% Text title : Wise Sayings Subhashita from Yogavasishtha with Marathi Meanings % File name : sArthashrIyogavAsiShThasubhAShitAni.itx % Category : subhAShita, subhaashita % Location : doc\_z\_misc\_subhaashita % Transliterated by : Mandar Mali aryavrutta at gmail.com % Proofread by : Mandar Mali aryavrutta at gmail.com % Translated by : Vishnu Vinayak Paranjape, Pen 1930 % Description/comments : From Yogavasishtha by Valmiki % Latest update : August 22, 2020 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Wise Sayings Subhashita from Yogavasishtha with Marathi Meanings ..}## \itxtitle{.. shrIyogavAsiShThasubhAShitAni sArtha marAThI ..}##\endtitles ## varNAdyAkSharakramaH 1 akR^itrimaM sukhaM kIrtimAyushchaivAbhivA~nChatA | pra0sa0shlo | sarvAbhimatadAnena pUjanIyA guNAnvitAH || 3\.77\.26 svAbhAvika sukha, kIrti ANi AyuShya hyA.nchI ichChA karaNARyA manuShyAne sarvA.nnA iShTa ashA dAnAchyA yogAne guNijanA.nchA satkAra karaNe yogya Ahe\. 2 akR^itrimaphalaM tyaktvA yaH kR^itrimaphalaM brajet | tyaktvA sa mandAravanaM kAranaM yAti kAnanam || 6\.29\.126 svAbhAvika phaLa soDUna kR^itrima phaLAchyA mAge lAgaNArA, svargAtIla ma.ndAravana soDUna kaDU kara.njAchyA vanA.nta jANArA samajAvA\. 3 ajitAtmA jano mUDho rUDho bhogaikakardame | ApadA pAtratAmeti payasAmiva sAgaraH || 7\.33\.22 jyApramANe pANI shevaTI samudrAlA jAUna miLate, tyApramANe Atmasa.nyamana na karaNARyA va bhogarUpI chikhalAta rutUna gelelyA mUDha manuShyAlA sarva Apatti prApta hotAta\. 4 aj~natAtajj~nate pUrvaM vaktunirNIya kAryataH | yaH karoti naraH prashnaM prachChakaH sa mahAmatiH || 2147 vyavahArAvarUna vaktA tajj~na Ahe ki.nvA nAhI, yAchA prashna karaNyApUrvI vichAra karUna na.ntara jo manuShya prashna karito to kharokharIcha buddhimAna hoya\. 5 aj~nasyArdhaprabuddhasya sarvaM brahmeti yo vadet | mahAnarakajAleShu sa tena viniyojitaH || 4\.|39\.24 agadI aj~na asalelyA va ardhavaTa j~nAna jhAlelyA shiShyAlA \ldq{} he sarva brahma Ahe \ldq{} asA bodha jo guru karito to tyA shiShyAlA mahAnarakA.ntacha loTato\. 6 aj~nAnamapi nAstyeva prekShitaM yanna labhyate | vichAriNA dIpavatA svarUpaM tamaso yathA || 7\.57\.5 jyApramANe divA gheUna a.ndhakArAchA shodha karaNARyAlA a.ndhakAra kadhIhi disAvayAchA nAhI, tyApramANe vichArapUrvaka pAhaNArAsa aj~nAna dekhIla nAhI, ase disUna yeIla\. 7 aj~no.api tajj~natAmeti shanaiH shailo.api chUrNyate | bANo.apyeti mahAlakShyaM pashyAbhyAsavijR^imbhitam || 7\.67\.26 (vidyAdharI vasiShThA.nnA mhaNate) abhyAsAchA mhaNaje punaH punaH ekhAdI goShTa kelyAchA pariNAma pahA\. yA abhyAsAne aj~na dekhIla tajj~na hoto, haLUhaLU parvatAche.nhi chUrNa abhyAsAmuLe hote, ANi achetana asalelA bANa dekhIla dhanurdharAchyA abhyAsAmuLecha sUkShma lakShyAchA vedha karU shakato\. 8 ata uktaM mayA rAma yadi shuddhe hi chetasi | upadeshaH prasarati tailabindurivAmbhasi || 7\.16\.4 shrIvasiShTha mhaNatAta-pANyAmadhye paDalelA telAchA the.nba jasA sahaja pasarato, tasA shuddha antaHkaraNAchyA shiShyAlA kelelA upadesha tatkALa Thasato\. 9 atajj~nAyaiva viShayA svadante na tu tadvidaH | na hi pItAmR^itAyAntaH svadate kaTu kA~njikam || 7\.45\.40 tattva na jANaNA-yA puruShAlAcha viShaya AvaDatAta, tattvavettyAlA kadhIhi AvaData nAhIta\. kAraNa amR^ita piUna tR^ipta jhAlelyAlA kaDU kA.njI piNyAchI ichChAcha hoNAra nAhI\. 10 atrAhArArthaM karma kuryAdanindayaM kuryAdAhAraM prANasandhAraNArtham | prANAH sandhAryAstattvajij~nAsanArtham | tattvaM jij~nAsyaM yena bhUyo na duHkham || 7\.21\.10 mumukShu puruShAne yA lokI AhArAsAThI ni.ndya karma karU naye\. AhAra prANadhAraNa hoNyAsAThI karAvA\. tattvajij~nAsekaritA.ncha prANA.ncha dhAraNa karAve va jyAchyA j~nAnAne punaH duHkha utpanna hoNyAchA prasa.nga yeNAra nAhI.n, te.ncha tattva jANaNyAchI ichChA karAvI\. 11 athApadaM prApya susaMpadaM vA mahAmatiH svaprakR^itaM svabhAvam | jahAti no mandaravellito.api shauklayaM yathA kShIramayAmburAshiH || 5\.93\.98 jyApramANe ma.ndaraparvatAchyA yogAne ghusaLalA jANArA kShIrasAgara Apale.n shuklatva soDIta nAhI, tyApramANe mahAmati puruSha ApatkAlI ki.nvA sa.npatkAlI.n ApalA mULa svabhAva soDIta nAhI\. 12 adarshitamukhA eva durjanA marmavedhinaH || 3\.70\.60 durjana manuShya nehamI Apale to.nDa lapavUna dusaRyAchA marmabheda karIta asatAta\. 13 adyaiva kuru yachChreyo vR^iddhaH sankiM kariShyasi | svagAtrANyapi bhArAya bhavanti hi viparyaye || 7\.162\.20 Ajacha Apale kalyANa karUna ghe.tU.n vR^iddha jhAlyAvara kAya karU.n shakaNAra ! kAraNa vR^iddhApakAlI ApalI.n gAtrecha ApaNA.nlA bhArabhUta hota asatAta\. 14 adyaiva na chikitsAM yaH karoti maraNApadaH | samprAptAyAM mR^ito mUDhaH kariShyati kimAturaH || 7\.103\.38 maraNarUpI ApattIchI chikitsA jo mUDha manuShya AjachyA Aja karIta nAhI, to, maraNakAla prApta jhAlA asatA.n, pIDita jhAlyAvara kAya karU.n shakela ? 15 anantaM samatAnandaM paramArthaM vidurbudhAH | sa yebhyaHprApyate nityaM te sevyAH shAstrasAdhavaH || 2\.6\.34 samatvApAsUna hoNARyA shAshvata Ana.ndAlA j~nAte loka paramArtha mhaNatAta\. yA paramArthAchI prApti shAstra va satpuruSha yA.nchyA yogAne hote, mhaNUna nira.ntara tyA.nchI sevA kelI pAhije\. 16 anantamapatR^iShNasya svayameva pravartate | dhyAnaM galitapakShasya saMsthAnamiva bhUbhR^itaH || 7\.45\.44 pa.nkha tuTUna gelyAmuLe parvata jasA ekAcha jAgI sthira rAhato, tasA nirichCha puruSha sahajacha dhyAnastha hoto\. 17 anantAH pitaro yAnti yAntyanantAshcha mAtaraH | iha saMsAriNAM puMsAM vanapAdapaparNavat || 5\.20\.33 jyApramANe vanAmadhIla vR^ikShAvara asa.nkhya pAne yetAta ANi gaLUna jAtAta, tyApramANe yA sa.nsArA.nta Apale ana.nta AIbApa hotAta ANi jAtAta\. 18 anantAnIha duHkhAni sukhaM tR^iNalavopamam | nAtaH sukheShu badhnIyAdR^iShTiM duHkhAnubandhiShu || 2\.13\.23 yA jagA.nta sukha pahAve.n tara atya.nta alpa Ahe, va duHkha pahAve.n tara ana.nta Ahe; yAsAThI pariNAmI duHkha deNA-yA viShayasukhAchI AsthA bALagU naye\. 19 anahaMvedanaM siddhirahaMvedanamApadaH || 6\.99\.13 \ldq{}aham\rdq{} ase.n na jANaNe hIcha siddhi va \ldq{}aham\rdq{} ase.n jANaNe hyAcha sarva Apatti\. 20 anAgatAnAM bhogAnAmavA~nChanamakR^itrimam | AgatAnAM cha sambhoga iti paNDitalakShaNam || 4\.46\.8 aprApta viShayA.nchI ichChA svAbhAvika nasaNe ANi prApta viShayA.nchA upabhoga gheNe he pa.nDitAche lakShaNa Ahe\. 21 anAyAsakadarthinyA gR^ihIte jarasA jane | palAyya gachChati praj~nA sapatnyevAhatA~NganA || 1\.22\.5 AyAsa na paDatA.n dIna karUna soDaNA-yA jarechA pagaDA manuShyAvara basalA mhaNaje tyAchI buddhi savatImatsarAne rAgAvalelyA strIpramANe tyAlA soDUna nighUna jAte\. 22 anArtena hi sammAno bahumAno na budhyate | pUrNAnAM saritAM prAvR^iTpUraH svalpo na rAjate || 4\.23\.54 pANyAne nehamI bharalelyA nadyA.nnA pAvasAchyA lahAna lahAna sarI.nnI yeNA-yA purAche mahattva nAhI, tyApramANe jyAlA duHkha kadhI.n mAhIta nAhI, ashA manuShyAchA sanmAna kelA tara tyAlA tyAchI phArashI ki.nmata vATata nAhI\. 23 anityaM yauvanaM bAlyaM sharIraM dravyasa~nchayAH | bhAvAdbhAvAntaraM yAnti tara~NgavadanAratam || 1\.28\.10 bAlya, tAruNya, sharIra, dravyasa.nchaya ityAdi sarva vastU anitya asUna samudrAvarIla lATA.npramANe tyA.nchI rUpa.n ekasArakhI pAlaTata asatAta\. 24 anudvegaH shriyo mUlam || 3\.111\.22 udvigna na hoNe he sa.npattIche.n mULa hoya\. 25 anuraktA~NganAlolalochanAlokitAkR^iti | svasthIkartuM manaH shakto na viveko mahAnapi || 1\.26\.38 anurakta asalelyA taruNIne cha.nchala netrakaTAkSha phekale asatA moThA vivekI manuShya asalA tarI, to Apale mana AvaraNyAlA samartha hota nAhI\. 26 anekajanmanAmante vivekI jAyate pumAn || 6\.126\.4 aneka janmA.nchA anubhava gheUna puruSha vivekI hoto\. 27 antakaH paryavasthAtA jIvite mahatAmapi | chalantyAyUMShi shAkhAgralambAmbUnIva dehinAm || 7\.93\.85 moThamoThyA.nchyA jIvitAlAhI grAsaNyAsAThI yama tyA.nchyAbho.nvatI.n ghiraTyA ghAlIta asato\. prANyA.nche AyuShya shAkhAgrAvara lo.nbaNARyA jalabi.ndUitake.ncha sthira Ahe! 28 antarnairAshyamAdAya bahirAshonmukhehitaH | bahistapto.antarA shIto loke vihara rAghava || 5\.18\.21 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA, A.ntUna nirAsha rAhA, paNa bAherUna AshAvAna asalyAsArakhA udyoga kara\. tase.ncha dhanAdikA.nchA nAsha jhAlA asatA.n A.ntUna shA.nta rahA, paNa bAhyataH sa.ntapta asalyApramANe vartana Theva\. 29 antaHshItalatA yA syAttadanantatapaHphalam || 5\.56\.9 antaHkaraNa shA.nta asaNe, he ana.nta tapA.nche phala hoya\. 30 antastR^iShNopataptAnAM dAvadAhamayaM jagat | bhavatyakhilajantUnAM yadantastadbahiHsthitam || 5\.56\.34 tR^iShNemuLe antaHkaraNa sa.ntapta jhAlelyA lokA.nnA he jaga vaNavA lAgalyAsArakhe disate\. kAraNa, je.n manuShyAchyA manA.nta asate, te.ncha tyAchyA dR^iShTIlA bAhya jagA.nta disate\. 31 antaHsaMsaktirevaikaM kAraNaM bandhamokShayoH || 5\.67\.34 antaHkaraNAchI Asakti asaNe va nasaNe hecha ba.ndha ANi mokSha yA.nche mukhya kAraNa hoya\. 32 antaHsantyaktasarvAsho vItarAgo vivAsanaH | bahiHsarvasamAchAro loke vihara rAghava || 5\.18\.18 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA, antaHkaraNA.ntIla sarva AshA, viShayaprema va vAsanA yA.nnA pAra jhugArUna de, ANi bAhyataH sarva lokavyavahAra karIta jA\. 33 antaHsAratayA kAryaM laghavo.apyApnuvanti hi || 3\.72\.19 ekhAdA kShudra manuShyadekhIla Apale kArya antaHkaraNAchyA dR^iDhanishchayAchyA sAmarthyAmuLe pAra pADato\. 34 annabhUtA hi mahatAM laghavo yatnashAlinAm | yatheShTaM viniyojyante tena karmasu loShTavat || 2\.6\.13 daivavAdI dubaLe loka udyogI baliShTha lokA.nchyA bhakShyasthAnI paDatAta\. mAtIchyA DhekaLA.nnA tuDavUna vATela tasA AkAra detA.n yeto, tyApramANe prayatna karaNAre loka ApalyA kAryAmadhye dubaLyA ALashI lokA.nchA vATela tasA upayoga karUna ghetAta\. 35 aparIkShya cha yaH shiShyaM prashAstyativimUDhadhIH | sa eva narakaM yAti yAvadAbhUtasamplavam || 4\.39\.26 shiShyAchI parIkShA na karatA.n ANi tyAchI yogyatA na jANatA.n jo guru tyAlA j~nAnopadesha karito, to chirakAla narakavAsAche.n duHkha bhogito\. 36 apashyankAShTharandhrasthavR^iShaNAkramaNaM yathA | kIlotpATI kapirduHkhametIdaM hi tathA manaH || 3\.99\.41 lAkaDAmadhye ThokalelI pAchara upaTaNARyA ekhAdyA avichArI vAnarAchA vR^iShaNa phaTImadhye sA.npaDUna to mUrkha vAnara jasA sa.nkaTA.nta sA.npaDato, tyApramANe nehamI kAhI.nnA kA.nhI.n ulADhAlI karaNyA.nta da.nga jhAlele cha.nchala mana duHkha bhogate\. 37 api kaShTatarAM prAptairdashAM vivashatAM gataiH | manAgapi na santyAjyA mAnavaiH sAdhusa~NgatiH || 2\.16\.8 kasalyAhI prakArachI kaShTadashA prApta hoUna manuShya vivhala jhAlA, tarI tyAne satsa.ngAchA tyAga kShaNabharahi karU.n naye.\. 38 api jIvitadAnena guNinaM paripAlayet | guNavatsa~NgamauShadhyA mR^ityurapyeti mitratAm || 3\.77\.28 guNijanA.nchyA rakShaNAsAThI pratyakSha jIvitAvara pANI soDaNyAchA prasa.nga AlA tarI, tyAlA mAghAra ghetA.n kAmA naye, kAraNa guNijanA.nchyA samAgamarUpI auShadhImuLe pratyakSha mR^ityusuddhA mitra banata asato\. 39 api pauruShamAdeyaM shAstraM chedyuktibodhakam | anyattvArShamapi tyAjyaM bhAvyaM nyAyyaikasevinA || 2\.18\.2 yuktibodha karaNAre shAstra ekhAdyA sAmAnya puruShAne kelele asale tarI te grAhya Ahe\. para.ntu ekhAdyA prAchIna R^iShIne kelele.nhi shAstra yuktishUnya asale, tara nyAyI manuShyAne tyAchA tyAga karaNecha uchita Ahe\. 40 api merusamaM prAj~namapi shUramapi sthiram | tR^iNIkaroti tR^iShNaikA nimeSheNa narottamam || 1\.17\.50 ekhAdA manuShya merUpramANe aDhaLa, vidvAn, shUra ANi sthira buddhIchA asalA tarI tyAlA, tR^iShNA kShaNAmadhye tR^iNApramANe tuchCha karUna soDate\. 41 api shUrA atiprAj~nAste na santi jagattraye | avidyayA ye puruShA na nAma vivashIkR^itAH || 4\.41\.37 avidyechyA taDAkyA.nta sA.npaDalA nAhI asA shUra ki.nvA mahAbuddhimAn puruSha tribhuvanA.ntahi viraLA\. 42 apUrvAhlAdadAyinya uchchaistarapadAshrayAH | atimohApahAriNyaH sUktayo hi mahIyasAm || 5\.4\.5 thora puruShA.nchyA sUkti apUrva AhlAda deNARyA, atyuchchapadAlA pochaviNARyA ANi anarthakAraka moha ghAlaviNARyA asatAta\. 43 apekShaiva ghano bandha upekShaiva vimuktatA || 7\.26\.36 viShayA.nchI apekShA hAcha dR^iDhaba.ndha hoya\. ANi upekShA hAcha mokSha hoya\. 44 apyabdhipAnAnmahataH sumerUnmUlanAdapi | api vahnashanAtsAdho viShamashchittanigrahaH || 1\.16\.24 samudra piUna TAkaNe, meruparvata upaTUna kADhaNe, ki.nvA agni bhakShaNa karaNe yAchyApekShA.nhi chittAchA nigraha karaNe he jAsta kaShTatara Ahe\. 45 apyApadi durantAyAM naiva gantavyamakrame || 4\.32\.9 kevaDhe.nhi anivAra sa.nkaTa kosaLale tarI sanmArga soDUna jAU naye\. 46 aprAptakAriNaM bhUpaM rodhayanti cha vai prajAH || 6\.84\.27 prajA ayogya kArya karaNARyA rAjAche nivAraNa karatAta\. 47 abandhurbandhutAmeti naikaTyAbhyAsayogataH | yAtyanabhyAsato dUrAtsneho bandhuShu tAnavam || 7\.67\.29 nehamI.nchyA sahavAsAmuLe jo Apta nasato tohI Apta hoto, ANi pratyakSha ba.ndhu asUna to nira.ntara dUra rAhilyAsa snehasa.nba.ndha kamI hoUna parakyApramANe bhAsato\. 48 abhyAsabhAsvati tapatyavanau vane cha vIrasya sidhyati na yanna tadasti ki~nchit | abhyAsato bhuvi bhayAnyabhayIbhavanti sarvAsu parvataguhAsvapi nirjanAsu || 7\.67\.45 jite.ndriya vIra puruShAchA abhyAsasUrya prakAshamAna hota asatA.nnA bhUmi, jala, a.ntarikSha ityAdikA.ntIla koNatIhI vastU tyAlA prApta karUna ghetA yete\. itakecha navhe koNatyAhI nirjana parvataguhetIla vyAghrasarpAdi bhaya.nkara prANIhi tyAlA bhaya utpanna karU.n shakata nAhIta\. 49 abhyAsena kaTu dravyaM bhavatyabhimataM mune | anyasmai rochate nimbastvanyasmai madhu rochate || 7\.67\.28 (vidyAdharI shrIvasiShThA.nnA mhaNate) he mune, abhyAsAne kaDU padArthahI goDa vATU lAgato\. ekhAdyAlA madha AvaDato, tara ekhAdyAlA abhyAsAmuLe kaDU li.nbacha AvaDato\. 50 amlaM madhurasAsiktaM madhuraM madhura~njitam | bIjaM prativiShAkalkasiktaM cha kaTu jAyate || 4\.35\.29 chi.nchechyA jhADAlA madha, sAkhara ityAdi padArthAche khata ghAtale tara tyA chi.nchechyA jhADAvara yeNARyA chi.nchA goDa asatAta\. para.ntu chi.nchelA dhotarA, kara.nja yA.nchyA rasA.nche khata ghAtalyAsa tyAcha chi.nchA kaDU nipajatAta, asA ArAmashAstrAchA niyama Ahe\. 51 ayaM bandhurayaM neti gaNanA laghuchetasAm | udAracharitAnAM tu vigatAvaraNaiva dhIH || 5\.18\.61 \ldq{}hA mAjhA ba.ndhu\rdq{} ANi \ldq{}hA mAjhA ba.ndhu navhe\rdq{} hI vichArasaraNI kShudra puruShA.nchyA ThikANI asate\. para.ntu shreShTha AcharaNAchyA mahAtmyA.nchyA buddhIvarIla sa.nkuchita bhAvaneche AvaraNa nAhIse hoUna tyA.nchI buddhi sarvatra sama jhAlelI asate\. 52 ayo.ayasi cha santapte shuddhe taptaM tu lIyate || 4\.17\.29 lokha.nDAche dona tukaDe ekatra ThevalyAne ekamekA.nta misaLata nAhIta, para.ntu kAhI kShAra TAkUna shuddha kelele ANi tApavUna dravamaya jhAlele techa tukaDe ekamekA.nta pUrNapaNe misaLatAta\. 53 arthinAM yannirAshatvaM sattame.abhibhavo hi saH || 1\.7\.10 ApalyAkaDe yAchanA karaNyAsAThI AlelyA manuShyAchI nirAshA hoNe he satpuruSha lA.nChana samajatAta\. 54 ardha sajjanasamparkAdavidyAyA vinashyati | chaturbhAgastu shAstrArthashchaturbhAgaM svayatnataH || 7\.12\.37 sajanA.nchyA sahavAsAne ardhI avidyA naShTa hote\. chaturthA.nsha avidyA shAstravichArAne jAte\. rAhilelA chaturthabhAga ApalyA prayatnAne.n ghAlavitA.n yeto\. 55 alabdhaj~nAnadR^iShTInAM kriyA putra parAyaNam | yasya nAstyambaraM paTTa kambalaM kiM tyajatyasau || 6\.87\.17 jyA.nnA j~nAnadR^iShTi prApta jhAlI nAhI, tyA.nnA karma hecha parama sAdhana Ahe\. jyAchepAshI u.nchI vastra nAhI.n tyAne ApalyA javaLachA kA.nbaLA TAkUna deNe yogya hoIla kAya ? 56 avashyabhAvyastamayo jAtasyAharpateriva || 4\.48\.27 sUryAchA udaya jhAlA mhaNaje tyAchA asta vhAvayAchA hA niyama jasA TharalelA Ahe, tasA jo prANI janmAsa AlA to kevhA.ntarI maraNAracha\. 57 aviruddhaiva sA yuktiryayApadi hi jIvyate || 3\.68\.12 ApattImadhye vATela tI yukti yojUna jiva.nta rAhaNe hI goShTa shAstrAlA kevhAhI sa.nmatacha Ahe\. 58 ashiShyAyAviraktAya yatkichidupadishyate | tatprayAtyapavitratvaM gokShIraM shvadR^itAviva || 2\.2\.21 je j~nAna viShayAsakta ayogya shiShyAlA dile jAte, te kutryAchyA kAtaDyAchyA pAtrA.nta ThevilelyA gAIchyA dudhApramANe apavitra hote\. 59 asataH shashashR^i~NgAdeH kAraNaM mArgayanti ye | vandhyAputrasya pautrasya skandhamAsAdayanti te || 7\.22\.9 sashAchyA shi.ngAsArakhyA muLIcha nasalelyA vastU.nchyA kAraNA.nchA je shodha karIta basatAta, te vandhyechyA mulAchyA nAtavAchyA khA.ndyAvara basatAta asecha mhaTale pAhije\. 60 asatAmapi saMrUDhaM sauhArdaM na nivartate || 3\.82\.47 duShTA.nchyAhI a.ntaHkaraNA.nta ekadA.n prema dR^iDha jhAle, mhaNaje te nAhI.nse.n hoNe shakya nasate\. 61 asatyabhUtaM toyAntashchandravyomatalAdikam | bAlA evAbhivA~nChanti manomohAya nottamAH || 4\.45\.47 pANyAmadhye paDalele cha.ndrAche ki.nvA AkAshAche asatya pratibi.nba dharaNyAchA moha aj~na mulA.nnA paDato, para.ntu j~nAtyA puruShAlA asA moha kadhIhI utpanna hoNAra nAhI\. 