केकयमित्रयुप्रलयानां याऽदेरियः ७।३।२

केकय मित्रयु प्रलय इत्येतेषां यकारादेः इय इत्ययम् आदेशो भवति तद्धिते ञिति, णिति, किति च परतः। केकयस्य अपत्यम् कैकेयः। जनपदशब्दात् क्षत्रियादञ् ४।१।१६६ इति अञ् प्रत्ययः। मित्रयुभावेन श्लाघते मैत्रेयिकया श्लाघते। गोत्रचरणाच् छ्लाघाऽत्याकारतदवेतेषु ५।१।१३३ इति वुञ्। लौकिकं हि तत्र गोत्रं गृह्यते। लोके च ऋषिशब्दो गोत्रम् इत्यभिधीयते। प्रलय प्रलयातागतम् प्रालेयम् उदकम्।

केकयमित्रयुप्रलयानां यादेरियः। , ७।३।२

केकयमित्रयुप्रलयानामिति याद्यपेक्षयाऽवयवषष्ठी। यादेरित्येषापीत्यादेशापेक्षया स्थानषष्ठी-य आदिर्यस्य स यादिः। अकारसहितो यकार उकारसहितश्च। केकयादीनां योऽवयवो यादिस्तस्येयादेशो भवति। ननु च मित्रयुशब्दः परमप्रकृतिः, न गोत्रम्(); "अपत्यं पोत्रप्रभृति गोत्रम्()" ४।१।१६२ इत्यपत्यविशेषस्य गोत्रसंज्ञाविधानात्(), तत्कथं गोत्रादुच्यमानः प्रत्ययः परमपरकृतेर्भवति? इत्यत आह--"लौकिकं हि" इत्यादि। किं पुनर्लौकिकं गोत्रम्()? इत्यत आह--"लोके च" इत्यादि। इह लौकिकं गोत्रं गृह्रते। लोके च ऋषिशब्दः "गोत्रम्()" इत्यभिधीयते। मित्रयुशब्दश्चायमुषिवचनः, तस्मात्? ततोऽपि गोत्रादुच्यमानः प्रत्ययो भवतीति। "प्रालेयम्()" इति। "अत आगतः" ४।३।७४ इत्यण्()॥

केकयमित्रयुप्रलयानां यादेरियः ११२८, ७।३।२

केकयमित्रयु। "तद्धितेष्वचामादे"रित्यतस्तद्दितग्रहणमनुवर्तते। "अचो ञ्णिति" "किति चे"त्यतो ञ्णितीति, कितीति च। तदाह--एषामिति। आदेशे यकारादकार उच्चारणार्थः। केकयस्यापत्यं स्त्री कैकेयी। "जनपदशब्दात्" इत्यञ्। मैत्रेयिकया श्लाघते। मित्रयोर्भाव इत्यर्थे "गोत्रचरणा"दिति वुञ्। प्रलयादागतं प्रालेयम्।?ण्। अत्र सर्वत्र यादेरियादेश इत्युदाहरणानि। प्राप्ते इति। मित्रयोरपत्ये ढञि एयादेशे मित्रयु-एय इति स्थिते ओर्गुणं बाधित्वा यु इत्यस्य इयादेशे सति आद्गुणे मैत्रेयेय इति प्राप्ते सतीत्यर्थः।

केकयमित्रयुप्रलयानां यादेरियः ९३९, ७।३।२

केकय। केकयस्यापत्यं स्त्री "कैकेयी"। "जनपदशब्दात्क्षत्रियादञ्"। "मैत्रेयिकया शर्()लाध्यते"। मित्रयूनां भावेनेत्यर्थः। "गोत्रचरणाच्छ्लाघात्याकारे"ति वुञ्। तत्र हि लौकिकं गोत्रं गृह्रते, लोके च "ऋषिशब्दो गोत्रमिति प्रसिद्ध"मिति काशिका। एतच्च यदा मित्रयुशब्दोऽभेदोपचारात्तदपत्यसंताने वर्तते तदा बोध्यम्, अन्यथा "मित्र यूनामि"ति बहुवचनान्तेन विग्रहो न स्यात्। प्रलयादागतं "प्रालेयम्"। इयादेशो वृदिं()ध न बाधते, "अचामादेरचो वृद्धिः," "यादिरियादेशः" इति भिन्नविषयत्वात्, अङ्गं तूभयोर्विशेषणं न तु कार्यीति हरदत्तः। आदिवृद्धेरपीदमेव सूत्रं विधायकमस्तु, किमनेन विषयभेदविचारेणेत्यन्ये।