Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
14. આશ્વમેધિકપર્વ
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
14.1. અધ્યાયઃ 001
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ગઙ્ગાયાં ભીષ્માયોદકદાનાનન્તરં બન્ધુશોકવિષણ્ણં યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રેણ સમાશ્વાસનમ્॥ 1 ॥ તથા વિદુરવચનાનાદરેણ સ્વસ્યૈતાદૃશાનર્થપ્રાપ્તિકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ।
નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં ચૈવ નરોત્તમમ્।
દેવીં સરસ્વતીં વ્યાસં તતો જયમુદીરયેત્॥ 14-1-1 (92367)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-1-2x (7730)
કૃતોદકસ્તુ રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રં યુધિષ્ઠિરઃ।
પુરસ્કૃત્ય મહાબાહુરુત્તતારાકુલેન્દ્રિયઃ॥ 14-1-2 (92368)
ઉત્તીર્ય તુ મહાબાહુર્બાષ્પવ્યાકુલલોચનઃ।
પપાત તીરે ગઙ્ગાયા વ્યાધવિદ્ધ ઇવ દ્વિપઃ॥ 14-1-3 (92369)
તં સીદમાનં જગ્રાહ ભીમઃ કૃષ્ણેન ચોદિતઃ।
મૈવમિત્યબ્રવીચ્ચૈનં કૃષ્ણઃ પરબલાર્દનઃ॥ 14-1-4 (92370)
તમાર્તં પતિતં ભૂમૌ શ્વસન્તં ચ પુનઃ પુનઃ।
તદૃશુઃ પાર્થિવા રાજન્ધર્મપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્॥ 14-1-5 (92371)
ત દૃષ્ટ્વા દીનમનસં ગતસત્વં નરેશ્વરમ્।
ભૂયઃ શોકસમાવિષ્ટાઃ પાણ્ડવાઃક સમુપાવિશન્॥ 14-1-6 (92372)
રાજા તુ ધૃતરાષ્ટ્રસ્તં તથા દીનો મહાભુજમ્।
વાક્યમાહ મહાબુદ્ધિઃ પ્રજ્ઞાચક્ષુર્નરેશ્વરમ્॥ 14-1-7 (92373)
ઉત્તિષ્ઠ કુરુશાર્દૂલ કુરુ કાર્યમનન્તરમ્।
ક્ષત્રધર્મેણ કૌન્તેય જિતેયમવની ત્વયા॥ 14-1-8 (92374)
ભુઙ્ક્ષ સાર્ધં ભ્રાતૃભિસ્તાં સુહૃદ્ભિશ્ચ જનેશ્વર।
શોચિતવ્યં ન પશ્યામિ ત્વયા ધર્મભૃતાંવર॥ 14-1-9 (92375)
શોચિતવ્યં મયા ચૈવ ગાન્ધાર્યા ચ મહીપતે।
યયોઃ પુત્રશતં નષ્ટં સ્વપ્નલબ્ધં યથા ધનમ્॥ 14-1-10 (92376)
અશ્રુત્વા હિતકામસ્ય વિદુરસ્ય મહાત્મનઃ।
વાક્યાનિ સુમહાર્થાનિ પરિતપ્યામિ દુર્મતિઃ॥ 14-1-11 (92377)
ઉક્તવાન્વિદુરો યન્માં ધર્માત્મા દિવ્યદર્શનઃ।
દુર્યોધનાપરાધેન કુલં તે વિનશિષ્યતિ॥ 14-1-12 (92378)
સ્વસ્તિ ચેદિચ્છસે રાજન્કુલસ્ય કુરુ મે વચઃ।
વધ્યતામેષ દુષ્ટાત્મા મન્દો રાજા સુયોધનઃ॥ 14-1-13 (92379)
કર્ણશ્ચ શકુનિશ્ચૈવ નૈનં પશ્યતુ કર્હિચિત્।
દ્યૂતસઙ્ઘાતમપ્યેષામપ્રમાદેન વારય॥ 14-1-14 (92380)
અભિષેચય રાજાનં ધર્માત્માનં યુધિષ્ઠિરમ્।
સ પાલયિષ્યતિ વશી ધર્મેણ પૃથિવીમિમામ્॥ 14-1-15 (92381)
અથ નેચ્છસિ રાજાનં કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
`વિનાશમુપયાસ્તન્તિ તવ પુત્રા ન સંશયઃ।'
મેઢીભૂતઃ સ્વયં રાજ્યં પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ પાર્થિવ॥ 14-1-16 (92382)
સમં સર્વેષુ ભૂતેષુ વર્તમાનં નરાધિપ।
અનુજીવન્તુ સર્વે ત્વાં જ્ઞાતયો જ્ઞાતિવર્ધંન॥ 14-1-17 (92383)
એવં બ્રુવતિ કૌન્તેય વિદુરે દીર્ઘદર્શિનિ।
દુર્યોધનમહં પાપમન્વવર્તં વૃથામતિઃ॥ 14-1-18 (92384)
અશ્રુત્વા તસ્ય ધીરસ્ય વાક્યાનિ મધુરાણ્યહમ્।
ફલં પ્રાપ્ય મહદ્દુઃખં નિમગ્નઃ શોકસાગરે॥ 14-1-19 (92385)
વૃદ્ધૌ હિ તેઽદ્ય પિતરૌ પશ્ય નૌ દુઃખિતૌ નૃપ।
ન શોચિતવ્યં ભવતા પશ્યામીહ જનાધિપ॥ ॥ 14-1-20 (92386)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ॥ 1 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-1-1 કૃતોદકં ત્વિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-1-2 ઉત્તતાર ગઙ્ગાત ઇતિ શેષઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
14.2. અધ્યાયઃ 002
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ સમાશ્વાસનેપિ તૂષ્ણીં તિષ્ઠન્તો યુધિષ્ઠિરસ્ય કૃષ્ણેન પરિસાન્ત્વનમ્॥ 1 ॥ પુનર્ભીષ્મદ્રોણકર્ણમારણાનુસ્મરણ વિષાદેનારણ્યગમનાય કૃષ્ણાનુજ્ઞાનમાકાઙ્ક્ષમાણસ્ય યુધિષ્ઠિરસ્ય વ્યાસેનિ પરિસાન્ત્વનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તુ રાજાઽસૌ ધૃતરાષ્ટ્રેણ ધીમતા।
તૂષ્ણીંબભૂવ મેધાવી તમુવાચાથ કેશવઃ॥ 14-2-1 (92387)
અતીવ મનસા શોકઃ ક્રિયમાણો જનાધિપ।
સન્તપયતિ ચૈતસ્ય પૂર્વપ્રેતાન્પિતામહાન્॥ 14-2-2 (92388)
યજસ્વ વિવિધૈર્યજ્ઞૈર્બહુભિઃ સ્વાપ્તદક્ષિણૈઃ।
દેવાંસ્તર્પય સોમેન સ્વધયા ચ પિતૄનપિ॥ 14-2-3 (92389)
અતિથીનન્નપાનેન કામૈરન્યૈરકિઞ્ચનાન્।
`ત્વદ્વિધસ્ય મહાબુદ્ધે નૈતદદ્યોપપદ્યતે।'
વિદિતં વેદિતવ્યં તે કર્તવ્યમપિ તે કૃતમ્॥ 14-2-4 (92390)
શ્રુતાશ્ચ રાજધર્માસ્તે ભીષ્માદ્ભાગીરથીસુતાત્।
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાચ્ચૈવ નારદાદ્વિદુરાત્તથા॥ 14-2-5 (92391)
નેમામર્હસિ મૂઢાનાં વૃત્તિં ત્વમનુવર્તિતુમ્।
પિતૃપૈતામહં વૃત્તમાસ્થાય ધુરમુદ્વહ॥ 14-2-6 (92392)
યુક્તં હિ યશસા ક્ષાત્રં સ્વર્ગં પ્રાપ્તુમસંશયમ્।
નહિ કશ્ચિદ્ધિ શૂરણાં નિહતોઽત્ર પરાઙ્મુખઃ॥ 14-2-7 (92393)
ત્યજ શોકં મહારાજ ભવિતવ્યં હિ તત્તથા।
ન શક્યાસ્તે પુનર્દ્રષ્ટું ત્વયા યેઽસ્મિન્રણે હતાઃ॥ 14-2-8 (92394)
એતાવદુક્ત્વા ગોવિન્દો ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
વિરરામ મહાતેજાસ્તમુવાચ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-2-9 (92395)
ગોવિન્દ મયિ યા પ્રીતિસ્તવ સા વિદિતા મમ।
સૌહૃદેન તથા પ્રેમ્ણા સદા મય્યનુકમ્પસે॥ 14-2-10 (92396)
પ્રિયં તુ મે સ્યાત્સુમહત્કૃતં ચક્રગદાધર।
શ્રીમન્પ્રીતેન મનસાક સર્વં યાદવનન્દન॥ 14-2-11 (92397)
યદિ મામનુજાનીયાદ્ભવાન્ગન્તું તપોવનમ્।
`કૃતકૃત્યો ભવિષ્યામિ ઇતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ'॥ 14-2-12 (92398)
ન હિ શાન્તિં પ્રપશ્યામિ પાતયિત્વા પિતામહમ્।
`નૃશંસઃ પુરુષવ્યાઘ્રં ગુરું વીર્યબલાન્વિતમ્।'
કર્ણં ચ પુરુષવ્યાઘ્નં સઙ્ગ્રામેષ્વપલાયિનમ્॥ 14-2-13 (92399)
કર્મણા યેન મુચ્યેયમસ્માત્ક્રૂરાદરિંદમ।
કર્મણા તદ્વિધત્સ્વેહ યેન શુધ્યતિ મે મનઃ॥ 14-2-14 (92400)
તમેવંવાદિનં પાર્થં વ્યાસઃ પ્રોવાચ ધર્મવિત્।
સાન્ત્વયન્સુમહાતેજાઃ શુભં વચનમર્થવત્॥ 14-2-15 (92401)
સુકૃતા તે મતિસ્તાત પુનર્બાલ્યેન મુહ્યસે।
કિમાકાશે વયં સર્વે પ્રલપામો મુહુર્મુહુઃ॥ 14-2-16 (92402)
વિદિતાઃ ક્ષત્રધર્માસ્તે યેષાં યુદ્ધેન જીવિકા।
તથા પ્રવૃત્તો નૃપતિર્નાધિબન્ધેન યુજ્યસે॥ 14-2-17 (92403)
મોક્ષધર્માશ્ચ નિખિલા યાથાતથ્યેન તે શ્રુતાઃ।
`યથા વૈ કામજાં માયાં પરિત્યુક્તં ત્વમર્હસિ॥' 14-2-18 (92404)
અસકૃચ્ચાપિ સન્દેહાશ્છિન્નાસ્તે કામજા મયા।
અશ્રદ્દધાનો દુર્મેધા લુપ્તસ્મૃતિરસિ ધ્રુવમ્॥ 14-2-19 (92405)
મૈવં ભવ ન તે યુક્તમિદમજ્ઞાનમીદૃશમ્॥ 14-2-20 (92406)
પ્રાયશ્ચિત્તાનિ સર્વાણિ વિદિતાનિ ચ તેઽનઘ।
રાજધર્માશ્ચ તે સર્વે દાનધર્માશ્ચ તે શ્રુતાઃ॥ 14-2-21 (92407)
સ કથં સર્વધર્મજ્ઞઃ સર્વાગમવિશારદઃ।
પરિમુહ્યસિ ભૂયસ્ત્વમજ્ઞાનાદિવ ભારત॥ ॥ 14-2-22 (92408)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ॥ 2 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-2-16 પુનર્બાહ્મેન મુહ્યસે ઇતિ ક.ટ.પાઠઃ॥ 16 ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
14.3. અધ્યાયઃ 003
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પુરુષકર્મણામીશ્વરપ્રેરણાયત્તતયા દોષાનાપાદકત્વકથનપૂર્વકં તદભ્યુપગમેનાપિ પાપાપનોદાયાશ્વમેધાદિવિધાનમ્॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ સ્વસ્ય તાવદ્દ્રવ્યાભાવનિવેદને વ્યાસેન તંપ્રતિ હિમવતિ ગિરૌ વિદ્યમાનમરુત્તયાગાવશિષ્ટદ્રવ્યાનયનેનાશ્વમેધકરણચોદના॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વ્યાસ ઉવાચ।
યુધિષ્ઠિર તવ પ્રજ્ઞા ન સમ્યગિતિ મે મતિઃ।
ન હિ કશ્ચિત્સ્વયં મર્ત્યઃ સ્વવશઃ કુરુતે ક્રિયામ્॥ 14-3-1 (92409)
ઈશ્વરેણ ચ યુક્તોઽયં સાધ્વસાધુ ચ માનવઃ।
કરોત્યસુકરં કર્મ તત્રકા પરિદેવના॥ 14-3-2 (92410)
આત્માનં મન્યસે ચાથ પાપકર્માણમન્તતઃ।
શૃણુ તત્ર યથા પાપમપકૃત્યેત ભારત॥ 14-3-3 (92411)
તપોભિઃ ક્રતુભિશ્ચૈવ દાનેન ચ યુધિષ્ઠિર।
તરન્તિ નિત્યં પુરુષા યે સ્મ પાપાનિ કુર્વતે॥ 14-3-4 (92412)
યજ્ઞેન તપસા ચૈવ દાનેન ચ નરાધિપ।
પૂયન્તે નરશાર્દૂલ નરા દુષ્કૃતકારિણઃ॥ 14-3-5 (92413)
અસુરાશ્ચ સુરાશ્ચૈવ પુણ્યહેતોર્મખક્રિયામ્।
પ્રવર્તન્તે મહાત્માનસ્તસ્માદ્યજ્ઞઃ પરાયણમ્॥ 14-3-6 (92414)
યજ્ઞૈરેવ મહાત્માનો બભૂવુરધિકાઃ સુરાઃ।
તતો દેવાઃ ક્રિયાવન્તો દાનવાનભ્યધર્ષયન્॥ 14-3-7 (92415)
રાજસૂયાશ્વમેધૌ ચ સર્વમેધં ચ ભારત।
નરમેધં ચ નૃપતે ત્વમાહર યુધિષ્ઠિર॥ 14-3-8 (92416)
યજસ્વ વાજિમેધેન વિધિવદ્દક્ષિણાવતા।
બહુકામાન્નવિત્તેન રામો દાશરથિર્યથા॥ 14-3-9 (92417)
યથા ચ ભરતો રાજા દૌષ્યન્તિઃ પૃથિવીપતિઃ।
શાકુન્તલો મહાવીર્યસ્તવ પૂર્વપિતામહઃ॥ 14-3-10 (92418)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-3-11x (7731)
અસંશયં વાજિમેધઃ પારયેત્પૃથિવીમપિ।
અભિપ્રાયસ્તુ મે કશ્ચિત્તં ત્વં શ્રોતુમિહાર્હસિ॥ 14-3-11 (92419)
ઇમં જ્ઞાતિવધં કૃત્વા સુમહાન્તં દ્વિજોત્તમ।
`અહમારાધયિષ્યામિ કથં શોકપરાયણઃ।'
દાનમલ્પં ન શક્નોમિ દાતું વિત્તં ચ નાસ્તિ મે॥ 14-3-12 (92420)
ન તુ બાલાનિમાન્દીનાનુત્સહે વસુ યાચિતુમ્।
તથૈવાદ્રવિણાન્કૃચ્છ્રે વર્તમાનાન્નૃપાત્મજાન્॥ 14-3-13 (92421)
સ્વયં વિનાશ્ય પૃથિવીં યજ્ઞાર્થં દ્વિજસત્તમ।
કરમાહારયિષ્યામિ કથં શોકપરાયણઃ॥ 14-3-14 (92422)
દુર્યોધનાપરાધેનિ વસુધાયાં નરાધિપાઃ।
પ્રનષ્ટા યોજયિત્વાઽસ્માનકીર્ત્યા મુનિસત્તમ॥ 14-3-15 (92423)
દુર્યોધનેન પૃથિવી ક્ષપિતા જયકારણાત્।
કોશશ્ચાપિ વિશીર્ણોસૌ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્મતેઃ॥ 14-3-16 (92424)
પૃથિવી દક્ષિણા ચાત્ર વાજિમેધે મહાક્રતૌ।
વિદ્વદ્ભિઃ પરિદૃષ્ટોઽયં શિષ્ટો વિધિવિપર્યયઃ॥ 14-3-17 (92425)
ન ચ પ્રતિનિધિં કર્તું ચિકીર્ષામિ તપોધન।
અત્ર મે ભગવન્સમ્યક્સાચિવ્યં કર્તુમર્હસિ॥ 14-3-18 (92426)
એવમુક્તસ્તુ પાર્થેન કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તદા।
મુહૂર્તમનુસઞ્ચિન્ત્ય ધર્મરાજાનમબ્રવીત્॥ 14-3-19 (92427)
કોશશ્ચાપિ વિશીર્ણોઽયં પરિપૂર્ણો ભવિષ્યતિ।
વિદ્યતે દ્રવિણં પાર્થ ગિરૌ હિમવતિ સ્થિતમ્॥ 14-3-20 (92428)
ઉત્સૃષ્ટં બ્રાહ્મણૈર્યજ્ઞે મરુત્તસ્ય મહીપતે।
તદાનયસ્વ કૌન્તેય પર્યાપ્તં તદ્ભવિષ્યતિ॥ 14-3-21 (92429)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-3-22x (7732)
કથં યજ્ઞે મરુત્તસ્ય દ્રવિણં તત્સમાચિતમ્।
કસ્મિંશ્ચ કાલે સ નૃપો બભૂવ દદતાંવર॥ 14-3-22 (92430)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-3-23x (7733)
યદિ શુશ્રૂષસે પાર્થ શૃણુ કારંધમં નૃપમ્।
યસ્મિન્કાલે મહાવીર્યઃ સ રાજાઽઽસીન્મહાધનઃ॥ ॥ 14-3-23 (92431)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ॥ 3 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-3-18 પ્રતિનિધિમનુકલ્પમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
14.4. અધ્યાયઃ 004
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સંવર્તમરુત્તીયોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ મરુત્તેન રાજ્ઞા હિમવદુત્તરપાર્શ્વે સૌવણૈંરેવ કુણ્ડભાડાદ્યુપકરણૈર્યજ્ઞારમ્ભઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શુશ્રૂષે તસ્ય ધર્મજ્ઞ રાજર્ષેઃ પરિકીર્તનમ્।
દ્વૈપાયન મરુત્તસ્ય કથાં પ્રબ્રૂહિ મેઽનઘ॥ 14-4-1 (92432)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-4-2x (7734)
આસીત્કૃતયુગે તાત મનુર્દણ્ડિધરઃ પ્રભુઃ।
તસ્ય પુત્રો મહોષ્વાસઃ પ્રજાતિરભવન્નૃપઃ॥ 14-4-2 (92433)
પ્રજાતેરભવત્પુત્રઃ ક્ષુત ઇત્યભિવિશ્રુતઃ।
ક્ષુતસ્ય પુત્ર ઇક્ષ્વાકુર્મહીપાલોઽભવત્પ્રભુઃ॥ 14-4-3 (92434)
તસ્ય પુત્રશતં રાજન્નાસીત્પરમધાર્મિકમ્।
તાંસ્તુ સર્વાન્મહીપાલાનિક્ષ્વાકુરકરોત્પ્રભુઃ॥ 14-4-4 (92435)
તેષાં જ્યેષ્ઠસ્તુ વિંશોઽભૂત્પ્રતિમાનં ધનુષ્મતામ્।
વિંશસ્ય પુત્રઃ કલ્યાણો વિવિંશો નામ ભારત॥ 14-4-5 (92436)
વિવિંશસ્ય સુતા રાજન્બભૂવુર્દશ પઞ્ચ ચ।
સર્વે ધનુષિ વિક્રાન્તા બ્રહ્મણ્યાઃ સત્યવાદિનઃ॥ 14-4-6 (92437)
દાનધર્મરતાઃ શાન્તાઃ સતતં પ્રિયવાદિનઃ।
તેષાં જ્યેષ્ઠઃ ખનીનેત્રઃ સ તાન્સર્વાનપીડયત્॥ 14-4-7 (92438)
ખનીનેત્રસ્તુ વિક્રાન્તો જિત્વા રાજ્યમકણ્ટકમ્।
નાશકદ્રક્ષિતું રાજ્યં નાન્વરજ્યન્ત તં પ્રજાઃ॥ 14-4-8 (92439)
તમપાસ્ય ચ તદ્રાજ્યે તસ્ય પુત્રં સુવર્ચસમ્।
અભ્યષિઞ્ચન્ત રાજેન્દ્ર મુદિતા હ્યભવંસ્તદા॥ 14-4-9 (92440)
સ પિતુર્વિક્રિયાં દૃષ્ટ્વા રાજ્યાન્નિરસનં ચ તત્।
નિયતો વર્તયામાસ પ્રજાહિતચિકીર્ષયા॥ 14-4-10 (92441)
બ્રહ્મણ્યઃ સત્યવાદી ચ શુચિઃ શમદમાન્વિતઃ।
પ્રજાસ્તં ચાન્વરજ્યન્ત ધર્મનિત્યં મનસ્વિનમ્॥ 14-4-11 (92442)
તસ્ય ધર્મપ્રવૃત્તસ્ય વ્યશીર્યત્કોશવાહનમ્।
તં ક્ષીણકોશં સામન્તાઃ સમન્તાત્પર્યપીડયન્॥ 14-4-12 (92443)
સ પીડ્યમાનો બહુભિઃ ક્ષીણકોશાશ્વવાહનઃ।
આર્તિમાર્ચ્છત્પરાં રાજા સહ ભૃત્યૈઃ પુરેણ ચ॥ 14-4-13 (92444)
ન ચૈનમભિહન્તું તે શક્નુવન્તિ બલક્ષયે।
સમ્યગ્વૃત્તો હિ રાજા સ ધર્મનિત્યો યુધિષ્ઠિર॥ 14-4-14 (92445)
યદા તુ પરમામાર્તિં ગતોઽસૌ સપુરો નૃપઃ।
તતઃ પ્રદધ્મૌ સ કરં પ્રાદુરાસીત્તતો બલમ્॥ 14-4-15 (92446)
તતસ્તાનજયત્સર્વાન્પ્રાતિસીમાન્નરાધિપાન્।
એતસ્માત્કારણાદ્રાજન્વિશ્રુતઃ સ કરંધમઃ॥ 14-4-16 (92447)
આવીક્ષિત્તસ્ય પુત્રોઽભૂત્ત્રેતાયુગમુખે પુરા।
ઇન્દ્રાદનવરઃ શ્રીમાન્દેવૈરપિ સુદુર્જયઃ॥ 14-4-17 (92448)
`કારંધમ ઇતિ ખ્યાતો બભૂવ જગતીપતિઃ।'
તસ્ય સર્વે મહીપાલા વર્તન્તે સ્મ વશે તદા।
સ હિ સમ્રાડભૂત્તેષાં વૃત્તેન ચ બલેન ચ॥ 14-4-18 (92449)
અવિક્ષિન્નામ ધર્માત્મા શૌર્યેણેન્દ્રસમોઽભવત્।
યજ્ઞશીલો ધર્મરતિર્ધૃતિમાન્સંયતેન્દ્રિયઃ॥ 14-4-19 (92450)
તેજસાઽઽદિત્યસદૃશઃ ક્ષમયા પૃથિવીસમઃ।
બૃહસ્પતિસમો બુદ્ધ્યા હિમવાનિવ સુસ્થિરઃ॥ 14-4-20 (92451)
કર્મણા મનસા વાચા દમેન પ્રશમેન ચ।
મનાંસ્યારાધયામાસ પ્રજાનાં સ મહીપતિઃ॥ 14-4-21 (92452)
ય ઈજે હયમેધાનાં શતેન વિધિવત્પ્રભુઃ।
યાજયામાસ યં વિદ્વાન્સ્વયમેવાઙ્ગિરાઃ પ્રભુઃ॥ 14-4-22 (92453)
તસ્ય પુત્રોઽતિચક્રામ પિતરં ગુણવત્તયા।
મરુત્તો નામ ધર્મજ્ઞશ્ચક્રવર્તી મહાયશાઃ।
નાગાયુતસમપ્રાણઃ સાક્ષાદ્વિષ્ણુરિવાપરઃ॥ 14-4-23 (92454)
સ યક્ષ્યમાણો ધર્માત્મા શાતકુમ્ભમયાન્યુત।
કારયામાસ શુભ્રાણિ ભાજનાનિ સહસ્રશઃ॥ 14-4-24 (92455)
મેરું પર્વતમાસાદ્ય હિમવત્પાર્શ્વ ઉત્તરે।
કાઞ્ચનઃ સુમહાન્પાદસ્તત્ર કર્મ ચકાર સઃ॥ 14-4-25 (92456)
તતઃ કુણ્ડાનિ પાત્રીશ્ચ પિઠરાણ્યાસંનાનિ ચ।
ચક્રુઃ સુવર્ણકર્તારો યેષાં સઙ્ખ્યા ન વિદ્યતે॥ 14-4-26 (92457)
તસ્યૈવ ચ સમીપે તુ યજ્ઞવાટો બભૂવ હ।
ઈજે તત્ર સ ધર્માત્મા વિદિવત્પૃથિવીપતિઃ।
મરુત્તઃ સહિતૈઃ સર્વૈઃ પ્રજાપાલૈર્નરાધિપઃ॥ ॥ 14-4-27 (92458)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ ચતુર્થાઽધ્યાયઃ॥ 4 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-4-1 શુશ્રૂષે શ્રોતુમિચ્છામિ॥ 7-4-21 પૂર્વજાનાં મહીપતિરિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-4-25 દૈવં તત્ર સમાસાદ્યેતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
14.5. અધ્યાયઃ 005
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અઙ્ગીરસઃ પુત્રેણ સંવર્તેનાકારણવૈરિણઃ સ્વાગ્રજન્મનો બૃહસ્પતેરુપદ્રવાસહનેન સર્વસ્વત્યાગપૂર્વકમરણ્યપ્રવેશઃ॥ 1 ॥ ઇન્દ્રેણ સ્વાતિશાયિનિ મરુત્તે રાજનિ સ્પર્ધયા બૃહસ્પતિસાચિવ્યેન તતોપ્યતિશયલિપ્સયા મરુત્તપુરોહિતસ્ય બૃહસ્પતેર્ભેદોપાયેન વશીકરણમ્॥ 2 ॥ બૃહસ્પતિનેન્દ્રંપ્રતિ મરુત્તસ્ય સ્વેનાયાજનપ્રતિજ્ઞાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પથંવીર્યઃ સમભવત્સ રાજા દદતાંવરઃ।
કથં ચ જાતરૂપેણ સમયુજ્યત વૈ નૃપઃ॥ 14-5-1 (92459)
ક્વ ચ તત્સાંપ્રતં દ્રવ્યં ભગવન્નવતિષ્ઠતે।
કથં ચ શક્યમસ્માભિસ્તદવાપ્નું તચપોધન॥ 14-5-2 (92460)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-5-3x (7735)
અસુરાશ્ચૈવ દેવાશ્ચ દક્ષસ્યાસન્પ્રજાપતેઃ।
અપત્યં બહુલં તાત તેઽસ્પર્ધન્ત પરસ્પરમ્॥ 14-5-3 (92461)
તથૈવાઙ્ગિરસઃ પુત્રૌ પિતૃતુલ્યૌ બભૂવતુઃ।
બૃહસ્પતિર્બૃહત્તેજાઃ સંવર્તશ્ચ તપોધનઃ॥ 14-5-4 (92462)
તાવતિ સ્પર્ધિનૌ રાજન્પૃથગાસ્તાં પરસ્પરમ્।
બૃહસ્પતિઃ સ સંવર્તં બાધતે સ્મ પુનઃપુનઃ॥ 14-5-5 (92463)
સ બાધ્યમાનઃ સતતં ભ્રાત્રા જ્યેષ્ઠેન ભારત।
અર્થાનુત્સૃજ્ય દિગ્વાસા વને વાસમરોચયત્॥ 14-5-6 (92464)
વાસવોઽપ્યસુરાન્સર્વાન્વિજિત્ય ચ નિપાત્ય ચ।
ઇન્દ્રત્વં પ્રાપ્ય લોકેષુ તતો વવ્રે પુરોહિતમ્॥ 14-5-7 (92465)
પુત્રમઙ્ગિરસો જ્યેષ્ઠં વિપ્રજ્યેષ્ઠં બૃહસ્પતિમ્।
યાજ્યસ્ત્વઙ્ગિરસઃ પૂર્વમાસીદ્રાજા કરંધમઃ॥ 14-5-8 (92466)
વીર્યેણાપ્રતિમો લોકે વૃત્તેન ચ બલેન ચ।
શતક્રતુરિવૌજસ્વી ધર્માત્મા સંશિતવ્રતઃ। 14-5-9 (92467)
વાહનં યસ્ય યોધાશ્ચ મિત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
શયનાનિ ચ મુખ્યાનિ મહાર્હાણિ ચ સર્વશઃ॥ 14-5-10 (92468)
ધ્યાનાદેવાભવદ્રાજન્મુખવાતેન સર્વશઃ।
સ ગુણૈઃ પાર્થિવાન્સર્વાન્વશે ચક્રે નરાધિપઃ॥ 14-5-11 (92469)
સંજીવ્ય કાલમિષ્ટં ચ સશરીરો દિવં ગતઃ।
બભૂવ તસ્ય પુત્રસ્તુ યયાતિરિવ ધર્મવિત્॥ 14-5-12 (92470)
અવિક્ષિન્નામ શત્રુંજિત્સ વશે કૃતવાન્મહીમ્।
વિક્રમેણ ગુણૈશ્ચૈવ પિતેવાસીત્સ પાર્થિવઃ॥ 14-5-13 (92471)
તસ્ય વાસવતુલ્યોઽભૂન્મરુત્તો નામ વીર્યવાન્।
પુત્રસ્તમનુરક્તાઽભૂત્પૃથિવી સાગરામ્બરા॥ 14-5-14 (92472)
સ્પર્ધતે સ સ્મ સતતં દેવરાજેન નિત્યદા।
વાસવોઽપિ મરુત્તેનિ સ્પર્ધતે પાણ્ડુનન્દન॥ 14-5-15 (92473)
શુચિઃ સ ગુણવાનાસીન્મરુત્તઃ પૃથિવીપતિઃ।
યતમાનોપિ યં શક્રો ન વિશેષયતિ સ્મ હ॥ 14-5-16 (92474)
સોઽશક્નુવન્વિશેષાય સમાહૂય બૃહસ્પતિમ્।
ઉવાચેદં વચો દેવૈઃ સહિતો હરિવાહનઃ॥ 14-5-17 (92475)
બૃહસ્પતે મરુત્તસ્ય મા સ્મ કાર્ષીઃ કથઞ્ચન।
દૈવં કર્માથ પિત્ર્યં વા કર્તાસિ મમ ચેત્પ્રિયમ્॥ 14-5-18 (92476)
અહં હિ ત્રિષુ લોકેષુ સુરાણાં ચ બૃહસ્પતે।
ઇન્દ્રત્વં પ્રાપ્તવાનેકો મરુત્તસ્તુ મહીપતિઃ॥ 14-5-19 (92477)
કથં હ્યમર્ત્યં બ્રહ્મંસ્ત્વં યાજયિત્વા સુરાધિપમ્।
યાજયેર્મૃત્યુસંયુક્તં મરુત્તમવિશઙ્કયા॥ 14-5-20 (92478)
માં વા વૃણીષ્વ ભદ્રં તે મરુત્તં વા મહીપતિમ્।
પરિત્યજ્ય મરુત્તં વા યથાજોષં ભજસ્વ મામ્॥ 14-5-21 (92479)
એવમુક્તઃ સ કરકવ્ય દેવરાજ્ઞા બૃહસ્પતિઃ।
મુહૂર્તમિવ સઞ્ચિન્ત્ય દેવરાજાનમબ્રવીત્॥ 14-5-22 (92480)
ત્વં ભૂતાનામધિપતિસ્ત્વયિ લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
નમુચેર્વિશ્વરૂપસ્ય નિહન્તા ત્વં બલસ્ય ચ॥ 14-5-23 (92481)
ત્વમાજહર્થ્ દેવાનામેકો વીરશ્રિયં પરામ્।
ત્વં બિભર્ષિ ભુવં દ્યાં ચ સદૈવ બલસૂદન॥ 14-5-24 (92482)
પરોહિત્યં કથં કૃત્વા તવ દેવગણેશ્વર।
યાજયેયમહં મર્ત્યં મરુત્તં પાકશાસન॥ 14-5-25 (92483)
સમાશ્વસિહિ દેવેન્દ્ર નાહં મર્ત્યસ્ય કર્હિચિત્।
ગ્રહીષ્યામિ સ્રુવં યજ્ઞે શૃણુ ચેદં વચો મમ॥ 14-5-26 (92484)
હિરણ્યરેતા નોષ્ણઃ સ્યાત્પરિવર્તેત મેદિની।
ભાસં તુ ન રવિઃ કુર્યાન્ન તુ સત્યં ચલેન્મયિ॥ 14-5-27 (92485)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-5-28x (7736)
બૃહસ્પતિવચઃક શ્રુત્વા શક્રો વિગતમત્સરઃ।
પ્રશસ્યૈનં વિવેશાથ સ્વમેવ ભવનં તદા॥ ॥ 14-5-28 (92486)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ॥ 5 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
14.6. અધ્યાયઃ 006
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બૃહસ્પતિના ઇન્દ્રે સ્વેન મરુત્તસ્યાયાજનપ્રતિજ્ઞાનશ્રવણામર્ષિણા મરુત્તેનિ સ્વયાજનપ્રાર્થેન તત્પ્રત્યાખ્યાનમ્॥ 1 ॥ તતઃ પ્રતિનિવૃત્તસ્ય મરુત્તસ્ય મધ્યેમાર્ગં નારદસમાગમઃ॥ 2 ॥ નારદચોદનયા મરુત્તેન વારાણસીદ્વારે સ્વેન સ્થાપિતકુણપાવલોકનેન પ્રલાયમાનં સંવર્તં પ્રત્યનુગમનમ્॥ 3 ॥ સંવર્તેન તત્પ્રતિનિવર્તનાય પાંસુકદમપ્રક્ષેપેપ્યનિવર્તમાનં તમવલોક્યં વિજને ન્યગ્રોધમૂલે સમુપવેશઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વ્યાસ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
બૃહસ્પતેશ્ચ સંવાદં મરુત્તસ્ય ચ ધીમતઃ॥ 14-6-1 (92487)
દેવરાજસ્ય સમયં કૃતમાઙ્ગિરસેન હ।
શ્રુત્વા મરુત્તો નૃપતિર્મન્યુમાહારયત્પરમ્॥ 14-6-2 (92488)
સઙ્કલ્પ્ય મનસા યજ્ઞં કરંધમસુતાત્મજઃ।
બૃહસ્પતિમુપાગમ્ય વાગ્મી વચનમબ્રવીત્॥ 14-6-3 (92489)
ભગવન્યન્મયા પૂર્વમભિગમ્ય તપોધન।
કૃતોઽભિસન્ધિર્યજ્ઞસ્ય ભવતો વચનાદ્ગુરો॥ 14-6-4 (92490)
તમહં યષ્ટુમિચ્છામિ સમ્ભારાઃ સમ્ભૃતાશ્ચ મે।
યાજ્યોસ્મિ ભવતઃ સાધો તત્પ્રાપ્નુહિ વિધત્સ્વ ચ॥ 14-6-5 (92491)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 14-6-6x (7737)
ન કામયે યાજયિતું ત્વામહં પૃથિવીપતે।
વૃતોસ્મિ દેવરાજેન પ્રતિજ્ઞાતં ચ તસ્ય મે॥ 14-6-6 (92492)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-6-7x (7738)
પિત્ર્યમસ્મિ તવ ક્ષેત્રં બહુમન્યે ચ તે ભૃશમ્।
તવાસ્મિ યાજ્યાતાં પ્રાપ્તો ભજમાનં ભજસ્વ મામ્॥ 14-6-7 (92493)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 14-6-8x (7739)
અમર્ત્યં યાજયિત્વાઽહં યાજયિષ્યે કથં નરમ્।
મરુત્ત ગચ્છ વા મા વા નિવૃત્તોસ્મ્યદ્ય યાજનાત્॥ 14-6-8 (92494)
ન ત્વાં યાજયિતાસ્મ્યદ્ય વૃણુ યં ત્વમિહેચ્છસિ।
ઉપાધ્યાયં મહાબાહો યસ્તે યજ્ઞં કરિષ્યતિ॥ 14-6-9 (92495)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-6-10x (7740)
એવમુક્તસ્તુ નૃપતિર્મરુત્તો વ્રીડિતોઽભવત્।
પ્રત્યાગચ્છન્સુસંવિગ્નો દદર્શ પથિ નારદમ્॥ 14-6-10 (92496)
દેવર્ષિણા સમાગમ્ય નારદેનિ સ પાર્થિવઃ।
વિધિવત્પ્રાઞ્જલિસ્તસ્થાવથૈનં નારદોઽબ્રવીત્॥ 14-6-11 (92497)
રાજર્ષે નાતિહૃષ્ટોસિ કચ્ચિત્ક્ષેમં તવાનઘ।
ક્વ ગતોસિ કુતશ્ચેદમપ્રીતિસ્થાનમાગતમ્॥ 14-6-12 (92498)
શ્રોતવ્યં ચેન્મયા રાજન્બ્રૂહિ મે પાર્થિવર્ષભ।
વ્યપનેષ્યામિ તે મન્યું સર્વયત્નૈર્નરાધિપ॥ 14-6-13 (92499)
એવમુક્તો મરુત્તઃ સ નારદેન મહર્ષિણા।
વિપ્રલમ્ભમુપાધ્યાયાત્સર્વજ્ઞે તં ન્યવેદયત્॥ 14-6-14 (92500)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-6-15x (7741)
ગતોસ્મ્યઙ્ગિરસઃ પુત્રં દેવાચાર્યં બૃહસ્પતિમ્।
યજ્ઞાર્થમૃત્વિજં પ્રષ્ટું સ ચ માં નાભ્યનન્દત॥ 14-6-15 (92501)
પ્રત્યાખ્યાતશ્ચ તેનાહં જીવિતું નાદ્ય કામયે।
પરિત્યક્તશ્ચ ગુરુણા દૂષિતશ્ચાસ્મિ નારદ॥ 14-6-16 (92502)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-6-17x (7742)
એવમુક્તસ્તુ રાજ્ઞા સ નારદઃ પ્રત્યુવાચ હ।
આવિક્ષિતં મહારાજ વાચા સંજીવયન્નિવ॥ 14-6-17 (92503)
રાજન્નઙ્ગિરસઃ પુત્રઃ સંવર્તો નામ ધાર્મિકઃ।
ચઙ્કમીતિ દિશઃ સર્વા દિગ્વાસા મોહયન્પ્રજાઃ॥ 14-6-18 (92504)
તં ગચ્ચ યદિ યાજ્યં ત્વાં ન વાઞ્છતિ બૃહસ્પતિઃ।
પ્રસન્નસ્ત્વાં મહાતેજાઃ સંવર્તો યાજયિષ્યતિ॥ 14-6-19 (92505)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-6-20x (7743)
સંજીવિતોઽહં ભવતા વાક્યેનાનેન નારદ।
પશ્યેયં ક્વ નુ સંવર્તં શંસ મે વદતાંવર॥ 14-6-20 (92506)
કથં ચ તસ્મૈ વર્તેયં કથં માં ન પરિત્યજેત્।
પ્રત્યાખ્યાતશ્ચ તેનાપિ નાહં જીવિતુમુત્સહે॥ 14-6-21 (92507)
નારદ ઉવાચ। 14-6-22x (7744)
ઉન્મત્તવેષં બિભ્રત્સ ચઙ્ક્રમીતિ યથાસુખમ્।
વારાણસીં તુ નગરીમભીક્ષ્ણમુપસેવતે॥ 14-6-22 (92508)
તસ્યા દ્વારં સમાસાદ્ય ન્યસેથાઃ કુણપં ક્વચિત્।
તં દૃષ્ટ્વા યો નિવર્તેત સંવર્તઃ સ મહીપતે॥ 14-6-23 (92509)
તં પૃષ્ઠતોઽનુગચ્છેથા યત્ર ગચ્છેત્સ વીર્યવાન્।
તમેકાન્તે સમાસાદ્ય પ્રાઞ્જલિઃ શરણં વ્રજેઃ॥ 14-6-24 (92510)
પૃચ્છેત્ત્વાં યદિ કેનાહં તવાખ્યાત ઇતિ સ્મ હ।
બ્રૂયાસ્ત્વં નારદેનેતિ સ કુત્ર ઇતિ શત્રુહન્॥ 14-6-25 (92511)
સ ચેત્ત્વામનુયુઞ્જીત મમાનુગમનેપ્સયા।
શંસેથા વહ્નિમારૂઢં મામપિ ત્વમશઙ્કયા॥ 14-6-26 (92512)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-6-27x (7745)
સ તથેતિ પ્રતિશ્રુત્ય પૂજયિત્વા ચ નારદમ્।
અભ્યનુજ્ઞાય રાજર્ષિર્યયૌ વારાણસીં પુરીમ્॥ 14-6-27 (92513)
તત્ર ગત્વા યથોક્તં સ પુર્યા દ્વારે મહાયશાઃ।
કુણપં સ્થાપયામાસ નારદસ્ય વચઃ સ્મરન્॥ 14-6-28 (92514)
યૌગપદ્યેનિ વિપ્રશ્ચ પુરીદ્વારમથાવિશત્।
તતઃ સ કુણપં દૃષ્ટ્વા સહસા સંન્યવર્તત॥ 14-6-29 (92515)
સ તં નિવૃત્તમાલક્ષ્ય પ્રાઞ્જલિઃ પૃષ્ઠતોઽન્વગાત્।
આવિક્ષિતો મહીપાલઃ સંવર્તમુપશિક્ષિતુમ્॥ 14-6-30 (92516)
સ ચ તં વિજને દૃષ્ટ્વા પાંસુભિઃ કદેમેન ચ।
શ્લેષ્મણા ચૈવ રાજાનં ષ્ઠીવનૈશ્ચ સમાકિરત્॥ 14-6-31 (92517)
સ તથા બાધ્યમાનો વૈ સંવર્તેન મહીપતિઃ।
અન્વગાદેવ તમૃષિં પ્રાઞ્જલિઃ સમ્પ્રસાદયન્॥ 14-6-32 (92518)
તતો નિવર્ત્ય સંવર્તઃ પરિશ્રાન્ત ઉપાવિશત્।
શીતલચ્છાયમાસાદ્ય ન્યગ્રોધં બહુશાખિનમ્॥ ॥ 14-6-33 (92519)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ॥ 6 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-6-13 મન્યું દૈન્યમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
14.7. અધ્યાયઃ 007
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
સંવર્તમરુત્તસંવાદઃ॥ 1 ॥ સંવર્તેન સમયબન્ધનપૂર્વકં મરુત્તંપ્રતિ યાજનપ્રતિજ્ઞાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
સંવર્ત ઉવાચ।
કથમસ્મિ ત્વયા જ્ઞાતઃ કેન વા કથિતોસ્મિ તે।
એતદાચક્ષ્વ મે તત્ત્વમિચ્છસે ચેન્મમ પ્રિયમ્॥ 14-7-1 (92520)
સત્યં તે બ્રુવતઃ સર્વે સમ્પત્સ્યન્તે મનોરથાઃ।
મિથ્યા ચ બ્રુવતો મૂર્ધા શતધા તે સ્ફુટિષ્યતિ॥ 14-7-2 (92521)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-7-3x (7746)
નારદેન ભવાન્મહ્યમાખ્યાતો હ્યટતા પથિ।
ગુરુપુત્રો મમેતિ ત્વં તતો મે પ્રીતિરુત્તમા॥ 14-7-3 (92522)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-7-4x (7747)
સત્યમેતદ્ભવાનાહ સ માં જાનાતિ સત્રિણમ્।
કથયસ્વ તદેતન્મે ક્વનુ સમ્પ્રતિ નારદઃ॥ 14-7-4 (92523)
મરુત ઉવાચ। 14-7-5x (7748)
ભવન્તં કથયિત્વા તુ મમ દેવર્ષિસત્તમઃ।
તતો મામભ્યનુજ્ઞાય પ્રવિષ્ટો હવ્યવાહનમ્॥ 14-7-5 (92524)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-7-6x (7749)
શ્રુત્વા તુ પાર્થિવસ્યૈત્સંવર્તઃ પ્રમુદં ગતઃ।
એતાવદહમપ્યેવં શક્નુયામિતિ સોઽબ્રવીત્॥ 14-7-6 (92525)
તતો મરુત્તમુન્મત્તો વાચા નિર્ભર્ત્સયન્નિવ।
રૂક્ષયા બ્રાહ્મણિ રાજન્પુનઃ પુનરથાબ્રવીત્॥ 14-7-7 (92526)
વાતપ્રધાનેન મયા સ્વચિત્તવશવર્તિના।
એવં વિકૃતરૂપેણ કથં યાજિતુમિચ્છસિ॥ 14-7-8 (92527)
ભ્રાતા મમ સમર્થશ્ચ વાસવેન ચ સઙ્ગતઃ।
વર્તતે યાજને ચૈવ તેન કર્માણિ કારય॥ 14-7-9 (92528)
ગાર્હસ્થ્યં ચૈવ યાજ્યાશ્ચ સર્વા ગૃહ્યાશ્ચ દેવતાઃ।
પૂર્વજેન મમાક્ષિપ્તં શરીરં વર્જિતં ત્વિદમ્॥ 14-7-10 (92529)
નાહં તેનાનનુજ્ઞાતસ્ત્વામાવિક્ષિત કર્હિચિત્।
યાજયેયં કથંચિદ્વૈ સ હિ પૂજ્યતમો મમ॥ 14-7-11 (92530)
સ ત્વં બૃહસ્પતિં ગચ્ચ તમનુજ્ઞાપ્ય ચાવ્રજ।
તતોઽહં યાજયિષ્યે ત્વાં યદિ યષ્ટુમિહેચ્છસિ॥ 14-7-12 (92531)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-7-13x (7750)
બૃહસ્પતિં ગતઃ પૂર્વમહં સંવર્તે તચ્છૃણુ।
ન માં કામયતે યાજ્યં મુનિર્વાસવવારિતઃ॥ 14-7-13 (92532)
અમરં યાજ્યમાસાદ્ય યાજયિષ્યે ન માનુષમ્।
શક્રેણ પ્રતિષિદ્ધોઽહં મરુત્તં મા સ્મ યાજયે॥ 14-7-14 (92533)
સ્પર્ધતે હિ મયા વિપ્ર સદા હિ સ તુ પાર્થિવઃ।
એવમસ્ત્વિતિ ચાપ્યુક્તો ભ્રાત્રા તે બલસૂદનઃ॥ 14-7-15 (92534)
સ મામધિગતં પ્રેમ્ણા યાજ્યત્વે ન બુભૂષતિ।
દેવરાજં સમાશ્રિત્ય તદ્વિદ્ધિ મુનિપુઙ્ગવ॥ 14-7-16 (92535)
સોહમિચ્છામિ ભવતા સર્વસ્વેનાપિ યાજિતુમ્।
કામયે સમતિક્રાન્તું વાસવં ત્વત્કૃતૈર્ગુણૈઃ॥ 14-7-17 (92536)
ન હિ મે વર્તતે બુદ્ધિર્ગન્તું બ્રહ્મન્બૃહસ્પતિમ્।
પ્રત્યાખ્યાતો હિ તેનાસ્મિ તથાઽનપકૃતે સતિ॥ 14-7-18 (92537)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-7-19x (7751)
ચિકીર્ષસિ યથાકામં સર્વમેતત્ત્વયિ ધ્રુવમ્।
યદિ સર્વાનભિપ્રાયાન્કર્તાસિ મમ પાર્થિવ॥ 14-7-19 (92538)
યાજ્યમાનં મયા હિ ત્વાં બૃહસ્પતિપુંરદરૌ।
દ્વિષેતાં સમભિક્રુદ્ધાવેતદેકં સમર્થયે॥ 14-7-20 (92539)
સ્થૈર્યમત્ર કથં મે સ્યાત્સ ત્વં નિઃસંશયં કુરુ।
કુપિતસ્ત્વાં ન હીદાનીં ભસ્મ કુર્યા સવાન્ધવમ્॥ 14-7-21 (92540)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-7-22x (7752)
યાવત્તપેત્સહસ્રાંશુસ્તિષ્ઠેરંશ્ચાપિ પર્વતાઃ।
તાવલ્લોકાન્ન લભેયં ત્યજેયં સઙ્ગતં યદિ॥ 14-7-22 (92541)
મા ચાપિ શુભબુદ્ધિત્વં લભેયમિહ કર્હિચિત્।
વિષયૈઃ સઙ્ગતં ચાસ્તુ ત્યજેયં સઙ્ગતં યદિ॥ 14-7-23 (92542)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-7-24x (7753)
આવિક્ષિત શુભા બુદ્ધિર્વર્તતાં તવ કર્મસુ।
યાજનં હિ મમાપ્યેવ વર્તતે હૃદિ પાર્થિવ॥ 14-7-24 (92543)
અભિધાસ્તે ચ તે રાજન્નક્ષયં દ્રવ્યમુત્તમમ્।
યેન દેવાન્સગ્ધર્વાઞ્શક્રં ચાભિભવિષ્યસિ॥ 14-7-25 (92544)
ન તુ મે વર્તતે બુદ્ધિર્ધને યાજ્યેષુ વા પુનઃ।
વિપ્રિયં તુ કરિષ્યામિ ભ્રાતુશ્ચેન્દ્રસ્ય ચોભયો॥ 14-7-26 (92545)
ગમયિષ્યામિ શક્રેણ સમતામપિ તે ધ્રુવમ્।
પ્રિયં ચ તે કરિષ્યામિ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ ॥ 14-7-27 (92546)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયઃ॥ 7 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-7-1 મે સત્યં જીવિતં ચેત્પ્રિયંતવેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-7-4 સત્રિણં કપટવેષચ્છન્નમ્॥ 7-7-6 અહમપ્યેનં કુર્યામિતિ તમબ્રવીદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-7-8 મધુપ્રયોગદાનેન સ્વચિત્તપરિવર્તિનેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-7-23 ભોગેષુ સમ્યગ્ભોગાંશ્ચ ત્યજેયમિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
14.8. અધ્યાયઃ 008
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
સંવર્તેન મરુત્તંપ્રતિ હિમવત્સંનિહિતે મુઞ્જવતિગિરૌ મહાદેવસ્ય નિવાસકથનપૂર્વકં સ્વોક્તનામશતકેન સ્તુત્યા તત્પ્રસાદનેન યાગાય તન્નત્યબહુસુવર્ણહરણચોદના॥ 1 ॥ સંવર્તેનિ તદાહરણેન શિલ્પિભિર્યાગોપયોગિભાણ્ડનિર્માપણમ્॥ 2 ॥ ઇન્દ્રેણ તચ્છ્રવણનિર્વિણ્ણસ્ય બૃહસ્પતેઃ સમીપં પ્રત્યાગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
સંવર્ત ઉવાચ।
ગિરેર્હિમવતઃ પૃષ્ઠે મુઞ્જવાન્નામ પર્વતઃ।
તપ્યતે યત્ર ભગવાંસ્તપો નિત્યમુપાપતિઃ॥ 14-8-1 (92547)
વનસ્પતીનાં મૂલેષુ શૃઙ્ગેષુ વિષમેષુ ચ।
ગુહાસુ શૈલરાજસ્ય યથાકામં યથાસુખમ્॥ 14-8-2 (92548)
ઉમાસહાયો ભગવાન્યત્ર નિત્યં મહેશ્વરઃ।
આસ્તે શૂલી મહાતેજા નાનાભૂતગણાવૃતઃ॥ 14-8-3 (92549)
તત્ર રુદ્રાશ્ચ સાધ્યાશ્ચ વિશ્વેઽથ વસવસ્તથા।
યમશ્ચ વરુણશ્ચૈવ કુબેરશ્ચ સહાનુગઃ॥ 14-8-4 (92550)
ભૂતાનિ ચ પિશાચાશ્ચ નાસત્યાવપિ ચાશ્વિનૌ।
ગન્ધર઼્વાપ્સરસશ્ચૈવ યક્ષા દેવર્ષયસ્તથા॥ 14-8-5 (92551)
આદિત્યા મરુતશ્ચૈવ યાતુધાનાશ્ચ સર્વશઃ।
ઉપાસન્તે મહાત્માનં બહુરૂપમુપાપતિમ્॥ 14-8-6 (92552)
રમતે ભગવાંસ્તત્ર કુબેરાનુચરૈઃ સહ।
વિકૃતૈર્વિકૃતાકારૈઃ ક્રીડદ્ભિઃ પૃથિવીપતે॥ 14-8-7 (92553)
શ્રિયા જ્વલન્દૃશ્યતે વૈ બાલાદિત્યસમદ્યુતિઃ।
ન રૂપં શક્યતે તસ્ય સંસ્થાનં વા કદાચન।
નિર્દેષ્ટું પ્રાણિભિઃ કૈશ્ચિત્પ્રાકૃતૈર્માંસલોચનૈઃ॥ 14-8-8 (92554)
નોષ્ણં ન શિશિરં તત્ર ન વાયુર્ન ચ ભાસ્કરઃ।
ન જારા ક્ષુત્પિપાસે વા ન મૃત્યુર્ન ભયં નૃપ॥ 14-8-9 (92555)
તસ્ય શૈલસ્ય પાર્શ્વેષુ સર્વેષુ જયતાંવર।
ધાતવો જાતરૂપસ્ય રશ્મયઃ સવિતુર્યથા॥ 14-8-10 (92556)
રક્ષ્યન્તે તે કુબેરસ્ય સહાયૈરુદ્યતાયુધૈઃ।
ચિકીર્ષદ્ભિઃ પ્રિયં રાજન્કુબેરસ્ય મહાત્મનઃ॥ 14-8-11 (92557)
`તત્ર ગત્વા સમન્વાસ્ય મહાયોગેશ્વરં શિવમ્।
કુરુ પ્રણામં રાજર્ષે ભક્ત્યા પરમયા યતુઃ॥' 14-8-12 (92558)
તસ્મૈ ભગવતે કૃત્વા નમઃ શર્વાય વેધસે।
`એભિસ્તં નામભિર્દેવં સર્વવિદ્યાધરં સ્તુહિ॥' 14-8-13 (92559)
રુદ્રાય શિતિકણ્ઠાય સુરૂપાય સુવર્ચસે।
કપર્દિને કરાલાય હર્યક્ષ્ણે વરદાય ચ॥ 14-8-14 (92560)
ત્ર્યક્ષ્ણે પૂષ્ણો દન્તભિદે વામનાય શિવાય ચ।
યામ્યાયાવ્યક્તરૂપાય સદ્વૃત્તે શઙ્કરાય ચ॥ 14-8-15 (92561)
ક્ષેમ્યાય હરિકેશાય સ્થાણવે પુરુષાય ચ।
હરિનેત્રાય મુણ્ડાય ક્રુદ્ધાયોત્તરણાય ચ॥ 14-8-16 (92562)
ભાસ્વરાય સુતીર્થાય દેવદેવાય રંહસે।
ઉષ્ણીષિણે સુવક્ત્રાય સહસ્રાક્ષાય મીઢુષે॥ 14-8-17 (92563)
ગિરિશાય પ્રાશાન્તાય યતયે ચીરવાસસે।
બિલ્વદણ્ડાય સિદ્ધાય સર્વદણ્ડધરાય ચ॥ 14-8-18 (92564)
મૃગવ્યાધાય મહતે ધન્વિનેઽથ ભવાય ચ।
વરાય સોમવક્ત્રાય સિદ્ધમન્ત્રાય ચક્ષુષે॥ 14-8-19 (92565)
હિરણ્યબાહવે રાજન્નુગ્રાય પતયે દિશામ્।
લેલિહાનાય ગોષ્ઠાય સિદ્ધમન્ત્રાય વૃષ્ણયે॥ 14-8-20 (92566)
પશૂનાં પતયે ચૈવ ભૂતાનાં પતયે નમઃ।
વૃષાય માતૃભક્તાય સેનાન્યે મધ્યમાય ચ॥ 14-8-21 (92567)
`અભિવક્ત્રાય પતયે સર્વદેવમયાય ચ।'
સ્રુવહસ્તાય પતયે ધન્વિને ભાર્ગવાય ચ।
અજાય કૃષ્ણનેત્રાય વિરૂપાક્ષાય ચૈવ હ॥ 14-8-22 (92568)
તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રાય તીક્ષ્ણાય વૈશ્વાનરમુખાય ચ।
મહાત્મને ચાનઙ્ગાય સર્વાય પતયે વિશામ્॥ 14-8-23 (92569)
`તથા રુદ્રાય પતયે પૃથવે કૃત્તિવાસસે।'
વિલોહિતાય દીપ્તાય દીપ્તાક્ષાય મહૌજસે।
વસુરેતઃસુવપુષે પૃથવે કૃત્તિવાસસે॥ 14-8-24 (92570)
કપાલમાલિને ચૈવ સુવર્ણમુકુટાય ચ।
મહાદેવાય કૃષ્ણાય ત્ર્યમ્બકાયાનઘાય ચ॥ 14-8-25 (92571)
ક્રોધનાયાનૃશંસાય મૃદવે બાહુશાલિને।
દણ્ડિને તપ્તતપસે તથૈવાક્રૂરકર્મણે॥ 14-8-26 (92572)
સહસ્રશિરસે ચૈવ સહસ્રચરણાય ચ।
નમઃ સ્વધાસ્વરૂપાય બહુરૂપાય દંષ્ટ્રિણે॥ 14-8-27 (92573)
પિનાકિનં મહાદેવં મહાભોગિનમવ્યયમ્।
ત્રિશૂલહસ્તં વરદં ત્ર્યમ્બકં ભુવનેશ્વરમ્॥ 14-8-28 (92574)
ત્રિપુરઘ્નં ત્રિનયનં ત્રિલોકેશં મહૌજસમ્।
પ્રભવં સર્વભૂતાનાં દાતારં ધરણીધરમ્॥ 14-8-29 (92575)
ઈશાનં શઙ્કરં સર્વં શિવં વિશ્વેશ્વરં ભવમ્।
ઉમાપતિં પશુપતિં વિશ્વરૂપં મહેશ્વરમ્॥ 14-8-30 (92576)
વિરૂપાક્ષં દશભુજં વિષ્યન્દં ગોવૃષધ્વજમ્।
ઉગ્રં સ્થાણું શિવં રૌદ્રં શર્વં ગૌરીશમીશ્વરમ્॥ 14-8-31 (92577)
શિતિકણ્ઠમજં શુક્રં પૃથું પૃથુહરં વરમ્।
વિશ્વરૂપં વિરૂપાક્ષં બહુરૂપમુપાપતિમ્॥ 14-8-32 (92578)
પ્રણમ્ય શિરસા દેવમનઙ્ગાઙ્ગહરં હરમ્।
શરણ્યં શરણં યાહિ મહાદેવં ચતુર્મુખમ્॥ 14-8-33 (92579)
`વિરોચમાનં વપુષા દિવ્યાભરણભૂષિતમ્।
અનાદ્યન્તમજં શંભું સર્વવ્યાપિનમીશ્વરમ્॥ 14-8-34 (92580)
નિસ્ત્રૈગુણ્યં નિરુદ્વેગં નિર્મલં નિધિમોજસામ્।
પ્રણમ્ય પ્રાઞ્જલિઃ શર્વં પ્રયામિ શરણં હરમ્॥ 14-8-35 (92581)
સમ્માન્યં નિશ્ચલં નિત્યમકારુણ્યમલેપનમ્।
અધ્યાત્મવેદમાસાદ્ય પ્રયામિ શરણં મુહુઃ॥ 14-8-36 (92582)
યસ્ય નિત્યં વિદુઃ સ્થાનં મોક્ષમધ્યાત્મચિન્તકાઃ।
યોગીશં તત્વમાર્ગસ્થાઃ કૈવલ્યં પદમક્ષરમ્॥ 14-8-37 (92583)
યં વિદુઃ સઙ્ગિનં મુક્તાઃ સામાન્યં સમદર્શિનઃ।
તં પ્રપદ્યે જગદ્યોનિમયોનિં નિર્ગુણાત્મકમ્॥ 14-8-38 (92584)
અસૃજદ્યસ્તુ ભૂતાદીન્સપ્ત લોકાન્સનાતનાન્।
સ્થિતઃ સત્યોપરિ સ્થાણુસ્તં પ્રપદ્યે સનાતનમ્॥ 14-8-39 (92585)
ભક્તાનાં સુલભં તં હિ દુર્લભં દૂરપાતિનામ્।
અદૂરસ્થમમું દેવં પ્રકૃતેઃ પરતઃ સ્થિતમ્॥ 14-8-40 (92586)
નમામિ સર્વલોકસ્થં વ્રજામિ શરણં શિવમ્।'
એવં કૃત્વા નમસ્તસ્મૈ મહાદેવાય રંહસે।
મહાત્મને ક્ષિતિપતે તત્સુવર્ણમવાપ્સ્યસિ॥ 14-8-41 (92587)
`લભન્તે ગાણપત્યં ચ તદેકાગ્રા હિ માનવાઃ।
કિં પુનઃ સ્વર્ણિભાણ્ડાનિ તસ્માત્ત્વં ગચ્છ મા ચિરં॥ 14-8-42 (92588)
મહત્તરં હિ તે લાભં હસ્ત્યશ્વોષ્ટ્રાદિભિઃ સહ।'
સુવર્ણમાહરિષ્યન્તસ્તત્ર ગચ્છન્તુ તે નરાઃ॥ 14-8-43 (92589)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-8-44x (7754)
ઇત્યુક્તઃ સ વચસ્તસ્ય ચક્રે કારન્ધમાત્મજઃ।
`ગઙ્ગાધરં નમસ્કૃત્ય લબ્ધવાન્ધનમુત્તમમ્॥ 14-8-44 (92590)
કુબેર ઇવ તત્પ્રાપ્ય મહાદેવપ્રસાદતઃ।'
તતોઽતિમાનુષં સર્વં ચક્રે યજ્ઞસ્ય સંવિધિમ્॥ 14-8-45 (92591)
સૌવર્ણાનિ ચ ભાણ્ડાનિ સંચક્રુસ્તત્ર શિલ્પિનઃ।
`શાલાશ્ચ સર્વસમ્ભારાંસ્તત્ર સંવર્તશાસનાત્॥' 14-8-46 (92592)
બૃહસ્પતિસ્તુ તાં શ્રુત્વા મરુત્તસ્ય મહીપતેઃ।
સમૃદ્ધિમતિ દેવેભ્યઃ સન્તાપમકરોદ્ભૃશમ્॥ 14-8-47 (92593)
સન્તપ્યમાનો વૈવર્ણ્યં કૃશત્વં ચાગમત્પરમ્।
ભવિષ્યતિ હિ મે શત્રુઃ સંવર્તો વસુમાનિતિ॥ 14-8-48 (92594)
તં શ્રુત્વા ભૃશસંતપ્તં દેવરાજો બૃહસ્પતિમ્।
અભિગમ્યામરવૃતઃ પ્રોવાચેદં વચસ્તદા॥ ॥ 14-8-49 (92595)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ॥ 8 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
14.9. અધ્યાયઃ 009
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બૃહસ્પતિના ઇન્દ્રંપ્રતિ સ્વાનુજેન સંવર્તેન મરુત્તસ્ય યાજનકથનપૂર્વકં તદ્વિઘટનચોદના॥ 1 ॥ અગ્નિના મરુત્તમેત્ય યાજનાય બૃહસ્પતિસ્વીકરણરૂપેન્દ્રસન્દેશકથનમ્॥ 2 ॥ તથા પુનરિન્દ્રમેત્ય મરુત્તેન સ્વસંદેશાપરિગ્રહણનિવેદનમ્॥ 3 ॥ તથા ઇન્દ્રેણ પુનર્મરુત્તે સ્વસન્દેશનિવેદનચોદને સંવર્તતપોભયાત્તદનઙ્ગીકરણમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
ઇન્દ્ર ઉવાચ।
કચ્ચિત્સુખં સ્વપિષિ ત્વં બૃહસ્પતે
કચ્ચિન્મનોજ્ઞાઃ પરિચારકાસ્તે।
કચ્ચિદ્દેવાનાં સુખકામોસિ વિપ્ર
કચ્ચિદ્દેવાસ્ત્વાં પરિપાલયન્તિ॥ 14-9-1 (92596)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 14-9-2x (7755)
સુખં શયે શયને દેવરાજ
તથા મનોજ્ઞાઃ પરિચારકા મે।
તથા દેવાનાં સુખકામોસ્મિ નિત્યં
દેવાશ્ચ માં સુભૃશં પાલયન્તિ॥ 14-9-2 (92597)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 14-9-3x (7756)
કુતો દુઃખં માનસં દેહજં વા
પાણ્ડુર્વિવર્ણશ્ચ કુતસ્ત્વમદ્ય।
આચક્ષ્વ મે બ્રાહ્મણ યાવદેતા-
ન્નિહન્મિ સર્વાંસ્તવ દુઃખકર્તૄન્॥ 14-9-3 (92598)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 14-9-4x (7757)
મરુત્તમાહુર્મઘવન્યક્ષ્યમાણં
મહાયજ્ઞેનોત્તમદક્ષિણેન।
સંવર્તો યાજયતીતિ મે શ્રુતં
તદિચ્છામિ ન સ તં યાજયેત્॥ 14-9-4 (92599)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 14-9-5x (7758)
સર્વાન્કામાનનુયાતોસિ વિપ્ર
ત્વં દેવાનાં મન્ત્રયસે પુરોધાઃ।
ઉભૌ ચ તે જરામૃત્યૂ વ્યતીતૌ
કિં સંવર્તસ્તવ કર્તાઽદ્ય વિપ્ર॥ 14-9-5 (92600)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 14-9-6x (7759)
દેવૈઃ સહ ત્વમસુરાન્સમ્પ્રણુદ્ય
જિઘાંસસે ચાપ્યુત સાનુબન્ધાન્।
યંયં સમૃદ્ધં પશ્યસિ તત્રતત્ર
દુઃખં સપત્નેષુ સમૃદ્ધિભાવઃ॥ 14-9-6 (92601)
અતોસ્મિ દેવેન્દ્ર વિવર્ણરૂપઃ
સપત્નો મે વર્ધતે તન્નિશમ્ય।
સર્વોપાયૈર્મઘવન્સંનિયચ્છ
સંવર્તં વા પાર્થિવં વા મરુત્તમ્॥ 14-9-7 (92602)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 14-9-8x (7760)
એહિ ગચ્છ પ્રહિતો જાતવેદો
બૃહસ્પતિં પરિદાતું મરુત્તે।
અયં વૈ ત્વાં યાજયિતા બૃહસ્પતિ-
સ્તથાઽમરં ચૈવ કરિષ્યતીતિ॥ 14-9-8 (92603)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-9x (7761)
અહં ગચ્છામિ તવ શક્રાદ્ય દૂતો
બૃહસ્પતિં પરિદાતું મરુત્તે।
વાચં સત્યાં પુરુહૂતસ્ય કર્તું
બૃહસ્પતેશ્ચાપચિતિં ચિકીર્ષુઃ॥ 14-9-9 (92604)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-9-10x (7762)
તતઃ પ્રાયાદ્ધૂમકેતુર્મહાત્મા
વનસ્પતીન્વીરુધશ્ચાવમૃદ્ગન્।
કામાદ્ધિમાન્તે પરિવર્તમાનઃ
કાષ્ઠાતિગો માતરિશ્વેવ નર્દન્॥ 14-9-10 (92605)
મરુત ઉવાચ। 14-9-11x (7763)
આશ્વર્યમદ્ય પશ્યામિ રૂપિણં વહ્નિમાગતમ્।
આસનં સલિલં પાદ્યં ગાં ચોપાનય વૈ મુને॥ 14-9-11 (92606)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-12x (7764)
આસનં સલિલં પાદ્યં પ્રતિનન્દામિ તેઽનઘ।
ઇન્દ્રેણ તુ સમાદિષ્ટં વિદ્ધિ માં દૂતમાગતમ્॥ 14-9-12 (92607)
મરુત ઉવાચ। 14-9-13x (7765)
કચ્ચિચ્છ્રીમાન્દેવરાજઃ સુખી ચ
કચ્ચિચ્ચાસ્માન્પ્રીયતે ધૂમકેતો।
કચ્ચિદ્દેવા અસ્ય વશે યથાવ-
ત્પ્રબ્રૂહિ ત્વં મમ કાર્ત્સ્ન્યેન દેવ॥ 14-9-13 (92608)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-14x (7766)
શક્રો ભૃશં સુસુખી પાર્થિવેન્દ્ર
પ્રાતિં ચેચ્છત્યજરાં વૈ ત્વયા સઃ।
દેવાશ્ચ સર્વે વશગાસ્તસ્ય રાજ-
ન્સંદેશં ત્વં શૃણુ મે દેવરાજ્ઞઃ॥ 14-9-14 (92609)
યદર્થં માં પ્રાહિણોત્ત્વત્સકાશં
બૃહસ્પતિં પરિદાતું મરુત્તે।
અયં ગુરુર્યાજયતાં નૃપ ત્વાં
મર્ત્યં સન્તમમરં ત્વાં કરોતુ॥ 14-9-15 (92610)
મરુત ઉવાચ। 14-9-16x (7767)
સંવર્તોઽયં યાજયિતા દ્વિજો માં
બૃહસ્પતેરઞ્જલિરેષ તસ્ય।
ન ચૈવાસૌ યાજયિત્વા મહેન્દ્રં
મર્ત્યં સન્તં યાજયન્નદ્ય શોભેત્॥ 14-9-16 (92611)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-17x (7768)
યે વૈ લોકા દેવલોકે મહાન્તઃ
સમ્પ્રાપ્સ્યસે તાન્દેવરાજપ્રસાદાત્।
ત્વાં ચેદસૌ યાજયેદ્વૈ બૃહસ્પતિ-
ર્નૂનં સ્વર્ગં ત્વં જયેઃ કીર્તિયુક્તઃ॥ 14-9-17 (92612)
તથા લોકા માનુષા યે ચ દિવ્યાઃ
પ્રજાપતેશ્ચાપિ યે વૈ મહાન્તઃ।
તેતે જિતા દેવરાજ્યં ચ કૃત્સ્નં
બૃહસ્પતિર્યાજયેચ્ચેન્નરેન્દ્ર॥ 14-9-18 (92613)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-9-19x (7769)
મા સ્મૈવ ત્વં પુનરાગાઃ કથંચિ-
દ્બૃહસ્પતિં પરિદાતું મરુત્તે।
મા ત્વાં ધક્ષ્યે ચક્ષુષા દારુણેન
સંક્રુદ્ધોઽહં પાવક ત્વં નિબોધઃ॥ 14-9-19 (92614)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-9-20x (7770)
તતો દેવાનગમદ્ધૂમકેતુ-
દીહાદ્ભીતો વ્યથિતોઽશ્વત્થપર્ણવત્।
તં વૈ દૃષ્ટ્વા પ્રાહ શક્રો મહાત્મા
બૃહસ્પતેઃ સન્નિધૌ હવ્યવાહમ્॥ 14-9-20 (92615)
યસ્ત્વં ગતઃ પ્રહિતો જાતવેદો
બૃહસ્પતિં પરિદાતું મરુત્તે।
તત્કિં પ્રાહ સ નૃપો યક્ષ્યમાણઃ
કચ્ચિદ્વચઃ પ્રતિગૃહ્ણાતિ તચ્ચ। 14-9-21 (92616)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-22x (7771)
ન તે વાચં રોચયતે મરુત્તો
બૃહસ્પતેરઞ્જલિં પ્રાહિણોત્સઃ।
સંવર્તો માં યાજયિતેત્યુવાચ
પુનઃ પુનઃ સ મયા યાચ્યમાનઃ॥ 14-9-22 (92617)
ઉવાચેદં માનુષા યે ચ દિવ્યા।
પ્રજાપતેર્યે ચ લોકા મહાન્તઃ।
તાંશ્ચેલ્લભેયં સંવિદં તેન કૃત્વા
તથાપિ નેચ્છેયમિતિ પ્રતીતઃ॥ 14-9-23 (92618)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 14-9-24x (7772)
પુનર્ગત્વા પાર્થિવં ત્વં સમેત્ય
વાક્યં મદીયં પ્રાપય સ્વાર્થયુક્તમ્।
પુનર્યદ્યુક્તો ન કરિષ્યતે વચ-
સ્ત્વત્તો વજ્રં સમ્પ્રહર્તાસ્મિ તસ્મૈ॥ 14-9-24 (92619)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-25x (7773)
ગન્ધર્વરાડ્યાત્વયં તત્ર દૂતો
બિભેમ્યહં વાસવ તત્ર ગન્તુમ્।
સંરબ્ધો મામબ્રવીત્તીક્ષ્ણરોષઃ
સંવર્તો વાક્યં ચરિતબ્રહ્મચર્યઃ॥ 14-9-25 (92620)
યદ્યાગચ્છેઃ પુનરેવં કથંચિ-
દ્બૃહસ્પતિં પરિદાતું મરુત્તે।
દહેયં ત્વાં ચક્ષુષા દારુણેન
સંક્રુદ્ધ ઇત્યેતદવૈહિ શક્ર॥ 14-9-26 (92621)
શક્ર ઉવાચ। 14-9-27x (7774)
ત્વમેવાન્યાન્દહસે જાતવેદો
ન હિ ત્વદન્યો વિદ્યતે ભસ્મકર્તા।
ત્વત્સંસ્પર્શાત્સર્વલોકો બિભેતિ
અશ્રદ્ધેયં વદસે હવ્યવાહ॥ 14-9-27 (92622)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-28x (7775)
દિવં દેવેન્દ્ર પૃથિવીં ચ સર્વાં
સંવેષ્ટયેસ્ત્વં સ્વબલેનૈવ શક્ર।
એવંવિધસ્યેહ સતસ્તવાસૌ
કથં વૃત્રસ્ત્રિદિવં પ્રાગ્જહાર॥ 14-9-28 (92623)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 14-9-29x (7776)
નગણ્ડિકાકારયોગં કરેઽણું
ન ચારિસોમં પ્રપિબામિ વહ્ને।
ન ક્ષીણશક્તૌ પ્રહારામિ વજ્રં
કો મે સુખાય પ્રહરેત મર્ત્યઃ॥ 14-9-29 (92624)
પ્રવ્રજયેયં કાલકેયાન્પૃથિવ્યા-
મપાકર્ષન્દાનવાનન્તરિક્ષાત્।
દિવઃ પ્રહ્લાદમવસાનમાનયં
કો મેઽસુખાય પ્રહરેત માનવઃ॥ 14-9-30 (92625)
અગ્નિરુવાચ। 14-9-31x (7777)
યત્ર શર્યાતિં ચ્યવનો યાજયિષ્ય-
ન્સહાશ્વિભ્યાં સોમમગૃહ્ણદેકઃ।
તં ત્વં ક્રુદ્ધઃ પ્રત્યષેધીઃ પુરસ્તા-
ચ્છર્યાતિયજ્ઞં સ્મ તં મહેન્દ્ર॥ 14-9-31 (92626)
વજ્રં ગૃહીત્વા ચ પુરન્દર ત્વં
સમ્પ્રાહાર્ષીશ્ચ્યવનસ્યાતિઘોરમ્।
સ તે વિપ્રઃ સહ વજ્રેણિ બાહુ-
મપાગૃહ્ણાત્તપસા જાતમન્યુઃ॥ 14-9-32 (92627)
તતો રોષાત્સર્વતો ઘોરરૂપં
સપત્નં તે જનયામાસ ભૂયઃ।
મદં નામ્ના ચાસુરં વિશ્વરૂપં
યં ત્વં દૃષ્ટ્વા ચક્ષુષી સંન્યમીલઃ॥ 14-9-33 (92628)
હનુરેકા જગતીસ્થા તથૈકા
દિવં ગતા મહતો દાનવસ્ય।
સહસ્રં દન્તાનાં શતયોજનાનાં
સુતીક્ષ્ણાનાં ઘોરરૂપં બભૂવ॥ 14-9-34 (92629)
વૃત્તાઃ સ્થૂલા રજતસ્તમ્ભવર્ણા
દંષ્ટ્રાશ્ચતસ્રો દ્વે શતે યોજનાનામ્।
સ ત્વાં દન્તાન્વિદશન્નભ્યધાવ-
જ્જિઘાંસયા શૂલમુદ્યમ્ય ઘોરમ્॥ 14-9-35 (92630)
તં નાપશ્યસ્ત્વં તદા ઘોરરૂપં
સર્વે વૈ ત્વાં દદૃશુર્દર્શનીયમ્।
યસ્માદ્ભીતઃ પ્રાઞ્જલિસ્ત્વં મહર્ષિ-
માગચ્છેથાઃ શરણં દાનવઘ્ન॥ 14-9-36 (92631)
ક્ષાત્રાદ્બલાદ્બ્રહ્મબલં ગરીયો
ન બ્રહ્મતઃ કિઞ્ચિદન્યદ્ગરીયઃ।
સોહં જાનન્બ્રહ્મતેજો યથાવ-
ન્ન સંવર્ત ગન્તુમિચ્છામિ શક્ર॥ ॥ 14-9-37 (92632)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ॥ 9 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-9-29 નાહં દૌર્બલ્યાદ્વૃત્રેણ જિત ઇતિ વક્તં સ્વસામર્થ્યમિન્દ્રો વહ્નિપ્રતિ વદતિ નગણ્ડિકાકારયોગં કરેણુમ્। નગં પર્વતં ડીયતે વિહાયસા ગચ્છતીતિ ડીઃ પક્ષી અલ્પો ડીર્ડિકા મક્ષિકામશકાદિસ્તસ્યા આકારેણ યોગોસ્યાસ્તીત્યેવંરૂપં અણું સૂક્ષ્મં કરેકુર્વે। કૃઞશ્છાન્દસં ભૌવાદિકત્વમ્। કરેણેતિપાઠે કરોમીત્યધ્યાહારઃ। પાર્થોધિં કરે કર્તુમગસ્ત્ય ઇવાહં પર્વતમપિ મશકીકર્તું સમર્થોસ્મીત્યર્થઃ। કુતસ્તર્હિ વૃત્રસ્ત્વાં નારાધિતવાનિત્યત આહ ન ચારિસોમં પ્રપિબામિ વહ્ને। અરિસોમં શત્રુદત્તં સોમમ્। ત્વયૈવ સ કુતી ન નિર્જિત ઇત્યત આહ ન ક્ષીણશક્તૌ પ્રહરામિ વજ્રમિત્યાદિના ન દણ્ડકાન્નારકાન્નો કલિઙ્ગાન્ન કરૂશાન્સોમં પ્રપિબામિ વહ્ને। ન દુર્બલાયાવસૃજામિ વજ્રં કો મે સુખી યઃ પ્રહરેન્મનુષ્યઃ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
14.10. અધ્યાયઃ 010
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રણ ગન્ધર્વમુખાત્સ્વેન યાજનાય બૃહસ્પતિવરણં ચોદિતેનાપિ મરુત્તેન તદનઙ્ગીકારે યજ્ઞવિઘાતાય સાટોપં યજ્ઞવાટં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ સંવર્તેન મરુત્તપ્રાર્થનયા વિદ્યાબલેનેન્દ્રાદીનાં સંસ્તમ્ભનમ્॥ 2 ॥ તતઃ સંવર્તાનુવર્તિનેન્દ્રેણ સભાનિર્માપણાદિના યજ્ઞનિર્વર્તનપૂર્વકં દેવેઃ સહ હવિર્ગ્રહણમ્॥ 3 ॥ વ્યાસેનૈવ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ મરુત્તયજ્ઞપ્રવૃત્તિપ્રકારકથનપૂર્વકં તચ્છિષ્ટદ્રવ્યાહરમએનાશ્વમેધકરણવિધાનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
ઇન્દ્ર ઉવાચ।
એવમેતદ્બ્રહ્મબલં ગરીયો
ન બ્રાહ્મણાત્કિઞ્ચિદન્યદ્રરીયઃ।
આવિક્ષિતસ્ય તુ બલં ન મૃષ્યે
વજ્રમસ્મૈ પ્રહરિષ્યામિ ઘોરમ્॥ 14-10-1 (92633)
ધૃતરાષ્ટ્ર ગચ્છ પ્રહિતો મરુત્તં
સંવર્તેન સઙ્ગતં તં વદસ્વ
બૃહસ્પતિં ત્વમુપશિક્ષસ્વ રાજ-
ન્વજ્રં વા તે પ્રહરિષ્યામિ ઘોરમ્॥ 14-10-2 (92634)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-10-3x (7778)
તતો ગત્વા ધૃતરાષ્ટ્રો નરેન્દ્રં
પ્રોવાચેદં વચનં વાસવસ્ય॥ 14-10-3 (92635)
ગન્ધર્વં માં ધૃતરાષ્ટ્રં નિબોધ
ત્વામાગતં વક્તુકામં નરેન્દ્ર।
ઐન્દ્રં વાક્યં શૃણુ મે રાજસિંહ
યત્પ્રાહ લોકાધિપતિર્મહાત્મા॥ 14-10-4 (92636)
બૃહસ્પતિં યાજકં ત્વં વૃણીષ્વ
વજ્રં વા તે પ્રહરિષ્યામિ ઘોરમ્।
વચશ્ચેદેતન્ન કરિષ્યસે મે
પ્રાહૈતદેતાવદચિન્ત્યકર્મા॥ 14-10-5 (92637)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-10-6x (7779)
ત્વં ચૈવૈતદ્વેત્થ પુરન્દરશ્ચ
વિશ્વેદેવા વસવશ્ચાશ્વિનૌ ચ।
મિત્રદ્રોહે નિષ્કૃતિર્નાસ્તિ લોકે
મહત્પાપં બ્રહ્મહત્યાસમં તત્॥ 14-10-6 (92638)
બૃહસ્પતિર્યાજયતાં મહેન્દ્રં
દેવશ્રેષ્ઠં વજ્રભૃતાં વરિષ્ઠમ્।
સંવર્તો માં યાજયિતાઽદ્ય રાજ-
ન્ન તે વાક્યં તસ્ય વા રોચયામિ॥ 14-10-7 (92639)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 14-10-8x (7780)
ઘોરો નાદઃ શ્રૂયતાં વાસવસ્ય
નભસ્તલે ગર્જતો રાજસિંહ।
વ્યક્તં વજ્રં મોક્ષ્યતે તે મહેન્દ્રઃ
ક્ષેમં રાજંશ્ચિન્ત્યતામેષ કાલઃ॥ 14-10-8 (92640)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-10-9x (7781)
ઇત્યેવમુક્તો ધૃતરાષ્ટ્રેણ રાજ-
ઞ્શ્રુત્વા નાદં નદતો વાસવસ્ય।
તપોનિત્યં ધર્મવિદાં વરિષ્ઠં
સંવર્તં તં જ્ઞાપયામાસ કાર્યમ્॥ 14-10-9 (92641)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-10-10x (7782)
પશ્યાત્માનં પ્લવમાનં ત્વમારા-
દધ્વા દૂરં તેન ન દૃશ્યતેઽદ્ય।
પ્રપદ્યેઽહં શર્મ વિપ્રેન્દ્ર ત્વત્તઃ
પ્રયચ્છ તસ્માદભયં વિપ્રમુખ્ય॥ 14-10-10 (92642)
અયમાયાતિ વે વજ્રી દિશો વિદ્યોતયન્દસ।
અમાનુષેણ ઘોરેણિ સદસ્યાસ્ત્રાસિતા હિ નઃ॥ 14-10-11 (92643)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-10-12x (7783)
ભયં શક્રાદ્વ્યેતુ તે રાજસિંહ
પ્રણોત્સ્યેઽહં ભયમેતત્સુઘોરમ્।
સંસ્તમ્ભિન્યા વિદ્યયા ક્ષિપ્રમેવ
મા ભૈસ્ત્વમસ્યાભિભવાત્પ્રતીતઃ॥ 14-10-12 (92644)
અહં સંસ્તમ્ભયિષ્યામિ મા ભૈસ્ત્વં શક્રતો નૃપ।
યર્વેષામેવ દેવાનાં ક્ષયિતાન્યાયુધાનિ મે॥ 14-10-13 (92645)
દિશો વજ્રં વ્રજતાં વાયુરેતુ
વર્ષં ભૂત્વા વર્ષતાં કાનનેષુ।
આપઃ પ્લવન્ત્વન્તરિક્ષે વૃથા ચ
સૌદામની દૃશ્યતે માઽપિ ભૈસ્ત્વમ્॥ 14-10-14 (92646)
વહ્નિર્દેવસ્ત્રાતુ વા સર્વતસ્તે
કામાન્સર્વાન્વર્ષતુ વાસવો વા।
વજ્રં તથા સ્થાપયતાં વધાય
મહાઘોરં પુવમાનં જલૌઘૈઃ॥ 14-10-15 (92647)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-10-16x (7784)
ઘોરઃ શબ્દઃ શ્રૂયતે વૈ મહાસ્વનો
વજ્રસ્યૈષ સહિતો મારુતેન।
આત્મા હિ મે પ્રવ્યથતે મુહુર્મુહુ-
ર્ન મે સ્વાસ્થ્યં જાયતે ચાદ્ય વિપ્ર॥ 14-10-16 (92648)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-10-17x (7785)
વજ્રાદુગ્રાદ્વ્યેતુ ભયં તવાદ્ય
વાતો ભૂત્વા વ્રજતુ નરેન્દ્ર વજ્રમ્।
ભયં ત્વક્ત્વા વરમન્યં વૃણીષ્વ
કં તે કામં તપસા સાધયામિ॥ 14-10-17 (92649)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-10-18x (7786)
ઇન્દ્રઃ સાક્ષાત્સહસાઽભ્યેતુ વિપ્ર
હવિર્યજ્ઞે પ્રતિગૃહ્ણાતુ ચૈવ।
સ્વંસ્વં હવિશ્ચૈવ જુષન્તુ દેવા
હુતં સોમં પ્રતિગૃહ્ણન્તુ ચૈવ॥ 14-10-18 (92650)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-10-19x (7787)
અયમિન્દ્રો હરિભિરાયાતિ રાજ-
ન્દેવૈઃ સર્વૈસ્ત્વરિતૈઃ સ્તૂયમાનઃ।
મન્ત્રાહૂતો યજ્ઞમિમં મયાઽદ્ય
પશ્યશ્વૈનં મન્ત્રવિસ્રસ્તકાયમ્॥ 14-10-19 (92651)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-10-20x (7788)
તતો દેવૈઃ સહિતો દેવરાજો
રથે યુઙ્ક્ત્વા તાન્હરીન્વાજિમુખ્યાન્।
આયાદ્યજ્ઞમથ રાજ્ઞઃ પિપાસુ-
રાવિક્ષિતસ્યાપ્રમેયસ્ય સોમમ્॥ 14-10-20 (92652)
તમાયાન્તં સહિતં દેવસઙ્ઘૈઃ
પ્રત્યુદ્યયૌ સપુરોધા મરુત્તઃ।
ચક્રે પૂજાં દેવરાજાય ચાગ્ર્યાં
યથાશાસ્ત્રં વિધિવત્પ્રીયમાણઃ॥ 14-10-21 (92653)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-10-22x (7789)
સુસ્વાગતં તે પુરુહૂતેહ વિદ્વ-
ન્યજ્ઞોઽપ્યયં સન્નિહિતે ત્વયીન્દ્ર।
શોશુભ્યતે બલવૃત્રઘ્ન ભૂયઃ
પિબસ્વ સોમં સુતમુદ્યતં મયા॥ 14-10-22 (92654)
મરુત્ત ઉવાચ। 14-10-23x (7790)
શિવેન માં પશ્ય નમશ્ચ તેઽસ્તુ
પ્રાપ્તો યજ્ઞઃ સફલં જીવિતં મે।
અયં યજ્ઞં કુરુતે મે સુરેન્દ્ર
બૃહસ્પતેરવરો જન્મના ચ। 14-10-23 (92655)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 14-10-24x (7791)
જાનામિ તે ગુરુમેનં તપોધનં
બૃહસ્પતેરનુજં તિગ્મતેજસમ્
યસ્યાહ્વાનાદાગતોઽહં નરેન્દ્ર
પ્રીતિર્મેઽદ્ય ત્વયિ મન્યુઃ પ્રનષ્ટઃ॥ 14-10-24 (92656)
સંવર્ત ઉવાચ। 14-10-25x (7792)
યદિ પ્રીતસ્ત્વમસિ વૈ દેવરાજ
તસ્માત્સ્વયં શાધિ યજ્ઞે વિધાનમ્।
સ્વયં સર્વાન્કુરુ ભાગાન્સુરેન્દ્ર
જાનાત્વયં સર્વલોકશ્ચ દેવ॥ 14-10-25 (92657)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-10-26x (7793)
એવમુક્તસ્ત્વાઙ્ગિરસેન શક્રઃ
સમાદિદેશ સ્વયમેવ દેવાન્।
સભાઃ ક્રિયન્તામાવસથાશ્ચ મુખ્યાઃ
સહસ્રશશ્ચિત્રભૂતાઃ સમૃદ્ધાઃ॥ 14-10-26 (92658)
ક્લૃપ્તાઃ સ્થૂણાઃ કુરુતારોહણાનિ
ગન્ધર્વાણામપ્સરસાં ચ શીઘ્રમ્।
યત્ર નૃત્યેરન્નપ્સરસઃ સમસ્તાઃ
સ્વર્ગોપમઃ ક્રિયતાં યજ્ઞવાટઃ॥ 14-10-27 (92659)
ઇત્યુક્તાસ્તે ચક્રુરાશુ પ્રતીતા
દિવૌકસઃ શક્રવાક્યાન્નરેન્દ્ર।
તતો વાક્યં પ્રાહ રાજાનમિન્દ્રઃ
પ્રીતો રાજન્પૂજ્યમાનો મરુત્તમ્॥ 14-10-28 (92660)
એષ ત્વયાઽહમિહ રાજન્સમેત્ય
યે ચાપ્યન્તે તવ પૂર્વે નરેન્દ્ર।
સર્વાશ્ચાન્યા દેવતાઃ પ્રીયમાણા
હવિસ્તુભ્યં પ્રતિગૃહ્ણન્તુ રાજન્॥ 14-10-29 (92661)
આગ્નેયં વૈ લોહિતમાલભન્તાં
વૈશ્વદેવં બહુરૂપં હિ રાજન્।
નિલં ચોક્ષાણં મેદ્યમપ્યાલભન્તાં
ચલચ્છિશ્નં સમ્પ્રદિષ્ટં દ્વિજાગ્ર્યાઃ॥ 14-10-30 (92662)
તતો યજ્ઞો વવૃધે તસ્ય રાજ-
ન્યત્ર દેવાઃ સ્વયમન્નાનિ જહ્રુઃ।
યસ્મિઞ્શક્રો બ્રાહ્મણૈઃ પૂજ્યમાનઃ
સદસ્યોઽભૂદ્ધરિમાન્દેવરાજઃ॥ 14-10-31 (92663)
તતઃ સંવર્તશ્ચૈત્યગતો માહાત્મા
યથા વહ્નિઃ પ્રજ્વલિતો દ્વિતીયઃ।
હવીંષ્યુચ્ચૈરાહ્વયન્દેવસઙ્ઘા-
ઞ્જુહાવાગ્નૌ મન્ત્રવત્સુપ્રતીતઃ॥ 14-10-32 (92664)
તતઃ પીત્વા બલભિત્સોમમગ્ર્યં
યે ચાપ્યન્તે સોમપા દેવસઙ્ઘાઃ।
સર્વેઽનુજ્ઞાતાઃ પ્રયયુઃ પાર્થિવેન
યથાજોષં તર્પિતાઃ પ્રીતિમન્તઃ॥ 14-10-33 (92665)
તતો રાજા જાતરૂપસ્ય રાશી-
ન્પદેપદે કારયામાસ હૃષ્ટઃ।
દ્વિજાતિભ્યો વિસૃજન્ભૂરિ વિત્તં
રરાજ વિત્તેશ ઇવારિહન્તા॥ 14-10-34 (92666)
તતો વિત્તં વિવિધં સન્નિધાય
યથોત્સાહં કારયિત્વા ચ કોશમ્।
અનુજ્ઞાતો ગુરુણાં સંનિવૃત્ત્ય
શશાસ ગામખિલાં સાગરાન્તામ્॥ 14-10-35 (92667)
એવંગુણઃ સમ્બભૂવેહ રાજા
યસ્ય ક્રતૌ તત્સુવર્ણં પ્રભૂતમ્।
તત્ત્વં સમાદાય નરેન્દ્ર વિત્તં
યજસ્વ દેવાંસ્તપનીયૈર્વિધાનૈઃ॥ 14-10-36 (92668)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-10-37x (7794)
તતો રાજા પાણ્ડવો હૃષ્ટરૂપઃ
શ્રુત્વા વાક્યં સત્યવત્યાઃ સુતસ્ય।
મનશ્ચક્રે તેન વિત્તેન યષ્ટું
તતોઽમાત્યૈર્મન્ત્રયામાસ ભૂયઃ॥ ॥ 14-10-37 (92669)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ॥ 10 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-10-6 મિત્રદ્રોહે નિષ્કૃતિર્વૈ યથેહ નાસ્તીતિ સદૈવવાદ ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-10-8 ક્ષમં રાજન્નિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-10-10 વિલોભ્યિ ચ્છિત્ત્વા મત્પ્રતિષ્ઠા દ્વિનેન્દ્રાઃ ઇતિ ક.ટ.થ.॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
14.11. અધ્યાયઃ 011
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ઇન્દ્રવૃત્રાસુરયુદ્ધપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ઇત્યુક્તે નૃપતૌ તસ્મિન્વ્યાસેનાદ્ભુતકર્મણા।
વાસુદેવો મહાતેજાસ્તતો વચનમાદદે॥ 14-11-1 (92670)
તં નૃપં દીનમનસં નિહતજ્ઞાતિબાન્ધવમ્।
ઉપપ્લુતમિવાદિત્યં સધૂમમિવ પાવકમ્॥ 14-11-2 (92671)
નિર્વિણ્ણમનસં પાર્થં જ્ઞાત્વા વૃષ્ણિકુલોદ્વહઃ।
આશ્વાસનન્ધર્મસુતં પ્રવક્તુમુપચક્રમે॥ 14-11-3 (92672)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-11-4x (7795)
સર્વં જિહ્મં મૃત્યુપદમજિહ્મં બ્રહ્મણઃ પદમ્।
એતાવાન્જ્ઞાનવિષયઃ કિં પ્રલાપઃ કરિષ્યતિ॥ 14-11-4 (92673)
નૈવ તેઽનુષ્ઠિતં કર્મ નૈવ તે શત્રવો જિતાઃ।
કથં શત્રું શરીરસ્તમાત્મનો નાવબુધ્યસે॥ 14-11-5 (92674)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ યથાધર્મં યથાશ્રુતમ્।
ઇન્દ્રસ્ય સહ વૃત્રેણ યથા યુદ્ધમવર્તત॥ 14-11-6 (92675)
વૃત્રેણ પૃથિવી વ્યાપ્તા પુરા કિલ નરાધિપ।
દૃષ્ટ્વા સ પૃથિવીં વ્યાપ્તાં ગન્ધસ્ય વિષયે હૃતે।
ધરાહરણદુર્ગન્ધો વિષયઃ સમપદ્યત॥ 14-11-7 (92676)
શતક્રતુશ્ચુકોપાથ ગન્ધસ્ય વિષયે હૃતે।
વૃત્રસ્ય સતતઃ ક્રુદ્ધો ઘોરં વજ્રમવાસૃજત્॥ 14-11-8 (92677)
સ વધ્યમાનો વજ્રેણ સુભૃશં ભૂરિતેજસા।
વિવેશ સહસા તોયં જગ્રાહ વિષયં તતઃ॥ 14-11-9 (92678)
અપ્સુ વૃત્રગૃહીતાસુ રસે ચ વિષયે હૃતે।
શતક્રતુરતિક્રુદ્ધસ્તત્ર વજ્રમવાસૃજત્॥ 14-11-10 (92679)
સ વધ્યમાનો વજ્રેણ તસ્મિન્નમિતતેજસા।
વિવેશ સહસા જ્યોતિર્જગ્રાહ વિષયં તતઃ॥ 14-11-11 (92680)
વ્યાપ્તે જ્યોતિષિ વૃત્રેણ રૂપેઽથ વિષયે હૃતે।
શતક્રતુરતિક્રુદ્ધસ્તત્ર વજ્રમવાસૃજત્॥ 14-11-12 (92681)
સ વદ્યમાનો વજ્રેણ તસ્મિન્નમિતતેજસા।
વિવેશ સહસા વાયું જગ્રાહ વિષયં તતઃ॥ 14-11-13 (92682)
વ્યાપ્તે વાયૌ તુ વૃત્રેણ સ્પર્શેઽથ વિષયે હૃતે।
શતક્રતુરતિક્રુદ્ધસ્તત્ર વજ્રમવાસૃજત્॥ 14-11-14 (92683)
સ વધ્યગાનો વજ્રેણ તસ્મિન્નમિતતેજસા।
આકાશમભિદુદ્રાવ જગ્રાહ વિષયં તતઃ॥ 14-11-15 (92684)
આકાશે વૃત્રભૂતેઽથ શબ્દે ચ વિષયે હૃતે।
શતક્રતુરભિક્રુદ્ધસ્તત્ર વજ્રમવાસૃજત્॥ 14-11-16 (92685)
સ વધ્યમાનો વજ્રેણ તસ્મિન્નમિતતેજસા।
વિવેશ સહસા શક્રં જગ્રાહ વિષયં તતઃ॥ 14-11-17 (92686)
તસ્ય વૃત્રગૃહીતસ્ય મોહઃ સમભવન્મહાન્।
રથન્તરેણ તં સામ્ના વસિષ્ઠઃ પ્રત્યબોધયત્॥ 14-11-18 (92687)
તતો વૃત્રં શરીરસ્થં જઘાન ભરતર્ષભ।
શતક્રતુરદૃશ્યેન વજ્રેણેતીહ નઃ શ્રુતમ્॥ 14-11-19 (92688)
ઇદં ધર્મ્યં રહસ્યં વૈ શક્રેણોક્તં મહર્ષિષુ।
ઋષિભિશ્ચ મમ પ્રોક્તં તન્નિબોધ જનાધિપ॥ ॥ 14-11-20 (92689)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ એકાદશોઽધ્યાયઃ॥ 11 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-11-2 ઉપપ્લુતં રાહુગ્રસ્તમ્॥ 7-11-4 જિહ્મં કામાદિ। મૃત્યુપદં સંસારપ્રાપકમ્। અજિહ્મં શમાદિ। બ્રહ્મણઃ પદં મોક્ષસ્ય પ્રાપકમ્। જ્ઞાનવિષયો હેયોપાદેયતયા જ્ઞાતવ્યોર્થઃ। આર્જવં બ્રહ્મણઃ પદમિતિ ઝ.ધ.પાઠઃ॥ 7-11-7 ધરાહરણનિસ્સાર ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
14.12. અધ્યાયઃ 012
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શારીરમાનસભેદનેન વ્યાધેર્દ્વૈવિધ્યાભિધાનપૂર્વકં તત્પરિહારોપાયકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વાસુદેવ ઉવાચ।
દ્વિવોધો જાયતે વ્યાધિઃ શારીરો માનસસ્તથા।
પરસ્પરં તયોર્જન્મ નિર્દ્વન્દ્વં નોપપદ્યતે॥ 14-12-1 (92690)
શરીરે જાયતે વ્યાધિઃ શરીરઃ સ નિગદ્યતે।
માનસે જાયતે વ્યાધિર્માનસસ્તુ નિગદ્યતે॥ 14-12-2 (92691)
શીતોષ્ણે ચૈવ વાયુશ્ચ ગુણા રાજઞ્શરીરજાઃ।
તેષાં ગુણાનાં સામ્યં ચેત્તદાહુઃ સ્વસ્થલક્ષણમ્॥ 14-12-3 (92692)
ઉષ્ણેન બાધ્યતે શીતં શીતેનોષ્ણં ચ બાધ્યતે॥ 14-12-4 (92693)
સત્વં રજસ્તમશ્ચેતિ ત્રય આત્મગુણાઃ સ્મૃતાઃ।
તેષાં ગુણાનાં સામ્યં ચેત્તદાહુઃ સ્વસ્થલક્ષણમ્॥ 14-12-5 (92694)
તેષામન્યતમોત્સેકે વિધાનમુપદિશ્યતે।
હર્ષેણ બાધ્યતે શોકો હર્ષઃ શોકેન બાધ્યતે॥ 14-12-6 (92695)
કશ્ચિદ્દુઃખે વર્તમાનઃ સુખસ્ય સ્મર્તુમિચ્છતિ।
કશ્ચિત્સુખે વર્તમાનો દુઃખસ્ય સ્મર્તુમિચ્છતિ॥ 14-12-7 (92696)
સ ત્વં ન દુઃખી દુઃખસ્ય ન સુખી સુસુખસ્ય વા।
સ્મર્તુમિચ્છસિ કૌન્તેય દૈવં હિ બલવત્તરમ્।
અથવા તે સ્વભાવોઽયં યેન પાર્થાવકૃષ્યસે॥ 14-12-8 (92697)
દૃષ્ટ્વા સભાગતાં કૃષ્ણામેકવસ્ત્રાં રજસ્વલામ્।
મિષતાં પાણ્ડવેયાનાં ન તસ્ય સ્મર્તુમિચ્છસિ॥ 14-12-9 (92698)
પ્રવ્રાજનં ચ નગરાદજિનૈશ્ચ વિવાસનમ્।
મહારણ્યનિવાસશ્ચ ન તસ્ય સ્મર્તુમિચ્છસિ॥ 14-12-10 (92699)
જટાસુરાત્પરિક્લેશશ્ચિત્રસેનેન ચાહવઃ।
સૈન્ધવાચ્ચ પરિક્લેશો ન તસ્ય સ્મર્તુમિચ્છસિ॥ 14-12-11 (92700)
પુનરજ્ઞાતચર્યાયાં કીચકેન પદા વધઃ।
યાજ્ઞસેન્યાસ્તથા પાર્થ ન તસ્ય સ્મર્તુમિચ્છસિ॥ 14-12-12 (92701)
યચ્ચ તે દ્રોણભીષ્માભ્યાં યુદ્ધમાસીદરિંદમ।
મનસૈકેન યોદ્ધવ્યં તત્તે યુદ્ધમુપસ્થિતમ્॥ 14-12-13 (92702)
તસ્માદભ્યુપગન્તવ્યં યુદ્ધાય ભરતર્ષભ।
પરમવ્યક્તરૂપસ્ય પારં યુક્ત્યા સ્વકર્મભિઃ॥ 14-12-14 (92703)
યત્ર નૈવ શરૈઃ કાર્યં ન ભૃત્યૈર્ન ચ બન્ધુભિઃ।
આત્મનૈકેન યોદ્ધવ્યં તત્તે યુદ્ધમુપસ્થિતમ્॥ 14-12-15 (92704)
તસ્મિન્નનિર્જિતે યુદ્ધે કામવસ્થાં ગમિષ્યસિ।
એતજ્જ્ઞાત્વા તુ કૌન્તેય કૃતકૃત્યો ભવિષ્યસિ॥ 14-12-16 (92705)
એથાં બુદ્ધિં વિનિશ્ચિત્ય ભૂતાનામાગતિં ગતિમ્।
પિતૃપૈતામહે વૃત્તે શાધિ રાજ્યં યથોચિતમ્॥ ॥ 14-12-17 (92706)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ॥ 12 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-12-3 શીતોષ્ણે કફપિત્તે વાયુર્વાતઃ તેષાં સામ્યે સ્વાસ્થ્યં વૈષમ્યે વ્યાધિર્ભવતીત્યર્થઃ॥ 7-12-4 શીતોષ્ણયોરન્યતરાવિક્યજં દોષ મિતરવર્ધકેનૌષધાદિનાપનયેદિત્યર્થઃ॥ 7-12-12 કીચકેન પરાભવ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-12-15 આત્મના મનસા॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
14.13. અધ્યાયઃ 013
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કામસ્ય શક્તિકથનેન દુર્જયત્વકથનપૂર્વકં તજ્જયોપાયકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વાસુદેવ ઉવાચ।
ન બાહ્યં દ્રવ્યમુત્સૃજ્ય સિદ્ધિર્ભવતિ ભારત।
શારીરં દ્રવ્યમુત્સૃજ્ય સિદ્ધિર્બવતિ વા ન વા॥ 14-13-1 (92707)
બાહ્યદ્રવ્યવિમુક્તસ્ય શારીરેષુ ચ ગૃહ્યતઃ।
યો ધર્મો યત્સુખં ચૈવ દ્વિષતામસ્તુ તત્તવ॥ 14-13-2 (92708)
દ્વ્યક્ષરસ્તુ ભવેન્મૃત્યુસ્ત્ર્યક્ષરં બ્રહ્મ શાશ્વતમ્।
મમેતિ દ્વ્યક્ષરો મૃત્યુર્નમમેતિ ચ શાશ્વતમ્॥ 14-13-3 (92709)
બ્રહ્મમૃત્યૂ તતો રાજન્નાત્મન્યેવ વ્યવસ્થિતૌ।
અદૃશ્યમાનૌ ભૂતાનિ યોધયેતામસંશયમ્॥ 14-13-4 (92710)
અવિનાશોઽસ્ય તત્ત્વસ્ય નિયતો યદિ ભારત।
ભિત્ત્વા શરીરં ભૂતાનામહિંસાં પ્રતિપદ્યતે॥ 14-13-5 (92711)
લબ્ધ્વા હિ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં સહસ્થાવરજઙ્ગમામ્।
મમત્વં યસ્ય નૈવ સ્યાત્કિં તયા સ કરિષ્યતિ॥ 14-13-6 (92712)
અથવા વસતઃ પાર્થ વને વન્યેન જીવતઃ।
મમતા યસ્ય વિત્તેષુ મૃત્યોરાંસ્યે સ વર્તતે॥ 14-13-7 (92713)
બ્રાહ્યાન્તરાણાં શત્રૂણાં સ્વભાવં પશ્ય ભારત।
યન્ન પશ્યતિ તદ્ભૂતં મુચ્યતે સ મહાભયાત્॥ 14-13-8 (92714)
કામાત્માનં ન પ્રશંસન્તિ લોકે
નેહાકામા કાચિદસ્તિ પ્રવૃત્તિઃ।
સર્વે કામા મનસોઽઙ્ગ પ્રભૂતા
યાન્પણ્ડિતઃ સંહરતે વિચિન્ત્ય।
ભૂયોભૂયો જન્મનોઽભ્યાસયોગા-
દ્યોગી યોગં સારમાર્ગં વિચિન્ત્ય॥ 14-13-9 (92715)
દાનં ચ વેદાધ્યયનં તપશ્ચ
કામ્યાનિ કર્માણિ ચ વૈદિકાનિ।
વ્રતં યજ્ઞાન્નિયમાન્ધ્યાનયોગા-
ન્કામેન યો નારભતે વિદિત્વા।
યદ્યચ્ચાયં કામયતે સ ધમો
નયો ધર્મો નિયમસ્તસ્ય મૂલમ્॥ 14-13-10 (92716)
અત્ર ગાથાઃ કામગીતાઃ કીર્તયન્તિ પુરાવિદઃ।
શૃણુ સઙ્કીર્ત્યમાનાસ્તા અખિલેન યુધિષ્ઠિર॥ 14-13-11 (92717)
કામ ઉવાચ। 14-13-12x (7796)
નાહં શક્યોઽનુપાયેન હન્તું ભૂતેન કેનચિત્॥ 14-13-12 (92718)
યો માં પ્રયતતે હન્તું જ્ઞાત્વા પ્રહરણે બલમ્।
તસ્ય તસ્મિન્પ્રહરણે પુનઃ પ્રાદુર્ભવામ્યહમ્॥ 14-13-13 (92719)
યો માં પ્રયતતે હન્તું યજ્ઞૈર્વિવિધદક્ષિણૈઃ।
જઙ્ગમેષ્વિવ ધર્માત્મા પુનઃ પ્રાદુર્ભવામ્યહમ્॥ 14-13-14 (92720)
યો માં પ્રયતતે હન્તું વેદૈર્વેદાન્તસાધનૈઃ।
સ્થાવરેષ્વિવ ભૂતાત્મા તસ્ય પ્રાદુર્ભવામ્યહમ્॥ 14-13-15 (92721)
યો માં પ્રયતતે હન્તું ધૃત્યા સત્યપરાક્રમઃ।
ભાવો ભવામિ તસ્યાહં સ ચ માં નાવબુધ્યતે॥ 14-13-16 (92722)
યો માં પ્રયતતે હન્તું તપસા સંશિતવ્રતઃ।
તતસ્પપસિ તસ્યથ પુનઃ પ્રાદુર્ભવામ્યહમ્॥ 14-13-17 (92723)
યો માં પ્રયતતે હન્તું મોક્ષમાસ્થાય પણ્ડિતઃ।
તસ્ય મોક્ષરતિસ્થસ્ય નૃત્યામિ ચ હસામિ ચ।
અવધ્યઃ સર્વભૂતાનામહમેકઃ સનાતનઃ॥ 14-13-18 (92724)
તસ્માત્ત્વમપિ તં કામં યજ્ઞૈર્વિવિધદક્ષિણૈઃ।
ધર્મે કુરુ મહારાજ તત્ર તે સ ભવિષ્યતિ॥ 14-13-19 (92725)
મા તે વ્યથાઽસ્તુ નિહતાન્બન્ધૂન્વીક્ષ્ય પુનઃપુનઃ।
ન શક્યાસ્તે પુનર્દ્રષ્ટ્રં યેઽહતાસ્મિન્રણાજિરે॥ 14-13-20 (92726)
સ ત્વમિષ્ટ્વા મહાયજ્ઞૈઃ સમૃદ્ધૈરાપ્તદક્ષિણૈઃ।
કીર્તિં લોકે પરાં પ્રાપ્ય ગતિમગ્ર્યાં ગમિષ્યસિ॥ ॥ 14-13-21 (92727)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ॥ 13 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-13-1 ન બાહ્યસ્ય રાજ્યાદેરર્થસ્ય ત્યાગાત્ત્યગ્ગી ભવતિ કિન્તુ શરીરં કામાદિકં ત્યક્ત્વૈવ સિદ્ધિર્મોક્ષઃ નવેતિ શુષ્કવૈરાગ્યવતો વિવેકશૂન્યસ્ય સિદ્ધ્યભાવં સૂચયતિ। ઉત્સૃજ્ય સિદ્ધિર્ભવતિ ભારતેતિક.ધ.પાઠઃ॥ 7-13-2 ગૃદ્ધ્ય સક્તસ્ય યો ધર્મઃ સઃ અધર્મએવ યત્સુખં તદ્દુઃખમેવ॥ 7-13-3 મમ ત્વં સંસારહેતુઃ તદભાવો બ્રહ્મપ્રાપ્તિહેતુરિત્યર્થઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
14.14. અધ્યાયઃ 014
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વ્યાસનારદકૃષ્ણાદિભિર્બન્ધુનિધનપરિશોચિનો યુધિષ્ઠિરસ્ય સમાશ્વાસનેન તત્રાન્તર્ધાનમ્॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્મિદીનામૌર્ધ્વદેહિકદાનેન હાસ્તિનનગરપ્રવેશઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવં બહુવિધૈર્વાક્યૈર્મુનિભિસ્તૈસ્તપોધનૈઃ।
સમાશ્વસ્ત રાજર્ષિર્હિતબન્ધુર્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-14-1 (92728)
સોઽનુનીતો ભગવતા વિષ્ટરશ્રવસા સ્વયમ્।
દ્વૈપાયનેન કૃષ્ણેનિ દેવસ્થાનેન ચાભિભૂઃ॥ 14-14-2 (92729)
નારદેનાથ ભીમેન નકુલેન ચ પાર્થિવ।
કૃષ્ણયા સહદેવેન વિજયેન ચ ધીમતા॥ 14-14-3 (92730)
અન્યૈશ્ચ પુરુષવ્યાઘ્રૈર્બ્રાહ્મણૈઃ શાસ્ત્રદૃષ્ટિભિઃ।
વ્યજહાચ્છોકજં દુઃખં સન્તાપં ચૈવ માનસમ્॥ 14-14-4 (92731)
અર્ચયામાસ દેવાંશ્ચ બ્રાહ્મણાંશ્ચ યુધિષ્ઠિરઃ।
કૃત્વાઽથ પ્રેતકાર્યાણિ સર્વેષાં કુરુનન્દનઃ।
અન્વશાસચ્ચ ધર્માત્મા પૃથિવીં સાગરામ્બરામ્॥ 14-14-5 (92732)
પ્રશાન્તચેતાઃ કૌરવ્યઃ સ્વરાજ્યં પ્રાપ્ય કેવલમ્।
વ્યાસં ચ નારદં ચૈવ તાંશ્ચાન્યાનબ્રવીન્નૃપઃ॥ 14-14-6 (92733)
આશ્વાસિતોઽહં પ્રાગ્વૃદ્ધૈર્ભવદ્ભિર્મુનિપુઙ્ગવૈઃ।
ન સૂક્ષ્મમપિ મે કિઞ્ચિદ્વ્યલીકમિહ વિદ્યતે॥ 14-14-7 (92734)
અર્થશ્ચ સુમહાન્પ્રાપ્તો યેન યક્ષ્યામિ દેવતાઃ।
પુરસ્કૃત્યાદ્ય ભવતઃ સમાનેષ્યામહે મખમ્॥ 14-14-8 (92735)
હિમવન્તં ત્વયા ગુપ્તા ગમિષ્યામઃ પિતામહ।
બહ્વાશ્ચર્યો હિ દેશઃ સ શ્રૂયતે દ્વિજસત્તમ॥ 14-14-9 (92736)
તથા ભગવતા ચિત્રં કલ્યાણં બહુ ભાષિતમ્।
દેવર્ષિણા નારદેન દેવસ્થાનેન ચૈવ હ॥ 14-14-10 (92737)
નાભાગધેયઃ પુરુષઃ કશ્ચિદેવંવિધાન્ગુરૂન્।
લભતે વ્યસનં પ્રાપ્ય સુહૃદઃ સાધુસમ્મતાન્॥ 14-14-11 (92738)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-14-12x (7797)
એવમુક્તાસ્તુ તે રાજ્ઞા સર્વ એવ મહર્ષયઃ।
અભ્યનુજ્ઞાપ્ય રાજાનં તથોભૌ કૃષ્ણફલ્ગુનૌ॥ 14-14-12 (92739)
પશ્યતામેવ સર્વેષાં તત્રૈવાદર્શનં યયુઃ।
તતો ધર્મસુતો રાજા તત્રૈવોપાવિશત્પ્રભુઃ॥ 14-14-13 (92740)
એવં નાતિમહાન્કાલઃ સ તેષાં સંન્યવર્તત।
કુર્વતાં શૌચકાર્યાણિ ભીષ્મસ્ય નિધને તદા।
મહાદાનાનિ વિપ્રેભ્યો દદતામૌર્ધ્વદેહિકમ્॥ 14-14-14 (92741)
ભીષ્મકર્ણપુરોગાણાં કુરૂણાં કુરુસત્તમ।
સહિતો ધૃતરાષ્ટ્રેણ સ દદાવૌર્ધ્વદેહિકમ્॥ 14-14-15 (92742)
તતો દત્ત્વા બહુધનં વિપ્રેભ્યઃ પાણ્ડવર્ષભઃ।
ધૃતારાષ્ટ્રં પુરુસ્કૃત્ય વિવેશ ગજસાહ્વયમ્॥ ॥ 14-14-16 (92743)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ॥ 14 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
14.15. અધ્યાયઃ 015
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વૈશંપાયેન જનમેજયંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરસ્ય પ્રજાપાલનકાલે પ્રજાદીનામભ્યુદયપ્રકારવર્ણનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ સમાશ્વાસ્ય પિતરં પ્રજ્ઞાચક્ષુષમીશ્વરમ્।
અન્વશાસત ધર્માત્મા પૃથિવીં ભ્રાતૃભિઃ સહ॥ 14-15-1 (92744)
યથા મનુર્મહારાજો રામો દાશરથિર્યથા।
તથા ભરતસિંહોઽપિ પાલયામાસ મેદિનીમ્॥ 14-15-2 (92745)
નાધર્મ્યમભવત્તત્ર સર્વો ધર્મરુચિર્જનઃ।
બભૂવ નરશાર્દૂલ યથા કૃતયુગે તથા॥ 14-15-3 (92746)
કલિમાસન્નમાવિષ્ટં નિવાર્ય નૃપનન્દનઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો ધીમાન્બભૌ ધર્મબલોદ્ધતઃ॥ 14-15-4 (92747)
વવર્ષ ભગવાન્દેવઃ કાલે દેશે યથેપ્સિતમ્।
નિરામયં જગદભૂત્ક્ષુત્પિપાસે ન કિઞ્ચન॥ 14-15-5 (92748)
આધિર્નાસ્તિ મનુષ્યાણાં વ્યસને નાભવન્મતિઃ।
બ્રાહ્મ્ણપ્રમુખા વર્ણાસ્તે સ્વધર્મોત્તરાઃ શુભાઃ॥ 14-15-6 (92749)
ધર્મસત્યપ્રધાનાશ્ચ સત્યં સદ્વિષયાન્વિતમ્।
ધર્માસનસ્થઃ સદ્ભિઃ સ સ્ત્રીબાલાતુરવૃદ્ધકાન્।
વર્ણક્રમાન્પૂર્ણભૃતાન્સાકલ્યાદ્રક્ષણોદ્યતઃ॥ 14-15-7 (92750)
અવૃત્તિવૃત્તિદાનાદ્યૈર્યજ્ઞાદ્યૈર્વ્યાધિતૈરપિ।
આમુષ્મિકં ભયં નાસ્તિ લૌકિકં કૃતમેવ॥ 14-15-8 (92751)
સ્વર્ગલોકોપમો લોકસ્તદા તસ્મિન્પ્રશાસતિ।
બભૂવ સુખમેવાગ્રં તદ્વિશિષ્ટતરં પરમ્॥ 14-15-9 (92752)
નાર્યઃ પતિવ્રતાઃ સર્વા રૂપવત્યઃ સ્વલંકૃતાઃ।
યથોક્તવૃત્તાઃ સ્વગુણૈર્બભૂવુઃ પ્રીતિહેતવઃ॥ 14-15-10 (92753)
પુમાંસઃ પુણ્યશીલાઢ્યાઃ સ્વંસ્વં ધર્મમનુવ્રતાઃ।
સુખિનઃ સૂક્ષ્મમપ્યેનો ન કુર્વન્તિ કદાચન॥ 14-15-11 (92754)
સર્વે નરાંશ્ચ નાર્યશ્ચ સતતં પ્રિયવાદિનઃ।
અજિહ્મમનસઃ શુક્લા બભૂવુઃ શ્રમવર્જિતાઃ॥ 14-15-12 (92755)
ભૂષિતાઃ કુણ્ડલૈર્હારૈઃ કટકૈઃ કટિસૂત્રકૈઃ।
સુવાસસઃ સુગન્ધાઢ્યાઃ પ્રાયશઃ પૃથિવીતલે॥ 14-15-13 (92756)
સર્વે બ્રહ્મવિદો વિપ્રાઃ સર્વત્ર પરિનિષ્ઠિતાઃ।
વલીપલિતહીનાસ્તુ સુખિનો દીર્ઘદર્શિનઃ॥ 14-15-14 (92757)
ઇચ્છા ન જાયતેઽન્યત્ર વર્ણેષુ ન ચ સઙ્કરઃ।
મનુષ્યાણાં મહારાજ મર્યાદા સુવ્યવસ્થિતા॥ 14-15-15 (92758)
તસ્મિઞ્શાસતિ રાજેન્દ્રે મૃગવ્યાલસરીસૃપાઃ।
અન્યોન્યમપિ ચાન્યેષુ ન બાધન્તે કદાચન॥ 14-15-16 (92759)
ગાવઃ સુક્ષીરભૂયિષ્ઠાઃ સુસ્વવાલમુખોદરાઃ।
અપીડિતાઃ કર્ષકાદ્યૈર્હૃતવ્યાધિકવત્સકાઃ॥ 14-15-17 (92760)
અવન્ધ્યકાલા મનુજાઃ પુરુષાર્થેષુ ચ ક્રમાત્।
વિષયેષ્વનિષિદ્ધેષુ વેદશાસ્ત્રેષુ ચોદ્યતાઃ॥ 14-15-18 (92761)
સુવૃત્તા વૃષભાઃ પુષ્ટા રસનાભાઃ સુખોદયાઃ॥ 14-15-19 (92762)
અતીવ મધુરઃ શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચાતિસુખં રસમ્।
કરૂપં દૃષ્ટિક્ષમં રમ્યં મનોજ્ઞં ગન્ધવદ્બભૌ॥ 14-15-20 (92763)
ધર્માર્થકામસંયુક્તં મોક્ષાભ્યુદયસાધનમ્।
પ્રહ્લાદજનનં પુણ્યં સમ્બભૂવાથ માનસમ્॥ 14-15-21 (92764)
સ્થાવરા બહુપુષ્પાઢ્યાઃ ફલચ્છાયાવહાસ્તથા।
સુસ્પર્શા વિષહીનાશ્ચ સુપત્રત્વક્પ્રરોહિણઃ॥ 14-15-22 (92765)
મનોનુકૂલાઃ સર્વેષાં ચેષ્ટાભૂતાપવર્જિતાઃ।
તથા બભૂવ રાજર્ષિસ્તદ્વૃત્તમભવદ્ભુવિ॥ 14-15-23 (92766)
સર્વલક્ષણસમ્પન્નાઃ પાણ્ડવા ધર્મચારિણઃ।
જ્યેષ્ઠાનુવર્તિનઃ સર્વે બભૂવુઃ પ્રિયદર્શનાઃ॥ 14-15-24 (92767)
સિંહોરસ્કા જિતક્રોધાસ્તેજોબલસમન્વિતાઃ।
આજાનુબાહવઃ સર્વે દાનશીલા જિતેન્દ્રિયાઃ॥ 14-15-25 (92768)
તેષુ શાસત્સુ ધરણીમૃતવઃ સ્વગુણૈર્બભુઃ।
સુખોદયાય વર્તન્તે ગ્રહાસ્તારાગણૈઃ સહ॥ 14-15-26 (92769)
મહી ચ સસ્યબહુલા સર્વરત્નગુણોદયા।
કામધુગ્ધેનુવદ્ભોગાન્ફલન્તિ સ્મ સહસ્રધા॥ 14-15-27 (92770)
મન્વાદિભિઃ કૃતાઃ પૂર્વં મર્યાદા માનવેષુ યાઃ।
અનતિક્રમ્ય તાઃ સર્વાઃ કુલેષુ સમયાનિ ચ।
અન્વશાસત રાજાનો ધર્મપુત્રપ્રિયંકરાઃ॥ 14-15-28 (92771)
મહાકુલાનિ ધર્મિષ્ઠા વર્ધયન્તો વિશેષતઃ।
મનુપ્રણીતયા વૃત્ત્યા તેઽન્વશાસનસુન્ધરામ્॥ 14-15-29 (92772)
રાજવૃત્તિર્હિ સા શશ્વદ્ધર્મિષ્ઠાઽભૂન્મહીતલે।
પ્રાયો લોકમતિસ્તાન રાજવૃત્તાનુગામિની॥ 14-15-30 (92773)
એવં ભારતવર્ષં સ્વં રાજા સ્વર્ગં સુરેન્દ્રવત્।
શશાસ જિષ્ણુના સાર્ધં ગોત્રાં ગાણ્ડીવધન્વન'॥ ॥ 14-15-31 (92774)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ॥ 15 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-15-31 શશાસ વિષ્ણુના સાર્ધં ગુપ્તો ગાણ્ડીવધન્વનેતિ થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
14.16. અધ્યાયઃ 016
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન કુરુવિજયાનન્તરં હાસ્તિનપુરે કૃષ્ણાર્જુનવિહારપ્રકારવર્ણનમ્॥ 1 ॥ કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરે સ્વસ્ય નિજનગરજિગમિષાનિવેદનચોદના॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
વિજિતે પાણ્ડવેયૈસ્તુ પ્રશાન્તે ચ દ્વિજોત્તમ।
રાષ્ટ્રે તે ચત્રતુર્વીરૌ વાસુદેવધનંજયૌ॥ 14-16-1 (92775)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-16-2x (7798)
વિજિતે પાણ્ડવૈ રાજન્પ્રશાન્તે ચ વિશામ્પતૌ।
રાષ્ટ્રે બભૂવતુર્હૃષ્ટૌ વાસુદેવધનંજયૌ॥ 14-16-2 (92776)
વિજહ્રાતે મુદા યુક્તૌ દિવિ દેવશ્વરાવિવ।
તૌ વનેષુ વિચિત્રેષુ પર્વતેષુ સસાનુષુઃ॥ 14-16-3 (92777)
તીર્થેષુ ચૈવ પુણ્યેષુ પલ્વલેષુ નદીષુ ચ।
ચંક્રમ્યમાણૌ સંહૃષ્ટાવશ્વિનાવિવ નન્દને॥ 14-16-4 (92778)
ઇન્દ્રપ્રસ્થે મહાત્માનૌ રેમાતે કૃષ્ણપાણ્ડવૌ।
પ્રવિશ્ય તાં સભાં રમ્યાં વિજહ્રાતે ચ ભારત॥ 14-16-5 (92779)
તત્ર યુદ્ધકથાશ્ચિત્રાઃ પરિક્લેશાંશ્ચ પાર્થિવ।
કથાયોગે કથાયોગે કથયામાસતુઃ સદા॥ 14-16-6 (92780)
ઋષીણાં દેવતાનાં ચ વંશાંસ્તાવાહતુઃ સદા।
પ્રીયમાણૌ મહાત્માનૌ પુરાણાવૃષિસત્તમૌ॥ 14-16-7 (92781)
મધુરાસ્તુ કથાશ્ચિત્રાશ્ચિત્રાર્થપદનિશ્ચયાઃ।
નિશ્ચયજ્ઞઃ સ પાર્થાય કથયામાસ કેશવઃ॥ 14-16-8 (92782)
પુત્રશોકાભિસંતપ્તં જ્ઞાતીનાં ચ સહસ્રશઃ।
કથાભિઃ શમયામાસ પાર્તં શૌરિર્જનાર્દનઃ॥ 14-16-9 (92783)
સ તમાશ્વાસ્ય વિધિવદ્વિધાનજ્ઞો મહાતપાઃ।
અપહૃત્યાત્મનો ભારં વિશશ્રામેવ સાત્વતઃ॥ 14-16-10 (92784)
તતઃ કથાન્તે ગોવિન્દો ગુડાખેશમુવાચ હ।
સાન્ત્વયઞ્શ્લક્ષ્ણયા વાચા હેતુયુક્તમિદં વચઃ॥ 14-16-11 (92785)
વિજિતેયં ધરા કૃત્સ્ના સવ્યસાચિન્પરંતપ।
ત્વદ્બાહુબલામાશ્રિત્ય રાજ્ઞા ધર્મસુતેન હ॥ 14-16-12 (92786)
અસપત્નાં મહીં ભુઙ્ક્તે ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનાનુભાવેન યમયોશ્ચ નરોત્તમ॥ 14-16-13 (92787)
ધર્મેણિ રાજ્ઞા ધર્મજ્ઞ પ્રાપ્તં રાજ્યમકણ્ટકમ્।
ધર્મેણ નિહતઃ સઙ્ખ્યે સ ચ રાજા સુયોધનઃ॥ 14-16-14 (92788)
અધર્મરુચયો લુબ્ધાઃ સદા ચાપ્રિયવાદિનઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રા દુરાત્માનઃ સાનુબન્ધા નિપાતિતાઃ॥ 14-16-15 (92789)
પ્રશાન્તામખિલાં પાર્થ પૃથિવીં પૃથિવીપતિઃ।
ભુઙ્ક્તે ધર્મસુતો રાજા ત્વયા ગુપ્તઃ કુરૂદ્વહ॥ 14-16-16 (92790)
રમે ચાહં ત્વયા સાર્ધમરણ્યેષ્વપિ પાણ્ડવ।
કિમુ યત્ર જનોઽયં વૈ પૃથા ચામિત્રકર્મન॥ 14-16-17 (92791)
યત્ર ધર્મસુતો રાજા યત્ર યત્ર ભીમો મહાબલઃ।
યત્ર માદ્રવતીપુત્રૌ રતિસ્તત્ર પરા મમ॥ 14-16-18 (92792)
તથૈવ સ્વર્ગલોકેષુ સભોદ્દેશેષુ કૌરવ।
રમણીયેષુ પુષ્ણેષુ સહિતસ્ય ત્વયાઽનધ॥ 14-16-19 (92793)
કાલો મહાંસ્ત્વતીતો મે શૂરસૂનુમપશ્યતઃ।
બલદેવં ચ કૌરવ્યં તથાઽન્યાન્વૃષ્ણિપુઙ્ગવાન્॥ 14-16-20 (92794)
સોહં ગન્તુમભીપ્સામિ પુરીં દ્વારાવતીં પ્રતિ।
રોચતાં ગમનં તુભ્યં મમાપિ પુરુષર્ષભ॥ 14-16-21 (92795)
ઉક્તો બહુવિધં રાજા તત્રતત્ર યુધિષ્ઠિરઃ।
સહ ભીષ્મેણ યદ્યુક્તમસ્માભિઃ શોકર્શિતઃ॥ 14-16-22 (92796)
શિષ્ટો યુધિષ્ઠિરોઽસ્માભિઃ શાસ્તા સન્નપિ પાણ્ડવઃ।
તેન તત્તુ વચઃ સમ્યગ્ગૃહીતં સુમહાત્મના॥ 14-16-23 (92797)
ધર્મપુત્રે હિ ધર્મજ્ઞે કૃતજ્ઞે સત્યવાદિનિ।
સત્યં ધર્મો મતિશ્ચાગ્ર્યા સ્થિતિશ્ચ સતતં સ્થિરા॥ 14-16-24 (92798)
તત્ર ગત્વા મહાત્માનં યદિ તે રોચતેઽર્જુન।
અસ્મદ્ગમનસંયુક્તં વચો બ્રૂહિ જનાધિપમ્॥ 14-16-25 (92799)
ન હિ તસ્યાપ્રિયં કુર્યાં પ્રાણત્યોગેઽપ્યુપસ્થિતે।
કુતો ગન્તું મહાબાહો પુરીં દ્વારાવતીં પ્રતિ॥ 14-16-26 (92800)
સર્વં ત્વિદમહં પાર્ત ત્વત્પ્રીતિહિતકામ્યયા।
બ્રવીમિ સત્યં કૌરવ્ય ન મિથ્યૈતત્કથઞ્ચન॥ 14-16-27 (92801)
પ્રયોજનં ચ નિર્વૃત્તમિહ વાસેન મેઽર્જુન।
ધાર્તરાષ્ટ્રો હતો રાજા સબલઃ સપદાનુગઃ॥ 14-16-28 (92802)
પૃથિવી ચ વશે તાત ધર્મપુત્રસ્ય ધીમતઃ।
સ્થિતા સમુદ્રવસના સશૈલવનકાનના॥ 14-16-29 (92803)
ચિતા રત્નૈર્બહુવિધૈઃ કુરુરાજસ્ય પાણ્ડવ।
ધર્મેણ રાજા ધર્મજ્ઞઃ પાતુ સર્વાં વસુન્ધરામ્॥ 14-16-30 (92804)
ઉપાસ્યમાનો મુનિભિઃ સિદ્ધૈશ્ચાપિ મહાત્મભિઃ।
સ્તૂયમાનશ્ચ સતતં બન્દિભિર્ભરતર્ષભ॥ 14-16-31 (92805)
તં મયા સહ ગત્વાઽદ્ય રાજાનં કુરુવર્ધનમ્।
આપૃચ્છ કુરુશાર્દૂલ ગમનં દ્વારકાં પ્રતિ॥ 14-16-32 (92806)
ઇદં શરીરં વસુ યચ્ચ મે ગૃહે
નિવેદિતં પાર્થ સદા યુધિષ્ઠિરે।
પ્રિયશ્ચ માન્યશ્ચ હિ મે યુધિષ્ઠિરઃ
સદા કુરૂણામધિપો મહામતિઃ॥ 14-16-33 (92807)
પ્રયોજનં ચાપિ નિવાસકારણે
ન વિદ્યતે મે ત્વદૃતે નૃપાત્મજ।
સ્થિતા હિ પૃથ્વી તવ પાર્થ શાસને
ગુરોઃ સુવૃત્તસ્ય યુધિષ્ઠિરસ્ય ચ॥ 14-16-34 (92808)
ઇતીદમુક્તઃ સ તદા મહાત્મના
જનાર્દનેનામિતવિક્રમોઽર્જુનઃ।
તથેતિ દુઃખાદિવ વાક્યમૈરય-
જ્જનાર્દનં સમ્પ્રતિપૂજ્ય પાર્થિવ॥ ॥ 14-16-35 (92809)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અશ્વમેધપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ॥ 16 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-16-4 શૈલેષુ ગહ્વરારણ્યે પલ્વલેષ્વિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
14.17. અધ્યાયઃ 017
અથાનુગીતાપર્વ ॥ 2 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન કૃષ્ણંપ્રતિ પૂર્વોપદિષ્ટગીતાર્થસ્ય વિસ્મરણોક્ત્યા પુનસ્તદુપદેશપ્રાર્થના॥ 1 ॥ કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ સ્વસ્મૈ બ્રાહ્મણોક્તસિદ્ધકાશ્યપસંવાદાનુવાદઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
સભાયાં વસતોસ્તત્ર નિહત્યારીન્મહાત્મનોઃ।
કેશવાર્જુનયોઃ કા નુ કથા સમભવદ્દ્વિજ॥ 14-17-1 (92810)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-17-2x (7799)
કૃષ્ણેન સહિતઃ પાર્થઃ સ્વં રાજ્યં પ્રાપ્ય કેવલમ્।
તસ્યાં સભાયાં દિવ્યાયાં વિજહાર મુદા યુતઃ॥ 14-17-2 (92811)
તત્ર કઞ્ચિત્સભોદ્દેશં સ્વર્ગોદ્દેશસમં નૃપ।
યદૃચ્છયા તૌ મુદિતૌ જગ્મતુઃ સ્વજનાવૃતૌ॥ 14-17-3 (92812)
તતઃ પ્રતીતઃ કૃષ્ણેન સહિતઃ પાણ્ડવોઽર્જુનઃ।
નિરીક્ષ્ય તાં સભાં રમ્યામિદં વચનમબ્રવીત્॥ 14-17-4 (92813)
વિદિતં મે મહાબાહો સઙ્ગ્રામે સમુપસ્થિતે।
મહાત્મ્યં દેવકીપુત્ર તચ્ચ તે રૂપમૈશ્વરમ્॥ 14-17-5 (92814)
યત્તુ તદ્ભવતા પ્રોક્તં પુરા કેશવ સૌહૃદાત્।
તત્સર્વં પુરુષવ્યાઘ્ર નષ્ટં મે વ્યગ્રચેતસઃ॥ 14-17-6 (92815)
મમ કૌતૂહલં ત્વસ્તિ તેષ્વર્થેષુ પુનઃ પુનઃ।
ભવાંસ્તુ દ્વારકાં ગન્તા નચિરાદિવ માધવ॥ 14-17-7 (92816)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-17-8x (7800)
એવમુક્તસ્તુ તં કૃષ્ણઃ ફાલ્ગુનં પ્રત્યભાષત।
પરિષ્વજ્ય મહાતેજા વચનં વદતાંવરઃ॥ 14-17-8 (92817)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-17-9x (7801)
શ્રાવિતસ્ત્વં મયા ગુહ્યં જ્ઞાપિતશ્ચ સનાતનમ્।
ધર્મં સ્વરૂપિણં પાર્ત સર્વલોકાંશ્ચ શાશ્વતાન્॥ 14-17-9 (92818)
અબુદ્ધ્યા યન્ન ગૃહ્ણીતાસ્તન્મે સુમહદપ્રિયમ્।
ન ચ સાઽદ્ય પુનર્ભૂયઃ સ્મૃતિર્મે સમ્ભવિષ્યતિ॥ 14-17-10 (92819)
નૂનમશ્રદ્દધાનોઽસિ દુર્મેધા હ્યસિ પાણ્ડવ।
ન ચ શક્યં પુનર્વક્તુમશેષેણ ધનંજય॥ 14-17-11 (92820)
સ હિ ધર્મઃ સુપર્યાપ્તો બ્રહ્મણઃ પદવેદને।
ન શક્યં તન્મયા ભૂયસ્તથા વક્તુમશેષતઃ॥ 14-17-12 (92821)
પરં હિ બ્રહ્મ કથિતં યોગયુક્તેન તન્મયા।
ઇતિહાસં તુ વક્ષ્યામિ તસ્મિન્નર્થે પુરાતનમ્॥ 14-17-13 (92822)
યથા તાં બુદ્ધિમાસ્થાય ગતિમગ્ર્યાં ગમિષ્યસિ।
શૃણુ ધર્મભૃતાંશ્રેષ્ઠ ગદતઃ સર્વમેવ મે॥ 14-17-14 (92823)
આગચ્છદ્બ્રાહ્મણઃ કશ્ચિત્સ્વર્ગલોકાદરિંદમ।
બ્રહ્મલોકાચ્ચ દુર્ધર્ષઃ સોસ્માભિઃ પૂજિતોઽભવત્॥ 14-17-15 (92824)
અસ્માભિઃ પરિપૃષ્ઠશ્ચ યદાહ ભરતર્ષભ।
દિવ્યેન વિધિના પાર્થ તચ્છૃણુષ્વાવિચારયન્॥ 14-17-16 (92825)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-17-17x (7802)
મોક્ષધર્મં સમાશ્રિત્ય કૃષ્ણ યન્માઽનુપૃચ્છસિ।
ભૂતાનામનુકમ્પાર્થં મન્મોહચ્છેદનં વિભો॥ 14-17-17 (92826)
તત્તેઽહં સમ્પ્રવક્ષ્યામિ યથાવન્મધુસૂદન।
શૃણુષ્વાવહિતો ભૂત્વા ગદતો મમ માધવ॥ 14-17-18 (92827)
કશ્ચિદ્વિપ્રસ્તપોયુક્તઃ કાશ્યપો ધર્મવિત્તમઃ।
આસસાદ દ્વિજં કંચિદ્ધર્માણામાગતાગમમ્॥ 14-17-19 (92828)
ગતાગમં સુબહુશો જ્ઞાનવિજ્ઞાનપારગમ્।
લોકતત્ત્વાર્થકુશલં જ્ઞાતરં સુખદુઃખયોઃ॥ 14-17-20 (92829)
જાતિસ્મરણતત્ત્વજ્ઞં કોવિદં પાપપુણ્યયોઃ।
દ્રષ્ટારમુચ્ચનીચાનાં કર્મભિર્દેહિનાં ગતિમ્॥ 14-17-21 (92830)
ચરન્તં મુક્તવત્સિદ્ધં પ્રશાન્તં સંયતેન્દ્રિયમ્।
દીપ્યમાનં શ્રિયા બ્રાહ્મયા ક્રમમાણં ચ સર્વશઃ॥ 14-17-22 (92831)
અન્તર્ધાનગતિજ્ઞં ચ શ્રુત્વા તત્ત્વેન કાશ્યપઃ।
તથૈવાન્તર્હિતૈઃ સિદ્ધૈર્યાન્તં ચક્રધરૈઃ સહ॥ 14-17-23 (92832)
સમ્ભાષમાણમેકાન્તે સમાસીનં ચ તૈઃ સહ।
યદૃચ્છયા ચ ગચ્છન્તમસક્તં પવનં યથા॥ 14-17-24 (92833)
તં સમાસાદ્ય મેધાવી સ તદા દ્વિજસત્તમઃ।
ચરણૌ ધર્મકામો વૈ સ તસ્ય સુસમાહિતઃ।
પ્રતિપદે યથાન્યાયં ભક્ત્યા પરમયા યુતઃ॥ 14-17-25 (92834)
વિસ્મિતશ્ચાદ્ભુતં દૃષ્ટ્વા કાશ્યપસ્તં દ્વિજોત્તમમ્।
પરિચારેણ મહતા ગુરું તં પર્યતોષયત્॥ 14-17-26 (92835)
ઉપપન્નં ચ તત્સર્વં શ્રુતચારિત્રસંયુતમ્।
ભૌમેનાતોષયચ્ચૈનં ગુરુવૃત્તિં સમાસ્થિતઃ॥ 14-17-27 (92836)
તસ્મૈ તુષ્ટઃ સ શિષ્યાય યત્પ્રસન્નોઽબ્રવીદ્ગુરુઃ।
સિદ્ધિં પરામભિપ્રેક્ષ્ય શૃણુ મત્તો જનાર્દન॥ 14-17-28 (92837)
સિદ્ધ ઉવાચ। 14-17-29x (7803)
વિવિધૈઃ કર્મભિસ્તાત પુણ્યયોગૈશ્ચ કેવલૈઃ।
ગચ્છન્તીહ ગતિં મર્ત્યા દેવલોકે ચ વા સ્થિતિમ્॥ 14-17-29 (92838)
ન ક્વચિત્સુખમત્યન્તં ન ક્વચિચ્છાશ્વતી સ્થિતિઃ।
સ્થાનાચ્ચ મહતો ભ્રંશો દુઃખલબ્દાત્પુનઃ પુનઃ॥ 14-17-30 (92839)
અશુભા ગતયઃ પ્રાપ્તાઃ કષ્ટા મે પાપસેવનાત્।
કામમન્યુપરીતેન તૃષ્ણયા મોહિતેન ચ॥ 14-17-31 (92840)
પુનઃ પુનશ્ચ મરણં જન્મ ચૈવ પુનઃ પુનઃ।
આહારા વિવિધા ભુક્તાઃપીતા નાનાવિધાઃસ્તનાઃ॥ 14-17-32 (92841)
માતરો વિવિધા દૃષ્ટાઃ પિતરશ્ચ પૃથગ્વિધાઃ।
સુખાનિ ચ વિચિત્રાણિ દુઃખાનિ ચ મયાઽનઘ॥ 14-17-33 (92842)
પ્રિયૈર્વિવાસો બહુશઃ સંવાસશ્ચાપ્રિયૈઃ સહ।
ધનનાશશ્ચ સમ્પ્રાપ્તો લબ્ધ્વા દુઃખેન તદ્ધનમ્॥ 14-17-34 (92843)
અવમાનાઃ સુકષ્ટાશ્ચ પરતઃ સ્વજનાત્તથા।
શારીરા માનસા વાઽપિ વેદના ભૃશદારુણાઃ॥ 14-17-35 (92844)
પ્રાપ્તા વિમાનનાશ્ચોગ્રા વધબન્ધાશ્ચ દારુણાઃ।
પતનં નિરયે ચૈવ યાતનાશ્ચ યમક્ષયે॥ 14-17-36 (92845)
જરારોગાશ્ચ સતતં વ્યસનાનિ ચ ભૂરિશઃ।
લોકેઽસ્મિન્નનુભૂતાનિ દ્વન્દ્વજાનિ ભૃશં મયા॥ 14-17-37 (92846)
તતઃ કદાચિન્નિર્વેદાન્નિકારાન્નિકૃતેન ચ।
લોકતન્ત્રં પરિત્યક્તં દુઃખાર્તેન ભૃશં મયા॥ 14-17-38 (92847)
લોકેઽસ્મિન્નનુભૂયાહમિમં માર્ગમનુષ્ઠિતઃ।
તતઃ સિદ્ધિરિયં પ્રાપ્તા પ્રસાદાદાત્મનો મયા।
નાહં પુનરિહાગન્તા લોકાનાલોકયામ્યહમ્॥ 14-17-39 (92848)
આસિદ્ધેરાપ્રજાસર્ગાદાત્મનોપિ ગતીઃ શુભાઃ।
ઉપલબ્ધા દ્વિજશ્રેષ્ઠ તથેયં સિદ્ધિરુત્તમા॥ 14-17-40 (92849)
ઇતઃ પરં ગમિષ્યામિ તતઃ પરતરં પુનઃ।
બ્રહ્મણઃ પદમવ્યક્તં મા તેઽભૂતત્ર સંશયઃ॥ 14-17-41 (92850)
નાહં પુનરિહાગન્તા મર્ત્યલોકં પરન્તપ।
પ્રીતોસ્મિ તે મહાપ્રાજ્ઞ બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 14-17-42 (92851)
યદીપ્સુરુપપન્નસ્ત્વં તસ્ય કાલોઽયમાગતઃ।
અભિજાને ચ તદહં યદર્થં મામુપાગતઃ॥ 14-17-43 (92852)
અચિરાત્તુ ગમિષ્યામિ યેનાહં ત્વામચૂચુદમ્।
ભૃશં પ્રીતોસ્મિ ભવતશ્ચારિત્રેણ વિચક્ષણ॥ 14-17-44 (92853)
પરિપૃચ્છ યાવદ્ભવતો ભાષે યદ્યત્તવેપ્સિતમ્॥ 14-17-45 (92854)
બહુમન્યે ચ તે બુદ્ધિં ભૃશં સમ્પૂજયામિ ચ।
યેનાહં ભવતા બુદ્ધો મેધાવી હ્યસિ કાશ્યપ॥ ॥ 14-17-46 (92855)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ॥ 17 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-17-19 આગતાગમં પ્રાપ્તશાસ્ત્રરહસ્યમૂહાપોહકુશલમિત્યર્થઃ॥ 7-17-43 બહુમન્યે ભૃશં પૂજયે। અહમન્તર્ધાનગતોઽપિ યતસ્ત્વયા જ્ઞાતઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
14.18. અધ્યાયઃ 018
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણેન કૃષ્ણંપ્રતિ પ્રાણિનાં જનનમરણાદિપ્રતિપાદકસિદ્ધકશ્યપસંવાદનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વાસુદેવ ઉવાચ।
તતસ્તસ્યોપસઙ્ગૃહ્ય પાદૌ પ્રશ્નાન્સુદુર્વચાન્।
પપ્રચ્છ તાંશ્ચ ધર્માન્સ પ્રાહ ધર્મભૃતાંવરઃ॥ 14-18-1 (92856)
કાશ્યપ ઉવાચ। 14-18-2x (7804)
કથં શરીરાચ્ચ્યવતે કથં ચૈવોપપદ્યતે।
કથં કષ્ટાચ્ચ સંસારાત્સંસરન્પરિમુચ્યતે॥ 14-18-2 (92857)
આત્માનં વા કથં યુક્ત્વા તચ્છરીરં વિમુઞ્ચતિ।
શરીરે ચ વિનિર્મુક્તો કથમન્યત્પ્રપદ્યતે॥ 14-18-3 (92858)
કથં શુભાશુભે ચાયં કર્મણી સ્વકૃતે નરઃ।
ઉપભુઙ્ક્તે ક્વ વા કર્મ વિદેહસ્યોપતિષ્ઠતે॥ 14-18-4 (92859)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-18-5x (7805)
એવં સઞ્ચોદિતઃ સિદ્ધઃ પ્રશ્નાંસ્તાન્પ્રત્યભાષત।
આનુપૂર્વ્યેણ વાર્ષ્ણેય તન્મે નિગદતઃ શૃણુઃ॥ 14-18-5 (92860)
સિદ્ધ ઉવાચ। 14-18-6x (7806)
`અસ્મિન્નેવાશુ ફલદા આયુષ્યાસ્તુ ક્રિયાઃસ્મૃતાઃ।
આયુઃકીર્તિકરાણીહ યાનિ કૃત્યાનિ સેવતે।
શરીરગ્રહણેઽન્યસ્મિંસ્તેષુ ક્ષીણેષુ સર્વશઃ॥ 14-18-6 (92861)
આયુઃક્ષયપરીતાત્મા વિપરીતાનિ સેવતે।
બુદ્ધિર્વ્યાવર્તતે ચાસ્ય વિનાશે પ્રત્યુપસ્થિતે॥ 14-18-7 (92862)
સત્ત્વં બલં ચ કાલં ચાવિદિત્વા ચાત્મનસ્તથા।
અતિવેલમુપાશ્નાતિ સ્વવિરુદ્ધાન્યનાત્મવાન્॥ 14-18-8 (92863)
યદાઽયમતિકષ્ટાનિ સર્વાણ્યુપનિષેવતે।
અત્યર્થમપિ વા ભુઙ્ક્તે ન વા ભુઙ્ક્તે કદાચન॥ 14-18-9 (92864)
દુષ્ટાન્નામિષપાનં ચ યદન્યોન્યવિરોધિ ચ।
ગુરુ ચાપ્યમિતં ભુઙ્ક્તે નાતિજીર્ણે દિવા પુનઃ॥ 14-18-10 (92865)
વ્યાયામમતિમાત્રં ચ વ્યાવાય ચોપસેવતે।
સતતં કર્મલોભાદ્વા પ્રાપ્તં વેગં વિધારયેત્॥ 14-18-11 (92866)
રસાભિયુક્તમન્નં વા દિવાસ્વપ્નં ચ સેવતે।
અપક્વાનાગતે કાલે સ્વયં દોષાન્પ્રકોપયેત્॥ 14-18-12 (92867)
સ્વદોષકોપનાદ્રોગં લભતે મરણાન્તિકમ્।
અપિ વોદ્બન્ધનાદીનિ પરીતાનિ વ્યવસ્યતિ॥ 14-18-13 (92868)
તસ્ય તૈઃ કારણૈર્જન્તોઃ શરીરં ચ્યવતે તદા।
જીવિતં પ્રોચ્યમાનં તદ્યથાવદુપધારય॥ 14-18-14 (92869)
ઊષ્મા પ્રકુપિતઃ કાયે તીવ્રવાયુસમીરિતઃ।
શરીરમનુપર્યેત્ય સર્વાન્પ્રાણાન્રુણદ્ધિ વૈ॥ 14-18-15 (92870)
અત્યર્થં બલવાનૂષ્મા શરીરે પરિકોપિતઃ।
ભિનત્તિ જીવસ્થાનાનિ તાનિ કર્મણિ વિદ્ધિ ચ॥ 14-18-16 (92871)
તતઃ સવેદનઃ સદ્યો જીવઃ પ્રચ્યવતે ક્ષરન્।
શરીરં ત્યજતે જન્તુશ્છિદ્યમાનેષુ મર્મસુ।
વેદનાભિઃ પરીતાત્મા તદ્વિદ્ધિ દ્વિજસત્તમ॥ 14-18-17 (92872)
જનીમરણસંવિગ્રાઃ સતતં સર્વજન્તવઃ।
દૃશ્યન્તે સંત્યજન્તશ્ચ શરીરાણિ દ્વિજર્ષભ॥
ગર્ભસંક્રમણે ચાપિ ગર્ભાણાપુપસર્પણે।
તાદૃશીમેવ લભતે વેદનાં માનવઃ પુનઃ॥ 14-18-18 (92873)
ભિન્નસંધિરથ ક્લેદમદ્ભિઃ સ લભતે નરઃ॥ 14-18-20 (92874)
યથા પઞ્ચસુ ભૂતેષુ સમ્ભૂતત્વં નિયચ્છતિ।
શૈત્યાત્પ્રકુપિતઃ કાયે તીવ્રવાયુસમીરિતઃ॥ 14-18-21 (92875)
યઃ સ પઞ્ચસુ ભૂતેષુ પ્રાણાપાને વ્યવસ્થિતઃ।
સ ગચ્છત્યૂર્ધ્વગો વાયુઃ કૃચ્છ્રાન્મુક્ત્વા શરીરિણઃ।
શરીરં ચ જહાત્યેવં નિરુચ્છ્વાસશ્ચ દૃશ્યતે॥ 14-18-22 (92876)
સ નિરૂષ્મા નિરુચ્છ્વાસો નિઃશ્રીકો ગતચેતનઃ।
કર્મણા સમ્પરિત્યક્તો મૃત ઇત્યુચ્યતે નરઃ॥ 14-18-23 (92877)
સ્રોતોભિર્યૈર્વિજાનાતિ ઇન્દ્રિયાર્થાઞ્શરીરભૃત્।
તૈરેવ ન વિજાનાતિ પ્રાણાનાહારસમ્ભવાન્॥ 14-18-24 (92878)
તત્રૈવ કુરુતે કાયે યઃ સ જીવઃ સનાતનઃ॥ 14-18-25 (92879)
તથા યદ્યદ્ભવેન્મુક્તં સન્નિપાતે ક્વચિત્ક્વચિત્।
તત્તન્મર્મ વિજાનીહિ શાસ્ત્રદૃષ્ટં હિ તત્તથા॥ 14-18-26 (92880)
તેષુ મર્મસુ ભિન્નેષુ તતઃ સ સમુદીરયન્।
આવિશ્ય હૃદયં જન્તોઃ સત્ત્વં ચાશુ રુણદ્ધિ વૈ॥ 14-18-27 (92881)
તતઃ સચેતનો જન્તુર્નાભિજાનાતિ કિઞ્ચન।
તમસા સંવૃતજ્ઞાનઃ સંવૃતેષ્વેવ મર્મસુ।
સ જીવો નિરદિષ્ઠાનશ્ચાલ્યતે માતરિશ્વના॥ 14-18-28 (92882)
તતઃ સ તં મહોચ્છ્વાસં ભૃશમુચ્છ્વસ્ય દારુણમ્।
નિષ્ક્રમન્કમ્પયત્યાશુ તચ્છરીરમચેતનમ્॥ 14-18-29 (92883)
સ જીવઃ પ્રચ્યુતઃ કાયાત્કર્મભિઃ સ્વૈઃ સમાવૃતઃ।
અઙ્કિતઃ સ્વૈઃ શુભૈઃ પુણ્યૈઃ પાપૈર્વાઽપ્યુપપદ્યતે॥ 14-18-30 (92884)
બ્રાહ્મણા જ્ઞાનસમ્પન્ના યથાવચ્છ્રુતનિશ્ચયાઃ।