62 asmAchChAstravarAdbodhA jAyante ye vichAritAt | lavaNairvya~njanAnIva bhAnti shAstrAntarANi taiH || 7\.163\.54 miThAchyA yogAne chaTaNI, bhAjI yA.nnA jashI ruchi yete tyApramANe yA mukhya shAstrAchyA (yogavAsiShThAchyA) vichArAne hoNARyA bodhAmuLe itara shAstre sahaja samajatAta\. 63 aha~NkAraghane shAnte tR^iShNA navataDillatA | shAntadIpashikhAvR^ittyA kvApi yAtyatisatvaram || 1\.15\.13 aha.nkArarUpI megha ekadA nAhIsA jhAlA, mhaNaje tR^iShNArUpI vIja vijhalelyA divyAchyA jyotIpramANe koThe nAhIshI hote tehI samajata nAhI\. 64 aha~NkArAnusandhAnavarjanAdeva rAghava | pauruSheNa prayatnAchcha tIryate bhavasAgaraH || 4\.33\.70 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA, moThyA prayatnAne ANi dhairyAne aha.nkArAlA haddapAra kara mhaNaje, tU.n bhavasAgara tarUna jAshIla\. 65 aha~NkArAmbude kShINe dR^ishyate chiddivAkaraH || 5\.64\.45 aha.nkArarUpI megha dUra jhAlA mhaNaje chaitanyarUpI sUryAche darshana hote\. 66 ahamityeva bandhAya nAhamityeva muktaye || 7\.25\.20 dehAdikAlAcha \ldq{}mI\rdq{} ase mAnaNe hA ba.ndha, va dehAdika \ldq{}mI\rdq{} nAhI.n ase mAnaNe hAcha mokSha\. 67 aho nu chitrA mAyeyaM tatA vishvavimohinI | asatyaivApi sadrUpA marubhUmiShu vArivat || 6\.63\.7 kharokhara vishvAlA moha pADaNArI hI vichitra mAyA pasaralI Ahe ! hI asatya Ahe, tathApi nirjala pradeshAvara bhAsaNARyA mR^igajaLApramANe satyacha Ahe ase vATate\. 68 aho bata duruchChedAH prANinAM snehavAgurAH || 3\.43\.48 prANyA.nnA baddha karaNAre snehapAsha toDUna TAkaNe kharokhara atishaya kaThINa Ahe\. 69 aho mohasya mAhAtmyaM yadayaM sarvaduHkhahA | chintAmaNirvichArAkhyo hR^itstho.api tyajyate janaiH || 7\.1\.12 kevaDhe ho he mohAche.n mAhAtmya, kI loka ApalyA hR^idayA.nta asalelyAhI sarvaduHkhanAshaka vichAra nA.nvAchyA chi.ntAmaNIlA TAkUna detAta\. 70 Aj~nAcharaNamevAhurmukhyamArAdhanaM satAm || 6\.23\.4 sajjanA.nchyA Aj~nepramANe vartana ThevaNe hecha tyA.nche mukhya ArAdhana Ahe\. 71 Atmaj~nAnaM vidurj~nAnaM j~nAnAnyanyAni yAni tu | tAni j~nAnAvabhAsAni sArasyAnavabodhanAt || 7\.21\.7 Atmaj~nAna hecha khare j~nAna asUna bAkIchI j~nAne mhaNaje j~nAnAbhAsa Aheta\. kAraNa, tyA.nchyA yogAne.n sArarUpa tattva kaLata nAhI\. 72 AtmavatsarvabhUtAni paradravyANi loShTavat | svabhAvAdeva na bhayAdyaH pashyati sa pashyati || 5\.56\.49 jo bhayAmuLe navhe, tara svabhAvataHcha sarva bhUtA.nnA ApalyApramANe mAnato ANi paradravyAlA mAtIchyA DhekaLA.npramANe samajato, tocha kharA tattvavettA hoya\. 73 AtmIyeShvarthajAteShu mithyAtmasu sutAdiShu | buddhadeShviva toyAnAM na snehastattvadarshinAm || 7\.102\.16 svakIya dhanaputrAdikA.nvara tI mithyA asalyAmuLe pANyAvarIla buDabuDyApramANe tattvavettyA.nchI AsthA nasate\. 74 Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH || 7\.162\.18 pratyeka manuShya ApaNacha ApalA hitakartA hoto va ahitakartAhi hoto\. 75 AtyantikI virasatA yasya dR^ishyeShu dR^ishyate | sa buddho nAprabuddhasya dR^ishyatyAge hi shaktatA || 7\.45\.36 jyAchyA ThikANI dR^ishya vastU.nviShayI pUrNapaNe vairAgya asela tocha j~nAnI, ase.n jANAve.n\. kAraNa aj~na puruShAlA dR^ishya vastU.nchA tyAga karaNyAche sAmarthya nasate\. 76 AdAvante cha yannAsti kIdR^ishI tasya satyatA | AdAvante cha yannityaM tatsatyaM nAma netarat || 5\.5\.9 je.n pUrvakAlI ANi uttarakAlI nAhI te madhalyA kAlA.nta tarI satya kase.n asaNAra ? je.n sarvadA (tinhIkAlA.nta) asate\. te.n vAstavika satya hoya, tadyatirikta satya asaNe shakya nAhI\. 77 AdAveva hi notpannaM yattasyehAstitA kutaH | kuto marau jalasaridvitIyendau kuto grahaH || 3\.7\.42 je.n Ara.nbhI utpannacha jhAlele nAhI tyAlA astitva koThUna asaNAra ? rakharakhIta vALava.nTA.nta bhAsaNArI nadI ANi dR^iShTidoShAmuLe AkAshA.nta bhAsaNArA dusarA cha.ndra yA.nnA astitva kase asela ? 78 Adau shamadamaprAyairguNaiH shiShyaM vishodhayet | pashchAtsarvamidaM brahma shuddhastvamiti bodhayeta || 4\.39\.23 shiShyAchI buddhi prathama shamadamAdi guNA.nnI chA.ngalI shuddha karAvI, na.ntara he sarva jaga brahma Ahe\rdq{} ANi \ldq{}tU.nhi shuddha brahmacha Ahesa\rdq{} asA upadesha karAvA\. 79 AnandAyaiva bhUtAni yatante yAni kAnichit || 6\.108\.20 koNatAhi prANI sukhAsAThI.ncha yatna karIta asato\. 80. Apatanti pratipadaM yathAkAlaM dahanti cha | duHkhachintA naraM mUDhaM tR^iNamagnishikhA iva || 2\.11\.40 agnIchI jyota gavatAlA jALUna TAkate tyApramANe duHkha ANi chi.ntA yA.nche taDAkhe mUDha manuShyAlA pAvalopAvalI sahana karAve lAgatAta; va tyAchyA A.ngAchA nehamI dAha karatAta\. 81 ApadaH kShaNamAyAnti kShaNamAyAnti sampadaH | kShaNaM janma kShaNaM mR^ityurmune kimiva na kShaNam || 1\.28\.31 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) kShaNA.nta Apatti, kShaNA.nta sa.npatti kShaNA.nta janma, kShaNA.nta mR^ityu ashA ta-hene he mune, jagA.ntIla sarva goShTI kShaNika Aheta\. 82 Apado yA duruttArA yAshcha tuchChAH kuyonayaH | tAstA maurkhyAtprasUyante khadirAdiva kaNTakAH || 2\.13\.16 khairAchyA jhADApAsUna kA.nTe utpanna hotAta, tyApramANe sarva ta-hechyA adhama yoni ANi dustara Apatti mUrkhapaNApAsUna utpanna hotAta\. 83 ApAtamAtraramyebhyo bhogebhyaH kimavApyate | satsa~NgachintAmaNitaH sarvasAramavApyate || 6\.20\.39 vichAra karI parya.ntacha ramya vATaNARyA bhogA.npAsUna kAya miLaNAra ? kA.nhI.n nAhI\. paNa satsa.ngarUpa chi.ntAmaNIpAsUna sarvA.nmadhye shreShTha asalele pada prApta hote\. 84 AyuH pallavakoNAgralambAmbukaNabha~Nguram | unmattamiva santyajya yAtyakANDe sharIrakam || 1\.14\.1 jhADAvarIla pAnAchyA TokAvara lo.nbaNARyA pANyAchyA the.nbApramANe jIvita kShaNabha.ngura Ahe\. unmatta manuShyApramANe jIvita sharIrAchA tyAga karUna kevhA.ncha nighUna jAte\. 85 AyuShaH kShaNa eko.api sarvaratnairna labhyate | nIyate tadvR^ithA yena pramAdaH sumahAnaho || 7\.175\.78 AyuShyAchA eka kShaNa suddhA ratnA.nchyA rAshI dilyAnehI miLaNAra nAhI, he jara nishchita Ahe, tara AyuShya vyartha ghAlaviNe hA moThA besAvadhapaNA navhe kAya ? 86 AyuShaH khaNDakhaNDAshcha nipatantaH punaH punaH | na kashchidvetti kAlena kShatAni divasAnyaho || 7\.93\.51 harahara ! kALa hA prANyA.nchyA AyuShyAche tukaDe tukaDe karUna TAkIta asato\. paNa pratyeka divashI ashA prakAre.n kShaya pAvaNAre AyuShya sa.npata Ahe he koNAchyA lakShAta yeta nAhI\. 87 AlasyaM yadi na bhavejjagatyanarthaH ko na syAdbahudhanako bahushruto vA | AlasyAdiyamavaniH sasAgarAntA sampUrNA narapashubhishcha nirdhanaishcha || 2\.5\.30 yA jagAmadhye anarthakAraka ALasa nasatA, tara pratyeka manuShya sa.npattimAna ANi vidvAn jhAlA asatA\. para.ntu ALasAmuLe hI samudravalayA.nkita sa.npUrNa pR^ithvI narapashU.nnI ANi nirdhana lokA.nnI bharUna gelI Ahe\. 88 AshA hi loharajjubhyo viShamA vipulA dR^iDhA | kAlena kShIyate lohaM tR^iShNA tu parivardhate || 6\.91\.6 AshA hI lokha.nDI sAkhaLada.nDAhUna atishaya kaThINa va moThI majabUta Ahe\. lokha.nDa kA.nhI.n kAlAne ghAsUna ghAsUna jhijUna jAte, para.ntu AshA mAtra uttarottara vADhatacha jAte\. 89 AsthAmAtramanantAnAM duHkhAnAmAkaraM viduH | anAsthAmAtramabhitaH sukhAnAmAkaraM viduH || 4\.27\.25 Asakti asaNe hI kevaLa ana.nta duHkhA.nchI khANa Ahe\. ANi Asakti nasaNe hI sthiti sarva sukhA.nchI khANa Ahe\. 90 ichChodayo yathA duHkhamichChAshAntiryathA sukham | tathA na narake nApi brahmaloke.anubhUyate || 7\.36\.24 ichChA utpanna jhAlyAne duHkha hote tase.n duHkha narakA.ntahI hota nAhI.n; ANi ichChA nAhIshI jhAlI asato je.n sukha miLate tase shreShThasukha brahmalokAmadhyehI anubhavAlA yeta nAhI\. 91 ichChopashamanaM kartuM yadi kR^itsnaM na shakyate | svalpamapyanugantavyaM mArgastho nAvasIdati || 7\.36\.30 sarva ichChA ekadama nAhI.nshA karaNe ashakya jhAlyAsa kramAkramAne thoDathoDyA ichChA soDIta jAvyA\. kAraNa, sanmArgAne jANArA puruSha kadhIhI klesha bhogIta nAhI\. 92 ito nAbhimatAH sarve j~nasya bhogAH svabhAvataH | bhavanti ko.atitR^ipto hi durannaM kila vA~nChati || 6\.59\.30 j~nAnI puruShAlA svabhAvataHcha koNatAhI bhoga svIkAraNe mAnya nasate\. kAraNa jo miShTAnAne atishaya tR^ipta jhAlA to kadannAchI ichChA kashI dharIla ? 93 ityuktavatyatha munau divaso jagAma sAyantanAya vidhaye.astamino jagAma | snAtuM sabhA kR^itanamaskaraNA jagAma shyAmAkShaye ravikareNa sahAjagAma || 2\.5\.32 (shrIvAlmIki bharadvAjAlA mhaNAle) - vasiShTha munI.nnI ashA ta-heche.n bhAShaNa kelyAna.ntara sa.ndhyAkALa jhAlI, va sUrya astAsa gelA\. tevhA.n sabhetIla muni vasiShThamunI.nnA namaskAra karUna sAya.nkALachI snAnasa.ndhyAdi vihita karme karaNyAsAThI nighUna gele, ANi rAtra saralyAna.ntara punhA dusaRyA divashI sUryAchyA kiraNA.nbarobara vasiShThamunI.nkaDe Ale\. 94 indriyottamarogANAM bhogAshAvarjanAdR^ite | nauShadhAni na tIrthAni na cha mantrAshcha shAntaye || 7\.6\.45 i.ndriyarUpI rogAvara bhogA.nchI AshA soDaNe yAvA.nchUna dusare.n koNatehI auShadha nAhI\. tIrthe, ma.ntra ityAdikA.nchyA yogAne hA roga nAhIsA hota nAhI\. 95 iShTavastvarthinAM tajj~nasUpadiShTena karmaNA | paunaHpunyena karaNAnnetarachCharaNaM mune || 7\.67\.23 (vidyAdharI shrIvasiShThA.nnA mhaNate) he mune, laukika shilpa athavA vaidika vidyA ityAdi phalA.nchI ichChA karaNARyA vidyArthyA.nsa tyA tyA vidyA.nchyA gurU.nnI sA.ngitalyApramANe punaH punaH tyAchA abhyAsa karaNe hecha shreyaskara Ahe\. 96 ihaiva narakavyAdheshchikitsAM na karoti yaH | gatvA nirauShadhaM sthAnaM sarujaH kiM kariShyati || 7\.103\.51 yethe asatA.nnAcha puDhachyA narakavyAdhIchI chikitsA kelI pAhije\. auShadha miLaNAra nAhI ashA ThikANI gelyAvara rogagrasta manuShya kAya karaNAra ? 97 IpsitAvedanAkhyAttu manaHprashamanAdR^ite | gurUpadeshashAstrArthamantrAdyA yuktayastR^iNam || 3\.111\.14 iShTavastUviShayI.n vairAgya utpanna hoUna mana shA.nta jhAlyAshivAya gurUpadesha, shAstrArtha, ma.ntra ityAdi yuktyA vyartha hota\. 98 Ishvaraprerito gachChetsvargaM narakameva vA | sa sadaiva parAdhInaH pashureva na saMshayaH || 2\.6\.27 kevaLa IshvarAne preraNA kelyAmuLe manuShya svargAlA ki.nvA narakAlA jAto, ase.n jyAlA vATate, asA manuShya nehamI.n parAdhInacha rAhaNAra, va asalA manuShya niHsa.nshaya pashu hoya\. 99 Ishvaro na mahAbuddhe dUre na cha sudurlabhaH | mahAbodhamayaikAtmA svAtmaiva parameshvaraH || 7\.48\.22 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) Ishvara dUra nAhI.n, to atishaya durlabhahI nAhI\. parameshvara j~nAnasvarUpa, ekarUpa asUna svataHchA AtmAcha Ahe\. 100 utkandharo vitatanirmalachArupakSho | haMso.ayamatra nabhasIti janaiH pratItaH | gR^ihNAti palvalajalAchChapharIM yadAsau j~nAtastadA khalu bako.ayamitIha lokaiH || 7\.118\.5 AkAshA.ntUna jAta asatA.nnA vara u.ncha kelelI mAna va pasaralele shubhra su.ndara pa.nkha yA.nvarUna \ldq{} hA ha.nsacha asAvA, \ldq{} ase.n prathama lokA.nnA vATale; para.ntu puDhe jevhA.n DabakyA.ntIla pANyA.ntUna mAse gaTTa karIta Ahe ase dR^iShTIsa paDale, tevhA.n \ldq{}hA bagaLA Ahe\rdq{} ashI lokA.nchI khAtarI jhAlI\. (bAhya AkArAvarUna jarI ekhAdyAchI barobara oLakha na paTalI, tarI tyAche AcharaNa pAhilyAvara tI sahaja paTate\.) 101 utthitAnutthitAnetAnindriyAhInpunaHpunaH | hanyAdvivekadaNDena vajraNeva harirgirIn || 5\.8\.17 i.ndra ApalyA vajrAne parvatA.nche chUrNa karUna TAkito, tyApramANe i.ndriyarUpI sarpA.nnI ApalI DokI vara kelelI asota ki.nvA nasota, tI vivekarUpI da.nDAne punaH punhA.n phoDUna TAkAvI\. 102 utsavAdapi nIchAnAM kalaho.api sukhAyate || 3\.70\.76 nIchavR^ittIchyA lokA.nnA Ana.ndotsavApekShAhi kalahacha adhika priya asato\. 103 udAraguNayuktA ye viharantIha dehinaH | dharAtalendavaH sa~NgAdbhR^ishaM shItalayanti te || 3\.77\.30 je udAra va guNavAna puruSha yA jagA.nta vihAra karatAta, te ApalyA sahavAsAne sarva lokA.nnA shItalatA ANi AhlAda deNAre pR^ithvIvarIla dusare cha.ndracha hota\. 104 upadeshakramo rAma vyavasthAmAtrapAlanam | j~naptestu kAraNaM shuddhA shiShyapraj~naiva rAghava || 6\.83\.13 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA, upadesha karaNe he kevaLa shAstrIya vyavastheche paripAlana karaNe Ahe\. paNa j~nAnAche kAraNa kevaLa shiShyAchI shuddha buddhicha Ahe\. 105 ubhAbhyAmeva pakShAbhyAM yathA khe pakShiNAM gatiH | tathaiva j~nAnakarmabhyAM jAyate paramaM padam || 1\.1\.7 pakShyA.nnA AkAshA.nta sa.nchAra karaNyAlA jyApramANe dona pa.nkhA.nchI garaja asate, tyApramANe karma ANi j~nAna yA dona sAdhanA.nchyA yogAne mokSharUpI paramapadAchI prApti hote\. 106 uhyante vAraNA yatra tatrorNAyuShu kA kathA || 7\.68\.37 hattIsArakhe moThemoThe prANIhI jyA pravAhAMtUna vAhata jAtAta, tethe kShudra meMDhyAMchI kAya kathA ! 107 UrdhvabAhurviromyeSha na cha kashchichChR^iNoti tat | asa~NkalpaH paraM shreyaHsa kimantarna bhAvyate || 6\.126\.94 (shrIvasiShTha mhaNatAta) mI hAta vara karUna moThyAne oraData Ahe paNa mAjhyA AkroshAkaDe koNI lakSha deta nAhI\. viShayasa.nkalpAchA tyAga kelyAne mokShaprApti hoIla, hI goShTa loka a.ntaHkaraNA.nta kA.n ThasavUna gheta nAhIta ? 108 etayA tadalaM me.astu tuchChayA pUrvachintayA | pauruShaM yAti sAphalyaM vartamAnachikitsayA || 5\.25\.16 (bali mhaNato) gata goShTIbaddala shoka karaNyA.nta kAya artha Ahe ? vartamAnakALI koNatI goShTa kartavya Ahe, yAchA vichAra kelyAne puruShaprayatna saphala hoto\. 109 etAvati dharaNitale subhagAste sAdhuchetanAH puruShAH | puruShakalAsu cha gaNyA na jitA ye chetasA svena || 4\.23\.60 yA pR^ithvIvara techa bhAgyavAna, sAdhu, khare puruSha, ANi kalAvAna hota kI, jyA.nnA tyA.nchyA chittAne ji.nkUna tyA.nchyAvara ApalA pagaDA basavilA nAhI\. 110 etAvataiva deveshaH paramAtmAvagamyate | kAShThaloShTasamatvena deho yadavalokyate || 5\.64\.44 deha hA kAShTha va DhekULa yA.nchyA sArakhA jaDa Ahe hI goShTa manA.nta nira.ntara vAgavIta jANe hAcha devashreShTha paramAtmyAchyA j~nAnAchA upAya Ahe\. 111 etAvadeva bodhasya bodhatvaM yadvitR^iShNatA | pANDityaM nAma tanmaurkhyaM yatra nAsti vitR^iShNatA || 7\.194\.34 hecha khare.n j~nAna kI, jyAchyA yogAne viShayalAlasA nAhI.nshI hoIla\. jyAchyAyogAne viShayatR^iShNA nAhIshI hota nAhI ase.n pA.nDitya mhaNaje kevaLa mUrkhatvacha hoya\. 112 kapardakArdhalAbhena kR^ipaNo bahu manyate || 3\.70\.77 ekhAdyA kR^ipaNAchyA hAtI ekhAdI phuTakI kavaDI lAgalI, tarI tevaDhyAmuLe tyAlA ekhAdA moThA nidhi sAMpaDalyAsArakhA AnaMda hoto [ ashA rItIne prANyAMchyA ahaMkArAchA chamatkAra kharokhara durnivAra Ahe ] 113 kavalayati narakanikaraM pariharati mR^iNAlikAM dhvA~N kShaH | yadato.astu mA smayaste svabhyastaM sarvadA svadate || 7\.116\.64 (ekajaNa mitrAlA mhaNato) kAvaLA kamalata.ntu soDUna ghANeraDe padArtha khAto, yA.nta Ashcharya nAhI.n; kAraNa rojachyA savayIne ni.ndya padArthahI svAdiShTa vADhU lAgatAta\. 114 kAntAviyogajAtena hR^idi duHsparshavahninA | yauvane dahyate jantustarurdAvAgninA yathA || 1\.20\.17 tAruNyA.nta strIchA viyoga jhAlA mhaNaje, sparsha karaNyAsa kaThINa ashA shokarUpI agnIne manuShyAche a.ntaHkaraNa vaNavyAne jaLaNARyA vR^ikShApramANe jaLUna jAte\. 115 kAmanAmnA kirAtena vikIrNA mugdhachetasAm | nAryo naraviha~NgAnAma~Nga bandhanavAgurAH || 1\.21\.18 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) kAmarUpI bhillAne mUDhamanuShyarUpI pakShyA.nnA pakaDaNyAsAThI taruNa striyA he eka jALe pasarUna Thevile.n Ahe\. 116 kAraNena vinA kArya na cha nAmopapadyate || 7\.57\.13 kAraNAvA.nchUna kArya sa.nbhavatacha nAhI\. 117 kAryamaNvapi kAle tu kR^itametyupakAratAm | mahadapyupakAro.api riktatAmetyakAlataH || 1\.7\.26 yogyaveLI ekhAdyAche lahAnase.n kAma kele tarI to manuShya AbhArI hoto; para.ntu veLa nighUna gelyAvara kitIhI moThA upakAra kelA tarI phukaTa jAto\. 118 kAlaH kavalanaikAntamatiratti girannapi | anantairapi lokaudhairnAyaM tR^ipto mahAshanaH || 1\.23\.10 kAla hA sarvA.nnA khAUna TAkaNyA.nta agadI da.nga jhAlelA Ahe\. to ekAcha veLI anekA.nchA sa.nhAra karIta asato\. to itakA adhAshI Ahe kI, agaNita lokA.nchA sa.nhAra karUnahI tyAchI tR^ipti hota nAhI\. (to.nDAta ghAsa asatA.nnA ANakhI khAtacha asato\.) 119 kAlavidbhirvinirNItaM pANDityaM yasya rAghava | anadhyApita evAsau tajj~nashchedaivamuttamam || 2\.8\.19 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA, ekhAdA manuShya pa.nDita hoNAra, ase.n jyotiShyAne bhAkIta kele, para.ntu adhyayana na karatA.n asA manuShya vidvAna hoU shakela, tara daiva baliShTha Ahe ase mhaNatA yeIla\. 120 kAlavidbhirvinirNItA yasyAtichirajIvitA | sa chejjIvati sa~nChinnashirAstaddaivamuttamam || 2\.8\.18 ekhAdA manuShya puShkaLa divasa jagaNAra ase.n jyotiShyAne sA.ngitale, ANi ashA sthitIta tyA manuShyAche Doke uDavile.n asatA.nhI to jagalA, tara mAtra daiva samartha Ahe, ase mhaNatA yeIla\. 121 kAlaH sarva~NkaSho hyayam || 7\.140\.15 kAla hA sarvA.nchAcha nAsha karaNArA Ahe\. 122 kiM dUraM vyavasAyinAm || 3\.29\.38 udyoga karaNARyA lokA.nnA miLaviNyAsa kaThINa ase.n yA jagA.nta kAya Ahe ? 123 kuTilA komalasparshA viShavaiShamyashaMsinI | dashatyapi manAkspR^iShTA tR^iShNA kR^iShNeva bhoginI || 1\.17\.17 viShayatR^iShNA hI kuTila asUna tichA sparsha Ara.nbhI moThA goDa vATato, para.ntu pariNAmI tI viShApramANe ghAta karite\. ekAdyA kALyA nAgiNIlA jarA sparsha hotA.ncha tI Dasate tyApramANe tR^iShNelA sparsha kelyAbarobara tI manuShyAlA mUDha banavite\. 