\engtitle{.. Nrisinhatapini Upanishad ..}## \itxtitle{.. nR^isi.nhatApinyupaniShat ..}##\endtitles ## .. nR^isi.nhapuurvataapinyupanishhat.h .. yatturyo~Nkaaraagraparaabhuumisthiravaraasanam.h . pratiyogivinirmuktaturya.nturyamahaM mahaH .. AUM bhadra.n karNebhiH shR^iNuyaama devaaH . bhadraM pashyemaakshabhiryajatraaH . sthiraira~NgaistushhTuvaa{\m+}sastanuubhiH . vyashema devahita.n yadaayuH . svasti na indro vR^iddhashravaaH . svasti naH puushhaa vishvavedaaH . svasti nastaarkshyo arishhTanemiH . svasti no bR^ihaspatirdadhaatu . AUM shaantiH shaantiH shaantiH .. AUM aapo vaa idamaasa.nstatsalilameva . sa prajaapatirekaH pushhkaraparNe samabhavat.h . tasyaantarmanasi kaamaH samavartata ida.n sR^ijeyamiti . tasmaadyatpurushho manasaabhigachchhati tadvaachaa vadati tatkarmaNaa karoti tadeshhabhyanuuktaa . kaamastadagre samavartataadhi manaso retaH prathama.n yadaasiit.h . sato bandhumasati niravindanhR^idi pratiishhyaa kavayo maniishheti upaina.n tadupanamati yatkaamo bhavati ya eva.n veda sa tapo.atapyata sa tapastaptvaa sa etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTabhamapashyattena vai sarvamidamasR^ijata yadida.n ki~ncha . tasmaatsarvamaanushhTubhamityaachakshate yadida.n ki~ncha . anushhTubho vaa imaani bhuutaani jaayante anushhTubhaa jaataani jiivanti anushhTubhaM prayantyabhisa.nvishanti tasyaishaa bhavati anushhTupprathamaa bhavati anushhTubuttamaa bhavati vaagvaa anushhTup.h vaachaiva prayanti vaachodyanti paramaa vaa eshhaa chhandasaa.n yadanushhTubiti .. 1.. sasaagaraa.n saparvataa.n saptadviipaa.n vasundharaa.n tatsaamnaH prathamaM paada.n jaaniiyaat.h yakshagandharvaapsarogaNasevitamantariksha.n tatsaamno dvitiitayaM paada.n jaaniiyaadvasurudraadityaiH sarvairdevaiH sevita.n diva.n tatsaamnastR^itiiyaM paada.n jaaniiyaat.h brahmasvaruupa.n nira~njanaM parama.n vyomaka.n tatsaamnashchaturthaM paada.n jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati R^igyajuHsaamaatharvaaNashchatvaaro vedaaH saa~NgaaH sashaakhaashchatvaaraH paadaa bhavanti ki.n dhyaana.n ki.n daivata.n kaanya~Ngaani kaani daivataani ki.n chhandaH ka R^ishhiriti .. 2.. sa hovaacha prajaapatiH sa yo ha vai saavitryasyaashhTaaksharaM pada.n shriyaabhishhikta.n tatsaamno.a~Nga.n veda shriyaa haivaabhishhichyate sarve vedaaH praaNavaadikaastaM pravaNa.n tatsaamno.a~Nga.n veda sa trii.nllokaa~njayati chaturvi.nshatyaksharaa mahaalaxmiiryajustatsaamno.a~Nga.n veda sa aayuryashaHkiirti\- j~naanaishvairyavaanbhavati tasmaadida.n saa~Nga.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati saavitriiM praNava.n yajurlaxmii.n striishuudraaya nechchhanti dvaatri.nshadakshara.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati saavitrii.n laxmii.n yajuH praNava.n yadi jaaniiyaat.h strii shuudraH sa mR^ito.adho gachchhati tasmaatsarvadaa naachashhTe yadyaachashhTe sa aachaaryastenaiva sa mR^ito.adho gachchhati .. 3.. sa hovaacha prajaapatiH agnirvai devaa ida.n sarva.n vishvaa bhuutaani praaNaa vaa indriyaaNi pashavo.annamabhR^ita.n samraaT.h svaraaDviraaT.h tatsaamnaH prathamaM paada.n jaaniiyaat.h R^igyajuHsaamaatharvaruupaH suuryo.antaraaditye hiraNmayaH purushhastatsaamno dvitiiyaM paada.n jaaniiyaat.h ya oshhadhiinaaM prabhurbhavati taaraadhipatiH somastatsaamnastR^itiiyaM paada.n jaaniiyaat.h sa brahmaa sa shivaH sa hariH sendraH so.aksharaH paramaH svaraaT.h tatsaamnashchaturthaM paada.n jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati ugraM prathamasyaadya.n jvala.n dvitiiyasyaadya.n nR^isi.nha.n tR^itiiyasyaadyaM mR^ityu.n chaturthasyaadya.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati tasmaadida.n saama yatra kutrachinnaachashhTe yadi daatumapekshate putraaya shushruushhave daasyatyanyasmai shishhyaaya vaa cheti .. 4.. sa hovaacha prajaapatiH kshiirodaarNavashaayina.n nR^ikesarivigraha.n yogidhyeyaM paraM pada.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati viiraM prathamaasyaadyaardhyaantya.n ta.n sa dvitiiyasyaadyaardhyaantya.n haM bhii tR^itiiyasyaadyaardhyaantyaM mR^ityu.n chaturthasyaadyaardhyaantya.n saama tu jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati tasmaadida.n saama yena kenachidaachaaryamukhena yo jaaniite sa tenaiva shariireNa sa.nsaaraanmuchyate mochayati mumukshurbhavati japaattenaiva shariireNa devataadarshana.n karoti tasmaadidameva mukhyadvaara.n kalau naanyeshhaM bhavati tasmaadida.n saa~Nga.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati .. 5.. R^ita.n satyaM paraM brahma purushha.n kR^ishhNapi~Ngalam.h . uurdhvareta.n viruupaaksha.n sha~Nkara.n niilalohitam.h .. umaapatiH pashupatiH pinaakii hyamitadyutiH . iishaanaH sarvavidyaanaamiishvaraH sarvabhuutaanaaM brahmaadhipatirbrahmaNo.adhipatiryo vai yajurvedavaachyastva.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati mahaaprathamaantaardhasyaadyantavato dvitiiyaantaardhasyaadya.n shhaNa.n tR^itiiyaantaardhasyaadya.n naama chaturthaantardhasyaadya.n saama jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati tasmaadida.n saama sachchidaanandamayaM paraM brahma tamevava.nvidvaanamR^ita iha bhavati tasmaadida.n saa~Nga.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati .. 6.. vishvasR^ija etena vai vishvamidamasR^ijanta yadvishvamasR^ijanta tasmaadvishvasR^ijo vishvamenaananu prajaayate brahmaNaH salokataa.n saarshhTitaa.n saayujya.n yaanti tasmaadida.n saa~Nga.n jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati vishhNuM prathamaantyaM mukha.n dvitiiyaantya.n bhadra.n tR^itiiyaantya.n myaha.n chaturthyaanta.n saama jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati striipu.nsayorvaa ihaiva sthaatumapekshate tasmai sarvaishvairya.n dadaati yatra kutraapi mriyate dehaante devaH paramaM brahma taaraka.n vyaachashhTe yenaasaavamR^itiibhuutvaa so.amR^itatva.n cha gachchhati tasmaadida.n saama madhyaga.n japati tasmaadida.n saamaa~Nga.n prajaapatistasmaadida.n saamaa~NgaM prajaapatirya eva.n vedeti mahopanishhat.h . ya etaaM mahopanishhada.n veda sa kR^itapurashcharaNo mahaavishhNurbhavati mahaavishhNurbhavati .. 