhUtAni sakalAnyapi . yenArthavanti taM kinnu vij~nAtAraM prakAshayet .. 534.. eSha svaya~njyotiranantashaktiH AtmA.aprameyaH sakalAnubhUtiH . yameva vij~nAya vimuktabandho jayatyayaM brahmaviduttamottamaH .. 535.. na khidyate no viShayaiH pramodate na sajjate nApi virajyate cha . svasminsadA krIDati nandati svayaM nirantarAnandarasena tR^iptaH .. 536.. kShudhAM dehavyathAM tyaktvA bAlaH krIDati vastuniH . vastuni tathaiva vidvAn ramate nirmamo nirahaM sukhI .. 537.. chintAshUnyamadainyabhaikShamashanaM pAnaM saridvAriShu svAtantryeNa nira~NkushA sthitirabhIrnidrA shmashAne vane . vastraM kShAlanashoShaNAdirahitaM digvAstu shayyA mahI sa~nchAro nigamAntavIthiShu vidAM krIDA pare brahmaNi .. 538.. vimAnamAlambya sharIrametad.h bhunaktyasheShAnviShayAnupasthitAn . parechChayA bAlavadAtmavettA yo.avyaktali~Ngo.ananuShaktabAhyaH .. 539.. digambaro vApi cha sAmbaro vA tvagambaro vApi chidambarasthaH . unmattavadvApi cha bAlavadvA pishAchavadvApi charatyavanyAm .. 540.. kAmAnniShkAmarUpI sa.nshcharatyekacharo muniH . kAmAnnI kAmarUpI svAtmanaiva sadA tuShTaH svayaM sarvAtmanA sthitaH .. 541.. kvachinmUDho vidvAn kvachidapi mahArAjavibhavaH kvachid.hbhrAntaH saumyaH kvachidajagarAchArakalitaH . kvachitpAtrIbhUtaH kvachidavamataH kvApyaviditaH charatyevaM prAj~naH satataparamAnandasukhitaH .. 542.. nirdhano.api sadA tuShTo.apyasahAyo mahAbalaH . nityatR^ipto.apyabhu~njAno.apyasamaH samadarshanaH .. 543.. api kurvannakurvANashchAbhoktA phalabhogyapi . sharIryapyasharIryeSha parichChinno.api sarvagaH .. 544.. asharIraM sadA santamimaM brahmavidaM kvachit . priyApriye na spR^ishatastathaiva cha shubhAshubhe .. 545.. sthUlAdisambandhavato.abhimAninaH sukhaM cha duHkhaM cha shubhAshubhe cha . vidhvastabandhasya sadAtmano muneH kutaH shubhaM vA.apyashubhaM phalaM vA .. 546.. tamasA grastavadbhAnAdagrasto.api ravirjanaiH . grasta ityuchyate bhrAntyAM hyaj~nAtvA vastulakShaNam .. 547.. bhrAntyA tadvaddehAdibandhebhyo vimuktaM brahmavittamam . pashyanti dehivanmUDhAH sharIrAbhAsadarshanAt .. 548.. ahirnirlvayanIM vAyaM muktvA dehaM tu tiShThati . ahini itastatashchAlyamAno yatki~nchitprANavAyunA .. 549.. strotasA nIyate dAru yathA nimnonnatasthalam . daivena nIyate deho yathAkAlopabhuktiShu .. 550.. prArabdhakarmaparikalpitavAsanAbhiH sa.nsArivachcharati bhuktiShu muktadehaH . sid.hdhaH svayaM vasati sAkShivadatra tUShNIM chakrasya mUlamiva kalpavikalpashUnyaH .. 551.. naivendriyANi viShayeShu niyu~Nkta eSha naivApayu~Nkta upadarshanalakShaNasthaH . naiva kriyAphalamapIShadavekShate sa ## var ## apIShadapekShate saH svAnandasAndrarasapAnasumattachittaH .. 552.. lakShyAlakShyagatiM tyaktvA yastiShThetkevalAtmanA . shiva eva svayaM sAkShAdayaM brahmaviduttamaH .. 553.. jIvanneva sadA muktaH kR^itArtho brahmavittamaH . upAdhinAshAd.hbrahmaiva san brahmApyeti nirdvayam .. 554.. shailUSho veShasad.hbhAvAbhAvayoshcha yathA pumAn . tathaiva brahmavichChreShThaH sadA brahmaiva nAparaH .. 555.. yatra kvApi vishIrNaM satparNamiva tarorvapuH patatAt . vishIrNaM parNamiva brahmIbhUtasya yateH prAgeva tachchidagninA dagdham .. 556.. sadAtmani brahmaNi tiShThato muneH pUrNA.advayAnandamayAtmanA sadA . na deshakAlAdyuchitapratIkShA tva~N.hmA.nsaviT.hpiNDavisarjanAya .. 557.. dehasya mokSho no mokSho na daNDasya kamaNDaloH . avidyAhR^idayagranthimokSho mokSho yatastataH .. 558.. kulyAyAmatha nadyAM vA shivakShetre.api chatvare . parNaM patati chettena taroH kiM nu shubhAshubham .. 