ઇતરં કૃતપુણ્યં વા તં વિજાનન્તિ લક્ષણૈઃ॥ 14-18-31 (92885)
યથાન્ધકારે ખદ્યેતં દીપ્યમાનં તતસ્તતઃ।
ચક્ષુષ્મન્તઃ પ્રપશ્યન્તિ તથા ચ જ્ઞાનચક્ષુષઃ॥ 14-18-32 (92886)
પશ્યન્ત્યેવંવિધં સિદ્ધા જીવં દિવ્યેન ચક્ષુષા।
ચ્યવન્તં જાયમાનં ચ યોનિં ચાનુપ્રવેશિતમ્॥ 14-18-33 (92887)
તસ્ય સ્થાનાનિ દૃષ્ટાનિ વિવિધાનીહ શાસ્ત્રતઃ।
કર્મભૂમિરિયં ભૂમિર્યત્ર તિષ્ઠન્તિ જન્તવઃ॥ 14-18-34 (92888)
તતઃ શુભાશુભં કૃત્વા લભન્તે સર્વદેહિનઃ।
ઇહૈવોચ્ચાવચાન્ભોગાન્પ્રાપ્નુવન્તિ સ્વકર્મભિઃ॥ 14-18-35 (92889)
ઇહૈવાશુભકર્માણઃ કર્મભિર્નિરયં ગતાઃ।
અવાગ્ગતિરિયં કષ્ટા યત્ર પચ્યન્તિ માનવાઃ।
તસ્માત્સુદુર્લભો મોક્ષો રક્ષ્યશ્ચાત્મા તતો ભૃશમ્॥ 14-18-36 (92890)
ઊર્ધ્વં તુ જન્તવો ગત્વા યેષુ સ્થાનેષ્વવસ્થિતાઃ।
કીર્ત્યમાનાનિ તાનીહ તત્ત્વતઃ સંનિબોધ મે॥ 14-18-37 (92891)
તચ્છ્રુત્વા નૈષ્ઠિકીં બુદ્ધિં બુદ્ધ્યેથાઃ કર્મનિશ્ચયમ્।
તારારૂપાણિ સર્વાણિ યત્રૈતચ્ચન્દ્રમણ્ડલમ્॥ 14-18-38 (92892)
યત્ર વિભ્રાજતે લોકે સ્વભાસા સૂર્યમણ્ડલમ્।
સ્થાનાન્યેતાનિ જાનીહિ જનાનાં પુણ્યકર્મણામ્॥ 14-18-39 (92893)
કર્મક્ષયાચ્ચ તે સર્વે ચ્યવન્તે વૈ પુનઃ પુનઃ।
તત્રાપિ ચ વિશેષોસ્તિ દિવિ નીચોચ્ચમધ્યમઃ॥ 14-18-40 (92894)
ન ચ તત્રાપિ સંતોષો દૃષ્ટ્વા દીપ્તતરાં શ્રિયમ્।
ઇત્યેતા ગતયઃ સર્વાઃ પૃથક્તે સમુદીરિતાઃ॥ 14-18-41 (92895)
ઉપપત્તિં તુ વક્ષ્યામિ ગર્ભસ્યાહમતઃ પરમ્।
તથાવત્તાં નિગદતઃ શૃણુષ્વાવહિતો દ્વિજ॥ ॥ 14-18-42 (92896)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ॥ 18 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-18-10 દુષ્ટાન્નં વિષમાન્નં વિતે ક.ટ.પાઠઃ॥ 7-18-12 અપક્વાશં ગતે કાલે સ્વયં દોષપ્રકોપનમિતિ ક.ઠ.થ.પાઠઃ॥ 7-18-19 ગર્ભસઙ્ક્રમણે ગર્ભસ્થદેહપ્રવેશે॥ 7-18-21 શ્લેષ્મા પ્રકુપિત ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-18-24 સ્નોતોભિરિન્દ્રિયૈઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
14.19. અધ્યાયઃ 019
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણેન કૃષ્ણંપ્રતિ જીવસ્ય ગર્ભપ્રવેશાદિપ્રતિપાદકકાશ્યપસિદ્ધસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
શુભાનામશુભાનાં ચ નેહ નાશોસ્તિ કર્મણામ્।
પ્રાપ્યપ્રાપ્યાનુપચ્યન્તે ક્ષેત્રેક્ષેત્રે તથાતથા॥ 14-19-1 (92897)
યથા પ્રસૂયમાનસ્તુ ફલી દદ્યાત્ફલં બહુ।
તથા સ્યાદ્વિપુલં પુણ્યં શુદ્ધેન મનસા કૃતમ્॥ 14-19-2 (92898)
પાપં ચાપિ તથૈવ સ્યાત્પાપેન મનસા કૃતમ્।
પુરોધાય મનો હીહ કર્મણ્યાત્મા પ્રવર્તતે॥ 14-19-3 (92899)
યથા કર્મસમાવિષ્ટઃ કામમન્યુસમાવૃતઃ।
નરો ગર્ભં પ્રવિશતિ તત્રાપિ શૃણુ ચોત્તરમ્॥ 14-19-4 (92900)
શુક્રં શોણિતસંસૃષ્ટં સ્ત્રિયા ગર્ભાશયં ગતમ્।
ક્ષેત્રં કર્મજમાપ્નોતિ શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્॥ 14-19-5 (92901)
સૌક્ષ્મ્યાદવ્યક્તયાવાચ્ચ ન ચ ક્વચન સજ્જતિ।
સમ્પ્રાપ્ય બ્રાહ્મણઃ કાયં તસ્માત્તદ્બ્રહ્મ શાશ્વતમ્॥ 14-19-6 (92902)
તદ્બીજં સર્વભૂતાનાં તેન જીવન્તિ જન્તવઃ॥ 14-19-7 (92903)
સ જીવઃ સર્વભૂતાનાં ગર્ભમાવિશ્ય ભાગશઃ।
દધાતિ ચેતના સદ્યઃ પ્રાણસ્થાનેષ્વવસ્થિતઃ।
તતઃ સ્પન્દયતેઽઙ્ગાનિ સ ગર્ભશ્ચેતનાન્વિતઃ॥ 14-19-8 (92904)
યથા લોહસ્ય વિષ્યન્દો નિષિક્તો બિમ્બવિગ્રહમ્।
ઉપૈતિ તદ્વજ્જાનીહિ ગર્ભે જીવપ્રવેશનમ્॥ 14-19-9 (92905)
લોહપિણ્ડં યથા વહ્નિઃ પ્રવિશ્ય હ્યતિતાપયેત્।
તથા ત્વમપિ જાનીહિ ગર્ભે જીવોપપાદનમ્। 14-19-10 (92906)
યથા ચ દીપઃ શરણં દીપ્યમાનઃ પ્રકાશયેત્।
એવમેવ શરીરાણિ પ્રકાશયતિ ચેતનઃ॥ 14-19-11 (92907)
યદ્યચ્ચ કુરુતે કર્મ શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્।
પૂર્વદેહકૃતં સર્વમવશ્યમુપભુજ્યતે॥ 14-19-12 (92908)
તતસ્તુ ક્ષીયતે ચૈવ પુનશ્ચાન્યત્પ્રચીયતે।
યાવત્તુ મોક્ષયોગસ્થં ધર્મં નૈવાવબુધ્યતે॥ 14-19-13 (92909)
તત્તે ધર્મં પ્રવક્ષ્યામિ સુખી ભવતિ યેન વૈ।
આવર્તમાનો જાતીષુ યથાઽન્યોન્યાસુ સત્તમ॥ 14-19-14 (92910)
દાનં વ્રતં બ્રહ્મચર્યં યથોક્તવ્રતધારણમ્।
દમઃ પ્રશાન્તતા ચૈવ ભૂતાનાં ચાનુકમ્પનમ્॥ 14-19-15 (92911)
સંયમશ્ચાનૃશંસ્ય ચ પરસ્વાદાનવર્જનમ્।
વ્યલીકાનામકરણં ભૂતાના મનસા ભુવિ॥ 14-19-16 (92912)
માતાપિત્રોશ્ચ શુશ્રૂષા દેવતાતિતિપૂજનમ્।
ગુરુપૂજા ઘૃણા શૌચં નિત્યમિન્દ્રયસંયમઃ॥ 14-19-17 (92913)
પ્રવર્તનં શુભાનાં ચ તત્સતાં વ્રતમુચ્યતે।
તતો ધર્મઃ પ્રભવતિ યઃ પ્રજાઃ પાતિ શાશ્વતીઃ॥ 14-19-18 (92914)
`સદ્ભિરાચરિતો ધર્મઃ સદાચારે પ્રતિષ્ઠિતઃ।
ઉભયાર્થો ભવત્યેવ સ્વર્ગાર્થો મોક્ષતસ્તથા॥'॥ 14-19-19 (92915)
એવં સત્સુ સદા પશ્યેત્તત્રછાપ્યેષા ધ્રુવા સ્થિતિઃ।
આચારો ધર્મમાચષ્ટે યસ્મિન્સન્તો વ્યવસ્થિતાઃ॥ 14-19-20 (92916)
તેષુ તત્કર્મ નિક્ષિપ્તં યઃ સ ધર્મઃ સનાતનઃ।
યસ્તં સમભિપદ્યેત ન સ દુર્ગતિમાપ્નુયાત્॥ 14-19-21 (92917)
અતો નિયમ્યતે લોકઃ પ્રચ્યવન્ધર્મવર્ત્મસુ।
યશ્ચ યોગી ચ મુક્તશ્ચ સ ઐતેભ્યો વિશિષ્યતે॥ 14-19-22 (92918)
વર્તમાનસ્ય ધર્મેણ પુરુષસ્ય યથા તથા।
સંસારતારણં હ્યસ્ય કાલેન મહતા ભવેત્॥ 14-19-23 (92919)
એવં પૂર્વકૃતં કર્મ સર્વો જન્તુઃ પ્રપદ્યતે।
સર્વં તત્કારણં યેન નિકૃતોઽપ્યમિહાગતઃ॥ 14-19-24 (92920)
શરીરગ્રહણં ચાસ્ય કેન પૂર્વં પ્રકલ્પિતમ્।
ઇત્યેવં સંશયે લોકે તચ્ચ વક્ષ્યામ્યતઃ પરમ્॥ 14-19-25 (92921)
શરીરમાત્મનઃ કૃત્વા સર્વલોકપિતામહઃ।
ત્રૈલોક્યમસૃજદ્બ્રહ્મા કૃત્સ્નં સ્થાવરજઙ્ગમમ્॥ 14-19-26 (92922)
તતઃ પ્રધાનમસૃજચ્ચેતનાં તુ શરીરિણામ્।
યયા સર્વમિદં વ્યાપ્તં યાં લોકે પરમાં વિદુઃ॥ 14-19-27 (92923)
ઇદં તત્ક્ષરમિત્યુક્તં પરં ત્વમૃતમક્ષરમ્।
ત્રયાણાં મિથુનં સર્વમેકૈકસ્ય પૃથક્પૃથક્॥ 14-19-28 (92924)
અસૃજત્સર્વભૂતાનિ પૂર્વદૃષ્ટઃ પ્રજાપતિઃ।
સ્થાવરાણિ ચ ભૂતાનિ ઇત્યેષા પૌર્વિકી શ્રુતિઃ॥ 14-19-29 (92925)
તસ્ય કાલપરીમાણમકરોત્સ પિતામહઃ।
ભૂતેષુ પરિવૃત્તિં ચ પનરાવૃત્તિમેવ ચ॥ 14-19-30 (92926)
યથા તુ કશ્ચિન્મેધાવી દૃષ્ટાત્મા પૂર્વજન્મનિ।
યત્પ્રવક્ષ્યામિ તત્સર્વં યથાવદુપપદ્યતે॥ 14-19-31 (92927)
સુખદુઃખે યથા સમ્યગનિત્યે યઃ પ્રપશ્યતિ।
કાયં ચામેધ્યસંસ્થાનં વિનાશં કર્મસંહિતમ્॥ 14-19-32 (92928)
યચ્ચ કિઞ્ચિત્સુખં તચ્ચ દુઃખં દૃષ્ટમિતિ સ્મરન્।
સંસારસાગરં ઘોરં તરિષ્યતિ સુદુસ્તરમ્॥ 14-19-33 (92929)
જનીમરણરોગૈશ્ચ સમાવિષ્ટઃ પ્રધાનવિત્।
ચેતનાવ્તસુ ચૈતન્યં સમં ભૂતેષુ પશ્યતિ॥ 14-19-34 (92930)
નિર્વિદ્યતે તતઃ કશ્ચિન્માર્ગમાણઃ પરં પદમ્।
તસ્યોપદેશં વક્ષ્યામિ યાથાતથ્યેન સત્તમ॥ 14-19-35 (92931)
શાશ્વતસ્યાવ્યયસ્યાથ્ યદસ્ય જ્ઞાનમુત્તમમ્।
પ્રોચ્યમાનં મયા વિપ્ર નિબોધદમશેષતઃ॥ ॥ 14-19-36 (92932)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 19 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-19-2 ફલી વૃક્ષઃ। 7-19-8 તથાપિ તેજસા સમ્યક્પ્રાણસ્થાને ઇતિ થ. પાઠઃ॥ 7-19-9 યથા સ્વર્ણદ્રવઃ સ્વલ્પોતિ કૃત્સ્નાં તામ્રપ્રતિમાં સ્વર્ણમયીમિવ કરોત્યેવં ગર્ભે જીવપ્રવેશનં। શરીરે સૂક્ષ્મસ્યાપિ ચૈતન્યસ્ય વ્યાપ્તિરિત્યાદ્યસ્ય પરિહારઃ॥ 7-19-28 ક્ષરં જડમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
14.20. અધ્યાયઃ 020
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ મોક્ષસાધનાદિપ્રતિપાદકસિદ્ધકાશ્યપસંવાદરૂપાનુગીતોપદેશઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
યઃ સ્યાદેકાન્ત આસીનસ્તૂષ્ણીં કિઞ્ચિદચિન્તયન્।
પૂર્વંપૂર્વં પરિત્યજ્ય સ નિરારમ્ભકો ભવેત્॥ 14-20-1 (92933)
સર્વમિત્રઃ સર્વસહઃ શમે રક્તો જિતેન્દ્રિયઃ।
વ્યપેતભયમન્યુશ્ચ કામહા મુચ્યતે નરઃ॥ 14-20-2 (92934)
આત્મવત્સર્વભૂતેષુ યશ્ચરેન્નિયતઃ શુચિઃ।
`નિત્યમેવ યથાન્યાયં યશ્ચરેન્નિયતેન્દ્રિયઃ।'
અમાની નિરભીમાનઃ સર્વતો મુક્ત એવ સઃ॥ 14-20-3 (92935)
જીવિતં મરણં ચોભે સુખદુઃખે તથૈવ ચ।
લાભાલાભે પ્રિયદ્વેષ્યે યઃ સમઃ સ ચ મુચ્યતે॥ 14-20-4 (92936)
ન કસ્યચિત્સ્પૃહયતે નાવજાનાતિ કિચન।
નિર્દ્વન્દ્વો વીતરાગાત્મા સર્વથા મુક્ત એવ સઃ॥ 14-20-5 (92937)
અનમિત્રશ્ચ નિર્બન્ધુરનપત્યશ્ચ યઃ ક્વચિત્।
ત્યક્તધર્માર્થકામશ્ચ નિરારાઙ્ક્ષી ચ મુચ્યતે॥ 14-20-6 (92938)
નૈવ ધર્મી ન ચાધર્મી પૂર્વોપચિતહા ચ યઃ।
ક્ષીણધાતુઃ પ્રશાન્તાત્મા નિર્દ્વંદ્વઃ સ વિમુચ્યતે॥ 14-20-7 (92939)
અકર્મા ચાવિકાઙ્ક્ષશ્ચ પશ્યેજ્જગદશાશ્વતમ્।
અસ્વસ્તમવશં નિત્યં જન્મમૃત્યુજરાયુતમ્॥ 14-20-8 (92940)
વૈરાગ્યબુદ્ધિઃ સતતં તાવદ્દોષવ્યપેક્ષકઃ।
આત્મબન્ધવિનિર્મોક્ષં સ કરોત્યચિરાદિવ॥ 14-20-9 (92941)
અગન્ધમરસસ્પર્શમશબ્દમપરિગ્રહમ્।
અરૂપમનભિજ્ઞેયં દૃષ્ટ્વાઽઽત્માનં વિમુચ્યતે॥ 14-20-10 (92942)
પઞ્ચભૂતગુણૈર્હીનમમૂર્તિમદલેપકમ્।
અગુણં ગુણભોક્તારં યઃ પશ્યતિ સ મુચ્યતે॥ 14-20-11 (92943)
વિહાય સર્વસઙ્કલ્પાન્બુદ્ધ્યા શારીરમાનસાન્।
શનૈર્નિર્વાણમાપ્નોતિ નિરિન્ધન ઇવાનલઃ॥ 14-20-12 (92944)
સર્વસંસ્કારનિર્મુક્તો નિર્દ્વન્દ્વો નિષ્પરિગ્રહઃ।
તપસા ઇન્દ્રિયગ્રામં યશ્ચરેન્મુક્ત એવ સઃ॥ 14-20-13 (92945)
વિમુક્તઃ સર્વસંસ્કારૈસ્તતો બ્રહ્મિ સનાતનમ્।
પરમાપ્નોતિ સંશાન્તમચલં નિત્યમક્ષરમ્॥ 14-20-14 (92946)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ યોગશાસ્ત્રમનુત્તમમ્।
યજ્જ્ઞાત્વા સિદ્ધમાત્માનં લોકે પશ્યન્તિ યોગિનઃ॥ 14-20-15 (92947)
તસ્યોપદેશં વક્ષ્યામિ યથાવત્તન્નિબોધ મે।
યૈર્યોગૈર્ભાવયન્નિત્યં પશ્યત્યાત્માનમાત્મનિ॥ 14-20-16 (92948)
ઇન્દ્રિયાણિ તુ સંહૃત્ય મન આત્મનિ ધારયેત્।
તીવ્રં તપ્ત્વા તપઃ પૂર્વં મોક્ષયોગં સમાચરેત્॥ 14-20-17 (92949)
તપસ્વી નિત્યસઙ્કલ્પો દમ્ભાહઙ્કારવર્જિતઃ।
મનીષી મનસા વિપ્રઃ પશ્યત્યાત્માનમાત્મનિ॥ 14-20-18 (92950)
સ ચેચ્છક્રોત્યયં સાધુર્યોક્તુમાત્માનમાત્મનિ।
તત એકાન્તશીલઃ સ પશ્યત્યાત્માનમાત્મનિ॥ 14-20-19 (92951)
સંયતઃ સતતં યુક્ત આત્મવાન્વિજિતેન્દ્રિયઃ।
યથા ય આત્મનાઽઽત્માનં સમ્પ્રયુક્તઃ પ્રપશ્યતિ॥ 14-20-20 (92952)
યથાહિ પુરુષઃ સ્વપ્ને દૃષ્ટ્વા પશ્યત્યસાવિતિ।
તથારૂપમિવાત્માનં સાધુયુક્તઃ પ્રપશ્યતિ॥ 14-20-21 (92953)
ઇષીકાં ચ યથા મુઞ્જાત્કશ્ચિન્નિષ્કૃષ્ય દર્શયેત્।
યોગી નિષ્કૃષ્ય ચાત્માનં તથા પશ્યતિ દેહતઃ॥ 14-20-22 (92954)
મુઞ્જં શરીરમિત્યાહુરિષીકામાત્મનિ શ્રિતામ્।
એતન્નિદર્શનં પ્રોક્તં યોગવિદ્ભિરનુત્તમમ્॥ 14-20-23 (92955)
યદા હિ યુક્તમાત્માનં સમ્યક્ પશ્યતિ દેહભૂત્।
ન તસ્યેહેશ્વરઃ કશ્ચિત્ત્રૈલોક્યસ્યાપિ યઃ પ્રભુઃ॥ 14-20-24 (92956)
અન્યાન્યાશ્ચૈવ તનવો યથેષ્ટં પ્રતિપદ્યતે।
વિનિર્ભિદ્ય જરાં મૃત્યું ન શોચતિ ન હૃષ્યતિ॥ 14-20-25 (92957)
દેવાનામપિ દેવત્વં યુક્તઃ કારયતે વશી।
બ્રહ્મ ચાવ્યયમાપ્નોતિ હિત્વા દેહમશાશ્વતમ્॥ 14-20-26 (92958)
વિનશ્યત્સુ ચ લોકેષુ ન ભયં તસ્ય જાયતે।
ક્લિશ્યમાનેષુ ભૂતેષુ ન સ ક્લિશ્યતિ કેનચિત્॥ 14-20-27 (92959)
દુઃખશોકમલૈર્ઘોરૈઃ સઙ્ગસ્નેહસમુદ્ભવૈઃ।
ન વિચાલ્યતિ યુક્તાત્મા નિસ્પૃહઃ શાન્તમાનસઃ॥ 14-20-28 (92960)
નૈનં શસ્ત્રાણિ વિધ્યન્તે ન મૃત્યુશ્ચાસ્ય વિદ્યતે।
નાતઃ સુખતરં કિઞ્ચિલ્લોકે ક્વચન દૃશ્યતે॥ 14-20-29 (92961)
સમ્યગ્યુક્ત્વા સ આત્માનમાત્મન્યેવ પ્રતિષ્ઠિતે।
વિનિવૃત્તજરાદુઃખઃ સુખં સ્વપિતિ ચાપિ સઃ॥ 14-20-30 (92962)
દેહાન્યથેષ્ટમભ્યેતિ હિત્વેમાં માનુષીં તનુમ્।
નિર્વેદસ્તુ ન કર્તવ્યો ભુઞ્જાનેન કથઞ્ચન॥ 14-20-31 (92963)
સમ્યગ્યુક્તો યદાત્માનમાત્મન્યેવ પ્રપશ્યતિ।
તદૈવ ન સ્પૃહયતે સાક્ષાદપિ શતક્રતોઃ॥ 14-20-32 (92964)
યોગમેકાન્તશીલસ્તુ યથા વિન્દતિ તચ્છૃણુ।
દૃષ્ટપૂર્વાં દિશં ચિન્ત્ય યસ્મિન્સંનિવસેત્પરે॥ 14-20-33 (92965)
પુરસ્યાભ્યન્તરે તસ્ય મનઃ સ્થાપ્યં ન બાહ્યતઃ।
પુરસ્યાભ્યન્તરે તિષ્ઠન્યસ્મિન્નાવસથે વસેત।
તસ્મિન્નાવસથે ધાર્યં સબાદ્યાભ્યન્તરં મનઃ॥ 14-20-34 (92966)
પ્રચિન્ત્યાવસથે કૃત્સ્નં યસ્મિન્કાયે સ પશ્યતિ।
તસ્મિન્કાયે મનશ્ચાસ્ય ન ચ કિઞ્ચન બાહ્યતઃ॥ 14-20-35 (92967)
સન્નિયમ્યેન્દ્રિયગ્રામં નિર્ઘોષં નિર્જને વને।
કાયમભ્યન્તરં કૃત્સ્નમેકાગ્રઃ પરિચિન્તયેત્॥ 14-20-36 (92968)
ઇન્તાંસ્તાલુ ચ જિહ્વાં ચ ગલં ગ્રીવાં તથૈવ ચ।
હૃદયં ચિન્તયેચ્ચાપિ તથા હૃદયબન્ધનમ્॥ 14-20-37 (92969)
ઇત્યુક્તઃ સ મયા શિષ્યો મેધાવી મધુસૂદન।
પપ્રચ્છ પુનરેવેમં મોક્ષધર્મં સુદુર્વચમ્॥ 14-20-38 (92970)
ભુક્તં ભુક્તમિદં કોષ્ઠે કથમન્નં વિપચ્યતે।
કથં રસત્વં વ્રજતિ શોણિતત્વં કથં પુનઃ॥ 14-20-39 (92971)
તથા માંસં ચ મેદશ્ચ સ્નાય્વસ્થીનિ ચ પોષયેત્।
કથમેતાનિ સર્વાણિ શરીરાણિ શરીરિણામ્॥ 14-20-40 (92972)
વર્ધન્તે વર્ધમાનસ્ય વર્ધતે ચ કથં બલમ્।
નિરાસનં નિષ્કસનં મલાનાં ચ પૃથક્ પૃથક્॥ 14-20-41 (92973)
કુતો વાઽયં પ્રશ્વસિતિ ઉચ્છ્વસિત્યપિ વા પુનઃ।
કં ચ દેશમધિષ્ઠાય તિષ્ઠત્યાત્માઽયમાત્મનિ॥ 14-20-42 (92974)
જીવઃ કથં વહતિ ચ ચેષ્ટમાનઃ કલેવરમ્।
કિંવર્ણં કીદૃશં ચૈવ નિવેશયતિ વૈ મનઃ॥ 14-20-43 (92975)
યાથાતથ્યેન ભગવન્વક્તુમર્હસિ મેઽનઘ।
ઇતિ સમ્પરિપૃષ્ટોઽહં તેન વિપ્રેણિ માધવ॥ 14-20-44 (92976)
પ્રત્યબ્રવં મહાબાહો યથાશ્રુતમરિંદમ।
યથા સ્વકોષ્ઠે પ્રક્ષિપ્ય ભાણ્ડં ભાણ્ડમના ભવેત્॥ 14-20-45 (92977)
તથા સ્વકાયે પ્રક્ષિપ્ય મનોદ્વારૈરનિશ્ચલૈઃ।
આત્માનં તત્ર માર્ગેત પ્રમાદં પરિવર્જયેત્॥ 14-20-46 (92978)
એવં સતતમુદ્યુક્તઃ પ્રીતાત્મા નચિરાદિવ।
આસાદયતિ તદ્બ્રહ્મ યદ્દૃષ્ટ્વા સ્યાત્પ્રધાનવિત્॥ 14-20-47 (92979)
ન ત્વસૌ ચક્ષુષા ગ્રાહ્યો ન ચ સર્વૈરપીન્દ્રિયૈઃ।
મનસૈવ પ્રદીપેન મહાનાત્મા પ્રદૃશ્યતે॥ 14-20-48 (92980)
સર્વતઃ પાણિપાદાન્તઃ સર્વતોક્ષિશિરોમુખઃ।
સર્વતઃ શ્રુતિમાઁલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ॥ 14-20-49 (92981)
જીવો નિષ્ક્રાન્તમાત્માનં શરીરાત્સમ્પ્રપશ્યતિ।
સ તમુત્સૃજ્ય દેહં સ્વં પારયેદ્બ્રહ્મ કેવલમ્॥ 14-20-50 (92982)
આત્માનમાલોકયતિ મનસા પ્રહસન્નિવ।
તદેવમાશ્રયં કૃત્વા મોક્ષં યાતિ તતો મયિ॥ 14-20-51 (92983)
ઇદં સર્વરહસ્યં તે મયા પ્રોક્તં દ્વિજોત્તમ।
આપૃચ્છે સાધયિષ્યામિ ગચ્છ વિપ્ર યથાસુખમ્॥ 14-20-52 (92984)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા કૃષ્ણ મયા શિષ્યો મહાતપાઃ।
અગચ્છત યથાકામં બ્રાહ્મણશ્છિન્નસંશયઃ॥ 14-20-53 (92985)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-20-54x (7807)
ઇત્યુક્ત્વા સ તદા વાક્યં માં પાર્થ દ્વિજસત્તમઃ।
મોક્ષધર્માશ્રિતં સમ્યક્ તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 14-20-54 (92986)
કચ્ચિદેતત્ત્વયા પાર્થ શ્રુત્મેકાગ્રચેતસા।
તદાપિ હિ રથસ્થસ્ત્વં શ્રુતવાનેતદેવ હિ॥ 14-20-55 (92987)
નૈતત્પાર્થ સુવિજ્ઞેયં વ્યામિશ્રેણેતિ મે મતિઃ।
નરેણાકૃતસઙ્ગેન વિશુદ્ધેનાન્તરાત્મના॥ 14-20-56 (92988)
સુરહસ્યમિદં પ્રોક્તં દેવાનાં ભરતર્ષભ।
કચ્ચિત્ત્વિદં શ્રુતં પાર્થ મનુષ્યેણેહ કર્હિચિત્॥ 14-20-57 (92989)
ન હ્યેતચ્છ્રોતુમર્હોઽન્યો મનુષ્યસ્ત્વામૃતેઽનઘ।
નૈતદન્યેનિ વિજ્ઞેયં વ્યામિશ્રેણાન્તરાત્મના॥ 14-20-58 (92990)
ક્રિયાવદ્ભિર્હિ કૌન્તેય દેવલોકઃ સમાવૃતઃ।
ન ચૈતદિષ્ટં દેવાનાં મર્ત્યૈરુપરિ વર્તનમ્॥ 14-20-59 (92991)
પરા હિ સા ગતિઃ પાર્થ યત્તદ્બ્રહ્મ સનાતનમ્।
યત્રામૃતત્વં પ્રાપ્નોતિ ત્યક્ત્વા દુઃખં સદા સુખી॥ 14-20-60 (92992)
ઇમં ધર્મં સમાસ્થાય યેઽપિ સ્યુઃ પાપયોનયઃ।
સ્ત્રિયો વૈશ્યાસ્તથા શૂદ્રાસ્તેઽપિ યાન્તિ પરાં ગતિમ્॥ 14-20-61 (92993)
કિં પુનર્બ્રહ્મણાઃ પાર્થ ક્ષત્રિયા વા બહુશ્રુતાઃ।
સ્વધર્મરતયો નિત્યં બ્રહ્મલોકપરાયણઃ॥ 14-20-62 (92994)
હેતુમચ્ચૈતદુદ્દિષ્ટમુપાયાશ્ચાસ્ય સાધને।
સિદ્ધિં ફલં ચ મોક્ષશ્ચ દુઃખસ્ય ચ વિનિર્ણિયઃ॥ 14-20-63 (92995)
નાતઃ પરં સુખં ત્વન્યત્કિંચિત્સ્યાદ્ભરતર્ષભ।
શ્રુતવાઞ્શ્રદ્દધાનશ્ચ પરાક્રાન્તશ્ચ પાણ્ડવ॥ 14-20-64 (92996)
યઃ પરિત્યજ્યતે મર્ત્યો લોકસારમસરવત્।
એતૈરુપાયૈઃ સ ક્ષિપ્રં પરાં ગતિમવાપ્નુતે॥ 14-20-65 (92997)
એતાવદેવ વક્તવ્યં નાન્તો ભૂયોસ્તિ કિઞ્ચન।
ષણ્માસાન્નિત્યયુક્તસ્ય યોગઃ પાર્થ પ્રવર્તતે॥ ॥ 14-20-66 (92998)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 20 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-20-2 સર્વમિત્રોઽદ્રોહી। સર્વસહઃ ક્ષમી॥ 7-20-6 અનમિત્રઃ શત્રુહીનઃ॥ 7-20-11 અમૂર્તિમદહેતુકમિતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
14.21. અધ્યાયઃ 021
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ ભૂતપ્રાણાદિસૃષ્ટ્યાદિપ્રતિપાદકબ્રાહ્મણદંપતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વાસુદેવ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
દંપત્યોઃ પાર્થ સંવાદો યોઽભકવદ્ભરતર્ષભ॥ 14-21-1 (92999)
બ્રાહ્મણી બ્રાહ્મણં કંચિજ્જ્ઞાનવિજ્ઞાનપારગમ્।
દૃષ્ટ્વા વિવિક્ત આસીનં ભાર્યા ભર્તારમબ્રવીત્॥ 14-21-2 (93000)
કં નુ લોકં ગમિષ્યામિ ત્વામહં પતિમાશ્રિતા।
ન્યસ્તકર્માણમાસીનં કીનાશમવિચક્ષણમ્॥ 14-21-3 (93001)
ભાર્યાઃ પતિકૃતાઁલ્લોકાનાપ્નુવન્તીતિ નઃ શ્રુતમ્।
ત્વામહં પતિમાસાદ્ય કાં ગમિષ્યામિ વૈ ગતિમ્॥ 14-21-4 (93002)
એવમુક્તઃ સ શાન્તાત્મા તામુવાચ હસન્નિવ।
સુભગે નાભ્યસૂયામિ વાક્યસ્યાસ્ય તવાનઘે॥ 14-21-5 (93003)
ગ્રાહ્યં દૃશ્યં તથા શ્રાવ્યં યદિદં કર્મ વિદ્યતે।
એતદેવ વ્યવસ્યન્તિ કર્મ કર્મેતિ કર્મિણઃ॥ 14-21-6 (93004)
મોહમેવ નિગચ્છન્તિ કર્મિણો જ્ઞાનવર્જિતાઃ।
નૈષ્કર્મ્ય ન ચ લોકેઽસ્મિન્મૌર્તમિત્યુપલભ્યતે॥ 14-21-7 (93005)
કર્મણા મનસા વાચા શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્।
જન્માદિમૂર્તિભેદાનાં કર્મ ભૂતેષુ વર્તતે॥ 14-21-8 (93006)
રક્ષોભિર્વધ્યમાનેષુ દૃશ્યશ્રાવ્યેષુ કર્મસુ।
આત્મસ્થમાત્મના તેન દૃષ્ટમાયતનં મયા॥ 14-21-9 (93007)
યત્ર તદ્બ્રહ્મ નિર્દ્વન્દ્વં યત્ર સોમઃ સહાગ્નિના।
વ્યવાયં કુરુતે નિત્યં ધીરો ભૂતાનિ ધારયન્॥ 14-21-10 (93008)
યત્રિ બ્રહ્માદયો યુક્તાસ્તદક્ષરમુપાસતે।
વિદ્વાંસઃ સુવ્રતા યત્ર શાન્તાત્માનો જિતેન્દ્રિયાઃ॥ 14-21-11 (93009)
ઘ્રાણેન ન તદાઘ્રેયં નાસ્વાદ્યં ચૈવ જિહ્વયા।
સ્પર્શનેન તદસ્પૃશ્યં મનસા ત્વવગમ્યતે॥ 14-21-12 (93010)
ચક્ષુષા ન વિષહ્યં ચ યત્કિઞ્ચિચ્છ્રવણાત્પરમ્।
અગન્ધમરસસ્પર્શમરૂપં શબ્દવર્જિતમ્।
યતઃ પ્રવર્તતે તન્ત્રં યત્ર ચૈતત્પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 14-21-13 (93011)
પ્રાણોઽપાનઃ સમાનશ્ચ વ્યાનશ્ચોદાન એવ ચ।
તત એવ પ્રવર્ન્તતે તદેવ પ્રવિશન્તિ ચ॥ 14-21-14 (93012)
સમાનવ્યાનયોર્મધ્યે પ્રાણાપાનૌ વિચેરતુઃ।
તસ્મિન્સુપ્તે પ્રલીયેતે સમાનો વ્યાન એવ ચ॥ 14-21-15 (93013)
અપનાપ્રાણયોર્મધ્યે ઉદાનો વ્યાપ્ય તિષ્ઠતિ।
તસ્માચ્છયાનં પુરુષં પ્રાણાપાનૌ ન મુઞ્ચતઃ॥ 14-21-16 (93014)
પ્રાણોનોપહતે યત્તુ તમુદાનં પ્રચક્ષતે।
તસ્માત્તપો વ્યવસ્યન્તિ તદ્ભવં બ્રહ્મવાદિનઃ॥ 14-21-17 (93015)
તેષામન્યોન્યસક્તાનાં સર્વેષાં દેહચારિણામ્।
અગ્નિર્વૈશ્વાનરો મધ્યે સપ્તધા વિહિતોઽન્તરા॥ 14-21-18 (93016)
ઘ્રાણં જિહ્વા ચ ચક્ષુશ્ચ ત્વક્ચ શ્રોત્રં ચ પઞ્ચમમ્।
મનો બુદ્ધિશ્ચ સપ્તૈતા જિહ્વા વૈશ્વાનરાર્ચિષઃ॥ 14-21-19 (93017)
ઘ્રેયં દૃશ્યં ચ પેયં ચ સ્પૃશ્યં શ્રાવ્યં તથૈવ ચ।
મન્તવ્યમવબોદ્ધવ્યં તાઃ સપ્ત સમિધો મતાઃ॥ 14-21-20 (93018)
ઘ્રાતા ભક્ષયિતા દ્રષ્ટા સ્પ્રષ્ટા શ્રોતા ચ પઞ્ચમઃ।
મન્તા બોદ્ધા ચ સ્પ્તૈતે ભવન્તિ પરમર્ત્વિજઃ॥ 14-21-21 (93019)
ઘ્રેયે પેયે ચ દૃશ્યે ચ સ્પૃશ્યે શ્રાવ્યે તથૈવ ચ।
મન્તવ્યેઽપ્યથ બોદ્ધવ્યે સુભગે પશ્ય સર્વદા॥ 14-21-22 (93020)
હવીંષ્યાગ્નિષુ હોતારઃ સપ્તધા સપ્તસપ્તસુ।
સમ્યક્પ્રક્ષિપ્ય વિદ્વાંસો જનયન્તિ સ્વયોનિષુ॥ 14-21-23 (93021)
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પઞ્ચમમ્।
મનો બુદ્ધિશ્ચ સપ્તૈતા યોનિરિત્યેવ શબ્દિતાઃ॥ 14-21-24 (93022)
હવિર્ભૂતગુણાઃ સર્વે પ્રવિશન્ત્યગ્નિયં મુખમ્।
અન્તર્વાસમુષિત્વા ચ જાયન્તે સ્વાસુ યોનિષુ॥ 14-21-25 (93023)
તત્રૈવ ચ નિરુધ્યન્તે પ્રલયે ભૂતભાવને।
તતઃ સંજાયતે ગન્ધસ્તતઃ સંજાયતે રસઃ॥ 14-21-26 (93024)
તતઃ સંજાયતે રૂપં તતઃ સ્પર્શોઽભિજાયતે।
તતઃ સંજાયતે શબ્દઃ સંશયસ્તત્ર જાયતે।
તતઃ સંજાયતે નિષ્ઠા જન્મૈતત્સપ્તધા વિદુઃ॥ 14-21-27 (93025)
અનેનૈવ પ્રકારેણ પ્રગૃહીતં પુરાતનૈઃ।
પૂર્ણાહુતિભિરાપૂર્ણાસ્તે પૂર્યન્તે હિ તેજસા॥ ॥ 14-21-28 (93026)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 21 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-21-3 કર્મ અગ્નિહોત્રાદિકં ન્યસ્તં ચેન તમ્। કીનાશં કર્કશં મયિ નિરનુક્રોશમ્। અવિચક્ષણં મમ અનન્યગતિકત્વમજાનન્તમ્॥ 7-21-7 મૌખ્યમિત્યુપલભ્યતે ઇતિ થ.દ.પાઠઃ॥ 7-21-17 તત્પરં બ્રહ્મવાદિન ઇતિ દ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
14.22. અધ્યાયઃ 022
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ દશેન્દ્રિયગુણાદિપ્રતિપાદકબ્રાહ્મણદંપતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
નિબોધ દશહોતૃણાં વિધાનમિહ યાદૃશમ્॥ 14-22-1 (93027)
શ્રોત્રં ત્વક્ચક્ષુષી જિહ્વા નાસિકા ચરણૌ કરૌ।
ઉપસ્થં પાયુરિતિ વાગ્ઘોતૃણિ દશ ભામિનિ॥ 14-22-2 (93028)
શબ્દસ્પર્શૌ રૂપરસૌ ગન્ધો વાક્યં ક્રિયા ગતિઃ।
રેતોમૂત્રપુરીષાણાં ત્યાગો દશ હવીંષિ ચ॥ 14-22-3 (93029)
દિશો વાયૂ રવિશ્ચન્દ્રઃ પૃથ્વ્યગ્ની વિષ્ણુરેવ ચ।
ઇન્દ્રઃ પ્રજાપતિર્મિત્રમગ્નયો દશ ભામિનિ॥ 14-22-4 (93030)
દશેન્દ્રિયાણિ હોતૃણિ હવીંષિ દશ ભામિનિ।
વિષયા નામ સમિધો હૂયન્તે તુ દશાગ્નિષુ॥ 14-22-5 (93031)
ચિત્તં સ્રુવશ્ચ વિત્તં ચ પવિત્રં જ્ઞાનમુત્તમમ્।
સુવિભક્તમિદં પૂર્વં જગદાસીદિતિ શ્રુતમ્॥ 14-22-6 (93032)
`તતો વિવિક્તા વિત્તાસીત્સા વિત્તં પર્યવેક્ષતે।'
સર્વમેવાત્ર વિજ્ઞેયં ચિત્તે જ્ઞાનમવેક્ષતા।
રેતઃ શરીરભૃત્કાયે વિજ્ઞાતા તુ શરીરભૃત્॥ 14-22-7 (93033)
શરીરભૃદ્ગાર્હપત્યસ્તસ્માદગ્નિઃ પ્રણીયતે।
મનશ્ચાહવનીયસ્તુ તસ્મિન્પ્રક્ષિપ્યતે હવિઃ॥ 14-22-8 (93034)
તતો વાચસ્પતિર્જજ્ઞે તં મનઃ પર્યવેક્ષતે।
રૂપં ભવતિ વૈ વક્ત્રં તદનુદ્રવતે મનઃ॥ 14-22-9 (93035)
બ્રાહ્મણ્યુવાચ। 14-22-10x (7808)
કસ્માદ્વાગભવત્પૂર્વં કસ્માત્પશ્ચાન્મનોઽભવત્।
મનસા ચિન્તિતં પૂર્વં વાક્યં સમભિપદ્યતે॥ 14-22-10 (93036)
કેન વિજ્ઞાનયોગેન મતિશ્ચિત્તં સમાસ્થિતા।
સમુન્નીતા નાધ્યગચ્છત્કો વૈ તાં પ્રતિબાધતે॥ 14-22-11 (93037)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-22-12x (7809)
તન્મનસ્થઃ પતિર્ભૂત્વા તસ્માત્પ્રેહન્નિવાયતિ।
તાં મતિં મનસઃ પ્રાહુર્મનસ્તસ્માદપેક્ષતે॥ 14-22-12 (93038)
પ્રશ્નં તુ વાઙ્મનસયોર્યસ્માત્ત્વમનુપૃચ્છસિ।
તસ્માત્તે વર્તયિષ્યામિ તયોરેવ સમાહ્વયમ્॥ 14-22-13 (93039)
ઉભે વાઙ્મનસી ગત્વા ભૂતાત્માનમપૃચ્છતામ્।
આવયોઃ શ્રેષ્ઠમાચક્ષ્વ ચ્છિન્ધિ નૌ સંશયં વિભો॥ 14-22-14 (93040)
મન ઇત્યેવિ ભગવાંસ્તદા પ્રાહ સરસ્વતીમ્।
અહં વૈ કામધુક્તુભ્યમિતિ તં પ્રાહ વાગથ॥ 14-22-15 (93041)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-22-16x (7810)
સ્થાવરં જઙ્ગમં ચૈવ વિદ્ધ્યુભે મનસી મમ।
સ્થાવરં મત્સકાશે વૈ જઙ્ગમં વિષયે તવ॥ 14-22-16 (93042)
યસ્તુ તે વિષયે ગચ્છન્મન્ત્રો વર્ણઃ સ્વરોપિ વા।
તન્મનો જઙ્ગમં નામ તસ્માદસિ ગરીયસી॥ 14-22-17 (93043)
તસ્માદ્ભવિતુમર્હામિ સ્વયમભ્યેત્ય શોભને।
તસ્માદુચ્છ્વાસમાસાદ્ય પ્રવક્ષ્યામિ સરસ્વતિ॥ 14-22-18 (93044)
પ્રાણાપાનાવન્તરે યદ્વાગ્વૈ નિત્યં સ્મ તિષ્ઠતિ।
પ્રીયમાણા મહાભાગે વિના પ્રાણાંશ્ચ મામપિ।
પ્રજાપતિમુપાધાવત્પ્રસીદ ભગવન્નિતિ॥ 14-22-19 (93045)
તતઃ પ્રાણઃ પ્રાદુરભૂદ્વાચમાપ્યાયયન્પુનઃ।
તસ્માદુચ્છ્વાસમાસાદ્ય ન વાગ્વદતિ કર્હિચિત્॥ 14-22-20 (93046)
ઘોષિણી જાતનિર્ઘોષા નિત્યમેવ પ્રવર્તતે।
તયોરપિ ચ ઘોષિણ્યા નિર્ઘોર્ષૈવ ગરીયસી॥ 14-22-21 (93047)
ગૌરિવ પ્રસ્રવત્યર્થાન્રસમુત્તમશાલિની।
સતતં સ્યન્દતે હ્યેષા શાશ્વતં બ્રહ્મવાદિની॥ 14-22-22 (93048)
દિવ્યાદિવ્યપ્રભાવેન ભારતી ગૌઃ શુચિસ્મિતે।
એતયોરન્તરં પશ્ય સૂક્ષ્મયોર્યતમાનયોઃ॥ 14-22-23 (93049)
બ્રાહ્મણ્યુવાચ। 14-22-24x (7811)
અનુત્પન્નેષુ વાક્યેષુ ચોદ્યમાના સિસૃક્ષયા।
કિંન્નુ પૂર્વં તદા દેવી વ્યાજહાર સરસ્વતી॥ 14-22-24 (93050)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-22-25x (7812)
પ્રાણેન ય સમ્ભવતે શરીરે
પ્રાણાદપાનં પ્રતિપદ્યતે ચ।
ઉદાનભૂતા ચ વિસૃજ્ય દેહં
વ્યાનેન સર્વં દિવમાવૃણોતિ॥ 14-22-25 (93051)
તતઃ સમાને પ્રતિતિષ્ઠતીહ
ઇત્યેવ પૂર્વં પ્રજજલ્પ વાગપિ।
તસ્માન્મનઃ સ્થાવરત્વાદ્વિશિષ્ટં
તથા દેવી જઙ્ગમત્વાદ્વિશિષ્ટાઃ॥ ॥ 14-22-26 (93052)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 22 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-22-22 માસમુત્તમશાલિનીતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
14.23. અધ્યાયઃ 023
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ પૃથગ્ઘ્રાણાદીન્દ્રિયગુણપ્રતિપાદનપૂર્વકં તેષાં મનસા સહ વિવાદપ્રતિપાદકબ્રાહ્મણદંપતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સુભગે સપ્તહોતૄણાં વિધાનમિહ યાદૃશમ્॥ 14-23-1 (93053)
ઘ્રાણશ્ચક્ષુશ્ચ જિહ્વા ચ ત્વક્ શ્રોત્રં ચૈવ પઞ્ચમમ્।
મનો બુદ્ધિશ્ચ સપ્તૈતે હોતારઃ પૃથગાશ્રિતાઃ॥ 14-23-2 (93054)
સૂક્ષ્માકાશે સમં પ્રાપ્તે ન પશ્યન્તીતરેતરમ્।
એતદ્વૈ સપ્તહોતૃત્વં સ્વભાવાદ્વિદ્ધિ શોભને॥ 14-23-3 (93055)
બ્રાહ્મણ્યુવાચ। 14-23-4x (7813)
સૂક્ષ્મે તુ કાશે સમ્પ્રાપ્તે કથં નાન્યોન્યદર્શિનઃ।
કથં સ્વભાવાદ્ભગવન્નેતદાચક્ષ્વ મે પ્રભો॥ 14-23-4 (93056)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-23-5x (7814)
ગુણજ્ઞાનેષુ વિજ્ઞાનં ગુણજ્ઞાનામભિજ્ઞતા।
પરસ્પરં ગુણાનેતે નાભિજાનન્તિ કર્હિચિત્॥ 14-23-5 (93057)
જિહ્વા ચક્ષુસ્તથા શ્રોત્રં ત્વઙ્મનો બુદ્ધિરેવ ચ।
ન ગન્ધાનધિગચ્છન્તિ ઘ્રાણસ્તાનધિગચ્છતિ॥ 14-23-6 (93058)
ઘ્રાણં ચક્ષુસ્તથા ક્ષોત્રં ત્વઙ્મનો બુદ્ધિરેવ ચ।
ન રસાનધિગચ્છન્તિ જિહ્વા તાનધિગચ્છતિ॥ 14-23-7 (93059)
ઘ્રાણં જિહ્વા તથા શ્રોત્રં ત્વઙ્મનો બુદ્ધિરેવ ચ।
ન રૂપાણ્યધિગચ્છન્તિ ચક્ષુસ્તાન્યધિગચ્છતિ॥ 14-23-8 (93060)
ઘ્રાણં જિહ્વા તતશ્ચક્ષુઃ શ્રોત્રં બુદ્ધિર્મનસ્તથા।
ન સ્પર્શાનધિગચ્છન્તિ ત્વક્ચ તાનધિગચ્છતિ॥ 14-23-9 (93061)
ઘ્રાણં જિહ્વા ચ ચક્ષુશ્ચ ત્વઙ્મનો બુદ્ધિરેવ ચ।
ન શબ્દાનધિગચ્છન્તિ શ્રોત્રં તાનધિગચ્છતિ॥ 14-23-10 (93062)
ઘ્રાણં જિહ્વા ચ ચક્ષુશ્ચ ત્વક્ શ્રોત્રં બુદ્ધિરેવ ચ।
સઙ્કલ્પાન્નાધિગચ્છન્તિ મનસ્તાનધિગચ્છતિ॥ 14-23-11 (93063)
ઘ્રાણં જિહ્વા ચ ચક્ષુશ્ચ ત્વક્ શ્રોત્રં મન એવ ચ।
ન નિષ્ઠામધિગચ્છન્તિ બુદ્ધિસ્તામધિગચ્છતિ॥ 14-23-12 (93064)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ઇન્દ્રિયાણાં ચ સંવાદં મનસશ્ચૈવ ભામિનિ॥ 14-23-13 (93065)
મન ઉવાચ। 14-23-14x (7815)
નાઘ્રાતિ મામૃતે ઘ્રાણં રસં જિહ્વા ન વેત્તિ ચ।
રૂપં ચક્ષુર્ન ગૃહ્ણાતિ ત્વક્ સ્પર્સં નાવબુધ્યતે॥ 14-23-14 (93066)
ન શ્રોત્રં બુધ્યતે શબ્દં મયા હીનં કથઞ્ચન।
પ્રવરં સર્વબૂતાનામહમસ્મિ સનાતનમ્॥ 14-23-15 (93067)
અગારાણીવ શૂન્યાનિ શાન્તાર્ચિષ ઇવાગ્નયઃ।
ઇન્દ્રિયાણિ ન ભાસન્તે મયા હીનાનિ નિત્યશઃ॥ 14-23-16 (93068)
કાષ્ઠાનીવાર્દ્રશુષ્કાણિ યતમાનૈરપીન્દ્રિયૈઃ।
ગુણાર્થાન્નાધિગચ્છન્તિ મામૃતે સર્વજન્તવઃ॥ 14-23-17 (93069)
ઇન્દ્રિયાણ્યૂચુઃ। 14-23-18x (7816)
એવમેતદ્ભવેત્સત્યં યથૈતન્મન્યતે ભવાન્।
ઋતેઽસ્માનસ્મદર્થાંસ્ત્વં ભોગાન્ભુઙ્ક્તે ભવાન્યદિ॥ 14-23-18 (93070)
યદ્યસ્માસુ પ્રલીનેષુ તપ્રણં પ્રાણધારણમ્।
ભોગાન્ભુઙ્ક્તે ભવાન્સત્યં યથૈતન્મન્યતે તથા॥ 14-23-19 (93071)
અથવાઽસ્માસુ લીનેષુ તિષ્ઠત્સુ વિષયેષુ ચ।
યદિ સઙ્કલ્પમાત્રેણ ભુઙ્ક્તે ભોગાન્યથાર્થવત્॥ 14-23-20 (93072)
અથ ચેન્મન્યસે સિદ્ધિમસ્મદર્થેષુ નિત્યદા।
ઘ્રાણેન રૂપમાદત્સ્વ રસમાદત્સ્વ ચક્ષુષા॥ 14-23-21 (93073)
શ્રોત્રેણ ગન્ધાનાદત્સ્વ સ્પર્શાનાદત્સ્વ જિહ્વયા।
ત્વચા ચ શબ્દમાદત્સ્વ બુદ્ધ્યા સ્પર્શમથાપિ ચ॥ 14-23-22 (93074)
બલવન્તો હ્યનિયમા નિયમા દુર્બલીયસામ્।
ભોગાનપૂર્વાનાદત્સ્વ નોચ્છિષ્ટં ભોક્તુમર્હતિ॥ 14-23-23 (93075)
યથા હિ શિષ્યઃ શાસ્તારં શ્રુત્યર્થમભિધાવતિ।
તતઃ શ્રુતમુપાદાય શ્રુતાર્થમુપતિષ્ઠતિ॥ 14-23-24 (93076)
વિષયાનેવમસ્માભિર્દર્શિતાનભિમન્યસે।
અનુભૂતાનતીતાંશ્ચ સ્વપ્ને જાગરણે તથા॥ 14-23-25 (93077)
વૈમનસ્યં ગતાનાં ચ જન્તૂનામલ્પચેતસામ્।
અસ્મદર્થે કૃતે દૃશ્યતે પ્રાણધારણમ્॥ 14-23-26 (93078)
બહૂનપિ હિ સઙ્કલ્પાન્મત્વા સ્વપ્નાનુપાસ્ય ચ।
બુભુક્ષયા પીડ્યમાનો વિષયાનેન ધાવતિ॥ 14-23-27 (93079)
અગારમદ્વારમિવ પ્રવિશ્ય
સઙ્કલ્પભોગાન્વિષયાનવિન્દન્।
પ્રાણક્ષયે શાન્તિમુપૈતિ નિત્યં
દારુક્ષયેઽગ્નિર્જ્વલિતો યથૈવ॥ 14-23-28 (93080)
કામં તુ નષ્ટેષુ ગુણેષુ સઙ્ગઃ
કામં ચ નાન્યોન્યગુણોપલબ્ધિઃ।
અસ્માન્વિના નાસ્તિ તપોપલબ્ધિ-
સ્તામપ્યૃતે ત્વાં ન ભજેત્પ્રહર્ષઃ॥ ॥ 14-23-29 (93081)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 23 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
14.24. અધ્યાયઃ 024
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ પ્રાણાપાનાદીનાં સ્વસ્વશ્રૈષ્ઠ્યપ્રકારકવિવાદાદિપ્રતિપાદકબ્રાહ્મણદંપતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સુભગે પઞ્ચહોતૄણાં વિધાનમિહ યાદૃશમ્॥ 14-24-1 (93082)
પ્રાણાપાનવુદાનશ્ચ સમાનો વ્યાન એવ ચ।
પઞ્ચહોતૄંસ્તથૈતાન્વૈ પરં ભાવં વિદુર્બુધાઃ॥ 14-24-2 (93083)
બ્રાહ્મણ્યુવાચ। 14-24-3x (7817)
સ્વબાવાત્સપ્તહોતાર ઇતિ મે પૂર્વિકા મતિઃ।
યથા વૈ પઞ્ચ હોતારઃ પરો ભાવસ્તદુચ્યતામ્॥ 14-24-3 (93084)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-24-4x (7818)
પ્રાણેન સમ્ભૃતો વાયુરપાનો જાયતે તતઃ।
અપાને સમ્ભૃતો વાયુસ્તતો વ્યાનઃ પ્રવર્તતે॥ 14-24-4 (93085)
વ્યાનેન સમ્ભૃતો વાયુસ્તતોદાનઃ પ્રવર્તતે।
ઉદાને સમ્ભૃતો વાયુઃ સમાનો નામ જાયતે॥ 14-24-5 (93086)
તેઽપૃચ્છન્ત પુરો ગત્વા પૂર્વજાતં પિતામહમ્।
યો નઃ શ્રેષ્ઠસ્તમાચક્ષ્વ સ નઃ શ્રેષ્ઠો ભવિષ્યતિ॥ 14-24-6 (93087)
બ્રહ્મોવાચ। 14-24-7x (7819)
યસ્મિન્પ્રલીને પ્રલયં વ્રજન્તિ
સર્વે પ્રાણાઃ પ્રાણભૃતાં શરીરે।
યસ્મિન્પ્રવૃત્તે ચ પુનશ્ચરન્તિ
સ વૈ શ્રેષ્ઠો ગચ્છત યત્ર કામઃ॥ 14-24-7 (93088)
પ્રાણ ઉવાચ। 14-24-8x (7820)
મયિ પ્રલીને પ્રલયં વ્રજન્તિ
સર્વે પ્રાણાઃ પ્રાણભૃતાં શરીરે।
મયિ પ્રવૃત્તે ચ પુનશ્ચરન્તિ
શ્રેષ્ઠો હ્યહં પશ્યત માં પ્રલીનમ્॥ 14-24-8 (93089)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-24-9x (7821)
પ્રામઃ પ્રાલીયત તતઃ પુનશ્ચ પ્રચચાર હ।
સમાનશ્ચાપ્યુદાનશ્ચ વચો બ્રૂતાં પુનઃ શુભે॥ 14-24-9 (93090)
ન ત્વં સર્વમિદં વ્યાપ્ય તિષ્ઠસીહ યથા વયમ્।
ન ત્વં શ્રેષ્ઠો હિ નઃ પ્રાણ અપાનો હિ વશે તવ।
પ્રચચાર પુનઃ પ્રાણસ્તતોઽપાનોઽભ્યભાષત॥ 14-24-10 (93091)
ઉપાન ઉવાચ। 14-24-11x (7822)
મયિ પ્રલીને પ્રલયં વ્રજન્તિ
સર્વે પ્રાણાઃ પ્રાણભૃતાં શરીરે
મયિ પ્રવૃત્તે ચ પુનશ્ચરન્તિ
શ્રેષ્ઠો હ્યહં પશ્યત માં પ્રલીનમ્॥ 14-24-11 (93092)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-24-12x (7823)
વ્યાનશ્ચ તમુદાનશ્ચિ ભાષમાણમથોચતુઃ।
અપાન ન ત્વં શ્રેષ્ઠોસિ પ્રાણો હિ વશગસ્તવ॥ 14-24-12 (93093)
અપાનઃ પ્રચચારાથ વ્યાનસ્તં પુનરબ્રવીત્।
શ્રેષ્ઠોઽહમસ્મિ સર્વેષાં શ્રૂયતાં યેન હેતુના॥ 14-24-13 (93094)
મયિ પ્રલીને પ્રલયં વ્રજન્તિ
સર્વે પ્રાણાઃ પ્રાણભૃતાં શરીરે।
મયિ પ્રવૃત્તે ચ પુનશ્ચરન્તિ
શ્રેષ્ઠો હ્યહં પશ્યત માં પ્રલીનમ્॥ 14-24-14 (93095)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-24-15x (7824)
પ્રાલીયત તતો વ્યાનઃ પુનશ્ચ પ્રચચાર હ।
પ્રાણાપાનાવુદાનસ્ચ સમાનશ્ચ તમબ્રુવન્॥ 14-24-15 (93096)
ન ત્વં શ્રેષ્ઠોસિ નો વ્યાન સમાનસ્તુ વશે તવ।
પ્રચચાર પુનર્વ્યાનઃ સમાનઃ પુનરબ્રવીત્।
શ્રેષ્ઠોઽહમસ્મિ સર્વેષાં શ્રૂયતાં યેન હેતુના॥ 14-24-16 (93097)
મયિ પ્રલીને પ્રલયં વ્રજન્તિ
સર્વે પ્રાણાઃ પ્રાણભૃતાં શરીરે।
મયિ પ્રવૃત્તે ચ પુનશ્ચરન્તિ
શ્રેષ્ઠો હ્યહં પશ્યત માં પ્રલીનમ્॥ 14-24-17 (93098)
`તતઃ સમાનઃ પ્રાલિલ્યે પુનશ્ચ પ્રચચાર હ।
પ્રાણાપાનાવુદાનસ્ચ વ્યાનશ્ચૈવ તમબ્રવીત્।
ન ત્વં સમાન શ્રેષ્ઠોસિ વ્યાન એવ વશે તવ॥' 14-24-18 (93099)
સમાનઃ પ્રચચારાથ ઉદાનસ્તમુવાચ હ।
શ્રેષ્ઠોઽહમસ્મિ સર્વેષાં શ્રૂયતાં યેન હેતુના॥ 14-24-19 (93100)
મયિ પ્રલીને પ્રલયં વ્રજન્તિ
સર્વે પ્રાણાઃ પ્રાણભૃતાં શરીરે।
મયિ પ્રવૃત્તે ચ પુનશ્ચરન્તિ
શ્રેષ્ઠો હ્યહં પશ્યત માં પ્રલીનમ્॥ 14-24-20 (93101)
તતઃ પ્રાલીયતોદાનઃ પુનશ્ચ પ્રચચાર હ।
પ્રાણાપાનૌ સમાનશ્ચ વ્યાનશ્ચૈવ તમબ્રુવન્।
ઉદાનિ ન ત્વં શ્રેષ્ઠોસિ વ્યાનિ એવ વશે તવ॥ 14-24-21 (93102)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-24-22x (7825)
તતસ્તાનબ્રવીત્સર્વાન્સ્મયમાનઃ પ્રજાપતિઃ।
સર્વે શ્રેષ્ઠા ન ચ શ્રેષ્ઠાઃ સર્વે ચાન્યોન્યકાઙ્ક્ષિણઃ॥ 14-24-22 (93103)
સર્વે સ્વવિષયે શ્રેષ્ઠાઃ સર્વે ચાન્યોન્યધર્મિણઃ।
ઇતિ તાનબ્રવીત્સર્વાન્સમવેતાન્પ્રજાપતિઃ॥ 14-24-23 (93104)
એકઃ સ્થિરશ્ચરાશ્ચાન્યે વિશેષાત્પઞ્ચ વાયવઃ।
એક એવ ચ સર્વાત્મા બહુધાઽપ્યુપચીયતે॥ 14-24-24 (93105)
પરસ્પરસ્ય સુહૃદો ભાવયન્તઃ પરસ્પરમ્।
સ્વસ્તિ વ્રજત ભદ્રં વો ધારયધ્વં પરસ્પરમ્॥ ॥ 14-24-25 (93106)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચતુર્વિશોઽધ્યાયઃ॥ 24 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-24-24 બહુધાપ્યુપલીયતે ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
14.25. અધ્યાયઃ 025
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ બ્રાહ્મમેન બ્રાહ્મણીંપ્રત્યુક્તસૃષ્ટ્યાદિપ્રતિપાદકનારદદેવમતસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
નારદસ્ય ચ સંવાદમૃષેર્દેવમતસ્ય ચ॥ 14-25-1 (93107)
દેવમત ઉવાચ। 14-25-2x (7826)
જન્તોઃ સંજાયમાનસ્ય કિંનુ પૂર્વં પ્રવર્તતે।
પ્રાણોઽપાનઃ સમાનો વા વ્યાનો વોદાન એવ ચ॥ 14-25-2 (93108)
નારદ ઉવાચ। 14-25-3x (7827)
યેનાયં સૃજ્યતે જન્તુસ્તતોઽન્યઃ પૂર્વમેતિ તમ્।
પ્રાણદ્વન્દ્વં હિ વિજ્ઞેયં તિર્યગૂર્ધ્વમધશ્ચ યત્॥ 14-25-3 (93109)
દેવમત ઉવાચ। 14-25-4x (7828)
કેનાયં સૃજ્યતે જન્તુઃ કશ્ચાન્યઃ પૂર્વમેતિ તમ્।
પ્રાણદ્વન્દ્વં ચ મે બ્રૂહિ તિર્યગૂર્ધ્વમધશ્ચ યત્॥ 14-25-4 (93110)
નારદ ઉવાચ। 14-25-5x (7829)
સઙ્કલ્પાજ્જાયતે હર્ષઃ શબ્દાદપિ ચ જાયતે।
રસાત્સંજાયતે ચાપિ રૂપાદપિ ચ જાયતે॥ 14-25-5 (93111)
`સ્પર્શાત્સંજાયતે ચાપિ ગન્ધાદપિ ચ જાયતે।'
શુક્રાચ્છોણિતસંસૃષ્ટાત્પૂર્વં પ્રાણઃ પ્રવર્તતે।
પ્રાણેન વિકૃતે શુક્રે તતોઽપાનઃ પ્રવર્તતે॥ 14-25-6 (93112)
શુક્રાત્સંજાયતે ચાપિ રસાદપિ ચ જાયતે।
એતદ્રૂપમુદાનસ્ય હર્ષો મિથુનમન્તરા॥ 14-25-7 (93113)
કામાત્સંજાયતે શુક્રં શુક્રાત્સંજાયતે રજઃ।
સમાનવ્યાનજનિતે સામાન્યે શુક્રશોણિતે॥ 14-25-8 (93114)
પ્રાણાપાનાવિદં દ્વન્દ્વમવાક્ ચોર્ધ્વં ચ ગચ્છતઃ।
વ્યાનઃ સમાનશ્ચૈવોભૌ તિર્યગ્દ્વન્દ્વત્વમુચ્યતે॥ 14-25-9 (93115)
અગ્નિર્વૈ દેવતાઃ સર્વા ઇતિ દેવસ્ય શાસનાત્।
સંજાયતે હિ પ્રાણેષુ જ્ઞાનં બુદ્ધિસમન્વિતમ્॥ 14-25-10 (93116)
તસ્ય ધૂમસ્તમોરૂપં રજો ભસ્મ સુતેજસઃ।
સર્વં સંજાયતે તસ્ય યત્ર પ્રક્ષિપ્યતે હવિઃ॥ 14-25-11 (93117)
હવિઃ સમાનો વ્યાનશ્ચ ઇતિ યજ્ઞવિદો વિદુઃ।
પ્રાણાપાનાવાજ્યભાગૌ તયોર્મધ્યે હુતાશનઃ॥ 14-25-12 (93118)
એતદ્રૂપમુદાનસ્ય પરમં બ્રાહ્મણા વિદુઃ।
નિર્દ્વન્દ્વમિતિ યત્ત્વેતત્તન્મે નિગદતઃ શૃણુઃ॥ 14-25-13 (93119)
અહોરાત્રમિદં દ્વન્દ્વં તયોર્મધ્યે હુતાશનઃ।
એતદ્રૂપમુદાનસ્ય પરમં બ્રાહ્મણા વિદુઃ॥ 14-25-14 (93120)
`ઉભે સત્યાનૃતે દ્વન્દ્વં તયોર્મધ્યે હુતાશનઃ।
એતદ્રૂપમુદાનસ્ય પરમં બ્રાહ્મણા વિદુઃ॥' 14-25-15 (93121)
સચ્ચાસચ્ચૈવ તદ્દ્વન્દ્વં તયોર્મધ્યે હુતાશનઃ।
એતદ્રૂપમુદાનસ્ય પરમં બ્રાહ્મણા વિદુઃ॥ 14-25-16 (93122)
`ઉભે શુભાશુભે દ્વન્દ્વં તયોર્મધ્યે હુતાશનઃ।
એતદ્રૂપમુદાનસ્ય પરમં બ્રાહ્મણા વિદુઃ॥' 14-25-17 (93123)
ઊર્ધ્વં સમાનો વ્યાનશ્ચ વ્યસ્યતે કર્મ તેન તત્।
દ્વિતીયં તુ સમાનેન પુનરેવ વ્યવસ્યતે॥ 14-25-18 (93124)
શાન્ત્યર્થં વામદેવ્યં ચ શાન્તિર્બ્રહ્મ સનાતનમ્।
એતદ્રૂપમુદાનસ્ય પરમં બ્રાહ્મણા વિદુઃ॥ ॥ 14-25-19 (93125)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચવિશોઽધ્યાયઃ॥ 25 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-25-18 પૂર્વંસમાનો વ્યાનોઽથ વ્યસ્યતે તેન કર્મકૃત્ ઇતિ ક.ટ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
14.26. અધ્યાયઃ 026
અથાનુગીતાપર્વ 2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કર્તૃકર્માદિપ્રતિપાદકબ્રાહ્મણદંપતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ચાતુર્હોત્રવિધાનસ્ય વિદાનમિહ યાદૃશમ્॥ 14-26-1 (93126)
તસ્ય સર્વસ્ય વિધિવદ્વિધાનમુપદેક્ષ્યતે।
શૃણુ મે ગદતો ભદ્રે રહસ્યમિદમુદ્ભુતમ્॥ 14-26-2 (93127)
કરણં કર્મ કર્તા ચ મોક્ષ ઇત્યેવ ભામિનિ।
ચત્વાર એતે હોતારો યૈરિદં જગદાવૃતમ્॥ 14-26-3 (93128)
હોતૄણાં સાધનં ચૈવ શૃણુ સર્વમશેષતઃ।
ઘ્રાણં જિહ્વા ચ ચક્ષુશ્ચ ત્વક્ચ શ્રોત્રં ચ પઞ્ચમમ્।
મનો બુદ્ધિશ્ચ સપ્તૈતે જ્ઞેયાઃ કારણહેતવઃ॥ 14-26-4 (93129)
ગન્ધો રસશ્ચ રૂપં ચ શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ પઞ્ચમઃ।
મન્તવ્યમવબોદ્ધવ્યં સપ્તૈતે કર્મહેતવઃ॥ 14-26-5 (93130)
ઘ્રાતા ભક્ષયિતા દ્રષ્ટા સ્પ્રષ્ટા શ્રોતા ચ પઞ્ચમઃ।
મન્તા બોદ્ધા ચ સપ્તૈતે વિજ્ઞેયાઃ કર્તૃહેતવઃ॥ 14-26-6 (93131)
સ્વગુણાન્ભક્ષયન્ત્યેતે ગુણવન્તઃ શુભાશુભાન્।
અસન્તો નિર્ગુણાશ્ચૈતે સપ્તૈતે મોક્ષહેતવઃ॥ 14-26-7 (93132)
વિદુષાં બુધ્યમાનાનાં સ્વંસ્વં સ્થાનં યથાવિધિ।
ગુણાસ્તે દેવતા ભૂત્વા સતતં ભુઞ્જતે હવિઃ॥ 14-26-8 (93133)
`અદન્હવીંષિ ચાન્નાનિ મમત્વેન વિહન્યતે।'
આત્માર્થે પાચયન્નન્નં મમત્વેનોપહન્યતે॥ 14-26-9 (93134)
અભક્ષ્યભક્ષણં ચૈવ મદ્યપાનં ચ હન્તિ તમ્।
સ ચાન્નં હન્તિ તં ચાન્નં સ હત્વા હન્યતે પુનઃ॥ 14-26-10 (93135)
હન્તા હ્યન્નમિદં વિદ્વાન્પુનર્જનયતીશ્વરઃ।
ન ચાન્નાજ્જાયતે તસ્મિન્સૂક્ષ્મો નામ વ્યતિક્રમઃ॥ 14-26-11 (93136)
મનસા મન્યતે યચ્ચ યચ્ચ વાચા નિગદ્યતે।
શ્રોત્રેણ શ્રૂયતે યચ્ચ ચક્ષુષા યચ્ચ દૃશ્યતે॥ 14-26-12 (93137)
સ્પર્શેન સ્પૃશ્યતે યચ્ચ ઘ્રાણેન ઘ્રાયતે ચ યત્।
મનસ્યેતાનિ સંયમ્ય હવીંષ્યેતાનિ સર્વશઃ॥ 14-26-13 (93138)
ગુણવત્પાવકો મહ્યં દીપ્યતેઽન્તઃશરીરગઃ।
યોગયજ્ઞઃ પ્રવૃત્તો મે જ્ઞાનં બ્રહ્મમયો હવિઃ। પ્રાણસ્તોત્રોઽપાનશસ્ત્રઃ સર્વત્યાગસુદક્ષિણઃ॥ 14-26-14 (93139)
કર્તાઽનુમન્તા બ્રહ્માત્મા હોતાઽધ્વર્યુઃ કૃતસ્તુતિઃ
ઋતં પ્રશાસ્તા તચ્છસ્ત્રમપવર્ગોઽસ્ય દક્ષિણા॥ 14-26-15 (93140)
ઋચશ્ચાપ્યત્ર શંસન્તિ નારાયણવિદો જનાઃ।
નારાયણાય દેવાયયદવિન્દન્પશૂન્પુરા॥ 14-26-16 (93141)
તત્ર સામાનિ ગાયન્તિ તત્ર ચાહુર્નિદર્શનમ્।
દેવં નારાયણં ભીરુ સર્વાત્માનં નિબોધ તમ્॥ ॥ 14-26-17 (93142)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષડિંશોઽધ્યાયઃ॥ 26 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-26-11 અદ્યમન્નમદન્નહ્નિ પુનરિતિ ક.પાઠઃ॥ 7-26-14 દીપ્યતે હવ્યવાહન ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
14.27. અધ્યાયઃ 027
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પ્રજાપતિના એકેનૈવ શબ્દેન પરબ્રહ્મોપદેશે દેવર્ષ્યાદીનાં સ્વસ્વયોગ્યતાનુસારેણ નાનાર્થાવગમપ્રતિપાદકબ્રાહ્મણદંપતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
એકઃ શાસ્તા ન દ્વિતીયોસ્તિ શાસ્તા
યો હૃચ્છયસ્તમહમનુ બ્રવીમિ।
તેનૈવ યુક્તઃ પ્રવણાદિવોદકં
યથા નિયુક્તોસ્મિ તથા વહામિ॥ 14-27-1 (93143)
એકો ગુરુર્નાસ્તિ તતો દ્વિતીયો
યો હૃચ્છયસ્તમહમનુ બ્રવીમિ।
તેનાનુશિષ્ટા ગુરુણા સદૈવ
પુરા હતા દાનવાઃ સર્વ એવ॥ 14-27-2 (93144)
એકો બન્ધુર્નાસ્તિ તતો દ્વિતીયો
યો હૃચ્છયસ્તમહમનુ બ્રવીમિ।
તેનાનુશિષ્ટા બાન્ધવા બન્ધુમન્તઃ
સપ્તર્ષયઃ પાર્થ દિવિ પ્રભાન્તિ॥ 14-27-3 (93145)
એકઃ શ્રોતા નાસ્તિ તતો દ્વિતીયો
યો હૃચ્છયસ્તમહમનુ બ્રવીમિ।
તસ્મિન્ગુરૌ ગુરુવાસં નિરુષ્યટ
શક્રો ગતઃ સર્વલોકામરત્વમ્॥ 14-27-4 (93146)
એકો દ્વેષ્ટા નાસ્તિ તતો દ્વિતીયો
યો હૃચ્છયસ્તમહમનુ બ્રવીમિ।
તેનાનુશિષ્ટા ગુરુણા સદૈવ
લોકે દ્વિષ્ટાઃ પન્નગાઃ સર્વ એવ॥ 14-27-5 (93147)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
પ્રજાપતૌ પન્નગાનાં દેવર્ષીણાં ચ સંવિદમ્॥ 14-27-6 (93148)
દેવર્ષયશ્ચ નાગાશ્ચાપ્યસુરાશ્ચ પ્રજાપતિમ્।
પર્યપૃચ્છન્નુપાસીનં શ્રેયોઃ નઃ પ્રોચ્યતામિતિ॥ 14-27-7 (93149)
તેષાં પ્રોવાચ ભગવાઞ્શ્રેયઃ સમનુપૃચ્છતામ્।
ઓમિત્યેકાક્ષરં બ્રહ્મ તે શ્રુત્વા પ્રાદ્રવન્દિશઃ॥ 14-27-8 (93150)
તેષાં પ્રદ્રવમાણાનામુપદેશં ચ શૃણ્વતામ્।
સર્પાણાં દંશને ભાવઃ પ્રવૃત્તઃ પૂર્વમે તુ॥ 14-27-9 (93151)
અસુરાણાં પ્રવૃત્તસ્તુ દંભભાવઃ સ્વભાવજઃ।
દાનં દેવા વ્યવસિતા દમમેવ મહર્ષયઃ॥ 14-27-10 (93152)
એકં શાસ્તારમાસાદ્ય શબ્દેનૈકેન સંસ્કૃતાઃ।
નાનાવ્યવસિતાઃ સર્વે સર્પદેવર્ષિદાનવાઃ॥ 14-27-11 (93153)
શૃણોત્યયં પ્રોચ્યમાનં ગૃહ્ણાતિ ચ યથાતથમ્।
પૃચ્છતસ્તદતો ભૂયો ગુરુરન્યો ન વિદ્યતે॥ 14-27-12 (93154)
તસ્ય ચાનુમતે કર્મ તતઃ પશ્ચાત્પ્રવર્તતે।
ગુરુર્બન્ધુશ્ચ શાસ્તા ચ દ્વેષ્ટા ચ હૃદિ સંશ્રિતાઃ॥ 14-27-13 (93155)
પાપેન વિચરઁલ્લોકે પાપચારી ભવત્યયમ્।
શુભેન વિચરઁલ્લોકે શુભચારી ભવત્યુત॥ 14-27-14 (93156)
કામચારી તુ કામેન ય હન્દ્રિયસુખે રતઃ।
બ્રહ્મચારી સદૈવૈષ ય ઇન્દ્રિયજયે રતઃ॥ 14-27-15 (93157)
અપેતવ્રતકર્મા તુ કેવલં બ્રહ્મણિ સ્થિતઃ।
બ્રહ્મભૂતશ્ચરઁલ્લોકે બ્રહ્મચારી ભવત્યયમ્॥ 14-27-16 (93158)
બ્રહ્મૈવ સમિધસ્તસ્ય બ્રહ્માગ્નિર્બ્રહ્મસંસ્તરઃ।
આપો બ્રહ્મ ગુરુર્બ્રહ્મ સ બ્રહ્મણિ સમાહિતઃ॥ 14-27-17 (93159)
એતદેવેદૃશં સૂક્ષ્મં બ્રહ્મચર્યં વિદુર્બુધાઃ।
વિદિત્વા ચાન્વપદ્યન્ત ક્ષેત્રજ્ઞેનાનુદર્શિતાઃ॥ ॥ 14-27-18 (93160)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 27 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-27-1 એકઃ શાસ્તા ન દ્વિતીયોસ્તિ કશ્ચિદ્યથા નિયુક્તોઽસ્મિ તથા ચરામિ। હૃદ્યેષ તિષ્ઠન્પુરુષઃ શાસ્તિ શાસ્તા તેનાનુયુક્તઃ પ્રવણાદિવોદકમિતિ ક.ટ.દ.પાઠઃ॥ 7-27-7 દેવાશ્ચ ઋષયશ્ચેતિ દ્વન્દ્વઃ॥ 7-27-8 પ્રાદ્રવન્પ્રતિપેદિરે। દિશો બહૂન્માર્ગાન્॥ 7-27-13 ગુરુર્બોદ્ધા ચ શ્રોતા ચ દ્વેષ્ટા ચ હૃદિ નિઃસૃત ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
14.28. અધ્યાયઃ 028
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણને યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિદ્યાબ્રહ્મણોરરણ્યત્વરૂપણપરબ્રાહ્મણદંપતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
સંકલ્પદંશમશકં શોકહર્ષહિમાતપમ્।
મોહાન્ધકારતિમિરં લોભવ્યાધિસરીસૃપમ્॥ 14-28-1 (93161)
વિષયૈકાત્યયાધ્વાનં કામક્રોધકિરાતકમ્।
તદતીત્ય મહાદુર્ગં પ્રવિષ્ટોસ્મિ મહદ્વનમ્॥ 14-28-2 (93162)
બ્રાહ્મણ્યુવાચ। 14-28-3x (7830)
ક્વ તદ્વનં મહાપ્રાજ્ઞ કે વૃક્ષાઃ સરિતશ્ચ કાઃ।
કિયન્તઃ પર્વતાશ્ચૈવ કિયત્યધ્યનિ તદ્વનમ્॥ 14-28-3 (93163)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-28-4x (7831)
નૈતદસ્તિ પૃથગ્ભાવઃ કિઞ્ચિનદ્યત્તતઃ સુખમ્।
નૈતદસ્ત્યપૃથગ્ભાવઃ કિઞ્ચિદ્દુઃખતરં તતઃ॥ 14-28-4 (93164)
તસ્માદ્ધ્રસ્વતરં નાસ્તિ ન તતોસ્તિ મહત્તરમ્।
નાસ્તિ તસ્માદ્દુઃખતરં નાસ્ત્યન્યત્તત્સમં સુખમ્॥ 14-28-5 (93165)
ન તત્રાવિશ્યિ શોચન્તિ ન પ્રહૃષ્યન્તિ ચ દ્વિજાઃ।
ન ચ બિભ્યતિ કેભ્યશ્ચિન્નૈભ્યો બિભ્યતિ કેચન॥ 14-28-6 (93166)
તસ્મિન્વને સપ્ત મહાદ્રુમાશ્ચ
ફલાનિ સપ્તાતિથયશ્ચ સપ્ત।
સપ્તાશ્રમાઃ સપ્ત સમાધયશ્ચ
દીક્ષાશ્ચ સપ્તૈતદરણ્યરૂપમ્॥ 14-28-7 (93167)
પઞ્ચવર્ણાનિ દિવ્યાનિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
સૃજન્તઃ પાદપાસ્તત્ર વ્યાપ્ય તિષ્ઠન્તિ તદ્વન્મ્॥ 14-28-8 (93168)
સુવર્ણાનિ દ્વિવર્ણાનિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
સૃજન્તઃ પાદપાસ્તત્ર વ્યાપ્ય તિષ્ઠન્તિ તદ્વનમ્॥ 14-28-9 (93169)
`શઙ્કરાણિ ત્રિવર્ણાનિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
સૃજન્તઃ પાદપાસ્તત્ર વ્યાપ્ય તિષ્ઠન્તિ તદ્વનમ્' 14-28-10 (93170)
સુરભીણિ દ્વિવર્ણાનિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
સૃજન્તઃ પાદપાસ્તત્ર વ્યાપ્ય તિષ્ઠન્તિ તદ્વનમ્॥ 14-28-11 (93171)
સુરભીણ્યેકવર્ણાનિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
સૃજન્તઃ પાદપાસ્તત્ર વ્યાપ્ય તિષ્ઠન્તિ તદ્વનમ્॥ 14-28-12 (93172)
બહૂન્યવ્યક્તવર્ણાનિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
વિસૃજન્તૌ મહાવૃક્ષૌ તદ્વનં વ્યાપ્ય તિષ્ઠતઃ॥ 14-28-13 (93173)
એકો વહ્નિઃ સુમના બ્રાહ્મણોત્ર
પઞ્ચેન્દ્રિયાણિ સમિધશ્ચાત્ર સન્તિ।
તેભ્યો વૃક્ષાઃક સપ્ત ફલન્તિ દીક્ષા
ગુણાઃ ફલાન્યતિથયઃ ફલાશાઃ॥ 14-28-14 (93174)
આતિથ્યં પ્રતિગૃહ્ણન્તિ તત્ર સપ્ત મહર્ષયઃ।
અર્ચિતેષુ પ્રલીનેષુ તેષ્વન્યદ્રોચતે વનમ્॥ 14-28-15 (93175)
પ્રજ્ઞાવૃક્ષં મોક્ષફલં શાન્તિચ્છાયાસમન્વિતમ્।
જ્ઞાનાશ્રયં તૃપ્તિતોયમન્તઃક્ષેત્રજ્ઞભાસ્કરમ્॥ 14-28-16 (93176)
યેઽધિગચ્છન્તિ તત્સન્તસ્તેષાં નાસ્તિ પુનર્ભવઃ।
ઊર્ધ્વં ચાધશ્ચ તિર્યક્ચ તસ્ય નાન્તોઽધિગમ્યતે॥ 14-28-17 (93177)
સપ્ત સ્ત્રિયસ્તત્ર ચરન્તિ સત્યા-
સ્ત્વવાઙ્મુખા ભાનુમત્યો જનિત્ર્યઃ।
ઊર્ધ્વં રસાનાદદતે પ્રજાભ્યઃ
સર્વાન્યથા નિત્યમનિત્યતા ચ॥ 14-28-18 (93178)
તત્રૈવ પ્રતિતિષ્ઠન્તિ પુનસ્તત્રોદયન્તિ ચ।
સપ્ત સપ્તર્ષયઃ સિદ્ધા વસિષ્ઠપ્રમુખૈઃ સહ॥ 14-28-19 (93179)
યશો વર્ચો ભગશ્ચૈવ વિજયઃ સિદ્ધતેજસઃ।
એતમેવાનુવર્તન્તે સપ્ત જ્યોતીંષિ ભાસ્કરમ્॥ 14-28-20 (93180)
ઋષયઃ પર્વતાશ્ચૈવ સન્તિ તત્ર સમાસતઃ।
નદ્યશ્ચ પરિતો વારિ વહન્ત્યો બ્રહ્મિસમ્ભવમ્॥ 14-28-21 (93181)
નદીનાં સઙ્ગમશ્ચૈવ વૈતાને સમુપહરે।
સ્વાત્મતૃપ્તા યતો યાન્તિ સાક્ષાદેવ પિતામહમ્॥ 14-28-22 (93182)
કૃશાશાઃ સુવ્રતાઃ શાન્તાસ્તપસા દગ્ધકિલ્બિષાઃ।
આત્મન્યાત્માનમાવેશ્ય બ્રાહ્મણાસ્તમુપાસતે॥ 14-28-23 (93183)
શમિમપ્યત્ર શંસન્તિ વિદ્યારણ્યવિદો જનાઃ।
તદરણ્યમભિપ્રેત્ય યથાતત્વમજાયત॥ 14-28-24 (93184)
એતદેવેદૃશં પુણ્યમરણ્યં બ્રાહ્મણા વિદુઃ।
વિદિત્વા ચાનુતિષ્ઠન્તિ ક્ષેત્રજ્ઞેનાનુદર્શિના॥ ॥ 14-28-25 (93185)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 28 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-28-7 સપ્તર્ષયઃ સપ્ત તથેન્ધનાનિ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-28-9 ચતુર્વર્ણાનિ દિવ્યાનીતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-28-13 સૃજન્તઃ પાદપાસ્તત્ર વ્યાપ્ય તિષ્ઠન્તિ તદ્વનમિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-28-19 તત્રોપયન્તિ ચેતિ ઝ.પાઠઃ। તેચ સપ્તર્ષયઃ સિદ્ધા ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-28-20 ભગશ્ચોજો વિજયઃ સિદ્ધિતેજસી ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-28-24 ઋચમપ્યત્ર પશ્યન્તિ વિદ્યારણ્યેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-28-25 વિદિત્વા નાનુપશ્યન્તિ ક્ષેત્રજ્ઞા નાનુદર્શનમિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
14.29. અધ્યાયઃ 029
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ યાગીયહિંસાયા અધર્મ્યત્વાભાવપ્રતિપાદકાધ્વર્યુયતિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
ગન્ધાન્ન જિઘ્રામિ રાસાન્ન વેદ્મિ
રૂપં ન પશ્યામિ ન ચ સ્પૃશામિ।
ન ચાપિ શબ્દાન્વિવિધાઞ્શૃણોમિ
ન ચાપિ સઙ્કલ્પમુપૈમિ કઞ્ચિત્॥ 14-29-1 (93186)
અર્થાનિષ્ટાન્કામયતે સ્વભાવઃ
સર્વાન્દ્વેષ્યાન્પ્રદ્વિષતે સ્વભાવઃ।
કામદ્વેષાનુદ્ભવતઃ સ્વભાવા-
ત્પ્રાણાપાનૌ જન્તુદેહાન્નિવેશ્ય॥ 14-29-2 (93187)
તેભ્યશ્ચાન્યાંસ્તેષુ નિત્યાંશ્ચ ભાવા-
ન્ભૂતાત્માનં અક્ષયેઽહં શરીરે।
તસ્મિંસ્તિષ્ઠન્નાસ્મિ સક્તઃ કથંચિ-
ત્કામક્રોધાભ્યાં જરયા મૃત્યુના ચ॥ 14-29-3 (93188)
અકામયાનસ્ય ચ સર્વકામા-
નવિદ્વિષાણસ્ય ચ સર્વદોષાન્।
ન મે સ્વભાવેષુ ભવન્તિ લેપા-
સ્તોયસ્ય બિન્દોરિવ પુષ્કરેષુ॥ 14-29-4 (93189)
નિત્યસ્ય ચૈતસ્ય ભવન્તિ નિત્યા
નિરીક્ષ્યમાણસ્ય બહૂન્સ્વભાવાન્।
ન સજ્જતે કર્મસુ ભોગજાલં
દિવીવ સૂર્યસ્ય મયૂખજાલમ્॥ 14-29-5 (93190)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
અધ્વર્યુયતિસંવાદં તં નિબોધ યશસ્વિનિ॥ 14-29-6 (93191)
પ્રોક્ષ્યમાણં પશું દૃષ્ટ્વા યજ્ઞકર્મણ્યથાબ્રવીત્।
યતિરધ્વર્યુમાસીનો હિંસોયમિતિ કુત્સયન્॥ 14-29-7 (93192)
તમધ્વર્યુઃ પ્રત્યુવાચ નાયં છાગો વિનશ્યતિ।
શ્રેયસા યોક્ષ્યતે જન્તુર્યજ્ઞાચ્છ્રુતિરિયં તથા॥ 14-29-8 (93193)
યો હ્યસ્ય પાર્થિવો ભાગઃ પૃથિવીં સ ગમિષ્યતિ।
યદસ્ય વારિજં કિઞ્ચિદપસ્તત્સમ્પ્રવેક્ષ્યતિ॥ 14-29-9 (93194)
સૂર્યં ચક્ષુર્દિશઃ શ્રોત્રે પ્રાણોઽસ્ય દિવમેવ ચ।
આગમે વર્તમાનસ્ય નમે દોષોસ્તિ કશ્ચન॥ 14-29-10 (93195)
યતિરુવાચ। 14-29-11x (7832)
પ્રાણૈર્વિયોગે ચ્છાગસ્ય યદિ શ્રેયઃ પ્રપશ્યસિ।
છાગાર્થે વર્તતે યજ્ઞો ભવતઃ કિં પ્રયોજનમ્॥ 14-29-11 (93196)
અનુ ત્વાં મન્યતે માતા અનુ ત્વાં મન્યતે પિતા।
મન્ત્રવિજ્ઞાનમુન્નીય પરિવર્તે વિશેષતઃ॥ 14-29-12 (93197)
એવમેવાનુમન્યેરંસ્તાન્ભવાન્દ્રષ્ટુમર્હતિ।
તેષામનુમતિં શ્રુત્વા શક્યા કર્તું વિચારણા॥ 14-29-13 (93198)
અધ્વર્યુરુવાચ। 14-29-14x (7833)
પ્રાણા અપ્યસ્ય ચ્છાગસ્ય પ્રાપિતાસ્તે સ્વયોનિષુ।
શરીરં કેવલં શિષ્ટં નિશ્ચેષ્ટમિતિ મે મતિઃ॥ 14-29-14 (93199)
ઇન્ધનસ્ય તુ તુલ્યેન શરીરેણિ વિચેતસા।
હિંસા હિ યષ્ટુકામાનામિન્ધનં પશુસંજ્ઞિતમ્॥ 14-29-15 (93200)
અહિંસા સર્વધર્માણામિતિ વૃદ્ધાનુશાસનમ્।
યદહિંસ્રં ભવેત્કર્મ તત્કાર્યમિતિ વિદ્મહે॥ 14-29-16 (93201)
અહિંસેતિ પ્રતિજ્ઞેયં યદિ વક્ષ્યામ્યતઃ પરમ્।
શક્યં બહુવિધં વક્તું ભવતા કાર્યદૂષણમ્॥ 14-29-17 (93202)
અહિંસા સર્વભૂતાનાં નિત્યમસ્માસુ રોચતે।
પ્રત્યક્ષતઃ સાધયામો ન પરોક્ષમુપાસ્મહે॥ 14-29-18 (93203)
અધ્વર્યરુવાચ। 14-29-19x (7834)
ભૂમેર્ગન્ધગુણાન્ભુઙ્ક્ષ્વ પિબસ્યાપોમયાન્રસાન્।
જ્યોતિષાં પશ્યતે રૂપં સ્પૃશસ્યનિલજાન્ગુણાન્॥ 14-29-19 (93204)
શૃણોષ્યાકાશજાઞ્શબ્દાન્મનસા મન્યસે મતિમ્।
સર્વાણ્યેતાનિ ભૂતાનિ પ્રાણા ઇતિ ચ મન્યસે॥ 14-29-20 (93205)
પ્રાણાદાને નિવૃત્તોસિ હિંસાયાં વર્તતે ભવાન્।
નાસ્તિ ચેષ્ટા વિના હિંસાં કિં વા ત્વં મન્યસે દ્વિજ॥ 14-29-21 (93206)
યતિરુવાચ। 14-29-22x (7835)
અક્ષરં ચ ક્ષરં ચૈવ દ્વૈધીભાવોઽયમાત્મનઃ।
અક્ષરં તત્ર સદ્ભાવઃ સ્વભાવઃ ક્ષર ઉચ્યતે॥ 14-29-22 (93207)
પ્રાણો જિહ્વા મનઃ સત્ત્વં સદ્ભાવો રજસા સહ।
ભાવૈરેતૈર્વિમુક્તસ્ય નિર્દ્વન્દ્વસ્ય નિરાશિષઃ॥ 14-29-23 (93208)
સમસ્ય સર્વભૂતેષુ નિર્મમસ્ય જિતાત્મનઃ।
સમન્તાત્પરિમુક્તસ્ય ન ભયં વિદ્યતે ક્વચિત્॥ 14-29-24 (93209)
અધ્વર્યુરુવાચ। 14-29-25x (7836)
સદ્ભિરેવેહ સંવાદઃ કાર્યો મતિમતાંવર।
ભવતો હિ મતં શ્રુત્વા પ્રતિભાતિ મતિર્મમ॥ 14-29-25 (93210)
ભગવન્ભગવદ્બુદ્ધ્યા પ્રતિબુદ્ધો બ્રવીમ્યહમ્।
વ્રતં મન્ત્રકૃતં કર્તુર્નાપરાધોસ્તિ મે દ્વિજ॥ 14-29-26 (93211)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-29-27x (7837)
ઉપપત્ત્યા યતિસ્તૂષ્ણીં વર્તમાનસ્તતઃ પરમ્।
અધ્વર્યુરપિ નિર્મોહઃ પ્રચચાર મહામખે॥ 14-29-27 (93212)
એવમેતાદૃશં મોક્ષં સુસૂક્ષ્મં બ્રાહ્મણા વિદુઃ।
વિદિત્વા ચાનુતિષ્ઠન્તિ ક્ષેત્રજ્ઞેનાર્થદર્શિના॥ ॥ 14-29-28 (93213)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેદિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 29 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-29-2 સર્વાનેતાન્દ્વેષ્ટિ ચૈવ સ્વભાવ ઇતિ ક.ટ.પાઠઃ। જન્તુદેહાનિહૈત્યેતિ ક.ટ.પાઠઃ॥ 7-29-3 નાસ્તિ શક્યઃ કથંચિદિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-29-12 અત્ર ત્વાં મન્યતાં ભ્રાતા પિતા માતા સખેતિ ચ। મન્ત્રયસ્વૈનમુન્નીય પરવન્તં વિશેષત ઇતિ ઝ.દ.પાઠઃ॥ 7-29-19 ભૂમેરિતિ નાનુપહત્ય ભૂતાનિ ભોગઃ સમ્ભવતીતિ ન્યાયાજ્જીવતોઽપરિહાર્યૈવ હિંસેત્યર્થઃ॥ 7-29-21 કિં કથં ત્વં મન્યસેઽહિંસામિતિ શેષઃ॥ 7-29-26 મતં મન્તું ક્રતું કર્તુમિતિ થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
14.30. અધ્યાયઃ 030
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણેન સ્વભાર્યાંપ્રતિ હિંસાયા અકર્તવ્યત્વે મહર્ષિવચસાં પ્રમાણીકરણોપયોગિતયા પરશુરામચરિત્રકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ રામેણ કાર્તવીર્યે નિહતે તદનુયાયિભિર્જમદગ્નેર્હનમ્॥ 2 ॥ તતઃ ક્રુદ્ધેન રામેણ ત્રિઃસપ્તકૃત્વઃ સર્વક્ષત્રિયહનને તત્પિતૃભી રામસ્ય પરિસાન્ત્વપ્રયતનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
કાર્તવીર્યસ્ય સંવાદં સમુદ્રસ્ય ચ ભામિનિ॥ 14-30-1 (93214)
કાર્તવીર્યાર્જુનો નામ રાજા બાહુસહસ્રવાન્।
યેન સાગરપર્યન્તા ધનુષા નિર્જિતા મહી॥ 14-30-2 (93215)
સ કદાચિત્સમુદ્રાન્તે વિચરન્બલદર્પિતઃ।
અવીકિરચ્છરશતૈઃ સમુદ્રમિતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 14-30-3 (93216)
તં સમુદ્રો નમસ્કૃત્ય કૃતાઞ્જલિરુવાચહ।
મા મુઞ્ચ વીર નારાચાન્બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 14-30-4 (93217)
મદાશ્રયાણિ ભૂતાનિ ત્વદ્વિસૃષ્ટૈર્મહેષુભિઃ।
વધ્યન્તે રાજશાર્દૂલ તેભ્યો દેહ્યભયં વિભો॥ 14-30-5 (93218)
અર્જુન ઉવાચ। 14-30-6x (7838)
મત્સમો યદિ સંગ્રામે શરાસનધરઃ ક્વચિત્।
વિદ્યતે તં સમાચક્ષ્વ યઃ સમો મે મહામૃધે॥ 14-30-6 (93219)
સમુદ્ર ઉવાચ। 14-30-7x (7839)
મહર્ષિર્જમદગ્નિસ્તે યદિ રાજન્પુરા શ્રુતઃ।
તસ્ય પુત્રસ્તવાતિથ્યં યથાવત્કર્તુમર્હતિ॥ 14-30-7 (93220)
તતઃ સ રાજા પ્રયયૌ ક્રોધેન મહતા વૃતઃ।
સ તમાશ્રમમાગમ્ય રામમેવાન્વપદ્યત॥ 14-30-8 (93221)
સ રામપ્રતિકૂલાનિ ચકાર સહ બન્ધુભિઃ।
આયાસં જનયામાસ રામસ્ય ચ મહાત્મનઃ॥ 14-30-9 (93222)
તતસ્તેજઃ પ્રજજ્વાલ રામસ્યામિતતેજસઃ।
પ્રદહન્રિપુસૈન્યાનિ તદા કમલલોચને॥ 14-30-10 (93223)
તતઃ પરશુમાદાય સ તં બાહુસહસ્રિણમ્।
ચિન્છેદ સહસા રામો બહુશાખમિવ દ્રુમમ્॥ 14-30-11 (93224)
તં હતં પતિતં દૃષ્ટ્વા સમેતાઃ સર્વબાન્ધવાઃ।
અસીનાદાય શક્તીર્શ્ચ ભાર્ગવં પર્યધાવયન્॥ 14-30-12 (93225)
રામોઽપિ ધનુરાદાય રથમારુહ્ય સત્વરઃ।
વિસૃજઞ્શરવર્ષાણિ વ્યધમત્પાર્થિવં બલમ્॥ 14-30-13 (93226)
તતસ્તુ ક્ષત્રિયાઃ કેચિજ્જમદગ્નિં નિહત્ય ચ।
વિવિશુર્ગિરિદુર્ગાણિ મૃગાઃ સિંહાર્દિતા ઇવ॥ 14-30-14 (93227)
તેષાં સ્વવિહિતં કર્મ તદ્ભયાન્નાનુતિષ્ઠતામ્।
પ્રજા વૃષલતાં પ્રાપ્તા બ્રાહ્મણાનામદર્શનાત્॥ 14-30-15 (93228)
એવં તે દ્રવિડાઽભીરાઃ પુણ્ડ્રાશ્ચ શબરૈઃ સહ।
વૃષલત્વં પરિગતા વ્યુત્થાનાત્ક્ષત્રધર્મતઃ॥ 14-30-16 (93229)
તતશ્ચ હતવીરાસુ ક્ષત્રિયાસુ પુનઃ પુનઃ।
દ્વિજૈરુત્પાદિતં ક્ષત્રં જામદગ્ન્યો ન્યકૃન્તત॥ 14-30-17 (93230)
એકવિંશતિમે યાતે રામં વાગશરીરિણી।
દિવ્યા પ્રોવાચ મધુરા સર્વલોકપરિશ્રુતા॥ 14-30-18 (93231)
રામરામ નિવર્તસ્વ કં ગુણં તાત પશ્યસિ।
ક્ષત્રબન્ધૂનિમાન્પ્રાણૈર્વિપ્રયોજ્ય પુનઃ પુનઃ॥ 14-30-19 (93232)
તથૈવ તં મહાત્માનમૃચીકપ્રમુખાસ્તદા।
પિતામહા મહાભાગ નિવર્તસ્વેત્યથાબ્રુવન્॥ 14-30-20 (93233)
પિતુર્વધમમૃષ્યંસ્તુ રામઃ પ્રોવાચ તાનૃષીન્।
નાર્હન્તીહ ભવન્તો માં નિવારયિતુમિત્યુત॥ 14-30-21 (93234)
પિતર ઊચુઃ। 14-30-22x (7840)
નાર્હસે ક્ષત્રબન્ધૂંસ્ત્વં નિહન્તું જયતાંવર।
નેહ યુક્તં ત્વયા હન્તું બ્રાહ્મણેન સતા નૃપાન્॥ ॥ 14-30-22 (93235)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 30 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-30-15 તેષામુપરતં કર્મેતિ ટ.પાઠઃ॥ 7-30-16 વ્યુત્થાનાત્ક્ષત્રધર્મિણ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
14.31. અધ્યાયઃ 031
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
પરશુરામંપ્રતિ તત્પિતૃભિઃ ક્ષત્રિયવધાન્નિવર્તનાયાલર્કોપાખ્યાનકથનમ્॥ 1 ॥ રામેણ તચ્છ્રવણાદ્ધિંસાતો નિવર્ત્ય તપશ્ચરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
name="Azvamedhika-14-31-1x">પિતર ઊચુઃ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
શ્રુત્વા ચ તત્તથા કાર્યં ભવતા દ્વિજસત્તમ॥ 14-31-1 (93236)
અલર્કો નામ રાજર્ષિરભવત્સુમહાતપાઃ।
ધર્મજ્ઞઃ સત્યવાદી ચ મહાત્મા સુદૃઢવ્રતઃ॥ 14-31-2 (93237)
સ સાગરાન્તાં ધનુષા વિનિર્જિત્ય મહીમિમામ્।
કૃત્વા સુદુષ્કરં કર્મ મનઃ સૂક્ષ્મે સમાદધે॥ 14-31-3 (93238)
સ્થિતસ્ય વૃક્ષમૂલેઽથ તસ્ય ચિન્તા બભૂવ હ।
ઉત્સૃય સુમહદ્રાજ્યં સૂક્ષ્મં પ્રતિ મહામતે॥ 14-31-4 (93239)
અલર્ક ઉવાચ। 14-31-5x (7841)
મનસો મે બલં જાતં મનો જિત્વા ધ્રુવો જયઃ।
અન્યત્ર બાણાનસ્યામિ શત્રુભિઃ પરિવારિતઃ॥ 14-31-5 (93240)
યદિદં ચાપલાત્કર્મ સર્વાન્મર્ત્યાંશ્ચિકીર્ષતિ।
મનઃ પ્રતિ સુતીક્ષ્ણાગ્રાનહં મોક્ષ્યામિ સાયકાન્॥ 14-31-6 (93241)
મન ઉવાચ। 14-31-7x (7842)
નેમે બાણાસ્તરિષ્યન્તિ મામલર્ક કથઞ્ચન।
તવૈવ મર્મ ભેત્સ્યન્તિ ભિન્નમર્મા મરિષ્યસિ॥ 14-31-7 (93242)
અન્યાન્બાણાન્સમીક્ષસ્વ યૈસ્ત્વં માં સૂદયિષ્યસિ।
તત્છ્રુત્વા સ વિચિન્ત્યાથ તતો વચનમબ્રવીત્॥ 14-31-8 (93243)
આઘ્રાય સુબહૂન્ગન્ધાંસ્તાનેવ પ્રતિગૃધ્યતિ।
તસ્માદ્ધ્રાણં પ્રતિ શરાન્પ્રતિમોક્ષ્યામ્યહં શિતાન્॥ 14-31-9 (93244)
ઘ્રાણ ઉવાચ। 14-31-10x (7843)
નેમે બાણાસ્તરિષ્યન્તિ મામલર્ક કથઞ્ચન।
તવૈવ મર્મ ભેત્સ્યન્તિ ભિન્નમર્મા મરિષ્યસિ॥ 14-31-10 (93245)
અન્યાન્યાણાન્સમીક્ષસ્વ યૈસ્ત્વં માં સૂદયિષ્યસિ।
તચ્છ્રુત્વા સ વિચિન્ત્યાથ તતો વચનમબ્રવીત્॥ 14-31-11 (93246)
ઇયં સ્વાદૂન્રસાન્ભુક્ત્વા તાનેવ પ્રતિ ગૃધ્યતિ।
તસ્માજ્જિહ્વાં પ્રતિ શરાન્પ્રતિમોક્ષ્યામ્યહં શિતાન્॥ 14-31-12 (93247)
જિહ્વોવાચ। 14-31-13x (7844)
નેમે વાણાસ્તરિષ્યન્તિ મામલર્ક કથઞ્ચન।
તવૈવ મર્મ ભેત્સ્યન્તિ તતો હાસ્યસિ જીવિતમ્॥ 14-31-13 (93248)
અન્યાન્વાણાન્સમીક્ષસ્વ યૈસ્ત્વં માં સૂદયિષ્યસિ।
તચ્છ્રુત્વા સ વિચિન્ત્યાથ તતો વચનમબ્રવીત્॥ 14-31-14 (93249)
સ્પૃષ્ટ્વા ત્વગ્વિવિધાન્સ્પર્શાંસ્તાનેવ પ્રતિગૃધ્યતિ।
તસ્માત્ત્વચં પાટયિષ્યે વિવિધૈઃ કઙ્કપત્રિભિઃ॥ 14-31-15 (93250)
ત્વગુવાચ। 14-31-16x (7845)
નેમે બાણાસ્તરિષ્યન્તિ મામલર્ક કથઞ્ચન।
તવૈવ મર્મ ભેત્સ્યન્તિ ભિન્નમર્મા મરિષ્યસિ॥ 14-31-16 (93251)
અન્યાન્બાણાન્સમીક્ષસ્વ યૈસ્ત્વં માં સૂદયિષ્યસિ।
તચ્છ્રુત્વા સ વિચિન્ત્યાથ તતો વચનમબ્રવીત્॥ 14-31-17 (93252)
શ્રુત્વા તુ વિવિધાઞ્શબ્દાંસ્તાનેવ પ્રતિગૃધ્યતિ।
તસ્માચ્છ્રોત્રં પ્રતિ શરાન્પ્રતિ મુઞ્ચામ્યહં શિતાન્॥ 14-31-18 (93253)
શ્રોત્રમુવાચ। 14-31-19x (7846)
નેમે બાણાસ્તરિષ્યન્તિ મામલર્ક કથઞ્ચન।
તવૈવ મર્મ ભેત્સ્યન્તિ તતો હાસ્યતિ જીવિતમ્॥ 14-31-19 (93254)
અન્યાન્બાણાન્સમીક્ષસ્વ યૈસ્ત્વં માં સૂદયિષ્યસિ।
તચ્છ્રુત્વા સ વિચિન્ત્યાથ તતો વચનમબ્રવીત્॥ 14-31-20 (93255)
દૃષ્ટ્વા રૂપાણિ બહુશસ્તાન્યેવ પ્રતિગૃધ્યતિ।
તસ્માચ્ચક્ષુર્હનિષ્યામિ નિશિતૈઃ સાયકૈરહમ્॥ 14-31-21 (93256)
ચક્ષુરુવાચ। 14-31-22x (7847)
નેમે બાણાસ્તરિષ્યન્તિ મામલર્ક કથઞ્ચન।
તવૈવ મર્મ ભેત્સ્યન્તિ ભિન્નમર્મા મરિષ્યસિ॥ 14-31-22 (93257)
અન્યાન્બાણાન્સમીક્ષસ્વ યૈસ્ત્વં માં સૂદયિષ્યતિ
તચ્છ્રુત્વા સ વિચિન્ત્યાથ તતો વચનમબ્રવીત્॥ 14-31-23 (93258)
ઇયં નિષ્ઠા બહુવિધા પ્રજ્ઞયા ત્વદ્યવસ્યતિ।
તસ્માદ્બુદ્ધિં પ્રતિ શરાન્પ્રતિમોક્ષ્યામ્યહં શિતાન્॥ 14-31-24 (93259)
બુદ્ધિરુવાચ। 14-31-25x (7848)
નેમે બાણાસ્તરિષ્યન્તિ મામલર્ક કથઞ્ચન।
તવૈવ મર્મ ભેત્સ્યન્તિ ભિન્નમર્મા મરિષ્યસિ।
અન્યાન્બાણાન્સમીક્ષસ્વ યૈસ્ત્વં માં સૂદયિષ્યસિ॥ 14-31-25 (93260)
પિતર ઊચુઃ। 14-31-26x (7849)
તતોઽલર્કસ્તપો ઘોરં તત્રૈવાસ્થાય દુષ્કરમ્।
નાધ્યગચ્છત્પરં શક્ત્યા બાણમેતેષુ સપ્તસુ॥ 14-31-26 (93261)
સુસમાહિતચેતાસ્તુ સ તતોઽચિન્તયત્પ્રભુઃ।
સ વિચિન્ત્ય ચિરં કાલમલર્કો દ્વિજસત્તમ।
નાધ્યગચ્છત્પરં શ્રેયો યોગાન્મતિમતાંવરઃ॥ 14-31-27 (93262)
સ એકાગ્રં મનઃ કૃત્વા નિશ્ચલો યોગમાસ્થિતઃ।
ઇન્દ્રિયાણિ જઘાનાશુ બાણેનૈકેન વીર્યવાન્॥ 14-31-28 (93263)
યોગેનાત્માનમાવિશ્ય સિદ્ધિં પરમિકાં ગતઃ।
વિસ્મિતશ્ચાપિ રાજર્ષિરિમાં ગાથાં જગાદ હ॥ 14-31-29 (93264)
અહો કષ્ટં યદસ્માભિઃ સર્વં બાહ્યમનુષ્ઠિતમ્।
ભોગતૃષ્ણાસમાયુક્તૈઃ પૂર્વં રાજ્યમુપાસિતમ્।
ઇતિ પશ્ચાન્મયા જ્ઞાતં યોગાન્નાસ્તિ પરં સુખમ્॥ 14-31-30 (93265)
ઇતિ ત્વમનુજાનીહિ રામ મા ક્ષત્રિયાન્વધીઃ।
તષો ઘોરમુપાતિષ્ઠ તતઃ શ્રેયોઽભિપત્સ્યસે॥ 14-31-31 (93266)
ઇત્યુક્તઃ પિતૃભિઃ સોથ તપો ઘોરં સમાસ્થિતઃ।
જામદગ્ન્યો મહાભાગે સિદ્ધિં ચ પરમાં ગતઃ॥ ॥ 14-31-32 (93267)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 31 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-31-1 અત્ર હિંસાયા અકાર્યત્વે। 1 ॥ 7-31-5 અન્યત્ર બાહ્યશત્રુભ્ય ઇતિ શેષઃ। શત્રુભિરિન્દ્રિયાખ્યવૈરિભિઃ॥ 5 ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
14.32. અધ્યાયઃ 032
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણેન સ્વભાર્યાંપ્રતિ કામક્રોધાદિપરિત્યાગપૂર્વકં ભગવદવબોધસ્ય પરમપુરુષાર્થસાધનતાવબોધકામ્બરીષગીતગાથાકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
ત્રયો વૈ રિપવો લોકે નવધા ગુણતઃ સ્મૃતાઃ।
હર્ષઃ સ્તંભોતિમાનશ્ચ ત્રયસ્તે સાત્વિકા ગુણાઃ॥ 14-32-1 (93268)
શોકઃ ક્રોધાભિસંરમ્ભો રાજસાસ્તે ગુણાઃ સ્મૃતાઃ।
સ્વપ્નસ્તન્દ્રા ચ મોહશ્ચ ત્રયસ્તે તામસા ગુણાઃ॥ 14-32-2 (93269)
એતાન્નિકૃત્ય ધૃતિમાન્બાણસઙ્ઘૈરતન્દ્રિતઃ।
જેતું પરાનુત્સહતે પ્રશાન્તાત્મા જિતેન્દ્રિયઃ॥ 14-32-3 (93270)
અત્ર ગાથાઃ કીર્તયન્તિ પુરાકલ્પવિદો જનાઃ।
અમ્બરીષેણ યા ગીતા રાજ્ઞા રાજ્યં પ્રશાસતા॥ 14-32-4 (93271)
સમુદીર્ણેષુ દોષેષુ બાધ્યમાનેષુ સાધુષુ।
જગ્રાહ તરસા રાજ્યમમ્બરીષ ઇતિ શ્રુતિઃ॥ 14-32-5 (93272)
સ નિગૃહ્યાત્મનો દોષાન્સાધૂન્સમભિપૂજ્ય ચ।
જગામ મહતીં સિદ્ધિં ગાથાશ્ચેમા જગાદ હ॥ 14-32-6 (93273)
ભૂયિષ્ઠં વિજિતા દોષા નિહતાઃ સર્વશત્રવઃ।
એકો દોષો વરિષ્ઠશ્ચ વધ્યઃ સ ન હતો મયા॥ 14-32-7 (93274)
યત્પ્રયુક્તો જન્તુરયં વૈતૃષ્ણ્યં નાધિગચ્છતિ।
તૃષ્ણાર્ત ઇવ નિમ્નાનિ ધાવમાનો ન બુધ્યતે॥ 14-32-8 (93275)
અકાર્યમપિ યેનેહ પ્રયુક્તઃ સેવતે નરઃ।
તં લોભમસિભિસ્તીક્ષ્ણૈર્નિકૃત્ય સુખમેધતે॥ 14-32-9 (93276)
લોભાદ્ધિ જાયતે તૃષ્ણા તતશ્ચિન્તા પ્રવર્તતે।
સ લિપ્સમાનો લભતે ભૂયિષ્ઠં રાજસાન્ગુણાન્।
તદવાપ્તૌ તુ લભતે ભૂયિષ્ઠં તામસાન્ગુણાન્॥ 14-32-10 (93277)
સ તૈર્ગુણૈઃ સંહતદેહબન્ધનઃ।
પુનઃપનર્જાયતિ કર્મ ચેહતે।
જન્મક્ષયે ભિન્નવિકીર્મદેહો
મૃત્યું પુનર્ગચ્છતિ જન્મનૈવ॥ 14-32-11 (93278)
તસ્માદેતં સમ્યગવેક્ષ્ય લોભં
નિગૃહ્ય ધૃત્યાઽઽત્મનિ રાજ્યમિચ્છેત્।
એતદ્રાજ્યં નાન્યદસ્તીહ રાજ્ય-
માત્મૈવ રાજા વિદિતો યથાવત્॥ 14-32-12 (93279)
ઇતિ રાજ્ઞાઽમ્બરીષેણ ગાથા ગીતા યશસ્વિના।
આધિરાજ્ય પુરસ્કૃત્ય લોભમેકં નિકૃન્તતા॥ ॥ 14-32-13 (93280)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 32 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-32-1 ગુણતઃ વૃત્તિભેદાત્॥ 7-32-2 અભિસંરમ્ભો દ્વેષાભિનિવેશઃ॥ 7-32-3 નિકૃત્ય ચ્છિત્ત્વા। બાણસંઘૈઃ શમાદિભિઃ॥ 7-32-11 પુનર્જાયતિ ચેહ તત્ફલમ્। ફલક્ષયે ભિન્નવિદીર્ણદેહઃ પુનર્મૃત્યુ ગચ્છતિ ચૈવ જન્મનીતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-32-12 નાન્યદસ્તીતિ વિદ્યા યૈશ્ચૈવ રાજા વિજિતો મયૈક ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
14.33. અધ્યાયઃ 033
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણેન સ્વભાર્યાંપ્રતિ મમતાવર્જનસ્ય પુરુષાર્થસાધનતાયાં દૃષ્ટાન્તતયા બ્રાહ્મણજનકસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણિ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
બ્રાહ્મણસ્ય ચ સંવાદં જનકસ્ય ચ ભામિનિ॥ 14-33-1 (93281)
બ્રાહ્મણં જનકો રાજા સન્નં કસ્મિંશ્ચિદાગસિ।
વિષયે મે ન વસ્તવ્યમિતિ શિષ્ટ્યર્થમબ્રવીત્॥ 14-33-2 (93282)
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચાથ બ્રાહ્મણો રાજસત્તમમ્।
આચક્ષ્વ વિષયં રાજન્યાવાંસ્તવ વશે સ્થિતઃ॥ 14-33-3 (93283)
સોઽન્યસ્ય વિષયે રાજ્ઞો વસ્તુમિચ્છામ્યહં વિભો।
વચસ્તે કર્તુમિચ્છામિ યથાશાસ્ત્રં મહીપતે॥ 14-33-4 (93284)
ઇત્યુક્તસ્તુ તદા રાજા બ્રાહ્મણેન યશસ્વિના।
મુહુરુષ્ણં વિનિઃસ્વસ્ય ન કિઞ્ચિત્પ્રત્યભાષત॥ 14-33-5 (93285)
તમાસીનં ધ્યાયમાનં રાજાનમમિતૌજસમ્।
કશ્મલં સહસાઽગચ્છદ્ભાનુમન્તમિવ ગ્રહઃ॥ 14-33-6 (93286)
સમાશ્વાસ્ય તતો રાજા વિગતે કશ્યમે તદા।
તતો મૂહૂર્તાદિવ તં બ્રાહ્મણં વાક્યમબ્રવીત્॥ 14-33-7 (93287)
પિતૃપૈતામહે રાજ્યે વશ્યે જનપદે સતિ।
વિષયં નાધિગચ્છામિ વિચિન્વન્પૃથિવીમહમ્॥ 14-33-8 (93288)
નાધ્યગચ્છં યદા પૃથ્વ્યાં મિથિલા માર્ગિતા મયા।
નાધ્યગચ્છં યદા તસ્યાં સ્વપ્રજા માર્ગિતા મયા॥ 14-33-9 (93289)
નાધ્યગચ્છં યદા તસ્યાં તદા મે કશ્મલોઽભવત્।
તતો મે કશ્મલસ્યાન્તે મતિઃ પુનરુપસ્થિતા॥ 14-33-10 (93290)
તદા ન વિષયં મન્યે સર્વો વા વિષયો મમ।
આત્માઽપિ ચાયં ન મમ સર્વા વા પૃથિવી મમ॥ 14-33-11 (93291)
યથા મમ તથાઽન્યેષામિતિ મન્યે દ્વિજોત્તમ।
ઉષ્યતાં યાવદુત્સાહો ભુજ્યતાં યાવદિષ્યતે॥ 14-33-12 (93292)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-33-13x (7850)
પિતૃપૈતામહે રાજ્યે વશ્યે જનપદે સતિ।
બ્રૂહિ કાં મતિમાસ્થાય મમત્વં વર્જિતં ત્વયા॥ 14-33-13 (93293)
કાં વૈ બુદ્ધિં સમાશ્રિત્ય સર્વો વૈ વિષયસ્તવ।
નાવૈષિ વિષયં યેન સર્વો વા વિષયસ્તવ॥ 14-33-14 (93294)
જનક ઉવાચ। 14-33-15x (7851)
અન્તવન્ત ઇહારમ્ભા વિદિતાઃ સર્વકર્મસુ।
નાધ્યગચ્છમહં તસ્માન્મમેદમિતિ યદ્ભવેત્॥ 14-33-15 (93295)
કસ્યેદમિતિ કસ્ય સ્વમિતિ વેદવચસ્તથા।
નાધ્યગચ્છમહં બુદ્ધ્યા મમેદમિતિ યદ્ભવેત્॥ 14-33-16 (93296)
એતાં બુદ્ધિં સમાશ્રિત્ય મમત્વં વર્જિતં મયા।
શૃણુ બુદ્ધિં ચ યાં જ્ઞાત્વા સર્વત્ર વિષયો મમ॥ 14-33-17 (93297)
નાહમાત્માર્થમિચ્છામિ ગન્ધાન્ઘ્રાણગતાનપિ।
તસ્માન્મે નિર્જિતા ભૂમિર્વશે તિષ્ઠતિ નિત્યદા॥ 14-33-18 (93298)
નાહમાત્માર્થમિચ્છામિ રસાનાસ્યેઽપિ વર્તતઃ।
આપો મે નિર્જિતાસ્તસ્માદ્વશે તિષ્ઠન્તિ નિત્યદા॥ 14-33-19 (93299)
નાહમાત્માર્થમિચ્છામિ રૂપં જ્યોતિશ્ચ ચક્ષુષઃ।
તસ્માન્મે નિર્જિતં જ્યોતિર્વશે તિષ્ઠતિ નિત્યદા॥ 14-33-20 (93300)
નાહમાત્માર્થમિચ્છામિ સ્પર્શાંસ્ત્વચિ ગતાશ્ચ યે।
તસ્માન્મે નિર્જિતો વાયુર્વશે તિષ્ઠતિ નિત્યદા॥ 14-33-21 (93301)
નાહમાત્માર્થમિચ્છામિ શબ્દાઞ્શ્રોત્રગતાનપિ।
આકાશં મે જિતં તસ્માદ્વશે તિષ્ઠતિ નિત્યદા॥ 14-33-22 (93302)
નાહમાત્માર્થમિચ્છામિ મનો નિત્યં મનોન્તરે।
મનો મે નિર્જિતં તસ્માદ્વશે તિષ્ઠતિ નિત્યદા॥ 14-33-23 (93303)
દેવેભ્યશ્ચ પિતૃભ્યશ્ચ ભૂતેભ્યોઽતિથિભિઃ સહ।
ઇત્યર્થં સર્વ એવેતિ સમારમ્ભા ભવન્તિ વૈ॥ 14-33-24 (93304)
તતઃ પ્રહસ્ય જનકં બ્રાહ્મણઃ પુનરબ્રવીત્।
ત્વજ્જિજ્ઞાસાર્થમદ્યેહ વિદ્ધિ માં ધર્મમાગતમ્॥ 14-33-25 (93305)
ત્વમસ્ય બ્રહ્મિનાભસ્ય દુર્વારસ્યાનિવર્તિનઃ।
સત્વનેમિનિરુદ્ધસ્ય ચક્રસ્યૈકઃ પ્રવર્તકઃ॥ ॥ 14-33-26 (93306)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્ર્યસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 33 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-33-1 અત્ર લોભે નિકૃન્તનીયે॥ 7-33-2 ક્લાન્તં કસ્મિંશ્ચિદાગમે ઇતિ દ.પાઠઃ॥ ક્ષાન્તં કસ્મિંશ્ચિદાગમે ઇતિ ક.ઠ.થ.પાઠઃ। શિષ્યાર્થમબ્રવીદિતિ પાઠાન્તરમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
14.34. અધ્યાયઃ 034
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણેન બ્રાહ્મણીંપ્રતિ સ્વમાહાત્મ્યપ્રકાશનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
નાહં તથા ભૂરુ ચરામિ લોકે
યથા ત્વં માં તર્જયસે સ્વબુદ્ધ્યા।
વિપ્રોસ્મિં મુક્તોસ્મિ વનેચરોસ્મિ
ગૃહસ્થધર્મા વ્રતવાંસ્તથાઽસ્મિ॥ 14-34-1 (93307)
નાહમસ્મિ યતા માં ત્વં પશ્યસે ચ શુભાશુભે।
મયા વ્યાપ્તમિદં સર્વં યત્કિઞ્ચિજ્જગતીગતમ્॥ 14-34-2 (93308)
યે કેચિજ્જન્તવો લોકે જઙ્ગમાઃ સ્થાવરાશ્ચ હ।
તેષાં મામન્તકં વિદ્ધિ દારુણામિવ પાવકમ્॥ 14-34-3 (93309)
રાજ્યે પૃથિવ્યાં સર્વસ્યામથવાપિ ત્રિવિષ્ટપે।
તથા બુદ્ધિરિયં વેત્તિ બુદ્ધિરેવ ધનં મમ॥ 14-34-4 (93310)
એકઃ પન્થા બ્રાહ્મણાનાં યેન ગચ્છન્તિ તદ્વિદઃ।
ગૃહેષુ વનવાસેષુ ગુરુવાસેષુ ભિક્ષુષુ॥ 14-34-5 (93311)
લિઙ્ગૈર્બહુભિરવ્યગ્રૈરેકા બુદ્ધિરુપાસ્યતે।
નાનાલિઙ્ગાશ્રમસ્થાનાં યેષાં બુદ્ધિઃ શમાત્મિકા॥ 14-34-6 (93312)
તે ભાવમેકમાયાન્તિ સરિતઃ સાગરં યથા।
બુદ્ધ્યાઽયં ગમ્યતે માર્ગઃ શરીરેણિ ન ગમ્યતે।
આદ્યન્તવન્તિ કર્માણિ શરીરં કર્મબન્ધનમ્॥ 14-34-7 (93313)
તસ્માન્મે સુભગે નાસ્તિ પરલોકકૃતં ભયમ્।
તદ્ભાવભાવનિરતા મમૈવાત્માનમેષ્યસિ॥ ॥ 14-34-8 (93314)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 34 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-34-3 તેષામન્તર્ગતં વિદ્ધિ ઇતિ ક.ધ.પાઠઃ॥ 7-34-7 વિદ્ધ્યાન્તવન્તિ કર્માણીતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-34-8 તસ્માત્તે સુભગે ઇતિ ઝ.પાઠઃ। મદ્ભાવભાવનિરતા મામેવૈષ્યસ્યથાત્મનેતિ ક.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
14.35. અધ્યાયઃ 035
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ બ્રાહ્મણીબ્રાહ્મણશબ્દનિર્દિષ્ટયોઃ ક્રમેણિ બુદ્ધિમનસ્ત્વકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
નેદમલ્પાત્મના શક્યં વેદિતું વાઽકૃતાત્મના।
બહુ ચાલ્પં ચ સંક્ષિપ્તં વિસ્તૃતં ચ મતં મમ॥ 14-35-1 (93315)
ઉપાયં તં મમ બ્રૂહિ યેનૈષા લભ્યતે મતિઃ।
તન્મન્યે કારણં કર્મ યત એષા પ્રવર્તતે॥ 14-35-2 (93316)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-35-3x (7852)
અરણીં બ્રાહ્મણીં વિદ્ધિ ગુરુરસ્યોત્તરારણિઃ।
તપઃશ્રુતેભિમથિની જ્ઞાનાગ્નિર્જાયતે તતઃ॥ 14-35-3 (93317)
બ્રાહ્મણયુવાચ। 14-35-4x (7853)
યદિદં બ્રહ્મણો લિઙ્ગં ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ સંજ્ઞિતમ્।
ગ્રહીતું યેન યચ્છક્યં લક્ષણં તસ્ય તદ્વદ॥ 14-35-4 (93318)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 14-35-5x (7854)
અલિઙ્ગો નિર્ગુણશ્ચૈવ કારણં નાસ્ય વિગ્રહે।
ઉપાયમેવ વક્ષ્યામિ યેન ગૃહ્યેત ભાવના॥ 14-35-5 (93319)
સમ્યગપ્યુપદિષ્ટસ્ય હ્યમૃતસ્યેવ તૃપ્યસે।
કર્મબુદ્ધિરબુદ્ધિત્વાજ્જ્ઞાનલિઙ્ગાન્નિપાતિતઃ। 14-35-6 (93320)
ઇદં કાર્યમિદં નેતિ ન મોક્ષેષૂપદિશ્યતે।
પશ્યતઃ શૃણ્વતો બુદ્ધિરાત્મનૈવોપજાયતે॥ 14-35-7 (93321)
યાવન્ત ઇહ શક્યેરંસ્તાવતોંઽસાન્પ્રકલ્પયેત્।
અવ્યક્તાન્વ્યક્તરૂપાંશ્ચ શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 14-35-8 (93322)
સર્વાનુમાનયુક્તાંશ્ચ સર્વાન્પ્રત્યક્ષહેતુકાન્।
યતઃ પરં ન વિદ્યેત તતોઽભ્યાસે ભવિષ્યતિ॥ 14-35-9 (93323)
શ્રીભગવાનુવાચ। 14-35-10x (7855)
તતસ્તુ તસ્યા બ્રાહ્મણ્યા મતિઃ ક્ષેત્રજ્ઞસંશયે।
ક્ષેત્રજ્ઞાનેન પરતઃ ક્ષેત્રજ્ઞોઽન્યઃ પ્રવર્તતે॥ 14-35-10 (93324)
અર્જુન ઉવાચ। 14-35-11x (7856)
ક્વ નુ સા બ્રાહ્મણિ કૃષ્ણ ક્વ ચાસૌ બ્રાહ્મણર્ષભઃ।
યાભ્યાં સિદ્ધિરિયં પ્રાપ્તા તાવુભૌ વદ મેઽચ્યુત॥ 14-35-11 (93325)
શ્રીભગવાનુવાચ। 14-35-12x (7857)
મનો મે બ્રાહ્મણં વિદ્ધિ બુદ્ધિં મે વિદ્ધિ બ્રાહ્મણીમ્।
ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ યશ્ચોક્તઃ સોઽહમેવ ધનંજય॥ ॥ 14-35-12 (93326)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-35-6 સમ્યગુપાયો દૃષ્ટશ્ચ ભ્રમરૈરિવ લક્ષ્યત ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
14.36. અધ્યાયઃ 036
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ પરબ્રહ્મસ્વરૂપતત્પ્રાપ્તિસાધનાદિપ્રતિપાદકગુરુશિષ્યસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
અર્જુન ઉવાચ।
બ્રહ્મ યત્પરમં જ્ઞેયં તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ।
ભતો હિ પ્રસાદેન સૂક્ષ્મે મે રમતે મતિઃ॥ 14-36-1 (93327)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-36-2x (7858)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સંવાદં મોક્ષસંયુક્તં શિષ્યસ્ય ગુરુણા સહ॥ 14-36-2 (93328)
કશ્ચિદ્બ્રાહ્મણમાસીનમાચાર્યં સંશિતવ્રતમ્।
શિષ્યઃ પપ્રચ્છ મેધાવી કિંસ્વિચ્છ્રેયઃ પરંતપ॥ 14-36-3 (93329)
ભગવન્તં પ્રપન્નોઽહં નિઃશ્રેયસપરાણઃ।
યાચે ત્વાં શિરસા વિપ્ર યદ્બ્રૂયાં બ્રૂહિ તન્મમ॥ 14-36-4 (93330)
તમેવંવાદિનં પાર્થ શિષ્યં ગુરુરુવાચ હ।
કથયસ્વ પ્રવક્ષ્યામિ યત્ર તે સંશયો દ્વિજ॥ 14-36-5 (93331)
ઇત્યુક્તઃ સ કુરુશ્રેષ્ઠ ગુરુણા ગુરુવત્સલઃ।
પ્રાઞ્જલિઃ પરિપપ્રચ્છ યત્તચ્છૃણુ મહામતે॥ 14-36-6 (93332)
શિષ્ય ઉવાચ। 14-36-7x (7859)
કુતશ્ચાહં કુતશ્ચ ત્વં તત્સત્યં બ્રૂહિ યત્પરમ્।
કુતો જાતાનિ ભૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ॥ 14-36-7 (93333)
કેન જીવન્તિ ભૂતાનિ તેષામાયુશ્ચ કિં પરમ્।
કિં સત્યં કિં તપો વિપ્ર કે ગુણાઃ સદ્ભિરીરિતાઃ॥ 14-36-8 (93334)
કે પન્થાનઃ શિવાશ્ચ સ્યુઃ કિં સુખં કિ ચ દુષ્કૃતમ્।
એતાન્મે ભગવન્પ્રશ્નાન્યાથાતથ્યેન સુવ્રત॥ 14-36-9 (93335)
વક્તુમર્હસિ વિપ્રર્ષે યથાવદિહ તત્ત્વતઃ।
ત્વદન્યઃ કશ્ચ ન પ્રશ્નાનેતાન્વક્તુમિહાર્હતિ॥ 14-36-10 (93336)
બ્રૂહિ ધર્મવિદાં શ્રેષ્ઠ પરં કૌતૂહલં મમ।
મોક્ષધર્માર્થકુશલો ભવાઁલ્લોકષુ ગીયતે॥ 14-36-11 (93337)
સર્વસંશયસંચ્છેત્તા ત્વદન્યો ન ચ વિદ્યતે।
સંસારભીરવશ્ચૈવ મોક્ષકામાસ્તથા વયમ્॥ 14-36-12 (93338)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-36-13x (7860)
તસ્મૈ સમ્પ્રતિપન્નાય યથાવત્પરિપૃચ્છતે।
શિષ્યાય ગુણયુક્તાય શાન્તાય ગુરુવર્તિને॥ 14-36-13 (93339)
છાયાભૂતાય દાન્તાય યતતે બ્રહ્માચારિણે।
તાન્પ્રશ્નાનબ્રવીત્પાર્થ મેધાવી સ ધૃતવ્રતઃ।
ગુરુઃ કુરુકુલશ્રેષ્ઠ સમ્યક્સર્વાનરિંદમ॥ 14-36-14 (93340)
ગુરુરુવાચ। 14-36-15x (7861)
બ્રહ્મણોક્તમિદં ધર્મમૃષિપ્રવરસેવિતમ્।
વેદવિદ્યાસમાવાપ્તં તત્ત્વભૂતાર્થભાવનમ્॥ 14-36-15 (93341)
જ્ઞાનં ત્વેવ પરં વિદ્યઃ સંન્યાસં તપ ઉત્તમમ્।
યસ્તુ વેદ નિરાબાધં જ્ઞાનતત્ત્વં વિનિશ્ચયાત્।
સર્વબૂતસ્થમાત્માનં સ સર્વગતિરિષ્યતે॥ 14-36-16 (93342)
યે વિદ્વાન્સહસંવાસં વિવાસં ચૈવ પશ્યતિ।
તથૈવૈકત્વનાનાત્વે સ દુઃખાત્પરિમુચ્યતે॥ 14-36-17 (93343)
યો ન કામયતે કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચિદભિમન્યતે।
ઇહ લોકસ્થ એવૈષ બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે॥ 14-36-18 (93344)
પ્રધાનગુણતત્ત્વજ્ઞઃ સર્વભૂતવિધાનવિત્।
નિર્મમો નિરહઙ્કારો મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-36-19 (93345)
અવ્યક્તબીજપ્રભવો બુદ્ધિસ્કન્ધમયો મહાન્।
મહાહઙ્કારવિટપ ઇન્દ્રિયાઙ્કુરકોટરઃ॥ 14-36-20 (93346)
મહાભૂતવિશેષશ્ચ વિશેષપ્રતિશાખવાન્।
સદાપર્ણઃ સદાપુષ્પઃ શુભાશુભફલોદયઃ॥ 14-36-21 (93347)
આજીવઃ સર્વભૂતાનાં બ્રહ્મબીજઃ સનાતનઃ।
એતજ્જ્ઞાત્વા ચ તત્ત્વાનિ જ્ઞાનેન પરમાસિના।
છિત્ત્વા ચામરતાં પ્રાપ્ય જહાતિ મૃત્યુજન્મની॥ 14-36-22 (93348)
ભૂતભવ્યભવિષ્યાદિધર્મકામાર્થનિશ્ચયમ્।
સિદ્ધસઙ્ઘપરિજ્ઞાતં પુરાકલ્પં સનાતનમ્॥ 14-36-23 (93349)
પ્રવક્ષ્યેઽહં મહાપ્રાજ્ઞ પદમુત્તમમદ્ય તે।
બુદ્ધ્વા યદિહં સંસિદ્ધા ભવન્તીહ મનીષિણઃ॥ 14-36-24 (93350)
ઉપગમ્યર્ષયઃ પૂર્વં જિજ્ઞાસન્તઃ પરસ્પરમ્।
પ્રજાપતિભરદ્વાજૌ ગૌતમો ભાર્ગવસ્તથા॥ 14-36-25 (93351)
વસિષ્ઠઃ કશ્યપશ્ચૈવ વિશ્વામિત્રોઽત્રિરેવ ચ।
માર્ગાન્સર્વાન્પરિક્રમ્ય પરિશ્રાન્તઃ સ્વકર્મભિઃ॥ 14-36-26 (93352)
ઋષિમાઙ્ગિરસં વૃદ્ધં પુરસ્કૃત્ય તુ તે દ્વિજાઃ।
દદૃશુર્બ્રહ્મભવને બ્રહ્માણં વીતકલ્મષમ્॥ 14-36-27 (93353)
તં પ્રણમ્ય મહાત્માનં સુખાસીનં મહર્ષયઃ।
પપ્રચ્છુર્વિનયોપેતા નૈઃશ્રેયસમિદં પરમ્॥ 14-36-28 (93354)
કથં કર્મ કૃતં સાધુ કથં મુચ્યેત કિલ્બિષાત્।
કે નો માર્ગાઃ શિવાશ્ચ સ્યુઃ કિં સત્યં કિં ચ દુષ્કૃતં॥ 14-36-29 (93355)
કૌ ચોભૌ કર્મણાં માર્ગૌ પ્રાપ્નુયુર્દક્ષિણોત્તરૌ।
નિરયં ચાપવર્ગં ચ ભૂતાનાં પ્રભવાપ્યયૌ॥ 14-36-30 (93356)
ઇત્યુક્તઃ સ મુનિશ્રેષ્ઠૈર્યદાહ પ્રપિતામહઃ।
તત્તેઽહં સમ્પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ શિષ્ય યથાગમમ્॥ 14-36-31 (93357)
બ્રહ્મોવાચ। 14-36-32x (7862)
સત્યાદ્ભૂતાનિ જાતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
તપસા તાનિ જીવન્તિ જીવિતં તદ્ધિ સુવ્રતમ્।
સ્વાં યોનિં પુનરાગમ્ય વર્તતે સ્વેન કર્મણા॥ 14-36-32 (93358)
સત્યં હિ ગુણસંયુક્તં નિયતં પઞ્ચલક્ષણમ્॥ 14-36-33 (93359)
બ્રહ્મ સત્યં તપઃ સત્યં સત્યં ચૈવ પ્રજાપતિઃ।
સત્યાદ્ભૂતાનિ જાતાનિ સત્યં ભૂતમયં જગત્॥ 14-36-34 (93360)
તસ્માત્સત્યાશ્રયા વિપ્રા નિત્યં યોગપરાયણાઃ।
અતીક્રોધસંતાપા નિયતા ધર્મસેતવઃ॥ 14-36-35 (93361)
અન્યોન્યનિયતાન્વૈદ્યાન્ધર્મસેતુપ્રવર્તકાન્।
તાનહં સમ્પ્રવક્ષ્યામિ શાશ્વતાઁલ્લોકભાવનાન્॥ 14-36-36 (93362)
ચાતુર્વિદ્યં તથા વર્ણાંશ્ચાતુરાશ્રમિકાન્પૃથક્।
ધર્મમેકં ચતુષ્પાદં નિત્યમાહુર્મનીષિણઃ॥ 14-36-37 (93363)
પન્થાનં વઃ પ્રવક્ષ્યામિ શિવં ક્ષેમકરં દ્વિજાઃ।
નિયતં બ્રહ્મભાવાય યાતં પૂર્વં મનીષિભિઃ॥ 14-36-38 (93364)
ગદન્તસ્તુ મમાદ્યેહ પન્થાનં દુર્વિદં પરૈઃ।
નિબોધત મહાભાગા નિખિલેન પરં પદમ્॥ 14-36-39 (93365)
બ્રહ્મચર્યમિહૈવાહુરાશ્રમં પ્રથમં પદમ્।
ગાર્હસ્થ્યં તુ દ્વિતીયં સ્યાદ્વાનપ્રસ્થમતઃ પરમ્।
તતઃ પરં તુ વિજ્ઞેયમધ્યાત્મં પરમં પદમ્॥ 14-36-40 (93366)
જ્યોતિરાકાશમાદિત્યો વાયુરિન્દ્રઃ પ્રજાપતિઃ।
નોપૈતિ યાવદધ્યાત્મં તાવદેતાન્ન પશ્યતિ॥ 14-36-41 (93367)
તસ્યોપાયં પ્રવક્ષ્યામિ પુરસ્તાત્તં નિબોધત।
ફલમૂલાનિલભુજાં મુનીનાં વસતાં વને॥ 14-36-42 (93368)
વાનપ્રસ્થં દ્વિજાતીનાં ત્રયાણામુપદિશ્યતે।
સર્વેષામેવ વર્ણાનાં ગૃહસ્થોઽયં વિશિષ્યતે॥ 14-36-43 (93369)
શ્રદ્ધાલક્ષણમિત્યેકં ધર્મં ધીરાઃ પ્રચક્ષતે।
`નૈષ્ઠિકોઽથ યતિર્વાઽપિ વિરક્તો બ્રહ્મદર્શનઃ॥' 14-36-44 (93370)
ઇત્યેવં દેવયાના વઃ પન્થાનઃ પરિકીર્તિતાઃ।
સદ્ભિરધ્યાસિતા ધીરૈઃ કર્મભિર્ધર્મસેતવઃ॥ 14-36-45 (93371)
એતેષાં પૃથગધ્યાસ્તે યો ધર્મં સંશિતવ્રતઃ।
કાલાત્પશ્યતિ ભૂતાનાં સદૈવ પ્રભવાપ્યયૌ॥ 14-36-46 (93372)
અતસ્તત્ત્વાનિ વક્ષ્યામિ યાથાતથ્યેન હેતુના।
વિષયસ્થાનિ સર્વાણિ વર્તમાનાનિ ભાગશઃ॥ 14-36-47 (93373)
મહાનાત્મા તથાઽવ્યક્તમહંકારસ્તથૈવ ચ।
ઇન્દ્રિયાણિ દશૈકં ચ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ ચ॥ 14-36-48 (93374)
વિશેષાઃ પઞ્ચભૂતાનામિત્યેષા વૈદિકી શ્રુતિઃ।
ચતુર્વિંશતિરેષા વસ્તત્વાનાં પરિકીર્તિતા॥ 14-36-49 (93375)
તત્વાનામથ યો વેદ સર્વેષાં પ્રભવાપ્યયૌ।
સ ધીરઃ સર્વભૂતેષુ ન મોઽહમધિગચ્છતિ॥ 14-36-50 (93376)
તત્ત્વાનિ યો વેદયતે યથાતથં
ગુણાંશ્ચ સર્વાનખિલાશ્ચ દેવતાઃ।
વિધૂતપાપ્મા પ્રવિમુચ્ય બન્ધનં
સ સર્વલોકાનમલાન્સમશ્નુતે॥ ॥ 14-36-51 (93377)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-36-10 કશ્ચ કોઽપિ॥ 7-36-29 કથં કર્મ ક્રિયાત્સાદ્યુ ઇતિ ઝ. ઝ.પાઠઃ। ક્રિયાત્કુર્વીત। કે। નોઽસ્માકમ્॥ 7-36-43 ગાર્હસ્થ્યં તદ્વિધીયતે ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
14.37. અધ્યાયઃ 037
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા કશ્યપાદિમહર્ષીન્પ્રતિ તમોગુણકાર્યનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
તદવ્યક્તમનુદ્રિક્તં સર્વવ્યાપિ ધ્રુવં સ્થિરમ્।
નવદ્વારં પુરં વિદ્યાત્ત્રિગુણં પઞ્ચધાતુકમ્॥ 14-37-1 (93378)
એકાદશપરિક્ષેપં મનોવ્યાકરણાત્મકમ્।
બુદ્ધિસ્વામિકમિત્યેતત્પરમેકાદશં ભવેત્॥ 14-37-2 (93379)
ત્રીણિ સ્રોતાંસિ યાન્યસ્મિન્નાપ્યાયન્તે પુનઃપુનઃ।
પ્રનાડ્યસ્તિસ્ર એવૈતાઃ પ્રવર્ન્તતે ગુણાત્મિકાઃ॥ 14-37-3 (93380)
તમો રજસ્તથા સત્વં ગુણાનેતાન્પ્રચક્ષતે।
અન્યોન્યમિથુનાઃ સર્વે તથાઽન્યોન્યાનુજીવિનઃ॥ 14-37-4 (93381)
અન્યોન્યાપાશ્રયાશ્ચાપિ તથાઽન્યોન્યાનુવર્તિનઃ।
અન્યોન્યવ્યતિષક્તાશ્ચ ત્રિગુણાઃ પઞ્ચધાતવઃ॥ 14-37-5 (93382)
તમસો મિથુનં સત્વં સત્વસ્ય મિથુનં રજઃ।
રજસશ્ચાપિ સત્વં સ્યાત્સત્વસ્ય મિથુનં તમઃ॥ 14-37-6 (93383)
નિયમ્યતે તમો યત્ર રજસ્તત્ર નિવર્તતે।
નિયમ્યતે રજો યત્ર સત્વં તત્ર પ્રવર્તતે॥ 14-37-7 (93384)
નૈશાત્મકં તમો વિદ્યાત્ત્રિગુણં મોહસંજ્ઞિતમ્।
અધર્મલક્ષણં ચૈવ નિયતં પાપકર્મસુ।
તામસં રૂપમેતત્તુ દૃશ્યતે ચાપિ સઙ્ગતમ્॥ 14-37-8 (93385)
પ્રકૃત્યાત્મકમેવાહૂ રજઃ પર્યાયકારકમ્।
સત્ત્વે તુ સર્વભૂતેષુ દૃશ્યમુત્પત્તિલક્ષણમ્॥ 14-37-9 (93386)
પ્રકાશં સર્વભૂતેષુ લાઘવં શ્રદ્ધધાનતા।
સાત્વિકં રૂપમેવં તુ લાઘવં સાધુસંમિતમ્॥ 14-37-10 (93387)
એતેષાં ગુણતત્ત્વાનિ વક્ષ્યન્તે તત્ત્વહેતુભિઃ।
સમાસવ્યાસયુક્તાનિ તત્ત્વતસ્તાનિ બોધત॥ 14-37-11 (93388)
સમ્મોહો જ્ઞાનમત્યાગઃ કર્મણામવિનિર્ણયઃ।
સ્વપ્નઃ સ્તંભો ભયં લોભઃ શોકઃ સુકૃતદૂષણમ્॥ 14-37-12 (93389)
અસ્મૃતિશ્ચાવિપાકશ્ચ નાસ્તિક્યં ભિન્નવૃત્તિતા।
નિર્વિશેષત્વમન્ધત્વં જઘન્યગુણવૃત્તિતા॥ 14-37-13 (93390)
અકૃતે કૃતમાનિત્વમજ્ઞાને જ્ઞાનમાનિતા।
અમૈત્રી વિકૃતો ભાવો હ્યશ્રદ્ધા મૂઢભાવના॥ 14-37-14 (93391)
અનાર્જવમસંજ્ઞત્વં કર્મ પાપમચેતના।
ગુરુત્વં સન્નભાવત્વમવશિત્વમવાગ્ગતિઃ॥ 14-37-15 (93392)
સર્વ એતે ગુણા વૃત્તાસ્તામસાઃ સમ્પ્રકીર્તિતાઃ।
યે ચાન્યે વિહિતા ભાવા લોકેઽસ્મિન્ભાવસંજ્ઞિતાઃ॥ 14-37-16 (93393)
તત્રતત્ર નિયમ્યન્તે સર્વે તે તામસા ગુણાઃ।
પરિવાદકથા નિત્યં મેવબ્રાહ્મણવૈરિતા॥ 14-37-17 (93394)
અત્યાગશ્ચાતિમાનશ્ચ મોહો મન્યુસ્તથાઽક્ષમા।
મત્સરશ્ચૈવ ભૂતેષુ તામસં વૃત્તમિષ્યતે॥ 14-37-18 (93395)
વૃથારમ્ભા હિ યે કેચિદ્વૃથા દાનાનિ યાનિ ચ।
વૃથાભક્ષણમિત્યેતત્તામસં વૃત્તમિષ્યતે॥ 14-37-19 (93396)
અતિવાદોઽતિતિક્ષા ચ માત્સર્યમભિમાનિતા।
અશ્રદ્દધાનતા ચૈવ તામસં વૃત્તમિષ્યતે॥ 14-37-20 (93397)
એવંવિધાશ્ચ યે કેચિલ્લોકેઽસ્મિન્પાપકર્મિણઃ।
મનુષ્યા ભિન્નમર્યાદાસ્તે સર્વે તામસાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-37-21 (93398)
તેષાં યોનીઃ પ્રવક્ષ્યામિ નિયતાઃ પાપકર્મિણામ્।
અવાઙ્નિરયભાવા યે તિર્યઙ્નિરયગામિનઃ। 14-37-22 (93399)
સ્થાવરાણિ ચ ભૂતાનિ પશવો વાહનાનિ ચ।
ક્રવ્યાદા દંદશૂકાશ્ચ કૃમિકીટવિહઙ્ગમાઃ॥ 14-37-23 (93400)
અબ્જાતા જન્તવશ્ચૈવ સર્વે ચાપિ ચતુષ્પદાઃ।
ઉન્મત્તા બધિરા મૂકા યે ચાન્યે પાપરોગિણઃ॥ 14-37-24 (93401)
મગ્નાસ્તમસિ દુર્વૃત્તાઃ સ્વકર્મકૃતલક્ષણાઃ।
અવાક્સ્રોતસ ઇત્યેતે મગ્નાસ્તમસિ તામસાઃ॥ 14-37-25 (93402)
તેષામુત્કર્ષમુદ્રેકં વક્ષ્યામ્યહમતઃ પરમ્।
યથા તે સુકૃતાં લોકાઁલ્લભન્તે પુણ્યકર્મિણઃ॥ 14-37-26 (93403)
અન્યથા પ્રતિપન્નાસ્તુ વિવૃદ્ધા યે ચ કર્મસુ।
સ્વકર્મનિરતાનાં ચ બ્રાહ્મણાનાં શુભૈષિણામ્॥ 14-37-27 (93404)
સંસ્કારેણોર્ધ્વમાયાન્તિ યતમાનાઃ સલોકતામ્।
સ્વર્ગે ગચ્છન્તિ દેવાનામિત્યેષા વૈદિકી શ્રુતિઃ॥ 14-37-28 (93405)
અન્યથા પ્રતિપન્નાસ્તે વિબુદ્ધાઃ સ્વેષુ કર્મસુ।
પુનરાવૃત્તિધર્માણસ્તે ભવન્તીહ માનુષાઃ॥ 14-37-29 (93406)
પાપયોનિં સમાપન્નાશ્ચણ્ડાલા મૂકચૂચુકાઃ॥
વર્ણાન્પર્યાયશશ્ચાપિ પ્રાપ્નુવન્ત્યુત્તરોત્તરમ્॥ 14-37-30 (93407)
શૂદ્રયોનિમતિક્રમ્ય યે ચાન્યે તામસા ગુણાઃ।
સ્રોતોમધ્યે સમાગમ્ય વર્તન્તે તામસે ગુણે॥ 14-37-31 (93408)
અભિષ્વઙ્ગસ્તુ કામેષુ મહામોહ ઇતિ સ્મૃતઃ।
ઋષયો મુનયો દેવા મુહ્યન્ત્યત્ર સુખેપ્સવઃ॥ 14-37-32 (93409)
તમોમોહો મહામોહસ્તામિસ્રો હ્યન્ધસંજ્ઞિતઃ।
મરણં ત્વન્ધતામિસ્રસ્તામિસ્રઃ ક્રોધ ઉચ્યતે॥ 14-37-33 (93410)
વર્ણતો ગુણતશ્ચૈવ યોનિતશ્ચૈવ તત્ત્વતઃ।
સર્વમેતતમો વિપ્રાઃ કીર્તિતં વો યથાવિધિ॥ 14-37-34 (93411)
કો ન્વેતદ્બુધ્યતે સાધુ કો ન્વેતત્સાધુ પશ્યતિ।
અતત્ત્વે તત્ત્વદર્શી યસ્તમસસ્તચ્ચ લક્ષણમ્॥ 14-37-35 (93412)
તમોગુણા બહુવિધાઃ પ્રકીર્તિતા
યથાવદુક્તં ચ તમઃ પરાવરમ્।
નરો હિ યો વેદ ગુણાનિમાન્સદા
સ તામસૈઃ સર્વગુણૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ ॥ 14-37-36 (93413)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 37 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-37-24 અણ્ડજા જન્તવ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-37-30 ચૂચુકાઃ સ્ખલદ્ગિરઃ। પુષ્પચૂચુકા ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-37-32 કામેષુ સ્ત્ર્યાદ્યર્થેષુ। અભિષ્વઙ્ગ આસક્તિઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
14.38. અધ્યાયઃ 038
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણ મહર્ષીન્પ્રતિ રજોગુણકાર્યનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
રજોઽહં વઃ પ્રવક્ષ્યામિ યાથાતથ્યેન સત્તમાઃ।
નિબોધત મહાભાગા ગુણવૃત્તં ચ રાજસમ્॥ 14-38-1 (93414)
સંતાપો રૂપમાયાસઃ સુખદુઃખે હિમાતપૌ।
ઐશ્વર્યં વિગ્રહઃ સિદ્ધિર્હેતુવાદોઽરતિઃ ક્ષમા॥ 14-38-2 (93415)
બલં શૌર્યં મદો રોષો વ્યાયામકલહાવપિ।
ઈર્ષ્યેપ્સા પૈશુનં યુદ્ધં મમત્વં પરિપાલનમ્॥ 14-38-3 (93416)
વધબન્ધપરિક્લેશાઃ ક્રયો વિક્રય એવ ચ।
નિકૃન્ત ચ્છિન્ધિ ભિન્ધીતિ પરવર્માવકર્તનમ્॥ 14-38-4 (93417)
ઉગ્રં દારુણમાક્રોશઃ પરવિત્તાનુરાગિતા।
લોકચિન્તાઽનુચિન્તા ચ મત્સરઃ પરિભાષણમ્॥ 14-38-5 (93418)
વૃથાશાસ્ત્રં મૃષાવાદો વિકલ્પપરિભાષણમ્।
નિન્દા સ્તુતિઃ પ્રશંસા ચ પ્રતાપઃ પરિધર્ષણમ્॥ 14-38-6 (93419)
પરિચર્યા ચ શુશ્રૂષા સેવા તૃષ્ણા વ્યપાશ્રયઃ॥
વ્યૂહો નયઃ પ્રમાદશ્ચ પરિવાદઃ પરિગ્રહઃ॥ 14-38-7 (93420)
સંસ્કારા યે ચ લોકેષુ પ્રવર્તન્તે પૃથક્પૃથક્।
નૃષુ નારીષુ ભૂતેષુ દ્રવ્યેષુ શરણેષુ ચ॥ 14-38-8 (93421)
સંતાપોઽપ્રત્યયશ્ચૈવ વ્રતાનિ નિયમાશ્ચ યે।
પ્રધાનમાશીર્યુક્તં ચ સતતં મે ભવત્વિતિ॥ 14-38-9 (93422)
સ્વાહાકારો નમસ્કારઃ સ્વધાકારો વષટ્ક્રિયા।
યાજનાધ્યાપને ચોભે યજનાધ્યયને અપિ॥ 14-38-10 (93423)
દાનં પ્રતિગ્રહશ્ચૈવ પ્રાયશ્ચિત્તાનિ મઙ્ગલમ્।
ઇદં મે સ્યાદિદં મે સ્યાત્સ્નેહો ગુણસમુદ્ભવઃ॥ 14-38-11 (93424)
અભિદ્રોહસ્તથા માયા નિકૃતિર્માન એવ ચ।
સ્તૈન્યં હિંસા જુગુપ્સા ચ પરિતાપઃ પ્રજાગરઃ॥ 14-38-12 (93425)
દમ્ભો દર્પોઽથ રાગશ્ચ ભક્તિઃ પ્રીતિઃ પ્રમોદનમ્।
દ્યૂતં ચ જનવાદશ્ચ સમ્બન્ધાઃ સ્ત્રીકૃતાશ્ચ યે॥ 14-38-13 (93426)
નૃત્યવાદિત્રગીતાનાં પ્રસઙ્ગા યે ચ કેચન।
સર્વ એતે ગુણા વિપ્રા રાજસાઃ સમ્પ્રકીર્તિતાઃ॥ 14-38-14 (93427)
ભૂતભવ્યભવિષ્યાણાં ભાવાનાં ભુવિ ભાવનાઃ।
ત્રિવર્ગનિરતા નિત્યં ધર્મોઽર્થઃ કામ ઇત્યપિ॥ 14-38-15 (93428)
કામવૃત્તાઃ પ્રમોદન્તે સર્વકામસમૃદ્ધિભિઃ।
અર્વાક્સ્રોતસ ઇત્યેતે મનુષ્યા રજસા વૃતાઃ॥ 14-38-16 (93429)
અસ્મિઁલોકે પ્રમોદન્તે જાયમાનાઃ પુનઃપનઃ।
પ્રેત્યભાવિકમીહન્તે હલૌકિકમેવ ચ।
દદતિ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ તર્પયન્ત્યથ જુહ્વતિ॥ 14-38-17 (93430)
રજોગુણા વો બહુધાનુકીર્તિતા