7.. iti prathamopanishhat.h .. 1.. devaa ha vai mR^ityoH paapmabhyaH sa.nsaaraachcha bibhiiyuste prajaapatimupaadhaava.nstebhya etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubhaM praayachchhattena vai te mR^ityumajayan.h paapmaana.n chaataransa.nsaara.n chaatara.nstasmaadyo mR^ityoH paapmabhyaH sa.nsaaraachcha bibhiiyaatsa etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubhaM pratigR^ihNiiyaatsa mR^ityu.n tarati sa paapmaana.n tarati sa sa.nsaara.n tarati tasya ha vai praNavasya yaa puurvaa maatraa pR^ithivyakaaraH sa R^igbhirR^igvedo brahmaa vasavo gaayatrii gaarhapatyaH saa saamnaH prathamaH paado bhavati dvitiiyaantariksha.n sa ukaaraH sa yajubhiryajurvedo vishhNurudraa\- strishhTubdakshiNaagniH saa saamno dvitiiyaH paado bhavati tR^itiiyaa dyauH sa makaaraH sa saamabhiH saamavedo rudraa aadityaa jagatyaahavaniiyaH saa saamnastR^itiiyaH paado bhavati yaavasaane.asya chaturthyardhamaatraa sa somaloka o~NkaaraH so.atharvaNairmantrairatharvavedaH sa.nvartako.agnirmaruto viraaDekarshhirbhaasvatii smR^itaa saa saamnashchaturthaH paado bhavati .. 1.. ashhTaaksharaH prathamaH paado bhavatyashhTaaksharaastrayaH paadaa bhavantyeva.n dvaatri.nshadaksharaaNi saMpadyante dvaatri.nshadaksharaa vaa anushhTubbhavatyanushhTubhaa sarvamida.n sR^ishhTamanushhTubhaa sarvamupasa.nhR^ita.n tasya haitasya pa~nchaa~Ngaani bhavanti chatvaaraH paadaashchatvaara~Ngaani bhavanti sapraNava.n sarvaM pa~nchamaM bhavati hR^idayaaya namaH shirase svaahaa shikhaayai vashhaT.h kavachaaya huM astraaya phaDiti prathamaM prathamena sa.nyujyate dvitiiya.n dvitiiyena tR^itiiya.n tR^itiiyena chaturtha.n chaturthena pa~nchamaM pa~nchamena vyatishhajati vyatishhiktaa vaa ime lokaastasmaadvyatishhiktaanya~Ngaani bhavanti omityetadaksharamida.n sarva.n tasmaatpratyaksharamubhayata o~Nkaaro bhavati aksharaaNaa.n nyaasamupadishanti brahmavaadinaH .. 2.. tasya ha vaa ugraM prathama.n sthaana.n jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati viira.n dvitiiya.n sthaanaM mahaavishhNu.n tR^itiiya.n sthaana.n jvalanta.n chaturtha.n sthaana.n sarvatomukhaM pa~nchama.n sthaana.n nR^isi.nha.n shhashhTha.n sthaana.n bhiishhaNa.n saptama.n sthaanaM bhadramashhTama.n sthaanaM mR^ityumR^ityu.n navama.n sthaana.n namaami dashama.n sthaanamahamekaadasha.n sthaana.n jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati ekaadashapadaa vaa anushhTubbhavatyanushhTubhaa sarvamida.n sR^ishhTamanushhTubhaa sarvamidamupasa.nhR^ita.n tasmaatsarvaanushhTubha.n jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati .. 3.. deva ha vai prajaapatimabruvannatha kasmaaduchyata ugramiti sa hovaacha prajaapatiryasmaatsvamahimnaa sarvaa.n.cllokaansarvaandevaansarvaanaatmanaH sarvaaNi bhuutaanyudvR^ihNaatyajasra.n sR^ijati visR^ijati vaasayattyudgraahyata udgR^ihyate stuhi shruta.n gartasada.n yuvaanaM mR^iga.n na bhiimamupahantrumugraM mR^iDaajaritre rudrastavaano anyante asmannivapantu senaaH tasmaaduchyata ugramiti .. atha kasmaaduchyate viiramiti yasmaatsvamahimnaa sarvaa.n.cllokaansarvaandevaansarvaanaatmanaH sarvaaNi bhuutaani viramati viraamayatyajasra.n sR^ijati visR^ijati vaasayati yato viiraH karmaNyaH sudR^iksho yuktagraava jaayate devakaamastasmaaduchyate viiramiti .. atha kasmaaduchyate mahaavishhNumiti yasmaatsvamahimnaa sarvaa.n.cllokaansarvaandevaansarvaanaatmanaH sarvaaNi bhuutaani vyaapnoti vyaapayati sneho yathaa palalapiNDa.n shaantamuulamota.n protamanuvyaasa.n vyatishhikto vyaapayate yasmaanna jaataH paro anyo asti ya aavivesha bhuvanaani vishvaa prajaapatiH prajayaa sa.nvidaanaH triiNi jyotii.nshhi sachate sashhoDashhii.n tasmaaduchyate mahaavishhNumiti .. atha kasmaaduchyate jvalantamiti yasmaatsvamahimnaa sarvaa.c.nllokaansarvaandevaansarvaanaatmanaH sarvaaNi svatejasaa jvalati jvaalayati jvaalyate jvaalayate savitaa prasavitaa diipto diipayandiipyamaanaH jvala.n jvalitaa tapanvitapantsa.ntapanrochano rochamaanaH shobhanaH shobhamaanaH kalyaaNastasmaaduchyate jvalantamiti .. atha kasmaaduchyate sarvatomukhamiti yasmaatsvamahimnaa sarvaa.n.cllokaansarvaandevaansarvaanaatmanaH sarvaaNi bhuutaani svayamanindriyo.api sarvataH pashyati sarvataH shR^iNoti sarvato gachchhati sarvata aadatte sarvagaH sarvagatastishhThati . ekaH purastaadya idaM babhuuva yato babhuuva bhuvanasya gopaaH . yamapyeti bhuvana.n saaMparaaye namaami tamaha.n sarvatomukhamiti tasmaaduchyate sarvatomukhamiti .. atha kasmaaduchyate nR^isi.nhamiti yasmaatsarveshhaaM bhuutaanaa.n naa viiryatamaH shreshhThatamashcha si.nho viiryatamaH shreshhThatamashcha . tasmaannR^isi.nha aasiitparameshvaro jagaddhita.n vaa etadruupa.n yadaksharaM bhavati pratadvishhNustavate viiryaaya mR^igo na bhiimaH kucharo girishhThaaH . yasyorushhu trishhu vikramaNeshhvadhikshiyanti bhuvanaani vishvaa tasmaaduchyate nR^isi.nhamiti .. atha kasmaaduchyate bhiishhaNamiti yasmaadbhiishhaNa.n yasya ruupa.n dR^ishhTvaa sarve lokaaH sarve devaaH sarvaaNi bhuutaani bhiityaa palaayante svaya.n yataH kutashcha na bibheti bhiishhaasmatdvaataH pavate bhiishhodeti suuryaH bhiishhaasmaadagnishchendrasya mR^ityurdhaavati pa~nchama iti tasmaaduchyate bhiishhaNamiti .. atha kasmaaduchyate bhadramiti yasmaatsvayaM bhadro bhuutvaa sarvadaa bhadra.n dadaati rochano rochamaanaH shobhanaH shobhamaanaH kalyaaNaH . bhadra.n karNebhiH shR^iNuyaama devaaH bhadraM pashyemaakshabhiryajatraaH sthiraira~NgaistushhTuvaa{\m+}sastanuubhirvyashema devahita.n yadaayuH tasmaaduchyate bhadramiti .. atha kasmaaduchyate mR^ityumR^ityumiti yasmaatsvamahimnaa svabhaktaanaa.n smR^ita eva mR^ityumapamR^ityu.n cha maarayati . ya aatmadaa baladaa yasya vishva upaasate prashishha.n yasya devaaH yasya chhaayaamR^ita.n yo mR^ityumR^ityuH kasmai devaaya havishhaa vidhema tasmaaduchyate mR^ityumR^ityumiti .. atha kasmaaduchyate namaamiiti yasmaadya.n sarve devaa namanti mumukshavo brahmavaadinashcha . pra nuunaM brahmaNaspatirmantra.n vadatyukthya.n yasminnindro varuNo mitro aryamaa devaa okaa.nsi chakrire tasmaaduchyate namaamiiti .. atha kasmaaduchyate.ahamiti . ahamasmi prathamajaa R^itaasya puurva.n devebhyo amR^itasya naabhiH . yo maa dadaati sa idevamaavaaH ahamannamannamadantamadmi aha.n vishvaM bhuvanamabhyabhavaa.n suvarNajyotirya eva.n vedeti mahopanishhat.h .. 