124 kura~NgAlipata~NgebhamInAstvekaikasho hatAH | sarvaiyuktairanathaistu vyAptasyAj~na kutaH sukham || 5\.52\.21 (uddAlaka muni aj~na chittAlA bodha karitAta) shabdasparshAdi viShaya itake anarthakAraka Aheta kI, ekekA viShayAmadhye Asakta hoNAre hariNa, bhramara, pata.nga, hattI ANi mAsA he jIva ghAta karUna ghetAta\. pA.nchahI viShayA.nmadhye ramamANa hoNARyA manuShyAvara sarva ta-heche anartha kosaLatIla yA.nta navala kAya ? tyAlA koThUna sukha miLaNAra ? 125 kR^ichChreShu dUrAstaviShAdamohAH svAsthyeShu nosiktamanobhirAmAH | sudurlabhAH saMprati sundarIbhi ranAhatAntaHkaraNA mahAntaH || 1\.27\.8 vipattImadhye jyA.nnA viShAda vATata nAhI va moha paData nAhI.n ANi sa.npatti prApta jhAlI asatA.n je garvAne phugUna jAta nAhIta, tase.ncha su.ndara striyA pAhUna jyA.nchyA a.ntaHkaraNA.nta muLI.ncha vikAra utpanna hota nAhI ase mahAtme sA.npratakALI phAracha durmiLa Aheta\. 126 kenApadi vichAryante varNadharmakulakramAH || 3\.106\.52 ApattImadhye sA.npaDalelA manuShya ApalA varNa, dharma, ki.nvA ApalI kulapara.nparA hyA.nchA vichAra kadhI tarI karato kA ? 127 kevalAtkarmaNo j~nAnAnna hi mokSho.abhijAyate | kiM tUbhAbhyAM bhavenmokShaH sAdhanaM tUbhayaM viduH || 1\.1\.8 kevaLa karmAne ki.nvA kevaLa j~nAnAne mokSha sAdhya hota nAhI\. tara karma ANi j~nAna hI donhI mokShAchI sAdhane Aheta\. 128 kokilaH kAkasa~NghAtaiH samavarNAnanAkR^itiH | gaditairvyaktatAmeti sabhAyAmiva paNDitaH || 7\.116\.73 kAvaLyA.nchyA samUhA.nta asalelA kokila pakShI hA varNa, mukha va AkR^iti yA.nchyAmadhye sAmya asalyAmuLe jarI oLakhU AlA nAhI, tarI jyApramANe pa.nDita koNa Ahe he sabhetIla bhAShaNAvarUna samajate, tyApramANe madhura shabdA.nvarUna kokila pakShI sahaja oLakhU yeto\. 129 ko na gR^ihNAti mUDho.api vAkyaM yuktisamanvitam || 7\.183\.22 jyA bhAShaNA.nta kAhItarI yukti Ahe, ase bhAShaNa mUrkha manuShya dekhIla mAnIta asato\. 130 ko nAma paripR^ichChantaM vinItaM va~nchayetpumAn || 6\.85\.84 namratene prashna karaNArAlA koNatA bare.n puruSha phasavIla ? 131 kopaM viShAdakalanAM vitataM cha harSha nAlpena kAraNavashena vahanti santaH || 1\.5\.15 satpuruShA.nnA alpakAraNAvarUna krodha, kheda ki.nvA harSha kadhIhI utpanna hota nAhI\. 132 ko.ahaM kathamayaM doShaH saMsArAkhya upAgataH | nyAyeneti parAmarsho vichAra iti kathyate || 2\.14\.50 mAjhe.n khare.n svarUpa kAya va hA sa.nsArarUpI doSha AtmasvarUpAchyA ThikANI kasA utpanna jhAlA, ityAdi prashnA.nche shAstrAne sA.ngitalelyA mArgAne chi.ntana karaNe yAlAcha vichAra ase.n mhaNatAta\. 133 kShaNamAnanditAmeti kShaNameti viShAditAm | kShaNaM saumyatvamAyAti sarvasminnaTavanmanaH || 1\.28\.38 manAchI sthiti ekAdyA naTApramANe kShaNA.nta Ana.ndAchI tara kShaNA.nta khinnatechI va kShaNA.nta saumyatechI disUna yete\. 134 kShaNamAyAti pAtAlaM kShaNaM yAti nabhaHsthalam | kShaNaM bhramati dikku~nje tR^iShNA hR^itpadmaShaTpadI || 1\.17\.31 tR^iShNA hI kShaNAmadhye pAtAlA.nta jAte, va kShaNAmadhye AkAshA.nta gamana karate ashA rItIne tR^iShNA hI hR^idayarUpI kamaLAvarIla bhramarI asUna dishArUpI ku.njAmadhye bhramaNa karIta asate\. 135 gambhIrANi prasannAni sAdhuchetaHsarAMsi hi || 7\.23\.35 sAdhU.nchI.n ataHkaraNarUpI sarovare.n khola va svachCha asatAta\. 136 guNaM mamemaM jAnAtu janaH pUjAM karotu me | ityaha~NkAriNAmIhA na tu tanmuktachetasAm || 7\.102\.31 mAjhA hA guNa lokA.nnA kaLAvA, tyA.nnI mAjhA satkAra karAvA, hI ichChA aha.nkAra asalelyA lokA.nnA asate\. mukta jhAlelyA.nnA ashI ichChA muLIcha nasate\. 137 guNavati jane baddhAshAnAM shramo.api sukhAvahaH |7\.118\.26 guNI manuShyAchyA Ashevara rAhUna shrama paDale tarI te sukhAvaha hotAta 138 guNaiH katipayaireva bahudoSho.api kasyachit | upAdeyo bhavatyeva shauryasantoShabhaktibhiH || 7\.116\.55 puShkaLa doSha asalelyA manuShyAlAhI tyAchyA A.ngachyA shauryAdi kAhI thoDyAshA guNA.nmuLe kAhI loka padarI.n bALagatAta\. 139 gurushcheduddharatyaj~namAtmIyAtpauruShAdR^ite | uShTraM dAntaM balIvardaM tatkasmAnnoddharatyasau || 5\.43\.26 shiShyAne svataH prayatna kelA nasatA.nhI jara guru tyAchA aj~nAnA.ntUna uddhAra karU shakatAta, tara vaThaNIsa ANalelyA u.nTa, baila ityAdi janAvarA.nnAsuddhA tyA gurUne Atmaj~nAnI kele.n asate.n\. 140. gehamevopashAntasya vijanaM dUrakAnanam | ashAntasyApyaraNyAnI vijanA sajanA purI || 7\.3\.38 shA.nta puruShAlA tyAche gharacha nirjana araNya Ahe\. paNa shA.nta nasalelyA puruShAlA nirjana araNyahI lokA.nnI gajabajUna gelele nagara Ahe\. 141 gorarthe brAhmaNasyArthe mitrasyArthe cha sanmate | sharaNAgatayatnena sa mR^itaH svargabhUShaNam || 3\.31\.28 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) gAI, brAhmaNa, mitra ANi sharaNa AlelA yA.nchyA rakShaNAsAThI laDhata asatA.n, jo vIrapuruSha ApalA deha dhArAtIrthI arpaNa karato, to svargalokAlA kharokhara ala.nkR^itacha karato\. 142 chandrAMshava ivotsArya tamAMsyamR^itanirmalAH | antaH shItalayantyetA mahatAmamalA giraH || 5\.4\.4 mahAtmyA.nchI vANI cha.ndrakiraNAsArakhI nirmala, shItala ANi amR^itamaya asUna mohA.ndhakAra naShTa karaNArI va a.ntaHkaraNAlA sukha deNArI asate\. 143 chittamindriyasenAyA nAyakaM tajjayAjjayaH | upAnadgUDhapAdasya nanu charmAvR^itaiva bhUH || 7\.163\.6 i.ndriyarUpI senechA adhipati chitta Ahe\. yA chittAlA ji.nkale.n asatA.n i.ndriye ji.nkalI jAtAta\. pAyA.nta joDe ghAtalelyA manuShyAlA sarva pR^ithvI chAmaDyAne AchChAdilyAsArakhIcha Ahe\. (joDe ghAlUna pAya jhA.nkale mhaNaje pR^ithvIvarIla sarva kA.nTyA.nche nivAraNa jhAlecha, tyApramANe ekA chittAlA ji.nkalyAne sarva i.ndriyA.nnA ji.nkalyAsArakhecha hote\.) 144 chitrasa~Ngarayuddhasya sainyasyAkShubdhatA yathA | tathaiva samatA j~nasya vyavahAravato.api cha || 7\.30\.5 chitrA.ntIla samarA.ngaNA.nta yuddha karIta asalele sainya nishcheShTa asate, tyApramANe j~nAnI puruSha vyavahAra karIta asatA.nhI A.ntUna nishchala asato\. 145 chitrAmR^itaM nAmR^itameva viddhi chitrAnalaM nAnalameva viddhi | chitrA~NganA nUnamana~Nganeti vAchA vivekastvaviveka eva || 4\.18\.69 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) chitrA.ntIla amR^ita khare.n amR^ita navhe, chitrA.ntIla agni hA kharA agni navhe, ANi chitrA.ntIla strI hI kharI strI navhe, tyApramANe kevaLa bolaNyA.ntIla viveka mhaNaje kharA viveka navhe, tara to avivekacha hoya\. 146 chintanenaidhate chintA tvindhaneneva pAvakaH | nashyatyachintanenaiva vinendhanamivAnalaH || 5\.21\.6 jyApramANe agnImadhye i.ndhana TAkIta gelyAsa to ekasArakhA vADhata jAto, tyApramANe viShayA.nche chi.ntana karIta gelyAne chi.ntA vADhU lAgate; para.ntu i.ndhana TAkaNyAche ba.nda kelyAsa agni ApoApa vijhUna jAto, tyApramANe viShayA.nche chi.ntana thA.nbavile.n mhaNaje chi.ntechAhI nAsha hoto\. 147 chintAmaNiriyaM praj~nA hR^itkoshasthA vivekinaH | phalaM kalpalatevaiShA chintitaM samprayachChati || 5\.12\.34 vichArI puruShA.nchyA hR^idayakoshA.nta asalelI buddhi hA chintAmaNicha Ahe\. athavA chi.ntilele phala deNArI tI eka kalpalatAcha Ahe\. 148 jagadR^ishyaM tu yadyasti na shAmyatyeva kasyachit | nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH || 3\.1\.26 dR^ishyajaga jara kharokharacha asela tara tyAchA koNAchyAhI ThikANI bAdha hoNe shakya nAhI\. kAraNa je.n nAhI.n te.n Ahese hota nAhI, va je.n Ahe te.n nAhI.nse.n hota nAhI\. 149 jaDaH ka iva vA nAma guNAguNamapekShate || 3\.70\.62 mUrkha manuShyAchyA ThikANI guNa ANi avaguNa yA.nche tAratamya betAchecha asate\. 150 jaDatvAniHsvarUpatvAtsarvadeva mR^itaM manaH | mR^itena mAryate lokashchitreyaM maurkhya~nchakrikA || 5\.13\.100 mana he jaDa ANi niHsvarUpa asalyAmuLe sarvadA melelecha Ahe para.ntu yA mR^ita manAkaDUna aneka loka mArale jAtAta, hI mUrkhapara.nparA vichitracha mhaNAvayAchI\. 151 jaDena mukenAndhena nihato manasApi yaH | manye sa dahyate mUDhaH pUrNachandramarIchibhiH || 5\.13\.103 jaDa, mUDha ANi a.ndha ashA manAkaDUna jo mAralA jAto, asA mUDha puruSha pUrNa cha.ndrAchyA shItaLa kiraNA.nnI suddhA jALalA jANyAlA kAya harakata Ahe ? 152 jaDo deho manashchAtra na jaDaM nAjaDaM viduH || 3\.110\.13 deha hA kevaLa jaDa Ahe, para.ntu mana he dhaDa jaDahI nAhI, ANi chetanahI nAhI\. 153 janmAntarashatAbhyastA rAma saMsArasaMsthitiH | sA chirAbhyAsayogena vinA na kShIyate kvachit || 5\.92\.23 sa.nsArasthitIchA abhyAsa mAgIla she.nkaDo.n janmA.nta jhAlelA Ahe, tyAmuLe dIrgha kAla sAdhanA.nchA abhyAsa kelyAvA.nchUna sa.nsArasthiti kShINa hoNAra nAhI\. 154 jayanti te mahAshUrAH sAdhavo yairvinirjitam | avidyAmedurollAsaiH svamano viShayonmukham || 4\.35\.1 avidyechyA yogAne vilakShaNa rItIne ullAsa pAvaNAre ANi viShayonmukha hoNAre svataHche mana jyAMnI jiMkale ashA mahAshUra satpuruShAMchA jayajayakAra aso ! 155 jarAkusumitaM dehadrumaM dR^iShTvaiva dUrataH | adhyApatati vegena mune maraNamarkaTaH || 1\.22\.16 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) he mune, deharUpI vR^ikSha mhAtArapaNAmuLe phulalA Ahe ase durUna dR^iShTIsa paDatA.ncha maraNarUpI mAkaDa tyAvara jorAne jhaDapa ghAlate.n\. 156 jarA jagatyAmajitA janAnAM sarvaiShaNAstAta tiraskaroti || 1\.22\.38 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) mhAtArapaNa he aji.nkya Ahe, te manuShyA.nchyA sarva ichChA.nnA na jumAnatA.n tyA.nchyAvara ApalA pagaDA basavite.n\. 157 jarAmArjArikA bhu~Nkte yauvanAkhuM tathoddhatA | paramullAsamAyAti sharIrAmiShagardhinI || 1\.22\.25 jarA hI uddhaTa mA.njarI asUna tI tAruNyarUpI u.ndIra gaTTa karUna TAkate ANi sharIrarUpI bhakShya bhakShaNa karaNyAsa agadI.n TapUna basalelI asate\. 158 jarAsudhAlepasite sharIrAntaHpurAntare | ashaktirArtirApa~ncha tiShThanti sukhama~NganAH || 1\.22\.36 jarArUpI chunyAchA lepa dilyAmuLe sharIrarUpI a.ntaHpura phaTaphaTIta disU lAgale, mhaNaje ashaktatA, pIDA va Apatti hyA striyA tyA a.ntaHpurA.nta Ana.ndAne rAhU.n lAgatAta\. 159 jalameva yathAmbhodhirna tara~NgAdikaM pR^ithak | AtmaivedaM tathA sarvaM na bhUtoyAdikaM pR^ithak || 5\.71\.14 samudra mhaNaje pANIcha asUna lATA pANyAhUna nirALyA nasatAta tyA pramANe he sarva jaga tattvataH AtmAcha asUna pR^ithvI, udaka ityAdi bhUte.n AtmyAhUna bhinna nAhIta\. 160 jale jalacharavyUhAn sUkShmAnsthUlo nikR^intati | grAsArthaM nirdayo matsyaH kaivAtra paridevanA || 5\.14\.20 pANyAtIla moThA nirdaya mAsA ApaNApekShA lahAna jalachara prANyAMnA khAUna TAkato, yA ThikANIM shoka tarI kitI karaNAra ? (prabalAMkaDUna durbalAMnA pIDA vhAvayAchI asA yA sR^iShTItIla niyamacha Ahe\.) 161 jAgratyeva suShuptasthaH kuru karmANi rAghava | antaH sarvaparityAgI bahiH kuru yathAgatam || 6\.125\.6 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA, jAgR^itImadhye suShuptImadhye asalyApramANe rAhUna karme karIta jA\. A.ntUna sarvA.nchA parityAga kara, paNa bAhera prApta jhAlelA vyavahAra karaNyAsa chukU nakosa\. 162 jAyate jIvyate pashchAdavashyaM cha vinashyati || 4\.48\.25 utpanna hoUna jagaNe, he jase sR^iShTItIla eka kArya Ahe, tase.ncha shevaTI maraNe hehI eka avashya kArya hoya\. 163 jAyate darshanAdeva maitrI vishadachetasAm || 3\.78\.35 mokaLyAmanAchI mANase ekamekA.nnA bheTatAkShaNI tyA.nchI paraspara maitrI jamata asate\. 164 jAyante cha mriyante cha sharIrANi sharIriNAm | pAdapAnAM cha parNAni kA tatra paridevanA || 6\.32\.50 jhADA.nnA pAne yetAta, va puDhe gaLUna paDatAta; tyApramANe prANyA.nchI sharIre.n utpanna hotAta va puDhe naShTa hotAta; yA.nta duHkha kashAche ? 165 jitendriyA mahAsattvA ye ta eva narA bhuvi | shepAnahamimAnmanye mAMsayantragaNAMshchalAn || 7\.6\.43 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) jyA.nnI i.ndriye ji.nkilI Aheta, ANi je atyanta dhairyavAn va buddhishAlI Aheta, tyA.nnAcha yA pR^ithvIvara kharokhara \ldq{}manuShya\rdq{} ase mhaNatA yeIla\. bAkIche loka mhaNaje kevala hAlachAla karaNArI mA.nsAchI ya.ntrecha hota ase.n mI samajato\. 166 jite manasi sarvaiva vijitA chendriyAvaliH | shIryate cha yathA tantau dagdhe mauktikamAlikA || 3\.110\.25 dorA jaLatA.ncha tyA.nta o.nvalele motyA.nche dANe gaLUna paDatAta; tyApramANe eka mana ji.nkale.n mhaNaje sarva i.ndriye ji.nkalI gelI ase samajAve\. 167 jIyante jIryataH keshA dantA jIryanti jIryataH | kShIyate jIryate sarvaM tR^iShNaivaikA na jIryate || 7\.93\.86 vR^iddha jhAlelyA prANyA.nche kesa pikatAta, dA.nta paDatAta, sarva avayava shithila hotAta, paNa eka tR^iShNA mAtra taruNa rAhate, tI kamI hota nAhI\. 168 jIvaM vivekinamihopadishanti tajj~nA no bAlamuddhamamasanmayamAryamuktam || 6\.41\.59 tattvaj~na loka vivekI jIvAlAcha upadesha karatAta\. shreShTha lokA.nnI jyAchI upekShA kelI Ahe, dehAdikA.nchyA ThikANI jo Asakta Ahe ashA atya.nta bhramiShTa mUrkhAlA te upadesha karIta nAhIta\. 169 jIvitaM galati kShipraM jalama~njalinA yathA | pravAha iva vAhinyA gataM na vinivartate || 7\.193\.89 o.njaLIta ghetalele pANI jyApramANe gaLUna jAte, tyApramANe pratyeka kShaNAlA AyuShya kamI hota jAte\. nadIchA puDhe gelelA ogha jasA mAge yeta nAhI, tase gelele AyuShya parata yeta nAhI\. 170 jetumanyaM kR^itotsAhaiH puruShairiha paNDitaiH | pUrva hR^idayashatrutvAjjetavyAnIndriyANyalam || 4\.23\.59 dusaRyA.nnA ji.nkaNyAchI hAva dharaNARyA suj~na puruShA.nnI prathama ApalyA hR^idayAchyA shatrubhUta asalelyA i.ndriyA.nnA ji.nkAve.n\. 171 j~nAtaj~neyasya manaso nUnametaddhi lakShaNam | na svadante samagrANi bhogavR^indAni yatpunaH || 2\.2\.3 j~neyatattva jANalyAchI mhaNaje parabrahmasAkShAtkAra jhAlyAchI hIcha khUNa Ahe kI, tyA sthitIna.ntara sarva ta-hechyA viShayopabhogA.nbaddala kAyamachA vITa yeUna jAto\. 172 j~nAnaM hi paramaM shreyaH || 6\.87\.16 j~nAna hecha paramashreShTha Ahe\. 173 j~nAnavAneva sukhavAn j~nAnavAneva jIvati | j~nAnavAneva balavAMstasmAjj~nAnamayo bhava || 5\.92\.49 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, jo j~nAnI asato, tocha kharA sukhI, tocha kharA jiva.nta, ANi tocha kharA balavAna asato; mhaNUna tU.n j~nAnI ho\. 174 j~nAnAviShayavairasyaM sa samAdhirhi netaraH || 7\.46\.15 j~nAnAmuLe viShayA.nchI AvaDa nAhIshI hoNe, hIcha samAdhi hoya\. itara kAraNA.nmuLe viShaya nAvaDaNe hI samAdhi navhe\. 175 j~nAninaiva sadA bhAvyaM rAma na j~nAnabandhunA | aj~nAtAraM varaM manye na punarj~nAbandhutAm || 7\.21\.1 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) pratyekAne j~nAnI vhAve, paNa j~nAnAchyA yogAne yatheShTa AcharaNa karaNArA j~nAnaba.ndhu hoU naye\. ashA j~nAnaba.ndhUpekShA muLI.ncha j~nAna nasalelA barA; ase.n mI samajato.n 176 tachchintanaM tatkathanamanyonyaM tatprabodhanam | etadekaparatvaM cha tadabhyAsaM vidurbudhAH || 3\.22\.24 shravaNAchyA yogAne samajalele tattva buddhImadhye ArUDha vhAve.n, ashA dR^iShTIne tyAche nira.ntara chi.ntana karaNe, j~nAtyA puruShA.nshI sa.nvAda karaNe, samAna adhikARyA.nnI te.n tattva ekamekA.nnA sA.ngUna tyAsa.nba.ndhAne parasparA.nnA bodha karUna deNe ANi akha.nDa tadAkAra vR^itti rAkhaNyAchA prayatna karaNe, yAlA j~nAte puruSha abhyAsa ase.n mhaNatAta\. 177 taDitsu sharadabhreShu gandharvanagareShu cha | sthairya yena vinirNItaM sa vishvasitu vigrahe || 1\.18\.61 AkAshA.ntIla vIja, sharada R^itUmadhIla megha ANi ga.ndharvanagara hI sarva sthira Aheta, ase.n jyAlA vATata asela, tyAne dehAchyA shAshvatIviShayI khushAla vishvAsa bALagAvA\. 178 tapasaivaM mahogreNa yaddurApaM tadApyate || 36\.68\.14 miLaviNyAsa kaThINa ashI koNatIhI vastu moThyA ugratapAne prApta hote\. 179 tara~NgaM pratibimbenduM taDitpu~njaM namo.ambujam | grahItumAsthAM badhnAmi natvAyuShi hatasthitau || 1\.14\.7 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) pANyAvarIla lATA, cha.ndrAche pratibi.nba, vijechI chamaka, AkAshA.ntIla kamaLe yA.nnA pakaDatA.n yeIla\. para.ntu cha.nchala AyuShyAvara vishvAsa ThevatA yeNAra nAhI\. 180 tara tAruNyamastIdaM yAvatte tAvadambudheH | nanu saMsAranAmno.asmAdbuddhyA nAvA vishuddhayA || 7\.162\.19 (shrIvasiShTha rAmAlA sA.ngatAta) tAruNya Ahe toparya.ntacha \ldq{}shuddhabuddhi\rdq{} yA naukechyA yogAne.n sa.nsArasAgarA.ntUna tarUna jANyAchA yatna kara\. 181 taranti mAta~NgaghaTAtara~NgaM raNAmbudhiM ye mayi te na shUrAH | shUrAsta eveha manastara~NgaM dehendriyAmbhodhimimaM taranti || 1\.27\.9 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) jyA raNarUpI samudrAmadhye shekaDo.n hattI.nche kaLapa tara.ngApramANe disata Aheta, asA samudra tarUna jANAre loka khare shUra, ase.n mI samajata nAhI, tara khare shUra yoddhe techa kI, je manorUpI tara.ngA.nnI yukta asalelyA dehe.ndriyarUpI samudrA.ntUna surakShitapaNe tarUna jAtAta\. 182 taravo.api hi jIvanti jIvanti mR^igapakShiNaH | sa jIvati mano yasya mananena na jIvati || 1\.14\.11 jagA.nta vR^ikSha ki.nvA pashupakShI jagatacha Aheta; para.ntu te jagaNe khare navhe\. tocha kharA jiva.nta kI, jyAche mana vAsanAkShayAmuLe jiva.nta nAhI\. ki.nvA tattvabodhAmuLe jo manAlA tuchCha lekhato\. 