Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
6. ભીષ્મપર્વ
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
6.1. અધ્યાયઃ 001
કુરુક્ષેત્રે કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ પરસ્પરસમાગમઃ|| ૧|| ઉભયપક્ષીયૈઃ પરસ્પરં સમયકરણં ||૨|| શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં નરોત્તમમ્|Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
દેવીં સરસ્વતીં ચૈવ તતો જયમુદીરયેત્|| ૧ 6-1-0 (38622)
જનમેજય ઉવાચ|
કથં યુયુધિરે વીરાઃ કુરુપાણ્ડવસોમકાઃ
પાર્થિવાશ્ચ મહાત્માનો નાનાદેશસમાગતાઃ|| ૧ 6-1-1 (38623)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ
યથા યુયુધિરે વીરાઃ કુરુપાણ્ડવસોમકાઃ|
કુરુક્ષેત્રે તપઃક્ષેત્રે શૃણુ ત્વં પૃથિવીપતે|| ૨ 6-1-2 (38624)
તેઽવતીર્ય કુરુક્ષેત્રં પાણ્ડવાઃ સહસોમકાઃ|
કૌરવાનભ્યવર્તન્ત જિગીષન્તો મહાબલાઃ|| ૩ 6-1-3 (38625)
વેદાધ્યયનસંપન્નાઃ સર્વે યુદ્દાભિનન્દિનઃ|
આશંસન્તો જયં યુદ્ધે બલેનાભિમુખા રણે|| ૪ 6-1-4 (38626)
અભિયાય ચ દુર્ધર્ષાં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય વાહિનીં|
પ્રાઙ્મુખાઃ પશ્ચિમે ભાગે ન્યવશન્ત સસૈનિકાઃ ૫ 6-1-5 (38627)
સ્યમન્તપઞ્ચકાદ્બાહ્યં શિબિરાણિ સહસ્રશઃ|
કારયામાસ વિધિવત્કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ|| ૬ 6-1-6 (38628)
શૂન્યેવ પૃથિવી સર્વા બાલવૃદ્ધાવશેષિતા|
નિરશ્વપુરુષેવાસીદ્રથકુઞ્જરવર્જિતા|| ૭ 6-1-7 (38629)
યાવત્તપતિ સુર્યો હિ જમ્બુદ્વીપસ્ય મણ્ડલં|
તાવદેવ સમાવૃત્તં બલં પાર્થિવસત્તમ|| ૮ 6-1-8 (38630)
એકસ્થાઃ સર્વવર્ણાસ્તે મણ્ડલં બહુયોજનમ્ ।
પર્યાક્રામન્ત દેશાંશ્ચ નદીઃ શૈલાન્વનાનિ ચ ॥ 6-1-9 (38631)
તેષાં યુધિષ્ઠિરો રાજા સર્વેષાં પુરુષર્ષભ ।
વ્યાદિદેશ સવાહાનાં ભક્ષ્યભોજ્યમનુત્તમમ્ ॥ 6-1-10 (38632)
સંજ્ઞાય વિવિધાસ્તાત તેષાં ચક્રે યુધિષ્ઠિરઃ।
એવંવાદી વેદિતવ્યઃ પાણ્ડવેયોઽયમિત્યુત ॥ 6-1-11 (38633)
અભિજ્ઞાનાનિ સર્વેષાં સંજ્ઞાશ્ચાભરણાનિ ચ ।
યોજયામાસ કૌરવ્યો યુદ્ધકાલ ઉપસ્થિતે ॥ 6-1-12 (38634)
દૃષ્ટ્વા ધ્વજાગ્રં પાર્થસ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રો મહામનાઃ ।
સહ સર્વૈર્મહીપાલૈઃ પ્રત્યવ્યૂહત પાણ્ડવમ્ ॥ 6-1-13 (38635)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ ।
મધ્યે નાગસહસ્રસ્ય ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ ॥ 6-1-14 (38636)
દૃષ્ટ્વા દુર્યોધનં હૃષ્ટાઃ પાઞ્ચાલા યુદ્ધનન્દિનઃ ।
દધ્મુઃ પ્રીતા મહાશઙ્ખાન્ભેરીર્જઘ્નુઃ સહસ્રશઃ ॥ 6-1-15 (38637)
તતઃ પ્રહૃષ્ટાં સ્વાં સેનામભિવીક્ષ્યાથ પાણ્ડવાઃ ।
બભૂવુર્હૃષ્ટમનસો વાસુદેવશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 6-1-16 (38638)
સ્વયોધાન્હર્ષયન્તૌ ચ વાસુદેવધનઞ્જયૌ ।
દધ્મતુઃ પુરુષવ્યાઘ્રૌ દિવ્યૌ શઙ્ખૌ રથે સ્થિતૌ ॥ 6-1-17 (38639)
પાઞ્ચજન્યસ્ય શઙ્ખસ્ય દેવદત્તસ્ય ચોભયોઃ ।
શ્રુત્વા તુ નિનદં યોધાઃ શકૃન્મૂત્રં પ્રસુસ્રુવુઃ ॥ 6-1-18 (38640)
યથા સિંહસ્ય નદતઃ સ્વનં શ્રુત્વેતરે મૃગાઃ ।
ત્રયેયુર્નિનદં શ્રુત્વા તથાઽસીદત તદ્બલમ્ ॥ 6-1-19 (38641)
ઉદતિષ્ઠદ્રજો ભૌમં ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન।
અસ્તં ગત ઇવાદિત્યઃ સૈન્યેન રજસા વૃતઃ ॥ 6-1-20 (38642)
સવર્ષ તત્ર પર્જન્યો માંસશોણિતવૃષ્ટિમાન્।
વ્યુક્ષન્સર્વાણિ સૈન્યાનિ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-1-21 (38643)
વાયુસ્તતઃ પ્રાદૂરભૂન્નીચૈઃ શર્કરકર્ષણઃ ।
વિનિઘ્નંસ્તાન્યનીકાનિ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-1-22 (38644)
ઉભે સૈન્યે ચ રાજેન્દ્ર યુદ્ધાય મુદિતે ભૃશમ્ ।
કુરુક્ષેત્રે સ્થિતે યત્તે સાગરક્ષુભિતોપમે ॥ 6-1-23 (38645)
તયોસ્તુ સેનયોરાસીદદ્ભુતઃ સ તુ સંગમઃ ।
યુગાન્તે સમનુપ્રાપ્તે દ્વયોઃ સાગરયોરિવ ॥ 6-1-24 (38646)
શૂન્યાઽઽસીત્પૃથિવી સર્વા વૃદ્ધબાલાવશેષિતા।
નિરશ્વપુરુષેવાસીદ્રથકુઞ્જરવર્જિતા।
તેન સેનાસમૂહેન સમાનીતેન કૌરવૈઃ ॥ 6-1-25 (38647)
તતસ્તે સમયં ચક્રુઃ કુરુપાણ્ડવસોમકાઃ।
ધર્માન્સંસ્થાપયામાસુર્યુદ્ધાનાં ભરતર્ષભ ॥ 6-1-26 (38648)
નિવૃત્તે વિહિતે યુદ્ધે સ્યાત્પ્રીતિર્નઃ પરસ્પરમ્ ।
યથાપરં યથાયોગં ન ચ સ્યાત્કસ્યચિત્પુનઃ ॥ 6-1-27 (38649)
વાચા યુદ્ધે પ્રવૃત્તાનાં વાચૈવ પ્રતિયોધનમ્ ।
નિષ્ક્રાન્તાઃ પૃતનામધ્યાન્ન હન્તવ્યાઃ કદાચન ॥ 6-1-28 (38650)
રથી ચ રથિના યોધ્યો ગજેન ગજધૂર્ગતઃ ।
અશ્વેનાશ્વી પદાતિશ્ચ પાદાતેનૈવ ભારત ॥ 6-1-29 (38651)
યથાયોગં યથાકામં યથોત્સાહં યથાબલમ્ ।
સમાભાષ્ય પ્રહર્તવ્યં ન વિશ્વસ્તે ન વિહ્વલે ॥ 6-1-30 (38652)
પરેણ સહ સંયુક્તઃ પ્રમત્તો વિમુખસ્તથા ।
ક્ષીણશસ્ત્રો વિવર્મા ચ ન હન્તવ્યઃ કદાચન ॥ 6-1-31 (38653)
ન સૂતેષુ ન ધુર્યેષુ ન ચ શસ્ત્રોપનાયિષુ ।
ન ભેરીશઙ્ખવાદેષુ પ્રહર્તવ્યં કથંચન ॥ 6-1-32 (38654)
એવં તે સમયં કૃત્વા કુરુપાણ્ડવસોમકાઃ ।
વિસ્મયં પરમં જગ્મુઃ પ્રેક્ષમાણાઃ પરસ્પરમ્ ॥ 6-1-33 (38655)
નિવિશ્ય ચ મહાત્માનસ્તતસ્તે પુરુષર્ષભાઃ ।
હૃષ્ટરૂપાઃ સમુનસો બભૂવુઃ સહસૈનિકાઃ ॥ ॥ 6-1-34 (38656)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-1-5 6-1-6 6-1-11 તવ્યઃ ઇતિ ઝo પાઠઃ તત્પાઠે એવમિતિ। એવંવેદી વિદ્વાન્ ઇતિ અન્યૈઃ પાણ્ડવેયો જ્ઞાતવ્ય ઇત્યેતદર્થમિત્યર્થઃ ॥ 6-1-19 અસીદ્ત અવસન્નમભૂત્ ॥ 6-1-23 સાગરક્ષુભિતોપમે ક્ષુભિતસાગરોપમે ॥ 6-1-27 ધર્મસંસ્થાપનમેવાહ યથાપરમિતિ। યથાયોગં તુલ્યયોર્યોગસ્યાનતિક્રમણામ્। યથા યેન પ્રકારેણ અપરં અનુત્કૃષ્ટં અન્યાય્યમિત્યર્થઃ । તથા ન કસ્યચિત્તુલ્યયોગાતિક્રમઃ સ્યાદ્તિ ભાવઃ ॥ 6-1-29 ગજધૂર્ગતઃ ગજસ્કન્ધગતઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
6.2. અધ્યાયઃ 002
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
શ્રીવ્યાસેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ યુદ્ધદર્શનાય ચક્ષુર્દાનકથનમ્ ॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ યુદ્ધશ્રવણમાત્રે પ્રાર્થિતે વ્યાસેન સઞ્જયંપ્રતિ યુદ્ધિવિષયે સાર્વજ્ઞદાનપૂર્વકં યુદ્ધપ્રકારકથનનિયોગઃ ॥ 2 । વ્યાસેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ દુર્નિમિત્તપ્રાદુર્ભાવકથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-2-0 (38657)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-2-0x (3949)
તતઃ પૂર્વાપરે સૈન્યે સમીક્ષ્ય ભગવાનૃષિઃ।
સર્વવેદવિદાં શ્રેષ્ઠો વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ ॥ 6-2-1 (38658)
ભવિષ્યતિ રણે ઘોરે ભરતાનાં પિતામહઃ ।
પ્રત્યક્ષદર્શી ભગવાન્ભૂતભવ્યભવિષ્યવિત્ ॥ 6-2-2 (38659)
વૈચિત્રવીર્યં રાજાનં રહસ્સ્થમિદમબ્રવીત્ ।
શોચન્તમાર્તં ધ્યાયન્તં પુત્રાણામનયં તદા ॥ 6-2-3 (38660)
વ્યાસ ઉવાચ। 6-2-4x (3950)
રાજન્પરિકાલાસ્તે પુત્રાશ્ચાન્યે ચ પાર્થિવાઃ।
તે હિંસન્તીવ સઙ્ગ્રામે સમાસાદ્યેતરેતરમ્ ॥ 6-2-4 (38661)
તેષુ કાલપરીતેષુ વિનશ્યત્સ્વેવ ભારત ।
કાલપર્યાયમાહાય મા સ્મ શોકે મનઃ કૃથા ॥ 6-2-5 (38662)
યદિ ચેચ્છસિ સંગ્રામં દ્રુષ્ટુમેનં વિશાંપતે ।
ચક્ષુર્દદાનિ તે પુત્ર યુદ્ધમેતન્નિશામયા ॥ 6-2-6 (38663)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-2-7x (3951)
ન રોચયે જ્ઞાતિવધં દ્રષ્ટું બ્રહ્મર્ષિસત્તમ। 6-2-7 (38664)
યુદ્ધમેતત્ત્વશેષેણ શ્રૃણુયાં તવ તેજસા ॥ 6-2-7 (38665)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-2-8x (3952)
તસ્મિન્નનિચ્છતિ દ્રષ્ટું સંગ્રામં શ્રોતુમિચ્છતિ।
વરાણામીશ્વરો વ્યાસઃ સંજયાય વરં દદૌ ॥ 6-2-8 (38666)
વ્યાસ ઉવાચ। 6-2-9x (3953)
એષ તે સંજયો રાજન્યુદ્ધમેતદ્વદિષ્યતિ।
એતસ્ય સર્વં સંગ્રામે ન પરોક્ષં ભવિષ્યતિ ॥ 6-2-9 (38667)
ચક્ષુષા સંજયો રાજન્દિવ્યેનૈવ સમન્વિતઃ ।
કથયિષ્યતિ તે યુદ્ધં સર્વજ્ઞશ્ચ ભવિષ્યતિ ॥ 6-2-10 (38668)
પ્રકાશં વાઽપ્રકાશં વા દિવા વા યદિ વા નિશિ ।
મનસા ચિન્તિતમપિ સર્વં વેત્સ્યતિ સંજયઃ ॥ 6-2-11 (38669)
નૈનં શસ્ત્રાણિ ભેત્સ્યન્તિ નૈનં બાધિષ્યતે શ્રમઃ ।
ગાવલ્ગણિરયં જીવન્યુદ્ધાદસ્માદ્વિમોક્ષ્યતે ॥ 6-2-12 (38670)
અહં તુ કીર્તિમેતેષાં કરૂણાં ભરતર્ષભ ।
પાણ્ડવાનાં ચ સર્વેષાં પ્રથયિષ્યામિ મા શુચઃ ॥ 6-2-13 (38671)
દિષ્ટમેતન્નરવ્યાઘ્ર નાભિશોચિતુમર્હસિ ।
ન ચૈવ શક્યં સંયન્તું યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 6-2-14 (38672)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-2-15x (3954)
એવમુક્ત્વા સ ભગવાન્કુરૂણાં પ્રતિતામહઃ ।
પુનરેવ મહાભાગો ધૃતરાષ્ટ્રમુવાચ હ ॥ 6-2-15 (38673)
ઇહ યુદ્ધે મહારાજ ભવિષ્યતિ મહાન્ક્ષયઃ ।
તથેહ ચ નિમિત્તાનિ ભયદાન્યુપલક્ષયે ॥ 6-2-16 (38674)
શ્યેના ગૃધ્રાશ્ચ કાકાશ્ચ કાઙ્કાશ્ચ સહિતા બકૈઃ ।
સંપતન્તિ ધ્વજાગ્રેષુ સમવાયાંશ્ચ કુર્વતે ॥ 6-2-17 (38675)
અભ્યગ્રં ચ પ્રપશ્યન્તિ યુદ્ધમાનન્દિનો દ્વિજાઃ ।
ક્રવ્યાદા ભક્ષયિષ્યન્તિ માંસાનિ ગજવાજિનાં ॥ 6-2-18 (38676)
કટાકટેતિ વાશન્તો ભૈરવા ભયવેદિનઃ ।
કઙ્કાઃ ક્રોશન્તિ મધ્યાહ્ને દક્ષિણામભિતો દિશં ॥ 6-2-19 (38677)
ઉભે પૂર્વાપરે સન્ધ્યે નિત્યં પશ્યામિ ભારત ।
ઉદયાસ્તમને સૂર્યં કબન્ધૈઃ પરિવારિતમ્ ॥ 6-2-20 (38678)
શ્વેતલોહિતપર્યન્તાઃ કૃષ્ણાગ્રીવાઃ સવિદ્યુતઃ ।
ત્રિવર્ણાઃ પરિઘાઃ સન્ધૌ ભાનુમાવારયન્ત્યુત ॥ 6-2-21 (38679)
જ્વલિતાર્કે .......ત્રં નિર્વિશેષદિનક્ષપમ્ ।
ચન્દ્રોઽભૂતગ્નિવર્ણશ્ચ પદ્મવર્ણે નભસ્તલે । 6-2-22 (38680)
આલક્ષે પ્રભયા હીનાં પૌર્ણમાસીં ચ કીર્તિકીમ્ ।
ચન્દ્રોઽભૂદગ્નિવર્ણશ્ચ પદ્મવર્ણે નભસ્તલે ॥ 6-2-23 (38681)
સ્વપ્સ્યન્તિ નિહતા વીરા ભૂમિમાવૃત્ય પાર્થિવાઃ ।
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ શૂરાઃ પરિઘબાહવઃ ॥ 6-2-24 (38682)
અન્તરિક્ષે વરાહસ્ય પૃષદંશકસ્ય ચોભયોઃ।
પ્રણાદં યુધ્યતો રાત્રૌ રૌદ્રં નિત્યં પ્રલક્ષયે ॥ 6-2-25 (38683)
દેવતાપ્રતિમાશ્ચૈવ કમ્પન્તિ ચ હસન્તિ ચ।
વમન્તિ રુધિરં ચાસ્યૈઃ સ્વિદ્યન્તિ પ્રપતન્તિ ચ॥ 6-2-26 (38684)
અનાહતા દુન્દુભયઃ પ્રણદન્તિ વિશાંપતે ।
અયુક્તાશ્ચ પ્રવર્તન્તે ક્ષત્રિયાણાં મહારથાઃ ॥ 6-2-27 (38685)
કોકિલાઃ શતપત્રાશ્ચ ચાષા ભાસાઃ શુકાસ્તથા ।
સારસાશ્ચ મયૂરાશ્ચ વાચો મુઞ્ચન્તિ દારુણાઃ ॥ 6-2-28 (38686)
ગૃહીતશસ્ત્રાઃ ક્રોશન્તિ ચર્મિણો વાજિપૃષ્ઠગાઃ ।
અરુણોદયે પ્રદૃશ્યન્તે શતશઃ શલભવ્રજાઃ ॥ 6-2-29 (38687)
ઉભે સન્ધ્યે પ્રકાશન્તે દિશો દાહસમન્વિતે।
પર્જન્યઃ પાંસુવર્ષી ચ માંસવર્ષી ચ ભારત ॥ 6-2-30 (38688)
યા ચૈષા વિશ્રુતા રાજંસ્ત્રૈલોક્યે સાધુસંમતા।
અરુન્ધતી તયાપ્યેષ વસિષ્ઠઃ પૃષ્ઠતઃ કૃતઃ ॥ 6-2-31 (38689)
રોહિણીં પીડયન્નેષ સ્થિતો રાજઞ્શનૈશ્ચરઃ ।
વ્યાવૃત્તં લક્ષ્મ સોમસ્ય ભવિષ્યતિ મહદ્ભયમ્ ॥ 6-2-32 (38690)
અનભ્રે ચ મહાઘોરસ્તનિતં શ્રૂયતે ભૃશમ્ ।
વાહનાનાં ચ રુદતાં નિપતન્ત્યુશ્રુબિન્દવઃ ॥ ॥ 6-2-33 (38691)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-2-2 ભવિષ્યતિ ભાવિનિ ॥ 6-2-4 હિંસન્તીવ નાશયિષ્યન્ત્યેવ ॥ 6-2-5 પર્યાયં વૈપરીત્યમ્ ॥ 6-2-6 નિશામય પશ્ય ॥ 6-2-17 સમવાયાન્ સંઘાન્ ॥ 6-2-18 અભ્યગ્રં સમીપમ્ । ક્રવ્યાદામાંસભક્ષકાઃ ॥ 6-2-19 વાશન્તઃ શબ્દં કુર્વન્તઃ ॥ 6-2-21 પરિઘાઃ પરિવેષાઃ કૃષ્ણગ્રીવાઃ મધ્યે કૃષ્ણાઃ શ્વેતલોહિતપર્યન્તાશ્ચ સંધૌ સંધ્યાયામ્ આવારયન્તિ વેષ્ટયન્તિ ॥ 6-2-22 નિર્વિશેષદિનક્ષયં ઇતિ ઝo પાઠે નિર્વિશેષદિનક્ષયં અહોરાત્રમ્। નિશ્ચયેન વિગતઃ શેષો યસ્ય તસ્ય દિનસ્ય તિથેઃ ક્ષયો યસ્મિન્ । સૂર્યોદયદ્વયસ્પર્શિની ક્ષયતિથિર્યસ્મિન્ અહોરાત્રે તન્મયા દૃષ્ટમ્। તદેવ વિશિનષ્ટિ જ્વલિતેતિ। અર્કેન્દ્વોર્નક્ષત્રમમાવાસ્યાયામુભાભ્યામાક્રાન્તં નક્ષત્રં તદેવ જ્વલિતં પાપગ્રહાક્રાન્તં યસ્મિન્। દર્સે ક્ષયતિથિઃ તન્નક્ષત્રે ચ પાપગ્રહ ઇત્યયં મહાન્ દુર્યોગ ઇત્યર્થઃ ॥ 6-2-23 પદ્મવર્ણે રક્તપદ્મવર્ણે ॥ 6-2-27 અયુક્તાઃ અશ્વૈરયોજિતા અપિ પ્રવર્તન્તે ચલન્તિ। મહાન્તો રથાઃ મહારથાઃ । મનોરથા ઇતિ કo પાઠઃ ॥ 6-2-29 ગૃહીતશસ્ત્રઃ આત્તલોહાઃ લોહતુણ્ડા ઇતિ યાવત્ શસ્ત્રમાયુધલોહયોરિત્યમરઃ। ચર્મિણો ભૃઙ્ગરિટિસંજ્ઞાઃ કૃષ્ણશલભવિશેષાઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
6.3. અધ્યાયઃ 003
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ દુર્નિમિત્તપ્રાદુર્ભાવકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા જેપ્યતાં જયસૂચકલિઙ્ગકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-3-0 (38692)
વ્યાસ ઉવાચ। 6-3-0x (3955)
ખરા ગોષુ પ્રજાયન્તે રમન્તે માતૃભિઃ સુતાઃ।
અનાર્તવં પુષ્પફલં દર્શયન્તિ વનદ્રુમાઃ ॥ 6-3-1 (38693)
ગર્ભિણ્યોઽજાતપુત્રાશ્ચ જનયન્તિ વિભીષણાન્ ।
ક્રવ્યાદાઃ પક્ષિભિશ્ચાપિ સહા શ્નન્તિ પરસ્પરમ્ ॥ 6-3-2 (38694)
ત્રિવિષાણાશ્ચતુર્નેત્રાઃ પઞ્ચપાદા દ્વિમેહનાઃ ।
દ્વિશીર્ષાશ્ચ દ્વિપુચ્છાશ્ચ દંષ્ટ્રિણઃ પશવોઽશિવાઃ ॥ 6-3-3 (38695)
જાયન્તે વિવૃતાસ્યાશ્ચ વ્યાહરન્તોઽશિવા ગિરઃ ।
ત્રિપદાઃ શિખિનસ્તાર્ક્ષ્યાશ્ચતુર્દંષ્ટ્રા વિષાણિનઃ ॥ 6-3-4 (38696)
તથૈવાન્યાશ્ચ દૃશ્યન્તે સ્ત્રિયો વૈ બ્રહ્મવાદિનામ્ ।
વૈનતેયાન્મયૂરાંશ્ચ જનયન્તિ પુરે તવ ॥ 6-3-5 (38697)
ગોવત્સં વડવા સૂતે શ્વા સૃગાલં મહીપતે ।
કુક્કુરાન્કરભાશ્ચૈવ શુકાશ્ચાશુવાદિનઃ ॥ 6-3-6 (38698)
સ્ત્રિયઃ કાશ્ચિત્પ્રજાયન્તે ચતસ્રઃ પઞ્ચ કન્યકાઃ ।
જાતમાત્રાશ્ચ નૃત્યન્તિ ગાયન્ત ચ હસન્તિ ચ ॥ 6-3-7 (38699)
પૃથગ્જનસ્ય સર્વસ્ય ક્ષુદ્રકાઃ પ્રહસન્તિ ચ।
નૃત્યન્તિ પરિગાયન્તિ વેદયન્તો મહદ્ભયમ્ ॥ 6-3-8 (38700)
પ્રતિમાશ્ચાલિખન્ત્યેતાઃ સશસ્ત્રાઃ કાલચોદિતાઃ ।
અન્યોન્યમભિધાવન્તિ શિશવો દણ્ડપાણયઃ ॥ 6-3-9 (38701)
અન્યોન્યમભિમૃદ્ગન્તિ નગરાણિ યુયુત્સવઃ ।
પદ્મોત્પલાનિ વૃક્ષેષુ જાયન્તે કુમુદાનિ ચ ॥ 6-3-10 (38702)
વિષ્વ્વાતાશ્ચ વાન્ત્યુગ્રા રજો નાપ્યુપશામ્યતિ।
અભીક્ષ્ણં કમ્પતે ભૂમિરર્કં રાહુરુપૈતિ ચ ॥ 6-3-11 (38703)
શ્વેતો ગ્રહસ્તથા ચિત્રાં સમતિક્રમ્ય તિષ્ઠતિ ।
અભાવં હિ વિશેષેણ કુરૂણાં તત્ર પશ્યતિ ॥ 6-3-12 (38704)
ધૂમકેતુર્મહાઘોરઃ પુષ્યં ચાક્રમ્ય તિષ્ઠતિ ।
સેનયોરશિવં ઘોરં કરિષ્યતિ મહાગ્રહઃ ॥ 6-3-13 (38705)
મઘાસ્વઙ્ગારકો વક્રઃ શ્રવણે ચ બૃહસ્પતિઃ ।
ભગં નક્ષત્રમાક્રમ્ય સૂર્યપુત્રેણ પીડ્યતે ॥ 6-3-14 (38706)
શુક્રઃ પ્રોષ્ઠપદે પૂર્વે સમારુહ્ય વિરોચતે ।
ઉત્તરે તુ પરિક્રમ્ય સહિતઃ સમુદીક્ષતે ॥ 6-3-15 (38707)
શ્યામો ગ્રહઃ પ્રજ્વલિતઃ સધૂમ ઇવ પાવકઃ ।
ઐન્દ્રં તેજસ્વિ નક્ષત્રં જ્યેષ્ઠામાક્રમ્ય તિષ્ઠતિ ॥ 6-3-16 (38708)
ધ્રુવં પ્રજ્વલિતો ઘોરમપસવ્યં પ્રવર્તતે ।
રોહિણીં પીડયત્યેવમુભૌ ચ શશિભાસ્કરો ।
ચિત્રાસ્વાત્યન્તરે ચૈવ વિષ્ઠિતઃ પરુષગ્રહઃ ॥ 6-3-17 (38709)
વક્રાનુવક્રં કૃત્વા ચ શ્રવણં પાવકપ્રભઃ ।
બ્રહ્મરાશિં સમાવૃત્ય લોહિતાઙ્ગો વ્યવસ્થિતઃ ॥ 6-3-18 (38710)
સર્વસસ્યપરિચ્છન્ના પૃથિવી સસ્યમાલિની ।
પઞ્ચશીર્ષા યવાશ્ચાપિ શતશીર્ષાશ્ચ શાલયઃ ॥ 6-3-19 (38711)
પ્રધાનાઃ સર્વલોકસ્ય યાસ્વાયત્તમિદં જગત્ ।
તા ગાવઃ પ્રસ્નુતા વત્સૈઃ શોણિતં પ્રક્ષરન્ત્યુત ॥ 6-3-20 (38712)
નિશ્ચેરુરર્ચિષશ્ચાપાત્ખઙ્ગાશ્ચ જ્વલિતા ભૃશમ્ ।
વ્યક્તં પશ્યન્તિ શસ્ત્રાણિ સંગ્રામં સમુપસ્થિતમ્ ॥ 6-3-21 (38713)
અગ્નિવર્ણા યથા ભાસઃ શસ્ત્રાણામુદકસ્ય ચ।
કવચાનાં ધ્વજાનાં ચ ભવિષ્યતિ મહાક્ષયઃ ॥ 6-3-22 (38714)
પૃથિવી શોણિતાવર્તા ધ્વજોડુપસમાકુલા ।
કુરૂણાં વૈશસે રાજન્પાણ્ડવૈઃ સહ ભારત ॥ 6-3-23 (38715)
દિક્ષુ પ્રજ્વલિતાસ્યાશ્ચ વ્યાહરન્તિ મૃગદ્વિજાઃ ।
અત્યાહિતં દર્શયન્તઃ ક્ષત્રિયાણાં મહદ્ભયમ્ ॥ 6-3-24 (38716)
એકપક્ષાક્ષિચરણાઃ શકુન્તાઃ ખેચરા નિશિ।
રૌદ્રં વદન્તિ સંરબ્ધાઃ શોણિતં છર્દયન્તિ ચ ॥ 6-3-25 (38717)
ગ્રહૌ તામ્રારુણનિભૌ પ્રજ્વલન્તાવિવ સ્થિતૌ ।
સપ્તર્ષીણામુદારાણાં સમવચ્છાદ્ય વૈ પ્રભામ્ ॥ 6-3-26 (38718)
સંવત્સરસ્થાયિનૌ ચ ગ્રહૌ પ્રજ્વલિતાવુભૌ ।
વિશાખયોઃ સમીપસ્થૌ બૃહસ્પતિશનૈશ્ચરૌ ॥ 6-3-27 (38719)
ચન્દ્રાદિત્યાવુભૌ ગ્રસ્તાવેકાહ્ના હિ ત્રયોદશીમ્।
અપર્વમિ ગ્રહં યાતૌ પ્રજાસંક્ષયમિચ્છતઃ ॥ 6-3-28 (38720)
અશોભિતા દિશઃ સર્વાઃ પાંસુવર્ષૈઃ સમન્તતઃ।
ઉત્પાતમેઘા રૌદ્રાશ્ચ રાત્રૌ વર્ષન્તિ શોણિતમ્ ॥ 6-3-29 (38721)
કૃત્તિકાં પીડયંસ્તીક્ષ્ણૈર્નક્ષત્રં પૃથિવીપતે ।
અભીક્ષ્ણવાતા વાયન્તે ધૂમકેતુમવસ્થિતાઃ ॥ 6-3-30 (38722)
વિષમં જનયન્ત્યેત આક્રન્દજનનં મહત્।
ત્રિષુ પૂર્વેષુ સર્વેષુ નક્ષત્રેષુ વિશાંપતે ।
બુધઃ સંપતતેઽભીક્ષ્ણં જનયન્પ્રાણિનાં ભયમ્ ॥ 6-3-31 (38723)
ચતુર્દશીં પઞ્ચદશીં ભૂતપૂર્વાં ચ ષોડશીમ્।
ઇમાં તુ નાભિજાનામિ અમાવાસ્યાં ત્રયોદશીમ્ ।
ચન્દ્રસૂર્યાવુભૌ ગ્રસ્તાવેકાન્હા હિ ત્રયોદશીમ્ ॥ 6-3-32 (38724)
અપર્વણિ ગ્રહેણૈતૌ પ્રજાઃ સંક્ષપયિષ્યતઃ ।
માંસવર્ષં પુનસ્તીવ્રમાસીત્કૃષ્ણચતુર્દશીમ્ ।
શોણિતૈર્વક્રસંપૂર્ણા અતૃપ્તાસ્તત્ર રાક્ષસાઃ ॥ 6-3-33 (38725)
પ્રતિસ્નોતોવહા નદ્યઃ સરિતઃ શોણિતોદકાઃ ।
ફેનાયમાનાઃ કૂપાશ્ચ કૂર્દન્તિ વૃષભા ઇવ ॥ 6-3-34 (38726)
પતન્ત્યુલ્કાઃ સનિર્ઘાતાઃ શક્રાશનિસમપ્રભાઃ ।
અદ્ય ચૈવ નિશાં વ્યુષ્ટામનયં સમવાપ્સ્યથ ॥ 6-3-35 (38727)
વિનિઃસૃત્ય મહોલ્કાભિસ્તિમિરં સર્વતો દિશમ્ ।
અન્યોન્યમુપતિષ્ઠદ્ભિસ્તત્ર ચોક્તં મહર્ષિભિઃ ।
ભૂમિપાલસહસ્રાણાં ભૂમિઃ પાસ્યતિ શોણિતમ્ ॥ 6-3-36 (38728)
કૈલાસમન્દરાભ્યાં તુ તથા હિમવતો વિભો ।
સહસ્રશો મહાશબ્દં શિખરાણિ પતન્તિ ચ ॥ 6-3-37 (38729)
મહાભૂતા ભૂમિકમ્પે ચત્વારઃ સાગરાઃ પૃથક્ ।
વેલામુદ્વર્તયન્તીવ ક્ષોભયન્તો વસુન્ધરામ્ ॥ 6-3-38 (38730)
વૃક્ષાનુન્મથ્ય વાન્ત્યુગ્રા વાતાઃ શર્કરકર્ષિણઃ ।
આભગ્રાઃ સુમહાવાતૈરશનીભિઃ સમાહતાઃ ॥ 6-3-39 (38731)
વૃક્ષાઃ પતન્તિ ચૈત્યાશ્ચ ગ્રામેષુ નગરેષુ ચ ।
નીલલોહિતપીતશ્ચ ભવત્યગ્નિર્હુતો દ્વિજૈઃ ॥ 6-3-40 (38732)
વામાર્ચિર્દુષ્ટગન્ધશ્ચ મુઞ્ચન્વૈ દારુણં સ્વનમ્ ।
સ્પર્શા ગન્ધા રસાશ્ચૈવ વિપરીતા મહીપતે ॥ 6-3-41 (38733)
ધૂમં ધ્વજાઃ પ્રમુઞ્ચન્તિ કમ્પમાના મુહુર્મુહુઃ ।
મુઞ્ચન્ત્યઙ્ગારવર્ષં ચ ભેર્યશ્ચ પટહાસ્તથા ॥ 6-3-42 (38734)
શિખરાણાં સમૃદ્ધાનામુપરિષ્ટાત્સમન્તતઃ ।
વાયસાશ્ચ રુવન્ત્યુગ્રં વામં મણ્ડલમાશ્રિતાઃ ॥ 6-3-43 (38735)
પક્વાપક્વેઽતિસુભૃશં વાવાશ્યન્તે વયાંસિ ચ।
નિલીયન્તે ધ્વજાગ્રેષુ ક્ષયાય પૃથિવીક્ષિતામ્ ॥ 6-3-44 (38736)
ધ્યાયન્તઃ પ્રકિરન્તશ્ચ વ્યાલા વેપથુસંયુતાઃ ।
દીનાસ્તુરંગમાઃ સર્વે વારણાઃ સલિલાશ્રયાઃ ॥ 6-3-45 (38737)
`એવંવિધં દુર્નિમિત્તં ક્ષયાય પૃથીવીક્ષિતામ્।
ભૌમં દિવ્યં ચાન્તરિક્ષં ત્રિવિધં જાયતેઽનિશમ્' 6-3-46 (38738)
એતચ્છ્રુત્વા ભવાનત્ર પ્રાપ્તકાલં વ્યવસ્યતામ્।
યથા લોકઃ સમુચ્છેદં નાયં ગચ્છેત ભારત ॥ 6-3-47 (38739)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-3-48x (3956)
પિતુર્વચો નિશમ્યૈતદ્ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીદિદમ્ ।
દિષ્ટમેતત્પુરા મન્યે ભવિષ્યતિ નરક્ષયઃ ॥ 6-3-48 (38740)
રાજાનઃ ક્ષત્રધર્મેણ યદિ વધ્યન્તિ સંયુગે।
વીરલોકં સમાસાદ્ય સુખં પ્રાપ્સ્યન્તિ કેવલમ્ ॥ 6-3-49 (38741)
ઇહ કીર્તિં પરે લોકે દીર્ઘકાલં મહત્સુખમ્ ।
પ્રાપ્સ્યન્તિ પુરુષવ્યાઘ્રાઃ પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા મહાહવે ॥ 6-3-50 (38742)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-3-51x (3957)
એવં મુનિસ્તથેત્સુક્ત્વા કવીન્દ્રો રાજસત્તમ।
ધૃતરાષ્ટ્રેણ પુત્રેણ ધ્યાનમન્વગમત્પરમ્ ॥ 6-3-51 (38743)
સ મુહૂર્તં તથા ધ્યાત્વા પુનરેવાબ્રવીદ્વચઃ ।
અસંશયં પાર્થિવેન્દ્ર કાલઃ સંક્ષયતે જગત્ ॥ 6-3-52 (38744)
સૃજતે ચ પુનર્લોકાન્નેહ વિદ્યતિ શાશ્વતમ્।
જ્ઞાતીનાં વૈ કુરૂણાં ચ સંબન્ધિસુહૃદાં તથા ॥ 6-3-53 (38745)
ધર્મ્યં દર્શય પન્થાનં સમર્થો હ્યસિ વારણે ।
ક્ષુદ્રં જાતિવધં પ્રાહુર્મા કુરુષ્વ મમાપ્રિયમ્ ॥ 6-3-54 (38746)
કાલોઽયં પુત્રરૂપેણ તવ જાતો વિશાંપતે ।
ન વધઃ પૂજ્યતે વેદે હિતં નૈવ કથંચન ॥ 6-3-55 (38747)
હન્યાત્સ એનં યો હન્યાત્કુલધર્મં સ્વિકાં તનુમ્ ।
કાલેનોત્પથગન્તસિ શક્યે સતિ યથાઽઽપદિ ॥ 6-3-56 (38748)
કુલસ્યાસ્ય વિનાશાય તથૈવ ચ મહીક્ષિતામ્ ।
અનર્થો રાજ્યરૂપેણ તવ જાતો વિશાંપતે ॥ 6-3-57 (38749)
લુપ્તધર્મા પરેણાસિ ધર્મં દર્શય વૈ સુતાન્ ।
કિં તે રાજ્યેન દુર્ધર્ષયેન પ્રાપ્તોઽસિ કિલ્વિષમ્ ॥ 6-3-58 (38750)
યશો ધર્મં ચ કીર્તિં ચ પાલયન્સ્વર્ગમાપ્સ્યસિ ।
લભન્તાં પાણ્ડવા રાજ્યં શમં ગચ્છન્તુ કૌરવાઃ ॥ 6-3-59 (38751)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-3-60x (3958)
એવં બ્રુવતિ વિપ્રેન્દ્રે ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ ।
પ્રશસ્ય વાક્યં વાક્યજ્ઞો વાક્યં ચૈવાબ્રવીત્પુનઃ ॥ 6-3-60 (38752)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-3-61x (3959)
યથા ભવાન્વેત્તિ તથૈવ વેત્તા
ભાવાભાવૌ વિદિતૌ મે યથાર્થૌ ।
સ્વાર્થે હિ સંમુહ્યતિ તાત લોકો
માં ચાપિ લોકાત્મકમેવ વિદ્ધિ ॥ 6-3-61 (38753)
પ્રસાદયે ત્વામતુલપ્રભાવં
ત્વં નો ગતિર્દર્શયિતા ચ ધીરઃ ।
ન ચાપિ તે વશગા મે સુતાશ્ચ
ન ચાધર્મં કર્તુમર્હા હિ મે મતિઃ ॥ 6-3-62 (38754)
ત્વં હિ ધર્મઃ પવિત્રં ચ યશઃ કીર્તિર્ધૃતિઃ સ્મૃતિઃ ।
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ માન્યશ્ચાપિ પિતામહઃ ॥ 6-3-63 (38755)
વ્યાસ ઉવાચ। 6-3-64x (3960)
વૈચિત્રવીર્ય નૃપતે યત્તે મનસિ વર્તતે।
અભિધત્સ્વ યથાકામં છેત્તાઽસ્મિ તવ સંશયમ્ ॥ 6-3-64 (38756)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-3-65x (3961)
યાનિ લિઙ્ગાનિ સંગ્રામે ભવન્તિ વિજયિષ્યતામ્।
તાનિ સર્વાણિ ભગવઞ્છ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ ॥ 6-3-65 (38757)
વ્યાસ ઉવાચ। 6-3-66x (3962)
પ્રસન્નભાઃ પાવક ઊર્ધ્વરશ્મિઃ
પ્રદક્ષિણાવર્તશિખો વિધૂમઃ ।
પુણ્યા ગન્ધાશ્ચાહુતીનાં પ્રવાન્તિ
જયસ્યૈતદ્ભાવિનો રૂપમાહુઃ ॥ 6-3-66 (38758)
ગમ્ભીરઘોષાશ્ચ મહાસ્વનાશ્ચ
શઙ્ખા મૃદઙ્ગાશ્ચ નદન્તિ યત્ર।
વિશુદ્ધરશ્મિસ્તપનઃ શશી ચ
જયસ્યેતદ્ભાવિનો રૂપમાહુઃ ॥ 6-3-67 (38759)
ઇષ્ટા વાચઃ પ્રસૃતા વાયસાનાં
સંપ્રસ્થિતાનાં ચ ગમિષ્યતાં ચ।
યે પૃષ્ઠતસ્તે ત્વરયન્તિ રાજ-
ન્યે ચાગ્રતસ્તે પ્રતિષેધયન્તિ ॥ 6-3-68 (38760)
કલ્યાણવાચઃ શકુના રાજહંસાઃ
શુકાઃ ક્રૌઞ્ચાઃ શતપત્રાશ્ચ યત્ર।
પ્રદક્ષિણાશ્ચૈવ ભવન્તિ સઙ્ખ્યે
ધ્રુવં જયસ્તત્ર વદન્તિ વિપ્રાઃ ॥ 6-3-69 (38761)
અલંકારૈઃ કવચૈઃ કેતુભિશ્ચ
સુખપ્રણાદૈર્હેષિતૈર્વા હયાનામ્।
ભ્રાજિષ્મતી દુષ્પ્રતિવીક્ષણીયા
યેષાં ચમૂસ્તે વિજયન્તિ શત્રૂન્ ॥ 6-3-70 (38762)
હૃષ્ટા વાચસ્તથા સત્વં યોધાનાં યત્ર ભારત।
ન મ્લાયન્તિ સ્રજશ્ચૈવ તે તરન્તિ રણોદધિમ્ ॥ 6-3-71 (38763)
`પ્રયાણે વાયસો વામે દક્ષિણે પ્રવિવિક્ષતામ્।
પશ્ચાત્સંસાધયત્યર્થં પુરસ્તાત્પ્રતિષેધતિ ॥ ' 6-3-72 (38764)
શબ્દરૂપરસસ્પર્શગન્ધાશ્ચાવિકૃતાઃ શુભાઃ ।
સદા હર્ષશ્ચ યોધાનાં જયતામિહ લક્ષણમ્ ॥ 6-3-73 (38765)
અનુગા વાયવો વાન્તિ તથાઽભ્રાણિ વયાંસિ ચ ।
અનુપ્લવન્તિ મેઘાશ્ચ તથૈવેન્દ્રધનૂંષિ ચ ॥ 6-3-74 (38766)
એતાનિ જયમાનાનાં લક્ષણાનિ વિશાંપતે ।
ભવન્તિ વિપરીતાનિ મુમૂર્ષૂણાં જનાધિપ ॥ 6-3-75 (38767)
અલ્પાયાં વા મહત્યાં વા સેનાયામિતિ નિશ્ચયઃ।
હર્ષો યોધગણસ્યૈકો જયલક્ષણમુચ્યતે ॥ 6-3-76 (38768)
એકો દીર્ણો દારયતિ સેનાં સુમહતીમપિ ।
તાં દીર્ણામનુદીર્યન્તે યોધાઃ શૂરતરા અપિ ॥ 6-3-77 (38769)
દુર્નિવર્ત્યા તદા ચૈવ પ્રભગ્ના મહતી વમૂઃ ।
અપામિવ મહાવેગા ત્રસ્તા મગગણા ઇવ ॥ 6-3-78 (38770)
નૈવ શક્યા સમાધાતું સન્નિપાતે મહાચમૂઃ ।
દીર્ણ ઇત્યેવ દીર્યન્તે સુવિદ્વાંસોઽપિ ભારત ॥ 6-3-79 (38771)
ભીતાન્ભગ્નાંશ્ચ સંપ્રેક્ષ્ય ભયં ભૂયોઽભિવર્ધતે।
પ્રભગ્ના સહસા રાજન્દિશો વિદ્રવતે ચમૂઃ ।
નૈવ સ્થાપયિતું શક્યા શૂરૈરપિ મહાચમૂઃ ॥ 6-3-80 (38772)
સત્કૃત્ય મહતીં સેનાં ચતુરઙ્ગાં મહીપતિઃ ।
ઉપાયપૂર્વં મેધાવી યતેત સતતોત્થિતઃ ॥ 6-3-81 (38773)
ઉપાયવિજયં શ્રેષ્ઠમાહુર્ભેદેન મધ્યમમ્ ।
જઘન્ય એષ વિજયો યો યુદ્ધેન વિશાંપતે ॥ 6-3-82 (38774)
મહાન્દોષઃ સન્નિપાતસ્તસ્યાદ્યઃ ક્ષય ઉચ્યતે ।
પરસ્પરજ્ઞાઃ સંહૃષ્ટા વ્યવધૂતાઃ સુનિશ્ચિતાઃ ॥ 6-3-83 (38775)
અપિ પઞ્ચાશતં શૂરા મૃદ્ગન્તિ મહતીં ચમૂમ્ ।
અપિ વા પઞ્ચ ષટ્ સપ્ત વિજયન્ત્યનિવર્તિનઃ ॥ 6-3-84 (38776)
ન વૈનતેયો ગરુડઃ પ્રશંસતિ મહાજનમ્ ।
દૃષ્ટ્વા સુપર્ણોઽપચિતિં મહત્યા અપિ ભારત ॥ 6-3-85 (38777)
ન બાહુલ્યેન સેનાયા જયો ભવતિ નિત્યશઃ ।
અધ્રુવો હિ જયો નામ દૈવં ચાત્ર પરાયણમ્ ।
જયવન્તો હિ સંગ્રામે કૃતકૃત્યા ભવન્તિ હિ ॥ ॥ 6-3-86 (38778)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-3-6 વડવા અશ્વા શ્વા શુની। કરભો મૃગવિશેષઃ ॥ 6-3-7 પ્રજાયન્તે જનયન્તિ ॥ 6-3-8 પૃથગ્જનસ્ય નીચજનસ્ય સંબન્ધિનઃ ક્ષુદ્રકાઃ વ્યઙ્ગાઃ ચણ્ડાલાદિષુ જાતાઃ કાણકુબ્જાદય ઇત્યર્થઃ । ક્ષુદ્રા વ્યઙ્ગાનટીત્યાદિમેદિની ॥ 6-3-10 નગરાણિ કૃત્રિમાણિ શિશવ એવાવમૃદ્ગન્તિ ॥ 6-3-11 કાર્તિક્યાઃ પરં હિ સંગ્રામારમ્ભસ્તત્ર તુલાસ્થમર્કં રાહુરુપૈતિ ॥ 6-3-12 તદૈવ શ્વેતો ગ્રહઃ કેતુશ્ચિત્રામતિક્રામતિ સ્વાત્યાદૌ વર્તતે । નિત્યં સમસસ્તકસ્થૌ રાહુકેતૂ ઇદાનીમેકરાશિગતૌ મહાનિષ્ટસૂચકાવિતિ ભાવઃ ॥ 6-3-13 ધૂમકેતુરુપગ્રહવિશેષઃ સ પુષ્યં ક્ષત્રિયનક્ષત્રમાક્રમ્ય તિષ્ઠતિ। તથા વક્ષ્યમાણરીત્યા જ્યેષ્ઠાસ્થેનાપિ કેતુના પુષ્યો વિદ્ધસ્તથા ચ સ્વનક્ષત્રે ક્રૂરાક્રાન્તે ક્રૂરવિદ્ધે ચ સત્યવશ્યં ક્ષત્રિયાણાં નાશો ભવતીત્યર્થઃ । યથોક્તમ્ । કૃત્તિકાયાં તથા પુષ્પે રેવત્યાં ચ પુનર્વસૌ । વેધે સતિ ત્રમાદ્વેધો વર્ણેષુ બ્રાહ્મણાદિષ્વિતિ નરતિવિજયે ॥ 6-3-14 ભગં નક્ષત્રં પૂર્વાફલ્ગુની । શ્રુતિમતે તૂત્તરાફલ્ગુની ॥ 6-3-15 પૂર્વેપ્રોષ્ઠપદે પૂર્વાભાદ્રપદાનક્ષત્રં સમારુહ્ય પરિક્રમ્ય પરિઘાખ્ય ઉપગ્રહસ્તેન સહિતઃ ઉત્તરે ઉત્તરાભાદ્રપદાનક્ષત્રં ઉદીક્ષતે આક્રાન્તુમિચ્છતિ ॥ 6-3-16 શ્યામો દ્વિતીય ઉપગ્રહઃ કેતુસંજ્ઞઃ ઐન્દ્રં જ્યેષ્ઠાં નક્ષત્રમિતિ યોજ્યમ્ ॥ 6-3-17 પરુષગ્રહો રાહુરેકનક્ષત્રસ્થૌ શશિભાસ્કરૌ પીડયતિ । અપસવ્યં પ્રવર્તતે સર્વદા વક્રી સન્। સર્વતોભદ્રચક્રે વેધેન કસ્વાતીસ્થઃ સન્ રોહિણીનક્ષત્રં ચ પીડયતીત્યર્થઃ ॥ 6-3-18 તત્રૈવ સર્વતોભદ્રચક્રે મઘાસ્થો લિહિતાઙ્ગોઽઙ્ગારકો વક્રાનુવક્રં કૃત્વા પુનઃપુનર્વક્રીભૂય બ્રહ્મણા બૃહસ્પતિનાક્રાન્તં રાશિં શ્રવણં સમાવૃત્ય સમ્યક્ પૂર્ણદૃષ્ટ્યા વિદ્વા તિષ્ઠતિ ॥ 6-3-19 પરિચ્છન્ના આચ્છાદિતા । પઞ્ચશીર્ષાણિ શિમ્બીસદૃશાનિ યેષાં તે પઞ્ચશીર્ષાઃ ॥ 6-3-27 પૂર્વં શ્રવણસ્થો બૃહસ્પતિર્ભગનક્ષત્રસ્થઃ સૂર્યપુત્ર ઇત્યુક્તં તાવુભૌ વિશાખાસમીપે તિર્યગ્વેધેન શતપદે ચક્રે વિશાખાનક્ષત્રં વિધ્યત ઇત્યર્થઃ ॥ 6-3-28 અપર્વણિ પર્વ દર્શાખ્યં પઞ્ચદશેહ્નિ ભવતિ એકતિથિવૃદ્ધૌ ષોડશે વા એકતિથિક્ષયે ચતુર્દશે વાહ્નિ ભવતિ। તિથિદ્વયક્ષયસ્તુ લોકેઽત્યન્તમપ્રસિદ્ધ ઇતિ અપર્વણીત્યુક્તં । ગ્રહં યાતૌ રાહુણા ગ્રહણં પ્રાપ્તૌ । એતદેવ પ્રજાસંક્ષયહેતુત્વેન શાસ્ત્રે દૃષ્ટમિત્યાહ પ્રજેતિ। અયં શ્લોકોત્ર દાક્ષિણાત્યકોશેષુ નાસ્તિ। ઝo પુસ્તક એવાસ્તિ॥ 6-3-30 ચિત્રાસ્વાન્ત્યતરસ્થઃ પુરુષો ગ્રહો રોહિણીં પીડયતીત્યુક્તં તત્ર ચિત્રાંશે સ્થિત્વા રોહિણી અષ્ટાદશત્વેન સ્મમુદાયિકનક્ષત્રં પીડયતિ। સ્વાત્યંશે સ્થિત્વા કૃત્તિકાં ષોડશકત્વેન સાંઘાતિકનક્ષત્રં પીડયતિ। સર્વતોભદ્રચક્રે તથા દર્શનાત્ તદેતદાહ કૃત્તિકામિત્યર્ધેન । તીક્ષ્ણૈ ક્રૂરૈઃ કર્મભિરુપલક્ષિતો રાહુરિત્યર્થઃ । ધૂમકેતું ઉત્પાતવિશેષમનુલક્ષ્યાવસ્થિતાઃ ॥ 6-3-31 ત્રિષ્વિતિ। ત્રિષુ સર્વેષુ નક્ષત્રનક્ષત્રેષુ વિશાંપતે। ગૃધ્નઃ સંપતતે શીર્ષં જનયન્ભયમુત્તમમ્ ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-3-32 ગ્રસ્તાવેકમાસીં ત્રયોદશીમ્ ઇતિ ઝo પાઠઃ । તત્પક્ષે ચન્દ્રાદિત્યાવુભૌ ગ્રસ્તાવિત્યેતેન શ્લોકેનોક્તમર્થં વિશદયતિ દ્વાભ્યામ્। ચતુર્દશીમિતિ। ત્રયોદશીં ત્રયોદાશાનામહ્નાં પૂરણીં અમાવાસ્યાં ભૂતપૂર્વાં નાભિજાનામિ। અતિભૂયસા કાલેન અયં દુર્યોગ આગત ઇતિ ભાવઃ। એકમાસીં એકસ્મિન્નેવ માસે ભવામ્। પૂર્વં ત્રયોદશ્યાં રાત્રૌ પક્ષસમાપ્ત્યા સૂર્યગ્રહણમેવોક્તમ્। ઇદાનીં તુ એકસ્મિન્માસે ચન્દ્રઃ પૂર્વમાસ્યાં રાહુણા ગ્રહેણ ગ્રસ્તઃ સૂર્યોઽમાવાસ્યાયામ્। યદા સૂર્યો ગ્રસ્તસ્તદા ચન્દ્રોપિ ગ્રસ્ત એવ દર્શે તયોઃ સંહતત્વાત્ ॥ 6-3-33 અપર્વણીતિ। લોકાપ્રસિદ્ધપર્વણીતિ પૂર્વવત્ જ્ઞેયમ્ ॥ 6-3-34 કૂપાઃ કૂર્દન્તિ ક્રીડન્તિ વાતૈઃ ક્ષુભ્યન્ત ઇત્યર્થઃ ॥ 6-3-35 અનયં અનીતિફલમ્ ॥ 6-3-38 મહાભૂતા વૃદ્ધીભૂતાઃ ॥ 6-3-43 શિખરાણાં દ્રુમાગ્રાણામ્ ॥ 6-3-44 પક્વાપક્વેતિ પક્ષિરુતાનુકરણમ્। વાવાશ્યન્તે અતિશયેન શબ્દં કુર્વન્તિ ॥ 6-3-45 પ્રકિરન્તઃ શકૃન્મૂત્રમિતિ શેષઃ। વ્યાલાઃ દુષ્ટહસ્તિનઃ । સલિલાશ્રયાઃ અત્યન્તં પ્રસ્વેદયુક્તાઃ ॥ 6-3-51 મુનિઃ એવં તથેત્યુક્ત્વેતિ સંબન્ધઃ । ધૃતરાષ્ટ્રેણ હેતુના। તદર્થમિત્યર્થઃ। ધ્યાનં ચિન્તામ્ ॥ 6-3-55 અયં દુર્યોધનઃ ॥ 6-3-56 સઃ ધર્મઃ એવં ધર્મહન્તારં શક્યેઽનાપદિ સત્યાં કિમર્થમાપદીવ ઉન્માર્ગગામી ભવસીત્યર્થઃ ॥ 6-3-58 પરેણ અતિશયેન ॥ 6-3-61 ભાવાભાવૌ સ્થિતિવિનાશૌ ॥ 6-3-63 ત્વં હિ ધર્માદૌ હેતુરિત્યર્થઃ ॥ 6-3-67 રૂપં ગમકં ચિહ્નમ્ ॥ 6-3-68 યે પૃષ્ઠતો ભાષમાણા વાયસાસ્તે ગન્તારં ત્વરયન્તિ સિદ્ધિસૂચકા ઇત્યર્થઃ । યે પુરતો ભાષમાણાસ્તે ગમનં નિષેધન્તીત્યર્થઃ ॥ 6-3-83 સન્નિપાતો યોધાનાં સંઘર્ષઃ । વ્યવધૂતાઃ દારાદિષ્વનાસક્તાઃ ॥ 6-3-85 શૂરાણાં સહાયસંપત્તિર્નાપેક્ષિતેત્યત્ર દૃષ્ટાન્તમાહ ન વૈનતેય ઇતિ। મહત્યા અપિ સેનાયા અપચિતિં પ્રતિકારં નાશં વા એકેનૈવાત્મના કર્તું શક્યં દૃષ્ટ્વા સુપર્ણઃ શોભનપતત્રઃ ગરુડો નામતઃ વૈનતેયો વિનતાયાઃ પુત્રો મહાજનં બહુજનસમૂહં ન પ્રશંસતિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
6.4. અધ્યાયઃ 004
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
વ્યાસે ગતે સંજયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ ભૂમિગુણાનુવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-4-0 (38779)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-4-0x (3963)
એવમુક્ત્વા યયૌ વ્યાસો ધૃતરાષ્ટ્રય ધીમતે।
ધૃતરાષ્ટ્રોઽપિ તચ્છ્રુત્વા ધ્યાનમેવાન્વપદ્યત॥ 6-4-1 (38780)
સ મુહૂર્તમિવ ધ્યાત્વા વિનિઃશ્વસ્ય મુહુર્મુહુઃ ।
સંજયં સંશિતાત્માનમપૃચ્છદ્રતર્ષભ ॥ 6-4-2 (38781)
સંજયેમે મહીપાલાઃ શૂરા યુદ્ધાભિનન્દિનઃ ।
અન્યોન્યમભિનિઘ્નન્તિ શસ્ત્રૈરુચ્ચાવચૈરિહ ॥ 6-4-3 (38782)
પાર્થિવાઃ પૃથિવીહેતોઃ સમભિત્યજ્ય જીવિતમ્ ।
ન વા શામ્યન્તિ નિઘ્નન્તો વર્ધયન્તિ યમક્ષયમ્ ॥ 6-4-4 (38783)
ભૌમમૈશ્વર્યમિચ્છન્તો ન મૃષ્યન્તે પરસ્પરમ્ ।
મન્યે બહુગુણા ભૂમિસ્તન્મમાચક્ષ્વ સંજય ॥ 6-4-5 (38784)
બહૂનિ ચ સહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
કોટ્યશ્ચ લોકવીરાણાં સમેતાઃ કુરુજાઙ્ગલે ॥ 6-4-6 (38785)
દેશાનાં ચ પરીમાણં નગરાણાં ચ સંજય ।
શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વેન યત એતે સમાગતાઃ ॥ 6-4-7 (38786)
દિવ્યબુદ્ધિપ્રદીપેન યુક્તસ્ત્વં જ્ઞાનચક્ષુષા।
પ્રભાવાત્તસ્ય વિપ્રર્ષેર્વ્યાસસ્યામિતતેજસઃ ॥ 6-4-8 (38787)
સંજય ઉવાચ। 6-4-9x (3964)
યથાપ્રજ્ઞં મહાપ્રાજ્ઞ ભૌમાન્વક્ષ્યામિ તે ગુણાન્।
શાસ્ત્રચક્ષુરવેક્ષસ્વ નમસ્તે ભરતર્ષભ ॥ 6-4-9 (38788)
દ્વિવિધાનીહ ભૂતાનિ ચરાણિ સ્થાવરાણિ ચ।
ત્રસાનાં ત્રિવિધા યોનિરણ્ડસ્વેદજરાયુજાઃ ॥ 6-4-10 (38789)
ત્રસાનાં ખલુ સર્વેષાં શ્રેષ્ઠા રાજઞ્જરાયુજાઃ।
જરાયુજાનાં પ્રવરા માનવાઃ પશવશ્ચ યે ॥ 6-4-11 (38790)
નાનારૂપધરા રાજંસ્તેષાં ભેદાશ્ચતુર્દશ ।
વેદોક્તાઃ પૃથિવીપાલ યેષુ યજ્ઞાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ ॥ 6-4-12 (38791)
ગ્રામ્યાણાં પુરુષાઃ શ્રેષ્ઠાઃ સિંહાશ્ચારણ્યવાસિનામ્ ।
સર્વેષામેવ ભૂતાનામન્યોન્યેનોપજીવનમ્ ॥ 6-4-13 (38792)
ઉદ્ભિઞ્જાઃ સ્થાવરાઃ પ્રોક્તાસ્તેષાં પઞ્ચૈવ જાતયઃ ।
વૃક્ષગુલ્મલતાવલ્લ્યસ્ત્વક્સારાસ્તૃણજાતયઃ ॥ 6-4-14 (38793)
તેષાં વિંશતિરેકોના મહાભૂતેષુ પઞ્ચસુ ।
ચતુર્વિશતિરુદ્દિષ્ટા ગાયત્રી લોકસંમતા ॥ 6-4-15 (38794)
ય એતાં વેદ ગાયત્રીં પુણ્યાં સર્વગુણાન્વિતામ્ ।
તત્ત્વેન ભરતશ્રેષ્ઠ સ લોકે ન પ્રણશ્યતિ॥ 6-4-16 (38795)
અરણ્યવાસિનઃ સપ્ત સપ્તૈષાં ગ્રામવાસિનઃ ।
સિંહા વ્યાઘ્રા વરાહાશ્ચ મહિષા વારણાસ્તથા ॥ 6-4-17 (38796)
ઋક્ષાશ્ચ વાનરાશ્ચૈવ સપ્તારણ્યાઃ સ્મૃતા નૃપ ।
ગૌરજાવિમનુષ્યાશ્ચ અશ્વાશ્વતરગર્દભાઃ ॥ 6-4-18 (38797)
એતે ગ્રામ્યાઃ સમાખ્યાતાઃ પશવઃ સપ્ત સાધુભિઃ ।
એતે વૈ પશવો રાજન્ગ્રામ્યારણ્યાશ્ચતુર્દશ ॥ 6-4-19 (38798)
ભૂમૌ ચ જાયતે સર્વં ભૂમૌ સર્વં વિનશ્યતિ ।
ભૂમિઃ પ્રતિષ્ઠા ભૂતાનાં ભૂમિરેવ સનાતનમ્ ॥ 6-4-20 (38799)
યસ્ય ભૂમિસ્તસ્ય સર્વં જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ।
તત્રાતિગૃદ્ધા રાજાનો વિનિઘ્નન્તીતરેતરમ્ ॥ ॥ 6-4-21 (38800)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-4-4 નવા નૈવ । યમક્ષયં યમલોકમ્ ॥ 6-4-10 ત્રસાનાં જંગમાનાં યોનિરુત્પત્તિસ્થાનમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
6.5. અધ્યાયઃ 005
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંજયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ ભૂતપઞ્ચકગુણવર્ણનપૂર્વકં સંક્ષેપેણ જમ્બૂદ્વીપવર્ણનમ્ ॥ 1 ।Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-5-0 (38801)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-5-0x (3965)
નદીનાં પર્વતાનાં ચ નામધેયાનિ સંજય ।
તથા જનપદાનાં ચ યે ચાન્યે ભૂમિમાશ્રિતાઃ ॥ 6-5-1 (38802)
પ્રમાણં ચ પ્રમાણજ્ઞ પૃથિવ્યા મમ સર્વતઃ ।
નિખિલેન સમાચક્ષ્વ કાનનાનિ ચ સંજય ॥ 6-5-2 (38803)
સંજય ઉવાચ। 6-5-3x (3966)
પઞ્ચેમાનિ મહારાજ મહાભૂતાનિ સંગ્રહાત્।
જગતીસ્થાનિ સર્વાણિ સમાન્યાહુર્મનીષિણઃ ॥ 6-5-3 (38804)
ભૂમિરાપસ્તથા વાયુરગ્નિરાકાશમેવ ચ।
ગુણોત્તરાણિ સર્વાણિ તેષાં ભૂમિઃ પ્રધાનતઃ ॥ 6-5-4 (38805)
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ રસો ગન્ધશ્ચ પઞ્ચમઃ।
ભૂમેરેતે ગુણાઃ પ્રોક્તા ઋષિભિસ્તત્ત્વવેદિભિઃક ॥ 6-5-5 (38806)
ચત્વારોઽપ્સુ ગુણા રાજન્ગન્ધસ્તત્ર ન વિદ્યતે।
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ તેજસોઽથ ગુણાસ્ત્રયઃ ।
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ વાયૌ દ્વૌ અકાશે શબ્દ એવ તુ ॥ 6-5-6 (38807)
એતે પઞ્ચ ગુણા રાજન્મહાભૂતેષુ પઞ્ચસુ।
વર્તન્તે સર્વલોકેષુ યેષુ ભૂતાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ ॥ 6-5-7 (38808)
અન્યોન્યં નાભિવર્તન્તે સામ્યં ભવતિ વૈ યદા ॥ 6-5-8 (38809)
યદા તુ વિષમીભાવમાવિશન્તિ પરસ્પરમ્ ।
તદા દેહૈર્દેહવન્તો વ્યતિરોહન્તિ નાન્યથા ॥ 6-5-9 (38810)
આનુપૂર્વ્યા વિનશ્યન્તિ જાયન્તે ચાનુપૂર્વશઃ ।
સર્વામ્યપરિમેયાણિ તદેષાં રૂપમૈશ્વરમ્ ॥ 6-5-10 (38811)
તત્રતત્ર હિ દૃશ્યન્તે ધાતવઃ પાઞ્ચભૌતિકાઃ ।
તેષાં મનુષ્યાસ્તર્કેણ પ્રમાણાનિ પ્રચક્ષતે ॥ 6-5-11 (38812)
અચિન્ત્યાઃ ખલુ યે ભાવા ન તાંસ્તર્કેણ સાધયેત્।
પ્રકૃતિભ્યઃ પરં યત્તુ તદચિન્ત્યસ્ય લક્ષણમ્ ॥ 6-5-12 (38813)
સુદર્શનં પ્રવક્ષ્યામિ દ્વીપં તુ કુરુનન્દન।
પરિમણ્ડલો મહારાજ દ્વીપોઽસૌ ચક્રસંસ્થિતઃ ॥ 6-5-13 (38814)
નદીજાલપ્રતિચ્છન્નઃ પર્વતૈશ્ચાભ્રસન્નિભૈઃ ।
પુરૈશ્ચ વિવિધાકારૈ રમ્યૈર્જનપદૈસ્તથા ॥ 6-5-14 (38815)
વૃક્ષૈઃ પુષ્પફલોપેતૈઃ સંપન્નધનધાન્યવાન્ ।
લવણેન સમુદ્રેણ સમન્તાત્પરિવારિતઃ ॥ 6-5-15 (38816)
યથા હિ પુરુષઃ પશ્યેદાદર્શે મુખમાત્મનઃ ।
એવં સુદર્શનદ્વીપો દૃશ્યતે ચન્દ્રમણ્ડલે ॥ 6-5-16 (38817)
દ્વિરશસ્તુ તતઃ પ્લક્ષો દ્વિરંશઃ શાલ્મલિર્મહાન્ ।
દ્વિરંશઃ પિપ્પલસ્તસ્ય દ્વિરંશશ્ચ કુશો મહાન્।
સર્વૌષધિસમાપન્નઃ પર્વતૈઃ પરિવારિતઃ ॥ 6-5-17 (38818)
આપસ્તતોઽન્યા વિજ્ઞેયાઃ શેષઃ સંક્ષેપ ઉચ્યતે।
તતોઽન્ય ઉચ્યતે ચાયમેનં સંક્ષેપતઃ શ્રૃણુ ॥ ॥ 6-5-18 (38819)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-5-13 કિમસ્ય પ્રમાણં કા વા આકૃતિસ્તવાભિમતેત્યાશઙ્ક્યાહ સુદર્શનમિતિ। સુદર્શનો નામ જમ્બૂવૃક્ષવિશેષસ્તન્નામાઙ્કિતોઽયં દ્વીપઃ સુદર્શનદ્વીપઃ તં પ્રમાણત આકૃતિતશ્ચ પ્રકર્ષેણ વક્ષ્યામિ। તુશબ્દઃ પક્ષાન્તરવ્યાવૃત્ત્યર્થઃ । ચક્રસંસ્થિતઃ ચક્રવત્ સંસ્થિતં ઉસ્થંનમાકારો યસ્ય સઃ ॥ 6-5-16 નન્વેવંવિધસ્ય કથમતિસૂક્ષ્મત્વમુચ્યતેઽત આહ યથા હીતિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
6.6. અધ્યાયઃ 006
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંજયેન ભારતાદિનવખણ્ડાનાં તત્તત્સીમાપર્વતાનાં મેરોશ્ચ વર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-6-0 (38820)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-6-0x (3967)
ઉક્તો દ્વીપસ્ય સંક્ષેપો વિધિવદ્બુદ્ધિમંસ્ત્વયા।
તત્ત્વજ્ઞશ્ચાસિ સર્વસ્ય વિસ્તારં બ્રૂહિ સઞ્જય ॥ 6-6-1 (38821)
યાવાન્ભૂમ્યવકાશોઽયં દૃશ્યતે શશલક્ષણે।
તસ્ય પ્રમાણાં પ્રબ્રૂહિ તતો વક્ષ્યસિ પિપ્પલમ્ ॥ 6-6-2 (38822)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-6-3x (3968)
એવં રાજ્ઞા સ પૃષ્ટસ્તુ સંજયો વાક્યમબ્રવીત્। 6-6-3xa સંજય ઉવાચ।
પ્રાગાયતા મહારાજ ષડેતે વર્ષપર્વતાઃ ।
અવગાઢા હ્યુભયતઃ સમુદ્રૌ પૂર્વપશ્ચિમૌ ॥ 6-6-3 (38823)
હિમવાન્હેમકૂટશ્ચ નિષધશ્ચ નગોત્તમઃ।
નીલશ્ચ વૈદૂર્યમયઃ શ્વેતશ્ચ શશિસન્નિભઃ ॥ 6-6-4 (38824)
સર્વધાતુવિચિત્રશ્ચ શ્રૃઙ્ગવાન્નામ પર્વતઃ।
એતે વૈ પર્વતા રાજન્સિદ્ધચારણસેવિતાઃ ॥ 6-6-5 (38825)
એષામન્તરવિષ્કમ્ભા યોજનાનિ સહસ્રશઃ।
તત્ર પુણ્યા જનપદાસ્તાનિ વર્ષાણિ ભારત ॥ 6-6-6 (38826)
વસન્તિ તેષુ સત્વાનિ નાનાજાતીનિ સર્વશઃ ।
ઇદં તુ ભારતં વર્ષં તતો હૈમવતં પરમ્ ॥ 6-6-8a` તતઃ કિંપુરુષાવાસં વર્ષં હિમવતઃ પરમ્'।
હેમકૂટાત્પરં ચૈવ હરિવર્ષં પ્રચક્ષતે ॥ 6-6-7 (38827)
દક્ષિણેન તુ નીલસ્ય નિષધસ્યોત્તરેણ તુ।
વ્રાગાયતો મહાભાગ માલ્યવાન્નામ પર્વતઃ ॥ 6-6-9 (38828)
તતઃ પરં માલ્યવતઃ પર્વતો ગન્ધમાદનઃ ।
પરિમણ્ડલસ્તયોર્મધ્યે મેરુઃ કનકપર્વતઃ ।
તરુણાદિત્યસંકાશો વિધૂમ ઇવ પાવકઃ ॥ 6-6-10 (38829)
યોજનાનાં સહસ્રાણિ ષોડશાધઃ કિલ સ્મૃતઃ ।
ઊર્ધ્વં ચ ચતુરશીતિર્દ્વાત્રિંશન્મૂર્ધ્નિ વિસ્તૃતઃ।
અધસ્તાચ્ચતુરશીતિર્યોજનાનાં મહીપતે॥ 6-6-11 (38830)
ઊર્ધ્વંમધશ્ચ તિર્યક્વ મેરુરાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ।
તસ્ય પાર્શ્વેષ્વમી દ્વીપાશ્ચત્વારઃ સસ્થિતા વિભો ॥ 6-6-12 (38831)
ભદ્રાશ્વઃ કેતુમાલશ્ચ જમ્બૂદ્વીપશ્ચ ભારત।
ઉત્તરાશ્ચૈવ કુરવઃ કૃતપુણ્યપ્રતિશ્રયાઃ ॥ 6-6-13 (38832)
વિહગઃ સુમુખો યસ્તુ સુપર્ણસ્યાત્મજઃ કિલ।
સ વૈ વિચિન્તયામાસ સૌવર્ણાન્વીક્ષ્ય વાયસાન્ ॥ 6-6-14 (38833)
મેરુરુત્તમમધ્યાનામધમાનાં ચ પક્ષિણામ્।
અવિશેષકરો યસ્માત્તસ્માદેનં ત્યજામ્યહમ્ ॥ 6-6-15 (38834)
તમાદિત્યોઽનુપર્યેતિ સતતં જ્યોતિષાં વરઃ।
ચન્દ્રમાશ્ચ સનક્ષત્રો વાયુશ્ચૈવ પ્રદક્ષિણઃ ॥ 6-6-16 (38835)
સપર્વતો મહારાજ દિવ્યપુષ્પફલાન્વિતઃ।
ભવનૈરાવૃતઃ સર્વૈર્જામ્બૂનદપરિષ્કૃતૈઃ ॥ 6-6-17 (38836)
તત્ર દેવગણા રાજન્ગન્ધર્વાસુરરાક્ષસાઃ।
અપ્સરોગણસંયુક્તાઃ શૈલે ક્રીડન્તિ સર્વદા ॥ 6-6-18 (38837)
તત્ર બ્રહ્મા ચ રુદ્રશ્ચ શક્રશ્ચાપિ સુરેશ્વરઃ।
સમેત્ય વિવિધૈર્યજ્ઞૈર્યજન્તેઽનેકદક્ષિણૈઃ ॥ 6-6-19 (38838)
તુમ્બુરુર્નારદશ્ચૈવ વિશ્વાવસુર્હહાહુહૂઃ ।
અભિગમ્યામરશ્રેષ્ઠાંસ્તુષ્ટુવુર્વિવિધૈઃ સ્તવૈઃ ॥ 6-6-20 (38839)
સપ્તર્ષયો મહાત્માનઃ કશ્યપશ્ચ પ્રજાપતિઃ ।
તત્ર ગચ્છન્તિ ભદ્રં તે સદા પર્વણિ પર્વણિ ॥ 6-6-21 (38840)
તસ્યૈવ મૂર્ધન્યુશનાઃ કાવ્યો દૈત્યૈર્મહીપતે ।
ઇમાનિ તસ્ય રત્નાનિ તસ્યેમે રત્નપર્વતાઃ ॥ 6-6-22 (38841)
તસ્માત્કુબેરો ભગવાંશ્ચતુર્થં ભાગમશ્રુતે ।
તતઃ કલાંશં વિત્તસ્ય મનુષ્યેભ્યઃ પ્રયચ્છતિ ॥ 6-6-23 (38842)
પાર્શ્વે તસ્યોત્તરે દિવ્યં સર્વર્તુકુસુમૈશ્ચિતમ્।
કર્ણિકારવનં રમ્યં શિલાજાલસમુદ્ગતમ્ ॥ 6-6-24 (38843)
તત્ર સાક્ષાત્પશુપતિર્દિવ્યૈર્ભૂતૈઃ સમાવૃતઃ ।
ઉમાસહાયો ભગવાન્રમતે ભૂતભાવનઃ ॥ 6-6-25 (38844)
કર્ણિકારમયી માલાં બિભ્રત્પાદાવલમ્બિનીમ્ ।
ત્રિભિર્નેત્રૈઃ કૃતોદ્યોતસ્ત્રિભિઃ સૂર્યૈરિવોદિતૈઃ ॥ 6-6-26 (38845)
તમુગ્રતપસઃ સિદ્ધાઃ સુવ્રતાઃ સત્યવાદિનઃ ।
પશ્યન્તિ નહિ દુર્વૃત્તૈઃ શક્યો દ્રુષ્ટું મહેશ્વરઃ ॥ 6-6-27 (38846)
તસ્ય શૈલસ્ય શિખરાત્ક્ષીરધારા નરેશ્વર।
વિશ્વરૂપાઽપરિમિતા ભીમનિર્ઘાતનિઃસ્વના ॥ 6-6-28 (38847)
પુણ્યા પુણ્યતમૈર્જુષ્ટા ગઙ્ગા ભાગીરથી શુભા ।
પ્લવન્તીવ પ્રવેગેન હ્રદે ચન્દ્રમસઃ શુભે ॥ 6-6-29 (38848)
તયા હ્યુત્પાદિતઃ પુણ્યઃ સ હ્રદઃ સાગરોપમઃ ।
તાં ધારયામાસ તદા દુર્ધરાં પર્વતૈરપિ ॥ 6-6-30 (38849)
શતં વર્ષસહસ્રાણાં શિરસૈવ મહેશ્વરઃ ।
મેરોસ્તુ પશ્ચિમે પાર્શ્વે કેતુમાલો મહીપતે ॥ 6-6-31 (38850)
જમ્બૂખણ્ડે તુ તત્રૈવ મહાજનપદો નૃપ ।
આયુર્દશસહસ્રાણિ વર્ષાણાં તત્ર ભારત ॥ 6-6-32 (38851)
સુવર્ણવર્ણાશ્ચ નરાઃ સ્ત્રિયશ્ચાપ્સરસોપમાઃ ।
અનામયા વીતશોકા નિત્યં મુદિતમાનસાઃ ॥ 6-6-33 (38852)
જાયન્તે માનવાસ્તત્ર નિષ્ટપ્તકનકપ્રભાઃ ।
ગન્ધમાદનશ્રૃઙ્ગેષુ કુબેરઃ સહ રાક્ષસૈઃ ॥ 6-6-34 (38853)
સંવૃતોઽપ્સરસાં સઙ્ઘૈર્મોદતે ગુહ્યકાધિપઃ ।
ગન્ધમાદનપાર્શ્વે તુ પર ત્વપરગણ્ડિકાઃ ॥ 6-6-35 (38854)
એકાદશસહસ્રાણિ વર્ષાણાં પરમાયુષઃ ।
તત્ર કૃષ્ણા નરા રાજંસ્તેજોયુક્તા મહાબલાઃ ।
સ્ત્રિયશ્ચોત્પલવર્ણાભાઃ સર્વાઃ સુપ્રિયદર્શનાઃ ॥ 6-6-36 (38855)
નીલાત્પરતરં શ્વેતં શ્વેતાદ્ધૈરણ્યકં પરમ્।
વર્ષમૈરષ્વતં રાજન્નાનાજનપદાવૃતમ્ ॥ 6-6-37 (38856)
ધનુઃસંસ્થે મહારાજ દ્વે વર્ષે દક્ષિણોત્તરે।
ઇલાવૃત્તં મધ્યમં તુ પઞ્ચ દીર્ઘાણિ ચૈવ હિ ॥ 6-6-38 (38857)
ઉત્તરોત્તરમેતેભ્યો વર્ષમુદ્રિચ્યતે ગુણૈઃ ।
આયુઃપ્રમાણમારોગ્યં ધર્મતઃ કામતોઽર્થતઃ॥ 6-6-39 (38858)
સમન્વિતાનિ ભૂતાનિ તેષુ વર્ષેષુ ભારત।
એવમેષા મહારાજ પર્વતૈઃ પૃથિવી ચિતા ॥ 6-6-40 (38859)
હેમકૂટસ્તુ સુમહાન્કૈલાસો નામ પર્વતઃ । 6-6-41bયત્ર વૈશ્રવણો રાજન્ગુહ્યકૈઃ સહ મોદતે ॥ 6-6-41 (38860)
તત્ર દેવો મહાદેવો નિત્યમાસ્તે સહોમયા।
શીતે શિલાતલે રમ્યે દેવર્ષિગણપૂજિતઃક ॥ 6-6-42 (38861)
અસ્ત્યુત્તરેણ કૈલાસં મૈનાકં પર્વતં પ્રતિ।
હિરણ્યશ્રૃઙ્ગઃ સુમહાન્દિવ્યો મણિમયો ગિરિઃ ॥ 6-6-43 (38862)
તસ્ય પાર્શ્વે મહદ્દિવ્યં શુભ્રં કાઞ્ચનવાલુકમ્ ।
રમ્યં બિન્દુસરો નામ યત્ર રાજા ભગીરથઃ ॥ 6-6-44 (38863)
દૃષ્ટ્વા ભાગીરથીં ગઙ્ગામુવાસ બહુલાઃ સમાઃ।
યૂપા મણિમયાસ્તત્ર ચૈત્યાશ્ચાપિ હિરણ્મયાઃ ॥ 6-6-45 (38864)
તત્રેષ્ટ્વા તુ ગતઃ સિદ્ધિં સહસ્રાક્ષો મહાયશાઃ।
સ્રષ્ટા ભૂતપતિર્યત્ર સર્વલોકાન્સનાતનાન્ ॥ 6-6-46 (38865)
ઉપાસ્યતે તિગ્મતેજા યત્ર ભૂતૈઃ સમન્તતઃ ।
નરનારાયણૌ બ્રહ્મા મનુઃ સ્થાણુશ્ચ પઞ્ચમઃ ॥ 6-6-47 (38866)
તત્ર દિવ્યા ત્રિપથગા પ્રથમં તુ પ્રતિષ્ઠિતા।
બ્રહ્મલોકાદપક્રાન્તા સપ્તધા પ્રતિપદ્યતે॥ 6-6-48 (38867)
વસ્વૌકસારા નલિની પાવની ચ સરસ્વતી ।
જમ્બૂનદી ચ સીતા ચ ગઙ્ગા સિંધુશ્ચ સપ્તમી ॥ 6-6-49 (38868)
અચિન્ત્યા દિવ્યસંકાશા પ્રભોરેષૈવ સંવિધિઃ ।
ઉપાસતે યત્ર સત્રં સહસ્રયુગપર્યયે ॥ 6-6-50 (38869)
દૃશ્યાઽદૃશ્યા ચ ભવતિ તત્ર તત્ર સરસ્વતી ।
એતા દિવ્યાઃ સપ્ત ગઙ્ગાસ્ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતાઃ ॥ 6-6-51 (38870)
રક્ષાંસિ વૈ હિમવતિ હેમકૂટે તુ ગુહ્યકાઃ ।
સર્પા નાગાશ્ચ નિષધે ગોકર્ણં ચ તપોવનમ્ ॥ 6-6-52 (38871)
દેવાસુરાણાં સર્વેષાં શ્વેતપર્વત ઉચ્યતે।
ગન્ધર્વા નિષધે નિત્યં નીલે બ્રહ્મર્ષયસ્તથા ।
શ્રૃઙ્ગવાંસ્તુ મહારાજ દેવાનાં પ્રતિસંચરઃ ॥ 6-6-53 (38872)
ઇત્યેતાનિ મહારાજ સપ્ત વર્ષાણિ ભાગશઃ।
ભૂતાન્યુપનિવિષ્ટાનિ ગતિમન્તિ ધ્રુવાણિ ચ ॥ 6-6-54 (38873)
તેષામૃદ્ધિર્બહુવિધા દૃશ્યતે દૈવમાનુષી।
અશક્યા પરિસંખ્યાતું શ્રદ્ધેયા તુ બુભૂષતા ॥ 6-6-55 (38874)
યાં તુ પૃચ્છસિ માં રાજન્દિવ્યામેતાં શશાકૃતિમ્।
પાર્શ્વે શશસ્ય દ્વે વર્ષે ઉક્તે યે દક્ષિણોત્તરે ।
કર્ણૌ તુ શાકદ્વીપશ્ચ કાશ્યપદ્વીપ એવ ચ ॥ 6-6-56 (38875)
તામ્રપર્ણીશિરો રાજઞ્છ્રીમાન્મલયપર્વતઃ ।
એતદ્દ્વિતીયં દ્વીપસ્ય દૃશ્યતે શશસંસ્થિતમ્ ॥ ॥ 6-6-57 (38876)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-6-6 એવં દક્ષિણાં દિશમારભ્ય યાવદુત્તરસમાપ્તિ ષટ્પ્રાક્પશ્ચિમાસ્થાનાનિ ભવન્તિ। તેષાં સ્થાનાનાં વર્ષાખ્યાનામન્તરમાહ એષામિતિ। વિષ્કમ્ભો વિસ્તારઃ ॥ 6-6-7 વસન્ત્યેષુ તાનિ વર્ષાણીતિ યોગાન્તરમાહ વસન્તીતિ। હિમવતો દક્ષિણે ભારતં વર્ષં ઉત્તરતો હૈમવતં વર્ષં દ્વિતીયમ્। અસ્યૈવ નામાન્તરં કિંપુરુષાવાસમિતિ ॥ 6-6-8 હેમકૂટનિષધયોર્મધ્યે હરિવર્ષમ્। નિષધનીલયોર્મધ્યે વર્ષવિભાગમાહ દક્ષિણેનેતિ। દક્ષિણેન દક્ષિણતઃ સમીપ ઇત્યર્થઃ । એવમુત્તરેણેત્યાદૌ જ્ઞેયમ્ ॥ 6-6-9 નીલનિષધયોર્મધ્યે મેરુસ્તસ્ય પ્રાક્ માલ્યવાન્ પૂર્વસમુદ્રાવધિઃ। પશ્ચિમસમુદ્રાવધિર્ગન્ધમાદન ઇત્યર્થઃ ॥ 6-6-12 તસ્ય પાર્શ્વેષ્વિતિ। પાર્શ્વેષુ ચતુર્દિક્ષુ। દ્વીપા ઇવ દ્વીપાઃ નદ્યન્તરત્વાદ્વર્ષાણિ ॥ 6-6-13 ભદ્રાશ્વાદિસાહચર્યાજ્જમ્બૂદ્વીપશબ્દોઽત્ર ભરતવર્ષપરસ્તસ્ય તત્સારત્વજ્ઞાપનાર્થઃ । તાનેવ સ્તૌતિ કૃતપુણ્યપ્રતિશ્રયા ઇત્યાદિના । કૃતા વિહિતાઃ પુણ્યૈઃ પુણ્યવદ્ભિઃ પ્રતિશ્રયા આશ્રમા યેષુ તે ॥ 6-6-16 તં મેરુમાદિત્યોઽનુપર્યેતિ પ્રદક્ષિણીકરોતિ ॥ 6-6-22 કાવ્યઃ કવિશ્રેષ્ઠઃ શુક્રો રમત ઇતિ શેષઃ। તસ્ય કાવ્યસ્ય ॥ 6-6-23 તસ્માત્ કાવ્યાત્ । તતઃ કુબેરાત્ । કલાંશં ષોડશભાગસ્યાપિ લેશમ્ ॥ 6-6-28 ક્ષીરવત્ શ્વેતા ધારા યસ્યાઃ સા ગઙ્ગા। વિશ્વરૂપા વિશ્વો વિષ્ણુસ્તદ્રૂપા। તથાચ સ્મરન્તિ- યોસૌ સર્વગતો વિષ્ણુશ્ચિત્વરૂપી નિરઞ્જનઃ। સ એવ દ્રવરૂપેણ ગાઙ્ગામ્ભો કનાત્ર સંશય ઇતિ ॥ 6-6-30 તયૈવ પ્રવેગેન મેરુપ્રાકારાત્ પતનજનિતબલેન ખનન્ત્યા સ હ્રદ ઉત્પાદિત ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 6-6-35 અપરગણ્ડિકાઃ અન્યે ગન્ધમાદનસ્યૈવાવયવભૂતા બુદ્બુદોપમાઃ ક્ષુદ્રશૈલાઃ । ગણ્ડો ભૂષણબુદ્બ્રદે ઇતિ મેદિની । સ્વાર્થિકઃ કઃ ॥ 6-6-36 ઉત્પલવર્ણેન આભાન્તિ તાઃ ઉત્પલવર્ણાભાઃ ॥ 6-6-37 એવં હિમવતો દક્ષિણે ભરતવર્ષં। તદુત્તરે હૈમવતં વર્ષ। હેમકૂટાદુત્તરે હરિવર્ષં। નિષધાદુત્તરે નીલાચ્ચ દક્ષિણે મેરોઃ પરિત ઇલાવૃતમેકમેવ ચતુર્થં વર્ષં। અત્રૈવ કેચિદ્ભદ્રાશ્વકેતુમાલયોર્વર્ષ્નાન્તરત્વં પ્રકલ્પ્ય નવવર્ષાણીત્યાચક્ષતે। તતો નીલાત્પર્વતાત્ ઉત્તરતઃ શ્વેતં પઞ્ચમં વર્ષં। શ્વેતાત્પર્વતાદુત્તરતો હૈરણ્યકં વર્ષં ષષ્ઠમ્। તતઃ શૃઙ્ગવત્પર્વતાત્ ઐરાવતં સપ્તમં વર્ષમ્ ॥ 6-6-38 ધનુઃસંસ્થે ધનુરાકારે। એવમાકારં દક્ષિણે ભરતવર્ષં ઉત્તરે ઐરાવતં ચ મધ્યે પઞ્ચેતિ સપ્તવર્ષાણિ ॥ 6-6-41 હેમેતિ હેમકૂટએવ કૈલાસઃ તસ્યોત્તરે મૈનાકઃ તસ્યોત્તરતો હિરણ્યશૃઙ્ગઃ એતયોરન્તરાલે બિન્દુસરોઽસ્તીતિ શ્લોકત્રયાર્થઃ ॥ 6-6-50 પ્રભોરીશ્વરસ્ય એષ સપ્તનદ્યાત્મકઃ સંવિધિઃ સમીચીનં લોકોપકારાર્થં વિધાનમ્। એષૈવેતિ સંધિરાર્ષઃ ॥ 6-6-53 શ્વેતપર્વતઃ સ્થાનમિતિ શેષઃ। ગન્ધર્વા વસન્તીતિ શેષઃ। પ્રતિસંચરઃ વ્યવહારસ્થાનમ્ ॥ 6-6-54 ઇતીતિ। વર્ષાણિ તત્ર ઉપનિવિષ્ટાનિ ગતિમન્તિ જઙ્ગમાનિ ધ્રુવાણિ સ્થાવરાણિ ચ સર્વાણિ ભૂતાન્યેવ। સર્વં દૃશ્યં આશ્રયાશ્રિતરૂપં પાઞ્ચભૌતિકમેવેત્યર્થઃ ॥ 6-6-55 બુભૂષતા શ્રેયઃપ્રાપ્તુમિચ્છતા શ્રદ્ધેયા ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
6.7. અધ્યાયઃ 007
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
મેરોરુત્તરભાગસ્થોત્તરકુરુવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥ તથા મેરોઃ પૂર્વભાગસ્થભદ્રાશ્વખણ્ડવર્ણનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-7-0 (38877)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-7-0x (3969)
મેરોરથોત્તરં પાર્શ્વં પૂર્વં ચાચક્ષ્વ સંજય।
નિખિલેન મહાબુદ્ધે માલ્યવન્તં ચ પર્વતમ્ ॥ 6-7-1 (38878)
સંજય ઉવાચ। 6-7-2x (3970)
દક્ષિણેન તુ નીલસ્ય મેરોઃ પાર્શ્વે તથોત્તરે।
ઉત્તરાઃ કુરવો રાજન્પુણ્યાઃ સિદ્ધનિષેવિતાઃ ॥ 6-7-2 (38879)
તત્ર વૃક્ષા મધુફલા નિત્યપુષ્પફલોપગાઃ।
પુષ્પાણિ ચ સુગન્ધીનિ રસવન્તિ ફલાનિ ચ ॥ 6-7-3 (38880)
સર્વકામફલાસ્તત્ર કેચિદ્વૃક્ષા જનાધિપ ।
અપરે ક્ષીરિણો નામ વૃક્ષાસ્તત્ર નરાધિપ ॥ 6-7-4 (38881)
યે ક્ષરન્તિ સદા ક્ષીરં ષડ્રસં ચામૃપોતમમ્ ।
વસ્ત્રાણિ ચ પ્રસૂયન્તે ફલેષ્વાભરણાનિ ચ ॥ 6-7-5 (38882)
સર્વા મણિમયી ભૂમિઃ સૂક્ષ્મકાઞ્ચનવાલુકા ।
સર્વર્તુસુખસંસ્પર્શા નિષ્પઙ્કા ચ જનાધિપ ।
પુષ્કરિષ્યઃ શુભાસ્તત્ર સુખસ્પર્શા મનોરમાઃ ॥ 6-7-6 (38883)
દેવલોકચ્યુતાઃ સર્વે જાયન્તે તત્ર માનવાઃ।
શુક્લાભિજનસંયન્નાઃ સર્વે સુપ્રિયદર્શનાઃ॥ 6-7-7 (38884)
મિથુનાનિ ચ જાયન્તે સ્ત્રિયશ્ચાપ્સરસોપમાઃ।
તેષાં તે ક્ષીરિણાં ક્ષીરં પિબન્ત્યમૃતસન્નિભમ્ ॥ 6-7-8 (38885)
મિથુનં જાયતે કાલે સમં તચ્ચ પ્રવર્ધતે।
તુલ્યરૂગુણોપેતં સમવેષં તથૈવ ચ ॥ 6-7-9 (38886)
એવમેવાનુરૂપં ચ ચક્રવાકસમં વિભો ।
નિરાપગામ તે લોકા નિત્યં મુદિતમાનસાઃ ॥ 6-7-10 (38887)
દશવર્ષસહસ્રાણિ શશવર્ષશતાનિ ચ ।
જીવન્તિ તે મહારાજ ન ચાન્યોન્યં જહત્યુત ॥ 6-7-11 (38888)
ભારુણ્ડા નામ શકુનાસ્તીક્ષ્ણતુણ્ડા મહાબલાઃ ।
તાન્નિહેરન્તીહ મૃતાન્દરીષુ પ્રક્ષિપન્તિ ચ ॥ 6-7-12 (38889)
ઉત્તરાઃ કુરવો રાજન્વ્યાખ્યાતાસ્તે સમાસતઃ।
મેરોઃ પાર્શ્વમહં પૂર્વં વક્ષ્યામ્યથ યથાતથમ્ ॥ 6-7-13 (38890)
તસ્ય મૂર્ધાભિષેકસ્તુ ભદ્રાશ્વસ્ય વિશાંપતે ।
ભદ્રસાલવનં યત્ર કાલામ્રશ્ચ મહાદ્રુમઃ ॥ 6-7-14 (38891)
કાલામ્રસ્તુ મહારાજ નિત્યપુષ્પફલઃ શુભઃ ।
દ્રુમશ્ચ યોજનોત્સેધઃ સિદ્ધચારણસેવિતઃ ॥ 6-7-15 (38892)
તત્ર તે પુરુષાઃ શ્વેતાસ્તેજોયુક્તા મહાબલાઃ।
સ્ત્રિયઃ કુમુદવર્ણાશ્ચ સુન્દર્યઃ પ્રિયદર્શનાઃ ॥ 6-7-16 (38893)
ચન્દ્રપ્રભાશ્ચન્દ્રવર્ણાઃ પૂર્વચન્દ્રનિભાનનાઃ ।
ચન્દ્રશીતલગાત્ર્યશ્ચ નૃત્તિગીતવિશારદાઃ ॥ 6-7-17 (38894)
દશવર્ષસહસ્રાણિ તત્રાયુર્ભરતર્ષભ ।
કાલામ્રરસપીતાસ્તે નિત્યં સંસ્થિતયૌવનાઃ ॥ 6-7-18 (38895)
દક્ષિણેન તુ નીલસ્ય નિષધસ્યોત્તરેણ તુ।
સુદર્શનો નામ મહાઞ્જમ્બૂવૃક્ષઃ સનાતનઃ ॥ 6-7-19 (38896)
સર્વકામફલઃ પુણ્યઃ સિદ્ધચારણસેવિતઃ।
તસ્ય નામ્ના સમાખ્યાતો જમ્બૂદ્વીપઃ સનાતનઃ ॥ 6-7-20 (38897)
યોજનાનાં સહસ્ત્રં ચ શતં ચ ભરતર્ષભ ।
ઉત્સેધો વૃક્ષરાજસ્ય દિવસ્પૃઙ્ભનુજેશ્વર ॥ 6-7-21 (38898)
અરત્નીનાં સહસ્રં ચ શતાનિ દશ પઞ્ચ ચ ।
પરિણાહસ્તુ વૃક્ષસ્ય ફલાનાં રસભેદિનામ્ ॥ 6-7-22 (38899)
પતમાનાનિ તાન્યુર્વી કુર્વન્તિ વિપુલં સ્વનમ્ ।
મુઞ્ચન્તિ ચ રસં રાજંસ્તસ્મિન્રજતસન્નિભમ્ ॥ 6-7-23 (38900)
તસ્યા જમ્બાઃ ફલરસો નદી ભૂત્વા જનાધિપ ।
મેરું પ્રદક્ષિણં કૃત્વા સંપ્રયાત્યુત્તરાન્કુરૂન્ ॥ 6-7-24 (38901)
તત્ર તેષાં મનઃશાન્તિર્ન પિપાસા જનાધિપ ।
તસ્મિન્ફલરસે પીતે ન જરા બાધતે ચ તાન્ ॥ 6-7-25 (38902)
તત્ર જામ્બૂનદં નામ કનકં દેવભૂષણમ્ ।
ઇન્દ્રગોપકસંકાશં જાયતે ભાસ્વરં તુ તત્ ॥ 6-7-26 (38903)
તરુણાદિત્યવર્ણાશ્ચ જાયન્તે તત્ર માનવાઃ ।
તથા માલ્યવતઃ શ્રૃઙ્ગે દૃશ્યતે હવ્યવાટ્ સદા ॥ 6-7-27 (38904)
નામ્ના સંવર્તકો નામ કાલાગ્નિર્ભરતર્ષભ ।
તથા માલ્યવતઃ શ્રૃઙ્ગે પૂર્વપૂર્વાનુગણ્ડિકા ॥ 6-7-28 (38905)
યોજનાનાં સહસ્રાણિ પઞ્ચષણ્માલ્યવાનથ ।
મહારજતસંકાશા જાયન્તે તત્ર માનવાઃ ॥ 6-7-29 (38906)
બ્રહ્મલોકચ્યુતાઃ સર્વે સર્વે સર્વેષુ સાધવઃ ।
તપસ્તપ્યન્તિ તે તીવ્રં ભવન્તિ હ્યૂર્ધ્વરેતસઃ ।
રક્ષણાર્થં તુ ભૂતાનાં પ્રવિશ્યન્તે દિવાકરમ્ ॥ 6-7-30 (38907)
ષષ્ટિસ્તાનિ સહસ્રાણિ ષષ્ટિરેવ શતાનિ ચ।
અરુણસ્યાગ્રતો યાન્તિ પરિવાર્ય દિવાકરમ્ ॥ 6-7-31 (38908)
ષષ્ટિં વર્ષસહસ્રાણિ ષષ્ટિમેવ શતાનિ ચ।
આદિત્યતાપતપ્તાસ્તે વિશન્તિ શશિમણ્ડલમ્ ॥ ॥ 6-7-32 (38909)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયાઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-7-3 મધુફલાઃ સ્વાદુફલાઃ ॥ 6-7-7 શુક્લાભિજનો વિષ્ણુભક્તજનસ્તેન સંપમાસ્તત્સઙ્ગિનઃ ॥ 6-7-10 ચક્રવાકૌ સહચરૌ પક્ષિદમ્પતી ॥ 6-7-14 મૂર્ધાભિષેકો મૂર્ધાભિષિક્તમ્। મુખ્યમિતિ યાવત્ ॥ 6-7-28 ગણ્ડિકા ક્ષુદ્રપર્વતઃ ॥ 6-7-29 પઞ્ચષટ્ પઞ્ચાધિકાઃ ષટ્ એકાદશેત્યર્થઃ । મહારજતં કાઞ્ચનં તત્સંકાશાઃ ॥ 6-7-30 બ્રહ્મલોકેતિ। યે ઇતઃ કર્મણા બ્રહ્મલોકં ગતાસ્તે તતશ્ચ્યુતાઃ સન્તો માલ્યવતિ પર્વતે જન્મ લબ્ધા ભૂતાનાં રક્ષણાર્થં તપસ્તપ્ત્વા દિવાકરં પ્રવિશન્તે તત્સમીપં પ્રાપ્નુવન્તિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
6.8. અધ્યાયઃ 008
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
મેરોરુત્તરભાગસ્થખણ્ડત્રયવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-8-0 (38910)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-8-0x (3971)
વર્ષાણાં ચૈવ નામાનિ પર્વતાનાં ચ સંજય।
આચક્ષ્વ મે યથાતત્ત્વં યે ચ પર્વતવાસિનઃ ॥ 6-8-1 (38911)
સંજય ઉવાચ। 6-8-2x (3972)
દક્ષિણેન તુ શ્વેતસ્ય નીલસ્યૈવોત્તરેણ તુ।
વર્ષં રમણકં નામ જાયન્તે તત્ર માનવાઃ ॥ 6-8-2 (38912)
શુક્લાભિજનસંપન્નાઃ સર્વે સુપ્રિયદર્શનાઃ।
નિઃસપત્નાશ્ચ તે સર્વે જાયન્તે તત્ર માનવાઃ ॥ 6-8-3 (38913)
દશવર્ષસહસ્રાણિ શતાનિ દશ પઞ્ચ ચ।
જીવન્તિ તે મહારાજ નિત્યં મુદિતમાનસાઃ ॥ 6-8-4 (38914)
દક્ષિણે શૃઙ્ગિણશ્ચૈવ શ્વેતસ્યાથોત્તરેણ તુ।
વર્ષં હિરણ્મયં નામ યત્ર હૈરણ્વતી નદી ॥ 6-8-5 (38915)
યત્ર ચાયં મહારાજ પક્ષિરાટ્ પતગોત્તમઃ।
યક્ષાનુગા મહારાજ ધનિનઃ પ્રિયદર્શનાઃ ॥ 6-8-6 (38916)
મહાબલાસ્તત્ર જના રાજન્મુદિતમાનસાઃ।
એકાદશસહસ્રાણિ વર્ષાણાં તે જનાધિપ ॥ 6-8-7 (38917)
આયુઃપ્રમાણં જીવન્તિ શતાનિ દશ પઞ્ચ ચ।
શ્રૃઙ્ગાણિ વૈ શ્રૃઙ્ગવતસ્ત્રીણ્યેવ મનુજાધિપ ॥ 6-8-8 (38918)
એકં મણિમયં તત્ર તથૈકં રૌક્મમદ્ભુતમ્ ।
સર્વરત્નમયં ચૈકં ભવનૈરુપશોભિતમ્ ।
તત્ર સ્વયંપ્રભા દેવી નિત્યં વસતિ શાણ્ડિલી ॥ 6-8-9 (38919)
ઉત્તરેણ તુ શ્રૃઙ્ગસ્ય સમુદ્રાન્તે જનાધિપ ।
વર્ષમૈરાવતં નામ તસ્માચ્છૃઙ્ગવતઃ પરમ્ ॥ 6-8-10 (38920)
ન તત્ર સૂર્યસ્તપતિ ન જીર્યન્તે ચ માનવાઃ ।
ચન્દ્રમાશ્ચ સનક્ષત્રો જ્યોતિર્ભૂત ઇવાવૃતઃ ॥ 6-8-11 (38921)
પદ્મપ્રભાઃ પદ્મવર્ણાઃ પદ્મપત્રનિભેક્ષણાઃ ।
પદ્મપત્રસુગન્ધાશ્ચ જાયન્તે તત્ર માનવાઃ ॥ 6-8-12 (38922)
અનિષ્પન્દા ઇષ્ટગન્ધા નિરાહારા જિતેન્દ્રિયાઃ ।
દેવલોકચ્યુતાઃ સર્વે તથા વિરજસો નૃપ ॥ 6-8-13 (38923)
ત્રયોદશસહસ્રાણિ વર્ષાણાં તે જનાધિપ ।
આયુઃપ્રમાણં જીવન્તિ નરા ભરતસત્તમ ॥ 6-8-14 (38924)
ક્ષીરોદસ્ય સમુદ્રસ્ય તથૈવોત્તરતઃ પ્રભુઃ ।
હરિર્વસતિ વૈકુણ્ઠઃ શકટે કનકોઞ્જ્વલે ॥ 6-8-15 (38925)
અષ્ટચક્રં હિ તદ્યાનં ભૂતયુક્તં મનોજવમ્ ।
અગ્નિવર્ણં મહાતેજો જામ્બૂનદવિભૂષિતમ્ ॥ 6-8-16 (38926)
સ પ્રભુઃ સર્વભૂતાનાં વિભુશ્ચ ભરતર્ષભ ।
સંક્ષેપો વિસ્તરશ્ચૈવ કર્તા કારયિતા તથા ॥ 6-8-17 (38927)
પૃથિવ્યાપસ્તથાઽઽકાશં વાયુસ્તેજશ્ચ પાર્થિવ ।
સ યજ્ઞઃ સર્વભૂતનામાસ્યં તસ્ય હુતાશનઃ ॥ 6-8-18 (38928)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-8-19x (3973)
એવમુક્તઃ સંજયેન ધૃતરાષ્ટ્રો મહામનાઃ।
ધ્યાનમન્વગમદ્રાજા પુત્રાન્પ્રતિ જનાધિપ ॥ 6-8-19 (38929)
સ વિચિન્ત્ય મહાતેજાઃ પુનરેવાબ્રવીદ્વચઃ।
અસંશયં સૂતપુત્ર કાલઃ સંક્ષિપતે જગત્ ॥ 6-8-20 (38930)
સૃજતે ચ પુનઃ સર્વં નેહ વિદ્યતિ શાશ્વતમ્ ।
નરો નારાયણશ્ચૈવ સર્વજ્ઞઃ સર્વભૂતહૃત્ ॥ 6-8-21 (38931)
દેવા વૈકુણ્ઠ ઇત્યાદ્દુર્વેદા વિષ્ણુરિતિ પ્રભુમ્ ॥ ॥ 6-8-22 (38932)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ઼્ડવિનિર્માણપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-8-2 યત્પૂર્વં શ્વેતવર્ષમિત્યુક્તં તસ્યૈવ રમણકમિતિ સંજ્ઞાન્તરમ્ ॥ 6-8-8 શૃઙ્ગવતઃ ષષ્ઠસ્ય વર્ષપર્વતસ્ય ॥ 6-8-10 શૃઙ્ગસ્ય શૃઙ્ગવતઃ ॥ 6-8-13 અનિષ્પન્દા અશ્વેદાઃ । દેવતુલ્યા ઇત્યર્થઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
6.9. અધ્યાયઃ 009
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભારતવર્ષસ્થનદીપર્વતદેશાનાં વિસ્તરેણ કથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-9-0 (38933)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-9-0x (3974)
યદિદં ભારતં વર્ષં યત્રેદં મૂર્ચ્છિતં બલમ્।
યત્રાતિમાત્રલુબ્ધોઽયં પુત્રો દુર્યોધનો મમ ॥ 6-9-1 (38934)
યત્ર ગૃદ્ધા પાણ્ડુપુત્રા યત્ર મે સઞ્જતે મનઃ।
એતન્મે તત્ત્વમાચક્ષ્વ ત્વં હિ મે બુદ્ધિમાન્મતઃ ॥ 6-9-2 (38935)
સંજય ઉવાચ। 6-9-3x (3975)
ન તત્ર પાણ્ડવા ગૃદ્ધાઃ શૃણુ રાજન્વચો મમ।
ગૃદ્ધો દુર્યોધનસ્તત્ર શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ ॥ 6-9-3 (38936)
અપરે ક્ષત્રિયાશ્ચૈવ નાનાજનપદેશ્વરાઃ ।
યે ગૃદ્ધા ભારતે વર્ષે ન મૃષ્યન્તિ પરસ્પરમ્ ॥ 6-9-4 (38937)
અત્ર તે કીર્તયિષ્યામિ વર્ષં ભારત ભારતમ્ ।
પ્રિયમિન્દ્રસ્ય દેવસ્ય મનોર્વૈવસ્વતસ્ય ચ ॥ 6-9-5 (38938)
પૃથોસ્તુ રાજન્વૈન્યસ્ય તથેક્ષ્વાકોર્મહાત્મનઃ ।
યયાતેરમ્બરીષસ્ય માન્ધાતુર્નહુષસ્ય ચ ॥ 6-9-6 (38939)
તથૈવ મુચુકુન્દસ્ય શિબેરૌશીનરસ્ય ચ।
ઋષભસ્ય તથૈલસ્ય નૃગસ્ય નૃપતેસ્તથા ॥ 6-9-7 (38940)
કુશિકસ્ય ચ દુર્ધર્ષ ગાધેશ્ચૈવ મહાત્મનઃ ।
સોમકસ્ય ચ દુર્ધર્ષ દિલીપસ્ય તથૈવ ચ ॥ 6-9-8 (38941)
અન્યેષાં ચ મહારાજ ક્ષત્રિયાણાં બલીયસામ્ ।
સર્વેષામેવ રાજેન્દ્ર પ્રિયં ભારત ભારતમ્ ॥ 6-9-9 (38942)
તત્તે વર્ષં પ્રવક્ષ્યામિ યથાયથમરિન્દમ ।
શ્રૃણુ મે ગદતો રાજન્યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ ॥ 6-9-10 (38943)
મહેન્દ્રો મલયઃ સહ્યઃ શુક્તિમાનૃક્ષવાનપિ ।
વિન્ધ્યશ્ચ પારિયાત્રશ્ચ સપ્તૈતે કુલપર્વતાઃ ॥ 6-9-11 (38944)
તેષાં સહસ્રશો રાજન્પર્વતાસ્તે સમીપતઃ।
અવિજ્ઞાતાઃ સારવન્તો વિપુલાશ્ચિત્રસાનવઃ ॥ 6-9-12 (38945)
અન્યે તતોઽપરિજ્ઞાતા હ્રસ્વા હ્રસ્વોપજીવિનઃ।
આર્યા મ્લેચ્છાશ્ચ કૌરવ્ય તૈર્મિશ્રાઃ પુરુષા વિભો ॥ 6-9-13 (38946)
નદીં પિબન્તિ વિપુલાં ગઙ્ગાં સિન્ધું સરસ્વતીમ્ ।
ગોદાવરીં નર્મદાં ચ બાહુદાં ચ મહાનદીમ્ ॥ 6-9-14 (38947)
શતદ્રૂં ચન્દ્રભાગાં ચ યમુનાં ચ મહાનદીમ્ ।
દૃષદ્વતીં વિપાશાં ચ વિપાપાં સ્થૂલવાલુકામ્ ॥ 6-9-15 (38948)
નદીં વેત્રવતીં ચૈવ કૃષ્ણવેણીં ચ નિમ્નગામ્।
ઇરાવતીં વિતસ્તાં ચ પયોષ્ણીં દેવિકામપિ ॥ 6-9-16 (38949)
વેદસ્મૃતાં વેદવતીં ત્રિદિવામિક્ષુલાં કૃમિમ્।
કરીષિણીં ચિત્રવાહાં ચિત્રસેનાં ચ નિમ્નગામ્ ॥ 6-9-17 (38950)
ગોમતીં ધૂતપાપાં ચ વન્દનાં ચ મહાનદીમ્ ।
કૌશિકીં ત્રિવિદાં કૃત્યાં નિચિતાં લોહિતારણીં ॥ 6-9-18 (38951)
રહસ્યાં શતકુમ્ભાં ચ સરયૂં ચ તથૈવ ચ।
ચર્મણ્વતીં વેત્રવતીં હસ્તિસોમાં દિશં તથા ॥ 6-9-19 (38952)
શરાવતીં પયોષ્ણીં ચ વેણાં ભીમરથીમપિ ।
કાવેરીં ચુલુકાં ચાપિ વાણીં શતબલામપિ ॥ 6-9-20 (38953)
નીવારામહિતાં ચાપિ સુપ્રયોગાં જનાધિપ ।
પવિત્રાં કુણ્ડલીં સિન્ધું રાજનીં પુરમાલિનીમ્ ॥ 6-9-21 (38954)
પૂર્વાભિરામાં વીરાં ચ ભીમામોઘવતીં તથા।
પાશાશિનીં પાપહરાં મહેન્દ્રાં પાટલાવતીમ્ ॥ 6-9-22 (38955)
કરીષિણીમસિક્નીં ચ કુશચીરાં મહાનદીમ્ ।
મકરીં પ્રવરાં મેનાં હેમાં ઘૃતવતીં તથા ॥ 6-9-23 (38956)
પુરાવતીમનુષ્ણાં ચ શૈબ્યાં કાપીં ચ ભારત ।
સદાનીરામધૃષ્યાં ચ કુશધારાં મહાનદીમ્ ॥ 6-9-24 (38957)
સદાકાન્તાં શિવાં ચૈવ તથા વીરવતીમપિ।
વસ્ત્રાં સુવસ્ત્રાં ગૌરીં ચ કમ્પનાં સહિરણ્વતીમ્ ॥ 6-9-25 (38958)
વરાં વીરકરાં ચાપિ પઞ્ચમીં ચ મહાનદીમ્ ।
રથચિત્રાં જ્યોતિરથાં વિશ્વામિત્રાં કપિઞ્જલામ્ ॥ 6-9-26 (38959)
ઉપેન્દ્રાં બહુલાં ચૈવ કુવીરામમ્બુવાહિનીમ્ ।
વિનદીં પિઞ્જલાં વેણાં તુઙ્ગવેણાં મહાનદીમ્ ॥ 6-9-27 (38960)
વિદિશાં કૃષ્ણવેણાં ચ તામ્રાં ચ કપિલામપિ।
ખલું સુવામાં વેદાશ્વાં હરિશ્રાવાં મહાપગામ્ ॥ 6-9-28 (38961)
શીઘ્રાં ચ પિચ્છિલાં ચૈવ ભારદ્વાજીં ચ નિમ્નગામ્।
કૌશિકીં નિમ્નગાં શોણા બાહુદામથ ચન્દ્રમામ્ ॥ 6-9-29 (38962)
દુર્ગાં ચિત્રશિલાં ચૈવ બ્રહ્મવેધ્યાં બૃહદ્વતીમ્ ।
યવક્ષામથ રોહીં ચ તથા જામ્બૂનદીમપિ ॥ 6-9-30 (38963)
સુનસાં તમસાં દાસીં વસામન્યાં વરાણસીમ્ ।
નીલાં ધૃતવતીં ચૈવ પર્ણાશાં ચ મહાનદીમ્ ॥ 6-9-31 (38964)
માનવીં વૃષભાં ચૈવ બ્રહ્મમેધ્યાં બૃહદ્ધ્વનીમ્।
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ બહુધા મહાનદ્યો જનાધિપ ॥ 6-9-32 (38965)
સદાનિરામયાં કૃષ્ણાં મન્દગાં મન્દવાહિનીમ્ ।
બ્રાહ્મણીં ચ મહાગૌરીં દુર્ગામપિ ચ ભારત ॥ 6-9-33 (38966)
ચિત્રોપલાં ચિત્રરથાં મઞ્ચુલાં વાહિનીં તથા ।
મન્દાકિનીં વૈતરણીં કોષાં ચાપિ મહાનદીમ્ ॥ 6-9-34 (38967)
શુક્તિમતીમનઙ્ગાં ચ તથૈવ વૃષસાહ્વયામ્ ।
લોહિત્યાં કરતોયાં ચ તથૈવ વૃષકાહ્વયામ્ ॥ 6-9-35 (38968)
કુમારીમૃષિકુલ્યાં ચ મારિષાં ચ સરસ્વતીમ્।
મન્દાકિનીં સુપુણ્યાં ચ સર્વાં ગઙ્ગાં ચ ભારત ॥ 6-9-36 (38969)
વિશ્વસ્ય માતરઃ સર્વાઃ સર્વાશ્ચૈવ મહાફલાઃ।
તથા નદ્યસ્ત્વપ્રકાશાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 6-9-37 (38970)
ઇત્યેતાઃ સરિતો રાજન્સમાખ્યાતા યથાસ્મૃતિ।
અત ઊર્ધ્વં જનપદાન્નિબોધ ગદતો મમ ॥ 6-9-38 (38971)
તત્રેમે કુરુપાઞ્ચાલાઃ શાલ્વા માદ્રેયજાઙ્ગલાઃ ।
શૂરસેનાઃ પુલિન્દાશ્ચ બોધા માલાસ્તથૈવ ચ ॥ 6-9-39 (38972)
મત્સ્યાઃ કુશલ્યાઃ સૌશલ્યાઃ કુંતયઃ કાંતિકોસલાઃ ।
ચેદિમત્સ્યકરૂશાશ્ચ ભોજાઃ સિન્ધુપુલિન્દકાઃ ॥ 6-9-40 (38973)
ઉત્તમાશ્ચ દશાર્ણાશ્ચ મેકલાશ્ચોત્કલૈઃ સહ ।
પઞ્ચાલાઃ કોસલાશ્ચૈવ નૈકપૃષ્ઠા ધુરન્ધરાઃ ॥ 6-9-41 (38974)
ગોધા મદ્રકલિઙ્ગાશ્છ કાશયોઽપરકાશયઃ ।
જઠરાઃ કુકુરાશ્ચૈવ સદશાર્ણાશ્ચ ભારત ॥ 6-9-42 (38975)
કુન્તયોઽવન્તયશ્ચૈવ તથૈવાપરકુન્તયઃ ।
ગોમન્તા મન્દકાઃ સણ્ડા વિદર્ભા રૂપવાહિકાઃ ॥ 6-9-43 (38976)
અશ્મકાઃ પાણ્ડુરાષ્ટ્રાશ્ચ ગોપરાષ્ટ્રાઃ કરીતયઃ।
અધિરાજ્યકુશાદ્યશ્ચ મલ્લરાષ્ટ્રં ચ કેવલમ્ ॥ 6-9-44 (38977)
વારવાસ્યાયવાહાશ્ચ ચક્રાશ્ચક્રાતયઃ શકાઃ।
વિદેહા મગધાઃ સ્વક્ષા મલજા વિજયાસ્તથા ॥ 6-9-45 (38978)
અઙ્ગા વઙ્ગાઃ કલિઙ્ગાશ્ચ યકૃલ્લોમાન એવ ચ।
મલ્લાઃ સુદેષ્ણાઃ પ્રહ્લાદા માહિકાઃ શશિકાસ્તથા ॥ 6-9-46 (38979)
બાહ્લીકા વાટધાનાશ્ચ આભીરાઃ કાલતોયકાઃ।
અપરાન્તાઃ પરાન્તાશ્ચ પઞ્ચાલાશ્ચર્મમણ્ડલાઃ ॥ 6-9-47 (38980)
અટવીશિખરાશ્ચૈવ મેરુભૂતાશ્ચ મારિષ ।
ઉપાવૃત્તાનુપાવૃત્તાઃ સ્વરાષ્ટ્રાઃ કેકયાસ્તથા ॥ 6-9-48 (38981)
કુન્દાપરાન્તા માહેયાઃ કક્ષાઃ સામુદ્રનિષ્કુટાઃ ।
અન્ધ્રાશ્ચ બહવો રાજન્નન્તર્ગિર્યાસ્તથૈવ ચ ॥ 6-9-49 (38982)
બહિર્ગિર્યાઙ્ગમલજા મગધા માનવર્જકાઃ ।
સમન્તરાઃ પ્રાવૃષેયા ભાર્ગવાશ્ચ જનાધિપ ॥ 6-9-50 (38983)
પુણ્ડ્રા ભર્ગાઃ કિરાતાશ્ચ સુદૃષ્ટા યામુનાસ્તથા।
શકા નિષાદા નિષધાસ્તથૈવાનર્તનૈર્ઋતાઃ ॥ 6-9-51 (38984)
દુર્ગાલાઃ પ્રતિમત્સ્યાશ્ચ કુન્તલાઃ કોસલાસ્તથા।
તીરગ્રહાઃ શૂરસેના ઈજિકાઃ કન્યકા ગુણાઃ ॥ 6-9-52 (38985)
તિલભારા મસીરાશ્ચ મધુમન્તઃ સકુન્દકાઃ।
કાશ્મીરાઃ સિન્ધુસૌવીરા ગાન્ધારા દર્શકાસ્તથા ॥ 6-9-53 (38986)
અભીસારા ઉલૂતાશ્ચ શૈવલા બાહ્લિકાસ્તથા ।
દાર્વી ચ વાનવા દર્વા વાતજામરથોરગાઃ ॥ 6-9-54 (38987)
બહુવાદ્યાશ્ચ કૌરવ્ય સુદામાનઃ સુમલ્લિકાઃ।
વધ્રાઃ કરીષકાશ્ચાપિ કુલિન્દોપત્યકાસ્તથા ॥ 6-9-55 (38988)
વનાયવો દશાપાર્શ્વરોમાણઃ કુશબિન્દવઃ।
કચ્છા ગોપાલકક્ષાશ્ચ જાઙ્ગલાઃ કુરુવર્ણકાઃ ॥ 6-9-56 (38989)
કિરાતા બર્બરાઃ સિદ્ધા વૈદેહાસ્તામ્રલિપ્તકાઃ।
ઓણ્ડ્રા મ્લેચ્છાઃ સૈસિરિધ્રાઃ પાર્વતીયાશ્ચ મારિષ ॥ 6-9-57 (38990)
અથાપરે જનપદા દક્ષિણા ભરતર્ષભ ।
દ્રવિડાઃ કેરલાઃ પ્રાચ્યા ભૂષિકા વનવાસિકાઃ ॥ 6-9-58 (38991)
કર્ણાટકા મહિષકા વિકલ્પા મૂષકાસ્તથા ।
ઝિલ્લિકાઃ કુન્તલાશ્ચૈવ સૌહૃદાનભકાનનાઃ ॥ 6-9-59 (38992)
કૌકુટ્ટકાસ્તથા ચોલાઃ કોઙ્કણા માલવા નરાઃ ।
સમઙ્ગાઃ કરકાશ્ચૈવ કુકુરાઙ્ગારમારિષાઃ ॥ 6-9-60 (38993)
ધ્વજિન્યુત્સવસંકેતાસ્ત્રિગર્તાઃ સાલ્વસેનયઃ।
વ્યૂકાઃ કોકબકાઃ પ્રોષ્ઠાઃ સર્મવેગવશાસ્તથા ॥ 6-9-61 (38994)
તથૈવ વિન્ધ્યચુલિકાઃ પુલિન્દા વલ્કલૈઃ સહ।
માલવા બલ્લવાશ્ચૈવ તથૈવાપરબલ્લવાઃ ॥ 6-9-62 (38995)
કુલિન્દાઃ કાલદાશ્ચૈવ કુણ્ડલાઃ કરટાસ્તથા ।
મૂષકાસ્તનબાલાશ્ચ સનીપા ઘટસૃઞ્જયાઃ॥ 6-9-63 (38996)
અઠિદાઃ પાશિવાટાશ્ચ તનયાઃ સુનયાસ્તથા ।
ઋષિકા વિદભાઃ કાકાસ્તઙ્ગણાઃ પરતઙ્ગણાઃ ॥ 6-9-64 (38997)
ઉત્તરાશ્ચાપરે મ્લેચ્છાઃ ક્રૂરા ભરતસત્તમ।
યવનાશ્ચીનકાભ્યોજા દારુણા મ્લેચ્છજાતયઃ ॥ 6-9-65 (38998)
સકૃદ્ગ્રહાઃ કુલત્થાશ્ચ હૂણાઃ પારસિકૈઃ સહ।
તથૈવ રમણાશ્ચીનાસ્તથૈવ દશમાલિકાઃ ॥ 6-9-66 (38999)
ક્ષત્રિકયોપનિવેશાશ્ચ વૈશ્યશૂદ્રકુલાનિ ચ।
શૂદ્રાભીરાશ્ચ દરદાઃ કાશ્મીરાઃ પશુભિઃ સહ ॥ 6-9-67 (39000)
ખાશીરાશ્ચાન્તચારાશ્ચ પહ્લવા ગિરિગહ્વરાઃ।
આત્રેયાઃ સભરદ્વાજાસ્તથૈવ સ્તનપોષિકાઃ ॥ 6-9-68 (39001)
પ્રોષકાશ્ચ કલિઙ્ગાશ્ચ કિરાતાનાં ચ જાતયઃ।
તોમરા હન્યમાનાશ્ચ તથૈવ કરભઞ્જકાઃ ॥ 6-9-69 (39002)
એતે ચાન્યે જનપદાઃ પ્રાચ્યોદીચ્યાસ્તથૈવ ચ।
ઉદ્દેશમાત્રેણ મયા દેશાઃ સંકીર્તિતા વિભો ॥ 6-9-70 (39003)
યથાગુણબલં ચાપિ ત્રિવર્ગસ્ય મહાફલમ્ ।
દુહ્યાદ્ધેનુઃ કામધુક્ક ભૂમિઃ સમ્યગનુષ્ઠિતા ॥ 6-9-71 (39004)
તસ્યાં ગૃદ્ધ્યન્તિ રાજાનઃ શૂરા ધર્માર્થક્રોવિદાઃ ।
તે ત્યજન્ત્યાહવે પ્રાણાન્વસુગૃદ્ધાસ્તરસ્વિનઃ ॥ 6-9-72 (39005)
દેવમાનુષકાયાનાં કામં ભૂમિઃ પરાયણમ્ ।
અન્યોન્યસ્યાવલુમ્પન્તિ સારમેયા યથાઽઽમિષમ્ ॥ 6-9-73 (39006)
રાજાનો ભરતશ્રેષ્ઠ ભોક્તુકામા વસુન્ધરામ્।
ન ચાપિ તૃપ્તિઃ કામાનાં વિદ્યતેઽદ્યાપિ કસ્યચિત્ ॥ 6-9-74 (39007)
તસ્માત્પરિગ્રહે ભૂમેર્યતન્તે કુરુપાણ્ડવાઃ ।
સામ્ના ભેદેન દાનેન દણ્ડેનૈવ ચ ભારત ॥ 6-9-75 (39008)
પિતા ભ્રાતા ચ પુત્રાશ્ચ ખં દ્યૌશ્ચ નરપુઙ્ગવ ।
ભૂમિર્ભવતિ ભૂતાનાં સમ્યગચ્છિદ્રદર્શના ॥ ॥ 6-9-76 (39009)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-9-2 ગૃદ્ધાઃ લોભયુક્તાઃ । એતત્ એતસ્ય । મે મહ્યમ્ । તત્ત્વં યાથાર્થ્યમ્ ॥ 6-9-5 પ્રિયમિતિ। કર્મભૂમિત્વાદિન્દ્રાદીનામિદં પ્રિયંક ॥ 6-9-71 યયાગુણબલમિતિ। યથાગુણં સત્ત્વાદિગુણાન્ અનતિક્રમ્ય। તદ્વત્ યથાબલં શૌર્યં ચાનતિક્રમ્ય। ત્રિવર્ગસ્ય ધર્માર્થકામાત્મકસ્ય મહાફલં ઉત્કૃષ્ટફલં હૈરણ્યગર્ભપદપ્રાપ્ત્યન્તં સમ્યગનુષ્ઠિતા સમ્યક્ પાલિતા ભૂમિર્દુહ્યાત્ પૂરયેત્ । ધેનુરિવ કામાન્ અન્યાંશ્ચ દુગ્ધે ઇતિ કામધુક્ ॥ 6-9-73 દેવકાયાનાં યજ્ઞેન માનુષકાયાનામન્નપ્રસવેન ભૂમિઃ પરાયણં શરણમ્ ॥ 6-9-76 અચ્છિદ્રં સંપૂર્ણં દર્શનં યસ્યાઃ સા ભૂમિઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
6.10. અધ્યાયઃ 010
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ચતુર્યુગવર્ણનમ્ ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-10-0 (39010)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-10-0x (3976)
ભારતસ્યાસ્ય વર્ષસ્ય તથા હૈમવતસ્ય ચ।
પ્રમાણમાયુષઃ સૂત બલં ચાપિ શુભાશુભમ્ ॥ 6-10-1 (39011)
અનાગતમતિક્રાન્તં વર્તમાનં ચ સંજય ।
આચક્ષ્વ મે વિસ્તરેણ હરિવર્ષં તથૈવ ચ ॥ 6-10-2 (39012)
સંજય ઉવાચ। 6-10-3x (3977)
ચત્વારિ ભારતે વર્ષે યુગાનિ ભરતર્ષભ।
કૃતં ત્રેતા દ્વાપરં ચ તિષ્યં ચ કુરુવર્ધન ॥ 6-10-3 (39013)
પૂર્વં કૃતયુગં નામ તતસ્રેતાયુગં પ્રભો ।
સંક્ષેપાદ્દ્વાપરસ્યાથ તતસ્તિષ્યં પ્રવર્તતે ॥ 6-10-4 (39014)
ચત્વારિ તુ સહસ્રાણિ વર્ષાણાં કુરુસત્તમ।
આયુઃસંખ્યા કૃતયુગે સંખ્યાતા રાજસત્તમ ॥ 6-10-5 (39015)
તથા ત્રીણિ સહસ્રાણિ ત્રેતાયાં મનુજાધિપ ।
દ્વે સહસ્રે દ્વાપરે તુ ભુવિ તિષ્ઠન્તિ સાંપ્રતમ્ ॥ 6-10-6 (39016)
ન પ્રમાણસ્થિતિર્હ્યસ્તિ તિષ્યેઽસ્મિન્ભરતર્ષભ ।
ગર્ભસ્થાશ્ચ મ્રિયન્તેઽત્ર તથા જાતા મ્રિયન્તિ ચ ॥ 6-10-7 (39017)
મહાબલા મહાસત્વાઃ પ્રજ્ઞાગુણસમન્વિતાઃ।
પ્રજાયન્તે ચ જાતાશ્ચ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-10-8 (39018)
જાતાઃ કૃતયુગે રાજન્ધનિનઃ પ્રયદર્શનાઃ ।
પ્રજાયન્તે ચ જાતાશ્ચ મુનયો વૈ તપોધનાઃ ॥ 6-10-9 (39019)
મહોત્સાહા મહાત્માનો ધાર્મિકાઃ સત્યવાદિનઃ।
પ્રિયદર્શના વપુષ્મન્તો મહાવીર્યા ધનુર્ધરાઃ ॥ 6-10-10 (39020)
વરાર્હા યુધિ જાયન્તે ક્ષત્રિયાઃ શૂરસત્તમાઃ।
ત્રેતાયાં ક્ષત્રિયા રાજન્સર્વે વૈ ચક્રવર્તિનઃ ॥ 6-10-11 (39021)
સર્વવર્ણાશ્ચ જાયન્તે સદા ચૈવ ચ દ્વાપરે ।
મહોત્સાહા વીર્યવન્તઃ પરસ્પરજયૈષિણઃ ॥ 6-10-12 (39022)
તેજસાલ્પેન સંયુક્તાઃ ક્રોધનાઃ પુરુષા નૃપ।
લુબ્ધા અનૃતકાશ્ચૈવ તિષ્યે જાયન્તિ ભારત ॥ 6-10-13 (39023)
ઈર્ષ્યા માનસ્તથા ક્રોધો માયાઽસૂયા તથૈવ ચ।
તિષ્યે ભવતિ ભૂતાનાં રાગો લોભશ્ચ ભારત ॥ 6-10-14 (39024)
સંક્ષેપો વર્તતે રાજન્દ્વાપરેઽસ્મિન્નરાધિપ ।
ગુણોત્તરં હૈમવતં હરિવર્ષં તતઃ પરમ્ ॥ ॥ 6-10-15 (39025)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-10-3 તિષ્યં કલિયુગમ્ ॥ 6-10-8 પ્રજાયન્તે પ્રજાં જનયન્તિ ॥ 6-10-10 વપુષ્મન્તઃ પ્રશસ્તદેહાઃ ॥ 6-10-12 સર્વે વર્ણાઃ પરસ્પરજયૈષિણો જાયન્ત ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 6-10-14 ઈર્ષ્યા પરોત્કર્ષાસહિષ્ણુત્વમ્ । માનઃ સ્વસ્મિન્પૂજ્યતાબુદ્ધિઃ । ક્રોધોઽભિજ્વલનમ્ । માયા કપટમ્। અસૂયા પરગુણેષુ દોષાવિષ્કરણમ્। રાગો વિષયેષુ પ્રીતિઃ। લોભસ્તલ્લિપ્સા ॥ 6-10-15 સંક્ષેપો ગુણાનામિતિ શેષઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
6.11. અધ્યાયઃ 011
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
શાકદ્વીપવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-11-0 (39026)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-11-0x (3978)
જમ્બૂખણ્ડસ્ત્વયા પ્રોક્તો યથાવદિહ સઞ્જય।
વિષ્કમ્ભમસ્ય પ્રબ્રૂહિ પરિમાણં તુ તત્ત્વતઃ ॥ 6-11-1 (39027)
સમુદ્રસ્ય પ્રમાણં ચ સમ્યગચ્છિદ્રદર્શનમ્ ।
શાકદ્વીપં ચ મે બ્રૂહિ કુશદ્વીપં ચ સઞ્જય ॥ 6-11-2 (39028)
શાલ્મલિં ચૈવ તત્ત્વેન ક્રૌઞ્ચદ્વીપં તથૈવ ચ।
બ્રૂહિ ગાવલ્ગણે સર્વં રાહોઃ સોમાર્કયોસ્તથા ॥ 6-11-3 (39029)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-11-4x (3979)
રાજન્સુબહવો દ્વીપા યૈરિદં સન્તતં જગત્।
સપ્ત દ્વીપાન્પ્રવક્ષ્યામિ ચન્દ્રાદિત્યૌ ગ્રહં તથા ॥ 6-11-4 (39030)
અષ્ટાદશ સહસ્રાણિ યોજનાનિ વિશાંપતે।
ષટ્ શતાનિ ચ પૂર્ણાનિ વિષ્કમ્ભો જમ્બુપર્વતઃ ॥ 6-11-5 (39031)
લાવણસ્ય સમુદ્રસ્ય વિષ્કમ્ભો દ્વિગુણઃ સ્મૃતઃ ।
નાનાજનપદાકીર્ણો મણિવિદ્રુમચિત્રિતઃ ॥ 6-11-6 (39032)
નૈકધાતુવિચિત્રૈશ્ચ પર્વતૈરુપશોભિતઃ।
સિદ્ધચારણસંકીર્ણઃ સાગરઃ પરિમણ્ડલઃ ॥ 6-11-7 (39033)
શાકદ્વીપં ચ વક્ષ્યામિ યથાવદિહ પાર્થિવ ।
શૃણુ મે ત્વં યથાન્યાયં બ્રુવતઃ કુરુનન્દન ॥ 6-11-8 (39034)
જમ્બૂદ્વીપપરમાણેન દ્વિગુણઃ સ નરાધિપ ।
વિષ્કમ્ભેણ મહારાજ સાગરોઽપિ વિભાગશઃ ॥ 6-11-9 (39035)
ક્ષીરોદો ભરતશ્રેષ્ઠ યેન સંપરિવારિતાઃ ।
તત્ર પુણ્યા જનપદાસ્તત્ર ન મ્રિયતે જનઃ।
કુત એવ હિ દુર્ભિક્ષં ક્ષમાતેજોયુતા હિ તે ॥ 6-11-10 (39036)
શાકદ્વીપસ્ય સંક્ષેપો યથાવદ્ભરતર્ષભ।
ઉક્ત એષ મહારાજ કિમન્યત્કથયામિ તે ॥ 6-11-11 (39037)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-11-12x (3980)
શાકદ્વીપસ્ય સંક્ષેપો યથાવદિહ સઞ્જય ।
ઉક્તસ્ત્વયા મહાપ્રાજ્ઞ વિસ્તરં બ્રૂહિ તત્ત્વતઃ ॥ 6-11-12 (39038)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-11-13x (3981)
તથૈવ પર્વતા રાજન્સપ્તાત્ર મણિભૂષિતાઃ।
રત્નાકરાસ્તથા નદ્યસ્તેષાં નામાનિ મે શૃણુ ॥ 6-11-13 (39039)
અતીવ ગુણવત્સર્વં તત્ર પુણ્યં જનાધિપ ॥ 6-11-14 (39040)
દેવર્ષિગન્ધર્વયુતઃ પ્રથમો મેરુરુચ્યતે।
પ્રાગાયતો મહારાજ મલયો નામ પર્વતઃ ॥ 6-11-15 (39041)
તતો મેઘાઃ પ્રવર્તન્તે પ્રભવન્તિ ચ સર્વશઃ ।
તતઃ પરેણ કૌરવ્ય જલધારો મહાગિરિઃ ॥ 6-11-16 (39042)
તતો નિત્યુમુપાદત્તે વાસવઃ પરમં જલમ્।
તતો વર્ષં પ્રભવતિ વર્ષકાલે જનેશ્વર ॥ 6-11-17 (39043)
ઉચ્ચૈર્ગિરી રૈવતકો યત્ર નિત્યં પ્રતિષ્ઠિતા।
રેવતી દિવિ નક્ષત્રં પિતામહકૃતો વિધિઃ ॥ 6-11-18 (39044)
ઉત્તરેણ તુ રાજેન્દ્ર શ્યામો નામ મહાગિરિઃ ।
નવમેઘપ્રભઃ પ્રાંશુઃ શ્રીમાનુજ્જ્વલવિગ્રહઃ ।
યતઃ શ્યામત્વમાપન્નાઃ પ્રજા જનપદેશ્વર ॥ 6-11-19 (39045)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-11-20x (3982)
સુમહાન્સંશયો મેઽદ્ય પ્રોક્તોઽયં સઞ્જય ત્વયા।
પ્રજાઃ કથં સૂતપુત્ર સંપ્રાપ્તાઃ શ્યામતામિહ ॥ 6-11-20 (39046)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-11-21x (3983)
સર્વેષ્વેવ મહારાજ દ્વીપેષુ કુરુનન્દન।
ગૌરઃ કૃષ્ણશ્ચ પતગસ્તયોર્વર્ણાન્તરે નૃપ ॥ 6-11-21 (39047)
શ્યામો યસ્માત્પ્રવૃત્તો વૈ તસ્માચ્છ્યામો ગિરિઃસ્મૃતઃ 6-11-22 (39048)
તતઃ પરં કૌરવેન્દ્ર દુર્ગશૈલો મહોદયઃ ।
કેસરઃ કેસરયુતો યતો વાતઃ પ્રવર્તતે ॥ 6-11-23 (39049)
તેષાં યોજનવિષ્કમ્ભો દ્વિગુણઃ પ્રવિભાગશઃ।
વર્ષાણિ તેષુ કૌરવ્ય સપ્તોક્તાનિ મનીષિભિઃ ॥ 6-11-24 (39050)
મહામેરુર્મહાકાશો જલદઃ કુમુદોત્તરઃ ।
જલધારો મહારાજ સુકુમાર ઇતિ સ્મૃતઃ ॥ 6-11-25 (39051)
રેવતસ્ય તુ કૌમારઃ શ્યામસ્ય મણિકાઞ્ચનઃ ।
કેસરસ્યાથ મૌદાકી પરેણ તુ મહાપુમાન્ ॥ 6-11-26 (39052)
પરિવાર્ય તુ કૌરવ્ય દૈર્ઘ્યં હ્રસ્વત્વમેવ ચ।
જમ્બૂદ્વીપેન સંક્યાતસ્તસ્ય મધ્યે મહાદ્રુમઃ ॥ 6-11-27 (39053)
શાકો નામ મહારાજ પ્રજા તસ્ય સદાનુગા।
તત્ર પુણ્યા જનપદાઃ પૂજ્યતે તત્ર શંકરઃ ॥ 6-11-28 (39054)
તત્ર ગચ્છન્તિ સિદ્ધાશ્ચ ચારણા દૈવતાનિ ચ।
ધાર્મિકાશ્ચ પ્રજા રાજંશ્ચત્વારોઽતીવ ભારત ॥ 6-11-29 (39055)
વર્ણાઃ સ્વકર્મનિરતા ન ચ સ્તેનોઽત્ર દૃશ્યતે ।
દીર્ઘાયુષો મહારાજ જરામૃત્યુવિવર્જિતાઃ ॥ 6-11-30 (39056)
પ્રજાસ્તત્ર વિવર્ધન્તે વર્ષાસ્વિવ સમુદ્રગાઃ।
નદ્યઃ પુણ્યજલાસ્તત્ર ગઙ્ગા ચ બહુધા ગતા ॥ 6-11-31 (39057)
સુકુમારી કુમારી ચ શીતાશી વેણિકા તથા।
મહાનદી ચ કૌરવ્ય તથા મણિજલા નદી ॥ 6-11-32 (39058)
ચક્ષુર્વર્ધનિકા ચૈવ નદી ભરતસત્તમ ।
તત્ર પ્રવૃત્તાઃ પુણ્યોદા નદ્યઃ કુરુકુલોદ્વહ ॥ 6-11-33 (39059)
સહસ્રાણાં શતાન્યેવ યતો વર્ષતિ વાસવઃ ।
ન તાસાં નામધેયાનિ પરિમાણં તથૈવ ચ ॥ 6-11-34 (39060)
શક્યન્તે પરિસંખ્યાતું પુણ્યાસ્તા હિ સરિદ્વરાઃ ।
તત્ર પુણ્યા જનપદાશ્ચત્વારો લોકસંમતાઃ ॥ 6-11-35 (39061)
મઙ્ગાશ્ચ મશકાશ્ચૈવ માનસા મન્દગાસ્તથા ।
મઙ્ગા બ્રાહ્મણભૂયિષ્ઠાઃ સ્વકર્મનિરતા નૃપ ॥ 6-11-36 (39062)
મશકેષુ ચ રાજન્યા ધાર્મિકાઃ સર્વકામદાઃ ।
માનસાશ્ચ મહારાજ વૈશ્યધર્મોપજીવિનઃ ॥ 6-11-37 (39063)
સર્વકામસમાયુક્તાઃ શૂરા ધર્માર્થનિશ્ચિતાઃ ।
શૂદ્રાસ્તુ મન્દગા નિત્યં પુરુષા ધર્મશીલિનઃ ॥ 6-11-38 (39064)
ન તત્ર રાજા રાજેન્દ્ર ન દણ્ડો ન ચ દણ્ડિકાઃ।
સ્વધર્મેણૈવ ધર્મજ્ઞાસ્તે રક્ષન્તિ પરસ્પરમ્ ॥ 6-11-39 (39065)
એતાવદેવ શક્યં તુ તત્ર દ્વીપે પ્રભાષિતુમ્।
એતદેવ ચ શ્રોતવ્યં શાકદ્વીપે મહૌજસિ ॥ ॥ 6-11-40 (39066)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભૂમિપર્વણિ એકાદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-11-4 ગ્રહં રાહુમ્ ॥ 6-11-5 પર્વતાકૃતિત્વાજ્જમ્બુપર્વત ઇત્યુચ્યતે ॥ 6-11-6 ક્ષેત્રફલતઃ પઞ્ચસહસ્રાયામત્વાજ્જમ્બૂદ્વીપસ્ય તદુભયતઃ પઞ્ચપઞ્ચભિઃ સહસ્રૈઃ સમુદ્રસ્ય વિષ્કમ્ભો વિસ્તારઃ તેન સમુદ્રસ્ય દ્વીપસ્ય પઞ્ચદશસહસ્રયોજનો વ્યાસઃ। દ્વિગુણઃ દશસહસ્રયોજનઃ પરિમણ્ડલશ્ચેદુભયતઃ સમુદ્રવેષ્ટનેન સહ ચત્વારિંશત્સહસ્રઃ। એવં તૃતીયોઽશીતિસહસ્રઃ। ચતુર્થઃ ષષ્ટિસહસ્રાધિકં લક્ષમ્। પઞ્ચમો લક્ષત્રયં વિંશતિસહસ્રાણિ । ષષ્ઠો લક્ષષઙ્કં ચત્વારિંશત્સહસ્રાણિ। સપ્તમો દ્વાદશલક્ષાણ્યશીતિસહસ્રાણિ। એતેષાં સંકલને પઞ્ચવિંશતિલક્ષાણિ પઞ્ચત્રિંશત્સહસ્રાણિ યોજનાનિ સપ્તાનાં દ્વીપાનાં સમુદ્રાણં વિસ્તારઃ॥ 6-11-18 રેવતી જ્યોતિર્મણ્ડલરૂપેણ દિવિ વિભ્રમ્યમાણાપિ દિવ્યેન રૂપેણાત્રાપિ વર્તતે એવ । વિધિર્મર્યાદા પિતામહેન કૃતા ॥ 6-11-21 પતગવર્ણં વ્યાચષ્ટે તમોરિતિ। મિશ્રોવર્ણઃ પતગ ઇત્યર્થઃ ॥ 6-11-22 યસ્માત્ શ્યામો ગિરિસ્તસ્માત્તત્સ્થાનાં શ્યામો વર્ણઃ પ્રવૃત્ત ઇત્યર્થઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
6.12. અધ્યાયઃ 012
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ક્રૌઞ્ચદિદ્વીપવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-12-0 (39067)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-12-0x (3984)
ઉત્તરેષુ ચ કૌરવ્ય દ્વીપેષુ શ્રૂયતે કથા।
એવં તત્ર મહારાજ બ્રુવતશ્ચ નિબોધ મે ॥ 6-12-1 (39068)
ઘૃતતોયઃ સમુદ્રોઽત્ર દધિમણ્ડોદકોઽપરઃ ।
સુરોદઃ સાગરશ્ચૈવ તથાન્યો જલસાગરઃ ॥ 6-12-2 (39069)
પરસ્પરેણ દ્વિગુણાઃ સર્વે દ્વીપા નરાધિપ ।
પર્વતાશ્ચ મહારાજ સમુદ્રૈઃ પરિવારિતાઃ ॥ 6-12-3 (39070)
ગૌરસ્તુ મધ્યમે દ્વીપે ગિરિર્માનઃશિલો મહાન્ ।
પર્વતઃ પશ્ચિમે કૃષ્ણો નારાયણસખો નૃપ ॥ 6-12-4 (39071)
તત્ર રત્નાનિ દિવ્યાનિ સ્વયં રક્ષતિ કેશવઃ ।
પ્રસન્નશ્ચાભવત્તત્ર પ્રજાનાં વ્યદધત્સુખમ્ ॥ 6-12-5 (39072)
કુશસ્તમ્બઃ કુશદ્વીપે મધ્યે જનપદૈઃ સહ ।
સંપૂજ્યતે શાલ્મલિશ્ચ દ્વીપે શાલ્મલિકે નૃપ ॥ 6-12-6 (39073)
ક્રૌઞ્ચદ્વીપે મહાક્રૌઞ્ચો ગિરી રત્નચયાકરઃ ।
સંપૂજ્યતે મહારાજ ચાતુર્વર્ણ્યેન નિત્યદા ॥ 6-12-7 (39074)
ગોમન્તઃ પર્વતો રાજન્સુમહાન્સર્વધાતુમાન્ ।
યત્ર નિત્યં નિવસતિ શ્રીમાન્કમલલોચનઃ ॥ 6-12-8 (39075)
મોક્ષિભિઃ સંસ્તુતો નિત્યં પ્રભુર્નારાયણો હરિઃ ।
કુશદ્વીપે તુ રાજેન્દ્ર પર્વતો વિદ્રુમૈશ્ચિતઃ ॥ 6-12-9 (39076)
સુનામા નામ દુર્ધર્ષો દ્વિતીયો હેમપર્વતઃ ।
દ્યુતિમાન્નામ કૌરવ્ય તૃતીયઃ કુમુદો ગિરિઃ ॥ 6-12-10 (39077)
ચતુર્થઃ પુષ્પવાન્નામ પઞ્ચમસ્તુ કુશેશયઃ ।
ષષ્ઠો હરિગિરિર્નામ ષડેતે પર્વતોત્તમાઃ ॥ 6-12-11 (39078)
તેષામન્તરવિષ્કમ્ભો દ્વિગુણઃ સર્વભાગશઃ ।
ઔદ્ભિદં પ્રથમં વર્ષં દ્વિતીયં વેણુમણ્ડલમ્ ॥ 6-12-12 (39079)
તૃતીયં સુરથાકારં ચતુર્થં કમ્બલં સ્મૃતમ્ ।
ધૃતિમત્પઞ્ચમં વર્ષં ષષ્ઠં પ્રભાકરમ્ ॥ 6-12-13 (39080)
સપ્તમં કાપિલં વર્ષં સપ્તૈતે વર્ષલમ્ભકાઃ ।
એતેષુ દેવગન્ધર્વાઃ પ્રજાશ્ચ જગતીશ્વર ॥ 6-12-14 (39081)
વિહરન્તે રમન્તે ચ ન તેષુ મ્રિયતે જનઃ।
ન તેષુ દસ્યવઃ સન્તિ મ્લેચ્છજાત્યોપિ વા નૃપ ॥ 6-12-15 (39082)
ગૌરપ્રાયો જનઃ સર્વઃ સુકુમારશ્ચ પાર્થિવ ।
અવશિષ્ટેષુ સર્વેષુ વક્ષ્યામિ મનુજેશ્વર ॥ 6-12-16 (39083)
યથાશ્રુતં મહારાજ તદવ્યગ્રમનાઃ શ્રૃણુ ।
ક્રૌઞ્ચદ્વીપે મહારા ક્રૌઞ્ચો નામ મહાગિરિઃ ॥ 6-12-17 (39084)
ક્રૌઞ્ચાત્પરો વામનકો વામનાદન્ધકારકઃ।
અન્ધકારાત્પરો રાજન્મૈનાકઃ પર્વતોત્તમઃ । 6-12-18 (39085)
મૈનાકાત્પરતો રાદન્ગોવિન્દો ગિરિરુત્તમઃ ।
ગોવિન્દાત્પરતો રાજન્નિબિડો નામ પર્વતઃ ॥ 6-12-19 (39086)
પરસ્તુ દ્વિગુણસ્તેષાં વિષ્કમ્ભો વંશવર્ધન ।
દેશાંસ્તત્ર પ્રવક્ષ્યામિ તન્મે નિગદતઃ શ્રૃણુ ॥ 6-12-20 (39087)
ક્રોઞ્ચસ્ય કુશલો દેશો વામનસ્ય મનોનુગઃ।
મનોનુગાત્પરશ્ચોષ્ણો દેશઃ કુરુકુલોદ્વહ ॥ 6-12-21 (39088)
ઉષ્ણાત્પરઃ પ્રાવરકઃ પ્રાવારાદન્ધકારકઃ।
અન્ધકારકદેશાત્તુ મુનિદેશઃ પરઃ સ્મૃતઃ ॥ 6-12-22 (39089)
મુનિદેશાત્પરશ્ચૈવ પ્રોચ્યતે દુન્દુભિસ્વનઃ।
સિદ્ધચારણસંકીર્ણો ગૌરપ્રાયો જનાધિપ ॥ 6-12-23 (39090)
એતે દેશા મહારાજ દેવગન્ધર્વસેવિતાઃ ।
પુષ્કરે પુષ્કરો નામ પર્વતો મણિરત્નવાન્ ॥ 6-12-24 (39091)
તત્ર નિત્યં પ્રભવતિ સ્વયં દેવઃ પ્રજાપતિઃ ।
તં પર્યુપાસતે નિત્યં દેવાઃ સર્વે મહર્ષયઃ ॥ 6-12-25 (39092)
વાગ્ભિર્મનોનુકૂલાભિઃ પૂજયન્તો જનાધિપ।
જમ્બૂદ્વીપાત્પ્રવર્તન્તે રત્નાનિ વિવિધાન્યુત ॥ 6-12-26 (39093)
દ્વીપેષુ તેષુ સર્વેષુ પ્રજાનાં કુરુસત્તમ।
બ્રહ્મચર્યેણ સત્યેન પ્રજાનાં હિ દમેન ચ ॥ 6-12-27 (39094)
આરોગ્યાયુઃપ્રમાણાભ્યાં દ્વિગુણં દ્વિગુણં તતઃ।
એકો જનપદો રાજન્દ્વીપેષ્વેતેષુ ભારત।
ઉક્તા જનપદા યેષુ ધર્મશ્ચૈકઃ પ્રદૃશ્યતે ॥ 6-12-28 (39095)
ઈશ્વરો દણ્ડમુદ્યમ્ય સ્વયમેવ પ્રજાપતિઃ ।
દ્વીપાનેતાન્મહારાજ રક્ષંસ્તિષ્ઠતિ નિત્યદા ॥ 6-12-29 (39096)
સ રાજા સ શિવો રાજન્સ પિતા પ્રતિતામહઃ ।
ગોપાયતિ નરશ્રેષ્ઠ પ્રજાઃ સજડપણ્ડિતાઃ ॥ 6-12-30 (39097)
ભોજનં ચાત્ર કૌરવ્ય પ્રજાઃ સ્વયમુપસ્થિતમ્ ।
સિદ્ધમેવ મહાબાહો તદ્ધિ ભુઞ્જન્તિ નિત્યદા ॥ 6-12-31 (39098)
તતઃ પરં સમા નામ દૃશ્યતે લોકસંસ્થિતિઃ।
ચતુરશ્ર મહારાજ ત્રયસ્ત્રિંશત્તુ મણ્ડલમ્ ॥ 6-12-32 (39099)
તત્ર તિષ્ઠન્તિ કૌરવ્ય ચત્વારો લોકસંમતાઃ।
દિગ્ગજા ભરતશ્રેષ્ઠ વામનૈરાવતાદયઃ ॥ 6-12-33 (39100)
સુપ્રતીકસ્તદા રાજન્પ્રભિન્નકરટામુખઃ।
તસ્યાહં પરિમાણં તુ ન સંખ્યાતુમિહોત્સહે ॥ 6-12-34 (39101)
અસંખ્યાતઃ સ નિત્યં હિ તિર્યગૂર્ધ્વમધસ્તથા ।
તત્ર વૈ વાયવો વાન્તિ દિગ્ભ્યઃ સર્વાભ્ય એવ હિ ॥ 6-12-35 (39102)
અસંબદ્ધા મહારાજ તાન્નિગૃહ્ણન્તિ તે ગજાઃ ।
પુષ્કરૈઃ પદ્મસંકાશૈર્વિકસદ્ભિર્મહાપ્રભૈઃ ॥ 6-12-36 (39103)
શતધા પુનરેવાશુ તે તાન્મુઞ્ચન્તિ નિત્યશઃ ।
શ્વસદ્ભિર્મુચ્યમાનાસ્તુ દિગ્ગજૈરિહ મારુતાઃ ।
આગચ્છન્તિ મહારાજ તતસ્તિષ્ઠન્તિ વૈ પ્રજાઃ ॥ 6-12-37 (39104)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-12-38x (3985)
પરો વૈ વિસ્તરોઽત્યર્થં ત્વયા સઞ્જય કીર્તિતઃ।
દર્શિતં દ્વીપસંસ્થાનમુત્તરં બ્રૂહિ સઞ્જય ॥ 6-12-38 (39105)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-12-39x (3986)
ઉક્તા દ્વીપા મહારાજ ગ્રહં વૈ શૃણુ તત્ત્વતઃ ।
સ્વર્ભાનોઃ કૌરવશ્રેષ્ઠ યાવદેવ પ્રમાણતઃ ॥ 6-12-39 (39106)
પરિમણ્ડલો મહારાજ સ્વર્ભાનુઃ શ્રૂયતે ગ્રહઃ ।
યોજનાનાં સહસ્રાણિ વિષ્કમ્ભો દ્વાદશાસ્ય વૈ ॥ 6-12-40 (39107)
પરિણાહેન ષટ્ત્રિંશદ્વિપુલત્વેન ચાનઘ ।
ષષ્ટિમાહુઃ શતાન્યસ્ય બુધાઃ પૌરાણિકાસ્તથા ॥ 6-12-41 (39108)
ચન્દ્રમાસ્તુ સહસ્રાણિ રાજન્નેકાદશ સ્મૃતઃ ।
વિષ્કમ્ભેણ કુરુશ્રેષ્ઠ ત્રયસ્ત્રિંશત્તુ મણ્ડલમ્ ॥ 6-12-42 (39109)
એકોનષષ્ટિવિષ્કમ્ભં શીતરશ્મેર્મહાત્મનઃ ॥ 6-12-43 (39110)
સૂર્યસ્ત્વષ્ટૌ સહસ્રાણિ દ્વે ચાન્યે કુરુનન્દન।
વિષ્કમ્ભેણ તતો રાજન્મણ્ડલં ત્રિંશતા સમમ્ ॥ 6-12-44 (39111)
અષ્ટપઞ્ચાશતં રાજન્વિપુલત્વેન ચાનઘ।
શ્રૂયતે પરમોદારઃ પતગોઽસૌ વિભાવસુઃ ॥ 6-12-45 (39112)
એતત્પ્રમાણમર્કસ્ય નિર્દિષ્ટમિહ ભારત ।
સ રાહુશ્છાદયત્યેતૌ યથાકાલં મહાત્તયા ॥ 6-12-46 (39113)
ચન્દ્રાદિત્યૌ મહારાજ સંક્ષેપોઽયમુદાહૃતઃ ।
ઇત્યેતત્તે મહારાજ પૃચ્છતઃ શાસ્ત્રચક્ષુષા ॥ 6-12-47 (39114)
સર્વમુક્તં યથાતત્ત્વં તસ્માચ્છમમવાપ્નુહિ ।
યથોદ્દિષ્ટં મયા પ્રોક્તં સનિર્માણમિદં જગત્ ॥ 6-12-48 (39115)
તસ્માદાશ્વસ કૌરવ્ય પુત્રં દુર્યોધનં પ્રતિ।
શ્રુત્વેદં ભરતશ્રેષ્ઠ ભૂમિપર્વ મનોનુગમ્ ॥ 6-12-49 (39116)
શ્રીમાન્ભવતિ રાજન્યઃ સિદ્ધાર્થઃ સાધુસંમતઃ ।
આયુર્બલં ચ કીર્તિશ્ચ તસ્ય તેજશ્ચ વર્ધતે ॥ 6-12-50 (39117)
યઃ શૃણોતિ મહીપાલ પર્વણીદં યતવ્રતઃ ।
પ્રીયન્તે પિતરસ્તસ્ય તથૈવ ચ પિતામહાઃ ॥ 6-12-51 (39118)
ઇદં તુ ભારતં વર્ષં યત્ર વર્તામહે વયમ્।
પૂર્વૈઃ પ્રવર્તિતં પુણ્યં તત્સર્વં શ્રુતવાનસિ ॥ ॥ 6-12-52 (39119)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભૂમિપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તમિદં ભૂમિપર્વ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-12-4 માનઃશિલો મનઃશિલામયઃ ॥ 6-12-34 તસ્ય ગજચતુષ્ટયસ્ય પૃથિવ્યા આશ્રયભૂતસ્ય । તત્કસ્યોપરિવર્તતે ઇતિ દુર્વચમ્। તેન ઈશ્વરશક્ત્યૈવ દિગ્ગજા ધ્રિયન્ત ઇતિ ભાવઃ ॥ 6-12-36 પુષ્કરૈઃ શુણ્ડાગ્રૈઃ ॥ 6-12-39 ઉત્તરં સૂર્યેન્દુરાહુપ્રમાણમ્ ॥ 6-12-41 પરિણાહેન પરિધિના ષટ્ત્રિંશત્સહસ્રાણિ વિપુલત્વેન તતોઽપ્યાધિક્યેન ॥ 6-12-42 ષષ્ટિર્યોજનાનિ પરિણાહ એવેત્યર્થઃ ॥ 6-12-45 પતગઃ શીઘ્રગઃ । વિભાવસુઃ સૂર્યઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
6.13. અધ્યાયઃ 013
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ ભીષ્મહનનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-13-0 (39120)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-13-0x (3987)
અથ ગાવલ્ગણિર્વિદ્વાન્સંયુગાદેત્ય ભારત।
પ્રત્યક્ષદર્શી સર્વસ્ય ભૂતભવ્યભવિષ્યવિત્ ॥ 6-13-1 (39121)
ધ્યાયતે ધૃતરાષ્ટ્રાય સહસોત્પત્ય દુઃખિતઃ ।
આચષ્ટ નિહતં ભીષ્મં ભરતાનાં પિતામહમ્ ॥ 6-13-2 (39122)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-13-3x (3988)
સઞ્જયોઽહં મહારાજ નમસ્તે ભરતર્ષભ।
હતો ભીષ્મઃ શાન્તનવો ભરતાનાં પિતામહઃ ॥ 6-13-3 (39123)
કકુદં સર્વયોધાનાં ધામ સર્વધનુષ્મતામ્।
શરતલ્પગતઃ સોઽદ્ય શેતે કુરુપિતામહઃ॥ 6-13-4 (39124)
યસ્ય વીર્યં સમાશ્રિત્ય દ્યૂતં પુત્રસ્તવાકરોત્।
સ શેતે નિહતો રાજન્સંખ્યે ભીષ્મઃ શિખણ્ડિના ॥ 6-13-5 (39125)
યઃ સર્વાન્પૃથિવીપાલાન્સમવેતાન્મહામૃધે ।
જિગાયૈકરથેનૈવ કાશિપુર્યાં મહારથઃ ॥ 6-13-6 (39126)
જામદગ્ન્યં રણે રામં યોઽયુધ્યદપસંભ્રમઃ ।
ન હતો જામદગ્ન્યેન સ હતોઽદ્ય શિખણ્ડિના ॥ 6-13-7 (39127)
મહેન્દ્રસદૃશઃ શૌર્યે સ્થૈર્યે ચ હિમવાનિવ ।
સમુદ્ર ઇવ ગામ્ભીર્યો સહિષ્ણુત્વે ધરાસમઃ ॥ 6-13-8 (39128)
શરદંષ્ટ્રો ધનુર્વક્રઃ ખઙ્ગિજિહ્વો દુરાસદઃ।
નરસિંહઃ પિતા તેઽદ્ય પાઞ્ચાલ્યેન નિપાતિતઃ ॥ 6-13-9 (39129)
પાણ્ડવાનાં મહાસૈન્યં યં દૃષ્ટ્વોદ્યતમાહવે।
પ્રાવેપત ભયોદ્વિગ્નં સિંહ દૃષ્ટ્વેવ ગોગણઃ ॥ 6-13-10 (39130)
પરિરક્ષ્ય સ સેનાં તે દશરાત્રમનીકહા ।
જગામાસ્તમિવાદિત્યઃ કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્ ॥ 6-13-11 (39131)
યઃ સ શક્ર ઇવાક્ષોભ્યો વર્ષન્બાણાન્સહસ્રશઃ।
જઘાન યુધિ યોધાનામર્બુદં દશભિર્દિનૈઃ ॥ 6-13-12 (39132)
સ શેતે નિહતો ભૂમૌ વાતભગ્ન ઇવ દ્રુમઃ।
તવ દુર્મન્ત્રિતે રાજન્યથા નાર્હઃ સ ભારત ॥ ॥ 6-13-13 (39133)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-13-4 કકુદં રાજ્ઞાં મધ્યે ધ્વજતુલ્યમ્। ધામ તેજઃ ॥ 6-13-7 અપસંભ્રમો નિર્ભયઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
6.14. અધ્યાયઃ 014
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ ભીષ્મહનનશ્રવણાત્પરિશોચનપૂર્વકં સંજયંપ્રતિ વિસ્તરેણ ભીષ્માદિયુદ્ધવર્ણનચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-14-0 (39134)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-14-0x (3989)
કથં કુરૂણામૃષભો હતો ભીષ્મઃ શિખણ્ડિના।
કથં રથાર્ત્સ ન્યપતિત્પિતા મે વાસવોપમઃ ॥ 6-14-1 (39135)
કથમાચક્ષ્વ મે યોધા હીના ભીષ્મેણ સંજય ।
બલિના દેવકલ્પેન ગુર્વર્થે બ્રહ્મચારિણા ॥ 6-14-2 (39136)
તસ્મિન્હતે મહાપ્રાજ્ઞે મહેષ્વાસે મહાબલે ।
મહાસત્વે નરવ્યાઘ્રે કિમુ આસીન્મનસ્તવ ॥ 6-14-3 (39137)
આર્તિં પરામાવિશતિ મનઃ શંસસિ મે હતમ્ ।
કુરૂણામૃષભં વીરમકમ્પં પુરુષર્ષભમ્ ॥ 6-14-4 (39138)
કે તં યાન્તમનુપ્રાપ્તાઃ કે વાસ્યસન્પુરોગમાઃ।
કેઽતિષ્ઠન્કે ન્યવર્તન્ત કેઽન્વવર્તન્ત સઞ્જય ॥ 6-14-5 (39139)
કે શૂરા રથશાર્દૂલમદ્ભુતં ક્ષત્રિયર્ષભમ્ ।
તથાઽનીકં ગાહમાનં સહસા પૃષ્ઠતોઽન્વયુઃ ॥ 6-14-6 (39140)
યસ્તમોર્ક ઇવાપોહન્પરસૈન્યમમિત્રહા ।
સહસ્રરશ્મિપ્રતિમઃ પરેષાં ભયમાદધત્ ॥ 6-14-7 (39141)
અકરોદ્દુષ્કરં કર્મ રણે પાણ્ડુસુતેષુ યઃ ।
ગ્રસમાનમનીકાનિ ય એનં પર્યવારયન્ ॥ 6-14-8 (39142)
કૃતિનં તં દુરાધર્ષં સઞ્જયાસ્ય ત્વમન્તિકે ।
કથં શાન્તનવં યુદ્ધે પાણ્ડવાઃ પ્રત્યવારયન્ ॥ 6-14-9 (39143)
નિકૃન્તન્તમનીકાનિ શરદંષ્ટ્રં મનસ્વિનમ્ ।
ચાપવ્યાત્તાનનં ઘોરમસિજિહ્વં દુરાસદમ્ ॥ 6-14-10 (39144)
અનર્હં પુરુષવ્યાઘ્રં હ્રીમન્તમપરાજિતમ્ ।
પાતયામાસ કૌન્તેયઃ કથં તમજિતં યુધિ ॥ 6-14-11 (39145)
ઉગ્રધન્વાનમુગ્રેષું વર્તમાનં રથોત્તમે ।
પરેષામુત્તમાઙ્ગાનિ પ્રચિન્વન્તમથેષુભિઃ ॥ 6-14-12 (39146)
પાણ્ડવાનાં મહત્સૈન્યં યં દૃષ્ટ્વોદ્યતમાહવે ।
કાલાગ્નિમિવ દુર્ધર્ષં સમચેષ્ટત નિત્યશઃ ॥ 6-14-13 (39147)
પરિકૃષ્ય સ સેનાં તુ દશરાત્રમનીકહા ।
દગામાસ્તમિવાદિત્યઃ કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્ ॥ 6-14-14 (39148)
યઃ સ શક્ર ઇવાક્ષય્યં વર્ષં શરમયં ક્ષિપન્ ।
જઘાન યુધિ યોધાનામર્બુદં દશભિર્દિનૈઃ ॥ 6-14-15 (39149)
સ શેતે નિહતો ભૂમૌ વાતભુગ્ન ઇવ દ્રુમઃ ।
મમ દુર્મન્ત્રિતેનાજૌ યથા નાર્હતિ ભારતઃ ॥ 6-14-16 (39150)
કથં શાન્તનવં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાનામનીકિની ।
પ્રહર્તુમશકત્તત્ર ભીષ્મં ભીમપરાક્રમમ્ ॥ 6-14-17 (39151)
કથં ભીષ્મેણ સંગ્રામં પ્રાકુર્વન્પાણ્ડુનન્દનાઃ।
કથં ચ નાજયદ્ભીષ્મો દ્રોણે જીવતિ સઞ્જય ॥ 6-14-18 (39152)
કૃપે સન્નિહિતે તત્ર ભરદ્વાજાત્મજે તથા।
ભીષ્મઃ પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠઃ કથં સ નિધનં ગતઃ ॥ 6-14-19 (39153)
કથં ચાતિરથસ્તેન પાઞ્ચાલ્યેન શિખણ્ડિના।
ભીષ્મો વિનિહતો યુદ્ધે દેવૈરપિ દુરાસદઃ ॥ 6-14-20 (39154)
યઃ સ્પર્ધતે રણે નિત્યં જામદગ્ન્યં મહાબલમ્ ।
અજિતં જામદગ્ન્યેન શક્રતુલ્યપરાક્રમમ્ ॥ 6-14-21 (39155)
તં હતં સમરે ભીષ્મં મહારથકુલોદિતમ્ ।
સઞ્જયાચક્ષ્વ મે વીરં યેન શર્મ ન વિદ્મહે ॥ 6-14-22 (39156)
મામકાઃ કે મહેષ્વાસા નાજહુઃ સઞ્જયાચ્યુતમ્ ।
દુર્યોધનસમાદિષ્ટાઃ કે વીરાઃ પર્યવારયન્ ॥ 6-14-23 (39157)
યચ્છિખણ્ડિમુખાઃ સર્વે પાણ્ડવા ભીષ્મમભ્યયુઃ ।
કચ્ચિત્તે કુરવઃ સર્વે નાજહુઃ સઞ્જયાચ્યુતમ્ ॥ 6-14-24 (39158)
અશ્મસારમયં નૂનં હૃદયં મુદૃઢં મમ।
યચ્છ્રુત્વા પુરુષવ્યાઘ્રં હતં ભીષ્મં ન દીર્યતે ॥ 6-14-25 (39159)
યસ્મિન્સત્યં ચ મેધા ચ નીતિશ્ચ ભરતર્ષભે ।
અપ્રમેયાણિ દુર્ધર્ષે કથં સ નિહતો યુધિ ॥ 6-14-26 (39160)
મૌર્વીઘોષસ્તનયુત્નુઃ પૃષત્કપૃષતો મહાન્ ।
ધનુર્હ્રાદમહાશબ્દો મહામેઘ ઇવોન્નતઃ ॥ 6-14-27 (39161)
યોઽભ્યવર્ષત કૌન્તેયાન્સપાઞ્ચાલાન્સસૃઞ્જયાન્।
નિઘ્નન્પરથાન્વીરો દાનવાનિવ વજ્રભૃત્ ॥ 6-14-28 (39162)
ઇષ્વસ્ત્રસાગરં ઘોરં બાણગ્રહં દુરાસદમ્ ।
કાર્મુકોર્મિણમક્ષય્યમદ્વીપં ચલમપ્લવમ્ ॥ 6-14-29 (39163)
ગદાસિમકરાવાસં હયાવર્ત્તં ગજાકુલમ્ ।
પદાતિમત્સ્યકલિલં શઙ્ખદુન્દુભિનિઃસ્વનમ્ ॥ 6-14-30 (39164)
હયાન્ગજપદાતીંશ્ચ રથાંશ્ચ તરસા બહૂન્ ।
નિમઞ્જયન્તં સમરે પરવીરાપહારિણમ્ ॥ 6-14-31 (39165)
વિદહ્યમાનં કોપેન તેજસા ચ પરંતપમ્ ।
વેલેવ મકરાવાસં કે વીરાઃ પર્યવારયન્ ॥ 6-14-32 (39166)
ભીષ્મો યદકરોત્કર્મ સમરે સઞ્જયારિહા ।
દુર્યોધનહિતાર્થાય કે તસ્યાસ્ય પુરોઽભવન્ ॥ 6-14-33 (39167)
કે રક્ષન્દક્ષિણં ચક્રં ભીષ્મસ્યામિતતેજસઃ ।
પૃષ્ઠતઃ કે પરાન્વીરાનપાસેધન્યતવ્રતાઃ ॥ 6-14-34 (39168)
કે પુરસ્તાદવર્તન્ત રક્ષન્તો ભીષ્મમન્તિકે।
કે રક્ષન્નુત્તરં ચક્રં વીરા વીરકસ્ય યુધ્યતઃ ॥ 6-14-35 (39169)
વામે ચક્રે વર્તમાનાઃ કેઽઘ્નન્સઞ્જય સૃઞ્જયાન્।
અગ્નતોઽગ્ન્યમનીકેષુ કેઽભ્યરક્ષન્દુરાસદમ્ ॥ 6-14-36 (39170)
પાર્શ્વતઃ કેઽભ્યરક્ષન્ત ગચ્છન્તો દુર્ગમાં ગતિમ્।
સમૂહે કે પરાન્વીરાન્પ્રત્યયુધ્યન્ત સઞ્જય ॥ 6-14-37 (39171)
રક્ષ્યમાણઃ કથં વીરૈર્ગોપ્યમાનાશ્ચ તેન તે।
દુર્જયાનામનીકાનિ નાજયંસ્તરસા યુધિ ॥ 6-14-38 (39172)
સર્વલોકેશ્વરસ્યેવ પરમસ્ય પ્રજાપતેઃ।
કથં પ્રહર્તુમપિ તે શેકુઃ સઞ્જય પાણ્ડવાઃ ॥ 6-14-39 (39173)
યસ્મિન્દ્વીપે સમાશ્વસ્ય યુધ્યન્તે કુરવઃ પરૈઃ ।
તં નિમગ્નં નરવ્યાઘ્રં ભીષ્મં શંસસિ સઞ્જય ॥ 6-14-40 (39174)
યસ્ય વીર્યં સમાશ્રિત્ય મમ પુત્રો બૃહદ્બલઃ ।
ન પાણ્ડવાનગણયત્કથં સ નિહતઃ પરૈઃ ॥ 6-14-41 (39175)
યઃ પુરા વિબુધૈઃ સર્વૈઃ સહાયે યુદ્ધદુર્મદઃ ।
કાઙ્ક્ષિતો દાનવાન્ધ્નદ્ભિઃ પિતા મમ મહાવ્રતઃ ॥ 6-14-42 (39176)
યસ્મિજ્જાતે મહાવીર્યે શાન્તનુર્લોકવિશ્રુતઃ ।
શોકં દૈન્યં ચ દુઃસ્વં ચ પ્રાજહાત્સ ચ તત્ક્ષણે ॥ 6-14-43 (39177)
પ્રોક્તં પરાયણં પ્રાજ્ઞં સ્વધર્મનિરતં શુચિમ્।
વેદવેદાઙ્ગતત્વજ્ઞં કથં શંસસિ મે હતમ્ ॥ 6-14-44 (39178)
સર્વાસ્ત્રવિનયોપેતં શાન્તં દાન્તં મનસ્વિનમ્।
હતં શાન્તનવં શ્રુત્વા મન્યે શેષં હતં બલમ્ ॥ 6-14-45 (39179)
ધર્માદધર્મો બલવાન્સંપ્રાપ્ત ઇતિ મે મતિઃ ।
યત્ર વૃદ્ધં ગુરું હત્વા રાજ્યમિચ્છન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 6-14-46 (39180)
જામદગ્ન્યઃ પુરા રામઃ સર્વાસ્ત્રવિદનુત્તમઃ ।
અમ્બાર્થમુદ્યતઃ સઙ્ખ્યે ભીષ્મેણ યુધિ નિર્જિતઃ ॥ 6-14-47 (39181)
તમિન્દ્રસમકર્માણં કકુદં સર્વધન્વિનામ્।
હતં શંસસિ મે ભીષ્મં કિં નુ દુઃખમતઃ પરમ્ ॥ 6-14-48 (39182)
અસકૃત્ક્ષત્રિયવ્રાતાઃ સઙ્ખ્યે યેન વિનિર્જિતાઃ ।
જામદગ્ન્યેન વીરેણ પરવીરનિઘાતિના।
ન હતો યો મહાબુદ્ધિઃ સ હતોઽદ્ય શિખણ્ડિના ॥ 6-14-49 (39183)
તસ્માન્નૂનં મહાવીર્યાદ્ભાર્ગવાદ્યુદ્ધદુર્મદાત્।
તેજોવીર્યબલૈર્યૂયાઞ્શિખણ્ડી દ્રુપદાત્મજઃ ॥ 6-14-50 (39184)
યઃ શૂરં કૃતિનં યુદ્ધે સર્વશસ્ત્રવિશારદમ્।
પરમાસ્ત્રવિદં વીરં જઘાન ભગ્તર્ષભમ્ ॥ 6-14-51 (39185)
કે વીરાસ્તમમિત્રઘ્નમન્વયુઃ શસ્ત્રસંસદિ ।
શંસ મે તદ્યથા ચાસીદ્યુદ્ભં ભીષ્મસ્ય પાણ્ડવૈઃ ॥ 6-14-52 (39186)
યોષેવ હતવીરા મે સેન્મ પુત્રસ્ય સઞ્જય ।
અગોપમિવ ચોદ્ભ્રાન્તં ગોકુલં તદ્બલં મમ ॥ 6-14-53 (39187)
પૌરુષં સર્વલોકસ્ય પરં યસ્મિન્મહાહવે।
પરાસક્તે ચ વસ્તસ્મિન્કથમાસીન્મનસ્તદા ॥ 6-14-54 (39188)
જીવિતેઽપ્યદ્ય સામર્થ્યં કિમિવાસ્માસુ સઞ્જય।
ઘાતયિત્વા મહાવીર્યં પિતરં લોકધાર્મિકમ્ ॥ 6-14-55 (39189)
અગાધે સલિલે મગ્નાં નાવં દૃષ્ટ્વેવ પારગાઃ ।
ભીષ્મે હતે ભૃશં દુઃખાન્મન્યે શોચન્તિ પુત્રકાઃ ॥ 6-14-56 (39190)
અદ્રિસારમયં નૂનં હૃદયં મમ સઞ્જય।
યચ્છ્રુત્વા પુરુષવ્યાઘ્રં હતં ભીષ્મં ન દીર્યતે ॥ 6-14-57 (39191)
યસ્મિન્નસ્ત્રાણિ મેધા ચ નીતિશ્ચ પુરુષર્ષભે।
અપ્રમેયાણિ દુર્ધર્ષે કથં સ નિહતો યુધિ ॥ 6-14-58 (39192)
ન ચાસ્ત્રેણ ન શૌર્યેણ તપસા મેધયા ન ચ।
ન ધૃત્યા ન પુનસ્ત્યાગાન્મૃત્યોઃ કશ્ચિદ્વિમુચ્યતે ॥ 6-14-59 (39193)
કાલો નૂનં મહાવીર્યઃ સર્વલોકદુરત્યયઃ ।
યત્ર શાન્તનવં ભીષ્મં હતં શંસસિ સઞ્જય ॥ 6-14-60 (39194)
પુત્રશોકાભિસંતપ્તો મહદ્દુઃખમચિન્તયન્ ।
આશંસેઽહં પરં ત્રાણં ભીષ્માચ્છાન્તનુનન્દનાત્ ॥ 6-14-61 (39195)
યદાદિત્યમિવાપશ્યત્પતિતં ભ્રુવિ સઞ્જય ।
દુર્યોધનઃ શાન્તનવં કિં તદા પ્રત્યપદ્મત ॥ 6-14-62 (39196)
નાહં સ્વેષાં પરેષાં વા બુદ્ધ્યા સઞ્જય ચિન્તયન્ ।
શેષં કિંચિત્પ્રપશ્યામિ પ્રત્યનીકે મહીક્ષિતામ્ ॥ 6-14-63 (39197)
દારુણઃ ક્ષત્રધર્મોઽયમૃષિભિઃ સંપ્રદર્શિતઃ ।
યત્ર શાન્તનવં હત્વા રાજ્યમિચ્છન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 6-14-64 (39198)
વયં વા રાજ્યમિચ્છામો ઘાતયિત્વા મહાવ્રતમ્।
ક્ષત્રધર્મે સ્થિતાઃ પાર્થા નાપરાધ્યન્તિ પુત્રકાઃ ॥ 6-14-65 (39199)
એતદાર્યેણ કર્તવ્યં કૃચ્છ્રાસ્વાપત્સુ સઞ્જય ।
પરાક્રમઃ પરાશક્તિસ્તત્તુ તસ્મિન્પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 6-14-66 (39200)
અનીકાનિ વિનિઘ્નન્તં હ્રીમન્તમપરાજિતમ્ ।
કથં શાન્તનવં તાતં પાણ્ડુપુત્રા ન્યવારયન્ ॥ 6-14-67 (39201)
યથાયુક્તાન્યનીકાનિ કથં યુદ્ધં મહાત્મભિઃ।
કથં વા નિહતો ભીષ્મઃ પિતા સઞ્જય મે પરૈઃ ॥ 6-14-68 (39202)
દુર્યોધનશ્ચ કર્ણશ્ચ શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ ।
દુઃશાસનશ્ચ કિતવો હતે ભીષ્મે કિમબ્રુવન્ ॥ 6-14-69 (39203)
યચ્છરીરૈરુપાસ્તીર્ણાં નરવારણવાજિનામ્ ।
શરશક્તિમહાખઙ્ગતોમરાક્ષાં મહાભયામ્।
પ્રાવિશન્કિતવા મન્દાઃ સભાં યુદ્ધદુરાસદામ્ ॥ 6-14-70 (39204)
પ્રાણદ્યૂતે પ્રતિભયે કેઽદીવ્યન્ત નરર્ષભાઃ ।
કે જીયન્તે જિતાસ્તત્ર કૃતલક્ષ્યા નિપાતિતાઃ ।
અન્યે ભીષ્માચ્ચાન્તનવાત્તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-14-71 (39205)
ન હિ મે શાન્તિરસ્તીહ શ્રુત્વા દેવવ્રતં હતમ્।
પિતરં ભીમકર્માણં ભીષ્મમાહવશોભિનમ્ ॥ 6-14-72 (39206)
આર્તિં મે હૃદયે રૂઢાં મહતીં પુત્રહાનિજામ્।
ત્વં હિ મે સર્પિષેવાગ્નિમુદ્દીપયસિ સઞ્જય ॥ 6-14-73 (39207)
મહાન્તં ભારમુદ્યમ્ય વિશ્રુતં સાર્વલૌકિકમ્।
દૃષ્ટ્વા વિનિહતં ભીષ્મં મન્યે શોચન્તિ પુત્રકાઃ ॥ 6-14-74 (39208)
શ્રોષ્યામિ તાનિ દુઃખાનિ દુર્યોધનકૃતાન્યહમ્ ।
તસ્માન્મે સર્વમાચક્ષ્વ યદ્વૃત્તં તત્ર સઞ્જય ॥ 6-14-75 (39209)
યદ્વૃત્તં તત્ર સંગ્રામે મન્દસ્યાબુદ્ધિસંભવમ્ ।
અપનીતં સુનીતં યત્તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-14-76 (39210)
યત્કૃતં તત્ર સંગ્રામે ભીષ્મેણ જયમિચ્છતા ।
તેજોયુક્તં કૃતાસ્ત્રેણ શંસ તચ્ચાપ્યશેષતઃ ॥ 6-14-77 (39211)
યથા તદભવદ્યુદ્ધં કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ ।
ક્રમેણ યેન યસ્મિંશ્ચ કાલે યચ્ચ યથાઽભવત્ ॥ ॥ 6-14-78 (39212)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-14-1 અસ્ય ત્વમન્તિકે સ્થિત્વા સર્વં દૃષ્ટવાનસીતિ શેષઃ ॥ 6-14-12 પ્રચિન્વન્તં પુષ્પવદાદદાનમ્ ॥ 6-14-13 સમચેષ્ટત મ્રિયમાણપશુવદ્ધસ્તપાદવિક્ષેપં કૃતવત્ ॥ 6-14-23 અજુસ્ત્યક્તવન્તઃ ॥ 6-14-27 મૌર્વીઘોષેણ સ્તનયિત્નુર્ગર્જન્મેઘ ઇવ । પૃષત્કપૃષતો બાણબિન્દુઃ ॥ 6-14-34 અપાસેધન્ ન્યવારયન્ ॥ 6-14-44 પ્રોક્ત લોકે ખ્યાઢમ્ ॥ 6-14-45 સર્વાસ્ત્રવિનયોપેતં સર્વાસ્ત્રશિક્ષાયુક્તમ્ ॥ 6-14-54 પરાસક્તે પરલોકપ્રિયે ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
6.15. અધ્યાયઃ 015
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન દુઃશાસનંપ્રતિ ભીષ્મરક્ષણાજ્ઞાપનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-15-0 (39213)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-15-0x (3990)
ત્વદ્યુક્તોઽયમનુપ્રશ્નો મહારાજ યથાર્હસિ।
ન તુ દુર્યોધને દોષમિમમાસઙ્ક્તુમર્હસિ ॥ 6-15-1 (39214)
ય આત્મનો દુશ્ચરિતાદશુભં પ્રાપ્નુયાન્નરઃ।
એનસા તેન નાન્યં સ ઉપાશઙ્કિતુમર્હતિ॥ 6-15-2 (39215)
મહારાજ મનુષ્યેષુ નિન્દ્યં યઃ સર્વમાચરેત્।
સ વધ્યઃ સર્વલોકસ્ય નિન્દિતાનિ સમાચરન્ ॥ 6-15-3 (39216)
નિકારો નિકૃતિપ્રજ્ઞૈઃ પાણ્ડવૈસ્ત્વત્પ્રતીક્ષયા ।
અનુભૂતઃ સહામાત્યૈઃ ક્ષાન્તશ્ચ સુચિરં વને ॥ 6-15-4 (39217)
હયાનાં ચ ગજાનાં ચ રાજ્ઞાં ચામિતતેજસામ્।
પ્રત્યક્ષં યન્મયા દૃષ્ટં દૃષ્ટં યોગબલેન ચ ॥ 6-15-5 (39218)
શૃણુ તત્પૃથિવીપાલ મા ચ શોકે મનઃ કૃથાઃ ।
દિષ્ટમેતત્પુરા નૂનમિદમેવ નરાધિપ ॥ 6-15-6 (39219)
નમસ્કૃત્વા પ્રવક્ષ્યામિ પારાશર્યાય ધીમતે।
યસ્ય પ્રસાદાદ્દિવ્યં તત્પ્રાપ્તં જ્ઞાનમનુત્તમમ્ ॥ 6-15-7 (39220)
દૃષ્ટિશ્ચાતીન્દ્રિયા રાજન્દૂરાચ્છ્રવણમેવ ચ ।
પરચિત્તસ્ય વિજ્ઞાનમતીતાનાગતસ્ય ચ ॥ 6-15-8 (39221)
વ્યુત્થિતોત્પત્તિવિજ્ઞાનમાકાશે ચ ગતિઃ શુભા ।
અસ્ત્રૈરસઙ્ગો યુદ્ધેષુ વરદાનાન્મહાત્મનઃ ॥ 6-15-9 (39222)
શ્રૃણુ મે વિસ્તરેણેદં વિચિત્રં પરમાદ્ભુતમ્ ।
ભરતાનામભૂદ્યુદ્ધં યથા તદ્રોમહર્ષણમ્ ॥ 6-15-10 (39223)
તેષ્વનીકેષુ યત્તેષુ વ્યૂઢેષુ ચ વિધાનતઃ ।
દુર્યોધનો મહારાજ દુઃશાસનમથાબ્રવીત્ ॥ 6-15-11 (39224)
દુઃશાસન રથાસ્તૂર્ણં યુજ્યન્તાં ભીષ્મરક્ષિણઃ।
અનીકાનિ ચ સર્વાણિ શીઘ્રં ત્વમનુચોદય ॥ 6-15-12 (39225)
અયં સ મામભિપ્રાપ્તો વર્ષપૂગાભિચિન્તિતઃ ।
પાણ્ડવાનાં સસૈન્યાનાં કુરૂણાં ચ સમાગમઃ ॥ 6-15-13 (39226)
નાતઃ કાર્યતમં મન્યે રણે ભીષ્મસ્ય રક્ષણાત્।
હન્યુદ્ગુપ્તો હ્યસૌ પાર્થાન્સોમકાંશ્ચ સસૃઞ્જયાન્ ॥ 6-15-14 (39227)
અબ્રવીચ્ચ વિશુદ્ધાત્મા નાહં હન્યાં શિખણ્ડિનામ્ ।
શ્રૂયતે સ્ત્રી હ્યસૌ પૂર્વં તસ્માદૂર્ત્યો રણે મમ ॥ 6-15-15 (39228)
તસ્માદ્ભીષ્મો રક્ષિતવ્યો વિશેષેણેતિ મે મતિઃ।
શિખણ્ડિનો વધે યત્તાઃ સર્વે તિષ્ઠન્તુ મામકાઃ ॥ 6-15-16 (39229)
તથા પ્રાચ્યાઃ પ્રતીચ્યાશ્ચ દાક્ષિણાત્યોત્તરાપથાઃ ।
સર્વથાઽસ્ત્રેષુ કુશલાસ્તે રક્ષન્તુ પિતામહમ્ ॥ 6-15-17 (39230)
અરક્ષ્યમાણં હિ વૃકો હન્યાત્સિંહં મહાબલમ્ ।
મા સિંહં જમ્બુકેનેવ ઘાતયામઃ શિખણ્ડિના ॥ 6-15-18 (39231)
વામં ચક્રં યુધામન્યુરુત્તમૌજાશ્ચ દક્ષિણમ્।
ગોપ્તારૌ ફાલ્ગુનં પ્રાપ્તૌ ફાલ્ગુનોપિ શિખણ્ડિનઃ । 6-15-19 (39232)
સંરક્ષ્યમાણઃ પાર્થેન ભીષ્મેણ ચ વિવર્જિતઃ ।
યથા ન હન્યાદ્ગાઙ્ગેયં દુઃશાસન તથા કુરુ ॥ ॥ 6-15-20 (39233)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-15-1 આસઙ્ક્તં આસઞ્જયિતુમ્ ॥ 6-15-2 એનસા પાપેન ॥ 6-15-9 વ્યુત્થિતસ્ય ઉચ્છાસ્ત્રવર્તિન ઉત્પત્તિઃ કારણં તસ્ય વિજ્ઞાનમ્ ॥ 6-15-11 વ્યૂઢેષુ વ્યૂહરચનયા સ્થિતેષુ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
6.16. અધ્યાયઃ 016
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુપાણ્ડવસેનાવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-16-0 (39234)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-16-0x (3991)
તતો રજન્યાં વ્યુષ્ટાયાં શબ્દઃ સમભવન્મહાન્।
ક્રોશતાં ભૂમિપલાનાં યુજ્યતાં યુજ્યતામિતિ ॥ 6-16-1 (39235)
શઙ્ખદુન્દુભિઘોષૈશ્ચ સિંહનાદૈશ્ચ ભારત।
હયહેષિતનાદૈશ્ચ રથનેમિસ્વનૈસ્તથા ॥ 6-16-2 (39236)
ગાજાનાં બૃહતાં ચૈવ યોધાનાં ચાપિ ગર્જતામ્।
ક્ષ્વેલિતાસ્ફોટિતોત્ક્રુષ્ટૈસ્તુમુલં સર્વતોઽભવત્ ॥ 6-16-3 (39237)
ઉદતિષ્ઠન્મહારાજ સર્વં યુક્તમશેષતઃ ।
સૂર્યોદયે મહત્સૈન્યં કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ ॥ 6-16-4 (39238)
રાજેન્દ્ર તવ પુત્રાણાં પાણ્ડવાનાં તથૈવ ચ।
દુષ્પ્રધૃષ્યાણિ ચાસ્ત્રાણિ સશસ્રકવચાનિ ચ ॥ 6-16-5 (39239)
તતઃ પ્રકાશે સૈન્યાનિ સમદૃશ્યન્ત ભારત।
ત્વદીયાનાં પરેષાં ચ શસ્ત્રવન્તિ મહાન્તિ ચ ॥ 6-16-6 (39240)
તત્ર નાગા રથાશ્ચૈવ જામ્બૂનદપરિષ્કૃતાઃ।
વિભ્રાજમાના દૃશ્યન્તે મેઘા ઇવ સવિદ્યુતઃ ॥ 6-16-7 (39241)
રથાનીકાન્યદૃશ્યન્ત નગરાણીવ ભૂરિશઃ ।
અતીવ શુશુભે તત્ર પિતા તે પૂર્ણચન્દ્રવત્ ॥ 6-16-8 (39242)
ધનુર્ભિર્ઋષ્ટિભિઃ ખઙ્ગૈર્ગદાભિઃ શક્તિતોમરૈઃ ।
યોધાઃ પ્રહરણૈઃ શુભ્રૈસ્તેષ્વનીકેષ્વવસ્થિતાઃ ॥ 6-16-9 (39243)
ગજાઃ પદાતા રથિનસ્તુરગાશ્ચ વિશાંપતે ।
વ્યતિષ્ઠન્વાગુરાકારાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-16-10 (39244)
ધ્વજા બહુવિધાકારા વ્યદૃશ્યન્ત સમુચ્છ્રિતાઃ।
સ્વેષાં ચૈવ પરેષાં ચ દ્યુતિમન્તઃ સહસ્રશઃ ॥ 6-16-11 (39245)
કાઞ્ચના મણિચિત્રાઙ્ગા જ્વલન્ત ઇવ પાવકાઃ।
અર્ચિષ્મન્તો વ્યરોચન્ત ગજારોહાઃ સહસ્રશઃ ॥ 6-16-12 (39246)
મહેન્દ્રકેતવઃ શુભ્રા મહેન્દ્રસદનેષ્વિવ।
સન્નદ્ધાસ્તે પ્રવીરાશ્ચ દદૃશુર્યુદ્ધકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 6-16-13 (39247)
ઉદ્યતૈરાયુધૈશ્ચિત્રાસ્તલબદ્ધાઃ કલાપિનઃ ।
ઋષભાક્ષા મનુષ્યેન્દ્રાશ્ચમૂમુખગતા બભુઃ ॥ 6-16-14 (39248)
શકુનિઃ સૌબલઃ શલ્ય આવન્ત્યોઽથ જયદ્રથઃ ।
વિન્દાનુવિન્દૌ કૈકેયાઃ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃ ॥ 6-16-15 (39249)
શ્રુતાયુધશ્ચ કાલિઙ્ગો જયત્સેનશ્ચ પાર્થિવઃ ।
બૃહદ્બલશ્ચ કૌશલ્યઃ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ ॥ 6-16-16 (39250)
દશૈતે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ શૂરાઃ પરિઘબાહવઃ ।
અક્ષૌહિણીનાં પતયો યજ્વાનો ભૂરિદક્ષિણાઃ ॥ 6-16-17 (39251)
એતે ચાન્યે ચ બહવો દુર્યોધનવશાનુગાઃ ।
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ નીતિમન્તો મહારથાઃ ॥ 6-16-18 (39252)
સન્નદ્ધાઃ સમદૃશ્યન સ્વેષ્વનીકેષ્વવસ્થિતાઃ ।
બદ્ધકૃષ્ણાજિનાઃ સર્વે બલિનો યુદ્ધશાલિનઃ ॥ 6-16-19 (39253)
હૃષ્ટા દુર્યોધનસ્યાર્થે બ્રહ્મલોકાય દીક્ષિતાઃ।
સમર્થા દશ વાહિન્યઃ પરિગૃહ્ય વ્યવસ્થિતાઃ ॥ 6-16-20 (39254)
એકાદશી ધાર્તરાષ્ટ્રી કૌરવાણાં મહાચમૂઃ ।
અગ્રતઃ સર્વસૈન્યાનાં યત્ર શાન્તનવોઽગ્રણીઃ ॥ 6-16-21 (39255)
શ્વેતોષ્ણીષં શ્વેતહયં શ્વેતવર્માણમચ્યુતમ્ ।
અપશ્યામ મહારાજ ભીષ્મં ચન્દ્રમિવોદિતમ્ ॥ 6-16-22 (39256)
હેમતાલધ્વજં ભીષ્મં રાજતે સ્યન્દતે સ્થિતમ્ ।
શ્વેતાભ્ર ઇવ તીક્ષ્ણાંશું દદૃશુઃ કુરુપાણ્ડવાઃ ॥ 6-16-23 (39257)
દૃષ્ટ્વા ચમૂમુખે ભીષ્મં સમકમ્પન્ત પાણ્ડવાઃ ।
સૃઞ્જયાશ્ચ મહેષ્વાસા ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમાઃ ।
જૃમ્ભમાણં મહાસિંહં દૃષ્ટ્વા ક્ષુદ્રમૃગા યથા ॥ 6-16-24 (39258)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખાઃ સર્વે સમુદ્વિવિજિરે મુહુઃ ।
એકાદશૈતાઃ શ્રીજુષ્ટા વાહિન્યસ્તવ પાર્થિવ ॥ 6-16-25 (39259)
પાણ્ડવાનાં તથા સપ્ત મહાપુરુષપાલિતાઃ ।
ઉન્મત્તમકરાવર્તૌ મહાગ્રાહસમાકુલૌ ॥ 6-16-26 (39260)
યુગાન્તે સમવેતૌ દ્વૌ દૃશ્યેતે સાગરાવિવ ।
નૈવ નસ્તાદૃશો રાજન્દૃષ્ટપૂર્વો ન ચ શ્રુતઃ ।
અનીકાનાં સમેતાનાં કૌરવાણાં તથાવિધઃ ॥ ॥ 6-16-27 (39261)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-16-4 યુક્તં સન્નદ્ધમ્ । અશેષતઃ સર્વપ્રકારૈઃ ॥ 6-16-10 વાગુરાકારાઃ પરેષાં બન્ધનાર્થમિત્યર્થઃ ॥ 6-16-14 તલબદ્ધાઃ તલં જ્યાધાતત્રાણં બદ્ધં યૈસ્તે । કલાપિનઃ તૂણવન્તઃ ॥ 6-16-27 તથાવિધઃ સંમર્દ ઇતિ શેષઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
6.17. અધ્યાયઃ 017
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુદ્ધાય કુરુસેનાનિર્યાણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-17-0 (39262)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-17-0x (3992)
યથા સ ભગવાન્વ્યાસઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્।
તથૈવ સહિતાઃ સર્વે સમાજગ્મુર્મહીક્ષિતઃ ॥ 6-17-1 (39263)
મઘાવિષયગઃ સોમસ્તદ્દિનં પ્રત્યપદ્યત।
દીપ્યમાનાશ્ચ સંપેતુર્દિવિ સપ્ત મહગ્રહાઃ ॥ 6-17-2 (39264)
દ્વિધાભૂત ઇવાદિત્ય ઉદયે પ્રત્યદૃશ્યત।
જ્વલન્ત્યા શિખયા ભૂયો ભાનુમાનુદિતો રવિઃ ॥ 6-17-3 (39265)
વવાશિરે ચ દીપ્તાયાં દિશિ ગોમાયુવાયસાઃ ।
લિપ્સમાનાઃ શરીરાણિ માંસશોણિતભોજનાઃ ॥ 6-17-4 (39266)
અહન્યહનિ પાર્થાનાં વૃદ્ધઃ કુરુપિતામહઃ ।
ભરદ્વાજાત્મજશ્ચૈવ પ્રાતરુત્થાય સંયતૌ ॥ 6-17-5 (39267)
જયોઽસ્તુ પાણ્ડુપુત્રાણામિત્યૂચતુરિન્દમૌ ।
યુયુધાતે તવાર્થાય યથા સ સમયઃ કૃતઃ ॥ 6-17-6 (39268)
સર્વધર્મવિશેષજ્ઞઃ પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
સમાનીય મહીપાલાનિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-17-7 (39269)
ઇદં વઃ ક્ષત્રિયા દ્વારં સ્વર્ગાયાપાવૃતં મહત્।
ગચ્છધ્વં તેન શક્રસ્ય બ્રહ્મણઃ સહલોકતામ્ ॥ 6-17-8 (39270)
એષ વઃ શાશ્વતઃ પન્થાઃ પૂર્વૈઃ પૂર્વતરૈઃ કૃતઃ ।
સંભાવયધ્વમાત્માનમવ્યગ્રમનસો યુધિ ॥ 6-17-9 (39271)
નાભાગોઽથ યયાતિશ્ચ માન્ધાતા નહુષો નૃગઃ ।
સંસિદ્ધાઃ પરમં સ્થાનં ગતાઃ કર્મભિરીદૃશૈઃ ॥ 6-17-10 (39272)
અધર્મઃ ક્ષત્રિયસ્યૈષ યદ્વ્યાધિમરણં ગૃહે ।
યદયોનિધનં યાતિ સોઽસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 6-17-11 (39273)
એવમુક્તા મહીપાલા ભીષ્મેણ ભરતર્ષભ।
નિર્યયુઃ સ્વાન્યનીકાનિ શોભયન્તો રથોત્તમૈઃ ॥ 6-17-12 (39274)
સ તુ વૈકર્તનઃ કર્ણઃ સામાત્યઃ સહ બન્ધુભિઃ ।
ન્યાસિતઃ સમરે શસ્ત્રં ભીષ્મેણ ભરતર્ષભ ॥ 6-17-13 (39275)
અપેતકર્ણાઃ પુત્રાસ્તે રાજનશ્ચૈવ તાવકાઃ ।
નિર્યયુઃ સિંહનાદેન નાદયન્તો દિશો દશ ॥ 6-17-14 (39276)
શ્વેતૈશ્છત્રૈઃ પતાકાભિર્ધ્વજવારણવાજિભિઃ ।
તાન્યનીકાનિ શોભન્તે ગજૈરથ પદાતિભિઃ ॥ 6-17-15 (39277)
ભેરીપણવશબ્દૈશ્ચ દુન્દુભીનાં ચ નિઃસ્વનૈઃ ।
રથનેમિનિનાદૈશ્ચ બભૂવાકુલિતા મહી ॥ 6-17-16 (39278)
કાઞ્ચનાઙ્ગદકેયૂરૈઃ કાર્મુકૈશ્ચ મહારથાઃ ।
ભ્રાજમાના વ્યરાજન્ત સાગ્નયઃ પર્વતા ઇવ ॥ 6-17-17 (39279)
તાલેન મહતા ભીષ્મઃ પઞ્ચતારેણ કેતુના ।
વિમલાદિત્યસંકાશસ્તસ્થૌ કુરુચમૂપરિ ॥ 6-17-18 (39280)
યે ત્વદીયા મહેષ્વાસા રાજાનો ભરતર્ષભ ।
અવર્તન્ત યથાદેશં રાજઞ્શાન્તનવસ્ય તે ॥ 6-17-19 (39281)
સ તુ ગોવાસનઃ શૈબ્યઃ સહિતઃ સર્વરાજભિઃ ।
યયૌ માતઙ્ગરાજેન રાજાર્હેણ પતાકિના ।
પદ્મવર્ણસ્ત્વનીકાનાં સર્વેષામગ્રતઃ સ્થિતઃ ॥ 6-17-20 (39282)
અશ્વત્થામા યયૌ યત્તઃ સિંહલાઙ્ગૂલકેતુના ।
શ્રુતાયુધશ્ચિત્રસેનઃ પુરુમિત્રો વિવિંશતિઃ ॥ 6-17-21 (39283)
શલ્યો ભૂરિશ્રવાશ્ચૈવ વિકર્ણશ્ચ મહારથઃ ।
એતે સપ્ત મહેષ્વાસા દ્રોણપુત્રપુરોગમાઃ ॥ 6-17-22 (39284)
સ્યન્દનૈર્વરવર્માણો ભીષ્મસ્યાસન્પુરોગમાઃ।
તેષામપિ મહોત્સેધાઃ શોભયન્તો રથોત્તમાન્ ॥ 6-17-23 (39285)
ભ્રાજમાના વ્યરોચન્ત જામ્બૂનદમયા ધ્વજાઃ।
જામ્બૂનદમયી વેદી કમણ્ડલુવિભૂષિતા ॥ 6-17-24 (39286)
કેતુરાચાર્યમુખ્યસ્ય દ્રોણસ્ય ધનુષા સહ ।
અનેકશતસાહસ્રમનીકમનુકર્ષતઃ ॥ 6-17-25 (39287)
મહાન્દુર્યોધનસ્યાસીન્નાગો મણિમયો ધ્વજઃ ।
તસ્ય પૌરવકાલિઙ્ગકામ્ભોજાઃ સમુદક્ષિણાઃ ॥ 6-17-26 (39288)
ક્ષેમધન્વા ચ શલ્યશ્ચ તસ્થુઃ પ્રમુખતો રથાઃ।
સ્યન્દનેન મહાર્હેણ કેતુના વૃષભેણ ચ।
પ્રકર્ષન્નેવ સેનાગ્નં માગધસ્ય કૃપો યયૌ ॥ 6-17-27 (39289)
તદઙ્ગપતિનાં ગુપ્તં કૃપેણ ચ મનસ્વિના ।
શારદામ્બુધરપ્રખ્યં પ્રાચ્યાનાં સુમહદ્બલમ્ ॥ 6-17-28 (39290)
અનીકપ્રમુખે તિષ્ઠન્વરાહેણ મહાયશાઃ।
શુશુભે કેતુમુખ્યેન રાજતેન જયદ્રથઃ ॥ 6-17-29 (39291)
શતં રતસહસ્રાણાં તસ્યાસન્વશવર્તિનઃ।
અષ્ટૌ નાગસહસ્રાણિ સાદિનામયુતાનિ ષટ્ ॥ 6-17-30 (39292)
તત્સિન્ધુપતિના રાજ્ઞા પાલિતં ધ્વજિનીમુખમ્।
અનન્તરથનાગાશ્વમશોભત મહદ્બલમ્ ॥ 6-17-31 (39293)
ષષ્ટ્યા રથસહસ્રૈસ્તુ નાગાનામયુતેન ચ।
પતિઃ સર્વકલિઙ્ગાનાં યયૌ કેતુમતા સહ ॥ 6-17-32 (39294)
તસ્ય પર્વતસંકાશા વ્યરોચન્ત મહાગજાઃ ।
યન્ત્રતોમરતૂણીરૈઃ પતાકાભિઃ સુશોભિતાઃ ॥ 6-17-33 (39295)
શુશુભે કેતુમુખ્યેન પાવકેન કલિઙ્ગકઃ।
શ્વેતચ્છત્રેણ નિષ્કેણ ચામરવ્યજનેન ચ॥ 6-17-34 (39296)
કેતુમાનપિ માતઙ્ગં વિચિત્રપરમાઙ્કુશમ્।
આસ્થિતઃ સમરે રાજન્મેઘસ્થ ઇવ ભાનુમાન્ ॥ 6-17-35 (39297)
તેજસા દીપ્યમાનસ્તુ વારણોત્તમમાસ્થિતઃ ।
ભગદત્તો યયૌ રાજા યથા વજ્રધરસ્તથા ॥ 6-17-36 (39298)
ગજસ્કન્ધગતાવાસ્તાં ભગદત્તેન સંમિતૌ ।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ કેતુમન્તમનુવ્રતૌ ॥ 6-17-37 (39299)
સ રથાનીકવાન્વ્યૂહો હસ્ત્યઙ્ગો નૃપશીર્ષવાન્ ।
વાજિપક્ષઃ પતત્યુગ્રઃ પ્રહસન્સર્વતોમુખઃ ॥ 6-17-38 (39300)
દ્રોણેન વિહિતો રાજન્રાજ્ઞા શાન્તનવેન ચ।