યથાવદુક્તં ગુણવૃત્તમેવ ચ।
નરોપિ યો વેદ ગુણાનિમાન્સદા
સ રાજસૈઃ સર્વગુણૈર્વિમુચ્યતે॥ ॥ 14-38-18 (93431)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 38 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-38-2 સંઘાતો રૂપમાયાસ ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-38-5 ઉગ્રં નિષ્ટુરં દારુણં હિંસ્રત્વમ્॥ 7-38-6 પરિભાષણં ધિક્કૃત્ય ભાષણમ્॥ 7-38-7 વ્યૂહઃ વ્યવહારરચનાકૌશલમ્॥ 7-38-8 શરણેષુ રક્ષિતૃષુ॥ 7-38-9 અપ્રત્યયઃ અવિશ્વાસઃ॥ 7-38-12 પરિતાપઃ સ્વજનકૈવલ્યનિમિત્તો દાહઃ। પાઠાન્તરે પરિવાદઃ સર્વનિન્દા॥ 7-38-14 પ્રસઙ્ગા યેન કેનચિદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-38-16 અર્વાક્ સ્વર્ગાદધઃ ભૂમેરુપરિ સ્રોતઃ પ્રવાહો યેષાં તે તથા॥ 7-38-17 પ્રેત્યભાવિકં જન્માન્તરીયં કુશલમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
14.39. અધ્યાયઃ 039
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ સત્વગુણકાર્યનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ તૃતીયં ગુણમુત્તમમ્।
સર્વભૂતહિતં લોકે સતાં ધર્મમનિન્દિતમ્॥ 14-39-1 (93432)
આનન્દઃ પ્રીતિરુદ્રેકઃ પ્રાકાશ્યં સુખમેવ ચ।
અકાર્પણ્યમસંરમ્ભઃ સંતોષઃ શ્રદ્દધાનતા॥ 14-39-2 (93433)
ક્ષમા ધૃતિરહિંસા ચ સમતા સત્યમાર્જવમ્।
અક્રોધશ્ચાનસૂયા ચ શૌચં દાક્ષ્યં પરાક્રમઃ॥ 14-39-3 (93434)
મુધાજ્ઞાનં મુધાવૃત્તં મુધાસેવા મુદાશ્રમઃ।
એવં યો યુક્તધર્મઃ સ્યાત્સોમુત્રાત્યન્તમશ્નુતે॥ 14-39-4 (93435)
નિર્મમો નિરહઙ્કારો નિરાશીઃ સર્વતઃ સમઃ।
અકામહત ઇત્યેવ સતાં ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 14-39-5 (93436)
વિશ્રંભો હ્રીસ્તિતિક્ષા ચ ત્યાગઃ શૌચમતન્દ્રિતા।
આનૃશંસ્યમસંમોહો દયા ભૂતેષ્વપૈશુનમ્॥ 14-39-6 (93437)
હર્ષસ્તુષ્ટિર્વિસ્મયશ્ચ વિનયઃ સાધુવૃત્તિતા।
શાન્તિકર્મવિશુદ્ધિશ્ચ ભાવશુદ્ધિર્વિમોચનમ્॥ 14-39-7 (93438)
ઉપેક્ષા બ્રહ્મચર્યં ચ પરિત્યાગશ્ચ સર્વશઃ।
નિર્મમત્વમનાશીષ્ટ્વમપરિક્ષતધર્મતા॥ 14-39-8 (93439)
મુધાદાનં મુધાયજ્ઞો મુધાધીતં મુધાવ્રતમ્।
મુધાપ્રતિગ્રહશ્ચૈવ મધાધ્રમો મુધાતપઃ॥ 14-39-9 (93440)
એવંવૃત્તાસ્તુ યે કેચિલ્લોકેઽસ્મિન્સત્વસંશ્રયાઃ।
બ્રાહ્મણા બ્રહ્મયોનિસ્થાસ્તે ધીરાઃ સાધુદર્શિનઃ॥ 14-39-10 (93441)
હિત્વા સર્વાણિ પાપાનિ નિઃશોકા હ્યજરામરાઃ।
દિવ્યં પ્રાપ્ય તુ તે ધીરાઃ કુર્વતે વૈ તતસ્તનૂઃ॥ 14-39-11 (93442)
ઈશિત્વં ચ વશિત્વં ચ લઘુત્વં ચાણુતા તથા।
વિકુર્વતે મહાત્માનો દેવાસ્ત્રિદિવગા ઇવ॥ 14-39-12 (93443)
ઊર્ધ્વસ્રોતસ ઇત્યેતે દેવા વૈકારિકાઃ સ્મૃતાઃ।
વિકુર્વન્તઃ પ્રકૃત્યા વૈ દિવં પ્રાપ્તાસ્તતસ્તતઃ॥ 14-39-13 (93444)
યદ્યદિચ્છન્તિ તત્સર્વં ભજન્તે વિભજન્તિ ચ।
ઇત્યેતત્સાત્વિકં વૃત્તં કથિતં વો દ્વિજર્ષભાઃ।
એતદ્વિજ્ઞાય લભતે વિધિવદ્યદ્યદિચ્છતિ॥ 14-39-14 (93445)
પ્રકીર્તિતાઃ સત્ત્વગુણા વિશેષતો
યથાવદુક્તં ગુણવૃત્તમેવ ચ।
નરસ્તુ યો વેદ ગુણાનિમાન્સદા
ગુણાન્સ ભુઙ્ક્તે ન ગુણૈઃ સ યુજ્યતે॥ ॥ 14-39-15 (93446)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 39 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-39-7 હર્ષઃ પુત્રજન્માદિજં સુખમ્। તુષ્ટિરલબુદ્ધિઃ। શાન્તિકર્મણિ મુક્ત્યુપાયે શુદ્ધિઃ આર્જવેન પ્રવૃત્તિઃ॥ 7-39-8 ઉપેક્ષા ઔદાસીન્યમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
14.40. અધ્યાયઃ 040
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ સત્વાદિગુણત્રયનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
નૈવ શક્યા ગુણા વક્તું પૃથક્ત્વેનૈવ સર્વશઃ।
અવિચ્છિન્નાનિ દૃશ્યન્તે રજઃ સત્વં તમસ્તથા॥ 14-40-1 (93447)
અન્યોન્યમનુરજ્યન્તે હ્યન્યોન્યેનાનુજીવિનઃ।
અન્યોન્યાપાશ્રયાઃ સર્વે તથાઽન્યોન્યાનુવર્તિનઃ॥ 14-40-2 (93448)
યાવત્સત્વં રજસ્તાવદ્વર્તતે નાત્ર સંશયઃ।
યાવત્તમશ્ચ સત્વં ચ રજસ્તાવદિહોચ્યતે॥ 14-40-3 (93449)
સંહત્ય કુર્વતે યાત્રાં સહિતાઃ સઙ્ઘચારિણઃ।
સઙ્ઘાતવૃત્તયો હ્યેતે વર્તન્તે હેત્વહેતુભિઃ॥ 14-40-4 (93450)
ઉદ્રેકવ્યતિરિક્તાનાં તેષામન્યોન્યવર્તિનામ્।
વક્ષ્યતે તદ્યથાઽન્યૂનં વ્યતિરિક્તં ચ સર્વશઃ॥ 14-40-5 (93451)
વ્યતિરિક્તં તમો યત્ર તિર્યગ્ભાવગતં ભવેત્।
અલ્પં તત્રથ રજો જ્ઞેયં સત્વમલ્પતરં તથા॥ 14-40-6 (93452)
ઉદ્રિક્તં ચ રજો યત્ર મધ્યસ્રોતોગતં ભવેત્।
અલ્પં તત્ર તમો જ્ઞેયં સત્વમલ્પતરં તથા॥ 14-40-7 (93453)
ઉદ્રિક્તં ચ યદા સત્વમૂર્ધ્વસ્રોતોગતં ભવેત્।
અલ્પં તત્ર તમો જ્ઞેયં રજશ્ચાલ્પતરં તથા॥ 14-40-8 (93454)
સત્વં વૈકારિકી યોનિરિન્દ્રિયાણાં પ્રકાશિકા।
ન હિ સત્વાત્પરો ભાવઃ કશ્ચિદન્યો વિધીયતે॥ 14-40-9 (93455)
ઊર્ધ્વં ગચ્છન્તિ સત્વસ્થા મધ્યે તિષ્ઠન્તિ રાજસાઃ।
જઘન્યગુણસંયુક્તા યાન્ત્યધસ્તામસા જનાઃ॥ 14-40-10 (93456)
તમઃ શૂદ્રે રજઃ ક્ષત્રે બ્રાહ્મણે સત્વમુત્તમમ્।
ઇત્યેવં ત્રિષુ વર્ણેષુ વિવર્તન્તે ગુણાસ્ત્રયઃ॥ 14-40-11 (93457)
દૂરાદપિ હિ દૃશ્યનતે સહિતાઃ સઙ્ઘચારિણઃ।
તમઃ સત્વં રજશ્ચૈવ પૃથક્ત્વેનાનુશુશ્રુમ॥ 14-40-12 (93458)
દૃષ્ટ્વા ત્વાદિત્યમુદ્યન્તં કુચોરાણાં ભયં ભવેત્।
અધ્વગાઃ પરિતપ્યેયુરુષ્ણતો દુઃખભાગિનઃ॥ 14-40-13 (93459)
આદિત્યઃ સત્વમુદ્દિષ્ટઃ કુચોરાસ્તુ તથા તમઃ।
પરિતાપોઽધ્વગાનાં ચ રજસો ગુણ ઉચ્યતે॥ 14-40-14 (93460)
પ્રાકાશ્યં સત્વમાદિત્યઃ સંતાપો રજસો ગુણઃ।
ઉપપ્લવસ્તુ વિજ્ઞેયસ્તામસસ્તસ્ય પર્વસુ॥ 14-40-15 (93461)
એવં જ્યોતિષ્ષુ સર્વેષુ પ્રવર્તન્તે ગુણાસ્ત્રયઃ॥
પર્યાયેણ ચ વર્ન્તતે તત્રતત્ર તથાતથા॥ 14-40-16 (93462)
સ્થાવરેષુ તુ ભાવેષુ તિર્યગ્ભાવગતં તમઃ।
રાજસાસ્તુ વિવર્તન્તે સ્નેહભાવસ્તુ સાત્વિકૈઃ॥ 14-40-17 (93463)
અહસ્ત્રિધા તુ વિજ્ઞેયં ત્રિધા રાત્રિર્વિધીયતે।
માસાર્દમાસવર્ષાણિ ઋતવઃ સન્ધયસ્તથા॥ 14-40-18 (93464)
ત્રિધા દાનાનિ દીયન્તે ત્રિધા યજ્ઞઃ પ્રવર્તતે।
ત્રિધા લોકાસ્ત્રિધા દેવાસ્ત્રિધા વિદ્યાસ્ત્રિધા ગતિઃ॥ 14-40-19 (93465)
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યં ચ ધર્મોઽર્થઃ કામ એવ ચ।
પ્રાણાપાનાવુદાનશ્ચાપ્યેત એવ ત્રયો ગુણાઃ॥ 14-40-20 (93466)
પર્યાયેણ પ્રવર્તન્તે તત્રતત્ર તથાતથા।
યત્કિઞ્ચિદિહ લોકેઽસ્મિન્સર્વમેતે ત્રયો ગુણાઃ॥ 14-40-21 (93467)
ત્રયો ગુણાઃ પ્રવર્તન્તે હ્યવ્યક્તા નિત્યમેવ તુ।
સત્વં રજસ્તમશ્ચૈવ ગુણસર્ગઃ સનાતનઃ॥ 14-40-22 (93468)
તમોઽવ્યક્તં શિવં ધામ રજો યોનિઃ સનાતનઃ।
પ્રકૃતિર્વિકારઃ પ્રલયઃ પ્રધાનં પ્રભવાપ્યયૌ॥ 14-40-23 (93469)
અનુદ્રિક્તમનૂનં વાઽપ્યકમ્પમચલં ધ્રુવમ્।
સદસચ્ચૈવ તત્સર્વમવ્યક્તં ત્રિગુણં સ્મૃતમ્।
જ્ઞેયાનિ નામધેયાનિ નરૈરદ્યાત્મચિન્તકૈઃ॥ 14-40-24 (93470)
અવ્યક્તનામાનિ ગુણાંશ્ચ તત્ત્વતો
યો વેદ સર્વાણિ ગતીશ્ચ કેવલાઃ।
વિમુક્તદેહઃ પ્રવિભાગતત્ત્વવિ-
ત્સ મુચ્યતે સર્વગુણૈર્નિરામયઃ॥ ॥ 14-40-25 (93471)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 40 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
14.41. અધ્યાયઃ 041
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ મહદહઙ્કારતત્વનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
અવ્યક્તાત્પૂર્વમુત્પન્નો મહાનાત્મા મહામતિઃ।
આદિર્ગુણાનાં સર્વેષાં પ્રથમઃ સર્ગ ઉચ્યતે॥ 14-41-1 (93472)
મહાનાત્મા મતિર્વિષ્ણુર્જિષ્ણુઃ શંભુશ્ચ વીર્યવાન્।
બુદ્ધિઃ પ્રજ્ઞોપલબ્ધિશ્ચ તતા ખ્યાતિર્ધૃતિઃસ્મૃતિઃ। 14-41-2 (93473)
પર્યાયવાચકૈઃ શબ્દૈર્મહાનાત્મા વિભાવ્યતે।
તં જાનન્બ્રાહ્મણો વિદ્વાન્પ્રમોહં નાધિગચ્છતિ॥ 14-41-3 (93474)
સર્વતઃપાણિપાદં ચ સર્વતોક્ષિશિરોમુખમ્।
સર્વતઃશ્રુતિમલ્લોકે સર્વં વ્યાપ્યવતિષ્ઠતિ॥ 14-41-4 (93475)
મહાપ્રભાવઃ પુરુષઃ સર્વસ્ય હૃદિ નિષ્ઠિતઃ।
અણિમા લઘિમા પ્રાપ્તિરીશાનો જ્યોતિરવ્યયઃ॥ 14-41-5 (93476)
તત્ર બુદ્ધિમતાં લોકે સદ્ભાવનિરતાશ્ચ યે।
ધ્યાનિનો નિત્યયોગાશ્ચ સત્યસન્ધા જિતેન્દ્રિયાઃ॥ 14-41-6 (93477)
જ્ઞાનવન્તશ્ચ યે કેચિદલુબ્ધા જિતમન્યવઃ।
પ્રસન્નમનસો ધીરા નિર્મમા નિરહંક્રિયાઃ॥ 14-41-7 (93478)
વિમુક્તાઃ સર્વ એવૈતે મહત્ત્વમુપયાન્ત્યુત।
આત્મનો મહતો વેદ યઃ પુણ્યાં ગતિમુત્તમામ્॥ 14-41-8 (93479)
અહઙ્કારાત્પ્રસૂતાનિ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ વૈ।
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પઞ્ચમમ્॥ 14-41-9 (93480)
તેષુ ભૂતાનિ યુજ્યન્તે મહાભૂતેષુ પઞ્ચસુ।
તે શબ્દસ્પર્શરૂપેષુ રસગન્ધક્રિયાસુ ચ॥ 14-41-10 (93481)
મહાભૂતવિનાશાન્તે પ્રલયે પ્રત્યુપસ્થિતે।
સર્વપ્રાણભૃતાં ધીરા મહદુત્પદ્યતે ભયમ્॥ 14-41-11 (93482)
સ ધીરઃ સર્વલોકેષુ ન મોહમધિગચ્છતિ।
વિષ્ણુરેવાદિસર્ગેષુ સ્વયંભૂર્ભવતિ પ્રભુઃ॥ 14-41-12 (93483)
એવં હિ યો વેદ ગુહાશયં પ્રભું
પરં પુરાણં પુરુષં વિશ્વરૂપમ્।
હિરણ્મયં બુદ્ધિમતાં પરાં ગતિં
સ બુદ્ધિમાન્બુદ્ધિમતીત્ય તિષ્ઠતિ॥ 14-41-13 (93484)
ય ઉત્પન્નો મહાન્પૂર્વમહઙ્કારઃ સ ઉચ્યતે।
અહમિત્યેવ સમ્ભૂતો દ્વિતીયઃ સર્ગ ઉચ્યતે॥ 14-41-14 (93485)
અહઙ્કારશ્ચ ભૂતાદિર્વૈકારિક ઇતિ સ્મૃતઃ।
તેજસશ્ચેતના ધાતુઃ પ્રજાસર્ગઃ પ્રજાપતિઃ॥ 14-41-15 (93486)
દેવાનાં પ્રભવો દેવો મનસશ્ચ ત્રિલોકકૃત્।
અહમિત્યેવ તત્સર્વમભિમાનઃ સ ઉચ્યતે॥ 14-41-16 (93487)
અધ્યાત્મજ્ઞાનતૃપ્તાનાં મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્।
સ્વાધ્યાયક્રતુસિદ્ધાનામેષ લોકઃ સનાતનઃ॥ 14-41-17 (93488)
અહઙ્કારેણાહરતો ગુણાનિમા-
ન્ભૂતાદિરેવં સૃજતે સ ભૂતકૃત્।
વૈકારિકઃ સર્વમિદં વિચેષ્ટતે
સ્વતેજસા રઞ્જયતે જગત્તથા॥ ॥ 14-41-18 (93489)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 41 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 042
॥ શ્રીઃ ॥
14.42. અધ્યાયઃ 042
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રત્યહઙ્કારતત્વાદ્ભૂતાદિસૃષ્ટિપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
અહઙ્કારાત્પ્રસૂતાનિ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ વૈ।
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પઞ્ચમમ્॥ 14-42-1 (93490)
તેષુ ભૂતાનિ મુહ્યન્તિ મહાભૂતેષુ પઞ્ચસુ।
શબ્દસ્પર્શનરૂપેષુ રસગન્ધક્રિયાસુ ચ॥ 14-42-2 (93491)
મહાભૂતવિકારાન્તે પ્રલયે પ્રત્યુપસ્થિતે।
સર્વપ્રાણભૂતાં ધીરા મહદુત્પદ્યતે ભયમ્॥ 14-42-3 (93492)
યદ્યસ્માજ્જાયતે ભૂતં તત્ર તત્પ્રવિલીયતે।
લીયન્તે પ્રતિલોમાનિ જાયન્તે ચોત્તરોત્તરમ્॥ 14-42-4 (93493)
તતઃ પ્રલીને સર્વસ્મિન્ભૂતે સ્થાવરજઙ્ગમે।
સ્મૃતિમન્તસ્તદા ધીરા ન લીયન્તે કદાચન॥ 14-42-5 (93494)
શબ્દઃ સ્પર્શસ્તથા રૂપં રસો ગન્ધશ્ચ પઞ્ચમઃ।
ક્રિયાઃ કરણયુક્તાઃ સ્યુરનિત્યા મોહસંજ્ઞિતાઃ॥ 14-42-6 (93495)
લોભપ્રજનસમ્ભૂતા નિર્વિશેષા હ્યકિઞ્ચનાઃ।
માંસશોણિતસઙ્ઘાતા અન્યોન્યસ્યોપજીવિનઃ॥ 14-42-7 (93496)
બહિરાત્માન ઇત્યેતે દીનાઃ કૃપણજીવિનઃ।
પ્રાણાપાનાવુદાનશ્ચ સમાનો વ્યાન એવ ચ॥ 14-42-8 (93497)
અન્તરાત્મનિ ચાપ્યેતે નિયતાઃ પઞ્ચ વાયવઃ।
વાઙ્મનોબુદ્ધિરિત્યેભિઃ સાર્ધમષ્ટાત્મકં જગત્॥ 14-42-9 (93498)
ત્વગ્ઘ્રાણશ્રોત્રચક્ષૂંષિ રસના વાક્ચ સંયતાઃ।
વિશુદ્ધં ચ મનો યસ્ય બુદ્ધિશ્ચાવ્યભિચારિણી॥ 14-42-10 (93499)
અષ્ટૌ યસ્યાગ્નયો હ્યેતે દહન્તેઽહઙ્ક્રિયાઃ સદા।
સ તદ્બ્રહ્મ શુભં યાતિ તસ્માદ્ભૂયો ન વિદ્યતે॥ 14-42-11 (93500)
એકાદશ ચ યાન્યાહુરિન્દ્રિયાણિ વિશેષતઃ।
અહઙ્કારાત્પ્રસૂતાનિ તાનિ વક્ષ્યામિ નામતઃ॥ 14-42-12 (93501)
શ્રોત્રં ત્વક્ ચક્ષુષી જિહ્વા નાસિકા ચૈવ પઞ્ચમી।
પાદૌ પાયુરુપસ્થશ્ચ હસ્તૌ વાગ્દશમી ભવેત્॥ 14-42-13 (93502)
ઇન્દ્રિયગ્રામ ઇત્યેષ મન એકાદશં ભવેત્।
એતં ગ્રામં જયેત્પૂર્વં તતો બ્રહ્મ પ્રકાશતે॥ 14-42-14 (93503)
બુદ્ધીન્દ્રિયાણિ પઞ્ચાહુઃ પઞ્ચ કર્મેન્દ્રિયાણિ ચ।
શ્રોત્રાદીન્યપિ પઞ્ચાહુર્બુદ્ધિયુક્તાનિ તત્ત્વતઃ॥ 14-42-15 (93504)
અવિશેષાણિ ચાન્યાનિ કર્મયુક્તાનિ યાનિ તુ।
ઉભયત્ર મનો જ્ઞેયં બુદ્ધિસ્તુ દ્વાદશી ભવેત્॥ 14-42-16 (93505)
ઇત્યુક્તાનીન્દ્રિયાણ્યેતાન્યેકાદશ યથાક્રમમ્।
મન્યન્તે કૃતમિત્યેવં વિદિત્વા તાનિ પણ્ડિતાઃ॥ 14-42-17 (93506)
`ત્રીણિ સ્થાનાનિ ભૂતાનાં ચતુર્થં નોપપદ્યતે।'
સ્થલમાપસ્તથાઽઽકાશં જન્મ ચાપિ ચતુર્વિધમ્॥ 14-42-18 (93507)
અણ્ડજોદ્ભિજ્જસંસ્વેદજરાયુજમથાપિ ચ।
ચતુર્ધા જન્મ ઇત્યેતદ્ભૂતગ્રામસ્ય લક્ષ્યતે॥ 14-42-19 (93508)
અપરાણ્યથ ભૂતાનિ ખેચરાણિ તથૈવ ચ।
અણ્ડજાનિ વિજાનીયાત્સર્વાંશ્ચૈવ સરીસૃપાન્॥ 14-42-20 (93509)
સ્વેદજાઃ કૃમયઃ પ્રોક્તા જન્તવશ્ચ યથાક્રમમ્।
જન્મદ્વિતીયમિત્યેતજ્જઘન્યતરમુચ્યતે॥ 14-42-21 (93510)
ભિત્ત્વા તુ પૃથિવીં યાનિ જાયન્તે કાલપર્યયાત્।
ઉદ્ભિજ્જાનિ ચ તાન્યાહુર્ભૂતાનિ દ્વિજસત્તમાઃ॥ 14-42-22 (93511)
દ્વિપાદબહુપાદાનિ તિર્યગ્ગતિમતીનિ ચ।
જરાયુજાનિ ભૂતાનિ વિકૃતાન્યપિ સત્તમાઃ॥ 14-42-23 (93512)
દ્વિવિધા ખલુ વિજ્ઞેયા બ્રહ્મયોનિઃ સનાતના।
તપઃ કર્મ ચ યત્પુણ્યમિત્યેષ વિદુષાં નયઃ॥ 14-42-24 (93513)
વિવિધં કર્મ વિજ્ઞેયમિજ્યા દાનં ચ તન્મખે।
વેદસ્યાધ્યયનં પુણ્યમિતિ વૃદ્ધાનુશાસનમ્॥ 14-42-25 (93514)
એતદ્યો વેત્તિ વિધિવત્સ મુક્તઃ સ્યાદ્દ્વિજર્ષભાઃ।
વિમુક્તઃ સર્વપાપેભ્ય ઇતિ ચૈવ નિબોધત॥ 14-42-26 (93515)
`અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ સર્વં વિવિધમિન્દ્રિયમ્॥' 14-42-27 (93516)
આકાશં પ્રથમં ભૂતં શ્રોત્રમધ્યાત્મમુચ્યતે।
અધિભૂતં તથા શબ્દો દિશશ્ચાત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-28 (93517)
દ્વિતીયં મારુતં ભૂતં ત્વગધ્યાત્મં ચ વિશ્રુતમ્।
સ્પ્રષ્ટવ્યમધિભૂતં તુ વિદ્યુત્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-29 (93518)
તૃતીયં જ્યોતિરિત્યાહુશ્ચક્ષુરધ્યાત્મમિષ્યતે।
અધિભૂતં તતો રૂપં સૂર્યસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-30 (93519)
ચતુર્થમાપો વિજ્ઞેયં જિહ્વા ચાધ્યાત્મમિષ્યતે।
અધિભૂતં રસશ્ચાત્ર સોમસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-31 (93520)
પૃથિવી પઞ્ચમં ભૂતં ઘ્રાણશ્ચાધ્યાત્મમુચ્યતે।
અધિભૂતં તથા ગન્ધો વાયુસ્તત્રાદિદૈવતમ્॥ 14-42-32 (93521)
એષુ પઞ્ચસુ ભૂતેષુ ચતુષ્ટયવિધિઃ સ્મૃતઃ।
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ સર્વં ત્રિવિધમિન્દ્રિયમ્॥ 14-42-33 (93522)
પાદાવધ્યાત્મમિત્યાહુર્બ્રાહ્મણાસ્તત્વદર્શિનઃ।
અધિભૂતં તુ ગન્તવ્યં વિષ્ણુસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-34 (93523)
અવાગ્ગતિરપાનશ્ચ પાયુરધ્યાત્મમિષ્યતે।
અધિભૂતં વિસર્ગશ્ચ મિત્રસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-35 (93524)
પ્રજનઃ સર્વભૂતાનામુપસ્થોઽધ્યાત્મમુચ્યતે।
અધિભૂતં તથા શુક્રં દૈવતં ચ પ્રજાપતિઃ॥ 14-42-36 (93525)
હસ્તાવધ્યાત્મમિત્યાહુરદ્યાત્મવિદુષો જનાઃ।
અધિભૂતં ચ કર્માણિ શક્રસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-37 (93526)
વૈશ્વદેવી મનઃપૂર્વા વાગધ્યાત્મમિહોચ્યતે।
વક્તવ્યમધિભૂતં ચ વહ્નિસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-38 (93527)
અધ્યાત્મં મન ઇત્યાહુઃ પઞ્ચભૂતાત્મચારકમ્।
અધિભૂતં ચ સઙ્કલ્પશ્ચન્દ્રમાશ્ચાધિદૈવતમ્॥ 14-42-39 (93528)
અહઙ્કારસ્તથાઽધ્યાત્મં સર્વસંસારકારણમ્।
અભિમાનોઽધિભૂતં ચ રુદ્રસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-40 (93529)
અધ્યાત્મં બુદ્ધિરિત્યાહુઃ ષડિન્દ્રિયવિચારિણી।
અધિભૂતં તુ વિજ્ઞેયમહસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 14-42-41 (93530)
યથાવદધ્યાત્મવિધિરેષ વઃ કીર્તિતો મયા।
જ્ઞાનમસ્ય હિ ધર્મજ્ઞાઃ પ્રાપ્તં જ્ઞાનવતામિહ॥ 14-42-42 (93531)
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થાશ્ચ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ ચ।
સર્વાણ્યેતાનિ સંધાય મનસા સમ્પ્રધારયેત્॥ 14-42-43 (93532)
ક્ષીણે મનસિ સર્વસ્મિન્ન જન્મસુખમિષ્યતે।
જ્ઞાનસમ્પન્નસત્ત્વાનાં તત્સુખં વિદુષાં મતમ્॥ 14-42-44 (93533)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ સૂક્ષ્મભાવકરીં શિવામ્।
નિવૃત્તિં સર્વભૂતેષુ મૃદુના દારુણેન વા॥ 14-42-45 (93534)
ગુણાગુણમનાસઙ્ગમેકચર્યમનન્તરમ્।
એતદ્બ્રાહ્મણજં વૃત્તમાહુરેકપદં સુખમ્॥ 14-42-46 (93535)
વિદ્વાન્કૂર્મ ઇવાઙ્ગાનિ કામાન્સંહૃત્ય સર્વશઃ।
વિરજાઃ સર્વતો મુક્તો યો નરઃ સ સુખી સદા॥ 14-42-47 (93536)
કામાનાત્મનિ સંયમ્ય ક્ષીણતૃષ્ણઃ સમાહિતઃ।
સર્વભૂતસુહૃન્મૈત્રો બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે॥ 14-42-48 (93537)
ઇન્દ્રિયાણાં નિરોધેન સર્વેષાં વિષયૈષિણામ્।
મુનેર્જનપદત્યાગાદધ્યાત્માગ્નિઃ સમિધ્યતે॥ 14-42-49 (93538)
યથાઽગ્નિરિન્ધનૈરિદ્ધો મહાજ્યોતિઃ પ્રકાશતે।
તથેન્દ્રિયનિરોધેન મહાનાત્મા પ્રકાશતદે॥ 14-42-50 (93539)
યદા પશ્યતિ ભૂતાનિ પ્રસન્નાત્માઽત્મનો હૃદિ।
સ્વયંજ્યોતિસ્તદાસૂક્ષ્માત્સૂક્ષ્મં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્॥ 14-42-51 (93540)
અગ્ની રૂપં રસં સ્રોતો વાયુઃ સ્પર્શનમેવ ચ।
મહી ગન્ધધરા ઘ્રાણમાકાશઃ શ્રવણં તથા।
`દૃશ્યમાદિત્યમેવાહુરધ્યાત્મવિદુષો જનાઃ॥' 14-42-52 (93541)
રોગશોકસમાવિષ્ટં પઞ્ચસ્રોતઃસમાવૃતમ્।
પઞ્ચભૂતસમાયુક્તં નવદ્વારં દ્વિદૈવતમ્॥ 14-42-53 (93542)
રજસ્વલમથાદૃશ્યં ત્રિગુણં સપ્તધાતુકમ્।
સંસર્ગાભિરતં મૂઢં શરીરમિતિ ધારણા॥ 14-42-54 (93543)
દુશ્ચરં જીવલોકેઽસ્મિન્સત્વં પ્રતિ સમાશ્રિતમ્।
એતદેવ હિ લોકેઽસ્મિન્કાલચક્રં પ્રવર્તતે॥ 14-42-55 (93544)
એતન્મહાર્ણવં ઘોરમગાધં મોહસંઝિતમ્।
વિસૃજન્સંક્ષિપેચ્ચૈવ મોહયન્સ્વાપયઞ્જગત્॥ 14-42-56 (93545)
કામં ક્રોધં ભયં લોભમભિદ્રોહમથાનૃતમ્।
ઇન્દ્રિયાણાં નિરોધેન સતસ્ત્યજતિ દુસ્ત્યજાન્॥ 14-42-57 (93546)
યસ્યૈતે નિર્જિતા લોકે ત્રિગુણાઃ પઞ્ચધાતવઃ।
વ્યોમ્નિ તસ્ય પરં સ્થાનમાનન્તમથ લક્ષ્યતે॥ 14-42-58 (93547)
પઞ્ચેન્દ્રિયમહાકૂલાં મનઃસ્રોતોભયાવહામ્।
નદીં મોહહ્રદાં તીર્ત્વા કામક્રોધાવુભૌ જયેત્॥ 14-42-59 (93548)
સ સર્વદોષનિર્મુક્તસ્તતઃ પશ્યતિ તત્પરમ્।
મનો મનસિ સન્ધાય પશ્યન્નાત્માનમાત્મનિ॥ 14-42-60 (93549)
સર્વવિત્સર્વભૂતેષુ દ્રક્ષ્યત્યાત્માનમાત્મનિ।
એકધા બહુધા ચૈવ વિકુર્વાણસ્તતસ્તતઃ॥ 14-42-61 (93550)
ધ્રુવં પશ્યતિ રૂપાણિ દીપાદ્દીપશતં યથા।
સ વૈ વિષ્ણુશ્ચ મિત્રશ્ચ વરુણોઽગ્નિઃ પ્રજાપતિઃ॥ 14-42-62 (93551)
સ હિ ધાતા વિધાતા ચ સ પ્રભુઃ સર્વતોમુખઃ।
હૃદયં સર્વભૂતાનાં મહાનાત્મા પ્રકાશતે॥ 14-42-63 (93552)
તં વિપ્રસઙ્ઘાશ્ચ સુરાસુરાશ્ચ
યક્ષાઃ પિશાચાઃ પિતરો વયાંસિ।
રક્ષોગણા ભૂતગણાશ્ચ સર્વે
મહર્ષયશ્ચૈવ સદા સ્તુવન્તિ॥ ॥ 14-42-64 (93553)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 42 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-42-7 લોકપ્રજનસંયુક્તા ઇતિ ક.ટ.પાઠઃ॥ 7-42-9 ઇત્યુક્તા ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-42-25 જાતસ્યાધ્યયનં પુણ્યમિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-42-64 પિતરશ્ચ સિદ્ધા ઇતિ ક.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 043
॥ શ્રીઃ ॥
14.43. અધ્યાયઃ 043
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ મનુષ્યેષુ ક્ષત્રિયાણાં રજોગુણકાર્યબલપ્રધાનતયા તેષાં સત્વપ્રધાનબ્રાહ્મણરક્ષણસ્ય કર્તવ્યત્વકથનપ્રસઙ્ગેન તત્તજ્જાતિશ્રેષ્ઠવસ્તુકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
મનુષ્યાણાં તુ રાજ્યઃ ક્ષત્રિયો મધ્યમો ગુણઃ।
કુઞ્જરો વાહનાનાં ચ સિંહશ્ચારણ્યવાસિનામ્॥ 14-43-1 (93554)
અવિઃ પશૂનાં સર્વેષામહિસ્તુ બિલવાસિનામ્।
ગવાં ગોવૃષભશ્ચૈવ સ્ત્રીણાં પુરુષ એવ ચ॥ 14-43-2 (93555)
ન્યગ્રોધો જમ્બુવૃક્ષશ્ચ પિપ્પલઃ શાલ્મલિસ્તથા।
શિંશપા મેષશૃઙ્ગશ્ચ તથા કીચકવેણવઃ॥ 14-43-3 (93556)
એતે દ્રુમાણાં રાજાનો ગણાનાં મરુતસ્તથા।
હિમવાન્પારિયાત્રશ્ચ સહ્યો વિન્ધ્યસ્ત્રિકૂટવાન્॥ 14-43-4 (93557)
શ્વેતો નીલશ્ચ ભાસશ્ચ રાષ્ટ્રવાંશ્ચૈવ પર્વતઃ।
ભૃશસ્કન્ધો મહેન્દ્રશ્ચ માલ્યવાન્પર્વતસ્તથા॥ 14-43-5 (93558)
એતે પર્વતરાજાનો ગણાનાં મરુતસ્તથા।
સૂર્યો ગ્રહાણામધિપો નક્ષત્રાણાં ચ ચન્દ્રમાઃ॥ 14-43-6 (93559)
યમઃ પિતૄણામધિપઃ સરિતામથ સાગરઃ।
અંભસાં વરુણો રાજા મરુતામિન્દ્ર ઉચ્યતે॥ 14-43-7 (93560)
અર્કોઽધિપતિરુષ્ણાનાં જ્યોતિષામિન્દુરુચ્યતે।
અગ્નિર્ભૂતપતિર્નિત્યં બ્રાહ્મણાનાં બૃહસ્પતિઃ॥ 14-43-8 (93561)
ઓષધીનાં પતિઃ સોમો વિષ્ણુર્બલવતાં વરઃ।
ત્વષ્ટાઽધિનાં પતિઃ સોમો વિષ્ણુર્બલવતાં વરઃ। 14-43-9 (93562)
દક્ષિણાનાં તથા યજ્ઞો વેદાનામૃચ એવ ચ।
દિશામુદીચી વિપ્રાણાં સોમો રાજા પ્રતાપવાન્॥ 14-43-10 (93563)
કુબેરઃ સર્વરત્નાનાં દેવતાનાં પુરંદરઃ।
એષ ભૂતાધિપઃ સર્ગઃ પ્રજાનાં ચ પ્રજાપતિઃ॥ 14-43-11 (93564)
સર્વેષામેવ ભૂતાનામહં બ્રહ્મમયો મહાન્।
ભૂતં પરતરં મત્તો વિષ્ણોર્વાઽપિ ન વિદ્યતે॥ 14-43-12 (93565)
રાજાધિરાજઃ સર્વેષાં વિષ્ણુર્બ્રહ્મમયો મહાન્।
ઈશ્વરં તં વિજાનીમઃ સ વિભુઃ સ પ્રજાપતિઃ॥ 14-43-13 (93566)
નરકિન્નરયક્ષાણાં ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્।
દેવદાનવનાગાનાં સર્વેષામીશ્વરો હિ સઃ॥ 14-43-14 (93567)
ભગદેવાનુયાતાનાં સર્વાસાં વામલોચના।
માહેશ્વરી મહાદેવી પ્રોચ્યતે પાર્વતી હિ સા॥ 14-43-15 (93568)
ઉમાં દેવીં વિજાનીધ્વં નારીણામુત્તમાં શુભામ્।
રતીનાં વસુમત્યસ્તુ સ્ત્રીણામપ્સરસસ્તથા॥ 14-43-16 (93569)
ધર્મિકામાશ્ચ રાજાનો બ્રાહ્મણા ધર્મસેતવઃ।
તસ્માદ્રાજા દ્વિજાતીનાં પ્રયતેતેહ રક્ષણે॥ 14-43-17 (93570)
રાજ્ઞાં હિ વિષયે યેષામવસીદન્તિ સાધવઃ।
હીનાસ્તે સ્વગુણૈઃ સર્વૈઃ પ્રેત્યાવાઙ્માર્ગગામિનઃ॥ 14-43-18 (93571)
રાજ્ઞાં હિ વિષયે યેષાં સાધવઃ પરિરક્ષિતાઃ।
તેઽસ્મિઁલ્લોકે પ્રમોદન્તે પ્રેત્ય ચાનન્દમેવ ચ॥ 14-43-19 (93572)
પ્રાપ્નુવન્તિ મહાત્માન ઇતિ વિત્ત દ્વિજર્ષભાઃ।
અત ઊર્ધ્વં પ્રવક્ષ્યામિ નિયતં ધર્મલક્ષણમ્॥ 14-43-20 (93573)
અહિંસાલક્ષણો ધર્મો હિંસા ચાધર્મલક્ષણા।
પ્રકાશલક્ષણા દેવા મનુષ્યાઃ કર્મલક્ષણાઃ॥ 14-43-21 (93574)
શબ્દલક્ષણમાકાશં વાયુસ્તુ સ્પર્શલક્ષણઃ।
જ્યોતિષાં લક્ષણં રૂપમાપશ્ચ રસલક્ષણાઃ॥ 14-43-22 (93575)
ધારિણી સર્વભૂતાનાં પૃથિવી ગન્ધલક્ષણા।
સ્વરવ્યઞ્જનસંસ્કારા ભારતી શબ્દલક્ષણા॥ 14-43-23 (93576)
મનસો લક્ષણં ચિન્તા તથોક્તા બુદ્ધિરન્વયાત્।
મનસા ચિન્તિતાનર્થાન્બુદ્ધ્યા ચેહ વ્યવસ્યતિ॥ 14-43-24 (93577)
બુદ્ધિર્હિ વ્યવસાયેન લક્ષ્યતે નાત્ર સંશયઃ।
લક્ષણં મનસો ધ્યાનમવ્યક્તં સાધુલક્ષણમ્॥ 14-43-25 (93578)
પ્રવૃત્તિલક્ષણો યોગો જ્ઞાનં સંન્યાસલક્ષણમ્।
તસ્માજ્જ્ઞાનં પુરસ્કૃત્ય સંન્યસેદિહ બુદ્ધિમાન્॥ 14-43-26 (93579)
સંન્યાસી જ્ઞાનસંયુક્તઃ પ્રાપ્નોતિ પરમાં ગતિમ્।
અતીતો દ્વન્દ્વમભ્યેતિ તમોમૃત્યુજરાતિગઃ॥ 14-43-27 (93580)
ધર્મલક્ષણસંયુક્તમુક્તં વો વિધિવન્મયા।
ગુણાનાં ગ્રહણં સમ્યગ્વક્ષ્યામ્યહમતઃ પરમ્॥ 14-43-28 (93581)
પાર્તિવો યસ્તુ ગન્ધો વૈ ઘ્રાણેન હિ સ ગૃહ્યતે।
પ્રાણસ્યશ્ચ તથા વાયુર્ગન્ધજ્ઞાને વિધીયતે॥ 14-43-29 (93582)
અપાં ધાતૂ રસો નિત્યં જિહ્વયા સ તુ ગૃહ્યતે।
જિહ્વાસ્થશ્ચ તથા સોમો રસજ્ઞાને વિધીયતે॥ 14-43-30 (93583)
તેજસસ્તુ ગુણો રૂપં ચક્ષુષા તચ્ચ ગૃહ્યતે।
ચક્ષુઃસ્થશ્ચ તતાદિત્યો રૂપજ્ઞાને વિધીયતે॥ 14-43-31 (93584)
વાયવ્યસ્તુ સદા સ્પર્શસ્ત્વચા પ્રજ્ઞાયતે ચ સઃ।
ત્વક્સ્થશ્ચૈવ સદા વાયુઃ સ્પર્સને સ વિધીયતે॥ 14-43-32 (93585)
આકાશસ્ય ગુણો ઘોષઃ શ્રોત્રેણ ચ સ ગૃહ્યતે।
શ્રોત્રસ્થાશ્ચ દિશઃ સર્વાઃ શબ્દજ્ઞાને પ્રકીર્તિતાઃ॥ 14-43-33 (93586)
મનસશ્ચ ગુણશ્ચિન્તા પ્રજ્ઞયા સ તુ ગૃહ્યતે।
હૃદિસ્થશ્ચેતનો ધાતુર્મનોજ્ઞાને વિધીયતે॥ 14-43-34 (93587)
બુદ્ધિરધ્યવસાયેન ધ્યાનેન ચ મહાંસ્તથા।
નિશ્ચિત્ય ગ્રહણાદ્વ્યક્તમવ્યક્તં નાત્ર સંશયઃ॥ 14-43-35 (93588)
અલિઙ્ગગ્રહણો નિત્યઃ ક્ષેત્રજ્ઞો નિર્ગુણાત્મકઃ।
તસ્માદલિઙ્ગઃ ક્ષેત્રજ્ઞઃ કેવલં જ્ઞાનલક્ષણઃ॥ 14-43-36 (93589)
અવ્યક્તં ક્ષેત્રમુદ્દિષ્ટં ગુણાનાં પ્રભવાપ્યયમ્।
સદા પશ્યામ્યહં લીનં વિજાનામિ શૃણોમિ ચ॥ 14-43-37 (93590)
પુરુષસ્તદ્વિજાનીતે તસ્માત્ક્ષેત્રજ્ઞ ઉચ્યતે।
ગુણવૃત્તં તથા કૃત્સ્નં ક્ષેત્રજ્ઞઃ પરિપશ્યતિ॥ 14-43-38 (93591)
આદિમદ્યાવસાનં તત્સૃજ્યમાનમચેતનમ્।
ન ગુણા વિદુરાત્માનં સૃજ્યમાનાઃ પુનઃપુનઃ॥ 14-43-39 (93592)
ન સત્યં વેદ વૈ કશ્ચિત્ક્ષેત્રજ્ઞસ્ત્વેવ વિન્દતિ।
ગુણાનાં ગુણભૂતાનાં યત્પરં પરતો મહત્॥ 14-43-40 (93593)
તસ્માદ્ગુણાંશ્ચ તત્વં ચ પરિત્યજ્યેહ તત્વવિત્।
ક્ષીણદોષો ગુણાન્હિત્વા ક્ષેત્રજ્ઞં પ્રવિશત્યથ॥ 14-43-41 (93594)
નિર્દ્વન્દ્વો નિર્નમસ્કારો નિઃસ્વધાકાર એવ ચ।
અચલશ્ચાનિકેતશ્ચ ક્ષેત્રજ્ઞઃ સ પરો વિધિઃ॥ ॥ 14-43-42 (93595)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 43 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-43-2 આખુશ્ચ બિલવાસિનામિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-43-7 રાજાસત્ત્વાનાં મિત્ર ઉચ્યત ઇતિ ક.ટ.થ.॥ 7-43-8 ઉષ્ણાનાં દેવાનામિન્દ્ર ઉચ્યત ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-43-15 ભગદેવાઃ કામુકાસ્તૈરનુયાતાનામનુસૃતાનાં સ્ત્રીણાં સર્વાસાં મધ્યે માહેશ્વરી વામલોચનેતિ સમ્બન્ધઃ॥ ભદ્રાદેવાભિજાતાનાં સર્વેષાં વારિજેક્ષણેતિ ક.ટ.પાઠઃ॥ 7-43-16 રતીનાં પ્રીતિસુખાનામ્। વસુમત્યઃ ધનવત્યઃ। ધનલાભગર્વિતં યત્પ્રીતિસુખં તદેવ મહદિત્યર્થઃ॥ 7-43-17 વર્ણક્રમાશ્ચ રાજાન ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-43-25 લક્ષણં મહતો ધ્યાનમિતિ ક.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 044
॥ શ્રીઃ ॥
14.44. અધ્યાયઃ 044
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ સ્વસ્વજાતિષુ શ્રેષ્ઠવસ્તુ પ્રતિપાદનપૂર્વકં જ્ઞાનસ્યાવિનાશિત્વકથનેન તસ્યૈવ શ્રેયઃસાધનત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
યદાદિમધ્યપર્યન્તં ગ્રહણોપાયમેવ ચ।
નામલક્ષણસંયુક્તં સર્વં વક્ષ્યામિ તત્ત્વતઃ॥ 14-44-1 (93596)
અહઃ પૂર્વં તતો રાત્રિર્માસાઃ શુક્લાદયઃ સ્મૃતાઃ।
શ્રવણાદીનિ ઋક્ષાણિ ઋતવઃ શિશિરાદયઃ॥ 14-44-2 (93597)
ભૂમિરાદિસ્તુ ગન્ધાનાં રસાનામાપ એવ ચ।
રૂપાણામાદિરગ્નિસ્તુ સ્પર્શાદિર્વાયુરુચ્યતે॥ 14-44-3 (93598)
શબ્દસ્યાદિસ્તથાઽઽકાશમેષ ભૂતકૃતો ગુણઃ।
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ ભૂતાનામાદિમુત્તમમ્॥ 14-44-4 (93599)
આદિત્યો જ્યોતિષામાદિરગ્નિર્ભૂતાદિરુચ્યતે।
સાવિત્રી સર્વવિદ્યાનાં દેવતાનાં પ્રજાપતિઃ॥ 14-44-5 (93600)
ઓઙ્કારઃ સર્વવેદાનાં વચસાં પ્રાણ એવ ચ।
યદસ્મિન્નિયતં લોકે સર્વં સાવિત્રમુચ્યતે॥ 14-44-6 (93601)
ગાયત્રી ચ્છન્દસામાદિઃ પ્રજાનાં સર્ગ ઉચ્યતે।
ગાવશ્ચતુષ્પદામાદિર્મનુષ્યાણાં દ્વિજાતયઃ॥ 14-44-7 (93602)
શ્યેનઃ પતત્રિણામાદિર્યજ્ઞાનાં હુતમુત્તમમ્।
પ્રસર્પિણાં તુ સર્વેષાં જ્યેષ્ઠઃ સર્પો દ્વિજોત્તમાઃ॥ 14-44-8 (93603)
કૃતમાદિર્યુગાનાં ચ સર્વેષાં નાત્ર સંશયઃ।
હિરણ્યં સર્વરત્નાનામોષધીનાં યવાસ્તથા॥ 14-44-9 (93604)
સર્વેષાં ભક્ષ્યભોજ્યાનામન્નં પરમમુચ્યતે।
દ્રવાણાં ચૈવ સર્વેષાં પેયાનામાપ ઉત્તમાઃ॥ 14-44-10 (93605)
સ્થાવરાણાં તુ ભૂતાનાં સર્વેષામવિશેષતઃ।
બ્રહ્મક્ષેત્રં સદા પુણ્યં પ્લક્ષઃ પ્રવરજઃ સ્મૃતઃ॥ 14-44-11 (93606)
અહં પ્રજાપતીનાં ચ સર્વેષાં નાત્ર સંશયઃ।
મમ વિષ્ણુરચિન્ત્યાત્મા સ્વયંભૂરિતિ સંસ્મૃતઃ॥ 14-44-12 (93607)
પર્વતાનાં મહામેરુઃ સર્વેષામગ્રજઃ સ્મૃતઃ।
દિશાં ચ પ્રદિશાં ચોર્ધ્વં દિક્પૂર્વા પ્રથમા તથા॥ 14-44-13 (93608)
તથા ત્રિપથગા ગઙ્ગા નદીનામગ્રજા સ્મૃતા।
તથા સરોદપાનનાં સર્વેષાં સાગરોઽગ્રજઃ॥ 14-44-14 (93609)
દેવદાનવભૂતાનાં પિશાચોરગરક્ષસામ્।
નરકિન્નરયક્ષાણાં સર્વેષામીશ્વરઃ પ્રભુઃ॥ 14-44-15 (93610)
આદિર્વિશ્વસ્ય જગતો વિષ્ણુર્બ્રહ્મમયો મહાન્।
તતઃ પરતરં યસ્માત્ત્રૈલોક્યે નેહ વિદ્યતે॥ 14-44-16 (93611)
આશ્રમાણાં ચ સર્વેષાં ગાર્હસ્થ્યં નાત્ર સંશયઃ।
લોકાનામાદિરવ્યક્તં સર્વસ્યાન્તસ્તદેવ ચ॥ 14-44-17 (93612)
અહાન્યસ્તમયાન્તાનિ ઉદયાન્તા ચ શર્વરી।
સુખસ્યાન્તં સદા દુઃખં દુઃખસ્યાન્તં સદા સુખમ॥ 14-44-18 (93613)
સર્વે ક્ષયાન્તા નિચયાઃ પતનાન્તાઃ સમુચ્છ્રયાઃ।
સંયોગાશ્ચ વિયોગાન્તા મરણાન્તં ચ જીવિતમ્॥ 14-44-19 (93614)
સર્વં કૃતં વિનાશાન્તં જાતસ્ય મરણં ધ્રુવમ્।
અશાશ્વતં હિ લોકેઽસ્મિન્સદા સ્થાવરજઙ્ગમમ્॥ 14-44-20 (93615)
ઇષ્ટં દત્તં તપોઽધીતં વ્રતાનિ નિયમાશ્ચ યે।
સર્વમેતદ્વિનાશાન્તં જ્ઞાનસ્યાન્તો ન વિદ્યતે॥ 14-44-21 (93616)
તસ્માજ્જ્ઞાનેન શુદ્ધેન પ્રશાન્તાત્મા જિતેન્દ્રિયઃ।
નિર્મમો નિરહંકારો મુચ્યતે સર્વપાપ્મભિઃ॥ ॥ 14-44-22 (93617)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિશોઽધ્યાયઃ॥ 44 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-44-2 શ્રવિષ્ઠાદીનિ સર્વાણિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-44-3 રૂપાણાં જ્યોતિરાદિત્ય ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-44-8 હુતં અગ્નૌ બ્રાહ્મણે વા દેવતોદ્દેશેન દત્તમ્॥ 7-44-11 બ્રહ્મવૃક્ષઃ સદા પુણ્યઃ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-44-14 સરોદપાનનાં સરસાં કૂપાદીનાં ચ। સંધિરાર્ષઃ। તથાચાશ્વો વાહનાનાં સર્વેષાં સાગરોગ્રજ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-44-15 ઈશ્વરઃ રુદ્રઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 045
॥ શ્રીઃ ॥
14.45. અધ્યાયઃ 045
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ શરીરસ્ય કાલચક્રવત્સર્વનાશકત્વોક્તિપૂર્વકં ગૃહસ્થધ્રમાનુષ્ઠાનસ્ય શ્રેયઃસાધનત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
બુદ્ધિસારં મનસ્તમ્ભમિન્દ્રિયગ્રામબન્ધનમ્।
મહાભૂતારવિષ્કમ્ભં નિમેષપરિવેષ્ટનમ્॥ 14-45-1 (93618)
જરાશોકસમાવિષ્ટં વ્યાધિવ્યસનસઞ્ચરમ્।
દેશકાલવિચારીદં શ્રમવ્યાયામનિઃસ્વનમ્॥ 14-45-2 (93619)
અહોરાત્રપરિક્ષેપં શીતોષ્ણપરિમણ્ડલમ્।
સુખદુઃખાન્તસંશ્લેષં ક્ષુત્પિપાસાવકીલકમ્॥ 14-45-3 (93620)
છાયાતપવિલેખં ચ નિમેષોન્મેષવિહ્વલમ્।
શોકમોહજરાકીર્ણં વર્તમાનમચેતનમ્॥ 14-45-4 (93621)
માસાર્ધમાસગુણિતં વિષમં લોકસઞ્ચરમ્।
તમોનિચયપઙ્કં ચ રજોવેગપ્રવર્તકમ્॥ 14-45-5 (93622)
સત્ત્વાલઙ્કારદીપ્તં ચ ગુણસંઘાતમણ્ડલમ્।
વિરતિગ્રહણાભીકં શોકસંહારવર્તનમ્॥ 14-45-6 (93623)
ક્રિયાકારણસંયુક્તં રાગવિસ્તારમાયતમ્।
લોભેપ્સાપરિવિક્ષોભં વિવિક્તજ્ઞાનસમ્ભવમ્॥ 14-45-7 (93624)
ભયમોહપરીવારં ભૂતસંમોહકારકમ્।
આનન્દપ્રીતિચારં ચ કામક્રોધપરિગ્રહમ્॥ 14-45-8 (93625)
મહદાદિવિશેષાન્તમવ્યક્તં પ્રભવાપ્યયમ્।
મનોજવનમશ્રાન્તં કાલચક્રં પ્રવર્તતે॥ 14-45-9 (93626)
એતદ્દ્વન્દ્વસમાયુક્તં કાલચક્રમચેતનમ્।
વિસૃજેત્સંક્ષિપેચ્ચાપિ બોધયેત્સ્વાપયેજ્જગમ્॥ 14-45-10 (93627)
કાલચક્રપ્રવૃત્તિં ચ નિવૃત્તિં ચૈવ તત્ત્વતઃ।
યસ્તુ વેદ નરો નિત્યં ન સ ભૂતેષુ મુહ્યતિ॥ 14-45-11 (93628)
વિમુક્તઃ સર્વસઙ્ક્લેશૈઃ સર્વદ્વન્દ્વાતિગો મુનિઃ।
વિમુક્તઃ સર્વપાપેભ્યઃ પ્રાપ્નોતિ પરમાં ગતિમ્॥ 14-45-12 (93629)
ગૃહસ્થો બ્રહ્મચારી ચ વાનપ્રસ્થોઽથ ભિક્ષુકઃ।
ચત્વાર આશ્રમાઃ પ્રોક્તાઃ સર્વે ગાર્હસ્થ્યમૂલકાઃ॥ 14-45-13 (93630)
યઃ કશ્ચિદિહ લોકેઽસ્મિન્નાશ્રમઃ પરિકીર્તિતઃ।
તસ્યાન્તગમનં શ્રેયઃ કીર્તિરેષા સનાતની॥ 14-45-14 (93631)
સંસ્કારૈઃ સંસ્કૃતઃ પૂર્વં યથાવચ્ચરિતવ્રતઃ।
જાતૌ ગુણવિશિષ્ટાયાં સમાવર્તેત વેદવિત્॥ 14-45-15 (93632)
સ્વદારનિરતો નિત્યં શિષ્ટાચારો જિતેન્દ્રિયઃ।
પઞ્ચભિશ્ચ મહાયજ્ઞૈઃ શ્રદ્દધાનો યજેદિહ॥ 14-45-16 (93633)
દેવતાતિથિશિષ્ટાશી નિરતો વેદકર્મસુ।
ઇજ્યાપ્રદાનયુક્તશ્ચ યથાશક્તિ યથાવિધિ॥ 14-45-17 (93634)
ન પાણિપાદચપલો ન નેત્રચપલો મુનિઃ।
ન ચ વાગઙ્ગચપલ ઇતિ શિષ્ટસ્ય ગોચરઃ॥ 14-45-18 (93635)
નિત્યં યજ્ઞોપવીતી સ્યાચ્છુક્લવાસાઃ શુચિવ્રતઃ।
નિયતો યમદાનાભ્યાં સદા શિષ્ટૈશ્ચ સંવિશેત્॥ 14-45-19 (93636)
જિતશિશ્નોદરો મૈત્રઃ શિષ્ટાચારસમન્વિતઃ।
વૈણવીં ધારયેદ્યષ્ટિં સોદકં ચ કમણ્ડલુમ્॥ 14-45-20 (93637)
`ત્રીણિ ધારયતે નિત્યં કમણ્ડલુમતન્દ્રિતઃ।
એકમાચમનાર્થાય એકં વૈ પાદધાવનમ્।
એકં શૌચવિધાનાર્થમિત્યેતત્ત્રિતયં તથા॥' 14-45-21 (93638)
અધીત્યાધ્યાપનં કુર્યાત્તથા યજનયાજને।
દાનં પ્રતિગ્રહં વાઽપિ ષઙ્ગુણાં વૃત્તિમાચરેત્॥ 14-45-22 (93639)
ત્રીણિ કર્માણિ જાનીત બ્રાહ્મણાનાં તુ જીવિકાઃ।
યાજનાધ્યાપને ચોભે શુદ્ધાચ્ચાપિ પ્રતિગ્રહઃ॥ 14-45-23 (93640)
અથ શેષાણિ ચાન્યાનિ ત્રીણિ કર્માણિ યાનિ તુ।
દાનમધ્યયનં યજ્ઞો ધર્મયુક્તાનિ તાનિ તુ॥ 14-45-24 (93641)
તેષ્વપ્રમાદં કુર્વીત ત્રિષુ કર્મસુ ધર્મવિત્।
દાન્તો મૈત્રઃ ક્ષમાયુક્તઃ સર્વભૂતસમો મુનિઃ॥ 14-45-25 (93642)
સર્વમેતદ્યથાશક્તિ વિપ્રો નિર્વર્તયઞ્શુચિઃ।
એવં યુક્તો જયેત્સ્વર્ગં ગૃહસ્થઃ સંશિતવ્રતઃ॥ ॥ 14-45-26 (93643)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 45 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-45-1 ઇન્દ્રિયગ્રામવર્ધનમિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-45-8 અનન્તપ્રતિસારં ચેતિ ટ.પાઠઃ॥ 7-45-10 મોહયેત્સામરં જગદિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 046
॥ શ્રીઃ ॥
14.46. અધ્યાયઃ 046
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ બ્રહ્મચારિવનસ્થધર્મનિરૂપણપૂર્વકં તદનુષ્ઠાનસ્ય શ્રેયઃસાધનત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
એવમેતેન માર્ગેણ પૂર્વોક્તેન યથાવિધિ।
અધીતવાન્યથાશક્તિ તથૈવ બ્રહ્મચર્યવાન્॥ 14-46-1 (93644)
સ્વધર્મનિરતો વિદ્વાન્સર્વેન્દ્રિયયતો મુનિઃ।
ગુરોઃ પ્રિયહિતે યુક્તઃ સત્યધર્મપરઃ શુચિઃ॥ 14-46-2 (93645)
ગુરુણા સમનુજ્ઞાતો ભુઞ્જીતાન્નમકુત્સયન્।
હવિષ્યભૈક્ષ્યભુક્ ચાપિ સ્થાનાસનવિહારવાન્॥ 14-46-3 (93646)
દ્વિકાલમગ્નિં જુહ્વાનઃ શુચિર્ભૂત્વા સમાહિતઃ।
ધારયીત સદા દણ્ડં બૈલ્વં પાલાશમેવ વા॥ 14-46-4 (93647)
ક્ષૌમં કાર્પાસિકં વાઽપિ મૃગાજિનમથાપિ વા।
સર્વં કાષાયરક્તં વા વાસો વાઽપિ દ્વિજસ્ય હ॥ 14-46-5 (93648)
મેખલા ચ ભવેન્મૌઞ્જી જટો નિત્યોદકસ્તથા।
યજ્ઞોપવીતી સ્વાધ્યાયી અલુપ્તનિયતવ્રતઃ॥ 14-46-6 (93649)
પૂતાભિશ્ચ તથૈવાદ્ભિઃ સદા દૈવતતર્પણમ્।
ભાવેન નિયતઃ કુર્વન્બ્રહ્મચારી પ્રશસ્યતે॥ 14-46-7 (93650)
એવં યુક્તો જયેત્સ્વર્ગમૂર્ધ્વરેતાઃ સમાહિતઃ।
ન સંસરતિ જાતીષુ પરમં સ્થાનમાશ્રિતઃ॥ 14-46-8 (93651)
સંસ્કૃતઃ સર્વસંસ્કારૈસ્તથૈવ બ્રહ્મચર્યવાન્।
ગ્રામાન્નિષ્ક્રમ્ય ચારણ્યે મુનિઃ પ્રવ્રજિતો વસેત્॥ 14-46-9 (93652)
ચર્મવલ્કલસંવાસી સાયં પ્રાતરુપસ્પૃશેત્।
અરણ્યગોચરો નિત્યં ન ગ્રામં પ્રવિશેત્પુનઃ॥ 14-46-10 (93653)
અર્ચયન્નતિથીન્કાલે દદ્યાચ્ચાપિ પ્રતિશ્રયમ્।
ફલપત્રાવરૈર્મૂલૈઃ શ્યામાકેન ચ વર્તયન્॥ 14-46-11 (93654)
સ નિત્યમુદકં વાયું સર્વં વાનેયમાશ્રયેત્।
પ્રાશ્નીયાદાનુપૂર્વ્યેણ યથાદીક્ષમતન્દ્રિતઃ॥ 14-46-12 (93655)
સમૂલફલશાકાદ્યૈરર્ચેદતિથિમાગતમ્।
યદ્ભક્ષઃ સ્યાત્તતો દદ્યાદ્ભિક્ષાં નિત્યમતન્દ્રિતઃ॥ 14-46-13 (93656)
દેવતાતિથિપૂર્વં ચ સદા પ્રાશ્નીત વાગ્યતઃ।
અસ્કન્દિતમનાશ્ચૈવ લઘ્વાશી દેવતાશ્રયઃ॥ 14-46-14 (93657)
દાન્તો મૈત્રઃ ક્ષમાયુક્તઃ કશાઞ્શમશ્રુ ચ ધારયન્।
જુહ્વન્સ્વાધ્યાયશીલશ્ચ સત્યધર્મપરાયણઃ॥ 14-46-15 (93658)
ન્યસ્તદેહઃ સદા દક્ષો વનનિત્યઃ સમાહિતઃ।
એવં યુક્તો જયેત્સ્વર્ગં વાનપ્રસ્થો જિતેન્દ્રિયઃ॥ 14-46-16 (93659)
ગૃહસ્થો બ્રહ્મચારી ચ વાનપ્રસ્થોઽથવા પુનઃ।
ય ઇચ્છેન્મોક્ષમાસ્થાતુમુત્તમાં વૃત્તિમાશ્રયેત્॥ 14-46-17 (93660)
અભયં સર્વભૂતેભ્યો દત્ત્વા નૈષ્કર્મ્યમાચરેત્।
સર્વભૂતહિતો મૈત્રઃ સર્વેન્દ્રિયયતો મુનિઃ॥ 14-46-18 (93661)
અયાચિતમસંક્લૃપ્તમુપપન્નં યદૃચ્છયા।
કૃત્વા પ્રાહ્ણે ચરેદ્ભૈક્ષ્યં વિધૂમે ભુક્તવજ્જને॥ 14-46-19 (93662)
વૃત્તે શરાવસમ્પાતે ભૈક્ષ્યં લિપ્સેત મોક્ષવિત્।
લાભેન ચ ન હૃષ્યેત નાલાભે વિમના ભવેત્।
ન ચાતિભિક્ષાં ભિક્ષેત કેવલં પ્રાણયાત્રિકઃ॥ 14-46-20 (93663)
યાત્રાર્થી કાલમાકાઙ્ક્ષંશ્ચરેદ્ભૈક્ષ્યં સમાહિતઃ।
લાભં સાધારણં નેચ્છેન્ન ભુઞ્જીતાભિપૂજિતઃ॥ 14-46-21 (93664)
અભિપૂજિતલાભાદ્વિ વિજુગુપ્સેત ભિક્ષુકઃ।
ભુક્તાન્યન્નાનિ તિક્તાનિ કષાયકટુકાનિ ચ॥ 14-46-22 (93665)
નાસ્વાદયીત ભુઞ્જાનો રસાંશ્ચ મધુરાંસ્તથા।
યાત્રામાત્રં ચ ભુઞ્જીત કેવલં પ્રાણધારણમ્॥ 14-46-23 (93666)
અસંરોધેન ભૂતાનાં વૃત્તિં લિપ્સેત મોક્ષવિત્।
ન ચાન્યમન્નં લિપ્સેત ભિક્ષમાણઃ કથઞ્ચન॥ 14-46-24 (93667)
ન સન્નિકાશયેદ્ધર્મં વિવિક્તે ચારજાશ્ચરેત્।
શૂન્યાગારમણ્યં વા વૃક્ષમૂલં નદીં તથા॥ 14-46-25 (93668)
પ્રતિશ્રયાર્થં સેવેત પાર્વતીં વા પુનર્ગુહામ્।
ગ્રામૈકરાત્રિકો ગ્રીષ્મે વર્ષાસ્વેકત્ર વા વસેત્॥ 14-46-26 (93669)
અધ્વા સૂર્યેણિ નિર્દિષ્ટઃ કીટવચ્ચ ચરેન્મહીમ્।
દયાર્તં ચૈવ ભૂતાનાં સમીક્ષ્ય પૃથિવીં ચરેત્॥ 14-46-27 (93670)
સઞ્ચયાંશ્ચ ન કુર્વીત સ્નેહવાસં ચ વર્જયેત્।
પૂતાભિરદ્ભિર્નિત્યં વૈ કાર્યં કુર્વીત મોક્ષવિત્॥ 14-46-28 (93671)
ઉપસ્પૃશેદુદ્દૃતાભિરદ્ભિશ્ચ પુરુષઃ સદા।
અહિંસા બ્રહ્મચર્યં ચ સત્યમાર્જવમેવ ચ॥ 14-46-29 (93672)
અક્રોધશ્ચાનસૂયા ચ દમો નિત્યમપૈશુનમ્।
અષ્ટસ્વેતેષુ યુક્તઃ સ્યાદ્વ્રતેષુ નિયતેન્દ્રિયઃ॥ 14-46-30 (93673)
અપાપમશઠં વૃત્તમજિહ્મં નિત્યમાચરેત્।
જોષયેત સદા ભોજ્યં ગ્રાસમાગતમસ્પૃહઃ॥ 14-46-31 (93674)
યાત્રામાત્રં ચ ભુઞ્જીત કેવલં પ્રાણયાત્રિકમ્।
ધર્મલબ્ધમથાશ્નીયાન્ન કામમનુવર્તયેત્॥ 14-46-32 (93675)
ગ્રાસાદાચ્છાદનાદન્યન્ન ગૃહ્ણીયાત્કથઞ્ચન।
યાવદાહારયેત્તાવત્પ્રતિગૃહ્ણીત નાધિકમ્॥ 14-46-33 (93676)
પરેભ્યો ન પ્રતિગ્રાહ્યં ન ચ દેયં કદાચન।
દૈન્યભાવાચ્ચ ભૂતાનાં સંવિભજ્ય સદા બુધઃ॥ 14-46-34 (93677)
નાદદીત પરસ્વાનિ ન ગૃહ્ણીયાન્ન યાચયેત્।
ન કિઞ્ચિદ્વિષયં ભુક્ત્વા સ્પૃહયેત્તસ્ય વૈ પુનઃ॥ 14-46-35 (93678)
મૃદમાપસ્તથાઽન્નાનિ પત્રપુષ્પફલાનિ ચ।
અસંવૃતાનિ ગૃહ્ણીયાત્પ્રવૃત્તાનિ ચ કાર્યવાન્॥ 14-46-36 (93679)
ન શિલ્પજીવિકાં જીવેદ્દ્વિરન્નં નોત કામયેત્।
ન દ્વેષ્ટા નોપદેષ્ટા ચ ભવેચ્ચ નિરુપસ્કૃતઃ॥ 14-46-37 (93680)
શ્રદ્ધાપૂતાનિ ભુઞ્જીત નિમિત્તાનિ ચ વર્જયેત્।
મુધાવૃત્તિરસક્તશ્ચ સર્વભૂતૈરસંધિતઃ॥ 14-46-38 (93681)
આશીર્યુક્તાનિ સર્વાણિ હિંસાયુક્તાનિ યાનિ ચ।
લોકસઙ્ગ્રહધર્મં ચ નૈવ કુર્યાન્ન કારયેત્॥ 14-46-39 (93682)
સર્વભાવાનતિક્રમ્ય લઘુમાત્રઃ પરિવ્રજેત્।
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ સ્થાવરેષુ ચરેષુ ચ॥ 14-46-40 (93683)
પરં નોદ્વેજયેત્કઞ્ચિન્ન ચ કસ્યચિદુદ્વિજેત્।
વિશ્વાસ્યઃ સર્વભૂતાનામગ્ર્યો મોક્ષવિદુચ્યતે॥ 14-46-41 (93684)
અનાગતં ચ ન ધ્યાયેન્નાતીતમનુચિન્તયેત્।
વર્તમાનમુપેક્ષેત કાલાકાઙ્ક્ષી સમાહિતઃ॥ 14-46-42 (93685)
ન ચક્ષુષા ન મનસા ન વાચા દૂષયેત્ક્વચિત્।
ન પ્રત્યક્ષં પરોક્ષં વા કિઞ્ચિદ્દુષ્ટં સમાચરેત્॥ 14-46-43 (93686)
ઇન્દ્રિયાણ્યુપસંહૃત્ય કૂર્મોઽઙ્ગાનીવ સર્વશઃ।
ક્ષીણેન્દ્રિયમનોબુદ્ધિર્નિરીહઃ સર્વતત્ત્વવિત્॥ 14-46-44 (93687)
નિર્દ્વન્દ્વો નિર્નમસ્કારો નિઃસ્વાહાકાર એવ ચ।
નિર્મમો નિરહઙ્કારો નિર્યોગક્ષેમ આત્મવાન્॥ 14-46-45 (93688)
નિરાશીર્નિર્ગુણઃ શાન્તો નિરાસક્તો નિરાશ્રયઃ।
આત્મસઙ્ગી ચ તત્ત્વજ્ઞો મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-46-46 (93689)
અપાદપાણિપૃષ્ઠં તદશિરસ્કમનૂદરમ્।
અભિન્નગુણકર્માણં કેવલં વિમલં સ્થિરમ્॥ 14-46-47 (93690)
અગન્ધમરસસ્પર્શમરૂપાશબ્દમેવ ચ।
અનુગમ્યમનાસક્તમમાંસમપિ ચૈવ યત્॥ 14-46-48 (93691)
નિશઅચિન્તમવ્યયં દિવ્યં ગૃહસ્થમપિ સર્વદા।
સર્વભૂતસ્થમાત્માનં યે પશ્યન્તિ ન તે મૃતાઃ॥ 14-46-49 (93692)
ન તત્ર ક્રમતે બુદ્ધિર્નેન્દ્રિયાણિ ન દેવતાઃ।
વેદા યજ્ઞાશ્ચ લોકાશ્ચ ન તપો ન વ્રતાનિ ચ॥ 14-46-50 (93693)
યત્ર જ્ઞાનવતાં પ્રાપ્તિલિઙ્ગગ્રહણા સ્મૃતા।
તસ્માદલિઙ્ગધર્મજ્ઞો ધર્મતત્ત્વમુપાચરેત્॥ 14-46-51 (93694)
ગૂઢધર્માશ્રિતો વિદ્વાન્વિજ્ઞાનચરિતં ચરેત્।
અમૂઢો મૂઢરૂપેણ ચરેદ્ધર્મમદૂષયન્॥ 14-46-52 (93695)
યથૈનમવમન્યેરન્પરે સતતમેવ હિ।
તથાવૃત્તશ્ચરેચ્છાન્તઃ સતાં ધર્માનકુત્સયન્॥ 14-46-53 (93696)
ય એવં વૃત્તસમ્પન્નઃ સ મુનિઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે।
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થાંશ્ચ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ ચ॥ 14-46-54 (93697)
મનો બુદ્ધિરહઙ્કારમવ્યક્તં પુરુષં તથા।
એતત્સર્વં પ્રસઙ્ખ્યાય યથાવત્તત્ત્વનિશ્ચયાત્॥ 14-46-55 (93698)
તતઃ સ્વર્ગમવાપ્નોતિ વિમુક્તઃ સર્વબન્ધનૈઃ।
એતાવદન્તવેલાયાં પરિસઙ્ખ્યાય તત્ત્વવિત્॥ 14-46-56 (93699)
ધ્યાયેદેકાન્તમાસ્થાય મુચ્યતેઽથ નિરાશ્રયઃ।
નિર્મુક્તઃ સર્વસઙ્ગેભ્યો વાયુરાકાશગો યથા॥ 14-46-57 (93700)
ક્ષીણકોશો નિરાતઙ્કસ્તથેદં પ્રાપ્નુયાત્પરમ્॥ ॥ 14-46-58 (93701)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 46 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 047
॥ શ્રીઃ ॥
14.47. અધ્યાયઃ 047
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ સંન્યાસજ્ઞાનતપસાં પરમપુરુષાર્થસાધનત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
સંન્યાસં તપ ઇત્યાહુર્વૃદ્ધા નિશ્ચિતવાદિનઃ।
બ્રાહ્મણા બ્રહ્મયોનિસ્થા જ્ઞાનં બ્રહ્મ પરં વિદુઃ॥ 14-47-1 (93702)
અતિદૂરાત્મકં બ્રહ્મ વેદવિદ્યાવ્યપાશ્રયમ્।
નિર્દ્વન્દ્વં નિર્ગુણં નિત્યમચિન્ત્યગુણમુત્તમમ્॥ 14-47-2 (93703)
જ્ઞાનેન તપસા ચૈવ ધીરાઃ પશ્યન્તિ તત્પરમ્।
નિર્ણિક્તમનસઃ પૂતા વ્યુત્ક્રાન્તરજસોઽમલાઃ॥ 14-47-3 (93704)
તપસા ક્ષેમમધ્વાનં ગચ્છન્તિ પરમેશ્વરમ્।
સંન્યાસનિરતા નિત્યં યે ચ બ્રહ્મવિદો જનાઃ॥ 14-47-4 (93705)
તપઃ પ્રદીપ ઇત્યાહુરાચારો ધર્મસાધકઃ।
જ્ઞાનં વૈ પરમં વિદ્યાત્સંન્યાસં તપ ઉત્તમમ્॥ 14-47-5 (93706)
યસ્તુ વેદ નિરાબાધં જ્ઞાનં તત્ત્વવિનિશ્ચયાત્।
સર્વભૂતસ્થમાત્માનં સ સર્વવિદિહોચ્યતે॥ 14-47-6 (93707)
યો વિદ્વાન્સહવાસં ચ વિવાસં ચૈવ પશ્યતિ।
તથૈવેકત્વનાનાત્વે સ દુઃખાત્પ્રતિમુચ્યતે॥ 14-47-7 (93708)
યો ન કામયતે કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચિદવમન્યતે।
ઇહ લોકસ્થ એવૈષ બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે॥ 14-47-8 (93709)
પ્રધાનગુણતત્ત્વજ્ઞઃ સર્વ ભૂતવિધાનવિત્।
નિર્મમો નિરહઙ્કારો મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-47-9 (93710)
નિર્દ્વન્દ્વો નિર્નમસ્કારો નિઃસ્વધાકાર એવ ચ।
નિર્ગુણં નિત્યમદ્વન્દ્વં પ્રશમેનૈવ ગચ્છતિ॥ 14-47-10 (93711)
હિત્વા ગુણમયં સર્વં કર્મ જન્તુઃ શુભાશુભમ્।
ઉભે સત્યાનૃતે હિત્વા મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-47-11 (93712)
અવ્યક્તબીજપ્રભવો બુદ્ધિસ્કન્ધમયો મહાન્।
મહાહઙ્કારવિટપ ઇન્દ્રિયાન્તરકોટરઃ॥ 14-47-12 (93713)
મહાભૂતવિશાખશ્ચ વિશેષપ્રતિશાખવાન્।
સદાપત્રઃ સદાપુષ્પઃ શુભાશુભફલોદયઃ॥ 14-47-13 (93714)
આજીવ્યઃ સર્વભૂતાનાં બ્રહ્મવૃક્ષઃ સનાતનઃ।
એનં છિત્ત્વા ચ ભિત્ત્વા ચ તત્ત્વજ્ઞાનાસિના બુધઃ॥ 14-47-14 (93715)
હિત્વા સઙ્ગમયાન્પાશાન્મૃત્યુજન્મજરોદયાન્।
નિર્મમો નિરહઙ્કારો મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-47-15 (93716)
દ્વાવિમૌ પક્ષિણૌ નિત્યૌ સંક્ષેપૌ ચાપ્યચેતનૌ।
એતાભ્યાં તુ પરો યોન્યશ્ચેતનાવાન્સ ઉચ્યતે॥ 14-47-16 (93717)
અચેતનઃ સત્વસઙ્ખ્યાવિમુક્તઃ
સત્ત્વાત્પરં ચેતયતેઽન્તરાત્મા।
સ ક્ષેત્રવિત્સર્વસઙ્ખ્યાતબુદ્ધિ-
ર્ગુણાતિગો મુચ્યતે સર્વપાપૈઃ॥ ॥ 14-47-17 (93718)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 47 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-47-15 હિત્વા ચામરતાં પ્રાપ્ય જહ્યાદ્યો મૃત્યુજન્મનીતિ ક.ઠ.થ. પાઠઃ॥ 7-47-16 પક્ષિણૌ જીવેશ્વરૌ॥ 7-47-17 અચેતનસ્તત્વસંઘાતયુક્તસ્તત્વાત્પરં ચેતયતેન્તરાત્મા। સ ક્ષેત્રજ્ઞસ્તત્વસંઘાતબુદ્ધિર્ગુણાતિગો મુચ્યતે મૃત્યુપાશાદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 048
॥ શ્રીઃ ॥
14.48. અધ્યાયઃ 048
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષીન્પ્રતિ યોગિનાં ચાતુર્વિધ્યાદિકથનપૂર્વકં મુમુક્ષુવેદ્યનાનાર્થકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
કેચિદ્બ્રહ્મમયં વૃક્ષં કેચિદ્બ્રહ્મમયં વનમ્।
કેચિત્પરમમવ્યક્તં કેચિત્પરમનામયમ્।
મન્યન્તે સર્વમપ્યેતદવ્યક્તપ્રભવાવ્યયમ્॥ 14-48-1 (93719)
ઉચ્છ્વાસમાત્રમપિ ચેદ્યોઽન્તકાલે સમો ભવેત્।
આત્માનમુપસઙ્મ્ય સોમૃતત્વાય કલ્પતે॥ 14-48-2 (93720)
નિમેષમાત્રમપિ ચેત્સંયમ્યાત્માનમાત્મનિ।
ગચ્છત્યાત્મપ્રસાદેન વિદુષાં પ્રાપ્તિમવ્યયામ્॥ 14-48-3 (93721)
પ્રાણાયામૈરથ પ્રાણાન્સંયમ્ય સ પુનઃપુનઃ।
દશદ્વાદશભિર્વાપિ ચતુર્વિંશાત્સમન્તતઃ॥ 14-48-4 (93722)
એવં પૂર્વં પ્રસન્નાત્મા લભતે યદ્યદિચ્છતિ।
અવ્યક્તાત્સત્વમુદ્રિક્તમમૃતત્વાય કલ્પતે॥ 14-48-5 (93723)
સત્વાત્પરતરં નાન્યત્પ્રશંસન્તીહ તદ્વિદઃ।
અનુમાનાદ્વિજાનીમઃ પુરુષં સત્વસંશ્રયમ્।
ન શક્યમન્યથા ગન્તું પુરુષં દ્વિજસત્તમાઃ॥ 14-48-6 (93724)
ક્ષમા ધૃતિરહિંસા ચ સમતા સત્યમાર્જવમ્।
જ્ઞાનં ત્યાગોથ સંન્યાસઃ સાત્વિકં વૃત્તમિષ્યતે॥ 14-48-7 (93725)
એતેનૈવાનુમાનેન મન્યન્તે વૈ મનીષિણઃ।
સત્વં ચ પુરુષશ્ચૈવ તત્ર નાસ્તિ વિચારણા॥ 14-48-8 (93726)
આહુરેકે ચ વિદ્વાંસો યે જ્ઞાને સુપ્રતિષ્ઠિતાઃ।
ક્ષેત્રજ્ઞસત્વયોરૈક્યમિત્યેતન્નોપપદ્યતે॥ 14-48-9 (93727)
પૃથગ્ભૂતસ્તથા નિત્યમિત્યેતદવિચારિતમ્।
પૃથગ્ભાવશ્ચ વિજ્ઞેયઃ સહજશ્ચાપિ તત્ત્વતઃ॥ 14-48-10 (93728)
તથૈવૈકત્વનાનાત્વમિષ્યતે વિદુષાં નયઃ।
મશકોદુમ્બરે ચૈક્યં પૃથક્ત્વમપિ દૃશ્યતે॥ 14-48-11 (93729)
મત્સ્યો યથાઽન્યઃ સ્યાદપ્સુ સમ્પ્રયોગસ્તથા તયોઃ।
સમ્બન્ધસ્તોયબિન્દૂનાં પર્ણૈઃ કોકનદસ્ય ચ॥ 14-48-12 (93730)
ગુરુરુવાચ। 14-48-13x (7863)
ઇત્યુક્તવન્તસ્તે વિપ્રાસ્તદા લોકપિતામહમ્।
પુનઃ સંશયમાપન્નાઃ પપ્રચ્છુર્મુનિસત્તમાઃ॥ ॥ 14-48-13 (93731)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 48 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-48-2 ભોક્તુઃ કાલેન વૈ ભવેદિતિ ટ.પાઠઃ॥ 7-48-13 ઉક્તં વિદ્યતે યેષુ તે ઉક્તવન્તઃ ઉક્તમર્થં સમ્યગવધૃતવન્ત ઇત્યર્થઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 049
॥ શ્રીઃ ॥
14.49. અધ્યાયઃ 049
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
મહર્ષિભિર્બ્રહ્મણંપ્રતિ ધર્મવિષયે નાનાવિધવાદિવિપ્રતિપત્તિપ્રદર્શનપૂર્વકં તત્પ્રયુક્તસ્વીયસંશયનિવર્તનપ્રાર્થના॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
name="Azvamedhika-14-49-1x">ઋષય ઊચુઃ।
કો વા સ્વિદિહ ધર્માણામનુષ્ઠેયતમો મતઃ।
વ્યાહતામિવ પશ્યામો ધર્મસ્ય વિવિધાં ગતિમ્॥ 14-49-1 (93732)
ઊર્દ્ધ્વં દેહાદ્વદન્ત્યેકે નૈતદસ્તીતિ ચાપરે।
કેચિત્સંશયિતં સર્વં નિઃસંશયમથાપરે॥ 14-49-2 (93733)
અનિત્યં નિત્યમિત્યેકે નાસ્ત્યસ્તીત્યપિ ચાપરે।
ત્રિધેત્યેકે દ્વિધેત્યેકે વ્યાકીર્ણમિતિ ચાપરે॥ 14-49-3 (93734)
મન્યન્તે બ્રાહ્મણા એવ બ્રહ્મજ્ઞાસ્તત્ત્વદર્શિનઃ।
એકમેકે પૃથક્ચાન્યે બહુત્વમિતિ ચાપરે॥ 14-49-4 (93735)
દેશકાલાવુભૌ કેચિન્નૈતદસ્તીતિ ચાપરે।
જટાજિનધરાશ્ચાન્યે મુણ્ડાઃ કેચિદસંવૃતાઃ॥ 14-49-5 (93736)
અશ્નાનં કેચિદિચ્છન્તિ સ્નાનમપ્યપરે જનાઃ।
મન્યન્તે બ્રાહ્મણા દેવા બ્રહ્મજ્ઞાસ્તત્ત્વદર્શિનઃ॥ 14-49-6 (93737)
આહારં કેચિદિચ્છન્તિ કેચિચ્ચાનશને રતાઃ।
કર્મ કેચિત્પ્રશંસન્તિ પ્રશાન્તિ ચાપરે જનાઃ॥ 14-49-7 (93738)
કેચિન્મોક્ષં પ્રશંસન્તિ કેચિદ્ભોગાન્પૃથગ્વિધાન્।
ધનાનિ કેચિદિચ્છન્તિ નિર્ધનત્વમથાપરે।
ઉપાસ્ય સાધનં ત્વેકે નૈતદસ્તીતિ ચાપરે॥ 14-49-8 (93739)
અહિંસાનિરતાશ્ચાન્યે કેચિદ્ધિંસાપરાયણાઃ।
પુણ્યેન યશસા ચાન્યે નૈતદસ્તીતિ ચાપરે॥ 14-49-9 (93740)
સદ્ભાવનિરતાશ્ચાન્યે કેચિત્સંશયિતે સ્થિતાઃ।
દુઃખાદન્યે સુખાદન્યે ધ્યાનમિત્યપરે જનાઃ॥ 14-49-10 (93741)
યજ્ઞ ઇત્યપરે વિપ્રાઃ પ્રદાનમિતિ ચાપરે।
તપસ્ત્વન્યે પ્રશંસન્તિ સ્વાધ્યાયમપરે જનાઃ॥ 14-49-11 (93742)
જ્ઞાનં સંન્યાસમિત્યેકે સ્વભાવં ભૂતચિન્તકાઃ।
સર્વમેકે પ્રશંસન્તિ ન સર્વમિતિ ચાપરે॥ 14-49-12 (93743)
એવં વ્યુત્થાપિતે ધર્મે બહુધા વિપ્રબોધિતે।
નિશ્ચયં નાધિગચ્છામઃ શ્રેયઃ કિમિતિ સત્તમ॥ 14-49-13 (93744)
ઇદં શ્રેય ઇદં શ્રેય ઇત્યેવં વ્યુસ્થિતો જનઃ।
યો હિ યસ્મિન્રતો ધર્મ સ તં પૂજયતે સદા॥ 14-49-14 (93745)
તેન નોઽવિહિતા પ્રજ્ઞા મનશ્ચ બહુલીકૃતમ્।
એતદાખ્યાતમિચ્છામઃ શ્રેયઃ કિમિતિ સત્તમ॥ 14-49-15 (93746)
અતઃ પરં તુ યદ્ગુહ્યં તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ।
સત્વક્ષેત્રજ્ઞયોશ્ચાપિ સમ્બન્ધઃ કેન હેતુના॥ 14-49-16 (93747)
એવમુક્તઃ સ તૈર્વિપ્રૈર્ભગવાઁલ્લોકભાવનઃ।
તેભ્યઃ શશંસ ધર્માત્મા યાથાતથ્યેન બુદ્ધિમાન્॥ ॥ 14-49-17 (93748)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોનપઞ્ચશોઽધ્યાયઃ॥ 49 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-49-1 ન કર્મણેતિ કુર્વન્નેવેહ કર્માણીત્યુભયવિધશ્રુતિદર્શનાન્મુહ્યામહે ઇતિ ભાવઃ॥ 7-49-2 ઊર્ધ્વં દેહાત્ દેહનાશાદૂર્ધ્વમપિ આત્માસ્તીત્યેકે વદન્તીતિ સમ્બન્ધઃ। નૈતદિતિ લોકાયતાઃ। સર્વં સંશયિતમિતિ સ્યાદ્વાદિનઃ સપ્તભઙ્ગીનયજ્ઞાઃ। નિઃસંશયમિતિ પ્રાતિસ્વિકં સર્વં તૈર્તિકાઃ॥ 7-49-3 અનિત્યં સર્વં સૃષ્ટિપ્રલયયુક્તમિતિ તાર્કિકાદયઃ। નિત્યં પ્રવાહનિત્યમિતિ મીમાંસકાઃ। નાસ્તીતિ શૂન્યવાદિનઃ। અસ્તિ પરંતુ ક્ષણિકમિતિ સૌગતાઃ॥ 7-49-6 અસ્નાનં નૈષ્ઠિકબ્રહ્મચર્યમ્। સ્નાનં ગાર્હસ્થ્યમ્॥ 7-49-8 સાધનં ધ્યાનાદિકમુપાસ્ય કૃત્વાપિ નૈતદસ્તીતિ પશ્ચાત્સર્વમપવદન્તિ॥ 7-49-9 પુણ્યેન પુણ્યાર્થમેવ યતેતેત્યન્યે। એતત્પુણ્યં નાસ્ત્યેવેત્યન્યે લોકાયતાઃ॥ 7-49-10 સંશયિતે કૃતમસ્તિ નવેતિ સંદિગ્ધે પથિ। દુઃખાત્ દુઃખનિવૃત્ત્યર્થં સુખાત્સુખપ્રાપ્ત્યર્થં ધ્યાનં કર્તવ્યમ્। નિષ્કામમેવેત્યપરે॥ 7-49-11 સત્યમેકે પ્રશંસન્તિ અસત્યમિતિ ચાપરે ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-49-12 જ્ઞાનં સંન્યાસં સંન્યાસૈકપ્રાપ્યમ્। ભૂતચિન્તકાઃ વસ્તુતત્ત્વવિચારકાઃ। સ્વભાવં સાધનપૌષ્કલ્યમ્। સાધનપૌષ્કલ્યસ્વાભાવ્યાદેવ જ્ઞાનમુત્પદ્યતે આશ્રમાન્તરેપિ ન સંન્યાસમાત્રેણેત્યાહુઃ॥ 7-49-15 અવિહિતા અશિક્ષિતા। આખ્યાતં ત્વયેતિ શેષઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 050
॥ શ્રીઃ ॥
14.50. અધ્યાયઃ 050
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા મહર્ષિન્પ્રતિ ધર્મપ્રદર્શનપૂર્વકં તદનુષ્ઠાનસહકૃતજ્ઞાનસ્યૈવ દૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનેન પરમપુરુષાર્થસાધનત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
હન્ત વઃ સમ્પ્રક્ષ્યામિ યન્માં પૃચ્છથ સત્તમાઃ।
ગુરુણા શિષ્યમાસાદ્ય યદુક્તં તન્નિબોધત॥ 14-50-1 (93749)
સમસ્તમિહ તચ્છ્રુત્વા સમ્યગેવાવધાર્યતામ્।
અહિંસા સર્વભૂતાનામેતત્કૃત્યતમં મતમ્॥ 14-50-2 (93750)
એતત્પદમનુદ્વિગ્નં વરિષ્ઠં ધર્મલક્ષણમ્।
જ્ઞાનં નિઃશ્રેય ઇત્યાહુર્વૃદ્ધા નિશ્ચિતદર્શિનઃ।
તસ્માજ્જ્ઞાનેન શુદ્ધેન મુચ્યતે સર્વકિલ્બિષૈઃ॥ 14-50-3 (93751)
હિંસાપરાશ્ચ યે કેચિદ્યે ચ નાસ્તિકવૃત્તયઃ।
લોભમોહસમાયુક્તાસ્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-50-4 (93752)
આશીર્યુક્તાનિ કર્માણિ કુર્વતે યે ત્વતન્દ્રિતાઃ।
તેઽસ્મિન્લોકે પ્રમોદન્તે જાયમાનાઃ પુનઃ પુનઃ॥ 14-50-5 (93753)
કુર્વતે યે તુ કર્માણિ શ્રદ્ધધાના વિપશ્ચિતઃ।
અનાશીર્યોગસંયુક્તાસ્તે ધીરાઃ સાધુદર્શિનઃ॥ 14-50-6 (93754)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ સત્વક્ષેત્રજ્ઞયોર્યથા।
સંયોગો વિપ્રયોગશ્ચ તન્નિબોધત સત્તમાઃ॥ 14-50-7 (93755)
વિષયો વિષયિત્વં ચ સમ્બન્ધોઽયમિહોચ્યતે।
વિષયી પુરુષો નિત્યં સત્વં ચ વિષયઃ સ્મૃતઃ॥ 14-50-8 (93756)
વ્યાખ્યાતં પૂર્વકલ્પેનિ મશકોદુમ્બરં યથા।
ભુજ્યમાનં ન જાનીતે નિત્યં સત્વમચેતનમ્।
યસ્ત્વેવં તં વિજાનીતે યો ભુઙ્ક્તે યશ્ચ ભુજ્યતે॥ 14-50-9 (93757)
અનિત્યં દ્વન્દ્વસંયુક્તં સત્વમાહુર્મનીષિણઃ।
નિર્દ્વન્દ્વો નિષ્કલો નિત્યઃ ક્ષેત્રજ્ઞો નિર્ગુણાત્મકઃ॥ 14-50-10 (93758)
સમઃ સંજ્ઞાનુગશ્ચૈવ સ સર્વત્ર વ્યવસ્થિતઃ।
ન સજ્જતે સદા સત્વમાપઃ પુષ્કરપર્ણવત્॥ 14-50-11 (93759)
સર્વૈરપિ ગુણૈર્વિદ્વાન્વ્યતિષક્તો ન લિપ્યતે।
જલબિન્દુર્યથા લોલઃ પદ્મિનીપત્રસંસ્થિતઃ॥ 14-50-12 (93760)
એવમેવાપ્યસંયુક્તઃ પુરુષઃ સ્યાન્ન સંશયઃ।
દ્રવ્યમાત્રમભૂત્સત્વં પુરુષસ્યેતિ નિશ્ચયઃ॥ 14-50-13 (93761)
યથા દ્રવ્યં ચ કર્તા ચ સંયોગોઽપ્યનયોસ્તથા।
યથા પ્રદીપમાદાય કશ્ચિત્તમસિ ગચ્છતિ।
તથા સત્ત્વપ્રદીપેન ગચ્છન્તિ પરમર્ષયઃ॥ 14-50-14 (93762)
યાવદ્દ્રવ્યં ગુણસ્તાવત્પ્રદીપઃ સમ્પ્રકાશતે।
ક્ષીણે દ્રવ્યે ગુણે જ્યોતિરન્તર્ધાનાય ગચ્છતિ॥ 14-50-15 (93763)
વ્યક્તઃ સત્વગુણસ્ત્વેવં પુરુષો દ્રવ્યમુચ્યતે।
એતદ્વિપ્રા વિજાનીત હન્ત ભૂયો બ્રવીમિ વઃ॥ 14-50-16 (93764)
સહસ્રેણાપિ દુર્મેધા ન બુદ્ધિમધિગચ્છતિ।
ચતુર્થેનાપ્યથાંશેન બુદ્ધિમાન્સુખમેધતે॥ 14-50-17 (93765)
એવં ધર્મસ્ય વિજ્ઞેયં સંસાધનમુપાયતઃ।
ઉપાયજ્ઞો હિ મેધાવી સુખમત્યન્તમશ્નુતે॥ 14-50-18 (93766)
યથાઽધ્વાનમપાથેયઃ પ્રપન્નો મનુજઃ ક્વચિત્।
ક્લેશેન યાતિ મહતા વિનશ્યત્યન્તરાઽપિ ચ॥ 14-50-19 (93767)
તથા કર્મસુ વિજ્ઞેયં ફલં ભવતિ વા ન વા।
પુરુષસ્યાત્મનિઃશ્રેયઃ શુભાશુભનિદર્શનમ્॥ 14-50-20 (93768)
યથા ચ દીર્ઘમધ્વાનં પદ્મ્યામેવ પ્રપદ્યતે।
અદૃષ્ટપૂર્વં સહસા તત્ત્વદર્શનવર્જિતઃ॥ 14-50-21 (93769)
તમેવ ચ યથાઽધ્વાનં રથેનેહાશુગામિના।
ગચ્છત્યશ્વપ્રયુક્તેન તથા બુદ્ધિમતાં ગતિઃ॥ 14-50-22 (93770)
ઊર્ધ્વં પર્વતમારુહ્ય નાન્વવેક્ષેત ભૂતલમ્।
રથેન રથિનં પશ્યેત્ક્લિશ્યમાનમચેતનમ્॥ 14-50-23 (93771)
યાવદ્રથપથસ્તાવદ્રથેન સ તુ ગચ્છતિ।
ક્ષીણે રથપદે વિદ્વાન્રથમુત્સૃજ્ય ગચ્છતિ॥ 14-50-24 (93772)
એવં ગચ્છતિ મેધાવી તત્ત્વયોગવિધાનવિત્।
પરિજ્ઞાય ગુણજ્ઞશ્ચ ઉત્તરાદુત્તરોત્તરમ્॥ 14-50-25 (93773)
યથાઽર્ણવં મહાઘોરમપ્લવઃ સમ્પ્રગાહતે।
બાહુભ્યામેવ સમ્મોહાદ્વધં વાઞ્છત્યસંશયમ્॥ 14-50-26 (93774)
નાવા ચાપિ યથા પ્રાજ્ઞો વિભાગજ્ઞઃ સ્વરિત્રયા।
અશ્રાન્તઃ સલિલં ગહાચ્છીધ્રં સંતરતે હ્રદમ્॥ 14-50-27 (93775)
તીર્ણો ગચ્છેત્પરં પારં નાવમુત્સૃજ્ય નિર્મમઃ।
વ્યાખ્યાતં પૂર્વકલ્પેન યથા રથપદાતિનોઃ॥ 14-50-28 (93776)
સ્નેહાત્સમ્મોહમાપન્નો નાવિ દાશો યથા તથા।
મમત્વેનાભિભૂતઃ સંસ્તત્રૈવ પરિવર્તતે॥ 14-50-29 (93777)
નાવં ન શક્યમારુહ્ય સ્થલે વિપરિવર્તિતુમ્।
તથૈવ રથમારુહ્ય નાપ્સુ ચર્યા વિધીયતે॥ 14-50-30 (93778)
એવં કર્મ કૃતં વિત્ત વિષયસ્થં પૃથક્પૃથક્।
યથા કર્મ કૃતં લોકે તથા તદુપપદ્યતે॥ 14-50-31 (93779)
યન્નૈવ ગન્ધિ નો રસ્યં ન રૂપસ્પર્સશબ્દવત્।
મન્યતે ન મનો બુદ્ધ્યા તત્પ્રધાનં પ્રચક્ષતે॥ 14-50-32 (93780)
તત્ર પ્રધાનમવ્યક્તમવ્યક્તસ્ય ગુણો મહાન્।
મહપ્રધાનભૂતસ્ય ગુણોઽહઙ્કાર એવ ચ॥ 14-50-33 (93781)
અહઙ્કારાત્તુ સમ્ભૂતો મહાભૂતકૃતો ગુણઃ।
પૃથક્ત્વેન હિ ભૂતાનાં વિષયા વૈ ગુણાઃસ્મૃતાઃ॥ 14-50-34 (93782)
બીજધર્મં યથાઽવ્યક્તં તથૈવ પ્રસવાત્મકમ્।
બીજધર્મા મહાનાત્મા પ્રસવશ્ચેતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 14-50-35 (93783)
બીજધર્માત્સાહઙ્કારાત્પ્રસવશ્ચ પુનઃપુનઃ।
બીજપ્રસવધર્માણિ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ વૈ॥ 14-50-36 (93784)
બીજધર્મિણ ઇત્યાહુઃ પ્રસવં ચ પ્રકુર્વતે।
વિશેષાઃ પઞ્ચભૂતાનાં તેષાં વિત્ત વિશેષણમ્॥ 14-50-37 (93785)
તત્રૈકગુણમાકાશં દ્વિગુણો વાયુરુચ્યતે।
ત્રિગુણં જ્યોતિરિત્યાહુરાપશ્ચાપિ ચતુર્ગુણાઃ॥ 14-50-38 (93786)
પૃથ્વી પઞ્ચગુણા જ્ઞેયા ચરસ્થાવરસઙ્કુલા।
સર્વભૂતકરી દેવી શુભાશુભનિદર્શિની॥ 14-50-39 (93787)
શબ્દઃ સ્પર્શસ્તથા રૂપં રસો ગન્ધશ્ચ પઞ્ચમઃ।
એતે પઞ્ચગુણા ભૂમેર્વિજ્ઞેયા દ્વિજસત્તમાઃ॥ 14-50-40 (93788)
પાર્થિવશ્ચ સદા ગન્ધો ગન્ધશ્ચ બહુધા સ્મૃતઃ।
તસ્ય ગન્ધસ્ય વક્ષ્યામિ વિસ્તરેણ બહૂન્ગુણાન્॥ 14-50-41 (93789)
ઇષ્ટશ્ચાનિષ્ટગન્ધશ્ચ મધુરોઽમ્લઃ કટુસ્તથા।
નિર્હારી સંહતઃ સ્નિગ્ધો રૂક્ષો વિશદ એવ ચ॥ 14-50-42 (93790)
એવં દશવિધો જ્ઞેયઃ પાર્થિવો ગન્ધ ઇત્યુત।
શબ્દઃ સ્પર્શસ્તથા રૂપં દ્રવશ્ચાપાં ગુણાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-50-43 (93791)
રસજ્ઞાનં તુ વક્ષ્યામિ રસસ્તુ બહુધા સ્મૃતઃ।
મધુરોઽમ્લઃ કટુસ્તિક્તઃ કષાયો લવણસ્તથા॥ 14-50-44 (93792)
એવં ષડ્વિધવિસ્તારો રસો વારિમયઃ સ્મૃતઃ।
શબ્દઃ સ્પર્શસ્તથા રૂપં ત્રિગુણં જ્યોતિરુચ્યતે॥ 14-50-45 (93793)
જ્યોતિષશ્ચ ગુણો રૂપં રૂપં ચ બહુધા સ્મૃતમ્।
શુક્લં કૃષ્ણં તથા રક્તં નીલં પીતારુણં તથા॥ 14-50-46 (93794)
હ્રસ્વં દીર્ઘં કૃશં સ્થૂલં ચતુરશ્રાણુવૃત્તકમ્।
એવં દ્વાદશવિસ્તારં તેજસો રૂપમુચ્યતે॥ 14-50-47 (93795)
વિજ્ઞેયં બ્રાહ્મણૈર્વૃદ્ધૈર્ધર્મજ્ઞૈઃ સત્યવાદિભિઃ।
શબ્દસ્પર્શૌ ચ વિજ્ઞેયૌ દ્વિગુણો વાયુરુચ્યતે॥ 14-50-48 (93796)
વાયોશ્ચાપિ ગુણઃ સ્પર્શઃ સ્પર્સશ્ચ બહુધા સ્મૃતઃ।
ઉષ્ણઃ શીતઃ સુખો દુઃખઃ સ્નિગ્ધો વિશદ એવ ચ॥ 14-50-49 (93797)
કઠિનશ્ચિક્વણઃ શ્લક્ષ્ણઃ પિચ્છિલો દારુણો મૃદુઃ।
એવં દ્વાદશવિસ્તારો વાયવ્યો ગુણ ઉચ્યતે॥ 14-50-50 (93798)
વિધિવદ્બ્રાહ્મણૈઃ સિદ્ધૈર્મન્ત્રજ્ઞૈસ્તત્ત્વદાર્શિભિઃ॥ 14-50-51 (93799)
તત્રૈકગુણમાકાશં શબ્દ ઇત્યેવ ચ સ્મૃતઃ।
તસ્ય શબ્દસ્યિ વક્ષ્યામિ વિસ્તરેણ બહૂન્ગુણાન્॥ 14-50-52 (93800)
ષડ્જર્ષભઃ સગાન્ધારો મધ્યમઃ પઞ્ચમસ્તથા।
અતઃ પરં તુ વિજ્ઞેયો નિષાદો ધૈવતસ્તથા।
ઇષ્ટશ્ચાનિષ્ટશબ્દશ્ચ સંહતઃ પ્રતિભાનવાન્॥ 14-50-53 (93801)
એવં બહુવિધો જ્ઞેયઃ શબ્દ આકાશસમ્ભવઃ।
આકાશમુત્તમં ભૂતમહઙ્કારસ્તતઃ પરઃ॥ 14-50-54 (93802)
અહઙ્કારાત્પરા બુદ્ધિર્બુદ્ધેરાત્મા તતઃ પરઃ।
તસ્માત્તુ પરમવ્યક્તમવ્યક્તાત્પુરુષઃ પરઃ॥ 14-50-55 (93803)
પરાવરજ્ઞો ભૂતાનાં વિધિજ્ઞઃ સર્વકર્મણામ્।
સર્વભૂતાત્મભૂતાત્મા યં પ્રાપ્યાનન્ત્યમશ્નુતે॥ ॥ 14-50-56 (93804)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 50 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 051
॥ શ્રીઃ ॥
14.51. અધ્યાયઃ 051
અથાનુગીતાપર્વ-2Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાર્જુનંપ્રતિ મુક્ત્યુપાયપ્રતિપાદકગુરુશિષ્યસંવાદાનુવાદસમાપનપૂર્વકં સ્વસ્ય નિજનગરજિગમિષાનિવેદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
બ્રહ્મોવાચ।
ભૂતાનામથ પઞ્ચાનામથેષામીશ્વરં મનઃ।
નિયમે ચ વિસર્ગે ચ ભૂતાનાં મન એવ ચ॥ 14-51-1 (93805)
અધિષ્ઠાતૃમનો નિત્યં ભૂતાનાં મહતાં તથા।
બુદ્ધિરૈશ્વર્યમાચષ્ટે ક્ષેત્રજ્ઞશ્ચ સ ઉચ્યતે॥ 14-51-2 (93806)
ઇનદ્રિયાણિ મનો યુઙ્ક્તે સદશ્વાનિવ સારથિઃ।
ઇન્દ્રિયાણિ મનો બુદ્ધિઃ ક્ષેત્રજ્ઞે યુજ્યતે સદા॥ 14-51-3 (93807)
મહદશ્વસમાયુક્તં બુદ્ધિસંયમનં રથમ્।
સમારુહ્ય સ ભૂતાત્મા સમન્તાત્પરિધાવતિ॥ 14-51-4 (93808)
ઇન્દ્રિયગ્રામસંયુક્તો મનઃસારથિરેવ ચ।
બુદ્ધિસંયમનો નિત્યં મહાન્બ્રહ્મમયો રથઃ॥ 14-51-5 (93809)
એવં યો વેત્તિ વિદ્વાન્વૈ સદા બ્રહ્મમયં રથમ્।
સ ધીરઃ સર્વલોકેષુ ન મોહમધિગચ્છતિ॥ 14-51-6 (93810)
અવ્યક્તાદિવિશેષાન્તં સહસ્થાવરજઙ્ગમમ્॥
સૂર્યચન્દ્રપ્રભાલોકં ગ્રહનક્ષત્રમણ્ડિતમ્॥ 14-51-7 (93811)
નદીપર્વતજાલૈશ્ચ સર્વતઃ પરિભૂષિતમ્।
વિવિધાભિસ્તથા ચાદ્ભિઃ સતતં સમલંકૃતમ્॥ 14-51-8 (93812)
અજિતં સર્વભૂતાનાં સર્વપ્રાણભૃતાં ગતિઃ।
એતદ્બ્રહ્મવનં નિત્યં તસ્મિંશ્ચરતિ ક્ષેત્રવિત્॥ 14-51-9 (93813)
લોકેઽસ્મિન્યાનિ સત્વાનિ ત્રસાનિ સ્થાવરાણિ ચ।
તાન્યેવાગ્રે પ્રલીયન્તે પશ્ચાદ્ભૂતકૃતા ગુણાઃ।
ગુણેભ્યઃ પઞ્ચ ભૂતાનિ એષ ભૂતસમુચ્છ્રયઃ॥ 14-51-10 (93814)
દેવા મનુષ્યા ગન્ધર્વાઃ પિશાચાસુરરાક્ષસાઃ।
સર્વે સ્વભાવતઃ સૃષ્ટા ન ક્રિયાભ્યો ન કારણાત્॥ 14-51-11 (93815)
એતે વિશ્વસૃજો વિપ્રા જાયન્તીહ પુનઃ પુનઃ।
તેભ્યઃ પ્રસૂતાસ્તેષ્વેવ મહાભૂતેષુ પઞ્ચસુ।
પ્રલીયન્તે યથાકાલમૂર્મયઃ સાગરે યથા॥ 14-51-12 (93816)
વિશ્વસૃગ્ભ્યસ્તુ ભૂતેભ્યો મહાભૂતાસ્તુ સર્વશઃ।
ભૂતેબ્યશ્ચાપિ પઞ્ચભ્યો ભુક્તો ગચ્છેત્પરાં ગતિમ્॥ 14-51-13 (93817)
પ્રજાપતિરિદં સર્વં મનસૈવાસૃજત્પ્રભુઃ।
તથૈવ દેવાનૃષયસ્તપસા પ્રતિપેદિરે॥ 14-51-14 (93818)
તપસશ્ચાનુપૂર્વ્યેણ ફલમૂલાશિનસ્તથા।
ત્રૈલોક્યં તપસા સિદ્ધાઃ પશ્યન્તીહ સમાહિતાઃ॥ 14-51-15 (93819)
ઔષધાન્યગદાદીનિ નાનાવિદ્યાશ્ચ સર્વશઃ।
તપસૈવ પ્રસિદ્ધ્યન્તિ તપોમૂલં હિ સાધનમ્॥ 14-51-16 (93820)
યદ્દુરાપં દુરામ્નાયં દુરાધર્ષં દુરન્વયમ્।
તત્સર્વં તપસા સાધ્યં તપો હિ દુરતિક્રમમ્॥ 14-51-17 (93821)
સુરાપો બ્રહ્મહા સ્તેનો ભ્રૂણહાગુરુતલ્પગઃ।
તપસૈવ સુતપ્તેન મુચ્યતે કિલ્બિષાત્તતઃ॥ 14-51-18 (93822)
મનુષ્યાઃ પિતરો દેવાઃ પશવો મૃગપક્ષિણઃ।
યાનિ ચાન્યાનિ ભૂતાનિ ચરાણિ સ્થાવરાણિ ચ॥ 14-51-19 (93823)
તપઃપરાયણા નિત્યં સિદ્ધ્યન્તે તપસા સદા।
તથૈવ તપસા દેવા મહાભાગા દિવં ગતાઃ॥ 14-51-20 (93824)
આશીર્યુક્તાનિ કર્માણિ કુર્વતે યે ત્વતન્દ્રિતાઃ।
અહઙ્કારસમાયુક્તાસ્તે સકાશે પ્રજાપતેઃ॥ 14-51-21 (93825)
ધ્યાનયોગેન શુદ્વેન નિર્મમા નિરહંકૃતાઃ।
આપ્નુવન્તિ મહાત્માનો મહાન્તં લોકમુત્તમમ્॥ 14-51-22 (93826)
ધ્યાનયોગમુપાગમ્ય પ્રસન્નમતયઃ સદા।
સુખોપચયમવ્યક્તં પ્રવિશન્ત્યાત્મવિત્તમાઃ॥ 14-51-23 (93827)
ધ્યાનયોગાદુપાગમ્ય નિર્મમા નિરહંકૃતાઃ।
અવ્યક્તં પ્રવિશન્તીહ મહતાં લોકમુત્તમમ્॥ 14-51-24 (93828)
અવ્યક્તાદેવ સમ્ભૂતાઃ સમયજ્ઞા ગતાઃ પુનઃ।
તમોરજોભ્યાં નિર્મુક્તાઃ સત્વમાસ્થાય કેવલમ્॥ 14-51-25 (93829)
નિર્મુક્તઃ સર્વપાપેભ્યઃ સર્વં ત્યજતિ નિષ્કલઃ।
ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ તં વિદ્યાદ્યસ્તં વેદ સ વેદવિત્॥ 14-51-26 (93830)
ચિત્તં ચિત્તાદુપાગમ્ય મુનિરાસીત સંયતઃ।
યચ્ચિત્તસ્તન્મના ભૂત્વા ગ્રાહ્યમેતત્સનાતનમ્॥ 14-51-27 (93831)
અવ્યક્તાદિવિશેષાન્તમવિદ્યાલક્ષણં સ્મૃતમ્।
નિબોધત તથા જ્ઞાનં ગુણૈર્લક્ષણમિત્યુત॥ 14-51-28 (93832)
દ્વ્યક્ષરસ્તુ ભવેન્મૃત્યુસ્ત્ર્યક્ષરં બ્રહ્મ શાશ્વતમ્।
મમેતિ ચ ભવેન્મૃત્યુર્ન મમેતિ ચ શાશ્વતમ્॥ 14-51-29 (93833)
કર્મ કેચિત્પ્રશંસન્તિ મન્દબુદ્ધિતયા નરાઃ।
યે તુ વૃદ્ધા મહાત્માનો ન પ્રશંસન્તિ કર્મ તે॥ 14-51-30 (93834)
કર્મણા જાયતે જન્તુર્મૂર્તિમાન્ષોડશાત્મકઃ।
પુરુષં ગ્રસતે વિદ્યા તદ્ગ્રાહ્યમમૃતાશિનમ્॥ 14-51-31 (93835)
તસ્માત્કર્મસુ નિઃસ્નેહા યે કેચિત્પારદર્શિનઃ।
વિદ્યામયોઽયં પુરુષો ન તુ કર્મમયઃ સ્મૃતઃ॥ 14-51-32 (93836)
ય એવમમૃતં નિત્યમગ્રાહ્યં શશ્વદક્ષરમ્॥
વશ્યાત્માનમસંશ્લિષ્ટં યો વેદ ન મૃતો ભવેત્॥ 14-51-33 (93837)
અપૂર્વમકૃતં નિત્યં ય એનમવિચારિણમ્।
ય એવં વિન્દેદાત્માનમગ્રાહ્યમમૃતાશનમ્।
અગ્રાહ્યો હ્યમૃતો ભવતિ સ એભિઃ કારણૈર્ધ્રુવઃ॥ 14-51-34 (93838)
આયોજ્ય સર્વસંસ્કારાન્સંયમ્યાત્માનમાત્મનિ।
સ તદ્બ્રહ્મ શુભં વેત્તિ યસ્માદ્ભૂયો ન વિદ્યતે॥ 14-51-35 (93839)
પ્રસાદે ચૈવ સત્વસ્ય પ્રસાદં સમવાપ્નુયાત્।
લક્ષણં હિ પ્રસાદસ્ય યથા સ્યાત્સ્વપ્નદર્શનમ્॥ 14-51-36 (93840)
ગતિરેષા તુ મુક્તાનાં યે જ્ઞાનપરિનિષ્ઠિતાઃ।
પ્રવૃત્તયશ્ચ યાઃ સર્વાઃ પશ્યન્તિ પરિણામજાઃ॥ 14-51-37 (93841)
એષા ગતિર્વિરક્તાનામેષ ધર્મઃ સનાતનઃ।
એષા જ્ઞાનવતાં પ્રાપ્તિરેતદ્વૃત્તમનિન્દિતમ્॥ 14-51-38 (93842)
સમેન સર્વભૂતેષુ નિસ્પૃહેણ નિરાશિષા।
શક્યા ગતિરિયં ગન્તું સર્વત્ર સમદર્શિના॥ 14-51-39 (93843)
એતદ્વઃ સર્વમાખ્યાતં મયા વિપ્રર્ષિસત્તમાઃ।
એવમાચરત ક્ષિપ્રં તતઃ સિદ્ધિમવાપ્સ્યથ॥ 14-51-40 (93844)
ગુરુરુવાચ। 14-51-41x (7864)
ઇત્યુક્તાસ્તે તુ મુનયો ગુરુણા બ્રહ્મણા તથા।
કૃતવન્તો મહાત્માનસ્તતો લોકમવાપ્નુવન્॥ 14-51-41 (93845)
ત્વમપ્યેતન્મહાભાગ મયોક્તં બ્રહ્મણો વચઃ।
સમ્યગાચર શુદ્ધાત્ભંસ્તતઃ સિદ્ધિમવાપ્સ્યસિ॥ 14-51-42 (93846)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-51-43x (7865)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા શિષ્યો ગુરુણા ધર્મમુત્તમમ્।
ચકાર સર્વં કૌન્તેય તતો મોક્ષમવાપ્તવાન્॥ 14-51-43 (93847)
કૃતકૃત્યશ્ચ સ તદા શિષ્યઃ કુરુકુલોદ્વહ।
તત્પદં સમનુપ્રાપ્તો યત્ર ગત્વા ન શોચતિ॥ 14-51-44 (93848)
અર્જુન ઉવાચ। 14-51-45x (7866)
કો ન્વસૌ બ્રાહ્મણઃ કૃષ્ણ કશ્ચ શિષ્યો જનાર્દન।
શ્રોતવ્યં ચેન્મયૈતદ્વૈ તત્ત્વમાચક્ષ્વ મે વિભો॥ 14-51-45 (93849)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-51-46x (7867)
અહં ગુરુર્મહાબાહો મનઃ શિષ્ય ચ વિદ્ધિ મે।
ત્વત્પ્રીત્યા ગુહ્યમેતચ્ચ કથિતં તે ધનંજય॥ 14-51-46 (93850)
મયિ ચેદસ્તિ તે પ્રીતિર્નિત્યં કુરુકુલોદ્વહ।
અધ્યાત્મમેતચ્છ્રુત્વા ત્વં સમ્યગાચર સુવ્રત॥ 14-51-47 (93851)
તતસ્ત્વં સમ્યગાચીર્ણો ધર્મેઽસ્મિન્નરિકર્શન।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો મોક્ષં પ્રાપ્સ્યસિ કેવલમ્॥ 14-51-48 (93852)
પૂર્વમપ્યેતદેવોક્તં યુદ્ધકાલ ઉપસ્થિતે।
મયા તવ મહાબાહો તસ્માદત્ર મનઃ કુરુ॥ 14-51-49 (93853)
મયા તુ ભરતશ્રેષ્ઠ ચિરદૃષ્ટઃ પિતા પ્રભુઃ।
તમહં દ્રષ્ટમિચ્છામિ સમ્મતે તવ ફલ્ગુન॥ 14-51-50 (93854)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-51-51x (7868)
ઇત્યુક્તવચનં કૃષ્ણં પ્રત્યુવાચ ધનંજયઃ।
`યદિષ્ટં કુરુ સર્વેષામીશ્વરોઽસ્માન્પ્રપાલય॥ 14-51-51 (93855)
નમસ્તે સર્વલોકાત્મન્નારાયણ પરાત્પર।
મનોમલાત્તપોશક્યં કર્મ ચાવિદ્યયા હતમ્।
દાનમપ્યર્થદોષેણિ નામ તસ્માત્કલૌ સ્મરેત્॥ 14-51-52 (93856)
યદિ ગન્તું કૃતા બુદ્ધિર્વાસુદેવ નમોસ્તુ તે।'
ગચ્છાવો નગરં કૃષ્ણ ગજસાહ્વયમદ્ય વૈ॥ 14-51-53 (93857)
સમેત્ય તત્રિ રાજાનં ધર્માત્માનં યુધિષ્ઠિરમ્।
સમનુજ્ઞાપ્ય રાજાનં સ્વાં પુરીં યાતુમર્હસિ॥ ॥ 14-51-54 (93858)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 51 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-51-13 મહાભૂતાનિ ગચ્છતીતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-51-31 વિમમો યઃ સ પુરુષ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-51-35 અપોહ્ય સર્વાન્સંકલ્પાન્સંયતાત્માનમાત્મનીતિ થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 052
॥ શ્રીઃ ॥
14.52. અધ્યાયઃ 052
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અનુગીતોપદેશાનન્તરં કૃષ્ણાર્જુનાભ્યાં હાસ્તિનપુરંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 1 ॥ તત્ર મધ્યેમાર્ગમર્જુનેન કૃષ્ણંપ્રતિ સ્તુતિપૂર્વકં વ્યાસનારદાદિભ્યઃ સ્વસ્ય કૃષ્ણયાથાત્મ્યાવગતિનિવેદનમ્॥ 2 ॥ તતઃ કૃષ્ણેન સહાર્જુનેન હાસ્તિનપુરમેત્ય ધૃતરાષ્ટ્રાદિભ્યઃ પાદાભિવાદનમ્॥ 3 ॥ તતો યુધિષ્ઠિરાદ્યનુમત્યા સુભદ્રામાનીય સહસાત્યકિના દ્વારકાંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતોઽભ્યનોદયત્કૃષ્ણો યુજ્યતામિતિ દારુકમ્।
મુહૂર્તાદિવ ચાચષ્ટ યુક્તમિત્યેવ દારુકઃ॥ 14-52-1 (93859)
તથૈવ ચાનુયાત્રાણિ ચોદયામાસ પાણ્ડવઃ।
સન્નહ્યધ્વં પ્રયાસ્યામો નગર ગજસાહ્વયમ્॥ 14-52-2 (93860)
ઇત્યુક્તાઃ સૈનિકાસ્તે તુ સજ્જીભૂતા વિશામ્પતે।
આચખ્યુઃ સજ્જમિત્યેવં પાર્થાયામિતતેજસે॥ 14-52-3 (93861)
તતસ્તૌ રથમાસ્થાય પ્રયાતૌ કૃષ્ણપાણ્ડવૌ।
વિકુર્વાણૌ કતાશ્ચિત્રાઃ પ્રીયમાણૌ વિશામ્પતે॥ 14-52-4 (93862)
રથસ્થં તુ મહાતેજા વાસુદેવં ધનઞ્જયઃ।
પુનરેવાબ્રવીદ્વાક્યમિદં ભરતસત્તમ॥ 14-52-5 (93863)
ત્વત્પ્રસાદાજ્જ્યઃ પ્રાપ્તો રાજ્ઞા વૃષ્ણિકુલોદ્વહ।
નિહતાઃ શત્રવશ્ચાપિ પ્રાપ્તં રાજ્યમકણ્ટકમ્॥ 14-52-6 (93864)
નાથવન્તશ્ચ ભવતા પાણ્ડવા મધુસૂદન।
ભવન્તં પ્લવમાસાદ્ય તીર્ણાઃ સ્મ કુરુસાગરમ્।
`ભક્તાંસ્ત્વમાશ્રિતાનસ્માન્પાલયામુત્ર ચેહ ચ।' 14-52-7 (93865)
વિશ્વકર્મન્નમસ્તેઽસ્તુ વિશ્વાત્મન્વિશ્વસત્તમ।
તથા ત્વામભિજાનામિ તથા ચાહં ભવાન્મતઃ॥ 14-52-8 (93866)
ત્વત્તેજઃસમ્ભવો નિત્યં હુતાશો મધુસૂદન।
રતિઃ ક્રીડામયી તુભ્યં માયા તે રોદસી વિભો॥ 14-52-9 (93867)
ત્વયિ સર્વમિદં વિશ્વં યદિદં સ્થાણુ જઙ્ગમમ્।
ત્વં હિ સર્વં વિકુરુષે ભૂતગ્રામં ચતુર્વિધમ્॥ 14-52-10 (93868)
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ તથા સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
હસિંતં તેઽમલા જ્યોત્સ્ના ઋતવશ્ચેન્દ્રિયાણિ તે॥ 14-52-11 (93869)
પ્રાણો વાયુઃ સતતગઃ ક્રોધો મૃત્યુઃ સનાતનઃ।
પ્રસાદે ચાપિ પદ્મા શ્રીર્નિત્યં ત્વયિ મહામતે॥ 14-52-12 (93870)
રતિસ્તુષ્ટિર્ધૃતિઃ ક્ષાન્તિર્મતિઃ કાન્તિશ્ચરાચરમ્।
ત્વમેવેહ યુગાન્તેષુ નિધનં પ્રોચ્યસેઽનધ॥ 14-52-13 (93871)
સુદીર્ઘેણાપિ કાલેન ન તે શક્યા ગુણા મયા।
આત્મા ચ પરમો વક્તું નમસ્તે નલિનેક્ષણ॥ 14-52-14 (93872)
વિદિતો મે સુદુર્ધર્ષ નારદાદ્દેવલાત્તથા।
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાચ્ચેવ તથા કુરુપિતામહાત્॥ 14-52-15 (93873)
ત્વયિ સર્વં સમાસક્તં ત્વમેવૈકો જનેશ્વરઃ।
યચ્ચાનુગ્રહસંયુક્તમેતદુક્તં ત્વયાઽનઘ॥ 14-52-16 (93874)
એતત્સર્વમહં સમ્યગાચરિષ્યે જનાર્દન।
ઇદં ચાદ્ભુતમત્યન્તં કૃતમસ્મત્પ્રિયેપ્સયા॥ 14-52-17 (93875)
યત્પાપો નિહતઃ સઙ્ખ્યે કૌરવ્યો ધૃતરાષ્ટ્રજઃ।
ત્વયા દગ્ધં હિ તત્સૈન્યં મયા વિજિતમાહવે॥ 14-52-18 (93876)
ભવતા તત્કૃતં કર્મ યેનાવાપ્તો જયો મયા।
દુર્યોધનસ્ય સઙ્ગ્રામે તવ બુદ્ધિપરાક્રમૈઃ॥ 14-52-19 (93877)
કર્ણસ્ય ચ વધોપાયો યથાવત્સમ્પ્રદર્શિતઃ।
સૈન્ધવસ્ય ચ પાપસ્ય ભૂરિશ્રવસ એવ ચ॥ 14-52-20 (93878)
`તસ્માત્ત્વમેવ સઞ્ચિન્ત્ય હિતં કુરુ યથા તથા।'
અહં ચ પ્રીયમાણેન ત્વયા દેવકિનન્દન।
યદુક્તસ્તત્કરિષ્યામિ ન હિ મેઽત્ર વિચારણા॥ 14-52-21 (93879)
રાજાનં ચ સમાસાદ્ય ધર્માત્માનં યુધિષ્ઠિરમ્।
ચોદયિષ્યામિ ધર્મજ્ઞ ગમનાર્થં તવાનઘ॥ 14-52-22 (93880)
આહૃતં હિ મમૈતત્તે દ્વારકાગમનં પ્રભો।
અચિરાદેવ દ્રષ્ટા ત્વં માતુલં મે જનાર્દન।
બલદેવં ચ દુર્ધર્ષં તથાઽન્યાન્વૃષ્ણિપુઙ્ગવાન્॥ 14-52-23 (93881)
એવં સમ્ભાષમાણૌ તૌ પ્રાપ્તૌ વારણસાહ્વયમ્।
તથા વિવિશતુશ્ચોભૌ સમ્પ્રહૃષ્ટનરાકુલમ્॥ 14-52-24 (93882)
તૌ ગત્વા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ગૃહં શક્રગૃહોપમમ્। 14-52-25 (93883)
દદૃશાતે મહારાજ ધૃતરાષ્ટ્રં જનેશ્વરમ્॥ 14-52-25 (93884)
વિદુરં ચ મહાબુદ્ધિં રાજાનં ચ યુધિષ્ઠિરમ્।
ભીમસેનં ચ દુર્ધર્ષં માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ॥ 14-52-26 (93885)
ધૃતરાષ્ટ્રમુપાસીનં યુયુત્સું ચાપરાજિતમ્।
ગાન્ધારીં ચ મહાપ્રજ્ઞાં પૃથા કૃષ્ણાં ચ ભામિનીમ્॥ 14-52-27 (93886)
સુભદ્રાદ્યાશ્ચ તાઃ સર્વા ભરતાનાં સ્ત્રિયસ્તથા।
દદૃશાતે સ્ત્રિયઃ સર્વા ગાન્ધારીપરિચારિકાઃ॥ 14-52-28 (93887)
તતઃ સમેત્ય રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રમરિંદમૌ।
નિવેદ્ય નામધેયે સ્વે તસ્ય પાદાવગૃહ્ણતામ્॥ 14-52-29 (93888)
ગાન્ધાર્યાશ્ચ પૃથાયાશ્ચ ધર્મરાજસ્ય ચૈવ હિ।
ભીમસ્ય ચ મહાત્માનૌ તથા પાદાવગૃહ્ણતામ્॥ 14-52-30 (93889)
ક્ષત્તારં ચાપિ સઙ્ગૃહ્ય પૃષ્ટ્વા કુશલમવ્યયમ્।
`પરિષ્વજ્ય મહાત્માનં વેશ્યાપુત્રં મહારથમ્।'
તૈઃ સાર્ધં નૃપતિં વૃદ્ધં તતસ્તૌ પર્યુપાસતામ્॥ 14-52-31 (93890)
તતો નિશિ મહારાજો ધૃતરાષ્ટ્રઃ કુરૂદ્વહાન્।
જનાર્દનં ચ મેધાવી વ્યસર્જયત વૈ ગૃહાન્॥ 14-52-32 (93891)
તેઽનુજ્ઞાતા નૃપતિના યયુઃ સ્વં સ્વં નિવેશનમ્।
ધનંજયગૃહાનેવ યયૌ કૃષ્ણસ્તુ વીર્યવાન્॥ 14-52-33 (93892)
તત્રાર્ચિતો યથાન્યાયં સર્વકામૈરુપસ્થિતઃ।
કૃષ્ણઃ સુષ્વાપ મેધાવી ધનંજયસહાયવાન્॥ 14-52-34 (93893)
પ્રભાતાયાં તુ શર્વર્યાં કૃત્વા પૌર્વાહ્ણિકીં ક્રિયામ્।
ધર્મરાજસ્ય ભનં જગ્મતુઃ પરમાર્ચિતૌ।
યત્રાસ્તે સ સહામાત્યો ધર્મરાજો મહાબલઃ॥ 14-52-35 (93894)
તૌ પ્રવિશ્ય મહાત્માનૌ તદ્ગૃહં પરમાર્ચિતમ્।
ધર્મરાજં દદૃશતુર્દેવરાજમિવાશ્વિનૌ॥ 14-52-36 (93895)
સમાસાદ્ય તુ રાજાનં વાર્ષ્ણેયકુરુપુઙ્ગવૌ।
નિષીદતુરનુજ્ઞાતૌ પ્રીયમાણેન તેન તૌ॥ 14-52-37 (93896)
તતઃ સ રાજા મેધાવી વિવક્ષૂ પ્રેક્ષ્ય તાવુભૌ।
પ્રોવાચ વદતાં શ્રેષ્ઠો વચનં રાજસત્તમઃ॥ 14-52-38 (93897)
વિવક્ષૂ હિ યુવાં મન્યે વીરૌ યદુકુરૂદ્વહૌ।
બ્રૂતં કર્તાસ્મિ સર્વં વાં નચિરાન્મા વિચાર્યતામ્॥ 14-52-39 (93898)
ઇત્યુક્તઃ ફલ્ગુનસ્તત્ર ધર્મરાજાનમબ્રવીત્।
વિનીતવદુપાગમ્ય વાક્યં વાક્યવિશારદઃ॥ 14-52-40 (93899)
અયં ચિરોષિતો રાજન્વાસુદેવઃ પ્રતાપવાન્।
ભવન્તં સમનુજ્ઞાપ્ય પિતરં દ્રષ્ટુમિચ્છતિ॥ 14-52-41 (93900)
સ ગચ્છેદભ્યનુજ્ઞાતો ભવતા યદિ મન્યસે।
આનર્તનગરીં વીરસ્તદનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 14-52-42 (93901)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-52-43x (7869)
પુણ્ડરીકાક્ષ ભદ્રં તે ગચ્છ ત્વં મદુસૂદન।
પુરીં દ્વારવતીમદ્ય દ્રષ્ટું શૂરસુતં પ્રભો॥ 14-52-43 (93902)
રોચતે મે મહાબાહો ગમનં તવ કેશવ।
માતુલશ્ચિરદૃષ્ટો મે ત્વયા દેવી ચ દેવકી॥ 14-52-44 (93903)
સમેત્યિ માતુલં ગત્વા બલદેવં ચ માનદ।
પૂજયેથા મહાપ્રાજ્ઞ મદ્વાક્યેન યથાઽર્હતઃ॥ 14-52-45 (93904)
સ્મરેથાશ્ચાપિ માં નિત્યં ભીમં ચ બલિનાં વરમ્।
ફાલ્ગુનં સહદેવં ચ નકુલં ચૈવ માનદ॥ 14-52-46 (93905)
આનર્તાનવલોક્ય ત્વં પિતરં ચ મહાભુજઃ।
વૃષ્ણીંશ્ચ પુનરાગચ્છેર્હયમેધે મમાનઘ॥ 14-52-47 (93906)
સ ગચ્છ રત્નાન્યાદાય વિવિધાનિ વસૂનિ ચ।
યચ્ચપ્યન્યન્મનોજ્ઞં તે તદપ્યાદત્સ્વ સાત્વત॥ 14-52-48 (93907)
ઇયં ચ વસુધા કૃત્સ્ના પ્રસાદાત્તવ કેશવ।
અસ્માનુપાગતા વીર નિહતાશ્ચાપિ શત્રવઃ॥ 14-52-49 (93908)
સ્વર્ગાપવર્ગવિષયં ત્વદ્ભક્તાનાં ન દુર્લભમ્।
સંસારગહને ચેદ્ધપાપાગ્નિપ્રશમામ્બુદ॥' 14-52-50 (93909)
એવં બ્રુવતિ કૌરવ્યે ધર્મરાજે યુધિષ્ઠિરે।
વાસુદેવો વરઃ પુંસામિદં વચનમબ્રવીત્॥ 14-52-51 (93910)
તવૈવ રત્નાનિ ધનં ચ કેવલં
ધરા તુ કૃત્સ્ના તુ મહાભુજાદ્ય વૈ।
યદસ્તિ ચાન્યદ્દ્રવિણં ગૃહે મમ
ત્વમેવ તસ્યેશ્વર નિત્યમીશ્વરઃ॥ 14-52-52 (93911)
તથેત્યથોક્તઃ પ્રતિપૂજિતસ્તદા
ગદાગ્રજો ધર્મસુતેન વીર્યવાન્।
પિતૃષ્વસારં ત્વવદદ્યથાવિધિ
સમ્પૂજિતશ્ચાપ્યગમત્પ્રદક્ષિણમ્॥ 14-52-53 (93912)
તયા સ સમ્યક્ પ્રતિનન્દિતસ્તત-
સ્તથૈવ સર્વૈર્વિદુરાદિભિસ્તથા।
વિનિર્યયૌ નાગપુરાદ્ગદાગ્રજો
રથેન દિવ્યેન ચતુર્ભુજઃ સ્વયમ્॥ 14-52-54 (93913)
રથે સુભદ્રામધિરોપ્ય ભામિનીં
યુધિષ્ઠિરસ્યાનુમતે જનાર્દનઃ।
પિતૃષ્વસુશ્ચાપિ તથા મહાભુજો
વિનિર્યયૌ પૌરજનાભિસંવૃતઃ॥ 14-52-55 (93914)
તમન્વયાદ્વાનરવર્યકેતનઃ
સસાત્યકિર્માદ્રવતીસુતાવપિ।
અગાધબુદ્ધિર્વિદુરશ્ચ માધવં
સ્વયં ચ ભીમો ગજરાજવિક્રમઃ॥ 14-52-56 (93915)
નિવર્તયિત્વા કુરુરાષ્ટ્રવર્ધનાં-
સ્તતઃ સ સર્વાન્વિદુરં ચ વીર્યવાન્।
જનાર્દનો દારુકમાહ સત્વરઃ
પ્રચોદયાશ્વાનિતિ સાત્યકિં તથા॥ 14-52-57 (93916)
તતો યયૌ શત્રુગણપ્રમર્દનઃ
શિનિપ્રવીરાનુગતો જનાર્દનઃ।
યથા નિહત્યારિગણં શતકતુ-
ર્દિવં તથાઽઽનર્તપુરીં પ્રતાપવાન્॥ ॥ 14-52-58 (93917)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વિપઞ્ચસોઽધ્યાયઃ॥ 52 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 053
॥ શ્રીઃ ॥
14.53. અધ્યાયઃ 053
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કુરુપુરાદ્દ્વારકાં ગચ્છતા કૃષ્ણેન મધ્યેમાર્ગં દૃષ્ટેનોદઙ્કેન સહ સંવાદઃ॥1 ॥ તથા કૌરવાદિવિનાશે સ્વોપેક્ષ્યાયા હેતુત્વધિયા સ્વંપ્રતિ શાપદાનોદ્યતોદઙ્કપરિસાન્ત્વનાય તંપ્રતિ તત્વકથનોપક્રમઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તથા પ્રયાન્તં વાર્ષ્ણેયં દ્વારકાં ભરતર્ષભાઃ।
પરિષ્વજ્ય ન્યવર્તન્ત સાનુયાત્રાઃ પરંતપાઃ॥ 14-53-1 (93918)
પુનઃપુનશ્ચ વાર્ષ્ણેયં પર્યષ્વજત ફલ્ગુનઃ।
આચક્ષુર્વિષયાચ્ચૈનં સ દદર્શ પુનઃપુનઃ॥ 14-53-2 (93919)
કૃચ્છ્રેણૈવ તુ તાં પાર્તો ગોવિન્દે વિનિવેશિતામ્।
સંજહાર તતો દૃષ્ટિં કૃષ્ણશ્ચાપ્યપરાજિતઃ॥ 14-53-3 (93920)
તસ્ય પ્રયાણે યાન્યાસન્નિમિત્તાનિ મહાત્મનઃ।
બહૂન્યદ્ભુતરૂપાણિ તાનિ મે ગદતઃ શૃણુ॥ 14-53-4 (93921)
વાયુર્વેગેન મહતા રથસ્ય પુરતો વવૌ।
કુર્વન્નિઃશર્કરં માર્ગં વિરજસ્કમકણ્ટકમ્॥ 14-53-5 (93922)
વવર્ષ વાસવશ્ચૈવ તોયં શુચિ સુગન્ધિ ચ।
દિવ્યાનિ ચૈવ પુષ્પાણિ પુરતઃ શાઙ્ગધન્વનઃ॥ 14-53-6 (93923)
સ પ્રયાતો મહાબાહુઃ સમેષુ મરુધન્વસુ।
દદર્શાથ મુનિશ્રેષ્ઠમુદઙ્કમમિતૌજસમ્॥ 14-53-7 (93924)
`મહર્ષિં સિદ્ધતપસં સર્વલોકાન્તવિશ્રુતમ્।'
સ તં સમ્પૂજ્ય તેજસ્વી મુનિં પૃથુલલોચનઃ।
પૂજિતસ્તેન ચ તદા પર્યપૃચ્છદનામયમ્॥ 14-53-8 (93925)
સ પૃષ્ટઃ કુશલં તેન સમ્પૂજ્ય મધુસૂદનમ્।
ઉદઙ્કો બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠસ્તતઃ પપ્રચ્છ માધવમ્॥ 14-53-9 (93926)
કચ્ચિચ્છૌરે ત્વયા ગત્વા કુરુપાણ્ડવસદ્મ તત્।
કૃતં સૌભ્રાત્રમચલં તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 14-53-10 (93927)
અપિ સન્ધાય તાન્વીરાનુપાવૃત્તોસિ કેશવ।
સમ્બન્દિનઃક સ્વદયિતાન્સતતં વૃષ્ણિપુઙ્ગવ॥ 14-53-11 (93928)
કચ્ચિત્પાણ્ડુસુતાઃ પઞ્ચ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચાત્મજાઃ।
લોકેષુ વિહરિષ્યન્તિ ત્વયા સહ પરંતપ॥ 14-53-12 (93929)
સ્વરાષ્ટ્રે તે ચ રાજાનઃ કચ્ચિત્પ્રાપ્સ્યન્તિ વૈ સુખમ્।
કૌરવેષુ પ્રશાન્તેષુ ત્વયા નાથેન કેશવ॥ 14-53-13 (93930)
યા મે સમ્ભાવના તાત ત્વયિ નિત્યમવર્તત।
અપિ સા સફલા તાત કૃતા તે ભરતાન્પ્રતિ॥ 14-53-14 (93931)
શ્રીભગવાનુવાચ। 14-53-15x (7870)
કૃતો યત્નો મયા પૂર્વં સૌશામ્યે કૌરવાન્પ્રતિ।
નાશક્યન્ત યદા સામ્યે તે સ્થાપયિતુમઞ્જસા। 14-53-15 (93932)
ન દિષ્ટમપ્યતિક્રાન્તું શક્યં બુદ્ધ્યા બલેન વા।
મહર્ષે વિદિતં ભૂયઃ સર્વમેતત્તવાનઘ॥ 14-53-16 (93933)
તેઽત્યક્રામન્મતિં મહ્યં ભીષ્મસ્ય વિદુરસ્ય ચ।
તતો યમક્ષયં જગ્મુઃ સમાસાદ્યેતરેતરમ્॥ 14-53-17 (93934)
પઞ્ચૈવ પાણ્ડવાઃ શિષ્ટા ઇતમિત્રા હતાત્મજાઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ નિહતાઃ સર્વે સસુતબાન્ધવાઃ॥ 14-53-18 (93935)
ઇત્યુક્તવચને કૃષ્ણે ભૃશં ક્રોધસમન્વિતઃ।
ઉદઙ્ક ઇત્યુવાચૈનં રોષાદુત્ફુલ્લલોચનઃ॥ 14-53-19 (93936)
યસ્માચ્છક્તેન તે કૃષ્ણ ન ત્રાતાઃ કુરુપુઙ્ગવાઃ।
સમ્બન્ધિનઃ પ્રિયાસ્તસ્માચ્છપ્સ્યેઽહં ત્વામસંશયમ્॥ 14-53-20 (93937)
ન ચ તે પ્રસભં યસ્માત્તે નિગૃહ્ય નિવારિતાઃ।
તસ્માન્મન્યુપરીતસ્ત્વાં શપ્સ્યામિ મધુસૂદન॥ 14-53-21 (93938)
ત્વયા શક્તેન હિ સતા મિથ્યાચારેણિ માધવ।
તે પરીતાઃ કુરુશ્રેષ્ઠા નશ્યન્તઃ સ્મ હ્યુપેક્ષિતાઃ॥ 14-53-22 (93939)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-53-23x (7871)
શૃણુ મે વિસ્તરેણેદં યદ્વક્ષ્યે ભૃગુનન્દન।
ગૃહાણાનુનયં ચાપિ તપસ્વી હ્યસિ ભાર્ગવમ્॥ 14-53-23 (93940)
શ્રુત્વા ચ મે તદધ્યાત્મં મુઞ્ચેથાઃ શાપમદ્ય વૈ।
ન ચ માં તપસાઽલ્પેન શક્તોઽભિભવિતું પુમાન્॥ 14-53-24 (93941)
ન ચ તે તપસો નાશમિચ્છામિ તપતાં વર।
તપસ્તે સુમહદ્દીપ્તં ગુરવશ્ચાપિ તોષિતાઃ॥ 14-53-25 (93942)
કૌમારં બ્રહ્મચર્યં તે જાનામિ દ્વિજસત્તમ।
દુઃખાર્જિતસ્ય તપસસ્તસ્માન્નેચ્ચામિ તેઽવ્યયમ્॥ ॥ 14-53-26 (93943)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 53 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-53-15 સૌશામ્યે સૌરસ્યે॥ 7-53-22 પરીતાઃ પરિતઃ પ્રાપ્તાઃ॥ 7-53-23 અનુનયં શિક્ષામ્॥ 7-53-24 મે મત્તઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 054
॥ શ્રીઃ ॥
14.54. અધ્યાયઃ 054
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનોદઙ્કંપ્રતિ સ્વમાહાત્મ્યપ્રકાશનપૂર્વકં કુરૂણાં સ્વવચનાતિક્રમણાદિરૂપસ્વાપરાધેનૈવ નિધનોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
ઉદઙ્ક ઉવાચ।
બ્રૂહિ કેશવ તત્ત્વેન ત્વમધ્યાત્મમનિન્દિતમ્।
શ્રુત્વા શ્રેયોઽભિધાસ્યામિ શાપં વા તે જનાર્દન॥ 14-54-1 (93944)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-54-2x (7872)
તમો રજશ્ચ સત્વં ચ વિદ્ધિ ભાવાન્મદાશ્રયાન્।
`સ્થિતિસૃષ્ટિલયાધ્યક્ષો વિષ્ણુબ્રહ્મેશસંજ્ઞિતઃ॥ 14-54-2 (93945)
કદાચિત્તમસા રુદ્રો વિષ્ણુઃ સત્ત્વગુણે સ્થિતઃ।
રજસ્યપિ તથા બ્રહ્મા સ્વગુણાન્યગુણાનુભૌ॥ 14-54-3 (93946)
પ્રણવાત્મા ચ શબ્દાદીંસ્ત્રિગુણાત્મા ચરાચરમ્।'
તથા રુદ્રાન્વસૂન્વાઽપિ વિદ્ધિ મત્પ્રભવાન્દ્વિજ॥ 14-54-4 (93947)
મયિ સર્વાણિ ભૂતાનિ સર્વભૂતેષુ ચાપ્યહમ્।
સ્થિત ઇત્યભિજાનીહિ મા તે ભૂદત્ર સંશયઃ॥ 14-54-5 (93948)
તથા દૈત્યગણાન્સર્વાન્યક્ષગન્ધર્વરાક્ષસાન્।
નાગાનપ્સરસશ્ચૈવ વિદ્ધિ મત્પ્રભવાન્દ્વિજ॥ 14-54-6 (93949)
સદસચ્ચૈવ યત્પ્રાહુરવ્યક્તં વ્યક્તમેવ ચ।
અક્ષરં ચ ક્ષરં ચૈવ સર્વમેતન્મદાત્મકમ્॥ 14-54-7 (93950)
યે ચાશ્રમેષુ વૈ ધર્માશ્ચતુર્ષુ વિહિતા મુને।
વૈદિકાનિ ચ કર્માણિ વિદ્ધિ સર્વં મદાત્મકમ્॥ 14-54-8 (93951)
અસચ્ચ સચ્ચૈવ ચ યદ્વિશ્વં સદસતઃ પરમ્।
તતઃ પરતરં નાસ્તિ દેવદેવાત્સનાતનાત્॥ 14-54-9 (93952)
ઓંકારપ્રભવાન્વેદાન્વિદ્ધિ માં ત્વં ભૃગૂદ્વહ।
યૂપં સોમં ચરું હોમં ત્રિદશાપ્યાયનં મખે॥ 14-54-10 (93953)
હોતારમપિ હવ્યં ચ વિદ્ધિં માં ભૃગુનન્દન।
અધ્વર્યુઃ કલ્પકૃચ્ચાપિ હવિઃ પરમસંસ્કૃતમ્॥ 14-54-11 (93954)
ઉદ્ગાતા ચાપિ માં સ્તૌતિ ગીતઘોષૈર્મહાધ્વરે।
પ્રાયશ્ચિત્તેષુ માં બ્રહ્મઞ્શાન્તિમઙ્ગલવાચકાઃ॥ 14-54-12 (93955)
સ્તુવન્તિ વિશ્વકર્માણં સતતં દ્વિજસત્તમ।
મમ વિદ્ધિ સુતં ધર્મમગ્રજં દ્વિજસત્તમ॥ 14-54-13 (93956)
માનસં દયિતં વિપ્ર સર્વભૂતદયાત્મકમ્।
તત્રાહં વર્તમાનૈશ્ચ નિવૃત્તૈશ્ચૈવ માનવૈઃ॥ 14-54-14 (93957)
બહ્વીઃ સંસરમાણો વૈ યોનીર્વર્તામિ સત્તમ।
લોકસરંક્ષણાર્થાય ધર્મસંસ્થાપનાય ચ॥ 14-54-15 (93958)
તૈસ્તૈર્વેષૈશ્ચ રૂપૈશ્ચ ત્રિષુ લોકેષુ ભાર્ગવ।
અહં વિષ્ણુરહં બ્રહ્મા શક્રોઽથ પ્રભવાપ્યયઃ॥ 14-54-16 (93959)
ભૂતગ્રામસ્ય સર્વસ્ય સ્રષ્ટા સંહાર એવ ચ।
અધર્મે વર્તમાનાનાં સર્વેષામહમચ્યુતઃ॥ 14-54-17 (93960)
ધર્મસ્ય સેતું બધ્નામિ ચલિતે ચલિતે યુગે।
તાસ્તા યોનીઃ પ્રવિશ્યાહં પ્રજાનાં હિતકામ્યયા॥ 14-54-18 (93961)
યદા ત્વહં દેવયોનૌ વર્તામિ ભૃગુનન્દન।
તદાઽહં દેવવત્સર્વમાચરામિ ન સંશયઃ॥ 14-54-19 (93962)
યદા ગન્ધર્વયોનૌ તુ વર્તામિ ભૃગુનન્દન।
તદા ગન્ધર્વવચ્ચેષ્ટા સર્વાશ્ચેષ્ટામિ ભાર્ગવ॥ 14-54-20 (93963)
નાગયોનૌ યદા ચૈવ તદા વર્તામિ નાગવત્।
યક્ષરાક્ષસયોન્યોસ્તુ યથાવદ્વિચરામ્યહમ્॥ 14-54-21 (93964)
માનુષ્યે વર્તમાને તુ કૃપણં યાચિતા મયા।
ન ચ તે જાતસમ્મોહા વચોઽગૃહ્ણન્ત મોહિતાઃ॥ 14-54-22 (93965)
ભયં ચ મહદુદ્દિશ્ય ત્રાસિતાઃ કુરવો મયા।
ક્રુદ્ધેન ભૂત્વા તુ પુર્યથાવદનુદર્શિતાઃ॥ 14-54-23 (93966)
તેઽધર્મેણેહ સંયુક્તાઃ પરીતાઃક કાલધર્મણા।
ધર્મેણ નિહતા યુદ્ધે ગતાઃ સ્વર્ગં ન સંશયઃ॥ 14-54-24 (93967)
લોકેષુ પાણ્ડવાશ્ચૈવ ગતાઃ ખ્યાતિં દ્વિજોત્તમ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ॥ ॥ 14-54-25 (93968)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 54 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-54-8 દૈવતાનિ ચ કર્માણિ વિદ્ધિ સર્વાન્ગુણાન્મમેતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-54-10 ઓંકારપ્રમુખાનિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-54-11 અધ્વર્યુઃ કલ્પન ઇતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-54-12 ગતમોક્ષે મહાધ્વરે ઇતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-54-14 સર્વભૂતગુણાત્મકમિતિ ક.ટ.થ. પાઠઃ॥ 7-54-19 પુનસ્ત્વહં દેવયોનાવિતિ ટ.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 055
॥ શ્રીઃ ॥
14.55. અધ્યાયઃ 055
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનોદઙ્કાય વિશ્વરૂપપ્રદર્શનપૂર્વકં પિપાસાકાલે જલલાભરૂપવરદાનમ્॥ 1 ॥ કૃષ્ણેનોદઙ્કાયામૃતદાનં ચોદિતેનેન્દ્રેણ કદાચિદ્વનમધ્યે પિપાસુમુદઙ્કંપ્રતિ ચણ્ડાલવેષેણ જલસ્વીકારપ્રાર્થને ઉદઙ્કેન ચણ્ડાલત્વબુદ્ધ્યા તદધિક્ષેપઃ॥ 2 ॥ પશ્ચાત્તસ્ય તિરોધાનેન પરિતપ્યન્તમુદઙ્કંપ્રતિ તત્ર સંનિહિતેન કૃષ્ણેનેન્દ્રકૃતવઞ્ચનાનિવેદનપૂર્વકં મરુપ્રદેશે જલલાભરૂપવરદાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
ઉદઙ્ક ઉવાચ।
અભિજાનામિ જગતઃ કર્તારં ત્વાં જનાર્દન।
નૂનં ભવત્પ્રસાદોઽયમિતિ મે નાસ્તિ સંશયઃ॥ 14-55-1 (93969)
ચિત્તં ચ સુપ્રસન્નં મે ત્વદ્ભાવગતમચ્યુત।
વિનિવૃત્તશ્ચ મે કોપ ઇતિ વિદ્ધિ પરંતપ॥ 14-55-2 (93970)
યદિ ત્વનુગ્રહં કઞ્ચિત્ત્વત્તોઽર્હામિ જનાર્દન।
દ્રષ્ટુમિચ્છામિ તે રૂપં વૈષ્ણવં તન્નિદર્શય॥ 14-55-3 (93971)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-55-4x (7873)
તતઃ સ તસ્મૈ પ્રીતાત્મા દર્શયામાસ તદ્વપુઃ।
શાશ્વતં વૈષ્ણવં ધીમાન્દદૃશે યદ્ધનંજયઃ॥ 14-55-4 (93972)
સ દદર્શ મહાત્માનં વિશ્વરૂપં મહાભુજમ્।
સહસ્રસૂર્યપ્રતિમં દીપ્તિમત્પાવકોપમમ્।
સર્વમાકાશમાવૃત્ય તિષ્ઠન્તં સર્વતોમુખમ્॥ 14-55-5 (93973)
તદ્દૃષ્ટ્વા પરમં રૂપં વિષ્ણોર્વૈષ્ણવમદ્ભુતમ્।
વિસ્મયં ચ યયૌ વિપ્રસ્તં દૃષ્ટ્વા પરમેશ્વરમ્॥ 14-55-6 (93974)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-55-7x (7874)
`નમોનમસ્તે સર્વાત્મન્નારાયણ પરાત્મક।
પરમાત્મન્પદ્મનાભ પુણ્ડરીકાક્ષ માધવ॥ 14-55-7 (93975)
હિરણ્યગર્ભરૂપાય સંસારોત્તારણાય ચ।
પુરુષાય પુરાણાય શાન્તશ્યામાય તે નમઃ॥ 14-55-8 (93976)
અવિદ્યાતિમિરાદિત્યં ભવવ્યાધિમહૌષધિમ્।
સંસારાર્ણવસારં ત્વાં પ્રણમામિ ગતિર્ભવ॥ 14-55-9 (93977)
સર્વવેદૈકવેદ્યાય સર્વવેદમયાય ચ।
વાસુદેવાય નિત્યાય નમો ભક્તપ્રિયાય તે॥ 14-55-10 (93978)
દયયા દુઃખમોહાન્માં સુમુદ્ધર્તુમિહાર્હસિ।
કર્મભિર્બહુભિઃ પાપૈર્બદ્ધં પાહિ જનાર્દન॥' 14-55-11 (93979)
વિશ્વકર્મન્નમસ્તેઽસ્તુ વિશ્વાત્મન્વિશ્વકસમ્ભવ।
પદ્મ્યાં તે પૃથિવી વ્યાપ્તા શિરસા ચાવૃતં નભઃ॥ 14-55-12 (93980)
દ્યાવાપૃથિવ્યોર્યન્મધ્યં જઠરેણ તવાવૃતમ્।
ભુજાભ્યામાવૃતાશ્ચાશાસ્ત્વમિદં સર્વમચ્યુત॥ 14-55-13 (93981)
સંહરસ્વ પુનર્દેવ રૂપમક્ષય્યમુત્તમમ્।
પુનસ્ત્વાં સ્વેન રૂપેણ દ્રષ્ટુમિચ્છામિ શાશ્વતમ્॥ 14-55-14 (93982)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-55-15x (7875)
તમુવાચ પ્રસન્નાત્મા ગોવિન્દો જનમેજય।
વરં વૃણીષ્વેતિ તદા તમુદઙ્કોઽબ્રવીદિદમ્। 14-55-15 (93983)
પર્યાપ્ત એષ એવાદ્ય વરસ્ત્વત્તો મહાદ્યુતે।
યત્તે રૂપમિદં કૃષ્ણ પશ્યામિ પ્રભવાપ્યયમ્॥ 14-55-16 (93984)
તમબ્રકવીત્પુનઃ કૃષ્ણો મા ત્વમત્ર વિચારય। અવશ્યમેતત્કર્તવ્યમમોઘં દર્શનં મમ॥ 14-55-17 (93985)
ઉદઙ્કક ઉવાચ। 14-55-18x (7876)
અવશ્યં કરણીયં ચ યદ્યેતન્મન્યસે વિભો।
તોયમિચ્છામિ યત્રેષ્ટં મરુષ્વેતદ્ધિ દુર્લભમ્॥ 14-55-18 (93986)
તતઃ સંહૃત્ય તત્તેજઃ પ્રોવાચોદઙ્કમીશ્વરઃ।
એષ્ટવ્યે સતિ ચિન્ત્યોઽહમિત્યુક્ત્વા દ્વારકાં યયૌ॥ 14-55-19 (93987)
તતઃ કદાચિદ્ભગવાનુદઙ્કસ્તોયકાઙ્ક્ષયા।
તૃષિતઃ પરિચક્રામ મરૌ સસ્માર ચાચ્યુતમ્॥ 14-55-20 (93988)
તતો દિગ્વાસસં ધીમાન્માતઙ્ગં મલપઙ્કિનમ્।
અપશ્યત મરૌ તસ્મિઞ્શ્વયૂથપરિવારિતમ્॥ 14-55-21 (93989)
ભીષણં બદ્ધનિસ્ત્રિંશં બાણકાર્મુકધારિણમ્।
તસ્યાધઃસ્રોતસોઽપશ્યદ્વારિ ભૂરિ દ્વિજોત્તમઃ॥ 14-55-22 (93990)
સ્મરન્નેવ ચ તં પ્રાહ માતઙ્ગઃ પ્રહસન્નિવ।
એહ્યુદઙ્ક પ્રતીચ્છસ્વ મત્તો વારિ ભૃગૂદ્વહ।
કૃપા હિ મે સુમહતી ત્વાં દૃષ્ટ્વા તૃટ્સમાશ્રિતમ્॥ 14-55-23 (93991)
ઇત્યુક્તસ્તેન સ મુનિસ્તત્તોયં નાભ્યનન્દન।
ચિક્ષેપ ચ સ તં ધીમાન્વાગ્ભિરુગ્રાભિરચ્યુતમ્। 14-55-24 (93992)
પુનઃપુનશ્ચ માતઙ્ગ પિબસ્વેતિ તમબ્રવીત્।
ન ચાપિબત્સ સક્રોધઃ ક્ષુભિતેનાન્તરાત્મના॥ 14-55-25 (93993)
સ તથા નિશ્ચયાત્તેન પ્રત્યાખ્યાતો મહાત્મના।