183 tADitasya hi yaH pashchAtsammAnaH so.apyanantakaH | shAlergrIShmAbhitaptasya kuseko.apyamR^itAyate || 4\.23\.53 unhAne karapUna gelelyA bhAtAchyA shetAvara thoDAsA pAUsa paDalA tarI tyAlA tI amR^itavR^iShTi vATate, tyApramANe puShkaLa kAlaparya.nta nigraha kelelyA manAlA thoDAsA mAna dilA mhaNaje te sa.ntuShTa hote\. 184 tAtasya kUpo.ayamiti bruvANAH kShAraM jalaM kApuruShAH pibanti || 7\.163\.56 hekekhora loka javaLa asalele ga.ngodaka na pitA.n, hI AmachyA bApAchI vihIra Ahe, ase mhaNUna tichecha khAraTa pANI pitAta\. 185 tAvaduttamatAmeti pumAnapi divaukasAm | kR^ipaNairindriyairyAvattR^iNavannApakR^iShyate || 7\.6\.42 viShayAsakta hoNArI i.ndriye joparya.nta manuShyAlA gavatApramANe AkarShaNa karIta nAhIta, toparya.ntacha to devA.nnA dekhIla mAnya hoto\. 186 tAvannayati sa~NkochaM tR^iShNA vai mAnavAmbujam | yAvadvivekasUryasya noditA vimalA prabhA || 2\.13\.20 joparya.nta vivekarUpI sUryAchA udaya hoUna tyAchA svachCha prakAsha sarvatra pasaralA nAhI, toparya.ntacha tR^iShNA hI manuShyarUpI kamalAlA sa.nkuchita karate\. 187 tiShThatastava kAryeShu mAstu rAgeShu ra~njanA | sphaTikasyeva chitrANi pratibimbAni gR^ihNataH || 3\.114\.76 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) sphaTika maNi aneka prakArachyA vastU.nchI pratibibe.n grahaNa karato, para.ntu to tyA vastU.nche ThikANI Asakta hota nAhI; tyApramANe vyavahArA.nta vAvarata asatA.n moha utpanna karaNARyA viShayA.nchyA ThikANI tujhe chitta Asakta na hovo\. 188 tuchCho.apyartho.alpasattvAnAM gachChati prArthanIyatAm || 3\.70\.31 kShudra a.ntaHkaraNAche loka nehamI.n kShudra phalAsAThIcha dhaDapaData asatAta\. 189 tulyavarNachChadaiH kR^iShNaH sa~NgataiH kila kokilaiH | kena vij~nAyate kAkaH svayaM yadi na bhAShate || 7\.116\.66 kokila pakShyA.npramANecha pa.nkha, ra.nga he asaNArA kAvaLA tyA kokilA.nchyA barobara asatA.n joparya.nta svataHchA shabda karIta nAhI, toparya.nta to koNAlA oLakhU yeNAra Ahe ? 190 te pUjyAste mahAtmAnaste eva puruShA bhuvi | ye sukhena samuttIrNAH sAdho yauvanasa~NkaTAt || 1\.20\.41 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) je puruSha yauvanarUpI sa.nkaTA.ntUna sukhAne tarUna jAtAta, techa pR^ithvIvara pUjya, techa mahAtme, ANi techa khare puruSha hota\. 191 te mahAnto mahAprAj~nA nimittena vinaiva hi | vairAgyaM jAyate yeShAM teShAM hyamalamAnasam || 2\.11\.24 te mahAbuddhimAn mahAtme kharokharacha dhanya hota kI, jyA.nchyA nirmala manAmadhye nimittAshivAyacha vairAgya utpanna hote\. 192 tyaktAvanerviTapino bhUyaH patrANi no yathA | nirvAsanasya jIvasya punarjanmAdi no tathA || 5\.48\.55 vR^ikShAchI muLecha toDUna TAkalI mhaNaje tyAchyAvara punhA pAne yeta nAhI, tyApramANe jyAchyA vAsanA nAhIshA jhAlelyA Aheta, ashA prANyAlA punarjanmAdi avasthA prApta hota nAhI.nta\. 193 tyajatsvAtmasukhaM saumyaM mano viShayavidrutam | a~Nkusheneva nAgendra vichAreNa vashaM nayet || 4\.23\.51 hattIlA a.nkushAchyA yogAne.n kahyA.nta ThevatAta, tyApramANe svAtmasukhAchA tyAga karUna viShayasukhAchyA mAge dhA.nva gheNARyA manAlA vichArAchyA yogAne tAbyAta ThevAve\. 194 tyajantyudyumamudayuktA na svakarmANi kechana || 3\.2\.5 udyogI puruSha svakarmApAsUna kadhIhI parA~Nmukha hota nAhIta\. 195 tyAgo na yukta iha karmasu nApi rAgaH || 5\.5\.54 avashya prApta karmAchA tyAga karaNe va tyAviShayI Asakti ThevaNe hI donhI yukta navheta\. 196 dAsAH putrAH striyashchaiva bAndhavAH suhR^idastathA | hasantyunmattakamiva naraM vArdhakakampitam || 1\.22\.6 unmatta manuShyAkaDe pAhUna loka hasatAta, tyApramANe mhAtArapaNI manuShyAche sharIra kApU.n lAgale mhaNaje tyAche nokara chAkara, mulage, bAyakA, badhu, ANi mitra tyAchyAkaDe pAhUna hasU lAgatAta\. 197 dIno vAsanayA lokaH kR^itAntenApakR^iShyate | rajjveva bAlena khago vivasho bhR^ishamuchChravasan || 4\.27\.34 jALayA.nta ki.nvA phAsA.nta sA.npaDUna parAdhIna jhAlelyA va ghAbaralelyA pakShyAlA ekA.nde lahAna pora dorI dharUna sahaja oDhate, tyApramANe vAsanechyA yogAne dIna jhAlelyA manuShyAlA yama ApalyA phAsA.nnI oDhato\. 198 dIrghasaMsArarogasya vichAro hi mahauShadham || 2\.14\.2 sa.nsArarUpI dIrgharogAvara vichAra he rAmabANa auShadha Ahe\. 199 duHkhashokamahAShThIlaH kaShTakaNTakasa~NkaTaH | sahasrashAkhatAM yAti dAridyadR^iDhashAlmaliH || 6\.7\.19 duHkha va shoka yA jyAchyAmoThyA biyA Aheta, kaShTarUpI kA.nTyA.nnI jo bharUna gelA Ahe, asA hA dAridyarUpI baLakaTa sAvarIchA vR^ikSha hajAro.n khA.ndyA.nnI vistAra pAvato\. 200 duHkhAni maurkhyavibhavena bhavanti yAni naivApado na cha jarAmaraNena tAni || 6\.88\.27 Apatti, jarA va maraNa yA.nchyA pAsUna je.n duHkha hota nAhI, te duHkha mUrkhapaNAchyA prabhAvAne bhogAve lAgate\. 201 duHkhAdyathA duHkhakAle hA kaShTamiti kathyate | hAkaShTashabdaparyAyastathA hAdaivamityapi || 2\.6\.3 duHkhAche veLI \ldq{}hAya hAya, kevaDhI duHkhAchI goShTa\rdq{} ase udgAra nighatAta\. yA arthAnecha kadhI kadhI \ldq{}hAya hAya, daiva kevaDhe baliShTha Ahe\rdq{} asehI udgAra paryAyAne nighatAta\. 202 duHkhitasya nishA kalpaH sukhitasyaiva cha kShaNaH || 3\.60\.22 manuShya duHkhI kaShTI asalA mhaNaje tyAlA eka rAtra kalpApramANe dIrgha vATate ANi sukhAmadhye kitIhI kALa loTalA, tarI to tyAlA eka kShaNApramANecha vATato\. 203 durIhitaM durvihitaM sarvaM sajjanasUktayaH | pramArjayanti shItAMshostamaHkANDamivA~njayaH || 5\.4\.7 jyApramANe cha.ndrAche kiraNa a.ndhakArAchA nAsha karatAta, tyApramANe sajjanA.nchI chA.ngalI vachane sarva shArIrika va mAnasika doSha dUra karatAta\. 204 duruttarA yA vipado duHkhakallolasa~NkulAH | tIryate praj~nayA tAbhyo nAvApadbhayo mahAmate || 5\.12\.20 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) duHkharUpI lATA.nchyA yogAne bhaya.nkara ANi dustara bhAsaNArI vipattirUpI nadI praj~nArUpI naukechA Ashraya kelyAne sahaja tarUna jAtA.n yete\. 205 durjano yena tenaiva nAshitenaiti hR^iShTatAm || 3\.70\.82 koNatyA tarI rItIne dusaRyAchA nAsha jhAlA mhaNaje durjanAlA Ana.nda hota asato\. 206 duHsAdhyAH siddhimAyAnti ripavo yAnti mitratAm | viShANyamR^itatAM yAnti santatAbhyAsayogataH || 7\.67\.33 satata abhyAsAne, miLaNyAsa kaThINa ashI koNatIhI vastU prApta hote, shatru mitra hotAta, ANi viSha he amR^itApramANe hote\. 207 duHsAdhyo vAsanAtyAgaH sumerUnmUlanAdapi || 5\.92\.10 meru parvata upaTUna TAkaNyApekShAhI vAsanA.nchA tyAga karaNe kaThINa Ahe\. 208 dUramutsahate rAjA mahAsattvo mahApadi | alpasattvo janaH shocha tyalpe.api hi parikShate || 6\.127\.43 mahAbalavAn rAjA yuddhAdikA.nchyA moThyA ApattI.nta sA.npaDalA, tarI sAdhanasa.npanna asalyAmuLe phAra moThA utsAha dhAraNa karato\. paNa alpa sAmarthya asalelA manuShya tyAchI thoDIshI jarI hAni jhAlI tarI phAra shoka karato\. 209 dR^iShTAntena vinA rAma nApUrvArtho.avabudhyate | yathA dIpaM vinA rAtrau bhANDopaskaraNaM gR^ihe || 2\.18\.51 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, jyApramANe rAtrIchyA veLI divyAchyA prakAshAshivAya gharA.ntIla bhA.nDI vagaire vastU disata nAhIta, tyApramANe dR^iShTA.ntAshivAya adR^iShTa arthAchA bodha hota nAhI\. 210 dehapAdapasaMsthasya hR^idayAlayagAminaH | tR^iShNA chittakhagaspeyaM vAgurA parikatpitA || 4\.27\.33 deharUpI vR^ikShAvarIla hR^idayarUpI gharaTyAkaDe jANARyA chittarUpI pakShyAlA pakaDaNyAkaritA.ncha he tR^iShNArUpI jALe jaNU.nkAya nirmANa karaNyA.nta Ale Ahe\. 211 deho.ahamiti yA buddhiH sA saMsAranibandhanI | na kadAchidiyaM buddhirAdeyA hi mumukShubhiH || 6\.118\.8 \ldq{}mI deha Ahe,\rdq{} ashI jI buddhi tI sa.nsArA.nta jakhaDUna TAkaNArI Ahe\. yAsAThI mumukShU.nnI tyA buddhIchA svIkAra kevhAhI karU.n naye\. 212 dainyadAridyaduHkhArtA apyanye puruShottamAH | pauruSheNaiva yatnena yAtA devendratulyatAm || 2\.5\.27 dainya, dAridya ANi duHkha yA.nnI yukta asalele uttama puruSha pUrvI puruShaprayatnAne.ncha i.ndrapadAlA pochale Aheta\. 213 daivaM samprerayati mAmiti dagdhadhiyAM mukham | adR^iShTashreShThadR^iShTInAM dR^iShTvA lakShmInivartate || 2\.5\.20 \ldq{}malA daiva preraNA karIta Ahe\rdq{} ase mhaNaNARyA lokA.nchI buddhi horapaLUna gelI Ahe, ase samajAve\. jyA.nchyA dR^iShTIlA daivacha shreShTha Ahe ase vATate, ashA lokA.nche to.nDa disalyAbarobara lakShmI tyA.nchyAkaDe pATha phiravite\. 214 daivameveha chetkartuM puMsaH kimiva cheShTayA | snAnadAnAsanochchArAndaivameva kariShyati || 2\.8\.6 sarva goShTI jara daivAnecha hota asatIla, tara manuShyAlA kAhI hAlachAla tarI karUna kAya karAvayAche Ahe ? tase asela tara snAnadAnAdi kriyAhI daivacha karU.n shakela\. 215 daivAttamiti manyante ye hatAste kubuddhayaH || 2\.5\.29 koNatIhI goShTa daivAne ghaDUna yete, ashI jyA.nchI bhAvanA asate, te manuShya duShTabuddhIche asUna tyA.nchA akherIsa nAsha hoto\. 216 doShAnprasavati sphArAnvAsanAvalitA matiH | kIrNakaNTakabIjA bhUH kaNTakAsaraM yathA || 4\.|35\.6 kATerI jhADe toDUna TAkalI, paNa tyA jhADA.nchI muLe bhUmIta tashIcha kAyama asalI, tara tyA.nchI punhA.n jorAne vADha hoUna sarva bhUmi kA.nTyA.nnI bharUna jAte; tyAchapramANe viShayA.nchA tyAga kelA, tarI joparya.nta a.ntaHkaraNA.nta vAsanAbIja shillaka Ahe, toparya.nta te.n viShayA.nche smaraNa karavUna rAgadveShAdi doSha utpanna kelyAshivAya rAhaNAra nAhI\. 217 dvividho bhavati praShTA tattvaj~no.aj~no.athavApi cha | aj~nasyAj~natayA deyo j~nasya tu j~natayottaraH || 7\.29\.32 tattvaj~na ANi aj~na ase dona prakArache prashna karaNAre asatAta, tattvaj~nAlA tAttvika uttara dile pAhije ANi aj~na manuShyAlA tyAchyA sArakhe sA.ngUna shA.nta kele pAhije\. 218 dvau huDAviva yudhyete puruShArthau samAsamau | prAktanashchaihikashchaiva shAmyatyatrAlpavIryavAn || 2\.5\.5 dona eDake ApasA.nta laDhU lAgale mhaNaje tyA.nchI kadhI barobarI hote ki.nvA eka adhika baliShTha asalyAsa to dusaRyAlA ji.nkato, tyAchapramANe pUrvIchA va hallA.nchA prayatna he ekamekA.nshI laDhata asatAta, tyAmadhye kamI sAmarthyAchA asela tyAlA hAra khAvI lAgate\. 219 dhImanto na niShevante paryante duHkhadAM kriyAm || 5\.52\.8 jyA kR^ityAchA pariNAma duHkhadAyaka hoNAra, ase kR^itya karaNyAlA vichArI loka kevhA.ncha tayAra hota nAhIta\. 220 dhIro.apyatibahuj~no.api kulajo.api mahAnapi | tR^iShNayA badhyate jantuH siMhaH shR^i~NkhalayA yathA || 4\.27\.32 jyApramANe si.nha shR^i.nkhalene baddha hoto tyApramANe manuShya kitIhI dhairyavAna, j~nAnI ANi kulIna asalA, tarI tR^iShNechyA jALyA.nta sA.npaDUna baddha hoto\. 221 dhIH samyagyojitA pAramasamyagyojitA.a.apadam | naraM nayati saMsAre bhramantI naurivArNave || 5\.12\.36 buddhi chA.ngalyA rItIne yojilI tara manuShya sa.nkaTA.ntUna pAra paDato, ayogya rItIne tichA upayoga kelyAsa Apatti prApta hote\. jyApramANe ashikShita nAvADyAchI naukA samudrAmadhye girakyA khAte, tyApramANe ma.ndabuddhi puruSha yA sa.nsArasAgarA.nta gaTa.ngaLyA khAta rAhato\. 222 na kadAchana jAyante shItAMshoruShNarashmayaH || 1\.9\.3 cha.ndrAche kiraNa kadhIhI uShNa hota nAhIta\. 223 na kAraNaM vinA kArya bhavatItyupapadyate || 7\.179\.8 kAraNa asalyAvA.nchUna kArya hoNe sa.nbhavata nAhI\. 224 na kAlamativartante mahAntaH sveShu karmasu || 5\.10\.9 mahAtme ApalyA kartavyakarmAviShayI kevhAhI kAlAtikrama hoU deta nAhIta\. (veLachyAveLI kAma karatAta.) 225 na ki~nchana phalaM dhatte svAbhyAsena vinA kriyA || 2\.18\.11 abhyAsa kelyAshivAya koNatecha kR^itya phaladrUpa hota nAhI\. 226 na ki~nchiddIrghasUtrANAM sidhyatyAtmakShayAhate || 3\.78\.8 dIrghasUtrI manuShya vila.nba karUna ApalyA kAryAchA nAsha karUna ghetAta, yApekShA jAsta kA.nhI tyA.nchyA padarA.nta paData nAhI\. 227 na kechana jagadbhAvAstattvaj~naM ra~njayantyamI | markaTA iva nR^ityanto gaurIlAsyArthinaM haram || 4\.57\.56 gaurIchyA nR^ityAchI ichChA karaNA-yA sha.nkarApuDhe mAkaDe nAchU.n lAgalI asatA tyAlA tyAbaddala prema vATaNe shakya nAhI, tyApramANe yA jagA.ntIla koNatIhI vastu j~nAnI puruShAche chitta AkarShaNa karU.n shakata nAhI\. 228 na kShamante mahAnto.api paunaHpunyena duShkriyAm || 5\.30\.12 vAra.nvAra kelelyA aparAdhA.nchI mahAtme dekhIla kShamA karIta nAhIta\. 229 nagaryAM dahyamAnAyAM bhUShitAyAM tathotsave | sama eva mahIpAlo janako bhUbhR^itAM varaH || 7\.198\.31 rAjadhAnIchI mithilAnagarI jaLU lAgalI ki.nvA utsavAche veLI tI sashobhita kelI, tarI donhI sthitIta rAjashreShTha janakarAjAchI a.ntaHkaraNAchI samatA kAyama ase\. 230 na cha nispandatA loke dR^iShTeha shavatAM vinA | spandAchcha phalasamprAptistasmAdaivaM nirarthakam || 2\.8\.8 hAlachAla hI phakta pretAmadhyecha kAya tI hota nAhI.n; hAlachAla kelyAnecha phalaprApti hota asalyAmuLe daiva he nirarthaka Ahe\. 231 na jAtu te vigaNyante gaNanAsu garIyasAm | ye tara~NgaistR^iNAnIya hriyante harShashokayoH || 6\.127\.50 lATA.nbarobara gavata vAhata jAte tyApramANe je harShashokA.nchyA taDAkyAta sA.npaDatAta, tyA.nchI gaNanA shreShTha lokA.nmadhye hota nAhI\. 232 na tadasti pR^ithivyAM vA divi deveShu vA kvachit | pauruSheNa prayatnena yannApnoti guNAnvitaH || 4\.62\.19 yA pR^ithvIvara, AkAshA.nta ki.nvA devalokA.nta ashI ekahI vastU nAhI kI, jI prayatna karaNARyA guNavAnAlA sAdhya hota nAhI\. 233 na tadasti vimohAya yadviviktasya chetasaH || 3\.78\.21 vichAra karaNA-yA a.ntaHkaraNAlA moha pADIla ashI koNatIhI sthiti nAhI\. 234 na tapAMsi na tIrthAni na shAstrANi jayanti cha | saMsArasAgarottAre sajjanAsevanaM vinA || 4\.33\.14 sa.nsArasAgarA.ntUna tarUna jANyAsAThI kelele tapa, tIrthAdana ANi shAstrAdhyayana hI sarva sajjanasevevA.nchUna vyartha hota\. 235 na desho mokShanAmAsti na kAlo netarA sthitiH || 6\.121\.12 mokSha mhaNUna kA.nhI.n koNatA nirALA desha nAhI.n, nirALA kAla nAhI, ki.nvA nirALI sthiti nAhI\. 236 na me manoramAH kAmA na cha ramyA vibhUtayaH | idaM mattA~NganApA~Ngabha~NgalolaM cha jIvitam || 7\.93\.60 (siddha shrIvasiShThA.nnA mhaNatAta) viShaya va aishvarya hI donhI ramaNIya asatIla, para.ntu mAjhe mana viShayA.nche ThikANI ramata nAhI, va aishvaryApAsUnahI Ana.nda pAvata nAhI\. kAraNa, jIvita hecha muLI mattastriyA.nchyA kaTAkShAitake.ncha cha.nchala Ahe\. 237 na mokSho nabhasaH pR^iShThe na pAtAle na bhUtale | mokSho hi cheto vimalaM samyagj~nAnavibodhitam || 5\.73\.35 mokSha hA kAhI koThe AkAshA.nta, pAtALA.nta ki.nvA pR^ithvIvara Ahe ase.n nAhI, tara yogya taRheche j~nAna hoUna jhAlelI manAchI nirmala sthiti mhaNajecha mokSha hoya\. 238 na maurkhyodadhiko loke kashchidastIha duHkhadaH || 5\.29\.57 yA lokA.nta mUrkhapaNApekShA adhika duHkhadAyaka ase kAhI nAhI\. 239 na vairAgyAtparo bandhurna saMsArAtparo ripuH || 6\.127\.59 vairAgyAhUna shreShTha dusarA ba.ndhu nAhI va sa.nsArAhUna dusarA shatru nAhI\. 240 na vyAdhirna viSha nApattathA nAdhishcha bhUtale | khedAya svasharIrasthaM maukhyammekaM yathA nR^iNAm || 2\.13\.13 svataHchyA mUrkhapaNAmuLe jitake.n duHkha bhogAve lAgate, titake.n duHkha mAnasika chi.ntA, shArIrika pIDA, viSha va Apatti yA.nchyApAsUnahI bhogAve lAgata nAhI\. 241 na shAstrairnApi guruNA dR^ishyate parameshvaraH | dR^ishyate svAtmanaivAtmA svayA sattvasthayA dhiyA || 6\.118\.4 parameshvara shAstre va guru yA.nchyA yogAne disata nAhI\. tara ApalyA svataHchyA sattvastha buddhInecha tyAche darshana hote\. 242 naShTaM naShTamupekSheta prAptaM prAptamupAharet | nirvikAratayaitaddhi paramArchanamAtmanaH || 6\.39\.44 je.n je.n naShTa jhAle asela tyAchI upekShA karaNe ANi je.n je.n yadR^ichChene.n prApta hoIla tyAchA svIkAra karaNe yA donhI goShTI nirvikAra chittAne karAvyA, mhaNaje hecha AtmyAche shreShTha pUjana hoIla\. 243 na sajjanAddUrataraH kvachidbhave- dbhajeta sAdhUnvinayakriyAnvitaH | spR^ishantyayatnena hi tatsamIpagaM visAriNastadgatapuShpareNavaH || 7\.98\.24 sajjanA.npAsUna kevhAhI dUra rAhU.n naye, namratApUrvaka tyA.nchI sevA karAvI\. kAraNa, sajjanA.nchyAjavaLa rAhaNArAlA tyA.nchyA guNarUpI puShpA.ntIla pasaraNARyA rajaHkaNAchA lAbha anAyAse hoto\. 244 na staumi na cha nindAmi kvachitki~nchitkadAchana | Atmano.anyasya vA sAdho tenAhaM shubhamAgataH || 6\.26\.13 (bhushu.nDa shrIvasiShThA.nnA mhaNato) mI kevhAhI va koThehI thoDIsuddhA ApalI stuti karIta nAhI va dusaRyAchI ni.ndA karIta nAhI.n tyAmuLe malA kalyANakAraka sthiti prApta jhAlI Ahe\. 245 na svakarma vinA shreyaHprApnuvantIha mAnavAH || 5\.48\.69 svakarmAche anuShThAna kelyAshivAya manuShyA.nnA yA jagA.nta shreyaHprApti hota nAhI\. 246 na svadhairyAdR^ite kashchidabhyuddharati sa~NkaTAt || 5\.21\.10 svataHchyA dhairyAvA.nchUna ApaNAlA sa.nkaTA.ntUna koNIhI pAra pADaNAra nAhI\. 247 na hi chandraM vinA shuddhA savikAsA kumudvatI || 2\.12\.6 cha.ndrAvA.nchUna shveta kamalinI vikAsa pAvata nAhI\. 248 na hi jAnAti durbuddhi- rvinAshaM pratyupasthitam || 3\.102\.36 durbuddhi asalelyA manuShyAlA ApalyA puDhe yeUna ThepalelA svataHchA nAsha samajUna yeta nAhI\. 249 na hi tajj~nasya shAntasya mamAhamiti vidyate || 7\.30\.2 tattvaj~na ANi shA.nta manuShyAche ThikANI \ldq{}mI\rdq{} ANi \ldq{}mAjhe.n\rdq{} ase donhI bhAva nasatAta\. 250 na hi paryanuyoktavyAH svapnavibhramarItayaH | na tadasti jagatyasmin yanna sambhavati bhrame || 6\.61\.16 paramAtmyAchI mAyA aghaTitaghaTanA karaNyA.nta moThI paTAIta Ahe, tyAmuLe yA jagA.nta svapna bhrama ityAdikA.npramANe \ldq{}ase kase hoU shakela\rdq{} asa.n mhaNatAcha yeta nAhI\. je bhramA.nta sa.nbhavata nAhI, ase.n yA jagA.nta kA.nhI.n nAhI\. 