4.. iti dvitiiyopanishhat.h .. 2.. devaa ha vai prajaapatimabruvannaanushhTubhasya mantraraajasya naarasi.nhasya shaktiM biija.n no bruuhi bhagavanniti sa hovaacha prajaapatirmaayaa vaa eshhaa naarasi.nhii sarvamida.n sR^ijati sarvamida.n rakshati sarvamida.n sa.nharati tasmaanmaayaametaa.n shakti.n vidyaadya eataaM maayaa.n shakti.n veda sa paapmaana.n tarati sa mR^ityu.n tarati sa sa.nsaara.n tarati so.amR^itatva.n cha gachchhati mahatii.n shriyamashnute miimaa.nsante brahmavaadino hrasvaa diirghaa plutaa cheti .. yadi hrasvaa bhavati sarvaM paapmaana.n dahatyamR^itatva.n cha gachchhati yadi diirghaa bhavati mahatii.n shriyamaapnotyamR^itatva.n cha gachchhati yadi plutaa bhavati j~naanavaanbhavatyamR^itatva.n cha gachchhati tadetadR^ishhiNokta.n nidarshana.n sa iiM paahi ya R^ijiishhii tarutraH shriya.n lakshmiimaupalaamambikaa.n gaa.n shhashhThii.n cha yaamindrasenetyudaahuH taa.n vidyaaM brahmayoni.n saruupaamiiaayushhe sharaNamahaM prapadye sarveshhaa.n vaa etadbhuutaanaamaakaashaH paraayaNa.n sarvaaNi ha vaa imaani bhuutaanyaakaashaadeva jaayanta aakaashaadeva jaataani jiivantyaakaashaM prayatyabhisa.nvishanti tasmaadaakaashaM biija.n vidyaattadeva jyaayastadetadR^ishhiNokta.n nidarshana.n ha.nsaH shuchishhadvasurantarikshasaddhota vedishhadatithirduroNasat.h .. nR^ishhadvarasadR^itasadvyomasadabjaagojaa R^itajaa adrijaa R^itaM bR^ihat.h .. ya eva.n vedeti mahopanishhat.h .. iti tR^itiiyopanishhat.h .. 3.. devaa ha vai prajaapatimabruvannanushhTubhasya mantraraajasya naarasi.nhasyaa~Ngamantraanno bruuhi bhagava iti sa hovaacha prajaapatiH praNava.n saavitrii.n yajurlaxmii.n nR^isi.nhagaayatriimitya~Ngaani jaaniiyaadyo jaaniite so.amR^itatva.n cha gachchhati .. 1.. omityetadaksharamida.n sarva.n tasyopavyaakhyaanaM bhuutaM bhavadbhavishhyaditi sarvamo~Nkaara eva yachchaanyattrikaalaatiita.n tadapyo~Nkaara eva sarva.n hyetadbrahmaayamaatmaa brahma so.ayamaatmaa chatushhpaajjaagaritasthaano bahiHpraj~naH saptaa~Nga ekonavi.nshatimukhaH sthuulabhugvaishvaanaraH prathamaH paadaH . svapnasthaano.antapraj~naH saptaa~Nga ekonavi.nshatimukhaH praviviktabhuktaijaso dvitiiyaH paadaH . yatra supto na ka~nchana kaama.n kaamayate na ka~nchana svapnaM pashyati tatsushhupta.n sushhuptasthaana ekiibhuutaH praj~naanaghana ekaanandamayo hyaanandabhuk.h chetomukhaH praaj~nastR^itiiyo paadaH . eshha sarveshvara eshha sarvaj~na eshho.antaryaamyeshha yoniH sarvasya prabhavaapyayau hi bhuutaanaa.n naantaHpraj~na.n na bahiHpraj~na.n nobhayataHpraj~na.n na praj~na.n naapraj~na.n na praj~naanaghanamadR^ishhTa\- mavyavahaaryamagraahyamalakshaNamachintyamavyapadeshya\- maikaatmyapratyayasaaraM prapa~nchopashama.n shaanta.n shivamadvaita.n chaturthaM manyante sa aatmaa sa vij~neyaH .. 2.. atha saavitrii gaayatryaa yajushhaa proktaa tayaa sarvamida.n vyaapta.n ghR^iNiriti dve akshare suurya iti triiNi etadvai saavitrasyaashhTaaksharaM pada.n shriyaabhishhikta.n ya eva.n veda shriyaa haivaabhishhichyate . tadetadR^ichaabhyukta.n R^icho akshare parame vyomanyasmindevaa adhivishve nishheduH . yastanna veda kimR^ichaa karishhyati ya ittadvidusta ime samaasata iti na ha vaa etasyarchaa na yajushhaa na saamnaartho.asti yaH saavitra.n vedeti . OMbhuurlakshmiirbhuvarlakshmiiH svarlakshmiiH kaalakarNii tanno mahaalakshmiiH prachodayaat.h ityeshhaa vai mahaalakshmiiryajurgaayatrii chaturvi.nshatyaksharaa bhavati . gaayatrii vaa ida.n sarva.n yadida.n ki~ncha tasmaadya etaaM mahaalakshmii.n yaajushhii.n veda mahatii.n shriyamashnute . AUM nR^isi.nhaaya vidmahe vajranakhaaya dhiimahi . tannaH si.nhaH prachodayaat.h ityeshhaa vai nR^isi.nhagaayatrii devaanaa.n vedaanaa.n nidaanaM bhavati ya eva.n veda nidaanavaanbhavati .. 3.. devaa ha vai prajaapatimabruvannatha kairmantraiH stuto devaH priito bhavati svaatmaana.n darshayati tanno bruuhi bhagavanniti sa hovaacha prajaapatiH . AUM yo ha vai nR^isi.nho devo bhagavaanyashcha brahmaa buurbhuvaH svastasmai vai namo namaH .. 1.. ##[##yathaa prathamamantroktaavaadyantau tathaa sarvamantreshhu drashhTavyau##]##.. yashcha vishhNuH .. 2.. yashcha maheshvaraH .. 3.. yashcha purushhaH .. 4.. yashcheshvaraH .. 5.. yaa sarasvatii .. 6.. yaa shriiH .. 7.. yaa gaurii .. 8.. yaa prakR^itiH .. 9.. yaa vidyaa .. 10.. yashcho~NkaaraH .. 11.. yaashatasro.ardhamaatraaH .. 12.. ye vedaaH saa~NgaaH sashaakhaaH setihaasaaH .. 13.. ye cha pa~nchaagnayaH .. 14.. yaaH sapta mahaavyaahR^itayaH .. 15.. ye chaashhTau lokapaalaaH .. 16.. ye chaashhTau vasavaH .. 17.. ye chaikaadasha rudraaH .. 18.. ye cha dvaadashaadityaaH .. 19.. ye chaashhTau grahaaH .. 20.. yaani cha pa~nchamahaabhuutaani .. 21.. yashcha kaalaH .. 22.. yashcha manuH .. 23.. yashcha mR^ityuH .. 24.. yashcha yamaH .. 25.. yashchaantakaH .. 26.. yashcha praaNaH .. 27.. yashcha suuryaH .. 28.. yashcha somaH .. 29.. yashcha viraaT.h purushhaH .. 30.. yashcha jiivaH .. 31.. yachcha sarvam.h .. 32.. iti dvaatri.nshat.h iti taanprajaapatirabraviidetairmantrairnitya.n deva.n stuvadhvam.h . tato devaH priito bhavati svaatmaana.n darshayati tasmaadya etairmantrairnitya.n deva.n stauti sa devaM pashyati so.amR^itatva.n cha gachchhati ya eva.n vedeti mahopanishhat.h .. iti chaturthyupanishhat.h .. 