શ્વભિઃ સહ મહારાજ તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 14-55-26 (93994)
ઉદઙ્કસ્તં તથા દૃષ્ટ્વા તતો વ્રીડિતમાનસઃ।
મેને પ્રલબ્ધમાત્માનં કૃષ્ણેનામિત્રઘાતિના॥ 14-55-27 (93995)
અથ તેનૈવ માર્ગેણ શઙ્કચક્રગદાધરઃ।
આજગામ મહાબાહુરુદઙ્કશ્ચૈનમબ્રવીત્॥ 14-55-28 (93996)
ન યુક્તં તાદૃશં દાતું ત્વયા પુરુષસત્તમ।
સલિલં વિપ્રમુખ્યેભ્યો માતઙ્ગસ્રોતસા વિભો॥ 14-55-29 (93997)
ઇત્યુક્તવચનં તં તુ મહાબુદ્ધિર્જનાર્દનઃ।
ઉદઙ્કં શ્લક્ષ્ણયા વાચા સાન્ત્વયન્નિદમબ્રવીત્॥ 14-55-30 (93998)
યાદૃશેનેહ રૂપેણ યોગ્યં દાતું ધૃતેન વૈ।
તાદૃશં ખલુ તે દત્તં યચ્ચ ત્વં નાવબુધ્યથાઃ॥ 14-55-31 (93999)
મયા ત્વદર્થમુક્તો વૈ વજ્રપાણિઃ પુરંદરઃ।
ઉદઙ્કાયામૃતં દેહિ તોયરૂપમિતિ પ્રભુઃ॥ 14-55-32 (94000)
સ મામુવાચ દેવેન્દ્ર ન મર્ત્યોઽમર્ત્યતાં વ્રજેત્।
અન્યમસ્મૈ વરં દેહીત્યસકૃદ્ભૃગુનન્દન॥ 14-55-33 (94001)
અમૃતં દેયમિત્યેવ મયોક્તઃ સ શચીપતિઃ।
સ માં પ્રસાદ્ય દેવેન્દ્રઃ પુનરેવેદમબ્રવીત્॥ 14-55-34 (94002)
યદિ દેયમવશ્યં વૈ માતઙ્ગોઽહં મહામતે।
ભૂત્વાઽમૃતં પ્રદાસ્યામિ ભાર્ગવાય મહાત્મને॥ 14-55-35 (94003)
યદ્યેવં પ્રતિગૃહ્ણાતિ ભાર્ગવોઽમૃતમદ્ય વૈ।
પ્રદાતુમેષ ગચ્છામિ ભાર્ગવસ્યામૃતં વિભો।
પ્રત્યાખ્યાતસ્ત્વહં તેન દાસ્યામિ ન કથઞ્ચન॥ 14-55-36 (94004)
સ તથા સમયં કૃત્વા તેન રૂપેણ વાસવઃ।
ઉપસ્થિતસ્ત્વયા ચાપિ પ્રત્યાખ્યાતોઽમૃતં દદત્।
ચાણ્ડાલરૂપી ભગવાન્સુમહાંસ્તે વ્યતિક્રમઃ॥ 14-55-37 (94005)
યત્તુ શક્યં મયા કર્તું ભૂય એવ તવેપ્સિતમ્।
તોયેપ્સાં તવ દુર્ધર્ષાં કરિષ્યે સફલામહમ્॥ 14-55-38 (94006)
યેષ્વહઃસુ ચ તે બ્રહ્મન્સલિલેપ્સા ભવિષ્યતિ।
તદા મરૌ ભવિષ્યન્તિ જલપૂર્ણાઃ પયોધરાઃ॥ 14-55-39 (94007)
રસવચ્ચ પ્રદાસ્યન્તિ તોયં તે ભૃગુનન્દન।
ઉદઙ્ગમેઘા ઇત્યુક્તાઃ ખ્યાતિં યાસ્યન્તિ ચાપિ તે॥ 14-55-40 (94008)
ઇત્યુક્તઃ પ્રીતિમાન્વિપ્રઃ કૃષ્ણેન સ બભૂવ હ।
અદ્યાપ્યુદઙ્કમેઘાશ્ચ મરૌ વર્ષન્તિ ભારત॥ ॥ 14-55-41 (94009)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચપશ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 55 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-55-3 તે રૂપમૈશ્વરમિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-55-19 એષ્ટવ્યે જલેઽપેક્ષિતે સતિ॥ 7-55-21 માતઙ્ગં ચણ્ડાલવિશેષમ્॥ 7-55-22 અધઃ પાદદેશે સ્રોતસો દૃતેર્વારીતિ સંબન્ધઃ। તતઃ શઙ્કિતમાનસ ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-55-24 ચિક્ષેપ નિન્દિતવાન્॥ 7-55-27 પ્રલબ્ધં વઞ્ચિતમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 056
॥ શ્રીઃ ॥
14.56. અધ્યાયઃ 056
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન જનમેજયંપ્રત્યુદઙ્કોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ ઉદઙ્કકૃતપરિચર્યાવિશેષતુષ્ટેન ગૌતમેન તસ્મૈ પ્રીત્યતિશયેન ચિરાદપિ ગૃહગમનાયાભ્યનનુજ્ઞાનમ્॥ 2 ॥ કદાચન ગુરુશાસનેન કાષ્ઠમારમાહૃતવતોદઙ્કેન કાષ્ઠલગ્નજરાપલિતનિજકેશાવલોકનેન પરિદેવનમ્॥ 3 ॥ તતસ્તદબોધિતનિજરોદનહેતુના ગુરુણા તસ્મૈ નિજતનયાપ્રતિપાદનમ્॥ 4 ॥ તતસ્તેન ગુરુપત્નીનિદેશેન કુણ્ડલયાચનાય સૌદાસંપ્રતિ ગમનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
ઉદઙ્કઃ કેન તપસા સંયુક્તો વૈ મહામનાઃ।
યઃ શાપં દાતુકામોઽભૂદ્વિષ્ણવે પ્રભવિષ્વવે॥ 14-56-1 (94010)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-56-2x (7877)
ઉદઙ્કો મહતા યુક્તસ્તપસા જનમેજય।
ગુરભક્તઃ સ તેજસ્વી નાન્યત્કિઞ્ચિદપૂજયત્॥ 14-56-2 (94011)
સર્વેષામૃષિપુત્રાણામેષ આસીન્મનોરથઃ।
ઔદઙ્કીં ગુરુવૃત્તિં વૈ પ્રાપ્નુયામેતિ ભારત॥ 14-56-3 (94012)
ગૌતમસ્ય તુ શિષ્યાણાં બહૂનાં જનમેજય।
ઉદઙ્કેઽભ્યધિકા પ્રીતિઃ સ્નેહશ્ચૈવાભવત્તદા॥ 14-56-4 (94013)
સ તસ્ય દમશૌચાભ્યાં વિક્રાન્તેન ચ કર્મણા।
સમ્યક્ચૈવોપચારેણ ગૌતમઃ પ્રીતિમાનભૂત્॥ 14-56-5 (94014)
અથ શિષ્યસહસ્રાણિ સમનુજ્ઞાય ગૌતમઃ।
ઉદઙ્કં પરયા પ્રીત્યા નાભ્યનુજ્ઞાતુમૈચ્છત॥ 14-56-6 (94015)
તં ક્રમેણ જરા તાત પ્રતિપેદે મહામુનિમ્।
ન ચાન્વબુધ્યત તદા સ મુનિર્ગુરુવત્સલઃ॥ 14-56-7 (94016)
તતઃ કદાચિદ્રાજેન્દ્ર કાષ્ઠાન્યાનયિતું યયૌ।
ઉદઙ્કઃ કાષ્ઠભારં ચ મહાન્તં સમુપાનયત્॥ 14-56-8 (94017)
સ તદ્ભારાભિભૂતાત્મા કાષ્ઠભારમરિંદમ।
નિચિક્ષેપ ક્ષિતૌ રાજન્પરિશ્રાન્તો બુભુક્ષિતઃ॥ 14-56-9 (94018)
તસ્ય કાષ્ઠે વિલગ્નાઽભૂજ્જટા રૂપ્યસમપ્રભા।
તતઃ કાષ્ઠૈઃ સહ તદા પપાત ધરણીતલમ્॥ 14-56-10 (94019)
તતઃ સ ભારનિષ્પિષ્ટઃ ક્ષુધાવિષ્ટશ્ચ ભારત।
દૃષ્ટ્વા તાં વયસોઽવસ્થાં રુરોદાર્તસ્વરં તદા॥ 14-56-11 (94020)
તતો ગુરુસુતા તસ્ય પદ્મપત્રનિભાનના।
જગ્રાહાશ્રૂણિ સુશ્રોણી કરેણ પૃથુલોચના।
પિતુર્નિયોગાદ્ભાવજ્ઞા શિરસાઽવનતા તદા॥ 14-56-12 (94021)
તસ્યા નિપેતતુર્દગ્ધૌ કરૌ તૈરશ્રુબિન્દુભિઃ।
ન હિ તાનશ્રુપાતાંસ્તુ શક્તા ધારયિતું મહી।
ગૌતમસ્ત્વબ્રવીદ્વિપ્રમુદઙ્કં પ્રીતમાનસઃ॥ 14-56-13 (94022)
કસ્માત્તાત તવાદ્યેહ શોકોત્તરમિદં મનઃ।
સ સ્વૈરં બ્રૂહિ વિપ્રર્ષે શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ॥ 14-56-14 (94023)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-56-15x (7878)
ભવદ્ગતેન મનસા ભવત્પ્રિયચિકીર્ષયા।
ભવદ્ભક્તિગતેનેહ ભવદ્ભાવાનુગેન ચ॥ 14-56-15 (94024)
જરેયં નાઘબુદ્ધા મે નાભિજ્ઞાતં સુખં ચ મે।
શતવર્ષોષિતં માં હિ ન ત્વમન્યનુજાનિથાઃ॥ 14-56-16 (94025)
ભવતા ત્વભ્યનુજ્ઞાતાઃ શિષ્યાઃ પ્રત્યવરા મમ।
ઉપપન્ના દ્વિજશ્રેષ્ઠ શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 14-56-17 (94026)
ગૌતમ ઉવાચ। 14-56-18x (7879)
ત્વત્પ્રીતિયુક્તેન મયા ગુરુશુશ્રૂષયા તવ।
વ્યતિક્રામન્મહાકાલો નાવબુદ્ધો દ્વિજર્ષભ॥ 14-56-18 (94027)
કિં ત્વદ્ય યદિ તે શ્રદ્ધા ગમનં પ્રતિ ભાર્ગવ।
અનુજ્ઞાં પ્રતિગૃહ્ય ત્વં સ્વગૃહાન્ગચ્છ માચિરમ્॥ 14-56-19 (94028)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-56-20x (7880)
ગુર્વર્તં કં પ્રયચ્છામિ બ્રૂહિ ત્વં દ્વિજસત્તમ।
તમુપાહૃત્ય ગચ્છેયમનુજ્ઞાતસ્ત્વયા વિભો॥ 14-56-20 (94029)
ગૌતમ ઉવાચ। 14-56-21x (7881)
દક્ષિણાપરિતોષો વૈ ગુરૂણાં સદ્ભિરુચ્યતે।
તવિ હ્યાચરતો ધર્મં તુષ્ટોઽહં વૈ ન સંશયઃ।
ઇત્થં ચ પરિતુષ્ટં માં વિજાનીહિ ભૃગૂદ્વહ॥ 14-56-21 (94030)
યુવા ષોડશવર્ષો હિ યદ્યદ્ય ભવિતા ભવાન્।
દદાનિ પત્નીં કન્યાં ચ સ્વાં તે દુહિતરં દ્વિજ।
એતામૃતેઽઙ્ગના નાન્યા ત્વત્તેજોઽર્હતિ સેવિતુમ્॥ 14-56-22 (94031)
તતસ્તાં પ્રતિજગ્રાહ યુવા ભૂત્વા યશસ્વિનીમ્।
ગુરુણા ચાભ્યનુજ્ઞાતો ગુરુપત્નીમથાબ્રવીત્॥ 14-56-23 (94032)
કિં ભવત્યૈ પ્રયચ્છામિ ગુર્વર્થં વિનિયુઙ્ક્ષ મામ્।
પ્રિયં હિતં ચ કાઙ્ક્ષામિ પ્રાણૈરપિ ધનૈરપિ॥ 14-56-24 (94033)
યદ્દુર્લભં હિ લોકેઽસ્મિન્રત્નમત્યદ્ભુતં મહત્।
તદાનયેયં તપસા ન હિ મેઽત્રાસ્તિ સંશયઃ॥ 14-56-25 (94034)
અહલ્યોવાચ। 14-56-26x (7882)
પરિતુષ્ટાઽસ્મિ તે વિપ્ર નિત્યં ભક્ત્યા તવાનઘ।
પર્યાપ્તમેતદ્ભદ્રં તે ગચ્છ તાત યથેપ્સિતમ્॥ 14-56-26 (94035)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-56-27x (7883)
ઉદઙ્કસ્તુ મહારાજ પુનરેવાબ્રવીદ્વચઃ।
આજ્ઞાપયસ્વ માં માતઃ કર્તવ્યં ચ તવ પ્રિયમ્॥ 14-56-27 (94036)
અહલ્યોવાચ। 14-56-28x (7884)
સૌદાસપત્ન્યા વિધૃતે દિવ્યે યે મણિકુણ્ડલે।
તે સમાનય ભદ્રં તે ગુર્વર્થઃ સુકૃતો ભવેત્॥ 14-56-28 (94037)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-56-29x (7885)
સ તથેતિ પ્રતિશ્રુત્ય જગામ જનમેજય।
ગુરુપત્નીપ્રિયાર્થં વૈ તે સમાનયિતું તદા॥ 14-56-29 (94038)
સ જગામ તતઃ શીઘ્રમુદઙ્કો બ્રાહ્મણર્ષભઃ।
સૌદાસં પુરુષાદં વૈ ભિક્ષિતું મણિકુણ્ડલે॥ 14-56-30 (94039)
ગૌતમસ્ત્વબ્રવીત્પત્નીમુદઙ્કો નાત્ર દૃશ્યતે।
ઇતિ પૃષ્ટા તમાચષ્ટ કુણ્ડલાર્થે ગતં ચ સા॥ 14-56-31 (94040)
તતઃ પ્રોવાચ પત્નીં સ ન તે સમ્યગિદં કૃતમ્।
શપ્તઃ સ પાર્થિવો નૂનં બ્રાહ્મણં તં વધિષ્યતિ॥ 14-56-32 (94041)
અહલ્યોવાચ। 14-56-33x (7886)
અજાનન્ત્યા નિયુક્તઃ સ ભગવન્બ્રાહ્મણો મયા।
ભવત્પ્રસાદાન્ન ભયં કિઞ્ચિત્તસ્ય ભવિષ્યતિ॥ 14-56-33 (94042)
ઇત્યુક્તઃ પ્રાહ તાં પત્નીમેવમસ્ત્વિતિ ગૌતમઃ।
ઉદઙ્કોઽપિ વને શૂન્યે રાજાનં તં દદર્શ હ॥ ॥ 14-56-34 (94043)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 56 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-56-11 નિષ્પિષ્ટઃ ચૂર્ણીભૂત ઇવ। કવેરાર્તસ્ય ધીમત ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-56-16 અભ્યનુજાનિથાઃ અભ્યન્વજાનીથા અભ્યનુજ્ઞાતવાનસિ॥ 7-56-26 નિત્યં ભગવતા સહેતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 057
॥ શ્રીઃ ॥
14.57. અધ્યાયઃ 057
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
શાપાદ્રાક્ષસત્વં ગતેન સૌદાસેનોદઙ્કભક્ષણોદ્યમે ઉદઙ્કેન પુનઃ પ્રત્યાગમનપ્રતિજ્ઞાપૂર્વકં તમ્પ્રતિ કુણ્ડલયાચનમ્॥ 1 ॥ ઉદઙ્કેન સૌદાસવચસા તત્પત્નીંપ્રતિ કુણ્ડલયાચને તયા તમ્પ્રતિ મણિકુણ્ડલમહિમાદિકથનપૂર્વકં રાજાભિજ્ઞાનાનયનચોદના॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ તં દૃષ્ટ્વા તથાભૂતં રાજાનં ઘોરદર્શનમ્।
દીર્ઘશ્મશ્રુધરં નૄણાં શોણિતેન સમુક્ષિતમ્॥ 14-57-1 (94044)
ચકાર ન વ્યથાં વિપ્રો રાજા ત્વેનમથાબ્રવીત્।
પ્રત્યુત્થાય મહાતેજા ભયકર્તા યમોપમઃ॥ 14-57-2 (94045)
દિષ્ટ્યા ત્વમસિ કલ્યાણ ષષ્ઠે કાલે મમાન્તિકમ્।
ભક્ષ્યં મૃગયમાણસ્ય સમ્પ્રાપ્તો દ્વિજસત્તમ॥ 14-57-3 (94046)
ઉદઙ્ગ ઉવાચ। 14-57-4x (7887)
રાજન્ગુર્વર્થિનં વિદ્ધિ ચરન્તં મામિહાગતમ્।
ન ચ ગુર્વર્થમુદ્યુક્તં હિંસ્યમાહુર્મનીષિણઃ॥ 14-57-4 (94047)
રાજોવાચ। 14-57-5x (7888)
ષષ્ઠે કાલે મમાહારો વિહિતો દ્વિજસત્તમ।
ન શક્યસ્ત્વં સમુત્સ્રષ્ટું ક્ષુધિતેન મયાઽદ્ય વૈ॥ 14-57-5 (94048)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-57-6x (7889)
એવમસ્તુ મહારાજિ સમયઃ ક્રિયતાં તુ મે।
ગુર્વર્થમભિનિર્વર્ત્ય પુનરેષ્યામિ તે વશમ્॥ 14-57-6 (94049)
સંશ્રુતશ્ચ મયા યોઽર્થો ગુરવે રાજસત્તમ।
ત્વદધીનઃ સ રાજેન્દ્ર તં ત્વાં ભિક્ષે નરેશ્વર॥ 14-57-7 (94050)
દદાસિ વિપ્રમુખ્યેભ્યસ્ત્વં હિ રત્નાનિ નિત્યદા।
દાતા ચ ત્વં નરવ્યાઘ્ર પાત્રભૂતઃ ક્ષિતાવિહ।
પાત્રં પ્રતિગ્રહે ચાપિ વિદ્ધિ માં નૃપસત્તમ॥ 14-57-8 (94051)
ઉપાહૃત્ય ગુરોરર્થં ત્વદાયત્તમરિંદમ।
સમયેનેહ રાજેન્દ્ર પુનરેષ્યામિ તે વશમ્॥ 14-57-9 (94052)
સત્યં તે પ્રતિજાનામિ નાત્ર મિથ્યા કથઞ્ચન।
અનૃતં નોક્તપૂર્વં મે સ્વૈરેષ્વપિ કુતોઽન્યથા॥ 14-57-10 (94053)
સૌદાસ ઉવાચ। 14-57-11x (7890)
યદિ મત્તસ્તવાયત્તો ગુર્વર્થઃ કૃત એવ સઃ।
યદિ ચાસ્તિ પ્રતિગ્રાહ્યં સામ્પ્રતં તદ્વદસ્વ મે॥ 14-57-11 (94054)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-57-12x (7891)
પ્રતિગ્રાહ્યો મતો મે ત્વં સદૈવ પુરુષર્ષભ।
સોહં ત્વામનુસમ્પ્રાપ્તો ભિક્ષિતું મણિકુણ્ડલે॥ 14-57-12 (94055)
સૌદાસ ઉવાચ। 14-57-13x (7892)
પત્ન્યાસ્તે મમ વિપ્રર્ષે ઉચિતે મણિકુણ્ડલે।
વરયાર્થં ત્વમન્યં વૈ તં તે દાસ્યામિ સુવ્રત॥ 14-57-13 (94056)
ઉદઙ્ગ ઉવાચ। 14-57-14x (7893)
અલં તે વ્યપદેશેન પ્રમાણં યદિ તે વયમ્।
પ્રયચ્છ કુણ્ડલે મહ્યં સત્યવાગ્ભવ પાર્થિવ॥ 14-57-14 (94057)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-57-15x (7894)
ઇત્યુક્તસ્ત્વબ્રવીદ્રાજા તમુદઙ્કં પુનર્વચઃ।
ગચ્છ મદ્વચનાદ્દેવીં બ્રૂહિ દેહીતિ સત્તમ॥ 14-57-15 (94058)
સૈવમુક્તા ત્વયા નૂનં મદ્વાક્યેન શુચિવ્રતા।
પ્રદાસ્યતિ દ્વિજશ્રેષ્ઠ કુણ્ડલે તે ન સંશયઃ॥ 14-57-16 (94059)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-57-17x (7895)
ક્વ પત્ની ભવતઃ શક્યા મયા દ્રષ્ટું નરેશ્વર।
સ્વયં વાઽપિ ભવાન્પત્નીં કિમર્થં નોપસર્પતિ॥ 14-57-17 (94060)
સૌદાસ ઉવાચ। 14-57-18x (7896)
તાં દ્રક્ષ્યતિ ભવાનદ્ય કાસ્મિંશ્ચિદ્વનનિર્ઝરે।
ષષ્ઠે કાલે ન હિ મયા સા શક્યા દ્રષ્ટુમદ્ય વૈ॥ 14-57-18 (94061)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-57-19x (7897)
ઉદઙ્કસ્તુ તથોક્તઃ સ જગામ ભરતર્ષભ।
મદયન્તીં ચ દૃષ્ટ્વા સ જ્ઞાપયત્સ્વપ્રયોજનમ્॥ 14-57-19 (94062)
સૌદાસવચનં શ્રુત્વા તતઃ સા પૃથુલોચના।
પ્રત્યુવાચ મહાવુદ્ધિમુદઙ્કં જનમેજય॥ 14-57-20 (94063)
એવમેતન્મહાબ્રહ્મન્નાનૃતં વદસેઽનઘ।
અભિજ્ઞાનં તુ કિઞ્ચિત્ત્વં સમાનયિતુમર્હસિ॥ 14-57-21 (94064)
ઇમે હિ દિવ્યે મણિકુણ્ડલે મે
દેવાશ્ચ યક્ષાશ્ચ મહર્ષયશ્ચ।
તૈસ્તૈરુપાયૈરપહર્તુકામા-
શ્છિદ્રેષુ નિત્યં પરિતર્કયન્તિ॥ 14-57-22 (94065)
નિક્ષિપ્તમેતદ્ભુવિ પન્નગાસ્તુ
રત્નં સમાસાદ્ય પરામૃશેયુઃ।
યક્ષાસ્તથોચ્છિષ્ટધૃતં સુરાશ્ચ
નિદ્રાવશાદ્વા પરિધર્ષયેયુઃ॥ 14-57-23 (94066)
છિદ્રેષ્વેતેષ્વિમે નિત્યં હ્રિયતે દ્વિજસત્તમ।
દેવરાક્ષસનાગાનામપ્રમત્તેનિ ધાર્યતે॥ 14-57-24 (94067)
એતે દિવાપિ ભાસેતે રાત્રૌ ચ દ્વિજસત્તમ।
નક્તં નક્ષત્રતારાણાં પ્રભામાક્ષિપ્ય વર્તતઃ॥ 14-57-25 (94068)
એતે હ્યામુચ્ય ભગન્ક્ષુત્પિપાસાભયં કુતઃ।
વિષાગ્નિશ્વાપદેભ્યશ્ચ ભયં જાતુ ન વિદ્યતે॥ 14-57-26 (94069)
હ્રસ્વેન ચૈતે આમુક્તે ભવતો હ્રસ્વકે તદા।
અનુરૂપેણ ચામુક્તે જાયેતે તત્પ્રમાણકે॥ 14-57-27 (94070)
એવંવિધે મમૈતે વૈ કુણ્ડલે પરમાર્ચિતે।
ત્રિષુ લોકેષુ વિજ્ઞાતે તદભિજ્ઞાનમાનય॥ ॥ 14-57-28 (94071)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 57 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-57-24 છિદ્રેષ્વેતેષ્વિમે ઇતિ પૂર્વાન્વયિ। નાગાનાં નાગૈઃ હ્રિયેત ઇતિ સમ્બન્ધઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 058
॥ શ્રીઃ ॥
14.58. અધ્યાયઃ 058
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ઉદઙ્કેનાભિજ્ઞાનનિવેદનેનિ મદયન્તીતઃ કુણ્ડલગ્રહણપૂર્વકં પ્રતિનિવર્તનમ્॥ 1 ॥ મધ્યેમાર્ગં ક્ષુધાવિષ્ટેન તેન બિલ્વતરુમારુહ્ય શાખાયાં કુણ્ડલાસઞ્જનપૂર્વકં ફલપાતનાય શાખાચાલનમ્॥ 2 ॥ તત્ર પતત્ફલઘટ્ટનેન કુણ્ડલયોરધઃપતને કેનચિદુરગવરેણ તદપહૃત્ય નાગલોકગમનમ્॥ 3 ॥ તત ઇન્દ્રસાહાય્યાદ્ભૂવિદારણેન નાગલોકંગતેનોદઙ્કેન તત્રાશ્વવચસા તદપાનદેશધમને તન્નિર્ગતધૂમપટલનિરુદ્ધૈઃ સર્પૈરુદઙ્કાય કુણ્ડલપ્રત્યર્પણમ્॥ 4 ॥ તત ઉદઙ્કેન ગુરુપત્ન્યૈ કુણ્ડલપ્રદાનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ મિત્રસહમાસાદ્ય અભિજ્ઞાનમયાચત।
તસ્મૈ દદાવભિજ્ઞાનં સ ચેક્ષ્વાકુવરસ્તદા॥ 14-58-1 (94072)
સૌદાસ ઉવાચ। 14-58-2x (7898)
ન ચૈવૈષા ગતિઃ ક્ષેમ્યા ન ચાન્યા વિદ્યતે ગતિઃ।
એતન્મે તત્વમાજ્ઞાય પ્રયચ્છ મણિકુણ્ડલે॥ 14-58-2 (94073)
ઇત્યુક્તસ્તામુદઙ્કસ્તુ ભર્તુર્વાક્યમથાબ્રવીત્।
શ્રુત્વા ચ સા તદા પ્રાદાત્તતસ્તે મણિકુણ્ડલે॥ 14-58-3 (94074)
અવાપ્ય કુણ્ડલે તે તુ રાજાનં પુનરબ્રવીત્।
કિમેતદ્ગુહ્યવચનં શ્રોતુમિચ્છામિ પાર્થિવ॥ 14-58-4 (94075)
સૌદાસ ઉવાચ। 14-58-5x (7899)
પ્રજાવિસર્ગાદ્વિપ્રાન્વૈ ક્ષત્રિયાઃ પૂજયન્તિ હ।
વિપ્રેભ્યશ્ચાપિ બહવો દોષાઃ પ્રાદુર્ભવન્તિ નઃ॥ 14-58-5 (94076)
સોહં દ્વિજેભ્યઃ પ્રણતો વિપ્રાદ્દોષમવાપ્તવાન્।
ગતિમન્યાં ન પશ્યામિ મદયન્તીસહાયવાન્॥ 14-58-6 (94077)
ન ચાન્યામપિ પશ્યામિ ગતિં ગતિમતાંવર।
સ્વર્ગદ્વારસ્ય ગમને સ્થાને ચેહ દ્વિજોત્તમ॥ 14-58-7 (94078)
ન હિ રાજ્ઞા વિશેષેણ વિરુદ્ધેન દ્વિજાતિભિઃ।
શક્યં હિ લોકે સ્થાતું વૈ પ્રેત્ય વા સુખમેધિતુમ્॥ 14-58-8 (94079)
તદિષ્ટે તે મયા દત્તે એતે સ્વે મણિકુણ્ડલે।
યઃ કૃતસ્તેઽદ્ય સમયઃ સફલં તં કુરુષ્ય મે॥ 14-58-9 (94080)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-58-10x (7900)
રાજંસ્તથેહ કર્તાસ્મિ પુનરેષ્યામિ તે વશમ્।
પ્રશ્નં ચ કઞ્ચિત્પ્રષ્ટું ત્વાં વ્યવસિષ્યે પરંતપ॥ 14-58-10 (94081)
સૌદાસ ઉવાચ। 14-58-11x (7901)
બ્રૂહિ વિપ્ર યથાકામં પ્રતિવક્તાસ્મિ તે વચઃ।
છેત્તાસ્મિ સંશયં તેઽદ્ય ન મેઽત્રાશ્તિ વિચારણા॥ 14-58-11 (94082)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-58-12x (7902)
પ્રાહુર્વાક્સંયતં વિપ્રં ધર્મનૈપુણદર્શિનઃ।
મિત્રેષુ યશ્ચ વિષમઃ સ્તેન ઇત્યેવ તં વિદુઃ॥ 14-58-12 (94083)
સ બવાન્મિત્રતામદ્ય સમ્પ્રાપ્તો મમ પાર્થિવ।
સ મે બુદ્ધિં પ્રયચ્છસ્વ સમ્મતાં પુરુષર્ષભ॥ 14-58-13 (94084)
અવાપ્તાર્થોઽહમદ્યેહ ભવાંશ્ચ પુરુષાદકઃ।
ભવત્સકાશમાગન્તું ક્ષમં મમ ન વેતિ વૈ॥ 14-58-14 (94085)
સૌદાસ ઉવાચ। 14-58-15x (7903)
ક્ષમં ચેદિહ વક્તવ્યં મયા દ્વિજવરોત્તમ।
મત્સમીપં દ્વિજશ્રેષ્ટ નાગન્તવ્યં કથઞ્ચન॥ 14-58-15 (94086)
એવં તવ પ્રપશ્યામિ શ્રેયો ભૃગુકુલોદ્વહ।
આગચ્છતો હિ તે વિપ્રિ ભવેન્મૃર્ત્યુન સંશયઃ॥ 14-58-16 (94087)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-58-17x (7904)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા રાજા ક્ષમં બુદ્ધિમતા હિતમ્।
અનુજ્ઞાપ્ય સ રાજાનમહલ્યાં પ્રતિ જગ્મિવાન્॥ 14-58-17 (94088)
ગૃહીત્વા કુણ્ડલે દિવ્યે ગુરુપત્ન્યાઃ પ્રિયંકરઃ।
જવેન મહતા પ્રાયાદ્ગૌતમસ્યાશ્રમં પ્રતિ॥ 14-58-18 (94089)
યથા તયો રક્ષણં ચ મદયન્ત્યાઽભિભાષિતમ્।
તથા તે કુણ્ડલે બધ્વા તદા કૃષ્ણાજિનેઽનયત્॥ 14-58-19 (94090)
સ કસ્મિંશ્ચિત્ક્ષુધાવિષ્ટઃ ફલભારસમન્વિતમ્।
બિલ્વં દદર્શ વિપ્રર્ષિરારુરોહ ચ તં તતઃ॥ 14-58-20 (94091)
શાખાસ્વાસજ્ય તસ્યૈવ કૃષ્ણાજિનમરિંદમ।
પાતયામાસ બિલ્વાનિ તદા સ દ્વિજપુઙ્ગવઃ॥ 14-58-21 (94092)
અથ પાતયમાનસ્ય બિલ્વાપહૃતચક્ષુષઃ।
ન્યપતંસ્તાનિ બિલ્વાનિ તસ્મિન્નેવાજિને વિભો॥ 14-58-22 (94093)
યસ્મિંસ્તે કુણ્ડલે બદ્ધે તદા દ્વિજવરેણ વૈ।
બિલ્વપ્રહારૈસ્તસ્યાથ વ્યશીર્યદ્બન્ધનં તતઃ॥ 14-58-23 (94094)
સકુણ્ડલં તદજિનં પપાત સહસા તરોઃ।
વિશીર્ણબન્ધને તસ્મિન્ગતે કૃષ્ણાજિને મહીમ્॥ 14-58-24 (94095)
અપશ્યદ્ભુજગઃ કશ્ચિત્તે તત્ર મણિકુણ્ડલે।
ઐરાવતકુલોદ્ભૂતઃ શીઘ્રો ભૂત્વા તદા હિ સઃ॥ 14-58-25 (94096)
વિદશ્યાસ્યેન વલ્મીકં વિવેશાથ સ કુણ્ડલે।
હ્રિયમાણે તુ દૃષ્ટ્વા સ કુણ્ડલે ભુજગેન હ॥ 14-58-26 (94097)
પપાત વૃક્ષાત્સોદ્વેગો દુઃખાત્પરમકોપનઃ।
સ દણ્ડકાષ્ઠમાદાય વલ્મીકમખનત્તદા॥ 14-58-27 (94098)
[અહાનિ ત્રિંશદવ્યગ્રઃ પઞ્ચ ચાન્યાનિ ભારત।]
ક્રોધામર્ષાભિસંતપ્તસ્તદા બ્રાહ્મણિસત્તમઃ॥ 14-58-28 (94099)
તસ્ય વેગમસહ્યં તમસહન્તી વસુન્ધરા।
દણ્ડકાષ્ઠાભિનુન્નાઙ્ગી ચચાલ ભૃશમાકુલા।
તતઃ ખનત એવાથ વિપ્રર્ષેર્ધરણીતલમ્
નાગલોકસ્ય પન્થાનં કર્તુકામસ્ય નિશ્ચયાત્॥ 14-58-29 (94100)
રથેન હરિયુક્તેન તં દેશમુપજગ્મિવાન્।
વજ્રપાણિર્મહાતેજાસ્તં દદર્શ દ્વિજોત્તમમ્॥ 14-58-30 (94101)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-58-31x (7905)
સ તુ તં બ્રાહ્મણો ભૂત્વા તસ્ય દુઃખેન દુઃખિતઃ।
ઉદઙ્કમબ્રવીદ્વાક્યં નૈતચ્છક્યં ત્વયેતિ વૈ॥ 14-58-31 (94102)
ઇતો હિ નાગલોકો વૈ યોજનાનિ સહસ્રશઃ।
ન દણ્ડકાષ્ઠસાધ્યં ચ મન્યે કાર્યમિદં તવ॥ 14-58-32 (94103)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 14-58-33x (7906)
નાગલોકે યદિ બ્રહ્મન્ન શક્યે કુણ્ડલે મયા।
પ્રાપ્તું પ્રાણાન્વિમોક્ષ્યામિ પશ્યતસ્તે દ્વિજોત્તમ॥ 14-58-33 (94104)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-58-34x (7907)
યદા સ નાશકત્તસ્ય નિશ્ચયં કર્તુમન્યથા।
વજ્રપાણિસ્તદા દણ્ડં વજ્રાસ્ત્રેણ યુયોજ હ॥ 14-58-34 (94105)
તતો વજ્રપ્રહારૈસ્તૈર્દાર્યમાણા વસુન્ધર।
નાગલોકસ્ય પન્થાનમકરોજ્જનમેજય॥ 14-58-35 (94106)
સ તેન માર્ગેણ તદા નાગલોકં વિવેશ હ।
દદર્શ નાગલોકં ચ યોજનાનિ સહસ્રશઃ॥ 14-58-36 (94107)
પ્રકારનિચયૈર્દિવ્યૈર્મણિમુક્તાસ્વલઙ્કૃતૈઃ।
ઉપપન્નં મહાભાગ શાતકુમ્ભમયૈસ્તથા॥ 14-58-37 (94108)
વાપીઃ સ્ફટિકસોપાના નદીસ્ચ વિમલોદકાઃ।
દદર્શ વૃક્ષાંશ્ચ બહૂન્નાનાદ્વિજગણાયુતાન્॥ 14-58-38 (94109)
તસ્ય લોકસ્ય ચ દ્વારં સ દદર્શ ભૃગૂદ્વહઃ।
પઞ્ચયોજનવિસ્તારમાયતં શતયોજનમ્॥ 14-58-39 (94110)
નાગલોકમુદઙ્કસ્તુ પ્રેક્ષ્ય દીનોઽભવત્તદા।
નિરાશશ્ચાભવત્તત્ર કુણ્ડલાહરણે પુનઃ॥ 14-58-40 (94111)
તત્ર પ્રોવાચ તુરગસ્તં કૃષ્ણશ્વેતવાલધિઃ।
તામ્રાસ્યનેત્રઃ કૌરવ્યઃ પ્રજ્વલન્નિવ તેજસા॥ 14-58-41 (94112)
ધમસ્વાપાનમેતન્મે તતસ્ત્વં વિપ્ર લપ્સ્યસે।
ઐરાવતસુતેનેહિ તવ્રાનીતે હિ કુણ્ડલે॥ 14-58-42 (94113)
મા જુગુપ્સાં કૃથાઃ પુત્ર ત્વમત્રાર્થે કથઞ્ચન॥
ત્વયૈતદ્ધિ સમાચીર્ણં ગૌતમસ્યાશ્રમે તદા॥ 14-58-43 (94114)
ઉદઙ્ગ ઉવાચ। 14-58-44x (7908)
કથં ભવન્તં જાનીયામુપાધ્યાયાશ્રમં પ્રતિ।
યન્મયા ચીર્ણપૂર્વં હિ શ્રોતુમિચ્છામિ તદ્ધ્યહમ્॥ 14-58-44 (94115)
અશ્વ ઉવાચ। 14-58-45x (7909)
ગુરોર્ગુરુ માં જાનીહિ જ્વલન્તં જાતવેદસમ્।
ત્વયા હ્યહં સદા વિપ્ર ગુરોરર્થેઽભિપૂજિતઃ॥ 14-58-45 (94116)
વિધિવત્સતતં વિપ્ર શુચિના ભૃગુનન્દન।
તસ્માચ્છ્રેયો વિધાસ્યામિ તવૈવં કુરુ માચિરમ્॥ 14-58-46 (94117)
ઇત્યુક્તસ્તુ તથાઽકાર્ષીદુદઙ્કશ્ચિત્રભાનુના।
તામ્રાર્ચિઃ પ્રીતિમાંશ્ચાપિ પ્રજજ્વાલ દિધક્ષયા॥ 14-58-47 (94118)
તતોઽસ્ય રોમકૂપેભ્યો ધ્માયમાનસ્ય ભારત।
ઘનઃ પ્રાદુરભૂદ્ધૂમો નાગલોકભયાવહઃ॥ 14-58-48 (94119)
તેન ધૂમેન મહતા વર્ધમાનેન ભારત।
નાગલોકે મહારાજ ન પ્રાજ્ઞાયત કિઞ્ચન॥ 14-58-49 (94120)
હાહાકૃતમભૂત્સર્વમૈરાવતિનિવેશનમ્।
વાસુકિપ્રમુખાનાં ચ નાગાનાં જનમેજય॥ 14-58-50 (94121)
ન પ્રાકાશન્ત વેશ્માનિ ધૂમરુદ્ધાનિ ભારત।
નીહારસંવૃતાનીવ વનાનિ ગિરયસ્તથા॥ 14-58-51 (94122)
તે ધૂમરક્તનયના વહ્નિતેજોભિતાપિતાઃ।
આજગ્મુર્નિશ્ચયં જ્ઞાતું ભાર્ગવસ્ય મહાત્મનઃ॥ 14-58-52 (94123)
શ્રુત્વા ચ નિશ્ચયં તસ્ય મહર્ષેરતિતેજસઃ।
સમ્ભ્રાન્તનયનાઃ સર્વે પૂજાં ચક્રુર્યથાવિધિ॥ 14-58-53 (94124)
સર્વે પ્રાઞ્જલયો નાગા વૃદ્ધબાલપુરોગમાઃ।
શિરોભિઃ પ્રણિપત્યોચુઃ પ્રસીદ ભગવન્નિતિ॥ 14-58-54 (94125)
પ્રસાદ્ય બ્રાહ્મણં તે તુ પાદ્યમર્ઘ્યં નિવેદ્ય ચ।
પ્રાયચ્છન્કુણ્ડલે દિવ્યે પન્નગાઃ પરમાર્ચિતે॥ 14-58-55 (94126)
તતઃ સ પૂજિતો નાગૈસ્તદોદઙ્કઃ પ્રતાપવાન્।
અગ્નિં પ્રદક્ષિણં કૃત્વા જગામ ગુરુસદ્મ તત્॥ 14-58-56 (94127)
સ ગત્વા ત્વરિતો રાજન્ગૌતમસ્ય નિવેશનમ્।
પ્રાયચ્છત્કુણ્ડલે દિવ્યે ગુરુપત્ન્યાસ્તદાઽનઘ॥ 14-58-57 (94128)
વાસુકિપ્રમુકાનાં ચ નાગાનાં જનમેજય।
સર્વં શશંસ ગુરેવ યથાવદ્દ્વિજસત્તમઃ॥ 14-58-58 (94129)
એવં મહાત્મના તેન ત્રીંલોકાઞ્જનમેજય।
પરિક્રમ્યાહૃતે દિવ્યે તતસ્તે મણિકુણ્ડલે॥ 14-58-59 (94130)
એવંપ્રભાવઃ સ મુનિરુદઙ્કો ભરતર્ષભ।
પરેણ તપસા યુક્તો યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ। ॥ 14-58-60 (94131)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાસોઽધ્યાયઃ॥ 58 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-58-1 મિત્રસહઃ સૌદાસઃ અભિજ્ઞાનં શ્લોકરૂપં જ્ઞાપકમ્। 7-58-2 એષા રક્ષોયોનિરૂપા। અન્યા ઇતો મુક્તિરૂપા॥ 7-58-10 તતોદંકાય વૈ પ્રાદાત્તસ્મૈ તે મણિકુણ્ડલે ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-58-12 નિવૃત્તિસ્મિ પરં તપેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-58-16 પ્રાપ્તવાન્સઙ્ગતિં મિત્રં ધર્મનૈપુણ્યદર્શનાદિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-58-16 તત્રૈવ તુ પ્રવક્ષ્યામિ શ્રેયો ભૃગુકુલોદ્વહેતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-58-26 આસ્યેન કુણ્ડલે વિદશ્ય ધૃત્વા વલ્મીકં વિવેશેતિ સમ્બન્ધઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 059
॥ શ્રીઃ ॥
14.59. અધ્યાયઃ 059
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ઉદઙ્કાય વરદાનાત્પરં દ્વારકામાગચ્છતા કૃષ્ણેન મધ્યે રૈવતકપ્રવેશઃ॥ 1 ॥ રૈવતકોત્સવવર્ણનમ્॥ 2 ॥ તતઃ કૃષ્ણેન સ્વભવનમેત્ય માતાપિતૃભ્યામભિવાદનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
ઉદઙ્કસ્ય વરં દત્ત્વા ગોવિન્દો દ્વિજત્તમ।
અત ઊર્ધ્વં મહાબાહુઃ કિં ચકાર મહાયશાઃ॥ 14-59-1 (94132)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-59-2x (7910)
ઉદઙ્કાય વરં દત્ત્વા પ્રાયાત્સાત્યકિના સહ।
દ્વારકામેવ ગોવિન્દઃ શીઘ્રવેગૈર્મહાહયૈઃ॥ 14-59-2 (94133)
સરાંસિ સરિતશ્ચૈવ વનાનિ ચ ગિરીંસ્તથા।
અતિક્રમ્યાસસાદાથ રમ્યાં દ્વારવતીં પુરીમ્॥ 14-59-3 (94134)
વર્તમાને મહારાજ મહે રૈવતકસ્ય ચ।
ઉપાયાત્પુણ્ડરીકાક્ષો યુયુધાનાનુગસ્તદા॥ 14-59-4 (94135)
અલઙ્કૃતસ્તુ સ ગિરિર્નાનારૂપૈર્વિચિત્રિતૈઃ।
બભૌ રત્નમયૈઃ કોશૈઃ સંવૃતઃ પુરુર્ષર્ષભ॥ 14-59-5 (94136)
કાઞ્ચનસ્રગ્ભિરગ્ર્યાભિઃ સુમનોભિસ્તથૈવ ચ।
વાસોભિશ્ચ મહાશૈલઃ કલ્પવૃક્ષૈસ્તથૈવ ચ॥ 14-59-6 (94137)
દીપવૃક્ષૈશ્ચ સૌવર્ણૈરભીક્ષ્ણમુપશોભિતઃ।
ગુહાનિર્ઝરદેશેષુ દિવાભૂતો બભૂવ હ॥ 14-59-7 (94138)
એતાકાભિર્વિચિત્રાભિઃ સઘણ્ટાભિઃ સમન્તતઃ।
પુંભિઃ સ્ત્રીભિશ્ચ સંઘુષ્ટઃ પ્રગીત ઇવ ચાભવત્।
અતીવ પ્રેક્ષણીયોઽભૂન્મેરુર્મુનિગણૈરિવ॥ 14-59-8 (94139)
મત્તાનાં હૃષ્ટરૂપાણાં સ્ત્રીણાં પુંસાં ચ ભારત।
ગાયતાં પર્વતેન્દ્રસ્ય દિવિસ્પૃગિવ નિઃસ્વનઃ॥ 14-59-9 (94140)
પ્રમત્તમત્તસમ્મત્તક્ષ્વેડિતોદ્ધુષ્ટસંકુલઃ।
તથા કિલકિલાશબ્દૈર્ભૂધરોઽભૂન્મનોહરઃ॥ 14-59-10 (94141)
વિપણાપણવાન્રમ્યો ભક્ષ્યભોજ્યવિહારવાન્।
વસ્ત્રમાલ્યોત્કરયુતો વીણાવેણુમૃદઙ્ગવાન્॥ 14-59-11 (94142)
સુરામૈરેયમિશ્રેણ ભક્ષ્યભોજ્યેન ચૈવ હ।
દીનાન્ધકૃપણાદિભ્યો દીયમાનેન ચાનિશમ્।
બભૌ પરમકલ્યાણો મહસ્તસ્ય મહાગિરેઃ॥ 14-59-12 (94143)
પુણ્યાવસથવાન્વીરૈઃ પુણ્યકૃદ્ભિર્નિષેવિતઃ।
વિહારો વૃષ્ણિવીરાણાં મહે રૈવતસ્ય હ॥ 14-59-13 (94144)
સ નાનાવેશ્મસંકીર્ણો દેવલોક ઇવાબભૌ।
તદા ચ કૃષ્ણસાન્નિધ્યાન્મુદા દેવગણૈર્યુતઃ॥ 14-59-14 (94145)
`સ્તુવન્ત્યન્તર્હિતા દેવા ગન્ધર્વાશ્ચ સહર્ષિભિઃ।
સાધકઃ સર્વધર્માણામસુરાણાં વિનાશકઃ॥ 14-59-15 (94146)
ત્વં સ્રષ્ટા સૃજ્યમાધારં કારણં ધર્મવેદવિત્।
ત્વયા સત્ક્રિયતે દેવ જ જાનીમોઽત્ર માયયા॥ 14-59-16 (94147)
કેવલં ત્વાઽભિજાનીમઃ શરણં પરમેશ્વરમ્।
બ્રહ્માદીનાં ચ ગોવિન્દ સાન્નિધ્વં શરણં નમઃ॥ 14-59-17 (94148)
ઇતિ સ્તુતે માનુષૈશ્ચ પૂજિતે દેવકીસુતે।'
શક્રસદ્મપ્રતીકાશો બભૂવ સ હિ શૈલરાટ્॥ 14-59-18 (94149)
તતઃ સમ્પૂજ્યમાનઃ સ વિવેશ ભવનં શુભમ્।
ગોવિન્દઃ સાત્યકિશ્ચૈવ જગ્મતુર્ભવનં સ્વકમ્॥ 14-59-19 (94150)
વિવેશ ચ પ્રહૃષ્ટાત્મા ચિરકાલપ્રવાસતઃ।
કૃત્વા નસુકરં કર્મ દાનવેષ્વિવ વાસવઃ॥ 14-59-20 (94151)
ઉપાયાન્તં તુ વાર્ષ્ણેયં ભોજવૃષ્ણ્યન્ધકાસ્તથા।
અભ્યગચ્ચન્મહાત્માનં દેવા ઇવ શતક્રતુમ્॥ 14-59-21 (94152)
સ તાનભ્યર્ચ્ય મેધાવી પૃષ્ટ્વા ચ કુશલં તદા।
અભ્યવાદયત પ્રીતઃ પિતરં માતરં તદા॥ 14-59-22 (94153)
તાભ્યાં સ સમ્પરિષ્વક્તઃ સાન્ત્વિતશ્ચ મહાભુજઃ।
ઉપોપવિષ્ટૈઃ સર્વૈસ્તૈર્વૃષ્ણિભિઃ પરિવારિતઃ॥ 14-59-23 (94154)
સ વિશ્રાન્તો મહાતેજાઃ કૃતપાદાવનેજનઃ।
કથયામાસ તત્સર્વં પૃષ્ટઃ પિત્રા મહાહવમ્॥ ॥ 14-59-24 (94155)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોનષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 59 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-59-4 મહે ઉત્સવે॥ 7-59-7 દીપભૂતો બભૂવહેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-59-10 પ્રમત્તાઃ ક્રીડાદ્યાસત્તયાનવહિતાઃ। મત્તાઃ મદ્યાદિના। સમ્મતા હૃષ્ટાઃ॥ 7-59-23 સાત્યકિશ્ચ મહાભુજ ઇતિ ક.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 060
॥ શ્રીઃ ॥
14.60. અધ્યાયઃ 060
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન વસુદેવાદીન્પ્રતિ કુરુપાણ્ડવયુદ્ધપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વસુદેવ ઉવાચ।
શ્રુતવાનસ્મિ વાર્ષ્ણેય સઙ્ગ્રામં પરમાદ્ભુતમ્।
નરાણાં વદતાં પુત્ર કથોદ્ધાતેષુ નિત્યશઃ॥ 14-60-1 (94156)
ત્વં તુ પ્રત્યક્ષદર્શી ચ કાર્યજ્ઞશ્ચ મહાભુજઃ।
તસ્માત્પ્રબ્રૂહિ સઙ્ગ્રામં યાથાતથ્યેન મેઽનઘ॥ 14-60-2 (94157)
યથા તદભવદ્યુદ્ધં પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
ભીષ્મકર્ણકૃપદ્રોણશલ્યાદિભિરનુત્તમમ્॥ 14-60-3 (94158)
અન્યેષાં ક્ષત્રિયાણાં ચ કૃતાસ્ત્રાણામનેકશઃ।
નાનાવેષાકૃતિમતાં નાનાદેશનિવાસિનામ્॥ 14-60-4 (94159)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-60-5x (7911)
ઇત્યુક્તઃ પુણ્ડરીકાક્ષઃ પિત્રા માતુસ્તદાઽન્તિકે।
શશંસ કુરુવીરાણાં સઙ્ગ્રામે નિધનં યથા॥ 14-60-5 (94160)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-60-6x (7912)
અત્યદ્ભુતાનિ કર્માણિ ક્ષત્રિયાણાં મહાત્મનામ્।
બહુલત્વાન્ન સઙ્ખ્યાતું શક્યાન્યબ્દશતૈરપિ॥ 14-60-6 (94161)
પ્રાધાન્યતસ્તુ ગદતઃ સમાસેનૈવ મે શૃણુ।
કર્માણિ પૃથિવીશાનાં યથાવદમરદ્યુતે॥ 14-60-7 (94162)
ભીષ્મઃ સેનાપતિરભૂદેકાદશચમૂપતિઃ।
કૌરવ્યઃ કૌરવેન્દ્રાણાં દેવાનામિવ પાવકિઃ॥ 14-60-8 (94163)
શિખણ્ડી પાણ્ડુપુત્રાણાં નેતા સપ્તચમૂપતિઃ।
બભૂવ રક્ષિતો ધીમાઞ્શ્રીમતા સવ્યસાચિના॥ 14-60-9 (94164)
તેષાં તદભવદ્યુદ્ધં દશાહાનિ મહાત્મનામ્।
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ સુમહદ્રોમહર્ષણમ્॥ 14-60-10 (94165)
અયુધ્યમાનં ગાઙ્ગેયં શિખણ્ડી તં મહાદ્યુતિમ્।
જઘાન બહુભિર્બાણૈઃ સહ ગાણ્ડીવધન્વના॥ 14-60-11 (94166)
અકરોત્સ તતઃ કાલં શરતલ્પગતો મુનિઃ।
અયનં દક્ષિણં હિત્વા સમ્પ્રાપ્તે ચોત્તરાયણે॥ 14-60-12 (94167)
તતઃ સેનાપતિરભૂદ્દ્રોણોઽસ્ત્રવિદુષાંવરઃ।
પ્રવીરઃ કૌરવેન્દ્રસ્ય કાવ્યો દૈત્યપતેરિવ॥ 14-60-13 (94168)
અક્ષૌહિણીભિઃ શિષ્ટાભિર્નવભિર્દ્વિજસત્તમઃ।
સંવૃતઃ સમરશ્લાઘી ગુપ્તઃ કૃપસુતાદિભિઃ॥ 14-60-14 (94169)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ત્વભૂન્નેતા પાણ્ડવાનાં મહાસ્ત્રવિત્।
ગુપ્તો ભીમેન મેધાવી મિત્રેણ વરુણો યથા॥ 14-60-15 (94170)
સ ચ સેનાપરિવૃતો દ્રોણપ્રેપ્સુર્મહામનાઃ।
પિતુર્નિકારાન્સંસ્મૃત્ય રણે કર્માકરોન્મહત્॥ 14-60-16 (94171)
તસ્મિંસ્તે પૃથિવીપાલા દ્રોણપાર્ષતસઙ્ગરે।
નાનાદિગાગતા વીરાઃ પ્રાયશો નિધનં ગતાઃ॥ 14-60-17 (94172)
દિનાનિ પઞ્ચ તદ્યુદ્ધમભૂત્પરમદારુણમ્।
તતો દ્રોણઃ પરિશ્રાન્તો ધૃષ્ટદ્યુમ્નવશં ગતઃ॥ 14-60-18 (94173)
તતઃ સેનાપતિરભૂત્કર્ણો દૌર્યોધને બલે।
અક્ષૌહિણીભિઃ શિષ્ટાભિર્વૃતઃ પઞ્ચભિરાહવે॥ 14-60-19 (94174)
તિસ્રસ્તુ પાણ્ડુપુત્રાણાં ચમ્વો બીભત્સુપાલિતાઃ।
હતપ્રવીરભૂયિષ્ઠા બભૂવુઃ સમવસ્થિતાઃ॥ 14-60-20 (94175)
તતઃ પાર્થં સમાસાદ્ય પતઙ્ગ ઇવ પાવકમ્।
પઞ્ચત્વમગમત્સૌતિર્દ્વિતીયેઽહનિ દારુણઃ॥ 14-60-21 (94176)
હતે કર્ણે તુ કૌરવ્યા નિરુત્સાહા હતૌજસઃ।
અક્ષૌહિણીભિસ્તિસૃભિર્મદ્રેશં પર્યવારયન્॥ 14-60-22 (94177)
હતિવાહનભૂયિષ્ઠાઃ પાણ્ડિવાસ્તુ યુધિષ્ઠિરમ્।
અક્ષૌહિણ્યા નિરુત્સાહાઃ શિષ્ટયા પર્યવારયન્॥ 14-60-23 (94178)
અવધીન્મદ્રરાજાનં કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
તસ્મિંસ્તદાઽર્ધદિવસે કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્॥ 14-60-24 (94179)
હતે શલ્યે તુ શકુનિં સહદેવો મહામનાઃ।
આહર્તારં કલેસ્તસ્ય જગાનામિતવિક્રમઃ॥ 14-60-25 (94180)
નિહતે શકુનૌ રાજા ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સુદુર્મનાઃ।
અપાક્રામદ્ગદાપાણિર્હતભૂયિષ્ઠસૈનિકઃ॥ 14-60-26 (94181)
તમન્વધાવત્સંક્રુદ્ધો ભીમસેનઃ પ્રતાપવાન્।
હ્રદે દ્વૈપાયને ચાપિ સલિલસ્થં દદર્શ તમ્॥ 14-60-27 (94182)
ઇતશિષ્ટેન સૈન્યેન સમન્તાત્પર્યવાર્ય તમ્।
અથોપવિવિશુર્હૃષ્ટા હ્રદસ્થં પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ॥ 14-60-28 (94183)
વિગાહ્ય સલિલં ત્વાશુ વાગ્બાણૈર્ભૃશવિક્ષતઃ।
ઉત્થાય સ ગદાપાણિર્યુદ્ધાય સમુપસ્થિતઃ॥ 14-60-29 (94184)
તતઃ સ નિહતો રાજા ધાર્તરાષ્ટ્રો મહારણે।
ભીમસેનેન વિક્રમ્ય પશ્યતાં પૃથિવીક્ષિતામ્॥ 14-60-30 (94185)
તતસ્તત્પાણ્ડવં સૈન્યં પ્રસુપ્તં શિબિરે નિશિ।
નિહતં દ્રોણપુત્રેણ પિતુર્વધમમૃષ્યતા॥ 14-60-31 (94186)
હતપુત્રા હતબલા હતમિત્રા મયા સહ।
યુયુધાનસહાયેન પઞ્ચ શિષ્ટાસ્તુ પાણ્ડવાઃ॥ 14-60-32 (94187)
સહૈવ કૃપભોજાભ્યાં દ્રૌણિર્યુદ્ધાદમુચ્યત।
યુયુત્સુશ્ચાપિ કૌરવ્યો મુક્તઃ પાણ્ડવસંશ્રયાત્॥ 14-60-33 (94188)
નિહતે કૌરવેન્દ્રે તુ સાનુબન્ધે સુયોધને।
વિદુરઃ સંજયશ્ચૈવ ધર્મરાજમુપસ્થિતૌ॥ 14-60-34 (94189)
એવં તદભવદ્યુદ્દમહાન્યષ્ટાદશ પ્રભો।
યત્ર તે પૃથિવીપાલા નિહતાઃ સ્વર્ગમાવસન્॥ 14-60-35 (94190)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-60-36x (7913)
શૃણ્વતાં તુ મહારાજ કથાં તાં રોમહર્ષણીમ્।
દુઃખશોકપરિક્લેશા વૃષ્ણીનામભવંસ્તદા॥ ॥ 14-60-36 (94191)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 60 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-60-11 તતઃ શિખણ્ડી ગાઙ્ગેયં યુધ્યમાનં મહાહવે। ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 061
॥ શ્રીઃ ॥
14.61. અધ્યાયઃ 061
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન સભાયાં વસુદેવંપ્રતિ અભિમન્યુનિધનાકથને સુભદ્રયા તંપ્રતિ તત્કથનચોદનાપૂર્વકં શોકાન્મોહાવેશેન ભુવિ નિપતનમ્॥ 1 ॥ તતઃ કૃષ્ણેન વસુદેવપરિસાન્ત્વનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
કથયન્નેવ તુ તદા વાસુદેવઃ પ્રતાપવાન્।
મહાભારતયુદ્ધં તત્કથાન્તે પિતુરગ્રતઃ॥ 14-61-1 (94192)
અભિમન્યોર્વધં વીરઃ સોત્યક્રામન્મહામતિઃ।
અપ્રિયં વસુદેવસ્ય માભૂદિતિ મહામનાઃ॥ 14-61-2 (94193)
મા દૌહિત્રવધં શ્રુત્વા વસુદેવો મહાત્યયમ્।
દુઃખશોકાભિસંતપ્તો ભવેદિતિ મહામતિઃ॥ 14-61-3 (94194)
સુભદ્રા તુ તમુત્ક્રાન્તમાત્મજસ્ય વધં રણે।
આચક્ષ્વ કૃષ્ણ સૌભદ્રવધમિત્યપતદ્ભુવિ॥ 14-61-4 (94195)
તામપશ્યન્નિપતિતાં વસુદેવઃ ક્ષિતૌ તદા।
દૃષ્ટ્વૈવ ચ પપાતોર્વ્યાં સોઽપિ દુઃખેન મૂર્છિતઃ॥ 14-61-5 (94196)
તષઃ સ દૌહિત્રવદાદ્દુઃખશોકસમાહતઃ।
વસુદેવો મહારાજ કૃષ્ણં વાક્યમથાબ્રવીત્॥ 14-61-6 (94197)
નનુ ત્વં પુણ્ડરીકાક્ષ સત્યવાગ્ભુવિ વિશ્રુતઃ।
યદ્દૌહિત્રવધં મેઽદ્ય ન ખ્યાપયસિ શત્રુહન્॥ 14-61-7 (94198)
તદ્ભાગિનેયનિધનં તત્ત્વેનાચક્ષ્વ મે પ્રભો।
સદૃશાક્ષસ્તવ કથં શત્રુભિર્નિહતો રણે। 14-61-8 (94199)
દુર્ભરં બત વાર્ષ્ણેય કાલેઽપ્રાપ્તે નૃભિઃ સહ।
યત્ર મે હૃદયં દુઃખાચ્છતધા ન વિદીર્યતે॥ 14-61-9 (94200)
કિમબ્રવીત્ત્વાં સઙ્ગ્રામે સુભદ્રાં માતરં પ્રતિ।
માં ચાપિ પુણ્ડરીકાક્ષિ ચપલાક્ષઃ પ્રિયો મમ॥ 14-61-10 (94201)
આહવં પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા કચ્ચિન્ન નિહતઃ પરૈઃ।
કચ્ચિન્મુખં ન ગોવિન્દ તેનાજૌ વિકૃતં કૃતમ્॥ 14-61-11 (94202)
સ હિ કૃષ્ણ મહાતેજાઃ શ્લાઘન્નિવ મમાગ્રતઃ।
બાલભાવેન વિજયમાત્મનોઽકથયત્પ્રભુઃ। 14-61-12 (94203)
કચ્ચિન્ન નિકૃતો બાલો દ્રોણકર્ણાકૃપાદિભિઃ।
ધરણ્યાં નિહતઃ શેતે તન્મમાચક્ષ્વિ કેશવ॥ 14-61-13 (94204)
સ હિ દ્રોણં ચ ભીષ્મં ચ કર્ણં ચ બલીનાં વરમ્।
સ્પર્ધતે સ્મ રણે નિત્યં દુહિતુઃ પુત્રકો મમ॥ 14-61-14 (94205)
એવંવિધં બહુ તદા વિલપન્તં સુદુઃખિતમ્।
પિતરં દુઃખિતતરં ગોવિન્દો વાક્યમબ્રવીત્॥ 14-61-15 (94206)
ન તેનિ વિકૃતં વક્ત્રં કૃતં સઙ્ગ્રામમૂર્ધનિ।
ન પૃષ્ઠતઃ કૃતશ્ચાપિ સઙ્ગ્રામસ્તેન દુસ્તરઃ॥ 14-61-16 (94207)
નિહત્ય પૃથિવીપાલાન્સહસ્રશતસઙ્ઘશઃ।
ખેદિતો દ્રોણકર્ણાભ્યાં દૌઃશાસનિવશં ગતઃ॥ 14-61-17 (94208)
એકો હ્યેકેન સતતં યુધ્યમાનો યદિ પ્રભો।
ન સ શક્યેત સઙ્ગ્રામે નિહન્તુમપિ વજ્રિણા॥ 14-61-18 (94209)
સમાહૂતે ચ સઙ્ગ્રામે પાર્થે સંશપ્તકૈસ્તદા।
પર્યવાર્યત સંક્રુદ્ધૈઃ સ દ્રોણાદિભિરાહવે॥ 14-61-19 (94210)
તતઃ શત્રુવધં કૃત્વા સુમહાન્તં રેણે પિતઃ।
દૌહિત્રસ્તવ વાર્ષ્ણેય દૌઃશાસનિવશં ગતઃ॥ 14-61-20 (94211)
નૂનં ચ સ ગતઃ સ્વર્ગં જહિ શોકં મહામતે।
ન હિ વ્યસનમાસાદ્ય સીદન્તિ કૃતબુદ્ધયઃ॥ 14-61-21 (94212)
દ્રોણકર્ણપ્રભૃતયો યેન પ્રતિસમાસિતાઃ।
રણે મહેન્દ્રપ્રતિમાઃ સ કથં નાપ્નુયાદ્દિવમ્॥ 14-61-22 (94213)
સ શોકં જહિ જુર્ધર્ષ મા ચ મન્યુવશં ગમઃ।
શસ્ત્રપૂતાં હિ સ ગતિં ગતઃ પરપુરંજયઃ॥ 14-61-23 (94214)
તસ્મિંસ્તુ નિહતે વીરે સુભદ્રેયં સ્વસા મમ।
દુઃખાર્તાઽથો સુતં પ્રાપ્ય કુરરીવ નનાદ હ॥ 14-61-24 (94215)
દ્રૌપદીં ચ સમાસાદ્ય પર્યતપ્યત દુઃખિતા।
આર્યે ક્વ દારકાઃ સર્વે દ્રષ્ટુમિચ્છામિ તાનહમ્॥ 14-61-25 (94216)
અસ્યાસ્તુ વચનં શ્રુત્વા સર્વાસ્તાઃ કુરુયોષિતઃ।
ભુજાભ્યાં પરિગૃહ્યૈનાં ચુક્રુશુઃ પરમાર્તવત્॥ 14-61-26 (94217)
ઉત્તરાં ચાબ્રવીદ્ભદ્રે ભર્તા સ ક્વ નુ તે ગતઃ।
ક્ષિપ્રમાગમનં મહ્યં તસ્ય ત્વં વેદયસ્વ હ॥ 14-61-27 (94218)
નનુ નામાદ્ય વૈરાટિ શ્રુત્વા મમ ગિરં સદા।
ભવનાન્નિષ્પતત્યાશુ કસ્માન્નાભ્યેતિ તે પતિઃ॥ 14-61-28 (94219)
અભિમન્યોઽનુશયિનો માતુલાસ્તે મહારથાઃ।
કુશલં ચાબ્રુવન્સર્વે ત્વાં યુયુત્સુમિહાગતમ્॥ 14-61-29 (94220)
આચક્ષ્વ મેઽદ્ય સઙ્ગ્રામં યથાપૂર્વમરિન્દમ।
કસ્માદેવં વિલપતીં નાદ્યેહ પ્રતિભાષસે। 14-61-30 (94221)
એવમાદિ તુ વાર્ષ્ણેય્યાસ્તસ્યાસ્તત્પરિદેવિતમ્।
શ્રુત્વા પૃથા સુદુઃખાર્તા શનૈર્વાક્યમથાબ્રવીત્॥ 14-61-31 (94222)
સુભદ્રે વાસુદેવેન તથા સાત્યકિના રણે।
પિત્રા ચ લાલિતો બાલઃ સ હતઃ કાલધર્મણા॥ 14-61-32 (94223)
ઈદૃશો મર્ત્યધર્મોઽયં મા શુચો યદુનન્દિનિ।
પુત્રો હિ તવ દુર્ધર્ષઃ સમ્પ્રાપ્તઃ પરમાં ગતિમ્॥ 14-61-33 (94224)
કુલે મહતિ જાતાસિ ક્ષત્રિયાણાં મહાત્મનામ્।
મા શુચશ્ચપલાક્ષં ત્વં પદ્મપત્રનિભેક્ષણે॥ 14-61-34 (94225)
ઉત્તરાં ત્વમવેક્ષસ્વ ગુર્વિણીં મા શુચઃ શુભે।
પુત્રમેષા હિ તસ્યાશુ જનયિષ્યતિ ભામિની॥ 14-61-35 (94226)
એવમાશ્વાસયિત્વૈનાં કુન્તી યદુકુલોદ્વહ।
વિહાય શોકં દુર્ધર્ષં શ્રાદ્ધમસ્ય હ્યકલ્પયત્॥ 14-61-36 (94227)
સમનુજ્ઞાપ્ય ધર્મજ્ઞં રાજાનં ભીમમેવ ચ।
યમૌ યમોપમૌ ચૈવ દદૌ દાનાન્યનેકશઃ॥ 14-61-37 (94228)
તતઃ પ્રદાય બહ્વીર્ગા બ્રાહ્મણેભ્યો યદૂદ્વહ।
સમાહૃષ્ય તુ વાર્ષ્ણેયી વૈરાટીમબ્રવીદિદમ્॥ 14-61-38 (94229)
વૈરાટિ નેહ સંતાપસ્ત્વયા કાર્યો હ્યનિન્દિતે।
ભર્તારં પ્રતિ સુશ્રોણિ ગર્ભસ્થં રક્ષ વૈ શિશુમ્॥ 14-61-39 (94230)
એવમુક્ત્વા તતઃ કુન્તી વિરરામ મહાદ્યુતે।
તામનુજ્ઞાપ્ય ચૈવેમાં સુભદ્રાં સમુપાનયમ્॥ 14-61-40 (94231)
એવં સ નિધનં પ્રાપ્તો દૌહિત્રસ્તવ માનદ।
સંતાપં ત્યજ દુર્ધર્ષ મા ચ શોકે મનઃ કૃથાઃ॥ ॥ 14-61-41 (94232)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 61 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-61-11 કચ્ચિદ્દુઃખેન ગોવિન્દિ તત્રાજૌ વિમુખીકૃતઃ ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-61-19 સમાહૃતે ચ સઙ્ગ્રામાદિતિ ઝ.પાઠઃ। પર્યવાર્યત સતુષ્ટૈરિતિ થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 062
॥ શ્રીઃ ॥
14.62. અધ્યાયઃ 062
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વસુદેવાદિભિરભિમન્યવે શ્રાદ્ધદાનમ્॥ 1 ॥ વ્યાસેન હાસ્તિનપુરમેત્ય ઉત્તરાદિપરિસાન્ત્વપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યશ્વમેધસંચોદનેનિ પુનરન્તર્ધાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એતચ્છ્રુત્વા તુ પુત્રસ્ય વચઃ શૂરાત્મજસ્તદા।
વિહાય શોકં ધર્માત્મા દદૌ શ્રાદ્ધમનુત્તમમ્॥ 14-62-1 (94233)
તથૈવ વાસુદેવશ્ચ સ્વસ્ત્રીયસ્ય મહાત્મનઃ।
દયિતસ્યિ પિતુર્નિત્યમકરોદૌર્ધ્વદેહિકમ્॥ 14-62-2 (94234)
ષષ્ટિં શતસહસ્રાણિ બ્રાહ્મણાનાં મહૌજસામ્।
વિધિવદ્ભોજયામાસ ભોજ્યં સર્વગુણાન્વિતમ્॥ 14-62-3 (94235)
આચ્છાદ્ય ચ મહાબાહુર્ધનતૃષ્ણામપાનુદત્।
બ્રાહ્મણાનાં તદા કૃષ્ણસ્તદભૂદ્રોમહર્ષણમ્॥ 14-62-4 (94236)
સુવર્ણં ચૈવ ગાશ્ચૈવ શયનાચ્છાદનાનિ ચ।
દીયમાનં તદા વિપ્રઃ પ્રભૂતમિતિ ચાબ્રુવન્॥ 14-62-5 (94237)
વાસુદેવોઽથ દાશાર્હો બલેદેવઃ સસાત્યકિઃ।
અભિમન્યોસ્તદા શ્રાદ્ધમકુર્વન્સત્યકસ્તદા।
અતીવ દુઃખસંતપ્તા ન શમં ચોપલેભિરે॥ 14-62-6 (94238)
તથૈવ પાણ્ડવા વીરા નગરે નાગસહ્વયે।
નોપાગચ્છન્ત વૈ શાન્તિમભિમન્યુવિનાકૃતાઃ॥ 14-62-7 (94239)
સુબહૂનિ ચ રાજેન્દ્ર દિવસાનિ વિરાટજા।
નાભુઙ્ક્ત પતિદુઃખાર્તા તદભૂત્કરુણં મહત્॥ 14-62-8 (94240)
ધિયમાણે તુ તસ્મિંસ્તુ ગર્ભે કુક્ષિસ્થ એવ ચ।
આજગામ તતો વ્યાસો જ્ઞાત્વા દિવ્યેન ચક્ષુષા॥ 14-62-9 (94241)
સમાગમ્યાબ્રવીમાન્પૃથાં પૃથુલલોચનામ્।
ઉત્તરાં ચ મહાતેજાઃઇ શોકઃ સંત્યજ્યતામયમ્॥ 14-62-10 (94242)
જનિષ્યતે મહાતેજાઃ પુત્રસ્તવ યશસ્વિનિ।
પ્રભાવાદ્વાસુદેવસ્ય મમ વ્યાહરણાદપિ।
પાણ્ડવાનામયં ચાન્તે પાલયિષ્યતિ મેદિનીમ્॥ 14-62-11 (94243)
ધનઞ્જયં ચ સમ્પ્રેક્ષ્ય ધર્મરાજસ્ય શૃણ્વતઃ।
વ્યાસો વાક્યમુવાચેદં હર્ષયન્નિવ ભારત॥ 14-62-12 (94244)
પૌત્રસ્તવ મહાભાગો જનિષ્યતિ મહામનાઃ।
પૃથ્વીં સાગરપર્યન્તાં પાલયિષ્યતિ ધર્મતઃ॥ 14-62-13 (94245)
તસ્માચ્છોકં કુરુશ્રેષ્ઠ જહિ ત્વમરિકર્શન।
વિચાર્યમત્ર ન હિ તે સત્યમેતદ્ભવિષ્યતિ॥ 14-62-14 (94246)
યચ્ચાપિ વૃષ્ણિવીરેણિ કૃષ્ણેન કુરુનન્દન।
પુરોક્તં તત્તથા ભાવિ મા તેઽત્રાસ્તુ વિચારણા॥ 14-62-15 (94247)
વિબુધાનાં ગતો લોકાનક્ષયાનાત્મનિર્જિતાન્।
ન સ શોચ્યસ્ત્વયા વીરો ન ચાન્યૈઃ કુરુભિસ્તથા॥ 14-62-16 (94248)
એવં પિતામહેનોક્તો ધર્માત્મા સ ધનઞ્જયઃ।
ત્યક્ત્વા શોકં મહારાજ હૃષ્ટરૂપોઽભવત્તદા॥ 14-62-17 (94249)
પિતાઽપિ તવ ધર્મેજ્ઞ ગર્ભે તસ્મિન્મહામતે।
અવર્ધત યથાકામં શુક્લપક્ષે યથા શસી॥ 14-62-18 (94250)
તતઃ સંચોદયામાસ વ્યાસો ધર્માત્મજં નૃપમ્।
અશ્વમેધં પ્રતિ તદા તતઃ સોઽન્તર્હિતોઽભવત્॥ 14-62-19 (94251)
ધર્મરાજોપિ મેધાવી શ્રુત્વા વ્યાસસ્ય તદ્વચઃ।
વિત્તોપનયને તાત ચકાર ગમને મતિમ્॥ ॥ 14-62-20 (94252)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 62 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 063
॥ શ્રીઃ ॥
14.63. અધ્યાયઃ 063
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ વ્યાસાજ્ઞયા ભીમાદિભિઃ સહાલોચ્ય યજ્ઞાર્થં ધનાહરણાય સહભ્રાત્રાદિભિર્હિમવત્પાર્શ્વપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
શ્રુત્વૈતદ્વચનં બ્રહ્મન્વ્યાસેનોક્તં મહાત્મના।
અશ્વમેધં પ્રતિ તદા કિં ભૂયઃ પ્રચકાર હ॥ 14-63-1 (94253)
રત્નં ચ યન્મરુત્તેનિ નિહિતં વસુધાતલે।
તદવાપ કથં ચેતિ તન્મે બ્રૂહિ દ્વિજોત્તમ॥ 14-63-2 (94254)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-63-3x (7914)
શ્રુત્વા દ્વૈપાયનવચો ધર્મિરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૄન્સર્વાન્સમાનાય્ય કાલે વચનમબ્રવીત્॥ 14-63-3 (94255)
અર્જુનં ભીમસેનં ચ માદ્રીપુત્રૌ યમાવપિ।
શ્રુતં વો વચનં વીરાઃ સૌહૃદાદ્યન્મહાત્મના॥ 14-63-4 (94256)
કુરૂણાં હિતકામેન પ્રોક્તં કૃષ્ણેન ધીમતા।
તપોવૃદ્ધેનિ મહતા સુહૃદાં ભૂતિમિચ્છતા॥ 14-63-5 (94257)
ગુરુણા ધર્મશીલેન વ્યાસેનાદ્ભુતકર્મણા।
ભીષ્મેણ ચ મહાપ્રાજ્ઞ ગોવિન્દેનિ ચ ધીમતા॥ 14-63-6 (94258)
સંસ્મૃત્ય તદહં સમ્યક્કર્તુમિચ્છામિ પાણ્ડવાઃ।
આયત્યાં ચ તદાત્વે ચ સર્વેષાં તદ્ધિ નો હિતમ્॥ 14-63-7 (94259)
અનુબન્ધે ચ કલ્યાણં યદ્વચો બ્રહ્મવાદિનઃ।
ઇયં હિ વસુધા સર્વા ક્ષીણરત્ના કુરૂદ્વહાઃ॥ 14-63-8 (94260)
તચ્ચાચષ્ટ તદા વ્યાસો મરુત્તસ્ય ધનં નૃપાઃ।
યદ્યેતદ્વો બહુમતં મન્યધ્વં વા ક્ષમં યદિ।
તદાનયામહે સર્વે કતં વા ભીમ મન્યસે॥ 14-63-9 (94261)
ઇત્યુક્તવાક્યે નૃપતૌ તદા કુરુકુલોદ્વહ।
ભીમસેનો નૃપશ્રેષ્ઠં પ્રાઞ્જલિર્વાક્યમબ્રવીત્॥ 14-63-10 (94262)
રોચતે મે મહાબાહો યદિદં ભાષિતં ત્વયા।
વ્યાસાખ્યાતસ્ય વિત્તસ્ય સમુપાનયનં પ્રતિ॥ 14-63-11 (94263)
તત્પ્રાપ્નુયામહે ધર્માદ્યદ્ધનં કાઙ્ક્ષિતં પ્રભો।
કૃતમેવ મહારાજ ભવેદિતિ મતિર્મમ॥ 14-63-12 (94264)
તે વયં પ્રણિપાતેન ગિરીશસ્ય મહાત્મનઃ।
તદાનયામિ ભદ્રં તે સમભ્યર્ચ્ય કપર્દિનમ્॥ 14-63-13 (94265)
`તં વિભું દેવદેવેશં શૂલપાણિં ત્રિલોચનમ્।
અનાદિનિધનં શંભું નમસ્યામિ મહેશ્વરમ્॥' 14-63-14 (94266)
લોકનાથં ગણાધ્યક્ષં તસ્યૈવાનુચરાંશ્ચિ તાન્।
પ્રસાદ્યાર્થમવાપ્સ્યામો નૂનં વાગ્બુદ્ધિકર્મભિઃ॥ 14-63-15 (94267)
રક્ષન્તે યે ચ તદ્દ્રવ્યં કિન્નરા રૌદ્રદર્શનાઃ।
તે ચ વશ્યા ભવિષ્યન્તિ પ્રસન્ને વૃષભધ્વજે॥ 14-63-16 (94268)
`સ હિ દેવઃ પ્રસન્નાત્મા ભક્તાનાં પરમેશ્વરઃ।
દદાત્યમરતાં ચાપિ કિં પુનઃ કાઞ્ચનં પ્રભુઃ॥ 14-63-17 (94269)
વનસ્થાસ્ય પુરા જિષ્ણોરસ્ત્રં પાશુપતં મહત્।
રૌદ્રં બ્રહ્મસિરશ્ચાદાત્પ્રસન્નઃ કિં પુનર્ધનમ્॥ 14-63-18 (94270)
વયં સર્વે હિ તદ્ભક્તાઃ સ ચાસ્માકં પ્રસીદતિ।
તત્પ્રસાદાદિદં રાજ્યં પ્રાપ્તં કૌરવનન્દન॥ 14-63-19 (94271)
અભિમન્યોર્વધે વૃત્તે પ્રતિજ્ઞાતે ધનઞ્જયે।
જયદ્રથવધાર્થાય સ્વપ્ને લોકગુરુર્નિશિ।
પ્રસાદ્ય લબ્ધવાનસ્ત્રમર્જુનઃ સહકેશવઃ॥ 14-63-20 (94272)
તત્ર પ્રભાતાં રજનીં ફલ્ગુનસ્યાગ્રતઃ પ્રભુઃ।
જઘાન સૈન્યં શૂલેન પ્રત્યક્ષં સવ્યસાચિનઃ॥ 14-63-21 (94273)
કસ્તાં સેનાં મહારાજ મનસાઽપિ પ્રધર્ષયેત્।
દ્રોણિકર્ણબલૈર્યુક્તાં મહેષ્વાસૈઃ પ્રહારિભિઃ।
ઋતે દેવાન્મહેષ્વાસાદ્બહુરૂપાન્મહેશ્વરાત્॥ 14-63-22 (94274)
તસ્યૈવ ચ પ્રસાદેવ નિહતાસ્તવ શત્રવઃ।
અશ્વમેધસ્ય સંસિદ્ધિં તવ સમ્પાદયિષ્યતિ।' 14-63-23 (94275)
શ્રુત્વૈવં વદતસ્તસ્ય વાક્યં ભીમસ્ય ભારત।
પ્રીતો ધર્માત્મજો રાજા બભૂવાતીવ ભારત।
અર્જુનપ્રમુખાશ્ચાપિ તથેત્યેવાબ્રુવન્વચઃ॥ 14-63-24 (94276)
કૃત્વા તુ પાણ્ડવાઃ સર્વે રત્નાહરણનિશ્ચયમ્।
સેનામાજ્ઞાપયામાસુર્નક્ષત્રેઽહનિ ચ ધ્રુવે॥ 14-63-25 (94277)
તતો યયુઃ પાણ્ડુસુતા બ્રાહ્મણાન્સ્વસ્તિ વાચ્ય ચ।
અર્ચયિત્વા સુરશ્રેષ્ઠં પૂર્વમેવ મહેશ્વરમ્॥ 14-63-26 (94278)
મોદકૈઃ પાયસેનાથ માંસાપૂપૈસ્તથૈવ ચ।
આશાસ્ય ચ મહાત્માનં પ્રયયુર્મુદિતા ભૃશમ્॥ 14-63-27 (94279)
તેષાં પ્રયાસ્યતાં તત્ર મઙ્ગલાનિ શુભાન્યથ।
પ્રાહુઃ પ્રહૃષ્ટમનસો દ્વિજાગ્ર્યા નાગરાશ્ચ તે॥ 14-63-28 (94280)
તતઃ પ્રદક્ષિણીકૃત્ય શિરોભિઃ પ્રણિપત્ય ચ।
બ્રાહ્મણાનગ્નિસહિતાન્પ્રયયુઃ પાણ્ડુનન્દનાઃ॥ 14-63-29 (94281)
સમનુજ્ઞાપ્ય રાજાનં પુત્રશોકસમાહતમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રં સભાર્યં વૈ પૃથાં ચ પૃથુલોચનામ્॥ 14-63-30 (94282)
મૂલે નિક્ષિપ્ય કૌરવ્યં યુયુત્સું ધૃતરાષ્ટ્રજમ્।
સમ્પૂજ્યમાનાઃ પૌરૈશ્ચ બ્રાહ્મણૈશ્ચ મનીષિભિઃ।
`પ્રયયુઃ પાણ્ડવા વીરા નિયમસ્થાઃ શુચિવ્રતાઃ' ॥ 14-63-31 (94283)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 63 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 064
॥ શ્રીઃ ॥
14.64. અધ્યાયઃ 064
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ હિમવદ્ગિરિમેત્ય સેનાનિવેશનમ્॥ 1 ॥ તત્ર બ્રાહ્મણચોદનયા તૈઃ સહોપવાસાદિવ્રતાચરણપૂર્વકં નિશાયાપનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતસ્તે પ્રયયુર્હૃષ્ટાઃ પ્રહૃષ્ટનરવાહનાઃ।
રથઘોષેણ મહતા પૂરયન્તો વસુન્ધરામ્॥ 14-64-1 (94284)
સંસ્તૂયમાનાઃ સ્તુતિભિઃ સૂતમાગધબન્દિભિઃ।
સ્વેન સૈન્યેન સંવીતા યથાઽઽદિત્યાઃ સ્વરશ્મિભિઃ॥ 14-64-2 (94285)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ।
બભૌ યુધિષ્ઠિરસ્તત્ર પૌર્ણમાસ્યામિવોડુરાટ્॥ 14-64-3 (94286)
જયાશિષઃ પ્રહૃષ્ટાનાં નરાણાં પથિ પાણ્ડવઃ।
પ્રત્યગૃહ્ણાદ્યથાન્યાયં યથાવત્પુરુષર્ષભઃ॥ 14-64-4 (94287)
તથૈવ સૈનિકા રાજન્રાજાનમનુયાન્તિ યે।
તેષાં હલહલાશબ્દો દિવં સ્તબ્ધ્વા વ્યતિષ્ઠત॥ 14-64-5 (94288)
સરાંસિ સરિતશ્ચૈવ વનાન્યુપવનાનિ ચ।
અત્યક્રામન્મહારાજો ગિરિં ચાપ્યન્વપદ્યત॥ 14-64-6 (94289)
સ્મિન્દેશે ચ રાજેન્દ્ર યત્ર તદ્દ્રવ્યમુત્તમમ્।
ચક્રે નિવેશનં રાજા પાણ્ડવઃ સહસૈનિકૈઃ।
શિવે દેશે સમે ચૈવ તદા ભરતસત્તમ॥ 14-64-7 (94290)
અગ્રતો બ્રાહ્મણાન્કૃત્વા તપોવિદ્યાદમાન્વિતાન્।
પુરોહિતં ચ કૌરવ્ય વેદવેદાઙ્ગપારગમ્॥ 14-64-8 (94291)
આગ્નિવેશ્યં ચ રાજાનો બ્રાહ્મણાઃ સપુરોધસઃ।
કૃત્વા શાન્તિં યથાન્યાયં સર્વશઃ પર્યવારયન્॥ 14-64-9 (94292)
કૃત્વા તુ મધ્યે રાજાનમમાત્યાંશ્ચ યથાવિધિ।
ષટ્પદં નવસઙ્ખ્યાનં નિવેશં ચક્રિરે જનાઃ॥ 14-64-10 (94293)
મત્તાનાં વારણેન્દ્રાણાં નિવેશં ચ યથાવિધિ।
કારયિત્વા સ રાજેન્દ્રો બ્રાહ્મણાનિદમબ્રવીત્॥ 14-64-11 (94294)
અસ્મિન્કાર્યે દ્વિજશ્રેષ્ઠા નક્ષત્રે દિવસે શુભે।
યથા ભવન્તો મન્યન્તે કર્તુમર્હન્તિ તત્તથા॥ 14-64-12 (94295)
ન નઃ કાલાત્યયો વૈ સ્યાદિહૈવ પરિલમ્બતામ્।
ઇતિ નિશ્ચિત્ય વિપ્રેન્દ્રાઃ ક્રિયતાં યદનન્તરમ્॥ 14-64-13 (94296)
શ્રુત્વૈતદ્વ********* બ્રાહ્મણાઃ સપુરોધસઃ।
ઇદમૂચુર્વચો હૃષ્ટા ધર્મરાજપ્રિયેપ્સવઃ॥ 14-64-14 (94297)
અદ્યૈવ નક્ષત્રિમહશ્ચ પુણ્યં
યતામહે શ્રેષ્ઠતમક્રિયાસુ।
તપોભિરદ્યેહ વસામ રાજ-
ન્નુપોષ્યતાં ચાપિ ભવદ્ભિરદ્ય॥ 14-64-15 (94298)
શ્રુત્વા તુ તેષાં દ્વિજસત્તમાનાં
કૃતોપવાસા રજનીં નરેન્દ્રાઃ। 14-64-16 (94299)
ઊષુઃ પ્રતીતાઃ કુશસંસ્તરેષુ
યથાઽધ્વરે પ્રજ્વલિતા હુતાશાઃ॥ 14-64-17 (94300)
તતો નિશા સા વ્યગમન્મહાત્મનાં
સંશૃણ્વતાં વિપ્રસમીરિતા ગિરઃ।
તતઃ પ્રભાતે વિમલે દ્વિજર્ષભા
વચોઽબ્રુવન્ધર્મસુતં નરાધિપમ્॥ ॥ 14-64-18 (94301)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચતુઃષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 64 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-64-25 ધ્રુવે નક્ષત્રે રોહિણ્યામુત્તરાત્રયે ચ। અહનિ વારે ધ્રુવે રવિવારે।ક ઉત્તરાર્કેઽમૃતસિદ્ધયોગે ઇત્યર્થઃ॥ 7-64-31 મૂલે વંશસ્યાદ્યે। કુન્તીધૃતરાષ્ટ્રસમીપે ઇત્યર્થઃ॥ 7-64-63 ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 065
॥ શ્રીઃ ॥
14.65. અધ્યાયઃ 065
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ વિધિવન્નાનાષલિહરણાદિના સપરિચરમહેશ્વરપતિતોષણેન વિવિધકનકભાણ્ડાહરણેન પુનર્નગરંપ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
name="Azvamedhika-14-65-1x">બ્રાહ્મણા ઊચુઃ।
ક્રિયતામુપહારોઽદ્ય ત્ર્યમ્બકસ્ય મહાત્મનઃ।
દત્ત્વોપહારં નૃપતે તતઃ સ્વાર્થં યતામહે॥ 14-65-1 (94302)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-65-2x (7915)
શ્રુત્વા તુ વચનં તેષાં બ્રાહ્મણાનાં યુધિષ્ઠિરઃ।
ગિરીશસ્ય યથાન્યાયમુપહારમુપાહરત્॥ 14-65-2 (94303)
આજ્યેન તર્પયિત્વાઽગ્નિં વિધિવત્સંસ્કૃતેન ચ।
મન્ત્રસિદ્ધં ચરું કૃત્વા પુરોધાઃ સ યયૈ તદા॥ 14-65-3 (94304)
સ ગૃહીત્વા સુમનસો મન્ત્રપૂતા જનાધિપ।
મોદકૈઃ પાયસેનાથ માંસૈશ્ચોપાહરદ્બલિંમ્॥ 14-65-4 (94305)
સુમનોભિશ્ચ ચિત્રાભિર્લાજૈરુચ્ચાવચૈરપિ।
સર્વં સ્વિષ્ટકૃતં હુત્વા વિધિવદ્વેદપારગઃ।
કિંકરાણાં તતઃ પશ્ચાચ્ચકાર બલિમુત્તમમ્॥ 14-65-5 (94306)
યક્ષેન્દ્રાય કુબેરાય માણિભદ્રાય ચૈવ હ।
તથાઽન્યેષાં ચ યક્ષાણાં ભૂતાનાં પતયશ્ચ યે॥ 14-65-6 (94307)
કૃસરેણ ચ માંસેન નિવાપૈસ્તિલસંયુતૈઃ।
ઓદનં કુમ્ભશઃ કૃત્વા પુરોધાઃ સમુપાહરત્॥ 14-65-7 (94308)
બ્રાહ્મણેભ્યઃ સહસ્રાણિ ગવાં દત્વા તુ ભૂમિપઃ।
નક્તંચરાણાં ભૂતાનાં વ્યાદિદેશ બલિ તદા॥ 14-65-8 (94309)
ધૂપગન્ધનિરુદ્ધં તત્સુમનોભિશ્ચ સંવૃતમ્।
શુશુભે સ્થાનમત્યર્થં દેવદેવસ્ય પાર્થિવઃ॥ 14-65-9 (94310)
કૃત્વા પૂજાં તુ રુદ્રસ્ય ગણાનાં ચૈવ સર્વશઃ।
યયૌ વ્યાસં પુરસ્કૃત્ય નૃપો રત્નનિધિં પ્રતિ॥ 14-65-10 (94311)
પૂજયિત્વા ધનાધ્વક્ષં પ્રણિપત્યાભિવાદ્ય ચ।
સુમનોભિર્વિચિત્રાભિરપૂપૈઃ કૃસરેણ ચ॥ 14-65-11 (94312)
શઙ્ખાદીંશ્ચ નિધીન્સર્વાન્નિધિપાલાંશ્ચ સર્વશઃ।
અર્ચયિત્વા દ્વિજાગ્ર્યા સ્વસ્તિ વાચ્ય ચ વીર્યવાન્ 14-65-12 (94313)
તેષાં પુણ્યાહઘોષેણ તેજસા સમવસ્થિતઃ।
પ્રીતિમાન્સ કુરુશ્રેષ્ઠઃ ખાનયામાસં તં નિધિમ્॥ 14-65-13 (94314)
તતઃ પાત્રી સકરકા બહુરૂપા મનોરમાઃ।
ભૃઙ્ગારાણિ કટાહાનિ કલશાન્વર્ધમાનકાન્॥ 14-65-14 (94315)
બહૂનિ ચ વિચિત્રાણિ ભાજનાનિ સહસ્રશઃ।
ઉદ્ધારયામાસ તદા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-65-15 (94316)
તેષાં રક્ષણમપ્યાસીન્મહાન્કરપુટસ્તથા।
નદ્ધં ચ ભાજનં રાજંસ્તુલાર્ધમભવન્નૃપ॥ 14-65-16 (94317)
વાહનં પાણ્ડુપુત્રસ્ય તત્રાસીત્તુ વિશાંપતે।
ષષ્ટિરુષ્ટ્રસહસ્રાણિ શતાનિ દ્વિગુણા હયાઃ॥ 14-65-17 (94318)
વારણાશ્ચ મહારાજ સહસ્રશતસંમિતાઃ।
શકટાનિ રથાશ્ચૈવ તાવદેવ કરેણવઃ।
સ્વરાણાં પુરુષાણાં ચ પરિસઙ્ખ્યા ન વિદ્યતે॥ 14-65-18 (94319)
એતદ્વિત્તં તદભવદ્યદુદ્દધ્રે યુધિષ્ઠિરઃ।
ષોડશાષ્ટૌ ચતુર્વિંશત્સહસ્રં ભારલક્ષણમ્॥ 14-65-19 (94320)
એતેષ્વાદાય તદ્દ્રવ્યં પુનરભ્યર્ચ્ય પાણ્ડવઃ।
મહાદેવં પ્રતિ યયૌ પુરં નાગાહયં પ્રતિ॥ 14-65-20 (94321)
દ્વૈપાયનાભ્યનુજ્ઞાતઃ પુરસ્કૃત્ય પુરોહિતમ્।
ગોરુતે ગોરુતે ચૈવ ન્યવસત્પુરુષર્ષભઃ॥ 14-65-21 (94322)
સા પુરાઽભિમુખા રાજન્નુવાહ મહતી ચમૂઃ।
કૃચ્છ્રાદ્દ્રવિણભારાર્તા હર્ષયન્તી કુરૂદ્વહાન્॥ ॥ 14-65-22 (94323)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 65 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-65-14 પાત્રીઃ મહાન્તિ ઓદનોદ્ધરણપાત્રાણિ। કરકા અલ્પઘટાઃ। ભૃઙ્ગારાણિ ગડુકાન્। વર્ધમાનકાન્ શરાવાણિ॥ 7-65-16 કરપટઃ કરસંપુટાકારં દ્વિજલભાજનં ઉષ્ટ્રાદિવાહ્યમ્ સંદૂખ ઇતિ પ્રસિદ્ધમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 066
॥ શ્રીઃ ॥
14.66. અધ્યાયઃ 066
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન બલભદ્દ્રસુમદ્રાદિભિઃ સહ યજ્ઞાર્થં હાસ્તિનપુરં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ તત ઉત્તરાયાં પરિક્ષિતો પરિક્ષિતો જનનમ્॥ 2 ॥ ભશ્વત્થામાસ્ત્રેણ જનનકાલએવ શવભૂતસ્ય તસ્યોજ્જીવનાય કુન્ત્યાદિભિઃ શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ પ્રાર્થના॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ વાસુદેવોઽપિ વીર્યવાન્।
ઉપાયાદ્વૃષ્ણિભિઃ સાર્દં પુરં વારણસાહ્વયમ્॥ 14-66-1 (94324)
સમયં વાજિમેધસ્ય વિદિત્વા પુરુષર્ષભઃ।
યથોક્તો ધર્મપુત્રેણ પ્રવ્રજન્સ્વપુરીં પ્રતિ॥ 14-66-2 (94325)
રૌક્મિણેયેન સહિતો યુયુધાનેન ચૈવ હ।
ચારુદેષ્ણેન સાંબેનિ ગદેન કૃતવર્મણા॥ 14-66-3 (94326)
સારણેન ચ વીરેણ નિશઠેનોન્મુખેન ચ।
બલદેવં પુરસ્કૃત્ય સુભદ્રાસહિતસ્તદા॥ 14-66-4 (94327)
દ્રૌપદીમુત્તરાં ચૈવ પૃથાં ચાપ્યવલોકકઃ।
સમાશ્વાસયિતું ચાપિ ક્ષત્રિયા નિહતેશ્વરાઃ॥ 14-66-5 (94328)
તાનાગતાન્સમીક્ષ્યૈવ ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ।
પ્રત્યગૃહ્ણાદ્યથાન્યાયં વિદુરશ્ચ મહામનાઃ॥ 14-66-6 (94329)
તત્રૈવ ન્યવસત્કૃષ્ણઃ સ્વર્ચિતઃ પુરુષોત્તમઃ।
વિદુરેણિ મહાતેજાસ્તથૈવ ચ યુયુત્સુના॥ 14-66-7 (94330)
વસત્સુ વૃષ્ણિવીરેષુ તત્રાથ જનમેજય।
જજ્ઞે તવ પિતા રાજન્પરિક્ષિત્પરવીરહા॥ 14-66-8 (94331)
સ તુ રાજા મહારાજ બ્રહ્માસ્ત્રેણાવપીડિતઃ।
શવો બભૂવ નિશ્ચેષ્ટો હર્ષશોકવિવર્ધનઃ॥ 14-66-9 (94332)
હૃષ્ટાનાં સિંહનાદેન જનાનાં તત્ર નિઃસ્વનઃ।
આવિવશ દિશઃસર્વાઃ પુનરેવાભ્યુપાગમત્॥ 14-66-10 (94333)
તતઃ સોતિત્વરઃ કૃષ્ણો વિવેશાન્તઃપુરં તદા।
યુયુધાનદ્વિતીયો વૈ વ્યથિતેન્દ્રિયમાનસઃ॥ 14-66-11 (94334)
તતસ્ત્વરિતમાયાન્તીં દદર્શં સ્વાં પિતૃષ્વસામ્।
ક્રોશન્તીમભિધાવેતિ વાસુદેવં પુનઃપુનઃ॥ 14-66-12 (94335)
પૃષ્ઠતો દ્રૌપદીં ચૈવ સુભદ્રાં ચ યશસ્વિનીમ્।
વિક્રોશન્ત્યશ્ચ કરુણં પાણ્ડવાનાં સ્ત્રિયો નૃપ॥ 14-66-13 (94336)
તતઃ કૃષ્ણં સમાસાદ્ય કુન્તી ભોજસુતા તદા।
પ્રોવાચ રાજશાર્દૂલ બાષ્પગદ્ગદયા ગિરા॥ 14-66-14 (94337)
વાસુદેવ મહાબાહો સુપ્રજા દેવકી ત્વયા।
ત્વં નો ગતિઃ પ્રતિષ્ઠા ચ ત્વદાયત્તમિદં કુલમ્॥ 14-66-15 (94338)
યદુપ્રવીર યોઽયં તે સ્વસ્ત્રીયસ્યાત્મજઃ પ્રભો।
અશ્વત્થામ્ના હતો જાતસ્તમુજ્જીવય કેશવ॥ 14-66-16 (94339)
ત્વયા હ્યેતત્પ્રતિજ્ઞાતમૈષીકે યદુનન્દન।
અહં સંજીવયિષ્યામિ મૃતં જાતમિતિ પ્રભો॥ 14-66-17 (94340)
સોયં જાતો મૃતસ્તાત પશ્યૈનં પુરુષર્ષભ।
ઉત્તરાં ચ સુભદ્રાં ચ દ્રૌપદીં માં ચ માધવ॥ 14-66-18 (94341)
ધર્મપુત્રં ચ ભીમં ચ ફલ્ગુનં નકુલં તથા।
સહદેવં ચ દુર્ધર્ષં સર્વાન્નસ્ત્રાતુમર્હસિ॥ 14-66-19 (94342)
અસ્મિન્પ્રાણાઃ સમાયત્તાઃ પાણ્ડવાનાં મમૈવ ચ।
પાણ્ડોશ્ચ પિણ્ડો દાશાર્હ તથૈવ શ્વશુરસ્ય મે॥ 14-66-20 (94343)
અભિમન્યોશ્ચ ભદ્રં તે પ્રિયસ્ય સદૃશસ્ય ચ।
પ્રિયમુત્પાદયાદ્ય ત્વં પ્રેતસ્યાપિ જનાર્દન॥ 14-66-21 (94344)
ઉત્તરા હિ પુરોક્તં વૈ કથયત્યરિસૂદન।
અભિમન્યોર્વચઃ કૃષ્ણ પ્રિયત્વાત્તન્ન સંશયઃ॥ 14-66-22 (94345)
અબ્રવીત્કિલ દાશાર્હ વૈરાટીમાર્જુનિસ્તદા।
માતુલસ્ય કુલં ભદ્રે તવ પુત્રો ગમિષ્યતિ॥ 14-66-23 (94346)
ગત્વા વૃષ્ણયન્ધકકુલં ધનુર્વેદં ગ્રહીષ્યતિ।
અસ્ત્રાણિ ચ વિચિત્રાણિ નિતીશાસ્ત્રં ચ કેવલં॥ 14-66-24 (94347)
ઇત્યેતત્પ્રણયાત્તાત સૌભદ્રઃ પરવીરહા।
કથયામાસ દુર્ધર્ષસ્તથા ચૈતન્ન સંશયઃ॥ 14-66-25 (94348)
તાસ્ત્વાં વયં પ્રણમ્યેહ યાચામો મધુસૂદન।
કુલસ્યાસ્ય હિતાર્તં ચ કુરુ કલ્યાણમુત્તમમ્॥ 14-66-26 (94349)
એવમુક્ત્વા તુ વાર્ષ્ણેયં પૃથા પૃથુલલોચના।
ઉદ્ધૃત્ય બાહૂ દુઃખાર્તા તાશ્ચાન્યાઃ પ્રાપતન્ભુવિ॥ 14-66-27 (94350)
અબ્રુવંશ્ચ મહારાજ સર્વાઃ સાસ્રાવિલેક્ષણાઃ।
સ્વસ્ત્રીયો વાસુદેવસ્ય મૃતો જાત ઇતિ પ્રભો॥ 14-66-28 (94351)
એવં ગતે તતઃ કુન્તીં પર્યગૃહ્ણાજ્જનાર્દનઃ।
ભૂમૌ નિપતિતાં ચૈનાં સાન્ત્વયામાસ ભારત॥ ॥ 14-66-29 (94352)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 66 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 067
॥ શ્રીઃ ॥
14.67. અધ્યાયઃ 067
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
સુભદ્રયા શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ તન્મહિમસંસ્તવનપૂર્વકં પરિક્ષિદુજ્જીવનપ્રાર્થના॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ઉત્થિતાયાં પૃથાયાં તુ સુભદ્રા ભ્રાતરં તદા।
દૃષ્ટ્વા ચુક્રોશ દુઃખાર્તા વચનં ચેદમબ્રવીત્॥ 14-67-1 (94353)
પુણ્ડરીકાક્ષ પશ્ય ત્વં પૌત્રં પાર્થસ્ય ધીમતઃ।
પરિક્ષીણેષુ કુરુષુ પરિક્ષીણાં ગતાયુષમ્॥ 14-67-2 (94354)
ઇષીકા દ્રોણપુત્રેણિ ભીમસેનાર્થમુદ્યતા।
સોત્તરાયાં નિપતિતા વિજયે મયિ ચૈવ હ॥ 14-67-3 (94355)
સેયં જ્વલન્તી હૃદયે મયિ તિષ્ટતિ કેશવ।
યન્ન પશ્યામિ દુર્ધર્ષ સહપુત્રં તુ તં પ્રભો॥ 14-67-4 (94356)
કિંનુ વક્ષ્યતિ ધર્માત્મા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનાર્જુનૌ ચાપિ માદ્રવત્યાઃ સુતૌ ચ તૌ॥ 14-67-5 (94357)
શ્રુત્વાઽભિમન્યોસ્તનયં જાતં ચ મૃતમેવ ચ।
મુષિતા ઇવ વાર્ષ્ણેય દ્રોણપુત્રેણ પાણ્ડવાઃ॥ 14-67-6 (94358)
અભિમન્યુઃ પ્રિયઃ કૃષ્ણ પિતૄણાં નાત્ર સંશયઃ।
તે શ્રુત્વા કિંનુ વક્ષ્યન્તિ દ્રોણપુત્રાસ્ત્રનિર્જિતાઃ॥ 14-67-7 (94359)
ભવિતા નઃ પરં દુઃખં કિંનુ મન્યે જનાર્દન।
અભિમન્યોઃ સુતં કૃષ્ણ મૃતં જાતમરિંદમ॥ 14-67-8 (94360)
સાઽહં પ્રસાદયે કૃષ્ણ ત્વામદ્ય શિરસા નતા।
પૃથેયં દ્રૌપદી ચૈવ તાઃ પશ્ય પુરુષોત્તમ॥ 14-67-9 (94361)
યદા દ્રોણસુતો ગર્ભાન્પાણ્ડૂનાં હન્તિ માધવ।
તદા કિલ ત્વયા દ્રૌણિઃ ક્રુદ્ધેનોક્તોઽરિમર્દન॥ 14-67-10 (94362)
અકામં ત્વાં કરિષ્યામિ બ્રહ્મબન્ધો નરાધમ।
અહં સંજીવયિષ્યામિ કિરીટિતનયાત્મજમ્॥ 14-67-11 (94363)
ઇત્યેદ્વચનં શ્રુત્વા જાનાનાઽહં બલં તવ।
પ્રસાદયે ત્વાં દુર્ધર્ષ જીવતામભિમન્યુજઃ॥ 14-67-12 (94364)
યદ્યેતત્ત્વં પ્રતિશ્રુત્ય ન કરોષિ વચ શુભમ્।
સકલં વૃષ્ણિશાર્દૂલ મૃતાં મામવધારય॥ 14-67-13 (94365)
અભિમન્યોઃ સુતો વીર ન સંજીવતિ યદ્યયમ્।
જીવતિ ત્વયિ દુર્ધર્ષ કિં કરિષ્યામ્યહં ત્વયા॥ 14-67-14 (94366)
સંજીવયૈનં દુર્ધર્ષ મૃતં ત્વમભિમન્યુજમ્।
સદૃશાક્ષસુતં વીર સસ્યં વર્ષન્નિવાંમ્બુદઃ॥ 14-67-15 (94367)
ત્વં હિ કેશવ ધર્માત્મા સત્યવાન્સત્યવિક્રમઃ।
સ તાં વાચમૃતાં કર્તુમર્હસિ ત્વમરિંદમ॥ 14-67-16 (94368)
ઇચ્છન્નપિ હિ લોકાંસ્ત્રીઞ્જીવયેથા મૃતાનિમાન્।
કિં પુનર્દયિતં જાતં સ્વસ્રીયસ્યાત્મજં મૃતમ્॥ 14-67-17 (94369)
પ્રભાવજ્ઞાઽસ્મિ તે કૃષ્ણ તસ્માત્ત્વાં યાચયામ્યહમ્।
કુરુષ્વ પાણ્ડુપુત્રાણામિમં પરમનુગ્રહમ્॥ 14-67-18 (94370)
સ્વસેતિ વા મહાબાહો હતપુત્રેતિ વા પુનઃ।
પ્રપન્ના મામિયં ચેતિ દયાં કર્તુમિહાર્હસિ॥ ॥ 14-67-19 (94371)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વિ સપ્તષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 67 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-67-4 ઘૃતેન સિક્તૈરિતિ શેષઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 068
॥ શ્રીઃ ॥
14.68. અધ્યાયઃ 068
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન પરિક્ષિત્સૂતિકાગૃહપ્રવેશનમ્॥ 1 ॥ તત્રોત્તરયા કૃષ્ણસમીપે બહુધા વિલાપપૂર્વકં પુત્રોજ્જીવનપ્રાર્થના॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તુ રાજેન્દ્ર કેશિહા દુઃખમુર્ચ્છિતઃ।
તથેતિ વ્યાજહારોચ્ચૈર્હ્લાદયન્નિવ તં જનમ્॥ 14-68-1 (94372)
વાક્યેનૈતેન હિ તદા તં જનં પુરુષર્ષભઃ।
હ્લાદયામાસ સ વિભુર્ઘર્માર્તં સલિલૈરિવ॥ 14-68-2 (94373)
તતઃ સ પ્રાવિશત્તૂર્ણં જન્મવેશ્મ પિતુસ્તવ।
અર્ચિતં પુરુષવ્યાઘ્ર સિતૈર્માલ્યૈર્યથાવિધિ॥ 14-68-3 (94374)
અપાં કુમ્ભૈઃ સુપૂર્ણૈશ્ચ વિન્યસ્તૈઃ સર્વતોદિશમ્।
ઘૃતેન તિન્દુકાલાતૈઃ સર્ષપૈશ્ચ મહાભુજ॥ 14-68-4 (94375)
અસ્ત્રૈશ્ચ વિમલૈર્ન્યસ્તૈઃ પાવકૈશ્ચ સમન્તતઃ।
વૃદ્ધાભિશ્ચાપિ રામાભિઃ પરિવારાર્થમાવૃતઃ।
દક્ષૈશ્ચ પરિતો ધીર ભિષગ્ભિઃ કુશલૈસ્તથા॥ 14-68-5 (94376)
દદર્શ ચ સ તેજસ્વી રક્ષોઘ્રાન્યપિ સર્વશઃ।
દ્રવ્યાણિ સ્થાપિતાનિ સ્મ વિધિવત્કુશલૈર્જનૈઃ॥ 14-68-6 (94377)
તથાયુક્તં ચ તદ્દૃષ્ટ્વા જન્મવેશ્મ પિતુસ્તવ।
હૃષ્ટોઽભવદ્ધૃષીકેશઃ સાધુસાધ્વિતિ ચાબ્રવીત્॥ 14-68-7 (94378)
તથા બ્રુવતિ વાર્ષ્ણેયે પ્રહૃષ્ટવદને તદા।
દ્રૌપદી ત્વરિતા ગત્વા વૈરાટીં વાક્યમબ્રવીત્॥ 14-68-8 (94379)
અયમાયાતિ તે ભર્તુર્માતુલો મધુસૂદનઃ।
પુરાણર્ષિરચિન્ત્યાત્મા સમીપમપરાજિતઃ॥ 14-68-9 (94380)
સાઽપિ બાષ્પકલાં વાચં નિગૃહ્યાશ્રૂપિ ચૈવ હ।
અસંવીતાઽભવદ્દેવી દેવવત્કૃષ્ણમીયુષી॥ 14-68-10 (94381)
સા તથા દૂયમાનેન હૃદયેન તપસ્વિની।
દૃષ્ટ્વા ગોવિન્દમાયાન્તં કૃપણં પર્યદેવયત્॥ 14-68-11 (94382)
પુણ્ડરીકાક્ષ પશ્યાવાં બાલેન હિ વિનાકૃતૌ।
અભિમન્યું ચ માં ચૈવ હઠાત્તુલ્યં જનાર્દન॥ 14-68-12 (94383)
વાર્ષ્ણેયમધુહન્વીર શિરસા ત્વાં પ્રસાદયે।
દ્રોણપુત્રાસ્ત્રનિર્દગ્ધં જીવયૈનં મમાત્મજમ્॥ 14-68-13 (94384)
યદિ સ્મ ધર્મરાજ્ઞા વા ભીમસેનેન વા પુનઃ।
ત્વયા વા પુણ્ડરીકાક્ષ વાક્યમુક્તમિદં ભવેત્॥ 14-68-14 (94385)
અજાનતીમિષીકેયં જનિત્રીં હન્ત્વિતિ પ્રભો।
અહમેવ વિનષ્ટા સ્યાં નાયમેવં ગતો ભવેત્॥ 14-68-15 (94386)
ગર્ભસ્થસ્યાસ્ય બાલસ્ય બ્રહ્માસ્ત્રેણ નિપાતનમ્।
કૃત્વા નૃશંસં દુર્બુદ્ધિર્દ્રૌણિઃ કિં ફલમશ્નુતે॥ 14-68-16 (94387)
સા ત્વાં પ્રસાદ્ય શિરસા યાચે શત્રુનિબર્હણ।
પ્રાણાંસ્ત્યક્ષ્યામિ ગોવિન્દ નાયં સંજીવતે યદિ॥ 14-68-17 (94388)
અસ્મિન્હિ બહવઃ સાધો યે મમાસન્મનોરથાઃ।
તે દ્રોણપુત્રેણ હતાઃ કિંનુ જીવામિ કેશવ॥ 14-68-18 (94389)
આસીન્મમ મતિઃ કૃષ્ણ પૂર્ણોત્સઙ્ગા જનાર્દન।
અભિવાદયિષ્યે હૃષ્ટેતિ તદિદં વિતથીકૃતમ્॥ 14-68-19 (94390)
ચપલાક્ષસ્ય દાયાદે મૃતેઽસ્મિન્પુરુષર્ષભ।
વિફલા મે કૃતાઃ કૃષ્ણ હૃદિ સર્વે મનોરથાઃ॥ 14-68-20 (94391)
ચપલાક્ષઃ કિલાતીવ પ્રિયસ્તે મધુસૂદન।
સુતં પશ્ય ત્વમસ્યૈનં બ્રહ્માસ્ત્રેણ નિપાતિતમ્॥ 14-68-21 (94392)
કૃતઘ્નોઽયં નૃશંસોઽયં યથાઽસ્ય જનકસ્તથા।
યઃ પાણ્ડવીં શ્રિયં ત્યક્ત્વા ગતોઽદ્ય યમસાદનં॥ 14-68-22 (94393)
મયા ચૈતત્પ્રતિજ્ઞાતં રણમૂર્ધનિ કેશવ।
અભિમન્યૌ હતે વીર ત્વામેષ્યામ્યચિરાદિતિ॥ 14-68-23 (94394)
તચ્ચ નાકરવં કૃષ્ણ નૃશંસા જીવિતપ્રિયા।
ઇદાનીં માં ગતાં તત્ર કિંનુ વક્ષ્યતિ ફાલ્ગુનિઃ॥ ॥ 14-68-24 (94395)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 68 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-68-19 પુત્રોત્સઙ્ગા જનાર્દનેતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 069
॥ શ્રીઃ ॥
14.69. અધ્યાયઃ 069
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન સશપથં સંસ્પર્શનેન પરિક્ષિતઃ સમુજ્જીવનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સૈવં વિલપ્ય કરુણં સોન્માદેવ તપસ્વિની।
ઉત્તરા ન્યપતદ્ભૂમૌ કૃપણા પુત્રગૃદ્ધિની॥ 14-69-1 (94396)
તાં તુ દૃષ્ટ્વા નિપતિતાં હતપુત્રપરિચ્છદામ્।
ચુક્રોશ કુન્તી દુઃખાર્તા સર્વાશ્ચ ભરતાસ્ત્રિયઃ॥ 14-69-2 (94397)
મુહૂર્તમિવ રાજેન્દ્ર પાણ્ડવાનાં નિવેશનમ્।
અપ્રેક્ષણીયમભવદાર્તસ્વનવિનાદિતમ્॥ 14-69-3 (94398)
સા મુહૂર્તં ચ રાજેન્દ્ર પુત્રશોકાભિપીડિતા।
કશ્મલાભિહતા વીર વૈરાટી ત્વભવત્તદા॥ 14-69-4 (94399)
પ્રતિલભ્ય તુ સા સંજ્ઞામુત્તરા ભરતર્ષભ।
અઙ્કમારોપ્ય તં પુત્રમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 14-69-5 (94400)
ધર્મજ્ઞસ્ય સુતઃ સંસ્ત્વં ન ધર્મમવબુધ્યસે।
યસ્ત્વં વૃષ્ણિપ્રવીરસ્ય કુરુષે નાભિવાદનમ્॥ 14-69-6 (94401)
પુત્ર ગત્વા મમ વચો બ્રૂયાસ્ત્વં પિતરં ત્વિદમ્।
દુર્મરં પ્રાણિનાં વીર કાલે પ્રાપ્તે કથઞ્ચન॥ 14-69-7 (94402)
યાઽહં ત્વયા વિનાઽદ્યેહ પત્યા પુત્રેણ ચૈવ હ।
મરણં નાભિગચ્છામિ હતસ્વસ્તિરકિઞ્ચના॥ 14-69-8 (94403)
અથવા ધર્મરાજ્ઞાઽહમનુજ્ઞાતા મહાભુજઃ।
ભક્ષયિષ્યે વિષં ઘોરં પ્રવેક્ષ્યે વા હુતાશનમ્॥ 14-69-9 (94404)
અથવા દુર્ભરં તાત યદિદં મે સહસ્રધા।
પતિપુત્રવિહીનાયા હૃદયં ન વિદીર્યતે॥ 14-69-10 (94405)
ઉત્તિષ્ઠ પુત્ર પસ્યેમાં દુઃખિતાં પ્રપિતામહીમ્।
આર્તામુપપ્લુતાં દીનાં નિમગ્નાં શોકસાગરે॥ 14-69-11 (94406)
આર્યાં ચ પશ્ય પાઞ્ચાલીં સાત્વતીં ચ તપસ્વિનીમ્।
માં ચ પશ્ય સુદુઃખાર્તાં વ્યાધવિદ્ધાં મૃગીમિવ॥ 14-69-12 (94407)
ઉત્તિષ્ઠ પશ્ય વદનં લોકનાથસ્ય ધીમતઃ।
પુણ્ડરીકપલાશાક્ષં પુરેવ ચપલેક્ષણઃ॥ 14-69-13 (94408)
એવં વિપ્રલપન્તીં તુ દૃષ્ટ્વા નિપતિતાં પુનઃ।
ઉત્તરાં તાં સ્ત્રિયઃ સર્વાઃ પુનરુત્થાપયન્ત્યુત॥ 14-69-14 (94409)
ઉત્થાય ચ પુનર્ધૈર્યાત્તદા મત્સ્યપતેઃ સુતા।
પ્રાઞ્જલિઃ પુણ્ડરીકાક્ષં ભૂમાવેવાભ્યવાદયત્॥ 14-69-15 (94410)
શ્રુત્વા સ તસ્યા વિપુલં વિલાપં પુરુષર્ષભઃ।
ઉપસ્પૃશ્ય તતઃ કૃષ્ણો બ્રહ્માસ્ત્રં પ્રત્યસંહરત્॥ 14-69-16 (94411)
પ્રતિજજ્ઞે ચ દાશાર્હસ્તસ્ય જીવિતમચ્યુતઃ।
અબ્રવીચ્ચ વિશુદ્ધાત્મા સર્વં વિશ્રાવયજ્જગત્॥ 14-69-17 (94412)
ન બ્રવીમ્યુત્તરે મિથ્યા સત્યમેતદ્ભવિષ્યતિ।
એષ સંજીવયામ્યેનં પશ્યતાં સર્વદેહિનામ્॥ 14-69-18 (94413)
નોક્તપૂર્વં મયા મિથ્યા સ્વૈરેષ્વપિ કદાચન।
ન ચ યુદ્ધાત્પરાવૃત્તસ્તથા સંજીવતામયમ્॥ 14-69-19 (94414)
યથા મે દયિતો ધર્મો બ્રાહ્મણશ્ચ વિશેષતઃ।
અભિમન્યોઃ સુતો જાતો મૃતો જીવત્વયં તથા॥ 14-69-20 (94415)
યથાઽહં નાભિજાનામિ વિજયે તુ કદાચન।
વિરોધં તેન સત્યેન મૃતો જીવત્વયં શિશુઃ॥ 14-69-21 (94416)
યથા સત્યં ચ ધર્મશ્ચ મયિ નિત્યં પ્રતિષ્ઠિતૌ।
તથા મૃતઃ શિશુરયં જીવતાદભિમન્યુજઃ॥ 14-69-22 (94417)
યથા કંસશ્ચ કેશી ચ ધર્મેણ નિહતૌ મયા।
તેન સત્યેન બાલોઽયં પુનઃ સંજીવતામિહ॥ 14-69-23 (94418)
ઇત્યુક્ત્વા વાસુદેવોઽથ તં બાલં ભરતર્ષભ।
`પાદેન કમલાભેન બ્રહ્મરુદ્રાર્ચિતેન ચ।
પસ્પર્શ પુણ્ડરીકાક્ષ આપાદતલમસ્તકમ્॥ 14-69-24 (94419)
સ્પૃષ્ટમાત્રસ્તુ કૃષ્ણેન સ બાલો ભરતર્ષભ।
શનૈઃશનૈર્મહારાજ પ્રાપદ્યત સ ચેતનામ્॥' 14-69-25 (94420)
શનૈઃશનૈર્મહારાજ પ્રાસ્પન્દત સચેતનઃ॥ ॥ 14-69-26 (94421)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોનસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 69 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-69-6 ધર્મજસ્ય સુત ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 070
॥ શ્રીઃ ॥
14.70. અધ્યાયઃ 070
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાભિમન્યુસુતસ્ય પદપ્રવૃત્તિનિમિત્તકથનપૂર્વકં નામકરણમ્॥ 1 ॥ અત્રાન્તરે યુધિષ્ઠિરાદીનાં સ્વર્ણભારાનયનેન હસ્તિનપુરંપ્રત્યાગમનશ્રવણેન કૃષ્ણાદિભિસ્તત્પ્રત્યુદ્યાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
બ્રહ્માસ્ત્રં તુ યદા રાજન્કૃષ્ણેન પ્રતિસંહૃતમ્।
તદા તદ્વેશ્મ તે પિત્રા તેજસાઽભિવિદીપિતમ્॥ 14-70-1 (94422)
તતો રક્ષાંસિ સર્વાણિ નેશુસ્ત્યક્ત્વા ગૃહં તુ તત્।
અન્તરિક્ષે ચ વાગાસીત્સાધુ કેશવ સાધ્વિતિ॥ 14-70-2 (94423)
તદસ્ત્રં જ્વલિતં ચાપિ પિતામહમગાત્તદા।
તતઃ પ્રાણાન્પુનર્લેભે પિતા તવ નરેશ્વર॥ 14-70-3 (94424)
વ્યચેષ્ટત ચ બાલોસૌ યથોત્સાહં યતાબલમ્।
બભૂવુર્મુદિતા રાજંસ્તતસ્તા ભરતસ્ત્રિયઃ॥ 14-70-4 (94425)
બ્રાહ્મણા વાચયામાસુર્ગોવિન્દસ્યૈવ શાસનાત્।
તતસ્તા મુદિતાઃ સર્વાઃ પ્રશશંસુર્જનાર્દનમ્॥ 14-70-5 (94426)
સ્ત્રિયો ભરતસિંહાનાં નાવં લબ્ધ્વેવ પારગાઃ।
કુન્તી દ્રુપદપુત્રી ચ સુભદ્રા ચોત્તરા તથા।
સ્ત્રિયશ્ચાન્યા નૃસિંહાનાં બભૂવુર્હૃષ્ટમાનસાઃ॥ 14-70-6 (94427)
તત્ર મલ્લા નટાશ્ચૈવ ગ્રન્થિકાઃ સૌખ્યશાયિકાઃ।
સૂતમાગધસઙ્ઘાશ્ચાપ્યસ્તુવંસ્તં જનાર્દનમ્॥ 14-70-7 (94428)
કુરુવંશસ્તવાખ્યાભિરાશીર્ભિર્ભરતર્ષભ।
`સભાજયત સંહૃષ્ટો મહારાજ મહાજનઃ॥' 14-70-8 (94429)
ઉત્થાય તુ યથાકાલમુત્તરા યદુનન્દનમ્।
અભ્યવાદયત પ્રીતા સહ પુત્રેણ ભારત॥ 14-70-9 (94430)
તતસ્તસ્યૈ દદૌ પ્રીતો બહુરત્નં વિશેષતઃ।
તથૈવ વૃષ્ણિશાર્દૂલો નામ ચાસ્યાકરોત્પ્રભુઃ।
પિતુસ્તવ મહારાજ સત્યસન્ધો જનાર્દનઃ॥ 14-70-10 (94431)
પરિક્ષીણે કુલે યસ્માજ્જાતોઽયમભિમન્યુજઃ।
પરિક્ષિદિતિ નામાસ્ય ભવત્વિત્યબ્રવીત્તદા॥ 14-70-11 (94432)
સોઽવર્ધત યથાકાલં પિતા તવ જનાધિપ।
મનઃપ્રહ્લાદનશ્ચાસીત્સર્વલોકસ્ય ભારત॥ 14-70-12 (94433)
માસજાતસ્તુ તે વીર પિતા ભવતિ ભારત।
અથાજગ્મુઃ સુબહુલં રત્નમાદાય પાણ્ડવાઃ॥ 14-70-13 (94434)
`મેરુકૂટનિભાન્ભાણ્ડાન્કલશાન્ભાજનાનિ ચ।
કૃતાકૃતં મહદ્ભીમમાદાય પુરુષોત્તમાઃ॥ 14-70-14 (94435)
ભારતૈર્વાહનૈસ્તત્ર ગોરુતે ગોરુતે પથિ।
નિવસન્તો યયુર્દેવં સ્મરન્તઃ પરમેષ્ઠિનઃ॥ 14-70-15 (94436)
નાસીત્તત્ર નૃપઃ કશ્ચિદભારાર્તો નૃપં વિના।
ભીમાદયોઽપિ યજ્ઞાર્થં વહન્તે કિં પુનર્જનાઃ॥' 14-70-16 (94437)
તાન્સમીપગતાઞ્શ્રુત્વા નિર્યયુર્વૃષ્ણિપુઙ્ગવાઃ।
અલઞ્ચક્રુશ્ચ માલ્યૌઘૈર્નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 14-70-17 (94438)
પતાકાભિર્વિચિત્રાભિર્ધ્વજૈશ્ચ વિવિધૈરપિ।
વેશ્માનિ સમલઞ્ચક્રુઃ પૌરાશ્ચાપિ જનેશ્વરઃ॥ 14-70-18 (94439)
દેવતાયતનાનાં ચ પૂજાઃ સુવિવિધાસ્તથા।
સંદિદેશાથ વિદુરઃ પાણ્ડુપુત્રપ્રિયેપ્સયા॥ 14-70-19 (94440)
રાજમાર્ગાશ્ચ તત્રાસન્સુમનોભિરલઙ્કૃતાઃ।
શુશુભે તત્પુરં ચાપિ સમુદ્રૌઘનિભસ્વનમ્॥ 14-70-20 (94441)
નર્તકૈશ્ચાપિ નૃત્યદ્ભિર્ગાયકાનાં ચ નિઃસ્વનૈઃ।
આસીદ્વૈશ્રવણસ્યેવ નિવાસસ્તત્પુરં તદા॥ 14-70-21 (94442)
બન્દિભિશ્ચ નરૈ રાજન્સ્ત્રીસહાયૈશ્ચ સર્વશઃ।
તત્રતત્ર વિવિક્તેષુ સમન્તાદુપશોભિતમ્॥ 14-70-22 (94443)
પતાકા ધૂયમાનાશ્ચ સમન્તાન્માતરિશ્વના।
અદર્શયન્નિવ તદા કુરૂન્વૈ દક્ષિણોત્તરાન્॥ 14-70-23 (94444)
અઘોષયંસ્તદા ચાપ પુરુષા રાજમાર્ગતઃ।
સર્વરાત્રવિહારોઽદ્ય રત્નાભરણલક્ષણઃ॥ ॥ 14-70-24 (94445)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 70 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-70-5 વાચયામાસુઃ સ્વસ્તીતિ શેષઃ॥ 7-70-7 ગ્રમ્થિકાઃ દૈવજ્ઞાઃ સુખાવહં સૌખ્યં શયનં ઇતિ પૃચ્છન્તિ તે સૌખ્યશાયિકાઃ॥ 7-70-8 કુરુવંશસ્ય સ્તવં આચક્ષતે તાભિઃ કુરુવંશસ્તવાખ્યાભિઃ॥ 7-70-9 ઉત્થાય તુ યથાકામમિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-70-10 તસ્ય કૃષ્ણો દદૌ હૃષ્ટો બહુરત્નં વિશેષતઃ। તથાન્યે વૃષ્ણિશાર્દૂલા ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 071
॥ શ્રીઃ ॥
14.71. અધ્યાયઃ 071
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણાદિભિઃ પ્રત્યુદ્ગમ્યમાનૈર્યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ સ્વર્ણભારપુરસ્કારેણ હાસ્તિનપુરપ્રવેશઃ॥ 1 ॥ તતસ્તત્રોપાગતેન વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યશ્વમેધપ્રશંસનપૂર્વકં તત્કરણવિધાનમ્॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરેણાશ્વમેધે સ્વયં દીક્ષાસ્વીકારં પ્રાર્થિતેન કૃષ્ણેન સહેતુકથનં તમ્પ્રત્યેવ દીક્ષાસ્વીકારવિધાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તાન્સમીપગતાઞ્શ્રુત્વા પાણ્ડવાઞ્શત્રુકર્શનઃ।
વાસુદેવઃ સહામાત્યઃ પ્રયયૌ સસુહૃદ્ગણઃ।
તે સમેત્ય યથાન્યાયં પ્રત્યુદ્યાતા દિદૃક્ષયા॥ 14-71-1 (94446)
તે સમેત્ય તથાધર્મં પાણ્ડવા વૃષ્ણિભિઃ સહ।
વિવિશુઃ સહિતા રાજન્પુરં વારણસાહ્વયમ્॥ 14-71-2 (94447)
વિશતસ્તસ્ય સૈન્યસ્ય ખુરનેમિસ્વનેન હ।
દ્યાવાપૃથિવ્યૌ ખં ચૈવ સર્વમાસીત્સમાવૃતમ્॥ 14-71-3 (94448)
તે કોશાનગ્રતઃ કૃત્વા વિવિશુઃ સ્વં પુરં તદા।
પાણ્ડવાઃ પ્રીતમનસઃ સામાત્યાઃ સસુહૃદ્ગણાઃ॥ 14-71-4 (94449)
તે સમેત્ય યથાન્યાયં ધૃતરાષ્ટ્રં જનાધિપમ્।
કીર્તયન્તઃ સ્વનામાનિ તસ્ય પાદૌ વવન્દિરે॥ 14-71-5 (94450)
ધૃતરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞાતા ગાન્ધારીં સુબલાત્મજામ્।
કુન્તીં ચ રાજશાર્દૂલ તદા ભરતસત્તમ॥ 14-71-6 (94451)
વિદુરં યૂજયિત્વા ચ વૈશ્યાપુત્રં સમેત્ય ચ।
પૂજ્યમાનાઃ સ્મ તે વીરા વ્યરોચન્ત વિશામ્પતે॥ 14-71-7 (94452)
તતસ્તત્પરમાશ્ચર્યં વિચિત્રં મહદદ્ભુતમ્।
શુશ્રુવુસ્તે તદા વીરાઃ પિતુસ્તે જન્મ ભારત॥ 14-71-8 (94453)
તદુપશ્રુત્ય તત્કર્મ વાસુદેવસ્ય ધીમતઃ।
પૂજાર્હં પૂજયામાસુઃ કૃષ્ણં દેવકીનન્દનમ્॥ 14-71-9 (94454)
તતઃ કતિપયાહસ્ય વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ।
આજગામ મહાતેજા નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 14-71-10 (94455)
તસ્ય સર્વે યથાન્યાયં પૂજા ચક્રુઃ કુરૂદ્વહાઃ।
સહ વૃષ્ણ્યન્ધકવ્યાઘ્રૈરુપાસાંચક્રિરે તદા॥ 14-71-11 (94456)
તત્ર નાનાવિધાકારાઃ કથાઃ સમભિકીર્ત્ય વૈ।
યુધિષ્ઠિરો ધર્મસુતો વ્યાસં વચનમબ્રવીત્॥ 14-71-12 (94457)
ભવત્પ્રસાદાદ્ભગવન્યદિદં રત્નમાહૃતમ્।
ઉપયોક્તું તદિચ્છામિ વાજિમેધે મહાક્રતૌ॥ 14-71-13 (94458)
તમનુજ્ઞાતુમિચ્છામિ ભવતા મુનિસત્તમ।
ત્વદધીના વયં સર્વે કૃષ્ણસ્ય ચ મહાત્મનઃ॥ 14-71-14 (94459)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-71-15x (7916)
અનુજાનામિ રાજંસ્ત્વાં ક્રિયતાં યદનન્તરમ્।
યજસ્વ વાજિમેધેન વિધિવદ્દક્ષિણાવતા॥ 14-71-15 (94460)
અશ્વમેધો હિ રાજેન્દ્ર પાવનઃ સર્વપાપ્મનામ્।
તેનેષ્ટ્વા ત્વં વિપાત્મા વૈ ભવિતા નાત્ર સંશયઃ॥ 14-71-16 (94461)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ ધર્માત્મા કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
અશ્વમેધસ્ય કૌરવ્ય ચકારાહરણે મતિમ્॥ 14-71-17 (94462)
સમનુજ્ઞાપ્ય તત્સર્વં કૃષ્મદ્વૈપાયનં નૃપઃ।
વાસુદેવમથાભ્યેત્ય વાગ્મી વચનમબ્રવીત્॥ 14-71-18 (94463)
દેવકી સુપ્રજા દેવી ત્વયા પુરુષસત્તમ।
યદ્બ્રૂયાં ત્વાં મહાબાહો તત્કૃથાસ્ત્વમિહાચ્યુત॥ 14-71-19 (94464)
ત્વત્પ્રભાવાર્જિતાન્ભોગાનશ્નીમ યદુનન્દન।
પરાક્રમેણ બુદ્ધ્યા ચ ત્વયેયં નિર્જિતા મહી॥ 14-71-20 (94465)
દીક્ષયસ્વ ત્વમાત્માનં ત્વં હિ નઃ પરમો ગુરુઃ।
ત્વયીષ્ટવતિ દાશાર્હ વિપાપ્મા ભવિતા હ્યહમ્॥ 14-71-21 (94466)
ત્વં હિ યજ્ઞો ગુરુશ્ચ ત્વં ધર્મજ્ઞસ્ત્વં પ્રજાપતિઃ।
ત્વં ગતિઃ સર્વભૂતાનામિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ॥ 14-71-22 (94467)
વાસુદેવ ઉવાચ। 14-71-23x (7917)
ત્વમેવૈતન્મહાબાહો કર્તુમર્હસ્યરિંદમ।
ત્વં ગતિઃ સર્વભૂતાનામિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ॥ 14-71-23 (94468)
ત્વં ચાદ્યિ કુરુવીરાણાં ધર્મેણ હિ વિરાજસે।
ગુણીભૂતાઃ સ્મ તે રાજંસ્ત્વં નો રાજન્ગુરુર્મતઃ।
યજસ્વ મદનુજ્ઞાતઃ પ્રાપ્ય એષ ક્રતુસ્ત્વયા॥ 14-71-24 (94469)
યુનક્તુ નો ભવાન્કાર્યે યત્ર વાઞ્છસિ ભારત।
સત્યં તે પ્રતિજાનામિ સર્વં કર્તાસ્મિ તેઽનઘ॥ 14-71-25 (94470)
ભીમસેનાર્જુનૌ ચૈવ તથા માદ્રવતીસુતૌ।
ઇષ્ટવન્તો ભવિષ્યન્તિ ત્વયીષ્ટવતિ પાર્થિવે॥ ॥ 14-71-26 (94471)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 71 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-71-7 વૈશ્યાપુત્રં યુયુત્સુમ્॥ 7-71-16 પાવનઃ નાશકઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 072
॥ શ્રીઃ ॥
14.72. અધ્યાયઃ 072
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પૃથિવીસંચારાય મેધ્યાશ્વોત્સર્જનચોદના॥ 1 ॥ તથાઽશ્વરક્ષણેઽર્જુનસ્ય નિયોજનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તુ કૃષ્ણેન ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
વ્યાસમામન્ત્ર્ય્ મેધાવી તતો વાચનમબ્રવીત્॥ 14-72-1 (94472)
યદા કાલં ભવાન્વેત્તિ હયમેધસ્ય તત્ત્વતઃ।
દીક્ષયસ્વ તદા માં ત્વં ત્વય્યાયત્તો હિ મે ક્રુતુઃ॥ 14-72-2 (94473)
વ્યાસ ઉવાચ। 14-72-3x (7918)
અયં પૈલોથ કૌન્તેય યાજ્ઞવલ્ક્યસ્તથૈવ ચ।
વિધાનં યદ્યથા કાલં તત્કર્તારૌ ન સંશયઃ॥ 14-72-3 (94474)
ચૈત્ર્યાં હિ પૌર્ણમાસ્યાં તુ તવ દીક્ષા ભવિષ્યતિ।
સમ્ભારાઃ સમ્ભ્રિયન્તાં ચ યજ્ઞાર્થં પુરુષર્ષભ॥ 14-72-4 (94475)
અશ્વવિદ્યાવિદશ્ચૈવ સૂતા વિપ્રાશ્ચ તદ્વિદઃ।
મેધ્યમશ્વં પરીક્ષન્તાં તવ યજ્ઞાર્થસિદ્ધયે॥ 14-72-5 (94476)
તમુત્સૃજ યથાશાસ્ત્રં પૃથિવીં સાગરામ્બરામ્।
સપર્યેતુ યશો નામ્ના તવ પાર્થિવ વર્ધયન્॥ 14-72-6 (94477)
ઇત્યુક્તઃ સ તથેત્યુક્ત્વા પાણ્ડવઃ પૃથિવીપતિઃ।
ચકાર સર્વં રાજેન્દ્ર યથોક્તં બ્રહ્મવાદિના॥ 14-72-7 (94478)
સમ્ભારશ્ચૈવ રાજેન્દ્ર સર્વે સઙ્કલ્પિતાસ્તતા॥ 14-72-8 (94479)
સ સમ્ભારાન્સમાહૃત્ય નૃપો ધર્મસુતસ્તદા।
ન્યવેદયદમેયાત્મા કૃષ્ણદ્વૈપાયનાય વૈ॥ 14-72-9 (94480)
તતોઽબ્રવીન્મહાતેજા વ્યાસો ધર્માત્મજં નૃપમ્।
યથાકાલં યથાયોગં સજ્જાઃ સ્મ તવ દીક્ષણે॥ 14-72-10 (94481)
સ્ફ્યશ્ચ કૂર્ચશ્ચ સૌવર્ણો યચ્ચાન્યદપિ કૌરવ।
યત્તુ યોગ્યં ભવેત્કિઞ્ચિદ્રૌક્મં તત્ક્રિયતામિતિ॥ 14-72-11 (94482)
અશ્વશ્ચોત્સૃજ્યતામદ્ય પૃથ્વ્યામથ યથાક્રમમ્।
સુગુપ્તં ચરતાં ચાપિ યથાશાસ્ત્રં યથાવિધિ॥ 14-72-12 (94483)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-72-13x (7919)
અયમશ્વો યતા બ્રહ્મન્નુત્સૃષ્ટઃ પૃથિવીમિમામ્।
ચરિષ્યતિ યથાકામં તત્ર વૈ સંવિદીયતામ્॥ 14-72-13 (94484)
પૃથિવીં પર્યટન્તં હિ તુરગં કામચારિણમ્।
કઃ પાલયેદિતિ મુને તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 14-72-14 (94485)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્।
ભીમસેનાદવરજઃ શ્રેષ્ઠઃ સર્વધનુષ્મતામ્।
જિષ્ણુઃ સહિષ્ણુર્ધૃષ્ણુસ્ચ સ એનં પાલયિષ્યતિ॥ 14-72-15 (94486)
શક્તઃ સ હિ મહીં જેતું નિવાતકવચાન્તકઃ।
તસ્મિન્હ્યસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ દિવ્યં સંહનનં તથા।
દિવ્યં ધનશ્ચેષુધી ચ સ એનમનુયાસ્યતિ॥ 14-72-16 (94487)
સ હિ ધર્માર્થકુશલઃ સર્વવિદ્યાવિશારદઃ।
યથાશાસ્ત્રં નૃપશ્રેષ્ઠ ચારયિષ્યતિ તે હયમ્॥ 14-72-17 (94488)
રાજપુત્રો મહાબાહુઃ શ્યામો રાજીવલોચનઃ।
અભિમન્યોઃ પિતા વીરઃ સ એનમનુયાસ્યતિ॥ 14-72-18 (94489)
ભીમસેનોપિ તેજસ્વી કૌન્તેયોઽમિતવિક્રમઃ।
સમર્થો રક્ષિતું રાષ્ટ્રં નકુલશ્ચ વિશામ્પતે॥ 14-72-19 (94490)
સહદેવસ્તુ કૌરવ્ય સમાયાસ્યતિ બુદ્ધિમાન્।
કુટુમ્બતન્ત્રં વિધિવત્સર્વમેવ મહાયશાઃ॥ 14-72-20 (94491)
સ તુ સર્વં યથાન્યાયમુક્ત કુરુકુલોદ્વહઃ।
ચકાર ફલ્ગુનં ચાપિ સંદિદેશ હયં પ્રતિ॥ 14-72-21 (94492)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-72-22x (7920)
એહ્યર્જુન ત્વયા વીર હયોઽયં પરિપાલ્યતામ્।
ત્વમર્હો રક્ષિતું હ્યેનં નાન્યઃ કશ્ચન માનવઃ॥ 14-72-22 (94493)
યે ચાપિ ત્વાં મહાબાહો પ્રત્યુદ્યાન્તિ નરાધિપાઃ।
તૈર્વિગ્રહો યથા ન સ્યાત્તથા કાર્યં ત્વયાઽનઘ॥ 14-72-23 (94494)
આખ્યાતવ્યશ્ચ ભતા યજ્ઞોઽયં મમ સર્વશઃ।
પાર્થિવેભ્યો મહાબાહો સમયે ગમ્યતામિતિ ॥ 14-72-24 (94495)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-72-25x (7921)
એવમુક્ત્વા સ ધર્માત્મા ભ્રાતરં સવ્યસાચિનમ્।
ભીમં ચ નકુલં ચૈવ પુરગુપ્તૌ સમાદધત્॥ 14-72-25 (94496)
કુટુમ્બતન્ત્રે ચ તદા સહદેવં યુધાંપતિમ્।
અનુમાન્ય મહીપાલં ધૃતરાષ્ટ્રં યુધિષ્ઠિરઃ॥ ॥ 14-72-26 (94497)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 72 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-72-11 સ્ફ્યઃ કાષ્ઠખઙ્ગઃ સ ચાત્ર સૌવર્ણઃ। કૂર્ચ આસનાર્થં કુશમુષ્ટિઃ સોઽપ્યત્ર સૌવર્ણઃ॥ 7-72-12 સુગુપ્તં સુરક્ષિતં યથા સ્યાત્તથા॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 073
॥ શ્રીઃ ॥
14.73. અધ્યાયઃ 073
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન યુધિષ્ઠિરનિયોગાદ્બ્રાહ્મણૈઃ ક્ષત્રિયૈશ્ચ સહ પ્રથમમુત્તરદિશ્યશ્વસઞ્ચારણેન રક્ષણાય તદનુસરણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
દીક્ષાકાલે તુ સમ્પ્રાપ્તે તતસ્તે સુમહર્ત્વિજઃ।
વિધિવદ્દીક્ષયામાસુરશ્વમેધાય પાર્થિવમ્॥ 14-73-1 (94498)
કૃત્વા સ પશુમેધાંશ્ચ દીક્ષિતઃ પાણ્ડુનન્દનઃ।
ધર્મરાજો મહાતેજાઃ સહર્ત્વિગ્ભિર્વ્યરોચત॥ 14-73-2 (94499)
હયશ્ચ હયમેધાર્થં સ્વયં સ બ્રહ્મવાદિના।
ઉત્સૃષ્ટઃ શાસ્ત્રવિધિના વ્યાસેનામિતતેજસા॥ 14-73-3 (94500)
સ રાજા રાજધર્મેણ દીક્ષિતો વિબભૌ તદા।
હેમમાલી રુક્મકણ્ઠઃ પ્રદીપ્ત ઇવ પાવકઃ॥ 14-73-4 (94501)
કૃષ્ણાજિની દણ્ડપાણિઃ ક્ષૌમવાસાઃ સ ધર્મજઃ।
વિબભૌ દ્યુતિમાન્ભૂયઃ પ્રજાપતિરિવાધ્વરે॥ 14-73-5 (94502)
તથૈવાસ્યર્ત્વિજઃ સર્વે તુલ્યવેષા વિશાંપતે।
બભૂવુરર્જુનશ્ચાપિ પ્રદીપ્ત ઇવ પાવકઃ॥ 14-73-6 (94503)
શ્વેતાશ્વઃ કપિકેતુશ્ચ સસારાશ્વં ધનઞ્જયઃ।
વિધિવત્પૃથિવીપાલ ધર્મરાજસ્ય શાસનાત્॥ 14-73-7 (94504)
**ક્ષિપન્ગાણ્ડિવં રાજન્બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રવાન્।
તમશ્વં પૃથિવીપાલ મુદા યુક્તઃ સસાર ચ॥ 14-73-8 (94505)
અનુમાર્ગં તદા રાજન્નાગમત્તત્પુરં વિભો।
દ્રષ્ટુકામં કુરુશ્રેષ્ઠં પ્રયાસ્યનતં ધનઞ્જયમ્॥ 14-73-9 (94506)
તેષામન્યોન્યસમ્મર્દાદૂષ્મેવ સમાજાયત।
દિદૃક્ષૂણાં હયં તં ચ તં ચૈવ હયસારિણમ્॥ 14-73-10 (94507)
તતઃ શબ્દો મહારાજ દિશઃ ખં પ્રતિપૂરયન્।
બભૂવ પ્રેક્ષતાં નૄમાં કુન્તીપુત્રં ધનંજયમ્॥ 14-73-11 (94508)
એષ ગચ્છતિ કૌન્તેયસ્તુરગશ્ચૈવ દીપ્તિમાન્।
સમન્વેતિ મહાબાહુઃ સંસ્પૃશન્ધનુરુત્તમમ્॥ 14-73-12 (94509)
એવં શુશ્રાવ વદતાં ગિરો જિષ્ણુરુદારધીઃ।
સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ વ્રજારિષ્ટં પુનશ્ચૈહીતિ ભારત॥ 14-73-13 (94510)
અથાપરે મનુષ્યેન્દ્ર પુરુષા વાક્યમબ્રુવન્।
નૈનં પશ્યામ સમ્મર્દે ધનુરેતત્પ્રદૃશ્યતે॥ 14-73-14 (94511)
એતદ્ધિ ભીમનિર્હ્રાદં વિશ્રુતં ગાણ્ડિવં ધનુઃ।
સ્વસ્તિ ગચ્છત્વરિષ્ટો વૈ પન્થાનમકુતોભયમ્।
નિવૃત્તમેનં દ્રક્ષ્યામઃ પુનરેષ્યતિ ચ ધ્રુવમ્॥ 14-73-15 (94512)
એવમાદ્યા મનુષ્યાણાં સ્ત્રીણાં ચ ભરતર્ષભ।
શુશ્રાવ મધુરા વાચઃ પુનઃપુનરુદારધીઃ॥ 14-73-16 (94513)
યાજ્ઞવલ્ક્યસ્ય શિષ્યશ્ચ કુશલો યજ્ઞકર્મણિ।
પ્રાયાત્પાર્થેન સહિતઃ શાન્ત્યર્થં વેદપારગઃ॥ 14-73-17 (94514)
બ્રાહ્મણાશ્ચ મહીપાલ બહવો વેદપારગાઃ।
અનુજગ્મુર્મહાત્માનં ક્ષત્રિયાશ્ચ વિશામ્પતે।
વિધિવત્પૃથિવીપાલ ધર્મરાજસ્ય શાસનાત્॥ 14-73-18 (94515)
પાણ્ડવૈઃ પૃથિવીમશ્વો નિર્જિતામસ્ત્રતેજસા।
ચચાર સ મહારાજ યથાદેશં ચ સત્તમ॥ 14-73-19 (94516)
તત્ર યુદ્ધાનિ વૃત્તાનિ યાન્યાસન્પાણ્ડવસ્ય હ।
તાનિ વક્ષ્યામિ તે વીર વિચિત્રાણિ મહાન્તિ ચ॥ 14-73-20 (94517)
સ હયઃ પૃથિવીં રાજન્પ્રદક્ષિણમવર્તત।
સસારેત્તરતઃ પૂર્વં તન્નિબોધ મહીપતે॥ 14-73-21 (94518)
અવમૃદ્રન્સ રાષ્ટ્રાણિ પાર્થિવાનાં હયોત્તમઃ।
શનૈસ્તદા પરિયયૌ શ્વેતાશ્વશ્ચ મહારથઃ॥ 14-73-22 (94519)
તત્ર સઙ્ગણના નાસ્તિ રાજ્ઞામયુતશસ્તદા।
યેઽયુધ્યન્ત મહારાજ ક્ષત્રિયા હતબાન્ધવાઃ॥ 14-73-23 (94520)
કિરાતા યવના રાજન્બહવોઽસિધનુર્ધરાઃ।
મ્લેચ્છાશ્ચાન્યે બહુવિધાઃ પૂર્વં યે નિકૃતા રણે॥ 14-73-24 (94521)
આર્યાશ્ચ પૃથિવીપાલાઃ પ્રહૃષ્ટનરવાહનાઃ।
સમીયુઃ પાણ્ડુપુત્રેણ બહવો યુદ્ધદુર્મદાઃ॥ 14-73-25 (94522)
એવં વૃત્તાનિ યુદ્ધાનિ તત્રતત્ર મહીપતે।
અર્જુનસ્ય મહીપાલૈર્નાનાદેશસમાગતૈઃ॥ 14-73-26 (94523)
યાન્યત્ર હયતો રાજન્પ્રવૃત્તાનિ મહાન્તિ ચ।
તાનિ યુદ્ધાનિ વક્ષ્યામિ કૌન્તેયસ્ય તવાનઘ॥ ॥ 14-73-27 (94524)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 73 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-73-9 આકુમારં તદા રાજન્ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-73-17 શિષ્યઃ સોમશ્રવાઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 074
॥ શ્રીઃ ॥
14.74. અધ્યાયઃ 074
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન ત્રૈગર્તાનાં પરાજયઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ત્રિગર્તૈરભવદ્યુદ્ધં કૃતવૈરૈઃ કિરીટિનઃ।
મહારથસમાજ્ઞાતૈર્હતાનાં પુત્રનપ્તૃભિઃ॥ 14-74-1 (94525)
તે સમાજ્ઞાય સમ્પ્રાપ્તં યજ્ઞિયં તુરગોત્તમ*****
વિષયાન્તં તતો વીરા દંશિતાઃ પર્યવારયન્॥ 14-74-2 (94526)
રથિનો બદ્ધતૂણીરાઃ સદશ્વૈઃ સમલઙ્કૃતૈઃ।
પરિવાર્ય હયં રાજન્ગ્રહીતું સમ્પ્રચક્રમુઃ॥ 14-74-3 (94527)
તતઃ કિરીટી સઞ્ચિન્ત્ય તેષાં તત્ર ચિકીર્ષિતમ્।
વારયામાસ તાન્વીરાન્સાન્ત્વપૂર્વમરિંદમઃ॥ 14-74-4 (94528)
તદનાદૃત્ય તે સર્વે શરૈરભ્યહનંસ્તદા।
તમોરજોભ્યાં સંછન્નાંસ્તાન્કિરીટી ન્યવારયત્॥ 14-74-5 (94529)
તાનવ્રવીત્તતો જિષ્ણુઃ પ્રહસન્નિવ ભારત।
નિવર્તધ્વમધર્મજ્ઞાઃ શ્રેયો જીવિતમેવ ચ॥ 14-74-6 (94530)
સ હિ વીરઃ પ્રયાસ્યન્વૈ ધર્મરાજેન વારિતઃ।
હતબાન્ધવા ન તે પાર્ત હન્તવ્યાઃ પાર્થિવા ઇતિ॥ 14-74-7 (94531)
સ તદા તદ્વચઃ શ્રુત્વા ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ।
તાન્નિવર્તધ્વમિત્યાહ ન ન્યવર્તન્તિ ચાપિ તે॥ 14-74-8 (94532)
તતસ્ત્રિગર્તરાજાનં સૂર્યવર્માણમાહવે।
વિનદ્ય શરજાલેનિ પ્રજહાસ ધનંજયઃ॥ 14-74-9 (94533)
તતસ્તે રથઘોપેણ રથનેમિસ્વનેન ચ।
પૂરયન્તો દિશઃ સર્વા ધનંજયમુપાદ્રવન્॥ 14-74-10 (94534)
સૂર્યવર્મા તતઃ પાર્તે શરાણાં નતપર્વણામ્।
શતાન્યમુઞ્ચદ્રાજેન્દ્ર લઘ્વસ્ત્રમભિદર્શયન્॥ 14-74-11 (94535)
તથૈવાન્યે મહેષ્વાસા યે ચ તસ્યાનુયાયિનઃ।
મુમુચુઃ શરવર્ષાણિ ધનંજયવધૈષિણઃ॥ 14-74-12 (94536)
સ તાઞ્જ્યામુખનિર્મુક્તૈર્બહુભિઃ સુબહૂઞ્શરાન્।
ચિચ્છેદ પાણ્ડવો રાજંસ્તે ભૂમૌ ન્યપતંસ્તદા॥ 14-74-13 (94537)
કેતુવર્મા તુ તેજસ્વી તસ્યૈવાવરજો યુવા।
યુયુધે ભ્રાતુરર્થાય પાણ્ડવેન યશસ્વિના॥ 14-74-14 (94538)
તમાપતન્તં સમ્પ્રેક્ષ્ય કેતુવર્માણમાહવે।
અભ્યઘ્નન્નિશિતૈર્બાણૈર્બીભત્સુઃ પરવીરહા॥ 14-74-15 (94539)
કેતુવર્મણ્યભિહતે ધૃતવર્મા મહારથઃ।
રથેનાશુ સમુત્પત્ય શરૈર્જિષ્ણુમવાકિરત્॥ 14-74-16 (94540)
તસ્ય તાં શીઘ્રતામીક્ષ્ય તુતોષાતીવ વીર્યવાન્।
ગુડાકેશો મહાદેજા બાલસ્ય ધૃતવર્મણઃ॥ 14-74-17 (94541)
ન સંદધાનં દદૃશે નાદદાનં ચ તં તદા।
કિરન્તમેવં સ શરાન્દદૃશે પાકશાસનિઃ॥ 14-74-18 (94542)
સ તુ તં પૂજયામાસ ધૃતવર્માણમાહવે।
મનસા તુ મુહૂર્તં વૈ રણે સમભિહર્ષયન્॥ 14-74-19 (94543)
`ન વિવ્યાધ રણે ક્રુદ્ધઃ કુન્તીપુત્રો હસન્નિવ।
સૌભદ્રસ્યેવ તત્કર્મ દૃષ્ટ્વા બાલસ્ય વિસ્મિતઃ॥ 14-74-20 (94544)
તં પન્નગમિવ ક્રુદ્ધં કુરુવીરઃ સ્મયન્નિવ।
પ્રીતિપૂર્વં મહાબાહુઃ પ્રાણૈર્ન વ્યપરોપયત્॥ 14-74-21 (94545)
સ તથા રક્ષ્યમાણો વૈ પાર્થેનામિતતેજસા।
ધૃતવર્મા શરં દીપ્તં મુમોચ વિજયે તદા॥ 14-74-22 (94546)
સ તેન વિજયસ્તૂર્ણમાસીદ્વિદ્ધઃ કરે ભૃશમ્।
મુમોચ ગાણ્ડિવં મોહાત્તત્પપાતાથ ભૂતલે॥ 14-74-23 (94547)
ધનુષઃ પતતસ્તસ્ય સવ્યસાચિકરાદ્વિભો।
બભૂવ સદૃશં રૂપં શક્રચાપસ્ય ભારત॥ 14-74-24 (94548)
તસ્મિન્નિપતિતે દિવ્યે મહાધનુષિ પાર્થિવઃ।
ચકાર સસ્વનં હાસં ધૃતવર્મા મહાહવે॥ 14-74-25 (94549)