251 na hi sattvavatAmasti duHsAdhyamiha ki~nchana || 3\.82\.29 udyogI lokA.nnA miLaviNyAsa kaThINa ase yA jagA.nta kA.nhI.n eka nAhI\. 252 nA yathA yatate nityaM yadbhAvayati yanmayaH | yAdR^igichChechcha bhavituM tAdR^igbhavati nAnyathA || 7\.157\.31 manuShya nitya jyAsAThI agadI.n tanmaya hoUna ananya bhAvAne prayatna karato va jase hoNyAchI ichChA karato, tasAcha to hoto\. eravI.n kadhIhI hota nAhI\. 253 nAsho.api sukhayatyaj~namekavastvatirAgiNam || 3\.70\.23 ekhAdyA vastUvara Asakta jhAlelyA aj~na manuShyAlA svataHchA nAsha jhAlA tarI to suddhA.n sukhadAyakacha vATato\. 254 nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH | yattu nAsti svabhAvena kaH kleshastasya mArjane || 3\.7\.38 je.n asat Ahe, tyAlA kadhI.n astitvacha nAhI, ANi je sat Ahe tyAchA kevhAhI abhAva hoU shakata nAhI\. mhaNUna je vastutaH nAhI, te.n nAhI.nse.n karaNyAlA klesha kasale ? 255 nAsidhArA na vajrArchirna taptAyaHkaNArchiShaH | tathA tIkShNA yathA brahmaMstR^iShNeyaM hR^idi saMsthitA || 1\.17\.48 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) manuShyAchyA hR^idayAmadhye rAhaNArI tR^iShNA hI jitakI tIkShNa asate, titakI taravArIchI dhAra, vajrAche teja ki.nvA tApalelyA lokha.nDA.ntUna bAhera paDaNARyA ThiNagyA tIkShNa nasatAta\. 256 nAsti shatruH prakR^ityaiva na cha mitraM kadAchana | sukhadaM mitramityuktaM duHkhadAH shatravaH smR^itAH || 5\.53\.58 koNI koNAchA mULachAcha shatru nAhI, va mULachAcha mitrahI nAhI\. sukha deNArA to mitra, va duHkha deNArA to shatru, ase.ncha mAnale jAte\. 257 nAhaM dehasya no deho mama nAyamahaM tathA | iti vishrAntachittA ye te mune puruShottamAH1\.18\.53 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) \ldq{}mI dehAchA koNI nAhI, deha mAjhA koNI nAhI, va hA deha he mAjhe khare svarUpa navhe,\rdq{} yA bhAvanene je manuShya paramAtmasvarUpA.nta sthira hotAta, techa uttama puruSha hota\. 258 nityaM sajjanasamparkAdviveka upajAyate | vivekapAdapasyaiva bhogamokShau phale smR^itau || 2\.11\.58 sajjanA.nchA sahavAsa kelyAne viveka avashya utpanna hoto, va bhoga ANi mokSha hI tyA vivekarUpI vR^ikShAchI.ncha phaLe Aheta\. 259 nityAshuche.apriyajane bhaShaNaikaniShTha rathyAntarabhramaNanItasamastakAla | kauleyakAshayasamAnatayaiva manye murkheNa kenachidaho bata shikShito.asi || 7\.116\.58 he kutryA, tujhyAmadhye ApalyAsArakhecha guNa Aheta ase pAhUna, nitya apavitratA, apriya janA.nvara bho.n bho.n karaNe, rastyA.ntUna phirata sArA veLa phukaTa ghAlaviNe, ityAdi guNa koNI mUrkhAne tulA shikavile Aheta ase malA vATate\. (arthAt tujhyApekShA.n tujhyA gurUmadhye asale guNa adhika asale pAhijeta\.) 260 nirichChataiva nirvANaM sechChataiva hi bandhanam || 7\.36\.38 ichChA nasaNe hAcha mokSha hoya\. ANi ichChA asaNe hAcha ba.ndha hoya\. 261 nirdayaH kaThinaH krUraH karkashaH kR^ipaNo.adhamaH | na tadasti yadadyApi na kAlo nigiratyayam || 1\.23\.9 kAla hA nirdaya, kaThINa, krUra, karkasha, kR^ipaNa ANi adhama Ahe\. kALa hA jyAlA giLUna TAkIta nAhI\. ase.n adyApi kA.nhI.ncha nAhI\. 262 nirmale mukure vakramayatnenaiva bimbati || 2\.2\.19 svachCha ArashAmadhye to.nDAche pratibi.nba sahaja rItIne paDate\. 263 nirvAsanaM jIvitameva mokShaH || 7\.177\.43 jIvita vAsanArahita asaNe hAcha mokSha hoya\. 264 niHsa~Nkalpo yathAprAptavyavahAraparo bhava || 4\.53\.47 (dAshUra tapasvI ApalyA putrAlA mhaNato.) sa.nkalparahita hoUna prApta jhAlelA vyavahAra yogya rItIne karIta jA\. 265 nairghR^iNyamasthairyamathAshuchitvaM rathyAcharatvaM parikutsitatvam | shvabhyo gR^ihItaM kimu nAma mUkhai- rmUrkhebhya evAtha shunA na jAne || 7\.116\.54 nirdayatA, cha.nchalatA, apavitratA, rastyA.ntUna vyartha bhaTakaNe, ni.ndya asaNe he dharma mUrkhA.nnI kutryA.npAsUna ghetale, ki.nvA kutre mUkhau.npAsUna shikale he nakkI samajata nAhI\. 266 naivAstyasau jagati yaH paraduHkhashAntyai prItyA nirantarataraM saralaM yateta || 7\.119\.3 dusaRyAche duHkha nAhIse karaNyAsAThI manApAsUna nira.ntara yogya rItIne jhaTaNArA yA jagAmadhye koNIhI nAhI\. 267 nodeti nAstamAyAti sukhe duHkhe mukhaprabhA | yathAprAptasthiteryasya jIvanmuktaH sa uchyate || 3\.9\.6 sukhAche veLI jyAchyA to.nDAvarIla teja vADhata nAhI, ANi duHkhAche veLI te kamI hota nAhI\. yApramANe prApta sthitImadhye jo nirvikAra asato tocha jIvanmukta hoya\. 268 nodvijante svakAryeShu janA adhyavasAyinaH || 6\.88\.19 nishchayI loka ApalyA kAryAviShayI.n kadhI.n udvigna hota nAhIta\. 269 nopapatraM hi yadyatra tatra tanna virAjate | madhye kAchakalApasya mahAmUlyo maNiryathA || 5\.32\.28 je.n jyA ThikANI yogya nasate, te tyA ThikANI.n shobhatahI nAhI\. kAchechyA maNyA.nchyA DhigA.nta mahAmUlyavAna ratna kase shobhaNAra ? 270 pathikAH pathi dR^ishyante rAgadveShavimuktayA | yathA dhiyA tathaivaite draShTavyAH svendriyAdayaH || 6\.118\.5 pravAsI jyA mArgAne jAtAta, tyA mArgAvara Asakti ThevIta nAhIta tyApramANe ApalyA dehe.ndriyAdikA.nsa rAgadveSharahita buddhIne pAhAve.n\. 271 padamatulamupaitumichChatochchaiH prathamamiyaM matireva lAlanIyA | phalamabhilaShatA kR^iShIvalena prathamataraM nanu kR^iShyate dharaiva || 5\.12\.40 chA.ngalyA pikAchI ichChA karaNArA shetakarI prathama jamIna nA.ngarUna tichI uttama mashAgata karato, tyApramANe atula ashA paramAtmapadAchyA prAptIchI ichChA karaNA-yA puruShAne prathama vivekAchyA yogAne ApalI buddhi shuddha karAvI\. 272 paraM vivardhanaM buddheraj~nAnatarushAtanam | samutsAraNamAdhInAM viddhi sAdhusamAgamam || 2\.16\.5 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) sAdhU.nchA samAgama buddhIchI vADha karato, aj~nAnarUpI vR^ikShAlA toDUna TAkato ANi sarva mAnasika duHkhe.n nAhIshI karato\. 273 paraM viShayavaitR^iShNyaM samAdhAnamudAhR^itam | AhR^itaM yena tannUnaM tasmai nR^ibrahmaNe namaH || 7\.45\.46 viShayA.nviShayI atya.nta vairAgya hecha samAdhAna Ahe\. te jyAne sa.npAdana kele Ahe, tyA manuShyarUpI brahmAlA namaskAra aso\. 274 paramapadapratimo hi sAdhusa~NgaH || 5\.6\.48 satpuruShA.nchyA sahavAsAchI yogyatA pratyakSha mokShasukhAitakI Ahe\. 275 paraM pauruShamAshritya dantairdantAnvichUrNayan | shubhenAshubhamudyuktaM prAktanaM pauruShaM jayet || 2\.5\.9 dAtA.nnI dA.ntA.ncha.n chUrNa hoIla itakyA jorAne shAstrIya prayatna karUna anartha utpanna karaNARyA pUrvIchyA karmAchA pADAva karAvA\. 276 parasparechChAvichChittirna hi sauhArdabandhanI || 3\.55\.72 parasparA.nchyA ichChA.nchA bha.nga jhAlA asatA.n kharI maitrI Tikata nAhI\. 277 parasparepsitasneho durlabho hi jagattraye || 6\.108\.21 parasparA.nnA iShTa asalelA, arthAt kR^itrima nasalelA, sneha trailokyA.nta durlabha Ahe\. 278 parAmR^ishya vivekena saMsArarachanAmimAm | vairAgyaM ye.adhigachChanti ta eva puruShottamAH || 2\.11\.26 yA sa.nsArarachanechA vivekAne vichAra karUna jyA.nnA vairAgya utpanna hote, te kharokhara uttama puruSha hota\. 279 parAyaNaM hi prabhavaH sandeheShvanujIvinAm || 3\.2\.16 sevakA.nnA koNatehI sa.nkaTa utpanna jhAle asatA, tyAprasa.ngI dhanI hAcha tyA.nchA mukhya AdhAra hoya\. 280 parij~nAtopabhukto hi bhogo bhavati tuShTaye | vij~nAya sevito maitrImati choro na shatrutAm || 4\.23\.41 amuka chora Ahe, ase pakke j~nAna jhAlyAvara tyAchyAshI vAgatA.nnA sAvadhapaNA ThevatA yeto, yAmuLe snehabhAva juLato, vairabhAva rAhAta nAhI\. tyApramANe viShayA.nche vAstavika svarUpa oLakhUna, te yogya rItIne.n sevana karaNArAlA tyA.nchI bAdhA hota nAhI\. 281 paropakArakAriNyA parArtiparitaptayA | buddha eva sukhI manye svAtmashItalayA dhiyA || 1\.26\.39 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) paropakAra karaNArI, dusaRyAchyA duHkhAne duHkhita hoNArI va Atmaj~nAnAne tapta jhAlelI ashI baddhi jyA j~nAnI puruShAchI Ahe, to kharA sukhI ase malA vATate\. 282 pApasya hi bhayAlloko rAma dharme pravartate || 5\.75\.37 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, pApAchyA bhayAnecha lokA.nchI dharmAkaDe pravR^itti hota asate\. 283 pItAsheShavivekAmbuH sharIrAmbhodhivADavaH | na nirdahati yaM kopastaM mR^ityurna jighAMsati || 6\.23\.9 jyAne vivekarUpI sarva udaka piUna TAkale Ahe, asA sharIrarUpI samudrAtIla krodharUpI vaDavAgni jyAlA jALIta nAhI, tyAlA ThAra mAraNyAchI ichChA mR^ityu karIta nAhI\. 284 puNyAni yAnti vaiphalyaM vaiphalyaM yAnti mAtaraH | bhAgyAni yAnti vaiphalyaM nAbhyAsastu kadAchana || 7\.67\.32 \ldq{}mI amuka puNya kele\rdq{}, ase ApalyA to.nDAne dusaRyAsa sA.ngitale asatA te puNya vyartha jAte\. prasa.ngI mAtechA va aishvaryAchAhI upayoga hota nAhI, para.ntu abhyAsa hA kadhIhI phukaTa jAta nAhI\. 285 putramitrakalatrAdi tR^iShNayA nityakR^iShTayA | khageShviva kirAtyedaM jAlaM lokeShu rachyate || 1\.17\.15 bhillINa pakShyA.nnA pakaDaNyAkaritA.n jALe tayAra karate, tyApramANe manuShyA.nnA nehamI AkarShaNa karaNArI tR^iShNA hI putra, mitra, strI ityAdikA.nche jALe tayAra karate\. 286 puruShArthAtphalaprAptirdeshakAlavashAdiha | prAptA chireNa shIghaM vA yAsau daivamiti smR^itA || 2\.7\.21 puruShaprayatnAnecha hoNArI phalaprApti desha va kAla yA.nchyA paristhitIpramANe lavakara ki.nvA ushirA hota asate\. yAlAcha daiva ase.n mhaNatAta\. 287 pUjanaM dhyAnamevAntarnAnyadastyasya pUjanam | tasmAtribhuvanAdhAraM nityaM dhyAnena pUjayet || 6\.38\.6 parameshvarAche a.ntaHkaraNA.nta dhyAna karaNe hecha tyAche mukhya pUjana hoya\. tyAhUna dusare.n pUjana nAhI\. yAsAThI tribhuvanAchA AdhAra jo paramAtmA, tyAche.n dhyAnAchyA yogAne nehamI.n pUjana karAve\. 288 pUrNastu prAkR^ito.apyanyat punarapyabhivA~nChate | jagatpUraNayogyAmburgR^iNhAtyevArNavo jalam || 4\.23\.55 sarva jagAlA buDavUna TAkatA yeIla, itakA pANyAchA sAThA jyA.nta bharalelA Ahe, asA samudra dekhIla tevaDhyAne tR^ipta na hotA.n jAsta jAsta pANI sA.nThavIta asato; tyA pramANe prAkR^ita manuShya kitIhI shrImAn asalA, tarI adhikAdhika sa.npattIchI hAva bALagItacha asato\. 289 pUrvasiddhasvabhAvo.ayamAdehaM na nivartate || 3\.82\.40 deha paDeparya.nta pUrvasiddha svabhAva pAlaTata nAhI\. 290. pUrvAparavichArArthachAruchAturyashAlinI | savikAsA matiryasya sa pumAniha kathyate || 2\.11\.72 pUrvApara vichAra ANi koNatAhI sUkShma artha uttama rItIne grahaNa karaNyAche chAturya jilA Ahe, ashI vikAsa pAvalelI buddhi jyAche ThikANI Ahe tocha kharA manuShya samajAvA\. 291 paunaHpunyena karaNamabhyAsa iti kathyate | puruShArthaH sa eveha tenAsti na vinA gatiH || 7\.67\.43 punhA punhA techa techa karaNe yAlA abhyAsa ase mhaNatAta, hAcha puruShArtha hoya\. yA abhyAsAvA.nchUna manuShyAlA dusarA mArga nAhI\. 292 pauruShaM sarvakAryANAM kartR^i rAghava netarat | phalabhoktR^i cha sarvatra na daivaM tatra kAraNam || 2\.9\.2 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA; kartR^itva ANi bhoktR^itva yA.nchA sa.nba.ndha manuShyAchyA prayatnAkaDe Ahe, daivAchA tyAchyAshI kA.nhI.n eka sa.nba.ndha nAhI\. 293 pauruShaM spandaphalavadR^iShTaM pratyakShato na yat | kalpitaM mohitairmandairdaivaM ki~nchinna vidyate || 2\.4\.10 manuShyAne prayatnapUrvaka ekhAde.n kArya kele asatA, tyAchA pariNAma pratyakSha dR^iShTIsa paDato\. para.ntu daiva pratyakSha disata nasalyAmuLe tI kevaLa ma.ndabuddhIchyA mUrkha lokA.nchI kalpanA Ahe\. 294 pauruShasya mahattvasya sattvasya mahataH shriyaH | indriyAkramaNaM sAdho sImAnto mahatAmapi || 7\.6\.41 (vidyAdhara bhushu.nDAlA mhaNato) i.ndriyA.nvara ApalA pagaDA basaviNyAsAThI mahAtmyA.nnAhI Apale.n pauruSha, mahattva, moThe dhairya va shA.ntirUpI sa.npadA yA.nchI parAkAShThA karAvI lAgate\. 295 pauruShAdR^ishyate siddhiH pauruShAddhImatAM kramaH | daivamAshvAsanAmAtraM duHkhe pelavabuddhiShu || 2\.7\.15 kAryasiddhi udyogAne hote\. j~nAte puruSha ApalA vartanakrama pauruShAchyAcha yogAne chAlavitAta\. dubaLyA buddhIchyA lokA.nnA duHkhAche veLI samAdhAnAsAThI devAchA upayoga hoto\. 296 pauruSheNa prayatnena trailokyaishvaryasundarAm | kashchitprANivisheSho hi shakratAM samupAgataH || 2\.4\.13 pauruShaprayatnAchA avala.nba karUna koNA ekA manuShyAne.n trailokyAchyA aishvaryAne yukta asalele shreShTha i.ndrapada prApta karUna ghetale\. 297 pauruSheNAnnamAkramya yathA dantena chUrNyate | anyaH pauruShamAshritya tathA shUreNa chUrNyate || 2\.6\.12 prayatnAne anna miLavUna to.nDA.nta ghAtalyAna.ntara tyAche charvaNa dAtA.nnI kele jAte, tyApramANe pauruShAchAcha Ashraya karUna shUra manuShya dubaLyA lokA.nche mardana karato\. 298 praj~nayA nakharAlUnamattavAraNayUthapAH | jambukairvijitAH siMhAH siMhairhariNakA iva || 5\.12\.31 ApalyA bhaya.nkara pa.njA.nnI masta hattIchyA kaLapAtIla mukhya hattI.nnA phADUna TAkaNARyA balADhya si.nhA.nnAhI kolhyA.nnI, ApalyA buddhIchyA baLAvara si.nhA.nnI haraNA.nnA sahaja ji.nkAve, tyApramANe aneka veLA.n ji.nkale.n Ahe\. 299 praj~nAvAnasahAyo.api kAryAntamadhigachChati | duShpraj~naH kAryamAsAdhya pradhAnamapi nashyati || 5\.12\.23 buddhimAna manuShyAlA koNatyAhI prakArachI madata nasalI tarI to moThamoThI kArye karato\. paNa buddhi nasalelyA manuShyAlA kevaDhehI moThe sAhAyya asale tarI tyAchyA mukhya kAryAchAcha nAsha hoto\. 300 praj~nAsaujanyayuktena shAstrasaMvalitena cha | pauruSheNa na yatprAptaM na tatkvachana labhyate || 6\.29\.9 shAstrIya mArgAne vichAra karaNArI buddhi, saujanya va pauruShaprayatna yA.nchyA yogAne.n prApta hota nAhI, ashI kuThehI vastU nAhI\. 301 pratyakShamAnamutsR^ijya yo.anumAnamupetyasau | svabhujAbhyAmimau sarpAviti prekShya palAyate || 2\.5\.19 pratyakSha jyAche.n phaLa disata Ahe ashA pauruShaprayatnAchA tyAga karUna, kevaLa anumAnAne siddha hoNAnyA devAchA Ashraya jo manuShya karato, to ApalyAcha hAtA.nnA sarpa mAnUna paLU lAgato, ase mhaNaNyAsa kAya harakata Ahe? 302 prabhutAbR^iMhitaM cheto nAhAryamabhinandati || 5\.46\.6 jyAchyA ThikANI prabhutva Ale Ahe, va adhikAra chAlaviNyAche sAmarthya Ahe, tyAlA kR^itrima bhUShaNAdikA.nche kAya mahattva Ahe\. 303 pravAhapatitaM kAryaM kurvannapi na lipyate || 4\.56\.34 pravAhapatita kArya karaNArA doShA.npAsUna alipta asato\. 304 prAktanaM chaihikaM cheti dvividhaM viddhi pauruSham | prAktano.adyatanenAshu puruShArthena jIyate || 2\.4\.17 pUrvIche.n va hallI.nche ase dona prakArache pauruSha Ahe\. yA janmA.nta manuShyAne neTAne prayatna kelA asatA.n pUrvajanmA.ntIla pauruSha nAhI.nse.n karUna TAkitA.n yete\. 305 prAksvakarmetarAkAraM devaM nAma na vidyate | bAlaH prabalapuMseva tajetumiha shakyate || 2\.6\.4 ApaNacha pUrvI kelelyA karmAshivAya daiva mhaNUna kAhI nirALI vastu nAhI.n; itakecha navhe tara shaktimAn manuShya ekhAdyA lahAna mulAlA ApalyA kahyA.nta Thevato, tyApramANe pUrvIchyA duShTasa.nskArA.nnA sadhyA kelelyA prayatnA.nnI ji.nkUna TAkatA.n yeNe agadI.n shakya Ahe\. 306 prAj~naM prApya na pR^ichChanti ye kechitte narAdhamAH 3\.78\.33 vidvAnAchI gA.nTha paDalI asatA prashna vichArUna je ApalA sa.nshaya nAhI.nsA karUna gheta nAhIta, te kevaLa narAdhama hota\. 307 prAptakAlaM kR^itaM kAryaM rAjate nAtha netarat | vasante rAjate puShpaM phalaM sharadi rAjate || 6\.84\.22 (chUDAlA shikhidhvaja patIlA mhaNate) yogya samayI.n kelele.ncha kArya shobhate\. dusare.n shobhata nAhI\. vasa.ntaR^itUmadhye phUla shobhate ANi sharada R^itU.nta phaLa shobhate.n\. 308 prAptena yena no bhUyaH prAptavyamavashiShyate | tatprAptau yatnamAtiShThetkaShTayApi hi cheShTayA || 7\.6\.31 je miLavile asatA.n punhA kAhI eka miLavAvayAche uraNAra nAhI, ase.ncha pada miLaviNyAviShayI jorAchA prayatna karAvA\. maga tyAmadhye kitIhI kaShTa paDale tarI chAlatIla\. 309 prAmANikasya tajj~nasya vaktuH pR^iShTasya yatnataH | nAnutiShThati yo vAkyaM nAnyastasmAnarAdhamaH || 2\.11\.46 pramANashuddha bhAShaNa karaNARyA tajj~na manuShyAlA prashna kelyAna.ntara jo tyAchyA vachanApramANe vAgata nAhI, tyAchyApekShA adhama manuShya dusarA koNIhI nAhI\. 310 prAyaH paraparitrANameva karma nijaM satAm || 3\.26\.20 dusaRyAche rakShaNa karaNyAsAThIcha satpuruShA.nchyA hAtUna koNatehI karma hota asate\. 311 baddho hi vAsanAbaddho mokShaH syAdvAsanAkShayaH || 4\.57\.19 jo vAsanene baddha asato, tocha kharA baddha, ANi jyAchA vAsanAkShaya jhAlA, tocha mukta samajAvA\. 312 bandhamukto mahIpAlo grAmamAtreNa tuShyati | parairabaddho nAkrAnto na rAjyaM bahu manyate || 4\.23\.57 aTaketa asalelA rAjA mokaLA jhAlyAvara tyAlA jarI ekhAdA gA.nva miLAlA tarI tevaDhyAne to sa.ntuShTa hoto\. para.ntu jyAlA shatrU.nnI baddha kele nAhI va jyAchyAvara koNAchA tAbA nAhI ashA rAjAlA rAjya deU kele, tarI suddhA tyAche tyAlA kAhIcha mahattva vATata nAhI\. 313 balaM buddhishcha tejashcha kShayakAla upasthite | viparyasyati sarvatra sarvathA mahatAmapi || 7\.140\.6 nAsha hoNyAchI veLa AlI mhaNaje sarvaThikANI sarvaprakAre.n moThamoThyA.nchIhI buddhi viparIta hote, baLa chAlenAse hote, va teja lopUna jAte\. 314 bahunAtra kimuktena sa.nkShepAdidamuchyate | sa~NkalpanaM paro bandhastadabhAvo vimuktatA || 6\.126\.97 adhika bolUna kAya karAvayAche Ahe ! thoDakyAta sA.ngAvayAche he kI, sa.nkalpa karaNe hAcha moThA ba.ndha hoya, va sa.nkalparahita asaNe hAcha mokSha hoya\. 