4.. devaa ha vai prajaapatimabruvannaanushhTubhasya mantraraajasya naarasi.nhasya mahaachakra.n naama chakra.n no bruuhi bhagava iti saarvakaamikaM mokshadvaara.n udyogina upadishanti sa hovaacha prajaapatiH shhaDakshara.n vaa etatsudarshanaM mahaachakra.n tasmaatshhaDaraM bhavati shhaTpatra.n chakraM bhavati shhaDvaa R^itava R^itubhiH saMmitaM bhavati madhye naabhirbhavati naabhyaa.n vaa ete araaH pratishhThitaa maayayaa etatsarva.n veshhTitaM bhavati naatmaanaM maayaa spR^ishati tasmaanmaayayaa bahirveshhTitaM bhavati . athaashhTaaramashhTapatra.n chakraM bhavatyashhTaaksharaa vai gaayatrii gaayatryaa saMmitaM bhavati bahirmaayayaa veshhTitaM bhavati kshetra.n kshetra.n vai maayaishhaa sampadyate . atha dvaadashaara.n dvaadashapatra.n chakraM bhavati dvaadashaaksharaa vai jagatii jagatyaa saMmitaM bhavati bahirmaayayaa veshhTitaM bhavati . atha shhoDashaara.n shhoDashapatra.n chakraM bhavati shhoDashakaalo vai purushhaH purushha eveda.n sarvaM purushheNa saMmitaM bhavati shhoDashakaalo vai purushhaH purushha eveda.n sarvaM purushheNa saMmitaM bhavati maayayaa bahirveshhTitaM bhavati . atha dvaatri.nshadara.n dvaatri.nshatpatra.n chakraM bhavati dvaatri.nshadaksharaa vaa anushhTubbhavatyanushhTubhaa sarvamidaM bhavati bahirmaayayaa veshhTitaM bhavatyarairvaa etatsubaddhaM bhavati vedaa vaa ete araaH patrairvaa etatsarvataH parikraamati chhandaa.nsi vai patraaNi .. 1.. etatsudarshana.n mahaachakra.n tasya madhye naabhyaa.n taaraka.n yadakshara.n naarasi.nhamekaakshara.n tadbhavati shhaTsu patreshhu shhaDakshara.n sudarshana.n bhavatyashhTasu patreshhvashhTaakshara.n naaraayaNaM bhavati dvaadashasu patreshhu dvaadashaakshara.n vaasudevaM bhavati shhoDashasu patreshhu maatR^ikaadyaaH sabindukaaH shhoDasha svaraa bhavanti dvaatri.nshatsu patreshhu dvaatri.nshadaksharaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubhaM bhavati tadvaa etatsudarshana.n naama chakra.n saarvakaamikaM mokshadvaaramR^i~Nmaya.n yajurmaya.n saamamayaM brahmamayamamR^itamayaM bhavati tasya purastaadvasava aasate rudraa dakshiNata aadityaaH pashchaadvishvedevaa uttarato brahmavishhNumaheshvaraa naabhyaa.n suuryaachandramasau paarshvayostadetadR^ichaabhyuktam.h . R^icho akshare parame vyomanyasmindevaa adhivishve nishheduH . yastanna veda kimR^ichaa karishhyati ya ittadvidusta ime samaasata iti tadetatsudarshanaM mahaachakre baalo vaa yuvaa vaa veda sa mahaanbhavati sa guruH sarveshhaaM mantraaNaamupadeshhTaa bhavatyanushhTubhaa homa.n kuryaadanushhTubhaarchana.n kuryaattadetadrakshoghnaM mR^ityutaaraka.n guruNaa labdha.n kaNThe vaahau shikhaayaa.n vaa badhniita saptadviipavatii bhuumirdakshiNaartha.n naavakalpate tasmaachchhraddhayaa yaa.n kaa~nchidgaa.n dadyaatsa dakshiNaa bhavati .. 2.. devaa ha vai prajaapatimabruvannaanushhTubhasya mantraraajasya naarasi.nhasya phala.n no bruuhi bhagava iti sa hovaacha prajaapatirya etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubha.n nityamadhiite so.agnopuuto bhavati sa vaayupuuto bhavati sa aadityapuuto bhavati sa somapuuto bhavati sa satyapuuto bhavati sa brahmapuuto bhavati sa vishhNupuuto bhavati sa rudrapuuto bhavati sa sarvapuuto bhavati sa sarvapuuto bhavati .. 3.. ya etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubha.n nityamadhiite sa mR^ityu.n tarati sa paapmaana.n tarati sa bhruuNahatyaa.n tarati sa viirahatyaa.n tarati sa sarvahatyaa.n tarati sa sa.nsaara.n tarati sa sarva.n tarati sa sarva.n tarati .. 4.. ya etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubha.n nityamadhiite so.agni.n stambhayati sa vaayu.n stambhayati sa aaditya.n stambhayati sa stoma.n stambhayati sa udaka.n stambhayati sa sarvaandevaa.nstambhayati sa sarvaangrahaa.nstambhayati sa vishha.n stambhayati sa vishha.n stambhayati .. 5.. ya etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubha.n nityamadhiite sa devaanaakarshhayati sa yakshaanaakarshhayati sa naagaanaakarshhayati sa grahaanaakarshhayati sa manushhyaanaakarshhayati sa sarvaanaakarshhayati sa sarvaanaakarshhayati .. 6.. ya etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubha.n nityamadhiite sa bhuurloka.n jayati sa bhuvarloka.n jayati sa svarloka.n jayati sa maharloka.n jayati sa janoloka.n jayati sa tapoloka.n jayati sa satyaloka.n jayati sa sarvaa.nllokaa~njayati sa sarvaa.nllokaa~njayati .. 7.. ya etaM mantraraajamaanushhTubha.n nityamadhiite so.agnishhTomena yajate sa ukthyena yajate sa shhoDashinaa yajate sa vaajapeyena yajate so.atiraatreNa yajate so.aptoryaameNa yajate so.ashvamedhena yajate sa sarvaiH kratubhiryajate sa sarvaiH kratubhiryajate .. 8.. ya etaM mantraraaja.n naarasi.nhamaanushhTubha.n nityamadhiite sa R^icho.adhiite sa yajuu.nshhyadhiite sa saamaanyadhiite so.atharvaNamadhiite so.a~Ngirasamadhiite sa shaakhaa adhiite sa puraaNaanyadhiite sa kalpaanadhiite sa gaathaamadhiite sa naaraasha.nsiiradhiite sa praNavamadhiite yaH praNavamadhiite sa sarvamadhiite sa sarvamadhiite .. 9.. anupaniitashatamekamekenopaniitena tatsamamupaniitashatamekamekena gR^ihasthena tatsama.n gR^ihasthashatamekamekena vaanaprasthena tatsama.n vaanaprasthashatamekamekena yatinaa tatsama.n yatiinaa.n tu shataM puurNamekamekena rudrajaapakena tatsama.n rudrajaapakashatamekamekena\- atharvashiraHshikhaadhyaapakena tatsamamatharvashiraH\- shikhaadhyaapakashatamekamekena taapaniiyopanishhada\- dhyaapakena tatsama.n taapaniiyopanishhadadhyaapaka\- shatamekamekena mantraraajadhyaapakena tatsama.n tadvaa etatparama.n dhaama mantraraajaadhyaapakasya yatra na suuryastapati yatra na vaayurvaati yatra na chandramaa bhaati yatra na nakshatraaNi bhaanti yatra naagnirdahati yatra na mR^ityuH pravishati yatra na duHkha.n sadaanandaM paramaananda.n shaanta.n shaashvata.n sadaashivaM brahmaadivandita.n yogidhyeyaM paramaM pada.n yatra gatvaa na nivartante yoginaH .. tadetadR^ichaabhyuktam.h . tadvishhNoH paramaM pada.n sadaa pashyanti suurayaH . diviiva chakshuraatatam.h . tadvipraaso vipanyavo jaagR^ivaa.nsaH samindhate . vishhNoryatparamaM padam.h . tadetannishhkaamasya bhavati tadetannishhkaamasya bhavati ya eva.n vedeti mahopanishhat.h .. 10.. iti pa~nchamopanishhat.h .. 