તતો રોષાર્દિતો જિષ્ણુઃ પ્રમૃજ્ય રુધિરં કરાત્।
ધનુરાદત્ત તદ્દિવ્યં શરવર્ષૈર્વવર્ષ ચ॥ 14-74-26 (94550)
તતો હલહલાશબ્દો દિવસ્પૃગભવત્તદા।
નાનાવિધાનાં ભૂતાનાં તત્કર્માણિ પ્રશંસતામ્॥ 14-74-27 (94551)
તતઃ સમ્પ્રેક્ષ્ય સંક્રુદ્ધં કાલાન્તકયમોપમમ્।
જિષ્ણું ત્રૈગર્તકા યોધાઃ પરીતાઃ પર્યવારયન્॥ 14-74-28 (94552)
અભિસૃત્ય પરીપ્સાર્થં તતસ્તે ધૃતવર્મણઃ।
પરિવવ્રુર્ગુડાકેશં તત્રાક્રુદ્ધ્યદ્ધનંજયઃ॥ 14-74-29 (94553)
તતો યોધાઞ્જઘાનાશુ તેષાં સ દશ ચાષ્ટ ચ।
મહેન્દ્રવજ્રપ્રતિમૈરાયસૈર્બહુભિઃ શરૈઃ॥ 14-74-30 (94554)
તાન્સમ્પ્રભગ્નાન્સમ્પ્રેક્ષ્ય ત્વરમાણો ધનંજયઃ।
શરૈરાશીવિષાકારૈર્જઘાન સ્વનવદ્ધસન્॥ 14-74-31 (94555)
તે ભગ્નમનસઃ સર્વે ત્રૈગર્તકમહારથાઃ।
દિશોઽભિદુદ્રુવૂ રાજન્ધનંજયશરાર્દિતાઃ॥ 14-74-32 (94556)
`હતાવશિષ્ટા હિ પરાઃ પાર્થં દૃષ્ટપરાક્રમાઃ।'
તમૂચુઃ પુરુષવ્યાઘ્રં સંશપ્તકનિષૂદનમ્॥ 14-74-33 (94557)
તવાસ્મ કિંકરાઃ સર્વે સર્વે વૈ વશગાસ્તવ।
આજ્ઞાપયસ્વઃ નઃ પાર્થ પ્રહ્વાન્પ્રેષ્યાનવસ્થિતાન્।
કરિષ્યામઃ પ્રિયં સર્વં તવ કૌરવનન્દન॥ 14-74-34 (94558)
એતદાજ્ઞાય વચનં સર્વાંસ્તાનબ્રવીત્તદા।
જીવિતં રક્ષત નૃપાઃ શાસનં પ્રતિગૃહ્યતામ્॥ ॥ 14-74-35 (94559)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચતુઃસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 74 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 075
॥ શ્રીઃ ॥
14.75. અધ્યાયઃ 075
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન પ્રાગ્જ્યોતિષપુરમેત્યાશ્વરક્ષણાય ભગદત્તસુતેન યજ્ઞદત્તેન સહાયોધનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
પ્રાગ્જ્યોતિષમથાભ્યેત્ય વ્યચરત્સ હયોત્તમઃ।
ભગદત્તાત્મજસ્તત્ર નિર્યયૌ રણકર્કશઃ॥ 14-75-1 (94560)
સહયં પાણ્ડુપુત્રં તુ વિષયાન્તમુપાગતમ્।
યુયુધે ભરતશ્રેષ્ઠ યજ્ઞદત્તો મહીપતિઃ॥ 14-75-2 (94561)
સોભિનિર્યાય નગરાદ્ભગદત્તસુતો નૃપઃ।
અશ્વમાયાન્તમુન્મથ્ય નગરાભિમુખો યયૌ॥ 14-75-3 (94562)
તમાલક્ષ્ય મહાબાહુઃ કુરૂણામૃષભસ્તદા।
ગાણ્ડીવં વિક્ષિપંસ્તૂર્ણં સહસા સમુપાદ્રવત્॥ 14-75-4 (94563)
તતો ગાણ્ડીવનિર્મુક્તૈરિષુભિર્મોહિતો નૃપઃ।
હયમુત્સૃજ્ય તં વીરસ્તતઃ પાર્થમુપાદ્રવત્॥ 14-75-5 (94564)
પુનઃ પ્રવિશ્ય નગરં દંશિતઃ સ નૃપોત્તમઃ।
આરુહ્ય નાગપ્રવરં નિર્યયૌ યુદ્ધકાઙ્ક્ષયા॥ 14-75-6 (94565)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ।
દોધૂયતા ચામરેણ શ્વેતેન ચ મહારથઃ॥ 14-75-7 (94566)
તતઃ પાર્થં સમાસાદ્ય પાણ્ડવાનાં મહારથમ્।
આહ્વયામાસ બીભત્સું બાલ્યાન્મોહાચ્ચ સંયુગે॥ 14-75-8 (94567)
સ વારણં નગપ્રખ્યં પ્રભિન્નકરટામુખમ્।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધઃ શ્વેતાશ્વં પ્રતિ પાર્થિવઃ॥ 14-75-9 (94568)
વિક્ષરન્તં મહામેઘં પરવારણવારણમ્।
શસ્ત્રવત્કલ્પિતં સઙ્ખ્યે વિવશં યુદ્ધદુર્મદમ્॥ 14-75-10 (94569)
પ્રચોદ્યમાનઃ સ ગજસ્તેન રાજ્ઞા મહાબલઃ।
તદાઽઙ્કશેન વિબભાવુત્પતિષ્યન્નિવામ્બરમ્॥ 14-75-11 (94570)
તમાપતન્તં સમ્પ્રેક્ષ્ય ક્રુદ્ધો રાજન્ધનંજયઃ।
ભૂમિષ્ઠો વારણગતં યોધયામાસ ભારત॥ 14-75-12 (94571)
યજ્ઞદત્તસ્તતઃ ક્રુદ્ધો મુમોચાશુ ધનંજયે।
તોમરાનગ્નિસઙ્કાશાઞ્શલભાનિવ વેગિતાન્॥ 14-75-13 (94572)
અર્જુનસ્તાનસમ્પ્રાપ્તાન્ગાણ્ડીવપ્રભવૈઃ શરૈઃ।
દ્વિધા ત્રિધા ચ ચિચ્છેદ ખગમાન્ખગમૈસ્તદા॥ 14-75-14 (94573)
સ તાન્દૃષ્ટ્વા તથા છિન્નાંસ્તોમરાન્ભગદત્તજઃ।
ઇષૂનસક્તાંસ્ત્વરિતઃ પ્રાહિણોત્પાણ્ડવં પ્રતિ॥ 14-75-15 (94574)
તતોઽર્જુનસ્તૂર્ણતરં રુક્મપુઙ્ખાનજિહ્મગાન્।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધો ભગદત્તાત્મજં પ્રતિ॥ 14-75-16 (94575)
સ તૈર્વિદ્ધો મહાતેજા યજ્ઞદત્તો મહામૃધે।
ભૃશાહતઃ પપાતોર્વ્યાં ન ત્વેનમજહાત્સ્મૃતિઃ॥ 14-75-17 (94576)
તતઃ સ પુનરારુહ્ય વારણપ્રવરં રણે।
અવ્યગ્રઃ પ્રેષયામાસ જયાર્થી વિજયં પ્રતિ॥ 14-75-18 (94577)
તસ્મૈ બાણાંસ્તતો જિષ્ણુર્નિર્મુક્તાશીવિષોપમાન્।
પ્રેષયામાસ સંક્રુદ્ધો જ્વલિતજ્વલનોપમાન્॥ 14-75-19 (94578)
સ તૈર્વિદ્ધો મહાનાગો વિસ્રવન્રુધિરં બભૌ।
હિમવાનિવ શૈલેન્દ્રો બહુપ્રસ્રવણસ્તદા॥ ॥ 14-75-20 (94579)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 75 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-75-2 વજ્રદત્તો મહીપતિરિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-75-20 ગૈરિકાક્તમિવામ્ભોદ્રિર્બહુપ્રસ્રવણં તદા ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 076
॥ શ્રીઃ ॥
14.76. અધ્યાયઃ 076
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન ભગદત્તાત્મજપરાજયઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
એવં ત્રિરાત્રમભવત્તદ્યુદ્ધં ભરતર્ષભ।
અર્જુનસ્ય નરેન્દ્રેણ વૃત્રેણેવ શતક્રતોઃ॥ 14-76-1 (94580)
તતશ્ચતુર્થે દિવસે યજ્ઞદત્તો મહાબલઃ।
જહાસ સસ્વનં હાસં વાક્યં ચેદમતાબ્રવીત્॥ 14-76-2 (94581)
અર્જુનાર્જુન તિષ્ઠસ્વ ન મે જીવન્વિમોક્ષ્યસે।
ત્વાં નિહત્ય કરિષ્યામિ પિતુસ્તોયં યથાવિધિ॥ 14-76-3 (94582)
ત્વયા વૃદ્ધો મમ પિતા ભગદત્તઃ પિતુઃ સખા।
હતો વૃદ્ધોઽપિ બાધિત્વા શિશું મામદ્ય યોધય॥ 14-76-4 (94583)
ઇત્યેવમુક્ત્વા સંક્રુદ્ધો યજ્ઞદત્તો નરાધિપઃ।
પ્રેષયામાસ કૌરવ્ય વારણં પાણ્ડવં પ્રતિ॥ 14-76-5 (94584)
સમ્પ્રેષ્યમાણો નાગેન્દ્રો યજ્ઞદત્તેન ધીમતા।
ઉત્પતિષ્યન્નિવાકાશમભિદુદ્રાવ પાણ્ડવમ્॥ 14-76-6 (94585)
અગ્રહસ્તસુમુક્તેન શીકરેણ સ નાગરાટ્।
સમૌક્ષતિ ગુડાકેશં શૈલં નીલ ઇવામ્બુદઃ॥ 14-76-7 (94586)
સ તેન પ્રેષિતો રાજ્ઞા મેઘવદ્વિનદન્મુહુઃ।
મુખાડમ્બરસંહ્રાદૈરભ્યદ્રવત ફલ્ગુનમ્॥ 14-76-8 (94587)
સ નૃત્યન્નિવ નાગેન્દ્રો યજ્ઞદત્તપ્રચોદિતઃ।
આસસાદ દ્રુતં રાજન્કૌરવાણાં મહારથમ્॥ 14-76-9 (94588)
તમાયાન્તમથાલક્ષ્ય યજ્ઞદત્તસ્ય વારણમ્।
ગાણ્ડીવમાશ્રિત્ય બલી ન વ્યકમ્પત શત્રુહા॥ 14-76-10 (94589)
ચુક્રોધ બલવચ્ચાપિ પાણ્ડવસ્તસ્ય ભૂપતેઃ।
કાર્યવિઘ્નમનુસ્મૃત્યિ પૂર્વવૈરં ચ ભારત॥ 14-76-11 (94590)
તતસ્તં વારણં ક્રુદ્ધઃ શરજાલેન પાણ્ડવઃ।
નિવારયામાસ તદા વેલેવ મકરાલયમ્॥ 14-76-12 (94591)
સ નાગપ્રવરઃ શ્રીમાનર્જુનેન નિવારિતઃ।
તસ્થૌ શરૈર્વિનુન્નાઙ્ગઃ શ્વાવિચ્છલલિતો યથા॥ 14-76-13 (94592)
નિવારિતં ગજં દૃષ્ટ્વા ભગદત્તસુતો નૃપઃ।
ઉત્સસર્જ શિતાન્બાણાનર્જુને ક્રોધમૂર્છિતઃ॥ 14-76-14 (94593)
અર્જુનસ્તુ મહાબાહુઃ શરૈરરિનિઘાતિભિઃ।
વારયામાસ તાન્બાણાંસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્॥ 14-76-15 (94594)
તતઃ પુનરભિક્રુદ્ધો રાજા પ્રાગ્જ્યોતિષાધિપઃ।
પ્રેષયામાસ નાગેન્દ્રં બલવત્પર્વતોપમમ્॥ 14-76-16 (94595)
તમાપતન્તં સમ્પ્રેક્ષ્ય બલવાન્પાકશાસનિઃ।
નારાચમગ્નિસઙ્કાશં પ્રાહિણોદ્વારણં પ્રતિ॥ 14-76-17 (94596)
સ તેન વારણો રાજન્મર્મસ્વભિહતો ભૃશમ્।
પપાત સહસા ભૂમૌ વજ્રરુગ્ણ ઇવાચલઃ॥ 14-76-18 (94597)
સ પતઞ્શુશુભે નાગો ધનંજયશરાહતઃ।
વિશન્નિવ મહાશૈલો મહીં વજ્રપ્રપીડિતઃ॥ 14-76-19 (94598)
તસ્મિન્નિપતિતે નાગે યજ્ઞદત્તસ્ય પાણ્ડવઃ।
તં ન ભેતવ્યમિત્યાહ તતો ભૂમિગતં નૃપમ્॥ 14-76-20 (94599)
અબ્રવીદ્ધિ મહાતેજાઃ પ્રસ્થિતં માં યુધિષ્ઠિરઃ।
રાજાનસ્તે ન હન્તવ્યા ધનંજય કથઞ્ચન॥ 14-76-21 (94600)
સર્વમેતન્નરવ્યાઘ્ર ભવત્યેતાવતા કૃતમ્।
યોધાશ્ચાપિ ન હન્તવ્યા ધનંજય રણે ત્વયા॥ 14-76-22 (94601)
વક્તવ્યાશ્ચાપિ રાજાનઃ સર્વે સહ સુહૃજ્જનૈઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્યાશ્વમેધો ભવદ્ભિરનુભૂયતામ્॥ 14-76-23 (94602)
ઇતિ ભ્રાતૃવચઃ શ્રુત્વા ન હન્મિ ત્વાં નરાધિપ।
ઉત્તિષ્ઠ ન ભયં તેઽસ્તિ સ્વસ્તિમાન્ગચ્છ પાર્થિવ॥ 14-76-24 (94603)
આગચ્છેથા મહારાજ પરાં ચૈત્રીમુપસ્થિતામ્।
તદાઽશ્વમેધો ભવિતા ધર્મિરાજસ્ય ધીમતઃ॥ 14-76-25 (94604)
એવમુક્તઃ સ રાજા તુ ભગદત્તાત્મજસ્તદા।
તથેત્વેવાબ્રવીદ્વાક્યં પાણ્ડવેનાભિનિર્જિતઃ॥ ॥ 14-76-26 (94605)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષટ્સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 76 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-76-13 શલલિતઃ શલાકાપ્રોતઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 077
॥ શ્રીઃ ॥
14.77. અધ્યાયઃ 077
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અશ્વાનુસરણવશાસ્સિન્ધુદેશં ગતેનાર્જુનેન સૈન્ધવૈઃસહ મહાઽઽયોધનમ્॥ 1 ॥ બાણગણાવકીર્ણસ્યાર્જુનસ્ય કરાદ્ગાણ્ડીવસ્યા ધઃપતને દેવર્ષ્યાદિભિર્જપાદિના તસ્ય તેજોદીપનમ્॥ 2 ॥ તતઃ પુનરર્જુનેન તૈઃ સ***યોધનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
`જિત્વા પ્રસાદ્ય રાજાનં ભગદત્તસુતં તદા।
વિસૃજ્ય યાતે તુરગે સૈન્ધવાન્પ્રતિ ભારત॥' 14-77-1 (94606)
સૈન્ધવૈરભવગદ્યુદ્ધં તતસ્તસ્ય કિરીટિનઃ।
હતશેષૈર્મહારાજ હતાનાં ચ સુતૈરપિ॥ 14-77-2 (94607)
તેઽવતીર્ણમુપશ્રુત્ય વિષયં શ્વેતવાહનમ્।
પ્રત્યુદ્યયુરમૃષ્યન્તે રાજાનઃ પાણ્ડવર્ષભમ્॥ 14-77-3 (94608)
અશ્વં ચ તં પરામૃશ્ય વિષયાન્તે વિષોપમાત્।
ન ભયં ચક્રિરે પાર્થાદ્ભીમસેનાદનન્તરાત્॥ 14-77-4 (94609)
તેઽવિદૂરાદ્ધનુષ્પાણિં યજ્ઞિયસ્ય હયસ્ય ચ।
બીભત્સું પ્રત્યપદ્યન્ત્ પદાતિનમવસ્થિતમ્॥ 14-77-5 (94610)
તતસ્તે તં મહાવીર્યા રાજાનઃ પર્યવારયન્।
જિગીષન્તો નરવ્યાઘ્રં પૂર્વં વિનિકૃતા યુધિ॥ 14-77-6 (94611)
તે નામાન્યપિ ગોત્રાણિ કર્મણિ વિવિધાનિ ચ।
કીર્તયન્તસ્તદા પાર્થં શરવર્ષૈરવાકિરન્॥ 14-77-7 (94612)
તે કિરન્તઃ શરવ્રાતાન્વારણપ્રતિવારણાન્।
રણે જયમભીપ્સન્તઃ કૌન્તેયં પર્યવારયન્॥ 14-77-8 (94613)
તે સમીક્ષ્ય ચ તં કૃષ્ણમુગ્રકર્માણમાહવે।
સર્વે યુયુધિરે વીરા રથસ્થાસ્તં પદાતિનમ્॥ 14-77-9 (94614)
તે તમાજઘ્નિરે વીરં નિવાતકવચાન્તકમ્।
સંશપ્તકનિહન્તારં હન્તારં સૈન્ધવસ્ય ચ॥ 14-77-10 (94615)
તતો રથસહસ્રેણ ગજાનામયુતેન ચ।
***ષ્ઠકીકૃત્ય બીભત્સું પ્રહૃષ્ટમનસોઽભવન્॥ 14-77-11 (94616)
** સ્મરન્તો વધં વીરાઃ સિન્ધુરાજસ્ય ચાહવે।
જયદ્રથસ્ય કૌરવ્ય સમરે સવ્યસાચિના॥ 14-77-12 (94617)
તતઃ પર્જન્યવત્સર્વે શરવૃષ્ટીરવાસૃજન્।
તૈઃ કીર્ણઃ શુશુભે પાર્થો રવિર્મેઘાન્તરે યથા॥ 14-77-13 (94618)
સ શરૈઃ સમવચ્છન્નશ્ચકાશે પાણ્ડવર્ષભઃ।
પઞ્ચરાન્તરસઞ્ચારી શકુન્ત ઇવ ભારત॥ 14-77-14 (94619)
તતો હાહાકૃતં સર્વં કૌન્તેય શરપીડિતે।
ત્રૈલોક્યમભવદ્રાજન્રવિરાસીદ્રજોરુણઃ॥ 14-77-15 (94620)
તતો વવૌ મહારાજ મારુતો રોમહર્ષણઃ।
રાહુરગ્રસદાદિત્યં પર્વણીવ વિશામ્પતે॥ 14-77-16 (94621)
ઉલ્કાશ્ચ જઘ્નિરે સૂર્યં વિકીર્યન્ત્યઃ સમન્તતઃ।
વેપથુશ્ચાભવદ્રાજન્કૈલાસસ્ય મહાગિરેઃ॥ 14-77-17 (94622)
મુમુચુઃ શ્વાસમત્યુષ્ણં દુઃખશોકસમન્વિતાઃ।
સપ્તર્ષયો જાતભયાસ્તથા દેવર્ષયોપિ ચ॥ 14-77-18 (94623)
શશં ચાશુ વિનિર્ભિદ્ય મણ્ડલં શશિનોઽપતન્।
વિપરીતા દિશશ્ચાપિ સર્વા ધૂમાકુલાસ્તથા॥ 14-77-19 (94624)
રાસભારુણસઙ્કાશા ધનુષ્મન્તઃ સવિદ્યુતઃ।
આવૃત્ય ગગનં મેઘા મુમુચુર્માંસશોણિતમ્॥ 14-77-20 (94625)
એવમાસીત્તદા વીરે શરવર્ષેણ સંવૃતે।
ફલ્ગુને ભરતશ્રેષ્ઠ તદદ્ભુતમિવાભવત્॥ 14-77-21 (94626)
તસ્ય તેનાવકીર્ણસ્ય શરજાલેન સર્વતઃ।
મોહાત્પપાત ગાણ્ડીવમાવાપશ્ચ કરાદપિ॥ 14-77-22 (94627)
તસ્મિન્મોહમનુપ્રાપ્તે શરજાલં મહત્તદા।
સૈન્ધવા મુમુચુસ્તૂર્ણં ગતસત્વે મહારથે॥ 14-77-23 (94628)
તતો મોહં સમાપન્નં જ્ઞાત્વા પાર્થં દ્વિવૌકસઃ।
સર્વે વિત્રસ્તમનસસ્તસ્ય શાન્તિકૃતોઽભવન્॥ 14-77-24 (94629)
તતો દેવર્ષયઃ સર્વે તથા સપ્તર્ષયોપિ ચ।
બ્રહ્મર્ષચસ્ચ વિજયં જેપુઃ પાર્થસ્ય ધીમતઃ॥ 14-77-25 (94630)
તતઃ પ્રદીપિતે દેવૈઃ પાર્થતેજસિ પાર્થિવ।
તસ્થાવચલવદ્ધીમાન્સઙ્ગ્રામે પરમાસ્ત્રવિત્॥ 14-77-26 (94631)
વિચકર્ષ ધનુર્દિવ્યં તતઃ કૌરવનન્દનઃ।
યન્ત્રસ્યેવેહ શબ્દોઽભૂન્મહાંસ્તસ્ય પુનઃ પુનઃ॥ 14-77-27 (94632)
તતઃ સ શરવર્ષાણિ પ્રત્યમિત્રાન્પ્રતિ પ્રભુઃ।
વવર્ષ ધનુષા પાર્થો વર્ષાણીવ પુરંદરઃ॥ 14-77-28 (94633)
તતસ્તે સૈન્ધવા યોધાઃ સર્વ એવ સરાજકાઃ।
નાદૃશ્યન્ત શરૈઃ કીર્ણાઃ શલભૈરિવ પાદપાઃ॥ 14-77-29 (94634)
તસ્ય શબ્દેન વિત્રેસુર્ભયાર્તાશ્ચ વિદુદ્રુવુઃ।
મુમુચુસ્ચાશ્રુ શોકાર્તાઃ શુશુચુશ્ચાપિ સૈન્ધવાઃ॥ 14-77-30 (94635)
તાંસ્તુ સર્વાન્નરવ્યાઘ્રઃ સૈન્ધવાન્વ્યચરદ્બલી।
અલાતચક્રવદ્રાજઞ્શરજાલૈઃ સમાર્પયત્॥ 14-77-31 (94636)
તદિન્દ્રજાલપ્રતિમં બાણજાલમમિત્રહા।
વિસૃજ્ય દિક્ષુ સર્વાસુ મહેન્દ્રિ ઇવ વજ્રભૃત્॥ 14-77-32 (94637)
મેઘજાલનિભં સૈન્યં વિદાર્ય શરવૃષ્ટિભિઃ।
વિબભૌ કૌરવશ્રેષ્ઠઃ શરદીવ દિવાકરઃ॥ ॥ 14-77-33 (94638)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 77 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-77-19 ઉત્કાઃ શશં ચન્દ્રસ્થં વિનિર્ભિદ્ય શશિનો મણ્ડલં પ્રતિ અપતન્નિતિ અનુવૃત્ત્યા સમ્બન્ધઃ॥ 7-77-20 રાસભારુણે વર્ણવિશેષઃ॥ 7-77-22 આવાપો હસ્તાવાપઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 078
॥ શ્રીઃ ॥
14.78. અધ્યાયઃ 078
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનસમાગમનશ્રવણમાત્રેણ જયદ્રથસુતે મૃતે દુશ્શલયા તત્સુતમાનીયાર્જુનંપ્રત્યભિયાનમ્॥ 1 ॥ તતોઽર્જુનેન દુશ્શલાપ્રાર્થનયા તસ્યાં બહુમાનેન ચ યુદ્ધાદુપરમઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો ગાણ્ડીવભૃચ્છૂરો યુદ્ધાય સમુપસ્થિતઃ।
વિબભૌ યુધિ દુર્ધર્ષો હિમવાનચલો યથા॥ 14-78-1 (94639)
તતસ્તે સૈન્ધવા યોધાઃ પુનરેવ વ્યવસ્થિતાઃ।
વ્યમુઞ્ચન્ત સુસંરબ્ધાઃ શરવર્ષાણિ ભારત॥ 14-78-2 (94640)
તાન્પ્રહસ્ય મહાબાહુઃ પુનરેવ વ્યવસ્થિતાન્।
તતઃ પ્રોવાચ કૌન્તેયો મુમૂર્ષઞ્શ્લક્ષ્ણયા ગિરા॥ 14-78-3 (94641)
યુધ્યધ્વં પરયા શક્ત્યા યતધ્વં વિજયે મમ।
કુરુધ્વં સર્વકાર્યાણિ મહદ્વો ભયમાગતમ્॥ 14-78-4 (94642)
એષ યોત્સ્યામિ સર્વાંસ્તુ નિવાર્ય શરવાગુરામ્।
તિષ્ઠધ્વં યુદ્ધમનસો દર્પં શમયિતાસ્મિ વઃ॥ 14-78-5 (94643)
એતાવદુક્ત્વા કૌરવ્યો રોષાદ્ગાણ્ડીવભૃત્તદા।
તતોઽથ વચનં સ્મૃત્વા ભ્રાતુર્જ્યેષ્ઠસ્ય ભારત॥ 14-78-6 (94644)
ન હન્તવ્યા રણે તાત ક્ષત્રિયા વિજિગીષવઃ।
જેતવ્યાશ્ચેતિ યત્પ્રોક્તં ધર્મરાજ્ઞા મહાત્મના।
ચિન્તયામાસ સ તદા ફલ્ગુનઃ પુરુષર્ષભઃ॥ 14-78-7 (94645)
ઇત્યુક્તોઽહં નરેન્દ્રેણ ન હન્તવ્યા નૃપા ઇતિ।
કથિતં ન મૃષેદં સ્યાદ્ધર્મરાજવચઃ શુભમ્॥ 14-78-8 (94646)
ન હન્યેરંશ્ચ રાજાનો રાજ્ઞશ્ચાજ્ઞા કૃતા ભવેત્।
ઇતિ સઞ્ચિન્ત્ય સ તદા ફલ્ગુનઃ પુરુષર્ષભઃ॥ 14-78-9 (94647)
પ્રોવાચ વાક્યં ધર્મજ્ઞઃ સૈન્ધવાન્યુદ્ધદુર્મદાન્।
બાલાંસ્ત્રિયો વા યુષ્માકં ન હનિષ્યે વ્યવસ્થિતાન્॥ 14-78-10 (94648)
યશ્ચ વક્ષ્યતિ સઙ્ગ્રામે તવાસ્મીતિ પરાજિતઃ।
એતચ્છ્રુત્વા વચો મહ્યં કુરુધ્વં હિતમાત્મનઃ॥ 14-78-11 (94649)
તતોઽન્યથા કૃચ્છ્રગતા ભવિષ્યથ મયાઽર્દિતાઃ।
એવમુક્ત્વા તુ તાન્વીરાન્યુયુધે કુરુપુઙ્ગવઃ॥ 14-78-12 (94650)
અત્વરાવાનસમ્ભ્રાન્તઃ સંક્રુદ્ધૈર્વિજિગીષુભિઃ।
શતં શતસહસ્રાણિ શરાણાં નતપર્વણામ્॥ 14-78-13 (94651)
મુમુચુઃ સૈન્ધવા રાજંસ્તદા ગાણ્ડીવધન્વનિ।
શરાનાપતતઃ ક્રૂરાનાશીવિષવિષોપમાન્।
ચિચ્છેદ નિશિતૈર્બાણૈરન્તરા સ ધનંજયઃ॥ 14-78-14 (94652)
છિત્ત્વા તુ તાનાશુ ચૈવ કઙ્કપત્રાઞ્શિલાશિતાન્।
એકૈકમેષાં સમરે બિભેદ નિશિતૈઃ શરૈઃ॥ 14-78-15 (94653)
તતઃ પ્રાસ્રાંશ્ચ શક્તીસ્ચ પુનરેવ ધનંજયે।
જયદ્રથં હતં સ્મૃત્વા ચિક્ષિપુઃ સૈન્ધવા નૃપાઃ॥ 14-78-16 (94654)
તેષાં કિરીટી સઙ્કલ્પં મોઘં ચક્રે મહાબલઃ।
સર્વાંસ્તાનન્તરા ચ્છિત્ત્વા તદા ચુક્રોશ પાણ્ડવઃ।
તથૈવાપતતાં તેષાં યોધાનાં જયગૃદ્ધિનામ્। 14-78-17 (94655)
તથૈવાપતતાં તેષાં યોધાનાં યજગૃદ્ધિનામ્।
શિરાંસિ પાતયામાસ ભલ્લૈઃ સન્નતપર્વભિઃ॥ 14-78-18 (94656)
તેષાં પ્રદ્રવતાં ચાપિ પુનરેવાભિધાવતામ્।
નિવર્તતાં ચ શબ્દોઽભૂત્પૂર્ણસ્યેવ મહોદધેઃ॥ 14-78-19 (94657)
તે વધ્યમાનાસ્તુ તદા પાર્થેનામિતતેજસા।
યથાપ્રાણં યથોત્સાહં યોધયામાસુરર્જુનમ્॥ 14-78-20 (94658)
તતસ્તે ફલ્ગુનેનાજૌ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ।
કૃતા વિસંજ્ઞા ભૂયિષ્ઠા ક્લાન્તવાહનસૈનિકાઃ॥ 14-78-21 (94659)
તાંસ્તુ સર્વાન્પરિગ્લાનાન્વિદિત્વા ધૃતરાષ્ટ્રજા।
દુઃશલા બાલમાદાય નપ્તારં પ્રયયૌ તદા॥ 14-78-22 (94660)
સુરથસ્ય સુતં વીરં રથેનાથાગમત્તદા।
શાન્ત્યર્થં સર્વયોધાનામભ્યગચ્છત પાણ્ડવમ્॥ 14-78-23 (94661)
સા ધનંજયમાસાદ્ય રુરોદાર્તસ્વરં તદા।
ધનંજયોપિ તાં દૃષ્ટ્વા ધનુર્વિસસૃજે પ્રભુઃ॥ 14-78-24 (94662)
સમુત્સૃજ્ય ધનુઃ પાર્થો વિધિવદ્ભગિની તદા।
પ્રાહ કિં કરવાણીતિ સા ચ તં પ્રત્યુવાચ હ॥ 14-78-25 (94663)
એષ તે ભરતશ્રેષ્ઠ સ્વસ્ત્રીયસ્યાત્મજઃ શિશુઃ।
અભિવાદયતે પાર્થ તં પશ્ય પુરુષર્ષભ॥ 14-78-26 (94664)
ઇત્યુક્તસ્તસ્ય પિતરં સ પપ્રચ્છાર્જુનસ્તથા।
ક્વાસાવિતિ તતો રાજન્દુઃશલા વાક્યમબ્રવીત્॥ 14-78-27 (94665)
પિતૃશોકાભિસંતપ્તો વિષાદાર્તોઽસ્ય વૈ પિતા।
પઞ્ચત્વમગમદ્વીરો યથા તન્મે નિશામય॥ 14-78-28 (94666)
સ પૂર્વં પિતરં શ્રુત્વા હતં યુદ્ધે ત્વયાઽનઘ।
ત્વામાગતં ચ સંશ્રુત્ય યુદ્ધાય હયસારિણમ્।
પિતુશ્ચ મૃત્યુદુઃખાર્તોઽજહાત્પ્રાણાન્ધનંજય॥ 14-78-29 (94667)
પ્રાપ્તો બીભત્સુરિત્યેવ નામ શ્રુત્વૈવ તેઽનઘ।
વિષાદાર્તઃ પપાતોર્વ્યાં મમાર ચ મમાત્મજઃ॥ 14-78-30 (94668)
તં દૃષ્ટ્વા પતિતં તત્ર તતસ્તસ્યાત્મજં પ્રભો।
ગૃહીત્વા સમનુપ્રાપ્તા ત્વામદ્ય શરણૈપિણી॥ 14-78-31 (94669)
ઇત્યુક્ત્વાઽઽર્તસ્વરં સા તુ મુમોચ ધૃતરાષ્ટ્રજા।
દીના દીનં સ્થિતં પાર્થમબ્રવીચ્ચાપ્યધોમુખમ્॥ 14-78-32 (94670)
સ્વસારં સમવેક્ષસ્વ સ્વસ્રીયાત્મજમેવ ચ।
કર્તુમર્હસિ ધર્મજ્ઞ દયાં કુરુકુલોદ્વહ।
વિસ્મૃત્ય કુરુરાજાનં તં ચ મન્દં જયદ્રથમ્॥ 14-78-33 (94671)
અભિમન્યોર્યથા જાતઃ પરિક્ષિત્પરવીરહા।
તથાઽયં સુરથાજ્જાતો મમ પૌત્રો મહાભુજ॥ 14-78-34 (94672)
તમાદાય નરવ્યાઘ્ર સમ્પ્રપ્તાસ્મિ તવાન્તિકમ્।
શમાર્થં સર્વયોધાનાં શૃણુ ચેદં વચો મમ॥ 14-78-35 (94673)
આગતોઽયં મહાબાહો તસ્ય મન્દસ્ય પુત્રકઃ।
પ્રસાદમસ્ય બાલસ્ય તસ્માત્ત્વં કર્તુમર્હસિ॥ 14-78-36 (94674)
એષ પ્રસાદ્ય શિરસા પ્રશમાર્થમરિંદમ।
યાચતે ત્વાં મહાબાહો શમં ગચ્છ ધનંજય॥ 14-78-37 (94675)
બાલસ્ય હતબન્ધોશ્ચ પાર્થ કિઞ્ચિદજાનતઃ।
પ્રસાદં કુરુ ધર્મજ્ઞ મા મન્યુવશમન્વગાઃ॥ 14-78-38 (94676)
તમનાર્થં નૃશંસં ચ વિસ્મૃત્યાસ્ય પિતામહમ્।
આગસ્કારિણમત્યર્તં પ્રસાદં કર્તુમર્હસિ॥ 14-78-39 (94677)
એવં બ્રુવત્યાં કરુણં દુઃશલાયાં ધનંજયઃ।
સંસ્મૃત્ય દેવીં ગાન્ધારીં ધૃતરાષ્ટ્રં ચ પાર્થિવમ્।
ઉવાચ દુઃખશોકાર્તઃ ક્ષત્રધર્મં વ્યગર્હયત્॥ 14-78-40 (94678)
`ધિક્તં દુર્યોધનં ક્ષુદ્રં રાજ્યલુબ્ધં ચ માનિનમ્।'
યત્કૃતે બાન્ધવાઃ સર્વે મયા નીતા યમક્ષયમ્॥ 14-78-41 (94679)
ઇત્યુક્ત્વા બહુ સાન્ત્વાદિ પ્રસાદમકરોજ્જયઃ।
પરિષ્વજ્ય ચ તાં પ્રીતો વિસસર્જ ગૃહાન્પ્રતિ॥ 14-78-42 (94680)
દુઃશલા ચાપિ તાન્યોધાન્નિવાર્ય મહતો રણાત્।
સમ્પૂજ્ય પાર્થં પ્રયયૌ ગૃહાનેવ શુભાનના॥ 14-78-43 (94681)
એવં નિર્જિત્ય તાન્વીરાન્સૈન્ધવાન્સ ધનંજયઃ।
અન્વધાવત ધાવન્તં હયં કામવિચારિણમ્॥ 14-78-44 (94682)
તતો મૃગમિવાકાશે યથા દેવઃ પિનાકધૃક્।
સસાર તં તથા વીરો વિધિવદ્યજ્ઞિયં હયમ્॥ 14-78-45 (94683)
સ ચ વાજી યથેષ્ટેન તાંસ્તાન્દેશાન્યથાક્રમમ્।
વિચચાર યથાકામં કર્મ પાર્થસ્ય વર્ધયન્॥ 14-78-46 (94684)
ક્રમેણ સ હયસ્ત્વેવં વિચરન્પુરુષર્ષભ।
મણલૂરપતેર્દેશમુપાયાત્સહપાણ્ડવઃ॥ ॥ 14-78-47 (94685)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 78 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-78-47 ભણિપૂરપતેરિતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 079
॥ શ્રીઃ ॥
14.79. અધ્યાયઃ 079
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન મણલૂરપુરં પ્રતિ ગમનમ્॥ 1 ॥ તથા પિતૃભક્ત્યા વિનયેનાગતં ચિત્રાઙ્ગદાયાં જાતં સ્વાત્મજં બભ્રુવાહનંપ્રતિ ક્ષત્રધર્મપરિત્યાગજરોષાદુપાલમ્ભઃ॥ 2 ॥ તમસહમાનયા ઉલૂપ્યા નાગલોકાદેત્ય બભ્રુવાહનસ્યાર્જુનેન સહ યુદ્ધપ્રોત્સાહનમ્॥ 3 ॥ બભ્રુવાહનેન સ્વશરાગાઢાભિધાતેન નિપતિતે પાર્થે પિતૃમારણશોકેન મોહાધિગમઃ॥ 4 ॥ તતશ્ચિત્રાઙ્ગદયા રણાઙ્ગણમેત્ય બહુધા વિલાપઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શ્રુત્વા તુ નૃપતિઃ પ્રાપ્તં પિતરં બભ્રુવાહનઃ।
નિર્યયૌ વિનયેનાથ બ્રાહ્મણાર્યપુરઃસરઃ॥ 14-79-1 (94686)
મણલૂરેશ્વરં ત્વેવમુપયાતં ધનંજયઃ।
નાભ્યનન્દત્સ મેધાવી ક્ષત્રધર્મમનુસ્મરન્॥ 14-79-2 (94687)
ઉવાચ ચ સ ધર્માત્મા સમન્યુઃ ફલ્ગુનસ્તદા।
પ્રક્રિયેયં ન તે યુક્તા બહિસ્ત્વં ક્ષત્રધર્મતઃ॥ 14-79-3 (94688)
સંરક્ષ્યમાણં તુરગં યૌધિષ્ઠિરમુપાગતમ્।
યજ્ઞિયં વિષયાન્તે માં નાયોત્સીઃ કિંનુ પુત્રક॥ 14-79-4 (94689)
ધિક્ત્વામસ્તુ સુદુર્બુદ્ધિં ક્ષત્રધર્માવિશારદમ્।
યો માં યુદ્ધાય સમ્પ્રાપ્તં સામ્નૈવ પ્રત્યગૃહ્ણથાઃ॥ 14-79-5 (94690)
ન ત્વયા પુરુષાર્થો હિ કશ્ચિદસ્તીહ જીવતા।
યસ્ત્વં સ્ત્રીવદ્યુધા પ્રાપ્તં માં સામ્ના પ્રત્યગૃહ્ણથાઃ॥ 14-79-6 (94691)
યદ્યહં ન્યસ્તશસ્ત્રસ્ત્વામાગચ્છેયં સુદુર્મતે।
પ્રક્રિયેયં ભવેદ્યુક્તા તાવતવ નરાધમ॥ 14-79-7 (94692)
તમેવમુક્તં ભર્ત્રા તુ વિદિત્વા પન્નગાત્મજા।
અમૃષ્યમાણા ભિત્ત્વોર્વીમુલૂપી સમુપાગમત્॥ 14-79-8 (94693)
સા દદર્શ તત પુત્રં વિમૃશન્તમધોમુખમ્।
સંતર્જ્યમાનમસકૃત્પિત્રા યુદ્ધાર્થિના વિભો॥ 14-79-9 (94694)
તતઃ સા ચારુસર્વાઙ્ગી સમુપેત્યોરગાત્મજા।
ઉલૂપી પ્રાહ વચનં ક્ષત્રધર્મવિશારદ॥ 14-79-10 (94695)
ઉલૂપીં માં નિબોધ ત્વં માતરં પન્નગાત્મજામ્।
કુરુષ્વ વચનં પુત્ર ધર્મસ્તે ભવિતા પરઃ॥ 14-79-11 (94696)
યુધ્યસ્વૈનં કુરુશ્રેષ્ઠં ધનંજયમરિન્દમમ્॥
એવમેષ હિ તે પ્રીતો ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ॥ 14-79-12 (94697)
એવમુદ્ધાર્ષિતો રાજા સ માત્રા બભ્રુવાહનઃ।
મનશ્ચક્રે મહાતેજા યુદ્ધાય ભરતર્ષભ॥ 14-79-13 (94698)
સન્નહ્ય કાઞ્ચનં વર્મ શિરસ્ત્રાણં ચ ભાનુમત્।
તૂણીરશતસંબાધમારુરોહ રથોત્તમમ્॥ 14-79-14 (94699)
સર્વોપકરણોપેતં યુક્તમશ્વૈર્મનોજવૈઃ।
સચક્રોપસ્કરં શ્રીમાન્હેમભાણ્ડપરિષ્કૃતમ્॥ 14-79-15 (94700)
પરમાર્ચિતમુચ્છ્રિત્ય ધ્વજં હંસં હિરણ્મયમ્।
પ્રયયૌ પાર્થમુદ્દિશ્ય સ રાજા બભ્રુવાહનઃ॥ 14-79-16 (94701)
તતોઽભ્યોત્ય હયં વીરો યજ્ઞિયં પાર્થરક્ષિતમ્।
ગ્રાહયામાસ પુરુષૈર્હયશિક્ષાવિશારદૈઃ॥ 14-79-17 (94702)
ગૃહીતં વાજિનં દૃષ્ટ્વા પ્રીતાત્મા સ ધનંજયઃ।
પુત્રં રથસ્થં ભૂમિષ્ઠઃ સંન્યવારયદાહવે॥ 14-79-18 (94703)
સ તત્ર રાજા તં વીરં શરસઙ્ઘૈરનેકશઃ।
અર્દયામાસ નિશિતૈરાશીવિષવિષોપમૈઃ॥ 14-79-19 (94704)
તયોઃ સમભવદ્યુદ્ધં પિતુઃ પુત્રસ્યક ચાતુલમ્।
દેવાસુરરણપ્રખ્યમુભયોઃ પ્રીયમાણયોઃ॥ 14-79-20 (94705)
કિરીટિનં પ્રવિવ્યાઘ શરેણાનતપર્વણા।
જત્રુદેશે નરવ્યાઘ્રં પ્રહસન્બભ્રુવાહનઃ॥ 14-79-21 (94706)
સોભ્યગાત્સહપુઙ્ખેન વલ્મીકમિવ પન્નગઃ।
વિનિર્ભદ્ય ચ કૌન્તેયં પ્રવિવેશિ મહીતલમ્॥ 14-79-22 (94707)
સ ગાઢવેદનો ધીમાનાલમ્બ્ય ધનુરુત્તમમ્।
દિવ્યં તેજઃ સમાવિશ્ય પ્રમીત ઇવ સોભવત્॥ 14-79-23 (94708)
સ સંજ્ઞામુપલભ્યાથ પ્રશસ્ય પુરુષર્ષભઃ।
પુત્રં શક્રાત્મજો વાક્યમિદમાહ મહાદ્યુતિઃ॥ 14-79-24 (94709)
સાધુસાધુ મહાબાહો વત્સ ચિત્રાઙ્ગદાત્મજ।
સદૃશં કર્મ તે દૃષ્ટ્વા પ્રીતિમાનસ્મિ પુત્રક॥ 14-79-25 (94710)
વિમુઞ્ચામ્યેષ તે બાણાન્પુત્ર યુદ્ધે સ્થિરો ભવ।
ઇત્યેવમુક્ત્વા નારાચૈરભ્યવર્ષદમિત્રહા॥ 14-79-26 (94711)
તાન્સ ગાણ્ડીવનિર્મુક્તાન્વજ્રાશનિસમપ્રભાન્।
નારાચાનચ્છિનદ્રાજ ભલ્લૈઃ સર્વાંસ્ત્રિધા દ્વિધા॥ 14-79-27 (94712)
તસ્ય પાર્થઃ શરૈર્દિવ્યૈર્ધ્વજં હેમપરિષ્કૃતમ્।
સુવર્ણતાલપ્રતિમં ક્ષુરેણાપાહરદ્રથાત્॥ 14-79-28 (94713)
હયાંશ્ચાસ્ય મહાકાયાન્મહાવેગાનરિંદમ।
ચકાર રાજન્નિર્જાવાન્પ્રહસન્નિવ પાણ્ડવઃ॥ 14-79-29 (94714)
સ રથાદવતીર્યાથ રાજા પરમકોપનઃ।
પદાતિઃ પિતરં ક્રુદ્ધો યોધયામાસ પાણ્ડવમ્॥ 14-79-30 (94715)
સમ્પ્રીયમાણઃ પાર્થાનામૃષભઃ પુત્રવિક્રમાત્।
નાત્યર્થં પીડયામાસ પુત્રં વજ્રધરાત્મજઃ॥ 14-79-31 (94716)
સ હન્યમાનોઽભિમુખં પિતરં બભ્રુવાહનઃ।
શરૈરાશીવિષાકારૈઃ પુનરેવાર્દયદ્બલી॥ 14-79-32 (94717)
તતઃ સ બાલ્યાત્પિતરં વિવ્યાધ હૃદિ પત્રિણા।
નિશેતેન સુપુઙ્ખેન બલવદ્બભ્રુવાહનઃ॥ 14-79-33 (94718)
સ બાણસ્તેજસા દીપ્તો જ્વલન્નિવ હુતાશનઃ।
વિવેશ પાણ્ડવં રાજન્મર્મ ભિત્ત્વાઽતિદુઃખકૃત્॥ 14-79-34 (94719)
સ તેનાતિભૃશં વિદ્ધઃ પુત્રેણ કુરુનન્દનઃ।
મહીં જગામ મોહાર્તસ્તતો રાજન્ધનંજયઃ॥ 14-79-35 (94720)
તસ્મિન્નિપતિતે વીરે કૌરવાણાં ધુરંધરે।
સોપિ મોહં જગામાથ તતશ્ચિત્રાઙ્ગદાસુતઃ।ષ 14-79-36 (94721)
વ્યાયમ્ય સંયુગે રાજા દૃષ્ટ્વા ચ પિતરં હતમ્।
પૂર્વમેવ સ બાણૌર્ઘર્ગાઢવિદ્ધોઽર્જુનેન હ।
પપાત સોપિ ધરણીમાલિઙ્ગ્ય રણમૂર્ધનિ॥ 14-79-37 (94722)
ભર્તારં નિહતં દૃષ્ટ્વા પુત્રં ચ પતિતં ભુવિ।
ચિત્રાઙ્ગદા પરિત્રસ્તા પ્રવિવેશ રણાજિરે॥ 14-79-38 (94723)
શોકસંતપ્તહૃદયા રુદતી વેપતી ભૃશમ્। 14-79-39 (94724)
મણલૂરપતેર્માતા દદર્શ નિહતં પતિમ્॥ ॥ 14-79-40 (94725)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોનાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 79 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-79-23 પ્રમીતઇવ મૃતઇવ॥ 7-79-25 પુત્રં પ્રશસ્યેતિ સંબન્ધઃ॥ 7-79-39 પતિમર્જુનમ્॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 080
॥ શ્રીઃ ॥
14.80. અધ્યાયઃ 080
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ચિત્રાઙ્ગદયા રણાઙ્ગણનિપતિતપતિપુત્રદર્શનજશોકાતિરેકેણ મોહાધિગમઃ॥ 1 ॥ તથા સંજ્ઞોપલમ્ભે ઉલૂપીંપ્રત્યુપાલમ્ભ ગર્ભવચનમ્॥ 2 ॥ તતશ્ચિરાલ્લુબ્ધસંજ્ઞેન બભ્રુવાહનેનાત્મોપાલમ્ભનપૂર્વકં પ્રાયોપવેશનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો બહુતરં ભીરર્વિલપ્ય કમલેક્ષણા।
મુમોહ દુઃખસંતપ્તા પપાત ચ મહીતલે॥ 14-80-1 (94726)
પ્રતિલભ્ય ચ સા સંજ્ઞાં દેવી દિવ્યવપુર્ધરા।
ઉલૂપીં પન્નગસુતાં દૃષ્ટ્વેદં વાક્યમબ્રવીત્॥ 14-80-2 (94727)
ઉલૂપિ પશ્ય ભર્તારં શયાનં નિતં રણે।
ત્વત્કૃતે મમ પુત્રેણ બાણેન સમિતિંજયમ્॥ 14-80-3 (94728)
નનુ ત્વમાર્યધર્મજ્ઞા નનુ ચાસિ પતિવ્રતા।
યત્ત્વત્કૃતેઽયં પતિતઃ પતિસ્તે નિહતો રણે॥ 14-80-4 (94729)
કિંનુ મન્દેઽપકરાદ્ધોઽયં યદિ તેઽદ્ય ધનંજયઃ।
ક્ષમસ્વ યાચ્યમાના વૈ જીવયસ્વ ધનંજયમ્॥ 14-80-5 (94730)
નનુ ત્વમાર્યે ધર્મજ્ઞે ત્રૈલોક્યવિદિતા શુભે।
યદ્ધાતયિત્વા પુત્રેણ ભર્તારં નાનુશોચસિ॥ 14-80-6 (94731)
નાહં શોચામિ તનયં હતં પન્નગનન્દિનિ।
પતિમેવ તુ શોચામિ યસ્યાતિથ્યમિદં કૃતમ્॥ 14-80-7 (94732)
ઇત્યુક્ત્વા સા તદા દેવીમુલૂપીં પન્નગાત્મજામ્।
ભર્તારમભિગમ્યેદમિત્યુવાચ યશસ્વિની॥ 14-80-8 (94733)
ઉત્તિષ્ઠ કુરુમુખ્યસ્ય પ્રિયમુખ્ય મમ પ્રિય।
અયમશ્વો મહાબાહો મયો તે પરિમોક્ષિતઃ॥ 14-80-9 (94734)
નનુ ત્વયા નામ વિભો ધર્મરાજસ્ય યજ્ઞિયઃ।
અયમશ્વોઽનુસર્તવ્યઃ સ શેષે કિં મહીતલે॥ 14-80-10 (94735)
ત્વયિ પ્રાણા મમાયત્તાઃ કુરૂણાં કુરુનન્દન।
સ કસ્માત્પ્રાણદોઽન્યેષાં પ્રાણાન્સંત્યક્તવાનસિ॥ 14-80-11 (94736)
ઉલૂપિ સાધુ પશ્યેમં પતિં નિપતિતં ભુવિ।
પુત્રં ચેમં સમુત્સાદ્ય ઘાતયિત્વા ન શોચસિ॥ 14-80-12 (94737)
કામં સ્વપિતુ બાલોઽયં ભૂમૌ મૃત્યુવશં ગતઃ।
લોહિતાક્ષો ગુડાકેશો વિજયઃ સાધુ જીવતુ॥ 14-80-13 (94738)
નાપરાધોઽસ્તિ સુભગે નરાણાં બહુભાર્યતા।
પ્રમદાનાં ભવત્યેષ મા તે ભૂદ્બુદ્ધિરીદૃશી॥ 14-80-14 (94739)
સખ્યં ચૈતત્કૃતં ધાત્રા શશ્વદવ્યયમેવ તુ।
સખ્યં સમભિજાનીહિ સત્યં સઙ્ગતમસ્તુ તે॥ 14-80-15 (94740)
પુત્રેમ ઘાતયિત્વૈનં પતિં યદિ ન મેઽદ્ય વૈ।
જીવન્તં દર્શયસ્યદ્ય પરિત્યક્ષ્યામિ જીવિતમ્॥ 14-80-16 (94741)
સાઽહં દુઃખાન્વિતા દેવિ પતિપુત્રવિનાકૃતા।
ઇહૈવ પ્રાયમાશિષ્યે પ્રેક્ષન્ત્યાસ્તે ન સંશયઃ॥ 14-80-17 (94742)
ઇત્યુક્ત્વા પન્નગસુતાં સપત્ની ચૈત્રવાહની।
તતઃ પ્રાયમુપાસીના તૂષ્ણીમાસીજ્જનાધિપ॥ 14-80-18 (94743)
તતો વિલપ્ય વિરતા ભર્તુઃ પાદૌ પ્રગૃહ્ય સા।
ઉપવિષ્ટા ભવદ્દીના સોચ્છ્વાસં પુત્રમીક્ષતી॥ 14-80-19 (94744)
તતઃ સંજ્ઞાં પુનર્લબ્ધ્વા સ રાજા બભ્રુવાહનઃ।
માતરં તામથાલોક્ય રણભૂમાવથાબ્રવીત્॥ 14-80-20 (94745)
ઇતો દુઃખતરં કિંનુ યન્મે માતા સુખૈધિતા।
ભૂમૌ નિપતિતં વીરમનુશેતે મૃતં પતિમ્॥ 14-80-21 (94746)
નિહન્તારં રણેઽરીણાં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્।
મયા વિનિહતં સઙ્ખ્યે પ્રેક્ષતે દુર્મરં બત॥ 14-80-22 (94747)
અહોઽસ્યા હૃદયં દેવ્યા દૃઢં યન્ન વિદીર્યતે।
વ્યૂઢોરસ્કં મહાબાહું પ્રેક્ષન્ત્યા નિહતં પતિમ્॥ 14-80-23 (94748)
દુર્મરં પુરુષેણેહ મન્યે કાલે હ્યનાગતે।
યત્ર નાહં ન મે માતા ન વિયુક્તૌ સ્વજીવિતાત્॥ 14-80-24 (94749)
હાહા ધિક્કુરુવીરસ્ય કિરીટં કાઞ્ચનં ભુવિ।
અપવિદ્ધં હતસ્યેહ મયા પુત્રેમ પશ્યત॥ 14-80-25 (94750)
ભોભો પશ્યત મે વીરં પિતરં બ્રાહ્મણા ભુવિ।
શયાનં વીરશયને મયા પુત્રેણ પાતિતમ્॥ 14-80-26 (94751)
બ્રાહ્મણાઃ કુરુમુખ્યસ્ય યે મુક્તા હયસારિણઃ।
કુર્વન્તિ શાન્તિં કામસ્ય રણે યોઽયં મયા હતઃ॥ 14-80-27 (94752)
વ્યાદિશન્તુ ચ કિં વિપ્રાઃ પ્રાયશ્ચિત્તમિહાદ્ય મે।
આનૃશંસસ્ય પાપસ્ય પિતૃહન્તૂ રણાજિરે॥ 14-80-28 (94753)
દુશ્ચરા દ્વાદશ સમા હત્વા પિતરમદ્ય વૈ।
મમેહ સુનૃશંસસ્ય સંવીતસ્યાસ્ય ચર્મણા॥ 14-80-29 (94754)
શિરઃકપાલે ચાસ્યૈવ ભુઞ્જતઃ પિતુરદ્ય મે।
પ્રાયશ્ચિત્તં હિ નાસ્ત્યન્યદ્ધત્વાઽદ્ય પિતરં મમ॥ 14-80-30 (94755)
પશ્ય નાગોત્તમસુતે ભર્તારં નિહતં મયા।
કૃતં પ્રિયં મયા તેઽદ્ય નિહત્ય સમરેઽર્જુનમ્॥ 14-80-31 (94756)
સોઽહમદ્ય ગમિષ્યામિ ગતિં પિતૃનિષેવિતામ્।
ન શક્નોમ્યાત્મનાઽઽત્માનમહં દારયિતું શુભે॥ 14-80-32 (94757)
સા ત્વં મયિ મૃતે માતસ્તથા ગાણ્ડીવધન્વનિ।
ભવ પ્રીતિમતી દેવિ સત્યેનાત્માનમાલભે॥ 14-80-33 (94758)
ઇત્યુક્ત્વા સ તતો રાજા દુઃખશોકસમાહતઃ।
ઉપસ્પૃશ્ય મહારાજ દુઃખાદ્વચનમબ્રવીત્॥ 14-80-34 (94759)
શૃણ્વન્તુ સર્વભૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
ત્વં ચ માતર્યથા સત્યં બ્રવીમિ ભુજગોત્તમે॥ 14-80-35 (94760)
યદિ નોત્તિષ્ઠતિ જયઃ પિતા મે નરસત્તમઃ।
અસ્મિન્નેવ રણોદ્દેશે શોષયિષ્યે કલેવરમ્॥ 14-80-36 (94761)
નહિ મે પિતરં હત્વા નિષ્કૃતિર્વિદ્યતે ક્વચિત્।
નરકં પ્રતિપત્સ્યામિ ધ્રુવં ગુરુવધાર્દિતઃ॥ 14-80-37 (94762)
વીરં હિ ક્ષત્રિયં હત્વા ગોશતેન પ્રમુચ્યતે।
પિતરં તુ નિહત્યૈવં દુર્લભા નિષ્કૃતિર્મમ॥ 14-80-38 (94763)
એત એકો મહાતેજાઃ પાણ્ડુપુત્રો ધનંજયઃ।
પિતા ચ મમ ધર્માત્મા તસ્ય મે નિષ્કૃતિઃ કુતઃ॥ 14-80-39 (94764)
ઇત્યેવમુક્ત્વા નૃપતે ધનંજયસુતો નૃપઃ।
ઉપસ્પૃશ્યાભવત્તૂષ્ણીં પ્રાયોપેતો મહામતિઃ॥ ॥ 14-80-40 (94765)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 80 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-80-27 કામસ્યતિ કાં અસ્યેતિ ચ્છેદઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 081
॥ શ્રીઃ ॥
14.81. અધ્યાયઃ 081
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બભ્રુવાહને પ્રાયોપવિષ્ટે ઉલૂપ્યા સ્મરણમાત્રસંનિહિતસંજીવનમણિનાર્જુનસ્ય સમુદ્ધોધનમ્॥ 1 ॥ તતઃ સુપ્તોત્થિતેનેવ તેન બભ્રુવાહનંપ્રતિ ચિત્રાઙ્ગદાદીનાં રણાઙ્ગણાગમને કારણપ્રશ્ને તેનોલૂપીંપ્રતિ પ્રશ્નચોદના॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
પ્રાયોપવિષ્ટે નૃપતૌ મણલૂરેશ્વરે તદા।
પિતૃશોકસમાવિષ્ટે સહ માત્રા પરંતપ॥ 14-81-1 (94766)
ઉલૂપી ચિન્તયામાસ તદા સંજીવનં મણિમ્।
સ ચોપાતિષ્ઠત તદા પન્નગાનાં પરાયણમ્॥ 14-81-2 (94767)
તં ગૃહીત્વા તુ કૌરવ્ય નાગરાજપતેઃ સુતા।
મનઃપ્રહ્લાદનીં વાચં સૈનિકાનામથાબ્રવીત્॥ 14-81-3 (94768)
ઉત્તિષ્ઠ મા શુચઃ પુત્ર નૈવ જિષ્ણુસ્ત્વયા હતઃ।
અજેયઃ પુરુષૈરેષ તથા દેવૈઃ સવાસવૈઃ॥ 14-81-4 (94769)
મયા તુ મોહની નામ માયૈષા સમ્પ્રદર્શિતા।
પ્રિયાર્થં પુરુષેન્દ્રસ્ય પિતુસ્તેઽદ્ય યશસ્વિનઃ॥ 14-81-5 (94770)
જિજ્ઞાસુર્હ્યેષ પુત્રસ્ય બલસ્ય તવ કૌરવ।
સઙ્ગ્રામે યુદ્ધ્યતો રાજન્નાગતઃ પરવીરહા॥ 14-81-6 (94771)
તસ્માદસિ મયા પુત્ર યુદ્ધાય પરિચોદિતઃ।
મા પાપમાત્મનઃ પુત્ર શઙ્કેથા હ્યણ્વપિ પ્રભો॥ 14-81-7 (94772)
ઋષિરેષ મહાનાત્મા પુરાણઃ શાશ્વતોઽક્ષરઃ।
નૈનં શક્તો હિ સઙ્ગ્રામે જેતું શક્રોઽપિ પુત્રક॥ 14-81-8 (94773)
અયં તુ મે મણિર્દિવ્યઃ સમાનીતો વિશાંપતે।
મૃતાન્મૃતાન્પન્નગેન્દ્રાન્યો જીવયતિ નિત્યદા॥ 14-81-9 (94774)
એનમસ્યોરસિ ત્વં ચ સ્થાપયસ્વ પિતુઃ પ્રભો।
સંજીવિતં તદા પાર્થં સ ત્વં દ્રષ્ટાસિ પાણ્ડવમ્॥ 14-81-10 (94775)
ઇત્યુક્તઃ સ્થાપયામાસ તસ્યોરસિ મણિં તદા।
પાર્થસ્યામિતતેજાઃ સ પિતુઃ સ્નેહાદપાપકૃત્॥ 14-81-11 (94776)
તસ્મિન્ન્યસ્તે મણૌ વીરો જિષ્ણુરુજ્જીવિતઃ પ્રભુઃ।
ચિરસુપ્ત હવોત્તસ્થૌ મૃષ્ટલોહિતલોચનઃ॥ 14-81-12 (94777)
તમુત્થિતં મહાત્માનં લબ્ધસંજ્ઞં મનસ્વિનમ્।
સમીક્ષ્ય પિતરં સ્વસ્થં વવન્દે બભ્રુવાહનઃ॥ 14-81-13 (94778)
ઉત્થિતે પુરુષવ્યાઘ્રે પુનર્લક્ષ્મીવતિ પ્રભો।
દિવ્યાઃ સુમનસઃ પુણ્યા વવૃષે પાકશાસનઃ॥ 14-81-14 (94779)
અનાહતા દુન્દુભયો વિનેદુર્મઘનિઃસ્વનાઃ।
સાધુસાધ્વિતિ ચાકાશે બભૂવ સુમહાન્સ્વનઃ॥ 14-81-15 (94780)
ઉત્થાય ચ મહાબાહુઃ પર્યાશ્વસ્તો ધનંજયઃ॥
બભ્રુવાહનમાલિઙ્ગ્ય સમાજિઘ્રત મૂર્ધનિ॥ 14-81-16 (94781)
દદર્શ ચાપિ દૂરેઽસ્ય માતરં શોકકર્શિતામ્।
ઉલૂપ્યા સહ તિષ્ઠન્તીં તતોઽપૃચ્છદ્ધનંજયઃ॥ 14-81-17 (94782)
કિમિદં લક્ષ્યતે સર્વં શોકવિસ્મયહર્ષવત્।
રણાજિરમમિત્રઘ્ન યદિ જાનાસિ શંસ મે॥ 14-81-18 (94783)
જનની ચ કિમર્થં તે રણભૂમિમુપાગતા।
નાગેન્દ્રદુહિતા ચેયમુલૂપી કિમિહાગતા॥ 14-81-19 (94784)
જાનામ્યહમિદં યુદ્ધં ત્વયા મદ્વચનાત્કૃતમ્।
સ્ત્રીણામાગમને હેતુમહમિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 14-81-20 (94785)
તમુવાચ તથા પૃષ્ટો મણલૂરપતિસ્તદા।
પ્રસાદ્ય શિરસા વિદ્વાનુલૂપી પૃચ્છ્યતામિતિ॥ ॥ 14-81-21 (94786)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 81 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 082
॥ શ્રીઃ ॥
14.82. અધ્યાયઃ 082
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ઉલૂપ્યાર્જુનંપ્રતિ ચિત્રાઙ્ગદાદીનાં સમરાઙ્ગણાગમને કારણાભિધાનમ્॥ 1 ॥ તથા બભ્રુવાહનેન તસ્ય પરાજયે વિસ્તરેણ હેતુકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
અર્જુન ઉવાચ।
કિમાગમનકૃત્યં તે કૌરવ્યકુલનન્દિનિ।
મણલૂરપતેર્માતુસ્તથૈવ ચ રણાજિરે॥ 14-82-1 (94787)
કચ્ચિત્કુશલકામાસિ રાજ્ઞોઽસ્ય ભુજગાત્મજે।
મમ વા ચપલાપાઙ્ગિ કચ્ચિત્વં શુભમિચ્છસિ॥ 14-82-2 (94788)
કચ્ચિત્તે પૃથુલશ્રોણિ નાપ્રિયં પ્રિયદર્શને।
અકાર્ષમહમજ્ઞાનાદયં વા બભ્રુવાહનઃ॥ 14-82-3 (94789)
કચ્ચિન્નુ રાજપૂત્રી તે સપત્ની ચૈત્રવાહની।
ચિત્રાઙ્ગદા વરારોહા નાપરાધ્યતિ કિઞ્ચન॥ 14-82-4 (94790)
તમુવાચોરગપતેર્દુહિતા પ્રહસન્ત્યથ।
ન મે ત્વમપરાદ્ધોસિ ન હિ મે બભ્રુવાહનઃ।
ન જનિત્રી તથાઽસ્યેયં મમ યો પ્રેષ્યવત્થિતા॥ 14-82-5 (94791)
શ્રૂયતાં યદ્યથા ચેદં મયા સર્વં વિચેષ્ટિતમ્।
ન મે કોપસ્ત્વયા કાર્યઃ શિરસા ત્વાં પ્રસાદયે॥ 14-82-6 (94792)
ત્વત્પ્રિયાર્થં હિ કૌરવ્ય કૃતમેતન્મયા વિભો।
યત્તચ્છૃણુ મહાબાહો નિખિલેન ધનંજય॥ 14-82-7 (94793)
મહાભારતયુદ્ધે યત્ત્વયા શાન્તનવો નૃપઃ।
અધર્મેણ હતઃ પાર્થ તસ્યૈષા નિષ્કૃતિઃ કૃતા॥ 14-82-8 (94794)
ન હિ ભીષ્મસ્ત્વયા વીર યુદ્ધ્યમાનો હિ પાતિતઃ।
શિખણ્ડિના તુ સંયુક્તસ્તમાશ્રિત્ય હતસ્ત્વયા॥ 14-82-9 (94795)
તસ્ય શાન્તિમકૃત્વા ત્વં ત્યજેથા યદિ જીવિતમ્।
કર્મણા તેન પાપેન પતેથા નિરયે ધ્રુવમ્।
એષા તુ વિહિતા શાન્તિઃ પુત્રાદ્યાં પ્રાપ્તવાનસિ॥ 14-82-10 (94796)
વસુભિર્વસુધાપાલ ગઙ્ગયા ચ મહામતે।
પુરા હિ શ્રુતમેતત્તે વસુભિઃ કથિતં મયા॥ 14-82-11 (94797)
ગઙ્ગાયાસ્તીરમાશ્રિત્ય હતે શાન્તનવે નૃપ।
આપ્લુત્ય દેવા વસવઃ સમેત્ય ચ મહાનદીમ્।
ઇદમૂચુર્વચો ઘોરં ભાગીરથ્યા મતે તદા॥ 14-82-12 (94798)
એષ શાન્તનવો ભીષ્મો નિહતઃ સવ્યસાચિના।
અયુદ્ધ્યમાનઃ સઙ્ગ્રામે સંસક્તોઽન્યેન ભામિનિ॥ 14-82-13 (94799)
તદનેનાનુષઙ્ગેણ વયમદ્ય ધનઞ્જયમ્।
શાપેન યોજયામેતિ તથાઽસ્ત્વિતિ ચ સાઽબ્રવીત્॥ 14-82-14 (94800)
તદહં પિતુરાવેદ્ય પ્રવિશ્ય વ્યથિતેન્દ્રિયા।
અભવં સ ચ તચ્છ્રુત્વા વિષાદમગમત્પરમ્॥ 14-82-15 (94801)
પિતા તુ મે વસૂન્ગત્વા ત્વદર્થે સમયાચત।
પુનઃ પુનઃ પ્રસાદ્યૈતાંસ્ત એનમિદમબ્રુવન્॥ 14-82-16 (94802)
પુત્રસ્તસ્ય મહાભાગ મણલૂરેશ્વરો યુવા।
સ એનં રણમધ્યસ્થઃ શરૈઃ પાતયિતા ભુવિ॥ 14-82-17 (94803)
એવં કૃતે સ નાગેન્દ્ર મુક્તશાપો ભવિષ્યતિ।
ગચ્છેતિ વસુભિશ્ચોક્તો મમ ચેદં શશંસ સઃ॥ 14-82-18 (94804)
તચ્છ્રુત્વા ત્વં મયા તસ્માચ્છાપાદસિ વિમોક્ષિતઃ।
ન હિ ત્વાં દેવરાજોઽપિ સમરેષુ પરાજયેત્॥ 14-82-19 (94805)
આત્મા પુત્રઃ સ્મૃતસ્તસ્માત્તેનેહાસિ પરાજિતઃ।
ન હિ દોષો મમ મતઃ કથં વા મન્યસે વિભો॥ 14-82-20 (94806)
ઇત્યેવમુક્તો વિજયઃ પ્રસન્નાત્માઽબ્રવીદિદમ્।
સર્વં મે સુપ્રિયં દેવિ યદેતત્કૃતવત્યસિ॥ 14-82-21 (94807)
ઇત્યુક્ત્વા સોઽબ્રવીત્પુત્રં મણલૂરપતિં જયઃ।
ચિત્રાઙ્ગદાયાઃ શૃણ્વન્ત્યાઃ કૌરવ્યદુહિતુસ્તદા॥ 14-82-22 (94808)
યુધિષ્ઠિરસ્યાશ્વમેધઃ પરિચૈત્રીં ભવિષ્યતિ।
તત્રાગચ્છેઃ સહામાત્યો માતૃભ્યાં સહિતો નૃપ॥ 14-82-23 (94809)
ઇત્યેવમુક્તઃ પાર્થેન સ રાજા બભ્રુવાહનઃ।
ઉવાચ પિતરં ધીમાનિદમસ્રાવિલેક્ષણઃ॥ 14-82-24 (94810)
ઉપયાસ્યામિ ધર્મજ્ઞ ભવતઃ સાસનાદહમ્।
અશ્વમેધે મહાયજ્ઞે દ્વિજાતિપરિવેષકઃ॥ 14-82-25 (94811)
મમ ત્વનુગ્રહાર્થાય પ્રવિશસ્વ પુરં સ્વકમ્।
ભાર્યાભ્યાં સહ ધર્મજ્ઞ માભૂત્તેઽત્ર વિચારણા॥ 14-82-26 (94812)
ઉષિત્વેહ નિશામેકાં સુખં સ્વભવને પ્રભો।
પુનરશ્વાનુગમનં કર્તાસિ જયતાંવર॥ 14-82-27 (94813)
ઇત્યુક્તાઃ સ તુ પ્રત્રેણ તદા વાનરકેતનઃ।
સ્મયન્પ્રોવાચ કૌન્તેયસ્તદા ચિત્રાઙ્ગદાસુતમ્॥ 14-82-28 (94814)
વિદિતં તે મહાબાહો યથા દીક્ષાં ચરામ્યહમ્।
ન સ તાવત્પ્રવેક્ષ્યામિ પુરં તે પૃથુલોચન॥ 14-82-29 (94815)
યથાકામં વ્રજત્યેષ યજ્ઞિયાશ્વો નરર્ષભ।
સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ ગમિષ્યામિ ન સ્થાનં વિદ્યતે મમ॥ 14-82-30 (94816)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-82-31x (7922)
સ તત્ર વિધિવત્તેન પૂજિતઃ પાકશાસનિઃ। 14-82-31 (94817)
ભાર્યાભ્યામભ્યનુજ્ઞાતઃ પ્રાયાદ્ભરતસત્તમઃ॥ ॥ 14-82-32 (94818)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વ્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 82 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 083
॥ શ્રીઃ ॥
14.83. અધ્યાયઃ 083
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેનાસ્વાનુસરણવશાન્મગધદેશગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર જરાસંધપૌત્રસ્ય મેઘસંધેઃ પરાજયપૂર્વકં તત્રતત્ર મ્લેચ્છાદિપરાજયઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ તુ વાજી સમુદ્રાન્તાં પર્યેત્ય વસુધામિમામ્।
નિવૃત્તોઽભિમુખો રાજન્યેન વારણસાહ્વયમ્॥ 14-83-1 (94819)
અનુગચ્છંશ્ચ તુરગં નિવૃત્તોઽથ કિરીટભૃત્।
યદૃચ્છયા સમાપેદે પુરં રાજગૃહં તદા॥ 14-83-2 (94820)
તમભ્યાશગતં દૃષ્ટ્વા સહદેવાત્મજઃ પ્રભો।
ક્ષત્રધર્મે સ્થિતો વીરઃ સમરાયાજુહાવ હ॥ 14-83-3 (94821)
તતઃ પુરાત્સ નિષ્ક્રમ્ય રથી ધન્વી શરી તલી।
મેઘસન્ધિઃ પદાતિં તં ધનંજયમુપાદ્રવત્॥ 14-83-4 (94822)
આસાદ્ય ચ મહાતેજા મેઘસન્ધિર્ધનંજયમ્।
બાલભાવાન્મહારાજ પ્રોવાચેદં ન કૌશલાત્॥ 14-83-5 (94823)
કિમયં ચાર્યતે વાજી સ્ઇત્રીમધ્ય ઇવ ભારત।
હયમેનં હરિષ્યામિ પ્રયતસ્વ વિમોક્ષણે॥ 14-83-6 (94824)
અદત્તાનુનયો યુદ્ધે યદિ ત્વં પિતૃભિર્મમ।
કરિષ્યામિ તવાતિથ્યં પ્રહર પ્રહરામિ ચ॥ 14-83-7 (94825)
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચૈનં પ્રહસન્નિવ પાણ્ડવઃ।
વિઘ્નકર્તા મયા વાર્ય ઇતિ મે વ્રતમાહિતમ્॥ 14-83-8 (94826)
ભ્રાત્રા જ્યેષ્ઠેન નૃપતે તવાપિ વિદિતં ધ્રુવમ્।
પ્રહરસ્વ યથાશક્તિ ન મન્યુર્વિદ્યતે મમ॥ 14-83-9 (94827)
ઇત્યુક્તઃ પ્રાહરત્પૂર્વં પાણ્ડવં મગધેસ્વરઃ।
કિરઞ્શરસહસ્રાણિ વર્ષાણીવ સહસ્રદૃક્॥ 14-83-10 (94828)
તતો ગાણ્ડીવભૃચ્છૂરો ગાણ્ડીવપ્રહિતૈઃ શરૈઃ।
ચકાર મોઘાંસ્તાન્બાણાન્સયત્નાન્ભરતર્ષભ॥ 14-83-11 (94829)
સ મોઘં તસ્ય બાણૌઘં કૃત્વા વાનરકેતનઃ।
શરાત્મુમોચ જ્વલિતાન્દીપ્તાસ્યાનિવ પન્નગાન્॥ 14-83-12 (94830)
ધ્વજે પતાકાદણ્ડેષુ રથે યન્ત્રે હયેષુ ચ।
અન્યેષુ ચ રથાઙ્ગેષુ ન શરીરે ન સારથૌ॥ 14-83-13 (94831)
સંરક્ષ્યમાણઃ પાર્થેન શરીરે સવ્યસાચિના।
મન્યમાનઃ સ્વવીર્યં તન્માગધઃ પ્રાહિણોચ્છરાન્॥ 14-83-14 (94832)
તતો ગાણ્ડીવધન્વા તુ માગધેન ભૃશાહતઃ।
બભૌ વસન્તસમયે પલાસઃ પુષ્પિતો યથા॥ 14-83-15 (94833)
અવધ્યમાનઃ સોઽભ્યઘ્નન્માગધઃ પાણ્ડવર્ષભમ્।
તેન તસ્થૌ સ કૌરવ્ય લોકવીરસ્ય દર્શને॥ 14-83-16 (94834)
સવ્યસાચી તુ સંક્રુદ્ધો વિકૃષ્ય બલવદ્ધનુઃ।
હયાંશ્ચકાર નિર્જીવાન્સારથેશ્ચ શિરોઽહરત્॥ 14-83-17 (94835)
ધનુશ્ચાસ્ય મહચ્ચિત્રં ક્ષુરેણ પ્રચકર્ત હ।
હસ્તાવાપં પતાકાં ચ ધ્વજં ચાસ્યન્યપાતયત્॥ 14-83-18 (94836)
સ રાજા વ્યથિતો વ્યશ્વો વિધનુર્હતસારથિઃ।
ગદામાદાય કૌન્તેયમભિદ્રદ્રાવ વેગવાન્॥ 14-83-19 (94837)
તસ્યાપતત એવાશુ ગદાં હેમપરિષ્કૃતામ્।
શરૈશ્ચકર્ત બહુધા બહુભિર્ગૃધ્રવાજિતૈઃ॥ 14-83-20 (94838)
સા ગદા શકલીભૂતા વિશીર્ણિમણિબન્ધના।
વ્યાલી વિમુચ્યમાનેન પપાત ધરણીતલે॥ 14-83-21 (94839)
વિરથં વિધનુષ્કં ચ ગદયા પરિવર્જિતમ્।
`નૈચ્છત્તાડયિતું ધીમાનર્જુનઃ સમરાગ્રણીઃ॥ 14-83-22 (94840)
તત એનં વિમનસં ક્ષત્રધર્મે વ્યવસ્થિતમ્॥'
સાન્ત્વપૂર્વમિદં વાક્યમબ્રવીત્કપિકેતનઃ॥ 14-83-23 (94841)
પર્યાપ્તઃ ક્ષત્રધર્મોઽયં દર્શિતઃ પુત્ર ગમ્યતામ્।
બહ્વેતત્સમરે કર્મ તવ બાલસ્ય પાર્થિવ॥ 14-83-24 (94842)
યુધિષ્ઠિરસ્ય સંદેશો ન હન્તવ્યા નૃપા ઇતિ।
તેન જીવસિ રાજંસ્ત્વમપરાદ્ધોઽપિ મે રણે॥ 14-83-25 (94843)
ઇતિ મત્વા તદાઽઽત્માનં પ્રત્યાદિષ્ટં સ્મ માગધઃ।
તથ્યમિત્યભિગમ્યૈનં પ્રાઞ્જલિઃ પ્રત્યપૂજયત્॥ 14-83-26 (94844)
પરિજિતોસ્મિ ભદ્રં તે નાહં યોદ્ધુમિહોત્સહે।
યદ્યત્કૃત્યં મયા તેઽદ્ય તદ્બ્રૂહિ કૃતમેવ તુ॥ 14-83-27 (94845)
તમર્જુનઃ સમાશ્વાસ્ય પુનરેવેદમબ્રવીત્।
આગન્તવ્યં પરાં ચૈત્રીમશ્વમેધે નૃપસ્ય નઃ॥ 14-83-28 (94846)
ઇત્યુક્તઃ સ તથેત્યુક્ત્વા પૂજયમાસ તં હયમ્।
ફલ્ગુનં ચ યુધિશ્રેષ્ઠં વિદિવત્સહદેવજઃ॥ 14-83-29 (94847)
તતો યથેષ્ટમગમત્પુનરેવ સ કૌરવઃ।
તતઃ સમુદ્રતીરેણ વઙ્ગાન્પુણ્ડ્રાન્સકેરલાન્॥ 14-83-30 (94848)
તત્રતત્ર ચ ભૂરીણિ મ્લેચ્છસૈન્યાન્યનેકશઃ।
વિજિગ્યે ધનુષા રાજન્ગાણ્ડીવેન ધનંજયઃ॥ ॥ 14-83-31 (94849)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્ર્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 83 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-83-7 અદત્તાનુનયઃ અશિક્ષિતઃ॥ 7-83-20 ગૃધ્રવાજિતૈઃ ગૃધ્રપક્ષયુતૈઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 084
॥ શ્રીઃ ॥
14.84. અધ્યાયઃ 084
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
દક્ષિણાં દિશમુપાગતેનાર્જુનેન ચેદીશિતુઃ શિશુપાલાત્મજસ્ય પૂજાપરિગ્રહણમ્॥ 1 ॥ તથા કાશિકોસલાદિદેશાધિપતિપરાજયપૂર્વકં ગાન્ધારદેશગમનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
માગધેનાર્ચિતો રાજન્પાણ્ડવઃ શ્વેતવાહનઃ।
દક્ષિણાં દિશમાસ્થાય ચારયામાસ તં હયમ્॥ 14-84-1 (94850)
તતઃ સ પુનરાવર્ત્ય હયઃ કામચરો બલી।
આસસાદ પુરીં રમ્યાં ચેદીનાં શુક્તિસાહ્વયામ્॥ 14-84-2 (94851)
શરભેણાર્ચિતસ્તત્ર શિશુપાલસુતેન સઃ।
યુદ્ધપૂર્વં તદા તેન પૂજયા ચ મહાબલઃ॥ 14-84-3 (94852)
તતોઽર્ચિતો યયૌ રાજંસ્તદા સ તુરગોત્તમઃ।
કાશીનઙ્ગાન્કોસલાંશ્ચ કિરાતાનાથ તઙ્ગણાત્॥ 14-84-4 (94853)
પૂજાં તત્ર યથાન્યાયં પ્રતિગૃહ્ય ધનંજયઃ।
પુનરાવૃત્ત્ય કૌન્તેયો દશાર્ણાનગમત્તદા॥ 14-84-5 (94854)
તત્ર ચિત્રાઙ્ગદો નામ બલવાનરિમર્દનઃ।
તેન યુદ્ધમભૂત્તસ્ય વિજયસ્યાતિભૈરવમ્॥ 14-84-6 (94855)
તં ચાપિ વશમાનીય કિરીટી પુરુષર્ષભઃ।
નિષાદરાજ્ઞો વિષયમેકલવ્યસ્ય જગ્મિવાન્॥ 14-84-7 (94856)
એકલવ્યસુતશ્ચૈનં યુદ્ધેનિ જગૃહે તદા।
તત્ર ચક્રે નિષાદૈઃ સ સગ્રામં રોમહર્ષણમ્॥ 14-84-8 (94857)
તતસ્તમપિ કૌન્તેયઃ સમરેષ્વપરાજિતઃ॥
જિગાય યુધિ દુર્ધર્ષો યજ્ઞવિઘ્નાર્થમાગતમ્॥ 14-84-9 (94858)
સ તં જિત્વા મહારાજ નૈષાદિં પાકશાસનિઃ।
અર્ચિતઃ પ્રયયૌ ભૂયો દક્ષિણં સલિલાર્ણવમ્॥ 14-84-10 (94859)
તત્રાપિ દ્રવીડૈરાન્ધ્રૈ રૌદ્રૈર્માહિષકૈરપિ।
તથા કોલ્લગિરેયૈશ્ચ યુદ્ધમાસીન્કિરીટિનઃ॥ 14-84-11 (94860)
તાંશ્ચાપિ વિજયો જિત્વા નાતિતીવ્રેણ કર્મણા।
તુરઙ્ગમવશેનાથ સુરાષ્ટ્રાનભિતો યયૌ।
ગોકર્ણમથ ચાસાદ્ય પ્રભાસમપિ જગ્મિવાન્॥ 14-84-12 (94861)
તતો દ્વારવતીં રમ્યાં વૃષ્ણિવીરાભિપાલિતામ્।
આસસાદ હયઃ શ્રીમાન્કુરુરાજસ્ય યજ્ઞિયઃ॥ 14-84-13 (94862)
તમુન્મથ્ય હયશ્રેષ્ઠં યાદવાનાં કુમારકાઃ।
પ્રયયુસ્તાંસ્તદા રાજન્નુગ્રસેનો ન્યવારયત્॥ 14-84-14 (94863)
તતઃ પુરાદ્વિનિષ્ક્રમ્ય વૃષ્ણ્યન્ધકપતિસ્તદા।
સહિતો વાસુદેવેન માતુલેન કિરીટિનઃ॥ 14-84-15 (94864)
તૌ સમેત્ય કુરુશ્રેષ્ઠં વિધિવત્પ્રીતિપૂર્વકમ્।
પરયા ભારતશ્રેષ્ઠં પૂજયા સમવસ્થિતૌ।
તતસ્તાભ્યામનુજ્ઞાતો યતયૌ યેન હયો ગતઃ॥ 14-84-16 (94865)
તતઃ સ પશ્ચિમં દેશં સમુદ્રસ્ય તદા હયઃ।
ક્રમેણિ વ્યચરત્સ્ફીતં તતઃ પઞ્ચનદં યયૌ॥ 14-84-17 (94866)
તસ્માદપિ સ કૌરવ્ય ગન્ધારવિષયં હયઃ।
વિચચાર યથાકામં કૌન્તેયાનુગતસ્તદા॥ 14-84-18 (94867)
તતો ગાન્ધારરાજેન યુદ્ધમાસીત્કિરીટિનઃ।
ઘોરં શકુનિપુત્રેણ પૂર્વવૈરાનુસારિણા॥ ॥ 14-84-19 (94868)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ચતુરશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 84 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 085
॥ શ્રીઃ ॥
14.85. અધ્યાયઃ 085
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન શકુનિતનયપરાજયપૂર્વકં તત્સેનાવમર્દનમ્॥ 1 ॥ તતઃ શકુનિભાર્યયા તેન સ્વસુતવધસંભાવનયા રણાઙ્ગણમેત્યાર્જુનસ્ય પ્રસાદનમ્॥ 2 ॥ અર્જુનેન ગાન્ધારીગૌરવાત્તત્સંમાનનપૂર્વકં તત્તનયસમાશ્વાસનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શકુનસ્તનયો વીરો ગાન્ધારાણાં મહારથઃ।
પ્રત્યુદ્યયૌ ગુડાકેશં સૈન્યેન મહતા વૃતઃ।
હસ્ત્યશ્વરથયુક્તેન પતાકાધ્વજમાલિના॥ 14-85-1 (94869)
અમૃષ્યમાણાસ્તે યોધા નૃપસ્ય શકુનેર્વધમ્।
અભ્યયુઃ સહિતાઃ પાર્થં પ્રગૃહીતશરાસનાઃ॥ 14-85-2 (94870)
સ તાનુવાચ ધર્માત્મા બીભત્સુરપરાજિતઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય વચનં ન ચ તે જગૃહુર્હિતમ્॥ 14-85-3 (94871)
વાર્યમાણાસ્તુ પાર્થેન સાન્ત્વપૂર્વમમર્ષિતાઃ।
પરિવાર્ય હયં જગ્મુસ્તતશ્ચુક્રોધ પાણ્ડવઃ॥ 14-85-4 (94872)
તતઃ શિરાંસિ દીપ્તાગ્રૈસ્તેષાં ચિચ્છેદ પાણ્ડવઃ।
ક્ષુરૈર્ગાણ્ડીવનિર્મુક્તૈર્નાતિયત્નાદિવાર્જુનઃ॥ 14-85-5 (94873)
તે વધ્યમાનાઃ પાર્થેનિ હયમુત્સૃજ્ય સંપ્રમાત્।
ન્યવર્તન્ત મહારાજ શરવર્ષાર્દિતા ભૃશમ્॥ 14-85-6 (94874)
વિતુદ્યમાનસ્તૈશ્ચાપિ ગાન્ધારૈઃ પાણ્ડુનન્દનઃ।
આદિસ્યાદિશ્ય તેજસ્વી પરાનેતાનવારયત્॥ 14-85-7 (94875)
વધ્યમાનેષુ તેષ્વાજૌ ગાન્ધારેષુ સમન્તતઃ।
સ રાજા શકુનેઃ પુત્રઃ પાણ્ડવં પ્રત્યવારયત્॥ 14-85-8 (94876)
તં યુધ્યમાનં રાજાનં ક્ષત્રધર્મે વ્યવસ્થિતમ્।
પાર્થોઽબ્રવીન્ન મે વધ્યા રાજાનો રાજસાસનાત્॥ 14-85-9 (94877)
અલં યુદ્ધેન તે વીર ન તેઽસ્ત્વદ્ય પરાજયઃ।
ઇત્યુક્તસ્તદનાદૃત્ય વાક્યમજ્ઞાનમોહિતઃ।
સ શક્રસમકર્માણં સમાવાકિરદાશુગૈઃ॥ 14-85-10 (94878)
તસ્ય્ પાર્થઃ શિરસ્ત્રાણમર્ધચન્દ્રેણ પત્રિણા।
અપાહરદમેયાત્મા જયદ્રથશિરો યથા॥ 14-85-11 (94879)
તં દૃષ્ટ્વા વિસ્મયં જગ્મુર્ગાન્ધારાઃ સર્વ એવ તે।
ઇચ્છતા તેન ન હતો રાજેત્યપિ ચ તે વિદુઃ॥ 14-85-12 (94880)
ગાન્ધારરાજપુત્રસ્તુ પલાયનકૃતક્ષણઃ।
યયૌ તૈરેવ સહિતસ્ત્રસ્તૈઃ ક્ષુદ્રમૃગૈરિવ। 14-85-13 (94881)
તેષાં તુ તરસા પાર્થસ્તત્રૈવ પરિદાવતામ્।
પ્રજહારોત્તમાઙ્ગાનિ ભલ્લૈઃ સન્નતપર્વભિઃ॥ 14-85-14 (94882)
ઉચ્છ્રિતાંસ્તુ ભુજાન્કેચિન્નાબુધ્યન્ત શરૈર્હૃતાન્।
શરૈર્ગાણ્ડીવનિર્મુક્તૈઃ પૃથુભિઃ પાર્થચોદિતૈઃ॥ 14-85-15 (94883)
સમ્ભ્રાન્તનરનાગાશ્વમપતદ્વિદ્રુતં બલમ્।
હતવિદ્રુતભૂયિષ્ઠમાવર્તત મુહુર્મુહુઃ॥ 14-85-16 (94884)
નાભ્યદૃસ્યન્ત વીરસ્ય કેચિદગ્રેઽગ્ર્યકર્મણઃ।
રિપવઃ પાત્યમાના વૈ યે સહેરન્મહાશરાન્॥ 14-85-17 (94885)
તતો ગાન્ધારરાજસ્ય મન્ત્રિવૃદ્ધપુરઃસરા।
જનની નિર્યયૌ ભીતા પુરસ્કૃત્યાર્ઘ્યમુત્તમમ્॥ 14-85-18 (94886)
સા ન્યવારયદવ્યગ્રા તં પુત્રં યુદ્ધદુર્મદમ્।
પ્રસાદયામાસ ચ તં જિષ્ણુમક્લિષ્ટકારિણમ્॥ 14-85-19 (94887)
તાં પૂજયિત્વા બીભત્સુઃ પ્રસાદમકરોત્પ્રભુઃ।
શકુનેશ્ચાપિ તનયં સાન્ત્વયન્નિદમબ્રવીત્॥ 14-85-20 (94888)
ન મે પ્રિયં મહાબાહો યત્તે બુદ્ધિરિયં કૃતા।
પ્રતિયોદ્ધુમમિત્રઘ્ન ભ્રાતૈવ ત્વં મમાનઘ॥ 14-85-21 (94889)
ગાન્ધારીં માતરં સ્મૃત્વા ધૃતરાષ્ટ્રકૃતેન ચ।
તેન જીવસિ રાજંસ્ત્વં નિહતાસ્ત્વનુગાસ્તવ॥ 14-85-22 (94890)
મૈવં ભૂઃ શામ્યતાં વૈરં મા તેઽભૂદ્બુદ્ધિરીદૃશી
આગન્તવ્યં પરાં ચૈત્રીમશ્વમેધે નૃપસ્ય નઃ॥ 14-85-23 (94891)
ઇત્યુક્ત્વાઽનુયયૌ પાર્થો હયં તં કામચારિણમ્।
તે ન્યવર્તન્ત ગાન્ધારા હતશિષ્ટાઃ સ્વકં પુરમ્॥ ॥ 14-85-24 (94892)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 85 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 086
॥ શ્રીઃ ॥
14.86. અધ્યાયઃ 086
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
ચારમુખાદર્જુનસ્ય તુરગસંચારણાત્પુનર્નગરં પ્રત્યાગમનશ્રવણહૃષ્ટસ્ય યુધિષ્ઠિરસ્ય નિદેશાદ્ભીમેન યજ્ઞશાલાદિનિર્માપણમ્॥ 1 ॥ તથા નાનાદેશેભ્યો બ્રાહ્મણાદ્યાનયનપૂર્વકં તેષામન્નદાનાદિવ્યવસ્થાકરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ન્યવર્તત તતો વાજી યેન નાગાહ્વયં પુરમ્।
તં નિવૃત્તં તુ શુશ્રાવ ચારેણૈવ યુધિષ્ઠિરઃ।
શ્રુત્વાઽર્જુનં કુશલિનં સ ચ હૃષ્ટમનાઽભવત્॥ 14-86-1 (94893)
વિજયસ્ય ચ તત્કર્મ ગાન્ધારવિષયે તદા।
શ્રુત્વા ચાન્યેષુ દેશેષુ સ સુપ્રીતોઽભવત્તદા॥ 14-86-2 (94894)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દ્વાદશીં માઘમાસિકીમ્।
ઇષ્ટં ગૃહીત્વા નક્ષત્રં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-86-3 (94895)
સમાનીય મહાતેજાઃ સર્વાન્ભ્રાતૄન્મહીપતિઃ।
ભીમં ચ નકુલં ચૈવ સહદેવં ચ કૌરવ॥ 14-86-4 (94896)
પ્રોવાચેદં વચઃ કાલે તદા ધર્મભૃતાંવરઃ।
આમન્ત્ર્ય વદતાં શ્રેષ્ઠો ભીમં પ્રહરતાં વરમ્॥ 14-86-5 (94897)
આયાતિ ભીમસેનાસૌ સહાશ્વેન તવાનુજઃ।
યથા મે પુરુષાઃ પ્રાહુર્યે ધનંજયસારિણઃ॥ 14-86-6 (94898)
ઉપસ્થિતશ્ચ કાલોઽયમભિતો વર્તતે હયઃ।
માઘી ચ પૌર્ણમાસીયં માસઃ શેષો વૃકોદર॥ 14-86-7 (94899)
તત્પ્રસ્થાપ્યન્તુ વિદ્વાંસો બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
વાજિમેધાર્થસિદ્ધ્યર્થં દેશં પશ્યન્તુ યજ્ઞિયમ્॥ 14-86-8 (94900)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ તચ્ચક્રે ભીમો નૃપતિશાસનમ્।
હૃષ્ટઃ શ્રુત્વા ગુડોકેશમાયાન્તં પુરુષર્ષભમ્॥ 14-86-9 (94901)
તતો યયૌ ભીમસેનઃ પ્રાજ્ઞૈઃ સ્થપતિભિઃ સહ।
બ્રાહ્મણાનગ્રતઃ કૃત્વા કુશલાન્યજ્ઞકર્મણિ॥ 14-86-10 (94902)
તં સસાલચયં શ્રીમત્સપ્રતોલીસુઘટ્ટિતમ્।
માપયામાસ કૌરવ્યો યજ્ઞવાટં યતાવિધિ॥ 14-86-11 (94903)
પ્રાસાદશતસમ્બન્ધં મણિપ્રવરકુટ્ટિમમ્।
`સદઃ સ પત્નીસદનં સાગ્નીધ્રમપિ ચોત્તરમ્।'
કારયામાસ વિદિવદ્ધેમરત્નવિભૂષિતમ્॥ 14-86-12 (94904)
સ્તંભાન્કનકચિત્રાંશ્ચ તોરણાનિ બૃહન્તિ ચ।
યજ્ઞાયતનદેશેશુ દત્ત્વા શુદ્ધં ચ કાઞ્ચનમ્॥ 14-86-13 (94905)
અન્તઃપુરાણાં રાજ્ઞાં ચ નાનાદેશસમીયુષામ્।
કારયામાસ ધર્માત્મા તત્રતત્ર યથાવિધિ॥ 14-86-14 (94906)
બ્રાહ્મણાનાં ન વેશ્માનિ નાનાદેશસમીયુષામ્।
કારયામાસ કૌન્તેયો વિધિવત્તાન્યનેકશઃ॥ 14-86-15 (94907)
તથા સમ્પ્રેષયામાસ દૂતાન્નૃપતિશાસનાત્।
ભીમસેનો મહાબાહો રાજ્ઞામક્લિષ્ટકર્મણામ્॥ 14-86-16 (94908)
તે પ્રિયાર્થં કુરુપતેરાયયુર્નૃપસત્તમ।
રત્નાન્યનેકાન્યાદાય સ્ત્રિયોઽશ્વાનાયુધાનિ ચ॥ 14-86-17 (94909)
તેષાં નિર્વિશતાં તેષુ શિબિરેષુ મહાત્મનામ્।
નર્દતઃ સાગરસ્યેવ દિવસ્પૃગભવત્સ્વનઃ॥ 14-86-18 (94910)
`પ્રત્યુદ્ગમ્ય નમસ્કૃત્ય બ્રાહ્મણાંશ્ચ ન્યવેદયત્॥' 14-86-19 (94911)
તેષામભ્યાગતાનાં ચ સ રાજા કુરુવર્ધનઃ।
વ્યાદિદેશાન્નપાનાનિ શય્યાશ્ચાપ્યતિમાનુષાઃ॥ 14-86-20 (94912)
વાહનાનાં ચ વિવિધાઃ શાલાઃ શાલીક્ષુગોરસૈઃ।
ઉપેતા ભરતશ્રેષ્ઠો વ્યાદિદેશ સ ધર્મરાટ્॥ 14-86-21 (94913)
`વર્ણાઃ પૃથક્સન્નિવિષ્ટા હ્યુત્તરોત્તરપૂજિતાઃ'।
તથા તસ્મિન્મહાયજ્ઞે ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ।
સમાજગ્મુર્મુનિગણા બહવો બ્રહ્મવાદિનઃ॥ 14-86-22 (94914)
યે ચ દ્વિજાતિપ્રવરાસ્તત્રાસન્પૃથિવીપતે।
સમાજગ્મુઃ સશિષ્યાંસ્તાન્પ્રતિજગ્રાહ કૌરવઃ॥ 14-86-23 (94915)
સર્વાંશ્ચ તાનનુયયૌ યાવદાવસથાન્પ્રતિ।
સ્વયમેવ મહાતેજા દંભં ત્યક્ત્વા યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-86-24 (94916)
તતઃ કૃત્વા સ્થપતયઃ શિલ્પિનોઽન્યે ચ યે તદા।
કૃત્સ્નં યજ્ઞવિધિં રાજન્ધર્મરાજે ન્યવેદયન॥ 14-86-25 (94917)
તચ્છ્રુત્વા ધર્મરાજસ્તુ કૃતં સર્વમતન્દ્રિતઃ।
હૃષ્ટરૂપોઽભવદ્રાજન્સહ ભ્રાતૃભિરાદૃતઃ॥ 14-86-26 (94918)
તસ્મિન્યજ્ઞે પ્રવૃત્તે તુ વાગ્મિનો હેતુવાદિનઃ।
હેતુવાદાન્બહૂનાહુઃ પરસ્પરજિગીષવઃ॥ 14-86-27 (94919)
દદૃશુસ્તં નૃપતયો યજ્ઞસ્ય વિધિમુત્તમમ્।
દેવેન્દ્રસ્યેવ વિહિતં ભીમસેનેન ભારત॥ 14-86-28 (94920)
દદૃશુસ્તોરણાન્યત્ર શાતકુંભમયાનિ તે।
શય્યાસનવિહારાંશ્ચ સુબહૂન્રત્નસંચયાન્॥ 14-86-29 (94921)
ઘટાન્પાત્રીઃ કટાહાનિ કલશાન્વર્ધમાનકાન્।
ન હિ કિઞ્ચિદસૌવર્ણમપશ્યન્વસુધાધિપાઃ॥ 14-86-30 (94922)
યૂપાંશ્ચ શાસ્ત્રપઠિતાન્દારવાન્હેમભૂષિતાન્।
ઉપક્લૃપ્તાન્યથાકાલં વિધિવદ્ભૂરિવર્ચસઃ॥ 14-86-31 (94923)
સ્થલજાક જલજા યે ચ પશવઃ કેચન પ્રભો।
સર્વાનેવ સમાનીતાનપશ્યંસ્તત્ર તે નૃપાઃ॥ 14-86-32 (94924)
ગાશ્ચૈવ મહિષીશ્ચૈવ તથા વૃદ્ધસ્ત્રિયોપિ ચ।
ઔદકાનિ ચ સત્વાનિ શ્વાપદાનિ વયાંસિ ચ॥ 14-86-33 (94925)
જરાયુજાણ્ડજાતાનિ સ્વેદજાન્યુદ્ભિદાનિ ચ।
પર્વતાનૂપજાતાનિ ભૂતાનિ દદૃશુશ્ચ તે॥ 14-86-34 (94926)
એવં પ્રમુદિતં સર્વં પશુગોધનધાન્યતઃ।
યજ્ઞવાટં નૃપા દૃષ્ટ્વા પરં વિસ્મયમાગતાઃ॥ 14-86-35 (94927)
`અનિશં દીયતે ચ સ્મ તત્ર ભોજ્યં પૃથગ્વિધમ્॥'
બ્રાહ્મણાનાં વિશાં ચૈવ બહુમૃષ્ટાન્નમૃદ્ધિમત્॥ 14-86-36 (94928)
પૂર્ણે શતસહસ્રે તુ વિપ્રાણાં તત્રિ ભુઞ્જતામ્।
દુન્દુભિર્મેઘનિર્ઘોષો મુહુર્મુહુરતાડ્યત।
વિનનાદાસકૃચ્ચાપિ દિવસેદિવસે ગતે॥ 14-86-37 (94929)
એવં સ વવૃતે યજ્ઞો ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ।
અન્નસ્ય સુબહૂન્રાજન્નુત્સર્ગાન્પર્વતોપમાન્।
દધિકુલ્યાશઅચ દદૃશુઃ સર્પિષશ્ચ હ્રદાઞ્જનાઃ॥ 14-86-38 (94930)
જંબૂદ્વીપો હિ સકલો નાનજનપદાયુતઃ।
રાજન્નદૃસ્યતૈકસ્થો રાજ્ઞસ્તસ્ય મહામખે॥ 14-86-39 (94931)
તત્ર જાતિસહસ્રાણિ પુરુષાણાં તતસ્તતઃ।
ગૃહીત્વા ધમાજગ્મુર્બહૂનિ ભરતર્ષભ॥ 14-86-40 (94932)
સ્રગ્વિણશ્તાપિ તે સર્વે સુમુષ્ટમણિકુણ્ડલાઃ।
પર્યવેષન્દ્વિજાતીંસ્તાઞ્શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 14-86-41 (94933)
વિવિધાન્યન્નપાનાનિ પુરુષા યેઽનુયાયિનઃ।
તે વૈ નૃપોપભોજ્યાનિ બ્રાહ્મણાનાં દદુશ્ચ હ॥ ॥ 14-86-42 (94934)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ષડશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 86 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-86-3 ઇષ્ટં નક્ષત્રં પુષ્યમ્॥ 7-86-8 પ્રસ્થાપ્યન્તુ પ્રસ્થાપયન્તુ। સ્વાર્થે ણિચ્। પ્રતિષ્ઠન્ત્વિત્યર્થઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 087
॥ શ્રીઃ ॥
14.87. અધ્યાયઃ 087
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન બલરામાદિભિઃ સહ યુધિષ્ઠિરાશ્વમેધાય હાસ્તિનપુરંપ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ તથા યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ નાનાદેશેભ્ય આગમિષ્યતાં રાજ્ઞામપ્રમાદેન યથોચિતપૂજાયા મણલૂરાદાગમિષ્યતો બભ્રુવાહનસ્ય સંમાનનસ્ય ચ કર્તવ્યતાપ્રતિપાદકાર્જુનસંદેશનિવેદનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સમાગતાન્વેદવિદો રાજ્ઞશ્ચ પૃથિવીશ્વરાન્।
દૃષ્ટ્વા યુધિષ્ઠિરો રાજા ભીમસેનમભાષત॥ 14-87-1 (94935)
ઉપયાતા નરવ્યાઘ્રા ય એતે પૃથિવીશ્વરાઃ।
એતેષાં ક્રિયતાં પૂજા પૂજાર્હા હિ નરાધિપાઃ॥ 14-87-2 (94936)
ઇત્યુક્તઃ સ તથા ચક્રે નરેન્દ્રેણ યશસ્વિના।
ભીમસેનો મહાતેજા યમાભ્યાં સહ પાણ્ડવઃ॥ 14-87-3 (94937)
અથાભ્યગચ્છદ્ગોવિન્દો વૃષ્ણિભિઃ સહ ધર્મજમ્।
બલદેવં પુરસ્કૃત્ય સર્વપ્રાણભૂતાં વરઃ॥ 14-87-4 (94938)
યુયુધાનેન સહિતઃ પ્રદ્યુમ્નેન ગદેન ચ।
નિશઠેનાથ સાંબેન તથૈવ કૃતવર્મણા॥ 14-87-5 (94939)
તેષામપિ પરાં પૂજાં ચક્રે ભીમો મહારથઃ।
વિવિશુસ્તે ચ વેશ્માનિ રત્નવન્તિ ચ સર્વશઃ॥ 14-87-6 (94940)
યુધિષ્ઠિરસમીપે તુ કથાન્તે મધુસૂદનઃ।
અર્જુનં કથયામાસ બહુસઙ્ગ્રામકર્શિતમ્॥ 14-87-7 (94941)
સ તં પ્રપચ્છ કૌન્તેયઃ પુનઃપુનરરિંદમમ્।
ધર્મજઃ શક્રજં જિષ્ણું સમાચષ્ટ જગત્પતિઃ॥ 14-87-8 (94942)
આગમદ્દ્વારકાવાસી સમાપ્તઃ પુરુષો નૃપ।
યોઽદ્રાક્ષીત્પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ બહુસઙ્ગ્રામકર્શિતમ્॥ 14-87-9 (94943)
સમીપે ચ મહાબાહુમાચષ્ટ ચ મમ પ્રભો।
કુરુ કાર્યાણિ કૌન્તેય હયમેધાર્થસિદ્ધયે॥ 14-87-10 (94944)
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચૈનં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
દિષ્ટ્યા સ કુશલી જિષ્ણુરુપાયાતિ ચ માધવ॥ 14-87-11 (94945)
યદિદં સંદિદેશાસ્મિન્પાણ્ડવાનાં બલાગ્રણીઃ।
તદાખ્યાતમિહેચ્છામિ ભવતા યદુનન્દન॥ 14-87-12 (94946)
ઇત્યુક્તો ધર્મરાજેન વૃષ્ણ્યન્ધકપતિસ્તદા।
પ્રોવાચેદં વચો વાગ્મી ધર્માત્માનં યુધિષ્ઠિરમ્॥ 14-87-13 (94947)
ઇદમાહ મહારાજ પાર્થવાક્યં નરેશ્વરઃ।
વાચ્યો યુધિષ્ઠિરઃ કૃષ્ણ કાલે વાક્યમિદં મમ॥ 14-87-14 (94948)
આગમિષ્યન્તિ રાજાનઃ સર્વે વૈ કૌરવર્ષભ।
પ્રાપ્તાનાં મહતાં પૂજા કાર્યા હ્યેતત્ક્ષમં હિ નઃ॥ 14-87-15 (94949)
ઇત્યેતદ્વચનાદ્રાજા વિજ્ઞાપ્યો મમ માનદ।
તથા ચાત્યયિકં ન સ્યાદ્યદર્ઘાહરણેઽભવત્॥ 14-87-16 (94950)
કર્તુમર્હતિ તદ્રાજા ભવાંશ્ચાપ્યનુમન્યતામ્।
રાજદ્વેષાન્ન નશ્યેયુરિમા રાજન્પુનઃ પ્રજાઃ॥ 14-87-17 (94951)
ઇદમન્યચ્ચ કૌન્તેય વચઃ સ પુરુષોઽબ્રવીત્।
ધનંજયસ્ય નૃપતે તન્મે નિગદતઃ શૃણુ॥ 14-87-18 (94952)
ઉપયાસ્યતિ યજ્ઞં નો મણલૂરપતિર્નૃપઃ।
પુત્રો મમ મહાતેજા દયિતો બભ્રુવાહનઃ॥ 14-87-19 (94953)
તં ભવાન્મદપેક્ષાર્થં વિધિવત્પ્રતિપૂજયેત્।
સ તુ ભક્તોઽનુરક્તશ્ચ મમ નિત્યમિતિ પ્રભો॥ 14-87-20 (94954)
ઇત્યેતદ્વચનં શ્રુત્વા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
અભિનન્દ્યાસ્ય તદ્વાક્યમિદં વચનમબ્રવીત્॥ ॥ 14-87-21 (94955)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ સપ્તાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 87 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-87-7 ભોજરાજન્યાનાં વર્ધનઃ॥ 7-87-8 જાનુનોરધસ્થઃ પશ્ચાદ્ભાગીયો માંસલઃ પ્રદેશઃ પિણ્ડિકા। તે ઉભે અસ્યાધિકે સ્વદેશાદધોભાગપર્યન્તં બહુલમાલમ્બમાને॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 088
॥ શ્રીઃ ॥
14.88. અધ્યાયઃ 088
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણિ પાણ્ડવેષુ ચતુર્ભ્યોઽર્જુનસ્યૈવ વિશેષતોઽધ્વસંચારાદિપરિક્લેશસૂચકશારીરાલક્ષણપ્રશ્ને કૃષ્ણેન તંપ્રતિ તત્કથનમ્॥ 1 ॥ મેધ્યાશ્વસ્ય પૃથ્વીસંચારણાય ગતેનાર્જુનેન સહાશ્વેન પુનર્નગરં પ્રત્યાગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શ્રુતં પ્રિયમિદં કૃષ્ણ યત્ત્વમર્હસિ ભાષિતુમ્।
તન્મેઽમૃતરસં પુણ્યં મનો હ્લાદયતિ પ્રભો॥ 14-88-1 (94956)
બહૂનિ કિલ યુદ્ધાનિ વિજયસ્ય નરાધિપૈઃ।
પુનરાસન્હૃષીકેશ તત્રતત્રેતિ ન શ્રુતમ્॥ 14-88-2 (94957)
કિંનિમિત્તં સ નિત્યં હિ પાર્થઃ સુખવિવર્જિતઃ।
અતીવ વિજયો ધીમાનિતિ મે દૂયતે મનઃ॥ 14-88-3 (94958)
સંચિન્તયામિ કૌન્તેયં રહો જિષ્ણું જનાર્દન।
અતીવ દુઃખભાગી સ સતતં પાણ્ડુનન્દનઃ॥ 14-88-4 (94959)
કિંનુ તસ્ય શરીરેઽસ્તિ સર્વલક્ષણપૂજિતે।
અનિષ્ટં લક્ષણં કૃષ્ણ યેન દુઃખાન્યુપાશ્નુતે॥ 14-88-5 (94960)
અતીવાસુખભોગી સ સતતં કુન્તિનન્દનઃ।
ન હિ પશ્યામિ બીભત્સોર્નિન્દ્યં ગાત્રેષુ કિંચન।
શ્રોતવ્યં ચેન્મયૈતદ્વૈ તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 14-88-6 (94961)
ઇત્યુક્તઃ સ હૃષીકેશો ધ્યાત્વા સુમહદન્તરમ્।
રાજાનં ભોજરાજન્યવર્ધનો વિષ્ણુરબ્રવીત્॥ 14-88-7 (94962)
ન હ્યસ્ય નૃપતે કિઞ્ચિદનિષ્ટમુપલક્ષયે।
ઋતે પુરુષસિંહસ્ય પિણ્ડિકેઽસ્યાધિકે યતઃ॥ 14-88-8 (94963)
સ તાભ્યાં પુરુષવ્યાઘ્રો નિત્યમધ્વસુ વર્તતે।
ન ચાન્યદનુપશ્યામિ યેનાસૌ દુઃખભાજનમ્॥ 14-88-9 (94964)
ઇત્યુક્તઃ પુરુષશ્રેષ્ઠસ્તદા કૃષ્ણેન ધીમતા।
પ્રોવાચ વૃષ્ણિશાર્દૂલમેવમેતદિતિ પ્રભો॥ 14-88-10 (94965)
કૃષ્ણા તુ દ્રૌપ્દી કૃષ્ણં તિર્યક્સાસૂયમૈક્ષત
પ્રતિજગ્રાહ તસ્યાસ્તં પ્રણયં ચાપિ કેશિહા।
પ્રખ્યુઃ સખા હૃષીકેશઃ સાક્ષાદિવ ધનંજયઃ॥ 14-88-11 (94966)
તત્ર ભીમાદયસ્તે તુ કરવો યાજકાશ્ચ યે।
રેમુઃ શ્રુત્વા વિચિત્રાં તાં ધનંજયકથાં શુભામ્॥ 14-88-12 (94967)
તેષાં કથયતામેવ પુરુષોઽર્જુનસંકથાઃ।
ઉપાયાદ્વચનાદ્દૂતો વિજયસ્ય મહાત્મનઃ॥ 14-88-13 (94968)
સોભિગમ્ય કુરુશ્રેષ્ઠં નમસ્કૃત્ય ચ બુદ્ધિમાન્।
ઉપાયાતં નરવ્યાઘ્રં ફલ્ગુનં પ્રત્યવેદયત્॥ 14-88-14 (94969)
તચ્છ્રુત્વા નૃપતિસ્તસ્ય હર્ષબાષ્પાકુલેક્ષણઃ।
પ્રિયાખ્યાનનિમિત્તં વૈ દદૌ બહુધનં તદા॥ 14-88-15 (94970)
તતો દ્વિતીયે દિવસે મહાઞ્શબ્દો વ્યવર્ધત।
આગચ્છતિ નરવ્યાઘ્રે કૌરવાણાં ધુરંધરે॥ 14-88-16 (94971)
તતો રેણુઃ સમુદ્ભુતો વિબભૌ તસ્ય વાજિનઃ।
અભિતો વર્તમાનસ્ય યથોચ્ચૈઃશ્રવસસ્તથા॥ 14-88-17 (94972)
તત્ર હર્ષકરીર્વાચો નરાણાં શુશ્રુવેઽર્જુનઃ।
દિષ્ટ્યાઽસિ પાર્થ કુશલી ધન્યો રાજા યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-88-18 (94973)
કોન્યોહિ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં જિત્વાહિ યુધિ પાર્થિવાન્
ચારયિત્વા હયશ્રેષ્ઠમુપાગચ્છેદૃતેઽર્જુનાત્॥ 14-88-19 (94974)
યે વ્યતીતા મહાત્માનો રાજાનઃ સગરાદયઃ।
તેષામપીદૃશં કર્મ ન કદાચન શુશ્રુમ॥ 14-88-20 (94975)
નૈતદન્યે કરિષ્યન્તિ ભવિષ્યા વસુધાધિપાઃ।
યત્ત્વં કુરુકુલશ્રેષ્ઠ દુષ્કરં કૃતવાનસિ॥ 14-88-21 (94976)
ઇત્યેવં વદતાં તેષાં પુંસાં કર્ણસુખા ગિરઃ।
શૃણ્વન્વિવેશ ધર્માત્મા ફલ્ગુનો યજ્ઞસંસ્તરમ્॥ 14-88-22 (94977)
તતો રાજા સહામાત્યઃ કૃષ્ણશ્ચ યદુનન્દનઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રં પુરસ્કૃત્ય તં પ્રત્યુદ્યયતુસ્તદા॥ 14-88-23 (94978)
સોઽભિવાદ્ય પિતુઃ પાદૌ ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ।
ભીમાદીંશ્ચાપિ સંપૂજ્ય પર્યષ્વજત કેશવમ્॥ 14-88-24 (94979)
તૈઃ સમેત્યાર્ચિતસ્તાંશ્ચ પ્રત્યર્ચ્યાથ યથાવિધિ।
વિશશ્રામ મહાબાહુસ્તીરં લબ્ધ્વેવ પારગઃ॥ ॥ 14-88-25 (94980)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ અષ્ટાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 88 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 089
॥ શ્રીઃ ॥
14.89. અધ્યાયઃ 089
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
બભ્રુવાહનેનોલૂપીચિત્રાઙ્ગદાભ્યાં સહ યાગદિદૃક્ષ્યા હાસ્તિનપુરં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ તતઃ સ્વયં સમાગતવ્યાસાજ્ઞય યુધિષ્ઠિરેણ ઋત્વિગ્ભિઃ સહાશ્વમેધોપક્રમઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ સ રાજા બભ્રુવાહનઃ।
માતૃભ્યાં સહિતો ધીમાન્કુરૂનભ્યાજગામ હ॥ 14-89-1 (94981)
તત્ર વૃદ્ધાન્યથાવત્સ કુરૂનન્યાંશ્ચ પાર્થિવાન્।
અભિવાદ્ય મહાબાહુસ્તૈશ્ચાપિ પ્રતિનન્દિતઃ।
પ્રવિવેશ પિતામહ્યાઃ કુન્ત્યા ભવનમુત્તમમ્॥ 14-89-2 (94982)
સ પ્રવિશ્ય મહાબાહુઃ પાણ્ડવાનાં નિવેશનમ્।
પિતામહીમભ્યવન્દત્સામ્ના પરમવલ્ગુના॥ 14-89-3 (94983)
તથા ચિત્રાઙ્ગદા દેવી કૌરવસ્યાત્મજાઽપિ ચ।
પૃથાં કૃષ્ણાં ચ સહિતે વિનયેનોપજગ્મતુઃ।
સુભદ્રાં ચ યથાન્યાયં યાશ્ચાન્યાઃ કુરુયોષિતઃ॥ 14-89-4 (94984)
દદૌ કુન્તી તતસ્તાભ્યાં રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
દ્રૌપદી ચ સુભદ્રા ચ યાશ્ચાપ્યન્યા યદુસ્ત્રિયઃ॥ 14-89-5 (94985)
ઊષતુસ્તત્ર તે દેવ્યૌ મહાર્ઙશયનાસને।
સુપૂજિતે સ્વયં કુન્ત્યા પાર્થસ્ય હિતકામ્યયા॥ 14-89-6 (94986)
સ ચ રાજા મહાતેજાઃ પૂજિતો બભ્રુવાહનઃ।
ધૂતરાષ્ટ્રં મહીપાલમુપતસ્થે યતાવિધિ॥ 14-89-7 (94987)
યુધિષ્ઠિરં ચ રાજાનં ભીમદીંશ્ચાપિ પાણ્ડવાન્।
ઉપાગમ્ય મહાતેજા વિનયેનાભ્યવાદયત્॥ 14-89-8 (94988)
સ તૈઃ પ્રેમ્યા પરિષ્વક્તઃ પૂજિતશ્ચ યથાવિધિ।
ધનં ચાસ્મૈ દદુર્ભૂરિ પ્રીયમાણા મહારથાઃ॥ 14-89-9 (94989)
તથૈવ ચ મહીપાલઃ કૃષ્ણં ચક્રગદાધરમ્।
પ્રદ્યુમ્ન ઇવ ગોવિન્દં વિનયેનોપતસ્થિવાન્॥ 14-89-10 (94990)
તસ્મૈ કૃષ્ણો દદૌ રાજ્ઞે મહાર્હમતિપૂજિતમ્।
રથં હેમપરિષ્કારં દિવ્યાશ્વયુજમુત્તમમ્॥ 14-89-11 (94991)
ધર્મરાજશ્ચ ભીમશ્ચ ફલ્ગુનશ્ચ યમૌ તથા।
પૃથક્પૃથક્ ચ તે ચૈનં માનાર્થાભ્યામયોજયન્॥ 14-89-12 (94992)
તતસ્તૃતીયે દિવસે સત્યવત્યાત્મજો મુનિઃ।
યુધિષ્ઠિરં સમભ્યેત્ય વાગ્મી વચનમબ્રવીત્॥ 14-89-13 (94993)
અદ્યપ્રભૃતિ કૌન્તેય યજ્ઞસ્ય સમયો હિ તે।
મુહૂર્તો યજ્ઞિયઃ પ્રાપ્તશ્ચોદયન્તીહ યાજકાઃ॥ 14-89-14 (94994)
અહીનો નામ રાજેન્દ્ર ક્રતુસ્તેઽયં વિકલ્પવાન્।
બહુત્વાત્કાઞ્ચનસ્યાસ્ય ખ્યાતો બહુસુવર્ણકઃ॥ 14-89-15 (94995)
એવમત્ર મહારાજ દક્ષિણાભિર્ગુણીકુર।
શ્રીસ્ત્વાં વ્રજતુ તે રાજન્બ્રાહ્મણા હ્યત્ર કારણમ્॥ 14-89-16 (94996)
ત્રીનશ્વમેધાનત્ર ત્વં સમ્પ્રાપ્ય બહુદક્ષિણાન્।
જ્ઞાતિવધ્યાકૃતં પાપં પ્રહાસ્યતિ નરાધિપ॥ 14-89-17 (94997)
પવિત્રં પરમં ચૈતત્પાવનાનાં ચ પાવનમ્।
યદશ્વમેધાવભૃથં પ્રાપ્સ્યસે કુરુનન્દન॥ 14-89-18 (94998)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ તેજસ્વી વ્યાસેનામિતબુદ્ધિના।
દીક્ષાં વિવેશ ધર્માત્મા વાજિમેધાપ્તયે તતઃ॥ 14-89-19 (94999)
તતો યજ્ઞં મહાબાહુર્વાજિમેધં મહાક્રતુમ્।
બહ્વન્નદક્ષિણં રાજા સર્વકામગુણાન્વિતમ્॥ 14-89-20 (95000)
તત્ર વેદવિદો રાજંશ્ચક્રુઃ કર્માણિ યાજકાઃ।
પરિક્રામન્તિ શાસ્ત્રજ્ઞા યતાવદ્દ્વિજસત્તમાઃ॥ 14-89-21 (95001)
ન તેષાં સ્ખલિતં કિઞ્ચિદાસીદપહુતં તથા।
ક્રમયુક્તં ચ યુક્તં ચ ચક્રુસ્તત્ર દ્વિજર્ષભાઃ॥ 14-89-22 (95002)
કૃત્વા પ્રવર્ગ્યં ધર્મજ્ઞા યથાવદ્દ્વિજસત્તમાઃ।
ચક્રસ્તે વિધિવદ્રાજંસ્તથૈવાભિષવં દ્વિજાઃ॥ 14-89-23 (95003)
અભિષૂય તતો રાજન્સોમં સોમપસત્તમાઃ।
સવનાન્યાનુપૂર્વ્યેણ ચક્રુઃ સાસ્ત્રાનુસારિણઃ॥ 14-89-24 (95004)
ન તત્ર કૃપણઃ કશ્ચિન્ન દરિદ્રો બભૂવ હ।
ક્ષુધિતો દુઃખિતો વાઽપિ પ્રાકૃતો વાઽપિ માનવઃ॥ 14-89-25 (95005)
ભોજનં ભોજનાર્થિભ્યો દાપયામાસ શત્રુહા।
ભીમસેનો મહાતેજાઃ સતતં રાજશાસનાત્॥ 14-89-26 (95006)
સંસ્તરે કુશલાશ્ચાપિ સર્વકાર્યાણિ યાજકાઃ।
દિવસેદિવસે ચક્રુર્યથાશાસ્ત્રાનુદર્શાત્॥ 14-89-27 (95007)
નાષડઙ્ગવિદત્રાસીત્સદસ્યસ્તસ્ય ધીમતઃ।
નાવ્રતો નાનુપાધ્યાયો ન ચ વાદાવિચક્ષણઃ॥ 14-89-28 (95008)
તતો યૂપોચ્છ્રયે પ્રાપ્તે ષડ્ બૈલ્વાન્ભરતર્ષભ।
ખાદિરાન્બિલ્વસમિતાંસ્તાવતઃ સર્વવર્ણિનઃ॥ 14-89-29 (95009)
દેવદારુમયૌ દ્વૌ તુ યૂપૌ કુરુપતેર્મખે।
શ્લેષ્માતકમયં ચૈકં યાજકાઃ સમકલ્પયન્॥ 14-89-30 (95010)
`સર્વાનેતાન્યથાશાસ્ત્રં યાજકાઃ સમકારયન્।'
શોભાર્થં ચાપરાન્યૂપાન્કાઞ્ચનાન્ભરતર્ષભ।
સ ભીમઃ કારયામાસ ધર્મરાજસ્ય શાસનાત્॥ 14-89-31 (95011)
તે વ્યરાજન્ત રાજર્ષે વાસોભિરુપશોભિતાઃ।
મહેન્દ્રાનુગતા દેવા યથા સપ્તર્ષિભિર્દિવિ॥ 14-89-32 (95012)
ઇષ્ટકાઃ કાઞ્ચનીશ્ચાત્ર ચયનાર્તં કૃતા વિભો।
શુશુભે ચયનં તચ્ચ દક્ષસ્યેવ પ્રજાપતેઃ॥ 14-89-33 (95013)
ચતુશ્ચિત્યશ્ચ તસ્યાસીદષ્ટાદશકરાત્મકઃ।
સ રુક્મપક્ષો નિચિતસ્ત્રિકોણો ગરુડાકૃતિઃ॥ 14-89-34 (95014)
તતો નિયુક્તાઃ પશવો યથાશાસ્ત્રં મનીષિભિઃ।
તં તં દેવં સમુદ્દિશ્ય પક્ષિણઃ પશવશ્ચ યે॥ 14-89-35 (95015)
ઋષભાઃ શાસ્ત્રપઠિતાસ્તથા જલચરાશ્ચ યે।
સર્વાંસ્તાનભ્યયુઞ્જંસ્તે તત્રાગ્નિચયકર્મણિ॥ 14-89-36 (95016)
યૂપેષુ નિયતા ચાસીત્પશૂનાં ત્રિશતી તથા।
અશ્વરત્નોત્તરા યજ્ઞે કૌન્તેયસ્ય મહાત્મનઃ॥ 14-89-37 (95017)
સ યજ્ઞઃ શુશુભે તસ્ય સાક્ષાદ્દેવર્ષિસંકુલઃ।
ગન્ધર્વગણસંકીર્ણઃ શોભિતોઽપ્સરસાં ગણૈઃ॥ 14-89-38 (95018)
સ કિંપુરુષસંકીર્ણઃ કિંનરૈશ્ચોપશોભિતઃ।
સિદ્ધવિપ્રનિવાસૈશ્ચ સમન્તાદભિસંવૃતઃ॥ 14-89-39 (95019)
તસ્મિન્સદસિ નિત્યાસ્તુ વ્યાસશિષ્યા દ્વિજર્ષભાઃ।
સર્વશાસ્ત્રપ્રણેતારઃ કુશલા યજ્ઞકર્મસુ॥ 14-89-40 (95020)
નારદશ્ચ બભૂવાત્ર તુંબુરુશ્ચ મહાદ્યુતિઃ।
વિશ્વાવસુશ્ચિત્રસેનસ્તથાઽન્યે ગીતકોવિદાઃ॥ 14-89-41 (95021)
ગન્ધર્વા ગીતકુશલા નૃત્યેષુ ચ વિશારદાઃ।
રમયન્તિ સ્મ તાન્વિપ્રાન્યજ્ઞકર્માન્તરેષુ વૈ॥ ॥ 14-89-42 (95022)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકોનનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 89 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-89-15 અહીનઃ અહ્નાં સોમયાગાનાં બહૂનાં સમૂહોઽહીનઃ। ન હીનઃ દ્રવ્યાદિના ઇતિ વા॥ 7-89-23 અભિષવ સોમવલ્લ્યાઃ કણ્ડનમ્॥ 7-89-24 સોમં સોમવલ્લીરસમ્। સવનાનિ પ્રાતઃસવનાદીનિ॥ 7-89-27 સંસ્તરે ઇષ્ટકાનાં ચયનાખ્યે સ્થણ્ડિલરચને॥ 7-89-29 વર્ણિનઃ પલાશકાષ્ઠમયાઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 090
॥ શ્રીઃ ॥
14.90. અધ્યાયઃ 090
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણાશ્વમેધસમાપનાનન્તરં રાજ્ઞાં યથોચિતં સંમાનપૂર્વકં સ્વસ્વદેશાન્પ્રતિ પ્રસ્થાપનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શ્રપયિત્વા પશૂનન્યાન્વિધિવદ્દ્વિજસત્તમાઃ।
તં તુરઙ્ગં યથાશાસ્ત્રમાલભન્ત દ્વિજાતયઃ॥ 14-90-1 (95023)
તતઃ સંજ્ઞપ્ય તુરગંક વિધિવદ્યાજકર્ષભાઃ।
ઉપસંવેશયાંચક્રુસ્તતસ્તાં દ્રુપદાત્મજામ્।
કલાભિસ્તિસૃભી રાજન્યથાવિધિ મનસ્વિનીમ્॥ 14-90-2 (95024)
ઉદ્ધૃત્ય તુ વપાં તસ્ય યથાશાસ્ત્રં દ્વિજાતયઃ।
શ્રપયામાસુરવ્યગ્રા વિધિવદ્ભરતર્ષભ॥ 14-90-3 (95025)
તં વપાધૂમગન્ધં તુ ધર્મરાજઃ સહાનુજૈઃ।
ઉપાજિઘ્રદ્યથાસાસ્ત્રં સર્વપાપાપહં તદા॥ 14-90-4 (95026)
શિષ્ટાન્યઙ્ગાનિ યાન્યાસંસ્તસ્યાશ્વસ્ય નરાધિપ।
તાન્યગ્રૌ જુહુવુર્ધીરાઃ સમસ્તાઃ ષોડશર્ત્વિજઃ॥ 14-90-5 (95027)
સંસ્થાપ્યૈવં તસ્ય રાજ્ઞસ્તં યજ્ઞં શક્રતેજસઃ।
વ્યાસઃ સશિષ્યો ભગવાન્વર્ધયામાસ તં નૃપમ્॥ 14-90-6 (95028)
તતો યુધિષ્ઠિરઃ પ્રાદાત્સદસ્યેભ્યો યથાવિધિ।
કોટીઃ સહસ્રં નિષ્કાણાં વ્યાસાય તુ વસુંધરામ્॥ 14-90-7 (95029)
પ્રતિગૃહ્ય ધરાં રાજન્વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ।
અબ્રવીદ્ભરતશ્રેષ્ઠં ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્॥ 14-90-8 (95030)
વસુધા ભવતસ્ત્વેષાં સંન્યસ્તા રાજસત્તમ।
નિષ્ક્રયો દીયતાં મહ્યં બ્રાહ્મણા હિ ધનાર્થિના॥ 14-90-9 (95031)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ તાન્વિપ્રાન્પ્રત્યુવાચ મહામનાઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો ધીમાન્મધ્યે રાજ્ઞાં મહાત્મનામ્॥ 14-90-10 (95032)
અશ્વમેધે મહાયજ્ઞે પૃથિવી દક્ષિણા સ્મૃતા।
અર્જુનેન જિતા ચેયમૃત્વિગ્ભ્યઃ પ્રાપિતા મયા॥ 14-90-11 (95033)
વનં પ્રવેક્ષ્યે વિપ્રાગ્ર્યા વિભજધ્વં મહીમિમામ્।
ચતુર્ધા પૃથિવીં કૃત્વા ચાતુર્હોત્રપ્રમાણતઃ॥ 14-90-12 (95034)
નાહમાદાતુમિચ્છામિ બ્રહ્મસ્વં દ્વિજસત્તમાઃ॥
ઇદં નિત્યં મનો વિપ્રા ભ્રાતૄણાં ચૈવ મે સદા॥ 14-90-13 (95035)
ઇત્યુક્તવતિ તસ્મિંસ્તુ ભ્રાતરો દ્રૌપદી ચ સા।
એવમેતદિતિ પ્રાહુસ્તદભૂદ્રોમહર્ષણમ્॥ 14-90-14 (95036)
તતોઽન્તરિક્ષે વાગાસીત્સાધુસાધ્વિતિ ભારત।
તથૈવ દ્વિજસઙ્ઘાનાં શંસતાં વિબભૌ સ્વનઃ॥ 14-90-15 (95037)
દ્વૈપાયનસ્તથા કૃષ્ણઃ પુનરેવ યુધિષ્ઠિરમ્।
પ્રોવાચ મધ્યે વિપ્રાણામિદં સમ્પૂજયન્મુનિઃ॥ 14-90-16 (95038)
દત્તૈષા ભવતા મહ્યં તાં તે પ્રતિદદામ્યહમ્।
હિરણ્યં દીયતામેભ્યો બ્રાહ્મણેભ્યો ધરાઽસ્તુ તે॥ 14-90-17 (95039)
તતોઽબ્રવીદ્વાસુદેવો ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
યથાઽઽહ ભગવાન્વ્યાસસ્તથા ત્વં કર્તુમર્હસિ॥ 14-90-18 (95040)
ઇત્યુક્તઃ સ કુરુશ્રેષ્ઠઃ પ્રીતાત્મા ભ્રાતૃભિઃ સહ।
કોટિં કોટિં ગવાં પ્રાદાદ્દક્ષિણાં ત્રિગુણીકૃતામ્॥ 14-90-19 (95041)
ન કરિષ્યતિ તલ્લોકે કશ્ચિદન્યો નરાધિપઃ।
યત્કૃતં કુરુરાજેન મરુત્તસ્યાનુકુર્વતા॥ 14-90-20 (95042)
પ્રતિગૃહ્ય તુ તદ્દ્રવ્યં કૃષ્ણદ્વૈપાયનો મુનિઃ।
ઋત્વિગ્ભ્યઃ પ્રદદૌ વિદ્વાંશ્ચતુર્ધા વ્યભજંશ્ચ તે॥ 14-90-21 (95043)
ધરણ્યા નિષ્ક્રયં દત્ત્વા તદ્ધિરણ્યં યુધિષ્ઠિરઃ।
દૂતપાપો જિતસ્વર્ગો મુમુદે ભ્રાતૃભિઃ સહ॥ 14-90-22 (95044)
ઋત્વિજસ્તમપર્યન્તં સુવર્ણનિચયં તથા।
વ્યભજન્ત દ્વિજાતિભ્યો યથોત્સાહં યથાસુખમ્॥ 14-90-23 (95045)
યજ્ઞવાટે ચ યત્કિઞ્ચિદ્ધિરણ્યં સવિ ભૂષણમ્।
તોરણાનિ ચ યૂપાંશ્ચ ઘટાન્પાત્રીસ્તથેષ્ટકાઃ।
યુધિષ્ઠિરાભ્યનુજ્ઞાતાઃ સર્વં તદ્વ્યભજન્દ્વિજાઃ॥ 14-90-24 (95046)
અનન્તરં દ્વિજાતિભ્યઃ ક્ષત્રિયા જહ્રિરે વસુ।
તથા વિટ્શૂદ્રસઙ્ઘાશ્ચ તથાઽન્યે મ્લેચ્છજાતયઃ।
`કાલેન મહતા જહ્રુસ્તત્સુવર્ણં તતસ્તતઃ॥' 14-90-25 (95047)
તતસ્તે બ્રાહ્મણાઃ સર્વે મુદિતા જગ્મુરાલયાન્।
તર્પિતા વસુના તેન ધર્મિરાજેન ધીમિતા॥ 14-90-26 (95048)
સ્વમંશં ભગવાન્વ્યાસઃ કુન્ત્યૈ પાદાભિવાદિતઃ।
પ્રદદૌ તસ્ય મહતો હિરણ્યસ્ય મહાદ્યુતિઃ॥ 14-90-27 (95049)
શ્વશુરાત્પ્રીતિદાયં તં પ્રાપ્ય સા પ્રીતમાનસા।
ચકાર પુણ્યકં તેન સુમહત્સઙ્ઘશઃ પૃથા॥ 14-90-28 (95050)
ગત્વા ત્વવભૃથં રાજા વિપાપ્મા ભ્રાતૃભિઃ સહ।
સભાજ્યમાનઃ શુશુભે મહેન્દ્રસ્ત્રિદશૈરિવ॥ 14-90-29 (95051)
પાણ઼્ડવાશ્ચ મહીપાલૈઃ સમેતૈરભિસંવૃતાઃ।
અશોભન્ત મહારાજ ગ્રહસ્તારાગણૈરિવ॥ 14-90-30 (95052)
રાજભ્યોપિ તતઃ પ્રાદાદ્રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
ગજાનશ્વાનલઙ્કારાન્ત્રિયો વાસાંસિ કાઞ્ચનમ્॥ 14-90-31 (95053)
તદ્ધનૌઘમપર્યન્તં પાર્થઃ પાર્થિવમણ્ડલે।
વિસૃજઞ્શુશુભે રાજન્યથા વૈશ્રવણસ્તથા॥ 14-90-32 (95054)
આનીય ચ તથા વીરં રાજાનં બભ્રુવાહનમ્।
પ્રદાય વિપુલં વિત્તં ગૃહાત્પ્રાસ્થાપયનત્તદા॥ 14-90-33 (95055)
દુઃશલાયાશ્ચ તં પૌત્રં બાલકં ભરતર્ષભ।
સ્વરાજ્યેઽથ પિતુર્ધામાન્સ્વસુઃ પ્રીત્યા ન્વયેશયત્॥ 14-90-34 (95056)
નૃપતીંશ્ચૈવ તાન્સર્વાન્સુવિભક્તાન્સુપૂજિતાન્।
પ્રસ્થાપયામાસ વશી કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-90-35 (95057)
ગોવિન્દં ચ મહાત્માનં બલદેવં મહાબલમ્।
તથાઽન્યાન્વૃષ્ણિવીરાંશ્ચ પ્રદ્યુમ્નાદ્યાન્સહસ્રશઃ॥ 14-90-36 (95058)
પૂજયિત્વા મહારાજ યથાવિધિ મહાદ્યુતિઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો રાજા પ્રાસ્થાપરયદરિંદમઃ॥ 14-90-37 (95059)
એવં બભૂવ યજ્ઞઃ સ ધર્મિરાજસ્ય ધીમતઃ।
બહ્વન્નધનરત્નૌઘઃ સુરામૈરેયસાગરઃ॥ 14-90-38 (95060)
સર્પિઃપઙ્કા હ્રદા યત્ર બભૂવુશ્ચાન્નપર્વતાઃ।
રસાલકર્દમા નદ્યો બભૂવુર્ભરતર્ષભ॥ 14-90-39 (95061)
ભક્ષ્યખાણ્ડવરાગાણાં ક્રિયતાં ભુજ્યતાં તથા।
પશૂનાં વધ્યતાં ચૈવ નાન્તં દદૃશિરે જનાઃ॥ 14-90-40 (95062)
મત્તપ્રમત્તમુદિતં સુપ્રીતયુવતીજનમ્।
મૃદઙ્ગશઙ્ખનાદૈસ્ચ મનોરમમભૂત્તદા। 14-90-41 (95063)
દીયતાં ભુજ્યતાં ચાપિ તત્ર શબ્દો મહાનભૂત્।
દીયતાં દીયતાં ચેતિ દિવારાત્રમવારિતમ્॥ 14-90-42 (95064)
તં મહોત્સવસંકાશં હૃષ્ટપુષ્ટજનાકુલમ્।
કથયન્તિ સ્મ પુરુષા નાનાદેશનિવાસિનઃ॥ 14-90-43 (95065)
વર્ષિત્વા ધનધારાભિઃ કામૈ રત્નૈ રસૈસ્તથા।
વિપાપ્મા ભરતશ્રેષ્ઠઃ કૃતાર્થઃ પ્રાવિશત્પુરમ્॥ ॥ 14-90-44 (95066)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 90 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-90-2 સંજ્ઞપ્ય હિંસિત્વા તુરગમ્। તસ્ય સમીપે તિસૃભિઃ કલાભિઃ કલનાભિઃ મન્ત્રદ્રવ્યશ્રદ્દાખ્યાભિરુપેતાં દ્રૌપદીં ઉપસંવેશયાં ચક્રુઃ॥ 7-90-5 અઙ્ગાનિ હૃદયજિહ્વાવક્ષઆદીની॥ 7-90-6 સંસ્થાપ્ય સમાપ્ય॥ 7-90-7 તુશબ્દશ્ચાર્થે। તેન સર્વેભ્યો વસુધરાં દદાવિત્યર્થઃ॥ 7-90-25 અનન્તરં દ્વિજાતિભ્યઃ વિપ્રેષુ ગૃહીત્વા નિવૃત્તેષુ શિષ્ટાત્ ક્ષત્રિયાદયો ગહીતવન્ત ઇત્યર્થઃ॥ 7-90-38 મૈરેયં વૃક્ષજં મદ્યમ્॥ 7-90-40 પિપ્પલીશુણ્ઠીયુક્તો મુદ્ગયૂષઃ ખાણ્ડવઃ સ એવ શર્કારયુક્તો રાગઃઆશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 091
॥ શ્રીઃ ॥
14.91. અધ્યાયઃ 091
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન જનમેજયંપ્રતિ નકુલાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ અશ્વમેધાવસાને બિલાન્નિસ્સૃતેન કનકપાર્શ્વેન કેનચિન્નકુલેન સદસ્યાન્પ્રતિ ઉઞ્છવૃત્તિબ્રાહ્મણસ્ય સક્તુપ્રસ્થદાનપ્રશંસનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાશ્વમેધગાર્હણમ્॥ 2 ॥। તથા સદસ્યચોદનયા તત્કથનોપક્રમઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
પિતામહસ્ય મે યજ્ઞે ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ।
યદાશ્ચર્યમભૂત્કિઞ્ચિત્તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 14-91-1 (95067)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-91-2x (7923)
શ્રૂયતાં રાજશાર્દૂલ મહદાશ્ચર્યમુત્તમમ્।
અશ્વમેધે મહાયજ્ઞે નિવૃત્તે યદભૂત્પ્રભો॥ 14-91-2 (95068)
તર્પિતેષુ દ્વિજાગ્ર્યેષુ જ્ઞાતિસમ્બન્ધિબન્ધુષુ।
દીનાન્ધકૃપણે વાઽપિ તદા ભરતસત્તમ॥ 14-91-3 (95069)
ઘુષ્યમાણે મહાદાને દિક્ષુ સર્વાસુ ભારત।
પતત્સુ પુષ્પવર્ષેષુ ધર્મરાજસ્ય મૂર્ધનિ॥ 14-91-4 (95070)
બિલાન્નિસ્સૃત્ય નકુલો રુક્મપાર્શ્વસ્તદાઽનઘઃ।
વજ્રાશનિસમં નાદમમુઞ્ચદ્વસુધાધિપ॥ 14-91-5 (95071)
સકૃદુત્સૃજ્ય તન્નાદં ત્રાસયાનો મૃગદ્વિજાન્।
માનુપં વચનં પ્રાહ પુષ્પોપરિશયો મહાન્॥ 14-91-6 (95072)
સક્તુપ્રસ્થેન વો નાયં યજ્ઞસ્તુલ્યો નરાધિપાઃ।
ઉચ્છવૃત્તેર્વદાન્યસ્ય કુરુક્ષેત્રનિવાસિનઃ॥ 14-91-7 (95073)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા નકુલસ્ય વિશાંપતે।
વિસ્મયં પરમં જગ્મુઃ સર્વે તે બ્રાહ્મણર્ષભાઃ॥ 14-91-8 (95074)
તતઃ સમેત્ય નકુલં પર્યપૃચ્છન્ત તે દ્વિજાઃ॥
કુતસ્ત્વં સમનુપ્રાપ્તો યજ્ઞં સાધુસમાગમમ્॥ 14-91-9 (95075)
કિં બલં પરમં તુભ્યં શ્રુતં કિં પરાયણમ્।
કથં ભવન્તં વિદ્યામ યો નો યજ્ઞં વિગર્હસે॥ 14-91-10 (95076)
અવિલુપ્યાગમં કૃત્સ્નં વિવિધૈર્યજ્ઞિયૈઃ કૃતમ્।
યથાગમં યથાન્યાયં કર્તવ્યં ચ તથા કૃતમ્॥ 14-91-11 (95077)
પૂજાર્હાઃ પૂજિતાશ્ચાત્ર વિધિવચ્છાસ્ત્રદર્શાત્।
મન્ત્રાહુતિહુતશ્ચાગ્નિર્દત્તં દેયમમત્સરમ્॥ 14-91-12 (95078)
તુષ્ટા દ્વિજાતયશ્ચાત્ર દાનૈર્બહુવિધૈરપિ।
ક્ષત્રિયાશ્ચિ સુયુદ્ધેન શ્રાદ્ધૈશ્ચાપિ પિતામહાઃ॥ 14-91-13 (95079)
પાલનેન વિશસ્તુષ્ટાઃ કામૈસ્તુષ્ટા વરસ્ત્રિયઃ।
અનુક્રોશૈસ્તતા શૂદ્રા દાનશેષૈઃ પૃથગ્જનાઃ॥ 14-91-14 (95080)
જ્ઞાતિસમ્બન્ધિનસ્તુષ્ટાઃ શૌચેન ચ નૃપસ્ય નઃ।
દેવા હવિર્ભિઃ પુણ્યૈસ્ચ રક્ષણૈઃ શરણાગતાઃ॥ 14-91-15 (95081)
યદત્ર તથ્યં તદ્બ્રૂહિ સત્યંસત્યં દ્વિજાતિષુ।
યથાશ્રુતં યથાદૃષ્ટં પૃષ્ટો બ્રાહ્મણકામ્યયા॥ 14-91-16 (95082)
શ્રદ્ધેયવાક્યઃ પ્રાજ્ઞસ્ત્વં દિવ્યં રૂપં બિભર્ષિ ચ।
સમાગતશ્ચ વિપ્રૈસ્ત્વં તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 14-91-17 (95083)
ઇતિ પૃષ્ટો દ્વિજૈસ્તૈઃ સ પ્રહસન્નકુલોઽબ્રવીત્।
નૈષા મૃષામયા વાણી પ્રોક્તા દર્પેણ વા દ્વિજાઃ॥ 14-91-18 (95084)
યન્મયોક્તમિદં વાક્યં યુષ્માભિશ્ચાપ્યુપશ્રુતમ્।
સક્તુપ્રસ્થેન વો નાયં યજ્ઞસ્તુલ્યો દ્વિજર્ષભાઃ॥ 14-91-19 (95085)
ઇત્યવશ્યં મયૈતદ્વો વક્તવ્યં દ્વિજસત્તમાઃ।
શૃણુતાવ્યગ્રમનસઃ શંસતો મે યથાતથમ્॥ 14-91-20 (95086)
અનુભૂતં ચ દૃષ્ટં ચ યન્મયાઽદ્ભુતમુત્તમમ્।
ઉઞ્છવૃત્તેર્વદાન્યસ્ય કુરુક્ષેત્રનિવાસિનઃ॥ 14-91-21 (95087)
સ્વર્ગં યેન દ્વિજાઃ પ્રાપ્તઃ સભાર્યઃ સસુતસ્નુષઃ।
યથા ચાર્ધં શરીરસ્ય મમેદં કાઞ્ચનીકૃતમ્॥ ॥ 14-91-22 (95088)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ એકનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 91 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-91-5 નીલાક્ષસ્તત્ર નકુલ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-91-6 ધૃષ્ટો બિલશયો મહાન્ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-91-22 મમેદં યત્રેતિ શેષઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 092
॥ શ્રીઃ ॥
14.92. અધ્યાયઃ 092
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
નકુલેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ સકુટુમ્બસ્યોઞ્છવૃત્તેર્બ્રાહ્મણસ્ય ધર્મપુરુષાય સક્તુપ્રસ્તદાનમહિમવર્ણનપૂર્વકંપુનસ્તત્રૈવાન્તર્ધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
નકુલ ઉવાચ।
હન્ત વઃ કથયિષ્યામિ દાનસ્ય ફલમુત્તમમ્।
ન્યાયલબ્ધસ્ય સૂક્ષ્મસ્ય વિપ્રદત્તસ્ય યદ્દ્વિજાઃ॥ 14-92-1 (95089)
ધર્મક્ષેત્રે કુરુક્ષેત્રે ધર્મજ્ઞૈર્બહુભિર્વૃતે।
ઉઞ્છવૃત્તિર્દ્વિજઃ કશ્ચિત્કાપોતિરભવત્પુરા॥ 14-92-2 (95090)
સભાર્યઃ સહપુત્રેણ સસ્નુષસ્તપસિ સ્થિતઃ।
બભૂવ શુક્લવૃત્તઃ સ ધર્માત્મા નિયતેન્દ્રિયઃ॥ 14-92-3 (95091)
ષષ્ઠે કાલે સદા વિપ્રો ભુઙ્ક્તે તૈઃ સહ સંવૃતઃ॥ 14-92-4 (95092)
ષષ્ઠે કાલે કદાચિત્તુ તસ્યાહારો ન વિદ્યતે।
ભુઙ્ક્તેઽન્યસ્મિન્કદાચિત્સ ષષ્ઠે કાલે દ્વિજોત્તમઃ॥ 14-92-5 (95093)
કપોતધર્મિણસ્તસ્ય દુર્ભિક્ષે સતિ દારુણે।
નાવિદ્યત તદા વિપ્રાઃ સંચયસ્તન્નિબોધત॥ 14-92-6 (95094)
ક્ષીણાષૈદિસમાવાપો દ્રવ્યહીનોઽભવત્તદા।
કાલેકાલેઽસ્ય સમ્પ્રાપ્તે નૈવ વિદ્યેત ભોજનમ્॥ 14-92-7 (95095)
ક્ષુધાપરિગતાઃ સર્વે પ્રાતિષ્ઠન્ત તદા તુ તે।
ઉઞ્છં તદા શુક્લપક્ષે મધ્યં તપતિ ભાસ્કરે॥ 14-92-8 (95096)
ઉષ્ણાર્તશ્ચ ક્ષુધાર્તશ્ચ વિપ્રસ્તપસિ સંસ્થિતઃ।
ઉઞ્છમપ્રાપ્તવાનેવ બ્રાહ્મણઃ ક્ષુચ્છ્રમાન્વિતઃ॥ 14-92-9 (95097)
સ તથૈવ ક્ષુધાવિષ્ટઃ સાર્ધં પરિજનેન હ।
ક્ષપયામાસ તં કાલં કૃચ્છ્રપ્રાણો દ્વિજોત્તમઃ॥ 14-92-10 (95098)
અથ ષષ્ઠે ગતે કાલે યવપ્રસ્થમુપાર્જયન્।
યવપ્રસ્થં તુ તં સક્તૂનકુર્વન્ત તપસ્વિનઃ॥ 14-92-11 (95099)
કૃતજપ્યાહ્નિકાસ્તે તુ હુત્વા ચાગ્નિં યથાવિધિ।
કુડવંકુડવં સર્વે વ્યભજન્ત તપસ્વિનઃ॥ 14-92-12 (95100)
અથાગચ્છદ્દ્વિજઃ કશ્ચિદતિથિર્ભુઞ્જતાં તદા।
તે તં દૃષ્ટ્વાઽતિથિં પ્રાપ્તં પ્રહૃષ્ટમનસોઽભવન્॥ 14-92-13 (95101)
તેઽભિવાદ્ય સુખપ્રશ્નં પૃષ્ટ્વા તમતિથિં તદા।
વિશુદ્ધમનસો દાન્તાઃ શ્રદ્ધાદમસમન્વિતાઃ॥ 14-92-14 (95102)
અનસૂયા ગતક્રોધાઃ સાધવો વીતમત્સરાઃ।
ત્યક્તમાનમદક્રોધા ધર્મજ્ઞા દ્વિજસત્તમાઃ॥ 14-92-15 (95103)
સબ્રહ્યચર્યં ગોત્રં તે તસ્ય ખ્યાત્વા પરસ્પરમ્।
કુટીં પ્રવેશયામાસુઃ ક્ષુધાર્તમતિથિં તદા॥ 14-92-16 (95104)
ઇદમર્ઘ્યં ચ પાદ્યં ચ બૃસી ચેયં તવાનઘ।
શુચયઃ સક્તવશ્ચેમે નિયમોપાર્જિતાઃ પ્રભો।
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ ભદ્રં તે મયા દત્તા દ્વિજર્ષભ॥ 14-92-17 (95105)
ઇત્યુક્તઃ પ્રતિગૃહ્યાથ સક્તૂનાં કુડવં દ્વિજઃ।
ભક્ષયામાસ રાજેન્દ્ર ન ચ તુષ્ટિં જગામ સઃ॥ 14-92-18 (95106)
સ ઉઞ્છવૃત્તિસ્તં પ્રેક્ષ્ય ક્ષુધાપરિગતં દ્વિજમ્।
આહારં ચિન્તયામાસ કથં તુષ્ટો ભવેદિતિ॥ 14-92-19 (95107)
તસ્ય ભાર્યાઽબ્રવીદ્વાક્યં મદ્ભાગો દીયતામિતિ।
ગચ્છત્વેષ યથાકામં પરિતુષ્ટો દ્વિજોત્તમઃ॥ 14-92-20 (95108)
ઇતિ બ્રુવન્તીં તાં સાધ્વીં ભાર્યાં સ દ્વિજસત્તમઃ।
ક્ષઉધાપરિગતાં જ્ઞાત્વા તાન્સક્તૂન્નાભ્યનન્દત॥ 14-92-21 (95109)
આત્માનુમાનતો વિદ્વાન્સ તુ વિપ્રર્ષભસ્તદા।
જાનન્વૃદ્ધાં ક્ષુધાર્તાં ચ શ્રાન્તાં ગ્લાનાં તપસ્વિનીમ્।
ત્વગસ્થિભૂતા વેપન્તીં તતો ભાર્યામુવાચ હ॥ 14-92-22 (95110)
અપિ કીટપતઙ્ગાનાં મૃગાણાં ચૈવ શોભને।
સ્ત્રિયો રક્ષ્યાશ્ચ પોષ્પાશ્ચ ન ત્વેવં વક્તુમર્હસિ॥ 14-92-23 (95111)
અનુકંપ્યો નરઃ પત્ન્યા પુષ્ટો રક્ષિત એવ ચ।
પ્રપતેદ્યશસો દીપ્તાત્સ ચ લોકાન્ન ચાપ્નુયાત્॥ 14-92-24 (95112)
ધર્મકામાર્થકાર્યાણિ શુશ્રૂષાકુલસંતતિઃ।
દારેષ્વદીનો ધર્મસ્ચ પિતૄણામાત્મનસ્તથા॥ 14-92-25 (95113)
ન વેત્તિ કર્મતો ભાર્યારક્ષણે યોઽક્ષમઃ પુમાન્।
અયશો મહદાપ્નોતિ નારકાંશ્ચૈવ ગચ્છતિ॥ 14-92-26 (95114)
ઇત્યુક્તા સા તતઃ પ્રાહ ધર્માર્થૌ નૌ સમૌ દ્વિજ।
સક્તુપ્રસ્થચતુર્ભાગં ગૃહાણેમં પ્રસીદ મે॥ 14-92-27 (95115)
સત્યં રતિશ્ચ ધર્મશ્ચ સ્વર્ગશ્ચ ગુણનિર્જિતઃ।
સ્ત્રીણાં પતિસમાધીનં કાઙ્ક્ષિતં ચ દ્વિજર્ષભ॥ 14-92-28 (95116)
ઋતુર્માતુ પિતુર્બીજં દૈવતં પરમં પતિઃ।
ભર્તુઃ પ્રસાદાન્નારીણાં રતિપુત્રફલં તથા॥ 14-92-29 (95117)
પાલનાદ્ધિ પતિસ્ત્વં મે ભર્તાઽસિ ભરણાચ્ચ મે।
પુત્રપ્રદાનાદ્વરદસ્તસ્માત્સક્તૂન્પ્રયચ્છ મે॥ 14-92-30 (95118)
જરાપરિગતો વૃદ્ધઃ ક્ષુધાર્તો દુર્બલો ભૃશમ્।
ઉપવાસપરિશ્રાન્તો યદા ત્વમપિ કર્શિતઃ॥ 14-92-31 (95119)
ઇત્યુક્તઃ સ તયા સક્તૂન્પ્રગૃહ્યેદં વચોઽબ્રવીત્।
દ્વિજિ સક્તૂનિમાન્ભૂયઃ પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ સત્તમ॥ 14-92-32 (95120)
સ તાન્પ્રગૃહ્ય ભુક્ત્વા ચ ન તુષ્ટિમગમદ્દ્વિજઃ।
તમુઞ્છવૃત્તિરાલક્ષ્ય તતશ્ચિન્તાપરોઽભવત્॥ 14-92-33 (95121)
પુત્ર ઉવાચ। 14-92-34x (7924)
સક્તૂનિમાન્પ્રગૃહ્ય ત્વં દેહિ વિપ્રાય સત્તમ।
ઇત્યેવ સુકૃતં મન્યે તસ્માદેતત્કરોમ્યહમ્॥ 14-92-34 (95122)
ભવાન્હિ પરિપાલ્યો મે સર્વદૈવ પ્રયત્નતઃ।
સાધૂનાં કાઙ્ક્ષિતં યસ્માત્પિતુર્વૃદ્ધસ્ય પાલનમ્॥ 14-92-35 (95123)
પુત્રાર્થો વિહિતો હ્યેષ વાર્ધકે પરિપાલનમ્॥
શ્રુતિરેષા હિ વિપ્રર્ષે ત્રિષુ લોકેષુ શાશ્વતી॥ 14-92-36 (95124)
પ્રાણાધારણમાત્રેણ શક્યં કર્તું તપસ્ત્વયા।
પ્રાણો હિ પરમો ધર્મઃ સ્થિતો દેહેષુ દેહિનામ્॥ 14-92-37 (95125)
પિતોવાચ। 14-92-38x (7925)
અપિ વર્ષસહસ્રી ત્વં બાલ એવ મતો મમ।
ઉત્પાદ્ય પુત્રં હિ પિતા કૃતકૃત્યો ભવેત્સુતાત્॥ 14-92-38 (95126)
બાલાનાં ક્ષુદ્બલવતી જાનામ્યેતદહં પ્રભો।
વૃદ્ધોઽહં ધારયિષ્યામિ ત્વં બલી ભવ પુત્રક॥ 14-92-39 (95127)
જીર્ણેન વયસા પુત્ર ન માં ક્ષુદ્બાધતેઽપિ ચ।
દીર્ઘકાલં તપસ્તપ્તં ન મે મરણતો ભયમ્॥ 14-92-40 (95128)
પુત્ર ઉવાચ। 14-92-41x (7926)
અપત્યમસ્મિ તે પુંસસ્ત્રાણાત્પુત્ર ઇતિ સ્મૃતઃ।
આત્મા પુત્રઃ સ્મૃતસ્તસ્માત્ત્રાહ્યાત્માનમિહાત્મના॥ 14-92-41 (95129)
પિતોવાચ। 14-92-42x (7927)
રૂપેણ સદૃશસ્ત્વં મે શીલેન ચ દમેન ચ।
પરીક્ષિતશ્ચ બહુધા સક્તૂનાદદ્મિ તે સુત॥ 14-92-42 (95130)
ઇત્યુક્ત્વાઽઽદાય તાન્સક્તૂન્પ્રીતાત્મા દ્વિજસત્તમઃ।
પ્રહસન્નિવ વિપ્રાય સ તસ્મૈ પ્રદદૌ તદા॥ 14-92-43 (95131)
ભુક્ત્વા તાનપિ સક્તૂન્સ નૈવ તુષ્ટો બભૂવ હ।
ઉચ્છવૃત્તિસ્તુ ધર્માત્મા વ્રીડામનુજગામ હ॥ 14-92-44 (95132)
તં વૈ વધૂઃ સ્થિતા સાધ્વી બ્રાહ્મણિપ્રિયકામ્યયા।
સક્તૂનાદાય સંહૃષ્ટા શ્વશુરં વાક્યમબ્રવીત્॥ 14-92-45 (95133)
સંતાનાત્તવ સંતાનં મમ વિપ્ર ભવિષ્યતિ।
સક્તૂનિમાનતિથયે ગૃહીત્વા સમ્પ્રયચ્છ મે॥ 14-92-46 (95134)
તવ પ્રસાદાન્નિર્વૃત્તા મમ લોકાઃ કિલાક્ષયાઃ।
પુત્રેણ તાનવાપ્નોતિ યત્ર ગત્વા ન શોચતિ॥ 14-92-47 (95135)
ધર્માદ્યા હિ યથા ત્રેતા વહ્નિત્રેતા તથૈવ ચ।