તથૈવાચાર્યપુત્રેણ બાહ્લીકેન કૃપેમ ચ ॥ ॥ 6-17-39 (39301)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-17-2 મઘાવિષયગઃ સોમસ્તદ્દિનં પ્રત્યપદ્યતેતિ। મઘા પિત્ર્યાં નક્ષત્રં તસ્ય વિષયો દેશઃ પિતૃલોકસ્તદ્ગતઃ સોમઃ। કુરુપાણ્ડવયુદ્ધારમ્ભદિનમુક્તં ભારતસાવિત્ર્યામ્-હેમન્તે પ્રથમે માસિ શુક્લપક્ષે ત્રયોદશીમ્। પ્રવૃત્તં ભારતં યુદ્ધં નક્ષત્રે યમદૈવતે। પ્રથમે માર્ગશીર્ષે। અત્ર ત્રયોદશીશબ્દેન તદ્યુક્તા ચતુર્દશ્યેવ ગ્રાહ્યા। અર્જુનેન હતો ભીષ્મો માઘમાસેઽસિતાષ્ટમીતિ। ત્રયોદશ્યાં તુ મધ્યાહ્ને ભારદ્વાજો નિપાતિત ઇતિ। તત્રૈવ યુદ્ધસ્ય દશમે પઞ્ચદશે ચાહ્નિ તયોર્ભીષ્મદ્રોણયોરષ્ટમીત્રયોદશીસંયોગદર્શનાત્। અત્ર પૌષેતિ માઘશબ્દો મકરાયનાભિપ્રાયેણ। તદાનીં તત્સંભવાત્ અસિતાષ્ટમીતિ છેદઃ। અન્યથા સપ્તમીદ્વાદશ્યોરેવ તયોર્હનનં પ્રાપ્નોતિ। યત્તુ અમાવાસ્યાયાં દુર્યોધનહનનં તત્રૈવોક્તં તત્રાપ્યમાવાસ્યાશબ્દ ઇષ્ટિદિને પ્રતિપદ્યેવ પ્રયુક્તો વેદિતવ્યઃ। યમદૈવતે ઇતિ ભરણી ન ગ્રાહ્ય કિંતુ યુગ્મદૈવતં મૃગશીર્ષમેવ ગ્રાહ્યમ્। તસ્ય હિ પૂર્વદલં શુક્રદૈવત્યત્વાદાસુરં ઉત્તરાર્થં બુધદૈવત્યત્વાદ્દૈવ્યમ્। તેન તત્રાસુરાણામુપરમો દેવાનામભ્યુદયશ્ચ સિદ્ધ્યતિ। કિંચ-ચત્વારિંશદહાન્યદ્ય દ્વે ચ મે નિઃસૃતસ્ય વૈ। પુષ્યેણ સંપ્રયાતોસ્મિ શ્રવણે પુનરાગત ઇતિ યુદ્ધારમ્ભાદષ્ટાદશેઽહ્નિ તીર્થયાત્રાત આગતસ્ય બલદેવસ્ય વચનાત્ શ્રવણે યુદ્ધસમાપ્તિર્દૃશ્યતે। તતઃ પ્રાચીનેઽષ્ટાદશર્ક્ષે મૃગશીર્ષ એવ યુદ્ધારમ્ભઃ સંભવતિ નત્વેકવિંશે ભરણ્યામ્। અષ્ટાદશદિનમધ્યે નક્ષત્રત્રયક્ષયસ્ય કલ્પયિતુમયુક્તત્વાત્ કાર્તિકી કૃત્તિકાયોગાનુપાતેન ચતુર્દશ્યાં મૃગસ્યૈવ સંભાવનાચ્ચ। એતેન યુદ્ધારમ્ભં પ્રકૃત્ય- મઘાવિષયગઃ સોમસ્તદ્દિનં પ્રત્યપદ્યતેતિ ભીષ્મપર્વણિ સઞ્જયવાક્યાન્મઘાયાં યુદ્ધારમ્ભ ઇત્યપિ નિરસ્તમ્। બલદેવવાક્યવિરુદ્ધત્વાત્ । શબ્દાર્થસ્તુ મઘાપદેન તત્સહચરાઃ પિતરો લક્ષ્યન્તે। તેન યુદ્ધે મૃતાનાં ઉત્તમદેહપ્રદાનાર્થં ચન્દ્રસ્તદા પિતૃલોકે સન્નિહિતોઽભૂદિતિ। સ્વર્ગિણાં દિવ્યદેહલાભશ્ચન્દ્રાધીન ઇતિ શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધેઃ । તથા દ્વાદશ્યાં રાત્રિયુદ્ધે ચન્દ્રોદયકાલે-ત્રિભાગમાત્રશેષાયાં રાત્રૌ યુદ્ધમવર્તતેત્યુક્તમ્ તત્ર ત્રિભાગેત્યસ્ય ત્રિમુહૂર્તશેષાયામિત્યર્થઃ। તથા-અષ્ટપઞ્ચાશતં રાત્ર્યઃ શયાનસ્યાદ્ય મે ગતાઃ ઇતિ ભીષ્મવચનં તુ-માઘોઽયં સમનુ પ્રાપ્તઃ- ત્રિભગમાત્રઃ પક્ષોઽયં ઇતિ વાક્યશેષાનુસારાત્। અશતં શતહીનં યથા સ્યાત્તથા અષ્ટપઞ્ચ અષ્ટપઞ્ચાશદ્રાત્રયો વ્યતીતા ઇતિ વ્યાખ્યેયમ્। વિલોમશોધનાત્ અષ્ટપઞ્ચાશદૂનં શતં રાત્રયો દ્વાચત્વારિંશદ્રાત્રયો વ્યતીતા ઇત્યર્થઃ। તથાચ પૌષકૃષ્ણાષ્ટમીતો માઘશુક્લપઞ્ચમ્યાં તાવતી દિનસંખ્યા પૂર્યતે પક્ષસ્ય ચ તૃતીયો ભાગો ગતો ભવતિ। તતત્રાપ્યેકતિથિક્ષયાત્ પઞ્ચમ્યાઃ દ્વિચત્વારિંશત્તમત્વં જ્ઞેયમ્। શેષો ભવિતુમર્હતીત્યત્ર કાર્યશેષો દેહત્યાગાદિરેવ શેષો નતુ પક્ષશેષ ઇતિ વ્યાખ્યા જ્ઞેયા। તત્રાયં નિષ્કર્ષઃ। કાર્તિકશુક્લદ્વાદશ્યાં રેવત્યાં કૃષ્ણપ્રયાણમ્। તતો નિષ્કર્ષઃ। કાર્તિકશુક્લદ્વાદશ્યાં રેવત્યાં કૃષ્ણપ્રયાણમ્। તતો માર્ગશીર્ષકૃષ્ણપઞ્ચમ્યાં પુષ્યે સેનયોર્નિર્યાણમ્। તતઃ પઞ્ચમ્યાં ઉપરિ ષષ્ઠીમારભ્ય સપ્તદિનાનિ ગણયિત્વા તદુપર્યષ્ટમેઽહ્નિ અમાવાસ્યા ભવિષ્યતીત્યનેન ત્રયોદશદિનાત્મકોઽયં કૃષ્ણપક્ષો મહોત્પાતજનક ઇતિ સૂચિતમ્। ક્ષીણયોશ્ચ તિથ્યોઃ પક્ષાન્તરે પુનર્વૃદ્ધ્યા સંખ્યાપૂરણેભવતીતિ માર્ગશીર્ષકૃષ્ણપઞ્ચમીમારભ્ય પૌષશુક્લપ્રતિપત્ દ્વિચત્વારિંશી તિથિર્ભવતીતિ બલદેવવાક્યોક્તા દિનસંખ્યા નક્ષત્રસંખ્યા ચાનુગૃહીત ભવતિ। યત્તુ- સપ્તમાચ્ચાપિ દિવસાદમાવાક્યા ભવિષ્યતિ। સંગ્રામયોજયેત્તત્ર તાં હ્યાહુઃ શક્રદૈવતામ્। પ્રયાધ્વં વૈ કુરુક્ષેત્રં પુષ્યો દ્યેતિ પુનઃપુનરિતિ દુર્યોધનવાક્યમ્ તત્ર સંગ્રામમિત્યનેન સંગ્રામે જયસાધનં ધારાબન્ધાદિકં તસ્યાં યોજયેદિત્યુક્તમ્। શક્રદૈવતામિત્યનેન તસ્યાં જ્યેષ્ઠાનક્ષત્રયોગ ઉચ્યતે। સચ તિથિદ્વયક્ષયાત્તત્રાસંભવન્નપિ તત્ર તિથિવદેવ નક્ષત્રક્ષયાદ્વા તિથિનક્ષત્રયોરાદ્યન્તયોગાદ્વા જ્ઞેય ઇતિ સર્વં સમઞ્જસમ્। મહાગ્રહાઃ રાહુકેતો રુપગ્રહત્વાત્સપ્તૈવ ॥ 6-17-4 વવાશિરે શબ્દં કૃતવન્તઃ ॥ 6-17-11 અયોનિધનં અયસા શસ્ત્રેણ મરણમ્ ॥ 6-17-18 તાલેન ધ્વજભૂતેન ॥ 6-17-20 ગોવાસનઃ તદ્દ્રેશ્યઃ ॥ 6-17-29 વરાહેણ કેતુમુખ્યેનેતિ સંબન્ધઃ ॥ 6-17-34 નિષ્કેણ કણ્ઠાભરણેન ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
6.18. અધ્યાયઃ 018
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુસેનાવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-18-0 (39302)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-18-0x (3993)
તતો મુહૂર્તાત્તુમુલઃ શબ્દો હૃદયકમ્પનઃ।
અશ્રૂયત મહારાજ યોધાનાં પ્રયુયુત્સતામ્ ॥ 6-18-1 (39303)
શઙ્ખદુન્દુભિઘોષૈશ્ચ વારણાનાં ચ બૃંહિતૈઃ ।
નોમિઘોષૈ રથાનાં ચ દીર્યતીવ વસુન્ધરા ॥ 6-18-2 (39304)
હયાનાં હેષમાણાનાં યોધાનાં ચૈવ ગર્જતામ્।
ક્ષણેનૈવ નભો ભૂમિઃ શબ્દેનાપૂરિતં તદા ॥ 6-18-3 (39305)
પુત્રાણાં તવ દુર્ધર્ષ પાણ્ડવાનાં તથૈવ ચ ।
સમકમ્પન્ત સૈન્યાનિ પરસ્પરસમાગમે ॥ 6-18-4 (39306)
તત્ર નાગા રથાશ્ચૈવ જામ્બૂનદવિભૂષિતાઃ ।
ભ્રાજમાના વ્યદૃશ્યન્ત મેઘા ઇવ સવિદ્યુતઃ ॥ 6-18-5 (39307)
ધ્વજા બહુવિધાકારાસ્તાવકાનાં નરાધિપ ।
કાઞ્ચનાઙ્ગદિનો રેજુર્જ્વલિતા ઇવ પાવકાઃ ॥ 6-18-6 (39308)
સ્વેષાં ચૈવ પરેષાં ચ સમદૃશ્યન્ત ભારત।
મહેન્દ્રકેતવઃ શુભ્રા મહેન્દ્રસદનેષ્વિવ ॥ 6-18-7 (39309)
કાઞ્ચનૈઃ કવચૈર્વીરા જ્વલનાર્કસમપ્રભૈઃ।
સન્નદ્ધાઃ સમદૃશ્યન્ત જ્વલનાર્કસમપ્રભાઃ ॥ 6-18-8 (39310)
કુરુયોધવરા રાજન્વિચિત્રાયુધકાર્મુકાઃ ।
ઉદ્યતૈરાયુથૈશ્ચિત્રૈસ્તલબદ્ધાઃ પતાકિનઃ ॥ 6-18-9 (39311)
ઋષભાક્ષા મહેષ્વાસાશ્ચમૂમુખગતા બભુઃ ।
પૃષ્ઠગોપાસ્તુ ભીષ્મસ્ય પુત્રાસ્તવ નરાધિપ ।
દુઃશાસનો દુર્વિષહો દુર્મુખો દુઃસહસ્તથા ॥ 6-18-10 (39312)
વિવિંશતિશ્ચિત્રસેનો વિકર્ણશ્ચ મહારથઃ ।
સત્યવ્રતઃ પુરુમિત્રો જયો ભૂરિશ્રવાઃ શલઃ ॥ 6-18-11 (39313)
રથા વિંશતિસાહસ્રાસ્તથૈષામનુયાયિનઃ।
અભીષાહાઃ શૂરસેનાઃ શિબયોઽથ વસાતયઃ ॥ 6-18-12 (39314)
શાલ્વા મત્સ્યાસ્તથામ્બષ્ઠાસ્ત્રૈગર્તાઃ કેકયાસ્તથા।
સૌવીરાઃ કૈતવાઃ પ્રાચ્યાઃ પ્રતીચ્યેદીચ્યવાસિનઃ ॥ 6-18-13 (39315)
દ્વાદશૈતે જનપદાઃ સર્વે શૂરાસ્તનુત્યજઃ ।
મહતા રથવંશેન તે રરક્ષુઃ પિતામહમ્ ॥ 6-18-14 (39316)
અનીકં દશસાહસ્રં કુઞ્જરાણાં તરસ્વિનામ્ ।
માગધો યત્ર નૃપતિસ્તદ્રથાનીકમન્વયાત્ ॥ 6-18-15 (39317)
રથાનાં ચક્રરક્ષાશ્ચ પાદરક્ષાશ્ચ દન્તિનામ્।
અભવન્વાહિનીમધ્યે શતાનામયુતાનિ ષટ્ ॥ 6-18-16 (39318)
પાદાતાશ્ચાગ્રતો ગચ્છન્ધનુશ્ચર્માસિપાણયઃ ।
અનેકશતસાહસ્રા નખરપ્રાસયોધિનઃ ॥ 6-18-17 (39319)
અક્ષૌહિણ્યો દશૈકા ચ તવ પુત્રસ્ય ભારત।
અદૃશ્યત મહારાજ ગઙ્ગેવ યમુનાન્તરા ॥ ॥ 6-18-18 (39320)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-18-16 શતાનાગયુતાનિ ષટ્ ષટ્શતાન્યયુતગુણાનિ। ષષ્ટિલક્ષાણીતિ યાવત્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
6.19. અધ્યાયઃ 019
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુદ્ધાય પાણ્ડવસેનાનિર્યાણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-19-0 (39321)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-19-0x (3994)
અર્ક્ષાંહિણીં દશૈકાં ચ વ્યૂઢાં દૃષ્ટ્વા યુધિષ્ઠિરઃ।
કથમલ્પેન સૈન્યેન પ્રત્યવ્યૂહત પાણ્ડવઃ ॥ 6-19-1 (39322)
યો વેદ માનુષં વ્યૂહં દૈવં ગાન્ધર્વમાસુરમ્ ।
કથં ભીષ્મં સ કૌન્તેયઃ પ્રત્યયૂહત સઞ્જય ॥ 6-19-2 (39323)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-19-3x (3995)
ધાર્તરાષ્ટ્રાણ્યનીકાનિ દૃષ્ટ્વા વ્યૂઢાનિ પાણ્ડવઃ।
અભ્યભાષત ધર્માત્મા ધર્મરાજો ધનઞ્જયમ્ ॥ 6-19-3 (39324)
મહર્ષેર્વચનાત્તાત વેદયન્તિ બૃહસ્પતેઃ ।
સંહતાન્યોધયેદલ્પાન્કામં વિસ્તારયેદ્બહૂન્ ॥ 6-19-4 (39325)
સૂચીમુખમનીકં સ્યાદલ્પાનાં બહુભિઃ સહ।
અસ્માકં ચ તથા સૈન્યમલ્પીયઃ સુતરાં પરૈઃ ॥ 6-19-5 (39326)
એતદ્વચનમાજ્ઞાય મહર્ષેર્વ્યૂહ પાણ્ડવ ।
એતચ્છ્રુત્વા ધર્મરાજં પ્રત્યભાષત પાણ્ડવઃ॥ 6-19-6 (39327)
એષ વ્યૂહામિ તે વ્યૂહં રાજસત્તમ દુર્જયમ્।
અચલં નામ વજ્રાખ્યં વિહિતં વજ્રપાણિના ॥ 6-19-7 (39328)
યઃ સ વાત ઇવોદ્ભૂતઃ સમરે દુઃસહઃ પરૈઃ।
સ નઃ પુરો યોત્સયતે વૈ ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ ॥ 6-19-8 (39329)
તેજાંસિ રિપુસૈન્યાનાં મૃદ્ગન્પુરુષસત્તમઃ।
અગ્નેઽગ્રણીર્યોત્સ્યતિ નો યુદ્ધોપાયવિચક્ષણઃ ॥ 6-19-9 (39330)
યં દૃષ્ટ્વા કુરવઃ સર્વે દુર્યોધનપુરોગમાઃ।
નિવર્તિષ્યન્તિ સંત્રસ્તાઃ સિંહં ક્ષુદ્રમૃગા યથા ॥ 6-19-10 (39331)
તં સર્વે સંશ્રયિષ્યામઃ પ્રાકારમકુતોભયાઃ ।
ભીમં પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠં દેવારાજમિવામરાઃ ॥ 6-19-11 (39332)
ન હિ સોઽસ્તિ પુમાઁલ્લોકે યઃ સંક્રુદ્ધં વૃકોદરમ્।
દ્રષ્ટુમત્યુગ્રકર્માણં વિષહેત નરર્ષભમ્ ॥ 6-19-12 (39333)
ભીમસેનો ગદાં બિભ્રદ્વજ્રસારમયીં દૃઢામ્ ।
ચરન્વેગેન મહતા સમુદ્રમપિ શોષયેત્ ॥ 6-19-13 (39334)
ભીમસેનં તદા રાજન્દર્શયસ્વ મહાબલમ્ ।
કેકયા ધૃષ્ટકેતુશ્ચ ચેકિતાનશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 6-19-14 (39335)
એતે ગચ્છન્તુ સામાત્યાઃ પ્રકર્ષન્તો જનાધિપ ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દાયાદાનિતિ બીભત્સુરબ્રવીત્ ॥ 6-19-15 (39336)
બ્રુવાણં તુ તથા પાર્થં સર્વસૈન્યાનિ ભારત ।
અપૂજયંસ્તદા વાગ્ભિરનુકૂલાભિરાહવે ॥ 6-19-16 (39337)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુસ્તથા ચક્રે ધનઞ્જયઃ।
વ્યૂહ્ય તાનિ બલાન્યાશુ પ્રયયૌ ફલ્ગુનસ્તથા ॥ 6-19-17 (39338)
સંપ્રયાતાન્કુરૂન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડંવાનાં મહાચમૂઃ।
ગઙ્ગેવ પૂર્ણા સ્તિમિતા સ્પન્દમાના વ્યદૃશ્યત ॥ 6-19-18 (39339)
ભીમસેનોઽગ્રણીસ્તેષાં ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ વીર્યવાન્ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ પાર્થિવઃ ॥ 6-19-19 (39340)
વિરાટશ્ચ તતઃ પશ્ચાદ્રાજાથાક્ષૌહિણીવૃતઃ ।
ભ્રાતૃભિઃ સહ પુત્રૈશ્ચ સોઽભ્યરક્ષત પૃષ્ઠતઃ ॥ 6-19-20 (39341)
ચક્રરક્ષૌ તુ ભીમસ્ય માદ્રીપુત્રૌ મહાદ્યુતી।
દ્રૌપદેયાઃ સસૌભદ્રાઃ પૃષ્ઠગોપાસ્તરસ્વિનઃ ॥ 6-19-21 (39342)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાઞ્ચાલ્યસ્તેષાં ગોપ્તા મહારથઃ ।
સહિતઃ પૃતનાશૂરૈઃ રથમુખ્યૈઃ પ્રભદ્રકૈઃ ॥ 6-19-22 (39343)
શિખણ્ડી તુ તતઃ પશ્ચાદર્જુનેનાભિરક્ષિતઃ।
યત્તો ભીષ્મવિનાશાય પ્રયયૌ ભરતર્ષભ ॥ 6-19-23 (39344)
પૃષ્ઠતોઽપ્યર્જુનસ્યાસીદ્યુયુધાનો મહાબલઃ ।
ચક્રરક્ષૌ તુ પાઞ્ચાલ્યૌ યુધામન્યૂત્તમોજસૌ ॥ 6-19-24 (39345)
રાજા તુ મધ્યમાનીકે કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
બૃહદ્ભીઃ કુઞ્જરૈર્મત્તૈશ્ચલદ્ભિરચલૈરિવ ॥ 6-19-25 (39346)
અક્ષૌહિણ્યાથ પાઞ્ચાલ્યો યજ્ઞસેનો મહામનાઃ ।
વિરાટમન્વયાત્પશ્ચાત્પાણ્ડવાર્થં પરાક્રમી ॥ 6-19-27aતેષામાદિત્યચન્દ્રાભાઃ કનકોત્તમભૂષણાઃ ।
નાનાચિહ્નધરા રાજન્રથેષ્વાસન્મહાધ્વજાઃ ॥ 6-19-26 (39347)
સમુત્સાર્ય તતઃ પશ્ચાદ્ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહારથઃ ।
ભ્રાતૃભિઃ સહપુત્રૈશ્ચ સોઽભ્યરક્ષદ્યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 6-19-28 (39348)
ત્વદીયાનાં પરેષાં ચ રથેષુ વિપુલાન્ધ્વજાન્।
અભિભૂયાર્જુનસ્યૈકો રથે તસ્થૌ મહાકપિઃ ॥ 6-19-29 (39349)
પદાતાસ્ત્વગ્રતોઽગચ્છન્નસિશક્ત્યૃષ્ટિપાણયઃ।
અનેકશતસાહસ્રા ભીમસેનસ્ય રક્ષિણઃ ॥ 6-19-30 (39350)
વારણા દશસાહસ્રાઃ પ્રભિન્નકરટામુખાઃ ।
શૂરા હેમમયૈર્જાલૈર્દીપ્યમાના ઇવાચલાઃ ॥ 6-19-31 (39351)
ક્ષરન્ત ઇવ જીમૂતા મહાર્હાઃ પદ્મગન્ધિનઃ।
રાજાનમન્વયુઃ યશ્ચાજ્જીમૂતા ઇવ વાર્ષિકાઃ ॥ 6-19-32 (39352)
ભીમસેનો ગદાં ભીમાં પ્રકર્ષન્પરિઘોપમામ્।
પ્રચકર્ષ મહાસૈન્યં દુરાધર્ષો મહામનાઃ ॥ 6-19-33 (39353)
તમર્કમિવ દુષ્પ્રેક્ષ્યં તપન્તમિવ વાહિનીમ્ ।
ન શેકુઃ સર્વયોધાસ્તે પ્રતિવીક્ષિતુમન્તિકે ॥ 6-19-34 (39354)
વજ્રો નામૈષ સ વ્યૂહો નિર્ભયઃ સર્વતોમુખઃ।
ચાપવિદ્યુદ્ધ્વજો ઘોરો ગુપ્તો ગાણ્ડીવધન્વના ॥ 6-19-35 (39355)
યં પ્રતિવ્યૂહય્ તિષ્ઠન્તિ પાણ્ડવાસ્તવ વાહિનીમ્ ।
અજેયો માનુષે લોકે પાણ્ડવૈરભિરક્ષિતઃ ॥ 6-19-36 (39356)
સંધ્યાં તિષ્ઠત્સુ સૈન્યેષુ સૂર્યસ્યોદયનં પ્રતિ।
પ્રવવૌ પૃષ્ઠતો વાયુર્નિરભ્રે સ્તનયિત્નુમાન્ ॥ 6-19-37 (39357)
વિષ્વગ્વાતાશ્ચ વિવવુર્નીચૈઃ શર્કરકર્ષિણઃ ।
રજશ્ચોદ્ધૂયત મહત્તમ આચ્છાદયઞ્જગત્ ॥ 6-19-38 (39358)
પપાત મહતી ચોલ્કા પ્રાઙ્ભુખી ભરતર્ષભ ।
ઉદ્યન્તં સૂર્યમાહત્ય વ્યશીર્યત મહાસ્વના ॥ 6-19-39 (39359)
અથ સંનહ્યમાનેષુ સૈન્યેષુ ભરતર્ષભ ।
નિષ્પ્રભોઽભ્યુદ્યયૌ સૂર્યઃ સઘોષં ભૂશ્ચચાલ ચ ॥ 6-19-40 (39360)
વ્યશીર્યત સનાદા ચ ભૂસ્તદા ભરતર્ષભ ।
નિર્ઘાતા બહવો રાજન્દિક્ષુ સર્વાસુ ચાભવન્ ।
પ્રાદુરાસીદ્રજસ્તીવ્રં ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 6-19-41 (39361)
ધ્વજાનાં ધૂયમાનાનાં સહસા માતરિશ્વના ।
કિઙ્કિણીજાલબદ્ધાનાં કાઞ્ચનસ્રગ્વરામ્બરૈઃ ॥ 6-19-42 (39362)
મહતાં સપતાકાનામાદિત્યસમતેજસામ્ ।
સર્વં ઝણઝણીભૂતમાસીત્તાલવનેષ્વિવ ॥ 6-19-43 (39363)
એવં તે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ પાણ્ડવા યુદ્ધનન્દિનઃ ।
વ્યવસ્થિતાઃ પ્રતિવ્યૂહ્ય તવ પુત્રસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 6-19-44 (39364)
ગ્રસન્ત ઇવ મઞ્જાનો યોધાનાં ભરતર્ષભ ।
દૃષ્ટ્વાગ્રતો ભીમસેનં ગદાપાણિમવસ્થિતમ્ ॥ ॥ 6-19-45 (39365)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-19-4 સંહતાનિતિ। અલ્પૈઃ સંહત્યૈવ યોદ્ધવ્યમ્। બહુભિસ્તુ વિશકલિતૈરપિ યોદ્ધું શક્યમિત્યર્થઃ ॥ 6-19-6 વ્યૂહ વ્યૂહં કુરુ ॥ 6-19-18 સ્પન્દમાના કિંચિઞ્ચલન્તી ॥ 6-19-31 વારણા રાજનમન્વયુરિતિ સંબન્ધઃ । અચલાઃ નિષ્કમ્ભાઃ ॥ 6-19-32 જીમૂતઃ પર્વતાઃ ॥ 6-19-39 આહત્ય આસ્ફાલ્ય ॥ 6-19-45 મજ્જાન ઇતિ। નોઽસ્માકં યોધામઞ્નાઃ ધાતુવિશેષાન્ ગ્રસન્ત ઇવેતિ યોજ્યમ્। ભીમસેનં દૃષ્ટ્વા વસ્થિતા ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
6.20. અધ્યાયઃ 020
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુસેનાગમનપ્રકારવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
સૂર્યોદયે સઞ્જય કે નુ પૂર્વં
યુયુત્સવો હૃષ્યમાણા ઇવાસન્।
મામકા વા ભીષ્મનેત્રાઃ સમીપે
પાણ્ડવા વા ભીમનેત્રાસ્તદાનીમ્ ॥ 6-20-1 (39366)
કેષાં જઘન્યૌ સમસૂર્યૌ સવાયૂ
કેષાં સેનાં શ્વાપદાશ્ચાભષન્ત ।
કેષાં યૂનાં મુખવર્ણાઃ પ્રસન્નાઃ
સર્વં હ્યેતદ્બ્રૂહિ તત્ત્વં યથાવત્ ॥ 6-20-2 (39367)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-20-3x (3996)
ઉભે સેને તુલ્યમિવોપયાતે
ઉભે વ્યૂહે હૃષ્ટરૂપે નરેન્દ્ર।
ઉભે ચિત્રે વનરાજિપ્રકાશે
તથૈવોભે નાગરથાશ્વપૂર્ણે॥ 6-20-3 (39368)
ઉભે સેને બૃહત્યૌ ભીમરૂપે
તથૈવોભે ભારત દુર્વિષહ્યે ।
તથૈવોભે સ્વર્ગજયાય સૃષ્ટે
તથૈવોભે સત્પુરુષોપજુષ્ટે ॥ 6-20-4 (39369)
પશ્ચાન્મુખાઃ કુરવો ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ
સ્થિતાઃ પાર્થાઃ પ્રાઙ્મુખા યોત્સ્યમાનાઃ ।
દૈત્યેન્દ્રસેનેવ ચ કૌરવાણાં
દેવેન્દ્રસેનેવ ચ પાણ્ડવાનામ્ ॥ 6-20-5 (39370)
શીતો વાયુઃ પૃષ્ઠતઃ પાણ્ડવાનાં
ધાર્તરાષ્ટ્રાઞ્શ્વાપદા વ્યાહરન્ત ।
ગજેન્દ્રાણાં મદગન્ધાંશ્ચ તીવ્રા-
ન્ન સેહિરે તવ પુત્રસ્ય નાગાઃ ॥ 6-20-6 (39371)
દુર્યોધનો હસ્તિનં પદ્મવર્ણં
સુવર્ણકક્ષં જાલવન્તં પ્રભિન્નમ્ ।
સમાસ્થિતો મધ્યગતઃ કુરૂણાં
સંસ્તૂયમાનો બન્દિભિર્માગધૈશ્ચ ॥ 6-20-7 (39372)
ચન્દ્રપ્રભં શ્વેતમથાતપત્રં
સૌવર્ણસ્રગ્ભ્રાજતિ ચોત્તમાઙ્ગે ।
તં સર્વતઃ શકુનિઃ પાર્વતીયૈઃ
સાર્ધં ગાન્ધારૈર્યાતિ ગાન્ધારરાજઃ ॥ 6-20-8 (39373)
ભીષ્મોઽગ્રતઃ સર્વસૈન્યસ્ય વૃદ્ધઃ
શ્વેતચ્છત્રઃ શ્વેતધનુઃ સખઙ્ગઃ ।
શ્વેતોષ્ણીષઃ પાણ્ડુરેણ ધ્વજેન
શ્વેતૈરશ્વૈઃ શ્વેતશૈલપ્રકાશૈઃ ॥ 6-20-9 (39374)
તસ્ય સૈન્યે ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ સર્વે
બાહ્લીકાનામેકદેશઃ શલશ્ચ।
યે ચામ્બષ્ઠાઃ ક્ષત્રિયા યે ચ સિન્ધો-
સ્તથા સૌવીરાઃ પઞ્ચનદાશ્ચ શૂરાઃ ॥ 6-20-10 (39375)
શોણૈર્હયૈ રુક્મરથો મહાત્મા
દ્રોણો ધનુષ્પાણિરદીનસત્વઃ ।
આપ્તો ગુરુઃ પ્રથિતઃ સર્વરાજ્ઞાં
પશ્ચાચ્ચમૂમિન્દ્ર ઇવાભિયાતિ ॥ 6-20-11 (39376)
વાર્ધક્ષત્રિઃ સર્વસૈન્યસ્ય મધ્યે
ભૂરિશ્રવાઃ પુરુમિત્રો જયશ્ચ।
સાલ્વા મત્સ્યાઃ કેકયાશ્ચેતિ સર્વે
ગજાનીકૈર્ભ્રાતરો યોત્સ્યમાનાઃ ॥ 6-20-12 (39377)
શારદ્વતશ્ચોત્તરધૂર્મહાત્મા
મહેષ્વાસો ગૌતમશ્ચિત્રયોધી।
શકૈઃ કિરાતૈર્યવનૈઃ પહ્લવૈશ્ચ
સાર્ધં ચમૂમુત્તરતોઽભિયાતિ॥ 6-20-13 (39378)
મહારથૈર્વષ્ણિભોજૈઃ સુગુપ્તં
સુરાષ્ટ્રકૈર્વિદિતૈરાત્તશસ્ત્રૈઃ ।
બૃહદ્બલં કૃતવર્માભિગુપ્તં
બલં ત્વદીયં દક્ષિણેનાભિયાતિ ॥ 6-20-14 (39379)
સંશપ્તકાનામયુતં રથાનાં
મૃત્યુર્જયો વાર્જુનસ્યેતિ સૃષ્ટાઃ।
યેનાર્જુનસ્તેન રાજન્કૃતાસ્ત્રાઃ
પ્રયાતારસ્તે ત્રિગર્તાશ્ચ શૂરાઃ ॥ 6-20-15 (39380)
સાગ્રં શતસહસ્રં તુ નાગાનાં તવ ભારત ।
નાગેનાગે રથશતં શતમશ્વા રથેરથે ॥ 6-20-16 (39381)
અશ્વેઽશ્વે દશ ધાનુષ્કા ધાનુષ્કે શત ચર્મિણઃ।
એવં વ્યૂઢાન્યનીકાનિ ભીષ્મેણ તવ ભારત ॥ 6-20-17 (39382)
સંવ્યૂહ્ય માનુષં વ્યૂહં દૈવં ગાન્ધર્વમાસુરમ્।
દિવસેદિવસે પ્રાપ્તે ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽગ્રણીઃ ॥ 6-20-18 (39383)
મહારથૌઘવિપુલઃ સમુદ્ર ઇવ ઘોષવાન્।
ભીષ્મેણ ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં વ્યૂહઃ પ્રત્યઙ્મુખો યુધિ ॥ 6-20-19 (39384)
અનન્તરૂપા ધ્વજિની નરેન્દ્ર
ભીમા ત્વદીયા ન તુ પાણ્ડવાનામ્।
તાં ચૈવ મન્યે બૃહતીં દુષ્પ્રઘર્ષાં
યસ્યા નેતા કેશવશ્ચાર્જુનશ્ચ ॥ ॥ 6-20-20 (39385)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-20-1 ભીષ્મો નેત્રઃ નેતા યેષાં તે ભીષ્મનેત્રાઃ ॥ 6-20-15 યેન યત્ર। તેન તત્ર ॥ 6-20-20 અનન્તરૂપા વહ્વી ત્વદીયા નતુ પાણ્ડવાનાં સેના વહ્વી। તથાપિ તાં બૃહતીમેવ મન્યે ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
6.21. અધ્યાયઃ 021
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
પરસેનાદર્શનચકિતં યુધિષ્ઠિરં પ્રત્યર્જુનેન સયુક્તિનિરૂપણં સમાશ્વાસનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-21-0 (39386)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-21-0x (3997)
બૃહતીં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સેનાં દૃષ્ટ્વા સમુદ્યતામ્।
વિષાદમગમદ્રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 6-21-1 (39387)
વ્યૂહં ભીષ્મેણ ચાભેદ્યં કલ્પિતં પ્રેક્ષ્ય પાણ્ડવઃ।
અભેદ્યમિવ સંપ્રેક્ષ્ય વિવર્ણોઽર્જુનમબ્રવીત્ ॥ 6-21-2 (39388)
ધનઞ્જય કથં શક્યમસ્માભિર્યોદ્ધુમાહવે ।
ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્મહાબાહો યેષાં યોદ્ધા પિતામહઃ ॥ 6-21-3 (39389)
અક્ષોભ્યોઽયમભેદ્યશ્ચ ભીષ્મેણામિત્રકર્ષિણા ।
કલ્પિતઃ શાસ્ત્રદૃષ્ટેન વિધિના ભૂરિવર્ચસા ॥ 6-21-4 (39390)
તે વયં સંશય્નં પ્રાપ્તાઃ સસૈન્યાઃ શત્રુકર્ષણ ।
કથમસ્માન્મહાવ્યૂહાદુત્થાનં નો ભવિષ્યતિ ॥ 6-21-5 (39391)
અથાર્જુનોઽબ્રવીત્પાર્થં યુધિષ્ઠિરમમિત્રહા ।
વિષણ્ણમિવ સંપ્રેક્ષ્ય તવ રાજન્નનીકિનીમ્ ॥ 6-21-6 (39392)
પ્રજ્ઞયાભ્યધિકાઞ્શૂરાન્ગુણયુક્તાન્બહૂનપિ ।
જયન્ત્યલ્પતરા યેન તન્નિબોધ વિશાંપતે ॥ 6-21-7 (39393)
તત્ર તે કારણં રાજન્પ્રવક્ષ્યામ્યનસૂયવે ।
નારદસ્તમૃષિર્વેદ ભીષ્મદ્રોણૌ ચ પાણ્ડવ ॥ 6-21-8 (39394)
એનમેવાર્થમાશ્રિત્ય યુદ્ધે દેવાસુરેઽબ્રવીત્।
પિતામહઃ કિલ પુરા મહેન્દ્રાદીન્દિવૌકસઃ ॥ 6-21-9 (39395)
ન તથા બલવીર્યાભ્યાં જયન્તિ વિજિગીષવઃ ।
યથા સત્યાનૃશંસ્યાભ્યાં ધર્મેણૈવોદ્યમેન ચ ॥ 6-21-10 (39396)
ત્વક્ત્વાઽધર્મં તથા સર્વે ધર્મં ચોત્તમમાસ્થિતાઃ ।
યુધ્યધ્વમતહંકારા યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 6-21-11 (39397)
એવં રાજન્વિજાનીહિ ધ્રુવોઽસ્માકં રણે જયઃ।
યથા તુ નારદઃ પ્રાહ યતઃ કૃષ્ણસ્તતો જયઃ ॥ 6-21-12 (39398)
ગુણભૂતો જયઃ કૃષ્ણે પૃષ્ઠતોઽભ્યેતિ માધવમ્ ।
તદ્યથા વિજયશ્ચાસ્ય સન્નતિશ્ચાપરો ગુણઃ ॥ 6-21-13 (39399)
અનન્તતેજા ગોવિન્દઃ શત્રુપૂગેષુ નિર્વ્યથઃ।
પુરુષઃ સનાતનમયો યતઃ કૃષ્ણસ્તતો જયઃ ॥ 6-21-14 (39400)
પુરા હ્યેષ હરિર્ભૂત્વા વિકુણ્ઠોઽકુણ્ઠસાયકઃ।
સુરાસુરાનવસ્ફૂર્જન્નબ્રવીત્કે જયન્ત્વિતિ ॥ 6-21-15 (39401)
અનુ કૃષ્ણં જયેમેતિ યૈરુક્તં તત્ર તૈર્જિતમ્ ।
તત્પ્રસાદાદ્ધિ ત્રૈલોક્યં પ્રાપ્તં શક્રાદિભિઃ સુરૈઃ ॥ 6-21-16 (39402)
તસ્ય તે ન વ્યથાં કાંચિદિહ પશ્યામિ ભારત ।
યસ્ય તે યજમાશાસ્તે વિશ્વભુક્ ત્રિદિવેશ્વરઃ ॥ ॥ 6-21-17 (39403)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-21-13 ગુણભૂતો દાસભૂતઃ ॥ 6-21-15 અકુણ્ઠસાયકઃ અપ્રતિહતાયુધઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
6.22. અધ્યાયઃ 022
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદીનાં યુદ્ધાય નિર્ગમઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
સઞ્જય ઉવાચ।
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા સ્વાં સેનાં સમચોદયત્ ।
પ્રતિવ્યૂહન્નનીકાનિ ભીષ્મસ્ય ભરતર્ષભ ॥ 6-22-1 (39404)
યથોદ્દિષ્ટાન્યનીકાનિ પ્રત્યવ્યૂહન્ત પાણ્ડવાઃક ।
સ્વર્ગં પરમમિચ્છન્તઃ સુયુદ્ધેન કુરૂદ્વહાઃ ॥ 6-22-2 (39405)
મધ્યે શિખણ્ડિનોઽનીકં રક્ષિતં સવ્યસાચિના ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચરન્નગ્રે ભીમસેનેન પાલિતઃ ॥ 6-22-3 (39406)
અનીકં દક્ષિણં રાજન્યુયુધાનેન પાલિતમ્ ।
શ્રીમતા સાત્વતાગ્ર્યેણ શક્રેણેવ ધનુષ્મતા ॥ 6-22-4 (39407)
મહેન્દ્રયાનપ્રતિમં રથં તુ
સોપસ્કરં હાટકરત્નચિત્રમ્।
યુધિષ્ઠિરઃ કાઞ્ચનભાણ્ડયોક્રં
સમાસ્થિતો નાગબલસ્ય મધ્યે ॥ 6-22-5 (39408)
સમુચ્છ્રિતં દન્તશલાકમસ્ય
સુપાણ્ડુરં છત્રમતીવ ભાતિ।
પ્રદક્ષિણં ચૈનમુપાચરન્ત
મહર્ષયઃ સંસ્તુતિભિર્મહેન્દ્રમ્ ॥ 6-22-6 (39409)
પુરોહિતાઃ શત્રુવધં વદન્તો
બ્રહ્મર્ષિસિદ્ધાઃ શ્રુતવન્ત એનમ્ ।
જપ્યૈશ્ચ મન્ત્રૈશ્ચ મહૌષધીભિઃ
સમન્તતઃ સ્વસ્ત્યયનં બ્રુવન્તઃ ॥ 6-22-7 (39410)
તતઃ સ વસ્ત્રાણિ તથૈવ ગાશ્ચ
ફલાનિ પુષ્પાણિ તથૈવ નિષ્કાન્ ।
કુરૂત્તમો બ્રાહ્મણસાન્મહાત્મા
કુર્વન્યયૌ શક્ર ઇવામરેશઃ ॥ 6-22-8 (39411)
સહસ્રસૂર્યઃ શતકિઙ્કિણીકઃ
પરાર્ધ્યજામ્બૂનદહેમચિત્રઃ।
રથોઽર્જુનસ્યાગ્નિરિવાર્ચિમાલી
વિભ્રાજતે શ્વેતહયઃ સુચક્રઃ ॥ 6-22-9 (39412)
તમાસ્થિતઃ કેશવસંગૃહીતં
કપિધ્વજો ગાણ્ડિવબાણપાણિઃ।
ધનુર્ધરો યસ્ય સમઃ પૃથિવ્યાં
ન વિદ્યતે નો ભવિતા કદાચિત્ ॥ 6-22-10 (39413)
ઉદ્ધર્તયિષ્યંસ્તવ પુત્રસેના-
મતીવ રૌદ્રં સ બિભર્તિ રૂપમ્ ।
અનાયુધો યઃ સુભુજો ભુજાભ્યાં
નરાશ્વનાગાન્યુધિ ભસ્મ કુર્યાત્॥ 6-22-11 (39414)
સ ભીમસેનઃ સહિતો યમાભ્યાં
વૃકોદરો વીરરથસ્ય ગોપ્તા ।
તં તત્ર સિંહર્ષભમત્તખેલં
લોકે મહેન્દ્રપ્રતિમાનકલ્પમ્ ॥ 6-22-12 (39415)
સમીક્ષ્ય સેનાગ્રગતં દુરાસદં
સંવિવ્યથુઃ પઙ્કગતા યથા દ્વિપાઃ ।
વૃકોદરં વારણાજદર્પં
યોધાસ્ત્વદીયા ભયવિગ્નસત્ત્વાઃ ॥ 6-22-13 (39416)
અનીકમધ્યે તિષ્ઠન્તં રાજપુત્રં દુરાસદમ્ ।
અબ્રવીદ્ભરતશ્રેષ્ઠં ગુડાકેશં જનાર્દનઃ ॥ 6-22-14 (39417)
વાસુદેવ ઉવાચ। 6-22-15x (3998)
ય એષ રોષાત્પ્રતપન્બલસ્થો
યો નઃ સેનાં સિંહ ઇવેક્ષતે ચ।
સ એષ ભીષ્મઃ કુરુવંશકેતુ-
ર્યેનાહૃતાસ્ત્રિશતં વાજિમેધાઃ ॥ 6-22-15 (39418)
એતાન્યનીકાનિ મહાનુભાવં
ગૂહન્તિ મેઘા ઇવ રશ્મિમન્તમ્।
એતાનિ હત્વા પુરુષપ્રવીર
કાઙ્ક્ષસ્વ યુદ્ધં ભરતર્ષભેણ ॥ ॥ 6-22-16 (39419)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-22-9 સહસ્રં સૂર્યતુલ્યાન્યાદર્શચક્રાણિ યસ્મિન્સ સહસ્રસૂર્યઃ ॥ 6-22-16 ગૂહન્તિ પરિવારયન્તિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
6.23. અધ્યાયઃ 023
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન દુર્ગાસ્તોત્રપઠનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-23-0 (39420)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-23-0x (3999)
ધાર્તરાષ્ટ્રબલં દૃષ્ટ્વા યુદ્ધાય સમુપસ્થિતમ્।
અર્જુનસ્ય હિતાર્થાય કૃષ્ણો વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-23-1 (39421)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-23-2x (4000)
શુચિર્ભૂત્વા મહાબાહો સંગ્રામાભિમુખે સ્થિતઃ।
પરાજયાય શ્ત્રુણાં દુર્ગાસ્તોત્રમુદીરય ॥ 6-23-2 (39422)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-23-3x (4001)
એવમુક્તોઽર્જુનઃ સઙ્ખ્યે વાસુદેવેન ધીમતા।
અવતીર્ય રથાત્પાર્થઃ સ્તોત્રમાહ કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 6-23-3 (39423)
અર્જુન ઉવાચ। 6-23-4x (4002)
નમસ્તે સિદ્ધસેનાનિ આર્યે મન્દરવાસિનિ ।
કુમારિ કાલિ કાપાલિ કપિલે કૃષ્ણપિઙ્ગલે ॥ 6-23-4 (39424)
ભદ્રકાલિ નમસ્તુભ્યં મહાકાલિ નમોઽસ્તુ તે ।
ચણ્ડિ ચણ્ડે નમસ્તુભ્યં તારિણિ વરવર્ણિનિ ॥ 6-23-5 (39425)
કાત્યાયનિ મહાભાગે કરાલિ વિજયે જયે।
શિખિપિચ્છધ્વજધરે નાનાભરણભૂષિતે॥ 6-23-6 (39426)
અટ્ટશૂલપ્રહરણે સ્વઙ્ગખેટકધારિણિ ।
ગોપેન્દ્રસ્યાનુજે જ્યેષ્ઠે નન્દગોપકુલોદ્ભવે ॥ 6-23-7 (39427)
મહિષાસૃક્પ્રિયે નિત્યં કૌશિકિ પીતવાસિનિ ।
અટ્ટહાસે કોકમુખે નમસ્તેઽસ્તુ રણપ્રિયે ॥ 6-23-8 (39428)
ઉભે શાકમ્ભરિ શ્વેતે કૃષ્ણે કૈટભનાશિનિ ।
હિરણ્યાશ્ચિ વિરૂપાક્ષિ સુધૂમ્રાક્ષિ નમોઽસ્તુ તે ॥ 6-23-9 (39429)
વેદશ્રુતિ મહાપુણ્યે બ્રહ્મણ્યે જાતવેદસિ ।
જમ્બૂકટકચૈત્યેષુ નિત્યં સન્નિહિતાલયે ॥ 6-23-10 (39430)
ત્વં બ્રહ્મવિદ્યા વિદ્યાનાં મહાનિદ્રા ચ દેહિનામ્।
સ્કન્દમાતર્ભગવતિ દુર્ગે કાન્તારવાસિનિ ॥ 6-23-11 (39431)
સ્વાહાકારઃ સ્વધા ચૈવ કલા કાષ્ઠા સરસ્વતી।
સાવિત્રી વેદમાતા ચ તથા વેદાન્ત ઉચ્યતે ॥ 6-23-12 (39432)
સ્તુતાસિ ત્વં મહાદેવિ વિશુદ્ધેનાન્તરાત્મના ।
જયો ભવતુ મે નિત્યં ત્વત્પ્રસાદાદ્રણાજિરે ॥ 6-23-13 (39433)
કાન્તારભયદુર્ગેષુ ભક્તાનાં ચાલયેષુ ચ ।
નિત્યં વસસિ પાતાલે યુદ્ધે જયસિ દાનવાન્ ॥ 6-23-14 (39434)
ત્વં જમ્ભની મોહિની ચ માયા હ્રીઃ શ્રીસ્તથૈવ ચ ।
સંધ્યા પ્રભાવતી ચૈવ સાવિત્રી જનની તથા ॥ 6-23-15 (39435)
તુષ્ટિઃ પુષ્ટિર્ધૃતિર્દીપ્તિશ્ચન્દ્રાદિત્યવિવર્ધિની ।
ભૂતિર્ભૂતિમતાં સઙ્ખ્યે વીક્ષ્યસે સિદ્ધચારણૈઃ ॥ 6-23-16 (39436)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-23-17x (4003)
તતઃ પાર્થસ્ય વિજ્ઞાય ભક્તિં માનવવત્સલા। 6-23-17bઅન્તરિક્ષગતોવાચ ગોવિન્દસ્યાગ્રતઃ સ્થિતા ॥ 6-23-17 (39437)
દેવ્યુવાચ। 6-23-18x (4004)
સ્વલ્પેનૈવ તુ કાલેન શત્રૂઞ્જેષ્યસિ પાણ્ડવ ।
નરસ્ત્વમસિ દુર્ધર્ષ નારાયણસહાયવાન્ ॥ 6-23-18 (39438)
અજેયસ્ત્વં રણેઽરીણામપિ વજ્રભૃતઃ સ્વયમ્ ।
ઇત્યેવમુક્ત્વા વરદા ક્ષણેનાન્તરધીયત ॥ 6-23-19 (39439)
લબ્ધ્વા વરં તુ કૌન્તેયો મેને વિજયમાત્મનઃ ।
આરુરોહ તતઃ પાર્થો રથં પરમસંમતમ્ ॥ 6-23-20 (39440)
કૃષ્ણાર્જુનાવેકરથૌ દિવ્યૌ શઙ્ખૌઃ પ્રદધ્મતુઃ ।
ય ઇદં પઠતે સ્તોત્રં કલ્ય ઉત્થાય માનવઃ ॥ 6-23-21 (39441)
યક્ષરક્ષઃપિશાચેભ્યો ન ભયં વિદ્યતે સદા।
ન ચાપિ રિપવસ્તેભ્યઃ સર્પાદ્યા યે ચ દંષ્ટ્રિણઃ ॥ 6-23-22 (39442)
ન ભયં વિદ્યતે તસ્ય સદા રાજકુલાદપિ ।
વિવાદેક જયમાપ્નોતિ બદ્ધો મુચ્યતિ બન્ધનાત્ ॥ 6-23-23 (39443)
દુર્ગં તરતિ ચાવશ્યં તથા ચોરૈર્વિમુચ્યતે।
સંગ્રામે વિજયેન્નિત્યં લક્ષ્મીં પ્રાપ્નોતિ કેવલામ્ ॥ 6-23-24 (39444)
આરોગ્યબલસંપન્નો જીવેદ્વર્ષશતં તથા ।
એતદ્દૃષ્ટં પ્રસાદાત્તુ મયા વ્યાસસ્ય ધીમતઃ ॥ 6-23-25 (39445)
મોહાદેતૌ ન જાનન્તિ નરનારાયણાવૃષી ।
તવ પુત્રા દુરાત્માનઃ સર્વે મન્યુવશાનુગાઃ ॥ 6-23-26 (39446)
પ્રાપ્તકાલમિદં વાક્યં કાલપાશેન કુણ્ઠિતાઃ ।
દ્વૈપાયનો નારદશ્ચ કણ્વો રામસ્તથાનઘઃ ।
અવારયંસ્તવ સુતં ન ચાસૌ તદ્ગૃહીતવાન્ ॥ 6-23-27 (39447)
યત્ર ધર્મો દ્યુતિઃ કાન્તિર્યત્ર હ્રીઃ શ્રીસ્તથા મતિઃ।
યતો ધર્મસ્તતઃ કૃષ્ણો યતઃ કૃષ્ણસ્તતો જયઃ ॥ ॥ 6-23-28 (39448)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભરતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-23-1 હિતાર્થાય હિતશ્ચાસાવર્થશ્ચ હિતાર્થો જયસ્તદર્થમ્ ॥ 6-23-3 સઙ્ખ્યે સઙ્ગ્રામે ॥ 6-23-4 ઇદં સ્તોત્રં ઝo પુસ્તક એવ દૃશ્યતે ન દાક્ષિણાત્યકોશેષુ ક્વાપિ। હે સિદ્ધસેનાનિ સિદ્ધાનાં સેનાયા નેત્રિ। મન્દરે મન્દરવને વસતીતિ તથા। કુમારિ અવિપ્લુતબ્રહ્મચર્યે જાદિહીને ઇતિ વા। કાલિ કાલશક્તે। કાપાલિ કપાલસ્યાયં પતિઃ કાપાલો રુદ્રસ્તત્પત્નિ। કપિલઃ કૃષ્ણપિઙ્ગલશ્ચ વર્ણવિશેષૌ તદ્વતિ ॥ 6-23-5 ભદ્રં કલ્યાણં કાલયતિ ભક્તાન્ પ્રતિ આનયતિ સા ભદ્રકાલી। મહતી ચાસી કાલી ચ કાલયિત્રી સંહત્રી કાલરૂપા મહાકાલી। ચણ્ડિ ચણ્ડસ્ય કાલાન્તકસ્ય ભાર્યે। ચણ્ડે પ્રગલ્ભે। તારિણિ સંકટોત્તરણકર્ત્રિ । વરવર્ણિની સર્વસૌભાગ્યલક્ષણોપેતા સ્ત્રી તદ્રૂપે ॥ 6-23-6 કાત્યાયનિ કતગોત્રોદ્ભવે। મહાભાગે અતિપૂજ્યે। કરાલિ ક્રૂરે। વિજયે વિશિષ્ટો જયો યયા સા। જયપ્રદે ઇત્યર્થઃ। જયે જયસ્વરૂપે ॥ 6-23-7 ભટ્ટં અત્યુત્કટં શૂલં તદેવ પ્રહરણાયુધં યસ્યાઃ। ખેટકં ચર્મ ॥ 6-23-8 કૌશિકિ કુશિકકુલોત્પન્ને। અટ્ટહાસે પ્રશસ્તસ્મિતે। કોકં ચક્રવત્ વૃત્તં વા રક્તબીજવધેઽસુરાદાનશીલં વા મુખં યસ્યાઃ સા કોકમુખા ॥ 6-23-9 હિરણ્યાક્ષિ પીતનેત્રે। વિરૂપાક્ષિ વિવિધરૂપયુક્તનેત્રે ॥ 6-23-10 બ્રહ્મણ્યે યજ્ઞકર્મવિપ્રાદિષુ સાધ્વી બ્રહ્મણ્યા। જાતવેદસિ અતીતજ્ઞે અતીતૈર્જ્ઞાતે વા। જમ્બૂકટકેષુ જમ્બૂદ્વીપરાજધાનીષુ ચૈત્યેષુ દેવતાલયેષુ નિત્યં સન્નિહિત આલયઃ સ્થાનં યસ્યાઃ સા તથા ॥ 6-23-13 રણાજિરે યુદ્ધાઙ્ગણે ॥ 6-23-15 જમ્ભની તન્દ્રા । મોહિની નિદ્રા। શ્રીર્લક્ષ્મીઃ વિદ્યાતપોધનાદિસમૃદ્ધિરૂપા ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
6.24. અધ્યાયઃ 024
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેનોભયસેનયોરભ્યુદયવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-24-0 (39449)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-24-0x (4005)
કેષાં પ્રહૃષ્ટાસ્તત્રાગ્રે યોધા યુધ્યન્તિ સઞ્જય।
ઉદગ્રમનસઃ કે વા કે વા દીના વિચેતસઃ ॥ 6-24-1 (39450)
કે પૂર્વં પ્રાહરંસ્તત્ર યુદ્ધે હૃદયકમ્પને ।
મામકાઃ પાણ્ડવેયા વા તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-24-2 (39451)
કસ્ય સેનાસમુદયે ગન્ધો માલ્યસમુદ્ભવઃ ।
વાયુઃ પ્રદક્ષિણશ્ચૈવ યોધાનામભિગર્જતામ્ ॥ 6-24-3 (39452)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-24-4x (4006)
ઉભયોઃ સેનયોસ્તત્ર યોધા જહૃષિરે તદા।
સ્રજઃ સમાઃ સુગન્ધાનામુભયત્ર સમુદ્ભવઃ ॥ 6-24-4 (39453)
સંહતાનામનીકાનાં વ્યૂઢાનાં ભરતર્ષભ ।
સંસર્ગાત્સમુદીર્ણાનાં વિમર્દઃ સુમહાનભૂત્ ॥ 6-24-5 (39454)
વાદિત્રશબ્દસ્તુમુલઃ શઙ્ખભેરીવિમિશ્રિતઃ।
શૂરાણાં રણશૂરાણાં ગર્જતામિતરેતરમ્ ॥ 6-24-6 (39455)
ઉભયોઃ સેનયો રાજન્મહાન્વ્યતિકરોઽભવત્।
અન્યોન્યં વીક્ષમાણાનાં યોધાનાં ભરતર્ષભ।
કુઞ્જરાણાં ચ નદતાં સૈન્યાનાં ચ પ્રહૃષ્યતામ્ ॥ ॥ 6-24-7 (39456)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ચતુર્વિશોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
6.25. અધ્યાયઃ 025
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-25-0 (39457)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-25-0x (4007)
ધર્મક્ષેત્રે કુરુક્ષેત્રે સમવેતા યુયુત્સવઃ।
મામકાઃ પાણ્ડવાશ્ચૈવ કિમકુર્વત સઞ્જય ॥ 6-25-1 (39458)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-25-2x (4008)
દૃષ્ટ્વા તુ પાણ્ડવાનીકં વ્યૂઢં દુર્યોધનસ્તદા।
આચાર્યમુપસંગમ્ય રાજા વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-25-2 (39459)
પશ્યૈતાં પાણ્ડુપુત્રાણામાચાર્ય મહતીં ચમૂમ્ ।
વ્યૂઢાં દ્રુપદપુત્રેણ તવ શિષ્યેણ ધીમતા ॥ 6-25-3 (39460)
અત્ર શૂરા મહેષ્વાસા ભીમાર્જુનસમા યુધિ ।
યુયુધાનો વિરાટશ્ચ દ્રુપદશ્ચ મહારથઃ ॥ 6-25-4 (39461)
ધૃષ્ટકેતુશ્ચેકિતાનઃ કાશિરાજશ્ચ વીર્યવાન્ ।
પુરુજિત્કૃન્તિભોજશ્ચ શૈબ્યશ્ચ નરપુઙ્ગવઃ ॥ 6-25-5 (39462)
યુધામન્યુશ્ચ વિક્રાન્ત ઉત્તમૌજાશ્ચ નરપુઙ્ગવઃ ॥
સૌભદ્રો દ્રૌપદેયાશ્ચ સર્વ એવ મહારથાઃ ॥ 6-25-6 (39463)
અસ્માકં તુ વિશિષ્ટા યે તાન્નિબોધ દ્વિજોત્તમ।
નાયકા મમ સૈન્યસ્ય સંજ્ઞાર્થં તાન્બ્રવીમિ તે ॥ 6-25-7 (39464)
ભવાન્ભીષ્મશ્ચ કર્ણશ્ચ કૃપશ્ચ સમિતિંજયઃ ।
અશ્વત્થાંમા વિકર્ણશ્ચ સૌમદત્તિર્જયદ્રથઃ ॥ 6-25-8 (39465)
અન્યે ચ બહવઃ શૂરા મદર્થે ત્યક્તજીવિતાઃ।
નાનાશસ્ત્રપ્રહરણાઃ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ ॥ 6-25-9 (39466)
અપર્યાપ્તં તદસ્માકં બલં ભીષ્માભિરક્ષિતમ્।
પર્યાપ્તં ત્વિદમેતેષાં બલં ભીમાભિરક્ષિતમ્ ॥ 6-25-10 (39467)
અયનેષુ ચ સર્વેષુ યથાભાગમવસ્થિતાઃ।
ભીષ્મમેવાભિરક્ષન્તુ ભવન્તઃ સર્વ એવ હિ ॥ 6-25-11 (39468)
તસ્ય સંજનયન્હર્ષં કુરુવૃદ્ધઃ પિતામહઃ ।
સિંહનાદં વિનદ્યોચ્ચૈઃ શઙ્ખં દધ્મૌ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-25-12 (39469)
તતઃ શઙ્ખાશ્ચ ભેર્યશ્ચ પણવાનકગોમુખાઃ ।
સહસૈવાભ્યહન્યન્ત સ શબ્દસ્તુમુલોઽભવત્ ॥ 6-25-13 (39470)
તતઃ શ્વેતૈર્હયૈર્યુક્તે મહતિ સ્યન્દતે સ્થિતૌ ।
માધવઃ પાણ્ડવશ્ચૈવ દિવ્યૌ શઙ્ખૌ પ્રદધ્મતુઃ ॥ 6-25-14 (39471)
પાઞ્ચજન્યં હૃષીકેશો દેવદત્તં ધનંજયઃ ।
પૌણ્ડ્રં દધ્મૌ મહાશઙ્ખં ભીમકર્મા વૃકોદરઃ ॥ 6-25-15 (39472)
અનન્તવિજયં રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ સુઘોષમણિપુષ્પકૌ ॥ 6-25-16 (39473)
કાશ્યશ્ચ પરમેષ્વાસઃ શિખણ્ડી ચ મહારથઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો વિરાટશ્ચ સાત્યકિશ્ચાપરાજિતઃ ॥ 6-25-17 (39474)
દ્રુપદો દ્રૌપદેયાશ્ચ સર્વશઃ પૃથિવીપતે ।
સૌભદ્રશ્ચ મહાબાહુઃ શઙ્ખાન્દધ્મુઃ પૃથક્પૃથક્ ॥ 6-25-18 (39475)
સ ઘોષો ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં હૃદયાનિ વ્યદારયત્।
નભશ્ચ પૃથિવીં ચૈવ તુમુલો વ્યનુનાદયન્ ॥ 6-25-19 (39476)
અથ વ્યવસ્થિતાન્દૃષ્ટ્વા ધાર્તરાષ્ટ્રાન્કપિધ્વજઃ ।
પ્રવૃત્તે શસ્ત્રસંપાતે ધનુરુદ્યમ્ય પાણ્ડવઃ ॥ 6-25-20 (39477)
હૃષીકેશં તદા વાક્યમિદમાહ મહીપતે । 6-25-21 (39478)
અર્જુન ઉવાચ।
સેનયોરુભયોર્મધ્યે રથં સ્થાપય મેઽચ્યુત ॥ 6-25-21x (4009)
યાવદેતાન્નિરીક્ષેઽહં યોદ્ધુકામાનવસ્થિતાન્।
કૈર્મયા સહ યોદ્ધવ્યમસ્મિન્રણસમુદ્યમે ॥ 6-25-22 (39479)
યોત્સ્યમાનાનવેક્ષેઽહં ય એતેઽત્ર સમાગતાઃ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્બુદ્ધેર્યુદ્ધે પ્રિયચિકીર્ષવઃ ॥ 6-25-23 (39480)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-25-24x (4010)
એવમુક્તો હૃષીકેશો ગુડાકેશેન ભારત।
સેનયોરુભયોર્મધ્યે સ્થાપયિત્વા રથોત્તમમ્ ॥ 6-25-24 (39481)
ભીષ્મદ્રોણપ્રમુખતઃ સર્વેષાં ચ મહીક્ષિતામ્ ।
ઉવાચ પાર્થ પશ્યૈતાન્સમવેતાન્કુરૂનિતિ ॥ 6-25-25 (39482)
તત્રાપશ્યત્સ્થિતાન્પાર્થઃ પિતૄનથ પિતામહાન્।
આચાર્યાન્માતુલાન્ભ્રાતૄન્પુત્રાન્પૌત્રાન્સખીંસ્તથા ॥ 6-25-26 (39483)
શ્વશુરાન્સુહૃદશ્ચૈવ સેનયોરુભયોરપિ ।
તાન્સમીક્ષ્ય સ કૌન્તેયઃ સર્વાન્બન્ધૂનવસ્થિતાન્ ॥ 6-25-27 (39484)
કૃપયા પરયાઽવિષ્ટો વિષીદન્નિદમબ્રવીત્ । 6-25-28 (39485)
અર્જુન ઉવાચ।
દૃષ્ટ્વેમં સ્વજનં કૃષ્ણ યુયુત્સું સમુપસ્થિતમ્ ॥ 6-25-28x (4011)
સીદન્તિ મમ ગાત્રાણિ મુખં ચ પરિશુષ્યતિ।
વેપથુશ્ચ શરીરે મે રોમહર્ષશ્ચ જાયતે॥ 6-25-29 (39486)
ગાણ્ડીવં સ્રંસતે હસ્તાત્ત્વક્વૈવ પરિદહ્યતે।
ન ચ શક્નોમ્યવસ્થાતું ભ્રમતીવ ચ મે મનઃ ॥ 6-25-30 (39487)
નિમિત્તાનિ ચ પશ્યામિ વિપરીતાનિ કેશવ।
ન ચ શ્રેયોઽનુપશ્યામિ હત્વા સ્વજનમાહવે ॥ 6-25-31 (39488)
ન કાઙ્ક્ષે વિજયં કૃષ્ણ ન ચ રાજ્યં સુખાનિ ચ ।
કિં નો રાજ્યેન ગોવિન્દ કિં ભોગૈર્જીવિતેન વા ॥ 6-25-32 (39489)
યેષામર્થે કાઙ્ક્ષિતં નો રાજ્યં ભોગાઃ સુખાનિ ચ।
ત ઇમેઽવસ્થિતા યુદ્ધે પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા ધનાનિ ચ ॥ 6-25-33 (39490)
આચાર્યાઃ પિતરઃ પુત્રાસ્તથૈવ ચ પિતામહાઃ ।
માતુલાઃ શ્વશુરાઃ પૌત્રાઃ સ્યાલાઃ સંબન્ધિનસ્તથા ॥ 6-25-34 (39491)
એતાન્ન હન્તુમિચ્છામિ ઘ્નતોઽપિ મધુસૂદન ।
અપિ ત્રૈલોક્યરાજ્યસ્ય હેતોઃ કિં નુ મહીકૃતે ॥ 6-25-35 (39492)
નિહત્ય ધાર્તરાષ્ટ્રાન્નઃ કા પ્રીતિઃ સ્યાજ્જનાર્દન।
પાપમેવાશ્રયેદસ્માન્હત્વૈતાનાતતાયિનઃ ॥ 6-25-36 (39493)
તસ્માન્નાર્હા યવં હન્તું ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સ્વબાન્ધવાન્।
સ્વજનં હિ કથં હત્વા સુખિનઃ સ્યામ માધવ ॥ 6-25-37 (39494)
યદ્યપ્યેતે ન પશ્યન્તિ લોભોપહતચેતસઃ ।
કુલક્ષયકૃતં દોષં પિત્રદ્રોહે ચ પાતકમ્ ॥ 6-25-38 (39495)
કથં ન જ્ઞેયમસ્માભિઃ પાપાદસ્માન્નિવર્તિતુમ્ ।
કુલક્ષયકૃતં દોષં પ્રપશ્યદ્ભિર્જનાર્દન ॥ 6-25-39 (39496)
કુલક્ષયે પ્રણશ્યન્તિ કુલધર્માઃ સનાતનાઃ।
ધર્મે નષ્ટે કુલં કૃત્સ્નમધર્મોઽભિભવત્યુત ॥ 6-25-40 (39497)
અધર્માભિભવાત્કૃષ્ણ પ્રદુષ્યન્તિ કુલસ્ત્રિયઃ ।
સ્ત્રીષુ દુષ્ટાસુ વાર્ષ્ણેય જાયતે વર્ણસઙ્કરઃ ॥ 6-25-41 (39498)
સઙ્કરો નરકાયૈવ કુલઘ્નાનાં કુલસ્ય ચ।
પતન્તિ પિતરો હ્યેષાં કુપ્તપિણ્ડોદકક્રિયાઃ ॥ 6-25-42 (39499)
દોષૈરેતૈઃ કુલઘ્નાનાં વર્ણસઙ્કરકારકૈઃ ।
ઉત્સાદ્યન્તે જાતિધર્માઃ કુલધર્માશ્ચ શાશ્વતાઃ ॥ 6-25-43 (39500)
ઉત્સન્નકુલધર્માણાં મનુષ્યાણાં જનાર્દન ।
નરકે નિયતં વાસો ભવતીત્યનુશુશ્રુમ ॥ 6-25-44 (39501)
અહો બત મહત્પાપં કર્તું વ્યવસિતા વયમ્।
યદ્રાજ્યસુખલોભેન હન્તું સ્વજનમુદ્યતાઃ ॥ 6-25-45 (39502)
યદિ મામપ્રતીકારમશસ્ત્રં શસ્ત્રપાણયઃ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રા રણે હન્યુસ્તન્મે ક્ષેમતરં ભવેત્ ॥ 6-25-46 (39503)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-25-47x (4012)
એવમુક્ત્વાર્જુનઃ સઙ્ખ્યે રથોપસ્થ ઉપાવિશત્ ।
વિસૃજ્ય સશરં ચાપં શોકસંવિગ્નમાનસઃ ॥ ॥ 6-25-47 (39504)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે અર્જુનવિષાદયોગોનામ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-25-8 સૌમદત્તિસ્તઞ્ચૈવચેતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-25-18 શઙ્ખં દધ્મુઃ પૃથક્પૃથક્ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-25-30 ગાણ્ડીવં સ્રવતે હસ્તાત્ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-25-34 શ્યાલા ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
6.26. અધ્યાયઃ 026
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-26-0 (39505)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-26-0x (4013)
તં તથા કૃપયાવિષ્ટમશ્રુપૂર્ણાકુલેક્ષણમ્ ।
વિષીદન્તમિદં વાક્યમુવાચ મધુસૂદનઃ ॥ 6-26-1 (39506)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-26-2x (4014)
કુતસ્ત્વા કશ્મલમિદં વિષમે સમુપસ્થિતમ્ ।
અનાર્યજુષ્ટમસ્વર્ગ્યમકીર્તિકરમર્જુન ॥ 6-26-2 (39507)
ક્લૈબ્યં મા સ્મ ગમઃ પાર્થ નૈતત્ત્વય્યુપપદ્યતે।
ક્ષુદ્રં હૃદયદૌર્બલ્યં ત્યક્ત્વોત્તિષ્ઠ પરંતપ ॥ 6-26-3 (39508)
અર્જુન ઉવાચ। 6-26-4x (4015)
કથં ભીષ્મમહં સઙ્ખ્યે દ્રોણં ચ મધુસૂદન ।
ઇષુભિઃ પ્રતિયોત્સ્યામિ પૂજાર્હાવરિસૂદન ॥ 6-26-4 (39509)
ગુરૂનહત્વા હિ મહાનુભાવાન્
શ્રેયો ભોક્તું ભેક્ષમપીહ લોકે।
હત્વાર્થકામાંસ્તુ ગુરૂનિહૈવ
ભુઞ્જીય ભોગાન્રુધિરપ્રદિગ્ધાન્ ॥ 6-26-5 (39510)
ન ચૈતદ્વીદ્મઃ કતરન્નો ગરીયો
યદ્વા જયમ યદિ વા નો જયેયુઃ।
યાનેવ હત્વા ન જિજીવિષામ-
સ્તેઽવસ્થિતાઃ પ્રમુખે ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ ॥ 6-26-6 (39511)
કાર્પણ્યદોષોપહતસ્વભાવઃ
પૃચ્છામિ ત્વાં ધર્મસંમૂઢચેતાઃ।
યચ્છ્રેયઃ સ્યાન્નિશ્ચિતં બ્રૂહિ તન્મે
શિષ્યસ્તેઽહં શાધિ માં ત્વાં પ્રપન્નમ્ ॥ 6-26-7 (39512)
ન હિ પ્રપશ્યામિ મમાપનુદ્યા-
દ્યચ્છોકમુચ્છોષણમિન્દ્રિયાણામ્।
અવાપ્ય ભૂમાવસપત્નમૃદ્ધં
રાજ્યં સુરાણામપિ ચાધિપત્યમ્ ॥ 6-26-8 (39513)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-26-9x (4016)
એવમુકત્વા હૃષીકેશં ગુડાકેશં પરંતપ ।
ન યોત્સ્ય ઇતિ ગોવિન્દમુક્ત્વા તૂષ્ણીં બભૂવ હ ॥ 6-26-9 (39514)
તમુવાચ હૃષીકેશઃ પ્રહસન્નિવ ભારત।
સેનયોરુભયોર્મધ્યે વિષીદન્તમિદં વચઃ ॥ 6-26-10 (39515)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-26-11x (4017)
અશોચ્યાનન્વશોચસ્ત્વં પ્રજ્ઞાવાદાંશ્ચ ભાષસે।
ગતાસૂનગતાસૂંશ્ચ નાનુશોચન્તિ પાણ્ડિતાઃ ॥ 6-26-11 (39516)
નત્વેવાહં જાતુ નાસં ન ત્વં નેમે જનાધિપાઃ।
ન ચૈવ નભવિષ્યામઃ સર્વે વયમતઃ પરમ્ ॥ 6-26-12 (39517)
દેહિનોઽસ્મિન્યથા દેહે કૌમારં યૌવનં જરા।
તથા દેહાન્તરપ્રાપ્તિર્ધીરસ્તત્ર ન મુહ્યતિ ॥ 6-26-13 (39518)
માત્રાસ્પર્શાસ્તુ કૌન્તેય શીતોષ્ણસુખદુઃખદાઃ ।
આગમાપાયિનોઽનિત્સ્યાસ્તાંસ્તિતિક્ષસ્વ ભારત ॥ 6-26-14 (39519)
યં હિ વ્યથયન્ત્યેતે પુરુષં પુરુષર્ષભ।
સમદુઃખસુખં ધીરં સોઽમૃતત્વાય કલ્પતે ॥ 6-26-15 (39520)
નાસતો વિદ્યતે ભાવો નાભાવો વિદ્યતે સતઃ।
ઉભયોરપિ દૃષ્ટોઽન્તસ્ત્વનયોસ્તત્ત્વદર્શિભિઃક ॥ 6-26-16 (39521)
અવિનાશિ તુ તદ્વિદ્ધિ યેન સર્વમિદં તતમ્।
વિનાશમવ્યયસ્યાસ્ય ન કશ્ચિત્કર્તુમર્હતિ ॥ 6-26-17 (39522)
અન્તવન્ત ઇમે દેહા નિત્યસ્યોક્તાઃ શરીરિણઃ ।
અનાશિનોઽપ્રમેયસ્ય તસ્માદ્યુધ્યસ્વ ભારત ॥ 6-26-18 (39523)
ય એનં વેત્તિ હન્તારં યશ્ચૈનં મન્યતે હતમ્।
ઉભૌ તૌ ન વિજાનીતો નાયં હન્તિ ન હન્યતે ॥ 6-26-19 (39524)
ન જાયતે મ્રિયતે વા કદાચિ-
ન્નાયં ભૂત્વા ભવિતા વા ન ભૂયઃ ।
અજો નિત્યઃ શાશ્વતોઽયં પુરાણો
ન હન્તયે હન્યમાને શરીરે ॥ 6-26-20 (39525)
વેદાવિનાશિનં નિત્યં ય એનમજમવ્યયમ્।
કથં સ પુરુષઃ પાર્થ કં ઘાતયતિ હન્તિ કમ્ ॥ 6-26-21 (39526)
વાસાંસિ જીર્ણાનિ યથા વિહાય
નવાનિ ગૃહ્ણાનિ નરોઽપરાણિ।
તથા શરીરાણિ વિહાય જીર્ણા-
ન્યન્યાનિ સંયાતિ નવાનિ દેહી ॥ 6-26-22 (39527)
નૈનં છિન્દન્તિ શસ્ત્રાણિ નૈનં દહતિ પાવકઃ।
ન ચૈનં ક્લેદયન્ત્યાપો ન શોષયતિ મારુતઃ ॥ 6-26-23 (39528)
અચ્છેદ્યોઽયમદાહ્યોઽયમક્લેદ્યોઽશોષ્ય એવ ચ।
નિત્યઃ સર્વગતઃ સ્થાણુરચલોઽયં સનાતનઃ ॥ 6-26-24 (39529)
અવ્યક્તોઽયમચિન્ત્યોઽયમવિકાર્યોઽયમુચ્યતે।
તસ્માદેવં વિદિત્વૈનં નાનુશોચિતુમર્હસિ ॥ 6-26-25 (39530)
અથ ચૈનં નિત્યજાતં નિત્યં વા મન્યસે મૃતમ્।
તથાપિ કત્વં મહાબાહો નૈનં શોચિતુમર્હસિ ॥ 6-26-26 (39531)
જાતસ્ય હિ ધ્રુવો મૃત્યુર્ધ્રુવં જન્મ મૃતસ્ય ચ।
તસ્માદપરિહાર્યેઽર્થે ન ત્વં શોચિતુમર્હસિ ॥ 6-26-27 (39532)
અવ્યક્તાદીનિ ભૂતાનિ વ્યક્તમધ્યાનિ ભારત।
અવ્યક્તનિધનાન્યેન તત્ર કા પરિદેવના ॥ 6-26-28 (39533)
આશ્ચર્યવત્પશ્યતિ કશ્ચિદેન-
માશ્ચર્યવદ્વદતિ તથૈવ ચાન્યઃ।
આશ્ચર્યવચ્ચૈનમન્યઃ શ્રૃણોતિ
શ્રુત્વાઽપ્યેનં વેદ ન ચૈવ કશ્ચિત્ ॥ 6-26-29 (39534)
દેહી નિત્યમવધ્યોઽયં દેહે સર્વસ્ય ભારત।
તસ્માત્સર્વાણિ ભૂતાનિ ન ત્વં શોચિતુમર્હસિ ॥ 6-26-30 (39535)
સ્વધર્મમપિ ચાવેક્ષ્ય ન વિકમ્પિતુમર્હસિ ।
ધર્મ્યાદ્ધિ યુદ્ધાચ્છ્રેયોઽન્યત્ક્ષત્રિયસ્ય ન વિદ્યતે ॥ 6-26-31 (39536)
યદૃચ્છયા ચોપપન્નં સ્વર્ગદ્વારમપાવૃતમ્ ।
સુખિનઃ ક્ષત્રિયાઃ પાર્થ લન્તે યુદ્ધમીદૃશમ્ ॥ 6-26-32 (39537)
અથ ચેત્ત્વમિમં ધર્મ્યં સંગ્રામં ન કરિષ્યસિ।
તતઃ સ્વધર્મં કીર્તિં ચ હિત્વા પાપમવાપ્સ્યસિ ॥ 6-26-33 (39538)
અકીર્તિં ચાપિ ભૂતાનિ કથયિષ્યન્તિ તેઽવ્યયામ્ ।
સંભાવિતસ્ય ચાકીર્તિર્મરણાદતિરિચ્યતે ॥ 6-26-34 (39539)
ભયાદ્રણાદુપરતં મંસ્યન્તે ત્વાં મહારથાઃ ।
યેષાં ચ ત્વં બહુમતો ભૂત્વા યાસ્યસિ લાઘવમ્ ॥ 6-26-35 (39540)
અવાચ્યવાદાંશ્ચક બહૂન્વદિષ્યન્તિ તવાહિતાઃ ।
નિન્દન્તસ્તવ સામર્થ્યં તતો દુઃખતરં નુ કિમ્ ॥ 6-26-36 (39541)
હતો વા પ્રાપ્સ્યસિ સ્વર્ગં જિત્વા વા ભોક્ષ્યસે મહીમ્ ।
તસ્માદુત્તિષ્ઠ કૌન્તેય યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયઃ ॥ 6-26-37 (39542)
સુખદુઃખે સમે કૃત્વા લાભાલાભૌ જયાજયૌ ।
તતો યુદ્ધાય યુજ્યસ્વ નૈવં પાપમવાપ્સ્યસિ ॥ 6-26-38 (39543)
એષા તેઽભિહિતા સાઙ્ખ્યે બુદ્ધિર્યોગે ત્વિમાં શ્રૃણુ।
બુદ્ધ્યા યુક્તો યયા પાર્થ કર્મબન્ધં પ્રહાસ્યસિ ॥ 6-26-39 (39544)
નેહાભિક્રમનાશોઽસ્તિ પ્રત્યવાયો ન વિદ્યતે।
સ્વલ્પમપ્યસ્ય ધર્મસ્ય ત્રાયતે મહતો ભયાત્ ॥ 6-26-40 (39545)
વ્યવસાયાત્મિકા બુદ્ધિરેકેહ કુરુનન્દન ।
બહુશાખા હ્યનન્તાશ્ચ બુદ્ધયોઽવ્યવસાયિનામ્ ॥ 6-26-41 (39546)
યામિમાં પુષ્પિતાં વાચં પ્રવદન્ત્યવિપશ્ચિતઃ ।
વેદવાદરતાઃ પાર્થ નાન્યદસ્તીતિ વાદિનઃ ॥ 6-26-42 (39547)
કામાત્માનઃ સ્વર્ગપરા જન્મકર્મફલપ્રદામ્ ।
ક્રિયાવિશેષબહુલાં ભોગૈશ્વર્યગતિં પ્રતિ ॥ 6-26-43 (39548)
ભોગૈશ્વર્યપ્રસક્તાનાં તયાઽપહૃતચેતસામ્ ।
વ્યવસાયાત્મિકા બુદ્ધિઃ સમાધૌ ન વિધીયતે ॥ 6-26-44 (39549)
ત્રૈગુણ્યવિષયા વેદા નિસ્ત્રૈગુણ્યો ભવાર્જુન ।
નિર્દ્વન્દ્વો નિત્યસત્વસ્થો નિર્યોગક્ષેમ આત્મવાન્ ॥ 6-26-45 (39550)
યાવાનર્થ ઉદપાને સર્વતઃ સંપ્લુતોદકે।
તાવાન્સર્વેષુ વેદેષુ બ્રાહ્મણસ્ય વિજાનતઃ ॥ 6-26-46 (39551)
કર્મણ્યેવાધિકારસ્તે મા ફલેષુ કદા ચ ન ।
મા કર્મફલહેતુર્ભૂર્મા તે સઙ્ગોઽસ્ત્વકર્મણિ ॥ 6-26-47 (39552)
યોગસ્થઃ કુરુ કર્માણિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ધનંજય ।
સિદ્ધ્યસિદ્ધ્યોઃ સમો ભૂત્વા સમત્વં યોગ ઉચ્યતે ॥ 6-26-48 (39553)
દૂરેણ હ્યવરં કર્મ બુદ્ધિયોગાદ્ધનંજય।
બુદ્ધૌ શરણમન્વિચ્છ કૃપણાઃ ફલહેતવઃ ॥ 6-26-49 (39554)
બુદ્ધિયુક્તો જહાતીહક ઉભે સુકૃતદુષ્કૃતે ।
તસ્માદ્યોગાય યુજ્યસ્વ યોગઃ કર્મસુ કૌશલમ્ ॥ 6-26-50 (39555)
કર્મજં બુદ્ધિયુક્તા હિ ફલં ત્યક્ત્વા મનીષિણઃ ।
જન્મબન્ધવિનિર્મુક્તાઃ પદં ગચ્છન્ત્યનામયમ્ ॥ 6-26-51 (39556)
યદા તે મોહકલિલં બુદ્ધિર્વ્યતિતરિષ્યતિ।
તદા ગન્તાસિ નિર્વેદં શ્રોતવ્યસ્ય શ્રુતસ્ય ચ ॥ 6-26-52 (39557)
શ્રુતિવિપ્રતિપન્ના તે યદા સ્થાસ્યતિ નિશ્ચલા ।
સમાધાવચલા બુદ્ધિસ્તદા યોગમવાપ્સ્યસિ ॥ 6-26-53 (39558)
અર્જુન ઉવાચ। 6-26-54x (4018)
સ્થિતપ્રજ્ઞસ્ય કા ભાષા સમાધિસ્થસ્ય કેશવ ।
સ્થિતધીઃ કિં પ્રભાષેત કિમાસીત વ્રજેત કિં ॥ 6-26-54 (39559)
શ્રીભગવાનુવાચ । 6-26-55x (4019)
પ્રજહાતિ યદા કામાન્સર્વાન્પાર્થ મનોગતાન્।
આત્મન્યેવાત્મના તુષ્ટઃ સ્થિતપ્રજ્ઞસ્તદોચ્યતે ॥ 6-26-55 (39560)
દુઃખેષ્વનુદ્વિગ્નમનાઃ સુખેષુ વિગતસ્પૃહઃ।
વીતરાગભયક્રોધઃ સ્થિતધીર્મુનિરુચ્યતે ॥ 6-26-56 (39561)
યઃ સર્વત્રાનભિસ્નેહસ્તત્તત્પ્રાપ્ય શુભાશુભમ્ ।
નાભિનન્દતિ ન દ્વેષ્ટિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 6-26-57 (39562)
યદા સંહરતે ચાયં કૂર્મોઽઙ્ગાનીવ સર્વશઃ ।
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થેભ્યસ્તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 6-26-58 (39563)
વિષયા વિનિવર્તન્તે નિરાહારસ્ય દેહિનઃ।
રસવર્જં રસોઽપ્યસ્ય પરં દૃષ્ટ્વા નિવર્તતે ॥ 6-26-59 (39564)
યતતો હ્યપિ કૌન્તેય પુરુષસ્ય વિપશ્ચિતઃ।
ઇન્દ્રિયાણિ પ્રમાથીનિ હરન્તિ પ્રસભં મનઃ ॥ 6-26-60 (39565)
તાનિ સર્વાણિ સંયમ્ય યુક્ત આસીત મત્પરઃ ।
વશે હિ યસ્યેન્દ્રિયામિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 6-26-61 (39566)
ધ્યાયતો વિષયાન્પુંસઃ સઙ્ગસ્તેષૂપજાયતે।
સઙ્ગાત્સંજાયતે કામઃ કામાત્ક્રોધોઽભિજાયતે ॥ 6-26-62 (39567)
ક્રોધાદ્ભવતિ સંમોહઃ સંમોહાત્સ્મૃતિવિભ્રમઃ ।
સ્મૃતિભ્રંશાદ્બુદિનાશો બુદ્ધિનાશાત્પ્રણશ્યતિ ॥ 6-26-63 (39568)
રાગદ્વેષવિયુક્તૈસ્તુ વિષયાનિન્દ્રિયૈશ્ચરન્ ।
આત્મવશ્યૈર્વિધેયાત્મા પ્રસાદમધિગચ્છતિ ॥ 6-26-64 (39569)
પ્રસાદે સર્વદુઃખાનાં હાનિરસ્યોપજાયતે।
પ્રસન્નચેતસો હ્યાશુ બુદ્ધિઃ પર્યવતિષ્ઠતે ॥ 6-26-65 (39570)
નાસ્તિ બુદ્ધિરયુક્તસ્ય ન ચાયુક્તસ્ય ભાવના ।
ન ચાભાવયતઃ શાન્તિરશાન્તસ્ય કુતઃ સુખમ્ ॥ 6-26-66 (39571)
ઇન્દ્રિયાણાં હિ ચરતાં યન્મનોઽનુવિધીયતે ।
તદસ્ય હરતિ પ્રજ્ઞાં વાયુર્નાવમિવામ્ભસિ ॥ 6-26-67 (39572)
તસ્માદ્યસ્ય મહાબાહો નિગૃહીતાનિ સર્વશઃ ।
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થેભ્યસ્તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 6-26-68 (39573)
યા નિશા સર્વભૂતાનાં તસ્યાં જાગર્તિં સંયમી।
યસ્યાં જાગ્રતિ ભૂતાનિ સા નિશા પશ્યતો મુનેઃ ॥ 6-26-69 (39574)
આપૂર્યમાણમચલપ્રતિષ્ઠં
સમુદ્રમાપઃ પ્રવિશન્તિ યદ્વત્।
તદ્વત્કામા યં પ્રવિશન્તિ સર્વે
સ શાન્તિમાપ્નોતિ ન કામકામી ॥ 6-26-70 (39575)
વિહાય કામાન્યઃ સર્વાન્પુમાંશ્ચરતિ નિઃસ્પૃહઃ ।
નિર્મમો નિરહંકારઃ સ શાન્તિમધિગચ્છતિ ॥ 6-26-71 (39576)
એષા બ્રાહ્મી સ્થિતિઃ પાર્થ નૈનાં પ્રાપ્ય વિમુહ્યતિ ।
સ્થિત્વાસ્યામન્તકાલેઽપિ બ્રહ્મ નિર્વાણમૃચ્છતિ ॥ ॥ 6-26-72 (39577)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે શાઙ્ખ્યયોગોનામ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥ 2 ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
6.27. અધ્યાયઃ 027
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-27-0 (39578)
અર્જુન ઉવાચ। 6-27-0x (4020)
જ્યાયસી ચેત્કર્મણસ્તે મતા બુદ્ધિર્જનાર્દન।
તત્કિં કર્મણિ ઘોરે માં નિયોજયસિ કેશવ ॥ 6-27-1 (39579)
વ્યામિશ્રેણેવ વાક્યેન બુદ્ધિં મોહયસીવ મે ।
તદેકં વદ નિશ્ચિત્ય યેન શ્રેયોઽહમાપ્નુયામ્ ॥ 6-27-2 (39580)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-27-3x (4021)
લોકેઽસ્મિન્દ્વિવિધા નિષ્ઠા પુરા પ્રોપ્તા મયાઽનઘ।
જ્ઞાનયોગેન સાઙ્ખ્યાનાં કર્મયોગેન યોગિનામ્ ॥ 6-27-3 (39581)
ન કર્મણામનારમ્ભાન્નૈષ્કર્મ્યં પુરુષોઽશ્રુતે।
ન ચ સંન્યસનાદેવ સિદ્ધિં સમધિગચ્છતિ ॥ 6-27-4 (39582)
ન હિ કશ્ચિત્ક્ષણમપિ જાતુ તિષ્ઠત્યકર્મકૃત્ ।
કાર્યતે હ્યવશઃ કર્મ સર્વઃ પ્રકૃતિજૈર્ગુણૈઃ ॥ 6-27-5 (39583)
કર્મેન્દ્રિયાણિ સંયમ્ય ય આસ્તે મનસા સ્મરન્ ।
ઇન્દ્રિયાર્થાન્વિમૂઢાત્મા મિથ્યાચારાઃ સ ઉચ્યતે ॥ 6-27-6 (39584)
યસ્ત્વિન્દ્રિયાણિ પનસા નિયમ્યારમભતેઽર્જુન।
કર્મેન્દ્રિયૈઃ કર્મયોગમસક્તઃ સ વિશિષ્યતે ॥ 6-27-7 (39585)
નિયતં કુરુ કર્મ ત્વં જ્યાયો હ્યકર્મણઃ ।
શરીરયાત્રાપિ ચ તે ન પ્રતિદ્ધ્યેદકર્મણઃ ॥ 6-27-8 (39586)
યજ્ઞાર્થાત્કર્મણોઽન્યત્ર લોકોઽયં કર્મબન્ધનઃ।
તદર્થં કર્મ કૌન્તેય મુક્તસઙ્ગઃ સમાચર ॥ 6-27-9 (39587)
સહયજ્ઞાઃ પ્રજાઃ સૃષ્ટ્વા પુરોવાચ પ્રજાપતિઃ ।
અનેન પ્રસવિષ્યધ્વમેષ વોઽસ્ત્વિષ્ટકામધુક્ ॥ 6-27-10 (39588)
દેવાન્ભાવયતાઽનેન તે દેવા ભાવયન્તુ વઃ।
પરસ્પરં ભાવયન્તઃ શ્રેયઃ પરમવાપ્સ્યથ ॥ 6-27-11 (39589)
ઇષ્ટાન્ભોગાન્હિ વો દેવા દાસ્યન્તે યજ્ઞભાવિતાઃ।
તૈર્દત્તાનપ્રદાયૈભ્યો યો ભુઙ્ક્તે સ્તેન એવ સઃ ॥ 6-27-12 (39590)
યજ્ઞશિષ્ટાશિનઃ સન્તો મુચ્યન્તે સર્વકિલ્બિષૈઃ ।
ભુઞ્જતે તે ત્વઘં પાપા યે પચન્ત્યાત્મકારણાત્ ॥ 6-27-13 (39591)
અન્નાદ્ભવન્તિ ભૂતાનિ પર્જન્યાદન્નસંભવઃ ।
યજ્ઞાદ્ભવતિ પર્જન્યો યજ્ઞઃ કર્મસમુદ્ભવઃ ॥ 6-27-14 (39592)
કર્મ બ્રહ્મોદ્ભવં વિદ્ધિ બ્રહ્માઽક્ષરસમુદ્ભવમ્ ।
તસ્માત્સર્વગતં બ્રહ્મ નિત્યં યજ્ઞે પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 6-27-15 (39593)
એવં પ્રવર્તિતં ચક્રં નાનુવર્તયતીહ યઃ ।
અઘાયુરિન્દ્રિયારામો મોઘં પાર્થ સ જીવતિ ॥ 6-27-16 (39594)
યસ્ત્વાત્મરતિરેવ સ્યાદાત્મતૃપ્તશ્ચ માનવઃ ।
આત્મન્યેવ ચ સંતુષ્ટસ્તસ્ય કાર્યં ન વિદ્યતે ॥ 6-27-17 (39595)
નૈવ તસ્ય કૃતેનાર્થો નાકૃતેનેહ કશ્ચન।
ન ચાસ્ય સર્વભૂતેષુ કશ્ચિદર્થવ્યપાશ્રયઃ ॥ 6-27-18 (39596)
તસ્માદસક્તઃ સતતં કાર્યં કર્મ સમાચર ।
અસક્તો હ્યાચરન્કર્મ પરમાપ્નોતિ પુરૂષઃ ॥ 6-27-19 (39597)
કર્મણૈવ હિ સંસિદ્ધિમાસ્થિતા જનકાદયઃ ।
લોકસંગ્રહમેવાપિ સંપશ્યન્કર્તુમર્હસિ ॥ 6-27-20 (39598)
યદ્યદાચરતિ શ્રેષ્ઠસ્તત્તદેવેતરો જનઃ ।
સ યત્પ્રમાણં કુરુતે લોકસ્તદનુવર્તતે ॥ 6-27-21 (39599)
ન મે પાર્થાસ્તિ કર્તવ્યં ત્રિષુ લોકેષુ કિંચન ।
નાનવાપ્તમવાપ્તવ્યં વર્ત એવ ચ કર્મણિ ॥ 6-27-22 (39600)
યદિ હ્યહં ન વર્તેયં જાતુ કર્મણ્યતન્દ્રિતઃ ।
મમ વર્ન્માનુવર્તન્તે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ ॥ 6-27-23 (39601)
ઉત્સીદેયુરિમે લોકા ન કુર્યાં કર્મ ચેદહમ્ ।
સંકરસ્ય ચ કર્તા સ્યામુપહન્યામિમાઃ પ્રજાઃ ॥ 6-27-24 (39602)
સક્તાઃ કર્મણ્યવિદ્વાંસો યથા કુર્વન્તિ ભારત ।
કુર્યાદ્વિદ્વાંસ્તથાઽસક્તશ્ચિકીર્ષુર્લોકસંગ્રહમ્ ॥ 6-27-25 (39603)
ન બુદ્ધિભેદં જનયેદજ્ઞાનાં કર્મસઙ્ગિનામ્ ।
જોષયેત્સર્વકર્માણિ વિદ્વાન્યુક્તઃ સમાચરન્ ॥ 6-27-26 (39604)
પ્રકૃતેઃ ક્રિયમાણાનિ ગુણૈઃ કર્માણિ સર્વશઃ।
અહઙ્કારવિમૂઢાત્મા કર્તાહમિતિ મન્યતે ॥ 6-27-27 (39605)
તત્ત્વવિત્તુ મહાબાહો ગુણકર્મવિભાગયોઃ ।
ગુણાઽનુણેષુ વર્તન્ત ઇતિ મત્વા ન સઞ્જતે ॥ 6-27-28 (39606)
પ્રકૃતેર્ગુણસંમૂઢાઃ સઞ્જન્તે ગુણકર્મસુ।
તાનકૃત્સ્નવિદો મન્દાન્કૃત્સ્નવિન્ન વિચાલયેત્ ॥ 6-27-29 (39607)
મયિ સર્વાણિ કર્માણિ સંન્યસ્યાધ્યાત્મચેતસા ।
નિરાશીર્નિર્મમો ભૂત્વા યુધ્યસ્વ વિગતજ્વરઃ ॥ 6-27-30 (39608)
યે મે મતમિદં નિત્યમનુતિષ્ઠન્તિ માનવાઃ ।
શ્રદ્ધાવન્તોઽનસૂયન્તો મુચ્યન્તે તેઽપિ કર્મભિઃ ॥ 6-27-31 (39609)
યે ત્વેતદભ્યસૂયન્તો નાનુતિષ્ઠન્તિ મે મતમ્ ।
સર્વજ્ઞાનવિમૂઢાંસ્તાન્વિદ્ધિ નષ્ટાનચેતસઃ ॥ 6-27-32 (39610)
સદૃશં ચેષ્ટતે સ્વસ્યાઃ પ્રકૃતેર્જ્ઞાનવાનપિ ।
પ્રકૃતિં યાન્તિ ભૂતાનિ નિગ્રહઃ કિં કરિષ્યતિ ॥ 6-27-33 (39611)
ઇન્દ્રિયસ્યેન્દ્રિયસ્યાર્થે રાગદ્વેષૌ વ્યવસ્થિતૌ ।
તયોર્ન વશમાગચ્છેત્તૌ હ્યસ્ય પરિપન્થિનૌ ॥ 6-27-34 (39612)
શ્રેયાન્સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્માત્સ્વનુષ્ઠિતાત્ ।
સ્વધર્મે નિધનં શ્રેયઃ પરધર્મો ભયાવહઃ ॥ 6-27-35 (39613)
અર્જુન ઉવાચ। 6-27-36x (4022)
અથ કેન પ્રયુક્તોઽયં પાપં ચરતિ પૂરુષઃ।
અનિચ્છન્નપિ વાર્ષ્ણેય બલાદિવ નિયોજિતઃ ॥ 6-27-36 (39614)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-27-37x (4023)
કામ એષ ક્રોધ એષ રજોગુણસમુદ્ભવઃ ।
મહાશનો મહાપાપ્મા વિદ્ધ્યેનમિહ વૈરિણમ્ ॥ 6-27-37 (39615)
ધૂમેનાવ્રિયતે વહ્નિર્યથાઽઽદર્શો મલેન ચ।
યથોલ્બેનાવૃતો ગર્ભસ્તથા તેનેદમાવૃતમ્ ॥ 6-27-38 (39616)
આવૃતં જ્ઞાનમેતેન જ્ઞાનિનો નિત્યવૈરિણા ।
કામરૂપેણ કૌન્તેય દુષ્પૂરેણાનલેન ચ ॥ 6-27-39 (39617)
ઇન્દ્રિયાણિ મનો બુદ્ધિરસ્યાધિષ્ઠાનમુચ્યતે ।
એતૈર્વિમોહયત્યેષ જ્ઞાનમાવૃત્ત્ય દેહિનમ્ ॥ 6-27-40 (39618)
તસ્માત્ત્વમિન્દ્રિયાણ્યાદૌ નિયમ્ય ભરતર્ષભ ।
પાપ્માનં પ્રજહિ હ્યેનં જ્ઞાનવિજ્ઞાનનાશનમ્ ॥ 6-27-41 (39619)
ઇન્દ્રિયામિ પરાણ્યાહુરિન્દ્રિયેભ્યઃ પરં મનઃ ।
મનસસ્તુ પરા બુદ્ધિર્યો બુદ્ધેઃ પરતસ્તુ સઃ ॥ 6-27-42 (39620)
એવં બુદ્ધેઃ પરં બુદ્ધાઃ સંસ્તભ્યાત્માનમાત્મના ।
જહિ શત્રું મહાબાહો કામરૂપં દુરાસદમ્ ॥ ॥ 6-27-43 (39621)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે કર્મયોગોનામ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
6.28. અધ્યાયઃ 028
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અષ્ટાચિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-28-0 (39622)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-28-0x (4024)
ઇમં વિવસ્વતે યોગં પ્રોક્તવાનહમવ્યયમ્ ।
વિવસ્વાન્મનવે પ્રાહ મનુરિક્ષ્વાકવેઽબ્રવીત્ ॥ 6-28-1 (39623)
એવં પરમ્પરાપ્રાપ્તમિમં રાજર્ષયોઽવિદુઃ ।
સ કાલેનેહ મહતા યોગો નષ્ટઃ પરંતપ ॥ 6-28-2 (39624)
સ એવાયં મયા તેઽદ્ય યોગઃ પ્રોક્તઃ પુરાતનઃ ।
ભક્તોઽસિ મે સખા ચેતિ રહસ્યં હ્યેતદુત્તમમ્ ॥ 6-28-3 (39625)
અર્જુન ઉવાચ। 6-28-4x (4025)
અપરં ભવતો જન્મ પરં જન્મ વિવસ્વતઃ।
કથમેતદ્વિજાનીયાં ત્વમાદૌ પ્રોક્તવાનિતિ ॥ 6-28-4 (39626)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-28-5x (4026)
બહૂનિ મે વ્યતીતાનિ જન્માનિ તવ ચાર્જુન ।
તાન્યહં વેદ સર્વાણિ ન ત્વં વેત્થ પરંતપ ॥ 6-28-5 (39627)
અજોઽપિ સન્નવ્યયાત્મા ભૂતાનામીશ્વરોઽપિ સન્ ।
પ્રકૃતિં સ્વામધિષ્ઠાય સંભવામ્યાત્મમાયયા ॥ 6-28-6 (39628)
યદા યદા હિ ધર્મસ્ય ગ્લાનિર્ભવતિ ભારત।
અભ્યુત્થાનમધર્મસ્ય તદાઽઽત્માનં સૃજામ્યહમ્ ॥ 6-28-7 (39629)
પરિત્રાણાય સાધૂનાં વિનાશાય ચ દુષ્કૃતામ્।
ધર્મસંસ્થાપનાર્થાય સંભવામિ યુગે યુગે ॥ 6-28-8 (39630)
જન્મ કર્મ ચ મે દિવ્યમેવં યો વેત્તિ તત્ત્વતઃ ।
ત્વક્ત્વા દેહં પુનર્જન્મ નૈતિ મામેતિ સોઽર્જુન ॥ 6-28-9 (39631)
વીતરાગભયક્રોધા મન્મયા મામુપાશ્રિતાઃ ।
બહવો જ્ઞાનતપસા પૂતા મદ્ભાવમાગતાઃ ॥ 6-28-10 (39632)
યે યથા માં પ્રપદ્યન્તે તાંસ્તથૈવ ભજામ્યહમ્ ।
મમ વર્ત્માનુવર્તન્તે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ ॥ 6-28-11 (39633)
કાઙ્ક્ષન્તઃ કર્મણાં સિદ્ધિં યજન્ત ઇહ દેવતાઃ ।
ક્ષિપ્રં હિ માનુષે લોકે સિદ્ધિર્ભવતિ કર્મજા ॥ 6-28-12 (39634)
ચાતુર્વર્ણ્યં મયા સૃષ્ટં ગુણકર્મવિભાગશઃ ।
તસ્ય કર્તારમપિ માં વિદ્ધ્યકર્તારમવ્યયમ્ ॥ 6-28-13 (39635)
ન માં કર્માણિ લિમ્પન્તિક ન મે કર્મફલે સ્પૃહા ।
ઇતિ માં યોઽભિજાનાતિ કર્મભિર્ન સ બધ્યતે ॥ 6-28-14 (39636)
એવં જ્ઞાત્વા કૃતં કર્મ પૂર્વૈરપિ મુમુક્ષુભિઃ ।
કુરુ કર્મૈવ તસ્માત્ત્વં પૂર્વૈઃ પૂર્વતરં કૃતમ્ ॥ 6-28-15 (39637)
કિં કર્મ કિમકર્મેતિ કવયોઽપ્યત્ર મોહિતાઃ ।
તત્તે કર્મ પ્રવક્ષ્યામિ યજ્જ્ઞાત્વા મોક્ષ્યસેઽશુભાત્॥ 6-28-16 (39638)
કર્મણો હ્યપિ બોદ્ધવ્યં બોદ્ધવ્યં ચ વિકર્મણઃ ।
અકર્મણશ્ચ બોદ્ધવ્યં ગહના કર્મણો ગતિઃ ॥ 6-28-17 (39639)
કર્મણ્યકર્મ યઃ પશ્યેદકર્મણિ ચ કર્મ યઃ ।
સ બુદ્ધિમાન્મનુષ્યેષુ સ યુક્તઃ કૃત્સ્નકર્મકૃત્ ॥ 6-28-18 (39640)
યસ્ય સર્વે સમારમ્ભાઃ કામસંકલ્પવર્જિતાઃ ।
જ્ઞાનાગ્નિદગ્ધકર્માણં તમાહુઃ પણ્ડિતં બુધાઃ ॥ 6-28-19 (39641)
ત્યક્ત્વા કર્મફલાસઙ્ગં નિત્યતૃપ્તો નિરાશ્રયઃ ।
કર્મણ્યભિપ્રવૃત્તોઽપિ નૈવ કિંચિત્કરોતિ સઃ ॥ 6-28-20 (39642)
નિરાશીર્યતચિત્તાત્મા ત્યક્તસર્વપરિગ્રહઃ ।
શારીરં કેવલં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ કિલ્બિષમ્ ॥ 6-28-21 (39643)
યદૃચ્છાલાભસંતુષ્ટો દ્વન્દ્વાતીતો વિમત્સરઃ।
સમઃ સિદ્ધાવસિદ્ધૌ ચ કૃત્વાપિ ન નિબધ્યતે ॥ 6-28-22 (39644)
ગતસઙ્ગસ્ય મુક્તસ્ય જ્ઞાનાવસ્થિતચેતસઃ ।
યજ્ઞાયાચરતઃ કર્મ સમગ્રં પ્રવિલીયતે ॥ 6-28-23 (39645)
બ્રહ્માર્પણં બ્રહ્મ હવિર્બ્રહ્માગ્નૌ બ્રહ્મણા હુતમ્ ।
બ્રહ્મૈવ તેન ગન્તવ્યં બ્રહ્મ કર્મ સમાધિના ॥ 6-28-24 (39646)
દૈવમેવાપરે યજ્ઞં યોગિનઃ પર્યુપાસતે।
બ્રહ્માગ્નાવપરે યજ્ઞં યજ્ઞેનૈવોપજુહ્વતિ ॥ 6-28-25 (39647)
શ્રોત્રાદીનીન્દ્રિયાણ્યન્યે સંયમાગ્નિષુ જુહ્વતિ ।
શબ્દાદીન્વિષયાનન્ય ઇન્દ્રિયાગ્નિષુ જુહ્વતિ ॥ 6-28-26 (39648)
સર્વાણીન્દ્રિયકર્માણિ પ્રાણકર્માણિ ચાપરે ।
આત્મસંયમયોગાગ્નૌ જુહ્વતિ જ્ઞાનદીપિતે ॥ 6-28-27 (39649)
દ્રવ્યયજ્ઞાસ્તપોયજ્ઞા યોગયજ્ઞાસ્તથાપરે।
સ્વાધ્યાયજ્ઞાનયજ્ઞાશ્ચ યતયઃ સંશિતવ્રતાઃ ॥ 6-28-28 (39650)
અપાને જુહ્વતિ પ્રાણં પ્રાણેઽપાનં તથાઽપરે ।
પ્રાણાપાનગતી રુદ્ધ્વા પ્રાણાયામપરાયણાઃ ॥ 6-28-29 (39651)
અપરે નિયતાહારાઃ પ્રાણાન્પ્રાણેષુ જુહ્વતિ ।
સર્વેઽપ્યેતે યજ્ઞવિદો યજ્ઞક્ષપિતકલ્મષાઃ॥ 6-28-30 (39652)
યજ્ઞશિષ્ટામૃતભુજો યાન્તિ બ્રહ્મ સનાતનમ્ ।
નાયં લોકોઽસ્ત્યયજ્ઞસ્ય કુતોઽન્યઃ કુરુસત્તમ ॥ 6-28-31 (39653)
એવં બહુવિધા યજ્ઞા વિતતા બ્રહ્મણો મુખે।
કર્મજાન્વિદ્ધિ તાન્સર્વાનેવં જ્ઞાત્વા વિમોક્ષ્યસે ॥ 6-28-32 (39654)
શ્રેયાન્દ્રવ્યમયાદ્યજાજ્જ્ઞાનયજ્ઞઃ પરંતપ ।
સર્વં કર્માખિલં પાર્થ જ્ઞાને પરિસમાપ્યતે ॥ 6-28-33 (39655)
તદ્વિદ્ધિ પ્રણિપાતેન પરિપ્રશ્નેન સેવયા ।
ઉપદેક્ષ્યન્તિ તે જ્ઞાનં જ્ઞાનિનસ્તત્ત્વદર્શિનઃ ॥ 6-28-34 (39656)
યજ્જ્ઞાત્વા ન પુનર્મોહમેવં યાસ્યસિ પાણ્ડવ ।
યેન ભૂતાન્યશેષેણ દ્રક્ષ્યસ્યાત્મન્યથો મયિ ॥ 6-28-35 (39657)
અપિ ચેદસિ પાપેભ્યઃ સર્વેભ્યઃ પાપકૃત્તમઃ ।
સર્વં જ્ઞાનપ્લવેનૈવ વૃજિનં સંતરિષ્યસિ ॥ 6-28-36 (39658)
યથૈધાંસિ સમિદ્ધોઽગ્નિર્ભસ્માસાત્કુરુતેઽર્જુન ।
જ્ઞાનાગ્નિઃ સર્વકર્માણિ ભસ્મસાત્કુરુતે યથા ॥ 6-28-37 (39659)
ન હિ જ્ઞાનેન સદૃશં પવિત્રમિહ વિદ્યતે।
તત્સ્વયં યોગસંસિદ્ધઃ કાલેનાત્મનિ વિન્દતિ ॥ 6-28-38 (39660)
શ્રદ્ધાવાઁલ્લભતે જ્ઞાનં તત્પરઃ સંયતેન્દ્રિયઃ ।
જ્ઞાનં લબ્ધ્વા પરાં શાન્તિમચિરેણાધિગચ્છતિ ॥ 6-28-39 (39661)
અજ્ઞશ્ચાશ્રદ્દધાનશ્ચ સંશયાત્મા વિનશ્યતિ।
નાયં લોકોઽસ્તિ ન પરો ન સુખં સંશયાત્મનઃ ॥ 6-28-40 (39662)
યોગસંન્યસ્તકર્માણં જ્ઞાનસંછિન્નસંશયમ્ ।
આત્મવન્તં ન કર્માણિ નિબધ્નન્તિ ધનંજય ॥ 6-28-41 (39663)
તસ્માદજ્ઞાનસંભૂતં હૃત્સ્થં જ્ઞાનાસિનાઽઽત્મનઃ ।
છિત્ત્વૈનં સંશયં યોગમાતિષ્ઠોત્તિષ્ઠ ભારત ॥ ॥ 6-28-42 (39664)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ અષ્ટવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે યજ્ઞવિભાગયોગોનામ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-28-39 મત્પરઃ સંયતેન્દ્રિયઃ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-28-* જ્ઞાનયોગોનામ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
6.29. અધ્યાયઃ 029
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 5 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-29-0 (39665)
અર્જુન ઉવાચ। 6-29-0x (4027)
સંન્યાસં કર્મણાં કૃષ્ણ કપુનર્યોગં ચ શંસસિ।
યચ્છ્રેય એતયોરેકં તન્મે બ્રૂહિ સુનિશ્ચિતમ્ ॥ 6-29-1 (39666)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-29-2x (4028)
સંન્યાસઃ કર્મયોગશ્ચ નિઃશ્રેયસકરાવુભૌ ।
તયોસ્તુ કર્મસંન્યાસાત્કર્મયોગો વિશિષ્યતે ॥ 6-29-2 (39667)
જ્ઞેયઃ સ નિત્યસંન્યાસી યો ન દ્વેષ્ટિ ન કાઙ્ક્ષતિ।
નિર્દ્વન્દ્વો હિ મહાબાહો સુખં બન્ધાત્પ્રમુચ્યતે ॥ 6-29-3 (39668)
સાઙ્ખ્યયોગૌ પૃથગ્બાલાઃ પ્રવદન્તિ ન પણ્ડિતાઃ ।
એકમપ્યાસ્થિતઃ સમ્યગુભયોર્વિન્દતે ફલમ્ ॥ 6-29-4 (39669)
યત્સાઙ્ખ્યૈઃ પ્રાપ્યતે સ્થાનં તદ્યોગૈરપિ ગમ્યતે ।
એકં સાઙ્ખ્યં ચ યોગં ચ યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ ॥ 6-29-5 (39670)
સંન્યાસસ્તુ મહાબાહો દુઃખમાપ્તુમયોગતઃ ।
યોગયુક્તો મુનિર્બ્રહ્મ નચિરેણાધિગચ્છતિ ॥ 6-29-6 (39671)
યોગયુક્તો વિશુદ્ધાત્મા વિજિતાત્મા જિતેન્દ્રિયઃ ।
સર્વભૂતાત્મભૂતાત્મા કુર્વન્નપિ ન લિપ્યતે ॥ 6-29-7 (39672)
નૈવ કિંચિત્કરોમીતિ યુક્તો મન્યેત તત્ત્વવિત્ ।
પશ્યઞ્શૃણ્વન્સ્પૃશઞ્જિઘ્રન્નશ્રન્ગચ્છન્સ્વપન્શ્વસન્ ॥ 6-29-8 (39673)
પ્રલપન્વિસૃજન્ગૃહ્ણન્નૃન્મિષન્નિમિષન્નપિ।
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થેષુ વર્તન્ત ઇતિ ધારયન્ ॥ 6-29-9 (39674)
બ્રહ્મણ્યાધાય કર્માણિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વા કરોતિ યઃ।
લિપ્યતે ન સ પાપેન પદ્મપત્રમિવામ્ભસા ॥ 6-29-10 (39675)
કાયેન મનસા બુદ્ધ્યા કેવલૈરિન્દ્રિયૈરપિ ।
યોગિનઃ કર્મ કુર્વન્તિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વાત્મશુદ્ધયે ॥ 6-29-11 (39676)
યુક્તઃ કર્મફલં ત્યક્ત્વા શાન્તિમાપ્નોતિ નૈષ્ઠિકીમ્ ।
અયુક્તઃ કામકારેણ ફલે સક્તો નિબધ્યતે ॥ 6-29-12 (39677)
સર્વકર્માણિ મનસા સંન્યસ્યાસ્તે સુખં વશી ।
નવદ્વારે પુરે દેહી નૈવ કુર્વન્ન કારયન્ ॥ 6-29-13 (39678)
ન કર્તૃત્વં ન કર્માણિ લોકસ્ય સૃજતિ પ્રભુઃ ।
ન કર્મફલસંયોગં સ્વભાવસ્તુ પ્રવર્તતે ॥ 6-29-14 (39679)
નાદત્તે કસ્ય ચિત્પાપં ન ચૈવ સુકૃતં વિભુઃ ।
અજ્ઞાનેનાવૃતં જ્ઞાનં તેન મુહ્યન્તિ જન્તવઃ ॥ 6-29-15 (39680)
જ્ઞાનેન તુ તદજ્ઞાનં યેષાં નાશિતમાત્મનઃ ।
તેષામાદિત્યવજ્જ્ઞાનં પ્રકાશયતિ તત્પરમ્ ॥ 6-29-16 (39681)
તદ્બુદ્ધયસ્તદાત્માનસ્તન્નિષ્ઠાસ્તત્પરાયણાઃ ।
ગચ્છન્ત્યપુનરાવૃત્તિં જ્ઞાનનિર્ધૂતકલ્મષાઃ ॥ 6-29-17 (39682)
વિદ્યાવિનયસંપન્ને બ્રાહ્મણે ગવિ હસ્તિનિ ।
શુનિ ચૈવ શ્વપાકે ચ પણ્ડિતાઃ સમદર્શિનઃ ॥ 6-29-18 (39683)
ઇહૈવ તૈર્જિતઃ સર્ગો યેષાં સામ્યે સ્થિતં મનઃ ।
નિર્દોષં હિ સમં બ્રહ્મ તસ્માદ્બ્રહ્મણિ તે સ્થિતાઃ ॥ 6-29-19 (39684)
ન પ્રહૃષ્યેત્પ્રિયં વ્યાપ્ય નોદ્વિજેત્પ્રાપ્ય ચાપ્રિયમ્।
સ્થિરબુદ્ધિરસંમૂઢો બ્રહ્મવિદ્બ્રહ્મણિ સ્થિતઃ ॥ 6-29-20 (39685)
બાહ્યસ્પર્શેષ્વસક્તાત્મા વિન્દત્યાત્મનિ યત્સુખમ્ ।
સ બ્રહ્મયોગયુક્તાત્મા સુખમક્ષય્યમશ્રુતે ॥ 6-29-21 (39686)
યે હિ સંસ્પર્શજા ભોગા દુઃખયોનય એવ તે।
આદ્યન્તવન્તઃ કૌન્તેય ન તેષુ રમતે બુધઃ ॥ 6-29-22 (39687)
શક્નોતીહૈવ યઃ સોઢું પ્રાક્શરીરવિમોક્ષણાત્।
કામક્રોધોદ્ભવં વેગં સ યુક્તઃ સ સુખી નરઃ ॥ 6-29-23 (39688)
યોઽન્તઃસુખોઽન્તરારામસ્તથાન્તર્જ્યોતિરેવ યઃ ।
સ યોગી બ્રહ્મનિર્વાણં બ્રહ્મભૂતોઽધિગચ્છતિ ॥ 6-29-24 (39689)
લભન્તે બ્રહ્મનિર્વાણમૃષયઃ ક્ષીણકલ્મષાઃ।
છિન્નદ્વૈધા યતાત્માનઃ સર્વભૂતહિતે રતાઃ ॥ 6-29-25 (39690)
કામક્રોધવિયુક્તાનાં યતીનાં યતચેતસામ્।
અભિતો બ્રહ્મનિર્વાણં વર્તતે વિદિતાત્મનામ્ ॥ 6-29-26 (39691)
સ્પર્શાન્કૃત્વા બહિર્બાહ્યાંશ્ચક્ષુશ્ચૈવાન્તરે ભ્રુવોઃ ।
પ્રાણાપાનૌ સમૌ કૃત્વા નાસાભ્યન્તરચારિણૌ ॥ 6-29-27 (39692)
યતેન્દ્રિયમનોબુદ્ધિર્મુનિર્મોક્ષપરાયણઃ।
વિગતેચ્છાભયક્રોધો યઃ સદા મુક્ત એવ સઃ । 6-29-28 (39693)
ભોક્તારં યજ્ઞતપસાં સર્વલોકમહેશ્વરમ્ ।
સુહૃદં સર્વભૂતાનાં જ્ઞાત્વા માં શાન્તિમૃચ્છતિ ॥ ॥ 6-29-29 (39694)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે સંન્યાસયોગોનામ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
6.30. અધ્યાયઃ 030
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 6 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-30-0 (39695)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-30-0x (4029)
અનાશ્રિતઃ કર્મફલં કાર્યં કર્મ કરોતિ યઃ।
સ સંન્યાસી ચ યોગી ચ ન નિરગ્નિર્ન ચાક્રિયઃ ॥ 6-30-1 (39696)
યં સંન્યાસમિતિ પ્રાહુર્યોગં તં વિદ્ધિ પાણ્ડવ ।
ન હ્યસંન્યસ્તસિંકલ્પો યોગી ભવતિ કશ્ચન ॥ 6-30-2 (39697)
આરુરુક્ષોર્મુનેર્યોગં કર્મ કારણમુચ્યતે।
યોગારૂઢસ્ય તસ્યૈવ શમઃ કારણમુચ્યતે ॥ 6-30-3 (39698)
યદા હિ નેન્દ્રિયાર્થેષુ ન કર્મસ્વનુષઞ્જતે ।
સર્વસંકલ્પસંન્યાસી યોગારૂઢસ્તદોચ્યતે ॥ 6-30-4 (39699)
ઉદ્ધરેદાત્મનાત્માનં નાત્માનમવસાદયેત્ ।
આત્મૈવ હ્યાત્મનો બન્ધુરાત્મૈવ રિપુરાત્મનઃ ॥ 6-30-5 (39700)
બન્ધુરાત્માઽઽત્મનસ્તસ્ય યેનાત્મૈવાત્મના જિતઃ।
અનાત્મનસ્તુ શત્રુત્વે વર્તેતાત્મૈવ શત્રુવત્ ॥ 6-30-6 (39701)
જિતાત્મનઃ પ્રશાન્તસ્ય પરમાત્મા સમાહિતઃ।
શીતોષ્ણસુખદુઃખેષુ તથા માનાપમાનયોઃ ॥ 6-30-7 (39702)
જ્ઞાનવિજ્ઞાનતૃપ્તાત્મા કૂટસ્થો વિજિતેન્દ્રિયઃ ।
યુક્ત ઇત્યુચ્યતે યોગી સમલોષ્ઠાશ્મકાઞ્ચનઃ ॥ 6-30-8 (39703)
સુહૃન્મિત્રાર્યુદાસીનમધ્યસ્થદ્વેષ્યબન્ધુષુ।
સાધુષ્વપિ ચ પાપેષુ સમબુદ્ધિર્વિશિષ્યતે ॥ 6-30-9 (39704)
યોગી યુઞ્જીત સતતમાત્માનં રહસિ સ્થિતઃ ।
એકાકી યતચિત્તાત્મા નિરાશીરપરિગ્રહઃ ॥ 6-30-10 (39705)
શુચૌ દેશે પ્રતિષ્ઠાપ્ય સ્થિરમાસનમાત્મનઃ ।
નાત્યુચ્છ્રિતં નાતિનીચં ચૈલાજિનકુશોત્તરમ્ ॥ 6-30-11 (39706)
તત્રૈકાગ્રં મનઃ કૃત્વા યતચિત્તેન્દ્રિયક્રિયઃ ।
ઉપવિશ્યાસને યુઞ્જ્યાદ્યોગમાત્મવિશુદ્ધયે ॥ 6-30-12 (39707)
સમં કાયશિરોગ્રીવં ધારયન્નચલં સ્થિરઃ।
સંપ્રેક્ષ્ય નાસિકાગ્રં સ્વં દિશશ્ચાનવલોકથન્ ॥ 6-30-13 (39708)
પ્રશાન્તાત્મા વિગતભીર્બ્રહ્મચારિવ્રતે સ્થિતઃ ।
પ્રનઃ સંયમ્ય મચ્ચિત્તો યુક્ત આસીત મત્પરઃ ॥ 6-30-14 (39709)
યુઞ્જન્નેવં સદાત્માનં યોગી નિયતમાનસઃ ।
શાન્તિં નિર્વાણપરમાં મત્સંસ્થામધિગચ્છતિ ॥ 6-30-15 (39710)
નાત્યશ્રતસ્તુ યોગોઽસ્તિ ન ચૈકાન્તમનશ્નતઃ ।
ન ચાતિસ્વપ્રશીલસ્ય જાગ્રતો નૈવ ચાર્જુન ॥ 6-30-16 (39711)
યુક્તાહારવિહારસ્ય યુક્તચેષ્ટસ્ય કર્મસુ।
યુક્તસ્વપ્નાવવોધસ્ય યોગો ભવતિ દુઃખહા ॥ 6-30-17 (39712)
યદા વિનિયતં ચિત્તમાત્મન્યેવાવતિષ્ઠતે।
નિસ્પૃહઃ સર્વકામેભ્યો યુક્ત ઇત્યુચ્યતે તદા ॥ 6-30-18 (39713)
યથા દીપો નિવાતસ્થો નેઙ્ગતે સોપમા સ્મૃતા।
યોગિનો યતચિત્તસ્ય યુઞ્જતો યોગમાત્મનઃ ॥ 6-30-19 (39714)
યત્રોપરમતે ચિત્તં નિરુદ્ધં યોગસેવયા ।
યત્ર ચૈવાત્મનાત્માનં પશ્યન્નાત્મનિ તુષ્યતિ ॥ 6-30-20 (39715)
મુખમાત્યન્તિકં યત્તદ્વુદ્ધિગ્રાહ્યમતીન્દ્રિયમ્।
વેત્તિ યત્ર ન ચૈવાયં સ્થિતશ્ચલતિ તત્ત્વતઃ ॥ 6-30-21 (39716)
યં લબ્ધ્વા ચાપરં લાભં મન્યતે નાધિકં તતઃ।
યસ્મિન્સ્થિતો ન દુઃખેન ગુરુણાપિ વિચાલ્યતે ॥ 6-30-22 (39717)
તં વિદ્યાદ્દુઃખસંયોગવયોગં યોગસંજ્ઞિતમ્।
સ નિશ્ચયેન યોક્તવ્યો યોગોઽનિર્વિણ્ણચેતસા ॥ 6-30-23 (39718)
સંકલ્પપ્રભવાન્કામાંસ્ત્યક્ત્વા સર્વાનશેષતઃ ।
મનસૈવેન્દ્રિયગ્રામં વિનિવમ્ય સમન્તતઃ ॥ 6-30-24 (39719)
શનૈઃ શનૈરુપરમેદ્ભુદ્ધ્યા ધૃતિગૃહીતયા ।
આત્મસંસ્થં મનઃ કૃત્વા ન કિંચિદપિ ચિન્તયેત્ ॥ 6-30-25 (39720)
યતો યતો નિશ્ચરતિ મનશ્ચઞ્ચલમસ્થિરમ્ ।
તતસ્તતો નિયમ્યૈતદાત્મન્યેવ વશં નયેત્ ॥ 6-30-26 (39721)
પ્રશાન્તમનસં હ્યેનં યોગિનં મુખમુત્તમમ્ ।
ઉપૈતિ શ્ચાન્તરજસં બ્રહ્મભૂતમકલ્મષમ્ ॥ 6-30-27 (39722)
યુઞ્ચયેવં સદાત્માનં યોગી વિમતકલ્મષઃક ।
મુખેન બ્રહ્મસંસ્કપર્શમત્યન્તં સુખમશ્રુતે ॥ 6-30-28 (39723)
સર્વભૂતસ્થમાત્માનં સર્વભૂતાનિ ચાત્મનિ।
ઈક્ષતે કયોગયુક્તાત્મા સર્વત્ર સમદર્શનઃ ॥ 6-30-29 (39724)
યો માં પશ્યતિ સર્વત્ર સર્વં ચ મયિ પશ્યતિ ।
તસ્યાહં ન પ્રણશ્યામિ સ ચ મે ન પ્રણશ્યતિ ॥ 6-30-30 (39725)
સર્વભૂતસ્થિતં યો માં ભજત્યેકત્વમાસ્થિતઃ ।
સર્વથા વર્તમાનોઽપિ સ યોગી મયિ વર્તતે ॥ 6-30-31 (39726)
આત્મૌપમ્યેન સર્વત્ર સમં પશ્યતિ યોઽર્જુન ।
સુખંક વા યદિ વા દુઃખં સ યોગી મરમો મતઃ ॥ 6-30-32 (39727)
અર્જુન ઉવાચ। 6-30-33x (4030)
યોઽયં યોગસ્ત્વયા પ્રોક્તઃ સામ્યેન મધુસૂદન।
એતસ્યાહં ન પશ્યામિ ચઞ્ચલત્વાત્સ્થિતિં સ્થિરાં ॥ 6-30-33 (39728)
ચઞ્ચલં હિ મનઃ કૃષ્ણ પ્રમાથિ બલવદ્દૃઢમ્ ।
તસ્યાહં નિગ્રહં મન્યે વાયોરિવ સુદુષ્કરમ્ ॥ 6-30-34 (39729)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-30-35x (4031)
અસંશયં મહાબાહો મનો દુર્નિગ્રહં ચલમ્।
અભ્યાસેન તુ કૌન્તેય વૈરાગ્યેણ ચ ગૃહ્યતે ॥ 6-30-35 (39730)
અસંયતાત્મના યોગો દુષ્પ્રાપ ઇતિ મે મતિઃ।
વશ્યાત્મના તુ યતતા શક્યોઽઽવાપ્તુમુપાયતઃ ॥ 6-30-36 (39731)
અર્જુન ઉવાચ। 6-30-37x (4032)
અયતિઃ શ્રદ્ધયોપેતો યોગાચ્ચલિતમાનસઃ।
અપ્રાપ્ય યોગસંસિદ્ધિં કાં ગતિં કૃષ્ણ ગચ્છતિ ॥ 6-30-37 (39732)
કચ્ચિન્નોભયવિભ્રષ્ટશ્છિન્નાભ્રમિવ નશ્યતિ।
અપ્રતિકષ્ઠો મહાબાહો વિમૂઢો બ્રહ્મણઃ પથિ ॥ 6-30-38 (39733)
એતન્મે સંશયં કૃષ્ણ છેત્તુમર્હસ્યશેષતઃ ।
ત્વદન્યઃ સંશયસ્યાસ્ય છેત્તા ન હ્યુપપદ્યતે ॥ 6-30-39 (39734)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-30-40x (4033)
પાર્થ નૈવેહ નામુત્ર વિનાશસ્તસ્ય વિદ્યતે।
ન હિ કલ્યાણકૃત્કશ્ચિદ્દુર્ગતિં તાત ગચ્છતિ ॥ 6-30-40 (39735)
પ્રાપ્ય પુણ્યકૃતાં લોકાનુષિત્વા શાશ્વતીઃ સમાઃ ।
શુચીનાં શ્રીમતાં ગેહે યોગભ્રષ્ટોઽભિજાયતે ॥ 6-30-41 (39736)
અથવા યોગિનામેવ કુલે ભવતિ ધીમતામ્ ।
એતદ્ધિ દુર્લભતરં લોકે જન્મ યદીદૃશ્યમ્ ॥ 6-30-42 (39737)
તત્ર તં બુદ્ધિસંયોગં લભતે પૌર્વદેહિકમ્ ।
યતતે ચ તતો ભૂયઃ સંસિદ્ધૌ કુરુનન્દન ॥ 6-30-43 (39738)
પૂર્વાભ્યાસેન તેનૈવ હ્રિયતે હ્યવશેઽપિ સઃ।
જિજ્ઞાસુરપિ યોગસ્ય શબ્દબ્રહ્માતિવર્તતે ॥ 6-30-44 (39739)
પ્રયત્નાદ્યતમાનસ્તુ યોગી સંશુદ્ધકિલ્વિષઃ ।
અનેકન્મસંસિદ્ધસ્તતો યાતિ પરાં ગતિમ્ ॥ 6-30-45 (39740)
તપસ્વિભ્યોઽધિકો યોગી જ્ઞાનિભ્યોપિ મતોઽધિકઃ ।
કર્મિભ્યશ્ચાધિકો યોગી તસ્માદ્યોગી ભાવાર્જુન ॥ 6-30-46 (39741)
યોગિનામપિ સર્વેષાં મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
શ્રદ્ધાવાન્ભજતે યો માં સ મે યુક્તતમો મતઃ ॥ ॥ 6-30-47 (39742)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે અધ્યાત્મયોગોનામ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-30-11 ચેલાજિનેતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-30-28 એવં યુઞ્જન્ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-30-41 પુણ્યકૃતાઁલ્લોકાન્ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-31-* આત્મસંયમયોગોનામ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
6.31. અધ્યાયઃ 031
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 7 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-31-0 (39743)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-31-0x (4034)
મય્યાસક્તમનાઃ પાર્થ યોગં યુઞ્જન્મદાશ્રયઃ।
અસંશયં સમગ્રં માં યથા જ્ઞાસ્યસિ તચ્છૃણુ ॥ 6-31-1 (39744)
જ્ઞાનં તેઽહં સવિજ્ઞાનમિદં વક્ષ્યામ્યશેષતઃ ।
યજ્જ્ઞાત્વા નેહ ભૂયોઽન્યજ્જ્ઞાતવ્યમવશિષ્યતે ॥ 6-31-2 (39745)
મનુષ્યાણાં સહસ્રેષુ કશ્ચિદ્યતતિ સિદ્ધયે।
યતતામપિ સિદ્ધાનાં કશ્ચિન્માં વેત્તિ તત્ત્વતઃ ॥ 6-31-3 (39746)
ભૂમિરાપોઽનલો વાયુઃ સ્વં મનો બુદ્ધિરેવ ચ ।
અહંકાર ઇતી યં મે ભિન્ના પ્રકૃતિરષ્ટધા ॥ 6-31-4 (39747)
અપરેયમિતસ્ત્વન્યાં પ્રકૃતિં વિદ્ધિ મે પરામ્ ।
જીવભૂતાં મહાબાહો યયેદં ધાર્યતે જગત્ ॥ 6-31-5 (39748)
એતદ્યોનીનિ ભૂતાનિ સર્વાણીત્યુપધારય ।
અહં કૃત્સ્નસ્ય જગતઃ પ્રભવઃ પ્રલયસ્તથા ॥ 6-31-6 (39749)
મત્તઃ પરતરં નાન્યત્કિંચિદસ્તિ ધનંજય ।
મયિ સર્વમિદં પ્રોતં સૂત્રે મણિગણા ઇવ ॥ 6-31-7 (39750)
રસોઽહમંપ્સુ કૌન્તેય પ્રભાઽસ્મિ શશિસૂર્યયોઃ ॥
પ્રણવઃ સર્વવેદેષુ શબ્દઃ ખે પૌરુષં નૃષુ ॥ 6-31-8 (39751)
પુણ્યો ગન્ધઃ પૃથિવ્યાં ચ તેજશ્ચાસ્મિ વિભાવસૌ ।
જીવનં સર્વભૂતેષુ તપશ્ચાસ્મિ તપસ્વિષુ ॥ 6-31-9 (39752)
બીજં માં સર્વભૂતાનાં વિદ્ધિ પાર્થ સનાતનમ્ ।
બુદ્ધિર્બુદ્ધિમતામસ્મિ તેજસ્તેજસ્વિનામહમ્ ॥ 6-31-10 (39753)
બલં બલવતાં ચાહં કામરાગવિવર્જિતમ્ ।
ધર્માવિરુદ્ધો ભૂતેષુ કામોઽસ્મિ ભરતર્ષભ ॥ 6-31-11 (39754)
યે ચૈવ સાત્વિકા ભાવા રાજસાસ્તામસાશ્ચ યે।
મત્ત એવેતિ તાન્વિદ્ધિ ન ત્વહં તેષુ તે મયિ ॥ 6-31-12 (39755)
ત્રિભિર્ગુણમયૈર્ભાવૈરેભિઃ સર્વમિદં જગત્ ।
મોહિતં નાભિજાનાતિ મામેભ્યઃ પરમવ્યયમ્ ॥ 6-31-13 (39756)
દૈવી હ્યેષા ગુણમયી મમ માયા દુરત્યયા ।
મામેવ યે પ્રપદ્યન્તે માયામેતાં તરન્તિ તે ॥ 6-31-14 (39757)
ન માં તુષ્કૃતિનો મૂઢાઃ પ્રપદ્યન્તે નરાધમાઃ ।
માયયાઽપહૃતજ્ઞાના આસુરં ભાવમાશ્રિતાઃ ॥ 6-31-15 (39758)
ચુત્રર્વિધા ભજન્તે માં જનાઃ સુકૃતિનોઽર્જુન।
આર્તો જિજ્ઞાસુરર્થાર્થી જ્ઞાની ચ ભરતર્ષભ ॥ 6-31-16 (39759)
તેષાં જ્ઞાની નિત્યયુક્ત એકભક્તિર્વિશિષ્યતે ।
પ્રિયો હિ જ્ઞાનિનોઽત્યર્થમહં સ ચ મમ પ્રિયઃ ॥ 6-31-17 (39760)
ઉદારાઃ સર્વ એવૈતે જ્ઞાની ત્વાત્મૈવ મે મતમ્ ।
આસ્થિતઃક સ હિ યુક્તાત્મા મામેવાનુત્તમાં ગતિં ॥ 6-31-18 (39761)
બહૂનાં જન્મનામન્તે જ્ઞાનવાન્માં પ્રપદ્યતે ।
વાસુદેવઃ સર્વમિતિ સ મહાત્મા સુદુર્લભઃ ॥ 6-31-19 (39762)
કામૈસ્તૈસ્તૈર્હૃતજ્ઞાનાઃ પ્રપદ્યન્તેઽન્યદેવતાઃ ।
તં તં નિયમમાસ્થાય પ્રકૃત્યા નિયતાઃ સ્વયા ॥ 6-31-20 (39763)
યો યો યાં યાં તનું ભક્તઃ શ્રદ્ધયાર્ચિતુમિચ્છતિ ।
તસ્ય તસ્યાચલાં શ્રદ્ધાં તામેવ વિદધામ્યહમ્ ॥ 6-31-21 (39764)
સ તયા શ્રદ્ધયા યુક્તસ્તસ્યારાધનમીહતે ।
લભતે ચ તતઃ કામાન્મયૈવ વિહિતાન્હિતાન્ ॥ 6-31-22 (39765)
અન્તવત્તુ ફલં તેષાં તદ્ભવત્યલ્પમેધસામ્ ।
દેવાન્દેવયજો યાન્તિ મદ્ભક્તા યાન્તિ મામપિ ॥ 6-31-23 (39766)
અવ્યક્તં વ્યક્તિમાપન્નં મન્યન્તે મામબુદ્ધયઃ।
પરં ભાવમજાનન્તો મમાવ્યયમનુત્તમમ્ ॥ 6-31-24 (39767)
નાહં પ્રકાશઃ સર્વસ્ય યોગમાયાસમાવૃતઃ ।
મૂઢોઽયં નાભિજાનાતિ લોકો મામજમવ્યયમ્ ॥ 6-31-25 (39768)
વેદાહં સમતીતાનિ વર્તમાનાનિ ચાર્જુન।
ભવિષ્યાણિ ચ ભૂતાનિ માં તુ વેદ ન કશ્ચન ॥ 6-31-26 (39769)
ઇચ્છાદ્વેષસમુત્થેન દ્વન્દ્વમોહેન ભારત ।
સર્વભૂતાનિ સંમોહં સર્ગે યાન્તિ પરંતપ ॥ 6-31-27 (39770)
યોષાં ત્વન્તગતં પાપં જનાનાં પુણ્યકર્મણામ્ ।
તે દ્વન્દ્વમોહનિર્મુક્ત ભજન્તે માં દૃઢવ્રતાઃ ॥ 6-31-28 (39771)
જરામરણમોક્ષાય મામાશ્રિત્ય યતન્તિ યે ।
તે બ્રહ્મ તદ્વિદુઃ કૃત્સ્નમધ્યાત્મં કર્મ ચાખિલમ્ ॥ 6-31-29 (39772)
સાધિભૂતાધિદૈવં માં સાધિયજ્ઞં ચ યે વિદુઃ ।
પ્રયાણકાલેઽપિ ચ માં તે વિદુર્યુક્તચેતસઃ ॥ ॥ 6-31-30 (39773)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે જ્ઞાનયોગોનામ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-31-* જ્ઞાનવિજ્ઞાનયોગોનામ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-31-16 આબ્રહ્મભવનાત્ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
6.32. અધ્યાયઃ 032
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 8 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-32-0 (39774)
અર્જુન ઉવાચ। 6-32-0x (4035)
કિં તદ્બ્રહ્મ કિમધ્યાત્મં કિં કર્મ પુરુષોત્તમ્।
અધિભૂતં ચ કિં પ્રોક્તમધિદૈવં કિમુચ્યતે ॥ 6-32-1 (39775)
અધિયજ્ઞઃ કથં કોઽત્ર દેહેઽસ્મિન્મધુસીદન।
પ્રયાણકાલે ચ કથં જ્ઞેયોઽસિ નિયતાત્મભિઃ ॥ 6-32-2 (39776)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-32-3x (4036)
અક્ષરં બ્રહ્મ પરમં સ્વભાવોઽધ્યાત્મમુચ્યતે।
ભૂતભાવોદ્ભવકરો વિસર્ગઃ કર્મસંજ્ઞિતઃ ॥ 6-32-3 (39777)
અધિભૂતં ક્ષરો ભાવઃ પુરુષશ્ચાધિદૈવતમ્ ।
અધિયજ્ઞોઽહમેવાત્ર દેહે દેહભૃતાં વર ॥ 6-32-4 (39778)
અન્તકાલે ચ મામેવ સ્મરન્મુક્ત્વા કલેવરમ્ ।
યઃ પ્રયાતિ સ મદ્ભાવં યાતિ નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ 6-32-5 (39779)
યં યં વાપિ સ્મરન્ભાવં ત્યજત્યન્તે કલેવરમ્ ।
તં તમેવૈતિ કૌન્તેય સદા તદ્ભાવભાવિતઃ ॥ 6-32-6 (39780)
તસ્માત્સર્વેષુ કાલેષુ મામનુસ્મર યુધ્ય ચ।
મય્યર્પિતમનોબુદ્ધિર્મામેવૈષ્યસ્યસંશયઃ ॥ 6-32-7 (39781)
અભ્યાસયોગયુક્તેન ચેતસાઽનાન્યગામિના ।
પરમં પુરુષં દિવ્યં યાતિ પાર્થાનુચિન્તયન્ ॥ 6-32-8 (39782)
કવિં પુરાણમનુશાસિતાર-
મણોરણીયાંસમનુસ્મરેદ્યઃ ।
સર્વસ્ય ધાતારમચિન્ત્યરૂપ-
માદિત્યવર્ણં તમસઃ પરસ્તાત્ ॥ 6-32-9 (39783)
પ્રયાણકાલે મનસાઽચલેન
ભક્ત્યા યુક્તો યોગબલેન ચૈવ।
ભ્રુવોર્મધ્યે પ્રાણમાવેશ્ય સમ્ય-
ક્સ તં પરં પુરુષમુપૈતિ દિવ્યમ્ ॥ 6-32-10 (39784)
યદક્ષરં વેદવિદો વદન્તિ
વિશન્તિ યદ્યતયો વીતરાગાઃ ।
યદિચ્છન્તો બ્રહ્મચર્યં ચરન્તિ
તત્તે પદં સંગ્રહેણ પ્રવક્ષ્યે ॥ 6-32-11 (39785)
સર્વદ્વારાણિ સંયમ્ય મનો હૃદિ નિરુધ્ય ચ।
મૂર્ધ્ન્યાધાયાત્મનઃ પ્રાણમાસ્થિતો યોગધારણાં ॥ 6-32-12 (39786)
ઓમિત્યેકાક્ષરં બ્રહ્મ વ્યાહરન્મામનુસ્મરન્ ।
યઃ પ્રયાતિ ત્યજન્દેં સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ 6-32-13 (39787)
અનન્યચેતાઃ સતતં યો માં સ્મરતિ નિત્યશઃ ।
તસ્યાહં સુલભઃ પાર્થ નિત્યયુક્તસ્ય યોગિનઃ ॥ 6-32-14 (39788)
મામુપેત્ય પુનર્જન્મ દુઃખાલયમશાશ્વતમ્ ।
નાપ્નુવન્તિ મહાત્માનઃ સંસિદ્ધિં પરમાં ગતાઃ ॥ 6-32-15 (39789)
આબ્રહ્મભુવનાલ્લોકાઃ પુનરાવર્તિનોઽર્જુન ।
મામુપેત્ય તુ કૌન્તેય પુનર્જન્મ ન વિદ્યતે ॥ 6-32-16 (39790)
સહસ્રયુગપર્યન્તમહર્યદ્બ્રહ્મણો વિદુઃ ।
રાત્રિં યુગસહસ્રાં તાં તેઽહોરાત્રવિદો જનાઃ ॥ 6-32-17 (39791)
અવ્યક્તાદ્વ્યક્તયઃ સર્વાઃ પ્રભવન્ત્યહરાગમે ।
રાત્ર્યામે પ્રલીયન્તે તત્રૈવાવ્યક્તસંજ્ઞકે ॥ 6-32-18 (39792)
ભૂતગ્રામઃ સ એવાયં ભૂત્વા ભૂત્વા પ્રલીયતે ।
રાત્ર્યગમેઽવશઃ પાર્થત પ્રભવત્યહરાગમે ॥ 6-32-19 (39793)
પરસ્તસ્માત્તુ ભાવોઽન્યો વ્યક્તોઽવ્યક્તાત્સનાતનઃ ।
યઃ સ સર્વેષુ ભૂતેષુક નશ્યત્સુ ન વિનશ્યતિ ॥ 6-32-20 (39794)
અવ્યક્તોઽક્ષર ઇત્યુક્તસ્તમાહુઃ પરમાં ગતિમ્ ।
યં પ્રાપ્ય ન નિવર્તન્તે તદ્ધામ પરમં મમ ॥ 6-32-21 (39795)
પુરુષઃ સ પરઃ પાર્થ ભક્ત્યા લભ્યસ્ત્વનન્યયા ।
યસ્યાન્તસ્થાનિ ભૂતાનિ યેન સર્વમિદં તતમ્ ॥ 6-32-22 (39796)
યત્ર કાલે ત્વનાવૃત્તિમાવૃત્તિં ચૈવ યોગિનઃ ।
પ્રયાતા યાન્તિ તં કાલં વક્ષ્યામિ ભરતર્ષભ ॥ 6-32-23 (39797)
અગ્નિર્જ્યોતિરહઃ શુક્લઃ ષણ્માસા ઉત્તરાયણમ્ ।
તત્ર પ્રયાતા ગચ્છન્તિ બ્રહ્મ બ્રહ્મવિદો જનાઃ ॥ 6-32-24 (39798)
ધૂમો રાત્રિસ્તથા કૃષ્ણઃ ષણ્મસા દક્ષિણાયનમ્ ।
તત્ર ચાન્દ્રમસં જ્યોતિર્યોગી પ્રાપ્ય નિવર્તતે ॥ 6-32-25 (39799)
શુક્લકૃષ્ણે ગતી હ્યેતે જગતઃ શાશ્વતે મતે।
એકયા યાત્યનાવૃત્તિમન્યયાઽઽવર્તતે પુનઃ ॥ 6-32-26 (39800)
નૈતે સૃતી પાર્થ જાનન્યોગી મુહ્યતિ કશ્ચન।
તસ્માત્સર્વેષુ કાલેષુ યોગયુક્તો ભવાર્જુન ॥ 6-32-27 (39801)
વેદેષુ યજ્ઞેષુ તપઃસુ ચૈવ
દાનેષુ યત્પુણ્યફલં પ્રદિષ્ટમ્।
અત્યેતિ તત્સર્વમિદં વિદિત્વા
યોગી પરં સ્થાનમુપૈતિ ચાદ્યમ્ ॥ ॥ 6-32-28 (39802)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ઇતિત શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસુપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે તારકબ્રહ્મયોગોનામ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-32-* અક્ષરબ્રહ્મયોગોનામ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
6.33. અધ્યાયઃ 033
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 9 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-33-0 (39803)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-33-0x (4037)
ઇદં તુ તે ગુહ્યતમં પ્રવક્ષ્યામ્યનસૂયવે ।
જ્ઞાનં વિજ્ઞાનસહિતં યજ્જ્ઞાત્વા મોક્ષ્યસેઽશુભાત્ ॥ 6-33-1 (39804)
રાજવિદ્યા રાજગુહ્યં પવિત્રમિદમુત્તમમ્ ।
પ્રત્યક્ષાવગમં ધર્મ્યં સુસુખં કર્તુમવ્યયમ્ ॥ 6-33-2 (39805)
અશ્રદ્દધાનાં પુરુષા ધર્મસ્યાસ્ય પરંતપ ।
અપ્રાપ્ય માં નિવર્તન્તે મૃત્યુસંસારવર્ત્મનિ ॥ 6-33-3 (39806)
મયા તતમિદં સર્વં જગદવ્યક્તમૂર્તિના ।
મત્સ્થાનિ સર્વભૂતાનિ ન ચાહં તેષ્વવસ્થિતઃક ॥ 6-33-4 (39807)
ન ચ મત્સ્થાનિ ભૂતાનિ પશ્ય મે યોગમૈશ્વરમ્ ।
ભૂતભૃન્ન ચ ભૂતસ્થો મમાત્મા ભૂતભાવનઃ ॥ 6-33-5 (39808)
યથાઽઽકાશસ્થિતો નિત્યં વાયુઃ સર્વત્રગો મહાન્ ।
તથા સર્વાણિ ભૂતાનિ મત્સ્થાનીત્યુપધારય ॥ 6-33-6 (39809)
સર્વભૂતાનિ કૌન્તેય પ્રકૃતિં યાન્તિ મામિકામ્ ।
કલ્પક્ષયે પુનસ્તાનિ કલ્પાદૌ વિસૃજામ્યહમ્ ॥ 6-33-7 (39810)
પ્રકૃતિં સ્વામવષ્ટભ્ય વિસૃજામિ પુનઃ પુનઃ ।
ભૂતગ્રામમિમં કૃત્સ્નમવશં પ્રકૃતેર્વશાત્ ॥ 6-33-8 (39811)
ન ચ માં તાનિ કર્માણિ નિબધ્નન્તિ ધનંજય ।
ઉદાસીનવદાસીનમસક્તં તેષુ કર્મસુ ॥ 6-33-9 (39812)
મયાઽઽધ્યક્ષેણ પ્રકૃતિઃ સૂયતે સચરાચરમ્ ।
હેતુનાઽનેન કૌન્તેય જગદ્વિપરિવર્તતે ॥ 6-33-10 (39813)
અવજાનન્તિ માં મૂઢા માનુષીં તનુમાશ્રિતમ્ ।
પરં ભાવમજાનન્તો મમ ભૂતમહેશ્વરમ્ ॥ 6-33-11 (39814)
મોઘાશા મોઘકર્માણો મોઘજ્ઞાના વિચેતસઃ ।
રાક્ષસીમાસુરીં ચૈવ પ્રકૃતિં મોહિનીં શ્રિતાઃ ॥ 6-33-12 (39815)
મહાત્માનસ્તુ માં પાર્થ દૈવીં પ્રકૃતિમાશ્રિતાઃ ।
ભજન્ત્યનન્યમનસો જ્ઞાત્વા ભૂતાદિમવ્યયમ્ ॥ 6-33-13 (39816)
સતતં કીર્તયન્તો માં યતન્તશ્ચ દૃઢવ્રતાઃ ।
નમસ્યન્તશ્ચ માં ભક્ત્યા નિત્યયુક્તા ઉપાસતે ॥ 6-33-14 (39817)
જ્ઞાનયજ્ઞેન ચાપ્યન્તે યજન્તો મામુપાસતે।
એકત્વેન પૃથક્ત્કવેન બહુધા વિશ્વતોમુમ્ ॥ 6-33-15 (39818)
અહં ક્રતુરહં યજ્ઞઃ સ્વધાઽહમહમૌષધમ્।
મન્ત્રોઽહમહમેવાજ્યમહમગ્નિરહં હુતમ્ ॥ 6-33-16 (39819)
પિતાઽહમસ્ય જગતો માતા ધાતા પિતામહઃ ।
વેદ્યં પવિત્રમોંકાર ઋક્ સામ યજુરેવ ચ ॥ 6-33-17 (39820)
ગતિર્ભર્તા પ્રભુઃ સાક્ષી નિવાસઃ શરણં સુહૃત્।
પ્રભવઃ પ્રલયઃ સ્થાનં નિધાનં બીજમવ્યયમ્ ॥ 6-33-18 (39821)
તપામ્યહમહં વર્ષં નિગૃહ્ણામ્યુત્સૃજામિ ચ ।
અમૃતં ચૈવ મૃત્યુશ્ચ સદસચ્ચાહમર્જુન ॥ 6-33-19 (39822)
ત્રૈવિદ્યા માં સોમપાઃ પૂતપાપા
યજ્ઞેરિષ્ટ્વા સ્વર્ગતિં પ્રાર્થયન્તે।
તે પુણ્યમાસાદ્ય સુરેન્દ્રલોક-
મશ્રન્તિ દિવ્યાન્દિવિ દેવભોગાન્ ॥ 6-33-20 (39823)
તે તં ભુક્ત્વા સ્વર્ગલોકં વિશાલં
ક્ષીણો પુણ્યે પર્ત્યલોકં વિશન્તિ।
એવં ત્રયીધર્મમનુપ્રપન્ના
ગતાગતં કામકામા લભન્તે ॥ 6-33-21 (39824)
અનન્યાશ્ચિન્તયન્તો માં યે જનાઃ પર્યુપાસતે।
તેષાં નિત્યાભિયુક્તાનાં યોગક્ષેમં વહામ્યહમ્ ॥ 6-33-22 (39825)
યેઽપ્યન્યદેવતાભક્તા યજન્તે શ્રદ્ધયાન્વિતાઃ।
તેઽપિ મામેવ કૌન્તેય યજન્ત્યવિધિપૂર્વકમ્ ॥ 6-33-23 (39826)
અહં હિ સર્વયજ્ઞાનાં ભોક્તા ચ પ્રભુરેવ ચ।
ન તુ મામભિજાનન્તિ તત્ત્વેનાતશ્ચ્યવન્તિ તે ॥ 6-33-24 (39827)
યાન્તિ દેવવ્રતા દેવાન્પિતૄન્યાન્તિ પિતૃવ્રતાઃ।
ભૂતાનિ યાન્તિ ભૂતેજ્યા યાન્તિ મદ્યાજિનોપિ મામ્ 6-33-25 (39828)
પત્રં પુષ્પં ફલં તોયં યો મે ભક્ત્યા પ્રયચ્છતિ।
તદહં ભક્ત્યુપહૃતમશ્નામિ પ્રયતાત્મનઃ ॥ 6-33-26 (39829)
યત્કરોષિ યદશ્રાસિ યજ્જુહોષિ દદાસિ યત્।
યત્તપસ્યસિ કૌન્તેય તત્કુરુષ્વ મદર્પણમ્ ॥ 6-33-27 (39830)
શુભાશુભફલૈરેવં મોક્ષ્યસે કર્મબન્ધનૈઃ ।
સંન્યાસયોગયુક્તાત્મા વિમુક્તો મામુપૈષ્યસિ ॥ 6-33-28 (39831)
સમોઽહં સર્વભૂતેષુ ન મે દ્વેષ્યોઽસ્તિ ન પ્રિયઃ ।
યે ભજન્તિ તુ માં ભક્ત્યા મયિ તે તેષુ ચાપ્યહમ્ ॥ 6-33-29 (39832)
અપિ ચેત્સુદુરાચારો ભજતે મામનન્યભાક્।
સાધુરેવ સ મન્તવ્યઃ સમ્યગ્વ્યવસિતો હિ સઃ ॥ 6-33-30 (39833)
ક્ષિપ્રં ભવતિ ધર્માત્મા શશ્વચ્છાન્તિં નિગચ્છતિ।
કૌન્તેય પ્રતિજાનીહિ ન મે ભક્તઃ પ્રણશ્યતિ । 6-33-31 (39834)
માં હિ પાર્થ વ્યપાશ્રિત્ય યેઽપિ સ્યુઃ પાપયોનયઃ ।
સ્ત્રિયો વૈશ્યાસ્તથા શૂદ્રાસ્તેઽપિ યાન્તિ પરાં ગતિં ॥ 6-33-32 (39835)
કિં પુનર્બ્રાહ્મણાઃ પુણ્યા ભક્તા રાજર્ષયસ્તથા ।
અનિત્યમસુખં લોકમિમં પ્રાપ્ય ભજસ્વ મામ્ ॥ 6-33-33 (39836)
મન્મના ભવ મદ્ભક્તો મદ્યાજી માં નમસ્કુરુ ।
મામેવૈષ્યસિ યુક્ત્વૈવમાત્માનં મત્પરાયણઃ ॥ ॥ 6-33-34 (39837)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે રાજવિદ્યારાજગુહ્યયોગોનામ નવમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
6.34. અધ્યાયઃ 034
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 10 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-34-0 (39838)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-34-0x (4038)
ભૂય એવ મહાબાહો શ્રૃણુ મે પરમં વચઃ।
યત્તેઽહં પ્રીયમાણાય વક્ષ્યામિ હિતકામ્યયા ॥ 6-34-1 (39839)
ન મે વિદુઃ સુરગણાઃ પ્રભવં ન મહર્ષયઃ।
અહમાદિર્હિ દેવાનાં મહર્ષીણાં ચ સર્વશઃ ॥ 6-34-2 (39840)
યો મામજમનાદિં ચ વેત્તિ લોકમહેશ્વરમ્ ।
અસંમૂઢઃ સ મર્ત્યેષુ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 6-34-3 (39841)
બુદ્ધિર્જ્ઞાનમસંમોહઃ ક્ષમા સત્યં દમઃ શમઃ ।
સુખં દુઃખં ભવો ભવો ભયં ચાભયમેવ ચ ॥ 6-34-4 (39842)
અહિંસા સમતા તુષ્ટિસ્તપો દાનં યશોઽયશઃ ।
ભવન્તિ ભાવા ભૂતાનાં મત્ત એવ પૃથગ્વિધાઃ ॥ 6-34-5 (39843)
મહર્ષયઃ સપ્ત પૂર્વે ચત્વારો મનવસ્તથા।
મદ્ભાવ માનસા જાતા યેષાં લોક ઇમાઃ પ્રજાઃ ॥ 6-34-6 (39844)
એતાં વિભૂતિં યોગં ચ મમ યો વેત્તિ તત્ત્વતઃ ।
સોઽવિકમ્પેન યોગેન યુજ્યતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 6-34-7 (39845)
અહં સર્વસ્ય પ્રભવો મત્તઃ સર્વં પ્રવર્તતે।
ઇતિ મત્વા ભજન્તે માં બુધા ભાવસમન્વિતાઃ ॥ 6-34-8 (39846)
મચ્ચિત્તા મદ્ગતપ્રાણા બોધયન્તઃ પરસ્પરમ્ ।
કથયન્તશ્ચ માં નિત્યં તુષ્યન્તિ ચ રમન્તિ ચ ॥ 6-34-9 (39847)
તેષાં સતતયુક્તાનાં ભજતાં પ્રીતિપૂર્વકમ્ ।
દદામિ બુદ્ધિયોગં તં યેન મામુપયાન્તિ તે ॥ 6-34-10 (39848)
તેષામેવાનુકમ્પાર્થમહમજ્ઞાનજં તમઃ।
નાશયામ્યાત્મભાવસ્થો જ્ઞાનદીપેન ભાસ્વતા ॥ 6-34-11 (39849)
અર્જુન ઉવાચ। 6-34-12x (4039)
પરં બ્રહ્મ પરં ધામ પવિત્રં પરમં ભવાન્।
પુરુષં શાશ્વતં દિવ્યમાદિદેવમજં વિભુમ્ ॥ 6-34-12 (39850)
આહુસ્ત્વામૃષયઃ સર્વે દેવર્ષિર્નારદસ્તથાક ।
અસિતો દેવલો વ્યાસઃ સ્વયં ચૈવ બ્રવીષિ મે ॥ 6-34-13 (39851)
સર્વતેમદૃતં મન્યે યન્માં વદસિ કેશવ ।
ન હિ તે ભગવન્વ્યક્તિં વિદુર્દેવા ન દાનવાઃ ॥ 6-34-14 (39852)
સ્વયમેવાત્મનાત્માનં વેત્થ ત્વં પુરુષોત્તમ।
ભૂતભાવન ભૂતેશ દેવદેવ જગત્પતે ॥ 6-34-15 (39853)
વક્તુમર્હસ્યશેષેણ દિવ્યા હ્યાત્મવિભૂતયઃ ।
યાભિર્વિભૂતિભિર્લોકાનિમાંસ્ત્વં વ્યાપ્ય તિષ્ઠસિ ॥ 6-34-16 (39854)
કથં વિદ્યામહં યોગિંસ્ત્વાં સદા પરિચિન્તયન્।
કેષુ કેષુ ચ ભાવેષુ ચિન્ત્યોઽસિ ભગવન્મયા ॥ 6-34-17 (39855)
વિસ્તરેણાત્મનો યોગં વિભૂતિં ચ જનાર્દન ।
ભૂયઃ કથય તૃપ્તિર્હિ શૃણ્વતો નાસ્તિ મેઽમૃતમ્ ॥ 6-34-18 (39856)
શ્રીભગવનુવાચ। 6-34-19x (4040)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ દિવ્યા હ્યાત્મવિભૂતયઃ ।
પ્રાધાન્યતઃ કુરુશ્રેષ્ઠ નાસ્ત્યન્તો વિસ્તરસ્ય મે ॥ 6-34-19 (39857)
અહમાત્મા ગુડાકેશ સર્વભૂતાશયસ્થિતઃક ।
અહમાદિશ્ચ મધ્યં ચ ભૂતાનામન્ત એવ ચ ॥ 6-34-20 (39858)
આદિત્યાનામહં વિષ્ણુર્જ્યોતિષાં રવિરંશુમાન્।
મરીચિર્મરુતામસ્મિ નક્ષત્રાણામહં શશી ॥ 6-34-21 (39859)
વેદાનાં સામવેદોઽસ્મિ દેવાનામસ્મિ વાસવઃ ।
ઇન્દ્રિયાણાં મનશ્ચાસ્મિ ભૂતાનામસ્મિ ચેતના ॥ 6-34-22 (39860)
રુદ્રાણાં શંકરશ્ચાસ્મિ વિત્તેશો યક્ષરક્ષસામ્।
વસૂનાં પાવકશ્ચાસ્મિ મેરુઃ શિખરિણામહમ્ ॥ 6-34-23 (39861)
પુરોધસાં ચ મુખ્યં માં વિદ્ધિ પાર્થ બૃહસ્પતિમ્।
સેનાનીનામહં સ્કન્દઃ સરસામસ્મિ સાગરઃ ॥ 6-34-24 (39862)
મહર્ષીણાં ભૃગુરહં ગિરામસ્મ્યેકમક્ષરમ્।
યજ્ઞાનાં જપયજ્ઞોઽસ્મિ સ્થાવરાણાં હિમાલયઃ ॥ 6-34-25 (39863)
અશ્વત્થઃ સર્વવૃક્ષાણાં દેવર્ષીણાં ચ નારદઃ।
ગન્ધર્વાણાં ચિત્રરથઃ સિદ્ધાનાં કપિલો મુનિઃ ॥ 6-34-26 (39864)
ઉચ્ચૈઃ શ્રવસમશ્વાનાં વિદ્ધિ મામમૃતોદ્ભવમ્ ।
ઐરાવતં ગજેન્દ્રાણાં નરાણાં ચ નરાધિપમ્ ॥ 6-34-27 (39865)
આયુધાનામહં વજ્રં ધેનૂનામસ્મિ કામધુક્ ।
પ્રજનશ્ચાસ્મિ કન્દર્પઃ સર્પાણામસ્મિ વાસુકિઃ ॥ 6-34-28 (39866)
અનન્તશ્ચાસ્મિ નાગાનાં વરુણો યાદસામહમ્।
પિતૄણામર્યમા ચાસ્મિ યમઃ સંયમતામહમ્ ॥ 6-34-29 (39867)
પ્રહ્લાદશ્ચાસ્મિ દૈત્યાનાં કાલઃ કલયતામહમ્।
મૃગાણાં ચ મૃગેન્દ્રોઽહં વૈનતેયશ્ચ પરિણામ્ ॥ 6-34-30 (39868)
પવનઃ પવતામસ્મિ રામઃ શસ્ત્રભૃતામહમ્ ।
ઝષાણાં મકરશ્ચાસ્મિ સ્રોતસામસ્મિ જાહ્નવી ॥ 6-34-31 (39869)
સર્ગાણામાદિરન્તશ્ચ મધ્યં ચૈવાહમર્જુન ।
અધ્યાત્મવિદ્યા વિદ્યાનાં વાદઃ પ્રવદતામહમ્ ॥ 6-34-32 (39870)
અક્ષરાણામકારોઽસ્મિ દ્વન્દ્વઃ સામાસિકસ્ય ચ ।
અહમેવાક્ષયઃ કાલો ધાતાઽહં વિશ્વતોમુખઃ ॥ 6-34-33 (39871)
મૃત્યુઃ સર્વહરશ્ચાહમુદ્ભવશ્ચ ભવિષ્યતામ્।
કીર્તિઃ શ્રીર્વાક્ક નારીણાં સ્મૃતિર્મેધા ધૃતિઃ ક્ષમા ॥ 6-34-34 (39872)
બૃહત્સામ કતથા સામ્નાં ગાયત્રી છન્દસામહમ્।
માસાનાં માર્ગશીર્ષોઽહમૃતૂનાં કુસુમાકરઃ ॥ 6-34-35 (39873)
દ્યૂતં છલયતામસ્મિ તેજસ્તેજસ્વિનામહમ્।
જયોઽસ્મિ વ્યવસાયોઽસ્મિ સત્ત્વં સત્ત્વવતામહમ્ ॥ 6-34-36 (39874)
વૃષ્ણીનાં વાસુદેવોઽસ્મિ પાણ્ડવાનાં ધનઞ્જયઃ ।
મુનીનામપ્યહં વ્યાસઃ કવીનામુશના કવિઃ ॥ 6-34-37 (39875)
દણ્ડો દમયતામસ્મિ નીતિરસ્મિ જિગીષતામ્ ।
મૌનં ચૈવાસ્મિ ગુહ્યાનાં જ્ઞાનં જ્ઞાનવતામહમ્ ॥ 6-34-38 (39876)
યચ્ચાપિ સર્વભૂતાનાં બીજં તદહમર્જુન।
ન તદસ્તિ વિના યત્સ્યાન્મયા ભૂતં ચરાચરમ્ ॥ 6-34-39 (39877)
નાન્તોઽસ્તિ મમ દિવ્યાનાં વિભૂતીનાં પરંતપ ।
એષ તૂદ્દેશતઃ પ્રોક્તો વિભૂતેર્વિસ્તરો મયા ॥ 6-34-40 (39878)
યદ્યદ્વિભૂતિતત્સત્ત્વં શ્રીમદૂર્જિતમેવ વા।
તત્તદેવાવગચ્છ ત્વં મમ તેજોંશસંભવમ્ ॥ 6-34-41 (39879)
અથવા બહુનૈતેન કિં જ્ઞાતેન તવાર્જુન ।
વિષ્ટભ્યાહમિદં કૃત્સ્નમેકાંશેન સ્થિતો જગત્ ॥ ॥ 6-34-42 (39880)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે વિભૂતિયોગોનામ દશમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
6.35. અધ્યાયઃ 035
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાદ્યાયઃ ॥ 11 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-35-0 (39881)
અર્જુન ઉવાચ। 6-35-0x (4041)
મદનુગ્રહાય પરમં ગુહ્યમધ્યાત્મસંજ્ઞિતમ્।
યત્ત્વયોક્તં વચસ્તેન મોહોઽયં વિગતો મમ ॥ 6-35-1 (39882)
ભવાપ્યયૌ હિ ભૂતાનાં શ્રુતૌ વિસ્તરશો મયા।
ત્વત્તઃ કમલપત્રાક્ષ માહાત્મ્યમપિ ચાવ્યયમ્ ॥ 6-35-2 (39883)
એવમેતદ્યથાત્થ ત્વમાત્માનં પરમેશ્વર।
દ્રષ્ટુમિચ્છામિ તે રૂપમૈશ્વરં પુરુષોત્તમ ॥ 6-35-3 (39884)
મન્યસે યદિ તચ્છક્યં મયા દ્રષ્ટુમિતિ પ્રભો।
યોગેશ્વર તતો મે ત્વં દર્શયાત્માનમવ્યયમ્ ॥ 6-35-4 (39885)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-35-5x (4042)
પશ્ય મે પાર્થ રૂપાણિ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ।
નાનાવિધાનિ દિવ્યાનિ નાનાવર્ણાકૃતીનિ ચ ॥ 6-35-5 (39886)
પશ્યાદિત્યાન્વસૂન્રુદ્રાનશ્વિનૌ મરુતસ્તથા।
બહૂન્યદૃષ્ટપૂર્વાણિ પશ્યાઽશ્ચર્યાણિ ભારત॥ 6-35-6 (39887)
ઇહૈકસ્થં જગત્કૃત્સ્નં પશ્યાદ્ય સચરાચરમ્ ।
મમ દેહે ગુડાકેશ યચ્ચાન્યદ્દ્રષ્ટુમિચ્છસિ ॥ 6-35-7 (39888)
ન તુ માં શક્ષ્યસે દ્રષ્ટુમનેનૈવ સ્વચક્ષુષા ।
દિવ્યં દદામિ તે ચક્ષુઃ પશ્ય મે યોગમૈશ્વરમ્ ॥ 6-35-8 (39889)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-35-9x (4043)
એવમુક્ત્વા તતો રાજન્મહાયોગેશ્વરો હરિઃ।
દર્શયામાસ પાર્થાય મરમં રૂપમૈશ્વરમ્ ॥ 6-35-9 (39890)
અનેકવક્રનયનમનેકાદ્ભુતદર્શનમ્ ।
અનેકદિવ્યાભારણં દિવ્યાનેકોદ્યતાયુધમ્ ॥ 6-35-10 (39891)
દિવ્યમાલ્યામ્બરધરં દિવ્યગન્ધાનુલેપનમ્ ।
સર્વાશ્ચર્યમયં દેવમનન્તં વિશ્વતોમુખમ્ ॥ 6-35-11 (39892)
દિવિ સૂર્યસહસ્રસ્ય ભવેદ્યુગપદુત્થિતા ।
યદિ ભાઃ સદૃશી સા સ્યાદ્ભાસસ્તસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 6-35-12 (39893)
તત્રૈકસ્થં જગત્કૃત્સ્નં પ્રવિભક્તમનેકધા ।
અપશ્યદ્દેવદેવસ્ય શરીરે પાણ્ડવસ્તદા ॥ 6-35-13 (39894)
તતઃ સ વિસ્મયાવિષ્ટો હૃષ્ટરોમા ધન઼ઞ્જયઃ ।
પ્રણમ્ય શિરસા દેવં કૃતાઞ્જલિરભાષત ॥ 6-35-14 (39895)
અર્જુન ઉવાચ। 6-35-15x (4044)
પશ્યામિ દેવાંસ્તવ દેવ દેહે
સર્વાંસ્તથા ભૂતવિશેષસઙ્ઘાન્ ।
બ્રહ્માણમીશં કમલાસનસ્થ-
મૃષીંશ્ચ સર્વાનુરગાંશ્ચ દિવ્યાન્ ॥ 6-35-15 (39896)
અનેકબાહૂદરવક્રનેત્રં
પશ્યામિ ત્વાં સર્વતોઽનન્તરૂપમ્ ।
નાન્તં ન મધ્યં ન પુનસ્તવાદિં
પશ્યામિ વિશ્વેશ્વર વિશ્વરૂપ ॥ 6-35-16 (39897)
કિરીટિનં ગદિનં ચક્રિણં ચ
તેજોરાશિં સર્વતો દીપ્તિમન્તમ્ ।
પશ્યામિ ત્વાં દુર્નિરીક્ષ્યં સમન્તા-
દ્દીપ્તાનલાર્કદ્યુતિમપ્રમેયયમ્ ॥ 6-35-17 (39898)
ત્વમક્ષરં પરમં વેદિતવ્યં
ત્વમસ્ય વિશ્વસ્ય પરં નિધાનમ્ ।
ત્વમવ્યયઃ શાશ્વતધર્મગોપ્તા
સનાતનસ્ત્વં પુરુષો મતો મે ॥ 6-35-18 (39899)
અનાદિમધ્યાન્તમનન્તવીર્ય-
મનન્તબાહું શશિસૂર્યનેત્રમ્ ।
પશ્યામિ ત્વાં દીપ્તહુતાશવક્રં
સ્વતેજસા વિશ્વમિદં તપન્તમ્ ॥ 6-35-19 (39900)
દ્યાવાપૃથિવ્યોરિદમન્તરં હિ
વ્યાપ્તં ત્વયૈકેન દિશશ્ચ સર્વાઃ ।
દૃષ્ટ્વાદ્ભુતં રૂપમુગ્રં તદેવં
લોકત્રયં પ્રવ્યથિતં મહાત્મન્ ॥ 6-35-20 (39901)
અમી હિ ત્વા સુરસઙ્ઘા વિશન્તિ
કેચિદ્ભીતાઃ પ્રાઞ્જલયો ગૃણાન્તિ।
સ્વસ્તીત્યુક્ત્વા મહર્ષિસિદ્ધસઙ્ઘાઃ
સ્તુવન્તિ ત્વાં સ્તુતિભિઃ પુષ્કલાભિઃ ॥ 6-35-21 (39902)
રુદ્રાદિત્યા વસવો યે ચ સાધ્યા
વિશ્વેઽશ્વિનૌ મરુતશ્ચોષ્મપાશ્ચ ।
ગન્ધર્વયક્ષાસુરસિદ્ધસઙ્ઘા
વીક્ષન્તે ત્વાં વિસ્મિતાશ્ચૈવ સર્વે ॥ 6-35-22 (39903)
રૂપં મહત્તે બહુવક્રનેત્રં
મહાબાહો બહુબાહૂરુપાદમ્।
બહૂદરં બહુદંષ્ટ્રાકરાલં
દૃષ્ટ્વા લોકાઃ પ્રવ્યથિતાસ્તથાહમ્ ॥ 6-35-23 (39904)
નભઃસ્પૃશં દીપ્તમનેકવર્ણં
વ્યાત્તાનનં દીપ્તવિશાલનેત્રમ્ ।
દૃષ્ટ્વા હિ ત્વા પ્રવ્યથિતાન્તરાત્મા
ધૃતિં ન વિન્દામિ શમં ચ વિષ્ણો ॥ 6-35-24 (39905)
દંષ્ટ્રાકરાલાનિ ચ તે સુખાનિ
દૃષ્ટ્વૈવ કાલાનલસન્નિભાનિ।
દિશો ન જાને ન લભે ચ શર્મ
પ્રસીદ દેવેશ જગન્નિવાસ ॥ 6-35-25 (39906)
અમી ચ ત્વાં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાઃ
સર્વે સહૈવાવનિપાલસઙ્ઘૈઃ ।
ભીષ્મો દ્રોણઃ સૂતપુત્રસ્તથાસૌ
સહાસ્મદીયૈરપિ યોધમુખ્યૈઃ ॥ 6-35-26 (39907)
વક્રાણિ તે ત્વરમાણા વિશન્તિ
દંષ્ટ્રાકરાલાનિ ભયાનકાનિ।
કેચિદ્વિલગ્ના દશનાન્તરેષુ
સંદૃશ્યન્તે ચૂર્ણિતૈરુત્તમાઙ્ગૈઃ ॥ 6-35-27 (39908)
યથા નદીનાં બહવોઽમ્બુવેગાઃ
સમુદ્રમેવાભિમુખા દ્રવન્તિ।
તથા તવામી નરલોકવીરા
વિશન્તિ વક્રાણ્યભિવિજ્વલન્તિ ॥ 6-35-28 (39909)
યથા પ્રદીપ્તં જ્વલનં પતઙ્ગા
વિશન્તિ નાશાય સમૃદ્ધવેગાઃ ।
તથૈવ નાશાય વિશન્તિ લોકા-
સ્તવાપિ વક્રાણિ સમૃદ્ધવેગાઃ ॥ 6-35-29 (39910)
લેલિહ્યસે ગ્રસમાનઃ સમન્તા-
લ્લોકાન્સમગ્રાન્વદનૈર્જ્વલદ્ભિઃક ।
તેજોભિરાપૂર્ય જગત્સમગ્રં
ભાસસ્તવોગ્રાઃ પ્રતપન્તિ વિષ્ણો ॥ 6-35-30 (39911)
આખ્યાહિ મે કો ભવાનુગ્રરૂપો
નમોઽસ્તુ તે દેવવર પ્રસીદ ।
વિજ્ઞાતુમિચ્છામિ ભવન્તમાદ્યં
ન હિ પ્રજાનામિ તવ પ્રવૃત્તિમ્ ॥ 6-35-31 (39912)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-35-32x (4045)
કાલોઽસ્મિ લોકક્ષયકૃત્પ્રવૃદ્ધો
લોકાન્સમાહર્તુમિહ પ્રવૃત્તઃ।
ઋતેઽપિ ત્વા ન ભવિષ્યન્તિ સર્વે
યેઽવસ્થિતાઃ પ્રત્યનીકેષુ યોધાઃ ॥ 6-35-32 (39913)
તસ્માત્ત્વમુત્તિષ્ઠ યશો લભસ્વ
જિત્વા શત્રૂન્ભુઙ્ક્ષ્વ રાજ્યં સમૃદ્ધમ્।
મયૈવૈતે નિહતાઃ પૂર્વમેવ
નિમિત્તમાત્રં ભવ સવ્યસાચિન્ ॥ 6-35-33 (39914)
દ્રોણં ચ ભીષ્મં ચ જયદ્રથં ચ
કર્ણં તથાન્યાનપિ યોધવીરાન્।
મયા હતાંસ્ત્વં જહિ માવ્યથિષ્ઠા
યુદ્ધ્યસ્વ જેતાનિ રણે સપત્નાન્ ॥ 6-35-34 (39915)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-35-35x (4046)
એતચ્છ્રુત્વા વચનં કેશવસ્ય
કૃતાઞ્જલિર્વેપમાનઃ કિરીટી।
નમસ્કૃત્વા ભૂય એવાહ કૃષ્ણં
સગદ્ગદં ભીતભીતઃ પ્રણમ્ય ॥ 6-35-35 (39916)
અર્જુન ઉવાચ। 6-35-36x (4047)
સ્થાને હૃષીકેશ તવ પ્રકીર્ત્યા
જગત્પ્રહૃષ્યત્યનુરજ્યતે ચ।
રક્ષાંસિ ભીતાનિ દિશો દ્રવન્તિ
સર્વે નમસ્યન્તિ ચ સિદ્ધસઙ્ઘાઃ॥ 6-35-36 (39917)
કસ્માચ્ચ તે ન નમેરન્મહાત્મન્
ગરીયસે બ્રહ્મણોઽપ્યાદિકર્ત્રે।
અનન્ત દેવેશ જગન્નિવાસ
ત્વમક્ષરં સદસત્તત્પરં યત્ ॥ 6-35-37 (39918)
ત્વમાદિદેવઃ પુરુષઃ પુરાણ-
સ્ત્વમસ્ય વિશ્વસ્ય પરં નિધાનમ્ ।
વેત્તાઽસિ વેદ્યં ચ પરં ચ ધામ
ત્વયા તતં વિશ્વમનન્તરૂપ ॥ 6-35-38 (39919)
વાયુર્યમોઽગ્નિર્વરુણઃ શશાઙ્કઃ
પ્રજાપતિસ્ત્વં પ્રપિતામહશ્ચ।
નમો નમસ્તેઽતુ સહસ્રકૃત્વઃ
પુનશ્ચ ભૂયોઽપિ નમો નમસ્તે ॥ 6-35-39 (39920)
નમઃ પુરસ્તાદથ પૃષ્ઠતસ્તે
નમોઽસ્તુ તે સર્વત એવ સર્વ।
અનન્તવીર્યામિતવિક્રમસ્ત્વં
સર્વં સમાપ્નોષિ તતોઽસિ સર્વઃ ॥ 6-35-40 (39921)
સખેતિ મત્વા પ્રસભં યદુક્તં
હે કૃષ્ણ હે યાદવ હે સખેતિ।
અજાનતા મહિમાનં તવેદં
મયા પ્રમાદાત્પ્રણયેન વાઽપિ ॥ 6-35-41 (39922)
યચ્ચાપહાસાર્થમસત્કૃતોઽસિ
વિહારશય્યાસનભોજનેષુ ।
એકોઽથવાપ્યચ્યુત તત્સમક્ષં
તત્ક્ષામયે ત્વામહમપ્રમેયમ્ ॥ 6-35-42 (39923)
પિતાસિ લોકસ્ય ચરાચરસ્ય
ત્વમસ્ય પૂજ્યશ્ ગુરુર્ગરીયાન્।
ન ત્વત્સમોઽસ્ત્યભ્યધિકઃ કુતોઽન્યો
લોકત્રયેઽપ્યપ્રતિમપ્રભાવઃ ॥ 6-35-43 (39924)
તસ્માત્પ્રણમ્ય પ્રણિધાય કાયં
પ્રસાદયે ત્વામહમીશમીડ્યમ્ ।
પિતેવ પુત્રસ્ય સખેવ સખ્યુઃ
પ્રિયઃ પ્રિયાયાર્હસિ દેવ સોઢુમ્ ॥ 6-35-44 (39925)
અદૃષ્ટપૂર્વં હૃષિતોઽસ્મિ દૃષ્ટ્વા
ભયેન ચ પ્રવ્યથિતં મનો મે।
તદેવ મે દર્શય દેવ રૂપં
પ્રસીદ દેવેશ જગન્નિવાસ ॥ 6-35-45 (39926)
કિરીટિનં ગદિનં ચક્રહસ્ત-
મિચ્છામિ ત્વાં દ્રષ્ટુમહં તથૈવ।
તેનૈવ રૂપેણ ચતુર્ભુજેન
સહસ્રબાહો ભવ વિશ્વમૂર્તે ॥ 6-35-46 (39927)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-35-47x (4048)
મયા પ્રસન્નેન તવાર્જુનેદં
રૂપં પરં દર્શિતમાત્મયોગાત્।
તેજોમયં વિશ્વમનન્તમાદ્યં
યન્મે ત્વદન્યેન ન દૃષ્ટપૂર્વમ્ ॥ 6-35-47 (39928)
ન વેદ યજ્ઞાધ્યયનૈર્ન દાનૈ-
ર્ન ચ ક્રિયાભિર્ન તપોભિરુગ્રૈઃ ।
એવંરૂપઃ શક્ય અહં નૃલોકે
દ્રષ્ટું ત્વદન્યેન કુરુપ્રવીર ॥ 6-35-48 (39929)
મા તે વ્યથા મા ચ વિમૂઢભાવો
દૃષ્ટ્વા રૂપં ઘોરમીદૃઙ્ભમેદમ્ ।
વ્યપેતભીઃ પ્રીતમનાઃ પુનસ્ત્વં
તદેવ મે રૂપમિદં પ્રપશ્ય ॥ 6-35-49 (39930)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-35-50x (4049)
ઇત્યર્જુનં વાસુદેવસ્તથોક્ત્વા
સ્વકં રૂપં દર્શયામાસ ભૂયઃ।
આશ્વાસયામાસ ચ ભીતમેનં
ભૂત્વા પુનઃ સૌમ્યવપુર્મહાત્મા ॥ 6-35-50 (39931)
અર્જુન ઉવાચ। 6-35-51x (4050)
દૃષ્ટ્વેદં માનુષં રૂપં તવ સૌમ્યં જનાર્દન ।
ઇદાનીમસ્મિ સંવૃત્તઃ સચેતાઃ પ્રકૃતિં ગતઃ ॥ 6-35-51 (39932)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-35-52x (4051)
સુદુર્દર્શમિદં રૂપં દૃષ્ટવાનસિ યન્મમ।
દેવા અપ્યસ્ય રૂપસ્ય નિત્યં દર્શનકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 6-35-52 (39933)
નાહં વેદૈર્ન તપસા ન દાનેન ન ચેજ્યયા।
શક્ય એવંવિધો દ્રષ્ટું દૃષ્ટવાનસિ માં યથા ॥ 6-35-53 (39934)
ભક્ત્યા ત્વનન્યયા શક્ય અહમેવંવિધોઽર્જુન।
જ્ઞાતું દ્રષ્ટું ચ તત્ત્વેન પ્રવેષ્ટું ચ પરંતપ ॥ 6-35-54 (39935)
મત્કર્મકૃન્મત્પરમો મદ્ભક્તઃ સઙ્ગવર્જિતઃ ।
નિર્વૈરઃ સર્વભૂતેષુ યઃ સ મામેતિ પાણ્ડવ ॥ ॥ 6-35-55 (39936)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે વિશ્વરૂપદર્શનયોગો નામ એકાદશોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
6.36. અધ્યાયઃ 036
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 12 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-36-0 (39937)
અર્જુન ઉવાચ। 6-36-0x (4052)
એવં સતતયુક્તા યે ભક્તાસ્ત્વાં પર્યુપાસતે।
યે ચાપ્યક્ષરમવ્યક્તં તેષાં કે યોગવિત્તમાઃ ॥ 6-36-1 (39938)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-36-2x (4053)
મય્યાવેશ્ય મનો યે માં નિત્યયુક્તા ઉપાસતે।
શ્રદ્ધયા પરયોપેતાસ્તે મે યુક્તતમા મતાઃ ॥ 6-36-2 (39939)
યે ત્વક્ષરમનિર્દેશ્યમવ્યક્તં પર્યુપાસતે।
સર્વત્રગમચિન્ત્યં ચ કૂટસ્થમચલં ધ્રુવમ્ ॥ 6-36-3 (39940)
સંનિયમ્યેન્દ્રિયગ્રામં સર્વત્ર સમબુદ્ધયઃ ।
તે પ્રાપ્નુવન્તિ મામેવ સર્વભૂતહિતે રતાઃક ॥ 6-36-4 (39941)
ક્લેશોઽધિકતરસ્તેષામવ્યક્તાસક્તચેતસામ્ ।
અવ્યક્તા હિ ગદિર્દુઃખં દેહવદ્ભિરવાપ્યતે ॥ 6-36-5 (39942)
યે તુ સર્વાણિ કર્માણિ મયિ સંન્યસ્ય મત્પરાઃ ।
અનન્યેનૈવ યોગેન માં ધ્યાયન્ત ઉપાસતે ॥ 6-36-6 (39943)
તેષામહં સમુદ્ધર્તા મૃત્યુસંસારસાગરાત્।
ભવામિ ન ચિરાત્પાર્થ મય્યાવેશિતચેતસામ્ ॥ 6-36-7 (39944)
મય્યેવ મન આધત્સ્વ મયિ બુદ્ધિં નિવેશય ।
નિવસિષ્યસિ મય્યેવ અત ઊર્ધ્વં ન શંશકયઃ ॥ 6-36-8 (39945)
અથ ચિત્તં સમાધાતું ન શક્નોષિ મયિ સ્થિરમ્ ।
અભ્યાસયોગેન તતો મામિચ્છાઽઽપ્તું ધનંજય ॥ 6-36-9 (39946)
અભ્યાસેઽપ્યસમર્થોઽસિ મત્કર્મપરમો ભવ।
મદર્થમપિ કર્માણિ કુર્વન્સિદ્ધિમવાપ્ય્યસિ ॥ 6-36-10 (39947)
અથૈતદપ્યશક્તોઽસિ કર્તું મદ્યોગમાશ્રિતઃ ।
સર્વકર્મફલત્યાગં તતઃ કુરુ યતાત્મવાન્ ॥ 6-36-11 (39948)
શ્રેયો હિ જ્ઞાનમભ્યાસાજ્જ્ઞાનાદ્ધ્યાનં વિશિષ્યતે।
ધ્યાનાત્કર્મફલત્યાગસ્ત્યાગાચ્છાન્તિરનન્તરમ્ ॥ 6-36-12 (39949)
અદ્વેષ્ટા સર્વભૂતાનાં મૈત્રઃ કરુણ એવ ચ।
નિર્મમો નિરહંકારઃ સમદુઃખસુખઃ ક્ષમી ॥ 6-36-13 (39950)
સંતુષ્ટઃ સતતં યોગી યતાત્મા દૃઢનિશ્ચયઃ ।
મય્યર્પિતમનોબુદ્ધિર્યો મે ભક્તઃ સ મે પ્રિયઃ ॥ 6-36-14 (39951)
યસ્માન્નોદ્વિજતે લોકો લોકાન્નોદ્વિજતે ચ યઃ ।
હર્ષામર્ષભયોદ્વેગૈર્મુક્તો યઃ સ ચ મે પ્રિયઃ ॥ 6-36-15 (39952)
અનપેક્ષઃ શુચિર્દક્ષ ઉદાસીનો ગતવ્યથઃ ।
સર્વારમ્ભપરિત્યાગી યો મદ્ભક્તઃ સ મે પ્રિયઃ ॥ 6-36-16 (39953)
યો ન હૃષ્યતિ ન દ્વેષ્ટિ ન શોચતિ ન કાઙ્ક્ષતિ।
શુભાશુભપરિત્યાગી ભક્તિમાન્યઃ સ મે પ્રિયઃ ॥ 6-36-17 (39954)
સમઃ શત્રૌ ચ મિત્રે ચ તથા માનાપમાનયોઃ ।
શીતોષ્ણસુખદુઃખેષુ સમઃ સઙ્ગવિવર્જિતઃ ॥ 6-36-18 (39955)
તુલ્યનિન્દાસ્તુતિર્મૌની સંતુષ્ટો યેન કેન ચિત્ ।
અનિકેતઃ સ્થિરમતિર્ભક્તિમાન્મે પ્રિયો નરઃ ॥ 6-36-19 (39956)
યે તુ ધર્મામૃતમિદં યથોક્તં પર્યુપાસતે।
શ્રદ્દધાના મત્પરમા ભક્તાસ્તેઽતીવ મે પ્રિયાઃ ॥ ॥ 6-36-20 (39957)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે ભક્તિયોગોનામ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
6.37. અધ્યાયઃ 037
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 13 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-37-0 (39958)
અર્જુન ઉવાચ। 6-37-0x (4054)
પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ ક્ષેત્રં ક્ષેત્રજ્ઞમેવ ચ।
એતદ્વેદિતુમિચ્છામિ જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચ કેશવ ॥ 6-37-1 (39959)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-37-2x (4055)
ઇદં શરીરં કૌન્તેય ક્ષેત્રમિત્યભિધીયતે।
એતદ્યો વેત્તિ તં પ્રાહુઃ ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ તદ્વિદઃ ॥ 6-37-2 (39960)
ક્ષેત્રજ્ઞં ચાપિ માં વિદ્ધિ સર્વક્ષેત્રેષુ ભારત ।
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોર્જ્ઞાનં યત્તજ્જ્ઞાનં મતં મમ ॥ 6-37-3 (39961)
તત્ક્ષેત્રં યચ્ચ યાદૃક્ યદ્વિકારિ યતશ્ચ યત્।
સ ચ યો યત્પ્રભાવશ્ચ તત્સમાસેન મે શ્રૃણુ ॥ 6-37-4 (39962)
ઋષિભિર્બહુધા ગીતં છન્દોભિર્વિવિધૈઃ પૃથક્ ।
બ્રહ્મસૂત્રપદૈશ્ચૈવ હેતુમદ્ભિર્વિનિશ્ચિતૈઃ ॥ 6-37-5 (39963)
મહાભૂતાન્યહઙ્કારો બુદ્ધિરવ્યક્તમેવ ચ ।
ઇન્દ્રિયાણિ દશૈકં ચ પઞ્ચ ચેન્દ્રિયગોચરાઃ ॥ 6-37-6 (39964)
ઇચ્છા દ્વેષઃ સુખં દુઃખં સઙ્ઘાતશ્ચેતના ધૃતિઃ ।
એતત્ક્ષેત્રં સમાસેન સવિકારમુદાહૃતમ્ ॥ 6-37-7 (39965)
અમાનિત્વમદમ્ભિત્વમહિંસા ક્ષાન્તિરાર્જવમ્।
આચાર્યોપાસનં શૌચં સ્થૈર્યમાત્મવિનિગ્રહઃ ॥ 6-37-8 (39966)
ઇન્દ્રિયાર્થેષુ વૈરાગ્યમનહઙ્કાર એવ ચ ।
જન્મમૃત્યુજરાવ્યાધિદુઃખદોષાનુદર્શનમ્ ॥ 6-37-9 (39967)
અસક્તિરનભિષ્વઙ્ગઃ પુત્રદારગૃહાદિષુ।
નિત્યં ચ સમચિત્તત્વમિષ્ટાનિષ્ટોપપત્તિષુ ॥ 6-37-10 (39968)
મયિ ચાનન્યયોગેન ભક્તિરવ્યભિચારિણી ।
વિવિક્તદેશસેવિત્વમરતિર્જનસંસદિ ॥ 6-37-11 (39969)
અધ્યાત્મજ્ઞાનનિત્યત્વં તત્ત્વજ્ઞાનાર્થદર્શનમ્ ।
એતજ્જ્ઞાનમિતિ પ્રોક્તમજ્ઞાનં યદતોઽન્યથા ॥ 6-37-12 (39970)
જ્ઞેયં યત્તત્પ્રવક્ષ્યામિ યજ્જ્ઞાત્વાઽમૃતમશ્રુતે ।
અનાદિમત્પરં બ્રહ્મ ન સત્તન્નાસદુચ્યતે ॥ 6-37-13 (39971)
સર્વતઃ પાણિપાદં તત્સર્વતોઽક્ષિશિરોમુખમ્ ।
સર્વતઃ શ્રુતિમલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ॥ 6-37-14 (39972)
સર્વેન્દ્રિયગુણાભાસં સર્વેન્દ્રિયવિવર્જિતમ્।
અસક્તં સર્વભૃચ્ચૈવ નિર્ગુણં ગુણભોક્તૃ ચ ॥ 6-37-15 (39973)
બહિરન્તશ્ચ ભૂતાનામચરં ચરમેવ ચ ।
સૂક્ષ્મત્વાત્તદવિજ્ઞેયં દૂરસ્થં ચાન્તિકે ચ તત્ ॥ 6-37-16 (39974)
અવિભક્તં ચ ભૂતેષુ વિભક્તમિવ ચ સ્થિતમ્ ।
ભૂતભર્તૃ ચ તજ્જ્ઞેયં ગ્રસિષ્ણુ પ્રભવિષ્ણુ ચ ॥ 6-37-17 (39975)
જ્યોતિષામપિ તજ્જ્યોતિસ્તમસઃ પરમુચ્યતે ।
જ્ઞાનં જ્ઞેયં જ્ઞાનગમ્યં હૃદિ સર્વસ્ય વિષ્ઠિતમ્ ॥ 6-37-18 (39976)
ઇતિ ક્ષેત્રં તથા જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચોક્તં સમાસતઃ।
મદ્ભક્ત એતદ્વિજ્ઞાય મદ્ભાવાયોપપદ્યતે ॥ 6-37-19 (39977)
પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ વિદ્ધ્યનાદી ઉભાવપિ।
વિકારાંશ્ચ ગુણાંશ્ચૈવ વિદ્ધિ પ્રકૃતિસંભવાન્ ॥ 6-37-20 (39978)
કાર્યકારણકર્તૃત્વે હેતુઃ પ્રકૃતિરુચ્યતે ।
પુરુષઃ સુખદુઃખાનાં ભોક્તૃત્વે હેતુરુચ્યતે ॥ 6-37-21 (39979)
પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થો હિ ભુઙ્ક્તે પ્રકૃતિજાન્ગુણાન્ ।
કારણં ગુણસઙ્ગોઽસ્ય સદસદ્યોનિજન્મસુ ॥ 6-37-22 (39980)
ઉપદ્રષ્ટાનુમન્તા ચ ભર્તા ભોક્તા મહેશ્વરઃ ।
પરમાત્મેતિ ચાપ્યુક્તો દેહેઽસ્મિન્પુરુષઃ પરઃ ॥ 6-37-23 (39981)
ય એવં વેત્તિ પુરુષં પ્રકૃતિં ચ ગુણૈઃ સહ ।
સર્વથા વર્તમાનોઽપિ ન સ ભૂયોઽભિજાયતે ॥ 6-37-24 (39982)
ધ્યાનેનાત્મનિ પશ્યન્તિ કેચિદાત્માનમાત્મના ।
અન્યે સાઙ્ખ્યેન યોગેન કર્મયોગેન ચાપરે ॥ 6-37-25 (39983)
અન્યે ત્વેવમજાનન્તઃ શ્રુત્વાઽન્યેભ્ય ઉપાસતે।
તેઽપિ ચાતિતરન્ત્યેવ મૃત્યું શ્રુતિપરાયણાઃ ॥ 6-37-27aયાવત્સંજાયતે કિંચિત્સત્ત્વં સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ।
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞસંયોગાત્તદ્વિદ્ધિ ભરતર્ષભ ॥ 6-37-26 (39984)
સમં સર્વેષુ ભૂતેષુ તિષ્ઠન્તં પરમેશ્વરમ્।
વિનશ્યત્સ્વવિનશ્યન્તં યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ ॥ 6-37-28 (39985)
સમં પશ્યન્હિ સર્વત્ર સમવસ્થિતમીશ્વરમ્ ।
ન હિનસ્ત્યાત્મનાત્માનં તતો યાતિ પરાં ગતિં ॥ 6-37-29 (39986)
પ્રત્યત્યૈવ ચ કર્માણિ ક્રિયમાણાનિ સર્વશઃ ।
યઃ પશ્યતિ તથાત્માનમકર્તારં સ પશ્યતિ ॥ 6-37-30 (39987)
યદા ભૂતપૃથગ્ભાવમેકસ્થમનુપશ્યતિ ।
તત એવ ચ વિસ્તારં બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા ॥ 6-37-31 (39988)
અનાદિત્વાન્નિર્ગુણત્વાત્પરમાત્માયમવ્યયઃ ।
શરીરસ્થોઽપિ કૌન્તેય ન કરોતિ ન લિપ્યતે ॥ 6-37-32 (39989)
યથા સર્વગતં સૌક્ષ્મ્યાદાકાશં નોપલિપ્યતે।
સર્વત્રાવસ્થિતો દેહે તથાત્મા નોપલિપ્યતે ॥ 6-37-33 (39990)
યથા પ્રકાશયત્યેકઃ કૃત્સ્નં લોકમિમં રવિઃ ।
ક્ષેત્રં ક્ષેત્રી તથા કૃત્સ્નં પ્રકાશયતિ ભારત ॥ 6-37-34 (39991)
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોરેવમન્તરં જ્ઞાનચક્ષુષા ।
ભૂતપ્રકૃતિમોક્ષં ચ યે વિદુર્યાન્તિ તે પરમ્ ॥ ॥ 6-37-35 (39992)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞવિભાગયોગોનામ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-37-1 અયં શ્લોકઃ પ્રક્ષિત ઇતિ કેચિત્ ॥ 6-37-5 વિનિશ્ચિતામ્ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-37-18 સર્વસ્ય ધિષ્ઠિતમિતિ પાઠાન્તરમ્ ॥ 6-37-24 ય એનં વેત્તિ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
6.38. અધ્યાયઃ 038
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 14 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-38-0 (39993)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-38-0x (4056)
પરં ભૂયઃ પ્રવક્ષ્યામિ જ્ઞાનાનાં જ્ઞાનમુત્તમમ્ ।
યજ્જ્ઞાત્વા મુનયઃ સર્વે પરાં સિદ્ધિમિતો ગતાઃ ॥ 6-38-1 (39994)
ઇદં જ્ઞાનમુપાશ્રિત્ય મમ સાધર્મ્યમાગતાઃ।
સર્ગેઽપિ નોપજાયન્તે પ્રલયે ન વ્યથન્તિ ચ ॥ 6-38-2 (39995)
મમ યોનિર્મહદ્બ્રહ્મ તસ્મિન્ગર્ભં દધામ્યહમ્ ।
સંભવઃ સર્વભૂતાનાં તતો ભવતિ ભારત ॥ 6-38-3 (39996)
સર્વયોનિષુ કૌન્તેય મૂર્તયઃ સંભવન્તિઃ યાઃ ।
તાસાં બ્રહ્મ મહદ્યોનિરહં બીજપ્રદઃ પિતા ॥ 6-38-4 (39997)
સત્વં રજસ્તમ ઇતિ ગુણાઃ પ્રકૃતિસંભવાઃ ।
નિબધ્નન્તિ મહાબાહો દેહે દેહિનમવ્યયમ્ ॥ 6-38-5 (39998)
તત્ર સત્ત્વં નિર્મલત્વાત્પ્રકાશકમનામયમ્ ।
સુખસઙ્ગેન બધ્નાતિ જ્ઞાનસઙ્ગેન ચાનઘ ॥ 6-38-6 (39999)
રજો રાગાત્મકં વિદ્ધિ તૃષ્ણાસઙ્ગસમુદ્ભવમ્ ।
તન્નિબધ્નાતિ કૌન્તેય કર્મસઙ્ગેન દેહિનમ્ ॥ 6-38-7 (40000)
તમસ્ત્વજ્ઞાનજં વિદ્ધિ મોહનં સર્વદેહિનામ્ ।
પ્રમાદાલસ્યનિદ્રાભિસ્તન્નિબધ્નાતિ ભારત ॥ 6-38-8 (40001)
સત્વં સુખે સંજયતિ રજઃ કર્મણિ ભારત ।
જ્ઞાનમાવૃત્ય તુ તમઃ પ્રમાદે સંજયત્યુત ॥ 6-38-9 (40002)
રજસ્તમશ્ચાભિભૂય સત્વં ભવતિ ભારત।
રજઃ સત્વં તમશ્ચૈવ તમઃ સત્વં રજસ્તથા ॥ 6-38-10 (40003)
સર્વદ્વારેષુ દેહેઽસ્મિન્પ્રાકાશ ઉપજાયતે।
જ્ઞાનં યદા તદા વિદ્યાદ્વિવૃદ્ધં સત્વમિત્યુત ॥ 6-38-11 (40004)
લોભઃ પ્રવૃત્તિરારમ્ભઃ કર્મણામશમઃ સ્પૃહા ।
રજસ્યેતાનિ જાયન્તે વિવૃદ્ધે ભરતર્ષભ ॥ 6-38-12 (40005)
અપ્રકાશોઽપ્રવૃત્તિશ્ચ પ્રમાદો મોહ એવ ચ ।
તમસ્યેતાનિ જાયન્તે વિવૃદ્ધે કુરુનન્દન ॥ 6-38-13 (40006)
યદા સત્વે પ્રવૃદ્ધે તુ પ્રલયં યાતિ દેહભૃત્ ।
તદોત્તમવિદાં લોકાનમલાન્પ્રતિપદ્યતે ॥ 6-38-14 (40007)
રજસિ પ્રલયં ગત્વા કર્મસઙ્ગિષુ જાયતે ।
તથા પ્રલીનસ્તમસિ મૂઢયોનિષુ જાયતે ॥ 6-38-15 (40008)
કર્મણઃ સુકૃતસ્યાહુઃ સાત્વિકં નિર્મલં ફલમ્।
રજસસ્તુ ફલં દુઃખમજ્ઞાનં તમસઃ ફલમ્ ॥ 6-38-16 (40009)
સત્વાત્સંજાયતે જ્ઞાનં રજસો લોભ એવ ચ।
પ્રમાદમોહૌ તમસો ભવતોઽજ્ઞાનમેવ ચ ॥ 6-38-17 (40010)
ઊર્ધ્વં ગચ્છન્તિ સત્વસ્થા મધ્યે તિષ્ઠન્તિ રાજસાઃ ।
જઘન્યગુણવૃત્તસ્થા અઘો ગચ્છન્તિ તામસાઃ ॥ 6-38-18 (40011)
નાન્યં ગુણેભ્યઃ કર્તારં યદા દ્રષ્ટાઽનુપશ્યતિ ।
ગુણેભ્યશ્ચ પરં વેત્તિ મદ્ભાવં સોઽધિગચ્છતિ ॥ 6-38-19 (40012)
ગુણાનેતાનતીત્ય ત્રીન્દેહી દેહસમુદ્ભવાન્ ।
જન્મમૃત્યુજરાદુઃખૈર્વિમુક્તોઽમૃતમશ્રુતે ॥ 6-38-20 (40013)
અર્જુન ઉવાચ। 6-38-21x (4057)
કૈર્લિઙ્ગૈસ્ત્રીન્ગુણાનેતાનીતો ભવતિ પ્રભો ।
કિમાચારઃ કથં ચૈતાંસ્ત્રીન્ગુણાનતિવર્તતે ॥ 6-38-21 (40014)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-38-22x (4058)
પ્રકાશં ચ પ્રવૃત્તિં ચ મોહમેવ ચ પાણ્ડવ।
ન દ્વેષ્ટિ સંપ્રવૃત્તાનિ ન નિવૃત્તાનિ કાઙ્ક્ષતિ ॥ 6-38-22 (40015)
ઉદાસીનવદાસીનો ગુણૈર્યો ન વિચાલ્યતે ।
ગુણા વર્તન્ત ઇત્યેવ યોઽવતિષ્ઠતિ નેઙ્ગતે ॥ 6-38-23 (40016)
સમદુઃખસુખઃ સ્વસ્થઃ સમલોષ્ટાશ્મકાઞ્ચનઃ ।
તુલ્યપ્રિયાપ્રિયો ધીરસ્તુલ્યનિન્દાત્મસંસ્તુતિઃ ॥ 6-38-24 (40017)
માનાપમાનયોસ્તુલ્યસ્તુલ્યો મિત્રારિપક્ષયોઃ ।
સર્વારમ્ભપરિત્યાગી ગુણાતીતઃ સ ઉચ્યતે ॥ 6-38-25 (40018)
માં ચ યોઽવ્યભિચારેણ ભક્તિયોગેન સેવતે ।
સ ગુણાન્સમતીત્યૈતાન્બ્રહ્મ ભૂયાય કલ્પતે ॥ 6-38-26 (40019)
બ્રહ્મણો હિ પ્રતિષ્ઠાહમમૃતસ્યાવ્યયસ્ય ચ।
શાશ્વતસ્ય ચ ધર્મસ્ય સુખસ્યૈકાન્તિકસ્ય ચ ॥ ॥ 6-38-27 (40020)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્દુનસંવાદે ગુણત્રયવિભાગયોગોનામ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-38-18 જઘન્યગુણવૃત્તિસ્થાઃ ઇતિ માધ્યપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
6.39. અધ્યાયઃ 039