5.. iti nR^isi.nhapuurvataapinyupanishhat.h .. .. nR^isi.nhottarataapinyupanishhat.h .. nR^isi.nhottarataapinyaa.n turyaturyaatmakaM mahaH . paramaadvaitasaamraajyaM pratyakshamupalabhyate .. AUM devaa ha vai prajaapatimabruvannaNoraNiiyaa.n\- samimamaatmaanamo~Nkaara.n no vyaachakshveti tathetyomityetadaksharamida.n sarva.n tasyopavyaakhyaanaM bhuutaM bhavadbhavishhyaditi sarvamo~Nkaara eva yachchaanyattrikaalaatiita.n tadapyo~Nkaara eva sarva.n hyetadbrahmaayamaatmaa brahma tametamaatmaanamomiti brahmaNaikiikR^itya brahma chaatmaanamomityekiikR^itya tadekamajaramamR^itamabhayamomityanubhuuya tasminnida.n sarva.n trishariiramaaropya tanmaya.n hi tadeveti sa.nharedomiti ta.n vaa eta.n trishariiramaatmaana.n trishariiraM paraM brahmaanusandadhyaatsthuulatvaat\- sthuulabhuktvaachcha suukshmatvaatsuukshmabhuktvaa\- chchaikyaadaanandabhogaachcha so.ayamaatmaa chatushhpaajjaagaritasthaanaH sthuulapraj~naH saptaa~Nga ekonavi.nshatimukhaH sthuulabhuk chaturaatmaa vishvo vaishvaanaraH prathamaH paadaH .. svapnasthaanaH suukshmapraj~naH saptaa~Nga ekonavi.nshatimukhaH suukshmabhuk.h chaturaatmaa taijaso hiraNyagarbho dvitiiyaH paadaH .. yatra supto na ka~nchana kaama.n kaamayate na ka~nchana svapnaM pashyati tatsushhupta.n sushhuptasthaana ekiibhuutaH praj~naanaghana evaanandamayo hyaanandabhuk.h chetomukhashchaturaatmaa praaj~na iishvarastR^itiiyaH paadaH .. eshha sarveshvara eshha sarvaj~na eshho.antaryaameshha yoniH sarvasya prabhavaapyayau hi bhuutaana.n trayamapyetatsushhupta.n svapnaM maayaamaatra.n chidekaraso hyayamaatmaatha turiiyashchaturaatmaa turiiyaavasitatvaadekaikasyotaanuj~naatranuj~naavikalpai\- strayamapyatraapisushhupta.n svapnaM maayaamaatra.n chidekaraso hyayamaatmaathaayamaadesho na sthuulapraj~na.n na suukshmapraj~na.n nobhayataHpraj~na.n na praj~na.n naapraj~na.n na praj~naanaghana\- madR^ishhTamavyavahaaryamagraahyamalakshaNa\- machintyamachintyamavyapadeshyamaikaatmyapratyayasaaraM prapa~nchopashama.n shiva.n shaantamadvaita.n chaturthaM manyante sa aatmaa sa vij~neya iishvaragraasasturiiyasturiiyaH .. iti prathamaH khaNDaH .. 1.. ta.n vaa etamaatmaana.n jaagratyasvapnamasushhupta.n svapne jaagratamasushhupta.n sushhupte jaagratamasvapna.n turiiye jaagratamasvapnamasushhuptavyabhichaariNa.n nityaananda.n sadekarasa.n hyeva chakshushho drashhTaa shrotrasya drashhTaa vaacho drashhTaa manaso drashhTaa buddherdrashhTaa praaNasya drashhTaa tamaso drashhTaa sarvasya drashhTaa tataH sarvasmaadanyo vilakshaNachakshushhaH saakshii shrotrasya saakshii vaachaH saakshii manasaH saakshiiH buddheH saakshii praaNasya saakshii tamasaH saakshii sarvasya saakshii tato.avikriyo mahaachaitanyo.asmaatsarvasmaatpriyatama aanandaghana.n hyevamasmaatsarvasmaatpurataH suvibhaatamekarasamevaajaramamR^itamabhayaM brahmaivaapyajayaina.n chatushhpaadaM maatraabhiro~NkaareNa chaikiikuryaajjaagaritasthaanashchaturaatmaa vishvo vaishvaanarashchatuuruupo~Nkaara eva chatuuruupo hyayamakaaraH sthuulasuukshmabiijasaakshibhirakaararuupai\- raapteraadimattvaadvaa sthuulatvaatsuukshmatvaad\- biijatvaatsaakshitvaachchaapnoti ha vaa ida.n sarvamaadishcha bhavati ya eva.n veda .. svapnasthaanashchaturaatmaa taijaso hiraNyagarbhashchatuuruupa ukaara eva chatuuruupo hyayamukaaraH sthuulasuukshmabiija\- saakshibhirukaararuupairutkarshhaadubhayatvaatsthuulatvaat\- suukshmatvaadbiijatvaatsaakshitvaachchotkarshhati ha vai j~naanasantati.n samaanashcha bhavati ya eva.n veda .. sushhuptasthaanashchaturaatma praaj~naiishvarashchaturuupo makaara eva chatuuruupo hyayaM makaaraH sthuulasuukshma\- biijasaakshibhirmakaararuupairmiterapiitervaa sthuulatvaat\- suukshmatvaadbiijatvaatsaakshitvaachcha minoti ha vaa ida.n sarvamapiitishcha bhavati ya eva.n veda .. maatraamaatraaH pratimaatraaH kuryaadatha turiiya iishvaragraasaH sa svaraaT.h svayamiishvaraH svaprakaashashchaturaatmo\- taanuj~naatranuj~naavikalpairoto hyayamaatmaa hyathaiveda.n sarvamantakaale kaalaagniH suuryosrairanuj~naato hyayamaatmaa hyasya sarvasya svaatmaana.n dadaatiida.n sarva.n svaatmaanameva karoti yathaa tamaH savitanuj~nakaraso hyayamaatmaa chidruupa eva yathaa daahya.n dagdhvaagniravikalpo hyayamaatmaa vaa~Nmano.agocharatvaachchidruupashchatuuruupa AUMkaara eva chatuuruupo hyayamo~Nkaara otaanuj~naatranuj~naa\- vikalpairo~Nkaararuupairaatmaiva naamaruupaatmaka.n hiida.n sarva.n turiiyatvaachchidruupatvaachchotatvaadanuj~naatR^itvaada\- nuj~naanatvaadavikalparuupatvaachchaavikalparuupa.n hiida.n sarva.n naiva tatra kaachana bhidaastyatha tasyaayamaadesho maatrashchaturtho vyavahaaryaH prapa~nchopashamaH shivo.advaita AUMkaara aatmaiva sa.nvishatyaatmanaatmaana.n ya eva.n vedaishha viiro naarasi.nhena vaanushhTubhaa mantraraajena turiiya.n vidyaadeshha hyaatmaanaM prakaashayati sarvasa.nhaarasamarthaH paribhavaasahaH prabhurvyaaptaH sadojjvalo.avidyaatatkaaryahiinaH svaatmabandhaharaH sarvadaa dvaitarahita aanandaruupaH sarvaadhishhThaanaH sanmaatro nirastaavidyaatamomoho.ahameveti tasmaadevamevemamaatmaanaM paraM brahmaanusandadhyaadeshha viiro nR^isi.nha eveti .. iti dvitiiyaH khaNDaH .. 2.. tasya ha vai praNavasya yaa puurvaa maatraa saa prathamaH paado bhavati dvitiiyaa dvitiiyasya tR^itiiyaa tR^itiiyasya chaturthyotaanuj~naatranuj~naavikalparuupaa tayaa turiiya.n chaturaatmaanamanvishhya chaturthapaadena cha tayaa turiiyeNaanuchintayangrasettasya ha vaa etasya praNavasya yaa puurvaa maatraa saa pR^ithivyakaaraH sa R^igbhirR^igvedo brahmaa vasavo gaayatrii gaarhapatyaH saa prathamaH paado bhavati cha sarveshhu paadeshhu chaturaatmaa sthuulasuukshma\- biijasaakshibhirdvitiiyaantariksha.n sa ukaaraH sa yajubhir\- yajurvedo vishhNurudraastrishhTubdakshiNaagniH saa dvitiiyaH paado bhavati cha sarveshhu paadeshhu chaturaatmaa sthuulasuukshmabiijasaakshibhistR^itiiyaa dyauH sa makaaraH sa saamabhiH saamavedo rudraadityaa jagatyaahavaniiyaH saa tR^itiiyaH paado bhavati bhavati cha sarveshhu paadeshhu chaturaatmaa sthuulasuukshmabiijasaakshibhiryaavasaane.asya chaturthyardhamaatraa saa somaloka AUMkaaraH