તથૈવ પુત્રપૌત્રાણાં સ્વર્ગસ્ત્રેતા કિલાક્ષયઃ॥ 14-92-48 (95136)
પિતૄણાત્તારયતિ પુત્ર ઇત્યનુશુશ્રુમ।
પુત્રપૌત્રૈશ્ચ નિયતં સાદુલોકાનુપાશ્નુતે॥ 14-92-49 (95137)
શ્વશુર ઉવાચ। 14-92-50x (7928)
વાતાતપવિશીર્ણાઙ્ગીં ત્વાં વિવર્ણાં નિરીક્ષ્ય વૈ।
કર્શિતાં સુવ્રતાચારે ક્ષુધાવિહ્વલચેતસમ્॥ 14-92-50 (95138)
કથં સક્તૂન્ગ્રહીષ્યામિ ભૂત્વા ધર્મોપઘાતકઃ।
કલ્યાણવૃત્તે કલ્યાણિ નૈવ ત્વં વક્તુમર્હસિ॥ 14-92-51 (95139)
ષષ્ઠે કાલે વ્રતવતીં શૌચશીલતપોન્વિતામ્।
કૃચ્છ્રવૃત્તિં નિરાહારાં દ્રક્ષ્યામિ ત્વાં કથં શુભે॥ 14-92-52 (95140)
બાલા ક્ષુધાર્તા નારી ચ રક્ષ્યા ત્વં સતતં મયા।
ઉપવાસપરિશ્રાન્તા ત્વં હિ બાન્ધવનન્દિની॥ 14-92-53 (95141)
સ્નુષોવાચ। 14-92-54x (7929)
ગુરોર્મમ ગુરુસ્ત્વં વૈ યતો દૈવતદૈવતમ્।
દેવાતિદેવસ્તસ્માત્ત્વં સક્તૂનાદત્સ્વ મે પ્રભો॥ 14-92-54 (95142)
દેહઃ પ્રાણશ્ચ ધર્મશ્ચ શુશ્રૂષાર્થમિદં ગુરોઃ।
તવ વિપ્ર પ્રસાદેન લોકાન્પ્રાપ્સ્યામહે શુભાન્॥ 14-92-55 (95143)
અવેક્ષ્યા ઇતિ કૃત્વાઽહં દૃઢભક્તેતિ વા દ્વિજ।
ચિન્ત્યા મમેયમિતિ વા સક્તૂનાદાનુમર્હસિ॥ 14-92-56 (95144)
શ્વશુર ઉવાચ। 14-92-57x (7930)
અનેન નિત્યં સાધ્વી ત્વં શીલવૃત્તેન શોભસે।
યા ત્વં ધર્મવ્રતોપેતા ગુરુવૃત્તિમવેક્ષસે॥ 14-92-57 (95145)
તસ્માત્સક્તૂન્ગ્રહીષ્યામિ વધુ નાર્હસિ વઞ્ચનામ્।
ગણયિત્વા મહાભાગે ત્વાં હિ ધર્મભૃતાં વરે॥ 14-92-58 (95146)
ઇત્યુક્ત્વા તાનુપાદાય સક્તૂન્પ્રાદાદ્દ્વિજાતયે।
તતસ્તુષ્ટોઽભવદ્વિપ્રસ્તસ્ય સાધોર્મહાત્મનઃ॥ 14-92-59 (95147)
પ્રીતાત્મા સ તુ તં વાક્યમિદમાહ દ્વિજર્ષભમ્।
વાગ્મી તદા દ્વિજશ્રેષ્ટો ધર્મઃ પુરુષવિગ્રહઃ॥ 14-92-60 (95148)
શુદ્ધેનિ તવ દાનેન ન્યાયોપાત્તેન ધર્મતઃ।
યથાશક્તિ વિસૃષ્ટેન પ્રીતોસ્મિ દ્વિજસત્તમ॥ 14-92-61 (95149)
અહો દાનં ઘુષ્યતે તે સ્વર્ગે સ્વર્ગનિવાસિભિઃ।
ગગનાત્પુષ્પવર્ષં ચ પશ્યેદં પતિતં ભુવિ॥ 14-92-62 (95150)
સુરર્ષિદેવગન્ધર્વા યે ચ દેવપુરઃસરાઃ।
સ્તુવન્તો દેવદૂતાશ્ચ સ્થિતા દાનેન વિસ્મિતાઃ॥ 14-92-63 (95151)
બ્રહ્મર્ષયો વિમાનસ્થા બ્રહ્મલોકચરશ્ચ યે।
કાઙ્ક્ષન્તે દર્શનં તુભ્યં દિવં વ્રજ દ્વિજર્ષભ॥ 14-92-64 (95152)
પિતૃલોકગતાઃ સર્વે તારિતાઃ પિતરસ્ત્વયા।
અનાગતાશ્ચ બહવઃ સુબહૂનિ યુગાન્યુત॥ 14-92-65 (95153)
બ્રહ્મચર્યેણ દાનેન યજ્ઞેનિ તપસા તથા।
અગહ્વરેણ ધર્મેણ તસ્માદ્ગચ્ચ દિવં દ્વિજ॥ 14-92-66 (95154)
શ્રદ્ધયા પરયા યરત્વં તપશ્ચરસિ સુવ્રત।
તસ્માદ્દેવાસ્તવાનેન પ્રીતા બ્રાહ્મણસત્તમ॥ 14-92-67 (95155)
સર્વમેતદ્ધિ યસ્માત્તે દત્તં શુદ્ધેન ચેતસા।
કૃચ્છ્રકાલે તતઃ સ્વર્ગો વિજિતઃ કર્મણા ત્વયા॥ 14-92-68 (95156)
ક્ષુધા નિર્ણુદતિ પ્રજ્ઞાં ધર્મબુદ્ધિં વ્યપોહતિ।
ક્ષુધાપરિગતજ્ઞાનો ધૃતિં ત્યજતિ ચૈવ હ॥ 14-92-69 (95157)
બુભુક્ષાં જયતે યસ્તુ સ સ્વર્ગં જયતે ધ્રુવમ્।
યદા દાનરુચિઃ સ્યાદ્વૈ તદા ધર્મો ન સીદતિ॥ 14-92-70 (95158)
અનવેક્ષ્ય સુતસ્નેહં કલત્રસ્નેહમેવ ચ।
ધર્મમેવ ગુરં જ્ઞાત્વા તૃષ્ણા ન ગણિતા ત્વયા॥ 14-92-71 (95159)
દ્રવ્યાગમો નૃણાં સૂક્ષ્મઃ પાત્રે દાનં તતઃ પરમ્।
કાલઃ પરતરો દાનાચ્છ્રદ્ધા ચૈવ તતઃ પરા॥ 14-92-72 (95160)
સ્વર્ગદ્વારં સુસૂક્ષ્મં હિ નરૈર્માહાન્નિ દૃશ્યતે।
સઙ્ગર્ગલં લોભકીલં રાગગુપ્તં દુરાસદમ્॥ 14-92-73 (95161)
તં તુ પશ્યન્તિ પુરુષા જિતદક્રોધા જિતેન્દ્રિયાઃ।
બ્રાહ્મણાસ્તપસા યુક્તા યથાશક્તિ પ્રદાયિનઃ॥ 14-92-74 (95162)
સહસ્રશક્તિશ્ચ શતં શતશક્તિર્દશાપિ ચ।
દદ્યાદપશ્ચ યઃ શક્ત્યા સર્વે તુલ્યફલાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-92-75 (95163)
રન્તિદેવો હિ નૃપતિરપઃ પ્રાદાદકિંચનઃ।
શુદ્ધેન મનસા વિપ્ર નાકપૃષ્ઠં તતો ગતઃ॥ 14-92-76 (95164)
ન ધર્મઃ પ્રીયતે તાત દાનૈર્દત્તૈર્મહાફલૈઃ।
ન્યાયલબ્ધૈર્યથા સૂક્ષ્મૈઃ શ્રુદ્ધાપૂતૈઃ સ તુષ્યતિ॥ 14-92-77 (95165)
ગોપ્રદાનસહસ્રાણિ દ્વિજેભ્યોઽદાન્નૃગો નૃપઃ।
એકાં દત્ત્વા સ પારક્યાં નરકં સમપદ્યત॥ 14-92-78 (95166)
આત્મમાંસપ્રદાનેન શિબોરૌશીનરો નૃપઃ।
પ્રાપ્ય પુણ્યકૃતાઁલ્લોકાન્મોદત દિવિ સુવ્રતઃ॥ 14-92-79 (95167)
વિભવેન નૃણાં પુણ્યં યચ્છત્ત્યા સ્વાર્જિતં ન તત્।
ન યજ્ઞૈર્વિવિધૈર્વિપ્ર યથાન્યાયેન સંચિતૈઃ॥ 14-92-80 (95168)
ક્રોધાદ્દાનફલં હન્તિ લોભાત્સ્વર્ગં ન ગચ્છતિ।
ન્યાયવૃત્તિર્હિ તપસા દાનવિત્સ્વર્ગમશ્નુતે॥ 14-92-81 (95169)
ન રાજસૂયૈર્બહુભિરિષ્ટા વિપુલદક્ષિણૈઃ॥
ન ચાશ્વમેધૈર્બહુભિઃ ફલં સમમિદં તવ॥ 14-92-82 (95170)
સક્તુપ્રસ્થેન વિજિતો બ્રહ્મલોકસ્ત્વયાઽક્ષયઃ।
વિરજો બ્રહ્મસદનં ગચ્છ વિપ્ર યતાસુખમ્॥ 14-92-83 (95171)
સર્વેષાં વો દ્વિજશ્રેષ્ઠ દિવ્યં યાનમુપસ્થિતમ્।
આરોહત યથાકામં ધર્મોસ્મિ દ્વિજ પશ્ય મામ્॥ 14-92-84 (95172)
બાધિતો હિ ત્વયા દેહો લોકે કીર્તિઃ સ્થિરા ચ તે।
સભાર્યઃ સહપુત્રશ્ચ સસ્નુષશ્ચ દિવં વ્રજ॥ 14-92-85 (95173)
ઇત્યુક્તવાક્યે ધર્મે તુ યાનમારુદ્ય સ દ્વિજઃ।
સદારઃ સસુતશ્ચૈવ સસ્નુષશ્ચ દિવં ગતઃ॥ 14-92-86 (95174)
તસ્મિન્વિપરે ગતે સ્વર્ગં સસુતે સસ્નુષે તદા।
ભાર્યાચતુર્થે ધર્મજ્ઞે તતોઽહં નિઃસૃતો બિલાત્॥ 14-92-87 (95175)
તતસ્તુ સક્તુગન્ધેન ક્લેદેન સલિલસ્ય ચ।
દિવ્યપુષ્પવિમર્દાચ્ચ સાધોર્દાનલવૈશ્ચ તૈઃ॥ 14-92-88 (95176)
વિપ્રસ્ય તપસા તસ્ય શિરો મે કાઞ્ચનીકૃતમ્।
તસ્ય સત્યાભિસન્ધસ્ય સક્તુદાનેન ચૈવ હ॥ 14-92-89 (95177)
શરીરાર્ધં ચ મે વિપ્રાઃ શાતકુંભમયં કૃતમ્।
પશ્યતેમં સુવિપુલં તપસા તસ્ય ધીમતઃ॥ 14-92-90 (95178)
કથમેવંવિધં સ્યાદ્વૈ પાર્શ્વમન્યદિતિ દ્વિજાઃ।
તપોવનાનિ યજ્ઞાંશ્ચ હૃષ્ટોઽભ્યોમિ પુનઃ પુનઃ। 14-92-91 (95179)
યજ્ઞં ત્વહમિમં શ્રુત્વા રુરુરાજસ્ય ધીમતઃ।
આશયા પરયા પ્રાપ્તો ન ચાહં કાઞ્ચનીકૃતઃ॥ 14-92-92 (95180)
તતો મયોક્તં તદ્વાક્યં પ્રહસ્ય બ્રાહ્મણર્ષભાઃ।
સક્તુપ્રસ્થેન યજ્ઞોઽયં સંમિતો નેતિ સર્વથા॥ 14-92-93 (95181)
સક્તુપ્રસ્થલવૈસ્તૈર્હિ તદાઽહં કાઞ્ચનીકૃતઃ।
ન હિ યજ્ઞો મહાનેષ સદૃશસ્તૈર્મતો મમ॥ 14-92-94 (95182)
ઇત્યુક્ત્વા નકુલઃ સર્વાન્યજ્ઞે દ્વિજવરાંસ્તદા।
જગામાદર્સનં તેષાં વિપ્રાસ્તે ચ યયુર્ગૃહાન્॥ 14-92-95 (95183)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં મયા પરપુરંજય।
યદાશ્ચર્યમભૂત્તત્ર વાચિમેધે મહાક્રતૌ॥ 14-92-96 (95184)
ન વિસ્મયસ્તે નૃપતે યજ્ઞે કાર્યઃ કથઞ્ચન।
ઋષિકોટિસહસ્રાણિ તપોભિર્યે દિવં ગતાઃ॥ 14-92-97 (95185)
અદ્રોહઃ સર્વભૂતેષુ સંતોષઃ શીલમાર્જવમ્।
તપો દમશ્ચ સત્યં ચ પ્રદાનં ચેતિ સંમિતમ્॥ ॥ 14-92-98 (95186)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 92 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-92-2 કપોતવદેકૈકં કણમાદત્તે સ કાપોતિઃ॥ 7-92-8 ઉંછં કણશ આદાનં કર્તુમિતિ શેષઃ। શુક્લસ્ય જ્યેષ્ઠસ્ય પક્ષે॥ 7-92-56 અવેક્ષ્યા પાલનીયા। ચિન્ત્યા પરીક્ષણીયા॥ 7-92-58 હે વરે શ્રેષ્ઠે મહાભાગે ત્વાં ધર્મભૃતાં મધ્યે ગણયિત્વા સક્તૂન્ ગ્રહીષ્યામીત્યન્વયઃ॥ 7-92-84 તારિતો હિ ત્વયેતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 093
॥ શ્રીઃ ॥
14.93. અધ્યાયઃ 093
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
જનમેજયેન નકુલેન યજ્ઞનિન્દાકારણં પૃષ્ટેન વૈશમ્પાયનેન તંપ્રતિ સત્યદાનતપોભિરેવ સ્વર્ગાદિસિદ્ધૌ પશુહિંસાહેતુયજ્ઞસ્ય નાતિપ્રશસ્તતરત્વમિતિ નકુલાભિપ્રાયવર્ણનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
યજ્ઞે સક્તા નૃપતયસ્તપઃસકા મહર્ષયઃ।
શાન્તિવ્યવસ્થિતા વિપ્રાઃ શમે દમ ઇતિ પ્રભો॥ 14-93-1 (95187)
તસ્માદ્યજ્ઞફલૈસ્તુલ્યં ન કિઞ્ચિદિહ દૃશ્યતે।
ઇતિ મે વર્તતે બુદ્ધિસ્તથા ચૈતદસંશયમ્॥ 14-93-2 (95188)
યજ્ઞૈરિષ્ટ્વા તુ બહવો રાજાનો દ્વિજસત્તમાઃ।
ઇહ કીર્તિ પરાં પ્રાપ્ય પ્રેત્ય સ્વર્ગમિતો ગતાઃ॥ 14-93-3 (95189)
દેવરાજઃ સહસ્રાક્ષઃ ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ।
દેવરાજ્યં મહાતેજાઃક પ્રાપ્તવાનખિલં વિભુઃ॥ 14-93-4 (95190)
અતો યુધિષ્ઠિરો રાજા ભીમાર્જુનપુરઃસરઃ।
સદૃશો દેવરાજેન સમૃદ્ધ્યા વિક્રમેણ ચ॥ 14-93-5 (95191)
અથ કસ્માત્સ નકુલો ગર્હયામાસ તં ક્રતુમ્।
અશ્વમેધં મહાયજ્ઞં રાજ્ઞસ્તસ્ય મહાત્મનઃ॥ 14-93-6 (95192)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-93-7x (7931)
યજ્ઞસ્ય વિધિમગ્ર્યં વૈ ફલં ચાપિ નરાધિપ।
ગદતઃ શૃણુ મે રાજન્યથાવદિહ ભારત॥ 14-93-7 (95193)
પુરા શક્રસ્ય યજતઃ સર્વ ઊચુર્મહર્ષયઃ।
ઋત્વિક્ષુ કર્મવ્યગ્રેષુ વિતતે યજ્ઞકર્મણિ॥ 14-93-8 (95194)
હૂયમાને તથા વહ્નૌ હોત્રા ગુણસમન્વિતે।
દેવષ્વાહૂયમાનેષુ સ્થિતેષુ પરમર્ષિષુ॥ 14-93-9 (95195)
સુપ્રતીતૈસ્તથા વિપ્રૈઃ સ્વાગમૈઃ સુસ્વરૈર્નૃપ।
અશ્રાન્તૈશ્ચાપિ લઘુભિરધ્વર્યુવૃષભૈસ્તથા॥ 14-93-10 (95196)
આલમ્ભસમયે તસ્મિન્ગૃહીતેષુ પશુષ્વથ।
મહર્ષયો મહારાજ બભૂવુઃ કૃપયાઽન્વિતાઃ॥ 14-93-11 (95197)
તતો દીનાન્પશૂન્દૃષ્ટ્વા ઋષયસ્તે તપોધનાઃ।
ઊચુઃ શક્રં સમાગમ્ય નાયં યજ્ઞવિધિઃ શુભઃ॥ 14-93-12 (95198)
અપરિજ્ઞાનમેતત્તે મહાન્તં ધર્મમિચ્છતઃ।
સન્તિ યજ્ઞે બહુગુણા વિધિદૃષ્ટાઃ પુરંદર॥ 14-93-13 (95199)
ધર્મોપઘાતકસ્ત્વેષ સમારંભસ્તવ પ્રભો।
નાયં ધર્મકૃતો યજ્ઞો ન હિંસા ધર્મ ઉચ્યતે॥ 14-93-14 (95200)
આગમેનૈવ તે યજ્ઞં કુર્વન્તુ યદિ ચેચ્છસિ।
વિધિદૃષ્ટેન યજ્ઞેન ધર્મસ્તે સુમહાન્ભવેત્॥ 14-93-15 (95201)
યજ્ઞં બીજૈઃ સહસ્રાક્ષ ત્રિવર્ષપરમોષિતેઃ।
એષ ધર્મો મહાઞ્શક્ર ચિન્તયાનોસિ ગમ્યતે॥ 14-93-16 (95202)
શતક્રતુસ્તુ તદ્વાક્યમૃષિભિસ્તત્ત્વદર્શિભિઃ।
ઉક્તં ન પ્રતિજગ્રાહ માનમોહવશં ગતઃ॥ 14-93-17 (95203)
તેષાં વિવાદઃ સુમહાઞ્શક્રયજ્ઞે તપસ્વિનામ્।
જઙ્ગમૈઃ સ્થાવરૈર્વાઽપિ યષ્ટવ્યમિતિ ભારત॥ 14-93-18 (95204)
તે તુ ખિન્ના વિવાદેન ઋષયસ્તત્ત્વદર્શિનઃ।
અભિસંધાય શક્રેણ પપ્રચ્છુર્નૃપતિં વસુમ્॥ 14-93-19 (95205)
ધર્મસંશયમાપન્નાન્સત્યં બ્રૂહિ મહામતે।
મહાભાગ કથં યજ્ઞેષ્વાગમો નૃપસત્તમ।
યષ્ટવ્યં પશુભિર્મેધ્યૈરથો બીજૈરજૈરિતિ॥ 14-93-20 (95206)
તચ્છ્રુત્વા તુ વસુસ્તેષામવિચાર્ય બલાબલમ્।
યથોપનીતૈર્યષ્ટવ્યમિતિ પ્રોવાચ પાર્થિવઃ॥ 14-93-21 (95207)
એવમુક્ત્વા સ નૃપતિઃ પ્રવિવેશ રસાતલમ્।
ઉક્ત્વેહ વિતથં રાજંશ્ચેદીનામીશ્વરઃ પ્રભુઃ॥ 14-93-22 (95208)
તસ્માન્નિ વાચ્યં હ્યેકેન બહુજ્ઞેનાપિ સંશયે।
પ્રજાપતિમપાહાય સ્વયંભુવમૃતે પ્રભુમ્॥ 14-93-23 (95209)
તેન દત્તાનિ દાનાનિ પાપેનાશુદ્ધબુદ્ધિના।
તાનિ સર્વાણ્યનાદૃત્ય નશ્યન્તિ વિપુલાન્યપિ॥ 14-93-24 (95210)
તસ્યાધર્મપ્રવૃત્તસ્ય હિંસકસ્ય દુરાત્મનઃ।
દાનેન કીર્તિર્ભવતિ ન પ્રેત્યેહ ચ દુર્મતેઃ॥ 14-93-25 (95211)
અન્યાયોપગતં દ્રવ્યમભીક્ષ્ણં યો હ્યપણ્ડિતઃ।
ધર્માભિકાઙ્ક્ષી ત્યજતિ ન સ ધર્મફલં લભેત્॥ 14-93-26 (95212)
ધર્મવૈતંસિકો યસ્તુ પાપાત્મા પુરુષાધમઃ।
દદાતિ દાનં વિપ્રેભ્યો લોકવિશ્વાસકારણમ્॥ 14-93-27 (95213)
પાપેન કર્મણા વિપ્રો ધનં પ્રાપ્ય નિરઙ્કુશઃ।
રાગમોહાન્વિતઃ સોન્તે કલુષાં ગતિમશ્નુતે॥ 14-93-28 (95214)
અપિ સંચયબુદ્ધિર્હિ લોભમોહવશં ગતઃ।
યજ્ઞં કરોતિ ભૂતાનિ પાપેનાશુદ્ધબુદ્ધિના॥ 14-93-29 (95215)
એવં લબ્ધ્વા ધનં મોહાદ્યો હિ દદ્યાદ્યજેત વા।
ન તસ્ય સ ફલં પ્રેત્ય ભુંક્તે પાપધનાગમાત્॥ 14-93-30 (95216)
ઉઞ્છં મૂલં ફલં શાકમુદપાત્રં તપોધનાઃ।
દાનં વિભવતો દત્ત્વા નરાઃ સ્વર્યાન્તિ ધાર્મિકાઃ॥ 14-93-31 (95217)
એષ ધર્મો મહાયોગો દાનં ભૂતદયા તથા।
બ્રહ્મચર્યં તથા સત્યમનુક્રોશો ધૃતિઃ ક્ષમા॥ 14-93-32 (95218)
સનાતનસ્ય ધર્મસ્ય ફલમેતત્સનાતનમ્।
શ્રૂયન્તે હિ પુરાવૃત્તા વિશ્વામિત્રાદયો નૃપાઃ॥ 14-93-33 (95219)
વિશ્વામિત્રોસિતશ્ચૈવં જનસશ્ચ મહીપતિઃ।
કક્ષસેનાર્ષ્ટિસેનૌ ચ સિન્ધુદ્વીપશ્ચ પાર્થિવઃ॥ 14-93-34 (95220)
એતે ચાન્યે ચ બહવઃ સિદ્ધિં પરમિકાં ગતાઃ।
નૃપાઃ સત્યૈશ્ચ દાનૈશ્ચ ન્યાયલબ્ધૈસ્તપોધનાઃ॥ 14-93-35 (95221)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રા યે ચાશ્રિતાસ્તપઃ।
દાનધર્માગ્નિના શુદ્ધાસ્તે સ્વર્ગં યાન્તિ ભારત॥ 14-93-36 (95222)
॥ ઇતી શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ ત્રિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 93 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-93-13 નહિ યજ્ઞે પશુગણાઃ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-93-16 ત્રિવર્ષપરમોષિતૈઃ પુરાણૈઃ॥ 7-93-20 બીજૈ રસૈરિતિ ઝ. પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 094
॥ શ્રીઃ ॥
14.94. અધ્યાયઃ 094
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન જનમેજયંપ્રતિ પશુહિંસાં વિનૈવ ધ્યાનદાનાદિભિરેવ યજ્ઞફલસંસિદ્ધૌ દૃષ્ટાન્તતયાઽગસ્ત્યયજ્ઞપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
ધર્માગતેન ત્યાગેન ભગવન્સર્વમસ્તિ ચેત્।
એતન્મે સર્વમાચક્ષ્વ કુશલો હ્યસિ ભાષિતુમ્॥ 14-94-1 (95223)
તસ્યોઞ્છવૃત્તેર્યદ્વૃત્તં સક્તુદાને ફલં મહત્।
કથિતં તુ મમ બ્રહ્મંસ્તથ્યમેતદસંશયમ્॥ 14-94-2 (95224)
કથં હિ સર્વયજ્ઞેષુ નિશ્ચયઃ પરમો ભવેત્।
એતદર્હસિ મે વક્તું નિખિલેન દ્વિજર્ષભ॥ 14-94-3 (95225)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-94-4x (7932)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
અગસ્ત્યસ્ય મહાયજ્ઞે પુરાવૃત્તમરિંદમ॥ 14-94-4 (95226)
પુરાઽગસ્ત્યો મહાતેજા દીક્ષાં દ્વાદશવાર્ષિકીમ્।
પ્રવિવેશ મહારાજ સર્વભૂતહિતે રતઃ॥ 14-94-5 (95227)
તત્રાગ્નિકલ્પા હોતાર આસન્સત્રે મહાત્મનઃ।
મૂલાહારાઃ ફલાહારાશ્ચાશ્મકુટ્ટા મરીચિપાઃ॥ 14-94-6 (95228)
પરિપૃષ્ટિકા વૈઘસિકાઃ પ્રસઙ્ખ્યાનાસ્તથૈવ ચ।
યતયો ભિક્ષવશ્ચાત્ર બભૂવુઃ પર્યવસ્થિતાઃ॥ 14-94-7 (95229)
સર્વે પ્રત્યક્ષધર્માણો જિતક્રોધા જિતેન્દ્રિયાઃ।
દમે સ્થિતાશ્ચ સર્વે તે હિંસાદંભવિવર્જિતાઃ॥ 14-94-8 (95230)
વૃત્તે શુદ્ધે સ્થિતા નિત્યમિન્દ્રિયૈશ્ચાપ્યબાધિતાઃ।
ઉપાતિષ્ઠન્ત તં યજ્ઞં યજન્તસ્તે મહર્ષયઃ॥ 14-94-9 (95231)
યથાશક્ત્યા ભગવતા તદન્નં સમુપાર્જિતમ્।
તસ્મિન્સત્રે તુ યદ્વૃત્તં યદ્યોગ્યં ચ તદાઽભવત્॥ 14-94-10 (95232)
તથા હ્યનેકૈર્મુનિભિર્મહાન્તઃ ક્રતવઃ કૃતાઃ।
એવંવિધે ત્વગસ્ત્યસ્ય વર્તમાને તથાઽધ્વરે।
ન વવર્ષ સહસ્રાક્ષસ્તદા ભરતસત્તમ॥ 14-94-11 (95233)
તતઃ કર્માન્તરે રાજન્નગસ્ત્યસ્ય મહાત્મનઃ।
કથેયમભિનિર્વૃત્તા મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્॥ 14-94-12 (95234)
અગસ્ત્યો યજમાનોસૌ દદાત્યન્નં વિમત્સરઃ।
ન ચ વર્ષતિ પર્જન્યઃ કથમન્નં ભવિષ્યતિ॥ 14-94-13 (95235)
સત્રં ચેદં મહદ્વિપ્રા મુનેર્દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
ન વર્ષિષ્યતિ દેવશ્ચ વર્ષાણ્યેતાનિ દ્વાદશ॥ 14-94-14 (95236)
એતદ્ભવન્તઃ સંચિન્ત્ય મહર્ષેરસ્ય ધીમતઃ।
અગસ્ત્યસ્યાતિતપસઃ કર્તુમર્હન્ત્યનુગ્રહમ્॥ 14-94-15 (95237)
ઇત્યેવમુક્તે વચને તતોઽગસ્ત્યઃ પ્રતાપવાન્।
પ્રોવાચ વાક્યં સ તદા પ્રસાદ્ય શિરસા મુનીન્॥ 14-94-16 (95238)
યદિ દ્વાદશવર્ષાણિ ન વર્ષિષ્યતિ વાસવઃ।
ચિન્તાયજ્ઞં કરિષ્યામિ વિધિરેષ સનાતનઃ॥ 14-94-17 (95239)
યદિ દ્વાદશવર્ષાણિ ન વર્ષિષ્યતિ વાસવઃ।
સ્પર્શયજ્ઞં કરિષ્યામિ વિધિરેષ સનાતનઃ॥ 14-94-18 (95240)
યદિ દ્વાદશવર્ષાણિ ન વર્ષિષ્યતિ વાસવઃ।
વ્યાયામેનાહરિષ્યામિ યજ્ઞાનેતાન્યતવ્રતઃ॥ 14-94-19 (95241)
બીજયજ્ઞો મયાઽયં વૈ બહુવર્ષસમાચિતઃ।
બીજૈર્હિતં કરિષ્યામિ નાત્ર વિઘ્નો ભવિષ્યતિ॥ 14-94-20 (95242)
નેદં શક્યં વૃથા કર્તું મમ સત્રં કથઞ્ચન।
વર્ષિષ્યતીહ વા દેવો નવા વર્ષં ભવિષ્યતિ॥ 14-94-21 (95243)
અથવાઽભ્યર્થનામિન્દ્રો ન કરિષ્યતિ કામતઃ।
સ્વયમિન્દ્રો ભવિષ્યામિ જીવયિષ્યામિ ચ પ્રજાઃ॥ 14-94-22 (95244)
યો યદાહારજાતશ્ચ સ તથૈવ ભવિષ્યતિ।
વિશેષં ચૈવ કર્તાસ્મિ પુનઃ પુનરતીવ હિ॥ 14-94-23 (95245)
અદ્યેહ સ્વર્ણમભ્યેતુ યચ્ચાન્યદ્વસુ દુર્લભમ્।
ત્રિષુ લોકેષુ યચ્ચાસ્તિ તદિહાગમ્યતાં સ્વયમ્॥ 14-94-24 (95246)
દિવ્યાશ્ચાપ્સરસાં સઙ્ઘા ગન્ધર્વાશ્ચ સકિન્નરાઃ।
વિશ્વાવસુશ્ચ યે ચાન્યે તેઽપ્યુપાસન્તુ મે મખમ્॥ 14-94-25 (95247)
ઉત્તરેભ્યઃ કુરુભ્યશ્ચ યત્કિંચિદ્વસુ વિદ્યતે।
સર્વં તદિહ યજ્ઞેષુ સ્વયમેવોપતિષ્ઠતુ॥ 14-94-26 (95248)
સ્વર્ગઃ સ્વર્ગસદશ્ચૈવક ધર્મશ્ચ સ્વયમેવ તુ।
ઇત્યુક્તે સર્વમેવૈતદભવત્તપસા મુનેઃ।
તસ્ય દીપ્તાગ્નિમહસસ્ત્વગસ્ત્યસ્યાતિતેજસઃ॥ 14-94-27 (95249)
તતસ્તે મુનયો હૃષ્ટા દદૃશુસ્તપસો બલમ્।
વિસ્મિતા વચનં પ્રાહુરિદં સર્વે મહાર્થવત્॥ 14-94-28 (95250)
પ્રીતાઃ સ્મ તવ વાક્યેન ન ત્વિચ્છામસ્તપોવનમ્।
તૈરેવ યજ્ઞૈસ્તુષ્ટાઃ સ્ય ન્યાયેનેચ્છામહે વયમ્॥ 14-94-29 (95251)
યજ્ઞં દીક્ષાં તથા હોમાન્યચ્ચાન્યન્મૃગયામહે।
`તયોસ્સંધર્ષિતૈર્યજ્ઞૈર્નાન્યતો મૃગયામહે॥' 14-94-30 (95252)
ન્યાયેનોપાર્જિતાહારાઃ સ્વકર્માભિરતા વયમ્।
વેદાંશ્ચ બ્રહ્મચર્યેણ ન્યાયતઃ પ્રાર્થયામહે॥ 14-94-31 (95253)
ન્યાયેનોત્તરકાલં ચ ગૃહેભ્યો નિઃસૃતા વયમ્।
ધર્મદૃષ્ટૈર્વિધિદ્વારૈસ્તપસ્તપ્સ્યામહે વયમ્॥ 14-94-32 (95254)
ભવતઃ સમ્યગિષ્ટા તુ બુદ્ધિર્હિસાવિવર્જિતા।
એતામહિંસા યજ્ઞેષુ બ્રૂયાસ્ત્વં સતતં પ્રભો॥ 14-94-33 (95255)
પ્રીતાસ્તતો ભવિષ્યામો વયં તુ દ્વિજસત્તમ।
વિસર્જિતાઃ સમાપ્તૌ ચ સત્રાદસ્માદ્વ્રજામહે॥ 14-94-34 (95256)
તથા કથયતાં તેષાં દેવરાજઃ પુરંદરઃ।
વવર્ષ સુમહાતેજા દૃષ્ટ્વા તસ્ય તપોબલમ્॥ 14-94-35 (95257)
આસમાપ્તેશ્ચ યજ્ઞસ્ય તસ્યામિતપરાક્રમઃ।
નિકામવર્ષી પર્જન્યો બભૂવ જનમેજય॥ 14-94-36 (95258)
પ્રસાદયામાસ ચ તમગસ્ત્યં ત્રિદશેશ્વરઃ।
સ્વયમભ્યેત્ય રાજર્ષે પુરસ્કૃત્ય બૃહસ્પતિમ્॥ 14-94-37 (95259)
તતો યજ્ઞસમાપ્તૌ તાન્વિસસર્જ મહામુનીન્।
અગસ્ત્યઃ પરમપ્રીતઃ પૂજયિત્વા યથાવિધિ॥ ॥ 14-94-38 (95260)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વિ ચતુર્નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 94 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-94-6 મરીચિપાશ્ચન્દ્રમરીચિપાનમાતૃપ્તાઃ॥ 7-94-7 પરિપૃષ્ટં ચેદેવ ગૃહ્ણન્તિ નાન્યથા મે પરિપૃષ્ટિકાઃ। પ્રસંખ્યાનાસ્તત્કાલમાત્રસંગ્રહાઃ॥ 7-94-17 ચિન્તાયજ્ઞં માનસં યજ્ઞમ્। સંકલ્પમાત્રેણૈવ દેવાનૃષીશ્ચ તર્પયિષ્યામીત્યર્થ॥ 7-94-18 સ્પર્શયજ્ઞં ઉપાહૃતદ્રવ્યસ્ય વ્યયમકૃત્વા તત્સ્પર્શેનૈવ તાંસ્તર્પયિષ્યામિ। એવં દૃષ્ટિયજ્ઞોપિ જ્ઞેયઃ॥ 7-94-19 વ્યાયામેન શરીરક્લેશેન। ધ્યેયાત્મના હરિષ્યામિ હતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-94-29 ન ત્વિચ્છામસ્તપોવ્યયમિતિ ઝ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 095
॥ શ્રીઃ ॥
14.95. અધ્યાયઃ 095
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન જનમેજયંપ્રતિ નકુલસ્ય નિજસ્વરૂપકથનપૂર્વકં તસ્ય નકુલત્વપ્રાપ્તિવિમોક્ષકારણાભિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
નમેજય ઉવાચ।
કોસૌ નકુલરૂપેણ શિરસા કાઞ્ચનેન વૈ।
પ્રાહ માનુષવદ્વાચમેતત્પૃષ્ટો વદસ્વ મે॥ 14-95-1 (95261)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-95-2x (7933)
એતત્પૂર્વં ન પૃષ્ટોઽહં ન ચાસ્માભિઃ પ્રભાષિતમ્।
શ્રૂયતાં નકુલો યોસૌ યથા વાક્તસ્ય માનુષી॥ 14-95-2 (95262)
શ્રાદ્ધં સંકલ્પયામાસ જમદગ્નિઃ પુરા કિલ।
હોમધેનુસ્તમાગાચ્ચ સ્વયમેવ દુદોહ તામ્॥ 14-95-3 (95263)
તત્પયઃ સ્થપયામાસ નવે ભાણ્ડે દૃઢે શુચૌ।
ક્રોધો નકુલરૂપેણ પિઠરં પર્યકર્ષયત્॥ 14-95-4 (95264)
જિજ્ઞાસુસ્તમૃષિશ્રેષ્ટં કિં કુર્યાદ્વિપ્રિયે કૃતે।
ઇતિ સઞ્ચિન્ત્ય દુર્મેધા ધર્ષયામાસ તત્પયઃ॥ 14-95-5 (95265)
તમાજ્ઞાય મુનિઃ ક્રોધં નૈવાસ્ય સ ચુકોપ હ।
સ તુ ક્રોધસ્તતો રાજન્બ્રાહ્મણીં મૂર્તિમાસ્થિતઃ॥ 14-95-6 (95266)
જિતોસ્મીતિ ભૃગુશ્રેષ્ઠ ભૃગવો હ્યતિરોષણાઃ।
લોકે મિથ્યાપ્રવાદોયં યત્ત્વયાઽસ્મિ વિનિર્જિતઃ॥ 14-95-7 (95267)
વશે સ્થિતોઽહં ત્વય્યહ્ય ક્ષમાવતિ મહાત્મનિ।
બિભેમિ તપસઃ સાધો પ્રસાદં કુરુ મે પ્રભો॥ 14-95-8 (95268)
જમદગ્નિરુવાચ। 14-95-9x (7934)
સાક્ષાદ્દૃષ્ટોસિ મે ક્રધ ગચ્છ ત્વં વિગતજ્વરઃ।
ન ત્વયાપકૃતં મેઽદ્ય ન ચ મે મન્યુરસ્તિ વૈ॥ 14-95-9 (95269)
યાન્સમુદ્દિશ્ય સંકલ્પઃ પયસોસ્ય કૃતો મયા।
પિતરસ્તે મહાભાગાસ્તેભ્યો બુદ્ધ્યસ્વ ગમ્યતામ્॥ 14-95-10 (95270)
ઇત્યુક્તો જાતસંત્રાસસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।
પિતૄણામભિષઙ્ગાચ્ચ નકુલત્વમુપાગતઃ॥ 14-95-11 (95271)
સ તાન્પ્રસાદયામાસ શાપસ્યાન્તો ભવેદિતિ।
તૈશ્ચાપ્યુક્તઃ ક્ષિપન્ધર્મં સાપસ્યાન્તમવાપ્સ્યતિ॥ 14-95-12 (95272)
તૈશ્ચોક્તો યજ્ઞિયાન્દેશાન્ધર્મારણ્યં તથૈવ ચ।
જુગુપ્સમાનો ધાવન્સ તં યજ્ઞં સમુપાસદત્॥ 14-95-13 (95273)
ધર્મપુત્રમથાક્ષિપ્ય સક્તુપ્રસ્થેન તેન સઃ।
મુક્તઃ સાપાત્તતઃ ક્રોધો ધર્મો હ્યાસીદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 14-95-14 (95274)
એવમેતત્તદા વૃત્તં યજ્ઞે તસ્ય મહાત્મનઃ।
પશ્યતાં ચાપિ નસ્તત્ર નકુલોઽન્તર્હિતસ્તદા। ॥ 14-95-15 (95275)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ અનુગીતાપર્વણિ પઞ્ચનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 95 ॥ સમાપ્તમનુગીતાપર્વ। -------
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-95-4 પિઠરં પાત્રં। તત્પયઃ પીતવાનિત્યર્થઃ। તચ્ચ ક્રોધસ્વરૂપેણ પિઠરં ધર્મ આવિશદિતિ ઝ. પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 096
॥ શ્રીઃ ॥
14.96. અધ્યાયઃ 096
અથ વૈષ્ણવધર્મપર્વ ॥ 3 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ કૃષ્ણંપ્રતિ વૈષ્ણવધર્મપ્રશંસનપૂર્વકં તત્કથનપ્રાર્થના॥ 1 ॥ વસિષ્ઠાદિભિસ્તચ્છુશ્રૂષયા તત્સમીપોપસર્પણમ્॥ 2 ॥ કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ વૈષ્ણવધર્મપ્રશંસનપૂર્વકં સ્વમહિમાનુબોધનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
અશ્વમેધે પુરાવૃત્તે કેશવં કેશિસૂદનમ્।
ધર્મસંશયમુદ્દિશ્ય કિમપૃચ્છત્પિતામહઃ॥ 14-96-1 (95276)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-96-2x (7935)
પશ્ચિમેનાશ્વમેધેન યદા સ્નાતો યુધિષ્ઠિરઃ।
તદા રાજા નમસ્કૃત્ય કેશવં પુનરબ્રવીત્॥ 14-96-2 (95277)
ભવવન્વૈષ્ણવા ધર્માઃ કિંફલાઃ કિંપરાયણાઃ।
કિં ધર્મમધિકૃત્યાથ ભવતોત્પાદિતાઃ પુરા॥ 14-96-3 (95278)
યદિ તેહમનુગ્રાહ્યઃ પ્રિયોસ્મિ મધુસૂદન।
શ્રોતવ્યા યદિ મે કૃષ્ણ તન્મે કથય સુવ્રત॥ 14-96-4 (95279)
પવિત્રા કિલ તે ધર્માઃ સર્વપાપપ્રણાશનાઃ।
સર્વધર્મોત્તમાઃ પુણ્યા ભગવંસ્ત્વન્મુખોદ્ગતાઃ॥ 14-96-5 (95280)
યાઞ્શ્રુત્વા બ્રહ્મહા ગોઘ્નો માતૃહા ગુરુતલ્પગઃ।
પાકર્ભેદી કૃતઘ્નશ્ચ સુરાપો બ્રહ્મવિક્રયી॥ 14-96-6 (95281)
મિત્રવિશ્વાસઘાતી ચ વીરહા ભ્રૂણહા તથા।
તપોવિક્રયિણશ્ચૈવ દાનવિક્રયિણસ્તથા॥ 14-96-7 (95282)
આત્મવિક્રમયિણો મૂઢા જીવેદ્યશ્ચ વિકર્મભિઃ।
પાપાઃ શઠા નૈકૃતિકા ડાંભિકા દૂષકાસ્તથા॥ 14-96-8 (95283)
રસભેદકરા યે ચ યે ચ સ્યુર્બ્રહ્મઘાતકાઃ।
શૂદ્રપ્રેષ્યકરાશ્ચોરા વિપ્રા યે ચ પુરોહિતાઃ॥ 14-96-9 (95284)
નિક્ષેપહારિણઃ સ્ત્રીઘ્નાસ્તથા યે પારદારિકાઃ।
એતે ચાન્યે ચ પાપા યે મુચ્યન્તેતેઽપિ કિલ્બિષાત્॥ 14-96-10 (95285)
તાનાચક્ષ્વ સુરશ્રેષ્ઠ ત્વદ્ભક્તસ્ય મમાચ્યુત॥ 14-96-11 (95286)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-96-12x (7936)
ઇત્યેવં કથિતે દેવે ધર્મપુત્રેણ સંસદિ।
વસિષ્ઠાદ્યાસ્તપોયુક્તા મુનયસ્તત્વદર્શિનઃ॥ 14-96-12 (95287)
શ્રોતુકામાઃ પરં ગુહ્યં વૈષ્ણવં ધર્મમુત્તમમ્।
તથા ભાગવતાશ્ચૈવ તતસ્તં પર્યવારયન્॥ 14-96-13 (95288)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-96-14x (7937)
તત્વતસ્તવ ભાવેન પાદમૂલમુપાગતમ્।
યદિ જાનાસિ માં ભક્તં સ્નિગ્ધં વા ભક્તવત્સલ॥ 14-96-14 (95289)
ધર્મગુહ્યાનિ સર્વાણિ વેત્તુમિચ્છામિ તત્વતઃ।
ધર્માન્કથય મે દેવ યદ્યનુગ્રહભાગહમ્॥ 14-96-15 (95290)
શ્રુતા મે માનવા ધર્મા વાસિષ્ઠાઃ કાશ્યપાસ્તથા।
ગાર્ગીયા ગૌતમીયાશ્ચ તથા ગોપાલકસ્ય ચ॥ 14-96-16 (95291)
પરાશરકૃતાઃ પૂર્વા મૈત્રેયસ્ય ચ ધીમતઃ।
ઔમા માહેશ્વરાશ્ચૈવ નન્દિધર્માશ્ચ પાવનાઃ॥ 14-96-17 (95292)
બ્રહ્મણા કથિતા યે ચ કૌમારાશ્ચ શ્રુતા મયા।
ધૂમાયનકૃતા ધર્માઃ કાણ્ડવૈશ્વાનરા અપિ॥ 14-96-18 (95293)
ભાર્ગવા યાજ્ઞવલ્ક્યાશ્ચ માર્કણ્ડેયકૃતા અપિ।
ભારદ્વાજકૃતા યે ચ બૃહસ્પતિકૃતાશ્ચ યે॥ 14-96-19 (95294)
કુણેશ્ચ કુણિબાહોશ્ચ વિશ્વામિત્રકૃતાશ્ચ યે।
સુમન્તુજૈમિનિકૃતાઃ શાકુનેયાસ્તથૈવ ચ॥ 14-96-20 (95295)
પુલસ્ત્યપુલહોદ્ગીતાઃ પાવકીયાસ્તથૈવ ચ।
અગસ્ત્યગીતા મૌદ્ગલ્યાઃ શાણ્ડિલ્યાઃ શલભાયનાઃ॥ 14-96-21 (95296)
વાલખિલ્યકૃતા યે ચ યે ચ સપ્તર્ષિભિસ્તથા।
આપસ્તંબકૃતા ધર્માઃ શઙ્ખસ્ય લિખિતસ્ય ચ॥ 14-96-22 (95297)
પ્રાજાપત્યાસ્તથા યામ્યા માહેન્દ્રાશ્ચ શ્રુતા મયા।
વૈયાઘ્રવ્યાસકીયાશ્ચ વિભણ્ડકકૃતાશ્ચ યે॥ 14-96-23 (95298)
નારદીયાઃ શ્રુતા ધર્માઃ કાપોતાશ્ચ શ્રુતા મયા।
તથા વિદુરવાક્યાનિ ભૃગોરઙ્ગિરસસ્તથા॥ 14-96-24 (95299)
ક્રૌઞ્ચા મૃદઙ્ગગીતાશ્ચ સૌર્યા હારીતકાશ્ચ યે।
યે પિશઙ્ગકૃતાશ્ચાપિ કાતપાયાઃ સુવાલકાઃ॥ 14-96-25 (95300)
ઉદ્દાલકકૃતા ધર્મા ઔશનસ્યાસ્તથૈવ ચ।
વૈશમ્પાયનગીતાશ્ચ યે ચાન્યેઽપ્યેવમાદિતઃ॥ 14-96-26 (95301)
એતેભ્યઃ સર્વધર્મેભ્યો દેવ ત્વન્મુખનિસ્સૃતાઃ।
પાવનાત્વાત્પવિત્રત્વાદ્વિશિષ્ટા ઇતિ મે મતિઃ॥ 14-96-27 (95302)
તસ્માદ્ધિ ત્વાં પ્રપન્નસ્ય ત્વદ્ભક્તસ્ય ચ કેશવ।
યુષ્મદીયાન્વરાન્ધર્માન્પુણ્યાન્કથય મેચ્યુત॥ 14-96-28 (95303)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-96-29x (7938)
એવં પૃષ્ટસ્તુ ધર્મજ્ઞો ધર્મપુત્રેણ કેશવઃ।
ઉવાચ ધર્માન્સૂક્ષ્માર્થાન્ધર્મપુત્રસ્ય હર્ષિતઃ॥ 14-96-29 (95304)
એવં તે યસ્ય કૌન્તેય યત્નો ધર્મેષુ સુવ્રત।
તસ્ય તે દુર્લભો લોકે ન કશ્ચિદપિ વિદ્યેત॥ 14-96-30 (95305)
ધર્મઃ શ્રુતો વા દૃષ્ટો વા કથિતો વા કૃતોપિ વા।
અનુમોદિતો વા રાજેન્દ્ર નયતીન્દ્રપદં નરમ્॥ 14-96-31 (95306)
ધર્મઃ પિતા ચ માતા ચ ધર્મો નાથઃ સુહૃત્તથા।
ધર્મો ભ્રાતા સખા ચૈવ ધર્મઃ સ્વામી પરંતપ॥ 14-96-32 (95307)
ધર્માદર્થશ્ચ કામશ્ચ ધર્માદ્ભોગાઃ સુખાનિ ચ।
ધર્માર્દૈશ્વર્યમેવાગ્ર્યં ધર્માત્સ્વર્ગગતિઃ પરા॥ 14-96-33 (95308)
ધર્મોયં સેવિતઃ શુદ્ધસ્ત્રાયતે મહતો ભયાત્।
ધર્માદ્દ્વિજત્વં દેવત્વં ધર્મઃ પાવયતે નરમ્॥ 14-96-34 (95309)
યદા ચ ક્ષીયતે પાપં કાલેન પુરુષસ્ય તુ।
તદા સંજાયતે બુદ્ધિર્ધર્મં કર્તું યુધિષ્ઠિર॥ 14-96-35 (95310)
જન્માન્તરસહસ્રૈસ્તુ મનુષ્યત્વં હિ દુર્લભમ્।
તદ્ગત્વાપીહ યો ધર્મં ન કરોતિ સ્વવઞ્ચિતઃ॥ 14-96-36 (95311)
કુત્સિતા યે દરિદ્રાશ્ચ વિરૂપા વ્યાધિતાસ્તથા।
પરદ્વેષ્યાશ્ચ મૂર્ખાશ્ચ ન તૈર્ધર્મઃ કૃતઃ પુરા॥ 14-96-37 (95312)
યે ચ દીર્ઘાયુષઃ શૂરાઃ પણ્ડિતા ભોગિનસ્તથા॥
નીરોગા રૂપસંપન્નાસ્તૈર્ધર્મઃ સુકૃતઃ પુરા॥ 14-96-38 (95313)
એવં ધર્મઃ કૃતઃ શુદ્ધો નયતે ગતિમુત્તમામ્।
અધર્મં સેવતે યસ્તુ તિર્યગ્યોન્યાં પતત્યસૌ॥ 14-96-39 (95314)
ઇદં રહસ્યં કૌન્તેય શૃણુ ધર્મમનુત્તમમ્।
કથયિષ્યે પરં ધર્મં તવ ભક્તસ્ય પાણ્ડવ॥ 14-96-40 (95315)
ઇષ્ટસ્ત્વમસિ મેઽત્યર્થં પ્રપન્નશ્ચાપિ માં સદા।
પરમાર્થમપિ બ્રૂયાં કિં પુનર્ધર્મસંહિતામ્॥ 14-96-41 (95316)
ઇદં મે માનુષં જન્મ કૃતમાત્મનિ માયયા।
ધર્મસંસ્થાપનાર્થાય દુષ્ટાનાં નાશનાય ચ॥ 14-96-42 (95317)
માનુષ્યં ભાવમાપન્નં યે માં ગૃહ્ણન્ત્યવજ્ઞયા।
સંસારાન્તર્હિ તે મૂઢાસ્તિર્યગ્યોનિષ્વનેકશઃ॥ 14-96-43 (95318)
યે ચ માં સર્વભૂતસ્થં પશ્યન્તિ જ્ઞાનચક્ષુષા।
મદ્ભક્તાંસ્તાન્સદા યુક્તાન્મત્સમીપં નયામ્યહમ્॥ 14-96-44 (95319)
મદ્ભક્તા ન વિનશ્યન્તિ મદ્ભક્તા વીતકલ્મષાઃ।
મદ્ભાક્તાનાં તુ માનુષ્યે સફલ જન્મ પાણ્ડવા॥ 14-96-45 (95320)
અપિ પાપેષ્વભિરતા મદ્ભક્તાઃ પાણ્ડુનન્દન।
મુચ્યન્તે પાતકૈઃ સર્વૈઃ પદ્મપત્રમિવાંભસા॥ 14-96-46 (95321)
જન્માન્તરસહસ્રેષુ તપસા ભાવિતાત્મનામ્।
ભક્તિરુત્પદ્યતે તાત મનુષ્યાણાં ન સંશયઃ॥ 14-96-47 (95322)
યચ્ચ રૂપં પરં ગુહ્યં કૂટસ્તમચલં ધ્રુવમ્।
ન દૃશ્યતે તતા દેવૈર્મદ્ભક્તૈર્દૃશ્યતે યથા॥ 14-96-48 (95323)
અપરં યચ્ચ મે રૂપં પર્રાદુર્ભાવેષુ દૃશ્યતે।
તદર્ચયન્તિ સર્વાર્થૈઃ સર્વભૂતાનિ પાણ્ડવ॥ 14-96-49 (95324)
કલ્પકોટિસહસ્રેષુ વ્યતીતેષ્વાગતે ચ।
દર્શયામીહ તદ્રૂપં યચ્ચ પશ્યન્તિ મે સુરાઃ॥ 14-96-50 (95325)
સ્તિત્યુત્પત્ત્યવ્યયકરં યો માં જ્ઞાત્વા પ્રપદ્યતે।
અનુગૃહ્ણામ્યહં તં વૈ સંસારાન્મોચયામિ ચ॥ 14-96-51 (95326)
અહમાદિર્હિ દેવાનાં સૃષ્ટા બ્રહ્માદયો મયા।
પ્રકૃતિં સ્વામવષ્ટભ્ય જગત્સર્વં સૃજામ્યહમ્॥ 14-96-52 (95327)
તમોમૂલોહમવ્યક્તો રજોમધ્યે પ્રતિષ્ઠિતઃ।
ઊર્ધ્વં સત્ત્વં વિના લોભં બ્રહ્માદિસ્તંબપર્યતઃ॥ 14-96-53 (95328)
મૂર્ધાનં મે વિદ્ધિ દિવં ચન્દ્રાદિત્યૌ ચ લોચને।
ગાવોગ્નિર્બાહ્મણો વક્ત્રં મારુતઃ શ્વસનં ચ મે॥ 14-96-54 (95329)
દિશો મે બાહવશ્ચાષ્ટૌ નક્ષત્રાણિ ચ ભૂષણમ્।
અન્તરિક્ષમુરો વિદ્ધિ સર્વભૂતાવકાશકમ્।
માર્ગો મેઘાનિલાભ્યાં તુ યન્મમોદરમવ્યયમ્॥ 14-96-55 (95330)
પૃથિવીમણ્ડલં યદ્વૈ દ્વીપાર્ણવનગૈર્યુતમ્।
સર્વસંધારણોપેતં પાદૌ મમ યુધિષ્ઠિર॥ 14-96-56 (95331)
સ્થિતો હ્યેકગુણઃ ખેઽહં દ્વિગુણશ્ચાસ્મિ મારુતે।
ત્રિગુણોગ્નૌ સ્થિતોહં વૈ સલિલે ચ ચતુર્ગુણઃ॥ 14-96-57 (95332)
શબ્દાદ્યા યે ગુણાઃ પઞ્ચ મહાભૂતેષુ પઞ્ચસુ।
તન્માત્રાસંસ્થિતઃ સોહં પૃથિવ્યાં પઞ્ચધાસ્થિતઃ॥ 14-96-58 (95333)
અહં સહસ્રસીર્ષસ્તુ સહસ્રવદનેક્ષણઃ।
સહસ્રબાહૂદરધૃક્સહસ્રોરુઃ સહસ્રપાત્॥ 14-96-59 (95334)
ધૃત્વોર્વીં સર્વતઃ સમ્યગત્યતિષ્ઠં દશાંગુલમ્।
સર્વભૂતાત્મભૂતસ્થઃ સર્વવ્યાપી તતોસ્મ્યહમ્॥ 14-96-60 (95335)
અચિન્ત્યોહમનન્તોહમજરોહમજો હ્યહમ્।
અનાદ્યોઽહમવધ્યોહમપ્રમેયોહમવ્યયઃ॥ 14-96-61 (95336)
નિર્ગુણોહં નિગૂઢાત્મા નિર્દ્વન્દ્વો નિર્મમો નૃપ।
નિષ્કલો નિર્વિકારોહં નિદાનમમૃતસ્ય તુ॥ 14-96-62 (95337)
સુધા ચાહં સ્વધા ચાહં સ્વાહા ચાહં નરાધિપ।
તેજસા તપસા ચાહં ભૂતગ્રામં ચતુર્વિધમ્॥ 14-96-63 (95338)
સ્નેહપાશૈર્ગુણબદ્ધ્વા ધારયામ્યાત્મમાયયા।
ચાતુરાશ્રમધર્મેહં ચાતુર્હોત્રફલાશનઃ।
ચતુર્મૂર્તિશ્ચતુર્યજ્ઞશ્ચતુરાશ્રમભાવનઃ॥ 14-96-64 (95339)
સંહૃત્યાહં જગત્સર્વં કૃત્વા વૈ ગર્ભમાત્મનઃ।
શયામિ દિવ્યયોગેન પ્રલયેષુ યુધિષ્ઠિર॥ 14-96-65 (95340)
સહસ્રયુગપર્યન્તાં બ્રાહ્મીં રાત્રિં મહાર્ણવે।
સ્થિત્વા સૃજામિ ભૂતાનિ જઙ્ગમાનિ સ્થિરાણિ ચ॥ 14-96-66 (95341)
કલ્પે કલ્પે ચ ભૂતાનિ સંહરામિ સૃજામિ ચ।
ન ચ માં તાનિ જાનન્તિ માયયા મોહિતાનિ મે॥ 14-96-67 (95342)
મમ ચૈવાન્ધકારસ્ય માર્ગિતવ્યસ્ય નિત્યશઃ।
પ્રશાન્તસ્યેવ દીપસ્ય ગતિર્નૈપોપલભ્યતે॥ 14-96-68 (95343)
ન તદસ્તિ ક્વચિદ્રાજન્યત્રાહં ન પ્રતિષ્ઠિતઃ।
ન ચ તદ્વિદ્યતે ભૂતં મયિ યન્ન પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 14-96-69 (95344)
યાવન્મિત્રં ભવેદ્ભૂતં સ્થૂલં સૂક્ષ્મમિદં જગત્।
દીવભૂતો હ્યહં તસ્મિંસ્તાવન્માત્રં પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 14-96-70 (95345)
કિંચાત્ર બહુનોક્તેન સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે।
યદ્ભૂતં યદ્ભવિષ્યચ્ચ તત્સર્વમહમેવ તુ॥ 14-96-71 (95346)
મયા સૃષ્ટાનિ ભૂતાનિ મન્મયાનિ ચ ભારત।
મામેવ ન વિજાનન્તિ માયયા મોહિતાનિ વૈ॥ 14-96-72 (95347)
એવં સર્વં જગદિદં સદેવાસુરમાનુષમ્।
મત્તઃ પ્રભવતે રાજન્મય્યેવ પ્રવિલીયતે॥ ॥ 14-96-73 (95348)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ ષણ્ણવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 96 ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-96-1x એતદારભ્યાપર્વસમાપ્તિ વિદ્યમાનાસ્ત્રયોવિંશત્યધ્યાયા દાક્ષિણાત્યકોશેષ્વેવ દૃશ્યન્તે નત્વૌત્તરાહપાઠે। 7-96-2 પઞ્ચમેનાશ્વમેધેનેતિ ટ.પાઠઃ॥ 7-96-18 શૂદ્રાયનકૃતા ધર્મા ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-96-23 વૈભીતકકૃતાશ્ચ યે ઇતિ ટ.પાઠઃ॥ 7-96-31 રાજેન્દ્ર પુનાતિ હ નરં સદેતિ ટ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 097
॥ શ્રીઃ ॥
14.97. અધ્યાયઃ 097
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ચાતુર્વર્ણ્યધર્મનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમાત્મોદ્ભવં સર્વં યગદુદ્દિશ્ય કેશવઃ।
ધર્માન્ધર્માત્મજસ્યાથ પુણ્યાનકથયત્પ્રભુઃ॥ 14-97-1 (95349)
શૃણુ પાણ્ડવ તત્વેન પવિત્રં પાપનાશનમ્।
કથ્યમાનં મયા પુણ્યં ધર્મશાસ્ત્રફલં મહત્॥ 14-97-2 (95350)
યઃ શૃણોતિ શુચિર્ભૂત્વા એકચિત્તસ્તપોયુતઃ।
સ્વર્ગ્યં યશસ્યામાયુષ્યં ધર્મં જ્ઞેયં યુધિષ્ઠિર॥ 14-97-3 (95351)
શ્રદ્દધાનસ્ય તસ્યેહ યત્પાપં પૂર્વસંચિતમ્।
વિનશ્યત્યાશુ તત્સર્વં મદ્ભક્તસ્ય વિશેષતઃ॥ 14-97-4 (95352)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-97-5x (7939)
એવં શ્રુત્વા વચઃ પુણ્યં સત્યં કેશવભાષિતમ્।
પ્રહૃષ્ટમનસો ભૂત્વા ચિન્તયન્તોઽદ્ભુતં પરમ્॥ 14-97-5 (95353)
દેવબ્રહ્મર્ષયઃ સર્વે ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા।
ભૂતા યક્ષગ્રહાશ્ચૈવ ગુહ્યકા ભુજગાસ્તથા॥ 14-97-6 (95354)
વાલખિલ્યા મહાત્માનો યોગિનસ્તત્વદર્શિનઃ।
તથા ભાગવતાશ્ચાપિ પઞ્ચકાલમુપાસકાઃ॥ 14-97-7 (95355)
કૌતૂહલસમાવિષ્ટાઃ પ્રહૃષ્ટૈન્દ્રિયમાનસાઃ।
શ્રોતુકામાઃ પરં ધર્મં વૈષ્ણવં ધર્મશાસનમ્।
હૃદિ કર્તું ચ તદ્વાક્યં પ્રણેમુઃ શિરસા નતાઃ॥ 14-97-8 (95356)
તતસ્તાન્વાસુદેવેન દૃષ્ટાન્દિવ્યેન ચક્ષુષા।
વિમુક્તપાપાનાલોક્ય પ્રણમ્ય શિરસા હરિમ્।
પપ્રચ્છ કેશવં ધર્મં ધર્મપુત્રઃ પ્રતાપવાન્॥ 14-97-9 (95357)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-97-10x (7940)
કીદૃશી બ્રાહ્મણસ્યાથ ક્ષત્રિયસ્યાપિ કીદૃશી।
વૈશ્યસ્ય કીદૃશી દેવ ગતિઃ શૂદ્રસ્ય કીદૃશી॥ 14-97-10 (95358)
કથં બધ્યેત પાશેન બ્રાહ્મણસ્તુ યમાલયે।
ક્ષત્રિયો વાથ વૈશ્યો વા શૂદ્રો વા બધ્યતે કથમ્।
એતત્કર્મફલં બ્રૂહિ લોકનાથ નમોસ્તુ તે॥ 14-97-11 (95359)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-97-12x (7941)
પૃષ્ટોઽથ કેશવો હ્યેવં ધર્મપુત્રેણ ધીમતા।
ઉવાચ સંસારગતિં ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય કર્મજામ્॥ 14-97-12 (95360)
ભગવાનુવાચ। 14-97-13x (7942)
શૃણુ વર્ણક્રમેણૈવ ધર્મં ધર્મભૃતાં વર।
નાસ્તિ કિંચિન્નરશ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણસ્ય તુ દુષ્કૃતમ્॥ 14-97-13 (95361)
શિખાંયજ્ઞોપવીતા યે સન્ધ્યાં યે ચાપ્યુપાસતે।
યૈશ્ચ પૂર્ણાહુતિઃ પ્રાપ્તા વિધિવજ્જુહ્વતે ચ યે॥ 14-97-14 (95362)
વૈશ્વદેવં ચ યે ચક્રુઃ પૂજયન્ત્યતિથીંશ્ચ યે।
નિત્યં સ્વાધ્યાયશીલાશ્ચ જપયજ્ઞપરાશ્ચ યે॥ 14-97-15 (95363)
સાયંપ્રાતર્હુતાશાશ્ચ શૂદ્રભોજનવર્જિતાઃ।
ડંભાનૃતવિમુક્તાશ્ચ સ્વદારનિરતાશ્ચ યે।
પઞ્ચયજ્ઞપરા યે ચ યેઽગ્નિહોત્રમુપાસતે॥ 14-97-16 (95364)
દહન્તિ દુષ્કૃતં યેષાં હૂયમાનાસ્ત્રયોઽગ્નયઃ।
નષ્ટદુષ્કૃતકર્માણો બ્રહ્મલોકં વ્રજન્તિ તે॥ 14-97-17 (95365)
બ્રહ્મલોકે પુનઃ કામં ગન્ધર્વૈર્બ્રહ્મગાયકૈઃ।
ઉદ્ગીયમાનાઃ પ્રયતૈઃ પૂજ્યમાનાઃ સ્વયંભુવા।
બ્રહ્મિલોકે પ્રમોદન્તે યાવદાભૂતસંપ્લુવમ્॥ 14-97-18 (95366)
ક્ષત્રિયોપિ સ્થિતો રાજ્યે સ્વધર્મપરિપાલકઃ।
સમ્યક્પ્રજાઃ પાલયિતા ષડ્ભાગનિરતઃ સદા॥ 14-97-19 (95367)
યજ્ઞદાનરતો ધીરઃ સ્વદારનિરતઃ સદા।
શાસ્ત્રાનુસારી તત્વજ્ઞઃ પ્રજાકાર્યપરાયણઃ॥ 14-97-20 (95368)
વિપ્રેભ્યઃ કામદો નિત્યં ભૃત્યાનાં ભરણે રતઃ।
સત્યસન્ધઃ શુચિર્નિત્યં લોભડંભવિવર્જિતઃ।
ક્ષત્રિયોપ્યુત્તમાં યાતિ ગતિં દેવનિષેવિતામ્॥ 14-97-21 (95369)
તત્ર દિવ્યાપ્સરોભિસ્તુ ગન્ધર્વૈશ્ચ વિશેષતઃ।
સેવ્યમાનો મહાતેજાઃ ક્રીડતે શક્રપૂજિતઃ॥ 14-97-22 (95370)
ચતુર્થગાનિ વૈ ત્રિંશત્ક્રીડિત્વા તત્ર દેવવત્।
ઇહ માનુષ્યલોકે તુ ચતુર્વેદી દ્વિજો ભવેત્॥ 14-97-23 (95371)
કૃષિગોપાલનિરતો ધર્માનવેષણતત્પરઃ। 14-97-24 (95372)
દાનધર્મેપિ નિરતો વિપ્રશુશ્રૂષકસ્તથા॥ 14-97-24 (95373)
સત્યસન્ધઃ શુચિર્નિત્યં લોભડંભવિવર્જિતઃ।
ઋજુઃ સ્વદારનિરતો હિંસાદ્રોહવિવર્જિતઃ॥ 14-97-25 (95374)
વણિગ્ધર્માન્નમુઞ્ચન્વૈ દેવબ્રાહ્મણપૂજકઃ।
વૈશ્યઃ સ્વર્ગતિમાપ્નોતિ પૂજ્યમાનોપ્સરોગણૈઃ॥ 14-97-26 (95375)
ચતુર્યુગાનિ વૈ ત્રિંશત્ક્રીડિત્વા દશ પઞ્ચ ચ।
ઇહ માનુષ્યલોકે ચ રાજા ભવતિ વીર્યવાન્॥ 14-97-27 (95376)
સુવર્ણકોટ્યઃ પઞ્ચાશદ્રત્નાનાં ચ શતં તથા।
હસ્ત્યશ્વરશ્વસંયુક્તો મહાભોગાંશ્ચ સેવતે॥ 14-97-28 (95377)
ત્રયાણામપિ વર્ણાનાં શુશ્રૂષાનિરતઃ સદા।
વિશેષતસ્તુ વિપ્રાણાં દાસવદ્યસ્તુ તિષ્ટતિ॥ 14-97-29 (95378)
અયાચિતપ્રદાતા ચ સત્યશૌચસમન્વિતઃ।
ગુરુદેવાર્ચનરતઃ પરદારવિવર્જિતઃ॥ 14-97-30 (95379)
પરપીડામકૃત્વૈવ ભત્યવર્ગં બિભર્તિ યઃ।
શૂદ્રોપિ સ્વર્ગમાપ્નોતિ જીવાનામભયપ્રદઃ॥ 14-97-31 (95380)
સ સ્વર્ગકલોકે ક્રીડિત્વા વર્ષકોટિં મહાતપાઃ।
ઇહ માનુષલોકે તુ વૈશ્યો ધનપતિર્ભવેત્॥ 14-97-32 (95381)
એવં ધર્માત્પરં નાસ્તિ મહત્સંસારમોક્ષણમ્।
ન ચ ધર્માત્પર કિંચિત્પાપકર્મવ્યપોહનમ્॥ 14-97-33 (95382)
તસ્માદ્ધર્મઃ સદા કાર્યો માનુષ્યં પ્રાપ્ય દુર્લભમ્।
ન હિ ધર્માનુરક્તાનાં લોકે કિંચન દુર્લભમ્॥ 14-97-34 (95383)
સ્વયંભુવિહિતો ધર્મો યો યસ્યેહ નરેશ્વર।
સ તેન ક્ષપયેત્પાપં સમ્યગાચરિતેન ચ ॥ 14-97-35 (95384)
સહજં યદ્ભદેત્કર્મ ન તત્ત્યાજ્યં હિ કેનચિત્।
સ એવ તસ્ય ધર્મો હિ તેન સિદ્ધિં સ ગચ્છતિ॥ 14-97-36 (95385)
વિગુણોપિ સ્વધર્મસ્તુ પાપકર્મ વ્યપોહતિ।
એવમેવ તુ ધર્મોપિ ક્ષીયતે પાપવર્ધનાત્॥ 14-97-37 (95386)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-97-38x (7943)
ભગવન્દેવદેવેશ શ્રોતું કૌતૂહલં હિ મે।
શુભસ્યાપ્યશુભસ્યાપિ ક્ષયવૃદ્ધી યથાક્રમમ્॥ 14-97-38 (95387)
ભગવાનુવાચ। 14-97-39x (7944)
શૃણુ પાર્થિવ તત્સર્વં ધર્મસૂક્ષ્મં સનાતનમ્।
દુર્વિજ્ઞેયતમં નિત્યં યત્ર મગ્ના મહાજનાઃ॥ 14-97-39 (95388)
યથૈવ શીતમુદકમુષ્ણેન બહુના વૃતમ્।
ભવેત્તુ તત્ક્ષણાદુષ્ણં શીતત્વં ચ વિનશ્યતિ॥ 14-97-40 (95389)
યથોષ્ણં વા ભવેદલ્પં શીતેન બહુના વૃતમ્।
શીતલં ચ ભવેત્સર્વમુષ્ણત્વં ચ વિનશ્યતિ॥ 14-97-41 (95390)
એવં ચ યદ્ભવેદ્ભૂરિ સુકૃતં વાઽપિ દુષ્કૃતમ્।
તદલ્પં ક્ષપયેચ્છીઘ્રં નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-97-42 (95391)
સમત્વે સતિ રાજેન્દ્ર તયોઃ સુકૃતપાપયોઃ।
ગૂહિતસ્ય ભવેદ્વૃદ્ધિઃ કીર્તિતસ્ય ભવેત્ક્ષયઃ॥ 14-97-43 (95392)
ખ્યાપનેનાનુતાપેન પ્રાયઃ પાપં વિનશ્યતિ।
તથા કૃતસ્તુ રાજેન્દ્ર ધર્મો નશ્યતિ માનદ॥ 14-97-44 (95393)
તાવુભૌ ગૂહિતૌ સમ્યગ્વૃદ્ધિં યાતો ન સંશયઃ।
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન ન પાપં ગૂહયેદ્બુધઃ॥ 14-97-45 (95394)
તસ્માદેતત્પ્રયત્નેનિ કીર્તયેત્ક્ષયકારણાત્।
તસ્માત્સંકીર્તયેત્પાપં નિત્યં ધર્મં ચ ગૂહયેત્॥ ॥ 14-97-46 (95395)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ સપ્તનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 97 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 098
॥ શ્રીઃ ॥
14.98. અધ્યાયઃ 098
અશ્વમેધપર્વ ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ જન્મદાનજીવિતાનાં વૈયર્થ્યાપાદકાધર્મકથનમ્॥ 1 ॥ તથા દાનાનાં સાત્વિકત્વાદિકથનપૂર્વ તત્તત્ફલાનાં ત્રૈવિધ્યાદિપ્રતિપાદનમ્॥ 2 ॥ તથા દાનપાત્રલક્ષણનિરૂપણમ્ બ્રાહ્મણમહિમાનુવર્ણનં ચ॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવં શ્રુત્વા વચસ્તસ્ય ધર્મપુત્રોઽચ્યુતસ્ય તુ।
પપ્રચ્છ પુનરપ્યન્યં ધર્મં ધર્માત્મજો હરિમ્॥ 14-98-1 (95396)
વૃથા ચ કતિ જન્માનિ વૃથા દાનાનિ કાનિ ચ।
વૃથા ચ જીવિતં કેષાં નરાણાં પુરુષોત્તમ॥ 14-98-2 (95397)
કીદૃશાસુ હ્યવસ્થાસુ દાનં દત્તં જનાર્દન।
ઇહ લોકેઽનુભવતિ પુરુષઃ પુરુષોત્તમ॥ 14-98-3 (95398)
ગર્ભસ્થઃ કિં સમશ્નાતિ કિં બાલ્યે વાઽપિ કેશવ।
યૌવનસ્થેઽપિ કિં કૃષ્ણ વાર્ધકે વાઽપિ કિં ભવેત્॥ 14-98-4 (95399)
સાત્વિકં કીદૃશં દાનં રાજસં કીદૃશં ભવેત્।
તામસં કીદૃશં દેવ તર્પયિષ્યતિ કિં પ્રભો॥ 14-98-5 (95400)
ઉત્તમં કીદૃશં દાનં તેષાં વા કિં ફલં ભવેત્।
કિં દાનં નયતિ હ્યૂર્ધ્વં કિં ગતિં મધ્યમાં નયેત્।
ગતિં જઘન્યામથવા દેવદેવ બ્રવીહિ મે॥ 14-98-6 (95401)
એતદિચ્છામિ વિજ્ઞાતું પરં કૌતૂહલં હિ મે।
ત્વદીયં વચનં સત્યં પુણ્યં ચ મધુસૂદન॥ 14-98-7 (95402)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-98-8x (7945)
એવં ધર્મં પ્રયત્નેન પૃષ્ટઃ પાણ્ડુસુતેન વૈ।
ઉવાચ વાસુદેવોઽથ ધર્માન્ધર્માત્મજસ્ય તુ॥ 14-98-8 (95403)
ભગવાનુવાચ। 14-98-9x (7946)
શૃણુ રાજન્યથાન્યાયં વચનં તથ્યમુત્તમમ્।
કથ્યમાનં મયા પુણ્યં સર્વપાપવ્યપોહનમ્॥ 14-98-9 (95404)
વૃથા ચ દશ જન્માનિ ચત્વારિ ચ નરાધિપ।
વૃથા દાનાનિ પઞ્ચાશત્પઞ્ચૈવ ચ યથાક્રમમ્॥ 14-98-10 (95405)
વૃથા ચ જીવિતં યેષાં તે ચ ષટ્ પરિકીર્તિતાઃ।
અનુક્રમેણ વક્ષ્યામિ તાનિ સર્વાણિ પાર્થિવ॥ 14-98-11 (95406)
ધર્મઘ્નાનાં વૃથા જન્મ લુબ્ધાનાં પાપિનાં તથા।
વૃથા પાકં ચ યેઽશ્નન્તિ પરદારરતાશ્ચ યે।
પાકભેદકરા યે ચ યે ચ સ્યુઃ સત્યવર્જિતાઃ॥ 14-98-12 (95407)
મૃષ્ટમશ્નાતિ યશ્ચૈકઃ ક્લિસ્યમાનૈસ્તુ બાન્ધવૈઃ।
પિતરં માતરં ચૈવ ઉપાધ્યાયં ગુરું તથા।
માતુલં માતુલાનીં ચ યો નિહન્યાચ્છપેત વા॥ 14-98-13 (95408)
બ્રાહ્મણશ્ચૈવ યો ભૂત્વા સન્ધ્યોપાસનવર્જિતઃ।
નિસ્સ્વાહો નિસ્સ્વધશ્ચૈવ શૂદ્રાણામન્નભુગ્દ્વિજઃ॥ 14-98-14 (95409)
મમ વા શંકરસ્યાથ બ્રહ્મણો વા યુધિષ્ઠિર।
અથવા બ્રાહ્મણાનાં તુ યે ન ભક્તા નરાધમાઃ।
વૃથાજન્માન્યથૈતેષાં પાપિનાં વિદ્ધિ ડવ॥ 14-98-15 (95410)
અશ્રદ્ધયાઽપિ યદ્દત્તમવામાનેન વાઽપિ યત્।
ડંભાર્થમપિ યદ્દત્તં યત્પાષણ્ડિહૃતં નૃપ॥ 14-98-16 (95411)
શૂદ્રાચારાય યદ્દત્તં યદ્દત્ત્વા ચાનુકીર્તિતમ્।
રોષયુક્તં તુ યદ્દત્તં યદ્દત્તમનુશોચિતમ્॥ 14-98-17 (95412)
ડંભાર્જિતં ચ યદ્દત્તં યચ્ચ વાઽપ્યનૃતાર્જિતમ્।
બ્રાહ્મણસ્વં ચ યદ્દત્તં ચૌર્યેણાપ્યાર્જિતં ચ યત્॥ 14-98-18 (95413)
અભિશાસ્તાહૃતં યત્તુ યદ્દત્તં પતિતે દ્વિજે।
નિર્બ્રહ્માભિહૃતં યત્તુ યદ્દત્તં સર્વયાચકૈઃ॥ 14-98-19 (95414)
વ્રાપ્યૈસ્તુ યદ્ધૃતં દાનમારૂઢપતિતૈશ્ચ યત્।
યદ્દત્તં સ્વૈરિણીભર્તુઃ શ્વશુરાનનુવર્તિને॥ 14-98-20 (95415)
યદ્ગ્રામયાચકહૃતં યત્કૃતઘ્નહૃતં તથા।
ઉપપાતકિને દત્તં દેવવિક્રયિણે ચ યત્॥ 14-98-21 (95416)
સ્ત્રીજિતાય ચ યદ્દત્તં યદ્દત્તં રાજસેવિને।
ગણકાય ચ યદ્દત્તં યચ્ચ કારણિકાય ચ॥ 14-98-22 (95417)
વૃષલીપતયે દત્તં યદ્દત્તં શસ્ત્રજીવિને।
ભૃતકાય ચ યદ્દત્તં વ્યાલગ્રાહિહૃતં ચ યત્॥ 14-98-23 (95418)
પુરોહિતાય યદ્દત્તં ચિકિત્સકહૃતં ચ યત્।
યદ્વણિંક્કર્મિણે દત્તં ક્ષુદ્રમન્ત્રોપજીવિને॥ 14-98-24 (95419)
યચ્છૂદ્રજીવિને દત્તં યચ્ચ દેવલકાય ચ।
દેવદ્રવ્યાશિને યચ્ચ યદ્દત્તં ચિત્રકર્મિણે॥ 14-98-25 (95420)
રઙ્ગોપજીવિને દત્તં યચ્ચ માંસોપજીવિને।
સેવકાય ચ યદ્દત્તં યદ્દત્તં બ્રાહ્મણબ્રુવે॥ 14-98-26 (95421)
અદેશિને ચ યદ્દત્તં દત્તં વાર્ધુષિકાય ચ।
યદનાચારિણે દત્તં યત્તુ દત્તમનગ્રયે॥ 14-98-27 (95422)
અસન્ધ્યોપાસિને દત્તં યચ્છૂદ્રગ્રામવાસિને।
યન્મિથ્યાલિઙ્ગિને દત્તં દત્તં સર્વાશિને ચ યત્॥ 14-98-28 (95423)
નાસ્તિકાયા ચ યદ્દત્તં ધર્મવિક્રયિણે ચ યત્।
વરાકાય ચ યદ્દત્તં યદ્દત્તં કૂટસાક્ષિણે॥ 14-98-29 (95424)
ગ્રામકૂટાય યદ્દત્તં દાનં પાર્તિવપુઙ્ગવ।
વૃથા ભવતિ તત્સર્વં નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-98-30 (95425)
વિપ્રાણામધરા એતે લોલુપા બ્રાહ્મણાધમાઃ।
નાત્માનં તારયન્ત્યેતે ન દાતારં યુધિષ્ઠિર॥ 14-98-31 (95426)
એતેભ્યો દત્તમાત્રાણિ દાનાનિ સુબહૂન્યપિ।
વૃથા ભવન્તિ રાજેન્દ્ર ભસ્મન્યાજ્યાહુતિર્યથા॥ 14-98-32 (95427)
એતેષુ યત્ફલં કિંચિદ્ભવિષ્યતિ કથંચન।
રાક્ષસાશ્ચ પિશાચાશ્ચ તદ્વિલુંપન્તિ હર્ષિતાઃ॥ 14-98-33 (95428)
વૃથા હ્યેતાનિ દત્તાનિ કથિતાનિ સમાસતઃ।
જીવિતં તુ વૃથા યેષાં ચચ્છૃણુષ્વ યુધિષ્ઠિર॥ 14-98-34 (95429)
યે માં ન પ્રતિપદ્યન્તે શઙ્કરં વા નરાધમાઃ।
બ્રૈહ્મણાન્વા મહીદેવાન્વૃથા જીવન્તિ તે નરાઃ॥ 14-98-35 (95430)
હેતુશાસ્ત્રેષુ યે સક્તાઃ કુદૃષ્ટિપથમાશ્રિતાઃ।
દેવાન્નિન્દન્ત્યનાચારા વૃથા જીવન્તિ તે નરાઃ॥ 14-98-36 (95431)
કુશલૈઃ કૃતશાસ્ત્રાણિ પઠિત્વા યે નરાધમાઃ।
વિપ્રાન્નિન્દન્તિ યજ્ઞાંશ્ચ વૃથા જીવન્તિ તે નરાઃ॥ 14-98-37 (95432)
યે દુર્ગાં વા કુમારં વા વાયુમગ્નિં જલં રવિમ્।
પિતરં માતરં ચૈવ ગુરુમિન્દ્રં નિશાકરમ્।
મૂઢા નિન્દન્ત્યનાચારા વૃથા જીવન્તિ તે નરાઃ॥ 14-98-38 (95433)
વિદ્યમાને ધને યસ્તુ દાનધર્મવિવર્જિતઃ।
મૃષ્ટમશ્નાતિ યશ્ચૈકો વૃથા જીવતિ સોપિ ચ॥ 14-98-39 (95434)
વૃથા જીવિતમાખ્યાતં દાનકાલં બ્રવીમિ તે॥ 14-98-40 (95435)
તમોનિવિષ્ટચિત્તેન દત્તં દાનં તુ યદ્ભવેત્।
તદસ્ય ફલમશ્નાતિ નરો ગર્ભગતો નૃપ॥ 14-98-41 (95436)
ઈર્ષ્યામત્સરસંયુક્તો ડંભાર્થં ચાર્થકારણાત્।
દદાતિ દાનં યો મર્ત્યો બાલભાવે તદશ્નુતે॥ 14-98-42 (95437)
ભોક્તં ભોગમશક્તસ્તુ વ્યાધિભિઃ પીડિતો ભૃશમ્।
દદાતિ દાનં યો મર્ત્યો વૃદ્ધભાવે તદશ્નુતે॥ 14-98-43 (95438)
શ્રદ્ધાયુક્તઃ શુચિઃ સ્નાતઃ પ્રસન્નેન્દ્રિયમાનસઃ।
દદાતિ દાનં યો મર્ત્યો યૌવને સ તદશ્નુતે॥ 14-98-44 (95439)
સ્વયં નીત્વા તુ યદ્દાનં ભક્ત્યા પાત્રે પ્રદીયતે।
તત્સાર્વકાલિકં વિદ્ધિ દાનમામરણાન્તિકમ્॥ 14-98-45 (95440)
રાજસં સાત્વિકં ચાપિ તામસં ચ યુધિષ્ઠિર।
દાનં દાનફલં ચૈવ ગતિં ચ ત્રિવિધાં શૃણુ॥ 14-98-46 (95441)
દાનં દાતવ્યમિત્યેવ મતિં કૃત્વા દ્વિજાય વૈ।
ઉપકારવિયુક્તાય યદ્દત્તં તદ્ધિ સાત્વિકમ્॥ 14-98-47 (95442)
શ્રોત્રિયાય દરિદ્રાય બહુભૃત્યાય પાણ્ડવ।
દીયતે યત્પ્રહૃષ્ટેન તત્સાત્વિકમુદાહૃતમ્॥ 14-98-48 (95443)
વેદાક્ષરવિહીનાય યત્તુ પૂર્વોપકારિણે।
સમૃદ્ધાય ચ યદ્દત્તં તદ્દાનં રાજસં સ્મૃતમ્॥ 14-98-49 (95444)
સંબન્ધિને ચ યદ્દત્તં પ્રમત્તાય ચ પાણ્ડવ।
ફલાર્થિભિરપાત્રાય તદ્દાનં રાજસં સ્મૃતમ્॥ 14-98-50 (95445)
વૈશ્વદેવવિહીનાય દાનમશ્રોત્રિયાય ચ।
દીયતે તસ્કરાયાપિ તદ્દાનં તામસં સ્મૃતમ્॥ 14-98-51 (95446)
સરોષમવધૂતં ચ ક્લેશયુક્તમવજ્ઞયા।
સેવકાય ચ યદ્દતં તત્તામસમુદાહૃતમ્॥ 14-98-52 (95447)
દેવાઃ પિતૃગણાશ્ચૈવ મુનયશ્ચાગ્નયસ્તથા।
સાત્વિકં દાનમશ્નન્તિ તુષ્યન્તિ ચ નરેશ્વર॥ 14-98-53 (95448)
દાનવા દૈત્યસઙ્ગાશ્ચ ગ્રહા યક્ષાઃ સરાક્ષસાઃ।
રાજસં દાનમશ્નન્તિ વર્જિતં પિતૃદૈવતૈઃ॥ 14-98-54 (95449)
પિશાચાઃ પ્રેતસઙ્ઘાશ્ચ કશ્મલા યે મલીમસાઃ।
તામસં દાનમશ્નન્તિ ગતિં ચ ત્રિવિધાં શૃણુ॥ 14-98-55 (95450)
સાત્વિકાનાં તુ દાનાનામુત્તમં ફલમશ્નુતે।
મધ્યમં રાજસાનાં તુ તામસાનાં તુ પશ્ચિમમ્॥ 14-98-56 (95451)
અભિગમ્યોપનીતાનાં દાનાનામુત્તમં ફલમ્।
મધ્યમં તુ સમાહૂય જઘન્યં યાચતે ફલમ્॥ 14-98-57 (95452)
અયાચિતપ્રદાતા યઃ સ યાતિ ગતિમુત્તમામ્।
સમાહૂય તુ યો દદ્યાન્મધ્યમાં સ ગતિં વ્રજેત્।
યાચિતો યશ્ચ વૈ દદ્યાજ્જઘન્યાં સ ગતિં વ્રજેત્॥ 14-98-58 (95453)
ઉત્તમા દૈવિકી જ્ઞેયા મધ્યમા માનુષી ગતિઃ।
ગતિર્જઘન્યા તિર્યક્ષુ ગતિરેષા ત્રિધા સ્મૃતા॥ 14-98-59 (95454)
પાત્રભૂતેષુ વિપ્રેષુ સંસ્થિતેષ્વાહિતાગ્નિષુ।
યત્તુ નિક્ષિપ્યતે દાનમક્ષયં સંપ્રકીર્તિતમ્॥ 14-98-60 (95455)
શ્રોત્રિયાણાં દરિદ્રાણાં ભરણં કુરુ પાર્થિવ।
સમૃદ્ધાનાં દ્વિજાતીનાં કુર્યાસ્તેષાં તુ રક્ષણમ્॥ 14-98-61 (95456)
દરિદ્રાન્વિત્તહીનાંશ્ચ પ્રદાનૈઃ સુષ્ઠુ પૂજય।
આતુરસ્યૈષધૈઃ કાર્યં નીરુજસ્ય કિમૌષધૈઃ॥ 14-98-62 (95457)
પાપં પ્રતિગ્રહીતારં પ્રદાતુરપગચ્છતિ।
પ્રતિગ્રહીતુર્યત્પુણ્યં પ્રદાતારમુપૈતિ તત્।
તસ્માદ્દાનં સદા કાર્યં પરત્ર હિતમિચ્છતા॥ 14-98-63 (95458)
વેદવિદ્યાવદાતેષુ સદા શૂદ્રાન્નવર્જિષુ।
પ્રયત્નેન વિધાતવ્યો મહાદાનમયો નિધિઃ॥ 14-98-64 (95459)
યેષાં દારાઃ પ્રતીક્ષન્તે સહસ્રસ્યેવ લમ્ભનમ્।
ભુક્તશેષસ્ય ભક્તસ્ય તાન્નિમન્ત્રય પાણ્ડવ॥ 14-98-65 (95460)
આમન્ત્ર્ય તુ નિરાશાનિ ન કર્તવ્યાનિ ભારત।
કુલાનિ સુદરિદ્રાણિ તેષામાશા હતા ભવેત્॥ 14-98-66 (95461)
મદ્ભક્તા યે નરશ્રેષ્ઠ મદ્ગતા મત્પરાયણાઃ।
મદ્યાજિનો મન્નિયમાસ્તાન્પ્રયત્નેન પૂજયેત્॥ 14-98-67 (95462)
તેષાં તુ પાવનાયાહં નિત્યમેવ યુધિષ્ઠિર।
ઉભે સન્ધ્યેઽધિતિષ્ઠામિ હ્યસ્કન્નં તદ્વ્રતં મમ॥ 14-98-68 (95463)
તસ્માદષ્ટાક્ષરં મન્ત્રં મદ્ભક્તૈર્વીતકલ્મષૈઃ।
સન્ધ્યાકાલે તુ જપ્તવ્યં સતતં ચાત્મશુદ્ધયે॥ 14-98-69 (95464)
અન્યેષામપિ વિપ્રાણાં કિલ્બિષં હિ વિનશ્યતિ।
ઉભે સન્ધ્યેપ્યુપાસીત તસ્માદ્વિપ્રો વિશુદ્ધયે। 14-98-70 (95465)
દૈવે શ્રાદ્ધેપિ વિપ્રઃ સ નિયોક્તવ્યોઽજુગુપ્સયા।
જુગુપ્સિતસ્તુ યઃ શ્રાદ્ધં દહત્યગ્નિરિવેન્ધનમ્॥ 14-98-71 (95466)
ભારતં માનવો ધર્મો વેદાઃ સાઙ્ગાશ્ચિકિત્સિતમ્।
આજ્ઞાસિદ્ધાનિ ચત્વારિ ન હન્તવ્યાનિ હેતુભિઃ॥ 14-98-72 (95467)
ન બ્રાહ્મણાન્પરીક્ષેત દૈવે કર્મણિ ધર્મવિત્।
મહાન્ભવેત્પરીવાદો બ્રાહ્મણાનાં પરીક્ષણે॥ 14-98-73 (95468)
બ્રાહ્મણાનાં પરીવાદં યઃ કુર્યાત્સ નરાધમઃ।
રાસભાનાં શુનાં યોનિં ગચ્છેત્પુરુષદૂષકઃ॥ 14-98-74 (95469)
શ્વત્વં પ્રાપ્નોતિ નિન્દિત્વા પરીવાદાત્ખરો ભવેત્।
કૃમિર્ભવત્યભિભવાત્કીટો ભવતિ મત્સરાત્॥ 14-98-75 (95470)
દુર્વૃત્તા વા સુવૃત્તા વા પ્રાકૃતા વા સુસંસ્કૃતાઃ।
બ્રાહ્મણા નાવમન્તવ્યા ભસ્મચ્છન્ના ઇવાગ્નયઃ॥ 14-98-76 (95471)
ક્ષત્રિયં ચૈવ સર્પં ચ બ્રાહ્મણં ચ બહુશ્રુતમ્।
નાવમન્યેત મેધાવી કૃશાનપિ કદાચન॥ 14-98-77 (95472)
એતત્ત્રયં હિ પુરુષં નિર્દહેદવમાનિતમ્।
તસ્માદેતત્પ્રયત્નેન નાવમન્યેત બુદ્ધિમાન્॥ 14-98-78 (95473)
યથા સર્વાસ્વવસ્થાસુ પાવકો દૈવતં મહત્।
તથા સર્વાસ્વવસ્થાસુ બ્રાહ્મણો દૈવતં મહત્॥ 14-98-79 (95474)
વ્યઙ્ગાઃ કાણાશ્ચ કુબ્જાશ્ચ વામનાઙ્ગાસ્તથૈવ ચ।
સર્વે દૈવે નિયોક્તવ્યા વ્યામિશ્રા વેદપારગૈઃ॥ 14-98-80 (95475)
મન્યું નોત્પાદયેત્તેષાં ન ચારિષ્ટં સમાચરેત્।
મન્યુપ્રહરણા વિપ્રા ન વિપ્રાઃ શશ્ત્રપાણયઃ॥ 14-98-81 (95476)
મન્યુના ઘ્નન્તિ તે શત્રૂન્વજ્રેણેન્દ્ર ઇવાસુરાન્।
બ્રાહ્મણો હિ મહદ્દૈવં જાતિમાત્રેણ જાયતે॥ 14-98-82 (95477)
બ્રાહ્મણઃ સર્વભૂતાનાં ધર્મકોશસ્ય ગુપ્તયે।
કિં પુનર્યે ચ કૌન્તેય સન્ધ્યાં નિત્યમુપાસતે॥ 14-98-83 (95478)
યસ્યાસ્યેન સમશ્નન્તિ હવ્યાનિ ત્રિદિવૌકસઃ।
કવ્યાનિ ચૈવ પિતરઃ કિં ભૂતમધિકં તતઃ॥ 14-98-84 (95479)
ઉત્પત્તિરેવ વિપ્રસ્ય મૂર્તિધર્મસ્ય શાશ્વતી।
સ હિ ધર્માર્થમુત્પન્નો બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે॥ 14-98-85 (95480)
સ્વમેવ બ્રાહ્મણો ભુઙ્ક્તે સ્વં વસ્તે સ્વં દદાતિ ચ।
આનૃશંસ્યાદ્બ્રાહ્મણસ્ય ભુઞ્જતે હીતરે જનાઃ।
તસ્માત્તે નાવમન્તવ્યા મદ્ભક્તા હિ દ્વિજાઃ સદા॥ 14-98-86 (95481)
આરણ્યકોપનિષદિ યે તુ પશ્યન્તિ માં દ્વિજાઃ।
નિગૂઢં નિષ્કલાવસ્થં તાન્પ્રયત્નેન પૂજય॥ 14-98-87 (95482)
સ્વગૃહે વા પ્રવાસે વા દિવારાત્રમથાપિ વા।
શ્રદ્ધયા બ્રાહ્મણાઃ પૂજ્યા મદ્ભક્તા યે ચ પાણ્ડવ॥ 14-98-88 (95483)
નાસ્તિ વિપ્રસમં દૈવં નાસ્તિ વિપ્રસમો ગુરુઃ।
નાસ્તિ વિપ્રાત્પરો બન્ધુર્નાસ્તિ વિપ્રાત્પરો નિધિઃ।
નાસ્તિ વિપ્રાત્પરં તીર્થં ન પુણ્યં બ્રાહ્મણાત્પરમ્। 14-98-89 (95484)
ન પવિત્રં પરં વિપ્રાન્ન દ્વિજાત્પાવનં પરમ્।
નાસ્તિ વિપ્રાપ્તરો ધર્મો નાસ્તિ વિપ્રાત્પરા ગતિઃ॥ 14-98-90 (95485)
પાપકર્મસમાક્ષિપ્તં પતન્તં નરકે નરમ્।
ત્રાયતે પાત્રમપ્યેકં પાત્રભૂતે તુ તદ્દ્વિજે॥ 14-98-91 (95486)
બાલાહિતાગ્નયો યે ચ શાન્તાઃ શૂદ્રાન્નવર્જિતાઃ।
મામર્ચયન્તિ તદ્ભક્તાસ્તેભ્યો દત્તમિહાક્ષયમ્॥ 14-98-92 (95487)
પ્રદાનૈઃ પૂજિતો વિપ્રો વન્દિતો વાપિ સંસ્કૃતઃ।
સમ્ભાષિતો વા દૃષ્ટો વા મદ્ભક્તો દિવમુન્નયેત્॥ 14-98-93 (95488)
યે પઠન્તિ નમસ્યન્તિ ધ્યાયન્તિ પુરુષાસ્તુ મામ્।
સ તાન્સ્પૃષ્ટ્વા ચ દૃષ્ટ્વા ચ નરઃ પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 14-98-94 (95489)
મદ્ભક્તા મદ્ગતપ્રાણા મદ્ગીતા મત્પરાયણાઃ।
બીજયોનિવિશુદ્ધા યૈ શ્રોત્રિયાઃ સંયતેન્દ્રિયાઃ।
શૂદ્રાન્નવિરતા નિત્યં તે પુનન્તીહ દર્શનાત્॥ 14-98-95 (95490)
સ્વંય નીત્વા વિશેષેણ દાનં તેષાં ગૃહેષ્વથ।
નિવાપયેત્તુ યદ્ભક્ત્યા તદ્દાનં કોટિસંમિતમ્॥ 14-98-96 (95491)
જાગ્રતઃ સ્વપતો વાપિ પ્રવાસેષુ ગૃહેષ્વથ।
હૃદયે ન પ્રણશ્યામિ યસ્ય વિપ્રસ્ય ભાવતઃ॥ 14-98-97 (95492)
સ પૂજિતો વા દૃષ્ટો વા સ્પૃષ્ટો વાપિ દ્વિજોત્તમઃ।
સમ્ભાષિતો વા રાજેન્દ્ર પુનાત્યેવ નરં સદા॥ 14-98-98 (95493)
એવં સર્વાસ્વવસ્થાસુ સર્વદાનાનિ પાણ્ડવ।
મદ્ભક્તેભ્યઃ પ્રદત્તાનિ સ્વર્ગમાર્ગપ્રદાનિ વૈ॥ ॥ 14-98-99 (95494)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ અષ્ટનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 98 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 099
॥ શ્રીઃ ॥
14.99. અધ્યાયઃ 099
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બીજયોન્યોઃ શુદ્ધ્યશુદ્ધિનિરૂપણમ્॥ 1 ॥ તથા ગાયત્રીમહિમાનુવર્ણનમ્॥ 2 ॥ બ્રાહ્મણમહિમપ્રશંસનમ્। બ્રાહ્મણાવમન્તૄણાં નારકયાતનાનુવર્ણનં ચ ॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શ્રુત્વૈવં સાત્વિકં દાનં રાજસં તામસં તથા।
પૃથક્પૃથક્ત્વેન ગતિં ફલં ચાપિ પૃથક્પૃથક્॥ 14-99-1 (95495)
અવિતૃપ્તઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા પુણ્યં ધર્મામૃતં પુનઃ।
યુધિષ્ઠિરો ધર્મરતઃ કેશવં પુનરબ્રવીત્॥ 14-99-2 (95496)
બીજયોનિવિશુદ્ધાનાં લક્ષણાનિ વદસ્વ મે।
બીજદોષેણ લોકેશ જાયન્તે ચ કથં નરાઃ॥ 14-99-3 (95497)
આચારદોષં દેવેશં વક્તુગર્હસ્યશેષતઃ॥
બ્રાહ્મણાનાં વિશેષં ચ ગુણદોષૌ ચ કેશવ॥ 14-99-4 (95498)
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય કુત્સ્નસ્ય વર્તમાનાઃ પ્રતિગ્રહે।
કેન વિપ્રા વિશેષેણ તરન્તે તારયન્તિ ચ।
એતાન્કથય દેવેશ ત્વદ્ભક્તસ્ય નમોસ્તુ તે॥ 14-99-5 (95499)
ભગવાનુવાચ। 14-99-6x (7947)
શૃણુ રાજન્યથાવૃત્તં બીજયોનિં શુભાશુભમ્।
યેન તિષ્ઠતિ લોકોયં વિનશ્યતિ ચ પાણ્ડવ॥ 14-99-6 (95500)
અવિપ્લુતબ્રહ્મચર્યો યસ્તુ વિપ્રો યથાવિધિ।
સ બીજં નામ વિજ્ઞેયં તસ્ય બીજં શુભં ભવેત્॥ 14-99-7 (95501)
કન્યા ચાક્ષતયોનિઃ સ્યાત્કુલીના પિતૃમાતૃતઃ।
બ્રાહ્મણાદિષુ વિવાહેષુ પરિણીતા યથાવિધિ।
સા પ્રશસ્તા વરારોહા તસ્યા યોનિઃ પ્રશસ્યતે॥ 14-99-8 (95502)
મનસા કર્મણા વાચા યા ગચ્છેત્પરપૂરુષમ્।
યોનિસ્તસ્યા નરશ્રેષ્ઠ ગર્ભાધાનં ન ચાર્હતિ॥ 14-99-9 (95503)
સ્વૈરિણ્યા યસ્તુ પાપાત્મા સંતાનાર્થમિહેચ્છતિ।
સ કુલાન્પાતયત્યાશુ દશપૂર્વાન્દશાપરાન્॥ 14-99-10 (95504)
દુષ્ટયોનૌ તુ યો મોહાદ્રેતઃ સિઞ્ચતિ મૂઢધીઃ।
તદ્રેતસા સમુત્પન્નઃ ષડઙ્ગવિદપિ દ્વિજઃ।
સાધુભિઃ સ બહિષ્કાર્યઃ શ્વાપાક ઇવ પાર્થિવા॥ 14-99-11 (95505)
કર્મણા મનસા વાચા યા ભવેત્સ્વૈરચારિણી।
સા કુલઘ્રીતિ વિજ્ઞેયા તસ્યાં જાતઃ શ્વપાચકઃ॥ 14-99-12 (95506)
દૈવે પિત્ર્યે તથા દાને ભોજને સહભાષણે।
શયને સહસંબન્ધે ન યોગ્યા દૃષ્ટયોનિજાઃ॥ 14-99-13 (95507)
ન તસ્માદ્દુષ્ટયોન્યાં તુ ગર્ભમુત્પાદયેદ્બુધઃ।
મોહેન કુરુતે યસ્તુ કુલં હન્તિ ત્રિપૂરુષમ્॥ 14-99-14 (95508)
કાનીકનશ્ચ સહોઞશ્ચ તથોભૌ કુણ્ડગોલકૈ।
આરૂઢપતિતાજ્જાતઃ પરિતસ્યાપિ યઃ સુતઃ।
ષડેતે વિપ્રચણ્ડાલા નિકૃષ્ટાઃ શ્વપચાદપિ॥ 14-99-15 (95509)
યો યત્ર તત્ર વા રેતઃ સિક્ત્વા શૂદ્રાસુ વા ચરેત્।
કામચારી સ પાપાત્મા બીજં તસ્યાશુભં ભવેત્॥ 14-99-16 (95510)
અશુદ્ધં તદ્ભવેદ્બીજં શુદ્ધાં યોનિ ન ચાર્હતિ।
દૂષયત્યપિ તાં યોનિં શુના લીઢં હવિર્યથા॥ 14-99-17 (95511)
શૂદ્રયોનૌ પતેદ્બીજં હાહાશબ્દં દ્વિજન્મનઃ।
કુર્યાત્પુરીષગર્તેષુ પતિતોઽસ્મીતિ દુઃખિતઃ॥ 14-99-18 (95512)
મામધઃપાતયન્નેષ પાપાત્મા કામમોહિતઃ।
અધોગતિં પ્રજોત્ક્ષિપ્રમિતિ શપ્ત્વા પતેત્તુ તત્॥ 14-99-19 (95513)
આત્મા હિ શુક્લમુદ્દિષ્ટં દૈવતં પરમં મહત્।
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન નિરુન્ધ્યાચ્છુક્લમાત્મનઃ॥ 14-99-20 (95514)
આયુસ્તેજો બલં વીર્યં પ્રજ્ઞા શ્રીશ્ચ મહદ્યશઃ।
પુણ્યં ચ મત્પ્રિયત્વં ચ લભતે બ્રહ્મચર્યયા॥ 14-99-21 (95515)
અવિપ્લુતબ્રહ્મચર્યૈર્ગૃહસ્થશ્રમમાશ્રિતૈઃ।
પઞ્ચયજ્ઞપરૈર્ધર્મઃ સ્થાપ્યતે પૃથિવીતલે॥ 14-99-22 (95516)
સાયંપ્રાતસ્તુ યે સન્ધ્યાં સમ્યઙ્નિત્યમુપાસતે।
નાવં વેદમયીં કૃત્વા તરન્તે તારયન્તિ ચ॥ 14-99-23 (95517)
યો જપેત્પાવનીં દેવીં ગાયત્રીં વેદમાતરમ્।
ન સીદેત્પ્રતિગૃહ્ણાનઃ પૃથિવીં ચ સસાગરામ્॥ 14-99-24 (95518)
યે ચાસ્ય દુઃસ્થિતાઃ કેચિદ્ગ્રહાઃ સૂર્યાદયો દિવિ।
તે ચાસ્ય સૌમ્યા જાયન્તે શિવાઃ શુભકરાસ્તથા॥ 14-99-25 (95519)
યત્ર યત્ર સ્થિતાશ્ચૈવ દારુણાઃ પિશિતાશનાઃ।
ઘોરરૂપા મહાકાયા ધર્ષયન્તિ ન તં દ્વિજમ્॥ 14-99-26 (95520)
પુનન્તીહ પૃથિવ્યાં ચ ચીર્ણવેદવ્રતા નરાઃ।
ચતુર્ણામપિ વેદાનાં સા હિ રાજન્ગરીયસી॥ 14-99-27 (95521)
અચીર્ણિવ્રતવેદા યે વિકર્મફલમાશ્રિતાઃ।
બ્રાહ્મમા નામમાત્રેણ તેઽપિ પૂજ્યા યુધિષ્ઠિર।
કિં પુનર્યસ્તુ સન્ધ્યે દ્વે નિત્યમેવોપતિષ્ઠતે॥ 14-99-28 (95522)
શીલમધ્યયનં દાનં શૌચં માર્દવમાર્જવમ્।
તસ્માદ્વેદાદ્વિશિષ્ટાનિ મનુરાહ પ્રજાપતિઃ॥ 14-99-29 (95523)
ભૂર્ભુવસ્સ્વરિતિ બ્રહ્મ યો વેદનિરતો દ્વિજઃ।
સ્વદારનિરતો દાન્તઃ સ વિદ્વાન્સ ચ ભૂસુરઃ॥ 14-99-30 (95524)
સન્ધ્યામુપાસતે યે વૈ નિત્યમેવ દ્વિજોત્તમાઃ।
તે યાન્તિ નરશાર્દૂલ બ્રહ્મલોકં ન સંશયઃ॥ 14-99-31 (95525)
સાવિત્રીમાત્રસારોપિ વરો વિપ્રઃ સુયન્ત્રિતઃ।
નાયન્ત્રિતશ્ચતુર્વેદી સર્વાશી સર્વવિક્રયી॥ 14-99-32 (95526)
સાવિત્રીં ચૈવ વેદાંશ્ચ તુલયાઽતોલયન્પુરા।
સદેવર્ષિગણાશ્ચૈવ સર્વે બ્રહ્મપુરસ્સરાઃ।
ચતુર્ણામપિ વેદાનાં સા હિ રાજન્ગરીયસી॥ 14-99-33 (95527)
યથા વિકસિતે પુષ્પે મધુ ગૃહ્ણન્તિ ષટ્પદાઃ।
એવં ગૃહીતા સાવિત્રી સર્વવેદે ચ પાણ્ડવઃ॥ 14-99-34 (95528)
તસ્માત્તુ સર્વવેદાનાં સાવિત્રી પ્રાણ ઉચ્યતે।
નિર્જીવા હીતરે વેદા વિના સાવિત્રિયા નૃપઃ॥ 14-99-35 (95529)
નાયન્ત્રિતશ્ચતુર્વેદી શીલભ્રષ્ટઃ સ કુત્સિતઃ।
શીલવૃત્તસમાયુક્તઃ સાવિત્રીપાઠકો વરઃ॥ 14-99-36 (95530)
સહસ્રપરમાં દેવીં શતમધ્યાં દશાવરામ્।
સાવિત્રીં જપ કૌતેય સર્વપાપપ્રણાશિનીમ્॥ 14-99-37 (95531)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-99-38x (7948)
ત્રૈલોક્યનાથ હે કૃષ્ણ સર્વભૂતાત્મકો હ્યસિ।
નાનાયોગપર શ્રેષ્ઠ તુષ્યસે કેન કર્મણા॥ 14-99-38 (95532)
ભાગવાનુવાચ। 14-99-39x (7949)
યદિ ભારસહસ્રં તુ ગુગ્ગુલ્વાદિ પ્રધૂપયેત્।
કરોતિ ચેન્નમસ્કારમુપહારં ચ કારયેત્॥ 14-99-39 (95533)
સ્તૌતિ યઃ સ્તુતિભિર્માં ચ ઋગ્યજુસ્સામભિઃ સદા।
ન તોષયતિ ચેદ્ધિપ્રાન્નાહં તુષ્યામિ ભારત॥ 14-99-40 (95534)
બ્રાહ્મણે પૂજિતે નિત્યં પૂજિતોસ્મિ ન સંશયઃ।
આક્રુષ્ટે ચાહમાક્રુષ્ટો ભવામિ ભરતર્ષભ॥ 14-99-41 (95535)
પરા મયિ ગતિસ્તેષાં પૂજયન્તિ દ્વિજં હિ યે।
યદહં દ્વિજરૂપેણ વસામિ વસુધાતલે॥ 14-99-42 (95536)
યસ્તાન્પૂજયતિ પ્રાજ્ઞો મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
તમહં સ્વેન રૂપેણ પશ્યામિ નરપુઙ્ગવ॥ 14-99-43 (95537)
કુબ્જાઃ કાણા વામનાશ્ચ દરિદ્રા વ્યાધિતાસ્તથા।
નાવમાન્યા દ્વિજાઃ પ્રાજ્ઞૈર્મમ રૂપા હિ તે દ્વિજાઃ॥ 14-99-44 (95538)
યે કેચિત્સાગરાન્તાયાં પૃથિવ્યાં દ્વિજસત્તમાઃ।
મમ રૂપં હિ તેષ્વેવમર્ચિતેષ્વર્ચિતોઽસ્મ્યહમ્॥ 14-99-45 (95539)
બહવસ્તુ ન જાનન્તિ નરા જ્ઞાનબહિષ્કૃતાઃ।
યદહં દ્વિજરૂપેણ વસામિ વસુધાતલે॥ 14-99-46 (95540)
અવમન્યન્તિ યે વિપ્રાન્સ્વધર્માન્પાતયન્તિ તે।
પ્રેષણૈઃ પ્રેષયન્તે ચ શુશ્રૂષાં કારયન્તિ ચ॥ 14-99-47 (95541)
મૃતાંશ્ચાત્ર પરત્રેમાન્યમદૂતા મહાબલાઃ।
નિકૃન્તન્તિ યથાકામં સૂત્રમાર્ગેણ શિલ્પિનઃ॥ 14-99-48 (95542)
આક્રોશપરિવાદાભ્યાં યે રમન્તે દ્વિજાતિષુ।
તાન્મૃતાન્યમલોકસ્થાન્નિપાત્ય પૃથિવીતલે॥ 14-99-49 (95543)
આક્રમ્યોરસિ પાદેન ક્રૂરઃ સંરક્તલોચનઃ।
અગ્નિવર્ણૈસ્તુ સંદંશૈર્યમો જિહ્વાં સમુદ્ધરેત્॥ 14-99-50 (95544)
યે ચ વિપ્રાન્નિરીક્ષન્તે પાપાઃ પાપેન ચક્ષુષા।
અબ્રહ્મણ્યાઃ શ્રુતેર્બાહ્યા નિત્યં બ્રહ્મદ્વિષો નરાઃ॥ 14-99-51 (95545)
તેષાં ઘોરા મહાકાયા વક્રતુણ્ડા મહાબલાઃ।
ઉદ્ધરન્તિ મુહૂર્તેન સ્વગાશ્ચક્ષુર્યમાજ્ઞયા॥ 14-99-52 (95546)
યઃ પ્રહારં દ્વિજેન્દ્રાય દદ્યાત્કુર્યાચ્ચ શોણિતમ્।
અસ્થિભઙ્ગં ચ યઃ કુર્યાત્પ્રાણૈર્વા વિપ્રયોજયેત્।
સોનુપૂર્વ્યેણ યાતીમાન્નરકાનેકવિંશતિમ્॥ 14-99-53 (95547)
શૂલમારોપ્યતે પશ્ચાજ્જ્વલને પરિપચ્યતે।
બહુવર્ષસહસ્રાણિ પચ્યમાનસ્ત્વવાક્છિરાઃ।
નાવમુચ્યેત દુર્મેદા ન તસ્ય ક્ષીયતે ગતિઃ॥ 14-99-54 (95548)
બ્રાહ્મણાન્વા વિચાર્યૈવ વ્રજન્તૈ વધકાઙ્ક્ષયા।
શતર્વષસહસ્રાણિ તામિસ્રે પરિપચ્યતે॥ 14-99-55 (95549)
ઉત્પાદ્ય શોણિતં ગાત્રાત્સંરંભમતિપૂર્વકમ્।
સપર્યયેણ યાતીમાન્નરકાનેકવિંશતિમ્॥ 14-99-56 (95550)
તસ્માન્નાકુશલં બ્રૂયાન્ન શુષ્કાં ગતિમીરયેત્।
ન બ્રૂયાત્પરુષાં વાણીં ન ચૈવૈનાનતિક્રમેત્॥ 14-99-57 (95551)
યે વિપ્રાઞ્શ્લક્ષ્ણયા વાચા પૂજયન્તિ નરોત્તમાઃ।
અર્ચિતશ્ચ સ્તુતશ્ચૈવ તૈર્ભવામિ ન સંશયઃ॥ 14-99-58 (95552)
તર્જયન્તિ ચ યે વિપ્રાન્ક્રોશયન્તિ ચ ભારત।
આક્રુષ્ટસ્તર્જિતશ્ચાહં તૈર્ભવામિ ન સંશયઃ॥ 14-99-59 (95553)
યશ્ચન્દનૈશ્ચાગરુધૂપદીપૈ-
રભ્યર્ચયેત્કાષ્ઠમયીં મમાર્ચામ્।
તેનાર્ચિતો નૈવ ભવામિ સમ્ય-
ગ્વિપ્રાર્ચનાદસ્મિ સમર્ચિતોઽહમ્॥ 14-99-60 (95554)
વિપ્રપ્રસાદાદ્ધરણીધરોઽહં
વિપ્રપ્રસાદાદસુરાઞ્જયામિ।
વિપ્રપ્રસાદાચ્ચ સદક્ષિણોઽહં
વિપ્રપ્રસાદાદજિતોઽહમસ્મિ॥ ॥ 14-99-61 (95555)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ એકોનશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 99 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 100
॥ શ્રીઃ ॥
14.100. અધ્યાયઃ 100
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સુકૃતિદુષ્કૃતિજનપ્રાપ્યવૈવસ્વતપુરમાર્ગાદિપ્રતિપાદનપૂર્વકં તેષાં તદ્ગમનપ્રકારાનુવર્ણનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દેવદેવેશ દૈત્યઘ્નિ પરં કૌતૂહલં હિ મે।
એતત્કથય સર્વજ્ઞ ત્વદ્ભક્તસ્ય ચ કેશવ।
માનુષસ્ય ચ લોકસ્ય ધર્મલોકસ્ય ચાન્તરમ્॥ 14-100-1 (95556)
કીદૃશં કિંપ્રમાણં વા કિમધિષ્ઠાનમેવ ચ।
તરન્તિ માનુષા દેવ કેનોપાયેન માધવ॥ 14-100-2 (95557)
ત્વગસ્થિમાંસનિર્મુક્તે પઞ્ચભૂતવિવર્જિતે।
કથયસ્વ મહાદેવ સુખદુઃખમશેષતઃ॥ 14-100-3 (95558)
જીવસ્ય કર્મલોકેષુ કર્મભિસ્તુ શુભાશુભૈઃ।
અનુબદ્ધસ્ય તૈઃ પાશૈર્નીયમાનસ્ય દારુણૈઃ॥ 14-100-4 (95559)
મૃત્યુદૂતૈર્દુરાધર્ષૈર્ઘોરૈર્ઘોરપરક્રમૈઃ।
વધ્યસ્યાક્ષિપ્યમાણસ્ય વિદ્રુતસ્ય યમાજ્ઞયા॥ 14-100-5 (95560)
પુણ્યપાપકૃદાતિષ્ઠેત્સુખદુઃખમશેષતઃ।
યમદૂતૈર્દ્રુરાધર્ષૈર્નીયતે વા કથં પુનઃ।
કિં વા તત્ર ગતા દેવ કર્મ કુર્વન્તિ માનવાઃ॥ 14-100-6 (95561)
કથં ધર્મપરા યાન્તિ દેવતાદ્વિજપૂજકાઃ।
કતં વા પાપકર્માણો યાન્તિ પ્રેતપુરં નરાઃ॥ 14-100-7 (95562)
કિં રૂપં કિં પ્રમાણં વા વર્ણઃ કો વાઽસ્ય કેશવ।
જીવસ્ય ગચ્છતો નિત્યં યમલોકં બ્રવીહિ મે॥ 14-100-8 (95563)
ભગવાનુવાચ। 14-100-9x (7950)
શૃણુ રાજન્યથાવૃતં યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
તત્તેઽહં કથયિષ્યામિ મદ્ભક્તસ્ય નરેશ્વર॥ 14-100-9 (95564)
ષડશીતિસહસ્રાણિ યોજનાનાં યુધિષ્ઠિર।
માનુષ્યસ્ય ચ લોકસ્ય યમલોકસ્ય ચાન્તરમ્॥ 14-100-10 (95565)
ન તત્ર વૃક્ષચ્છાયા વા ન તટાકં સરોપિ વા।
ન વાપ્યો દીર્ઘિકા વાઽપિ ન કૂપો વા યુધિષ્ઠિર॥ 14-100-11 (95566)
ન મણ્ટપં સભા વાઽપિ ન પ્રપા ન નિકેતનમ્।
ન પર્વતો નદી વાઽપિ ન ભૂમેર્વિવરં ક્વચિત્॥ 14-100-12 (95567)
ન ગ્રામો નાશ્રમો વાઽપિ નોદ્યાનં વા વનાનિ ચ।
ન કિંચિદાશ્રયસ્થાનં પથિ તસ્મિન્યુધિષ્ઠિર॥ 14-100-13 (95568)
જન્તોર્હિ પ્રાપ્તકાલસ્ય વેદનાર્તસ્ય વૈ ભૃશમ્।
કારણૈસ્ત્યક્તદેહસ્ય પ્રાણૈઃ કણ્ઠગતૈઃ પુનઃ॥ 14-100-14 (95569)
શરીરાચ્ચાલ્યતે જીવો હ્યવશો માતરિશ્વના।
નિર્ગતો વાયુભૂતસ્તુ ષટ્કોશાત્તુ કલેવરાત્॥ 14-100-15 (95570)
શરીરમન્યત્તદ્રૂપં તદ્વર્ણં તત્પ્રમાણતઃ।
અદૃશ્યં તત્પ્રવિષ્ટસ્તુ સોપ્યદૃષ્ટોઽથ કેનચિત્॥ 14-100-16 (95571)
સોન્તરાત્મા દેહવતામષ્ટાઙ્ગો યસ્તુ સંચરેત્।
છેદનાદ્ભેદનાદ્દાહાત્તાડનાદ્વા ન નશ્યતિ। 14-100-17 (95572)
નાના રૂપધરૈર્ઘૌરૈઃ પ્રચણ્ડેશ્ચણ્ડસાધનૈઃ।
નીયમાનો દુરાધર્ષૈર્યમદૂતૈર્યમાજ્ઞયા॥ 14-100-18 (95573)
પુત્રદારમયૈઃ પાશૈઃ સંનિરૂદ્ધોઽવશો બલાત્।
સ્વકર્મભિશ્ચાનુગતઃ કૃતૈઃ સુકૃતદુષ્કૃતૈઃ॥ 14-100-19 (95574)
આક્રન્દમાનઃ કરુણં બન્ધુભિર્દુઃખપીડિતૈઃ।
ત્યક્ત્વા બન્ધુજનં સર્વં નિરપેક્ષસ્તુ ગચ્છતિ॥ 14-100-20 (95575)
માતૃભિઃ પિતૃભિશ્ચૈવ ભ્રાતૃભિર્માતુલૈસ્તથા।
દારૈઃ પુત્રૈર્વયસ્યૈશ્ચ રુદદ્ભિસ્ત્યજ્યતે પુનઃ॥ 14-100-21 (95576)
અદૃશ્યમાનસ્તૈર્દીનૈરશ્રુપૂર્ણમુખેક્ષણૈઃ।
સ્વશરીરં પરિત્યજ્ય વાયુભૂતસ્તુ ગચ્છતિ॥ 14-100-22 (95577)
અન્ધકારમપારં તં મહાઘેરં તમોવૃતમ્।
દુઃખાન્તં દુષ્પ્રતારં ચ દુર્ગમં પાપકર્મણામ્॥ 14-100-23 (95578)
દુઃસહાયં દુરન્તં ચ દુર્નિરીક્ષં દુરાસદમ્।
દુરાપમતિદુઃખં ચ પાપિષ્ઠાનાં નરોત્તમ॥ 14-100-24 (95579)
ઋષિભિઃ કથ્યમાનં તત્પારંપર્યેણ પાર્થિવ।
ત્રાસં જનચતિ પ્રાયઃ શ્રૂયમાણં કથાસ્વપિ॥ 14-100-25 (95580)
અવશ્યં ચૈવ ગન્તવ્યં તદધ્વાનં યુધિષ્ઠિર।
પ્રાપ્તકાલેન સંત્યજ્ય બન્ધૂન્ભોગાન્ધનાનિ ચ॥ 14-100-26 (95581)
જરાયુજૈરણ્ડજૈશ્ચ સ્વેદજૈરુદ્ભિદૈસ્તથા।
જઙ્ગમૈઃ સ્થિરસંજ્ઞૈશ્ચ ગન્તવ્યં યમસાદનમ્॥ 14-100-27 (95582)
દેવાસુરૈર્મનુષ્યાદ્યૈર્વૈવસ્વતવશાનુગૈઃ।
સ્ત્રીપુંનપુંસકૈશ્ચાપિ પૃથિવ્યાં જીવસંજ્ઞિતૈઃ॥ 14-100-28 (95583)
મધ્યમૈર્યુવભિર્વાઽપિ બાલૈર્વૃદ્ધૈસ્તથૈવ ચ।
જાતમાત્રૈશ્ચ ગર્ભસ્થૈર્ગન્તવ્યઃ સ મહાપથઃ॥ 14-100-29 (95584)
પૂર્વાહ્ણે વાઽપરાહ્ણે વા સન્ધ્યાકાલેઽથવા પુનઃ।
પ્રદોષે વાઽર્ધરાત્રે વા પ્રત્યુષે વાઽપ્યુપસ્થિતે॥ 14-100-30 (95585)
પ્રવાસસ્થૈર્વનસ્થૈર્વા પર્વતસ્થૈર્જલે સ્થિતૈઃ।
ક્ષેત્રસ્થૈર્વા નભઃસ્થેર્વા ગૃહમધ્યગતૈરપિ॥ 14-100-31 (95586)
ભુઞ્જદ્ભિર્વા પિબદ્ભિર્વા ખાદદ્ભિર્વા નરોત્તમ।
આસીનૈર્વા સ્થિતૈર્વાપિ શયનીયગતૈરપિ।
જાગ્રદ્ભિર્વા પ્રસુપ્તૈર્વા ગન્તવ્યઃ સ મહાપથઃ॥ 14-100-32 (95587)
મૃત્યુદૂતૈર્દુરાધર્ષૈઃ પ્રચણ્ડૈશ્ચણ્ડસાસનૈઃ।
આક્ષિપ્યમાણા હ્યવશાઃ પ્રયાન્તિ યમસાદનમ્॥ 14-100-33 (95588)
ક્વચિદ્ભીતૈઃ ક્વચિન્મત્તૈઃ પ્રસ્ખલદ્ભિઃ ક્વચિત્ક્વચિત્।
ક્રન્દદ્ભિર્વેદનાર્તૈસ્તુ ગન્તવ્યં યમસાદનમ્॥ 14-100-34 (95589)
નિર્ભર્ત્સ્યમાનૈરુદ્વિગ્રૈર્વિધૂતૈર્ભયવિહ્વલૈઃ।
તુદ્યમાનશરીરૈશ્ચ ગન્તવ્યં તર્જિતૈસ્તથા॥ 14-100-35 (95590)
કણ્ટકાકીર્ણમાર્ગેણ તપ્તવાલુકપાંસુના।
દહ્યમાનૈસ્તુ ગન્તવ્યં નરૈર્દાનવિવર્જિતૈઃ॥ 14-100-36 (95591)
કાષ્ઠોપલશિલાઘાતૈર્દણ્ડોલ્મુકકશાઙ્કુશૈઃ।
હન્યમાનૈર્યમપુરં ગન્તવ્યં ધર્મવર્જિતૈઃ॥ 14-100-37 (95592)
મેદઃશોણિતપૂયાદ્યૈર્વક્ત્રૈર્ગાત્રૈશ્ચ સવ્રણૈઃ।
દગ્ધક્ષતજકીર્ણૈશ્ચ ગન્તવ્યં જીવઘાતકૈઃ॥ 14-100-38 (95593)
વેદનાર્તૈસ્ચ કૂજદ્ભિર્વિક્રોશદ્ભિશ્ચ વિસ્વરમ્।
વેદનાર્તૈઃ પતદ્ભિશ્ચ ગન્તવ્યં જીવઘાતકૈઃ॥ 14-100-39 (95594)
ભગ્રપાદોરુહસ્તઙ્ગૈર્ભગ્રજઙ્ઘાશિરોધરૈઃ।
છિન્નકર્ણોષ્ઠનાસૈશ્ચ ગન્તવ્યં જીવઘાતકૈઃ॥ 14-100-40 (95595)
શક્તિભિર્ભિણ્ડિપાલૈશ્ચ શઙ્કુતોમરસાયકૈઃ।
તુદ્યમાનૈસ્તુ શૂલાગ્રૈર્ગન્તવ્યં જીવઘાતકૈઃ॥ 14-100-41 (95596)
શ્વભિર્વ્યાઘ્રૈર્વૃકૈઃ કાકૈર્ભક્ષ્યમાણાઃ સમન્તતઃ।
તુદ્યમાનાશ્ચ ગચ્છન્તિ રાક્ષસૈર્માંસઘાતિભિઃ॥ 14-100-42 (95597)
મહિષૈશ્ચ મૃગૈશ્ચાપિ સૂકરૈઃ પૃષતૈસ્તથા।
ભક્ષ્યમાણૈસ્તદધ્વાનં ગન્તવ્યં માંસખાદિભિઃ॥ 14-100-43 (95598)
સૂચીસુતીક્ષ્ણતુણ્ડાભિર્મક્ષિકાભિઃ સમન્તતઃ।
તુદ્યમાનૈશ્ચ ગન્તવ્યં પાપિષ્ઠૈર્બાલઘાતકૈઃ॥ 14-100-44 (95599)
વિસ્રબ્ધં સ્વામિનં મિત્રં સ્ત્રિયં વા ઘ્રન્તિ યે નરાઃ।
શસ્ત્રૈર્નિર્ભિદ્યમાનૈશ્ચ ગન્તવ્યં યમસાદનમ્॥ 14-100-45 (95600)
ખાદયન્તિ ચ યે જીવાન્દુઃખમાપાદયન્તિ ચ।
રાક્ષસૈશ્ચ શ્વભિશ્ચૈવ ભક્ષ્યમાણા વ્રજન્તિ ચ॥ 14-100-46 (95601)
યે હરન્તિ ચ વસ્ત્રાણિ શય્યાં પ્રાવરણાનિ ચ।
તે યાન્તિ વિદ્રુતા નગ્નાઃ પિશાચા ઇવ તત્પથં॥ 14-100-47 (95602)
ગાશ્ચ ધાન્યં હિરણ્યં વા બલાત્ક્ષેત્રં ગૃહં તથા।
યે હરન્તિ દુરાત્માનઃ પરસ્વં પાપકારિણઃ॥ 14-100-48 (95603)
પાષાણૈરુલ્મુકૈર્દણ્ડૈઃ કાષ્ઠઘાતૈશ્ચ ચર્ઝરૈઃ।
હન્યમાનૈઃ ક્ષતાકીર્ણૈર્નન્તવ્યં તૈર્યમાલયમ્॥ 14-100-49 (95604)
બ્રહ્મસ્વં યે હરન્તીહ નરા નરકનિર્ભયાઃ।
આક્રોશન્તીહ યે નિત્યં પ્રહરન્તિ ચ યે દ્વિજાન્॥ 14-100-50 (95605)
શુષ્કકણ્ઠા નિબદ્ધાસ્તે છિન્નજિહ્વાક્ષિનાસિકાઃ।
પૂયશોણિતદુર્ગન્ધા ભક્ષ્યમાણાશ્ચ જંબુકૈઃ॥ 14-100-51 (95606)
ચણ્ડાલૈર્ભીષણૈશ્ચણ્ડૈસ્તુદ્યમાનાઃ સમન્તતઃ।
ક્રોશન્તઃ કરુણં ઘોરં ગચ્છન્તિ યમાસાદનમ્॥ 14-100-52 (95607)
તત્ર ચાપિ ગતાઃ પાપા વિષ્ઠાકૂપેષ્વનેકશઃ।
જીવન્તો વર્ષકોટીસ્તુ ક્લિશ્યન્તે વેદનાત્તતઃ॥ 14-100-53 (95608)
તતશ્ચ મુક્તાઃ કાલેન લોકે ચાસ્મિન્નરાધમાઃ।
વિષ્ઠાક્રિમિત્વં ગચ્છન્તિ જન્મકોટિશતં નૃપ॥ 14-100-54 (95609)
વિદ્યમાનધનૈર્યૈસ્તુ લોભડંભાનૃતાન્વિતૈઃ।
શ્રોત્રિયેભ્યો ન દત્તાનિ દાનાનિ કુરુપુઙ્ગવ॥ 14-100-55 (95610)
ગ્રીવાપાશનિબદ્ધાસ્તે હન્યમાનાશ્ચ રાક્ષસૈઃ।
ક્ષુત્પિપાસાશ્રમાર્તાસ્તુ યાન્તિ પ્રેતપુરં નરાઃ॥ 14-100-56 (95611)
અદત્તદાના ગચ્છન્તિ શુષ્કકણ્ઠાસ્યતાલુકાઃ।
અન્નં પાનીયસહિતં પ્રાર્થયન્તઃ પુનઃપુનઃ॥ 14-100-57 (95612)
સ્વામિન્બુભક્ષાતૃષ્ણાર્તા ગન્તું નૈવાદ્ય શક્નુમઃ।
મમાન્નં દીયતાં સ્વામિન્પાનીયં દીયતાં મમ।
ઇતિ બ્રુવન્તસ્તૈર્દૂતૈઃ પ્રાપ્યન્તે વૈ યમાલયમ્॥ 14-100-58 (95613)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-100-59x (7951)
તચ્છ્રુત્વા વચનં વિષ્ણોઃ પપાત ભુવિ પાણ્ડવઃ।
નિસ્સંજ્ઞો ભયસંત્રસ્તો મૂર્છયા સમભિપ્લુતઃ॥ 14-100-59 (95614)
તતો લબ્ધ્વા શનૈઃ સંજ્ઞાં સમાશ્વસ્તોચ્યુતેન સઃ।
નેત્રે પ્રક્ષાલ્ય તોયેન ભૂયઃ કેશવમબ્રવીત્॥ 14-100-60 (95615)
ભીતોસ્મ્યહં મહાદેવ શ્રુત્વા માર્ગસ્ય વિસ્તરમ્।
કેનોપાયેન તં માર્ગં તરન્તિ પુરુષાઃ સુખમ્॥ 14-100-61 (95616)
ભગવાનુવાચ। 14-100-62x (7952)
ઇહ યે ધાર્મિકા લોકે જીવગાતવિવર્જિતાઃ।
ગુરુશુશ્રૂષણે યુક્તા દેવબ્રાહ્મણપૂજકાઃ॥ 14-100-62 (95617)
અસ્માન્માનુષ્યલોકાત્તે સમાર્યાઃ સહબાન્ધવાઃ।
યમધ્વાનં તુ ગચ્છન્તિ યથાવત્તં નિબોધ મે॥ 14-100-63 (95618)
બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રદાનાનિ નાનારૂપાણિ પાણ્ડવ।
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યસ્તે સુખં યાન્તિ તત્ફલમ્॥ 14-100-64 (95619)
અન્નં યે ચ પ્રયચ્છન્તિ બ્રાહ્મણેભ્યઃ સુસંસ્કૃતમ્।
ક્ષોત્રિયેભ્યો વિશેષેણ પ્રીત્યા પરમયા યુતાઃ॥ 14-100-65 (95620)
તે વિમાનૈર્મહાત્માનો યાન્તિ ચિત્રૈર્યમાલયમ્।
સેવ્યમાના વરસ્ત્રીભિરપ્સરોભિર્મહાપથમ્॥ 14-100-66 (95621)
યે ચ નિત્યં પ્રભાષન્તે સત્યં નિષ્કલ્મષં વચઃ।
તે ચ યાન્ત્યમલાભ્રાભૈર્વિમાનૈર્વૃષયોજિતૈઃ॥ 14-100-67 (95622)
કપિલાદ્યાનિ પુણ્યાનિ ગોપ્રદાનાનિ યે નરાઃ।
બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયચ્છન્તિ શ્રોત્રિયેભ્યો વિશેષતઃ॥ 14-100-68 (95623)
તે યાન્ત્યમલવર્ણાભૈર્વિમાનૈર્વૃષયોજિતૈઃ।
વૈવસ્વતપુરં પ્રાપ્ય હ્યપ્સરોભિર્નિષેવિતાઃ॥ 14-100-69 (95624)
ઉપાનહૌ ચ ચ્છત્રં ચ શયનાન્યાસનાનિ ચ।
વિપ્રેભ્યો યે પ્રયચ્છન્તિ વસ્ત્રાણ્યાભરણાનિ ચ॥ 14-100-70 (95625)
તે યાન્ત્યશ્વૈર્વૃષૈર્વાઽપિ કુઞ્જરૈરપ્યલઙ્કૃતાઃ।
ધર્મરાજપુરં રમ્યં સૌવર્ણચ્છત્રશોભિતાઃ॥ 14-100-71 (95626)
યે ચ ભક્ષ્યાણિ દાસ્યન્તિ ભોજ્યં પેયં તથૈવ ચ।
સ્નિગ્ધાન્નાન્યાપિ વિપ્રેભ્યઃ શ્રદ્ધયા પરયા યુતાઃ॥ 14-100-72 (95627)
તે યાન્તિ કાઞ્ચનાર્યાનૈઃ સુખં વૈવસ્વતાલયમ્।
વરસ્ત્રીભિર્યથાકામં સેવ્યમાનાઃ સહસ્રશઃ॥ 14-100-73 (95628)
યે ચ ક્ષીરં પ્રયચ્છન્તિ ઘૃતં દધિ ગુડં મધુ।
બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયત્નેન શ્રદ્દધાનાઃ સુસંસ્કૃતાઃ॥ 14-100-74 (95629)
ચક્રવાકપ્રયુક્તૈસ્તુ યાનૈ રુક્મમયૈઃ શુભૈઃ।
યાન્તિ ગન્ધર્વવાદિત્રૈઃ સેવ્યમાના યમાલયમ્॥ 14-100-75 (95630)
યે ફલાનિ પ્રયચ્છન્તિ પુષ્પાણિ સુરભીણિ ચ।
હંસયુક્તૈર્વિમાનૈસ્તુ યાન્તિ ધર્મપુરં નરાઃ॥ 14-100-76 (95631)
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યો વિચિત્રાન્નં ઘૃતાપ્લુતમ્।
તે વ્રજનત્યમલાભ્રાભૈર્વિમાનૈર્વાયુવેગિભિઃ।
પુરં તત્પ્રેતનાથસ્ય નાનાજનસમાકુલમ્। 14-100-77 (95632)
પાનીયં યે પ્રયચ્છન્તિ સર્વભૂતપ્રજીવનમ્।
તે સુતૃપ્તાઃ સુખં યાન્તિ ભવનૈર્હંસચોદિતૈઃ॥ 14-100-78 (95633)
યે તિલં તિલધેનું વા ધૃતધેનુમથાપિ ચ।
શ્રોત્રિયેભ્યઃ પ્રયચ્છન્તિ સૌમ્યભાવસમન્વિતાઃ॥ 14-100-79 (95634)
સૂર્યમણ્ડલસંકાશૈર્યાનૈસ્તે યાન્તિ નિર્મલૈઃ।
ગીયમાનૈસ્તુ ગન્ધર્વૈર્વૈવસ્વતપુરં નૃપ॥ 14-100-80 (95635)
યેષાં વાપ્યશ્ચ કૂપાશ્ચ તટાકાનિ સરાંસિ ચ।
દીર્ઘિકાઃ પુષ્કરિણ્યશ્ચ સજલાશ્ચ જલાશયાઃ॥ 14-100-81 (95636)
યાનૈસ્તે યાન્તિ ચન્દ્રાભૈર્દિવ્યઘણ્ટાનિનાદિતૈઃ।
ચામરૈસ્તાલવૃન્તૈશ્ચ વીજ્યમાના મહાપ્રભાઃ।
નિત્યતૃપ્તા મહાત્માનો ગચ્છન્તિ યમસાદનમ્॥ 14-100-82 (95637)
યેષાં દેવગૃહાણીહ ચિત્રાણ્યાયતનાનિ ચ।
મનોહરાણિ કાન્તાનિ દર્શનીયાનિ ભાન્તિ ચ॥ 14-100-83 (95638)
તે વ્રજન્ત્યમલાભ્રાભૈર્વિમાનૈર્વાયુવેગિભિઃ।
પુરં તત્પ્રેતનાથસ્ય નાનાજનપદાકુલમ્॥ 14-100-84 (95639)
વૈવસ્વતં ચ પશ્યન્તિ સુખચિત્તં સુખસ્થિતમ્।
યમેન પૂજિતા યાન્તિ દેવસાલોક્યતાં તતઃ॥ 14-100-85 (95640)
દેવાનુદ્દિશ્ય લોકેષુ પ્રપાસુ કરકોદ્ધૃતમ્।
શીતલં સલિલં રમ્યં તૃષિતેભ્યો દિશન્તિ યે।
તે તુ તૃપ્તિ પરાં યાન્તિ પ્રાપ્ય સૌખ્યં મહાપથમ્॥ 14-100-86 (95641)
કાષ્ઠપાદુકદા યાન્તિ તદધ્વાનં સુખં નરાઃ।
સૌવર્ણમણિપીઠે તુ પાદં કૃત્વા સ્થોત્તમે॥ 14-100-87 (95642)
આરામાન્વૃક્ષષણ્ડાંશ્ચ રોપયન્તિ ચ યે નરાઃ।
સંવર્ધયન્તિ ચાવ્યગ્રં ફલપુષ્પોપશોભિતમ્॥ 14-100-88 (95643)
વૃક્ષચ્છાયાસુ રમ્યાસુ શીતલાસુ સ્વલઙ્કૃતાઃ।
યાન્તિ તે વાહનૈર્દિવ્યૈઃ પૂજ્યમાના મુહુર્મુહુઃ। 14-100-89 (95644)
સેવ્યમાનાઃ સુરૂપાભિરુત્તમાભિઃ પ્રયત્નતઃ।
સ્ત્રીભિઃ કનકવર્ણાભિર્યથાકામં યથાસુખમ્॥ 14-100-90 (95645)
અશ્વયાનં તુ ગોયાનં હસ્તિયાનમથાપિ ચ।
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યો વિમાનૈઃ કનકોપમૈઃ॥ 14-100-91 (95646)
સુવર્ણં રજતં વાઽપિ વિદ્રુમં મૌક્તિકં તથા।
યે પ્રયચ્છન્તિ તે યાન્તિ વિમાનૈઃ કનકોજ્જ્વલૈઃ।
તે વ્રજન્તિ વરસ્ત્રીભિઃ સેવ્યમાના યથાસુખમ્॥ 14-100-92 (95647)
ભૂમિદા યાન્તિ તં લોકં સર્વકામૈઃ સુતર્પિતાઃ।
ઉદિતાદિત્યસંકાશૈર્વિમાનૈર્વૃષયોજિતૈઃ॥ 14-100-93 (95648)
કન્યાં યે ચ પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રાય શ્રોત્રિયાય ચ।
દિવ્યકન્યાવૃતા યાન્તિ વિમાનૈસ્તે યમાલયમ્॥ 14-100-94 (95649)
સુગન્ધાન્ગન્ધસંયોગાન્પુષ્પાણિ સુરભીણિ ચ।
પ્રયચ્છન્તિ દ્વિજાગ્રેભ્યો ભક્તયા પરમયા યુતાઃ॥ 14-100-95 (95650)
સુગન્ધાઃ ધર્મપુરં યાનૈર્વિચિત્રૈરપ્યલઙ્કૃતાઃ॥
યાન્તિ ધર્મપુરં યાનૈર્વિચિત્રૈરપ્યલઙ્કૃતાઃ॥ 14-100-96 (95651)
દીપયા યાન્તિ યાનૈશ્ચ દ્યોતયન્તો દિશો દશ।
આદિત્યસદૃશાકારૈર્દીપ્યમાના ઇવાગ્નયઃ॥ 14-100-97 (95652)
ગૃહાવસથદાતારો ગૃહૈઃ કાઞ્ચનવેદિકૈઃ।
વ્રજન્તિ બાલસૂર્યાભૈર્ધર્મરાજપુરં નરાઃ॥ 14-100-98 (95653)
જલભાજનદાતારઃ કુણ્ડિકાકરકપ્રદાઃ।
પૂજ્યમાના વરસ્ત્રીભિર્યાન્તિ તૃપ્તા મહાગજૈઃ॥ 14-100-99 (95654)
પાદાભ્યઙ્ગં શિરોભ્યહ્ગં પાનં પાદોદકં તથા।
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યસ્તે યાન્ત્યશ્વૈર્યમાલયમ્॥ 14-100-100 (95655)
વિશ્રામાયન્તિ યે વિપ્રાઞ્શ્રાન્તાનધ્વનિ કર્શિતાન્।
ચક્રવાકપ્રયુક્તેન યાન્તિ યાનેન તેઽપિ ચ॥ 14-100-101 (95656)
સ્વાગતેન ચ યો વિપ્રાન્પૂજયેદાસનેન ચ।
સ ગચ્છતિ તદધ્વાનં સુખં પરમનિર્વૃતઃ॥ 14-100-102 (95657)
નમો બ્રહ્મણ્યદેવેતિ યો માં દૃષ્ટ્વાઽભિવાદયેત્।
વ્રતીવં પ્રયતો નિત્યં સ સુખં તત્પદં વ્રજેત્॥ 14-100-103 (95658)
નમઃ સર્વસહાભ્યશ્ચેત્યભિખ્યાય દિનેદિને।
નમસ્કરોતિ નિત્યં ગાં સ સુખં યાતિ તત્પથં॥ 14-100-104 (95659)
નમોસ્તુ પ્રિયદત્તાયેત્યેવંવાદી દિનેદિને।
ભૂમિમાક્રમતે પ્રાતઃ સયનાદુત્થિતશ્ચ યઃ॥ 14-100-105 (95660)
સર્વકામૈઃ સ તૃપ્તાત્મા સર્વભૂષણભૂષિતઃ।
યાતિ યાનેન દિવ્યેન સુકં વૈવસ્વતાલયમ્॥ 14-100-106 (95661)
અનત્તરાશિનો યે તુ ડંભાનૃતવિવર્જિતાઃ।
તેઽપિ સારસયુક્તેન યાન્તિ યાનેન વૈ સુખમ્॥ 14-100-107 (95662)
યે ચાપ્યેકેન ભુક્તેન ડંભાનૃતવિવર્જિતાઃ।
હંસયુક્તૈર્વિમાનૈસ્તુ સુખં યાન્તિ યમાલયમ્॥ 14-100-108 (95663)
ચતુર્થેન ચ ભુક્તેન વર્તન્તે યે જિતેન્દ્રિયાઃ।
યાન્તિ તે ધર્મનગરં યાનૈર્બર્હિણયોજિતૈઃ॥ 14-100-109 (95664)
તૃતીયદિવસેનેહ ભુઞ્જતે યે જિતેન્દ્રિયાઃ।
તેઽપિ હસ્તિરથં યાન્તિ તત્પથં કનકોજ્જ્વલૈઃ॥ 14-100-110 (95665)
ષષ્ઠાન્નકાલિકો યસ્તુ વર્ષમેકં તુ વર્તતે।
કામક્રોધવનિર્મુક્તઃ શુચિર્નિત્યં જિતેન્દ્રિયઃ।
સ યાતિ કુઞ્જરસ્થૈસ્તુ જયશબ્દરવૈર્યુતઃ॥ 14-100-111 (95666)
પક્ષોપવાસિનો યાન્તિ યાનૈઃ શાર્દૂલયોજિતૈઃ।
ધર્મરાજપૂરં રમ્યં દિવ્યસ્ત્રીગણસેવિતમ્॥ 14-100-112 (95667)
યે ચ માસોપવાસં વૈ કુર્વતે સંયતેન્દ્રિયાઃ।
તેઽપિ સૂર્યાદયપ્રખ્યૈર્યાન્તિ યાનૈર્યમાલયમ્॥ 14-100-113 (95668)
અગ્નિપ્રવેશં યશ્ચાપિ કુરુતે મદ્ગતાત્મના।
સ યાત્યગ્નિપ્રકાશેન વિમાનેન યમાલયમ્॥ 14-100-114 (95669)
ગોકૃતે સ્ત્રીકૃતે ચૈવ હત્વા વિપ્રકૃતેઽપિ ચ।
તે યાન્ત્યમરકન્યાભિઃ સેવ્યમાના રવિપ્રભાઃ॥ 14-100-115 (95670)
યે ચ કુર્વન્તિ મદ્ભક્તાસ્તીર્થયાત્રાં જિતેન્દ્રિયાઃ।
તે પન્થાનં મહાત્માનો યાનૈર્યાન્તિ સુનિર્વૃતાઃ॥ 14-100-116 (95671)
યે યજન્તિ દ્વિજશ્રેષ્ઠાઃ ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ।
હંસસારસસંયુક્તૈર્યાનૈસ્તે યાન્તિ તત્પથમ્॥ 14-100-117 (95672)
પરપીડામકૃત્વૈવ ભૃત્યાન્બિભ્રતિ યે નરાઃ।
તત્પથં સસુખં યાન્તિ વિમાનૈઃ કાઞ્ચનોજ્જ્વલૈઃ॥ 14-100-118 (95673)
યે સમાઃ સર્વભૂતેષુ જીવાનામભયપ્રદાઃ।
ક્રોધલોભવિનિર્મુક્તા નિગૃહીતેન્દ્રિયાસ્તથા। 14-100-119 (95674)
પૂર્ણચન્દ્રપ્રતીકાશૈર્વિમાનૈસ્તે મહાપ્રભાઃ।
યાન્તિ વૈવસ્વતપુરં દેવગન્ધર્વસેવિતાઃ॥ 14-100-120 (95675)
યે મામેકાન્તભાવેન દેવં ત્ર્યંબકમેવ વા।
પૂજયન્તિ નમસ્યન્તિ સ્તુવન્તિ ચ દિનેદિને।
ધર્મરાજપુરં યાન્તિ યાનૈસ્તેઽર્કસમપ્રભૈઃ॥ 14-100-121 (95676)
પૂજિતાસ્તત્ર ધર્મેણ સ્વયં માલ્યાદિભિઃ શુભૈઃ।
યાન્ત્યેવ ધર્મલોકં વા રુદ્રલોકમથાપિ વા॥ ॥ 14-100-122 (95677)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ શતતમોઽધ્યાયઃ॥ 100 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 101
॥ શ્રીઃ ॥
14.101. અધ્યાયઃ 101
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ જલદાનાન્નદાનફલપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥ તથાઽતિથિલક્ષણકથનપૂર્વકં તત્પૂજાફલકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શ્રુત્વા યમપુરાધ્વાનં જીવાનાં ગમનં તથા।
ધર્મપુત્રઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા કેશવં પુનરબ્રવીત્॥ 14-101-1 (95678)
દેવદેવેશ દૈત્યઘ્ન ઋષિસઙ્ઘૈરભિષ્ટુત।
ભગવન્ભવહઞ્શ્રીમન્સહસ્રાદિત્યસન્નિભ॥ 14-101-2 (95679)
સર્વસંભવ ધર્મજ્ઞ સર્વધરમપ્રવર્તક।
સર્વદાનફલં સૌમ્ય કથયસ્વ મમાચ્યુત॥ 14-101-3 (95680)
દાનં દેયં કથં કૃષ્ણ કીદૃશાય દ્વિજાય વૈ।
કીદૃશં વા તપઃ કૃત્વા તત્ફલં કુત્ર ભુજ્યતે॥ 14-101-4 (95681)
એવમુક્તો હૃષીકેશો ધર્મપુત્રેણ ધીમતા।
ઉવાચ ધર્મપુત્રાય પુણ્યાન્ધર્માન્મહોદયાન્॥ 14-101-5 (95682)
શૃણુષ્વાવહિતો રાજન્પૂતં પાપઘ્નમુત્તમમ્।
સર્વદાનફલં સૌમ્ય ન શ્રાવ્યં પાપકર્મણમ્॥ 14-101-6 (95683)
યચ્છ્રુત્વા પુરુષઃ સ્ત્રી વા નષ્ટપાપઃ સમાહિતઃ।
તત્ક્ષણાત્પૂતતાં યાતિ પાપકર્મરતોપિ વા॥ 14-101-7 (95684)
એકાહમપિ કૌન્તેય ભૂમાવુત્પાદિતં જલમ્।
સપ્ત તારયતે પૂર્વાન્વિતૃષ્ણા યત્ર ગૌર્ભવેત્॥ 14-101-8 (95685)
પાનીયં પરમં લોકે જીવાનાં જીવનં સ્મૃતમ્।
પાનીયસ્ય પ્રદાનેન તૃપ્તિર્ભવતિ પાણ્ડવ।
પાનીયસ્ય ગુણા દિવ્યાઃ પરલોકે ગુણાવહાઃ॥ 14-101-9 (95686)
તત્ર પુષ્પોદકી નામ નદી પરમપાવની।
કામાન્દદાતિ રાજેન્દ્ર તોયદાનાં યમાલયે॥ 14-101-10 (95687)
શીતલં સલિલં હ્યત્ર હ્યક્ષય્યમમૃતોપમમ્।
શીતતોયપ્રદાદૄણાં ભવેન્નિત્યં સુખાવહમ્॥ 14-101-11 (95688)
યે ચાપ્યતોયદાતારઃ પૂયસ્તેષાં વિધીયતે। 14-101-12 (95689)
પ્રણશ્યત્યંબુપાનેન બુભુક્ષા ચ યુધિષ્ઠિર।
તૃપીષસ્ય ન ચાન્નેન પિપાસાઽપિ પ્રણશ્યતિ।
તસ્માત્તોયં સદા દેયં તૃષિતેભ્યો વિજાનતા। 14-101-13 (95690)
અગ્નેર્મૂર્તિઃ ક્ષિતેર્યોનિરમૃતસ્ય સ સંભવઃ।
અતોંભઃ સર્વભૂતાનાં મૂલમિત્યુચ્યતે બુધૈઃ॥ 14-101-14 (95691)
અદ્ભિઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ જીવન્તિ પ્રભવન્તિ ચ।
તસ્માત્સર્વેષુ દાનેષુ તોયદાનં વિશિષ્યતે॥ 14-101-15 (95692)
સર્વદાનતપોયજ્ઞૈર્યત્પ્રાપ્યં ફલમુત્તમમ્।
તત્સર્વં તોયદાનેન પ્રાપ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-101-16 (95693)
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યસ્ત્વન્નદાતં સુસંસ્કૃતમ્।
તૈસ્તુ દત્તાઃ સ્વયં પ્રાણા ભવન્તિ ભરતર્ષભ॥ 14-101-17 (95694)
અન્નાદ્રક્તં ચ શુક્લં ચ અન્ને જીવઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
ઇન્દ્રિયાણિ ચ બુદ્ધિશ્ચ પુષ્ણન્ત્યન્નેન નિત્યશઃ।
અન્નહીનાનિ સીદન્તિ સર્વભૂતાનિ પાણ્ડવ॥ 14-101-18 (95695)
તેજો બલં ચ રૂપં ચ સત્વં વીર્યં ધૃતિર્દ્યુતિઃ।
જ્ઞાનં મેધા તથાઽઽયુશ્ચ સર્વમન્ને પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 14-101-19 (95696)
દેવમાનવર્તિર્યક્ષુ સર્વલોકેષુ સર્વદા।
સર્વકાલં હિ સર્વેષાં સર્વમન્ને પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 14-101-20 (95697)
અન્નં પ્રજાપતે રૂપમન્નં પ્રજનનં સ્મૃતમ્।
સર્વભૂતમયં ચાન્નં જીવશ્ચાન્નમયઃ સ્મૃતઃ॥ 14-101-21 (95698)
અન્નેનાધિષ્ઠિતઃ પ્રાણ અપાનો વ્યાન એવ ચ।
ઉદાનશ્ચ સમાનશ્ચ ધારયન્તિ શરીરિણમ્॥ 14-101-22 (95699)
શયનોત્થાનગમનગ્રહણાકર્ષણાનિ ચ
સર્વસત્વકૃતં ક્રમ ચાન્નાદેવ પ્રવર્તતે॥ 14-101-23 (95700)
ચતુર્વિધાનિ ભૂતાનિ જઙ્ગમાનિ સ્થિરાણિ ચ।
અન્નાદ્ભવન્તિ રાજેન્દ્ર સૃષ્ટિરેષા પ્રજાપતેઃ॥ 14-101-24 (95701)
વિદ્યાસ્થાનાનિ સર્વાણિ સર્વયજ્ઞાશ્ચ પાવનાઃ।
અન્નાદ્યસ્માત્પ્રવર્તન્તે તસ્માદન્નં પરં સ્મૃતમ્॥ 14-101-25 (95702)
દેવા રુદ્રાદયઃ સર્વે પિતરોઽપ્યગ્નયસ્તથા।
યસ્માદન્નેન તુષ્યન્તિ તસ્માદન્નં વિશિષ્યતે॥ 14-101-26 (95703)
યસ્માદન્નાત્પ્રજાઃ સર્વાઃ કલ્પેકલ્પેઽસૃજત્પ્રભુઃ।
તસ્માદન્નાત્પરં દાનં ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ॥ 14-101-27 (95704)
યસ્માદન્નાત્પ્રવર્તન્તે ધર્માર્થૌ કામ એવ ચ।
તસ્માદન્નાત્પરં દાનં નામુત્રેહ ચ પાણ્ડવ॥ 14-101-28 (95705)
યક્ષરક્ષોગ્રહા નાગા ભૂતાન્યન્તે ચ દાનવાઃ।
તુષ્યન્ત્યન્નેન યસ્માત્તુ તસ્માદન્નં પરં ભવેત્॥ 14-101-29 (95706)
પરાન્નમુપભુઞ્જનો યત્કર્મ કુરુતે શુભમ્।
તચ્છુભસ્યૈકભાગસ્તુ કર્તુર્ભવતિ ભારત॥ 14-101-30 (95707)
અન્નદસ્ય ત્રયો ભાગા ભન્તિ પુરુષર્ષભ।
તસ્યાદન્નં પ્રદાતવ્યં બ્રાહ્મણેભ્યો વિશેષતઃ॥ 14-101-31 (95708)
બ્રાહ્મણાય દરિદ્રાય યોઽન્નં સંવત્સરં નૃપ।
શ્રોત્રિયાય પ્રયચ્છેદ્વૈ પાકભેદવિવર્જિતઃ॥ 14-101-32 (95709)
ડંભાનૃતવિમુક્તસ્તુ પરાં ભક્તિમુપાગતઃ।
સ્વધર્મેણાર્જિતફલં તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-101-33 (95710)
શતવર્ષસહસ્રાણિ કામગઃ કામરૂપધૃત્।
મોદતેઽમરલોકસ્થઃ પૂજ્યમાનોપ્સરોગણૈઃ।
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાન્નરલોકે દ્વિજો ભવેત્॥ 14-101-34 (95711)
અગ્નભિક્ષાં ચ યો દદ્યાદ્દરિદ્રાય દ્વિજાતયે।
ષણ્માસાન્વાર્ષિકં શ્રાદ્દં તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-101-35 (95712)
ગોસહસ્રપ્રદાનેન યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્પ્રણ્યફલમાપ્નોતિ નરો વૈ નાત્ર સંશયઃ॥ 14-101-36 (95713)
અથ સંવત્સરં દદ્યાદગ્રભિક્ષામયાચતે।
પ્રચ્છદ્યૈવ સ્વયં નીત્વા તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-101-37 (95714)
કપિલાનાં સહસ્રૈસ્તુ યદ્દેયં પુણ્યમુચ્યતે।
તત્સર્વમખિલં પ્રાપ્ય શક્રલોકે મહીયતે॥ 14-101-38 (95715)
સ શક્રભવને રમ્યે ર્ષિકોટિશતં નૃપ।
યથાકામં મહાતેજાઃ ક્રીડત્યપ્સરસાંગણૈઃ॥ 14-101-39 (95716)
અન્નં ચ યસ્તુ વૈ દદ્યાદ્દ્વિજાય નિયતવ્રતઃ।
દશવર્ષામિ રાજેન્દ્ર તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-101-40 (95717)
કપિલા શતસહસ્રસ્ય વિધિદત્તસ્ય યત્ફલમ્।
તત્પુણ્યફલમાસાદ્ય પુરન્દરપુરં વ્રજેત્॥ 14-101-41 (95718)
સ શક્રભવને રમ્યે કામરૂપી યથાસુખમ્।
શતકોટિસમા રાજન્ક્રીડતેઽમરપૂજિતઃ॥ 14-101-42 (95719)
શક્રલોકાવતીર્ણશ્ચ ઇહ લોકે મહાદ્યુતિઃ।
ચતુર્વેદી દ્વિજઃ શ્રીમાઞ્જાયતે રાજપૂજિતઃ॥ 14-101-43 (95720)
અધ્વશ્રાન્તાય વિપ્રાય ક્ષુધિતાયાન્નકાઙ્ક્ષિણે।
દેશકાલાભિયાતાય દીયતે પાણ્ડુનન્દન॥ 14-101-44 (95721)
યાચતેઽન્નં ન દદ્યાદ્યો વિદ્યામાને ધનાગમે।
સ લુબ્ધો નરકં યાતિ કૃમીણાં કાલસૂત્રકમ્॥ 14-101-45 (95722)
તત્ર નરકે ઘોરે લોભમોહવિચેતનઃ।
દશરવ્ષસહસ્રાણિ ક્લિશ્યતે વેદનાર્દિતઃ॥ 14-101-46 (95723)
તસ્માચ્ચ નરકાન્મુક્તઃ કાલેન મહતા હિ સઃ।
દરિદ્રો માનુષે લોકે ચણ્ડાલેષ્વપિ જાયતે। 14-101-47 (95724)
યસ્તુ પાંસુલપાદશ્ચ દૂરાધ્વશ્રમકર્શિતઃ।
ક્ષુત્પિપાસાશ્રમશ્રાન્ત આર્તઃ ખિન્નગતિર્દ્વિજઃ॥ 14-101-48 (95725)
પૃચ્છન્વૈ હ્યન્નદાતારં ગૃહમભ્યેત્ય યાચયેત્।
તં પૂજયેત્તુ યત્નેન સોઽતિથિઃ સ્વર્ગસંક્રમઃ।
તસ્મિંસ્તુષ્ટે નરશ્રેષ્ઠ તુષ્ટાઃ સ્યુઃ સર્વદેવતાઃ॥ 14-101-49 (95726)
ન તથા હવિષા હોમૈર્ન પુષ્પૈર્નાનુલેપનૈઃ।
અગ્નયઃ પાર્થ તુષ્યન્તિ યથા હ્યતિથિપૂજનાત્॥ 14-101-50 (95727)
કપિલાયાં તુ દત્તાયાં વિધિવજ્જ્યેષ્ઠપુષ્કરે।
ન તત્ફલમવાપ્નોતિ યત્ફલં વિપ્રબોજનાન્। 14-101-51 (95728)
દ્વિજપાદોદકક્લિન્ના યાવત્તિષ્ઠતિ મેદિની।
તાવત્પુષ્કરપત્રેણ પિબન્તિ પિતરો જલમ્॥ 14-101-52 (95729)
દેવમાલ્યાપનયનં દ્વિજોચ્છિષ્ટાપમાર્જનમ્।
શ્રાન્તસંવાહનં ચૈવ તથા પાદાવસેચનમ્॥ 14-101-53 (95730)
પ્રતિશ્રયપ્રદાનં ચ તથા શય્યાસનસ્ય ચ।
એકૈકં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ ગોપ્રદાનાદ્વિશિષ્યતે॥ 14-101-54 (95731)
પાદોદકં પાદઘૃતં દીપમન્નં પ્રતિશ્રયમ્।
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યો નોપસર્પન્તિ તે યમમ્॥ 14-101-55 (95732)
વિપ્રાતિથ્યે કૃતે રાજન્ભક્ત્યા શુશ્રૂષિતેઽપિ ચ।
દેવાઃ શુશ્રૂષિતાઃ સર્વે ત્રયસ્ત્રિંશદરિન્દમ॥ 14-101-56 (95733)
અભ્યાગતો જ્ઞાતપૂર્વો હ્યજ્ઞાતોઽતિથિરુચ્યતે।
તયોઃ પૂજાં દ્વિજઃ કુર્યાદિતિ પૌરાણિકી શ્રુતિઃ॥ 14-101-57 (95734)
પાદાભ્યઙ્ગન્નપાનૈસ્તુ યોઽતિર્થિં પૂજયેન્નરઃ।
પૂજિતસ્તેન રાજેન્દ્ર ભવામીહ ન સંશયઃ॥ 14-101-58 (95735)
શીઘ્રં પાપાદ્વિનિર્મુક્તો મયા ચાનુગ્રહીકૃતઃ।
વિમાનેનેન્દુકલ્પેન મમ લોકં સ ગચ્છતિ॥ 14-101-59 (95736)
અભ્યાગતં શ્રાન્તમનુવ્રજન્તિ
દેવાશ્ચ સર્વે પિતરોઽગ્નયશ્ચ।
તસ્મિન્દ્વિજે પૂજિતે પૂજિતાઃ સ્યુ-
ર્ગતે નિરાશાઃ પિતરો વ્રજન્તિ॥ 14-101-60 (95737)
અતિર્થિર્યસ્ય ભગ્નાશો ગૃહાત્પ્રતિનિવર્તતે।
પિતરસ્તસ્ય નાશ્નન્તિ દશવર્ષણિ પઞ્ચ ચ॥ 14-101-61 (95738)
વર્જિતઃ પિતૃભિર્લુબ્ધઃ સ દેવૈરગ્નિભિઃ સહ।
નિરયં રૌરવં ગત્વા દશવર્ષાણિ પઞ્ચ ચ।
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ ચોચ્છિષ્ટભુગ્ભવેત્॥ 14-101-62 (95739)