315 bAlyamalpadinaireva yauvanashrIstato jarA | dehe.api naikarUpatvaM kAsthA bAhyeShu vastuShu || 1\.28\.37 bAlyadashenaMtara thoDakyAcha divasAMnI tAruNya, va naMtara mhAtArapaNa ashA bhinna dashA pratyakSha dehAche ThikANI disUna yetAta; maga bAhya vastu ekarUpa rAhatIla asA bharaMvasA ThevaNyAMta kAya artha Ahe ! 316 bIjAtkAraNataH kAryama~NkuraH kila jAyate | na bIjamapi yatrAsti tatra syAda~NkaraH kutaH || 7\.57\.12 kAraNApAsUna kArya utpanna hote\. yA niyamApramANe bIjApAsUna a.nkura utpanna hoto\. para.ntu jyA ThikANI bIjacha nAhI tethe a.nkura kasA utpanna hoIla ? 317 bIbhatsaM viShayaM dR^iShTrA ko nAma na virajyate | satAmuttamavairAgyaM vivekAdeva jAyate || 2\.11\.23 bIbhatsa viShaya pAhuna tyA.nchyAbaddala koNAlA tiTakArA bATaNAra nAhI.n ? para.ntu satpuruShA.nche ThikANI je.n utkR^iShTa vairAgya asate te.n vivekAmuLe utpanna hote\. 318 bhavatyakhilajantUnAM yadantastaddhahiHsthitam || 5\.56\.34 koNatyAhI prANyAchyA a.ntaHkaraNA.nta jyAviShayI vichAra chAlU asato tyApramANecha tyAlA bAhya jagA.nta disata asate\. 319 bhaviShyaM nAnusandhatte nAtItaM chintayatyasau | vartamAnanimeShaM tu hasannevAnuvartate || 5\.12\.14 janaka rAjA bhAvI goShTI.nchI chi.ntA vahAta nase\. ANi gata goShTI.ncha.n smaraNa karIta nase\. tase.ncha vartamAnakALI sarva vyavahAra Ana.ndAne karIta ase\. 320 bhArovivekinaH shAstraM bhAro j~nAnaM cha rAgiNaH | ashAntasya mano bhAro bhAro nAtmavido vapuH || 1\.14\.13 avivekI manuShyAlA shAstra, viShayI manuShyAlA j~nAna va rAgITa manuShyAlA mana he bhArabhUta vATate\. para.ntu Atmaj~nAna jhAlelyA manuShyAlA sharIra he bhArabhUta hota nAhI\. 321 bhUtAni santi sakalAni bahUni dikShu bodhAnvitAni viralAni bhavanti kintu | vR^ikShA bhavanti phalapallavajAlayuktAH | kalpadrumAstu viralAH khalu sambhavanti || 7\.97\.47 pAne, phaLe yA.nnI bharUna gelele sAmAnya vR^ikSha sarvatra ADhaLatAta para.ntu kalpavR^ikSha sarvatra disata nAhIta\. tyApramANe mohA.nta guraphaTUna gelale loka sarva ThikANI dR^iShTIsa paDatAta, para.ntu j~nAnasa.npanna loka agadI kvachitacha ADhaLatAta\. 322 bhogechChAmAtrako bandhastatyAgo mokSha uchyate || 4\.35\.3 viShayopabhogA.nchI ichChA asaNe hAcha ba.ndha, ANi bhogechChA nasaNe hAcha mokSha hoya\. 323 bhogeShvasvadamAneShu puMsaH shreyaH puro gatam || 4\.33\.69 jyAlA viShayopabhogAMchA atyaMta tiTakArA AlA, tyAchyA puDhe mokSha hAta joDUna ubhA Ahe ! 324 matta airAvato baddhaH sarShapasyeva koTare | mashakena kR^itaM yuddhaM siMhaudhairaNukoTare || 3\.20\.9 padmAkShe sthApito merurnigIrNo bhR^i~NgasanunA | svpnAbdagarjitaM shrutvA chitraM nR^ityanti barhiNaH || 3\.20\.10 (asama.njasa vidhAne.n) ekAdyA mattahattIlA moharIchyA gAbhyA.nta bA.ndhUna Thevale.n, ekhAdyA chilaTAna paramANUchyA poTA.nta si.nhA.nchyA kaLapAbarobara yuddha kele.n, ekhAdyA kamalAchyA bIjAmadhye meruparvata sA.nThavilA va to ekhAdyA lahAnashA bhu.ngyAne giLUna TAkalA, svaprA.ntIla meghA.nchI garjanA aikUna chitrA.ntIla mora nAchU.n lAgale\. 325 mana eva samartha vo manaso dR^iDhanigrahe | arAjA kA samarthaH syAdrAj~norAghava nigrahe || 3\.112\.19 (shrIvasiShTha mhaNatAta) shrotR^ijanaho, tumachyA manAchA dR^iDhanigraha karaNyAlA tumache manacha samartha Ahe\. he rAghavA, rAjAchA nigraha karaNyAlA jo rAjA nAhI , asA koNatA sAmAnya manuShya samartha hoIla ? 326 manaH kR^itaM kR^itaM loke na sharIrakR^itaM kR^itam || 3\.|89\.1 manAne je.n kele.n techa kharokhara kelele ase samajAve.n; kevaLa sharIrAne kele, te.n kele.n ase.n mhaNatA yeta nAhI\. 327 mano hi na jaDaM rAma nApi chetanatAM gatam || 3\.96\.37 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, mana he dhaDa jaDahI nAhI, ANi chetanahI nAhI\. 328 maraNasya mune rAj~no jarAdhavalachAmarA | AgachChato.agre niyati svAdhivyAdhipatAkinI || 1\.22\.30 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) maraNa hA eka rAjA asUna tyAchI svArI ApalyAkaDe yeU lAgalI, mhaNaje tyAchyA agodara AdhivyAdhirUpI senA bAhera paData asUna jarArUpI pA.nDharI chavarI puDhe disU lAgate\. 329 mahatAM darshanaM nAma na kadAchana niShphalam || 3\.26\.39 mahAtmyA.nche darshana kevhAhI niShphaLa hota nAhI\. 330 mahatAmeva samparkAtpunarduHkhaM na bAdhate | ko hi dIpashikhAhastastamasA paribhUyate || 3\.82\.8 jaLaNArI mashAla hAtA.nta asalI mhaNaje a.ndhArA.nta chAchapaDaNyAchA koNAlAhI prasa.nga yeta nAhI, tyApramANe mahAtmyA.nchA sahavAsa jhAlyAvara koNAlAhI duHkha bhogaNyAchA prasa.nga yeta nAhI\. 331 mahAkartA mahAbhoktA mahAtyAgI bhavAnagha | sarvAH sha~NkAH parityajya dhairyamAlambya shAshvatam || 6\.115\.1 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he niShpApa rAmA, tU.n sarva sha.nkA soDUna deUna, shAshvata dhairyAchA Ashraya karUna, mahAkartA, mahAbhoktA, va mahAtyAgI ho\. 332 mahAshanAnAmekAnte bhojanaM hi sukhAyate || 3\.82\.44 puShkaLa AhAra karaNArA.nnA ekAntA.nta bhojana karaNe sukhAvaha hota asate\. 333 mAMsapA~nchAlikAyAstu yantralole.a~Ngapa~njare | snAyvasthigranthishAlinyAH striyAH kimiva shobhanam || 1\.21\.1 ya.ntrA.ntIla niranirALe bhAga atya.nta cha.nchala asatAta\. tyApramANe strIche sharIra asUna te snAyu, asthi ityAdikA.nno.n banalele asate\. strI kevaLa mA.nsAchI putaLI asUna tichyAmadhye ramaNIya ase kAya Ahe ? 334 mukure nirmale dravyamayatnenaiva bimbati || 7\.7\.4 svachCha ArashAmadhye koNatyAhI vastUche pratibi.nba sahaja paDate\. 335 mukhyA~NkuraM subhaga viddhi mano hi puMso dehAstataH pravisR^itAstarupallavAbhAH | naShTe.a~Nkure punarudeti na pallavashrI rnaivA~NkuraH kShayamupaiti dalakShayeShu || 3\.89\.52 (i.ndrabrAhmaNa i.ndadyumna rAjAlA mhaNato) manuShyAche mana hAcha sa.nsAratarUchA mukhya a.nkura Ahe\. ANi hyA a.nkurApAsUna sa.nsArarUpI vR^ikShAlA deharUpI pAlavI phuTata asate\. mULa a.nkuracha nAhIsA jhAlA, tara jhADAlA punhA pAlavI phuTata nAhI; paNa nusatI pAne gaLUna paDalI asatA.n muLa a.nkura naShTa hota nAhI\. 336 mUDhAnumAnasaMsiddhaM daivaM yasyAsti durmateH | daivAddAho.asti naiveti gantavyaM tena pAvake || 2\.8\.5 kevaLa mUrkhapaNAchyA anumAnAmuLe daiva Ahe ase jyAlA vATate, tyAne tyA daivAchI parIkShA karaNyAkaritAM agnImadhye uDI TAkUna AMgAchA dAha hoto kiMvA nAhI te pahAveM ! 337 mUDhaiH prakalpitaM daivaM tatparAste kShayaM gatAH | prAj~nAstu pauruShArthena padamuttamatAM gatAH || 2\.8\.16 daiva hI kevaLa mUrkhAchI kalpanA Ahe yA daivAchyA nAdI je lAgatAta tyA.nchA nAsha hoto\. j~nAte loka udyogAchyA yogAne uttama padAlA jAUna pohochatAta\. 338 mUDhottAraNameveha svabhAvo mahatAmiti || 3\.76\.12 mUDha lokA.nchA uddhAra karaNe hAcha mahAtmyA.nchA svabhAva asato\. 339 mR^itirguNitiraskAro jIvitaM guNisaMshrayaH || 3\.77\.31 guNijanA.nchA tiraskAra mhaNajecha mR^ityu\. ANi guNijanA.nchA Ashraya mhaNajecha khare jIvita hoya\. 340 mokShadvAre dvArapAlAshchatvAraH parikIrtitAH | shamo vichAraH santoShashchaturthaH sAdhusa~NgamaH || 2\.11\.59 shama, vichAra, sa.ntoSha ANi sAdhusamAgama he mokShAchyA dvArAvarIla chAra dvArapAla Aheta\. 341 mokShaH shItalachittatvaM bandhaH santaptachittatA || 7\.95\.29 chitta shA.nta asaNe hA mokSha va chitta sa.ntapta asaNe hA ba.ndha hoya\. 342 mohanAshAya mahatAM vacho no mohavR^iddhaye || 5\.49\.6 mahAtmyA.nche bhAShaNa mohAchA nAsha karate tyAchI vADha karIta nAhI\. 343 maukhyaM hi bandhanamavehi paraM mahAtman || 6\.89\.31 (chUDAlA shikhidhvajAlA mhaNate) mUrkhapaNA he moThe ba.ndhana Ahe ase samaja\. 344 ya eva yatnaH kriyate bAhyArthopArjane janaiH | sa eva yatnaH kartavyaH pUrva praj~nAvivardhane || 5\.12\.26 dravyAdi bAhya padArtha miLaviNyAsAThI manuShya jasA prayatna karato tasA jorAchA prayatna prathamataH buddhi vADhaviNyAsAThI karAvA\. 345 yatkR^itaM manasA tAta tatkR^itaM viddhi rAghava | yattyaktaM manasA tAvattattyaktaM viddhi chAnagha || 3\.110\.14 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he niShpApa rAmA, je.n manAne kele.n te.ncha kharokhara kele.n ase.n jANa\. ANi jyAchA manAne tyAga kelA tyAchAcha tyAga kelA ase.n samaja\. 346 yatnavadbhidR^iDhAbhyAsaiH praj~notsAhasamanvitaiH | meravo.api nigIryante kaiva prApauruShe kathA || 2\.4\.18 buddhimAna, utsAhI, udyogI puruShA.nnI prayatnapUrvaka dR^iDha abhyAsa kelA asatA, tyA.nnA meruparvata suddhA gaDapa karUna TAkatA.n yeto, maga pUrvajanmA.ntIla pauruSha nAhIse karatA yeIla, yA.nta navala kAya ? 347 yatnenApi punarbaddhaM kena vR^intachyutaM phalam || 7\.125\.32 deThApAsUna gaLalele phaLa punhAM koNItarI prayatna karUna deThAlA pUrvIpramANe chikaTavU shakela kAya ? 348 yatsukhaM duHkhamevAhuH kShaNanAshAnubhUtibhiH | akR^itrimamanAdyantaM yatsukhaM tatsukhaM viduH || 7\.68\.131 kShaNA.nta nAsha pAvaNyAchA anubhava yeta asalyAmuLe j~nAte loka viShayasukhAlA duHkhacha ase mhaNatAta\. ANi je.n svAbhAvika, anAdi, ana.nta ase AtmasvarUpAche sukha tyAlAcha khare sukha mhaNatAta\. 349 yathAchAraM yathAshAstraM yathAchittaM yathAsthitam | vyavahAramupAdatte yaHsa Arya iti smR^itaH || 6\.126\.55 vR^iddhA.nchA AchAra va shAstra yA.nchyA anurodhAne prasannachittAne yathAsthita karma karaNArA va laukika vyavahArahI pALaNArA, tyAlA Arya ase.n mhaNatAta\. 350 yathA dehopayuktaM hi karotyArogyamauShadham | tathendriyajaye.abhyaste vivekaH phalito bhavet || 4\.18\.66 auShadha pathyapUrvaka sevana kelyAnecha Arogya prApta hote, tyApramANe i.ndriyajayAchA abhyAsa kelA, taracha AtmAnAtmaviveka phaladrUpa hoIla\. 351 yathA na ki~nchitkalayanma~nchake spandate shishuH | tathA phalAnyakalayankuru karmANi rAghava || 5\.70\.20 (shrIvasiShTha mhaNatAta.) he rAghavA, ekhAde.n lahAna mUla koNatyAhI taRhechA sa.nkalpa na karitA.n Ana.ndAne pala.ngAvara loLata asate, tyApramANe karmaphalAchA muLI.ncha vichAra na karatA.n tU.n ApalI prAptakame karIta jA\. 352 yathA nAshena vA bhAvyaM tathodetyashubhA matiH || 3\.71\.17 jashA rItIne nAsha vhAvayAchA asato, tashA ta-hechI durbuddhi agodara utpanna hote\. 353 yathAprAptaM hi kartavyamasaktena sadA satA | mukureNAkala~Nkena pratibimbakriyA yathA || 3\.88\.11 ekhAdA svachCha ArasA ApalyAsamora yeNARyA padArthAche pratibi.nba dhAraNa karato, tyApramANe Asakta na hotA.n Apale.n prApta jhAlele kartavya pratyekAne avashya karIta rAhile pAhije\. 354 yathA rajobhirgaganaM yathA kamalamambubhiH | na lipyate hi saMshliShTairdehairAtmA tathaiva cha || 5\.5\.31 AkAshA.nta dhULa uDAlI mhaNUna te malina hota nAhI, ki.nvA kamalapatrAvara udaka paDale tarI te tyAlA chikaTata nAhI, tyApramANe AtmyAshI kitIhi dehA.nchA sa.nba.ndha AlA tarI to tyA.nchyA yogAne lipta hota nAhI\. 355 yathA vandhyAsuto nAsti yathA nAsti marau jalam | yathA nAsti nabhovR^ikShastathA nAsti jagadbhramaH || 3\.7\.43 jyApramANe va.ndhyechA mulagA, mR^igajaLA.ntIla pANI, AkAshA.ntIla vR^ikSha yA.nnA astitva nasate tyApramANe jagAchyA bhramAchI sthiti Ahe\. 356 yathA shAmyenmano.anichChaM nopadeshashataistathA || 7\.36\.23 ichChA soDalyAne mana jase shA.nta hote, tase she.nkaDo.n upadeshA.nnIhI shA.nta hota nAhI\. 357 yathA sparshena pavanaH sattAmAyAti no girA | tathechChAtAnavenaiva viveko.asya vibudhyate || 4\.18\.68 nusatA \ldq{}vArA\rdq{} hA shabda aikalyAne tyAche astitva kaLata nasate, tara tyAsAThI vARyAchA a.ngAlA sparsha vhAvA lAgato, tyApramANe \ldq{}mI vivekI Ahe\rdq{} ase mhaTalyAne vivekAchI parIkShA hota nAhI, tara viShayAchI tR^iShNA kamI asaNe hIcha viveka asalyAchI khUNa hoya\. 358 yathA hi kAShThajatunoryathA badarakuNDayoH | shliShTayorapi naikatvaM dehadehavatostathA || 3\.114\.62 lAkUDa ANi lAkha ki.nvA bore ANi bhA.nDe.n hI ekamekA.nshI chikaTalelI disalI, tarI tyA.nche vAstavika aikya sa.nbhavata nAhI, tyAchapramANe deha ANi jIvAtmA yA.nchI sthiti Ahe\. 359 yadavadhyavadhAtpApaM vadhyatyAgAttadeva hi || 3\.90\.3 avadhyAchA vadha kelyAne jitake pAtaka lAgate, titake.ncha pAtaka vadhyAchA vadha na kelyAne lAgata asate\. 360 yadAryagarhitaM yadvA nyAyena na samArjitam | tasmAd grAsAdvaraM manye maraNaM dehinAmidam || 3\.76\.7 Arya lokA.nnI ni.ndya Tharavilele ki.nvA anyAyAche kR^itya karUna Apale poTa bharaNyApekShA manuShyA.nnI marUna jANe hecha shreyaskara hoya\. 361 yadihAsti tadanyatra yannehAsti na tatkvachit | imaM samastavij~nAnashAstrakoshaM vidurbudhAH || 3\.8\.12 je.n yA yogavAsiShTha gra.nthA.nta Ahe, techa itara gra.nthA.ntUna Ahe ANi je.n yA.nta nAhI te koThehI nAhI\. kAraNa hA gra.ntha mhaNaje sarva vij~nAnashAstrA.nche bhA.nDAra Ahe, ase vidvAn loka mAnatAta\. 362 yadeva kriyate nityaM ratistatraiva jAyate || 3\.2\.48 manuShya je kR^itya nehamI karato, te.ncha punhA karaNyAchI AvaDa tyAchyA ThikANI utpanna hote\. 363 yadyathA kalpitaM yena sa sampashyati tattathA || 7\.177\.3 jyAne jyA vastUchI jyA prakArAne kalpanA kelI, to tyA vastUlA tashA prakArAne pAhato\. 364 yadvastu vidyamAnaM sat prashnastatra virAjate || 6\.96\.42 jI vastu vidyamAna va sadrUpa asate, tichyAviShayI prashna kelA tara to shobhato\. 365 yantraM tilAnAM kaThinaM rAshimugramivAkulam | yaM pIDayati nAna~NgastaM mR^ityurna jighA.nsati || 6\.23\.10 tela kADhaNyAchA kaThINa ghANA tiLA~nchI moThI rAsa piLUna kADhato, tyApramANe madana jyAlA vyAkuLa karUna pIDA deta nAhI, tyAlA ThAra mAraNyAchI ichChA mR^ityu karIta nAhI\. 366 yannAma kila nAstyeva tachChAntau kA kadarthanA || 7\.142\.45 muLAMta jI vastu nAhI, tichA parihAra karaNyAviShayI kleshatarI kasale ! 367 yanmayo hi bhavatya~Nga puruSho vakti tAdR^isham || 7\.29\.40 (shrIvasiShTha rAmAlA sA.ngatAta.) manuShyAche jase.n j~nAna asela, tase.n to bhAShaNa karato\. 368 yamo nighR^iNarAjendro nArtaM nAmAnukampate | sarvabhUtadayodAro jano durlabhatAM gataH || 1\.26\.7 yama hA atya.nta nirdaya asUna tyAlA duHkhitA.nchI muLI.ncha kIva yeta nAhI\. sarva prANyA.nvara dayA karaNArA thora manuShya yA jagA.nta phAracha viraLA\. 369 yayaivAjIvyate yuktyA saivApadi virAjate || 7\.196\.16 ApatkAlI jyA yuktIne prANa vAchatAta, tIcha uttama hoya\. 370 yastvichChAtAnave yatnaM na karoti narAdhamaH | so.andhakUpe svamAtmAnaM dinAnudinamujjhati || 7\.36\.31 jo nIcha manuShya ApalyA ichChA kamI karaNyAchA prayatna karIta nAhI.n to ApaNAlA pratyeka divashI a.ndhakUpA.nta phekIta asato\. 371 yasyAgre na galati saMshayaH samUlo naivAsau kvachidapi paNDitoktimeti || 3\.79\.33 jo ApalyApuDhe mA.nDalelyA sha.nkeche samUla nirasana karIta nAhI, tyAlA pa.nDita hI padavI kevhA.ncha prApta hota nAhI\. 372 yasyAntarvAsanArajjvA granthibandhaH sharIriNaH | mahAnapi bahuj~no.api sa bAlenApi jIyate || 4\.27\.20 jo manuShya a.ntaHkaraNA.ntIla vAsanArUpI dorIne ghaTTa bA.ndhalelA asato, to kitIhI balavAna ki.nvA vidvAna aso, prasa.ngI lahAnashA porAkaDUnahI parAjita hoto\. 373 yasyechChAnanusandhAnamAtre duHsAdhyatA mateH | gurUpadeshashAstrAdi tasya nUnaM nirarthakam || 7\.36\.35 ichChechA sa.nba.ndha na ThevaNe, evaDhe dekhIla jyAchyA buddhIlA duHsAdhya vATata asela, tyAne ghetalelA gurUpadesha, tyAche shAstraj~nAna ityAdi sarva kharokhara vyartha hoya\. 374 yasyojjvalati tIkShNAgrA pUrvAparavichAriNI | praj~nAdIpashikhA jAtu jADyAndhyaM taM na bAdhate || 5\.12\.19 jyAchyA ThikANI pUrvAparavichAra karaNARyA kushAgra buddhIchI jyoti prajvalita jhAlelI asate, tyAlA aj~nAnarUpI a.ndhakAra kevhAhI bAdhA karIta nAhI\. 375 yaH snAtaH shItasitayA sAdhusa~Ngatiga~NgayA | kiM tasya dAnaiH kiM tIrthaiH kiM tapobhiH kimadhvaraiH || 2\.16\.10 jyAne satsa.ngarUpI ga.ngechyA tha.nDa va svachCha pANyA.nta snAna kele Ahe\. tyAlA dAna, tIrtha, tapa ANi yaj~na yA.nchyApAsUna koNate.n puNya prApta vhAvayAche rAhile Ahe ? 376 yAvattilaM yathA tailaM yAvaddehaM tathA dashA | yo na dehadashAmeti sa chChinattyasinAmbaram || 6\.104\.42 joparya.nta tILa asatAta toparya.nta tyA.nta tela asatecha\. tyApramANe joparya.nta sharIra asate.n toparya.nta harSha, kheda ityAdi vikAra hoNAracha deha aseparya.nta jyAlA he vikAra hota nAhIta to taravArIne AkAshacha kApUna kADhato\. 377 yAvatsarvaM na santyaktaM tAvadAtmA na labhyate | sarvAvasthAparityAge sheSha Atmeti kathyate || 5\.58\.44 joparya.nta manAne sarva viShayA.nchA pUrNapaNe tyAga kelA nAhI, toparya.nta koNAlAhI AtmaprApti hoNAra nAhI\. kAraNa manAchyA sarva avasthA.nchA tyAga jhAlyAna.ntara avashiShTa rAhaNArA tocha AtmA, asA siddhA.nta Ahe\. 378 yAvadanyanna saMtyaktaM tAvatsAmAnyameva hi | vastu nAsAddhyate sAdho svAtmalAbhe tu kA kathA || 5\.58\.45 (mA.nDavya R^iShi suraghu rAjAlA mhaNatAta.) sAmAnya vyavahArAmadhyedekhIla ekhAdI kShudra vastu tichyA virodhI vastU.nchA tyAga kelyAshivAya hAtI lAgata nAhI, asA niyama Ahe\. tara AtmalAbhAchyA sa.nba.ndhAne hA niyama visheShacha lAgU paDAvA, yA.nta kAya Ashcharya Ahe ? 379 yAvaddehaM svabhAvo.asya dehasya na nivartate || 3\.76\.5 joparya.nta deha Ahe, toparya.nta tyAche dharma nAhIse hota nAhIta\. 380 yA vivekavikAsinyo matayo mahatAmiha | na tA vipadi majanti tumbakAnIva vAriNi || 2\.14\.11 bhopaLA pANyAta buData nAhI, tyApramANe vivekAne vikAsa pAvalelI mahAtmyA~nchI buddhi vipatkALI nirAshenta buDUna jAta nAhI\. 