saatharvaNai\- rmantrairatharvavedaH sa.nvartako.agnirmaruto viraaDekarshhirbhaasvatii smR^itaa chaturthaH paado bhavati bhavati cha sarveshhu paadeshhu chaturaatmaa sthuulasuukshmabiijasaakshibhirmaatraamaatraaH pratimaatraaH kR^itvotanuj~naatranuj~naavikalparuupa.n chintayangrasejj~no.amR^ito hutasa.nvitkaH shuddhaH sa.nvishhTo nirvigna imamasuniyame.anubhuuyeheda.n sarva.n dR^ishhTvaa sa prapa~nchahiino.atha sakalaH saadhaaro.amR^itamayashchaturaatmaatha mahaapiiThe saparivaara.n tameta.n chatuHsaptaatmaana.n chaturaatmaana.n muulaagnaavagniruupa.n praNava.n sandadhyaatsaptaatmaana.n chaturaatmaanamakaara.n rudraM bhruumadhye saptaatmaana.n chaturaatmaana.n chatuHsaptaatmaana.n chaturaatmaanamo~Nkaara.n sarveshvara.n dvaadashaante saptaatmaana.n chaturaatmaana.n chatuHsaptaatmaanamo~Nkaara.n turiiyamaanandaamR^itaruupa.n shhoDashaante.athaanandaamR^itenai\- taa.nshchaturdhaa saMpuujya tathaa brahmaaNameva vishhNumeva rudrameva vibhaktaa.nstriinevaavibhaktaa.nstriineva li~Ngaruupaneva cha saMpuujyopahaaraishchaturdhaatha li~Ngaatsa.nhR^itya tejasaa shariiratraya.n sa.nvyaapya tadadhishhThaanamaatmaana.n sa.njvaalya tatteja aatmachaitanyaruupaM balamavashhTabhya guNairaikya.n saMpaadya mahaasthuulaM mahaasuukshme mahaasuukshmaM mahaakaaraNe cha sa.nhR^itya maatraabhirotaa\- nuj~naatranuj~naavikalparuupa.n chintayangraset.h .. iti tR^itiiyaH khaNDaH .. 3.. ta.n vaa etamaatmaanaM paramaM brahmo~Nkaara.n turiiyo~NkaaraagravidyotamanushhTubhaa natvaa prasaadyomiti sa.nhR^ityaahamityanusandadhyaadathaitamevaatmaanaM paramaM brahmo~Nkaara.n turiiyo~Nkaaraagravidyotamekaa\- dashaatmaana.n naarasi.nha.n natvomiti sa.nharannaanusandadhyaa\- dathaitamevamaatmaanaM paramaM brahmo~Nkaara.n turiiyo~NkaaraagravidyotaM praNavena sa.nchintyaanushhTubhaa natvaa sachchidaanandapuurNaatmasu navaatmaka.n sachchidaanandapuurNaatmaanaM paraM brahma saMbhaavyaaha\- mityaatmaanamaadaaya manasaa brahmaNaikiikuryaadyadanushhTubhaiva vaa eshha upavasanneshha hi sarvatra sarvadaa sarvaatmaa san.h sarvamatti nR^isi.nho.asau parameshvaro.asau hi sarvatra sarvadaa sarvaatmaa santsarvamatti nR^isi.nha evaikala eshha turiiya eashha evogra eshha eva viira eshha eva mahaaneshha eva vishhNureshha eva jvalanneshha eva sarvatomukha eshha eshha nR^isi.nha eshha eva bhiishhaNa eshha eva bhadra eshha eva mR^ityumR^ityureshha eva namaamyeshha evaahameva.n yogaaruuDho brahmaNyevaanushhTubha.n sandadhyaado~Nkaara iti .. tadetau shlokau bhavataH .. sa.nstabhya si.nha svasutaanguNaarthaa\- nsa.nyojya shR^i~NgairR^ishhabhasya hatvaa .. vashyaa.n sphurantiimasatii.n nipiiDya saMbhakshya si.nhena sa eshha viiraH .. shR^i~NgaprotaanpaadaanspR^ishhTvaa hatvaa taanagrasatsvayam.h . natvaa cha bahudhaa dR^ishhTvaa nR^isi.nhaH svayamudbabhaaviti .. iti chaturthaH khaNDaH .. 4.. athaishha u eva akaara aaptatamaartha aatmanyeva nR^isi.nhe deve brahmaNi vartata eshha hyevaaptatama eshha hi saakshyeshha iishvarastatsarvagato nahiida.n sarvameshha hi vyaaptatamaida.n sarva.n yadayamaatmaa maayaamaatra eshha evogra eshha hi vyaaptatama eshha eva viira eshha hi vyaaptatama eshha eva mahaaneshha hi vyaaptatama eshha eva vishhNureshha hi vyaaptatama eshha eva jvalanneshha hi vyaaptatama eshha eva sarvatomukha eshha hi vyaaptatama eshha eva nR^isi.nha eshha hi vyaaptatama eshha eva bhiishhaNa eshha hi vyaaptatama eshha eva bhadra eshha hi vyaaptatama eshha eva mR^ityumR^ityureshha hi vyaaptatama eshha eva namaamyeshha hi vyaaptatama eshha evaahameshha hi vyaaptatama aatmaiva nR^isi.nho devo brahma bhavati ya eva.n veda so.akaamo nishhkaama aaptakaama aatmakaamena tasya praaNaa utkraamantyatraiva samavaliiyante brahmaiva sanbrahmaapyetyathaishha evo~Nkaara utkR^ishhTatamaartha aatmanyeva nR^isi.nhe deve brahmaNi vartate tasmaadeshha satyasvaruupo na hyanyadastyaprameyamanaatmaprakaashameshha hi svaprakaasho.asa~Ngo.anyanna viikshata aatmaato naanyathaa praaptiraatmamaatra.n hyetadutkR^ishhTameshha evogra eshha hyevotkR^ishhTa eshha eva vishhNureshha hyevotkR^ishhTa eshha eva jvalanneshha hyevotkR^ishhTa eshha eva sarvatomukha eshha hyevotkR^ishhTa eshha eva nR^isi.nha eshha hyevotkR^ishhTa eshha eva bhiishhaNa eshha hyevotkR^ishhTa eshha eva bhadra eshha hyevotkR^ishhTa eshha eva mR^ityumR^ityureshha hyevotkR^ishhTa eshha eva namaamyeshha hyevotkR^ishhTa eshha evaahameshha hyevotkR^ishhTastasmaadaatmaanamevaina.n jaaniiyaadaatmaiva nR^isi.nho devo brahma bhavati ya eva.n veda so.akaamo nishhkaama aaptakaama aatmakaamo na tasya praaNaa utkraamantyatraiva samavaliiyante brahmaiva sanbrahmaapyetyathaishha eva makaaro mahaavibhuutyartha aatmanyaiva nR^isi.nhe deve brahmaNi vartate tasmaadayamanalpo bhinnaruupaH svaprakaasho brahmaivaaptatama utkR^ishhTatama etadeva brahmaapi sarvaj~naM mahaamaayaM mahaavibhuutyetadevogrametaddhi mahaavibhuutyetadeva viirametaddhi mahaavibhuutyatadeva mahadetaddhi mahaavibhuutyetadeva vishhNvetaddhi mahaavibhuutyetadeva jvaladetaddhi mahaavibhuutyetadeva sarvatomukhametaddhi mahaavibhuutyetadeva nR^isi.nhametaddhi mahaavibhuutyetadeva bhiishhaNametaddhi mahaavibhuutyetadeva bhadrametaddhi mahaavibhuutyetadeva mR^ityumR^ityvetaddhi mahaavibhuutyetadeva namaamyetaddhi mahaavibhuutyetadevaahametaddhi mahaavibhuuti tasmaadakaarokaaraabhyaamimamaatmaanamaaptatamamutkR^ishhTatama.n chinmaatra.n sarvadrashhTaara.n sarvasaakshiNa.n sarvagraasa.n sarvapremaaspada.n sachchidaanandamaatramekarasaM purato.asmaatsarvasmaatsuvibhaatamanvishhyaaptatamamutkR^ishhTatamaM mahaamaayaM mahaavibhuuti sachchidaanandamaatramekarasaM purameva brahma makaareNa jaaniiyaadaatmaiva nR^isi.nho devaH parameva brahma bhavati ya eva.n veda so.akaamo nishhkaama aaptakaama aatmakaamo na tasya praaNaa utkraamantyatraiva samavaliiyante brahmaiva sanbrahmaapyetiiti ha prajaapatiruvaacha prajaapatiruvaacha .. iti pa~nchamaH khaNDaH .. 