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 15 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-39-0 (40021)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-39-0x (4059)
ઊર્ધ્વમૂલમધઃશાખમશ્વત્થં પ્રાહુરવ્યયમ્।
છન્દાંસિ યસ્ય પર્ણાનિ યસ્તં વેદ સ વેદવિત્ ॥ 6-39-1 (40022)
અધશ્ચોર્ધ્વં પ્રસૃતાસ્તસ્ય શાખા
ગુણપ્રવૃદ્ધા વિષયપ્રવાલાઃ ।
અધશ્ચ મૂલાન્યનુસંતતાનિ
કર્માનુબન્ધીનિ મનુષ્યલોકે ॥ 6-39-2 (40023)
ન રૂપમસ્યેહ તથોપલભ્યતે
નાન્તો ન ચાદિર્ન ચ સંપ્રતિષ્ઠા ।
અશ્વત્થમેનં સુવિરૂઢમૂલ-
મસઙ્ગશસ્ત્રેણ દૃઢેન છિત્વા ॥ 6-39-3 (40024)
તતઃ પદં તત્પરિમાર્ગિતવ્યં
યસ્મિન્ગતા ન નિવર્તન્તિ ભૂયઃ ।
તમેવ ચાદ્યં પુરુષં પ્રપદ્યે
યતઃ પ્રવૃત્તિઃ પ્રસૃતા પુરાણી ॥ 6-39-4 (40025)
નિર્માનમોહા જિતસઙ્ગદોષા
અધ્યાત્મનિત્યા વિનિવૃત્તકામાઃ ।
દ્વદ્વૈર્વિમુક્તાઃ સુખદુઃખસંજ્ઞૈ-
ર્ગચ્છન્ત્યમૂઢાઃ પદમવ્યયં તત્ ॥ 6-39-5 (40026)
ન તદ્ભાસયતે સૂર્યો ન શશાઙ્કો ન પાવકઃ ।
યદ્ગત્વા ન નિવર્તન્તે તદ્ધામ પરમં મમ ॥ 6-39-6 (40027)
મમૈવાંશો જીવલોકે જીવભૂતઃ સનાતનઃ ।
મનઃષષ્ઠાનીન્દ્રિયાણિ પ્રકૃતિસ્થાનિ કર્ષતિ ॥ 6-39-7 (40028)
શરીરં યદવાપ્નોતિ યચ્ચાપ્યુત્ક્રામતીશ્વરઃ ।
ગૃહીત્વૈતાનિ સંયાતિ વાયુર્ગન્ધાનિવાશયાત્ ॥ 6-39-8 (40029)
શ્રોત્રં ચક્ષુઃ સ્પર્શનં ચ રસનં ઘ્રાણમેવ ચ।
અધિષ્ઠાય મનશ્ચાયં વિષયાનુપસેવતે ॥ 6-39-9 (40030)
ઉત્ક્રામન્તં સ્થિતં વાઽપિ ભુઞ્જાનં વા ગુણાન્વિતમ્ ।
વિમૂઢા નાનુપશ્યન્તિ પશ્યન્તિ જ્ઞાનચક્ષુષઃ ॥ 6-39-10 (40031)
યતન્તો યોગિનશ્ચૈનં પશ્યન્ત્યાત્મન્યવસ્થિતમ્ ।
યતન્તોઽપ્યકૃતાત્માનો નૈનં પશ્યન્ત્યચેતસઃ ॥ 6-39-11 (40032)
યદાદિત્યગતં તેજો જગદ્ભાસયતેઽખિલમ્।
યચ્ચન્દ્રમસિ યચ્ચાગ્નૌ તત્તેજો વિદ્ધિ માર્મકમ્ ॥ 6-39-12 (40033)
ગામાવિશ્ય ચ ભૂતાનિ ધારયમ્યહમોજસા ।
પુષ્ણામિ ચૌષધીઃ સર્વાઃ સોમો ભૂત્વા રસાત્મકઃ ॥ 6-39-13 (40034)
અહં વૈશ્વાનરો ભૂત્વા પ્રાણિનાં દેહમાશ્રિતઃ ।
પ્રાણાપાનસમાયુક્તઃ પચામ્યન્નં ચતુર્વિધમ્ ॥ 6-39-14 (40035)
સર્વસ્ય ચાહં હૃદિ સન્નિવિષ્ટો
મત્તઃ સ્મૃતિર્જ્ઞાનમપોહનં ચ ।
વેદૈશ્ચ સર્વૈરહમેવ વેદ્યો
વેદાન્તકૃદ્વેદવિદેવ ચાહમ્ ॥ 6-39-15 (40036)
દ્વાવિમૌ પુરુષૌ લોકે ક્ષરશ્ચાક્ષર એવ ચ।
ક્ષરઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ કૂટસ્થોઽક્ષર ઉચ્યતે ॥ 6-39-16 (40037)
ઉત્તમઃ પુરુષસ્ત્વન્યઃ પરમાત્મેત્યુદાહૃતઃ ।
યો લોકત્રયમાવિશ્ય બિભર્ત્યવ્યય ઈશ્વરઃ ॥ 6-39-17 (40038)
યસ્માત્ક્ષરમતીતોઽહમક્ષરાદપિ ચોત્તમઃ ।
અતોઽસ્મિ લોકે વેદે ચ પ્રસ્થિતઃ પુરુષોત્તમઃ ॥ 6-39-18 (40039)
યો મામેવમસંમૂઢો જાનાતિ પુરુષોત્તમમ્ ।
સ સર્વવિદ્ભજતિ માં સર્વભાવેન ભારત ॥ 6-39-19 (40040)
ઇતિ ગુહ્યતમં શાસ્ત્રમિદમુક્તં મયાઽનઘ।
એવદ્બુદ્ધ્વા બુદ્ધિમાન્સ્યાત્કૃતકૃત્યશ્ચ ભારત ॥ ॥ 6-39-20 (40041)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે પુરુષોત્તમયોગોનામ પઞ્ચશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-39-3 ન ચ સંપ્રવિષ્ટઃ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-39-* પુરાણપુરુષોત્તમયોયોનામ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
6.40. અધ્યાયઃ 040
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 16 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-40-0 (40042)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-40-0x (4060)
અભયં સત્વસંશુદ્ધિર્જ્ઞાનયોગવ્યવસ્થિતિઃ ।
દાનં દમશ્ચ યજ્ઞશ્ચ સ્વાધ્યાયસ્તપ આર્જવમ્ ॥ 6-40-1 (40043)
અહિંસા સત્યમક્રોધસ્ત્યાગઃ શાન્તિરપૈશુનમ્ ।
દયા ભૂતેષ્વલોલુત્વં માર્દવં હ્રીરચાપલમ્ ॥ 6-40-2 (40044)
તેજઃ ક્ષમા ધૃતિઃ શૌચમદ્રોહો નાતિમાનિતા ।
ભવન્તિ સંપદં દૈવીમભિજાતસ્ય ભારત ॥ 6-40-3 (40045)
દમ્ભો દર્પોઽભિમાનશ્ચ ક્રોધઃ પારુષ્યમેવ ચ ।
અજ્ઞાનં ચાભિજાતસ્ય પાર્થ સંપદમાસુરીમ્ ॥ 6-40-4 (40046)
દૈવી સંપદ્વિમોક્ષાય નિબન્ધાયાસુરી મતા।
મા શુચઃ સંપદં દૈવીમભિજાતોઽસિ પાણ્ડવ ॥ 6-40-5 (40047)
દ્વૌ ભૂતસર્ગૌ લોકેઽસ્મિન્દૈવ આસુર એવ ચ।
દૈવો વિસ્તરશઃ પ્રોક્ત આસુરં પાર્થ મે શૃણુ ॥ 6-40-6 (40048)
પ્રવૃત્તિં ચ નિવૃત્તિં ચ જના ન વિદુરાસુરાઃ।
ન શૌચં નાપિ ચાચારો ન સત્યં તેષુ વિદ્યતે ॥ 6-40-7 (40049)
અસત્યમપ્રતિષ્ઠં તે જગદાહુરનીશ્વરમ્ ।
અપરસ્પરસંભૂતં કિમન્યત્કામહૈતુકમ્ ॥ 6-40-8 (40050)
એતાં દૃષ્ટિમવષ્ટભ્ય નષ્ટાત્માનોઽલ્પબુદ્ધયઃ ।
પ્રભવન્ત્યુગ્રકર્માણઃ ક્ષયાય જગતોઽહિતાઃ ॥ 6-40-9 (40051)
કામમાશ્રિત્ય દુષ્પૂરં દમ્ભમાનમદાન્વિતાઃ ।
મોહાદ્ગૃહીત્વાઽસદ્ગ્રાહાન્પ્રવર્તન્તેઽશુચિવ્રતાઃ ॥ 6-40-10 (40052)
ચિન્તામપરિમેયાં ચ પ્રલયાન્તામુપાશ્રિતાઃ।
કામોપભોગપરમા એતાવદિતિ નિશ્ચિતાઃ ॥ 6-40-11 (40053)
આશાપાશશતૈર્બદ્ધાઃ કામક્રોધપરાયણાઃ ।
ઈહન્તો કામભોગાર્થમન્યાયેનાર્થસંચયાન્ ॥ 6-40-12 (40054)
ઇદમદ્ય મયા લબ્ધમિમં પ્રાપ્સ્યે મનોરથમ્ ।
ઇદમસ્તીદમપિ મે ભવિષ્યતિ પુનર્ધનમ્ ॥ 6-40-13 (40055)
અસૌ મયા હતઃ શત્રુર્હનિષ્યે ચાપરાનપિ।
ઈશ્વરોઽહમહં ભોગી સિદ્ધોઽહં બલવાન્સુખી ॥ 6-40-14 (40056)
આઢ્યોઽભિજનવાનસ્મિ કોઽન્યોસ્તિ સદૃશો મયા ।
યક્ષ્યે દાસ્યામિ મોદિષ્ય ઇત્યજ્ઞાનવિમોહિતાઃ ॥ 6-40-15 (40057)
અનેકચિત્તવિભ્રાન્ત મોહજાલસમાવૃતાઃ ।
પ્રસક્તાઃ કામભોગેષુ પતન્તિ નરકેઽશુચૌ ॥ 6-40-16 (40058)
આત્મસંભાવિતાઃ સ્તબ્ધા ધનમાનમદાન્વિતાઃ ।
યજન્તે નામયજ્ઞૈસ્તે દમ્ભેનાવિધિપૂર્વકમ્ ॥ 6-40-17 (40059)
અહઙ્કારં બલં દર્પં કામં ક્રોધં ચ સંશ્રિતાઃ ।
મામત્મપરદેહેષુ પ્રદ્વિષન્તોઽભ્યસૂયકાઃ ॥ 6-40-18 (40060)
તાનહં દ્વિષતઃ ક્રૂરાન્સંસારેષુ નરાધમાન્ ।
ક્ષિપામ્યજસ્રમશુભાનાસુરીષ્વેવ યોનિષુ ॥ 6-40-19 (40061)
આસુરીં યોનિમાપન્ના મૂઢા જન્મનિજન્મનિ ।
મામપ્રાપ્યૈવ કૌન્તેય તતો યાન્ત્યધમાં ગતિમ્ ॥ 6-40-20 (40062)
ત્રિવિધં નરકસ્યેદં દ્વારં નાશનમાત્મનઃ ।
કામઃ ક્રોધસ્તથા લોભસ્તસ્માદેતત્રયં ત્યજેત્ ॥ 6-40-21 (40063)
એતૈર્વિમુક્તઃ કૌન્તેય તમોદ્વારૈસ્ત્રિભિર્નરઃ ।
આચરત્યાત્મનઃ શ્રેયસ્તતો યાતિ પરાં ગતિમ્ ॥ 6-40-22 (40064)
યઃ શાસ્ત્રવિધિમુત્સૃજ્ય વર્તતે કામકારતઃ।
ન સ સિદ્ધિમવાપ્નોતિ ન સુખં ન પરાં ગતિમ્ ॥ 6-40-23 (40065)
તસ્માચ્છાસ્ત્રં પ્રમાણં તે કાર્યાકાર્યવ્યવસ્થિતૌ ।
જ્ઞાત્વા શાસ્ત્રવિધાનોક્તં કર્મ કર્તુમિહાર્હસિ ॥ ॥ 6-40-24 (40066)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમન્મદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે દેવાસુરસંપદ્વિભાગયોગોનામ ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
6.41. અધ્યાયઃ 041
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 17 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-41-0 (40067)
અર્જુન ઉવાચ। 6-41-0x (4061)
યે શાસ્ત્રવિધિમુત્સૃજ્ય યજન્તે શ્રદ્ધયાન્વિતા।
તેષાં નિષ્ઠા તુ કા કૃષ્ણ સત્વમાહો સજસ્તમઃ ॥ 6-41-1 (40068)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-41-2x (4062)
ત્રિવિધા ભવતિ શ્રદ્ધા દેહિનાં સા સ્વભાવજા।
સાત્વિકી રાજસી ચૈવ તામસી ચેતિ તાં શ્રૃણુ ॥ 6-41-2 (40069)
સત્વાનુરૂપા સર્વસ્ય શ્રદ્ધા ભવતિ ભારત।
શ્રદ્ધામયોઽયં પુરુષો યો યચ્છ્રદ્ધઃ સ એવ સઃ ॥ 6-41-3 (40070)
યજન્તે સાત્વિકા દેવાન્યક્ષરક્ષાંસિ રાજસાઃ।
પ્રેતાન્ભૂતગણાંશ્ચાન્યે યજન્તે તામસા જનાઃ ॥ 6-41-4 (40071)
અશાસ્ત્રવિહિતં ઘોરં તપ્યન્તે યે તપો જનાઃ ।
દમ્ભાહઙ્કારસંયુક્તાઃ કામરાગબલાન્વિતાઃ ॥ 6-41-5 (40072)
કર્શયન્તઃ શરીરસ્થં ભૂતગ્રામમચેતસઃ।
માં ચૈવાન્તઃ શરીરસ્થં તાન્વિદ્ધ્યાસુરનિશ્ચયાન્ ॥ 6-41-6 (40073)
આહારસ્ત્વપિ સર્વસ્ય ત્રિવિધો ભવતિ પ્રિયઃ ।
યજ્ઞસ્તપસ્તથા દાનં તેષાં ભેદમિમં શ્રૃણુ ॥ 6-41-7 (40074)
આયુઃસત્વબલારોગ્યસુખપ્રીતિવિવર્ધનાઃ ।
રસ્યાઃસ્રિગ્ધાઃ સ્થિરા હૃદ્યા આહારાઃસાત્વિકપ્રિયાઃ ॥ 6-41-8 (40075)
કટ્વમ્લલવણાત્યુષ્ણતીક્ષ્ણરૂક્ષવિદાહિનઃ ।
આહારા રાજસસ્યેષ્ટા દુઃખશોકામયપ્રદાઃ ॥ 6-41-9 (40076)
યાતયામં ગતરસં પૂતિ પર્યુષિતં ચ યત્।
ઉચ્છિષ્ટમપિ ચામેધ્યં ભોજનં તામસપ્રિયમ્ ॥ 6-41-10 (40077)
અફલાકાઙ્ક્ષિભિર્યજ્ઞો વિધિદૃષ્ટો ય ઇજ્યતે।
યષ્ટવ્યમેવેતિ મનઃ સમાધાય સ સાત્વિકઃ ॥ 6-41-11 (40078)
અભિસંઘાય તુ ફલં દમ્ભાર્થમપિ ચૈવ યત્।
ઇજ્યતે ભરતશ્રેષ્ઠ તં યજ્ઞં વિદ્ધિ રાજસમ્ ॥ 6-41-12 (40079)
વિધિહીનમસૃષ્ટાન્નં મન્ત્રહીનમદક્ષિણમ્ ।
શ્રદ્ધાવિરહિતં યજ્ઞં તામસં પરિચક્ષતે ॥ 6-41-13 (40080)
દેવદ્વિજગુરુપ્રાજ્ઞપૂજનં શૌચમાર્જવમ્ ।
બ્રહ્મચર્યમહિંસા ચ શારીરં તપ ઉચ્યતે ॥ 6-41-14 (40081)
અનુદ્વેગકરં વાક્યં સત્યં પ્રિયહિતં ચ યત્ ।
સ્વાધ્યાયાભ્યસનં ચૈવ વાઙ્ભયં તપ ઉચ્યતે ॥ 6-41-15 (40082)
મનઃપ્રસાદઃ સમ્યત્વં મૌનમાત્મવિનિગ્રહઃ ।
ભાવસંશુદ્ધિરિત્યેતત્તપો માનસમુચ્યતે ॥ 6-41-16 (40083)
શ્રદ્ધયા પરયા તપ્તં તપસ્તત્રિવિધં નરૈઃ ।
અફલાકાઙ્ક્ષિભિર્યુક્તૈઃ સાત્વિકં પરિચક્ષતે ॥ 6-41-17 (40084)
સત્કારમાનપૂજારાથં તપો દમ્ભેન ચૈવ યત્ ।
ક્રિયતે તદિહ પ્રોક્તં રાજસં ચલમધ્રુવમ્ ॥ 6-41-18 (40085)
મૂઢગ્રાહેણાત્મનો યત્પીડયા ક્રિયતે તપઃ ।
પરસ્યોત્સાદનાર્થં વા તત્તામસમુદાહૃતમ્ ॥ 6-41-19 (40086)
દાતવ્યમિતિ યદ્દાનં દીયતેઽનુપકારિણે ।
દેશે કાલે ચ પાત્રે ચ તદ્દાનં સાત્વિકં સ્મૃતમ્ ॥ 6-41-20 (40087)
યત્તુ પ્રત્યુપકારાર્થં ફલમુદ્દિશ્ય વા પુનઃ ।
દીયતે ચ પરિક્લિષ્ટં તદ્દાનં રાજસં સ્મૃતમ્ ॥ 6-41-21 (40088)
અદેશકાલે યદ્દાનમપાત્રેભ્યશ્ચ દીયતે।
અસત્કૃતમવજ્ઞાતં તત્તામસમુદાહૃતમ્ ॥ 6-41-22 (40089)
ઓંતત્સદિતિ નિર્દેશો બ્રહ્મણસ્ત્રિવિધઃ સ્મૃતાઃ ।
બ્રાહ્મણાસ્તેન વેદાશ્ચ યજ્ઞાશ્ચ વિહિતાઃ પુરા ॥ 6-41-23 (40090)
તસ્માદોમિત્યુદાહૃત્ય યજ્ઞદાનતપઃક્રિયાઃ ।
પ્રવર્તન્તે વિધાનોક્તાઃ સતતં બ્રહ્મવાદિનામ્ ॥ 6-41-24 (40091)
તદિત્યનભિસંધાય ફલં યજ્ઞતપઃક્રિયાઃ ।
દાનક્રિયાશ્ચ વિવિધાઃ ક્રિયન્તે મોક્ષકાઙ્ક્ષિભિઃ ॥ 6-41-25 (40092)
સદ્ભાવે સાધુભાવે ચ સદિત્યેતત્પ્રુયુજ્યતે।
પ્રશસ્તે કર્મણિ તથા સચ્છબ્દઃ પાર્થ યુજ્યતે ॥ 6-41-26 (40093)
યજ્ઞે તપસિ દાને ચ સ્થિતિઃ સદિતિ ચોચ્યતે ।
કર્મ ચૈવ તદર્થીયં સાદિત્યેવાભિધીયતે ॥ 6-41-27 (40094)
અશ્રદ્ધયા હુતં દત્તં તપસ્તપ્તં કૃતં ચ યત્ ।
અસદિત્યુચ્યતે પાર્થ ન ચ તત્પ્રેત્ય નો ઇહ ॥ ॥ 6-41-28 (40095)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે શ્રદ્ધાત્રયબિભાગયોગોનામ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-41-27 તદર્થોયં ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 042
॥ શ્રીઃ ॥
6.42. અધ્યાયઃ 042
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ભગવદ્ગીતાધ્યાયઃ ॥ 18 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-42-0 (40096)
અર્જુન ઉવાચ। 6-42-0x (4063)
સંન્યાસત્ય મહાબાહો તત્ત્વમિચ્છામિ વેદિતુમ્ ।
ત્યાગસ્ય ચ હૃષીકેશ પૃથક્કેશિનિપૂદન ॥ 6-42-1 (40097)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-42-2x (4064)
કામ્યાનાં કર્મણાં ન્યાસં સંન્યાસં કવયો વિદુઃ।
સર્વકર્મફલત્યાગં પ્રાહુસ્ત્યાગં વિચક્ષણાઃ ॥ 6-42-2 (40098)
ત્યાજ્યં દોષવદિત્યેકે કર્મ પ્રાહુર્મનીષિણઃ ।
યજ્ઞદાનતપઃકર્મ ન ત્યાજ્યમિતિ ચાપરે ॥ 6-42-3 (40099)
નિશ્ચયં શ્રૃણુ મે તત્ર ત્યાગે ભરતસત્તમ।
ત્યાગો હિ પુરુષવ્યાઘ્ર ત્રિવિધઃ સંપ્રકીર્તિતઃ ॥ 6-42-4 (40100)
યજ્ઞદાનતપઃકર્મ ન ત્યાજ્યં કાર્યમેવ તત્।
યજ્ઞો દાનં તપશ્ચૈવ પાવનાનિ મનીષિણામ્ ॥ 6-42-5 (40101)
એતાન્યપિ તુ કર્માણિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ફલાનિ ચ ।
કર્તવ્યાનીતિ મે પાર્થ નિશ્ચિતં મતમુત્તમમ્ ॥ 6-42-6 (40102)
નિયતસ્ય તુ સંન્યાસઃ કર્મણો નોપપદ્યતે ।
મોહાત્તસ્ય પરિત્યાગસ્તામસઃ પરિકીર્તિતઃ ॥ 6-42-7 (40103)
દુઃખમિત્યેવ યત્કર્મ કાયક્લેશભયાત્ત્યજેત્ ।
સ કૃત્વા રાજસં ત્યાગં નૈવ ત્યાગફલં લભેત્ ॥ 6-42-8 (40104)
કાર્યમિત્યેવ યત્કર્મ નિયતં ક્રિયતેઽર્જુન ।
સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ફલં ચૈવ સ ત્યાગઃ સાત્વિકો મતઃ ॥ 6-42-9 (40105)
ન દ્વેષ્ટ્યકુશલં કર્મ કુશલે નાનુષજ્જતે ।
ત્યાગી સત્ત્વસમાવિષ્ટો મેધાવી છિન્નસંશયઃ ॥ 6-42-10 (40106)
ન હિ દેહભૃતા શક્યં ત્યક્તું કર્માણ્યશેષતઃ ।
યસ્તુ કર્મફલત્યાગી સ ત્યાગીત્યભિધીયતે ॥ 6-42-11 (40107)
અનિષ્ટમિષ્ટં મિશ્રં ચ ત્રિવિધં કર્મણઃ ફલમ્ ।
ભવત્યત્યાગિનીં પ્રેત્ય ન તુ સંન્યાસિનાં ક્વચિત્ ॥ 6-42-12 (40108)
પઞ્ચૈતાનિ મહાબાહો કારણાનિ નિબોધ મે।
સાઙ્ખ્યે કૃતાન્તે પ્રોક્તાનિ સિદ્ધયે સર્વકર્મણાં ॥ 6-42-13 (40109)
અધિષ્ઠાનં તથા કર્તા કરણં ચ પૃથગ્વિધમ્।
વિવિધાશ્ચ પૃથક્કેષ્ટા દૈવં ચૈવાત્ર પઞ્ચમમ્ ॥ 6-42-14 (40110)
શરીરવાઙ્ભનોભિર્યત્કર્મ પ્રારભતે નરઃ।
ન્યાય્યં વા વિપરીતં વા પઞ્ચૈતે તસ્ય હેતવઃ ॥ 6-42-15 (40111)
તત્રૈવં સતિ કર્તારમાત્માનં કેવલં તુ યઃ ।
પશ્યત્યકૃતબુદ્ધિત્વાન્ન સ પશ્યતિ દુર્મતિઃ ॥ 6-42-16 (40112)
યસ્ય નાહંકૃતો ભવો બુદ્ધિર્યસ્ય ન લિપ્યતે ।
હત્વાઽપિ સ ઇમાઁલ્લોકાન્ન હન્તિ ન નિબધ્યતે ॥ 6-42-17 (40113)
જ્ઞાનં જ્ઞેયં પરિજ્ઞાતા ત્રિવિધા કર્મચોદના ।
કરણં કર્મ કર્તેતિ ત્રિવિધઃ કર્મસંગ્રહઃ ॥ 6-42-18 (40114)
જ્ઞાનં કર્મ ચ કર્તા ચ ત્રિધૈવ ગુણભેદતઃ ।
પ્રોચ્યતે ગુણસંખ્યાને યથાવચ્છૃણુ તાન્યપિ ॥ 6-42-19 (40115)
સર્વભૂતેષુ યેનૈકં ભાવમવ્યયમીક્ષતે ।
અવિભક્તં વિભક્તેષુ તજ્જ્ઞાનં વિદ્ધિ સાત્વિકં ॥ 6-42-20 (40116)
પૃથક્ત્વેન તુ યજ્જ્ઞાનં નાનાભાવાન્પૃથગ્વિધાન્ ।
વેત્તિ સર્વેષુ ભૂતેષુ તજ્જ્ઞાનં વિદ્ધિ રાજસમ્ ॥ 6-42-21 (40117)
યત્તુ કૃત્સ્નવદેકસ્મિન્કાર્યે સક્તમહૈતુકમ્ ।
અતત્ત્વાર્થવદલ્પં ચ તત્તાસમમુદાહૃતમ્ ॥ 6-42-22 (40118)
નિયતં સઙ્ગરહિતમરાગદ્વેષતઃ કૃતમ્ ।
અફલપ્રેપ્સુના કર્મ યત્તત્સાત્વિકમુચ્યતે ॥ 6-42-23 (40119)
યત્તુ કામેપ્સુના કર્મ તાહઙ્કારેણ વા પુનઃ।
ક્રિયતે બહુલાયાસં તદ્રાજસમુદાહૃતમ્ ॥ 6-42-24 (40120)
અનુબન્ધં ક્ષયં હિંસામનપેક્ષ્ય ચ પૌરુષમ્ ।
મોહાદારભ્યતે કર્મ યત્તત્તામસમુચ્યતે ॥ 6-42-25 (40121)
મુક્તસઙ્ગોનહંવાદી ધૃત્યુત્સાહસમન્વિતઃ । 6-42-26bસિદ્ધ્યસિદ્ધ્યોર્નિર્વિકારઃ કર્તા સાત્વિક ઉચ્યતે ॥ 6-42-26 (40122)
રાગી કર્મફલપ્રેપ્સુર્લુબ્ધો હિંસાત્મકોઽશુચિઃ ।
હર્ષશોકાન્વિતઃ કર્તા રાજસઃ પરિકીર્તિતઃ ॥ 6-42-27 (40123)
અયુક્તઃ પ્રાકૃતઃ સ્તબ્ધઃ શઠો નૈકૃતિકોઽલસઃ ।
વિષાદી દીર્ઘસૂત્રી ચ કર્તા તામસ ઉચ્યતે ॥ 6-42-28 (40124)
બુદ્ધેર્ભેદં ધૃતેશ્ચૈવ ગુણતસ્ત્રિવિધં શ્રૃણુ ।
પ્રોચ્યમાનમશેષેણ પૃથક્ત્વેન ધનંજય ॥ 6-42-29 (40125)
પ્રવૃત્તિં ચ નિવૃત્તિં ચ કાર્યાકાર્યે ભયાભયે ।
બન્ધં મોક્ષં ચ યા વેત્તિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ સાત્વિકી ॥ 6-42-30 (40126)
યયા ધર્મમધર્મં ચ કાર્યં ચાકાર્યમેવ ચ ।
અયથાવત્પ્રજાનાતિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ રાજસી ॥ 6-42-31 (40127)
અધર્મં ધર્મમિતિ યા મન્યતે તમસાઽઽવૃતા।
સર્વાર્થાન્વિપરીતાંશ્ચ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ તામસી ॥ 6-42-32 (40128)
ધૃત્યા યયા ધારયતે મનઃપ્રણેન્દ્રિયક્રિયાઃ ।
યોગેનાવ્યભિચારિણ્યા ધૃતિઃ સા પાર્થ સાત્વિકી ॥ 6-42-33 (40129)
યયા તુ ધર્મકામાર્ધાન્ધૃત્યા ધારયતેઽર્જુન ।
પ્રસઙ્ગેન ફલાકાઙ્ક્ષી ધૃતિઃ સા પાર્થ રાજસી॥ 6-42-34 (40130)
યથા સ્વપ્નં ભયં શોકં વિષાદં ભદેમેવ ચ ।
ન વિમુઞ્ચતિ દુર્મેધા ધૃતિઃ સા પાર્થ તામસી ॥ 6-42-35 (40131)
સુખં ત્વિદાનીં ત્રિવિધં શ્રુણુ મે ભારતર્ષભ ।
અભ્યાસાદ્રમતે યત્ર દુઃખાન્તં ચ નિગચ્છતિ ॥ 6-42-36 (40132)
યત્તદગ્રે વિષમિવ પરિણામેઽમૃતોપમમ્।
તત્સુખં સાત્વિકં પ્રોક્તમાત્મબુદ્ધિપ્રસાદજમ્ ॥ 6-42-37 (40133)
વિષયેન્દ્રિયસંયોગાદ્યત્તદગ્રેઽમૃતોપભમ્ ।
પરિણામે વિષમિવ તત્સુખં રાજસં સ્મૃતમ્ ॥ 6-42-38 (40134)
યદગ્રે ચાનુબન્ધે ચ સુખં મોહનમાત્મનઃ ।
નિદ્રાલસ્યપ્રમાદોત્થં તત્તાભસમુદાહૃતમ્ ॥ 6-42-39 (40135)
ન તદસ્તિ પૃથિવ્યાં વા દિવિ દેવેષુ વા પુનઃ ।
સત્ત્વં પ્રકૃતિજૈર્મુક્તં યદેમિઃ સ્યાત્રિભિર્ગુણૈઃ ॥ 6-42-40 (40136)
બ્રાહ્મણક્ષત્રિયવિશાં શૂદ્રાણાં ચ પરંતપ ।
કર્માણિ પ્રવિભક્તાનિ સ્વભાવપ્રભવૈર્ગુણૈઃ ॥ 6-42-41 (40137)
શમો દમસ્તપઃ શૌચં ક્ષાન્તિરાર્જવમેવ ચ ।
જ્ઞાનં વિજ્ઞાનમાસ્તિક્યં બ્રહ્મકર્મ સ્વભાવજમ્ ॥ 6-42-42 (40138)
શૌર્યં તેજો ધૃતિર્દાક્ષ્યં યુદ્ધે ચાપ્યપલાયનમ્ ।
દાનમીશ્વરભાવશ્ચ ક્ષાત્રં કર્મ સ્વભાવજમ્ ॥ 6-42-43 (40139)
કૃષિગોરક્ષ્યરભાવશ્ચ ક્ષાત્રં કર્મ સ્વભાવજમ્ ।
પરિચર્યાત્મકં કર્મ શૂદ્રસ્યાપિ સ્વભાવજમ્ ॥ 6-42-44 (40140)
સ્વે સ્વે કર્મણ્યભિરતઃ સંસિદ્ધિં લભતે નરઃ।
સ્વકર્મનિરત્તઃ સિદ્ધિં યથા વિન્દતિ તચ્છૃણુ ॥ 6-42-45 (40141)
યતઃ પ્રવૃત્તિર્ભૂતાનાં યોન સર્વમિદં તતમ્।
સ્વકર્મણા તમભ્યર્ચ્ય સિદ્ધિં વિન્દતિ માનવઃક ॥ 6-42-46 (40142)
શ્રેયાન્સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્માત્સ્વનુષ્ઠિતાત્ ।
સ્વભાવનિયતં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ કિલ્વિષમ્ ॥ 6-42-47 (40143)
સહજં કર્મ કૌન્તેય સદોષમપિ ન ત્યજેત્ ।
સર્વારમ્ભા હિ દોષેણ ધૂમેનાગ્નિરિવાવૃતાઃ ॥ 6-42-48 (40144)
અસક્તબુદ્ધિઃ સર્વત્ર જિતાત્મા વિગતસ્પૃહઃ ।
નૈષ્કર્મ્યસિદ્ધિં પરમાં સંન્યાસેનાધિગચ્છતિ ॥ 6-42-49 (40145)
સિદ્ધિં પ્રાપ્તો યથા બ્રહ્મ તથાઽઽપ્નેતિ નિબોધ મે ।
સમાસેનૈવ કૌન્તેય નિષ્ઠા જ્ઞાનસ્ય યા પરા ॥ 6-42-50 (40146)
બુદ્ધ્યા વિશુદ્ધયા યુક્તો ધૃત્યાઽઽત્માનં નિયમ્ય ચ।
શબ્દાદીન્વિષયાંસ્ત્યક્ત્વા રાગદ્વેષૌ વ્યુદસ્ય ચ ॥ 6-42-51 (40147)
વિવિક્તસેવી લધ્વાશી યતકાક્કાયમાનસઃ।
ધ્યાનયોગપરો નિત્યં વૈરાગ્યં સમુપાશ્રિતઃ ॥ 6-42-52 (40148)
અહઙ્કારં બલં દર્પં કામં ક્રોધં પરિગ્રહમ્ ।
વિમુચ્ય નિર્મમઃ શાન્તો બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ॥ 6-42-53 (40149)
બ્રહ્મભૂતઃ પ્રસન્નાત્મા ન શોચતિક ન કાઙ્ક્ષતિ ।
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ મદ્તભક્તિં લભતે પરામ્ ॥ 6-42-54 (40150)
ભક્ત્યા મામભિજાનાતિ યાવાન્યશ્ચાસ્મિ તત્ત્વતઃ।
તતો માં તત્ત્વતો જ્ઞાત્વા વિશતે તદનન્તરમ્ ॥ 6-42-55 (40151)
સર્વકર્માણ્યપિ સદા કુર્વાણો મદ્વ્યપાશ્રયઃ ।
મત્પ્રસાદાદવાપ્નોતિ શાશ્વતં પદમવ્યયમ્ ॥ 6-42-56 (40152)
ચેતસા સર્વકર્માણિ મયિ સંન્યસ્ય મત્પરઃ ।
બુદ્ધિયોગમપાશ્રિત્ય મચ્ચિત્તઃ સતતં ભવ ॥ 6-42-57 (40153)
મચ્ચિત્તઃ સર્વદુર્ગાણિ મત્પ્રસાદાત્તરિષ્યસિ ।
અથ ચેત્ત્વમહઙ્કારાન્ન શ્રોષ્યસિ વિનઙ્ક્ષ્યસિ ॥ 6-42-58 (40154)
યદહઙ્કારમાશ્રિત્ય ન યોત્સ્ય ઇતિ મન્યસે ।
મિથ્યૈષ વ્યવસાયસ્તે પ્રકૃતિસ્ત્વાં નિયોક્ષ્યતિ ॥ 6-42-59 (40155)
સ્વભાવજેન કૌન્તેય નિબદ્ધઃ સ્વેન કર્મણા ।
કર્તું નેચ્છસિ યન્મોહાત્કરિષ્યસ્યવશોપિ તત્ ॥ 6-42-60 (40156)
ઈશ્વરઃ સર્વભૂતાનાં હૃદ્દેશેઽર્જુન તિષ્ઠતિ।
ભ્રામયન્સર્વભૂતાનિ યન્ત્રારૂઢાનિ માયયા ॥ 6-42-61 (40157)
તમેવ શરણં ગચ્છ સર્વભાવેન ભારત।
તત્પ્રસાદાત્પરાં શાન્તિં સ્થાનં પ્રાપ્સ્યસિ શાશ્વતં ॥ 6-42-62 (40158)
ઇતિ તે જ્ઞાનમાખ્યાતં ગુહ્યાદ્ગુહ્યતરં મયા ।
વિમૃશ્યૈતદશેષેણ યથેચ્છસિ તથા કુરુ ॥ 6-42-63 (40159)
સર્વગુહ્યતમં ભૂયઃ શ્રૃણુ મે પરમં વચઃ ।
ઇષ્ટેઽસિ મે દૃઢમિતિ તતો વક્ષ્યામિ તે હિતમ્ ॥ 6-42-64 (40160)
મન્મના ભવ મદ્ભક્તો મદ્યાજી માં નમસ્કુરુ ।
મામેવૈષ્યસિ સત્યં તે પ્રતિજાને પ્રિયોઽસિ મે ॥ 6-42-65 (40161)
સર્વધર્માન્પરિત્યજ્ય મામેકં શરણં વ્રજ ।
અહં ત્વા સર્વપાપેભ્યો મોક્ષયિષ્યામિ મા શુચઃ ॥ 6-42-66 (40162)
ઇદં તે નાતપસ્કાય નાભક્તાય કદાચન।
ન ચાશુશ્રૂષવે વાચ્યં ન ચ માં યોઽભ્યસૂયતિ ॥ 6-42-67 (40163)
ય ઇદં પરમં ગુહ્યં મદ્ભક્તેષ્વભિધાસ્યતિ।
ભક્તિં મયિ પરાં કૃત્વા મામેવૈષ્યત્યસંશયઃ ॥ 6-42-68 (40164)
ન ચ તસ્માન્મનુષ્યેષુ કશ્ચિન્મે પ્રિયકૃત્તમઃ ।
ભવિતા ન ચ મે તસ્માદન્યઃ પ્રિયતરો ભુવિ ॥ 6-42-69 (40165)
અધ્યેષ્યતે ચ ય ઇમં ધર્મ્યં સંવાદમાવયોઃ ।
જ્ઞાનયજ્ઞેન તેનાહમિષ્ટઃ સ્યામિતિ મે મતિઃ ॥ 6-42-70 (40166)
શ્રદ્ધાવાનનસૂયશ્ચ શ્રૃણુયાદપિ યો નરઃ।
સોપિ મુક્તઃ શુભાઁલ્લોકાન્પ્રાપ્નુયાત્પુણ્યકર્મણાં ॥ 6-42-71 (40167)
કચ્ચિદેતચ્છ્રુતં પાર્થ ત્વયૈકાગ્રેણ ચેતસા ।
કચ્ચિદજ્ઞાનસંમોહઃ પ્રનષ્ટસ્તે ધનંજય ॥ 6-42-72 (40168)
અર્જુન ઉવાચ। 6-42-73x (4065)
નષ્ટો મોહઃ સ્મૃતિર્લબ્ધા ત્વત્પ્રસાદાન્મયાઽચ્યુત ।
સ્થિતોઽસ્મિ ગતસંદેહઃ કરિષ્યે વચનં તવ ॥ 6-42-73 (40169)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-42-74x (4066)
ઇત્યહં વાસુદેવસ્ય પાર્થસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
સંવાદમિમમશ્રૌષમદ્ભુતં રોમહર્ષણમ્ ॥ 6-42-74 (40170)
વ્યાસપ્રસાદાચ્છ્રુતવાનેતદ્ગુહ્યમહં પરમ્।
યોગં યોગેશ્વરાત્કૃષ્ણાત્સાક્ષાત્કથયતઃ સ્વયમ્ ॥ 6-42-75 (40171)
રાજન્સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય સંવાદમિમમદ્ભુતમ્ ।
કેશવાર્જુવયોઃ પુણ્યં હૃષ્યામિ ચ મુહુર્મુહુઃ ॥ 6-42-76 (40172)
તચ્ચ સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય રૂપમત્યદ્ભુતં હરેઃ।
વિસ્મયો મે મહાન્રાજન્હૃષ્યામિ ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 6-42-77 (40173)
યત્ર યોગેશ્વરઃ કૃષ્ણો યત્ર પાર્થો ધનુર્ધરઃ ।
તત્ર શ્રીર્વિજયો ભૂતિર્ધ્રુવા નીતિર્મતિર્મમ ॥ ॥ 6-42-78 (40174)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભગવદ્ગીતાપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે સંન્યાસયોગોનામ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તં ભગવદ્ગીતાપર્વ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-42-14 વિવિધા ચેતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-42-42બ્રહ્મં કર્મ સ્વભાવજમ્ ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-42-57 બુદ્ધિયોગમુપાશ્રિત્યેતિ માધ્વપાઠઃ ॥ 6-42-78 યત્ર યોગીશ્વર ઇતિ માધ્વપાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 043
॥ શ્રીઃ ॥
6.43. અધ્યાયઃ 043
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ રથાદવરુહ્ય ભીષ્મદ્રોણાદ્યભિવાદનપૂર્વકં તેભ્યો જયાશીર્ગ્રહણમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરે પુનર્ભ્રાતૃભિઃ સહ રથારૂઢે સન્નહાભેરીન્નાદનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-43-0 (40175)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-43-0x (4067)
ગીતા સુગીતા કર્તવ્યા કિમન્યૈઃ શાસ્ત્રસંગ્રહૈઃ ।
યા સ્વયં પદ્મનાભસ્ય સુખપદ્માદ્વિનિઃસૃતા ॥ 6-43-1 (40176)
સર્વશાસ્ત્રમયી ગીતા સર્વદેવમયો હરિઃ।
સર્વતીર્થમયી ગઙ્ગા સર્વદેવમયો મનુઃ ॥ 6-43-2 (40177)
ગીતા ગઙ્ગા ચ ગાયત્રી ગોવિન્દેતિ હૃદિ સ્થિતે।
ચતુર્ગકારસંયુક્તે પુનર્જન્મ ન વિદ્યતે ॥ 6-43-3 (40178)
ષટ્શતાનિ સવિંશાનિ શ્લોકાનાં પ્રાહ કેશવઃ।
અર્જુનઃ સપ્તપઞ્ચાશત્સપ્તષષ્ટિં તુ સઞ્જયઃ॥ 6-43-4 (40179)
ધૃતરાષ્ટ્રઃ શ્લોકમેકં ગીતાયા માનમુચ્યતે ।
ભારતામૃતસર્વસ્વગીતાયા મથિતસ્ય ચ।
સારમુદ્ધૃત્ય કૃષ્ણેન અર્જુનસ્ય મુખે હુતમ્ ॥ 6-43-5 (40180)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-43-6x (4068)
તતો ધનંજયં દૃષ્ટ્વા બાણગાણ્ડીવધારિણમ્ ।
પુનરેવ મહાનાદં વ્યસૃજન્ત મહારથાઃક ॥ 6-43-6 (40181)
પાણ્ડવાઃ સોમકાશ્ચૈવ યે ચૈષામનુયાયિનઃ ।
દધ્મુશ્ચ મુદિતાઃ શઙ્ખાન્વીરાઃ સાગરસંભવાન્ ॥ 6-43-7 (40182)
તતો ભેર્યશ્ચ પેશ્યશ્ચ ક્રકચા ગોવિષાણિકાઃ ।
સહસૈવાભ્યહન્યન્ત તતઃ શબ્દો મહાનભૂત્ ॥ 6-43-8 (40183)
તથા દેવાઃ સગન્ધર્વાઃ પિતરશ્ચ જનાધિપ ।
સિદ્ધચારણસઙ્ઘાશ્ચ સમીયુસ્તે દિદૃક્ષયા ॥ 6-43-9 (40184)
ઋષયશ્ચ મહાભાગાઃ પુરસ્કૃત્ય શતક્રતુમ્ ।
સમીયુસ્તત્ર સહિતા દ્રુષ્ટું તદ્વૈશસં મહત્ ॥ 6-43-10 (40185)
` તે સેને સ્તિમિતે સઞ્જે વીક્ષમાણે પરસ્પરમ્ ।
ગઙ્ગાયમુનયોર્વેગો યથૈવૈત્ય પરસ્પરમ્ ॥ 6-43-11 (40186)
એવં પ્રવત્તે તે સેને નિઃશબ્દે જનસંસદિ ।
ચિત્રે પટ ઇવાલેખ્યે દર્શનીયતરે શુભે ॥' 6-43-12 (40187)
તતો યુધિષ્ઠિરો દૃષ્ટ્વા યુદ્ધાય સમવસ્થિતે।
તે સેને સાગરપ્રખ્યે મુહુઃ પ્રજ્વલિતે નૃપ ॥ 6-43-13 (40188)
વિમુચ્ય કવચં વીરો નિક્ષિપ્ય ચ વરાયુધમ્ ।
અવરુહ્ય રથાત્ક્ષિપ્રં પદ્મ્યામેવ કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 6-43-14 (40189)
પિતામહમભિપ્રેક્ષ્ય ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ।
વાગ્યતઃ પ્રયયૌ ધીરઃ પ્રાઙ્ભુખો રિપુવાહિનીમ્ ॥ 6-43-15 (40190)
તં પ્રયાન્તમભિપ્રેભ્ય કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ ।
અવતીર્ય રથાત્તૂર્ણં ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽન્વયાત્ ॥ 6-43-16 (40191)
વાસુદેવશ્ચ ભગવાન્પૃષ્ઠતોઽનુજગામ તમ્ ।
તથા મુખ્યાશ્ચ રાજાનસ્તચ્ચિત્તા જગ્મુરુત્સુકાઃ ॥ 6-43-17 (40192)
અર્જુન ઉવાચ। 6-43-18x (4069)
કિં તે વ્યવસિતં રાજન્યદસ્માનપહાય વૈ।
પ્રદ્મ્યામેવ પ્રયાતોઽસિ પ્રાઙ્મુખો રિપુવાહિનીમ્ ॥ 6-43-18 (40193)
ભીમસેન ઉવાચ। 6-43-19x (4070)
ક્વ ગમિષ્યસિ રાજેન્દ્ર નિક્ષિપ્તકવચાયુધઃ।
દંશિતેષ્વરિસૈન્યેષુ ભ્રાતૄનુત્સૃજ્ય પાર્થિવ ॥ 6-43-19 (40194)
નકુલ ઉવાચ। 6-43-20x (4071)
એવં ગતે ત્વયિ જ્યેષ્ઠે મમ ભ્રાતરિ ભારત।
ભીમે દુનોતિ હૃદયં બ્રૂહિ ગન્તા ભવાન્ક્વ નુ ॥ 6-43-20 (40195)
સહદેવ ઉવાચ। 6-43-21x (4072)
અસ્મિન્રણસમૂહે વૈ વર્તમાને મહાભયે।
ઉત્સૃજ્ય ક્વ નુ ગન્તાસિ શત્રૂનભિમુખો નૃપ ॥ 6-43-21 (40196)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-43-22x (4073)
એવમાભાષ્યમાણોઽપિ ભ્રાતૃભિઃ કુરુનન્દનઃ।
નોવાચ વાગ્યતઃ કિંચિદ્ગચ્છત્યેવ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 6-43-22 (40197)
તાનુવાચ મહાપ્રાજ્ઞો વાસુદેવો મહામનાઃ ।
અભિપ્રાયોઽસ્ય વિજ્ઞાતો મયેતિ પ્રહસન્નિવ ॥ 6-43-23 (40198)
એષ ભીષ્મં તથા દ્રોણં ગૌતમં શલ્યમેવ ચ।
અનુમાન્ય ગુરૂન્સર્વાન્યોત્સ્યતે પાર્થિવોઽરિભિઃ ॥ 6-43-24 (40199)
શ્રૂયતે હિ પુરાકલ્પે ગુરૂનનનુમાન્ય યઃ।
યુધ્યતે સ ભવેદ્વ્યક્તમપધ્યાતો મહત્તરૈઃ ॥ 6-43-25 (40200)
અનુમાન્ય યથાશાસ્ત્રં યસ્તુ યુધ્યેન્મહત્તરૈઃ ।
ધ્રુવસ્તસ્ય જયો યુદ્ધે ભવેદિતિ મતિર્મમ ॥ 6-43-26 (40201)
એવં બ્રુવતિ કૃષ્ણેઽત્ર ધાર્તરાષ્ટ્રચમૂં પ્રતિ।
હાહાકારો મહાનાસીન્નિઃશબ્દાસ્ત્વપરેઽભવન્ ॥ 6-43-27 (40202)
દૃષ્ટ્વા યુધિષ્ઠિરં દૂરાદ્ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈનિકાઃ ।
મિથઃ સંકથયાંચક્રુરેષો હિ કુલપાંસનઃ ॥ 6-43-29aવ્યક્તં ભીત ઇવાભ્યેતિ રાજાસૌ ભીષ્મમન્તિકમ્ ।
યુધિષ્ઠિરઃ સસોદર્યઃ શરણાર્થં પ્રયાચકઃ ॥ 6-43-28 (40203)
ધનઞ્જયે કથં નાથે પાણ્ડવે ચ વૃકોદરે ।
નકુલે સહદેવે ચ ભીતિરભ્યેતિ પાણ્ડવમ્ ॥ 6-43-30 (40204)
ન નૂનં ક્ષત્રિયકુલે જાતઃ સંપ્રથિતે ભુવિ।
યથાઽસ્ય હૃદયં ભીતમલ્પસત્વસ્ય સંયુગે ॥ 6-43-31 (40205)
તતસ્તે સૈનિકાઃ સર્વે પ્રશંસન્તિ સ્મ કૌરવાન્ ।
હૃષ્ટાઃ સુમનસો ભૂત્વા ચેલાનિ દુધુવુશ્ચ હ ॥ 6-43-32 (40206)
વ્યનિન્દંશ્ચ તથા સર્વે યોધાસ્તવ વિશાંપતે।
યુધિષ્ઠિરં સસોદર્યં સહિતં કેશવનેન હિ ॥ 6-43-33 (40207)
તતસ્તત્કૌરવં સૈન્યં ધિક્વૃત્વા તુ યુધિષ્ઠિરમ્ ।
નિઃશબ્દમભવત્તૂર્ણં પુનરેવ વિશાંપતે ॥ 6-43-34 (40208)
કિં નુ વક્ષ્યાતિ રાજાઽસૌ કિં ભીષ્મઃ પ્રતિવક્ષ્યતિ।
કિં ભીમઃ સમરશ્લાઘી કિં નુ કૃષ્ણાર્જુનાવિતિ ॥ 6-43-35 (40209)
વિવક્ષિતં કિમસ્યેતિ સંશયઃ સુમહાનભૂત્ ।
ઉભયો સેનયો રાજન્યુધિષ્ઠિરકૃતે તદા ॥ 6-43-36 (40210)
સોઽવગાહ્ય ચમૂં શત્રોઃ શરશક્તિસમાકુલામ્ ।
ભીષ્મમેવાભ્યાત્તૂર્ણં ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ ॥ 6-43-37 (40211)
તમુવાચ તતઃ પાદૌ કારભ્યાં પીડ્ય પાણ્ડવઃ ।
ભીષ્મં શાન્તનવં રાજા યુદ્ધાય સમુપસ્થિતમ્ ॥ 6-43-38 (40212)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-39x (4074)
આમન્ત્રયે ત્વાં દુર્ધર્ષ ત્વયા યોત્સ્યામહે સહ।
અનજાનીહિ માં તાત આશિષશ્ચ પ્રયોજય ॥ 6-43-39 (40213)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-43-40x (4075)
યદ્યેવં નાભિગચ્છેથા યુધિ માં પૃથિવીપતે।
શપેયં ત્વાં મહારાજ પરીભાવાય ભારત ॥ 6-43-40 (40214)
પ્રીતોઽહં પુત્ર યુધ્યસ્વ જયમાપ્નુહિ પાણ્ડવ ।
યત્તેઽભિલષિતં ચાન્યત્તદવાપ્નુહિ સંયુગે ॥ 6-43-41 (40215)
વ્રિયતાં ચ વરઃ પાર્થ કિમસ્મત્તોઽભિકાઙ્ક્ષસિ ।
એવં ગતે મહારાજ ન તવાસ્તિ પરાજયઃ ॥ 6-43-42 (40216)
અર્થસ્ય પુરુષો દાસો દાસસ્ત્વર્થો ન કસ્યચિત્।
ઇતિ સત્યં મહારાજ બદ્ધોઽસ્મ્યર્થેન કૌરવૈઃ ॥ 6-43-43 (40217)
અતસ્ત્વાં ક્લીબવદ્વાક્યં બ્રવીમિ કુરુનન્દન ।
ભૃતોઽસ્ત્મ્યર્થેન કૌરવ્ય યુદ્ધાદન્યત્કિમિચ્છસિ ॥ 6-43-44 (40218)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-45x (4076)
મન્ત્રયસ્વ મહાબાહો હિતૈષી મમ નિત્યશઃ।
યુધ્યસ્વ કૌરવસ્યાર્થે મમૈષ સતતં વરઃ ॥ 6-43-45 (40219)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-43-46x (4077)
રાજન્કિમત્ર સાહ્યં તે કરોમિ કુરુનન્દન।
કામં યોત્સ્યે પરસ્યાર્થે બ્રૂહિ યત્તે વિવક્ષિતમ્ ॥ 6-43-46 (40220)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-47x (4078)
કથં જયેયં સંગ્રામે ભવન્તમપરાજિતમ્।
એતન્મે મન્ત્રય હિતં યદિ શ્રેયઃ પ્રપશ્યસિ ॥ 6-43-47 (40221)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-43-48x (4079)
નૈનં પશ્યામિ કૌન્તેય યો માં યુધ્યન્તમાહવે।
વિજયેત પુમાન્કશ્તિત્સાક્ષાદપિ શતક્રતુઃ ॥ 6-43-48 (40222)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-49x (4080)
હન્ત પૃચ્છામિ તસ્માત્ત્વાં પિતામહ નમોસ્તુ તે।
વધોપાયં બ્રવીહિ ત્વમાત્મનઃ સમરે પરૈઃ ॥ 6-43-49 (40223)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-43-50x (4081)
ન સ્મ તં તાત પશ્યામિ સમરે યો જયેત મામ્।
ન તાવન્મૃત્યુકાલોઽપિ પુનરાગમનં કુરુ ॥ 6-43-50 (40224)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-43-51x (4082)
તતો યુધિષ્ઠિરો વાક્યં ભીષ્મસ્ય કુરુનન્દન।
શિરસા પ્રતિજગ્રાહ ભૂયસ્તમભિવાદ્ય ચ ॥ 6-43-51 (40225)
પ્રાયાત્પુનર્મહાબાહુરાચાર્યસ્ય રથં પ્રતિ।
પશ્યતાં સર્વસૈન્યાનાં મધ્યેન ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 6-43-52 (40226)
સ દ્રોણમભિવાદ્યાથ કૃત્વં ચાભિપ્રદક્ષિણમ્ ।
ઉવાચ રાજા દુર્ધર્ષમાત્મનિઃશ્રેયસં વચઃ ॥ 6-43-53 (40227)
આમન્ત્રયે ત્વાં ભગવન્યોત્સ્યે વિગિતકલ્મષઃ ।
કથં જયે રિપૂન્સર્વાનનુજ્ઞાતસ્ત્વયા દ્વિજ ॥ 6-43-54 (40228)
દ્રોણ ઉવાચ। 6-43-55x (4083)
યદિ માં નાભિગચ્છેથા યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયઃ।
શપેયં ત્વાં મહારાજ પરીભાવાય સર્વશઃ ॥ 6-43-55 (40229)
તદ્યુધિષ્ઠિર તુષ્ટોઽસ્મિ પૂજિતશ્ચ ત્વયાઽનઘ।
અનુજાનામિ યુધ્યસ્વ વિજયં સમવાપ્નુહિ ॥ 6-43-56 (40230)
કરવાણિ ચ તે કામં બ્રૂહિ ત્વમભિકાઙ્ક્ષિતમ્ ।
એવં ગતે મહારાજ યુદ્ધાદન્યત્કિમિચ્છસિ ॥ 6-43-57 (40231)
અર્થસ્ય પુરુષો દાસો દાસસ્ત્વર્થો ન કસ્યચિત્।
ઇતિ સત્યં મહારાજ બદ્ધોઽસ્મ્યર્થેન કૌરવૈઃક ॥ 6-43-58 (40232)
બ્રવીમ્યેતત્ક્લીબવત્ત્વાં યુદ્ધાદન્યત્કિમિચ્છસિ।
યોત્સ્યેઽહં કૌરવસ્યાર્થે તવાશાસ્યો જયો મયા ॥ 6-43-59 (40233)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-60x (4084)
જયમાશાસ્સ્વ મે બ્રહ્મન્મન્ત્રયસ્વ ચ મદ્ધિતમ્।
યુધ્યસ્વ કૌરવસ્યાર્થે વર એષ વૃતો મયા ॥ 6-43-60 (40234)
દ્રોણ ઉવાચ। 6-43-61x (4085)
ધ્રુવસ્તે વિજયો રાજન્યસ્ય મન્ત્રી હરિસ્તવ ।
અહં ત્વામભિજાનામિ રણે શત્રૂન્વિજેષ્યસિ ॥ 6-43-61 (40235)
યતો ધર્મસ્તતઃ કૃષ્ણો યતઃ કૃષ્ણસ્તતો જયઃ।
યુધ્યસ્વ ગચ્છ કૌન્તેય પૃચ્છ માં કિં બ્રવીમિ તે ॥ 6-43-62 (40236)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-63x (4086)
પૃચ્છામિ ત્વાં દ્વિજશ્રેષ્ઠ શ્રૃણુ યન્મેઽભિકાઙ્ક્ષિતમ્।
કથં જયેયં સંગ્રામે ભવન્તમપરાજિતમ્ ॥ 6-43-63 (40237)
દ્રોણ ઉવાચ। 6-43-64x (4087)
ન તેઽસ્તિ વિજયસ્તાવદ્યાવદ્યુદ્ધ્યામ્યહં રણે।
મમાશુ નિધને રાજન્યતસ્વ સહ સદરૈઃ ॥ 6-43-64 (40238)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-65x (4088)
હન્ત તસ્માન્મહાબાહો વધોપાયં વદાત્મનઃ।
આચાર્ય પ્રણિપત્યૈષ પૃચ્છામિ ત્વાં નમોઽસ્તુ તે ॥ 6-43-65 (40239)
દ્રોણ ઉવાચ। 6-43-66x (4089)
ન શત્રું તાત પશ્યામિ યો માં હન્યાદ્રથે સ્થિતમ્।
યુધ્યમાનં સુસંરબ્ધં શરવર્ષૌઘવર્ષિણમ્ ॥ 6-43-66 (40240)
ઋતે પ્રાયગતં રજન્ન્યસ્તશસ્ત્રમચેતનમ્ ।
હન્યાન્માં યુધિ યોધાનાં સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે । 6-43-67 (40241)
શસ્ત્રં ચાહં રણે જહ્યાં શ્રુત્વા તુ મહદપ્રિયમ્।
શ્રદ્ધેપવાક્યાત્પુરુષાદેતત્સત્યં બ્રવીતિ તે ॥ 6-43-68 (40242)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-43-69x (4090)
એતચ્છ્રુત્વા મહારાજ ભારદ્વાજસ્ય ધીમતઃ।
અનુમાન્ય તમાચાર્યં પ્રાયાચ્છારદ્વતં પ્રતિ ॥ 6-43-69 (40243)
સોઽભિવાદ્ય કૃપં રાજા કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્ ।
ઉવાચ દુર્ધર્ષતમં વાક્યં વાક્યવિદાં વરઃ ॥ 6-43-70 (40244)
અનુમાનયે ત્વાં યોત્સ્યેઽહં ગુરો વિગતકલ્મષઃ ।
જયેયં ચ રિપૂન્સર્વાનનુજ્ઞાતસ્ત્વયાઽનઘ ॥ 6-43-71 (40245)
કૃપ ઉવાચ। 6-43-72x (4091)
યદિ માં નાભિગચ્છેથા યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયઃ।
શપેયં ત્વાં મહારાજ પરીભાવાય સર્વશઃ ॥ 6-43-72 (40246)
અર્થસ્ય પુરુષો દાસો દાસસ્ત્વર્થો ન કસ્યચિત્ ।
ઇતિ સત્યં મહારાજ બદ્ધોઽસ્મ્યર્થેન કૌરવૈઃ । 6-43-73 (40247)
તેષામર્થે મહારાજ યોદ્ધવ્યમિતિ મે મતિઃ ।
અતસ્ત્વાં ક્લીબવદ્બ્રૂયાંયુદ્ધાદન્યત્કિમિચ્છસિ ॥ 6-43-74 (40248)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-75x (4092)
હન્ત પૃચ્છામિ તે તસ્માદાચાર્ય શ્રૃણુ મે વચઃ।
ઇત્યુક્ત્વા વ્યથિતો રાજા નોવાચ ગતચેતનઃ ॥ 6-43-75 (40249)
સઞ્જય ઉવાચ 6-43-76x (4093)
તં ગૌતમઃ પ્રત્યુવાચ વિજ્ઞાયાસ્ય વિવક્ષિતમ્।
અવધ્યોઽહં મહીપાલ યદ્ધ્યસ્વ જયમાપ્નુહિ ॥ 6-43-76 (40250)
પ્રીતસ્તેઽભિગમેનાહં જયં તવ નરાધિપ ।
આશાસિષ્યે સદોત્થાય સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 6-43-77 (40251)
એતચ્છ્રુત્વા મહારાજ ગૌતમસ્ય વિશાંપતે।
અનુમાન્ય કૃપં રાજા પ્રયયૌ યેન મદ્રરાટ્ ॥ 6-43-78 (40252)
સ શલ્યમભિવાદ્યાથ કૃત્વા ચાભિપ્રદક્ષિણમ્ ।
ઉવાચ રાજા દુર્ધર્ષમાત્મનિઃશ્રેયસં વચઃ ॥ 6-43-79 (40253)
અનુમાનયે ત્વાં દુર્ધર્ષ યોત્સ્યે વિગતકલ્મષઃ ।
જયેયં નુ પરાન્રાજન્નનુજ્ઞાતસ્ત્વયા રિપૂન્ ॥ 6-43-80 (40254)
શલ્ય ઉવાચ। 6-43-81x (4094)
યદિ માં નાધિગચ્છેથા યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયઃ ।
શપેયં ત્વાં મહારાજ પરીભાવાય વૈ રણે ॥ 6-43-81 (40255)
તુષ્ટોઽસ્મિ પૂજિતશ્ચાસ્મિ યત્કાઙ્ક્ષસિ તદસ્તુ તે ।
અનુજાનામિ ચૈવ ત્વાં યુધ્યસ્વ જયમાપ્નુહિ ॥ 6-43-82 (40256)
બ્રૂહિ ચૈષ પરં વીર કેનાર્થઃ કિં દદામિ તે।
એવં ગતે મહારાજ યુદ્ધાદન્યત્કિમિચ્છસિ ॥ 6-43-83 (40257)
અર્થસ્ય પુરુષો દાસો દાસસ્ત્વર્થો ન કસ્યચિત્।
ઇતિ સત્યં મહારાજ બદ્ધોસ્મ્યર્થેન કૌરવૈઃ ॥ 6-43-84 (40258)
કરિષ્યામિ હિ તે કામં ભાગિનેય યથેપ્સિતમ્।
બ્રવીમ્યતઃ ક્લીબવત્ત્વાં યુદ્ધાદન્યત્કિમિચ્છસિ ॥ 6-43-85 (40259)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-86x (4095)
મન્ત્રયસ્વ મહારાજ નિત્યં મદ્ધિતમુત્તમમ્।
કામં યુદ્ધ્ય પરસ્યાર્થે વરમેતં વૃણોમ્યહમ્ ॥ 6-43-86 (40260)
શલ્ય ઉવાચ। 6-43-87x (4096)
કિમત્ર બ્રૂહિ સાહ્યં તે કરોમિ નૃપસત્તમ।
કામં યોત્સ્યે પરસ્યાર્થે બદ્ધોઽસ્મ્યર્થેન કૌરવૈઃ ॥ 6-43-87 (40261)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-88x (4097)
સ એવ મે વરઃ શલ્ય ઉદ્યોગે યસ્ત્વયા કૃતઃ।
સૂતપુત્રસ્ય સંગ્રામે કાર્યસ્તેજોવધસ્ત્વયા ॥ 6-43-88 (40262)
શલ્ય ઉવાચ। 6-43-89x (4098)
સંપત્સ્યત્યેષ તે કામઃ કુન્તીપુત્ર યથેપ્સિતમ્ ।
ગચ્છ યુધ્યસ્વ વિસ્રબ્ધઃ પ્રતિજાને વચસ્તવ ॥ 6-43-89 (40263)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-43-90x (4099)
અનુમાન્યાથ કૌન્તેયો માતુલં મદ્રકેશ્વરમ્ ।
નિર્જગામ મહાસૈન્યાદ્ભ્રતૃભિઃ પરિવારિતઃ ॥ 6-43-90 (40264)
વાસુદેવસ્તુ રાધેયમાહવેઽભિજગામ વૈ।
તત એનમુવાચેદં પાણ્ડવાર્થે ગદાગ્રજઃ ॥ 6-43-91 (40265)
શ્રુતં મે કર્ણ ભીષ્મસ્ય દ્વોષાત્કિલ ન યોત્સ્યસે।
અસ્માન્વરય રાધેય યાવદ્ભીષ્મો ન હન્યતે ॥ 6-43-92 (40266)
હતે તુ ભીષ્મે રાધેય પુનરેષ્યસિ સંયુગમ્ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સાહાય્યં યદિ પશ્યસિ ચેત્સમમ્ ॥ 6-43-93 (40267)
કર્ણ ઉવાચ। 6-43-94x (4100)
ન વિપ્રિયં કરિષ્યામિ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય કેશવ ।
ત્યક્તપ્રાણં હિ માં વિદ્ધિ દુર્યોધનહિતૈષિણમ્ ॥ 6-43-94 (40268)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-43-95x (4101)
તચ્છ્રુત્વા વચનં કૃષ્ણઃ સંન્યવર્તત ભારત ।
યુધિષ્ઠિરપુરોગૈશ્ચ પાણ્ડવૈઃ સહ સંગતઃ ॥ 6-43-95 (40269)
અથ સૈન્યસ્ય મધ્યે તુ પ્રાક્રોશત્પાણ્ડવાગ્રજઃ ।
યોઽસ્માન્વૃણોતિ તમહં વરયે સાહ્યકારણાત્ ॥ 6-43-96 (40270)
અથ તાન્સમભિપ્રેક્ષ્ય યુયુત્સુરિદમબ્રવીત્ ।
પ્રીતાત્મા ધર્મરાજાનં કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 6-43-97 (40271)
અહં યોત્સ્યામિ ભવતઃ સંયુગે ધૃતરાષ્ટ્રજાન્ ।
યુષ્મદર્થં મહારાજ યદિ માં વૃણુષેઽનઘ ॥ 6-43-98 (40272)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-43-99x (4102)
એહ્યેહિ સર્વે યોત્સ્યામસ્તવ ભ્રાતૄનપણ્ડિતાન્।
યુયુત્સો વાસુદેવશ્ચ વયં ચ બ્રૂમ સર્વશઃ ॥ 6-43-99 (40273)
વૃણોમિ ત્વાં મહાબાહો યુધ્યસ્વ મમ કારણાત્।
ત્વયિ પિણ્ડશ્ચ તન્તુશ્ચ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દૃશ્યતે ॥ 6-43-100 (40274)
ભજસ્વાસ્માન્રાજપુત્ર ભજમાનાન્મહાદ્યુતે ।
ન ભવિષ્યતિ દુર્બુદ્ધિર્ધાર્તરાષ્ટ્રોઽત્યમર્ષણઃ ॥ 6-43-101 (40275)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-43-102x (4103)
તતો યુયુત્સુઃ કૌરવ્યાન્પરિત્યજ્ય સુતાંસ્તવ।
જગામ પાણ્ડુપુત્રાણાં સેનાં વિશ્રાવ્ય દુન્દુભિં ॥ 6-43-102 (40276)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા સંપ્રહૃષ્ટઃક સહાનુજઃ ।
જગ્રાહ કવચં ભૂયો દીપ્તિમત્કનકોઞ્જ્વલમ્ ॥ 6-43-103 (40277)
પ્રત્યપદ્યન્ત તે સર્વે સ્વરથાન્પુરુષર્ષભાઃ ।
તતો વ્યૂહં યથાપૂર્વં પ્રત્યવ્યૂહન્ત તે પુનઃ ॥ 6-43-104 (40278)
અવાદયન્દુન્દુભીંશ્ચ શતશશ્ચૈવ પુષ્કરાન્ ।
સિંહનાદાંશ્ચ વિવિધાન્વિનેદુઃ પુરુષર્ષભાઃ ॥ 6-43-105 (40279)
રથસ્થાન્પુરુષવ્યાઘ્રાન્પાણ્ડવાન્પ્રેક્ષ્ય પાર્થિવાઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નાદયઃ સર્વે પુનર્જહૃષિરે તદા ॥ 6-43-106 (40280)
ગૌરવં પાણ્ડુપુત્રાણાં માન્યાન્માનયતાં ચ તાન્।
દૃષ્ટ્વા મહીક્ષિતસ્તત્ર પૂજયાંચક્રિરે ભૃશમ્ ॥ 6-43-107 (40281)
સૌહૃદં ચ કૃપાં ચૈવ પ્રાપ્તકાલં મહાત્મનામ્ ।
દયાં ચ જ્ઞાતિષુ પરાં કથયાંચક્રિરે નૃપાઃ ॥ 6-43-108 (40282)
સાધુસાધ્વિતિ સર્વત્ર નિશ્ચેરુઃ સ્તુતિસંહિતાઃ।
વાચઃ પુણ્યાઃ કીર્તિમતાં મનોહૃદયહર્ષણાઃ ॥ 6-43-109 (40283)
મ્લેચ્છાશ્ચાર્યાશ્ચ યે તત્ર દદૃશુઃ શુશ્રુવુસ્તથા ।
વૃત્તં તત્પાણ્ડુપુત્રાણાં રુરુદુસ્તે સગદ્ગદાઃ ॥ 6-43-110 (40284)
તતો જઘ્નુર્મહાભેરીઃ શતશશ્ચ સહસ્રશઃ ।
શઙ્ખાંશ્ચ ગોક્ષીરનિભાન્દધ્મુર્હૃષ્ટા મનસ્વિનઃ ॥ ॥ 6-43-111 (40285)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-43-8 પેશ્યઃ કાહલાઃ। ક્રકચા જયમઙ્ગલાઃ। ગોવિષાણિકાઃ ગવાદિશ્રૃઙ્ગાણિ ॥ 6-43-25 પુરાકલ્પે પ્રાચીનશાસ્ત્રે ॥ 6-43-29 વ્યક્તં નિયતમ્। ભીષ્મં ભીષ્મસ્ય। અન્તિકં સમીપમ્ ॥ 6-43-36 વિવક્ષિતં વક્તુમિષ્ટમ્ ॥ 6-43-50 તાવત્ સંપ્રતિ ॥ 6-43-53 આત્મનિઃશ્રેસં સ્વહિત સાધનમ્ ॥ 6-43-65 અભિજાનામિ અનુજાનામિ ॥ 6-43-67 પ્રાયગતં મરણાય નિયતમ્ । અચેતનં યોગબલેન ત્યક્તદેહમ્ । યોધાનાં મધ્યે કશ્ચિદિતિ શેષઃ ॥ 6-43-68 જહ્યાં ત્યજેયમ્ ॥ 6-43-98 ભવતઃ ભવત્સંબન્ધી ॥ 6-43-100 તન્તુઃ સંતતિઃ । પિણ્ડઃ પિતૃયજ્ઞઃ । અન્યે સર્વે મરિષ્યન્તીતિ ભાવઃ ॥ 6-43-107 ગૌરવં માન્યત્વમ્ ॥ 6-43-108 સૌહૃદં મૈત્રીમ્ । કૃપાં સ્નેહમ્। દયાં પરદુઃખપ્રહાણેચ્છામ્ ॥ 6-43-109 કીર્તિમતાં પાણ્ડવાનાં સ્તુતિસંહિતા વાચ ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 044
॥ શ્રીઃ ॥
6.44. અધ્યાયઃ 044
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુપાણ્ડવસેનયોર્યુદ્ધારમ્ભઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-44-0 (40286)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-44-0x (4104)
એવં વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ મામકેષ્વિતરેષુ ચ।
કે પૂર્વં પ્રાહરંસ્તત્ર કુરવઃક પાણ્ડવા નુ કિમ્ ॥ 6-44-1 (40287)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-44-2x (4105)
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો રાજન્પુત્રો દુઃશાસનસ્તવ।
ભીષ્મં પ્રમુખતઃ કૃત્વા પ્રયયૌ સહ સેનયા ॥ 6-44-2 (40288)
તથૈવ પાણ્ડવાઃ સર્વે ભીમસેનપુરોગમાઃ ।
ભીષ્મેણ યુદ્ધમિચ્છન્તઃ પ્રયયુર્હૃષ્ટમાનસાઃ ॥ 6-44-3 (40289)
ક્ષ્વેડાઃ કિલકિલાશબ્દાઃ ક્રકચા ગોવિષાણિકાઃ ।
ભેરીમૃદઙ્ગમુરજા હયકુઞ્જરનિઃસ્વનાઃ ॥ 6-44-4 (40290)
ઉભયોઃક સેનયોર્હ્યાસંસ્તતસ્તેઽસ્માન્સમાદ્રવન્।
વયં તાન્પ્રતિર્દન્તસ્તદાઽઽસીત્તુમુલં મહત્ ॥ 6-44-5 (40291)
મહાન્ત્યનીકાનિ મહાસમુચ્છ્રયે
સમાગમે પાણ્ડવધાર્તરાષ્ટ્રયોઃ।
ચકમ્પિરે શઙ્ખમૃદઙ્ગનિઃસ્વનૈઃ
પ્રકમ્પિતાનીવ વનાનિ વાયુના ॥ 6-44-6 (40292)
નરેન્દ્ર નાગાશ્વરતાકુલાના-
મભ્યાગતાનામશિવે મુહૂર્તે।
બભૂવ ઘોષસ્તુમુલશ્ચમૂનાં
વાતોદ્ધુતાનામિવ સાગરાણામ્ ॥ 6-44-7 (40293)
તસ્મિન્સમુત્થિતે શબ્દે તુમુલે રોમહર્ષણે।
ભીમસેનો મહાબાહુઃ પ્રાણદદ્ગોવૃષો યથા ॥ 6-44-8 (40294)
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષં વારણાનાં ચ બૃંહિતમ્।
સિંહનાદં ચ સૈન્યાનાં ભીસસેનરવોઽભ્યભૂત્ ॥ 6-44-9 (40295)
હયાનાં હેષમાણાનામનીકેષુ સહસ્રશઃ ।
સર્વાનભ્યભવચ્ચબ્દાન્ભીમસ્ય નદતઃ સ્વનઃ ॥ 6-44-10 (40296)
તં શ્રુત્વા નિનદં તસ્ય સૈન્યાસ્તવ વિતત્રસુઃ ।
જીમૂતસ્યેવ નદતઃ શક્રાશનિસમસ્વનમ્ ॥ 6-44-11 (40297)
વાહનાનિ ચ સર્વાણિ શકૃન્મૂત્રં પ્રમુસ્રુવુઃ ।
શબ્દેન તસ્ય વીરસ્ય સિંહસ્યેવેતરેક મૃગાઃ ॥ 6-44-12 (40298)
દર્શયન્ઘોરમાત્માનં મહાભ્રમિવ નાદયન્।
વિભીષયંસ્તવ સુતાન્ભીમસેનઃ સમભ્યયાત્ ॥ 6-44-13 (40299)
તમાયાન્તં મહેષ્વાસં સોદર્યાઃ પર્યવારયન્ ।
છાદયન્તઃ શરવ્રાતૈર્મેઘા ઇવ દિવાકરમ્ ॥ 6-44-14 (40300)
દુર્યોધનશ્ચ પુત્રસ્તે દુર્મુખો દુઃસહઃ શલઃ ।
દુઃશાસનશ્ચાતિરથસ્તથા દુર્મર્ષણો નૃપઃ ॥ 6-44-15 (40301)
વિવિંશતિશ્ચિત્રસેનો વિકર્ણશ્ચ મહારથઃ ।
પુરુમિત્રો જયો ભોજઃ સૌમદત્તિશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 6-44-16 (40302)
મહાચાપાનિ ધુન્વન્તો મેઘા ઇવ સવિદ્યુતઃ ।
આદદાનાશ્ચ નારાચાન્નિર્મુક્તાશીવિષોપમાન્ ॥ 6-44-17 (40303)
અથ તે દ્રૌપદીપુત્રાઃ સૌભદ્રશ્ચ મહારથઃ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-44-18 (40304)
ધાર્તરાષ્ટ્રાન્પ્રતિયયુરર્દયન્તઃ શિતૈઃ શરૈઃ ।
વજ્રૈરિવ મહાવેગૈઃ શિખરાણિ ધરાભૃતામ્ ॥ 6-44-19 (40305)
તસ્મિન્પ્રથમસંગ્રામે ભીમજ્યાતલનિઃસ્વને।
તાવકાનાં પરેષાં ચ નાસીત્કશ્ચિત્પરાઙ્મુખઃ ॥ 6-44-20 (40306)
લાઘવં દ્રોણશિષ્યાણામપશ્યં ભરતર્ષભ ।
નિમિત્તવેધિનાં ચૈવ શરાનુત્સૃજતાં ભૃશમ્ ॥ 6-44-21 (40307)
નોપશામ્યતિ નિર્ઘોષો ધનુષાં કૂજતાં તથા।
વિનિશ્ચેરુઃ શરા દીપ્તાજ્યોતીંષીવ નભસ્તલાત્ ॥ 6-44-22 (40308)
સર્વે ત્વન્યે મહીપાલાઃ પ્રેક્ષકા ઇવ ભારત।
દદૃશુર્દર્શનીયં તં ભીમં જ્ઞાતિસમાગમમ્ ॥ 6-44-23 (40309)
તતસ્તે જાતસંરમ્ભાઃ પરસ્પરકૃતાગસઃ ।
અન્યોન્યસ્પર્ધયા રાજન્વ્યાયચ્છન્ત મહારથાઃ ॥ 6-44-24 (40310)
કુરુપાણ્ડવસેને તે હસ્ત્યશ્વરથસંકુલે ।
શુશુભાતે રણેઽતીવ પટે ચિત્રાર્પિતે ઇવ ॥ 6-44-25 (40311)
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે પ્રગૃહીતશરાસનાઃ ।
સહસૈન્યાઃ સમાપેતુઃ પુત્રસ્ય તવ શાસનાત્ ॥ 6-44-26 (40312)
યુધિષ્ઠિરેણ ચદિષ્ટાઃ પાર્થિવાસ્તે સહસ્રશઃ ।
વિનદન્તઃ સમાપેતુઃ પુત્રસ્ય તવ વાહિનીમ્ ॥ 6-44-27 (40313)
ઉભયોઃ સેનયોસ્તીવ્રઃ સૈન્યાનાં સ સમાગમઃ ।
અન્તર્ધીયત ચાદિત્યઃ સૈન્યેન રજસા વૃતઃ ॥ 6-44-28 (40314)
પ્રયુદ્ધાનાં પ્રભગ્નાનાં પુનરાવર્તિનામપિ।
નાત્ર સ્વેષાં પરેષાં વા વિશેષઃ સમદૃશ્યત ॥ 6-44-29 (40315)
તસ્મિસ્તુ તુમુલે યુદ્ધે વર્તમાને મહાભયે।
અતિ સર્વાણ્યનીકાનિ પિતા તેઽભિવ્યરોચત ॥ ॥ 6-44-30 (40316)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-44-6 મહાન્ સમુચ્છ્રયઃ સંપ્રહારો યત્ર ॥ 6-44-9 અભ્યભૂત્ અભિભૂતવાન્ ॥ 6-44-14 સોદર્યાઃ રાજાનુજાઃ ॥ 6-44-21 નિમિત્તં લક્ષ્યમ્ ॥ 6-44-25 પટે ઇતિ સપ્તમ્યન્તમ્ ॥ 6-44-28 સૈન્યેન સેનાભવેન ॥ 6-44-30 અતિ અતિક્રમ્ય ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 045
॥ શ્રીઃ ॥
6.45. અધ્યાયઃ 045
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુપાણ્ડવસેનયોર્દ્વન્દ્વયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-45-0 (40317)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-45-0x (4106)
પૂર્વાહ્ણે તસ્ય રૌદ્રસ્ય યુદ્ધમહ્નો વિશાંપતે।
પ્રાવર્તત મહાઘોરં રાજ્ઞાં દેહાવકર્તનમ્ ॥ 6-45-1 (40318)
કુરૂણાં સૃઞ્જયાનાં ચ જિગીષૂણાં પરસ્પરમ્ ।
સિંહાનામિવ સંહ્રાદો દિવમુર્વી ચ નાદયન્ ॥ 6-45-2 (40319)
આસીત્કિલકિલાશબ્દસ્તલશઙ્ખરવૈઃ સહ ।
જઝિરે સિંહનાદાશ્ચ શૂરાણાં પ્રતિગર્જતામ્ ॥ 6-45-3 (40320)
તલત્રાભિહતાશ્ચૈવ જ્યાશબ્દા ભરતર્ષભ।
પત્તીનાં પાદશબ્દશ્ચ વાજિનાં ચ મહાસ્વનઃ ॥ 6-45-4 (40321)
તોત્રાઙ્કુશનિપાતશ્ચ આયુધાનાં ચ નિઃસ્વનઃ।
ઘણ્ટાશબ્દશ્ચ નાગાનામન્યોન્યમભિધાવતામ્ ॥ 6-45-5 (40322)
તસ્મિન્સમુદિતે શબ્દે તુગુલે રોમહર્ષણે ।
બભૂવ રથનિર્ઘોષઃ પર્જન્યનિનદોપમઃક ॥ 6-45-6 (40323)
તે મનઃ ક્રૂરમાધાય સમભિત્યક્તજીવિતાઃ ।
પાણ્ડવાનભ્યવર્તન્ત સર્વ એવોચ્છ્રિતધ્વજાઃ ॥ 6-45-7 (40324)
અથ શાન્તનવો રાજન્નભ્યધાવદ્ધનઞ્જયમ્ ।
પ્રગૃહ્ય કાર્મુકં ઘોરં કાલદણ્ડોપમં રણે ॥ 6-45-8 (40325)
અર્જુનોઽપિ ધનુર્ગૃહ્ય ગાણ્ડીવં લોકવિશ્રુતમ્ ।
અભ્યધાવત તેજસ્વી ગાઙ્ગેયં રણમૂર્ધનિ ॥ 6-45-9 (40326)
તાવુભૌ કુરુશાર્દૂલૌ પરસ્પરવધૈષિણૌ।
ગાઙ્ગેયસ્તુ રણે પાર્થં વિદ્ધ્વા નાકમ્પયદ્બલી ॥ 6-45-10 (40327)
તથૈવ પાણ્ડવો રાજન્ભીષ્મં નાકમ્પયદ્યુધિ।
સાત્યકિસ્તુ મહેષ્વાસઃ કૃતવર્માણમભ્યાત્ ॥ 6-45-11 (40328)
તયોઃ સમભયવદ્યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ।
સાત્યકિઃ કૃતવર્માણં કૃતવાર્મા ચ સાત્યકિમ્ ॥ 6-45-12 (40329)
આનર્ચ્છતુઃ શરૈર્ઘોરૈસ્તક્ષમાણૌ પરસ્પરમ્।
તૌ શરાચિતસર્વાઙ્ગૌ શુશુભાતે મહાબલૌ ॥ 6-45-13 (40330)
વસન્તે પુષ્પશબલૌ પુષ્પિતાવિવ કિંશુકૌ ।
અભિમન્યુર્મહેષ્વાસં બૃહદ્બલમયોધયત્ ॥ 6-45-14 (40331)
તતઃ કોસલરાજાઽસાવભિમન્યોર્વિશાંપતે ।
ધ્વજં ચિચ્છેદ સમરે સારથિં ચ વ્યપાતયત્ ॥ 6-45-15 (40332)
સૌભદ્રસ્તુ તતઃ ક્રુદ્ધઃ પાતિતે રથસારથૌ।
બૃહદ્બલં મહારાજ વિવ્યાધ નવભિઃ શરૈઃ ॥ 6-45-16 (40333)
અથાપરાભ્યાં ભલ્લાભ્યાં શિતાભ્યામરિમર્દનઃ ।
ધ્વજમેકેન ચિચ્છેદ પાર્ષ્ણિમેકેન સારથિમ્ ॥ 6-45-17 (40334)
અન્યોન્યં ચ શરૈઃ ક્રુદ્ધૌ તતક્ષાતે પરસ્પરમ્ ।
માનિનં સમરે દૃપ્તં કૃતવૈરં મહારથમ્॥ 6-45-18 (40335)
ભીમસેનસ્તવ સુતં દુર્યોધનમયોધયત્ ।
તાવુભૌ નરશાર્દૂલૌ કુરુમુખ્યૌ મહાબલૌ ॥ 6-45-19 (40336)
અન્યોન્યં શરવર્ષાભ્યાં વવૃષાતે રણાજિરે।
તૌ વીક્ષ્ય તુ મહાત્માનૌ કૃતિનૌ ચિત્રયોધિનૌ ॥ 6-45-20 (40337)
વિસ્મયઃ સર્વભૂતાનાં સમપદ્યત ભારત।
દુઃશાસનસ્તુ નકુલં પ્રત્યુદ્યાય મહાબલમ્ ॥ 6-45-21 (40338)
અવિધ્યન્નિશિતૈર્બાણૈર્બહુભિર્મર્મભેદિભિઃ ।
તસ્ય માદ્રીસુતઃ કેતું સશરં ચ શરાસનમ્ ॥ 6-45-22 (40339)
ચિચ્છેદ નિશિતૈર્બાણૈઃ પ્રહસન્નિવ ભારત ।
અથૈનં પઞ્ચવિંશત્યા ક્ષુદ્રકાણાં સમાર્પયત્ ॥ 6-45-23 (40340)
પુત્રસ્તુ તવ દુર્ધર્ષો નકુલસ્ય મહાહવે ।
તુરઙ્ગાંશ્ચિચ્છિદે બાણૈર્ધ્વજં ચૈવાભ્યપાતયત્ ॥ 6-45-24 (40341)
દુર્મુખઃ સહદેવં ચ પ્રત્યુદ્યાય મહાબલમ્ ।
વિવ્યાધ શરવર્ષેણ યતમાનં મહાહવે ॥ 6-45-25 (40342)
સહદેવસ્તતો વીરો દુર્મુખસ્ય મહારણે।
શરેણ ભૃતશીક્ષ્ણેન પાતયામાસ સારથિમ્ ॥ 6-45-27aતાવન્યોન્યં સમાસાદ્ય સમરે યુદ્ધદુર્મદૌ । 6-45-27bત્રાસયેતાં શરૈર્ઘોરૈઃ કૃતપ્રતિકૃતૈષિણૌ ॥ 6-45-26 (40343)
યુધિષ્ઠિરઃ સ્વયં રાજા મદ્રરાજાનમભ્યયાત્।
તસ્ય મદ્રાધિપશ્ચાપં દ્વિધા ચિચ્છેદ મારિષ ॥ 6-45-28 (40344)
તદપાસ્ય ધનુશ્છિન્નં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
અન્યત્કાર્મુકમાદાય વેગવદ્બલવત્તરમ્ ॥ 6-45-29 (40345)
તતો મદ્રેશ્વરં રાજા શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
છાદયામાસ સંક્રુદ્ધસ્તિષ્ઠ તિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-45-30 (40346)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તતો દ્રોણમભ્યદ્રવત ભારત।
તસ્ય દ્રોણઃ સુસંક્રુદ્ધઃ પરાસુકરણં દૃઢમ્ ॥ 6-45-31 (40347)
ત્રિધા ચિચ્છેદ સમરે પાઞ્ચાલ્યસ્ય તુ કાર્મુકમ્ ।
શરં ચૈવ મહાઘોરં કાલદણ્ડમિવાપરમ્ ॥ 6-45-32 (40348)
પ્રેષયામાસ સમરે સોઽસ્ય કાયે ન્યમઞ્જત।
અથાન્યદ્ધનુરાદાય સાયકાંશ્ચ ચતુર્દશ ॥ 6-45-33 (40349)
દ્રોણં દ્રુપદપુત્રસ્તુ પ્રતિવિવ્યાધ સંયુગે ।
તાવન્યોન્યં સુસંક્રુદ્ધૌ ચક્રતુઃ શુભૃશં રણમ્ ॥ 6-45-34 (40350)
સૌમદત્તિં રણે શઙ્ખો રભસં રભસો યુધિ ।
પ્રત્યુદ્યયૌ મહારાજ તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-45-35 (40351)
તસ્ય વૈ દક્ષિણં વીરો નિર્બિભેદ રણે ભુજમ્ ।
સમદત્તિસ્તથા શઙ્ખં જત્રુદેશે સમાહનત્ ॥ 6-45-36 (40352)
તયોસ્તદભવદ્યુદ્ધં ઘોરરૂપં વિશાંપતે ।
દૃપ્તયોઃ સમરે પૂર્વં વૃત્રવાસવયોરિવ ॥ 6-45-37 (40353)
બાહ્લીકં તુ રણે ક્રુદ્ધ ક્રુદ્ધરૂપો વિશાંપતે।
અભ્યદ્રવદમેયાત્મા ધૃષ્ટકેતુર્મહારથઃ ॥ 6-45-38 (40354)
બાહ્લીકસ્તુ રણે રાજન્ધૃષ્ટકેતુમમર્ષણઃ ।
શરૈર્બહુભિરાનર્ચ્છત્સિંહનાદમથાનદત્ ॥ 6-45-39 (40355)
ચેદિરાજસ્તુ સંક્રુદ્ધો બાહ્લીકં નવભિઃ શરૈઃ ।
વિવ્યાધ સમરે તૂર્ણં મત્તો મત્તમિવ દ્વિપમ્ ॥ 6-45-40 (40356)
તૌ તત્ર સમરે ક્રુદ્ધૌ નર્દન્તૌ ચ પુનઃ પુનઃ ।
સમીયતુઃ સુસંક્રુદ્ધાવઙ્ગારવબુધાવિવ ॥ 6-45-41 (40357)
રાક્ષસં રૌદ્રકર્માણં ક્રૂરકર્મા ઘટોત્કચઃ ।
અલમ્બુસં પ્રત્યુદિયાદ્બલં શક્ર ઇવાહવે ॥ 6-45-42 (40358)
ઘટોત્કચસ્તતઃ ક્રુદ્ધો રાક્ષસં તં મહાબલમ્ ।
નવત્યા સાયકૈસ્તીક્ષ્ણૈર્દારયામાસ ભારત ॥ 6-45-43 (40359)
અલમ્બુસસ્તુ સમરે ભૈમસેનિં મહાબલમ્ ।
બહુધા દારયામાસ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-45-44 (40360)
વ્યભ્રાજેતાં તતસ્તૌ તુ સંયુગે શરવિક્ષતૌ।
યથા દેવાસુરે યુદ્ધે બલશક્રૌ મહાબલૌ ॥ 6-45-45 (40361)
શિખણ્ડી સમરે રાજન્દ્રૌણિમભ્યુદ્યયૌ બલી ।
અશ્વત્થામા તતઃ ક્રુદ્દઃ શિખણ્ડિનમુપસ્થિતમ્ ॥ 6-45-46 (40362)
નારાચેન સુતીક્ષ્ણેન ભૃશં વિદ્ધ્વા હ્યકમ્પયત્ ।
શિખણ્ડ્યપિ તતો રાજન્દ્રોણપુત્રમતાડયત્ ॥ 6-45-47 (40363)
સાયકેન સુપીતેન તીક્ષ્ણેન નિશિતેન ચ।
તૌ જઘ્નતુસ્તદાન્યોન્યં શરૈર્બહુવિધૈર્મૃધે ॥ 6-45-48 (40364)
ભગદત્તં રણે શૂરં વિરાટો વાહિનીપતિઃ।
અભ્યયાત્ત્વરિતો રાજંસ્તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-45-49 (40365)
વિરાટો ભગદત્તં તુ શરવર્ષણ ભારત।
અભ્યવર્ષત્સુસંક્રુદ્ધો મેઘો વૃષ્ટ્યા ઇવાચલમ્ ॥ 6-45-50 (40366)
ભગદત્તસ્તતસ્તૂર્ણં વિરાટં પૃથિવીપતિમ્ ।
છાદયામાસ સમરે મેઘઃ સૂર્યમિવોદિતમ્ ॥ 6-45-51 (40367)
બૃહત્ક્ષત્રં તુ કૈકેયં કૃપઃ શારદ્વતો યયૌ ।
તં કૃપઃ શરવર્ષેણ ચ્છાદયામાસ ભારત ॥ 6-45-52 (40368)
ગૌતમં કૈકયઃ ક્રુદ્ધઃ શરવૃષ્ટ્યાઽભ્યપૂરયત્ ।
તાવન્યોન્યં હયાન્હત્વા ધનુશ્છિત્વા ચ ભારત ॥ 6-45-53 (40369)
વિરથાવસિયુદ્ધાય સમીયતુરમર્ષણૌ ।
તયોસ્તદભવદ્યુદ્ધં ઘોરરૂપં સુદારુણમ્ ॥ 6-45-54 (40370)
દ્રુપદસ્તુ તતો રાજન્સૈન્ધવં વૈ જયદ્રથમ્ ।
અભ્યુદ્યયૌ હૃષ્ટરૂપો હૃષ્ટરૂપં પરંતપઃ ॥ 6-45-55 (40371)
તતઃ સૈન્ધવકો રાજા દ્રુપદં વિશિખૈસ્ત્રિભિઃ ।
તાજયામાસ સમરે સ ચ તં પ્રત્યબિધ્યત ॥ 6-45-56 (40372)
તયોસ્તદભવદ્યુદ્ધં ઘોરરૂપં સુદારુણમ્ ।
ઈક્ષણપ્રીતિજનનં શુક્રાઙ્ગરકયોરિવ ॥ 6-45-57 (40373)
વિકર્ણસ્તુ સુતસ્તુભ્યં સુતસોમં મહાબલમ્ ।
અભ્યયાઞ્જવનૈરશ્વૈસ્તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-45-58 (40374)
વિકર્ણઃ સુતસોમં તુ વિદ્ધ્વા નાકમ્પયચ્છરૈઃ ।
સુતસોમો વિકર્ણં ચ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-45-59 (40375)
સુશર્માણં નરવ્યાઘ્રશ્ચેકિતાનો મહારથઃ ।
અભ્યદ્રવત્સુસંક્રુદ્ધઃ પાણ્ડવાર્થે પરાક્રમી ॥ 6-45-60 (40376)
શુશર્મા તુ મહારાજ ચેકિતાનં મહારથમ્ ।
મહતા શરવર્ષેણ વારયામાસ સંયુગે ॥ 6-45-61 (40377)
ચેકિતાનોઽપિ સંરબ્ધઃ સુશર્માણાં મહાહવે ।
પ્રાચ્છાદયત્તમિષુભિર્મહામેઘ ઇવાચલમ્ ॥ 6-45-62 (40378)
શકુનિઃ પ્રતિવિન્ધ્યં તુ પરાક્રાન્તં પરાક્રમી ।
અભ્યદ્રવત રાજેન્દ્ર મત્તઃ સિંહ ઇવ દ્વિપમ્ ॥ 6-45-63 (40379)
યૌધિષ્ઠિરસ્તુ સંક્રુદ્ધઃ સૌબલં નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
વ્યદારયત સંગ્રામે મઘવાનિવ દાનવમ્ ॥ 6-45-64 (40380)
શકુનિઃ પ્રતિવિન્ધ્યં તુ પ્રતિવિધ્યન્તમાહવે।
વ્યદારયન્મહાપ્રાજ્ઞઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-45-65 (40381)
સુદક્ષિણં તુ રાજેન્દ્ર કામ્ભોજાનાં મહારથમ્ ।
શ્રુતકર્મા પરાક્રાન્તમભ્યદ્રવત સંયુગે ॥ 6-45-66 (40382)
સુદક્ષિણસ્તુ સમરે સાહદેવિં મહારથમ્ ।
વિદ્ધ્વા નાકમ્પયત વૈ મૈનાકમિવ પર્વતમ્ ॥ 6-45-67 (40383)
શ્રુતકર્મા તતઃ ક્રુદ્ધઃ કામ્ભોજાનાં મહારથમ્ ।
શરૈર્બહુભિરાનર્ચ્છદ્દારયન્નિવ સર્વશઃ ॥ 6-45-68 (40384)
ઇરાવાનથ સંક્રુદ્ધઃ શ્રુતાયુષમરિન્દમમ્ ।
પ્રત્યુદ્યયૌ રણે યત્તો યત્તરૂપં પરંતપઃ ॥ 6-45-69 (40385)
આર્જુનિસ્તસ્ય સમરે હયાન્હત્વા મહારથઃ ।
નનાદ બલવાન્નાદં તત્સૈન્યં પ્રત્યપૂરયત્ ॥ 6-45-70 (40386)
શ્રુતાયુસ્તુ તતઃ ક્રુદ્ધઃ ફાલ્ગુનેઃ સમરે હયાન્।
નિજઘાન ગદાગ્રેણ તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-45-71 (40387)
વિન્દાનિવિન્દાવાવન્ત્યૌ કુન્તિભોજં મહારથમ્ ।
સસેનં સસુતં વીરં સંસસ઼ઞ્જતુરાહવે ॥ 6-45-72 (40388)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ તયોર્ઘોરં પરાક્રમમ્ ।
અયુધ્યેતાં સ્થિરૌ ભૂત્વા મહત્યા સેનયા સહ ॥ 6-45-73 (40389)
અનુવિન્દસ્તુ ગદયા કુન્તિભોજમતાડયત્।
કુન્તિભોજશ્ચ તં તૂર્ણં શરવ્રાતૈરવાકિરત્ ॥ 6-45-74 (40390)
કુન્તિભોજસુતશ્ચાપિ વિન્દં વિવ્યાધ સાયકૈઃ ।
સ ચ તં પ્રતિવિવ્યાધ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-45-75 (40391)
કેકયા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ ગાન્ધારાન્પઞ્ચ મારિષ ।
સસૈન્યાસ્તે સસૈન્યાંશ્ચ યોધયામાસુરાહવે ॥ 6-45-76 (40392)
વીરબાહુશ્ચ તે પુત્રો વૈરાટિં રથસત્તમમ્ ।
ઉત્તરં યોધયામાસ વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-45-77 (40393)
ઉત્તરશ્ચાપિ તં વીરં વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
ચેદિરાટ્ સમરે રાજન્નુલૂકં સમભિદ્રવત્ ॥ 6-45-78 (40394)
તથૈવ શરવર્ષેણ ઉલૂકં સમવિદ્ધ્યત ।
ઉલૂકશ્ચાપિ તં બાણૈર્નિશિતૈર્લોમવાહિભિઃ ॥ 6-45-79 (40395)
તયોર્યુદ્ધં સમભવદ્ધોરરૂપં વિશાંતે ।
દારયેતાં સુસંક્રુદ્ધાવન્યોન્યમપરાજિતૌ ॥ 6-45-80 (40396)
એવં દ્વન્દ્વસહસ્રાણિ રથવારણવાજિનામ્ ।
પદાતીનાં ચ સમરે તવ તેષાં ચ સંકુલે ॥ 6-45-81 (40397)
મુહૂર્તમિવ તદ્યુદ્ધમાસીન્મધુરદર્શનમ્ ।
તત ઉન્મત્તવદ્રાજન્ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 6-45-82 (40398)
ગજો ગજેન સમરે રથિનં ચ રથી યયૌ ।
અશ્વોઽશ્વં સમભિપ્રાયાત્પદાતિશ્ચ પદાતિનમ્ ॥ 6-45-83 (40399)
તતો યુદ્ધં સુદુર્ધર્ષં વ્યાકુલં સમપદ્યત।
શૂરાણાં સમરે તત્ર સમાસાદ્યેતરેતરમ્ ॥ 6-45-84 (40400)
તત્ર દેવર્ષયઃ સિદ્ધાશ્ચારણાશ્ચ સમાગતાઃ ।
પ્રેક્ષન્ત તદ્રણં ઘોરં દેવાસુરસમં ભુવિ ॥ 6-45-85 (40401)
તતો દન્તિસહસ્રાણિ ર્થાનાં ચાપિ મારિષ।
અશ્વૌઘાઃ પુરુષૌઘાશ્ચ વિપરીતં સમાયયુઃ ॥ 6-45-86 (40402)
તત્રતત્ર પ્રદૃશ્યન્તે રથવારણપત્તયઃ ।
સાદિનશ્ચ નરવ્યાઘ્ર યુધ્યમાના મુહુર્મુહુઃ ॥ ॥ 6-45-87 (40403)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પ્રથમદિવસયુદ્ધે પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-45-1 પૂર્વાહ્ણે પૂર્વભાગે ॥ 6-45-5 તોત્રં ગજદમનં વેણુકાખ્યં વેણુવુધ્નસમાકારમ્ ॥ 6-45-13 આનર્ચ્છતુઃ પીડિતવન્તૌ। તક્ષમાણૌ તનૂકુર્વાણૌ ॥ 6-45-14 પુષ્પૈઃ શબલૌ વિચિત્રૌ ॥ 6-45-17 એકેન પ્રાષ્ણિ પૃષ્ઠગોપં એકેન સારથિમિતિ ચ ॥ 6-45-23 ક્ષુદ્રકાણાં બાણવિશેષાણામ્ ॥ 6-45-31 પરાસુકરણં મારણસાધનમ્ ॥ 6-45-36 વીરઃ શઙ્ખઃ। જત્રુદેશે અંસસંધૌ ॥ 6-45-38 ધૃષ્ટકેતુઃ શિશુપાલસુતઃ ॥ 6-45-44 સન્નતપર્વભિઃ અલક્ષિતગ્રન્થિભિઃ ॥ 6-45-48 તીક્ષ્ણેન સૂક્ષ્મધારેણ । નિશિતે શાણોલ્લીઢેન । મૃધે સંગ્રામે ॥ 6-45-58 તુભ્યં તવ। સુતસોમં ભૈમસેનિમ્ ॥ 6-45-60 ચેકિતાનો યાદવઃ ॥ 6-45-69 ઇરાવાનર્જુનપુત્રઃ ॥ 6-45-72 સંસસજ્જતુઃ સંસક્તાવભૂતામ્ ॥ 6-45-81 દ્વન્દ્વં દ્વયોર્દ્વયોર્યુદ્ધમ્ ॥ 6-45-86 વિપરીતં અતીતક્રમમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 046
॥ શ્રીઃ ॥
6.46. અધ્યાયઃ 046
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-46-0 (40404)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-46-0x (4107)
રાજઞ્શતસહસ્રાણિ તત્રતત્ર પદાતિનામ્ ।
નિર્મર્યાદં પ્રયુદ્ધાનિ તત્તે વક્ષ્યામિ ભારત ॥ 6-46-1 (40405)
ન પુત્રઃ પિતરં જજ્ઞે પિતા વા પુત્રમૌરસમ્ ।
ન ભ્રાતા ભ્રાતરં તત્ર સ્વસ્ત્રીયં ન ચ માતુલઃ ॥ 6-46-2 (40406)
ન માતુલં ચ સ્વસ્રીયો ન સખાયં સખા તથા।
આવિષ્ટા ઇવ યુધ્યન્તે પાણ્ડવાઃ કુરુભિઃ સહ ॥ 6-46-3 (40407)
રથાનીકં નરવ્યાઘ્રાઃ કેચિદભ્યપતન્રથૈઃ ।
અભજ્યન્ત યુગૈરેવ યુગાનિ ભરતર્ષભ ॥ 6-46-4 (40408)
રથેષાશ્ચ રતેષાભિઃ કૂરા રથકૂબરૈઃ।
સંગતૈઃ સહિતાઃ કેચિત્પરસ્પરજિઘાંસવઃ ॥ 6-46-5 (40409)
ન શેકુશ્ચલિતું કેચિત્સન્નિપત્ય રથા રથૈઃ ।
પ્રભિન્નાસ્તુ મહાકાયાઃ સન્નિપત્ય ગજા ગજૈઃ ॥ 6-46-6 (40410)
બહુધા દારયન્ક્રુદ્ધા વિષાણૈરિતરેતરમ્।
સતોરણપતાકૈશ્ચ વારણા વરવારણૈઃ ॥ 6-46-7 (40411)
અભિસૃત્ય મહારાજ વેગવદ્ભિર્મહાગજૈઃ ।
દન્તૈરભિહતાસ્તત્ર ચુક્રુશુઃ પરમાતુરાઃ ॥ 6-46-8 (40412)
અભિનીતાશ્ચ શિક્ષાભિસ્તોત્રાઙ્કુશસમાહતાઃ।
અપ્રભિન્નાઃ પ્રભિન્નાનાં સંમુખાભિમુખા યયુઃ ॥ 6-46-9 (40413)
પ્રભિન્નૈરપિ સંસક્તાઃ કેચિત્તત્ર મહાગજાઃ ।
ક્રૌઞ્ચવન્નિનદં કૃત્વા દુદ્રુવુઃ સર્વતો દિશમ્ ॥ 6-46-10 (40414)
સમ્યક્પ્રણીતા નાગાશ્ચ પ્રભિન્નકરટામુખાઃ ।
ઋષિતોમરનારાચૈર્નિર્વિદ્ધા વરવારણાઃ ॥ 6-46-11 (40415)
પ્રણેદુર્ભિન્નમર્માણો નિપેતુશ્ચ ગતાસવઃ।
પ્રાદ્રવન્ત દિશઃ કેચિન્નદન્તો ભૈરવાન્રવાન્ ॥ 6-46-12 (40416)
ગજાનાં પાદરક્ષાસ્તુ વ્યૂઢોરસ્કાઃ પ્રહારિણઃ ।
ઋષ્ટિભિશ્ચ ધનુર્ભિશ્ચ વિમલૈશ્ચ પરશ્વથૈઃ ॥ 6-46-13 (40417)
ગદાભિર્મુસલૈશ્ચૈવ ભિન્દિપાલૈઃ સતોમરૈઃ ।
આયસૈઃ પરિઘૈશ્ચૈવ નિસ્તિરંશૈર્વિમલૈ શિતૈઃ । 6-46-14 (40418)
પ્રગૃહીતૈઃ સુસંરબ્ધા દ્રવમાણાસ્તતસ્તતઃ।
વ્યદૃશ્યન્ત મહારાજ પરસ્પરજિઘાંસવઃ ॥ 6-46-15 (40419)
રાજમાનાશ્ચ નિસ્ત્રિંશાઃ સંસિક્તા નરશોણિતૈઃ।
પ્રત્યદૃશ્યન્ત શૂરાણામન્યોન્યમભિધાવતામ્ ॥ 6-46-16 (40420)
અવક્ષિપ્તાવધૂતાનામસીનાં વીરબાહુભિઃ ।
સંજજ્ઞે તુમુલઃ શબ્દઃ પતતાં પરમર્મસુ ॥ 6-46-17 (40421)
ગદામુસલરુગ્ણાનાં ભિન્નાનાં ચ વરાસિભિઃ ।
દન્તિદન્તાવભિન્નાનાં મૃદિતાનાં ચ દન્તિભિઃ ॥ 6-46-18 (40422)
તત્ર તત્ર નરૌઘાણાં ક્રોશતામિતરેતરમ્ ।
શુશ્રુવુર્દારુણા વાચઃ પ્રેતાનામિવ ભારત ॥ 6-46-19 (40423)
હયૈરપિ હયારોહાશ્ચામરાપીડધારિભિઃ ।
હંસૈરિવ મહાવેગૈરન્યોન્યમભિવિદ્રુતાઃ ॥ 6-46-20 (40424)
તૈર્વિમુક્તા મહાપ્રાસા જામ્બૂનદવિભૂષણાઃ ।
આશુગા વિમલાસ્તીક્ષ્ણાઃ સંપેતુર્ભુજગોપમાઃ ॥ 6-46-21 (40425)
અશ્વૈરગ્ન્યજવૈઃ કેચિદાપ્લુત્ય મહતો રથાત્ ।
શિરાંસ્યાદદિરે વીરા રથિનામશ્વસાદિનઃ ॥ 6-46-22 (40426)
બહૂનપિ હયારોહાન્ભલ્લૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
રથી જઘાન સંપ્રાપ્ય બાણગોચરમાગતાન્ ॥ 6-46-23 (40427)
નવમેઘપ્રતીકાશાશ્ચાક્ષિપ્ય તુરગાન્ગજાઃ ।
પાદૈરેવ વિમૃદ્ગન્તિ મત્તાઃ કનકભૂષણાઃ ॥ 6-46-24 (40428)
પાઠ્યમાનેષુ કુમ્ભેષુ પાર્શ્વેષ્વપિ ચ વારણાઃ।
પ્રાસૈર્વિનિહતાઃ કેચિદ્વિનેદુઃ પરમાતુરાઃ ॥ 6-46-25 (40429)
સાશ્વારોહાન્હયાન્કાંશ્ચિદુન્મથ્ય વરવારણાઃ ।
સહસા ચિક્ષિપુસ્તત્ર સંકુલે ભૈરવે સતિ ॥ 6-46-26 (40430)
સાશ્વારોહાન્વિષાણાગ્રૈરુત્ક્ષિપ્ય તુરગાન્ગજાઃ ।
રથૌઘાનભિમૃદ્ગન્તઃ સધ્વજાનભિચક્રમુઃ ॥ 6-46-27 (40431)
પુંસ્ત્વાદતિમદત્વાચ્ચ કેચિત્તત્ર મહાગજાઃ ।
સાશ્વારોહાન્હયાઞ્જઘ્નુઃ કરૈઃ સચરણૈસ્તથા ॥ 6-46-28 (40432)
અશ્વારોહૈશ્ચ સમરે હસ્તિસાદિભિરેવ ચ ।
પ્રતિમાનેષુ ગાત્રેષુ પાર્શ્વષ્વભિ ચ વારણાન્ ।
આશુગા વિમલાસ્તીક્ષ્ણાઃ સંપેતુર્ભુજગોપમાઃ ॥ 6-46-29 (40433)
નરાશ્વકાયાન્નિર્ભિદ્ય લૌહાનિ કવચાનિ ચ।
નિપેતુર્વિમલાઃ શક્ત્યો વીરબાહુભિરર્પિતાઃ ॥ 6-46-30 (40434)
મહોલ્કકાપ્રતિમા ઘોરાસ્તત્ર તત્ર વિશાંપતે।
દ્વીપિચર્માવનદ્ધૈશ્ચ વ્યાઘ્રચર્મચ્છદૈરપિ ॥ 6-46-31 (40435)
વિકોશૈર્વિમલૈઃ ખઙ્ગૈરભિજધ્નુઃ પરાન્રણે ।
અભિપ્લુતમભિક્રુદ્ધમેકપાર્શ્વાવદારિતમ્ ॥ 6-46-32 (40436)
વિદર્શયન્તઃ સંપેતુઃ ખઙ્ગચર્મપરશ્વથૈઃ।
કેચિદાક્ષિપ્ય કરિણઃ સાશ્વાનપિ રથાન્કરૈઃ ॥ 6-46-33 (40437)
વિકર્ષન્તો દિશઃ સર્વાઃ સંપેતુઃ સર્વશબ્દગાઃ।
શઙ્કુભિર્દારિતાઃ કેચિત્સંભિન્નાશ્ચ પરશ્વથૈઃ ॥ 6-46-34 (40438)
હસ્તિભિર્મૃદિતાઃ કેચિત્ક્ષુણ્ણાશ્ચાન્યે તુરંગમૈઃ ।
રથનેમિનિકૃત્તાશ્ચ નિકૃત્તાશ્ચ પરશ્વથૈઃ ॥ 6-46-35 (40439)
વ્યાક્રોશન્ત નરા રાજંસ્તત્રતત્ર સ્મ બાન્ધવાન્।
પુત્રાનન્યે પિતૄનન્યે ભ્રાતૄંશ્ચ સહ બન્ધુભિઃ ॥ 6-46-36 (40440)
માતુલાન્ભાગિનેયાંશ્ચ પરાનપિ ચ સંયુગે ।
વિકીર્ણાન્ત્રાઃ સુબહવો ભગ્નસક્થાશ્ચ ભારત ॥ 6-46-37 (40441)
બાહુભિશ્ચાપરે છિન્નૈઃ પાર્શ્વેષુ ચ વિદારિતાઃ ।
ક્રન્દન્તઃ સમદૃશ્યન્ત તૃષિતા જીવિતેપ્સવઃ ॥ 6-46-38 (40442)
તૃષાપરિગતાઃ કેચિદલ્પસત્વા વિશાંપતે।
ભૂમૌ નિપતિતાઃ સઙ્ખ્યે મૃગયાંચક્રિરે જલમ્ ॥ 6-46-39 (40443)
રુધિરૌઘપરિક્લિન્નાઃ ક્લિશ્યમાનાશ્ચ ભારત ।
વ્યનિન્દન્ભૃશમાત્માનં તવ પુત્રાંશ્ચ સંગતાન્ ॥ 6-46-40 (40444)
અપરે ક્ષત્રિકયાઃ શૂરાઃ કૃતવૈરાઃ પરસ્પરમ્ ।
નૈવ શસ્ત્રં વિમુઞ્ચન્તિ નૈવ ક્રન્દન્તિ મારિષ ।
તર્જયન્તિ ચ સંહૃષ્ટાસ્તત્રતત્ર પરસ્પરમ્ ॥ 6-46-41 (40445)
આદશ્ય દશનૈશ્ચાપિ ક્રોધાત્સ્વરદનચ્છદમ્ ।
ભ્રુકુટીકુટિલૈર્વક્રૈઃ પ્રેક્ષન્તિ ચ પરસ્પરમ્ ॥ 6-46-42 (40446)
અપરે ક્લિશ્યમાનાસ્તુ શરાર્તા વ્રણપીડિતાઃ।
નિષ્કૂજાઃ સમપદ્યન્ત દૃઢસત્વા મહાબલાઃ ॥ 6-46-43 (40447)
અન્યે ચ વિરથાઃ શૂરા રથમન્યસ્ય સંયુગે।
પ્રાર્થયાના નિપતિતાઃ સંક્ષુણ્ણા વરવારણૈઃ ।
અશોભન્ત મહારાજ સપુષ્પા ઇવ કિંશુકાઃ ॥ 6-46-44 (40448)
સંબભૂવુરનીકેષુ બહવો ભૈરવસ્વનાઃ।
વર્તમાને મહાભીમે તસ્મિન્વીરવરક્ષયે॥ 6-46-45 (40449)
નિજઘાન પિતા પુત્રં પુત્રશ્ચ પિતરં રણે।
સ્વસ્ત્રીયો માતુલં ચાપિ સ્વસ્રીયં ચાપિ માતુલઃ ॥ 6-46-46 (40450)
સખા સખાયં ચ તથા સંબન્ધી બાન્ધવં તથા।
એવં યુયુધિરે તત્ર કુરવઃ પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 6-46-47 (40451)
વર્તમાને તથા તસ્મિન્નિર્મર્યાદે ભયાનકે ।
ભીષ્મમાસાદ્ય પાર્થાનાં વાહિની સમકમ્પત ॥ 6-46-48 (40452)
કેતુના પઞ્ચતારેણ તાલેન ભારતર્ષભ ।
રાજતેન મહાબાહુરુચ્છ્રિતેન મહારથે ।
બભૌ ભીષ્મસ્તદા રાજંશ્ચન્દ્રમા ઇવ મેરુણા ॥ ॥ 6-46-49 (40453)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પ્રથમદિવસયુદ્ધે ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-46-1 પ્રયુદ્ધાનિ યુદ્ધં કૃતવન્તિ ॥ 6-46-2 જજ્ઞે જ્ઞાતવાન્ ॥ 6-46-3 આવિષ્ટા ઇવ ભૂતાદિના ગૃહીતા ઇવ ॥ 6-46-4 યુગાનિ અશ્વસ્કન્ધાર્પિતાનિ દારૂણિ ॥ 6-46-5 રથેષા રથદણ્ડઃ । કૂબરો યુગકીલઃ। સંગતૈઃ સંમુખાગતૈઃ ॥ 6-46-6 પ્રભિન્નાશ્ર્યોતન્મદાઃ ॥ 6-46-7 વિષાણૈર્દન્તૈઃ તોરણાનિ ચતુઃસ્તમ્ભમણ્ડપાકારસ્ય ગજપલ્યાણસ્ય અમ્બારીતિ ભાષયા પ્રસિદ્ધસ્ય। દ્વારાણિ પતાકાશ્ચ તત્રૈવ સ્તમ્ભશેખરસ્થાઃ ॥ 6-46-9 સંમુખાભિમુખાઃ અન્યોન્યસંમુખા ઇત્યર્થઃ ॥ 6-46-17 અવક્ષિપ્તાવધૂતાનાં અધોમુખં પાતિતાનાં પરેષાં મર્મસુ પતતામસીનામિતિ સંબન્ધઃ ॥ 6-46-19 પ્રેતાનાં નારકાણામ્ ॥ 6-46-26 સહસા બલેન ॥ 6-46-28 પુંસ્ત્વાદ્વીર્યવત્ત્વાત્। અતિમદત્વાદુદ્ભિન્નમદત્વાત્ ॥ 6-46-29 પ્રતિમાનેષુ લલાટેષુ ॥ 6-46-30 શક્ત્યઃ શક્તયઃ 6-46-43 નિષ્કૂજા નિઃશબ્દાઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 047
॥ શ્રીઃ ॥
6.47. અધ્યાયઃ 047
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ઉત્તરકુમારવધઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-47-0 (40454)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-47-0x (4108)
ગતપૂર્વાહ્ણભૂયિષ્ઠિ તસ્મિન્નહનિ દારુણે।
વર્તમાને તથા રૌદ્રે મહાવીરવરક્ષયે ॥ 6-47-1 (40455)
દુર્મુખઃ કૃતવર્મા ચ કૃપઃ શલ્યો વિવિંશતિઃ।
ભીષ્મં જુગુપુરાસાદ્ય તવ પુત્રેણ ચોદિતાઃ ॥ 6-47-2 (40456)
એતૈરતિરથૈર્ગુપ્તઃ પઞ્ચભિર્ભરતર્ષભઃ ।
પાણ્ડવાનામનીકાનિ વિજગાહે મહારથઃ ॥ 6-47-3 (40457)
ચેદિકાશિકરૂષેષુ પઞ્ચાલેષુ ચ ભારત ।
ભીષ્મસ્ય બહુધા તાલશ્ચલત્કેતુરદૃશ્યત ॥ 6-47-4 (40458)
સ શિરાંસિ રણેઽરીણાં રથાંશ્ચ સયુગધ્વજાન્ ।
નિચકર્ત મહાવેગૈર્ભલ્લૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-47-5 (40459)
નૃત્યતો રથમાર્ગેષુ ભીષ્મસ્ય ભરતર્ષભ ।
ભૃશમાર્તસ્વરં ચક્રુર્નાગા મર્મણિ તાડિતાઃ ॥ 6-47-6 (40460)
અભિમન્યુઃ સુસંક્રુદ્ધઃ પિશહ્ગૈસ્તુરગોત્તમૈઃ ।
સંયુક્તં રથમાસ્થાય પ્રાયાદ્ભીષ્મરથં પ્રતિ ॥ 6-47-7 (40461)
જામ્બૂનદવિચિત્રેણ કર્ણિકારેણ કેતુના ।
અભ્યવર્તત ભીષ્મં ચ તાંશ્ચૈવ રથસત્તમાન્ ॥ 6-47-8 (40462)
સ તાલકેતોસ્તીક્ષ્ણેન કેતુમાહત્ય પત્રિણા ।
ભીષ્મેણ યુયુધે વીરસ્તસ્ય ચાનુરથૈઃ સહ ॥ 6-47-9 (40463)
કૃતવર્માણમેકેન શલ્યં પઞ્ચભિરાશુગૈઃ ।
વિદ્ધ્વા નવભિરાનર્ચ્છચ્છિતાગ્રૈઃ પ્રતિપામહમ્ ॥ 6-47-10 (40464)
પૂર્ણાયતવિસૃષ્ટેન સમ્યક્પ્રણિહિતેન ચ।
ધ્વજમેકેન વિવ્યાધ જામ્બૂનદપરિષ્કૃતમ્ ॥ 6-47-11 (40465)
દુર્મુખસ્ય તુ ભલ્લેન સર્વાવરણભેદિના ।
જહાર સારથેઃ કાયાચ્છિરઃ સન્નતપર્વણા ॥ 6-47-12 (40466)
ધનુશ્ચિચ્છેદ ભલ્લેન કાર્તસ્વરવિભૂષિતમ્।
કૃપસ્ય નિશિતાગ્રેણ તાંશ્ચ તીક્ષ્ણમુખૈઃ શરૈઃ ॥ 6-47-13 (40467)
જઘાન પરમક્રુદ્ધો નૃત્યન્નિવ મહારથઃ ।
તસ્ય લાઘવમુદ્વીક્ષ્ય તુતુષુર્દેવતા અપિ ॥ 6-47-14 (40468)
લબ્ધલક્ષતયા કાર્ષ્ણેઃ સર્વે ભીષ્મમુખા રથાઃ ।
સત્વવન્તમમન્યન્ત સાક્ષાદિવ ધનંજયમ્ ॥ 6-47-15 (40469)
તસ્ય લાઘવમાર્ગસ્થમલાતસદૃશપ્રભમ્।
દિશઃ પર્યપતચ્ચાપં ગાણ્ડીવમિવ ઘોષવત્ ॥ 6-47-16 (40470)
તમાસાદ્ય મહાવેગૈર્ભીષ્મો નવ્રભિરાશુગૈઃ ।
વિવ્યાધ સમરે તૂર્ણમાર્જુનિં પરવીરહા ॥ 6-47-17 (40471)
ધ્વજં ચાસ્ય ત્રિભિર્ભલ્લૈશ્ચિચ્છેદ પરમૌજસઃ ।
સારથિં ચ ત્રિભિર્બાણૈરાજઘાન યતવ્રતઃ ॥ 6-47-18 (40472)
તથૈવ કૃતવર્મા ચ કૃપઃ શલ્યશ્ચ મારિષ ।
વિદ્ધ્વા નાકમ્પયત્કાર્ષ્ણિં મૈનાકમિવ પર્વતમ્ ॥ 6-47-19 (40473)
સ તૈઃ પરિવૃતઃ શૂરો ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્મહારથૈઃ ।
વવર્ષ શરવર્ષાણિ કાર્ષ્ણિઃ પઞ્ચરથાન્પ્રતિ ॥ 6-47-20 (40474)
તતસ્તેષાં સહસ્રાણિ સંવાર્ય શરવૃષ્ટિભિઃ ।
નનાદ બલવાન્કાર્ષ્ણિર્ભીષ્માય વિસૃજ્યઞ્શરાન્ ॥ 6-47-21 (40475)
તત્રાસ્ય સુમહદ્રાજન્બાહ્વોર્બલમદૃશ્યત ।
યતમાનસ્ય સમરે ભીષ્મમર્દયતઃ શરૈઃ ॥ 6-47-22 (40476)
પરાક્રાન્તસ્ય તસ્યૈવ ભીષ્મોઽપિ પ્રાહિણોચ્છરાન્ ।
સ તાંશ્ચિચ્છેદ સમરે ભીષ્મચાપચ્યુતાઞ્શરાન્ ॥ 6-47-23 (40477)
તતો ધ્વજમામોઘેંષુર્ભીષ્મસ્ય નવભિઃ શરૈઃ ।
ચિચ્છેદ સમરે વીરસ્તત ઉચ્ચુક્રુશુર્જનાઃ ॥ 6-47-24 (40478)
સ રાજતો મહાસ્કન્ધસ્તાલો હેમવિભૂષિતઃ ।
સૌભદ્રવિશિખૈશ્છિન્નઃ પપાત ભુવિ ભારત ॥ 6-47-25 (40479)
તં તુ સૌભદ્રવિશિખૈઃ પાતિતં ભરતર્ષભ ।
દૃષ્ટ્વા ભીમો નનાદોચ્ચૈઃ સૌભદ્રમભિહર્ષયન્ ॥ 6-47-26 (40480)
અથ ભીષ્મો મહાસ્રાણિ દિવ્યાનિ સુબહૂનિ ચ ।
પ્રાદુશ્ચક્રે મહારૌદ્રે રણે તસ્મિન્મહાબલઃ ॥ 6-47-27 (40481)
તતઃ શરસહસ્રેણ સૌભદ્રં પ્રતિતામહઃ ।
અવાકિરદમેયાત્મા તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-47-28 (40482)
તતો દશ મહેષ્વાસાઃ પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ।
રક્ષાર્થમભ્યધાવન્ત સૌભદ્રં ત્વરિતા રથૈઃ ॥ 6-47-29 (40483)
વિરાટઃ સહ પુત્રેણ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ।
ભીમશ્ચ કેકયાશ્ચૈવ સાત્યકિશ્ચ વિશાંપતે ॥ 6-47-30 (40484)
તેષાં જવેનાપતતાં ભીષ્મઃ શાન્તનવો રણે ।
પાઞ્ચાલ્યં ત્રિભિરાનર્ચ્છત્સાત્યકિં નવભિઃ શરૈઃ । 6-47-31 (40485)
પૂર્ણાયતવિસૃષ્ટેન ક્ષુરેણ નિશિતેન ચ।
ધ્વજમેકેન ચિચ્છેદ ભીમસેનસ્ય પત્રિણા ॥ 6-47-32 (40486)
જામ્બૂનદમયઃ શ્રીમાન્કેસરી સ નરોત્તમ ।
પપાત ભીમસેનસ્ય ભીષ્મેણ મથિતો રથાત્ ॥ 6-47-33 (40487)
તતો ભીમસ્ત્રિભિર્વિદ્ધ્વા ભીષ્મં શાન્તનવં રણે।
કૃપમેકેન વિવ્યાધ કૃતવર્માણમષ્ટભિઃ ॥ 6-47-34 (40488)
પ્રગૃહીતાગ્રહસ્તેકન વૈરાટિરપિ દન્તિના ।
અભ્યદ્રવત રાજાનં મદ્રાધિપતિમુત્તરઃ ॥ 6-47-35 (40489)
તસ્ય વારણરાજસ્ય જવેનાપતતો રથે ।
શલ્યો નિવારયામાસ વેગમપ્રતિમં શરૈઃ । 6-47-36 (40490)
તસ્ય ક્રુદ્ધઃ સ નાગેન્દ્રો બૃહતઃ સાધુવાહિનઃ ।
પદા યુગમધિષ્ઠાય જઘાન ચતુરો હયાન્ ॥ 6-47-37 (40491)
સ હતાશ્વે રથે તિષ્ઠન્મદ્રાધિપતિરાયસીમ્ ।
ઉત્તરાન્તકરીં શક્તિં ચિક્ષેપ ભુજગોપમામ્ ॥ 6-47-38 (40492)
તયા ભિન્નતનુત્રાણઃ પ્રવિશ્ય વિપુલં તમઃ।
સ પપાત ગજસ્કન્ધાત્પરમુક્તાઙ્કુશતોમરઃ ॥ 6-47-39 (40493)
અસિમાદાય શલ્યોઽપિ અવપ્લુત્ય રથોત્તમાત્।
તસ્ય વારણરાજસ્ય ચિચ્છેદાથ મહાકરમ્ ॥ 6-47-40 (40494)
ભિન્નમર્મા શરશતૈશ્છિન્નહસ્તઃ સવારણઃ।
ભીમમાર્તસ્વરં કૃત્વા પપાત ચ મમાર ચ ॥ 6-47-41 (40495)
એતદીદૃશકં કૃત્વા મદ્રરાજો નરાધિપ ।
આરુરોહ રથં તૂર્ણં ભાસ્વરં કૃતવર્મણઃ ॥ 6-47-42 (40496)
ઉત્તરં વૈ હતં દૃષ્ટ્વા વૈરાટિર્ભ્રાતરં તદા ।
કૃતવર્મણા ચ સહિતં દૃષ્ટ્વા શલ્યમવસ્થિતમ્ ॥ 6-47-43 (40497)
શ્વેતઃ ક્રોધાત્પ્રજજ્વાલ હવિષા હવ્યવાડિવ ।
સ વિસ્ફાર્ય મહચ્ચાપં શક્રચાપોપમં બલી ॥ 6-47-44 (40498)
અભ્યધાવ઼ઞ્જિઘાંસન્વૈ શલ્યં મદ્રાધિપં બલી।
મહતા રથવંશેન સમન્તાત્પરિવારિતઃ ॥ 6-47-45 (40499)
મુઞ્ચન્બાણમયં વર્ષં પ્રાયાચ્છલ્યરથં પ્રતિ।
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય મત્તવારણવિક્રમમ્ ॥ 6-47-46 (40500)
તાવકાનાં રથાઃ સપ્ત સમન્તાત્પર્યવારયન્ ।
મદ્રરાજમભીપ્સન્તો મૃત્યોર્દંષ્ટ્રાન્તરં ગતમ્ ॥ 6-47-47 (40501)
બૃહદ્બલશ્ચ કૌસલ્યો જયત્સેનશ્ચ માગધઃ ।
તથા રુક્મરથો રાજઞ્શલ્યપુત્રઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-47-48 (40502)
વિન્દાનુવિન્દાવાવાન્ત્યૌ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃ ।
બૃહત્ક્ષત્રસ્ય દાયાદઃ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ ॥ 6-47-49 (40503)
નાનાવર્ણવિચિત્રાણિ ધનૂંષિ ચ મહાત્મનામ્ ।
વિસ્ફારિતાનિ દૃશ્યન્તે તોયદેષ્વિવ વિદ્યુતઃ ॥ 6-47-50 (40504)
તે તુ બાણમયં વર્ષં શ્વેતમૂર્ધન્યપાતયન્।
નિદાઘાન્તેઽનિલોદ્ધૂતા મેઘા ઇવ નગે જલમ્ ॥ 6-47-51 (40505)
તતઃ ક્રુદ્ધો મહેષ્વાસઃ સપ્તભલ્લૈઃ સુતેજનૈઃ ।
ધનૂંષિ તેષામાચ્છિદ્ય મમર્દ પૃતનાપતિઃ ॥ 6-47-52 (40506)
નિકૃત્તાન્યેવ તાનિ સ્મ સમદૃશ્યન્ત ભારત ।
તતસ્તે તુ નિમેષાર્ધાત્પ્રત્યપદ્યન્ધનૂંષિ ચ ॥ 6-47-53 (40507)
સપ્ત ચૈવ પૃષત્કાંશ્ચ શ્વેતસ્યોપર્યપાતયન્।
તતઃ પુનરમેયાત્મા ભલ્લૈઃ સપ્તભિરાશુગૈઃ ।
નિચકર્ત મહાબાહુસ્તેષાં ચાપાનિ ધન્વિનામ્ ॥ 6-47-54 (40508)
તે નિકૃત્તમહાચાપાસ્ત્વરમાણા મહારથાઃ ।
રથશક્તીઃ પરામૃશ્ય વિનેદુર્ભૈરવાન્રવાન્ ॥ 6-47-55 (40509)
અન્વયુર્ભરતશ્રેષ્ઠ સપ્ત શ્વેતરથં પ્રતિ।
તતસ્તા જ્વલિતાઃ સપ્ત મહેન્દ્રાશનિનિઃસ્વનાઃ ॥ 6-47-56 (40510)
અપ્રાપ્તાઃ સપ્તભિર્ભલ્લૈશ્ચિચ્છેદ પરમાસ્ત્રવિત્। 6-47-57bતતઃ સમાદાય શરં સર્વકાયવિદારણમ્ ॥ 6-47-57 (40511)
પ્રાહિણોદ્ભરતશ્રેષ્ઠ શ્વેતો રુક્મરથં પ્રતિ।
તસ્ય દેહે નિપતિતો બાણો વજ્રાતિગો મહાન્ ॥ 6-47-58 (40512)
તતો રુક્મરથો રાજન્સાયકેન દૃઢાહતઃ ।
નિષસાદ રથોપસ્થે કશ્મલં ચાવિશન્મહત્ ॥ 6-47-59 (40513)
તં વિસંજ્ઞં વિમનસં ત્વરમાણસ્તુ સારથિઃ ।
અપોવાહ નસંભ્રાન્તઃ સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-47-60 (40514)
તતોઽન્યાન્ષટ્ સમાદાય શ્વેતો હેમવિભૂષિતાન્ ।
તેષાં ષણ્માં મહાબાહુર્ધ્વજશીર્ષણ્યપાતયત્ ॥ 6-47-61 (40515)
હયાંશ્ચ તેષાં નિર્ભિદ્ય સારથીંશ્ચ પરંતપ ।
શરૈશ્ચૈતાન્સમાકીર્ય પ્રાયાચ્છલ્યરથં પ્રતિ ॥ 6-47-62 (40516)
તતો હલહલાશબ્દસ્તવ સૈન્યેષુ ભારત।
દૃષ્ટ્વા સેનાપતિં તૂર્ણં યાન્તં શલ્યરથં પ્રતિ ॥ 6-47-63 (40517)
તતો ભીષ્મં પુરસ્કૃત્ય તવ પુત્રો મહાબલઃ ।
વૃતસ્તુ સર્વસૈન્યેન પ્રાયાચ્છ્વેતરથં પ્રતિ ॥ 6-47-64 (40518)
મૃત્યોરાસ્યમનુપ્રાપ્તં મદ્રરાજમમોચયત્ ।
તતો યુદ્ધં સમભવત્તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ॥ 6-47-65 (40519)
તાવકાનાં પરેષાં ચ વ્યતિષક્તરથદ્વિપમ્ ।
સૌભદ્રે ભીમસેન ચ સાત્યકૌ ચ મહારથે ॥ 6-47-66 (40520)
કૈકેયે ચ વિરાટે ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્ને ચ પાર્ષતે ।
એતેષુ નરસિંહેષુ ચેદિમત્સ્યેષુ ચૈવ હ ।
વવર્ષ શરવર્ષાણિ કુરુવૃદ્ધઃ પિતામહઃ ॥ ॥ 6-47-67 (40521)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પ્રથમદિવસયુદ્ધે સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-47-7 પિશઙ્કૈઃ પિઙ્ગલૈઃ ॥ 6-47-8 કર્ણિકારેણ કર્ણિકારદ્રુમોપમેન ॥ 6-47-9 અનુરથૈઃ પાર્ષ્ણિગોપાદિભિઃ ॥ 6-47-11 પૂર્ણયતવિસૃષ્ટેન આકર્ણાકૃષ્ટત્યક્તેન। પ્રણિહિતેન પ્રેરિતેન ॥ 6-47-36 રથે રથોપરિ ॥ 6-47-43 વૈરાટિઃ શઙ્ખઃ ॥ 6-47-47 સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 048
॥ શ્રીઃ ॥
6.48. અધ્યાયઃ 048
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
શ્વેતયુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ શ્વેતવધઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-48-0 (40522)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-48-0x (4109)
એવં શ્વેતે મહેષ્વાસે પ્રાપ્તે શલ્યરથં પ્રતિ।
કુરવઃ પાણ્ડવેયાશ્ચ કિમકુર્વત સઞ્જય ॥ 6-48-1 (40523)
ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ કિં વા તન્મમાચક્ષ્વ પૃચ્છતઃ । 6-48-2 (40524)
સઞ્જય ઉવાચ।
રાજઞ્શતસહસ્રાણિ તતઃ ક્ષત્રિયપુઙ્ગવાઃ ॥ 6-48-2x (4110)
શ્વેતં સેનાપતિં શૂરં પુરસ્કૃત્ય મહારથાઃ ।
રાજ્ઞો બલં દર્શયન્તસ્તવ પુત્રસ્ય ભારત ॥ 6-48-3 (40525)
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય ત્રાતુમૈચ્છન્મહારથાઃ ।
અભ્યવર્તન્ત ભીષ્મસ્ય રથં હેમપરિષ્કૃતમ્ ॥ 6-48-4 (40526)
જિઘાંસન્તં યુધાંશ્રેષ્ઠં તદાસીત્તુમુલં મહત્ ।
તત્તેઽહં સંપ્રવક્ષ્યામિ મહાવૈશસમચ્યુત ॥ 6-48-5 (40527)
તાવકાનાં પરેષાં ચ યથા યુદ્ધમવર્તત ।
તત્રાકરોદ્રથોપસ્થાઞ્શૂન્યાઞ્શાન્તનવો બહૂન્ ॥ 6-48-6 (40528)
તત્રાદ્ભુતં મહચ્ચક્રે શરૈરાર્ચ્છદ્રથોત્તમાન્ ।
સમાવૃણોચ્છરૈરર્કમર્કતુલ્યપ્રતાપવાન્ ॥ 6-48-7 (40529)
નુદન્સમન્તાત્સમરે રવિરુદ્યન્યથા તમઃ ।
તેનાજૌ પ્રેષિતા રાજઞ્શરાઃ શતસહસ્રશઃ ॥ 6-48-8 (40530)
ક્ષત્રિયાન્તકરાઃ સઙ્ખ્યે મહાવેગા મહાબલાઃ ।
શિરાંસિ પાતયામાસુર્વીરાણાં શતશો રણે ॥ 6-48-9 (40531)
ગજાન્કણ્ટકસન્નાહાન્વજ્રેણેવ શિલોચ્ચયાન્ ।
રથા રથેષુ સંસક્તા વ્યદૃશ્યન્ત વિશાંપતે ॥ 6-48-10 (40532)
એકે રથં પર્યવહંસ્તુરગાઃ સતુરંગમમ્ ।
યુવાનં નિહતં વીરં લમ્બમાનં સકાર્મુકમ્ ॥ 6-48-11 (40533)
ઉદીર્ણાશ્ચ હયા રાજન્વહનક્તસ્તત્રતત્ર હ।
બદ્ધસ્વઙ્ગનિષઙ્ગાશ્ચ વિધ્વસ્તશિરસો હતાઃ ॥ 6-48-12 (40534)
શતશઃ પતિતા ભૂમૌ વીરશય્યાસુ શેરતે ।
પરસ્પેરણ ધાવન્તઃ પતિતાઃ પુનરુત્થિતાઃ ॥ 6-48-13 (40535)
ઉત્થાય ચ પ્રધાવન્તો દ્વન્દ્વયુદ્ધમવાપ્નુવન્ ।
પીડિતાઃ પુનરન્યોન્યં લુઠન્તો રણમૂર્ધનિ ॥ 6-48-14 (40536)
સચાપાઃ સનિષઙ્ગાશ્ચ જાતરૂપપરિષ્કૃતાઃ ।
વિસ્રબ્ધહતવીરાશ્ચ શતશઃ પરિપીડિતાઃ ॥ 6-48-15 (40537)
તેનતેનાભ્યધાવન્ત વિસૃજન્તશ્ચ ભારત ।
મત્તો ગજઃ પર્યવર્તદ્ધયાંશ્ચ હતસાદિનઃ ॥ 6-48-16 (40538)
સરથા રથિનશ્ચાપિ વિમૃદ્ગન્તઃ સમન્તતઃ ।
સ્યાન્દનાદપતત્કશ્ચિન્નિહતોઽન્યેન સાયકૈઃ ॥ 6-48-17 (40539)
હતસારથિરપ્યુચ્ચૈઃ પપાત કાષ્ઠવદ્રથઃ ।
યુધ્યમાનસ્ય સંગ્રામે વ્યૂઢે રજસિ ચોત્થિતે ॥ 6-48-18 (40540)
ધનુઃકૂજિતવિજ્ઞાનં તત્રાસીત્પ્રતિયુદ્ધ્યતઃ।
ગાત્રસ્પર્શેન યોધાનાં વ્યજ્ઞાસ્ત પરિપન્થિનમ્ ॥ 6-48-19 (40541)
યુદ્ધ્યમાનં શરૈ રાજન્સિઞ્જિનીધ્વજિનીરવાત્।
અન્યોન્યં વીરસંશબ્દો નાશ્રૂયત ભટૈઃ કૃતઃ ॥ 6-48-20 (40542)
શબ્દાયમાને સંગ્રામે પટહે કર્ણદારિણિ।
યુધ્યમાનસ્ય સંગ્રામે કુર્વતઃ પૌરુષં સ્વકમ્ ॥ 6-48-21 (40543)
નાશ્રૌષં નામગોત્રાણિ કીર્તનં ચ પરસ્પરમ્ ।
ભીષ્મચાપચ્યુતૈર્બાણૈરાર્તાનાં યુધ્યતાં મૃધે ॥ 6-48-22 (40544)
પરસ્પરેષાં વીરાણાં મનાંસિ સમકમ્પયન્ ।
તસ્મિન્નત્યાકુલે યુદ્ધે દારુણે રોમહર્ષણે ॥ 6-48-23 (40545)
પિતા પુત્રં ચ સમરે નાભિજાનાતિ કશ્ચન ।
ચક્રે ભગ્ને યુગે ચ્છિન્ને એકધુર્યે હયે હતઃ ॥ 6-48-24 (40546)
આક્ષિપ્તઃ સ્યન્દનાદ્વીરઃ સમારથિરજિહ્મગૈઃ।
એવં ચ સમરે સર્વે વીરાશ્ચ વિરથીકૃતાઃ ॥ 6-48-25 (40547)
તેન તેન સ્મ દૃશ્યન્તે ધાવમાનાઃ સમંતતઃ ।
ગજો હતઃ શિરશ્છિન્નં મર્મ ભિન્નં હયો હતઃ ॥ 6-48-26 (40548)
અહતઃ કોપિ નૈવાસીદ્ભીષ્મે નઘ્નતિ શાત્રવાન્ ।
શ્વેતઃ કુરૂણામકરોત્ક્ષયં તસ્મિન્મહાહવે ॥ 6-48-27 (40549)
રાજપુત્રાન્રથોદારાનવધીચ્છતસઙ્ઘશઃ।
ચિચ્છેદ રથિનાં બાણૈઃ શિરાંસિ ભરતર્ષભ ॥ 6-48-28 (40550)
સાઙ્ગદા બાહવશ્ચૈવ ધનૂંષિ ચ સમંતતઃ।
રથેષાં રથચક્રાણિ તૂણીરાણિ યુગાનિ ચ ॥ 6-48-29 (40551)
છત્રાણિ ચ મહાર્હાણિ પતાકાશ્ચ વિશાંપતે।
હયૈઘાશ્ચ રથૌઘાશ્ચ નરૌઘાશ્ચૈવ ભારત ॥ 6-48-30 (40552)
વારણાઃ શતશશ્ચૈવ હતાઃ શ્વેતેન ભારત ।
વયં શ્વેતભયાદ્ભીતા વિહાય રથસત્તમમ્ ॥ 6-48-31 (40553)
અપયાતાસ્તથા પશ્ચાદ્વિભું પશ્યામ ધૃષ્ણવઃ ।
શરપાતમતિક્રમ્ય કુરવઃ કુરુનન્દન ॥ 6-48-32 (40554)
ભીષ્મં શાન્તનવં યુદ્ધે સ્થિતાઃ પશ્યામ સર્વશઃ ।
અદીનો દીનસમયે ભીષ્મોઽસ્માકં મહાહવે ॥ 6-48-33 (40555)
એકસ્તસ્થૌ નરવ્યાઘ્રો ગિરિર્મેરુરિવાચલઃ।
આદદાન ઇવ પ્રાણાન્સવિતા શિશિરાત્યયે ॥ 6-48-34 (40556)
ગભસ્તિભિરિવાદિત્યસ્તસ્થૌ શરમરીચિમાન્।
સ મુમોચ મહેષ્વાસઃ શરસઙ્ઘાનનેકશઃ ॥ 6-48-35 (40557)
નિઘ્નન્નમિત્રાન્સમરે વજ્રપાણિરિવાસુરાન્ ।
તે વધ્યમાના ભીષ્મેણ પ્રજહુસ્તં મહાબલમ્ ॥ 6-48-36 (40558)
સ્વયૂથાદિવ તે યૂથાન્મુક્તં ભૂમિષુ દારુણમ્ ।
તમેવમુપલક્ષ્યૈકો હૃષ્ટઃ પુષ્ટઃ પરંતપ ॥ 6-48-37 (40559)
દુર્યોધનપ્રિયે યુક્તઃ પાણ્ડવાન્પરિશોચયન્।
જીવિતં દુસ્ત્યજં ત્યક્ત્વા ભયં ચ સુમહાહવે ॥ 6-48-38 (40560)
પાતયામાસ સૈન્યાનિ પાણ્ડવાનાં વિશાંપતે ।
પ્રહરન્તમનીકાનિ પિતા દેવવ્રતસ્તવ ॥ 6-48-39 (40561)
દૃષ્ટ્વા સેનાપતિં ભીષ્મસ્ત્વરિતઃ શ્વેતમભ્યયાત્।
સ ભીષ્મં શરજાલેન મહતા સમવાકિરત્ ॥ 6-48-40 (40562)
શ્વેતં ચાપિ તથા ભીષ્મઃ શરૌઘૈઃ સમવાકિરત્ ।
તૌ વૃષાવિવ નર્દન્તૌ મત્તાવિવ મહાદ્વિપૌ ॥ 6-48-41 (40563)
વ્યાઘ્રાવિવ સુસંરબ્ધાવન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ ।
અસ્ત્રૈરસ્ત્રાણિ સંવાર્ય તતસ્તૌ પુરુષર્ષભૌ ॥ 6-48-42 (40564)
ભીષ્મઃ શ્વેતશ્ચ યુયુધે પરસ્પરવધૈષિણૌ ।
એકાહ્ના નિર્દહેદ્ભીષ્મઃ પામ્ડવાનામનીકિનીમ્ ॥ 6-48-43 (40565)
શરૈઃ પરમસંક્રુદ્ધો યદિ શ્વેતો ન પાલયેત્।
પિતામહં તતો દૃષ્ટ્વા શ્વેતો વિમુખીકૃતમ્ ॥ 6-48-44 (40566)
પ્રહર્ષં પાણ્ડવા જગ્મુઃ પુત્રસ્તે વિમનાભવત્।
તતો દુર્યોધનઃ ક્રુદ્ધઃ પાર્થિવૈઃ પરિવારિતઃ ॥ 6-48-45 (40567)
સસૈન્યઃ પાણ્ડવાનીકમભ્યદ્રવત સંયુગે।
દુર્મુખઃ કૃતવર્મા ચ કૃપઃ શલ્યો વિશાંપતિઃક ॥ 6-48-46 (40568)
ભીષ્મં જુગુપુરાસાદ્ય તવ પુત્રેણ નોદિતાઃ।
દૃષ્ટ્વા તુ પાર્થિવૈઃ સર્વૈર્દુર્યોધનપુરોગમૈઃ ॥ 6-48-47 (40569)
પાણ્ડવાનામનીકાનિ વધ્યમાનાનિ સંયુગે।
શ્વેતો ગાઙ્ગેયમુત્સૃજ્ય તવ પુત્રસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 6-48-48 (40570)
નાશયામાસ વેગેન વાયુર્વૃક્ષાનિવૌજસા ।
દ્રાવયિત્વા ચમૂં રાજન્વૈરાટિઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ ॥ 6-48-49 (40571)
આપતત્સહસા ભૂયો યત્ર ભીષ્મો વ્યવસ્થિતઃ ।
તૌ તત્રોપગતૌ રાજઞ્શરદીપ્તૌ મહાબલૌ ॥ 6-48-50 (40572)
અયુધ્યેતાં મહાત્માનૌ યથોભૌ વૃત્રવાસવૌ ।
અન્યોન્યં તુ મહારાજ પરસ્પરવધૈષિણૌ ॥ 6-48-51 (40573)
નિગૃહ્ય કાર્મુકં શ્વેતો ભીષ્મં વિવ્યાધ સપ્તભિઃ ।
પરાક્રમં તતસ્તસ્ય પરાક્રમ્ય પરાક્રમી॥ 6-48-52 (40574)
તરસા વારયામાસ મત્તો મત્તમિવ દ્વિપમ્।
શ્વેતઃ શાન્તનવં ભૂયઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-48-53 (40575)
વિવ્યાધ પ઼ઞ્ચવિંશત્યા તદદ્ભુતમિવાભવત્।
તં પ્રત્યવિધ્યદ્દશભિર્ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા ॥ 6-48-54 (40576)
સ વિદ્ધસ્તેન બલવાન્નાકમ્પત યથાઽચલઃ ।
વૈરાટિઃ સમરે ક્રુદ્ધો ભૃશમાયમ્ય કાર્મુકમ્ ॥ 6-48-55 (40577)
આજઘાન તતો ભીષ્મં શ્વેતઃ ક્ષત્રિયનન્દનઃ।
સંપ્રહસ્ય તત શ્વેતઃ સૃક્કિણી પરિસંલિહન્ ॥ 6-48-56 (40578)
ઘનુશ્ચિચ્છેદ ભીષ્મસ્ય નવભિર્દશધા શરૈઃ ।
સંધાય વિશિખં ચૈવ શરં લોમપ્રવાહિનમ્ ॥ 6-48-57 (40579)
ઉન્મમાથ તતસ્તાલં ધ્વજશીર્ષં મહાત્મનઃ ।
કેતું નિપતિતં દૃષ્ટ્વા ભીષ્મસ્ય તનયાસ્તવ ॥ 6-48-58 (40580)
હતં ભીષ્મમમન્યન્ત શ્વેતસ્ય વશમાગતમ્।
પાણ્ડવાશ્ચાપિ સંહૃષ્ટા દધ્મુઃ શઙ્ખાન્મુદા યુતાઃ ॥ 6-48-59 (40581)
ભીષ્મસ્ય પતિતં કેતું દૃષ્ટ્વા તાલં મહાત્મનઃ ।
તતો દુર્યોધનઃ ક્રોધાત્સ્વમનીકમનોદયત્ ॥ 6-48-60 (40582)
યત્તા ભીષ્મં પરીપ્સધ્વં રક્ષમાણાઃ સમંતતઃ।
મા નઃ પ્રપશ્યમાનાનાં શ્વેતાન્મૃત્યુમવાપ્સ્યતિ ॥ 6-48-61 (40583)
ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ શૂરસ્તથા સત્યં બ્રવીમિ વઃ।
રાજ્ઞસ્તુ વચનં શ્રત્વા ત્વરમાણા મહારથાઃ ॥ 6-48-62 (40584)
બલેન ચતુરઙ્ગેણ ગાઙ્ગેયપ્રન્વપાલયન્।
બાહ્લીકઃ કૃતવર્મા ચ શલઃ શલ્યશ્ચ ભારત ॥ 6-48-63 (40585)
જલસન્ધો વિકર્ણશ્ચ ચિત્રસેનો વિવિંશતિઃ।
ત્વરમાણાસ્ત્વરાકાલે પરિવાર્ય સમંતતઃ ॥ 6-48-64 (40586)
શસ્ત્રવૃષ્ટિં સુતુમુલાં શ્વેતસ્યોપર્યપાતયન્।
તાન્ક્રુદ્ધો નિશિતૈર્બાણૈસ્ત્વરમાણો મહારથઃ ॥ 6-48-65 (40587)
અવારયદમેયાત્મા દર્શયન્પાણિલાઘવમ્ ।
સ નિવાર્ય તુ તાન્સર્વાન્કેસરી કુઞ્જરાવિવ ॥ 6-48-66 (40588)
મહતા શરવર્ષેણ ભીષ્મસ્ય ધનુરાચ્છિનત્।
તતોઽન્યદ્ધનુરાદાય ભીષ્મઃ શાન્તનવો યુધિ ॥ 6-48-67 (40589)
શ્વેતં વિવ્યાધ રાજેન્દ્ર કઙ્કપત્રૈઃ શિતૈઃ શરૈઃ ।
તતઃ સેનાપતિઃ ક્રુદ્ધો ભીષ્મં બહુભિરાયસૈઃ ॥ 6-48-68 (40590)
વિવ્યાધ સમરે રાજન્સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ ।
તતઃ પ્રવ્યથિતો રાજા ભીષ્મં દૃષ્ટ્વા નિવારિતમ્ ॥ 6-48-69 (40591)
પ્રવીરં સર્વલોકસ્ય શ્વેતેન યુધિ વૈ તદા।
નિષ્ઠાનકશ્ચ સુમહાંસ્તવ સૈન્યસ્ય ચાભવત્ ॥ 6-48-70 (40592)
તં વીરં વારિતં દૃષ્ટ્વા શ્વેતેન શરવિક્ષતમ્ ।
હતં શ્વેતેન મન્યન્તે શ્વેતસ્ય વશમાગતમ્ ॥ 6-48-71 (40593)
તતઃ ક્રોધવશં પ્રાપ્તઃ પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
ધ્વજમુન્મતિતં દૃષ્ટ્વા તાં ચ સેનાં નિવારિતામ્ ॥ 6-48-72 (40594)
શ્વેતં પ્રતિ મહારાજ વ્યસૃજત્પ્તાયકાન્બહૂન્ ।
તાનાવાર્ય રણે શ્વેતો ભીષ્મસ્ય રથિનાં વરઃ ॥ 6-48-73 (40595)
ધનુશ્ચિચ્છેદ ભલ્લેન પુનરેવ પિતુસ્તવ।
ઉત્સૃજ્ય કાર્મુકં રાજન્ગાઙ્ગેયઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ ॥ 6-48-74 (40596)
અન્યત્કાર્મુકમાદાય વિપુલં બલવત્તરમ્।
તત્ર સંધાય વિપુલાન્ભલ્લાન્સપ્ત શિલાશિતાન્ ॥ 6-48-75 (40597)
ચતુર્ભિશ્ચ જઘાનાશ્વાઞ્શ્વેતસ્ય પૃતનાપતેઃ ।
ધ્વજં દ્વાભ્યાં તુ ચિચ્છેદ સપ્તમેન ચ સારથે ॥ 6-48-76 (40598)
શિરશ્ચિચ્છેદ ભલ્લેન સંક્રુદ્ધોઽલઘુવિક્રમઃ ।
હતાશ્વસૂતાત્સુ રથાદવપ્લુત્ય મહાબલઃ ॥ 6-48-77 (40599)
અમર્ષવશમાપન્નો વ્યાકુલઃ સમપદ્યત ।
વિરથં રથિનાં શ્રેષ્ઠં શ્વેતં દૃષ્ટ્વા પિતામહઃ ॥ 6-48-78 (40600)
તાડયામાસ નિશિતૈઃ શરસઙ્ઘૈઃ સમંતતઃ ।
સ તાડ્યમાનઃ સમરે ભીષ્મચાપચ્યુતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-48-79 (40601)
સ્વરથે ધનુરુત્સૃજ્ય શક્તિં જગ્રાહ કાઞ્ચનીમ્ ।
તતઃ શક્તિં રણે શ્વેતો જગ્રાહોગ્રં મહાભયામ્ ॥ 6-48-80 (40602)
કાલદણ્ડોપમાં ઘોરાં મૃત્યોર્જિહ્વામેવ શ્વસન્ ।
અબ્રવીચ્ચ તદા શ્વેતો ભીષ્મં શાન્તનવં રણે ॥ 6-48-81 (40603)
તિષ્ઠેદાનીં સુસંરબ્ધઃ પશ્ય માં પુરુષો ભવ।
એવમુક્ત્વા મહેષ્વાસો ભીષ્મં યુધિ પરાક્રમી ॥ 6-48-82 (40604)
તતઃ શક્તિમમેયાત્મા ચિક્ષેપ ભુજગોપમામ્।
પાણ્ડવાર્થે પરાક્રાન્તસ્તવાનર્થં ચિકીર્ષુકઃ ॥ 6-48-83 (40605)
હાહાકારો મહાનાસીત્પુત્રાણાં તે વિશાંપતે ।
દૃષ્ટ્વા શક્તિં મહાઘોરાં મૃત્યોર્દણ્ડસમપ્રભામ્ ॥ 6-48-84 (40606)
શ્વેતસ્ય કરનિર્મુક્તાં નિર્મુક્તોરગસન્નિભામ્ ।
અપતત્સહસા રાજન્મહોલ્કેવ નભસ્તલાત્ ॥ 6-48-85 (40607)
જ્વલન્તીમન્તરિક્ષે તાં જ્વાલાભિરિવ સંવૃતામ્ ।
અસંભ્રાન્તસ્તદા રાજન્પિતા દેવવ્રતસ્તવ ॥ 6-48-86 (40608)
અષ્ટભિર્નવભિર્ભીષ્મઃ શક્તિં ચિચ્છેદ પત્રિભિઃ ।
ઉત્કૃષ્ટહેમવિકૃતાં નિકૃતાં નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-48-87 (40609)
ઉચ્ચુક્રુશુસ્તતઃ સર્વે તાવકા ભરતર્ષભ ।
શક્તિં વિનિહતાં દૃષ્ટ્વા વૈરાટિઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ ॥ 6-48-88 (40610)
કાલોપહતચેતાસ્તુ કર્તવક્યં નાભ્યજાનત।
ક્રોધસંમૂર્ચ્છિતો રાજન્વૈરાટિઃ પ્રહસન્નિવ ॥ 6-48-89 (40611)
ગદાં જગ્રાહ સંહૃષ્ટો ભીષ્મસ્ય નિધનં પ્રતિ।
ક્રોધેન રક્તનયનો દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ ॥ 6-48-90 (40612)
ભીષ્મં સમિદુદ્રાવ જલૌઘ ઇવ પર્વતમ્।
તસ્ય વેગમસંવાર્યં મત્વા ભીષ્મઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-48-91 (40613)
પ્રહારવિપ્રમોક્ષાર્થં સહસા ધરણીંગતઃ।
શ્વેતઃ ક્રોધસમાવિષ્ટો ભ્રામયિત્વા તુ તાં ગદામ્ ॥ 6-48-92 (40614)
રથે ભીષ્મસ્ય ચિક્ષેપ યથા દેવો ધનેશ્વરઃ ।
તયા ભીષ્મનિપાતિન્યા સ રથો ભસ્મસાત્કૃતઃ ॥ 6-48-93 (40615)
સધ્વજઃ સહ સૂતેન સાશ્વઃ સયુગબન્ધુરઃ ।
વિરથં રથિનાં શ્રેષ્ઠં ભીષ્મં દૃષ્ટ્વા રથોત્તમકાઃ ॥ 6-48-94 (40616)
અભ્યધાવન્ત સહિતાઃ શલ્યપ્રભૃતયો રથાઃ।
તતોઽન્યં રથમાસ્થાય ધનુર્વિસ્ફાર્ય દુર્મનાઃ ॥ 6-48-95 (40617)
શનકૈરભ્યાયાચ્છ્વેતં ગાઙ્ગેયઃ પ્રહસન્નિવ।
એતસ્મિન્નન્તરે ભીષ્મઃ શુશ્રાવ વિપુલાં ગિરમ્ ॥ 6-48-96 (40618)
આકાશાદીરિતાં દિવ્યામાત્મનો હિતસંભવામ્ ।
ભીષ્મભીષ્મ મહાબાહો શીઘ્રં યત્નં કુરુષ્વ વૈ ॥ 6-48-97 (40619)
એષ હ્યસ્ય જયે કાલો નિર્દિષ્ટો વિશ્વયોનિના ।
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં દેવદૂતેન ભાષિતમ્ ॥ 6-48-98 (40620)
સંપ્રહૃષ્ટમના ભૂત્વા વધે તસ્ય મનો દધે ।
વિરથં રથિનાં શ્રેષ્ઠં શ્વેતં દૃષ્ટ્વા પદાતિનમ્ ॥ 6-48-99 (40621)
સહિતાસ્ત્વભ્યવર્તન્ત પરીપ્સન્તો મહારથાઃ ।
સાત્યકિર્ભીમસેનશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-48-100 (40622)
કૈકેયો ધૃષ્ટકેતુશ્ચ અભિમન્યુશ્ચ વીર્યવાન્।
એતાનાપતતઃ સર્વાન્દ્રોણશલ્યકૃપૈઃ સહ ॥ 6-48-101 (40623)
અવારયદમેયાત્મા વારિવેગાનિવાચલઃ ।
સ નિરુદ્ધેષુ સર્વેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ ॥ 6-48-102 (40624)
શ્વેતઃ ખઙ્ગમથાકૃષ્ય ભીષ્મસ્ય ધનુરાચ્છિનાત્।
તદપાસ્ય ધનુશ્છિન્નં ત્વરમાણઃ પિતામહઃ ॥ 6-48-103 (40625)
દેવદૂતવચઃ શ્રુત્વા વધે તસ્ય મનો દધે ।
તતઃ પ્રચરમાણસ્તુ પિતા દેવવ્રતસ્તવ ॥ 6-48-104 (40626)
અન્યત્કાર્મુકમાદાય ત્વરમાણો મહારથઃ।
ક્ષણેન સજ્યમકરોચ્છક્રચાપસમપ્રભમ્ ॥ 6-48-105 (40627)
પિતા તે ભરતશ્રેષ્ઠ શ્વેતં દૃષ્ટ્વા મહારથૈઃ ।
વૃતં તં મનુજવ્યાઘ્રૈર્ભીમસેનપુરોગમૈઃક ॥ 6-48-106 (40628)
અભ્યવર્તત ગાઙ્ગેયઃ શ્વેતં સેનાપતિં દ્રુતમ્ ।
આપતન્તં તતો ભીષ્મો ભીમસેનં પ્રતાપવાન્ ॥ 6-48-107 (40629)
આજઘ્ને વિશિખૈઃ ષષ્ટ્યા સેનાન્યં સ મહારથઃ ।
અભિમન્યું ચ સમરે પિતા દેવવ્રતસ્તવ ॥ 6-48-108 (40630)
આજઘ્ને ભરતશ્રેષ્ઠસ્ત્રિભિઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
સાત્યકિં ચ શતેનાજૌ ભરતાનાં પિતામહઃ ॥ 6-48-110aધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ વિંશત્યા કૈકેયં ચાપિ પઞ્ચભિઃ ।
તાંશ્ચ સર્વાન્મહેષ્વાસાન્પિતા દેવવ્રતસ્તવ ॥ 6-48-109 (40631)
વારયિત્વા શરૈર્ઘોરૈઃ શ્વેતમેવાભિદુદ્રુવે।
તતઃ શરં મૃત્યુસમં ભારસાધનમુત્તમમ્ ॥ 6-48-111 (40632)
વિકૃષ્ય બલવાન્ભીષ્મઃ સમાધત્ત દુરાસદમ્।
બ્રહ્માસ્ત્રેણ સુસંયુક્તં તં શરં લોમવાહિનમ્ ॥ 6-48-112 (40633)
દદૃશુર્દેવગન્ધર્વાઃ પિશાચોરગરાક્ષસાઃ ।
સ તસ્ય કવચં ભિત્વા હૃદયં ચામિતૌજસઃ ॥ 6-48-113 (40634)
જગામ ધરણીં બાણો મહાશનિરિવ જ્વલન્।
અસ્તં ગચ્છન્યથાઽઽદિત્યઃ પ્રભાપ્રાદાય સત્વરઃ ॥ 6-48-114 (40635)
એવં જીવિતમાદાય શ્વેતદેહાઞ્જગામ હ।
તં ભીષ્મેણ નરવ્યાઘ્રં તથા વિનિહતં યુધિ ॥ 6-48-115 (40636)
પ્રપતન્તમપશ્યામ ગિરેઃ શૃઙ્ગમિવ ચ્યુતમ્।
અશોચન્પાણ્ડવાસ્તત્ર ક્ષત્રિયાશ્ચ મહારથાઃ ॥ 6-48-116 (40637)
પ્રહૃષ્ટાશ્ચ સુતાસ્તુભ્યં કુરવશ્ચાપિ સર્વશઃ । 6-48-117bતતો દુઃશાસનો રાજઞ્શ્વેતં દૃષ્ટ્વા નિપાતિતમ્ ॥ 6-48-117 (40638)
વાદિત્રનિનદૈર્ઘોરૈર્નૃત્યતિ સ્મ સમંતતઃ ।
તસ્મિન્હતે મહેષ્વાસે ભીષ્મેણાહવશોભિના ॥ 6-48-118 (40639)
પ્રાવેપન્ત મહેષ્વાસાઃ શિખણ્ડિપ્રમુખા રથાઃ ।
તતો ધનંજયો રાજન્વાર્ષ્ણેયશ્ચાપિ સર્વશઃ ॥ 6-48-119 (40640)
અવહારં શનૈશ્ચક્રુર્નિહતે વાહિનીપતૌ।
તતોઽવહારઃ સૈન્યાનાં તવ તેષાં ચ ભારત ॥ 6-48-120 (40641)
તાવકાનાં પરેષાં ચ નર્દતાં ચ મુહુર્મુહુઃ ।
પાર્થા વિમનસો ભૂત્વા ન્યવર્તન્ત મહારથાઃ ।
ચિન્તયન્તો વધં ઘોરં દ્વૈરથેન પરંતપાઃ ॥ ॥ 6-48-121 (40642)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પ્રથમદિવસયુદ્ધે અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 049
॥ શ્રીઃ ॥
6.49. અધ્યાયઃ 049
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
શઙ્ખયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-49-0 (40643)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-49-0x (4111)
( શ્વેતે સેનાપતૌ તાત સંગ્રમે નિહતે પરૈઃ।
કિમકુર્વન્મહેષ્વાસાઃ પાઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 6-49-1 (40644)
સેનાપતિં સમાકર્ણ્ય શ્વેતં યુધિ નિપાતિતમ્ ।
તદર્થં યતતાં ચાપિ પરેષાં પ્રપલાયિનામ્ ॥ 6-49-2 (40645)
મનઃ પ્રીણાતિ મે વાક્યં જયં સંજય શ્રૃણ્વતઃ।
પ્રત્યુપાયં ચિન્તયન્તઃ સઞ્જનાઃ પ્રસ્રવન્તિ મે ॥ 6-49-3 (40646)
સ હિ વીરોઽનુરક્તશ્ચ વૃદ્ધઃ કુરુપતિસ્તદા ।
કૃતં વૈરં સદા તેન પિતુઃ પુત્રેણ ધીમતા ॥ 6-49-4 (40647)
તસ્યોદ્વેગભયાચ્ચાપિ સંશ્રિતઃ પાણ્ડવાન્પુરા ।
સર્વં બલં પરિત્યજ્ય દુર્ગં સંશ્રિત્ય તિષ્ઠતિ ॥ 6-49-5 (40648)
પાણ્ડવાનાં પ્રતાપેન દુર્ગં દેશં નિવેશ્ય ચ ।
સપત્નાન્સતતં બાધન્નાર્યવૃત્તિમનુષ્ઠિતઃ ॥ 6-49-6 (40649)
આશ્ચર્યં વૈ સદા તેષાં પુરા રાજ્ઞાં સુદુર્મતિઃ।
તતો યુધિષ્ઠિરે ભક્તઃ કથં સઞ્જય સૂદિતઃ ॥) 6-49-7 (40650)
પ્રક્ષિપ્તઃ સંમતઃ ક્ષુદ્રઃ પુત્રો મે પુરુષાધમઃ।
ન યુદ્ધં રોચયેદ્ભીષ્મો ન ચાચાર્યઃ કથંચન ॥ 6-49-8 (40651)
ન કૃપો ન ચ ગાન્ધારી નાહં સઞ્જય રોચયે ।
ન વાસુદેવો વાર્ષ્ણેયો ધર્મરાજશ્ચ પાણ્ડવઃ ॥ 6-49-9 (40652)
ન ભીમો નાર્જુનશ્ચૈવ ન યમૌ પુરુષર્ષભૌ ।
વાર્યમાણો મયા નિત્યં ગાન્ધાર્યા વિદુરેણ ચ ॥ 6-49-10 (40653)
જામદગ્ન્યેન રામેણ વ્યાસેન ચ મહાત્મના ।
દુર્યોધનો યુધ્યમાનો નિત્યમેવ હિ સઞ્જય ॥ 6-49-11 (40654)
કર્ણસ્ય મતમાસ્થાય સૌબલસ્ય ચ પાપકૃત્ ।
દુઃશાસનસ્ય ચ તથા પાણ્ડવાન્નાન્વચિન્તયત્ ॥ 6-49-12 (40655)
તસ્યાહં વ્યસનં ઘોરં મન્યે પ્રાપ્તં તુ સઞ્જય ।
શ્વેતસ્ય ચ વિનાશેન ભીષ્મસ્ય વિજયેન ચ ॥ 6-49-13 (40656)
સંક્રુદ્ધઃ કૃષ્ણસહિતઃ પાર્થઃ કિમકરોદ્યુધિ ।
અર્જુનાદ્ધિ ભયં ભૂયસ્તન્મે તાત ન શામ્યતિ ॥ 6-49-14 (40657)
સ હિ શૂરશ્ચ કૌન્તેયઃ ક્ષિપ્રકારી ધનંજયઃ ।
મન્યે શરૈઃ શરીરાણિ શત્રૂણાં પ્રમથિષ્યતિ ॥ 6-49-15 (40658)
ઐન્દ્રિમિન્દ્રાનુજસમં મહેન્દ્રસદૃશં બલે ।
અમોઘક્રોધસંકલ્પં દૃષ્ટ્વા વઃ કિમભૂન્મનઃ ॥ 6-49-16 (40659)
તથૈવ વેદવિચ્છૂરો જ્વલનાર્કસમદ્યુતિઃ ।
ઇન્દ્રાસ્ત્રવિદમેયાત્મા પ્રપતન્સમિતિંજયઃ ॥ 6-49-17 (40660)
વજ્રસંસ્પર્શરૂપાણામસ્ત્રાણાં ચ પ્રયોજકઃ ।
સખઙ્ગાક્ષેપહસ્તસ્તુ ઘોષં ચક્રે મહારથઃ ॥ 6-49-18 (40661)
સ સઞ્જય મહાપ્રાજ્ઞો દ્રુપદસ્યાત્મજો બલી ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ કિમકરોચ્છ્વેતે યુધિ નિપાતિતે ॥ 6-49-19 (40662)
પુરા ચૈવાપરાધેન વધેન ચ ચમૂપતેઃ ।
મન્યે મનઃ પ્રજજ્વાલ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 6-49-20 (40663)
તેષાં ક્રોધં ચિન્તયંસ્તુ અહઃસુ ચ નિશાસુ ચ ।
ન શાન્તિમધિગચ્છામિ દુર્યોદનકૃતેન હિ ।
કથં ચાભૂન્મહાયુદ્ધં સર્વમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-49-21 (40664)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-49-22x (4112)
શ્રૃણુ રાજન્સ્થિરો ભૂત્વા તવાપનયનો મહાન્ ।
ન ચ દુર્યોધને દોષમિમામાધાતુમર્હસિ ॥ 6-49-22 (40665)
ગતોદકે સેતુબન્ધો યાદૃક્તાદૃઙ્ભતિસ્તવ।
સંદીપ્તે ભવને યદ્વત્કૂપસ્ય ખનનં તથા ॥ 6-49-23 (40666)
ગતપૂર્વાહ્ણભૂયિષ્ઠે તસ્મિન્નહનિ દારુણે ।
તાવકાનાં પરેષાં ચ પુનર્યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-49-24 (40667)
શ્વેતં તુ નિહતં દૃષ્ટ્વા વિરાટસ્ય ચમૂપતિમ્ ।
કૃતવર્મણા ચ સહિતં દૃષ્ટ્વા શલ્યમવસ્થિતમ્ ॥ 6-49-25 (40668)
શઙ્ખઃ ક્રોધાત્પ્રજજ્વાલ હવિષા હવ્યવાડિવ ।
સ વિસ્ફાર્ય મહચ્ચાપં શક્રચાપોપમં બલી ॥ 6-49-26 (40669)
અભ્યધાવજ્જિઘાંસન્વૈ શલ્યં મદ્રાધિપં યુધિ ।
મહતા રથસઙ્ઘેન સમન્તાત્પરિરક્ષિતઃ ॥ 6-49-27 (40670)
સૃજન્બાણમયં વર્ષં પ્રાયાચ્છલ્યરથં પ્રતિ।
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય મત્તવારણવિક્રમમ્ ॥ 6-49-28 (40671)
તાવકાનાં રથાઃ સપ્ત સમન્તાત્પર્યવારયન્ ।
મદ્રરાજં પરીપ્સન્તો મૃત્યોર્દંષ્ટ્રાન્તરં ગતમ્ ॥ 6-49-29 (40672)
બૃહદ્બલશ્ચ કૌસલ્યો જયત્સેનશ્ચ માગધઃ।
તથા રુક્મરથો રાજન્પુત્રઃ શલ્યસ્ય માનિતઃ ॥ 6-49-30 (40673)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃક ।
બૃહત્ક્ષત્રસ્ય દાયાદઃ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ ॥ 6-49-31 (40674)
નાનાધાતુવિચિત્રાણિ કાર્મુકાણિ મહાત્મનામ્ ।
વિસ્ફારિતાન્યદૃશ્યન્ત તોયદેષ્વિવ વિદ્યુતઃ ॥ 6-49-32 (40675)
તે તુ બાણમયં વર્ષં શઙ્ખમૂર્ધ્નિં ન્યપાતયન્ ।
નિદાઘાન્તેઽનિલોદ્ધૃતા મેઘા ઇવ નગે જલમ્ ॥ 6-49-33 (40676)
તતઃ ક્રુદ્ધો મહેષ્વાસઃ સપ્તભલ્લૈઃ સુતેજનૈઃ ।
ધનૂંષિ તેષામાચ્છિદ્ય નનર્દ પૃતનાપતિઃ ॥ 6-49-34 (40677)
તતો ભીષ્મો મહાબાહુર્વિનદ્ય જલદો યથા।
તાલમાત્રં ધનુર્ગૃહ્ય શઙ્ખમભ્યદ્રવદ્રણે ॥ 6-49-35 (40678)
તમુદ્યન્તમુદીક્ષ્યાથ મહેષ્વાસં મહાબલમ્ ।
સંત્રસ્તા પાણ્ડવી સેના વાતવેગહતેવ નૌઃ ॥ 6-49-36 (40679)
તતોઽર્જુનઃ સંત્વરિતઃ શઙ્ખસ્યાસીત્પુરઃસરઃ ।
ભીષ્માદ્રક્ષ્યોઽયમદ્યેતિ તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-49-37 (40680)
હાહાકારો મહાનાસીદ્યોધાનાં યુધિ યુધ્યતામ્ ।
તેજસ્તેજસિ સંપૃક્તમિત્યેવં વિસ્મયં યયુઃ ॥ 6-49-38 (40681)
અથ શલ્યો ગદાપાણિરવતીર્ય મહારથાત્ ।
શઙ્ખસ્ય ચતુરો વાહાનહનદ્ભરતર્ષભ ॥ 6-49-39 (40682)
સ હતાશ્વાદ્રથાત્તૂર્ણં ખઙ્ગમાદાય વિદ્રુતઃ ।
બીભત્સોશ્ચ રથં પ્રાપ્ય પુનઃ શાન્તિમવિન્દત ॥ 6-49-40 (40683)
તતો ભીષ્મરથાત્તૂર્ણમુત્પતન્તિ પતત્રિણઃ ।
યૈરન્તરીક્ષં ભૂમિશ્ચ સર્વતઃ સમવસ્તૃતા ॥ 6-49-41 (40684)
પઞ્ચાલાનથ મત્સ્યાંશ્ચ કેકયાંશ્ચ પ્રભદ્રકાન્ ।
ભીષ્મઃ પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠઃ પાતયામાસ પત્રિભિઃ ॥ 6-49-42 (40685)
ઉત્સૃજ્ય સમરે રાજન્પાણ્ડવં સવ્યસાચિનમ્ ।
અભ્યદ્રવત પાઞ્ચાલ્યં દ્રુપદં સેનયા વૃતમ્ ॥ 6-49-43 (40686)
પ્રિયં સંબન્ધિનં રાજઞ્શરાનવકિરન્બહૂન્ ।
અગ્નિનેવ પ્રદગ્ધાનિ વનાનિ શિશિરાત્યયે ॥ 6-49-44 (40687)
શરદગ્ધાન્યદૃશ્યન્ત સૈન્યાનિ દ્રુપદસ્ય હ।
અત્યતિષ્ઠદ્રણે ભીષ્મો વિધૂમ ઇવ પાવકઃ ॥ 6-49-45 (40688)
મધ્યન્દિને યથાઽઽદિત્યં તપન્તમિવ તેજસા।
ન શેકુઃ પાણ્ડવેયસ્ય યોધા ભીષ્મં નિરીક્ષિતુમ્ ॥ 6-49-46 (40689)
વીક્ષાંચક્રુઃ સમંતાત્તે પાણ્ડવા ભયપીડિતાઃ ।
ત્રાતારં નાધ્યગચ્છન્ત ગાવઃ શીતાર્દિતા ઇવ ॥ 6-49-47 (40690)
સા તુ યૌધિષ્ઠિરી સેના ગાઙ્ગેયશરપીડિતા ।
સિંહેનેવ વિનિર્ભિન્ના શુક્લા ગૌરિવ ગોપતેઃ ॥ 6-49-48 (40691)
હતે વિપ્રુદ્રુતે સૈન્યે નિરુત્સાહે વિમર્દિતે।
હાહાકારો મહાનાસીત્પાણ્ડુસૈન્યેષુ ભારત ॥ 6-49-49 (40692)
તતો ભીષ્મઃ શાન્તનવો નિત્યં મણ્ડલકાર્મુકઃ ।
મુમોચ બાણાન્દીપ્તાગ્રાનહીનાશીવિષાનિવ ॥ 6-49-50 (40693)
શરૈરેકાયનીકુર્વન્દિશઃ સર્વા યતવ્રતઃ।
જઘાન પાણ્ડવરથાનાદિશ્યાદિશ્ય ભારત ॥ 6-49-51 (40694)
તતઃ સૈન્યેષુ ભગ્નેષુ મથિતેષુ ચ સર્વશઃ ।
પ્રાપ્તે ચાસ્તં દિનકરે ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 6-49-52 (40695)
ભીષ્મં ચ સમુદીર્યન્તં દૃષ્ટ્વા પાર્થા મહાહવે ।
અવહારમકુર્વન્ત સૈન્યાનાં ભરતર્ષભ ॥ ॥ 6-49-53 (40696)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પ્રથમદિવસયુદ્ધે એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ ઇતિ પ્રથમદિવસયુદ્ધમ્ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-49-51 એકાયનીકુર્વન્ એકમાર્ગાઃ કુર્વન્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 050
॥ શ્રીઃ ॥
6.50. અધ્યાયઃ 050
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન ક્રૌઞ્ચવ્યૂહનિર્માણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-50-0 (40697)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-50-0x (4113)
કૃતેઽવહારે સૈન્યાનાં પ્રથમે ભરતર્ષભ ।
ભીષ્મે ચ યુદ્ધસંરબ્ધે હૃષ્ટે દુર્યોધને તથા ॥ 6-50-1 (40698)
ધર્મરાજસ્તતસ્તૂર્ણમભિગમ્ય જનાર્દનમ્ ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈઃ સર્વૈશ્ચૈવ જનેશ્વરૈઃ ॥ 6-50-2 (40699)
શુચા પરમયા યુક્તશ્ચિન્તયાનઃ પરાજયમ્।
વાર્ષ્ણેયમબ્રવીદ્રજાન્દૃષ્ટ્વા ભીષ્મસ્ય વિક્રમમ્ ॥ 6-50-3 (40700)
કૃષ્ણ પશ્ય મહેષ્વાસં ભીષ્મં ભીમપરાક્રમમ્ ।
શરૈર્દહન્તં સૈન્યં મે ગ્રીષ્મે કક્ષમિવાનલમ્ ॥ 6-50-4 (40701)
કથમેનં મહાત્માનં શક્ષ્યામઃ પ્રતિવીક્ષિતુમ્ ।
લેલિહ્યમાનં સૈન્યં મે હવિષ્મન્તમિવાનલમ્ ॥ 6-50-5 (40702)
એતં હિ પુરુષવ્યાઘ્રં ધનુષ્મન્તં મહાબલમ્ ।
દૃષ્ટ્વા વિપ્રદ્રુર્ત સૈન્યં સમરે માર્ગણાહતમ્ ॥ 6-50-6 (40703)
શક્યો જેતું યમઃ ક્રુદ્ધો વજ્રપાણિશ્ચ સંયુગે ।
વરુણઃ પાશભૃદ્વાપિ કુબેરો વા ગદાધરઃ ॥ 6-50-7 (40704)
ન તુ ભીષ્મો મહાજેતાઃ શક્યો જેતું મહાબલઃ ।
સોઽહમેવં ગતે મગ્નો ભીષ્માગાધજલેઽપ્લુવે ॥ 6-50-8 (40705)
આત્મનો બુદ્ધિદૌર્બલ્યાદ્ભીષ્મમાસાદ્ય કેશવ ।
વનં યાત્સામિ વાર્ષ્ણેય શ્રેયો મે તત્ર જીવિતુમ્ ॥ 6-50-9 (40706)
ન ત્વેતાન્પૃથિવીપાલાન્દાતું ભીષ્માય મૃત્યવે ।
ક્ષપયિષ્યતિ સેનાં મે કૃષ્ણ ભીષ્મો મહાસ્ત્રવિત્ ॥ 6-50-10 (40707)
યથાઽનલં પ્રજ્વલિતં પતઙ્ગાઃ સમભિદ્રુતાઃ ।
વિનાશાયોપગચ્છન્તિ તથા મે સનિકો જનઃ ॥ 6-50-11 (40708)
ક્ષયં નીતોઽસ્મિ વાર્ષ્ણેય રાજ્યહેતોઃ પરાક્રમી ।
ભ્રાતશ્ચૈવ મે વીરાઃ કર્શિતાઃ શરપીડિતાઃ ॥ 6-50-12 (40709)
મત્કૃતે ભ્રાતૃહાર્દેન રાજ્યાદ્ભ્રષ્ટાસ્તથા સુખાત્।
જીવિતં બહુમન્યેઽહં જીવિતં હ્યદ્ય દુર્લભમ્ ॥ 6-50-13 (40710)
જીવિતસ્ય ચ શેષેણ તપસ્તપ્સ્યામિ દુશ્ચરમ્ ।
ન ઘાતયિષ્યામિ રણે મિત્રાણીમાનિ કેશવ ॥ 6-50-14 (40711)
રથાન્મે બહુસાહસ્રાન્દિવ્યૈરસ્ત્રૈર્મહાબલઃ ।
ઘાતયત્યનિશં ભીષ્મઃ પ્રવરાણાં પ્રહારિણામ્ ॥ 6-50-15 (40712)
કિં નુ કૃત્વા હિતં મે સ્યાદ્બ્રૂહિ માધવ માચિરમ્ ।
મધ્યસ્થમિવ પશ્યામિ સમરે સવ્યસાચિનમ્ ॥ 6-50-16 (40713)
એકો ભીમઃ પરં શક્ત્યા યુધ્યત્યેવ મહાભુજઃ ।
કેવલં બાહુવીર્યેણ ક્ષત્રધર્મમનુસ્મરન્ ॥ 6-50-17 (40714)
ગદયા વીરઘાતિન્યા યથોત્સાહં મહામનાઃ ।
કરોત્યસુકરં કર્મ રથાશ્વનરપઙ્ક્તિષુ ॥ 6-50-18 (40715)
નાલમેષ ક્ષયં કર્તું પરસૈન્યસ્ય મારિષ ।
આર્જવેનૈવ યુદ્ધેન વીર વર્ષશતૈરપિ ॥ 6-50-19 (40716)
એકોઽસ્ત્રવિત્સખા તેઽયં સોઽપ્યસ્માન્સમુપેક્ષતે ।
નિર્દહ્યમાનાન્ભીષ્મેણ દ્રોણેન ચ મહાત્મના ॥ 6-50-20 (40717)
દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ ભીષ્મસ્ય દ્રોણસ્ય ચ મહાત્મનઃ ।
ધક્ષ્યન્તિ ક્ષત્રિયાન્સર્વાન્પ્રયુક્તાનિ પુનઃ પુનઃ ॥ 6-50-21 (40718)
કૃષ્ણ ભીષ્મઃ સુસંરબ્ધઃ સહિતઃ સર્વપાર્થિવૈઃ ।
ક્ષપયિષ્યતિ નો નૂનં યાદૃશોઽસ્ય પરાક્રમઃ ॥ 6-50-22 (40719)
સ ત્વં પશ્ય મહાભાગ યોગેશ્વર મહારથમ્ ।
ભીષ્મં યઃ શમયેત્સંખ્યે દાવાગ્નિં જલદો યથા ॥ 6-50-23 (40720)
તવ પ્રસાદાદ્ગોવિન્દ પાણ્ડવા નિહતદ્વિષઃ ।
સ્વરાજ્યમનુસંપ્રાપ્તા મોદિષ્યન્તે સબાન્ધવાઃ ॥ 6-50-24 (40721)
એવમુક્ત્વા તતઃ પાર્થો ધ્યાન્નાસ્તે મહામનાઃ ।
ચિરમન્તર્મના ભૂત્વા શોકોપહતચેતનઃ ॥ 6-50-25 (40722)
શોકાર્તં તમથો જ્ઞાત્વા દુઃખોપહતચેતસમ્ ।
અબ્રવીત્તત્ર ગોવિન્દો હર્ષયન્સર્વપાણ્ડવાન્ ॥ 6-50-27aમાશુચો ભરતશ્રેષ્ટ ન ત્વં શોચિતુમર્હસિ ।
યસ્ય તે ભ્રાતરઃ શૂરાઃ સર્વલોકેષુ ધન્વિનઃક ॥ 6-50-26 (40723)
અહં ચ પ્રિયકૃદ્રાજન્સાત્યકિશ્ચ મહાયશાઃ ।
વિરાટદ્રુપદૌ ચેમૌ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-50-28 (40724)
તથૈવ સબલાશ્ચેમે રાજાનો રાજસત્તમ।
ત્વત્પ્રસાદં પ્રતીક્ષન્તે ત્વદ્ભક્તાશ્ચ વિશાંપતે ॥ 6-50-29 (40725)
એષ તે પાર્ષતો નિત્યં હિતકામઃ પ્રિયે રતઃ ।
સૈનાપત્યમનુપ્રાપ્તો ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહાબલઃ ॥ 6-50-30 (40726)
શિખણ્ડી ચ મહાબાહો ભીષ્મસ્ય નિધનં કિલ।
એતચ્છ્રુત્વા તતો ધર્મો ધૃષ્ટદ્યુમ્નં મહારથમ્ ।
અબ્રવીત્સમિતૌ તસ્યાં વાસુદેવસ્ય શ્રૃણ્વતઃ ॥ 6-50-31 (40727)
ધૃષ્ટદ્યુમ્ન નિબોધેદં યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ મારિષ।
નાતિક્રમ્યં ભવેત્તચ્ચ વચનં મમ ભાષિતમ્ ॥ 6-50-32 (40728)
ભવાન્સેનાપતિર્મહ્યં વાસુદેવેન સંમિતઃ।
કાર્તિકેયો યથા નિત્યં દેવાનામભવત્પુરા ॥ 6-50-33 (40729)
તથા ત્વમપિ પાણ્ડૂનાં સેનાનીઃ પુરુષર્ષભ।
સ ત્વં પુરુષશાર્દૂલ વિક્રમ્ય જહિ કૌરવાન્ ॥ 6-50-34 (40730)
અહં ચ તેઽનુયાસ્યામિ ભીમઃ કૃષ્ણશ્ચ મારિષ ।
માદ્રીપુત્રૌ ચ સહિતૌ દ્રૌપદેયાશ્ચ દંશિતાઃ ॥ 6-50-35 (40731)
યે ચાન્યે પૃથિવીપાલાઃ પ્રધાનાઃ પુરુષર્ષભ ।
તત ઉદ્ધર્ષયન્સર્વાન્ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽભ્યભાષત ॥ 6-50-36 (40732)
અહં દ્રોણાન્તકઃ પાર્થ વિહિતઃ શમ્ભુના પુરા।
રણે ભીષ્મં કૃપં દ્રોણં તથા શલ્યં જયદ્રથમ્ ॥ 6-50-37 (40733)
સર્વાનદ્ય રણે દૃપ્તાન્પ્રતિયોત્સ્યામિ પાર્થિવ ।
અથોત્ક્રુષ્ટં મહેષ્વાસૈઃ પાણ્ડવૈર્યુદ્ધદુર્મદૈઃ ॥ 6-50-38 (40734)
સમુદ્યતે પાર્થિવેન્દ્રે પાર્ષતે શત્રુસૂદને ।
તમબ્રવીત્તતઃ પાર્થઃ પાર્ષતં પૃતનાપતિમ્ ॥ 6-50-39 (40735)
વ્યૂહઃ ક્રૌઞ્ચારુણો નામ સર્વશત્રુનિબર્હણઃ ।
યં બૃહસ્પતિરિન્દ્રાય તદા દેવાસુરેઽબ્રવીત્ ॥ 6-50-40 (40736)
તં યથાવત્પ્રતિવ્યૂહં પરાનીકવિનાશનમ્ ।
અદૃષ્ટપૂર્વં રાજાનઃ પશ્યન્તુ કુરુભિઃ સહ ॥ 6-50-41 (40737)
યથોક્તઃ સ નૃદેવેન વિષ્ણુર્વજ્રભૃતા યથા।
પ્રભાતે સર્વસૈન્યાનામગ્રે ચક્રે ધનઞ્જયમ્ ॥ 6-50-42 (40738)
આદિત્યપથગઃ કેતુસ્તસ્યાદ્ભુતમનોરમઃ ।
શાસનાત્પુરુહૂતસ્ય નિર્મિતો વિશ્વકર્મણા ॥ 6-50-43 (40739)
ઇન્દ્રાયુધસવર્ણાભિઃ પતાકાભિરલઙ્કૃતઃ । 6-50-44bઆકાશગ ઇવાકાશે ગન્ધર્વનગરોપમઃ ॥ 6-50-44 (40740)
નૃત્યમાન ઇવાભાતિ રથચર્યાસુ મારિષ ।
તેન રત્નવતા પાર્થઃ સ ચ ગાણ્ડીવધન્વના ॥ 6-50-45 (40741)
બભૂવ પરમોપેતઃ સુમેરુરિવ ભાનુના ।
શિરોભૂદ્દ્રુપદો રાજા મહત્યા સેનયા વૃતઃ ॥ 6-50-46 (40742)
કુન્તિભોજશ્ચ ચૈદ્યશ્ચ ચક્ષુર્ભ્યાં તૌ જનેશ્વરૌ ।
દાશાર્ણકાઃ પ્રભદ્રાશ્ચ દાશેરકગણૈઃ સહ ॥ 6-50-47 (40743)
અનૂપકાઃ કિરાતાશ્ચ ગ્રીવાયાં ભરતર્ષભ ।
પટચ્ચરૈશ્ચ પૌણ્ડ્રૈશ્ચ રાજન્પૌરવકૈસ્તથા ॥ 6-50-48 (40744)
નિષાદૈઃ સહિતશ્ચાપિ પૃષ્ઠમાસીદ્યુધિષ્ઠિરઃ।
પક્ષૌ તુ ભીમસેનશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-50-49 (40745)
દ્રૌપદેયાભિમન્યુશ્ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ।
પિશાચા દારદાશ્ચૈવ પુણ્ડ્રાઃ કુણ્ડીવિષૈઃ સહ ॥ 6-50-50 (40746)
મારુતા ધેનુકાશ્ચૈવ તંગમાઃ પરતંગણાઃ ।
બાહ્લિકાસ્તિત્તિરાશ્ચૈવ ચોલાઃ પાણ્ડ્યાશ્ચ ભારત ॥ 6-50-51 (40747)
એતે જનપદા રાજન્દક્ષિણં પક્ષમાશ્રિતાઃ ।
અગ્નિવેશાસ્તુદ્દુણ્ડાશ્ચ માલવા દાનભારયઃ ॥ 6-50-52 (40748)
શબરા ઉદ્ભસાશ્ચૈવ વત્સાશ્ચ સહ નાકુલૈઃ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ વામં પક્ષં સમાશ્રિતાઃ ॥ 6-50-53 (40749)
રથાનામયુતં પક્ષૌ શિરસ્તુ નિયુતં તથા।
પૃષ્ઠમર્બુદમેવાસીત્સહસ્રામિ ચ વિંશતિઃ ॥ 6-50-54 (40750)
ગ્રીવાયાં નિયુતં ચાપિ સહસ્રામિ ચ સપ્તતિઃ ।
પક્ષકોટિપ્રપક્ષેષુ પક્ષાન્તેષુ ચ વારણાઃ ॥ 6-50-55 (40751)
જગ્મુઃ પરિવૃતા રાજંશ્ચલન્ત ઇવ પર્વતાઃ ।
જઘનં પાલયામાસ વિરાટઃ સહ કેકયૈઃ ॥ 6-50-56 (40752)
કાશિરાજશ્ચ શૈબ્યશ્ચ રથાનામયુતૈસ્ત્રિભિઃ ।
એવમેનં મહાવ્યૂહં વ્યૂહ્ય ભારત પાણ્ડવાઃ ॥ 6-50-57 (40753)
સૂર્યોધયં ત ઇચ્છતઃ સ્થિતા યુદ્ધાય દંશિતાઃ ।
તેષામાદિત્યવર્માનિ વિમલાનિ મહાન્તિ ચ ।
શ્વેતચ્છત્રાણ્યશોભન્ત વારણેષુ રથેષુ ચ ॥ ॥ 6-50-58 (40754)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દ્વિતીયદિવસયુદ્ધે પઞ્ચાશોઽદ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-50-19 આર્જવેન અકુટિલેન દિવ્યાસ્ત્રમાયાહીનેન ॥ 6-50-25 અન્તર્મનાઃ વિમનાઃ ॥ 6-50-31 નિધનં નિધનહેતુઃ ॥ 6-50-32 ભાષિતમુક્તમ્ ॥ 6-50-33 મહ્યં મમ ॥ 6-50-44 આકાશગ ઇવ પક્ષીવ ॥ 6-50-45 રથચર્યાસુ રથવર્ત્મસુ ॥ 6-50-46 પરમોપેતઃ પરા ઉત્કૃષ્ટા ચાસૌ મા લક્ષ્મીશ્ચેતિ પરમા તયા ઉપેતઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 051
॥ શ્રીઃ ॥
6.51. અધ્યાયઃ 051
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્માદિભિઃ પ્રતિવ્યૂહરચના ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-51-0 (40755)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-51-0x (4114)
ક્રૌઞ્ચં દૃષ્ટ્વા તતો વ્યૂહમભેદ્યં તનયસ્તવ ।
રક્ષમાણં મહાઘોરં પાર્થેનામિતતેજસા ॥ 6-51-1 (40756)
આચાર્યમુપસંગમ્ય કૃપં શલ્યં ચ પાર્થિવ ।
સૌમદત્તિં વિકર્ણં ચ સોઽશ્વત્થામાનમેવ ચ ॥ 6-51-2 (40757)
દુઃશાકસનાદીન્ભ્રાતૄંશ્ચ સર્વનેવ ચ ભારત ।
અન્યાંશ્ચ સુબહૂઞ્શૂરાન્યુદ્ધાય સમુપાગતાન્ ॥ 6-51-3 (40758)
પ્રાહેદં વચનં કાલે હર્ષયંસ્તનયસ્તવ ।
નાનાશસ્ત્રપ્રહરણાઃ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ ॥ 6-51-4 (40759)
એકૈકશઃ સમર્થા હિ યૂયં સર્વે મહારથાઃ ।
પાણ્ડુપુત્રાન્રણે હન્તું સસૈન્યાન્કિમુ સંહતાઃ ॥ 6-51-5 (40760)
અપર્યાપ્તં તદસ્માકં બલં ભીષ્માભિરક્ષિતમ્ ।
પર્યાપ્તમિદમેતેષાં બલં ભીમાભિરક્ષિતમ્ ॥ 6-51-6 (40761)
સંસ્થાનાઃ શૂરસેનાશ્ચ વેત્રિકાઃ કુકુરાસ્તથા ।
આરોચકાસ્ત્રિગર્તાશ્ચ મદ્રકા યવનાસ્તથા ॥ 6-51-7 (40762)
શત્રુંજયેન સહિતાસ્તથા દુઃશાસનેન ચ ।
વિકર્ણેન ચ વીરેણ તથા નન્દોપનન્દકૈઃ ॥ 6-51-8 (40763)
ચિત્રસેનેન સહિતાઃ સહિતાઃ પારિભદ્રકૈઃ ।
ભીષ્મમેવાભિરક્ષન્તુ સહ સૈન્યપુરસ્કૃતાઃ ॥ 6-51-9 (40764)
તતો ભીષ્મશ્ચ દ્રોણશ્ચ તવ પુત્રાશ્ચ મારિષ ।
અવ્યૂહન્ત મહાવ્યૂહં પાણ્ડૂનાં પ્રતિબાધકમ્ ॥ 6-51-10 (40765)
ભીષ્મઃ સૈન્યેન મહતા સમનન્તાત્પરિવારિતઃ ।
યયૌ પ્રકર્ષન્મહતીં વાહિનીં સરરાડિવ ॥ 6-51-11 (40766)
તમન્વાયાન્મહેષ્વાસો ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્ ।
કુન્તલૈશ્ચ દશાર્ણૈશ્ચ માગધૈશ્ચ વિશાંપતે ॥ 6-51-12 (40767)
વિદમર્ભૈર્મેકલૈશ્ચૈવ કર્ણપ્રાવરણૈરપિ ।
સહિતાઃ સર્વસૈન્યેન ભીષ્મમહાવશોભિનમ્ ॥ 6-51-13 (40768)
ગાન્ધારાઃ સિન્ધુસૌવીરાઃ શિબયોઽથ વસાતયઃ।
શકુનિશ્ચ સ્વસૈન્યેન ભીષ્મમાહવશોભિનમ્ ॥ 6-51-14 (40769)
તતો દુર્યોધનો રાજા સહિતઃ સર્વસોદરૈઃ ।
અશ્વાતર્કેર્વિકર્ણૈશ્ચ તથા ચામ્બષ્ઠકોસલૈઃ ॥ 6-51-15 (40770)
દરદૈશ્ચ શકૈશ્ચૈવ તથા ક્ષુદ્રકમાલવૈઃ ।
અભ્યરક્ષત સંહૃષ્ટઃ સૌબલેયસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 6-51-16 (40771)
ભૂરિશ્રવાઃ શલઃ શલ્યો ભગદત્તશ્ચ મારિષઃ।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ વામં પાર્શ્વમપાલયન્ ॥ 6-51-17 (40772)
સૌમદત્તિઃ સુશર્મા ચ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃ।
શ્રુતાયુશ્ચાચ્યુતાયુશ્ચ દક્ષિણં પક્ષમાસ્થિતાઃ ॥ 6-51-18 (40773)
અશ્વત્થામા કૃપશ્ચૈવ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ ।
મહત્યા સેનયા સાર્ધં સેનાપૃષ્ટે વ્યવસ્થિતાઃ ॥ 6-51-19 (40774)
પૃષ્ઠગોપાસ્તુ તસ્યાસન્નાનાદેશ્યા જનેશ્વરાઃ। 6-51-20bકેતુમાન્વસુદાનશ્ચ પુત્રઃ કાશ્યસ્ય ચાભિભૂઃ ॥ 6-51-20 (40775)
તતસ્તે તાવકાઃ સર્વે હૃષ્ટા યુદ્ધાય ભારત।
દધ્મુઃ શઙ્ખાન્મુદા યુક્તાઃ સિંહનાદાંસ્તથોન્નદન્ ॥ 6-51-21 (40776)
તેષાં શ્રુત્વા તુ હૃષ્ટાનાં વૃદ્ધઃ કુરુપિતામહઃ।
સિંહનાદં વિનદ્યોચ્ચૈઃ શઙ્ખં દધ્મૌ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-51-22 (40777)
તતઃ શઙ્ખાશ્ચ ભેર્યશ્ચ પેશ્યશ્ચ વિવિધાઃ પરૈઃ।
આનકાશ્ચાભ્યહન્યન્ત સ શબ્દસ્તુમુલોઽભવત્ ॥ 6-51-23 (40778)
તતઃ શ્વેતૈર્હયૈર્યુક્તે મહતિ સ્યન્દને સ્થિતૌ ।
પ્રદધ્મતુઃ શઙ્ખવરૌ હેમરત્નપરિષ્કૃતૌ ॥ 6-51-24 (40779)
પાઞ્ચજન્યં હૃષીકેશો દેવદત્તં ધનંજયઃ।
પૌણ્ડ્રં દધ્મૌ મહાશઙ્ખં ભીમકર્મા વૃકોદરઃ ॥ 6-51-25 (40780)
અન્તવિજયં રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ સુઘોષમણિપુષ્પકૌ ॥ 6-51-26 (40781)
કાશિરાજશ્ચ શૈબ્યશ્ચ શિખણ્ડી ચ મહારથઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો વિરાટશ્ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ॥ 6-51-27 (40782)
પાઞ્ચાલ્યાશ્ચ મહેષ્વાસા દ્રૌપદ્યાઃ પઞ્ચ ચાત્મજાઃ ।
સર્વે દધ્યુર્મહાશઙ્ખાન્સિંહનાદાંશ્ચ નેદિરે ॥ 6-51-28 (40783)
સ ઘોષઃ સુમહાંસ્તત્ર વીરૈસ્તૈઃ સમુદીરિતઃ।
નભશ્ચ પૃથિવીં ચૈવ તુમુલો વ્યનુનાદયન્ ॥ 6-51-29 (40784)