381 yuktiyuktamupAdeyaM vachanaM bAlakAdapi | anyattR^iNamiva tyAjyamapyuktaM padmajanmanA || 2\.18\.3 ekhAdyA mulAnehI kelele sayuktika bhAShaNa grAhya samajAve.n, para.ntu pratyakSha brahmadevAnehI kelele bhAShaNa yuktIchyA viruddha asalyAsa te.n tyAjya samajAve.n\. 382 yuktyA cha vyavahAriNyA svArthaHprAj~nena sAdhyate || 3\.78\.25 j~nAte loka Apale kArya vyavahArya yuktIne sAdhIta asatAta\. 383 yuktyA prabodhyate mUDhaH prAj~nastattvena bodhyate || 6\.49\.21 mUDhAlA yuktIne bodha karAvA lAgato va jANatyAlA tattva sA.ngUna bodha karAvA lAgato\. 384 yuktyaiva bodhayitvaiSha jIva Atmani yojyate | yadyuktyAsAddhyate kAryaM na tadyatnashatairapi || 6\.49\.19 yuktInecha bodha karUna yA jIvAlA AtmaprApti karUna dyAvI lAgate\. kAraNa je.n kArya yuktIne sAdhate.n te.n shekaDo prayatnA.nnIhI sAdhata nAhI\. 385 yujyate veShTanaM vAyorAkAshasya cha khaNDanam | grathanaM cha tara~NgANAmAsthA nAyuShi yujyate || 1\.14\.5 vARyAchI gu.nDALI karatA yete, AkAshAche tukaDe karatA yetAta, pANyAvarIla lATA.nnA ekatra ovatA.n yete.n\. ityAdi goShTI.nvara ekaveLa vishvAsa basela, para.ntu AyuShyAvara vishvAsa basata nAhI\. 386 ye kechana samArambhA ye janasya kriyAkramAH | te sarve dehamAtrArthamAtmArthaM na tu ki~nchana || 4\.57\.31 bAhya viShayA.nvara dR^iShTi ThevaNAre loka sarva vaidika ki.nvA laukika karme.n kevaLa dehAchyA sukhAsAThI karIta asatAta; para.ntu Atmaj~nAnAsAThI muLI.ncha prayatna karIta nAhIta\. 387 yena nAsAditaM hema rItiM kiM sa parityajet || 6\.101\.40 jyAlA sonyAchI mAhitIcha nAhI.n to pitaLa miLaviNyAchyAcha mArgAta asaNAra\. 388 yena prAptena loke.asminna prApyamavashiShyate | tatkR^itaM sukR^itaM manye sheSha karma viShUchikA || 6\.74\.17 (bhagIratha mhaNato) je.n prApta jhAle asatA.n yA lokA.nta kA.nhI.n adhika miLAvayAche rAhAta nAhI, te.ncha karaNe yAlA mI \ldq{}sukR^ita\rdq{} samajato\. bAkIche karma mhaNaje paTakIpramANe apavitra va duHkhadAyaka hoya\. 389 yenAbhyAsaH parityakta iShTe vastuni so.adhamaH | kadAchinna tadApnoti vandhyA svatanayaM yathA || 7\.67\.34 jyAne ichChilelyA vastUviShayI.nchA abhyAsa soDUna dilA, to nIcha hoya\. va.ndhyelA jyApramANe svataHchA mulagA prApta hota nAhI, tyApramANe abhyAsa soDUna deNArAlA iShTa vastu kadhIhI prApta hota nAhI\. 390 ye shUrA ye cha vikrAntA ye prAj~nA ye cha paNDitAH | taistaiH kimiva loke.asminvada daivaM pratIkShyate || 2\.8\.17 (shrIvasiShTha mhaNatAta he rAmA,) yA jagA.nta je loka shUra, parAkramI, buddhimAna va pa.nDita mhaNUna prasiddhIlA Ale te kevaLa pauruShAchyAcha yogAne hota\. tU.ncha sA.nga kI, te kadhI daivAchI vATa pahAta basale hote kAya ? 391 yeShAM guNeShvasantoSho rAgo yeShAM shrutaM prati | satyavyasanino ye cha te narAH pashavo.apare || 4\.32\.43 jyA.nchA hAvarepaNA sadguNA.nviShayI Ahe, jyA.nnA prema vidyeche Ahe, ANi vyasana satyAche Ahe, techa kharokhara manuShya hota\. itara loka kevaLa pashutulya hota\. 392 yaireva jAyate rAgo mUrkhasyAdhikatAgataiH | taireva bhogaiH prAj~nasya virAga upajAyate || 4\.46\.5 jyA viShayopabhogA.nchyA samR^iddhImuLe mUrkha manuShyA.nnA prema utpanna hote, tyAcha viShayA.nchyA abhivR^iddhImuLe j~nAtyA.nnA vairAgya utpanna hote.n\. 393 yo na nirvAsano nUnaM sarvadharmaparo.api saH | sarvaj~no.apyabhito baddhaH pa~njarastho yathA khagaH || 6\.55\.44 jyAchyA vAsanA nAhIshA jhAlyA nAhIta, to kharokhara sarvadharmaparAyaNa va sarvaj~na jarI asalA tarI pi.njaRyAtIla pakShyApramANe sarva bAjU.nnI.n baddhacha Ahe\. 394 yo.antaHshItalatAM yAto yo bhAveShu na ma~njati | vyavahArI na sammR^iDhaH sa shAnta iti kathyate || 2\.13\.78 jyAche a.ntaHkaraNa tR^ipta Ahe, viShayA.nchyA pasARyAta rAhUnahI jo viShayAsakta hota nAhI, ANi vyavahAra karIta asUnahI jo moha pAvata nAhI, tocha kharA shA.nta hoya\. 395 yo yAdR^ikkleshamAdhAtuM samarthastAdR^igeva saH | avashyaM phalamApnoti prabuddho.astvaj~na eva vA || 7\.102\.33 j~nAnI aso aj~nAnI aso, jo jyA prakArache kaShTa karaNyAsa samartha asela, tyAprakArache phala tyAlA avashya prApta hote\. 396 yo yo yathA prayatate sa sa tattatphalaikabhAk | na tu tUShNIM sthiteneha kenachitprApyate phalam || 2\.7\.19 jo jo manuShya jasA jasA prayatna karato, tase tase.n phala tyAlA prApta hote; para.ntu svastha basUna koNAlAhI phala prApta hota nAhI\. 397 yo yo yAdR^igguNo jantuH sa tAmevaiti saMsthitim | sadR^isheShvapyajeShu shvA na madhye ramate kvachit || 5\.32\.29 jo jyA guNAchA asela to tyA guNAlA yogya ashA sthitItacha rAhAto\. ra.ngArUpAne ekhAdA kutrA bakaRyAsArakhA asalA tarI to tyA.nchyA kaLapA.nta kevhAhI ramata nAhI\. 398 yo.asmattAtasya kUpo.ayamiti kopaM pibatyapaH | tyaktvA gA~NgaM puraHsthaM taM ko na shAstyatirAgiNam || 2\.18\.4 \ldq{}hI vihIra AmachyA vaDilA.nnI khaNalelI Ahe\rdq{} ase mhaNUna ApalyA puDhe asalele ga.ngeche pANI TAkUna jo tyA vihirIchecha pANI pito, tyA haTTI manuShyAlA koNa bare.n sA.ngaNAra ? 399 ramyavastukShayAyaiva mUDhAnAM jR^imbhate padam || 6\.62\.25 su.ndara vastU.nchA nAsha karaNyAsAThI.ncha mUDhalokA.nche sthAna vADhata asate\. 400 rAga eva hi shobhAyai nirguNAnAM jaDAtmanAm || 7\.120\.10 (hA phulalelA paLasAchA vR^ikSha kevaLa ra.ngIta phulA.nchyA yogAne rAjAsArakhA shobhata Ahe\. tyApramANe) kharI shobhA deNAre audAryAdi guNa mUrkhAchyA ThikANI nasalyAmuLe shobhA ANaNyAsAThI tyA.nnA kevaLa ra.ngIta vastrAla.nkAracha dhAraNa karAve lAgatAta\. 401 rAjate hi padArthashrIrmahatAmarpaNAchChubhA || 3\.104\.37 ekhAdA mUlyavAna chA.ngalA padArtha yogya asalelyA thora lokA.nnA arpaNa kelA asatA.n shobhU lAgato\. 402 rAjyAni sampadaH sphArA bhogo mokShashcha shAshvataH | vichArakalpavR^ikShasya phalAnyetAni rAghava || 2\.14\.10 (shrIvasiShTha mhaNatAta) rAjya, vipulasa.npatti, viShayopabhoga ANi mokSha hI sarva vichArarUpI kalpavR^ikShAchI.ncha phaLe hota\. 403 lokanindyasya durjantorjIvitAnmaraNaM varam || 5\.46\.43 lokA.nchyA ni.ndelA pAtra jhAlelyA duShTa puruShAne jagaNyApekShA marUna jANe hecha shreyaskara Ahe\. 404 lokasthitirala~NghayA hi mahatAmapi mAnada || 5\.65\.30 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta) mahAtmyA.nnAsuddhA lokasthitIche ulla.nghana karatA yeta nAhI\. 405 varaM sharAvahastasya chANDAlAgAravIthiShu | bhikShArthamaTanaM rAma na maurkhyahatajIvitam || 2\.13\.27 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, chA.nDAlA.nchyA vastItUna hAtA.nta thALI gheUna bhIka mAgaNyAchA prasa.nga AlA tarI puravalA, para.ntu mUrkhapaNAmuLe niShphaLa jhAlele.n jIvita ka.nThaNyAchA prasa.nga nako\. 406 varaM kardamabhekatvaM malakITakatA varam | varamandhaguhAhitvaM na narasyAvichAritA || 2\.14\.46 chikhalAta beDUka hoUna rAhAve lAgaNe, ghANImadhIla kiDA banAve.n lAgaNe ki.nvA ekhAdyA guhemadhye A.ndhaLA sarpa hoUna rahAve lAgaNe chA.ngale, para.ntu manuShya hoUnahI vichArarahita asaNe chA.ngale nAhI\. 407 vasanAshanamAtreNa tuShTAH shAstraphalAni ye | jAnanti j~nAnabandhuMstAnvidyAchChAstrArthashilpinaH || 7\.21\.5 uttamavastre ANi bhojanAdi padArtha miLaNe hecha shAstraj~nAnAche phala ase samajUna Ana.nda mAnaNAre loka shAstrArthAche kevaLa shilpI (kasabI) hota\. j~nAnI navheta\. (kArAgIra lokA.nnI tayAra kelelyA su.ndara vastU.nche bhokte dusare, kArAgIra phakta majurIche mAlaka\. tIcha yA.nchI ta-hA\.) 408 vasanto nandanodyAnamindurapsarasaH smR^itAH | ityekataH samuditaM santoShAmR^itamekataH || 7\.47\.44 vasa.nta R^itu, na.ndanavana, cha.ndra, ANi apsarA yA sarvA.npAsUna hoNAre sukha ekA sa.ntoSharUpI amR^itApAsUna miLate.n\. 409 vastvalpamapyatibR^ihallaghusattvo hi manyate || 7\.18\.23 koNatAhI prANI ApalyA buddhisAmarthyApramANe vastUlA mahattva deto\. kamI buddhIchA manuShya atishaya mUlyavAn padArthAlA kamI ki.nmatIchA samajUna kShudravastUlA phAra mahattva deto\. (udIra ratnAdikA.nnA tuchCha mAnUna dhAnyAche kaNa goLA karatAta\. tase.ncha kheLaNAre mUla mAtIche navIna chitra gheNyAsAThI javaLachA mUlyavAna dAginA deNyAsahI tayAra hote\.) 410 vastvasthAnagataM sarvaM shubhamapyashubhaM bhavet || 7\.116\.52 koNatIhI shubhavastu ayogya ThikANI rAhilyAsa tI ashubha hote\. 411 vAtAntardIpakashikhAlolaM jagati jIvitam | taDitsphuraNasa~NkAshA padArthashrIrjagatraye || 1\.28\.11 vARyAchyA jhotA.nta sA.npaDalelyA divaTIchyA jyotIpramANe jagA.ntIla jIvitAchI sthiti kShaNabha.ngura Ahe\. trailokyA.ntIla sarva padArthAchI shobhA vijechyA prakAshApramANe cha.nchala Ahe\. 412 vAsanAtantubaddhA ye AshApAshavashIkR^itAH | vashyatAM yAnti te loke rajjubaddhAH khagA iva || 4\.27\.18 je AshApAshA.nta guraphaTale jAUna vAsanAta.ntU.nnI baddha jhAlele asatAta, te jALyA.nta aDakalelyA pakShyA.npramANe koNAlAhI sahaja ji.nkatA yetAta\. 413 vAsanAtAnavaM rAma mokSha ityuchyate budhaiH | padArthavAsanAdArDhyaM bandha ityabhidhIyate || 2\.2\.5 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, vAsanA kShINa hota jANe yA sthitIlAcha j~nAte puruSha mokSha ase.n mhaNatAta\. va padArthAbaddalachI vAsanA dR^iDha hota jANe hAcha ba.ndha hoya ase tyA.nche mata Ahe\. 414 vAsanAvAgurAkR^iShTo manohariNako nR^iNAm | parAM vivashatAmeti saMsAravanagulmake || 3\.110\.11 vAsanArUpI jALyA.nta sA.npaDalele.n manuShyAche manorUpI hariNa sa.nsArarUpI vanA.ntIla jhADI.nta atishaya vivhala hoUna jAte\. 415 vichArasantoShashamasatsamAgamashAlini | pravartante shriyo jantau kalpavR^ikShAshrite yathA || 2\.16\.24 kalpavR^ikShAchA Ashraya kelA mhaNaje sarva ta-heche.n aishvarya prApta hote yApramANe vichAra, sa.ntoSha, shama ANi satsamAgama yA.nnI yukta asalelyA manuShyAlA sarva aishvarya prApta hote\. 416 vichAraH saphalastasya vij~neyo yasya sanmateH | dinAnudinamAyAti tAnavaM bhogagR^idhnutA || 4\.18\.65 chA.ngalI buddhi asalelyA jyA puruShAchA viShayopabhogA.nchA lobha divase.ndivasa kamI hota asato, tyAchAcha AtmaviShayaka vichAra saphala hota jAto\. 417 vichArodayakAriNyA dhiyA vyavaharanti ye | phalAnAmatyudArANAM bhAjanaM hi bhavanti te || 2\.14\.12 je loka vichAra karaNARyA buddhIne vyavahAra karatAta, te atishaya utkR^iShTa phaLa miLaviNyAlA pAtra hotAta\. 418 vidrAvite shatrujane samaste samAgatAyAmabhitashcha lakShmyAm | sevyanta etAni sukhAni yAvat tAvatsamAyAti kuto.api mR^ityuH || 1\.27\.20 sarva shatrUche.n pAripatya karUna, sarva prakArachI sa.npatti miLavUna manuShya aneka sukhA.nchA anubhava gheta Ahe, tocha mR^ityu achAnaka yeUna tyAchyAvara jhaDapa ghAlato\. 419 vinA puruShayatnena dR^ishyate chedjanArdanaH | mR^igapakShigaNaM kasmAttadAsau noddharatyajaH || 5\.43\.5 manuShyAne svataH udyoga kelyAvAMchUna jara tyAlA IshvarAche darshana hoU shakale asate, tara pashu, pakShI ityAdikAMchA suddhA uddhAra tyAne kAM kelA nasatA ! 420 viyogAyaiva saMyogAH || 6\.126\.28 viyoga hoNyAsAThIcha sa.nyoga hota asatAta\. 421 vividhavanakusumakesaradhavalavapurhaMsa iva dR^iShTaH | kAkaH kR^imikulakavalaM klinamatho kavalayan j~nAtaH || 7\.116\.65 vanA.ntIla nAnAprakArachyA puShpaparAgA.nnI shubhra jhAlelA kAvaLA ha.nsAsArakhA jarI vATalA, tarI kiDyA.nnI bharalele.n va mAkhUna gelele mA.nsa khANyAsAThI to uchalUna gheta Ahe ase.n disalyAbarobara hA kAvaLAcha Ahe ashI khAtrI jhAlI\. 422 vivekosti vachasyeva chitre.agniriva bhAsvaraH | yasya tenAparityaktA duHkhAyaivAvivekitA || 4\.18\.67 jyAchA viveka bolaNyA.ntacha mAtra Ahe, tyAlA chitrA.ntIla agnIpramANe vivekAchA muLIcha upayoga hota nAhI\. tyAchyA ThikANI.n avivekacha asalyAmuLe tyApAsUna duHkha hote.n\. 423 vishvAmitreNa muninA devamutsR^ijya dUrataH | pauruSheNaiva samprAptaM brAhmaNyaM rAma nAnyathA || 2\.8\.20 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, vishvAmitra munI.nnI daiva dUra bAjUlA jhugArUna deUna kevaLa pauruShAchyAcha balAvara brAhmaNya prApta karuna ghetale\. 424 viShaM viShayavaiShamyaM na viShaM viShamuchyate | janmAntaraghnA viShayA ekadehaharaM viSham || 1\.29\.13 jyAlA ApaNa viSha mhaNUna mhaNato, te.n vAstavika viSha nasUna viShaya hecha khare.n viSha hoya\. viShaprAshana kele asatA.n ekA dehAchA nAsha hoto, para.ntu viShayA.nche sevana he aneka janmA.nchA nAsha karate.n\. 425 viShayAnprati bhoH putra sarvAneva hi sarvathA | anAsthA paramA hyeShA sA yuktirmanaso jaye || 5\.24\.17 (virochana balIlA mhaNato) he putrA, sarva viShayA.nsa.nba.ndhAne pUrNapaNe anAsthA asaNe hIcha manojayAchI sarvotkR^iShTa yukti Ahe\. 426 vR^ikShAH prativanaM santi nityaM saphalapallavAH | natvapUrvachamatkAro lava~NgaH sulabhaH sadA || 1\.33\.41 pratyeka vanAmadhye phaLA.nnI va phulA.nnI bharalele ase she.nkaDo.n vR^ikSha ADhaLUna yetAta\. para.ntu AshcharyakAraka lava.ngavR^ikSha ekhAdAcha ADhaLato\. 427 vyAchaShTe yaH paThati cha shAstraM bhogAya shilpivat | yatate na tvanuShThAne j~nAnabandhuH sa uchyate || 7\.21\.3 kArAgIra dravya miLaviNyAsAThI prayatna karato, tyApramANe upabhoga miLaviNyAsAThI jo shAstra paDhato va tyAche vyAkhyAna karato, paNa svataH tyApramANe vAgaNyAviShayI.n jhaTata nAhI.n, to j~nAnaba.ndhu mhaNaje nA.nvAchAcha j~nAnI hoya\. 428 shatAdekatamasyaiva sarvodArachamatkR^itiH | IpsitArthArpaNaikAntadakShA bhavati bhAratI || 1\.33\.32 she.nkaDo.n vaktyA.nmadhye ekAdyAche.ncha bhAShaNa sahR^idaya manuShyA.nchyA a.ntaHkaraNA.nta vismaya utpanna karaNAre ANi ichChilelyA arthAchA nishchayAne bodha karaNAre asate\. 429 shamenAsAddhyate shreyaH shamo hi paramaM padam || 2\.13\.52 shamAnecha mokSha prApta hoto\. va shama hecha shreShThapada Ahe\. 430 sharadambudharachChAyAgatvaryo yauvanashriyaH | ApAtaramyA viShayAH paryantaparitApinaH || 7\.93\.84 sharadR^itU.ntIla meghA.nchyA ChAyepramANe tAruNyAchI shobhA kShaNika Ahe\. ANi shabdAdiviShaya varavara sukhadAyaka khare, para.ntu shevaTI.n atya.nta duHkhadAyaka hota\. 431 sharIramarutApotthAM yuvatAmR^igatR^iShNikAm | manomR^igAHpradhAvantaH patanti viShayAvaTe || 1\.20\.32 sharIra he rakharakhIta vALava.nTa Ahe, tyA.ntIla tApAne utpanna jhAlelyA tAruNyarUpI mR^igajaLAkaDe manorUpI hariNa dhA.nvata jAtAta ANi shevaTI viShayA.nchyA khaDDayA.nta jAUna paDatAta\. 432 shastrANi dayitA~NgAni lagnAnya~Nge nirambare | yo budhyamAnaH susamaH sa parasminpade sthitaH || 7\.11\.1 jyAchyA ughaDyA A.ngAvara jhAlele shastrA.nche prahAra ANi strIchyA avayavA.nchA sparsha hI donhI jyAlA sArakhI.ncha vATatAta, to brahmapadAlA pochalA ase samajAve.n\. 433 shAstraM subodhamevedaM sAla~NkAravibhUShitam | kAvyaM rasamayaM chAru dR^iShTAntaiH pratipAditam || 2\.18\.33 hA yogavAsiShTha shAstrIya gra.ntha atishaya subodha Ahe, aneka ala.nkAra va puShkaLa dR^iShTA.nta yA.nchyA yogAne ekhAdyA kAvyApramANe ramya va sarasa banalA Ahe\. 434 shAstrasajjanasaMsargaiH praj~nAM pUrvaM vivardhayet | sekasaMrakShaNArambhaiH phalaprAptau latAmiva || 5\.12\.24 ekhAdyA velIlA chA.ngalI phaLe yAvI ase vATata asela, tara tilA pANI ghAlUna tiche rakShaNa karAve lAgate, tyApramANe kArya siddhIsa neNARyA puruShAne shAstra ANi satsamAgama yA.nchyA yogAne prathama ApalI buddhi vADhavAvI\. 435 shikhI vAryapi nAdatte bhUmerbhu~Nkte balAdahim | daurAtmyaM tanna jAne kiM sarpasya shikhino.athavA || 7\.118\.19 mora bhUmIvarIla pANIhI pIta nAhI paNa sarpAlA mAtra balAtkArAne khANyAsAThI uchalUna neto, tevhA.n yAThikANI a.ntaHkaraNAchA duShTapaNA sarpAchA Ahe ki.nvA morAchA Ahe te samajata nAhI\. 436 shiShyapraj~naiva bodhasya kAraNaM guruvAkyataH || 6\.128\.63 j~nAna hoNyAlA guruvAkyApekShA shiShyAchI buddhicha adhika kAraNa Ahe\. 437 shuddhe.alpo.apyupadesho hi nirmale tailabinduvat | lagatyuttAnachitteShu nAdarsha iva mauktikam || 7\.5\.3 telAchA the.nba nirmala vastrAvara paDalA asatA.n A.nta shirUna jasA pasarato tasA thoDAhI upadesha shuddha chittAmadhye chA.ngalyA rItIne bi.nbato, para.ntu chitta ga.nbhIra nasalyAsa ArashA.nta paDalelyA motyAchyA pratibi.nbApramANe upadesha Thasata nAhI\. 438 shubhavAsanayA cheto mahatyA jAyate mahat | bhavatIndramanorAjya indratAsvapnabhA~NnaraH || 4\.35\.30 shubha vAsanemuLe mana shubha hote, ANi moThyA vAsanemuLe manahI moThe hote\. \ldq{} mI i.ndra hoIna \ldq{} ase.n manorAjya karaNArA svanAmadhye i.ndra hoto\. 439 shubhAshubhAbhyAM mArgAbhyAM vahantI vAsanAsarit | pauruSheNa prayatnena yojanIyA shubhe pathi || 2\.9\.30 vAsanArUpI nadI shubha ki.nvA ashubha ashA donhI mArgAnI vAhata asate\. ApalyA vAsanechA pravAha ashubhamArgAne jAta Ahe ase disUna AlyAsa prayatna karUna to pravAha shubha mArgAkaDe vaLavAvA\. 440 shUnyamAkIrNatAmeti mR^itirapyutsavAyate | ApatsampadivAbhAti vidvajanasamAgame || 2\.16\.3 vidvAna lokA.nchyA sahavAsA.nta asaNARyAlA ekhAde.n shUnyasthAnahI manuShyA.nnI gajabajalyApramANe disate, mR^ityuhI utsavApramANe Ana.ndadAyaka vATato\. va ApattIlAhI tyAchyA dR^iShTIne sa.npattIche svarUpa prApta hote\. 441 shaishavaM vArdhakaM j~neyaM tiryaktvaM mR^itireva cha | tAruNyameva jIvasya jIvitaM tadviveki chet || 7\.162\.21 bALapaNa ANi mhAtArapaNa yA donhI avasthA.nta j~nAna prApta hota nasalyAmuLe tyA pashupakShyA.npramANe vyartha hota\. tyA maraNatulyacha Aheta\. prANyAche khare jIvita mhaNaje tAruNya hoya\. para.ntu te dekhIla vichAra karaNAre asela tara\. 