559.. patrasya puShpasya phalasya nAshavad.h\- dehendriyaprANadhiyAM vinAshaH . naivAtmanaH svasya sadAtmakasyA\- nandAkR^itervR^ikShavadasti chaiShaH .. 560.. vadAsta eShaH praj~nAnaghana ityAtmalakShaNaM satyasUchakam . anUdyaupAdhikasyaiva kathayanti vinAshanam .. 561.. avinAshI vA are.ayamAtmeti shrutirAtmanaH . prabravItyavinAshitvaM vinashyatsu vikAriShu .. 562.. pAShANavR^ikShatR^iNadhAnyakaDa~NkarAdyA ## var ## kaTAmbarAdyA dagdhA bhavanti hi mR^ideva yathA tathaiva . dehendriyAsumana Adi samastadR^ishyaM j~nAnAgnidagdhamupayAti parAtmabhAvam .. 563.. vilakShaNaM yathA dhvAntaM lIyate bhAnutejasi . tathaiva sakalaM dR^ishyaM brahmaNi pravilIyate .. 564.. ghaTe naShTe yathA vyoma vyomaiva bhavati sphuTam . tathaivopAdhivilaye brahmaiva brahmavitsvayam .. 565.. kShIraM kShIre yathA kShiptaM tailaM taile jalaM jale . sa.nyuktamekatAM yAti tathA.a.atmanyAtmavinmuniH .. 566.. evaM videhakaivalyaM sanmAtratvamakhaNDitam . brahmabhAvaM prapadyaiSha yatirnAvartate punaH .. 567.. sadAtmaikatvavij~nAnadagdhAvidyAdivarShmaNaH . amuShya brahmabhUtatvAd brahmaNaH kuta udbhavaH .. 568.. mAyAklR^iptau bandhamokShau na staH svAtmani vastutaH . yathA rajjau niShkriyAyAM sarpAbhAsavinirgamau .. 569.. AvR^iteH sadasattvAbhyAM vaktavye bandhamokShaNe . nAvR^itirbrahmaNaH kAchidanyAbhAvAdanAvR^itam . yadyastyadvaitahAniH syAd dvaitaM no sahate shrutiH .. 570.. bandha~ncha mokSha~ncha mR^iShaiva mUDhA bud.hdherguNaM vastuni kalpayanti . dR^igAvR^itiM meghakR^itAM yathA ravau yato.advayA.asa~NgachidetadakSharam .. 571.. chidekamakSharam astIti pratyayo yashcha yashcha nAstIti vastuni . bud.hdhereva guNAvetau na tu nityasya vastunaH .. 572.. atastau mAyayA klR^iptau bandhamokShau na chAtmani . niShkale niShkriye shAnte niravadye nira~njane . advitIye pare tattve vyomavatkalpanA kutaH .. 573.. na nirodho na chotpattirna bad.hdho na cha sAdhakaH . na mumukShurna vai mukta ityeShA paramArthatA .. 574.. sakalanigamachUDAsvAntasid.hdhAntarUpaM paramidamatiguhyaM darshitaM te mayAdya . apagatakalidoShaM kAmanirmuktabud.hdhiM ## var ## bud.hdhiH svasutavadasakR^ittvAM bhAvayitvA mumukShum .. 575.. iti shrutvA gurorvAkyaM prashrayeNa kR^itAnatiH . sa tena samanuj~nAto yayau nirmuktabandhanaH .. 576.. gurureva sadAnandasindhau nirmagnamAnasaH . gurureSha pAvayanvasudhAM sarvA.n vichachAra nirantaraH .. 577.. ityAchAryasya shiShyasya sa.nvAdenAtmalakShaNam . nirUpitaM mumukShUNAM sukhabodhopapattaye .. 578.. hitamidamupadeshamAdriyantAM vihitanirastasamastachittadoShAH . bhavasukhaviratAH prashAntachittAH ## var ## sukhavimukhAH shrutirasikA yatayo mumukShavo ye .. 579.. sa.nsArAdhvani tApabhAnukiraNaprodbhUtadAhavyathA\- khinnAnAM jalakA~NkShayA marubhuvi bhrAntyA paribhrAmyatAm . atyAsannasudhAmbudhiM sukhakaraM brahmAdvayaM darshaya\- tyeShA sha~NkarabhAratI vijayate nirvANasandAyinI .. 580.. .. iti sha~NkarAchAryavirachitaM vivekachUDAmaNiH .. .. AUM tatsat .. ## Encoded NA Proofread by NA, Kalyana Krrit kalyanakrrit at gmail.com, PSA Easwaran Main text is as per Vivekashudamani, Advaita Ashram , Calcutta. (translated by Swami Madhavananda), Some variations on the right of verse lines are added from vyAkhyA by Sringeri Jagadguru ShriChandrasekhara Bharati Mahaswami, published by Abhinava Vidyatirtha Educational Trust, Sringeri, Karnataka. \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}