એવમેતે મહારાજ પ્રહૃષ્ટાઃ કુરુપાણ્ડવાઃ।
પુનર્યુદ્ધાય સંજગ્મુસ્તાપયાનાઃ પરસ્પરમ્ ॥ ॥ 6-51-30 (40785)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દ્વિતીયદિવસયુદ્ધે એકપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-51-6 અપર્યાપ્તમપરિમેયમ્ ॥ 6-51-20 અભિભવત્યભિભૂઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 052
॥ શ્રીઃ ॥
6.52. અધ્યાયઃ 052
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્માર્જુનયોર્યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-52-0 (40786)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-52-0x (4115)
એવં વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ મામકેષ્વિતરેષુ ચ ।
કથં પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠાઃ સંપ્રહારં પ્રચક્રિરે ॥ 6-52-1 (40787)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-52-2x (4116)
તથા વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ સન્નદ્ધરુચિરધ્વજાઃ।
`તાવકાઃ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધં યથાઽયુધ્યન્ત તચ્છૃણુ।'
અપારમિવ સંદૃશ્ય સાગરપ્રતિમં બલમ્ ॥ 6-52-2 (40788)
તેષાં મધ્યે સ્થિતો રાજન્પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ ।
અબ્રવીત્તાવકાન્સર્વાન્યુદ્ધ્યધ્વમિતિ દંશિતાઃ ॥ 6-52-3 (40789)
તે મનઃ ક્રૂરમાધાય સમભિત્યક્તજીવિતાઃ ।
પાણ્ડવાનભ્યવર્તન્ત સર્વ એવોચ્છ્રિતધ્વજાઃ ॥ 6-52-4 (40790)
તતો યુદ્ધં સમભવત્તુમુલં રોમહર્ષણમ્।
તાવકાનાં પરેષાં ચ વ્યતિષક્તરથદ્વિપમ્ ॥ 6-52-5 (40791)
મુક્તાસ્તુ રથિભિર્બાણા રુક્મપુઙ્ખાઃ સુતેજિતાઃક ।
સન્નિપેતુરકુણ્ઠાગ્રા નાગેષુ ચ હયેષુ ચ ॥ 6-52-6 (40792)
તથા પ્રવૃત્તે સંગ્રામે ધનુરુદ્યમ્ય દંશિતઃ ।
અભિપત્ય મહાબાહુર્ભીષ્મો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 6-52-7 (40793)
સૌભદ્રે ભીમસેને ચ સાત્યકૌ ચ મહારથે ।
કૈકેયે ચ વિરાટે ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્ને ચ પાર્ષતે ॥ 6-52-8 (40794)
એતેષુ નરવીરેષુ ચેદિમત્સ્યેષુ ચાભિભૂઃ ।
વવર્ષ શરવર્ષાણિ વૃદ્ધઃ કુરુપિતામહઃ ॥ 6-52-9 (40795)
અભિદ્યત તતો વ્યૂહસ્તસ્મિન્વીરસમાગમે।
સર્વેષામેવ સૈન્યાનામાસીદ્વ્યતિકરો મહાન્ ॥ 6-52-10 (40796)
સાદિનો ધ્વજિનશ્ચૈવ હતપ્રવરવાજિનઃ ।
વિપ્રદ્રુતરથાનીકાઃ સમપદ્યન્ત પાણ્ડવાઃ ॥ 6-52-11 (40797)
અર્જુનસ્તુ નરવ્યાઘ્રો દૃષ્ટ્વા ભીષ્મં મહારથમ્ ।
વાર્ષ્ણેયમબ્રવીત્ક્રુદ્ધો યાહિ યત્ર પિતામહઃ ॥ 6-52-12 (40798)
એષ ભીષ્મઃ સુસંક્રુદ્ધો વાર્ષ્ણેય મમ વાહિનીમ્ ।
નાશયિષ્યતિ સુવ્યક્તં દુર્યોધનહિતે રતઃ ॥ 6-52-13 (40799)
એષ દ્રોણઃ કૃપઃ શલ્યો વિકર્ણશ્ચ જનાર્દન ।
ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ સહિતા દુર્યોધનપુરોગમાઃ ॥ 6-52-14 (40800)
પાઞ્ચાલાન્નિહનિષ્યન્તિ રક્ષિતા દૃઢધન્વના ।
સોઽહં ભીષ્મં વધિષ્યામિ સૈન્યહેતોર્જનાર્દન ॥ 6-52-15 (40801)
તમબ્રવીદ્વાસુદેવો યત્તો ભવ ધનંજય।
એષ ત્વાં પ્રાપયિષ્યામિ પિતામહરથં પ્રતિ ॥ 6-52-16 (40802)
એવમુક્ત્વા તતઃ શૌરી રથં તં લોકવિશ્રુતમ્ ।
પ્રાપયામાસ ભીષ્મસ્ય રથં પ્રતિ જનેશ્વર ॥ 6-52-17 (40803)
ચલદ્બહુપાતકેન બલાકાવર્ણવાજિના ।
સમુચ્છ્રિતમહાભીમનદદ્વાનરકેતુના ॥ 6-52-18 (40804)
મહતા મેઘનાદેન રથેનામિતતેજસા ।
વિનિઘ્નન્કૌરવાનીકં શૂરસેનાંશ્ચ પાણ્ડવઃ ॥ 6-52-19 (40805)
પ્રાયાચ્છરણદઃ શીઘ્રં સુહૃદાં હર્ષવર્ધનઃ ।
તમાપતન્તં વેગેન પ્રભિન્નમિવ વારણમ્ ॥ 6-52-20 (40806)
ત્રસયનતં રણે શૂરાન્મર્દયન્તં ચ સાયકૈઃ ।
સૈન્ધવપ્રમુખૈર્ગુપ્તઃ પ્રાચ્યસૌવીરકેકયૈઃ ।
સહસા પ્રત્યુદીયાય ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽર્જુનમ્ ॥ 6-52-21 (40807)
કો હિ ગાણ્ડીવધન્વાનમન્યઃ કુરુપિતામહાત્।
દ્રોણવૈકર્તનાભ્યાં વા રથી સંયાતુમર્હતિ ॥ 6-52-22 (40808)
તતો ભીષ્મો મહારાજ સર્વલોકમહારથઃ ।
અર્જુનં સપ્તતસપ્તત્યા નારાચાનાં સમાચિનોત્ ॥ 6-52-23 (40809)
દ્રોણશ્ચ પઞ્ચવિંશત્યા કૃપઃ પઞ્ચાશતા શરૈઃ।
દુર્યોધનશ્રતુઃષષ્ટ્યા શલ્યશ્ચ નવભિઃ શરૈઃ ॥ 6-52-24 (40810)
સૈન્ધવો નવભિશ્ચૈવ શકુનિશ્ચાપિ પઞ્ચભિઃ ।
વિકર્ણો દશભિર્ભલ્લૈ રાજન્વિવ્યાધ પાણ્ડવમ્ ॥ 6-52-25 (40811)
સ તૈર્વિદ્ધો મહેષ્વાસઃ સમન્તાન્નિશિતૈઃ શરૈઃ।
ન વિવ્યથે મહાબાહુર્ભિદ્યમાન ઇવાચલઃ ॥ 6-52-26 (40812)
સ ભીષ્મં પઞ્ચવિંશત્યા કૃપં ચ નવભિઃ શરૈઃ ।
દ્રોણં ષષ્ટ્યા નરવ્યાઘ્રો વિકર્ણં ચ ત્રિભિઃ શરૈઃ ॥ 6-52-27 (40813)
શલ્યં ચૈવ ત્રિભિર્બાણૈ રાજાનં ચૈવ પઞ્ચભિઃ ।
પ્રત્યવિધ્યદમેયાત્મા કિરીટી ભરતર્ષભ ॥ 6-52-28 (40814)
તં સાત્યકિર્વિરાટશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ।
સૌભદ્રો દ્રૌપદેયાશ્ચ પરિવવ્રુર્ધનંજયમ્ ॥ 6-52-29 (40815)
તતો દ્રોણં મહેષ્વાસં ગાઙ્ગેયસ્ય પ્રિયે રતમ્।
અભ્યવર્તત પાઞ્ચાલ્યઃ સંયુક્તઃ સહ સોમકૈઃ ॥ 6-52-30 (40816)
ભીષ્મસ્તુ રથિનાં શ્રેષ્ઠો રાજન્વિવ્યાધ પાણ્ડવમ્।
અશીત્યા નિશિતૈર્બાણૈસ્તતોઽક્રોશન્ત પાણ્ડવાઃ ॥ 6-52-31 (40817)
તેષાં તુ નિનદં શ્રુત્વા સહિતાનાં પ્રહૃષ્ટવત્।
પ્રવિવેશ તતો મધ્યં નરસિંહઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-52-32 (40818)
તેષાં મહારથાનાં સ મધ્યં પ્રાપ્ય ધનંજયઃ।
ચિક્રીડ ધનુષા રાજઁલ્લક્ષં કૃત્વા મહારથાન્ ॥ 6-52-33 (40819)
`ક્ષત્રિયાણાં શિરાંસ્યુગ્રૈઃ કૃન્તઞ્શસ્ત્રૈર્મહારથઃ ।
શૂન્યાન્કૃત્વા રથોપસ્થાન્વ્યચરત્ફલ્ગુનસ્તદા ।' 6-52-34 (40820)
તતો દુર્યોધનો રાજા ભીષ્મમાહ જનેશ્વરઃ ।
પીડ્યમાનં સ્વકં સૈન્યં દૃષ્ટ્વા પાર્થેન સંયુગે ॥ 6-52-35 (40821)
એષ પાણ્ડુસુતસ્તાત કૃષ્ણેન સહિતો બલી।
યતતાં સર્વસૈન્યાનાં મૂલં નઃ પરિકૃન્તતિ।
ત્વયિ જીવતિ ગાઙ્ગેય દ્રોણે ચ રથિનાં વરે ॥ 6-52-36 (40822)
ત્વત્કૃતે ચૈવ કર્ણોઽપિ ન્યસ્તશસ્ત્રો વિશાંપતે।
ન યુધ્યતિ રણે પાર્થાન્હિતકામઃ સદા મમ।
સ તથા કુરુ ગાઙ્ગેય યથા હન્યેત ફલ્ગુનઃ ॥ 6-52-37 (40823)
એવમુક્તસ્તતો રાજન્પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
ધિક્ ક્ષાત્રં ધર્મમિત્યુક્ત્વા પ્રાયાત્પાર્થં રથં પ્રતિ ॥ 6-52-38 (40824)
ઉભૌ શ્વેતહયૌ રાજન્સંસક્તૌ પ્રેક્ષ્ય પાર્થિવાઃ ।
સિંહનાદાન્ભૃશં ચક્રુઃ શઙ્ખાન્દધ્મુશ્ચ મારિષત ॥ 6-52-39 (40825)
દ્રૌણિર્દુર્યોધનશ્ચૈવ વિકર્ણશ્ચ તવાત્મજઃ ।
પરિવાર્ય રણે ભીષ્મં સ્થિતા યુદ્ધાય મારિષ ॥ 6-52-40 (40826)
તથૈવ પાણ્ડવાઃ સર્વે પરિવાર્ય ધનઞ્જયમ્ ।
સ્થિતા યુદ્ધાય મહતે તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-52-41 (40827)
ગાઙ્ગેયસ્તુ રણે પાર્થમાનર્ચ્છન્નવભિઃ શરૈઃ ।
તમર્જુનઃ પ્રત્યવિધ્યદ્દશભિર્મર્મભેદિભિઃ ॥ 6-52-42 (40828)
તતઃ શરસહસ્રેણ સુપ્રયુક્તેન પાણ્ડવઃ ।
અર્જુનઃ સમરશ્લાઘી ભીષ્મસ્યાવારયદ્દિશઃ ॥ 6-52-43 (40829)
શરજાલં તતસ્તત્તુ શરજાલેન મારિષ।
વારયામાસ પાર્થસ્ય ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા ॥ 6-52-44 (40830)
ઉભૌ પરમસંહૃષ્ટાવુભૌ યુદ્ધાભિનન્દિનૌ ।
નિર્વિશેષમયુધ્યેતાં કૃતપ્રતિકૃતૈષિણૌ ॥ 6-52-45 (40831)
ભીષ્મચાપવિમુક્તાનિ શરજાલાનિ શઙ્ઘશઃ।
શીર્યમાણાન્યદૃશ્યન્ત ભિન્નાન્યર્જુનસાયકૈઃક ॥ 6-52-46 (40832)
તથૈવાર્જુનમુક્તાનિ શરજાલાનિ સર્વશઃ ।
ગાઙ્ગેયશરનુન્નાનિ પ્રાપતન્ત મહીતલે ॥ 6-52-47 (40833)
અર્જુનઃ પઞ્ચવિંશત્યા ભીષ્મમાર્ચ્છચ્છિતૈઃ શરૈઃ ।
ભીષ્મોપિ સમરે પાર્થં વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ । 6-52-48 (40834)
અન્યોન્યસ્ય હયાન્વિદ્ધ્વા ધ્વજૌ ચ સુમહાબલૌ ।
રથેષાં રથચક્રે ચ ચિક્રીડતુરરિન્દમૌ ॥ 6-52-49 (40835)
તતઃ ક્રુદ્ધો મહારાજ ભીષ્મઃ પ્રહરતાં વરઃ।
વાસુદેવં ત્રિભિર્બાણૈરાજઘાન સ્તનાન્તરે ॥ 6-52-50 (40836)
ભીષ્મચાપચ્યુતૈસ્તૈસ્તુ નિર્વિદ્ધો મધુસૂદનઃ ।
વિરરાજ રણે રાજન્સપુષ્પ ઇવ કિંશુકઃ ॥ 6-52-51 (40837)
તતોઽર્જુનો ભૃશં ક્રુદ્ધો નિર્વિદ્ધં પ્રેક્ષ્ય માધવમ્ ।
સારથિં કુરુવૃદ્ધસ્ય નિર્બિભેદ શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-52-52 (40838)
યતમાનૌ તુ તૌ વીરાવન્યોન્યસ્ય વધં પ્રતિ।
ન શક્નુતાં તદાઽન્યોન્યમભિસન્ધાતુમાહવે ॥ 6-52-53 (40839)
તૌ મણ્ડલાનિ ચિત્રાણિ ગતત્પ્રત્યાગતાનિ ચ।
અદર્શયેતાં બહુધા સૂતસામર્થ્યલાઘવાત્ ॥ 6-52-54 (40840)
અન્તરં ચ પ્રહારેષુ તર્કયન્તૌ પરસ્પરમ્ ।
રાજન્નન્તરમાર્ગસ્થૌ સ્થિતાવાસ્તાં મુહુર્મુહુઃ ॥ 6-52-55 (40841)
ઉભૌ સિંહરવોન્મિશ્રં શઙ્ખશબ્દં ચ ચક્રતુઃ ।
તથૈવ ચાપનિર્ઘોષં ચક્રતુસ્તૌ મહારથૌ ॥ 6-52-56 (40842)
તયોઃ શઙ્ખનિનાદેન રથનેમિસ્વનેન ચ।
દારિતા સહસા ભૂમિશ્ચકમ્પે ચ નનાદ ચ ॥ 6-52-57 (40843)
નોભયોરન્તરં કશ્ચિદ્દદૃશે ભરતર્ષભ ।
બલિનૌ યુદ્ધદુર્ધર્ષાવન્યોન્યસદૃશાવુભૌ ॥ 6-52-58 (40844)
ચિહ્નમાત્રેણ ભીષ્મં તુ પ્રજજ્ઞુસ્તત્ર કૌરવાઃ ।
તથા પાણ્ડુસુતાઃ પાર્થં ચિહ્નમાત્રેણ જજ્ઞિરેક ॥ 6-52-59 (40845)
તયોર્નૃવરયોર્દૃષ્ટ્વા તાદૃશં તં પરાક્રમમ્।
વિસ્કમયં સર્વભૂતાનિ જગ્મુર્ભારતસંયુગે ॥ 6-52-60 (40846)
ન તયોર્વિવરં કશ્ચિદ્રણે પશ્યતિ ભારત।
ધર્મે સ્થિતસ્ય હિ યથા ન કશ્ચિદ્વૃજિનં ક્વચિત્ ॥ 6-52-61 (40847)
ઉભૌ ચ શરજાલેન તાવદૃશ્યો બભૂવતુઃ।
પ્રકાશૌ ચ પુનસ્તૂર્ણં બભૂવતુરુભૌ રણે॥ 6-52-62 (40848)
તત્ર દેવાઃ સગન્ધર્વાશ્ચારણાશ્ચર્ષિભિઃ સહ।
અન્યોન્યં પ્રત્યભાષન્ત તયોર્દૃષ્ટ્વા પરાક્રમમ્ ॥ 6-52-63 (40849)
ન શક્યૌ યુધિ સંરબ્ધૌ જેતુમેતૌ કથંચન।
સદેવાસુરગન્ધર્વૈર્લોકૈરપિ મહારથૌ ॥ 6-52-64 (40850)
આશ્ચર્યભૂતં લોકેષુ યુદ્ધમેતન્મહાદ્ભુતમ્ ।
નૈતાદૃશાનિ યુદ્ધાનિ ભવિષ્યન્તિ કથંચન ॥ 6-52-65 (40851)
ન હિ શક્યો રણે જેતું ભીષ્મઃ પાર્થેન ધીમતા।
સધનુઃ સરથઃ સાશ્વઃ પ્રવપન્સાયકાન્રણે ॥ 6-52-66 (40852)
તથૈવ પાણ્ડવં યુદ્ધે દેવૈરપિ દુરાસદમ્ ।
ન વિજેતું રણે ભીષ્મ ઉત્સહેત ધનુર્ધરમ્ ॥ 6-52-67 (40853)
આલોકાદપિ યુદ્ધં હિ સમમેતદ્ભવિષ્યતિ।
ઇતિ સ્મ વાચોઽશ્રૂયન્ત પ્રોચ્ચરન્ત્યકસ્તતસ્તતઃ।
ગાઙ્ગેયાર્જુનયોઃ સઙ્ખ્યે સ્તવયુક્તા વિશાંપતે ॥ 6-52-68 (40854)
ત્વદીયાસ્તુ તદા યોધાઃ પાણ્ડવેયાશ્ચ ભારત।
અન્યોન્યં સમરે જઘ્નુસ્તયોસ્તત્ર સમાગમે ॥ 6-52-69 (40855)
શિતધારૈસ્તથા સ્વઙ્ગૈર્વિમલૈશ્ચ પરશ્વધૈઃ ।
શરૈરન્યૈશ્ચ બહુભિઃ સસ્ત્રૈર્નાનાવિધૈરપિ ॥ 6-52-70 (40856)
ઉભયોઃ સેનયોઃ શૂરા ન્યકૃન્તન્ત પરસ્પરમ્ ।
વર્તમાને તથા ઘોરે તસ્મિન્યુદ્ધે સુદારુણે।
દ્રોણપાઞ્ચાલ્યયો રાજન્મહાનાસીત્સમાગમઃ ॥ ॥ 6-52-71 (40857)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દ્વિતીયદિવસયુદ્ધે દ્વિપઞ્ચશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-52-10 વ્યતિકરો મેલકઃ। સમાગમ ઇત્યર્થઃ ॥ 6-52-15 દૃઢધન્વના ભીષ્મેણ ॥ 6-52-55 અન્તરં છિદ્રમ્। તર્કયન્તૌ ચિન્તયન્તૌ। અન્તરમાર્ગસ્થૌ છિદ્રાન્વેષણપરૌ ॥ 6-52-59 ચિહ્નં ધ્વજઃ ॥ 6-52-68 આલોકાત્ આસંસારસ્થિતેઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 053
॥ શ્રીઃ ॥
6.53. અધ્યાયઃ 053
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્રોણધૃષ્ટદ્યુમ્નયોર્યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-53-0 (40858)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-53-0x (4117)
કથં દ્રોણો મહેષ્વાસઃ પાઞ્ચાલ્યશ્ચાપિ પાર્ષતઃ।
ઉભૌ સમીયતુર્યત્તૌ તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-53-1 (40859)
દિષ્ટમેવ પરં મન્યે પૌરુષાદિતિ મે મતિઃ।
યત્ર શાન્તનવો ભીષ્મો નાતરદ્યુધિ પાણ્ડવમ્ ॥ 6-53-2 (40860)
ભીષ્મો હિ સમરે ક્રુદ્ધો હન્યાલ્લોકાંશ્ચરાચરાન્।
સ કથં પાણ્ડવં યુદ્ધે નાતરત્સઞ્જયૌજસા ॥ 6-53-3 (40861)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-53-4x (4118)
શ્રૃણુ રાજન્સ્થિરો ભૂત્વા યુદ્ધમેતત્સુદારુણમ્।
ન શક્યાઃ પાણ્ડવા જેતું દેવૈરપિ સવાસવૈઃ ॥ 6-53-4 (40862)
દ્રોણસ્તુ નિશિતૈર્બાણૈર્ધૃષ્ટદ્યુમ્નમવિધ્યત।
સારથિં ચાસ્ય ભલ્લેન રથનીડાદપાતયત્ ॥ 6-53-5 (40863)
તથાઽસ્ય ચતુરો વાહાંશ્ચતુર્ભિઃ સાયકોત્તમૈઃ ।
પીડયામાસ સંક્રુદ્ધો ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય મારિષ ॥ 6-53-6 (40864)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તતો દ્રોણં નવત્યા નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
વિવ્યાધ પ્રહસન્વીરસ્તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-53-7 (40865)
તતઃ પુનરમેયાત્મા ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
શરૈઃ પ્રચ્છાદયામાસ ધૃષ્ટદ્યુમ્નમમર્ષણમ્ ॥ 6-53-8 (40866)
આદદે ચ શરં ઘોરં પાર્ષતાન્તચિકીર્ષકયા।
શક્રાશનિસમસ્પર્શં કાલદણ્ડમિવાપરમ્ ॥ 6-53-9 (40867)
હાહાકારો મહાનાસીત્સર્વસૈન્યેષુ ભારત ।
તમિષું સંધિતં દૃષ્ટ્વા ભારદ્વાજેન સંયુગે ॥ 6-53-10 (40868)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય પૌરુષમ્।
યદેકઃ સમરે વીરસ્તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ ॥ 6-53-11 (40869)
તં ચ દીપ્તં શરં ઘોરમાયાન્તં મૃત્યુમાત્મનઃ ।
ચિચ્છેદ શરવૃષ્ટિં ચ ભારદ્વાજે મુમોચ હ ॥ 6-53-12 (40870)
તત ઉચ્ચુક્રુશુઃ સર્વે પાઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન તત્કર્મ કૃતં દૃષ્ટ્વા સુદુષ્કરમ્ ॥ 6-53-13 (40871)
તતઃ શક્તિં મહાવેગાં સ્વર્ણવૈડૂર્યભૂષિતામ્ ।
દ્રોણસ્ય નિધનાકાઙ્ક્ષી ચિક્ષેપ સ પરાક્રમી ॥ 6-53-14 (40872)
તામાપતન્તીં સહસા શક્તિં કનકભૂષિતામ્।
ત્રિધા ચિચ્છેદ સમરે ભારદ્વાજો હસન્નિવ ॥ 6-53-15 (40873)
શક્તિં વિનિહતાં દૃષ્ટ્વા ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ પ્રતપવાન્ ।
વવર્ષ શરવર્ષાણિ દ્રોણં પ્રતિ જનેશ્વરઃ॥ 6-53-16 (40874)
શરવર્ષં તતસ્તત્તુ સન્નિવાર્ય મહાયશાઃ।
દ્રોણો દ્રુપદપુત્રસ્ય મધ્યે ચિચ્છેદ કાર્મુકમ્ ॥ 6-53-17 (40875)
સ ચ્છિન્નધન્વા સમરે ગદાં ગુર્વી મહાયશાઃ ।
દ્રોણાય પ્રેષયામાસ ગિરિસારમયીં બલી ॥ 6-53-18 (40876)
સા ગદા વેગવન્મુક્તા પ્રાયાદ્દ્રોણજિઘાંસયા ।
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ ભારદ્વાજસ્ય પૌરુષમ્ ॥ 6-53-19 (40877)
લાઘવાદ્વ્યંસયામાસ ગદાં હેમવિભૂષિતામ્।
વ્યંસયિત્વા ગદાં તાં ચ પ્રેષયામાસ પાર્ષતમ્ ॥ 6-53-20 (40878)
ભલ્લાન્સુનિશિતાન્પીતાતાન્રુક્મપુઙ્ખાન્સુદારુણાન્।
તે તસ્ય કવચં ભિત્ત્વા પપુઃ શોણિતમાહવે ॥ 6-53-21 (40879)
અથાન્યદ્ધનુરાદાય ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહારથઃ ।
દ્રોણં યુધિ પરાક્રમ્ય શરૈર્વિવ્યાધ પઞ્ચભિઃ ॥ 6-53-22 (40880)
રુધિરાક્તૌ તતસ્તૌ તુ શુશુભાતે નરર્ષભૌ ।
વસન્તસમયે રાજન્પુષ્પિતાવિવ કિંશુકૌ ॥ 6-53-23 (40881)
અમર્ષિતસ્તતો રાજન્પરાક્રમ્ય ચમૂમુખે ।
દ્રોણો દ્રુપદપુત્રસ્ય પુનશ્ચિચ્છેદ કાર્મુકમ્ ॥ 6-53-24 (40882)
અથૈનં છિન્નધન્વાનં શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
અભ્યવર્ષદમેયાત્મા વૃષ્ટ્યા મેઘ ઇવાચલમ્ ॥ 6-53-25 (40883)
સારથિં ચાસ્ય ભલ્લેન રથનીજાદપાતયત્ ।
અથાસ્ય ચતુરો વાહાંશ્ચતુર્ભિર્નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-53-26 (40884)
પાતયામાસ સમરે સિંહનાદં નનાદ ચ।
તતોઽપરેણ ભલ્લેન હસ્તાચ્ચાપમથાચ્છિનત્ ॥ 6-53-27 (40885)
સ ચ્છિન્નધન્વા વિરથો હતાશ્વો હતસારથિઃ ।
ગદાપાણિરવારોહત્સ્વ્યાપયન્પૌરુષં મહત્॥ 6-53-28 (40886)
તામસ્ય વિશિસ્વૈસ્તૂર્ણં પાતયામાસ ભારત ।
રથાદનવરૂઢસ્ય તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-53-29 (40887)
તતઃ સ વિપુલં ચર્મ શતચન્દ્રં ચ ભાનુમત્।
ખઙ્ગં ચ વિપુલં દિવ્યં પ્રગૃહ્ય સુભુજો બલી ॥ 6-53-30 (40888)
અભિદુદ્રાવ વેગેન દ્રોણસ્ય વધાકાઙ્ક્ષયા।
આમિષાર્થી યથા સિંહો વને મત્તમિવ દ્વિપમ્ ॥ 6-53-31 (40889)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ ભારદ્વાજસ્ય પૌરુષમ્ ।
લાઘવં ચાસ્ત્રયોગં ચ બલં બાહ્વોશ્ચ ભારત ॥ 6-53-32 (40890)
યદેનં શરવર્ષેણ વારયામાસ પાર્ષતમ્ ।
ન શશાક તતો ગન્તું બલવાનપિ સંયુગે ॥ 6-53-33 (40891)
નિવારિતસ્તુ દ્રોણેન ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહારથઃ ।
ન્યાવારયચ્છરૌઘાંસ્તાંશ્ચર્મણા કૃતહસ્તવત્ ॥ 6-53-34 (40892)
તતો ભીમો મહાબાહુઃ સહસાઽભ્યપતદ્બલી ।
સાહાય્યકારી સમરે પાર્ષતસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 6-53-35 (40893)
સ દ્રોમં નિશિતૈર્બાણૈ રાજન્વિવ્યાધ સપ્તભિઃ ।
પાર્ષતં ચ રથં તૂર્ણં સ્વકમારોહયત્તદા॥ 6-53-36 (40894)
તતો દુર્યોધનો રાજન્કલિઙ્ગં સમચોદયત્।
સૈન્યેન મહતા યુક્તં ભારદ્વાજસ્ય રક્ષણે ॥ 6-53-37 (40895)
તતઃ સા મહતી સેન કલિઙ્ગાનાં જનેશ્વર ।
ભીમમભ્યુદ્યયૌ તૂર્ણં તવ પુત્રસ્ય શાસનાત્ ॥ 6-53-38 (40896)
પાઞ્ચાલ્યમથ સંત્યજ્ય દ્રોણોઽપિ રથિનાં વરઃ।
વિરાટદ્રુપદૌ વૃદ્ધૌ વારયામાસ સંયુગે॥ 6-53-39 (40897)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽપિ સમરે ધર્મરાજાનમભ્યયાત્।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ॥ 6-53-40 (40898)
કલિઙ્ગાનાં ચ સમરે ભીષ્મસ્ય ચ મહાત્મનઃ ।
જગતઃ પ્રક્ષયકરં ઘોરરૂપં ભયાવહમ્ ॥ ॥ 6-53-41 (40899)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દ્વિતીયદિવસયુદ્ધે ત્રિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-53-3 નાતરત્ ન લઙ્ઘિતવાન્ ॥ 6-53-5 નીડાત્ સ્થાનાત્ ॥ 6-53-20 વ્યંસયામાસ વઞ્ચયતિસ્મ ॥ 6-53-21 પીતાન્ પાયિતજલાન્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 054
॥ શ્રીઃ ॥
6.54. અધ્યાયઃ 054
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમસેનેન કલિઙ્ગાદિવધઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-54-0 (40900)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-54-0x (4119)
મમ પુત્રસમાદિષ્ટઃ કલિઙ્ગોઃ વાહિનીપતિઃ।
કથમદ્ભુતકર્માણં ભીમસેનં મહાબલમ્ ॥ 6-54-1 (40901)
ચરન્તં ગદયા વીર દણ્ડહસ્તમિવાન્તકમ્ ।
યોધયામાસ સમરે કલિઙ્ગઃ સહ સેનયા ॥ 6-54-2 (40902)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-54-3x (4120)
પુત્રેણ તવ રાજેન્દ્ર સ તથોક્તો મહાબલઃ ।
મહત્યા સેનયા ગુપ્તઃ પ્રાયાદ્ભીમરથં પ્રતિ ॥ 6-54-3 (40903)
તામાપતન્તીં મહતીં કલિઙ્ગાનાં મહાચમૂમ્।
રથાશ્વનાગકલિલાં પ્રગૃહીતમહાયુધામ્ ॥ 6-54-4 (40904)
ભીમસેનઃ કલિઙ્ગાનામાર્ચ્છદ્ભારત વાહિનીમ્ ।
કેતુમન્તં ચ નૈષાદિમાયાન્તં સહ ચેદિભિઃ ॥ 6-54-5 (40905)
તતઃ શ્રુતાયુઃ સંક્રુદ્ધો રાજ્ઞા કેતુમતા સહ।
આસસાદ રણે ભીમં વ્યૂઢાનીકેષુ ચેદિષુ ॥ 6-54-6 (40906)
રથૈરનેકસાહસ્રૈઃ કલિઙ્ગાનાં નરાધિપ ।
અયુતેન ગજાનાં ચ નિષાદૈઃક સહ કેતુમાન્ ॥ 6-54-7 (40907)
ભિમસેનં રણે રાજન્સમન્તાત્પર્યવારયત્ ।
ચેદિમત્સ્યકરૂષાશ્ચ ભીમસેનપદાનુગાઃ ॥ 6-54-8 (40908)
અભ્યધાવન્ત સમરે નિષાદાન્સહ રાજભિઃ ।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં ઘોરરૂપં ભયાવહમ્ ॥ 6-54-9 (40909)
ન પ્રાજાનન્ત યોધાઃ સ્વાન્પરસ્પરજિઘાંસયા ।
ઘોરમાસીત્તતો યુદ્ધં ભીમસ્ય સહસા પરૈઃ ॥ 6-54-10 (40910)
યથેન્દ્રસ્ય મહારાજ મહત્યા દૈત્યસેનયા।
તસ્ય સૈન્યસ્ય સંગ્રામે યુધ્યમાનસ્ય ભારત ॥ 6-54-11 (40911)
બભૂવ સુમહાઞ્શબ્દઃ સાગરસ્યેવ ગર્જતઃ।
અન્યોન્યં સ્મ તદા યોધા વિકર્ષન્તો વિશાંપતે ॥ 6-54-12 (40912)
મહીં ચક્રુશ્ચિતાં સર્વાં શશલોહિતસન્નિભામ્ ।
યોધાંશ્ચ સ્વાન્પરાન્વાપિ નાભ્યજાનઞ્જિઘાંસયા ॥ 6-54-13 (40913)
સ્વાનપ્યાદદતે સ્વાશ્ચ શૂરાઃ પરમદુર્જયાઃ।
વિમર્દઃ સુમહાનાસીદલ્પાનાં બહુભિઃ સહ ॥ 6-54-14 (40914)
કલિઙ્ગૈઃ સહ ચૈદીનાં નિષાદૈશ્ચ વિશાંપતે ।
કૃત્વા પુરુષકારં તુ યથાશક્તિ મહાબલાઃ ॥ 6-54-15 (40915)
ભીમસેનં પરિત્યજ્ય સંન્યવર્તનક્ત ચેદયઃ।
સર્વૈઃ કલિઙ્ગૈરાસન્નઃ સન્નિવૃત્તેષુ ચેદિષુ ॥ 6-54-16 (40916)
સ્વબાહુબલમસ્થાય અભ્યવર્ષન્ત પાણ્ડવમ્ ।
ન ચચાલ રથોપસ્થાદ્ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 6-54-17 (40917)
શિતૈરવાકિરદ્બાણૈઃ કલિઙ્ગાનાં વરૂથિનીમ્ ।
કાલિઙ્ગસ્તુ મહેષ્વાસઃ પુત્રશ્ચાસ્ય મહારથઃ ॥ 6-54-18 (40918)
શક્રદેવ ઇતિ ખ્યાતો જઘ્નતુઃ પાણ્ડવં શરૈઃ।
તતો ભીમો મહાબાહુર્વિધુન્વન્રુચિરં ધનુઃ ॥ 6-54-19 (40919)
યોધયામાસ કાલિઙ્ગં સ્વબાહુબલમાશ્રિતઃ।
શક્રદેવસ્તુ સમરે વિસૃજન્સાયકાન્બહૂન્ ॥ 6-54-20 (40920)
અશ્વાઞ્જઘાન સમરે ભીમસેનસ્ય સાયકૈઃ।
તં દૃષ્ટ્વા વિરથં તત્ર ભીમસેનમરિન્દમમ્ ॥ 6-54-21 (40921)
શક્રદેવોઽભિદુદ્રાવ શરૈરવકિરઞ્સિતૈઃ।
ભીમસ્યોપરિ રાજેન્દ્ર શક્રદેવો મહાબલઃ ॥ 6-54-22 (40922)
વવર્ષ શરવર્ષાણિ તપાન્તે જલદો યથા।
હતાશ્વે તુ રથે તિષ્ઠન્ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 6-54-23 (40923)
શક્રદેવાય ચિક્ષેપ સર્વશૈક્યાયસીં ગદામ્।
સ તયા નિહતો રાજન્કાલિઙ્ગતનયો રથાત્ ॥ 6-54-24 (40924)
વિરથઃ સહ સૂતેન જગામ ધરણીતલમ્।
કહતમાત્મસુતં દૃષ્ટ્વા કલિઙ્ગાનાં જનાધિપઃ ॥ 6-54-25 (40925)
રથૈરનેકસાહસ્રૈર્ભીમસ્યાવારયદ્દિશઃ ।
`અયુતેન ગજાનાં ચ નિષાદૈઃ પરિવારિતઃ।'
તતો ભીમો મહાવેગાં ત્યક્ત્વા ગુર્વી મહાગદાં ॥ 6-54-26 (40926)
નિસ્ત્રિંશમાદદે ઘોરં ચિકીર્ષુઃ કર્મ દારુણમ્ ।
ચર્મ ચાપ્રતિમં રાજન્નાર્ષભં પુરુષર્ષભ ॥ 6-54-27 (40927)
નક્ષત્રૈરર્ધચન્દ્રૈશ્ચ શાતકુમ્ભમયૈશ્ચિતમ્ ।
કાલિઙ્ગસ્તુ તતઃ ક્રુદ્ધો ધનુર્જ્યામવમૃજ્ય ચ ॥ 6-54-28 (40928)
પ્રગૃહ્ય ચ શરં ઘોરમેકં સર્પવિષોપમમ્।
પ્રાહિણોદ્ભીમસેનાય વધાકાઙ્ક્ષી જનેશ્વરઃ ॥ 6-54-29 (40929)
તમાપતન્તં વેગેન પ્રેરિતં નિશિતં શરમ્।
ભીમસેનો દ્વિધા રાજંશ્ચિચ્છેદ વિપુલાસિના ॥ 6-54-30 (40930)
ઉદક્રોશચ્ચ સંહૃષ્ટસ્ત્રાસયાનો વરૂથિનીમ્ ।
કાલિઙ્ગોઽથ તતઃ ક્રુદ્ધો ભીમસેનાય સંયુગે ॥ 6-54-31 (40931)
તોમરાન્પ્રાહિણોચ્છીઘ્રં ચતુર્દશ શિલાશિતાન્।
તાનપ્રાપ્તાન્મહાબાહુઃ ખગતાનેવ પાણ્ડવઃ ॥ 6-54-32 (40932)
ચિચ્છેદ સહસા રાજન્નસંભ્રાન્તો વરાસિના।
નિત્યત્ય તુ રણે ભીમસ્તોમરાન્વૈ ચતુર્દશ ॥ 6-54-33 (40933)
ભાનુમન્તં તતો ભીમઃ પ્રાદ્રવત્પુરુષર્ષભઃ ।
ભાનુમાંસ્તુ તતો ભીમં શરવર્ષેણ ચ્છાદયન્ ॥ 6-54-34 (40934)
નનાદ બલવન્નાદં નાદયાનો નભસ્તલમ્।
ન ચ તં મમૃષે ભીમઃ સિંહનાદં મહાહવે॥ 6-54-35 (40935)
તતઃ શબ્દેન મહતા વિનનાદ મહાસ્વનઃ।
તેન નાદેન વિત્રસ્તા કલિઙ્ગાનાં વરૂથિની ॥ 6-54-36 (40936)
ન ભીમં સમરે મેને માનુષં ભરતર્ષભ ।
તતો ભીમો મહાબાહુર્નર્દિત્વા વિપુલં સ્વનમ્ ॥ 6-54-37 (40937)
સાસિર્વેગવદાપ્લુત્ય દન્તાભ્યાં વારણોત્તમમ્ ।
આરુરોહ તતો મધ્યં નાગરાજસ્ય મારિષ ॥ 6-54-38 (40938)
તતો મુમોચ કાલિઙ્ગઃ શક્તિં તામકરોદ્દ્વીધા ।
ખઙ્ગેન પૃથુના મધ્યે ભાનુમન્તમથાચ્છિનત્ ॥ 6-54-39 (40939)
સોઽન્તરાયુધિનં હત્વા રાજપુત્રમરિન્દમઃ।
ગુરુભારસહે સ્કન્ધે નાગસ્યાસિમપાતયત્ ॥ 6-54-40 (40940)
છિન્નસ્કન્ધઃ સ વિનદન્પપાત ગજયૂથપઃ।
આરુગણઃ સિન્ધુવેગન સાનુમાનિવ પર્વતઃ ॥ 6-54-41 (40941)
તતસ્તસ્માદપ્લુત્ય ગજાદ્ભારત ભારતઃ।
ખઙ્ગપાણિરદીનાત્મા તસ્થૌ ભૂમૌ સુદંશિતઃ ॥ 6-54-42 (40942)
સ ચચાર બહૂન્માર્ગાનભિતઃ પાતયન્ગજાન્ ।
અગ્નિચક્રમિવાવિદ્ધં સર્વતઃ પ્રત્યદૃશ્યત ॥ 6-54-43 (40943)
અશ્વબૃન્દેષુ નાગેષુ રથાનીકેષુ ચાભિભૂઃ ।
પદાતીનાં ચ સઙ્ઘેષુ વિનિઘ્નઞ્શોણિતોક્ષિતઃ। 6-54-44 (40944)
શ્યેનવદ્વ્યચરદ્ભીમો રણેઽરિષુ બલોત્કટઃ।
છિન્દંસ્તેષાકં શરીરાણિ શિરાંસિ ચ મહાબલઃ ॥ 6-54-45 (40945)
ખઙઘ્ગેકન શિતધારેણ સંયુગે ગજયોધિનામ્।
પદાતિરેકઃ સંક્રુદ્ધઃ શત્રૂણાં ભયવર્ધનઃ॥ 6-54-46 (40946)
સંમાહયામાસ સ તાન્કાલાન્તકયમોપમઃ।
મૂઢાશ્ચ તે તમેવાજૌ વિનદન્તઃ સમાદ્રવન્ ॥ 6-54-47 (40947)
સાસિમુત્તમવેગેન વિચરન્તં મહારણે।
નિકૃત્ય રથિનાં ચાજૌ રથેષાશ્ચ યુગાનિ ચ ॥ 6-54-48 (40948)
જઘાન રથિનશ્ચાપિ બલવાન્રિપુમર્દનઃ।
ભીમસેનશ્ચરન્માર્ગાન્સુબહૂન્પ્રત્યદૃશ્યત॥ 6-54-49 (40949)
ભ્રાન્તમાવિદ્ધમુદ્ભ્રાન્તમાપ્લુતં પ્રસૃતં પ્લુતમ્ ।
સંપાતં સમુદીર્ણં ચ દર્શયામાસ પાણ્ડવઃ ॥ 6-54-50 (40950)
કેચિદગ્રાસિના છિન્નાઃ પાણ્ડવેન મહાત્મના।
વિનેદુર્ભિન્નમર્માણો નિપેતુશ્ચ ગતાસવઃ ॥ 6-54-51 (40951)
છઇન્નદન્તાગ્રહસ્તાશ્ચ ભિન્નકુમ્ભાસ્તથાઽપરે ।
વિયોધાઃ સ્વાન્યનીકાનિ જઘ્નુર્ભારત વારણાઃ । 6-54-52 (40952)
નિપેતુરુર્વ્યાં ચ તથા વિનદન્તો મહારવાન્।
છિન્નાંશ્ચ તોમરાન્રાજન્મહામાત્રશિરાંસિ ચ ॥ 6-54-53 (40953)
પરિસ્તોમાન્વિચિત્રાંશ્ચ કક્ષ્યાશ્ચ કનકોજ્જ્વલાઃ।
ગ્રૈવેયાણ્યથ શક્તીશ્ચ પતાકાઃ કણપાંસ્તથા ॥ 6-54-54 (40954)
તૂણીરાનથ યન્ત્રાણિ ધનૂંષિ ચ।
ભિન્દિપાલાનિ શુભ્રાણિ તોત્રાણિ ચાઙ્કુશૈઃ સહ ॥ 6-54-55 (40955)
ઘણ્ટાશ્ચ વિવિધા રાજન્હેમગર્ભાન્ત્સરૂનપિ ।
પતતઃ પાતિતાંશ્ચૈવ પશ્યામઃ સહ સાદિભિઃ ॥ 6-54-56 (40956)
છિન્નગાત્રાવરકરૈર્નિહતૈશ્ચાપ વારણૈઃ ॥
આસીદ્ભૂમિઃક સમાસ્તીર્ણા પતિતૈર્ભૂધરૈરિવ ॥ 6-54-57 (40957)
વિમૃદ્યૈવં મહાનાગાન્મમર્દાશ્વાન્મહાબલઃ ।
અશ્વારોહવરાંશ્ચૈવ પાતયામાસ સંયુગે ॥ 6-54-58 (40958)
તદ્ધોરમભવદ્યુદ્ધં તસ્ય તેષાં ચ ભારત।
ખલીનાન્યથ યોક્રાણિ કક્ષ્યાશ્ચ કનકોજ્જ્વલાઃ ॥ 6-54-59 (40959)
પરિસ્તોમાશ્ચ પ્રાસાશ્ચ ઋષ્ટયશ્ચ મહાધનાઃ।
કવચાન્યથ ચર્માણિ ચિત્રાણ્યાસ્તરણાનિ ચ ॥ 6-54-60 (40960)
તત્રતત્રાપવિદ્ધઆનિ વ્યદૃશ્યન્ત મહાહવે।
પ્રાસૈર્યન્ત્રૈર્વિચિત્રૈશ્ચ શસ્ત્રૈશ્ચ વિમલૈસ્તથા ॥ 6-54-61 (40961)
સ ચક્રે વસુધાં કીર્ણાં શબલૈઃ કુસુમૈરિવ ।
આપ્લુત્ય રથિનઃ કાશ્ચિત્પરામૃશ્ય મહાબલઃ ॥ 6-54-62 (40962)
પાતયામાસ ખઙ્ગેન સધ્વજાનપિ પાણ્ડવઃ।
મુહુરુત્પતતો દિક્ષુ ધાવતશ્ચ યશસ્વિનઃક ॥ 6-54-63 (40963)
માર્ગાંશ્ચ ચરતશ્ચિત્રં વ્યસ્મયન્ત રણે જનાઃ ।
સ જઘાન પદા કાંશ્ચિદ્વ્યાક્ષિપ્યાન્યાનપોથયત્ ॥ 6-54-64 (40964)
ખહ્ગેનાન્યાંશ્ચ ચિચ્છેદ નાદેનાન્યાંશ્ચ ભીષયન્।
ઊરુવેગેન ચાપ્યન્યાન્પાતયામાસ ભૂતલે ॥ 6-54-65 (40965)
અપરે ચૈનમાલોક્ય ભયાત્પઞ્ચત્વમાગતાઃ।
એવં સા બહુલા સેના કલિઙ્ગાનાં તરસ્વિનામ્ ॥ 6-54-66 (40966)
પરિવાર્ય રણે ભીષ્મં ભીમસેનમુપાદ્રવત્।
તતઃ કાલિઙ્ગયૈન્યાનાં પ્રમુખે ભરતર્ષભ ॥ 6-54-67 (40967)
શ્રુતાયુષમભિપ્રેક્ષ્ય ભીમસેનઃ સમભ્યયાત્।
તમાયાન્તમભિપ્રેક્ષ્ય કાલિઙ્ગો નવભિઃ શરૈઃ । 6-54-68 (40968)
ભીમસેનમમેયાત્મા પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે ।
કલિઙ્ગબાણાભિહતસ્તોત્રાર્દિત ઇવ દ્વિપઃ ॥ 6-54-69 (40969)
ભીમસેનઃ પ્રજજ્વાલ ક્રોદેનાગ્નિરિવૈધિતઃ।
અથાશોકઃ સમાદાય રથં હેમપરિષ્કૃતમ્ ॥ 6-54-70 (40970)
ભીમં સંપાદયામાસ રથેન રથસારથિઃ।
તામરુહ્ય રથં તૂર્ણં કૌન્તેયઃ શત્રુસૂદનઃ ॥ 6-54-71 (40971)
કલિઙ્ગમભિદુદ્રાવ તિષ્ઠિતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ।
તતઃ શ્રુતાયુર્બલાવાન્ભીમાય નિશિતાઞ્શરાન્ ॥ 6-54-72 (40972)
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધો દર્શયન્પાણિલાઘવમ્।
સ કાર્મુકવરોત્સૃષ્ટૈર્નવભિર્નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-54-73 (40973)
સમાહતો મહારાજ કલિઙ્ગેન મહાત્મના ।
સંચુક્રુશે ભૃશં ભીમો દણ્ડાહત ઇવોરગઃ ॥ 6-54-74 (40974)
ક્રુદ્ધશ્ચ ચાપમાયમ્ય બલવદ્બલિનાં વરઃ।
કલિઙ્ગમવધીત્પાર્થો ભીમઃ સપ્તભિરાયસૈઃ ॥ 6-54-75 (40975)
ક્ષુરાભ્યાં ચક્રરક્ષૌ ચ કલિઙ્ગસ્ય મહાબલૌ ।
સત્યદેવં ચ સત્યં ચ પ્રાહિણોદ્યમસાદનમ્ ॥ 6-54-76 (40976)
તતઃ પુનમેયાત્મા નાસચૈર્નિશિતૈસ્ત્રિભિઃ ।
કેતુમન્તં રણે ભીમોઽગમયદ્યમસાદનમ્ ॥ 6-54-77 (40977)
તતઃ કલિઙ્ગાઃ સન્નદ્ધા ભીમસેનમમર્ષણમ્ ।
અનીકૈર્બહુસાહસ્રૈઃ ક્ષત્રિયાઃ સમવારયન્ ॥ 6-54-78 (40978)
તતઃ શક્તિગદાખઙ્ગતોમરર્ષ્ટિપરશ્વથૈઃ ।
કલિઙ્ગાશ્ચ તતો રાજન્ભીમસેનમવાકિરન્ ॥ 6-54-79 (40979)
સંનિવાર્ય સ તાં ઘોરાં શરવૃષ્ટિં સમુત્થિતામ્।
ગદામાદાય તરસા સંનિપત્ય મહાબલઃ ॥ 6-54-80 (40980)
ભીમઃ સપ્તશતાન્વીરાનનયદ્યમસાદનમ્ ।
પુનશ્ચૈવ દ્વિસાહસ્રાન્કલિઙ્ગાનરિમર્દનઃ ॥ 6-54-81 (40981)
પ્રાહિણોન્મૃત્યુલોકાય તદદ્ભુતમિવાભવત્।
એવં સ તાન્યનીકાનિ કલિઙ્ગાનાં પુનઃપુનઃ ॥ 6-54-82 (40982)
બિભેદ સમરે તૂર્ણં પ્રેક્ષ્ય ભીષ્મં મહારથમ્ ।
હતારોહાશ્ચ માતઙ્ગાઃ પાણ્ડવેન કૃતા રણે ॥ 6-54-83 (40983)
વિપ્રજગ્મુરનીકેષુ મેઘા વાતહતા ઇવ।
મૃદ્ગન્તઃ સ્વાન્યનીકાનિ વિનદન્તઃ શરાતુરાઃ ॥ 6-54-84 (40984)
તતો ભીમો મહાબાહુઃ ખઙ્ગહસ્તો મહાભુજઃક ।
સંપ્રહૃષ્ટો મહાઘોષં શઙ્ખં પ્રાધ્માપયદ્બલી ॥ 6-54-85 (40985)
સર્વકાલિઙ્ગસૈન્યાનાં મનાંસિ સમકમ્પયત્ ।
મોહશ્ચાપિ કલિઙ્ગાનામાવિવેશ પરંતપ ॥ 6-54-86 (40986)
પ્રાકમ્પન્ત ચ સૈન્યાનિ વાહનાનિ ચ સર્વશઃ ।
ભીમેન સમરે રાજન્ગજેન્દ્રેણેવ સર્વશઃ ॥ 6-54-87 (40987)
માર્ગાન્બહૂન્વિચરતા ધાવતા ચ તતસ્તતઃ।
મુહુરુત્પતતા ચૈવ સંમોહઃ સમપદ્યત॥ 6-54-88 (40988)
ભીમસેનભયત્રસ્તં સૈન્યં ચ સમકમ્પત।
ક્ષોભ્યમાણમસંબાધં ગ્રાહેણેવ મહત્સરઃ ॥ 6-54-89 (40989)
ત્રાસિતેષુ ચ સર્વેષુ ભીમેનાદ્ભુતકર્મણા ।
પુનરાવર્તમાનેષુ વિદ્રવત્સુ ચ સઙ્ઘશઃ ॥ 6-54-90 (40990)
સર્વકાલિઙ્ગયોધેષુ પાણ્ડૂનાં ધ્વજિનીપતિઃ ।
અબ્રવીત્સ્વાન્યનીકાનિ યુધ્યધ્વમિતિ પાર્ષતઃ ॥ 6-54-91 (40991)
સેનાપતિવચઃ શ્રુત્વા શિખણ્ડિપ્રમુખા ગણાઃ।
ભીમમેવાભ્યવર્તન્ત રથાનીકૈઃ પ્રહારિભિઃ ॥ 6-54-93aધર્મરાજશ્ચ તાન્સર્વાનુપજગ્રાહ પાણ્ડવઃ।
મહતા મેઘવર્ણેન નાગાનીકેન પૃષ્ઠતઃ॥ 6-54-92 (40992)
એવં સંનોદ્ય સર્વામિ સ્વાન્યનીકાનિ પાર્ષતઃ।
ભીમસેનસ્ય જગ્રાહ પાર્ષ્ણિ સત્પુરુષૈર્વૃતઃ ॥ 6-54-94 (40993)
ન હિ પઞ્ચાલરાજસ્ય લોકે કશ્ચન વિદ્યતે।
ભીમસાત્યકયોરન્યઃ પ્રાણેભ્યઃ પ્રિયકૃત્તમઃ ॥ 6-54-95 (40994)
સોઽપશ્યચ્ચ કલિઙ્ગેષુ ચરન્તમરિસૂદનઃ ।
ભીમસેનં મહાબાહું પાર્ષતઃ પરવીરહા ॥ 6-54-96 (40995)
નનર્દ બહુધા રાજન્હૃષ્ટશ્ચાસીત્પરંતપઃ।
શઙ્ખં દધ્મૌ ચ સમરે સિંહનાદં નનાદ ચ ॥ 6-54-97 (40996)
સ ચ પારાવતાશ્વસ્ય રથે હેમપરિષ્કૃતે।
કોવિદારધ્વજં દૃષ્ટ્વા ભીમસેનઃ સમાશ્વસત્ । 6-54-98 (40997)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તુ તં દૃષ્ટ્વા કલિઙ્ગૈઃ સમભિદ્રુતમ્ ॥
ભીમસેનમમેયાત્મા ત્રાણાયાજૌ સમભ્યયાત્ ॥ 6-54-99 (40998)
તૌ દૂરાત્સાત્યકિં દૃષ્ટ્વા ધૃષ્ટદ્યુમ્નવૃકોદરૌ ।
કલિઙ્ગાન્સમરે વીરૌ યોધયેતાં મનસ્વિનૌ । 6-54-100 (40999)
સ તત્ર ગત્વા શૈનેયો જવેન જયતાં વરઃ।
પાર્થપાર્ષતયોઃ પાર્ષિં જગ્રાહ પુરુષર્ષભઃ ॥ 6-54-101 (41000)
સ કૃત્કવા દારુણં કર્મ પ્રગૃહીતશરાસનઃ ।
આસ્થિતો રૌદ્રમાત્માનં કલિઙ્ગાનન્વવૈક્ષત ॥ 6-54-102 (41001)
કલિઙ્ગપ્રભવાં ચૈવ માંસશોણિતકર્દમામ્।
રુધિરસ્યન્દિનીં તત્ર ભીમઃ પ્રાવર્તયન્નદીમ્ ॥ 6-54-103 (41002)
અન્તરેણ કલિઙ્ગાનાં પાણ્ડવાનાં ચ વાહિનીમ્।
તાં સંતતાર દુસ્તારાં ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 6-54-104 (41003)
ભીમસેનં તથા દૃષ્ટ્વા પ્રાક્રોશંસ્તાવકા નૃપ।
કાલોઽયં ભીમરૂપેણ કલિઙ્ગૈઃ કસહ યુધ્યતે ॥ 6-54-105 (41004)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મઃ શ્રુત્વા તં નિનદં રણે।
અભ્યયાત્ત્વરિતો ભીમં વ્યૂઢાનીકઃ સમંતતઃ ॥ 6-54-106 (41005)
તં સાત્યકિર્ભીમસેનો ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ।
અભ્યદ્રવન્ત ભીષ્મસ્ય રથં હેમપરિષ્કૃતમ્ ॥ 6-54-107 (41006)
પરિવાર્ય તુ તે સર્વે ગાઙ્ગેયં તરસા રણે।
ત્રિભિસ્ત્રિભિઃ શરૈર્ઘોરૈર્ભીષ્મમાનર્ચ્છુરોજસા ॥ 6-54-108 (41007)
પ્રત્યવિધ્યત તાન્સર્વાન્પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
યતમાનાન્મહેષ્વાસાંસ્ત્રિભિસ્ત્રિભિરજિહ્મગૈઃ ॥ 6-54-109 (41008)
તતઃ શરસહસ્રેણ સન્નિવાર્ય મહારથાન્ ।
હયાન્કાઞ્ચનસન્નાહાન્ભીમસ્ય ન્યહનચ્છરૈઃ ॥ 6-54-110 (41009)
હતાશ્વે સ રથે તિષ્ઠન્ભીમસેનઃ પ્રતાપવાન્ ।
શક્તિં ચિક્ષેપ તરસા ગાઙ્ગેયસ્ય રથં પ્રતિ ॥ 6-54-111 (41010)
અપ્રાપ્તામથ તાં શક્તિં પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
ત્રિધા ચિચ્છેદ સમરે સા પૃથિવ્યામશીર્યત ॥ 6-54-112 (41011)
તતઃ શૈક્યાયસીં ગુર્વી પ્રગૃહ્ય બલવાન્ગદામ્ ।
ભીમસેનસ્તતસ્તૂર્ણં પુપ્લુવે મનુજર્ષભ ॥ 6-54-113 (41012)
સાત્યકોઽપિ તતસ્તૂર્ણં ભીમસ્ય પ્રિયકામ્યયા ।
ગાઙ્ગેયસારથિં તૂર્ણં પાતયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-54-114 (41013)
ભીષ્મસ્તુ નિહતે તસ્મિન્સારથૌ રથિનાં વરઃ ।
વાતાયમાનૈસ્તૈરશ્વૈરપનીતો રણાજિરાત્ ॥ 6-54-115 (41014)
ભીમસેનસ્તતો રાજન્નપયાતે મહાવ્રતે ।
પ્રજજ્વાલ યથા વહ્નિર્દહન્કક્ષમિવૈધિતઃ ॥ 6-54-116 (41015)
સ હત્વા સર્વકાલિઙ્ગાન્સેનામધ્યે વ્યતિષ્ઠત।
નૈનમભ્યુત્સહન્કેચિત્તાવકા ભરતર્ષભ ॥ 6-54-117 (41016)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તમારોપ્ય સ્વરથે રથિનાં વરઃ।
પશ્યતાં સર્વસૈન્યાનામપોવાહક યશસ્વિનમ્ ॥ 6-54-118 (41017)
સંપૂજ્યમાનઃ પાઞ્ચાલ્યૈર્મત્સ્યૈશ્ચ ભરતર્ષભ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં પરિષ્વજ્ય સમેયાદથ સાત્યકિમ્ ॥ 6-54-119 (41018)
અથાબ્રવીદ્ભીમસેનં સાત્યકિઃ સત્યવિક્રમઃ ।
પ્રહર્ષયન્યદુવ્યાઘ્રો ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-54-120 (41019)
દિષ્ટ્યા કાલિઙ્ગરાજશ્ચ રાજપુત્રશ્ચ કેતુમાન ।
શક્રદેવશ્ચ કાલિઙ્ગઃ કલિઙ્ગાશ્ચ મૃધે હતાઃ ॥ 6-54-121 (41020)
સ્વબાહુબલવીર્યેણ નાગાશ્વરથસંકુલઃ ।
મહાપુરુષભૂયિષ્ઠો ધીરયોધનિષેવિતઃ ॥ 6-54-122 (41021)
મહાવ્યૂહઃ કલિઙ્ગાનામેકેન મૃદિતસ્ત્વયા ।
એવમુક્ત્વા શિનેર્નપ્તા દીર્ઘબાહુરરિન્દમ।
રથાદ્રથમભિદ્રુત્ય પર્યષ્વજત પાણ્ડવમ્ ॥ 6-54-123 (41022)
તતઃ સ્વરથમાસ્થાય પુનરેવ મહારથઃ ।
તાવકાનવધીત્ક્રુદ્ધો ભીમસ્ય બલમાદધત્ ॥ ॥ 6-54-124 (41023)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દ્વિતીયદિવસયુદ્ધે ચતુઃપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-54-34 ભાનુમન્તં કલિઙ્ગાત્મજમ્ ॥ 6-54-40 અન્તરાયુધિનં ગજારૂઢયોધમ્ ॥ 6-54-43 આવિદ્ધં ભ્રામિતમ્ ॥ 6-54-47 કાલાન્તકયમોપમઃ પ્રલયકાલીનનાશકયમતુલ્યઃ ॥ 6-54-53 મહામાત્રો હસ્તિપકઃ ॥ 6-54-54 કણપાન્ મુદ્ગરાન્ ॥ 6-54-57 ગાત્રાવરૈર્ગાત્રૈઃ પૂર્વકાયૈઃ અવરરધઃકાયૈઃ ॥ 6-54-59 ખલીનાનિ અશ્વાસ્યનિવેશ્યનિ અડિઆલીતી પ્રસિદ્ધાનિ। કક્ષ્યા ગજમધ્યબન્ધનમ્ ॥ 6-54-70 અશોકો વિશોકઃ ॥ 6-54-108 આનર્ચ્છુઃ આચ્છાદિતવન્તઃ ॥ 6-54-115 વાતાયમાનૈઃ ઇતસ્તતો ધાવદ્ભિઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 055
॥ શ્રીઃ ॥
6.55. અધ્યાયઃ 055
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અર્જુનયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-55-0 (41024)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-55-0x (4121)
તતોઽપરાહ્ણભૂયિષ્ઠે તસ્મિન્નહનિ ભારત।
રથનાગાશ્વપત્તીનાં સાદિનાં ચ મહાક્ષયે ॥ 6-55-1 (41025)
દ્રોણપુત્રેણ શલ્યેન કૃપેણ ચ મહાત્મના ।
સમસજ્જત પાઞ્ચાલ્યસ્ત્રિભિરૈતૈર્મહારથૈઃ ॥ 6-55-2 (41026)
સ લોકવિદિતાનશ્વાન્નિજઘાન મહાબલઃ ।
દ્રૌણેઃ પાઞ્ચાલદાયાદઃ શિતૈર્દશભિરાશુગૈઃ ॥ 6-55-3 (41027)
તતઃ શલ્યરથં તૂર્ણમાસ્થાય હતવાહનઃ ।
દ્રૌણિઃ પાઞ્ચાલદાયાદમભ્યવર્ષદથેષુભિઃ ॥ 6-55-4 (41028)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં તુ સંયુક્તં દ્રૌણિના વીક્ષ્ય ભારત।
સૌભદ્રોઽભ્યપતત્તૂર્ણં વિકિરન્નિશિતાઞ્શરાન્ ॥ 6-55-5 (41029)
સ શલ્યં પ઼ઞ્ચવિંશત્યા કૃપં ચ નવભિઃ શરૈઃ ।
અશ્વત્થામાનમષ્ટાભિર્વિવ્યાધ પુરુષર્ષભઃ ॥ 6-55-6 (41030)
આર્જુનિં તુ તતસ્તૂર્ણં દ્રૌણિર્વિવ્યાધ પત્રિણા।
શલ્યોઽથ દશભિશ્ચૈવ કૃપશ્ચ નિશિતૈસ્ત્રિભિઃ ॥ 6-55-7 (41031)
લક્ષ્મણસ્તવ પૌત્રસ્તુ સૌભદ્રં સમવસ્થિતમ્ ।
અભ્યવર્તત સંહૃષ્ટસ્તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-55-8 (41032)
દૌર્યોધનિઃ સુસંક્રુદ્ધઃ સૌભદ્રં પરવીરહા ।
વિવ્યાધ સમરે રાજંસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-55-9 (41033)
અભિમન્યુઃ સુસંક્રુદ્ધો ભ્રાતરં ભરતર્ષભ ।
શરૈઃ પઞ્ચાશતૈ રાજન્ક્ષિપ્રહસ્તોઽભ્યવિધ્યત ॥ 6-55-10 (41034)
લક્ષ્મણોઽપિ પુનસ્તસ્ય ધનુશ્ચિચ્છેદ પત્રિણા।
મુષ્ટિદેશે મહારાજ તતસ્તે ચુક્રુશુર્જનાઃ ॥ 6-55-11 (41035)
તદ્વિહાય ધનુશ્છિન્નં સૌભદ્રં પરવીરહા।
અન્યદાદત્તવાંશ્ચિત્રં કાર્મુકં વેગવત્તરમ્ ॥ 6-55-12 (41036)
તૌ તત્ર સમરે યુક્તૌ કૃતપ્રતિકૃતૈષિણૌ ।
અન્યોન્યં વિશિસ્વૈસ્તીક્ષ્ણૈર્જઘ્નતુઃ પુરુષર્ષભૌ ॥ 6-55-13 (41037)
તતો દુર્યોધનો રાજ દૃષ્ટ્વા પુત્રં મહારથમ્।
પીડિતં તવ પૌત્રેણ પ્રાયાત્તત્ર પ્રજેશ્વરઃ ॥ 6-55-14 (41038)
સન્નિવૃત્તે તવ સુતે સર્વ એવ જનાધિપાઃ ।
આર્જુનિં રથવંશેન સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 6-55-15 (41039)
સ તૈઃ પરિવૃતઃ શૂરૈઃ શૂરો યુધિ સુદુર્જયૈઃ ।
ન સ્મ પ્રવ્યથતે રાજન્કૃષ્ણતુલ્યપરાક્રમઃ ॥ 6-55-16 (41040)
સૌભદ્રમથ સંસક્તં દૃષ્ટ્વા તત્ર ધનંજયઃ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન ત્રાતુકામઃ સ્વમાત્મજમ્ ॥ 6-55-17 (41041)
તતઃ સરથનાગાશ્વા ભીષ્મદ્રોણપુરોગમાઃ ।
અભ્યવર્તન્ત રાજાનઃ સહિતાઃ સવ્યસાચિનમ્ ॥ 6-55-18 (41042)
ઉદ્વૂતં સહસા ભૌમં નાગાશ્વરથપત્તિભિઃ ।
દિવાકરરથં પ્રાપ્ય રજસ્તીવ્રમદૃશ્યત ॥ 6-55-19 (41043)
તાનિ નાગસહસ્રાણિ ભૂમિપાલશતાનિ ચ।
તસ્ય બાણપથં પ્રાપ્ય નાભ્યવર્તન્ત સર્વશઃ ॥ 6-55-20 (41044)
પ્રણેદુઃ સર્વભૂતાનિ બભૂવુસ્તિમિરા દિશઃ।
કુરૂણાં ચાનયસ્તીવ્રઃ સમદૃશ્યત દારુણઃ ॥ 6-55-21 (41045)
નાપ્યન્તરિક્ષં ન દિશો ન ભૂમિર્ન ચ ભાસ્કરઃ ।
પ્રજજ્ઞે ભરતશ્રેષ્ઠ સસ્ત્રસઙ્ઘૈઃ કિરીટિનઃ ॥ 6-55-22 (41046)
સાદિતા રથનાગાશ્ચ હતાશ્વા રથિનો રણે।
વિપ્રદ્રુતરથાઃ કેચિદ્દૃશ્યન્તે રથયૂથપાઃ ॥ 6-55-23 (41047)
વિરથા રથિનશ્ચાન્યે ધાવમાનાઃ સમન્તતઃ ।
તત્રતત્રૈવ દૃશ્યન્તે સાયુધાઃ સાઙ્ગદૈર્ભુજૈઃ ॥ 6-55-24 (41048)
હયારોહા હયાંસ્ત્યક્ત્વા ગજારોહાશ્ચ દન્તિનઃ ।
અર્જુનસ્ય ભયાદ્રાજન્સમન્તાદ્વિપ્રદુદ્રુવુઃ ॥ 6-55-25 (41049)
રથેભ્યશ્ચ ગજેભ્યશ્ચ હયેભ્યશ્ચ નરાધિપાઃ ।
પતિતાઃ પાત્યમાનાશ્ચ દૃશ્યન્તેઽર્જુનસાયકૈઃ ॥ 6-55-26 (41050)
સગદાનુદ્યતાન્બાહૂન્સખઙ્ગાંશ્ચ વિશાંપતે ।
સપ્રાસાંશ્ચ સતૂણીરાન્સશરાન્સશરાસનાન્ ॥ 6-55-27 (41051)
સાઙ્કુશાકન્સપતાકાંશ્ચ તત્રતત્રાર્જુનો નૃણામ્ ।
નિચકર્ત શરૈરુગ્રૈ રૌદ્રં વપુરધારયત્ ॥ 6-55-28 (41052)
પરિઘાણાં પ્રદીપ્તાનાં મુદ્ગરાણાં ચ મારિષ ।
પ્રાસાનાં ભિન્દિપાલાનાં નિસ્ત્રિશાનાં ચ સંયુગે ॥ 6-55-29 (41053)
પરશ્વથાનાં પીક્ષ્ણાનાં તોમરાણાં ચ ભારત।
વર્મણાં ચાપવિદ્ધાનાં કાઞ્ચનાનાં ચ ભૂમિપ ॥ 6-55-30 (41054)
ધ્વજાનાં ચર્મણાં ચૈવ વ્યજનાનાં ચ સર્વશઃ ।
છત્રાણાં હેમદણ્ડાનાં તોમરાણાં ચ ભારત ॥ 6-55-31 (41055)
પ્રતોદાનાં ચ યોક્રાણાં કશાનાં ચૈવ મારિષ ।
રાશયઃ સ્માત્ર દૃશ્યન્તે વિનિકીર્ણા રણક્ષિતૌ ॥ 6-55-32 (41056)
નાસીત્તત્ર પુમાન્કશ્ચિત્તવ સૈન્યસ્ય ભારત ।
યોઽર્જુનં સમરે શૂરં પ્રત્યુદ્યાયાત્કથંચન ॥ 6-55-33 (41057)
યો યો હિ સમરે પાર્થં પ્રત્યુદ્યાતિ વિશાંપતે।
સ સઙ્ખ્યે વિશિખૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ પરલોકાય નીયતે ॥ 6-55-34 (41058)
તેષુ વિદ્રવમાણેષુ તવ યોધેષુ સર્વશઃ।
અર્જુનો વાસુદેવશ્ચ દધ્મતુર્વારિજોત્તમૌ ॥ 6-55-35 (41059)
તત્પભગ્નં બલં દૃષ્ટ્વા પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
અબ્રવીત્સમરે શૂરં ભારદ્વાજં સ્મયન્નિવ ॥ 6-55-36 (41060)
એષ પાણ્ડુસુતો વીર કૃષ્ણેન સહિતો બલી ।
તથા કરોતિ સૈન્યાનિ યથા કુર્યાદ્ધન઼ઞ્જયઃ ॥ 6-55-37 (41061)
ન હ્યેષ સમરે શક્યો વિજેતું હિ કથંચન ।
યથાસ્ય દૃશ્યતે રૂપ કાલાન્તકયમોપમમ્ ॥ 6-55-38 (41062)
ન નિવર્તયિતું ચાપિ શક્યેયં મહતી ચમૂઃ ।
અન્યોન્યપ્રેયા પશ્ય દ્રવતીયં વરૂથિની ॥ 6-55-39 (41063)
એષ ચાસ્તં ગિરિશ્રેષ્ઠં ભાનુમાન્પ્રતિપદ્યતે।
ચક્ષૂંષિ સર્વલોકસ્ય સંહરન્નિવ સર્વથા ॥ 6-55-40 (41064)
તત્રાવહારં સંપ્રાપ્તં મન્યેઽહં પુરુષર્ષભ ।
શ્રાન્તા ભીતાશ્ચ નો યોધા ન યોત્સ્યન્તિ કથંચન ॥ 6-55-41 (41065)
એવમુક્ત્વા તતો ભીષ્મો દ્રોણમાચાર્યસત્તમમ્ ।
અવહારમથો ચક્રે તાવકાનાં મહારથઃ ॥ 6-55-42 (41066)
`તતઃ સરથનાગાશ્વા જંય પ્રાપ્ય સમોપકાઃ।
પાઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવાશ્ચૈવ પ્રણેદુશ્ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 6-55-43 (41067)
પ્રયયુઃ શિબિરાયૈવ ધનઞ્જયપુરસ્કૃતાઃ।
વાદિત્રઘોષૈઃ સંહૃષ્ટા પ્રણદ્યન્તો મહારથાઃ ॥' 6-55-44 (41068)
તતોઽવહારઃ સૈન્યાનાં તવ તેષાં ચ ભારત।
અસ્તં ગચ્છતિ સૂર્યેઽભૂત્સન્ધ્યાકાલે ચ વર્તતિ ॥ ॥ 6-55-45 (41069)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દ્વિતીયદિવસયુદ્ધે પ઼ઞ્ચપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ ઇતિ દ્વિતીયદિવસયુદ્ધમ્ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-55-8 તવ પૌત્રમવસ્થિતં ઇતિ કo ઘo પુસ્તકપાઠઃ ॥ 6-55-37 યથા કુર્યાદ્ધનંજયઃ । ધનઞ્જયોઽગ્નિઃ ॥ 6-55-43 નરોતિ વતમાનૈ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 056
॥ શ્રીઃ ॥
6.56. અધ્યાયઃ 056
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ઉભયપક્ષયોર્વ્યૂહરચના ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-56-0 (41070)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-56-0x (4122)
પ્રભાતાયાં ચ શર્વર્યાં ભીષ્મઃ શાન્તનસ્તદા।
અનીકાન્યનુસંયાને વ્યાદિદેશાય ભારત ॥ 6-56-1 (41071)
ગારુડં ચ મહાવ્યૂહં ચક્રે શાન્તનવસ્તદા।
પુત્રાણાં તે જયાકાઙ્ક્ષી ભીષ્મઃ કુરુપિતામહઃ । 6-56-2 (41072)
ગરુડસ્ય સ્વયં તુણ્ડે પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
ચક્ષુષી ચ ભરજ્વાજઃ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ ॥ 6-56-3 (41073)
અશ્વત્થામા કૃપશ્ચૈવ શિર આસ્તાં યશસ્વિનૌ ।
ત્રૈગર્ત્તૈરથ કૈકેયૈર્વાટધાનૈશ્ચ સંયુગે ॥ 6-56-4 (41074)
ભૂરિશ્રવાઃ શલઃ શલ્યો ભગદત્તશ્ચ મારિષ ।
મદ્રકાઃ સિન્ધુસૌવીરાસ્તથા પાઞ્ચનદાશ્ચ યે ॥ 6-56-5 (41075)
જયદ્રથેન સહિતા ગ્રીવાયાં સન્નિવેશિતાઃ ।
પૃષ્ઠે દુર્યોધનો રાજા સોદર્યૈઃ સાનુગૈર્વૃતઃ ॥ 6-56-6 (41076)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ કામ્ભોજશ્ચ શકૈઃ સહ।
પચ્છમાસન્મહારાજ શૂરસેનાશ્ચ સર્વશઃ ॥ 6-56-7 (41077)
માગધાશ્ચ કલિઙ્ગાશ્ચ દાસેરકગણૈઃ સહ ।
દક્ષિણં પક્ષમાસાદ્ય સ્થિતા વ્યૂહસ્ય દંશિતાઃ ॥ 6-56-8 (41078)
કાકરુશા વિકુઞ્ચાશ્ચ મુણ્ડાઃ કુણ્ડીવૃષાસ્તથા।
બૃહદ્વલેન સહિતા વામં પાર્શ્વમવસ્થિતાઃ ॥ 6-56-9 (41079)
વ્યૂઢં દૃષ્ટ્વા તુ તત્સૈન્યં સવ્યસાચી પરંતપઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન સહિતઃ પ્રત્યવ્યૂહત સંયુગે ॥ 6-56-10 (41080)
અર્ધચન્દ્રેણ વ્યૂહેન વ્યૂહન્તમતિદારુણમ્ ।
દક્ષિણં શૃઙ્ગમાસ્વય ભિમસેનો વ્યરોચત ॥ 6-56-11 (41081)
નાનાસંસ્ત્રૌપસંષત્રૈર્નાનાદેશ્યૈર્નૃપૈર્વૃતઃ ।
તદન્યેવ વિરાટશ્ચ દ્રુપદશ્ચ મહારથઃ ॥ 6-56-12 (41082)
તદનન્તરમેવાસીન્નીલો નીલાયુધૈઃ સહ ।
નીલાદનન્તરશ્ચૈવ ધૃષ્ટકેતુર્મહાબલઃ ॥ 6-56-13 (41083)
ચેદિકાશિકરૂપેશ્ચ પૌરવૈરપિ સંવૃતઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ શિખણ્ડી ચ પાઞ્ચાલાશ્ચ પ્રભદ્રકાઃ ॥ 6-56-14 (41084)
મધ્યે સૈન્યસ્ય મહતઃ સ્થિતા યુદ્ધાય ભારત।
તત્રૈવ ધર્મરાજોઽપિ ગજાનીકેન સંવૃતઃ । 6-56-15 (41085)
તતસ્તુ સાત્યકી રાજન્દ્રૌપદ્યાઃ પઞ્ચ ચાત્મજાઃ ।
અભિમન્યુસ્તતઃ શૂર ઇરાવાંશ્ચ તતઃ પરમ્ ॥ 6-56-16 (41086)
ભૈમસેનિસ્તતો રાજન્કેકયાશ્ચ મહારથાઃ ।
એતે સર્વે મહારાજ વામં પાર્શ્વમુપાશ્રિતાઃ ॥ 6-56-17 (41087)
સર્વસ્ય જગતો ગોપ્તા ગોપ્તા યસ્ય જનાર્દનઃ।
`તત્રાનુરથિનાં શ્રેષ્ઠો વામશ્રૃઙ્ગે વ્યવસ્થિતઃ।'
એવમેતં મહાવ્યૂહં પ્રત્યવ્યૂહન્ત પાણ્ડવાઃ ॥ 6-56-18 (41088)
વધાર્થં તવ પુત્રામાં તત્પક્ષે યે ચ સઙ્ગતાઃ ।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં વ્યતિષક્તરથદ્વિપમ્ ॥ 6-56-19 (41089)
તાવકાનાં પરેષાં ચ નિઘ્નતામિતરેતરમ્ ।
હયૌઘાશ્ચ રથૌઘાશ્વ તત્ર તત્ર વિશાંપતે ॥ 6-56-20 (41090)
સંપતન્તો વ્યદૃશ્યન્ત નિઘ્નન્તસ્તે પરસ્પરમ્ ।
ધાવતાં ચ રથોઘાનાં નિઘ્નતાં ચ પૃથક્ પૃથક્ ॥ 6-56-21 (41091)
બભૂવ તુમુલઃ શબ્દો વિમિશ્રો દુન્દુભિસ્વનૈઃ ।
દિવસ્પૃઙ્વરવીરાણાં નિઘ્નતામિતરેતરમ્ ।
સંપ્રહારે સુતુમુલે તવ તેષાં ચ ભારત ॥ ॥ 6-56-22 (41092)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ તૃતીયદિવસયુદ્ધે ષટ્પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-56-17 તતોઽભૂદ્દ્વિપદાં શ્રેષ્ઠો વામં પાર્શ્વમપાશ્રિતઃ ઇતિ ખo પાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 057
॥ શ્રીઃ ॥
6.57. અધ્યાયઃ 057
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-57-0 (41093)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-57-0x (4123)
તતો વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ તાવકેષુ પરેષુ ચ।
ધનઞ્જયો રથાનીકમવધીત્તવ ભારત ॥ 6-57-1 (41094)
શરૈરથિરથો યુદ્ધે દારયન્રથયૂથપાન્ ।
તે વધ્યમાનાઃ પાર્થેન કાલેનેવ યુગક્ષયે ॥ 6-57-2 (41095)
ધાર્તરાષ્ટ્રા રણે યત્નાત્પાણ્ડવાન્પ્રત્યયોધયન્ ।
પ્રાર્થયાના યશો દીપ્તાં મૃત્યું કૃત્વા નિવર્તનમ્ ॥ 6-57-3 (41096)
એકાગ્રમનસો ભૂત્વા પાણ્ડવાનાં વરૂથિનીમ્ ।
બભઞ્જુર્બહુશો રાજંસ્તે ચાસઞ્જન્ત સંયુગે ॥ 6-57-4 (41097)
દ્રવદ્ભિરથભગ્નૈશ્ચ પરિવર્તદ્ભિરેવ ચ।
પાણ્ડવૈઃ કૌરવેયૈશ્ચ ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 6-57-5 (41098)
ઉદતિષ્ઠદ્રજો ભૌમં છાદયાનં દિવાકરમ્।
ન દિશઃ પ્રદિશો વાપિ જજ્ઞિરેઽત્ર સમાગતાઃ ॥ 6-57-6 (41099)
અનુમાનેન સંજ્ઞાભિર્નામગોત્રૈશ્ચ સંયુગે।
અવર્તત તદા યુદ્ધં તત્ર તત્ર વિશાંપતે ॥ 6-57-7 (41100)
ન વ્યૂહો ભિદ્યતે તત્ર કૌરવાણાં કથઞ્ચન ।
રક્ષિતઃ સત્યસન્ધેન ભારદ્વાજેન સંયુગે ॥ 6-57-8 (41101)
તથૈવ પાણ્ડવાનાં ચ રક્ષિતઃ સવ્યસાચિના।
નાભિદ્યત મહાવ્યૂહો ભીમેન ચ સુરક્ષિતઃ ॥ 6-57-9 (41102)
સેનાગ્રાદપિ નિષ્પત્ય પ્રાયુધ્યંસ્તત્ર માનવાઃ ।
ઉભયોઃ સેનયો રાજન્વ્યતિષક્તરથદ્વિપાઃ ॥ 6-57-10 (41103)
હયારોહૈર્હયારોહાઃ પાત્યન્તે સ્મ મહાહવે।
ઋષ્ટિભિર્વિમલાભિશ્ચ પ્રાસૈરપિ ચ સંયુગે ॥ 6-57-11 (41104)
રથી રથિનમાસાદ્ય શરૈઃ કનકભૂષણૈઃક ।
પાતયામાસ સમરે તસ્મિન્નતિભયંકરે ॥ 6-57-12 (41105)
ગજારોહા ગજારોહાન્નારાચશરતોમરૈઃ ।
સંસક્તાન્પાતયામાસુસ્તવ તેષાં ચ સર્વશઃ ॥ 6-57-13 (41106)
કશ્ચિદુત્પત્ય સમરે વસ્વારણમાસ્થિતઃ ।
કેશપક્ષે પરામૃશ્ય જહાર સમરે શિરઃ ॥ 6-57-14 (41107)
અન્યે દ્વિરદદન્તાગ્રનિર્ભિન્નહૃદયા રણે।
વેમુશ્ચ રુધિરં વીરા નિઃશ્વસન્તઃ સમન્તતઃ ॥ 6-57-15 (41108)
કશ્ચિત્કરિવિષાણસ્થો વીરો રણવિશારદાઃ ।
પ્રાવેપચ્છક્તિનિર્ભિન્નો ગજશિક્ષાસ્ત્રવેદિના ॥ 6-57-16 (41109)
પત્તિમઙ્ઘા રણે પક્તીન્ભિમન્દિપાલપરશ્વથૈઃ ।
ન્યતાપતયન્ત સંહૃષ્ટાઃ પરસ્પરકૃતાગસઃ ॥ 6-57-17 (41110)
રથી ચ સમરે રાજન્નાસાદ્ય ગજયૂથપમ્ ।
સ ગજં પાતયામાસ ગજી ચ રથિનાં વરમ્ ॥ 6-57-18 (41111)
રથિનં ચ હયારોહઃ પ્રાસેન ભરતર્ષભ ।
પાતયામાસ સમરે રથી ચ હયસાદિનમ્ ॥ 6-57-19 (41112)
પદાતી રથિનં સઙ્ખ્યે રથી ચાપિ પદાતિનમ્ ।
ન્યપાતયચ્છિતૈઃ શસ્ત્રૈઃ સેનયોરુભયોરપિ ॥ 6-57-20 (41113)
ગજારોહા હયારોહાન્પાતયાંચક્રિરે તદા।
હયારોહા ગજસ્થાંશ્ચ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-57-21 (41114)
ગજારોહવરૈશ્ચાપિ તત્રતત્ર પદાતયઃ।
પાતિતાઃ સમદૃશ્યન્ત તૈશ્ચાપિ ગજયોધિનઃ ॥ 6-57-22 (41115)
પત્તિસઙ્ઘા હયારોહૈઃ સાદિસઙ્ઘાશ્ચ પત્તિભિઃ ।
પાત્યમાના વ્યદૃશ્યન્ત શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-57-23 (41116)
ધ્વજૈસ્તત્રાપવિદ્ધૈશ્ચ કાર્મુકૈસ્તોમરૈસ્તથા।
પ્રાસૈસ્તથા ગદાભિશ્ચ પરિઘૈઃ કમ્પનૈસ્તથા ॥ 6-57-24 (41117)
શક્તિભિઃ કવચૈશ્ચિત્રૈઃ કણપૈરઙ્કુશૈરપિ।
નિસ્ત્રિંશૈર્વિમલૈશ્ચાપિ સ્વર્ણપુઙ્ખૈઃ શરૈસ્તથા ॥ 6-57-25 (41118)
પરિસ્તોમૈઃ કુથાભિશ્ચ કમ્બલૈશ્ચ મહાધનૈઃ ।
ભૂર્ભાતિ ભરતશ્રેષ્ઠ સ્રગ્દામૈરિવ ચિત્રિતા ॥ 6-57-26 (41119)
નરાશ્વકાયૈઃ પતિતૈર્દન્તિભિશ્ચ મહાહવે ।
અગમ્યરૂપા પૃથિવી માંસશોણિતકર્દમા ॥ 6-57-27 (41120)
પ્રશશામ રજો ભૌમં વ્યુક્ષિતં રણશોણિતૈઃ ।
દિશશ્ચ વિમલાઃ સર્વાઃ સંબભૂવુર્જનેશ્વર ॥ 6-57-28 (41121)
ઉત્થિતાન્યગણેયાનિ કબન્ધાનિ સમન્તતઃ।
ચિહ્નભૂતાનિ જગતો વિનાશાર્થાય ભારત ॥ 6-57-29 (41122)
તસ્મિન્યુદ્ધે મહારૌદ્રે વર્તમાને સુદારુણે ।
પ્રત્યદૃશ્યન્ત રથિનો ધાવમાનાઃ સમન્તતઃ ॥ 6-57-30 (41123)
તતો ભીષ્મશ્ચ દ્રોણશ્ચ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ ।
પુરુમિત્રો જયો ભોજઃ શલ્યશ્ચાપિ સસૌબલઃ ॥ 6-57-31 (41124)
એતે સમરદુર્ધર્ષાઃ સિંહતુલ્યપરાક્રમાઃ।
પાણ્ડવાનામનીકાનિ બભઞ્જુઃસ્મ પુનઃપુનઃ ॥ 6-57-32 (41125)
તથૈવ ભીમસેનોઽપિ રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ।
સાત્યકિશ્ચેકિતાનશ્ચ દ્રોપદેયાશ્ચ ભારત॥ 6-57-33 (41126)
તાવકાંસ્તવ પુત્રાંશ્ચ સહિતાન્સર્વરાજભિઃ ।
દ્રાવયામાસુરાજૌ તે ત્રિદશા દાનવાનિવ ॥ 6-57-34 (41127)
તથા તે સમરેઽન્યોન્યં નિઘ્નન્તઃ ક્ષત્રિયર્ષભાઃ ।
રક્તોક્ષિતા ઘોરરૂપા વિરેર્જુર્દાનવા ઇવ ॥ 6-57-35 (41128)
વિનિર્જિત્ય રિપૂન્વીરા સેકનયોરુભયોરપિ।
વ્યદૃસ્યન્ત મહામાત્રા ગ્રહા ઇવ નભસ્તલે ॥ 6-57-36 (41129)
તતો રથસહસ્રેણ પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ ।
અભ્યયાત્પાણ્ડવં યુદ્ધે રાક્ષસં ચ ઘટોત્કચમ્ ॥ 6-57-38aતથૈવ પાણ્ડવાઃ સર્વે મહત્યા સેનયા સહ ।
દ્રોણભીષ્મૌ રણે યત્તૌ પ્રત્યુદ્યયુરરિન્દમૌ ॥ 6-57-37 (41130)
કિરીટી ચ યયૌ ક્રુદ્ધઃ સમન્તાત્પાર્થિવોત્તમાન્ ।
આર્જુનિઃ સાત્યકિશ્ચૈવ યયતુઃ સૌબલં બલમ્ ॥ 6-57-39 (41131)
તતઃ પ્રવવૃતે ભૂયઃ સંગ્રામો રોમહર્ષણઃ ।
તાવકાનાં પરેષાં ચ સમરે વિજયૈષિણામ્ ॥ ॥ 6-57-40 (41132)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ તૃતીયદિવસયુદ્ધે સપ્તપઞ્ચશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-57-3 મૃત્યુરેવ નિવર્તનહેતુર્નાન્ય ઇત્યર્થઃ ॥ 6-57-7 અનુમાનેન ધ્વજાદિચિહ્નેન। સંજ્ઞાભિ સંકેતૈશ્ચ ॥ 6-57-26 પરિકસ્તોમૈશ્ચિત્રકમ્બલૈઃ । કુથાભિસ્તૈરેવ ક્ષુદ્રૈઃ । કમ્બલૈ રાઙ્કવૈઃ । મહાધનૈર્મહામૂલ્યૈઃ ॥ 6-57-36 મહામાત્રાઃ પ્રધાનાઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 058
॥ શ્રીઃ ॥
6.58. અધ્યાયઃ 058
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અર્જુનાદિયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-58-0 (41133)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-58-0x (4124)
તતસ્તે પાર્થિવાઃ ક્રુદ્ધાઃ ફલ્ગુનં વીક્ષ્ય સંયુગે।
રથૈરનેકસાહસ્રૈઃ સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 6-58-1 (41134)
અથૈનં રથબૃન્દેન કોષ્ઠકીકૃત્ય ભારત।
શરૈઃ સુબહુસાહસ્રૈઃ સમન્તાદભ્યવારયન્ ॥ 6-58-2 (41135)
શક્તીશ્ચ વિમલાકસ્તીક્ષ્ણા ગદાશ્ચ પરિઘૈઃ સહ ।
પ્રાસાન્પરશ્વથાંશ્ચૈવ મુદ્ગરાન્મુસલાનપિ ॥ 6-58-3 (41136)
ચિક્ષિષુઃ સમરે ક્રુદ્ધાઃ ફલ્ગુનસ્ય રથં પ્રતિ।
શસ્ત્રાણામથ તાં વૃષ્ટિં શલભાનામિવાયતિમ્ ॥ 6-58-4 (41137)
રુરોધ સર્વતઃ પાર્થઃ શરૈઃ કનકભૂષણૈઃ ।
તત્ર તલ્લાઘવં દૃષ્ટ્વા બીભત્સોરતિમાનુષમ્ ॥ 6-58-5 (41138)
દેવદાનવગન્ધર્વાઃ પિશાચોરગરાક્ષસાઃ ।
સાધુસાધ્વિતિ રાજેન્દ્ર ફલ્ગુનં પ્રત્યપૂજયન્ ॥ 6-58-6 (41139)
સાત્યકિશ્ચાભિમન્યુશ્ચ મહત્યા સેકનયા વૃતૌ ।
ગાન્ધારાન્સમરે શૂરાઞ્જગ્મતુઃ સહસૌબલાન્ ॥ 6-58-7 (41140)
તત્ર સૌબલકાઃ ક્રુદ્ધા વાર્ષ્ણેયસ્ય રથોત્તમમ્ ।
તિશલશ્ચિચ્છિદુઃ ક્રોધાચ્છસ્ત્રૈર્નાનાવિધૈર્યુધિ ॥ 6-58-8 (41141)
સાત્યકિસ્તુ રથં ત્યક્ત્વા વર્તમાને ભયાવહે ।
અભિમન્યો રથં તૂર્ણમારુરોહ પરંતપઃ ॥ 6-58-9 (41142)
તાવેકરથસંયુક્તૌ સૌબલેયસ્ય વાહિનીમ્ ।
વ્યધમેતાં શિતૈસ્તૂર્ણં શરૈઃક સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-58-10 (41143)
દ્રોણભીષ્મૌ રણે યત્તૌ ધર્મરાજસ્ય વાહિનીમ્ ।
નાશયેતાં શરૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ કઙ્કપત્રપરિચ્છદૈઃ ॥ 6-58-11 (41144)
તતો ધર્મસુતોક રાજા માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ ।
મિષતાં સર્વસૈન્યાનાં દ્રોણાનીકમુપાદ્રવન્ ॥ 6-58-12 (41145)
તત્રાસીત્સુમહદ્યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ।
યથા દેવાસુરં યુદ્ધં પૂર્વમાસીત્સુદારુણમ્ ॥ 6-58-13 (41146)
કુર્વાણૌ સુમહત્કર્મ ભીમસેનઘટોત્કચૌ।
દુર્યોધનસ્તતોઽભ્યેત્ય તાવુભાવપ્યવારયત્ ॥ 6-58-14 (41147)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ હૈડિમ્બસ્ય પરાક્રમમ્।
અતીત્ય પીતરં યુદ્ધે યદયુધ્યત ભારત ॥ 6-58-15 (41148)
ભીમસેનસ્તુ સંક્રુદ્ધો દુર્યોધનમમર્ષણમ્।
હૃદ્યવિધ્યત્પૃષત્કેન પ્રહસન્નિવ પાણ્ડવઃ ॥ 6-58-16 (41149)
તતો દુર્યોધનનો રાજા પ્રહારવરપીડિતઃ।
નિષસાદ રથોપસ્થે કશ્મલં ચ જગામ હ ॥ 6-58-17 (41150)
તં વિસંજ્ઞં વિદિત્વા તુ ત્વરમાણોઽસ્ય સારથિઃ ।
અપોવાહ રણાદ્રાજંસ્તતઃ સૈન્યમભજ્યત ॥ 6-58-18 (41151)
તતસ્તાં કૌરવીં સેનાં દ્રવમાણાં સમન્તતઃ।
નિઘ્નન્ભીમઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈરનુવવ્રાજ પૃષ્ઠતઃ ॥ 6-58-19 (41152)
પાર્ષતશ્ચ રથશ્રોષ્ઠો ધર્મપુત્રશ્ચ પાણ્ડવઃ।
દ્રોણસ્ય પશ્યતઃ સૈન્યં ગાઙ્ગેયસ્ય ચ પશ્યતઃ ॥ 6-58-20 (41153)
જઘ્નતુર્વિશિકૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ પરાનીકવિનાશનૈઃ ।
દ્રવમાણં તુ તત્સૈન્યં તવ પુત્રસ્ય સંયુગે ॥ 6-58-21 (41154)
નાશક્નુતાં વારયિતું ભીષ્મદ્રોણૌ મહારથૌ ।
વાર્યમાણં ચ ભીષ્મેણ દ્રોણેન ચ મહાત્મના ॥ 6-58-22 (41155)
વિદ્રવત્યેવ તત્સૈન્યં પશ્યતોર્દ્રોણભીષ્મયોઃ।
તતો રથસહસ્રેષુ વિદ્રવત્સુ તતસ્તતઃક ॥ 6-58-23 (41156)
તાવાસ્થિતાવેકરથં સૌભદ્રશિનિપુઙ્ગવૌ ।
સૌબલીં સમરે સેનાં શાતયેતાં સમન્તતઃ ॥ 6-58-24 (41157)
શુશુભાતે તદા તૌ તુ શૈનેયકુરુપુઙ્ગવૌ।
અમાવાસ્યાં ગતૌ યદ્વત્સોમસૂર્યૌ નભસ્તલે ॥ 6-58-25 (41158)
અર્જુનસ્તુ તતઃ ક્રુદ્ધસ્તવ સૈન્યં વિશાંપતે ।
વવર્ષ શરવર્ષેણ ધારાભિરિવ તોયદઃ ॥ 6-58-26 (41159)
વધ્યમાનં તતસ્તત્ર શરૈઃ પાર્થસ્ય સંયુગે।
દુદ્રાવ કૌરવં સૈન્યં વિષાદભયકમ્પિતમ્ ॥ 6-58-27 (41160)
દ્રવતસ્તાન્સમાલક્ષ્ય ભીષ્મદ્રોણૌ મહારથૌ ।
ન્યવારયેતાં સંરબ્ધૌ દુર્યોધનહિતૈષિણૌ ॥ 6-58-28 (41161)
તતો દુર્યોધનો રાજા સમાશ્વસ્ય વિશાંપતે ।
ન્યવર્તયત તત્સૈન્યં દ્રવમાણાં સમન્તતઃ ॥ 6-58-29 (41162)
યત્ર યત્ર હિ પુત્રં તે યે યે પશ્યન્તિ ભારત।
તત્ર તત્ર ન્યવર્તન્ત ક્ષત્રિયાણાં મહરથાઃ ॥ 6-58-30 (41163)
તાન્નિવૃત્તાન્સમીક્ષ્યૈવ તતોઽન્યેઽપીતરે જનાઃ।
અન્યોન્યસ્પર્ધયા રાજઁલ્લજ્જયા ચાવતસ્થિરે ॥ 6-58-31 (41164)
પુનરાવર્તતાં તેષાં વેગ આસીદ્વિશાંપતે।
પૂર્યતઃ સાગરસ્યેવ ચન્દ્રસ્યોદયનં પ્રતિ ॥ 6-58-32 (41165)
અન્નિવૃત્તાંસ્તતસ્તાંસ્તુ દૃષ્ટ્વા રાજા સુયોધનઃ।
અબ્રવીત્ત્વરિતો ગત્વા ભીષ્મં શાન્તનવં વચઃ ॥ 6-58-33 (41166)
પિતામહ નિબોધેદં યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ ભારત।
નાનુરૂપમહં મન્યે ત્વયિ જીવતિ કૌરવ ॥ 6-58-34 (41167)
દ્રોણો ચાસ્ત્રવિદાં શ્રેષ્ઠે સપુત્રે સસુહૃઞ્જને।
કૃપે ચૈવ મહેષ્વાસે દ્રવતે યદ્વરૂથિની ॥ 6-58-35 (41168)
ન પાણ્ડવાન્પ્રતિલાંસ્તવ મન્યે કથંચન ।
તથા દ્રોણસ્ય સઙ્ગ્રમે દ્રૌમેશ્ચૈવ કૃપસ્ય ચ ॥ 6-58-36 (41169)
અનુગ્રાહ્યાઃ પાણ્ડુસુતાસ્તવ નૂનં પિતામહ ।
યથેમાં ક્ષમસે વીર વધ્યમાનાં વરૂથિનીમ્ ॥ 6-58-38aસોઽસ્મિ વાચ્યસ્ત્વયા રાજન્પૂર્વમેવ સમાગમે।
ન યોત્સ્યે પાણ્ડવાન્સઙ્ખ્યે નાપિ પાર્ષતસાત્યકી ॥ 6-58-37 (41170)
શ્રુત્વા તુ વચનં તુભ્યમાચાર્યસ્ય કૃપસ્ય ચ।
કર્ણેન સહિતઃ કૃત્યં ચિન્તયાનસ્તદૈવ હિ ॥ 6-58-39 (41171)
યદિ નાહં પરિત્યાજ્યો યુવાભ્યામિહ સંયુગે ।
વિક્રમેણાનુરૂપેણ યુધ્યેતાં પુરુષર્ષભૌ ॥ 6-58-40 (41172)
એતચ્છ્રુત્વા વચો ભીષ્મઃ પ્રહસન્વૈ મુહુર્મુહુઃ ।
અબ્રવીત્તનયં તુભ્યં ક્રોધાદુદ્વૃત્ય ચક્ષુષી ॥ 6-58-41 (41173)
બહુશોઽસિ મયા રાજંસ્તથ્યમુક્તો હિતં વચઃ।
અજેયાઃ પાણ્ડવા યુદ્ધે દેવૈરપિ સવાસવૈઃ ॥ 6-58-42 (41174)
યત્તુ શક્યં મયા કર્તું વૃદ્ધેનાદ્ય ગતાયુષા।
કરિષ્યામિ યથાશક્તિ પશ્યેદાનીં સબાન્ધવઃ ॥ 6-58-43 (41175)
અદ્ય પાણ્ડુસુતાનેકઃ સસૈન્યાન્સહ બન્ધુભિઃ ।
સોઽહં નિવારયિષ્યામિ સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-58-44 (41176)
એવમુક્તે તુ ભીષ્મેણ પુત્રાસ્તવ જનેશ્વર ।
દધ્મુઃ શઙ્ખાન્મુદા યુક્તા ભેરીઃ સંજઘ્નિરે ભૃશમ્ ॥ 6-58-45 (41177)
પાણ્ડવા હિ તતો રાજઞ્શ્રુત્વા તં નિનદં મહત્।
દધ્મુઃ શઙ્ખાંશ્ચ ભેરીશ્ચ મુરજાંશ્ચાપ્યનાદયન્ ॥ ॥ 6-58-46 (41178)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ તૃતીયદિવસયુદ્ધે અષ્ટપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-58-2 કોષ્ઠકીકૃત્ય વેષ્ટયિત્વા ॥ 6-58-39 ચિન્તયાનઃ અભવિષ્યમિતિ શેષઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 059
॥ શ્રીઃ ॥
6.59. અધ્યાયઃ 059
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સ્વપ્રતિજ્ઞાં વિહાય ગૃહીતચક્રેમ કૃષ્ણેન પાદચારેમ ભીષ્મં હન્તુમભિયાનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનેન કૃષ્ણસ્ય પ્રતિનિવર્તનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-59-0 (41179)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-59-0x (4125)
પ્રતિજ્ઞાતે તતસ્તસ્મિન્યુદ્ધે ભીષ્મેણ દારુણે।
ક્રોધિતો મમ પુત્રેણ દુઃખિતેન વિશેષતઃ ॥ 6-59-1 (41180)
ભીષ્મઃ કિમકરોત્તત્ર પાણ્ડવેયેષુ ભારત।
પિતામહે વા પઞ્ચાલાસ્તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-59-2 (41181)
સ઼ઞ્જય ઉવાચ। 6-59-3x (4126)
ગતપૂર્વાહ્ણભૂયિષ્ઠે તસ્મિન્નહનિ ભારત।
પશ્ચિમાં દિશમાસ્થાય સ્થિતે ચાપિ દિવાકરે ॥ 6-59-3 (41182)
જયં પ્રાપ્તેષુ હૃષ્ટેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્સસુ।
સર્વધર્મવિશેષજ્ઞઃ પિતા દેવવ્રતસ્તવ ॥ 6-59-4 (41183)
અભ્યયાઞ્જવનૈરશ્વૈઃ પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્ ।
મહત્યા સેનયા ગુપ્તસ્તવ પુત્રૈશ્ચ સર્વશઃ ॥ 6-59-5 (41184)
પ્રાવર્તત તતો યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ।
અસ્માકં પાણ્ડવૈઃ સાર્ધમનાયાત્તવ ભારત ॥ 6-59-6 (41185)
ઘનુષાં કૂજતાં તત્ર તલાનાં ચાભિહન્યતામ્।
મહાન્સમભવચ્છબ્દો ગિરીણામિવ દીર્યતામ્ ॥ 6-59-7 (41186)
તિષ્ઠ સ્થિતોઽસ્મિ વિદ્ધ્યૈનં નિવર્તસ્વ સ્થિરો ભવ।
સ્થિરોઽસ્મિ પ્રહરસ્વેતિ શબ્દોઽશ્રૂયત સર્વશઃ ॥ 6-59-8 (41187)
કાઞ્ચનેષુ તનુત્રેષુ કિરીટેષુ ધ્વજેષુ ચ।
શિલાનામિવ શૈલેષુ પતિતાનામભૂદ્ધ્વનિઃ ॥ 6-59-9 (41188)
પતિતાન્યુત્તમાઙ્ગાનિ બાહવશ્ચ વિભૂષિતાઃ ।
વ્યચેષ્ટન્ત મહીં પ્રાપ્ય શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-59-10 (41189)
હૃતોત્તમાહ્ગાઃ કેચિત્તુ તથૈવોદ્યતકાર્મુકાઃ।
પ્રગૃહીતાયુધાશ્ચાપિ તસ્થુઃ પુરુષસત્તમાઃક ॥ 6-59-11 (41190)
પ્રાવર્તત મહાવેગા નદી રુધિરવાહિની ।
માતઙ્ગાઙ્ગશિલા રૌદ્રા માંસશોણિતકર્દમા ॥ 6-59-12 (41191)
વરશ્વનરનાગાનાં શરીરપ્રભવા તદા।
પરલોકાર્ણવમુખી ગૃધ્રગોમાયુમોદિની ॥ 6-59-13 (41192)
ન દૃષ્ટં ન શ્રુતં વાપિ યુદ્ધમેતાદૃશં નૃપ।
યથા તવ સુતાનાં ચ પાણ્ડવાનાં ચ ભારત ॥ 6-59-14 (41193)
નાસીદ્રથપથસ્તત્ર યૌધૈર્યુધિ નિપાતિતૈઃ ।
ગજૈશ્ચ પતિતૈર્નીલૈર્ગિરિશ્રૃઙ્ગૈનિરવાવૃતઃ ॥ 6-59-15 (41194)
વિકીર્ણૈઃ કવચૈશ્ચિત્રૈઃ શિરસ્ત્રણૈશ્ચ મારિષ ।
શુશુભે તદ્રાણસ્થાનં શરદીવ નભસ્તલમ્ ॥ 6-59-16 (41195)
વિનિર્ભિન્નાઃ શરૈઃ કેચિદન્ત્રાપીડપ્રકર્ષિણઃ ।
અભીતાઃ સમરે શત્રૂનભ્યધાવન્ત દર્પિતાઃ ॥ 6-59-17 (41196)
તાત ભ્રાતઃ સખે બન્ધો વયસ્ય મમ માતુલ ।
મા માં પરિત્યજેત્યન્યે ચુક્રુશુઃ પતિતા રણે ॥ 6-59-18 (41197)
અથાભ્યેહિ ત્વમાગચ્છ કિં ભીતોસિ ક્વ યાસ્યસિ।
સ્થિતોઽહં સમરે મા ભૈરિતિ ચાન્યે વિચુક્રુશુઃ ॥ 6-59-19 (41198)
તત્ર ભીષ્મઃ શાન્તનવો નિત્યં મણ્ડલકાર્મુકઃ ।
મુમીચ બાણાન્દીપ્તાગ્રાનહીનાશીવિષાનિવ ॥ 6-59-20 (41199)
શરૈરેકાયનીકુર્વન્દિશઃ સર્વા યતવ્રતઃ ।
જઘાન પાણ્ડવરથાનાદિશ્ય ભારતર્ષભ ॥ 6-59-21 (41200)
સ નૃત્યન્વૈ રથોપસ્થે દર્શયન્પાણિલાઘવમ્ ।
અલાતચક્રવદ્રાજંસ્તત્ર તત્ર સ્મ દૃશ્યતે ॥ 6-59-22 (41201)
તમેકં સમરે શૂરં પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયૈઃ સહ।
અનેકશતસાહસ્રં સમપશ્યન્ત લાઘવાત્ ॥ 6-59-23 (41202)
માયાકૃતાત્માનમિવ ભીષ્મં તત્ર સ્મ મેનિરે ।
પૂર્વસ્યાં દિશિ તં દૃષ્ટ્વા પ્રતીચ્યાં દદૃશુર્જનાઃ ॥ 6-59-24 (41203)
ઉદીચ્યાં ચૈવમાલોક્ય દક્ષિણસ્યાં પુનઃ પ્રભો।
એવં સ સમરે શૂરો ગાઙ્ગેયઃ પ્રત્યદૃશ્યત ॥ 6-59-25 (41204)
ન ચૈવં પાણ્ડવેયાનાં કશ્ચિચ્છક્નોતિ વીક્ષિતુમ્ ।
વિશિખાનેવ પશ્યન્તિ ભીષ્મચાપચ્યુતાન્બહૂન્ ॥ 6-59-26 (41205)
કુર્વાણં સમરે કર્મ સૂદયાનં ચ વાહિનીમ્ ।
વ્યાક્રોશન્ત રણે તત્ર નરા બહુવિધા બહુ ॥ 6-59-27 (41206)
અમાનુષેણ રૂપેણ ચરન્તં પિતરં તવ।
શલભા ઇવ રાજાનઃ પતન્તિ વિધિચોદિતાઃ ॥ 6-59-28 (41207)
ભીષ્માગ્નિમભિસંક્રુદ્ધં વિનાશાય સહસ્રશઃ ।
ન હિ મોઘઃ શરઃ કશ્ચિદાસીદ્ભીષ્મસ્ય સંયુગે ॥ 6-59-29 (41208)
નરનાગાશ્વકાયેષુ બહુત્વાલ્લઘુયોધિનઃ ।
ભિનત્ત્યેકેન બાણેન સુમુખેન પતત્રિણા ॥ 6-59-30 (41209)
ગજં કંકટસન્નદ્ધં વજ્રેણેવ શિલોચ્ચયમ્ ।
દ્વૌ ત્રીનપિ ગજારોહાન્પિણ્ડિતાન્વર્મિતાનપિ ॥ 6-59-31 (41210)
નારાચેન સુમુક્તેન નિજઘાન પિતા તવ।
યો યો ભીષ્મં નરવ્યાઘ્રમભ્યેતિ યુધિ કશ્ચન ॥ 6-59-32 (41211)
મુહૂર્તદૃષ્ટઃ સ મયા પતિતો ભુવિ દૃશ્યતે।
એવં સા ધર્મરાજસ્ય વધ્યમાના મહાચમૂઃ ॥ 6-59-33 (41212)
ભીષ્મેણાતુલવીર્યેણ વ્યશીર્યત સંહસ્રધા।
પ્રાકમ્પત મહાસેના શરવર્ષેણ તાપિતા ॥ 6-59-34 (41213)
પશ્યતો વાસુદેવસ્ય પાર્થસ્યાથ શિખણ્ડિનઃ।
યતમાનાઽપિ તે વીરા દ્રવમાણાન્મહારથાન્ ॥ 6-59-35 (41214)
નાશક્નુવન્વારયિતું ભીષ્મબાણપ્રપીડિતાન્।
મહેન્દ્રસમવીર્યેણ વધ્યમાના મહાચમૂઃ ॥ 6-59-36 (41215)
અભજ્યત મહારાજ ન ચ દ્વૌ સહ ધાવતઃ।
આવિદ્ધરનાગાશ્વં પતિતધ્વજકૂબરમ્ ॥ 6-59-37 (41216)
અનીકં પાણ્ડુપુત્રાણાં હાહાભૂતમચેતનમ્।
જઘાનાત્ર પિતા પુત્રં પુત્રશ્ચ પિતરં તથા ॥ 6-59-38 (41217)
પ્રિયં સખાયં ચાક્રન્દે સખા દૈવબલાત્કૃતઃ । 6-59-39bવિમુચ્ય કવચાન્યન્યે પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈનિકાઃ ॥ 6-59-39 (41218)
વિનુક્તકેશા ધાવન્તઃ પ્રત્યદૃશ્યન્ત ભારત।
તદ્ગોકુલમિવોદ્ધાન્તમુદ્ધાન્તરથયૂથપમ્ ॥ 6-59-40 (41219)
દદૃશે પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈન્યમાર્તસ્વરં તદા।
પ્રભજ્યમાનં સૈન્યં તુ દૃષ્ટ્વા યાદવનન્દનઃ ॥ 6-59-41 (41220)
ઉવાચ પાર્થં બીભત્સું નિગૃહ્ય રથમુત્તમમ્।
અસં સ કાલઃ સંપ્રાપ્તઃ પાર્થ પસ્તેઽભિકાઙ્ક્ષિતઃ ॥ 6-59-42 (41221)
પ્રહરસ્વ નરવ્યાઘ્ર ન ચેન્મોહાદ્વિમુહ્યસે।
યત્ત્વયા કથિતં વીર પુરા રાજ્ઞાં સમાગમે । 6-59-43 (41222)
ભીષ્મદ્રોણમુખાન્સર્વાન્ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈનિકાન્।
સાનુબન્ધાન્હનિષ્યામિ યે માં યોત્સ્યન્તિ સંયુગે ॥ 6-59-44 (41223)
ઇતિ તત્કુરુ કૌન્તેય સત્યં વાક્યમરિન્દમ ।
બીભત્સો પશ્ય સૈન્યં સ્વં ભજ્યમાનં તતસ્તતઃ ॥ 6-59-45 (41224)
દ્રવતશ્ચ મહીપાલાન્પશ્ય યૌધિષ્ઠિરે બલે।
દૃષ્ટ્વા હિ ભીષ્મં સમરે વ્યાત્તાનનમિવાન્તકમ્ ॥ 6-59-46 (41225)
ભયાર્તાઃ પ્રપલાયન્તે સિંહાત્ક્ષુદ્રમૃગા ઇવ।
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ વાસુદેવં ધનંજયઃ ॥ 6-59-47 (41226)
નોદયાશ્વાન્યતો ભીષ્મો વિગાહે તદ્વલાર્ણવમ્ ।
પાતયિષ્યામિ દુર્ધર્ષં વૃદ્ધં કુરુપિતામહમ્ ॥ 6-59-48 (41227)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-59-49x (4127)
તતોઽશ્વાન્રજતપ્રકખ્યાન્નોદયામાસ માધવઃ।
યતો ભીષ્મરથો રાજન્દુષ્પ્રેક્ષ્યો રશ્મિમાનિવ ॥ 6-59-49 (41228)
તતસ્તત્પુનરાવૃત્તં યુધિષ્ઠિરબલં મહત્।
દૃષ્ટ્વા પાર્થં મહાબાહું ભીષ્માયોદ્યતમાહવે॥ 6-59-50 (41229)
તતો ભીષ્મઃક કુરુશ્રેષ્ઠ સિંહવદ્વિનદન્મુહુઃ ।
ધનઞ્જયરથં શીઘ્રં શરવર્ષૈરવાકિરત્ ॥ 6-59-51 (41230)
ક્ષણેન સ રથસ્તસ્ય સહયઃ કસહસારથિઃ ।
શરવર્ષેણ મહતા સંછન્નો ન પ્રકાશતે ॥ 6-59-52 (41231)
વાસુદેવસ્ત્વસંભ્રાન્તો ધૈર્યમાસ્થાય સત્ત્વવાન્ ।
ચોદયામાસ તાનશ્વાન્વિભિન્નાન્ભીષ્મસાયકૈઃ ॥ 6-59-53 (41232)
તતઃ પાર્થો ધનુર્ગૃહ્ય દિવ્યં જલદનિઃસ્વનમ્ ।
પાતયામાસ ભીષ્મસ્ય ધનુશ્છિત્વા ત્રિભિઃ શરૈઃ ॥ 6-59-54 (41233)
સ ચ્છિન્નધન્વા કૌરવ્યઃ પુનરન્યન્મહદ્ધનુઃ ।
નિમિષાન્તરમાત્રેણ સજ્યં ચક્રે પિતા તવ ॥ 6-59-55 (41234)
વિચકર્ષ તતો દોર્ભ્યાં ધનુર્જલદનિઃસ્વનમ્ ।
અથાસ્ય તદપિ ક્રુદ્ધશ્ચિચ્છેદ ધનુરર્જુનઃ ॥ 6-59-56 (41235)
તસ્ય તત્પૂજયામાસ લાઘવં શન્તનોઃ સુતઃ।
સાધુ પાર્થ મહાબાહો સાધુ ભો પાણ્ડુનન્દન ॥ 6-59-57 (41236)
ત્વય્યેવૈતદ્યુક્તરૂપં મહત્કર્મ ધનંજય ।
પ્રીતોઽસ્મિ સુભૃશં પુત્ર કુરુ યુદ્ધં મયા સહ ॥ 6-59-58 (41237)
ઇતિ પાર્થં પ્રશસ્યાથ પ્રગૃહ્યાન્યન્મહદ્ધનુઃ ।
મુમોચ સમરે વીરઃ શરાન્પાર્થરથં પ્રતિ॥ 6-59-59 (41238)
અદર્શયદ્વાસુદેવો હયયાને પરં બલમ્ ।
મોઘાન્કુર્વઞ્શરાંસ્તસ્ય મણ્ડલાન્વ્યચરલ્લુઘુ ॥ 6-59-60 (41239)
તથા ભીષ્મસ્તુ સુદૃઢં વાસુદેવધનંજયૌ।
વિવ્યાધ નિશિતૈર્બાણૈઃ સર્વગાત્રેષુ ભારત ॥ 6-59-61 (41240)
શુશુભાતે નરવ્યાઘ્રૌ તૌ ભીષ્મશરવિક્ષતૌ ।
ગોવૃષાવિવ સંરબ્ધૌ વિષાણોલ્લેખનાઙ્ક્તિતૌ ॥ 6-59-62 (41241)
પુનશ્ચાપિ સુસંરબ્ધઃ શરૈઃ શતસહસ્રશઃ ।
કૃષ્ણયોર્યુધિ સંરબ્ધો ભીષ્માઃ પ્રાચ્છાદયદ્દિશઃ ।
`પાર્થોઽપિ સમરે ક્રુદ્ધો ભીષ્મસ્યાવારયદ્દિશઃ ॥' 6-59-63 (41242)
વાર્ષ્ણેયં ચ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ કમ્પયામાસ રોષિતઃ ।
મુહુરભ્યર્દયન્ભીષ્મઃ પ્રહસ્ય સ્વનવત્તદા ॥ 6-59-64 (41243)
તતસ્તુ કૃષ્ણઃ સમરે દૃષ્ટ્વા ભીષ્મપરાક્રમમ્।
સંપ્રેક્ષ્ય ચ મહાબાહુઃ પાર્થસ્ય મૃદુયુદ્ધતામ્ ॥ 6-59-65 (41244)
ભીષ્મં ચ શરવર્ષાણિ સૃજન્તમનિશં યુધિ ।
પ્રતપન્તમિવાદિત્યં મધ્યમાસાદ્ય સેનયોઃ ॥ 6-59-66 (41245)
વારન્વરાન્વિનિઘ્નન્તં પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈનિકાન્।
યુગાન્તમિવ કુર્વાણં ભીષ્મં યૌધિષ્ઠિરે બલે ॥ 6-59-67 (41246)
અમૃષ્યમાણો ભગવાન્કેશવઃ પરવીરહા।
અચિન્તયદમેયાત્મા નાસ્તિ યૌધિષ્ઠિરં બલમ્ ॥ 6-59-68 (41247)
એકાહ્ના હિ રણે ભીષ્મો નાશયેદ્દેવદાનવાન્।
કિં નુ પાણ્ડુસુતાન્યુદ્ધે સબલાન્સપદાનુગાન્ ॥ 6-59-69 (41248)
દ્રવતે ચ મહાસૈન્યં પાણ્ડવસ્ય મહાત્મનઃ ।
એતે ચ કૌરવાસ્તૂર્ણં પ્રભગ્નાન્વીક્ષ્ય સોમકાન્ ॥ 6-59-70 (41249)
પ્રાદ્રવન્તિ રણે દૃષ્ટ્વા હર્ષયન્તઃ પિતામહમ્ ।
સોહં ભીષ્મં નિહન્મ્યદ્ય પાણ્ડવાર્થાય દંશિતઃ ॥ 6-59-71 (41250)
ભારમેતં વિનેષ્યામિ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ।
અર્જુનો હિ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્વધ્યમાનોઽપિ સંયુગે ॥ 6-59-72 (41251)
કર્તવ્યં નાભિજાનાતિ રણે ભીષ્મસ્ય ગૌરવાત્।
તથા ચિન્તયતસ્તસ્ય ભૂય એવ પિતામહઃ ।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધઃ શરાન્પાર્થરથં પ્રતિ ॥ 6-59-73 (41252)
તેષાં બહુત્વાસુ ભૃસં શરાણાં
દિશશ્ચ સર્વાઃ પિહિતા બભૂવુઃ ।
ન ચાન્તરિક્ષં ન દિશો ન ભૂમિ-
ર્ન ભાસ્કરોઽદૃશ્યત રશ્મિમાલીક ॥ 6-59-74 (41253)
વવુશ્ચ વાતાસ્તુમુલાઃ સધૂમા
દિશશ્ચ સર્વાઃ ક્ષુભિતા બભૂવુઃ।
દ્રોણો વિકર્ણોઽથ જયદ્રથશ્ચ
ભૂરિશ્રવાઃ કૃતવર્મા કૃપશ્ચ ॥ 6-59-75 (41254)
શ્રુતાયુરમ્બષ્ઠપતિશ્ચ રાજા
વિન્દાનુવિન્દૌ ચ સુદક્ષિણશ્ચ।
પ્રાચ્યાશ્ચ સૌવીરગણાશ્ચ સર્વે
વસાતયઃ ક્ષુદ્રકમાલવાશ્ચ॥ 6-59-76 (41255)
કિરીટિનં ત્વરમાણાભિસ્રુ-
ર્નિદેશગાઃ શાન્તનવસ્ય રાજ્ઞઃ।
તં વાજિપાદાતરથૌઘજાલૈ-
રનેકસાહસ્રશતૈર્દદર્શ ॥ 6-59-77 (41256)
કિરીટિનં સંપરિવાર્યમાણં
શિનેર્નપ્તા વારણયૂથપૈશ્ચ।
તતસ્તુ દૃષ્ટ્વાર્જુનવાસુદેવૌ
પદાતિનાગાશ્વરથૈઃ સમન્તાત્ ॥ 6-59-78 (41257)
અભિદ્રુતૌ શસ્ત્રભૃતાં વરિષ્ઠૌ
શિનિપ્રવીરોઽભિસસાર તૂર્ણમ્।
સ તાન્યનીકાનિ મહાધનુષ્માન્
શિનિપ્રવીરઃ સહસાઽભિપત્ય ॥ 6-59-79 (41258)
ચકાર સાહાય્યમથાર્જુનસ્ય
વિષ્ણુર્યથા વૃત્રનિષૂદનસ્ય।
વિશીર્ણનાગાશ્વરથધ્વજૌઘં
ભીષ્મેણ વિત્રાસિતસર્વયોધમ્ ॥ 6-59-80 (41259)
યુધિષ્ઠિરાનીકમભિદ્રવન્તં
પ્રોવાચ સંદૃશ્ય શિનિપ્રવીરઃ ।
ક્વ ક્ષત્રિયા યાસ્યથ નૈષ ધર્મઃ
સતાં પુરસ્તાત્કથિતઃ પુરાણૈઃ ॥ 6-59-81 (41260)
મા સ્વાં પ્રતિજ્ઞાં ત્યજત પ્રવીરાઃ
સ્વં વીરધર્મં પરિપાલયધ્વમ્।
તાન્વાસવાનન્તરજો નિશામ્ય
નરેન્દ્રમુખ્યાન્દ્રવતઃ સમન્તાત્ ॥ 6-59-82 (41261)
પાર્થસ્ય દૃષ્ટવા મૃદુયુદ્ધાતાં ચ
ભીષ્મં ચ સઙ્ખ્યે સમુદીર્યમાણમ્।
અમૃષ્યમાણઃ સ તતો મહાત્મા
યશસ્વિનં સર્વદશાર્હભર્તા ॥ 6-59-83 (41262)
ઉવાચ શૈનેયમભિપ્રશંસન્
દૃષ્ટ્વા કુરૂનાપતતઃ સમગ્રાન્।
યે યાન્તિ તે યાન્તુ શિનિપ્રવીર
યેઽપિ સ્થિતાઃ સાત્વત તેઽપિ યાન્તુ ॥ 6-59-84 (41263)
ભીષ્મં રથાત્પશ્ય નિપાત્યમાનં
દ્રોણં ચ સઙ્ખ્યે સગણં મયાઽદ્ય।
ન સારથેઃ સાત્વત કૌરવાણાં
ક્રુદ્ધસ્ય મુચ્યેત રણેઽદ્ય કશ્ચિત્ ॥ 6-59-85 (41264)
તસ્માદહં ગૃહ્ય રથાઙ્ગમુગ્રં
પ્રાણં હરિષ્યામિ મહાવ્રતસ્ય।
નિહત્ય ભીષ્મં સગણં તથાજૌ
દ્રોણં ચ શૈનેય રથપ્રવીરૌ ॥ 6-59-86 (41265)
પ્રીતિં કરિષ્યામિ ધનંજયસ્ય
રાજ્ઞશ્ચ ભીમસ્ય તથાઽશ્વિનોશ્ચ।
નિહત્ય સર્વાન્ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રાં-
સ્તત્પક્ષિણો યે ચ નરેન્દ્રમુખ્યાઃ ।
રાજ્યેન રાજાનમજાતશત્રું
સંપાદયિષ્યામ્યહમદ્ય હૃષ્ટઃ ॥ 6-59-87 (41266)
` ઇતીદમુક્ત્વા સ મહાનુભાવઃ
સસ્માર ચક્રં નિશિતં પુરાણમ્।
સુદર્શનં ચિન્તિતમાત્રમેવ
તસ્યાગ્રહસ્તં સ્વયમારુરોહ ॥ 6-59-88 (41267)
તચ્ચક્રપદ્મં પ્રગૃહીતમાજૌ
રરાજ નારાયણબાહુનાલમ્।
યથાદિપદ્મં તરુણાર્કવર્ણં
રરાજ નારાયણનાભિજાતમક્ ॥ 6-59-89 (41268)
તત્કૃષ્ણકોપોદયસૂર્યબુદ્ધં
ક્ષુરાન્તતીક્ષ્ણાગ્રસુજાતપત્રમ્।
તેસ્યૈવ દેહોરુસરઃપ્રરૂઢં
રરાજ નારાયણબાહુનાલમ્ ॥' 6-59-90 (41269)
તતઃ સુનાભં વસુદેવપુત્રઃ
સૂર્યપ્રભં વજ્રસમપ્રભાવમ્ ।
ક્ષુરાન્તમુદ્યમ્ય ભુજેન ચક્રં
રથાદવપ્લુત્ય વિસૃજ્ય વાહાન્।
સંકમ્પયન્ગાં ચરણૈર્મહાત્મા
વેગેન કૃષ્મઃ પ્રસસાર ભીષ્મમ્ ॥ 6-59-91 (41270)
મદાન્ધમાજૌ સમુદીર્ણદર્પં
સિંહો જિઘાંસન્નિવ વારણેન્દ્રમ્।
સોઽભિદ્રવન્ભીષ્મમનીકમધ્યે
ક્રુદ્ધો મહેન્દ્રાવરજઃ પ્રમાથી ।
વ્યાલમ્બિપીતામ્બરધૃક્કકાશે
ઘનો યથા ખે તડિતાવનદ્ધઃ ॥ 6-59-92 (41271)
તમાત્તચક્રં પ્રણદન્તમુચ્ચૈઃ
ક્રુદ્ધં મહેન્દ્રાવરજં સમીક્ષ્ય ।
સર્વાણિ ભૂતાનિ ભૃશં વિનેદુઃ
ક્ષયં કુરૂણામિવ ચિન્તયિત્વા ॥ 6-59-93 (41272)
સ વાસુદેવઃ પ્રગૃહીતચક્રઃ
સંવર્તયિષ્યન્નિવ સર્વલોકમ્।
અભ્યુત્પતઁલ્લોકગુરુર્બભાસે
ભૂતાનિ ધક્ષ્યન્નિવ ધૂમકેતુઃ ॥ 6-59-94 (41273)
તમાદ્રવન્તં પ્રગૃહીતચક્રં
દૃષ્ટ્વા દેવં શાન્તનવસ્તદાનીમ્।
અસંભ્રમં તદ્વિચકર્ષ દોર્ભ્યાં
મહાધનુર્ગામડિવતુલ્યઘોષમ્।
ઉવાચ ભીષ્મસ્તમનન્તપૌરુષં
ગોવિન્દમાજાવવિમૂઢચેતાઃ ॥ 6-59-95 (41274)
એહ્યેહિ દેવેશ જગન્નિવાસ
નમોસ્તુ તે માધવ ચક્રપાણે।
પ્રસહ્ય માં પાતય લોકનાથ
રથોત્તમાત્સર્વશરણ્ય સઙ્ખ્યે ॥ 6-59-96 (41275)
ત્વયા હતસ્યાપિ મમાઽદ્ય કૃષ્ણ
શ્રેયઃ પરિસ્મિન્નિહ ચૈવ લોકે।
સંભાવિતોઽસ્મ્યન્ધકવૃષ્ણિનાથ
લોકૈસ્ત્રિભિર્વીર તવાભિયાનાત્ ॥ 6-59-97 (41276)
રથાદવપ્લુત્ય તતસ્ત્વરાવાન્
પાર્થોઽપ્યનુદ્રુત્ય યદુપ્રવીરમ્।
જગ્રાહ પીનોત્તમલમ્બબાહું
બાહ્વોર્હરિં વ્યાયતપીનબાહુઃ ॥ 6-59-98 (41277)
નિગૃહ્યમણાશ્ચ તદાઽઽદિદેવો
ભૃશ સરોષઃ કિલ નામ યોગી ।
આદાય વેગેન જગામ વિષ્ણુ-
ર્જિષ્ણું મહાવાત ઇવૈકવૃક્ષમ્ ॥ 6-59-99 (41278)
પાર્થસ્તુ વિષ્ટભ્ય બલેન પાદૌ
ભીષ્માન્તિકં તૂર્ણમભિદ્રવન્તમ્।
બલાન્નિજગ્રાહ હરિં કિરીટી
પદેઽથ રાજન્દશમે કથંચિત્ ॥ 6-59-100 (41279)
અવસ્થિતં ચ પ્રણિપત્ય કૃષ્ણં
પ્રીતોઽર્જુનઃ કાઞ્ચનચિત્રમાલી।
ઉવાચ કોપે પ્રતિસંહરેતિ
ગતિર્ભવાન્કેશવ પાણ્ડવાનામ્ ॥ 6-59-101 (41280)
ન હાસ્યતે કર્મ યથાપ્રતિજ્ઞં
પુત્રૈઃ શપે કેશવ સોદરૈશ્ચ ।
અન્તં કરિષ્યામિ યથા કુરૂણાં
ત્વયાઽહમિન્દ્રાનુજસંપ્રયુક્તઃ ॥ 6-59-102 (41281)
તતઃ પ્રતિજ્ઞાં સમયં ચ તસ્ય
જનાર્દનઃ પ્રીતમના નિશમ્ય।
સ્થિતઃ પ્રિયે કૌરવસત્તમસ્ય
રથં સચક્રઃ પુનરારુરોહ ॥ 6-59-103 (41282)
`તતઃ પ્રતિજ્ઞાં સમવાપ્ય ભીષ્મઃ
કૃતાઞ્ચલિઃ સ્તુત્યમથાકરોદ્વૈ ।
ત્રૈવિક્રમે યસ્ય વપુર્બભાસે
તથૈવ દૃષ્ટ્વા તુ સમુઞ્જ્વલન્તમ્ ॥ 6-59-104 (41283)
પ્રગૃહ્ય શઙ્ખં દ્વિષતાકં નિહન્તા
સ તાનભૂષૂન્પુનરાદદાનઃ ।
ભીષ્મં શરૈઃ સંપરિવાર્ય સઙ્ખ્યે
ચિચ્છેદ ભૂરિશ્રવસશ્ચ ચાપમ્ ॥ 6-59-105 (41284)
શલ્યં ચ વિદ્ધ્વા નવભિઃ પૃષત્કૈ-
ર્દુર્યોધં વક્ષસિ નિર્બિભેદ।'
વિનાદયામાસ તતો દિશશ્ચ
સ પાઞ્ચજન્યસ્ય રવેણ શૌરિઃ ॥ 6-59-106 (41285)
વ્યાવિદ્ધનિષ્કાઙ્ગદકુણ્ડલં તં
રજોવિકીર્ણાઞ્ચિતપદ્મનેત્રમ્ ।
વિશુદ્ધદંષ્ટ્રં પ્રગૃહીતશઙ્ખં
વિચુક્રુશુઃ પ્રેક્ષ્ય કુરુપ્રવીરાઃ ॥ 6-59-107 (41286)
મૃદઙ્ગભેરીપણવપ્રણાદા
નેમિસ્વના દુન્દુભિનિઃસ્વનાશ્ચ।
સસિંહનાદાશ્ચ બભૂવુરુગ્રાઃ
સર્વેષ્વનીકેષુ તતઃ કુરૂણામ્ ॥ 6-59-108 (41287)
ગાણ્ડીવઘોષઃ સ્તનયિત્નુકલ્પો
જગામ પાર્થસ્ય નભો દિશશ્ચ।
જગ્મુશ્ચ બાણા વિમલાઃ પ્રસન્નાઃ
સર્વા દિશઃ પાણ્ડવચાપમુક્તાઃ ॥ 6-59-109 (41288)
તં કૌરવાણામધિપો જવેન
ભીષ્મેણ ભૂરિશ્રવસા ચ સાર્ધમ્।
અભ્યુદ્યયાવુદ્યતબાણપાણિઃ
કક્ષં દિધક્ષન્નિવ ધૂમકેતુઃ ॥ 6-59-110 (41289)
અથાર્જુનાય પ્રજિઘાય ભલ્લાન્
ભૂરિશ્રવાઃ સપ્ત સુવર્ણપુઙ્ખાન્।
દુર્યોદનસ્તોમરમુગ્રવેગં
શલ્યો ગદાં શાન્તનવશ્ચ શક્તિમ્ ॥ 6-59-111 (41290)
સ સપ્તભિઃ સપ્ત શરપ્રવેકાન્
સંવાર્ય ભીરિશ્રવસા વિસૃષ્ટાન્ ।
શિતેન દુર્યોધનબાહુમુક્તં
ક્ષુરેણ તત્તોમરમુન્મમાથ ॥ 6-59-112 (41291)
તતઃ શુભામાપતતીં સ શક્તિં
વિદ્યુત્પ્રભાં શાન્તનવેન મુક્તામ્।
ગદાં ચ મદ્રાધિપબાહુમુક્તાં
દ્વાભ્યાં શરાભ્યાં નિચર્ત વીરઃ ॥ 6-59-113 (41292)
તતો ભુજાભ્યાં બલવદ્વિકૃષ્ય
ચિત્રં ધનુર્ગાણ્ડિવમપ્રમેયમ્ ।
માહેન્દ્રમસ્રં વિધિવત્સુઘોરં
પ્રાદુશ્ચકારાદ્ભુતમન્તરિક્ષે ॥ 6-59-114 (41293)
તેનોત્તમાસ્ત્રેણ તતો મહાત્મા
સર્વાણ્યનીકાનિ મહાધનુષ્માન્।
શરૌઘજાલૈર્વિમલાગ્નિવર્ણૈ-
ર્નિવારયામાસ કિરીટમાલી ॥ 6-59-115 (41294)
શિલીમુખાઃ પાર્થધનુઃપ્રમુક્તા
રથાન્ધ્વજાગ્રાણિ ધનૂંષિ બાહૂન્ ।
નિકૃત્ય દેહાન્વિવિશુઃ પરેષાં
નરેન્દ્રનાગેન્દ્રતુરઙ્ગમાણામ્ । 6-59-116 (41295)
તતો દિશઃ સોઽનુદિશશ્ચ પાર્થઃ
શરૈઃ સુધારૈઃ સમરે વિતત્ય ।
ગાણ્ડીવશબ્દેન મનાંસિ તેષાં
કિરીટમાલી વ્યથયાંચકાર ॥ 6-59-117 (41296)
તસ્મિંસ્તથા ઘોરતમે પ્રવૃત્તે
શઙ્ખસ્વના દુન્દુભિનિઃસ્વનાશ્ચ।
અન્તર્હિતા ગાણ્ડિવનિઃસ્વનેન
બભૂવુરુગ્રાશ્વરથપ્રણાદાઃ ॥ 6-59-118 (41297)
ગાણ્ડીવશબ્દં તમથો વિદિત્વા
વિરાટરાજપ્રમુખાઃ પ્રવીરાઃ।
પાઞ્ચાલરાજો દ્રુપદશ્ચ વીર-
સ્તં દેશમાજગ્મુરદીનસત્ત્વાઃ ॥ 6-59-119 (41298)
સર્વાણિ સૈન્યાનિ તુ તાવકાનિ
યતોયતો ગાણ્ડિવજઃ પ્રણાદઃ ।
તતસ્તતઃ સન્નતિમેવ જગ્મુ-
ર્ન તં પ્રતીપોઽભિસસાર કશ્ચિત્ ॥ 6-59-120 (41299)
તસ્મિન્સુઘોરે કનૃપ સંપ્રહારે
હતાઃ પ્રવીરાઃ સરથાશ્વસૂતાઃ।
ગજાશ્ચ નારાચનિપાતતપ્તા
મહાપતાકાઃ શુભરુક્મકક્ષ્યાઃ ॥ 6-59-121 (41300)
પરીતસત્વાઃ સહસા નિપેતુઃ
કિરીટિના ભિન્નતનુત્રકાયાઃ ।
દૃઢં હતાઃ પાત્રિભિરુગ્રવેગૈઃ
પાર્થેન ભલ્લૈર્વિમલૈઃ શિતાગ્નૈઃ ॥ 6-59-122 (41301)
નિકૃત્તયન્ત્રા નિહતેન્દ્રકીલા
ધ્વજા મહાન્તો ધ્વજિનિમુખેષુ।
પદાતિસઙ્ઘાશ્ચ રથાશ્ચ સઙ્ખ્યે
હયાશ્ચ નાગાશ્ચ ધનઞ્જયેન ॥ 6-59-123 (41302)
બાણાહતાસ્તૂર્ણમપેતસત્વા
વિષ્ટભ્ય ગાત્રાણિ નિપેતુરુર્વ્યામ્ ।
ઐન્દ્રેણ તેનાસ્ત્રવરેણ રાજન્
મહાહવે ભિન્નતનુત્રદેહાઃ ॥ 6-59-124 (41303)
તતઃ શરૌઘૈર્નિશિતૈઃ કિરીટિના
નૃદેહશસ્ત્રક્ષતલોહિતોદા।
નદી સુઘોરા નરમેદફેના
પ્રવર્તિતા તત્ર રણાજિરે વૈ ॥ 6-59-125 (41304)
વેગેન સાઽતીવ પૃથુપ્રવાહા
પરેતનાગાશ્વશરીરરોધાઃ।
નરેન્દ્રમઞ્જોચ્છ્રિતમાંસપઙ્કાઃ
પ્રભૂતરક્ષોગણભૂતસેવિતા ॥ 6-59-126 (41305)
શિરઃકપાલાકુલકેશશાદ્વલા
શરીરસઙ્ઘાતસહસ્રવાહિની ।
વિશીર્ણનાનાકવચોર્મિસંકુલા
નરાશ્વનાગાસ્થિનિકૃત્તશર્કરા ॥ 6-59-127 (41306)
શ્વકઙ્કશાલાવૃકગૃધ્રકાકૈઃ
ક્રવ્યાદસઙ્ઘૈશ્ચ તરક્ષુભિશ્ચ।
ઉપેતકૂલાં દદૃશુર્મનુષ્યાઃ
ક્રૂરાં મહાવૈતરણીપ્રકાશામ્ ॥ 6-59-128 (41307)
પ્રવર્તિતામર્જુનબાણસઙ્ઘૈ-
ર્મેદોવસાસૃકપ્રવહાં સુભીમામ્।
હતપ્રવીરાં ચ તથૈવ દૃષ્ટ્વા
સેનાં કુરૂણામથ ફલ્ગુનેન ॥ 6-59-129 (41308)
તે ચેદિપાઞ્ચાલકરૂષમત્સ્યાઃ
પાર્થાશ્ચ સર્વે સહિતાઃ પ્રણેદુઃ ।
જયપ્રગલ્ભાઃક પુરુષપ્રવીરાઃ
સંત્રાસયન્તઃ કુરુવીરયોધાન્ ॥ 6-59-130 (41309)
હતપ્રવીરાણિ બલાનિ દૃષ્ટ્વા
કિરીટિના શત્રુભયાવહેન ।
વિત્રાસ્ય સેનાં ધ્વજિનીપતીનાં
સિંહો મૃગાણામિવ યૂથસઙ્ઘાન્ ॥ 6-59-131 (41310)
વિનેદતુસ્તાવતિહર્ષયુક્તૌ
ગાણ્ડીવધન્વા ચ જનાર્દનશ્ચ।
તતો રવિં સંવૃતરશ્મિજાલં
દૃષ્ટ્વા ભૃશં શસ્ત્રપરિક્ષતાઙ્ગાઃ ॥ 6-59-132 (41311)
તદૈન્દ્રમસ્ત્રં વિતતં ચ ઘોર-
મસહ્યમુદ્વીક્ષ્ય યુગાન્તકલ્પમ્ ।
અથાપયાનં કુરવઃ સભીષ્માઃ
સદ્રોણદુર્યોધનબાહ્લિકાશ્ચ॥ 6-59-133 (41312)
ચક્રુર્નિશાં સન્ધિગતાં સમીક્ષ્ય
વિભાવસોર્લોહિતરાગયુક્તામ્।
અવાપય કીર્તિ ચ યશશ્ચ લોકે
વિજિત્ય શત્રૂંશ્ચ ધનંજયોઽપિ ॥ 6-59-134 (41313)
યયૌ નરેન્દ્રૈઃ સહસોદરૈશ્ચ
સમાપ્તકર્મા શિબિરં નિશાયામ્।
તતઃ પ્રજજ્ઞે તુમુલઃ કુરૂણાં
નિશામુખે ઘોરતમઃ પ્રણાદઃ ॥ 6-59-135 (41314)
રણે રથાનામયુતં નિહત્ય
હતા ગજાઃ સપ્તશતાર્જુનેન ।
પ્રાજ્યાશ્ચ સૌવીરગણાશ્ચ સર્વે
નિપાતિતાઃ ક્ષુદ્રકમાલવાશ્ચ ॥ 6-59-136 (41315)
મહત્કૃતં કર્મ ધનઞ્જયેન
કર્તું યથા નાર્હતિ કશ્ચિદન્યઃ।
શ્રુતાયુરમ્બષ્ઠપતિશ્ચ રાજા
તથૈવ દુર્મર્ષણચિત્રસેનૌ ॥ 6-59-137 (41316)
દ્રોણઃ કૃપઃ સૈન્ધવબાહ્લિકૌ ચ
ભૂરિશ્રવાઃ શલ્યશલૌ ચ રાજન્।
અન્યે ચ યોધાઃ શતશઃ સમેતાઃ
ક્રુદ્ધેન પાર્થેન રણસ્ય મધ્યે॥ 6-59-138 (41317)
સ્વબાહુવીર્યેણ જિતાઃ સભીષ્માઃ
કિરીટિના લોકમહારથેન।
ઇતિ બ્રુવન્તઃ શિબિરાણિ જગ્મુઃ
સર્વે ગણા ભારત યે ત્વદીયાઃ ॥ 6-59-139 (41318)
ઉલ્કાસહસ્રૈશ્ચ સુસંપ્રદીપ્તૈ-
ર્વિભ્રાજમાનૈશ્ચ તથા પ્રદીપ્રૈઃ।
કિરીટિવિત્રાસિતસર્વયોધા
ચક્રે નિવેશં ધ્વજિની કુરૂણામ્ ॥ ॥ 6-59-140 (41319)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ તૃતીયદિવસયુદ્ધે એકોનષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-59-31 પિણ્ડિતાન્ એકસ્થાન્। વર્મિતાન્ કવચિનઃ ॥ 6-59-39 આક્રન્દે યુદ્ધે ॥ 6-59-83સમુદીર્યમાણં વર્ધમાનપ્રયત્નમ્ ॥ 6-59-87 અશ્વિનોરશ્વિપુત્રયોર્નકુલસહદેવયોઃ ॥ 6-59-111 પ્રજિઘાય પ્રેષયામાસ ॥ 6-59-112 શરપ્રવેકાન્ બાણશ્રેષ્ઠાન્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 060
॥ શ્રીઃ ॥
6.60. અધ્યાયઃ 060
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્માર્જુનયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-60-0 (41320)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-60-0x (4128)
વ્યુષ્ટાં નિશાં ભારત ભારતાના-
મનીકિનીનાં પ્રમુખે મહાત્મા।
યયૌ સપત્નાન્પ્રતિ જાતકોપો
વૃતઃ સમગ્રેણ બલેન ભીષ્મઃ ॥ 6-60-1 (41321)
તં દ્રોણદુર્યોધનબાહ્લિકાશ્ચ
તથૈવ દુર્મર્ષણચિત્રસેનૌ।
જયદ્રથશ્ચાતિબલો બલૌઘૈ-
ર્નૃપાસ્તથાન્યે પ્રયયુઃ સમન્તાત્ ॥ 6-60-2 (41322)
સ તૈર્મહદ્ભિશ્ચ મહારથૈશ્ચ
તેજસ્વિભિર્વીર્યવદ્ભિશ્ચ રાજન્।
રરાજ રાજા સ તુ રાજમુખ્યૈ-
ર્વૃતઃ સદેવૈરિવ વજ્રપાણિઃ ॥ 6-60-3 (41323)
તસ્મિન્નનીકપ્રમુખે વિષક્તા
દોધૂયમાનાશ્ચ મહાપતાકાઃ ।
સુરક્તપીતાસિતપાણ્ડુરાભા
મહાગજસ્કન્ધગતા વિરેજુઃ ॥ 6-60-4 (41324)
સા વાહિની શાન્તનવેન ગુપ્તા
મહારથૈર્વારણવાજિભિશ્ચ।
બભૌ સવિદ્યુત્સ્તનયિત્નુકલ્પા
જલાગમે દ્યૌરિવ જાતમેઘા ॥ 6-60-5 (41325)
તતો રણાયાભિમુખી પ્રયાતા
પ્રત્યર્જુનં શાન્તનવાભિગુપ્તા।
સેનામહોગ્ના સહસા કુરૂણાં
વેગો યથા ભીમ ઇવાપગાયાઃ ॥ 6-60-6 (41326)
તં વ્યાલનાનાવિધગૂઢસારં
ગજાશ્વપાદાતરથૌઘપક્ષમ્।
વ્યૂહં મહામેઘસમં મહાત્મા
દદર્શ દૂરાત્કપિરાજકેતુઃ ॥ 6-60-7 (41327)
વિનિર્યયૌ કેતુમતા રથેન
નરર્ષભઃ શ્વેતહયેન કાલે।
` જયે ધૃતઃ શત્રુવરૂથિનીનાં
યથા સુરેન્દ્રોઽસુરવાહિનીનામ્ ॥ 6-60-8 (41328)
નારાયણેનેન્દ્ર ઇવાભિગુપ્તઃ
શશીવ સૂર્યેણ સમેયિવાન્યથા ।
તથા મહાત્મા સહ કેશવેન
વરીથિનીનાં પ્રમુખે રરાજ '॥ 6-60-9 (41329)
સોપસ્કરં સોત્તરબન્ધુરેષં
યત્તં યદૂનામૃષભેણ સઙ્ખ્યે।
કપિધ્વજં પ્રેક્ષ્ય રથં વિષેદુઃ
સહૈવ પુત્રૈસ્તવ કૌરવેયાઃ ॥ 6-60-10 (41330)
પ્રકલ્પિતં ગુપ્તમુદાયુધેન
કિરીટિના લોકમહારથેન ।
તં વ્યૂહરાજં દદૃશુસ્ત્વદીયા-
શ્ચતુશ્ચતુર્વ્યાલસહસ્રકીર્ણમ્ ॥ 6-60-11 (41331)
યથૈવ પૂર્વેઽહનિ ધર્મરાજ્ઞા
વ્યૂહઃ કૃતઃ કૌરવસત્તમેન।
યથા ન ભૂતો ભુવિ માનુષેષુ
ન દૃષ્ટપૂર્વો ન ચ સંશ્રુતશ્ચ ॥ 6-60-12 (41332)
તતો યથાદેશમુપેત્ય તસ્થુઃ
પાઞ્ચાલમુખ્યાઃ સહ ચેદિમુખ્યૈઃ।
તતઃ સમાદેશસમાહતાનિ
ભેરીસહસ્રાણિ વિનેદુરાજૌ ॥ 6-60-13 (41333)
શઙ્ખસ્વનાસ્તૂર્યરવાઃ પ્રણેદુઃ
સર્વેષ્વનીકેષુ સસિંહનાદાઃ।
તતઃ સબાણાનિ મહાસ્વનાનિ
વિસ્ફાર્યમાણાનિ ધનૂંષિ વીરૈઃ ॥ 6-60-14 (41334)
ક્ષણેન ભેરીપણવપ્રણાદા-
નન્તર્દધુઃ શઙ્ખમહાસ્વનાંશ્ચ।
તચ્છઙ્ખશબ્દાવૃતમન્તરિક્ષ-
મુદ્ધૂતભૌમદ્રુતરેણુજાલમ્ ॥ 6-60-15 (41335)
મહાનુભાવાશ્ચ તતઃ પ્રકાશ-
નાલોક્ય વીરાઃ સહસાઽભિપેતુઃ ।
રથી રથેનાભિહતઃ સસૂતઃ
પપાત સાશ્વઃ સરથઃ સકેતુઃ ॥ 6-60-16 (41336)
ગજો ગજેનાભિહતાઃ પપાત
પદાતિના ચાભિહતઃ પદાતિઃ।
આવર્તમાનાન્યભિવર્તમાનૈ-
ર્ઘોરીકૃતાન્યદ્ભુતદર્શનાનિ ॥ 6-60-17 (41337)
પ્રાસૈશ્ચ ખઙ્ગૈશ્ચ સમાહતાનિ
સદશ્વબૃન્દાનિ સદશ્વબૃન્દૈઃ।
સુવર્ણતારાગણભૂષિતાનિ
સૂર્યપ્રભાભાનિ શરાવરાણિ ॥ 6-60-18 (41338)
વિદાર્યમાણાનિ પરશ્વથૈશ્ચ
પ્રાસૈશ્ચ સ્વઙ્ગૈશ્ચ નિપેતુરુર્વ્યામ્।
ગજૈર્વિષણાપરગાત્રરુગ્ણાઃ
કેચિત્સસૂતા રથિનઃ પ્રપેતુઃ ॥ 6-60-19 (41339)
ગજર્ષભાશ્ચાપિ જગર્ષભેણ
નિપાતિતા બાણહતાઃ પૃથિવ્યામ્।
ગજૌઘવેગોદ્ધતસાદિતાનાં
શ્રુત્વા વિષેદુઃ સહસા મનુષ્યાઃ ॥ 6-60-20 (41340)
આર્તસ્વનં સાદિપદાતિયૂનાં
વિષાણગાત્રાવરતાડિતાનામ્ ।
સંભ્રાન્તનાગાશ્વરથે મુહૂર્તે
મહાક્ષયે સાદિપદાતિયૂનામ્ ॥ 6-60-21 (41341)
મહારથૈઃ સંપરિવાર્યમાણં
સંદૃશ્ય દૂરાત્કપિરાજકેતુમ્ ।
તં પઞ્ચતાલોચ્છ્રિતતાલકેતુઃ
સદશ્વવેગાદ્ભુતવીર્યયાનઃ॥ 6-60-22 (41342)
મહાસ્ત્રબાણાશનિદીપ્તમન્તં
કિરીટિનં શાન્તનવોઽભ્યધાવત્।
તથૈવ શક્રપ્રતિમપ્રભાવ-
મિન્દ્રાત્મજં દ્રોણમુખા વિસસ્નુઃ ॥ 6-60-23 (41343)
કૃપશ્ચ શલ્યશ્ચ વિવિંશતિશ્ચ
દુર્યોધનઃ સૌમદત્તિશ્ચ રાજન્।
તતો રથાનાં પ્રમુખાદુપેત્ય
સર્વાસ્ત્રિવિત્કાઞ્ચનચિત્રવર્મા ॥ 6-60-24 (41344)
જવેન શૂરોઽભિસસાર સર્વાં-
સ્તાનર્જુનસ્યાત્મભવોઽભિમન્યુઃ।
તેષાં મહાસ્ત્રાણિ મહારથાના-
મસહ્યકર્મા વિનિહત્ય કાર્ષ્ણિઃ ॥ 6-60-25 (41345)
બભૌ મહામન્ત્રહુતાર્ચિમાલી
સદોગતઃ સન્ભગવાનિવાગ્નિઃ ।
તતઃ સ તૂર્ણં રુધિરોદફેનાં
કૃત્વા નદીમાશુ રણે રિપૂણામ્ ॥ 6-60-26 (41346)
જગામ સૌભદ્રમતીત્ય ભીષ્મો
મહારથં પાર્થમદીનસત્વઃ ।
તતઃ પ્રહસ્યાદ્ભુતવિક્રમેણ
ગાણ્ડીવમુક્તેન શિલાશિતેન ॥ 6-60-27 (41347)
વિપાઠજાલેન મહાસ્ત્રજાલં
વિનાશયામાસ કિરીટમાલી।
તમુત્તમં સર્વધનુર્ધરાણા-
મસક્તકર્મા કપિરાજકેતુઃ ॥ 6-60-28 (41348)
ભીષ્મં મહાત્માઽભિવવર્ષ તૂર્ણં
શરૌઘજાલૈર્વિમલૈશ્ચ ભલ્લૈઃ।
તથૈવ ભીષ્માહતમન્તરિક્ષે
મહાસ્ત્રજાલં કપિરાજકેતોઃ ॥ 6-60-29 (41349)
વિશીર્યમાણં દદૃશુસ્ત્વદીયા
દિવાકરેણેવ તમોભિભૂતમ્।
એવંવિધં કાર્મુકભીમનાદ-
મદીનવત્સત્પુરુષોત્તમાભ્યામ્।
દદર્શ લોકઃ કુરુસૃંજયાશ્ચ 6-60-30 (41350)
6-60-30f"
તદ્દ્વૈરથં ભીષ્મધનઞ્જયાભ્યામ્ ॥ ॥
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ચતુર્થદિવસયુદ્ધે ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-60-1 વ્યુષ્ટાં પ્રભાતામ્ ॥ 6-60-7 વ્યાલો વ્યૂહવિશેષસ્તેન નાનાવિધં ગૂઢસારં ચ ॥ 6-60-9 સોત્તરબન્ધુરેષં ઉત્તરેણાચ્છાદનેન બન્ધુરા રમ્યા ઈષા તત્સહિતમ્ ॥ 6-60-18 શરાવરાણિ કવચાનિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 061
॥ શ્રીઃ ॥
6.61. અધ્યાયઃ 061
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ધૃષ્ટદ્યુન્મેન શલપુત્રવધઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-61-0 (41351)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-61-0x (4129)
દ્રૌણિર્ભૂરિશ્રવાઃ શત્યશ્ચિત્રસેનશ્ચ મારિષઃ।
પુત્રઃ સાંયમનેશ્ચૈવ સૌભદ્રં પર્યવારયન્ ॥ 6-61-1 (41352)
સંસક્તમતિતેજોભિસ્તમેકં દદૃશુર્જનાઃ।
પઞ્ચભિર્મનુજવ્યાઘ્રૈર્ગજૈઃ સિંહશિશું યથા ॥ 6-61-2 (41353)
નાતિલક્ષ્યતયા કશ્ચિન્ન શૌર્યે ન પરાક્રમે ।
બભૂવ સદૃશઃ કાર્ષ્ણેર્નાસ્ત્રે નાપિ ચ લાઘવે ॥ 6-61-3 (41354)
તથા તમાત્મજં યુદ્ધે વિક્રમન્તમરિન્દમમ્।
દૃષ્ટ્વા પાર્થઃ સુસંયત્તં સિંહનાદમથાનદત્ ॥ 6-61-4 (41355)
પીડયાનં તુ તત્સૈન્યં પૌત્રં તવ વિશાંપતે।
દૃષ્ટ્વા ત્વદીયા રાજેન્દ્ર સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 6-61-5 (41356)
ધ્વજિનીં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં દીનશત્રુરદીનવત્ ।
પ્રત્યુદ્યયૌ સ સૌભદ્રસ્તેજસા ચ બલેન ચ ॥ 6-61-6 (41357)
તસ્ય લાઘવમાર્ગસ્થમાદિત્યસદૃશપ્રભમ્ ।
વ્યદૃશ્યત મહચ્ચાપં સમરે યુધ્યતઃ પરૈઃ । 6-61-7 (41358)
સ દ્રૌણિમિષુણૈકેન વિદ્ધ્વા શલ્યં ચ પઞ્ચભિઃ ।
ધ્વજં સાંયમનેશ્વૈવ સોઽષ્ટાભિશ્ચિચ્છિદે તતઃ ॥ 6-61-8 (41359)
રુક્મદણ્ડાં મહાશક્તિં પ્રેષિતાં સૌમદત્તિન ।
શિતેનોરગસંકાશાં પત્રિણાભિજઘાન તામ્ ॥ 6-61-9 (41360)
શલ્યસ્ય ચ મહાવેગાનસ્યતઃ સમરે શરાન્।
`ધનુશ્ચિચ્છેદ ભલ્લેન તીવ્રવેગન ફાલ્ગુનિઃ'
જઘાનાર્જુનદાયાદશ્ચતુર્ભિશ્ચતુરો હયાન્ ॥ 6-61-10 (41361)
ભૂરિશ્રવાશ્ચ શલ્યશ્ચ દ્રૌણિઃ સાંયમનિઃ શલઃ।
નાભ્યવર્તન્તં સંરબ્ધાઃ કાર્ષ્ણેર્બાહુબલોદયાત્ ॥ 6-61-11 (41362)
તતસ્ત્રિગર્તા રાજેન્દ્ર મદ્રાશ્ચ સહ કેકયૈઃ ।
પઞ્ચવિંશતિસાહસ્રાસ્તવ પુત્રેણ ચોદિતાઃ ॥ 6-61-12 (41363)
ધનુર્વેદવિદો મુખ્યા અજેયાઃ શત્રુભિર્યુધિ।
સહ પુત્રં જિઘાંસન્તં પરિવવ્રુઃ કિરીટિનમ્ ॥ 6-61-13 (41364)
તૌ તુ તત્ર પિતાપુત્રૌ પરિક્ષિપ્તૌ મહારથૌ ।
દદર્શ રાજન્પાઞ્ચલ્યઃ સેનાપતિરરિન્દમ ॥ 6-61-14 (41365)
સ વારણરથોઘાનાં સહસ્રૈર્બહુભિર્વૃતઃ।
વાજિભિઃ પત્તિભિશ્ચૈવ વૃતઃ શતસહસ્રશઃ ॥ 6-61-15 (41366)
`પારાવતાશ્વઃ સ રથમાસ્થાય પરવીરહા'
ધનુર્વિષ્ફાર્ય સંક્રુદ્ધો નોદયિત્વા ચ વાહિનીમ્ ।
યયૌ તં મદ્રકાનીકં કેકયાંશ્ચ પરંતપ ॥ 6-61-16 (41367)
તેન કીર્તિમતા ગુપ્તમનીકં દૃઢધન્વના।
સંરબ્ધરથનાગાશ્વં યોત્સ્યમાનમશોભત ॥ 6-61-17 (41368)
સોઽર્જુનપ્રમુખે યાન્તં પાઞ્ચાલકુલવર્ધનઃ ।
ત્રિભિઃ શારદ્વતં બાણૈર્જત્રદેશે સમાર્પયત્ ॥ 6-61-18 (41369)
તતઃ સ મદ્રકાન્હત્વા દશૈવ દશભિઃ શરૈઃ ।
પૃષ્ઠરક્ષં જઘાનાશુ ભલ્લેન કૃતવર્મણઃ ॥ 6-61-19 (41370)
દમનં ચાપિ દાયાદં પૌરવસ્ય મહાત્મનઃ ।
જઘાન વિમલાગ્નેણ નારાચેન પરંતપઃ ॥ 6-61-20 (41371)
તતઃ સાંયમનેઃ પુત્રઃ પાઞ્ચાલ્યં યુદ્ધદુર્મદમ્ ।
અવિધ્યત્રિંશતા બાણૈર્દશભિશ્ચાસ્ય સારથિમ્ ॥ 6-61-21 (41372)
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસઃ સૃક્કિણી પરિસંલિહન્।
ભલ્લેન ભૃશતીક્ષ્ણેન નિચકર્તાસ્ય કાર્મુકમ્ ॥ 6-61-22 (41373)
અથૈનં પઞ્ચવિંશત્યા ક્ષિપ્રમેવ સમાર્પયત્ ।
અશ્વાંશ્ચાસ્યાવધીદ્રાજન્નુભૌ તૌ પાર્ષ્ણિસારથી ॥ 6-61-23 (41374)
સ હતાશ્વે રતે તિષ્ઠન્દદર્શ ભરતર્ષભ ।
પુત્રઃ સાંયમનેઃ પુત્રં પાઞ્ચાલ્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 6-61-24 (41375)
સ પ્રગૃહ્ય મહાઘોરં નિસ્ત્રિંશવરમાયસમ્ ।
પદાતિસ્તૂર્ણમાનર્ચ્છદ્રથસ્યં પુરુષર્ષભઃ ॥ 6-61-25 (41376)
તં મહૌઘમિવાયાન્તં સ્વાત્પતન્તમિવોરગમ્ ।
ભ્રાન્તાવરણનિસ્ત્રિંશં કાલોત્સૃષ્ટમિવાન્તકમ્ ॥ 6-61-26 (41377)
દીપ્યમાનમિવાદિત્યં મત્તવારણવિક્રમમ્ ।
અપશ્યન્પાણ્ડવાસ્તત્ર ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-61-27 (41378)
તસ્ય પાઞ્ચાલદાયાદઃ પ્રતીપમભિધાવતઃ।
શિતનિસ્ત્રિંશહસ્તસ્ય શરાવરણધારિણઃ ॥ 6-61-28 (41379)
બાણવેગમતીતસ્ય તથાભ્યાશમુપેયુષઃ ।
ત્વરન્સેનાપતિઃ ક્રુદ્ધો બિભેદ ગદયા શિરઃ ॥ 6-61-29 (41380)
તસ્ય રાજન્સનિસ્ત્રિંશં સુપ્રભં ચ શરાવરમ્ ।
હતસ્ય પતતો હસ્તાદ્વેગેન ન્યપતદ્ભુવિ ॥ 6-61-30 (41381)
તં નિહત્ય ગદાગ્રેણ સ લેભે પરમાં મુદમ્।
પુત્રઃ પાઞ્ચાલરાજસ્ય મહાત્મા ભીમવિક્રમઃ ॥ 6-61-31 (41382)
તસ્મિન્હતે મહેષ્વાસે શલ્યપુત્રે મહારથે ।
હાહાકારો મહાનાસીત્તવ સૈન્યસ્ય મારિષ ॥ 6-61-32 (41383)
તતઃ સાંયમનિઃ ક્રુદ્ધો દૃષ્ટ્વા નિહતામાત્મજમ્ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન પાઞ્ચાલ્યં યુદ્ધદુર્મદમ્ ॥ 6-61-33 (41384)
તૌ તત્ર સમરે શૂરૌ સમેતૌ યુદ્ધદુર્મદૌ ।
દદૃશુઃ સર્વરાજાનઃ કુરવઃ પાણ્ડવાસ્તથા ॥ 6-61-34 (41385)
તતઃ સાંયમનિઃ ક્રુદ્ધઃ પાર્ષતં પરવીરહા।
આજઘાન ત્રિભિર્બાણૈસ્તોત્રૈરિવ મહાદ્વિપમ્ ॥ 6-61-35 (41386)
તથૈવ પાર્ષતં શૂરં શલ્યઃ સમિતિશોભનઃ।
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધસ્તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ ॥ 6-61-36 (41387)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ચતુર્થદિવસયુદ્ધે એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-61-1 સાંયમનેઃ શલસ્ય પુત્રઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 062
॥ શ્રીઃ ॥
6.62. અધ્યાયઃ 062
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમસેનાદિયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-62-0 (41388)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-62-0x (4130)
દૈવમેવ પરં મન્યે પૌરુષાદપિ સઞ્જય।
યત્સૈન્યં મમ પુત્રસ્ય પાણ્ડુપુત્રેણ વધ્યતે ॥ 6-62-1 (41389)
નિત્યં હિ મામકાંસ્તાત હતાનેવ હિ શંસસિ।
અવ્યગ્રાંશ્ચ પ્રહૃષ્ટાંશ્ચ નિત્યં શંશસિ પાણ્ડવાન્ ॥ 6-62-2 (41390)
`વિભગ્નાંશ્ચ પ્રનષ્ટાંશ્ચ નિત્યં શંસસિ મામકાન્।'
હીનાન્પુરુષકારેણ મામકાનદ્ય સઞ્જય ।
પાતિતાન્પાત્યમાનાંશ્ચ હતાનેવ ચ શંસસિ ॥ 6-62-3 (41391)
યુધ્યમાનાન્યથાશક્તિ ઘટમાનાઞ્જયં પ્રતિ।
પાણ્ડવા હિ જયન્ત્યેવ જીયન્તે ચૈવ મામકાઃ ॥ 6-62-4 (41392)
સોઽહં તીવ્રાણિ દુઃસ્વાનિ દુર્યોધનકૃતાનિ ચ।
શ્રોષ્યામિ સતતં તાત દુઃસહાનિ બહૂનિ ચ ॥ 6-62-5 (41393)
તમુપાયં ન પશ્યામિ જીયેરન્યેન પાણ્ડવાન્ ।
મામકા વિજયં યુદ્ધે પ્રાપ્નુયુર્યેન સઞ્જય ॥ 6-62-6 (41394)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-62-7x (4131)
ક્ષયં મનુષ્યદેહાનાં ગજવાજિરથક્ષયમ્।
શ્રૃણુ રાજન્સ્થિરો ભૂત્વા તવૈવાપનયો મહાન્ ॥ 6-62-7 (41395)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તુ શલ્યેન પીડિતો નવભિઃ શરૈઃ।
પીડયામાસ સંક્રુદ્ધો મદ્રાધિપતિમાયસૈઃક ॥ 6-62-8 (41396)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ પાર્ષસ્ય પરાક્રમમ્ ।
ન્યવારયત યસ્તૂર્ણં શલ્યં સમિતિશોભનમ્ ॥ 6-62-9 (41397)
નાન્તરં દૃશ્યતે તત્ર તયોશ્ચ રથિનોસ્તદા।
મુહૂર્તમિવ તદ્યુદ્ધં તયોઃ સમમિવાભવત્ ॥ 6-62-10 (41398)
તતઃ શલ્યો મહારાજ ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય સંયુગે।
ધનુશ્ચિચ્છેદ ભલ્લેન પીતેન નિશિતેન ચ ॥ 6-62-11 (41399)
અથૈનં શરવર્ષેણ ચ્છાદયામાસ સંયુગે।
ગિરિં જલાગમે યદ્વઞ્જલદા જલવૃષ્ટિભિઃ ॥ 6-62-12 (41400)
અભિમન્યુસ્તતઃ ક્રુદ્ધો ધૃષ્ટદ્યુમ્ને ચ પીડિતે ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન મદ્રરાજરથં પ્રતિ ॥ 6-62-13 (41401)
તતો મદ્રાધિપસ્થં કાર્ષ્ણિઃ પ્રાપ્યાતિકોપનઃ ।
આર્તાયનિમમેયાત્મા વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-62-14 (41402)
તતસ્તુ તાવકા રાજન્પરીપ્સન્તોઽર્જુનં રણે।
મદ્રરાજરથં તૂર્ણં પરિવાર્યાવતસ્થિરે॥ 6-62-15 (41403)
દુર્યોધનો વિકર્ણશ્ચ દુઃશાસનવિવિંશતી।
દુર્મર્ષણો દુઃસહશ્ચ ચિત્રસેનોઽથ દુર્મુખઃ ॥ 6-62-16 (41404)
સત્યવ્રતશ્ચ ભદ્રં તે પુરુમિત્રશ્ચ ભારત।
એતે મદ્રાધિપરથં પાલયન્તઃ સ્થિતા રણે ॥ 6-62-17 (41405)
તાન્ભીમસેનઃ સંક્રુદ્ધો ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ।
દ્રૌપદેયાભિમન્યુશ્ચ માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ ॥ 6-62-18 (41406)
ધાર્તરાષ્ટ્રાન્દશ રથાન્દશૈવ પ્રત્યવારયન્ ।
નાનારૂપાણિ શસ્ત્રાણિ વિસૃજન્તો વિશાંપતે ॥ 6-62-19 (41407)
અભ્યવર્તન્તં સંહૃષ્ટાઃ પરસ્પરવધૈષિણઃ।
તે વૈ સમેયુઃ સંગ્રામે રાજન્દુર્મન્ત્રિતે તવ ॥ 6-62-20 (41408)
તસ્મિન્દશરથે ક્રુદ્ધે વર્તમાને મહાભયે।
તાવકાનાં પરેષાં વા પ્રેક્ષકા રથિનોઽભવન્ ॥ 6-62-21 (41409)
શસ્ત્રાણ્યનેકરૂપાણિ વિસૃજન્તો મહારથાઃ।
અન્યોન્યમભિનર્દન્તઃ સંપ્રહારં પ્રચક્રિરે ॥ 6-62-22 (41410)
તે તદા જાતસંરમ્ભાઃ સર્વેઽન્યોન્યં જિઘાંસવઃ ।
અન્યોન્યમભિમર્દન્તઃ સ્પર્ધમાનાઃ પરસ્પરમ્ ॥ 6-62-23 (41411)
અન્યોન્યસ્પર્ધયા રાજઞ્જ્ઞાતયઃ સંગતા મિથઃ ।
મહાસ્રાણિ વિમુઞ્ચન્તઃ સમાપેતુરમર્ષિણઃ ॥ 6-62-24 (41412)
દુર્યોધનસ્તુ સંક્રુદ્ધો ધૃષ્ટદ્યુમ્નં મહારણે ।
વિવ્યાધ નિશિતૈર્બાણૈશ્ચતુર્ભિઃ સમરે દ્રુતમ્ ॥ 6-62-25 (41413)
દુર્મર્ષણશ્ચ વિંશત્યા ચિત્રસેનશ્ચ પ઼ઞ્ચભિઃ ।
દુર્મુખો નવભિર્બાણૈર્દુઃસહશ્ચાપિ સપ્તભિઃ ॥ 6-62-26 (41414)
વિવિંશતિઃ પઞ્ચભિશ્ચ ત્રિભિર્દુઃશાસનસ્તથા।
તાન્પ્રત્યવિધ્યદ્રાજેન્દ્ર પાર્ષતઃ શત્રુતાપનઃ ॥ 6-62-27 (41415)
એકૈકં પઞ્ચવિંશત્યા દર્શયન્પાણિલાઘવમ્ ।
સત્યવ્રતં ચ સમરે પુરુમિત્રં ચ ભારત ॥ 6-62-28 (41416)
અભિમન્યુરવિધ્યત્તુ દશભિર્દશભિઃ શરૈઃ।
માદ્રીપુત્રૌ તુ સમરે માતુલં માતૃનન્દનૌ ॥ 6-62-29 (41417)
અવિધ્યેતાં શરૈસ્તીક્ષ્ણૈસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્।
તતઃ શલ્યો મહારાજ સ્વસ્ત્રીયૌ રથિનાં વરૌ ॥ 6-62-30 (41418)
શરૈર્બહુભિરાનર્ચ્છત્કૃતપ્રતિકૃતૈષિણૌ ।
છાદ્યમાનૌ તતસ્તૌ કતુ માદ્રીપુત્રૌ ન ચેલતુઃ ॥ 6-62-31 (41419)
અથ દુર્યોધનં દૃષ્ટ્વા ભીમસેનો મહાબલઃ ।
વિધિત્સુઃ કલહસ્યાન્તં ગદાં જગ્રાહ પાણ્ડવઃ ॥ 6-62-32 (41420)
તમુદ્યતગદં દૃષ્ટ્વા કૈલાસમિવ શ્રૃઙ્ગિણમ્।
ભીમસેનં મહાબાહું પુત્રાસ્તે પ્રાદ્રવન્ભયાત્ ॥ 6-62-33 (41421)
દુર્યોધનસ્તુ સંક્રુદ્ધો માગધં સમચોદયત્।
અનીકં દશસાહસ્રં કુઞ્જરાણાં તરસ્વિનામ્ ॥ 6-62-34 (41422)
ગજાનીકેન સહિતસ્તેન રાજા સુયોધનાઃ ।
માગધં પુરતઃ કૃત્વા ભીમસેનં સમભ્યયાત્ ॥ 6-62-35 (41423)
આપતન્તં ચ તં દૃષ્ટ્વા ગજાનીકં વૃકોદરઃ ।
ગદાપાણિરવારોહદ્રથાંત્સિંહ ઇવોન્નદન્ ॥ 6-62-36 (41424)
અદ્રિસારમયીં ગુર્વીં પ્રગૃહ્ય મહતીં ગદામ્।
અભ્યધાવદ્ગજાનીકં વ્યાદિતાસ્ય ઇવાન્તકઃ ॥ 6-62-37 (41425)
સ ગજાન્ગદયા નિઘ્નન્વ્યચરત્સમરે બલી।
ભીમસેનો મહાબાહુઃ સવજ્ર ઇવ વાસવઃ ॥ 6-62-38 (41426)
તસ્ય નાદેન મહતા મનોહૃદયકમ્પિના ।
વ્યત્યચેષ્ટન્ત સંહત્ય ગજા ભિમસ્ય ગર્જતઃ ॥ 6-62-39 (41427)
તતસ્તુ દ્રૌપદીપુત્રાઃ સૌભદ્રશ્ચ મહારથઃ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-62-40 (41428)
પૃષ્ઠં ભીમસ્ય રક્ષન્તઃ શરવર્ષેણ વારણાન્।
અભ્યવર્ષન્ત ધાવન્તો મેઘા ઇવ ગિરિવ્રજાન્ ॥ 6-62-41 (41429)
નાકુલિસ્તુ શતાનીકઃ સમરે શત્રુપૂગહા ।
ક્ષુરૈઃ ક્ષુરપ્રૈર્ભલ્લૈશ્ચ પીતૈશ્ચાઞ્જલિકૈઃ શિતૈઃ।
ન્યહનચ્ચોત્તમાઙ્ગાનિ પાણ્ડવો ગજયોધિનામ્ ॥ 6-62-42 (41430)
શિરોભિઃ પ્રપતદ્ભિશ્ચ બાહુભિશ્ચ વિભૂષિતૈઃ ।
અશ્મવૃષ્ટિરિવાભાતિ પાણિભિશ્ચ સહાઙ્કુશૈઃ ॥ 6-62-43 (41431)
હૃતોત્તમાઙ્ગાઃ સ્કન્ધેષુ ગજાનાં ગજયોધિનઃ।
અદૃશ્યન્તાચલાગ્રેકષુ દ્રુમા ભગ્નશિખા ઇવ ॥ 6-62-44 (41432)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નહતાનન્યાનપશ્યામ મહાગજાન્।
પતતઃ પાત્યમાનાંશ્ચ પાર્ષતેન મહાત્મના ॥ 6-62-45 (41433)
માગધોઽથ મહીપાલો ગજમૈરાવણોપમમ્।
પ્રેષયામાસ સમરે સૌભદ્રસ્ય રથં પ્રતિ॥ 6-62-46 (41434)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય માગધસ્ય મહાગજમ્ ।
જઘાનૈકેષુણા વીરઃત સૌભદ્રઃ પરવીરહા ॥ 6-62-47 (41435)
તસ્યાવર્જિતનાગસ્ય કાર્ષ્ણિઃ પરપુરંજયઃ।
રાજ્ઞો રજતપુઙ્ખેન ભલ્લેનાપાહરચ્છિરઃ॥ 6-62-48 (41436)
વિગાહ્ય તદ્ગજાનીકં ભીમસેનોઽપિ પાણ્ડવઃ।
વ્યચરત્સમરે મૃદ્ગન્ગજાનિન્દ્રો ગિરીનિવ ॥ 6-62-49 (41437)
એકપ્રહારનિહતાન્ભીમસેનેન દન્તિનઃ।
અપશ્યામ રણે તસ્મિન્ગિરીન્વજ્રહતાનિવ ॥ 6-62-50 (41438)
ભગ્નદન્તાન્ભગ્નકરાન્ભગ્નસક્થીશ્ચ વારણાન્।
ભગ્નપૃષ્ઠત્રિકાનન્યાન્નિહતાન્પર્વતોપમાન્ ॥ 6-62-51 (41439)
નદતઃ સીદતશ્ચાન્યાન્વિમુખાન્સમરે ગતાન્।
વિદ્રુતાન્ભયસંવિગ્નાંસ્તથા વિશકૃતોઽપરાન્ ॥ 6-62-52 (41440)
ભીમસેનસ્ય માર્ગેષુ પતિતાન્પર્વતોપમાન્ ।
અપશ્યં નિહતાન્નાગાન્રાજન્નિષ્ઠીવતોપરાન્ ॥ 6-62-53 (41441)
વમન્તો રુધિરં ચાન્યે ભિન્નકુમ્ભા મહાગજાઃ ।
વિહ્નલન્તો ગતા ભૂમિં શૈલા ઇવ ધરાતલે ॥ 6-62-54 (41442)
મેદોરુધિરદિગ્ધાઙ્ગો વસામજ્જાસમુક્ષિતઃ ।
વ્યચરત્સમરે ભીમો દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ ॥ 6-62-55 (41443)
ગજાનાં રુધિરક્લિન્નાં ગદાં બિભ્રદ્વૃકોદરઃ ।
ઘોરઃ પ્રતિભયશ્ચાસીત્પિનાકીવ પિનાકભૃત્ ॥ 6-62-56 (41444)
સંમથ્યમાનાઃ ક્રુદ્ધેન ભીમસેનેન દન્તિનઃ ।
સહસા પ્રાદ્રવન્ક્લિષ્ઠા મૃદ્ગન્તસ્તવ વાહિનીમ્ ॥ 6-62-57 (41445)
તં હિ વીરં મહેષ્વાસં સૌભદ્રપ્રમુખા રથાઃ ।
પર્યરક્ષન્ત યુધ્યન્તં વજ્રાયુધમિવામરાઃ ॥ 6-62-58 (41446)
શોણિતાક્તાં ગદાં બિભ્રદુક્ષિતાં ગજશોણિતૈઃ ।
કૃતાન્ત ઇવ રોદ્રાત્મા ભીમસેનો વ્યદૃશ્યત ॥ 6-62-59 (41447)
વ્યાયચ્છમાનં ગદયા દિક્ષુ સર્વાસુ ભારત।
અપશ્યામ રણે ભીમં નૃત્યન્તમિવ શઙ્કરમ્ ॥ 6-62-60 (41448)
યમદણ્ડોપમાં ગુર્વીમિન્દ્રાશનિસમકસ્વનામ્ ।
અપશ્યામ મહારાય રૌદ્રાં વિશસનીં ગદામ્ ॥ 6-62-61 (41449)
વિમિશ્રાં કેશમઞ્જાભિઃ પ્રદિગ્ધાં રુધિરેણ ચ।
પિનાકમિવ રુદ્રસ્ય ક્રુદ્ધસ્યાભિઘ્નતઃ પશૂન્ ॥ 6-62-62 (41450)
યથા પશૂનાં સઙ્ઘાતં યષ્ટ્યા પાલઃ પ્રકાલયેત્।
તથા ભીમો ગજાનીકં ગદયા સમકાલયત્ ॥ 6-62-63 (41451)
ગદયા વધ્યમાનાસ્તે માર્ગણૈશ્ચ સમન્તતઃ।
સ્વાન્યનીકાનિ મૃદ્ગન્તઃ પ્રાદ્રવન્કુઞ્જરાસ્તવ ॥ 6-62-64 (41452)
મહાવાત ઇવાભ્રાણિ વિધમિત્વા સ વારણાન્।
અતિષ્ઠત્તુમુલે ભીમઃ શ્મશાન ઇવ શૂલભૃત્ ॥ ॥ 6-62-65 (41453)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ચતુર્થદિવસયુદ્ધે દ્વિષષ્ટિતમોઽદ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-62-14 આર્તાયનિં ઋતાયનપુત્રં શલ્યમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 063
॥ શ્રીઃ ॥
6.63. અધ્યાયઃ 063
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સાત્યકિભૂરિશ્રવસોઃ સમાગમઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-63-0 (41454)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-63-0x (4132)
હતે તસ્મિન્ગજાનીકે પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ।
ભીમસેનં ધ્નતેત્યેવં સર્વસૈન્યાન્યચોદયત્ ॥ 6-63-1 (41455)
તતઃ સર્વાણ્યનીકાનિ તવ પુત્રસ્ય શાસનાત્।
અભ્યદ્રવન્ભીમસેનં નદન્તં ભૈરવાન્રવાન્ ॥ 6-63-2 (41456)
તં બલૌઘમપર્યન્તં દેવૈરપિ સુદુઃસહમ્ ।
આપતન્તં સુદુષ્પારં સમુદ્રિમિવ પર્વણિ ॥ 6-63-3 (41457)
રથનાગાશ્વકલિલં શઙ્ખદુન્દુભિનાદિતમ્ ।
અનન્તરથપાદાતં રજસા સર્વતો વૃતમ્ ॥ 6-63-4 (41458)
તં ભીમસેનઃ સમરે મહોદધિમિવાપરમ્ ।
સેનાસાગરમક્ષોભ્યં વેલેવ સમવારયત્ ॥ 6-63-5 (41459)
તદાશ્ચર્યમપશ્યામ પાણ્ડવસ્ય મહાત્મનઃ ।
ભીમસેનસ્ય સમરે રાજન્કર્માતિમાનુષમ્ ॥ 6-63-6 (41460)
ઉદીર્ણાન્પાર્થિવાન્સર્વાન્સાશ્વાન્સરથકુઞ્જરાન્ ।
અસંભ્રમં ભીમસેનો ગદયા સમવારયત્ ॥ 6-63-7 (41461)
સ સંવાર્ય બલૌઘાંસ્તન્ગદયા રથિનાં વરઃ।
અતિષ્ઠત્તુમુલે ભીમો ગિરિર્મેરુરિવાચલઃ ॥ 6-63-8 (41462)
તસ્મિન્સુતુમુલે ઘોરે કાલે પરમદારુણે।
ભ્રાતરશ્ચૈવ પુત્રાશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ॥ 6-63-9 (41463)
દ્રૌપદેયાભિમન્યુશ્ચ શિખણ્ડી ચાપરાજિતઃ ।
ન પ્રાજહન્ભીમસેનં ભયે જાતે મહાબલમ્ ॥ 6-63-10 (41464)
તતઃ શૈક્યાયસીં ગુર્વીં પ્રગૃહ્ય મહતીં ગદામ્।
અધાવત્તાવકાન્યોધાન્દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ ॥ 6-63-11 (41465)
પોયયન્રથબૃન્દાનિ વાજિબૃન્દનિ ચાભિભૂઃ ।
કર્ષયન્રથવૃન્દાનિ બાહુવેગેન પાણ્ડવઃ ॥ 6-63-12 (41466)
વિનિધ્રન્યચતત્સઙ્ખ્યે યુગાન્તે કાલવિદ્વિભુઃ ।
ઊરુવેગેન સંકર્ષન્રથજાલાનિ પાણ્ડવઃ ॥ 6-63-13 (41467)
બલાનિ સંમમર્દાશુ નડ્વલાનીવ કુઞ્જરઃ ।
મૃદ્ગન્રથેભ્યો રથિનો ગજેભ્યો ગજયોધિનઃ ॥ 6-63-14 (41468)
સાદિનશ્ચાશ્વપૃષ્ઠેભ્યો ભૂમૌ વાપિ પદાતિનઃ ।
ગદયા વ્યવમત્સર્વાન્વાતો વૃક્ષાનિવૌજસા ॥ 6-63-15 (41469)
ભીમસેનો મહાબાહુસ્તવ પુત્રસ્ય વૈ બલે।
સાપિ પ્રઞ્જાનસામાસૈઃ પ્રદિગ્ધા રુધિરેણ ચ ॥ 6-63-16 (41470)
અદૃશ્યત મહારૌદ્રા ગદા નાગાશ્વપાતની।
તત્રતત્ર હતૈશ્ચાપિ મનુષ્યગજવાજિભિઃ ॥ 6-63-17 (41471)
રણાઙ્ગણં સમભવન્મૃત્યોરાવાસસન્નિભમ્ ।
પિનાકમિવ રુદ્રસ્ય ક્રુદ્ધસ્યાભિઘ્નતઃ પશૂન્ ॥ 6-63-18 (41472)
યમદણ્ડોપમામુગ્રામિન્દ્રાશનિસમસ્વનામ્ ।
દદૃશુર્ભીમસેનસ્ય રૌદ્રાં વિશસનીં ગદામ્ ॥ 6-63-19 (41473)
આવિધ્યતો ગદાં તસ્ય કૌન્તેયસ્ય મહાત્મનઃ ।
બભૌ રૂપં મહાઘોરં કાલસ્યેવ યુગક્ષયે ॥ 6-63-20 (41474)
તં તથા મહતીં સેનાં દ્રાવયન્તં પુનઃ પુનઃ ।
દૃષ્ટ્વા મૃત્યુમવાયાન્તં સર્વે વિમનસોઽભવન્ ॥ 6-63-21 (41475)
યતોયતઃ પ્રેક્ષતે સ્મ ગદામુદ્યમ્ય પાણ્ડવઃ।
તેનતેન સ્મ દીર્યન્તે સર્વસૈન્યાનિ ભારત ॥ 6-63-22 (41476)
પ્રદારયન્તં સૈન્યાનિ બલેનામિતવિક્રમમ્ ।
ગ્રસમાનમનીકાનિ વ્યાદિતાસ્યમિવાન્તકમ્ ॥ 6-63-23 (41477)
તં તથા ભીમકર્માણં પ્રગૃહીતમહાગદમ્ ।
દૃષ્ટ્વા વૃકોદરં ભીષ્મઃ સહસૈવ સમભ્યયાત્ ॥ 6-63-24 (41478)
મહતા રથઘોષેણ રથેનાદિત્યવર્ચસા ।
છાદયઞ્શરવર્ષેણ પર્જન્ય ઇવ વૃષ્ટિમાન્ ॥ 6-63-25 (41479)
તમાયાન્તં તથા દૃષ્ટ્વા વ્યાત્તાનનમિવાન્તકમ્ ।
ભીષ્મં ભીમો મહાબાહુઃ પ્રત્યુદીયાદમર્ષિતઃ ॥ 6-63-26 (41480)
તસ્મિન્ક્ષણે સાત્યકિઃ સત્યસન્ધઃ
શિનિપ્રવીરોઽભ્યપતત્પિતામહમ્।
નિઘ્નન્નમિત્રાન્ધનુષા દૃઢેન
સંકમ્પયંસ્તવ પુત્રસ્ય સૈન્યમ્ ॥ 6-63-27 (41481)
તં યાન્તમશ્વૈ રજતપ્રકાશૈઃ
શરાન્વપન્તં નિશિતાન્સુપુઙ્ખાન્।
નાશક્નવન્ધારયિતું તદાનીં
સર્વે ગણા ભારત યે ત્વદીયાઃ ॥ 6-63-28 (41482)
અવિધ્યદેનં દશભિઃ પૃષત્કૈઃ-
રલમ્બુસો રાક્ષસોઽસૌ તદાનીમ્ ।
શરૈશ્ચતુર્ભિઃ પ્રતિવિદ્ધ્ય તં ચ
નપ્તા શિનેરભ્યપતદ્રથેન ॥ 6-63-29 (41483)
અન્વાગતં વૃષ્ણિવરં નિશમ્ય
તં શત્રુમધ્યે પરિવર્તમાનમ્।
પ્રદ્રાવયન્તં કુરુપુઙ્ગવાંશ્ચ
પુનઃ પુનશ્ચ પ્રણદન્તમાજૌ ॥ 6-63-30 (41484)
યોધાસ્ત્વદીયાઃ શરવર્ષૈરવર્ષ-
ન્મેઘા યથા ભૂધરમમ્બુવેગૈઃ ।
તથાપિ તં ધારયિતું ન શેકુ-
ર્મધ્યંદિને સૂર્યમિવાતપન્તમ્ ॥ 6-63-31 (41485)
ન તત્ર કશ્ચિન્નવિષણ્ણ આસી-
દૃતે રાજન્સોમદત્તસ્ય પુત્રાત્।
સ વૈ સમાદાય ધનુર્મહાત્મા
ભિરિશ્રવા ભારત સૌમદત્તિઃ ॥ 6-63-32 (41486)
દૃષ્ટ્વા રથાન્સ્વાન્વ્યપનીયમાના-
ન્પ્રત્યુદ્યયૌ સાત્યકિં યોદ્ધુમિચ્છન્ ॥ ॥ 6-63-33 (41487)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ચતુર્થદિવસયુદ્ધે ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 064
॥ શ્રીઃ ॥
6.64. અધ્યાયઃ 064
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમેન દુર્યોધનાનુજાષ્ટકવધઃ ॥ 1 ॥ ઘટોત્કચભયેન કુરુભિઃ સેનાવહારઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-64-0 (41488)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-64-0x (4133)
તતો ભૂરિશ્રવા રાજન્સાત્યકિં નવભિઃ શરૈઃ।
પ્રાવિધ્યદ્ભૃશસંક્રુદ્ધસ્તોત્રૈરિવ મહાદ્વિપમ્ ॥ 6-64-1 (41489)
કૌરવં સાત્યકિશ્ચૈવ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
અવારયદમેયાત્મા સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ॥ 6-64-2 (41490)
તતો દુર્યોધનો રાજા સોદર્યૈઃ પરિવારિતઃ।
સોમદત્તિં રણે યત્તઃ સમન્તાત્પર્યવારયત્ ॥ 6-64-3 (41491)
તં ચૈવ પાણ્ડવાઃ સર્વે સાત્યકિં રભસં રણે।
પરિવાર્ય સ્થિતાઃ સઙ્ખ્યે સમન્તાત્સુમહૌજસઃ ॥ 6-64-4 (41492)
ભીમસેનસ્તુ સંક્રુદ્ધો ગજામુદ્યમ્ય ભારત ।
દુર્યોધનમુખાન્સર્વાન્પુત્રાંસ્તે પર્યવારયત્ ॥ 6-64-5 (41493)
રથૈરનેકસાહસ્રૈઃ ક્રોધામર્ષસમન્વિતઃ ।
નન્દકસ્તવ પુત્રસ્તુ ભીમસેનં મહાબલમ્ ॥ 6-64-6 (41494)
વિવ્યાધ વિશિખૈઃ ષડ્ભિઃ કઙ્કપત્રૈઃ શિલાશિતૈઃ ।
દુર્યોધનસ્તદા રાજન્ભીમસેનં મહારથમ્ ॥ 6-64-7 (41495)
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધો માર્ગણૈર્નવભિઃ શિતૈઃ ।
તતો ભીમો મહાબાહુઃ સ્વરથં સુમહાબલઃ ॥ 6-64-8 (41496)
આરુરોહ રથશ્રેષ્ઠં વિશોકં ચેદમબ્રવીત્ ।
એતે મહારથાઃ શૂરા ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સમાગતાઃ ॥ 6-64-9 (41497)
મામેવ ભૃશસંક્રુદ્ધા હન્તુમભ્યુદ્યતા યુધિ।
મનોરથદ્રુમોઽસ્માકં ચિન્તિતો બહુવાર્ષિકઃ ॥ 6-64-10 (41498)
સફલઃ સૂત ચાદ્યેહ યોઽહં પશ્યામિ સોદરાન્।
યત્રાશોકસમુત્ક્ષિપ્તા રેણવો રથનેમિભિઃ ॥ 6-64-11 (41499)
પ્રયાસ્યન્ત્યન્તરિક્ષં હિ શરબૃન્દૈર્દિગન્તરે ।
તત્ર તિષ્ઠતિ સન્નદ્ધઃ સ્વયં રાજા સુયોધનઃ ॥ 6-64-12 (41500)
ભ્રાતરશ્ચાસ્ય સન્નદ્ધાઃ કુલપુત્રા મદોત્કટાઃ ।
એતાનદ્ય હનિષ્યામિ પશ્યતસ્તે ન સંશયઃ ॥ 6-64-13 (41501)
તસ્માન્મમાશ્વાન્સંગ્રમે યત્તઃ સંયચ્છ સારથે।
એવમુક્ત્વા તતઃ પાર્થસ્તવ પુત્રં વિશાંપતે ॥ 6-64-14 (41502)
વિવ્યાધ નિશિતૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ શરૈઃ કનકભૂષણૈઃ।
નન્દકં ચ ત્રિભિર્ભાણૈરભ્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે ॥ 6-64-15 (41503)
તં તુ દુર્યોધનઃ ષષ્ટ્યા વિદ્ધ્વા ભીમં મહાબલમ્।
ત્રિભિરન્યૈઃ સુનિશિતૈર્વિશોકં પ્રત્યવિધ્યત ॥ 6-64-16 (41504)
ભિમસ્ય ચ રણે રાજન્ધનુશ્ચિચ્છેદ ભાસુરમ્ ।
મુષ્ટિદેશે ભૃશં તીક્ષ્ણૌસ્ત્રિભિર્ભલ્લૈર્હસન્નિવ ॥ 6-64-17 (41505)
સમરે પ્રેક્ષ્ય યન્તારં વિશોકં તુ વૃકોદરઃ ।
પીડિતં વિશિખૈસ્તીક્ષ્ણૈસ્તવ પુત્રેણ ધન્વિના ॥ 6-64-18 (41506)
અમૃષ્યમાણઃ સંરબ્ધો ધનુર્દિવ્યં પરામૃશમ્ ।
પુત્રસ્ય તે મહારાજ વધાર્થં ભરતર્ષભ ॥ 6-64-19 (41507)
સમાદધત્સુસંક્રુદ્ધઃ ક્ષુરપ્રં રોમવાહિનમ્ ।
તેન ચિચ્છેદ નૃપતેર્ભીમઃ કાર્મુકમુત્તમમ્ ॥ 6-64-20 (41508)
સોઽપવિદ્ધ્ય ધનુશ્છિન્નં પુત્રસ્તે ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ ।
અન્યત્કાર્મુકમાદત્ત સત્વરં વેગવત્તરમ્ ॥ 6-64-21 (41509)
સંદધે વિશિખં ઘોર કાલમૃત્યુસમપ્રભમ્ ।
તેનાજઘાન સંક્રુદ્ધો ભીમસેનં સ્તનાન્તરે ॥ 6-64-22 (41510)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતઃ સ્યાન્દનોપસ્થ આવિશત્।
સ નિષણ્ણો રથોપસ્થે મૂર્ચ્છામભિજગામ હ ॥ 6-64-23 (41511)
તં દૃષ્ટ્વા વ્યથિતં ભીમમભિમન્યુપુરોગમાઃ ।
નામૃષ્યન્ત મહેષ્વાસાઃ પાણ્ડવાનાં મહારથઃ ॥ 6-64-24 (41512)
તતસ્તુ તુમુલાં વૃષ્ટિં શસ્ત્રાણાં તિગ્મતેજસામ્ ।
પાતયામાસુરવ્યગ્રાઃ પુત્રસ્ય તવ મૂર્ધનિ ॥ 6-64-25 (41513)
પ્રતિલભ્ય તતઃ સંજ્ઞાં ભીમસેનો મહાબલઃ ।
દુર્યોધનં ત્રિભિર્વિદ્ધ્વા પુનર્વિવ્યાધ પઞ્ચભિઃ ॥ 6-64-26 (41514)
શલ્યં ચ પઞ્ચવિંશત્યા શરૈર્વિવ્યાધ પાણ્ડવઃ।
રુક્મપુઙ્ખૈર્મહેષ્વાસઃ સ વિદ્ધો વ્યપયાદ્રણાત્ ॥ 6-64-27 (41515)
પ્રત્યુદ્યયુસ્તતો ભીમં તવ પુત્રાશ્ચતુર્દશ ।
સેનાપતિઃ સુષેણશ્ચ જલસન્ધઃ સુલોચનઃ ॥ 6-64-28 (41516)
ઉદ્રો ભીમરથો ભીમો વીરબાહુરલોલુપઃ ।
દુર્મુખો દુષ્પ્રધર્ષશ્ચ વિવિત્સુર્વિકટઃ સમઃ ॥ 6-64-29 (41517)
વિસૃજન્તો બહૂન્બાણાન્ક્રોધસંરક્તલોચનાઃ ।
ભીમસેનમભિદ્રુત્ય વિવ્યધુઃ સહિતા ભૃશમ્ ॥ 6-64-30 (41518)
પુત્રાંસ્તુ તવ સંપ્રેક્ષ્ય ભીમસેનો મહાબલઃ ।
સૃક્કિણી વિલિહન્વીરઃ પશુમધ્યે યથા વૃકઃ ॥ 6-64-31 (41519)
અભિપત્ય મહાબાહુર્ગરુત્માનિવ વેગિતઃ।
સેનાપતેઃ ક્ષુરપ્રેણ શિરશ્ચિચ્છેદ પાણ્ડવઃ ॥ 6-64-32 (41520)
સંપ્રહસ્ય ચ હૃષ્ટાત્મા ત્રિભિર્બાણૈર્મહાભુજઃ ।
જલસન્ધં વિનિર્ભિદ્ય સોઽનયદ્યમસાદનમ્ ॥ 6-64-33 (41521)
સુષેણં ચ તતો હત્વા પ્રેષયામાસ મૃત્યવે।
ઉગ્રસ્ય સશિરસ્ત્રાણં શિરશ્ચન્દ્રોપમં ભુવિ ॥ 6-64-34 (41522)
પાતયામાસ ભલ્લેન કુણ્ડલાભ્યાં વિભૂષિતમ્।
વીરબાહું ચ સપ્તત્યા સાશ્વકેતું સસારથિમ્ ॥ 6-64-35 (41523)
નિનાય સમરે વીરઃ પરલોકાય પાણ્ડવઃ।
ભીમં ભીમરથં ચોભૌ ભીમસેનો હસન્નિવ ॥ 6-64-36 (41524)
પુત્રૌ તે દુર્મદૌ રાજન્નનયદ્યમસાદનમ્ ।
તતઃ સુલોચનં ભીમઃ ક્ષુરપ્રેણ મહામૃધે ॥ 6-64-37 (41525)
મિષતાં સર્વસૈન્યાનામનયદ્યમસાદનમ્।
પુત્રાસ્તુ તવ તં દૃષ્ટ્વા ભીમસેનપરાક્રમમ્ ॥ 6-64-38 (41526)
શેષા યેઽન્યેઽભવંસ્તત્ર તે ભીમસ્ય ભયાર્દિતાઃ।
વિપ્રદ્રુતા દિશો રાજન્વધ્યમાના મહાત્મના ॥ 6-64-39 (41527)
તતોઽબ્રવીચ્છાન્તનવઃ સર્વાનેવ મહારથાન્।
એષ ભીમો રણે ક્રુદ્ધો ધાર્તરાષ્ટ્રાન્મહારથાન્ ॥ 6-64-40 (41528)
યથા પ્રાગ્ર્યાન્યથા જ્યેષ્ઠાન્યથા શૂરાંશ્ચ સંગતાન્।
નિપાતયત્યુગ્રધન્વા તં પ્રગૃહ્ણીત માચિરમ્ ॥ 6-64-41 (41529)
એવમુક્ત્વા તતઃ સર્વે ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈનિકાઃ।
અભ્યદ્રવન્ત સંક્રુદ્ધા ભીમસેનં મહાબલમ્ ॥ 6-64-42 (41530)
ભગદત્તઃ પ્રભિન્નેન કુઞ્જરેણ વિશાંપતે ।
અભ્યયાત્સહસા તત્રયત્ર ભીમો વ્યવસ્થિતઃ ॥ 6-64-43 (41531)
આપતન્નેવ ચ રણે ભીમસેનં શિલીમુખૈઃ ।
અદૃશ્યં સમરે ચક્રે જીમૂત ઇવ ભાસ્કરમ્ ॥ 6-64-44 (41532)
અભિમન્યુમુખાસ્તત્તુ નામૃષ્યન્ત મહારથાઃ ।
ભીમસ્યાચ્છાદનં શઙ્ખ્યે સ્વબાહુબલમાશ્રિતાઃ ॥ 6-64-45 (41533)
ત એનં શરવર્ષેણ સમન્તાત્પર્યવારયન્ । 6-64-46bગજં ચ શરવૃષ્ટ્યા તુ બિભિદુસ્તે સમન્તતઃ ॥ 6-64-46 (41534)
સ શસ્ત્રવૃષ્ટ્યાઽભિહતઃ સમસ્તૈસ્તૈર્મહારથૈઃ।
પ્રાગ્જ્યોતિષગજો રાજન્નાનાલિઙ્ગૈઃ સુતેજનૈઃ ॥ 6-64-47 (41535)
સંજાતરુધિરોત્પીડઃ પ્રેક્ષણીયોઽભવદ્રણે।
ગભસ્તિભિરિવાર્કસ્ય સંસ્યૂતો જલદો મહાન્ ॥ 6-64-48 (41536)
સંચોદિતો મદસ્રાવી ભગદત્તેન વારણઃ।
અભ્યધાવત તન્સર્વાન્કાલોત્સૃષ્ટ ઇવાન્તકઃ ॥ 6-64-49 (41537)
દ્વિગુણં જવમાસ્થાય કમ્પયંશ્ચરણૈર્મહીમ્।
તસ્ય તત્સુમહદ્રૂપં દૃષ્ટ્વા સર્વે મહારથાઃ ॥ 6-64-50 (41538)
અસહ્યં મન્યમાનાશ્ચ નાતિપ્રમનસોઽભવન્ ।
તતસ્તુ નૃપતિઃ ક્રુદ્ધો ભીમસેનં સ્તનાન્તરે ॥ 6-64-51 (41539)
આજઘાન મહારાજ શરેણાનતપર્વણા।
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસસ્તેન રાજ્ઞા મહારથઃ । 6-64-52 (41540)
મૂર્ચ્છયાઽભિપરીતાત્મા ધ્વજયષ્ટિં સમાશ્રયત્।
તાંસ્તુ ભીતાન્સમાલક્ષ્ય ભીમસેનં ચ મૂર્ચ્છિતમ્ ॥ 6-64-53 (41541)
નનાદ બલવન્નાદં ભગદત્તઃ પ્રતાપવાન્।
તતો ઘટોત્કચો રાજન્પ્રેક્ષ્ય ભીમં તથાઽઽગતં ॥ 6-64-54 (41542)
સંક્રુદ્ધો રાક્ષસો ઘોરસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।
સ કૃત્વા દારુણાં માયાં ભૂરૂણાં ભયવર્ધિનીમ્ ॥ 6-64-55 (41543)
અદૃશ્યત નિમેષાર્ધાદ્ધોરરૂપં સમાસ્થિતઃ।
ઐરાવતં સમારૂઢઃ સ વૈ માયાકૃતં સ્વયમ્ ॥ 6-64-56 (41544)
તસ્ય ચાન્યેઽપિ દિઙ્વાગા બભૂવુરનુયાયિનઃ।
અઞ્જનો વમાનશ્ચૈવ મહાપદ્મશ્ચ સુપ્રભઃ ॥ 6-64-57 (41545)
ત્રય એતે મહાનાગા રાક્ષસૈઃ સમધિષ્ઠિતાઃ।
મહાકાયાસ્ત્રિધા રાજન્પ્રસ્રવન્તો મદં બહુ ॥ 6-64-58 (41546)
તેજોવીર્યબલોપેતા મહાબલપરાક્રમાઃ।
ઘટોત્કચસ્તુ સ્વં નાગં ચોદયામાસ તં તદા ॥ 6-64-59 (41547)
સગજં ભગદત્તં તુ હન્તુકામઃ પરંતપઃ।
તે ચાન્યે ચોદિતા નાગા રાક્ષસૈસ્તૈર્મહાબલૈઃ ॥ 6-64-60 (41548)
પરિપેતુઃ સુસંરબ્ધાશ્ચતુર્દંષ્ટ્રાશ્ચતુર્દિશમ્।
ભગદત્તસ્ય તં નાગં વિષાણૈરભ્યપીડયન્ ॥ 6-64-61 (41549)
સ પીડ્યમાનસ્તૈર્નાગૈર્વેદનાર્તઃ શરાહતઃ।
અનદત્સુમહાનાદમિન્દ્રાશનિસમસ્વનમ્ ॥ 6-64-62 (41550)
`વ્યવર્તત મહાઘોષો ભૈમસેનિશરાર્દિતઃ ।
મૃદિત્વા સર્વસૈન્યાનિ તવ પુત્રસ્ય ભારત'॥ 6-64-63 (41551)