વૈશ્વદેવાન્તિકે પ્રાપ્તમતિથિં યો ન પૂજયેત્।
ચણ્ડાલત્વમવાપ્નોતિ સદ્ય એવ ન સંશયઃ॥ 14-101-63 (95740)
નિર્વાસયતિ યો વિપ્રં દેશકાલગતં ગૃહાત્।
પતિતસ્તત્ક્ષણાદેવ જાયતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-101-64 (95741)
નરકે રૌરવે ઘોરે વર્ષકોટિં સ પચ્યતે।
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ લોકે નરાધમઃ।
શ્વા વૈ દ્વાદશજન્માનિ જાયતે ક્ષુત્પિપાસિતઃ॥ 14-101-65 (95742)
ચણ્ડાલોપ્યતિથિઃ પ્રાપ્તો દેશકાલેઽન્નકાઙ્ક્ષયાઃ।
અભ્યુદ્ગમ્યો ગૃહસ્થેન પૂજનીયશ્ચ સર્વદા॥ 14-101-66 (95743)
અનર્ચયિત્વા યોઽશ્નાતિ લોભમોહવિચેતનઃ।
સ ચણ્ડાલત્વમાપન્નો દશ જન્માનિ પાણ્ડવ॥ 14-101-67 (95744)
નિરાશમતિથિં કૃત્વા ભુઞ્જનો યઃ પ્રહૃષ્ટવાન્।
ન જાનાતિ કિલાત્માનં વિષ્ઠકૂપે નિપાતિતં॥ 14-101-68 (95745)
મોઘં ધ્રુવં પ્રોર્ણયતિ મોઘમસ્ય તુ પચ્યતે।
મોઘમન્નં સદાઽશ્નાતિ યોતિથિં ન ચ પૂજયેત્॥ 14-101-69 (95746)
સાઙ્ગોપાઙ્ગાંસ્તુ યો વેદાન્પઠતીહ દિનેદિને।
ન ચાતિથિં પૂજયતિ વૃથા ભવતિ સ દ્વિજઃ॥ 14-101-70 (95747)
પાકયજ્ઞમહાયજ્ઞૈઃ સોમસંસ્થાભિરેવ ચ।
યે યજન્તિ ન ચાર્ચન્તિ ગૃહેષ્વતિથિમાગતમ્॥ 14-101-71 (95748)
તેષાં યશોભિકામાનાં દત્તમિષ્ટં ચ યદ્ભવેત્।
વૃથા ભવતિ તત્સર્વમાશયા હિ તયા હતમ્॥ 14-101-72 (95749)
દેશં કાલં ચ પાત્રં ચ સ્વશક્તિં ચ નિરીક્ષ્ય ચ।
અલ્પં સમં મહદ્વાપિ કુર્યાદાતિથ્યમાત્મવાન્॥ 14-101-73 (95750)
સુમુખઃ સુપ્રસન્નાત્મા ધીમાનતિથિમાગતમ્।
સ્વાગતેનાસનેનાદ્ભિરન્નાદ્યેન ચ પૂજયેત્॥ 14-101-74 (95751)
હિતઃ પ્રિયો વા દ્વેષ્યો વા મૂર્ખઃ પણ્ડિત એવ વા।
પ્રાપ્તો યો વૈશ્વદેવાન્તે સોતિથિઃ સ્વર્ગસંક્રમઃ॥ 14-101-75 (95752)
ક્ષુત્પિપાસાશ્રમાર્તાય દેશકાલગતાય ચ।
સત્કૃત્યાન્નં પ્રદાતવ્યં યજ્ઞસ્ય ફલમિચ્છતા॥ 14-101-76 (95753)
ભોજયેદાત્મનઃ શ્રેષ્ઠાન્વિધઇવદ્ધવ્યકવ્યયોઃ।
અન્નં પ્રાણો મનુષ્યણામન્નદઃ પ્રાણદો ભવેત્।
તસ્માદન્નં વિશેષેણ દાતવ્યં ભૂતિમિચ્છતા॥ 14-101-77 (95754)
અન્નદઃ સર્વકામૈસ્તુ સુતૃપ્તઃ સુષ્ટ્વલઙ્કૃતઃ।
પૂર્ણચન્દ્રપ્રકાશેન વિમાનેન વિરાજતે॥ 14-101-78 (95755)
સેવ્યમાનો વરસ્ત્રીભિર્મમ લોકં સ ગચ્છતિ।
ક્રીડિત્વા તુ તતસ્તસ્મિન્વર્ષકોટિં યથાઽમરઃ॥ 14-101-79 (95756)
તતસ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ લોકે મહાયશાઃ।
વેદશાસ્ત્રાર્થતત્વજ્ઞો ભોગવાન્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-101-80 (95757)
યથાશ્રદ્ધં તુ યઃ કુર્યાન્મનુષ્યેષુ પ્રજાયતે।
મહાધનપતિઃ શ્રીમાન્વેદવેદાઙ્ગપારગઃ।
સર્વશાસ્ત્રાર્થતત્વજ્ઞો ભોગવાન્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-101-81 (95758)
સર્વાતિથ્યં તુ યઃ કુર્યાદ્વર્ષમેકમકલ્મષઃ।
ધર્માર્જિતધનો ભૂત્વા પાકભેદવિવર્જિતઃ॥ 14-101-82 (95759)
દેવાનિવ સ્વયં વિપ્રાનર્ચયિત્વા પિતૄનપિ।
વિપ્રાનગ્રાશનાશી યસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-101-83 (95760)
વર્ષેણૈકેન યાવન્તિ પિણ્ડાન્યશ્નન્તિ યે દ્વિજાઃ।
તાવદ્વર્ષાણિ રાજેન્દ્ર મમ લોકે મહીયતે॥ 14-101-84 (95761)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ લોકે મહાયશાઃ।
વેદસાસ્ત્રાર્થતત્વજ્ઞો ભોગવાન્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-101-85 (95762)
સર્વાતિથ્યં તુ યઃ કુર્યાદ્યથાશ્રદ્ધં નરેશ્વર।
અકાલનિયમેનાપિ સત્યવાદી જિતેન્દ્રિયઃ॥ 14-101-86 (95763)
સત્યસન્ધો ચિતક્રોધઃ શાખાધર્મવિવર્જિતઃ।
અધર્મભીરુર્ધર્મિષ્ઠો માયામાત્સર્યવર્જિતઃ॥ 14-101-87 (95764)
શ્રદ્દધાનઃ સુચિર્નિત્યં પાકબેદવિવર્જિતઃ।
સ વિમાનેન દિવ્યેન દિવ્યરૂપી મહાયશાઃ॥ 14-101-88 (95765)
પુરન્દરપુરં યાતિ ગીયમાનોપ્સરોગણૈઃ।
મન્વન્તરં તુ તત્રૈવ ક્રીડિત્વા દેવપૂજિતઃ।
માનુષ્યલોકમાગમ્ય ભોગવાન્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-101-89 (95766)
દશજન્માનિ વિપ્રત્વમાપ્નુયાદ્રાજપૂજિતઃ।
જાતિસ્મરશ્ચ ભવતિ યત્રયત્રોપજાયતે॥ ॥ 14-101-90 (95767)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ એકાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 101 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 102
॥ શ્રીઃ ॥
14.102. અધ્યાયઃ 102
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભૂગોતિલકન્યાદાનફલપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
ભગવાનુવાચ।
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ ભૂમિદાનમનુત્તમમ્॥ 14-102-1 (95768)
યઃ પ્રયચ્છતિ વિપ્રાય ભૂમિં રમ્યાં સદક્ષિણામ્।
શ્રોત્રિયાય દરિદ્રાય સાગ્નિહોત્રાય પાણ્ડવ॥ 14-102-2 (95769)
સ સર્વકામતૃપ્તાત્મા સર્વરત્નવિભૂષિતઃ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો દીપ્યમાનોઽર્કવત્સદા॥ 14-102-3 (95770)
બાલસૂર્યપ્રકાશેન વિચિત્રધ્વજશોભિના।
યાતિ યાનેન દિવ્યેન મમ લોકં મહાયશાઃ॥ 14-102-4 (95771)
તત્ર દિવ્યાઙ્ગનાભિસ્તુ સેવ્યમાનો યથાસુખમ્।
કામગઃ કામરૂપી ચ ક્રીડત્યપ્સરસાંગણૈઃ॥ 14-102-5 (95772)
યાવદ્બિભર્તિ લોકાન્વૈ ભૂમિઃ કુરુકુલોદ્વહ।
તાવદ્ભૂમિપ્રદઃ કાલે મમ લોકે મહીયતે॥ 14-102-6 (95773)
ન હિ ભૂમિપ્રદાનાદ્વૈ દાનમન્યદ્વિશિષ્યતે।
ન ચાપિ ભૂમિહરણાત્પાપમાન્યદ્વિશિષ્યતે॥ 14-102-7 (95774)
દાનાન્યન્યાનિ હીયન્તે કાલેન કુરુપુઙ્ગવ।
ભૂમિદાનસ્ય પુણ્યસ્ય ક્ષયો નૈવોપપદ્યતે॥ 14-102-8 (95775)
બ્રાહ્મણાય દરિદ્રાય ભૂમિં દત્તાં તુ યો નરઃ।
ન હિંસતિ નરવ્યાઘ્ર તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-102-9 (95776)
સપ્તદ્વીપસમુદ્રાન્તા રત્નસંચયસંકુલા।
સશૈલવનદુર્ગાઢ્યા તેન દત્તા મહી ભવેત્॥ 14-102-10 (95777)
ભૂમિં દૃષ્ટ્વા દીયમાનાં શ્રોત્રિયાયાગ્નિહોત્રિણે।
સર્વભૂતાનિ મન્યન્તે માં દદાતીતિ હર્ષવત્॥ 14-102-11 (95778)
સુવર્ણમણિરત્નાનિ ધનાનિ ચ વસૂનિ ચ।
સર્વદાનાનિ વૈ રાજન્દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 14-102-12 (95779)
સાગરાન્સરિતઃ શૈલાન્સમાનિ વિષમાણિ ચ।
સર્વગન્ધરસાંશ્ચૈવ દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 14-102-13 (95780)
ઓષધીઃ ફલસંપન્ના નાનાપુષ્પસમન્વિતાઃ।
કમલોત્પલષણ્ડાંશ્ચ દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 14-102-14 (95781)
ધર્મં કામં તથા ચાર્થં વેદાન્યજ્ઞાંસ્તથૈવ ચ।
સ્વર્ગમાર્ગગતિં ચૈવ દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 14-102-15 (95782)
અગ્નિષ્ટોમાદિભિર્યજ્ઞૈર્યે યજન્તે સદક્ષિણૈઃ।
ન તત્ફલં લભન્તે તે ભૂમિદાનસ્ય યત્ફલમ્॥ 14-102-16 (95783)
શ્રોત્રિયા મહીં દત્ત્વા યો ન હિંસતિ પાણ્ડવ।
તદ્દાનં કથયિષ્યન્તિ યાવલ્લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
તાવત્સ્વર્ગોપભોગાનાં ભોક્તારઃ પાણ્ડુનન્દન॥ 14-102-17 (95784)
સસ્યપૂર્ણાં મહીં યસ્તુ શ્રોત્રિયાય પ્રયચ્છતિ।
પિતરસ્તસ્ય તૃપ્યયન્તિ યાવદાભૂતસંપ્લુવમ્॥ 14-102-18 (95785)
મમ રુદ્રસ્ય સવિતુસ્ત્રિદશાનાં તથૈવ ચ।
પ્રીતયે વિદ્ધિ રાજેન્દ્ર ભૂમિર્દત્તા દ્વિજાય વૈ॥ 14-102-19 (95786)
તેન પુણ્યેન પૂતાત્મા દાતા ભૂમેર્યુધિષ્ઠિર।
મમ સાલોક્યમાપ્નોતિ નાત્ર કાર્યા વિચારાણા॥ 14-102-20 (95787)
યત્કિંચિત્કુરુતે પાપં પુરુષે વૃત્તિકર્શિતઃ।
સ ચ ગોકર્ણમાત્રેણ ભૂમિદાનેન શુધ્યતિ॥ 14-102-21 (95788)
માસોપવાસે યત્પુણ્યં કૃચ્છ્રે ચાન્દ્રાયણેઽપિ ચ।
ભૂમિગોકર્ણમાત્રેણ તત્પુણ્યં તુ વિધીયતે॥ 14-102-22 (95789)
સર્વતીર્થાભિષેકે ચ યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
ભૂમિગોકર્ણમાત્રેણ તત્પુણ્યં તુ વિધીયતે॥ 14-102-23 (95790)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-102-24x (7953)
દેવદેવ નમસ્તેઽસ્તદુ વાસુદેવ સુરેશ્વર।
ગોકર્ણસ્ય પ્રમાણં વૈ વક્તુમર્હસિ તત્વતઃ॥ 14-102-24 (95791)
ભગવાનુવાચ। 14-102-25x (7954)
શૃણુ ગોકર્ણમાત્રસ્ય પ્રમાણં પાણ્ડુનન્દન।
ત્રિંશદ્દણ્ડપ્રમાણેન પ્રમિતં સર્વતો દિશમ્॥ 14-102-25 (95792)
પ્રત્યક્પ્રાગપિ રાજેન્દ્ર તત્તથા દક્ષિણોત્તરમ્।
ગોકર્ણં તદ્વિદઃ પ્રાહુઃ પ્રમાણં ધરણેર્નૃપ॥ 14-102-26 (95793)
સવૃષં ગોશતં યત્ર સુખં તિષ્ઠત્યયન્ત્રિતમ્।
સવત્સં કુરુશાર્દૂલ તચ્ચ ગોકર્ણમુચ્યતે॥ 14-102-27 (95794)
કિંકરા મૃત્યુદણ્ડાશ્ચ કુંભીપાકાશ્ચ દારુણાઃ।
ઘોરાશ્ચ વારુણાઃ પાશા નોપસર્પન્તિ ભૂમિદમ્॥ 14-102-28 (95795)
નિરયા રૌરવાદ્યાશ્ચ તથા વૈતરણી નદી।
તીવ્રાશ્ચ યાતનાઃ કૃષ્ટા નોપસર્પન્તિ ભૂમિદમ્॥ 14-102-29 (95796)
ચિત્રગુપ્તાઃ કલિઃ કાલઃ કૃતાન્તો મૃત્યુરેવ ચ।
યમશ્ચ ભગવાન્સાક્ષાત્પૂજયન્તિ મહીપ્રદમ્॥ 14-102-30 (95797)
રુદ્રઃ પ્રજાપતિઃ શક્રઃ સુરા ઋષિગણાસ્તથા।
અહં ચ પ્રીતિમાન્રાજન્પૂજયામો મહીપ્રદમ્॥ 14-102-31 (95798)
કૃશભૃત્યસ્ય કૃશગોઃ કૃશાશ્વસ્ય કૃતાતિથેઃ।
ભૂમિર્દેયા નરશ્રેષ્ઠ સ નિધઇઃ પારલૌકિકઃ॥ 14-102-32 (95799)
સીદમાનકુટુંબાય શ્રોત્રિયાયાગ્નિહોત્રિણે।
વ્રસ્થાય દરિદ્રાય ભૂમિર્દેયા નરાધિપ॥ 14-102-33 (95800)
યથા હિ ધાત્રી ક્ષીરેણ પુત્રં વર્ધયતિ સ્વયમ્।
દાતારમનુગૃહ્ણાતિ દત્તા હ્યેવં વસુંધરા॥ 14-102-34 (95801)
યથા બિભર્તિ ગૌર્વત્સં સૃજન્તી ક્ષીરમાત્મનઃ।
તથા સર્વગુણોપેતા ભૂમિર્વહતિ ભૂમિદમ્॥ 14-102-35 (95802)
યથા બીજનિ રોહન્તિ જલસિક્તાનિ ભૂપતે।
તથા કામાઃ પ્રરોહન્તિ ભૂમિદસ્ય દિનેદિને॥ 14-102-36 (95803)
યથા તેજસ્તુ સૂર્યસ્ય તમઃ સર્વં વ્યપોહતિ।
તથા પાપં નરસ્યેહ ભૂમિદાનં વ્યપોહતિ॥ 14-102-37 (95804)
દાતા દશાનુગૃહ્ણાતિ યો હરેદ્દશ હન્તિ ચ।
અતીતાન્યાગતાનીહ કુલાનિ કુરુપુઙ્ગવ॥ 14-102-38 (95805)
આશ્રુત્ય ભૂમિદાનં તુ દત્ત્વા યો વા હરેન્પુનઃ।
સ બદ્ધો વારુણૈઃ પાશૈઃ ક્ષિપ્યતે પૂયશોણિતે॥ 14-102-39 (95806)
સ્વદત્તાં પરદત્તાં વા યો હરેત્ વસુંધરામ્।
ન તસ્ય નરકાદ્ધોરાદ્વિદ્યતે નિષ્કૃતિઃ ક્વચિત્॥ 14-102-40 (95807)
બ્રાહ્મ્ણસ્ય હૃતે ક્ષેત્રે હન્યાદ્દ્વાદશ પૂર્વજાન્।
સ ગચ્છેત્કૃમિયોનિં ચ ન ચ મુચ્યેત જાતુ સઃ॥ 14-102-41 (95808)
દત્ત્વા ભૂમિં દ્વિજેન્દ્રાય યસ્તામેવોપજીવતિ।
ગવાં શતસહસ્રસ્ય હન્તુઃ સ લભતે ફલમ્॥ 14-102-42 (95809)
સોધશ્શિરાસ્તુ પાપાત્મા કુંભીપાકેષુ પચ્યતે।
દિવ્યૈર્વર્ષસહસ્રૈસ્તુ કુંભીપાકાદ્વિજનિસ્સૃતઃ।
ઇહ લોકે ભવેત્સ શ્વા રાતજન્મનિ પાણ્ડવ॥ 14-102-43 (95810)
દત્ત્વા ભૂમિ દ્વિજેન્દ્રાણાં યસ્તામેવોપજીવતિ।
સ મૂઢો યાતિ દુષ્ટાત્મા નરકાનેકવિંશતિમ્।
નરકેભ્યો વિનિર્મુક્તઃ શુનાં યોનિં સ ગચ્છતિ॥ 14-102-44 (95811)
હલકૃષ્ટા મહી દેયા સબીજા સસ્યમાલિની।
અથવા સોદકા દેયા દરિદ્રાય દ્વિજાતયે॥ 14-102-45 (95812)
એવં દત્તા મહી રાજન્પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના।
સર્વાન્કામાનવાપ્નોતિ મનસા ચિન્તિતાનિ ચ॥ 14-102-46 (95813)
બહુભિર્વસુધા દત્તા દીયતે ચ નરાધિપૈઃ।
યસ્ય યસ્ય યદા ભૂમિસ્તસ્ય તસ્ય તદા ફલમ્॥ 14-102-47 (95814)
યઃ પ્રયચ્છતિ કન્યાં વૈ સુરૂપાં શ્રોત્રિયાય વૈ।
સ બ્રહ્મદેયો રાજેન્દ્ર તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-102-48 (95815)
બલીવર્દસહસ્રાણાં દત્તાનાં ધુર્યવાહિનામ્।
યત્પુણ્યં લભતે રાજન્કન્યાદાનેન તત્ફલમ્॥ 14-102-49 (95816)
ગવાં શતસહસ્રસ્ય સમ્યગ્ધત્તસ્થ યત્ફલમ્।
તત્ફલં સમવાપ્નોતિઃ યઃ પ્રયચ્છતિ કન્યકામ્॥ 14-102-50 (95817)
યાવન્તિ ચૈવ રોમાણિ કન્યાયાઃ કુરુપુઙ્ગવ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ મમ લોકે મહીયતે॥ 14-102-51 (95818)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ લોકે સ જાયતે।
ષડઙ્ગવિચ્ચતુર્વેદી સર્વલોકાર્ચિતો દ્વિજઃ॥ 14-102-52 (95819)
યઃ સુવર્ણં દરિદ્રાય બ્રાહ્મણાય પ્રયચ્છતિ।
શ્રોત્રિયાય સુવૃત્તાય બહુપુત્રાય પાણ્ડવ॥ 14-102-53 (95820)
સ મુક્તઃ સર્વપાપેભ્યો બાલસૂર્યસમપ્રભઃ।
વિમાનં દિવ્યામારૂઢઃ કામગઃ કામભોગવાન્॥
વર્ષકોટિં મહાતેજા મમ લોકે મહીયતે॥ 14-102-54 (95821)
તતઃ કાલાવતીર્ણશ્ચ સોસ્મિઁલ્લોકે હિ જાયતે।
વેદવેદાઙ્ગવિદ્વિપ્રઃ કોટીધનપતિર્ભવેત્॥ 14-102-55 (95822)
યશ્ચ રૂપ્યં પ્રયચ્છેદ્વૈ દરિદ્રાય દ્વિજાતયે।
કૃશવૃત્તેઃ કૃશગવે સ મુક્તઃ સર્વકિલ્બિષૈઃ॥ 14-102-56 (95823)
પૂર્ણચન્દ્રપ્રકાશેન વિમાનેન વિરાજતા।
કામરૂપિ યથાકામં સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 14-102-57 (95824)
તતોઽવતીર્ણઃ કાલેન લોકે ચાસ્મિન્મહાયશાઃ।
સર્વલોકાર્ચિતઃ શ્રીમાન્રાજા ભવતિ વીર્યવાન્॥ 14-102-58 (95825)
તિલપર્વતકં યસ્તુ શ્રોત્રિયાય પ્રયચ્છતિ।
વિશેષેણ દરિદ્રાય તસ્યાપિ શૃણુ યત્ફલમ્॥ 14-102-59 (95826)
પુણ્યં વૃષાયુતોત્સર્ગે યત્પ્રોક્તં પાણ્ડુનન્દન।
તત્પુણ્યં સમનુપ્રાપ્ય તત્ક્ષણાદ્વિરજા ભવેત્॥ 14-102-60 (95827)
યથા ત્વચં ભુજઙ્ગો વૈ ત્યક્ત્વા શુદ્ધતનુર્ભવેત્।
તતા તિલપ્રદાનાદ્વૈ પાપં ત્યક્ત્વા વિસુદ્ધ્યતિ॥ 14-102-61 (95828)
તિલષણ્ડં પ્રયુઞ્જાનો જાંબૂનદવિભૂષિતમ્।
વિમાનં દિવ્યમારૂઢઃ પિતૃલોકે મહીયતે॥ 14-102-62 (95829)
ષષ્ટિં વર્ષસહસ્રાણિ કામરૂપી મહાયશાઃ।
તિલપ્રદાતા રમતે પિતૃલોકે યથાસુખમ્॥ 14-102-63 (95830)
યઃ પ્રયચ્છતિ વિપ્રાય તિલધેનું નરાધિપ।
શ્રોત્રિયાય દરિદ્રાય શૃણુ તસ્યાપિ યત્ફલમ્॥ 14-102-64 (95831)
ગોસહસ્રપ્રદાનેન યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્પુણ્યફલામાપ્નોતિ તિલધેનુપ્રદો નરઃ॥ 14-102-65 (95832)
તિલાનાં કુડવૈર્યસ્તુ તિલધેનું પ્રયચ્છતિ।
તાવત્કોટિસમા રાજન્સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 14-102-66 (95833)
અષ્ટાઢકતિલૈઃ કૃત્વા તિલધેનુ નરાધિપ।
દ્વાત્રિંશન્નિષ્કસંયુક્તં વિષુવે યઃ પ્રયચ્છતિ।
મદ્ભક્ત્યા મદ્ગતાત્મા વૈ તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-102-67 (95834)
કન્યાદાનસહસ્રસ્ય વિધિદત્તસ્ય યત્ફલમ્।
તત્પુણ્યં સમનુપ્રાપ્તો મમ લોકે મહીયતે॥ 14-102-68 (95835)
મમ લોકાવતીર્ણશ્ચ સોસ્મિઁલ્લોકેઽભિજાયતે।
ઋગ્યજુસ્સામવેદાનાં પારગો બ્રાહ્મણર્ષભઃ॥ 14-102-69 (95836)
ગાં તુ યસ્તુ દરિદ્રાય શ્રોત્રિયાય પ્રયચ્છતિ।
પ્રસન્નાં ક્ષીરિણીં પુણ્યાં સવત્સાં કાંસ્યદોહિનીં॥ 14-102-70 (95837)
યત્કિંચિદ્દુષ્કૃતં કર્મ તસ્ય પૂર્વકૃતં નૃપઃ।
તત્સર્વં તત્ક્ષણાદેવ વિનશ્યતિ ન સંશયઃ॥ 14-102-71 (95838)
યાનં ચ વૃષસંયુક્તં દીપ્યમાનં સ્વલઙ્કૃતમ્।
આરૂઢઃ કામગં દિવ્યં ગોલોકમધિગચ્છતિ॥ 14-102-72 (95839)
યાવન્તિ ચૈવ રોમાણિ તસ્યા ગોસ્તુ નરાધિપ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ ગવાં લોકે મહીયતે॥ 14-102-73 (95840)
ગોલોકાદવતીર્ણસ્તુ લોકેઽસ્મિન્બ્રાહ્મણો ભવેત્।
સત્રયાજી વદન્યશ્ચ સર્વરાજભિરર્ચિતઃ॥ 14-102-74 (95841)
તિલં ગાવઃ સુવર્ણં ચાપ્યન્નં કન્યા વસુંધરા।
તારયન્તીહ દત્તાનિ બ્રાહ્મણેભ્યો મહાભુજ॥ 14-102-75 (95842)
બ્રાહ્મણં વૃત્તસંપન્નમાહિતાગ્નિમલોલુપમ્।
તર્પયેદ્વિધિવદ્રાજન્સ નિધિઃ પારલૌકિકઃ॥ 14-102-76 (95843)
આહિતાગ્નિ દરિદ્રં ચ શ્રોત્રિયં ચ જિતેન્દ્રિયમ્।
શૂદ્રાન્નવર્જિતં ચૈવ દ્વિજં યત્નેન પૂજયેત્॥ 14-102-77 (95844)
આહિતાગ્નિઃ સદા પાત્રમહ્નિહોત્રી ચ વેદવિત્।
પાત્રાણામપિ તત્પાત્રં શૂદ્રાન્નં યસ્ય નોદરે॥ 14-102-78 (95845)
યચ્ચ વેદમયં પાત્રં યચ્ચ પાત્રં તપોમયમ્।
અસંકીર્ણં ચ યત્પાત્રં તત્પાત્રં તારયિષ્યતિ॥ 14-102-79 (95846)
નિત્યસ્વાધ્યાયનિરતાસ્ત્વસંકીર્ણેન્દ્રિયાશ્ચ યે।
પઞ્ચયજ્ઞપરા નિત્યં પૂજિતાસ્તારયન્તિ તે॥ 14-102-80 (95847)
યે ક્ષાન્તિદાન્તાઃ શ્રુતિપૂર્ણકર્ણા
જિતેન્દ્રિયાઃ પ્રાણિવધૈ નિવૃત્તાઃ।
પ્રતિગ્રહે સંકુચિતા ગૃહસ્થા-
સ્તે બ્રાહ્મણાસ્તારયિતું સમર્થાઃ॥ 14-102-81 (95848)
નિત્યોદકી નિત્યયજ્ઞોપવીતી
નિત્યસ્વાધ્યાયી વૃષલાન્નવર્જી।
ક્રતૌ ગચ્છન્વિધિવચ્ચાપિ જુહ્વ-
ત્સ બ્રાહ્મણસ્તારયિતું સમર્થઃ॥ 14-102-82 (95849)
બ્રાહ્મણો યસ્તુ મદ્ભક્તો મદ્રાગી મત્પરાયણઃ।
મયિ સંન્યસ્તકર્મા ચ સ વિપ્રસ્તારયેદ્ધ્રુવમ્॥ 14-102-83 (95850)
દ્વાદશાક્ષરતત્વજ્ઞશ્ચતુર્વ્યૂહવિભાગવિત્।
અચ્છિદ્રપઞ્ચકાલજ્ઞઃક સ વિપ્રસ્તારયિષ્યતિ॥ ॥ 14-102-84 (95851)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ દ્વ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 102 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 103
॥ શ્રીઃ ॥
14.103. અધ્યાયઃ 103
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વૃષભગૃહશય્યાદિદાનપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥ તથા ગોબ્રાહ્મણરક્ષણાદિનાનાધર્મકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
વાસુદેવેન દાનેષુ કથિતેષુ યથાક્રમમ્।
અવિતૃપ્તશ્ચ ધર્મેષુ કેશવં પુનરબ્રવીત્॥ 14-103-1 (95852)
દેવ ધર્મામૃતમિદં શૃણ્વતોપિ પરંતપ।
ન વિદ્યતે સુરશ્રેષ્ઠ મમ તૃપ્તિર્હિ માધવ॥ 14-103-2 (95853)
અનડુત્સંપ્રદાનસ્ય યત્ફલં તુ વિધીયતે।
તત્ફલં કથયસ્વેહ તવ ભક્તસ્ય મેઽચ્યુત॥ 14-103-3 (95854)
યાનિચાન્યાનિદાનાનિત્વયા નોક્તાનિ કાનિચિત્॥
તાન્યાચક્ષ્વ સુરશ્રેષ્ઠ તેષાં ચાનુક્રમાત્ફલમ્॥ 14-103-4 (95855)
ભગવાનુવાચ। 14-103-5x (7955)
પવિત્રત્વાત્સુપુણ્યત્વાત્પાવનત્વાત્તથૈવ ચ।
શૃણુ ધર્મામૃતં શ્રેષ્ઠં દત્તસ્યાનડુહઃ ફલમ્॥ 14-103-5 (95856)
દશધેનુસમોઽનડ્વાનેકોપિ કુરુપુઙ્ગવ।
મેદોમાંસવિપુષ્ટાઙ્ગો નીરોગઃ કોપવર્જિતઃ॥ 14-103-6 (95857)
યુવા ભદ્રઃ સુશીલશ્ચ સર્વદોષવિવર્જિતઃ।
ધુરં ધારયતિ ક્ષિપ્રં દત્તો વિપ્રાય પાણ્ડવ॥ 14-103-7 (95858)
સ તેન પુણ્યદાનેન વર્ષકોટિં યુધિષ્ઠિર।
યથાકામં મહાદેજા ગવાં લોકે મહીયતે॥ 14-103-8 (95859)
યશ્ચ દદ્યાદનડુહૌ દ્વૌ યુક્તૌ ચ ધુરંધરૌ।
સુવૃત્તાય દરિદ્રાય શ્રોત્રિયાય વિશેષતઃ।
તસ્ય યત્પુણ્યમાખ્યાતં તચ્છૃણુષ્વ યુધિષ્ઠિર॥ 14-103-9 (95860)
સહસ્રગોપ્રદાનેન યત્પ્રોક્તં ફલમુત્તમમ્॥
તત્પુણ્યફલમાપ્નોતિ યાતિ લોકાન્સ મામકાન્॥ 14-103-10 (95861)
યાવન્તિ ચૈવ રોમાણિ તયોરનુડુહોર્નૃપ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ મમ લોકે મહીયતે॥ 14-103-11 (95862)
દરિદ્રાયૈવ દાતવ્યં ન સમૃદ્ધાય પાણ્ડવ।
વર્ષાણાં હિ તટાકેષુ ફલં નૈવ પયોધિષુ॥ 14-103-12 (95863)
યસ્તુ દદ્યાદનડુહં દરિદ્રાય દ્વિજાતયે।
સ તેન પુણ્યદાનેન પુતાત્મા કુરુપુઙ્ગવ॥ 14-103-13 (95864)
વિમાનં દિવ્યમારૂઢો દિવ્યરૂપી યથાસુખમ્।
મમ લોકેષુ રમતે યાવદાભૂતસંપ્લુવમ્॥ 14-103-14 (95865)
ગૃહં દીપપ્રભાયુક્તં શય્યાસનવિભૂષિતમ્।
ભાજનોપસ્કરૈર્યુક્તં ધનધાન્યૈરલઙ્કૃતમ્।
દાસીગોભૂમિસંયુક્તમન્યૂનં સર્વસાધનૈઃ॥ 14-103-15 (95866)
બ્રાહ્મણાય દરિદ્રાય શ્રોત્રિયાય યુધિષ્ઠિર।
દદ્યાત્સદક્ષિણં યસ્તુ તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-16 (95867)
દેવાઃ પિતૃગણાશ્ચૈવ હ્યગ્નયો ઋષયસ્તથા।
પ્રયચ્છન્તિ પ્રહૃષ્ટા વૈ યાનમાદિત્યસન્નિભમ્॥ 14-103-17 (95868)
તેન ગચ્છેચ્છ્રિયા યુક્તો બ્રહ્મલોકમનુત્તમમ્।
સ્ત્રીસહસ્રાવૃતે રમ્યે ભવને તત્ર કાઞ્ચને।
મોદતે બ્રહ્મલોકસ્થો યાવદાભૂતસપ્લવમ્॥ 14-103-18 (95869)
શય્યં પ્રસ્તરણોપેતાં યઃ પ્રયચ્છતિ પાણ્ડવ।
અર્ચયિત્વા દ્વિજં ભક્ત્યા વસ્ત્રમાલ્યાનુલેપનૈઃ।
ભોજયિત્વા વિચિત્રાન્નં તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-19 (95870)
ધેનુદાનસ્ય યત્પુણ્યં વિધિદત્તસ્ય પાણ્ડવ।
તત્પુણ્યં તમનુપ્રાપ્ય પિતૃલોકે મહીયતે॥ 14-103-20 (95871)
શિલ્પમધ્યયનં વાઽપિ વિદ્યાં મન્ત્રૌષધાનિ ચ।
યઃ પ્રયચ્છતિ વિપ્રાય તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-21 (95872)
આહિતાગ્નિસહસ્રસ્ય પૂજિતસ્યૈવ યત્ફલમ્।
તત્પુણ્યફલમાપ્નોતિ યસ્તુ શય્યાં પ્રયચ્ચતિ॥ 14-103-22 (95873)
છન્દોભિઃ સંપ્રયુક્તેન વિમાનેન વિરાજતા।
સપ્તર્ષિલોકાન્વ્રજતિ પૂજ્યતે બ્રહ્મવાદિભિઃ॥ 14-103-23 (95874)
ચતુર્યુગાનિ વૈ ત્રિંશત્ક્રીડિત્વા તત્ર દેવવત્।
ઇહ માનુષ્યકે લોકે વિપ્રો ભવતિ વેદવિત્॥ 14-103-24 (95875)
વિશ્રામયતિ યો વિપ્રં શ્રાન્તમધ્વનિ કર્શિતમ્।
કવિનશ્યતિ તદા પાપં તસ્ય વર્ષકૃતં નૃપ॥ 14-103-25 (95876)
અથ પ્રક્ષાલયેત્પાદૌ તસ્ય તોયેન ભક્તિમાન્।
દશવર્ષકૃતં પાપં વ્યપોહતિ ન સંશયઃ॥ 14-103-26 (95877)
ઘૃતેન વાઽથ તૈલેન પાદૌ તસ્ય તુ પૂજયેત્।
તદ્દ્વાદસમારૂઢં પાપમાશુ વ્યપોહતિ॥ 14-103-27 (95878)
ધેનુકાઞ્ચનદત્તસ્ય યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્પુણ્યફલમાપ્નોતિ યસ્ત્વેનં વિપ્રમર્ચયેત્॥ 14-103-28 (95879)
સ્વાગતેન તુ યો વિપ્રં પૂજયેદાસનેન ચ।
પ્રત્યુત્થાનેન વા રાજન્સ દેવાનાં પ્રિયો ભવેત્॥ 14-103-29 (95880)
સ્વાગતેનાગ્નયો રાજન્નાસનેન શતક્રતુઃ।
પ્રત્યુત્થાનેન પિતરઃ પ્રીતિ યાન્ત્યતિથિપ્રિયાઃ॥ 14-103-30 (95881)
અગ્નિશક્રપિતૄણાં ચ તેષાં પ્રીત્યા નરાધિપ।
સંવત્સરકૃતં પાપં તસ્ય સદ્યો વિનશ્યતિ॥ 14-103-31 (95882)
યઃ પ્રયચ્છતિ વિપ્રાય આસનં માલ્યભૂષિતમ્।
સ યાતિ મણિચિત્રેણ રથેનેન્દ્રનિકેતનમ્॥ 14-103-32 (95883)
પુરન્દરાસને તત્ર દિવ્યનારીવિભૂષિતઃ।
ષષ્ટિં વર્ષસહસ્રાણિ ક્રીડત્યપ્સરસાં ગણૈઃ॥ 14-103-33 (95884)
વાહનં યઃ પ્રયચ્છેત બ્રાહ્મણાય યુધિષ્ઠિર।
સ યાતિ રત્નચિત્રેણ વાહનેન સુરાલયમ્॥ 14-103-34 (95885)
સ તત્ર કામં ક્રીડિત્વા સેવ્યમાનોપ્સરોગણૈઃ।
ઇહ રાજા ભવેદ્રાજન્નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-103-35 (95886)
પાદપં પલ્લવાકીર્ણં પુષ્પતિં ફલિતં તથા।
ગન્ધમાલ્યૈરથાભ્યર્ચ્ય વસ્ત્રાભરણભૂષિતમ્॥ 14-103-36 (95887)
યઃ પ્રયચ્છતિ વિપ્રાય શ્રોત્રિયાય સદક્ષિણમ્।
ભોજયિત્વા યથાકામં તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-37 (95888)
જાંબૂનદવિચિત્રેણ વિમાનેન વિરાજતા।
પુરન્દરપુરં યાતિ જયશબ્દરવૈર્યુતઃ॥ 14-103-38 (95889)
તતઃ શક્રપુરે રમ્યે તસ્ય કલ્પકપાદપઃ।
દદાતિ ચેપ્સિતં સર્વં મનસા યદ્યદિચ્છતિ॥ 14-103-39 (95890)
યાવન્તિ તસ્ય પત્રાણિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ શક્રલોકે મહીયતે॥ 14-103-40 (95891)
શક્રલોકાવતીર્ણશ્ચ માનુષ્યં લોકમાગતઃ।
રથાશ્વગજસંપૂર્ણં પુરં રાજ્યં ચ વક્ષ્યતિ॥ 14-103-41 (95892)
સ્થાપયિત્વા તુ મદ્ભક્ત્યા યો મત્પ્રતિકૃતિ નરઃ।
આલયં વિધિવત્કૃત્વા પૂજાકર્મ ચ કારયેત્।
સ્વયં વા પૂજયેદ્ભક્ત્યા તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-42 (95893)
અશ્વમેધસહસ્રસ્ય યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્ફલં સમવાપ્નોતિ મત્સાલોક્યં પ્રપદ્યતે।
ન જાને નિર્ગમં તસ્ય મમ લોકાદ્યુધિષ્ઠિર॥ 14-103-43 (95894)
દેવાલયે વિપ્રગૃહે ગોવાટે ચત્વરેઽપિ વા।
પ્રજ્વાલયતિ યો દીપં તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-44 (95895)
આરુદ્ય કાઞ્ચનં યાનં દ્યોતયન્સર્વતો દિશમ્।
ગચ્છેદાદિત્યલોકં સ સેવ્યમાનઃ સુરોત્તમૈઃ॥છ 14-103-45 (95896)
તત્ર પ્રકામં ક્રીડિત્વા વર્ષકોટિં મહાતપાઃ।
ઇહ લોકે ભવેદ્વિપ્રો વેદવેદાઙ્ગપારગઃ॥ 14-103-46 (95897)
દેવાલયેષુ વા રાજન્બ્રાહ્મણાવસથેષુ વા।
ચત્વરે વા ચતુષ્કે વા રાત્રૌ વા યદિ વા દિવા॥ 14-103-47 (95898)
નાનાગન્ધર્વવાદ્યાનિ ધર્મશ્રાવણિકાનિ ચ।
યસ્તુ કારયતે ભક્ત્યા મદ્ગતેનાન્તરાત્મના॥ 14-103-48 (95899)
તસ્ય દેવા નરશ્રેષ્ઠ પિતરશ્ચાપિ હર્ષિતાઃ।
સુપ્રીતાઃ સંપ્રયચ્ચન્તિ વિમાનં કામગં સુખમ્॥ 14-103-49 (95900)
સ ચ તેન પિમાનેન યાતિ દેવપુરં નરઃ।
તત્ર દિવ્યાપ્સરોભિસ્તુ સેવ્યમાનઃ પ્રમોદતે॥ 14-103-50 (95901)
દેવલોકાવતીર્ણસ્તુ સોસ્મિઁલ્લોકે નરાધિપ।
વેદવેદાઙ્ગતત્વજ્ઞો ભોગવાન્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-103-51 (95902)
ચત્વરે વા સભાયાં વા વિસ્તીર્ણિ વા સભાઙ્ગણે।
કૃત્વાઽગ્નિકુણ્ડં વિપુલં સ્થણ્ડિલં વા યુધિષ્ઠિર॥ 14-103-52 (95903)
તત્રાગ્નિં ચતુરો માસાઞ્જ્વાલયેદ્યસ્તુ ભક્તિમામ્।
સમાપ્તેષુ ચ માસેષુ પૌષ્યાદિષુ તતો દ્વિજાન્॥ 14-103-53 (95904)
ભોજયેત્પાયસં મૃષ્ટં મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
દક્ષિણાં ચ યથાશક્તિ બ્રાહ્મ્ણેભ્યો નિવેદયત્॥ 14-103-54 (95905)
એવમગ્નિં તુ યઃ કુર્યાન્નિત્યમેવાર્ચયેત્તુ મામ્।
તસ્ય પુણ્યફલં યદ્વૈ તન્નિબોધ યુધિષ્ઠિર॥ 14-103-55 (95906)
તેનાહં શઙ્કરશ્ચૈવ પિતરો હ્યગ્નયસ્તથા।
યાસ્યામઃ પરમાં પ્રીતિં નાત્ર કાર્યાવિચારણા॥ 14-103-56 (95907)
ષષ્ટિં વર્ષસહસ્રાણિ ષષ્ટિં વર્ષશતાનિ ચ।
સોસ્મત્પ્રીતિકરઃ શ્રીમાન્મમ લોકે મહીયતે॥ 14-103-57 (95908)
મમ લોકાવતીર્ણશ્ચ અસ્મિઁલ્લોકે મહાયશાઃ।
વેદવેદાઙ્ગવિદ્વિપ્રો જાયતે રાજપૂજિતઃ॥ 14-103-58 (95909)
યઃ કરોતિ નરશ્રેષ્ઠ ભરણં બ્રાહ્મણસ્ય તુ।
શ્રોત્રિયસ્યાભિજાતસ્ય દરિદ્રસ્ય વિશેષતઃ।
તસ્ય પુણ્યફલં યદ્વૈ તન્નિબોધ યુધિષ્ઠિર॥ 14-103-59 (95910)
ગવાં કોટિપ્રદાનેન યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્સર્વફલમાપ્નોતિ વર્ષેણૈકેન પાણ્ડવ॥ 14-103-60 (95911)
કાઞ્ચનેન વિચિત્રેણ વિમાનેનાર્કશોભિના।
સ યાતિ મામકં લોકં દિવ્યસ્ત્રીગણસેવિતઃ॥ 14-103-61 (95912)
ગીયમાનો વરસ્ત્રીભિર્વર્ષાણાં કોટિવિંશતિમ્।
ક્રીડિત્વા મામકે તત્ર સર્વદેવૈરભિષ્ટુતઃ।
માનુષ્યમવતીર્ણસ્તુ વેદવિદ્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-103-62 (95913)
કરકાં કર્ણિકાં વાઽપિ મહદ્વા જલભાજનમ્।
યઃ પ્રયચ્છતિ વિપ્રાય તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-63 (95914)
બ્રહ્મકૂર્ચે તુ યત્પીતે ફલં પ્રોક્તં નરાદિપ।
તત્પુણ્યફલમાપ્નોતિ જલભાજનદો નરઃ।
સુતૃપ્તઃ સર્વસૌગન્ધઃ પ્રહૃષ્ટેન્દ્રિયમાનસઃ॥ 14-103-64 (95915)
હંસસારસયુક્તેન વિમાનેન વિરાજતા।
સ યાતિ વારુણં લોકં દિવ્યગન્ધર્વસેવિતમ્॥ 14-103-65 (95916)
પાનીયં યઃ પ્રયચ્છેદ્વૈ જીવાનાં જીવનં પરમ્।
ગ્રીષ્મે ચ ત્રિષુ માસેષુ તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-66 (95917)
કપિલાકોટિનાનસ્ય યત્પુણ્યં તુ વિધીયતે।
તત્પુણ્યફલમાપ્નોતિ પાનીયં યઃ પ્રયચ્છતિ॥ 14-103-67 (95918)
પૂર્ણચન્દ્રપ્રકાસેન વિમાનેન વિરાજતા।
સ ગચ્છેચ્ચન્દ્રભવનં સેવ્યમાનોપ્સરોગણૈઃ॥ 14-103-68 (95919)
ત્રિંશત્કોટિયુગં તત્ર દિવ્યગન્ધર્વસેવિતઃ।
ક્રીડિત્વા માનુષે લોકે ચતુર્વેદી દ્વિજો ભવેત્॥ 14-103-69 (95920)
શિરોભ્યઙ્ગપ્રદાનેન તેજસ્વી પ્રિયદર્શનઃ।
સુભગો રૂપવાઞ્શૂરઃ પણ્ડિતશ્ચ ભવેદ્દ્વિજઃ॥ 14-103-70 (95921)
વસ્ત્રદાયી તુ તેજસ્વી સર્વત્ર પ્રિયદર્શનઃ।
સુભગો ભવતિ શ્રીમાન્સ્ત્રીણાં નિત્યં મનોરમઃ॥ 14-103-71 (95922)
ઉપાનહૌ ચ ચ્છત્રં ચ યો દદાતિ નરોત્તમઃ।
સ યાતિ રથમુખ્યેન કાઞ્ચનેન વિરાજતા।
શક્રલોકં મહાતેજાઃ સેવ્યમાનોપ્સરોગણૈઃ॥ 14-103-72 (95923)
કાષ્ઠપાદુકદા યાન્તિ વિમાનૈર્વૃક્ષનિર્મિતૈઃ।
ધર્મરાજપુરં રમ્યં સેવ્યમાનાઃ સુરોત્તમૈઃ॥ 14-103-73 (95924)
દન્તકાષ્ઠપ્રાદનેન પ્રિયવાક્યો ભવેન્નરઃ।
સુગન્ધવદનઃ શ્રીમાન્મેદાસૌભાગ્યસંયુતઃ॥ 14-103-74 (95925)
ક્ષીરં દધિ ઘૃતં વાઽપિ ગુડં મધુરસં તથા।
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યઃ પરાં ભક્તિમુપાગતાઃ॥ 14-103-75 (95926)
તે વૃષૈરશ્વયાનૈશ્ચ શ્વેતસ્રગ્દામભૂષિતાઃ।
ઉપગીયમાના ગન્ધર્વૈર્યાન્તીશ્વરપુરં નરાઃ॥ 14-103-76 (95927)
તત્ર દિવ્યાપ્સરોભિસ્તુ સેવ્યમાના યથાસુખમ્।
ષષ્ટિવર્ષસહસ્રાણિ મોદન્તે દેવસન્નિભાઃ॥ 14-103-77 (95928)
તતઃ કાલાવતીર્ણાશ્ચ જાયન્તે ત્વિહ માનવાઃ॥
પ્રભૂતધનધાન્યાશ્ચ ભોગવન્તો નરોત્તમાઃ॥ 14-103-78 (95929)
વૈશાખે માસિ વૈશાખે દિવસે પાણ્ડુનન્દન।
વૈવસ્વતં સમુદ્દિશ્ય પરાં ભક્તિમુપાગતાઃ॥ 14-103-79 (95930)
અભ્યર્ચ્ય વિધિવદ્વિપ્રાંસ્તિલાન્ગુડસમન્વિતાન્।
યે પ્રયચ્છન્તિ વિપ્રેભ્યસ્તેષાં પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-80 (95931)
ગોપ્રદાનેન યત્પુણ્યં વિધિવત્પાણ્ડુનન્દન।
તત્પુણ્યં સમનુપ્રાપ્તો યમલોકે મહીયતે।
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ રાજા ભવિષ્યતિ॥ 14-103-81 (95932)
તસ્મિન્નેવ દિને વિપ્રાન્ભોજયિત્વા સુદક્ષિણમ્।
તોયપૂર્ણાનિ દિવ્યાનિ ભાજનાનિ દિશન્તિ યે॥ 14-103-82 (95933)
તે યાન્ત્યાદિત્યવર્ણાભૈર્વિમાનૈર્વરુણાલયમ્।
તત્ર દિવ્યાઙ્ગનાભિસ્તુ રમન્તે કામકામિનઃ॥ 14-103-83 (95934)
તતોઽવતીર્ણાઃ કાલેન તે ચાસ્મિન્માનુષે પુનઃ।
ભોગવન્તો દ્વિજશ્રેષ્ઠ ભવિષ્યન્તિ ન સંશયઃ॥ 14-103-84 (95935)
અનન્તરાશી યશ્ચાપિ વર્તતે વ્રતવત્સદા।
સત્યવાક્ક્રોધરહિતઃ શુચિઃ સ્નાનરતઃ સદા।
સ વિમાનેન દિવ્યેન યાતિ શક્રપુરં નરઃ॥ 14-103-85 (95936)
તત્ર દિવ્યાપ્સરોભિસ્તુ વર્ષકોટિં મહાતપાઃ।
ક્રીડિત્વા માનુષે લોકે જાયતે વેદવિદ્દ્વિજઃ॥ 14-103-86 (95937)
એકભુક્તેન યશ્ચાપિ વર્ષમેકં તુ વર્તતે।
બ્રહ્મચારી જિતક્રોધઃ સત્યશૌચસમન્વિતઃ।
સ વિમાનેન દિવ્યેન યાતિ શક્રપુરં નરઃ॥ 14-103-87 (95938)
દશકોટિસહસ્રાણિ ક્રીડિત્વાઽપ્સરસાં ગણૈઃ।
ઇહ માનુષ્યકે લોકે વેદવિદ્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-103-88 (95939)
ચતુર્થકાલે યો ભુઙ્ક્તે બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
વર્તતે ચૈકવર્ષં તુ તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-89 (95940)
ચિત્રબર્હિણયુક્તેન વિચિત્રધ્વજશોભિના।
યાતિ યાનેન દિવ્યેન સ મહેન્દ્રપુરં નરઃ॥ 14-103-90 (95941)
અકૃશાભિર્વરસ્ત્રીભિઃ સેવ્યમાનો યથાસુખમ્।
તતો દ્વાદશકોટિં સ સમાઃ સમ્યક્પ્રમોદતે॥ 14-103-91 (95942)
શક્રલોકાવતીર્ણસ્તુ લોકે ચાસ્મિન્નરાધિપ।
ભવેદ્વૈ બ્રાહ્મણો વિદ્વાન્ક્ષમાવાન્વેદપારગઃ॥ 14-103-92 (95943)
ષષ્ઠકાલે તુ યોઽશ્નાતિ વર્ષમેકમકલ્મષઃ।
બ્રહ્મચર્યવ્રતૈર્યુક્તઃ શુચિ ક્રોધવિવર્જિતઃ।
તપોયુક્તસ્ય તસ્યાથ શૃણુષ્વ ફલમુત્તમમ્॥ 14-103-93 (95944)
અત્યાદિત્યપ્રકાશેન વિમાનેનાર્કસંનિભઃ।
સ યાતિ મમ લોકાન્વૈ દિવ્યનારીનિષેવિતઃ॥ 14-103-94 (95945)
તત્ર સાધ્યૈર્મરુદ્ભિસ્તુ પૂજ્યમાનો યથાસુખમ્।
પશ્યન્નેવ સદા માં તુ ક્રીડત્યપ્સરસાં ગણૈઃ॥ 14-103-95 (95946)
પક્ષોપવાસં યશ્ચાપિ કુરુતે મદ્ગતાત્મના।
સમાપ્તે તુ વ્રતે તસ્મિંસ્તર્પયેચ્છ્રોત્રિયાન્દ્વિજાન્॥ 14-103-96 (95947)
સોપિ ગચ્છતિ દિવ્યેન વિમાનેન મહાતપાઃ।
દ્યોતયનપ્રભયા વ્યોમ મમ લોકં પ્રપદ્યતે।
સ તત્ર મોદતે કામં કામરૂપી યથાસુખમ્॥ 14-103-97 (95948)
ત્રિંશત્કોટિસમા રાજન્ક્રીડિત્વા તત્ર દેવવત્।
ઇહ માનુષ્યકે લોકે પૂજનીયો દ્વિજો ભવેત્।
ત્રયાણામપિ વેદાનાં સાઙ્ગાનાં પારગે ભવેત્॥ 14-103-98 (95949)
યશ્ચ માસોપવાસં વૈ કુરુતે મદ્ગતાત્મના।
જિતેન્દ્રિયો જિતક્રોધોજિતધીઃ સ્નાનતત્પરઃ॥ 14-103-99 (95950)
સમાપ્તે નિયમે તત્ર ભોજયિત્વા દ્વિજોત્તમાન્।
દક્ષિણાં ચ તતો દદ્યાત્પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના॥ 14-103-100 (95951)
સ ગચ્છતિ મહાતેજા બ્રહ્મલોકમનુ****મ્।
સિંહયુક્તેન યાનેન દિવ્યસ્ત્રીગણસેવિતઃ॥ 14-103-101 (95952)
સ તત્ર બ્રહ્મણો લોકે દિવ્યર્ષિગણસેવિતઃ।
શતકોટિસમા રાજન્યથાકામં પ્રમોદતે॥ 14-103-102 (95953)
તતઃ કાલાવતીર્ણશ્ચ સોસ્મિઁલ્લોકે દ્વિજો ભવેત્।
ષડઙ્ગવિચ્ચતુર્વેદી ત્રિંશજ્જન્માન્યરોગવાન્॥ 14-103-103 (95954)
યસ્ત્યક્ત્વા સર્વકર્માણિ શુચિઃ ક્રોધવિવર્જિતઃ।
મહાપ્રસ્તાનમેકાગ્નો યાતિ મદ્ગતમાનસઃ॥ 14-103-104 (95955)
સ ગચ્છેદિન્દ્રસદનં વિમાનેન મહાતપાઃ।
મહામણિવિચિત્રેણ સૌવર્ણન વિરાજતા॥ 14-103-105 (95956)
શતકોટિસમાસ્તત્ર સુરાધિપતિપૂજિતઃ।
નાકપૃષ્ઠે નિવસતિ દિવ્યસ્ત્રીગણસેવિતઃ॥ 14-103-106 (95957)
શક્રલોકાવતીર્ણશ્ચ માનુષેષૂપજાયતે।
રાજ્ઞાં રાજા મહાતેજાઃ સર્વલોકાર્ચિતઃ પ્રભુઃ॥ 14-103-107 (95958)
પ્રાયોપવેશં યશ્ચાપિ કુરુતે મદ્ગતાત્મના।
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યુક્ત્વા મન્ત્રં સમાહિતઃ।
અન્તઃસ્વસ્થો જિતક્રોધસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-103-108 (95959)
કામગઃ કામરૂપી ચ બાલસૂર્યસમપ્રભઃ।
સ વિમાનેન દિવ્યેન યાતિ લોકાનનામયાન્॥ 14-103-109 (95960)
સ્વર્ગત્સ્વર્ગં મહાતેજા ગત્વા ચૈવ યથાસુખમ્।
મમ લોકેષુ રમતે યાવદાભૂતસંપ્લવમ્॥ 14-103-110 (95961)
અગ્નિપ્રવેશં યશ્ચાપિ કુરુતે મદ્ગતાત્મના।
સોપિ યાનેન દિવ્યેન મમ લોકં પ્રપદ્યતે॥ 14-103-111 (95962)
તત્ર સર્વગુણોપેતઃ પશ્યન્નેવ સ માં સદા।
ત્રિંશત્કોટિસમા રાજન્મોદતે મમ સંનિધૌ।
તતોઽવતીર્ણઃ કાલેન વેદવિદ્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 14-103-112 (95963)
કર્ષણં સાધયન્યસ્તુ માં પ્રપન્નઃ શુચિવ્રતઃ।
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યેતન્મન્ત્રમુદાહરન્॥ 14-103-113 (95964)
બાલસૂર્યપ્રકાશેન વિમાનેન વિરાજતા।
મમ લોકં સમાસાદ્ય વર્ષકોટિં પ્રમોદતે।
મમ લોકાવતીર્ણશ્ચ સોસ્મિઁલ્લોકે નૃપો ભવેત્॥ 14-103-114 (95965)
નિવેશયતિ મન્મૂર્ત્યામાત્માનં મદ્ગતઃ શુચિઃ।
રુદ્રદક્ષિણમૂર્ત્યાં વા ચતુર્દશ્યાં વિશેષતઃ॥ 14-103-115 (95966)
સિદ્ધૈર્બ્રહ્મર્ષિભિશ્ચૈવ દેવલોકૈશ્ચ પૂજિતઃ।
ગન્ધર્વૈર્ભૂતસઙ્ઘૈશ્ચ ગીયમાનો મહાતપાઃ॥ 14-103-116 (95967)
પ્રવિશેત્સ મહાતેજા માં વા શઙ્કરમેવ વા।
ન સ્યાત્પુનર્ભવો રાજન્નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-103-117 (95968)
ગોકૃતે સ્ત્રીકૃતે ચૈવ ગુરુવિપ્રકૃતેઽપિ વા।
હન્યન્તે યે તુ રાજેન્દ્ર શક્રલોકં વ્રજન્તિ તે॥ 14-103-118 (95969)
તત્ર જાંબૂનદમયે વિમાને કામગામિનિ।
મન્વન્તરં પ્રમોદન્તે દિવ્યનારીનિષેવિતાઃ॥ 14-103-119 (95970)
આશ્રુતસ્યાપ્રાદનેન દત્તસ્ય હરણેન ચ।
જન્મપ્રભૃતિ યદ્દત્તં તત્સર્વં તુ વિનશ્યતિ॥ 14-103-120 (95971)
નાઽગોપ્રદાસ્તત્ર પયઃ પિબન્તિ
નાભૂમિદા ભૂમિમથાશ્નુવન્તિ।
યાન્યાન્કામાન્બ્રાહ્મણેભ્યો દદાતિ
તાંસ્તાન્કામાન્સ્વર્ગલોકે ચ ભુઙ્ક્તે॥ 14-103-121 (95972)
યદ્યદિષ્ટતમં દ્રવ્યં ન્યાયનોપાર્જિતં ચ યત્।
તત્તદ્ગુણવતે દેયં તદેવાક્ષયમિચ્છતા॥ 14-103-122 (95973)
અનુપોષ્ય ત્રિરાત્રાણિ તીર્થાન્યનભિગમ્ય ચ।
અદત્ત્વા કાઞ્ચનં ગાં દરિદ્રો નામ જાયતે॥ 14-103-123 (95974)
દાનં યત્તત્ફલં નૈવ શ્રોત્રિયાય ન દીયતે।
શ્રોત્રિયા યત્ર નાશ્નન્તિ ન દેવાસ્તત્ર ભુઞ્જતે॥ 14-103-124 (95975)
શ્રોત્રિયેભ્યઃ પરં નાસ્તિ પરમં દૈવતં મહત્।
નિધાનં ચાપિ રાજેન્દ્ર નાસ્માચ્છ્રોત્રિયભોજનમ્॥ ॥ 14-103-125 (95976)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Footnotes
7-103-64 અહોરાત્રોષિતો ભૂત્વા પૌર્ણમાસ્યાં વિશેષતઃ। પઞ્ચગવ્યં પિબેત્પ્રાતર્બ્રહ્મકૂર્ચવિધિઃ સ્મૃતઃ॥ 7-103-66 ગ્રીષ્મે ચતુર્ષુ માસેષુ ઇતિ થ.પાઠઃ॥આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 104
॥ શ્રીઃ ॥
14.104. અધ્યાયઃ 104
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પઞ્ચમહાયજ્ઞનિરૂપણં, સ્નાનવિધિનિરૂપણં, વૈષ્ણવલક્ષણાભિધાનં સ્વપૂજાયોગ્યયોગ્યપુષ્પવિવેચનં ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
વિપ્રયોગે શરીરસ્ય સેન્દ્રિયસ્ય વિશેષતઃ।
અન્તરા વર્તમાનસ્ય ગતિઃ પ્રાણસ્ય કીદૃશી॥ 14-104-1 (95977)
ભગવાનુવાચ। 14-104-2x (7956)
શુભાશુભકૃતં સર્વં પ્રાપ્નોતીહ ફલં નરઃ।
ન તુ સર્વસ્ય ભૂતસ્ય પઞ્ચત્વં વિદ્યતે નૃપ॥ 14-104-2 (95978)
પઞ્ચત્વં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ ભૂરિભૂતિકરં નૃણામ્।
તેષાં પઞ્ચ મહાયજ્ઞાન્યે કુર્વન્તિ દ્વિજોત્તમ॥ 14-104-3 (95979)
પઞ્ચત્વં પઞ્ચભિર્ભૂતૈર્વિયોગં સંપ્રચક્ષતે।
ન જાયતે ન મ્રિયતે પુરુષઃ શાશ્વતઃ સદા॥ 14-104-4 (95980)
પ્રાયેણ મરણં નામ પાપિનામેવ પાણ્ડવ।
યેષાં તુ ન ગતિઃ પુણ્યા તેષાં મરણમુચ્યતે॥ 14-104-5 (95981)
પ્રાયેણાકૃતકૃત્યસ્તુ મૃત્યોરુદ્વિજતે જનઃ।
કૃતકૃત્યાઃ પ્રતીક્ષન્તે મૃત્યું પ્રિયમિવાતિથિમ્॥ 14-104-6 (95982)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-104-7x (7957)
પઞ્ચ યજ્ઞાઃ કથં દેવ ક્રિયન્તેઽત્ર દ્વિજાતિભિઃ।
તેષાં નામ ચ દેવેશ વક્તુમર્હસ્યશેષતઃ॥ 14-104-7 (95983)
શ્રીભગવાનુવાચ। 14-104-8x (7958)
શૃણુ પઞ્ચ મહાયજ્ઞાન્કીર્ત્યમાનાન્યુધિષ્ઠિર।
યૈરેવ બ્રહ્મસાલોક્યં લભ્યતે ગૃહમેધિના॥ 14-104-8 (95984)
ઋભુજજ્ઞં બ્રહ્મયજ્ઞં ભૂતયજ્ઞં ચ પાણ્ડવ।
નૃયજ્ઞં પિતૃયજ્ઞં ચ પઞ્ચ યજ્ઞાન્પ્રચક્ષતે॥ 14-104-9 (95985)
તર્પણં ઋભુયજ્ઞઃ સ્યાત્સ્વાધ્યાયો બ્રહ્મયજ્ઞકઃ।
ભૂતયજ્ઞો બલિર્યજ્ઞો નૃયજ્ઞોઽતિથિપૂજનમ્।
પિતૄનુદ્દિશ્ય યત્કર્મ પિતૃયજ્ઞઃ પ્રકીર્તિતઃ॥ 14-104-10 (95986)
હુતં ચાપ્યહુતં ચૈવ તથા પ્રહુતમેવ ચ।
પ્રાશિતં બલિદાનં ચ પાકયજ્ઞાન્પ્રચક્ષતે॥ 14-104-11 (95987)
વૈશ્વદેવાદયો હોમા હુતમિત્યુચ્યતે બુધૈઃ।
અહુતં ચ ભવેદ્દત્તં પ્રહુતં બ્રાહ્મણાશિતમ્॥ 14-104-12 (95988)
પ્રાણાગ્નિહોત્રહોમં ચ પ્રાશિતં વિધિવદ્વિદુઃ।
બલિકર્મ ચ રાજેન્દ્ર પાકયજ્ઞાઃ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 14-104-13 (95989)
કેચિત્પઞ્ચ મહાયજ્ઞાન્પાકયજ્ઞાન્પ્રચક્ષતે।
અપરે બ્રહ્મયજ્ઞાદીન્મહાયજ્ઞવિદો વિદુઃ॥ 14-104-14 (95990)
સર્વ એતે મહાયજ્ઞાઃ સર્વથા પરિકીર્તિતાઃ।
બુભુક્ષિતાન્બ્રાહ્મણાંસ્તુ યથાશક્તિ ન હાપયેત્॥ 14-104-15 (95991)
અહન્યહનિ યે ત્વેતાનકૃત્વા ભુઞ્જતે સ્વયમ્।
કેવલં મલમશ્નન્તિ તે નાર ન ચ સંશયઃ॥ 14-104-16 (95992)
તસ્માત્સ્નાત્વા દ્વિજો વિદ્વાન્કુર્યાદેતાન્દિનેદિને।
અતોઽન્યથા તુ ભુઞ્જન્વૈ પ્રાયશ્ચિત્તી ભવેદ્દ્વિજઃ॥ 14-104-17 (95993)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-104-18x (7959)
દેવદેવેશક દૈત્યઘ્ન ત્વદ્ભક્તસ્ય જનાર્દન।
વક્તુમર્હસિ દેવેશ સ્નાનસ્ય ચ વિધિં મમ॥ 14-104-18 (95994)
ભગવાનુવાચ। 14-104-19x (7960)
શૃણુ પાણ્ડવ તત્સર્વ પવિત્રં પાપનાશનમ્।
સ્નાત્વા યેન વિધાનેન મુચ્યન્તે કિલ્બિષાદ્દ્વિજાઃ॥ 14-104-19 (95995)
મૃદં ચ ગોમયં ચૈવ તિલં દર્ભાંસ્તથૈવ ચ।
પુષ્પાણ્યપિ યથાન્યાયમાદાય તુ જલં વ્રજેત્॥ 14-104-20 (95996)
નદ્યાં સ્નાત્વા ન ચ સ્નાયદન્યત્ર દ્વિજસત્તમ।
સતિ પ્રભૂતે પયસિ નાલ્પે સ્નાયાત્કદાચન॥ 14-104-21 (95997)
ગત્વોદકસમીપં તુ શુચૌ દેશે મનોરમે।
તતો મૃદ્ગોમયાદીનિ તત્ર વિપ્રો વિનિક્ષિપેત્॥ 14-104-22 (95998)
બહિઃ પ્રક્ષાલ્ય પાદૌ ચ દ્વિરાચમ્ય પ્રયત્નતઃ।
પ્રદક્ષિણં સમાવૃત્ય નમસ્કુર્યાત્તુ તજ્જલમ્॥ 14-104-23 (95999)
ન ચ પ્રક્ષાલયેદ્વિદ્વાંસ્તીર્થમદ્ભિઃ કદાચન।
ન ચ પાદેન વા હન્યાદ્ધસ્તેનાન્યેન તજ્જલમ્॥ 14-104-24 (96000)
સર્વદેવમયા હ્યાપો મન્મયાઃ પાણ્ડુનન્દન।
તસ્માત્તાસ્તુ ન હન્તવ્યાસ્ત્વદ્ભિઃ પ્રક્ષાલયેત્સ્થલં॥ 14-104-25 (96001)
કેવલં પ્રથમં મજ્જેન્નાઙ્ગાનિ વિમૃશેદ્બુધઃ।
તત્તુ તીર્થં સમાસાદ્ય કુર્યાદાચમનં પુનઃ॥ 14-104-26 (96002)
ગોકર્ણાકૃતિવત્કૃત્વા કરં ત્રિઃ પ્રપિબેજ્જલમ્।
દ્વિસ્તત્પરિમૃજેદ્વક્ત્રં પાદાવભ્યુક્ષ્ય ચાત્મનઃ।
શીર્ષણ્યાંસ્તુ તતઃ પ્રાણાન્સકૃદેવતુ સંસ્પૃશેન॥ 14-104-27 (96003)
બાહૂ દ્વૌ ચ તતઃ સ્પૃષ્ટ્વા હૃદયં નાભિમેવ ચ।
પ્રત્યઙ્ગમુદકં સ્પૃષ્ટ્વા મૂર્ધાનં તુ પુનઃ સ્પૃશેત્॥ 14-104-28 (96004)
આપઃ પુનન્ત્વિત્યુક્ત્વા ચ પુનરાચમનં ચરેત્।
સોઙ્કારવ્યાહૃતીર્વાઽપિ સદસસ્પતિમિત્યૃચમ્॥ 14-104-29 (96005)
આચમ્ય મૃત્તિકાઃ પશ્ચાત્ત્રિધા કૃત્વા સમાલભેત્।
ઋચેદં વિષ્ણુરિત્યઙ્ગમુત્તમાધમમધ્યમમ્।
આલભ્ય વારુણૈઃ સૂક્તૈર્નમસ્કૃત્ય જલં તતઃ॥ 14-104-30 (96006)
સ્રવન્તી ચેત્પ્રતિસ્રોતઃ પ્રત્યર્કં ચાન્યવારિષુ।
મજ્જેદોમિત્યુદાહૃત્ય ન ચ વિક્ષોભયેજ્જલમ્॥ 14-104-31 (96007)
ગોમયં ચ ત્રિધા કૃત્વા જલે પૂર્વં સમાલભેત્।
સવ્યાહૃતીકાં સપ્રણવાં ગાયત્રીં ચ જપેત્પુનઃ॥ 14-104-32 (96008)
પુનરાચમનં કૃત્વા મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
આપોહિષ્ઠેતિ તિસૃભિર્ઋગ્ભિઃ પૂતેન વારિણા।
તથા તરત્સમન્દીભિઃ સિઞ્ચેચ્ચતસૃભિઃ ક્રમાત્॥ 14-104-33 (96009)
ગોસૂક્તેનાશ્વસૂક્તેન શુદ્ધવર્ગેણિ ચાત્મનઃ।
વૈષ્ણવૈર્વારુણૈઃ સૂક્તૈઃ સાવિત્રૈરિન્દ્રદેવતૈઃ॥ 14-104-34 (96010)
વામદૈવ્યેન ચાત્માનમન્યૈર્મન્મયસામભિઃ।
સ્થિત્વાઽન્તઃસલિલે સૂક્તં જપેદ્વાચાઽઘમર્ષણં॥ 14-104-35 (96011)
સવ્યાહૃતીકાં સપ્રણવાં ગાયત્રીં વા તતો જપેત્।
આશ્વાસમોક્ષાત્પ્રણવં જપેદ્વા મામનુસ્મરન્॥ 14-104-36 (96012)
ઉત્પ્લુત્ય તીર્થમાસાદ્ય ધૌતે શુક્લે ચ વાસસી॥
શુદ્ધે ચાચ્છાદયેત્કક્ષે ન કુર્યાત્પરિપાશકે॥ 14-104-37 (96013)
પાશેન બદ્ધ્વા કક્ષે યત્કુરુતે કર્મ વૈદિકમ્।
રાક્ષસા દાનવા દૈત્યાસ્તદ્વિલુંપન્તિ હર્ષિતાઃ।
તસ્મત્સર્વપ્રયત્નેન કક્ષ્યાપાશં ન ધારયેત્॥ 14-104-38 (96014)
તતઃ પ્રક્ષાલ્ય પાદૌ ચ હસ્તૌ ચૈવ મૃદા શનૈઃ।
આચમ્ય પુનરાચામેત્પુનઃ સાવિત્રિયા દ્વિજઃ॥ 14-104-39 (96015)
પ્રાઙ્મુખોદઙ્મુખો વાઽપિ ધ્યાયન્વેદાન્સમાહિતઃ।
જલે જલગતઃ શુદ્ધઃ સ્થલ એવ સ્થલસ્થિતઃ।
ઉભયત્ર સ્થિતસ્તસ્માદાચામેદાત્મશુદ્ધયે॥ 14-104-40 (96016)
દર્ભેષુ દર્ભપાણિઃ સન્પ્રાઙ્મુખઃ સુસમાહિતઃ।
પ્રાણાયામાંસ્તતઃ કુર્યાન્મદ્ગતેનાન્તરાત્મના॥ 14-104-41 (96017)
સહસ્રકૃત્વઃ સાવિત્રીં શતકૃત્વસ્તુ વા જપેત્॥ 14-104-42 (96018)
સમાહિતો જપેત્તસ્માત્સાવિત્ર્યા ચાભિમન્ત્ર્ય ચ।
મન્દેહાનાં વિનાશાય રક્ષસાં વિક્ષિપેજ્જલમ્॥ 14-104-43 (96019)
ઉદ્વર્ગોસીત્યથા ચાન્તઃપ્રાયશ્ચિત્તજલં ક્ષિપેત્॥ 14-104-44 (96020)
અથાદાય સુપુષ્પાણિ તોયમઞ્જલિના દ્વિજઃ
પ્રક્ષિપ્ય પ્રતિસૂર્યં ચ વ્યોમમુદ્રાં પ્રકલ્પયેત્॥ 14-104-45 (96021)
તતો દ્વાદશકૃત્વસ્તુ સૂર્યસ્યેકાક્ષરં જપેત્।
તતઃ ષડક્ષરાદીનિ ષટ્કૃત્વઃ પરિવર્તયેત્॥ 14-104-46 (96022)
પ્રદક્ષિણં પરામૃશ્ય મુદ્રયા સ્વમુખાન્તરે।
ઊર્ધ્વબાહુસ્તતો ભૂત્વા સૂર્યમીક્ષેત્સમાહિતઃ॥ 14-104-47 (96023)
તન્મણ્ડલસ્થં માં ધ્યાયંસ્તોજોમૂર્તિં ચતુર્ભુજમ્।
ઉદુત્યં ચ જપેન્મન્ત્રં ચિત્રં તચ્ચક્ષુરિત્યપિ॥ 14-104-48 (96024)
સાવિત્રીં ચ યથાશત્તિ જપ્ત્વા સૂક્તં ચ મામકમ્।
મન્મયાનિ ચ સામાનિ પુરુષવ્રતમેવ ચ॥ 14-104-49 (96025)
તતશ્ચાલોકયેદર્કં હંસઃ શુચિષદિત્યપિ।
પ્રદક્ષિણં સમાવૃત્ય નમસ્કૃત્ય દિવાકરમ્॥ 14-104-50 (96026)
તતસ્તુ તર્પયેદદ્ભિર્બ્રહ્મ્ણાં માં ચ શઙ્કરમ્।
પ્રજાપતિં ચ દેવાંશ્ચ તથા દેવમુનીનપિ॥ 14-104-51 (96027)
સાઙ્ગાનપિ તથા વેદાનિતિહાસાન્ક્રતૂનપિ।
પુરાણાનિ ચ સર્વાણિ કુલાન્યપ્સરસાં તથા॥ 14-104-52 (96028)
ક્રતૂન્સંવત્સરં ચૈવ કલાકાષ્ઠાત્મકં તથા।
ભૂતગ્રામાંશ્ચ ભૂતાનિ સરિતઃ સાગરાંસ્તથા।
શૈલાઞ્શૈલસ્થિતાન્દેવાનોષધીઃ સવનસ્પતીઃ॥ 14-104-53 (96029)
તર્પયેદુપવીતી ચ પ્રત્યેકં તૃપ્યતામિતિ।
અન્વારભ્ય ચ સવ્યેન પાણિના દક્ષિણેન તુ॥ 14-104-54 (96030)
નિવીતી તર્પયેદ્વિદ્વાનૃષીન્મન્ત્રકૃતસ્તથા।
મરીચ્યાદીનૃષીંશ્ચૈવ નારદાદ્યાન્સમાહિતઃ॥ 14-104-55 (96031)
પ્રાચીનાવીત્યથૈતાસ્તુ તર્પયેદ્દેવતાઃ પિતૄત્।
તતસ્તુ કવ્યવાડગ્નિં સોં વૈવસ્વતં તથા॥ 14-104-56 (96032)
તતશ્ચાર્યમણં ચાપિ હ્યગ્નિષ્વાત્તાંસ્તથૈવ ચ।
સોમપાંશ્ચૈવ દર્ભેષુ સતિલૈરેવ વારિભિઃ।
તૃપ્યતામિતિ પશ્ચાત્તુ સ પિતૄંસ્તર્પયેત્તતઃ॥ 14-104-57 (96033)
પિતૄન્પિતામહાંશ્ચૈવ તથૈવ પ્રપિતામહાન્।
પિતામહીસ્તતા ચાપિ તથૈવ પ્રપિતામહીઃ॥ 14-104-58 (96034)
માતરં ચાત્મનશ્ચૈવ ગુરુમાચાર્યમેવ ચ।
પિતૃમાતૃષ્વસારૌ ચ તથા માતામહીમપિ॥ 14-104-59 (96035)
ઉપાધ્યાયાન્સખીન્બન્ધૂઞ્શિષ્યર્ત્વિગ્જ્ઞાતિબાંધવાન્।
પ્રમીતાનાનૃશંસ્યાર્થં તર્પયેત્તાનમત્સરઃ॥ 14-104-60 (96036)
તર્પયિત્વા તથાઽઽચમ્ય સ્નાનવસ્ત્રં પ્રપીડયેત્।
વૃત્તિં ભૃત્યજનસ્યાહુઃ સ્નાનં પાનં ચ તદ્વિદઃ॥ 14-104-61 (96037)
અતર્પયિત્વા તાન્પૂર્વં સ્નાનવસ્ત્રં ન પીડયેત્।
પીડયેચ્ચેત્પુરા મોહાદ્દેવાઃ સર્પિગણાસ્તથા।
પિતરસ્તુ નિરાશાસ્તે શપ્ત્વા યાન્તિ યથાગતં॥ 14-104-62 (96038)
પ્રક્ષાલ્ય તુ મૃદા પાદાવાચમ્ય પ્રયતઃ પુનઃ।
દર્ભેષુ દર્ભપાણિઃ સન્સ્વાધ્યાયં તુ સમારભેત્॥ 14-104-63 (96039)
વેદમાદૌ સમારભ્ય તતોપર્યુપરિ ક્રમાત્।
યદધીતેઽન્વહં શક્ત્યા તત્સ્વાધ્યાયં પ્રચક્ષતે॥ 14-104-64 (96040)
ઋચો વાઽપિ યજુર્વાઽપિ સામગાયમથાપિ ચ।
ઇતિહાસપુરાણાનિ યથાશક્તિ ન હાપયેત્॥ 14-104-65 (96041)
ઉત્થાય તુ નમસ્કૃત્ય દિશો દિગ્દેવતા અપિ।
બ્રહ્મણં ચ તતશ્ચાગ્નિં પૃથિવીમોષધીસ્તથા॥ 14-104-66 (96042)
વાચં વાચસ્પતિં ચૈવ માં ચૈવ સરિતસ્તથા।
નમસ્કૃત્ય તથાઽદ્ભિસ્તુ પ્રણવાદિ ચ પૂર્વવત્॥ 14-104-67 (96043)
તતો નમોઽદ્ભ્ય ઇત્યુક્ત્વા નમસ્કુર્યાત્તુ તજ્જલમ્।
ઘૃણિઃ સૂર્યસ્તથાઽઽદિત્યસ્તં પ્રણમ્ય સ્વમૂર્ધનિ॥ 14-104-68 (96044)
તતસ્ત્વાલોકયન્નર્કં પ્રણવેન સમાહિતઃ।
તતો મામર્ચયેત્પુષ્પૈર્મત્પ્રિયૈરેવ નિત્યશઃ॥ 14-104-69 (96045)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-104-70x (7961)
ત્વત્પ્રિયાણિ પ્રસૂનાનિ ત્વદધિષ્ઠાનિ માધવ।
સર્વાણ્યાચક્ષ્વ દેવેશ ત્વદ્ભક્તસ્ય મમાચ્યુત॥ 14-104-70 (96046)
ભગવાનુવાચ। 14-104-71x (7962)
શૃણુષ્વાવહિતો રાજન્પુષ્પાણિ પ્રિયકૃન્તિ મે।
કુમુદં કરવીરં ચ ચણકં ચંપકં તથા॥ 14-104-71 (96047)
મલ્લિકાજાતિપુષ્પં ચ નન્દ્યાવર્તં ચ નન્દિકમ્।
પલાશપુષ્પપત્રાણિ દૂર્વા ભૃઙ્ગકમેવ ચ॥ 14-104-72 (96048)
વનમાલા ચ રાજેન્દ્ર મત્પ્રિયાણિ વિશેષતઃ।
સર્વેષામપિ પુષ્પાણાં સહસ્રગુણમુત્પલમ્॥ 14-104-73 (96049)
તસ્માત્પદ્મં તથા રાજન્પદ્માત્તુ સતપત્રકમ્।
તસ્માત્સહસ્રપત્રં તુ પુણ્ડરીકં તતઃ પરમ્॥ 14-104-74 (96050)
પુણ્ડરીકસહસ્રાત્તુ તુલસી ગુણતોઽધિકા।
બકપુષ્પં તતસ્તસ્માત્સૌવર્ણં તુ તતોઽધિકમ્।
સૌવર્ણાત્તુ પ્રસૂનાચ્ચ મત્પ્રિયં નાસ્તિ પાણ્ડવ॥ 14-104-75 (96051)
પુષ્પાભાવે તુલસ્યાસ્તુ પત્રૈર્મામર્ચયેત્પુનઃ।
પત્રાલાભે તુ શાખાભિઃ શાકાલાભે શિફાલવૈઃ।
શિફાભાવે મૃદા તત્ર ભક્તિમાનર્ચયેત મામ્॥ 14-104-76 (96052)
વર્જનીયાનિ પુષ્પાણિ શૃણુ રાજન્સમાહિતઃ।
કિઙ્કિણી મુનિપુષ્પં ચ ધુર્ધૂરં પાટલં તથા॥ 14-104-77 (96053)
તથાઽતિમુક્તકં ચૈવ પુન્નાગં નક્તમાલિકમ્।
યૌધિકં ક્ષીરિકાપુષ્પં નિર્ગુણ્ડી લાઙ્ગુલી જપા॥ 14-104-78 (96054)
કર્ણિકારં તથાઽશોકં શલ્મલીપુષ્પમેવ ચ।
કકુભાઃ કોવિદારાશ્ચ વૈભીતકમથાપિ ચ॥ 14-104-79 (96055)
કુરણ્ટકપ્રસૂનં ચ કલ્પકં કાલકં તથા।
અઙ્કેલં ગિરિકર્ણી ચ નીલાન્યેવ ચ સર્વશઃ।
એકપર્ણાનિ ચાન્યાનિ સર્વાણ્યેવ વિવર્જયેત્॥ 14-104-80 (96056)
અર્કપુષ્પાણિ વર્જ્યાનિ અર્કપત્રસ્તિતાનિ ચ।
વ્યાઘૃતાઃ પિચુમન્દાનિ સર્વાણ્યેવ વિવર્જયેત્॥ 14-104-81 (96057)
અન્યૈસ્તુ શુક્લપત્રૈસ્તુ ગન્ધવદ્ભિર્નરાધિપ।
અવર્જ્યૈસ્તૈર્યથાલાભં મદ્ભક્તો માં સમર્ચયેત્॥ 14-104-82 (96058)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-104-83x (7963)
કથં ત્વમર્ચનીયોસિ મૂર્તયઃ કીદૃશાસ્તુ તે।
વૈખાનસાઃ કથં બ્રુયૂઃ કથં વા પાઞ્ચરાત્રિકાઃ॥ 14-104-83 (96059)
ભગવાનુવાચ। 14-104-84x (7964)
શૃણુ પાણ્ડવ તત્સર્વમર્ચનાક્રમમાત્મનઃ।
સ્થણ્ડિલે પદ્મકં કૃત્વા ચાષ્ટપત્રં સકર્ણિકમ્॥ 14-104-84 (96060)
અષ્ટાક્ષરવિધાનેન હ્યથવા દ્વાદશાક્ષરૈઃ।
વૈદિકૈરથ મન્ત્રૈશ્ચ મમ સૂક્તેન વા પુનઃ॥ 14-104-85 (96061)
સ્થાપિતં માં તતસ્તસ્મિન્નર્યયિત્વા વિચક્ષણઃ।
પુરુષં ચ તતઃ સત્યમત્યુતં ચ યુધિષ્ઠિર॥ 14-104-86 (96062)
અનિરુદ્ધં ચ માં પ્રાહુર્વૈખાનસવિદો જનાઃ।
અન્યે ત્વેવં વિજાનન્તિ માં રાજન્પાઞ્ચરાત્રિકાઃ। 14-104-87 (96063)
વાસુદેવં ચ રાજેન્દ્ર સંકર્ષણમથાપિ વા।
પ્રદ્યુમ્નં ચાનિરુદ્ધં ચ ચતુર્મૂર્તિં પ્રચક્ષતે॥ 14-104-88 (96064)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ રાજેન્દ્ર સંજ્ઞાભેદેન મૂર્તયઃ।
વિદ્ધ્યાર્થાન્તરા એવં મામેવં ચાર્ચયેદ્ભુધઃ॥ 14-104-89 (96065)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-104-90x (7965)
ત્વદ્ભક્તાઃ કીદૃસા દેવ કાનિ તેષં વ્રતાનિ ચ।
એતત્કથય દેવેશ ત્વદ્ભક્તસ્ય મમાચ્યુત॥ 14-104-90 (96066)
ભગવાનુવાચ। 14-104-91x (7966)
અનન્યદેવતાભક્તા ચે મદ્ભક્તજનપ્રિયાઃ।
મામેવ શરણં પ્રાપ્તા મદ્ભક્તાસ્તે પ્રકીર્તિતાઃ॥ 14-104-91 (96067)
સ્વર્ગ્યાણ્યપિ યશસ્યાનિ મત્પ્રિયાણિ વિશેષતઃ।
મદ્ભક્તઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ વ્રતાનીમાનિ ધારયેત્॥ 14-104-92 (96068)
નાન્યદાચ્છાદયેદ્વસ્ત્રં મદ્ભક્તો જલતારણે।
સ્વસ્થસ્તુ ન દિવા સ્વપ્યેન્મધુમાંસાનિ વર્જયેત્॥ 14-104-93 (96069)
પ્રદક્ષિણં વ્રજેદ્વિપ્રાન્ગામશ્વત્થં હુતાશનમ્।
ન ધાવેત્પતિતે વર્ષે નાગ્નભિક્ષાં ચ લોપયેત્॥ 14-104-94 (96070)
પ્રત્યક્ષલવણં નાદ્યત્સૌભાઞ્જનકરઞ્જનૌ।
ગ્રાસમુષ્ટિં ગવપે દદ્યાદ્ધાન્યામ્લં ચૈવ વર્જયેત્॥ 14-104-95 (96071)
તથા પર્યુષિતં ચાપિ પક્વં પરગૃહાગતમ્।
અનિવેદિતં ચ યદ્દ્રવ્યં તત્પ્રયત્નેન વર્જયેત્॥ 14-104-96 (96072)
વિભિતકકરઞ્જાનાં છાયાં દૂરે વિવર્જયેત્।
પિપ્રદેવપરીવાદાન્ન વદેત્પીડિતોપિ સન્॥ 14-104-97 (96073)
સાત્વિકા રાજસાશ્ચાપિ તામસાશ્ચાપિ પાણ્ડવ।
મામર્ચયન્તિ મદ્ભક્તાસ્તેષામીદૃગ્વિદા ગતિઃ॥ 14-104-98 (96074)
તામસાસ્તિમિરં યાન્તિ રાજસા રજ એવ તત્।
સાત્વિકાઃ સત્વસંપન્નાઃ સત્વમેવ પ્રયાન્તિ તે॥ 14-104-99 (96075)
યે સિદ્ધાઃ સન્તિ સાઙ્ખ્યેન યોગસત્વબલેન ચ।
નભસ્યાદિત્યચન્દ્રાભ્યાં પશ્યન્તિ પદવિસ્તરમ્॥ 14-104-100 (96076)
એકસ્તંભે નવદ્વારે ત્રિસ્થૂણે પઞ્ચસાક્ષિકે।
એતસ્મિન્દેહનગરે રાજસસ્તુ સદા ભવેત્॥ 14-104-101 (96077)
ઉદિતે સવિતર્યાપ્ય ક્રિયાયુક્તસ્ય ધીમતઃ।
ચતુર્વેદવિદશ્ચાપિ દેહે ષડ્વૃષલાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-104-102 (96078)
ક્ષત્રિયાઃ સપ્ત વિજ્ઞેયા વૈશ્યાસ્ત્વષ્ટૌ પ્રકીર્તિતાઃ।
નિયતાઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ શૂદ્રાણામેકવિંશતિઃ॥ 14-104-103 (96079)
કામઃ ક્રોધશ્ચ લોભશ્ચ મોહશ્ચ મદ એવ ચ।
મહામોહશ્ચ ઇત્યેતે દેહે ષડ્વૃષલાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-104-104 (96080)
ગર્વઃ સ્તંભો હ્યહઙ્કાર ઈર્ષ્યા ચ દ્રોહ એવ ચ।
પારુષ્યં ક્રૂરતા ચૈવ સપ્તૈત ક્ષત્રિયાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-104-105 (96081)
તીક્ષ્ણતા નિકૃતિર્માયા શાઠ્યં ડંભો હ્યનાર્જવમ્।
પૈશુન્યમનૃતં ચૈવ વેશ્યાસ્ત્વષ્ટૌ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 14-104-106 (96082)
તૃષ્ણા બુભુક્ષા નિદ્રા ચ હ્યાલસ્યં ચાઘૃણાદયઃ।
આધિશ્ચાપિ વિષાદશ્ચ પ્રમાદો હીનસત્વતા॥ 14-104-107 (96083)
ભયં વિક્લબતા જાડ્યં પાપકં મન્યુરેવ ચ।
આશા ચાશ્રદ્દધાનત્વમનવસ્થાપ્યમન્ત્રણમ્॥ 14-104-108 (96084)
આશૌચં મલિનત્વં ચ શૂદ્રા હ્યેતે પ્રકીર્તિતાઃ।
યસ્મિન્નેતે ન દૃશ્યન્તે સ વૈ બ્રાહ્મણ ઉચ્યતે॥ 14-104-109 (96085)
યેષુયેષુ હિ ભાવેષુ યત્કાલં વર્તતે દ્વિજઃ।
તત્કાલં વૈ સ વિજ્ઞેયો બ્રાહ્મણો જ્ઞાનદુર્બલઃ॥ 14-104-110 (96086)
પ્રાણાનાયમ્ય યત્કાલં યેન માં ચાપિ ચિન્તયેત્।
તત્કાલો વૈ દ્વિજો જ્ઞેયઃ શેષકાલો હ્યથેતરઃ॥ 14-104-111 (96087)
તસ્માત્તુ સાત્વિકો ભૂત્વા શુચિઃ ક્રોધવિવર્જિતઃ।
મામર્ચયેત્તુ સતતં મત્પ્રિયત્વં યદીચ્છતિ॥ 14-104-112 (96088)
અલોલજિહ્વઃ સમુપસ્થિતો ધૃતિં
નિધાય ચક્ષુર્યુગમાત્રમેવ તત।
મનશ્ચ વાચં ચ નિગૃહ્ય ચઞ્ચલં
ભયાન્નિવૃત્તો મમ ભક્ત ઉચ્યતે॥ 14-104-113 (96089)
ઈદૃશાધ્યાત્મિનો યે તુ બ્રાહ્મણા નિયતેન્દ્રિયાઃ।
તેષાં શ્રાદ્ધેષુ તૃપ્યન્તિ તેન તૃપ્તાઃ પિતામહાઃ॥ 14-104-114 (96090)
ધર્મો જયતિ નાધર્મઃ સત્યં જયતિ નાનૃતમ્।
ક્ષમા જયતિ ન ક્રોધઃ ક્ષમાવાન્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ ॥ 14-104-115 (96091)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ ચતુરધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 104 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 105
॥ શ્રીઃ ॥
14.105. અધ્યાયઃ 105
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દશધા કપિલાવિભાગકથનપૂર્વકં તદ્દાનપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
દાનપુણ્યફલં શ્રુત્વા તપઃપુણ્યફલાનિ ચ।
ધર્મપુત્રઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા કેશવં પુનરબ્રવીત્॥ 14-105-1 (96092)
યા ચૈષા કપિલા દેવ પૂર્વમુત્પાદિતા વિભો।
હોમધેનુઃ સદા પુણ્યા ચતુર્વક્ત્રેણ માધવ॥ 14-105-2 (96093)
સા કથં બ્રાહ્મણેભ્યો હિ દેયા કસ્મિન્દિનેઽપિ વા।
કીદૃશાય ચ વિપ્રાય દાતવ્યા પુણ્યલક્ષણા॥ 14-105-3 (96094)
કથિતા કપિલા પ્રોક્તા સ્વયમેવ સ્વયંભુવા।
કૈર્વા દેયાશ્ચ તા દેવ શ્રોતુમિચ્છામિ તત્વતઃ॥ 14-105-4 (96095)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-105-5x (7967)
એવમુક્તો હૃષીકેશો ધર્મપુત્રેણ સંસદિ।
અબ્રવીત્કપિલાસઙ્ક્યાં તાસાં માહાત્મ્યમેવ ચ॥ 14-105-5 (96096)
શૃણુ પાણ્ડવ તત્વેન પવિત્રં પાવનં પરમ્।
યચ્છ્રુત્વા પાપકર્મા પિ નરઃ પાપાત્પ્રમુચ્યતે॥ 14-105-6 (96097)
અગ્નિમદ્યોદ્ભવાં દિવ્યામગ્નિજ્વાલાસમપ્રભામ્।
અગ્નિજ્વાલોજ્જ્વલચ્છૃઙ્ગીં પ્રદીપ્તાઙ્ગારલોચનામ્॥ 14-105-7 (96098)
અગ્નિપુચ્છામગ્નિખુરામગ્નિરોમપ્રભાન્વિતામ્।
તામગ્નેયીમગ્નિજિહ્વામગ્નિગ્રીવાં જ્વલત્પ્રભામ્॥ 14-105-8 (96099)
ભુઞ્જતે કપિલાં યે તુ શૂદ્રા લોભેન મોહિતાઃ।
પતિતાંસ્તાન્વિજાનીયાચ્ચણ્ડાલસદૃશા હિ તે॥ 14-105-9 (96100)
ન તેષાં બ્રાહ્મમઃ કશ્ચિદ્ગૃહે કુર્યાત્પ્રતિગ્રહમ્।
દૂરાચ્ચ પરિહર્તવ્યા મહાપાતકિનોપિ તે॥ 14-105-10 (96101)
સાર્વકાલં હિ તે સર્વૈર્વર્જિતાઃ પિતૃદૈવતૈઃ।
તે સદા હ્યપ્રતિગ્રાહ્યા હ્યસંભાષ્યાશ્ચ પાપિનઃ॥ 14-105-11 (96102)
પિબન્તિ કપિલાં યાવત્તાવત્તેષાં પિતામહાઃ।
અમેધ્યમુપભુઞ્જન્તિ ભૂમ્યાં વૈ શ્વસૃગાલવત્॥ 14-105-12 (96103)
કપિલાયા દધિ ક્ષીરં ઘૃતં તક્રમથાપિ વા।
યે શૂદ્રા ઉપભુઞ્જન્તિ તેષાં ગતિમિમાં શૃણુ॥ 14-105-13 (96104)
કપિલોપજીવી શૂદ્રસ્તુ મૃતો ગચ્છતિ રૌરવમ્।
ક્લિશ્યતે રૌરવે ઘોરે વર્ષકોટિશતં વસન્॥ 14-105-14 (96105)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાચ્છ્વાનયોનિં સ ગચ્છતિ।
શ્વયોન્યાશ્ચ પરિભ્રષ્ટો વિષ્ઠાયાં જાયતે ક્રિમિઃ॥ 14-105-15 (96106)
વિષ્ઠાકૂપેષુ પાપિષ્ઠો દુર્ગન્ધેષુ સહસ્રશઃ।
તત્રતત્રોપજાયેત નોત્તારં તત્રથ વિન્દતિ॥ 14-105-16 (96107)
બ્રાહ્મણશ્ચૈવ યસ્તેષાં ગૃહે કુર્યાત્પ્રતિગ્રહમ્।
તતઃ પ્રભૃતિ તસ્યાપિ પિતરઃ સ્યુરમેધ્યપાઃ॥ 14-105-17 (96108)
ન તેન સાર્ધં સમ્ભાષેન્ન ચાપ્યેકાસનં વ્રજેત્।
સ નિત્યં વર્જનીયો હિ દૂરાત્તુ બ્રાહ્મણાધમઃ॥ 14-105-18 (96109)
યસ્તેન સહ સમ્ભાષેદેકશય્યાં વ્રજેત્ વા।
પ્રાજાપત્યં ચરેત્કૃચ્છ્રં સ ચ તેન વિસુદ્ધ્યતિ॥ 14-105-19 (96110)
કપિલોપજીવિનઃ શૂદ્રાદ્યઃ કરોતિ પ્રતિગ્રહમ્।
પ્રાયશ્ચિત્તં ભવેત્તસ્ય વિપ્રસ્યૈતન્ન સંશયઃ॥ 14-105-20 (96111)
બ્રહ્મકૂર્ચં પ્રકુર્વીતિ ચાન્દ્રાયણમથાપિ વા।
મુચ્યતે કિલ્બિષાત્તસ્માદેતેન બ્રાહ્મણો હિ સઃ॥ 14-105-21 (96112)
કપિલા હ્યગ્નિહોત્રાર્થે વિપ્રાર્થે વા સ્વયંભુવા।
સર્વં તેજઃ સમુદ્ધૃત્ય નિર્મિતા બ્રહ્મણા પુરા॥ 14-105-22 (96113)
પવિત્રં ચ પવિત્રાણાં મઙ્ગલાનાં ચ મઙ્ગલમ્।
પુણ્યાનાં પરમં પુણ્યં કપિલા પાણ્ડુનન્દન॥ 14-105-23 (96114)
તપસા તપ એવાગ્ર્યં વ્રાતનામુત્તમં વ્રતમ્।
દાનાનાં પરમં દાનં નિદાનં હ્યેતદક્ષયમ્॥ 14-105-24 (96115)
પૃથિવ્યાં યાનિ તીર્થાનિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ।
પવિત્રાણિ ચ રમ્યાણિ સર્વલોકેષુ પાણ્ડવ॥ 14-105-25 (96116)
એભ્યસ્તેજઃ સમુદ્ધૃત્ય બ્રહ્મણા લોકકર્તૃણા॥
લોકનિસ્તરણાયૈવ નિર્મિતાઃ કપિલાઃ સ્વયમ્॥ 14-105-26 (96117)
સર્વતેજોમયી હ્યેષાં કપિલા પાણ્ડુનન્દન।
સદાઽમૃતમયી મેધ્યા શુચિઃ પાવનમુત્તમમ્॥ 14-105-27 (96118)
ક્ષીરેણ કપિલાયાસ્તુ દધ્ના વા સઘૃતેન વા।
હોતવ્યાન્યગ્નિહોત્રાણિ સાયં પ્રાતર્દ્વિજાતિભિઃ॥ 14-105-28 (96119)
કપિલાયા ઘૃતેનાપિ દધ્ના ક્ષીરેણ વા પુનઃ।
જુહ્વતે યોઽગ્નિહોત્રાણિ બ્રાહ્મણા વિધિવત્પ્રભો॥ 14-105-29 (96120)
પૂજયન્ત્યતિથીંશ્ચૈવ પરાં ભક્તિમુપાગતાઃ।
શૂદ્રાન્નાદ્વિરતા નિત્યં ડંભાનૃતવિવર્જિતાઃ॥ 14-105-30 (96121)
તે યાન્ત્યાદિત્યસઙ્કાશૈર્વિમાનૈર્દ્વિજસત્તમાઃ।
સૂર્યમણ્ડલમધ્યેન બ્રહ્મલોકમનુત્તમમ્॥ 14-105-31 (96122)
બ્રહ્મણો ભવને દિવ્યે કામગાઃ કામરૂપિણઃ।
બ્રહ્મણા પૂજ્યમાનાસ્તુ મોદન્તે કલ્પમક્ષયમ્॥ 14-105-32 (96123)
એવં હિ કપિલા રાજન્પુણ્યા મન્ત્રામૃતારણિઃ।
આદાવેવાગ્નિમધ્યે તુ મૈત્રેયી બ્રહ્મનિર્મિતા॥ 14-105-33 (96124)
શૃઙ્ગાગ્રે કપિલાયાસ્તુ સર્વતીર્થાનિ પાણ્ડવ।
બ્રહ્મણો હિ નિયોગેન નિવસન્તિ દિનેદિને॥ 14-105-34 (96125)
પ્રાતરુત્થાય યો મર્ત્યઃ કપિલાશૃઙ્ગમસ્તકાત્।
યશ્ચ્યુતામંબુધારાં વૈ શિરસા પ્રયતઃ શુચિઃ॥ 14-105-35 (96126)
સ તેન પુણ્યતીર્થેન સહસા હતકિલ્વિષઃ।
જન્મત્રયકૃતં પાપં પ્રદહત્યગ્નિવતૃણમ્॥ 14-105-36 (96127)
મૂત્રેણ કપિલાયાસ્તુ યશ્ચ પ્રાણાનુપસ્પૃશેત્॥
સ્નાનેન તેન પુણ્યેન નષ્ટપાપઃ સ માનવઃ।
ત્રિંશદ્વર્ષકૃતાત્પાપાન્મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-105-37 (96128)
પ્રાતરુત્થાય યો ભક્તયા પ્રયચ્છેત્તૃણમુષ્ટિકમ્।
તસ્ય નશ્યતિ તત્પાપં ત્રિંશદ્રાત્રકૃતં નૃપ॥ 14-105-38 (96129)
પ્રાતરૂત્થાય યદ્ભક્ત્યા કુર્યાદ્યસ્માત્પ્રદક્ષિણમ્।
પ્રદક્ષિણીકૃતા તેન પૃથિવી નાત્ર સંશયઃ॥ 14-105-39 (96130)
પ્રદક્ષિણેન ચૈકેન શ્રદ્ધાયુક્તેન પાણ્ડવ।
દશરાત્રકૃતં પાપં તસ્ય તન્નશ્યતિ ધ્રુવમ્॥ 14-105-40 (96131)
કપિલાપઞ્ચગવ્યેન યઃ સ્નાયાત્તુ શુચિર્નરઃ।
સ ગઙ્ગાદ્યેષુ તીર્થેષુ સ્નાતો ભવતિ પાણ્ડવ॥ 14-105-41 (96132)
તેન સ્નાનેન તસ્યાપિ શ્રદ્દાયુક્તસ્ય પાર્થિવ।
દશરાત્રકૃતં પાપં તત્ક્ષણાદેવ નશ્યતિ॥ 14-105-42 (96133)
દૃષ્ટ્વા તુ કપિલાં ભક્ત્યા શ્રુત્વા હુઙ્કારનિસ્વનમ્।
વ્યપોહતિ નરઃ પાપમહોરાત્રકૃતં નૃપ॥ 14-105-43 (96134)
યત્ર વા તત્ર વા ચાઙ્ગે કપિલાં યઃ સ્પૃશેચ્છુચિઃ।
સંવત્સરકૃતં પાપં વિનાશયતિ પાણ્ડવ॥ 14-105-44 (96135)
ગોસહસ્રં તુ યો દદ્યાદેકાં ચ કપિલાં નરઃ।
સમં તસ્ય ફલં પ્રાહ બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ॥ 14-105-45 (96136)
યસ્ત્વેવં કપિલાં હન્યાન્નરઃ કશ્ચિત્પ્રમાદતઃ।
ગોસહસ્રં હતં તેન ભવેન્નાત્ર વિચારણા॥ 14-105-46 (96137)
યશ્ચૈકાં કપિલાં દદ્યાચ્છ્રોત્રિયાયાહિતાગ્નયે।
ગવાં શતસહસ્રં તુ દત્તં ભવતિ પાણ્ડવ॥ 14-105-47 (96138)
દશ વૈ કપિલાઃ પ્રોક્તાઃ સ્વયમેવ સ્વયંભુવા।
યો દદ્યાચ્છ્રોત્રિયેભ્યો વૈ સ્વર્ગં ગચ્છતિ તચ્છૃણુ॥ 14-105-48 (96139)
પ્રથમા સ્વર્ણકપિલા દ્વિતીયા ગૌરપિઙ્ગલા।
તૃતીયા રક્તપિઙ્ગાક્ષી ચતુર્થીં ગલપિઙ્ગલા॥ 14-105-49 (96140)
પઞ્ચમી બભ્રુવર્ણાભા ષષ્ઠી ચ શ્વેતપિઙ્ગલા।
સપ્તમી રઙ્ગપિઙ્ગાક્ષી ત્વષ્ટમી ખુરપિઙ્ગલા॥ 14-105-50 (96141)
નવમી પાટલા જ્ઞેયા દશમી પુચ્છપિઙ્ગલા।
દશૈતાઃ કપિલાઃ પ્રોક્તાસ્તારયન્તિ નરાન્સદા॥ 14-105-51 (96142)
મઙ્ગલ્યાશ્ચ પવિત્રાશ્ચ સર્વપાપપ્રણાશનાઃ।
એવમેવ હ્યનડ્વાહો દશ પ્રોક્તા નરેશ્વર॥ 14-105-52 (96143)
બ્રાહ્મણો વાહયેત્તાંસ્તુ નાન્યો વર્ણઃ કથંચન।
ન વાહયેચ્ચ કપિલાં ક્ષેત્રે વાઽધ્વનિ વા દ્વિજઃ॥ 14-105-53 (96144)
વાહયેદ્ધુઙ્કૃતેનૈવ શાખયા વા સપત્રયા।
ન દણ્ડેન ન વા યષ્ટ્યા ન પાશેન ન વા પુનઃ॥ 14-105-54 (96145)
ન ક્ષુત્તૃષ્ણાશ્રમશ્રાન્તાન્વાહયેદ્વિકલેન્દ્રિયાન્।
અતૃપ્તેષુ ન ભુઞ્જીયાત્પિબેત્પીતેષુ ચોદકમ્॥ 14-105-55 (96146)
શુશ્રૂષોર્માતરશ્ચૈતાઃ પિતરસ્તે પ્રકીર્તિતાઃ।
અહ્નાં પૂર્વત્ર ભાગે ચ ધુર્યાણાં વાહનં સ્મૃતમ્॥ 14-105-56 (96147)
વિશ્રામેન્મધ્યમે ભાગે ભાગે ચાન્તે યથાસુખમ્।
યત્ર ચ ત્વરયા કૃત્યં સંશયો યત્ર વાઽધ્વનિ। 14-105-57 (96148)
વાહયેત્તત્ર ધુર્યાંસ્તુ ન સ પાપેન લિપ્યતે॥
ભ્રૂણહત્યાસમં પાપં તસ્ય સ્યાત્પાણ્ડુનન્દન। 14-105-58 (96149)
અન્યથા વાહયન્રાજન્નિરયં યાતિ રૌરવમ્॥
રુધિરં પાતયેત્તેષાં યસ્તુ મોહાન્નરાધિપ। 14-105-59 (96150)
તેન પાપેન પાપાત્મા નરકં યાત્યસંશયમ્॥
નરકેષુ ચ સર્વેષુ સમાઃ સ્થિત્વા શતંશતમ્। 14-105-60 (96151)
ઇહ માનુષ્યકે લોકે બલીવર્દો ભવિષ્યતિ॥
તસ્માત્તુ મુક્તિમન્વિચ્છન્દદ્યાત્તુ કપિલાં નરઃ॥ 14-105-61 (96152)
કપિલાં વાહયેદ્યસ્તુ વૃષલો લોભમોહિતઃ।
તેન દેવાસ્ત્રયસ્ત્રિંશત્પિતરશ્ચાપિ વાહિતાઃ॥ 14-105-62 (96153)
સ દેવૈઃ પિતૃભિર્નિત્યં વધ્યમાનસ્તુ દુર્મતિઃ।
નરકાન્નરકં ઘોરં ગચ્છેદાપ્રલયં નૃપ॥ 14-105-63 (96154)
બ્રહ્મા રુદ્રસ્તથાઽગ્નિશ્ચ કપિલાનાં ગતિં ગતાઃ।
તસ્માત્તે ન નિહન્તવ્યાઃ પૂજ્યાશ્ચૈવ ન સંશયઃ।
નિઃશ્વસન્તિ યદા શ્રાન્તાસ્તદા હન્યુસ્ચ તત્કુલં॥ 14-105-64 (96155)
યાવન્તિ તેષાં રોમાણિ તાવદ્વર્ષશતં નૃપ।
નરકેષૂપપચ્યન્તે તત્ર તદ્વાહકા નરાઃ॥ 14-105-65 (96156)
કપિલા સર્વયજ્ઞેષુ દક્ષિણાર્થં વિધીયતે।
તસ્માત્તદ્દક્ષિણા દેયા યજ્ઞેષ્વેવ દ્વિજાતિભિઃ॥ 14-105-66 (96157)
હોમાર્તં ચાગ્નિહોત્રસ્ય યાં પ્રયચ્છેત્પ્રયત્નતઃ।
શ્રોત્રિયાય દરિદ્રાય શ્રાન્તાયામિતતેજસે।
તેન દાનેન પૂતાત્મા મમ લોકે મહીયતે॥ 14-105-67 (96158)
યાવન્તિ ચૈવ રોમાણિ કપિલાઙ્ગે યુધિષ્ઠિર।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 14-105-68 (96159)
સુવર્ણખુરશૃઙ્ગીં ચ કપિલાં યઃ પ્રયચ્છતિ।
વિષુવે ચાયને ચાપિ સોઽશ્વમેધફલં લભેત્।
તેનાશ્વમેધતુલ્યેન મમ લોકં સ ગચ્છતિ॥ 14-105-69 (96160)
સ્વર્ણશૃઙ્ગીં રૂપ્યખુરાં સવત્સાં કાંસ્યદોહિનીમ્।
વસ્ત્રૈરલઙ્કૃતાં પુષ્ટાં ગન્ધૈર્માલ્યૈશ્ચ શોભિતામ્॥ 14-105-70 (96161)
પવિત્રં હિ પવિત્રાણાં સુરવ્ણમિતિ મે મતિઃ।
તસ્માત્સુવર્ણાભરણા દાતવ્યા સાઽગ્નિહોત્રિણે॥ 14-105-71 (96162)
એવં દત્ત્વા તુ રાજેન્દ્ર સપ્તપૂર્વાન્પરાનપિ।
તારયિષ્યતિ રાજેન્દ્ર નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-105-72 (96163)
અગ્નિષ્ટોમસહસ્રસ્ય વાજપેયં ચ તત્સમમ્।
વાજપેયસહસ્રસ્ય અશ્વમેધં ચ તત્સમમ્।
અશ્વમેધસહસ્રસ્ય રાજસૂયં ચ તત્સમમ્॥ 14-105-73 (96164)
કપિલાનાં સહસ્રેણ વિદિદત્તેન પાણ્ડવ।
રાજસૂયફલં પ્રાપ્ય મમ લોકે મહીયતે।
ન તસ્ય પુનરાવૃત્તિર્વિદ્યતે કુરુપુઙ્ગવ॥ 14-105-74 (96165)
પ્રયચ્છતે યઃ કપિલાં સવત્સાં કાંસ્યદોહિનીમ્।
સુવર્ણકુરશૃઙ્ગાઙ્ગીં સર્વાલઙ્કારશોભિતામ્॥ 14-105-75 (96166)
તૈસ્તૈર્ગુણૈઃ કામદુઘા ચ ભૂત્વા
નરં પ્રદાતારમુપૈતિ સા ગૌઃ।
સ્વકર્મભિશ્ચાપ્યનુબધ્યમાનં
તીવ્રાન્ધકારે નરકે પતન્તમ્।
મહાર્ણવે નૌરિવ વાયુનીતા
દત્તા હિ ગૌસ્તારયતે મનુષ્યમ્॥ 14-105-76 (96167)
પુત્રાંશ્ચ પૌત્રાંશ્ચ કુલં ચ સર્વ-
માસપ્તમં તારયતે યથાવત્।
યાવન્મનુષ્યાન્પૃથિવી બિભર્તિ
તાવત્પ્રદાતારમૃતં પરત્ર॥ 14-105-77 (96168)
યથૌષધં મન્ત્રકૃતં નરસ્ય
પ્રયુક્તમાત્રં વિનિહન્તિ રોગાન્।
તથૈવ દત્તા કપિલા સુપાત્રે
પાપં નરસ્યાશુ નિહન્તિ સર્વમ્॥ 14-105-78 (96169)
યથૈવ દૃષ્ટ્વા ભુજગાઃ સુપર્ણં
નશ્યન્તિ દૂરાદ્વિવશા ભયાર્તાઃ।
તથૈવ દૃષ્ટ્વા કપિલાપ્રદાના-
ન્નસ્યન્તિ પાપાનિ નરસ્ય શીઘ્રમ્॥ 14-105-79 (96170)
યથા ત્વચં વૈ ભુજગો વિહાય
પુનર્નવં રૂપમુપૈતિ પુણ્યમ્।
તથૈવ મુક્તઃ પુરુષઃ સ્વપાપૈ-
ર્વિરજ્યતે વૈ કપિલાપ્રદાનાત્॥ 14-105-80 (96171)
યથાઽન્ધકારં ભવને વિલગ્નં
દીપ્તો હિ નિર્યાતયતિ પ્રદીપઃ।
તથા નરઃ પાપમપિ પ્રલીનં
નિષ્ક્રામયેદ્વૈ કપિલાપ્રદાનાત્॥ 14-105-81 (96172)
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ તસ્યા
વત્સાન્વિતાયાશ્ચ શરીરજાનિ।
તાવત્પ્રદાતા યુગવર્ષકોટિં
સ બ્રહ્મલોકે રમતે મનુષ્યઃ॥ 14-105-82 (96173)
યસ્યાહિતાગ્નેરતિથિપ્રિયસ્ય
શૂદ્રાન્નદૂરસ્ય જિતેન્દ્રિયસ્ય।
સત્યવ્રતસ્યાધ્યયનાન્વિતસ્ય
દત્તા હિ ગૌસ્તારયતે પરત્ર॥ ॥ 14-105-83 (96174)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ પઞ્ચાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 105 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 106
॥ શ્રીઃ ॥
14.106. અધ્યાયઃ 106
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કપિલાદાનપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥ બ્રહ્મણાઽગ્નિકુણ્ડમધ્યાત્કપિલાસર્જનમ્। તધા રુદ્રાદિદેવૈઃ કપિલાયૈ સર્વપૂજ્યત્વાદિરૂપવરદાનમ્॥ 2 ॥ દેવર્ષ્યાદિભઇઃ સ્વનિવાસાય કપિલાવયવસમાશ્રયણમ્॥ 3 ॥ કૃષ્ણેન હવ્યકવ્યદાનકાલકથનમ્। તથા શ્રાદ્ધાર્હાનર્હબ્રાહ્મણવિવેચનમ્। તથા સ્વર્ગનરકપ્રાપકસુકૃતદુષ્કૃતકથનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવં શ્રુત્વા પરં પુણ્યં કપિલાદાનમુત્તમમ્।
ધર્મપુત્રઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા કેશવં પુનરબ્રવીત્॥ 14-106-1 (96175)
દેવદેવશ કપિલા યદા વિપ્રાય દીયતે।
કથં સર્વેષુ ચાઙ્ગેષુ તસ્યાસ્તિષ્ઠન્તિ દેવતાઃ॥ 14-106-2 (96176)
યાશ્ચૈતાઃ કપિલાઃ પ્રોક્તા દશ ચૈવ ત્વયા મમ।
તાસાં કતિ સુરશ્રેષ્ઠ્ કપિલાઃ પુણ્યલક્ષણાઃ॥ 14-106-3 (96177)
કથં વાઽનુગૃહીતાસ્તાઃ સુરૈઃ પિતૃગણૈરપિ।
કેન યુક્તાશ્ચ વર્ણેન શ્રોતું કૌતૂહલં મે॥ 14-106-4 (96178)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-106-5x (7968)
યુધિષ્ઠિરેણૈવમુક્તઃ કેશવઃ સત્યવાક્તદા।
ગુહ્યાનાં પરમં ગુહ્યં વક્તુમેવોપચક્રમે॥ 14-106-5 (96179)
શૃણુ રાજન્પવિત્રં વૈ રહસ્યં ધર્મમુત્તમમ્॥
ગ્રહણીયં સત્યમિદં ન શ્રાવ્યં હેતુવાદિભિઃ॥ 14-106-6 (96180)
યદા વત્સસ્ય પાદૌ દ્વૌ પ્રસવે શિરસા સહ।
દૃશ્યેતે દાનકાલં તત્તમાહુર્મુનિસત્તમાઃ॥ 14-106-7 (96181)
અન્તરિક્ષગતો વત્સો યાવદ્ભૂમિં ન યાસ્યતિ।
ગૌસ્તાવત્પૃથિવી જ્ઞેયા તસ્માદ્દેયા તુ તાદૃશી॥ 14-106-8 (96182)
યાવન્તિ ધેન્વા રોમાણિ સવત્સાયા યુધિષ્ઠિર।
યાવત્યઃ સિકતાશ્ચાપિ ગર્ભોદકપરિપ્લુતાઃ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ દાતા સ્વર્ગે મહીયતે॥ 14-106-9 (96183)
સુવર્ણાભરણાં કૃત્વા સવ્તસાં કપિલાં તિલૈઃ।
પ્રચ્છાદ્ય તાં તુ દદ્યાદ્વૈ સર્વરત્નૈરલઙ્કૃતામ્॥ 14-106-10 (96184)
સસમુદ્રા નદી તેન સશૈલવનકાનના।
ચતુરન્તા ભવેદ્દત્તા નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-106-11 (96185)
પૃથિવીદાનતુલ્યેન તેન દાનેન માનવઃ।
સંસારસાગરાત્તીર્ણો યાતિ લોકં પ્રજાપતેઃ॥ 14-106-12 (96186)
બ્રહ્મહા ભ્રૂણહા ગોઘ્નો યદિ વા ગુરુતલ્પગઃ।
મહાપાતકયુક્તોપિ એતદ્દાનેન શુદ્ધ્યતિ॥ 14-106-13 (96187)
ઇદં પઠતિ યઃ પુણ્યં કપિલાદાનમુત્તમમ્।
પ્રાતરુત્થાય મદ્ભક્ત્યા તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-106-14 (96188)
મનસા કર્મણા વાચા મતિપૂર્વં યુધિષ્ઠિર।
પાપં રાત્રિકૃતં હન્યાદસ્યાધ્યાયસ્ય પાઠકઃ॥ 14-106-15 (96189)
ઇદમાવર્તમાનસ્તુ શ્રાદ્ધે યસ્તર્પયેદ્દ્વિજાન્।
તસ્યાપ્યમૃતમશ્નન્તિ પિતરોઽત્યન્તહર્ષિતાઃ॥ 14-106-16 (96190)
યશ્ચેદં શૃણુયાદ્ભક્ત્યા મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
તસ્ય રાત્રિકૃતં સર્વું પાપમાશુ પ્રણશ્યતિ॥ 14-106-17 (96191)
અતઃ પરં વિશેષં તુ કપિલાનાં બ્રવીમિ તે।
યાશ્ચૈતાઃ કપિલાઃ પ્રોક્તા દશ રાજન્મયા તવ।
તાસાં ચતસ્રઃ પ્રવરાઃ પુણ્યાઃ પાપપ્રણાશનાઃ॥ 14-106-18 (96192)
સુવર્ણકપિલા પુણ્યા તથા રક્તાક્ષિપિઙ્ગલા।
પિઙ્ગલાક્ષી ચ યા ગૌશ્ચ યા સ્યાત્પિઙ્ગલપિઙ્ગલા॥ 14-106-19 (96193)
એતાશ્ચતસ્રઃ પ્રવરાઃ પવિત્રાઃ પાપનાશનાઃ।
નમસ્કૃતા વા દૃષ્ટા વા ઘ્નન્તિ પાપં નરસ્ય તુ॥ 14-106-20 (96194)
યસ્યૈતાઃ કપિલાઃ સન્તિ ગૃહે પાપપ્રણાશનાઃ।
તત્ર શ્રીર્વિજયઃ કીર્તિઃ સ્ફીતા નિત્યં યુધિષ્ઠિર॥ 14-106-21 (96195)
એતાસાં પ્રીતિમાયાતિ ક્ષીરેણ તુ વૃષધ્વજઃ।
દધ્ના ચ ત્રિદશાઃ સર્વે ઘૃતેન તુ હુતાશનઃ॥ 14-106-22 (96196)
પિતરઃ પિતામહાશ્ચૈવ તથૈવ પ્રપિતામહાઃ।
સકૃદ્દેત્તેન તુષ્યન્તિ વર્ષકોટિં યુધિષ્ઠિર॥ 14-106-23 (96197)
કપિલાયા ઘૃતં ક્ષીરં દધિ પાયસમેવ વા।
શ્રોત્રિયેભ્યઃ સકૃદ્દત્વા નરઃ પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 14-106-24 (96198)
ઉપવાસં તુ યઃ કૃત્વાઽપ્યહોરાત્રં જિતેન્દ્રિયઃ।
કપિલાપઞ્ચગવ્યં તુ પીત્વા ચાન્દ્રાયણાત્પરમ્॥ 14-106-25 (96199)
સૌમ્યે મુહૂર્તે તત્પ્રશય શુદ્ધાત્મા શુદ્ધમાનસઃ।
ક્રોધાનૃતવિનિર્મુક્તો મદ્ગતેનાન્તરાત્મના॥ 14-106-26 (96200)
કપિલાપઞ્ચગવ્યેન સુમન્ત્રેણ પૃથક્પથક્।
યો મત્પ્રતિકૃતિં વાઽપિ શઙ્કરાકૃતિમેવ વા।
સ્નાપયેદ્વિષુવે યસ્તુ સોઽશ્વમેધફલં લભેત્॥ 14-106-27 (96201)
સ મુક્તપાપઃ શુદ્ધાત્મા યાનેનાંબરશોભિના।
મમ લોકં વ્રજેન્મુક્તો રુદ્રલોકમથાપિ વા॥ 14-106-28 (96202)
બ્રહ્મણા તુ પુરા સૃષ્ટા કપિલા કાઞ્ચનપ્રભા।
અગ્નિકુણ્ડાત્પરૈર્મન્ત્રૈર્હોમધેનુર્મહાપ્રભા॥ 14-106-29 (96203)
સૃષ્ટમાત્રાં તુ તાં દૃષ્ટ્વા દેવા રુદ્રાદયો દિવિ।
સિદ્ધા બ્રહ્મર્ષયશ્ચૈવ વેદાઃ સાઙ્ગાઃ સહાધ્વરૈઃ॥ 14-106-30 (96204)
સાગરાઃ સરિતશ્ચૈવ પર્વતાઃ સબલાહકાઃ।
ગન્ધર્વાપ્સરસો યક્ષાઃ પન્નગાશ્ચાપ્યુપસ્થિતાઃ॥ 14-106-31 (96205)
સર્વે વિસ્મયમાપન્નાઃ શિખિમધ્યે મહાપ્રભામ્।
મન્ત્રૈશઅચ વિવિધૈસ્તાં તુ તુષ્ટુવુસ્તામનેકશઃ॥ 14-106-32 (96206)
કૃતાઞ્જલિપુટાઃ સર્વે નાતિશૃઙ્ગીં ત્રિલોચનામ્।
મૂર્ધ્ના પ્રણમ્ય તાં ભૂમૌ સવત્સામમૃતારણિમ્॥ 14-106-33 (96207)
ઊચુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે ચતુર્વક્ત્રં પિતામહમ્।
આજ્ઞાપય મહાદેવ કિં તે કુર્મઃ કથં વિભો॥ 14-106-34 (96208)
એવમુક્તઃ સુરૈઃ સર્વૈર્બ્રહ્મા વચનમબ્રવીત્।
ભવન્તોપ્યનુગૃહ્ણન્તુ દોગ્ધ્રીમેનાં પયસ્વિનીમ્॥ 14-106-35 (96209)
હોમધેનુરિયં જ્ઞેયા હ્યગ્નીન્સંતર્પયિષ્યતિ।
અતોઽગ્નિસ્તર્પિતઃ સર્વાન્ભવતસ્તર્પયિષ્યતિ॥ 14-106-36 (96210)
પ્રીતાઃ ક્ષીરામૃતેનાસ્યા જાતવીર્યપરાક્રમાઃ।
જયિષ્યથ યથાકામં દાનવાન્સર્વ એવ તુ॥ 14-106-37 (96211)
જાતવીર્યબલૈર્યુક્તાઃ સત્વવન્તો જિતેન્દ્રિયાઃ।
અસઙ્ખ્યેયબલાઃ સર્વે પાલયિષ્યથ વૈ પ્રજાઃ॥ 14-106-38 (96212)
પાલિતાશ્ચ પ્રજાઃ સર્વા ભવદ્ભિરિહ ધર્મતઃ।
પૂજયિષ્યન્તિ વા નિત્યં યજ્ઞૈર્વિવિધદક્ષિણૈઃ॥ 14-106-39 (96213)
એવમુક્તાઃ સુરાઃ સર્વે બ્રહ્મણા પરમેષ્ઠિના।
તતઃ સંહૃષ્ટવદનાઃ કપિલાયૈ વરં દદુઃ॥ 14-106-40 (96214)
દેવતા ઊચુઃ। 14-106-41x (7969)
યસ્માલ્લોકહિતાયાદ્ય બ્રહ્મણા ત્વં વિનિર્મિતા।
તસ્માત્પૂતા પવિત્રા ચ ભવ પાપવ્યપોહિની॥ 14-106-41 (96215)
યે ત્વાં દૃષ્ટ્વા નમસ્યન્તિ સ્પૃષ્ટ્વા ચાપિ કરૈર્નરાઃ।
તેષાં વર્ષકૃતં પાપં ત્વદ્ભક્તાનાં પ્રણશ્યતિ॥ 14-106-42 (96216)
અકામકૃતમજ્ઞાનમદૃષ્ટં યચ્ચ પાતકમ્।
ત્વાં દૃષ્ટ્વા યે નમસ્યન્તિ નરાઃ સર્વસહેતિ ચ।
તેષાં તદ્વિલયં યાતિ તમઃ સૂર્યોદયે યથા॥ 14-106-43 (96217)
ભગવાનુવાચ। 14-106-44x (7970)
ઇત્યુક્ત્વાઽસ્યૈ વરં દત્ત્વા પ્રયયુસ્તે યથાગતમ્।
લોકનિસ્તરણાર્થાય સા ચ લોકાંશ્ચચાર હ॥ 14-106-44 (96218)
તસ્યામેવ સમુદ્ભૂતા હ્યેતાશ્ચ કપિલા નવ।
વિચરન્તિ મહીમેનાં લોકાનુગ્રહકારણાત્।
તસ્માત્તુ કપિલા દેયા પરત્ર હિતમિચ્છતા॥ 14-106-45 (96219)
યદા ચ દીયતે રાજન્કપિલા હ્યગ્નિહોત્રિણે।
તદા ચ શૃઙ્ગયોસ્તસ્યા વિષ્ણુરિન્દ્રશ્ચ તિષ્ઠતિ॥ 14-106-46 (96220)
ચન્દ્રવજ્રધરૌ ચાપિ તિષ્ઠતઃ શૃઙ્ગમૂલયોઃ।
શૃઙ્ગમધ્યે તથા બ્રહ્મા લલાટે ગોવૃષધ્વજઃ॥ 14-106-47 (96221)
કર્ણયોરશ્વિનૌ દેવૌ ચક્ષુષી શશિભાસ્કરૌ।
દન્તેષુ મરુતો દેવા જિહ્વાયાં વાક્સરલસ્વતી॥ 14-106-48 (96222)
રોમકૂપેષુ મુનયશ્ચર્મણ્યેવ પ્રજાપતિઃ।
નિશ્શ્વાસેષુ સ્થિતા વેદાઃ સષડઙ્ગપદક્રમાઃ॥ 14-106-49 (96223)
નાસાપુટે સ્થિતા ગન્ધાઃ પુષ્પાણિ સુરભીણિ ચ।
અધરે વસવઃ સર્વે મુખે ચાગ્નિઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 14-106-50 (96224)
સાધ્યા દેવાઃ સ્થિતાઃ કક્ષે ગ્રીવાયાં પાર્વતી સ્થિતા।
પૃષ્ઠે ચ નક્ષત્રગણાઃ કકુદ્દેશે નભસ્સ્થલમ્॥ 14-106-51 (96225)
અપાને સર્વતીર્થાનિ ગોમૂત્રે જાહ્નવી સ્વયમ્।
ઇષ્ટતુષ્ટમયા લક્ષ્મીર્ગોમયે વસતી તદા॥ 14-106-52 (96226)
નાસિકાયાં સદા દેવી જ્યેષ્ઠા વસતિ ભામિની।
શ્રોણીતટસ્થાઃ પિતરો રમા લાઙ્ગૂલમાશ્રિતા॥ 14-106-53 (96227)
પાર્શ્વયોરુભયોઃ સર્વે વિશ્વેદેવાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
તિષ્ઠત્યુરસિ તાસાં તુ પ્રીતઃ શક્તિધરો ગુહઃ॥ 14-106-54 (96228)
જાનજઙ્ઘોરુદેશેષુ પઞ્ચ તિષ્ઠન્તિ વાયવઃ।
ખુરમધ્યેષુ ગન્ધર્વાઃ ખુરાગ્રેષુ ચ પન્નગાઃ॥ 14-106-55 (96229)
ચત્વારઃ સાગરાઃ પૂર્ણાસ્તસ્યા એવ પયોધરાઃ।
રતિર્મેધા ક્ષમા સ્વાહા શ્રદ્ધા શાન્તિર્ધૃતિઃ સ્મૃતિઃ। 14-106-56 (96230)
કીર્તિર્દીપ્તિઃ ક્રિયા કાન્તિસ્તુષ્ટિઃ પુષ્ટિસ્ચ સન્તતિઃ।
દિશશ્ચ પ્રદિશશ્ચૈવ સેવન્તે કપિલાં સદા॥ 14-106-57 (96231)
દેવા પિતૃગણાશ્ચાપિ ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણાઃ।
લોકા દ્વીપાર્ણવાશ્ચૈવ ગઙ્ગાદ્યાઃ સરિતસ્તથા॥ 14-106-58 (96232)
દેવાઃ પિતૃગણાશ્ચાપિ વેદાઃ સાઙ્ગાઃ સહાધ્વરૈઃ।
વેદોક્તૈર્વિવિધૈર્મન્ત્રૈઃ સ્તુવન્તિ હૃષિતાસ્તથા॥ 14-106-59 (96233)
વિદ્યાધરાશ્ચ યે સિદ્ધા ભૂતાસ્તારાગણાસ્તથા।
પુષ્પવૃષ્ટિં ચ વર્ષન્તિ પ્રનૃત્યન્તિ ચ હર્ષિતાઃ॥ 14-106-60 (96234)
બ્રહ્મણોત્પાદિતા દેવી વહ્નિકુણ્ડાન્મહાપ્રભા।
નમસ્તે કપિલે પુણ્યે સર્વદેવૈર્નમસ્કૃતે॥ 14-106-61 (96235)
કપિલેઽથ મહાસત્વે સર્વતીર્થમયે શુભે।
દાતારં સ્વજનોપેતં બ્રહ્મલોકં નય સ્વયમ્॥ 14-106-62 (96236)
અહો રત્નમિદં પુણ્યં સર્વદુઃખઘ્નમુત્તમમ્।
અહો ધર્માર્જિતં શુદ્ધમિદમગ્ર્યં મહાધનમ્।
ઇત્યાકાશસ્થિતસ્તે તુ સર્વદેવા જપન્તિ ચ॥ 14-106-63 (96237)
તસ્યાઃ પ્રતિગ્રહીતા ચ ભુઙ્ક્તે યાવદ્દ્વિજોત્તમઃ।
તાવદ્દેવગણાઃ સર્વે કપિલામર્ચયન્તિ ચ।
સ્વર્ણશૃઙ્ગીં રૂપ્યખુરાં ગન્ધૈઃ પુષ્પૈઃ સુપૂજિતામ્॥ 14-106-64 (96238)
વસ્ત્રાભ્યામહતાભ્યાં તુ યાવત્તિષ્ઠત્યલઙ્કૃતા।
તાવદ્યદિચ્છેત્કપિલા મન્ત્રપૂતા સુસંસ્કૃતા।
ભૂલોકવાસિનઃ સર્વાન્બ્રહ્મલોકં નયેત્સ્વયમ્॥ 14-106-65 (96239)
ભૂરશ્વઃ કનકં ગાવો રૂપ્યમશ્વં તિલા યવાઃ।
દીયમાનાનિ વિપ્રાય પ્રહૃષ્યન્તિ દિનેદિને॥ 14-106-66 (96240)
અથ ત્વશ્રોત્રિયેભ્યો વૈ તાનિ દત્તાનિ પાણ્ડવ।
તથા નિન્દન્ત્યથાત્માનમશુભં કિંનુ નઃ કૃતં॥ 14-106-67 (96241)
અહો રક્ષઃપિશાચૈશ્ચ લુપ્યમાનાઃ સમન્તતઃ।
યાસ્યામો નિરયં શીઘ્રમિતિ શોચન્તિ તાનિ વૈ॥ 14-106-68 (96242)
એતાન્યપિ દ્વિજેભ્યો વૈ શ્રોત્રિયેભ્યો વિશેષતઃ।
દીયમાનાનિ વર્ધન્તે દાતારં તારયન્તિ ચ॥ 14-106-69 (96243)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-106-70x (7971)
દેવદેવેશ દૈત્યઘ્ન કાલઃ કો હવ્યકવ્યયોઃ।
કે તત્રિ પૂજામર્હન્તિ વર્જનીયાશ્ચ કે દ્વિજાઃ॥ 14-106-70 (96244)
ભગવાનુવાચ। 14-106-71x (7972)
દૈવં પૂર્વાહ્ણિકં જ્ઞેયં પૈતૃકં ચાપરાહ્ણિકમ્।
કાલહીનં ચ યદ્દાનં તદ્દાનં રાજસં વિદુઃ॥ 14-106-71 (96245)
અવઘુષ્ટં ચ યદ્ભુક્તમનૃતેન ચ ભારત।
પરામૃષ્ટં શુના વાઽપિ તદ્ભાગં રાક્ષસં વિદુઃ॥ 14-106-72 (96246)
યાવન્તઃ પતિતા વિપ્રા જડોન્મત્તાદયોપિ ચ।
દૈવે ચ પિત્ર્યે તે વિપ્રા રાજન્નાર્હન્તિ સત્ક્રિયાં॥ 14-106-73 (96247)
ક્લીબઃ પ્લઙ્ગી ચ કૃષ્ઠી ચ રાજયક્ષ્માન્વિતશ્ચ યઃ।
અપસ્મારી ચ યશ્ચાપિ પિત્ર્યે નાર્હતિ સત્કૃતિમ્॥ 14-106-74 (96248)
ચિકિત્સકા દેવલકા મિથ્યાનિયમધારિણઃ।
સોમવિક્રયિણશ્ચાપિ શ્રાદ્ધે નાર્હન્તિ સત્કૃતિમ્॥ 14-106-75 (96249)
એકોદ્દિષ્ટે ચ યે ચાન્નં ભુઞ્જતે વિધિવદ્દ્બિજાઃ।
ચાન્દ્રાયણમકૃત્વા તે પુનર્નાર્હન્તિ સત્કૃતિમ્॥ 14-106-76 (96250)
ગાયકા નર્તકાશ્ચૈવ પ્લવકા વાદકાસ્તથા।
કથકા યૌધિકાશ્ચૈવ શ્રાદ્ધે નાર્હન્તિ સત્કૃતિમ્॥ 14-106-77 (96251)
અનગ્નયશ્ચ યે વિપ્રાઃ શવનિર્યાતકાશ્ચ યે।
સ્તેનાશ્ચાપિ વિકર્મસ્થા રાજન્નાર્હન્તિ સત્કૃતિમ્॥ 14-106-78 (96252)
અપરિજ્ઞાતપૂર્વાશ્ચ ગણપુત્રાશ્ચ યે દ્વિજાઃ।
પુત્રિકાપુત્રકાશ્ચાપિ શ્રાદ્ધે નાર્હન્તિ સત્કૃતિમ્॥ 14-106-79 (96253)
રણકર્તા ચ યો વિપ્રો યશ્ચ વાણિજ્યકો દ્વિજઃ।
પ્રાણિવિક્રયવૃત્તિશ્ચ શ્રાદ્ધે નાર્હન્તિ સત્કૃતિમ્॥ 14-106-80 (96254)
ચીર્ણવ્રતગુણૈર્યુક્તા નિત્યં સ્વાધ્યાયતત્પરાઃ।
સાવિત્રીજ્ઞાઃ ક્રિયાવન્તસ્તે શ્રાદ્ધે સત્કૃતિક્ષમાઃ॥ 14-106-81 (96255)
શ્રાદ્ધસ્ય બ્રાહ્મણઃ કાલઃ પ્રાપ્તં દઘિ ઘૃતં તથા।
દર્ભાઃ સુમનસઃ ક્ષેત્રં તત્કાલે શ્રાદ્ધદો ભવેત્॥ 14-106-82 (96256)
ચારિત્રનિરતા રાજન્કૃશા યે કૃશવૃત્તયઃ।
અર્થિનશ્ચોપગચ્છન્તિ તેભ્યો દત્તં મહત્ફલમ્॥ 14-106-83 (96257)
તપસ્વિનશ્ચ યે વિપ્રાસ્તથા ભૈક્ષચરાશ્ચ યે।
અર્થિનઃ કેચિદિચ્છન્તિ તેષાં દત્તં મહત્ફલમ્॥ 14-106-84 (96258)
એવં ધર્મભૂતાં શ્રેષ્ઠ જ્ઞાત્વા સર્વાત્મના તદા।
ર્શ્રોત્રિયાય દરિદ્રાય પ્રયચ્છાનુપકારિણે॥ 14-106-85 (96259)
દાનં યત્તે પ્રિયં કિંચિચ્છ્રોત્રિયાણાં ચ યત્પ્રિયમ્।
તત્પ્રયચ્છસ્વ ધર્મજ્ઞ યદીચ્છસિ તદક્ષયમ્॥ 14-106-86 (96260)
નિરયં યે ચ ગચ્છન્તિ તચ્છૃણુષ્વ યુધિષ્ઠિર॥ 14-106-87 (96261)
ગુર્વર્થં વા ભયાર્થં વા નોચેદન્યત્ર પાણ્ડવ।
વદન્તિ યેઽનૃતં વિપ્રાસ્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-88 (96262)
પરદારાપહર્તારઃ પરદારામિમર્શકાઃ।
પરારપ્રયોક્તારસ્તેં વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-89 (96263)
સૂચકાઃ સંધિભેત્તારઃ પરદ્રવ્યોપજીવિનઃ।
અકૃતજ્ઞાશ્ચ મિત્રાણાં તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-90 (96264)
વર્ણાશ્રમાણાં યે બાહ્યાઃ પાષણ્ડાશ્ચૈવ પાપિનઃ।
ઉપાસતે ચ તાનેવ તે સર્વે નરકાલયાઃ॥ 14-106-91 (96265)
વેદવિક્રયિણશ્ચૈવ વેદાનાં ચૈવ દૂષકાઃ।
વેદાનાં લેખકાશ્ચૈવ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-92 (96266)
રસવિક્રયિણો રાજન્વિષવિક્રયિણશ્ચ યે।
ક્ષીરવિક્રયિણશ્ચાપિ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-93 (96267)
ચણ્ડાલેભ્યશ્ચ યે ક્ષીરં પ્રયચ્છન્તિ નરાધમાઃ।
અર્થાર્થમથવા સ્નેહાત્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-94 (96268)
પશૂનાં દમક**યૈવ તથા નાસાનુવેધકાઃ
પુંસ્ત્વહિંસાકરસ્ચૈવ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-95 (96269)
અદાતારઃ સમર્થા યે દ્રવ્યાણાં લોભકારણાત્।
દીનાનન્ધાન્ન પશ્યન્તિ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-96 (96270)
ક્ષાન્તાન્દાન્તાન્કૃશાન્પ્રાજ્ઞાન્દીર્ઘકાલં સહોષિતાન્।
ત્યજન્તિ કૃતકૃત્યા યે તે વા નિરયગામિનઃ॥ 14-106-97 (96271)
બાલાનામપિ વૃદ્ધાનાં શ્રાન્તાનાં ચાપિ યે નરાઃ।
અદત્ત્વાઽશ્નાન્તિ મૃષ્ટાન્નં તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 14-106-98 (96272)
એતે પૂર્વર્ષિભિઃ પ્રોક્તા નરા નિરયગામિનઃ।
યે સ્વર્ગં સમનુપ્રાપ્તાસ્તાઞ્શૃણુષ્વ યુધિષ્ઠિર॥ 14-106-99 (96273)
દાનેન તપસા ચૈવ સત્યેન ચ દમેન ચ।
યે ધર્મમનુવર્તન્તે તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-100 (96274)
શુશ્રૂષયાઽપ્યુપાધ્યાયાચ્છ્રુતમાદાય પાણ્ડવ।
યે પ્રતિગ્રહનિસ્સ્નેહાસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-101 (96275)
મધુમાંસાસવેભ્યસ્તુ નિવૃત્તા વ્રતવત્તુ યે।
પરદારનિવૃત્તા યે તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-102 (96276)
માતરં પિતરં ચૈવ શુશ્રૂષન્તિ ચ યે નરાઃ।
ભ્રહાતૄણામપિ સસ્નેહાસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-103 (96277)
યે તુ ભોજનકાલે તુ નિર્યાતાશ્ચાતિથિપ્રિયાઃ।
દ્વારરોધં ન કુર્વન્તિ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-104 (96278)
વૈવાહિકં તુ કન્યાનાં દરિદ્રાણાં ચ યે નરાઃ।
કારયન્તિ ચ કુર્વન્તિ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-105 (96279)
રસાનામથ બીજાનામોષધીનાં તથૈવ ચ।
દાતારઃ શ્રદ્ધયોપેતાસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-106 (96280)
ક્ષેમાક્ષેમં ચ માર્ગેષુ સમાનિ વિષમાણિ ચ।
અર્થિનાં યે ચ વક્ષ્યન્તિ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 14-106-107 (96281)
પર્વદ્વયે ચતુર્દશ્યામષ્ટમ્યાં સંધ્યયોર્દ્વયોઃ।
આર્દ્રાયાં જન્મનક્ષત્રે વિષુવે શ્રવણેઽથવા।
યે ગ્રામ્યધર્મવિરતાસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગાપ્તિનઃ॥ 14-106-108 (96282)
હવ્યકવ્યવિધાનં ચ નરકસ્વર્ગગામિનૌ।
ધર્માધર્મૌ ચ કથિતૌ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 14-106-109 (96283)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ ષડધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 106 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 107
॥ શ્રીઃ ॥
14.107. અધ્યાયઃ 107
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સાક્ષાદ્બ્રહ્મહત્યાયા અકરણેપિ તત્તુલ્યફલકદુષ્કૃતકથનમ્। 1 ॥ તથા અભોજ્યાન્નાનાં પાપિનાં લક્ષણકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઇદં મે તત્વતો દેવ વક્તુમર્હસ્યશેષતઃ।
હિંસામકૃત્વા યો મર્ત્યો બ્રહ્મહત્યામવાપ્નુયાત્॥ 14-107-1 (96284)
ભગવાનુવાચ। 14-107-2x (7973)
બ્રાહ્મણં સ્વયમાહૂય ભિક્ષાર્થં વૃત્તિકર્શિતમ્।
બ્રૂયાન્નાસ્તીતિ યઃ પશ્ચાત્તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-2 (96285)
મધ્યસ્થસ્યેહ વિપ્રસ્ય યોઽનૂચાનસ્ય ભારત।
વૃત્તિં હરતિ દુર્બુદ્ધઇસ્તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-3 (96286)
આશ્રમે વાઽઽલયે વાઽપિ ગ્રામે વા નગરેઽપિ વા।
અગ્નિં યઃ પ્રક્ષિપેત્ક્રુદ્ધસ્તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-4 (96287)
ગોકુલસ્ય તૃષાર્તસ્ય જલાન્તે વસુધાધિપ।
ઉત્પાદયતિ યો વિઘ્નં તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-5 (96288)
યઃ પ્રવૃત્તાં શ્રુતિં સમ્યક્છાસ્ત્રં વા મુનિભિઃ કૃતમ્।
દૂષયત્યનભિજ્ઞાય તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-6 (96289)
ચક્ષુષા વાઽપિ હીનસ્ય પઙ્ગોર્વાઽપિ જડસ્ય વા।
હરેદ્વૈ યસ્તુ સર્વસ્વં તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-7 (96290)
ગુરું ત્વંકૃત્યં હુંકૃત્ય અતિક્રમ્ય ચ શાસનમ્।
વર્તતે યસ્તુ મૂઢાત્મા તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-8 (96291)
ક્રોધાદ્વા યદિ વા દ્વેષાદાક્રુષ્ટસ્તર્જિતોપિ વા।
ઋતૌ સ્ત્રિયં વા નોપેયાત્તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-9 (96292)
યાવત્સારો ભવેદ્દીનસ્તન્નાશે યસ્ય દુઃસ્થિતિઃ।
તત્સર્વસ્વં હરેદ્યો વૈ તમાહુર્બ્રહ્મઘાતકમ્॥ 14-107-10 (96293)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-107-11x (7974)
સપ્વેષામપિ દાનાનાં યત્તુ દાનં વિશિષ્યતે।
અભોજ્યાન્નાશ્ચ યે વિપ્રાસ્તાન્બ્રવીહિ સુરોત્તમ॥ 14-107-11 (96294)
ભગવાનુવાચ। 14-107-12x (7975)
અન્નમેવ પ્રશંસન્તિ દેવા બ્રહ્મપુરસ્સરાઃ।
અન્નેન સદૃશં દાનં ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ॥ 14-107-12 (96295)
અન્નમૂર્જસ્કરં લોકે હ્યન્નાત્પ્રાણાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
અબોજ્યાન્નાન્મયા રાજન્વક્ષ્યમાણાન્નિબોધ મે॥ 14-107-13 (96296)
દીક્ષિતસ્ય કદર્યસ્ય ક્રુદ્ધસ્ય નિકૃતસ્ય ચ।
અભિશપ્તસ્ય ષણ્ડસ્ય પાકભેદકરસ્ય ચ॥ 14-107-14 (96297)
ચિકિત્સકસ્ય દૂતસ્ય તથા ચોચ્છિષ્ટભોજિનઃ।
ઉગ્રાન્નં સૂતકાન્નં ચ શૂદ્રોચ્છેષણમેવ ચ॥ 14-107-15 (96298)
દ્વિષદન્નં ન ભોક્તવ્યં પતિતાન્નં ચ યચ્છ્રુતમ્।
તથા ચ પિશુનસ્યાન્નં યજ્ઞવિક્રયિણસ્તથા॥ 14-107-16 (96299)
શૈલૂષં તન્તુવાયાન્નં કૃતઘ્નસ્યાન્નમેવ ચ।
અંબષ્ઠકનિષાદાનાં રઙ્ગાવતરકસ્ય ચ॥ 14-107-17 (96300)
સુવર્ણકર્તુર્વૈણસ્યિ શસ્ત્રવિક્રયિણસ્તથા।
સૂતાના શૌણ્ડિકાનાં ચ વૈદ્યસ્ય રજકસ્ય ચ॥ 14-107-18 (96301)
સ્ત્રીજિતસ્ય નૃશંસસ્ય તથા માહિષિકસ્ય ચ।
અનિર્દશાનાં પ્રેતાનાં ગણિકાનાં તથૈવ ચ॥ 14-107-19 (96302)
બન્દિનો દ્યૂતકર્તુશ્ચ તથા દ્યૂતવિદામપિ।
પરિવિત્તસ્ય યચ્ચાન્નં પરિવેત્તુસ્તથૈવ ચ॥ 14-107-20 (96303)
યશ્ચાગ્રદિધિષુર્વિપ્રો દિધિષૂપપિસ્તથા।
તયોરપ્યુભયોરન્નં રાજ્ઞાં ચાપિ વિવર્જયેત્॥ 14-107-21 (96304)
રાજાન્નં તેજ આદત્તે શૂદ્રાન્નં બ્રહ્મવર્ચસમ્।
આયુઃ સુવર્ણકારાન્નં યશશ્ચાર્માવકૃન્તિનઃ॥ 14-107-22 (96305)
ગણાન્નં ગણિકાન્નં ચ લોકેભ્યઃ પરિકીર્તિતમ્।
પૂયં ચિકિત્સકસ્યાન્નં શુક્લં તુ વૃષલીપતેઃ॥ 14-107-23 (96306)
વિષ્ઠા વાર્ધુષિકસ્યાન્નં તસ્માત્તત્પરિવર્જયેત્।
તેષાં ત્વગસ્થિરોમાણિ ભુઙ્ક્તે યોઽન્નં તુ ભક્ષયેત્॥ 14-107-24 (96307)
અમાત્યાન્નમથૈતેષાં ભુક્ત્વા તુ ત્રિયહં ક્ષિપેત્।
મત્યા ભુક્ત્વા સકૃદ્વાઽપિ પ્રાજાપત્યં ચરેદ્દ્વિજઃ॥ 14-107-25 (96308)
દાનાનાં ચ ફલં યદ્વૈ શૃણુ પાણ્ડવ તત્વતઃ।
જલદસ્તૃપ્તિમાપ્નોતિ સુખમક્ષયમન્નદઃ॥ 14-107-26 (96309)
તિલદશ્ચ પ્રજામિષ્ટાં દીપદશ્ચક્ષુરુત્તમમ્।
ભૂમદો ભૂમિમાપ્નોતિ દીર્ઘમાયુર્હિરણ્યદઃ॥ 14-107-27 (96310)
ગૃહદોઽગ્ર્યાણિ વેશ્માનિ રૂપ્યદો રૂપમુત્તમમ્।
વાસોદશ્ચન્દ્રસાલોક્યમશ્વિસાલોક્યમશ્વદઃ॥ 14-107-28 (96311)
અનડુદ્દઃ શ્રિયં જુષ્ટાં ગોદો ગોલોકમશ્નુતે।
યાનશય્યાપ્રદો ભાર્યામૈશ્વર્યમભયપ્રદઃ॥ 14-107-29 (96312)
ધાન્યદઃ શાશ્વતં સૌખ્યં બ્રહ્મદો બ્રહ્મસામ્યતામ્।
સર્વેષામેવ દાનાનાં બ્રહ્મદાનં વિશિષ્યતે॥ 14-107-30 (96313)
હિરણ્યભૂગવાશ્વાજવસ્ત્રશય્યાસનાદિષુ।
યોર્ચિતઃ પ્રતિગૃહ્ણાતિ દદ્યાદુચિતમેવ ચ।
તાવુભૌ ગચ્છતઃ સ્વર્ગં નરકં ચ વિપર્યયે॥ 14-107-31 (96314)
અનૃતં ન વદેદ્વિદ્વાંસ્તપસ્તપ્ત્વા ન વિસ્મયેત્।
નાર્તોપ્યભિભવેદ્વિપ્રાન્ન દત્ત્વા પરિકીર્તયેત્॥ 14-107-32 (96315)
યજ્ઞોઽનૃતેન ક્ષરતિ તપઃ ક્ષરતિ વિસ્મયાત્।
આયુર્વિપ્રાવમાનેન દાનં તુ પરિકીર્તનાત્॥ 14-107-33 (96316)
એકઃ પ્રજાયતે જન્તુરેક એવ પ્રમીયતે।
અકોઽનુભુઙ્ક્તે સુકૃતમેકશ્ચાપ્નોતિ દુષ્કૃતમ્॥ 14-107-34 (96317)
મૃતં શરીરમુત્સૃજ્ય કાષ્ઠલોષ્ટસમં ક્ષિતૌ।
વિમુખા બાન્ધવા યાન્તિ ધર્મસ્તમનુવર્તતે॥ 14-107-35 (96318)
અનાગતાનિ કાર્યાણિ કર્તું ગણયતે મનઃ।
શરીરકં સમુદ્દિશ્ય સ્મયતે નૂનમન્તકઃ॥ 14-107-36 (96319)
તસ્માદ્ધર્મસહાસસ્તુ ધર્મં સંચિનુયાત્સદા।
ધર્મેણ હિ સહાયેન તમસ્તરતિ દુસ્તરમ્॥ 14-107-37 (96320)
યેષાં તટાકાનિ બહૂદકાનિ
સભાશ્ચ કૂપાશ્ચ શુભાઃ પ્રપાશ્ચ।
અન્નપ્રદાનં મધુરા ચ વાણી
યમસ્ય તે નિર્વિષયા ભવન્તિ॥ ॥ 14-107-38 (96321)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ સપ્તાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 107 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 108
॥ શ્રીઃ ॥
14.108. અધ્યાયઃ 108
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ યત્યગ્નિમહિમાનુવર્ણનમ્॥ 1 ॥ દાનપાત્રબ્રાહ્મણલક્ષણકથનમ્॥ 2 ॥ તથાઽન્નદાનપ્રશંસનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અનેકાન્તં બહુદ્વારં ધર્મમાહુર્મનીપિણઃ।
કિંલક્ષણોસૌ ભતિ તન્મે બ્રૂહિ જનાર્દન॥ 14-108-1 (96322)
ભગવાનુવાચ। 14-108-2x (7976)
શૃણુ રાજન્સમાસેન ધર્મશૌચવિધિક્રમમ્।
અહિંસા શૌચમક્રોધમાનૃશંસ્યં દમઃ શમઃ।
આર્જવં ચૈવ રાજેન્દ્ર નિશ્ચિતં ધર્મલક્ષણમ્॥ 14-108-2 (96323)
બ્રહ્મચર્યં તપઃ ક્ષાન્તિર્મધુમાંસસ્ય વર્જનમ્।
મર્યાદાયાં સ્થિતિશ્ચૈવ શમઃ શૌચસ્ય લક્ષણમ્॥ 14-108-3 (96324)
બાલ્યે વિદ્યાં નિષેવેત યૌવને દારસંગ્રહમ્।
વાર્ધકે મૌનમાતિષ્ઠેત્સર્વદા ધર્મમાચરેત્॥ 14-108-4 (96325)
બ્રાહ્મણાન્નાવમન્યેત ગુરુન્પરિવદેન્ન ચ।
યતીનામનુકૂલઃ સ્યાદેષ ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 14-108-5 (96326)
યતિર્ગુરુર્દ્વિજાતીનાં વર્ણાનાં બ્રાહ્મણો ગુરુઃ।
પતિરેવ ગુરુઃ સ્ત્રીણાં સર્વેષાં પાર્થિવો ગુરુઃ॥ 14-108-6 (96327)
યદ્ગૃહસ્તાર્જિતં પાપં જ્ઞાનતોઽજ્ઞાનતોપિ વા।
નિર્દહિષ્યતિ તત્સર્વમેકરાત્રોષિતો યતિઃ॥ 14-108-7 (96328)
દુર્વૃત્તા વા સુવૃત્તા વા જ્ઞાનિનોઽજ્ઞાનિનોપિ વા।
ગૃહસ્થૈર્યતયઃ પૂજ્યાઃ પરત્ર હિતકાઙ્ક્ષિભિઃ॥ 14-108-8 (96329)
એકદણ્ડી ત્રિદણ્ડી વા શિખી વા મુણ્ડિતોપિ વા।
કાષાયદણ્ડધારોપિ યતિઃ પૂજ્યો ન સંશયઃ॥ 14-108-9 (96330)
અપૂજિતો ગૃહસ્થૈર્વા તથા ચાપ્યવમાનિતઃ।
યતિર્વાઽપ્યતિથિર્વાઽપિ નરકે પાતયિષ્યતઃ॥ 14-108-10 (96331)
તસ્માત્તુ યત્નતઃ પૂજ્યા મદ્ભક્તા મત્પરાયણાઃ।
મયિ સંન્યસ્તકર્માણઃ પરત્ર હિતકાઙ્ક્ષિભિઃ॥ 14-108-11 (96332)
પ્રહરેન્ન દ્વિજાન્વિપ્રો ગાં ન હન્યાત્કદાચન।
ભ્રૂણહત્યાસમં ચૈવ ઉભયં યો નિષેવતે॥ 14-108-12 (96333)
નાગ્નિં મુખેનોપધમેન્ન ચ પાદૌ પ્રતાપયેત્।