5.. te devaa imamaatmaana.n j~naatumaichchha.nstaanhaasuraH paapmaa parijagraaha ta aikshantahantainamaasuraM paapmaana.n grasaama ityetamevo~Nkaaraagravidyota.n turiiyaturiiyamaatmaanamugramanugra.n viiramaviiraM mahaantamamahaanta.n vishhNumavishhNu.n jvalantamajvalanta.n sarvatomukhamasarvatomukha.n nR^isi.nhamanR^isi.nhaM bhiishhaNamabhiishhaNaM bhadramabhadraM mR^ityumR^ityumamR^ityumR^ityu.n namaamyanamaamyahamanaha.n nR^isi.nhaanushhTubhaiva bubudhire tebhyo haasaavaasuraH paapmaa sachchidaanandaghanajyotirabhavattasmaadapakvakashhaaya imamevo~Nkaaraagravidyota.n turiiyaturiiyamaatmaana.n nR^isi.nhaanushhTubhaiva jaaniiyaattasyaasuraH paapmaa sachchidaanandaghanajyotirbhavati te devaa jyotiruttitiirshhavo dvitiiyaadbhayameva pashyanta imamevo~Nkaaraagravidyota.n turiiyaturiiyamaatmaanamanushhTubhaanvishhya praNavenaiva tasminnavasthitaastebhyastajjyotirasya sarvasya purataH suvibhaatamavibhaatamadvaitamachintyamali~Nga.n svaprakaashamaanandaghana.n shuunyamabhavadeva.nvitsvaprakaashaM parameva brahma bhavati te devaaH putraishhaNaayaashcha vittaishhaNaayaashcha lokaishhaNaayaashcha sasaadhanebhyo vyutthaaya niraakaaraa nishhparigrahaa ashikhaa ayaj~nopaviitaa andhaa badhiraa mugdhaaH kliibaa muukaa unmatta iva parivartamaanaaH shaantaa daantaa uparataastitikshavaH samaahitaa aatmarataya aatmakriiDaa aatmamithunaa aatmaanandaaH praNavameva paraM brahmaatmaprakaasha.n shuunya.n jaanantastatraiva parisamaaptaastasmaaddevaanaa.n vratamaacharanno~Nkaare pare brahmaNi paryavasito bhavetsa aatmanyevaatmaanaM paraM brahma pashyati .. tadeshha shlokaH .. shR^i~NgeshvashR^i~Nga.n sa.nyojya si.nha.n shR^i~Ngeshhu yojayet.h . shR^i~Ngaabhyaa.n shR^i~Ngamaabadhya trayo deva upaasata iti .. iti shhashhThaH khaNDaH .. 6.. devaa ha vai prajaapatimabruvan.h bhuuya eva no bhagavaanvij~naapayatviti tathetyajatvaadamaratvaada\- jaratvaadamR^itatvaadashokatvaadamohatvaadanashanaayatvaada\- pipaasatvaadadvaitatvaachchaakareNemamaatmaana\- manvishhyotkR^ishhTatvaadutpaadakatvaadutpraveshhTatvaadu\- tthaapayitR^itvaaduddrashhTR^itvaadutkartR^itvaadutpatha\- vaarakatvaaddudgraasatvaadudbhraantatvaaduttiirNavikR^itatvaa\- chcho~NkaareNemamaatmaanaM paramaM brahma nR^isi.nhamanvishhyaakaareNemamaatmaanamukaaraM puurvaarhamaakR^ishhya si.nhiikR^ityottaraardhena ta.n si.nhamaakR^ishhya mahattvaanmahastvaanmaanatvaa\- nmuktatvaanmahaadevatvaanmaheshvaratvaanmahaasattvaa\- nmahaachittvaanmahaanandatvaanmahaprabhutvaachcha makaaraardhenaanenaatmanaikiikuryaadashariiro nirindriyo.apraaNo.atamaaH sachchidaanandamaatraH sa svaraaD.h bhavati ya eva.n veda kastvamityahamiti hovaachaivameveda.n sarva.n tasmaadahamiti sarvaabhidhaana.n tasyaadirayamakaaraH sa eva bhavati sarva.n hyayamaatmaana.n hi sarvaantaro na hiida.n sarvamahamiti hovaachaiva niraatmakamaatmaiveda.n sarva.n tasmaatsarvaatmakenaakaareNa sarvaatmakamaatmaanamanvichchhedbrahmaiveda.n sarva.n sachchidaanandaruupa.n sachchidaanandaruupamida.n sarva.n saddhiida.n sarva.n satsaditi chiddhiida.n sarva.n kaashate prakaashate cheti ki.n saditiidamida.n netyanubhuutiriti kaishhetiiyamiya.n netyavachanenaivaanubhavannuvaachiavameva chidaanandaavapyavachanenaivaanubhavannuvaacha sarvamanyaditi sa paramaanandasya brahmaNo naama brahmeti tasyaantyo.ayaM makaaraH sa eva bhavati tasmaanmakaareNa paramaM brahmaanvichchhetkimidamevamityukaara ityevaahaavichikitsa\- nnakaareNemamaatmaanamanvishhya makaareNa brahmaNaanu\- sandadhyaadukaareNaavichikitsannashariiro.anindriyo.apraaNo.atamaaH sachchidaanandamaatraH sa svaraaD.h bhavati ya eva.n veda brahma vaa ida.n sarvamattR^itvaadugratvaadviiratvaanmahatvaad\- vishhNutvaajjvalatvaatsarvatomukhatvaannR^isi.nhatvaadbhiishhaNatvaa\- dbhadratvaanmR^ityumR^ityutvaannamaamitvaadaha.nvaaditi satata.n hyetadbrahmogratvaadviiratvaanmahattvaadvishhNutvaajjvalatvaa\- sarvatomukhatvaannR^isi.nhatvaadbhiishhaNatvaadbhadratvaa\- nmR^ityumR^ityutvaannamaamitvaaditi tasmaadakaareNa paramaM brahmaanvishhya makaareNa mana aadyavitaara.n mana aadisaakshiNa\- manvichchhetsa yadaitatsarvamapekshate tadaitatsarvamasminpravishati sa yadaa pratibudhyate tadetatsarvamasmaadevottishhThati tadeva tatsarva.n niruuhya pratyuuhya saMpiiDya sa.njvaalya saMbhakshya svaatmaanamevaishhaa dadaatyatyugro.ativiirotimahaaniti vishhNuratijvalannatisarvatomukho.atinR^isi.nho.atibhiishhaNo.ati\- bhadrotimR^ityumR^ityuratinamaamatyahaM bhuutvaa sve mahimni sadaa samaasate tasmaadenamakaaraarthena pareNa brahmaNaikiikuryaadukaareNaavichikitsannashariiro nirindriyo.apraaNo.amanaH sachchidaanandamaatraH sa svaraaD.h bhavati ya eva.n veda.. tadeshha shlokaH .. shR^i~Nga.n shR^i~NgaardhamaakR^ishhya shR^i~NgeNaanena yojayet.h . shR^i~NgamenaM pare shR^i~Nge tamanenaapi yojayet.h .. iti saptamaH khaNDaH .. 7.. atha turiiyeNotashcha protashcha hyayamaatmaa nR^isi.nho.asminsarvamaya.n sarvaatmaana.n hi sarva.n naivaato.advayo hyayamaatmaikala evaavavikalpo na hi vastu sadaya.n hyota iva saddhano.aya.n chiddhana aanandaghana evaikaraso.avyavahaaryaH kenachanaadvitiiya otashcha protashchaishha o~Nkaara eva.n naivamiti pR^ishhTa omityevaaha vaagvaa o~Nkaaro vaageveda.n sarva.n na hyashabdamivehaasti chinmayo hyayamo~Nkaarashchinmayamida.n sarva.n tasmaatparameshvara evaikameva tadbhavatyeta\- damR^itamayametadbrahmaabhaya.n vai brahma bhavati ya eva.n vedeti rahasyamanuj~naataa hyayamaatmaishha hyasya sarvasya svaatmaanamanujaanaati na hiida.n sarva.n svata aatmavinna hyayamoto naanuj~naataasa~Ngatvaada\- vikaaritvaadasattvaadanyasyaanuj~naataa hyayamo~Nkaara omiti hyanujaanaati vaagvaa o~Nkaaro vaageveda.n sarvamanujaanaati chinmayo hyayamo~Nkaarashchiddhiida.n sarva.n niraatmakamaatmasaatkaroti tasmaatparameshvara evaikameva tadbhavatyetadamR^itamabhayametadbrahmaabhaya.n vai brahmaabhaya.n hi vai brahma bhavati ya eva.n vedeti rahasyamanuj~naikaraso hyayamaatmaa praj~naanaghana evaaya.n yasmaatsarvaatpurataH suvibhaato.atashchiddhana eva na hyayamoto naanuj~naataitadaatmya.n hiida.n sarva.n sadivaanuj~naikaraso hyayamo~Nkaara omiti hyevaannujaanaati vaagvaa o~Nkaaro vaageva hyanujaanaati chinmayo hyayamo~Nkaarashchideva hyanuj~naataa tasmaatparameshvara evaikameva tadbhavatyetadamR^itamabhayametadbrahmaabhaya.n vai brahmaabhaya.n hi vai brahma bhavati ya eva.n vedeti rahasyamavikalpo hyayamaatmaa.advitiiyatvaadavikalpo hyayamo~Nkaaro.advitiiyatvaadeva chinmayo hyayamo~Nkaara\- stasmaatparameshvara evaikameva tadbhavatyavikalpo.api naatra kaachana bhidaasti naiva tatra kaachana bhidaastyatra hi bhidaamiva manyamaanaH shatadhaa sahasradhaa bhinno mR^ityoH sa mR^ityumaapnoti tadetadadvaya.n svaprakaashaM mahaanandamaatmaaivaitadamR^itamabhayametadbrahmaabhaya.n vai brahmaabhaya.n hi vai brahma bhavati ya eva.n vedeti rahasyam.h .. ityashhTamaH khaNDaH .. 