તસ્ય તં નદતો નાદં સુઘોરં ભીમનિઃશ્વનમ્ ।
શ્રુત્વા ભીષ્મોઽબ્રવીદ્દ્રોણં રાજાનં ચ સુયોધનમ્ ॥ 6-64-64 (41552)
એષ યુધ્યતિ સંગ્રામે હૈડિમ્બેન દુરાત્મના।
ભગદત્તો મહેષ્વાસઃ કૃચ્છ્રે ચ પરિવર્તતે ॥ 6-64-65 (41553)
રાક્ષસશ્ચ મહામાયઃ સ ચ રાજાઽતિકોપનઃ ।
એતૌ સમેતૌ સમરે કાલમૃત્યુસમાવુભૌ ॥ 6-64-66 (41554)
શ્રીયતે ચૈવ હૃષ્ટાનાં પાણ્ડવાનાં મહાસ્વનઃ ।
હસ્તિનશ્ચૈવ સુમહાન્ભીતસ્ય રુદિતધ્વનિઃ ॥ 6-64-67 (41555)
તત્ર ગચ્છામ ભદ્રં વો રાજાનં પરિરક્ષિતુમ્ ।
અરક્ષ્યમાણઃ સમરે ક્ષિપ્રં પ્રાણાન્વિમોક્ષ્યતિ ॥ 6-64-68 (41556)
તે ત્વરધ્વં મહાવીર્યાઃ કિં ચિરેણ પ્રયામહે ।
મહાન્હિ વર્તતે રૌદ્રઃ સંગ્રામો રોમહર્ષણઃ ॥ 6-64-69 (41557)
ભક્તશ્ચ કુલપુત્રશ્ચ શૂરશ્ચ પૃતનાપતિઃ।
યુક્તં તસ્ય પરિત્રાણં કર્તુમસ્માભિરચ્યુત ॥ 6-64-70 (41558)
ભીષ્મસ્ય તદ્વચઃ શ્રુત્વા સર્વ એવ મહારથાઃ ।
દ્રોણભીષ્મૌ પુરસ્કૃત્ય ભગદત્તપરીપ્સયા ॥ 6-64-71 (41559)
ઉત્તમં જવમાસ્થાય પ્રયયુર્યત્ર સોઽભવત્।
તાન્પ્રયાતાન્સમાલોક્ય યુધિષ્ઠિરપુરોગમાઃ ॥ 6-64-72 (41560)
પઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધં પૃષ્ઠતોઽનુયયુઃ પરાન્।
તાન્યનીકાન્યથાલોક્ય રાક્ષસેન્દ્રઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-64-73 (41561)
નનાદ સુમહાનાદં વિસ્ફોટમશનેરિવ ।
તસ્ય તં નિનદં શ્રુત્વા દૃષ્ટ્વા નાગાંશ્ચ યુધ્યતઃ ॥ 6-64-74 (41562)
ભીષ્મઃ શાન્તનવો ભૂયો ભારદ્વાજમભાષત ।
ન રોચતે મે સંગ્રામો હૈડિમ્બેન દુરાત્મના ॥ 6-64-75 (41563)
બલવીર્યમસાવિષ્ટઃ સસહાયશ્ચ સાંપ્રતજ્ ।
નૈષ શક્યો યુધા જેતુમપિ વજ્રભૃતા સ્વયમ્ ॥ 6-64-76 (41564)
લબ્ધલક્ષઃ પ્રહારી ચ વયં ચ શ્રાન્તવાહનાઃ।
પાઞ્ચાલૈઃ પાણ્ડવેયૈશ્ચ દિવસં ક્ષતવિક્ષતાઃ ॥ 6-64-77 (41565)
ઇદાનીં યુધિ નિર્જેતું ન શક્યોઽસૌ સ રાક્ષસઃ ।
અસ્તમભ્યેતિ સવિતા રાત્રૌ યોદ્ધું કન શક્યતે।
અવહારમતઃ કુર્મઃ શ્વો યોત્સ્યામઃ પરૈ સહ ॥ 6-64-78 (41566)
પિતામહવચઃ શ્રુત્વા યથા ચક્રુઃસ્મ કૌરવાઃ ।
ઉપાયેનાપયાનં તે ઘટોત્કચભયાર્દિતાઃ ॥ 6-64-79 (41567)
કૌરવેષુ નિવૃત્તેષુ પાણ્ડવા જિતકાશિનઃ।
સિંહનાદાન્ભૃશં ચક્રુઃ શઙ્ખાન્દધ્મુશ્ચ ભારત ॥ 6-64-80 (41568)
એવં તદભવદ્યુદ્ધં દિવસં ભરતર્ષભ ।
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ પુરસ્કૃત્ય ઘટોત્કચમ્ ॥ 6-64-81 (41569)
કૌરવાસ્તુ તતો રાજન્પ્રયયુઃ શિબિરં સ્વકમ્।
વ્રીડમાના નિશાકાલે પાણ્ડવેયૈઃ પરાજિતાઃ ॥ 6-64-82 (41570)
શરવિક્ષતગાત્રાસ્તુ પાણ્ડપપુત્રા મહારથાઃ।
યુદ્ધે સુમનસો ભૂત્વા જગ્મુઃ સ્વશિબિરં પ્રતિ ॥ 6-64-83 (41571)
પુરસ્કૃત્ય મહારાજ ભીમસેનઘટોત્કચૌ।
પૂજયન્તસ્તદાન્યોન્યં મુદા પરમયા યુતાઃ ॥ 6-64-84 (41572)
નદન્તો વિવિધાન્નાદાંસ્તૂર્યસ્વનવિમિશ્રિતાન્ ।
સિંહનાદાંશ્ચ કુર્વન્તો વિમિશ્રાઞ્શઙ્ખનિઃ સ્વનૈઃ ॥ 6-64-85 (41573)
વિનદન્તો મહાત્માનઃ કમ્પયન્તશ્ચ મેદિનીમ્ ।
ઘટ્ટયન્તશ્ચ મર્માણિ તવ પુત્રસ્ય મારિષ । 6-64-86 (41574)
પ્રયાતાઃ શિબિરાયૈવ નિશાકાલે પરંતપ ।
દુર્યોધનસ્તુ નૃપતિર્દીનો ભ્રાતૃવધેન ચ ॥ 6-64-87 (41575)
મુહૂર્તં ચિન્તયામાસ બાષ્પશોકસમાકુલઃ।
તતઃ કૃત્વા વિધિં સર્વં શિબિરસ્ય યથાવિધિ ।
પ્રદધ્યૌ શોકસંતપ્તો ભ્રાતૃવ્યસનકર્શિતઃ ॥ ॥ 6-64-88 (41576)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ચતુર્થદિવસયુદ્ધે ચતુઃષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ ઇતિ ચતુર્થદિવસયુદ્ધં સમાપ્તમ્ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-64-47 સુતેજનૈર્બાણૈરિતિ શેષઃ ॥ 6-64-85 ઘટ્ટયન્તઃ સ્પૃશન્તઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 065
॥ શ્રીઃ ॥
6.65. અધ્યાયઃ 065
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ વિશ્વોપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-65-0 (41577)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-65-0x (4134)
ભયં મે સુમહઞ્જાતં વિસ્મયશ્ચૈવ સઞ્જય।
શ્રુત્વા પાણ્ડુકુમારાણાં કર્મ દેવૈઃ સુદુષ્કરમ્ ॥ 6-65-1 (41578)
પુત્રાણાં ચ પરાભાવં શ્રુત્વા સઞ્જય સર્વશઃ।
ચિન્તા મે મહતી સૂત ભવિષ્યતિ કથં ત્વિતિ ॥ 6-65-2 (41579)
ધ્રુવં વિદુરવાક્યાનિ ધક્ષ્યન્તિ હૃદયં મમ।
તથા હિ દૃશ્યતે સર્વં દૈવયોગેન સઞ્જય ॥ 6-65-3 (41580)
યત્ર ભીષ્મમુખાન્સર્વાઞ્શસ્ત્રજ્ઞાન્યોધસત્તમાન્।
પાણ્ડવાનામનીકેષુ યોધયન્તિ પ્રહારિણઃ ॥ 6-65-4 (41581)
કેનાવધ્યા મહાત્માનઃ પાણ્ડુપુત્રા મહાબલાઃ ।
કેન દત્તવરાસ્તાત કિં વા જ્ઞાનં વિદન્તિ તે ॥ 6-65-5 (41582)
યેન ક્ષયં ન ગચ્છન્તિ દિવિ તારાગણા ઇવ।
પુનઃપુનર્ન મૃષ્યામિ હતં સૈન્યં તુ પાણ્ડવૈઃ ॥ 6-65-6 (41583)
મય્યેવ દણ્ડઃ પતતિ દૈવાત્પરમદારુણઃ।
યથાઽવધ્યાઃ પાણ્ડુસુતા યથા વાધ્યાશ્ચ મે સુતાઃ ॥ 6-65-7 (41584)
એતન્મે સર્વમાચક્ષ્વ યાથાતથ્યેન સઞ્જય ।
ન હિ પારં પ્રપશ્યામિ દુઃખસ્યાસ્ય કથંચન॥ 6-65-8 (41585)
સમુદ્રસ્યેવ મહતો ભુજાભ્યાં પ્રતરન્નરઃ ।
પુત્રાણાં વ્યસનં મન્યે ધ્રુવં પ્રાપ્તં સુદારુણમ્ ॥ 6-65-9 (41586)
ઘાતયિષ્યતિ મે સ્રવાન્પુત્રાન્ભીમો ન શંસયઃ।
ન હિ પશ્યામિ તં વીરં યો મે રક્ષેત્સુતાન્રણે ॥ 6-65-10 (41587)
ધ્રુવં વિનાશઃ સંપ્રાપ્તઃ પુત્રામાં મમ સઞ્જય।
તસ્માન્મે કારણં સૂત શક્તિં ચૈવ વિશેષતઃ ॥ 6-65-11 (41588)
પૃચ્છતો વૈ યથાતત્ત્વં સર્વમાખ્યાતુમર્હસિ।
દુર્યોધનશ્ચ યચ્ચક્રે દૃષ્ટ્વા સ્વાન્વિમુખાન્રણે ॥ 6-65-12 (41589)
ભીષ્મદ્રોણૌ કૃપશ્ચૈવ સૌબલશ્ચ જયદ્રથઃ ।
દ્રૌણિર્વાપિ મહેષ્વાસો વિકર્ણો વા મહાબલઃ ॥ 6-65-13 (41590)
નિશ્ચયો વાપિ કસ્તેષાં તદા હ્યાસીન્મહાત્માનામ્ ।
વિમુખેષુ મહાપ્રાજ્ઞ મમ પુત્રેષુ સઞ્જય ॥ 6-65-14 (41591)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-65-15x (4135)
શ્રૃણુ રાજન્નવહિતઃ શ્રુત્વા ચૈવાવધારય।
નૈવ મન્ત્રકૃતં કિંચિન્નૈવ માયાં તથાવિધામ્ ॥ 6-65-15 (41592)
ન વૈ વિભીષિકાં કાંચિદ્રાજન્કુર્વન્તિ પાણ્ડવાઃ ।
યુધ્યન્તિ તે યથાન્યાયં શક્તિમન્તશ્ચ સંયુગે ॥ 6-65-16 (41593)
ધર્મેણ સર્વકાર્યાણિ જીવિતાદીનિ ભારત।
આરભન્તે સદા પાર્થાઃ પ્રાર્થયાના મહદ્યશઃ॥ 6-65-17 (41594)
ન તે યુદ્ધાન્નિવર્તન્તે ધર્મોપેતા મહાબલાઃ ।
શ્રિયા પરમયા યુક્તા યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 6-65-18 (41595)
તેનાવધ્યા રણે પાર્થા જયયુક્તાશ્ચ પાર્થિવ ।
તવ પુત્રા દુરાત્માનઃ પાપેષ્વભિરતાઃ સદા ॥ 6-65-19 (41596)
નિષ્ઠુરા હીનકર્માણસ્તેન હીયન્તિ સંયુગે।
સુબહૂનિ નૃશંસાનિ પુત્રૈસ્તવ જનેશ્વરે ॥ 6-65-20 (41597)
નિકૃતાનીહ પાણ્ડૂનાં નીચૈરિવ યથા નરૈઃ ।
સર્વં ચ તદનાદૃત્ય પુત્રાણાં તવ કિલ્બિષમ્ ॥ 6-65-21 (41598)
ધર્મમૂલાઃ સદૈવાસન્પાણ્ડવાઃ પાણ્ડુપૂર્વજ।
ન ચૈતાન્બહુમન્યન્તે પુત્રાસ્તવ વિશાંપતે । 6-65-22 (41599)
તસ્ય પાપસ્ય સતતં ક્રિયમાણસ્ય કર્મણઃ।
સાંપ્રતં સુમહદ્ધોરં ફલં પ્રાપ્તં જનેશ્વર ॥ 6-65-23 (41600)
સ ત્વં ભુઙ્ક્ષ્વ મહારાજ સપુત્રઃ સમુહૃઞ્જનઃ।
નાવબુધ્યસિ યદ્રાજન્વાર્યમાણઃ સુહૃજ્જનૈઃ ॥ 6-65-24 (41601)
વિદુરેણાથ ભીષ્મેણ દ્રોણેન ન મહાત્મના।
તથા મયા ચાપ્યસકૃદ્વાર્યમાણો ન બુધ્યસે ॥ 6-65-25 (41602)
વાક્યં હિતં ચ પથ્યં ચ મર્ત્યઃ પથ્યમિવૌષધમ્ ।
પુત્રાણાં મતમાસ્થાય જિતાન્મન્યસિ પાણ્ડવાન્ ॥ 6-65-26 (41603)
શૃણુ ભૂયો યથાતત્ત્વં યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
કારણં ભરતશ્રેષ્ઠ પાણ્ડવાનાં જયં પ્રતિ ॥ 6-65-27 (41604)
તત્તેઽહં કથયિષ્યામિ યથાશ્રુતમરિન્દમ।
દુર્યોધનેન સંપૃષ્ટ એતમર્થં પિતામહઃ ॥ 6-65-28 (41605)
દૃષ્ટ્વા ભ્રાતૄન્રણે સર્વાન્નિર્જિતાંસ્તુ મહારથાન્ ।
શોકસંમૂઢહૃદયો નિશાકાલે સ્મ કૌરવઃ ॥ 6-65-29 (41606)
પિતામહં મહાપ્રાજ્ઞં વિનયોપગમ્ય હ।
યદબ્રવીત્સુતસ્તેઽસૌ તન્મે શૃણુ જનેશ્વર ॥ 6-65-30 (41607)
દુર્યોધન ઉવાચ। 6-65-31x (4136)
ભવાન્દ્રોણશ્ચ કર્ણશ્ચ કૃપો દ્રૌણિસ્તથૈવ ચ।
કૃતવર્મા ચ હાર્દિક્યઃ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃ ॥ 6-65-31 (41608)
ભૂરિશ્રવા વિકર્ણશ્ચ ભગદત્તશ્ચ વીર્યવાન્ ।
મહારથાઃ સમાખ્યાતાઃ કુલપુત્રાસ્તનુત્યજઃ ॥ 6-65-32 (41609)
ત્રયાણામપિ લોકાનાં પર્યાપ્તા ઇતિ મે મતિઃ।
પાણ્ડવાનાં સમસ્તાશ્ચ ન તિષ્ઠન્તિ પરાક્રમે ॥ 6-65-33 (41610)
તત્ર મે સંશયો જાતસ્તત્ત્વમાચક્ષ્વ પૃચ્છતઃ।
યં સમાશ્રિત્ય કૌન્તેય જયન્ત્યસ્માન્ક્ષણેક્ષણે ॥ 6-65-34 (41611)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-65-35x (4137)
શૃણુ રાજન્વચો મહ્યં યથા વક્ષ્યામિ કૌરવ।
બહુશશ્ચ મયોક્તોઽસિ ન ચ મે તત્ત્વયા કૃતમ્ ॥ 6-65-35 (41612)
ક્રિયતાં પાણ્ડવૈઃ સાર્ધ સમો ભરતસત્તમ।
એતત્ક્ષેમમહં મન્યે પૃથિવ્યાસ્તવ વા વિભો ॥ 6-65-36 (41613)
ભુઙ્ક્ષ્વેમાં પૃથિવીં રાજન્ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સુખી।
દુર્હૃદસ્તાપયન્સર્વાન્નન્દયંશ્ચાપિ બાન્ધવાન્ ॥ 6-65-37 (41614)
ન ચ મે ક્રોશતસ્તાત શ્રુતવાનસિ વૈ પુરા।
તદિદં સમનુપ્રાપ્તં યત્પાણ્ડૂનવમન્યસે ॥ 6-65-38 (41615)
યશ્ચ હેતુરવધ્યત્વે તેકષામક્લિષ્ટકર્મણામ્।
તં શૃણુષ્વ મહાબાહો મમ કીર્તયતઃ પ્રભો ॥ 6-65-39 (41616)
નાસ્તિ લોકેષુ તદ્ભૂતં ભવિતા નો ભવિષ્યતિ।
યો જયેત્પાણ્ડવાન્સર્વાન્પાલિતાઞ્છાર્ઙ્ગધન્વના ॥ 6-65-40 (41617)
યત્તુ મે કથિતં તાત મુનિભિર્ભાવિતાત્મભિઃ।
પુરાણગીતં ધર્મજ્ઞ તચ્છૃણુષ્વ યથાતથમ્ ॥ 6-65-41 (41618)
પુરા કિલ સુરાઃ સર્વે ઋષયશ્ચ સમાગતાઃ ।
પિતામહમુપાસેદુઃ પર્વત ગન્ધમાદને ॥ 6-65-42 (41619)
તેષાં મધ્યે સમાસીનઃ પ્રજાપતિરપશ્યત ।
વિમાનં પ્રજ્વલદ્ભાસા સ્થિતં પ્રવરમમ્બરે ॥ 6-65-43 (41620)
ધ્યાનેનાવેદ્ય તદ્બ્રહ્મા કૃત્વા ચ નિયતોઽઞ્જલિમ્ ।
નમશ્ચકાર હૃષ્ટાત્મા પુરુષં પરમેશ્વરમ્ ॥ 6-65-44 (41621)
ઋષયસ્ત્વથ દેવાશ્ચ દૃષ્ટ્વા બ્રહ્માણમુત્થિતમ્ ।
સ્થિતાઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે પશ્યન્તો મહદદ્ભુતમ્ ॥ 6-65-45 (41622)
યથાવચ્ચ તમભ્યર્ચ્ય બ્રહ્મા બ્રહ્મવિદાં વરઃ ।
જગાદ જગતઃ સ્રષ્ટા પરં પરમધર્મવિત્ ॥ 6-65-46 (41623)
વિશ્વાવસુર્વિશ્વમૂર્તિર્હિ વિશ્વે
વિષ્વક્સેનો વિશ્વકર્મા વશી ચ।
વિશ્વેશ્વરો વાસુદેવોઽસિ તસ્મા-
દ્યોગાત્માનં દેવતં ત્વામુપૈમિ ॥ 6-65-47 (41624)
જય વિશ્વમહાદેવ જય લોકહિતે રત।
જય યોગીશ્વર વિભો જય યોગપરાવર ॥ 6-65-48 (41625)
પદ્મગર્ભવિશાલાક્ષ જય લોકેશ્વરેશ્વર।
ભૂતભવ્યભવન્નાથ જય સૌમ્યાત્મજાત્મજ ॥ 6-65-49 (41626)
અસઙ્ક્યેયગુણાધાર જય સર્વપરાયણ।
નારાયણ સુદુષ્પાર જય શાર્ઙ્ગધનુર્ધર ॥ 6-65-50 (41627)
જય સર્વગુણોપેત વિશ્વમૂર્તે નિરામય।
વિશ્વેશ્વર મહાબાહો જય લોકાર્થતત્પર ॥ 6-65-51 (41628)
મહોરગવરાહાદ્ય હરિકેશ વિભો જય।
હરિવાસદિશામીશ વિશ્વવાસામિતાવ્યય ॥ 6-65-52 (41629)
વ્યક્તાવ્યક્તામિતસ્થાન નિયતેન્દ્રિય સત્ત્ક્રિય ।
અસઙ્ખ્યેયાત્મભાવજ્ઞ જય ગમ્ભીર કામદ ॥ 6-65-53 (41630)
અનન્ત વિદિત બ્રહ્મન્નિત્યભૂતવિભાવન ।
કૃતકાર્ય કૃતપ્રજ્ઞ ધર્મજ્ઞ વિજયાવહ ॥ 6-65-54 (41631)
ગુહ્યાત્મન્સર્વયોગાત્મન્સ્ફુટસંભૂતસંભવ।
ભૂતાદ્ય લોકત્ત્વેશ જય ભૂતવિભાવન ॥ 6-65-55 (41632)
આત્મયોગે મહાભાગ કલ્પસંક્ષેપતત્પર ।
ઉદ્ભાવનમનોભાવ જય બ્રહ્મ જયપ્રિય ॥ 6-65-56 (41633)
નિસર્ગસર્ગનિરત કામેશ પરમેશ્વર ।
અમૃતોદ્ભવસદ્ભાવ મુક્તાત્મન્વિજયપ્રદ ॥ 6-65-57 (41634)
પ્રજાપતિપતે દેવ પદ્મનાભ મહાબલ।
આત્મભૂતમહાભૂત સત્વાત્મઞ્જય સર્વદા ॥ 6-65-58 (41635)
પાદૌ તવ ધા દેવી દિશો બાહુ દિવં શિરઃ।
મૂર્તિસ્તેઽહં સુરાઃ કાયશ્ચન્દ્રાદિત્યૌ ચ ચક્ષુષી ॥ 6-65-59 (41636)
બલં તપશ્ચ સત્યં ચ કર્મ ધર્માત્મકં તવ।
તેજોઽગ્નિઃ પવનઃ શ્વાસ આપસ્તે સ્વેદસંભવાઃ ॥ 6-65-60 (41637)
અશ્વિનૌ શ્રવણૌ નિત્યં દેવી જિહ્વા સરસ્વતી।
વેદાઃ સંસ્કારનિષ્ઠા હિ ત્વયીદં જગદાશ્રિતમ્ ॥ 6-65-61 (41638)
ન સઙ્ખ્યાનં પરીમાણં ન તેજો ન પરાક્રમમ્ ।
ન બલં યોગયોગીશ જાનીમસ્તે પરંતપ ॥ 6-65-62 (41639)
ત્વદ્ભક્તિનિરતા દેવ નિયમૈસ્ત્વાં સમાશ્રિતાઃ।
અર્ચયામઃ સદા વિષ્ણો પરમેશં મહેશ્વરમ્ ॥ 6-65-63 (41640)
ઋષયો દેવગન્ધર્વા યક્ષરાક્ષસપન્નગાઃ।
પિશાચા માનુષાશ્ચૈવ મૃગપક્ષિસરીસૃપાઃ ॥ 6-65-64 (41641)
એવમાદિ મયા સૃષ્ટં પૃથિવ્યાં ત્વત્પ્રસાદજમ્ ।
પદ્મનાભ વિશાલાક્ષ કૃષ્ણ દુઃશ્વપ્રણાશન ॥ 6-65-65 (41642)
ત્વં ગતિઃ સર્વભૂતાનાં ત્વં નેતા ત્વં જગદ્ગુરુઃ ।
ત્વત્પ્રસાદેન દેવેશ સુખિનો વિબુધાઃ સદા ॥ 6-65-66 (41643)
પૃથિવી નિર્ભયા દેવ ત્વત્પ્રસાદાત્સદાઽભવત્ ।
તસ્માદ્ભવ વિશાલાક્ષ યદુવંશવિવર્ધનઃ ॥ 6-65-67 (41644)
ધર્મસંસ્થાપનાર્થાય દૈત્યાનાં ચ બધાય ચ।
જગતો ધારણાર્થાય વિજ્ઞાપ્યં કુરુ મે વિભો ॥ 6-65-68 (41645)
યત્તત્પરમકં ગુહ્યં ત્વત્પ્રસાદાદિદં વિભો।
વાસુદેવ તદેતત્તે મયોદ્ગીતં યથાતથમ્ ॥ 6-65-69 (41646)
સૃષ્ટ્વા સંકર્ષણં દેવં સ્વયમાત્માનમાત્મના।
કૃષ્ણ ત્વમાત્મનાસ્રાક્ષીઃ પ્રદ્યુમ્નં ચાત્મસંભવમ્ ॥ 6-65-70 (41647)
પ્રદ્યુમ્નાદનિરુદ્ધં ત્વં યં વિદુર્વિષ્ણુમવ્યયમ્।
અનિરુદ્ધોઽસૃજન્માં વૈ બ્રહ્માણં લોકધારિણમ્॥ 6-65-71 (41648)
વાસુદેવમયઃ સોઽહં ત્વયૈવાસ્મિ વિનિર્મિતઃ।
તસ્માદ્યાચામિ લોકેશ ચતુરાત્માનમાત્મના।
વિભજ્ય ભાગશોત્માનં વ્રજ માનુષતાં વિભો ॥ 6-65-72 (41649)
તત્રાસુરવધં કૃત્વા સર્વલોકસુખાય વૈ।
ધર્મં પ્રાપ્ય યશઃ પ્રાપ્ય યોગં પ્રાપ્સ્યતિ તત્ત્વતઃ ॥ 6-65-73 (41650)
ત્વાં હિ બ્રહ્મર્ષયો લોકે દેવાશ્ચામિતવિક્રમ ।
તૈસ્તૈર્હિ નામભિર્યુક્તા ગાયન્તિ પરમાત્મકમ્ ॥ 6-65-74 (41651)
સ્થિતાશ્ચ સર્વે ત્વયિ ભૂતસઙ્ઘાઃ
કૃત્વાશ્રયં ત્વાં વરદં સુબાહો।
અનાદિમધ્યાન્તમપારયોગં
લોકસ્ય સેતું પ્રવદન્તિ વિપ્રાઃ ॥ ॥ 6-65-75 (41652)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-65-22 સાપહ્નવાઃ ઇતિ પાઠે અપરિસંખ્યાતકિલ્બિષા ॥ 6-65-26 મન્યસિ કમન્યસે ॥ 6-65-35 મહ્યં નમ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 066
॥ શ્રીઃ ॥
6.66. અધ્યાયઃ 066
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
વિશ્વોપાખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-66-0 (41653)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-66-0x (4138)
તતઃ સ ભગવાન્દેવો લોકાનામીશ્વરેશ્વરઃ।
બ્રહ્માણં પ્રત્યુવાચેદં સ્રિગ્ધગમ્ભીરયા ગિરા ॥ 6-66-1 (41654)
વિદિતં તાત યોગાન્મે સર્વમેતત્તવેપ્સિતમ્ ।
તથા તદ્ભવિતેત્યુક્ત્વા તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 6-66-2 (41655)
તતો દેવર્ષિગન્ધર્વા વિસ્મયં પરમં ગતાઃ ।
કૌતૂહલપરાઃ સર્વે પિતામહમથાબ્રુવન્ ॥ 6-66-3 (41656)
કોન્વયં યો ભગવતા પ્રણમ્ય વિનયાદ્વિભો ।
વાગ્ભિઃ સ્તુતો વરિષ્ઠાભિઃ શ્રોતુમિચ્છામ તં વયમ્ ॥ 6-66-4 (41657)
એવમુક્તસ્તુ ભગવાન્પ્રત્યુવાચ પિતામહઃ ।
દેવબ્રહ્મર્ષિગન્ધર્વાન્સર્વાન્મધુરયા ગિરા ॥ 6-66-5 (41658)
યત્તત્પરં ભવિષ્યં ચ ભવિતવ્યં ચ યત્પરમ્ ।
ભૂતાત્મા ચ પ્રભુશ્ચૈવ બ્રહ્મ યચ્ચ પરં પદમ્ ॥ 6-66-6 (41659)
તેનાસ્મિ કૃતસંવાદઃ પ્રસન્નેન સુરર્ષભાઃ ।
જગતોઽનુગ્રહાર્થાય યાચિતો મે જગત્પતિઃ । 6-66-7 (41660)
માનુષં લોકમાતિષ્ઠ વાસુદેવ ઇતિ શ્રુતઃ ।
અસ્રુરાણાં વધાર્થાય સંભવસ્વ મહીતલે ॥ 6-66-8 (41661)
સંગ્રામે નિહતા યે તે દૈત્યદાનવરાક્ષસાઃ ।
ત ઇમે નૃષુ સંભૂતા ઘોરરૂપા મહાબલાઃ ॥ 6-66-9 (41662)
તેષાં વધાર્થં ભગવાન્નરેણ સહિતો વશી ।
માનુષીં યોનિમાસ્થાય ચરિષ્યતિ મહીતલે ॥ 6-66-10 (41663)
નરનારાયણૌ યૌ તૌ પુરાણાવૃષિસત્તમૌ ।
સહિતો માનુષે લોકે સંભૂતાવમિતદ્યુતી ॥ 6-66-11 (41664)
અજેયૌ સમરે યત્તૌ સહિતૈરમરૈરપિ ।
મૂઢાસ્ત્વેતૌ ન જાનન્તિ નરનારાયણાવૃષી ॥ 6-66-12 (41665)
તસ્યાહમગ્રજઃ પુત્રઃ સર્વસ્ય જગતઃ પ્રભુઃ ।
વાસુદેવોઽર્ચનીયો વઃ સર્વલોકમહેશ્વરઃ ॥ 6-66-13 (41666)
તથા મનુષ્યોઽયમિતિ કદાચિત્સુરસત્તમાઃ ।
નાવજ્ઞેયો મહાવીર્યઃ શઙ્ખચક્રગદાધરઃ ॥ 6-66-14 (41667)
એતત્પરમકં ગુહ્યમેતત્પરમકં પદમ્ ।
એતત્પરમકં બ્રહ્મ એતત્પરમકં યશઃ ॥ 6-66-15 (41668)
એતદક્ષરમવ્યક્તમેતદ્વૈ શાશ્વતં મહઃ ।
યત્તત્પુરુષસંજ્ઞં વૈ ગીયતે જ્ઞાયતે ન ચ ॥ 6-66-16 (41669)
એતત્પરમકં તેજ એતત્પરમકં સુખમ્।
એતત્પરમકં સત્યં કીર્તિતં વિશ્વકર્મણા ॥ 6-66-17 (41670)
તસ્માત્સેન્દ્રૈઃ સુરૈઃ સર્વૈર્લોકૈશ્ચામિતવિક્રમઃક ।
નાવજ્ઞેયો વાસુદેવો માનુષોઽયમિતિ પ્રભુઃ ॥ 6-66-18 (41671)
યશ્ચ માનુષમાત્રોઽયમિતિ બ્રૂયાત્સ મન્દધીઃ ।
હૃષીકેશમવજ્ઞાનાત્તમાહુઃ પુરુષાધમમ્ ॥ 6-66-19 (41672)
યોગિનં તં મહાત્માનં પ્રવિષ્ટં માનુષીં તનુમ્ ।
અવમન્યેદ્વાસુદેવં તમાહુસ્તમસં જનાઃ ॥ 6-66-20 (41673)
દેવં ચરાચરાત્માનં શ્રીવત્સાઙ્કં સુવર્ચસમ્।
પદ્મનાભં ન જાનાતિ તમાહુસ્તામસં બુધાઃ ॥ 6-66-21 (41674)
કિરીટકૌસ્તુભધરં મિત્રાણામભયંકરમ્।
અવજાનન્મહાત્માનં ઘોરે તમસિ મઞ્જતિ ॥ 6-66-22 (41675)
એવં વિદિત્વા તત્ત્વાર્થં લોકાનામીશ્વરેશ્વરઃ ।
વાસુદેવો નમસ્કાર્યઃ સર્વલોકૈઃ સુરોત્તમાઃ ।
તસ્યામહાત્માજો બ્રહ્મા સર્વસ્ય જગતઃ પતિઃ ॥ 6-66-23 (41676)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-66-24x (4139)
એવમુક્ત્વા સ ભગવાન્દેવાન્સર્ષિગકણાન્પુરા।
વિસૃજ્ય સર્વભૂતાનિ જગામ ભવનં સ્વકમ્ ॥ 6-66-24 (41677)
તતો દેવાઃ સગન્ધર્વા મુનયોઽપ્સરસોઽપિ ચ।
કથાં તાં બ્રહ્મણા ગીતાં શ્રુત્વા પ્રીતા દિવં યયુઃ ॥ 6-66-25 (41678)
એતચ્છ્રુતં મયા તાત ઋષીણાં ભાવિતાત્મનામ્।
વાસુદેવં કથયતાં સમવાયે પુરાતનમ્ ॥ 6-66-26 (41679)
રામસ્ય જામદગ્ન્યસ્ય માર્કણ્ડેયસ્ય ધીમતઃ ।
વ્યાસનારદયોશ્ચાપિ સકાશાદ્ભરતર્ષભ ॥ 6-66-27 (41680)
એતમર્થં ચ વિજ્ઞાય શ્રુત્વા ચ પ્રભુમવ્યયમ્ ।
વાસુદેવં મહાત્માનં લોકાનામીશ્વરેશ્વરમ્ ॥ 6-66-28 (41681)
યસ્ય ચૈવાત્મજો બ્રહ્મા સર્વસ્ય જગતઃ પિતા ।
કથં ન વાસુદેવોઽયમર્ચ્યશ્ચેજ્યશ્ચ માનવૈઃ ॥ 6-66-29 (41682)
વારિતોઽસિ મયા તાત મુનિર્ભિર્વેદપારગૈઃ ।
મા ગચ્છ સંયુગં તેન વાસુદેવેન ધન્વિના ॥ 6-66-30 (41683)
મા પાણ્ડવૈઃ સાર્ધમિતિ તત્ત્વં મોહાન્ન બુધ્યસે।
મન્યે ત્વાં રાક્ષસં ક્રૂરં તથા ચાસિ તમોવૃતઃ ॥ 6-66-31 (41684)
યસ્માદ્દ્વિષસિ ગોવિન્દં પાણ્ડવં તં ધનઞ્જયમ્ ।
નરનારાયણૌ દેવી કોઽન્યો દ્વિષ્યાદ્ધિ માનવઃ ॥ 6-66-32 (41685)
તસ્માદ્બ્રવીમિ તે રાજન્નેષ વૈ શાશ્વતોઽવ્યયઃ ।
સર્કવલોકમયો નિત્યઃ શાસ્તા ધાતા ધરો ધ્રુવઃ ॥ 6-66-33 (41686)
યો ધારયતિ લોકાંસ્ત્રીંશ્ચરાચરગુરુઃ પ્રભુઃ ।
યોદ્ધા જયશ્ચ જેતા ચ સર્વપ્રકૃતિરીશ્વરઃ ॥ 6-66-34 (41687)
રાજન્સર્વમયો હ્યેષ તમોરાગવિવર્જિતઃ ।
યતઃ કૃષ્ણસ્તતો ધર્મો યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 6-66-35 (41688)
તસ્ય માહાત્મ્યયોગેન યોગેનાત્મમયેન ચ ।
ધૃતાઃ પાણ્ડુસુતા રાજઞ્જયશ્ચૈષાં ભવિષ્યતિ ॥ 6-66-36 (41689)
શ્રેયોયુક્તાં સદા બુદ્ધિં પાણ઼્ડવાનાં દધાતિ યઃ।
બલં ચૈવ રણે નિત્યં ભયેભ્યશ્ચૈવ રક્ષતિ ॥ 6-66-37 (41690)
સ એષ શાશ્વતો દેવાઃ સર્વગુહ્યમયઃ શિવઃ ।
વાસુદેવ ઇતિ જ્ઞેયો યન્માં પૃચ્છસિ ભારત ॥ 6-66-38 (41691)
બ્રાહ્મણૈઃ ક્ષત્રિકયૈર્વૈશ્યૈઃ શૂદ્રૈશ્ચ કૃતલક્ષણૈઃ ।
સેવ્યતેઽભ્યર્ચ્યતે ચૈવ નિત્યયુક્તૈઃ સ્વકર્મભિઃક ॥ 6-66-39 (41692)
દ્વાપરસ્ય યુગસ્યાન્તે આદૌ કલિયુગસ્ય ચ।
સાત્વતં વિધિમાસ્થાય ગીતઃ સંકર્ષણેન વૈ ॥ 6-66-40 (41693)
સ એષ સર્વં સુરમર્ત્યલોકં
સમુદ્રકક્ષ્યાન્તરિતાં પુરીં ચ।
યુગેયુગે માનુષં ચૈવ વાસં
પુનઃપુનઃ સૃજતે વાસુદેવાઃક ॥ ॥ 6-66-41 (41694)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-66-39 કૃતલક્ષણૈઃ સ્વસ્વગુણપ્રખ્યાતૈઃ ॥ 6-66-40 સાત્વતાઃ પઞ્ચરાત્રાગમવિધિના પૂજકાસ્તદીયં સાત્વતમ્ ॥ 6-66-41 કક્ષ્યા કાઞ્ચી। પુરીં દ્વારકામ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 067
॥ શ્રીઃ ॥
6.67. અધ્યાયઃ 067
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ વિશ્વોપાખ્યાનકથને વાસુદેવમાહાત્મ્યકથનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરસ્ય કૃષ્મસમાશ્રયણેન વિજય ઇતિ કથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-67-0 (41695)
દુર્યોધન ઉવાચ। 6-67-0x (4140)
વાસુદેવો મહદ્ભૂતં સર્વલોકેષુ કથ્યતે।
તસ્યાગમં પ્રતિષ્ઠાં ચ જ્ઞાતુમિચ્છે પિતામહ ॥ 6-67-1 (41696)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-67-2x (4141)
વાસુદેવો મહદ્ભૂતં સર્વદૈવતદૈવતમ્ ।
ન પરં પુણ્ડરીકાક્ષાદ્દૃશ્યતે ભરતર્ષભ ॥ 6-67-2 (41697)
શ્રુતં મે તાત રામસ્ય જામદગ્ન્યસ્ય જલ્પતઃ।
નારદસ્ય ચ દેવર્ષેઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્ય ચ।
અસિતો દેવલશ્ચાપિ વાલખિલ્યાસ્તપોધનાઃ ॥ 6-67-3 (41698)
માર્કણ્ડેયશ્ચ ગોવિન્દે કથયત્યદ્ભુતં મહત્।
સર્વભૂતાદિભૂતાત્મા મહાત્મા પુરુષોત્તમઃ ॥ 6-67-4 (41699)
આપો વાયુશ્ચ તેજશ્ચ ત્રયમેતદકલ્પયત્।
સ સૃષ્ટ્વા પૃથિવીં દેવીં સર્વલોકેશ્વરઃ પ્રભુઃ ॥ 6-67-5 (41700)
અપ્સુ વૈ શયનં ચક્રે મહાત્મા પુરુષોત્તમઃ ।
સર્વદેવમયો દેવઃ શયાનઃ શયને સુખમ્ ॥ 6-67-6 (41701)
મુખતઃ સોઽગ્નિમસૃજત્પ્રાણાદ્વાયુમથાપિ ચ।
સરસ્વતીં ચ વેદાંશ્ચ મનસઃ સસૃજેઽચ્યુત ॥ 6-67-7 (41702)
એષક લોકાન્સસર્જાદૌ દેવાંશ્ચ ઋષિભિઃ સહ।
અમૃતં ચૈવ મૃત્યું ચ પ્રજાનાં પ્રભવાપ્યયૌ ॥ 6-67-8 (41703)
એષ ધર્મશ્ચ ધર્મજ્ઞો વરદઃ સર્વકામદઃ ।
એષ કર્તા ચ કાર્યં ચ આદેરાદિઃ સ્વયં પ્રભુઃ ॥ 6-67-9 (41704)
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યચ્ચ પૂર્વમેતદકલ્પયત્ ।
ઉભે સન્ધ્યે દિવઃ ખં ચ નિયમાંશ્ચ જનાર્દનઃ ॥ 6-67-10 (41705)
ઋષીંશ્ચૈવ હિ ગોવિન્દસ્તપશ્ચૈવાભ્યકલ્પયત્ ।
સ્રષ્ટારં જગતશ્ચાપિ મહાત્મા પ્રભુરવ્યયઃ ॥ 6-67-11 (41706)
અગ્રજં સર્વભૂતાનાં સંકર્ષણમકલ્પયત્।
શેષં ચાકલ્પયદ્દેવમનન્તમિતિ તં વિદુઃ ॥ 6-67-12 (41707)
યો ધારયતિ ભૂતાનિ ધરાં ચેમાં સપર્વતામ્।
ધ્યાનયોગેન વિપ્રાશ્ચ તં વિદન્તિ મહૌજસમ્।
કર્ણસ્રોતોભવં ચાપિ મધું નામ મહાસુરમ્ ॥ 6-67-13 (41708)
તમુગ્રમુગ્રકર્માણમુગ્રાં બુદ્ધઇં સમાસ્થિતમ્ ।
હરન્તં બ્રહ્મણો વેદાઞ્જઘાન બ્રહ્મણઃ પિતા।
બ્રહ્મણોપચિતિં કુર્વન્મહાત્મા પુરુષોત્તમઃ ॥ 6-67-14 (41709)
તસ્ય તાત વધાદેવ દેવદાનવમાનવાઃ ।
મધુસૂદનમિત્યાહુર્ઋષયશ્ચ જનાર્દનમ્ ॥ 6-67-15 (41710)
વરાહં નારસિંહં ચ ત્રિવિક્રમમિતિ પ્રભુમ્ ।
એષ ધાતા વિધાતા ચ સર્વેષાં પ્રામિનાં હરિઃ ॥ 6-67-16 (41711)
પરં હિ પુણ્ડરીકાક્ષાન્ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ।
મુખતઃ સોસૃજદ્વિપ્રાન્બાહુભ્યાં ક્ષત્રિયાંસ્તથા ॥ 6-67-17 (41712)
વૈશ્યાંશ્ચાપ્યૂરુતો રાજઞ્શૂદ્રાન્પદ્ભ્યાં તથૈવચ।
તપસા નિયતં દેવં નિધાનં સર્વદેહિનામ્ ॥ 6-67-18 (41713)
બ્રહ્મભૂતમમાવાસ્યાં પૌર્ણમાસ્યાં તથૈવ ચ।
યોગભૂતં પરિચરન્કેશવં મહદાપ્નુયાત્॥ 6-67-19 (41714)
કેશવઃ પરમં તેજઃ સર્વલોકપિતામહઃ ।
એવમાર્હુર્હૃષીકેશં મુનયો વૈ નરાધિપ ॥ 6-67-20 (41715)
એવમેનં વિજાનીહિ આચાર્યં પિતરં ગુરુમ્ ।
કૃષ્ણો યસ્ય પ્રસીદેત લોકાસ્તેનાક્ષયા જિતાઃ ॥ 6-67-21 (41716)
યશ્ચૈવૈનં ભયસ્થાને કેશવં શરણં વ્રજેત્ ।
સદા નરઃ પઠંશ્ચેદં સ્વસ્તિમાન્સ સુખી ભવેત્ ॥ 6-67-22 (41717)
યે ચ કૃષ્ણં પ્રપદ્યન્તે તે ન મુહ્યન્તિ માનવાઃ ।
ભયે મહતિ મગ્નાંશ્ચ પાતિ નિત્યં જનાર્દનઃક ॥ 6-67-23 (41718)
સ તં યુધિષ્ઠિરો જ્ઞાત્વા યાથાતથ્યેન ભારત।
સર્વાત્મના મહાત્માનં કેશવં જગદીશ્વરમ્।
પ્રપન્નઃ શરણં રાજન્યોગાનાં પ્રભુમીશ્વરમ્ ॥ ॥ 6-67-24 (41719)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-67-8 પ્રભવ ઉત્પત્તિહેતુઃ। અપ્યયઃ પ્રલયહેતુઃ ॥ 6-67-13 કર્ણાત્સ્રવતીતિ કર્ણસ્રોતઃ કર્ણમલમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 068
॥ શ્રીઃ ॥
6.68. અધ્યાયઃ 068
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ બ્રહ્મર્ષિકૃતકૃષ્ણસ્તવકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા કૃષ્ણસ્ય પાણ્ડવેષુ પ્રીતિકથનપૂર્વકં તૈઃ સહ શમવિધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-68-0 (41720)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-68-0x (4142)
સ્તવં વૈ બ્રહ્મસંયુક્તં શૃણુ કૃષ્ણસ્ય ભારત।
બ્રહ્મર્ષિભિશ્ચ દેવૈશ્ચ યઃ પુરા કથિતો ભુવિ ॥ 6-68-1 (41721)
સાધ્યાનામપિ દેવાનાં દેવદેવેશ્વરઃ પ્રભુઃ ।
લોકભાવનભાવજ્ઞ ઇતિ ત્વાં નારદોઽબ્રવીત્ ॥ 6-68-2 (41722)
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યચ્ચ માર્કણ્ડેયોઽભ્યુવાચ હ।
યજ્ઞં ત્વાં ચૈવ યજ્ઞાનાં તપશ્ચ તપસામપિ ॥ 6-68-3 (41723)
દેવાનામપિ દેવં ચ ત્વામાહ ભગવાન્ભૃગુઃ ।
પુરાણાં ચૈવ પરમં વિષ્ણો રૂપં તવેતિ ચ ॥ 6-68-4 (41724)
વાસુદેવો વસૂનાં ત્વં શક્રં સ્થાપયિતા તથા।
દેવદેવોઽસિ દેવાનામિતિ દ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્ ॥ 6-68-5 (41725)
પૂર્વે પ્રજાનિસર્ગે ચ દક્ષમાહુઃ પ્રજાપતિમ્।
સ્રષ્ટારં સર્વભૂતાનામઙ્ગિરાસ્ત્વાં તથાઽબ્રવીત્ ॥ 6-68-6 (41726)
અવ્યક્તં તે શરીરોત્થં વ્યક્તં તે મનસિ સ્થિતમ્ ।
દેવાસ્ત્વત્સંભવાશ્ચૈવ દેવલસ્ત્વસિતોઽબ્રવીત્ ॥ 6-68-7 (41727)
શિરસા તે દિવ્યં વ્યાપ્તં બાહુભ્યાં પૃથિવી તથા ।
જઠરં તે ત્રયો લોકાઃ પુરુષોઽસિ સનાતનઃ ॥ 6-68-8 (41728)
એવં ત્વામભિજાનન્તિ તપસા ભાવિતા નરાઃ।
આત્મદર્શનતૃપ્તાનામૃષીણાં ચાસિ સત્તમઃ ॥ 6-68-9 (41729)
રાજર્ષીણામુદારાણામાહવેષ્વનિવર્તિનામ્ ।
સર્વધર્મપ્રધાનાનાં ત્વં ગતિર્મધુસૂદન ॥ 6-68-10 (41730)
ઇતિ નિત્યં યોગવિર્દ્ભિર્ભગવાન્પુરુષોત્તમઃ।
સનત્કુમારપ્રમુખૈઃ સ્તૂયતેઽભ્યર્ચ્યતે હરિઃ ॥ 6-68-11 (41731)
એષ તે વિસ્તરસ્તાત સંક્ષેપશ્ચ પ્રકીર્તિતઃ ।
કેશવસ્ય યથા તત્ત્વં સુપ્રીતો ભજ કેશવમ્ ॥ 6-68-12 (41732)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-68-13x (4143)
પુણ્યં શ્રુત્વૈતદાખ્યાનં મહારાજ સુતસ્તવ।
કેશવં બહુમેને સ પાણ્ડવાંશ્ચ મહારથાન્ ॥ 6-68-13 (41733)
તમબ્રવીન્મહારાજ ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ પુનઃ ।
માહાત્મ્યં તે શ્રુતં રાજન્કેશવસ્ય મહાત્કમનઃ ॥ 6-68-14 (41734)
નરસ્ય ચ યથાતત્ત્વં યન્માં ત્વં પૃચ્છસે નૃપ।
યદર્થં નૃષુ સંભૂતૌ નરાનારાયણાવૃષી ॥ 6-68-15 (41735)
અવધ્યૌ ચ યથા વીરૌ સંયુગેષ્વપરાજિતૌ ।
યથા ચ પાણ્ડવા રાજન્નવધ્યા યુધિ કસ્યચિત્ ॥ 6-68-16 (41736)
પ્રીતિમાન્હિ દૃઢં કૃષ્ણઃ પાણ્ડવેષુ યશસ્વિષુ ।
તસ્માદ્બ્રવીમિ રાજેન્દ્ર શમો ભવતુ પાણ્ડવૈઃ ॥ 6-68-17 (41737)
પૃથિવીં ભુઙ્ક્ષ્વ સહિતો ભ્રાતૃભિર્બલિભિર્વશી ।
નરાનારાયણૌ દેવાવવજ્ઞાય નશિષ્યસિ ॥ 6-68-18 (41738)
એવમુક્ત્વા તવ પિતા તૂષ્ણીમાસીદ્વિશાંપતે ।
વ્યસર્જયચ્ચ રાજાનં શયનં ચ વિવેશ હ ॥ 6-68-19 (41739)
રાજા ચ શિબિરં પ્રાયાત્પ્રણિપત્ય મહાત્મને ।
શિશ્યે ચ શયને શુભ્રે રાત્રિં તાં ભરતર્ષભ ॥ ॥ 6-68-20 (41740)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ વિશ્વોપાખ્યાનં સમાપ્તમ્ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 069
॥ શ્રીઃ ॥
6.69. અધ્યાયઃ 069
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુપાણ્ડવયોર્મકરશ્યેનવ્યૂહરચનાપૂર્વકં યુદ્ધારમ્ભઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-69-0 (41741)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-69-0x (4144)
વ્યુષિતાયાં તુ શર્વર્યામુદિતે ચ દિવાકરે।
ઉભે સેને મહારાજ યુદ્ધાયૈવ સમીયતુઃ ॥ 6-69-1 (41742)
અભ્યધાવન્ત સંક્રુદ્ધાઃ પરસ્પરજિગીષવઃ ।
તે સર્વે સહિતા યુદ્ધે સમાલોક્ય પરસ્પરમ્ ॥ 6-69-2 (41743)
પાણ્ડવા ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ રાજન્દર્મન્ત્રિતે તવ।
વ્યૂહૌ ચ વ્યૂહ્ય સંરબ્ધાઃ સંપ્રહૃષ્ટાઃ પ્રહારિણઃ ॥ 6-69-3 (41744)
અરક્ષન્મકરવ્યૂહં ભીષ્મો રાજન્સમન્તતઃ ।
તથૈવ પાણ્ડવા રાજન્નરક્ષન્વ્યૂહમાત્મનઃ ॥ 6-69-4 (41745)
`અજાતશત્રુઃ શત્રૂણાં મનાંસિ સમકમ્પયત્।'
શ્યેનવદ્વ્યૂહ્ય તં વ્યૂહં ધૌમ્યસ્ય વચનાત્સ્વયમ્ ॥ 6-69-5 (41746)
સ હિ તસ્ય સુવિજ્ઞાત અગ્નિચિત્યેષુ ભારત।
મકરસ્તુ મહાવ્યૂહસ્તવ પુત્રસ્ય ધીમતઃ ॥ 6-69-6 (41747)
સ્વયં સર્વેણ સૈન્યેન દ્રોણેનાનુમતસ્તદા ।
યથાવ્યૂહં શાન્તનવઃ સોઽન્વવર્તત તત્પુનઃ ॥ 6-69-7 (41748)
સ નિર્યયૌ મહારાજ પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
મહતા રથવંશેન સંવૃતો રથિનાં વરઃ ॥ 6-69-8 (41749)
ઇતરેતરમન્વીયુર્યથાભાગમવસ્થિતાઃ ।
રથિનઃ પત્તયશ્ચૈવ દન્તિનઃ સાદિનસ્તથા ॥ 6-69-9 (41750)
તાન્દૃષ્ટ્વાઽભ્યુદ્યતાન્સઙ્ખ્યે પાણ્ડવા હિ યશસ્વિનઃ ।
શ્યેનવ્યૂહેન સંવ્યૂહ્ય સમનહ્યન્ત સંયુગે ॥ 6-69-10 (41751)
અશોભત મુખે તસ્ય ભીમસેનો મહાબલઃ ।
નેત્રે શિખણ્ડી દુર્ધર્ષો ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-69-11 (41752)
શીર્ષે તસ્યાભવદ્વીરઃ સાત્યકિઃ સત્યવિક્રમઃ ।
વિધુન્વન્ગાણ્ડિવં પાર્થો ગ્રીવાયામભવત્તદા ॥ 6-69-12 (41753)
અક્ષૌહિણ્યા સમં તત્ર વામપક્ષોઽભવત્તદા ।
મહાત્મા દ્રુપદઃ શ્રીમાન્સહ પુત્રેણ સંયુગે ॥ 6-69-13 (41754)
દક્ષિણશ્ચાભવત્પક્ષઃ કૈકેયોઽક્ષૌહિણીપતિઃ ।
પૃષ્ઠતો દ્રૌપદેયાશ્ચ સૌભદ્રશ્ચાપિ વીર્યવાન્ ॥ 6-69-14 (41755)
પૃષ્ઠે સમભવચ્છ્રીમાન્સ્વયં રાજા યુધિષ્ઠિરઃક ।
ભ્રાતૃભ્યાં સહિતો વીરો યમાભ્યાં ચારુવિક્રમઃ ॥ 6-69-15 (41756)
પ્રવિશ્ય તુ રણે ભીમો મકરં મુખતસ્તદા।
ભીષ્મમાસાદ્ય સંગ્રામે ચ્છાદયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-69-16 (41757)
તતો ભીષ્મો મહાસ્રાણિ પાતયામાસ ભારત।
મોહયન્પાણ્ડુપુત્રાણાં વ્યૂઢં સૈન્યં મહાહવે ॥ 6-69-17 (41758)
સંમુહ્યતિ તદા સૈન્યે ત્વરમાણો ધનંજયઃ ।
ભીષ્મં શરસહસ્રેણ વિવ્યાધ રણમૂર્ધનિ ॥ 6-69-18 (41759)
પ્રતિસંવાર્ય ચાસ્રાણિ ભીષ્મમુક્તાનિ સંયુગે।
સ્વેનાનીકેન હૃષ્ટેન યુદ્ધાય સમુપસ્થિતઃ ॥ 6-69-19 (41760)
તતો દુર્યોધનો રાજા ભારજ્વાજમભાષત ।
પૂર્વં દૃષ્ટ્વા વધં ઘોરં બલસ્ય બલિનાં વરઃ ॥ 6-69-20 (41761)
ભ્રાતૄણાં ચ વધં યુદ્ધે સ્મરમાણો મહારથઃ।
આચાર્યઃ સતતં હિ ત્વં હિતકામો મમાનઘ ॥ 6-69-21 (41762)
વયં હિ ત્વાં સમાશ્રિત્ય ભીષ્મં ચૈવ પિતામહમ્ ।
દેવાનપિ રણે જેતું પ્રાર્થયામો ન સંશયઃ ॥ 6-69-22 (41763)
કિમુ પાણ્ડુસુતાકન્યુદ્ધે હીનવીર્યપરાક્રમાન્ ।
સ તથા કુરુ ભદ્રં તે યથા વધ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 6-69-23 (41764)
એવમુક્તસ્તતો દ્રોણસ્તવ પુત્રેણ મારિષ ।
તત્ર સંપ્રેક્ષ્ય રાજનં સંક્રુદ્ધ ઇવ નિશ્ચસન્ ॥ 6-69-24 (41765)
બાલિશસ્ત્વં ન જાનીષે પાણ્ડવાનાં પરાક્રમમ્ ।
ન શક્યા હિ યથા જેતું પાણ્ડવા હિ મહાબલાઃ ॥ 6-69-25 (41766)
યથાબલં યથાવીર્યં કર્મ કુર્યામહં હિ તે।
ઇત્યુક્તવા તે સુતં રાજન્નભ્યપદ્યત વાહિનીમ્ ।
અભિનત્પાણ્ડવાનીકં પ્રેક્ષમાણસ્ય સાત્યકેઃ ॥ 6-69-26 (41767)
સાત્યકિસ્તુ તતો દ્રૌણં વારયામાત ભારત।
તયોઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં ઘોરરૂપં ભયાવહમ્ ॥ 6-69-27 (41768)
શૈનેયં તુ રણે ક્રુદ્ધો ભારદ્વાજઃ પ્રતાપાવાન્।
અવિધ્યન્નિશિતૈર્બાણૈર્જત્રુદેશે હસન્નિવ ॥ 6-69-28 (41769)
ભીમસેનસ્તતઃ ક્રુદ્ધો ભારદ્વાજમવિધ્યત ।
સંરક્ષન્સાત્યકિં રાજન્દ્રોણાચ્છસ્ત્રભૃતાં વરાત્ ॥ 6-69-29 (41770)
તતો દ્રોણશ્ચ ભીષ્મશ્ચ તથા શલ્યશ્ચ મારિષ।
ભીમસેનં રણે ક્રુદ્ધાશ્છાદયાંચક્રિરે શરૈઃ ॥ 6-69-30 (41771)
તત્રાભિમન્યુઃ સંક્રુદ્ધો દ્રૌપદેયાશ્ચ મારિષ ।
વિવ્યધુર્નિશિતૈર્બૈણૈઃ સર્વાંસ્તાનુદ્યતાયુધાન્ ॥ 6-69-31 (41772)
દ્રોણભીષ્મૌ તુ સંક્રુદ્ધાવાપતન્તૌ મહાબલૌ ।
પ્રત્યુદ્યયૌ શિખણ્ડી તુ મહેષ્વાસો મહાહવે ॥ 6-69-32 (41773)
પ્રગૃહ્ય બલવદ્વીરો ધનુર્જલદનિઃશ્વનમ્ ।
અભ્યવર્ષચ્છરૈસ્તૂર્ણં છાદયાનો દિવાકરમ્ ॥ 6-69-33 (41774)
શિખણ્ડિનં સમાસાદ્ય ભરતાનાં પિતામહઃ ।
અવર્જયત સંગ્રામં સ્ત્રીત્વં તસ્યાનુસંસ્મરન્ ॥ 6-69-34 (41775)
તતો દ્રોણો મહારાજ અભ્યદ્રવત તં રણે।
રક્ષમાણસ્તદા ભીષ્મં તવ પુત્રેણ ચોદિતઃ ॥ 6-69-35 (41776)
શિખણ્ડી તુ સમાસાદ્ય દ્રોણં શસ્ત્રભૃતાં વરમ્।
અવર્જયત સંત્રસ્તો યુગાન્તાગ્નિમિવોલ્બણમ્ ॥ 6-69-36 (41777)
તતો બલેન મહતા પુત્રસ્તવ વિશાંપતે ।
જુગોપ ભીષ્મમાસાદ્ય પ્રાર્થયાનો મહદ્યશઃ ॥ 6-69-37 (41778)
તથૈવ પાણ્ડવા રાજન્પુરુસ્કૃત્ય ધનઞ્જયમ્।
ભીષ્મમેવાભ્યવર્તન્ત જયે કૃત્વા દૃઢાં મતિમ્ ॥ 6-69-38 (41779)
તદ્યુદ્ધમભવદ્ધોરં દેવાનાં દાનવૈરિવ।
જયમાકાઙ્ક્ષતાં સઙ્ક્ષ્યે યશશ્ચ સુમહાદ્ભુતમ્ ॥ ॥ 6-69-39 (41780)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પઞ્ચમદિવસયુદ્ધે એકોનસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 070
॥ શ્રીઃ ॥
6.70. અધ્યાયઃ 070
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-70-0 (41781)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-70-0x (4145)
અકરોત્તુમુલં યુદ્ધં ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા।
ભીમસેનભયાદિચ્છન્પુત્રાંસ્તારયિતું તવ ॥ 6-70-1 (41782)
પૂર્વાહ્ણે તન્મહારૌદ્રં રાજ્ઞાં યુદ્ધમવર્તત ।
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ મુખ્યશૂરવિનાશનમ્ ॥ 6-70-2 (41783)
તસ્મિન્નાકુલસંગ્રામે વર્તમાને મહાભયે ।
અભવત્તુમુલઃ શબ્દઃ સંસ્પૃશન્ગગનં મહત્ ॥ 6-70-3 (41784)
નદદ્ભિશ્ચ મહાનાગૈર્હેષમાણૈશ્ચ વાજિભિઃ ।
ભેરીશઙ્ખનિનાદૈશ્ચ તુમુલં સમપદ્યત ॥ 6-70-4 (41785)
યુયુત્સવસ્તે વિક્રાન્તા વિજયાય મહાબલાઃક ।
અન્યોન્યમભિગર્જન્તો ગોષ્ઠિષ્વિવ મહર્ષભાઃ ॥ 6-70-5 (41786)
શિરાસં પાત્યમાનાનાં સમરે નિશિતૈઃ શરૈઃ।
અશ્યવૃષ્ટિરિવાકાશે બભૂવ ભરતર્ષભ ॥ 6-70-6 (41787)
કુણ્ડલોષ્ણીષધારીણિ જાતરૂપોજ્જ્વલાનિ ચ।
પતિતાનિ સ્મ દૃશ્યન્તે શિરાંસિ ભરતર્ષભ ॥ 6-70-7 (41788)
વિશિખોન્મથિતૈર્ગાત્રૈર્બાહુભિશ્ચ સકાર્મુકૈઃ ।
સહસ્તાભરણૈશ્ચાન્યૈરભવચ્છાદિતા મહી ॥ 6-70-8 (41789)
કવચોપહિતૈર્ગાત્રૈર્હસ્તૈશ્ચ સમલઙ્કૃતૈઃ ।
મુખૈશ્ચ ચન્દ્રસંકાશૈ રક્તાન્તનયનૈઃ શુભૈઃ ॥ 6-70-9 (41790)
ગજવાજિમનુષ્યાણાં સર્વગાત્રૈશ્ચ ભૂપતે ।
આસીત્સર્વા સમાસ્તીર્ણા મુહૂર્તેન વસુંધરાઃ ॥ 6-70-10 (41791)
રજોમેઘૈશ્ચ તુમુલૈઃ શસ્ત્રવિદ્યુત્પ્રકાશિભિઃ ।
આયુધાનાં ચ નિર્ઘોષઃ સ્તનયિત્નુસમોઽભવત્ ॥ 6-70-11 (41792)
સ સંપ્રહારસ્તુમુલઃક કટુકઃ શોણિતોદકઃ।
પ્રાવર્તત કુરૂણાં ચ પાણ્ડવાનાં ચ ભારત ॥ 6-70-12 (41793)
તસ્મિન્મહાભયે ઘોરે તુમુલે રોમહર્ષણે।
વવૃષુઃ શરવર્ષાણિ ક્ષત્રિયા યુદ્ધદુર્મદાઃ ॥ 6-70-13 (41794)
આક્રોશન્કુઞ્જરાસ્તત્ર શરવર્ષપ્રતાપિતાઃ ।
તાવકાનાં પરેષાં ચ સંયુગે ભરતર્ષભ ॥ 6-70-14 (41795)
સંરબ્ધાનાં ચ વીરાણાં ધીરાણામમિતૌજસામ્ ।
ધનુર્જ્યાતલશબ્દેન ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 6-70-15 (41796)
ઉત્થિતેષુ કબન્ધેષુ સર્વતઃ શોમિતોદકે।
સમરે પર્યધાવન્ત નૃપા રિપુવધોદ્યતાઃ ॥ 6-70-16 (41797)
શરશક્તિગદાભિસ્તે ખઙ્ગૈશ્ચામિતતેજસઃ ।
નિજઘ્નુઃ સમરેઽન્યોન્યં શૂરાઃ પરિઘબાહવઃ ॥ 6-70-17 (41798)
બભ્રમુઃ કુઞ્જરાશ્ચાત્ર શરૈર્વિદ્ધા નિરઙ્કુશાઃ ।
અશ્વાશ્ચ પર્યધાવન્ત હતારોહા દિશો દશ ॥ 6-70-18 (41799)
ઉત્પત્ય નિપતન્ત્યન્યે શરઘાતપ્રપીડિતાઃ।
તાવકાનાં પરેષાં ચ યોધા ભરતસત્તમ ॥ 6-70-19 (41800)
વાહાનામુત્તમાઙ્ગાનાં કાર્મુકાણાં ચ ભારત।
ગદાનાં પરિઘાણાં ચ હસ્તાનાં ચોરુભિઃ સહ ॥ 6-70-20 (41801)
પાદાનાં ભૂષણાનાં ચ કેયૂરાણાં ચ સઙ્ઘશઃ।
રાશયસ્તત્ર દૃશ્યન્તે ભીષ્મભીમસમાગમે ॥ 6-70-21 (41802)
અશ્વાનાં કુઞ્જરાણાં ચ રથાનાં ચાનિવર્તિનામ્ ।
સઙ્ઘાતાઃ સ્મ પ્રદૃશ્યન્તે તત્રતત્ર વિશાંપતે ॥ 6-70-22 (41803)
ગદાભિરસિભિઃ પ્રાસૈર્બાણૈશ્ચ નતપર્વભિઃ ।
જઘ્નુઃ પરસ્પર તત્ર ક્ષત્રિયાઃ કાલ આગતે ॥ 6-70-23 (41804)
અપરે બાહુભિર્વીરા નિયુદ્ધકુશલા યુધિ।
બહુધા સમસઞ્જન્ત આયસૈઃ પરિઘૈરિવ ॥ 6-70-24 (41805)
મુષ્ટિભિર્જાનુભિશ્ચૈવ તલૈશ્ચૈવ વિશાંપતે ।
અન્યોન્યં જઘ્રિરે વીરાસ્તાવકાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 6-70-25 (41806)
પતિતૈઃ પાત્યમાનૈશ્ચ વિચેષ્ટદ્ભિશ્ચ ભૂતલે।
ઘોરમાયોધનં જજ્ઞે તત્રતત્ર જનેશ્વર ॥ 6-70-26 (41807)
વિરથા રથિનશ્ચાત્ર નિસ્ત્રિંશવરધારિણઃક ।
અન્યોન્યમભિધાવન્તઃ પરસ્પરવધૈષિણઃ ॥ 6-70-27 (41808)
તતો દુર્યોધનો રાજા કલિઙ્ગૈર્બહુભિર્વૃતઃ।
પુરસ્કૃત્ય રણે ભીષ્મં પાણ્ડવાનભ્યવર્તત ॥ 6-70-28 (41809)
તથૈવ પાણ્ડવાઃ સર્વે પરિવાર્ય વૃકોદરમ્।
ભીષ્મમભ્યદ્રવન્ક્રુદ્ધાસ્તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ ॥ 6-70-29 (41810)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પઞ્ચમદિવસયુદ્ધે સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 071
॥ શ્રીઃ ॥
6.71. અધ્યાયઃ 071
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-71-0 (41811)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-71-0x (4146)
દૃષ્ટ્વા ભીષ્મેણ સંસક્તાન્ભ્રાતૄનન્યાંશ્ચ પાર્થિવાન્ ।
સમભ્યધાવદ્ગાંઙ્ગેયમુદ્યતાસ્ત્રો ધનઞ્જયઃ ॥ 6-71-1 (41812)
પાઞ્ચજન્યસ્ય નિર્ઘોષં ધનુષો ગાણ્ડિવસ્ય ચ।
ધ્વજં ચ દૃષ્ટ્વા પાર્થસ્ય સર્વાન્નો ભયમાવિશત્ ॥ 6-71-2 (41813)
સિંહલાઙ્ગૂલમાકાશે જ્વલન્તમિવ પર્વતમ્।
અસઞ્જમાનં વૃક્ષેષુ ધૂમકેતુમિવોત્થિતમ્ ॥ 6-71-3 (41814)
બહુવર્ણં વિચિત્રં ચ દિવ્યં વાનરલક્ષણમ્ ।
અપશ્યામ મહારાજ ધ્વજં ગાણ્ડીવધન્વનઃ ॥ 6-71-4 (41815)
સુવર્ણપૃષ્ઠં ગાણ્ડીવં રણે દ્રક્ષ્યામિ ભારત।
વિદ્યુતં મેઘમધ્યસ્થાં ભ્રાજમાનામિવામ્બરે ।
દદૃશુર્ગાણ્ડિવં યોધા રુક્મપૃષ્ઠં મહામૃધે ॥ 6-71-5 (41816)
આશુશ્રુમ ભૃશં ચાસ્ય શક્રસ્યેવાભિગર્જતઃ।
સુઘોરં તલયોઃ શબ્દં નિઘ્નતસ્તવ વાહિનીમ્ ॥ 6-71-6 (41817)
ચણ્ડવાતો યથા મેઘઃ સવિદ્યુત્સ્તનયિત્નુમાન્ ।
દિશઃ સંપ્લાવયન્સર્વાઃ શરવર્ષૈઃ સમન્તતઃ ॥ 6-71-7 (41818)
સમભ્યધાવદ્ગાઙ્ગેયં ભૈરવાસ્ત્રો ધનઞ્જયઃ ।
દિશં પ્રાચીં પ્રતીચીં ચ ન જાનીમોઽસ્ત્રમોહિતાઃ ॥ 6-71-8 (41819)
કાન્દિગ્ભૂતા શ્રાન્તપત્રા હતાશ્વા હતચેતસઃ।
અન્યોન્યમભિસંશ્લિષ્ય યોધાસ્તે ભરતર્ષભ ॥ 6-71-9 (41820)
ભીષ્મમેવાભ્યલીયન્ત સહ સર્વૈસ્તવાત્મજૈઃ ।
તેષામાર્તાયનમભૂદ્ભીષ્મઃ શાન્તનવો રણે ॥ 6-71-10 (41821)
સમુત્પતન્તિ વિત્રસ્તા રથેભ્યો રથિનસ્તથા ।
સાદિનશ્ચાશ્વપૃષ્ઠેભ્યો ભૂમૌ ચાપિ પદાતયઃ ॥ 6-71-11 (41822)
શ્રુત્વા ગાણ્ડીવનિર્ઘોષં વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ ।
સર્વસૈન્યાનિ ભીતાનિ વ્યવાલીયન્ત ભારત ॥ 6-71-12 (41823)
અથ કામ્ભોજૈજરશ્વૈર્મહદ્ભિઃ શીઘ્રગામિભિઃ ।
ગોપાનાં બહુસાહસ્ત્રૈર્બાલૈર્ગાપાયનૈર્વૃતઃ ॥ 6-71-13 (41824)
મદ્રસૌવીરગાન્ધારૈસ્ત્રૈગર્તૈશ્ચ વિશાંપતે ।
સર્વકાલિઙ્ગમુખ્યૈશ્ચ કલિઙ્ગાધિપતિર્વૃતઃ ॥ 6-71-14 (41825)
નાનાનરગણૌઘૈશ્ચ દુઃશાસનપુરઃસરઃ ।
જયદ્રથશ્ચ નૃપતિઃ સહિતઃ સર્વરાજભિઃ ॥ 6-71-15 (41826)
હયારોહવરાશ્ચૈવ તવ પુત્રેણ ચોદિતાઃ ।
ચતુર્દશસહસ્રાણિ સૌબલં પર્યવારયન્ ॥ 6-71-16 (41827)
તતસ્તે સહિતાઃ સર્વે વિભક્તરથવાહનાઃ ।
અર્જુનં સમરે જઘ્નુસ્તાવકા ભરતર્ષભ ॥ 6-71-17 (41828)
ચેદિકાશિપદાતૈશ્ચ રથૈઃ પાઞ્ચાલસૃઞ્જયૈઃ ।
પાણ્ડવાઃ સહિતાઃ સર્વે ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમાઃ।
તાવકાન્સમરે જઘ્નુર્ધર્મપુત્રેણ ચોદિતાઃ ॥ 6-71-18 (41829)
રથિભિર્વારણૈરશ્વૈઃ પાદાતૈશ્ચ સમીરિતમ્ ।
ઘોરમાયોધનં ચક્રે મહાભ્રસદૃશં રજઃ ॥ 6-71-19 (41830)
તોમરપ્રાસનારાચગજાશ્વરથયોધિનામ્ ।
બલેન મહતા ભીષ્મઃ સમસઞ્જત્કિરીટિના ॥ 6-71-20 (41831)
આવન્ત્યઃ કાશિરાજેન ભીમસેનેન સૈન્ધવઃ ।
અજાતશત્રુર્મદ્રાણામૃષભેણ યશશ્વિના ॥ 6-71-21 (41832)
સહપુત્રઃ સહામાત્યઃ શલ્યેન સમસઞ્જત।
વિકર્ણઃ સહદેવેન ચિત્રસેનઃ શિખણ્ડિના ॥ 6-71-22 (41833)
મત્સ્યા દુર્યોધનં જગ્મુઃ શંકુનિં ન વિશાંપતે।
દ્રુપદશ્ચેકિતાનશ્ચ સાત્યકિશ્ચક મહારથઃ ॥ 6-71-23 (41834)
દ્રોણેન સમસઞ્જન્ત સપુત્રેણ મહાત્મના ।
કૃપશ્ચ કૃતવર્મા ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નમભિદ્રુતૌ ॥ 6-71-24 (41835)
એવં પ્રવ્રજિતાશ્વાનિ ભ્રાન્તનાગરથાનિ ચ।
સૈન્યાનિ સમસઞ્જન્ત પ્રયુદ્ધાનિ સમન્તતઃ ॥ 6-71-25 (41836)
નિરભ્રે વિદ્યુતસ્તીવ્રા દિશશ્ચ રજસા વૃતાઃ ।
પ્રાદુરાસન્મહોત્કાશ્ચ સનિર્ઘાતા વિશાંપતે ॥ 6-71-26 (41837)
પ્રાદુર્ભૂતો મહાવાતઃ પાંસુવર્ષં પપાત ચ ।
નભસ્યન્તર્દધે સૂર્યઃ સૈન્યેન સજસા વૃતઃ ॥ 6-71-27 (41838)
પ્રમોહઃ સર્વસત્વાનામતીવ સમપદ્યત।
રજસા ચાભિભૂતાનામસ્ત્રજાલૈશ્ચ તુદ્યતામ્ ॥ 6-71-28 (41839)
વીરબાહુવિસૃષ્ટાનાં સર્વાવરણભેદિનામ્ ।
સંઘાતઃ શરજાલાનાં તુમુલઃ સમપદ્યત ॥ 6-71-29 (41840)
પ્રકાશં ચક્રુરાકાશમુદ્યતાનિ ભુજોત્તમૈઃ ।
નક્ષત્રવિમલાભાનિ શસ્ત્રાણિ ભરતર્ષભ ॥ 6-71-30 (41841)
આર્ષભાણિ વિચિત્રાણિ રુક્મજાલાવૃતાનિ ચ ।
સંપેતુર્દિક્ષુ સર્વાસુ ચર્માણિ ભરતર્ષભ ॥ 6-71-31 (41842)
સૂર્યવર્ણૈશ્ચ નિસ્ત્રિંશૈઃ પાત્યમાનાનિ સર્વશઃ ।
દિક્ષુ સર્વાસ્વદૃશ્યન્ત શરીરાણિ શિરાંસિ ચ । 6-71-32 (41843)
ભગ્નચક્રાક્ષનીડાશ્ચ નિપાતિતમહાધ્વજાઃ ।
હતાશ્વાઃ પૃથિવીં જગ્મુસ્તત્રતત્ર મહારથાઃ ॥ 6-71-33 (41844)
પરિપેતુર્હયાશ્ચાત્ર કેચિચ્છસ્ત્રકૃતવ્રણાઃ ।
રથાન્વિપરિકર્ષન્તો હતેષુ રથયોધિષુ ॥ 6-71-34 (41845)
શરાહતા ભિન્નદેહા બદ્ધયોક્રા હયોત્તમાઃ ।
યુગાનિ પર્યકર્ષન્ત તત્રતત્ર સ્મ ભારત। 6-71-35 (41846)
અદૃશ્યન્ત સસૂતાશ્ચ સાશ્વાઃ સરથયોધિનઃ ।
એકેન બલિના રાજન્વારણેન વિમર્દિતાઃ ॥ 6-71-36 (41847)
ગન્ધહસ્તિમદસ્રાવમાઘ્રાય બહવો રણે।
સન્નિપાતે બલૌઘાનાં ગજૈર્મમૃદિરે ગજાઃ ॥ 6-71-37 (41848)
સતોમરૈર્મહામાત્રૈર્નિપતદ્ભિર્ગતાસુભિઃ ।
બભૂવાયોધનં છન્નં નારાચાભિહતૈર્ગજૈઃ ॥ 6-71-38 (41849)
સન્નિપાતે બલૌઘાનાં પ્રેષિતૈર્વરવારણૈઃ ।
નિપેતુર્યુધિ સંભગ્નાઃ સયોધાઃ સધ્વજા ગજાઃ ॥ 6-71-39 (41850)
નાગરાજોપમૈર્હસ્તૈર્નાગૈરાક્ષિપ્ય સંયુગે ।
વ્યદૃશ્યન્ત મહારાજ સંભગ્ના રથકૂબરાઃ ॥ 6-71-40 (41851)
વિશીર્ણરથસઙ્ઘાશ્ચ કેશેષ્વાક્ષિપ્ય દન્તિભિઃ ।
દ્રુમશાખા ઇવાવિધ્ય નિષ્પિષ્ટા રથિનો રણે ॥ 6-71-41 (41852)
રથેષુ ચ રથાન્યુદ્ધે સંસક્તાન્વરવારણાઃ ।
વિકર્ષન્તો દિશઃ સર્વાઃ સંપેતુઃ સર્વશબ્દગાઃ ॥ 6-71-42 (41853)
તેષાં તથા કર્ષતાં તુ ગજાનાં રૂપમાબભૌ ।
સરઃસુ નલિનીજાલં વિષક્તમિવ કર્ષતામ્ ॥ 6-71-43 (41854)
એવં સંછાદિતં તત્ર બભૂવાયોધનં મહત્।
સાદિભિશ્ચ પદાતૈશ્ચ સધ્વજૈશ્ચ મહારથૈઃ ॥ ॥ 6-71-44 (41855)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પઞ્ચમદિવસયુદ્ધે એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-71-7 સ્તનયિત્નુર્ગર્જિતમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 072
॥ શ્રીઃ ॥
6.72. અધ્યાયઃ 072
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-72-0 (41856)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-72-0x (4147)
શિખણ્ડી સહ મત્સ્યેન વિરાટેન વિશાંપતે।
ભીષ્મમાશુ મહેષ્વાસમાસસાદ સુદુર્જયમ્ ॥ 6-72-1 (41857)
દ્રોણં કૃપં વિકર્ણં ચ મહેષ્વાસં મહાબલમ્ ।
રાજ્ઞશ્ચાન્યાન્રણે શૂરાન્બહૂનાર્ચ્છદ્ધનંજયઃ ॥ 6-72-2 (41858)
સૈન્ધવં ચ મહેષ્વાસં સામાત્યં સહ બન્ધુભિઃ ।
પ્રાચ્યાંશ્ચ દાક્ષિણાત્યાંશ્ચ ભૂમિપાન્ભૂમિપર્ષભ ॥ 6-72-3 (41859)
પુત્રં ચ તે મહેષ્વાસં દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ।
દુઃસહં ચૈવ સમરે ભીમસેનોઽભ્યવર્તત ॥ 6-72-4 (41860)
સહદેવસ્તુ શકુનિમુલૂકં ચ મહારથમ્ ।
પિતાપુત્રૌ મહેષ્વાસાવભ્યવર્તત દુર્જયૌ ॥ 6-72-5 (41861)
યુધિષ્ઠિરો મહારાજ ગજાનીકં મહારથઃ ।
સમવર્તત સંગ્રામે પુત્રેણ નિકૃતસ્તવ ॥ 6-72-6 (41862)
માદ્રીપુત્રસ્તુ નકુલઃ શૂરસંક્રન્દનો યુધિ ।
ત્રિગર્તાનાં બલૈઃ સાર્ધં સમસઞ્જત પાણ્ડવઃ ॥ 6-72-7 (41863)
અભ્યવર્તન્ત સંક્રુદ્ધાઃ સમરે સાલ્વકેકયાન્।
સાત્યકિશ્ચેકિતાનશ્ચ સૌભદ્રશ્ચ મહારથઃ ॥ 6-72-8 (41864)
ધૃષ્ટકેતુશ્ચ સમરે રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ।
નાકુલિશ્ચ શતાનીકઃ સમરે રથપુઙ્ગવઃ ।
પુત્રાણાં તે રથાનીકં પ્રત્યુદ્યાતાઃ સુદુર્જયાઃ ॥ 6-72-9 (41865)
સેનાપતિરમેયાત્મા ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહાબલઃ ।
દ્રોણેન સમરે રાજન્સમિયાયોગ્રકર્મણા ॥ 6-72-10 (41866)
એવમેતે મહેષ્વાસાસ્તાવકાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ ।
સમેત્ય સમરે શૂરાઃ સંપ્રાહારં પ્રચક્રિરે ॥ 6-72-11 (41867)
મધ્યંદિનગતે સૂર્યે નભસ્યાકુલતાં ગતે ।
કુરવઃ પાણ્ડવેયાશ્ચ નિજઘ્નુરિતરેતરમ્ ॥ 6-72-12 (41868)
ધ્વજિનો હેમચિત્રાઙ્ગા વિચરન્તો રણાજિરે ।
સપતાકા રથા રેજુર્વૈયાઘ્રપરિવારણાઃ ॥ 6-72-13 (41869)
સમેતાનાં ચ સમરે જિગીષૂણાં પરસ્પરમ્ ।
બભૂવ તુમુલઃ શબ્દઃ સિંહાનામિવ નર્દતામ્ ॥ 6-72-14 (41870)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યાસ સંપ્રહારં સુદારુણમ્।
યદકુર્વન્રણે શૂરાઃ સૃઞ્જયાઃ કુરુભિઃ સહ ॥ 6-72-15 (41871)
નૈવ ખં ન દિશો રાજન્ન સૂર્યં શત્રુતાપન।
વિદિશો વાપિ પશ્યામઃ શરૈર્મુક્તૈઃ સમન્તતઃ ॥ 6-72-16 (41872)
શક્તીનાં વિમલાગ્રાણાં તોમરાણાં તથાસ્યતામ્ ।
નિસ્ત્રિંશાનાં ચ પીતાનાં નીલોત્પલનિભાઃ પ્રભાઃ ॥ 6-72-17 (41873)
કવચાનાં વિચિત્રાણાં ભૂષણાનાં પ્રભાસ્તથા ।
ખં દિશઃ પ્રદિશશ્ચૈવ ભાસયામાસુરોજસા ॥ 6-72-18 (41874)
વપુર્ભિશ્ચ નરેન્દ્રાણાં ચન્દ્રસૂર્યસમપ્રભૈઃ ।
વિરરાજ તદા રાજંસ્તત્રતત્ર રણાઙ્ગણમ્ ॥ 6-72-19 (41875)
રથસઙ્ઘા નરવ્યાઘ્રાઃ સમાયાન્તશ્ચ સંયુગે।
વિરેજુઃ સમરે રાજન્ગ્રહા ઇવ નભસ્તલે ॥ 6-72-20 (41876)
ભીષ્મસ્તુ રથિનાં શ્રેષ્ઠો ભીમસેનં મહાબલમ્ ।
અવારયત સંક્રુદ્ધઃ સર્વસૈન્યસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-72-21 (41877)
તતો ભીષ્મવિનિર્મુક્તા રુક્મપુઙ્ખાઃ શિલાશિતાઃ।
અભ્યઙ્ગન્તમરે ભીમં તૈલઘૌતાઃ સુતેજનાઃ ॥ 6-72-22 (41878)
તસ્ય શક્તિં મહાવેગં ભીમસેનો મહાબલઃ ।
ક્રુદ્ધાશીવિષસંકાશં પ્રેષયામાસ ભારત ॥ 6-72-23 (41879)
તામાપતન્તીં સહસા રુક્મદણ્ડં દુરાસદામ્।
ચિચ્છેદ સમરે ભીષ્મઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-72-24 (41880)
તતોઽપરેણ ભલ્લેન પીતેન નિશિતેન ચ।
કાર્મુકં ભીમસેનસ્ય દ્વિધા ચિચ્છેદ ભારત ॥ 6-72-25 (41881)
અપાસ્ય તુ ધનુશ્છિન્નં ભીમસેનો મહાબલઃ ।
શરૈર્બહુભિરાનર્ચ્છદ્ભીષ્મં શાન્તનવં યુધિ ॥ 6-72-26 (41882)
સાત્યકિસ્તુ તતસ્તૂર્ણં ભીષ્મમાસાદ્ય સંયુગે ।
આકર્ણપ્રહિતૈસ્ત્રીક્ષ્ણૈર્નિશિતૈસ્તિગ્મતેજનૈઃ ॥ 6-72-27 (41883)
શરૈર્બહુભિરાનર્ચ્છત્પિતરં તે જનેશ્વર ।
તતઃ સંધાય વૈ તીક્ષ્ણં શરં પરમદારુણમ્ ॥ 6-72-28 (41884)
વાર્ષ્ણેયસ્ય રથાદ્ભીષ્મઃ પાતયામાસ સારથિમ્।
તસ્યાશ્વાઃ પ્રદ્રુતા રાજન્નિહતે રથસારથૌ ॥ 6-72-29 (41885)
તેન તેનૈવ ધાવન્તિ મનોમારુતરંહસઃ।
તતઃ સર્વસ્ય સૈન્યસ્ય નિઃસ્વનસ્તુમુલોઽભવત્ ॥ 6-72-30 (41886)
હાહાકારશ્ચ સંજજ્ઞે પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ।
અભ્યદ્રવત ગૃહ્ણીત હયાન્યચ્છત ધાવત ॥ 6-72-31 (41887)
ઇત્યાસીત્તુમુલઃ શબ્દો યુયુધાનરથં પ્રતિ ।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા ॥ 6-72-32 (41888)
ન્યહનત્પાણ્ડવીં સેનામાસુરીમિવ વૃત્રાહા ।
તે વધ્યમાના ભીષ્મેણ પાઞ્ચાલાઃ સોમકૈઃ સહ ।
સ્થિરાં યુદ્ધે મતિં કૃત્વા ભીષ્મમેવાભિદુદ્રુવુઃ ॥ 6-72-33 (41889)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખાશ્ચાપિ પાર્થાઃ શાન્તનવં રણે।
અભ્યધાવઞ્જિગીષન્તસ્તવ પુત્રસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 6-72-34 (41890)
તથૈવ કૌરવા રાજન્ભીષ્મદ્રોણપુરોગમાઃ।
અભ્યધાવન્ત વેગેન તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ ॥ 6-72-35 (41891)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પઞ્ચમદિવસયુદ્ધે દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-72-18 ઓજસા સ્વપ્રભાવેણ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 073
॥ શ્રીઃ ॥
6.73. અધ્યાયઃ 073
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-73-0 (41892)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-73-0x (4148)
વિરાટોઽય ત્રિભિર્બાણૈર્ભીષ્મમાર્ચ્છન્મહારથમ્ ।
વિવ્યાધ તુરમાંત્રાસ્ય ત્રિભિર્બાણૈર્મહારથઃ ॥ 6-73-1 (41893)
તં પ્રત્યવિધ્યદ્દશભિર્ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ શરૈઃ।
રુક્મપુઙ્ખૈર્મહેષ્વાસઃ કૃતહસ્તો મહાબલઃ ॥ 6-73-2 (41894)
દ્રૌણિર્ગાણ્ડીવધન્વાનં ભીમધન્વા મહારથઃ ।
અવિધ્યદિષુભિઃ ષઙ્ભિર્દૃઢહસ્તઃ સ્તનાન્તરે ॥ 6-73-3 (41895)
કાર્મુકં તસ્ય ચિચ્છેદ ફલ્ગુનઃ પરવીરહા ।
અવિધ્યચ્ચ ભૃશં તીક્ષ્ણૈઃ પત્રિભિઃ શત્રુકર્શનઃ ॥ 6-73-4 (41896)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય વેગવાન્ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
અમૃષ્યમાણઃ પાર્થેન કાર્મુકચ્છેદમાહવે ॥ 6-73-5 (41897)
અવિધ્યત્ફલ્ગુનં રાજન્નવત્યા નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
વાસુદેવં ચ સપ્તત્યા વિવ્યાધ પરમેષુભિઃ ॥ 6-73-6 (41898)
તતઃ ક્રોધાભિતામ્રાક્ષઃ કૃષ્ણેન સહ ફલ્ગુનઃ ।
દીર્ઘમુષ્ણં ચ નિઃશ્વસ્ય ચિન્તયિત્વા પુનઃપુનઃ ॥ 6-73-7 (41899)
ધનુઃ પ્રપીડ્ય વામેન કરેણામિત્રકર્શનઃ ।
ગાણ્ડીવધન્વા સંક્રુદ્ધઃ શિતાન્સન્નતપર્વણઃ ॥ 6-73-8 (41900)
જીવિતાન્તકરાન્ઘોરાન્સમાદત્ત શિલીમુખાન્।
તૈસ્તૂર્ણં સમરેઽવિધ્યદ્રૌણિં બલવતાં વરઃ ॥ 6-73-9 (41901)
તસ્ય તે કવચં ભિત્ત્વા પપુઃ શોણિતમાહવે।
ન વિવ્યથે ચ નિર્ભિન્નો દ્રૌણિર્ગાણ્ડીવધન્વના ॥ 6-73-10 (41902)
તથૈવ ચ શરાન્દ્રૌણિઃ પ્રવિમુઞ્ચન્નવિહ્વલઃ ।
તસ્થૌ ચ સમરે રાજંસ્ત્રાતુમિચ્છન્મહાવ્રતમ્ ॥ 6-73-11 (41903)
તસ્ય તત્સુમહત્કર્મ શશંસુઃ કુરુસત્તમાઃ ।
યત્કૃષ્ણાભ્યાં સમેતાભ્યામભ્યાપતત સંયુગે ॥ 6-73-12 (41904)
સ હિ નિત્યમનીકેષુ યુધ્યતેઽભયમાસ્તિતઃ।
અસ્ત્રગ્રામં સસંહારં દ્રોણાત્પ્રાપ્ય સુદુર્લભમ્ ॥ 6-73-13 (41905)
મમૈષ આચાર્યસુતો દ્રોણસ્યાપિ પ્રિયઃ સુતઃ ।
બ્રાહ્મણશ્ચ વિશેષેણ માનનીયો મમેતિ ચ ॥ 6-73-14 (41906)
સમાસ્થઆય મતિં વીરો બીભત્સુઃ સત્રુતાપનઃ ।
કૃપાં ચક્રે રથશ્રેષ્ઠો ભારદ્વાજસુતં પ્રતિ ॥ 6-73-15 (41907)
દ્રૌણિં ત્યક્ત્વા તતો યુદ્ધે કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ।
યુયુધે તાવકાન્નિઘ્નંસ્ત્વરમાણઃ પરાક્રમી ॥ 6-73-16 (41908)
દુર્યોધનસ્તુ દશભિર્ગાર્ધ્રપત્રૈઃ શિલાશિતૈઃ ।
ભીમસેનં મહેષ્વાસં રુક્મપુઙ્ખૈઃ સમાર્પયત્ ॥ 6-73-17 (41909)
ભીમસેનઃ સુસંક્રુદ્ધઃ પરાસુકરણં દૃઢમ્ ।
ચિત્રં કાર્મુકમાદત્ત શરાંશ્ચ નિશિતાન્દશ ॥ 6-73-18 (41910)
આકર્ણપ્રહિતૈસ્તીક્ષ્ણૈર્વેગવદ્ભિરજિહ્મગૈઃ।
અવિધ્યત્તૂર્ણમવ્યગ્રઃ કુરુરાજં મહોરસિ ॥ 6-73-19 (41911)
તસ્ય કાઞ્ચનસૂત્રસ્થઃ શરૈઃ સંછાદિતો મણિઃ।
રરાજોરસિ ખે સૂર્યો ગ્રહૈરિવ સમાવૃતઃ॥ 6-73-20 (41912)
પુત્રસ્તુ તવ તેજસ્વી ભીમસેનેન તાડિત।
નામૃષ્યત યથા નાગસ્તલશબ્દં મદોત્કટઃ ॥ 6-73-21 (41913)
તતઃ શરૈર્મહારાજ રુક્મપુઙ્ખૈઃ શિલાશિતૈઃ ।
ભીમં વિવ્યાધ સંક્રુદ્ધસ્ત્રાસયાનો વરૂથિનીમ્ ॥ 6-73-22 (41914)
તૌ યુધ્યમાનૌ સમરે ભૃશમન્યોન્યવિક્ષતૌ ।
પુત્રૌ તે દેવસંકાશૌ વ્યરોચેતાં મહાબલૌ ॥ 6-73-23 (41915)
ચિત્રસેનં નરવ્યાઘ્રં સૌભદ્રઃ પરવીરહા।
અવિધ્યદ્દશભિર્બાણૈઃ પુરુમિત્રં ચ સપ્તભિઃ ॥ 6-73-24 (41916)
સત્યવ્રતં ચ સપ્તત્યા વિદ્ધ્વા શક્રસમો યુધિ।
નૃત્યન્નિવ રણે વીર આર્તિં નઃ સમજીજનત્ ॥ 6-73-25 (41917)
તં પ્રત્યવિધ્યદ્દશભિશ્ચિત્રસેનઃ શિલીમુખૈઃ ।
સત્યવ્રતશ્ચ નવભિઃ પુરુમિત્રશ્ચ સપ્તભિઃ ॥ 6-73-26 (41918)
સ વિદ્ધો વિક્ષરન્રક્તં શત્રુસંવારણં મહત્।
ચિચ્છેદ ચિત્રસેનસ્ય ચિત્રં કાર્મુકમાર્જુનિઃ ॥ 6-73-27 (41919)
ભિત્ત્વા ચાસ્ય તનુત્રાણં શરેણોરસ્યતાડયત્ ।
તતસ્તે તાવકા વીરા રાજપુત્રા મહારથાઃ ॥ 6-73-28 (41920)
સમેત્ય યુધિ સંરબ્ધા વિવ્યધુર્નિશિતૈઃ શરૈઃ।
તાંશ્ચ સર્વાઞ્શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્જઘાન પરમાસ્ત્રવિત્ ॥ 6-73-29 (41921)
તસ્ય દૃષ્ટ્વા તુ તત્કર્મ પરિવવ્રુઃ સુતાસ્તવ।
દહન્તં સમરે સૈન્યં વને કક્ષં યથોલ્બણમ્ ॥ 6-73-30 (41922)
અપેતશિશિરે કાલે સમિદ્ધમિવ પાવકમ્ ।
અત્યરોચત સૌભદ્રસ્તવ સૈન્યાનિ નાશયન્ ॥ 6-73-31 (41923)
તત્તસ્ય ચરિતં દૃષ્ટ્વા પૌત્રસ્તવ વિશાંપતે ।
લક્ષ્મણોઽભ્યપતત્તૂર્ણં સાત્તીપુત્રમાહવે ॥ 6-73-32 (41924)
અભિમન્યુસ્તુ સંક્રુદ્ધો લક્ષ્મણં શુભલક્ષણમ્ ।
વિવ્યાધ નિશિતૈઃ ષઙભિઃ સારથિં ચ ત્રિભિઃ શરૈઃ ॥ 6-73-33 (41925)
તથૈવ લક્ષ્મણો રાજન્સૌભદ્રં નિશિતૈઃ શરૈઃ।
અવિધ્યત મહારાજ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-73-34 (41926)
તસ્યાશ્વાંશ્ચતુરો હત્વા સારથિં ચ મહાબલઃ ।
અભ્યદ્રવત સૌભદ્રો લક્ષ્મણં નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-73-35 (41927)
હતાશ્વે તુ રથે તિષ્ઠઁલ્લક્ષ્મણઃ પરવીરહા ।
શક્તિં ચિક્ષેપ સંક્રુદ્ધઃ સૌભદ્રસ્ય રથં પ્રતિ॥ 6-73-36 (41928)
તામાપતન્તીં સહસા ઘોરરૂપાં દુરાસદામ્।
અભિમન્યુઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈશ્ચિચ્છેદ ભુજગોપમામ્ ॥ 6-73-37 (41929)
તતઃ સ્વરથમારોપ્ય લક્ષ્મણં ગૌતમસ્તદા।
અપોવાહ રથેનાજૌ સર્વસૈન્યસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-73-38 (41930)
તતઃ સમાકુલે તસ્મિન્વર્તમાને મહાભયે ।
અભ્યદ્રવઞ્જિઘાંસન્તઃ પરસ્પરવધૈષિણઃ ॥ 6-73-39 (41931)
તાવકાશ્ચ મહેષ્વાસાઃ પાણ્ડવાશ્ચ મહારથાઃ ।
જુહ્વન્તઃ સમરે પ્રાણાન્નિજઘ્નુરિતરેતરમ્ ॥ 6-73-40 (41932)
મુક્તકેશા વિકવચા વિરથાશ્છિન્નકાર્મુકાઃ ।
બાહુભઇઃ સમયુધ્યન્ત સૃઞ્જયાઃ કુરુભિઃ સહ ॥ 6-73-41 (41933)
તતો ભીષ્મો મહાબાહુઃ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ।
સેનાં જઘાન સંક્રુદ્ધો દિવ્યૈરસ્ત્રૈર્મહાબલઃ ॥ 6-73-42 (41934)
હતેશ્વરૈર્ગજૈસ્તત્ર નરૈરશ્વૈશ્ચ પાતિતૈઃ ।
રથિભિઃ સાદિભિશ્ચૈવ સમાસ્તીર્યત મેદિની ॥ ॥ 6-73-43 (41935)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પઞ્ચમદિવસયુદ્ધે ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-73-32 સાત્વતીપુત્રં અભિમન્યુમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 074
॥ શ્રીઃ ॥
6.74. અધ્યાયઃ 074
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભૂરિશ્રવસા સાત્યકિપુત્રદશકવધઃ ॥ 1 ॥ સાત્યકિભૂરિશ્રવસોયુર્દ્ધમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-74-0 (41936)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-74-0x (4149)
અથ રાજન્મહાબાહુઃ સાત્યકિર્યુદ્ધદુર્મદઃ।
વિકૃષ્ય ચાપં સમરે ભારસાહમનુત્તમમ્ ॥ 6-74-1 (41937)
યત્તત્સખ્યુસ્તુ પૂર્વેણ અર્જુનાદુપશિક્ષિતમ્ ।
પ્રગાઢં લઘુ ચિત્રં ચ દર્શયન્હસ્તલાઘવમ્।
પ્રામુઞ્ચત્પુઙ્ખસંયુક્તાઞ્શરાનાશીવિષોપમાન્ ॥ 6-74-2 (41938)
તસ્ય વિક્ષિપતસ્છાપં શરાનન્યાંશ્ચ મુઞ્ચતઃ।
આદદાનસ્ય ભૂયશ્ચ સંદધાનસ્ય ચાપરાન્ ॥ 6-74-3 (41939)
ક્ષિપતશ્ચ પરાંસ્તસ્ય રણે શત્રૂન્વિનિઘ્નતઃ।
દદૃશે રૂપમત્યર્થં મેઘસ્યેવ પ્રવર્ષતઃ ॥ 6-74-4 (41940)
તમુદીર્યન્તમાલોક્ય રાજા દુર્યોધસ્તતઃ ।
રથાનામયુતં તસ્ય પ્રેષયામાસ ભારત ॥ 6-74-5 (41941)
તાંસ્તુ સર્વાન્મહેષ્વાસાન્સાત્યકિઃ સત્યવિક્રમઃ ।
જઘાન પરમેષ્વાસો દિવ્યેનાસ્ત્રેણ વીર્યવાન્ ॥ 6-74-6 (41942)
સ કૃત્કવા દારુણં કર્મ પ્રગૃહીતશરાસનઃ।
આસસાદ તતો વીરો ભૂરિશ્રવસમાહવે॥ 6-74-7 (41943)
સ હિ સંદૃશ્ય સેનાં તે યુયુધાનેન પાતિતામ્ ।
અભ્યધાવત સંક્રુદ્ધઃ કુરૂણાં કીર્તિવર્ધનઃ ॥ 6-74-8 (41944)
ઇન્દ્રાયુધસવર્ણં તુ વિસ્ફાર્ય સુમહદ્ધનુઃ ।
સૃષ્ટવાન્વજ્રસંકાશાઞ્શરાનાશીવિષોપમાન્ ॥ 6-74-9 (41945)
સહસ્રશો માહારાજ દર્શયન્પાણિલાઘવમ્ ।
શરાંસ્તાન્મૃત્યુસંસ્પર્શાન્સાત્યકેશ્ચ પદાનુગાઃ ॥ 6-74-10 (41946)
ન વિષેહુસ્તદા રાજન્દુદ્રુવુસ્તે સમન્તતઃ ।
વિહાય સાત્યકિં રાજન્સમરે યુદ્ધદુર્મદમ્ ॥ 6-74-11 (41947)
તં દૃષ્ટ્વા યુયુધાનસ્ય સુતા દશ મહાબલાઃ ।
મહારથાઃક સમાખ્યાતાશ્ચિત્રવર્માયુધધ્વજાઃ ॥ 6-74-12 (41948)
સમાસાદ્ય મહેષ્વાસં ભૂરિશ્રવસમાહવે।
ઊચુઃ સર્વે સુસંરબ્ધા યૂપકેતું મહારણે ॥ 6-74-13 (41949)
ભોભો કૌરવાદાયાદ સહાસ્માભિર્મહાબલ ।
એહિ યુધ્યસ્વ સંગ્રામે સમસ્તૈઃ પૃથગેવ વા ॥ 6-74-14 (41950)
અસ્માન્વા ત્વં પરાજિત્ય યશઃ પ્રાપ્નુહિ સંયુગે।
વયં વા ત્વાં પરાજિત્ય પ્રીતિં ધાસ્યામહે પિતુઃ ॥ 6-74-15 (41951)
એવમુક્તસ્તદા શૂરૈસ્તાનુવાચ મહાબલઃ ।
વીર્યશ્લાઘી નરશ્રેષ્ઠસ્તાન્દૃષ્ટ્વા સમવસ્થિતાન્ ॥ 6-74-16 (41952)
સાધ્વિદં કથ્યતે વીરા યંદ્યેવં મતિરદ્ય વઃ।
યુધ્યધ્વં સહિતા યત્તા નિહનિષ્યામિ વો રણે ॥ 6-74-17 (41953)
એવમુક્તા મહેષ્વાસાસ્તે વીરાઃ ક્ષિપ્રકારિણઃ ।
મહતા શરવર્ષેણ અભ્યધાવન્નરિન્દમમ્ ॥ 6-74-18 (41954)
સોઽપરાહ્ણે મહારાજ સંગ્રામસ્તુમુલોઽભવત્।
એકસ્ય ચ બહૂનાં ચ સમેતાનાં રણાજિરે ॥ 6-74-19 (41955)
તમેકં રથિનાં શ્રેષ્ઠં શરૈસ્તે સમવાકિરન્ ।
પ્રાવૃષીવ યથા મેરું સિષિચુર્જલદા નૃપ ॥ 6-74-20 (41956)
તૈસ્તુ મુક્તાઞ્શરાન્ઘોરાન્યમદણ્ડાશનિપ્રભાન્ ।
અસંપ્રાપ્તાનસંભ્રાકન્તિશ્ચિચ્છેદાશુ મહારથઃ ॥ 6-74-21 (41957)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ સૌમદત્તેઃ પરાક્રમમ્ ।
યદેકો બહુબિર્યુદ્ધે સમસઞ્જદભીતવત્ ॥ 6-74-22 (41958)
વિસૃજ્ય શરવૃષ્ટિં તાં દશ રાજન્મહારથાઃ ।
પરિવાર્ય મહાબાહું નિહન્તુમુપચક્રમુઃ ॥ 6-74-23 (41959)
સમદત્તિસ્તતઃ ક્રુદ્ધસ્તેષાં ચાપાનિ ભારત ।
ચિચ્છેદ સમરે રાજન્યુધ્યમાનો મહારથૈઃ ॥ 6-74-24 (41960)
અથૈષાં છિન્નધનુષાં શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
ચિચ્છેદ સમરે રાજઞ્શિરાંસિ ભરતર્ષભ ॥ 6-74-25 (41961)
તે હતા ન્યપતન્રાજન્વજ્રભગ્ના ઇવ દ્રુમાઃ । 6-74-26bતાન્દૃષ્ટ્વા નિહતાન્વીરો રણે પુત્રાન્મહાબલાન્ ॥ 6-74-26 (41962)
વાર્ષ્ણેયો વિનદરાજન્ભૂરિશ્રવસમભ્યયાત્।
રથં રથેન સમરે પીડયિત્વા મહાબલૌ ॥ 6-74-27 (41963)
તાવન્યોન્યં હિ સમરે નિહત્ય રથવાજિનઃ ।
વિરથાવભિવલ્ગન્તૌ સમેયાતાં મહારથૌ ॥ 6-74-28 (41964)
પ્રગૃહીતમહાખઙ્ગૌ તૌ ચર્મવરધારિણૌ ।
શુશુભાતે નરવ્યાઘ્રૌ યુદ્ધાય સમવસ્થિતૌ ॥ 6-74-29 (41965)
અસહ્યમસિયુદ્ધાય ભૂરિશ્રવસમાહવે।
મત્વા વૃકોદરસ્તૂર્ણમભિપ્લુત્ય મહારથઃ ॥ 6-74-30 (41966)
તતઃ સાત્યકિમભ્યેત્ય નિસ્ત્રિંશવરધારિણમ્ ।
ભીમસેનસ્ત્વરન્રાજન્રથમારોપયત્તદા ॥ 6-74-31 (41967)
તવાપિ તનયો રાજન્ભૂરિશ્રવસમાહવે।
આરોપયદ્રથં તૂર્ણં પશ્યતાં સર્વધન્વિનામ્ ॥ 6-74-32 (41968)
તસ્મિસ્તથા વર્તમાને રણે ભીષ્મં મહારથમ્।
અયોધયન્ત સંરબ્ધાઃ પાણ્ડવા ભરતર્ષભ ॥ 6-74-33 (41969)
લોહિતાયતિ ચાદિત્યે ત્વરમાણો ધનઞ્જયઃ ।
પઞ્ચવિંશતિસાહસ્રાન્નિજઘાન મહારથાન્ ॥ 6-74-34 (41970)
તે હિ દુર્યોધનાદિષ્ટાસ્તદા પાર્થનિબર્હણે ।
સંપ્રાપ્યૈવ ગતા નાશં શલભા ઇવ પાવકમ્ ॥ 6-74-35 (41971)
તતો મત્સ્યાઃ કેકયાશ્ચ ધનુર્વેદવિશારદાઃ ।
પરિવવ્રુસ્તદા પાર્થં સહપુત્રં મહારથમ્ ॥ 6-74-36 (41972)
એવસ્મિન્નેવ કાલે તુ સૂર્યેઽસ્તમુપગચ્છતિ।
સર્વેષાં ચૈવ સૈન્યાનાં પ્રમોહઃ સમજાયત ॥ 6-74-37 (41973)
અવહારં તતશ્ચક્રે પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
સંધ્યાકાલે મહારાજ સૈન્યાનાં શ્રાન્તવાહનઃ ॥ 6-74-38 (41974)
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ પરસ્પરસમાગમે।
તે સેને ભૃશસંવિગ્ને યયતુઃ સ્વં નિવેશનમ્ ॥ 6-74-39 (41975)
તતઃ સ્વશિબિરં ગત્વા ન્યવિશંસ્તત્ર ભારત।
પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયૈઃ સાર્ધં કુરવશ્ચ યથાવિધિઃ ॥ ॥ 6-74-40 (41976)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ પ઼ઞ્ચમદિવસયુદ્ધએ ચતુઃસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 075
॥ શ્રીઃ ॥
6.75. અધ્યાયઃ 075
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુપાણ્ડવયોઃ ક્રૌઞ્ચમકરવ્યૂહરચનાપૂર્વકમાયોધનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-75-0 (41977)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-75-0x (4150)
વિહૃત્ય તુ તતો રાજન્સહિતાઃ કુરુપાણ્ડવાઃ ।
વ્યતીતાયાં તુ શર્વર્યાં પુનર્યુદ્ધાય નિર્યયુઃ ॥ 6-75-1 (41978)
તતઃ શબ્દો મહાનાસીત્તવ તેષાં ચ ભારત ।
યુજ્યતાં રથમુખ્યાનાં કલ્પ્યતાં ચૈવ દન્તિનામ્ ॥ 6-75-2 (41979)
સંનહ્યતાં પદાતીનાં હયાનાં ચૈવ ભારત।
શઙ્ખદુન્દુભિનાદશ્ચ તુમુલઃ સર્વતોઽભવત્ ॥ 6-75-3 (41980)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા ધૃષ્ટદ્યુમ્નમભાષત।
વ્યૂહં વ્યૂહસ્વ પાઞ્ચાલ મકરં શત્રુનાશનમ્ ॥ 6-75-4 (41981)
એવમુક્તસ્તુ પાર્થેન ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહારથઃ।
વ્યાદિદેશ યથાન્યાયં રથિનો રથિનાં વરઃ ॥ 6-75-5 (41982)
શિરોઽભૂદ્દ્રુપદસ્તસ્ય પાણ્ડવશ્ચ ધનઞ્જયઃ।
ચક્ષુષી સહદેવશ્ચ નકુલશ્ચ મહારથઃ ॥ 6-75-6 (41983)
તુણ્ડમાસીન્મહારાજ ભીમસેનો મહાબલઃ ।
સૌભદ્રો દ્રૌપદેયાશ્ચ રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ॥ 6-75-7 (41984)
સાત્યકિર્ધર્મરાજશ્ચ વ્યૂહગ્રીવાં સમાસ્થિતાઃ ।
પૃષ્ઠમાસીન્મહારાજ વિરાટો વાહિનીપતિઃ ॥ 6-75-9aધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહારાજ મહત્યા સેનયા વૃતઃ ।
કેકયા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ વામપાર્શ્વં સમાશ્રિતાઃ ॥ 6-75-8 (41985)
ધૃષ્ટકેતુર્નરવ્યાઘ્રશ્ચેકિતાનશ્ચ વીર્યવાન્।
દક્ષિણં પક્ષમાશ્રિત્ય સ્થિતૌ વ્યૂહસ્ય રક્ષણે ॥ 6-75-10 (41986)
પાદયોસ્તુ મહારાજ સ્થિતઃ શ્રીમાન્મહારથઃ।
કુન્તિભોજઃ શતાનીકો મહત્યા સેનયા વૃતઃ ॥ 6-75-11 (41987)
શિખણ્ડી તુ મહેષ્વાસઃ સોમકૈઃ સંવૃતો બલી ।
ઇરાવાંશ્ચ તતઃ પુચ્છે મકરસ્ય વ્યવસ્થિતૌ ॥ 6-75-12 (41988)
એવમેતં મહાવ્યૂહં વ્યૂહ્ય ભારત પાણ઼્ડવાઃ ।
સૂર્યોદયે મહારાજ પુનર્યુદ્ધાય દંશિતાઃક ॥ 6-75-13 (41989)
કૌરવાનભ્યયુસ્તૂર્ણં હસ્ત્યશ્વરથપત્તિભિઃ ।
સમુચ્છ્રિતૈર્ધ્વજૈશ્છત્રૈઃ શસ્ત્રૈશ્ચ વિમલૈઃ શિતૈઃ ॥ 6-75-14 (41990)
વ્યૂઢં દૃષ્ટ્વા તુ તત્સૈન્યં પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
કૌઞ્ચેન મહતા રાજન્પ્રત્યવ્યૂહત વાહિનીમ્ ॥ 6-75-15 (41991)
તસ્ય તુણ્ડે મહેષ્વાસો ભારદ્વાજો વ્યરોચત।
અશ્વત્થામા કૃપશ્ચૈવ ચક્ષુરાસ્તાં જનેશ્વર ॥ 6-75-16 (41992)
કૃતવર્મા તુ સહિતઃ કામ્ભોજૈરથ બાહ્લિકૈઃ ।
શિરસ્યાસીન્નરશ્રેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠઃ સર્વધનુષ્મતામ્ ॥ 6-75-17 (41993)
ગ્રીવાયાં શૂરસેનશ્ચ તવ પુત્રશ્ચ મારિષ ।
દુર્યોધનો મહારાજ રાજભિર્બહુભિર્વૃતઃ ॥ 6-75-18 (41994)
પ્રાગ્જોતિષસ્તુ સહિતો મદ્રસૌવીરકેકયૈઃ ।
ઉરસ્યભૂન્નરશ્રેષ્ઠ મહત્યા સેનયા વૃતઃ ॥ 6-75-19 (41995)
પૃષ્ઠે ચાસ્તાં મહેષ્વાસાવાવન્ત્યૌ સપદાનુગૌઃ ।
સ્વસેનયા ચ સહિતઃ શુશર્મા પ્રસ્થલાધિપઃ ।
વામં પક્ષં સમાશ્રિત્ય દંશિતઃ સમવસ્થિતઃ ॥ 6-75-20 (41996)
તુષારા યવનાશ્ચૈવ શકાશ્ચ સહ ચૂચુપૈઃ ।
દક્ષિણં પક્ષમાશ્રિત્ય સ્થિતા વ્યૂહસ્ત ભારત ॥ 6-75-21 (41997)
શ્રુતાયુશ્ચ શાતાયુશ્ચ સૌમદત્તિશ્ચ મારિષ ।
વ્યૂહસ્ય જઘને તસ્થૂ રક્ષમાણાઃ પરસ્પરમ્ ॥ 6-75-22 (41998)
તતો યુદ્ધાય સંજગ્મુઃ પાણ્ડવાઃ કૌરવૈઃ સહ।
સૂર્યોદયે મહારાજ પ્રાવર્તત જનક્ષયઃ ॥ 6-75-23 (41999)
પ્રતીયૂ રથિનો નામાન્નાગાશ્ચ રથિનો યયુઃ ।
હયારોહાન્રથારોહા રથિનશ્ચાપિ સાદિનઃ ॥ 6-75-24 (42000)
સાદિનશ્ચ હયાન્રાજન્રથિનશ્ચ મહારણે ।
હસ્ત્યારોહાન્હયારોહા રથિનઃ સાદિનસ્તથા ॥ 6-75-25 (42001)
રથિનઃ પત્તિભિઃ સાર્ધં સાદિનશ્ચાપિ પત્તિભિઃ ।
અન્યોન્યં સમરે રાજન્પ્રત્યધાવન્નમર્ષિતાઃ ॥ 6-75-26 (42002)
ભીમસેનાર્જુનયમૈર્ગુપ્તા ચાન્યૈર્મહારથૈઃ ।
શુશુભે પાણ્ડવી સેના નક્ષત્રૈરિવ શર્વરી ॥ 6-75-27 (42003)
તથા ભીષ્મકૃપદ્રોણશલ્યદુર્યોધનાદિભિઃ ।
તવાપિ ચ બભૌ સેના ગ્રહૈર્દ્યૌરિવ સંવૃતાઃ ॥ 6-75-28 (42004)
ભીમસેનસ્તુ કૌન્તેયો દ્રોણં દૃષ્ટ્વા પરાક્રમી ।
અભ્યયાઞ્જવનૈરશ્વૈર્ભારદ્વાજસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 6-75-29 (42005)
દ્રોણાસ્તુ સમરે ક્રુદ્ધો ભીમં નવભિરાયસૈઃ ।
વિવ્યાધ સમરશ્લાઘી મર્માણ્યુદ્દિષ્ય વીર્યવાન્ ॥ 6-75-30 (42006)
દૃઢાહતસ્તો ભીમો ભારદ્વાજસ્ય સંયુગે।
સારથિં પ્રેષયામાસ યમસ્ય સદનં પ્રતિ ॥ 6-75-31 (42007)
સ સંગૃહ્ય સ્કવયં વાહાન્ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્ ।
વ્યધમત્પાણ્ડવીં સેનાં તૂલરાશિમિવાનલઃ ॥ 6-75-32 (42008)
તે વદ્યમાના દ્રોણેન ભીષ્મેણ ચ નરોત્તમાઃ ।
સૃઞ્જયાઃ તાવકં સૈન્યં ભીમાર્જુનપરિક્ષતમ્ ॥ 6-75-33 (42009)
તથૈવ તાવકં સૈન્યં ભીમાર્જુનપરિક્ષતમ્।
મુહ્યતે તત્રતત્રૈવ સમદેવ વરાઙ્ગના॥ 6-75-34 (42010)
અભિદ્યેતાં તતો વ્યૂહૌ તસ્મિન્વીરવરક્ષયે।
આસીદ્વ્યતિકરો ઘોરસ્તવ તેષાં ચ ભારત ॥ 6-75-35 (42011)
તદદ્ભુતમપશ્યામ તાવકાનાં પરૈઃ સહ ।
એકાયનગતાઃ સર્વે યદયુધ્યન્ત ભારત ॥ 6-75-36 (42012)
પ્રતિસંવાર્ય ચાસ્ત્રાણિ તેઽન્યોન્યસ્ય વિશાંપતે ।
યુયુધુઃ પાણ્ડવાશ્ચૈવ કૌરવાશ્ચ મહાબલાઃ ॥ ॥ 6-75-37 (42013)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ષષ્ઠદિવસયુદ્ધે પઞ્ચસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 076
॥ શ્રીઃ ॥
6.76. અધ્યાયઃ 076
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ સ્વસેનાક્ષયશ્રવણેન શોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-76-0 (42014)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-76-0x (4151)
એવં બહુગુણં સૈન્યમેવં બહુવિધં પરમ્।
વ્યૂઢમેવં યથાશાસ્ત્રમમોઘં ચૈવ સઞ્જય ॥ 6-76-1 (42015)
જુષ્ટમસ્માકમત્યન્તમભિકામં ચ નઃ સદા ।
પ્રહૃષ્ટં વ્યસનોપેતં પુરસ્તાદ્દૃષ્ટવિક્રમમ્ ॥ 6-76-2 (42016)
નાતિવૃદ્ધમબાલં ચ ન કૃશં ન ચ પીવરમ્ ।
લઘુવૃત્તાયતપ્રાયં સાગરાકારમવ્યયમ્ ॥ 6-76-3 (42017)
આત્તસન્નાહશસ્ત્રં ચ બહુશસ્ત્રપરિગ્રહમ્ ।
અસિયુદ્ધે નિયુદ્ધે ચ ગદાયુદ્ધે ચ કોવિદમ્ ॥ 6-76-4 (42018)
પ્રાસર્ષ્ટિતોમરેષ્વાજૌ પરિઘેષ્વાયસેષુ ચ ।
ભિણ્ડિપાલેષુ શક્તીષુ મુસલેષુ ચ સર્વશઃ ॥ 6-76-5 (42019)
કમ્પનેષુ ચ ચાપેષુ કણપેષુ ચ સર્વશઃ ।
ક્ષેણણીયેષુ ચિત્રેષુ મુષ્ટયુદ્ધેષુ ચ ક્ષમમ્ ॥ 6-76-6 (42020)
અપરોક્ષં ચ વિદ્યાસુ વ્યાયામે ચ કૃતશ્રમમ્ ।
શસ્ત્રગ્રહણવિદ્યાસુ સર્વાસુ પરિનિષ્ઠિતમ્ ॥ 6-76-7 (42021)
આરોહે પર્યવસ્કન્દે સરણે સાન્તરપ્લુતે ।
સમ્યક્પ્રહરણે યાને વ્યપયાને ચ કોવિદમ્ ॥ 6-76-8 (42022)
નાગાશ્વરથયાનેષુ બહુશઃ સુપરીક્ષિતમ્ ।
પરીક્ષ્ય ચ યથાન્યાયં વેતનેનોપપાદિતમ્ ॥ 6-76-9 (42023)
ન ગોષ્ઠ્યા નોપકારેણ ન ચ બન્ધુનિમિત્તતઃ ।
ન સૌહૃદબલૈર્વાપિ નાકુલીનપરિગ્રહૈઃ ॥ 6-76-10 (42024)
સમૃદ્ધજનમાર્યં ચ તુષ્ટસંબન્ધિબાન્ધવમ્ ।
કૃતોપકારભૂયિષ્ઠં યશસ્વિ ચ મનસ્વિ ચ ॥ 6-76-11 (42025)
સ્વજનૈસ્તુ નરૈર્મુખ્યૈર્બહુશો દૃષ્ટકર્મભિઃ ।
લોકપાલોપમૈસ્તાત પાલિતં લોકવિશ્રુતમ્ ॥ 6-76-12 (42026)
બહુભિઃ ક્ષત્રિયૈર્ગુપ્તં પૃથિવ્યાં લોકસંમતૈઃ ।
અસ્માનભિગતૈઃ કામાત્સબલૈઃ સપદાનુગૈઃ ॥ 6-76-13 (42027)
મહોદધિમિવાપૂર્ણમાપગાભિઃ સમન્તતઃ ।
અપક્ષપક્ષિસંકાશૈ રથૈર્નાગૈશ્ચ સંવૃતમ્ ॥ 6-76-14 (42028)
નાનાયોધજલં ભીમં વાહનોર્મિતરઙ્ગિણમ્।
ક્ષેપણ્યસિગદાશક્તિશરપ્રાસસામાકુલમ્ ॥ 6-76-15 (42029)
ધ્વજભૂષણસંબાધં રત્નપટ્ટસુસંચિતમ્ ।
પરિધાવદ્ભિરશ્વૈશ્ચ વાયુવેગવિકમ્પિતમ્ ॥ 6-76-16 (42030)
અપારમિવ ગર્જન્તં સાગરપ્રતિમં મહત્।
દ્રોણભીષ્માસિસંગપ્તં ગુપ્તં ચ કૃતવર્મણા ॥ 6-76-17 (42031)
કૃપદુઃશાસનાભ્યાં ચ જયદ્રથમુખૈસ્તથા ।
ભગદત્તવિકર્ણાભ્યાં દ્રૌણિસૌબલબાહ્લિકૈઃ ॥ 6-76-18 (42032)
ગુપ્તં પ્રવીરૈર્લૌકૈશ્ચ સારવદ્ભિર્મહાત્મભિઃ ।
યદહન્યત સૈન્યં મે દિષ્ટમત્ર પરાયણમ્ ॥ 6-76-19 (42033)
નૈતાદૃશં સમુદ્યોગં દૃષ્ટવન્તો હિ માનુષાઃ ।
ઋષયો વા મહાભાગાઃ પુરાણા ભુવિ સઞ્જય ॥ 6-76-20 (42034)
ઈદૃશોઽપિ બલૌઘસ્તુ સંયુક્તઃ શસ્ત્રસંપદા ।
વધ્યતે યત્ર સંગ્રામે કિમન્યદ્ભાગધેયતઃ ॥ 6-76-21 (42035)
વિપરીતમિદં સર્વં પ્રતિભાતિ હિ સઞ્જય ।
યત્રેદૃશં બલં ઘોરં નાવધીદ્યુધિ પાણ્ડવાન્ ॥ 6-76-22 (42036)
પાણ્ડવાર્થાય નિયતં દેવાસ્તત્ર સમાગતાઃ ।
યુધ્યન્તે મામકં સૈન્યં યથાઽવધ્યત સઞ્જય ॥ 6-76-23 (42037)
ઉક્તોઽપિ વિદુરેણાહં હિતં પથ્યં ચ નિત્યશઃ ।
ન ચ જગ્રાહ તન્મન્દઃ પુત્રો દુર્યોધનો મમ ॥ 6-76-24 (42038)
તથ્યાં મન્યે મતિં તસ્ય સર્વજ્ઞસ્ય મહાત્મનઃ ।
આસીત્તથાઽઽગતં તાત યેન દૃષ્ટમિદં પુરા ॥ 6-76-25 (42039)
અથવા ભાવ્યમેવં હિ સંજયૈતેન સર્વથા ।
પુરા ધાત્રા યથા દિષ્ટં તત્તથા ન તદન્યથા ॥ ॥ 6-76-26 (42040)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ષષ્ઠદિવસયુદ્ધે ષટ્સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-76-2 નઃ અસ્માન્ અભિકામં આકાઙ્ક્ષમાણમ્। પ્રહ્વનિમિપાઠે પ્રણતમ્ ॥ 6-76-3 લઘુવૃત્તં શીઘ્રકારિ। આયતપ્રાયં પ્રાંશુબહુલમ્ ॥ 6-76-8 આરોહે હસ્ત્યાદીનામ્। પર્યવસ્કન્દે હસ્ત્યાદિભ્યોઽવતરણે ॥ 6-76-11 મનસ્વિ સાહંકારમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 077
॥ શ્રીઃ ॥
6.77. અધ્યાયઃ 077
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમદ્રોણપરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-77-0 (42041)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-77-0x (4152)
આત્મદોષાત્ત્વયા રાજન્પ્રાપ્તં વ્યસનમીદૃશમ્ ।
ન હિ દુર્યોધનસ્તાનિ પશ્યતે ભરતર્ષભ ॥ 6-77-1 (42042)
યાનિ ત્વં પશ્યસે રાજન્ધર્મસંકરકારણાત્।
તવ દોષાત્પુરા વૃત્તં દ્યૂતમેતદ્વિશાંપતે ॥ 6-77-2 (42043)
તવ દોષેણ યુદ્દં ચ પ્રવૃત્તં સહ પાણ્ડવૈઃ ।
ત્વમેવાદ્ય ફલં ભુઙ્ક્ષ્વ કૃત્વા કિલ્બિષમાત્મના ॥ 6-77-3 (42044)
આત્મના હિ કૃતં કર્મ આત્મનૈવોપભુજ્યતે।
ઇહ વા પ્રેત્ય વા રાજંસ્ત્વયા પ્રાપ્તં યથાતથમ્ ॥ 6-77-4 (42045)
તસ્માદ્રાજન્સ્થિરો ભૂત્વા પ્રાપ્યેદં વ્યસનં મહત્।
શૃણુ યુદ્ધં યથા વૃત્તં શંસતો મે નરાધિપ ॥ 6-77-5 (42046)
ભીમસેનઃ સુનિશિતૈર્બાણૈર્ભિત્ત્વા મહાચમૂમ્ ।
આસસાદ તતો વીરઃ સર્વાન્દુર્યોધનાનુજાન્ ॥ 6-77-6 (42047)
દુઃશાસનં દુર્વિષહં દુઃસહં દુર્મદં જયમ્।
જયત્સેનં વિકર્ણં ચ ચિત્રસેનં સુદર્શનમ્ ॥ 6-77-7 (42048)
ચારુચિત્રં સુવર્માણં દુષ્કર્ણં કર્ણમેવ ચ ।
એતાંશ્ચાન્યાંશ્ચ સુબહૂન્સમીપસ્થાન્મહારથાન્ ॥ 6-77-8 (42049)
ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સુસંક્રુદ્ધાન્દૃષ્ટ્વા ભીમો મહારથઃ ।
ભીષ્મેણ સમરે ગુપ્તાં પ્રવિવેશ મહાચમૂમ્ ॥ 6-77-9 (42050)
અથાલોક્ય પ્રવિષ્ટં તમૂચુસ્તે સર્વ એવ તુ ।
જીવગ્રાહં નિગૃહ્ણીમો વયમેનં નરાધિપાઃ ॥ 6-77-10 (42051)
સ તૈઃ પરિવૃતઃ પાર્થો ભ્રાતૃભિઃ કૃતનિશ્ચયૈઃ ।
પ્રજાસંહરણે સૂર્યઃ ક્રૂરૈરિવ મહાગ્રહૈઃ ॥ 6-77-11 (42052)
સંપ્રાપ્ય મધ્યં સૈન્યસ્ય ન ભીઃ પાણ્ડવમાવિશત્।
યથા દેવાસુરે યુદ્ધે મહેન્દ્રં પ્રાપ્ય દાનવાન્ । 6-77-12 (42053)
તતઃ શતસહસ્રાણિ રથિનાં સર્વશઃ પ્રભો ।
ઉદ્યતાનિ શરૈસ્તીવ્રૈસ્તમેકં પરિવવ્રિરે ॥ 6-77-13 (42054)
સ તેષાં પ્રવરાન્યોધાન્હસ્ત્યશ્વરથસાદિનઃ ।
જઘાન સમરે શૂરો ધાર્તરાષ્ટ્રાનચિન્તયન્ ॥ 6-77-14 (42055)
તેષાં વ્યવસિતં જ્ઞાત્વા ભીમસેનો જિઘૃક્ષતામ્।
સમસ્તાનાં વધે રાજન્મતિં ચક્રે મહામનાઃ ॥ 6-77-15 (42056)
તતો રથં સમુત્સૃજ્ય ગદામાદાય પાણ્ડવઃ ।
ઉવાચ સારથિં ભીમં સ્થીયતામિતિ ભારત ॥ 6-77-16 (42057)
યાવદેતાન્હનિષ્યામિ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સહાનુગાન્ ।
ઇત્યુક્ત્વા ભીમસેનસ્તુ પ્રવિશ્ય મહતીં ચમૂમ્ ।
જઘાન ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં તદ્બલૌઘમહાર્ણવમ્ ॥ 6-77-17 (42058)
ગદયા ભિમસેનેન તાડિતા વારણોત્તમાઃ ।
ભિન્નકુમ્ભા મહાકાયા ભિન્નપૃષ્ઠાસ્તથૈવચ ॥ 6-77-18 (42059)
ભિન્નગાત્રાઃ સહારોહૈઃ શેરતે પર્વતા ઇવ।
રથાશ્ચ ભગ્નાસ્તિલશઃ સયોધાઃ શતશો રણે ॥ 6-77-19 (42060)
અશ્વાશ્ચ સાદિનશ્ચૈવ પાદાતૈઃ સહ ભારત ।
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ ભીમસેનસ્ય વિક્રમમ્ ॥ 6-77-20 (42061)
યદેકઃ સમરે રાજન્બહુભિઃ સમયોધયત્ ।
અન્તકાલે પ્રજાઃ સર્વા દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ ॥ 6-77-21 (42062)
ભીમસેને પ્રવિષ્ટે તુ ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽપિ પાર્ષતઃ ।
દ્રોણમુત્સૃજ્ય તરસા યયૌ યત્ર વૃકોદરઃ ॥ 6-77-22 (42063)
વિદાર્ય મહતીં સેનાં તાવકાનાં નરર્ષભઃ ।
આસસાદ રથં શૂન્યં ભીમસેનસ્ય સંયુગે ॥ 6-77-23 (42064)
દૃષ્ટ્વા વિશોકં સમરે ભીમસેનસ્ય સારથિમ્ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહારાજ દુર્મના ગતચેતનઃ ॥ 6-77-24 (42065)
અપૃચ્છદ્બાષ્પસંરુદ્ધો નિઃશ્વસન્વાચમીરયન્ ।
મમ પ્રાણૈઃ પ્રિયતમઃ ક્વ ભીમ ઇતિ દુઃખિતઃ ॥ 6-77-25 (42066)
વિશોકસ્તમુવાચેદં ધૃષ્ટદ્યુમ્નં કૃતાઞ્જલિઃ ।
સંસ્થાપ્ય મામિહ બલી પાણ્ડવેયઃ પરાક્રમી ॥ 6-77-26 (42067)
પ્રવિષ્ટો ધાર્તરાષ્ટ્રાણામેતદ્બલમહાર્ણવમ્ ।
મામુક્ત્વા પુરુષવ્યાઘ્રઃ પ્રીતિયુક્તમિદં વચઃ ॥ 6-77-27 (42068)
પ્રતિપાલય માં સૂત નિયમ્યાશ્વાન્મુહૂર્તકમ્।
યાવદેવાન્નિહન્મ્યદ્ય ય ઇમે મદ્વધોદ્યતાઃ ।
અભ્યધાવદ્ગદાપાણિસ્તદ્બલં સ મહાબલઃ ॥ 6-77-28 (42069)
તતો દૃષ્ટ્વા પ્રધાવન્તં ગદાહસ્તં મહાબલમ્ ।
સર્વેષામેવ સૈન્યાનાં સંહર્ષઃ સમજાયત ॥ 6-77-29 (42070)
તસ્મિન્સુતુમુલે યુદ્ધે વર્તમાને ભયાનકે ।
ભિત્ત્વા રાજન્મહાવ્યૂહં પ્રવિવેશ સખા તવ ॥ 6-77-30 (42071)
વિશોકસ્ય વચઃ શ્રુત્વા ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽથ પાર્ષતઃ ।
પ્રત્યુવાચ તતઃ સૂતં રણમધ્યે મહાબલઃ ॥ 6-77-31 (42072)
ન હિ મે જીવિતેનાપિ વિદ્યતેઽદ્ય પ્રયોજનમ્ ।
ભીમસેનં રણે હિત્વા સ્નેહમુત્સૃજ્ય પાણ્ડવૈઃ ॥ 6-77-32 (42073)
યદિ યામિ વિના ભીમં કિં માં ક્ષત્રં વદિષ્યતિ।
એકાયનગતે ભીમે મયિ ચાવસ્થિતે યુધિ ॥ 6-77-33 (42074)
તસ્ય ન સ્વસ્તિ કુર્વન્તિ દેવાઃ શક્રપુરોગમાઃ ।
યઃ સહાયાન્પરિત્યજ્ય સ્વસ્તિમાનાવ્રજેદ્ગૃહમ્ ॥ 6-77-34 (42075)
`રૌરવે નરકે મઞ્જેદપ્લવે દુસ્તરે નૃભિઃ ।'
મમ ભીમઃ સખા ચૈવ સંબન્ધી ચ મહાબલઃ ।
ભક્તોઽસ્માન્ભક્તિમાંશ્ચાહં તમપ્યરિનિષૂદનમ્ ॥ 6-77-35 (42076)
સોઽહં તત્ર ગમિષ્યામિ યત્ર યાતો વૃકોદરઃ ।
નિઘ્નન્તં માં રિપૂન્પશ્ય દાનવાનિવ વાસવમ્ ॥ 6-77-36 (42077)
એવમુક્ત્વા તતો વીરો યયૌ મધ્યેન વાહિનીમ્ ।
ભીમસેનસ્ય માર્ગેષુ ગદાપ્રમથિતૈર્ગજૈઃ ॥ 6-77-37 (42078)
સ દદર્શ તદા ભીમં દહન્તં રિપુવાહિનીમ્।
વાતો વૃક્ષાનિવ બલાત્પ્રભઞ્જન્તં રણે રિપૂન્ ॥ 6-77-38 (42079)
તે વધ્યમાનાઃ સમરે રથિનઃ સાદિનસ્તથા ।
પાદાતા દન્તિનશ્ચૈવ ચક્રુરાત્સ્વરં મહત્ ॥ 6-77-39 (42080)
હાહાકારશ્ચ સંજજ્ઞે તવ સૈન્યસ્ય મારિષ ।
વધ્યતો ભીમસેનેન કૃતિના ચિત્રયોધિના ॥ 6-77-40 (42081)
તતઃ કૃતાસ્ત્રાસ્તે સર્વે પરિવાર્ય વૃકોદરમ્ ।
અભીતાઃ સમવર્તન્ત શસ્ત્રવૃષ્ટ્યા પરંતપ ॥ 6-77-41 (42082)
અભિદ્રુતં શસ્ત્રભૃતાં વરિષ્ઠં
સમન્તતઃ પાણ્ડવં લોકવીરઃ।
સૈન્યેન ઘોરેણ સુસંહિતેન
દૃષ્ટ્વા બલી પાર્ષતો ભીમસેનમ્ ॥ 6-77-42 (42083)
અથોપગચ્છચ્છરવિક્ષતાઙ્ગં
પદાતિનં ક્રોધવિષં વમન્તમ્।
આશ્વાસયન્પાર્ષતો ભીમસેનં
ગદાહસ્તં કાલમિવાન્તકાલે ॥ 6-77-43 (42084)
વિશલ્યમેનં ચ ચકાર તૂર્ણ-
મારોપયચ્ચાત્મરથે મહાત્મા।
ભૃશં પરિષ્વજ્ય ચ ભીમસેન-
માશ્વાસયામાસ સ શત્રુમધ્યે ॥ 6-77-44 (42085)
તથા તસ્મિન્વર્તમાનેઽતિવેગં
ભ્રાતૄનથોપેત્ય તવાપિ પુત્રઃ ।
તસ્મિન્વિમર્દે તવ સંપ્રવૃત્તે
દૃષ્ટ્વા રણે વાક્યમિદં બભાષે ॥ 6-77-45 (42086)
અયં દુરાત્મા દ્રુપદસ્ય પુત્રઃ
સમાગતો ભીમસેનેન સાર્ધમ્ ॥ 6-77-46 (42087)
તં યામ સર્વે મહતા બલેન
મા વો રિપુઃ પ્રાર્થયતામનીકમ્।
શ્રુત્વા તુ વાક્યં તમમૃષ્યમાણા
જ્યેષ્ઠજ્ઞયા નોદિતા ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ ॥ 6-77-47 (42088)
વધાય નિષ્પેતુરુદાયુધાસ્તે
યુગક્ષયે કેતવો યદ્વદુગ્રાઃ।
પ્રગૃહ્ય ચાસ્ત્રાણિ ધનૂંષિ વીરા
જ્યાં નેમિઘોષૈઃ પ્રવિકમ્પયન્તઃ ॥ 6-77-48 (42089)
શરૈરવર્ષન્દ્રુપદસ્ય પુત્રં
યથામ્બુદા ભૂધરં વારિજાલૈઃ ।
નિહત્ય તાંશ્ચાપિ શરૈઃ સુતીક્ષ્ણૈ-
ર્ન વિવ્યથે સમરે ચિત્રયોધી ॥ 6-77-49 (42090)
સમભ્યુદીર્ણાંશ્ચ તવાત્મજાંસ્તથા
નિશામ્ય વીરાનભિતઃ સ્થિતાન્રણે ।
જિઘાંસુરુગ્રો દ્રુપદાત્મજો યુવા।
પ્રમોહનાસ્ત્રં યુયુજે મહારથઃ ।
ક્રુદ્ધો ભૃશં તવ પુત્રેષુ રાજ-
ન્દૈત્યેષુ યદ્વત્સમરે મહેન્દ્રઃ ॥ 6-77-50 (42091)
`સ વૈ તતોઽસ્ત્રં સુમહાપ્રભાવં'
પ્રમોહનં દ્રોણદત્તં મહાત્મા।
પ્રયોજયામાસ ઉદારકર્મા
તસ્મિન્રણે તવ સૈન્યસ્ય રાજન્॥' 6-77-51 (42092)
તતો વ્યમુહ્યન્ત રણે નૃવીરાઃ
પ્રમોહનાસ્ત્રાહતબુદ્ધિસત્વાઃ
પ્રદુદ્રુવુઃ કુરવશ્ચૈવ સર્વે
સવાજિનાગાઃ સરથાઃ સમન્તાત્।
પરીતકાલાનિવ નષ્ટસંજ્ઞા-
ન્મોહોપેતાંસ્તવ પુત્રાન્નિશમ્ય ॥ 6-77-52 (42093)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ।
વિશ્રમ્ય ચ તદા રાજન્પીત્વાઽમૃતરસં જલમ્ ॥ 6-77-53 (42094)
પુનઃ સન્નહ્ય સંક્રુદ્ધો યોધયામાસ સંયુગે।
ધૃષ્ટદ્યમ્નેન સહિતઃ કાલયામાસ ભારત ॥ 6-77-54 (42095)
એતસ્મિન્નન્તરે રાજન્દ્રોણઃ શસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
દ્રુપદં ત્રિભિરાસાદ્ય શરૈર્વિવ્યાધ દારુણૈઃ ॥ 6-77-55 (42096)
સોઽતિવિદ્ધસ્તતો રાજન્રણે દ્રોણેન પાર્થિવઃ ।
અપાયાદ્દ્રુપદો રાજન્પૂર્વવૈરમનુસ્મરન્ । 6-77-56 (42097)
જિત્વા તુ દ્રુપદં દ્રોણઃ શઙ્ખં દધ્મૌ પ્રતાપવાન્ ।
તસ્ય શઙ્ખસ્વનં શ્રુત્વા વિત્રેસુઃ સર્વસોમકાઃ ॥ 6-77-57 (42098)
અથ શુશ્રાવ તેજસ્વી દ્રોણઃ શસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
પ્રમોહનાસ્ત્રેણ રણે મોહિતાનાત્મજાંસ્તવ ॥ 6-77-58 (42099)
તતો દ્રોણો મહારાજ ત્વરિતોઽભ્યાયયૌ રણાત્।
તત્રાપશ્યન્મહેષ્વાસો ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-77-59 (42100)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ ભીમં ચ વિચરન્તૌ મહારણે ।
મોહાવિષ્ટાંશ્ચ તે પુત્રાનપશ્યત્સ મહારથઃ ॥ 6-77-60 (42101)
તતઃ પ્રજ્ઞાંસ્ત્રમદાય મોહનાસ્ત્રં વ્યનાશયત્ ।
તતઃ પ્રત્યાગતપ્રાણાસ્તવ પુત્રા મહારથાઃ ॥ 6-77-61 (42102)
પુનર્યુદ્ધાય સમરે પ્રત્યુદ્યાતા જિગીષવઃ ।
તતો યુધિષ્ઠિરઃ પ્રાહ સમાહૂય સ્વસૈનિકાન્ ॥ 6-77-62 (42103)
ગચ્છન્તુ પદવીં શક્ત્યા ભીમપાર્ષતયોર્યુધિ।
સૌભદ્રપ્રમુખા વીરા રથા દ્વાદશ દંશિતાઃ ॥ 6-77-63 (42104)
પ્રવૃત્તિમધિગચ્છન્તુ ન હિ શુદ્ધ્યતિ મે મનઃ ।
પ્રવૃત્તિર્ભિમસેનસ્ય પાર્ષતસ્ય ચ સંયુગે ॥ 6-77-64 (42105)
વિજ્ઞેયા સમરે શીઘ્રં પ્રવિશધ્વં રથાર્ણવમ્ ।
ગચ્છન્તુ પરયા શક્ત્યા ભવન્ત ઇતિ મે મતિઃ ॥ 6-77-65 (42106)
ત એવં સમનુજ્ઞાતાઃ શૂરા વિક્રાન્તયોધિનઃ ।
બાઢમિત્યેવમુક્ત્વા તુ સર્વે પુરુષમાનિનઃ ।
મધ્યંદિનગતે સૂર્યે પ્રયયુઃ સર્વ એવ હિ ॥ 6-77-66 (42107)
કેકયા દ્રૌપદેયાશ્ચ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ વીર્યવાન્ ।
અભિમન્યું પુરસ્કૃત્ય મહત્યા સેનયા વૃતાઃ ॥ 6-77-67 (42108)
તે કૃત્વા સમરે વ્યૂહં સૂચીમુખમરિન્દમમ્ ।
બિભિદુર્ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં તદ્રથાનીકમાહવે ॥ 6-77-68 (42109)
તાન્પ્રયાતાન્મહેષ્વાસાનભિમન્યુપુરોગમાન્।
ભીમસેનભયાવિષ્ટા ધૃષ્ટદ્યુમ્નવિમોહિતા ॥ 6-77-69 (42110)
ન સંવારયિતું શક્તા તવ સેના જનાધિપ ।
મદમૂર્ચ્છન્વિતાત્મા વૈ પ્રમદેવાધ્વનિ સ્થિતા ॥ 6-77-70 (42111)
તેઽભિજાતા મહેષ્વાસાઃ સુવર્ણવિકૃતધ્વજાઃ ।
પરીપ્સન્તોઽભ્યધાવન્ત ધૃષ્ટદ્યુમ્રવૃકોદરૌ ॥ 6-77-71 (42112)
તૌ ચ દૃષ્ટ્વા મહેષ્વાસાવભિમન્યુપુરોગમાન્ ।
બભૂવતુર્મુદાયુક્તૌ નિઘ્નન્તૌ તવ વાહિનીમ્ ॥ 6-77-72 (42113)
`દ્રોણમિષ્વસ્ત્રકુશલં સર્વવિદ્યાસુ પારગમ્।'
દૃષ્ટ્વા તુ સહસાયાન્તં પાઞ્ચાલ્યો ગુરુમાત્મનઃ ।
નાશંસત વધં વીરઃ પુત્રાણાં તવ પાર્ષતઃ ॥ 6-77-73 (42114)
તતો રથં સમારોપ્ય કૈકેયસ્ય વૃકોદરમ્ ।
અભ્યધાવત્સુસંક્રુદ્ધો દ્રોણમિષ્વસ્ત્રપારગમ્ ॥ 6-77-74 (42115)
તસ્યાભિપતતસ્તૂર્ણં ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
ક્રુદ્ધશ્ચિચ્છેદ બાણેન ધનુઃ શત્રુનિબર્હણઃ ॥ 6-77-75 (42116)
અન્યાંશ્ચ શતશો બાણાન્પ્રેષયામાસ પાર્ષતે ।
દુર્યોધનહિતાર્થાય ભર્તૃપિણ્ડમનુસ્મરન્ ॥ 6-77-76 (42117)
અથાન્યદ્ધનુરાદાય પાર્ષતઃ પરવીરહા ।
દ્રોણં વિવ્યાધ વિંશત્યા રુક્મપુઙ્ખૈઃ શિલાશિતૈઃ ॥ 6-77-77 (42118)
તસ્ય દ્રોણઃ પુનશ્ચાપં ચિચ્છેદામિત્રકર્શનઃક ।
હયાંશ્ચ ચતુરસ્તૂર્ણં ચતુર્ભિઃ સાયકોત્તમૈઃ ॥ 6-77-78 (42119)
વૈવસ્વતક્ષયં ઘોરં પ્રેષયામાસ ભારત ।
સારથિં ચાસ્ય ભલ્લેન પ્રેષયામાસ ભારત । 6-77-79 (42120)
હતાશ્વાત્સ રથાત્તૂર્ણમવપ્લુત્ય મહારથઃ ।
આરુરોહ મહાબાહુરભિમન્યોર્મહારથમ્ ॥ 6-77-80 (42121)
તતઃ સરથનાગાશ્વા સમકમ્પત વાહિની ।
પશ્યતો ભીમસેનસ્ય પાર્ષતસ્ય ચ પશ્યતઃ ॥ 6-77-81 (42122)
તત્પ્રભગ્નં બલં દૃષ્ટ્વા દ્રોણેનામિતતેજસા ।
નાશક્રુવન્વારયિતું સમસ્તાસ્તે મહારથાઃ ॥ 6-77-82 (42123)
વધ્યમાનં તુ તત્સૈન્યં દ્રોણેન નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
વ્યભ્રમત્તત્રતત્રૈવ ક્ષોભ્યમાણ ઇવાર્ણવઃ ॥ 6-77-83 (42124)
તથા દૃષ્ટ્વા ચ તત્સૈન્યં જહૃષે તાવકં બલમ્ ।
દૃષ્ટ્વાચાર્યં સુસંક્રુદ્ધં તપન્તં રિપુવાહિનીમ્ ।
તુષ્ટુવુઃ સર્વતો યોધાઃ સાધુસાધ્વિતિ ભારત ॥ ॥ 6-77-84 (42125)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ષષ્ઠદિવસયુદ્ધે સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 078
॥ શ્રીઃ ॥
6.78. અધ્યાયઃ 078
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-78-0 (42126)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-78-0x (4153)
તતો દુર્યોધનો રાજા મહોત્પ્રત્યાગતસ્મૃતિઃ ।
શરવર્ષૈઃ પુનર્ભીમં પ્રત્યવારયદચ્યુતમ્ ॥ 6-78-1 (42127)
એકીભૂતાસ્તતશ્ચૈવ તવ પુત્રા મહારથાઃ ।
સમેત્ય સમરે ભીમં યોધયામાસુરુદ્યતાઃ ॥ 6-78-2 (42128)
ભીમસેનોઽપિ સમરે સંપ્રાપ્ય સ્વરથં પુનઃ ।
સમારુહ્ય મહાબાહુર્યયૌ યેન તવાત્મજઃ ॥ 6-78-3 (42129)
પ્રગૃહ્ય ચ મહાવેગં પરાસુકરણં દૃઢમ્ ।
સજ્યં શરાસનં સઙ્ખ્યે શરૈર્વિવ્યાધ તે સુતમ્ ॥ 6-78-4 (42130)
તતો દુર્યોધનો રાજા ભીમસેનં મહાબલમ્ ।
નારાચેન સુતીક્ષ્ણેન ભૃશં મર્મણ્યતાડયત્ ॥ 6-78-5 (42131)
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસસ્તવ પુત્રેણ ધન્વિના ।
ક્રોધસંરક્તનયનો વેગેનાક્ષિપ્ય કાર્મુકમ્ ॥ 6-78-6 (42132)
દુર્યોધનં ત્રિભિર્બાણૈર્બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્ ।
સ તત્ર શુશુભે રાજા શિખરૈર્ગિરિરાડિવ ॥ 6-78-7 (42133)
તૌ દષ્ટ્વા સમરે ક્રુદ્ધૌ વિનિઘ્નન્તૌ પરસ્પરમ્ ।
દુર્યોધનાનુજાઃ સર્વે શૂરાઃ સંત્યક્તજીવિતાઃ ॥ 6-78-8 (42134)
સંસ્મૃત્ય મન્ત્રિતં પૂર્વં નિગ્રહે ભીમકર્મણઃ ।
નિશ્ચયં પરમં કૃત્વા નિગ્રહીતું પ્રચક્રમુઃ ॥ 6-78-9 (42135)
તાનાપતત એવાજૌ ભીમસેનો મહાબલઃ ।
પ્રત્યુદ્યયૌ મહારાજ ગજઃ પ્રતિગજાનિવ ॥ 6-78-10 (42136)
ભૃશં ક્રુદ્ધશ્ચ તેજસ્વી નારાચેન સમાર્પયત્ ।
ચિત્રસેનં મહારાજ તવ પુત્રં મહાયશાઃ ॥ 6-78-11 (42137)
તથેતરાંસ્તવ સુતાંસ્તાડયામાસ ભારત ।
શરૈર્બહુવિધૈઃ સઙ્ખ્યે રુક્મપુઙ્ખૈઃ સુતેજનૈઃ ॥ 6-78-12 (42138)
તતઃ સંપ્રેક્ષ્ય પુત્રૈસ્તે ભીમસેનં સમાવૃતમ્ ।
અભિમન્યુપ્રભૃતયસ્તે દ્વદશ મહારથાઃ ॥ 6-78-13 (42139)
પ્રેષિતા ધર્મરાજેન ભીમસેનપદાનુગાઃ ।
પ્રતિજગ્મુર્મહારાજ તવ પુત્રાન્મહાબલાન્ ॥ 6-78-14 (42140)
દૃષ્ટ્વા રથસ્થાંસ્તાઞ્શૂરાન્સૂર્યાગ્નિસમતેજસઃ ।
સર્વાનેવ મહેષ્વાસાન્ભ્રાજમાનાઞ્શ્રિયા વૃતાન્ ॥ 6-78-15 (42141)
મહાહવે દીષ્યમાનાન્સુવર્ણમકુટોઞ્જ્વલાન્।
તત્યજુઃ સમરે ભીમં તવ પુત્રા મહાબલાઃ ॥ 6-78-16 (42142)
તાન્નામૃષ્યત કૌન્તેયો જીવમાના ગતા ઇતિ ।
અન્વીય ચ પુનઃ સર્વાંસ્તવ પુત્રાનપીડયત્ ॥ 6-78-17 (42143)
અથાભિમન્યુઃ સમરે ભીમસેનેન સંગતઃ ।
પાર્ષતેન ચ તે સર્વે કૈકયા દ્રૌપદીસુતાઃ ॥ 6-78-18 (42144)
તાદૃષ્ટ્વા સમરે ક્રુદ્ધાંસ્તવ સૈન્યે મહારથાઃ।
દુર્યોધનપ્રભૃતયઃ પ્રગૃહીતશરાસનાઃ।
ભૃશમર્શ્વૈઃ પ્રજવિતૈઃ પ્રયયુર્યત્ર તે રથાઃ ॥ 6-78-19 (42145)
અપરાહ્ણે મહારાજ પ્રાવર્તત મહારણઃ।
તાવકાનાં ચ બલિનાં પરેષાં ચૈવ ભારત ॥ 6-78-20 (42146)
અભિમન્યુર્વિકર્ણસ્ય હયાન્હત્વા મહાહવે।
અથૈનં પઞ્ચવિંશત્યા ક્ષુદ્રકાણાં સમાર્પયત્ ॥ 6-78-21 (42147)
હતાશ્વં રથમુત્સૃજ્ય વિકર્ણસ્તુ મહારથઃ ।
આરુરોહ રથં રાજંશ્ચિત્રસેનસ્ય ભારત ।
યોધયામાસ સમરે તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-78-22 (42148)
સ્થિતાવેકરથે તૌ તુ ભ્રાતરૌ કુલવર્ધનૌ।
આર્જિનિઃ શરજાલેન ચ્છાદયામાસ ભારત ॥ 6-78-23 (42149)
ચિત્રસેનો વિકર્ણશ્ચ કાર્ષ્ણિં પઞ્ચભિરાયસૈઃ ।
વિવ્યધાતે ન ચાકમ્પત્કાર્ષ્ણિર્મેરુરિવ સ્થિતઃ ॥ 6-78-24 (42150)
દુઃશાસનસ્તુ સમરે કેકયાન્પઞ્ચ મારિપ ।
યોધયામાસ રાજેન્દ્ર તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-78-25 (42151)
દ્રૌપદેયા રણે ક્રુદ્ધા દુર્યોધનમવારયન્ ।
શરૈરાશીવિષાકારૈઃ પુત્રં તવ વિશાંપતે ॥ 6-78-26 (42152)
પુત્રોઽપિ તવ દુર્ધર્ષો દ્રૌપદ્યાસ્તનયાન્રણે ।
સાયકૈર્નિશિતૈ રાજન્નાજઘાન પૃથક્પૃથક્ ॥ 6-78-27 (42153)
તૈશ્ચાપિ વિદ્ધઃ શુશુભે રુધિરેમ સમુક્ષિતઃ ।
ગિરિઃ પ્રસ્રવણૈર્યદ્વદ્ગૈરિકાદિવિમિશ્રિતૈઃ ॥ 6-78-28 (42154)
ભીષ્મોઽપિ સમરે રાજન્પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્ ।
કાલયામાસ બલવાન્પાલઃ પશુગણાનિવ ॥ 6-78-29 (42155)
તતો ગાણ્ડીવનિર્ઘોષઃ પ્રાદુરાસીદ્વિશાંપતે ।
દક્ષિણેન વરૂથિન્યાઃ પાર્થસ્યરીન્વિનિઘ્નતઃ ॥ 6-78-30 (42156)
ઉત્તસ્થુઃ સમરે તત્ર કબન્ધાનિ સમન્તતઃ।
કુરૂણાં ચૈવ સૈન્યેષુ પાણ્ડવાનાં ચ ભારત ॥ 6-78-31 (42157)
શોણિતોદં શરાવર્તં ગજદ્વીપં હયોર્મિણમ્ ।
રથનૌભિર્નરવ્યાઘ્રાઃ પ્રતેરુઃ સૈન્યસાગરમ્ ॥ 6-78-32 (42158)
છિન્નહસ્તા વિકવચા વિદેહાશ્ચ નરોત્તમાઃ ।
દૃશ્યન્તે પતિતાસ્તત્ર શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-78-33 (42159)
નિહતૈર્મત્તમાતઙ્ગૈઃ શોણિતૌઘપરિપ્લુતૈઃ ।
ભૂર્ભાતિ ભરતશ્રેષ્ઠ પર્વતૈરાચિતા યથા ॥ 6-78-34 (42160)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ તવ તેષાં ચ ભારત ।
ન તત્રાસીત્પુમાન્કશ્ચિદ્યો યુદ્ધં નાભિકાઙ્ક્ષતિ ॥ 6-78-35 (42161)
એવં યુયુધિરે વીરાઃ પ્રાર્થયાના મહદ્યશઃ।
તાવકાઃ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધમાકાઙ્ક્ષન્તો જયં યુધિ ॥ ॥ 6-78-36 (42162)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ષષ્ઠદિવસયુદ્ધે અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 079
॥ શ્રીઃ ॥
6.79. અધ્યાયઃ 079
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-79-0 (42163)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-79-0x (4154)
તતો દુર્યોધનો રાજા લોહિતાયતિ ભાસ્કરે।
સંગ્રામરભસો ભીમં હન્તુકામોઽભ્યધાવત ॥ 6-79-1 (42164)
તમાયાન્તમભિપ્રેક્ષ્ય નૃવીરં દૃઢવૈરિણમ્ ।
ભીમસેનઃ સુસંક્રુદ્ધ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-79-2 (42165)
અયં સ કાલઃ સંપ્રાપ્તો વર્ષપૂગાભિવાઞ્છિતઃ ।
અદ્ય ત્વાં નિહનિષ્યામિ યદિ નોત્સૃજસે રણમ્ ॥ 6-79-3 (42166)
અદ્ય કુન્ત્યાઃ પરિક્લેશં વનવાસં ચ કૃત્સ્નશઃ।
દ્રૌપદ્યાશ્ચ પરિક્લેશં પ્રણેષ્યામિ હતે ત્વયિ ॥ 6-79-4 (42167)
યત્પુરા મત્સરીભૂત્વા પાણ્ડવાનવમન્યસે ।
તસ્ય પાપસ્ય ગાન્ધારે પશ્ય વ્યસનમાગતમ્ ॥ 6-79-5 (42168)
કર્ણસ્ય મતમાસ્થાય સૌબલસ્ય ચ યત્પુરા ।
અચિન્ત્ય પાણ્ડવાન્કામાદ્યથેષ્ટં કૃતવાનસિ ॥ 6-79-6 (42169)
યાચમાનં ચ યન્મોહાદ્દાશાર્હમવમન્યસે।
ઉલૂકસ્ય સમાદેશં યદ્દદાસિ ચ હૃષ્ટવત્ ॥ 6-79-7 (42170)
તેન ત્વાં નિહનિષ્યામિ સાનુબન્ધં સબાન્ધવમ્ ।
શમીકરિષ્યે તત્પાપં યત્પુરા કૃતવાનસિ ॥ 6-79-8 (42171)
એવમુક્ત્વા ધનુર્ઘોરં વિકૃષ્યોદ્ભ્રામ્ય ચાસકૃત્ ।
સમાધત્ત શરાન્ઘોરાન્મહાશનિસમપ્રભાન્ ॥ 6-79-9 (42172)
ષડ્વિંશતિમસં ક્રુદ્ધો મુમોચાશુ સુયોધને ।
જ્વલિતાગ્નિશિખાકારાન્વજ્રકલ્પાનજિહ્મગાન્ ॥ 6-79-10 (42173)
તતોઽસ્ય કાર્મુકં દ્વાભ્યાં સૂતં દ્વાભ્યાં ચ વિવ્યધે ।
ચતુર્ભિરશ્વાઞ્જવનાનનયદ્યમસાદનમ્ ॥ 6-79-11 (42174)
દ્વાભ્યાં ચ સુવિકૃષ્ટાભ્યાં શરાભ્યામરિમર્દનઃ ।
છત્રં ચિચ્છેદ સમરે રાજ્ઞસ્તસ્ય નરોત્તમ્ ॥ 6-79-12 (42175)
ષઙ્ભિશ્ચ તસ્ય ચિચ્છેદ જ્વલન્તં ધ્વજમુત્તમમ્ ।
છિત્ત્વા તં ચ નનાદોચ્ચૈસ્તવ પુત્રસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-79-13 (42176)
રથાચ્ચ સ ધ્વજઃ શ્રીમાન્નાનારત્નવિભૂષિતાત્।
પપાત સહસા ભૂમૌ વિદ્યુઞ્જલધરાદિવ ॥ 6-79-14 (42177)
જ્વલન્તં સૂર્યસંકાશં નાગં મણિમયં શુભમ્ ।
ધ્વજં કુરુપતેશ્છિન્નં દદૃશુઃ સર્વપાર્થિવાઃ ॥ 6-79-15 (42178)
અથૈનં દશભિર્બાણૈસ્તોત્રૈરિવ મહાદ્વિપમ્ ।
આજઘાન રણે વીરં સ્મયન્નિવ મહારથઃ ॥ 6-79-16 (42179)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતો ભીમસેનેન સંયુગે ।
નિષસાદ રથોપસ્થે મૂર્ચ્છાભિહતચેતનઃ ॥ 6-79-17 (42180)
તતઃ સ રાજા સિન્ધૂનાં રથશ્રેષ્ઠો મહાબલઃ ।
દુર્યોધનસ્ય જગ્રાહ પાર્ષ્ણિં સ્વપુરુષૈર્વૃતઃ ॥ 6-79-18 (42181)
કૃપશ્ચ રથિનાં શ્રેષ્ઠસ્તવ પુત્રમચેતનમ્ ।
આરોપયદ્રથં રાજન્દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ॥ 6-79-19 (42182)
પરિવાર્ય તતો ભીમં જેતુકામો જયદ્રથઃ ।
રથૈરનેકસાહસ્રૈર્ભીમસ્યાવારયદ્દિશઃ ॥ 6-79-20 (42183)
ધૃષ્ટકેતુસ્તતો રાજન્નભિમન્યુશ્ચ વીર્યવાન્।
કેકયા દ્રૌપદેયાશ્ચ તવ પુત્રાનયોધયન્ ॥ 6-79-21 (42184)
ચિત્રસેનઃ સુચિત્રશ્ચ ચિત્રાઙ્ગશ્ચિત્રદર્શનઃ ।
ચારુચિત્રઃ સુચારુશ્ચ તથા નન્દોપનન્દકૌ ॥ 6-79-22 (42185)
અષ્ટાવેતે મહેષ્વાસાઃ સુકુમારા યશસ્વિનઃ ।
અભિમન્યુરથં રાજન્સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 6-79-23 (42186)
આજઘાન તતસ્તૂર્ણમભિમન્યુર્મહામનાઃ ।
એકૈકં પઞ્ચભિર્બાણૈઃ શિતૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-79-24 (42187)
વજ્રમૃત્યુપ્રતીકાશૈર્વિચિત્રાયુધનિઃસૃતૈઃ ।
અમૃષ્યમાણાસ્તે સર્વે સૌભદ્રં રથસત્તમમ્ ॥ 6-79-25 (42188)
વવૃષુર્માર્ગણૈસ્તીક્ષ્ણૈર્ગિરિં મેરુમિવામ્બુદાઃ ।
સ પીડ્યમાનઃ સમરે કૃતાસ્ત્રો યુદ્ધદુર્મદઃ ॥ 6-79-26 (42189)
અભિમન્યુર્મહારાજ તાવકાન્સમકમ્પયત્।
યથા દેવાસુરે યુદ્ધે વજ્રપાણિર્મહાસુરાન્ ॥ 6-79-27 (42190)
વિકર્ણસ્ય તતો ભલ્લાન્પ્રેષયામાસ ભારત।
ચતુર્દશ રથશ્રેષ્ઠો ઘોરાનાશીવિષોપમાન્ ॥ 6-79-28 (42191)
સ તૈર્વિકર્ણસ્ય રથાત્પાતયામાસ વીર્યવાન્ ।
ધ્વજં સૂતં હયાંશ્ચૈવ નૃત્યમાન ઇવાહવે ॥ 6-79-29 (42192)
પુનશ્ચાન્યાઞ્શરાન્પીતાનકુણ્ઠાગ્રાઞ્શિલાશિતાન્।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધો વિકર્ણાય મહાબલઃ ॥ 6-79-30 (42193)
તે વિકર્ણં સમાસાદ્ય કઙ્કબર્હિણવાસસઃ।
ભિત્ત્વા દેહં ગતા ભૂમિં જ્વલન્ત ઇવ પન્નગાઃ ॥ 6-79-31 (42194)
તે શરા હેમપુઙ્ખાગ્રા વ્યદૃશ્યન્ત મહીતલે ।
વિકર્ણરુધિરક્લિન્ના વમન્ત ઇવ શોણિતમ્ ॥ 6-79-32 (42195)
વિકર્ણં વીક્ષ્ય નિર્ભિન્નં તસ્યૈવાન્યે સહોદરાઃ ।
અભ્યદ્રવન્ત સમરે સૌભદ્રપ્રમુખાન્રથાન્ ॥ 6-79-33 (42196)
અભિયાત્વા તથૈવાન્યાન્રથાંસ્તાન્સૂર્યવર્ચસઃ ।
અવિધ્યન્સમરેઽન્યોન્યં સંરમ્ભાદ્યુદ્ધદુર્મદાઃ ॥ 6-79-34 (42197)
દુર્મુખઃ શ્રુતકર્માણં વિદ્ધ્વા સપ્તભિરાશુગૈઃ ।
ધ્વજમેકેન ચિચ્છેદ સારથિં ચાસ્ય સપ્તમિઃ ॥ 6-79-35 (42198)
અશ્વાઞ્જામ્બૂનદૈર્જાલૈઃ પ્રચ્છન્નાન્વાતરંહસઃ ।
જઘાન ષઙ્ભિરાસાદ્ય સારથિં ચાભ્યપાતયત્ ॥ 6-79-36 (42199)
સ હતાશ્વે રથે તિષ્ઠઞ્શ્રુતકર્મા મહારથઃ ।
શક્તિં ચિક્ષેપ સંક્રુદ્ધો મહોલ્કાં જ્વલિતામિવ ॥ 6-79-37 (42200)
સા દુર્મુખસ્ય વિમલં વર્મ ભિત્ત્વા યશસ્વિનઃ ।
વિદાર્ય પ્રાવિશદ્ભૂભિં દીપ્યમાના સ્વતેજસા ॥ 6-79-38 (42201)
દુર્મુખો વિહ્વલસ્તત્ર નિષસાદ રણે વિભો।
વિસંજ્ઞં પ્રેક્ષ્ય તે સર્વે ભ્રાતરઃ પર્યવારયન્ ॥ 6-79-39 (42202)
તં દૃષ્ટ્વા વિરથં તત્ર સુતસોમો મહારથઃ ।
પશ્યતાં સર્વસૈન્યાનાં રથમારોપયત્સ્વકમ્ ॥ 6-79-40 (42203)
શ્રુતકીર્તિસ્તથા વીરો જયત્સેનં સુતં તવ।
અભ્યયાત્સમરે રાજન્હન્તુકામો યશસ્વિનમ્ ॥ 6-79-41 (42204)
તસ્ય વિક્ષિપતશ્ચાપં શ્રુતકીર્તેર્મહાસ્વનમ્।
ચિચ્છેદ સમરે તૂર્ણં જયત્સેનઃ સુતસ્તવ ॥ 6-79-42 (42205)
ક્ષુરપ્રેણ સુતીક્ષ્ણેન પ્રહસન્નિવ ભારત।
તં દૃષ્ટ્વા ચ્છિન્નધન્વાનં શતાનીકઃ સહોદરમ્ ॥ 6-79-43 (42206)
અભ્યપદ્યત તેજસ્વી સિંહવન્નિનદન્મુહુઃ ।
શતાનીકસ્તુ સમરે દૃઢં વિસ્પાર્ય કાર્મુકમ્ ॥ 6-79-44 (42207)
વિવ્યાધ દશભિસ્તૂર્ણં જયત્સેનં શિલીમુખૈઃ ।
નનાદ સુમહાનાદં પ્રભિન્ન ઇવ વારણઃ ॥ 6-79-45 (42208)
અથાન્યેન સુતીક્ષ્ણેન સર્વાવરણભેદિના ।
શતાનીકો જયત્સેનં વિવ્યાધ હૃદયે ભૃશમ્ ॥ 6-79-46 (42209)
તથા તસ્મિન્વર્તમાને દુષ્કર્ણો ભ્રાતુરન્તિકે ।
મુમોચાસ્મૈશિતાન્બાણાંસ્તીક્ષ્ણાનાશીવિષોપમાન્
ચિચ્છેદ સમરે ચાપં નાકુલેઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ ॥ 6-79-47 (42210)
અથાન્યદ્ધનુરાદાય ભારસાહમનુત્તમમ્ ।
સમાદત્ત શરાન્ઘોરાઞ્શતાનીકો મહાબલઃ ॥ 6-79-48 (42211)
તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચામન્ત્ર્ય દુષ્કર્ણં ભ્રાતુરગ્રતઃ।
મુમોચાસ્મૈ શિતાન્બાણાજ્જ્વલિતાન્પન્નગાનિવ ॥ 6-79-49 (42212)
તતોઽસ્ય ધનુરેકેન દ્વાભ્યાં સૂતં ચ મારિષ ।
ચિચ્છેદ સમરે તૂર્ણં તં ચ વિવ્યાધ સપ્તભિઃ ॥ 6-79-50 (42213)
અશ્વાન્મનોજવાંસ્તસ્ય કર્બુરાન્વાતરંહસઃ ।
જઘાન નિશિતૈસ્તૂર્ણં સર્વાન્દ્વાદશભિઃ શરૈઃ ॥ 6-79-51 (42214)
અથાપરેણ ભલ્લેન સુયુક્તેનાશુપાતિના।
દુષ્કર્ણં નાકુલિઃ ક્રુદ્ધો વિવ્યાધ હૃદયે ભૃશમ્ ॥ 6-79-52 (42215)
સ પપાત તતો ભૂમૌ વજ્રાહત ઇવ દ્રુમઃ ।
દુષ્કર્ણં વ્યથિતં દૃષ્ટ્વા પઞ્ચ રાજન્મહારથાઃ ॥ 6-79-53 (42216)
દિઘાંસન્તઃ શતાનીકં સર્વતઃ પર્યવારયન્।
છાદ્યમાનં શરવ્રતૈઃ શતાનીકં યશસ્વિનમ્ ॥ 6-79-54 (42217)
અભ્યધાવન્ત સંક્રુદ્ધાઃ કેકયાઃ પઞ્ચ સોદરાઃ ।
તાનભ્યાપતતઃ પ્રેક્ષ્ય તવ પુત્રા મહારથાઃ ॥ 6-79-55 (42218)
પ્રત્યુદ્યયુર્મહારાજ ગજાનિવ મહાગજાઃ ।
દુર્મુખો દુર્જયશ્ચૈવ તથા દુર્મર્ષણો યુવા ॥ 6-79-56 (42219)
શત્રુંજયઃ સત્રુસહઃ સર્વે ક્રુદ્ધા યશસ્વિનઃ ।
પ્રત્યુદ્યાતા મહારાજ કેકયાન્ભ્રાતરઃ સમમ્ ॥ 6-79-57 (42220)
રથૈર્નગરસંકાશૈર્હયૈર્યુક્તૈર્મનોજવૈઃ ।
નાનાવર્ણવિચિત્રાભિઃ પતાકાભિરલઙ્કૃતૈઃ ॥ 6-79-58 (42221)
શરચાપધરા વીરા વિચિત્રકવચધ્વજાઃ ।
વિવિશુસ્તે પરં સૈન્યં સિંહા ઇવ વનાદ્વનમ્ ॥ 6-79-59 (42222)
તેષાં સુતુમુલં યુદ્ધં વ્યતિષક્તરથદ્વિપમ્।
અવર્તત મહારૌદ્રં નિઘ્નતામિતરેતરમ્ ॥ 6-79-60 (42223)
અન્યોન્યાગસ્કૃતાં રાજન્યમરાષ્ટ્રવિવર્ધનમ્ ।
મુહૂર્તાસ્તમિતે સૂર્યે ચક્રુર્યુદ્ધં સુદારુણમ્ ॥ 6-79-61 (42224)
રથિનઃ સાદિનશ્ચાથ વ્યકીર્યન્ત સહસ્રશઃ ।
તતઃ શાન્તનવઃ ક્રુદ્ધઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-79-62 (42225)
નાશયામાસ સેનાં તાં ભીષ્મસ્તેષાં મહાત્મનામ્ ।
પઞ્ચાલાનાં ચ સૈન્યાનિ શરૈર્નિન્યે યમક્ષયમ્ ॥ 6-79-63 (42226)
એવં ભિત્ત્વા મહેષ્વાસઃ પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્।
કૃત્વાઽવહારં સૈન્યાનાં યયૌ સ્વશિબિરં નૃપ ॥ 6-79-64 (42227)
નાશયામાસતુર્વીરૌ ધૃષ્ટદ્યુમ્નવૃકોદરૌ।
કરવાણામનીકાનિ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-79-65 (42228)
ધર્મરાજોઽપિ સંપ્રેક્ષ્ય ધૃષ્ટદ્યુમ્નવૃકોદરૌ ।
મૂર્ધ્નિ ચૈતાવુપાઘ્રાય પ્રહૃષ્ટઃ શિબિરં યયૌ ॥ 6-79-66 (42229)
` અર્જુનો વાસુદેવશ્ચ કૌરવાણામનીકિનીમ્ ।'
હત્વા વિદ્રાવ્ય ચ શરૈઃ શિબિરાયૈવ જગ્મતુઃ ॥ ॥ 6-79-67 (42230)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ ષષ્ઠદિવસયુદ્ધે એકોનાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 080
॥ શ્રીઃ ॥
6.80. અધ્યાયઃ 080
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મદુર્યોધનસંવાદઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-80-0 (42231)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-80-0x (4155)
ક્ષત્રિયાસ્તે મહારાજ પરસ્પરકૃતાગસઃ।
જગ્મુઃ સ્વશિબિરાણ્યેવ રુધિરેણ સમુક્ષિતાઃ ॥ 6-80-1 (42232)
વિશ્રમ્ય ચ યથાન્યાયં પૂજયિત્વા પરસ્પરમ્ ।
સન્નદ્ધાઃ સમદૃશ્યન્ત ભૂયો યુદ્ધચિકીર્ષવઃ ॥ 6-80-2 (42233)
તતસ્તવ સુતો રાજંશ્ચિન્તયાભિપરિપ્લુતઃ ।
વિસ્રવચ્છોણિતાક્તાઙ્ગઃ પપ્રચ્છેદં પિતામહમ્ ॥ 6-80-3 (42234)
સૈન્યાનિ રૌદ્રાણિ ભયાનકાનિ
વ્યૂઢાનિ સમ્યગ્બહુલધ્વજાનિ।
વિદાર્ય હત્વા ચ નિપીડ્ય શૂરાં-
સ્તે પાણ્ડવા લબ્ધજયાઃ પ્રહૃષ્ટાઃ ॥ 6-80-4 (42235)
સંમોહ્ય સર્વાન્યુધિ કીર્તિમન્તો
વ્યૂહં ચ તં મકરં મૃત્યુકલ્પમ્ ।
પ્રવિશ્ય ભીમેન રણે હતોઽસ્મિ
ઘોરૈઃ શરૈર્મૃત્યુદણ્ડપ્રકાશૈઃ ॥ 6-80-5 (42236)
ક્રુદ્ધં તમુદ્વીક્ષ્ય ભયેન રાજ-
ન્સંમૂર્ચ્છિતો ન લભે શાન્તિમદ્ય ।
ઇચ્છે પ્રસાદાત્તવ સત્યસન્ધ
પ્રાપ્તું જયં પાણ્ડવેયાંશ્ચ હન્તુમ્ ॥ 6-80-6 (42237)
તેનૈવમુક્તઃ પ્રહસન્મહાત્મા
દુર્યોધનં મન્યુગતં વિદિત્વા।
તં પ્રત્યુવાચાવિમના મનસ્વી
ગઙ્ગાસુતઃ સસ્ત્રભૃતાં વરિષ્ઠઃ ॥ 6-80-7 (42238)
પરેણ યત્નેન વિગાહ્ય સેનાં
સર્વાત્મનાઽહં તવ રાજપુત્ર।
ઇચ્છામિ દાતું વિજયં સુખં ચ
ન ચાત્માનં છાદયેઽહં ત્વદર્થે ॥ 6-80-8 (42239)
એતે તુ રૌદ્રા બહવો મહારથા
યશસ્વિનઃ શૂરતમાઃ કૃતાસ્ત્રાઃ ।
યે પાણ્ડવાનાં સમરે સહાયા
જિતક્લમા રોષવિષં વમન્તિ ॥ 6-80-9 (42240)
કેનેહ શક્યાઃ સહસા વિજેતું
વીર્યોદ્ધતાઃ કૃતવૈરાસ્ત્વયા ચ।
અહં હ્યેતાન્પ્રતિયોત્સ્યામિ રાજ-
ન્સર્વાત્મના જીવિતં ત્યજ્ય વીર ॥ 6-80-10 (42241)
રણે તવાર્થાય મહાનુભાવ
ન જીવિતં રક્ષિતવ્યં મમાદ્ય।
સર્વાંસ્તવાર્થાય સદેવદૈત્યાઁ-
લ્લોકાન્દહેયં કિમુ શત્રુસેનામ્ ॥ 6-80-12aતાન્પાણ્ડવાન્યોધયિષ્યામિ રાજન્
પ્રિયં ચ તે સર્વમહં કરિષ્યે। 6-80-11 (42242)
સઞ્જય ઉવાચ।
શ્રુત્વા પિતુસ્તે વચનં પ્રતીતો
દુર્યોધનઃ પ્રીતમના બભૂવ ॥ 6-80-12x (4156)
સર્વાણિ સૈન્યાનિ તતઃ પ્રહૃષ્ટો
નિર્ગચ્છતેત્યાહ નૃપાંશ્ચ સર્વાન્।
તદાક્ષયા તાનિ વિનિર્યયુર્દ્રુતં
ગજાશ્વપાદાતરથાયુતાનિ ॥ 6-80-13 (42243)
પ્રહર્ષયુક્તાનિ તુ તાનિ રાજ-
ન્મહાન્તિ નાનાવિધશસ્ત્રવન્તિ।
સ્થિતાનિ નાગાશ્વપદાતિમન્તિ
વિરેજુરાજૌ તવ રાજન્બલાનિ ॥ 6-80-14 (42244)
શસ્ત્રાસ્ત્રવિદ્ભિર્નરવીરયોધૈ-
રધિષ્ઠિતાઃ સૈન્યગણાસ્ત્વદીયાઃ।
રથૌઘપાદાતગજાશ્વસઙ્ઘૈઃ
પ્રયાદ્ભિરાજૌ વિધિવત્પ્રણુન્નૈઃ ॥ 6-80-15 (42245)
સમુદ્ધતં વૈ તરુણાર્કવર્ણં
રજો બભૌ ચ્છાદયત્સૂર્યશ્મીન્।
રેજુઃ પતાકા રથદન્તિસંસ્થા
વાતેરિતા ભ્રામ્યમાણાઃ સમન્તાત્ ॥ 6-80-16 (42246)
નાનાલિઙ્ગૈઃ સમરે તત્ર રાજન્
મેઘૈર્યુતા વિદ્યુતઃ ખે યથૈવ।
વૃન્દૈઃ સ્થિતાશ્ચાપિ સુસંપ્રયુક્તા-
શ્ચકાશિરે દન્તિગણાઃ સમન્તાત્ ॥ 6-80-17 (42247)
ધનૂંષિ વિષ્ફારયતાં નૃપાણાં
બભૂવ શબ્દસ્તુમુલોઽતિઘોરઃ।
વિમથ્યતો દેવમહાસુરૌઘૈ-
ર્યથાર્ણવસ્યાદિયુગે તદાનીમ્ ॥ 6-80-18 (42248)
તદુગ્રનાગં બહુરૂપવર્ણં
તવાત્મજાનાં સમુદીર્ણકોપમ્ ।
બભૂવ સૈન્યં રિપુસૈન્યહન્ત-
યુગાન્તમેઘૌઘનિભં તદાનીમ્ ॥ ॥ 6-80-19 (42249)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તમદિવસયુદ્ધે અશીતિતમોઽદ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 081
॥ શ્રીઃ ॥
6.81. અધ્યાયઃ 081
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનસંહર્ષણમ્ ॥ 1 ॥ રાજ્ઞાં દ્વન્દ્વીભૂય મેલનમ્ ॥ 2 ॥ અર્જુનપરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-81-0 (42250)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-81-0x (4157)
અથાત્મજં તવ પુનર્ગાઙ્ગેયો ધ્યાનમાસ્થિતમ્ ।
અબ્રવીદ્ભરતશ્રેષ્ઠઃ સંપ્રહર્ષકર વચઃ ॥ 6-81-1 (42251)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-81-2x (4158)
અહં દ્રોણશ્ચ શલ્યશ્ચ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ ભગદત્તોઽથ સૌબલઃ ॥ 6-81-2 (42252)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ બાહ્લીકઃ સહ બાહ્લિકૈઃ ।
ત્રિગર્તરાજો બલવાન્માગધશ્ચ સુદુર્જયઃ ॥ 6-81-3 (42253)
બૃહદ્બલશ્ચ કૌસલ્યશ્ચિત્રસેનો વિવિંશતિઃ ।
`કૃપશ્ચ સહ સોદર્યૈસ્તવ રાજન્પદાનુગાઃ।'
રથાશ્ચ બહુસાહસ્રાઃ શોભનાશ્ચ મહાધ્વજાઃ ॥ 6-81-4 (42254)
દેશજાશ્ચ હયા રાજન્સ્વારૂઢા હયસાદિભિઃ ।
ગજેન્દ્રાશ્ચ મદોદ્વૃત્તાઃ પ્રભિન્નકરટામુખાઃ ॥ 6-81-5 (42255)
પાદાતાશ્ચ તથા શૂરા નાનાપ્રહરણા યુધિ।
નાનાદેશસમુત્પન્નાસ્ત્વદર્થે યોદ્ધુમુદ્યતાઃ ॥ 6-81-6 (42256)
એતે ચાન્યે ચ બહવસ્ત્વદર્થે ત્યક્તજીવિતાઃ।
દેવાનપિ રણે જેતું સમર્થા ઇતિ મે મતિઃ ॥ 6-81-7 (42257)
અવશ્યં હિ મયા રાજંસ્તવ વાચ્યં હિતં સદા।
અશક્યાઃ પાણ્ડવા જેતું દેવૈરપિ સવાસવૈઃ ॥ 6-81-8 (42258)
વાસુદેવસહાયાશ્ચ મહેન્દ્રસમવિક્રમાઃ ।
સર્વથાઽહં તુ રાજેન્દ્ર કરિષ્યે વચનં તવ ॥ 6-81-9 (42259)
પાણ્ડવાંશ્ચ રણે જેષ્યે માં વા જેષ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ । 6-81-10 (42260)
સઞ્જય ઉવાચ।
એવમુક્ત્વા દદાવસ્મૈ વિશલ્યકરણીં શુભામ્ ॥ 6-81-10x (4159)
ઓષધીં વીયસંપન્નાં વિશલ્યશ્ચાભવત્તદા ।
તતઃ પ્રભાતે વિમલે સ્વેન સૈન્યેન વીર્યવાન્ ॥ 6-81-11 (42261)
અવ્યૂહત સ્વયં વ્યૂહં ભીષ્મો વ્યૂહવિશારદઃ ।
મણ઼્ડલં મનુજશ્રેષ્ઠો નાનાશસ્ત્રસમાકુલમ્ ॥ 6-81-12 (42262)
સંપૂર્ણં યોધમુખ્યૈશ્ચ તથા દન્તિપદાતિભિઃ ।
રથૈરનેકસાહસ્રૈઃ સમન્તત્પરિવારિતમ્ ॥ 6-81-13 (42263)
અશ્વવૃન્દૈર્મહદ્ભિશ્ચ રિષ્ટિતોમરધારિભિઃ ।
નાગેનાગે રથાઃ સપ્ત સપ્ત ચાશ્વા રથેરથે ॥ 6-81-14 (42264)
અન્વશ્વં દશ ધાનુષ્કા ધાનુષ્કે દશ ચર્મિણઃ।
એવં વ્યૂહં મહારાજ તવ સૈન્યસ્ય દંશિતમ્ ॥ 6-81-15 (42265)
સ્થિતં રણાય મહતે ભીષ્મેણ યુધિ પાલિતમ્ ।
દશાશ્વાનાં સહસ્રાણિ દન્તિનાં ચ તથૈવ ચ ॥ 6-81-16 (42266)
રથાનામયુતં ચાપિ પુત્રાશ્ચ તવ દંશિતાઃ।
ચિત્રસેનાદયઃ શૂરા અભ્યરક્ષન્તિતામહમ્ ॥ 6-81-17 (42267)
રક્ષ્યમાણાઃ સ તૈઃ શૂરૈર્ગોપ્યમાનાશ્ચ તેન તે।
સન્નદ્ધાઃ સમદૃશ્યન્ત રાજાનશ્ચ મહાબલાઃ ॥ 6-81-18 (42268)
દુર્યોધનસ્તુ સમરે દંશિતો રથમાસ્થિતઃ ।
વ્યરાજત શ્રિયા જુષ્ટો યથા શક્રસ્ત્રિવિષ્ટપે ॥ 6-81-19 (42269)
તતઃ શબ્દો મહાનાસીત્પુત્રાણાં તવ ભારત ।
રથઘોષશ્ચ વિપુલો વાદિત્રાણાં ચ નિઃસ્વનઃ ॥ 6-81-20 (42270)
ભીષ્મેણ ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં વ્યૂઢઃ પ્રત્યઙ્ભુખો યુધિ।
મણ્ડલઃ સ મહાવ્યૂહો દુર્ભેદ્યોઽમિત્રઘાતનઃ ॥ 6-81-21 (42271)
સર્વતઃ શુશુભે રાજન્રણેઽરીણાં દુરાસદઃ ।
મણ્ડલં તુ સમાલોક્ય વ્યૂહં પરમદુર્યયમ્ ॥ 6-81-22 (42272)
સ્વયં યુધિષ્ઠિરો રાજા વજ્રં વ્યૂહમથાકરોત્।
તથા વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ યથાસ્થાનમવસ્થિતાઃ ॥ 6-81-23 (42273)
રથિનઃ સાદિનઃ સર્વે સિંહનાદમથાનદન્ ।
બિભિત્સવસ્તતો વ્યૂહં નિર્યયુર્યુદ્ધકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 6-81-24 (42274)
ઇતરેતરતઃ શૂરાઃ સહસૈન્યાઃ પ્રહારિણઃ ।
ભારદ્વાજો યયૌ મત્સ્યં દ્રૌણિશ્ચાપિ સિખણ્ડિનમ્ ॥ 6-81-25 (42275)
સ્વયં દુર્યોધનો રાજા પાર્ષતં સમુપાદ્રવત્ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ મદ્રરાજાનમીયતુઃ ॥ 6-81-26 (42276)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ યુયુધાનમભિદ્રુતૌ ।
સર્વે નૃપાસ્તુ સમરે ધનંજયમયોધયન્ ॥ 6-81-27 (42277)
ભીમસેનો રણે યાન્તં હાર્દિક્યં સમવારયત્।
ચિત્રસેનં વિકર્ણં ચ તથા દુર્મર્ષણં વિભુઃ ॥ 6-81-28 (42278)
આર્જુનિઃ સમરે રાજંસ્તવ મુત્રાનયોધયત્ ।
પ્રાગ્જ્યોતિષો મહેષ્વાસો હૈડિમ્બં રાક્ષસોત્તમમ્ ॥ 6-81-29 (42279)
અભિદુદ્રાવ વેગેન મત્તો મત્તમિવ દ્વિપમ્ ।
અલમ્બુસસ્તદા રાજન્સાત્યકિં યુદ્ધદુર્મદમ્ ॥ 6-81-30 (42280)
સસૈન્યં સમરે ક્રુદ્ધો રાક્ષસઃ સમુપાદ્રવત્।
ભૂરિશ્રવા રણે યત્તો ધૃષ્ટકેતુમયોધયત્ ॥ 6-81-31 (42281)
શ્રુતાયુષં ચ રાજાનં ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
ચેકિતાનશ્ચ સમરે કૃપમેવાન્વયોધયત્ ॥ 6-81-32 (42282)
શેષાઃ પ્રતિયયુર્યત્તા ભીષ્મમેવ મહારથમ્ ।
તતો રાજસમૂહાસ્તે પરિવવ્રુર્ધનંજયમ્ ॥ 6-81-33 (42283)
શક્તિતોમરનારાચગદાપરિઘપાણયઃ।
અર્જુનોઽથ ભૃશં ક્રુદ્ધો વાર્ષ્ણેયમિદમબ્રવીત્॥ 6-81-34 (42284)
પશ્ય માધવ સૈન્યાનિ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સંયુગે।
વ્યૂઢાનિ વ્યૂહવિદુષા ગાઙ્ગેયેન મહાત્મના ॥ 6-81-35 (42285)
યુદ્ધાભિકામાઞ્શૂરાંશ્ચ પશ્ય માધવ દંશિતાન્ ।
ત્રિગર્તરાજં સહિતં ભ્રાતૃભિઃ પશ્ય કેશવ ॥ 6-81-36 (42286)
અદ્યૈતાન્નાશયિષ્યામિ પશ્યતસ્તે જનાર્દન ।
ય ઇમે માં યદુશ્રેષ્ઠ યોદ્ધુકામા રણાજિરે ॥ 6-81-37 (42287)
એતદુક્ત્વા તુ કૌન્તેયો ધનુર્જ્યામવમૃદ્ય ચ ।
વવર્ષ શરવર્ષાણિ નરાધિપગણાન્પ્રતિ ॥ 6-81-38 (42288)
તેઽપિ તં પરમેષ્વાસાઃ શરવર્ષૈરપૂરયન્ ।
તટાકં વારિધારાભિર્યથા પ્રાવૃષિ તોયદાઃ ॥ 6-81-39 (42289)
હાહાકારો મહાનાસીત્તવ સૈન્યે વિશાંપતે ।
છાદ્મમાનૌ રણે કૃષ્ણૌ શરૈર્દૃષ્ટ્વા મહારણે ॥ 6-81-40 (42290)
દેવા દેવર્ષયશ્ચૈવ ગન્ધર્વાશ્ચ સહોરગૈઃ ।
વિસ્મયં પરમં જગ્મુર્દૃષ્ટ્વા કૃષ્ણૌ તથાઽઽગતૌ ॥ 6-81-41 (42291)
તતઃ ક્રુદ્ધોઽર્જુનો રાજન્નૈન્દ્રમસ્ત્રમુદૈરયત્ ।
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ વિજયસ્ય પરાક્રમમ્ ॥ 6-81-42 (42292)
શસ્ત્રવૃષ્ટિં પરૈર્મુક્તાં શરૌઘૈર્યદવારયત્ ।
ન ચ તત્રાપ્યનિર્ભિન્નઃ કશ્ચિદાસીદ્વિશાંપતે ॥ 6-81-43 (42293)
તેષાં રાજસહસ્રાણાં હયાનાં દન્તિનાં તથા।
દ્વાભ્યાં ત્રિભિઃ શરૈશ્ચાન્યાન્પાર્થો વિવ્યાધ મારિષ ॥ 6-81-44 (42294)
તે હન્યમાનાઃ પાર્થેન ભીષ્મં શાન્તનવં યયુઃ ।
અગાધે મઞ્જમાનાનાં ભીષ્મઃ પોતોઽભવત્તદા ॥ 6-81-45 (42295)
આપતદ્ભિસ્તુ તૈસ્તત્ર પ્રભગ્નં તાવકં બલમ્ ।
સંચુક્ષુભે મહારાજ વાતૈરિવ મહાર્ણવઃ ॥ ॥ 6-81-46 (42296)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તમદિવસયુદ્ધે એકાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 082
॥ શ્રીઃ ॥
6.82. અધ્યાયઃ 082
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્રોણેન વિરાટસૂનોઃ શઙ્ખસ્ય વધઃ ॥ 1 ॥ દ્વન્દ્વયુદ્ધમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-82-0 (42297)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-82-0x (4160)
પ્રવૃત્તમાત્રે સંગ્રામે નિવૃત્તે ચ સુશર્મણિ ।
ભગ્નેષુ ચાપિ વીરેષુ પાણ્ડવેન મહાત્મના ॥ 6-82-1 (42298)
ક્ષુભ્યમાણે બલે તૂર્ણં સાગરપ્રતિમે તવ।
પ્રત્યુદ્યાતે ચ ગાઙ્ગેયે ત્વરિતં વિજયં પ્રતિ ॥ 6-82-2 (42299)
દૃષ્ટ્વા દુર્યોધનો રાજા રણે પાર્થસ્ય વિક્રમમ્ ।
ત્વરમાણઃ સમભ્યેત્ય સર્વાંસ્તાનબ્રવીન્નૃપાન્ ॥ 6-82-4aતેષાં તુ પ્રમુખે શૂરં સુશર્માણં મહાબલમ્ ।
મધ્યે સર્વસ્ય સૈન્યસ્ય ભૃશં સંહર્ષયન્નિવ॥ 6-82-3 (42300)
એષ ભીષ્મઃ શાન્તનવો યોદ્ધુકામો ધનઞ્જયમ્ ।
સર્વાત્મના કુરુશ્રેષ્ઠસ્ત્યક્ત્વા જીવિતમાત્મનઃ ॥ 6-82-5 (42301)
તં પ્રયાન્તં રણે વીરં સર્વસૈન્યેન ભારતમ્ ।
સંયત્તાઃ સમરે સર્વે પાલયધ્વં પિતામહમ્ ॥ 6-82-6 (42302)
બાઢમિત્યેવમુક્ત્વા તુ તાન્યનીકાનિ સર્વશઃ ।
નરેન્દ્રાણાં મહારાજ સમાજગ્મુઃ પિતામહમ્ ॥ 6-82-7 (42303)
તતઃ પ્રયાતઃ સહસા ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽર્જુનમ્ ।
રણે ભારતમાયાન્તમાસસાદ મહાબલઃ ॥ 6-82-8 (42304)
મહાશ્વેતાશ્વયુક્તેન ભીમવાનરકેતુના ।
મહતા મેઘનાદેન રથેનાતિવિરાજતા ॥ 6-82-9 (42305)
સમરે સર્વસૈન્યાનામુપયાનં ધનઞ્જયમ્।
અભવત્તુમુલો નાદો ભયાદ્દૃષ્ટ્વા કિરીટિનમ્ ॥ 6-82-10 (42306)
અભીશુહસ્તં કૃષ્ણં ચ દૃષ્ટ્વાદિત્યમિવાપરમ્ ।
મધ્યંદિનગતં સઙ્ખ્યે ન શેકુઃ પ્રતિવીક્ષિતુમ્ ॥ 6-82-11 (42307)
તથા શાન્તનવં ભીષ્મં શ્વેતાશ્વં શ્વેતકાર્મુકમ્ ।
ન શેકુઃ પાણ્ડવા દ્રષ્ટું શ્વેતં ગ્રહમિવોદિતમ્ ॥ 6-82-12 (42308)
સ સર્વતઃ પરિવૃતસ્ત્રિગર્તૈઃ સુમહાત્મભિઃ ।
ભ્રાતૃભિઃ સહ પુત્રૈશ્ચ તથાઽન્યૈશ્ચ મહારથૈઃ ॥ 6-82-13 (42309)
ભારદ્વાજસ્તુ સમરે મત્સ્યં વિવ્યાધ પત્રિણા।
ધ્વજં ચાસ્ય શરેણાજૌ ધનુશ્ચૈકેન ચિચ્છિદે ॥ 6-82-14 (42310)
તદપાસ્ય ધનુશ્છિન્નં વિરાટો વાહિનીપતિઃ ।
અન્યદાદત્ત વેગેન ધનુર્ભારસહં દૃઢમ્ ॥ 6-82-15 (42311)
શરાંશ્ચાશીવિષાકારાજ્જ્વલિતાન્પન્નગાનિવ ।
દ્રોણં ત્રિભિશ્ચ વિવ્યાધ ચતુર્ભિશ્ચાસ્ય વાજિનઃ ॥ 6-82-16 (42312)
ધ્વજમેકેન વિવ્યાધક સારથિં ચાસ્ય પઞ્ચભિઃ ।
ધનુરેકેષુણાઽવિધ્યત્તત્રાક્રુધ્યદ્દ્વિજર્ષભઃ ॥ 6-82-17 (42313)
તસ્ય દ્રોણોઽવધીદશ્વાઞ્શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
અષ્ટાભિર્ભરતશ્રેષ્ઠ સૂતમેકેન પત્રિણા ॥ 6-82-18 (42314)
સ હતાશ્વાદવપ્લુત્ય સ્યન્દનાદ્ધતસારથિઃ।
આરુરોહ રથં તૂર્ણં પુત્રસ્ય રથિનાં વરઃ ॥ 6-82-19 (42315)
તતસ્તુ તૌ પિતાપુત્રૌ ભારદ્વાજં રથે સ્થિતૌ ।
મહતા શરવર્ષેણ વારયામાસસતુર્બલાત્ ॥ 6-82-20 (42316)
ભારદ્વાજસ્તતઃ ક્રુદ્ધઃ શરમાશીવિષોપમમ્ ।
ચિક્ષેપ સમરે તૂર્ણં શઙ્ખં પ્રતિ જનેશ્વરઃ ॥ 6-82-21 (42317)
સ તસ્ય હૃદયં ભિત્ત્વા પીત્ત્વા શોણિતમાહવે।
જગામ ધરણીં બાણો લોહિતાર્દ્રવરચ્છદઃ ॥ 6-82-22 (42318)
સ પપાત રણે તૂર્ણં ભારદ્વાજશરાહતઃ।
ધનુસ્ત્યક્ત્વા શરાંશ્ચૈવ પિતુરેવ સમીપતઃ ॥ 6-82-23 (42319)
હતં તમાત્મજં દૃષ્ટ્વા વિરાટઃ પ્રાદ્રવદ્ભયાત્।
ઉત્સૃજ્ય સમરે દ્રોણં વ્યાત્તાનનમિવાન્તકમ્ ॥ 6-82-24 (42320)
ભારદ્વાજસ્તતસ્તૂર્ણં પાણ્ડવાનાં મહાચમૂમ્।
દારયામાસ સમરે શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-82-25 (42321)
શિખણ્ડી તુ મહારાજ દ્રૌણિમાસાદ્ય સંયુગે।
આજઘાન ભ્રવોર્મધ્યે નારાચૈસ્ત્રિભિરાશુગૈઃ ॥ 6-82-26 (42322)
સ બભૌ રથશાર્દૂલો લલાટે સંસ્થિતૈસ્ત્રિભિઃ ।
શિખરૈઃ કાઞ્ચનમયૈર્મેરુસ્ત્રિભિરિવોચ્છ્રિતૈઃ ॥ 6-82-27 (42323)
અશ્વત્થામ તતઃ ક્રુદ્ધો નિમેષાર્ધાચ્છિખણ્ડિનઃ ।
ધ્વજં સૂતમથો રાજંસ્તુરગાનાયુધાનિ ચ ॥ 6-82-28 (42324)
શરૈર્બહુભિરાચ્છિદ્ય પાતયામાસ સંયુગે ષ।
સ હતાશ્વાદવપ્લુત્ય રથાદ્વૈ રથિનાં વરઃ ॥ 6-82-29 (42325)
ખઙ્ગમાદાય સુશિતં વિમલં ચ શરાવરમ્ ।
શ્યેનવદ્વ્યચરત્ક્રુદ્ધઃ શિખણ્ડી શત્રુતાપનઃ ॥ 6-82-30 (42326)
સખઙ્ગસ્ય મહારાજ ચરતસ્તસ્ય સંયુગે ।
નાન્તરં દદૃશે દ્રૌણિસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-82-31 (42327)
તતઃ શરસહસ્રાણિ બહૂનિ ભરતર્ષભ ।
પ્રેષયામાસ સમરે દ્રૌણિઃ પરમકોપનઃ ॥ 6-82-32 (42328)
તામાપતન્તીં સમરે શરવૃષ્ટિં સુદારુણામ્।
અસિના તીક્ષ્ણધારેણ ચિચ્છેદ બલિનાં વરઃ ॥ 6-82-33 (42329)
તતોઽસ્ય વિમલં દ્રૌણિઃ શતચન્દ્રં મનોરમમ્।
ચર્માચ્છિનદસિં ચાસ્થ ખણ્ડયામાસ સંયુગે ॥ 6-82-34 (42330)
શિતૈસ્તુ બહુશો રાજંસ્તં ચ વિવ્યાધ પત્રિભિઃ ।
શિખણ્ડી તુ તતઃ ખઙ્ગં ખણ્ડિતં તેન સાયકૈઃ ॥ 6-82-35 (42331)
આવિધ્ય વ્યસૃજત્તૂર્ણં જ્વલન્તમિવ પન્નગમ્ ।
તમાપતન્તં સહસા કાલાનલસમપ્રભમ્ ॥ 6-82-36 (42332)
ચિચ્છેદ સમરે દ્રૌણિર્દર્શયન્પાણિલાઘવમ્ ।
શિખણ્ડિનં ચ વિવ્યાધ શરૈર્બહુભિરાયસૈઃ ॥ 6-82-37 (42333)
શિખણ્ડી તુ ભૃશં રાજંસ્તડ્યમાનઃ શિતૈઃ શરૈઃ ।
આરુરોહ રથં તૂર્ણં માધવસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 6-82-38 (42334)
સાત્યકિશ્ચાપિ સંક્રુદ્ધો રાક્ષસં ક્રૂરમાહવે।
અલમ્બુસં શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્વિવ્યાધ બલિનાં વરઃ ॥ 6-82-39 (42335)
રાક્ષસેન્દ્રસ્તતસ્તસ્ય ધનુશ્ચિચ્છેદ ભારત।
અર્ધચન્દ્રેણ સમરે તં ચ વિવ્યાધ સાયકૈઃ ॥ 6-82-40 (42336)
માયાં ચ રાક્ષસીં કૃત્વા શરવર્ષૈરવાકિરત્।
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ શૈનેયસ્ય પરાક્રમમ્ ॥ 6-82-41 (42337)
અસંભ્રમસ્તુ સમરે વધ્યમાનઃ શિતૈઃ શરૈઃ ।
ઐન્દ્રમસ્ત્રં ચ વાર્ષ્ણેયો યોજયામાસ ભારત ॥ 6-82-42 (42338)
વિજયાદ્યદનુપ્રાપ્તં માધવેન યશસ્વિના।
તદસ્ત્રં ભસ્માસાત્કૃત્વા માયાં તાં રાક્ષસીં તદા ॥ 6-82-43 (42339)
અલમ્બુસં શરૈરન્યૈરભ્યાકિરત સર્વતઃ।
પર્વતં વારિધારાભિઃ પ્રાવૃષીવ બલાહકઃ ॥ 6-82-44 (42340)