નાધઃ કુર્યાત્કદાચિત્તુ ન પૃષ્ઠં પરિતાપયેત્॥ 14-108-13 (96334)
નાન્તરા ગમનં કુર્યાન્ન ચામેધ્યં વિનિક્ષિપેત્।
ઉચ્છિષ્ટો ન સ્પૃશેદગ્નિમાશૌચસ્થો ન જાતુચિત્॥ 14-108-14 (96335)
શ્વચણ્ડાલાદિભિઃ સ્પૃષ્ટો નાઙ્ગમગ્નૌ પ્રતાપયેત્।
સર્વદેવમયો વહ્નિસ્તસ્માચ્છુદ્ધઃ સદા સ્પૃશેત્॥ 14-108-15 (96336)
પ્રાપ્તમૂત્રપુરીષસ્તુ ન સ્પૃશેદ્વહ્નિમાત્મવાન્।
યાવત્તુ ધારયેદ્વેગં તાવદપ્રયતો ભવેત્॥ 14-108-16 (96337)
પચનાગ્નિં ન ગૃહ્ણીયાત્પરવેશ્મનિ જાતુચિત્।
તસ્મિન્પક્વેન ચાન્નેન યત્કર્મ કુરુતે શુભમ્॥ 14-108-17 (96338)
તસ્યૈવ તચ્છુભસ્યાર્ધમગ્નિદસ્ય ભવેન્નૃપ।
તસ્માદ્ગૃહગતં વહ્નિં પ્રકુર્યાદવિનાશિતમ્॥ 14-108-18 (96339)
પ્રમાદાદ્યદિ વાઽજ્ઞાનાત્તસ્ય નાશો ભવિષ્યતિ।
ગૃહ્ણીયાત્તુ મથિત્વા વા શ્રોત્રિયાગારતોપિ વા॥ 14-108-19 (96340)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-108-20x (7977)
કીદૃશાઃ સાધવો વિપ્રાસ્તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્।
કીદૃશેભ્યો હિ દાતવ્યં તન્મે બ્રૂહિ જનાર્દન॥ 14-108-20 (96341)
ભગવાનુવાચ। 14-108-21x (7978)
અક્રોધનાઃ સત્યપરા ધર્મનિત્યા જિતેન્દ્રિયાઃ।
તાદૃશાઃ સાધવો વિપ્રાસ્તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 14-108-21 (96342)
અમાનિનઃ સર્વસહા દૃષ્ટાર્થા વિજિતેન્દ્રિયાઃ।
સર્વભૂતહિતા મૈત્રાસ્તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 14-108-22 (96343)
અલુબ્ધાઃ શુચયો વૈદ્યા હીમન્તઃ સત્યવાદિનઃ।
સ્વધર્મનિરતા યે તુ તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 14-108-23 (96344)
સાઙ્ગંશ્ચ ચતુરો વેદાન્યોઽધીયેત દિનેદિને।
શૂદ્રાન્નં યસ્ય નો દેહે તત્પાત્રમૃષયો વિદુઃ॥ 14-108-24 (96345)
પ્રજ્ઞાશ્રુતાભ્યાં વૃત્તેન શીલેન ચ સમન્વિતઃ।
તારયેત્તત્કુલં સર્વમેકોપીહ યુધિષ્ઠિર॥ 14-108-25 (96346)
ગામશ્વમન્નં વિત્તં વા તદ્વિધે પ્રતિપાદયેત્।
નિશમ્ય તુ ગુણોપેતં બ્રાહ્મઅણં સાધુસંમતમ્।
દૂરાદાહૃત્ય સત્કૃત્ય તં પ્રયત્નેન પૂજયેત્॥ 14-108-26 (96347)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-108-27x (7979)
ધર્માધર્મવિધિસ્ત્વેવં ભીમં ભીષ્મેણ ભાષિતમ્।
ભીષ્મવાક્યાત્સારભૂતં વદ ધર્મં સુરેશ્વર॥ 14-108-27 (96348)
ભગવાનુવાચ। 14-108-28x (7980)
અન્નેન ધાર્યતે સર્વં જગદેતચ્ચરાચરમ્।
અન્નાત્પ્રભવતિ પ્રાણઃ પ્રત્યક્ષં નાસ્તિ સંશયઃ॥ 14-108-28 (96349)
કલત્રં પીડયિત્વા તુ દેશે કાલે ચ શક્તિતઃ।
દાતવ્યં ભિક્ષવે ચાન્નમાત્મનો ભૂતિમિચ્છતા॥ 14-108-29 (96350)
વિપ્રમધ્વપરિશ્રાન્તં બાલં વૃદ્ધમથાપિ વા।
અર્ચયેદ્ગુરુવત્પ્રીતો ગૃહસ્થો ગૃહમાગતમ્॥ 14-108-30 (96351)
ક્રોધમુત્પતિતં હિત્વા સુશીલો વીતમત્સરઃ।
અર્ચયેદતિથિં પ્રીતઃ પરત્ર હિતભૂતયે॥ 14-108-31 (96352)
અતિથિં નાવમન્યેત નાનૃતાં ગિરમીરયેત્।
ન પૃચ્છેદ્ગોત્રચરણં નાધીતં વા કદાચન॥ 14-108-32 (96353)
ચણ્ડાલો વા શ્વપાકો વા કાલે યઃ કશ્ચિદાગતઃ।
અન્નેન પૂજનીયઃ સ્યાત્પરત્ર હિતમિચ્છતા॥ 14-108-33 (96354)
પિધાય તુ ગૃહદ્વારં ભુક્તે યોઽન્નં પ્રહૃષ્ટવાન્।
સ્વર્ગદ્વારપિધાનં વૈ કૃતં તેન યુધિષ્ઠિર॥ 14-108-34 (96355)
પિતૄન્દેવાનૃષીન્વિપ્રાનતિથીંશ્ચ નિરાશ્રયાન્।
યો નરઃ પ્રીણયત્યન્નૈસ્તસ્ય પુણ્યફલં મહત્॥ 14-108-35 (96356)
કૃત્વા તુ પાપં બહુશો યો દદ્યાદન્નમર્થિને।
બ્રાહ્મણાય વિશેષેણ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 14-108-36 (96357)
અન્નદઃ પ્રાણદો લોકે પ્રાણદઃ સર્વદો ભવેત્।
તસ્માદન્નં વિશેષેણ દાતવ્યં ભૂતિમિચ્છતા॥ 14-108-37 (96358)
અન્નં હ્યમૃતમિત્યાહુરન્નં પ્રજનનં સ્મૃતમ્।
અન્નપ્રણાશો સીદન્તિ શરીરે પઞ્ચ ધાતવઃ॥ 14-108-38 (96359)
બલં બલવતો નશ્યેદન્નહીનસ્ય દેહિનઃ।
તસ્માદન્નં વિશેષેણ શ્રદ્ધયાઽશ્રદ્ધયાપિ વા॥ 14-108-39 (96360)
આદત્તે હિ રસં સર્વમાદિત્યઃ સ્વગભસ્તિભિઃ।
વાયુસ્તસ્માત્સમાદાય રસં મેધેષુ ધારયેત્॥ 14-108-40 (96361)
તત્તુ મેઘગતં ભૂમૌ શક્રો વર્ષતિ તાદૃશમ્।
તેન દિગ્ધા ભવેદ્દેવી મહી પ્રીતા ચ **** 14-108-41 (96362)
તસ્યાં સસ્યાનિ રોહન્તિ યૈર્જીવન્ત્યખિલાઃ પ્રજાઃ।
માંસમેદોસ્થિમજ્જાનાં સમ્ભવસ્તેભ્ય એવ હિ॥ 14-108-42 (96363)
એવં સૂર્યશ્ચ પવનો મેઘઃ શક્રસ્તથૈવ ચ।
એક એવ સ્થિતો રાશિર્યતો ભૂતાનિ જજ્ઞિરે॥ 14-108-43 (96364)
ભવનાનિ ચ દિવ્યાનિ દિવિ તેષાં મહાત્મનામ્।
નાનાસંસ્થાનિ ભૂતાનિ નાનાભૂમિગતાનિ ચ॥ 14-108-44 (96365)
ચન્દ્રમણ્ડલશુભ્રાણિ કિઙ્કિણીજાલવન્તિ ચ।
તરુણાદિત્યવર્ણાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ॥ 14-108-45 (96366)
અનેકશતસઙ્ખ્યાનિ સાન્તર્જલવનાનિ ચ।
તત્ર પુષ્પફલોપેતાઃ કામદાઃ સુરપાદપાઃ॥ 14-108-46 (96367)
વાપ્યો બદ્ધસભાઃ કૂપા દીર્ઘિકાશ્ચ સહસ્રશઃ।
ભક્ષ્યભોજ્યમયાઃ શૈલા વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ॥ 14-108-47 (96368)
ક્ષીરસ્રવન્ત્યઃ સરિતસ્તથા ચૈવાન્નપર્વતાઃ।
ઘોષવન્તિ ચ યાનાનિ યુક્તાન્યથ સહસ્રશઃ॥ 14-108-48 (96369)
પ્રાસાદપ્રવરાઃ શુભ્રાઃ શય્યાશ્ચ કનકોજ્જ્વલાઃ।
અન્નદાસ્તત્ર તિષ્ઠન્તિ તસ્માદન્નપ્રદો ભવેત્॥ ॥ 14-108-49 (96370)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ અષ્ટોત્તરશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 108 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 109
॥ શ્રીઃ ॥
14.109. અધ્યાયઃ 109
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભોજનવિધિકથનમ્॥ 1 ॥ તથા ગોગ્રાસદાનપ્રકારકથનમ્॥ 2 ॥ તથા તિલપ્રશંસનપૂર્વકં તેષાં મિક્ષૂણાં ચ બ્રાહ્મણેન સ્વયં યન્ત્રે નિપીડનપ્રતિષેધનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અન્નદાનફલં શ્રુત્વા પ્રીતોસ્મિ મધુસૂદન।
ભોજનસ્ય વિધિં વક્તું દેવદેવ ત્વમર્હસિ॥ 14-109-1 (96371)
ભગવાનુવાચ। 14-109-2x (7981)
બોજનસ્ય દ્વિજાતીનાં વિધાનં શૃણુ પાણ્ડવ।
સ્નાતઃ શુચિઃ શુચૌ દેશે નિર્જને હુતપાવકઃ॥ 14-109-2 (96372)
મણ્ડલં કારયિત્વા ચ ચતુરશ્રં દ્વિજોત્તમઃ।
ક્ષત્રિયશ્ચેત્તતો વૃત્તં વૈશ્યોઽર્ધેન્દુસમાકૃતિમ્॥ 14-109-3 (96373)
આર્દ્રપાદસ્તુ ભુઞ્જીયાત્પ્રાઙ્મુખશ્ચાસને શુચૌ।
પાદાભ્યાં ધરણીં સ્પૃષ્ટ્વા પાદેનૈકેન વા પુનઃ॥ 14-109-4 (96374)
નૈકવાસાસ્તુ ભુઞ્જીયાન્ન ચાન્તર્ધાય વા દ્વિજઃ।
ન ભિન્નપાત્રે ભુઞ્જીત પર્ણપૃષ્ઠે તથૈવ ચ॥ 14-109-5 (96375)
અન્નં પૂર્વં નમસ્કુર્યાત્પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના।
નાન્યદાલોકયેદન્નાન્ન જુગુપ્સેન તત્પરઃ॥ 14-109-6 (96376)
જુગુપ્સિતં ચ યચ્ચાન્નં રાક્ષસા એવ ભુઞ્જતે।
પાણિના જલમુદ્ધૃત્ય કુર્યાદન્નં પ્રદક્ષિણમ્॥ 14-109-7 (96377)
અપેયં તદ્વિજાનીયાત્પીત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્।
પરિવેષજલાદન્યત્પેયમેવ તુ મન્ત્રવત્॥ 14-109-8 (96378)
પઞ્ચ પ્રાણાહુતીઃ કુર્યાત્સમન્ત્રં તુ પૃથક્પૃથક્॥ 14-109-9 (96379)
યથા રસં ન જાનાતિ જિહ્વા પ્રામાહુતૌ નૃપ।
તથા સમાહિતઃ કુર્યાત્પ્રાણાહુતિમતન્દ્રિકતઃ॥ 14-109-10 (96380)
વિદિત્વાઽન્નમથાન્નાદં પઞ્ચ પ્રાણાંશ્ચ પાણ્ડવ।
યઃ કુર્યાદાહુતીઃ પઞ્ચ તેનેષ્ટાઃ પઞ્ચવાયવઃ॥ 14-109-11 (96381)
અતોઽન્યથા તુ ભુઞ્જાનો બ્રાહ્મણો જ્ઞાનદુર્બલઃ।
તેનાન્નેનાસુરાન્પ્રેતાન્રાક્ષસાંસ્તર્પયિષ્યતિ॥ 14-109-12 (96382)
વક્ત્રપ્રમાણાન્પિણ્ડાંશ્ચ ગ્રસેદેકૈકશઃ પુનઃ।
વક્ત્રાધિકં તુ યત્પિણ્ડમાત્મોચ્છિષ્ટં તદુચ્યતે॥ 14-109-13 (96383)
પિણ્ડાવશિષ્ટમન્યચ્ચ વક્ત્રાન્નિસ્સૃતમેવ ચ।
અભોજ્યં તદ્વિજાનીયાદ્ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-109-14 (96384)
સ્વમુચ્છિષ્ટં તુ યો ભુઙ્ક્તે યો ભુઙ્ક્તે મુક્તભોજનમ્।
ચાન્દ્રાયણં ચરેન્કૃચ્છ્રં પ્રાજાપત્યમથાપિ વા॥ 14-109-15 (96385)
સ્ત્રીપાત્રભુઙ્નરઃ પાપઃ સ્ત્રીણામુચ્છિષ્ટભુક્તથા।
તયા સહ ચ યો ભુઙ્ક્તે સ ભુઙ્ક્તે મદ્યમેવ હિ।
ન તસ્ય નિષ્કૃતિર્દૃષ્ટા મુનિભિસ્તત્વદર્શિભિઃ॥ 14-109-16 (96386)
પિબતઃ પતિતે તોયે ભોજને મુખનિસ્સૃતે।
અભોજ્યં તદ્વિજાનીયાદ્ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-109-17 (96387)
પીતશેષં તુ તન્નામ ન પેયં પાણ્ડુનન્દન।
પિબેદ્યદિ હિ તન્મોહાદ્દ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-109-18 (96388)
પાનીયાનિ પિબેદ્યતે તત્પાત્રં દ્વિજસત્તમઃ।
અનુચ્છિષ્ટં ભવેત્તાવદ્યાવદ્ભૂમૌ ન નિક્ષિપેત્॥ 14-109-19 (96389)
મૌની વાઽપ્યથવા ભૂમૌ નાવલોક્ય દિશસ્તથા।
ભુઞ્જીત વિધિવદ્વિપ્રો ન ચોચ્છિષ્ટં પ્રદાપયેત્॥ 14-109-20 (96390)
સદા ચાત્યશનં નાદ્યાન્નાતિહીનં ચ કર્હિચિત્।
યથાઽન્નેન વ્યથા ન સ્યાત્તથા ભુઞ્જીત નિત્યશઃ॥ 14-109-21 (96391)
ઉદક્યામપિ ચણ્ડાલં શ્વાનં સૂકરમેવ વા।
ભુઞ્જાનો યદિ વા પશ્યેત્તદન્નં ચ પરિત્યજેત્।
ભુઞ્જાનો હ્યત્યજન્મોહાદ્દ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-109-22 (96392)
કેશકીટોપપન્નં ચ મુખમારુતવીજિતમ્।
અભોજ્યં તદ્વિજાનીયાદ્ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-109-23 (96393)
ઉત્થાય ચ પુનઃ સ્પૃષ્ટં પાદસ્પૃષ્ટં ચ લઙ્ઘિતમ્।
અન્નં તદ્રાક્ષસં વિદ્યાત્તસ્માત્તત્પરિવર્જયેત્॥ 14-109-24 (96394)
રાક્ષસોચ્છિષ્ટભુગ્વિપ્રઃ સપ્ત પૂર્વાન્પરાનપિ।
નરકે રૌરવે ઘોર સ પિતૄન્પાતયિષ્યતિ॥ 14-109-25 (96395)
તસ્મિન્નાચમનં કુર્યાદ્યસ્મિન્પાત્રે સ ભુક્તવાન્।
યદ્યુત્તિષ્ઠત્યનાચાન્તો ભુક્તવાનાસનાત્તતઃ।
સ્નાનં સદ્યઃ પ્રકુર્વીત સોન્યથાઽપ્રયતો ભવેત્॥ 14-109-26 (96396)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-109-27x (7982)
તૃણમુષ્ટિવિધાનં ચ તૃણમાહાત્મ્યમેવ ચ।
ઇક્ષોઃ સોમસમુદ્ભૂતિં વક્તુમર્હસિ માનદઃ॥ 14-109-27 (96397)
ભગવાનુવાચ। 14-109-28x (7983)
પિતરો વૃષભા જ્ઞેયો ગાવો લોકસ્ય માતરઃ।
તાસાં તુ પૂજયા રાજન્પૂજિતાઃ પિતૃદેવતાઃ॥ 14-109-28 (96398)
સભા પ્રપા ગૃહાશ્ચાપિ દેવતાયતનાનિ ચ।
શુદ્ધ્યન્તિ શકૃતા યાસાંકિં ભૂતમધિકં તતઃ॥ 14-109-29 (96399)
ગ્રાસમુષ્ટિં પરગવે દદ્યાત્સંવત્સરં તુ યઃ।
અકૃત્વા સ્વયમાહારં પ્રાપ્તસ્તત્સાર્વકાલિકમ્॥ 14-109-30 (96400)
ગાવો મે માતરઃ સર્વાઃ પિતરશ્ચૈવ ગોવૃષાઃ।
ગ્રાસમુષ્ટિં મયા દત્તં પ્રતિગૃહ્ણીત માતરઃ॥ 14-109-31 (96401)
ઇત્યુક્ત્વાઽનેન મન્ત્રેણ ગાયત્ર્યા વા સમાહિતઃ।
અભિમન્ત્ર્ય ગ્રાસમુષ્ટિં તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-109-32 (96402)
યત્કૃતં દુષ્કૃતં તેન જ્ઞાનતોઽજ્ઞાનતોપિ વા।
તસ્ય નશ્યતિ તત્સર્વં દુઃખપ્નં ચ વિનશ્યતિ॥ 14-109-33 (96403)
તિલાઃ પિવિત્રાઃ પાપઘ્ના નારાયણસમુદ્ભવાઃ।
તિલાઞ્શ્રાદ્ધે પ્રશંસનતિ દાનમેતદનુત્તમમ્॥ 14-109-34 (96404)
તિલાન્દદ્યાત્તિલાન્ભક્ષ્યાત્તિલાનપ્રાતરુપસ્પૃશેત્।
તિલંતિલમિતિ બ્રૂયાત્તિલાઃ પાપહરા હિ તે॥ 14-109-35 (96405)
ક્રીત્વા પ્રતિગૃહીત્વા વા ન વિક્રેયા દ્વિજાતિભિઃ।
ભોજનાભ્યઞ્જનાદ્દાનાદ્યોન્યત્તુ કુરુતે તિલૈઃ।
કૃમિર્ભૂત્વા શ્વવિષ્ઠાયાં પિતૃભિઃ સહ મજ્જતિ॥ 14-109-36 (96406)
તિલાન્નપીડયેદ્વિપ્રો યન્ત્રચક્રે સ્વયં નૃપ।
પીડયન્હિ દ્વિજો મોહાન્નરકં યાતિ રૌરવમ્॥ 14-109-37 (96407)
ઇક્ષુવંશોદ્ભવઃ સોમઃ સોમવંશોદ્ભવા દ્વિજાઃ।
ઇક્ષું ન પીડયેત્તસ્માદિક્ષુઘાત્યાત્મઘાતકઃ॥ 14-109-38 (96408)
ઇક્ષુદણ્ડસહસ્રાણામેકૈકેન યુધિષ્ઠિર।
બ્રહ્મહત્યામવાપ્નોતિ દ્વિજશ્ચેદ્યન્ત્રપીડકઃ।
તસ્માન્ન પીડયેદિક્ષું યન્ત્રચક્રે દ્વિજોત્તમઃ॥ ॥ 14-109-39 (96409)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ નવાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 109 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 110
॥ શ્રીઃ ॥
14.110. અધ્યાયઃ 110
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યાપદ્ધર્મકથનમ્॥ 1 ॥ તથા પ્રશસ્તાપ્રશસ્તબ્રાહ્મણલક્ષણકથનમ્॥ 2 ॥ તથા સામાન્યતો નાનાધર્મકથનપૂર્વકં બ્રાહ્મણ્યસિદ્ધિપર્રકારકથનમ્॥ 3 ॥ તથા ગુર્વાચાર્યોપાધ્યાયલક્ષણકથનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સમુચ્ચયં ચ ધર્માણાં ભોજ્યાભોજ્યં તથૈવ ચ।
શ્રુતં મયા ત્વત્પ્રસાદાદાપદ્ધર્મં બ્રવીહિ મે॥ 14-110-1 (96410)
ભગવાનુવાચ। 14-110-2x (7984)
દુર્ભિક્ષે રાષ્ટ્રસંબાધેઽપ્યાશૌચે મૃતસૂતકે।
ધર્મકાલેઽધ્વનિ તથા નિયમો યેન લુપ્યતે॥ 14-110-2 (96411)
દૂરાધ્વગમનાત્ખિન્નો દ્વિજાલાભેઽથ શૂદ્રતઃ।
અકૃતન્નં તુ યત્કિંચિદ્ગૃહ્ણીયાદાત્મવૃત્તયે॥ 14-110-3 (96412)
આતુરો દુઃખિતો વાઽપિ તથાઽઽર્તો વા બુભુક્ષિતઃ।
ભુઞ્જન્નવિધિના વિપ્રઃ પ્રાયશ્ચિત્તીયતે ન ચ॥ 14-110-4 (96413)
નિમન્ત્રિતસ્તુ યો વિપ્રો વિદિવદ્ધવ્યકવ્યયોઃ।
માંસાદીન્યપિ ભુઞ્જાનઃ પ્રાયશ્ચિત્તીયતે ન ચ॥ 14-110-5 (96414)
અષ્ટૌ તાન્યવ્રતઘ્નાનિ આપો મૂલં ઘૃતં પયઃ।
હવિર્બ્રાહ્મણકામ્યા ચ ગુરોર્વચનમૌષધમ્॥ 14-110-6 (96415)
અશક્તો વિધિવત્કર્તું પ્રાયશ્ચિત્તાનિ યો નરઃ।
વિદુષાં વચનેનાપિ દાનેનાપિ વિશુદ્ધ્યતિ॥ 14-110-7 (96416)
અનૃતાવૃતુકાલે વા દિવા રાત્રૌ તથાઽપિ વા।
પ્રોષિતસ્તુ સ્ત્રિયં ગચ્છેત્પ્રાયશ્ચિત્તીયતે ન ચ॥ 14-110-8 (96417)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-110-9x (7985)
પ્રશસ્યાઃ કીદૃશા વિપ્રા નિન્દ્યાશ્ચાપિ સુરેશ્વર।
અષ્ટકાયાશ્ચ કઃ કાલસ્તન્મે કથય સુવ્રત॥ 14-110-9 (96418)
ભગવાનુવાચ। 14-110-10x (7986)
સત્યસન્ધં દ્વિજં દૃષ્ટ્વા સ્થાનાદ્વેપતિ ભાસ્કરઃ।
એષ મે મણ્ડલં ભિત્ત્વા યાતિ બ્રહ્મ સનાતનમ્॥ 14-110-10 (96419)
કુલીનઃ કર્મકૃદ્વૈદ્યસ્તથા ચાપ્યાનૃશંસ્યવાન્।
શ્રીમાનૃજઉઃ સત્યવાદી પાત્રં સર્વ ઇમે દ્વિજાઃ॥ 14-110-11 (96420)
એતે ચાગ્રાસનસ્થાસ્તે ભુઞ્જાનાઃ પ્રથમં દ્વિજાઃ।
તસ્યાં પઙ્ક્ત્યાં તુ યે વાન્યે તાન્પુનત્યેવ દર્શનાત્॥ 14-110-12 (96421)
મદ્ભક્તા યે દ્વિજશ્રેષ્ઠા મદ્ભક્તા મત્પરાયણાઃ।
તાન્પઙ્ક્તિપાવનાન્વિદ્ધિ પૂજ્યાંશ્ચૈવ વિશેષતઃ॥ 14-110-13 (96422)
નિન્દ્યાઞ્શૃણુ દ્વિજાન્રાજન્નપિ વા વેદપારગાન્।
બ્રાહ્મણચ્છદ્મના લોકે ચરતઃ પાપકારિણઃ॥ 14-110-14 (96423)
અનગ્નિરનધીયાનઃ પ્રતિગ્રહરુચિસ્તુ યઃ।
યતસ્તતસ્તુ ભુઞ્જાનસ્તં વિદ્યાદ્બ્રહ્મદૂષકમ્॥ 14-110-15 (96424)
મૃતસૂતકપુષ્ટાઙ્ગો યશ્ચ શૂદ્રાન્નભુગ્દ્વિજઃ।
અહં ચાપિ ન જાનામિ ગતિં તસ્ય નરાધિપ॥ 14-110-16 (96425)
શૂદ્રાન્નરસપુષ્ટાઙ્ગોઽપ્યધીયાનો હિ નિત્યશઃ।
જપતો જુહ્વતો વાઽપિ ગતિરૂર્ધ્વં ન વિદ્યતે॥ 14-110-17 (96426)
આહિતાગ્નિશ્ચ યો વિપ્રઃ શૂદ્રાન્નાન્ન નિવર્તતે।
પઞ્ચ તસ્ય પ્રણશ્યન્તિ આત્મા બ્રહ્મ ત્રયોઽગ્નયઃ॥ 14-110-18 (96427)
શૂદ્રપ્રેષણકર્તુશ્ચ બ્રાહ્મણસ્ય વિશેષતઃ।
ભૂમાવન્નં પ્રદાતવ્યં શ્વસૃગાલસમો હિ સઃ॥ 14-110-19 (96428)
પ્રેતભૂતં તુ યઃ શૂદ્રં બ્રાહ્મમો જ્ઞાનદુર્બલઃ॥
અનુગચ્છેન્નીયમાનં ત્રિરાત્રમશુચિર્ભવેત્॥ 14-110-20 (96429)
ત્રિરાત્રે તુ તતઃ પૂર્ણે નદીં ગત્વા સમુદ્રગામ્।
પ્રાણાયામશતં કૃત્વા ઘૃતં પ્રાશ્ય વિશુદ્ધ્યતિ॥ 14-110-21 (96430)
અનાથં બ્રાહ્મણં પ્રેતં યે વહન્તિ દ્વિજોત્તમાઃ।
પદેપદેઽશ્વમેધસ્ય ફલં તે પ્રાપ્નુવન્તિ હિ॥ 14-110-22 (96431)
ન તેષામશુભં કિંચિત્પાપં વા શુભકર્મણામ્।
જલાવગાહનાદેવ સદ્યઃ શૌચં વિધીયતે॥ 14-110-23 (96432)
શૂદ્રવેશ્મનિ વિપ્રેણિ ક્ષીરં વા યદિ વા દધિ।
નિવૃત્તેન ન ભોક્તવ્યં વિદ્ધિ શૂદ્રાન્નમેવ તત॥ 14-110-24 (96433)
વિપ્રાણાં ભોક્તુકામાનામત્યન્તં ચાન્નકાઙ્ક્ષિણામ્।
યો વિઘ્નં કુરુતે મર્ત્યસ્તતો નાન્યોસ્તિ પાપકૃત્॥ 14-110-25 (96434)
સર્વે ચ વેદાઃ સહષઙ્ભિરઙ્ગૈઃ
સાઙ્ખ્યં પુરાણં ચ કુલે ચ જન્મ।
નૈતાનિ સર્વાણિ ગતિર્ભવન્તિ
શીલવ્યપેતસ્ય નૃપ દ્વિજસ્ય॥ 14-110-26 (96435)
ગ્રહોપરાગે વિષુવેઽયનાન્તે
પિત્ર્યે મઘાસુ સ્વસુતે ચ જાતે।
ગયેષુ પિણ્ડેષુ ચ પાણ્ડુપુત્ર
દત્તં ભવેન્નિષ્કસહસ્રતુલ્યમ્॥ 14-110-27 (96436)
વૈશાખમાસસ્ય તુ યા તૃતીયાઽ-
નવદ્યાઽસૌ કાર્તિકશુક્લપક્ષે।
નભસ્યમાસસ્ય ચ કૃષ્ણપક્ષે
ત્રયોદશી પઞ્ચદશી ન માઘે॥ 14-110-28 (96437)
ઉપપ્લવે ચન્દ્રમસો રવેશ્ચ
શ્રાદ્ધસ્ય કાલો હ્યયનદ્વયે ચ।
પાનીયમપ્યત્રિ તિલૈર્વિમિશ્રં
દદ્યાત્પિતૃભ્યઃ પ્રયતો મનુષ્યઃ।
શ્રાદ્ધં કૃતં તેન સમાસહસ્રં
રહસ્યમેતત્પિતરો વદન્તિ॥ 14-110-29 (96438)
યસ્ત્વેકપઙ્ક્ત્યાં વિષમં દદાતિ
સ્નેહાદ્ભયાદ્વા યદિ વાઽર્થહેતોઃ।
ક્રૂરં દુરાચારમનાત્મવન્તં
બ્રહ્મઘ્નમેનં કવયો વદન્તિ॥ 14-110-30 (96439)
ધનાનિ યેષાં વિપુલાનિ સન્તિ
નિત્યં રમન્તે પરલોકમૂઢાઃ।
તેષામયં શત્રુવરઘ્નલોકો
નાન્યત્સુખં દેહસુખે રતાનામ્॥ 14-110-31 (96440)
યે ચૈવ મુક્તાસ્તપસિ પ્રયુક્તાઃ
સ્વાધ્યાયશીલા જરયન્તિ દેહમ્।
જિતેન્દ્રિયા ભૂતહિતે નિવિષ્ટ-
સ્તેષામસૌ ચાપિ પરશ્ચ લોકઃ॥ 14-110-32 (96441)
યે ચૈવ વિદ્યાં ન તપો ન દાનં
ન ચાપિ મૂઢાઃ પ્રજને યતન્તે।
ન ચાપિ ગચ્છન્તિ સુખાનિ ભોગાં-
સ્તેષામયંક ચાપિ પરશ્ચ નાસ્તિ॥ 14-110-33 (96442)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-110-34x (7987)
નારાયણ પુરાણેશ લોકાવાસ નમોસ્તુ તે।
શ્રોતુમિચ્છામિ કાર્ત્સ્ન્યેન ધર્મસારસમુચ્ચયમ્॥ 14-110-34 (96443)
ભગવાનુવાચ। 14-110-35x (7988)
ધર્મસારં મહાપ્રાજ્ઞિ મનુના પ્રોક્તમાદિતઃ।
પ્રવક્ષ્યામિ મનુપ્રોક્તં પૌરાણાં શ્રુતિસંહિતમ્॥ 14-110-35 (96444)
અગ્નિચિત્કપિલા સત્રી રાજા ભિક્ષુર્મહોદધિઃ।
દૃષ્ટમાત્રાત્પુનત્યેતે તસ્માત્પશ્યેત તાન્સદા॥ 14-110-36 (96445)
ગૌરકસ્યૈવ દાતવ્યા ન બહૂનાં યુધિષ્ઠિર।
સા ગૌર્વિક્રયમાપન્ના દહત્યાસપ્તમં કુલમ્॥ 14-110-37 (96446)
બહૂનાં ન પ્રદાતવ્યા ગૌર્વસ્ત્રં શયનં સ્ત્રિયઃ।
તાદૃગ્ભૂતં તુ તદ્દાનં દાતારં નોપતિષ્ઠતિ॥ 14-110-38 (96447)
આક્રમ્ય બ્રાહ્મણૈર્ભુક્તમનાર્યાણાં ચ વેશ્મનિ।
ગોભિશ્ચ પુણ્યં તત્તેષાં રાજસૂયાદ્વિશિષ્યતે॥ 14-110-39 (96448)
મા દદાત્વિતિ યો બ્રૂયાદ્બ્રાહ્મણેષુ ચ ગોષુ ચ।
તિર્યગ્યોનિશતં ગત્વા ચણ્ડાલેષૂપજાયતે॥ 14-110-40 (96449)
બ્રાહ્મણસ્વં ચ યદ્દૈવં દરિદ્રસ્યૈવ યદ્ધનમ્।
ગુરોશ્ચાપિ હૃતં રાજન્સ્વર્ગસ્થાનપિ પાતયેત્॥ 14-110-41 (96450)
ધર્મં જિજ્ઞાસમાનાનાં પ્રમાણં પરમં શ્રુતિઃ।
દ્વિતાયં ધર્મશાસ્ત્રાણિ તૃતીયં લોકસંગ્રહઃ॥ 14-110-42 (96451)
આસમુદ્રાચ્ચ યત્પૂર્વાદાસમુદ્રાચ્ચ પશ્ચિમાત્।
હિમાદ્રિવિન્ધ્યયોર્મધ્યમાર્યાવર્તં પ્રચક્ષતે॥ 14-110-43 (96452)
સરાવતીદૃષદ્વત્યોર્દેવનદ્યોર્યદન્તરમ્।
તદ્દેવનિર્મિતં દેશં બ્રહ્મવર્તં પ્રચક્ષતે॥ 14-110-44 (96453)
યસ્મિન્દેશે ય આચારઃ પારંપર્યક્રમાગતઃ।
વર્ણાનાં સાન્તરાલાનાં સ સદાચાર ઉચ્યતે॥ 14-110-45 (96454)
કુરુક્ષેત્રં ચ મત્સ્યાશ્ચ પાઞ્ચાલાઃ શૂરસેનયઃ।
એતે બ્રહ્મર્ષિદેશાસ્તુ બ્રહ્માવર્તાદનન્તરાઃ॥ 14-110-46 (96455)
એતદ્દેશપ્રસૂતસ્ય સકાશાદગ્રજન્મનઃ।
સ્વં ચારિત્રં ચ ગૃહ્ણીયુઃ પૃથિવ્યાં સર્વમાનવાઃ॥ 14-110-47 (96456)
હિમવદ્વિન્ધ્યયોર્મધ્યં યત્પ્રાગ્વિશસનાદપિ।
પ્રત્યગેવ પ્રયાગાત્તુ મધ્યદેશઃ પ્રકીર્તિતઃ॥ 14-110-48 (96457)
કૃષ્ણસારસ્તુ ચરતિ મૃગો યત્ર સ્વભાવતઃ।
સ જ્ઞેયો યાજ્ઞિકો દેશો મ્લેચ્છદેશસ્તતઃ પરમ્॥ 14-110-49 (96458)
એતાન્વિજ્ઞાય દેશાંસ્તુ સંશ્રયેરન્દ્વિજાતયઃ।
શૂદ્રસ્તુ યસ્મિન્કસ્મિન્વા નિવસેદ્વૃત્તિકર્શિતઃ॥ 14-110-50 (96459)
આચારઃ પ્રથમો ધર્મો હ્યહિંસા સત્યમેવ ચ।
દાનં ચૈવ યથાશક્તિ નિયમાશ્ચ યમૈઃ સહ॥ 14-110-51 (96460)
વૈદિકૈઃ કર્મભિઃ પુણ્યૈર્નિષેકાદિર્દ્વિજન્મનામ્।
કાર્યઃ શરીરસંસ્કારઃ પાવનઃ પ્રેત્ય ચેહ ચ॥ 14-110-52 (96461)
ગર્ભહોમૈર્જાતકર્મનામચૌલોપનાયનૈઃ।
સ્વાધ્યાયૈસ્તદ્વ્રતૈશ્ચૈવ વિવાહસ્નાતકવ્રતૈઃ।
મહાયજ્ઞૈશ્ચ યજ્ઞૈશ્ચ બ્રાહ્મીયં ક્રિયતે તનુઃ॥ 14-110-53 (96462)
ધર્મોર્થૌ યદિ ન સ્યાતાં શુશ્રુષા વાઽપિ તદ્વિધા।
વિદ્યા તસ્મિન્નવપ્તવ્યા શુભં બીજમિવોષરે॥ 14-110-54 (96463)
લૌકિકં વૈદિકં વાઽપિ તથાઽઽધ્યાત્મિકમેવ વા।
યસ્માજ્જ્ઞાનમિદં પ્રાપ્તં તં પૂર્વમભિવાદયેત્॥ 14-110-55 (96464)
સવ્યેન સવ્યં સંગૃહ્ય દક્ષિણેન તુ દક્ષિણમ્।
ન કુર્યાદેકહસ્તેન ગુરોઃ પાદાભિવાદનમ્॥ 14-110-56 (96465)
નિષેકાદીનિ કર્માણિ યઃ કરોતિ યથાવિધિ।
અધ્યાપયતિ ચૈવેનં સ વિપ્રો ગુરુરુચ્યતે॥ 14-110-57 (96466)
કૃત્વોપનયનં વેદાન્યોધ્યાપયતિ નિત્યશઃ।
સકલ્પાન્સરહસ્યાંશ્ચ સ ચોપાધ્યાય ઉચ્યતે॥ 14-110-58 (96467)
સાઙ્ગાંશ્ચ વેદાનધ્યાપ્ય શિક્ષયિત્વા વ્રતાનિ ચ।
વિવૃણોતિ ચ મન્ત્રાર્થાનાચાર્યઃ સોભિધીયતે॥ 14-110-59 (96468)
ઉપાધ્યાયાદ્દશાચાર્ય આચાર્યાણાં શતં પિતા।
પિતુઃ શતગુણં માતા ગૌરવેણાતિરિચ્યતે॥ 14-110-60 (96469)
એતેષામપિ સર્વેષાં ગરીયાન્જ્ઞાનદો ગુરુઃ।
ગુરોઃ પરતરં કિંચિન્ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ॥ 14-110-61 (96470)
તસ્માત્તેષાં વશે તિષ્ઠિચ્છુશ્રૂષાપરમો ભવેત્।
અવમાનાદ્ધિ તેષાં તુ નરકં સ્યાન્ન સંશયઃ॥ 14-110-62 (96471)
હીનાઙ્ગાનતિરિક્તાઙ્ગાન્વિદ્યાહીનાન્વયોધિકાન્।
રૂપદ્રવિણહીનાંશ્ચ જાતિહીનાંસ્ચ નાક્ષિપેત્॥ 14-110-63 (96472)
શપતા યત્કૃતં પુણ્યં શપ્યમાનં તુ ગચ્છતિ।
શપ્યમાનસ્ય યત્પાપં શપન્તમનુગચ્છતિ॥ 14-110-64 (96473)
નાસ્તિક્યં વેદનિન્દાં ચ દેવતાનાં ચ કુત્સનમ્।
દ્વેષં ડંભં ચ માનં ચ ક્રોધં તૈક્ષ્ણ્યં વિવર્જયેત્॥ ॥ 14-110-65 (96474)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 110 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 111
॥ શ્રીઃ ॥
14.111. અધ્યાયઃ 111
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યગ્નિસૃષ્ટિપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥ આહવનીયાદિત્વેન તદ્વિભાગકથનપૂર્વકં તત્તન્નામનિર્વચનમ્॥ 2 ॥ તથા યજ્ઞાગ્નિહોત્રપ્રશંસનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સ્વભક્તસ્ય હૃષીકેશ ધર્માધર્મમજાનતઃ।
ધર્મં પુણ્યતમં દેવ પૃચ્છતઃ કથયસ્વ મે॥ 14-111-1 (96475)
ભગવાનુવાચ। 14-111-2x (7989)
યદેતદગ્નિહોત્રં વૈ સૃષ્ટં વર્ણત્રયસ્ય તુ।
મન્ત્રવદ્યદ્ધુતં સમ્યગ્વિધિના ચાપ્યુપાસિતમ્।
આહિતાગ્નિં નયત્યૂર્ધ્વં સપત્નીકં સબાન્ધવમ્॥ 14-111-2 (96476)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-111-3x (7990)
કથં તદ્બ્રાહ્મણૈર્દેવ હોતવ્યં ક્ષત્રિયૈઃ કથમ્।
વૈશ્યૈર્વા દેવદેવેશ કથં વા સુહુતં ભવેત્॥ 14-111-3 (96477)
કસ્મિન્કાલે કતં કસ્ય આધેયોઽગ્નિઃ સુરોત્તમ।
આહિતસ્ય કથં વાઽપિ સમ્યગાચરણં ભવેત્॥ 14-111-4 (96478)
કત્યગ્નયઃ કિમાત્માનઃ સ્થાનં કિં કસ્ય વા વિભો।
કતરસ્મિન્હુતે સ્થાને કં વ્રજેદાગ્નિહોત્રિકઃ॥ 14-111-5 (96479)
અગ્નિહોત્રનિમિત્તં ચ કિમુત્પન્નં પુરાઽનઘ।
કથમેવાથ હૂયન્તે પ્રીયન્તે ચ સુરાઃ કથમ્॥ 14-111-6 (96480)
વિધિવન્મન્ત્રવત્કૃત્વા પૂજિતાસ્ત્વગ્નયઃ કથમ્।
કાં ગતિં વદતાંશ્રેષ્ઠ નયન્તિ હ્યગ્નિહોત્રિણઃ॥ 14-111-7 (96481)
દુર્હુતાશ્ચાપિ ભગવન્નવિજ્ઞાતાસ્ત્રયોઽગ્નયઃ।
કિમાહિતાગ્નેઃ કુર્વન્તિ દુશ્ચીર્ણા વાઽપિ કેશવ॥ 14-111-8 (96482)
ઉત્સન્નાગ્નિસ્તુ પાપાત્મા કાં યોનિં દેવ ગચ્છતિ।
એતત્સર્વં સમાસેન ભક્ત્યા હ્યુપગતસ્ય મે।
વક્તુમર્હસિ સર્વજ્ઞ સર્વાધિકં નમોસ્તુ તે॥ 14-111-9 (96483)
ભગવાનુવાચ। 14-111-10x (7991)
શૃણુ રાજન્મહાપુણ્યમિદં ધર્મામૃતં પરમ્।
યત્તુ તારયતે યુક્તાન્બ્રાહ્મણાનગ્નિહોત્રિણઃ॥ 14-111-10 (96484)
બ્ર્હમિત્વેનાસૃજં લોકાનહમાદૌ મહાદ્યુતે।
સૃષ્ટોઽગ્નિર્મુખતઃ પૂર્વં લોકાનાં હિતકામ્યયા॥ 14-111-11 (96485)
યસ્માદગ્રે સ ભૂતાનાં સર્વેષાં નિર્મિતો મયા।
તસ્માદગ્નીત્યભિહિતઃ પુરાણજ્ઞૈર્મનીષિભિઃ॥ 14-111-12 (96486)
યસ્માત્તુ સર્વકૃત્યેષુ પૂર્વમસ્મૈ પ્રદીયતે।
આહુતિર્દીપ્યમાનાય તસ્માદગ્નીતિ કથ્યતે॥ 14-111-13 (96487)
યસ્માચ્ચ તુ નયત્યગ્રાં ગતિં વિપ્રાન્સુપૂજિતઃ।
યસ્માચ્ચ નયનાદ્રાજન્દેવેષ્વગ્નીતિ કથ્યતે॥ 14-111-14 (96488)
તસ્માચ્ચ દુર્હુતઃ સોયમલં ભક્ષયિતું ક્ષણાત્।
યજમાનં નરશ્રેષ્ઠ ક્રવ્યાદોઽગ્નિસ્તતઃ સ્મૃતઃ॥ 14-111-15 (96489)
સર્વભૂતાત્મકો રાજન્દેવાનામેષ વૈ મુખમ્।
પ્રથમં મન્મુખાત્સૃષ્ટો લોકાર્થે પચનઃ પ્રભુઃ॥ 14-111-16 (96490)
સૃષ્ટમાત્રો જગત્સર્વમત્તુમૈચ્છત્પુરા ખલુ।
તતઃ પ્રશમિતઃ સોગ્નિરૂપાસ્યૈવ મયા પુરા॥ 14-111-17 (96491)
સતતોપાસનાત્સોયમૌપાસન ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 14-111-18 (96492)
આહુતિઃ સર્વમાખ્યાતિ તસ્મિન્વસતિ સોનલઃ।
આવસથ્ય ઇતિ ખ્યાતસ્તેનાસૌ બ્રહ્મવાદિભિઃ॥ 14-111-19 (96493)
તસ્માત્પઞ્ચ મહાયજ્ઞા વર્તન્તે યસ્ય ધર્મતઃ।
સોમમણ્ડલમધ્યેન ગતિસ્તસ્ય દ્વિજન્મનઃ॥ 14-111-20 (96494)
તે ચ સપ્તર્ષયઃ સિદ્ધાઃ સંયતેન્દ્રિયબુદ્ધયઃ।
ગતા હ્યમરસાયુજ્યં તે હ્યગ્ન્યર્ચનતત્પરાઃ॥ 14-111-21 (96495)
અપરે ચાવસથ્યં ચ પચનાગ્નિં પ્રચક્ષતે।
તસ્મિન્પઞ્ચ મહાયજ્ઞા વૈશ્વદેવશ્ચ વર્તતે॥ 14-111-22 (96496)
સ્થલીપાકં ચ ગાર્હં ચ સર્વે ચાસ્મિન્પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
ગૃહ્યકર્મવહો યસ્માત્તસ્માદ્ગૃહપતિસ્તુ સઃ॥ 14-111-23 (96497)
ઔપાસનં ચાવસથ્યં સભ્યં પચનપાવકમ્।
આહુર્બ્રહ્મવિદઃ કેચિન્મતમેતન્મમાપિ ચ॥ 14-111-24 (96498)
અગ્નિહોત્રપ્રકારં ચ શૃણુ રાજન્સમાહિતઃ।
ત્રયાણાં ગુણનામાનાં વહ્નીનામુચ્યતે મયા॥ 14-111-25 (96499)
ગૃહાણાં હિ પતિત્વં હિ ગૃહપત્યમિતિ સ્મૃતમ્।
ગૃહપત્યં તુ યસ્યાસીત્તત્તસ્માદ્ગાર્હપત્યતા॥ 14-111-26 (96500)
યજમાનં તુ યસ્માત્તુ દક્ષિણાં તુ ગતિં નયેત્।
દક્ષિણાગ્નિં તમાહુસ્તે દક્ષિણાયતનં દ્વિજાઃ॥ 14-111-27 (96501)
આહુતિઃ સર્વમાખ્યાતિ હવ્યં વૈ વહનં સ્મૃતમ્।
સર્વહવ્યવહો વહ્નિર્ગતશ્ચાહવનીયતામ્॥ 14-111-28 (96502)
યં ચાક્સથ્યં જુહુયાન્મૂલાગ્નિં વિધિવદ્દ્વિજઃ।
આવસથ્યં તુ તં ચાગ્નિં પચનાગ્નિં પ્રચક્ષતે॥ 14-111-29 (96503)
તેષાં સ ભાગતો વહ્નિઃ સભ્ય ઇત્યભિધીયતે।
આવતથ્યસ્તુ યો વહ્નિઃ પ્રથમઃ સ પ્રજાપતિઃ॥ 14-111-30 (96504)
બ્રહ્મા ચ ગાર્હપત્યોઽગ્નિસ્તસ્મિન્નેવ હિ સોભવત્।
દક્ષિણાગ્નિસ્ત્વયં રુદ્રઃ ક્રોધાત્મા ચણ્ડ એવ સઃ॥ 14-111-31 (96505)
અહમાહવનીયોઽગ્નિરાહોમાદ્યસ્ય વૈ મુખે।
સભ્યોઽગ્નિઃ પઞ્ચમો યસ્તુ સ્કન્દ એવ નરાધિપ॥ 14-111-32 (96506)
પૃથિવી ગાર્હપત્યોઽગ્નિરન્તરિક્ષં ચ દક્ષિણઃ।
સ્વર્ગમાહવનીયોઽગ્નિરેવમગ્નિત્રયં સ્મૃતમ્॥ 14-111-33 (96507)
વૃત્તશ્ચ ગાર્હપત્યોઽગ્નિર્યસ્માદ્વૃત્તા ચ મેદિની।
અર્ધચન્દ્રાકૃતિસ્તં વૈ દક્ષિણાગ્નિસ્તથા ભવેત્॥ 14-111-34 (96508)
ચતુરશ્રં તતઃ સ્વર્ગં નિર્મલં તુ નિરામયમ્।
તસ્માદાહવનીયોઽગ્નિશ્ચતુરશ્રો ભવેન્નૃપ॥ 14-111-35 (96509)
જુહુયાદ્ગાર્હપત્યં યો ભુવં જયતિ સ દ્વિજઃ।
જુહોતિ દક્ષિણં યસ્તુ સ જયત્યન્તરિક્ષકમ્॥ 14-111-36 (96510)
પૃથિવીમન્તરિક્ષં ચ દિવં ઋષિગણૈઃ સહ।
જયત્યાહવનીયં યો જુહુયાદ્ભક્તિમાન્નરઃ॥ 14-111-37 (96511)
આભિમુખ્યેન હોમસ્તુ યસ્ય યજ્ઞેષુ વર્તતે।
તેનાપ્યાહવનીયત્વં ગતો વહ્નિર્મહાદ્યુતિઃ॥ 14-111-38 (96512)
આહોમાદગ્નિહોત્રેષુ યજ્ઞૈર્વા યત્ર સર્વશઃ।
યસ્માત્તસ્માત્પ્રવર્તન્તે તતો હ્યાહવનીયતા॥ 14-111-39 (96513)
યસ્ત્વાવસથ્યં જુહુયાન્મૂલાગ્નિં વિધિવદ્દ્વિજઃ।
સ તુ સપ્તર્ષિલોકેષુ સપત્નીકઃ પ્રમોદતે॥ 14-111-40 (96514)
ઇષ્ટો ભવતિ સર્વાગ્નેરગ્નિહોત્રં ચ તદ્ભવેત્।
ત્રાણાદ્વૈ યજમાનસ્ય હ્યગ્નિહોત્રમિતિ સ્મૃતમ્॥ 14-111-41 (96515)
હોઇજ્યેષુ વિષાદો વૈ વિષાદો દુઃખમુચ્યતે।
દુઃખં તાપત્રયં પ્રોક્તં તાપં હિ નરકં વિદુઃ॥ 14-111-42 (96516)
આધ્યાત્મિકં ચાધિદૈવમાધિભૌતિકમેવ ચ।
એતત્તાપત્રયં પ્રોક્તમાત્મવિદ્ભિર્નરાધિપ॥ 14-111-43 (96517)
યસ્માદ્વૈ ત્રાયતે દુઃખાદ્યજમાનં હુતોઽનલઃ।
તસ્માત્તુ વિધિવત્પ્રોક્તમગ્નિહોત્રમિતિ શ્રુતૌ॥ 14-111-44 (96518)
તદગ્નિહોત્રં સૃષ્ટં વૈ બ્રહ્મણા લોકકર્તૃણા।
વેદાશ્ચાપ્યગ્નિહોત્રં તુ જજ્ઞિરે સ્વયમેવ તુ॥ 14-111-45 (96519)
અગ્નિહોત્રફલા દારા દત્તભુક્તફલં ધનમ્॥
રતિપુત્રફલા દારા દત્તભુક્તફલં ધનમ્॥ 14-111-46 (96520)
ત્રિવેદમન્ત્રસંયોગાદગ્નિહોત્રં પ્રવર્તતે।
ઋગ્યજુઃસામભિઃ પુણ્યૈઃ સ્થાપ્યતે સૂત્રસંયુતૈઃ॥ 14-111-47 (96521)
વસન્તે બ્રાહ્મણસ્ય સ્યાદાધેયોઽગ્નિર્નરાધિપ।
વસન્તો બ્રાહ્મણો જ્ઞેયો વેદયોનિઃ સ ઉચ્યતે॥ 14-111-48 (96522)
અગ્ન્યાધેયં તુ યેનાથ વસન્તે ક્રિયતેઽનઘ।
તસ્ય શ્રીર્બહ્મવૃદ્ધિશ્ચ બ્રાહ્મણસ્ય વિવર્ધતે॥ 14-111-49 (96523)
ક્ષત્રિયસ્યાગ્નિરાધેયો ગ્રીષ્મે શ્રેષ્ઠઃ સ વૈ નૃપ।
યેનાધાનં તુ વૈ ગ્રીષ્મે ક્રિયતે તસ્ય વર્ધતે।
શ્રીઃ પ્રજાઃક પશવશ્ચૈવ વિત્તં તેજો બલં યશઃ॥ 14-111-50 (96524)
શરદૃતૌ તુ વૈશ્યસ્ય હ્યાધાનીયો હુતાશનઃ।
શરદ્રાત્રં સ્વયં વૈશ્યો વૈશ્યયોનિઃ સ ઉચ્યતે॥ 14-111-51 (96525)
શરદ્યાધાનમેવં વૈ ક્રિયતે યેન પાણ્ડવ।
તસ્યાપિ શ્રીઃ પ્રજાઽઽયુશ્ચ પશવોઽર્થશ્ચ વર્ધતે॥ 14-111-52 (96526)
પશવઃ સર્વ એવૈતે ત્રિભિઃ સર્વૈરલઙ્કૃતાઃ।
અગ્નિહોત્રા હ્યવર્તન્તે તૈરેવ ધ્રિયતે જગત્॥ 14-111-53 (96527)
ગ્રામ્યારણ્યાશ્ચ પશવો પૃક્ષાશ્ચૈવ તૃણાનિ ચ।
ફલાન્યોષધયશ્ચાપિ અગ્નિહોત્રકૃતે હવિઃ॥ 14-111-54 (96528)
રસાઃ સ્નેહાસ્તથા ગન્ધા રત્નાનિ મણયસ્તથા।
કાઞ્ચનાનિ ચ લોહાનિ હ્યગ્નિહોત્રકૃતેઽભવન્॥ 14-111-55 (96529)
આયુર્વેદો ધનુર્વેદો મીમાંસા ન્યાયવિસ્તરઃ।
ધર્મશાસ્ત્રં ચ તત્સર્વમગ્નિહોત્રકૃતે કૃતમ્॥ 14-111-56 (96530)
છન્દઃ શિક્ષા ચ કલ્પશ્ચ તથા વ્યાકરણાનિ ચ।
શાસ્ત્રં જ્યોતિર્નિરુક્તં ચાપ્યગ્નિહોત્રકૃતે કૃતમ્॥ 14-111-57 (96531)
ઇતિહાસપુરાણં ચ ગાથાશ્ચોપનિષત્તથા।
આથર્વણાનિ કર્માણિ ચાગ્નિહોત્રકૃતે કૃતમ્॥ 14-111-58 (96532)
યચ્ચૈતસ્યાં પૃથિવ્યાં વૈ કિંચિદસ્તિ ચરાચરમ્।
તત્સર્વમગ્નિહોત્રસ્ય કૃતે સૃષ્ટં સ્વયંભુવા॥ 14-111-59 (96533)
અગ્નિહોત્રસ્ય દર્શસ્ય પૂર્ણમાસસ્ય ચાપ્યથ।
યુપેષ્ટિપશુબન્ધાનાં સોમપાનક્રિયાવતામ્॥ 14-111-60 (96534)
તિથિનક્ષત્રયોગાનાં મુહૂર્તકરણાત્મકમ્।
કાલસ્ય વેદનાર્થં તુ જ્યોતિર્જ્ઞાનં પુરાઽનઘ॥ 14-111-61 (96535)
ઋગ્યજુઃ સામમન્ત્રાણાં શ્લોકતત્વાર્થચિન્તનાત્।
પ્રત્યાપત્તિવિકલ્પાનાં છન્દોજ્ઞાનં પ્રલ્પિતમ્॥ 14-111-62 (96536)
વર્ણાક્ષરપદાર્થાનાં સન્ધિલિઙ્ગં પ્રકીર્તિતમ્।
નામધાતુવિવેકાર્થં પુરા વ્યાકરણં સ્મૃતમ્॥ 14-111-63 (96537)
યૂપવેદ્યધ્વરાર્થં તુ પ્રોક્ષણશ્રવણાય તુ।
યજ્ઞદૈવતયોગાર્થં શિક્ષાજ્ઞાનં પ્રકલ્પિતમ્॥ 14-111-64 (96538)
યજ્ઞપાત્રપવિત્રાર્થં દ્રવ્યસંભારણાય ચ।
સર્વયજ્ઞવિકલ્પાય પુરાકલ્પં પ્રકલ્પિતમ્॥ 14-111-65 (96539)
નામધાતુવિકલ્પાનાં તત્વાર્થનિયમાય ચ।
સર્વવેદનિરુક્તાનાં નિરુક્તમૃષિભિઃ કૃતમ્॥ 14-111-66 (96540)
વેદ્યર્થં પૃથિવી સૃષ્ટા સંભારાર્થ તથૈવ ચ।
ઇધ્માર્થમથ યૂપાર્થં બ્રહ્મા ચક્રે વનસ્પતિમ્॥ 14-111-67 (96541)
ગ્રામ્યારણ્યાશ્ચ પશવો જાયન્તે યજ્ઞકારણાત્।
મન્ત્રાણાં વિનિયોગં ચ પ્રોક્ષિતં શ્રપણં તથા॥ 14-111-68 (96542)
અનુયાજપ્રયાજાશ્ચ મરુતાં શંસિનસ્તથા।
ઔદ્ગાત્રં ચૈવ સામ્નાં વૈ પ્રતિપ્રસ્થાનમેવ ચ॥ 14-111-69 (96543)
વિષ્ણુક્રમાણાં ક્રમણં દક્ષિણાવભૃથં તથા।
ત્રિકાસમર્ચનં ચૈવ સ્યાનેષૂપહૃતં તથા॥ 14-111-70 (96544)
દેવતાગ્રહણં મોક્ષં હવિષાં શ્રપણં તથા।
નાવબુદ્ધ્યન્તિ યે વિપ્રા નિન્દન્તિ ચ પશોર્વધમ્।
તે યાન્તિ નરકં ઘોરં રૌરવં તમસાઽઽવૃતમ્॥ 14-111-71 (96545)
શતવર્ષસહસ્રાણિ તત્ર સ્થિત્વા નરાધમાઃ।
કૃમિર્ભિર્ભક્ષ્યમાણાશ્ચ તિષ્ઠેયુઃ પૂયશોણિતે॥ 14-111-72 (96546)
વૃક્ષા યૂપત્વમિચ્છન્તિ પશુત્વં પશવસ્તથા।
તૃણાનીચ્છન્તિ બર્હિષ્ટ્વમોષધ્યશ્ચ હવિષ્યતામ્।
સોમત્વં ચ લતાઃ સર્વા વેદિત્વં ચ વસુંધર॥ 14-111-73 (96547)
યસ્માત્પશુત્વમિચ્છન્તિ પશવઃ સ્વર્ગલિપ્સયા।
તસ્માત્પશુવધે હિંસા નાસ્તિ યજ્ઞેષુ પાણ્ડવ॥ 14-111-74 (96548)
યૂપાસ્તન્મન્ત્રસંસ્કારૈર્દર્ભાશ્ચ પશવસ્તથા।
યજમાનેન સહિતાઃ સ્વર્ગં યાન્તિ નરેશ્વર॥ 14-111-75 (96549)
યાવત્કાલં હિ યજ્વા વૈ સ્વર્ગલોકે મહીયતે।
તાવત્કાલં પ્રમોદન્તે પશવો હ્યધ્વરે હતાઃ॥ 14-111-76 (96550)
અહિંસા વૈદિકં કર્મ બ્રહ્મકર્મેતિ તત્કૃતમ્।
વેદોક્તં યે ન કુર્વન્તિ હિંસાબુદ્ધ્યા ક્રતૂન્દ્વિજાઃ।
સદ્યઃ શૂદ્રત્વામાયાન્તિ પ્રેત્ય ચણ્ડાલતામપિ॥ 14-111-77 (96551)
ગાવો યજ્ઞાર્થમુત્પન્ના દક્ષિણાર્થં તથૈવ ચ।
સુવર્ણં રજતં ચૈવ પાત્રક્રુભાર્થમેવ ચ॥ 14-111-78 (96552)
દર્ભાઃ સંસ્તરણાર્તં તુ રક્ષસાં રક્ષણાય ચ।
પજનાર્થં દ્વિજાઃ સૃષ્ટાસ્તારકા દિવિ દેવતાઃ॥ 14-111-79 (96553)
ક્ષત્રિયા રક્ષણાર્થં તુ વૈશ્યા વાર્તાનિમિત્તતઃ।
શુશ્રૂષાર્થં ત્રયાણાં વૈ શૂદ્રાઃ સૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવા॥ 14-111-80 (96554)
એવમેતજ્જગત્સર્વમગ્નિહોત્રકૃતે કૃતમ્।
નાવબુધ્યન્તિ યે ચૈવ નરાસ્તુ તમસા વૃતાઃ॥ 14-111-81 (96555)
તે યાન્તિ નરકં ઘોરં રૌરવં નામ વિશ્રુતમ્।
રૌરવાદ્વિપ્રયુક્તાસ્તુ કૃમિયોનિં વ્રજન્તિ તે॥ 14-111-82 (96556)
યથોક્તમગ્નિહોત્રાણાં શુશ્રૂષન્તિ ચ યે દ્વિજાઃ।
તૈર્દત્તં સહુતં ચેષ્ટં દત્તમધ્યાપિતં ભવેત્॥ 14-111-83 (96557)
એવમિષ્ટં ચ પૂર્તં ચ યદ્વિપ્રૈઃ ક્રિયતે નૃપ।
તત્સર્વં સમ્યગાહૃત્ય ચાદિત્યે સ્થાપયામ્યહમ્॥ 14-111-84 (96558)
મયા સ્થાપિતમાદિત્યે લોકસ્ય સુકૃતં હિ તત્।
ધારયેદ્યત્સહસ્રાંશુઃ સુકૃતં હ્યગ્નિહોત્રિણામ્॥ 14-111-85 (96559)
યાવત્કાલં તુ તિષ્ઠન્તિ લોકે ચાપ્યગ્નિહોત્રિણઃ।
તાવદેવ હિ પુણ્યેન દીપ્યતે રવિણાઽમ્બરે॥ 14-111-86 (96560)
સ્વર્ગે સ્વર્ગં ગતાનાં તુ વીર્યાદ્ભવતિ વીર્યવાન્।
તત્ર તે હ્યુપભુઞ્જન્તિ હ્યગ્નિહોત્રસ્ય તત્ફલમ્।
સમાનરૂપા દેવાનાં તિષ્ઠન્ત્યાબૂતસંપ્લવમ્॥ 14-111-87 (96561)
વૃથાઽગ્નિના ચ યે કેચિદ્દહ્યન્તે હ્યગ્નિહોત્રિણઃ।
ન તેઽગ્નિહોત્રિણાં લોકે માનસાઽપિ વ્રજન્તિ તે॥ 14-111-88 (96562)
વીરઘ્રાસ્તુ દુરાચારા દરિદ્રાસ્તુ નરાધમાઃ।
વિકલા વ્યાધિતાશ્ચાપિ જાયન્તે શૂદ્રયોનિષુ॥ 14-111-89 (96563)
તસ્માદપ્રોષિતૈર્નિત્યમગ્નિહોત્રં દ્વિજાતિભિઃ।
હોતવ્યં વિધિવદ્રાજન્નૂર્ધ્વામિચ્છન્તિ યે ગતિમ્॥ 14-111-90 (96564)
આત્મવન્નાવમન્તવ્યમગ્નિહોત્રં યુધિષ્ઠિર।
ન ત્યાજ્યં ક્ષણિમપ્યેતદગ્નિહોત્રં યુધિષ્ઠિર॥ 14-111-91 (96565)
વૃદ્ધત્વેઽપ્યગ્નિહોત્રં યે ગૃહ્ણન્તિ વિધિવદ્દ્વિજાઃ।
શૂદ્રાન્નાદ્વિરતા દાન્તાઃ સંયતેન્દ્રિયબુદ્ધયઃ॥ 14-111-92 (96566)
પઞ્ચયજ્ઞપરા નિત્યં લોભક્રોધવિવર્જિતાઃ।
દ્વિકાલમતિથીંશ્ચૈવ પૂજયન્તિ ચ ભક્તિતઃ॥ 14-111-93 (96567)
તેઽપિ સૂર્યોદયપ્રખ્યૈર્વિમાનૈર્વાયુવેગિભિઃ।
મમ લોકે પ્રમોદન્તે દૃષ્ટ્વા માં ચ યુધિષ્ઠિર॥ 14-111-94 (96568)
મન્વન્તરં ચ તત્રૈકં મોદિતા દ્વિજસત્તમાઃ।
ઇહ માનુષ્યકે લોકે જાયન્તે દ્વિજસત્તમાઃ॥ 14-111-95 (96569)
બાલાહિતાગ્રયો યે ચ શૂદ્રાન્નાદ્વિરતાઃ સદા।
ક્રોધલોભવિનિર્મુક્તાઃ પ્રાતસ્સ્નાનપરાયણાઃ।
યથોક્તમગ્નિહોત્રં વૈ જુહ્વતે વિજિતેન્દ્રિયાઃ॥ 14-111-96 (96570)
આતિથેયાઃ સદા સૌમ્યા દ્વિકાલં મત્પરાયણાઃ।
તે યાન્ત્યપુનરાવૃત્તિં ભિત્ત્વા ચાદિત્યમણ્ડલમ્॥ 14-111-97 (96571)
મમ લોકં સપત્નીકા યાનૈઃ સૂર્યોદયપ્રભૈઃ।
તત્ર બાલાર્કસઙ્કાશાઃ કામગાઃ કામરૂપિણઃ॥ 14-111-98 (96572)
ઐશ્વર્યગુણસંપન્નાઃ ક્રીડન્તિ ચ યથાસુખમ્।
ઇત્યેષામાહિતાગ્નીનાં વિભૂતિઃ પાણ્ડુનન્દન॥ 14-111-99 (96573)
શ્રુતિં કેચિન્નિન્દમાનાઃ શ્રુતિં દૂષ્યન્ત્યબુદ્ધયઃ।
પ્રમાણં ન ચ કુર્વન્તિ યે યાન્તીહાપિ દુર્ગતિમ્। 14-111-100 (96574)
પ્રમાણમિતિહાસં ચ વેદાન્કુર્વતિ યે દ્વિજાઃ।
તે યાન્ત્યમરસાયુજ્યં નિત્યમાસ્તિક્યબુદ્ધયઃ॥ ॥ 14-111-101 (96575)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ એકાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 112
॥ શ્રીઃ ॥
14.112. અધ્યાયઃ 112
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ચાન્દ્રાયણવિધિનિરૂપણપૂર્વકં તદાચરણફલકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ચક્રાયુધ નમસ્તેઽસ્તુ દેવેશ ગરુડધ્વજ।
ચાન્દ્રાયણવિધિં પુણ્યમાખ્યાહિ ભગવન્મમ॥ 14-112-1 (96576)
ભગવાનુવાચ। 14-112-2x (7992)
શૃણુ પાણ્ડવ તત્વેન સર્વપાપપ્રણાશનમ્।
પાપિનો યેન શુદ્ધ્યન્તિ તત્તે વક્ષ્યામિ સર્વશઃ॥ 14-112-2 (96577)
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયો વાઽપિ વૈશ્યો વા ચરિતવ્રતઃ।
યથાવત્કર્તુકામો વૈ તસ્યૈવં પ્રથમા ક્રિયા॥ 14-112-3 (96578)
શોધયેત્તુ શરીરં સ્વં પઞ્ચગવ્યેન યન્ત્રિતઃ।
સશિરઃ કૃષ્ણપક્ષસ્ય તતઃ કુર્વીત વાપનમ્॥ 14-112-4 (96579)
શુક્લવાસાઃ શુચિર્ભૂત્વા મૌઞ્જીં બધ્નીત મેખલામ્।
પાલાશદ્ણ્ડમાદાય બ્રહ્મચારિવ્રતે સ્થિતઃ॥ 14-112-5 (96580)
કૃતોપલાસઃ પૂર્વં તુ શુક્લપ્રતિપદિ દ્વિજઃ।
નદીસંગમતીર્થેષુ શુચૌ દેશે ગૃહેઽપિ વા।
ગોમયેનોપલિપ્રેઽથ સ્થણ્ડિલેઽગ્નિં નિધાપયન્॥ 14-112-6 (96581)
આઘારાવાજ્યભાગૌ ચ પ્રણવં વ્યાહૃતીસ્તથા।
વારુણં ચૈવ પઞ્ચૈવ હુત્વા સર્વાન્યથાક્રમમ્॥ 14-112-7 (96582)
સત્યાય વિષ્ણવે ચેતિ બ્રહ્મર્ષિભ્યોઽથ બ્રહ્મણે।
વિશ્વેભ્યો હિ ચ દેવેભ્યઃ સપ્રજાપતયે તથા॥ 14-112-8 (96583)
ષડુક્ત્વા જુહુયાત્પશ્ચાત્પ્રાયશ્ચિત્તાહુતિં દ્વિજઃ।
અતઃ સમાપયેદગ્નિં શાન્તિં કૃત્વાઽથ પૌષ્ટિકિમ્॥ 14-112-9 (96584)
પ્રણમ્ય્ ચાગ્નિં સોમં ચ ભસ્મ દિગ્ધ્વા યથાવિધિ।
નદીં ગત્વા વિશુદ્ધાત્મા સોમાય વરુણાય ચ।
આદિત્યાય નમસ્કૃત્વા તતઃ સ્નાયાત્સમાહિતઃ॥ 14-112-10 (96585)
ઉત્તીર્યોદકમાચમ્ય ચાસીનઃ પૂર્વતોમુખઃ।
પ્રાણાયામં તતઃ કૃત્વા પવિત્રૈરભિષેચનમ્॥ 14-112-11 (96586)
આચાન્તસ્ત્વમિવીક્ષેત ઊર્ધ્વબાહુર્દિવાકરમ્।
કૃતાઞ્જલિપુટઃ સ્થિત્વા કુર્યાચ્ચૈવ પ્રદક્ષિણમ્॥ 14-112-12 (96587)
નારાયણં વા રુદ્રં વા બ્રહ્મણમથવાઽપિ ચ।
વારુણં મન્ત્રમૂક્તં વા પ્રાગ્ભોજનમથાપિ વા॥ 14-112-13 (96588)
વીરઘ્નમૃષભફં વાઽપિ તથા ચાપ્યઘમર્ષણમ્।
ગાયત્રીં મમ દેવીં વા સાવિત્રીં વા જપેત્તતઃ।
શતં વાઽષ્ટશતં વાઽપિ સહસ્રમથવા પરમ્॥ 14-112-14 (96589)
તતો મધ્યાહ્નકાલે વૈ પાયસં યાવકં હિ વા।
પાચયિત્વા પ્રયત્નેન પ્રયતઃ સુસમાહિતઃ॥ 14-112-15 (96590)
પાત્રં તુ સુસમાદાય સૌવર્ણં રાજતં તુ વા।
તામ્રં વા મૃન્મયં વાપિ ઔદુંબરમથાપિ વા। 14-112-16 (96591)
વૃક્ષાણાં યાજ્ઞિયાનં તુ પર્ણૈરાર્દ્રૈરકુત્સિતૈઃ।
પુટકેન તુ ગુપ્તેનિ ચરેદ્ભૈક્ષં સમાહિતઃ॥ 14-112-17 (96592)
બ્રાહ્મણાનાં ગૃહાણાં તુ સપ્તાનાં નાપરં વ્રજેત્।
ગોદોહમાત્રં તિષ્ઠિત્તુ વાગ્યતઃ સંયતેન્દ્રિયઃ॥ 14-112-18 (96593)
ન હસેન્ન ચ વીક્ષેત નાભિભાષેત વા સ્ત્રિયમ્॥ 14-112-19 (96594)
દૃષ્ટ્વા મૂત્રં પુરીષં વા ચણ્ડાલં વા રજસ્વલામ્।
પતિતં ચ તથા શ્વાનમાદિત્યમવલોકયેત્॥ 14-112-20 (96595)
યો હિ પાદુકમારુહ્ય સર્વદા પ્રચરેદ્દ્વિજઃ।
તં દૃષ્ટ્વા પાપકર્માણમાદિત્યમવલોકયેત્॥ 14-112-21 (96596)
તતસ્ત્વાવસથં પ્રાપ્તો ભિક્ષાં નિક્ષિપ્ય ભૂતલે।
પ્રક્ષાલ્ય પાદાવાજાન્વોર્હસ્તાવાકૂર્પરં પુનઃ।
આચમ્ય વારિણા તેન વહ્નિં વિપ્રાંશ્ચ પૂયયેત્॥ 14-112-22 (96597)
પઞ્ચ સપ્તાથવા કુર્યાદ્ભાગાન્ભૈક્ષસ્ય તસ્ય વૈ।
તેષામન્યતમં પિણ્ડમાદિત્યાય નિવેદયેત્॥ 14-112-23 (96598)
બ્રહ્મણે ચાગ્નયે ચૈવ સોમાય વરુણાય ચ।
વિશ્વેભ્યશ્ચૈવ દેવેભ્યો દદ્યાદન્નં યથાક્રમમ્॥ 14-112-24 (96599)
અવશિષ્ટમથૈકં તુ વક્ત્રમાત્રં પ્રકલ્પયેત્॥ 14-112-25 (96600)
અઙ્ગુલ્યગ્રે સ્થિતં પિણ્ડં ગાયત્ર્યા ચાભિમન્ત્રયેત્।
અઙ્ગુલીભિસ્ત્રિભિઃ પિણ્ડં પ્રાશ્નીયાત્પ્રાઙ્મુખઃક શુચિઃ। 14-112-26 (96601)
યથા ચ વર્ધતે સોમો હ્રસતે ચ યથા પુનઃ।
તથા પિણ્ડાશ્ચ વર્ધન્તે હ્રસન્તે ચ દિનેદિને॥ 14-112-27 (96602)
ત્રિકાલં સ્નાનમસ્યોક્તં દ્વિકાલમથવા સકૃત્।
બ્રહ્મચારી સદા વાઽપિ ન ચ વસ્ત્રં પ્રપીડયેત્॥ 14-112-28 (96603)
સ્થાન ન દિવસં તિષ્ઠેદ્રાત્રૌ વીરાસનં વ્રજેત્।
ભવેત્સ્થણ્ડિલશાયી વાઽપ્યથા વૃક્ષમૂલિકઃ॥ 14-112-29 (96604)
વલ્કલં યદિ વા ક્ષૌમં શાણં કાર્પાસકં તથા।
આચ્છાદનં ભવેત્તસ્ય વસ્ત્રાર્થં પાણ્ડુનન્દન॥ 14-112-30 (96605)
એવં ચાન્દ્રાયણે પૂર્ણે માસસ્યાન્તે પ્રયત્નવાન્।
બ્રાહ્મણાન્ભોજયેદ્ભક્ત્યા દદ્યાચ્ચૈવ ચ દક્ષિણામ્॥ 14-112-31 (96606)
ચાન્દ્રાયણેન ચીર્ણેન યત્કૃતં તેન દુષ્કૃતમ્।
તત્સર્વં તત્ક્ષણાદેવ ભસ્મીભવતિ કાષ્ઠવત્॥ 14-112-32 (96607)
બ્રહ્મહત્યા ચ ગોહત્યા સુવર્ણસ્તૈન્યમેવ ચ।
ભ્રૂણહત્યા સુરાપાનં ગુરોર્દારવ્યતિક્રમઃ॥ 14-112-33 (96608)
એવમન્યાનિ પાપાનિ પાતકીયાનિ યાનિ ચ।
ચાન્દ્રાયણેન નશ્યન્તિ વાયુના પાંસવો યથા॥ 14-112-34 (96609)
અનિર્દશાયા ગોઃ ક્ષીરમૌષ્ઠ્રમાવિકમેવ ચ।
મૃતસૂતકયોશ્ચાન્નં ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-35 (96610)
ઉપપાતકિનશ્ચાન્નં પતિતાન્નં તથૈવ ચ।
શૂદ્રસ્યોચ્છેષણં ચૈવ ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-36 (96611)
આકાશસ્થં તુ હસ્તસ્થમધઃ સ્રસ્તં તથૈવ ચ।
પરહસ્તસ્થિતં ચૈવ ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-37 (96612)
અથાગ્રેધિષોરન્નં દિધિષૂપપતેસ્તતા।
પરિવેત્તુસ્તથા ચાન્નં પરિવિત્તાન્નમેવ ચ॥ 14-112-38 (96613)
કુણ્ડાન્નં ગોલકાન્નં ચ દેવલાન્નં તથૈવ ચ।
તથા પુરોહિતસ્યાન્નં ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-39 (96614)
સુરાઽઽસવં વિષં સર્પિર્લાક્ષા લવણમેવ ચ।
તૈલં ચાપિ ચ વિક્રીણન્દ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-40 (96615)
એકોદ્દિષ્ટં તુ યો ભુઙ્ક્તે જનમધ્યગતોઽપિ યઃ।
ભિન્નભાણ્ડેષુ યો ભુઙ્ક્તે દ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-41 (96616)
યો ભુઙ્ક્તેઽનુપનીતેન યો ભુઙ્ક્તે ચ સ્ત્રિયા સહ।
કન્યયા સહ યો ભુઙ્ક્તે દ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-42 (96617)
ઉચ્છિષ્ટં સ્થાપયેદ્વિપ્રો યો મોહાદ્ભોજનાન્તરે।
દદ્યાદ્વા યદિ વા મોહાદ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-43 (96618)
તુમ્બકોશાતકં ચૈવ પલાણ્ડું ગૃઞ્જનં તથા।
છત્રાકં લશુનં ચૈવ ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-44 (96619)
દ્વિજઃ પર્યુષિતં ચાન્નં પક્વં પરગૃહાગતમ્।
વિપક્વં ચ તથા માંસં ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-45 (96620)
ઉદક્યયા શુના વાઽપિ ચણ્ડાલૈર્વા દ્વિજોત્તમઃ।
દૃષ્ટમન્નં તુ ભુઞ્જાનો દ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્॥ 14-112-46 (96621)
****તત્પુરા વિશુદ્ધ્યર્થમૃષિભિશ્ચરિતં વ્રતમ્।
પાવનં સર્વભૂતાનાં પુણ્યં પાણ્ડવચોદિતમ્॥ 14-112-47 (96622)
એતેન વસવો રુદ્રાશ્ચાદિત્યાશ્ચ દિવં ગતાઃ।
એતદદ્ય પરં ગુહ્યં પવિત્રં પાપનાશનમ્॥ 14-112-48 (96623)
યથોક્તમેતદ્યઃ કુર્યાદ્દ્વિજઃ પાપપ્રણાશનમ્॥
સ દિવં યાતિ પૂતાત્મા નિર્મલાદિત્યસંનિભઃ॥ ॥ 14-112-49 (96624)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ દ્વાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 112 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 113
॥ શ્રીઃ ॥
14.113. અધ્યાયઃ 113
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કાર્તિકાદિદ્વાદશમાસેષુ એકભુક્તવ્રતાચરણપ્રકારનિરૂપણપૂર્વકં તત્ફલકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
કેશવેનૈવમુક્તે તુ ચાન્દ્રાયણવિધિક્રમે।
અપૃચ્છત્પુનરન્યાંશ્ચ ધર્માન્ધર્માત્મજો નૃપ॥ 14-113-1 (96625)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-113-2x (7993)
સર્વભૂતપતે શ્રીમન્સર્વભૂતનમસ્કૃત।
સર્વભૂતહિતં ધર્મં સર્વજ્ઞ કથયસ્વ નઃ॥ 14-113-2 (96626)
ભગવાનુવાચ। 14-113-3x (7994)
યદ્દરિદ્રજનસ્યાપિ સ્વર્ગ્યં સુખકરં ભવેત્।
સર્વપાપપ્રશમનં તચ્છૃણુષ્વ યુધિષ્ઠિર॥ 14-113-3 (96627)
કાર્તિકાદ્યાસ્તુ યે માસા દ્વાદશૈવ પ્રકીર્તિતાઃ।
તેષ્વેકબુક્તનિમઃ સર્વેષામુચ્યતે મયા॥ 14-113-4 (96628)
કાર્તિકે યસ્તુ વૈ માસે નન્દાયાં સંયતેન્દ્રિયઃ।
એકભુક્તેન મદ્ભક્તો માસમેકં તુ વર્તતે॥ 14-113-5 (96629)
જલં વા ન પિબેન્માસે નાન્તરં ભોજનાત્પરમ્।
આદિત્યરૂપં માં નિત્યમર્ચયન્સુસમાહિતઃ॥ 14-113-6 (96630)
વ્રતાન્તે ભોજયેદ્વિપ્રાન્દક્ષિણાં સમ્પ્રદાય ચ।
ક્રોધલોભવિનિર્મુક્તસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-7 (96631)
વિધિવત્કપિલાદાને યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્પુણ્યં સમનુપ્રાપ્ય સૂર્યકલોકે મહીયતે।
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાત્પુરુષેષૂપજાયતે॥ 14-113-8 (96632)
માર્ગશીર્ષં તુ યો માસમેકભુક્તેન વર્તતે।
કામં ક્રોધં ચ લોભં ચ પરિત્યજ્ય યથાવિધિ॥ 14-113-9 (96633)
સ્નાત્વા ચાદિત્યરૂપં મામર્યયેન્નિયતેન્દ્રિયઃ।
જપેચ્ચૈવ ચ ગાયત્રીં મામિકાં વાગ્યતેન્દ્રિયઃ॥ 14-113-10 (96634)
માસે પરિસમાપ્તે તુ ભોજયિત્વા દ્વિજાઞ્શુચિઃ।
તાનર્ચયતિ મદ્ભક્ત્યા તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-11 (96635)
અગ્નિહોત્રે કૃતે પુણ્યમાહિતાગ્નેસ્તુ યદ્ભવેત્।
તત્પુણ્યં ફલમાસાદ્ય યોનેનાંઽબરશોભિના।
સહ સપ્તર્ષિલોકેષુ યથાકામં યથાસુખમ્॥ 14-113-12 (96636)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદ્ધરિવર્ષેષુ જાયતે।
તત્ર પ્રકામં ક્રીડિત્વા રાજા પશ્ચાદ્ભવિષ્યતિ॥ 14-113-13 (96637)
******** ક્ષિપેદેવમેકભુક્તેન યો નરઃ।
અર્ચયન્નેવ માં નિત્યં મદ્ગતેનાન્તરાત્મના॥ 14-113-14 (96638)
અહિંસાસત્યસહિતઃ ક્રોધહર્ષવિવર્જિતઃ।
એવં યુક્તસ્ય રાજેન્દ્ર શૃણુ યત્ફલમુત્તમમ્॥ 14-113-15 (96639)
વિપ્રાતિથ્યસહસ્રેષુ યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્પુણ્યં સમનુપ્રાપ્ય શક્રલોકે મહીયતે॥ 14-113-16 (96640)
અવતીર્ણસ્તતઃ કાલાદિલાવર્ષેષુ જાયતે।
તત્ર સ્થિત્વા ચિરં કાલમસ્મિન્વિપ્રો ભવિષ્યતિ॥ 14-113-17 (96641)
માઘમાસં સદા યસ્તુ વર્તતે ચૈકભુક્તતઃ।
મદર્ચનપરો ભૂત્વા ડંભક્તોધવિવર્જિતઃ।
મામિકામપિ સાવિત્રીં સન્ધ્યાયાં તુ જપેદ્બુધઃ॥ 14-113-18 (96642)
દત્ત્વા દુ દક્ષિણામન્તે ભોજયિત્વા દ્વિજાનપિ।
નમિસ્કરોતિ તાન્ભક્ત્યા મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
ત્રિકાલસ્નાનયુક્તસ્ય તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-19 (96643)
નીલકણ્ઠપ્રયુક્તેન યોનેનાંઽબરશોભિના।
પિતૃલોકં વ્રજેચ્છ્રીમાન્સેવ્યમાનોપ્સરોણૈઃ॥ 14-113-20 (96644)
તત્ર પ્રકામં ક્રીડિત્વા ભદ્રાશ્વેષૂપજાયતે।
તતશ્ચ્યુતશ્ચતુર્વેદી વિપ્રો ભવતિ ભૂતલે॥ 14-113-21 (96645)
યશ્ચરેત્ફાલ્ગુનં માસમેકભુક્તો જિતેન્દ્રિયઃ।
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યેતન્મન્ત્રં જપેત્સદા॥ 14-113-22 (96646)
પાયસં ભોજયેદ્વિપ્રાન્વ્રતાન્તે સંયતેન્દ્રિયઃ।
મદર્ચનપરોઽક્રોધસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-23 (96647)
વિમાનં સારસૈર્યુક્તમારૂઢઃ કામગામિ ચ।
નક્ષત્રલોકે રમતે નક્ષત્રસદૃશાકૃતિઃ॥ 14-113-24 (96648)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાત્કેતુમાલેષુ જાયતે।
તત્ર પ્રકામં ક્રીડિત્વા માનુષેષુ મુનિર્ભવેત્॥ 14-113-25 (96649)
ચૈત્રમાસં તુ યો રાજન્નેકભુક્તેન વર્તતે।
બ્રહ્મચારી ચ મદ્ભક્ત્યા તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-26 (96650)
યદગ્નિહોત્રિણઃ પુણ્યં યથોક્તં વ્રતચારિણઃ।
તત્પુણ્યફકલમાસાદ્ય ચન્દ્રલોકે મહીયતે॥ 14-113-27 (96651)
તતોઽવતીર્ણો જાયેત વર્ષે રમણકે પુનઃ।
ભુક્ત્વા કામાંસ્તતસ્તસ્મિન્નિહ રાજા ભવિષ્યતિ॥ 14-113-28 (96652)
વૈશાખે યસ્તુ માસે વૈ હ્યેકભુક્તેન વર્તતે।
દ્વિજમગ્રાસને કૃત્વા ભુઞ્જન્ભૂમૌ ચ વાગ્યતઃ॥ 14-113-29 (96653)
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યર્ચયિત્વા દિવાકરમ્।
વ્રતાન્તે ભોજયેદ્વિપ્રાંસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-30 (96654)
ફલં યદ્વિધિવત્પ્રોક્તમગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રયોઃ।
તત્પુણ્યફલમાસાદ્ય દેવલોકે મહીયતે॥ 14-113-31 (96655)
તતો હૈમવતે વર્ષે જાયતે કાલપર્યયાત્।
તત્ર પ્રકામં ક્રીડિત્વા વિપ્રઃ પશ્ચાદ્ભવિષ્યતિ॥ 14-113-32 (96656)
જ્યેષ્ઠમાસં તુ યો વિપ્રો હ્યેકભુક્તેન વર્તતે।
વિપ્રમગ્રાસને કૃત્વા ભૂમૌ ભુઞ્જન્યથાવિધિ॥ 14-113-33 (96657)
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યુચ્ચરન્માં સમાહિતઃ।
ડંભાનૃતવિનિર્મુક્તસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-34 (96658)
ચીર્ણે ચાન્દ્રાયણે સમ્યગ્યત્પુણ્યં સમુદાહૃતમ્।
તત્પુણ્યફલમાસાદ્ય દેવલોકે મહીયતે॥ 14-113-35 (96659)
અથોત્તરકુરૌ વર્ષે જાયતે નિર્ગતસ્તતઃ।
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ લોકે દ્વિજો ભવેત્॥ 14-113-36 (96660)
આષાઢમાસં યો રાજન્નેકભુક્તેન વર્તતે।
બ્રહ્મચારી જિતક્રોધો મદર્ચનપરાયણઃ॥ 14-113-37 (96661)
વિપ્રમગ્રાસને કૃત્વા ભૂમૌ ભુઞ્જઞ્જિતેન્દ્રિયઃ।
કૃત્વા ત્રિષવણં સ્નાનમષ્ટાક્ષરવિધાનતઃ॥ 14-113-38 (96662)
વ્રતાન્તે ભોજયેદ્વિદ્વાન્પાયસેન યુધિષ્ઠિર।
ગુડોદનેન રાજેન્દ્ર તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-39 (96663)
કપિલાશતદાનસ્ય યત્પુણ્યં પાણ્ડુનન્દન।
તત્પુણ્યફલમાસાદ્ય દેવલોકે મહીયતે॥ 14-113-40 (96664)
તતોઽવતીર્ણઃ કાલે તુ શાકદ્વીપે તુ જાયતે।
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ વિપ્રો ભવિષ્યતિ॥ 14-113-41 (96665)
શ્રાવણં યઃ ક્ષિપેન્માસમેકભુક્તેન વર્તતે।
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યુક્ત્વા મામર્ચયેત્સદા।
વિપ્રમાગ્રાસને કૃત્વા ભૂમૌ ભુઞ્જન્યથાવિધિ॥ 14-113-42 (96666)
પાયસેનાર્ચયન્વિપ્રાઞ્જિતક્રોધો જિતેન્દ્રિયઃ।
લોભમોહવિનિર્મુક્તસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-43 (96667)
કપિલાદાનસ્ય યત્પુણ્યં વિધિદત્તસ્ય પાણ્ડવ।
તત્પુણ્યં સમ***પ્રાપ્ય શક્રલોકે મહીયતે॥ 14-113-44 (96668)
તતશ્ચાપિ ચ્યુત કાલાત્કુશદ્વીપે પ્રજાયતે।
તત્રિ પ્રકામં ક્રીડિત્વા વિપ્રો ભવતિ માનુષે॥ 14-113-45 (96669)
યસ્તુ ભાદ્રપદં માસમેકભુક્તેન વર્તતે।
બ્રહ્મચારી જિતક્રોધઃ સત્યસન્ધો જિતેન્દ્રિયઃ॥ 14-113-46 (96670)
વિપ્રમગ્રાસને કૃત્વા પાકભેદવિવર્જિતઃ।
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યુક્ત્વાઽસ્ય ચરણૌ સ્પૃશેત્॥ 14-113-47 (96671)
તિલાનપિ ઘૃતં વાઽપિ વ્રતાન્તે દક્ષિમાં દદત્।
મદ્ભક્તસ્ય નરશ્રેષ્ઠ તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-48 (96672)
યત્ફલં વિધિવત્પ્રોક્તં રાજસૂયાશ્વમેધયોઃ।
તત્પુણ્યફલમાસાદ્ય શક્રલોકે મહીયતે॥ 14-113-49 (96673)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાજ્જાયતે ધનદાલયે।
તત્ર પ્રકામં ક્રીકડિત્વા રાજા ભવતિ માનુષે॥ 14-113-50 (96674)
યશ્ચાપ્યાશ્વયુજં માસમેકભુક્તેન વર્તતે।
મદ્ગાયત્રીં જપેદ્ભક્ત્યા મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
દ્વિસન્ધ્યં વા ત્રિસન્ધ્યં વા શતમષ્ટોત્તરં તુ વા॥ 14-113-51 (96675)
વિપ્રમગ્રાસને કૃત્વા સંયતેન્દ્રિયમાનસઃ।
વ્રતાન્તે ભોજયેદ્વિપ્રાંસ્તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-113-52 (96676)
અશ્વમેધસ્ય યત્પુણ્યં વિધિવત્પાણ્ડુનન્દન।
તત્પુણ્યફલમાસાદ્ય મમ લોકે મહીયતે॥ 14-113-53 (96677)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાચ્છ્વેતદ્વીપે પ્રજાયતે।
તત્ર ભુક્ત્વા ચ ભોગાંશ્ચ તતો વિપ્રવરો ભવેત્॥ ॥ 14-113-54 (96678)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર઼્મપર્વણિ ત્રયોદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 113 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 114
॥ શ્રીઃ ॥
14.114. અધ્યાયઃ 114
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કેશવાદિભગવન્મૂર્ત્યુપાસ્તિપૂર્વકં માર્ગશીર્ષાદિદ્વાદશદ્વાદશીવ્રતાચરણફલકથનમ્॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ વિસ્તરેણ કૃષ્ણસ્તવનમ્॥ 2 ॥ પુનઃ કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરાય એકાદશ્યુપવાસપૂર્વકં દ્વાદશ્યાં ભગવત્પૂજાયાઃ ફલકથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
એવં સંવત્સરં પૂર્ણમેકભુક્તેન યઃ ક્ષિપેત્।
તસ્ય પુણ્યફલં યદ્વૈ તન્મમાચક્ષ્વ કેશવ॥ 14-114-1 (96679)
ભગવાનુવાચ। 14-114-2x (7995)
શૃણુ પાણ્ડવ તત્ત્વં મે વચનં પુણ્યમુત્તમમ્।
યદકૃત્વાઽથવા કૃત્વા નરઃ પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 14-114-2 (96680)
એકભુક્તેન વર્તેત નરઃ સંવત્સરં તુ યઃ।
બ્રહ્મચારી જિતક્રોધો હ્યધશ્શાયી જિતેન્દ્રિયઃ॥ 14-114-3 (96681)
શુચિશ્ચિ સ્નાનતો વ્યગ્રઃ સત્યવાગનસૂયકઃ।
અર્ચન્નેવ તુ માં નિત્યં મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
સન્ધ્યયોસ્તુ જપેન્નિત્યં મદ્ગાયત્રીં સમાહિતઃ॥ 14-114-4 (96682)
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યસકૃન્માં પ્રણમ્ય ચ।
વિપ્રમગ્રાસને કૃત્વા યાવકં ભૈત્રમેવ વા॥ 14-114-5 (96683)
ભુક્ત્વા તુ વાગ્યતો ભૂમાવાચાન્તસ્ય દ્વિજન્મનઃ।
નમોઽસ્તુ વાસુદેવાયેત્યુક્ત્વા તુ ચરણૌ સ્પૃશેત્॥ 14-114-6 (96684)
માસેમાસે સમાપ્તે તુ ભોજયિત્વા દ્વિજાઞ્શુચીન્।
સંવત્સરે તતઃ પૂર્ણે દદ્યાત્તુ વ્રતદક્ષિણામ્॥ 14-114-7 (96685)
નવનીતમયીં ગાં વા તિલધેનુમથાપિ વા।
વિપ્રહસ્તચ્યુતૈસ્તોયૈઃ સહિરણ્યૈઃ સમુક્ષિતઃ।
તસ્ય પુણ્યફલં રાજન્કથ્યમાનં મયા શૃણુ॥ 14-114-8 (96686)
દશજન્મકૃતં પાપં જ્ઞાનતોઽજ્ઞાનતોપિ વા।
તદ્વિનશ્યતિ તસ્યાશુ નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-114-9 (96687)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-114-10x (7996)
સર્વેષામુપવાસાનાં યચ્છ્રેયઃ સુમહત્ફલમ્।
યચ્ચ નિઃશ્રેયસં લોકે તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 14-114-10 (96688)
ભગવાનુવાચ। 14-114-11x (7997)
શૃણુ રાજન્યથાપૂર્વં મયાઽભીષ્ટં તુ મોદતે।
તથા તે કથયિષ્યામિ મદ્ભક્તાય યુધિષઠિર॥ 14-114-11 (96689)
યસ્તુ ભક્ત્યા શુચિર્ભૂત્વા પઞ્ચમ્યાં મે નરાધિપ।
ઉપવાસવ્રતં કુર્યાત્ત્રિકાલં ચાર્ચયંસ્તુ મામ્।
સર્વક્રતુફલં લબ્ધ્વા મમ લોકે મહીયતે॥ 14-114-12 (96690)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-114-13x (7998)
ભગવન્દેવદેવેશ પઞ્ચમી નામ કા તવ।
તામહં શ્રોતુમિચ્છામિ કથયસ્વ મમાનઘ॥ 14-114-13 (96691)
ભગવાનુવાચ। 14-114-14x (7999)
પર્વદ્વયં ચ દ્વાદશ્યાં શ્રવણં ચ નરાધિપ।
મત્પઞ્ચમીતિ વિખ્યાતાં મત્પ્રિયા ચ વિશેષતઃ॥ 14-114-14 (96692)
તસ્માત્તુ બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠૈર્મન્નિવેશિતબુદ્ધિભિઃ।
ઉપવાસસ્તુ કર્તવ્યો મત્પ્રિયાર્તં વિશેષતઃ॥ 14-114-15 (96693)
દ્વાદશ્યામેવ વા કુર્યાદુપવાસમશક્નુવન્।
તેનાહં પરમાં પ્રીતિ યાસ્યામિ નરપુઙ્ગવ॥ 14-114-16 (96694)
અહોરાત્રેણ દ્વાદશ્યાં માર્ગશીર્ષેણ કેશવમ્।
ઉપોષ્ય પૂજયેદ્યો માં સોઽસ્વમેધફલં લભેત્॥ 14-114-17 (96695)
દ્વાદશ્યાં પુષ્યમાસે તુ નામ્ના નારાયણં તુ મામ્।
ઉપોષ્ય પૂજયેદ્યો માં વાજિમેધફલં લભેત્॥ 14-114-18 (96696)
દ્વાદશ્યાં માઘમાસે તુ મામુપોષ્ય તુ માધવમ્।
પૂજયેદ્યઃ સમાપ્નોતિ રાજસૂયફલં નૃપ॥ 14-114-19 (96697)
દ્વાદશ્યાં ફાલ્ગુને માસિ ગોવિન્દાખ્યમુપોષ્ય મામ્॥
પૂજયેદ્યઃ સમાપ્નોતિ હ્યતિરાત્રફલં નૃપ॥ 14-114-20 (96698)
દ્વાદશ્યાં માસિ ચૈત્રે તુ માં વિષ્ણું સમુપોષ્ય યઃ।
પૂજયંસ્તદવાપ્નોતિ પૌણ્ડરીકસ્ય યત્ફલમ્॥ 14-114-21 (96699)
દ્વાદશ્યાં માસિ વૈશાખે મધુસૂદનસંજ્ઞિતમ્।
ઉપોષ્ય પૂજયેદ્યો માં સોગ્નિષ્ટોમસ્ય પાણ્ડવ॥ 14-114-22 (96700)
દ્વાદશ્યાં જ્યેષ્ઠમાસે તુ મામુપોષ્ય ત્રિવિક્રમમ્।
અર્યયેદ્યઃ સમાપ્નોતિ ગવાં મેધફલં નૃપ॥ 14-114-23 (96701)
આષાઢે વામનાખ્યં માં દ્વાદશ્યાં સમુપોષ્ય યઃ।
નરમેધસ્ય સ ફલં પ્રાપ્નોતિ ભરતર્ષભ॥ 14-114-24 (96702)
દ્વાદશ્યાં શ્રાવણે માસિ શ્રીધરાખ્યમુપોષ્ય મામ્।
પૂજયેદ્ય સમાપ્નોતિ પઞ્ચયજ્ઞફલં નૃપ॥ 14-114-25 (96703)
માસે ભાદ્રપદે યો માં હૃષીકેશાખ્યમર્ચયેત્।
ઉપોષ્ય સ સમાપ્નોતિ સૌત્રામણિફલં નૃપ॥ 14-114-26 (96704)
દ્વાદશ્યામાશ્વયુઙ્માસે પદ્મનાભમુપોષ્ય મામ્।
અર્ચયેદ્યઃ સમાપ્નોતિ ગોસહસ્રફલં નૃપ॥ 14-114-27 (96705)
દ્વાદશ્યાં કાર્તિકે માસિ માં દામોદરસંજ્ઞિતમ્।
ઉપોષ્ય પૂજયેદ્યસ્તુ સર્વક્રતુફલં નૃપ॥ 14-114-28 (96706)
કેવલેનોપવાસેન દ્વાદશ્યાં પાણ્ડુનન્દન।
યત્ફલં પૂર્વમુદ્દિષ્ટં તસ્યાર્ધં લભતે નૃપ॥ 14-114-29 (96707)
શ્રાવણેઽપ્યેવમેવં મામર્ચયેદ્ભક્તિમાન્નરઃ।
મમ સાલોક્યમાપ્નોતિ નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-114-30 (96708)
માસેમાસે સમભ્યર્ચ્ય ક્રમશો મામતન્દ્રિતઃ।
પૂર્મે સંવત્સરે કુર્યાત્પુનઃ સંવત્સરં તુ મામ્॥ 14-114-31 (96709)
અવિઘ્નમર્ચયાનસ્તુ યો મદ્ભક્તો મત્પરાયણઃ।
અવિઘ્નમર્ચયાનસ્તુ મમ સાયુજ્યમાપ્નુયાત્॥ 14-114-32 (96710)
અર્ચયેત્પ્રીતિમાન્યો માં દ્વાદસ્યાં વેદસંહિતામ્।
સ પૂર્વોક્તફલં રાજઁલ્લભતે નાત્ર સંશયઃ॥ 14-114-33 (96711)
ગન્ધં પુષ્પં ફલં તોયં પત્રં વા મૂલમેવ વા।
દ્વાદશ્યાં મમ યો દદ્યાત્તત્સમો નાસ્તિ મત્પ્રિયઃ॥ 14-114-34 (96712)
એતેન વિધિના સર્વે દેવાઃ શક્રપુરોગમાઃ।
મદ્ભક્તા નરશાર્દૂલ સ્વર્ગલોકં તુ ભુઞ્જતે॥ 14-114-35 (96713)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-114-36x (8000)
એવં વદતિ દેવેશે કેશવે પાડુનન્દનઃ।
કૃતાઞ્જલિઃ સ્તોત્રમિદં ભક્ત્તયા ધર્માત્મજોઽબ્રવીત્॥ 14-114-36 (96714)
સર્વલોકેશ દેવેશ હૃષીકેશક નમોસ્તુ તે।
સહસ્રશિરસે નિત્યં સહસ્રાક્ષ નમોસ્તુ તે॥ 14-114-37 (96715)
ત્રયીમય ત્રયીનાથ ત્રયીસ્તુત નમોનમઃ।
યજ્ઞાત્મન્યજ્ઞસંભૂત યજ્ઞનાથ નમોનમઃ॥ 14-114-38 (96716)
ચતુર્મૂર્તે ચતુર્બાહો ચતુર્વ્યૂહ નમોનમઃ।
લોકાત્મઁલ્લોકકૃન્નાથ લોકાવાસ નમોનમઃ॥ 14-114-39 (96717)
સૃષ્ટિસંહારકર્ત્રે તુ નરસિંહ નમોનમઃ।
ભક્તપ્રિય નમસ્તેઽસ્તુ કૃષ્ણ નાથ નમોનમઃ॥ 14-114-40 (96718)
લોકપ્રિય નમસ્તેઽસ્તુ ભક્તવત્સલ તે નમઃ।
બ્રહ્મવાસ નમસ્તેઽસ્તુ બ્રહ્મનાથ નમોનમઃ॥ 14-114-41 (96719)
રુદ્રરૂપ નમસ્તેઽસ્તુ રુદ્રકર્મિરતાય તે।
પઞ્ચયજ્ઞ નમસ્તેઽસ્તુ સર્વયજ્ઞ નમોનમઃ॥ 14-114-42 (96720)
કૃષ્ણપ્રિય નમસ્તેઽસ્તુ કૃષ્ણનાથ નમોનમઃ।
યોગિપ્રિય નમસ્તેઽસ્તુ યોગિનાથ નમોનમઃ॥ 14-114-43 (96721)
હયવક્ત્ર નમસ્તેઽસ્તુ ચક્રપાણે નમોનમઃ।
પઞ્ચભૂત નમસ્તેઽસ્તુ પઞ્ચાયુધ નમોનમઃ॥ 14-114-44 (96722)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-114-45x (8001)
ભક્તિગદ્ગદયા વાચા સ્તુવત્યેવં યુધિષ્ઠિરે।
ગૃહીત્વા કેશવો હસ્તે પ્રીતાત્મા તં ન્યવારયત્॥ 14-114-45 (96723)
નિવાર્ય ચ પુનર્વાચા ભક્તિનમ્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
વક્તુમેવ નરશ્રેષઠ ધર્મપૂત્રં પ્રચક્રમે॥ 14-114-46 (96724)
ભગવાનુવાચ। 14-114-47x (8002)
અન્યવત્કિમિદં રાજન્માં સ્તૌષિ નરપુઙ્ગવ।
તિષ્ઠ પૃચ્છ યથાપૂર્વં ધર્મપૂત્ર યુધિષ્ઠિર॥ 14-114-47 (96725)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-114-48x (8003)
ભગવંસ્ત્વત્પ્રસાદાત્તુ ધર્મં સ્મૃત્વા પુનઃપુનઃ।
ન શાન્તિરસ્તિ મે દેવ નૃત્યતીવ ચ મે મનઃ॥ 14-114-48 (96726)
ઇદં ચ ધર્મસંપન્નં વક્તુમર્હસિ માધવ।
કૃષ્ણપક્ષેષુ દ્વાદશ્યામર્ચનીયઃ કથં ભવેત્॥ 14-114-49 (96727)
ભગવાનુવાચ। 14-114-50x (8004)
શૃણુ રાજન્યથાપૂર્વં તત્સર્વં કથયામિ તે।
પરમં કૃષ્ણદ્વાદશ્યામર્ચનાયાં ફલં મમ॥ 14-114-50 (96728)
એકાદશ્યામુપોષ્યાથ દ્વાદશ્યામર્ચયેત્તુ મામ્।
વિપ્રાનપિ યથાલાભં પૂજયેદ્ભક્તિમાન્નરઃ॥ 14-114-51 (96729)
સ ગચ્છેદ્દક્ષિણામૂર્તિં માં વા નાત્ર વિચારણા।
ચન્દ્રસાલોક્યમથવા ગ્રહનક્ષત્રપૂજિતઃ॥ ॥ 14-114-52 (96730)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ ચતુર્દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 114 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 115
॥ શ્રીઃ ॥
14.115. અધ્યાયઃ 115
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિષુવાખ્યપુણ્યકાલસ્ય મહિમાનુવર્ણનપૂર્વકં તત્ર દાનાદિપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥ તથા ગાયત્રીજપમાહાત્મ્યકથનમ્, અશ્વત્થમાહાત્મ્યકથનં ચ॥ 2 ॥ તથા નાનાધર્મકથનપૂર્વકં શિંશુમારાકૃતિનિરૂપણમ્, પઞ્ચગવ્યવિધાનકથનં ચ॥ 3 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
કેશવેનૈવમાખ્યાતે ધર્મપુત્રઃ પુનઃપુનઃ।
પપ્રચ્છ દાનકાલસ્ય વિશેષં ચ વિધિં નૃપ॥ 14-115-1 (96731)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-115-2x (8005)
દેવ કિં ફલમાખ્યાતં વિષુવેષ્મવરેશ્વર।
સૂર્યેન્દૂપપ્લવે ચૈવ વસ્તુમર્હતિ તત્ફલમ્॥ 14-115-2 (96732)
ભગવાનુવાચ। 14-115-3x (8006)
શૃણુષ્વ રાજન્વિષુવે સોમાર્કગ્રહણેષુ ચ।
વ્યતીપાતેઽયને ચૈવ દાનં સ્યાદક્ષયં ફલમ્॥ 14-115-3 (96733)
રાજન્નયનયોર્મધ્યે વિષુવં સમ્પ્રચક્ષતે।
સમે રાત્રિદિને તત્ર સન્ધ્યાયાં વિષુવે નૃપ॥ 14-115-4 (96734)
બ્રહ્માઽહં શઙ્કરશ્ચાપિ તિષ્ઠામઃ સહિતાઃ સકૃત્।
ક્રિયાકરણકાર્યાણામેકીભાવત્વકારણાત્॥ 14-115-5 (96735)
અસ્માકમેકીભૂતાનાં નિષ્કલં પરમં પદમ્।
તન્મુહૂર્તં પરં પુણ્યં રાજન્વિષુવસંજ્ઞિતમ્॥ 14-115-6 (96736)
તદેવાદ્યક્ષરં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મેતિ કીર્તિતમ્।
તસ્મિન્મુહૂર્તે સર્વે તુ ચિન્તયન્તિ પરં પદમ્॥ 14-115-7 (96737)
દેવાશ્ચ વસવો રુદ્રાઃ પિતરશ્ચાશ્વિનૌ તથા।
સાધ્યાશ્ચ વિશ્વે ગન્ધર્વાઃ સિદ્ધા બ્રહ્મર્ષયસ્તથા॥ 14-115-8 (96738)
સોમાદયો ગ્રહાશ્ચૈવ સરિતઃ સાગરાસ્તથા।
મરુતોત્સરસો નાગા યક્ષરાક્ષસગુહ્યકાઃ॥ 14-115-9 (96739)
એતે ચાન્યે ચ રાજેન્દ્ર વિષુવે સંયતેન્દ્રિયાઃ।
સોપવાસાઃ પ્રયત્નેન ભવન્તિ ધ્યાનતત્પરાઃ॥ 14-115-10 (96740)
અન્નં ગાવસ્તિલાન્ભૂમિં કન્યાદાનં તથૈવ ચ।
ગૃહમાયતનં ધાન્યં વાહનં શયનં તથા। 14-115-11 (96741)
યચ્ચાન્યચ્ચ મયા પ્રોક્તં તત્પ્રયચ્છ યુધિષ્ઠિર।
દીયતે વિષુવેષ્વેવં શ્રોત્રિયેભ્યો વિશેષતઃ॥ 14-115-12 (96742)
તસ્ય દાનસ્ય કૌન્તેય ક્ષયં નૈવોપપદ્યતે।
વર્ધતેઽહરહઃ પુણ્યં તદ્દાનં કોટિસંમિતમ્॥ 14-115-13 (96743)
વિષુવે સ્નપનં યસ્તુ મમ કુર્યાદ્ધરસ્ય વા।
અર્ચનાં ચ યતાન્યાયં તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-115-14 (96744)
દશજન્મકૃતં પાપં તસ્ય સદ્યો વિનશ્યતિ।
દશાનામશ્વમેધાનામિષ્ટાનાં લભતે ફલમ્॥ 14-115-15 (96745)
વિમાનં દિવ્યમારૂઢઃ કામરૂપી યથાસુખમ્।
સ યાતિ મામકં લોકં રુદ્રલોકમથાપિ વા॥ 14-115-16 (96746)
તત્રસ્થૈર્દેવગન્ધર્વેર્ગીયમાનો યથાસુખમ્।
દિવ્યવર્ષસહસ્રાણિ કોટિમેકં તુ મોદતે॥ 14-115-17 (96747)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ લોકે દ્વિજોત્તમઃ।
ચતુર્ણામપિ વેદાનાં પારગો બ્રહ્મિવિદ્ભવેત્॥ 14-115-18 (96748)
ચન્દ્રસૂર્યગ્રહે વ્યોમ્નિ મમ વા શઙ્કરસ્ય વા।
ગાયત્રીં મામિકાં વાઽપિ જપેદ્યઃ શઙ્કરસ્ય વા॥ 14-115-19 (96749)
શઙ્ખર્તૂર્યસ્વનૈશ્ચૈવ કાંસ્યઘણ્ટાસ્વનૈરપિ।
કારયેત્તુ ધ્વનિં ભક્ત્યા તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 14-115-20 (96750)
ગાન્ધર્વૈર્હોમજપ્યૈશ્ચ જપ્તૈરુત્કૃષ્ટનામભિઃ।
દુર્બલોપિ ભવેદ્રાહુઃ સોમશ્ચ બલવાન્ભવેત્॥ 14-115-21 (96751)
સૂર્યેન્દૂપપ્લવે ચૈવ શ્રોત્રિયેભ્યઃ પ્રદીયતે।
તત્સહસ્રગુણં ભૂત્વા દાંતારમુપતિષ્ઠતિ॥ 14-115-22 (96752)
મહાપાતકયુક્તોપિ યદ્યપિ સ્યાન્નરોત્તમ।
નિષ્પાપસ્તત્ક્ષણાદેવ તેન દાનેન જાયતે॥ 14-115-23 (96753)
ચન્દ્રસૂર્યપ્રકાશેન વિમાનેન વિરાજતા।
યાતિ સોમપુરં રમ્યં સેવ્યમાનોપ્સરોગણૈઃ॥ 14-115-24 (96754)
યાવદૃક્ષાણિ તિષ્ઠન્તિ ગગને શશિના સહ।
તાવત્કાલં સ રજેન્દ્ર સોમલોકે મહીયતે॥ 14-115-25 (96755)
તતશ્ચાપિ ચ્યુતઃ કાલાદિહ લોકે યુધિષ્ઠિર।
વેદવેદાઙ્ગવિદ્વિપ્રઃ કોટીધનપતિર્ભવેત્॥ 14-115-26 (96756)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-115-27x (8007)
ભગવંસ્તવ ગાયત્રી જપ્યતે ચ કથં વિભો।
કિં વા તસ્ય ફળં દેવ મમાચક્ષ્વ સુરેશ્વર॥ 14-115-27 (96757)
ભગવાનુવાચ। 14-115-28x (8008)
દ્વાદશ્યાં વિષુવે ચૈવ ચન્દ્રસૂર્યગ્રહે તથા।
અયને શ્રવણે ચૈવ વ્યતીપાતે તથૈવ ચ॥ 14-115-28 (96758)
અશ્વત્તદર્શને ચૈવ તથા મદ્દર્શનેઽપિ ચ।
જપ્યા તુ મમ ગાયત્રી ચાથવાઽષ્ટાક્ષરં નૃપ।
આર્જિતં દુષ્કૃતં તસ્ય નાશયેન્નાત્ર સંશયઃ॥ 14-115-29 (96759)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-115-30x (8009)
અશ્વત્થદર્શનં ચૈવ કિં ત્વદ્દર્શનસંમિતમ્।
એતત્કથય મે દેવ પરં કૌતૂહલં હિ મે॥ 14-115-30 (96760)
ભગવાનુવાચ। 14-115-31x (8010)
અહમશ્વત્થરૂપેણ પાલયામિ જગત્ત્રયમ્।
અસ્વત્થો ન સ્થિતો યત્ર નાહં તત્ર પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 14-115-31 (96761)
યત્રાહં સંસ્થિતો રાજન્નસ્વત્થશ્ચાપિ તિષ્ઠતિ।
યસ્ત્વેનમર્ચયેદ્ભક્ત્યા સ માં સાક્ષાત્સમર્ચતિ॥ 14-115-32 (96762)
યસ્ત્વેનં પ્રહરેત્કોપાન્મામેવ પ્રહરેત્તુ સઃ।
તસ્માત્પ્રદક્ષિણં કુર્યાન્ન ચિન્દ્યાદેનમન્વહમ્॥ 14-115-33 (96763)
વ્રતસ્ય પારણં તીર્થમાર્જવં તીર્થમુચ્યતે।
દેવશુશ્રૂષણં તીર્તચં ગુરુશુશ્રૂષણં તથા॥ 14-115-34 (96764)
પિતૃશુશ્રૂષણં તીર્થં માતૃશુશ્રૂષણં તથા।
દારાણાં તોષણં તીર્તં ગાર્હસ્થ્યં તીર્થમુચ્યતે॥ 14-115-35 (96765)
આતિથેયઃ પરં તીર્થં બ્રહ્મતીર્થં સનાતનમ્।
બ્રહ્મિચર્યં પરં તીર્તં ત્રેતાગ્નિસ્તીર્થમુચ્યતે॥ 14-115-36 (96766)
મૂલં ધર્મં તુ વિજ્ઞાય મનસ્તત્રાવધાર્યતામ્॥
ગચ્છ તીર્થાનિ કૌન્તેય ધર્મો ધર્મેણ વર્ધતે॥ 14-115-37 (96767)
દ્વિવિધં તીર્થમિત્યાહુઃ સ્થાવરં જઙ્ગમં તથા।
સ્તાવરાજ્જઙ્ગમં તીર્થં તતો જ્ઞાનપરિગ્રહઃ॥ 14-115-38 (96768)
કર્મ્ણાઽપિ વિશુદ્ધસ્ય પુરુષસ્યેહ ભારત।
હૃદયે સર્વતીર્થાનિ તીર્થભૂતઃ સ ઉચ્યતે॥ 14-115-39 (96769)
ગુરુતીર્થં પરં જ્ઞાનમતસ્તીર્તં ન વિદ્યતે।
જ્ઞાનતીર્તં પરં તીર્તં બ્રહ્મતીર્તં સનાતનમ્॥ 14-115-40 (96770)
ક્ષમા તુ પરમં તીર્તં સર્વતીર્થેષુ પાણ્ડવ।
ક્ષમાવતામયં લોકઃ પરશ્ચૈવ ક્ષમાવતામ્॥ 14-115-41 (96771)
માનિતોઽમાનિતો વાઽપિ પૂજિતોઽપૂજિતોપિ વા।
આક્રુષ્ટસ્તર્જિતો વાઽપિ ક્ષમાવાંસ્તીર્થમુચ્યતે॥ 14-115-42 (96772)
ક્ષમા યશઃ ક્ષમા દાનં ક્ષમા યજ્ઞઃ ક્ષમા દમઃ।
ક્ષમાઽહિંસા ક્ષમા ધર્મઃ ક્ષમા ચેન્દ્રિયનિગ્રહઃ॥ 14-115-43 (96773)
ક્ષમા દયા ક્ષમા યજ્ઞઃ ક્ષમયૈવ ધૃતં જગત્।
ક્ષમાવાન્બ્રાહ્મણો દેવઃ ક્ષમાવાન્બ્રાહ્મણો વરઃ॥ 14-115-44 (96774)
ક્ષમાવાનાપ્નુયાત્સ્વર્ગં ક્ષમાવાનાપ્નુયાદ્યશઃ।
ક્ષમાવાન્પ્રાપ્નુયાન્મોક્ષં તસ્માત્સાદ્યુઃ સ ઉચ્યતે॥ 14-115-45 (96775)
આત્મા નદી ભારતપુણ્યતીર્થ-
માત્મા તીર્થં સર્વતીર્થપ્રધાનમ્।
આત્મા યજ્ઞઃ સતતં મન્યતે વૈ
સ્વર્ગો મોક્ષઃ સર્વમાત્મન્યધીનમ્॥ 14-115-46 (96776)
આચારનૈર્મલ્યમુપાગતેન
સત્યક્ષમાનિસ્તુલશીતલેન।
જ્ઞાનાંબુના સ્નાતિ હિ નિત્યમેવં
કિં તસ્ય ભૂયઃ સલિલેન તીર્થમ્॥ 14-115-47 (96777)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-115-48x (8011)
ભગવન્સર્વપાપઘ્નં પ્રાયશ્ચિત્તમદુષ્કરમ્।
ત્વદ્ભક્તસ્ય સુરશ્રેષ્ઠ મમ ત્વં વક્તુમર્હસિ॥ 14-115-48 (96778)
ભગવાનુવાચ। 14-115-49x (8012)
રહલસ્યમિદમત્યર્થમશ્રાવ્યં પાપકર્મણામ્।
અધાર્મિકાણામશ્રાવ્યં પ્રાયશ્ચિત્તં બ્રવીમિ તે॥ 14-115-49 (96779)
પાવનં બ્રાહ્મમં દૃષ્ટ્વા મદ્ગતેનાન્તરાત્મના।
નમો બ્રહ્મણ્યદેવાયેત્યભિવાદનમાચરેત્॥ 14-115-50 (96780)
પ્રદક્ષિણં ચ યઃ કુર્યાત્પુનરષ્ટાક્ષરેણ તુ।
તેન તુષ્ટેન વિપ્રેણિ તત્પાપં ક્ષપયામ્યહમ્॥ 14-115-51 (96781)
પોત્રકૃષ્ટાં વરાહસ્ય મૃત્તિકાં શિરસા વહન્।
પ્રાણાયામશતં કૃત્વા નરઃ પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 14-115-52 (96782)
દક્ષિણાવર્તશઙ્ખાદ્વા કપિલાશૃઙ્ગતોપિ વા।
પ્રાક્સ્રોતસં નદીં ગત્વા મમાયતનસંનિધૌ॥ 14-115-53 (96783)
સલિલેન તુ યઃ સ્નાયાત્સકૃદેવ રવિગ્રહે।
તસ્ય યત્સંચિતં પાપં તત્ક્ષણાદેવ નશ્યતિ॥ 14-115-54 (96784)
મસ્તકાન્નિસ્સૃતૈસ્તોયૈઃ કપિલાયા યુધિષ્ઠિર।
ગોમૂત્રેણાપિ યઃ સ્નાયાદ્રોહિણ્યાં મમ વા દિને।
વિપ્રપાદચ્યુતૈર્વાઽપિ તોયૈઃ પાપં પ્રણશ્યતિ॥ 14-115-55 (96785)
નમસ્યેદ્યસ્તુ મદ્ભક્ત્યા શિંશુમારં પ્રજાપતિમ્।
ચતુર્દશાઙ્ગસંયુક્તં તસ્ય પાપં પ્રણસ્યતિ॥ 14-115-56 (96786)
તતશ્ચતુર્દશાઙ્ગાનિ શૃણુ તસ્ય યુધિષ્ઠિર।
શિરો ધર્મો હનુર્બ્રહ્મા વૃષાવુત્તરદક્ષિણૌ॥ 14-115-57 (96787)
હૃદયં તુ ભવેદ્વિષ્ણુરંસૌ સ્યાતાં તથાઽશ્વિનૌ।
અત્રિર્મધ્યં ભવેદ્રાજઁલ્લિઙ્ગં સંવત્સરં ભવેત્॥ 14-115-58 (96788)
મિત્રાવરુણકૌ પાદાવૂરુદ્વન્દ્વં હુતાશનઃ।
તતઃ પશ્ચાદ્ભવેદિન્દ્રસ્તતઃ પશ્ચાત્પ્રજાપતિઃ॥ 14-115-59 (96789)
અભયં ચ તતઃ પશ્ચાત્સ એવ ધ્રુવસંજ્ઞિકઃ।
એતાન્યઙ્ગાનિ સર્વાણિ શિંશુમારપ્રજાપતેઃ॥ 14-115-60 (96790)
વિબેત્તુ પઞ્ચગવ્યં યઃ પૌર્ણમાસ્યામુપોષ્ય તુ।
તસ્ય નશ્યતિ યત્પાપં તત્પાપં પૂર્વસંચિતમ્॥
તથૈવ બ્રહ્મકૂર્ચ તુ સમન્ત્રં તુ પૃથક્પૃથક્। 14-115-61 (96791)
માસિમાસિ વિબેદ્યસ્તુ તસ્ય પાપં પ્રણશ્યતિ॥
પાત્રં ચ બ્રહ્મકૂર્ચં ચ શૃણુ તત્ર ચ ભારત। 14-115-62 (96792)
પાલાશં પદ્મપત્રં ચ તામ્રં વાઽથ હિરણ્યયમ્।
સાદયિત્વા તુ ગૃહ્ણીયાત્તત્તુ પાત્રમુદાહૃતમ્॥ 14-115-63 (96793)
ગાયત્ર્યા ગૃહ્ણતે મૂત્રં ગન્ધદ્વારેતિ ગોમયમ્।
આપ્યાયસ્વેતિ ચ ક્ષીરં દધિક્રાણ્વેતિ વૈ દધિ॥ 14-115-64 (96794)
તેજોસિશુક્લમિત્યાજ્યં દેવસ્યત્વેતિ કુશોદકમ્।
આપોહિષ્ઠેત્યૃચા ગૃહ્યિ યવચૂર્ણં યથાવિધિ॥ 14-115-65 (96795)
બ્રહ્મણે ચ યથા હુત્વા સમિદ્ધે ચ હુતાશને।
આલોડ્ય પ્રણવેનૈવ નિર્મથ્ય પ્રણવેન તુ॥ 14-115-66 (96796)
ઉદ્ધૃત્ય પ્રણવેનૈવ પિબેતુ પ્રણવેન તુ।
મહતાઽપિ સ પાપેન ત્વચેવાહિર્વિમુચ્યતે॥ 14-115-67 (96797)
ભદ્રં ન હતિ યઃ પાદં પઠન્નૃક્સહિતાં તદા।
અન્તર્જલે વાઽભ્યાદિત્યે તસ્ય પાપં પ્રણશ્યતિ॥ 14-115-68 (96798)
મમ સૂક્તં જપેદ્યસ્તુ નિત્યં મદ્ગતમાનસઃ।
ન પાપેન સ લિપ્યેત પદ્મપત્રમિવાંભસા॥ ॥ 14-115-69 (96799)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપ્રર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 115 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 116
॥ શ્રીઃ ॥
14.116. અધ્યાયઃ 116
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભકગવદ્ભક્તિસૌશીલ્યાદ્યભાવે બ્રાહ્મણાનામપિ અગ્નિહોત્રસ્વાધ્યાયાધ્યયનાદિસત્કર્મણામપિ વૈફલ્યસ્ય શૂદ્રાણામપિ ભક્ત્યાદિમતાં સ્વોચિતકિંચિત્કર્મણામપિ સાફલ્યસ્ય ચ કથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કીદૃશા બ્રાહ્મણાઃ પુણ્યા ભાવશુદ્ધાઃ સુરેશ્વર।
યત્કર્મ સફલં નેતિ કથયસ્ય મમાનઘ॥ 14-116-1 (96800)
ભગવાનુવાચ। 14-116-2x (8013)
શૃણુ પાણ્ડવ તત્સર્વં બ્રાહ્મણાનાં યથાક્રમમ્।
સફલં નિષ્ફલં ચૈવ તેષાં કર્મ બ્રવીમિ તે॥ 14-116-2 (96801)
ત્રિદણ્ડધારણં મૌનં જટાધારણમુણ્ડનમ્।
વલ્કલાજિનસંવાસો વ્રતચર્યાઽભિષેચનમ્॥ 14-116-3 (96802)
અગ્નિહોત્રં ગૃહે વાસઃ સ્વાધ્યાયં દારસત્ક્રિયા।
સર્વાણ્યેતાનિ વૈ મિથ્યા યદિ ભાવો ન નિર્મલઃ॥ 14-116-4 (96803)
અગ્નિહોત્રં વૃથા રાજન્વૃથા વેદાસ્તથૈવ ચ।
શીલેન દેવાસ્તુષ્યન્તિ શ્રુતયસ્તત્ર કારણમ્॥ 14-116-5 (96804)
ક્ષાન્તઃ દાન્તં જિતક્રોધં જિતાત્માનં જિતેન્દ્રિયમ્।
તમગ્ર્યં બ્રાહ્મણં મન્યે શેષાઃ શૂદ્રા ઇતિ સ્મૃતાઃ॥ 14-116-6 (96805)
અગ્નિહોત્રવ્રતપરાન્સ્વાધ્યાયનિરતાઞ્શુચીન્।
ઉપવાસરતાન્દાન્તાંસ્તાદેવા બ્રાહ્મણાન્વિદુઃ॥ 14-116-7 (96806)
ન જાત્યા પુજીતો રાજન્ગુણાઃ કલ્યાણકારણાઃ।
ચણ્ડાલમપિ વૃત્તસ્થં તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ॥ 14-116-8 (96807)
મનશ્શૌચં કર્મશૌચં કુલશૌચં ચ ભારત।
શરીરશૌચં વાક્છૌચં શૌચં પઞ્ચવિધં સ્મૃતમ્॥ 14-116-9 (96808)
પઞ્ચસ્વેતેષુ શૌચેષુ હૃદિં શૌચં વિશિષ્યતે।
હૃદયસ્ય ચ શૌચેન સ્વર્ગં ગચ્છન્તિ માનવાઃ॥ 14-116-10 (96809)
અગ્નિહોત્રપરિભ્રષ્ટઃ પ્રસક્તઃ ક્રયવિક્રયૈઃ।
વર્ણસઙ્કરકર્તા ચ બ્રાહ્મણો વૃષલૈઃ સમઃ॥ 14-116-11 (96810)
યસ્ય વેદશ્રુતિર્નષ્ટા કર્ષકશ્ચાપિ યો દ્વિજઃ।
વિકર્મસેવી કૌન્તેય સ વૈ વૃષલ ઉચ્યતે॥ 14-116-12 (96811)
વૃષો હિ ધર્મો વિજ્ઞેયસ્તસ્ય યઃ કુરુતે લયમ્।
વૃષલં તં વિદુર્દેવા નિકૃષ્ટં શ્વપચાદપિ॥ 14-116-13 (96812)
સ્તુતિભિર્બ્રહ્મગીતાભિર્યઃ શૂદ્રં સ્તૌતિ માનવઃ।
ન તુ માં સ્તૌતિ પાપાત્મા સ તુ ચણ્ડાલતઃ સમઃ॥ 14-116-14 (96813)
શ્વદૃતૌ તુ યથા ક્ષીરં બ્રહ્મ વૈ વૃષલે તથા।
દુષ્ટતામેતિ તત્સર્વં શુના લીઢં હવિર્યથા॥ 14-116-15 (96814)
અઙ્ગાનિ વેદાશ્ચત્વારો મીમાંસાન્યાયવિસ્તરઃ।
ધર્મશાસ્ત્રં પુરાણં ચ વિદ્યા હ્યેતાશ્ચતુર્દશ॥ 14-116-16 (96815)
યાન્યુક્તાનિ મયા સમ્યગ્વિદ્યાસ્થાનાનિ ભારત।
ઉત્પન્નાનિ પવિત્રાણિ ભુવનાર્થં તથૈવ ચ॥ 14-116-17 (96816)
તસ્માત્તાનિ ન શૂદ્રસ્ય સ્પ્રષ્ટવ્યાનિ યુધિષ્ઠિર।
સર્વં ત્રીણ્યપવિત્રાણિ પઞ્ચામેધ્યાનિ ભારત। 14-116-18 (96817)
શ્વા ચ શૂદ્રઃ શ્વપાકશ્ચ અપવિત્રાણિ પાણ્ડવ॥
ગાયકઃ કુક્કુટો યૂપો હ્યુદક્યા વૃષલીપતિઃ। 14-116-19 (96818)
પ઼ઞ્ચૈતે સ્યુરમેધ્યાશ્ચ સ્પ્રષ્ટવ્યા ન કદાતન।
સ્પૃષ્ટ્વૈતાનષ્ટ વૈ વિપ્રઃ સચેલો જલમાવિશેત્॥ 14-116-20 (96819)
મદ્ભક્તાઞ્શૂદ્રસામાન્યાદવમન્યન્તિ યે નરાઃ।
નરકેષ્વેવ તિષ્ઠન્તિ વર્ષકોટિં નરાધમાઃ॥ 14-116-21 (96820)
ચણ્ડાલમપિ મદ્ભક્તં નાવમન્યેત બુદ્ધિમાન્।
અવમાનાત્પતન્ત્યેવ નરકે રૌરવે નરાઃ॥ 14-116-22 (96821)
મમ ભક્તસ્ય ભક્તેષુ પ્રીતિરભ્યધિકા મમ।
તસ્માન્મદ્ભક્તભક્તાશ્ચ પૂજનીયા વિશેષતઃ॥ 14-116-23 (96822)
કીટપક્ષિમૃગાણાં ચ મયિ સંન્યસ્તચેતસામ્।
ઊર્ધ્વામેવ ગતિં વિદ્ધિ કિં પુનર્જ્ઞાનિનાં નૃણામ્॥ 14-116-24 (96823)
પત્રં વાઽપ્યથવા પુષ્પંક ફલં વાઽપ્યપ એવ વા।
દદાતિ મમ શૂદ્રો યચ્છિરસા ધારયામિ તત્॥ 14-116-25 (96824)
વિપ્રાનેવાર્ચયેદ્ભક્ત્યા શૂદ્રપ્રાયાંશ્ચ મત્પ્રિયાન્।
તેષાં તેનૈવ રૂપેણ પૂજાં ગૃહ્ણામિ ભારત॥ 14-116-26 (96825)
વેદોત્તેનૈવ માર્ગેણ સર્વભૂતહૃદિ સ્થિતમ્।
મામર્ચયન્તિ યે પિપ્રા મત્સાયુજ્યં વ્રજન્તિ તે॥ 14-116-27 (96826)
મદ્ભક્તાનાં હિતાયૈવ પ્રાદુર્ભાવઃ કૃતો મયા।
પ્રદુર્ભાવકૃતા કાચિદર્ચનીયા યુધિષ્ઠિર॥ 14-116-28 (96827)
આસામન્યતમાં મૂર્તિં યો મદ્ભક્ત્યા સમર્ચતિ।
તેનૈવ પરિતુષ્ટોઽહં ભવિષ્યામિ ન સંશયઃ॥ 14-116-29 (96828)
મૃદા ચ મણિરત્નૈશ્ચ તામ્રેણ રજતેન ચ।
કૃત્વા પ્રતિકૃતિં કુર્યાદર્ચનાં કાઞ્ચનેન વા।
પુણ્યં દશગુણં વિદ્યાદેતેષામુત્તરોત્તરમ્॥ 14-116-30 (96829)
જપકામો ભવેદ્રાજા વિદ્યાકામો દ્વિજોત્તમઃ।
વૈશ્યો વા ધનકામસ્તુ શૂદ્રઃ સુખફલપ્રિયઃ।
સર્વકામાઃ સ્ત્રિયો વાઽપિ સર્વાન્કામાનવાપ્નુયુઃ॥ ॥ 14-116-31 (96830)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 116 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 117
॥ શ્રીઃ ॥
14.117. અધ્યાયઃ 117
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યશ્વત્થગોબ્રાહ્મણમહિમપ્રશંસનપૂર્વકં બ્રાહ્મણભ્રંશકદુષ્કર્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કીદૃશાનાં તુ શૂદ્રાણાં નાનુગૃહ્ણાસિ ચાર્ચનમ્।
ઉદ્વેગસ્તવ કસ્માદ્ધિ તન્મે બ્રૂહિ સુરેશ્વર॥ 14-117-1 (96831)
ભગવાનુવાચ। 14-117-2x (8014)
અવ્રતેનાપ્યભક્તેન સ્પૃષ્ટાં શૂદ્રેણ ચાર્ચનામ્।
તાં વર્જયામિ રાજેન્દ્ર શ્વપાકવિહિતામિવ॥ 14-117-2 (96832)
નન્વહં શઙ્કરશ્ચાપિ ગાવો વિપ્રાસ્તથૈવ ચ।
અશ્વત્થોઽમરરૂપં હિ ત્રયમેતદ્યુધિષ્ઠિર॥ 14-117-3 (96833)
એતત્ત્રયં હિ મદ્ભક્તો નાવમન્યેત કર્હિચિત્।
અવમાનિતમેતત્તુ દહત્યાસપ્તમં કુલમ્॥ 14-117-4 (96834)
અશ્વત્થો બ્રાહ્મણા ગાવો મન્મયાસ્તારયન્તિ હિ।
તસ્માદેતત્પ્રયત્નેન ત્રયં પૂજય પાણ્ડવ॥ 14-117-5 (96835)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-117-6x (8015)
બ્રાહ્મણેનૈવ દેહેન કથં શૂદ્રત્વમાપ્નુયાત્।
બ્રહ્મ વા નશ્યતિ કથં વક્તું દેવ ત્વમર્હસિ॥ 14-117-6 (96836)
ભગવાનુવાચ। 14-117-7x (8016)
કૂપસ્નાનં તુ યો વિપ્રઃ કુર્યાદ્દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
સ તેનૈવ શરીરેણ શૂદ્રત્વં યાત્યસંશયમ્॥ 14-117-7 (96837)
યસ્તુ રાજાશ્રયેણૈવ જીવેદ્દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
સ શૂદ્રત્વં વ્રજેદ્વિપ્રો વેદાનાં પારગોપિ સન્॥ 14-117-8 (96838)
પત્તને નગરે વાઽપિ યો દ્વાદશસમા વસેત્।
સ શૂદ્રત્વં વ્રજેદ્વિપ્રો નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-117-9 (96839)
ઉત્પાદયતિ યઃ પુત્રં શૂદ્રાયાં કામમોહિતઃ।
તસ્ય કાયગતં બ્રહ્મ સદ્ય એવ વિનશ્યતિ॥ 14-117-10 (96840)
યઃ સોમલતિકાં વિપ્રઃ કેવલં ભક્ષયેદ્વૃથા।
તસ્ય કાયગતં બ્રહ્મ સદ્ય એવ વિનશ્યતિ॥ 14-117-11 (96841)
મૈથુનં કુરુતે યસ્તુ જિહ્વાયાં બ્રાહ્મણો નૃપ।
તસ્ય કાયગતં બ્રહ્મ સદ્ય એવ વિનશ્યતિ॥ 14-117-12 (96842)
વિપ્રત્વં દુર્લભં પ્રાપ્ય દુર્મર્ગૈરેવમાદિભિઃ।
વિનાશયન્તિ યે તત્તુ તાઞ્શોચામિ યુધિષ્ઠિર॥ 14-117-13 (96843)
તસ્માત્સર્વપ્રત્નેન મત્પ્રિયો યો યુધિષ્ઠિર।
જાતિભ્રંશકરં કર્મ ન કુર્યાદીદૃશં દ્વિજઃ॥ ॥ 14-117-14 (96844)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ સપ્તદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 117 ॥
આશ્વમેધિકપર્વ - અધ્યાય 118
॥ શ્રીઃ ॥
14.118. અધ્યાયઃ 118
Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પાલાશવિધિપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥ તથા તીર્થાટનાસમર્થાનાં તત્પ્રતિનિધિતીર્થાનુવર્ણનમ્॥ 2 ॥ તથા ભગવદ્ભક્તલક્ષણકથનપૂર્વકં તત્પ્રશંસનમ્॥ 3 ॥ તતા સ્વસ્ય સર્વોત્તમત્વકથનપૂર્વકં સ્વોક્તધ્રમશ્રવણસ્ય ફલકથનમ્॥ 4 ॥ તતો યુધિષ્ઠિરાદ્યામન્ત્રપૂર્વકં દારુકોપનીતરથારોહણેન દ્વારકાંપ્રતિ ગમનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Ashvamedhika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દેશાન્તરગતે વિપ્રે સંયુક્તે કાલધર્મણા।
શરીરનાશે સંપ્રાપ્તે કથં પ્રેતત્વકલ્પના॥ 14-118-1 (96845)
ભગવાનુવાચ। 14-118-2x (8017)
શ્રૂયતામાહિતાગ્નેસ્તુ તથાભૂતસ્ય સંસ્ક્રિયા।
પાલાશબૃન્દૈઃ પ્રતિમા કર્તવ્યા કલ્પચોદિતા॥ 14-118-2 (96846)
ત્રીણિ ષષ્ટિશતાન્યાહુરસ્થીન્યસ્ય યુધિષ્ઠિર।
તેષાં વિકલ્પના કાર્યા યથાશાસ્ત્રં વિનિશ્ચિતમ્॥ 14-118-3 (96847)
અશીત્યર્ધં શિરસિ ચ ગ્રીવાયાં દશ એવ ચ।
બાહ્વોશ્ચાપિ શતં દદ્યાદઙ્ગુલીષુ પુનર્દશ॥ 14-118-4 (96848)
ઉરસિ ત્રિંશતં દદ્યાજ્જઠરે વાઽપિ વિંશતિમ્।
વૃષણે દ્વાદશાર્ધં તુ શિશ્ને ચાષ્ટાર્ધમેવ ચ॥ 14-118-5 (96849)
દદ્યાત્તુ શતમૂર્વોસ્તુ ષષ્ટ્યર્થં જાનુજઙ્ઘયોઃ।
દશ દદ્યાચ્ચરણયોરેષા પ્રેતસ્ય નિષ્કૃતિઃ॥ 14-118-6 (96850)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 14-118-7x (8018)
વિશેષતીર્થં સર્વેષામશક્તાનામનુગ્રહાત્।
ભક્તાનાં તારણાર્તં તુ વક્તુમર્હસિ ધર્મતઃ॥ 14-118-7 (96851)
ભગવાનુવાચ। 14-118-8x (8019)
પાવનં સર્વતીર્થાનાં સત્યં ગાયન્તિ સામગાઃ।
સત્યસ્ય વચનં તીર્થમહિંસા તીર્થમુચ્યતે॥ 14-118-8 (96852)
તપસ્તીર્થં દયા તીર્થં શીલં તીર્થં યુધિષ્ઠિર।
અલ્પસંતોષકં તીર્થં નારી તીર્થં પતિવ્રતા॥ 14-118-9 (96853)
સંતુષ્ટો બ્રાહ્મણસ્તીર્થં જ્ઞાનં વા તીર્થમુચ્યતે।
મદ્ભક્તઃ સતતં તીર્થં શઙ્કરસ્ય વિશેષતઃ॥ 14-118-10 (96854)
યતયસ્તીર્થમિત્યેવં વિદ્વાંસસ્તીર્થમુચ્યતે।
શરણ્યપુરુષસ્તીર્થમભયં તીર્થમુચ્યતે॥ 14-118-11 (96855)
ત્રૈલોક્યેઽસ્મિન્નિરુદ્વિગ્નો ન બિભેમિ કુતશ્ચન।
ન દિવા યદિ વા રાત્રાવુદ્વેગઃ શૂદ્રલઙ્ઘનાત્॥ 14-118-12 (96856)
ન ભયં દેવદૈત્યેભ્યો રક્ષોભ્યશ્ચૈવ મે નૃપ।
શૂદ્રવક્ત્રાચ્ચ્યુતં બ્રહ્મ ભયં તુ મમ સર્વદા॥ 14-118-13 (96857)
તસ્માત્સપ્રણવં શૂદ્રો મન્નામાપિ ન કીર્તયેત્।
પ્રણવં હિ પરં લોકે બ્રહ્મ બ્રહ્મવિદો વિદુઃ॥ 14-118-14 (96858)
દ્વિજશુશ્રૂષણં ધર્મઃ શૂદ્રાણાં ભક્તિતો મયિ।
તેન ગચ્છન્તિ તે સ્વર્ગં ચિન્તયન્તો હિ માં સદા॥ 14-118-15 (96859)
દ્વિજશુશ્રૂષયા શૂદ્રઃ પરં શ્રેયોઽધિગચ્છતિ।
દ્વિજશુશ્રૂષણાદન્યન્નાસ્તિ શૂદ્રસ્ય નિષ્કૃતિઃ॥ 14-118-16 (96860)
રાગો દ્વેષશ્ચ મોહશ્ચ પારુષ્યં ચાનૃશંસતા।
શાઠ્યં ચ દીર્ઘવૈરિત્વમતિમાનમનાર્જવમ્॥ 14-118-17 (96861)
અનૃતં ચાપવાદં ચ પૈશુન્યમતિલોભતા।
હિંસા સ્તેયો મૃષાવાદો વઞ્ચના રોષલોભતા॥ 14-118-18 (96862)
અબુદ્ધિતા ચ નાસ્તિક્યં ભયમાલસ્યમેવ ચ।
અશૌચં ચાકૃતજ્ઞત્વં ડંભતા સ્તંભ એવ ચ।
નિકૃતિશ્ચાપ્યવિજ્ઞાનં જાતકે શૂદ્રમાવિશેત્॥ 14-118-19 (96863)
સૃષ્ટ્વા પિતામહઃ શૂદ્રમભિભૂતં તુ તામસૈઃ।
દ્વિજશુશ્રૂષણં ધર્મં શૂદ્રાણાં તુ પ્રયુક્તવાન્।
નશ્યન્તિ તામસા ભાવાઃ શૂદ્રસ્ય દ્વિજભક્તિતઃ॥ 14-118-20 (96864)
પત્રં પુષ્પં ફલં તોયં યો મે ભક્ત્યા પ્રયચ્છતિ।
તદહં ભક્ત્યુપહૃતં મૂર્ધ્ના ગૃહ્ણામિ શૂદ્રતઃ॥ 14-118-21 (96865)
અગ્રજો વાઽપિ યઃ કશ્ચિત્સર્વપાપસમન્વિતઃ।
યદિ માં સતતં ધ્યાયેત્સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 14-118-22 (96866)
વિદ્યાવિનયસંપન્ના બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
મયિ ભક્તિ ન કુર્વન્તિ ચણ્ડાલસદૃશા હિ તે॥ 14-118-23 (96867)
વૃથા દાનં વૃથા તપ્તં વૃથા ચેષ્ટં વૃથા હુતમ્।
વૃથાઽઽતિથ્યં ચ તત્તસ્ય યો ન ભક્તો મમ દ્વિજઃ॥ 14-118-24 (96868)
યત્કૃતં ચ હુતં ચાપિ યદિષ્ટં દત્તમેવ ચ।
અભક્તિમત્કૃતં સર્વં રાક્ષસા એવ ભુઞ્જતે॥ 14-118-25 (96869)
સ્થાવરે જઙ્ગમે વાઽપિ સર્વભૂતેષુ પાણ્ડવ।
સમત્વેન યદા કુર્યાન્મદ્ભક્તો મિત્રશત્રુષુ॥ 14-118-26 (96870)
આનૃશંસ્યમહિંસા ચ યથા સત્યં તથાઽઽર્જવમ્।
અદ્રોહશ્ચૈવ ભૂતાનાં મદ્ગતાનાં વ્રતં નૃપ॥ 14-118-27 (96871)
નમ ઇત્યેવ યો બ્રૂયાન્મદ્ભક્તં શ્રુદ્ધયાઽન્વિતઃ।
તસ્યાક્ષયાઽભવઁલ્લોકાઃ શ્વપાકસ્યાપિ પાર્થિવ॥ 14-118-28 (96872)
કિં પુનર્યે યજન્તે માં સદારં વિધિપૂર્વકમ્।
મદ્ભક્તા મદ્ગતપ્રાણાઃ કથયન્તશ્ચ માં સદા॥ 14-118-29 (96873)
બહુવર્ષસહસ્રાણિ તપસ્તપ્યતિ યો નરઃ।
નાસૌ પદમવાપ્નોતિ મદ્ભક્તૈર્યદવાપ્યતે॥ 14-118-30 (96874)
મામેવ તસ્માદ્રાજેન્દ્ર ધ્યાયન્નિત્યમતન્દ્રિતઃ।
અવાપ્સ્યતિ તતઃ સિદ્ધિં દ્રક્ષ્યત્યેવ પરં પદમ્॥ 14-118-31 (96875)
અપાર્થકં પ્રભાષન્તઃ શૂદ્રા ભાગવતા ઇતિ।
ન શૂદ્રા ભગવદ્ભક્તા વિપ્રા ભાગવતાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-118-32 (96876)
દ્વાદશાક્ષરતત્વજ્ઞશ્ચતુર્વ્યૂહવિભાગવિત્।
અચ્છિદ્રપઞ્ચકાલજ્ઞઃ સ વૈ ભાગવતઃ સ્મૃતઃ॥ 14-118-33 (96877)
ઋગ્વેદેનૈવ હોતા ચ યજુષાઽધ્વર્યુરેવ ચ।
સામવેદેન ચોદ્ગાતા પુણ્યેનાભિષ્ટુવન્તિ મામ્॥ 14-118-34 (96878)
અથર્વશિરસા ચૈવ નિત્યમાથર્વાણા દ્વિજાઃ।
સ્તુવન્તિ સતતં યે માં તે વૈ ભાગવતાઃ સ્મૃતાઃ॥ 14-118-35 (96879)
વેદાધીનાઃ સદા યજ્ઞા યજ્ઞાધીનાસ્તુ દેવતાઃ।
દેવતા બ્રાહ્મણાધીનાસ્તસ્માદ્વિપ્રાસ્તુ દેવતાઃ॥ 14-118-36 (96880)
અનાશ્રિત્યોચ્છ્રયં નાસ્તિ મુખ્યમાનશ્રયમાશ્રયેત્।
રુદ્રં સમાશ્રિતા દેવા રુદ્રો બ્રહ્માણમાશ્રિતઃ॥ 14-118-37 (96881)
બ્રહ્મા મામાશ્રિતો રાજન્નાહં કંચિદુપાશ્રિતઃ।
મમાશ્રયો ન કશ્ચિત્તુ સર્વેષામાશ્રયો હ્યહમ્॥ 14-118-38 (96882)
એવમેતન્મયા પ્રોક્તં રહસ્યમિદમુત્તમમ્।
ધર્મપ્રિયસ્ય તે નિત્યં રાજન્નેવં સમાચર॥ 14-118-39 (96883)
ઇદં પવિત્રમાખ્યાનં પુણ્યં વેદેન સંમિતમ્।
યઃ પઠેન્મામકં ધર્મમહન્યહનિ પાણ્ડવ॥ 14-118-40 (96884)
ધર્મોતિ વર્ધતે તસ્ય બુદ્ધિશ્ચાપિ પ્રસીદતિ।
પાપક્ષયમુપેત્યૈવં કલ્યાણં ચ વિવર્ધતે॥ 14-118-41 (96885)
એતત્પુણ્યં પવિત્રં ચ પામનાશનમુત્તમમ્।
શ્રોતવ્યં શ્રદ્ધયા યુક્તૈઃ શ્રોત્રિયૈશ્ચ વિશેષતઃ॥ 14-118-42 (96886)
શ્રાવયેદ્યસ્ત્વિદં ભક્ત્યા પ્રયતોથ શૃણોતિ વા।
સ ગચ્છેન્મમ સાયુજ્યં નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 14-118-43 (96887)
યશ્ચેમં શ્રાવયેચ્છ્રાદ્ધે મદ્ભક્તો મત્પરાયણઃ।
પિતરસ્તસ્ય તૃપ્યન્તિ યાવદાભૂતસંપ્લવમ્॥ 14-118-44 (96888)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 14-118-45x (8020)
શ્રુત્વા ભાગવતાન્ધર્માન્સાક્ષાદ્વિષ્ણોર્જગદ્ગુરોઃ।
પ્રહૃષ્ટમનસો ભૂત્વા ચિન્તયન્તોદ્ભુતાઃ કથાઃ॥ 14-118-45 (96889)
ઋષય પાણ્ડવાશ્ચૈવ પ્રણેમુસ્તં જનાર્દનમ્।
પૂજયામાસ ગોવિન્દં ધર્મપુત્રઃ પુનઃ પુનઃ॥ 14-118-46 (96890)
દેવા બ્રહ્મર્ષયઃ સિદ્ધા ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા।
ઋષયસ્ચ મહાત્માનો ગુહ્યકા ભુજગાસ્તતા॥ 14-118-47 (96891)
વાલખિલ્યા મહાત્માનો યોગિનસ્તત્વદર્શિનઃ।
તથા ભાગવતાશ્ચાપિ પઞ્ચકાલમુપાસકાઃ॥ 14-118-48 (96892)
કૌતૂહલસમાયુક્તા ભગવદ્ભક્તિમાગતાઃ।
શ્રુત્વા તુ પરમં પુણ્યં વૈષ્ણવં ધર્મશાસનમ્॥ 14-118-49 (96893)
વિમુક્તપાપાઃ પૂતાસ્તે સંવૃત્તાસ્તત્ક્ષણેન્ તુ।
પ્રણમ્ય શિરસા વિષ્ણુ પ્રતિનન્દ્ય ચ તાઃ કથાઃ॥ 14-118-50 (96894)
દ્રષ્ટારો દ્વારકાયાં વૈ વયં સર્વે જગદ્ગુરુમ્।
ઇતિ પ્રહૃષ્ટમનસો યયુર્દેવગણૈઃ સહ।
સર્વે ઋષિગણા રાજન્યયુઃ સ્વંસ્વં નિવેશનમ્॥ 14-118-51 (96895)
ગતેષુ તેષુ સર્વેષુ કેશવઃ કેશિહા હરિઃ।
સસ્માર દારુકં રાજન્સ ચ સાત્યકિના સહ।
સમીપસ્થોઽભવત્સૂતો યાહિ દેવેતિ ચાબ્રવીત્॥ 14-118-52 (96896)
તતો વિષણ્ણવદનાઃ પાણ્ડવાઃ પુરુષોત્તમમ્।
અઞ્જલિં મૂર્ધ્નિ સંધાય નેત્રૈરશ્રુપરિપ્લુતૈઃ।
પિબન્તઃ સતતં કૃષ્ણં નોચુરાર્તતરાસ્તદા॥ 14-118-53 (96897)
કૃષ્ણોપિ ભગવાન્દેવઃ પૃથામામન્ત્ર્ય ચાર્તવત્।
ધૃતરાષ્ટ્રં ચ ગાન્ધારીં વિગદુરં દ્રૌપદીં તથા॥ 14-118-54 (96898)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનં વ્યાસમૃષીનન્યાંસ્ચ મન્ત્રિણઃ।
સુભદ્રામાત્મજયુતામુત્તરાં સ્પૃશ્ય પાણિના।
નિર્ગત્ય વેશ્મનસ્તસ્માદારુરોહ તદા રથમ્॥ 14-118-55 (96899)
વાજિભિઃ શૈવ્યસુગ્રીવમેઘપુષ્પબલાહકૈઃ।
યુક્તં તુ ધ્વજભૂતેન પતગેન્દ્રેણ ધીમતા॥ 14-118-56 (96900)
અન્વારુરોહ ચાપ્યેન પ્રેમ્યા રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
અપાસ્ય ચાશુ યન્તારં દારુકં સૂતસત્તમમ્।
અભીશૂન્પ્રતિજગ્રાહ સ્વયં કુરુપતિસ્તદા॥ 14-118-57 (96901)
ઉપારુહ્યાર્જુનશ્ચાપિ ચામરવ્યજનં શુભમ્।
રુક્મદણ્ડં બૃહન્મૂર્ધ્નિ દુધાવાભિપ્રદક્ષિણમ્॥ 14-118-58 (96902)
તથૈવ ભીમસેનોપિ રથમારુહ્ય વીર્યવાન્।
છત્રં શતશલાકં ચ દિવ્યમાલ્યોપશોભિતમ્॥ 14-118-59 (96903)
વૈડૂર્યમણિદણ઼્ડં ચ ચામીકરવિભૂષિતમ્।
દધાર તરસા ભીમશ્છત્રં તચ્છાર્ઙ્ગધન્વનઃ॥ 14-118-60 (96904)
ઉપારુહ્ય રથં શીઘ્રં ચામરવ્યજને સિતે।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ધૂયમાનૌ જનાર્દનમ્॥ 14-118-61 (96905)
ભીમસેનોઽર્જુનશ્ચૈવ યમાવપ્યરિસૂદનૌ।
પૃષ્ઠતોઽનુયયુઃ કૃષ્ણં માશબ્દ ઇતિ હર્ષિતાઃ॥ 14-118-62 (96906)
ત્રિયોજને વ્યતીતે તુ પરિષ્વજ્ય ચ પાણ્ડવાન્।
વિસૃજ્ય કૃષ્ણસ્તાન્સર્વાન્પ્રણતાન્દ્વારકા યયૌ॥ 14-118-63 (96907)
તથા પ્રણમ્ય ગોવિન્દં તદાપ્રભૃતિ પાણ્ડવાઃ।
કપિલાદ્યાનિ દાનાનિ દદુર્ધર્મપરાયણાઃ॥ 14-118-64 (96908)
મધુસૂદનવાક્યાનિ સ્મૃત્વાસ્મૃત્વા પુનઃપુનઃ।
મનસા પૂજયામાસુર્હદયસ્થાનિ પાણ્ડવાઃ॥ 14-118-65 (96909)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ ધર્માત્મા હૃદિ કૃત્વા જનાર્દનમ્।
તદ્ભક્તસ્તન્મના યુક્તસ્તદ્યાજી તત્પરોઽભવત્॥ 14-118-66 (96910)
એવમુક્તં પુરાવૃત્તં વૈષ્ણવં ધર્મશાસનમ્।
મયા તે કથિતં રાજન્પિવિત્રં પાપનાશનમ્॥ 14-118-67 (96911)
તચ્છૃણુષ્વ મહારાજ વિષ્ણુપ્રોક્તં કુરૂદ્વહ।
તેન ગચ્છસિ નાન્યેન તદ્વિષ્ણોઃ પરમં પદમ્॥ ॥ 14-118-68 (96912)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસાહસ્ર્યાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં આશ્વમેધિકપર્વણિ વૈષ્ણવધર્મપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 118 ॥
। ઇત્યાશ્વમેધિકપર્વ સમાપ્તમ્॥
--------
ઇતઃ પરમાશ્રમવાસિકપર્વ ભવિષ્યતિ। તસ્યાયમાદ્યઃ શ્લોકઃ। જનમેજય ઉવાચ। પ્રાપ્ય પૈતામહં રાજ્યં મમ પૂર્વપિતામહાઃ। કથમાસન્મહારાજે ધૃતરાષ્ટ્રે મહાત્મનિ॥ 1 ॥ ઇત્યાશ્વમેધિકપર્વ કુંભઘોણસ્યેન ટી.આર્.કૃષ્ણાચાર્યેણ ટી.આર્.વ્યાસાચાર્યેણ ચ મુંબય્યાં નિર્ણયસાગરમુદ્રાયન્ત્રે મુદ્રાપિતમ્। શકાબ્દાઃ 1832 સન 1910.