442 shaishavaM cha manashchaiva sarvAsveva hi vR^ittiShu | bhrAtarAviva lakShyete satataM bha~NgurasthitI || 1\.19\.16 bALapaNa ANi mana yA doho.nche svarUpa sArakhe.ncha cha.nchala Ahe,. yAvarUna sarva vR^ittI.nmadhye hI donhI bhAva.nDe.ncha Aheta, ase vATate\. 443 shmashAnamApadaM dainyaM dR^iShTvA ko na virajyate | tadvairAgyaM paraM shreyaH svato yadabhijAyate || 2\.11\.28 smashAnA.nta gelyAna.ntara ki.nvA Apatti ANi dainya prApta jhAlyAna.ntara koNAlA vairAgya utpanna hota nAhI.n ! para.ntu asale vairAgya khare.n navhe, svataH vichAra karUna je.n vairAgya utpanna hote, techa atya.nta shreyaskara hoya\. 444 shrImAnajananindyashcha shUrashchApyavikatthanaH | samadR^iShTiH prabhushchaiva durlabhAH puruShAstrayaH || 1\.13\.11 lokA.nchyA ni.ndelA pAtra na jhAlelA shrIma.nta, svataH prauDhi na sA.ngaNArA shUra, ANi sarvatra samadR^iShTi asaNArA rAjA he tIna puruSha yA jagA.nta durlabha Aheta\. 445 shrutvA spR^iShTvA cha dR^iShTvA cha bhuktvA ghrAtvA shubhAshubham | na hR^iShyati glAyati yaH sa shAnta iti kathyate || 2\.13\.82 chA.ngalyA ki.nvA vAITa goShTI aikUna, pAhUna, tase.ncha chA.ngalyA ki.nvA vAITa padArthA.nnA sparsha karUna, tyA.nchA vAsa gheUna, ki.nvA upabhoga gheUna jyAlA harSha ki.nvA viShAda utpanna hota nAhI, tyAlAcha shA.nta ase mhaNatAta\. 446 saMyogecha viyogecha mahAnto hi mahAshayAH || 6\.111\.11 putra, mitra ityAdikA.nchA samAgama ki.nvA viyoga jhAlA asatA.n mahAtme puruSha meruparvatApramANe sthira asatAta\. 447 saMshAntAha~NkR^iterjantorbhogA rogA mahAmate | na svadante sutR^iptasya yathA prativiShA rasAH || 4\.33\.68 (shrIvasiShTha rAmAlA mhaNatAta.) bhojana karUna atya.nta tR^ipta jhAlelyA manuShyAlA uttamottama pakvAnnehI viShApramANe vATatAta; tyApramANe aha.nkAra nAhIsA hoUna Atmaj~nAnAne tR^ipta jhAlelyA manuShyAlA viShayopabhoga rogA.npramANe vATatAta\. 448 saMshAnte chittavetAle yAmAnandakalAM tanuH | yAti tAmapi rAjyena jAgatena na gachChati || 4\.15\.20 chittarUpI vetALa shA.nta jhAlA asatA.n, sharIrAlA prApta hoNARyA sukhAchyA ekA kalechI mhaNaje soLAvyA hishshAchI barobarI sarva jagatAche rAjya miLAlyAne hoNA-yA Ana.ndAlAhI karatA yeNAra nAhI\. 449 saMsAra eva duHkhAnAM sImAnta iti kathyate | tanmadhyapatite dehe sukhamAsAdyate katham || 5\.9\.52 sa.nsAra mhaNaje duHkhAchI parAkAShThA ase satpuruSha sA.ngatAta\. tevhA.n ashA sa.nsArA.nta paDalelyA dehAmadhye sukhaprApti koThUna hoNAra ? 450. saMsAraviShavR^ikSho.ayamekamAspadamApadAm | ajhaM sammohayennityaM maurkhyaM yatnena nAshayet || 2\.11\.6 sa.nsAra hA eka viShavR^ikSha asUna tyAchyApAsUna sarva taRhechyA Apatti utpanna hotAta\. aj~namanuShyAlA hA sa.nsAra moha utpanna karato, yAsAThI prayatna karUna aj~nAnAchA nAsha kelA pAhije\. 451 saMsArasyAsya duHkhasya sarvopadravadAyinaH | upAya eka evAsti manasaH svasya nigrahaH || 4\.35\.2 sarva prakAre upadrava hoNARyA ashA yA sa.nsAraduHkhAchA nAsha hoNyAlA svataHchyA manAchA nigraha hAcha kAya to eka upAya Ahe\. 452 saMsArAttaraNe jantorupAyo j~nAnameva hi || 2\.10\.22 sa.nsArA.ntUna tarUna jANyAlA j~nAna hAcha kAya to eka upAya Ahe\. 453 saMsArAmbunidhAvasminvAsanAmbupariplute | ye praj~nAnAvamArUDhAste tIrNA buDitAH pare || 4\.46\.22 vAsanArUpI pANyAne otaprota bharalelyA yA sa.nsArasamudrA.nta je buddhirUpI nAvechA Ashraya karatAta, techa yA samudrAchyA palIkaDe tarUna jAtAta, itara buDUna jAtAta\. 454 sa~NkaTe vismaratyeva jano gauravasatkriyAm || 3\.74\.25 koNIhI jhAlA tarI sa.nkaTAche veLI Adara satkAra karaNe visarUna jAtocha\. 455 sa~NkalpaH paramo bandhastvasa~Nkalpo vimuktatA || 3\.114\.24 sa.nkalpa hAcha moThA ba.ndha asUna asa.nkalpa hAcha kharA mokSha Ahe\. 456 sajanAshayanIkAshaM tyaktvA barhI mahatsaraH | pibatyambbabhraniShThayUtaM manye tannatibhItitaH || 7\.118\.20 (sahachara rAjAlA mhaNato) sajjanA.nchyA a.ntaHkaraNApramANe svachCha asalele moThe sarovara soDUna, mora meghA.ntUna gaLalele pANI pito, yAche kAraNa Apale mastaka vAkavAve lAgela, hecha asAve ase vATate\. 457 sajjano hi samuttArya vipadbhayo nikaTasthitam | niyojayati sampatsu svAlokeShviva bhAskaraH || 7\.47\.30 sUrya svataHchyA prakAshAne itarA.nnA prakAshita karato, tyApramANe sajjana ApalyAjavaLa asalelA koNI vipattI.nta paDalyAsa tyAlA vipattIpAsUna soDavUna chA.ngalI sthiti prApta karUna detAta\. 458 satAM sAptapadaM maitram || 7\.216\.4 sajjanA.nchyA mAgUna sAta pAvale chAlalyAne tyA.nchyAshI sakhya hote\. 459 sato hi mArjanaklesho nAsatastu kadAchana || 3\.60\.2 jI sadvastu Ahe tI nAhIshI karaNe shakya nAhI, para.ntu jI asadvastu Ahe tichA bAdha karaNyAlA muLI.ncha klesha paData nAhIta\. 460 satyaM manoramAH kAmAH satyaM ramyA vibhUtayaH | kiM tu mattA~NganApA~Ngabha~NgalolaM hi jIvitam || 7\.93\.79 viShaya ANi aishvarya hI ramaNIya Aheta, ase.n dharUna chAlalo.n, tathApi jIvita hecha muLI matta striyA.nchyA kaTAkShA itake.n cha.nchala Ahe yAlA kAya karaNAra ? 461 satyAM praj~nAmahAnAvi viveke sati nAvike | saMsArasAgarAdasmAdyo na tIrNo dhigastu tam || 5\.76\.13 buddhirUpI moThI naukA va vivekarUpI nAvADI asatA, yA sa.nsArasAgarAchyA paila tIrAlA jo jAta nAhI, tyAlA dhikkAra aso\. 462 santo.atItaM na shochanti bhaviShyachchintayanti no | vartamAnaM cha gR^ihNanti karma prAptamakhaNDitam || 6\.124\.13 sajjana bhUtakAlAchyA goShTIviShayI.n shoka karIta basata nAhIta va puDhIla kAryAbaddalahI chi.ntA karIta nAhIta, tara vartamAnakALI prApta jhAlele karma mAtra satata karIta rAhatAta\. 463 santoShaH paramo lAbhaH satsa~NgaH paramA gatiH | vichAraH paramaM j~nAnaM shamo hi paramaM sukham || 2\.16\.19 sa.ntoSha hA atya.nta shreShTha lAbha, satsa.nga hI paramagati, vichAra he paramaj~nAna, ANi shama hecha parama sukha hoya\. 464 santoShaH sAdhusa~Ngashcha vichAro.atha shamastathA | eta eva bhavAmbhodhAvupAyAstaraNe nR^iNAm || 2\.16\.18 sa.ntoSha, satsa.nga, vichAra ANi shA.nti hIcha kAya tI manuShyA.nnA sa.nsArarUpI sAgarA.ntUna tArUna neNArI mukhya sAdhane Aheta\. 465 santoSho hi paraM shreyaH santoShaH sukhamuchyate || 2\.15\.1 sa.ntoSha hAcha mokSha, va sa.ntoSha hecha Atya.ntika sukha hoya\. 466 samayA svachChayA buddhayA satataM nirvikArayA | yathA yatkriyate rAma tadadoShAya sarvadA || 7\.199\.7 sama, nirmala va nirvikAra buddhIne je.n je.n karAve.n te.n te.n nehamI nirdoShacha asate\. 467 samudrasyeva gAmbhIryaM dhairyaM meroriva sthitam | antaHshItalatA chendorivodeti vichAriNaH || 2\.18\.18 samudrAche gA.nbhIrya, merUche dhairya va cha.ndrAchI shItalatA hI vichArI manuShyAchyA a.ntaHkaraNAlA prApta hotAta\. 468 sampadaH pramadAshchaiva tara~Ngottu~Ngabha~NgurAH | kastAsvahiphaNachChatrachChAyAsu ramate budhaH || 7\.47\.49 sa.npadA ANi pramadA mhaNaje taruNa va su.ndara striyA yA pANyAvarIla moThyA tara.ngApramANe kShaNabha.ngura Aheta\. sarpAchyA phaNA.nchyA ChAyepramANe asalelyA sa.npadA ANi pramadA yA.nchyA ThikANI koNatA shAhANA manuShya ramamANa hoIla ? 469 sambhavatya~Nga jagati na bIjena vinA~NkaraH || 6\.94\.62 (ku.nbhamuni shikhidhvaja rAjAlA mhaNatAta) yA jagA.nta bIjAvA.nchUna a.nkura sa.nbhavata nAhI\. 470 sarvakarmANi santyajya kuryAtsajanasa~Ngamam | etatkarma nirAbAdhaM lokadvitayasAdhanam || 7\.98\.23 sarva kame.n soDUna prathama sajjanA.nchA sahavAsa karAvA\. satsamAgama hA upAya muLI.ncha trAsadAyaka nasUna ihaloka va paraloka sAdhUna deNArA Ahe\. 471 sarvaM kAle hi shobhate || 3\.67\.61 sarva goShTI yogyaveLIcha shobhata asatAta\. 472 sarvaj~no.api bahuj~no.api mAdhavo.api haro.api cha | anyathA niyatiM kartuM na shaktaH kashchideva hi || 5\.89\.26 koNI ekhAdA sarvaj~na aso, bahuj~na aso, svataH bhAgyavAna viShNu aso, ki.nvA sha.nkara aso niyatIlA mhaNaje sR^iShTiniyamAlA badalaNyAsa koNIhI samartha nAhI\. 473 sarvabhUteShu chAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani | yadA pashyatyabhedena tadA jIvo vimuchyate || 6\.128\.49 sarvabhUtA.nmadhye AtmyAlA va AtmyAmadhye sarva bhUtA.nnA hA jIva jevhA.n abhedAne pAhato tevhA.n to mukta hoto\. 474 sarvameveha hi sadA saMsAre raghunandana | samyakprayuktAtsarveNa pauruShAtsamavApyate || 2\.4\.8 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAghavA, yA sa.nsArA.nta yogya dishene prayatna kelA asatA sarvA.nnA nehamI vATela tI vastu prApta karUna ghetA yete\. 475 sarvaM brahmeti yo brUyAdaprabuddhasya durmateH | sa karoti suhR^idvR^ittyA sthANorduHkhanivedanam || 6\.49\.20 duShTabuddhIchyA mUrkha manuShyAlA \ldq{}he sarva brahmacha Ahe\rdq{} ase.n jo sA.ngato, to, jaDa khA.nbAlA ApalA mitra samajUna Apale duHkha sA.ngato; ase.ncha mhaTale pAhije\. 476 sarvasya jantujAtasya sarvavastvavabhAsane | sarvadevaika evochairjayatyabhyAsabhAskaraH || 7\.67\.41 sarva prANyA.nnA koNatIhI vastu sarvadA bhAsaviNArA eka abhyAsarUpI sUryacha savotkR^iShTa Ahe\. 477 sarvasya bIje santyakte sarvaM tyaktaM bhavatyalam || 6\.93135 sarvA.nche bIja TAkale asatA.n sarvA.nchA tyAga pUrNapaNe kelyAsArakhA hoto\. 478 sarvasyAH sarito vAri prayAtyAyAti chAkarAt | dehanadyAH payastvAyuryAtyevAyAti no punaH || 7\.93\.48 sarva nadyA.ncha.n pANI jarI vAhuna jAta asale, tarI te punaH megha, parvata ityAdikA.npAsUna yeta asate\. para.ntu yA deharUpI nadItIla AyuShyarUpI pANI ekasArakhe.n jAta mAtra asate, paNa tyA.nta dusarI kaDUna bhara paData nAhI\. 479 sarvaH svasa~NkalpavashAllaghurbhavati vA guruH || 3\.70\.30 jo to prANI ApalyA sa.nkalpAchyA yogAne uchcha ki.nvA nIcha sthiti prApta karUna gheta asato\. 480 sarve kShayAntA nichayAH patanAntAH samuchChryAH | saMyogA viprayogAntAH sarve saMsAravartmani || 5\.8655 yA sa.nsArA.nta sarva sa.ngrahA.nchA shevaTI nAsha hoto, u.nchAvara chaDhalele akherIsa patana pAvatAta, ANi jyA.nchA sa.nyoga jhAlA asela, tyA sarvA.nchA shevaTI viyoga hoto\. 481 sarveShAmeva dharmANAM karmaNAM sharmaNAmapi | paNDitaH puNDarIkANAM mArtaNDa iva maNDanam || 7\.143\.1 AkAshAche bhUShaNa asalelA sUrya jyApramANe kamalA.nnA vikasita karato, tyApramANe sabheche bhUShaNa asalelA pa.nDita sarva dharmAchA, karmAchA, ANi sukhA.nchA nirNaya karato\. 482 sarveShu sukhaduHkheShu sarvAsu kalanAsu cha | manaH kartR^i mano bhoktR^i mAnasaM viddhi mAnavam || 3\.115\.24 (shrIvasiShTha mhaNatAta) he rAmA, sarva sukhaduHkhA.nche ANi kalpanA.nche kartR^itva ANi bhoktR^itva manAkaDe Ahe\. yAsAThI mana mhaNajecha manuShya he lakShAta Theva\. 483 sarvaiva lokayAtreyaM protA tR^iShNAvaratrayA | rajjubandhAdvimuchyante tR^iShNAbandhAnna kechana || 5\.15\.23 he sarva lokasamudAya tR^iShNArUpI chAmaDyAchyA vAdImadhye ovale gele Aheta\. itara kasalyAhI dorIne baddha jhAlelA manuShya tyA ba.ndhApAsUna mukta hoU shakato, para.ntu tR^iShNechyA ba.ndhA.ntUna koNIhI sahasA mukta hoU shakata nAhI\. 484 salilaM sthalatAM yAti sthalIbhavati vAribhUH | viparyasyati sarvaM hi sakAShThAmbutR^iNaM jagat || 1\.28\.9 jyA ThikANI pANI Ahe, tyA ThikANI kAhI kALAne bhUmi disate; va jyA ThikANI bhUmi asate, tyA ThikANI kAhI divasA.nnI pANI disU lAgate\. ashArItIne kAShTha, udaka ANi tR^iNa yA.nnI yukta asalele jaga kAlamAnAne badalata asate\. 485 sahasrebhyaH sahasrebhyaH kashchidutthAya vIryavAn | bhinatti vAsanAjAlaM pa~njaraM kesarI yathA || 7\.194\.39 jyApramANe si.nha pi.nja-yAtUna bAhera paDato, tyApramANe hajAro.n lokA.ntIla ekhAdAcha sAmarthyavAna puruSha vAsaneche jALe toDUna mokaLA hoto\. 486 sAdhusa~Ngatayo loke sanmArgasya cha dIpikAH || 2\.16\.9 yA jagAmadhye sAdhU.nchA samAgama hA sanmArga dAkhaviNArA divA Ahe\. 487 sAdhUpadiShTamArgeNa yanmano.a~NgavicheShTitam | tatpauruShaM tatsaphalamanyadunmattacheShTitam || 2\.4\.11 satpuruShA.nnI A.nkhUna dilelyA mArgAne kAyA, vAchA ANi mana yA.nnI je karma kele jAte, te.ncha pauruSha hoya\. ashA pauruShAnecha phalaprApti hote\. yAshivAya kelele itara karma unmatta manuShyAchyA karmApramANe niShphala hote\. 488 siMhavatsarvavegena patantyarthe kilArthinaH || 3\.78\.6 kArya sAdhaNAre loka ApalyA kAryAvara si.nhApramANe ekadama jhaDapa ghAlIta asatAta\. 489 sImAntaM sarvaduHkhAnAmApadAM koshamuttamam | bIjaM saMsAravR^ikShANAM praj~nAmAndayaM vinAshayet || 5\.12\.27 sarva duHkhA.nchI parAkAShThA, ApattIche moThe bhA.nDAra, va sa.nsAravR^ikShAche.n bIja, ashA prakArachyA buddhimA.ndyAchA nAsha karAvA\. 490 sunirmalApi vistIrNA pAvanyapi hi yauvane | matiH kaluShatAmeti prAvR^iShIva tara~NgiNI || 1\.20\.18 pAvasALyA.nta nadIche pANI gaDhULa hote, tyApramANe buddhi kitIhI nirmala, udAra ANi shuddha asalI, tarI tI tAruNyA.nta malina hote\. 491 subhagAH sulabhArohAH phalapallavashAlinaH | jAyante taravo deshe na tu chandanapAdapAH || 1\.33\.40 disaNyA.nta su.ndara ANi chaDhaNyAlA sulabha ase phala ANi pallava yA.nnI yukta asalele vR^ikSha sarvatra disUna yetAta; para.ntu cha.ndanAche vR^ikSha mAtra viraLA hota\. 492 surajjveva balIvardo badhyate janturAsthayA || 6\.28\.64 dorIne baila bA.ndhalA jAto tyApramANe AshechyA yogAne prANI baddha hoto\. 493 sulabho durjanAshleSho durlabhaH satsamAgamaH || 1\.26\.21 durjanA.nchI sa.ngati sulabha Ahe, para.ntu satsamAgama mAtra durlabha Ahe\. 494 suviraktaM muneshcheto raktaM cha viShayArthinaH | ramayanti samaM ramyA vijanA vanabhUmayaH || 7\.120\.29 munijanA.nche virakta chitta ANi kAmI puruShA.nche viShayAsakta chitta yA doho.nnA ekA.nta asalelyA ramya vanabhUmi sArakhyAcha Ana.nda detAta\. 495 susAdhyaH karaToddhedo mattairAvaNadantinaH | notpathapratipannAnAM svendriyANAM vinigrahaH || 7\.6\.40 i.ndrAchyA matta airAvata hattIche ga.nDasthaLa sahaja phoDatA.n yeIla, para.ntu bhalatyAcha mArgAne jANAchyA svataHchyA i.ndriyA.nchA nigraha karaNe sulabha nAhI\. 496 sauhArdaM sujanAnAM hi darshanAdeva vardhate || 3\.82\.37 chA.ngalyA lokA.nchI bheTa hotA.ncha maitrI vADhata asate\. 497 sauhArdena pravR^ittasya ko vAkyaM nAbhinandati || 3\.82\.48 premAne bolaNARyAchyA bhAShaNAche koNa bare kautuka karaNAra nAhIM ! 498 strIlochanaistaDitpu~njairjvAlAjAlaistara~NgakaiH | chApalaM shikShitaM brahma~nChaishavAkrAntachetasaH || 1\.19\.15 (rAma shrIvasiShThA.nnA mhaNato) striyA.nche netra, vidyullatA, agnIchyA jvAlA, ANi samudrAvarIla lATA yA.nnI bAlyadashekaDUnacha chA.nchalyAche shikShaNa ghetale Ahe, ase vATate\. 499 sphaTikaH pratibimbena yathA yAti na ra~njanam | tajj~naH karmaphalenAntastathA nAyAti ra~njanam || 6\.122\.6 sphaTikamaNi pratibi.nbAchyA yogAne jasA ra.ngIta hota nAhI\. tyApramANe j~nAnI manuShya a.ntaHkaraNA.nta karmaphalAchyA yogAne kAhIeka vikAra pAvata nAhI\. 500 svadharmeNa cha hiMsaiva mahAkaruNayA samA || 3\.82\.46 svadharmApramANe kelelI hi.nsA hI moThyA dayesArakhIcha Ahe\. 501 svayA vAsanayA loko yadyatkarma karoti yaH | sa tathaiva tadApnoti netarasyeha kartR^itA || 4\.13\.11 jagAmadhye ApalyA vAsanepramANe loka je.n je.n karma karitAta, tyA tyA karmAchecha phaLa te bhogatAta, tyA.nta itarA.nchyA kartR^itvAchA muLIcha sa.nba.ndha nAhI\. 502 svavAsanAnusAreNa sarva AspadamIhate || 3\.73\.29 pratyeka prANI ApApalyA vAsanepramANecha sthAnAchI ichChA karito\. 503 harivakShogatA lakShmIrapi shobhArthameva yat | bibharti kamalaM haste kAnyAshaMsAdhikA bhavet || 7\.117\.21 kamala he itake su.ndara Ahe kI, pratyakSha viShNUchyA vakShaHsthaLAchyA ThikANI basaNArI, sarva sau.ndaryAchI adhidevatA jI lakShmI tine.n shobhA yeNyAsAThI ApalyA hAtA.nta kamala dhAraNa kele Ahe\. dusarA koNI yApekShA kamalAchI adhika prasha.nsA kAya karaNAra Ahe ? 504 hastaM hastena sampIDya dantairdantAnvichUrNya cha | a~NgAnya~NgairivAkramya jayechchendriyashAtravAn || 4\.23\.58 hAtAvara hAta choLUna, dA.ntA.nnI dA.nta chAvUna, gAtrA.nnI gAtre AvaLUna dharUna, arthAt vATatIla te dR^iDha prayatna karUna i.ndriyarUpI shatrU.nnA ji.nkUna TAkAve.n\. 505 hR^idi yAvadahambhAvo vAridaH pravijR^imbhate | tAvadvikAsamAyAti tR^iShNAkuTajama~njarI || 4\.33\.30 joparya.nta a.ntaHkaraNarUpI AkAshA.nta aha.nkArarUpI megha vAvarata Ahe toparya.nta tR^iShNArUpI kuDyAchI vela vikAsa pAvata asate\. 506 hR^idguhAvAsichittattvaM mukhyaM sAnAtanaM vapuH | sha~NkhachakragadAhasto gauNa AkAra AtmanaH || 5\.43\.27 hR^idayarUpI guhemadhye vAsa karaNAre.n chaitanyatattva hecha AtmyAche mukhya ANi sanAtana sharIra Ahe; hAtA.nta sha.nkha, chakra va gadA hI.n asalelA AkAra he mukhya sharIra navhe\. 507 hR^iyAkAshe vivekArke shamAlokini nirmale | anarthasArthakoro nodyanti kila ketavaH || 2\.18\.21 hR^idayAkAshA.nta vivekarUpI sUryAchA udaya jhAlA mhaNaje shA.ntirUpI svachCha prakAsha paDato, maga anarthasUchaka kAmAdi dhUmaketu udaya pAvata nAhIta\. 508 helayA rAjahaMsena yatkR^itaM kalakUjitam | na tadvarShashatenApi jAnAtyAshikShituM bakaH || 7\.117\.35 rAjaha.nsAne sahaja kelelA madhura kilabila shabda bagaLyAlA sha.nbhara varShe abhyAsa karUnahI karatA yeNAra nAhI\. ## Encoded and proofread by Mandar Mali aryavrutta at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}