તત્તથા પીડિતં તેન માધવેન યશસ્વિના ।
પ્રદુદ્રાવ ભયાદ્રક્ષસ્ત્યક્ત્વા સાત્યકિમાહવે ॥ 6-82-45 (42341)
........ માઘવતા જિત્વા ભારત સાત્યકિઃ।
શૈનેયઃ પ્રાણદ઼જ્જિત્વા યોધાનાં તવ પશ્યતામ્ ॥ 6-82-46 (42342)
ન્યહનત્તાવકાંશ્ચાપિ સાત્યકિઃ સત્યવિક્રમઃ ।
નિશિતૈર્બહુભિર્બાણૈસ્તેઽદ્રવન્ત ભયાર્દિતાઃ ॥ 6-82-47 (42343)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દ્રુપદસ્યાત્મજો બલી।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહારાજ પુત્રં તવ જનેશ્વરમ્ ॥ 6-82-48 (42344)
છાદયામાસ સમરે શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
સ ચ્છાદ્યમાનો વિશિખૈર્ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન ભારત ॥ 6-82-49 (42345)
વિવ્યથે ન ચ રાજેન્દ્ર તવ પુત્રો જનેશ્વર ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ સમરે તૂર્ણં વિવ્યાધ પત્રિભિઃક ॥ 6-82-50 (42346)
ષષ્ટ્યા ચ ત્રિંશતા ચૈવ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ।
તસ્ય સેનાપતિઃ ક્રુદ્ધો ધનુશ્ચિચ્છેદ મારિષ ॥ 6-82-51 (42347)
હયાંશ્ચ ચતુરઃ શીઘ્રં નિજઘાન મહાબલઃ ।
શરૈશ્ચૈનં સુનિશિતૈઃ ક્ષિપ્રં વિવ્યાધ સપ્તભિઃ ॥ 6-82-52 (42348)
સ હતાશ્વાન્મહાબાહુરવપ્લુત્ય રથાદ્બલી ।
પદાતિરસિમુદ્યમ્ય પ્રાદ્રવત્પાર્ષતં પ્રતિ॥ 6-82-53 (42349)
શકુનિસ્તં સમભ્યેત્ય રાજગૃદ્ધી મહાબલઃ ।
રાજાનં સર્વલોકસ્ય રથમારોપયત્સ્વકમ્ ॥ 6-82-54 (42350)
તતો નૃપં પરાજિત્ય પાર્ષતઃ પરવીરહા ।
ન્યહનત્તાવકં સૈન્યં વજ્રપાણિરિવાસુરાન્ ॥ 6-82-55 (42351)
કૃતવર્મા રણે ભીમં શરૈરાર્ચ્છન્મહારથઃ ।
પ્રચ્છાદયામાસ ચ તં મહામેઘો રવિં યથા ॥ 6-82-56 (42352)
તતઃ પ્રહસ્ય સમરે ભીમસેનઃ પરંતપઃ ।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધઃ સાયંકાન્કૃતવર્મણે ॥ 6-82-57 (42353)
તૈરર્દ્યમાનોઽતિરથઃ સાત્વતઃ શસ્ત્રકોવિદઃ ।
નાકમ્પત મહારાજ ભીમં ચાર્ચ્છચ્છિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-82-58 (42354)
તસ્યાશ્વાંશ્ચતુરો હત્વા ભીમસેનો મહારથઃ ।
સારથિં પાતયામાસ સધ્વજં સુપરિષ્કૃતમ્ ॥ 6-82-59 (42355)
શરૈર્બહુવિધૈશ્ચૈનમાચિનોત્પરવીરહા ।
શકલીકૃતસર્વાઙ્ગઃ શ્વાવિત્તુ શલલૈર્યથા ॥ 6-82-60 (42356)
હતાશ્વશ્ચ તતસ્તૂર્ણં સુબલસ્ય રથં યયૌ।
સ્વાલસ્ય તે મહારાજ તવ પુત્રસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-82-61 (42357)
ભીમસેનોઽપિ સંક્રુદ્ધસ્તવ સૈન્યમુપાદ્રવત્।
નિજઘાન ચ સંક્રુદ્ધો દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ ॥ ॥ 6-82-62 (42358)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તમદિવસયુદ્ધે દ્વશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-82-60 સર્વાઙ્ગો હતાશ્વઃ પ્રત્યદૃશ્યતેતિ ઝo પાઠઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 083
॥ શ્રીઃ ॥
6.83. અધ્યાયઃ 083
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્વન્દ્વયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-83-0 (42359)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-83-0x (4161)
બહૂનિ હિ વિચિત્રાણિ દ્વૈરથાનિ સ્મ સઞ્જય।
પાણ્ડૂનાં મામકૈઃ સાર્ધમશ્રૌષં તવ જલ્પતઃ ॥ 6-83-1 (42360)
ન ચૈવ મામકં કિંચિદ્ધૃષ્ટં શંસસિ સઞ્જય ।
નિત્યં પાણ્ડુસુતાન્હૃષ્ટાનભગ્નાન્સંપ્રશંસસિ ॥ 6-83-2 (42361)
જીયમાનાન્વિમનસો મામકાન્વિગતૌજસઃ ।
વદસે સંયુગે સૂત દિષ્ટમેતન્ન સંશયઃ ॥ 6-83-3 (42362)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-83-4x (4162)
યથાશક્તિ યથોત્સાહં યુદ્ધે ચેષ્ટન્તિ તાવકાઃ।
દર્શયાનાઃ પરં શક્ત્યા પૌરુષં પુરુષર્ષભ ॥ 6-83-4 (42363)
ગઙ્ગાયાઃ સુરનદ્યા વૈ સ્વાદુભૂતં યથોદકમ્ ।
મહોદધિસમભ્યાશે લવણત્વં નિગચ્છતિ ॥ 6-83-5 (42364)
તથા તત્પૌરુષં રાજંસ્તાવકાનાં પરંતપ ।
પ્રાપ્ય પાણ્ડુસુતાન્વીરાન્વ્યર્થં ભવતિ સંયુગે ॥ 6-83-6 (42365)
ઘટમાનાન્યથાશક્તિ કુર્વાણાન્કર્મ દુષ્કરમ્ ।
ન દોષેણ કુરુશ્રેષ્ઠ કૌરવાન્ગન્તુમર્હસિ ॥ 6-83-7 (42366)
તવાપરાધાત્સુમહાન્સપુત્રસ્ય વિશાંપતે ।
પૃતિવ્યાઃ પ્રક્ષયો ઘોરો યમરાષ્ટ્રવિવર્ધનઃ ॥ 6-83-8 (42367)
આત્મદોષાત્સમુત્પન્નં શોચિતું નાર્હસે નૃપ ।
ન હિ રક્ષન્તિ રાજાનઃ સર્વથાઽત્રાપિ જીવિતમ્ ॥ 6-83-9 (42368)
યુદ્ધે સુકૃતિનાં લોકાનિચ્છન્તો વસુધાધિપાઃ।
ચમૂં વિગાહ્ય યુદ્ધ્યન્તે નિત્યં સ્વર્ગપરાયણાઃ ॥ 6-83-10 (42369)
પૂર્વાહ્ણે તુ મહારાજ પ્રાવર્તત જનક્ષયઃ।
તં ત્વમેકમના ભૂત્વા શૃણુ દેવાસુરોપમમ્ ॥ 6-83-11 (42370)
આવન્ત્યૌ તુ મહેષ્વાસૌ મહાસેનૌ મહાબલૌ ।
યુધામન્યુમભિપ્રેક્ષ્ય સમેયતા રણોત્કટૌ ॥ 6-83-12 (42371)
તેષાં પ્રવવૃતે યુદ્ધં સમુહદ્રોણહર્ષણમ્ ।
યુધામન્યુઃ સુસંક્રુદ્ધો ભ્રાતરૌ દેવરૂપિણૌ ॥ 6-83-13 (42372)
વિવ્યાધ નિશિતૈસ્તૂર્ણં શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
તાવેનં પ્રત્યવિધ્યેતાં સમરે ચિત્રયોધિનૌ ॥ 6-83-14 (42373)
યુધ્યતાં હિ તથા રાજન્વિશેષો ન વ્યદૃશ્યત ।
યતતાં શત્રુનાશાય કૃતપ્રતિકૃતૈષિણામ્ ॥ 6-83-15 (42374)
યુધામન્યુસ્તતો રાજન્નનુવિન્દસ્ય સાયકૈઃ ।
ચતુર્ભિશ્ચતુરો વાહાનનયદ્યમસાદનમ્ ॥ 6-83-16 (42375)
ભલ્લાભ્યાં ચ સુતીક્ષ્ણાભ્યાં ધનુઃ કેતું ચ મારિષ ।
ચિચ્છેદ સમરે રાજંસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-83-17 (42376)
ત્યક્ત્વાઽનુવિન્દોઽથ રથં વિન્દસ્ય રથમાસ્થિતઃ।
ધનુર્ગૃહીત્વા પરમં ભારસાધનમુત્તમમ્ ॥ 6-83-18 (42377)
તાવેકસ્થૌ રણે વીરાવાવન્ત્યૌ રથિનાં વરૌ।
શરાન્મુમુચતુસ્તૂર્ણં યુધામન્યૌ મહાત્મનિ ॥ 6-83-19 (42378)
તાભ્યાં મુક્તા મહાવેગાઃ શરાઃ કાઞ્ચનભૂષણાઃ ।
દિવાકરપથં પ્રાપ્ય ચ્છાદયામાસુરમ્બરમ્ ॥ 6-83-20 (42379)
યુધામન્યૂ રણે ક્રુદ્ધો ભ્રાતરૌ તૌ મહારથૌ ।
વવર્ષ શરવર્ષેણ સારથિં ચાપ્યપાતયત્ ॥ 6-83-21 (42380)
તસ્મિંસ્તુ પતિતે ભૂમૌ ગતસત્વે તુ સારથૌ ।
રથઃ પ્રદુદ્રાવ દિશઃ સમુદ્ધાન્તહયસ્તતઃ ॥ 6-83-22 (42381)
તૌ સ જિત્વા મહારાજ યજ્ઞસેનસુતઃ પ્રભુઃ।
પૌરુષં ખ્યાપયંસ્તૂર્ણં વ્યધમત્તવ વાહિનીમ્ ॥ 6-83-23 (42382)
સા વધ્યમાના સમરે ધાર્તરાષ્ટ્રી મહાચમૂઃ ।
વેગાન્બહુવિધાંશ્ચક્રે વિષં પીત્વેન માનવઃ ॥ 6-83-24 (42383)
હૈડિમ્બો રાક્ષસેન્દ્રસ્તુ ભગદત્તં સમાદ્રવત્।
રથેનાદિત્યવર્ણેન સધ્વજેન મહાબલઃ ॥ 6-83-25 (42384)
તતઃ પ્રાગ્જ્યોતિષો રાજા નાગરાજં સમાસ્થિતઃક ।
યથા વજ્રધરઃ પૂર્વં સંગ્રામે તારકામયે ॥ 6-83-26 (42385)
તત્ર દેવાઃ સગન્ધર્વા ઋષયશ્ચ સમાગતાઃ ।
વિશેષં ન સ્મ વિવિદુર્હૈડિમ્બભગદત્તયોઃ ॥ 6-83-27 (42386)
યથા સુરપતિઃ શક્રસ્ત્રાસયામાસ દાનવાન્।
તથૈવ સમરે રાજા દ્રાવયામાસ પાણ્ડવાન્ ॥ 6-83-28 (42387)
તેન વિદ્રાવ્યમાણાસ્તે પાણ્ડવાઃ સર્વતો દિશમ્।
ત્રાતારં નાભ્યગચ્છન્તઃ સ્વેષ્વનીકેષુ ભારત ॥ 6-83-29 (42388)
ભૈમસેનિં રથસ્થં તુ તત્રાપશ્યામ ભારત ।
શેષા વિમનસો ભૂત્વા પ્રાદ્રવન્ત મહારથાઃ ॥ 6-83-30 (42389)
નિવૃત્તેષુ તુ પાણ્ડૂનાં પુનઃ સૈન્યેષુ ભારત ।
આસીન્નિષ્ઠાનકો ઘોરસ્તવ સૈન્યસ્ય સંયુગે ॥ 6-83-31 (42390)
ઘટોત્કચસ્તતો રાજન્ભગદત્તં મહારણે।
શરૈઃ પ્રચ્છાદયામાસ મેરું ગિરિમિવામ્બુદઃ ॥ 6-83-32 (42391)
નિહત્ય તાઞ્શરાન્રાજા રાક્ષસસ્ય ધનુશ્ર્યુતાન્।
ભૈમસેનિં રણે તૂર્ણં સર્વમર્મસ્વતાડયત્ ॥ 6-83-33 (42392)
સ તાડ્યમાનો બહુભિઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
ન વિવ્યથે રાક્ષસન્દ્રો ભિદ્યમાન ઇવાચલઃ ॥ 6-83-34 (42393)
તસ્ય પ્રાગ્જ્યોતિષઃ ક્રુદ્ધસ્તોમરાંશ્ચ ચતુર્દશ ।
પ્રેષયામાસ સમરે તાંશ્ચિચ્છેદ સ રાક્ષસઃ ॥ 6-83-35 (42394)
સ તાંશ્છિત્ત્વા મહાબાહુસ્તોમરાન્નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
ભગદત્તં ચ વિવ્યાધ સપ્તત્યા કઙ્કપત્રિભિઃ ॥ 6-83-36 (42395)
તતઃ પ્રાગ્જ્યોતિષો રાજા પ્રહસન્નિવ ભારત।
તસ્યાશ્વાંશ્ચતુરઃ સઙ્ખ્યે પાતયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-83-37 (42396)
સ હતાશ્વે રથે તિષ્ઠન્રાક્ષસેન્દ્રઃ પ્રતાપવાન્ ।
શક્તિં ચિક્ષેપ વેગેન પ્રગ્જ્યોતિષગજં પ્રતિ ॥ 6-83-38 (42397)
તામાપતન્તીં સહસા હેમદણ્ડાં સુવેગિનીમ્ ।
ત્રિધા ચિચ્છેદ નૃપતિઃ સા વ્યકીર્યત મેદિનીં ॥ 6-83-39 (42398)
શક્તિં વિનિહતાં દૃષ્ટ્વા હૈડિમ્બઃ પ્રાદ્રવદ્ભયાત્ ।
યથેન્દ્રસ્ય રણાત્પૂર્વં નમુચિર્દૈત્યસત્તમઃ ॥ 6-83-40 (42399)
તં વિજિત્ય રણે શૂરં વિક્રાન્તં ખ્યાતપૌરુષમ્ ।
અજય્યં સમરે વીરં યમેન વરુણેન ચ ॥ 6-83-41 (42400)
પાણ્ડવીં સમરે સેનાં સંમમર્દ સ કુઞ્જરઃ ।
યથા વનગજો રાજન્મૃદ્ગશ્ચરતિ પદ્મિનીમ્ ॥ 6-83-42 (42401)
મદ્રેશ્વરસ્તુ સમરે યમાભ્યાં સમસઞ્જત ।
સ્વસ્ત્રીયૌ છાદયાંચક્રે શરૌઘૈઃ પાણ્ડુનન્દનૌ ॥ 6-83-43 (42402)
સહદેવસ્તુ સમરે માતુલં દૃશ્ય સંગતમ્ ।
અવારયચ્છરૌઘેણ મેઘો યદ્વદ્દિવાકરમ્ ॥ 6-83-44 (42403)
છાદ્યમાનઃ શરૌઘેણ હૃષ્ટરૂપતરોઽભવત્ ।
તયોશ્ચાપ્યભવત્પ્રીતિરતુલા માતૃકારણાત્ ॥ 6-83-45 (42404)
તતઃ પ્રહસ્ય સમરે નકુલસ્ય મહારથઃ।
` ધ્વજં ચિચ્છેદ બાણેન ધનુશ્ચૈકેન મારિષ ॥ 6-83-46 (42405)
અથૈનં છિન્નધન્વાનં છાદયામાસ ભારત।
નિજઘાન રણે તં તુ સૂતં ચાસ્ય ન્યપાતયત્ ॥ 6-83-47 (42406)
તતઃ પ્રસહ્ય સમરે નકુલસ્ય મહારથઃ ।
અશ્વાંશ્ચ ચતુરો રાજંશ્ચતુર્ભિઃ સાયકોત્તમૈઃ ॥ 6-83-48 (42407)
પ્રેષયામાસ સમરે યમસ્ય સદનં પ્રતિ।
હતાશ્વાત્તુ રથાત્તૂર્ણમવપ્લુત્ય મહારથઃ ॥ 6-83-49 (42408)
આરુરોહ તતો યાનં ભ્રાતુરેવ યશસ્વિનઃ ।
એકસ્થૌ તુ રણે શૂરૌ દૃઢે વિક્ષિપ્ય કાર્મુકે ॥ 6-83-50 (42409)
મદ્રરાજરથં તૂર્ણં ચ્છાદયામાસતુઃ ક્ષણાત્।
સ ચ્છાદ્યમાનો બહુભિઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-83-51 (42410)
સ્વસ્ત્રીયાભ્યાં નરવ્યાઘ્રો નાકમ્પત યથાઽચલઃ।
પ્રહસન્નિવ તાં ચાપિ શસ્ત્રવૃષ્ટિં જઘાન હ ॥ 6-83-52 (42411)
સહદેવસ્તતઃ ક્રુદ્ધઃ શરમુદ્ગૃહ્ય વીર્યવાન્।
મદ્રરાજમભિપ્રેક્ષ્ય પ્રેષયામાસ ભારત ॥ 6-83-53 (42412)
સ શરઃ પ્રેષિતસ્તેન ગરુડાનિલવેગવાન્ ।
મદ્રરાજં વિનિર્ભિદ્ય નિપપાત મહીતલે ॥ 6-83-54 (42413)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતો રથોપસ્થે મહારથઃ ।
નિષસાદ મહારાજ કશ્મલં ચ જગામ હ ॥ 6-83-55 (42414)
તં વિસંજ્ઞં નિપતિતં સૂતઃ સંપ્રેક્ષ્ય સંયુગે।
અપોવાહ રથેનાજૌ યમાભ્યામભિપીડિતમ્ ॥ 6-83-56 (42415)
દૃષ્ટ્વા મદ્રેશ્વરરથં ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ પરાઙ્ભુખમ્।
સર્વે વિમનસો ભૂત્વા નેદમસ્તીત્યચિન્તયન્ ॥ 6-83-57 (42416)
નિર્જિત્ય માતુલં સઙ્ખ્યે માદ્રીપુત્રૌ મહારથૌ ।
દધ્યતુર્મુદિતૌ શઙ્ખૌ સિંહનાદં ચ નેદતુઃ ॥ 6-83-58 (42417)
અભિદુદ્રુવતુર્હૃષ્ટૌ તવ સૈન્યં વિશાંપતે ।
યથા દૈત્યચમૂં રાજન્નિન્દ્રોપેન્દ્રાવિવામરૌ ॥ ॥ 6-83-59 (42418)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તમદિવસયુદ્ધે ત્ર્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-83-12 ઇરાવન્તમભિપ્રેક્ષ્ય ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-83-13 ઇરાવાંસ્તુ સુસંક્રુદ્ધ ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-83-16 ઇરાવાંસ્તુ તતં ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-83-19 ઇરાવતિ મહાત્મનીતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-83-21 ઇરાવાંસ્તુ રણે ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-83-23 નાગરાજસુતાસુત ઇતિ ઝo પાઠઃ । તત્ર નાગરાજઃ કૌરવ્યસ્તસ્ય સુતા ઉલૂપી તસ્યાઃ સુત ઇરાવાનિત્યર્થઃ ॥ 6-83-31 નિષ્ઠાનકઃ સવ્યથઃ કશબ્દઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 084
॥ શ્રીઃ ॥
6.84. અધ્યાયઃ 084
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદિયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-84-0 (42419)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-84-0x (4163)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા મધ્યં પ્રાપ્તે દિવાકરે।
શ્રુતાયુપમભિપ્રેક્ષ્ય પ્રેષયામાસ વાજિનઃ ॥ 6-84-1 (42420)
તતસ્તુ ત્વરિતો રાજઞ્શ્રુતાયુષમરિન્દમન્ ।
નિજઘ્ને સાયકૈસ્તીક્ષ્ણૈર્નવભિર્નતપર્વભિઃક ॥ 6-84-2 (42421)
સ સંવાર્ય રમે રાજા પ્રેષિતાન્ધર્મસૂનુના ।
શરાન્સપ્ત મહેષ્વાસઃ કૌન્તેયાયા સમાર્ષયત્॥ 6-84-3 (42422)
તે તસ્વ કવચં ભિત્ત્વા પપુઃ શોણિતમાહવે।
અસૂનિવ વિચિન્વન્તો દેહે તસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 6-84-4 (42423)
પાણ્ડવસ્તુ ભૃશં ક્રુદ્ધો વિદ્ધસ્તેન મહાત્મના ।
રણે વરાહકર્ણેન રાજાનં હૃદ્યવિધ્યતા ॥ 6-84-5 (42424)
અથાપરેણ ભલ્લેન કેતું તસ્ય મહાત્મનઃ ।
રથશ્રેષ્ઠો રથાત્તૂર્ણં ભૂમૌ પાર્થો ન્યપાતયત્ ॥ 6-84-6 (42425)
કેતુ નિપતિતં દૃષ્ટ્વા શ્રુતાયુઃ સ તુ પાર્થિવઃ ।
પાણ્ડવં વિશિખૈતીક્ષ્ણૈ રાજન્વિવ્યાધ સપ્તભિઃ ॥ 6-84-7 (42426)
તતઃ ક્રોઘાત્પ્રજજ્વલ ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
યથા યુગાન્તે ભૂતાનિ દિધક્ષુરિવ પાવકઃ ॥ 6-84-8 (42427)
ક્રુદ્ધં તુ પાણ્ડવં દૃષ્ટ્વા દેવગન્ધર્વરાક્ષસાઃ ।
પ્રવિવ્યધુર્મહારાજ વ્યાકુલં જાપ્યભૂજ્જગત્ ॥ 6-84-9 (42428)
સર્વેષાં ચૈવ ભૂતાનામિદમાસીન્મનોગતમ્ ।
ત્રીંલ્લોકાન્મ સંક્રુદ્ધો નૃપોઽયં ધક્ષ્યતીતિ વૈ ॥ 6-84-10 (42429)
ઋષ..... દેવાશ્ચ ચક્રુઃ સ્વસ્ત્યયનં મહત્।
લોકાનાં નૃપાશાન્ત્યર્થં ક્રોધિતે પાણ્ડવે તદા ॥ 6-84-11 (42430)
સ ચ ક્રોધસમાવિષ્ટઃ સૃક્વિણી પરિસંલિહન ।
ઇવારાત્સવપુર્ઘોરં યુગાન્તાદિત્યસન્નિભમ્ ॥ 6-84-12 (42431)
તતઃ સૈન્યાનિ સર્વાણિ તાવકાનિ વિશાંપતે ।
નિરાશાન્યભવંસ્તત્ર જીવિતં પ્રતિ ભારત ॥ 6-84-13 (42432)
સ તુ ધૈર્યેણ તં કોપં સન્નિવાર્ય મહાયશાઃ ।
શ્રુતાયુષઃ પ્રચિચ્છેદ મુષ્ટિદેશે મહાધનુઃ ॥ 6-84-14 (42433)
અથૈનં છિન્નધન્વાનં નારાચેન સ્તનાન્તરે ।
નિર્બિભેદ રણે રાજા સર્વસૈન્યસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-84-15 (42434)
સત્વરં ચ રણે રાજંસ્તસ્ય વાહાન્મહાત્મનઃ ।
નિજઘાન શરૈઃ ક્ષિપ્રં સૂતં ચ સુમહાબલઃ ॥ 6-84-16 (42435)
હતાશ્વં તુ રથં ત્યક્ત્વા દૃષ્ટ્વા રાજ્ઞોઽસ્ય પૌરુષમ્ ।
વિપ્રદુદ્રાવ વેગેન શ્રુતાયુઃ સમરે તદા॥ 6-84-17 (42436)
તસ્મિઞ્જિતે મહેષ્વાસે ધર્મપુત્રેણ સંયુગે।
દુર્યોધનબલં રાજન્સર્વમાસીત્પરાઙ્ભુખમ્ ॥ 6-84-18 (42437)
એવં જિત્વા મહારાજ ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
વ્યાત્તાનનો યથા કાલસ્તવ સૈન્યં જઘાન હ ॥ 6-84-19 (42438)
ચેકિતાનસ્તુ વાર્ષ્ણેયો ગૌતમં રથિનાં વરમ્ ।
પ્રેક્ષતાં સર્વસૈન્યાનાં છાદયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-84-20 (42439)
સંનિવાર્ય શરાંસ્તાંસ્તુ કૃપઃ શારદ્વતો યુધિ।
ચેકિતાનાં રણે યત્તં રાજન્વિવ્યાધ પત્રિભિઃ ॥ 6-84-21 (42440)
અથાપરેણ ભલ્લેન ધનુશ્ચિચ્છેદ મારિષ ।
સારથિં ચાસ્ય સમરે ક્ષિપ્રહસ્તો ન્યપાતયત્ ॥ 6-84-22 (42441)
અશ્વાંસ્છાસ્યાવધીદ્રાજન્નુભૌ તૌ પાર્ષ્ણિસારથી ।
અવપ્લુત્ય રથાત્તૂર્ણં ગદાં જગ્રાહ સાત્વતઃ ॥ 6-84-23 (42442)
સ તયા વીરઘાતિન્યા ગદયા ગદિનાં વરઃ ।
ગૌતમસ્ય હયાન્હત્વા સારથિં ચ ન્યપાતયત્ ॥ 6-84-24 (42443)
ભૂમિષ્ઠો ગૌતમસ્તસ્ય શરાંશ્ચિક્ષેપ ષોડશક ।
શરાસ્તે સાત્વતં ભિત્ત્વા પ્રાવિશન્ધરણીતલમ્ ॥ 6-84-25 (42444)
ચેકિતાનસ્તતઃ ક્રુદ્ધઃ પુનશ્ચિક્ષેપ તાં ગદામ્ ।
ગૌતમસ્ય વધાકાઙ્ક્ષી વૃત્રસ્યેવ પુરન્દરઃ ॥ 6-84-26 (42445)
તામાપતન્તીં વિમલામશ્યમગર્ભાં મહાગદામ્।
શરૈરનેકસાહસ્ત્રૈર્વારયામાસ ગૌતમઃ ॥ 6-84-27 (42446)
ચેકિતાનસ્તતઃ ખઙ્ગં ક્રોધાદુદ્ધૃત્ય ભારત।
લાઘવં પરમાસ્થાય ગૌતમં સમુપાદ્રવત્ ॥ 6-84-28 (42447)
ગૌતમોઽપિ ધનુસ્ત્યક્ત્વા પ્રગૃહ્યાસિં સુસંયતઃ ।
વેગેન મહતા રાજંશ્ચેકિતાનમુપાદ્રવત્ ॥ 6-84-29 (42448)
તાવુભૌ બલસંપન્નૌ નિસ્ત્રિંશવરધારિણૌ ।
નિસ્ત્રિંશાભ્યાં સુતીક્ષ્ણાભ્યામન્યોન્યં સંતતક્ષતુઃ ॥ 6-84-30 (42449)
નિસ્ત્રિંશવેગાભિહતૌ તતસ્તૌ પુરુષર્ષભૌ ।
ધરણીં સમનુપ્રાપ્તૌ સર્વભૂતનિષેવિતામ્ ॥ 6-84-31 (42450)
મૂર્છયાઽભિપરીતાઙ્ગૌ વ્યાયામેન તુ મોહિતૌ ।
તતોઽભ્યધાવદ્વેગેન ભીમસેનઃ સુહૃત્તયા ॥ 6-84-32 (42451)
ચેકિતાનં તથાભૂતં દૃષ્ટ્વા સમરદુર્મદઃ ।
રથમારોપયચ્ચૈનં સર્વસૈકન્યસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-84-33 (42452)
તથૈવ શકુનિ શૂરઃ સ્યાલસ્તવ વિશાંપતેક ।
આરોપયદ્રથં તૂર્ણં ગૌતમં રથિનાં વરમ્ ॥ 6-84-34 (42453)
સૌમદત્તિં તતઃ ક્રુદ્ધો ધૃષ્ટકેતુર્મહાબલઃ ।
નવત્યા સાયકૈઃ ક્ષિપ્રં રાજન્વિવ્યાધ વક્ષસિ ॥ 6-84-35 (42454)
સૌમદત્તિરુરસ્થૈસ્તૈર્ભૃશં બાણૈરશોભત ।
મધ્યંદિને મહારાજ રશ્મિભિસ્તપનો યથા ॥ 6-84-36 (42455)
ભૂરિશ્રવાસ્તુ સમરે ધૃષ્ટકેતું મહારથમ્ ।
હતસૂતહયં ચક્રે વિરથં સાયકોત્તમૈઃ ॥ 6-84-37 (42456)
વિરથં તં સમાલોક્ય હતાશ્વં હતસારથિમ્ ।
મહતા શરવર્ષેણ ચ્છાદયામાસ સંયુગે ॥ 6-84-38 (42457)
સ તુ તં રથમુત્સૃજ્ય ધૃષ્ટકેતુર્મહામનાઃ ।
આરુરોહ તતો યાનં શતાનીકસ્ય મારિષ ॥ 6-84-39 (42458)
ચિત્રસેનો વિકર્ણશ્ચ રાજન્દુર્મર્ષણસ્તથા।
રથિનો હેમસન્નાહાઃ સૌભદ્રમભિદુદ્રુવુઃ ॥ 6-84-40 (42459)
અભિમન્યોસ્તતસ્તૈસ્તુ ઘોરં યુદ્ધમવર્તત।
શરીરસ્ય યથા રાજન્વાતપિત્તકફૈસ્ત્રિભિઃ ॥ 6-84-41 (42460)
વિરથાંસ્તવ પુત્રાંસ્તુ કૃત્વા રાજન્મહાહવે ।
ન જઘાન નરવ્યાઘ્રઃ સ્મરન્ભીમવચસ્તદા ॥ 6-84-42 (42461)
તતો રાજ્ઞાં બહુશતૈર્ગજાશ્વરથયાયિભિઃ ।
સંવૃતં સમરે ભીષ્મં દેવૈરપિ દુરાસદમ્ ॥ 6-84-43 (42462)
પ્રયાન્તં શીઘ્રમુદ્વીક્ષ્ય પરિત્રાતું સુતાંસ્તવ ।
અભિમન્યું સમુદ્દિશ્ય બાલમેકં મહારથમ્ ॥ 6-84-44 (42463)
વાસુદેવમુવાચેદં કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ ।
ચોદયાશ્વાન્હૃષીકેશ યત્રૈતે બહુલા રથાઃ ॥ 6-84-45 (42464)
એતે હિ બહવઃ શૂરાઃ કૃતાસ્ત્રા યુદ્ધદુર્મદાઃ।
યથા હન્યુર્ન નઃ સેનાં તથા માધવ ચોદય ॥ 6-84-46 (42465)
એવમુક્તઃ સ વાર્ષ્ણેયઃ કૌન્તેયેનામિતૌજસા ।
રથં શ્વેતહયૈર્યુક્તં પ્રેષયામાસ સંયુગે ॥ 6-84-47 (42466)
નિષ્ઠાનકો મહાનાસીત્તવ સૈન્યસ્ય મારિષ ।
યદર્જુનો રણે ક્રુદ્ધઃ સંયાતસ્તાવકાન્પ્રતિ ॥ 6-84-48 (42467)
સમાસાદ્ય તુ કૌન્તેયો રાજ્ઞસ્તાન્ભીષ્મરક્ષિણઃ ।
સુશર્માણમથો રાજન્નિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-84-49 (42468)
જાનામિ ત્વાં યુધાં શ્રેષ્ઠમત્યન્તં પૂર્વવૈરિણમ્ ।
અનયસ્યાદ્ય સંપ્રાપ્તં ફલં પશ્ય સુદારુણમ્ ॥ 6-84-50 (42469)
અદ્ય તે દર્શયિષ્યામિ પૂર્વપ્રેતાન્પિતામહાન્ ।
એવં સંજલ્પતસ્તસ્ય બીભત્સોઃ શત્રુઘાતિનઃ ॥ 6-84-51 (42470)
શ્રુત્વાપિ પરુષં વાક્યં સુશર્મા રથયૂથપઃ ।
ન ચૈનમબ્રવીત્કિંચિચ્છુભં વા યદિ વાઽશુભમ્ ॥ 6-84-52 (42471)
અભિગમ્યાર્જુનં વીરં રાજભિર્બહુભિર્વૃતઃ।
પુરસ્તાત્પૃષ્ઠતશ્ચૈવ પાર્શ્વતશ્ચૈવ સર્વતઃ ॥ 6-84-53 (42472)
પરિવાર્યાર્જુનં સઙ્ખ્યે તવ પુત્રૈર્મહારથઃ ।
શરૈઃ સંછાદયામાસ મેઘૈરિવ દિવાકરમ્ ॥ 6-84-54 (42473)
6-84-55 (42474)
તતઃ પ્રવૃત્તઃ સુમહાન્સંગ્રામઃ શોણિતોદકઃ।
તાવકાનાં ચ સમરે પાણ્ડવાનાં ચ ભારત ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 085
॥ શ્રીઃ ॥
6.85. અધ્યાયઃ 085
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-85-0 (42475)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-85-0x (4164)
સ તાડ્યમાનસ્તુ શરૈર્ધનંજયઃ
પદાહતો નાગ ઇવ શ્વસન્બલી ।
બાણાંશ્ચ બાણેન મહારથાનાં
ચિચ્છેદ ચાપાનિ રણે પ્રસહ્ય ॥ 6-85-1 (42476)
સંછિદ્ય ચાપાનિ ચ તાનિ રાજ્ઞાં
તેષાં રણે વીર્યવતાં ક્ષણેન।
વિવ્યાધ બાણૈર્યુગપન્મહાત્મા
નિઃશેષતાં તેષ્વથ મન્યમાનઃ ॥ 6-85-2 (42477)
નિપેતુરાજૌ રુધિરપ્રદિગ્ધા-
સ્તે તાડિતાઃ શક્રસુતેન રાજન્।
વિભિન્નગાત્રાઃ પતિતોત્તમાઙ્ગા
ગતાસવશ્છિન્નતનુક્રકાયાઃ ॥ 6-85-3 (42478)
મહીં ગતાઃ પર્થબલાભિભૂતા
વિચિત્રરૂપા યુગપદ્વિનેશુઃ।
દૃષ્ટ્વા હતાંસ્તાન્યુધિ રાજપુત્રાં-
સ્ત્રિગર્તરાજઃ પ્રયયૌ રથેન ॥ 6-85-4 (42479)
તેષાં રથાનામથ પૃષ્ઠગોપા
દ્વાત્રિંશદન્યેઽભ્યપતન્ત પાર્થમ્।
તથૈવ તે તં પરિવાર્ય પાર્થં
વિકૃષ્ય ચાપાનિ મહારવાણિ ॥ 6-85-5 (42480)
અવીવૃષન્બાણમહૌઘવૃષ્ટ્યા
યથા ગિરિં તોયધરા જલૌઘૈઃ।
સંપીડ્યમાનસ્તુ શરૌઘવૃષ્ટ્યા
ધનંજયસ્તાન્યુધિ જાતરોષઃ ॥ 6-85-6 (42481)
ષષ્ટ્યા શરૈઃ સંયતિ તૈલધૌતૈ-
ર્જઘાન તાનપ્યથ પૃષ્ઠગોપાન્।
રથાંશ્ચ તાંસ્તનવજિત્ય સઙ્ખ્યે
ધનઞ્જયઃ પ્રીતમના યશસ્વી॥ 6-85-7 (42482)
અથાત્વરદ્ભીષ્મવધાય જિષ્ણુ-
ર્બલાનિ રાજન્સમરે નિહત્ય।
ત્રિગર્તરાજો નિહતાન્સમીક્ષ્ય
મહાત્મના તાનથ બન્ધુવર્ગાન્ ॥ 6-85-8 (42483)
રણે પુરસ્કૃત્ય નરાધિપાંસ્તાન્
જગામ પાર્થં ત્વરિતો વધાય
અભિદ્રુતં ચાસ્ત્રભૃતાં વરિષ્ઠં
ધનંજયં વીક્ષ્ય શિખણ્ડિમુખ્યાઃ ॥ 6-85-9 (42484)
અભ્યદ્યયુસ્તે શિતશસ્ત્રહસ્તા
રિરક્ષિષન્તો રથમર્જુનસ્ય।
પાર્થોઽપિ તાનાપતતઃ સમીક્ષ્ય
ત્રિગર્તરાજ્ઞા સહિતાન્નૃવીરાન ॥ 6-85-10 (42485)
વિધ્વંસયિત્વા સમરે ધનુષ્માન્
ગાણ્ડીવમુક્તૈર્નિશિતૈઃ પૃષત્કૈઃ ।
ભીષ્મં યિયાસુર્યુધિ સંદદર્શ
દુર્યોધનં સૈન્ધવાદીંશ્ચ રાજ્ઞઃ ॥ 6-85-11 (42486)
સંવારયિષ્ણૂનભિવારયિત્વા
મુહૂર્તમાયોધ્ય બલેન વીરઃ।
ઉત્સૃજ્ય રાજાનમનન્તવીર્યો
જયદ્રથાદીંશ્ચ નૃપાન્મહૌજાઃ।
યયૌ તતો ભીમબલો મનસ્વી
ગાઙ્ગેયમાજૌ શરચાપપાણિઃ ॥ 6-85-12 (42487)
ભીષ્મોઽપિ દૃષ્ટ્વા સમરે કૃતાસ્ત્રાન્
સ પાણ્ડવાનાં રથિનોઽભ્યુદારાન્।
વિહાય સંગ્રામમુખે ધનંજયં
જવેન પાર્થં પુનરાજગામ॥ 6-85-13 (42488)
યુધિષ્ઠિરશ્ચ પ્રબલો મહાત્મા
સમાયયૌ ત્વરિતો જાતકોપઃ।
મદ્રાધિપં સમભિત્યજ્ય સઙ્ખ્યે
સ્વભાગમાપ્તં તમનન્તકીર્તિઃ।
સાર્ધં સ માદ્રીસુતભીમસેનૈ-
ર્ભીષ્મં યયૌ શાન્તનવં રણાય ॥ 6-85-14 (42489)
તૈઃ સંપ્રયુક્તૈઃ સ મહારથાગ્ર્યૈ-
ર્ગઙ્ગાસુતઃ સમરે ચિત્રયોધી।
ન વિવ્યધે શાન્તનવો મહાત્મા
સમાગતૈઃ પાણ્ડુસુતૈઃ સમસ્તૈઃ ॥ 6-85-15 (42490)
અથૈત્ય રાજા યુધિ સત્યસન્ધો
જયદ્રથોઽત્યુગ્રબલો મનસ્વી।
ચિચ્છેદ ચાપાનિ મહારથાનાં
પ્રસહ્ય તેષાં ધનુષા વરેણ ॥ 6-85-16 (42491)
યુધિષ્ઠિરં ભીમસેનં યમૌ ચ
પાર્થં કૃષ્ણં યુધિ સંજાતકોપઃ ।
દુર્યોદનઃ ક્રોધવિષો મહાત્મા
જઘાન બાણૈરનલપ્રકાશૈઃ ॥ 6-85-17 (42492)
કૃપેણ શલ્યેન શલેન ચૈવ
તથા વિભો ચિત્રસેનેન ચૌજૌ।
વિદ્ધાઃ શરૈસ્તેઽતિવિવૃદ્ધકોપૈ-
ર્દેવા યથા દૈત્યગણૈઃ સમેતૈઃ ॥ 6-85-18 (42493)
છિન્નાયુધં શાન્તનવેન રાજા
શિખણ્ડિનં પ્રેક્ષ્ય ચ જાતકોપઃ।
અજાતશત્રુઃ સમરે મહાત્મા
શિખણ્ડિનં ક્રુદ્ધ ઉવાચ વાક્યમ્ ॥ 6-85-19 (42494)
ઉક્ત્વા તથા ત્વં પિતુરગ્રતો મા-
મહં હનિષ્યામિ મહાવ્રતં તમ્।
ભીષ્મં શરૌઘૈર્વિમલાર્કવર્ણૈઃ
સત્યં વદામીતિ કૃતા પ્રતિજ્ઞા ॥ 6-85-20 (42495)
ત્વયા ચ નૈનાં સફલાં કરોષિ
દેવવ્રતં યન્ન નિહંસિ યુદ્ધે।
મિથ્યાપ્રતિજ્ઞો ભવ માત્ર વીર
રક્ષસ્વ ધર્મં સ્વકુલં યશશ્ચ॥ 6-85-21 (42496)
પ્રેક્ષસ્વ ભીષ્મં યુધિ ભીમવેગં
સર્વાંસ્તપન્તં મમ સૈન્યસઙ્ઘાન્।
શરૌઘજાલૈરતિતિગ્મવેગૈઃ
કાલં યથા કાલકૃતં ક્ષણેન ॥ 6-85-22 (42497)
નિકૃત્તચાપઃ સમરેઽનપેક્ષઃ
પરાજિતઃ શાન્તનવેન ચાજૌ ।
વિહાય બન્ધૂનથ સદરાંશ્ચ
ક્વ યાસ્યસે નાનુરૂપં તવેદમ્ ॥ 6-85-23 (42498)
દૃષ્ટ્વા હિ ભીષ્મં તમનન્તવીર્યં
ભગ્નં ચ સૈન્યં દ્રવમાણમેવમ્ ।
ભીતોઽસિ નૂનં દ્રુપદસ્ય પુત્ર
તથા હિ તે મુખવર્ણોઽપ્રહૃષ્ટઃ ॥ 6-85-24 (42499)
અજ્ઞાયમાને ચ ધનંજયે તુ
મહાહાવે સંપ્રસક્તે નૃવીરે।
કથં હિ ભીષ્માત્પ્રથિતઃ પૃથિવ્યાં
ભયં ત્વમદ્ય પ્રકરોષિ વીર ॥ 6-85-25 (42500)
સ ધર્મરાજસ્ય વચો નિશમ્ય 6-85-26bરૂક્ષાક્ષરં વિપ્રલાપાનુબદ્ધમ્ ।
પ્રત્યાદેશં મન્યમાનો મહાત્મા
પ્રતત્વરે ભીષ્મવધાય રાજન્ ॥ 6-85-26 (42501)
તમાપતન્તં મહતા જવેન
શિખણ્ડિનં ભીષ્મમભિદ્રવન્તમ્।
નિવારયામાસ હિ શલ્ય એન-
મસ્ત્રેણ ઘોરેણ સુદુર્જયેન ॥ 6-85-27 (42502)
સ ચાપિ દૃષ્ટ્વા સમુદીર્યમાણ-
મસ્ત્રં યુગાન્તાગ્નિસમપ્રકાશમ્।
ન સંમુમોહ દ્રુપદસ્ય પુત્રો
રાજન્મહેન્દ્રપ્રતિમપ્રભાવઃ ।
તસ્થૌ ચ તત્રૈવ મહાધનુષ્માન્
શરૈસ્તદસ્ત્રં પ્રતિબાધમાનઃ ॥ 6-85-28 (42503)
અથાદદે વારુણમન્યદસ્ત્રં
શિખણ્ડ્યથોઽગ્રં પ્રતિઘાતમસ્ય।
તદસ્ત્રમસ્ત્રેણ વિદાર્યમાણં
ખસ્થાઃ સુરા દદૃશુઃ પાર્થિવાશ્ચ ॥ 6-85-29 (42504)
ભીષ્મસ્તુ રાજન્સમરે મહાત્મા
ધનુશ્ચ ચિત્રં ધ્વજમેવ ચાપિ।
છિત્ત્વાઽનદત્પાણ્ડુસુતસ્ય વીરો
યુધિષ્ઠિરસ્યાજમીઢસ્ય રાજ્ઞઃ ॥ 6-85-30 (42505)
તતઃ સમુત્સૃજ્ય ધનુઃ સબાણં
યુધિષ્ઠિરં વીક્ષ્ય ભયાભિભૂતમ્।
ગદાં પ્રગૃહ્યાભિપપાત સઙ્ખ્યે
જયદ્રથં ભીમસેનઃ પદાતિઃ ॥ 6-85-31 (42506)
તમાપતન્તં સહસા જવેન
જયદ્રથઃ સગદં ભીમસેનમ્।
વિવ્યાધ ઘોરૈર્યમદણ્ડકલ્પૈઃ
શિતૈઃ શરૈઃ પઞ્ચશરૈઃ સમન્તાત્ ॥ 6-85-32 (42507)
અચિન્તયિત્વા સ શરાંસ્તરસ્વી
વૃકોદરઃ ક્રોધપરીતચેતાઃ ।
જઘાન વાહાન્સમરે સમન્તાત્
સુસંમતાન્સિન્ધુરાજસ્ય સઙ્ખ્યે ॥ 6-85-33 (42508)
તતોઽભિવીક્ષ્યાપ્રતિમપ્રભાવ-
સ્તવાત્મજસ્ત્વરમાણો રથેન
અભ્યાયૌ ભીમસેનં નિહન્તું
સમુદ્યતાસ્ત્રઃ સુરરાજકલ્પઃ ॥ 6-85-34 (42509)
જયદ્રથો ભગ્રવાહં રથં ત
ત્યક્ત્વા યયૌ યત્ર રાજા કુરૂણામ્ ।
ભયેન ભીમસ્ય સમૂઢચેતાઃ
સસૌબલસ્તત્ર યુદ્ધસ્ય ભીતઃ ॥ 6-85-35 (42510)
ભીમોઽપ્યથૈનં સહસા વિનદ્ય
પ્રત્યુદ્યયૌ ગદયા તર્જયાનઃ।
સમુદ્યતાં તાં યમદણ્ડકલ્પાં
દૃષ્ટ્વા ગદાં તે કુરવઃ સમન્તાત્ ॥ 6-85-36 (42511)
વિહાય સર્વે તવ પુત્રમુગ્નં 6-85-37 (42512)
પાતં ગદાયાઃ પરિહર્તુકામાઃ।
અપક્રાન્તાસ્તુમુલે સંપ્રમર્દે
સુદૂરુણે ભારત મોહનીયે ॥ 6-85-37 (42513)
અમૂઢચેતાસ્ત્વથ ચિત્રસેનો
મહાગદામાપતન્તીં નિરીક્ષ્ય।
રથં સમુત્સૃજ્ય પદાતિરાજૌ
પ્રગૃહ્ય ખઙ્ગં વિપુલં ચ ચર્મ।
અવપ્લુતઃ સિંહ ઉવાચલાગ્રા-
જ્જગામાન્યં ભ્રમપ ભૂમિદેશમ્ ॥ 6-85-38 (42514)
ગદાપિ સા પ્રાપ્ય રથં સુચિત્રં
સાશ્વ સસૂતં વિનિહત્ય સઙ્ખ્યે।
જગામ ભૂમિં જ્વલિતા મહોલ્ક
ભ્રષ્ટાઽમ્બરાદ્ગામિવ સંપતન્તી ॥ 6-85-39 (42515)
આશ્ચર્યભૂતં સુમહત્ત્વદીયા
દૃષ્ટ્વૈવ તદ્ભારત સંપ્રહૃષ્ટાઃ।
સર્વે વિનેદુઃ સહિતાઃ સમન્તા-
ત્પુપૂજિરે તવ પુત્રસ્ય શૌર્યમ્ ॥ ॥ 6-85-40 (42516)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તમદિવસયુદ્ધે પઞ્ચાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-85-25 અજ્ઞાયમાને પશ્ચાત્સ્થિતે ॥ 6-85-26 પ્રત્યાદેશં ભર્ત્સનં ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 086
॥ શ્રીઃ ॥
6.86. અધ્યાયઃ 086
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-86-0 (42517)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-86-0x (4165)
વિરથં તં સમાસાદ્ય ચિત્રસેનં યશસ્વિનમ્ ।
રથમારોપયામાસ વિકર્ણસ્તનયસ્તવ ॥ 6-86-1 (42518)
તસ્મિંસ્તથા વર્તમાને તુમુલે સંકુલે ભૃશમ્।
ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તૂર્ણં યુધિષ્ઠિરમુપાદ્રવત્ ॥ 6-86-2 (42519)
તતઃ સરથનાગાશ્વાઃ સમકમ્પન્ત સૃઞ્જયાઃ ।
મૃત્યોરાસ્યમનુપ્રાપ્તં મેનિરે ચ યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 6-86-3 (42520)
યુધિષ્ઠિરોઽપિ કૌરવ્યો યમાભ્યાં સહિતઃ પ્રભુઃ ।
મહેષ્વાસં નરવ્યાઘ્રં ભીષ્મં શાન્તનવં યયૌ ॥ 6-86-4 (42521)
તતઃ શરસહસ્રાણિ પ્રમુઞ્ચન્પાણ્ડવો યુધિ ।
ભીષ્મં સંછાદયામાસ યથા મેઘો દિવાકરમ્ ॥ 6-86-5 (42522)
તેન સમ્યક્પ્રણીતાનિ શરજાલાનિ મારિષ ।
પ્રતિજગ્રાહ ગાઙ્ગયઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-86-6 (42523)
તથૈવ શરજાલાનિ ભીષ્મોણાસ્તાનિ મારિષ ।
આકાશે સમદૃશ્યન્ત સ્વગમાનાં વ્રજા ઇવ ॥ 6-86-7 (42524)
નિમેષાર્ધેન કૌન્તેયં ભીષ્મઃ શાન્તનવો યુધિ ।
અદૃશ્યં સમરે ચક્રે શરજાલેન ભારત ॥ 6-86-8 (42525)
તતો યુધિષ્ઠિરે રાજા કૌરવ્યસ્ય મહાત્મનઃ ।
નારાચં પ્રેષયામાસ ક્રુદ્ધ આશીવિષોપમમ્ ॥ 6-86-9 (42526)
અસંપ્રાપ્તં તતસ્તં તુ ક્ષુરપ્રેણ મહારથઃ ।
ચચ્છેદ સમરે રાજન્ભીષ્મસ્તસ્ય ધનુશ્ચ્યુતમ્ ॥ 6-86-10 (42527)
તં તુ ચ્છિત્વા રણે ભીષ્મો નારાચં કલસંમિતમ્ ।
નજઘ્ને કૌરવેન્દ્રસ્ય હયાન્કાઞ્ચનભૂષણાન્ ॥ 6-86-11 (42528)
હતાશ્વં તુ રથં ત્યક્ત્વા ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
આરુરોહ રથં તૂર્ણં નકુલસ્ય મહાત્મનઃક ॥ 6-86-12 (42529)
યમાવપિ હિ સંક્રુદ્ધઃ સમાસાદ્ય રણે તદા ।
શરૈઃ સંછાદયામાસ ભીષ્મઃ પરપુરંજયઃ ॥ 6-86-13 (42530)
તૌ તુ દૃષ્ટ્વા મહારાજ ભીષ્મબાણપ્રપીડિતૌ।
જગામ પરમાં ચિન્તાં ભીષ્મસ્ય વધકાઙ્ક્ષયા ॥ 6-86-14 (42531)
તતો યુધિષ્ઠિરો વશ્યાન્રાજ્ઞસ્તાન્સમચોદયત્ ।
ભીષ્મં શાન્તનવં સર્વે નિહતેતિ સુહૃદ્ગણાન્ ॥ 6-86-15 (42532)
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે શ્રુત્વા પાર્થસ્ય ભાષિતમ્ ।
મહતા રથવંશેન પરિવવ્રુઃ પિતામહમ્ ॥ 6-86-16 (42533)
સ સમન્તાત્પરિવૃતઃ પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
ચિક્રીડ ધનુષા રાજન્પાતયાનો મહારથાન્ ॥ 6-86-17 (42534)
તં ચરન્તં રણે પાર્થા દદૃશુઃ કૌરવં યુધિ।
મૃગમધ્યં પ્રવિશ્યેવ યથા સિંહશિશું વને ॥ 6-86-18 (42535)
તર્જયાનં રમે વીરાંસ્ત્રાસયાનં ચ સાયકૈઃ ।
દૃષ્ટ્વા ત્રેસુર્મહારાજ સિંહં મૃગગણા ઇવ ॥ 6-86-19 (42536)
રણે ભારત સિંહસ્ય દદૃશુઃ ક્ષત્રિયા ગતિમ્।
અગ્નેર્વાયુસહાયસ્ય યથા કક્ષં દિધક્ષતઃ ॥ 6-86-20 (42537)
શિરાંસિ રથિનાં ભીષ્મઃ પાતયામાસ સંયુગે।
તાલેભ્યઃ પરિપક્વાનિ ફલાનિ કુશલો નરઃ ॥ 6-86-21 (42538)
પતદ્ભિશ્ચ મહારાજ શિરોભિર્ધરણીતલે।
બભૂવ તુમુલઃ શબ્દઃ પતતામશ્મનામિવ ॥ 6-86-22 (42539)
તસ્મિન્સુતુમુલે યુદ્ધે વર્તમાને ભયાનકે।
સર્વેષામેવ સૈન્યાનામાસીદ્વ્યતિકરો મહાન્ ॥ 6-86-23 (42540)
ભિન્નેષુ તેષુ વ્યૂહેષુ ક્ષત્રિયા ઇતરેતરમ્ ।
એકમેકં સમાહૂય યુદ્ધાયૈવાવતસ્થિરે ॥ 6-86-24 (42541)
શિખણ્ડી તુ સમાસાદ્ય ભરતાનાં પિતામહમ્ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-86-25 (42542)
અનાદૃત્ય તતો ભીષ્મસ્તં શિખણ્ડિનમાહવે ।
પ્રયયૌ સૃઞ્જયાન્ક્રુદ્ધઃ સ્ત્રીત્વં તસ્ય વિચિન્તયન્ ॥ 6-86-26 (42543)
સૃંજયાસ્તુ તતો દૃષ્ટ્વા હૃષ્ટં ભીષ્મ મહારણે ।
સિંહનાદાંશ્ચ વિવિધાંશ્ચક્રુઃ શઙ્ખવિમિશ્રિતાન્ ॥ 6-86-27 (42544)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં વ્યતિષક્તરથદ્વિપમ્ ।
પશ્ચિમાં દિશમાસાદ્ય સ્થિતે સવિતરિ પ્રભો ॥ 6-86-28 (42545)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽથ પાઞ્ચાલ્યઃ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ।
પીડયન્તૌ ભૃશં સૈન્યં શક્તિતોમરવૃષ્ટિભિઃ ॥ 6-86-29 (42546)
શસ્ત્રૈશ્ચ બહુભી રાજઞ્જઘ્નતુસ્તાવકાન્રણે ।
તે હન્યમાનાઃ સમરે તાવકા ભરતર્ષભ ॥ 6-86-30 (42547)
આર્યાં યુદ્ધે મતિં કૃત્વા ન ત્યજન્તિ સ્મ સંયુગમ્।
યથોત્સાહં તુ સમરે નિજઘ્નુસ્તાવકા રણે ॥ 6-86-31 (42548)
તત્રાક્રન્દો મહાનાસીત્તાવકાનાં મહાત્માનામ્ ।
વધ્યતાં સમરે રાજન્પાર્ષતેન મહાત્મના ॥ 6-86-32 (42549)
તં શ્રુત્વા નિનદં ઘોરં તાવકાનાં મહારથૌ ।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ પાર્ષતં પ્રત્યુપસ્થિતૌ ॥ 6-86-33 (42550)
તૌ તસ્ય તુરગાન્હત્વા ત્વરમાણૌ મહારથૌ ।
છાદયામાસતુરુભૌ શરવર્ષેણ પાર્ષતમ્ ॥ 6-86-34 (42551)
અવપ્લુત્યાથ પાઞ્ચાલ્યો રથાત્તૂર્ણં મહાબલઃ ।
આરુરોહક રથં તૂર્ણં સાત્યકેસ્તુ મહાત્મનઃ ॥ 6-86-35 (42552)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા મહત્યા સેનયા વૃતઃ।
આવન્ત્યૌ સમરે ક્રુદ્ધાવભ્યયાત્સ પરંતપૌ ॥ 6-86-36 (42553)
તથૈવ તવ પુત્રોઽપિ સર્વોદ્યોગેન મારિષ ।
વિન્દાનુવિન્દૌ સમરે પરિવાર્યાવતસ્થિવાન્ ॥ 6-86-37 (42554)
અર્જુનશ્ચાપિ સંક્રુદ્ધઃ ક્ષત્રિયાન્ક્ષત્રિયર્ષભઃ ।
અયોધયત સંગ્રામે વજ્રપાણિરિવાસુરાન્ ॥ 6-86-38 (42555)
દ્રોણાસ્તુ સમરે ક્રુદ્ધઃ પુત્રસ્ય પ્રિયકૃત્તવ ।
વ્યધમત્સર્વપાઞ્ચાલાંસ્તૂલરાશિમિવાનલઃ ॥ 6-86-39 (42556)
દુર્યોધનપુરોગાસ્તુ પુત્રાસ્તવ વિશાંપતે ।
પરિવાર્ય રણે ભીષ્મં યુયુધુઃ પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 6-86-40 (42557)
તતો દુર્યોધનો રાજા લોહિતાયતિ ભાસ્કરે।
અબ્રવીત્તાવકાન્સર્વાંસ્ત્વરધ્વમિતિ ભારત ॥ 6-86-41 (42558)
યુધ્યતાં તુ તથા તેષાં કુર્વતાં કર્મ દુષ્કરમ્।
અસ્તં ગિરિમથારૂઢે અપ્રકાશતિ ભાસ્કરે ॥ 6-86-42 (42559)
પ્રાવર્તત નદી ઘોરા શોણિતૌઘતરઙ્ગિણી ।
ગોમાયુગણસંકીર્ણા ક્ષણેન ક્ષણદામુખે ॥ 6-86-43 (42560)
શિવાભિરશિવાભિશ્ચ રુવદ્ભિર્ભૈરવં રવમ્।
ઘોરમાયોધનં જજ્ઞે ભૂતસઙ્ઘૈઃ સમાકુલમ્ ॥ 6-86-44 (42561)
રાક્ષસાશ્ચ પિશાચાશ્ચ તથાન્યે પિશિતાશિનઃ ।
સમન્તતો વ્યદૃશ્યન્ત શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-86-45 (42562)
અર્જુનોઽથ સુશર્માદીન્રાજ્ઞસ્તાન્સપદાનુગાન્।
વિજિત્ય પૃતનામધ્યે યયૌ સ્વશિબિરં પ્રતિ ॥ 6-86-46 (42563)
યુધિષ્ઠિરોઽપિ કૌરવ્યો ભ્રાતૃભ્યાં સહિતસ્તથા।
યયૌ સ્વશિબિરં રાજા નિશાયાં સેનયા વૃતઃ ॥ 6-86-47 (42564)
ભીમસેનોઽપિ રાજેન્દ્ર દુર્યોધનમુખાન્રથાન્ ।
અવજિત્ય તતઃ સઙ્ખ્યે યયૌ સ્વશિબિરં પ્રતિ ॥ 6-86-48 (42565)
દુર્યોધનોઽપિ નૃપતિઃ પરિવાર્ય મહારણે।
ભીષ્મં શાન્તનવં તૂર્ણં પ્રયાતઃ શિબિરં પ્રતિ ॥ 6-86-49 (42566)
દ્રોણો દ્રૌણિઃ કૃપઃ શલ્યઃ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ ।
પરિવાર્ય ચમૂં સર્વાઃ પ્રયયુઃ શિબિરં પ્રતિ ॥ 6-86-50 (42567)
તથૈવ સાત્યકી રાજન્ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ।
પરિવાર્ય રણે યોધાન્યયતુઃ શિબિરં પ્રતિ ॥ 6-86-51 (42568)
એવમેતે મહારાજ તાવકાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ।
પર્યવર્તન્ત સહિતા નિશાકાલે પરંતપ ॥ 6-86-52 (42569)
તતઃ સ્વશિબિરં ગત્વા પાણ્ડવાઃ કુરવસ્તથા ।
ન્યવસન્ત મહારાજ પૂજયન્તઃ પરસ્પરમ્ ॥ 6-86-53 (42570)
રક્ષાં કૃત્વા તતઃ શૂરા ન્યસ્ય ગુલ્માન્યથાવિધિ।
અપનીય ચ શલ્યાનિ સ્નાત્વા ચ વિવિધૈર્જલૈઃ ॥ 6-86-54 (42571)
કૃતસ્વસ્ત્યયનાઃ સર્વે સ્તૂયમાનાશ્ચ બન્દિભિઃ ।
ગીતવાદિત્રશબ્દેન વ્યક્રીડન્ત યશસ્વિનઃ ॥ 6-86-55 (42572)
મુહૂર્તાદિવ તત્સર્વમભવત્સ્વર્ગસન્નિભમ્ ।
ન હિ યુદ્ધકથાં કાંચિત્તત્રાકુર્વન્મહારથાઃ ॥ 6-86-56 (42573)
તે પ્રસુપ્તે બલે તત્ર પરિશ્રાન્તજને નૃપ ।
હસ્ત્યશ્વબહુલે રાત્રૌ પ્રેક્ષણીયે બભૂવતુઃ ॥ ॥ 6-86-57 (42574)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તમદિવસયુદ્ધે ષડશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 087
॥ શ્રીઃ ॥
6.87. અધ્યાયઃ 087
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ઉભયસેનયોર્વ્યૂહરચનાપૂર્વકં પરસ્પરાભિયાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-87-0 (42575)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-87-0x (4166)
પરિણામ્ય નિશાં તાં તુ સુખસુપ્તા જનેશ્વરાઃ।
કુરવઃ પાણ્ડવાશ્ચૈવ પુનર્યુદ્ધાય નિર્યયુઃ ॥ 6-87-1 (42576)
તતઃ શબ્દો મહાનાસીત્સેનયોરુભયોર્નૃપ ।
નિર્ગચ્છમાનયોઃ સઙ્ખ્યે યથા સાગરયોરિવ ॥ 6-87-2 (42577)
તતો દુર્યોધનો રાજા ચિત્રસેનો વિવિંશતિઃ।
ભીષ્મશ્ચ રથિનાં શ્રેષ્ઠો ભારદ્વાજશ્ચ વૈ દ્વિજઃ ॥ 6-87-3 (42578)
એકીભૂતાઃ સુસંયત્તાઃ કૌરવાણાં મહાચમૂમ્ ।
વ્યૂહાય વિદધૂ રાજન્પાણ્ડવાન્પ્રતિદંશિતાન્ ॥ 6-87-4 (42579)
કૂર્મવ્યૂહં તતઃ કૃત્વા પિતા તવ વિશાંપતે ।
સાગરપ્રતિમં ઘોરં વાહનોર્મિતરઙ્ગિણમ્ ॥ 6-87-5 (42580)
અગ્રતઃ સર્વસૈન્યાનાં ભીષ્મઃ શાન્તનવો યયૌ ।
માલવૈર્દાક્ષિણાત્યૈશ્ચ આવન્ત્યૈશ્ચ સમન્વિતઃ ॥ 6-87-6 (42581)
તતોઽનન્તરમેવાસીદ્ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન ।
પુલિન્દૈઃ પારદૈશ્ચૈવ તથા ક્ષુદ્રકમાલવૈઃ ॥ 6-87-7 (42582)
દ્રોણાદનન્તરં યત્તો ભગદત્તઃ પ્રતાપવાન્ ।
મગધૈશ્ચ કલિઙ્ગૈશ્ચ પિશાચૈશ્ચ વિશાંપતે ॥ 6-87-8 (42583)
પ્રાગ્જ્યોતિષાદનુ નૃપઃ કૌસલ્યોઽથ બૃહદ્બલઃ ।
મેકલૈઃ કુરુવિન્દૈશ્ચ ત્રૈપુરૈશ્ચ સમન્વિતાઃ ॥ 6-87-9 (42584)
બૃહદ્બલાદનુ નૃપસ્ત્રિગર્તઃ પ્રસ્થલાધિપઃ।
કામ્ભોજૈર્બહુભિઃ સાર્ધં યવનૈશ્ચ સહસ્રશઃ ॥ 6-87-10 (42585)
દ્રૌણિસ્તુ રભસઃ શૂરસ્ત્રૈગર્તાદનુ ભારત।
પ્રયયૌ સિંહનાદેન નાદયાનો ધરાતલમ્ ॥ 6-87-11 (42586)
તથા સર્વેણ સૈન્યેન રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
દ્રૌણેરનન્તરં પ્રાયાત્સોદર્યૈઃ પરિવારિતઃ ॥ 6-87-12 (42587)
દુર્યોધનાદનુ તતઃ કૃપઃ શારદ્વતો યયૌ।
એવમેષ મહાવ્યૂહઃ પ્રયયૌ સાગરોપમઃ ॥ 6-87-13 (42588)
રેજુસ્તત્ર પતાકાશ્ચ શ્વેતચ્છત્રાણિ ભારત ।
અઙ્ગદાન્યત્ર ચિત્રાણિ મહાર્હાણિ ધનૂંષિ ચ ॥ 6-87-14 (42589)
તં તુ દૃષ્ટ્વા મહાવ્યૂહં તાવકાનાં મહારથઃ ।
યુધિષ્ઠિરોઽબ્રવીત્તૂર્ણં પાર્ષતં પૃતનાપતિમ્ ॥ 6-87-15 (42590)
પશ્ય વ્યૂહં મહેષ્વાસ નિર્મિતં સાગરોપમમ્ ।
પ્રતિવ્યૂહં રણે શૂર કુરુ ક્ષિપ્રં મહારથ ॥ 6-87-16 (42591)
તતઃ સ પાર્ષતઃ ક્રૂરો વ્યૂહં ચક્રે સુદારુણમ્ ।
શ્રૃઙ્ગાટકં મહારાજ પરવ્યૂહવિનાશનમ્ ॥ 6-87-17 (42592)
શ્રૃઙ્ગાભ્યાં ભીમસેનશ્ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ।
રથૈરનેકસાહસ્રૈસ્તથા હયપદાતિભિઃ ॥ 6-87-18 (42593)
નાભાવભૂન્નરશ્રેષ્ઠઃ શ્વેતાશ્વઃ કૃષ્ણસારથિઃ ।
મધ્યે યુધિષ્ઠિરો રાજા માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ ॥ 6-87-19 (42594)
અથેતરે મહેષ્વાસાઃ સહસૈન્યા નરાધિપાઃ ।
વ્યૂહં તં પૂરયામાસુર્વ્યૂહશાસ્ત્રવિશારદાઃ ॥ 6-87-20 (42595)
એવમેતં મહાવ્યૂહં વ્યૂહ્ય ભારત પાણ્ડવાઃ ।
અતિષ્ઠન્સમરે શૂરા યોદ્ધુકામા જયૈષિણઃ ॥ 6-87-21 (42596)
ભેરીશબ્દૈશ્ચ વિમલૈર્વિમિશ્રૈઃ શઙ્ખનિઃસ્વનૈઃ ।
ક્ષ્વેડિતાસ્ફોટિતોત્ક્રુષ્ટૈર્નાદિતાઃ સર્વતો દિશઃ ॥ 6-87-22 (42597)
તતઃ શૂરાઃ સમાસાદ્ય સમરે તે પરસ્પરમ।
નેત્રૈરનિમિષૈ રાજન્નવૈક્ષન્ત પરસ્પરમ્ ॥ 6-87-24a`મનોભિસ્તે મનુષ્યેન્દ્ર યુદ્ધં યોધાઃ પ્રચક્રિરે ।'
પુનરાહૂય તેઽન્યોન્યં શરીરૈરપિ ચક્રિરે ॥ 6-87-23 (42598)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં ઘોરરૂપં ભયાવહમ્ ।
તાવકાનાં પરેષાં ચ નિઘ્નતામિતરેતરમ્ ॥ 6-87-25 (42599)
નારાચા નિશિતાઃ સઙ્ખ્યે સંપતન્તિ સ્મ ભારત ।
વ્યાત્તાનના ભયકરા ઉરગા ઇવ સઙ્ઘશઃ ॥ 6-87-26 (42600)
નિષ્પેતુર્વિમલાઃ શક્ત્યસ્તૈલધૌતાઃ સુતેજનાઃ ।
અમ્બુદેભ્યો યથા રાજન્ભ્રાજમાનાઃ શતહ્રદાઃ ॥ 6-87-27 (42601)
ગદાશ્ચ વિમલૈઃ પટ્ટૈઃ પિનદ્ધાઃ સ્વર્ણભૂષિતાઃ।
પતન્ત્યસ્તત્ર દૃસ્યન્તે ગિરિશૃઙ્ગોપમાઃ શુભાઃ ॥ 6-87-28 (42602)
નિસ્ત્રિંશાશ્ચ વ્યદૃશ્યન્ત વિમલામ્બરસન્નિભાઃ ।
આર્ષભાણિ ચ ચર્માણિ શતચન્દ્રાણિ ભારતત ॥ 6-87-29 (42603)
અશોભન્ત રણે રાજન્પાત્યમાનાનિ સર્વશઃ ।
તેઽન્યોન્યં સમરે સેને યુધ્યમાને નરાધિપ ॥ 6-87-30 (42604)
અશોભેતાં યથા દેવદૈત્યસેને સમુદ્યતે।
અભ્યદ્રવન્ત સમરે તેઽન્યોન્યં વૈ સમન્તતઃ ॥ 6-87-31 (42605)
રથાસ્તુ રથિભિસ્તૂર્ણં પ્રેષિતાઃ પરમાહવે।
યુગૈર્યુગાનિ સંશ્લિષ્ય યુયુધુઃ પાર્થિવર્ષભાઃ ॥ 6-87-32 (42606)
દન્તિનાં યુધ્યમાનાનાં સંઘર્ષાત્પાવકોઽભવત્ ।
દન્તેષુ ભરતશ્રેષ્ઠ સધૂમઃ સર્વતો દિશમ્ ॥ 6-87-33 (42607)
પ્રાસૈરભિહતાઃ કેચિદ્ગજયોધાઃ સમન્તતઃ ।
પતમાનાઃ સ્મ દૃશ્યન્તે ગિરિશૃઙ્ગાન્નગા ઇવ ॥ 6-87-34 (42608)
પાદાતાશ્ચાપ્યદૃશ્યન્ત નિઘ્નન્તોઽથ પરસ્પરમ્ ।
ચિત્રરૂપધરાઃ શૂરા નખરપ્રાસયોધિનઃ ॥ 6-87-35 (42609)
અન્યોન્યં તે સમાસાદ્ય કુરુપાણ્ડવસૈનિકાઃ ।
અસ્ત્રૈર્નાનાવિધૈર્ઘોરૈ રણે નિન્યુર્યમક્ષયમ્ ॥ 6-87-36 (42610)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મો રથઘોષેણ નાદયન્ ।
અભ્યાગમદ્રણે પાર્થાન્ધનુઃશબ્દેન મોહયન્ ॥ 6-87-37 (42611)
પાણ્ડવાનાં રથાશ્ચાપિ નદન્તો ભૈરવં સ્વનમ્ ।
અભ્યદ્રવન્ત સંયત્તા ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમાઃ ॥ 6-87-38 (42612)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં તવ તેષાં ચ ભારત।
નરાશ્વરથનાગાનાં વ્યતિષક્તં પરસ્પરમ્ ॥ ॥ 6-87-39 (42613)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે સપ્તાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 088
॥ શ્રીઃ ॥
6.88. અધ્યાયઃ 088
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમેન સુનાભાદિદુર્યોધનાનુજાષ્ટકહનનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-88-0 (42614)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-88-0x (4167)
ભીષ્મં તુ સમરે ક્રુદ્ધં પ્રતપન્તં સમન્તતઃ।
ન શેકુઃ પાણ્ડવા દ્રષ્ટું તપન્તમિવ ભાસ્કરમ્ ॥ 6-88-1 (42615)
તતઃ સર્વાણિ સૈન્યાનિ ધર્મપુત્રસ્ય શાસનાત્।
અભ્યદ્રવન્ત ગાઙ્ગેયં મર્દયન્તં શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-88-2 (42616)
સ તુ ભીષ્મો રણશ્લાઘી તોમકાન્સહસૃજ્જયાન્ ।
પાઞ્ચાલાંશ્ચ મહેષ્વાસાન્પાતયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-88-3 (42617)
તે વધ્યમાના ભીષ્મેણ પાઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ।
ભીષ્મમેવાભ્યયુસ્તૂર્ણં ત્યક્ત્વા મૃત્યુકૃતં ભયમ્ ॥ 6-88-4 (42618)
સ તેષાં રથિનાં વીરો ભીષ્મઃ શાન્તનવો યુધિ ।
ચિચ્છેદ સહસા રાજન્બાહૂનથ શિરાંસિ ચ ॥ 6-88-5 (42619)
વિરથાન્રથિનશ્ચક્રે પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
પતિતાન્યુત્તમાઙ્ગાનિ હયેભ્યો હયસાદિનામ્ ॥ 6-88-6 (42620)
નિર્મનુષ્યાંશ્ચ માતઙ્ગાઞ્શયાનાન્પર્વતોપમાન્ ।
અપશ્યામ મહારાજ ભીષ્માસ્ત્રેણ પ્રમાથિતાન્ ॥ 6-88-7 (42621)
ન તત્રાસીત્પુમાન્કશ્ચિત્પાણ્ડવાનાં વિશાંપતે।
અન્યત્ર રથિનાં શ્રેષ્ઠદ્ભીમસેનાન્મહાબલાત્ ॥ 6-88-8 (42622)
સ હિ ભીષ્મં સમાસાદ્ય છાદયામાસ સાયકૈઃ ।
તતો નિષ્ટાનકો ઘોરો ભીષ્મભીમસમાગમે ॥ 6-88-9 (42623)
બભૂવ સર્વસૈન્યાનાં ઘોરરૂપો ભયાનકઃ ।
તથૈવ પાણ્ડવા હૃષ્ટાઃ સિંહનાદમથાનદન્ ॥ 6-88-10 (42624)
તતો દુર્યોધનો રાજા સોદર્યૈઃ પરિવારિતઃ।
ભીષ્મં જુગોપ સમરે વર્તમાને જનક્ષયે ॥ 6-88-11 (42625)
ભીમસ્તુ સારથિં હત્વા ભીષ્મસ્ય રથિનાં વરઃ।
પ્રદ્રુતાશ્વે રથે તસ્મિન્દ્રવમાણે સમન્તતઃ ॥ 6-88-12 (42626)
સુનાભસ્ય શરેણાશુ શિરશ્ચિચ્છેદ ભારત ।
ક્ષુરપ્રેણ સુતીક્ષ્ણેન સ હતો ન્યપતદ્ભુવિ ॥ 6-88-13 (42627)
હતે તસ્મિન્મહારાજ તવ પુત્રે મહારથે ।
નામૃષ્યન્ત રણે શૂરાઃ સોદરાઃ સપ્ત સંયુગે ॥ 6-88-14 (42628)
આદિત્યકેતુર્બહ્વાશી કુણ્ડધારો મહોદરઃ ।
અપરાજિતઃ પણ્ડિતકો વિશાલાક્ષઃ સુદુર્જયઃ ॥ 6-88-15 (42629)
પાણ્ડવં ચિત્રસન્નાહા વિચિત્રકવચધ્વજાઃ ।
અભ્યદ્રવન્ત સંગ્રામે યોદ્ધુકામારિમર્દનાઃ ॥ 6-88-16 (42630)
મહોદરસ્તુ સમરે ભીમં વિવ્યાધ પત્રિભિઃ ।
નવભિર્વદ્રસંકાશૈર્નમુચિં વૃત્રહા યથા ॥ 6-88-17 (42631)
આદિત્યકેતુઃ સપ્તત્યા બહ્વાશી ચાપિ પઞ્ચભિઃ ।
નવત્યા કુણ્ડધારશ્ચ વિશાલાક્ષશ્ચ પઞ્ચભિઃ ॥ 6-88-18 (42632)
અપરાજિતો મહારાજ પરાજિષ્ણુર્મહારથમ્ ।
શરૈર્બહુભિરાનર્ચ્છદ્ભીમસેનં મહાબલમ્ ॥ 6-88-19 (42633)
રણે પણ્ડિતકશ્ચૈનં ત્રિભિર્બાણૈઃ સમાર્પયત્।
સ તં ન મમૃષે ભીમઃ શત્રુભિર્વધમાહવે॥ 6-88-20 (42634)
ધનુઃ પ્રપીડ્ય વામેન કરેણામિત્રકર્સનઃ ।
શિરશ્ચિચ્છેદ સમરે શરેણાનતપર્વણા ॥ 6-88-21 (42635)
અપરાજિતસ્ય સુનસં તવ પુત્રસ્ય સંયુગે ।
પરાજિતસ્ય ભીમેન કૃત્તં ગામપતચ્છિરઃ ॥ 6-88-22 (42636)
અથાપરેણ ભલ્લેન કુણ્ડધારં મહારથમ્ ।
પ્રાહિણોન્મૃત્યુલોકાય સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-88-23 (42637)
તતઃ પુનરમેયાત્મા પ્રસંધાય શિલીમુખમ્ ।
પ્રેષયામાસ સમરે પણ્ડિતં પ્રતિ ભારત॥ 6-88-24 (42638)
સ શરઃ પણ્ડિતં હત્વા વિવેશ ધરણીતલમ્ ।
યથા નરં નિહત્યાશુ ભુજગઃ કાલચોદિતઃ ॥ 6-88-25 (42639)
વિશાલાક્ષશિરશ્છિત્ત્વા પાતયામાસ ભૂતલે।
ત્રિભિઃ શરૈરદીનાત્મા સ્મરન્ક્લેશં પુરાતનમ્ ॥ 6-88-26 (42640)
મહોદરં મહેષ્વાસં નારાચેન સ્તનાન્તરે ।
વિવ્યાધ સમરે રાજન્સ હતો ન્યપતદ્ભુવિ ॥ 6-88-27 (42641)
આદિત્યકેતોઃ કેતું ચ ચ્છિત્ત્વા બાણેન સંયુગે ।
ભલ્લેન ભૃશતીક્ષ્ણેન શિરશ્ચિચ્છેદ ભારત ॥ 6-88-28 (42642)
બહ્વાશિનં તત ભીમઃ શરેણાનતર્વણા ।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધો યમસ્ય સદનં પ્રતિ ॥ 6-88-29 (42643)
પ્રદુદ્રુવુસ્તતસ્તેઽન્યે પુત્રાસ્તવ વિશાંપતે ।
મન્યમાના હિ તત્સત્યં સભાયાં તસ્ય ભાષિતમ્ ॥ 6-88-30 (42644)
તતો દુર્યોધનો રાજા ભ્રાતૃવ્યસનકર્શિતઃ।
અબ્રવીત્તાવકાન્યોધાન્ભીમોઽયં વધ્યતામિતિ ॥ 6-88-31 (42645)
એવમેતે મહેષ્વાસાઃ પુત્રાસ્ત્વ વિશાંપતે ।
ભ્રાતૄન્સંદૃશ્ય નિહતાન્પ્રસ્મરંસ્તે હિ તદ્વચઃ ॥ 6-88-32 (42646)
યદુક્તવાન્મહાપ્રાજ્ઞઃ ક્ષત્તા હિતમનામયમ્ ।
તદિદં સમનુપ્રાપ્તં વચનં દિવ્યદર્શિનઃ ॥ 6-88-33 (42647)
લોભમોહસમાવિષ્ટઃ પુત્રપ્રીત્યા જનાધિપ।
ન બુધ્યસે પુરા યત્તત્તથ્યમુક્તં વચો મહત્ ॥ 6-88-34 (42648)
તથૈવ ચ વધાર્થાય પુત્રાણાં પાણ્ડવો બલી।
નૂનં જાતો મહાબાહુર્યથા હન્તિ સ્મ કૌરવાન્ ॥ 6-88-35 (42649)
તતો દુરયોધનો રાજા ભીષ્મમાસાદ્ય સંયુગે।
દુઃખેન મહતાઽઽવિષ્ટો વિલલાપ સુદુઃખિતઃ ॥ 6-88-36 (42650)
નિહતા ભ્રાતરઃ શૂરા ભીમસેનેન મે યુધિ।
યતમાનાસ્તથાન્યેઽપિ હન્યન્તે સર્વસૈનિકાઃ ॥ 6-88-37 (42651)
ભવાંશ્ચ મધ્યસ્થતયા નિત્યમસ્માનુપેક્ષતે।
સોઽહં કુપથમારૂઢઃ પશ્ય દૈવમિદં મમ ॥ 6-88-38 (42652)
એતચ્છ્રુત્વા વચઃ ક્રૂરં પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
દુર્યોધનમિદં વાક્યમબ્રવીત્સમાશ્રુલોચનઃ ॥ 6-88-39 (42653)
ઉક્તમેતન્મયા પૂર્વં દ્રોણેન વિદુરેણ ચ ।
ગાન્ધાર્યા ચ યશસ્વિન્યા તત્ત્વં તાત ન બુદ્ધવાન્ ॥ 6-88-40 (42654)
સમયશ્ચ મયા પૂર્વં કૃતો વૈ શત્રુકર્શન ।
નાહંયુધિ નિયોક્તવ્યો નાપ્યાચાર્યઃ કથંચના ॥ 6-88-41 (42655)
યય હિ ધર્તરાષ્ટ્રાણાં ભીમો દ્રક્ષ્યતિ સંયુગે।
હનિષ્યતિ રણે નિત્યં સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 6-88-42 (42656)
સ ત્વં રાજન્સ્થિરો ભૂત્વા રણે કૃત્વા દૃઢાં મતિમ્ ।
યોધયસ્વ રણે પાર્થાન્સ્વર્ગં કૃત્વા પરાયણમ્ ॥ 6-88-43 (42657)
ન શક્યઃ પાણ્ડવા જેતું સેન્દ્રૈરપિ સુરાસુરૈઃ ।
તસ્માદ્યુદ્ધે સ્થિરાં કૃત્વા મતિં યુદ્ધ્યસ્વ ભારત ॥ ॥ 6-88-44 (42658)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભરતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે અષ્ટાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 089
॥ શ્રીઃ ॥
6.89. અધ્યાયઃ 089
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ પુત્રવધશ્રવણાત્ શોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-89-0 (42659)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-89-0x (4168)
દૃષ્ટ્વા મે નિહતાન્પુત્રાન્બહૂનેકેન સઞ્જય ।
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપશ્ચૈવ કિમકુર્વત સંયુગે॥ 6-89-1 (42660)
અહન્યહનિ મે પુત્રાઃ ક્ષયં ગચ્છન્તિ સઞ્જય ।
મન્યેઽહં સર્વથા પુત્રાન્દૈવેનોપહતાન્ભૃશમ્ ॥ 6-89-2 (42661)
યત્ર મે તનયાઃ સર્વે જીયન્તે ન જયન્ત્યુત ।
યત્ર ભીષ્મસ્ય દ્રોણસ્ય કૃપસ્ય ચ મહાત્મનઃ ॥ 6-89-3 (42662)
સૌમદત્તેશ્ચ વીરસ્ય ભગદત્તસ્ય ચોભયોઃ ।
અશ્વત્થામ્નસ્તથા તાત શૂરાણામનિવર્તિનામ્ ॥ 6-89-4 (42663)
અન્યેષાં ચૈવ શૂરાણાં મધ્યગાસ્તનયા મમ ।
યદહન્યન્ત સંગ્રામે કિમન્યદ્ભાગધેયતઃ ॥ 6-89-5 (42664)
ન હિ દુર્યોધનો મન્દઃ પુરા પ્રોક્તમબુધ્યત ।
વાર્યમાણો મયા તાત ભીષ્મેણ વિદુરેણ ચ ॥ 6-89-6 (42665)
ગન્ધાર્યા ચૈવ દુર્મેધાઃ સતતં હિતકામ્યયા ।
નાબુધ્યત પુરા મોહાત્તસ્ય પ્રાપ્તમિદં ફલમ્ ॥ 6-89-7 (42666)
યદ્ભીમસેનઃ સમરે પુત્રાન્મમ વિચેતસઃ ।
અહન્યહનિ સંક્રુદ્ધો નયતે યમસાદનમ્ ॥ 6-89-8 (42667)
ઇદં તત્સમનુપ્રાપ્તં ક્ષત્તુર્વચનમુત્તમમ્ ।
ન બુદ્ધવાનસ્મિ વિભો પ્રોચ્યમાનમિદં તદા ॥ 6-89-9 (42668)
નિવારય સુતં દ્યૂતાત્પાણ્ડવાન્મા દ્રુહેતિ ચ ।
સુહૃદાં હિતકામાનાં બ્રુવતાં તત્તદેવ ચ ॥ 6-89-10 (42669)
ન શૃણોમિ પુરા વાક્યં મર્ત્યઃ પથ્યમિવૌષધમ્ ।
તદિદં સમનુપ્રાપ્તં વચનં સાધુ ભાષિતમ્ ॥ 6-89-11 (42670)
વિદુરદ્રોણભીષ્માણાં તથાઽન્યેષાં હિતૈષિણામ્ ।
અકૃત્વા વચનં પથ્યં ક્ષયં ગચ્છન્તિ કૌરવાઃ ॥ 6-89-12 (42671)
તદેતત્સમતિક્રાન્તં પૂર્વમેવ હિ સઞ્જય।
તસ્માન્મે વદ તત્ત્વેન યથા યુદ્ધમવર્તત ॥ 6-89-13 (42672)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-89-14x (4169)
મધ્યાહ્ને મુમહારૌદ્રઃ સંગ્રામઃ સમુપદ્યત।
લકક્ષયકરો રાજંસ્તન્મે નિગદતઃ શૃણુ ॥ 6-89-14 (42673)
તતઃ સર્વાણિ સૈન્યાનિ ધર્મપુત્રસ્ય શાસનાત્।
સંરબ્ધાન્યભ્યવર્તન્ત ભીષ્મમેવ જિઘાંસયા ॥ 6-89-15 (42674)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ શિખણ્ડી ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ।
યુક્તાનીકા મહારાજ ભીષ્મમેવ સમભ્યયુઃ ॥ 6-89-16 (42675)
વિરાટો દ્રુપદશ્ચૈવ સહિતાઃ સર્વસોમકૈઃ ।
અભ્યદ્રવન્ત સંગ્રામે ભીષ્મમેવ મહારથમ્ ॥ 6-89-17 (42676)
કેકયા ધૃષ્ટકેતુશ્ચ કુન્તિભોજશ્ચ દંશિતઃ ।
શુક્તાનીકા મહારાજ ભીષ્મમેવ સમભ્યયુઃ ॥ 6-89-18 (42677)
અર્જુનો દ્રૌપદશ્ચૈવ કુન્તિભોજશ્ચ દંશિતઃ ।
દુર્યોધનસમાદિષ્ટાન્રાજ્ઞઃ સર્વાન્સમભ્યયુઃ ॥ 6-89-19 (42678)
અભિમન્યુસ્તથા શૂરો હૈડિમ્બશ્ચ મહારથઃ ।
ભીમસેનશ્ચ સંક્રુદ્ધસ્તેઽભ્યધાવન્ત કૌરવાન્ ॥ 6-89-20 (42679)
ત્રિધાભૂતૈરવધ્યન્ત પાણ્ડવૈઃ કૌરવા યુધિ।
તથૈવ કૌરવૈ રાજન્નવધ્યન્ત પરે રણે ॥ 6-89-21 (42680)
દ્રોણસ્તુ રથિનાં શ્રેષ્ઠઃ સોમકાન્સૃઞ્જયૈઃ સહ ।
અભ્યધાવત સંક્રુદ્ધઃ પ્રેષયિષ્યન્યમક્ષયમ્ ॥ 6-89-22 (42681)
તત્રાક્રન્દો મહાનાસીત્સૃઞ્જયાનાં મહાત્માનામ્ ।
વધ્યતાં સમરે રાજન્ભારદ્વાજેન ધન્વિના ॥ 6-89-23 (42682)
દ્રોણેન નિહતાસ્તત્ર ક્ષત્રિયા બહવો રણે।
વિચેષ્ટન્તો હૃદૃશ્યન્ત વ્યાધિક્લિષ્ટા વરા ઇવ ॥ 6-89-24 (42683)
કૂજતાં ક્રન્દતાં ચૈવ સ્તનતાં ચૈવ ભારત।
અનિશં શુશ્રુવે શબ્દઃ ક્ષુત્ક્લિષ્ટાનાં નૃણામિવ ॥ 6-89-25 (42684)
તથૈવ કૌરવેયાણાં ભીમસેનો મહાબલઃ ।
ચકાર કદનં ઘોરં ક્રુદ્ધઃ કાલ ઇવાપરઃ ॥ 6-89-26 (42685)
વધ્યતાં તત્ર સૈન્યાનામન્યોન્યેન મહારણે ।
પ્રાવર્તત નદી ઘોરા રુધિરૌઘપરવાહિની ॥ 6-89-27 (42686)
સ સંગ્રામો મહારાજ ઘોરરૂપોઽભવન્મહાન્ ।
કુરૂણાં પાણડવાનાં ચ યમરાષ્ટ્રવિવર્ધનઃ ॥ 6-89-28 (42687)
તતો ભીમો રણે ક્રુદ્ધો રભસશ્ચ વિશેષતઃ।
ગજાનીકં સમાસાદ્ય પ્રેષયામાસ મૃત્યવે ॥ 6-89-29 (42688)
તત્ર ભારત ભીમેન નારાચાભિહતા ગજાઃ ।
પેતુર્નેદુશ્ચ સેદુશ્ચ દિશશ્ચ પરિબભ્રમુઃ ॥ 6-89-30 (42689)
છિન્નહસ્તા મહાનાગાશ્છિન્નગાત્રાશ્ચ મારિષ ।
ક્રૌઞ્ચવદ્વ્યનદન્ભીતાઃ પૃથિવીમધિશેરતે ॥ 6-89-31 (42690)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ હયાનીકમભિદ્રુતૌ।
તે હયાઃ કાઞ્ચનાપીડા રુક્મભાણ્ડપરિચ્છદાઃ ॥ 6-89-32 (42691)
વધ્યમાના વ્યદૃશ્યન્ત શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
પતિદ્ભિસ્તુરગૈ રાજન્સમાસ્તીર્યત મેદિની ॥ 6-89-33 (42692)
નિર્જિહ્વૈશ્ચ શ્વસદ્ભિશ્ચ કૂજદ્ભિશ્ચ ગતાસુભિઃ ।
હયૈર્બભૌ નરશ્રેષ્ઠ નાનારૂપધરૈર્ધરા ॥ 6-89-34 (42693)
અર્જુનેન હતૈઃ સઙ્ખ્યે તથા ભારત રાજભિઃ ।
પ્રબભૌ વસુધા ઘોરા તત્રતત્ર વિશાંપતે ॥ 6-89-35 (42694)
રથૈર્ભગ્નૈર્ધ્વજૈશ્છિન્નૈર્નિકૃત્તૈશ્ચ મહાયુધૈઃ ।
ચામરૈર્વ્યજનૈશ્ચૈવ ચ્છત્રૈશ્ચ સુમહાપ્રભૈઃ ॥ 6-89-36 (42695)
હરૈર્નિષ્કૈઃ સકેયૂરૈઃ શિરોભિશ્ચ સકુણ્ડલૈઃ ।
ઉષ્ણીષૈરપવિદ્ધૈશ્ચ પતાકાભિશ્ચ સર્વશઃ ॥ 6-89-37 (42696)
અનુકર્ષૈઃ શુભૈ રાજન્યોક્રૈશ્ચૈવ સરશ્મિભિઃ ।
સંકીર્ણા વસુધા ભાતિ વસન્તે કુસુમૈરિવ ॥ 6-89-38 (42697)
એવમેષ ક્ષયો વૃત્તઃ પાણ્ડૂનામપિ ભારત।
ક્રુદ્ધે શાન્તનવે ભીષ્મે દ્રોણે ચ રથસત્તમે ॥ 6-89-39 (42698)
અશ્વત્થામ્નિ કૃપે ચૈવ તથૈવ કૃતવર્મણિ।
તથેતરેષુ ક્રુદ્ધેષુ તાવકાનામપિ ક્ષયઃ ॥ ॥ 6-89-40 (42699)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભરતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે એકોનનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-89-25 કૂજતાં અવ્યક્તં ધ્વનતામ્। સ્તનતાં ઉચ્ચૈઃ શબ્દાયમાનાનામ્ ॥ 6-89-37 નિષ્કૈરુરોભૂષણૈઃ ॥ 6-89-38 યોક્રૈરીષાયોજનરજ્જુભિઃ રશ્મિભિરશ્વબન્ધનરજ્જુભિઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 090
॥ શ્રીઃ ॥
6.90. અધ્યાયઃ 090
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અર્જુનાત્મજેન ઇરાવતા શકુનેરનુજાનાં વધઃ ॥ 1 ॥ આર્શ્ચશૃઙ્ગિનામ્ના રાક્ષસેન ઇરાવતો વધઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-90-0 (42700)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-90-0x (4170)
વર્તમાને તથા રૌદ્રે રાજન્વીરવરક્ષયે।
શકુનિઃ સૌબલઃ શ્રીમાન્પાણ્ડવાન્સમુપાદ્રવત્ ॥ 6-90-1 (42701)
તથૈવ સાત્વતો રાજન્હાર્દિક્યઃ પરવીરહા।
અભ્યદ્રવત સંગ્રામે પાણ્ડવાનાં વરૂથિનીમ્ ॥ 6-90-2 (42702)
તતઃ કામ્ભોજમુખ્યાનાં નદીજાનાં ચ વાજિનામ્ ।
આરટ્ટાનાં મહીજાનાં સિન્ધુજાનાં ચ સર્વશઃ ॥ 6-90-3 (42703)
વનાયુજાનાં શુભ્રાણાં તથા પર્વતવાસિનામ્ ।
વાજિનાં બહુભિઃ સઙ્ખ્યે સમન્તાત્પરિવારયન્ ॥ 6-90-4 (42704)
યે ચાપરે તિત્તિરિજા જવના વાતરંહસઃ ।
સુવર્ણાલઙ્કૃતૈરેતૈર્વર્મવદ્ભિઃ સુકલ્પિતૈઃ ॥ 6-90-5 (42705)
હયૈર્વાતજવૈર્મુખ્યૈઃ પાણ્ડવસ્ય સુતો બલી ।
અભ્યવર્તત તત્સૈન્યં હૃષ્ટરૂપઃ પરંતપાઃ ॥ 6-90-6 (42706)
અર્જુનસ્ય સુતઃ શ્રીમાનિરાવાન્નામ વીર્યવાન્ ।
સુતાયાં નાગરાજસ્ય જાતઃ પાર્થેન ધીમતા ॥ 6-90-7 (42707)
ઐરાવતેન સા દત્તા અનપત્યા મહાત્મના ।
પત્યૌ હતે સુપર્ણેન કૃપણા દીનચેતના ॥ 6-90-8 (42708)
કાર્યાર્થં તાં ચ જગ્રાહ પાર્થઃ કામવશાનુગામ્ ।
એવમેષ સમુત્પન્નઃ પરક્ષેત્રેઽર્જુનાત્મજઃ ॥ 6-90-9 (42709)
સ નાગલોકે સંવૃદ્ધો માત્રા ચ પરિરક્ષિતઃ ।
પિતૃવ્યેણ પરિત્યક્તઃ પાર્થદ્વેષાદ્દુરાત્મના ॥ 6-90-10 (42710)
ખમુત્પત્ય મહારાજ નાગરાટ્ સત્યવિક્રમઃ ।
ઇન્દ્રલોકં જગામાશુ શ્રુત્વા તત્રાર્જુનં ગતમ્ ॥ 6-90-11 (42711)
સોઽભિગમ્ય મહાબાહુઃ પિતરં સત્યવિક્રમઃ ।
અભ્યવાદયદવ્યગ્રો વિનયેન કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 6-90-12 (42712)
ન્યવેદયત ચાત્માનમર્જુનસ્ય મહાત્મનઃ ।
ઇરાવાનસ્મિ ભદ્રં તે પુત્રશ્ચાહં તવ પ્રભો ॥ 6-90-13 (42713)
માતુઃ સમાગમો યશ્ચ તત્સર્વં પ્રત્યવેદયત્ ।
તચ્ચ સર્વં યથાવૃત્તમનુસસ્માર પાણ્ડવઃ ॥ 6-90-14 (42714)
પરિષ્વજ્ય સુતં ચાપિ આત્મનઃ સદૃશં ગુણૈઃ ।
પ્રીતિમાનનયત્પાર્થો દેવરાજનિવેશનમ્ ॥ 6-90-15 (42715)
સોઽર્જુનેન સમાજ્ઞપ્તો દેવલોકે તદા નૃપ ।
પ્રીતિપૂર્વં મહાબાહુઃ સ્વકાર્યં પ્રતિ ભારત ॥ 6-90-16 (42716)
`સ ચાપિ નરશાર્દૂલઃ શાર્દૂલસમવિક્રમઃ।'
અબ્રવીચ્ચ તદા પાર્થમયમસ્મિ તવાનઘ ॥ 6-90-17 (42717)
સ્થિતઃ પ્રેષ્યશ્ચ પુત્રશ્ચ સર્વથા ત્વં પ્રશાધિ મામ્ ।
કં કરોમિ ચ તે કામં કં ચ કામં ત્વમિચ્છસિ ॥ 6-90-18 (42718)
પરિષ્વજ્ય સુતં પ્રેમ્ણા વાસવિઃ પ્રત્યુવાચ તમ્।
પ્રીતિપૂર્વં ચ કાર્યં ચ કાર્યા પ્રીતિશ્ચ માનદઃ ॥' 6-90-19 (42719)
યુદ્ધકાલે તુ સાહાય્યં દાતવ્યં નો ભવેદિતિ ।
બાઢમિત્યેવમુક્ત્વા તુ યુદ્ધકાલ ઇહાગતઃ ॥ 6-90-20 (42720)
કામવર્ણજવૈરશ્વૈઃ સર્વતઃ શુશુભે વૃતઃ ।
તે હયાઃ કાઞ્ચનાપીડા નાનાવર્ણા મનોજવાઃ ॥ 6-90-21 (42721)
ઉત્પેતુઃ સહસા રાજન્હંસા ઇવ મહોદધૌ ।
તે ત્વદીયાન્સમાસાદ્ય હયસંઘાન્મનોજવાન્ ॥ 6-90-22 (42722)
ક્રોડૈઃ ક્રોડાનભિઘ્નન્તો ઘોણાભિશ્ચ પરસ્પરમ્ ।
નિપેતુઃ સહસા રાજન્સુવેગાભિહતા ભુવિ ॥ 6-90-23 (42723)
નિપતદ્ભિસ્તથા તૈશ્ચ હયસઙ્ઘૈઃ પરસ્પરમ્ ।
શુશ્રુવે દારુણઃ શબ્દઃ સુપર્ણપતને યથા ॥ 6-90-24 (42724)
તથૈવ તાવકા રાજન્સમેત્યાન્યોન્યમાહવે ।
પરસ્પરવધં ઘોરં ચક્રુસ્તે હયસાદિનઃ ॥ 6-90-25 (42725)
તસ્મિંસ્તથા વર્તમાને સંકુલે તુમુલે ભૃશમ્ ।
ઉભયોરપિ સંશાન્તા હયસઙ્ઘાઃ સમન્તતઃ ॥ 6-90-26 (42726)
પ્રક્ષીણસાયકાઃ શૂરા નિહતાશ્વાઃ શ્રમાતુરાઃ ।
વિલયં સમનુપ્રાપ્તાસ્તક્ષમાણાઃ પરસ્પરમ્ ॥ 6-90-27 (42727)
તતઃ ક્ષીણે હયાનિકે કિંચિચ્છેષે ચ ભારત ।
સૌબલસ્યાનુજાઃ શૂરા નિર્ગતા રણમૂર્ધનિ ॥ 6-90-28 (42728)
વાયુવેગસમસ્પર્શાઞ્જવે વાયુસમાંશ્ચ તે।
આરુહ્ય બલસંપન્નાન્વયઃસ્થાંસ્તુરગોત્તમાન્ ॥ 6-90-29 (42729)
ગજો ગવાક્ષો વૃષકશ્ચર્મવાનાર્જયઃ શુકઃ।
ષડેતે બલસંપન્ના નિર્યયુર્મહતો બલાત્ ॥ 6-90-30 (42730)
વાર્યમાણાઃ શકુનિના સ્વૈશ્ચ યોધૈર્મહાબલૈઃ ।
સન્નદ્ધા યુદ્ધકુશલા રૌદ્રરૂપા મહાબલાઃ ॥ 6-90-31 (42731)
તદનીકં મહાબહો ભિત્ત્વા પરમદુર્જયમ્ ।
બલેન મહતા યુક્તાઃ સ્વર્ગાય વિજયૈષિણઃ ॥ 6-90-32 (42732)
વિવિશુસ્તે તદા હૃષ્ટા ગાન્ધારા યુદ્ધદુર્મદાઃ ।
તાન્પ્રવિષ્ટાંસ્તદા દૃષ્ટ્વા ઇરાવાનપિ વીર્યવાન્ ॥ 6-90-33 (42733)
અબ્રવીત્સમરે યોધાન્સ્વાન્વિચિત્રહયસ્થિતાન્ ।
યથૈતે ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય યોધાઃ સાનુગવાહનાઃ ॥ 6-90-34 (42734)
હન્યન્તે સમરે સર્વે તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ।
બાઢમિત્યેવમુક્ત્વા તે સર્વે યોધા ઇરાવતઃ ॥ 6-90-35 (42735)
જઘ્નુસ્તેષાં બલાનીકં દુર્જયં સમરે પરૈઃ ।
તદનીકમનીકેન સમરે વીક્ષ્ય પાતિતમ્ ॥ 6-90-36 (42736)
અમૃષ્યમાણાસ્તે સર્વે સુબલસ્યાત્મજા રણે ।
ઇરાવન્તમભિદ્રુત્ય સર્વતઃ પર્યવારયન્ ॥ 6-90-37 (42737)
તાડયન્તઃ શિતૈઃ પ્રાસૈશ્ચોદયન્તઃ પરસ્પરમ્।
તે શૂરાઃ પર્યધાવન્ત કુર્વન્તો મહદાકુલમ્ ॥ 6-90-38 (42738)
ઇરાવાનથ નિર્ભિન્નઃ પ્રાસૈસ્તીક્ષ્ણૈર્મહાત્મભિઃ ।
સ્રવતા રુધિરેણાક્તસ્તોત્રૈર્વિદ્ધ ઇવ દ્વિપઃ ॥ 6-90-39 (42739)
ઉરસ્યપિ ચ પૃષ્ઠે ચ પાર્શ્વયોશ્ચ ભૃશાહતઃ ।
એકો બહુભિરત્યર્થં ધૈર્યાદ્રાજન્ન વિવ્યથે ॥ 6-90-40 (42740)
ઇરાવાનપિ સંક્રુદ્ધઃ સર્વાસ્તાન્નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
મોહયામાસ સમરે વિદ્ધ્વા પરપુરંજયઃ ॥ 6-90-41 (42741)
પ્રાસાનુત્કૃષ્ય તરસા સ્વશરીરાદરિન્દમઃ ।
તૈરેવ તાડયામાસ સુબલસ્યાત્મજાન્રણે ॥ 6-90-42 (42742)
વિકૃષ્ય ચ શિતં ખઙ્ગં ગૃહીત્વા ચ શરાવરમ્ ।
પદાતિર્દ્રુતમાગચ્છજ્જિઘાંસુઃ સૌબલાન્યુધિ ॥ 6-90-43 (42743)
તતઃ પ્રત્યાગતપ્રાણાઃ સર્વે તે સુબલાત્મજાઃ ।
ભૂયઃ ક્રોધસમાવિષ્ટા ઇરાવન્તમભિદ્રુતાઃ ॥ 6-90-44 (42744)
ઇરાવાનપિ ખઙ્ગેન દર્શયન્પાણિલાઘવમ્ ।
અભ્યવર્તત દેવાંશ્ચ માનુષાંશ્ચૈવ સંયુગે ॥ 6-90-45 (42745)
લાઘવેનાથ ચરતઃ સર્વે તે સુબલાત્મજાઃ ।
અન્તરં નાભ્યગચ્છન્ત ચરન્તઃ શીઘ્રગૈર્હયૈઃ ॥ 6-90-46 (42746)
ભૂમિષ્ઠમથ તં સહ્ખ્યે હ્યન્તરિક્ષાદવપ્લુતમ્ ।
પરિવાર્ય ભૃશં સર્વે ગ્રહીતુમુપચક્રમુઃ ॥ 6-90-47 (42747)
અથાભ્યાશગતાનાં તેષાં ગાત્રાણ્યકૃન્તત ।
અસિહસ્તોઽસ્ત્રહસ્તાનાં તેષાં ગાત્રાણ્યકૃન્તત ॥ 6-90-48 (42748)
આયુધાનિ ચ સર્વેષાં બાહૂનપિ વિભૂષિતાન્।
અપતન્ત નિકૃત્તાઙ્ગા મૃતા ભૂમૌ ગતાસવઃ ॥ 6-90-49 (42749)
વૃષકસ્તુ મહારાજ બહુધા વિપરિક્ષતઃ।
અમુચ્યત મહારૌદ્રાત્તસ્માદ્વીરાવકર્તનાત્ ॥ 6-90-50 (42750)
તાન્સર્વાન્પતિતાન્દૃષ્ટ્વા ભીતો દુર્યોધનસ્તતઃ।
અભ્યધાવત સંક્રુદ્ધો રાક્ષસં ઘોરદર્શનમ્ ॥ 6-90-51 (42751)
આર્શ્યશૃઙ્ગિં મહેષ્વાસં માયાવિનમરિન્દમમ્।
વૈરિણં ભીમસેનસ્ય પૂર્વં બકવધેન વૈ ॥ 6-90-52 (42752)
પશ્ય વીર યથા હ્યેષ ફલ્ગુનસ્ય સુતો બલી।
માયાવી વિપ્રિયં કર્તુમકાર્ષીન્મે બલક્ષયમ્ ॥ 6-90-53 (42753)
ત્વં ચ કામગમસ્તાત માયાસ્ત્રે ચ વિશારદઃ ।
કૃતવૈરશ્ચ પાર્થેન તસ્માદેનં રણે જહિ ॥ 6-90-54 (42754)
બાઢમિત્યેવમુક્ત્વા તુ રાક્ષસો ઘોરદર્શનઃ ।
પ્રયયૌ સિંહનાદેન યત્રાર્જુનસુતો યુવા ॥ 6-90-55 (42755)
સ યોધૈર્યુદ્ધકુશલૈર્વિમલપ્રાસયોધિભિઃ ।
વીરૈઃ પ્રહારિભિર્યુક્તૈઃ સ્વૈરનીકૈઃ સમાવૃતઃ ॥ 6-90-56 (42756)
[હતશેષૈર્મહારાજ દ્વિસાહસ્ત્રૈર્હયોત્તમૈઃ]
નિહન્તુકામઃ સમરે ઇરાવન્તં મહાબલમ્ ॥ 6-90-57 (42757)
ઇરાવાનપિ સંક્રુદ્ધસ્ત્વરમાણઃ પરાક્રમી
હન્તુકામમયિત્રઘ્નો રાક્ષસં પ્રત્યવારયત્ ॥ 6-90-58 (42758)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય રાક્ષસઃ સુમહાબલઃ।
ત્વરમાણસ્તતો માયાં પ્રયોક્તુમુપચક્રમે ॥ 6-90-59 (42759)
તેન માયામયાઃ સૃષ્ટા હયાસ્તાવન્ત એવ હિ।
સ્વારૂઢા રાક્ષસૈર્ઘોરૈઃ શૂલપટ્ટસધારિભિઃ ॥ 6-90-60 (42760)
તે સંરબ્ધાઃ સમાગમ્ય દ્વિસાહસ્રાઃ પ્રહારિણઃ।
અચિરાદ્ગમયામાસુઃ પ્રેતલોકં પરસ્પરમ્ ॥ 6-90-61 (42761)
તસ્મિંસ્તુ નિહતે સૈન્યે તાવુભૌ યુદ્ધદુર્મદૌ।
સંગ્રામે સમતિષ્ઠેતાં યથા વૈ વૃત્રવાસવૌ ॥ 6-90-62 (42762)
આદ્રવન્તમભિપ્રેક્ષ્ય રાક્ષસં યુદ્ધદુર્મદમ્ ।
ઇરાવાથ સંરબ્ધઃ પ્રત્યધાવન્મહાબલઃ ॥ 6-90-63 (42763)
સમભ્યાશગતસ્યાજૌ તસ્ય ખઙ્ગેન દુર્મદઃ ।
ચિચ્છેદ કાર્મુકં દીપ્તં શરવાપં ચ કઞ્ચુકમ્ ॥ 6-90-64 (42764)
સ નિકૃત્તં ધનુર્દૃષ્ટ્વા ખં જવેન સમાવિશત્।
ઇરાવન્તમભિક્રુદ્ધં મોહયન્નિવ માયયા ॥ 6-90-65 (42765)
તતોઽન્તરિક્ષમુત્પત્ય ઇરાવાનપિ રાક્ષસમ્।
વિમોહયિત્વા માયાભિસત્સ્ય ગાત્રામિ સાયકૈઃ ॥ 6-90-66 (42766)
ચિચ્છેદ સર્વમર્મજ્ઞઃ કામરૂપો દુરાસદઃ ।
તથા સ રાક્ષસશ્રેષ્ઠઃ શરૈઃ કૃત્તઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 6-90-67 (42767)
સંબભૂવ મહારાજ સમવાપ ચ યૌવનમ્ ।
માયા હિ સહરાજ સમવાપ ચ યૌવનમ્ ॥ 6-90-68 (42768)
એવં તદ્રાક્ષસસ્યાઙ્ગં છિન્નંછિન્નં વ્યરોહત ।
ઇરાવાનપિ સંક્રુદ્ધો રાક્ષસં ત મહાબલમ્ ॥ 6-90-69 (42769)
પરશ્વથેન તીક્ષ્ણેન ચિચ્છેદ ચ પુનઃ પુનઃ ।
સ તેન બલિના વીરશ્છિદ્યમાન ઇવ દ્રુમઃ ॥ 6-90-71aરાક્ષસો વ્યનદદ્ધોરં સ શબ્દસ્તુમુલોઽભવત્।
પરશ્વથક્ષતં રક્ષઃ સુસ્રાવ બહુશોણિતમ્ ॥ 6-90-70 (42770)
તતશ્રુક્રોધ બલવાંશ્ચક્રે વેગં ચ સંયુગે।
આર્શ્યશૃઙ્ગિસ્તતો દૃષ્ટ્વા સમરે શત્રુમૂર્ચિતમ્ ॥ 6-90-72 (42771)
કૃત્વા ઘોરં મહદ્રૂપં ગ્રહીતુમુપચક્રમે ।
અર્જુનસ્ય સુતં વીરમિરાવન્તં યશસ્વિનમ્ ॥ 6-90-73 (42772)
સંગ્રામશિરસો મધ્યે સર્વેષાં તત્ર પશ્યતામ્।
તાં દૃષ્ટ્વા તાદૃશીં માયાં રાક્ષસસ્ય દુરાત્મનઃ ॥ 6-90-74 (42773)
ઇરાવાનપિ સંક્રુદ્ધો માયાં સ્રષ્ટું પ્રચક્રમે।
તસ્ય ક્રોધાભિભૂતસ્ય સમરેષ્વનિવર્તિનઃ ॥ 6-90-75 (42774)
યોઽન્વયો માતૃકસ્તસ્ય સ એનમભિપેદિવાન્।
સ નાગૈર્બહુભી રાજન્નિરાવાન્સંવૃતો રણે ॥ 6-90-76 (42775)
દધાર સુમહદ્રૂપમનન્ત ઇવ ભોગવાન્।
તતો બહુવિધૈર્નાગૈશ્છાદયામાસ રાક્ષસમ્ ॥ 6-90-77 (42776)
છાદ્યમાનસ્તુ નાગૈઃ સ ધ્યાત્વા રાક્ષસપુઙ્ગવઃ।
સૌપર્ણં રૂપમાસ્થાય ભક્ષયામાસ પન્નગમ્ ॥ 6-90-78 (42777)
માયયા ભક્ષિતે તસ્મિન્નન્વયે તસ્ય માતૃકે ।
વિમોહિતમિરાવન્તં ન્યહનદ્રાક્ષસોઽસિના ॥ 6-90-79 (42778)
સકુણ્ડલં સમુકુટં પદ્મેન્દુસદૃશપ્રભમ્ ।
ઇરાવતઃ શિરો રક્ષઃ પાતયામાસ ભૂતલે ॥ 6-90-80 (42779)
તસ્મિંસ્તુ નિહતે વીરે રાક્ષસેનાર્જુનાત્મજે।
વિશોકાઃ સમપદ્યન્ત ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સરાજકાઃ ॥ 6-90-81 (42780)
તસ્મિન્મહતિ સંગ્રામે તાદૃશે ભૈરવે પુનઃ।
મહાન્વ્યતિકરો ઘોરઃ સેનયોઃ સમપદ્યત ॥ 6-90-82 (42781)
ગજા હયાઃ પદાતાશ્ચ વિમિશ્રા દન્તિભિર્હતાઃ ।
રથાશ્વા દન્તિનશ્ચૈવ પત્તિભિસ્તત્ર સૂદિતાઃ ॥ 6-90-83 (42782)
તથા પત્તિરથૌઘાશ્ચ હયાશ્ચ બહવો રણે।
રથિભિર્નિહતા રાજંસ્તવ તેષાં ચ સંકુલે ॥ 6-90-84 (42783)
અજાનન્નર્જુનશ્ચાપિ નિહતં પુત્રમૌરસમ્।
જઘાન સમરે શૂરાન્રાજ્ઞસ્તાન્ભીષ્મરક્ષિણઃ ॥ 6-90-85 (42784)
તથૈવ તાવકા રાજન્સૃઞ્જયાશ્ચ સહસ્રશઃ।
જુહ્વતઃ સમરે પ્રાણાન્નિજઘ્રુરિતરેતરમ્ ॥ 6-90-86 (42785)
મુક્તકેશા વિકવચા વિરથાશ્છિન્નકાર્મુકાઃ ।
બાહુભિઃ સમયુધ્યન્ત સમવેતાઃ પરસ્પરમ્ ॥ 6-90-87 (42786)
તથા મર્માતિગૈર્ભીષ્મો નિજઘાન મહારથાન્।
કમ્પયન્સમરે સેનાં પાણ્ડવાનાં પરંતપઃ ॥ 6-90-88 (42787)
તેન યૌધિષ્ઠિરે સૈન્યે બહવો માનવા હતાઃ।
દન્તિનઃ સાદિનશ્ચૈવ રથિનોઽથ હયાસ્તથા ॥ 6-90-89 (42788)
તત્ર ભારત ભીષ્મસ્ય રણે દૃષ્ટ્વા પરાક્રમમ્ ।
અત્યદ્ભુતમપશ્યામ શક્રસ્યેવ પરાક્રમમ્ ॥ 6-90-90 (42789)
તથૈવ ભીમસેનસ્ય પાર્ષતસ્ય ચ ભારત।
રૌદ્રમાસીદ્રણે યુદ્ધં સાત્યકસ્ય ચ ધન્વિનઃ ॥ 6-90-91 (42790)
દૃષ્ટ્વા દ્રોણસ્ય વિક્રાન્તં પાણ્ડવાન્ભયમાવિશત્ ।
એક એવ રણે શક્તો નિહન્તું સર્વસૈનિકાન્ ॥ 6-90-92 (42791)
કિં પુનઃ પૃથિવીશૂરૈર્યોધવ્રાતૈઃ સમાવૃતઃ।
ઇત્યબ્રુવન્મહારાજ રણે દ્રોણેન પીડિતાઃ॥ 6-90-93 (42792)
વર્તમાને તથા રૌદ્રે સંગ્રામે ભરતર્ષભ ।
ઉભયોઃ સેનયોઃ શૂરા નામૃષ્યન્ત પરસ્પરમ્ ॥ 6-90-94 (42793)
આવિષ્ટા ઇવ યુધ્યન્તે રક્ષોભૂતૈર્મહાબલૈઃ ।
તાવકાઃ પાણ્ડવેયાશ્ચ સંરબ્ધાસ્તાત ધન્વિનઃ ॥ 6-90-95 (42794)
ન સ્મ પશ્યામહે કંચિત્પ્રાણાન્યઃ પરિરક્ષતિ।
દૈવાસુરાભે સમરે તસ્મિન્યોધા નરાધિપ ॥ ॥ 6-90-96 (42795)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે નવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-90-3 વાજિનાં વેગવતાં વાજિનામશ્વાનાં બહુભિર્ગણૈઃ પરિવારયન્નિતિ ગણશબ્દાધ્યાહારેણ દ્વયોઃ સંબન્ધઃ ॥ 6-90-6 પાણ્ડવસ્યાર્જુનસ્ય સુત ઇરાવાન્ ॥ 6-90-7 નાગરાજસ્ય ઐરાવતસ્ય ॥ 6-90-10 પિતૃવ્યેણ અશ્વસેનેન ॥ 6-90-57 અયમર્ધઃ શ્લોકો દાક્ષિણાત્યકોશેષુ નાસ્તિ ખo ઝo પુસ્તકયોરસ્તિ ॥ 6-90-95 આવિષ્ટાઃ ગ્રહાદ્યાવિષ્ટાઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 091
॥ શ્રીઃ ॥
6.91. અધ્યાયઃ 091
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનઘટોત્કચયોર્યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-91-0 (42796)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-91-0x (4171)
ઇરાવન્તં તુ નિહતં દૃષ્ટ્વા પાર્થા મહારથાઃ ।
સંગ્રામે કિમકુર્વન્ત તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-91-1 (42797)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-91-2x (4172)
ઇરાવન્તં તુ નિહતં સંગ્રામે વીક્ષ્ય રાક્ષસઃ।
વ્યનદત્સુમહાનાદં ભૈમસેનિર્ઘટોત્કચઃ ॥ 6-91-2 (42798)
નદતસ્તસ્ય શબ્દેન પૃથિવી સાગરામ્બરા ।
સપર્વતવના રાજંશ્ચચાલ સુભૃશં તદા ॥ 6-91-3 (42799)
અન્તરિક્ષં દિશશ્ચૈવ સર્વાશ્ચ પ્રદિશસ્તથા ।
`ચેલુશ્ચ સહસા તત્ર તેન નાદેન નાદિતાઃ' 6-91-4 (42800)
તં શ્રુત્વા સુમહાનાદં તવ સૈન્યસ્ય ભારત ॥
ઊરુસ્તમ્ભઃ સમભવદ્વેપથુઃ સ્વેદ એવ ચ। 6-91-5 (42801)
સર્વ એવ મહારાજ તાવકા દીનચેતસઃ ॥
સર્વતઃ સમચેષ્ટન્ત સિંહભીતા ગજા ઇવ । 6-91-6 (42802)
નર્દિત્વા સુમહાનાદં નિર્ઘાતમિવ રાક્ષસઃ ॥
જ્વલિતં શૂલમુદ્યમ્ય રૂપં કૃત્વા વિભીષણમ્ । 6-91-7 (42803)
નાનારૂપપ્રહરણૈર્વૃતો રાક્ષસપુઙ્ગવૈઃ ॥
આજઘાન સુસંક્રુદ્ધઃ કાલાન્તકયમોપભઃ । 6-91-8 (42804)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય સંક્રુદ્ધં ભીમદર્શનમ્ ॥
સ્વબલં ચ ભયાત્તસ્ય પ્રાયશો વિમુખીકૃતમ્ । 6-91-9 (42805)
તતો દુર્યોધનો રાજા ઘટોત્કચમુપાદ્રવત્ ॥
પ્રગૃહ્ય વિપુલં ચાપં સિંહવદ્વિનદન્મુહુઃ । 6-91-10 (42806)
પૃષ્ઠતોઽનુયયૌ ચૈનં સ્રવદ્ભિઃ પર્વતોપમૈઃ ॥
કુઞ્જરૈર્દશસાહસ્રૈર્વઙ્ગાનામધિપઃ સ્વયમ્ ॥ 6-91-11 (42807)
પુત્રં તવ મહારાજ ચુકોપ સ નિશાચરઃ ।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ॥ 6-91-12 (42808)
રાક્ષસાનાં ચ રાજેન્દ્ર દુર્યોધનબલસ્ય ચ।
ગજાનીકં ચ સંપ્રેક્ષ્ય મેઘબૃન્દમિવોદિતમ્ ॥ 6-91-13 (42809)
અભ્યધાવન્ત સંક્રુદ્ધા રાક્ષસાઃ શસ્ત્રપાણયઃ ।
નદન્તો વિવિધાન્નાદાન્મેઘા ઇવ સવિદ્યુતઃ ॥ 6-91-14 (42810)
શરશક્ત્યૃષ્ટિનારાચૈર્નિઘ્નન્તો ગજયોધિનઃ ।
ભિણ્ડિપાલૈસ્તથા શૂલૈર્મુદ્ગરૈઃ સપરશ્વથૈઃ ॥ 6-91-15 (42811)
પર્વતાગ્રૈશ્ચ વૃક્ષૈશ્ચ નિજઘ્નુસ્તે મહાગજાન્ ।
ભિન્નકુમ્ભાન્વિરુધિરાન્ભિન્નગાત્રાંશ્ચ વારણાન્ ॥ 6-91-16 (42812)
અપશ્યામ મહારાજ વધ્યમાનાન્નિશાચરૈઃ ।
તેષુ પ્રક્ષીયમાણેષુ ભગ્નેષુ ગજયોધિષુ ॥ 6-91-17 (42813)
દુર્યોધનો મહારાજ રાક્ષસાન્સમુપાદ્રવત્।
અમર્ષવશમાપન્નસ્ત્યક્ત્વા જીવિતાત્મનઃ ॥ 6-91-18 (42814)
મુમોચ નિશિતાન્બાણાન્રાક્ષસેષુ પરંતપ ।
જઘાન ચ મહેષ્વાસઃ પ્રધાનાંસ્તત્ર રાક્ષસાન્ ॥ 6-91-19 (42815)
સંક્રુદ્ધો ભરતશ્રેષ્ઠ પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ ।
વેગવન્તં મહારૌદ્રં વિદ્યુજ્જિહ્વં પ્રમાથિનમ્ ॥ 6-91-20 (42816)
શરૈશ્ચતુર્ભિશ્ચતુરો નિજઘાન મહાબલઃ ।
તતઃ પુનરમેયાત્મા શરવર્ષં દુરાસદમ્ ॥ 6-91-21 (42817)
મુમોચ ભરતશ્રેષ્ઠો નિશાચરબલં પ્રતિ।
તત્તુ દૃષ્ટ્વા મહત્કર્મ પુત્રસ્ય તવ મારિષ ॥ 6-91-22 (42818)
ક્રોધેનાભિપ્રજજ્વાલ ભૈમસેનિર્મહાબલઃ ।
સ વિષ્ફાર્ય મહચ્ચાપમિન્દ્રાશનિસમપ્રભમ્ ॥ 6-91-23 (42819)
અભિદુદ્રાવ વેગેન દુર્યોધનમરિન્દમમ્ ।
તમાપતન્તમુદ્વીક્ષ્ય કાલસૃષ્ટમિવાન્તકમ્ ॥ 6-91-24 (42820)
ન વિવ્યથે મહારાજ પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ।
અથૈનમબ્રવીત્ક્રુદ્ધઃ ક્રૂરઃ સંરક્તલોચનઃ ॥ 6-91-25 (42821)
ઘટોત્કચ ઉવાચ। 6-91-26x (4173)
અદ્યાનૃણ્યં ગમિષ્યામિ પિતૄણાં માતુરેવ ચ।
યે ત્વયા સુનૃશંસેન દીર્ઘકાલં પ્રવાસિતાઃ ॥ 6-91-26 (42822)
યચ્ચ તે પાણ્ડવા રાજંશ્છલદ્યૂતે પરાજિતાઃ ।
યચ્ચૈવ દ્રૌપદી કૃષ્ણા એવવસ્ત્રા રજસ્વલા ॥ 6-91-27 (42823)
સભામાનીય દુર્બુદ્ધે બહુધા ક્લેશિતા ત્વયા।
તવ ચ પ્રિયકામેન આશ્રમસ્થા દુરાત્મના ॥ 6-91-28 (42824)
સૈન્ધવેન પરામૃષ્ટા પરિભૂય પિતૄન્મમ ।
એતેષામપમાનાનામન્યેષાં ચ કુલાધમ ॥ 6-91-29 (42825)
અન્તમદ્ય ગમિષ્યામિ યદિ નોત્સૃજસે રણમ્।
એવમુક્ત્વા તુ હૈડિમ્બો મહદ્વિષ્ફાર્ય કાર્મુકમ્ ॥ 6-91-30 (42826)
સંદશ્ય દશનૈરોષ્ઠં સૃકિણી પરિસંલિહન્।
શરવર્ષેણ મહતા દુર્યોધનમવાકિરત્।
પર્વતં વારિધારાભિઃ પ્રાવૃષીવ બલાહકઃ ॥ ॥ 6-91-31 (42827)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે એકનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 092
॥ શ્રીઃ ॥
6.92. અધ્યાયઃ 092
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ઘટોત્કચયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-92-0 (42828)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-92-0x (4174)
તતસ્તદ્બાણવર્ષં તુ દુઃસહં દાનવૈરપિ।
દધાર યુધિ રાજેન્દ્રો યથા વર્ષં મહાદ્વિપઃ ॥ 6-92-1 (42829)
તતઃ ક્રોધસમાવિષ્ટો નિઃશ્વસન્નિવ પન્નગઃ ।
સંશયં પરમં પ્રાપ્તઃ પુત્રસ્તે ભરતર્ષભ ॥ 6-92-2 (42830)
મુમોચ નિશિતાંસ્તીક્ષ્ણાન્નારાચાન્પઞ્ચવિંશતિમ્।
તેઽપતન્સહસા રાજંસ્તસ્મિન્રાક્ષસપુઙ્ગવે ॥ 6-92-3 (42831)
આશીવિષા ઇવ ક્રુદ્ધાઃ પર્વતે ગન્ધમાદને ।
સ તૈર્વિદ્ધઃ સ્રવન્રક્તં પ્રભિન્ન ઇવ કુઞ્જરઃ ॥ 6-92-4 (42832)
દધ્રે મતિં વિનાશાય રાજ્ઞઃ સ પિશિતાશનઃ।
જગ્રાહ ચ મહાશક્તિં ગિરીણામપિ દારિણીમ્ ॥ 6-92-5 (42833)
સંપ્રદીપ્તાં મહોલ્કાભામશનિં જ્વલિતામિવ ।
તમાગચ્છન્મહાબાહુર્જિઘાંસુસ્તનયં તવ॥ 6-92-6 (42834)
તામુદ્યતામભિપ્રેક્ષ્ય વઙ્ગાનામધિપસ્ત્વરન્ ।
કુઞ્જરં ગિરિસંકાશં રાક્ષસં પ્રત્યચોદયત્ ॥ 6-92-7 (42835)
સ નાગપ્રવરેણાજૌ બલિના શીઘ્રગામિના ।
યતો દુર્યોધનરથસ્તં માર્ગં પ્રત્યષેધયત્ ॥ 6-92-8 (42836)
પન્થાનં વારયામાસ કુઞ્જરેણ સુતસ્ય તે।
માર્ગમાવારિતં દૃષ્ટ્વા રાજ્ઞા વઙ્ગેન ધીમતા ॥ 6-92-9 (42837)
ઘટોત્કચો મહારાજ ક્રોધસંરક્તલોચનઃ ।
ઉદ્યતાં તાં મહાશક્તિકં તસ્મિંશ્ચિક્ષેપ વારણે ॥ 6-92-10 (42838)
સ તયાઽભિહતો રાજંસ્તેન બાહુપ્રમુક્તયા।
સંજાતરુધિરોત્પીડઃ પપાત ચ મમાર ચ ॥ 6-92-11 (42839)
પતત્યથ ગજે ચાપિ વઙ્ગાનામીશ્વરો બલી।
જવેન સમભિદ્રુત્ય જગામ ધરણીતલમ્ ॥ 6-92-12 (42840)
દુર્યોધોઽપિ સંપ્રેક્ષ્ય પતિતં વરવારણમ્ ।
પ્રભગ્નં ચ બલં દૃષ્ટ્વા જગામ પરમાં વ્યથામ્ ॥ 6-92-13 (42841)
`અશક્તઃ પ્રતિયોદ્ધું વૈ દૃષ્ટ્વા તસ્ય પરાક્રમમ્।'
ક્ષત્રધર્મં પુરસ્કૃત્ય આત્મનશ્ચાતિમાનિતામ્।
પ્રાપ્તેઽપક્રનયે રાજા તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ ॥ 6-92-14 (42842)
રાધાન ચ શિતં બાણં કાલાગ્નિસમતેજસમ્।
સુયોચ ધરમક્રુદ્ધસ્તસ્મિન્ઘોરે નિશાચરે ॥ 6-92-15 (42843)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય વણિમિન્દ્રાશનિપ્રભમ્ ।
લાઘવાન્મોચયામાસ મહાત્મા વૈ ઘટોત્કચઃ ॥ 6-92-16 (42844)
ભૂયશ્ચ નિનનાદોષં ક્રોધસંરક્તલોચનઃ ।
ત્રાસયામાસ રૌન્યાનિ યુગન્તે જલદો યથા ॥ 6-92-17 (42845)
તં શ્રુત્વા નિનિદં ઘોરં તસ્વ ભીમસ્ય રક્ષસઃ।
આચાર્યમુસંગમ્ય ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽબ્રવીત્ ॥ 6-92-18 (42846)
યથૈવ નિનન્દો ઘોરઃ શ્રૂયતે રાક્ષસેરિતઃ ।
હૈડિમ્બો યુધ્યતે નૂનં રાજ્ઞા દુર્યોધનેન ચ ॥ 6-92-19 (42847)
નૈષ શક્યો હિ સંગ્રામે જેતું ભૂતેન કેનચિત્ ।
તત્ર ગચ્છત ભદ્રં વો રાજાનં પરિરક્ષિતુમ્ ॥ 6-92-20 (42848)
અભિદ્રુત્ય મહાબાહું રાક્ષસેન પ્રપીડિતમ્।
એતદ્ધિ પરમં કૃત્યં સર્વેષાં નઃ પરંતપાઃ ॥ 6-92-21 (42849)
પિતામહવચઃ શ્રુત્વા ત્વરમાણા મહારથાઃ ।
ઉત્તમં જવમાસ્થાય પ્રયયુર્યત્ર કૌરવઃ ॥ 6-92-22 (42850)
દ્રોણશ્ચ સોમદત્તશ્ચ બાહ્લીકોઽથ જયદ્રથઃ ।
કૃપો ભિરિશ્રવાઃ શલ્ય આવન્ત્યઃ સ બૃહદ્બલઃ ॥ 6-92-23 (42851)
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ ચિત્રસેનો વિવિંશતિઃ।
રથાશ્ચાનેકસાહસ્રા યે તેષામનુયાયિનઃ ॥ 6-92-24 (42852)
અભિદ્રુતં પરીપ્સન્તઃ પુત્રં દુર્યોધનં તવ।
તદનીકમનાધૃષ્યં પાલિતં તુ મહારથૈઃ ॥ 6-92-25 (42853)
પાતતાયિનમાયાન્તં પ્રેક્ષ્ય રાક્ષસસત્તમઃ ।
...કમ્પત મહાબાહુર્મૈનાક ઇવ પર્વતઃક ॥ 6-92-26 (42854)
પ્રગૃહ્ય વિપુલં ચાપં જ્ઞાતિભિઃ પરિવારિતઃ ।
શૂલમુદ્ગરહસ્તૈશ્ચ નાનાપ્રહરણૈરપિ ॥ 6-92-27 (42855)
તતઃ સમભવદ્યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ।
રાક્ષસાનાં ચ મુખ્યસ્ય દુર્યોધનબલસ્ય ચ ॥ 6-92-28 (42856)
ધનુષાં કૂજતાં શબ્દઃ સર્વતસ્તુમુલો રણે ।
અશ્રૂયત મહારાજ વંશાનાં દહ્યતામિવ ॥ 6-92-29 (42857)
શસ્ત્રાણાં પાત્યમાનાનાં કવચેષુ શરીરિણામ્।
શબ્દઃ સમભવદ્રાજન્ગિરીણામિવ ભિદ્યતામ્ ॥ 6-92-30 (42858)
વીરબાહુવિસૃષ્ટાનાં તોમરાણાં વિશાંપતે ।
રૂપમાસીદ્વિયત્સ્થાનાં સર્પાણામિવ સર્પતામ્ ॥ 6-92-31 (42859)
તતઃ પરમસંક્રુદ્ધો વિષ્ફાર્ય સુમહદ્ધનુઃ ।
રાક્ષસન્દ્રો મહાબાહુર્વિનદન્ભૈરવ રવમ્ ॥ 6-92-32 (42860)
આચાર્યસ્યાર્ધચન્દ્રેણ ક્રુદ્ધશ્ચિચ્છેદ કાર્મુકમ્ ।
સોમદત્તસ્ય ભલ્લેન ધ્વજં ચોન્મથ્ય ચાનદત્ ॥ 6-92-33 (42861)
બાહ્લીકં ચ ત્રિભિર્બાણૈઃ પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે।
કૃપમેકેન વિવ્યાધ ચિત્રસેનં ત્રિભિઃ શરૈઃ ॥ 6-92-34 (42862)
પૂર્ણાયતવિસૃષ્ટેન સમ્યક્પ્રણિહિતેન ચ।
જત્રુદેશે સમાસાદ્ય વિકર્ણં સમતાડયત્ ॥ 6-92-35 (42863)
ન્યષીદત્સ્વરથોપસ્થે શોણિતેન પરિપ્લુતઃ ।
તતઃ પુનરમેયાત્મા નારાચાન્દશ પઞ્ચ ચ ॥ 6-92-36 (42864)
ભૂરિશ્રવસિ સંક્રુદ્ધઃ પ્રાહિણોદ્ભરતર્ષભ ।
તે વર્મ ભિત્ત્વા તસ્યાશુ વિવિશુર્ધરણીતલમ્ ॥ 6-92-37 (42865)
વિવિંશતેશ્ચ દ્રૌણેશ્ચ યન્તારૌ સમતાડયત્।
તૌ પેતતૂ રથોપસ્થે રશ્મીનુત્સૃજ્ય વાજિનામ્ ॥ 6-92-38 (42866)
સિન્ધુરાજ્ઞોઽર્ધચન્દ્રેણ વારાહં સ્વર્ણભૂષિતમ્ ।
ઉન્મમાથ મહારાજ દ્વિતીયેનાચ્છિનદ્ધનુઃ ॥ 6-92-39 (42867)
ચતુર્ભિરથ નારાચૈરાવન્ત્યસ્ય મહાત્મનઃ ।
જઘાન ચતુરો વાહાન્ક્રોધસંરક્તલોચનઃ ॥ 6-92-40 (42868)
પૂર્ણાયતવિસૃષ્ટેન પીતેન નિશિતેન ચ ।
નિર્બિભેદ મહારાજ રાજપુત્રં બૃહદ્બલમ્ ॥ 6-92-41 (42869)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતો રથોપસ્થ ઉપાવિશત્।
ભૃશં ક્રોધેન ચાવિષ્ટો રથસ્થો રાક્ષસાધિપઃ ॥ 6-92-42 (42870)
ચિક્ષેપ નિશિતાંસ્તીક્ષ્ણાઞ્છરાનાશીવિષોપમાન્।
બિભિદુસ્તે મહારાજ શલ્યં યુદ્ધવિશારદમ્ ॥ ॥ 6-92-43 (42871)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 093
॥ શ્રીઃ ॥
6.93. અધ્યાયઃ 093
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલમુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-93-0 (42872)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-93-0x (4175)
વિમુખીકૃત્ય વર્સાંસ્તુ તાવકાન્યુધિ રાક્ષસઃ।
જિઘાંસુભરતશ્રેષ્ઠ દુર્યોધનમુપાદ્રવત્ ॥ 6-93-1 (42873)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય રાજાનં પ્રતિ વેગિતમ્ ।
અભ્યધાવઞ્જિઘાંસન્તસ્તાવકા યુદ્ધદુર્મદાઃક ॥ 6-93-2 (42874)
તાલમાત્રાણિ ચાપાનિ વિકર્ષન્તો મહારથાઃ ।
તમેકમભ્યધાવન્ત નદન્તઃ સિંહસઙ્ઘવત્ ॥ 6-93-3 (42875)
અથૈનં શરવર્ષેણ સમન્તાત્પર્યવાકિરન્ ।
પર્વતં વારિધારાભિઃ શરદીવ વલાહકાઃ ॥ 6-93-4 (42876)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતસ્તોત્રાર્દિત ઇવ દ્વિપઃ ।
ઉત્પપાત તદાઽઽકાશં સમન્તાદ્વૈનતેયવત્ ॥ 6-93-5 (42877)
વ્યનદત્સુમહાનાદં જીમૂત ઇવ શારદઃ ।
દિશઃ ખં વિદિશશ્ચૈવ નાદયન્ભૈરવસ્વનઃ ॥ 6-93-6 (42878)
રાક્ષસસ્ય તુ તં શબ્દં શ્રુત્વા રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ।
ઉવાચ ભરતશ્રેષ્ઠ ભીમસેનમરિન્દમમ્ ॥ 6-93-7 (42879)
યુધ્યતે રાક્ષસો નૂનં ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્મહારથૈઃ ।
યથાઽસ્ય શ્રૂયતે શબ્દો નદતો ભૈરવં સ્વનમ્ ॥ 6-93-8 (42880)
અતિભારં ચ પશ્યામિ તસ્મિન્રાક્ષસપુઙ્ગવે ।
પિતામહશ્ચ સંક્રુદ્ધઃ પાઞ્ચાલાન્હન્તુમુદ્યતઃ ॥ 6-93-9 (42881)
તેષાં ચ રક્ષણાર્થાય યુધ્યતે ફલ્ગુનઃ પરૈઃ।
એતજ્જ્ઞાત્વા મહાબાહો કાર્યદ્વયમુપસ્થિતમ્ ॥ 6-93-10 (42882)
ગચ્છ રક્ષસ્વ હૈડિમ્બં શંશયં પરમં ગતમ્ ।
ભ્રાતુર્વચનમાજ્ઞાય ત્વરમાણો વૃકોદરઃ ॥ 6-93-11 (42883)
પ્રયયૌ સિંહનાદેન ત્રાસયન્સર્વપાર્થિવાન્ ।
વેગેન મહતા રાજન્પર્વકાલે યથોદધિઃક ॥ 6-93-12 (42884)
તમન્વગાત્સત્યધૃતિઃ સૌચિત્તિર્યુદ્ધદુર્મદઃ ।
શ્રેણિમાન્વસુદાનશ્ચ પુત્રઃ કાશ્યસ્ય ચાભિભૂઃ ॥ 6-93-13 (42885)
અભિમન્યુમુખાશ્ચૈવ દ્રૌપદેયા મહારથાઃ ।
ક્ષત્રદેવશ્ચ વિક્રન્તઃ ક્ષત્રધર્મા તથૈવ ચ ॥ 6-93-14 (42886)
અનૂપાધિપતિશ્ચૈવ નીલઃ સ્વબલમાસ્થિતઃ ।
મહતા રથવંશેન હૈડિમ્બં પર્યવારયન્ ॥ 6-93-15 (42887)
કુઞ્ચરૈશ્ચ સદા મત્તૈઃ ષટ્સહસ્રૈઃ પ્રહારિભિઃક ।
અભ્યરક્ષન્ત સહિતા રાક્ષસેન્દ્રં ઘટોત્કચમ્ ॥ 6-93-16 (42888)
સિંહનાદેન મહતા નેમિઘોષેણ ચૈવ હ।
ખુરશબ્દનિપાતૈશ્ચ કમ્પયન્તો વસુંધરામ્ ॥ 6-93-17 (42889)
તેષામાપતતાં શ્રુત્વા શબ્દં તં તાવકં બલમ્ ।
ભીમસેનભયોદ્વિગ્નં વિવર્ણવદનં તથા ॥ 6-93-18 (42890)
પરિવૃત્ય મહારાજ પરિત્યજ્ય ઘટોત્કચમ્ ।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધંક તત્ર તેષાં મહાત્મનામ્ ॥ 6-93-19 (42891)
તાવકાનાં પરેષાં ચ સંગ્રામેષ્વનિવર્તિનામ્ ।
નાનારૂપાણિ શસ્ત્રાણિ વિસૃજન્તો મહારથાઃ ॥ 6-93-20 (42892)
અન્યોન્યમભિધાવન્તઃ સંપ્રહારં પ્રચક્રિરે ।
વ્યતિષ્યક્તં મહારૌદ્રં યુદ્ધં ભીરુભયાવહમ્ ॥ 6-93-21 (42893)
હયા હયૈઃ સમાજગ્મુઃ પાદાતાશ્ચ પદાતિભિઃ ।
`રથા રથૈઃ સમાગચ્છન્નાગા નાગૈશ્ચ સંયુગે'
અન્યોન્યં સમરે રાજન્પ્રાર્થયાનાઃ સમભ્યયુઃ ॥ 6-93-22 (42894)
સહસા ચાભવત્તીવ્રં સન્નિપાતન્મહદ્રજઃ।
ગજાશ્વરથપત્તીનાં પાદનેમિસમુદ્ધતમ્ ॥ 6-93-23 (42895)
ધૂમ્રારુણં રજસ્તીવ્રં રણભૂમિં સમાવૃણોત્।
નૈવ સ્વે ન પરે રાજન્સમજાનન્પરસ્પરમ્ ॥ 6-93-24 (42896)
પિતા પુત્રં ન જાનીતે પુત્રો વા પિતરં તથા ।
નિર્મર્યાદે તથાભૂતે વૈશસે રોમહર્ષણે ॥ 6-93-25 (42897)
શસ્ત્રાણાં ભરતશ્રેષ્ઠ મનુષ્યાણાં ચ ર્જતામ્ ।
સુમહાનભવચ્છબ્દઃ પ્રેતાનામિવ ભારત ॥ 6-93-26 (42898)
ગજવાજિમનુષ્યાણાં શોણિતાન્રતરઙ્ગિણી ।
પ્રાવવર્તત નદી તત્ર કેશશૈવલશાદ્વલા ॥ 6-93-27 (42899)
નરાણાં ચૈવ કાયેભ્યઃ શિરસાં પતતાં રણે।
શુશ્રુવે સુમહાઞ્છબ્દઃ પતતામશ્મનામિવ ॥ 6-93-28 (42900)
વિશિરસ્કૈર્મનુષ્યૈશ્ચ છિન્નગાત્રૈશ્ચ વારણૈઃ ।
અશ્વૈઃ સંભિન્નદેહૈશ્ચ સંકીર્ણાઽભૂદ્વસુંધરા ॥ 6-93-29 (42901)
નાનાવિધાનિ શસ્ત્રાણિ વિસૃજન્તો મહારથાઃ ।
અન્યોન્યમભિધાવન્તઃ સંપ્રહારાર્થમુદ્યતાઃ ॥ 6-93-30 (42902)
હયા હયાન્સમાસાદ્ય પ્રેષિતા હયસાદિભિઃ ।
સમાહત્ય રણેઽન્યોન્યં નિપેતુર્ગતજીવિતાઃ ॥ 6-93-31 (42903)
નરા નરાન્સમાસાદ્ય ક્રોધરક્તેક્ષણા ભૃશમ્ ।
ઉરાંસ્યુરોભિરન્યોન્યં સમાશ્લિષ્ય નિજઘ્નિરે ॥ 6-93-32 (42904)
પ્રેષિતાશ્ચ મહામાત્રૈર્વારણાઃ પરવારણૈઃ ।
અભ્યઘ્નન્ત વિષણાગ્રૈર્વારણાનેવ સંયુગે ॥ 6-93-33 (42905)
તે જાતરુધિરોત્પીડાઃ પતાકાભિરલઙ્કૃતાઃ ।
સંસક્તાઃ પ્રત્યદૃશ્યન્ત મેઘા ઇવ સવિદ્યુતઃ ॥ 6-93-34 (42906)
કેચિદ્ભિન્ના વિષાણાગ્રૈર્ભિન્નકુમ્ભાશ્ચ તોમરૈઃ ।
વિનદન્તોઽભ્યધાવન્ત ગર્જમાના ધના ઇવ ॥ 6-93-35 (42907)
કેચિદ્ધસ્તૈર્દ્વિધાચ્છિન્નૈશ્છિન્નગાત્રાસ્તથાઽપરે ।
નિપેતુસ્તુમુલે તસ્મિંશ્છિન્નપક્ષા ઇવાદ્રયઃ ॥ 6-93-36 (42908)
પાર્શ્વૈસ્તુ દારિતૈરન્યે વારણૈર્વરવારણાઃ ।
મુમુચુઃ શોણિતં ભૂરિ ધાતૂનિવ મહીધરાઃ ॥ 6-93-37 (42909)
નારાચનિહતાસ્ત્વન્યે તથા વિદ્ધાશ્ચ તોમરૈઃ ।
વિનદન્તોઽભ્યધાવન્ત વિશૃઙ્ગા ઇવ પર્વતાઃ ॥ 6-93-38 (42910)
કેચિત્ક્રોધસમાવિષ્ટા મદાન્ધા નિરવગ્રહાઃ ।
રથાન્હયાન્પદાતીંશ્ચ મમૃદુઃ શતશો રણે ॥ 6-93-39 (42911)
તથા હયા હયારોહૈસ્તાડિતાઃ પ્રાસતોમરૈઃ ।
તેન તેનાભ્યવર્તન્ત કુર્વન્તો વ્યાકુલા દિશઃ ॥ 6-93-40 (42912)
રથિનો રથિભિઃ સાર્ધં કુલપુત્રાસ્તનુત્યજઃ।
પરાં શક્તિં સમાસ્થાય ચક્રુઃ કર્માણ્યભીતવત્ ॥ 6-93-41 (42913)
સ્વયંવર ઇવામર્દે પ્રજહ્રુરિતરેતરમ્ ।
પ્રાર્થયાના યશો રાજન્સ્વર્ગં વા યુદ્ધશાલિનઃ ॥ 6-93-42 (42914)
તસ્મિંસ્તથા વર્તમાને સંગ્રામે રોમહર્ષણે।
ધાર્તરાષ્ટ્રં મહત્સૈન્યં પ્રયયૌ વિમુખીકૃતમ્ ॥ ॥ 6-93-43 (42915)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે ત્રિનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 094
॥ શ્રીઃ ॥
6.94. અધ્યાયઃ 094
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ઘટોત્કચયુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-94-0 (42916)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-94-0x (4176)
સ્વસૈન્યં નિહતં દૃષ્ટ્વા રાજા દુર્યોધનઃ સ્વયમ્।
અભ્યધાવત્સુસંક્રુદ્ધો ભીમસેનમરિન્દમમ્ ॥ 6-94-1 (42917)
પ્રગૃહ્ય સુમહચ્ચાપમિન્દ્રાશનિસમસ્વનમ્ ।
મહતા શરવર્ષેણ પાણ્ડવં સમવાકિરત્ ॥ 6-94-2 (42918)
અર્ધચન્દ્રં ચ સંધાય સુતીક્ષ્ણં લોમવાપિનમ્ ।
ભીમસેનસ્ય ચિચ્છેદ ચાપં ક્રોધસમન્વિતઃ ॥ 6-94-3 (42919)
તદન્તરં ચ સંપ્રેક્ષ્ય ત્વરમામો મહારથઃ ।
પ્રસંદધે શિતં બાણં ગિરીણામપિ દારણમ્ ॥ 6-94-4 (42920)
તેનોરસિ મહારાજ ભીમસેનમતાડયત્ ।
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતઃ સૃક્વિણી પરિસંલિહન્ ॥ 6-94-5 (42921)
સમાલલમ્બે તેજસ્વી ધ્વજં હેમપરિષ્કૃતમ્।
તથા વિમનસં દૃષ્ટ્વા ભીમસેનં ઘટોત્કચઃ ॥ 6-94-6 (42922)
ક્રોધેનાભિપ્રજજ્વાલ દિધક્ષન્નિવ પાવકઃ।
અભિમન્યુમુખાશ્ચાપિ પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ॥ 6-94-7 (42923)
સમભ્યધાવન્ક્રોશન્તો રાજાનં જાતસંભ્રમાઃ ।
સંપ્રેક્ષ્ય તાન્સંપતતઃ સંક્રુદ્ધાઞ્જાતસંભ્રમાન્ ॥ 6-94-8 (42924)
ભારદ્વાજોઽબ્રવીદ્વાક્યં તાવકાનાં મહારથાન્ ।
ક્ષિપ્રં ગચ્છત ભદ્રં વો રાજાનં પરિરક્ષત ॥ 6-94-9 (42925)
સંશયં પરમં પ્રાપ્તં મઞ્જન્તં વ્યસનાર્ણવે।
એતે ક્રુદ્ધા મહેષ્વાસાઃ પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ॥ 6-94-10 (42926)
ભીમસેનં પુરસ્કૃત્ય દુર્યોધનમુપાદ્રવન્।
નાનાવિધાનિ શસ્ત્રાણિ વિસૃજન્તો મહારથાઃ ॥ 6-94-11 (42927)
નદન્તો ભૈરવાન્નાદાંસ્ત્રાસયન્તશ્ચ ભૂમિપાન્ ।
તદાઽઽચાર્યવચઃ શ્રુત્વા સૌમદત્તિપુરોગમાઃ ॥ 6-94-12 (42928)
તાવકાઃ સમવર્તન્ત પામ્ડવાનામનીકિનીમ્ ।
કૃપો ભૂરિશ્રવાઃ શલ્યો દ્રોણપુત્રો વિવિંશતિઃ ॥ 6-94-13 (42929)
ચિત્રસેનો વિકર્ણશ્ચ સૈન્ધવોઽથ બૃહદ્બલઃ ।
આવન્ત્યૌ ચ મહેષ્વાસૌ કૌરવં પર્યવારયન્ ॥ 6-94-14 (42930)
તે વિંશતિપદં ગત્વા સંપ્રહારં પ્રચક્રિરે ।
પાણ઼્ડવા ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ પરસ્પરજિઘાંસવઃક ॥ 6-94-15 (42931)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુર્મહદ્વિષ્ફાર્ય કાર્મુકમ્ ।
ભારદ્વાજસ્તતો ભીમં ષડ્વિંશત્યા સમાર્પયત્ ॥ 6-94-16 (42932)
ભૂયશ્ચૈનં મહાબાહુઃ શરૈઃ શીઘ્રમવાકિરત્ ।
પર્વતં વારિધારાભિઃ પ્રાવૃષીવ વલાહકઃ॥ 6-94-17 (42933)
તં પ્રત્યવિધ્યદ્દશભિર્ભીમસેનઃ શિલીમુખૈઃ ।
ત્વરમાણો મહેષ્વાસઃ સવ્યે પાર્શ્વે મહાબલઃ ॥ 6-94-18 (42934)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતો વયોવૃદ્ધશ્ચ ભારત।
પ્રનષ્ટસંજ્ઞઃ સહસા રથોપસ્થ ઉપાવિશત્॥ 6-94-19 (42935)
ગુરું પ્રવ્યથિતં દૃષ્ટ્વા રાજા દુર્યોધનઃ સ્વયમ્ ।
દ્રૌણાયનિશ્ચ સંક્રુદ્ધૌ ભીમસેનમભિદ્રુતૌ ॥ 6-94-20 (42936)
તાવાપતન્તૌ સંપ્રેક્ષ્ય કાલાન્તકયમોપમૌ ।
ભીમસેનો મહાબાહુર્ગદામાદાય સત્વરમ્ ॥ 6-94-21 (42937)
અવપ્લુત્ય રથાત્તૂર્ણં તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ।
સમુદ્યમ્ય ગદાં ગુર્વી યમદણ્ડોપમાં રણે। 6-94-22 (42938)
તમુદ્યતગદં દૃષ્ટ્વા કૈલાસમિવ શૃઙ્ગિણમ્।
કૌરવો દ્રોણપુત્રશ્ચ સહિતાવભ્યધાવતામ્ ॥ 6-94-23 (42939)
તાવાપતન્તૌ સહિતૌ ત્વરિતૌ બલિનાં વરૌ।
અભ્યધાવત વેગેન ત્વરમાણો વૃકોદરઃ ॥ 6-94-24 (42940)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય સંક્રુદ્ધં ભીમદર્શનમ્ ।
સમભ્યધાવંસ્ત્વરિતાઃ કૌરવાણાં મહારથાઃ ॥ 6-94-25 (42941)
ભારદ્વાજમુખાઃ સર્વે ભીમસેનજિઘાંસયા ।
નાનાવિધાનિ શસ્ત્રાણિ ભીમસ્યોરસ્યપાતયન્ ॥ 6-94-26 (42942)
સહિતાઃ પાણ્ડવં સર્વે પીડયન્તઃ સમન્તતઃ।
તં દૃષ્ટ્વા સંશયં પ્રાપ્તં પીડ્યમાનં મહારથમ્ ॥ 6-94-27 (42943)
અભિમન્યુપ્રભૃતયઃ પાણ઼્ડવાનાં મહારથાઃક ।
અભ્યદાવન્પરીપ્સન્તઃ પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા સુદુસ્ત્યજાન્ 6-94-28 (42944)
અનૂપાધિપતિઃ શૂરો ભીમસ્ય દયિતઃ સખા ।
નીલો નીલામ્બુદપ્રખ્યઃ સંક્રુદ્ધો દ્રૌણિમભ્યાત્ ॥ 6-94-29 (42945)
સ્પર્ધતે હિ મહેષ્વાસો નિત્યં દ્રોણસુતેન સઃ।
સ વિષ્ફાર્ય મહચ્ચાપં દ્રૌણિં વિવ્યાધ પત્રિણા ॥ 6-94-30 (42946)
યથા શક્રો મહારાજ પુરા વિવ્યાધ દાનવમ્ ।
વિપ્રચિત્તિં દુરાધર્ષં દેવતાનાં ભયંકરમ્ ॥ 6-94-31 (42947)
યેન લોકત્રયં ક્રોધાત્રાસિતં સ્વેન તેજસાક । 6-94-32b`સ રુદ્રેણ જિતઃ પૂર્વં નિહતો માતરિશ્વના'
તથા નીલેન નિર્ભિન્નઃ સમ્યઙ્ભુક્તેન પત્રિણા ॥ 6-94-32 (42948)
સંજાતરુધિરોત્પીડો દ્રૌણિઃ ક્રોધસમન્વિતઃ ।
સ વિષ્ફાર્ય ધનુશ્ચિત્રમિન્દ્રાશનિસમસ્વનમ્ ॥ 6-94-33 (42949)
દધ્રે નીલવિનાશાય મતિં મતિમતાં વરઃ।
તતઃ સંધાય વિમલાન્ભલ્લાન્કર્મારમાર્જિતાન્ ॥ 6-94-34 (42950)
જઘાન ચતુરો વાહાન્પાતયામાસ ચ ધ્વજમ્।
`સૂતં ચૈકેન ભલ્લેન રથનીડાદપાહરત્'
સપ્તમેન ચ ભલ્લેન નીલં વિવ્યાધ વક્ષસિ ॥ 6-94-35 (42951)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતો રથોપસ્થ ઉપાવિશત્।
મોહિતં વીક્ષ્ય રાજાનં નીલમશ્મચયોપમમ્ ॥ 6-94-36 (42952)
ઘટોત્કચોઽભિસંક્રુદ્ધો જ્ઞાતિભિઃ પરિવારિતઃ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન દ્રૌણિમાહવશોભિનમ્ ।
તથેતરે ચાભ્યધાવન્રાક્ષસા યુદ્ધદુર્મદાઃ ॥ 6-94-38a` ભીમસેનો મહાબાહુર્નીલં નીલાઞ્જનપ્રભમ્।'
આરોપ્ય સ્વરથં વીરો દુર્યોધનમપાદ્રવત્ ॥ 6-94-37 (42953)
ઘટોત્કચં ચ સંપ્રેક્ષ્ય રાક્ષસં ઘોરદર્શનમ્ ॥
અભ્યધાવત તેજસ્વી ભારજ્વાજાત્મજસ્ત્વરન્ ॥ 6-94-39 (42954)
નિજઘાન ચ સંક્રુદ્ધો રાક્ષસાન્ભીમદર્શનાન્।
યોઽભવન્નગ્રતઃ ક્રુદ્ધા રાક્ષસસ્ય પુરઃસરાઃ ।
વિમુખાંશ્ચૈવ તાન્દૃષ્ટ્વા દ્રૌણિચાપચ્યુતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-94-40 (42955)
અક્રુદ્ધ્યત મહાકાયો ભૈમસેનિર્ઘટોત્કચઃ।
પ્રાદુશ્ચક્રે તતો માયાં ઘોરરૂપાં સુદારુણામ્ ॥ 6-94-41 (42956)
મોહયન્સમરે દ્રૌણિં માયાવી રાક્ષસાધિપઃ।
તતસ્તે તાવકાઃ સર્વે માયયા વિમુખીકૃતાઃક ॥ 6-94-42 (42957)
અન્યોન્યં સમપશ્યન્ત નિકૃત્તા મેદિનીતલે।
વિચેષ્ટમાનાઃ કૃપણાઃ શોણિતેન પરિપ્લુતાઃ ॥ 6-94-43 (42958)
દ્રોણં દુર્યોધનં શલ્યમશ્વત્થામાનમેવ ચ।
પ્રાયશશ્ચ મહેષ્વાસા યે પ્રધાનાઃ સ્મ કૌરવાઃ ॥ 6-94-44 (42959)
વિધ્વસ્તા રથિનઃ સર્વે ગજાશ્ચ વિનિપાતિતાઃ।
હયાશ્ચૈવ હયારોહાઃ સન્નિકૃત્તાઃ સહસ્રશઃ ॥ 6-94-45 (42960)
તદ્દૃષ્ટ્વા તાવકં સૈન્યં વિદ્રુતં શિબિરં પ્રતિ।
મમ પ્રાક્રોશતો રાજંસ્તથા દેવવ્રતસ્ય ચ ॥ 6-94-46 (42961)
યુધ્યધ્વં મા પલાયધ્વં માયૈષા રાક્ષસી રણે।
ઘટોત્કચપ્રમુક્તેતિ નાતિષ્ઠન્ત વિમોહિતાઃ ॥ 6-94-47 (42962)
નૈવ તે શ્રદ્દધુર્ભીતા વદતોરાવયોર્વચઃ ।
તાંશ્ચ પ્રદ્રવતો દૃષ્ટ્વા જયં પ્રાપ્તાશ્ચ પાણ્ડવાઃ ॥ 6-94-48 (42963)
ઘટોત્કચેન સહિતાઃ સિંહનાદાન્પ્રચક્રિરે ।
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષૈઃ સમન્તાન્નેદિરે ભૃશમ્ ॥ 6-94-49 (42964)
એવં તવ બલં સર્વં હૈડિમ્બેન મહાત્મના।
સૂર્યાસ્તમનવેલાયાં પ્રભગ્નં વિદ્રુતં દિશઃ ॥ ॥ 6-94-50 (42965)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે ચતુર્નવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-94-44 દ્રોણાદ્રીંશ્ચાપશ્યન્તેતિ સંબન્ધઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 095
॥ શ્રીઃ ॥
6.95. અધ્યાયઃ 095
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભગદત્તાદિયુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-95-0 (42966)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-95-0x (4177)
તસ્મિન્મહતિ સંક્રન્દે રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
`પરાજયં રાક્ષસેન નામૃષ્યત પરંતપઃ।'
ગાઙ્ગેયમુપસંગમ્ય વિનયેનાભિવાદ્ય ચ ॥ 6-95-1 (42967)
તસ્ય સર્વં યથાવૃત્તમાખ્યાતુમુપચક્રમે।
ઘટોત્કચસ્ય વિજયમાત્મનશ્ચ પરાજયમ્ ॥ 6-95-2 (42968)
કથયામાસ દુર્ધર્ષો વિનિઃશ્વસ્ય પુનઃપુનઃ ।
અબ્રવીચ્ચ તદા રાજન્ભીષ્મં કુરુપિતામહમ્ ॥ 6-95-3 (42969)
ભવન્તં સમુપાશ્રિત્ય દ્રોણં ચૈવ પિતામહ ।
પાણ્ડવૈર્વિગ્રહો ઘોરઃ સમારબ્ધો મયા પ્રભો ॥ 6-95-4 (42970)
એકાદશ સમાખ્યાતા અક્ષૌહિણ્યશ્ચ યા મમ।
નિદેશે તવ તિષ્ઠન્તિ મયા સાર્ધં પરંતપ ॥ 6-95-5 (42971)
સોઽહં ભરતશાર્દૂલ ભીમસેનપુરોગમૈઃ ।
ઘટોત્કચં સમાશ્રિત્ય પાણ્ડવૈર્યુધિ નિર્જિતઃ ॥ 6-95-6 (42972)
તન્મે દહતિ ગાત્રાણિ શુષ્કવૃક્ષમિવાનલઃ ।
તદિચ્છામિ મહાભાગ ત્વત્પ્રસાદાત્પરંતપ ॥ 6-95-7 (42973)
રાક્ષસાપશદં હન્તું સ્વયમેવ પિતામહ ।
ત્વાં સમાશ્રિત્ય દુર્ધર્ષં તન્મે કર્તું ત્વમર્હસિ ॥ 6-95-8 (42974)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-95-9x (4178)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં રાજ્ઞો ભરતસત્તમ।
દુર્યોધનમિદં વાક્યં ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽબ્રવીત્ ॥ 6-95-9 (42975)
શૃણુ રાજન્મમ વચો યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ કૌરવ।
યથા ત્વયા મહારાજ વર્તિતવ્યં પરંતપ ॥ 6-95-10 (42976)
આત્મા રક્ષ્યસ્ત્વયા તાત સર્વાવસ્થાસ્વરિન્દમ।
ધર્મરાજેન સંગ્રામસ્ત્વયા કાર્યઃ સદાઽનઘ ॥ 6-95-11 (42977)
અર્જુનેન યમાભ્યાં વા ભીમસેનેન વા પુનઃ ।
અન્યૈર્વા પૃથિવીપાલૈ રાજા રાજાનમૃચ્છતિ ॥ 6-95-12 (42978)
ન તુ કાર્યસ્ત્વયા રાજન્હૈડિમ્બેન દુરાત્મા।
અહં દ્રોણઃ કૃપો દ્રૌણિઃ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ।
શલ્યશ્ચ વૃષસેનશ્ચ વિકર્ણશ્ચ મહારથઃ ॥ 6-95-13 (42979)
શેષાશ્ચ ભ્રાતરસ્ત્વન્યે દુઃશાસનપુરોગમાઃ।
ત્વદર્થે પ્રતિયોત્સ્યામો રાક્ષસં તં મહાબલમ્ ॥ 6-95-14 (42980)
રૌદ્રે તસ્મિન્રાક્ષસેન્દ્રે યદિ તે હૃચ્છયો મહાન્ ।
અયમાગચ્છતુ રણં તસ્ય યુદ્ધાય દુર્મતેઃ ॥ 6-95-15 (42981)
ભગદત્તો મહીપાલઃ પુરન્દરસમો યુધિ ।
એતાવદુક્ત્વા રાજાનં ભગદત્તમથાબ્રવીત્ ॥ 6-95-16 (42982)
સમક્ષં પાર્થિવેન્દ્રસ્ય વાક્યં વાક્યવિશારદઃ।
ગચ્છ શીઘ્રં મહારાજ હૈડિમ્બં યુદ્ધદુર્મદમ્ ॥ 6-95-17 (42983)
વારયસ્વ રણે યત્તો મિષતાં સર્વધન્વિનામ્ ।
રાક્ષસં ક્રૂરકર્માણં યથેન્દ્રસ્તારકં પુરા ॥ 6-95-18 (42984)
તવ દિવ્યાનિ ચાસ્ત્રાણિ વિક્રમશ્ચ પરંતપ ।
સમાગમશ્ચ બહુભિઃ પુરાઽભૂદમરૈઃ સહ ॥ 6-95-19 (42985)
ત્વં તસ્ય નૃપશાર્દૂલ પ્રતિયોદ્ધા મહાહવે ।
સ્વબલેનાવૃતો ગચ્છ જહિ રાક્ષસપુઙ્ગવમ્ ॥ 6-95-20 (42986)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-95-21x (4179)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં ભીષ્મસ્ય પૃતનાપતેઃ।
પ્રયયૌ સિંહનાદેન પરાનભિમુખકો દ્રુતમ્ ॥ 6-95-21 (42987)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય ગર્જન્તમિવ તોયદમ્ ।
અભ્યવર્તન્ત સંક્રુદ્ધાઃ પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ॥ 6-95-22 (42988)
ભીમસેનોઽભિમન્યુશ્ચ રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ।
દ્રૌપદેયાઃ સત્યધૃતિઃ ક્ષત્રદેવશ્ચ ભારત ॥ 6-95-23 (42989)
ચેદિપો વસુદાનશ્ચ દશાર્ણાધિપતિસ્તથા ।
સુપ્રતીકેન તાંશ્ચાપિ ભગદત્તોઽપ્યુપાદ્રવત્ ॥ 6-95-24 (42990)
તતઃ સમભવદ્યુદ્ધં ઘોરરૂપં ભયાનકમ્।
પાણ્ડૂનાં ભગદત્તેન યમરાષ્ટ્રવિવર્ધનમ્ ॥ 6-95-25 (42991)
પ્રયુક્તા રથિભિર્બાણા ભીમવેગાઃ સુતેજનાઃ ।
તે નિપેતુર્મહારાજ નાગેષુ ચ રથેષુ ચ ॥ 6-95-26 (42992)
પ્રભિન્નાશ્ચ મહાનાગા વિનીતા હસ્તિસાદિભિઃ ।
પરસ્પરં સમાસાદ્ય સંનિપેતુરભીતવત્ ॥ 6-95-27 (42993)
મદાન્ધા રોષસંરબ્ધા વિષાણાગ્રૈર્મહાહવે ।
બિભિદુર્દન્તમુસલૈઃ સમાસાદ્ય પરસ્પરમ્ ॥ 6-95-28 (42994)
હયાશ્ચ ચામરાપીડાઃ પ્રાસપાણિભિરાસ્થિતાઃ ।
ચોદિતાઃ સાદિભિઃ ક્ષિપ્રં નિજઘ્રુરિતરેતરમ્ ॥ 6-95-29 (42995)
પાદાતાશ્ચ પદાત્યોઘૈસ્તાડિતાઃ શક્તિતોમરૈઃ।
ન્યપતન્ત તદા ભૂમૌ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-95-30 (42996)
રથિનશ્ચ રથાકંશ્ચિત્રાન્કર્ણિનાલીકતોમરૈઃ ।
નિહત્ય સમરે વીરાન્સિંહનાદાન્વિનેદિરે ॥ 6-95-31 (42997)
તસ્મિંસ્તથા વર્તમાને સંગ્રામે રોમહર્ષણે ।
ભગતત્તો મહેષ્વાસો ભીમસેનમથાદ્રવત્ ॥ 6-95-32 (42998)
કુઞ્જરેણ પ્રભિન્નેન સપ્તધા સ્રવતા મદમ્।
પર્વતેન યથા તોયં સ્રવમાણેન સર્વશઃ ॥ 6-95-33 (42999)
કિરઞ્છરસહસ્રાણિ સુપ્રતીકશિરોગતઃ ।
ઐરાવતસ્થો મઘવાન્વારિધારા ઇવાનઘ ॥ 6-95-34 (43000)
સ ભીમં શરધારાભિસ્તાજયામાસ પાર્થિવઃ ।
પર્વતં વારિધારાભિસ્તપાન્તે જલદો યથા ॥ 6-95-35 (43001)
ભીમસેનસ્તુ સંક્રુદ્ધઃ પાદરક્ષાન્પરઃશતાન્।
નિજઘાન મહેષ્વાસઃ સંરબ્ધઃ શરવૃષ્ટિભિઃ ॥ 6-95-36 (43002)
તાન્દૃષ્ટ્વા નિહતાન્ક્રુદ્ધો ભગદત્તઃ પ્રતાપવાન્ ।
ચોદયામાસ નાગેન્દ્રં ભીમસેનરથં પ્રતિ ॥ 6-95-37 (43003)
સ નાગઃ પ્રેષિતસ્તેન બાણો જ્યાચોદિતો યથા।
અભ્યધાવત વેગેન ભીમસેનપુરોગમાઃ ॥ 6-95-38 (43004)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ।
અભ્યવર્તન્ત વેગેન ભીમસેનપુરોગમાઃ ॥ 6-95-39 (43005)
કેકયાશ્ચાભિમન્યુશ્ચ દ્રૌપદેયાશ્ચ સર્વશઃ।
દશાર્ણાધિપતિઃ શૂરઃ ક્ષત્રદેવશ્ચ મારિષ ॥ 6-95-40 (43006)
ચેદિપો ધૃષ્ટકેતુશ્ચ સંરબ્ધાઃ સર્વ એવ તે।
ઉત્તમાસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ દર્શયન્તો મહાબલાઃ ॥ 6-95-41 (43007)
તમેકં કુઞ્જરં ક્રુદ્ધાઃ સમન્તાત્પર્યવારયન્ ।
સ વિદ્ધો બહુભિર્બાણૈર્વ્યરોચત મહાદ્વિપઃ ॥ 6-95-42 (43008)
સંજાતરુધિરોત્પીડો ધાતુચિત્ર ઇવાદ્રિરાટ્।
દશાર્ણાધિપતિશ્ચાઽપિ ગજં ભૂમિધરોપમમ્ ॥ 6-95-43 (43009)
સમાસ્થિતોઽભિદુદ્રાવ ભગદત્તસ્ય વારણમ્।
તમાપતન્તં સમરે જગં જગપતિઃ સ ચ ॥ 6-95-44 (43010)
દધાર સુપ્રતીકોઽપિ વેલેવ મકરાલયમ્ ।
વારિતં પ્રેક્ષ્ય નાગેન્દ્રં દશાર્ણસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 6-95-45 (43011)
સાધુસાધ્વિતિ સૈન્યાનિ ત્વદીયાન્યભ્યપૂજયન્ ।
તતઃ પ્રાગ્જ્યોતિષઃ ક્રુદ્ધસ્તોમરાન્વૈ ચતુર્દશ ॥ 6-95-46 (43012)
પ્રાહિણોત્તસ્ય નાગસ્ય પ્રમુખે નૃપસત્તમ।
તસ્ય કુમ્ભપરિત્રાણાં શાતકુમ્ભપરિષ્કૃતમ્ ॥ 6-95-47 (43013)
વિદાર્ય પ્રાવિશન્ક્ષિપ્રં વલ્મીકમિવ પન્નગાઃ।
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતો નાગો ભરતસત્તમ ॥ 6-95-48 (43014)
ઉપાવૃત્તમદઃ ક્ષિપ્રમભ્યવર્તત વેગિનઃ ।
સ પ્રદુદ્રાવ વેગેન પ્રણદન્ભૈરવં રવમ્ ॥ 6-95-49 (43015)
સંમર્દમાનઃ સ્વબલં વાયુર્વૃક્ષાનિવૌજસા ।
તસ્મિન્પરાજિતે નાગે પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ॥ 6-95-50 (43016)
સિંહનાદં વિનદ્યોચ્ચૈર્યુદ્ધાયૈવાવતસ્થિરે ।
તતો ભીમં પુરસ્કૃત્ય ભગદત્તમુપાદ્રવન્ ॥ 6-95-51 (43017)
કિરન્તો વિવિધાન્બાણાઞ્શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
તેષામાપતતાં રાજન્સંક્રુદ્ધાનામમર્ષિણામ્ ॥ 6-95-52 (43018)
શ્રુત્વા સ નિનદંક ઘોરમમર્ષાદ્ગતસાધ્વસઃ ।
ભગદત્તો મહેષ્વાસઃ સ્વનાગં પ્રત્યચોદયત્ ॥ 6-95-53 (43019)
અઙ્કુશાઙ્ગુષ્ઠનુદિતઃ સ ગજપ્રવરો યુધિ।
તસ્મિન્ક્ષણે સમભવત્સાંવર્તક ઇવાનલઃ ॥ 6-95-54 (43020)
રથસઙ્ઘાંસ્તથા નાગાન્હયાંશ્ચ હયસાદિનઃ ।
પાદાતાંશ્ચ સુસંક્રુદ્ધઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃક ॥ 6-95-55 (43021)
અમૃદ્ગાત્સમરે નાગઃ સંપ્રધાવંસ્તતસ્તતઃ।
તેન સંલોડ્યમાનં તુ પાણ્ડવાનાં બલં મહત્ ॥ 6-95-56 (43022)
સંચુકોચ મહારાજ ચર્મેવાગ્નૌ સમાહિતમ્ ।
ભગ્નં તુ સ્વબલં દૃષ્ટ્વા ભગદત્તેન ધીમતા ॥ 6-95-57 (43023)
ઘટોત્કચોઽથ સંક્રુદ્ધો ભગદત્તમુપાદ્રવત્।
વિકટઃ પરુષો રાજન્દીપ્તાસ્યો દીપ્તલોચનઃ ॥ 6-95-58 (43024)
રૂપં વિભીષણં કૃત્વા રોષેણ પ્રજ્વલન્નિવ ।
જગ્રાહ વિમલં શૂલં ગિરીણામપિ દારણમ્ ॥ 6-95-59 (43025)
નાગં જિઘાંસુઃ સહસા ચિક્ષેપ ચ મહાબલઃ।
સ વિસ્ફુલિઙ્ગમાલાભિઃ સમન્તાત્પરિવેષ્ટિતમ્ ॥ 6-95-60 (43026)
તમાપતન્તં સહસા દૃષ્ટ્વા પ્રાગ્જ્યોતિષો નૃપઃ ।
ચિક્ષેપ રુચિરં તીક્ષ્ણમર્ધચન્દ્રં સુદારુણમ્ ॥ 6-95-61 (43027)
ચિચ્છેદ તન્મહચ્છૂલં તેન બાણેન વેગવાન્ ।
ઉત્પપાત દ્વિધા ચ્છિન્નં શૂલં હેમપરિષ્કૃતમ્ ॥ 6-95-62 (43028)
મહાશનિર્યથા ભ્રષ્ટા શક્રમુક્તા નભોગતા ।
શૂલં નિપતિતં દૃષ્ટ્વા દ્વિધા કૃત્તં ચ પાર્થિવઃ ॥ 6-95-63 (43029)
રુક્મદણ્ડાં મહાશક્તિં જગ્રાહાગ્નિશિખોપમાન્ ।
ચિક્ષેપ તાં રાક્ષસસ્ય તિષ્ઠિતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-95-64 (43030)
તામાપતન્તીં સંપ્રેક્ષ્ય વિયત્સ્થામશનીમિવ ।
ઉત્પત્ય રાક્ષસસ્તૂર્ણં જગ્રાહ ચ નનાદ ચ ॥ 6-95-65 (43031)
બભઞ્જ ચૈનાં ત્વરિતો જાનુન્યારોપ્ય ભારત।
પશ્યતઃ પાર્થિવેન્દ્રસ્ય તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-95-66 (43032)
તદવેક્ષ્ય કૃતં કર્મ રાક્ષસેન બલીયસા।
દિવિ દેવાઃ સગન્ધર્વા મુનયશ્ચાપિ વિસ્મિતાઃ ॥ 6-95-67 (43033)
પાણ્ડવાશ્ચ મહારાજ ભીમસેનપુરોગમાઃ ।
સાધુસાધ્વિતિ નાદેન પૃથિવીમન્વનાદયન્ ॥ 6-95-68 (43034)
તં તુ શ્રુત્વા મહાનાદં પ્રહૃષ્ટાનાં મહાત્મનામ્ ।
નામૃષ્યત મહેષ્વાસો ભગદત્તઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-95-69 (43035)
સ વિષ્ફાર્ય મહચ્ચાપમિન્દ્રાશાનિસમપ્રભમ્ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન પાણ્ડવાનાં મહારથાન્ ॥ 6-95-70 (43036)
વિસૃજન્વિમલાંસ્તીક્ષ્ણાન્નારાચાઞ્જ્વલનપ્રભાન્ ।
ભીમમેકેન વિવ્યાધ રાક્ષસં નવભિઃ શરૈઃ ॥ 6-95-71 (43037)
અભિમન્યું ત્રિભિશ્ચૈવ કેકયાન્પઞ્ચ પઞ્ચભિઃ ।
પૂર્ણાયતવિસૃષ્ટેન શરેણાનતપર્વણા ॥ 6-95-72 (43038)
બિભેદ દક્ષિણં બાહું ક્ષત્રેદવસ્ય ચાહવે ।
પપાત સહસા તસ્ય સશરં ધનુરુત્તમમ્ ॥ 6-95-73 (43039)
દ્રૌપદેયાંસ્તતઃ પઞ્ચ પઞ્ચભિઃ સમતાડયત્ ।
ભીમસેનસ્ય ચ ક્રોધાન્નિજઘાન તુરંગમાન્ ॥ 6-95-74 (43040)
ધ્વજં કેસરિણં ચાસ્ય ચિચ્છેદ વિશિખૈસ્ત્રિભિઃ ।
નિર્બિભેદ ત્રિભિશ્ચાન્યૈઃ સારથિં ચાસ્ય પત્રિભિઃ ॥ 6-95-75 (43041)
સ ગાઢવિદ્ધો વ્યથિતો રથોપસ્થ ઉપાવિશત્ ।
વિશોકો ભરતશ્રેષ્ઠ ભગદત્તેન સંયુગે ॥ 6-95-76 (43042)
તતો ભીમો મહાબાહુર્વિરથો રથિનાં વરઃ ।
ગદાં પ્રગૃહ્ય વેગેન પ્રચસ્કન્દ રથોત્તમાત્ ॥ 6-95-77 (43043)
તમુદ્યતગદં દૃષ્ટ્વા સશૃઙ્ગમિવ પર્વતમ્ ।
તાવકાનાં ભયં ઘોરં સમપદ્યત ભારત ॥ 6-95-78 (43044)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ પાણ્ડવઃ કૃષ્ણસારથિઃ ।
આજગામ મહારાજ નિઘ્નઞ્શત્રૂન્સમન્તતઃ ॥ 6-95-79 (43045)
યત્ર તૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ પિતાપુત્રૌ મહાબલૌ ।
પ્રાગ્જ્યોતિષેણ સંયુક્તૌ ભીમસેનઘટોત્કચૌ ॥ 6-95-80 (43046)
દૃષ્ટ્વા ચ પાણ્ડવો ભ્રાતૄન્યુધ્યમાનાન્મહારથાન્ ।
ત્વરિતો ભરતશ્રેષ્ઠ તત્રાયુધ્યત્કિરઞ્છરાન્ ॥ 6-95-81 (43047)
તતો દુર્યોધનો રાજા ત્વરમાણો મહારથઃ ।
સેનામચોદયત્ક્ષિપ્રં રથનાગાશ્વસંકુલામ્ ॥ 6-95-82 (43048)
તામાપતન્તીં સહસા કૌરવાણાં મહાચમૂમ્ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન પાણ્ડવઃ શ્વેતવાહનઃ ॥ 6-95-83 (43049)
ભગદત્તશ્ચ સમરે તેન નાગેન ભારત।
વિમૃદ્ગન્પાણ્ડવબલં યુધિષ્ઠિરમુપાદ્રવત્ ॥ 6-95-84 (43050)
તદાસીત્સુમહદ્યુદ્ધં ભગદત્તસ્ય મારિષ।
પાઞ્ચાલૈઃ પાણ્ડવેયૈશ્ચ કેકયૈશ્ચોદ્યતાયુધૈઃ ॥ 6-95-85 (43051)
ભીમસેનોઽપિ સમરે તાવુભૌ કેશવાર્જિનૌ ।
અશ્રાવયદ્યથાવૃત્તમિરાવદ્વધતુત્તમમ્ ॥ ॥ 6-95-86 (43052)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે પઞ્ચનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-95-4 ભવન્તં સમુપાશ્રિત્ય વાસુદેવં યથા પરૈઃ ઇતિ ઝo પાઠઃ। ડ પાઠે અયમર્થશ્લોકો નાસ્તિ॥ 6-95-15 અનુશય ઇતિ પાઠે પશ્ચાત્તાપઃ ॥ 6-95-77 પ્રચસ્કન્દ અવતતાર ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 096
॥ શ્રીઃ ॥
6.96. અધ્યાયઃ 096
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમેન દુર્યોધનાનુજાનાં કતિપયાનાં હનનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-96-0 (43053)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-96-0x (4180)
પુત્રં વિનિહતં શ્રુત્વા ઇરાવન્તં ધન઼ઞ્જયઃ।
દુઃખેન મહતાઽઽવિષ્ટો નિઃશ્વસન્પન્નગો યથા ॥ 6-96-1 (43054)
અબ્રવીત્સમરે રાજન્વાસુદેવમિદં વચઃ।
ઇદં નૂનં મહાપ્રાજ્ઞો વિદુરો દૃષ્ટવાન્પુરા ॥ 6-96-2 (43055)
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ ક્ષયં ઘોરં મહામતિઃક ।
સ તતો નિવારિતવાન્ધૃતરાષ્ટ્રં જનેશ્વરમ્ ॥ 6-96-3 (43056)
અન્યે ચ બહવો વીરાઃ સંગ્રામે મધુસૂદન।
નિહતાઃ કૌરવૈઃ સઙ્ખ્યે તથાઽસ્માભિશ્ચ કૌરવાઃ ॥ 6-96-4 (43057)
અર્થહેતોર્નરશ્રેષ્ઠ ક્રિયતે કર્મ કુત્સિતમ્।
ધિગર્થાન્યત્કૃતે હ્યેવં ક્રિયતે જ્ઞાતિસંક્ષયઃ ॥ 6-96-5 (43058)
અધનસ્ય મૃતં શ્રેયો ન ચ જ્ઞાતિવધાદ્વનમ્ ।
કિં નુ પ્રાપ્સ્યામહે કૃષ્ણ હત્વા જ્ઞાતીન્સમાગતાન્ ॥ 6-96-6 (43059)
દુર્યોધનાપરાધેન શકુનેઃ સૌબલસ્ય ચ।
ક્ષત્રિયા નિધનં યાન્તિ કર્ણદુર્મન્ત્રિતેન ચ ॥ 6-96-7 (43060)
ઇદાનીં ચ વિજાનામિ સુકૃતં મધુસૂદન।
કૃતં રાજ્ઞા મહાબાહો યાચતા ત સુયોધનમ્ ॥ 6-96-8 (43061)
રાજ્યાર્ધં પઞ્ચ વા ગ્રામાન્નાકાર્ષીત્સ ચ દુર્મતિઃક ।
દૃષ્ટ્વા હિ ક્ષત્રિયાઞ્શૂરાઞ્શયાનાન્ધરણીતલે ॥ 6-96-9 (43062)
નિન્દામિ ભૃશમાત્માનં ધિગસ્તુ ક્ષત્રિજીવિકામ્ ।
અશક્તમિતિ મામેતે જ્ઞાસ્યન્તે ક્ષત્રિયા રણે ॥ 6-96-10 (43063)
એતદર્થં મયા યુદ્ધં રોચિતં મધુસૂદન।
સંચોદય હયાઞ્શીઘ્રં ધાર્તરાષ્ટ્રચમૂં પ્રતિ ॥ 6-96-11 (43064)
પ્રતરિષ્યે મહાપારં ભુજાભ્યાં સમરોદધિમ્ ।
નાયં ક્લીબાયિતું કાલો વિદ્યતે માધવ ક્વચિત્ ॥ 6-96-12 (43065)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-96-13x (4181)
એવમુક્તસ્તુ પાર્થેન કેશવઃ પરવીરહા।
ચોદયામાસ તાનશ્વાન્પાણ્ડુરાન્વાતરંહસઃ ॥ 6-96-13 (43066)
અથ શબ્દો મહાનાસીત્તવ સૈન્યસ્ય ભારત।
મારુતોદ્ધૂતવેગસ્ય સાગરસ્યેવ પર્વણિ ॥ 6-96-14 (43067)
અપરાહ્ણે મહારાજ સંગ્રામઃ સમપદ્યત ।
પર્જન્યસમનિર્ઘોષો ભીષ્મસ્ય સહ પાણ્ડવૈઃ ॥ 6-96-15 (43068)
તતો રાજંસ્તવ સુતા ભીમસેનમુપાદ્રવન્ ।
પરિવાર્ય રણે દ્રોણં વસવો વાસવં યથા ॥ 6-96-16 (43069)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મઃ કૃપશ્ચ રથિનાં વરઃ।
ભગદત્તઃ સુશર્મા ચ ધનંજયમુપાદ્રવન્ ॥ 6-96-17 (43070)
હાર્દિક્યો બાહ્લિકશ્ચૈવ સાત્યકિં સમભિદ્રુતૌ ।
અમ્બષ્ઠકસ્તુ નૃપતિરભિમન્યુમવસ્થિતઃ ॥ 6-96-18 (43071)
શેષાસ્ત્વન્યે મહારાજ શેષાનેવ મહારથાન્ ।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં ઘોરરૂપં ભયાવહમ્ ॥ 6-96-19 (43072)
`ભીમસેનસ્તુ સંપ્રેક્ષ્ય પુત્રાંસ્તવ વિશાંપતે'।
પ્રજજ્વાલ રણે ક્રુદ્ધો હવિષા હવ્યવાડિવ ॥ 6-96-20 (43073)
પુત્રાસ્તુ તવ કૌન્તેયં છાદયાંચક્રિરે શરૈઃ।
પ્રાવૃષીવ મહારાજ જલદા ઇવ પર્વતમ્ ॥ 6-96-21 (43074)
સ ચ્છાદ્યમાનો બહુધા પુત્રૈસ્તવ વિશાંપતે ।
સૃક્વિણી સંલિહન્વીરઃ શાર્દૂલ ઇવ દર્પિતઃ ॥ 6-96-22 (43075)
વ્યૂઢોરસ્કસ્તતો ભીમઃ પોથયામાસ પાર્થિવમ્ ।
ક્ષુરપ્રેણ સુતીક્ષ્ણેન સુમુક્તેન મહારણે ॥ 6-96-23 (43076)
તાડયામાસ સંક્રુદ્ધઃ સોઽભવદ્વ્યથિતેન્દ્રિયઃ ।
અપરેણ તુ ભલ્લેન પીતેન નિશિતેન તુ।
અપાતયત્કુણ્ડલિતં સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગં યથા ॥ 6-96-24 (43077)
તતઃ સુનિશિતાન્બાણાન્ભીમસેનઃ શિલાશિતાન્ ।
સ સપ્ત સંદધે હન્તું પુત્રાસ્તે ભરતર્ષભ ॥ 6-96-25 (43078)
પ્રેષિતા ભિમસેનેન શરાસ્તે દૃઢધન્વના ।
અપાતયન્ત પુત્રાંસ્તે રથેભ્યઃ સુમહારથાન્ ॥ 6-96-26 (43079)
અનાધૃષ્ટિં કુણ્ડભેદિં વિરાજં દીપ્તલોચનમ્ ।
દીર્ઘબાહું સુબાહું ચ તથૈવ મકરધ્વજમ્ ॥ 6-96-27 (43080)
પ્રપતન્તિસ્મ વીરાસ્તે વિરેજુર્ભરતર્ષભ।
વસન્તે પુષ્પશબલાઃ કિંશુકાઃ પતિતા ઇવ ॥ 6-96-28 (43081)
તતઃ પ્રદુદ્રુવુઃ શેષાસ્તવ પુત્રા મહાહવે ।
તં કાલમિવ મન્યન્તો ભીમસેનં મહાબલમ્ ॥ 6-96-29 (43082)
દ્રોણસ્તુ સમરે વીરં નિર્દહનક્તં સુતાંસ્તવ ।
યથાદ્રિં વારિધારાભિઃ સમન્તાદ્વ્યકિરચ્છરૈઃ ॥ 6-96-30 (43083)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ કુન્તીપુત્રસ્ય પૌરુષમ્ ।
દ્રોણેન વાર્યમાણોઽપિ નિજઘ્ને યત્સુતાંસ્તવ ॥ 6-96-31 (43084)
યથા ગોવૃષભો વર્ષં સંધારયતિ સ્વાત્પતત્ ।
ભીમસ્તથા દ્રોણમુક્તં શરવર્ષમદીધરત્ ॥ 6-96-32 (43085)
અદ્ભુતં ચ મહારાજ તત્ર ચક્રે વૃકોદરઃ ।
યત્પુત્રાંસ્તેઽવધીત્સઙ્ખ્યે દ્રોણં ચૈવ ન્યવારયત્ ॥ 6-96-33 (43086)
પુત્રેષુ તવ વીરેષુ ચિક્રીડાર્જુનપૂર્વજઃ ।
મૃગેષ્વિવ મહારાજ ચરન્વ્યાઘ્રો મહાબલઃ ॥ 6-96-34 (43087)
યથા હિ પશુમધ્યસ્થો દ્રાવયેત પશૂન્વૃકઃ ।
વૃકોદરસ્તવ સુતાંસ્તથા વ્યદ્રાવયદ્રણે ॥ 6-96-35 (43088)
ગાઙ્ગેયો ભગદત્તશ્ચ ગોતમશ્ચ મહારથાઃ ।
પાણ્ડવં રભસં યુદ્ધે વારયામાસુરર્જુનમ્ ॥ 6-96-36 (43089)
અસ્ત્રૈરસ્ત્રાણિ સંવાર્ય તેષાં સોઽતિરથો રણે
પ્રવીરાંસ્તવ સૈન્યેષુ પ્રેષયામાસ મૃત્યવે ॥ 6-96-37 (43090)
અભિમન્યુસ્તુ રાજાનમમ્બષ્ઠં લોકવિશ્રુતમ્ ।
વિરથં રથિનાં શ્રેષ્ઠં કારયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-96-38 (43091)
વિરથો વધ્યમાનસ્તુ સૌભદ્રેણ યશસ્વિના ।
અવપ્લુત્ય રથાત્તૂર્ણમમ્બષ્ઠો વસુધાધિપઃ ॥ 6-96-39 (43092)
અસિં ચિક્ષેપ સમરે સૌભદ્રસ્ય મહાત્મનઃ ।
આરુરોહ રથં ચૈવ હાર્દિક્યસ્ય મહાબલઃ ॥ 6-96-40 (43093)
આપતન્તં તુ નિસ્ત્રિંશં યુદ્ધમાર્ગવિશારદઃ ।
લાઘવાદ્વ્યંસયામાસ સૌભદ્રઃ પરવીરહા ॥ 6-96-41 (43094)
વ્યંસિતં વીક્ષ્ય નિસ્ત્રિંશં સૌભદ્રેણ રણે તદા।
સાધુસાધ્વિતિ સૈન્યાનાં પ્રણાદોઽભૂદ્વિશાંપતે ॥ 6-96-42 (43095)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખાસ્ત્વન્યે તવ સૈન્યમયોધયન્।
તથૈવ તાવકાઃ સર્વે પાણ્ડુસૈન્યમયોધયન્ ॥ 6-96-43 (43096)
તત્રાક્રન્દો મહાનાસીત્તવ તેષાં ચ ભારત।
નિઘ્નતાં દૃઢમન્યોન્યં કુર્વતાં કર્મ દુષ્કરમ્ ॥ 6-96-44 (43097)
અન્યોન્યં હિ રણે શૂરાઃ કેશેષ્વાક્ષિષ્ય માનિનઃ।
નખદન્તૈરયુધ્યન્ત મુષ્ટિભિર્જાનુભિસ્તથા ॥ 6-96-45 (43098)
તલૈશ્ચૈવાથ નિસ્ત્રિંશૈર્બાહુભિશ્ચ સુસંસ્થિતૈઃ।
વિવરં પ્રાપ્ય ચાન્યોન્યમનયન્યમસાદનમ્ ॥ 6-96-46 (43099)
ન્યહનચ્ચ પિતા પુત્રં પુત્રશ્ચ પિતરં તથા।
વ્યાકુલીકૃતસંકલ્પા યુયુધુસ્તત્ર માનવાઃ ॥ 6-96-47 (43100)
રણે ચારૂણિ ચાપાનિ હેમપૃષ્ઠાનિ મારિષ ।
હતાનામપવિદ્ધાનિ કલાપાશ્ચ મહાધનાઃ ॥ 6-96-48 (43101)
જાતરૂપમયૈઃ પુઙ્ખૈ રાજતૈર્નિશિતાઃ શરાઃ।
તૈલધૌતા વ્યરાજન્ત નિર્મુક્તભુજગોપમાઃ ॥ 6-96-49 (43102)
ખઙ્ગાશ્ચ દાન્તત્સરવો જાતરૂપપરિષ્કૃતાઃ ।
ચર્માણિ ચાપવિદ્ધાનિ રુક્મચિત્રાણિ ધન્વિનાં ॥ 6-96-50 (43103)
સુવર્ણાવિકૃતાઃ પ્રાસાઃ પ્રભગ્ના હેમભૂષિતાઃ।
જાતરૂપમયા યષ્ટ્યઃ શક્ત્યશ્ચ કનકોજ્જ્વલાઃ ॥ 6-96-51 (43104)
અવસ્કન્દાશ્ચ પતિતા મુસલાનિ ગુરૂણિ ચ ।
પરિઘાઃ પટ્ટસાશ્ચૈવ ભિણ્ડિપાલાશ્ચ મારિષ ॥ 6-96-52 (43105)
પતિતા વિવિધાશ્ચાપાશ્ચિત્રા હેમપરિષ્કૃતાઃ ।
કુથા બહુવિધાકારાશ્ચામરા વ્યજનાનિ ચ ॥ 6-96-53 (43106)
નાનાવિધાનિ શસ્ત્રાણિ પ્રગૃહ્ય પતિતા નરાઃ।
જીવન્ત ઇવ દૃશ્યનતે ગતસત્ત્વા મહારથાઃ ॥ 6-96-54 (43107)
ગજાવિમથિતૈર્ગાત્રૈર્મુસલૈર્ભિન્નમસ્તકાઃ।
ગજાવાજિરથક્ષુણ્ણાઃ શેરતે સ્મ નરાઃ ક્ષિતૌ ॥ 6-96-55 (43108)
તથૈવાશ્વનૃનાગાનાં શરીરૈર્વિબભૌ તદા।
સંછન્ના વસુધા રાજન્પર્વતૈરિવ શાતિતૈઃ ॥ 6-96-56 (43109)
સમરે પતિતૈશ્ચૈવ શક્ત્યૃષ્ટિશરતોમરૈઃ।
નિસ્ત્રિંશૈઃ પટ્ટસૈઃ પ્રાસૈરવસ્કન્દૈઃ પરશ્વથૈઃ ॥ 6-96-57 (43110)
પરિઘૈર્ભિણ્ડિપાલૈશ્ચ શતઘ્નીભિશ્ચ મારિષ।
શરીરૈઃ શસ્ત્રનિર્ભિન્નૈઃ સમાસ્તીર્યત મેદિની ॥ 6-96-58 (43111)
વિશબ્દૈરલ્પશબ્દૈશ્ચ શોણિતૌગપરિપ્લુતૈઃ।
ગતાસુભિરમિત્રઘ્ન વિબભૌ નિચિતા મહી ॥ 6-96-59 (43112)
સતલત્રૈઃ સકેયૂરૈર્બાહુભિશ્ચન્દનોક્ષિતૈઃ ।
હસ્તિહસ્તોપમૈશ્છિન્નૈરૂરુભિશ્ચ તરસ્વિનામ્ ॥ 6-96-60 (43113)
બદ્ધચૂજામણિવરૈઃ શિરોભિશ્ચ સકુણ્ડલૈઃ ।
પાતિતૈ ઋષભાક્ષાણાં બભૌ ભારત મેદિની ॥ 6-96-61 (43114)
કવચૈઃ શોણિતાદિગ્ધૈર્વિપ્રકીર્ણૈશ્ચ કાઞ્ચનૈઃ ।
રરાજ સુભૃશં ભૂમિઃ શાન્તાર્ચિર્ભિરિવાનલૈઃ ॥ 6-96-62 (43115)
વિપ્રવિદ્ધૈઃ કલાપૈશ્ચ પતિતૈશ્ચ શરાસનૈઃ ।
વિપ્રકીર્ણૈઃ શરૈશ્ચૈવ રુક્મપુઙ્ખૈઃ સમન્તતઃ ॥ 6-96-63 (43116)
રથૈશ્ચ સર્વતો ભગ્નૈઃ કિઙ્કિણીજાલભૂષિતૈઃ ।
વાજિભિશ્ચ હતૈર્બાણૈઃ સ્રસ્તજિહ્વૈઃ સશોણિતૈઃ ॥ 6-96-64 (43117)
અનુકર્ષૈઃ પતાકાભિરુપાસઙ્ગૈર્ધ્વજૈરપિ ।
પ્રવીરાણાં મહાશઙ્ખૈર્વિપ્રકીર્ણૈશ્ચ પાણ્ડુરૈઃ ॥ 6-96-65 (43118)
સ્રસ્તહસ્તૈશ્ચ માતઙ્ગૈઃ શયાનૈર્વિબભૌ મહી ।
નાનારૂપેરલંકારૈઃ પ્રમદેવાભ્યલઙ્કૃતા॥ 6-96-66 (43119)
દન્તિભિશ્ચાપરૈસ્તત્ર સપ્રાણૈર્ગાઢવેદનૈઃ ।
કરૈઃ શબ્દં વિમુઞ્ચદ્ભિઃ શીકરં ચ મુહુર્મુહુઃ ॥ 6-96-67 (43120)
વિબભૌ તદ્રણસ્થાનં સ્યન્દમાનૈરિવાચલૈઃ।
નાનારાગૈઃ કમ્બલૈશ્ચ પરિસ્તોમેશ્ચ દન્તિનામ્ ॥ 6-96-68 (43121)
વૈદૂર્યમણિદણ્ડૈશ્ચ પતિતૈરઙ્કુશૈઃ શુભૈઃ।
ઘણ્ટાભિશ્ચ ગજેન્દ્રાણાં પતિતાભિઃ સમન્તતઃ ॥ 6-96-69 (43122)
વિપાટિતવિચિત્રાભિઃ કુથાભિરઙ્કુશૈસ્તથા।
ગ્રૈવેયૈશ્ચિત્રરૂપૈશ્ચ રુક્મકક્ષ્યાભિરેવ ચ ॥ 6-96-70 (43123)
યન્ત્રૈશ્ચ બહુધા ચ્છિન્નૈસ્તોમરૈશ્ચાપિ કાઞ્ચનૈઃ।
`રરાજ સુભૃશં ભૂમિસ્તત્રતત્ર વિશાંપતે'
અશ્વાનાં રેણુકપિલૈ રુક્મચ્છન્નૈરુરશ્છદૈઃ॥ 6-96-71 (43124)
સાદિનાં ચ ભુજૈશ્છિન્નૈઃ પતિતૈઃ સાઙ્ગદૈસ્તથા।
પ્રાસૈશ્ચ વિમલૈસ્તીક્ષ્ણૈર્વિમલાભિસ્તથર્ષ્ટિભિઃ॥ 6-96-72 (43125)
ઉષ્ણીષૈશ્ચ તથા ચિત્રૈર્વિપ્રવિદ્ધૈસ્તતસ્તતઃ।
વિચિત્રૈર્બાણવર્ષૈશ્ચ જાતરૂપપરિષ્કૃતૈઃ ॥ 6-96-73 (43126)
અશ્વાસ્તરપરિસ્તોમૈ રાઙ્કવૈર્મૃદિતૈસ્તથા।
નરેન્દ્રચૂડામણિભિર્વિચિત્રૈશ્ચ મહાધનૈઃ ॥ 6-96-74 (43127)
છત્રૈસ્તથાપવિદ્ધૈશ્ચ ચામરૈર્વ્યજનૈરપિ ।
પદ્મેન્દુદ્યુતિભિશ્ચૈવ વદનૈશ્ચારુકુણ્ડલૈઃ ॥ 6-96-75 (43128)
ક્લૃપ્તશ્મશ્રુભિરત્યર્થં વીરાણાં સમલઙ્કૃતૈઃ ।
અપવિદ્ધૈર્મહારાજ સુવર્ણાજ્જ્વલકુણ્ડલૈઃ ॥ 6-96-76 (43129)
ગ્રહનક્ષત્રશબલા દ્યૌરિવાસીદ્વસુંધરા।
એવમેતે મહાસેને મૃદિતે તત્ર ભારત ॥ 6-96-77 (43130)
પરસ્પરં સમાસાદ્ય તવ તેષાં ચ સંયુગે ।
તેષુ શ્રાન્તેષુ ભગ્નેષુ મૃદિતેષુ ચ ભારત ॥ 6-96-78 (43131)
રાત્રિઃ સમભવત્તત્ર નાપશ્યામ તતોઽનુગાન્ ।
તતોઽવહારં સૈકન્યાનાં પ્રચુક્રુઃ કુરુપાણ્ડવાઃ ॥ 6-96-79 (43132)
ઘોરે નિશામુખે રૌદ્રે વર્તમાને મહાભયે।
અવહારં તતઃ કૃત્વા સહિતાઃ કુરુપાણડ્વાઃ ।
ન્યવિશન્ત નિશાકાલે ગત્વા સ્વશિબિરં તદા ॥ ॥ 6-96-80 (43133)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ અષ્ટમદિવસયુદ્ધે ષણ્ણવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-96-23 વ્યૂઢોરસ્કં ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-96-48 અપવિદ્ધાનિ પતિતાનિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 097
॥ શ્રીઃ ॥
6.97. અધ્યાયઃ 097