8.. devaa ha vai prajaapatimabruvannimameva no bhagavanno~Nkaaramaatmaanamupadisheti tathetyupadrashhTaanumantaishha aatmaa nR^isi.nhashchidruupa evaavikaaro hyupalabdhaH sarvasya sarvatra na hyasti dvaitasiddhiraatmaiva siddho.advitiiyo maayayaa hyanyadiva sa vaa eshha aatmaa para eshhaiva sarva.n tathaahi praj~nenaishhaa vidyaa jagatsarvamaatmaa paramaatmaiva svaprakaasho.apyavishhayaj~naanatvaajjaananneva hyanyatraanyanna vijaanaatyanubhutermaayaa cha tamoruupaanubhuutistadetajjaDaM mohaatmakama\- nantamida.n ruupasyaasya vya~njikaa nityanivR^ittaapi muuDhairaatmeva dR^ishhTaasya sattvamasattva.n cha darshayati siddhatvaasiddhatvaabhyaa.n svatantraa\- svatantratvane saishhaa vaTabiijasaamaanyavadaneka\- vaTashaktirekaiva tadyathaa vaTabiijasaamanyameka\- manekaansvaavyatiriktaanvaTaansabiijaanutpaadya tatra tatra puurNa.n sattishhThatyevamevaishhaa maayaa svaavyatiriktaani puurNaani kshetraaNi darshayitvaa jiiveshaavabhaasena karoti maayaa chaavidyaa cha svayameva bhavati saishhaa chitraa sudR^iDhaa bahva~Nkuraa svaya.n guNabhinnaa~Nkureshhvapi guNabhinnaa sarvatra brahmavishhNushivaruupiNii chaitanyadiiptaa tasmaadaatmana eva traividhya.n sarvatra yonitvamabhimantaa jiivo niyanteshvaraH sarvaahaMmaanii hiraNyagarbhastriruupa iishvara\- vadvyaktachaitanyaHsarvago hyeshha iishvaraH kriyaaj~naanaatmaa sarva.n sarvamaya.n sarve jiivaaH sarvamayaaH sarvaasvavasthaasu tathaapyalpaaH sa vaa eshha bhuutaanindriyaaNi viraaja.n devataaH koshaa.nshcha sR^ishhTvaa pravishyaamuuDho muuDha iva vyavaharannaaste maayayaiva tasmaadadvaya evaayamaatmaa sanmaatro nityaH shuddho buddhaH satyo mukto nira~njano vibhuradvayaanandaH paraH pratyagekarasaH pramaaNairetairavagataH sattaamaatra.n hiida.n sarva.n sadeva purastaatsiddha.n hi brahma na hyatra ki~nchaanubhuuyate naavidyaanubhavaatmaa na svaprakaashe sarvasaakshiNyavikriye.advaye pashyatehaapi sanmaatramasadanyatsatya.n hiitthaM purastaadayoni svaatmasthamaanandachiddhana.n siddha.n hyasiddha.n tadvishhNuriishaano brahmaanyadapi sarva.n sarvagata.n sarvamata eva shuddho.abaadhyasvaruupo buddhaH sukhasvaruupa aatmaa na hyetanniraatmakamapi naatmaa purato hi siddho na hiida.n sarva.n kadaachidaatmaa hi svamahimastho nirapeksha eka eva saakshii svaprakaashaH ki.n tannityamaatmaatra hyeva na vichikitsametaddhiida.n sarva.n saadhayati drashhTaa drashhTuH saakshyavikriyaH siddho niravadyo baahyaabhyantaraviikshaNaatsuvisphuTatamaH sa parataadbruutaishha dR^ishhTo.adR^ishhTo.avyavahaaryo.apyalpo naalpaH saakshyavisheshho.ananyo.asukhaduHkho.advayaH paramaatmaa sarvaj~no.ananto.abhinno.advayaH sarvadaa sa.nvittirmaayayaa naasa.nvittiH svaprakaashe yuuyameva dR^ishhTaaH kimadvayena dvitiiyameva na yuuyameva bruuhyeva bhagavanniti devaa uuchuryuuyameva dR^ishyate chennaatmaj~naa asa~Ngo hyayamaatmaato yuuyameva svaprakaashaa ida.n hi satsa.nvinmayatvaadyuuyameva neti hochurhantaasa~Ngaa vayamiti hochuH kathaM pashyantiiti hovaacha na vaya.n vidma iti hochustato yuuyameva svaprakaashaa iti hovaacha na cha satsa.nvinmayaa etau hi purastaatsuvibhaatamavyavahaarya\- mevaadvaya.n j~naato naishha vij~naato viditaaviditaatpara iti hochuH sa hovaacha tadvaa etadbrahmaadvayaM brahmatvaannitya.n shuddhaM buddhaM mukta.n satya.n suukshmaM paripuurNamadvaya.n sadaanandachinmaatra\- maatmaivaavyavahaarya.n kena cha tattadetadaatmaana\- momityapashyantaH pashyata tadetatsatyamaatmaa brahmaiva brahmaatmaivaatra hyeva na vichikitsyamityoM satya.n tadetatpaNDitaa eva pashyantyetaddhyashabda\- masparshamaruupamarasamagandhamavaktavyamana\- daatavyamagantavyamavisarjayitavyamanaanandayitavya\- mamantavyamaboddhavyamamanaha~Nkartayitavyama\- chetayitavyamapraaNayitavyamanapaanayitavyama\- vyaanayitavyamanudaanayitavyamasamaanayitavyama\- nindriyamavishhayamakaraNamalakshaNamasa~Ngama\- guNamavikriyamavyapadeshyamasattvamaraskama\- tamaskamamaayamabhayamapyaupanishhadameva suvibhaata.n sakR^idvibhaataM purato.asmaatsarvasmaa\- tsuvibhaatamadvayaM pashyata ha.nsaH so.ahamiti sa hovaacha kimeshha dR^ishhTo.adR^ishhTo veti dR^ishhTo viditaaviditaatpara iti hochuH kvaishhaa kathamiti hochuH ki.n tena na ki.nchaneti hochuryuuyamevaashcharyaruupaa iti hovaacha na chetyaahuromityanujaaniidhvaM bruutainamiti j~naato.aj~naatashcheti hochurnachainamiti hochuriti bruutaivaivamaatmasiddhamiti hovaacha pashyaama eva bhagavo na cha vayaM pashyaamo naiva vaya.n vaktu.n shaknumo namaste.astu bhagavan.h prasiideti hochurna bhetavyaM pR^ichchhateti hovaacha kvaishhanuj~netyeshha evaatmeti hovaacha te hochurnamastubhya.n vaya.n ta iti ha prajaapatirdevaananu shashaasaanushashaaseti .. tadeshha shlokaH .. otamotena jaaniiyaadanuj~naataaramaantaram.h . anuj~naamadvaya.n labdhvaa upadrashhTaaramaavrajet.h .. iti navamaH khaNDaH .. 9.. AUM bhadra.n karNebhiH shR^iNuyaama devaaH . bhadraM pashyemaakshabhiryajatraaH . sthiraira~NgaistushhTuvaa{\m+}sastanuubhiH . vyashema devahita.n yadaayuH . AUM svasti na indro vR^iddhashravaaH . svasti naH puushhaa vishvavedaaH . svasti nastaarkshyo arishhTanemiH . svasti no bR^ihaspatirdadhaatu .. AUM shaantiH shaantiH shaantiH .. iti nR^isi.nhottarataapinyupanishhatsamaaptaa .. ##