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મો ન્યસ્તશસ્ત્રશ્ચેદહં પાણ્ડવાન્ જેષ્યામીતિ કર્ણબોધિતેન દુર્યોધનેન રાત્રૌ ભીષ્મમેત્ય કર્ણસ્ય યુદ્ધાનુજ્ઞાપ્રાર્થના ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-97-0 (43134)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-97-0x (4182)
તતો દુર્યોધનો રાજા શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
દુઃશાસનશ્ચ પુત્રસ્તે સૂતપુત્રશ્ચ દુર્જયઃ ॥ 6-97-1 (43135)
સમાગમ્ય મહારાજ મન્ત્રં ચક્રુર્વિવક્ષિતમ્ ।
કથં પાણ્ડુસુતાઃ સઙ્ખ્યે જેતવ્યાઃ સગણા ઇતિ॥ 6-97-2 (43136)
તતો દુર્યોધનો રાજા સર્વાંસ્તાનાહ મન્ત્રિણઃ ।
સૂતપુત્રં સમાભાષ્ય સૌબલં ચ મહાબલમ્ ॥ 6-97-3 (43137)
દ્રોણો ભીષ્મ કૃપઃ શલ્યઃ સૌમદત્તિશ્ચ સંયુગે।
ન પાર્થાન્પ્રતિ બાધન્તે ન જાને કિંનુ કારણમ્ ॥ 6-97-4 (43138)
અવધ્યમાનાસ્તે ચાપિ ક્ષપયન્તિ બલં મમ।
સોઽસ્મિ ક્ષીણબલઃ કર્ણ ક્ષીણશસ્ત્રશ્ચ સંયુગે ॥ 6-97-5 (43139)
`દ્રોણસ્ય પ્રમુખે વીરા હતાસ્તે ભ્રાતરો મમ।
ભીમસેનેન રાધેય મમ ચૈવ ચ પશ્યતઃ '॥ 6-97-6 (43140)
નિકૃતઃ પાણ્ડવૈઃ શૂરૈરવધ્યૈર્દૈવતૈરપિ ।
સોઽહં સંશયમાપન્નઃ પ્રકરિષ્યે કથં રણમ્ ॥ 6-97-7 (43141)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-97-8x (4183)
તમબ્રવીન્મહારાજ સૂતપુત્રો નરાધિપમ્ ।
મા શોચ ભરતશ્રેષ્ઠ કરિષ્યેઽહં પ્રિયં તવ ॥ 6-97-8 (43142)
ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તૂર્ણમપયાતુ મહારણાત્ ।
નિવૃત્તે યુધિ ગાઙ્ગેયે ન્યસ્તશસ્ત્રે ચ ભારત ॥ 6-97-9 (43143)
અહં પાર્થાન્હનિષ્યામિ સહિતાન્સર્વસોમકૈઃ ।
પશ્યતો યુધિ ભીષ્મસ્ય શપે સત્યેન તે નૃપ ॥ 6-97-10 (43144)
પાણ્ડવેષુ દયાં નિત્યં સ હિ ભીષ્મઃ કરોતિ વૈ।
અશક્તશ્ચ રણે ભીષ્મો જેતુમેતાન્મહારથાન્ ॥ 6-97-11 (43145)
અભિમાની રણે ભીષ્મો નિત્યં ચાપિ રણપ્રિયઃ ।
સ કથં પાણ્ડવાન્યુદ્ધે જેષ્યતે તાત સંગતાન્ ॥ 6-97-12 (43146)
સ ત્વં શીઘ્રમિતો ગત્વા ભીષ્મસ્ય શિબિરં પ્રતિ ।
અનુમાન્ય ગુરું વૃદ્ધં શસ્ત્રં ન્યાસય ભારત ॥ 6-97-13 (43147)
ન્યસ્તશસ્ત્રે તતો ભીષ્મે નિહતાન્પશ્ય પાણ્ડવાન્ ।
મયૈકેન રણે રાજન્સસુહૃદ્ગણબાન્ધવાન્ ॥ 6-97-14 (43148)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ ।
અબ્રવીદ્ભ્રાતરં તત્ર દુઃશાસનમિદં વચઃ ॥ 6-97-15 (43149)
અનુયાત્રં યથા સર્વં સજ્જીભવતિ સર્વશઃ ।
દુઃશાસન તથા ક્ષિપ્રં સર્વમેવોપપાદય ॥ 6-97-16 (43150)
એવમુક્ત્વા તતો રાજન્કર્ણમાહ જનેશ્વરઃ ।
અનુમાન્ય રણે ભીષ્મમેષોઽહં દ્વિપદાં વરમ્ ॥ 6-97-17 (43151)
આગમિષ્યે તતઃ ક્ષિપ્રં ત્વત્સકાશમરિન્દમ।
અપક્રાન્તે તતો ભીષ્મે પ્રહરિષ્યસિ સંયુગે ॥ 6-97-18 (43152)
નિષ્પપાત તતસ્તૂર્ણં પુત્રસ્તવ વિશાંપતે ।
સહિતો ભ્રાતૃભિસ્તૈસ્તુ દેવૈરિવ શતક્રતુઃ ॥ 6-97-19 (43153)
તતસ્તં નૃપશાર્દૂલં શાર્દૂલસમવિક્રમમ્ ।
આરોપયદ્ધયં તૂર્ણં ભ્રાતા દુઃશાસનસ્તદા ॥ 6-97-20 (43154)
અઙ્ગદી બદ્ધમુકુટો હસ્તાભરણવાન્નૃપ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રો મહારાજ વિબભૌ સ પથિ વ્રજન્ ॥ 6-97-21 (43155)
ભણ્ડીપુષ્પનિકાશેન તપનીયનિભેન ચ।
અનુલિપ્તઃ પરાર્દ્ધ્યેન ચન્દનેન સુગન્ધિના ॥ 6-97-22 (43156)
અરજોમ્બરસંવીતઃ સિંહખેલગતિર્નૃપ ।
શુશુભે વિમલાર્ચિષ્માન્નભસીવ દિવાકરઃ ॥ 6-97-23 (43157)
તં પ્રયાન્તં નરવ્યાઘ્રં ભીષ્મસ્ય શિબિરં પ્રતિ ।
અનુજગ્મુર્મહેષ્વાસાઃ સર્વલોકસ્ય ધન્વિનઃ ।
ભ્રાતરશ્ચ મહેષ્વાસાસ્ત્રિદશા ઇવ વાસવમ્ ॥ 6-97-24 (43158)
હયાનન્યે સમારુહ્ય ગજાનન્યે ચ ભારત ।
રથાનન્યે નરશ્રેષ્ઠં પરિવવ્રુઃ સમન્તતઃ ॥ 6-97-25 (43159)
`પદાતયશ્ચ ત્વરિતા નખરપ્રાસયોધિનઃ।
પરિવવ્રુર્મહેષ્વાસં ધાર્તરાષ્ટ્રં મહારથમ્ ॥' 6-97-26 (43160)
આત્તશસ્ત્રાશ્ચ સુહૃદો રક્ષણાર્થં મહીપતેઃ ।
પ્રાદુર્બભૂવુઃ સહિતાઃ શક્રસ્યેવામરા દિવિ ॥ 6-97-27 (43161)
સ પૂજ્યમાનઃ કુરુભિઃ કૌરવાણાં મહાબલઃ ।
પ્રયયૌ સદનં રાજા ગાઙ્ગેયસ્ય યશસ્વિનઃ ।
અન્વીયમાનઃ સતતં સોદરૈઃ પરિવારિતઃ ॥ 6-97-28 (43162)
દક્ષિણં દક્ષિણઃ કાલે સંભૃત્ય સ્વભુજં તદા।
હસ્તિહસ્તોપમં સૌમ્યં સર્વશત્રુનિબર્હણમ્ ॥ 6-97-29 (43163)
પ્રગૃહ્ણન્નઞ્જલીન્નૄણામુદ્યતાન્સર્વતો દિશઃ।
શુશ્રાવ મધુરા વાચો નાનાદેશનિવાસિનામ્ ॥ 6-97-30 (43164)
સંસ્તૂયમાનઃ સૂતૈશ્ચ માગધૈશ્ચ મહાયશાઃ।
પૂજયાનશ્ચ તાન્સર્વાન્સર્વલોકેશ્વરેશ્વરઃ॥ 6-97-31 (43165)
પ્રદીપૈઃ કાઞ્ચનૈસ્તત્ર ગન્ધતૈલાવસેચિતૈઃ ।
પરિવવ્રુર્મહારાજં પ્રજ્વલદ્ભિઃ સમન્તતઃ ॥ 6-97-32 (43166)
સ તૈઃ પરિવૃતો રાજા પ્રદીપૈઃ કાઞ્ચનૈર્જ્વલન્।
શુશુભે ચન્દ્રમાયુક્તો દીપ્તૈરિવ મહાગ્રહૈઃ ॥ 6-97-33 (43167)
કઞ્ચુકોષ્ણીષિણસ્તત્ર વેત્રઝર્ઝરપાણયઃ।
પ્રોત્સારયન્તઃ શનકૈસ્તં જનં સર્વતો દિશમ્ ॥ 6-97-34 (43168)
સંપ્રાપ્ય તુ તતો રાજા ભીષ્મસ્ય સદનં શુભમ્ ।
અવતીર્ય હયાચ્ચાપિ ભીષ્મં પ્રાપ્ય જનેશ્વરઃ ॥ 6-97-35 (43169)
અભિવાદ્ય તતો ભીષ્મં નિષણ્ણઃ પરમાસને।
કાઞ્ચને સર્વતોભદ્રે સ્પર્દ્ધ્યાસ્તરણસંવૃતે।
ઉવાચ પ્રાઞ્જલિર્ભીષ્મં બાષ્પકણ્ઠોઽશ્રુલોચનઃ ॥ 6-97-36 (43170)
ત્વાં વયં હિ સમાશ્રિત્ય સંયુગે શત્રુસૂદન ।
ઉત્સહેમ રણે જેતું સેન્દ્રાનપિ સુરાસુરાન્ ।
કિમુ પાણ્ડુસુતાન્વીરાન્સસુહૃદ્ગણબાન્ધવાન્ ॥ 6-97-37 (43171)
તસ્માદર્હસિ ગાઙ્ગેય કૃપાં કર્તું મયિ પ્રભો।
જહિ પાણડુસુતાન્વારાન્મહેન્દ્ર ઇવ દાનવાન્ ॥ 6-97-38 (43172)
પૂર્વમુક્તં મહાબાહો હનિષ્યામિ સસોમકાન્ ।
પાઞ્ચાલાન્કેકયૈઃ સાર્ધં કરૂપાંશ્ચેતિ ભારત ॥ 6-97-39 (43173)
ત્વદ્વચઃ સત્યમેવાસ્તુ જહિ પાર્થાન્સમાગતાન્ ।
સોમકાંશ્ચ મહેષ્વાસાન્સત્યવાગ્ભવ ભારત ॥ 6-97-40 (43174)
દયયા યદિ વા રાજન્દ્વેષ્યભાવાન્મમ પ્રભો ।
મન્દભાગ્યતયા વાપિ મમ રક્ષસિ પાણ્ડવાન્ ॥ 6-97-41 (43175)
અનુજાનીહિ સમરે કર્ણમાહવશોભિનમ્ ।
સ જેષ્યતિ રણે પાર્થાન્સસુહૃદ્ગણબાન્ધવાન્ ॥ 6-97-42 (43176)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-97-43x (4184)
સ એવમુક્ત્વા નૃપતિઃ પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ।
નોવાચ વચનં કિંચિદ્ભીષ્મં સત્યપરાક્રમમ્ ॥ ॥ 6-97-43 (43177)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-97-21 ભણ્ડીપુષ્પં મઞ્જિષ્ઠાપુષ્પમ્ ॥ 6-97-29 દક્ષિણં સ્વભુજં સંભૃત્ય સમુદ્ધૃત્ય ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 098
॥ શ્રીઃ ॥
6.98. અધ્યાયઃ 098
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ અર્જુનપરાક્રમપ્રશંસનપૂર્વકં પાણ્ડવાનામજય્યત્વમભિધાય શિખણ્ડિવર્જં પાઞ્ચાલાદિવધપ્રતિજ્ઞા ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-98-0 (43178)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-98-0x (4185)
વાક્શલ્યૈસ્તવ પુત્રેણ સોઽતિવિદ્ધો મહામનાઃ ।
નોવાચ દુઃખોપહતો હ્યપ્રિયં પ્રિયમણ્વપિ ॥ 6-98-1 (43179)
સ ધ્યાત્વા સુચિરં કાલં દુઃખરોષસમન્વિતઃ ।
શ્વસન્નિવ મહાનાગઃ પ્રણુન્નો વાક્શલાકયા ॥ 6-98-2 (43180)
ઉદ્વૃત્ય ચક્ષુષી લોપાન્નિર્દહન્નિવ ભારત।
સદેવાસુરગન્ધર્વં લોકં કાલ ઇવાપરઃ ॥ 6-98-3 (43181)
અબ્રવીત્તવ પુત્રં ચ સામપૂર્વમિદં વચઃ।
કિં ત્વં દુર્યોધનૈવં માં વાક્શલ્યૈરપકૃન્તસિ ॥ 6-98-4 (43182)
ઘટમાનં યથાશક્તિં કુર્વાણં ચ તવ પ્રિયમ્ ।
જુહ્વાનં સમરે પ્રાણાંસ્તવ વૈ પ્રિયકામ્યયા ॥ 6-98-5 (43183)
યદા તુ પાણ્ડવઃ શૂરઃ ખાણ્ડવેઽગ્નિમતર્પયત્ ।
પરાજિત્ય રણે શક્રં પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-6 (43184)
યદા ચ ત્વાં મહાબાહો ગન્ધર્વૈર્હૃતમોજસા ।
અમોચયત્પાણ્ડુસુતઃ પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-7 (43185)
દ્રવમાણેષુ શૂરેષુ સોદરેષુ તવ પ્રભો ।
સૂતપુત્રે ચ રાધેયે પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-8 (43186)
યચ્ચ નઃ સહિતાન્સર્વાન્વિરાટનગરે તદા ।
એક એવાજયત્પાર્થઃ પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-9 (43187)
દ્રોણં ચ યુધિ સંરબ્ધં માં ચ નિર્જિત્ય સંયુગે।
વાસાંસિ સ સમાદત્ત પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-10 (43188)
તથા દ્રૌણિં મહેષ્વાસં શારદ્વતમથાપિ ચ ।
ગોગ્રહે જિતવાન્પૂર્વં પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-11 (43189)
વિજિત્ય ચ યદા કર્ણં સદા પુરુષમાનિનમ્ ।
ઉત્તરાયૈ દદૌ વસ્ત્રં પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-12 (43190)
નિવાતકવચાન્યુદ્ધે વાસવેનાપિ દુર્જયાન્।
જિતવાન્સમરે પાર્થઃ પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 6-98-13 (43191)
કો હિ શક્તો રણે જેતું પાણ્ડવં રભસં તદા।
યસ્ય ગોપ્તા જગદ્ગોપ્તા શઙ્ખચક્રગદાધરઃ ॥ 6-98-14 (43192)
વાસુદેવોઽનન્તશક્તિઃ સૃષ્ટિસંહારકારકઃ ।
સર્વેશ્વરો દેવદેવઃ પરમાત્મા સનાતનઃ ॥ 6-98-15 (43193)
ઉક્તોઽસ્તિ બહુશો રાજન્નારદાદ્યૈર્મહર્ષિભિઃ ।
ત્વં તુ મોહાન્ન જાનીષે વાચ્યાવાચ્યં સુયોધન ॥ 6-98-16 (43194)
મુમૂર્ષુર્હિ નરઃ સર્વાન્વૃક્ષાન્પશ્યતિ કાઞ્ચનાન્।
તથા ત્વમપિ ગાન્ધારે વિપરીતાનિ પશ્યસિ ॥ 6-98-17 (43195)
સ્વયં વૈરં મહત્કૃત્વા પાણ્ડવૈઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ ।
યુદ્ધ્યસ્વ તાનદ્ય રણે પશ્યામઃ પુરુષો ભવ।
`અશક્યાઃ પાણ્ડવા જેતું દેવૈરપિ સવાસવૈઃ ॥' 6-98-18 (43196)
અહં તુ સોમકાન્સર્વાન્પાઞ્ચાલાંશ્ચ સમાગતાન્।
નિહનિષ્યે નરવ્યાઘ્ર વર્જયિત્વા શિખણ્ડિનમ્ ॥ 6-98-19 (43197)
તૈર્વાઽહં નિહતઃ સઙ્ખ્યે ગમિષ્યે યમસાદનમ્ ।
તાન્વા નિહત્ય સમરે પ્રીતિં દાસ્યામ્યહં તવ ॥ 6-98-20 (43198)
પૂર્વ હિ સ્ત્રી સમુત્પન્ના શિખણ્ડી રાજવેશ્મનિ ।
વરદાનાત્પુમાઞ્જાતઃ સૈષા વે સ્ત્રી શિખણ્ડિની ॥ 6-98-21 (43199)
તમહં ન હનિષ્યામિ પ્રાણત્યાગેઽપિ ભારત।
યાઽસૌ પ્રાઙ્વર્મિતા ધાત્રા સૈષા વૈ સ્ત્રી શિખણ્ડિની॥ 6-98-22 (43200)
સુખં સ્વપિહિ ગાન્ધારે શ્વોઽસ્મિ કર્તા મહારણમ્।
યં જનાઃ કથયિષ્યન્તિ યાવત્સ્થાસ્યતિ મેદિની ॥ 6-98-23 (43201)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-98-24x (4186)
એવમુક્તસ્તવ સુતો નિર્જગામ જનેશ્વર।
અભિવાદ્ય ગુરું મૂર્ધ્ના પ્રયયૌ સ્વં નિવેશનમ્ ॥ 6-98-24 (43202)
આગમ્ય તુ તતો રાજા વિસૃજ્ય ચ મહાજનમ્ ।
પ્રવિવેશ તતસ્તૂર્ણં ક્ષયં શત્રુક્ષયંકરઃ ॥ 6-98-25 (43203)
પ્રહૃષ્ટઃ સ નિશાં તાં ચ ગમયામાસ પાર્થિવઃ।
પ્રભાતાયાં ચ શર્વર્યાં પ્રાતરુત્થાય તાન્નૃપઃ ॥ 6-98-26 (43204)
રાજ્ઞઃ સમાજ્ઞાપયત સેનાં યોજયતેતિ હ।
અદ્ય ભીષ્મો રણે ક્રદ્ધો નિહનિષ્યતિ સોમકાન્ ॥ 6-98-27 (43205)
દુર્યોધનસ્ય તચ્છ્રુત્વા રાત્રૌ વિલપિતં બહુ।
મન્યમાનઃ સ તં રાજન્પ્રત્યાદેશમિવાત્મનઃ ॥ 6-98-28 (43206)
નિર્વેદં પરમં ગત્વા વિનિન્દ્ય પરવશ્યતામ્ ।
દીર્ઘં દધ્યૌ શાન્તનવો યોદ્ધુકામોઽર્જુનં રણે ॥ 6-98-29 (43207)
ઇઙ્ગિતેન તુ તજ્જ્ઞાત્વા ગાઙ્ગેયેન વિચિન્તિતમ્ ।
દુર્યોધનો મહારાજ દુઃશાસનમચોદયત્ ॥ 6-98-30 (43208)
દુઃશાસન રથાસ્તૂર્ણં યુજ્યન્તાં ભીષ્મરક્ષિણઃ ।
દ્વાવિંશતિમનીકાનિ સર્વાણ્યેવાભિચોદય ॥ 6-98-31 (43209)
અયં હિ સમનુપ્રાપ્તો વર્ષપૂગાભિચિન્તિતઃ ।
પાણ્ડવાનાં સસૈન્યાનાં વધો રાજ્યસ્ય ચાગમઃ ॥ 6-98-32 (43210)
તત્ર કાર્યમહં મન્યે ભીષ્મસ્યૈવાભિરક્ષણમ્।
સ નો ગુપ્તઃ સહાયઃ સ્યાદ્ધન્યાત્પાર્થાંશ્ચ સંયુગે ॥ 6-98-33 (43211)
અબ્રવીદ્ધિ વિશુદ્ધાત્મા નાહં હન્યાં શિખણ્ડિનમ્ ।
સ્ત્રીપૂર્વકો હ્યસૌ રાજંસ્તસ્માદ્વર્જ્યો મયા રણે ॥ 6-98-34 (43212)
લોકસ્તદ્વેદ યદહં પિતુઃ પ્રિયચિકીર્ષયા ।
રાજ્યં સ્ફીતં મહાબાહો સ્ત્રિયશ્ચ ત્યક્તવાન્પુરા ॥ 6-98-35 (43213)
નૈવ ચાહં સ્ત્રિયં જાતુ ન સ્ત્રીપૂર્વં કથંચન ।
હન્યાં યુધિ નરશ્રેષ્ઠ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 6-98-36 (43214)
અયં સ્ત્રીપૂર્વકો રાજઞ્છિખણ્ડી યદિ તે શ્રુતઃ।
ઉદ્યોગે કથિતં સર્વં યથા જાતા શિખણ્ડિની ॥ 6-98-37 (43215)
કન્યા ભૂત્વા પુમાઞ્જાતઃ સ ચ યોત્સ્યતિ ભારત ।
તસ્યાહં પ્રમુખે બાણાન્ન મુઞ્ચેયં કથંચન ॥ 6-98-38 (43216)
યુદ્ધે હિ ક્ષત્રિયાંસ્તાત પાણ્ડવાનાં જયૈષિણઃ ।
સર્વાનન્યાન્હનિષ્યામિ સંપ્રાપ્તાન્રણમૂર્ધનિ ॥ 6-98-39 (43217)
એવં માં ભરતશ્રેષ્ઠ ગાઙ્ગેયઃ પ્રાહ શાસ્ત્રવિત્ ।
તત્ર સર્વાત્મના મન્યે ગાઙ્ગેયસ્યૈવ પાલનમ્ ॥ 6-98-40 (43218)
અરક્ષ્યમાણં હિ વૃકો હન્યાત્સિંહં મહાહવે ।
મા વૃકેણેવ ગાઙ્ગેયં ઘાતયેમ શિખણ્ડિના ॥ 6-98-41 (43219)
માતુલઃ શકુનિઃ શલ્યઃ કૃપો દ્રોણો વિવિંશતિઃ।
યત્તા રક્ષન્તુ ગાઙ્ગેયં તસ્મિન્ગુપ્તે ધ્રુવો જયઃ ॥ 6-98-42 (43220)
એતચ્છ્રુત્વા તુ તે સર્વે દુર્યોધનવચસ્તદા ।
સર્વતો રથવંશેન ગાઙ્ગેયં પર્યવારયન્ ॥ 6-98-43 (43221)
પુત્રાશ્ચ તવ ગાઙ્ગેયં પરિવાર્ય યયુર્મુદા ।
કમ્પયન્તો ભુવં દ્યાં ચ ક્ષોભયન્તશ્ચ પાણ્ડવાન્ ॥ 6-98-44 (43222)
તે રથૈઃ સુપ્રસંયુક્તૈર્દન્તિભિશ્ચ મહારથાઃ ।
પરિવાર્ય રણે ભીષ્મં દંશિતાઃ સમવસ્થિતાઃ ॥ 6-98-45 (43223)
યથા દેવાસુરે યુદ્ધે ત્રિદશા વજ્રધારિણમ્।
સર્વે તે સ્મ વ્યતિષ્ઠન્ત રક્ષન્તસ્તં મહારથમ્ ॥ 6-98-46 (43224)
તતો દુર્યોધનો રાજા પુનર્ભ્રાતરમબ્રવીત્ ।
સવ્યં ચક્રં યુધામન્યુરુત્તમૌજાશ્ચ દક્ષિણમ્।
ગોપ્તારાવર્જુનસ્યૈતાવર્જુનોઽપિ શિખણ્ડિનઃ ॥ 6-98-47 (43225)
રક્ષ્યમાણઃ સ પાર્થેન તથાસ્માભિર્વિવર્જિતઃ ।
યથા ભીષ્મં ન નો હન્યાદ્દુઃશાસન તથા કુરુ ॥ 6-98-48 (43226)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-98-49x (4187)
ભ્રાતુસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા પુત્રો દુઃશાસનસ્તવ।
ભીષ્મં પ્રમુખતઃ કૃત્વા પ્રયયૌ સહ સેનયા ॥ 6-98-49 (43227)
ભીષ્મં તુ રથવંશેન દૃષ્ટ્વા સમભિસંવૃતમ્।
અર્જુનો રથિનાં શ્રેષ્ઠો ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુવાચ હ ॥ 6-98-50 (43228)
શિખણ્ડિનં નરવ્યાઘ્રં ભીષ્મસ્ય પ્રમુખે નૃપ।
સ્થાપયસ્વાદ્ય પાઞ્ચાલ્ય તસ્ય ગોપ્તાઽહમિત્યુત ॥ ॥ 6-98-51 (43229)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે અષ્ટનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-98-25 મહાજનં જનસમૂહમ્ । ક્ષયં ગૃહમ્ ॥ 6-98-28 પ્રત્યાદેશં નિરાકરમ્ ॥ 6-98-29 નિર્વેદં ખેદમ્ ॥ 6-98-37 ઉદ્યોગે યુદ્ધાત્પ્રાક્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 099
॥ શ્રીઃ ॥
6.99. અધ્યાયઃ 099
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુપાણ્ડવસેનયોર્વ્યૂહરચનાપૂર્વકં પરસ્પરાભિગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-99-0 (43230)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-99-0x (4188)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મો નિર્યયૌ સહ સેનયા।
વ્યૂહં ચાવ્યૂહત મહત્સર્વતોભદ્રમાત્મનઃ ॥ 6-99-1 (43231)
કૃપશ્ચ કૃતવર્મા ચ શૈબ્યશ્ચૈવ મહારથઃ ।
શકુનિઃ સૈન્ધવશ્ચૈવ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃ ॥ 6-99-2 (43232)
ભીષ્મેણ સહિતાઃ સર્વે પુત્રૈશ્ચ તવ ભારત ।
અગ્રતઃ સર્વસૈન્યાનાં વ્યૂહસ્ય પ્રમુખે સ્થિતાઃ ॥ 6-99-3 (43233)
દ્રોણો ભૂરિશ્રવાઃ શલ્યો ભગદત્તશ્ચ મારિષ ।
દક્ષિણં પક્ષમાશ્રિત્ય સ્થિતા વ્યૂહસ્ય દંશિતાઃ ॥ 6-99-4 (43234)
અશ્વત્થામા સોમદત્તશ્ચાવન્ત્યૌ ચ મહારથૌ ।
મહત્યા સેનયા યુક્તા વામં પક્ષમપાલયન્ ॥ 6-99-5 (43235)
દુર્યોધનો મહારાજ ત્રિગર્તૈઃ સર્વતો વૃતઃ ।
વ્યૂહમધ્યે સ્થિતો રાજન્પાણ્ડવાન્પ્રતિ ભારત ॥ 6-99-6 (43236)
અલમ્બુસો રથશ્રેષ્ઠઃ શ્રુતાયુશ્ચ મહારથઃ ।
પૃષ્ઠતઃ સર્વસૈન્યાનાં સ્થિતૌ વ્યૂહસ્ય દંશિતૌ ॥ 6-99-7 (43237)
એવં ચ તં તદા વ્યૂહં કૃત્વા ભારત તાવકાઃ।
સન્નદ્ધાઃ સમદૃશ્યન્ત પ્રતપન્ત ઇવાગ્નયઃ ॥ 6-99-8 (43238)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા ભીમસેનશ્ચ પાણ્ડવઃ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ માદ્રીપુત્રાવુભાવપિ ॥ 6-99-9 (43239)
અગ્રતઃ સર્વસૈન્યાનાં સ્થિતા વ્યૂહસ્ય દંશિતાઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો વિરાટશ્ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ॥ 6-99-10 (43240)
સ્થિતાઃ સૈન્યેન મહતા પરાનીકવિનાશનાઃ ।
શિખણ્ડી વિજયશ્ચૈવ રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ॥ 6-99-11 (43241)
ચેકિતાનો મહાબાહુઃ કુન્તિભોજશ્ચ વીર્યવાન્ ।
સ્થિતા રણે મહારાજ મહત્યા સેનયા વૃતાઃ ॥ 6-99-12 (43242)
અભિમન્યુર્મહેષ્વાસો દ્રુપદશ્ચ મહાબલઃ ।
યુયુધાનો મહેષ્વાસો યુધામન્યુશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 6-99-13 (43243)
કેકયા ભ્રાતરશ્ચૈવ સ્થિતા યુદ્ધાય દંશિતાઃ ।
એવં તેઽપિ મહાવ્યૂહં પ્રતિવ્યૂહ્ય સુદુર્જયમ્ ॥ 6-99-14 (43244)
પાણ્ડવાઃ સમરે શૂરાઃ સ્થિતા યુદ્ધાય દંશિતાઃ ।
તાવકાસ્તુ રણે યત્તાઃ સહસેના નરાધિપાઃ ॥ 6-99-15 (43245)
અભ્યુદ્યયૂ રણે પાર્થાન્ભીષ્મં કૃત્વાઽગ્રતો નૃપ।
તથૈવ પાણ્ડવા રાજન્ભીમસેનપરોગમાઃ ॥ 6-99-16 (43246)
ભીષ્મં યોદ્ધુમભીપ્સન્તઃ સંગ્રામે વિજયૈષિણઃ ।
ક્ષ્વેલાઃ કિલકિલાઃ શઙ્ખાન્ક્રકચાન્ગોવિષાણિકાઃ ॥ 6-99-17 (43247)
ભેરીમૃદઙ્ગપણવાન્નાદયન્તશ્ચ પુષ્કરાન્।
પાણ્ડવા અભ્યવર્તન્ત નદન્તો ભૈરવાન્રવાન્ ॥ 6-99-18 (43248)
ભેરીમૃદ્ગશઙ્ખાનાં દુન્દુભીનાં ચ નિઃસ્વનૈઃ ।
ઉત્કૃષ્ટસિંહનાદૈશ્ચ વલ્ગિતૈશ્ચ પૃથગ્વિધૈઃ ॥ 6-99-19 (43249)
વયં પ્રતિનદન્તસ્તાનગચ્છામ ત્વરાન્વિતાઃ ।
સહસૈવાભિસંક્રદ્ધાસ્તદાસીત્તુમુલં મહત્ ॥ 6-99-20 (43250)
તતોઽન્યોન્યં પ્રધાવન્તઃ સંપ્રહારં પ્રચક્રિરે ।
તતઃ શબ્દેન મહતા પ્રચકમ્પે વસુંધરા ॥ 6-99-21 (43251)
પક્ષિણશ્ચ મહાઘોરં વ્યાહરન્તો વિબભ્રમુઃ ।
સપ્રભશ્ચોદિતઃ સૂર્યો નિષ્પ્રભઃ સમપદ્યત ॥ 6-99-22 (43252)
વવુશ્ચ વાતાસ્તુમુલાઃ શંસન્તઃ સુમહદ્ભયમ્ ।
ઘોરાશ્ચ ઘોરનિર્હ્રાદાઃ શિવાસ્તત્ર વવાશિરે ॥ 6-99-23 (43253)
વેદયન્ત્યો મહારાજ મહદ્વૈશસમાગતમ્।
દિશઃ પ્રજ્વલિતા રાજન્પાંસુવર્ષં પપાત ચ ॥ 6-99-24 (43254)
રુધિરેણ સમુન્મિશ્રમસ્થિવર્ષં પપાત ચ ।
રુદતાં વાહનાનાં ચ નેત્રેભ્યઃ પ્રાપતઞ્જલમ્ ॥ 6-99-25 (43255)
સુસ્રુવુશ્ચ શકૃન્મૂત્રં પ્રધ્યાયન્તો વિશાંપતે ।
અન્તર્હિતા મહાનાદાઃ શ્રૂયન્તે ભરતર્ષભ ॥ 6-99-26 (43256)
રક્ષસાં પુરુષાદાનાં નદતાં ભૈરવાન્રવાન્ ।
સંપતન્તશ્ચ દૃશ્યન્તે ગોમાયબલવાયસાઃ ॥ 6-99-27 (43257)
શ્વાનશ્ચ વિવિધૈર્નાદૈર્ભષન્તસ્તત્ર મારિષ ।
જ્વલિતાશ્ચ મહોલ્કા વૈ સમાહત્ય દિવાકરમ્ ।
નિપેતુઃ સહસા ભૂમૌ વેદયન્ત્યો મહદ્ભયમ્ ॥ 6-99-28 (43258)
મહાન્ત્યનીકાનિ મહાસમુચ્છ્રયે
તતસ્તયોઃ પાણ્ડવધાર્તરાષ્ટ્રયોઃ।
ચકમ્પિરે શઙ્ખમૃદઙ્ગનિઃસ્વનૈઃ
પ્રકમ્પિતાનીવ વનાનિ વાયુના ॥ 6-99-29 (43259)
નરેન્દ્રનાગાશ્વસમાકુલાના-
મભ્યાયતીનામશિવે મુહૂર્તે।
બભૂવ ઘોષસ્તુમુલશ્ચમૂનાં
વાતોદ્ધુતાનામિવ સાગરાણામ્ ॥ ॥ 6-99-30 (43260)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભરતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે એકોનશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-99-27 બલવાયસાઃ બલોદગ્રાઃ કાકાઃ ॥ 6-99-29 મહાસમુચ્છ્રયે મહતિ યુદ્ધે ॥ 6-99-30 અભ્યાયતીનામભિમુખમાગચ્છન્તીનામ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 100
॥ શ્રીઃ ॥
6.100. અધ્યાયઃ 100
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અલમ્બુસસ્ય દ્રૌપદેયૈઃ સહ યુદ્ધમભિમન્યુના સમાગમશ્ચ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-100-0 (43261)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-100-0x (4189)
અભિમન્યૂ રથોદારઃ પિશઙ્ગૈસ્તુરગોત્તમૈઃ।
અભિદુદ્રાવ તેજસ્વી દુર્યોધનબલં મહત્ ॥ 6-100-1 (43262)
વિકિરઞ્શરવર્ષાણિ વારિધારા ઇવામ્બુદઃ।
ન શેકુઃ સમરે ક્રુદ્ધં સૌભદ્રમરિસૂદનમ્ ॥ 6-100-2 (43263)
શસ્ત્રૌઘિણં ગાહમાનં સેનાસાગરમક્ષયમ્।
નિવારયિતુમપ્યાજૌ ત્વદીયાઃ કુરુનન્દન ॥ 6-100-3 (43264)
તેન મુક્તા રણે રાજઞ્શરાઃ શત્રુનિબર્હણાઃ।
ક્ષત્રિયાનનયઞ્શૂરાન્પ્રેતરાજનિવેશનમ્ ॥ 6-100-4 (43265)
યમદણ્ડોપમાન્ઘોરાઞ્જ્વલિતાશીવિષોપમાન્ ।
સૌભદ્રઃ સમરે ક્રુદ્ધઃ પ્રેષયામાસ સાયકાન્ ॥ 6-100-5 (43266)
સરથાન્રથિનસ્તૂર્ણં હયાંશ્ચૈવ સસાદિનઃ ।
ગજારોહાંશ્ચ સગજાન્દારયામાસ ફાલ્ગુનિઃ ॥ 6-100-6 (43267)
તસ્ય તત્કુર્વતઃ કર્મ મહત્સઙ્ખ્યે મહીભૃતઃ।
પૂજયાંચક્રિરે હૃષ્ટાઃ પ્રશશંસુશ્ચ ફાલ્ગુનિમ્ ॥ 6-100-7 (43268)
તાન્યનીકાનિ સૌભદ્રો દ્રાવયામાસ ભારત।
તૂલરાશીનિવાકાશે મારુતઃ સર્વતો દિશમ્ ॥ 6-100-8 (43269)
તેન વિદ્રાવ્યમાણાનિ તવ સૈન્યાનિ ભારત ।
ત્રતારં નાધ્યગચ્છન્ત પઙ્ક્તે મગ્ના ઇવ દ્વીપાઃ ॥ 6-100-9 (43270)
વિદ્રાવ્ય સર્વસૈન્યાનિ તાવકાનિ નરોત્તમ ।
અભિમન્યુઃ સ્થિતો રાજન્વિધૂમોઽગ્નિરિવ જ્વલન્ ॥ 6-100-10 (43271)
ન ચૈનં તાવકા રાજન્વિષેહુરરિઘાતિનમ્ ।
પ્રદીપ્તં પાવકં યદ્વત્પતઙ્ગાઃ કાલચોદિતાઃ ॥ 6-100-11 (43272)
પ્રહરન્સર્વશત્રુભ્યઃ પાણ્ડવાનાં મહારથઃ ।
અદૃશ્યત મહેષ્વાસઃ સવજ્ર ઇવ વાસવઃ ॥ 6-100-12 (43273)
હેમપૃષ્ઠં ધનુશ્ચાસ્ય દદૃશે વિચરદ્દિશઃ ।
તોયદેષુ યથા રાજન્રાજમાના શતહ્રદા ॥ 6-100-13 (43274)
શરાશ્ચ નિશિતાઃ પીતા નિશ્ચરન્તિ સ્મ સંયુગે ।
વનાત્ફુલ્લદ્રુમાદ્રાજન્ભ્રમરાણામિવ વ્રજાઃ ॥ 6-100-14 (43275)
તથૈવ ચરતસ્તસ્ય સૌભદ્રસ્ય મહાત્મનઃ ।
રથેન કાઞ્ચનાઙ્ગેન દદૃશુર્નાન્તરં જનાઃ ॥ 6-100-15 (43276)
મોહયિત્વા કૃપં દ્રોણં દ્રૌણિં ચ સબૃહદ્બલમ્।
સૈન્ધવં ચ મહેષ્વાસો વ્યચરલ્લઘુ સુષ્ઠુ ચ ॥ 6-100-16 (43277)
મણ્ડલીકૃતમેવાસ્ય ધનુઃ પશ્યામ ભારત।
સૂર્યમણ્ડલસંકાશં દહતસ્તવ વાહિનીમ્ ॥ 6-100-17 (43278)
તં દૃષ્ટ્વા ક્ષત્રિયાઃ શુરાઃ પ્રતપન્તં તરસ્વિનમ્ ।
દ્વિફલ્ગુનમિમં લોકં મેનિરે તસ્ય કર્મભિઃ ॥ 6-100-18 (43279)
તેનાર્દિતા મહારાજ ભારતી સા મહાચમૂઃ ।
વ્યભ્રમત્તત્રતત્રૈવ યોષિન્મદવશાદિવ ॥ 6-100-19 (43280)
દ્રાવયિત્વા મહાસૈન્યં કમ્પયિત્વા મહારથાન્ ।
નન્દયામાસ સુહૃદો મયં જિત્વેવ વાસવઃ ॥ 6-100-20 (43281)
તેન નિદ્રાવ્યમાણાનિ તવ સૈન્યાનિ સંયુગે।
ચક્રુરાર્તસ્વનં ઘોરં પર્જન્યનિનદોપમમ્ ॥ 6-100-21 (43282)
તં શ્રુત્વા નિનદં ઘોરં તવ સૈન્યસ્ય ભારત।
મારુતોદ્ધૂતવેગસ્ય સાગરસ્યેવ પર્વણિ ॥ 6-100-22 (43283)
દુર્યોધનસ્તદા રાજન્નાર્શ્યશૃઙ્ગિમભાષત।
એષ કાર્ષ્ણિર્મહાબાહો દ્વિતીય ઇવ ફલ્ગુનઃ ॥ 6-100-23 (43284)
ચમૂં દ્રાવયતે ક્રોધાદ્વૃત્રો દેવચમૂમિવ ।
તસ્ય ચાન્યત્ર પશ્યામિ સંયુગે ભેષજં મહત્ ॥ 6-100-24 (43285)
ઋતે ત્વાં રાક્ષસશ્રેષ્ઠં સર્વવિદ્યાસુ પારગમ્ ।
સ ગત્વા ત્વરિતં વીરં જહિ સૌભદ્રમાહવે ॥ 6-100-25 (43286)
વયં પાર્થં હનિષ્યામો ભીષ્મદ્રોણપુરોગમાઃ ।
સ એવમુક્તો બલવાન્રાક્ષસેન્દ્રઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-100-26 (43287)
પ્રયયૌ સમરે તૂર્ણં તવ પુત્રસ્ય શાસનાત્।
નર્દમાનો મહાનાદં પ્રાવૃષીવ બલાહકઃ ॥ 6-100-27 (43288)
તસ્ય શબ્દેન મહતા પાણ્ડવાનાં બલં મહત્ ।
પ્રાચલત્સર્વતો રાજન્વાતોદ્ધૂત ઇવાર્ણવઃ ॥ 6-100-28 (43289)
બહવશ્ચ મહારાજ તસ્ય નાદેન ભીષિતાઃ।
પ્રિયાન્પ્રાણાન્પરિત્યજ્ય નિપેતુર્ધરણીતલે ॥ 6-100-29 (43290)
કાર્ષ્ણિશ્ચાપિ મુદા યુક્તઃ પ્રગૃહ્ય સશરં ધનુઃ ।
નૃત્યન્નિવ રથોપસ્થે તદ્રક્ષઃ સમુપાદ્રવત્ ॥ 6-100-30 (43291)
તતઃ સ રાક્ષસઃ ક્રુદ્ધઃ સંપ્રાપ્યૈવાર્જુનં રણે।
નાતિદૂરે સ્થિતાં તસ્ય દ્રાવયામાસ વૈ ચમૂમ્ ॥ 6-100-31 (43292)
તાં વધ્યમાનાં ચ તથા પાણ્ડવાનાં મહાચમૂમ્।
પ્રત્યદ્યયૌ રણે રક્ષો દેવસેનાં યથા બલઃ ॥ 6-100-32 (43293)
વિમર્દઃ સુમહાનાસીત્તસ્ય સૈન્યસ્ય મારિષ ।
રક્ષસા ઘોરરૂપેણ વધ્યમાનસ્ય સંયુગે॥ 6-100-33 (43294)
તતઃ શરસહસ્ત્રૈસ્તાં પાણ્ડવાનાં મહાચમૂમ્।
વ્યદ્રાવયદ્રણે રક્ષો દર્શયતત્સ્વપરાક્રમમ્ ॥ 6-100-34 (43295)
સા વધ્યમાના ચ તથા પાણ્ડવાનામનીકિની ।
રક્ષસા ઘોરરૂપેણ પ્રદુદ્રાવ રણે ભયાત્ ॥ 6-100-35 (43296)
પ્રમૃદ્ય ચ રણે સેનાં પદ્મિનીં વારણો યથા।
તતોઽભિદ્રદ્રાવ રણે દ્રૌપદેયાન્મહાબલાન્ ॥ 6-100-36 (43297)
તે તુ ક્રુદ્ધા મહેષ્વાસા દ્રૌપદેયાઃ પ્રહારિણઃ।
રાક્ષસં દુદ્રુવુઃ સઙ્ખ્યે ગ્રહાઃ પઞ્ચ રવિં યથા ॥ 6-100-37 (43298)
વીર્યવદ્ભિસ્તતસ્તૈસ્તુ પીડિતો રાક્ષસોત્તમઃ ।
યથા યુગક્ષયે ઘોરે ચન્દ્રમાઃ પઞ્ચભિર્ગ્રહૈઃ ॥ 6-100-38 (43299)
પ્રતિવિન્ધ્યસ્તતો રક્ષો બિભેદ નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
સર્વપારશવૈસ્તૂર્ણમકુણ્ઠાગ્રૈર્મહાબલઃ ॥ 6-100-39 (43300)
સ તૈર્ભિન્નતનુત્રાણઃ શુશુભે રાક્ષસોત્તમઃ ।
મરીચિભિરિવાર્કસ્ય સંસ્યૂતો જલદો મહાન્ ॥ 6-100-40 (43301)
વિષક્તૈઃ સશરૈશ્ચાપિ તપનીયપરિચ્છદૈઃ ।
આર્શ્યશૃઙ્ગિર્બભૌ રાજન્દીપ્તશૃઙ્ગ ઇવાચલઃ ॥ 6-100-41 (43302)
તતસ્તે ભ્રાતરઃ પઞ્ચ રાક્ષસેન્દ્રં મહાહવે।
વિવ્યધુર્નિશિતૈર્બાણૈસ્તપનીયવિભૂષિતૈઃ । 6-100-42 (43303)
સ નિર્ભિન્નઃ શરૈર્ઘોરૈર્ભુજગૈઃ કોપિતૈરિવ ।
અલમ્બુસો ભૃશં રાજન્નાગેન્દ્ર ઇવ ચુક્રુધે ॥ 6-100-43 (43304)
સોઽતિવિદ્ધો મહારાજ મુહૂર્તમથ મારિષ ।
પ્રવિવેશ તમો દીર્ઘં પીડિતસ્તૈર્મહારથૈઃ ॥ 6-100-44 (43305)
પ્રતિલભ્ય તતઃ સંજ્ઞાં ક્રોધેન દ્વિગુણીકૃતઃ ।
ચિચ્છેદ સાયકૈસ્તેષાં ધ્વજાંશ્ચૈવ ધનૂંષિ ચ ॥ 6-100-45 (43306)
એકૈકં પઞ્ચભિર્બાણૈરાજઘાન સ્મયન્નિવ ।
અલમ્બુસો રથોપસ્થે નૃત્યન્નિવ મહારથઃ ॥ 6-100-46 (43307)
ત્વરમાણઃ સુસંબદ્ધો હયાંસ્તેષાં મહાત્મનામ્ ।
જઘાન રાક્ષસઃ ક્રુદ્ધઃ સારથીંશ્ચ સહસ્રશઃ ॥ 6-100-47 (43308)
બિભેદ ચ સુસંરબ્ધઃ પુનશ્ચૈનાન્સુતાંશિતૈઃ।
શરૈર્બહુવિધાકારૈઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-100-48 (43309)
વિરથાંશ્ચ મહેષ્વાસાન્કૃત્વા તત્ર સ રાક્ષસઃ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન હન્તુકામો નિશાચરઃ ॥ 6-100-49 (43310)
તાનર્દિતાન્રણે તેન રાક્ષસેન દુરાત્મના ।
દૃષ્ટ્વાઽર્જુનસુતઃ સઙ્ખ્યે રાક્ષસં સમુપાદ્રવત્ ॥ 6-100-50 (43311)
તયોઃ સમભવદ્યુદ્ધં વૃત્રવાસવયોરિવ।
દદૃશુસ્તાવકાઃ સર્વે પાણ્ડવાશ્ચ પરસ્પરમ્ ॥ 6-100-51 (43312)
તૌ સમેતૌ મહાયુદ્ધે ક્રોધદીપ્તૌ પરસ્પરમ્।
મહાબલૌ મહારાજ ક્રોધસંરક્તલોચનૌ ॥ 6-100-52 (43313)
પરસ્પરમવેક્ષેતાં કાલાનલસમૌ યુધિ।
`આશીવિષાવિવ ક્રુદ્ધૌ નેત્રાભ્યામિતરેતરમ્ ।'
તયોઃ સમાગમો ઘોરો બભૂવ કટુકોદયઃ ॥ 6-100-53 (43314)
યથા દેવાસુરે યુદ્ધે શક્રશમ્બરયોઃ પુરા ॥ ॥ 6-100-54 (43315)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે શતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-100-16 લઘુ સુષ્ઠુ ચ શીઘ્રં શોભનં ચ યથા સ્તાત્તથા ॥ 6-100-23 આર્ષ્યશૃઙ્ગિમલમ્બુસમ્ ॥ 6-100-39 સર્વપારશવૈઃ સર્વલોહમયૈઃ ॥ 6-100-40 સંસ્યૂતો ગ્રથિતઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 101
॥ શ્રીઃ ॥
6.101. અધ્યાયઃ 101
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અભિમન્યુનાઽલમ્બુસસ્ય પરાજયઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-101-0 (43316)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-101-0x (4190)
આર્જુનં સમરે શૂરં વિનિઘ્નન્તં મહારથાન્।
અલમ્બુસઃ કથં યુદ્ધે પ્રત્યયુધ્યત સઞ્જય ॥ 6-101-1 (43317)
આર્શ્યશૃઙ્ગિં કથં ચૈવ સૌભદ્રઃ પરવીરહા।
તન્મમાચક્ષ્વ તત્ત્વેન યથાવૃત્તં સ્મ સંયુગે ॥ 6-101-2 (43318)
ધનંજયશ્ચ કિં ચક્રે મમ સૈન્યેષુ સંયુગે ।
ભીમો વા રથિનાં શ્રેષ્ઠો રાક્ષસો વા ઘટોત્કચઃ ॥ 6-101-3 (43319)
નકુલઃ સહદેવો વા સાત્યકિર્વા મહારથઃ ।
એતદાચક્ષ્વ મે સત્યં કુશલો હ્યસિ સઞ્જય ॥ 6-101-4 (43320)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-101-5x (4191)
હન્તે તેઽહં પ્રવક્ષ્યામિ સંગ્રામં રોમહર્ષણમ્।
યથાઽભૂદ્રાક્ષસેન્દ્રસ્ય સૌભદ્રસ્ય ચ મારિષ ॥ 6-101-5 (43321)
અર્જુનશ્ચ યથા સઙ્ખ્યે ભીમસેનશ્ચ પાણ્ડવઃ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ રણે ચક્રુઃ પરાક્રમમ્॥ 6-101-6 (43322)
તથૈવ તાવકાઃ સર્વે ભીષ્મદ્રોણપુરઃસરાઃ।
અદ્ભુતાનિ વિચિન્રાણિ ચક્રુઃ કર્માણ્યભીતવત્ ॥ 6-101-7 (43323)
અલમ્બુસસ્તુ સમરે અભિમન્યું મહારથમ્ ।
વિનદ્ય સુમહાનાદં તર્જયિત્વા મુહુર્મુહુઃ ॥ 6-101-8 (43324)
અભિદુદ્રાવ વેગેન તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ।
અભિમન્યુશ્ચ વેગેન સિંહવદ્વિનદન્મુહુઃ ॥ 6-101-9 (43325)
આર્શ્યશૃઙ્ગિં મહેષ્વાસિ પિતુરત્યન્તવૈરિણમ્ ।
તતઃ સમીપતુઃ સઙ્ખ્યે ત્વરિતૌ નરરાક્ષસૌ ॥ 6-101-10 (43326)
રથાભ્યાં રથિનૌ શ્રેષ્ઠૌ યથા વૈ દેવદાનવૌ ।
માયાવા રાક્ષસશ્રેષ્ઠો દિવ્યાસ્ત્રશ્ચૈવ ફાલ્ગુનિઃ ॥ 6-101-11 (43327)
તતઃ કર્ષ્ણિર્મહારાજ નિશિતૈઃ સાયકૈસ્ત્રિભિઃ।
આર્શ્યશૃઙ્ગિં રણે વિદ્ધ્વા પુનર્વિવ્યાવ પઞ્ચભિઃ ॥ 6-101-12 (43328)
અલમ્બુરોઽપિ સંક્રુદ્ધઃ કાર્ષ્ણિ નવભિરાશુગૈઃ ।
હૃદિ વિવ્યાધ વેગેન તોત્રૈરિવ મહાદ્વિપમ્ ॥ 6-101-13 (43329)
તતઃ શરસહસ્રેણ ક્ષિપ્રકારી નિશાચરઃ ।
અર્જુનાસ સુતં સઙ્ખ્યે પીડયામાસ ભારત ॥ 6-101-14 (43330)
અભિમન્યુસ્તતઃ ક્રુદ્ધો નવભિર્નતપર્વભિઃ ।
બિભેદ નિશિસૈર્બાણૈ રાક્ષસેન્દ્રં મહોરસિ ॥ 6-101-15 (43331)
તે તસ્ય વિવિશુસ્તૂર્ણં કાયં નિર્ભિદ્ય મર્મસુ।
સ તૈર્વિભિન્નસર્વાઙ્ગઃ શુશુભે રાક્ષસોત્તમઃ ॥ 6-101-16 (43332)
પુષ્પિતૈઃ કિંશુકૈ રાજન્સંસ્તીર્ણ ઇવ પર્વતઃ ।
સ સંદધાનશ્ચ શરાન્હેમપુઙ્ખાન્મહાબલઃ ॥ 6-101-17 (43333)
વિબભૌ રાક્ષસશ્રેષ્ઠઃ સજ્વાલ ઇવ પર્વતઃ ।
તતઃ ક્રુદ્ધો મહારાજ આર્શ્યશૃઙ્ગિરમર્ષણઃ ॥ 6-101-18 (43334)
મહેન્દ્રપ્રતિમં કાર્ષ્ણિ છાદયામાસ પત્રિભિઃ ।
તેન તે વિશિખા મુક્તા યમદણ્ડોપમાઃ શિતાઃ ॥ 6-101-19 (43335)
અભિમન્યું વિનિર્ભિદ્ય પ્રાવિશન્ત ધરાતલમ્ ।
તથૈવાર્જુનિના મુક્તાઃ શરાઃ કનકભૂષણાઃ ॥ 6-101-20 (43336)
અલમ્બુસં વિનિર્ભિદ્ય પ્રાવિશન્ત ધરાતલમ્ ।
સૌભદ્રસ્તુ રણે રક્ષઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-101-21 (43337)
ચક્રે વિમુખમાસાદ્ય બલં શક્ર ઇવાહવે ।
વિમુખં ચ રણે રક્ષો વધ્યમાનં રણેઽરિણા ॥ 6-101-22 (43338)
પ્રાદુશ્ચક્રે મહામાયાં તામસીમરિઘાતિનીમ્ ।
તતસ્તે તમસા સર્વે વૃતાશ્ચાસન્મહીપતે ॥ 6-101-23 (43339)
નાભિમન્યુમપશ્યન્ત નૈવ સ્વાન્ન પરાન્રણે ।
અભિમન્યુશ્ચ તદૃષ્ટ્વા ઘોરરૂપં મહત્તમઃ ॥ 6-101-24 (43340)
પ્રાદુશ્ચક્રેઽસ્ત્રમત્સુગ્રં ભાસ્કરં કુરુનન્દનઃ ।
તતઃ પ્રકાશમભવજ્જગત્સર્વં મહીપતે ॥ 6-101-25 (43341)
તાં ચાભિજઘ્નિવાન્માયાં રાક્ષસસ્ય દુરાત્મનઃ ।
સંક્રુદ્ધશ્ચ મહાવીર્યો રાક્ષસેન્દ્રં નરોત્તમઃ ॥ 6-101-26 (43342)
છાદયામાસ સમરે શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
બહ્વીસ્તથાઽન્યા માયાશ્ચ પ્રયુક્તાસ્તેન રક્ષસા ॥ 6-101-27 (43343)
સર્વાસ્ત્રવિદમેયાત્મા વારયામાસ ફાલ્ગુનિઃ।
હતમાયં તતો રક્ષો વધ્યમાનં ચ સાયકૈઃ ॥ 6-101-28 (43344)
રથં તત્રૈવ સંત્યજ્ય પ્રાદ્રવન્મહતો ભયાત્।
તસ્મિન્વિનિર્જિતે તૂર્ણં કૂટયોધિનિ રાક્ષસે ॥ 6-101-29 (43345)
આર્જુનિઃ સમરે સૈન્યં તાવકં સંમમર્દ હ।
મદાન્ધો વન્યનાગેન્દ્રઃ સપદ્માં પદ્મિનીમિવ ॥ 6-101-30 (43346)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મઃ સૈન્યં દૃષ્ટ્વાઽભિવિદ્રુતમ્।
મહતા શરવર્ષેણ સૌભદ્રં પર્યવારયત્ ॥ 6-101-31 (43347)
કોષ્ઠીકૃત્ય ચ તં વીરં ધાર્તરાષ્ટ્રા મહારથઃ ।
એવં સુબહવો યુદ્ધે તતક્ષુઃ સાયકૈર્દૃઢમ્ ॥ 6-101-32 (43348)
સ તેષાં રથિનાં વીરઃ પિતુસ્તુલ્યપરાક્રમઃ ।
સદૃશો વાસુદેવસ્ય વિક્રમેણ બલેન ચ ॥ 6-101-33 (43349)
ઉભયોઃ સદૃશં કર્મ સ પિતુર્માતુલસ્ય ચ ।
રણે બહુવિધં ચક્રે સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ ॥ 6-101-34 (43350)
તતો ધનઞ્જયો વીરો વિનિઘ્નંસ્તવ સૈનિકાન્ ।
આસસાદ રણે ભીષ્મં પુત્રપ્રેપ્સુરમર્ષણઃ ॥ 6-101-35 (43351)
તથૈવ સમરે રાજન્પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
આસસાદ રણે પાર્થં સ્વર્ભાનુરિવ ભાસ્કરમ્ ॥ 6-101-36 (43352)
તતઃ સરથનાગાશ્વાઃ પુત્રાસ્તવ જનેશ્વર ।
પરિવવ્રૂ રણે ભીષ્મં જુગુપુશ્ચ સમન્તતઃ ॥ 6-101-37 (43353)
તથૈવ પાણ્ડવા રાજન્પરિવાર્ય ધનઞ્જયમ્ ।
રણાય મહતે યુક્તા દંશિતા ભરતર્ષભ ॥ 6-101-38 (43354)
શારદ્વતસ્તતો રાજન્ભીષ્મસ્ય પ્રમુખે સ્થિતમ્ ।
અર્જુનં પઞ્ચવિંશત્યા સાયકાનાં સમાચિનોત્ ॥ 6-101-39 (43355)
પ્રત્યુદ્ગમ્યાથ વિવ્યાધ સાત્યકિસ્તં શિતૈઃ શરૈઃ ।
પાણ્ડવપ્રિયકામાર્થં શાર્દૂલ ઇવ કુઞ્જરમ્ ॥ 6-101-40 (43356)
ગૌતમોઽપિ ત્વરાયુક્તો માધવં નવભિઃ શરૈઃ ।
હૃદિ વિવ્યાધ સંક્રુદ્ધઃ કઙ્કપત્રપરિચ્છદૈઃ ॥ 6-101-41 (43357)
શૈનેયોઽપિ તતઃ ક્રુદ્ધશ્ચાપમાનમ્ય વેગવાન્ ।
ગૌતમાન્તકરં તૂર્ણં સમાધત્ત શિલીમુખમ્ ॥ 6-101-42 (43358)
તમાપતન્તં વેગેન શક્રાશનિસમદ્યુતિમ્ ।
દ્વિધા ચિચ્છેદ સંક્રુદ્ધો દ્રૌણિઃ પરમકોપનઃ ॥ 6-101-43 (43359)
સમુત્સૃજ્યાથ શૈનેયો ગૌતમં રથિનાં વરઃ ।
અભ્યદ્રવદ્રણે દ્રૌણિં રાહુઃ ખે શશિનં યથા ॥ 6-101-44 (43360)
તસ્ય દ્રોણસુતશ્ચાપં દ્વિધા ચિચ્છેદ ભારત।
અથૈનં છિન્નધન્વાનં તાડયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-101-45 (43361)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય શત્રુઘ્નં ભારસાધનમ્ ।
દ્રૌણિં ષષ્ટ્યા મહારાજ બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્ ॥ 6-101-46 (43362)
સ વિદ્ધો વ્યથિતશ્ચૈવ મુહૂર્તં કશ્મલાયુતઃ।
નિષસાદ રથોપસ્થે ધ્વજયષ્ટિં સમાશ્રિતઃ ॥ 6-101-47 (43363)
પ્રતિલભ્ય તતઃ સંજ્ઞાં દ્રોણપુત્રઃ પ્રતાપવાન્ ।
વાર્ષ્ણેયં સમરે ક્રુદ્ધો નારાચેન સમાર્પયત્ ॥ 6-101-48 (43364)
શૈનેયં સ તુ નિર્ભિદ્ય પ્રાવિશદ્ધરણીતલમ્ ।
વસન્તકાલે બલવાન્બિલં સર્પશિશુર્યથા ॥ 6-101-49 (43365)
અથાપરેણ ભલ્લેન માધવસ્ય ધ્વજોત્તમમ્ ।
ચિચ્છેદ સમરે દ્રૌણિઃ સિંહનાદં મુમોચ હ ॥ 6-101-50 (43366)
પુનશ્ચૈનં શરૈર્ઘોરૈશ્છાદયામાસ ભારત।
નિદાઘાન્તે મહારાજ યથા મેઘો દિવાકરમ્ ॥ 6-101-51 (43367)
સાત્યકોઽપિ મહારાજ શરજાલં નિહત્ય તત્।
દ્રૌણિમભ્યાકિરત્તૂર્ણં શરજાલૈરનેકધા ॥ 6-101-52 (43368)
તાપયામાસ ચ દ્રૌણિં શૈનેયઃ પરવારહા ।
વિમુક્તો મેઘજાલેન યથૈવ તપનસ્તથા ॥ 6-101-53 (43369)
શરાણાં ચ સહસ્રેણ પુનરેવ સમુદ્યતઃ ।
સાત્યકિશ્છાદયામાસ નનાદ ચ મહાબલઃ ॥ 6-101-54 (43370)
દૃષ્ટ્વા પુત્રં ચ તં ગ્રસ્તં રાહુણેવ નિશાકરમ્ ।
અભ્યદ્રવત શૈનેયં ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-101-55 (43371)
વિવ્યાધ ચ સુતીક્ષ્ણેન પૃષત્કેન મહામૃધે ।
પરીપ્સન્ખસુતં રાજન્વાર્ષ્ણેયેનાભિપીડિતમ્ ॥ 6-101-56 (43372)
સાત્યકિસ્તુ રણે હિત્વા ગુરુપુત્રં મહારથમ્ ।
દ્રોણં વિવ્યાધ વિંશત્યા સર્વપારશવૈઃ શરૈઃ ॥ 6-101-57 (43373)
તદન્તરમમેયાત્મા કૌન્તેયઃ શત્રુતાપનઃ ।
અભ્યદ્રવદ્રણે ક્રુદ્ધો દ્રોણં પ્રતિ મહારથઃ ॥ 6-101-58 (43374)
તતો દ્રોણશ્ચ પાર્થશ્ચ સમેયાતાં મહામૃધે ।
યથા બુધશ્ચ શુક્રશ્ચ મહારાજ નભસ્તલે ॥ ॥ 6-101-59 (43375)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે એકાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 102
॥ શ્રીઃ ॥
6.102. અધ્યાયઃ 102
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્રોણાર્જુનયુદ્ધં ભીમસેનપરાક્રમશ્ચ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-102-0 (43376)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-102-0x (4192)
કથં દ્રોણો મહેષ્વાસઃ પાણ્ડવશ્ચ ધનઞ્જયઃ ।
સમીયતૂ રણે યત્તૌ તાવુભૌ પુરુષર્ષભૌ ॥ 6-102-1 (43377)
પ્રિયો હિ પાણ્ડવો નિત્યં ભારદ્વાજસ્ય ધીમતઃ ।
આચાર્યશ્ચ રણે નિત્યં પ્રિયઃ પાર્થસ્ય સઞ્જય ॥ 6-102-2 (43378)
તાવુભૌ રથિનો સઙ્ખ્યે હૃષ્ટૌ સિંહાવિવોત્કટૌ ।
કથં સમીયતુર્યત્તૌ ભારદ્વાજધનઞ્જયૌ ॥ 6-102-3 (43379)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-102-4x (4193)
ન દ્રોણઃ સમરે પાર્થં જાનીતે પ્રિયમાત્મનઃ ।
ક્ષત્રધર્મં પુરસ્કૃત્ય પાર્થો વા ગુરુમાહવે ॥ 6-102-4 (43380)
ન ક્ષત્રિયા રણે રાજન્વર્જયન્તિ પરસ્પરમ્ ।
નિર્મર્યાદં હિ યુધ્યન્તે પિતૃભિર્ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 6-102-5 (43381)
રણે ભારત પાર્થેન દ્રોણો વિદ્ધસ્ત્રિભિઃ શરૈઃ ।
નાચિન્તયચ્ચ તાન્બાણાન્પાર્થચાપચ્યુતાન્યુધિ ॥ 6-102-6 (43382)
શરવૃષ્ટ્યા પુનઃ પાર્થશ્છાદયામાસ તં રણે ।
સ પ્રજજ્વાલ રોષેણ ગહનેઽગ્નિરિવોર્જિતઃ ॥ 6-102-7 (43383)
તતોઽર્જુનં રણે દ્રોણઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
છાદયામાસ રાજેન્દ્ર નચિરાદેવ ભારત ॥ 6-102-8 (43384)
તતો દુર્યોધનો રાજા સુશર્માણમચોદયત્ ।
દ્રોણસ્ય સમરે રાજન્પાર્ષ્ણિગ્રહણકારણાત્ ॥ 6-102-9 (43385)
ત્રિગર્તરાડપિ ક્રુદ્ધો ભૃશમાયમ્ય કાર્મુકમ્ ।
છાદયામાસ સમરે પાર્થં બાણૈરયોમુખૈઃ ॥ 6-102-10 (43386)
તાભ્યાં મુક્તાઃ શરા રાજન્નન્તરિક્ષે વિરેજિરે ।
હંસા ઇવ મહારાજ શરત્કાલે નભસ્તલે ॥ 6-102-11 (43387)
તે શરાઃ પ્રાપ્ય કૌન્તેયં સમન્તાદ્વિવિશુઃ પ્રભો ।
ફલભારનતં યદ્વત્સ્વાદુવૃક્ષં વિહંગમાઃ ॥ 6-102-12 (43388)
અર્જુનસ્તુ રણે નાદં વિનદ્ય રથિનાં વરઃ।
ત્રિગર્તરાજં સમરે સપુત્રં વિવ્યધે શરૈઃ ॥ 6-102-13 (43389)
તે વધ્યમાનાઃ પાર્થેન કાલેનેવ યુગક્ષયે ।
પાર્થમેવાભ્યવર્તન્ત મરણે કૃતનિશ્ચયાઃ ।
મુમુચુઃ શરવૃષ્ટિં ચ પાણ્ડવસ્ય રથં પ્રતિ ॥ 6-102-14 (43390)
શરવૃષ્ટિં તતસ્તાં તુ શરવર્ષૈઃ સમન્તતઃ ।
પ્રતિજગ્રાહ રાજેન્દ્ર તોયવૃષ્ટિમિવાચલઃ॥ 6-102-15 (43391)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ બીભત્સોર્હસ્તલાઘવમ્ ।
વિમુક્તાં બહુભિર્યોધૈઃ શસ્ત્રવૃષ્ટિં દુરાસદામ્ ॥ 6-102-16 (43392)
યદેકો વારયામાસ મારુતોઽભ્રગણાનિવ ।
કર્મણા તેન પાર્થસ્ય તુતુષુર્દેવદાનવાઃ ॥ 6-102-17 (43393)
અથ ક્રુદ્ધો રણે પાર્થસ્ત્રિગર્તાન્પ્રતિ ભારત।
મુમોચાસ્ત્રં મહારાજ વાયવ્યં પૃતનામુખે ॥ 6-102-18 (43394)
પ્રાદુરાસીત્તતો વાયુઃ ક્ષોભયાણો નભસ્તલમ્ ।
પાતયન્વૈ તરુગણાન્વિનિઘ્નંશ્ચૈવ સૈનિકાન્ ॥ 6-102-19 (43395)
તતો દ્રોણોઽભિવીક્ષ્યૈવ વાયવ્યાસ્ત્રં સુદારુણમ્।
શૈલમન્યન્મહારાજ ઘોરમસ્ત્રં મુમોચ હ ॥ 6-102-20 (43396)
દ્રોણેન યુધિ નિર્મુક્તે તસ્મિન્નસ્ત્રે નરાધિપ।
પ્રશશામ તતો વયુઃ પ્રસન્નાશ્ચ દિશો દશ ॥ 6-102-21 (43397)
તતઃ પાણ્ડુસુતો વીરસ્ત્રિગર્તસ્ય રથવ્રજાન્ ।
નિરુત્સાહાન્રણે ચક્રે વિમુખાન્વિપરાક્રમાન્ ॥ 6-102-22 (43398)
તતો દુર્યોધનશ્ચૈવ કૃપશ્ચ રથિનાં વરઃ।
અશ્વત્થામા તથા શલ્યઃ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃ ॥ 6-102-23 (43399)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ બાહ્લિકઃ સહ બાહ્લિકૈઃ ।
મહતા રથવંશેન પાર્થસ્યાવારયન્દિશઃ ॥ 6-102-24 (43400)
તથૈવ ભગદત્તશ્ચ શ્રતાયુશ્ચ મહાબલઃ।
ગજાનીકેન ભીમસ્ય તાવવારયતાં દિશઃ ॥ 6-102-25 (43401)
ભૂરિશ્રવાઃ શલશ્ચૈવ સૌબલશ્ચ વિશાંપતે ।
શરૌઘૈર્વિમલૈસ્તીક્ષ્ણૈર્માદ્રીપુત્રાવવારયન્ ॥ 6-102-26 (43402)
ભીષ્મસ્તુ સંહતઃ સઙ્ખ્યે ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ સસૈનિકૈઃ ।
યુધિષ્ઠિરં સમાસાદ્ય સર્વતઃ પર્યવારયત્ ॥ 6-102-27 (43403)
આપતન્તં ગજાનીકં દૃષ્ટ્વા પાર્થો વૃકોદરઃ।
લોલિહન્સૃક્કિણી વીરો મૃગરાડિવ કાનને ॥ 6-102-28 (43404)
ભીમસ્તુ રથિનાં શ્રેષ્ઠો ગદાં ગૃહ્ય મહાહવે ।
અવપ્લુત્ય રથાત્તૂર્ણં તવ સૈન્યાન્યભીષયત્ ॥ 6-102-29 (43405)
તમુદ્વીક્ષ્ય ગદાહસ્તં તતસ્તે ગજસાદિનઃ ।
પરિવવ્રૂ રણે યત્તા ભીમસેનં સમન્તતઃ ॥ 6-102-30 (43406)
ગજમધ્યમનુપ્રાપ્તઃ પાણ્ડવઃ સ વ્યરાજત।
મેઘજાલસ્ય મહતો યથા મધ્યગતો રવિઃ ॥ 6-102-31 (43407)
વ્યધમત્સ ગજાનીકં ગદયા પાણ્ડવર્ષભઃ ।
મહાભ્રજાલમતુલં માતરિશ્વેવ સન્તતમ્ ॥ 6-102-32 (43408)
તે વધ્યમાના બલિના ભીમસેનેન દન્તિનઃ ।
આર્તનાદં રણે ચક્રુર્ગર્જન્તો જલદા ઇવ ॥ 6-102-33 (43409)
બહુધા દારિતશ્ચૈવ વિષાણૈસ્તત્ર દન્તિભિઃ ।
ફુલ્લાશોકનિભઃ પાર્થઃ શુશુભે રણમૂર્ધનિ ॥ 6-102-34 (43410)
`સાદિનાં શસ્ત્રવૃષ્ટિં ચ વ્યધમદ્ગદયા તતઃ।'
વાયુવેગસમાયુક્તો વ્યચરત્પાણ્ડવો યુધિ ॥ 6-102-35 (43411)
વિષાણોલ્લિખિતૈર્ગાત્રૌર્વિષાણાભિહતો ભૃશમ્।
વિષાણે દન્તિનં ગૃહ્ય નિર્વિષાણમથાકરોત્ ॥ 6-102-36 (43412)
વિષાણેન ચ તેનૈવ કુમ્ભોઽભ્યાહત્ય દન્તિનમ્ ।
પાતયામાસ સમરે દણ્ડહસ્ત ઇવાન્તકઃ ॥ 6-102-37 (43413)
શોણિતાક્તાં ગદાં બિભ્રન્મેદોભઞ્જાકૃતચ્છવિઃ ।
કૃતાભ્યઙ્ગઃ શોણિતેન રુદ્રવત્પ્રત્યદૃશ્યત ॥ 6-102-38 (43414)
એવં કે વધ્યમાનાશ્ચ હતશેષા મહાગજાઃ ।
પ્રાદ્રવન્ત દિશો રાજન્વિમૃદ્ગન્તઃ સ્વકં બલમ્ ॥ 6-102-39 (43415)
દ્રવદ્ભિસ્તૈર્મહાનાગૈઃ સમન્તાદ્ભરતર્ષભ।
દુર્યોધનબલં સર્વં પુનરાસીત્પરાઙ્ભુખમ્ ॥ 6-102-40 (43416)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે દ્વ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 103
॥ શ્રીઃ ॥
6.103. અધ્યાયઃ 103
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-103-0 (43417)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-103-0x (4194)
મધ્યંદિનો મહારાજ સંગ્રામઃ સમપદ્યત।
લોકક્ષયકરો રૌદ્રો ભીષ્મસ્ય સહ સોમકૈઃ ॥ 6-103-1 (43418)
ગાઙ્ગેયો રથિનાં શ્રેષ્ઠઃ પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્ ।
વ્યધમન્નિશિતૈર્બાણૈઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 6-103-2 (43419)
સંમમર્દ ચ તત્સૈન્યં પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
મર્દયેચ્ચ યથા રાજન્સિંહઃ પ્રાપ્ય મૃગવ્રજમ્ ॥ 6-103-3 (43420)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ શિખણ્ડી ચ વિરાટો દ્રુપદસ્તથા।
ભીષ્મમાસાદ્ય સમરે શરૈર્જઘ્નુર્મહારથમ્ ॥ 6-103-4 (43421)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં તતો વિદ્ધ્વા વિરાટં ચ શરૈસ્ત્રિભિઃ ।
દ્રુપદસ્ય ચ નારાચં પ્રેષયામાસ ભારત ॥ 6-103-5 (43422)
તેન વિદ્ધા મહેષ્વાસા ભીષ્મેણામિત્રકર્શિના ।
ચુક્રુધુઃ સમરે રાજન્પાદસ્પૃષ્ટા ઇવોરગાઃ ॥ 6-103-6 (43423)
શિખણ્ડી તં ચ વિવ્યાધ ભરતાનાં પિતામહમ્ ।
સ્ત્રીમયં મનસા ધ્યાત્વા નાસ્મૈ પ્રાહરદચ્યુતઃ ॥ 6-103-7 (43424)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તુ સમરે ક્રોધેનાગ્નિરિવ જ્વલન્ ।
પિતામહં ત્રિભિર્બાણૈર્બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્ ॥ 6-103-8 (43425)
દ્રુપદઃ પઞ્ચવિંશત્યા વિરાટો દશમિઃ શરૈઃ।
શિખણ્ડી પઞ્ચવિંશત્યા ભીષ્મં વિવ્યાધ સાયકૈઃ ॥ 6-103-9 (43426)
સોઽતિવિદ્ધો મહારાજ શોણિતૌઘપરિપ્લુતઃ।
વસન્તે પુષ્પશબલો રક્તાશોક ઇવાબભૌ ॥ 6-103-10 (43427)
તાન્પ્રત્યવિધ્યદ્ગાઙ્ગેયસ્ત્રિભિસ્ત્રિભિરજિહ્મગૈઃ ।
દ્રુપદસ્ય ચ ભલ્લેન ધનુશ્ચિચ્છેદ મારિષ ॥ 6-103-11 (43428)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય ભીષ્મં વિવ્યાધ પઞ્ચભિઃ ।
સારથિં ચ ત્રિભિર્બાણૈઃ સુશિતૈ રણમૂર્ધનિ ॥ 6-103-12 (43429)
તથા ભીમો મહારાજ દ્રૌપદ્યાઃ પઞ્ચ ચાત્મજાઃ ।
કેકયા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ સાત્યકિશ્ચૈવ સાત્વતઃ ॥ 6-103-13 (43430)
અભ્યદ્રવન્ત ગાઙ્ગેયં યુધિષ્ઠિરસમાજ્ઞયા ।
પ્રતિ રક્ષણકાર્યાર્થં ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખાન્રણે ॥ 6-103-14 (43431)
તથૈવ તાવકાઃ સર્વે ભીષ્મરક્ષાર્થમુદ્યતાઃ ।
પ્રત્યુદ્યયુઃ પાણ્ડુસેનાં સહસૈન્યા નરાધિપ ॥ 6-103-15 (43432)
તત્રાસીત્સુમહદ્યુદ્ધં તવ તેષાં ચ સંકુલમ્ ।
નરાશ્વરથનાગાનાં યમરાષ્ટ્રવિવર્ધનમ્ ॥ 6-103-16 (43433)
રથી રથિનમાસાદ્ય પ્રાહિણોદ્યમસાદનમ્।
તથેતરાન્સમાસાદ્ય નરનાગાશ્વસાદિનઃ ॥ 6-103-17 (43434)
અનયન્પરલોકાય શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
શરૈશ્ચ વિવિધૈર્ઘોરૈસ્તત્રતત્ર વિશાંપતે ॥ 6-103-18 (43435)
રથાસ્તુ રથિભિર્હીના હતસારથયસ્તથા ।
વિપ્રદ્રુતાશ્વાઃ સમરે દિશો જગ્મુઃ સમન્તતઃ ॥ 6-103-19 (43436)
મૃદ્ગન્તસ્તે નરાન્રાજન્હયાંશ્ચ સુબહૂન્રણે।
વાતાયમાના દૃશ્યન્તે ગન્ધર્વનગરોપમાઃ ॥ 6-103-20 (43437)
રથિનશ્ચ રથૈર્હીના વર્મિણસ્તેજસા યુતાઃ।
કુણ્ડલોષ્ણીષિણઃ સર્વે નિષ્કાઙ્ગદવિભૂષણાઃ ॥ 6-103-21 (43438)
દેવપુત્રસમાઃ સર્વે શૌર્યે શક્રસમા યુધિ।
ઋદ્ધ્યા વૈશ્રવણાં ચાતિ નયેન ચ બૃહસ્પતિમ્ ॥ 6-103-22 (43439)
સર્વલોકેશ્વરાઃ શૂરાસ્તત્રતત્ર વિશાંપતે।
વિપ્રદ્રુતા વ્યદૃશ્યન્ત પ્રાકૃતા ઇવ માનવાઃ ॥ 6-103-23 (43440)
દન્તિનશ્ચ નરશ્રેષ્ઠ હીનાઃ પરમસાદિભિઃ ।
મૃદ્ગન્તઃ સ્વાન્યનીકાનિ નિપેતુઃ સર્વશબ્દગાઃ ॥ 6-103-24 (43441)
ચર્મભિશ્ચામરૈશ્ચિત્રૈઃ પતાકાભિશ્ચ મારિષ ।
છત્રૈઃ સિતૈર્હેમદણ્ડૈશ્ચામરૈશ્ચ સમન્તતઃ ॥ 6-103-25 (43442)
વિશીર્ણૈર્વિપ્રધાવન્તો દૃશ્યન્તે સ્મ દિશો દશ।
નવમેઘપ્રતીકાશા જલદોપમનિઃસ્વનાઃ ॥ 6-103-26 (43443)
તથૈવ દન્તિભિર્હીના ગજારોહા વિશાંપતે।
પ્રધાવન્તોઽન્વદૃશ્યન્ત તવ તેષાં ચ સંકુલે ॥ 6-103-27 (43444)
નાનાદેશસમુત્થાંશ્ચ તુરગાન્હેમભીષિતાન્ ।
વાતાયમાનાનદ્રાક્ષં શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-103-28 (43445)
અશ્વારોહાન્હતૈરશ્વૈર્ગૃહીતાસન્સમન્તતઃ ।
દ્રવમાણાનપશ્યામ દ્રાવ્યમાણાંશ્ચ સંયુગે ॥ 6-103-29 (43446)
ગજો ગજં સમાસાદ્ય દ્રવમાણં મહાહવે ।
યયૌ પ્રમૃદ્ય તરસા પાદાતાન્વાજિનસ્તથા ।
તથૈવ ચ રથાન્રાજન્પ્રમમર્દ રણે ગજઃ ॥ 6-103-30 (43447)
રથાશ્ચૈવ સમાસાદ્ય પતિતાંસ્તુરગાન્ભુવિ।
વ્યમૃદ્ગન્સમરે રાજંસ્તુરગાંશ્ચ નરાન્રમે ॥ 6-103-31 (43448)
એવં તે બહુધા રાજન્પ્રત્યમૃદ્ગન્પરસ્પરમ્।
`દૃશ્યન્તેસ્મ મહાબાહો તત્રતત્ર મહાબલાઃ ॥' 6-103-32 (43449)
તસ્મિન્રૌદ્રે તથા યુદ્ધે વર્તમાને મહાભયે।
પ્રાવર્તત નદી ઘોરા શોમિતાન્ત્રતરઙ્ગિણી ॥ 6-103-33 (43450)
અસ્થિસઙ્ઘાતસંબાધા કેશશૈવલાદ્વલા ।
રથહ્રદા શરાવર્તા હયમીના દુરાસદા॥ 6-103-34 (43451)
શીર્ષોપલસમાકીર્ણા હસ્તિગ્રાહસમાકુલા ।
કવચોષ્ણીષફેનૌઘા ધનુર્વેગાસિકચ્છપા ॥ 6-103-35 (43452)
` શઙ્ખનક્રૌઘસંકીર્ણા છત્રકૂર્મરથોડુપા।'
પતાકાધ્વજવૃક્ષાઢ્યા મર્ત્યકૂલાપહારિણી ।
ક્રવ્યાદહંસસંકીર્ણા યમરાષ્ટ્રવિવર્ધની ॥ 6-103-36 (43453)
તાં નદીં ક્ષત્રિયાઃ શૂરા રથનાગહયપ્લવૈઃ ।
પ્રતેરુર્બહવો રાજન્ભયં ત્યક્ત્વા મહારથાઃ ॥ 6-103-37 (43454)
અપોવાહ રણે ભીરૂન્કશ્મલેનાભિસંવૃતાન્।
યથા વૈતરણી પ્રેતાન્પ્રેતરાજપુરં પ્રતિ ॥ 6-103-38 (43455)
પ્રાક્રોશન્ક્ષત્રિયાસ્તત્ર દૃષ્ટ્વા તદ્વૈશસં મહત્।
દુર્યોધનાપરાધેન ગચ્છન્તિ ક્ષત્રિયાઃ ક્ષયમ્ ॥ 6-103-39 (43456)
ગુણવત્સુ કથં દ્વેષં ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ ।
કૃતવાન્પાણ્ડુપુત્રેષુ પાપાત્મા લોભમોહિતઃ ॥ 6-103-40 (43457)
એવં બહુવિધા વાચઃ શ્રૂયન્તે સ્મ પરસ્પરમ્ ।
પાણ્ડવસ્તવસંયુક્તાઃ પુત્રાણાં તે સુદારુણાઃ ॥ 6-103-41 (43458)
તા નિશમ્ય તતો વાચઃ સર્વયોધૈરુદાહૃતાઃ।
આગસ્કૃત્સર્વલોકસ્ય પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ ॥ 6-103-42 (43459)
ભીષ્મં દ્રોણં કૃપં ચૈવ શલ્યં ચોવાચ ભારત।
યુધ્યધ્વમનહંકરાઃ કિં ચિરં કુરુથેતિ ચ ॥ 6-103-43 (43460)
`ઇતિ દુર્યોધનોત્સૃષ્ટાઃ સર્વે યુયુધિરે નૃપાઃ'
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં કુરૂણાં પાણ્ડવૈઃ સહ।
અક્ષદ્યૂતકૃતં રાજન્સુઘોરં વૈશસં તદા ॥ 6-103-44 (43461)
યત્પુરા ન નિગૃહ્ણાસિ વાર્યમાણો મહાત્મભિઃ ।
વૈચિત્રવીર્ય તસ્યેદં ફલં પશ્ય સુદારુણમ્ ॥ 6-103-45 (43462)
ન હિ પાણ્ડુસુતા રાજન્સસૈન્યાઃ સપદાનુગાઃ ।
રક્ષન્તિ સમરે પ્રાણાન્કૌરવા વાપિ સંયુગે ॥ 6-103-46 (43463)
6-103-47 (43464)
એતસ્માત્કારણાદ્ધોરો વર્તતે સ્વજનક્ષયઃ ।
દૈવાદ્વા પુરુષવ્યાઘ્ર તવ ચાપનયાન્નૃપ ॥ ॥ ઇતિ શ્રામન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-103-7 સ્ત્રીમયં અયં ભીષ્મઃ સ્ત્રીં ધ્યાત્વા ચિન્તયિત્વા। યદ્વા સ્ત્રીમયં સ્વાર્થે મયટ્ ॥ 6-103-22 વૈશ્રવણં કુબેરં ચાતિ અતિક્રાન્તા ॥ 6-103-28 અદ્રાક્ષમહં સઞ્જયઃ ॥ 6-103-42 આગસ્કૃદપરાધી ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 104
॥ શ્રીઃ ॥
6.104. અધ્યાયઃ 104
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-104-0 (43465)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-104-0x (4195)
અર્જુનસ્તાન્નરવ્યાઘ્રઃ સુશર્માનુચરાન્નૃપાન્ ।
અનયત્પ્રેતરાજસ્ય સદનં સાયકૈઃ શિતૈઃ ॥ 6-104-1 (43466)
સુશર્માપિ તતો બાણૈઃ પાર્થં વિવ્યાધ સંયુગે।
વાસુદેવં ચ સપ્તત્યા પાર્થં ચ નવભિઃ પુનઃ ॥ 6-104-2 (43467)
તં નિવાર્ય શરૌઘેણ સક્રુસૂનુર્મહારથઃ ।
સુશર્મણો રણે યોધાન્પ્રાહિણોદ્યમસાદનમ્ ॥ 6-104-3 (43468)
તે વધ્યમાનાઃ પાર્થેન કાલેનેવ યુગક્ષયે।
વ્યદ્રવન્ત રણે રાજન્ભયે જાતે મહારથાઃ ॥ 6-104-4 (43469)
ઉત્સૃજ્ય તુરગાન્કેચિદ્રથાન્કેચિચ્ચ મારિષ।
ગજાનન્યે સમુત્સૃજ્ય પ્રાદ્રવન્ત દિશો દશ ॥ 6-104-5 (43470)
અપરે તુ તદાદાય વાજિનાગરથાન્રણે ।
ત્વરયા પરયા યુક્તાઃ પ્રાદ્રવન્ત વિશાંપતે ॥ 6-104-6 (43471)
પાદાતાશ્ચાપિ શસ્ત્રાણિ સમુત્સૃજ્ય મહારણે ।
નિરપેક્ષા વ્યધાવન્ત તેનતેન સ્મ ભારત॥ 6-104-7 (43472)
વાર્યમાણાઃ સુબહુશસ્ત્રૈગર્તેન સુશર્મણા ।
તથાન્યૈઃ પાર્થિવશ્રેષ્ઠૈર્ન વ્યતિષ્ઠન્ત સંયુગે ॥ 6-104-8 (43473)
તદ્બલં પ્રદ્રુતં દૃષ્ટ્વા પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ।
પુરસ્કૃત્ય રણે ભીષ્મં સર્વસૈન્યપુરસ્કૃતઃ ॥ 6-104-9 (43474)
સર્વોદ્યોગેન મહતા ધનઞ્જયમુપાદ્રવત્ ।
ત્રિગર્તાધિપતેરર્થે જીવિતસ્ય વિશાંપતે ॥ 6-104-10 (43475)
સ એકઃ સમરે તસ્થૌ કિરન્બહુવિધાઞ્શરાન્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈઃ શેષા હિ પ્રદ્રુતા નરાઃ ॥ 6-104-11 (43476)
તથૈવ પાણ્ડવા રાજન્સર્વોદ્યોગેન દંશિતાઃ।
પ્રયયુઃ ફલ્ગુનાર્થાય યત્ર ભીષ્મો વ્યતિષ્ઠત ॥ 6-104-12 (43477)
જ્ઞાયમાના રણે વીર્યં ઘોરં ગાણ્ડીવધન્વનઃ।
હાહાકારકૃતોત્સાહા ભીષ્મં જગ્મુઃ સમન્તતઃ ॥ 6-104-13 (43478)
તતસ્તાલધ્વજઃ શૂરઃ પાણ્ડવાનાં વરૂથિનીમ્।
છાદયામાસ સમરે શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-104-14 (43479)
એકીભૂતાસ્તતઃ સર્વે કુરવઃ સહ પાણ્ડવૈઃ ।
અયુધ્યન્ત મહારાજ મધ્યં પ્રાપ્તે દિવાકરે ॥ 6-104-15 (43480)
સાત્યકિઃ કૃતવર્માણં વિદ્ધ્વા પઞ્ચભિરાશુગૈઃ ।
અતિષ્ઠદાહવે શૂરઃ કિરન્બાણાન્સહસ્રશઃ ॥ 6-104-16 (43481)
તથૈવ દ્રુપદો રાજા દ્રોણં વિદ્ધ્વા શિતૈઃ શરૈઃ ।
પુનર્વિવ્યાધ સપ્તત્યા સારથિં ચાસ્ય પઞ્ચભિઃ ॥ 6-104-17 (43482)
ભીમસેનસ્તુ રાજાનં બાહ્લીકં પ્રપિતામહમ્ ।
વિદ્ધ્વા નદન્મહાનાદં શાર્દૂલ ઇવ કાનને ॥ 6-104-18 (43483)
આર્જુનિશ્ચિત્રસેનેન વિદ્ધો બહુભિરશુગૈઃ ।
અતિષ્ઠદાહવે શૂરઃ કિરન્બાણાન્સહસ્રશઃ।
ચિત્રસેનં ત્રિભિર્બાણૈર્વિવ્યાધ સમરે ભૃશમ્ ॥ 6-104-19 (43484)
સમાગતૌ તૌ તુ રણે મહામાત્રૌ વ્યરોચતામ્।
યથા દિવિ મહાઘોરૌ રાજન્બુધશનૈશ્ચરૌ ॥ 6-104-20 (43485)
તસ્યાશ્વાંશ્ચતુરો હત્વા સૂતં ચ નવભિઃ શરૈઃ।
નનાદ બલવાન્નાદં સૌભદ્રઃ પરવીરહા ॥ 6-104-21 (43486)
હતાશ્વાત્તુ રથાત્તૂર્ણં સોઽવપ્લુત્ય મહારથઃ ।
આરુરોહ રથં તૂર્ણં દુર્મુખસ્ય વિશાંપતે ॥ 6-104-22 (43487)
દ્રોણશ્ચ દ્રુપદં ભિત્ત્વા શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
સારથિં ચાસ્ય વિવ્યાધ ત્વરમાણઃ પરાક્રમી ॥ 6-104-23 (43488)
પીડ્યમાનસ્તતો રાજા દ્રુપદો વાહિનીમુખે।
અપાયાજ્જવનૈરશ્વૈઃ પૂર્વવૈરમનુસ્મરન્ ॥ 6-104-24 (43489)
ભીમસેનસ્તુ રાજાનં મુહૂર્તાદિવ બાહ્લિકમ્ ।
વ્યશ્વસૂતરથં ચક્રે સર્વસૈન્યસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-104-25 (43490)
સસંભ્રમો મહારાજ સંશયં પરમં ગતઃ ॥ 6-104-26 (43491)
અવપ્લુત્ય તતો વાહાદ્બાહ્લીકઃ પુરુષોત્તમઃ।
આરુરહ રથં તૂર્ણં લક્ષ્મણસ્ય મહારણે ॥ 6-104-27 (43492)
સાત્યકિઃ કૃતવર્માણં વારયિત્વા મહારણે ।
શરૈર્બહુવિધૈ રાજન્નાસસાદ પિતામહમ્ ॥ 6-104-28 (43493)
સ વિદ્ધ્વા ભારતં ષષ્ટ્યા નિશિતૈ રોમવાહિભિઃ।
નૃત્યન્નિવ રથોપસ્થે વિધુન્વાનો મહદ્ધનુઃ ॥ 6-104-29 (43494)
તસ્યાયસીં મહાશક્તિં ચિક્ષેપાથ પિતામહઃ ।
હેમચિત્રાં મહાવેગાં નાગકન્યોપમાં શુભામ્ ॥ 6-104-30 (43495)
તામાપતન્તીં સહસા મૃત્યુકલ્પાં સુદુર્જયામ્।
વ્યંસયામાસ વાર્ષ્ણેયો લાઘવેન મહાયશાઃ ॥ 6-104-31 (43496)
અનાસાદ્ય તુ વાર્ષ્ણેયં શક્તિઃ પરમદારુણા ।
ન્યપતદ્ધરણીપૃષ્ઠે મહોલ્કેવ મહાપ્રભા ॥ 6-104-32 (43497)
વાર્ષ્ણેયસ્તુ તતો રાજન્સ્વાં શક્તિં કનકપ્રભામ્ ।
વેગવદ્ગૃહ્ય ચિક્ષેપ પિતામહરથં પ્રતિ॥ 6-104-33 (43498)
વાર્ષ્ણેયભુજવેગેન પ્રણુન્ના સા મહાહવે ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન કાલરાત્રિર્યથા નરમ્ ॥ 6-104-34 (43499)
તામાપતન્તીં સહસા દ્વિધા ચિચ્છેદ ભારતઃ ।
ક્ષુરપ્રાભ્યાં સુતીક્ષ્ણાભ્યાંસા વ્યશીર્યત મેદિનીમ્ ॥ 6-104-35 (43500)
છિત્ત્વા શક્તિં તુ ગાઙ્ગયઃ સાત્યકિં નવભિઃ શરૈઃ ।
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધઃ પ્રહસઞ્છત્રુકર્શનઃ ॥ 6-104-36 (43501)
તતઃ સરથનાગાશ્વાઃ પાણ્ડવાઃ પાણ્ડુપૂર્વજ।
પરિવબ્રૂ રણે ભીષ્મં માધવત્રાણકારણાત્ ॥ 6-104-37 (43502)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ।
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ સમરે વિજયૈષિણામ્ ॥ ॥ 6-104-38 (43503)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે ચતુરધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-104-7 તેનતેન પથા ॥ 6-104-20 મહામાત્રૌ શ્રેષ્ઠૌ ॥ 6-104-29 ભારત ભીષ્મમ્ । રોમવાહિભિઃ રોમચ્છેદકૈઃ ॥ 6-104-35 મેદિનીં પ્રાપ્યેતિ શેષઃ ॥ 6-104-37 માધવઃ સાત્યકિઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 105
॥ શ્રીઃ ॥
6.105. અધ્યાયઃ 105
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદિયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-105-0 (43504)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-105-0x (4196)
દૃષ્ટ્વા ભીષ્મં રણે યુદ્ધં પાણ્ડવૈરભિસંવૃતમ્।
યથા મેઘૈર્મહારાજ તપાન્તે દિવિ ભાસ્કરમ્ ॥ 6-105-1 (43505)
દુર્યોધનો મહારાજ દુઃશાસનમભાષત।
એષ શૂરો મહેષ્વાસો ભીષ્મઃ શૂરનિષૂદનઃ ॥ 6-105-2 (43506)
છાદિતઃ પાણ્ડવૈઃ શૂરૈઃ સમન્તાદ્ભરતર્ષભ ।
તસ્ય કાર્યં ત્વયા વીર રક્ષણં સુમહાત્મનઃ ॥ 6-105-3 (43507)
રક્ષ્યમાણો હિ સમરે ભીષ્મોઽસ્માકં પિતામહઃ ।
નિહન્યાત્સમરે યત્તાન્પાઞ્ચાલાન્પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 6-105-4 (43508)
તત્ર કાર્યતમં મન્યે ભીષ્મસ્યૈવાભિરક્ષણમ્ ।
ગોપ્તા હ્યેષ મહેષ્વાસો ભીષ્મોઽસ્માકં મહાવ્રતઃ ॥ 6-105-5 (43509)
સ ભવાન્સર્વસૈન્યેન પરિવાર્ય પિતામહમ્ ।
સમરે કર્મ કુર્વાણં દુષ્કરં પરિરક્ષતુ ॥ 6-105-6 (43510)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-105-7x (4197)
સ એવમુક્તઃ સમરે પુત્રો દુઃશાસનસ્તવ।
પરિવાર્ય સ્થિતો ભીષ્મં સૈન્યેન મહતા વૃતઃ ॥ 6-105-7 (43511)
તતઃ શતસહસ્રાણાં હયાનાં સુબલાત્મજઃ ।
વિમલપ્રાસહસ્તાનામૃષ્ટિતોમરધારિણામ્ ॥ 6-105-8 (43512)
દર્પિતાનાં સુવેગાનાં બલસ્થાનાં પતાકિનામ્ ।
શિક્ષિતૈર્યુદ્ધકુશલૈરુપેતાનાં નરોત્તમૈઃ ॥ 6-105-9 (43513)
નકુલં સહદેવં ચ ધર્મરાજં ચ પાણ્ડવમ્ ।
ન્યવારયન્નરશ્રેષ્ઠાન્પરિવાર્ય સમન્તતઃ ॥ 6-105-10 (43514)
તતો દુર્યોધનો રાજા શૂરાણાં હયસાદિનામ્ ।
અયુતં પ્રેષયામાસ પાણ્ડવાનાં નિવારણે ॥ 6-105-11 (43515)
તૈઃ પ્રવિષ્ટૈર્મહાવેગૈર્ગરુત્મદ્ભિરિવાહવે।
ખુરાહતા ધરા રાજંશ્ચકમ્પે ચ નનાદ ચ ॥ 6-105-12 (43516)
ખુરશબ્દશ્ચ સુમહાન્વાજિનાં શુશ્રુવે તદા।
મહાવંશવનસ્યેવ દહ્યમાનસ્ય પર્વતે ॥ 6-105-13 (43517)
ઉત્પતદ્ભિશ્ચ તૈસ્તત્ર સમુદ્ધૂતં મહદ્રજઃ।
દિવાકરરથં પ્રાપ્ય ચ્છાદયામાસ ભાસ્કરમ્ ॥ 6-105-14 (43518)
વેગવદ્ભિર્હયૈસ્તૈસ્તુ ક્ષોભિતા પાણ્ડવીક ચમૂઃ।
નિપતદ્ભિર્મહાવેગૈર્હંસૈરિવ મહત્સરઃ ॥ 6-105-15 (43519)
હેષતાં ચૈવ શબ્દેન ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ।
`અન્તર્દધે મહાઞ્શબ્દસ્તેન શબ્દેન મોહિતઃ॥' 6-105-16 (43520)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ।
પ્રત્યઘ્નંસ્તરસા વેગં સમરે હયસાદિનામ્ ॥ 6-105-17 (43521)
ઉદ્વૃત્તસ્ય મહારાજ પ્રાવૃટ્કાલેઽતિપૂર્યતઃ।
પૌર્ણમાસ્યામમ્બુવેગં યથા વેલા મહોદધેઃ ॥ 6-105-18 (43522)
તતસ્તે રથિનો રાજઞ્શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
ન્યકૃન્તન્નુત્તમાઙ્ગાનિ શરેણ હયસાદિનામ્ ॥ 6-105-19 (43523)
તે નિપેતુર્મહારાજ નિહતા દૃઢધન્વિભિઃ ।
નાગૈરિવ મહાનાગા યથાવદ્ગિરિગહ્વરે ॥ 6-105-20 (43524)
તેઽપિ પ્રાસૈઃ સુનિશિતૈઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
ન્યકૃન્તન્નુત્તમાઙ્ગાનિ વિચરન્તો દિશો દશ ॥ 6-105-21 (43525)
અભ્યાહતા હયારોહા ઋષ્ટિભિર્ભરતર્ષભ ।
અત્યજન્નુત્તમાઙ્ગાનિ ફલાનીવ મહાદ્રુમાઃ ॥ 6-105-22 (43526)
સમાદિનો હયા રાજંસ્તત્રતત્ર નિષૂદિતાઃ।
પતિતાઃ પાત્યમાનાશ્ચ પ્રત્યદૃશ્યન્ત સર્વશઃ ॥ 6-105-23 (43527)
વધ્યમાના હયાશ્ચૈવ પ્રાદ્રવન્ત ભયાર્દિતાઃ।
યથા સિંહં સમાસાદ્ય મૃગાઃ પ્રાણપરાયણાઃ ॥ 6-105-24 (43528)
પાણ્ડવાશ્ચ મહારાજ જિત્વા શત્રૂન્મહામૃધે ।
દધ્મુઃ શઙ્ખાંશ્ચ ભેરીશ્ચ તાડયામાસુરાહવે ॥ 6-105-25 (43529)
તતો દુર્યોધનો દીનો દૃષ્ટ્વા સૈન્યં પરાજિતમ્ ।
અબ્રવીદ્રતશ્રેષ્ઠ મદ્રરાજમિદં વચઃ ॥ 6-105-26 (43530)
એષ પાણ્ડુસુતો જ્યેષ્ઠો યમાભ્યાં સહિતો રણે ।
પશ્યતાં વો મહાબાહો સેનાં દ્રાવયતિ પ્રભો ॥ 6-105-27 (43531)
તં વારય મહાબાહો વેલેવ મકરાલયમ્ ।
ત્વં હિ સંશ્રૂયસેઽત્યર્થમસહ્યબલવિક્રમઃ ॥ 6-105-28 (43532)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-105-29x (4198)
પુત્રસ્ય તવ તદ્વાક્યં શ્રુત્વા શલ્યઃ પ્રતાપવાન્।
સ યયૌ રથવંશેન યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 6-105-29 (43533)
તદાપતદ્વૈ સહસા શલ્યસ્ય સુમહદ્બલમ્ ।
મહૌઘવેગં સમરે વારયામાસ પાણ્ડવઃ ॥ 6-105-30 (43534)
મદ્રરાજં ચ સમરે ધર્મરાજો મહારથઃ।
દશભિઃ સાયકૈસ્તૂર્ણમાજઘાન સ્તનાન્તરે ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ તં સપ્તભિરજિહ્નગૈઃ ॥ 6-105-31 (43535)
મદ્રરાજોઽપિ તાન્સર્વાનાજઘાન ત્રિભિસ્ત્રિભિઃ ।
યુધિષ્ઠિરં પુનઃ ષષ્ટ્યા વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-105-32 (43536)
માદ્રીપુત્રૌ ચ સંભ્રાન્તૌ દ્વાભ્યાં દ્વાભ્યામતાડયત્।
તતો ભીમો મહાબહુર્દૃષ્ટ્વા રાજનમાહવે॥ 6-105-33 (43537)
મદ્રરાજવશં પ્રાપ્તં મૃત્યોરાસ્યગતં યથા।
અભ્યપદ્યત સંગ્રામે યુધિષ્ઠિરમમિત્રજિત્ ॥ 6-105-34 (43538)
`આપતન્નેવ ભીમસ્તુ મદ્રરાજમતાડયત્।'
સર્વપારશવૈસ્તીક્ષ્ણૈર્નારાચૈર્મર્મભેદિભિઃ ॥ 6-105-35 (43539)
તતો ભીષ્મશ્ચ દ્રોણશ્ચ સૈન્યેન મહતા વૃતૌ।
રાજાનમભ્યપદ્યેતામઞ્જસા શરવર્ષિણૌ ॥ 6-105-36 (43540)
તતો યુદ્ધં મહાઘોરં પ્રાવર્તત સુદારુણમ્।
અપરાં દિશમાસ્થાય દ્યોતમાને દિવાકરે ॥ ॥ 6-105-37 (43541)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે પઞ્ચાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-105-8 તત ઇતિ। સૈન્યેનેતિ પૂર્વસ્માદનુકૃષ્યતે। હયાનાં સૈન્યેન પરિવાર્ય ન્યવારયદિતિ તૃતીયેનાન્વયઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 106
॥ શ્રીઃ ॥
6.106. અધ્યાયઃ 106
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મપરાક્રમમમૃષ્યતા કૃષ્ણેન રથાદવરુહ્ય તદ્વધાયાભિયાનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનેન પશ્ચાદનુધાવ્ય નિવર્તિતસ્ય કૃષ્ણસ્ય તેન સહ પુના રથારોહણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-106-0 (43542)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-106-0x (4199)
તતઃ પિતા તવ ક્રુદ્ધો નિશિતૈઃ સાયકોત્તમૈઃ।
આજઘાન રણે પાર્થાન્સહસેનાન્સમન્તતઃ ॥ 6-106-1 (43543)
ભીમં દ્વાદશભિર્વિદ્ધ્વા સાત્યકિં નવભિઃ શરૈઃ ।
નકુલં ચ ત્રિભિર્વિદ્ધ્વા સહદેવં ચ સપ્તભિઃ ॥ 6-106-2 (43544)
યુધિષ્ઠિરં દ્વાદશભિર્બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં તતો વિદ્ધ્વા નનાદ સુમહાબલઃ ॥ 6-106-3 (43545)
તં દ્વાદશાખ્યૈર્નકુલો માધવશ્ચ ત્રિભિઃ શરૈઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ સપ્તત્યા ભીમસેનશ્ચ સપ્તભિઃ ।
યુધિષ્ઠિરો દ્વાદશભિઃ પ્રત્યવિધ્યત્પિતામહમ્ ॥ 6-106-4 (43546)
દ્રોણસ્તુ સાત્યકિં વિદ્ધ્વા ભીમસેનમવિધ્યત ।
એકૈકં પઞ્ચભિર્બાણૈર્યમદણ્ડોપમૈઃ શિતૈઃ ॥ 6-106-5 (43547)
તૌ ચ તં પ્રત્યવિધ્યેતાં ત્રિભિસ્ત્રિભિરજિહ્મગૈઃ ।
તોત્રૈરિવ મહાનાગં દ્રોણં બ્રાહ્મણપુઙ્ગવમ્ ॥ 6-106-6 (43548)
સૌવીરા કિતવાઃ પ્રાચ્યાઃ પ્રતીચ્યોદીચ્યમાલવાઃ ।
અભીષાહાઃ શૂરસેનાઃ શિબયોઽથ વસાતયઃ।
સંગ્રમે નાજહુર્ભીષ્મં વધ્યમાનાઃ શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-106-7 (43549)
તથૈવાન્યે મહીપાલા નાનાદેશસમાગતાઃ ।
પાણ્ડવાનભ્યવર્તન્ત વિવિધાયુધપાણયઃ ।
તથૈવ પાણ્ડવા રાજન્પરિવવ્રુઃ પિતામહમ્ ॥ 6-106-8 (43550)
સ સમન્તાત્પરિવૃતો રથૌઘૈરપરાજિતઃ ।
ગહનેઽગ્નિરિવોત્સૃષ્ટઃ પ્રજજ્વાલ દહન્પરાન્ ॥ 6-106-9 (43551)
રથાગ્ન્યગારશ્ચાપાર્ચિરસિશક્તિગજેન્ધનઃ ।
શરસ્ફુલિઙ્ગો ભીષ્માગ્નિર્દદાહ ક્ષત્રિયર્ષભાન્ ॥ 6-106-10 (43552)
` યથા હિ સુમહાનગ્નિઃ કક્ષે ચરસિ સાનિલઃ ।'
તથા ભીષ્મો મહારાજ દિવ્યમસ્ત્રમુદીરયન્ ॥ 6-106-11 (43553)
સુવર્ણપુઙ્ખૈરિષુભિર્ગાર્ધ્રપક્ષૈઃ સુતેજનૈઃ ।
કર્ણિનાલીકનારાચૈશ્છાદયામાસ તદ્બલમ્ ॥ 6-106-12 (43554)
અપાતયદ્ધ્વજાંશ્ચૈવ રથિનશ્ચ શિતૈઃ શરૈઃ ।
મુણ્ડતાલવનાનીવ ચકાર સ રથવ્રજાન્ ॥ 6-106-13 (43555)
નિર્મનુષ્યાન્રથાન્રાજન્ગજાનશ્વાંશ્ચ સંયુગે।
અકરોત્સ મહાબાહુઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ ॥ 6-106-14 (43556)
તસ્ય જ્યાતલનિર્ઘોષં વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ।
નિશમ્ય સર્વભૂતાનિ સમકમ્પન્ત ભારત ॥ 6-106-15 (43557)
અમોઘા હ્યપત્નબાણાઃ પિતુસ્તે ભરતર્ષભ।
નાસજ્જન્ત તનુત્રેષુ ભીષ્મચાપચ્યુતાઃ શરાઃ ॥ 6-106-16 (43558)
હતવીરાન્રથાન્રાજન્સંયુક્તાઞ્જવનૈર્હયૈઃ ।
અપશ્યામ મહારાજ હ્રિયમાણાન્રણાજિરે ॥ 6-106-17 (43559)
ચેદિકાશિકરૂષાણાં સહસ્રાણિ ચતુર્દશ ।
મહારથાઃ સમાખ્યાતાઃ કલપુત્રાસ્તનુત્યજઃ ।
અપરાવર્તિનઃ સર્વે સુવર્ણવિકૃતધ્વજાઃ॥ 6-106-18 (43560)
સંગ્રામે ભીષ્મમાસાદ્ય વ્યાદિતાસ્યમિવાન્તકમ્।
નિમગ્નાઃ પરલોકાય સવાજિરથકુઞ્જરાઃ ॥ 6-106-19 (43561)
ભગ્નાક્ષોપસ્કરાન્કાંશ્ચિદ્ભગ્નચક્રાંશ્ચ ભારત।
અપશ્યામ મહારાજ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-106-20 (43562)
સવરૂથૈ રથૈર્ભગ્નૈ રથિભિશ્ચ નિપાતિતૈઃ ।
શરૈઃ સુકવચૈશ્છિન્નૈઃ પટ્ટસૈશ્ચ વિશાંપતે ॥ 6-106-21 (43563)
ગદાભિર્ભિણ્ડિપાલૈશ્ચ નિશિતૈશ્ચ શિલીમુખૈઃ ।
અનુકર્ષૈરુપાસઙ્ગૈશ્ચક્રૈર્ભગ્નૈશ્ચ મારિષ ॥ 6-106-22 (43564)
બાહુભિઃ કાર્મુકૈઃ ખઙ્ગૈઃ શિરોભિશ્ચ સકુણ્ડલૈઃ।
તલત્રૈરઙ્ગુલિત્રૈશ્ચ ધ્વજૈશ્ચ વિનિપાતિતૈઃ।
ચાપૈશ્ચ બહુધા ચ્છિન્નૈઃ સમાસ્તીર્યત મેદિની ॥ 6-106-23 (43565)
ગજારોહા ગજાન્રાજન્હયાંશ્ચ હયસાદિનઃ ।
અભિપેતુર્દ્રુતં તત્ર શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-106-24 (43566)
યતમાનાશ્ચ તે વીરા દ્રવમાણાન્મહારથાન્।
નાશક્નુવન્વારયિતું ભીષ્મબાણપ્રપીડિતાન્ ॥ 6-106-25 (43567)
મહેન્દ્રસમવીર્યેણ વધ્યમાના મહાચમૂઃ ।
અભજ્યત મહારાજ ન ચ દ્વૌ સમધાવતામ્ ॥ 6-106-26 (43568)
આવિદ્ધરથનાગાશ્વં પતિતધ્વજસંકુલમ્ ।
અનીકં પાણ્ડુપુત્રાણાં હાહાભૂતમચેતનમ્ ॥ 6-106-27 (43569)
જઘાનાત્ર પિતા પુત્રં પુત્રશ્ચ પિતરં તથ।
પ્રિયં સખાય ચાક્રન્દે સખા દૈવબલાત્કૃતઃ ॥ 6-106-28 (43570)
વિમુચ્ય કવચાનન્યે પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈનિકાઃ ।
પ્રકીર્ય કેશાન્ધાવન્તઃ પ્રત્યદૃશ્યન્ત સર્વશઃ ॥ 6-106-29 (43571)
તદ્ગોકુલમિવોદ્ભ્રાન્તમુદ્ભાન્તરથકૂબરમ્ ।
દદૃશે પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈન્યમાર્તસ્વરં તદા ॥ 6-106-30 (43572)
પ્રભજ્યમાનં સૈન્યં તુ દૃષ્ટ્વા યાદવનન્દનઃ ।
ઉવાચ પાર્થં બીભત્સું નિગૃહ્ય રથમુત્તમમ્ ॥ 6-106-31 (43573)
શ્રીભગવાનુવાચ। 6-106-32x (4200)
અયં સ કાલઃ સંપ્રાપ્તઃ પાર્થ યઃ કાઙ્ક્ષિતસ્તવ।
પ્રહરાસ્મૈ નરવ્યાઘ્ર ભીષ્માયાહવશોભિને ॥ 6-106-32 (43574)
યત્પુરા કથિતં વીર ત્વયા રાજ્ઞાં સમાગમે।
વિરાટનગરે તાત સઞ્જયસ્ય સમીપતઃ ॥ 6-106-33 (43575)
ભીષ્મદ્રોણમુખાન્સર્વાન્ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈનિકાન્ ।
સાનુબન્ધાન્હનિષ્યામિ યે માં યોત્સ્યન્તિ સઙ્ગરે ॥ 6-106-34 (43576)
ઇતિ તત્કુરુ કૌન્તેય સત્યં વાક્યમરિન્દમ।
ક્ષત્રધર્મમનુસ્મૃત્ય યુધ્યસ્વ વિગતજ્વરઃ ॥ 6-106-35 (43577)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-106-36x (4201)
ઇત્યુક્તો વાસુદેવેન તિર્યગ્દૃષ્ટિરધોમુખઃ।
અકામ ઇવ બીભત્સુરિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-106-36 (43578)
અવધ્યાનાં વધં કૃત્વા રાજ્યં વા નરકોત્તરમ્ ।
દુઃખાનિ વનવાસે વા કિં નુ મે સુકૃતં ભવેત્ ॥ 6-106-37 (43579)
ચોદયાશ્વાન્યતો ભીષ્મઃ કરિષ્યે વચનં તવ।
પાતયિષ્યામિ દુર્ધર્ષં ભીષ્મં કુરુપિતામહમ્ ॥ 6-106-38 (43580)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-106-39x (4202)
સ ચાશ્વાન્રજતપ્રખ્યાંશ્ચોદયામાસ માધવઃ।
યતો ભીષ્મસ્તતો રાજન્દુષ્પ્રેક્ષ્યો રશ્મિવાનિવ । 6-106-39 (43581)
તતસ્તત્પુનરાવૃત્તં યુધિષ્ઠિરબલં મહત્।
દૃષ્ટ્વા પાર્થં મહાબાહું ભીષ્માયોદ્યતમાહવે ॥ 6-106-40 (43582)
તતો ભીષ્મઃ કુરુશ્રેષ્ઠઃ સિંહવદ્વિનદન્મુહુઃ ।
ધનંજયરથં શીઘ્રં શરવર્ષૈરવાકિરત્ ॥ 6-106-41 (43583)
ક્ષણેન સ રથસ્તસ્ય સહયઃ સહસારથિઃ ।
શરવર્ષેણ મહતા ન પ્રાજ્ઞાયત ભારત ॥ 6-106-42 (43584)
વાસુદેવસ્ત્વસંભ્રાન્તો ધૈર્યમાસ્થાય સત્વરઃ ।
ચોદયામાસ તાનશ્વાન્વિનુન્નાન્ભીષ્મસાયકૈઃ ॥ 6-106-43 (43585)
તતઃ પાર્થો ધનુર્ગૃહ્ય દિવ્યં જલદનિઃસ્વનમ્ ।
પાતયામાસ ભીષ્મસ્ય ધનુશ્છિત્ત્વા શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-106-44 (43586)
સ ચ્છિન્નધન્વા કૌરવ્યઃ પુનરન્યન્મહદ્ધનુઃ ।
નિમેષાન્તરમાત્રેણ સજ્યં ચક્રે પિતા તવ ॥ 6-106-45 (43587)
ચકર્ષ ચ તતો દોર્ભ્યાં ધનુર્જલદનિઃસ્વનમ્ ।
અથાસ્ય તદપિ ક્રુદ્ધશ્ચિચ્છેદ ધનુરર્જુનઃ ।
તસ્ય તત્પૂજયામાસ લાઘવં શન્તનોઃ સુતઃ ॥ 6-106-46 (43588)
ગાઙ્ગેયસ્ત્વબ્રવીત્પાર્થં ધન્વિશ્રેષ્ઠમરિંદમ।
સાધુસાધુ મહાબાહો સાધુ કુન્તીસુતેતિ ચ ॥ 6-106-47 (43589)
સમાભાષ્યૈવમપરં પ્રગૃહ્ય રુચિરં ધનુઃ।
મુમોચ સમરે ભીષ્મઃ શરાન્પાર્થરથં પ્રતિ ॥ 6-106-48 (43590)
અદર્શયદ્વસુદેવો હયયાને પરં બલમ્।
મોઘાન્કુર્વઞ્શરાંસ્તસ્ય મણ્ડલાનિ નિદર્શયન્ ॥ 6-106-49 (43591)
શુશુભાતે નરવ્યાઘ્રૌ તૌ ભીષ્મશરવિક્ષતૌ ।
ગોવૃષાવિવ સંરબ્ધૌ વિષાણોલ્લિખિતાઙ્કિતૌ ॥ 6-106-50 (43592)
વાસુદેવસ્તુ સંપ્રેક્ષ્ય પાર્થસ્ય મૃદુયુદ્ધતામ્ ।
ભીષ્મં ચ શરવર્ષાણિ સૃજન્તમનિશં યુધિ ॥ 6-106-51 (43593)
પ્રતપન્તમિવાદિત્યં મધ્યમાસાદ્ય સેનયોઃ ।
વરાન્વરાન્વિનિઘ્નન્તં પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈનિકાન્ ॥ 6-106-52 (43594)
યુગાન્તમિવ કુર્વાણં ભીષ્મં યૌધિષ્ઠિરે બલે ।
નામૃષ્યત મહાબાહુર્માધવઃ પરવીરહા ॥ 6-106-53 (43595)
ઉત્સૃજ્ય રજતપ્રખ્યાન્હયાન્પાર્થસ્ય મારિષ ।
વાસુદેવસ્તતો યોગી પ્રચસ્કન્દ મહારથાત્ ॥ 6-106-54 (43596)
અભિદુદ્રાવ ભીષ્મં સ ભુજપ્રહરણો બલી।
પ્રતોદપાણિસ્તેજસ્વી સિંહવદ્વિનદન્મુહુઃ ॥ 6-106-55 (43597)
દારયન્નિવ પદ્ભ્યાં સ જગતીં જગદીશ્વરઃ ।
ક્રોધતામ્રેક્ષણઃ કૃષ્ણો જિઘાંસુરમિતદ્યુતિઃ ॥ 6-106-56 (43598)
ગ્રસન્નિવ ચ તેજાંસિ તાવકાનાં મહાહવે ।
દૃષ્ટ્વા માધવમાક્રન્દે ભીષ્માયોદ્યતમન્તિકે ॥ 6-106-57 (43599)
હતો ભીષ્મો હતો ભીષ્મ ઇતિ તત્રસ્મ સૈનિકાઃ ।
ક્રોશન્તઃ પ્રાદ્રવન્સર્વે વાસુદેવભયાતુરાઃ ॥ 6-106-58 (43600)
પીતકૌશેયસંવીતો મણિશ્યામો જનાર્દનઃ ।
શુશુભે વિદ્રવન્ભીષ્મં વિદ્યુન્માલી યથામ્બુદઃ ॥ 6-106-59 (43601)
સ સિંહ ઇવ માતઙ્ગં યથર્ષભ ઇવર્ષભમ્ ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન વિનદન્યાદવર્ષભઃ ॥ 6-106-60 (43602)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય પુણ્ડરીકાક્ષમાહવે।
અસંભ્રમં રણે ભીષ્મો વિચકર્ષ મહદ્ધનુઃ ।
ઉવાચ ચૈવ ગોવિન્દમસંભ્રાન્તેન ચેતસા ॥ 6-106-61 (43603)
એહ્યેહિ પુણ્ડરીકાક્ષ દેવદેવ નમોસ્તુ તે ।
મામદ્ય સાત્વતશ્રેષ્ઠ તાપયસ્ત મહાહવે ॥ 6-106-62 (43604)
ત્વયા હિ દેવ સંગ્રામે હતસ્યાપિ મમાનઘ ।
શ્રેય એવ પરં કૃષ્ણ લોકે ભવતિ સર્વતઃ ॥ 6-106-63 (43605)
સંભાવિતોઽસ્મિ ગોવિન્દ ત્રૈલોક્યેનાદ્ય સંયુગે।
પ્રહરસ્વ યથેષ્ટં વૈ દાસોઽસ્મિ તવ ચાનઘ ॥ 6-106-64 (43606)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-106-65x (4203)
અન્વગેવ તતઃ પાર્થઃ સમભિદ્રુત્ય કેશવમ્ ।
નિજગ્રાહ મહાબાહુર્બાહુભ્યાં પરિગૃહ્ય વૈ ॥ 6-106-65 (43607)
નિગૃહ્યમાણઃ પાર્થેન કૃષ્ણો રાજીવલોચનઃ ।
જગામૈવૈનમાદાય વેગેન પુરુષોત્તમઃ ॥ 6-106-66 (43608)
પાર્થસ્તુ વિષ્ટભ્ય બલાચ્ચરણૌ પરવીરહા ।
નિજગ્રાહ હૃષીકેશં કથંચિદ્દશમે પદે ॥ 6-106-67 (43609)
તત એવમુવાચાર્તઃ ક્રોધપર્યાકુલેક્ષણમ્ ।
નિઃશ્વસન્તં યથા નાગમર્જુનઃ પ્રણયાત્સખા ॥ 6-106-68 (43610)
નિવર્તસ્વ મહાબાહો નાનૃતં કર્તુમર્હસિ ।
યત્ત્વયા કથિતં પૂર્વં ન યોત્સ્યામીતિ કેશવ ॥ 6-106-69 (43611)
મિથ્યાવાદીતિ લોકાસ્ત્વાં કથયિષ્યન્તિ માધવ ।
મમૈષ ભારઃ સર્વો હિ હનિષ્યામિ પિતામહમ્ ॥ 6-106-70 (43612)
શપે કેશવ શસ્ત્રેણ સત્યેન સુકૃતેન ચ।
અન્તં યથા ગમિષ્યામિ શત્રૂણાં શત્રુસૂદન ॥ 6-106-71 (43613)
અદ્યૈવ પશ્ય દુર્ધર્ષં પાત્યમાનં મહારથમ્ ।
તારાપતિમિવાપૂર્ણમન્તકાલે યદૃચ્છયા ॥ 6-106-72 (43614)
માધવસ્તુ વચઃ શ્રુત્વા ફલ્ગુનસ્ય મહાત્મનઃ।
`અભવત્પરમપ્રીતો દૃષ્ટ્વા પાર્થસ્ય વિક્રમમ્'।
ન કિંચિદુક્ત્વા સક્રોધ આરુરોહ રથં પુનઃ ॥ 6-106-73 (43615)
તૌ રથસ્થૌ નરવ્યાઘ્રૌ ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ પુનઃ।
વવર્ષ શરવર્ષેણ મેઘો વૃષ્ટ્યા યથાઽચલૌ ॥ 6-106-74 (43616)
પ્રાણાનાદત્ત યોધાનાં પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
ગભસ્તિભિરિવાદિત્યસ્તેજાંસિ શિશિરાત્યયે ॥ 6-106-75 (43617)
યથા કુરૂણાં સૈન્યાનિ બભઞ્જુર્યુધિ પાણ્ડવાઃ ।
તથા પાણ્ડવસૈન્યાનિ બભઞ્જ યુધિ તે પિતા ॥ 6-106-76 (43618)
હતવિદ્રુતસૈન્યાસ્તુ નિરુત્સાહા વિચેતસઃ ।
નિરીક્ષિતું ન શેકુસ્તે ભીષ્મમપ્રતિમં રણે ॥ 6-106-77 (43619)
મધ્યં ગતમિવાદિત્યં પ્રતપન્તં સ્વતેજસા ।
તે વધ્યમાના ભીષ્મેણ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-106-78 (43620)
કુર્વાણં સમરે કર્માણ્યતિમાનુષવિક્રમમ્।
વીક્ષાંચક્રુર્મહારાજ પાણ્ડવા ભયપીડિતાઃ ॥ 6-106-79 (43621)
તથા પાણ્ડવસૈન્યાનિ દ્રાવ્યમાણાનિ ભારત।
ત્રાતારં નાધ્યગચ્છન્ત ગાવઃ પઙ્કગતા ઇવ।
પિપીલિકા ઇવ ક્ષુણ્ણા દુર્બલા બલિના રણે ॥ 6-106-80 (43622)
તથૈવ યોધા રાજેન્દ્ર ભીષ્મેણામિત્રઘાતિના।
સમરે મૃદિતાઃ સર્વે પાણ્ડવાઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ ॥ 6-106-81 (43623)
મહારથં ભારત દુષ્પ્રકમ્પં
શરૌઘિણં પ્રતપન્તં નરેન્દ્રાન્।
ભીષ્મં ન શેકુઃ પ્રતિવીક્ષિતું તે
શરાર્ચિષં સૂર્યમિવાતપન્તમ્ ॥ 6-106-82 (43624)
વિમૃદ્ગતસ્તસ્ય તુ પાણ્ડુસેના-
મસ્તં જગામાથ સહસ્રરશ્મિઃ।
તતો હિ ભીષ્મઃ સબલાન્સસૈન્યા-
ન્ન્યવારયત્પાણ્ડુસુતાઞ્શરૌઘૈઃ ॥ 6-106-83 (43625)
જઘાન ચૈતાન્સુભૃશં મહાબલો
મહાવ્રતઃ પાણ્ડુસુતાન્મહાસ્ત્રૈઃ ।
રણે કરૂણાધિપચેદિપૈર્બલૈ-
ર્વૃતાન્સદા ચક્રધરસ્ય પશ્યતઃ।
તતો બલાનાં શ્રમકર્શિતાનાં 6-106-84 (43626)
6-106-84f"
મનોઽવહારં પ્રતિ સંબભૂવ ॥ ॥
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ નવમદિવસયુદ્ધે ષડધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 107
॥ શ્રીઃ ॥
6.107. અધ્યાયઃ 107
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ કૃષ્ણેનસહ સંમન્ત્ર્ય રાત્રૌ ભીષ્મમેત્ય તદ્વધોપાયકથનપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ તંપ્રતિ ભીષ્મેણ તત્કથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-107-0 (43627)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-107-0x (4204)
યુધ્યતામેવ તેષાં તુ ભાસ્કરેઽસ્તમુપાગતે।
સન્ધ્યા સમભવદ્ધોરા નાપશ્યામ તતો રણમ્ ॥ 6-107-1 (43628)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા સન્ધ્યાં સંદૃશ્ય ભારત।
વધ્યમાનં ચ ભીષ્મેણ ત્યક્તાસ્ત્રં ભયવિહ્વલમ્ ॥ 6-107-2 (43629)
સ્વસૈન્યં ચ પરાવૃત્તં પલાયનપરાયણમ્।
ભીષ્મં ચ યુધિ સંરબ્ધં પીડયન્તં મહારથમ્ ॥ 6-107-3 (43630)
સોમકાંશ્ચ જિતાન્દૃષ્ટ્વા નિરુત્સાહાન્મહારથાન્।
` નિશામુખં ચ સંપ્રેક્ષ્ય ઘોરરૂપં ભયાનકમ્।'
ચિન્તયિત્વા તતો રાજ્ઞામપહારમકારયત્ ॥ 6-107-4 (43631)
તતોઽપહારં સૈન્યાનાં ચક્રે રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ।
તથૈવ તવ સૈન્યાનામપહારે હ્યભૂત્તદા ॥ 6-107-5 (43632)
તતોઽપહારં સૈન્યાનાં કૃત્વા તત્ર મહારથાઃ ।
ન્યવિશન્ત કુરુશ્રેષ્ઠ સંગ્રામે ક્ષતવિક્ષતાઃ ॥ 6-107-6 (43633)
ભીષ્મસ્ય સમરે કર્મ ચિન્તયાનાસ્તુ પાણ્ડવાઃ ।
નાલભન્ત તદા શાન્તિં ભીષ્મબાણપ્રપીડિતાઃ ॥ 6-107-7 (43634)
ભીષ્મોઽપિ સમરે જિત્વા પાણ્ડવાન્સહ સૃઞ્જયાન્।
પૂજ્યમાનસ્તવ સુતૈર્વન્દ્યમાનશ્ચ ભારત ॥ 6-107-8 (43635)
ન્યવિશત્કુરુભિઃ સાર્ધં હૃષ્ટરૂપૈઃ સમન્તતઃ ।
તતો રાત્રિઃ સમભવત્સર્વભૂતપ્રમોહિની ॥ 6-107-9 (43636)
તસ્મિન્રાત્રિમુખે ઘોરે પાણ્ડવા વૃષ્ણિભિઃ સહ ।
સૃઞ્જયાશ્ચ દુરાધર્ષા મન્ત્રાય સમુપાવિશન્ ॥ 6-107-10 (43637)
આત્મનિઃશ્રેયસં સર્વે પ્રાપ્તકાલં મહાબલાઃ।
મન્ત્રયામાસુરવ્યગ્રા મન્ત્રનિશ્ચયકોવિદાઃ ॥ 6-107-11 (43638)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા મન્ત્રયિત્વા ચિરં નૃપ ।
વાસુદેવં સમુદ્વીક્ષ્ય વચનં ચેદમાદદે ॥ 6-107-12 (43639)
કૃષ્ણ પશ્ય માહાત્માનં ભીષ્મં ભીમપરાક્રમમ્ ।
ગજં નલવનાનીવ વિમૃદ્ગન્તં બલં મમ ॥ 6-107-13 (43640)
ન ચૈવૈનં મહાત્માનમુત્સહામો નિરીક્ષિતુમ્ ।
લેલિહ્યમાનં સૈન્યેષુ પ્રવૃદ્ધમિવ પાવકમ્ ॥ 6-107-14 (43641)
યથા ઘોરો મહાનાગસ્તક્ષકો વૈ વિષોલ્બણઃ।
તથા ભીષ્મો રણે ક્રુદ્ધસ્તીક્ષ્ણશસ્ત્રઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-107-15 (43642)
ગૃહીતચાપઃ સમરે પ્રમુઞ્ચન્નિશિતાઞ્છરાન્।
શક્યો જેતું યમઃ ક્રુદ્ધો વજ્રપાણિશ્ચ દેવરાટ્ ॥ 6-107-16 (43643)
વરુણઃ પાશભૃચ્ચાપિ સગદો વા ધનેશ્વરઃ ।
ન તુ ભીષ્મઃ સુસંક્રુદ્ધઃ શક્યો જેતું મહાહવે ॥ 6-107-17 (43644)
સોઽહમેવં ગતે કૃષ્ણ નિમગ્નઃ શોકસાગરે।
આત્મનો બુદ્ધિદૌર્બલ્યાદ્ભીષ્મમાસાદ્ય સંયુગે ॥ 6-107-18 (43645)
વનં યાસ્યામિ દુર્ધર્ષ શ્રેયો વૈ તત્ર મે ગતમ્ ।
ન યુદ્ધં રોચતે કૃષ્ણ હન્તિ ભીષ્મો હિ નઃ સદા ॥ 6-107-19 (43646)
યથા પ્રજ્વલિતં વહ્નિં પતઙ્ગઃ સમભિદ્રવન્।
એકતો મૃત્યુમભ્યેતિ તથાઽહં ભીષ્મમેયિવાન્ ॥ 6-107-20 (43647)
ક્ષયં નીતોઽસ્મિ વાર્ષ્ણેય રાજ્યહેતોઃ પરાક્રમી ।
ભ્રાતરશ્ચૈવ મે શુરાઃ સાયકૈર્ભૃશપીડિતાઃ ॥ 6-107-21 (43648)
મત્કૃતે ભ્રાતૃસૌહાર્દાદ્રાજ્યભ્રષ્ટા વનં ગતાઃ।
પરિક્લિષ્ટા તથા કૃષ્ણા મત્કૃતે મધુસૂદન ॥ 6-107-22 (43649)
જીવિતં બહુ મન્યેઽહં જીવિતં હ્યદ્ય દુર્લભમ્।
જીવિતસ્યાદ્ય શેષેણ ચરિષ્યે ધર્મમુત્તમમ્ ॥ 6-107-23 (43650)
યદિ તેઽહમનુગ્રાહ્યો ભ્રાતૃભિઃ સ કેશવ ।
સ્વધર્મસ્યાવિરોધેન હિતં વ્યાહર કેશવ ॥ 6-107-24 (43651)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-107-25x (4205)
એવં શ્રુત્વા વચસ્તસ્ય કારુણ્યાદ્બહુવિસ્તરમ્।
પ્રત્યુવાચ તતઃ કૃષ્ણઃ સાન્ત્વયાનો યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 6-107-25 (43652)
શ્રીભગવાનુવાચ । 6-107-26x (4206)
ધર્મપુત્ર વિષાદં ત્વં મા કૃથાઃ સત્યસંગર ।
યસ્ય તે ભ્રાતરઃ શૂરા દુર્જયાઃ સત્રુસૂદનાઃ ॥ 6-107-26 (43653)
અર્જુનો ભીમસેનશ્ચ વાય્વગ્નિસમતેજસૌ।
માદ્રીપુત્રૌ ચ વિક્રાન્તૌ ત્રિદશાનામિવિશ્વરૌ ॥ 6-107-27 (43654)
માં વા નિયુઙ્ક્ષ્વ સૌહાર્દાદ્યોત્સ્યે ભીષ્મેણ પાણ્ડવ ।
ત્વપ્રયુક્તો મહારાજ કિં ન કુર્યાં મહાહવે ॥ 6-107-28 (43655)
હનિષ્યામિ રણે ભીષ્મમાહૂય પુરુષર્ષભમ્ ।
પશ્યતાં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં યદિ નેચ્છતિ ફલ્ગુનઃ ॥ 6-107-29 (43656)
યદિ ભીષ્મે હતે વીરે જયં પશ્યસિ પણ્ડવ।
હન્તાસ્મ્યેકરથેનાદ્ય કુરુવૃદ્ધં પિતામહમ્ ॥ 6-107-30 (43657)
પશ્ય મે વિક્રમં રાજન્મહેન્દ્રસ્યેવ સંયુગે।
વિમુઞ્ચન્તં મહાસ્ત્રામિ પાતયિષ્યામિ તં રથાત્ ॥ 6-107-31 (43658)
યઃ શત્રુઃ પાણ્ડુપુત્રાણાં મચ્છત્રુઃ સ ન સંશયઃ।
મદર્થા ભવદર્થા યે યે મદીયાસ્તવૈવ તે ॥ 6-107-32 (43659)
તવ ભ્રાતા મમ સખા સંબન્ધી શિષ્ય એવ ચ ।
માંસાન્યુત્કૃત્ય દાસ્યામિ ફલ્ગુનાર્થે મહીપતે ॥ 6-107-33 (43660)
એષ ચાપિ નરવ્યાઘ્રો મત્કૃતે જીવિતં ત્યજેત્।
એષ નઃ સમયસ્તાત તારયેમ પરસ્પરમ્ ॥ 6-107-34 (43661)
સ માં નિયુઙ્ક્ષ્વ રાજેન્દ્ર યાવત્સજ્જો ભવામ્યહમ્ ।
પ્રતિજ્ઞાતમુપપ્લાવ્યે યત્તત્પાર્થેન પૂર્વતઃ ॥ 6-107-35 (43662)
પાતયિષ્યામિ ગાઙ્ગેયમિત્યુલૂકસ્ય સંનિધૌ।
પરિરક્ષ્યમિદં તાવદ્વચઃ પાર્થસ્ય ધીમતઃ ॥ 6-107-36 (43663)
અનુજ્ઞાતેન પાર્થેન મયા કાર્યં ન સંશયઃ।
અથવા ફલ્ગુનસ્યૈષ ભારઃ પરિમિતો રણે ॥ 6-107-37 (43664)
સ હનિષ્યતિ સંગ્રામે ભીષ્મં પરપુરંજયમ્ ।
અશક્યમપિ કુર્યાદ્ધિ રણે પાર્થઃ સમુદ્યતઃ ॥ 6-107-38 (43665)
ત્રિદશાન્વા સમુદ્યુક્તાન્સહિતાન્દૈત્યદાનવૈઃ ।
નિહન્ત્યાદર્જુનઃ સઙ્ખ્યે કિમુ ભીષ્મં નરાધિપ ॥ 6-107-39 (43666)
વિપરીતો મહાવીર્યો ગતસત્વોઽલ્પજીવનઃ ।
ભીષ્મઃ શાન્તનવો નૂનં કર્તવ્યં નાવબુધ્યતે ॥ 6-107-40 (43667)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-107-41x (4207)
એવમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ માધવ।
સર્વે હ્યેતે ન પર્યાપ્તાસ્તવ વેગવિધારણે ॥ 6-107-41 (43668)
નિયતં સમાવાપ્સ્યામિ સર્વમેતદ્યથેપ્સિતમ્ ।
યસ્ય મે પુરુષવ્યાઘ્ર ભવાન્પક્ષે વ્યવસ્થિતઃ ॥ 6-107-42 (43669)
સેન્દ્રાનપિ રણે દેવાઞ્જયેયં જયતાં વર।
ત્વયા નાથેન ગોવિન્દ કિમુ ભીષ્મં મહારથમ્ ॥ 6-107-43 (43670)
ન તુ ત્વામનૃતં કર્તુમુત્સહે સ્વાત્મગૌરવાત્।
અયુધ્યમાનાઃ સહાય્યં યથોક્તં કુરુ માધવ ॥ 6-107-44 (43671)
સમયસ્તુ કૃતઃ કશ્ચિન્મમ ભીષ્મેણ સંયુગે।
મન્ત્રયિષ્યે તવાર્થાય ન તુ યોત્સ્યે કથંચન ॥ 6-107-45 (43672)
દુર્યોધનાર્થં યોત્સ્યામિ સત્યમેતદિતિ પ્રભો।
સ હિ રાજ્યસ્ય મે દાતા મન્ત્રસ્યૈવ ચ માધવ ॥ 6-107-46 (43673)
તસ્માદ્દેવવ્રતં ભૂયો વધોપાયાર્થમાત્મનઃ ।
ભવતા સહિતાઃ સર્વે પ્રયામ મધુસૂદન ॥ 6-107-47 (43674)
તદ્વયં સહિતા ગત્વા ભીષ્મમાશુ નરોત્તમમ્ ।
રુચિતે તવ પૃચ્છામિ મન્ત્રં વાર્ષ્ણેય માચિરમ્ ॥ 6-107-48 (43675)
સ વક્ષ્યતિ હિતં વાક્યં સત્યમસ્માજ્જનાર્દન।
યથા ચ વક્ષ્યતે કૃષ્ણ તથા કર્તાસ્મિ સંયુગે ॥ 6-107-49 (43676)
સ નો જયસ્ય દાતા સ્યાન્મન્ત્રસ્ય ચ દૃઢવ્રતઃ ।
બાલાઃ પિત્રા વિહીનાશ્ચ તેન સંવર્ધિતા વયમ્ ॥ 6-107-50 (43677)
તં ચેત્પિતામહં વૃદ્ધં હન્તુમિચ્છામિ માધવ।
પિતુઃ પિતરમિષ્ટં ચ ધિગસ્તુ ક્ષત્રજીવિકામ્ ॥ 6-107-51 (43678)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-107-52x (4208)
તતોઽબ્રવીન્મહારાજ વાર્ષ્ણેયઃ કુરુનન્દનમ્ ।
રોચતે મે મહાપ્રાજ્ઞ રાજેન્દ્ર તવ ભાષિતમ્ ॥ 6-107-52 (43679)
દેવવ્રતઃ કૃતી ભીષ્મઃ પ્રેક્ષિતેનાપિ નિર્દહેત્।
ગમ્યતાં સ્વવધોપાયં પ્રષ્ટું સાગરગાસુતમ્ ॥ 6-107-53 (43680)
વક્તમર્હતિ સત્યં સ ત્વયા પૃષ્ટો વિશેષતઃ ।
તે વયં તત્ર ગચ્છામઃ પ્રષ્ટું કુરુપિતામહમ્ ॥ 6-107-54 (43681)
ગત્વા શાન્તનવં વૃદ્ધં મન્ત્રં પૃચ્છામ ભારત ।
સ નો દાસ્યતિ મન્ત્રં યં તેન યોત્સ્યામહે પરાન્ ॥ 6-107-55 (43682)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-107-56x (4209)
એવમામન્ત્ર્ય તે વીરાઃ પાણ્ડવાઃ પાણ્ડુપૂર્વજ।
જગ્મુસ્તે સહિતાઃ સર્વે વાસુદેવશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 6-107-56 (43683)
વિમુક્તશસ્ત્રકવચા ભીષ્મસ્ય સદનં પ્રતિ।
પ્રવિશ્ય ચ તદા ભીષ્મં શિરોભિઃ પ્રણિપેદિરે ॥ 6-107-57 (43684)
પૂજયન્તો મહારાજ પાણ્ડવા ભરતર્ષભમ્ ।
પ્રણમ્ય શિરસા ચૈનં ભીષ્મં શરણમભ્યયુઃ ॥ 6-107-58 (43685)
તાનુવાચ મહાબાહુર્ભીષ્મઃ કુરુપિતામહઃ ।
સ્વાગતં તવ વાર્ષ્ણેય સ્વાગતં તે ધનઞ્જય ॥ 6-107-59 (43686)
સ્વાગતં ધર્મપુત્રાય ભીમાય યમયોસ્તથા।
કિં વા કાર્યં કરોમ્યદ્ય યુષ્માકં પ્રીતિવર્ધનં ॥ 6-107-60 (43687)
`યુદ્ધાદન્યત્ર હે વત્સાઃ પ્રીયન્તાં મા વિશઙ્કથ ।'
સર્વાત્મનાપિ કર્તાસ્મિ યદપિ સ્યાત્સદુષ્કરમ્ ।
તથા બ્રુવાણં ગાઙ્ગેયં પ્રીતિયુક્તં પુનઃપુનઃ ॥ 6-107-61 (43688)
ઉવાચ રાજા દીનાત્મા પ્રીતિયુક્તમિદં વચઃ।
કથં જયેમ સર્વજ્ઞ કથં રાજ્યં લભેમહિ ॥ 6-107-62 (43689)
પ્રજાનાં સંશયો ન સ્યાત્કથં તન્મે બદ પ્રભો ।
ભવાન્હિ નો વધોપાયં બ્રવીતુ સ્વયમાત્મનઃ ॥ 6-107-63 (43690)
ભવન્તં સમરે વીર વિષહેમ કથં વયમ્।
ન હિ તે સૂક્ષ્મમપ્યસ્તિ રન્ધ્રં કુરુપિતામહ ॥ 6-107-64 (43691)
મણ્ડલેનૈવ ધનુષા દૃશ્યસે સંયુગે સદા।
આદદાનં સંદધાનં વિકર્ષન્તં ધનુર્ન ચ ॥ 6-107-65 (43692)
પશ્યામસ્ત્વાં મહાબાહો રથે સૂર્યમિવાપરમ્ ।
રથાશ્વનરનાગાનાં હન્તારં પરવીરહન્ ॥ 6-107-66 (43693)
કોઽથવોત્સહતે જેતું વાં પુમાન્ભરતર્ષભ ।
વર્ષતા શરવર્ષાણિ મહાન્તિ પુરુષર્ષભ ॥ 6-107-67 (43694)
ક્ષયં નિતા હિ પૃતના સંયુગે મહતી મમ।
યથા યુધિ જયેમ ત્વાં યથા રાજ્યં ભૃશં મમ ॥ 6-107-68 (43695)
મમ સૈન્યસ્ય ચ ક્ષેમં તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ । 6-107-69xસઞ્જય ઉવાચ।
તતોઽબ્રવીચ્છાન્તનવઃ પાણ્ડવાન્પાણ્ડુપૂર્વજ ॥ 6-107-69 (43696)
ન કથંચન કૌન્તેય મયિ જીવતિ સંયુગે।
જયો ભવતિ સર્વજ્ઞ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 6-107-70 (43697)
નિર્જિતે મયિ યુદ્ધેન રણે જેષ્યથ પાણ્ડવાઃ ।
ક્ષિપ્રં મયિ પ્રહરત યદીચ્છથ રણે જયમ્ ॥ 6-107-71 (43698)
અનુજાનામિ વઃ પાર્થાઃ પ્રહરધ્વં યથાસુખમ્ ।
એવં હિ સુકૃતં મન્યે ભવતાં વિદિતો હ્યહમ્ ।
હતે મયિ હતં સર્વં તસ્માદેવં વિધીયતામ્ ॥ 6-107-72 (43699)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 6-107-73x (4210)
બ્રૂહિ તસ્માદુપાયં નો યથા યુદ્ધે જયેમહિ।
ભવન્તં સમરે ક્રુદ્ધં દણ્ડહસ્તમિવાન્તકમ્ ॥ 6-107-73 (43700)
શક્યો વજ્રધરો જેતું વરુણોઽથ યમસ્તથા।
ન ભવાન્સમરે શક્યઃ સેન્દ્રૈરપિ સુરાસુરૈઃ ॥ 6-107-74 (43701)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-107-75x (4211)
સત્યમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ પાણ્ડવ ॥ 6-107-75 (43702)
નાહં જેતું રણે શક્યઃ સેન્દ્રૈરપિ સુરાસુરૈઃ।
આત્તશસ્ત્રો રણે યત્તો ગૃહીતવરકાર્મુકઃ ।
તતો માં ન્યસ્તશસ્ત્રં તુ એતે હન્યુર્મહારથાઃ ॥ 6-107-76 (43703)
નિક્ષિપ્તશસ્ત્રે પતિતે વિમુક્તકવચધ્વજે ।
દ્રવમાણે ચ ભીતે ચ તવાસ્મીતિ ચ વાદિનિ ॥ 6-107-77 (43704)
`સ્ત્રીજિતે સ્ત્રીપ્રધાને ચ સ્ત્રીપ્રધાયિનિ ધર્મજ'
સ્ત્રિયાં સ્ત્રીનામધેયે ચ વિકલે ચૈકપુત્રિણિ ।
અપ્રસૂતે ચ ષણ્ડે ચ ન યુદ્ધં રોચતે મમ ॥ 6-107-78 (43705)
ઇમં મે શૃણુ રાજેન્દ્ર સંકલ્પં પૂર્વચિન્તિતમ્ ।
અસંકલ્પધ્વજં દૃષ્ટ્વા ન યુધ્યેયં કદાચન ॥ 6-107-79 (43706)
ય એષ દ્રૌપદો રાજંસ્તવ સૈન્યે મહારથઃ ।
શિખણ્ડી સમરામર્ષી શૂરશ્ચ સમિતિંજયઃ ॥ 6-107-80 (43707)
યથાઽભવચ્ચ સ્ત્રીપૂર્વં પશ્ચાત્પુંસ્ત્વં સમાગતઃ।
જાનન્તિ ચ ભવન્તોઽપિ સર્વમેતદ્યથાતથમ્ ॥ 6-107-81 (43708)
અર્જુનઃ સમરે શૂરઃ પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડીનમ્ ।
મામેવ વિશિખૈસ્તીક્ષ્ણૈરભિદ્રવતુ દંશિતઃ ॥ 6-107-82 (43709)
અસંકલ્પધ્વજે તસ્મિન્સ્ત્રીપૂર્વે ચ વિશેષતઃ ।
ન પ્રહર્તુમભીપ્સામિ ગૃહીતેષુ કથંચન ॥ 6-107-83 (43710)
તદન્તરં સમાસાદ્ય પાણ્ડવો માં ધનઞ્જયઃ।
શરૈર્ઘાતયતુ ક્ષિપ્રં સમન્તાદ્ભરતર્ષભ ॥ 6-107-84 (43711)
ન તં પશ્યામિ લોકેષ માં હન્યાદ્યઃ સમુદ્યતમ્।
ઋતે કૃષ્ણાન્મહાભાગાત્પાણ્ડવાદ્વા ધનઞ્જયાત્ ॥ 6-107-85 (43712)
પાર્ષતં તુ પુરોધાય ક્લીબમદ્ય મમાગ્રતઃ ।
આત્તશસ્ત્રો રણે યત્તો ગૃહીતવરકાર્મુકઃ ।
માં પાતયતુ બીભત્સુરેવં તવ જયો ધ્રુવમ્ ॥ 6-107-86 (43713)
એતત્કુરુષ્વ કૌન્તેય યથોક્તં મમ સુવ્રત ।
તતો જેષ્વસિ સંગ્રામે ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સમાગતાન્ ॥ 6-107-87 (43714)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-107-88x (4212)
તેઽનુજ્ઞાતાસ્તતઃ પાર્થા જગ્મુઃ સ્વશિબિરં પ્રતિ।
અભિવાદ્ય મહાત્માનં ભીષ્મં કુરુપિતામહમ્ ॥ 6-107-88 (43715)
તથોક્તવતિ ગાઙ્ગેયે પરલોકાય દીક્ષિતે।
અર્જુનો દુઃખસંતપ્તઃ સવ્રીડમિદમબ્રવીત્ ॥ 6-107-89 (43716)
ગુરુણા કુરુવૃદ્ધેન કૃતપ્રજ્ઞેન ધીમતા ।
પિતામહેન સંગ્રામે કથં યોદ્ધાસ્મિ માધવ ॥ 6-107-90 (43717)
ક્રીડતા હિ મયા બાલ્યે વાસુદેવ મહામનાઃ ।
પાંસુરૂષિતગાત્રેણ મહાત્મા પરુષીકૃતઃ॥ 6-107-91 (43718)
યસ્યાહમધિરુહ્યાઙ્કં વાલઃ કિલ ગદાગ્રજ ।
તાતેત્યવોચં પિતરં પિતુઃ પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ ॥ 6-107-92 (43719)
નાહં તાતસ્તવ પિતુસ્તાતોઽસ્મિ તવ ભારત ।
ઇતિ મામબ્રવીદ્બાલ્યે યઃ સ વધ્યઃ કથં મયા ॥ 6-107-93 (43720)
કામં વધ્યતુ સૈન્યં મે નાહં યોત્સ્યે મહાત્મના ।
જયો વાસ્તુ વધો વા મે કથં વા કૃષ્ણ મન્યસે ॥ 6-107-94 (43721)
` કથમસ્માદ્વિધઃ કૃષ્ણ જાનન્ધર્મં સનાતનમ્ ।
ન્યસ્તશસ્ત્રે ચ વૃદ્ધે ચ પ્રહરેદ્ધિ પિતામહે ॥' 6-107-95 (43722)
શ્રીવાસુદેવ ઉવાચ। 6-107-96x (4213)
પ્રતિજ્ઞાય વધં જિષ્ણો પુરા ભીષ્મસ્ય સંયુગે।
ક્ષત્રધર્મે સ્થિતઃ પાર્થ કથં નૈનં હનિષ્યસિ ॥ 6-107-96 (43723)
પાતયૈનં રથાત્પાર્થ ક્ષત્રિયં યુદ્ધદુર્મદમ્ ।
નાહત્વા યુધિ ગાઙ્ગેયં વિજયસ્તે ભવિષ્યતિ ॥ 6-107-97 (43724)
દૃષ્ટમેતત્પુરા દેવૈર્ભવિષ્યત્યવશસ્ય તે।
યદ્દૃષ્ટં હિ પુરા પાર્થ તત્તથા ન તદન્યથા ॥ 6-107-98 (43725)
ન હિ ભીષ્મં દુરાધર્ષં વ્યાત્તાનનમિવાન્તકમ્ ।
ત્વદન્યઃ શક્નુયાદ્યોદ્ધુમપિ વજ્રધરઃ સ્વયમ્ ॥ 6-107-99 (43726)
જહિ ભીષ્મં સ્થિરો ભૂત્વા શૃણુ ચેદં વચો મમ।
યથોવાચ પુરા શક્રં મહાબુદ્ધિર્બૃહસ્પતિઃ ॥ 6-107-100 (43727)
જ્યાયાંસમપિ ચેદ્વૃદ્ધં ગુણૈરપિ સમન્વિતમ્ ।
આતતાયિનમાયાન્તં હન્યાદ્ધાતકમાત્મનઃ ॥ 6-107-101 (43728)
શાશ્વતોઽયં સ્થિતો ધર્મઃ ક્ષત્રિયાણાં ધનઞ્જય ।
યોદ્ધવ્યં રક્ષિતવ્યં ચ યષ્ટવ્યં ચાનસૂયુભિઃ ॥ 6-107-102 (43729)
અર્જુન ઉવાચ। 6-107-103x (4214)
શિખણ્ડી નિધનં કૃષ્ણ ભીષ્મસ્ય ભવિતા ધ્રુવમ્ ।
દૃષ્ટ્વૈવ હિ સદા ભીષ્મઃ પાઞ્ચાલ્યં વિનિવર્તતે ॥ 6-107-103 (43730)
તે વયં પ્રમુખે તસ્ય પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્।
ગાઙ્ગેયં પાતયિષ્યામ ઉપાયેનેતિ મે મતિઃ ॥ 6-107-104 (43731)
અહમન્યાન્મહેષ્વાસાન્વારયિષ્યામિ સાયકૈઃ ।
શિખણ્ડ્યપિ યુધાં શ્રેષ્ઠં ભીષ્મમેવાભિયોધયેત્ ॥ 6-107-105 (43732)
શ્રુતં હિ કુરુમુખ્યસ્ય નાહં હન્યાં શિખણ્ડિનમ્ ।
કન્યા હ્યેષા પુરા ભૂત્વા પુરુષઃ સમપદ્યત ॥ 6-107-106 (43733)
`અર્જુનસ્ય વચઃ શ્રુત્વા ભીષ્મસ્ય વધસંયુતમ્।
જહૃષુર્હૃષ્ટરોમાણઃ સકૃષ્ણાઃ પાણ્ડવાસ્તદા॥' 6-107-107 (43734)
ઇત્યેવં નિશ્ચયં કૃત્વા પાણ્ડવાઃ સહમાધવાઃ।
અનુમાન્ય મહાત્માનં પ્રયયુર્હૃષ્ટમાનસાઃ।
શયનાનિ યથા સ્વાનિ ભેજિરે પુરુષર્ષભાઃ ॥ ॥ 6-107-108 (43735)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ સપ્તાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-107-20 એકત ઇતિ દ્વિતીયાન્તાત્તસિઃ। એકં કેવલં મૃત્યુમેવાભ્યેતીત્યર્થઃ ॥ 6-107-40 વિપરીતઃ ક્ષુદ્રેષુ પરાક્રમી । ગતસત્વો ગતબુદ્ધિઃ ॥ 6-107-61 યુદ્ધાદન્યત્રેત્યર્ધં કઃ પુસ્તક એવ દૃશ્યતે ॥ 6-107-91 પરુષીકૃતઃ રૂક્ષીકૃતઃ ॥ 6-107-97 યુદ્ધદુર્મદં યુદ્ધોત્સુકમ્ ॥ 6-107-98 ગમિષ્યાતિ યમક્ષયં ઇતિ પાઠે ભીષ્મ ઇતિ શેષઃ ॥ 6-107-101 આતતાયિનમિત્યસ્ય ઘાતકમિતિ વિશેષણમન્યેભ્ય આતતાયિભ્યો વ્યવચ્છેદાયોક્તમ્ ॥ 6-107-103 નિધનં નિધનહેતુઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 108
॥ શ્રીઃ ॥
6.108. અધ્યાયઃ 108
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મયુદ્ધમ્ ॥ 1 । શિખણ્ડિનો ભીષ્મેણ સહ સંવાદો યુદ્ધસન્નાહશ્ચ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-108-0 (43736)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-108-0x (4215)
કથં શિખણ્ડી ગાઙ્ગેયમભ્યવર્તત સંયુગે।
પાણ્ડવાશ્ચ કથં ભીષ્મં તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-108-1 (43737)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-108-2x (4216)
તતઃ પ્રભાતે વિમલે સૂર્યસ્યોદયનં પ્રતિ।
તાડ્યમાનાસુ ભેરીષુ મૃદઙ્ગેષ્વાનકેષુ ચ ॥ 6-108-2 (43738)
ધ્માયમાનેષુ શઙ્ખેષુ પાણ્ડરેષુ સમન્તતઃ ।
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય નિર્યાપ્તાઃ પાણ્ડવા યુધિ ॥ 6-108-3 (43739)
કૃત્વા વ્યૂહં મહારાજ સર્વશત્રુનિબર્હણમ્ ।
શિખણ્ડી સર્વસૈન્યાનામગ્ર આસીદ્વિશાંપતે ॥ 6-108-4 (43740)
ચક્રરક્ષૌ તતસ્તસ્ય ભીમસેનધનંજયૌ ।
પૃષ્ઠતો દ્રૌપદેયાશ્ચ સૌભદ્રશ્ચૈવ વીર્યવાન્ ॥ 6-108-5 (43741)
સાત્યકિશ્ચેકિતાનશ્ચ તેષાં ગોપ્તા મહારથઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તતઃ પશ્ચાત્પાઞ્ચાલૈરભિરક્ષિતઃ ॥ 6-108-6 (43742)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા યમાભ્યાં સહિતઃ પ્રભુઃ।
પ્રયયૌ સિંહનાદેન નાદયન્ભરતર્ષભ ॥ 6-108-7 (43743)
વિરાટસ્તુ તતઃ પશ્ચાત્સ્વેન સૈન્યેન સંવૃત્તઃ ।
દ્રુપદશ્ચ મહાબાહો તતઃ પઞ્ચાદુપાદ્રવત્ ॥ 6-108-8 (43744)
કેકયા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ વીર્યવાન્ ।
જઘનં પાલયામાસુઃ પાણ્ડવેયશ્ચ રાક્ષસઃ ॥ 6-108-9 (43745)
એવં વ્યૂહ્ય મહાસૈન્યં પાણ્ડવાસ્તવ વાહિનીમ્ ।
અભ્યદ્રવન્ત સંગ્રામે ત્યક્ત્વા જીવિતમાત્મનઃ ॥ 6-108-10 (43746)
તથૈવ કુરવો રાજન્ભીષ્મં કૃત્વા મહારથમ્ ।
અગ્રતઃ સર્વસૈન્યાનાં પ્રયયુઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ ॥ 6-108-11 (43747)
પુત્રૈસ્તવ દુરાધર્ષો રક્ષિતઃ સુમહાબલૈઃ ।
તતો દ્રોણો મહેષ્વાસઃ પુત્રશ્ચાસ્ય મહાબલઃ ॥ 6-108-12 (43748)
ભગદત્તસ્તતઃ પશ્ચાદ્ગજાનીકેન સંવૃતઃ ।
કૃપશ્ચ કૃતવર્મા ચ ભગદત્તમનુવ્રતૌ ॥ 6-108-13 (43749)
કામ્ભોજરાજો બલવાંસ્તતઃ પશ્ચાત્સુદક્ષિણઃ ।
માગધશ્ચ જયત્સેનઃ સૌબલશ્ચ બૃહદ્બલઃ ॥ 6-108-14 (43750)
તથૈવાન્યે મહેષ્વાસાઃ સુશર્મપ્રમુખા નૃપાઃ ।
જઘનં પાલયામાસુસ્તવ સૈન્યસ્ય ભારત ॥ 6-108-15 (43751)
દિવસેદિવસે પ્રાપ્તે ભીષ્મઃ શાન્તનવો યુધિ।
આસુરાનકરોદ્વ્યૂહાન્પૈશાચાનથ રાક્ષસાન્ ॥ 6-108-16 (43752)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં તવ તેષાં ચ ભારત।
અન્યોન્યં નિઘ્નતાં રાજન્યમરાષ્ટ્રવિવર્ધનમ્ ॥ 6-108-17 (43753)
અર્જુનપ્રમુખાઃ પાર્થાઃ પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્।
ભીષ્મં યુદ્ધેઽભ્યવર્તન્ત કિરન્તો વિવિધાઞ્શરાન્॥ 6-108-18 (43754)
તત્ર ભારત ભીમેન તાડિતાસ્તાવકાઃ શરૈઃ।
રુધિરૌઘપરિક્લિન્નાઃ પરલોકં યયુસ્તદા ॥ 6-108-19 (43755)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ।
તવ સૈનયં સમાસાદ્ય પીડયામાસુરોજસા ॥ 6-108-20 (43756)
તે વધ્યામાનાઃ સમરે તાવકા ભરતર્ષભ ।
નાશક્નુવન્વારયિતું પાણ્ડવાનાં મહદ્બલમ્ ॥ 6-108-21 (43757)
તતસ્તુ તાવકં સૈન્યં વધ્યમાનં સમન્તતઃ।
સંપ્રાદ્રવદ્દશઃ દિશઃ કાલ્યમાનં મહારથૈઃ ॥ 6-108-22 (43758)
ત્રાતારં નાધ્યગચ્છન્ત તાવકા ભરતર્ષભ ।
વધ્યમાનાઃ શિતૈર્બાણૈઃ પાણ્ડવૈઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ ॥ 6-108-23 (43759)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-108-24x (4217)
પીડ્યમાનં બલં દૃષ્ટ્વા પાર્થૈર્ભીષ્મઃ પરાક્રમી ।
યદકાર્ષીદ્રણે ક્રુદ્ધસ્તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-108-24 (43760)
કથં વા પાણ્ડવા યુદ્ધે પ્રત્યુદ્યાતાઃ પરંતપાઃ ।
નિઘ્નન્તો મામકાન્વીરાંસ્તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 6-108-25 (43761)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-108-26x (4218)
આચક્ષે તે મહારાજ યદકાર્ષીત્પિતા તવ।
પીડિતે તવ પુત્રસ્ય સૈન્યે પાણ્ડવ સૃઞ્જયૈઃ ॥ 6-108-26 (43762)
પ્રંહૃષ્ટમનસઃ શૂરાઃ પાણ્ડવાઃ પાણ્ડુપૂર્વજ ।
અભ્યવર્તન્ત નિઘ્નન્તસ્તવ પુત્રસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 6-108-27 (43763)
તં વિનાશં મનુષ્યેન્દ્ર નરવારણવાજિનામ્ ।
નામૃષ્યત તદા ભીષ્મઃ સૈન્યઘાતં રણે પરૈઃ ॥ 6-108-28 (43764)
સ પાણડવાન્મહેષ્વાસઃ પઞ્ચાલાંશ્ચૈવ સૃઞ્જયાન્ ।
નારાચૈર્વત્સદન્તૈશ્ચ શિતૈરઞ્જલિકૈસ્તથા ॥ 6-108-29 (43765)
અભ્યવર્ષત દુર્ધર્ષસ્ત્યક્ત્વા જીવિતમાત્મનઃ ।
સ પાણ્ડવાનાં પ્રવરાન્પઞ્ચ રાજન્મહારથાન્ ॥ 6-108-30 (43766)
આત્તશસ્ત્રો રણે યત્નાદ્વારયામાસ સાયકૈઃ ।
નાનાશસ્ત્રાસ્ત્રવર્ષૈસ્તાન્વીર્યામર્ષપ્રવેરિતૈઃ ॥ 6-108-31 (43767)
નિજઘ્ને સમરે ક્રુદ્ધો હસ્ત્યશ્વં ચામિતં બહુ।
રથિનોઽપાતયદ્રાજન્રથેભ્યઃ પુરુષર્ષભ ॥ 6-108-32 (43768)
સાદિનશ્ચાશ્વપૃષ્ઠેભ્યઃ પાદાતાંશ્ચ સમાગતાન્ ॥ 6-108-33 (43769)
ગજારોહાન્ગજેભ્યશ્ચ પરેષાં જયકારિણઃ ।
તમેકં સમરે ભીષ્મં ત્વરમાણં મહારથમ્ ॥ 6-108-34 (43770)
પાણ્ડવાઃ સમવર્તન્ત વજ્રહસ્તમિવાસુરાઃ।
શક્રાશનિસમસ્પર્શાન્વિમુઞ્ચન્નિશિતાઞ્છરાન્ ॥ 6-108-35 (43771)
દિક્ષ્વદૃશ્યત સર્વાસુ ઘોરં સન્ધારયન્વપુઃ।
મણ્ડલીભૂતમેવાસ્ય નિત્યં ધનુરદૃશ્યત ॥ 6-108-36 (43772)
સંગ્રામે યુધ્યમાનસ્ય શક્રચાપોપમં મહત્ ॥
તદૃષ્ટ્વા સમરે કર્મ પુત્રાસ્તવ વિશાંપતે ॥ 6-108-37 (43773)
વિસ્માયં પરમં ગત્વા પિતામહમપૂજયન્ ।
પાર્થા વિમનસો ભૂત્વા પ્રૈક્ષન્ત પિતરં તવ ॥ 6-108-38 (43774)
યુધ્યમાનં રણે શૂરં વિપ્રચિત્તિમિવામરાઃ ।
ન ચૈનં વારયામાસુર્વ્યાત્તાનનમિવાન્તકમ્ ॥ 6-108-39 (43775)
દશમેઽહનિ સંપ્રાપ્તે રથાનીકં શિખણ્ડિનઃ ।
અદહન્નિશિતૈર્બાણૈઃ કૃષ્ણવર્ત્મેવ કાનનમ્ ॥ 6-108-40 (43776)
તં શિખણ્ડી ત્રિભિર્બાણૈરભ્યવિધ્યત્સનાન્તરે ।
આશીવિષમિવ ક્રુદ્ધં કાલસૃષ્ટમિવાન્તકમ્ ॥ 6-108-41 (43777)
સ તેનાતિભૃશં વિદ્ધઃ પ્રેક્ષ્ય ભીષ્મઃ શિખણ્ડિનમ્ ।
પુનર્નાલોકયત્ક્રુદ્ધઃ પ્રહસન્નિદમબ્રવીત્ ॥ 6-108-42 (43778)
કામં પ્રહર વા મા વા ન ત્વાં યોત્સ્યે કથંચન ।
યૈવ હિ ત્વં કૃતા ધાત્રા સૈવ હિ ત્વં શિખણ્ડિની ॥ 6-108-43 (43779)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા શિખણ્ડી ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ ।
ઉવાચ ભીષ્મં સમરે સૃક્વિણી પરિલેલિહન્ ॥ 6-108-44 (43780)
જાનામિ ત્વાં મહાબાહો ક્ષત્રિયાણાં ભયંકરમ્ ।
મયા શ્રુતં ચ તે યુદ્ધં જામદગ્ન્યેન વૈ સહ ॥ 6-108-45 (43781)
દિવ્યશ્ચ તે પ્રભાવોઽયં મયા ચ બહુશઃ શ્રુતઃ ।
જનન્નપિ પ્રભાવં તે યોત્સ્યેઽદ્યાહં ત્વયા સહ ॥ 6-108-46 (43782)
પાણ્ડવાનાં પ્રિયં કુર્વન્નાત્મનશ્ચ નરોત્તમ ॥
અદ્ય ત્વાં યોધયિષ્યામિ રણે પુરુષસત્તમ ॥ 6-108-47 (43783)
ધ્રુવં ચ ત્વાં હનિષ્યામિ શપે સત્યેન તેઽગ્રતઃ ।
એતચ્છ્રુત્વા ચ મદ્વાક્યં યત્કૃત્યં તત્સમાચર ॥ 6-108-48 (43784)
કામં યુધ્યસ્વ વા મા વા ન મે જીવન્પ્રમોક્ષ્યસે ।
સુદૃષ્ટઃ ક્રિયતાં ભીષ્મ લોકોઽયં સમિતિંજય ॥ 6-108-49 (43785)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-108-50x (4219)
એવમુક્ત્વા તતો ભીષ્મં પઞ્ચભિર્નતપર્વભિઃ।
અવિધ્યત રણે ભીષ્મં પ્રતુદન્વાક્યસાયકૈઃ ॥ 6-108-50 (43786)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સવ્યસાચી મહારથઃ ।
કાલોઽયમિતિ સંચિન્ત્ય શિખણ્ડિનમચોદયત્ ॥ 6-108-51 (43787)
અહં ત્વામનુયાસ્યામિ પરાન્વિદ્રાવયઞ્શરૈઃ ।
અભિદ્રવ સુસંરબ્ધો ભીષ્મં ભીમપરાક્રમમ્ ॥ 6-108-52 (43788)
ન હિ તે સંયુગે પીડાં શક્તાઃ કર્તું મહાબલાઃ ।
તસ્માદદ્ય મહાબાહો યત્નાદ્ભીષ્યમભિદ્રવ ॥ 6-108-53 (43789)
અહત્વા સમરે ભીષ્મ યદિ યાસ્યસિ મારિષ ।
અવહાસ્યોઽસ્ય લોકસ્ય ભવિષ્યસિ મયા સહ ॥ 6-108-54 (43790)
નાવહાસ્યા યથા વીર ભવેમ પરમાહવે ।
તથા કુરુ રણે યત્નં સાધયસ્વ પિતામહમ્ ॥ 6-108-55 (43791)
કુરૂંશ્ચ સહિતાન્સર્વાન્યતમાનાન્મહારથાન્ ।
અહમાવારયિષ્યામિ સાવયસ્વ પિતામહમ્ ॥ 6-108-56 (43792)
દ્રોણં ચ દ્રોણપુત્રં ચ કૃપં ચાથ સુયોધનમ્ ।
ચિત્રસેનં વિકર્ણં ચ સૈન્ધવં ચ યજદ્રથમ્ ॥ 6-108-57 (43793)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ કામ્ભોજં ચ સુદક્ષિણમ્ ।
ભગદત્તં તથા શૂરં માગદં ચ મહાબલમ્ ॥ 6-108-58 (43794)
સૌમદત્તિં તથા શૂરમાર્શ્યશૃઙ્ગિં ચ રાક્ષસમ્ ।
ત્રિગર્તરાજં ચ રણે સહ સર્વૈર્મહારથૈઃ ॥ 6-108-59 (43795)
અહમાવારયિષ્યામિ વેલેવ મકરાલયમ્ ।
કુરૂંશ્ચ સહિતાન્સર્વાન્યુધ્યમાનાન્મહાબલાન્ ।
નિવારયિષ્યામિ રણે સાધયસ્વ પિતામહમ્ ॥ ॥ 6-108-60 (43796)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે અષ્ટાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-108-43 કામં સ્વચ્છન્દમ્। અભ્યસ ઇતિ પાઠે પ્રક્ષિપ ॥ 6-108-49 સુદૃષ્ટઃ ક્રિયતાં ન પુનર્દ્રક્ષ્યસિ લોકમિમમિતિ ભાવઃ ॥ 6-108-55 સાધયસ્વસ્વીકુરુ જહિ વા ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 109
॥ શ્રીઃ ॥
6.109. અધ્યાયઃ 109
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મદુર્યોધનસંવાદઃ ॥ 1 ॥ ભીષ્મપરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-109-0 (43797)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-109-0x (4220)
કથં શિખણ્ડી ગાઙ્ગેયમભ્યધાવત્પિતામહમ્ ।
પાઞ્ચાલ્યઃ સમરે ક્રુદ્ધો ધર્માત્માનં યતવ્રતમ્ ॥ 6-109-1 (43798)
કેઽરક્ષન્પાણ્ડવાનીકે શિખણ્ડિનમુદાયુધાઃ।
ત્વરમાણાસ્ત્વરાકાલે જિગીષન્તો મહારથાઃ ॥ 6-109-2 (43799)
કથં શાન્તનવો ભીષ્મઃ સ તસ્મિન્દશમેઽહનિ।
અયુધ્યત મહાવીર્યઃ પાણ્ડવૈઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ ॥ 6-109-3 (43800)
ન મૃષ્યામિ રણે ભીષ્મં પ્રત્યુદ્યાતં શિખણ્ડિના ।
કચ્ચિન્ન રથમદ્ગોઽસ્વ ધનુર્વાઽશીર્યતાસ્થતઃ ॥ 6-109-4 (43801)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-109-5x (4221)
નાશીર્યત ધનુશ્ચાસ્ય રથભઙ્ગો ન ચાપ્યભૂત્।
યુધ્યમાનસ્ય સંગ્રામે ભીષ્મસ્ય ભરતર્ષભ।
નિઘ્નતઃ સમરે શત્રૂન્શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ॥ 6-109-5 (43802)
અનેકશતસાહસ્રાવકાનાં મહારથાઃ ।
તથા દન્તિગણા રાજન્હાયશ્ચૈવ સુસઞ્જિતાઃ॥ 6-109-6 (43803)
અભ્યવર્તન્ત યુદ્ધાય પુરસ્કૃત્ય પિતામહમ્ ॥ 6-109-7 (43804)
યથાપ્રતિજ્ઞં કૌરવ્ય સ ચાપિ સમિર્તિજયઃ ।
પાર્યાનામકરોદ્ભીષ્મઃ સતતં સમિતિ ક્ષયમ્ ॥ 6-109-8 (43805)
યુધ્યમાનં મહેષ્વાસં વિનિઘ્નન્તં પરાઞ્શરૈઃ ।
પાઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધ સર્વતઃ પર્યવારયન્ ॥ 6-109-9 (43806)
દશમેઽહનિ સંપ્રાપ્તે તતસ્તાં રિપુવાહિનીમ્ ।
કીર્યમાણાં શિતૈર્બાણૈઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-109-10 (43807)
ન હિ ભીષ્મં મહેષ્વાસં પાણ્ડવાઃ પાણ્ડુપૂર્વજ ।
અશક્નુવન્રણે જેતું પાશહસ્તમિવાનતકમ્ ॥ 6-109-11 (43808)
અથોપાયાન્મહારાજ સવ્યસાચી ધનઞ્જયઃ ।
ત્રાસયન્રથિનઃ સર્વાન્બીભત્સુરપરાજિતઃ ॥ 6-109-12 (43809)
સિંહવદ્વિનદન્નુચ્ચૈર્ધનુર્જ્યાં વિક્ષિપન્મુહુઃ ।
શરૌઘાન્વિસૃજન્પાર્થો વ્યચરત્કાલવદ્રણે ॥ 6-109-13 (43810)
તસ્ય શબ્દેન વિત્રસ્તાસ્તાવકા ભારતર્ષભ ।
સિંહસ્યેવ મૃગા રાજન્વ્યદ્રવન્ત મહાભયાત્ ॥ 6-109-14 (43811)
જયન્તં પાણ્ડવં દૃષ્ટ્વા ત્વત્સૈન્યં ચાભિપીડિતમ્ ।
દુર્યોધનસ્તતો ભીષ્મમબ્રવીદ્ભૃશપીડિતઃ ॥ 6-109-15 (43812)
એષ પાણ્ડુસુતસ્તાત શ્વેતાશ્વઃ કૃષ્ણસારથિઃ।
દહતે મામકાન્સર્વાન્કૃષ્ણવર્ત્મેન કાનનમ્ ॥ 6-109-16 (43813)
પશ્ય સૈન્યાનિ ગાઙ્ગેય દ્રવમાણાનિ સર્વશઃ ।
પણ્ડવેન યુધાં શ્રેષ્ઠ કાલ્યમાનાનિ સંયુગે ॥ 6-109-17 (43814)
યથા પશુગણાન્પાલઃ સંકાલયતિ કાનને ।
તથેદં મામકં સૈન્યં કાલ્યતે શત્રુતાપન ॥ 6-109-18 (43815)
ધનઞ્જયશરૈર્ભગ્નં દ્રવમાણં તતસ્તતઃ ।
ભીમોઽપ્યેવં દુરાધર્પો વિદ્રાવયતિ મે બલમ્ ॥ 6-109-19 (43816)
સાત્યકિશ્ચેકિતાનશ્ચ માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ।
અભિમન્યુઃ સુવિક્રાન્તો વાહિનીં દ્રવતે મમ ॥ 6-109-20 (43817)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તથા શૂરો રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ।
વ્યદ્રાવયેતાં સહસા સૈન્યં મમ મહારણે ॥ 6-109-21 (43818)
વધ્યમાનસ્ય સૈન્યસ્ય સર્વૈરેતૈર્મહારથૈઃ ।
નાન્યાં ગતિં પ્રપશ્યામિ સ્થાને યુદ્ધે ચ ભારત ॥ 6-109-22 (43819)
ઋતે ત્વાં પુરુષવ્યાઘ્ર દેવતુલ્યપરાક્રમમ્।
પર્યાપ્તસ્તુ ભવાઞ્શીઘ્રં પીડિતાનાં ગતિર્ભવ ॥ 6-109-23 (43820)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-109-24x (4222)
એવમુક્તો મહારાજ પિતા દેવવ્રતસ્તવ।
ચિન્તયિત્વા મુહૂર્તં તુ કૃત્વા નિશ્ચયમાત્મનઃ ॥ 6-109-24 (43821)
તવ સંધારયન્પુત્રમબ્રવીચ્છંતનોઃ સુતઃ।
દુર્યોધન વિજાનીહિ સ્થિરો ભૂત્વા વિશાંપતે ॥ 6-109-25 (43822)
`પાતયિષ્યે રિપૂનન્યાન્પાણ્ડવાન્પ્રતિપાલયન્ ।
પ્રતિજ્ઞાતો જયો હ્યદ્ય પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ॥' 6-109-26 (43823)
પૂર્વકાલં તવ મયા પ્રતિજ્ઞાનં મહાબલ ।
હત્વા દશસહસ્રાણિ ક્ષત્રિયાણાં મહાત્મનામ્ ॥ 6-109-27 (43824)
સંગ્રામાદપયાસ્યામિ હ્યેતત્કર્મ સમાહિતમ્ ।
ઇતિ તત્કૃતવાંશ્ચાહં યથોક્તં ભરતર્ષભ ॥ 6-109-28 (43825)
અદ્ય ચાપિ મહત્કર્મ પ્રકરિષ્યે યથાબલમ્ ।
અહં વાઽદ્ય હતઃ શેષ્યે હનિષ્યે વાઽદ્ય પાણ્ડવાન્ ॥ 6-109-29 (43826)
`અશક્યાઃ પાણ્ડવા જેતું દેવૈરપિ સવાસવૈઃ।'
કિં પુનર્મર્ત્યધર્મેણ ક્ષત્રિયેણ મહાબલાઃ ॥ 6-109-30 (43827)
અદ્ય તે પુરુષવ્યાઘ્ર પ્રતરિષ્યે ઋણં તવ।
ભર્તૃપિણ્ડકૃતં રાજન્નિહતાઃ પૃતનામુખે ॥ 6-109-31 (43828)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-109-32x (4223)
ઇત્યુક્ત્વા ભરતશ્રેષ્ઠ ક્ષત્રિયાન્પ્રવપઞ્છરૈઃ।
આસસાદ દુરાધર્ષઃ પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્ ॥ 6-109-32 (43829)
અનીકમધ્યે તિષ્ઠન્તં ગાઙ્ગેયં ભારતર્ષભ ।
આશીવિષમિવ ક્રુદ્ધં પાણ્ડવાઃ પ્રત્યવારયન્ ॥ 6-109-33 (43830)
દશમેઽહનિ ભીષ્મસ્તુ દર્શયઞ્શક્તિમાત્મનઃ ।
રાજઞ્શતસહસ્રાણિ સોઽવધીત્કુરુનન્દન ॥ 6-109-34 (43831)
પાઞ્ચાલાનાં ચ યે શ્રેષ્ઠા રાજપુત્રા મહારથાઃ ।
તેષામાદત્ત તેજાંસિ જલં સૂર્ય ઇવાંશુભિઃ ॥ 6-109-35 (43832)
હત્વા દશસહસ્રાણિ કુઞ્જરાણાં તરસ્વિનામ્ ।
સારોહાણાં મહારાજ હયાનાં ચાયુતં તથા ॥ 6-109-36 (43833)
પૂર્ણે શતસહસ્રે દ્વે પાદાતાનાં નરોત્તમઃ ।
પ્રજજ્વાલ રણે ભીષ્મો વિધૂમ ઇવ પાવકઃ ॥ 6-109-37 (43834)
ન ચૈવં પાણ્ડવેયાનાં કેચિચ્છેકુર્નિરીક્ષિતુમ્ ।
ઉત્તરં માર્ગમાસ્થાય તપન્તમિવ ભાસ્કરમ્ ॥ 6-109-38 (43835)
તે પાણ્ડવેવાઃ સંરબ્ધા મહેષ્વાસેન પીડિતાઃ ।
વધાયાભ્યદ્રવન્ભીષ્મં સૃઞ્જયાશ્ચ મહારથાઃ ॥ 6-109-39 (43836)
સ વધ્યમાનો બહુભિર્ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તથા ।
અવકીર્ણો મહેષ્વાસૈઃ શૈલો મેઘૈરિવાવૃતઃ ॥ 6-109-40 (43837)
પુત્રાસ્તુ તવ ગાઙ્ગેયં સમન્તાત્પર્યવારયન્ ।
મહત્યા સેનયા સાર્ધં તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ ॥ 6-109-41 (43838)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે નવાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-109-8 સમિતિંજયઃ સંગ્રામજિત્। સમિતિ યુદ્ધે ॥ 6-109-20 દ્રવતે દ્રાવયતિ ॥ 6-109-22 ગતિં ધામ। આશ્રયમિતિ યાવત્। સ્થાને અવસ્થાને ॥ 6-109-29 શેષ્યે સ્વપ્સ્યામિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 110
॥ શ્રીઃ ॥
6.110. અધ્યાયઃ 110
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અર્જુનદુઃશાસનયુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-110-0 (43839)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-110-0x (4224)
અર્જુનસ્તુ રણે રાજન્દૃષ્ટ્વા ભીષ્મસ્ય વિક્રમમ્ ।
શિખણ્ડિનમથોવાચ સમભ્યોહિ પિતામહમ્ ॥ 6-110-1 (43840)
ન ચાપિ ભીસ્ત્વયા કાર્યા ભીષ્માદદ્ય કથંચન ।
અહમેનં શરૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ પાતયિષ્યે રથોત્તમાત્ ॥ 6-110-2 (43841)
સઞ્જય ઉવચ। 6-110-3x (4225)
એવમુક્તસ્તુ પાર્થેન શિખણ્ડી ભરતર્ષભ ।
અભ્યદ્રવત ગાઙ્ગેયં શ્રુત્વા પાર્થસ્ય ભાષિતમ્ ॥ 6-110-3 (43842)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તથા રાજન્સૌભદ્રશ્ચ મહારથઃ ।
હૃષ્ટાવાદ્રવતાં ભીષ્મં શ્રુત્વા પાર્થસ્ય ભાષિતમ્ ॥ 6-110-4 (43843)
વિરાટદ્રુપદૌ વૃદ્ધૌ કુન્તિભોજસ્ય દંશિતઃ।
અભ્યદ્રવત ગાઙ્ગેયં પુત્રસ્ય તવ પશ્યતઃ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ધર્મરાજશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 6-110-5 (43844)
તથેતરાણિ સૈન્યાનિ સર્વામ્યેવ વિશાંપતે ।
સમાદ્રવન્ત ગાઙ્ગેયં શ્રુત્વા પાર્થસ્ય ભાષિતમ્ ॥ 6-110-6 (43845)
પ્રત્યુદ્યયુસ્તાવકાશ્ચ સમેતાંસ્તાન્મહારથાન્ ।
યથાશક્તિ યથોત્સાહં તન્મે નિગદતઃ શૃણુ ॥ 6-110-7 (43846)
ચિત્રસેનો મહારાજ ચેકિતાનં સમભ્યાયાત્ ।
ભીષ્મપ્રેપ્સું રણે યાન્તં વૃષં વ્યાઘ્રશિશુર્યથા ॥ 6-110-8 (43847)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં મહારાજ ભીષ્માન્તિકમુપાગતમ્ ।
ત્વરમાણં રણે યત્તં કૃતવર્મા ન્યવરાયત્ ॥ 6-110-9 (43848)
ભીમસેનં સુસંક્રુદ્ધં ગાઙ્ગેયસ્ય વધૈષિણમ્ ।
ત્વરમાણો મહારાજ સૌમદત્તિર્ન્યવારયત્ ॥ 6-110-10 (43849)
તથૈવ નકુલં શૂરં કિરન્તં સાયકાન્બહૂન્ ।
વિકર્ણો વારયામાસ ઇચ્છન્ભીષ્મસ્ય જીવિતમ્ ॥ 6-110-11 (43850)
સહદેવં તથા રાજન્યાન્તં ભીષ્મરથં પ્રતિ।
વારયામાસ સંક્રુદ્ધઃ કૃપઃ શારદ્વતો યુધિ ॥ 6-110-12 (43851)
રાક્ષસં ક્રૂરકર્માણં ભૈમસેનિં મહાબલમ્ ।
ભીષ્મસ્ય નિધનપ્રેપ્સું દુર્મુખોઽભ્યજ્રવદ્બલી ॥ 6-110-13 (43852)
સાત્યકિં સમરે ક્રુદ્ધમાર્સ્યશૃઙ્ગિવારયત્ ।
`ભીષ્મસ્ય વધમિચ્છન્તં પાણ્ડવપ્રીતિકામ્યયા' 6-110-14 (43853)
અભિમન્યું મહારાજ યાન્તં ભીષ્મરથં પ્રતિ।
સુદક્ષિણો મહારાજ કામ્ભોજ પ્રત્યવારયત્ ॥ 6-110-15 (43854)
વિરાટદ્રુપદૌ વૃદ્ધૌ સમેતાવરિમર્દનૌ ।
અશ્વત્થામા તતઃ ક્રુદ્ધો વારયામાસ ભારત ॥ 6-110-16 (43855)
તથા પાણ્ડુસુતં જ્યેષ્ઠં ભીષ્મસ્ય વધકાઙ્ક્ષિણમ્ ।
ભારદ્વાજો રણે યત્તો ધર્મપુત્રમવારયત્ ॥ 6-110-17 (43856)
અર્જુનં રભસં યુદ્ધે પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્ ।
ભીષ્મપ્રેપ્સું મહારાજ ભાસયન્તં દિશો દશ ॥ 6-110-18 (43857)
દુઃશાસનો મહેષ્વાસો વારયામાસ સંયુગે।
અન્યે ચ તાવકા યોધાઃ પાણ્ડવાનાં મહારથાન્ ॥ 6-110-19 (43858)
ભીષ્મસ્યાભિમુખાન્યાતાન્વારયામાસુરાહવે ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તુ સૈન્યાનિ પ્રાક્રોશંસ્તુ પુનઃ પુનઃ ॥ 6-110-20 (43859)
અભ્યદ્રવત સંરબ્ધો ભીષ્મમેકં મહારથઃ ।
એષોઽર્જુનો રણે ભીષ્મં પ્રયાતિ કુરુનન્દનઃ ॥ 6-110-21 (43860)
અભ્યદ્રવત માભૈષ્ટ ભીષ્મો હિ પ્રાપ્સ્યતે ન વઃ ।
અર્જુનં સમરે યોદ્ધું નોત્સહેતાપિ વાસવઃ ॥ 6-110-22 (43861)
કિમુ ભીષ્મો રણે વીરા ગતસત્વોઽલ્પજીવિતઃ।
ઇતિ સેનાપતેઃ શ્રુત્વા પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ॥ 6-110-23 (43862)
અભ્યદ્રવન્ત સંહૃષ્ટા ગાઙ્ગેયસ્ય રથં પ્રતિ।
આગચ્છતસ્તાન્સમરે વાર્યોઘાનચલા ઇવ ॥ 6-110-24 (43863)
અવારયન્ત સંહૃષ્ટાસ્તાવકાઃ પુરુષર્ષભાઃ ।
દુઃશાસનો મહારાજ ભયં ત્યક્ત્વા મહારથઃ ॥ 6-110-25 (43864)
ભીષ્મસ્ય જીવિતાકાઙ્ક્ષી ધનઞ્જયમુપાદ્રવત્ । 6-110-26bતથૈવ પાણ્ડવાઃ શૂરા ગાઙ્ગેયસ્ય રથં પ્રતિ ॥ 6-110-26 (43865)
અભ્યદ્રવન્ત સંગ્રામે તવ પુત્રાન્મહારથાઃ ।
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ ચિત્રરૂપં વિશાંપતે ॥ 6-110-27 (43866)
દુઃશાસનરથં પ્રાપ્ય યત્પાર્થો નાત્યવર્તત ।
યથા વારયતે વેલા ક્ષુબ્ધતોયં મહાર્ણવમ્ ॥ 6-110-28 (43867)
તથૈવ પાણ્ડવં ક્રુદ્ધં તવ પુત્રો ન્યવારયત્।
ઉભૌ તૌ રથિનાં શ્રેષ્ઠાવુભૌ ભારતદુર્જયૌ ॥ 6-110-29 (43868)
ઉભૌ ચન્દ્રાર્કસદૃશૌ કાન્ત્યા દીપ્ત્યા ચ ભારત।
તથા તૌ જાતસંરમ્ભાવન્યોન્યવધકાઙ્ક્ષિણૌ ॥ 6-110-30 (43869)
સમીયતુર્મહાસઙ્ખ્યે મયશક્રૌ યથા પુરા।
દુઃશાસનો મહારાજ પાણ્ડવં વિશિખૈસ્ત્રિભિઃ ॥ 6-110-31 (43870)
વાસુદેવં ચ વિંશત્યા તાડયામાસ સંયુગે।
તતોઽર્જુનો જાતમન્યુર્વાર્ષ્ણેયં વીક્ષ્ય પીડિતમ્ ॥ 6-110-32 (43871)
દુઃશાસનં શતેનાજૌ નારાચાનાં સમાર્પયત્।
તે તસ્ય કવચં ભિત્ત્વા પપુઃ શોણિતમાહવે ॥ 6-110-33 (43872)
` યથૈવ પન્નગા રાજંસ્તટાકં તૃષિતાસ્તથા।'
દુઃશાસનસ્ત્રિભિઃ ક્રુદ્ધઃ પાર્થં વિવ્યાધ પત્રિભિઃ।
લલાટે ભરતશ્રેષ્ઠ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-110-34 (43873)
લલાટસ્થૈસ્તુ તૈર્બાણૈઃ શુશુભે પાણ્ડવો રણે।
યથા મેરુર્મહારાજ શૃઙ્ગૈરત્યર્થમુચ્છ્રિતૈઃ ॥ 6-110-35 (43874)
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસઃ પુત્રેણ તવ ધન્વિના।
વ્યરાજત રણે પાર્થઃ કિંશુકઃ પુષ્પવાનિવ ॥ 6-110-36 (43875)
દુઃશાસનં તતઃ ક્રુદ્ધઃ પીડયામાસ પાણ્ડવઃ।
પર્વણીવ સુસંક્રુદ્ધો રાહુઃ પૂર્ણં નિશાકરમ્ ॥ 6-110-37 (43876)
પીડ્યમાનો બલવતા પુત્રસ્તવ વિશાંપતે ।
વિવ્યાધ સમરે પાર્થં કઙ્કપત્રૈઃ શિલાશિતૈઃ ॥ 6-110-38 (43877)
તસ્ય પાર્થો ધનુશ્છિત્વા રથં ચાસ્ય ત્રિભિઃ શરૈઃ ।
આજઘાન તતઃ પશ્ચાત્પુત્રં તે નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-110-39 (43878)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય ભીમસ્ય પ્રમુખે સ્થિતઃ।
અર્જુનં પઞ્ચાવિંશત્યા બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્ ॥ 6-110-40 (43879)
તસ્ય ક્રુદ્ધો મહારાજ પાણ્ડવઃ શત્રુતાપનઃ ।
અપ્રૈષીદ્વિશિખાન્ઘોરાન્યમદણ્ડોપમાન્બહૂન્ ॥ 6-110-41 (43880)
અપ્રાપ્તાનેવ તાન્બાણાંશ્ચિચ્છેદ તનયસ્તવ ।
યતમાનસ્ય પાર્થસ્ય તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-110-42 (43881)
પાર્થં ચ નિશિતૈર્બાણૈરવિધ્યત્તનયસ્તવ ।
તતઃ ક્રુદ્ધો રણે પાર્થઃ શરાન્સંધાય કાર્મુકે ॥ 6-110-43 (43882)
પ્રેષયામાસ સમરે સ્વર્ણપુઙ્ખાઞ્છિલાશિતાન્ ।
ન્યમઞ્જંસ્તે મહારાજ તસ્ય કાયે મહાત્મનઃ ॥ 6-110-44 (43883)
યથા હંસા મહારાજ તટાકં પ્રાપ્ય ભારત।
પીડિતશ્ચૈવ પુત્રસ્તે પાણ્ડવેન મહાત્મના ॥ 6-110-45 (43884)
હિત્વા પાર્થં રણે તૂર્ણં ભીષ્મસ્ય રથમાવ્રજત્।
અગાધે મઞ્જતસ્તસ્ય દ્વીપો ભીષ્મોઽભવત્તદા ॥ 6-110-46 (43885)
પ્રતિલભ્ય તતઃ સંજ્ઞાં પુત્રસ્તવ વિશાંપતે ।
અવારયત્તતઃ શૂરો ભૂય એવ પરાક્રમી ॥ 6-110-47 (43886)
શરૈઃ સુનિશિતૈઃ પાર્થં યથા વૃત્રં પુરન્દરઃ।
નિર્બિભેદ મહાકાયો વિવ્યથે નૈવ ચાર્જુનઃ ॥ ॥ 6-110-48 (43887)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-110-18 રભસં કૃતોત્સાહમ્ ॥ 6-110-24 પ્રલયાનિવ ઇતિ પાઠે પ્રલયાકાલીનાનિવ॥ 6-110-27 અદ્ભુતં અભૂતપૂર્વમ્ ॥ 6-110-31 યમશક્રૌ ઇતિ પાઠાન્તરમ્ ॥ 6-110-41 અપ્રૈષીત્। ઉપસર્ગાત્પૂર્વોઽડગામસ્તુ છાન્દસઃ। એવમન્યત્રાપિ ॥ 6-110-46 દ્વીપ આશ્રયઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 111
॥ શ્રીઃ ॥
6.111. અધ્યાયઃ 111
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્વન્દ્વયુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-111-0 (43888)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-111-0x (4226)
સાત્યકિં દંશિતં યુદ્ધે ભીષ્માયાભ્યુદ્યતં રણે।
આર્શ્યશૃઙ્ગિર્મહેષ્વાસો વારયામાસ સંયુગે ॥ 6-111-1 (43889)
માધવસ્તુ સુસંક્રુદ્ધો રાક્ષસં નવભિઃ શરૈઃ ।
આજઘાન રણે રાજન્પ્રહસન્નિવ ભારત ॥ 6-111-2 (43890)
તથૈવ રાક્ષસો રાજન્માધવં નવભિઃ શરૈઃ ।
અર્દયામાસ રાજેન્દ્ર સંક્રુદ્ધઃ શિનિપુઙ્ગવમ્ ॥ 6-111-3 (43891)
શૈનેયઃ શરસઙ્ઘં તુ પ્રેષયામાસ સંયુગે ।
રાક્ષસાય સુસંક્રુદ્ધો માધવઃ પરવીરહા ॥ 6-111-4 (43892)
તતો રક્ષો મહાબાહું સાત્યકિં સત્યવિક્રમમ્ ।
વિવ્યાધ વિશિખૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ સિંહનાદ નનાદ ચ ॥ 6-111-5 (43893)
માધવસ્તુ ભૃશં વિદ્ધો રાક્ષસેન રણે તદા।
ધૈર્યમાલમ્બ્ય તેજસ્વી જહાસ ચ નનાદ ચ ॥ 6-111-6 (43894)
ભગદત્તસ્તતઃ ક્રુદ્ધો માધવં નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
તાડયામાસ સમરે તોત્રૈરિવ મહાગજમ્ ॥ 6-111-7 (43895)
વિહાય રાક્ષસં યુદ્ધે શૈનેયો રથિનાં વરઃ ।
પ્રાગ્જ્યોતિષાય ચિક્ષેપ શરાન્સંનતપર્વણઃ ॥ 6-111-8 (43896)
તસ્ય પ્રાગ્જ્યોતિષો રાજા માધવસ્ય મહદ્ધનુઃ ।
ચિચ્છેદ શતધારેણ ભલ્લેન કૃતહસ્તવત્ ॥ 6-111-9 (43897)
અથાન્યદ્ધનુરાદાય વેગવત્પરવીરહા ।
ભગદત્તં રણે ક્રુદ્ધં વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-111-10 (43898)
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસઃ સૃક્કિણી પરિસંલિહન્ ।
શક્તિં કનકવૈડૂર્યભૂષિતામાયસીં દૃઢામ્ ॥ 6-111-11 (43899)
યમદણ્ડોપમાં ઘોરાં ચિક્ષેપ પરમાહવે।
તામાપતન્તીં સહસા તસ્ય બાહુબલેરિતામ્ ॥ 6-111-12 (43900)
સાત્યકિઃ સમરે રાજન્દ્વિધા ચિચ્છેદ સાયકૈઃ ।
તતઃ પપાત સહસા સહોલ્કેવ હતપ્રભા ॥ 6-111-13 (43901)
શક્તિં વિનિહતાં દૃષ્ટ્વા પુત્રસ્તવ વિશાંપતે ।
મહતા રથવંશેન વારયામાસ માધવમ્ ॥ 6-111-14 (43902)
તથા પરિવૃતં દૃષ્ટ્વા વાર્ષ્ણેયાનાં મહારથમ્।
દુર્યોધનો ભૃશં ક્રુદ્ધો ભ્રાતૄન્સર્વાનુવાચ હ ॥ 6-111-15 (43903)
તથા કુરુત કૌરવ્યા યથાઃ વઃ સાત્યકો યુધિ ।
ન જીવન્પ્રતિનિર્યાતિ મહતોઽસ્માદ્રથવ્રજાત્ ॥ 6-111-16 (43904)
તસ્મિન્હતે હતં મન્યે પાણ્ડવાનાં મહદ્બલમ્ ।
તથેતિ ચ વચસ્તસ્ય પરિગૃહ્ય મહારથાઃ ॥ 6-111-17 (43905)
શૈનેયં યોધયામાસર્ભીષ્માયાભ્યુદ્યતં રણે।
`અભિમન્યું તદાઽઽયાન્તં ભીષ્મસ્યાભ્યુદ્યતં વધે।'
કામ્ભોજરાજો બલવાન્વારયામાસ સંયુગે ॥ 6-111-18 (43906)
આર્જુનિં નૃપતિર્વિદ્ધ્વા શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
પુનરેવ ચતુઃષષ્ટ્યા રાજન્વિવ્યાધ તં નૃપ ॥ 6-111-19 (43907)
સુદક્ષિણસ્તુ સમરે પુનર્વિવ્યાધ તં પઞ્ચભિઃ ।
સારથિં ચાસ્ય નવભિરિચ્છન્ભીષ્મસ્ય જીવિતમ્ ॥ 6-111-20 (43908)
તદ્યુદ્ધમાસીત્સુમહત્તયોસ્તત્ર સમાગમે।
યદાભ્યધાવદ્ગાઙ્ગેયં શિખણ્ડી શત્રુકર્શનઃ ॥ 6-111-21 (43909)
વિરાટદ્રુપદૌ વૃદ્ધૌ વારયનતૌ મહાચમૂમ્ ।
ભીષ્મં ચ યુધિ સંરબ્ધાવાદ્રવન્તૌ મહારથૌ ॥ 6-111-22 (43910)
અશ્વત્થામા રણે ક્રુદ્ધઃ સમિયાદ્રથસત્તમઃ।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં તયોસ્તસ્ય ચ ભારત ॥ 6-111-23 (43911)
વિરાટો દશભિર્ભલ્લૈરાજઘાન પરંતપ ।
યતમાનં મહેષ્વાસં દ્રૌણિમાહવશોભિનમ્ ॥ 6-111-24 (43912)
દ્રુપદશ્ચ ત્રિભિર્બાણૈર્વિવ્યાધ નિશિતૈસ્તદા।
ગુરુપુત્રં સમાસાદ્ય પ્રહરન્તૌ મહાબલૌ ॥ 6-111-25 (43913)
અશ્વત્થામા તતસ્તૌ તુ વિવ્યાધ બહુભિઃ શરૈઃ।
વિરાટદ્રુપદૌ વીરૌ ભીષ્મં પ્રતિ સમુદ્યતૌ ॥ 6-111-26 (43914)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ વૃદ્ધયોશ્ચરિતં મહત્।
યદ્દ્રૌણિસાયકાન્ઘોરાન્પ્રત્યવારયતાં યુધિ ॥ 6-111-27 (43915)
સહદેવં તથાઽઽયાન્તં કૃપઃ શારદ્વતોઽભ્યયાત્।
યથા નાગો વને નાગં મત્તો મત્તમુપાદ્રવત્ ॥ 6-111-28 (43916)
કૃપશ્ચ સમરે શૂરો માદ્રીપુત્રં મહારથમ્ ।
આજઘાન શરૈસ્તૂર્ણં સપ્તત્યા રુક્મભૂષણૈઃ ॥ 6-111-29 (43917)
તસ્ય માદ્રીસુતશ્ચાપં દ્વિધા ચિચ્છેદ સાયકૈઃ ।
અથૈનં છિન્નધન્વાનં વિવ્યાધ નવભિઃ શરૈઃ ॥ 6-111-30 (43918)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય સમરે ભારસાધનમ્ ।
માદ્રીપુત્રં સુસંહૃષ્ટો દશભિર્નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-111-31 (43919)
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધ ઇચ્છન્ભીષ્મસ્ય જીવિતમ્ ।
તથૈવ પાણ્ડવો રાજઞ્છારદ્વતમમર્ષણમ્ ॥ 6-111-32 (43920)
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધો ભીષ્મસ્ય વધકાઙ્ક્ષયા ।
તયોર્યુદ્ધં સમભવદ્ધોરરૂપં ભયાવહમ્ ॥ 6-111-33 (43921)
નકુલં તુ રણે ક્રુદ્ધો વિકર્ણઃ શત્રુતાપનઃ ।
વિવ્યાધ સાયકૈઃ ષષ્ટ્યા રક્ષન્ભીષ્મં મહાબલમ્ ॥ 6-111-34 (43922)
નકુલોઽપિ ભૃશં વિદ્ધસ્તવ પુત્રેણ ધીમતા।
વિકર્ણં સપ્તસપ્તત્યા નિર્બિભેદ શિલીમુખૈઃ ॥ 6-111-35 (43923)
તત્ર તૌ નરશાર્દૂલૌ ભીષ્મહેતોઃ પરંતપૌ ।
અન્યોન્યં જઘ્નુતુર્વીરૌ ગોષ્ઠે ગોવૃષભાવિવ ॥ 6-111-36 (43924)
ઘટોત્કચં રણે યાન્તં નિઘ્નન્તં તવ વાહિનીમ્ ।
દુર્મુખઃ સમરે પ્રાયાદ્ભીષ્યહેતોઃ પરાક્રમી ॥ 6-111-37 (43925)
હૈડિમ્બસ્તુ રણે રાજન્દુર્મુખં શત્રુતાપનમ્ ।
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધઃ શરેણાનતપર્વણા ॥ 6-111-38 (43926)
ભીમસેનસુતં ચાપિ દુર્મુખઃ સુમુખૈઃ શરૈઃ।
ષષ્ટ્યા વીરો નદન્હૃષ્ટો વિવ્યાધ રણમૂર્ધનિ ॥ 6-111-39 (43927)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં તથાઽઽયાન્તં ભીષ્મસ્ય વધકાઙ્ક્ષિણમ્ ।
હાર્દિક્યો વારયામાસ રથશ્રેષ્ઠં મહારથઃ ॥ 6-111-40 (43928)
હાર્દિક્યઃ પાર્ષતં ચાપિ વિદ્ધ્વા પઞ્ચભિરાયસૈઃ ।
પુનઃ પઞ્ચાશતા તૂર્ણં તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-111-41 (43929)
આજઘાન મહાબાહુઃ પાર્ષતં તં મહારથમ્ ।
તં ચૈવ પાર્ષતો રાજન્હાર્દિક્યં નવભિઃ શરૈઃ ॥ 6-111-42 (43930)
વિવ્યાધ નિશિતૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ કઙ્કપત્રૈરજિહ્નગૈઃ ।
તયોઃ સમભવદ્યુદ્ધં ભીષ્મહેતોર્મહાહવે ॥ 6-111-43 (43931)
અન્યોન્યાતિશયે યુક્તં યથા વૃત્રમહેન્દ્રયોઃ ।
ભીમસેનં તથાઽઽયાન્તં ભીષ્મં પ્રતિ મહારથમ્ ॥ 6-111-44 (43932)
ભૂરિશ્રવાભ્યયાત્તૂર્ણં તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ।
સૌમદત્તિરથો ભીમમાજઘાન સ્તનાન્તરે ॥ 6-111-45 (43933)
નારાચેન સુતીક્ષ્ણેન રુક્મપુઙ્ખેન સંયુગે।
ઉરઃસ્થેન બભૌ તેન ભીમસેનઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-111-46 (43934)
સ્કન્દશક્ત્યા યથા ક્રૌઞ્ચઃ પુરા નૃપતિસત્તમ।
તૌ શરાન્સૂર્યસંકાશાન્કર્મારપરિમાર્જિતાન્ ॥ 6-111-47 (43935)
અન્યોન્યસ્ય રણે ક્રુદ્ધૌ ચિક્ષિપતે નરર્ષભૌ ।
ભીમો ભીષ્મવધાકાઙ્ક્ષી સૌમદત્તિં મહારથમ્ ॥ 6-111-48 (43936)
તથા ભીષ્મજયે ગૃધ્નુઃ સૌમદત્તિસ્તૂ પાણ્ડવમ્ ।
કૃતપ્રતિકૃતે યત્તૌ યોધયામાસતૂ રણે ॥ 6-111-49 (43937)
યુધિષ્ઠિરં તુ કૌન્તેયં મહત્યા સેનયા વૃત્તમ્।
ભીષ્માભિમુખમાયાન્તં ભારદ્વાજો ન્યવારયત્ ॥ 6-111-50 (43938)
દ્રોણસ્ય રથનિર્ઘોષં પર્જન્યનિનદોપમમ્ ।
શ્રુત્વા પ્રભદ્રકા રાજન્સમકમ્પન્ત મારિષ ॥ 6-111-51 (43939)
સા સેના મહતી રાજન્પાણ્ડુપુત્રસ્ય સંયુગે।
દ્રોણેન વારિતા યત્તા ન ચચાલ પદાત્પદમ્ ॥ 6-111-52 (43940)
ચેકિતાન રણે યત્તં ભીષ્મં પ્રતિ જનેશ્વર ।
ચિત્રસેનસ્તવ સુતઃ ક્રુદ્ધરૂપમવારયત્ ॥ 6-111-53 (43941)
ભીષ્મહેતોઃ પરાક્રાન્તશ્ચિત્રસેનઃ પરાક્રમી ।
ચેકિતાનં પરં શક્ત્યા યોધયામાસ ભારત ॥ 6-111-54 (43942)
તથૈવ ચેકિતાનોઽપિ ચિત્રસેનમવારયત્ ।
તદ્યુદ્ધમાસીત્સુમહત્તયોસ્તત્ર સમાગમે ॥ 6-111-55 (43943)
અર્જુનો વાર્યમાણસ્તુ બહુશસ્તત્ર ભારત ।
વિમુખીકૃત્ય પુત્રં તે સેનાં તવ મમર્દ હ ॥ 6-111-56 (43944)
દુઃશાસનોઽપિ પરયા શક્ત્યા પાર્થમવારયત્।
કથં ભીષ્મં ન નો હન્યાદિતિ નિશ્ચિત્ય ભારત ॥ 6-111-57 (43945)
સા વધ્યમાના સમરે પુત્રસ્ય તવ વાહિની ।
લોડ્યતે રથિભિઃ શ્રેષ્ઠૈસ્તત્રતત્રૈવ ભારત ॥ ॥ 6-111-58 (43946)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશદિવસયુદ્ધે એકાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-111-58 લોડ્યતે આકુલીક્રિયતે ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 112
॥ શ્રીઃ ॥
6.112. અધ્યાયઃ 112
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
દ્રોણેનાશ્વત્થામાનંપ્રતિ દુર્નિમિત્તપ્રદર્શપૂર્વકં યુદ્ધાનુશાસનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-112-0 (43947)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-112-0x (4227)
અથ વીરો મહેષ્વાસો મત્તવારણવિક્રમઃ।
સમાદાય મહચ્ચાપં મત્તવારણવારણમ્ ॥ 6-112-1 (43948)
વિધુન્વાનો નરશ્રેષ્ઠો દ્રાવયાણો વરૂથિનીમ્ ।
પૃતનાં પાણ્ડવેયાનાં ગાહમાનો મહાબલઃ ॥ 6-112-2 (43949)
નિમિત્તાનિ નિમિત્તજ્ઞઃ સર્વતો વીક્ષ્ય વીર્યવાન્ ।
પ્રતપન્તમનીકાનિ દ્રોણઃ પુત્રમભાષત ॥ 6-112-3 (43950)
દ્રોણ ઉવાચ। 6-112-4x (4228)
અયં હિ દિવસસ્તાત યત્ર પાર્થો મહાબલઃ।
જિઘાંસુઃ સમરે ભીષ્મં પરં યત્નં કરિષ્યતિ ॥ 6-112-4 (43951)
ઉત્પતન્તિ હિ મે બાણા ધનુઃ પ્રસ્ફુરતીવ ચ ।
યોગમસ્ત્રાણિ નેચ્છન્તિ ક્રૂરં મે વર્તતે મનઃ ॥ 6-112-5 (43952)
દિક્ષ્વશાન્તાનિ ઘોરાણિ વ્યાહરન્તિ મૃગદ્વિજાઃ ।
નીચૈર્ગૃધ્રા નિલીયન્તે ભારતાનાં ચમૂં પ્રતિ ॥ 6-112-6 (43953)
નષ્ટપ્રભ ઇવાદિત્યઃ સર્વતો લોહિતા દિશઃ ।
રસતે વ્યથતે ભૂમિઃ કમ્પતીવ ચ સર્વશઃ ॥ 6-112-7 (43954)
કઙ્કગૃધ્રા બલાકાશ્ચ વ્યાહરન્તિ મુહુર્મુહુઃ ।
શિવાશ્ચૈવાશિવા ઘોરા વેદયન્ત્યો મહદ્ભયમ્ ॥ 6-112-8 (43955)
પપાત મહતી ચોલ્કા મધ્યેનાદિત્યમણ્ડલાત્।
સકબન્ધશ્ચ પરિઘો ભાનુમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ॥ 6-112-9 (43956)
પરિવેષસ્તથા ઘોરશ્ચન્દ્રભાસ્કરયોરભૂત્।
વેદયાનો ભયં ઘોરં રાજ્ઞાં દેહાવકર્તનમ્ ॥ 6-112-10 (43957)
દેવતાયતનસ્થાશ્ચ કૌરવેન્દ્રસ્ય દેવતાઃ ।
કમ્પન્તે ચ હસન્તે ચ નૃત્યન્તિ ચ રુદન્તિ ચ ॥ 6-112-11 (43958)
અપસવ્યં ગ્રહાશ્ચક્રુરલક્ષ્માણં દિવાકરમ્ ।
અવાક્શિરાશ્ચ ભગવાનુપાતિષ્ઠત ચન્દ્રકમાઃ ॥ 6-112-12 (43959)
વપૂંષિ ચ નરેન્દ્રાણાં વિગતાભાનિ લક્ષયે ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈન્યેષુ ન ચ ભ્રાજન્તિ દંશિતાઃક ॥ 6-112-13 (43960)
સેનયોરુભયોશ્ચાપિ સમન્તાચ્છ્રૂયતે મહાન્।
પાઞ્ચજન્યસ્ય નિર્ઘોષો ગાણ્ડીવસ્ય ચ નિઃસ્વનઃ ॥ 6-112-14 (43961)
ધ્રુવમાસ્થાય બીભત્સુરુત્તમાસ્ત્રાણિ સંયુગે।
અપાસ્યાન્યાન્રણે યોધાનભ્યેષ્યતિ પિતામહમ્ ॥ 6-112-15 (43962)
હૃષ્યન્તિ રોમકૂપાણિ સીદતીવ ચ મે મનઃ ।
ચિન્તયિત્વા મહાબાહો ભીષ્માર્જુનસમાગમમ્ ॥ 6-112-16 (43963)
તં ચેહ નિકૃતિપ્રજ્ઞં પાઞ્ચાલ્યં પાપચેતસમ્ ।
પુરસ્કૃત્ય રણે પાર્થો ભીષ્મસ્યાયોધનં ગતઃ॥ 6-112-17 (43964)
અબ્રવીચ્ચ પુરા ભીષ્મો નાહં હન્યાં શિખણ્ડિનમ્ ।
સ્ત્રી હ્યેષા વિહિતા ધાત્રા દૈવાચ્ચ સ પુનઃ પુમાન્ ॥ 6-112-18 (43965)
અસંકલ્પધ્વજશ્ચૈવ યાજ્ઞસેનિર્મહાબલઃ ।
ન ચામઙ્ગલિકે તસ્મિન્પ્રહરેદાપગાસુતઃ ॥ 6-112-19 (43966)
એતદ્વિચિન્તયાનસ્ય પ્રજ્ઞા સીદતિ મે ભૃશમ્ ।
અભ્યુદ્યતો રણે પાર્થઃ કુરુવૃદ્ધમુપાદ્રવત્ ॥ 6-112-20 (43967)
યુધિષ્ઠિરસ્ય ચ ક્રોધો ભીષ્મશ્ચાર્જુનસંગતઃ ।
મમ ચાસ્ત્રસમારમ્ભઃ પ્રજાનામશિવં ધ્રુવમ્ ॥ 6-112-21 (43968)
મનસ્વી બલવાઞ્શૂરઃ કૃતાસ્ત્રોઽલઘુવિક્રમઃ ।
દૂરપાતી દૃઢેષુશ્ચ નિમિત્તજ્ઞશ્ચ પાણ્ડવઃ ॥ 6-112-22 (43969)
અજેયઃ સમરે ચાપિ દેવૈરપિ સવાસવૈઃ ।
બલવાન્બુદ્ધિમાંશ્ચૈવ જિતક્લેશો યુધાં વરઃ ॥ 6-112-23 (43970)
વિજયી ચ રણે નિત્યં ભૈરવાસ્ત્રશ્ચ પાણ્ડવઃ । 6-112-24b`અભ્યુદ્યતં રણે દૃષ્ટ્વા ભૈરવાસ્ત્રં ચ પાણ્ડવમ્ ।'
તસ્ય માર્ગં પરિહરન્દ્રુતં ગચ્છ યતવ્રત ॥ 6-112-24 (43971)
પશ્યાદ્યૈતન્મહાઘોરે સંયુગે વૈશસં મહત્।
હેમચિત્રાણિ શૂરણાં મહાન્તિ ચ શુભાનિ ચ ॥ 6-112-25 (43972)
કવચાન્યવદીર્યન્તે શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
છિદ્યન્તે ચ ધ્વજાગ્રાણિ તોમરાશ્ચ ધનૂંષિ ચ ॥ 6-112-26 (43973)
પ્રાસાશ્ચ વિમલાસ્તીક્ષ્ણાઃ શક્ત્યશ્ચ કનકોજ્જ્વલાઃ ।
વૈજયન્ત્યશ્ચ નાગાનાં સંક્રુદ્ધેન કિરીટિના ॥ 6-112-27 (43974)
નાયં સંરક્ષિતું કાલઃ પ્રાણાન્પુત્રોપજીવિભિઃ ।
યાહિ સ્વર્ગં પુરસ્કૃત્ય યશસે વિજયાય ચ ॥ 6-112-28 (43975)
રથનાગહયાવર્તાં મહાઘોરાં સુદુર્ગમામ્ ।
રથેન સંગ્રામનદીં તરત્યેષ કપિધ્વજઃ ॥ 6-112-29 (43976)
બ્રહ્મણ્યતા દમો દાનં તપશ્ચ ચરિતં મહત્।
ઇહૈવ દૃશ્યતે પાર્થે ભ્રાતા યસ્ય ધનઞ્જયઃ ॥ 6-112-30 (43977)
ભીમસેનશ્ચ બલવાન્માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ ।
વાસુદેવશ્ચ વાર્ષ્ણેયો યસ્ય નાથો વ્યવસ્થિતઃ ॥ 6-112-31 (43978)
તસ્યૈષ મન્યુપ્રભવો ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્મતેઃ ।
તપોભાવિતદેહસ્ય કોપો દહતિ વાહિનીમ્ ॥ 6-112-32 (43979)
એષ સંદૃશ્યતે પાર્થો વાસુદેવવ્યપાશ્રયઃ ।
દારયન્સર્વસૈન્યાનિ ધાર્તરાષ્ટ્રાણિ સર્વશઃ ॥ 6-112-33 (43980)
એતદાલોક્યતે સૈન્યં ક્ષોભ્યમાણં કિરીટિના ।
મહોર્મિનદ્ધં સુમહત્તિમિનેવ મહાજલમ્ ॥ 6-112-34 (43981)
હાહાકિલકિલાશબ્દાઃ શ્રૂયન્તે ચ ચમૂમુખે ।
યાહિ પાઞ્ચાલદાયાદમહં યાસ્યે યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 6-112-35 (43982)
દુર્ગમં હ્યન્તરં રાજ્ઞો વ્યૂહસ્યામિતતેજસઃ ।
સમુદ્રકુક્ષિપ્રતિમં સર્વતોઽતિરથૈઃ સ્થિતૈઃ ॥ 6-112-36 (43983)
સાત્યકિશ્ચાભિમન્યુશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નવૃકોદરૌ ।
પર્યરક્ષન્ત રાજાનં યમૌ ચ મનુજેશ્વરમ્ ॥ 6-112-37 (43984)
ઉપેન્દ્રસદૃશશ્યામો મહાશાલ ઇવોદ્ગતઃ ।
એષ ગચ્છત્યનીકાગ્રે દ્વિતીય ઇવ ફલ્ગુનઃ ॥ 6-112-38 (43985)
ઉત્તમાસ્ત્રાણિ ચાધત્સ્વ ગૃહીત્વા ચ મહદ્ધનુઃ ।
પાર્ષતં યાહિ રાજાનં યુધ્યસ્વ ચ વૃકોદરમ્ ॥ 6-112-39 (43986)
કો હિ નેચ્છેત્પ્રિયં પુત્રં જીવન્તં શાશ્વતીઃ સમાઃ ।
ક્ષત્રધર્મં તુ સંપ્રેક્ષ્ય તતસ્ત્વાં નિયુનજ્મ્યહમ્ ॥ 6-112-40 (43987)
એષ ચાતિરણે ભીષ્મો દહતે વૈ મહાચમૂમ્ ।
યુદ્ધેષુ સદૃશસ્તાત યમસ્ય વરુણસ્ય ચ ॥ 6-112-41 (43988)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-112-42x (4229)
પુત્રં સમનુશાસ્યૈવં ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
મહારણે મહારાજ ધર્મરાજમયોધયત્ ॥ ॥ 6-112-42 (43989)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે દ્વાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-112-6 ઘોરાણિ ભયંકરાણિ । અશાન્તાનિ અનુપરતાનિ॥ 6-112-7 રસતે શબ્દાયતે। વ્યથતે બિભેતીવ કમ્પત ઇવ ચ ॥ 6-112-12 અલક્ષ્માણં પ્રચણ્ડલક્ષણલક્ષિતમ્ । અવાક્શિરા અધોમુખકોટિદ્વયઃ ॥ 6-112-15 આસ્થાય આલમ્બ્ય ॥ 6-112-21 અસ્ત્રસમારમ્ભઃ ઉદ્યમમાત્રં નતુ પૂર્વવદસ્ત્રાણામુપસ્થિતિઃ ॥ 6-112-28 હે પુત્ર ઉપજીવિભિરનુગતૈઃ ॥ 6-112-30 પાર્થએ યુધિષ્ઠિરે ॥ 6-112-32 તસ્ય ધર્મસ્ય। મન્યુર્દૈન્યમ્। ભારતીમિતિ પાઠે સેનામિતિ શેષઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 113
॥ શ્રીઃ ॥
6.113. અધ્યાયઃ 113
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમસેનપરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-113-0 (43990)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-113-0x (4230)
ભગદત્તઃ કૃપઃ શલ્યઃ કૃતવર્તા તથૈવ ચ।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ ॥ 6-113-1 (43991)
ચિત્રસેનો વિકર્ણશ્ચ તથા દુર્મર્ષણો યુવા।
દશૈતે તાવકા યોધા ભીમસેનમયોધયન્ ॥ 6-113-2 (43992)
મહત્યા સેનયા યુક્તા નાનાદેશસમુત્થયા ।
ભીષ્મસ્ય સમરે રાજન્પ્રાર્થયાના મહદ્યશઃ ॥ 6-113-3 (43993)
શલ્યસ્તુ નવભિર્બાણૈર્ભીમસેનમતાડયત્ ।
કૃતવર્મા ત્રિભિર્ભાણૈઃ કૃપશ્ચ નવભિઃ શરૈઃ ॥ 6-113-4 (43994)
ચિત્રસેનો વિકર્ણશ્ચ ભગદત્તશ્ચ મારિષ ।
દશભિર્દશભિર્બાણૈર્ભીમસેનમતાડયન્ ॥ 6-113-5 (43995)
સૈન્ધવશ્ચ ત્રિભિર્બાણૈર્ભીમસેનમડાયત્ ।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ પઞ્ચભિઃ પઞ્ચભિઃ શરૈઃ ॥ 6-113-6 (43996)
દુર્મર્ષણસ્તુ વિંશત્યા પાણ્ડવં નિશિતૈઃ શરૈઃ।
સ તાન્સર્વાન્મહારાજ રાજમાનાન્પૃથક્પૃથક્ ॥ 6-113-7 (43997)
પ્રવીરાન્સર્વલોકસ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રાન્મહારથાન્ ।
જઘાન સમરે વીરઃ પાણ્ડવઃ પરવીરહા ॥ 6-113-8 (43998)
સપ્તભિઃ શલ્યમાવિધ્યત્કૃતવર્માણમષ્ટભિઃ ।
કૃપસ્ય સશરં ચાપં મધ્યે ચિચ્છેદ ભારત ॥ 6-113-9 (43999)
અથૈનં ચ્છિન્નધન્વાનં પુનર્વિવ્યાધ સપ્તભિઃ ।
વિન્દાનુવિન્દૌ ચ તથા ત્રિભિસ્ત્રિભિરતાડયત્ ॥ 6-113-10 (44000)
દુર્મર્ષણં ચ વિંશત્યા ચિત્રસેનં ચ પઞ્ચભિઃ ।
વિકર્ણં દશભિર્બાણૈઃ પઞ્ચભિશ્ચ જયદ્રથમ્ ॥ 6-113-11 (44001)
વિદ્ધ્વા ભીમોઽનદદ્ધૃષ્ટઃ સૈન્ધવં ચ પુનસ્ત્રિભિઃ ।
અથાન્યદ્ધનુરાદાય ગૌતમો રથિનાં વરઃ ॥ 6-113-12 (44002)
ભીમં વિવ્યાધ સંરબ્ધો દશભિર્નિશિતૈઃ શરૈઃ।
સ વિદ્ધો દશભિર્બાણૈસ્તોત્રૈરિવ મહાદ્વિપઃ ॥ 6-113-13 (44003)
તતઃ ક્રુદ્ધો મહારાજ ભીમસેનઃ પ્રતાપવાન્ ।
ગૌતમં તાડયામાસ શરૈર્બહુભિરાહવે ॥ 6-113-14 (44004)
સૈન્ધવસ્ય તથાઽશ્વાંશ્ચ સારથિં ચ ત્રિભિઃ શરૈઃ ।
પ્રાહિણોન્મૃત્યુલોકાય કાલાન્તકસમદ્યુતિઃ ॥ 6-113-15 (44005)
હતાશ્વાત્તુ રથાત્તૂર્ણમવપ્લુત્ય મહારથઃ ।
શરાંશ્ચિક્ષેપ નિશિતાન્ભીમસેનસ્ય સંયુગે ॥ 6-113-16 (44006)
તસ્ય ભીમો ધનુર્મધ્યે દ્વાભ્યાં ચિચ્છેદ મારિષ ।
ભલ્લાભ્યાં ભરતશ્રેષ્ઠ સૈન્ધવસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 6-113-17 (44007)
સ ચ્છિન્નધન્વા વિરથો હતાશ્વો હતસારથિઃ ।
ચિત્રસેનરથં રાજન્નારુરોહ ત્વરાન્વિતઃ ॥ 6-113-18 (44008)
અત્યદ્ભુતં રણે કર્મ કૃતવાંસ્તત્ર પાણ્ડવઃ ।
મહારથાઞ્શરૈર્વિદ્ધ્વા વારયિત્વા ચ મારિષ ॥ 6-113-19 (44009)
વિરથં સૈન્ધવં ચક્રે સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ ।
તદા ન મમૃષે શલ્યો ભીમસેસ્ય વિક્રમમ્ ॥ 6-113-20 (44010)
સ સંધાય શરાંસ્તીક્ષ્ણાન્કરમારપરિમાર્જિતાન્ ।
ભીમં વિવ્યાધ સમરે તિષ્ઠિતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-113-21 (44011)
કૃપશ્ચ કૃતવર્માચ ભગદત્તશ્ચ વીર્યવાન્ ।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ ચિત્રસેનશ્ચ સંયુગે ॥ 6-113-22 (44012)
દુર્મર્ષણો વિકર્ણશ્ચ સિન્ધુરાજશ્ચ વીર્યવાન્।
ભીમં તે વિવ્યધુસ્તૂર્ણં શલ્યહેતોરરિન્દમાઃ ॥ 6-113-23 (44013)
સ ચ તાન્પ્રતિ વિવ્યાધ પઞ્ચભિઃ પઞ્ચભિઃ શરૈઃક ।
શલ્યં વિવ્યાધ સપ્તત્યા પુનશ્ચ દશભિઃ શરૈઃ ॥ 6-113-24 (44014)
તં શલ્યો નવભિર્ભિત્ત્વા પુનર્વિવ્યાધ પઞ્ચભિઃ ।
સારથિં ચાસ્ય ભલ્લેન ગાઢં વિવ્યાધ મર્મણિ ॥ 6-113-25 (44015)
વિશોકં પ્રેક્ષ્ય નિર્ભિન્નં ભીમસેનઃ પ્રતાપવાન્ ।
મદ્રરાજં ત્રિભિર્બાણૈર્બાહ્વોરુરુસિ ચાર્પયત્ ॥ 6-113-26 (44016)
તથેતરાન્મહેષ્વાસાંસ્ત્રિભિસ્ત્રિભિરજિહ્મગૈઃ ।
તાજયામાસ સમરે સિંહવાદ્વિનનાદ ચ ॥ 6-113-27 (44017)
તે હિ યત્તા મહેષ્વાસાઃ પાણ્ડવં યુદ્ધકોવિદમ્ ।
ત્રિભિસ્ત્રિભિરકુણ્ઠાગ્રૈર્ભૃશં મર્મસ્વતાડયન્ ॥ 6-113-28 (44018)
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસો ભીમસેનો ન વિવ્યથે ।
પર્વતો વારિધારાભિર્વર્ષમાણૈરિવામ્બુદૈઃ ॥ 6-113-29 (44019)
સ તુ ક્રોધસમાવિષ્ટઃ પાણ્ડવાનાં મહારથઃ ।
મદ્રેશ્વરં ત્રિભિર્બાણૈર્ભૃશં વિદ્ધ્વા મહાયશાઃ ॥ 6-113-30 (44020)
કૃપં ચ નવભિર્બાણૈર્ભૃશં વિદ્ધ્વા સમન્તતઃ ।
પ્રગ્જ્યોતિષં શતૈરાજૌ રાજન્વિવ્યાધ સાયકૈઃ ॥ 6-113-31 (44021)
તતસ્તુ સશરં ચાપં સાત્વતસ્ય મહાત્મનઃ ।
ક્ષુરપ્રેણ સુતીક્ષ્ણેન ચિચ્છેદ કૃતહસ્તવત્ ॥ 6-113-32 (44022)
તથાન્યદ્ધનુરાદાય કૃતવર્મા વૃકોદરમ્ ।
આજઘાન ભ્રુવોર્મધ્યે નારાચેન પરંતપઃ ॥ 6-113-33 (44023)
ભીમસ્તુ સમરે વિદ્ધ્વા શલ્યં નવભિરાયસૈઃ ।
ભગદત્તં ત્રિભિશ્ચૈવ કૃતવર્માણમષ્ટભિઃ ॥ 6-113-34 (44024)
દ્વાભ્યાં દ્વાભ્યાં તુ વિવ્યાધ ગૌતમપ્રભૃતીન્રથાન્ ।
તેઽપિ તં સમરે રાજન્વિવ્યધુર્નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-113-35 (44025)
સ તથા પીડ્યમાનોઽપિ સર્વશસ્ત્રૈર્મહારથૈઃ ।
મત્વા તૃણેન તાંસ્તુલ્યાન્વિચચાર ગતવ્યથઃ ॥ 6-113-36 (44026)
તે ચાપિ રથિનાં શ્રેષ્ઠા ભીમાય નિશિતાઞ્શરાન્ ।
પ્રેષયામાસુરવ્યાગ્રાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-113-37 (44027)
તસ્ય શક્તિં મહાવેગાં ભગદત્તો મહારથઃ।
ચિક્ષેપ સમરે વીરઃ સ્વર્ણદણ્ડાં મહમતે ॥ 6-113-38 (44028)
તોમરં સૈન્ધવો રાજા પટ્ટસં ચ મહાભુજઃ ।
શતઘ્નીં ચ કૃપો રાજઞ્છરં શલ્યશ્ચ સંયુગે ॥ 6-113-39 (44029)
અથેતરે મહેષ્વાસાઃ પઞ્ચ પઞ્ચ શિલીમુખાન્ ।
ભીમસેનં સમુદ્દિશ્ય પ્રેષયમાસુરોજસા ॥ 6-113-40 (44030)
તોમરં ચ દ્વિધા ચક્રે ક્ષુરપ્રેણાનિલાત્મજઃ ।
પટ્ટસં ચ ત્રિભિર્બાણૈશ્ચિચ્છેદ તિલકાણ્ડવત્ ॥ 6-113-41 (44031)
સ બિભેદ શતઘ્નીં ચ નવભિઃ કઙ્કપત્રિભિઃ ।
મદ્રરાજપ્રયુક્તં ચ શરં છિત્ત્વા મહારથઃ ॥ 6-113-42 (44032)
શક્તિં ચિચ્છેદ સહસા ભગદત્તેરિતાં રણે।
તથેતરાઞ્શરાન્ઘોરાઞ્શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-113-43 (44033)
ભીમસેનો રણશ્લાઘી ત્રિધૈકૈકં સમાચ્છિનત્।
તાંશ્ચ સર્વાન્મહેષ્વાસાંસ્ત્રિભિસ્ત્રિભિરતાડયત્ ॥ 6-113-44 (44034)
તતો ધનઞ્જયસ્તત્ર વર્તમાને મહારણે ।
આજગામ રથેનાજૌ ભીમં દૃષ્ટ્વા મહારથમ્ ॥ 6-113-45 (44035)
નિઘ્નન્તં સમરે શત્રૂન્યોધયાનં ચ સાયકૈઃ ।
તૌ તુ તત્ર મહાત્માનૌ સમેતૌ વીક્ષ્ય પાણ્ડવૌ ॥ 6-113-46 (44036)
ન શશંસુર્જયં તત્ર તાવકાઃ પુરુષર્ષભાઃ ।
અથાર્જુનો રણે ભીમં યોધયન્તં મહારથાન્ ॥ 6-113-47 (44037)
ભીષ્મસ્ય નિધનાકાઙ્ક્ષી પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્।
આસસાદ રણે વીરાંસ્તાવકાન્દશ ભારત ॥ 6-113-48 (44038)
યે સ્મ ભીમં રણે રાજન્યોધયન્તો વ્યવસ્થિતાઃ।
બીભત્સુસ્તાનથાવિધ્યદ્ભીમસ્ય પ્રિયકામ્યયા ॥ 6-113-49 (44039)
તતો દુર્યોધનો રાજા સુશર્માણમચોદયત્ ।
અર્જુનસ્ય વધાર્થાય ભીમસેનસ્ય ચોભયોઃ ॥ 6-113-50 (44040)
સુશર્મન્ગચ્છ શીઘ્રં ત્વં બલૌઘૈઃ પરિવારિતઃ ।
જહિ પાણ્ડુસુતાવેતૌ ધનઞ્જયવૃકોદરૌ ॥ 6-113-51 (44041)
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્ય ત્રૈગર્તઃ પ્રસ્થલાધિપઃ ।
અભિદ્રુત્ય રણે ભીમમર્જુનં ચૈવ ધન્વિનૌ ॥ 6-113-52 (44042)
રથૈરનેકસાહસ્રૈઃ સમન્તાત્પર્યવારયત્ ।
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધમર્જુનસ્ય પરૈઃ સહ ॥ ॥ 6-113-53 (44043)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે ત્રયોદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-113-21 કર્મારં શસ્ત્રોલ્લેખનયન્ત્રમ્ ॥ 6-113-32 સાત્વતસ્ય કૃતવર્મણઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 114
॥ શ્રીઃ ॥
6.114. અધ્યાયઃ 114
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીમાર્જુનપરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-114-0 (44044)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-114-0x (4231)
અર્જુનસ્તુ રણે શલ્યં યતમાનં મહારથમ્।
છાદયામાસ સમરે શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-114-1 (44045)
સુશર્માણં કૃપં ચવ ત્રિભીસ્ત્રિભિરવિધ્યત।
પ્રાગ્જ્યોતિષં ચ સમરે સૈન્ધવં ચ જયદ્રથમ્ ॥ 6-114-2 (44046)
ચિત્રસેનં વિકર્ણં ચ કૃતવર્માણમેવ ચ ।
દુર્મર્ષણં ચ રાજેન્દ્ર હ્યાવન્ત્યૌ ચ મહારથૌ ॥ 6-114-3 (44047)
એકૈકં ત્રિભિરાનર્ચ્છત્કઙ્કબર્હિણવાજિતૈઃ ।
શરૈરતિરથો યુદ્ધે પીડયન્વાહિનીં તવ॥ 6-114-4 (44048)
જયદ્રથો રણે પાર્થં વિદ્ધ્વા ભારત સાયકૈઃ ।
ભીમં વિવ્યાધ તરસા ચિત્રસેનરથે સ્થિતઃ ॥ 6-114-5 (44049)
શલ્યશ્ચ સમરે જિષ્ણું કૃપશ્ચ રથિનાં વરઃ ॥
વિવ્યાધાતે મહારાજ બહુધા મર્મમેદિભિઃ ॥ 6-114-6 (44050)
ચિત્રસેનાદયશ્ચૈવ પુત્રાસ્તવ વિશાંપતે ।
પઞ્ચાભિઃ પઞ્ચભિસ્તૂર્ણં સુંયુગે નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-114-7 (44051)
આજઘ્નુરર્જુનં સઙ્ખ્યે ભીમસેનં ચ મારિષ ।
તૌ તત્ર રથિનાં શ્રેષ્ઠૌ કૌન્તેયૌ ભરતર્ષભૌ ॥ 6-114-8 (44052)
અપીડયેતાં સમરે ત્રિગર્તાનાં મહદ્બલમ્ ।
સુશર્માણિ રણે પાર્થં શરૈર્નવભિરાશુગૈઃ ॥ 6-114-9 (44053)
નનાદ બલવન્નાદં ત્રાસયાનો મહદ્બલમ્ ।
અન્યે ચ રથિનઃ શૂરા ભીમસેનધનઞ્જયૌ ॥ 6-114-10 (44054)
વિવ્યધુર્નિશિતૈર્બાણૈ રુક્મપુઙ્ખૈરજિહ્મગૈઃ ।
તેષાં ચ રથિનાં મધ્યે કૌન્તેયૌ ભરતર્ષભૌ ॥ 6-114-11 (44055)
ક્રીડમાનૌ રથોદારૌ ચિત્રરૂપૌ વ્યદૃશ્યતામ્ ।
આમિષેપ્સૂ ગવાં મધ્યે સિંહાવિવ મદોત્કટૌ ॥ 6-114-12 (44056)
છિત્ત્વા ધનૂંષિ શૂરાણાં શરાંશ્ચ બહુધા રણે ।
પાતયામાસતુર્વીરૌ શિરાંસિ શતશો નૃણામ્ ॥ 6-114-13 (44057)
રથાશ્ચ બહવો ભગ્ના હયાશ્ચ શતશો હતાઃ।
ગજાશ્ચ સગજારોહાઃ પેતુરુર્વ્યાં મહાહવે ॥ 6-114-14 (44058)
રથિનઃ સાદિનશ્ચાપિ તત્રતત્ર નિષૂદિતાઃ।
દૃશ્યન્તે બહવો રાજન્વેષમાનાઃ સમન્તતઃ ॥ 6-114-15 (44059)
હતૈર્ગજપદાત્યોઘૈર્વાજિભિશ્ચ નિષૂદિતૈઃ।
રથૈશ્ચ બહુધા ભગ્નૈઃ સમાસ્તીર્યત મેદિની ॥ 6-114-16 (44060)
છત્રૈશ્ચ બહુધા ચ્છિન્નૈર્ધ્વજૈશ્ચ વિનિપાતિતૈઃ ।
અઙ્કુશૈરપવિદ્ધૈશ્ચ પરિસ્તોમૈશ્ચ ભારત ॥ 6-114-17 (44061)
કેયૂરૈરઙ્ગદૈર્હારૈ રાઙ્કવૈર્મૃદિતૈસ્તથા ।
ઉષ્ણીષૈર્ઋષ્ટિભિશ્ચૈવ ચામરવ્યજનૈરપિ ॥ 6-114-18 (44062)
તત્રતત્રાપવિદ્ધૈશ્ચ બાહુભિશ્ચન્દનોક્ષિતૈઃ ।
ઊરુભિશ્ચ નરેન્દ્રાણાં સમાસ્તીર્યત મેદિની ॥ 6-114-19 (44063)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ રણે પાર્થસ્ય વિક્રમમ્ ।
શરૈઃ સંવાર્ય તાન્વીરાન્યજ્જઘાન મહાબલઃ ॥ 6-114-20 (44064)
પુત્રસ્તુ તવ તં દૃષ્ટ્વા ભીમાર્જુનપરાક્રમમ્ ।
ગાઙ્ગેયસ્ય રથાભ્યાશમુપજગ્મે મહાબલઃ ॥ 6-114-21 (44065)
કૃપશ્ચ કૃતવર્મા ચ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ ।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ નાજહુઃ સંયુગં તદા ॥ 6-114-22 (44066)
તતો ભીમો મહેષ્વાસઃ ફલ્ગુનશ્ચ મહારથઃ ।
કૌરવાણાં ચમૂં ઘોરાં ભૃશં દુદ્રુવતૂ રણે ॥ 6-114-23 (44067)
તતો બર્હિણવાજાનામયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
ધનઞ્જયરથે તૂર્ણં પાતયન્તિ સ્મ ભૂમિપાઃ ॥ 6-114-24 (44068)
તતસ્તઞ્શરજાલેન સન્નિવાર્ય મહારથાન્ ।
પાર્થઃ સમન્તાત્સમરે પ્રેષયામાસ મૃત્યવે ॥ 6-114-25 (44069)
શલ્યસ્તુ સમરે જિષ્ણું ક્રીડન્નિવ મહારથઃ ।
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધો ભલ્લૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-114-26 (44070)
તસ્ય પાર્થો ધનુશ્છિત્ત્વા હસ્તાવાપં ચ પઞ્ચભિઃ ।
અથૈનં સાયકૈસ્તીક્ષ્ણૈર્ભૃશં વિવ્યાધ મર્મણિ ॥ 6-114-27 (44071)
અથાન્યદ્ધનુરાદાય સમરે ભારસાધનમ્ ।
મદ્રેશ્વરો રણે જિષ્ણું તાડયામાસ રોષિતઃ ॥ 6-114-28 (44072)
ત્રિભિઃ શરૈર્મહારાજ વાસુદેવં કચ પઞ્ચભિઃ ।
ભીમસેનં ચ નવભિર્બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્ ॥ 6-114-29 (44073)
તતો દ્રોણો મહારાજ માગધશ્ચ મહારથઃ ।
દુર્યોધનસમાદિષ્ટૌ તં દેશમુપજગ્મતુઃ॥ 6-114-30 (44074)
યત્ર પાર્થો મહારાજ ભીમસેનશ્ચ પાણ્ડવઃ ।
કૌરવ્યસ્ય મહાસેનાં જઘ્નુતુઃ સુમહારથૌ ॥ 6-114-31 (44075)
જયત્સેનસ્તુ સમરે ભીમં ભીમાયુધં યુધિ।
વિવ્યાધ નિશિતૈર્બાણૈરષ્ટભિર્ભરતર્ષભ ॥ 6-114-32 (44076)
તં ભીમો દશભિર્વિદ્ધા પુનર્વીવ્યાધ પઞ્ચભિઃ ।
સારથિં ચાસ્ય ભલ્લેન રથનીડાદપાતયત્ ॥ 6-114-33 (44077)
ઉદ્ભ્રાંતૈસ્તુરગૈઃ સોઽથ દ્રવમાણૈઃ સમન્તતઃ ।
માગધોઽપસૃતો રાજા સર્વસૈન્યસ્ય પશ્યતઃ ॥ 6-114-34 (44078)
દ્રોણશ્ચ વિવરં દૃષ્ટ્વા ભીમસેનં શિલીમુખૈઃ ।
વિવ્યાધ બાણૈર્નિશિતૈઃ પઞ્ચષષ્ટિભિરાયસૈઃ ॥ 6-114-35 (44079)
તં ભીમઃ સમરશ્લાઘી ગુરું પિતૃસમં રણે।
વિવ્યાધ પઞ્ચભિર્ભલ્લૈસ્તથા ષષ્ટ્યા ચ ભારત ॥ 6-114-36 (44080)
અર્જુનસ્તુ સુશર્માણં વિદ્ધ્વા બહુભિરાયસૈઃ।
વ્યધમત્તસ્ય તત્સૈન્યં મહાભ્રાણિ યથાઽનિલઃ ॥ 6-114-37 (44081)
તતો ભીષ્મશ્ચ રાજ ચ કૌસલ્યશ્ચ બૃહદ્બલઃ ।
સમવર્તન્ત સંક્રુદ્ધા ભીમસેનધનઞ્જયૌ ॥ 6-114-38 (44082)
તથૈવ પાણ્ડવાઃ શૂરા ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ।
અભ્યદ્રવન્રણે ભીષ્મં વ્યાદિતાસ્યમિવાન્તકમ્ ॥ 6-114-39 (44083)
શિખણ્ડી તુ સમાસાદ્ય ભરતાનાં પિતામહમ્ ।
અભ્યદ્રવત સંહૃષ્ટો ભયં ત્યક્ત્વા મહારથાત્ ॥ 6-114-40 (44084)
યુધિષ્ઠિરમુખાઃ પાર્થાઃ પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્ ।
અયોધયન્રણે ભીષ્મં સહિતાઃ સર્વસૃઞ્જયૈઃ ॥ 6-114-41 (44085)
તથૈવ તાવકાઃ સર્વે પુરસ્કૃત્ય યતવ્રતમ્ ।
શિખણ્ડિપ્રમુખાન્પાર્થાન્યોધયન્તિ સ્મ સંયુગે ॥ 6-114-42 (44086)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં કૌરવાણાં ભયાવહમ્।
તત્ર પાણ્ડુસુતૈઃ સાર્ધં ભીષ્મસ્ય વિજયં પ્રતિ ॥ 6-114-43 (44087)
તાવકાનાં જયે ભીષ્મો ગ્લહ આસીદ્વિશાંપતે ।
તત્ર હિ દ્યૂતમાસક્તં વિજયાયેતરાય વા ॥ 6-114-44 (44088)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તુ રાજેન્દ્ર સર્વસૈન્યાન્યચોદયત્।
અભ્યદ્રવત ગાઙ્ગેયં મા ભૈષ્ટ રથસત્તમાઃ ॥ 6-114-45 (44089)
સેનાપતિવચઃ શ્રુત્વા પાણ્ડવાનાં વરૂથિની ।
ભીષ્મં સમભ્યયાત્તૂર્ણં પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા મહાહવે ॥ 6-114-46 (44090)
ભીષ્મોઽપિ રથિનાં શ્રેષ્ઠઃ પ્રતિજગ્રાહ તાં ચમૂમ્ ।
આપતન્તીં મહારાજ વેલામિવ મહોદધિઃ ॥ ॥ 6-114-47 (44091)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે ચતુર્દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-114-24 બર્હિણવાજાનાં મયૂરપક્ષવતાં બાણાનામ્ ॥ 6-114-30 માગધો જયત્સેનઃ ॥ 6-114-34 અપસૃતઃ પલાયિતઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 115
॥ શ્રીઃ ॥
6.115. અધ્યાયઃ 115
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
યુદ્ધે વિરક્તેન ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વવધોદ્યમચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-115-0 (44092)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-115-0x (4232)
કથં શાન્તનવો ભીષ્મો દશમેઽહનિ સઞ્જય।
અયુધ્યત મહાવીર્યઃ પાણ્ડવૈઃ સહ સૃજ્જયૈઃ ॥ 6-115-1 (44093)
કુરવશ્ચ કથં યુદ્ધે પાણ્ડવાન્પ્રત્યવારયન્।
આચક્ષ્વ મે મહાયુદ્ધં ભીષ્મસ્યાહવશોભિનઃ ॥ 6-115-2 (44094)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-115-3x (4233)
કુરવઃ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધં યદયુધ્યન્ત ભારત।
યથા ચ તદભૂદ્યુદ્ધં તત્તુ વક્ષ્યામિ સાંપ્રતમ્ ॥ 6-115-3 (44095)
ગમિતાઃ પરલોકાય પરમાસ્ત્રૈઃ કિરીટિના ।
અહન્યહનિ સંપ્રાપ્તે તાવકાનાં મહારથાઃ ॥ 6-115-4 (44096)
યથાપ્રતિજ્ઞં કૌરવ્યઃ સ ચાપિ સમિતિંજયઃ ।
પાર્થાનામકરોદ્ભીષ્મઃ સતતં સમિતિ ક્ષયમ્ ॥ 6-115-5 (44097)
કુરુભિઃ સહિતં ભીષ્મં યુધ્યમાનં પરંતપ ।
અર્જુનં ચ સપાઞ્ચાલ્યં દૃષ્ટ્વા સંશયિતા જનાઃ ॥ 6-115-6 (44098)
દશમેઽહનિ તસ્મિંસ્તુ ભીષ્માર્જુનસમાગમે ।
અવર્તત મહારૌદ્રઃ સતતં સમિતિ ક્ષયઃ ॥ 6-115-7 (44099)
તસ્મિન્નયુતશો રાજન્ભૂયશશ્ચ પરંતપઃ ।
ભીષ્મઃ શાન્તનવો યોધાઞ્જઘાન પરામાસ્ત્રવિત્ ॥ 6-115-8 (44100)
યેષામજ્ઞાતકલ્પાનિ નામગોત્રાણિ પાર્થિવ ।
તે હતાસ્તત્ર ભીષ્મેણ શૂરાઃ સર્વેઽનિવર્તિનઃ ॥ 6-115-9 (44101)
દશાહાનિ તથા તપ્ત્વા ભીષ્મઃ પાણ્ડવવાહિનીમ્ ।
નિરવિદ્યત ધર્માત્મા જીવિતે સ પરંતપઃ ॥ 6-115-10 (44102)
સ ક્ષિપ્રં વધમન્વિચ્છન્નાત્મનોઽભિસુખં રણે।
ન હન્યાં માનવશ્રેષ્ઠાન્સંગ્રામેઽભિમુખાનિતિ ॥ 6-115-11 (44103)
ચિન્તયિત્વા મહાબાહુઃ પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
અભ્યાશસ્થં મહારાજ પાણ્ડવં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 6-115-12 (44104)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-115-13x (4234)
યુધિષ્ઠિર મહાપ્રાજ્ઞ સર્વશાસ્ત્રવિશારદ ।
શૃણુષ્વ વચનં તાત ધર્મ્યં સ્વર્ગ્યં ચ જલ્પતઃ ॥ 6-115-13 (44105)
નિર્વિષ્ણોઽસ્મિ ભૃશં તાત દેહેનાનેન ભારત ।
ઘ્નતશ્ચ મે ગતઃ કાલઃ સુબહૂન્પ્રાણિનો રણે ॥ 6-115-14 (44106)
તસ્માત્પાર્થં પુરોધાય પાઞ્ચાલાન્સૃજ્જયાંસ્તથા ।
મદ્વધે ક્રિયતાં યત્નો મમ ચેદિચ્છસિ પ્રિયમ્ ॥ 6-115-15 (44107)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-115-16x (4235)
તસ્ય તન્મતમાજ્ઞાય પાણ્ડવઃ સત્યદર્શનઃ ।
ભીષ્મં પ્રતિ યયૌ રાજા સંગ્રામે સહ સૃઞ્જયૈઃ ॥ 6-115-16 (44108)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્તતો રાજન્પાણ્ડવશ્ચ યુધિષ્ઠિરઃ ।
શ્રુત્વા ભીષ્મસ્ય તાં વાચં ચોદયામાસતુર્બલમ્ ॥ 6-115-17 (44109)
અભિદ્રવધ્યં યુદ્ધ્યધ્વં ભીષ્મં જયત સંયુગે ।
રક્ષિતાઃ સત્યસન્ધેન જિષ્ણુના રિપુજિષ્ણુના ॥ 6-115-18 (44110)
અયં ચાપિ મહેષ્વાસઃ પાર્ષતો વાહિનીપતિઃ ।
ભીમસેનશ્ચ સમરે પાલયિષ્યતિ વો ધ્રુવમ્ ॥ 6-115-19 (44111)
મા વો ભીષ્માદ્ભયં કિંચિદસ્ત્વદ્ય યુધિ સૃઞ્જયાઃ।
ધ્રુવં ભીષ્મં વિજેષ્યામઃ પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્ ॥ 6-115-20 (44112)
તે તથા સમયં કૃત્વા દશમેઽહનિ પાણ્ડવાઃ।
બ્રહ્મલોકપરા ભૂત્વા સંજગ્મુઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતાઃ ॥ 6-115-21 (44113)
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય પાણ્ડવં ચ ધનઞ્જયમ્ ।
ભીષ્મસ્ય પાતને યત્નં પરમં તે સમાસ્થિતાઃ ॥ 6-115-22 (44114)
તતસ્ત્વ સુતાદિષ્ટા નાનાજનપદેશ્વરાઃ।
દ્રોણેન સહપુત્રેણ સહસેના મહાબલાઃ ॥ 6-115-23 (44115)
દુઃશાસનશ્ચ બલવાન્સહ સર્વૈઃ સહોદરૈઃ ।
ભીષ્મં સમરમધ્યસ્થં પાલયાંચક્રિરે તદા ॥ 6-115-24 (44116)
તતસ્તુ તાવકાઃ શૂરાઃ પુરસ્કૃત્ય મહાવ્રતમ્।
શિખણ્ડિપ્રમુખાન્પાર્થાન્યોધયન્તિ સ્મ સંયુગે ॥ 6-115-25 (44117)
ચેદિભિસ્તુ સપાઞ્ચાલૈઃ સહિતો વાનરધ્વજઃ ।
યયૌ શાન્તનવં ભીષ્મં પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્ ॥ 6-115-26 (44118)
દ્રોણપુત્રં શિનેર્નપ્તા ધૃષ્ટકેતુસ્તુ પૌરવમ્ ।
અભિમન્યુઃ સહામાત્યં દુર્યોધમયોધયત્ ॥ 6-115-27 (44119)
વિરાટસ્તુ સહાનીકઃ સહસેનં જયદ્રથમ્ ।
વૃદ્ધક્ષત્રસ્ય દાયાદમાસસાદ પરંતપ ॥ 6-115-28 (44120)
મદ્રરાજં મહેષ્વાસં સહસૈન્યં યુધિષ્ઠિરઃ ।
ભીમસેનોઽભિગુપ્તસ્તુ નાગાનીકમુપાદ્રવત્ ॥ 6-115-29 (44121)
અપ્રધૃષ્યમનાવાર્યં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્ ।
દ્રોણં પ્રતિ યયૌ યત્તઃ પાઞ્ચાલ્યઃ સહ સોદરૈઃ ॥ 6-115-30 (44122)
કર્ણિકારધ્વજં ચૈવ સિંહકૈતુરરિંદમઃ ।
પ્રત્યુજ્જગામ સૌભદ્રં રાજપુત્રો બૃહદ્બલઃ ॥ 6-115-31 (44123)
શિખણ્ડિનં ચ પુત્રાસ્તે પાણ્ડવં ચ ધનઞ્જયમ્ ।
રાજભિઃ સમરે પાર્થમભિપેતુર્જિઘાંસવઃ ॥ 6-115-32 (44124)
તસ્મિન્નતિમહાભીમે સેનયોર્વૈ પરાક્રમે ।
સંપ્રધાવત્સ્વનીકેષુ મેદિની સમકમ્પત ॥ 6-115-33 (44125)
તાન્યનીકાન્યનીકેષુ સમયુધ્યન્ત ભારત ।
તાવકાનાં પરેષાં ચ દૃષ્ટ્વા શાન્તનવં રણે ॥ 6-115-34 (44126)
તતસ્તેષાં પ્રયતતામન્યોન્યમભિધાવતામ્ ।
પ્રાદુરાસીન્મહાશબ્દો દિક્ષુ સર્વાસુ ભારત ॥ 6-115-35 (44127)
શઙ્ખદુન્દુભિઘોષશ્ચ વારણાનાં ચ બૃંહિતૈઃ ।
સિંહનાદશ્ચ સૈન્યાનાં દારુણઃ સમપદ્યત ॥ 6-115-36 (44128)
સા ચ સર્વનરેન્દ્રાણાં ચન્દ્રાર્કસદૃશી પ્રભા ।
હારાઙ્ગદકિરીટેષુ નિષ્પ્રભા સમપદ્યત ॥ 6-115-37 (44129)
રજોમેઘાસ્તુ સંજજ્ઞુઃ શસ્ત્રવિદ્યુદ્ભિરાવૃતાઃ ।
ધનુષાં ચાપિ નિર્ઘોષો દારુણઃ સમપદ્યત ॥ 6-115-38 (44130)
બાણશઙ્ખપ્રણાદાશ્ચ ભેરીણાં ચ મહાસ્વનાઃ ।
રથઘોષશ્ચ સંજજ્ઞે સેનયોરુભયોરપિ ॥ 6-115-39 (44131)
પ્રાસશક્ત્યૃષ્ટિસઙ્ઘૈશ્ચ બાણૌઘૈશ્ચ સમાકુલમ્ ।
નિષ્પ્રકાશમિવાકાશં સેનયોઃ સમપદ્યત ॥ 6-115-40 (44132)
અન્યોન્યં રથિનઃ પેતુર્વાજિનશ્ચ મહાહવે ।
કુઞ્જરાન્કુઞ્જરા જઘ્નુઃ પાદાતાંશ્ચ પદાતયઃ ॥ 6-115-41 (44133)
તત્રાસીત્સુમહદ્યુદ્ધં કુરૂણાં પાણ્ડવૈઃ સહ।
ભીષ્મહેતોર્નરવ્યાઘ્ર શ્યેનયોરામિષે યથા ॥ 6-115-42 (44134)
તયોઃ સમાગમો ઘોરો બભૂવ યુધિ ભારત।
અન્યોન્યસ્ય વધાર્થાય જિગીષૂણાં મહાહવે ॥ ॥ 6-115-43 (44135)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે પઞ્ચાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-115-10 નિરવિદ્યત નિર્વેદં જગામ ॥ 6-115-14 નિર્વિણ્યો વિરક્તઃ ॥ 6-115-21 બ્રહ્મલોકપરાઃ બૃહત્ત્વાન્મહાન્તં લોકં પ્રતિ યતમાનાઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 116
॥ શ્રીઃ ॥
6.116. અધ્યાયઃ 116
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-116-0 (44136)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-116-0x (4236)
અભિમન્યુર્મહારાજ તવ પુત્રમયોધયત્।
મહત્યા સેનયા યુક્તં ભીષ્મહેતોઃ પરાક્રમી ॥ 6-116-1 (44137)
દુર્યોધનો રણે કાર્ષિં નવભિર્નતપર્વભિઃ।
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધઃ પુનશ્ચૈનં ત્રિભિઃ શરૈઃ ॥ 6-116-2 (44138)
તસ્ય શક્તિં રણે કાર્ષ્ણિર્મૃત્યોર્જિહ્વામિવાયસીમ્।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધો દુર્યોધનરથં પ્રતિ ॥ 6-116-3 (44139)
તામાપતન્તીં સહસા ઘોરરૂપાં વિશાંપતે ।
દ્વિધા ચિચ્છેદ તે પુત્રઃ ક્ષુરપ્રેણ મહારથઃ ॥ 6-116-4 (44140)
તાં શક્તિં પતિતાં દૃષ્ટ્વા કાર્ષ્ણિઃ પરમકોપનઃ ।
દુર્યોધનં ત્રિભિર્બાણૈર્બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્ ॥ 6-116-5 (44141)
પુનશ્ચૈનં શરૈર્ઘોરૈરાજઘાન સ્તનાન્તરે ।
દશભિર્ભરતશ્રેષ્ઠ દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ॥ 6-116-6 (44142)
તદ્યુદ્ધમભવદ્ધોરં ચિત્રરૂપં ચ ભારત।
ઈક્ષિતૃપ્રીતિતજનનં સર્વપાર્થિવપૂજિતમ્ ॥ 6-116-7 (44143)
ભીષ્મસ્ય નિધનાર્થાય પાર્થસ્ય વિજયાય ચ।
યુયુધાતે રણે વીરૌ સૌભદ્રકુરુપુઙ્ગવૌ ॥ 6-116-8 (44144)
સાત્યકિં રભસં યુદ્ધે દ્રૌણિર્બ્રાહ્મણપુઙ્ગવઃ ।
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધો નારાચેન પરંતપઃ ॥ 6-116-9 (44145)
શૈનેયોઽપિ ગુરોઃ પુત્રં સર્વમર્મસુ ભારત।
અતાડયદમેયાત્મા નવભિઃ કઙ્કપત્રિભિઃ ॥ 6-116-10 (44146)
અશ્વત્થામા તુ સમરે સાત્યકિં નવભિઃ શરૈઃ ।
ત્રિંશતા ચ પુનસ્તૂર્ણં બાહ્વોરુરસિ ચાર્પયત્ ॥ 6-116-11 (44147)
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસો દ્રોણપુત્રેણ સાત્યકિઃ ।
દ્રોણપુત્રં ત્રિભિર્બાણૈરાજઘાન મહાયશાઃ ॥ 6-116-12 (44148)
પૌરવો ધૃષ્ટકેતું ચ શરૈરાચ્છાદ્ય સંયુગે ।
બહુધા દારયાંચક્રે મહેષ્વાસં મહારથઃ ॥ 6-116-13 (44149)
તથૈવ પૌરવં યુદ્ધે ધૃષ્ટકેતુર્મહારથઃ।
ત્રિંશતા નિશિતૈર્બાણૈર્વિવ્યાધાશુ મહાભુજઃ ॥ 6-116-14 (44150)
પૌરવસ્તુ ધનુશ્છિત્ત્વા ધૃષ્ટકેતોર્મહારથઃ ।
નનાદ બલવન્નાદં વિવ્યાધ ચ શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-116-15 (44151)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય પૌરવં નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
આજઘાન મહારાજ ત્રિસપ્તત્યા શિલીમુખૈઃ ॥ 6-116-16 (44152)
તૌ તુ તત્ર મહેષ્વાસૌ મહામાત્રૌ મહારથૌ ।
મહતા શરવર્ષેણ પરસ્પરમવર્ષતામ્ ॥ 6-116-17 (44153)
અન્યોન્યસ્ય ધનુશ્છિત્ત્વા હયાન્હત્વા ચ ભારત।
વિરથાવસિયુદ્ધાય સમીયતુરમર્ષણૌ ॥ 6-116-18 (44154)
આર્ષભે ચર્મણી ચિત્રે શતચન્દ્રપુરસ્કૃતે ।
તારકાશતચિત્રે ચ નિસ્ત્રિંશૌ સુમહાપ્રભૌ ॥ 6-116-19 (44155)
પ્રગૃહ્ય વિમલૌ રાજંસ્તાવન્યોન્યમભિદ્રુતૌ ।
વાસિતાસંગમે યત્તૌ સિંહાવિવ મહાવને ॥ 6-116-20 (44156)
મણ્ડલાનિ વિચિત્રાણિ ગતપ્રત્યાગતાનિ ચ।
ચેરતુર્દર્શયન્તૌ ચ પ્રાર્થયન્તૌ પરસ્પરમ્ ॥ 6-116-21 (44157)
પૌરવો ધૃષ્ટકેતું તુ શઙ્ખદેશે મહાસિના ।
તાડયામાસ સંક્રુદ્ધસ્તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-116-22 (44158)
ચેદિરાજોઽપિ સમરે પૌરવં પુરુષર્ષભમ્ ।
આજઘાન શિતાગ્રેણ જત્રુદેશે મહાસિના ॥ 6-116-23 (44159)
તાવન્યોન્યં મહારાજ સમાસાદ્ય મહાહવે ।
અન્યોન્યવેગાભિહતૌ નિપેતતુરરિંદમૌ ॥ 6-116-24 (44160)
તતઃ સ્વરથમારોપ્ય પૌરવં તનયસ્તવ ।
જયત્સેનો રથેનાજાવપોવાહ રણાજિરાત્ ॥ 6-116-25 (44161)
ધૃષ્ટકેતુ તુ સમરે માદ્રીપુત્રઃ પ્રતાપવાન્ ।
અપોવાહ રણે ક્રુદ્ધઃ સહદેવઃ પરાક્રમી ॥ 6-116-26 (44162)
ચિત્રસેનઃ સુશર્માણં વિદ્ધ્વા બહુભિરાયસૈઃ ।
પુનર્વિવ્યાધ તં ષષ્ટ્યા પુનશ્ચ નવભિ શરૈઃ ॥ 6-116-27 (44163)
સુશર્મા તુ રણે ક્રુદ્ધસ્તવ પુત્રં વિશાંપતે ।
દશમિર્દશભિશ્ચૈવ વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 6-116-28 (44164)
ચિત્રસેનશ્ચ તં રાજંસ્ત્રિંશતા નતપર્વભિઃ ।
આજઘાન રમે ક્રુદ્ધઃ સ ચ તં પ્રત્યવિધ્યત ॥ 6-116-29 (44165)
ભીષ્મસ્ય સમરે રાજન્યશો માનં ચ વર્ધયન્ ।
સૌભદ્રો રાજપુત્રં તુ બૃહદ્બલમયોધયત્ ॥ 6-116-30 (44166)
પાર્થહેતોઃ પરાક્રાન્તો ભીષ્મસ્ય નિધનં પ્રતિ।
આર્જુનિં કોસલેન્દ્રસ્તુ વિદ્ધ્વા પઞ્ચભિરાયસૈઃ ॥ 6-116-31 (44167)
પુનર્વિવ્યાધ વિંશત્યા શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
સૌભદ્રઃ કોસલેન્દ્રં તુ વિવ્યાધાષ્ટભિરાયસૈઃ ॥ 6-116-32 (44168)
નાકમ્પયત સંગ્રામે વિવ્યાધ ચ પુનઃ શરૈઃ ।
કૌસલ્યસ્ય ધનુશ્ચાપિ પુનશ્ચિચ્છેદ ફાલ્ગુનિઃ ॥ 6-116-33 (44169)
આજઘાન શરૈશ્ચાપિ ત્રિંશતા કઙ્કપત્રિભિઃ ।
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય રાજપુત્રો બૃહદ્બલઃ ॥ 6-116-34 (44170)
ફાલ્ગુનિં સમરે ક્રુદ્ધો વિવ્યાધ બહુભિઃ શરૈઃ ।
તયોર્યુદ્ધં સમભવદ્ભીષ્મહેતોઃ પરંતપ ॥ 6-116-35 (44171)
સંરબ્ધયોર્મહારાજ સમરે ચિત્રયોધિનોઃ ।
યથા દેવાસુરે યુદ્ધે બલિવાસવયોરભૂત્ ॥ 6-116-36 (44172)
ભીમસેનો ગજાનીકં યોધયન્બહ્વશોભત ।
યથા શક્રો વજ્રપાણિર્દારયન્પર્વતોત્તમાન્ ॥ 6-116-37 (44173)
તે વધ્યમાના ભીમેન માત્ગા ગિરિસન્નિભાઃ ।
નિપેતુરુર્વ્યાં સહિતા નાદયન્તો વસુધરામ્ ॥ 6-116-38 (44174)
ગિરિમાત્રા હિ તે નાગા ભિન્નાઞ્જનચયોપમાઃ ।
વિરેજુર્વસુધાં પ્રાપ્તા વિકીર્ણા ઇવ પર્વતાઃ ॥ 6-116-39 (44175)
યુધિષ્ઠિરો મહેષ્વાસો મદ્રરાજાનમાહવે ।
મહત્યા સેનયા ગુપ્તં પીડયામાસ સંગતમ્ ॥ 6-116-40 (44176)
મદ્રેશ્વરશ્ચ સમરે ધર્મપુત્રં મહારથમ્ ।
પીડયામાસ સંરબ્ધો ભીષ્મહેતોઃ પરાક્રમી ॥ 6-116-41 (44177)
વિરાટં સૈન્ધવો રાજા વિદ્ધ્વા સન્નતપર્વભિઃ ।
નવભિઃ સાયકૈસ્તીક્ષ્ણૈસ્ત્રિંશતા પુનરાર્પયત્ ॥ 6-116-42 (44178)
વિરાટશ્ચ મહારાજ સૈન્ધવં વાહિનીપતિઃ ।
ત્રિંશદ્ભિર્નિશિતૈર્બાણૈરાજઘાન સ્તનાન્તરે ॥ 6-116-43 (44179)
ચિત્રકાર્મુકનિસ્ત્રિંશૌ ચિત્રવર્માયુધધ્વજૌ ।
રેજતુશ્ચિત્રરૂપૌ તૌ સંગ્રામે મત્સ્યસૈન્ધવૌ ॥ 6-116-44 (44180)
દ્રોણઃ પાઞ્ચાલપુત્રેણ સમાગમ્ય મહારણે ।
મહાસમુદયં ચક્રે શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 6-116-45 (44181)
તતો દ્રોણો મહારાજ પાર્ષતસ્ય મહદ્ધનુઃ ।
છિત્ત્વા પઞ્ચાશતેષૂંશ્ચ પાર્ષતં પ્રતિ સૃષ્ટવાન્ ॥ 6-116-46 (44182)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય પાર્ષતઃ પરવીરહા।
દ્રોણસ્ય મિષતો યુદ્ધે પ્રેષયામાસ સાયકાન્ ॥ 6-116-47 (44183)
તાઞ્છરાઞ્છરઘાતેન ચિચ્છેદ સ મહારથઃ ।
દ્રોણો દ્રુપદપુત્રાય પ્રાહિણોત્પઞ્ચ સાયકાન્ ॥ 6-116-48 (44184)
તતઃ ક્રુદ્ધો મહારાજ પાર્ષતઃ પરવીરહા ।
દ્રોણાય ચિક્ષેપ ગદાં યમદણ્ડોપમાં રણે ॥ 6-116-49 (44185)
તામાપતન્તીં સહસા હેમપટ્ટવિભૂષિતામ્।
શરૈઃ પઞ્ચાશતા દ્રોણો વારયામાસ સંયુગે ॥ 6-116-50 (44186)
સા છિન્ના બહુધા રાજન્દ્રોગચાપચ્યુતૈઃ શરૈઃ ।
ચૂર્ણીકૃતા વિશીર્યન્તી પપાત વસુધાતલે ॥ 6-116-51 (44187)
ગદાં વિનિહતાં દૃષ્ટ્વા પાર્ષતઃ શત્રુતાપનઃ ।
દ્રોણાય શક્તિં ચિક્ષેપ સર્વપારશવીં શુભામ્ ॥ 6-116-52 (44188)
તાં દ્રોણો નવભિર્બાણૈશ્ચિચ્છેદ યુધિ ભારત।
પાર્ષતં ચ મહેષ્વાસં પીજયામાસ સંયુગે ॥ 6-116-53 (44189)
એવમેતન્મહાયુદ્ધં દ્રોણપાર્ષતયોરભૂત્।
ભીષ્મં પ્રતિ મહારાજ ઘોરરૂપં ભયાનકમ્ ॥ 6-116-54 (44190)
અર્જુનઃ પ્રાપ્ય ગાઙ્ગેયં પીડયન્નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
અભ્યદ્રવત સંયત્તો વને મત્તમિવ દ્વિપમ્ ॥ 6-116-55 (44191)
પ્રત્યુદ્યયૌ ચ તં રાજા ભગદત્તઃ પ્રતાપવાન્ ।
ત્રિધા ભિન્નેન નાગેન મદાન્ધેન મહાબલઃ ॥ 6-116-56 (44192)
તમાપતન્તં સહસા મહેન્દ્રગજસન્નિભમ્ ।
પરં યત્નં સમસ્થાય બીભત્સુઃ પ્રત્યપદ્યત ॥ 6-116-57 (44193)
તતો ગજગતો રાજા ભગદત્તઃ પ્રતાપવાન્ ।
અર્જુનં શરવર્ષેણ વારયામાસ સંયુગે ॥ 6-116-58 (44194)
અર્જુનસ્તુ તતો નાગમાયાન્તં રજતોપમૈઃ ।
વિમલૈરાયસૈસ્તીક્ષ્ણૈરવિધ્યત મહારણે ॥ 6-116-59 (44195)
શિખણ્ડિનં ચ કૌન્તેયો યાહિયાહીત્યચોદયત્।
ભીષ્મં પ્રતિ મહારાજ જહ્યેનમિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-116-60 (44196)
પ્રાગ્જ્યોતિષસ્તતો હિત્વા પાણ્ડવં પાણ્ડુપૂર્વજ।
પ્રયયૌ ત્વરિતો રાજન્દ્રુપદસ્ય રથં પ્રતિ ॥ 6-116-61 (44197)
તતોઽર્જુનો મહારાજ ભીષ્મમભ્યદ્રવદ્દ્રુતમ્।
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય તતો યુદ્ધમવર્તત । 6-116-62 (44198)
તતસ્તે તાવકાઃ શૂરાઃ પાણ્ડવં રભસં યુધિ ।
સમભ્યધાવન્ક્રોશન્તસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-116-63 (44199)
નાનાવિધાન્યનીકાનિ પુત્રાણાં તે જનાધિપ ।
અર્જુનો વ્યધમત્કાલે દિવીવાભ્રાણિ મારુતઃ ॥ 6-116-64 (44200)
શિખણ્ડી તુ સમાસાદ્ય ભરતાનાં પિતામહમ્।
ઇષુભિસ્તૂર્ણમવ્યગ્રો બહુભિઃ સ સમાચિનોત્ ॥ 6-116-65 (44201)
રથાગ્ન્યગારશ્ચાપાર્ચિરશિશક્તિગદેન્ધનઃ ।
શરસઙ્ઘમહાજ્વાલઃ ક્ષત્રિયાન્સમરેઽદહત્ ॥ 6-116-66 (44202)
યથાઽગ્નિઃ સુમહાનિદ્ધઃ કક્ષે ચરતિ સાનિલઃ।
તથા જજ્વાલ ભીષ્મોઽપિ દિવ્યાન્યસ્ત્રાણ્યુદીરયન્ ॥ 6-116-67 (44203)
સોમકાંશ્ચ રણે ભીષ્મો જઘ્ને પાર્થપદાનુગાન્ ।
ન્યવારયત તત્સૈન્યં પાણ્ડવસ્ય મહારથઃ ॥ 6-116-68 (44204)
સુવર્ણપુઙ્ખૈરિષુભિઃ શિતૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
નાદયન્સ દિશો ભીષ્મઃ પ્રદિશશ્ચ મહાહવે ॥ 6-116-69 (44205)
પાતયન્રથિનો રાજન્હયાંશ્ચ સહ સાદિભિઃ ।
મુણ્ડતાલવનાનીવ ચકાર સ રથવ્રજાન્ ॥ 6-116-70 (44206)
નિર્મનુષ્યાન્રથાન્રાજન્ગજાનશ્વાંશ્ચ સંયુગે ।
ચકાર સમરે ભીષ્મઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ ॥ 6-116-71 (44207)
તસ્ય જ્યાતલનિર્ઘોષં વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ ।
નિશમ્ય સર્વતો રાજન્સમકમ્પન્ત સૈનિકાઃ ॥ 6-116-72 (44208)
અઘોમા ન્યપતન્બાણાઃ પિતુસ્તે મનુજેશ્વર ।
નાસઞ્જન્ત શરીરેષુ ભીષ્મચાપચ્યુતાઃ શરાઃ ॥ 6-116-73 (44209)
નિર્મનુષ્યાન્રથાન્રાજન્સુયુક્તાઞ્જવનૈર્હયૈઃ ।
વાતાયમાનાનદ્રાક્ષં ધ્રિયમાણાન્વિશાંપતે ॥ 6-116-74 (44210)
ચેદિકાશિકરૂશાનાં સહસ્રાણિ ચતુર્દશ ।
મહારથાઃ સમાખ્યાતાઃ કુલપુત્રાસ્તનુત્યજઃ ॥ 6-116-75 (44211)
અપરાવર્તિનઃ શૂરાઃ સુવર્ણવિકૃતધ્વજાઃ ।
સંગ્રામે ભીષ્મમાસાદ્ય સવાજિરથકુઞ્જરાઃ ॥ 6-116-76 (44212)
જગ્મુસ્તે પરલોકાય વ્યાદિતાસ્યમિવાન્તકમ્।
ન તત્રાસીદ્રણે રાજન્સોમકાનાં મહારથઃ ॥ 6-116-77 (44213)
યઃ સંપ્રાપ્ય રણે ભીષ્મં જીવિતે સ્મ મનો દધે ।
તાંશ્ચ સર્વાન્રણે યોધાન્પ્રેતરાજપુરં પ્રતિ ॥ 6-116-78 (44214)
નીતાનમન્યન્ત જના દૃષ્ટ્વા ભીષ્મસ્ય વિક્રમમ્ ।
ન કશ્ચિદેનં સમરે પ્રત્યુદ્યાતિ મહારથઃ ॥ 6-116-79 (44215)
ઋતે પાણ્ડુસુતં વીરં શ્વેતાશ્વં કૃષ્ણસારથિમ્ ।
શિખણ્ડિનં ચ સમરે પાઞ્ચાલ્યમમિતૌજસમ્ ॥ ॥ 6-116-80 (44216)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-116-27 ચિત્રસેન ઇતિ। પાણ્ડવપક્ષીયઃ સુશર્માયમપરો વાર્ધક્ષેમિર્નતુ ત્રૈગર્તઃ ॥ 6-116-45 સમુદયં સંગ્રામમ્। ભવેત્સમુદયઃ સઙ્ઘે સંયુગે ચ સમુદ્રમે ઇતિ મેદિની ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 117
॥ શ્રીઃ ॥
6.117. અધ્યાયઃ 117
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
સંકુલયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-117-0 (44217)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-117-0x (4237)
શિખણ્ડી તુ રણે ભીષ્મમાસાદ્ય પુરુષર્ષભમ્ ।
દશભિર્નિશિતૈર્ભલ્લૈરાજઘાન સ્તનાન્તરે ॥ 6-117-1 (44218)
શિખણ્ડિનં તુ ગાઙ્ગેયઃ ક્રોધદીપ્તેન ચક્ષુષા ।
સંપ્રેક્ષત કટાક્ષેણ નિર્દહન્નિવ ભારત ॥ 6-117-2 (44219)
સ્ત્રીત્વં તસ્ય સ્મરન્રાજન્સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ।
નાજઘાન રણે ભીષ્મઃ સ ચ તન્નાવબુદ્ધવાન્ ॥ 6-117-3 (44220)
અર્જુનસ્તુ મહારાજ શિખણ્ડિનમભાષત ।
અભિત્વરસ્વાસ્ય વધે શિખણ્ડિન્રથસત્તમ ॥ 6-117-4 (44221)
કિં તે વિવક્ષયા વીર જહિ ભીષ્મં મહારથમ્ ।
ન હ્યન્યમનુપશ્યામિ કંચિદ્યૌધિષ્ઠિરે બલે ॥ 6-117-5 (44222)
યઃ શક્તઃ સમરે ભીષ્મં યોધયેત પિતામહમ્ ।
ઋતે ત્વાં પુરુષવ્યાઘ્ર સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 6-117-6 (44223)
એવમુક્તસ્તુ પાર્થેન શિખણ્ડી ભરતર્ષભ ।
શરૈર્નાનાવિધૈસ્તૂર્ણં પિતામહમુપાદ્રવત્ ॥ 6-117-7 (44224)
અચિન્તયિત્વા તાન્બાણાન્પિતા દેવવ્રતસ્તવ ।
અર્જુનં સમરે ક્રુદ્ધં વારયામાસ સાયકૈઃ ॥ 6-117-8 (44225)
તથૈવ ચ ચમૂં સર્વાં પાણ્ડવાનાં મહારથઃ ।
અપ્રૈષીત્સ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ પરલોકાય મારિષ ॥ 6-117-9 (44226)
તથૈવ પાણ્ડવા રાજન્સૈન્યેન મહતા વૃતાઃ ।
ભીષ્મં સંછાદયામાસુર્મેઘા ઇવ દિવાકરમ્ ॥ 6-117-10 (44227)
સ સમન્તાત્પરિવૃતો ભીષ્મો હિ ભરતર્ષભ ।
નિર્દદાહ રણે શૂરાન્વને વહ્નિરિવ જ્વલન્ ॥ 6-117-11 (44228)
તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ તવ પુત્રસ્ય પૌરુષમ્ ।
અયોધયચ્ચ યત્પાર્થં જુગોપ ચ પિતામહમ્ ॥ 6-117-12 (44229)
કર્મણા તેન સમરે તવ પુત્રસ્ય ધન્વિનઃ ।
દુઃશાસનસ્ય તુતુષુઃ સર્વે લોકા મહાત્મનઃ ॥ 6-117-13 (44230)
યદેકઃ સમરે પાર્થાન્સાનુગાન્સમયોધયત્ ।
ન ચૈનં પાણ્ડવા યુદ્ધે વારયામાસુરુલ્બણમ્ ॥ 6-117-14 (44231)
દુઃશાસનેન સમરે રથિનો વિરથીકૃતાઃ ।
સાદિનશ્ચ મહેષ્વાસા હસ્તિનશ્ચ મહાબલાઃ ॥ 6-117-15 (44232)
વિનિર્ભિન્નાઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્નિપેતુર્વસુધાતલે ।
શરાતુરાસ્તથૈવાન્યે દન્તિનો વિદ્રુતા દિશઃ ॥ 6-117-16 (44233)
યથાગ્નિરિન્ધનં પ્રાપ્ય જ્વલેદ્દીપ્તાર્ચિરુલ્બણમ્ ।
તથા જજ્વાલ પુત્રસ્તે પાણ્ડુસેનાં વિનિર્દહન્ ॥ 6-117-17 (44234)
તં ભારતમહામાત્રં પાણ્ડવાનાં મહારથઃ ।
જેતું નોત્સહતે કશ્ચિન્નાભ્યુદ્યાતું કથંચન ॥ 6-117-18 (44235)
ઋતે મહેન્દ્રતનયાચ્છ્વેતાશ્વાત્કૃષ્ણસારથેઃ ।
સ હિ તં સમરે રાજન્નિર્જિત્ય વિજયોઽર્જુનઃ ॥ 6-117-19 (44236)
ભીષ્મમેવાભિદુદ્રાવ સર્વસૈન્યસ્ય પશ્યતઃ ।
વિજિતસ્તવ પુત્રોઽપિ ભીષ્મબાહુવ્યપાશ્રયઃ ॥ 6-117-20 (44237)
પુનઃ પુનઃ સમાશ્વસ્ય પ્રાયુધ્યત મદોત્કટઃ ।
અર્જુનસ્તુ રણે રાજન્યોધયન્સંવ્યરાજત ॥ 6-117-21 (44238)
શિખણ્ડી તુ રણે રાજન્વિવ્યાધૈવ પિતામહમ્ ।
શરૈરશનિસંસ્પર્શૈસ્તથા સર્પવિષોપમૈઃ ॥ 6-117-22 (44239)
ન ચ સ્મ તે રુજં ચક્રુઃ પિતુસ્તવ જનેશ્વર ।
સ્મય્રમાનસ્તુ ગાઙ્ગેયસ્તાન્બાણાઞ્જગૃહે તદા ॥ 6-117-23 (44240)
ઉષ્ણાર્તો હિ નરો યદ્વજ્જલધારાઃ પ્રતીચ્છતિ ।
તથા જગ્રાહ ગાઙ્ગેયઃ શરધારાઃ શિખણ્ડિનઃ ॥ 6-117-24 (44241)
તં ક્ષત્રિયા મહારાજ દદૃશુર્ઘોરમાહવે।
ભીષ્મં દહન્તં સૈન્યાનિ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનાં ॥ 6-117-25 (44242)
તતોઽબ્રવીત્તવ સુતઃ સર્વસૈન્યાનિ મારિષ ।
અભિદ્રવત સંગ્રામે ફલ્ગુનં સર્વતો રણે ॥ 6-117-26 (44243)
ભીષ્મો વઃ સમરે સર્વાન્પાયિષ્યતિ ધર્મવિત્।
તદ્ભયં સુમહત્ત્યક્ત્વા પાણ્ડવાન્પ્રતિ યુધ્યત ॥ 6-117-27 (44244)
એષ તાલેન મહતા ભીષ્મસ્તિષ્ઠતિ પાલયન્।
સર્વેષાં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં સમરે શર્મ વર્મ ચ ॥ 6-117-28 (44245)
દેવા અપિ સમુદ્યુક્તા નાલં ભીષ્મં સમાસિતુમ્ ।
કિમુ પાર્થા મહાત્માનં મર્ત્યભૂતા મહાબલાઃ ॥ 6-117-29 (44246)
તસ્માદ્દ્રવત મા યોધાઃ ફલ્ગુનં પ્રાપ્ય સંયુગે ।
અહમદ્ય રણે યત્તો યોધયિષ્યામિ પાણ્ડવમ્ ॥ 6-117-30 (44247)
સહિતઃ સર્વતો યત્તૈર્ભવદ્ભિર્વસુધાધિપૈઃ ।
તચ્છ્રુત્વા તુ વચો રાજંસ્તવ પુત્રસ્ય ધન્વિનઃ ॥ 6-117-31 (44248)
અર્જુનં પ્રતિ સંયત્તા બલવન્તો મહાબલાઃ ।
તે વિદેહાઃ કલિઙ્ગાશ્ચ દાસેરકગણાશ્ચ હ ॥ 6-117-32 (44249)
અભિપેતુર્નિષાદાશ્ચ સૌવીરાશ્ચ મહારણે ।
બાહ્લીકા દરદાશ્ચૈવ પ્રતીચ્યોદીચ્યમાલવાઃ ॥ 6-117-33 (44250)
અભીષાહાઃ શૂરસેનાઃ શિબયોઽથ વસાતયઃ ।
સાલ્વઃ શકાસ્ત્રિગર્તાશ્ચ અમ્બષ્ઠાઃ કેકયૌઃ સહ ॥ 6-117-34 (44251)
અભિપેતૂ રણે પાર્થં પતઙ્ગા ઇવ પાવકમ્ ।
સ તાન્સર્વાન્સહાનીકાન્મહારાજ મહારથાન્ ॥ 6-117-35 (44252)
દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ સંચિન્ત્ય પ્રસંધાય ધનઞ્જયઃ ।
સ તૈરસ્ત્રૈર્મહાવેગૈર્દદાહ સુમહાબલઃ ॥ 6-117-36 (44253)
શરપ્રતાપૈર્બીભત્સુઃ પતઙ્ગાનિવ પાવકઃ ।
તસ્ય બાણસહસ્રાણિ સૃજતો દૃઢધન્વિનઃ ॥ 6-117-37 (44254)
દીપ્યમાનમિવાકાશે ગાણ્ડીવં સમદૃશ્યત।
તે શરાર્તા મહારાજ વિપ્રકીર્ણમહાધ્વજાઃ ॥ 6-117-38 (44255)
નાભ્યવર્તન્ત રાજાનઃ સહિતા વાનરધ્વજમ્ ।
સધ્વજા રથિનઃ પેતુર્હયારોહા હયૈઃ સહ ॥ 6-117-39 (44256)
સગજાશ્ચ ગજારોહાઃ કિરીટિશરતાડિતાઃ ।
તતોઽર્જુનભુજોત્સૃષ્ટૈરાવૃતાઽઽસીદ્વસુંધરા ॥ 6-117-40 (44257)
વિદ્રુતં દિક્ષુ સર્વાસુ શરૈર્બલમદૃશ્યત ।
અથ પાર્થો મહારાજ દ્રાવયિત્વા વરૂથિનીમ્ ॥ 6-117-41 (44258)
દુઃશાસનાય સુબહૂન્પ્રેષયામાસ સાયકાન્ ।
તે તુ ભિત્ત્વા તવ સુતં દુઃશાસનમયોમુખાઃ ॥ 6-117-42 (44259)
ધરણીં વિવિશુઃ સર્વે વલ્મીકમિવ પન્નગાઃ ।
હયાંશ્ચાસ્ય તતો જઘ્ને સારથિં ચ ન્યપાતયત્ ॥ 6-117-43 (44260)
વિવિંશતિં ચ વિંશત્યા વિરથીકૃતવાન્પ્રભુઃ ।
આજઘાન ભૃશં ચૈવ પઞ્ચભિર્નતપર્વભિઃ ॥ 6-117-44 (44261)
કૃપં વિકર્ણં શલ્યં ચ વિદ્ધ્વા બહુભિરાયસૈઃ ।
ચકાર વિરથાંશ્ચૈવ કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ ॥ 6-117-45 (44262)
એવં તે વિરથાઃ સર્વે કૃપઃ શલ્યશ્ચ મારિષ ।
દુઃશાસનો વિકર્ણશ્ચ તથૈવ ચ વિવિંશતિઃ ॥ 6-117-46 (44263)
સંપ્રાદ્રવન્ત સમરે નિર્જિતાઃ સવ્યસાચિના ।
પૂર્વાહ્ણે ભરતશ્રેષ્ઠ પરાજિત્ય મહારથાન્ ॥ 6-117-47 (44264)
પ્રજજ્વાલ રણે પાર્થો વિધૂમ ઇવ પાવકઃ ।
તથૈવ શરવર્ષેણ ભાસ્કરો રશ્મિવાનિવ ॥ 6-117-48 (44265)
અન્યાનપિ મહારાજ તાપયામાસ પાર્થિવાન્ ।
પરાઙ્મુખીકૃત્ય તથા શરવર્ષૈર્મહારથાન્ ॥ 6-117-49 (44266)
પ્રાવર્તયત સંગ્રામે શોણિતોદાં મહાનદીમ્ ।
મધ્યેન કુરુસૈન્યાનાં પાણ્ડવાનાં ચ ભારત ॥ 6-117-50 (44267)
તસ્મિન્નતિમહાભીમે રાજન્વીરવરક્ષયે ।
ભીષ્મં પ્રતિ પરાક્રાન્તાઃ પાણ્ડવાઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ ॥ 6-117-51 (44268)
તે પરાક્રાન્તમાલોક્ય યુધિ રાજન્પિતામહમ્ ।
ન ન્યવર્તન્ત તે પુત્રા બ્રહ્મલોકપુરસ્કૃતાઃ ॥ 6-117-52 (44269)
ઇચ્છન્તો નિધનં યુદ્ધે સ્વર્ગલોકપરાયણાઃ ।
પાણ્ડવાનભ્યવર્તન્ત તાવકા યુદ્ધદુર્મદાઃ ॥ 6-117-53 (44270)
પાણ્ડવાશ્ચ મહારાજ સ્મરન્તો વિવિધાન્બહૂન્ ।
ક્લેશાન્કૃતાન્સપુત્રેણ ત્વયા પૂર્વં નરાધિપ ॥ 6-117-54 (44271)
ભયં ત્યક્ત્વા રણે શૂરાઃ સ્વર્ગલોકપુરસ્કૃતાઃ।
તાવકાંસ્તવ પુત્રાંશ્ચ યોધયન્તિ સ્મ હૃષ્ટવત્ ॥ 6-117-55 (44272)
ગજાશ્ચ રથસઙ્ઘાશ્ચ બહુધા રથિભિર્હતાઃ ।
રથાશ્ચ નિહતા નાગૈર્હયાશ્ચૈવ પદાતિભિઃ ॥ 6-117-56 (44273)
અન્તરા ચ્છિદ્યમાનાનિ શરીરાણિ શિરાંસિ ચ ।
નિપેતુર્દિક્ષુ સર્વાસુ ગજાશ્વરથયોધિનામ્ ॥ 6-117-57 (44274)
છન્નમાયોધનં રાજન્કુણ્ડલાઙ્ગદધારિભિઃ।
પતિતૈઃ પાત્યમાનૈશ્ચ રાજપુત્રૈર્મહારથૈઃ ॥ 6-117-58 (44275)
રથનેમિનિકૃત્તૈશ્ચ ગજૈશ્ચૈવાવપોથિતૈઃ ।
પાદાતશ્ચાપ્યધાવન્ત સાશ્વાશ્ચ હયયોધિનઃ ॥ 6-117-59 (44276)
ગજાશ્ચ રથયોધાશ્ચ પરિપેતુઃ સમન્તતઃ ।
વિકીર્ણાશ્ચ રથા ભૂમૌ ભગ્રચક્રયુગધ્વજાઃ ॥ 6-117-60 (44277)
તદ્ગજાશ્વરથૌઘાનાં રુધિરેણ સમુક્ષિતમ ।
છન્નમાયોધનં રેજે રક્તાભ્રમિવ શારદમ્ ॥ 6-117-61 (44278)
શ્વાનઃ કાકાશ્ચ ગૃધ્રાશ્ચ વૃકા ગોમાયુભિઃ સહ ।
પ્રણેર્દુર્ભક્ષ્યમાસાદ્ય વિકૃતાશ્ચ સગદ્વિજાઃ ॥ 6-117-62 (44279)
વવુર્બહુવિધશ્ચૈવ દિક્ષુ સર્વાસુ મારુતાઃ।
દૃશ્યમાનેષુ રક્ષઃસુ ભૂતેષુ ચ નદત્સુ ચ ॥ 6-117-63 (44280)
કાઞ્ચનાનિ ચ દામાનિ પતાકાશ્ચ મહાધનાઃ ।
ધૂયમાના વ્યદૃશ્યન્ત સહસા મારુતેરિતાઃ ॥ 6-117-64 (44281)
શ્વેતચ્છત્રસહસ્રાણિ સધ્વજાશ્ચ મહારથાઃ ।
વિકીર્ણાઃ સમદૃશ્યન્ત શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 6-117-65 (44282)
સપતાકાશ્ચ માતઙ્ગા દિશો જગ્મુઃ શરાતુરાઃ।
ક્ષત્રિયાશ્ચ મનુષ્યેન્દ્ર ગદાશક્તિધનુર્ધરાઃ ॥ 6-117-66 (44283)
સમન્તતશ્ચ દૃશ્યન્તે પતિતા ધરણીતલે । 6-117-67b`ઇષુભિસ્તાડ્યમાનાશ્ચ નારાચૈશ્ચ સહસ્રશઃ।'
પેતુરાર્તસ્વરં કૃત્વા તત્રતત્ર મહાગજાઃ ॥ 6-117-67 (44284)
સેનાપતિસ્તુ સમરે પ્રાહ સેનાં મહારથઃ ।
અભ્યદ્રવત ગાઙ્ગેયં સૈનિકાઃ કિં કૃતેન વઃ ॥ 6-117-68 (44285)
સેનાપતિવચઃ શ્રુત્વા સોમકાઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ ।
અભ્યદ્રવન્ત ગોઙ્ગેયં શસ્ત્રવૃષ્ટ્યા સમન્તતઃ ॥ 6-117-69 (44286)
તતો ભીષ્મો મહારાજ દિવ્યમસ્ત્રમુદીરયન્ ।
અભ્યધાવત કૌન્તેયં મિષતાં સર્વધન્વિનામ્ ॥ 6-117-70 (44287)
તં શિખણ્ડી રણે યાન્તમભ્યદ્રવત દંશિતઃ ।
તતઃ સમાહરદ્ભીષ્મસ્તદસ્ત્રં પાવકોપમમ્ ॥ 6-117-71 (44288)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ।
નિજઘ્ને તાવકં સૈન્યં મોહયિત્વા પિતામહમ્ ॥ ॥ 6-117-72 (44289)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે સપ્તદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-117-5 વિવક્ષયા વિચારેણ સંશયેન વા ॥ 6-117-9 તીક્ષ્ણૈસ્તદા શરૈઃ પ્રૈષીત્ ઇતિ ડo પાઠઃ ॥ 6-117-14 ઉલ્બણમુગ્રમ્ ॥ 6-117-18 ભારતમહામાત્રં ભરતવંશશ્રેષ્ઠમ્ ॥ 6-117-28 શર્મ સુખહેતુત્વાત્। વર્મ રક્ષાહેતુત્વાત્ ॥ 6-117-29 સમાસિતું ઉપસર્પિતું નાશયિતું વા। મર્ત્યભૂતાઃ મર્ત્યસ્વરૂપાઃ ॥ 6-117-30 તસ્માદ્દ્રવત હે યોધાઃ ઇતિ કo પાઠઃ ॥ 6-117-63 ભૂતેષુ પ્રેતેષુ ॥ 6-117-64 મહાધનાઃ બહુમૂલ્યાઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 118
॥ શ્રીઃ ॥
6.118. અધ્યાયઃ 118
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મપરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-118-0 (44290)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-118-0x (4238)
અસંવ્યૂઢેષ્વનીકેષુ ભૂયિષ્ઠમનુવર્તિષુ ।
બ્રહ્મલોકપરાઃ સર્વે સમપદ્યન્ત ભારત ॥ 6-118-1 (44291)
ચ હ્યનીકમનીકેષુ સમસઞ્જત સંકલે ।
રથા ન રથિભિઃ સાર્ધં પાદાતા ન પદાતિભિઃ ॥ 6-118-2 (44292)
અશ્વા નાશ્વૈરયુધ્યન્ત ગજા ન ગજયોધિભિઃ ।
ઉન્મત્તવન્મહારાજ યુધ્યન્તે તત્ર ભારત ॥ 6-118-3 (44293)
મહાન્વ્યતિકરો રૌદ્રઃ સેનયોઃ સમપદ્યત ।
નરનાગગણેષ્વેવં વિકીર્ણેષુ ચ સર્વશઃ ॥ 6-118-4 (44294)
ક્ષયે તસ્મિન્મહારૌદ્રે નિર્વિશેષમજાયત ।
તતઃ શલ્યઃ કૃપશ્ચૈવ ચિત્રસેનશ્ચ ભારત ॥ 6-118-5 (44295)
દુઃશાસનો વિકર્ણશ્ચ રથાનાસ્થાય ભાસ્વરાન્ ।
પાણ્ડવાનાં રણે શૂરા ધ્વજિનીં સમકમ્પયન્ ॥ 6-118-6 (44296)
સા વધ્યમાના સમરે પાણ્ડુસેના મહાત્મભિઃ ।
ત્રાતારં નાધ્યગચ્છદ્વૈ મઞ્જમાનેવ નૌર્જંલે ॥ 6-118-7 (44297)
યથા હિ શૈશિરઃ કાલો ગવાં મર્માણિ કૃન્તતિ।
તથા પાણ્ડુસુતાનાં વૈ ભીષ્મો મર્માણિ કૃન્તતિ 6-118-8 (44298)
તથૈવ તવ સૈન્યસ્ય પાર્થેન ચ મહાત્મના।
નવમેઘપ્રતીકાશાઃ પાતિતા બહુધા ગજાઃ ॥ 6-118-9 (44299)
મૃદ્યમાનાશ્ચ દૃશ્યન્તે પાર્થેન નરયૂથપાઃ ।
ઇષુભિસ્તાડ્યમાનાશ્ચ નારાચૈશ્ચ સહસ્રશઃ ॥ 6-118-10 (44300)
પેતુરાર્તસ્વરં ઘોરં કૃત્વા તત્ર મહાગજાઃ ।
આનદ્ધાભરણૈઃ કાયૈર્નિહતાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 6-118-11 (44301)
છન્નમાયોધનં રેજે શિરોભિશ્ચ સકુણ્ડલૈઃ । 6-118-12bતસ્મિન્નેવ મહારાજ મહાવીરવરક્ષયે ॥ 6-118-12 (44302)
ભીષ્મે ચ યુધિ વિક્રાન્તે પાણ્ડવે ચ ધનઞ્જયે ।
તે પરાક્રાન્તમાલોક્ય રાજન્યુધિ પિતામહમ્ ॥ 6-118-13 (44303)
અભ્યવર્તન્ત તે પુત્રાઃ સર્વે સૈન્યપુરસ્કૃતાઃ ।
ઇચ્છન્તો નિધનં યુદ્ધે સ્વર્ગં કૃત્વા પરાયણમ્ ॥ 6-118-14 (44304)
પાણ્ડવાનભ્યવર્તન્ત તસ્મિન્વીરવરક્ષયે ।
પાણ્ડવાપિ મહારાજ સ્મરન્તો વિવિધાન્બહૂન્ ॥ 6-118-15 (44305)
ક્લેશાન્કૃતાન્સપુત્રેણ ત્વયા પૂર્વં નરાધિપ ।
ભયં ત્યક્ત્વા રણે શૂરા બ્રહ્મલોકાય તત્પરાઃ ॥ 6-118-16 (44306)
તાવકાંસ્તવ પુત્રાંશ્ચ યોધયન્તિ પ્રહૃષ્ટવત્।
સેનાપતિસ્તુ સમરે પ્રાહ સેનાં મહારથઃ ॥ 6-118-17 (44307)
અભિદ્રવત ગાઙ્ગેયં સોમકાઃ સૃઞ્જયૈઃ સહ ।
સેનાપતિવચઃ શ્રુત્વા સોમકાઃ સૃઞ્જયાશ્ચ તે ॥ 6-118-18 (44308)
અભ્યદ્રવન્ત ગાઙ્ગેયં શરવૃષ્ટ્યા સમાહતાઃ ।
વધ્યમાનસ્તતો રાજન્પિતા શાન્તનવસ્તવ ॥ 6-118-19 (44309)
અમર્ષવશમાપન્નો યોધયામાસ સૃઞ્જયાન્।
તસ્ય કીર્તિમતસ્તાત પુરા રામેણ ધીમતા॥ 6-118-20 (44310)
સંપ્રદત્તાઽસ્ત્રશિક્ષા વૈ પરાનીકવિનાશની ।
સ તાં વિદ્યામધિષ્ઠાય કુર્વન્તપરબલક્ષયમ્ ॥ 6-118-21 (44311)
અહન્યહનિ પાર્થાનાં વૃદ્ધઃ કુરુપિતામહઃ ।
ભીષ્મો દશસહસ્રાણિ જઘાન પરવીરહા ॥ 6-118-22 (44312)
તસ્મિંસ્તુ દશમે પ્રાપ્તે દિવસે ભરતર્ષભ ।
એકો ભીષ્મો હિ મત્સ્યેષુ પાઞ્ચાલેષુ ચ સંયુગે ॥ 6-118-23 (44313)
ગજાશ્વમમિતં હત્વા હત્વા સપ્ત મહારથાન્ ।
હત્વા પઞ્ચસહસ્રાણિ રથાનાં પ્રતિપામહઃ ॥ 6-118-24 (44314)
નરાણાં ચ મહાયુદ્ધે સહસ્રાણિ ચતુર્દશ ।
દન્તિનાં ચ સહસ્રાણિ હયાનામયુતં પુનઃ ॥ 6-118-25 (44315)
શિક્ષબલેન ન્યહનત્પિતા તવ વિશાંપતે ।
તતઃ સર્વમહીપાનાં ક્ષપયિત્વા વરૂથિનીમ્ ॥ 6-118-26 (44316)
વિરાટસ્ય પ્રિયો ભ્રાતા શતાનીકો નિપાતિતઃ।
શતાનીકં ચ સમરે હત્વા ભીષ્મઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 6-118-27 (44317)
સહસ્રાણિ મહારાજ રાજ્ઞાં ભલ્લૈરપાતયત્।
ઉદ્વિગ્નાઃ સમરે યોધા વિક્રોશન્તિ ધનઞ્જયમ્ ॥ 6-118-28 (44318)
યે ચ કેચન પાર્થાનામભિયાતા ધનઞ્જયમ્ ।
રાજાનો ભીષ્મમાસાદ્ય ગતાસ્તે યમસાદનમ્ ॥ 6-118-29 (44319)
કિરન્દશ દિશો ભીષ્મઃ શરજાલૈઃ સમન્તતઃ ।
અતીત્ય સેનાં પાર્થાનામવતસ્થે ચમૂમુખે ॥ 6-118-30 (44320)
સ કૃત્વા સુમહત્કર્મ તસ્મિન્વૈ દશમેઽહનિ।
સેનયોરન્તરે તિષ્ઠન્પ્રગૃહીતશરાસનઃ ॥ 6-118-31 (44321)
ન ચૈનં પાર્થિવાઃ કેચિચ્છક્તા રાજન્નિરીક્ષિતુમ્ ।
મધ્યં પ્રાપ્તં યથા ગ્રીષ્મે તપન્તં ભાસ્કરં દિવિ ॥ 6-118-32 (44322)
યથા દૈત્યચમૂં શક્રસ્તાપયામાસ સંયુગે ।
તથા ભીષ્મઃ પાણ્ડવેયાંસ્તાપયામાસ ભારત ॥ 6-118-33 (44323)
તથા ચૈનં પરાક્રાન્તમાલોક્ય મધુસૂદનઃ।
ઉવાચ દેવકીપુત્રઃ પ્રીયમાણો ધનઞ્જયમ્ ॥ 6-118-34 (44324)
એષ શાન્તનવો ભીષ્મઃ સેનયોરન્તરે સ્થિતઃ ।
સન્નિહત્ય બલાદેનં વિજયસ્તે ભવિષ્યતિ ॥ 6-118-35 (44325)
બલાત્સંસ્તમ્ભયસ્વૈનં યત્રૈષા ભિદ્યતે ચમૂઃ ।
ન હિ ભીષ્મશરાનન્યઃ સોઢુમુત્સહતે વિભો ॥ 6-118-36 (44326)
તતસ્તસ્મિન્ક્ષણે રાજંશ્ચોદિતો વાનરધ્વજઃ ।
સધ્વજં સરથં સાશ્વં ભીષ્મમન્તર્દધે શરૈઃ ॥ 6-118-37 (44327)
સ ચાપિ કુરુમુખ્યાનામૃષભઃ પાણ્ડવેરિતાન્।
સરવ્રતૈઃ શરવ્રાતાન્બહુધા વિદુધાવ તાન્ ॥ 6-118-38 (44328)
તતઃ પાઞ્ચાલરાજશ્ચ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ વીર્યવાન્ ।
પાણ્ડવો ભીમસેનશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-118-39 (44329)
યમૌ ચ ચેકિતાનશ્ચ કેકયાઃ પઞ્ચ ચૈવ હ ।
સાત્યકિશ્ચ મહાબાહુઃ સૌભદ્રોઽથ ઘટોત્કચઃ ॥ 6-118-40 (44330)
દ્રૌપદેયાઃ શિખણ્ડી ચ કુન્તિભોજશ્ચ વીર્યવાન્ ।
વિરાટશ્ચ મહારાજ પાણ્ડવેયા મહાબલાઃ ॥ 6-118-41 (44331)
એતે ચાન્યે ચ બહવઃ પીડિતા ભીષ્મસાયકૈઃ ।
સમુદ્ધૃતાઃ ફલ્ગુનેન નિમગ્નાઃ શોકસાગરે ॥ 6-118-42 (44332)
તતઃ શિખણ્ડી વેગેન પ્રગૃહ્ય પરમાયુધમ્।
ભીષ્મમેવાભિદુદ્રાવ રક્ષ્યમાણઃ કિરીટિના ॥ 6-118-43 (44333)
તતોઽસ્યાનુચરાન્હત્વા સર્વાન્રણવિભાગવિત્ ।
ભીષ્મમેવાભિદુદ્રાવ બીભત્સુરપરાજિતઃ ॥ 6-118-44 (44334)
સાત્યકિશ્ચેકિતાનશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ।
વિરાટો દ્રુપદશ્ચૈવ માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ ॥ 6-118-45 (44335)
દુદ્રુવુર્ભીષ્મમેવાજૌ રક્ષિતા દૃઢધન્વના ।
અભિમન્યુશ્ચ સમરે દ્રૌપદ્યાઃ પઞ્ચ ચાત્મજાઃ ॥ 6-118-46 (44336)
દદૃશુઃ સમરે ભીષ્મં સમુદ્યતમહાયુધમ્ ।
તે સર્વે દૃઢધન્વાનઃ સંયુગેષ્વપલાયિનઃ ॥ 6-118-47 (44337)
બહુધા ભીષ્મમાનર્ચ્છુર્માર્ગણૈઃ ક્ષતમાર્ગણૈઃ ।
વિધૂય તાન્બાણગણાન્યે મુક્તાઃ પાર્થિવોત્તમૈઃ ॥ 6-118-48 (44338)
પાણ્ડવાનામદીનાત્મા વ્યગાહત વરૂથિનીમ્ ।
ચક્રે શરવિઘાતં ચ ક્રીડન્નિવ પિતામહઃ ॥ 6-118-49 (44339)
નાભિસંધત્ત પાઞ્ચાલ્યે સ્મયમાનો મુહુર્મુહુઃ ।
સ્ત્રીત્વં તસ્યાનુસંસ્મૃત્ય ભીષ્મો બાણાઞ્શિખણ્ડિને ॥ 6-118-50 (44340)
જઘાન દ્રુપદાનીકે રથાન્સપ્ત મહારથઃ ।
તતઃ કિલકિલાશબ્દઃ ક્ષણેન સમભૂત્તદા ॥ 6-118-51 (44341)
મત્સ્યપાઞ્ચાલચેદીનાં તમેકમભિધાવતામ્ ।
તે નરાશ્વરથવ્રાતૈર્માર્ગણૈશ્ચ પરંતપ ॥ 6-118-52 (44342)
તમેકં છાદયામાસુર્મેઘા ઇવ દિવાકરમ્ ।
ભીષ્મં ભાગીરથીપુત્રં પ્રતપન્તં રણે રિપૂન્ ॥ 6-118-53 (44343)
તતસ્તસ્ય ચ તેષાં ચ યુદ્ધે દેવાસુરોપમે ।
કિરીટી ભીષ્મમાનર્ચ્છ પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્ ॥ ॥ 6-118-54 (44344)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે અષ્ટાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-118-1 અનિવર્તિષુ ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-118-4 વ્યતિકરઃ ક્ષોભઃ ॥ 6-118-49 અદીનાત્મા અક્ષીણસ્વભાવઃ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 119
॥ શ્રીઃ ॥
6.119. અધ્યાયઃ 119
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ભીષ્મનિપાતઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-119-0 (44345)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-119-0x (4239)
એવં તે પાણ્ડવાઃ સર્વે પુરસ્કૃત્ય શિખણ્ડિનમ્ ।
વિવ્યધુઃ સમરે ભીષ્મં પરિવાર્ય સમન્તતઃ ॥ 6-119-1 (44346)
શતઘ્નીભિઃ સુઘોરાભિઃ પરિઘૈશ્ચ પરશ્વથૈઃ ।
મુદ્ગરૈર્મુસલૈઃ પ્રાસૈઃ ક્ષેપણીયૈશ્ચ સર્વશઃ ॥ 6-119-2 (44347)
શરૈઃ કનકપુઙ્ખૈશ્ચ શક્તિતોમરકમ્પનૈઃ ।
નારાચૈર્વત્સદન્તૈશ્ચ ભુશુણ્ડીભિશ્ચ સર્વશઃ ॥ 6-119-3 (44348)
અતાડયન્રણે ભીષ્મં સહિતાઃ સર્વસૃઞ્જયાઃ ।
સ વિશીર્ણતનુત્રામાઃ પીડિતો બહુભિસ્તદા ॥ 6-119-4 (44349)
ન વિવ્યથે તદા ભીષ્મો ભિદ્યમાનેષુ મર્મસુ ।
સંદીપ્તશરચાપાગ્નિરસ્ત્રપ્રસૃતમારુતઃ ॥ 6-119-5 (44350)
નેમિનિર્હ્રાદસંતાપો મહાસ્ત્રોદયપાવકઃ ।
ચિત્રચાપમહાજ્વાલો વીરક્ષયમહેન્ધનઃ ॥ 6-119-6 (44351)
યુગાન્તાગનિસમપ્રખ્યઃ પરેષાં સમપદ્યત ।
નિવૃત્ય રથસઙ્ઘાનામન્તરેણ વિનિઃસૃતઃ॥ 6-119-7 (44352)
દૃશ્યતે સ્મ નેરન્દ્રાણાં પુનર્મધ્યગતશ્ચરન્ ।
તતઃ પાઞ્ચાલરાજં ચ ધૃષ્ટકેતુમતીત્ય ચ ॥ 6-119-8 (44353)
પાણ્ડવાનીકિનીમધ્યમાસસાદ વિશાંપતે।
તતઃ સાત્યકિભીમૌ ચ પાણ્ડવં ચ ધનઞ્જયમ્ ॥ 6-119-9 (44354)
દ્રુપદં ચ વિરાટં ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ પાર્ષતમ્ ।
ભીમઘોષૈર્મહાવેગૈર્મર્માવરણભેદિભિઃ ॥ 6-119-10 (44355)
ષડેતાન્નિશિતૈર્ભીષ્મઃ પ્રવિવ્યાધોત્તકૈઃ શરૈઃ ।
તસ્ય તે નિશિતાન્બાણાત્સન્નિવાર્ય મહારથાઃ ॥ 6-119-11 (44356)
દશભિર્દશભિર્ભીષ્મમર્દયામાસુરોજસા ।
શિખણ્ડી તુ મહાબાણાન્યાન્મુમોચ મહારથઃ ॥ 6-119-12 (44357)
ન ચક્રુસ્તે રુજં તસ્ય સ્વર્મપુઙ્ખાઃ શિલાશિતાઃ।
તતઃ કિરીટી સંરબ્ધો ભીષ્મમેવાભ્યધાવત ॥ 6-119-13 (44358)
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય ધનુશ્ચાસ્ય સમાચ્છિનત્।
ભીષ્મસ્ય ધનુષશ્છેદં નામૃષ્યન્ત મહારથાઃ ॥ 6-119-14 (44359)
દ્રોણશ્ચ કૃતવર્મા ચ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ ।
ભૂરિશ્રવાઃ શલઃ શલ્યો ભગદત્તસ્તથૈવ ચ ॥ 6-119-15 (44360)
સપ્તૈતે પરમક્રુદ્ધાઃ કિરીટિનમભિદ્રુતાઃ ।
તત્ર શસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ દર્શયન્તો મહારથાઃ ॥ 6-119-16 (44361)
અભિપેતુર્ભૃશં ક્રુદ્ધાશ્ચાદયન્તશ્ચ પાણ્ડવમ્ ।
તેષામાપતતાં શબ્દઃ શુશ્રુવે ફલ્ગુનં પ્રતિ ॥ 6-119-17 (44362)
ઉદ્ધૂતાનાં યથા શબ્દઃ સમુદ્રાણાં યુગક્ષયે ।
ઘ્નત ત્વરત ગૃહ્ણીત વિદ્ધ્યધ્વમવકર્તત ॥ 6-119-18 (44363)
ઇત્યાસીત્તુમુલઃ શબ્દઃ ફલ્ગુનસ્ય રથં પ્રતિ ।
તં શબ્દં તુમુલં શ્રુત્વા પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ॥ 6-119-19 (44364)
અભ્યધાવન્પરીપ્સન્તઃ ફલ્ગુનં ભરતર્ષભ ।
સાત્યકિર્ભીમસેનશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 6-119-20 (44365)
વિરાટદ્રુષદૌ ચોભૌ રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ।
અભિમન્યુશ્ચ સંક્રુદ્ધઃ સપ્તૈતે ક્રોધમૂર્ચ્છિતાઃ ॥ 6-119-21 (44366)
સમભ્યધાવંસ્ત્વરિતાશ્ચિત્રકાર્મુકધારિણઃ ।
તેષાં સમભવદ્યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્ ॥ 6-119-22 (44367)
સંગ્રમે ભરતશ્રેષ્ઠ દેવાનાં દાનવૈરિવ ।
શિખણ્ડી તુ રણે શ્રેષ્ઠો રક્ષ્મમાણઃ કિરીટિના ॥ 6-119-23 (44368)
અવિધ્યદ્દશભિર્ભીષઅમં છિન્નધન્વાનમાહવે।
સારથિં દશભિશ્ચાસ્ય ધ્વજં ચૈકેન ચિચ્છિદે ॥ 6-119-24 (44369)
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય ગાઙ્ગેયો વેગવત્તરમ્।
તદપ્યસ્ય શિતૈર્બાણૈસ્ત્રિભિશ્ચિચ્છેદ ફલ્ગુનઃ ॥ 6-119-25 (44370)
એવં સ પાણ્ડવઃ ક્રુદ્ધ આત્તમાત્તં પુનઃ પુનઃ ।
ધનુશ્ચિચ્છેદ ભીષ્મસ્ય સવ્યસાચી પરંતપઃ ॥ 6-119-26 (44371)
સ ચ્છિન્નધન્વા સંક્રુદ્ધાઃ સૃક્કિણી પરિસંલિહન્ ।
શક્તિં જગ્રાહ તરસા ગિરીણામપિ દારણીમ્ ॥ 6-119-27 (44372)
તાં ચ ચિક્ષેપ સંક્રુદ્ધઃ ફલ્ગુનસ્ય રથં પ્રતિ ।
તામાપતન્તીં સંપ્રેક્ષ્ય જ્વલન્તીમશનીમિવ ॥ 6-119-28 (44373)
સમાદત્ત શિતાન્ભલ્લાન્પઞ્ચ પાણ્ડવનન્દનઃ ।
તસ્ય ચિચ્છેદ તાં શક્તિં પઞ્ચધા પઞ્ચભિઃ શરૈઃ ॥ 6-119-29 (44374)
સંક્રુદ્ધો ભરતશ્રેષ્ઠ ભીષ્મવાહુપ્રવેરિતામ્ ।
સા પપાત તથા ચ્છિન્ના સંક્રુદ્ધેન કિરીટિના ॥ 6-119-30 (44375)
મેઘબૃન્દપરિભ્રષ્ટા વિચ્છિન્નેવ શતહ્રદા ।
છિન્નાં તાં શક્તિમાલોક્ય ભીષ્મઃ ક્રોધસમન્વિતઃ । 6-119-31 (44376)
અચિન્તયદ્રણે વીરો બુદ્ધ્યા પરપુરંજયઃ।
શક્તોઽહં ધનુષૈકેન નિહન્તું સર્વપાણ્ડવાન્ ॥ 6-119-32 (44377)
યદ્યેષાં ન ભવેદ્ગોપ્તા વિષ્વક્સેનો મહાબલઃ ।
`અજય્યશ્ચૈવ સર્વેષાં લોકાનામિતિ મે મતિઃ ।'
કારણદ્વયમાસ્થાય નાહં યોત્સ્યામિ પાણ્ડવાન્ ॥ 6-119-33 (44378)
અવધ્યત્વાચ્ચ પાણ્ડૂનાં સ્ત્રીભાવાચ્ચ શિખણ્ડિનઃ।
પિત્રા તુષ્ટેન મે પૂર્વં યદા કાલીમુદવહમ્ ॥ 6-119-34 (44379)
સ્વચ્છન્દમરણં દત્તમવધ્યત્વં રણે તથા ।
તસ્માન્મૃત્યુમહં મન્યે પ્રાપ્તકાલમિવાત્મનઃ ॥ 6-119-35 (44380)
એવં જ્ઞાત્વા વ્યવસિતં ભીષ્મસ્યામિતતેજસઃ ।
ઋષયો વસવશ્ચૈવ વિયત્સ્થા ભીષ્મમબ્રુવન્ ॥ 6-119-36 (44381)
યત્તે વ્યવસિતં તાત તદસ્માકમપિ પ્રિયમ્ ।
તત્કુરુષ્વ મહારાજ યુદ્ધે બુદ્ધિં નિવર્તય ॥ 6-119-37 (44382)
અસ્ય વાક્યસ્ય નિધને પ્રાદુસાસીચ્છિવોઽનિલઃ ।
અનુલોમઃ સુગન્ધી ચ પૃષતૈશ્ચ સમન્વિતઃ ॥ 6-119-38 (44383)
દેવદુન્દુભયશ્ચૈવ સંપ્રણેદુર્મહાસ્વનાઃ।
પપાત પુષ્પવૃષ્ટિશ્ચ ભીષ્મસ્યોપરિ મારિષ ॥ 6-119-39 (44384)
ન ચ તાઃ શુશ્રુવે કશ્ચિત્તેષાં સંવદતાં ગિરઃ।
ઋતે ભીષ્મં મહાબાહું માં ચાપિ મુનિતેજસા ॥ 6-119-40 (44385)
સંભ્રમશ્ચ મહાનાસીત્રિદશાનાં વિશાંપતે ।
પતિષ્યતિ રથાદ્ભીષ્મે સર્વલોકપ્રિયે તદા ॥ 6-119-41 (44386)
ઇતિ દેવગણાનાં ચ વાક્યં શ્રુત્વા મહાતપાઃ।
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મો બીભત્સું નાભ્યવર્તત ॥ 6-119-42 (44387)
ભિદ્યમાનઃ શિતૈર્બાણૈઃ સર્વાવરણભેદિભિઃ ।
શિખણ્ડી તુ મહારાજ ભરતાનાં પિતામહમ્ ॥ 6-119-43 (44388)
આજઘાનોરસિ ક્રુદ્ધો નવભિર્નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
સ તેનાભિહતઃ સઙ્ખ્યે ભીષ્મઃ કુરુપિતામહઃ ॥ 6-119-44 (44389)
નાકમ્પત મહારાજ ક્ષિતિકમ્પે યથાઽચલઃ ।
તતઃ પ્રહસ્ય બીભત્સુર્વ્યાક્ષિપન્ગાણ્ડિવં ધનુઃ ॥ 6-119-45 (44390)
ગાઙ્ગેયં પઞ્ચવિંશત્યા ક્ષુદ્રકાણાં સમાર્પયત્।
પુનઃ પુનઃ શતૈરેનં ત્વરમાણો ધનઞ્જયઃ ॥ 6-119-46 (44391)
સર્વગાત્રેષુ સંક્રુદ્ધસ્તથા મર્મસ્વતાડયત્ ।
એવમન્યૈરપિ ભૃશં વિદ્ધ્યમાનઃ સહસ્રશઃ ॥ 6-119-47 (44392)
તાનપ્યાશુ શરૈર્ભીષ્મઃ પ્રવિવ્યાધ મહારથઃ ।
તૈશ્ચ મુક્તાઞ્છરાન્ભીષ્મો યુધિ સત્યપરાક્રમઃ ॥ 6-119-48 (44393)
નિવારયામાસ શરૈઃ સમં સન્નતપર્વભિઃ ।
શિખણ્ડી તુ રણે બાણાન્યાન્મુમોચ મહારથઃ ॥ 6-119-49 (44394)
ન ચક્રુસ્તે રુજં તસ્ય રુક્મપુઙ્ખાઃ શિલાસિતાઃ ।
તતઃ કિરીટી સંક્રુદ્ધો ભીષ્મમેવાભ્યવર્તત ॥ 6-119-50 (44395)
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય ધનુશ્ચાસ્ય સમાચ્છિનત્।
અથૈનં નવભિર્વિદ્ધ્વા ધ્વજમેકેન ચિચ્છિદે ॥ 6-119-51 (44396)
સારથિં વિશિખૈશ્ચાસ્ય દશભિઃ સમકમ્પયત્ ।
સોઽન્યત્કાર્મુકમાદાય ગાઙ્ગેયો બલવત્તરમ્ ॥ 6-119-52 (44397)
તદપ્યસ્ય શિતૈર્ભલ્લૈસ્ત્રિધા ત્રિભિરઘાતયત્ ।
નિમેષાર્ધેન કૌન્તેય આત્તમાત્તં મહારણે ॥ 6-119-53 (44398)
એવમસ્ય ધનૂંષ્યાજૌ ચિચ્છેદ સુબહૂન્યથ।
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મો બીભત્સું નાત્યવર્તત ॥ 6-119-54 (44399)
અથૈનં પઞ્ચવિંશત્યા ક્ષુદ્રકાણાં સમાર્પયત્।
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસો દુઃશાસનમભાષત ॥ 6-119-55 (44400)
એષ પાર્થો રણે ક્રુદ્ધઃ પાણ્ડવાનાં મહારથઃ ।
શરૈરનેકસાહસ્ત્રૈર્મામેવાભ્યપતદ્રણે ॥ 6-119-56 (44401)
ન ચૈષ સમરે શક્યો જેતું વજ્રભૃતા અપિ।
ન ચાપિ સહિતા વીરા દેવદાનવરાક્ષસાઃ ॥ 6-119-57 (44402)
માં ચાપિ શક્તા નિર્જેતું કિમુ મર્ત્યા મહારથાઃ । 6-119-58b`ઋતેઽર્જુનં સુસંક્રુદ્ધમેતત્સત્યં બ્રવીમિ તે ॥' 6-119-58 (44403)
એવં તયોઃ સંવદતોઃ ફલ્ગુનો નિશિતૈઃ શરૈઃ।
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય ભીષ્મં વિવ્યાધ સંયુગે ॥ 6-119-59 (44404)
તતો દુઃશાસનં ભીષ્મઃ સ્મયમાન ઇવાબ્રવીત્ ।
અર્દિતો નિશિતૈર્બાણૈર્ભૃશં ગાણ્ડીવધન્વના ॥ 6-119-60 (44405)
વજ્રાશનિસમસ્પર્શાઃ સુપુઙ્ખાઃ સુપ્રતેજનાઃ ।
સુમુક્તા અવ્યવચ્છિન્ના નેમે બાણાઃશિખણ્ડિનઃ ॥ 6-119-61 (44406)
નિકૃન્તમાના મર્માણિ દૃઢાવરણભેદિનઃ ।
સુસલા ઇવ મે ધ્નન્તિ નેમે બાણઃ શિખણ્ડિનઃ ॥ 6-119-62 (44407)
વજ્રદણ્ડસમસ્પર્શા વજ્રવેગદુરાસદાઃ ।
મમ પ્રાણાનારુજન્તિ નેમે બાણાઃ શિખણ્ડિનઃ ॥ 6-119-63 (44408)
નાશયન્તીવ મે પ્રાણાન્યમદૂતા ઇવાગતાઃ ।
ગદાપરિઘસંસ્પર્શા નેમે બાણાઃ શિખણ્ડિનઃ ॥ 6-119-64 (44409)
ભુજગા ઇવ સંક્રુદ્ધા લેલિહાના વિષોલ્બણાઃ।
સમાવિશન્તિ મર્માણિ નેમે બાણાઃ શિખણ્ડિનઃ ॥ 6-119-65 (44410)
અર્જુનસ્ય ઇમે બાણા નેમે બાણાઃ શિખણ્ડિનઃ ।
કૃન્તન્તિ મમ ગાત્રાણિ માઘમાં સેગવા ઇવ ॥ 6-119-66 (44411)
સર્વે હ્યપિ ન મે દુઃખં કુર્યુરન્યે નરાધિપાઃક ।
વીરં ગાણ્ડીવધન્વાનમૃતે જિષ્ણું કપિધ્વજમ્ ॥ 6-119-67 (44412)
ઇતિ બ્રુવઞ્છાન્તનવો દિધક્ષુરિવ પાણ્ડવમ્ ।
શક્તિં ભીષ્મઃ સ પાર્થાય તતશ્ચિક્ષેપ ભારત ॥ 6-119-68 (44413)
તામસ્ય વિશિખૈશ્છિત્ત્વા ત્રિધા ત્રિભિરપાતયત્।
પશ્યતાં કુરુવીરાણાં સર્વેષાં તત્ર ભારત ॥ 6-119-69 (44414)
ચર્માથાદત્ત ગાઙ્ગેયો જાતરૂપપરિષ્કૃતમ્ ।
ખઙ્ગં ચાન્યતરપ્રેપ્સુર્મૃત્યોરગ્રે જયાય વા ॥ 6-119-70 (44415)
તસ્ય તચ્છતધા ચર્મ વ્યધમત્સાયકૈસ્તથા ।
રથાદનવરૂઢસ્ય તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 6-119-71 (44416)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા સ્વાન્યનીકાન્યચોદયત્।
અભિદ્રવત ગાઙ્ગેયં મા વોઽસ્તુ ભયમણ્વપિ ॥ 6-119-72 (44417)
અથ તે તોમરૈઃ પ્રાસૈર્બાણૌઘૈશ્ચ સમન્તતઃ।
પટ્ટસૈશ્ચ સુનિસ્ત્રિંશૈર્નારાચૈશ્ચ તથા શિતૈઃ ॥ 6-119-73 (44418)
વત્સદન્તૈશ્ચ ભલ્લૈશ્ચ તમેકમભિદુદ્રુવુઃ ।
સિંહનાદસ્તતો ઘોરઃ પાણ્ડવાનામભૂત્તદા ॥ 6-119-74 (44419)
તથૈવ તવ પુત્રાશ્ચ નેદુર્ભીષ્મજયૈષિણઃ।
તમેકમભ્યરક્ષન્ત સિંહનાદાંશ્ચ ચક્રિરે ॥ 6-119-75 (44420)
તત્રાસીત્તુમુલં યુદ્ધં તાવકાનાં પરૈઃ સહ।
દશમેઽહનિ રાજેન્દ્ર ભીષ્માર્જુનસમાગમે ॥ 6-119-76 (44421)
આસીદ્ધોર ઇવાવર્તો મુહૂર્તમુદધેરિવ ।
સૈન્યાનાં યુધ્યમાનાનાં નિઘ્નતામિતરેતરમ્ ॥ 6-119-77 (44422)
અસૌમ્યરૂપા પૃથિવી શોણિતાક્તાઽભવત્તદા।
સમં ચ વિષમં ચૈવ ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 6-119-78 (44423)
યોધાનામયુતં હત્વા તસ્મિન્સ દશમેઽહનિ ।
અતિષ્ઠદાહવે ભીષ્મો ભિદ્યમાનેષુ મર્મસુ ॥ 6-119-79 (44424)
તતઃ સેનામુખે તસ્મિન્સ્થિતઃ પાર્થો ધનુર્ધરઃ।
મધ્યેન કુરુસૈન્યાનાં દ્રાવયામાસ વાહિનીમ્ ॥ 6-119-80 (44425)
`તત્રાદ્ભુતમપશ્યામ પાણ્ડવાનાં પરાક્રમમ્।
દ્રાવયામાસુરિષુભિઃ સર્વાન્ભીષ્મપદાનુગાન્ ॥' 6-119-81 (44426)
વયં શ્વેતહયાદ્ભીતાઃ કુન્તીપુત્રાદ્ધનઞ્જયાત્।
પીડ્યમાનાઃ શિતૈઃ શસ્ત્રૈઃ પ્રાદ્રવામ રણે તદા ॥ 6-119-82 (44427)
`પાણ્ડવૈઃ પઞ્ચભિઃ સાર્ધં સાત્યકેન ચ ધન્વિના।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસુખૈઃ સર્વૈઃ પાઞ્ચાલૈશ્ચ સમન્તતઃક ॥ 6-119-83 (44428)
ભિદ્યમાનાઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ સર્વે કાર્ષ્ણિપુરોગમૈઃ।
દ્રોણદ્રૌણિકૃતૈઃ સાર્ધં સર્વે શલ્યશલાદયઃ।
તાવકાઃ સમરે રાજઞ્જહુર્ભીષ્મં મહામૃધે ॥' 6-119-84 (44429)
સૌવીરાઃ કિતવાઃ પ્રાચ્યાઃપ્રતીચ્યોદીચ્યમાલવાઃ।
અભીષાહાઃ શૂરસેનાઃ શિબયોઽથ વસાતયઃ ॥ 6-119-85 (44430)
સાલ્વાશ્રયાસ્ત્રિગર્તાશ્ચ અમ્બષ્ઠાઃ કેકયૈઃ સહ।
દ્વાદશૈતે જનપદાઃ શરાર્તા વ્રણપીડિતાઃ।
સંગ્રામે પ્રજહુર્ભીષ્મં યુધ્યમાનાઃ કિરીટિના ॥ 6-119-86 (44431)
તતસ્તમેકં બહવઃ પરિવાર્ય સમન્તતઃ ।
પરિકાલ્ય કુરૂન્સર્વાઞ્શરર્ષૈરવાકિરન્ ॥ 6-119-87 (44432)
નિપાતયત ગૃહ્ણીત યુધ્યધ્વમવકૃન્તત।
ઇત્યાસીત્તુમુલઃ શબ્દો રાજન્ભીષ્મરથં પ્રતિ ॥ 6-119-88 (44433)
નિહત્ય સમરે રાજઞ્શતશોઽથ સહસ્રશઃ ।
ન તસ્યાસીદનિર્ભિન્નં ગાત્રે દ્વ્યઙ્ગુલમન્તરમ્ ॥ 6-119-89 (44434)
એવંભૂતસ્તવ પિતા શરૈર્વિશકલીકૃતઃ।
શિતાગ્રૈઃ ફલ્ગુનેનાજૌ પ્રાક્શિરાઃ પ્રાપતદ્રથાત્ ॥ 6-119-90 (44435)
કિંચિચ્છેષે દિનકરે પુત્રાણાં તવ પશ્યતામ્ ।
હાહેતિ દિવિ દેવાનાં પાર્થિવાનાં ચ ભારત ॥ 6-119-91 (44436)
પતમાને રથાદ્ભીષ્મે બભૂવ સુમહાસ્વનઃ ।
સંપતન્તમભિપ્રેક્ષ્ય મહાત્માનં પિતામહમ્ ॥ 6-119-92 (44437)
સહ ભીષ્મેણ સર્વેષાં પ્રાપતન્હૃદયાનિ નઃ ।
સ પપાત મહાબાહુર્વસુધામનુનાદયન્ ॥ 6-119-93 (44438)
ઇન્દ્રધ્વજ ઇવોત્સૃષ્ટઃ કેતુઃ સર્વધનુષ્મતામ્ ।
ધરણીં ન સ પસ્પર્શ શરસઙ્ઘૈઃ સમાવૃતઃ ॥ 6-119-94 (44439)
શલતલ્પે મહેષ્વાસં શયાનં પુરુષર્ષભમ્।
રથાત્પ્રપતિતં ચૈનં દિવ્યો ભાવઃ સમાવિશત્ ॥ 6-119-95 (44440)
અભ્યવર્ષચ્ચ પર્જન્યઃ પ્રાકમ્પત ચ મેદિની ।
પતન્સ દદૃશે ચાપિ દક્ષિણેન દિવાકરમ્ ॥ 6-119-96 (44441)
સંજ્ઞાં ચોપાલભદ્વીરઃ કાલં સંચિન્ત્ય ભારત ।
અન્તરિક્ષે ચ શુશ્રાવ દિવ્યા વાચઃ સમન્તતઃ ॥ 6-119-97 (44442)
કથં મહાત્મા ગાઙ્ગેયઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ ।
કાલકર્તા નરવ્યાઘ્રઃ સંપ્રાપ્તે દક્ષિણાયને ॥ 6-119-98 (44443)
સ્થિતોઽસ્મીતિ ચ ગાઙ્ગેયસ્તચ્છ્રુત્વા વાક્યમબ્રવીત્।
ધારયિષ્યામ્યહં પ્રાણાન્પતિતિઽપિ મહીતલે ॥ 6-119-99 (44444)
ઉત્તરાયણમન્વિચ્છન્સુગતિપ્રતિકાઙ્ક્ષયા।
તસ્ય તન્મતમાજ્ઞાય ગહ્ગા હિમવતઃ સુતાઃ ॥ 6-119-100 (44445)
મહર્ષીન્હંસરૂપેણ પ્રેષયામાસ તત્ર વૈ।
તતસ્તં પ્રતિ તે હંસાસ્ત્વરિતા માનસૌકસઃ ॥ 6-119-101 (44446)
આજગ્મુઃ સહિતા દ્રષ્ટું ભીષ્મં કુરુપિતામહમ્।
યત્ર શેતે નરશ્રેષ્ઠઃ શરતલ્પે પિતામહઃ ॥ 6-119-102 (44447)
તે તુ ભીષ્મં સમાસાદ્ય ઋષયો હંસરૂપિણઃ ।
અપશ્યઞ્છરતલ્પસ્થં ભીષ્મં કુરુકુલોદ્વહમ્ ॥ 6-119-103 (44448)
તે તં દૃષ્ટ્વા મહાત્માનં કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્।
ગાઙ્ગેયં ભરતશ્રેષ્ઠં દક્ષિણેન ચ ભાસ્કરમ્ ॥ 6-119-104 (44449)
ઇતરેતરમામન્ત્ર્ય પ્રાહુસ્તત્ર મનીષિણઃ ।
ભીષ્મઃ કથં મહાત્મા સન્સંસ્થાતા દક્ષિણાયને ॥ 6-119-105 (44450)
ઇત્યુક્ત્વા પ્રસ્થિતા હંસા દક્ષિણામભિતો દિશમ્।
સંપ્રેક્ષ્ય વૈ મહાબુદ્ધિશ્ચિન્તયિત્વા ચ ભારત ॥ 6-119-106 (44451)
તાનબ્રવીચ્છાન્તનવો નાહં ગન્તા કથંચન ।
દક્ષિણાવર્ત આદિત્યે એતન્મે મનસિ સ્થિતમ્ ॥ 6-119-107 (44452)
ગમિષ્યામિ સ્વકં સ્થાનમાસીદ્યન્મે પુરાતનમ્ ।
ઉદગાયન આદિત્યે હંસાઃ સત્યં બ્રવીમિ વઃ ॥ 6-119-108 (44453)
ધારયિષ્યામ્યહં પ્રાણાનુત્તરાયણકાઙ્ક્ષયા।
પ્રાણાનાં ચ સમુત્સર્ગ ઐશ્વર્યં નિયતં મમ ॥ 6-119-109 (44454)
તસ્માત્પ્રાણાન્ધારયિષ્યે મુમૂર્ષુરુદગાયને।
યશ્ચ દત્તો વરો મહ્યં પિત્રા તેન મહાત્મના ॥ 6-119-110 (44455)
છન્દતસ્તે ભવેન્મૃત્યુરિતિ તત્સત્યમસ્તુ મે।
ધારયિષ્યે તતઃ પ્રાણાનુત્સર્ગે નિયતે સતિ ॥ 6-119-111 (44456)
ઇત્યુક્ત્વા તાંસ્તદા હંસાન્સ શેતે શરતલ્પગઃ ।
એવં કુરૂણાં પતિતે શૃઙ્ગે ભીષ્મે મહૌજસિ ॥ 6-119-112 (44457)
પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયાશ્ચૈવ સિંહનાદં પ્રચક્રિરે ।
તસ્મિન્હતે મહાસત્વે ભરતાનાં પિતામહે ॥ 6-119-113 (44458)
ન કિંચિત્પ્રત્યપદ્યન્ત પુત્રાસ્તે ભરતર્ષભ ।
સંમોહશ્ચૈવ તુમુલઃ કરૂણામભવત્તદા ॥ 6-119-114 (44459)
કૃપદુર્યોધનમુખા નિઃશ્વસ્ય રુરુદુસ્તતઃ ।
વિષાદાચ્ચ ચિરં કાલમતિષ્ઠન્વિગતેન્દ્રિયાઃ ॥ 6-119-115 (44460)
દધ્યુશ્ચૈવ મહારાજ ન યુદ્ધે દધિરે મનઃ ।
ઊરુગ્રાહગૃહીતાશ્ચ નાભ્યધાવન્ત પાણ્ડવાન્ ॥ 6-119-116 (44461)
અવધ્યે શન્તનોઃ પુત્રે હતે ભીષ્મે મહૌજસિ।
`દુઃખાર્તાસ્તે તતો રાજન્કુરૂણાં પતયોઽભવન્ ।'
અભાવ સહસા રાજન્કુરુરાજસ્ય તર્કિતઃ ॥ 6-119-117 (44462)
હતપ્રવીરાસ્તુ વયં નિકૃત્તાશ્ચ શિતૈઃ શરૈઃ ।
કર્તવ્યં નાભિજાનીમો નિર્જિતાઃ સવ્યસાચિના ॥ 6-119-118 (44463)
પાણડવાશ્ચ જયં લબ્ધ્વા પરત્ર ચ પરાં ગતિમ્ ।
સર્વે દધ્યુર્મહાશઙ્ખઞ્શૂરાઃ પરિઘવાહવઃ ॥ 6-119-119 (44464)
સોમકાશ્ચ સપાઞ્ચાલાઃ પ્રાહૃષ્યન્ત જનેશ્વર ।
તતસ્તૂર્યસહસ્રેષુ નદત્સુ સ મહાબલઃ ॥ 6-119-120 (44465)
આસ્ફોટયામાસ ભૃશં ભીમસેનો નનાદ ચ।
સેનયોરુભયોશ્ચાપિ ગાઙ્ગેયે નિહતે વિભૌ ॥ 6-119-121 (44466)
સંન્યસ્ય વિરાઃ શસ્ત્રાણિ પ્રાધ્યાયન્ત સમન્તતઃ ।
પ્રાક્રોશન્પ્રાદ્રવંશ્ચાન્યે જગ્મુર્મોહં તથાઽપરે ॥ 6-119-122 (44467)
ક્ષત્રં ચાન્યેઽભ્યનિન્દન્ત ભીષ્મં ચાન્યેઽભ્યપૂજયન્।
ઋષયઃ પિતરશ્ચૈવ પ્રશશસુર્મહાવ્રતમ્ ॥ 6-119-123 (44468)
ભરતાનાં ચ યે પૂર્વે તે ચૈનં પ્રશશંસિરે ।
મહોપનિષદં ચૈવ યોગમાસ્થાય વિર્યવાન્ ॥ 6-119-124 (44469)
જપઞ્શાન્તનવો ધીમાન્કાલાકાઙ્ક્ષી સ્થિતોઽભવત્ ॥ ॥ 6-119-125 (44470)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસયુદ્ધે એકોનવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-119-26 આત્તમાત્તં ગૃહીતં ગૃહીતમ્ ॥ 6-119-37 વ્યવસિતં નિશ્ચિતમ્ ॥ 6-119-38 નિધને સમાપ્તૌ ॥ 6-119-40 મુનિતેજસા વ્યાસપ્રભાવેન ॥ 6-119-61 અવ્યવચ્છિન્નાઃ સંતતાઃચ ॥ 6-119-66 માઘમા કર્કટી પ્રોક્તા તદપત્યં તુ સેગવા । યથા માઘમાં કર્કટી માતરં સેગવાસ્તદપત્યાનિ કૃન્તન્તિ ઉદરસ્થાન્યપત્યાનિ પૃષ્ઠં વિદાર્ય વહિર્નર્ગચ્છન્તિ તદ્વદિત્યર્થઃ । તેન પ્રાણાપહારિવેદનાજનકત્વં બામાનાં નેદં શિખણ્ડિબાણેષુ સંભવતિ । તેષાં મદઙ્ગે પુષ્પતુલ્યત્વાત્॥ 6-119-70 અગ્રે તેષામ્। મૃત્યોરિતિ ચતુર્થ્યર્થે ષષ્ઠી । મૃત્યવે ઇત્યર્થઃ ॥ 6-119-86 પ્રાણપીડિતા ઇતિ કo ઘo પાઠઃ ॥ 6-119-97 કાલં મૃત્યુમ્ ॥ 6-119-104 દક્ષિણેન દક્ષિણમાર્ગસ્થં ભાસ્કરં ચ દૃષ્ટ્વેત્યન્વયઃ ॥ 6-119-105 સંસ્થાતા મરિષ્યતિ ॥ 6-119-109 ઐશ્વર્યં સ્વસામર્થ્યં સ્વચ્છન્દમૃત્યુત્વાત્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 120
॥ શ્રીઃ ॥
6.120. અધ્યાયઃ 120
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
કુરુપાણ્ડવૈરન્યૈ રાજભિશ્ચ ભીષ્માભિવાદનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનેન ભીષ્માય બાણમયોપધાનસમર્પણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-120-0 (44471)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 6-120-0x (4240)
કથમાસંસ્તદા યોધા હીના ભીષ્મેણ સઞ્જય ।
બલિના દેવકલ્પેન કૌમારબ્રહ્મચારિણા ॥ 6-120-1 (44472)
તદૈવ નિહતાન્મન્યે કુરૂનન્યાંશ્ચ પાણ્ડવૈઃ ।
ન પ્રાહરદ્યદા ભીષ્મો ઘૃણિત્વાદ્દ્રુપદાત્મજમ્ ॥ 6-120-2 (44473)
તતો દુઃખતરં મન્યે કિમન્યત્પ્રભવિષ્યતિ ।
અદ્યૈવ નિહતં શ્રુત્વા પિતરં મમ દુર્મતેઃ ॥ 6-120-3 (44474)
અશ્મસારમયં નૂનં હૃદયં મમ સઞ્જય ।
શ્રુત્વા વિનિહતં ભીષ્મં શતધા યન્ન દીર્યતે ॥ 6-120-4 (44475)
યદન્યન્નિહતેનાજૌ ભીષ્મેણ જયમિચ્છતા ।
ચેષ્ટિતં કુરુસિંહેન તન્મે કથય સુવ્રત ॥ 6-120-5 (44476)
પુનઃપુનર્ન મૃષ્યામિ હતં દેવવ્રતં રણે।
ન હતો જામદગ્ન્યેન દિવ્યૈરસ્ત્રૈશ્ચ યઃ પુરા ॥ 6-120-6 (44477)
સ હતો દ્રૌપદેયેન પાઞ્ચાલ્યેન શિખણ્ડિના । 6-120-7 (44478)
સઞ્જય ઉવાચ।
સાયાહ્ને ન્યપતદ્ભૂમૌ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્વિષાદયન્ ॥ 6-120-7x (4241)
પાઞ્ચાલાન્હર્ષયંશ્ચૈવ ભીષ્મઃ કુરુપિતામહઃ ।
સ શેતે શરતલ્પસ્થો મેદિનીમસ્પૃશંસ્તદા ॥ 6-120-8 (44479)
ભીષ્મો રથાત્પ્રપતિતઃ સંછિન્નો બહુભિઃ શરૈઃ ।
હાહેતિ તુમુલઃ શબ્દો ભૂતાનાં સમપદ્યત ॥ 6-120-9 (44480)
સીમાવૃક્ષે નિપતિતે કુરૂણાં સમિતિંજયે ।
સેનયોરુભયો રાજન્ક્ષત્રિયાન્ભયમાવિશત્ ॥ 6-120-10 (44481)
ભીષ્મં શાન્તનવં દૃષ્ટ્વા વિશીર્ણકવચધ્વજમ્ ।
કુરવઃ પર્યવર્તન્ત પાણ્ડવાશ્ચ વિશાંપતે ॥ 6-120-11 (44482)
ખં તમઃસંવૃતમભૂદાસીદ્ભાનુર્ગતપ્રભઃ ।
રરાસ પૃથિવી ચૈવ ભીષ્મે શાન્તનવે હતે ॥ 6-120-12 (44483)
અયં બ્રહ્મવિદાં શ્રેષ્ઠો ગતિર્બ્રહ્મવિદાં સદા।
ઇત્યભાષન્ત ભૂતાનિ શયાનં પુરુષર્ષભમ્ ॥ 6-120-13 (44484)
અયં પિતરમાજ્ઞાય કામાર્તં શન્તનું પુરા ।
ઊર્ધ્વરેતસમાત્માનં ચકાર પુરુષર્ષભઃ ॥ 6-120-14 (44485)
ઇતિ સ્મ શરતલ્પસ્થં ભરતાનાં પિતામહમ્ ।
ઋષયસ્ત્વભ્યભાષન્ત સહિતાઃ સિદ્ધચારણૈઃ ॥ 6-120-15 (44486)
હતે શાન્તનવે ભીષ્મે ભરતાનાં પિતામહે ।
ન કિંચિત્પ્રત્યપદ્યન્ત પુત્રાસ્તવ હિ મારિષ ॥ 6-120-16 (44487)
વિષણ્ણવદનાશ્ચાસન્હતશ્રીકાશ્ચ ભારત ।
અતિષ્ઠન્વ્રીડિતાશ્ચૈવ હ્રિયા યુક્તા હ્યધોમુખાઃ ॥ 6-120-17 (44488)
પાણ્ડવાશ્ચ જયં લબ્ધ્વા સંગ્રામશિરસિ સ્થિતાઃ ।
સર્વે દધ્યુર્મહાશઙ્ખાન્હેમજાલપરિષ્કૃતાન્ ॥ 6-120-18 (44489)
હર્ષાત્તૂર્યસહસ્રેષુ વાદ્યમાનેષુ ચાનઘ ।
અપશ્યામ મહારાજ ભીમસેનં મહાબલમ્ ॥ 6-120-19 (44490)
વિક્રીડમાનં કૌન્તેયં હર્ષેણ મહતા યુતમ્।
નિહત્ય તરસા શત્રું મહાબલસમન્વિતમ્ ॥ 6-120-20 (44491)
સંમોહશ્ચાપિ તુમુલઃ કુરૂણામભવત્તતઃ ।
કર્ણદુર્યોધનૌ ચાપિ નિઃશ્વસેતાં મુહુર્મુહુઃ ॥ 6-120-21 (44492)
તથા નિપાતિતે ભીષ્મે કૌરવાણાં પિતામહે ।
હાહાભૂતમભૂત્સર્વં નિર્મર્યાદમવર્તત ॥ 6-120-22 (44493)
દૃષ્ટ્વા ચ પતિતં ભીષ્મં પુત્રો દુઃશાસનસ્તવ।
ઉત્તમં જવમાસ્થાય દ્રોણાનીકભુપાદ્રવત્ ॥ 6-120-23 (44494)
ભ્રાત્રા પ્રસ્થાપિતો વીરઃ સ્વેનાનીકેન દંશિતઃ।
પ્રયયૌ પુરુષવ્યાઘ્રઃ સ્વસૈન્યમભિહર્ષયન્ ॥ 6-120-24 (44495)
તમાયાન્તમભિપ્રેક્ષ્ય કુરવઃ પર્યવારયન્।
દુઃશાસનં મહારાજ કિમયં વક્ષ્યતીતિ ચ ॥ 6-120-25 (44496)
તતો દ્રોણાય નિહતં ભીષ્મમાચષ્ટ કૌરવઃ ।
દ્રોણસ્તદાઽપ્રિયં શ્રુત્વા મુમોહ ભરતર્ષભ ॥ 6-120-26 (44497)
સ સંજ્ઞામુપલભ્યાશુ ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્ ।
નિવારયામાસ તદા સ્વાન્યનીકાનિ મારિષ ॥ 6-120-27 (44498)
વિનિવૃત્તાન્કુરૂન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાપિ સ્વસૈનિકાન્।
રથૈઃ શીઘ્રાશ્વસંયુક્તૈઃ સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 6-120-28 (44499)
નિવૃત્તેષુ ચ સૈન્યેષુ પારમ્પર્યેણ સર્વશઃ ।
નિર્મુક્તકવચાઃ સર્વે ભીષ્મમીયુર્નરાધિપાઃ ॥ 6-120-29 (44500)
વ્યુપરમ્ય તતો યુદ્ધાદ્યોધાઃ શતસહસ્રશઃ ।
ઉપતસ્થુર્મહાત્માનં પ્રજાપતિમિવામરાઃ ॥ 6-120-30 (44501)
તે તુ ભીષ્મં સમાસાદ્ય શયાનં ભરતર્ષભમ્ ।
અભિવાદ્યાવતિષ્ઠન્ત પાણ્ડવાઃ કુરુભિઃ સહ ॥ 6-120-31 (44502)
અથ પાણ્ડૂન્કુરૂંશ્ચૈવ પ્રણિપત્યાગ્રતઃ સ્થિતાન્ ।
અભ્યભાષત ધર્માત્મા ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા ॥ 6-120-32 (44503)
સ્વાગતં વો મહાભાગાઃ સ્વાગતં વો મહારથાઃ ।
તુષ્યામિ દર્શનાચ્ચાહં યુષ્માકમમરોપમાઃ ॥ 6-120-33 (44504)
અભિનન્દ્ય સ તાનેવં શિરસા લમ્બતાઽબ્રવીત્ ।
`પરપાર્શ્વે તવ સુતાન્સ્થિતાનુદ્વીક્ષ્ય ભારત।'
શિરો મે લમ્બતેઽત્યર્થમુપધાનં પ્રદીયતામ્ ॥ 6-120-34 (44505)
તતો નૃપાઃ સમાજહ્રુસ્તનૂનિ ચ મૃદૂનિ ચ ।
ઉપધાનાનિ મુખ્યાનિ નૈચ્છત્તાનિ પિતામહઃ ॥ 6-120-35 (44506)
અથાબ્રવીન્નરવ્યાઘ્રઃ પ્રસહન્નિવ તાન્નૃપાન્ ।
નૈતાનિ વીરશય્યાસુ યુક્તરૂપાણિ પાર્થિવાઃ ॥ 6-120-36 (44507)
તતો વીક્ષ્ય નરશ્રેષ્ઠમભ્યભાષત પાણ્ડવમ્ ।
ધનઞ્જયં દીર્ઘબાહું સર્વલોકમહારથમ્ ॥ 6-120-37 (44508)
ધનઞ્જય મહાબાહો શિરો મે તાત લમ્બતે।
દીયતામુપધાનં વૈ યદ્યુક્તમિહ મન્યસે ॥ 6-120-38 (44509)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-120-39x (4242)
સમારોપ્ય મહચ્ચાપમભિવાદ્ય પિતામહમ્।
નેત્રાભ્યામશ્રુપૂર્ણાભ્યામિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-120-39 (44510)
આજ્ઞાપય કુરુશ્રેષ્ઠ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વર।
પ્રેષ્યોઽહં તવ દુર્ધર્ષ ક્રિયતાં કિં પિતામહ ॥ 6-120-40 (44511)
તમબ્રવીચ્છાન્તનવઃ શિરો મે તાત લમ્બતે । 6-120-41b`દીયતામુપધાનં મે યદ્યુક્તમિહ મન્યસે'
ઉપધાનં કુરુશ્રેષ્ઠ ઉપધેહિ મમાર્જુન ॥ 6-120-41 (44512)
વીરશય્યાનુરૂપં વૈ શીઘ્રં વીર પ્રયચ્છ મે ।
ત્વં હિ પાર્થ સમર્થો વૈ શ્રેષ્ઠઃ સર્વધનુષ્મતામ્ ॥ 6-120-42 (44513)
ક્ષત્રધર્મસ્ય વેત્તા ચ બુદ્ધિસત્વગુણાન્વિતઃ ।
ફલ્ગુનોઽપિ તથેત્યુક્ત્વા વ્યવસાયં પરંજયઃ ॥ 6-120-43 (44514)
ગૃહ્યાનુમન્ત્ર્ય ગાણ્ડીવં શરાન્સન્નતપર્વણઃ ।
અનુમાન્ય મહાત્માનં ભરતાનાં મહારથમ્ ॥ 6-120-44 (44515)
ત્રિભિસ્તીક્ષ્ણૈર્મહાવેગૈરુદગૃહ્ણાચ્છિરઃ શરૈઃ ।
અભિપ્રાયે તુ વિદિતે ધર્માત્મા સ્વયસાચિના ॥ 6-120-45 (44516)
અતુષ્યદ્ભરતશ્રેષ્ઠો ભીષ્મો ધર્માર્થતત્ત્વવિત્ ।
ઉપધાનેન દત્તેન પ્રત્યનન્દદ્ધનઞ્જયમ્ ॥ 6-120-46 (44517)
પ્રાહ સર્વાન્સમુદ્વીક્ષ્ય ભરતાન્ભારતં પ્રતિ।
કુન્તીપુત્રં યુધાં શ્રેષ્ઠં સુહૃદાં પ્રીતિવર્ધનમ્ ॥ 6-120-47 (44518)
શયનસ્યાનુરૂપં મે પાણ્ડવોપહિતં ત્વયા।
યદ્યન્યથા પ્રપદ્યેથાઃ શપેયં ત્વામહં પુરા ॥ 6-120-48 (44519)
એવમેવ મહાબાહો ધર્મેષુ પરિતિષ્ઠતા।
સ્વપ્તવ્યં ક્ષત્રિયેણાજૌ શરતલ્પગતેન વૈ ॥ 6-120-49 (44520)
એવમુક્ત્વા તુ બીભત્સું સર્વાંસ્તાનબ્રવીદ્વચઃ ।
રાજ્ઞશ્ચ રાજપુત્રાંશ્ચ પાણ્ડવૈરભિસંવૃતાન્ ॥ 6-120-50 (44521)
પશ્યધ્વમુપધાનં મે પાણડવેનાભિસન્ધિતમ્ ।
શયેયમસ્યાં શય્યાયાં યાવદાવર્તનં રવેઃ ॥ 6-120-51 (44522)
યે તદા ધારયિષ્યન્તિ તે ચ પ્રેક્ષ્યન્તિ માં નૃપાઃ।
દિશં વૈશ્રવણાક્રાન્તાં યદા ગન્તા દિવાકરઃ ॥ 6-120-52 (44523)
નૂનં સપ્તાશ્વયુક્તેન રથેનોત્તમતેજસા ।
રક્ષ્યેઽહં વૈ મમ પ્રાણાન્સુહૃદઃ સુપ્રિયાનિવ ॥ 6-120-53 (44524)
પરિખાઃ ખન્યતામત્ર મમાવસદને નૃપાઃ ।
ઉપાસિષ્યે વિવસ્વન્તમેવં શરશતાચિતઃ ।
ઉપારમધ્વં સંગ્રામાદ્વૈરમુત્સૃજ્ય પાર્થિવાઃ ॥ 6-120-54 (44525)
સ઼ઞ્જય ઉવાચ। 6-120-55x (4243)
ઉપાતિષ્ઠન્નથો વૈદ્યાઃ શલ્યોદ્ધરણકોવિદાઃ।
સર્વોપકરણૈર્યુક્તાઃ કુશલૈઃ સાધુશિક્ષિતાઃ ॥ 6-120-55 (44526)
તાન્દૃષ્ટ્વા જાહ્નવીપુત્રઃ પ્રોવાચ તનયં તવ ।
દત્તદેયા વિસૃજ્યન્તાં પૂજયિત્વા ચિકિત્સકાઃ ॥ 6-120-56 (44527)
એવંગતે મયેદાનીં વૈદ્યૈઃ કાર્યમિહાસ્તિ કિમ્।
ક્ષત્રધર્મે પ્રશસ્તાં હિ પ્રાપ્તોઽસ્મિ પરમાં ગતિમ્ ॥ 6-120-57 (44528)
નૈષ ધર્મો મહીપાલાઃ શરતલ્પગતસ્ય મે ।
એભિરેવ શરૈશ્ચાહં દગ્ધવ્યોઽગ્નૌ નરાધિપાઃ ॥ 6-120-58 (44529)
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્ય પુત્રો દુર્યોધનસ્તવ।
વૈદ્યાન્વિસર્જયામાસ પૂજયિત્વા યથાર્હતઃ ॥ 6-120-59 (44530)
તતસ્તે વિસ્મયં જગ્મુર્નાનાજનપદેશ્વરાઃ ।
સ્થિતિં ધર્મે પરાં દૃષ્ટ્વા ભીષ્મસ્યામિતતેજસઃ ॥ 6-120-60 (44531)
ઉપધાનં તતો દત્ત્વા પિતુસ્તે મનુજેશ્વરાઃ ।
સહિતાઃ પાણ્ડવાઃ સર્વે કુરવશ્ચ મહારથાઃ ॥ 6-120-61 (44532)
ઉપગમ્ય મહાત્માનં શયાનં શયને શુભે ॥ 6-120-62 (44533)
તેઽભિવાદ્ય તતો ભીષ્મં કૃત્વા ચ ત્રિઃપ્રદક્ષિણમ્।
વિધાય રક્ષાં ભીષ્મસ્ય સર્વ એવ સમન્તતઃ ॥ 6-120-63 (44534)
વીરાઃ સ્વશિબિરાણ્યેવ ધ્યાયન્તઃ પરમાતુરાઃ ।
નિવેશાયાભ્યુપાગચ્છન્સાયાહ્ને રુધિરોક્ષિતાઃ ॥ 6-120-64 (44535)
નિવિષ્ટાન્પાણ્ડવાંશ્ચૈવ પ્રીયમાણાન્મહારથાન્ ।
ભીષ્મસ્ય પતનં દૃષ્ટ્વા ઉપગમ્ય મહાબલઃ ॥ 6-120-65 (44536)
ઉવાચ માધવઃ કાલે ધર્મપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ।
દિષ્ટ્યા જયસિ કૌરવ્ય દિષ્ટ્યા ભીષ્મો નિપાતિતઃ ॥ 6-120-66 (44537)
અવધ્યો માનુષૈરેવ સત્યસન્ધો મહારથઃ ।
અથવા દૈવતૈઃ સાર્ધં સર્વશાસ્ત્રસ્ય પારગઃ ॥ 6-120-67 (44538)
ત્વાં તુ ચક્ષુર્હણં પ્રાપ્ય દગ્ધો ઘોરેણ ચક્ષુષ । 6-120-68 (44539)
સઞ્જય ઉવાચ।
એવમુક્તો ધર્મરાજઃ પ્રત્યુવાચ જનાર્દનમ્ ॥ 6-120-68x (4244)
તવ પ્રસાદાદ્વિજયઃ ક્રોધાત્તવ પરાજયઃ ।
ત્વં હિ નઃ શરણં કૃષ્ણ ભક્તાનામભયંકરઃ ॥ 6-120-69 (44540)
અનાશ્ચર્યો જયસ્તેષાં યેષાં ત્વમસિ કેશવ ।
રક્ષિતા સમરે નિત્યં નિત્યં ચાપિ હિતે રતઃ ॥ 6-120-70 (44541)
સર્વથા ત્વાં સમાસાદ્ય નાશ્ચર્યમિતિ મે મતિઃ। 6-120-71 (44542)
સઞ્જય ઉવાચ।
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ સ્મયમાનો જનાર્દનઃ।
તવૈવૈતદ્યુક્તરૂપં વચનં પાર્થિવોત્તમ ॥ ॥ 6-120-71x (4245)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દશમદિવસે વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-120-11 પર્યવર્તન્ત પરિવૃતવન્તઃ ॥ 6-120-17 વ્રીડિતાઃ વ્રીડાવન્તઃ । વ્રીડા ચાન્યતઃ। હ્રીશ્ચાકાર્યકરણાત્ ॥ 6-120-29 પારમ્પર્યેણ ક્રમેણ॥ 6-120-34 ઉપધાનં ઉપબર્હમ્ ॥ 6-120-38 ઇહ વીરશય્યાયામ્ ॥ 6-120-43 વ્યવસાયમુચિતોદ્યોગમ્ ॥ 6-120-45 અન્વગૃહ્ણાત્ અવતષ્ટમ્ભે ॥ 6-120-48 ઉપહિતં ઉપધાનીયં દત્તમ્॥ 6-120-53 વિમોક્ષ્યેઽહં તદા પ્રાણાન્ ઇતિ ઝo પાઠઃ ॥ 6-120-54 મમાવસદને મન્નિવાસસ્થાને ॥ 6-120-68 ચક્ષુષા હન્તીતિ તથા તમ્। દૃષ્ટિમાત્રેણ હનનક્ષમમ્ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 121
॥ શ્રીઃ ॥
6.121. અધ્યાયઃ 121
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
તૃષાર્તેન ભીષ્મેણ પાનીયયાચનમ્ ॥ 1 ॥ રાજભિઃ કલશેનાનીતે જલે ભીષ્મેણ તન્નિન્દનપૂર્વકમર્જુનંપ્રતિ યાચનમ્ ॥ 2 ॥ અર્જુનેન પર્યન્યાસ્ત્રેણ ભૂમિંભિત્ત્વોત્થાપિતસલિલધારયા ભીષ્મસ્ય તૃષ્ણાશમનમ્ ॥ 3 ॥ ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ અર્જુનપ્રશંસનપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહ શમોપદેશઃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-121-0 (44543)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-121-0x (4246)
વ્યુષ્ટાયાં તુ મહારાજ શર્વર્યાં સર્વપાર્થિવાઃ।
પાણ્ડવા ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ ઉપાતિષ્ઠન્પિતામહમ્ ॥ 6-121-1 (44544)
તં વીરશયને વીરં શયાનં કુરુસત્તમ।
અભિવાદ્યોપતસ્થુર્વૈ ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયર્ષભમ્ ॥ 6-121-2 (44545)
કન્યાશ્ચન્દનચૂર્ણૈશ્ચ લાજૈર્માલ્યૈશ્ચ સર્વશઃ ।
અવાકિરઞ્છાન્તનવં તત્ર ગત્વા સહસ્રશઃ ॥ 6-121-3 (44546)
સ્ત્રિયો વૃદ્ધાસ્તથા બાલાઃ પ્રેક્ષકાશ્ચ પૃથગ્જનાઃ ।
સમભ્યયુઃ શાન્તનવં ભૂતાનીવ તમોનુદમ્ ॥ 6-121-4 (44547)
તૂર્યાણિ શતસઙ્ખ્યાનિ તથૈવ નટનર્તકાઃ।
શિલ્પિનશ્ચ તથાઽઽજગ્મુઃ કુરુવૃદ્ધં પિતામહમ્ ॥ 6-121-5 (44548)
ઉપાગમ્ય ચ રાજેન્દ્ર સન્નહાન્વિપ્રમુચ્ય તે।
આયુધાનિ ચ નિક્ષિપ્ય સહિતાઃ કુરુપાણ્ડવાઃ ॥ 6-121-6 (44549)
અન્વાસન્ત દુરાધર્ષં દેવવ્રતમરિંદમમ્।
અન્યોન્યં પ્રીતિમન્તસ્તે યથાપૂર્વં યથાવયઃ ॥ 6-121-7 (44550)
સા પાર્થિવશતાકીર્ણા સમિતિર્ભીષ્મશોભિતા।
શુશુભે ભારતી દીપ્તા દિવીવાદિત્યમણ્ડલમ્ ॥ 6-121-8 (44551)
વિબભૌ ચ નૃપાણાં સા ગઙ્ગાસુતમુપાસતામ્।
દેવાનામિવ દેવેશં પિતામહમુપાસતામ્ ॥ 6-121-9 (44552)
ભીષ્મસ્તુ વેદનાં ધૈર્યાન્નિગૃહ્ય ભરતર્ષભ ।
અભિતપ્તઃ શરૈશ્ચૈવ નાતિહૃષ્ટમનાઽબ્રવીત્ ॥ 6-121-10 (44553)
શરાભિતપ્તકાયો હિ શસ્ત્રસંપાતમૂર્ચ્છિતઃ ।
પાનીયમિત સંપ્રેક્ષ્ય રાજ્ઞસ્તાન્પ્રત્યભાષત ॥ 6-121-11 (44554)
તતસ્તે ક્ષત્રિયા રાજન્નુપાજહ્રુઃ સમન્તતઃ ।
ભક્ષ્યાનુચ્ચાવચાન્રાજન્વારિકુમ્ભાંશ્ચ શીતલાન્ ॥ 6-121-12 (44555)
ઉપાનીતં તુ પાનીયં દૃષ્ટ્વા શાન્તનવોઽબ્રવીત્।
ન મેઽદ્ય સેવિતું યોગ્યા ભોગાઃ કેવલમાનુષાઃ ॥ 6-121-13 (44556)
અપક્રાન્તો મનુષ્યેભ્યઃ શરશય્યાં ગતો હ્યહમ્।
પ્રતીક્ષમાણસ્તિષ્ઠામિ નિવૃત્તિં શશિસૂર્યયોઃ ॥ 6-121-14 (44557)
` સઞ્જય ઉવાચ। 6-121-15x (4247)
એવમુક્ત્વા તદોવાચ ભીષ્મઃ શરશતૈશ્ચિતઃ।
પયઃ પાસ્યામિ ગોપાલા ગોમયં ન તુ ગોમયમ્।
ગોપયેનાગ્નિવર્ણેન ગોમયં ન તુ ગોમયમ્ ॥' 6-121-15 (44558)
એવમુક્ત્વા શાન્તનવો નિન્દન્વાક્યેન પાર્થિવાન્।
અર્જુનં દ્રષ્ટુમિચ્છામીત્યભ્યભાષત ભારત ॥ 6-121-16 (44559)
અથોપેત્ય મહાબાહુરભિવાદ્ય પિતામહમ્ ।
અતિષ્ઠત્પ્રાઞ્જલિઃ પ્રહ્વઃ કિં કરોમીતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 6-121-17 (44560)
તં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવં રાજન્નભિવાદ્યાગ્રતઃ સ્થિતમ્।
અભ્યભાષત ધર્માત્મા ભીષ્મઃ પ્રીતો ધનંજયમ્ ॥ 6-121-18 (44561)
દહ્યતીવ શરીર મે સંવૃતસ્ય તવેષુભિઃ।
મર્માણિ પરિદૂયન્તે મુખં ચ પરિશુષ્યતિ ॥ 6-121-19 (44562)
વેદનાર્તશરીરસ્ય પ્રયચ્છાપો મમાર્જુન।
ત્વં હિ શક્તો મહેષ્વાસ દાતુમાપો યથાવિધિ ॥ 6-121-20 (44563)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-121-21x (4248)
અર્જુનસ્તુ તથેત્યુક્ત્વા રથમારુહ્ય વીર્યવાન્।
અધિજ્યં બલવત્કૃત્વા ગાણ્ડીવં વ્યાક્ષિપદ્ધનુઃ ॥ 6-121-21 (44564)
તસ્ય જ્યાતલનિર્ઘોષં વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ ।
વિત્રેસુઃ સર્વભૂતાનિ સર્વે શ્રુત્વા ચ પાર્થિવાઃ ॥ 6-121-22 (44565)
તતઃ પ્રદક્ષિણં કૃત્વા રથેન રથિનાં વરઃ।
શયાનં ભરતશ્રેષ્ઠં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્ ॥ 6-121-23 (44566)
સંધાય ચ શરં દીપ્તમભિમન્ત્ર્ય સ પાણ્ડવઃ।
પર્જન્યાસ્ત્રેણ સંયોજ્ય સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ॥ 6-121-24 (44567)
અવિધ્યત્પૃથિવીં પાર્થઃ પાર્શ્વે ભીષ્મસ્ય દક્ષિણે ।
ઉત્પપાત તતો ધારા વારિણો વિમલા શુભા ॥ 6-121-25 (44568)
શીતસ્યામૃતકલ્પસ્ય દિવ્યગન્ધરસસ્ય ચ ।
અતર્પયત્તતઃ પાર્થઃ શીતયા જલધારયા ॥ 6-121-26 (44569)
ભીષ્મં કુરૂણામૃષભં દિવ્યં દિવ્યપરાક્રમમ્ ।
કર્મણા તેન પાર્થસ્ય શક્રસ્યેવ વિકુર્વતઃ ॥ 6-121-27 (44570)
વિસ્મયં પરમં જગ્મુસ્તતસ્તે વસુધાધિપાઃ ।
તત્કર્મ પ્રેક્ષ્ય બીભત્સોરતિમાનુષવિક્રમમ્ ॥ 6-121-28 (44571)
સંપ્રાવેપન્ત કુરવો ગાવઃ શીતાર્દિતા ઇવ।
વિસ્મયાચ્ચોત્તરીયાણિ વ્યાવિધ્યન્સર્વતો નૃપાઃ ॥ 6-121-29 (44572)
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષસ્તુમુલઃ સર્વતોઽભવત્।
તૃપ્તઃ શાન્તનવશ્ચાપિ રાજન્બીભત્સુમબ્રવીત્ ॥ 6-121-30 (44573)
સર્વપાર્થિવવીરાણાં સન્નિધૌ પૂજયન્નિવ ।
નૈતચ્ચિત્રં મહાબાહો ત્વયિ કૌરવનન્દન ॥ 6-121-31 (44574)
કથિતો નારદેનાસિ પૂર્વર્ષિરમિતદ્યુતે ।
વાસુદેવસહાયસ્ત્વં મહત્કર્મ કરિષ્યસિ ॥ 6-121-32 (44575)
યન્નોત્સહતિ દેવેન્દ્રઃ સહ દેવૈરપિ ધ્રુવમ્ ।
વિદુસ્ત્વાં નિધનં પાર્થ સર્વક્ષત્રસ્ય તદ્વિદઃ ॥ 6-121-33 (44576)
ધનુર્ધરાણામેકસ્ત્વં પૃથિવ્યાં પ્રવરો નૃષુ ॥ 6-121-34 (44577)
મનુષ્યા જગતિ શ્રેષ્ઠાઃ પક્ષિણાં પતગેશ્વરઃ।
સરિતં સાગરઃ શ્રેષ્ઠો ગૌર્વરિષ્ઠા ચતુષ્પદામ્ ॥ 6-121-35 (44578)
આદિત્યસ્તેજસાં શ્રેષ્ઠો ગિરીણાં હિમવાન્વરઃ ।
જાતીનાં બ્રાહ્મણઃ શ્રેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠસ્ત્વમસિ ધન્વિનાં ॥ 6-121-36 (44579)
ન વૈ શ્રુતં ધાર્તરાષ્ટ્રેણ વાક્યં
મયોચ્યમાનં વિદુરેણ ચૈવ।
દ્રોણેન રામેણ જનાર્દનેન
મુહુર્મુહુઃ સઞ્જયેનાપિ ચોક્તમ્ ॥ 6-121-37 (44580)
પરીતબુદ્ધિર્હિ વિસંજ્ઞકલ્પો
દુર્યોધનો ન ચ તચ્છ્રદ્દધાતિ।
સ શેષ્યતે વૈ નિહતશ્ચિરાય
શાસ્ત્રાતિગો ભીમબલાભિભૂતઃ ॥ 6-121-38 (44581)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-121-39x (4249)
એતચ્છ્રુત્વા તદ્વચઃ કૌરવેન્દ્રો
દુર્યોધનો દીનમના બભૂવ।
તમબ્રવિચ્છાન્તનવોઽભિવીક્ષ્ય
નિબોધ રાજન્ભવ વીતમન્યુઃ ॥ 6-121-39 (44582)
દૃષ્ટં દુર્યોધનૈતત્તે યથા પાર્થેન ધીમતા।
જલસ્ય ધારા જનિતા શીતસ્યામૃતગન્ધિનઃ ॥ 6-121-40 (44583)
એતસ્ય કર્તા લોકેઽસ્મિન્નાન્યઃ કશ્ચન વિદ્યતે।
આગ્નેયં વારુણં સૌમ્યં વાયવ્યમથ વૈષ્ણવમ્ ॥ 6-121-41 (44584)
ઐન્દ્રં પાશુપતં બ્રહ્મં પારમેષ્ઠ્યં પ્રજાપતેઃ ।
ધાતુસ્ત્વષ્ટુશ્ચ સવિતુર્વૈવસ્વતમથાપિ વા॥ 6-121-42 (44585)
સર્વસ્મિન્માનુષે લોકે વેત્ત્યેકો હિ ધનઞ્જયઃ।
કૃષ્ણો વા દેવકીપુત્રો નાન્યો વેદેહ કશ્ચન ॥ 6-121-43 (44586)
અશક્યઃ પાણ્ડવસ્તાત યુદ્ધે જેતું કથંચન ।
અમાનુષાણિ કર્માણિ યસ્યૈતાનિ મહાત્મનઃ ॥ 6-121-44 (44587)
તેન સત્વવતા સઙ્ખ્યે શૂરેણાહવશોભિના ।
જિષ્ણુના સમરે રાજન્સંધિર્ભવતુ મા ચિરમ્ ॥ 6-121-45 (44588)
યાવત્કૃષ્ણો મહાબાહુઃ સ્વાધીનઃ કુરુસત્તમ।
તાવત્પાર્થેન શૂરેણ સંધિસ્તે તાત યુજ્યતામ્ ॥ 6-121-46 (44589)
યાવન્ન તે ચમૂઃ સર્વાઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
નાશયત્યર્જુનસ્તાવત્સંધિસ્તે તાત ય્રુજ્યતામ્ ॥ 6-121-47 (44590)
યાવત્તિષ્ઠન્તિ સમરે હતશેષાઃ સહોદરાઃ ।
નૃપાશ્ચ બહવો રાજંસ્તાવત્સંધિઃ પ્રયુજ્યતામ્ ॥ 6-121-48 (44591)
ન નિર્દહતિ તે યાવત્ક્રોધદીપ્તેક્ષણશ્ચમૂમ્ ।
યુધિષ્ઠિરો રણે તાવત્સંધિસ્તે તાત યુજ્યતામ્ ॥ 6-121-49 (44592)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ભીમસેનશ્ચ પાણ્ડવઃ।
યાવચ્ચમૂં મહારાજ નાશયન્તિ ન સર્વશઃ ॥ 6-121-50 (44593)
તાવત્તે પાણ્ડવૈર્વીરૈઃ સૌહાર્દં મમ રોચતે।
યુદ્ધં મદન્તમેવાસ્તુ તાત સંશામ્ય પાણ્ડવૈઃ ॥ 6-121-51 (44594)
એતત્તે રોચતાં વાક્યં યદુક્તોઽસિ મયાઽનઘ।
એતત્ક્ષમમહં મન્યે તવ ચૈવ કુલસ્ય ચ ॥ 6-121-52 (44595)
ત્યક્ત્વા મન્યું વ્યુપશામ્યસ્વ પાર્થૈઃ
પર્યાપ્તમેતદ્યત્કૃતં ફલ્ગુનેન ।
ભીષ્મસ્યાન્તાદસ્તુ વઃ સૌહૃદં ચ
જીવન્તુ શેષાઃ સાધુ રાજન્પ્રસીદ ॥ 6-121-53 (44596)
રાજ્યસ્યાર્દં દીયતાં પાણ્ડવાના-
મિન્દ્રપ્રસ્થં ધરમરાજોઽભિયાતુ।
મા મિત્રધ્રુક્પાર્થિવાનાં જઘન્યઃ
પાપાં કીર્તિં પ્રાપ્સ્યસે કૌરવેન્દ્ર॥ 6-121-54 (44597)
મમાવસાનાચ્છાન્તિરસ્તુ પ્રજાનાં
સંગચ્છન્તાં પાણ્ડવાઃ પ્રીતિમન્તઃ।
પિતા પુત્રં માતુલં ભાગિનેયો
ભ્રાતા ચૈવ ભ્રાતરં પ્રૈતુ રાજન્ ॥ 6-121-55 (44598)
ન ચેદેવં પ્રાપ્તકાલં વચો મે
મોહાવિષ્ટઃ પ્રતિપત્સ્યસ્યબુદ્ધ્યા ।
તપ્સ્યસ્યન્તે એતદન્તાઃ સ્થ સર્વે
સત્યામેતાં ભારતીમીરયામિ ॥ 6-121-56 (44599)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-121-57x (4250)
એતદ્વાક્યં સૌહૃદાદાપગેયો
મધ્યે રાજ્ઞાં ભારતં શ્રાવયિત્વા।
તૂષ્ણીમાસીચ્છલ્યસંતપ્તમર્મા
યોજ્યાત્માનં વેદનાં સંનિયમ્ય ॥ 6-121-57 (44600)
ધર્માર્થસહિતં વાક્યં શ્રુત્વા હિતમનામયમ્ ।
નારોચયત પુત્રસ્તે મુમૂર્ષુરિવ ભેષજમ્ ॥ ॥ 6-121-58 (44601)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ એકવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ।
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-121-4 પૃધગ્જનાઃ પ્રાકૃતા જનાઃ। ભૂતાનિ પ્રાણિનો ગન્ધર્વાદીનિ વા। તમોનુદં સૂર્યમ્ ॥ 6-121-19 પરિદૂયન્તે પરિતપ્યન્તે ॥ 6-121-27 વિકુર્વતો વિશેષેણ કુર્વતઃ ॥ 6-121-29 વ્યાવિધ્યન્ભ્રામિતવન્તઃ ॥ 6-121-33 નિધનં નિધનહેતુઃ। તદ્વિદો દેવરહસ્યજ્ઞાઃ ॥ 6-121-35 જગતિ ભૂલોકે ॥ 6-121-52 ક્ષેમમિતિ પાઠે હિતં ॥ 6-121-53 ફલ્ગુનેન યત્કૃતં એતદેતાવદેવ પર્યાપ્તમસ્તુ। ચશબ્દાદેતાવતાં ભ્રાતૄણામન્તાદપીતિ ॥ 6-121-57 યોજ્યયોગધારણાયુક્તં કૃત્વા ॥ 6-121-58 ધર્માર્થેતિ શ્લોકઃ ઝo પુસ્ત એવાસ્તિ ॥ભીષ્મપર્વ - અધ્યાય 122
॥ શ્રીઃ ॥
6.122. અધ્યાયઃ 122
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
અપગતેષુ રાજસુ કર્ણેન રસહિ ભીષ્મમેત્ય તદભિવાદનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ કર્ણં પ્રતિ તસ્ય કુન્તીસુતત્વોક્ત્યા પાણ્ડવૈઃ સહ સંગમચોદના ॥ 2 ॥ કર્ણેન સયુક્તિકં પાણ્ડવૈઃ સંગમસ્ય દુષ્કરત્વમભિધાય ભીષ્મક્ષમાપનપૂર્વકં સ્વાવાસગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-122-0 (44602)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-122-0x (4251)
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે જગ્મુઃ સ્વાનાલયાન્પુનઃ ।
તૂષ્ણીંભૂતે મહારાજ ભીષ્મે શન્તનુનન્દને ॥ 6-122-1 (44603)
શ્રુત્વા તુ નિહતં ભીષ્મં રાધેયઃ પુરુષર્ષભઃ ।
ઈષદાગતસંત્રાસસ્ત્વરયોપજગામ હ ॥ 6-122-2 (44604)
સ દદર્શ મહાત્માનં શરતલ્પગતં તદા।
જન્મશય્યાગતં વીરં કાર્તિકેયમિવ પ્રભુમ્ ॥ 6-122-3 (44605)
નિમીલિતાક્ષં તં વીરં સાશ્રુકણ્ઠસ્તદા વૃષા ।
અભ્યેત્ય પાદયોસ્તસ્ય નિપપાત મહાદ્યુતિઃ ॥ 6-122-4 (44606)
રાધેયોઽહં કુરુશ્રેષ્ઠ નિત્યમક્ષિગતસ્તવ ।
દ્વેભ્યોઽત્યન્તમનાગાઃ સન્નિતિ ચૈનમુવાચ હ ॥ 6-122-5 (44607)
તચ્છ્રુત્વા કુરુવૃદ્ધો હિ શરૈઃ સંવૃતલોચનઃ।
રહિતં ધિષ્ણ્યમાલોક્ય સમુત્સાર્ય ચ રક્ષિણઃ ॥ 6-122-6 (44608)
પિતેવ પુત્રં ગાઙ્ગેયઃ પરિરભ્યૈકપાણિના ।
શનૈરુદ્વીક્ષ્ય સસ્નેહમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 6-122-7 (44609)
ન વિપ્રિયં મમૈવેહ યત્સ્પર્ધેથા મયા સહ ।
યદિ માં નાધિગચ્છેથા ન તે શ્રેયો ધ્રુવં ભવેત્ ॥ 6-122-8 (44610)
કૌન્તેયસ્ત્વં ન રાધેયો ન તવાધિરથઃ પિતા।
સૂર્યજસ્ત્વં મહાબાહો વિદિતો નારદાન્મયા ॥ 6-122-9 (44611)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાચ્ચૈવ તેજસા ચ ન સંશયઃ ।
ન ચ દ્વેષોસ્તિ મે તાત ત્વયિ સત્યં બ્રવીમિ તે ॥ 6-122-10 (44612)
તેજોવધનિમિત્તં તુ પરુષં ત્વાહમબ્રુવમ્।
અકસ્માત્પાણ્ડવાન્હિ ત્વં દ્વિષસીતિ મતિર્મમ ॥ 6-122-11 (44613)
યેનાસિ બહુશો રાજ્ઞા ચોદિતઃ સૂતનન્દન ।
જાતોઽસિ ધર્મલોપેન તતસ્તે બુદ્ધિરીદૃશી ॥ 6-122-12 (44614)
નીચાશ્રયાન્મત્સરેણ દ્વેષિણી ગુમિનામપિ ।
તેનાસિ બહુશો રૂક્ષં શ્રાવિતઃ કુરુસંસદિ ॥ 6-122-13 (44615)
જાનામિ સમરે વીર્યં શત્રુભિર્દુઃસહં ભુવિ ।
બ્રહ્મણ્યતાં ચ શૌર્યં ચ દાને ચ પરમાં સ્થિતિમ્ ॥ 6-122-14 (44616)
ન ત્વયા સદૃશઃ કશ્ચિત્પુરુષેષ્વમરોપમ।
કુલભેદભયાચ્ચાહં સદા પરુષમુક્તવાન્ ॥ 6-122-15 (44617)
ઇષ્વસ્ત્રે ભારસંધાને લાઘવેઽસ્ત્રબલે તથા ।
સદૃશઃ ફલ્ગુનેનાસિ કૃષ્ણેન ચ મહાત્મના ॥ 6-122-16 (44618)
કર્ણ કાશિપુરં ગત્વા ત્વયૈકેન ધનુષ્મતા ।
કન્યાર્થે કુરુરાજસ્ય રાજાનો મૃદિતા યુધિ ॥ 6-122-17 (44619)
તથા ચ બલવાન્રાજા જરાસન્ધો દુરાસદઃ।
સમરે સમરશ્લાઘિન્ન ત્વયા સદૃશોઽભવત્॥ 6-122-18 (44620)
બ્રહ્મણ્યઃ સત્ત્વયોધી ચ તેજસા ચ બલેન ચ ।
દેવગર્ભસમઃ સઙ્ખ્યે મનુષ્યૈરધિકો યુધિ ॥ 6-122-19 (44621)
વ્યપનીતોઽદ્ય મન્યુર્મે યસ્ત્વાં પ્રતિ પુરા કૃતઃ ।
દૈવં પુરુષકારેણ ન શક્યમતિવર્તિતુમ્ ॥ 6-122-20 (44622)
સોદર્યાઃ પાણ્ડવા વીરા ભ્રાતરસ્તેઽરિસૂદન।
સંગચ્છ તૈર્મહાબાહો મમ ચેદિચ્છસિ પ્રિયમ્ ॥ 6-122-21 (44623)
મયા ભવતુ નિર્વૃત્તં વૈરમાદિત્યનન્દન ।
પૃથિવ્યાં સર્વરાજાનો ભવન્ત્વદ્ય નિરામયાઃ ॥ 6-122-22 (44624)
કર્ણ ઉવાચ। 6-122-23x (4252)
જાનામ્યેવ મહાબાહો સર્વમેતન્ન સંશયઃ।
યથા વદસિ મે ભીષ્મ કૌન્તેયોઽહં ન સૂતજઃ ॥ 6-122-23 (44625)
અવકીર્ણસ્ત્વહં કુન્ત્યા સૂતેન ચ વિવર્ધિતઃ।
ભુક્ત્વા દુર્યોધનૈશ્વર્યં ન મિથ્યા કર્તુમુત્સહે ॥ 6-122-24 (44626)
વસુદેવસુતો યદ્વત્પાણ્ડવાય દૃઢવ્રતઃ ।
વમુ ચૈવ શરીરં ચ પુત્રદારં તથા યશઃ ॥ 6-122-25 (44627)
સર્વં દુર્યોધનસ્યાર્થે ત્યક્તં મે ભૂરિદક્ષિણ ।
મા ચૈતદ્વ્યાધિમરણં ક્ષત્રં સ્યાદિતિ કૌરવ ॥ 6-122-26 (44628)
કોપિતાઃ પાણ્ડવા નિત્યં મયાઽશ્રિત્ય સુયોધનમ્ ।
અવશ્યભાવી હ્યર્થોઽયં યો ન શક્યો નિવર્તિતુમ્ ॥ 6-122-27 (44629)
દૈવં પુરુષકારેણ કો વિવર્તિતુમુત્સહેત્।
પૃથિવીક્ષયસંશીનિ નિમિત્તાનિ પિતામહ ॥ 6-122-28 (44630)
ભવદ્ભિરુપલબ્ધાનિ કથિતાનિ ચ સંસદિ ।
પાણ્ડવા વાસુદેવશ્ચ વિદિતા મમ સર્વશઃ॥ 6-122-29 (44631)
અજેયાઃ પુરુષૈરન્યૈરિતિ તંશ્ચોત્સહામહે।
વિજયિષ્યે રણે પાણ્ડૂનિતિ મે નિશ્ચિતઃ મનઃ ॥ 6-122-30 (44632)
ન ચ શક્યમવસ્રષ્ટું વૈરમેતત્સુદારુણમ્ ।
ધનંજયેન યોત્સ્યેઽહં સ્વધર્મપ્રીતમાનસઃ ॥ 6-122-31 (44633)
અનુજાનીષ્વ માં તાત યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયમ્ ।
અનુજ્ઞાતસ્ત્વયા વીર યુધ્યેયમિતિ મે મતિઃ ॥ 6-122-32 (44634)
દુરુક્તં વિપ્રતીપં વા રભસાચ્ચાપલાત્તથા ।
યન્મયેહ કૃતં કિંચિત્તન્મે ત્વં ક્ષન્તુમર્હસિ ॥ 6-122-33 (44635)
ભીષ્મ ઉવાચ। 6-112-34x (4253)
ન ચેચ્છક્યમવસ્રષ્ટું વૈરમેતત્સુદારુણમ્।
અનુજાનામિ કર્ણ ત્વાં યુધ્યસ્વ સ્વર્ગકામ્યયા ॥ 6-122-34 (44636)
નિર્મન્યુર્ગતસંરમ્ભઃ કૃતકર્મા રણે સ્મ હ।
યથાશક્તિ યથોત્સાહં સતાં વૃત્તેષુ વૃત્તવાન્ ॥ 6-122-35 (44637)
અહં ત્વામનુજાનામિ યદિચ્છસિ તદાપ્નુહિ ।
ક્ષત્રધર્મજિતાઁલ્લોકાનવાપ્સ્યસિ ધનંજયાત્ ॥ 6-122-36 (44638)
યુધ્યસ્વ નિરહંકારો બલવીર્યવ્યપાશ્રયઃ ।
ધર્મ્યાદ્ધિ યુદ્ધાદધિકં ક્ષત્રિયસ્ય ન વિદ્યતે ॥ 6-122-37 (44639)
પ્રશમે હિ કૃતો યત્નઃ સુમહાન્સુચિરં મયા।
ન ચૈવ શકિતઃ કર્તું યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 6-122-38 (44640)
સઞ્જય ઉવાચ। 6-122-39x (4254)
ઇત્યુક્તવતિ ગાઙ્ગેયે અભિવાદ્યોપમન્ત્ર્ય ચ।
રાધેયો રથમારુહ્ય પ્રાયાત્તવ સુતં પ્રતિ ॥ 6-122-39 (44641)
` વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 6-122-40x (4255)
ઇત્યેતદ્બહુવૃત્તાન્તં ભીષ્મપર્વાખિલં મયા।
શૃણ્વતે તે મહારાજ પ્રોક્તં પાપહરં શુભમ્ ॥ 6-122-40 (44642)
યઃ શ્રાવયેત્સદા રાજન્બ્રાહ્મણાન્વેદપારગાન્ ।
શ્રદ્ધાવન્તશ્ચ યે ચાપિ શ્રોષ્યન્તિ મનુજા ભુવિ ॥ 6-122-41 (44643)
વિધૂય સર્વપાપાનિ વિહાયાન્તે કલેવરમ્ ।
પ્રયાન્તિ તત્પદં વિષ્ણોર્યત્પ્રાપ્ય ન નિવર્તતે ॥ 6-122-42 (44644)
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન ભારતં ભરતર્ષભ।
શૃણુયાત્સિદ્ધિમન્વિચ્છન્નિહ વામુત્ર માનવઃ ॥ 6-122-43 (44645)
ભોજનં ભોજયેદ્વિપ્રાન્ગન્ધમાલ્યૈરલઙ્કૃતાન્ ।
ભીષ્મપર્વણિ રાજેન્દ્ર દદ્યાત્પાનીયમુત્તમમ્ ॥' ॥ 6-122-44 (44646)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં ભીષ્મપર્વણિ ભીષ્મવધપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તં ભીષ્મવધપર્વ ભીષ્મપર્વ ચ ।
------------
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-122-1xa અસ્યાનન્તરં દ્રોણપર્વ ભવિષ્યતિ। 6-122-1xb તસ્યાયમાદ્યઃ શ્લોકઃ। 6-122-1xc તમપ્રતિમસત્વૌજોબલવીર્યપરાક્રમમ્। 6-122-1xb હતં દેવવ્રતં શ્રુત્વા પાઞ્ચાલ્યેન શિખણ્ડિન ॥ 6-122- 6-122-3 જન્મશય્યાગતં જન્મકાલે શરશય્યાગતમ્। શરજન્મત્વાત્ ॥ 6-122-12 યેનાસીતિ સાર્ધશ્લોકઃ ઝo પુસ્તક એવાસ્તિ ॥ 6-122-15 પુરુષેષુ માનુષેષુ ॥ 6-122-18 ત્વયા સદૃશો નાભવત્ ત્વયા જિત ઇત્યર્થઃ । ઇયં કથા રાજધર્મે। અનેન નાગાયુતબલત્વં કર્ણસ્ય સૂચિતમ્ ॥ 6-122-19 યુધિ સંપ્રહારે ॥ 6-122-22 નિર્વૃત્તં સમાપ્તમ્ ॥ 6-122-24 અવકીર્ણસ્ત્યક્તઃ ॥ 6-122-28 નિવર્તિતું નિવર્તયિતુમ્ ॥ 6-122-30 પાણ્ડૂનર્જુનં વિહાય ચતુરઃ । અર્જુનેન યોત્સ્યે અન્યાન્વિજેષ્યે ઇતિ ભાવઃ ॥ 6-122-33 વિપ્રતીપં વિરુદ્ધમ્ ॥ ઇદં ભીષ્મપર્વ કુંભઘોણસ્થેન ટીo આર્o કૃષ્ણાચાર્યેણ ટીo આર્o વ્યાસાચાર્યેણ ચ મુંબય્યાં નિર્ણયસાગરમુદ્રાયન્ત્રે મુદ્રાપિતમ્ । શકાબ્દાઃ 1829 સન 1907
